pfusq BkNe pfusq BkNe

1> ;fsr[ o gq ; kfd. 1> ;fsr[ o gq ; kd

nE pfusq BkNe rqzE fby¤:sè. j[D pfusq BkNe rqzE fbydè jK
;q h w[ y tke gks;kjh 10 1
gksFkjh 10 dè ;qh w[y s'A

sPgq;kfd2 . d'jok sèoh feqgk Bkb. d'jok

Bw;eko ;qh yVr e' eo" 3 ;[ fjs[ fus[ bkfJ. (w?I) ;qh yVr ~ fjs-fus Bkb Bw;eko eodk jK. iè s[;hI wèoh
g{oB eo"3 frozE fJj[ s[w w[fj eoj[ ;jkfJ. 1. ;jkfJsk eo' sK (w?I) fJ; rqzE ~ g{ok eo btKrk.1.
;qh ekb ih dh T[;ss
;qh ekb ih eh T[;sfs.4
fsq G z r h Sz d
fsq G z r h Sz d
sbtko uzrh soQK N[eVè N[eVè eodh j?, d[FNK dè dbK ~ BFN eodh
yr yzv fpjzvz ybdb yzvz nfs oD wzvz popzvz. j?, :[ZX ~ ;[;ifs eodh j?, (nfijh) pbtkB j?. fJj nyzv sèi tkbh G[i-
G[i dzr nyzvz sèi gquzvz i'fs nwzvz GkB[ gqGz. dzv j?, gquzv sèi tkbh j?, nsè ;{oi dh F'Gk dh i'fs ~ fcfenK eo fdzdh
;[y ;zsk eoDz d[owfs doDz febfpy joDz nf; ;oDz. j?. (fJj) ;zsK ~ ;[y dèD tkbh, wkVh p[ZXh ~ dbD tkbh, gkgK dk BkF
i? i? ir ekoD f;q;fN T[pkoD ww gqfsgkoD i? sèrz. 2. eoB tkbh j?, (w?I) fJ; dh FoB ftu jK. jè ir dk ekoB ;o{g ! sèoh
i?-i?eko j'tè, (feT[Ife s{z) f;qFNh ~ T[pkoB tkbh nsè wèoh gkbDk eoB
tkbh j?I, (sK sè sèoh) jè sèr! i? i? j'tè.2.
G[ i z r gq : ks Sz d G[ i z r gq : ks Sz d

;dk Jèe i's¤:z ni{Bh ;o{gz. wjkdèt dètz wjk G{g G{gz.
fBozeko fBs¤:z fBo{gz fBqpkD`. eb` ekoDè:z Bw' yVrgkDz. 3.
fBozeko fBqfpeko fBs¤:z fBokbz. B fpqXz fp;èyz B so[Bz B pkbz.
B ozez B ok:z B o{gz B oèyz. B ozrz B okrz ngkoz nGèyz. 4.
B o{gz B oèyz B ozrz B okrz. B Bkwz B mkwz wjk i'fs ikrz.
B dP?yz B Gèyz fBozeko fBs¤:z. wjk i'r i'rz ;[ gowz gfts¤:z. 5.
niè:z nGè:z nBkwz nmkwz. wjki'r i'rz wjk ekw ekwz.
nbèyz nGèyz nBhbz nBkdz. goè:z gftsqz ;dk fBqfpykdz. 6.
1H g[oksB phVK ftu fJBQK wKrfbe T[eshnK ftu nkg;h \oe j?. fes/ fes/ ;`fygs w{b-
wzsq dh EK @1> ;qh tkjr[o{ ih eh cs/# T[esh fbyh j?. @rqzE# dk Fpd-i'V @fro`E/# nzfes j?
2H e[M phVK ftu fJ; s'I pkd @eE:s/# gkm nfXe j? 3H @eo'I# 4H eJh phVK ftu fJj T[esh
@fsqGzrh Szd# s'I pkd fbyh j?
(jè gqG{ ! s{z) ;dk fJe-i'fs tkbk nsè niBwè ;o{g tkbk j?A. (s{z)
wjkdètK dk th dèt nsè tZfvnK okfinK dk th okik j?A. (s{z) fBokeko, fBZs,
o{g-ofjs nsè fBotkD ;o{g j?I. (s{z) Fesh dk ekoB o{g j?A, (jè)
yVrXkoh! (s?~) Bw;eko j?. 3. (jè gqG{! s{z) fBokeko, fBo-fteko, ;dhth
nsè fBokbk j?I. (s{z) ]k; s"o sè B p[ZYk j?I, B itkB j?A nsè B jh pkbe
j?A. (s{z) B ezrkb j?I, B okik j?I, (sèok) B o{g j? nsè B jh oèy j?. (sèok)
B (e'Jh) ozr j?, B ;Bèj (@okrz#) j?, B gko j? nsè B jh Gèy j? .4.
(jè gqG{! sèok) B o{g j?, B oèy j?, B ozr j? nsè B jh ;Bèj (@okrz#)
j?l B Bkw j?, B fmekDk j?, (p;) irD tkbh (s{z) wjk i'fs j?A. B (sèoè
ftu) dPèF j?, B Gèy j?, (s{z) nkeko s'A fpBk ;dhth o{g tkbk j?A. (s{z) wjk
:'r dk th :'r nsè gow gftZso j?I. 5. (jè gqG{ ! s{z) nfis, G?-ofjs,
fpBk Bkw nsè ;EkB dè j?I. (s{`) wjk :'r dk th :'r nsè wjk ekwBktK
dh th ekwBk j?I. (s{z) bèyè s'A pkjo, Gèy s'A fpBk, frDsh s'A ofjs nsè
fpBk fe;è w[ZY dè j?I. (s{z ;G s'A) goè j?A, gftso j?I nsè ;dk fttkdK s'A
ofjs j?I. 6.
54 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 54

;[nkdz nBkdz nBhbz nBzsz. ndP?yz nGèyz wjè;z wjzsz. (s{z) ;G dk nkfd j?I, nkg fpBk fe;è nkfd dè j?Il frDsh s'A goè nsè
B o'yz B ;'yz B d'qjz B w'jz. B ekwz B e'qXz ni'Bh ni'jz. 7. pènzs j?I. (s{z) dP?F-ofjs, Gèy-ofjs, Xosh dk ;[nkwh nsè nfs wjkB j?A.
goè:z gftsqz g[Bhsz g[okDz. niè:z nGè:z Gfty¤:z GtkDz. (s{z) B r[Z;è j[zdk j?I, B ;[edk j?I, B sèoè ftu drak nsè B jh w'j j?. B
B o'rz B ;'rz ;[ fBs¤:z BthBz. nik:z ;jk:z gowz gqphBz. 8. (sèoè ftu) ekwBk j?, B eq'X j?, (s{z) ni{Bh nsè nfdqF j?I .7. (s{z wB nsè
pkDh s'A) goè j?Il gftso, gktB nsè g[oksB j?I. (s{z) nfis nsè G?-ofjs
j?Il (s{z) toswkB nsè Gftys ftu (w"i{d) j?A. (s{z) o'r-;'r s'A ofjs nsè
;dk BthB j?I. (s{z) iBw BjhI b?Idk, (;G dk) ;jkfJe j?I, ;èqFm nsè fBg[D
j?I. 8.
;[ G{sz Gfty¤:z GtkBz Gtè:z. Bw' fBqpekoz Bw' fBqi[oè:z. (s{z) G{s, Gftys nsè toswkB ftu w"i{d j?I. (jè) ftekoK s'A ofjs!
Bw' dèt dètz Bw' oki okiz. fBokbzp1 fBs¤:z ;[ okikfXokiz.9. (s?~) Bw;eko j?, (jè) o'rK s'I ofjs! (s?~) Bw;eko j?. (jè) dètfsnK dè
nbèyz nGèyz nG{sz ndP?yz. B okrz B ozrz B o{gz B oèyz. dètsk! (s?~) Bw;eko j?, (jè) okfinK dè okiè! s?~ Bw;eko j?. (jè gqG{!
wjk dèt dèt wjk i'r i'rz. wjk ekw ekwz wjk G'r G'rz. 10. s{`) nkXko-ofjs, ;dhth, okfinK dk th okik j?I. 9. (jè gqG{ ! s{z) bèyè
s'A pkjo, Gèy s'A ofjs, G"fsesk s'A T[Zuk, dP?F s'A goè j?I. (sèok) B okr j?,
B ozr nsè B o{g j?, B oèy j?. (s{z) wjkdètK dk th dèt nsè :'rK dk th
:'r j?I. (s{z) ekwBktK dh th ekwBk nsè wjk G'rK dk th G'r j?I. 10.
ej{z oki;z skw;z ;kseè:z. ej{z Bkfo e' o{g Xkoè Boè:z. (jè gqG{ ! s{z) fesè oi', ;s' nsè sw' (r[DK tkbk) j?I, fesè fJ;soh
ej{z dèth:z dètsz dJhs o{gz. ej{z o{gz nBèe Xkoè nB{gz. 11. (w'fjBh) dk o{g XkoB eoB tkbk Bo (ftFD{) j?I. (s{z) fesè dèth, fesè
ej{` c{b jP? e? Gbè oki c{bè. ej{z Gto jP? e? Gbh Gkfs G{bè. dètsk nsè fesè d?Is o{g j?I nsè fesè (s{z) nBèe nB{gw o{g XkoB ehsè
ej{` gtB jP? e? pjè pèfr n?;è. ejè w' B nktè eE" 2 skfj e?;è. 12. j'Jè jB. 11. (s{z) fesè c[b j' eè uzrh soQK fyfVnk j'fJnk ;'G fojk j?I,
fesè G"ok j' eè g{oh pè]poh Bkb (c[bK ftu) G[fbnk fcodk j?I. fesè (s{z)
g"D j' eè nfijh sè}h Bkb ub fojk j?Il w?E'A fejk BjhI iKdk, T[; (;fEsh)
dk eEB fetèA eoK.12.
ej{z Bkd jP? e? Gbh GKfs pkiè. ej{z gkoXh jP? Xoè pkB okiè. (s{z) fesè Bkd j' eè Gbh GKs ti fojk j?I, fesè fFekoh j' eè (ewkB
ej{z fwqr jP? e? Gbh Gkfs w'jè. ej{z ekweh fiT[ Xoè o{g ;'jè. 13. T[sè) sho oy eè ;'G fojk j?I. fesè fjoB j' eè g{oh soQK w'fjs j' fojk
Bjh ikfB ikJh eS{ o{g oèyz. ejk pk; sk e' fco? eT[B Gèyz. j?Il fesè @osh# (ekw dh gsBh) tKr ;[zdo o{g Xko eè ;'G fojk j?I. 13.
ejk Bkw sk e' ejk e? ejkt?. ejk w? pykB' ejè w' B nkt?. 14. T[; dk ;o{g nsè nkeko e[M th ikfDnk BjhI ik ;edk. T[;dk tk;k feEè
j? nsè fejVè Gè; ftu fcodk j? < T[;dk Bkw eh j? nsè feE'A dk nytkT[Idk
j? < w?I eh toDB eoK (feT[Ife) w?E'I fejk BjhI iKdk. 14.
B ske' e'Jh sks wksz B Gk:z. B g[szq B g"sqz B dk:k B dk:z. T[;dk B e'Jh fgsk j?, B wksk j? nsè B jh Gok j?. B (T[; dk
B Bèjz B rèjz B ;?Bz B ;kEz. wjk oki okiz wjk BkE BkEz. 15. e'Jh) g[Zso j?, B g'sok j?, B e'Jh dkJh j? nsè B jh dkfJnk (fyvktk)
gowz g[okBz gftsqz goè:z. nBkdz nBhbz n;zGz niè:z. j?. (T[; ~) B ;Bèj j?, (T[; dk) B xo j?, B \"i j? nsè B jh ;kE j?l
nGèdz nSèdz gftsqz gqwkEz. wjk dhB dhBz wjk BkE BkEz. 16. (T[j) okfinK dk wjkokik nsè BkEK dk th wjkBkE j?. 15. (T[j) gow
;qèFm j?, g[oksB j?, gftso j? nsè (wB-pkDh s'A) goè j?. nkfd s'A ofjs,
frDsh s'A fpBk, iBw s'A ofjs nsè fisè ikD s'A w[es j?. (T[j) Gèd-ofjs,
SèdD s'I fpBk, gftso nsè pbtkB j?. (T[j) XowhnK dk th tZvk Xowh
1H @Bokbzp# 2H @eE'I# j? nsè BkEK dk th wjkB BkE j?.16.
55 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 55

ndkrz ndrz nbèyz nGèyz. nBzsz nBhbz no{gz ndP?yz. (T[j) dkra-ofjs, \oèp-ofjs, bèyè s'A goè nsè Gèy s'A ofjs j?. (T[j)
wjk sèi sèiz wjk iPkb iPkbz. wjk szsq wzsq wjk ekb ekbz. 17. nBzs, nBhb (frDsh s'A goè) no{g nsè dP?F ofjs j?. (T[j) sèiK ftu
eoz pkw ukfg:z feqgkDz eokbz. wjk sèi sèiz fpoki? fp;kbz. wjksèi nsè nrBhnK ftu wjk nrBh j?. (T[j) wzzsqK ftu wjk wzsq nsè
wjk dkV dkVz ;[ ;'jz ngkoz. fiB? uoph:z iht ir¤:z jikoz. 18. ekbK dk wjk-ekb j?.17. (fi; dè) ypè jZE ftu XB[F (nsè ;iè jZE ftu)
fGnkBe sbtko j?. sèiK dk th wjk sèi j' eè ftFkb o{g ftu fpokiwkB
j?. (T[j) dkVQK dk th wjk dkVQ (nkgDè) ngko o{g ftu ;[GkfJwkB j? fi;
Bè :ZrK (iK irs) dè j}koK ihtK ~ up fbnk j?.18.
vwk vzv vT[o{ f;sk;ès Ssqz. jkjk j{j jk;z Mwk Mw nsqz. (wjk ekb dk) vT[o{ vzw vzw eo eè tidk j?, nsè (T[; dk) ekbè
wjk x'o ;pdz piè ;zy n?;z. gqb? ekb eè ekb eh iPkb i?;z. 19. nsè fuZNè ozr dk Ssq j?. (T[j) jkjk-j{j{ eo eè j; fojk j? nsè (T[;dè)
n;sq uwe ojè jB. wjk x'o X[zB Bkb ;zy nfijè tidè jB fitèA gob'
dh fwqs{ dh itkbk GVe ojh j'tè. 19.
o;ktb Sz d o;ktb Sz d

