Ayrık Zamanlı Sistemlerin Özellikleri

Ayrık zamanlı sistemlerin temel özellikleri aşağıda sıralanmıştır. Ayrık zamanlı sistemin
girişi x[n] ve çıkışı y[n] olmak üzere sistemin genel blok yapısı;

1) Lineerlik

x[n]  y[n]

x1[n]  x2[n]  y1[n]  y2[n] Toplamsallık

a.x[n]  a. y[n] (𝑎 ∈ 𝑅) Çarpımsallık

a.x1[n]  b.x2[n]  a. y1[n]  b. y2[n] (𝑎, 𝑏 ∈ 𝑅) Lineerlik

Örnek:
y[n]  x[n]  x 2 [n] (Nonlineer)

y[n]  x[n]  x[n  5] (Lineer)

2) Zamanla Değişmezlik:
x[n]  y[n]

x[n  n0 ]  y[ n  n0 ]

3) Nedensellik:
Çıkışın sadece giriş sinyalinin o andaki ve/veya eski değerline bağlı olduğu sistemlerdir.
Başka bir deyişle nedensel sistemlerde sistem çıkışı sinyalin gelecek değerlerine bağlı değildir.
Gerçek zamanlı olarak çalışan bütün pratik sistemler nedenseldir.

Örnek: y[n]  x[n]  x 2 [n  1] (Nedensel)

y[n]  x[n]  x[n  5] (Nedensel değil)

 Temel Ayrık Zamanlı Sinyaller

1) Birim Örnek Sinyali

1 n0
 [n]  
0 n0

2) Basamak Sinyali
A n0
x[n]  
0 n0

1 n0
u[n]  
0 n0

3) Üstel Sinyaller
x[n]  a n a  R
 4) Sinüzoidal Sinyaller
𝑥1 [𝑛] = 𝐴 ∙ 𝑐𝑜𝑠(Ω𝑛 + 𝜙)

𝑥2 [𝑛] = 𝐴 ∙ 𝑠𝑖𝑛(Ω𝑛 + 𝜙)

A: Genlik

Ω: Ayrık açısal frekans (radyan/örnek)

𝜑: Faz açısı (radyan)

Ayrık Zamanlı İşaret İşlemleri

1) Öteleme (Kaydırma): Zaman ekseninde kaydırma sonucunda dizinin ötelenmesi

sağlanmaktadır. 𝑛0 kaydırmanın kaç örnek olduğunu belirler.
𝑥[𝑛] ayrık zamanlı sinyali için 𝑛0 > 0 olmak üzere; (𝑛0 ∈ 𝑍 + )

𝑥[𝑛 − 𝑛0 ] zamanda gecikme (sağa kaydırma)

𝑥[𝑛 + 𝑛0 ] zamanda ilerletme (sola kaydırma)

Örnek: Aşağıda verilen x[n] sinyali için aşağıdaki sinyalleri elde ederek çiziniz.
a) 𝑥[𝑛 − 1]
b) 𝑥[𝑛 + 2]
2) Zamanda Ters Çevirme (Zamanda Yansıtma)
𝑥[𝑛] ayrık zamanlı sinyal olmak üzere 𝑥[−𝑛], 𝑥[𝑛] sinyalinin zamanda ters çevrilmiş
veya diğer bir deyişle zamanda yansıtılmış halidir. Sinyalin düşey eksene göre simetriğinin
alınması ile elde edilir.

Örnek: Aynı x[n] sinyali için 𝑥[−𝑛] sinyalini elde ederek çiziniz.
3) Zamanda Ölçekleme

Ayrık zamanlı bir 𝑥[𝑛] sinyali için 𝑎 ∈ 𝑍 + (a>1) olmak üzere;

𝑥[𝑎𝑛] : Zamanda sıkıştırılmış veya örneği azaltılmış sinyaldir
𝑛
𝑥 [𝑎] : Zamanda genişletilmiş veya örneği artırılmış sinyaldir

𝑛
Örnek: Aşağıda verilen 𝑥[𝑛] sinyalini çizerek 𝑥[2𝑛] ve 𝑥 [ 2] sinyallerini elde ediniz.

𝑥[𝑛] = 𝑛 ∙ (𝑢[𝑛 + 2] − 𝑢[𝑛 − 2]) − 𝛿[𝑛 − 2] + 𝛿[𝑛 − 3]

 NOT: Zamanda kaydırma, yansıtma ve öteleme işlemlerinden birden fazlası bir arada
bulunuyorsa istenen sinyali elde etmek için aşağıdaki işlem sırası takip edilmesi kolaylık sağlar.
 Önce zamanda kaydırma işlemi gerçekleştirilir.
 Kaydırılan sinyal zamanda yansıtılır.
 Bir önceki adımda elde edilen sinyal zamanda ölçeklenir.

𝑛
Örnek: Aşağıda verilen 𝑥[𝑛] sinyalini çizerek 𝑥[−2𝑛 − 1] ve 𝑥 [− 2 + 1] sinyallerini elde

ediniz.

𝜋
𝑥[𝑛] = (−1)𝑛 ∙ (𝑢[𝑛 + 3] − 𝑢[𝑛 − 1]) + 𝑠𝑖𝑛 ( 𝑛) ∙ (𝑢[𝑛 + 1] − 𝑢[𝑛 − 2])
2
Sinyali oluşturmak için iki parçaya ayıralım;
𝑥[𝑛] = 𝑥1 [𝑛] + 𝑥2 [𝑛]

𝑥1 [𝑛] = (−1)𝑛 ∙ (𝑢[𝑛 + 3] − 𝑢[𝑛 − 1])

𝜋
𝑥2 [𝑛] = 𝑠𝑖𝑛 ( 𝑛) ∙ (𝑢[𝑛 + 1] − 𝑢[𝑛 − 2])
2

𝑥1 [𝑛] = {−1 1 −1 ⏟
1 } 𝑥2 [𝑛] = {−1 ⏟
0 1}
𝑛=0 𝑛=0

𝑥[𝑛] = {−1 1 −2 ⏟
1 1}
𝑛=0
Böylece 𝑥[−2𝑛 − 1] sinyalini elde etmiş olduk. Şimdi diğer sinyali elde edelim;