xDz xzN pkiz. X[Dz wèx bkiz.
G:' ;d Jètz. jfV:' Bho Xètz. 20.
x[o z x[zxoè:z. X[D z Bèt oè:z.
wjk Bkd Bkdz. ;[oz fBofpykdz. 21.
f;oz wkb okiz. byè o[dq bkiz.
;[Gè uko fusqz. gowz gftsqz. 22.
wjk roi roiz. ;[Dè d{s boiz.
;qtz ;q'D ;'jz. wjk wkB w'jz. 23.
G[ i z r gq : ks Sz d
f;qiè ;èsiz ièoiz T[sG[iètz. ouè nzviz yzv pqjwzv Jètz.
fd;k fpfd;k:z fiwh nk;wkDz. us[o pèd eE¤:z e[okDz g[okDz. 24.
ouè o?D fdt;z Egè ;{o uzdqz. mNè dJht dkB' ouè pho fpzdqz.
eoh b'j ebwz fby¤:' bèy wkEz. ;p? ièo ehBè pbh ekb jkEz. 25.
eJh wèfN vkoè T[;koè pBkJè. T[gkoè rVè cèfo w/Nè T[gkJè.
feqnk ekb i{ eh feB{ B gSkBh. xfB:' g? fpj? j? xfB:' g? fpjkBh. 26.
fesè feq;B ;è ehN e'N? pBkJè. fesè okw ;è wèfN vkoè T[gkJè.
wjkdhB eèsè fgqEh wkfM j{Jè. ;w? nkgBh nkgBh nzfs w{Jè. 27.
xBx'o nktk} Bkb xzNè tidè jB (fiBQK dh) X[zB ;[D eè pdb
Fofwzdè j[zdè jB. nfijk Fpd j[zdk j?, wkB' ;w[zdo ftu pkVQ nk rJh
j'tè.20. x[zxo{nK dh nktk} nk ojh j?, MKMoK dk Fpd j' fojk j?. nfijè
BkdK ftu (T[; dè) wjk Bkd dk ;to d[y-ebèF s'A w[es eodk j'fJnk
(uVQdh ebk ftu oydk j?). 21.
(T[; dè) f;o sè wkbk F[GkfJwkB j? fi; ~ tèy eè o[do th Fofwzdk
j[zdk j?. (fJ; soQK T[; dh) ;[zdo w{os ;'Gdh j? i' pj[s gftZso j?. 22.
(T[; dh) wjkB roi ~ ;[D eè :w-d{s ezpD br iKdè jB. (T[; dè rZbè
ftu gJh Bo-w[zv-wkbk ftu'I) u'Idk j'fJnk bj{ (fJsBk) ;'G fojk j? fe
wjkwkB tkfbnK ~ th w'j b?Idk j?. 23.
G[ i z r gq : ks Sz d
(T[; Bè) ;èsi, ièoi nsè T[sG[i dh f;oiBk ehsh j?. fJ;è soQK
nzvi s'A yzvK pqfjwzvK dh ouBk ehsh j?. (T[; Bè jh) fdFk, ftfdFk, }whB
nsè nk;wkB (pDkJè jB) nsè uko tèdK, e[okB nsè g[okDK dk eEB ehsk
j?.24. (T[; Bè) fdB oks dh ouBk ehsh nsè ;{oi sè uzdqwk ~ ;Ekfgs
ehsk j?. dètfsnK nsè d?IsK ~ pDkfJnk nsè pj[s tZvè tho ;{owè g?dk
ehsè jB. b'j-ebw (sedho dh s]sh) pDkJh nsè (;G dè) wZEè T[sè bèy
fbfynk nsè ekb dè pbtkB jZE Bè ;G ~ nXhB ehsk j?. 25.
(T[; Bè) eJh fwNk fdZsè nsè fco T[;ko eè pDk fdZsè. (fJ; soQK
f;qFNh ~) T[ykfVnk, pDkfJnk, fco wèfNnk nsè g?dk ehsk. ekb ih dh
feqnk (ekotkJh) ~ fe;è BjhI gSkfDnk. pj[fsnK T[sè phs u[eh j? nsè
pj[fsnK T[sè phsh j?. 26. (T[; Bè) fesBè jh feqFB torè eo'VK pDkJè,
fesBè jh okw torè g?dk ehsè nsè fwNk fdZsè, fesBè jh w[jzwd (wjkdhB)
Xosh T[sè j'Jè, ;koè jh nkgDè nkgDè ;wèA (ftu j' eè) nzs ftu ;wk
rJè.27.
5 6 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 5 6

fisè nT[bhnk nzphnk j'fJ phsè. fss¤:' ekb ihsk B sè ekbè ihsè. fisBè th Xow-nkr{ nEtk g?razpo j' u[eè jB, T[BQK (;G ~) ekb
fisè okw ;è feq;B j[fJ fp;B[ nkJè. fss¤:' ekb ykfgU B sè ekb xkJè. 28. Bè fifsnk j? go T[j ekb ~ BjhI fis ;eè. fisBè th ftFD{ dè (ntsko
fisè fJzdq ;è uzdq ;è j's nkJè. fss¤:' ekb ykgk B sè ekfb xkJè. o{g ftu) feqFB nsè okw torè nkJè, T[BQK ;G ~ ekb Bè ygk fdZsk, go
fisè nT[bhnk nzphnk rT[; jP? j?I. ;G? ekb eè nzs dkVk sb? j?. 29. T[j ekb dk BkF BjhI eo ;eè..28. fisBè th fJzdo nsè uzdqwk torè
j'Jè, T[BQK ;G ~ ekb Bè ygk fdZsk, go ekb ~ B ]sw eo ;eè. fisBè
n"bhJè, nsè j'o w[;bwkB dotèF j'Jè jB, T[j ;G ekb dhnK dkVQK jèmK
fuZ E è rJè jB.29.
fisè wkBXkskfd okik ;[jkJè. ;G? pkfX e? ekb ièb? ubkJè. fisBè th wkBXksk nkfd F'GkFkbh okiè j'Jè jB (T[BQK) ;G ~ pzBQ
fiB? Bkw sk e' T[uko' T[pkoè. fpBk ;kw sk eh byè e'fN wkoè. 30. eè ekb Bè nkgDè nXhB (ièb?) eo eè ofynk j?. fiBQK Bè T[; dk Bkw
T[Zukfonk j?, (T[BQK dk) T[ZXko j' frnk j?, fpBk T[; (ekb) dh FoB ftu
frnK, eo'VK wkoè rJè tèyè jB. 30.
sP g q ; kfd 1 . o;ktb Sz d sèoh feqgk Bkb. o;ktb Szd
uwefj feqgkDz. nG{sz G:kDz. X[Dz BètokDz. x[oz x[zxq:kDz. 31. (wjkekb dè jZE ftu) sbtko uwedh j? i' pj[s jh fGnkBe j?.
us[o pkj ukoz. fBi{N2z ;[Xkoz. rdk gk; ;'jz. iwz wkB w'jz. 32. (T[; dhnK) MKMoK dk Fpd j[zdk j? nsè x[zxo{nK dh SDeko j[zdh j?. 31.
T[; dhnK uko ;[zdo pKjtK jB, (f;o T[sè) ;[zdo i{Vk ;fink j'fJnk j?.
(T[;) e'b rdk ;[F'fGs j? i' iw dè wkB ~ w'j ojh j? (gqGkfts eo ojh
j?).32.
;[Gz ihG i[nkbz. ;[ dkVk eokbz. pih pzp ;zyz. T[mè Bkdz pzyz. 33. nZr tKr ihG ;'G ojh j?, dkVQK pj[s fGnkBe jB. X"I;è nsè ;zy
;[Gz o{g f;nkwz. wjk ;'G Xkwz. Spè uko[ fuzsqz. goènz gftsqz. 34. ti ojè jB, (T[BQK ftu) ;w[zdo dh roi tork Bkd fBebdk j?.33. (T[;
dk) ;Ktbk o{g ;'G fojk j? (i') wjkB ;'Gk dk xo j?. (T[; dk fuZso)
;[zdo fuZso tork j? (i' wB pkDh s'A) goè (nfsnzs) gftso j?.34.
G[ i z r gq : ks Sz d G[ i z r gq : ks Sz d

f;oz ;ès Ssqz ;[ ;[Gqz fpokiz. byè S?b SkfJnk eoè sèi bkiz. (T[; dè) f;o T[sè ;[zdo ;c?d Ssq ;'Gdk j? (fi; dh) Sth ~ tèy
fp;kb bkb B?Bz wjkoki ;'jz. fYrz nz;[wkbz j;z e'fN eq'jz. 35.
3
eè sèi (gqekF) th bik fojk j?. (T[;) wjkB okiè dè ftFkb bkb b'uB
ej{z o{g Xkoè wjkoki ;'jz. ej{` dèt e`fBnkfB eè wkB w'jz. ;'Gdè jB (fiBQK dè) ;kjwDè eo'VK ;{oi (@nz;[wkbz#) jhDsk (@j;z#) ~ gqkgs
ej{z pho jP? eè Xoè pkB gkBz. ej{z G{g jP? e? pikJè fB;kBz. 36. j' eè feqMdè jB (noEks nkgDh uwe rztk b?Idè jB) .35. fesè (T[j)
tZvè okiè dk o{g Xko eè ;'G fojk j?. fesè ngZSoK dè wkB ~ w'j fojk
j?. fesè F{otho j' eè (T[; Bè) jZE ftu pkD XkoB ehsè j'Jè jB. fesè
okik j' eè X"I;k tik fojk j?. 36.
o;ktb Sz d o;ktb Sz d
XB[o pkB Xkoè. Seè S?b Gkoè. (T[; Bè) sho ewkB XkoB ehsh j'Jh j? nsè ;qèFm :[ZX-tho tKr cp
bJè yr n?;è. wjkpho i?;è. 37. fojk j?. jZE ftu sbtko fJzi XkoB ehsh j'Jh j?, fitèA e'Jh tZvk ;{owk
i[oè izr i'oz. eoè i[X x'oz. j[zdk j?.37. (T[j id'A edè) }'o Bkb izr ftu i[Ndk jè (sK) fGnkBe :[ZX
feqgk fBfX fdnkbz. ;dk:z feqgkbz. 38. eodk j?. (T[j) feqgk dk ;w[zdo nsè dfJnk dk xo j?. (T[j) jwèFK jh
feq g kb{ j? . 38.
1H eJh phVK ftu fJj T[esh SzdK dè BKtK s'I pkd fbyh j? 2H @fBqi{Nz# 3H @fp;k#
57 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 57

;dk Jèe o{gz. ;G? b'e G{gz. (T[j) ;dk fJe o{g tkbk j?. (T[j) ;kfonK b'eK dk okik j?. (T[j)
niè n z nik:z . ;ofB:` ;jk:z . 39. fifsnk BjhI ik ;edk nsè iBw ftu BjhI nkT[Idk. (T[j) FoB nkfJnK
sg? yr gkBz. wjk b'e dkBz. dh ;jkfJsk eodk j?. 39. (T[; dè) jZE ftu sbtko sg ojh j? (noEks
Gftfynz Gtènz. Bw' fBoi[oènz. 40. ubD bJh T[sktbh j?), (T[j) b'eK ftu tZvk dkBh j?. toswkB nsè
Gftys ekb ftu (fi; dè) i'V dk e'Jh BjhI, (T[; gow-;Zsk ~ w?I)
Bw;eko eodk jK.40.
wX' wkB w[zvz. ;[Gz o[zv M[zvz. wX[ d?Is dè wkB ~ ]sw eoB tkbk nsè XVK dè ;w{j ftu ;'GD
f;oz ;ès Ssqz. b;z jkE nsqz. 41. tkbk j?. (T[; dè) f;o T[sè ;c?d Ssq (M{bdk j?) nsè jZE ftu n;sq
;[Dè Bkd Gkoh. sq;? SsqXkoh. fbFedè jB.41. (T[; dè) Gkoh Bkd ~ ;[D eè SsqXkoh okiè th G?Ghs j'
fd;k p;sq okiz. ;[Dè d'y Gkiz. 42. iKdè jB. fdFktK jh (T[; dè) p;sq jB (noEks T[j BrB j?), (T[; dk
BK) ;[DfdnK jh d'y Gi iKdè jB.42.
;[Dè rd ;dz. nBzsz pèjdz. (T[; dh) rdk dh nktk} ~ ;[D eè nBzs nsè pèjZd (vo g?dk j'
xNk ikD[ f;nkwz. d[sz nfGokwz. 43. iKdk j?), wkB' ekbh xNk (uVQh j'tè) fi; dh F'Gk pj[s wB'jo j?.43. (T[;
us[o pkj ukoz. eohNz ;[Xkoz. dhnK) ;[zdo uko pKjtK jB nsè (f;o T[sè) w[eN XkoB ehsk j'fJnk j?.
rdk ;zy ueqz. fdg? eq{o peqz. 44. (T[; dk) rdk, ;zy, uZeo nsè fGnkBe sè NèYhnK (GtK) fbFe ojhnK
jB.44.
Boki Sz d Boki Sz d
nB{g o{g okfinz. fBjko ekw bkfi:z. (sèok) nB{gw o{g ;'G fojk j? (fi; ~) tèy eè ekw-dèt th bik
nb'e b'e ;'fGnz. fpb'e b'e b'fGnz. 45. fojk j?. (sèoh) nb"fee (F'Gk) b'eK ftu F[GkfJwkB j? nsè (T[; ~) tèy
uwfe uzdq ;hf;:z. ofj:' bikfJ Jh;:z. eè b'e b[GkfJwkB j' ojè jB.45. (sèoè) f;o T[sè uzdqwk uwe fojk j? (fi;
;[ ;'G Bkr G{yzDz. nBèe d[;N d{yDz. 46. ~) tèy eè fFt Fofwzdk j' fojk j?. (s{z) BkrK dè rfjDè gkJè j'Jè jB (i')
nBèe d[FNK ~ d[y dèD tkbè jB. 46.
feqgkD gkD Xkoh:z. eo'o gkg Nkoh:z. (s{z) jZE ftu sbtko XkoB ehsh j'Jh j? (i') eo'VK gkgK ~ jNk
rdk frq ; N gkfD:z . ewkD pkD skfD:z . 47. fdzdh j?. (s{`) jZE ftu tZvh rdk (XkoB ehsh j'Jh j?) nsè ewkB ftu
;pd ;zy pfi:z. xD`fe x[zwo rfi:z. pkD sfDnk j'fJnk j?.47. (sèoè) ;zy dè tiD Bkb g?dk j'D tkbk Fpd
;ofB BkE s'oh:z. T[pko bki w'oh:z. 48. pdbK dh rVe tork j?. jè BkE! (w?I) sèoh FoB ftu jK, wèoh bki oy
bt'.48.
nBèe o{g ;'jh:z. fp;èy dèt w'jh:z. (jè gqG{ ! s{`) nBèe o{gK ftu ;'G fojk j?I, ftFèF dètfsnK ~ w'jD
ndèt dèt dètbz. feqgk fBXkB eètbz. 49. tkbk j?I, dètfsnK nsè d?IsK dk g{ik-Xkw j?I, fBo'b feqgk dk Gzvko j?I.49.
;[ nkfd nzfs Jèfe:z. Xoè ;o{g nBèfe:z. (sz{) nkfd s'I nzs se fJe-;wkB j?I, (sz{) nBèe o{g XkoB ehsè j'Jè jB.
feqgkD gkD okiJh. fpb'e gkg GkiJh. 50. (sèoè) jZE ftu feqgkB ;'G ojh j?, fi; ~ tèy eè gkg Gi iKdè jB.50.
nbzfeqs ;[ dèj:z. sB' wB' fe w'fj:z. (sèoh) dèj (rfjfDnK Bkb) fFzrkoh j'Jh j? (i') sB nsè wB ~ w'j
ewkD pkD Xkojh. nBèe ;sq Nkojh. 51. b?Idh j?. (s{z) ewkB ftu pkD Xfonk j'fJnk j?, (i') nBèe t?ohnK ~ Gik
xwfe x[zxoz ;[oz. Btz BBkd B{goz. fdzdk j?.51. (sèoè) x[zxo{nK nsè BthnK MKMoK dh nktk} fBeb ojh j?.
gqi[nkb fpi[bz i[bz. gftsq gow fBowbz. 52. (sèoh) uwe fpibh dh itkbk torh j? (i') gow gftso nsè fBowb
j?.52.
58 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 58

sP g q ; kfd. 1 s' N e Sz d sèoh feqgk Bkb. s'Ne Szd

Bt Bèto Bkd ;[oz fBqwbz. w[y fpi[b i[nkb xDz gqi[b2z . (sèohnK) MKMoK ftu fBowb Bkd fBebdk j?, (sèok) w[y pdbK dh
wdok eo ws wjk GGez. pB w? wB' pkx puk ppez. 53. fpibh dh nZr tKr fbFedk j?. (sèoh) GGe Fokp gh eè w;s j'Jè jkEh
Gt G{s Gfty GtkB Gtz. eb ekoD T[pkoD Jèe s[tz. torh j?, wkB' izrb ftu Fèo dk pZuk djkV fojk j'tè.53. (s{z) G{s,
;G m"o fBozso fBs B:z. fwqd wzrb o{g s[:z ;[G:z. 54. Gftys nsè toswkB fszBK ekbK ftu irs ~ g?dk eoB tkbk j?I nsè
efb:[r ftu T[pkoB dk fJe (s{z) jh ekoB o{g j?I. (s{z) ;G EKtK ftu
fBozso, fBZs BtèI o{g ftu j?I, e'wb nsè wzrbwJh o{g ftu s{z jh ;'G fojk
j?I. 54.
fdqV dkV eokb dP? ;ès T[Xz. fij Gkis d[;N fpb'e i[Xz. (sèohnK) d' fGnkBe nsè fdqVQ fuZNhnK T[uhnK dkVQK jB fiBQK ~ d[FN
wd ws feqgkD eokb Xoz. i: ;d ;[ok;[o:z T[uoz. 55. tèy eè :[ZX-G[wh ftu'A Gi iKdè jB. (s{z) Fokp Bkb w;s j' eè jZE ftu
Bt fezeD Bèto Bkd j{`nz. ub ukb ;Gkub ezg G{nz. fGnkBe sbtko XkoB ehsh j'Jh j?. dètsè nsè d?Is ;dk (sèoh) i? i? eko
xD x[zxo xzND x'o ;[oz. uo uko uokuo:z j[joz. 56. eodè jB. 55. (id'A sèoh) sVkrh nsè MKMoK dè fwbtèA BtèA o{g tkbk
Bkd j[zdk j? (sK) ;koè gops ubkfJwkB j' iKdè jB nsè Xosh ezpD br
iKdh j?. id'I (sèoè) xz[xo{nK dh T_¦uh nktk} fBebdh j? (sK) u"jK fdFktK
dè iV-uèsB xpok iKdè jB .56.
ub u"dj{` ueqB ueq fcoz. pYtz xNtz johnz ;[Goz. u"dK b'eK ftu (sèok jh) uZeo ubdk j? (fi; Bkb s{z) tfXnk j'fJnK
ir iht fisè ib:z Eb:z. n; e' i[ stkfJf;nz wb:z. 57. ~ xNk fdzdk j?I nsè ;yfDnK ~ uzrh soQK Go fdzdk j?I. irs dè ib-
xN Gkdt wk; eh ikD ;[zG. sB ;ktoè oktoènz j[b;z. Eb ftu fisBè iht jB, (T[BQK ftu) nfijk fejVk j? i' sèoh nkfrnk
od gzrfs dkfwBhnz dwzez. xN x[zxo xzN ;[o xwez. 58. ~ wèN (wb) dètè. 57. fitèA Gkd'A wjhBè dh xNk ;'Gdh j? T[;è soQK sèok
;Ktbk Foho uwedk j?. (sèoè) dzdK dh gkb fpibh tKr uwedh j? nsè
x[zxo{nK sè xzfNnK dh X[Bh pdbK dh roi tKr j?. 58.
G[ i z r gq : ks Sz d G[ i z r gq : ks Sz d

xNk ;ktDz ikD ;¤:kwz ;[jk:z. wDh Bhb Bfr:z by ;h; fBnk:z.
wjk ;[zdo ;¤:kwz wjk nfGokwz. wjk o{g o{gz wjk ekw ekwz. 59.
fco? ueq uT[dj g[oh:z wfXnkDz. fJ;' e"B ph:z fco? nkfJ;kDz.
ej' e[zN e"Bè fpy? Gki pkuè. ;Gz ;h; eè ;zr ;qh ekb Bku?. 60.
(sèok) ;Ktbk ;o{g F[GkfJwkB j?, wkB' ;ktD dh xNk j'tè. (sèoè fJ;
;Ktbè o{g ~) tèy eè Bhb wDhnK Bè f;o M[ek fdZsk j? (Gkt sèoè ;KtbègB
dh F'Gk dè w[ekpbè nkgDè ;o{g ~ jhB ;wfMnk j?). (sèok) wjkB ;[zdo
;Ktbk ;o{g wB ~ b[GkT[D tkbk j?. (s{z) o{gK dk wjk o{g nsè ekwK dk
th wjk ekw j?. 59. u"dK g[ohnK ftukbè (sèok) uZeo ubdk j?. nfijk
d{ik e"D j? < i' (sèoh) nkfrnk ~ w'V ;eè. d;', fejVh fdFk tb (T[j)
Gi eè pu ;edk j?. (feT[Ife) ;GBK dè f;o T[sè ekb Bu fojk j?.60.

eoè e'N e'T{ Xo? e'fN UNz. pu?r' B feT[ j{` eo? ekb u'Nz. (GktèA) e'Jh febQè pDk bJè nsè (T[BQK) fefbnK dh UN b? bJè, (go
fby izsq eèsè gVz wzsq e'Nz. fpBk ;ofB skeh3 Bjh Uo UNz. 61. id'A) ekb u'N eoèrk (T[j) fe;è soQK pu BjhI ;eèrk. (GktèA e'Jh) fesBè
fbyz izsq Ekeè gVz wzsq jko?. eoè ekb eè nzs b? eè fpukoè. jh :zsq fby bJè nsè eo''VK wzsq gVQ bJè, fpBk T[; dh FoB dè j'o e'Jh
fefsU szsq ;kXè i[ iBw fpskfJU. GJè c'eNz eki Jèe? B nkfJU. 62. UN BjhI j?.61. :zsq fbyD tkbè Ee rJè nsè wzsq gVQB tkbè jko rJè.
iBw s'A nzs ekb se ftuko eodè ojè, fesBè jh szsq ;kX bJè, fJBQK eowK
ftu iBw jh fpsk fdZsè, go fJj ;koè (T[dw) ftnoE j' rJè, fJe th
1H eJh phVK ftu fJj T[esh SzdK dè BKtK s'I pkd fbyh j?. 2H @gqibz# 3H @skfe# ez w B nkfJnk.62.
59 ;qh d;w-rqzE ;kfjp
fesè Bk; w{zdè GJè pqjwukoh. fesè ezm ezmh iNk ;h; Xkoh.
fesè uho ekBz i[rh;z ejk:z. ;Gè c'eNz Xow ekwz B nk:z. 63.
wX[ ehNGz okS;è;z pbhnz. ;wè nkgBh ekb sèT{ dbhnz.
GJè ;[zG B?;[zG ;q'Dzsphiz. sèT{ ekb ehBè g[oèiè g[oèiz. 64.
pbh fgqEhnz wkBXksk wjhgz. fiB? oE ueqz ehJè ;ks dhgz.
G[iz Ghw GoEz irz ihs vzfv:z. fsB? nzs eè nzs e" ekb yzfv:z. 65.
fiB? dhg dhgz d[jkJh fcokJh. G[ik dzv d? S'fD Ssqz fSBkJh.
eoè ir e'Nz i;z nfBe bhsè. tj? pho p`eè pbh ekb ihsè. 66.
eJh e'N bhBè fiB? d[or Ykjè. fesè ;{ophokB eè ;?B rkjè.
eJh izr ehBè ;[ ;keè gtkoè. tj? dhB dèy? froè ekb wkoè. 67.
fiB? gkfs;kjh eoh e'fN i[fr:z. o;z nkBo;z Gbh Gkfs G[fr:z.
tj? nzs e' gkt Bkrè gXkoè. froè dhB dèyè jmh ekb wkoè. 68.
fiB? yzvhnz dzv Xkoz ngkoz. eoè uzdqwk ;{o uèoè d[nkoz.
fiB? fJzdq ;è ihs eè S'fv vkoè. tj? dhB dèyè froè ekb wkoè. 69.
o;ktb Sz d
fisè okw j[Jè. ;G? nzfs w{Jè. fisè feq;B jP? j?. ;G? nzfs i? j?. 70.
fisè dèt j';h. ;G? nzs ik;h. fisè p'X jP? j?. ;G? nzfs S? j?. 71.
fisè dèt ok:z. ;G? nzs ik:z. fisè dJhs Jè;z. fss¤:' ekb bè;z. 72.
Bof;zxktskoz. tjè ekb wkoz. pv' vzvXkoh. jfDU ekb Gkoh. 73.
fdiz pktBè:z. jfD:' ekb sè:z. wjk wS w[zvz. cfXU ekb M[zvz. 74.
fisè j'fJ phsè. fssè ekb ihsè. fisè ;ofB i? j?. fsfsU okfy b?jè. 75.
pfusq BkNe 59
eJh Bk;K pzd eo eè pqjwukoh j' rJè, eJhnK Bè rb ftu ezmh
nsè f;o T[sè iNktK XkohnK, eJhnK Bè ezB gVtk eè (nkgDè nkg ~) :'rh-
oki nytkfJnk, (go fJj) ;koè Xow c'eè jB (nsè nzs ekb ~) fe;è ezw
BjhI nkT[Idè.63. wX[ nsè e?NG torè pbtkB wjkB okyF j'Jè jB, (go)
nkgDh tkoh @sè ekb Bè T[BQK ~ w;b fdZsk. F[zG, fBF[zG nsè oes-phi
(torè okyF) j'Jè jB, (go) T[BQK ~ th ekb Bè g[o}k g[o}k eo eè (wkfonk
j?).64.
pbh, fgqE{ nsè wkBXksk torè wjkB okiè j'Jè jB fiBQK Bè (nkgDè)
oE dè gjhnK Bkb ;Zs dhgK dh f;oiBk ehsh ;h, (fJ;è soQK) Ghw Bè
(nkgDhnK) G[iktK (dè }'o sè) wjkGkos (dh izr ftu) irs fisD
(fisBk r"ot gqkgs ehsk) nsè (;kfonK fto'XhnK ~) dzv fdZsk, (go) T[BQK
~ th nzs ftu :woki Bè ekb d[nkok wotk fdZsk.65. fiBQK Bè dhg-
dhgKsoK ftu (nkgDh) d[jkJh fcokJh nsè (nkgDhnK) G[iktK dè pb Bkb
SsqhnK s'A Xosh y'j bJh, eo'VK :Zr eoeè nBèe soQK dè :F gqkgs ehsè,
(go) T[BQK pKeè ;{ofwnK ~ th pbtkB ekb Bè fis fbnk.66.
fiBQK Bè eJh eo'V feb/ fis bJè iK Ykj fdZsè, fesBè jh ;{ophoK
dhnK ;?BktK ~ wX'b fdZsk, fesBè jh :[ZX bVè nsè nd[Zsh ;keè ehsè iK
;zxoF (oukJè), T[j ftukoè th ekb dè wkoè fvrè j'Jè tèyè jB.67. fiBQK
Bè eo'VK :[rK se pkdFkjh ehsh nsè o;K e;K dk uzrh soQK ;ètB ehsk,
T[j th nzs ~ Bzrè g?ohI jh rJè, (T[BQK) ftukfonK ~ jmh ekb dk wkfonk
j' f Jnk fvfrnk tè f ynk j? . 68.
fiBQK Bè ngko dzvXkohnK ~ BFN eo fdZsk, uzdqwk nsè ;{oi ~
nkgDè d[nko sè dk; pDk fbnk, fiBQK Bè fJzdo tofrnK ~ fis eè SZv
fdZsk, T[j ekb dè wkoè j'Jè dhB nt;Ek ftu tèyè jB.69.
o;ktb Sz d
fisBè th okw (nkfd ntsko) j'Jè jB, ;koè nzs ~ ;oho fsnkr
rJè jB. fisBè feqFB (torè ntsko) j'Jè jB, ;koè nzs ftu ubè rJè
jB.70. (GftF ftu) fisBè dètsè j'Drè, (T[j) ;koè nzs ftu ubè ikDrè.
fisBè th p[ZX (torè wjkg[oF) j'Jè jB, (T[j) ;koè nzs ~ BFN j' rJè
jB.71. fisBè dèt-oki (j'Jè jB), (T[j) ;koè nzs ~ ubè rJè jB. fisBè
th d?Is-oki (j'Jè jB) T[BQK ~ ekb Bè b? fbnk j? (BFN eo fdZsk j?.).72.
Bo f;zx torè ntsko ~ th ekb Bè wko fdZsk. tZvè tZvè dzv-XkohnK
dk th pbtkB ekb Bè BkF eo fdZsk.73. (ntsko o{g) pktB pqkjwD
~ th ekb Bè wko fdZsk. tZvè f;o tkbè wZS ntsko ~ th ekb Bè ikb
(M[zvz) ftu c;k fbnk.74. fisBè th (tZvè tZvè) j' u[eè jB, T[BQK ~ ekb
Bè fis fbnk j?. fisBè (wjkekb dh) FoB ftu ikDrè, T[BQK (;kfonK ~)
puk bJèrk.75.
6 0 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 6 0

G[ i z r gq : ks Sz d G[ i z r gq : ks Sz d

fpBk ;ofB skeh B nT[o? T[gk:z. ejk dèt dJhsz ejk oze ok:z. T[; (wjkekb) dh FoB (ftu rJè s'A) fpBk j'o e'Jh T[gk BjhI j?
ejk gkfs;kjz ejk T[wok:z. fpBk ;ofB1 skeh B e'N? T[gk:z. 76. (ekb s'A puD dk). eh dètsè nsè d?Is, eh ezrkb nsè okiè, eh pkdFkj,
fisè iht izsz ;[ d[Bhnz T[gk:z. ;G? nzfsekbz pbh ekfb xk:z. eh nwho (]kBdkBh), (;G) T[; dh UN s'A fpBk eo'VK T[gk (eoB Bkb
fpBk ;ofB skeh Bjh n"o UNz. fbyè izsq eèsè gVè wzsq e'Nz. 77. th ekb dh wko s'A pu) BjhI ;edè.76. fisBè th iht izs (T[; Bè) d[Bhnk
ftu g?dk ehsè jB, (T[j) ;koè nzs ;wèA pbtkB ekb Bè wko fdZsè jB.
T[; dh FoB s'A fpBk (puD dh) j'o e'Jh UN BjhI j?, (GktèA) fesBè jh
:zsq fby bJè ikD iK wzsq gVQ bJè ikD.77.
Boki Sz d Boki Sz d

fisèfe oki oze:z. jBè ;[ ekb pze:z. fisBè th okiè nsè oze j'Jè jB, (T[BQK ~) NèYh ukb tkbè ekb Bè
fisè f e b' e gkb:z . fBdkB ekb dkb:z . 78. wko fdZsk j?. fisBè b'e-gkb (j'Jè jB, T[BQK ~) nzs ftu ekb Bè db
feqgkb gkfD iè ig?. nBzs EkN sè Ekg?. fdZsk j?.78. fijVè feqgkB ~ jZE ftu XkoB eoB tkbè (wjkekb) ~ igdè
fisèfe ekb fXnkfJ j?. irfs ihs ikfJ j?. 79. jB, (T[j ofynk bJh) pèF[wko ;kXB i[Nk b?Idè jB. fisBè th ekb
(wjkekb) ~ fXnkT[Idè jB, T[j irs T[sè fis gqkgs eo eè iKdè jB.79.
pfusq uko fusq : z . gow:z gftsq : z . (fi; dk) ;o{g pfusq nsè ;[zdo j? nsè pj[s gftso j?, (i') nb"fee
nb'e o{g okfi:z. ;[Dè ;[ gkg Gkfi:z. 80. o{g ftu ;i fojk j?, (T[; dk BK) ;[D eè gkg Gi iKdè jB.80. (T[;
fp;kb bkb b'uBz. fpnzs gkg w'uBz. dè) ftFkb nsè bkb Bèso pènzs gkgK ~ BFN eoB tkbè jB. (T[; dè
uwe uzdq uko:z. nxh nBèe sko:z. 81. ;o{g dh) uzdqwk s'A th ;[zdo uwe Bè nBèe gkgh skoè jB.81.
o;ktb Sz d o;ktb Sz d
fisè b'e gkbz. fssè ièo ekbz. fisBè b'e gkb jB, T[j ;koè ekb dè nXhB jB. fisBè ;{oi sè
fisè ;{o uzdqz. ejk fJzdq fpzd`q. 82. uzdqwè jB nsè eh fJzdoK dè ;w[Zu jB (;G ekb dè t; ftu jB).82.
G[ i z r gq : ks Sz d G[ i z r gq : ks Sz d

fco? u"dj{` b'e:z ekb ueqz. ;G? BkE BkEè Gqwz GT[j pez. u"dK b'eK ftu ekb dk uZeo ubdk j?. (T[; Bè) NèYh G"I fcok eè
ejk okw feq;Bz ejk uzd ;{oz. ;G? jkE pkXè yoè ekb ji{oz. 83. ;koè BkEK ~ BE fbnk j?. eh okw nsè feqFB, eh uzdqwk nsè ;{oi, ;koè
ekb dh j}{oh ftu jZE pzBQh yV'sè jB.83.
;P?:k ;P?:k
ekb jh gkfJ G:' GrtkB ;[ ikrs :k ir ikeh ebk j?. ekb (;wK) gk eè jh GrtkB (ftFD{) j'fJnk fi; dh ebk (Fesh)
ekb jh gkfJ G:' pqjwk f;t ekb jh gkfJ G:' i[rhnk j?. Bkb fJj irs ikr fojk j? (rshwkB j?). ekb gk eè jh pqjwk gqrN
ekb jh gkfJ ;[ok;[o rzXqp iS G[izr fd;k fpfd;k j?. j'fJnk nsè ekb jh gk eè fFt :'rh j'fJnk. ekb jh gk eè dètsè, d?Is,
nT[o ;[ekb ;G? pf; ekb eè Jèe jh ekb nekb ;dk j?. 84. rzXop, :eF, ;Zg, fdFktK nsè ftfdFktK j'Ad ftu nkJhnK. j'o i' toswkB
gdkoE (@;[ekb#) jB, T[j ;koè ekb dè t; ftu jB, p; fJe' wjkekb
jh ekb dè gqGkt s'A ofjs j?.84.

1H @UfN#
6 1 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 6 1

G[ i z r gq : ks Sz d G[ i z r gq : ks Sz d

Bw' dèt dètz Bw' yVr Xkoz. ;dk Jèe o{g ;dk fBofpekoz. (jè) dètfsnK dè dètsè! (s?~) Bw;eko j?, jè yVrXkoh! (s?~)
Bw' oki;z ;ksez skw;ènz. Bw' fBofpekoz Bw' fBoi[oènz. 85. Bw;eko j?. (s{z) ;dk fJe o{g ftu ofjD tkbk nsè ftekoK s'A ofjs
j?I. (jè) oi', ;s' nsè sw' r[DK tkbè! (s?~) Bw;eko j?. (jè) ftekoK s'A
ofjs ! (s?~) Bw;eko j?, jè o'rK s'A ofjs ! (s?~) Bw;eko j?.85.
o;ktb Sz d o;ktb Sz d

Bw' pkD gkDz . Bw' fBoG:kDz . (jè) jZE ftu pkD XkoB eoB tkbè ! (s?~) Bw;eko j?. (jè) vo
Bw' dèt dètz. GtkDz Gtènz. 86. s'A ofjs ! (s?~) Bw;eko j?. jè dètfsnK dè dètsè! (s?~) Bw;eko j?. (fi;
dh) irs ftu j'Ad j?, (T[; ~ Bw;eko j?).86.
G[ i z r gq : ks Sz d G[ i z r gq : ks Sz d

Bw' yr yzvz feqgkD eNkoz. ;dk Jèe o{gz ;dk fBofpekoz. (jè) sbtko, yzvè, feqgkB nsè eNko dè ;o{g tkbè ! (s?~) Bw;eko
Bw' pkD gkDz Bw' dzv Xkfo:z. fiB? u"dj{` b'e i'sz fpEkfo:z. 87. j?. (jè) ;dk fJe o{g nsè ftekoK s'A ofjs! (s?~) Bw;eko j?. (jè) jZE
Bw;eko:z w'o shoz s[czrz. Bw' yr ndrz nG?nz nGzrz. ftu pkD XkoB eoB tkbè! (s?~) Bw;eko j?. (jè) dzv (;'Nk) XkoB eoB
rdk:z frq;Nz Bw' ;?jEhnz. fiB? s[bh:z pho ph:' B phnz. 88. tkbè! (s?~) Bw;eko j?. fi; Bè u"dK b'eK ftu nkgDh i'fs ~ g;kfonk
j'fJnk j? (T[; ~ Bw;eko j?).87. (jè) sho nsè pzd{e ;o{g ! wèoh (s?~)
Bw;eko j?. (jè) dkr-ofjs, G?-ofjs, nNZ[N yVr dè ;o{g tkbè! (s?~)
Bw;eko j?. (jè) tZvh rdk nsè ;?jZEh dè ;o{g tkbè! (s?~) Bw;eko j?.
fi; dè pokpo e'Jh j'o d{ik ;{owk BjhI j? (T[; ~ Bw;eko j?).88.
o;ktb Sz d o;ktb Sz d
Bw' ueq gkDz. nG{sz G:kDz. jè uZeo ~ jZE ftu XkoB eoB tkbè ! (s?~) Bw;eko j?. (jè) sZsPK
Bw' T[rqdkVz. wjk frq;N rkVz. 89. s'I fpBk j'Id tkbè ! (s?~ Bw;eko j?). (jè) tZvhnK, fsyhnK nsè w}p{s
Bw' sho s'gz. fiB? ;sq x'gz. dkVQK tkbè ! (s?~) Bw;eko j?.89. fi; shoK sè s'gK tkbè Bè t?ohnK ~
Bw' X'g gNz. fiBè d[;N dNz. 90. wkfonk j?, (T[; ~) Bw;eko j?. fi; Bè f;Xh sbtko nsè feou Bkb d[FNK
fisè ;;sq Bkwz. Bw;eko skwz. ~ vKfNnk j? (T[; ~) Bw;eko j?. 90. fisBè th BKtK tkbè F;sq jB,
fisè n;sq G?:z. Bw;eko sè:z. 91. T[BQK ~ Bw;eko j?. fisBè th n;sq jB, T[BQK ~ Bw;eko j?.91.

;P?:k ;P?:k

wèo[ eo' fsqD sè w[fj ikfj rohp fBtki B d{;o s' ;'. wèoè torè fsBeè ~ ;[wèo gops pDkT[D tkbè raohp-fBtki sèoè
G{b fSw' jwoh gqG nkgB G{bBjko ej{z e'T{ w' ;'. tork j'o e'Jh d{ik BjhI j?. jè gqG{! nkg wèoh G[b pyF fdU (feT[Ife)
;èt eoh s[woh fsB eè ;G jh frqj dèyhns dqp Go' ;'. wèoè tork j'o e'Jh G[bDjko BjhI j?. (fiBQK Bè) sèoh ;ètk ehsh j?, T[BQK
:k eb w? ;G ekb feqgkB eè Gkoh G[ikB e' Gkoh Go';'. 92. ;kfonK dè xo d"bs Bkb Goè j'Jè fd;dè jB. fJ; efb:[r ftu (w?~)
;[zG fB;[zG ;è e'N fB;uko ikfj fSBèe fpy? jfB vkoè. (wjk) ekb dh feqgkB nsè GkohnK G[iktK dk tZvk Go';k j?. 92. fi; Bè
X{wo b'uB uzv nT[ w[zv ;è wkfjy ;è gb phu fBtkoè1. F[zG-fBF[zG torè eo'VK okyF fSD Go ftu BFN eo fdZsè jBl X{wqb'uB,
ukwo ;è ofD fuSo ;è oefsSD ;è MN d? MMekoè. uzv w[zv nsè wfjyk;[o torè (d?Is) gb ftu jh ]sw eo fdZsè jBl ukwo,
n?;' ;[ ;kfjp[ gkfJ ejk gotkj ojh fJj dk; fsjkoè. 93. fuZSo, bkb nZyK tkbè d?Is :[ZX-G{wh ftu ibdh jh MkV ;[Nè jBl nfijè
1H @gSkoè# wkbe ~ gqkgs eo eè s[jkvè fJ; dk; ~ ekjdh gotkj ojh j?.93.
6 2 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 6 2

w[zvj[ ;è wX[ ehNG ;è w[o ;è nx ;è fifB e'fN dbè j?. w[zv torè, wX[-e?NG fijè, w[o nsè nx torè eo'VK (d?Is) fi; Bè
UfN eoh epj{z B fiB? ofD u'N goh gr dP? B Nbè j?. wko fdZsè jB, fi; Bè :[ZX ftu edh (t?oh dè gqjko s'A puD bJh) UN
f;zX[ fpy? iè B p{vè fB;uko gkte pkD pjè B ibè j?. BjhI bJh nsè i' (F;sq dh) u'N brD sè :[ZX ftu d' edw th fjbD
sè nf; s'fo fpb'fe nb'e ;[ bki e' Skv e? Gkfi ubè j?. 94. tkbk BjhI j?, i' d?Is ;w[zdo ftu v[p BjhI ;eè nsè nrB-pkD ubD sè
th ;V BjhI ;eè, T[j th sèoh nb"fee sbtko ~ tèy eè bZik ~ fsnkr
eè Gi rJè jB. 94.

oktD ;è wfjoktD ;è xNekBj[ ;è gb phu gSkoè. oktD, wfjoktD nsè e[zGeoB torè (fi; Bè) gb Go ftu wko
pkod Bkd nezgB ;è ir izr i[o? fiB f;T[ iw jkoè. fdZsèl wèxBkd nsè nezgB torè :'Xè, fiBQK Bkb irs ftu :[ZX eo eè :w
e[zG ne[zG ;è ihs ;G? ifr ;ksj{` f;zX jfEnko gykoè. th jko iKdk j?, e[zG nsè ne[zG torè (:'Xè fiBQK Bè) ;koè ;z;ko ~ fis
iè iè j[sè neNè fpeNè ;[ eNè efo ekb feqgkB eè wkoè. 95. eè ;ZsK ;w[zdoK ftu nkgDè jfEnko ;k\ ehsè ;B, (fJj sè) nfijè j'o
nkeVykB nsè em'o (d?Is) ekb dh feqgkB Bkb eN eè wkoè rJè.95.

i' ej{z ekb sè Gki eè pkuhns s' fej e[zN ej' Gfi ikJh:?. iè ekb s'A Gi eè fesè pfunk ik ;edk j'tè, sK (d;') fejVh fdFk

nkrè j{z ekb Xoè nf; rkis Skis j? fij sè Bf; nJh:?.
n?;è B e? r:' e'Jh ;[ dkt oè ikfj T[gkt ;' xkt puJhn?.
iksè B S[Nhn? w[V ej{az jf; skeh B feT[ ;oDkrfs iJh:?. 96.
~ Gi eè ubè ikJhn?. (fiXo ikJhJè T[Xo) nrè jh ekb sbtko Xkoè
rZidk j'fJnk ;'G fojk j? fi; eo eè (tkg;) Gi nkJhdk j?. e'Jh th
nfijk dkT[ d; BjhI ;fenk fi; dè T[gk Bkb (ekb dh) u'N s'A pu ;ehJè.
jè w{oy ! fi; s'A fe;è soQK S[fNnk BjhI ik ;edk, T[; dh FoB ftu y[Fh
y[Fh feT[I B ikfJnk ikJè. 96.

feq;B nT[ fp;B[ igè s[fj e'fNe okw ojhw Gbh fpfX fXnk:'. (jè fifrnk;{ !) s{z feqFB nsè ftFD{ nkfd eo'VK (dètfsnK ~)
pqjw ifgU no[ ;zG[ EfgU sfj sè s[fje' feB j{` B puk:'. ifgnk j? nsè okw sè ojhw ~ uzrh soQK fXnkfJnk j?, (s{z) pqjwk ~ ifgnk
e'fN eoh sg;k fdB e'fNe ekj{ B e"vh e' ekw eYk:'. j?, nsè fFt dh nkokXBk ehsh j? sK th s?~ fe;è Bè th BjhI pukfJnk.
ekw ek wzsq e;hoè eè ekw B ekb e' xkT[ feBj{` B puk:'. 97. (s{z) eo'VK (fJFN-dètK dh) eo'VK fdB sgf;nk ehsh, go fe; Bè th (sèok)
e"vh dk ezw th BjhI eYkfJnk. ekwBk-Gfonk wzsq dzwVh dè w[Zb dk BjhI,
(feT[Ife) fe;è Bè th ekb dh u'N s'A pukT[Dk BjhI j?. 97.

ekjè e' e{o eoè sg;k fJB eh e'T{ e"vh eè ekw B n?j?. fJBQK dh e{Vh sgf;nk fe; bJh eodk j?Il (fJBQK ftu'A) e'Jh e"vh
s'fj pukfJ ;e? ej[ e?;è e? nkgB xkt pukfJ B n?j?. dè ezw th BjhI nkT[D tkbk. (T[j) s?~ Gbk fetèI puk ;eèrk, i' nkgDè
e'g eokb eh gkte e[zv w? nkfg N`frU fsw s'fj N`r? j?. nkg ~ (ekb dh) u'N s'I BjhI puk ;edk. r[Z;è Bkb fGnkBe j'Jè (ekb
uès oè uès ni' ihn w? iV ekb feqgk fpB[ ekw B n?j?. 98. dè) nrBh-e[zv ftu (fJj ;koè) nkg Nzrè j'Jè jB, s?~ th T[;è soQK Nzrtk
dèDrè. jè w{oy ! j'F eo nsè j[D th fdb ftu ;wM b? fe ekb dh feqgk
s'I fpBk (j'o e'Jh T[gk th) ezw nkT[D tkbk BjhI j?.98.
skfj gSkBs j? B wjk g;[ ik e' gqskg[ fsj{` g[o wkjh. jè wjk gF{! T[; ~ (s{z) BjhI gSkDdk fi; dk gqskg fszBK b'eK ftu
g{is j? gowè;o e? fij e? go;? gob'e gokjh. ftnkgs j?. (s{z T[BQK ~) gowèFto eo eè g{idk j?I, fiBQK ~ S'jD Bkb
gkg eo' gowkoE e? fij gkgB sè nfs gkg bikJh. (Gkt g{iD Bkb) gob'e s'I j'o th d{o j' iktèArk. (s{z) gowkoE ;wM
gkfJ go' gowè;o eè iV gkjB w? gowè;o Bkjh. 99. eè i' gkg eodk j?I, T[BQK (x'o) gkgK ~ tèy eè nfs o{g tkbè gkg th bZik
iKdè jB. jè w{oy ! (s{z) gowèFto dè g?ohI g?, (fJBQK gZEoK dè g?ohI B g?
feT[Ife) gZEoK ftu gowèFto BjhI j?.99.
6 3 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 6 3

w'B Giè Bjh wkB siè Bjh Gèy ;iè Bjh w{zv w[zvkJè. (T[; ~) w"B o{g ftu GiD Bkb, wkD (jzeko) SZvD Bkb, Gèy XkoB
e`fm B ezmh em'o Xo? Bjh ;h; iNkB eè i{N ;[jkJè. eoB Bkb nsè f;o w{zj w[BkT[D Bkb (gqkgs) BjhI ehsk ik ;edk. rb
;ku[ ej' ;[fB b? fus[ d? fpB[ dhB fdnkb eh ;kw f;XkJè. ftu ezmh XkoB eoB Bkb, em'o sgf;nk eoB Bkb nsè f;o T[sè iNktK
gqhfs eoè gqG[ gk:s j? feogkb B Ghis bKv1 eNkJè. 100. dk i{Vk pDkT[D Bkb (T[; ~) BjhI (fwfbnk ik ;edk). ;Zu efjzdk jK,
fus dè eè ;[D bt' fe fpBk dhB-fdnkb dh FoB rJè (fe;è j'o T[gk okjhI
rfs BjhI j[zdh). gqhs eoB Bkb gqG{ dh gqkgsh j[zdh j?. ;[zBs nkfd eokT[D
Bkb gowkswk gq;zB BjhI j[zdk. 100.
ekrd dhg ;G? efo e? no ;ks ;w[zdqB eh w;[ e?j'. ;koè dhgK ~ ekr} pDk eè nsè ;ZsK ;w[zdoK dh f;nkjh pDk bJhJè,
ekfN pBk;gsh f;roh fbypè j{z eè bèyB ekfi pB?j'. ;koh pB;gsh ~ eN eè fbyD bJh bèyD ;kwrqh (ebwK) pDk bJhJèl
;ko;[sh pesk efo e? i[r e'fN rBè; e? jkfE fby?j'. ;o;tsh dèth y[d p'bD tkbh j'tè nsè eo'VK :[rK se rDèF dè jZEhI
ekb feqgkB fpBk fpBsh B sT{ s[w e' gqG B?e[ foM?j'. 101. (T[gwk) fbytkJh ikJè (go) ekb dh feqgk s'A fpBk, jè gqG{ ! e'Jh th pèBsh
s?~ E'Vk fizBk th foMk BjhI ;edh.101.
fJfs ;qh pfusq BkNe rqzEè ;qh ekb ih eh T[;sfs fJEè ;qh pfusq BkNe rqzE dè ;qh ekb ih eh T[;sfs BK tkbk
fgqEw fXnkfJ ;zg{oBz ;s[ ;[Gw ;s[. 1.2 gfjbk nfXnkfJ ;zg{oB j[zdk j? ;G F[G j?.1.

eft pz; toDB 3 eth-pz ; dk toDB

u"gJh
u"gJh
(jè gqG{!) sèoh wfjwk ngo ngko j? fi; dk e'Jh gko BjhI gk ;edk.
s[woh wfjwk ngo ngkok. ik ek bfjU B feB j{z gkok.
(s{`) dètfsnK dk dètsk nsè okfinK dk okik j?I. (s{`) dhBK (ftukfonK)
dèt dèt okiB eè okik. dhB fdnkb rohp fBtkik. 1.
T[sè dfJnk eoB tkbk nsè raohpK ~ tfvnkT[D tkbk j?I.1.

d'jok d'jok

w{e T{uo? ;k;sq yfN fgzr froB ufV ikfJ. iè ekb dh feqgk j'tè, sK r[zrk Sè Fk;sq T[ZukoB br iKdk j?, fgzrbk
nzX by? pXo' ;[B? i' ekb feqgk eokfJ. 2. gopsK T[sè uVQ iKdk j?, nzBQk tèyD br g?Idk j? nsè p'bk ;[DB dè ;woE
j' iKdk j?.2.
u"gJh u"gJh

ejk p[fX gqG s[S jwkoh. pofB ;e? wfjwk i[ fsjkoh. jè gqG{ ! wèoh s[S p[ZXh ftu feE'I (fJsBh Fesh j? fe) sèoh wfjwk
jw B ;es efo f;cs s[wkoh. nkg bèj[ s[w eEk ;[Xkoh. 3. dk eEB eo ;eè. w?I sèoh f;\s BjhI eo ;edk. s[;hI nkg jh (wèoè fbyè
ejk br? fJj[ ehN pykB?. wfjwk s'fo s[jh gqG ikB?. fJ;) fpZqsKs ~ ;[Xko bt'.3. fJj ehN (sèoh wfjwk dk) feE'A se pykB
fgsk iBw fiw g{s B gkt?. ejk stB ek Gèd pskt?. 4. eoè. jè gqG{ ! sèoh wfjwk sz{ jh ikDdk j?I. fitèA fgsk dè iBw dk Gèd
g[Zso BjhI gk ;edk, (T[;è soQK) sèok Gèd (w?I) fetèI d; ;edk jK. 4.
s[woh gqGk s[w? pfB nkJh. nT[oB sè Bjh iks pskJh. sèoh gqGk dk pykB sz{ nkg jh eo ;edk j?I, j'oBK s'I (T[; dk)
s[woh feqnk s[w jh gqG ikB'. T{u Bhu e; ;es pykB'. 5. toDB BjhI ehsk ik ;edk. jè gqG{ ! s{z jh nkgDh feqnk (rfsftXh) ~
;è; Bkr f;o ;j; pBkJh. dP? ;jz; o;Bkj ;[jkJh. ikDdk j?I. (w?I T[; dk) tX xN fetèA pykB eo ;edk jK. 5. (s{`) FèFBkr
oNs np brè Bkw ngkok. s[wo' sT{ B gkts gkok. 6. dè j}ko f;o pDkJè jB, (T[; dhnK) d' j}ko ihGK ;'G ojhnK jB. (T[j)
j[D se (sèoè) ngko BKtK ~ oN fojk j?, fco th (T[j) sèoè BKtK dk nzs
1H @fbzr# 2H fJBQK T[eshnK ftu fesè fesè e[M nzso th fwbdk j?, go p[fBnkdh coe BjhI
3H e[M phVK ftu @;'Yh pz; T[sgsh toDB# fbfynk j? nsè e[M fpBk fJ; T[esh dhnK jB. BjhI gk ;fenk j?. 6.
6 4 ;qh d;w-rqzE ;kfjp
s[woh feqnk ejk e'T{ ej?. ;wMs pks T[ofM wfs oj?.
;{Sw o{g B poBk ikJh. fpoX[ ;o{gfj ej' pBkJh. 7.
s[woh gqèw Grfs ip rfjj'. S'fo eEk ;G jh sp efj j'.
np w? ej' ;[ ngBh eEk. ;'Yh pz; T[gfink iEk. 8.
d'jok
gqEw eEk ;`Sèg sè ej' ;[ fjs fus[ bkfJ.
pj[fo pv' fp;Eko e? efjj" ;G? ;[BkfJ. 9.
u"gJh
fgqEw ekb ip eok g;kok. Unzeko sè f;q;fN T[gkok.
ekb;?B gqEw? GfJU G{gk. nfXe ns[b pfb o{g nB{gk. 10.
ekbeès[ d{;o G{n GfJU. e{qopo;1 sh;o ifr m:'.
ekbX[i us[oE fBqg ;'j?. fij sè G:' irs ;G e' j?. 11.
;j;okS ik e' ;[G ;'j?. ;j; gkd ik eè sfB w'j?.
;èy Bkr go ;'fJp' eo?. ir fsj ;èy ;kfJ T[uo?. 12.
Jèe ;qtD sè w?b fBekok. sk sè wX{ ehNG sB Xkok.
d[shnk ekB sè w?b fBekoh. sk sè GJh f;q;fN fJj ;koh. 13.
fsB e' ekb pj[fo pX eok. fsB e' wèd ;w[zd w' gok.
fueB sk; ib go fso ojh. wèXk Bkw spfj sè ejh. 14.
;kX eow iè g[oy ewkt?. Bkw dètsk irs ejkt?.
e[feqs eow iè ir w? eojh. Bkw n;[o fsB e' ;G Xo jh. 15.
pj[ fp;Eko ej br? pykBhns. rzqE pYB sè nfs vo[ wkBhns.
fsB sè j's pj[s fBqg nkJè. dS gqikgfs fiB T[gikJè. 16.
d; ;jz; fsfj frqj GJh e`fBnk. fij ;wkB ej br? B nzfBnk.
ekb feqnk n?;h sj GJh. sè ;G fpnkj Boè;B dJh. 17.
d'jok
pBsk edq fdfs nfdfs Jè foy poh pBkfJ.
Bkr Bkrfog[ dèt ;G dJhs bJè T[gikfJ. 18.
u"gJh
sksè ;{oi o{g e' Xok. iksè pz; gqu[o oft eok.
i" fsB eè efj Bkw ;[BkT{. eEk pYB sè nfXe vokT{. 19.
1H @eq'opo;#
pfusq BkNe 6 4
sèoh feqnk dk e'Jh feE'I se toDB eoè. (sèoh) rZb ;wMD Bkb
jh p[ZXh ueok iKdh j?. (sèoè) ;{yw o{g dk toDB BjhI ehsk ik ;edk,
(fco th jm eoeè sèoè) ftokN o{g dk eEB eodk jK.7. id'A sèoh gqèw-
Grsh gqkgs j'tèrh, sd'A jh ;koh eEk w[Y'A ejKrk. j[D w?I (eètb) nkgDh
eEk efjzdk jK fi; soQK fe ;'Yh pz; (;z;ko ftu) g?dk j'fJnk j?.8.
d'jok
gfjbK (w?I) fjs-fus brk eè ;zyèg ftu eEk efjzdk jK. fco tZvè
ft;sko Bkb ;G ~ ;[ D ktKrk.9.
u"gJh
id'A ekb Bè ;G s'A gfjbK gq;ko ehsk, sd'A Unzeko s'I f;qFNh ~
g?dk ehsk. ekb ;?D (BK dk) gfjbk okik j'fJnk i' nfXe pb tkbk, ns[Zb
o{g tkbk nsè nB{gw ;h. 10. ekb eès (BK dk) d{ik okik j'fJnk, irs
ftu shik (okik) eq­o-po; g?dk j'fJnk. ekb X[i u"Ek okik ;[F'fGs
j'fJnk fi; s'A irs dk ;G e[M j'Id ftu nkfJnk.11.
fi; dè (Foho T[sè) j}ko nZyK F'Gk fdzdhnK jB, fi; dè Foho T[sè
j}ko g?o w"i{d jB, (i') FèFBkr (dh ;èik) T[sè ;"Idk j?, T[;~ irs @;èy
;kfJ# (FèFFJh) efjzdk j?. 12. (T[; Bè) fJe ezB s'A w?b eZYh, T[; s'A wX[
nsè e?NG Bè Foho XkoB ehsè. T[; Bè d{iè ezB ftu'A w?b eZYh, T[; s'A fJj
;koh f;q F Nh pDh.13.
fco ekb Bè T[BQK (wX[ nsè e?NG) dk tZX ehsk. T[BQK dh fwM (wèd)
;w[zdo ftu fvZrh, T[; dh fueBkJh ib T[sè sodh ojh, sd s'A (Xosh
dk) BK @wèXk# fejk ikD bfrnk. 14. i' g[oF Gbè (@;kX#) eow eodk
j?, T[j dètsk BK Bkb ikfDnk iKdk j?. fijVk ;z;ko ftu wkVè eow eodk
j?, ;koè T[BQK dk BK d?Is (@n;[o#) oy fdzdè jB.15.
ft;sko pj[s j?, feE'I se pykB eoK (feT[Ife) rqzE dè tXD dk
pj[s vo brdk j?. T[BQK s'I (nrè) pj[s okiè j'Jè fiBQK Bè deF gqikgsh
~ g?dk ehsk. 16. T[; dè xo d; j}ko bVehnK Bè iBw fbnk fiBQK
torh (;[zdo) j'o e'Jh BjhI brdh ;h. T[d'A ekb Bè nfijh yèv toskJh
(fe T[; Bè) ;kohnK (bVehnK) okfinK ~ ftnkj fdZshnK.17.
d'jok
pfBsk, edo{, fdfs, nfdfs ukoè (eF:g) foFh Bè ftnkj bJhnK
(fiBQK s'A) ;koè ;Zg (edo{ s'A), ro[V (pfBsk s'A), dètsè (nfdfs s'A) nsè
d?Is (fdfs s'A) (foFh Bè) g?dk eo bJè.18.
u"gJh
T[BQK (pZfunK) ftu'I fe;è Bè ;{oi dk o{g XkoB ehsk fi; s'A ;{oi
pz; dk ft;sko j'fJnk. iè T[BQK dè (pzF dè okfinK dè) BK ;[DktK sK eEk
dè tXD dk pj[s vo brdk j?. 19.
6 5 ;qh d;w-rqzE ;kfjp
fsB eè pz; fpy? ox[ G:'. ox[ pz;fj fij 1irfj ub:'1 .
sksè g[sq j's G:' ni[ po[. wjk oEh no[ wjk XB[oXo. 20.
ip fsB Gè; i'r e' b:'. oki gkN d;oE e' d:'.
j's G:' tfj wjk X[B[oXo. shB fsqnkB pok fij o[fu eo. 21.
fgqEw i:' fsj okw[ e[wkok. GoE bSwB ;sq fpdkok.
pj[s ekb fsB oki ewk:'. ekb gkfJ ;[o g[ofj f;Xk:'. 22.
;hn ;[s pj[fo GJè d[fJ okik. oki gkN T[B jh eT[ Skik.
wdq dè; Jè;Poik poh ip. Gkfs Gkfs eè ir ehJè sp. 23.
sjh fsB? pkXè d[fJ g[otk. Jèe e;{o d[sh: bj[otk.
nXe g[oh sè d'T{ fpokih. fBofy bze nwoktfs bkih. 24.
pj[s ekb fsB oki[ ewk:'. ikb ekb sè nzfs c;k:'.
fsB eè g[sq g"sq iè tJè. oki eos fJj ir e' GJè. 25.
ejk brè sè poB ;[BkT{I. fsB eè Bkw B ;`fynk gkT{I.
j's uj{` i[r w? iè nkJè. fsB eè Bkw B iks rBkJè. 26.
i' np st feogk pb gkT{I. Bkw iEk wfs Gkfy ;[BkT{I.
ekb eès no[ ekbokfJ GfB. fiB eè GJè g[sq xfo nBrB. 27.
ekb eès G:' pbh ngkok. ekbokfJ fifB Bro fBekok.
Gkfi ;B"Y dèf; sè rJè. sjh G{gik fpnkjs GJè. 28.
fsj sè g[sq G:' i' Xkwk. ;'Yh okfJ Xok fsfj Bkwk.
pz; ;B"Y sfdB sè Ehnk. gow gftsq g[oy i{ ehnk. 29.
sk sè g[sq g"sq j[fJ nkfJ. sè ;'Yh ;G irfs ejkJè.
ir w? nfXe ;[ GJè gqf;Xk. fdB fdB fsB eè XB eh fpqXk. 30.
oki eos GJè fpfpX gqekok. dè; dè; eè ihs fBqgkok.
ijk sjk fsj Xow ubk:'. nsq gsq ej ;hf; Y[ok:'. 31.
oki;{n pj[ pkoB ehJè. ihfs ihfs dè;è;Po bhJè.
pkiwèX pj[ pkoB eoè. ;eb eb{y fBi e[b eè joè. 32.
pj[s pz; w? pY' fpykXk. wèN B ;ek e'T{ fsj ;kXk.
fpuoè pho pB?s[ nyzvb. rfj rfj ubè fGoB oB wzvb. 33.
1H @ir T[ufo:'#
pfusq BkNe 6 5
T[; (;{oi) dè pz; ftu ox{ (BK dk okik) j'fJnk fi; s'I irs ftu
ox{pz; ufbnk. T[;dk @ni# BK dk ;qèFm g[Zso g?dk j'fJnk i' wjkoEh nsè
wjkB XB[FXkoh ;h.20. id'A T[; Bè :'r dk Gèy fbnk sK oki-gkN (nkgDè
g[Zso)) dFoE ~ ;"Ig fdZsk. T[j th wjkB XB[FXkoh ;h, T[; Bè nkgDh y[Fh
Bkb fszB fJ;sohnK Bkb ftnkj ehsk. 21.
gfjbh (okDh e"Ffbnk) Bè okw BK dè e[wko ~ iBw fdZsk. (pkeh
d' okDhnK e?eJh nsè ;[fwsqk Bè) Gos, bZSwD nsè Fso{xB (~ iBw
fdZsk). T[BQK Bè pj[s fuo se oki ewkfJnk, (go) ;wK nkT[D sè dèt-
b'e ~ ubè rJè. 22. fco ;hsk dè d'tèA g[Zso (bt nsè e[F) okik pDè
nsè oki-gkN T[BQK ~ pj[s cfpnk. id'A T[BQK Bè wdq dèF (gzikp) dhnK oki-
e[wkohnK ftnkjhnK sK GKs GKs dè :Zr ehsè .23.
T[Eè (gzikp ftu) T[BQK Bè d' Bro t;kJè (fiBQK ftu'A) fJe dk BK
e;{o nsè d{iè dk BK bkj"o (btg[ok-bj[otk) fgnk. T[j d'tèA Bro pj[s
F'GkFkbh ;B (fiBQK ~) tèy eè bzek nsè nwoktsh (fJzdog[oh) th biKdhnK
;B.24. T[BQK d'jK Bè pj[s ;wèA se oki ehsk, (go) nzs ftu ekb Bè
(T[BQK ~ nkgDè) ikb ftu c;k fbnk. T[BQK dè i' g[Zso g'soè j'Jè, T[j th
fJ; irs ftu oki eodè ojè. 25.
feE'A se (T[BQK dè jkb dk) toDB eo eè ;[DktK, T[BQK dè BKtK dh
frDsh jh BjhI j' ;edh. u"jK :[rK ftu i' (okiè j[zdè) nkJè, T[BQK dè BK
frDkJè BjhI ik ;edè.26. iè j[D sèoh feqgk Bkb pb gqkgs eoK (sK T[BQK
dè) BK :Ek-p[ZXh nky ;[DktK. ekb eès[ nsè ekb okfJ (dè BK) b?Idk jK
fiBQK dè xo nDfrDs g[Zso g?dk j'Jè. 27.
ekb eès[ pj[s pbtkB j'fJnk fi; Bè ekb okfJ ~ Bro s'A eY
fdZsk. T[E'A T[j Gi eè ;B"Y dèF ~ ufbnk frnk nsè T[E'A dh oki-e[wkoh
Bkb (T[; dk) ftnkj j'fJnk.28. T[; (oki e[wkoh) s'A xo ftu i' g[Zso
g?dk j'fJnk, T[; dk BK ;'Yh okfJ ofynk. T[; fdB s'A ;B"Y pz; ufbnk
(i') gow gftso g[oF (gowkswk) Bè ;kfink ;h. 29.
T[; (;'Yh okfJ) s'A i' g[Zso g'soè j[zdè nkJè, T[j (;G) irs ftu
;'Yh nytkJè. irs ftu T[j pj[s gqf;ZX j' rJè nsè T[BQK dè xo (fdB'
fdB) XB dk tkXk j[zdk fojk. 30. (T[BQK Bè) nBèe soQK Bkb oki ehsk
nsè dèF-dèFKsoK dè okiè fiZs bJè. fiEè feEè T[BQK Bè Xow dk ft;sko ehsk
nsè f;o T[s è Ssq M[b tkfJnk.31.
(T[BQK Bè) pj[s tko oki;{: :Zr ehsè nsè dèFK dè ;[nkwhnK (okfinK)
~ fiZs fbnk. (T[BQK Bè) pj[s tko nFPwèX :Zr th ehsè nsè nkgDh e[b
dè ;koè gkg BFN eo fdZsè.32. fco (T[BQK dh) pz; ftu MrVk pj[s tX
frnk fi; ~ e'Jh th Gbk g[oF wèN B ;fenk. pKeè tho :'fXnK dè ;w{j
fcoB brè nsè F;sq cV cV eè :[ZX-G{wh ~ s[o gJè.33.
6 6 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 6 6

XB no[ G{fw g[oksB p?ok. fiB ek w{nk eofs ir xèok. XB nsè Xosh dk g[okDk t?o j? fiBQK dk xèfonk j'fJnk ;kok irs
w'j pkd njzeko g;kok. ekw eq'X ihsk ir ;kok. 34. wo fojk j?. w'j nsè jzeko jh (fJ;) MrVè dè gq;ko (dè ekoB jB) nsè
ekw-eq'X Bè ;kok irs fis fbnk j?.34.
d'jok d'jok

XfB XfB XB e' Gkyhn? ik ek irs[ r[bkw[. XB ~ XzB XzB efjDk ukjhdk j? fi; dk (;kok) irs r[bkw j?
;G fBoys :k e' fco? ;G ub eos ;bkw. 35. nsè fi; ~ ;koè Mkedè fcodè jB nsè (XBtkBK dè xoK ~) ub eè gqBkw
eodè jB.35.
u"gJh u"gJh

ekb B e'T{ eoB ;[wkok. p?o pkd njzeko g;kok. ekb dk e'Jh F[wko BjhI j? fi; Bè t?o, fttkd nsè jzeko ~ iBw
b'G w{b fJj ir e' j{nk. ik ;' ukjs ;G? e' w{nk. 36. fdZsk j?. b'G fJ; irs dk w{b (nkXko) pD frnk j? fi; dh ukjs eoeè
;G wo ojè jB.36.
fJfs ;qh pfusq BkNe rqzEè ;[G pz; poBBz d[sh:k fJEè ;qh pfusq BkNe rqzE dè @F[G pz; poBB# d/ BK tkbk d{ik
fXnkfJ ;zg{oBw ;s[ ;[Gw ;s[. 2. 137. nfXnkfJ (;zg{oB j[zdk j?) ;G ;[G j?. 2. 137.

G[ i z r gq : ks Sz d G[ i z r gq : ks Sz d
ouk p?o pkdz fpXksè ngkoz. fi;? ;kfX ;kfeU B e'T{ ;[Xkoz. ftXksk Bè eJh soQK dè t?o nsè fttkd ou fdZsè fi; ~ e'Jh ;kX{
pbh ekw ok:z wjk b'G w'jz. r:' eT[B phoz ;[ :k 1
sè nb'jz. 1. g[oF (Bèe nkdwh) ;[Xko B ;fenk. wjkpbh ekw, b'G, w'j nkfd ftekoK
sjk pho p`eè pe? nkg wXz. T[mè ;;sq b? b? wuk i[X ;[Xz. dè jfEnkoK dh wko s'A Gbk e"D F{otho pu eè frnk j?<.1. T[Eè (oD-
ej{` ygoh y'b yzvè ngkoz. wu?2 pho p?skb vT[o{ vekoz. 2. G{wh ftu) pKeè ;{owè nkg; ftu e"Vè puB p'b ojè jB. (T[j) F;sq b?
b? eè T[mdè jB nsè x'o :[ZX eodè jB. fesè ygoè (u"Vè cb tkbk sho),
y'b nsè yzvè XkoB eoB tkbè (fJe d{iè ~ wko ojè jB), fesè pho p?skb
vT[o{ tik tik eè Budè jB.2.
ej{` Jh; ;h;z g[n? o[zv wkbz. ej{z vke vT[o{ ej{`ez fpskbz. fesè fFt f;oK (oz[vK) ~ wkbk ftu go'Adk j?. fesè vkeDhnK (T{b
uth uktvhnz febzeko ezez3. r[Eh b[E i[Eè pj? pho pze4` . 3. ib{b) p'bdhnK jB nsè fesè p?skb e{edè jB. fesè uw[zvDK p'bdhnK jB
goh e[N e[Nz o[bè sS w[Sz. ojè jkE vkoè T[G? 5T[oX w[Sz5. nsè fesè fJZbK febekohnK wkodhnK jB. fesè pKeè ;{ophoK dhnK bkFK
ej{` y'goh y'b fyzr`6 ys`r`. ej{` ysqhnz yr yèsz fByzrz. 4. r[ZEwr[ZEk j' ojhnK jB. 3. pj[s e[N wko j'Jh j?, (;{ofwnK dè FohoK dè)
N'Nè o[bdè jB. (fesè) d'tèI jZE w[ZSK T[sè oyè (j'fJnK w[odè :[ZX-G{wh ftu
o[b ojè jB). fesè y'gVh ~ pukT[D tkbè y'b nsè XB[y-pkD o[b ojè
jB, fesè ;{ophoK dhnK sbtkoK nsè shoK dè GZEè o[b ojè jB. 4.
uth uKtvh vkeBh vke wko?. ej{` G?oth G{s G?o' peko?. fesè uw[zvDK p'bdhnK jB nsè vkeDhnK vekodhnK jB. fesè G?oth,
ej{z pho p?skb p`eè fpjko`. ej{` G{s gqèsz j;? wk;jko`. 5. G{s nsè G?o' GZGeK wko ojè jB. fesè pho p?skb nkeV eè (@pzeè#) fcodè
jB nsè fesè G{s-gqès nsè wk;jkoh iht j; ojè jB. 5.
o;ktb Sz d
o;ktb Sz d
wjk pho riè. ;[D wèx biè.
tvè ;{owè ri ojè jB (fiBQK dh roi ~) ;[D eè pdb th bZik
Mzvk rv rkYè. wzvè o'; pkYè. 6.
ojè jB. (T[BQK Bè nkgDè) Mzvè gZeh soQK rvè j'Jè jB (fiBQK ~ tèy eè fto'Xh
1H @;K# 2H @Bu?# 3H @ekez# 4H @pKe`# 5H @T[X w[S`# 6H @yzr#
t?oh dbK dè ;{owè) o'j tXk eè (:[ZX ftu) i[Nè j'Jè jB.6.
67 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 67

feqgkDz eNkoz. fGoè o'; Xkoz. (;{owè) o'; tXk eè feqgkBK nsè eNkoK Bkb bVdè jB. (nBèe) pKeè
wjkpho pzez. fGoè G{fw jzez. 7. wjkB :'Xè Xosh ~ ezpkT[Idè j'Jè (fJe d{iè Bkb) fGV ojè jB.7. ;{ofwnK
wuè ;{o ;;sqz. T[mh Mko n;sqz. dè F;sq ubD brè jB nsè n;sqK dè ubD Bkb fuDrK fBebD brhnK
feqgkDz eNkoz. goh b'j wkoz. 8. jB. feqgkBK, eNkoK nsè b'jè (dè pDè j'o F;sqK dè) y{p gqjko j'Jè jB.8.
G[ i z r gq : ks Sz d G[ i z r gq : ks Sz d

jbph i[ B ph ;o' j h d[ X koh. fesè jbp dh, fesè iBp dh, fesè ;o'jh sbtko nsè fesè d'Xkoh
pjh e'g eksh feqgkDz eNkoh. sbtko, fesè S[oh, feqgkB nsè eNko (nkgDè XkoeK d[nkok) eq'X Bkb
ej{` ;?jEhnz ej{` ;[X ;èb`. tkjhnK ik ojhnK jB. fesè ;?jZEhnK Bkb nsè fesè Bèf}nK Bkb (bVkJh
ej{` ;èb ;Kr` Gbh oèb gèb`. 9. j' ojh j?) nsè fesè Bèf}nK nsè poShnK Bkb XewXZeh j' ojh j?.9.
Boki Sz d Boki Sz d
;o'y ;[o ;kfinz. fp;kfo ;ze pkfinz. o'j Bkb ;{owè ;Ziè j'Jè jB nsè Fzek ~ G[bk eè y{p fGV ojè jB.
fB;ze ;;sq wkojhI. T[skfo nzr vkojhI. 10. fB;zr j' eè F;sq wkodè jB nsè (fto'XhnK dè) nzr T[skodè ik ojè
eS{ B ekB okyhI. ;[ wkfo wkfo GkyjhI. jB.10. fe;è dh e'Jh gotkj BjhI eodè, p; wko'-wko' jh p'bdè jB.
;[ jke jkm oèfb:z. nBzs ;;sq Mèfb:z. 11. bbekok wko eè (fto'Xh ~) XZe b? iKdè jB nsè nBzs F;sqK dè tkoK ~
;fjz d è jB.11.
jiko j{fo nzpoz. fpo[X e? ;[nzpoz. j}koK j{oK nkekF (ftu ftuo ojhnK jB) nsè :[ZX-G{wh (fpo[X)
eo{o Gks v'bjh. ;[ wko[ wko p'bjh. 12. ~ ;[nzpo pDk eè (thorsh gqkgs eoB tkbè ;{ofwnK ~ todhnK jB).
ej{fe nzr eNhnz. ej{z ;o'j gNhnz. (;{owè :[ZX-G{wh ftu) fGnkBe Yzr Bkb v'bdè fcodè jB nsè (w{zj'A) wko'-
ej{z ;wk; w[Shnz. froè ;[ sS w[Shnz. 13. wko' jh p'bdè jB. 12. fe;è dè nzr eNè rJè jB. fe;è dè tkb (;[o'j)
g[Nè rJè jB. fe;è dk wk; efNnk frnk j? nsè (fesè e'Jh) tfYnk-N[fenk
fvfrnk fgnk j?. 13.
Ywe Y' b Ykfb:z . jo' b jkb ukfb:z . YkbK sè Y'b Yzw-Yzw tidè jB nsè (;?Bk dè) w{jobè (fjZ;è dè ;?fBe)
MNke MN pkjhnz. ;[ pho ;?B rkjhnz. 14. w"i-w;sh ftu ub ojè jB. ;{owè c[osh Bkb (jfEnko) ubkT[Idè jB nsè
fBtz fB;kD pkfinz. ;[ pho Xho rkfinz. ;?Bk ~ rkj[zdè jB. 14. BtèI X"I;è tidè jB, XhoitkB ;{owè ridè jB,
feqgkb pkD pkjh jh. niks nzr bkj jh. 15. feqgkBK nsè sho ubkT[Idè jB nsè nS'gbè jh nzr tZY ;[Ndè jB.15.

fpo[X eqX
[ okfi:z. B uko g?o Gkfi:z. :[ZX-G{wh (ftu ;{owè) e'qfXs j' eè F[GkfJwkB jB nsè uko edw th
;zGkfo ;;sq rki jh. ;[ Bkd wèx bki jh. 16. (fJXo-T[Xo) BjhI Gidè. F;sqK ~ ;zGkb eè ridè jB (T[BQK dè rZiD dh)
jbze jke wko jh. ;oe ;;sq Mko jh. nktk} ~ ;[D eè wèx th Fofwzdè j[zdè jB.16. fGnkBe bbekoè wkodè jB
fGoè fp;kfo ;'fe:z. f;Xko dèt b'fe:z. 17. nsè (Bkb jh) @;VZe# dh nktk} eodè F;sq ubk fdzdè jB. ;'r ~ G[bk
eè bVdè jB nsè (tho-rsh gk eè) ;[nor b'e ~ iKdè jB. 17.
fo;è fpo[X phfo:z. ;[ wkfo Mkfo shfo:z. fto'Xh fXoK dè ;{owè pj[s e'qfXs jB sè shoK dh wko Bkb (go-
;pd ;zy pfi:z. ;[ pho Xho ;fi:z. 18. gZy tkfbnK ~) MkV fdzdè jB. ;zy dè tiD dh X[B nkT[Idh j? nsè ;{owè
Xhoi Bkb ;[;fis j[zdè jB. 18.
68 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 68

o;ktb Sz d o;ktb Sz d

s[oh ;zy pkiè. wjkpho ;kiè. fprb nsè ;zy ti ojè jB. tZvè ;{owè ;i ojè jB. sè} ukb tkbè
Buè s[zd skih. wuè ;{o rkih. 19. x'Vè Bu ojè jB nsè Xow-tho ;{owè w;s j'Jè fco ojè jB. 19. sè}
fMwh sèi sèrz. wB' fpi pèrz. sbtkoK uwe ojhnK jB, wkB' fpibh sè}h Bkb ub ojh j'tè. X"If;nK
T[m? Bd Bkdz. X[B fBqfpykdz. 20. (Bd) dh nktk} nk ojh j?. fJj X[B fBozso (;[DkJh dè ojh j?). 20.
s[Nè yr y'bz. w[yz wko p'bz. (fesè) sbtkoK nsè f;o dè y'b N[ZNè gJè jB, (fesè ;{owè) wz{j s'I
Xek Xhe Xez. froè je pez. 21. wko'-wko' p'b ojè jB. fesè XewXZeh j' ojh j?, fesè jZeè-pZeè j'Jè (;{owè)
dbz dhj rkjz. nX' nzr bkjz. fvrè j'Jè jB.21. (fesè) tZfvnK dbK ~ bskfVnk ik fojk j?, (fesè) nZXè
gq:'xz gqjkoz. pe? wko wkoz. 22. nzr tYè ik ojè jB, (fesè tho) b'jè dh rdk wkodè jB nsè (fesè) wko'-
wko' efjz d è jB.22.
Bdh oes g{oz. fcoh r?fD j{oz. bj{ Bkb Bdh Go rJh j?, nkekF ftu j{oK ftuodhnK jB. ekbh
riè r?fD ekbh. j;h ygokbh. 23. dèth nk;wkB ftu ri ojh j? nsè yZgo Go eè ghD tkbhnK (ebi'rDK)
wjk ;{o ;'jz. wzvè b'j eq'jz. j;dhnK jB.23. tZvè ;{owè ;'Gdè jB, i' izr ftu eq'X Bkb GVeè j'Jè
wjk rop rfi:z. X[Dz wèx bfi:z. 24. jB. tZvè jzeko Bkb ridè jB (fiBQK dh) nktk} (;[D eè) pdb th Fofwzdk
j[ z d k j? . 24.
Seè b'j Sez. w[yz wko pez. (;{owè) F;sqK dh ;ki ;iktN Bkb ;Ziè j'Jè jB nsè w{zj s'A wko'-
w[yz w[S pzez. fGoè Skv ;zez. 25. wko' p'bdè jB. (;{ofwnK dè) w{zj T[sè e[zvbhnK w[ZSK jB nsè fB;zr j' eè
jez jke pkih1. fxoh ;?D ;kih2. bV ojè jB. 25. (:'fXnK Bè) x'fVnK (pkih) ~ je eè ;?Bk ~ xèo fbnk
fuoè uko Y{eè. w[yz wko e{eè. 26. j?, fuVQè j'Jè (;{owè) u"jK gkf;nK s'A Y[e ojè jB nsè w{zj s'A wko'-wko' p'b
ojè jB. 26.
o[eè ;{o ;zrz. wB' f;zX[ rzrz.
;KrK Bkb ;{owè nNeè j'Jè jB, wkB' ;w[zdo Bkb rzrk fwb rJh
Yjè Ykb Yez. feqgkD eVez. 27.
j'tè. (eJh) YkbK dè Ujbè b[e rJè jB nsè (Ykb T[sè tiD ekoB)
jez jke pkih. Buè s[zd skih.
feqgkBK ~ eVek fdzdè jB. 27. x'fVnK ~ bbekfonk iK jZfenk ik fojk
o;z o[dq gkrè. fGoè o'; ikrè. 28.
j?, T[j sè} ukb tkbè x'Vè Budè jB. (;{owè) o"do o; ftu ozrè j'Jè jB
nsè eq'fXs j'D sè bV ojè jB.28.
froè ;[X ;èbz. GJh oèb gèbz. fsyè Bèf}nK Bkb (;{owè) fvrè gJè jB nsè (T[BQK ftu) XewXZeh j'
gbzjko Buè. oDz pho wuè. 29.
ojh j?. wk;kjkoh iht Bu ojè jB nsè :[ZX ftu ;{owè ukT[ Bkb i[Nè j'Jè
j;è wk;jkoh. Buè G{s Gkoh.
jB.29. wk; ykD tkbè j; ojè jB nsè tvè G{s Bu ojè jB. pj[sè fBvo
wjk Yhm Y{eè. w[yz wko e{eè. 30.
(:'Xè fGVB bJh) T[bQoè j'J/ jB nsè w[y ftu'I wko'-wko' p'b ojè jB. 30.
ri? r?D dèth. wjk nz; Gèth. nkekF ftu dèth ri ojh j? i' wjkekb s'A g?dk j'Jh j? (noEks
Gbè g{s Bkuz. o;z o[dq okuz. 31. wjkekb dh Fesh j?). G{s uzrh soQaK Bu ojè jB nsè o"do o; ftu wrB
fGo? p?o o[M?. wjk i'X i[M?. jB.31. (tho ;?fBe) t?o Bkb Goè-ghsè fGV ojè nsè tZvè :'Xè i{M ojè jB.
Mzvk rv rkYè. piè p?o pkYè. 32. fdqVQsk Bkb Mzvè rv ojè jB nsè t?o tXk eè bbekoè wko ojè jB.32.
riz rkj pkXè. XB[o pkB ;kXè. f;o T[sè G{yD ;ikJè j'Jè jB nsè sho-ewkBK ;kXhnK j'JhnK jB.
pjè nkg wXz. froè nX nXz. 33. nkg; ftu (sho) ubkT[Idè jB nsè nZXè nZXè N[eVè j' eè fvr g?Idè jB.33.
1H @pih# 2H @;ih#
69 ;qh d;w-rqzE ;kfjp
riz pki i[M?. pbh p?o o[M?.
fBqG? ;;sq pkj?. T[G? ihs ukj?. 34.
riè nkfB rkih. Buè s[zd skih.
jez jke pih. fco? ;?B Gih. 35.
wdz ws wksè. o;z o[dq oksè.
riz i{j ;kiè. fGoè o'; pkiè. 36.
Mwh sèi sèrz. xDz fpi pèrz.
pj? pko p?oh. ibz fiT[ r`r?oh. 37.
ng' nkg pkjz. T[G? ihs ukjz.
o;z o[dq oksè. wjk ws wksè. 38.
G[ i z r Sz d
wuè pho phoz nG{sz G:kDz. pih Gèfo Gzeko X[eè fB;kBz.
Btz Bd Bh;kD riè rjhoz. fco? o[zv w[zv sBz sS shoz. 39.
pjè yr yèsz fynkbz yszrz. o[bè sS w[Sz wjk i'X izrz.
p`X? pho pkBk pvè n?fmtkoè. x[w? b'j x[Nz wB' wstkoè. 40.
T[mh e{j i{jz ;wfo ;ko pfi:z. feX' nzs eè ekb e' wèx rfi:z.
GJh sho Ghoz ewkDz eVfe:z. piè b'j e'qjz wjk i`fr wfu:z. 41.
fpouè wjk i[X i'Xk i[nkD`. y[bè yr ysqh nG{sz G:kDz.
pbh i[M o[M? o;z o[dq osè. fwbè jE pyz wjk sèi ssè. 42.
Mwh sèi sèrz ;[ o';z gqjkoz. o[bè o[zv w[zvz T[mh ;;sq Mkoz.
ppezs phoz GGezs xk:z. wB' i[X fJzdzq i[fNU fpqsok:z. 43.
wjk i[X wfu:z wjk ;{o rkiè. nkg' nkg w? ;;sq ;'I ;;sq pkiè.
T[mè Mko ;Krz wuè b'j eq'jz. wB' yèb pk;zs wkjzs ;'jz. 44.
pfusq BkNe 69
jkEh nsè x'Vè th i{M ojè jB nsè ;{otho th t?o ftu o[Mè j'Jè
jB. fBoG? j' eè F;sq ubkT[Idè jB nsè d'jK (gkf;nK dè ;{owè nkgDh jh)
fis ukj[zdè jB.34. nDy tkbè ;{owè ri ojè jB. fsyh ukb tkbè x'Vè
Bu ojè jB. bbekoè sè bbekok ti fojk j? nsè ;?Bk (fJXo T[Xo) Gih
fcodh j?. 35.
(;{owè) Fokp Bkb w;sè j'Jè jB. o"do o; ftu g{oh soQK wrB jB.
jkEh dè M[zv ;iè jB nsè o'; tXk eè fGV ojè jB.36. sè} sbtkoK fJ;
soQK uwe ojhnK jB fitèA pdbK ftu fpibh dh ukb j'tè. t?ohnK dè x'Vè
fJT[I B;è fcodè jB fiT[I ib T[sè rzr?oh (ib i[bkjk) Gfink fcodk
j?.37. nkg; ftu (nkjw' ;kjwDè F;sq) ubkT[Idè jB. d'tèA gk;è (nkgDh
nkgDh) fis ukj[zdè jB. o"do o; ftu osè j'Jè jB. (BFè ftu) pj[s w;s
j'Jè j'Jè jB. 38.
G[ i z r Sz d
;{owè ;{ofwnK Bkb bVdè j'Jè nb"fee nsè fGnkBe j' rJè jB.
tidhnK GèohnK dh G[zeko nsè X"If;nK dh (X[zeko) ;[DkJh fdzdh j?. BtèI
X"If;nK dè tiD Bkb rzGho Fpd fBebdk j? nsè o[zv, w[zv nsè shoK Bkb
gZSè j'Jè Foho (:[ZX-G{wh ftu fJXo T[Xo) fco ojè jB.39.
:[ZX-G{wh ftu sbtko ubdh j?, shoK (yszr) dh fFFsK (fynkbz)
pzBQ e/ (p"SkV) j[zdh j?. tZvè tZvè :'Xè tZYè eNè (oD ftu) o[b ojè jB.
tvè nkeVykB :'fXnK Bè (Fjkds dè) pkDè ;ikJè j'Jè jB. T[j F;sqK (b'j)
dè tko ;fj eè (x[N Go eè) :[ZX-G{wh ftu wstkbè j'Jè fcodè jB. 40.
:{ZX-G{wh ftu F;sqK dè (fJe d{iè T[sè) tiD Bkb jo gk;è o"bk g?
frnk j? fitèA fes'A gob' dè ;wèA dè pdb ri ojè jB. shoK dh p"SkV
br rJh j? nsè ewkBK eVeD br rJhnK jB. eq'X Bkb F;sq (fJe
d{iè T[sè) tidè jB nsè tZvk :[ZX wfunk j'fJnk j?. 41.
itkB ;{ofwnK Bè tvk :[ZX ou fdZsk j?. fwnkB ftu'I sbtkoK eY
eè ;{owè nd[Zsh nsè fGnkBe (o{g tkbè) j' rJè jB. o"do o; ftu osè
j'Jè pbtkB :'Xè :[ZX ftu o[M rJè jB nsè gquzv o{g Xko eè (fJe db
dè t?oh d{iè db Bkb) r[Ew-r[ZEk j' rJè jB.42.
sè} sbtkoK uwedhnK jB, r[Z;/ Bkb tko j[zd/ jB, o[zv w[zv o[b
oj/ jB, F;sqK (dè tiD Bkb) nZr (dhnK fuzrkohnK) fBebdhnK jB. ;{owè
GGeK wko ojè jB, xktK s'A bj{ Ge Ge (eo eè fBeb fojk j?)l fJzi
gqshs j[zdk j? fe fJzdo nsè ftqsk;[o dk :[ZX j' fojk j't/.43.
wjk :[ZX wu frnk j?, tvè ;{owè ri ojè jB, FFsq fJe d{iè T[sè
nkjw' ;kjwDè tidè jB. poShnK (dè brD Bkb T[BQK ftu'A) fuzrkohnK
fBeb ojhnK jB, eq'X ftu F;sq ti ojè jB, wkB' ;qèFm g[oF p;zs (j'bh)
dh yèv ftu ;'G ojè j'D.44.
70 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 70

o;ktb Sz d o;ktb Sz d

fisè p?o o[Mz. fssè nzfs i[Mz. fisBè (;{owè) t?o Gkt Bkb (:[ZX ftu) o[Mè ;B, T[j ;koè nzs ftu
fisè yèfs Gkiè. fssè nzfs bkiè. 45. wkoè rJè jB. fisBè :[ZX-G{wh s'A Giè jB, T[j nzs ftu Fofwzdè j'Jè
s[Nè dèj powz. S[Nh jkE uowz. jB.45. (;{ofwnK dhnK) d/jK T[gobè etu N[N rJè jB, jZE'A YkbK S[N
ej{z yèfs y'bz. froè ;{o N'bz. 46. rJhnK jB. :[ZX-G{wh ftu fesè f;o dè N'g gJè jB nsè fesè ;{ofwnK dè
db fvrè gJè jB.46.
ej{` w[S w[yz. ej{` ;;sq ;yz. fesè w[ZSK tkbè w[yVè (fvrè gJè jB) nsè fesè ykbh F;sq jh gkJè
ej{` y'b yrz. ej{` gow grz. 47. jB. fesè sbtkoK dè fwnkB gJè jB nsè fesè (;{ofwnK dhnK) tZvhnK
rjè w[S pzeh. wzvè nkB jzeh. tZvhnK gZrK gJhnK jB (iK tZvè tZvè g?o gJè jB).47. (fesè) pKehnK w[ZSK
Yek Y[e Ykbz. T[mè jkb ukbz. 48. tkfbnK jzekoh :'fXnK Bè (jfEnko) XkoB eo eè fco :[ZX F[o{ eo fdZsk
j?. YkbK fJe d{iè T[sè ti ojhnK jB nsè jkb-d[jkJh wu rJh j?.48.
G[ i z r gq : ks Sz d G[ i z r gq : ks Sz d

y[bè yr y{Bh wjkpho yèsz. ;{ofwnK Bè ]{Bh sbtkoK fwnkB ftu'I eY bJhnK jB. pho-p?skb,
Buè pho p?skb:z G{s gqèsz. G{s nsè gqès nkfd (:[ZX-G{wh ftu) Bu ojè jB. vT[o{ vze vze eo eè ti
piè vzr vT[o{ T[mè Bkd ;zyz. ojè jB, ;zyK dh x'o nktk} T[m ojh j?, wkB' gfjbtkB fJe d{iè Bkb
wB' wb i[Nè wjk jE pyz. 49. r[ E w-r[ E k j' ojè j' D .49.
Sg? Sz d Sg? Sz d

fifB ;{oB ;zrqkw ;pb ;w[fj jP? wzfvU. fiBQK ;{ofwnK Bè ;kjwDè vN eè :[ZX wukfJnk ;h, T[BQK :'fXnK ftu'A
fsB ;[GNB sè Jèe ekb e'T{ ihns B SfvU. ekb Bè fJe th ihT[Idk BjhI Sfvnk. ;koè F{otho yVrK Bkb yzfvs j'
;p ysqh yr yzfv yèfs sè G{ wzvg nj[Nè . 1 eè G{-wzvg ftu Eeè gJè (@nj[N/#) jB nsè X{zJè s'A fpBk (nZr) tor/ jfEnkoK
;ko Xkfo Xfo X{w w[efs pzXB sè S[Nè. (b'jè) dh Xko ;fj eè ;z;kfoe pzXBK s'A S[N rJè jB. N[eVè N[eVè j' eè
jP? N{e N{e i[Mè ;p? gkt B gkSè vkoh:z. ;koè wkoè rJè jB go fe;è Bè th g?o fgSè BjhI ehsk. (T[BQK dk) irs
i? eko ngko ;[Xko j{zn pk;t b'e f;Xkoh:z2. 50. ftu ngko i?-i?-eko j'fJnk j? nsè T[j fJzdo-b'e (;[nor) ~ ubè rJè
jB.50.
u"gJh u"gJh

fJj fpfX wuk x'o ;zrqkwk. f;XJè ;{o ;{o eè Xkwk. fJ; soQK x'o :[ZX wfunk nsè F{otho ;{ofwnK dè xo ubè rJè
ejk br? tj eE' bokJh. nkgB gqGk B poBh ikJh. 51. (noEks wkoè rJè). T[; bVkJh dk feE'A se eEB eoK, nkgDè (pz; dh)
ehosh dk toDB BjhI ehsk ik ;edk.51.
G[ i z r gq : ks Sz d G[ i z r gq : ks Sz d

bth ;op ihsè e[;h ;op jkoè. puè iè pbh gqkB b? eè f;Xkoè. bt-pz; tkbè ;koè fis rJè nsè e[F-pz; tkbè ;koè jko rJè. i'
us[o pèd gfm:z eh:' ekf; pk;z. xBè poy ehBè sjk jh fBtk;z. 52. pbtkB pu rJè, T[j nkgDè gqkD b? eè Gi rJè. T[BQK Bè ekFh ftu fBtk;
ehsk nsè u"jK tèdK ~ gVQ fbnk. (T[BQK Bè) pj[s tfoQnK se T[Eè jh fBtk;
fJfs ;qh pfusq BkNe rqzEè bth e[;h i[X poBBz fsqshnk ehsk.52.
fXnkT[ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 3. 189. fJEè ;qh pfusq BkNe rqzE dè @bth e[Fh i[X poBBz# BK tkbk shik
1H @gj[Nè# 2H @gXkoh:z# nfXnkfJ ;wkgs j[zdk j? ;G ;[G j?. 3. 189.
71 ;qh d;w-rqzE ;kfjp
G[ i z r gq : ks Sz d
fiB? pèd gfm:' ;[ pèdh ejkJè. fsB? Xow e? eow Bheè ubkJè.
gmè ekrdz wdq okik ;[Xkoz. nkg' nkg w' p?o Gktz fp;koz. 1.
fBqgz w[efb:z d{s ;' ekf; nk:z. ;pè pèfd:z Gèd Gkyè ;[Bk:z.
;p? pèd gkmh ubè wdq dè;z. gqBkw eh:' nkB e? e? Boè;z. 2.
X[Bz pèd eh G{g sk sè eokJh. ;p? gk; p?mè ;pk phu GkJh.
gVè ;kw pèd i[io pèd eEz. forz pèd gfm:z eoè Gkt jEz. 3.
o;ktb Sz d
nEoP pèd gfm:z. ;[B? gkg Bfm:z.
ojk ohM okik. dhnk ;op ;kik. 4.
b:' pB pk;z. wjk gkg Bk;z.
foyz G/; eh:z. fs;? oki dh:z. 5.
ojè j'fo b'rz. siè ;op ;'rz.
XBz Xkw fsnkrè. gqGz gqèw gkrè. 6.
nfVb
pèdh G:' gq;zB oki ej gkfJe?. dès G:' podkB jhn? j[b;kfJe?.
ip BkBe eb w? jw nkfB ejfJ j?. j' irs g{i efo s'fj gow gd[ gkfJ j?. 7.
d'jok
bth oki dè pfB rjè pèdhnB ehB' oki.
Gkfs Gkfs sfB G'rh:z G{n ek ;eb ;wki. 8.
u"gJh
fsqsh: pèd ;[Bpè s[w ehnk. us[o pèd ;[fB G{n e' dhnk.
shB iBw jwj{` ip Xfo j?. u"Eè iBw r[o{ s[fj efo j?. 9.
T[s okik ekBBfj f;Xk:'. fJs fJB oki eos ;[y gk:'.
ejk brè efo eEk ;[BkT{. rqzE pYB sè nfXe vokT{. 10.
fJfs ;qh pfusq BkNe rqzEè pèd gkm GèN oki us[oE
fXnkfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 4. 199.
pfusq BkNe 71
G[ i z r gq : ks Sz d
fiBQK (e[F-pz;hnK Bè) tèdK dk gkm ehsk T[j tèdh (pèdh) nytkT[D
brèl T[BQK Bè Xow dè uzrè ezwK dh fgos gkJh. (fJXo) wdq dè; dè (bt-
pz;h) oki/ Bè fuZmh fby eè (ekFh) Gèih fe ;k~ nkg' nkgDk t?o Gkt G[bk
dè D k ukjhdk j? . 1.
oki/ dk i' d{s (fuZmh dè eè) Gèfink frnk ;h, T[j ekFh gj[zfunk
nsè pèdhnK ~ (fuZmh dè) ;koè Gkt nsè ;wkuko efj fdZsè. (d{s dh rZb
;[D eè) ;koè tèd-gkmh wdq dè; (gzikp) tb s[o gJè. T[BQK Bè nk eè (bt-
pz;hnK dè okiè ~) gqBkw ehsk.2.
okiè Bè T[BQK s'A tèd-X[B eotkJh (tèdK dk gkm eotkfJnk) nsè ;koè
Gok ;Gk ftu fJeZmè p?mè. (gfjbK T[BQK Bè) ;kw tèd gfVQnk, fco :i[o tèd
dk toDB ehsk. fJ; fgS'A for tèd dk gkm ehsk nsè (okiè nsè bt-
pz;hnK Bè tèdK dè ;koè) Gkt ;wM bJè.3.
o;ktb Sz d
(id'A e[F-pz;hnK Bè) nEot tèd dk gkm ehsk (sK T[; ~ ;[D eè)
;G dk t?o (gkg) ]sw j' frnk. okik gq;zB j' frnk nsè (T[; Bè) ;kok
oki-gkN dè fdZsk.4. (okiè Bè) pBpk; b? fbnk, (T[; dè) wjk gkg BFN
j' rJè. (T[; Bè) foFh-Gè; XkoB eo fbnk nsè T[BQK (e[F-pz;hnK) ~ oki
dè fdZsk.5. (okiè ~ pB ikD') b'ehI j'Vdè ojè (go T[; Bè) ;koè ;'r
(sBkT[) Sv fdZsè. XB-d"bs nsè xo-pko fsnkr fdZsè nsè gqG{ dè fgnko
ftu oz f rnk frnk.6.
nfVb
pèdh (e[F-pz;h) oki ~ gqkgs eo eè gq;zB j' rJè nsè fdb'A y[F j'
eè todkB dèD brè fe id'A n;hI efb:[r ftu @BkBe# nytktKrè sK s[jk~
irs dk g{iD :'r pDk eè gow-gd gqkgs eoKrè.7.
d'jok
bt-pz;h oki dè eè pB ~ ub rJè nsè pèdhnK (e[F-pz;hnK) Bè oki
ehsk. T[BQK B/ ty ty YzrK Bkb G{wh dè ;koè ;[yK ~ G'frnk.8.
u"gJh
(jè okiB !) sz{ fszBK tèdK ~ (fXnkB Bkb) ;[fDnk nsè u"Ek tèd ;[D
eè Xosh dk dkB eo fdZsk. n;hI id'A fszB iBw XkoB eo btKrè, sK u"Eè
iBw ftu s?~ r[o{ XkoB eoKrè. 9. T[Xo (;'Yh) okik pB ~ ubk frnk,
fJXo fJBQK (pèdhnK) Bè oki eofdnK ;[y ~ gqkgs ehsk. feE'A se fJj eEk
~ ;[DktK (feT[Ife) rqzE dè tvè j' ikD dk pj[s vo brdk j?.10.
fJEè ;qh pfusq BkNe rqzE dè @pèd gkm GèN oki# u"Ek
nfXnkfJ ;wkgs j[zdk j? ;G F[G j?.4.199.
72 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 72

Boki Sz d Boki Sz d

pj[fo fpykX pkfX:z. feBh B skfj ;kfX:z. fco (pèdhnK ftu) MrVk tX frnk, T[; ~ e'Jh th mhe B eo
eozw ekb :' GJh. ;[ G{fw pz; sè rJh. 1. ;fenk. ekb-uZeo fJzi ufbnk fe T[j G{wh (pèdh) pz; s'A y[; rJh.1.
d'jok d'jok

fpgq eos GJè ;{dq fpqfs Ssqh p?;B eow. pqkjwD ;{doK dè eow eoB br rJè nsè SsqhnK Bè t?FK dk eow
p?; eos GJè Sfsq fpqfs ;{dq ;[ fdi e' Xow. 2. ngDk fbnk. t?F SsqhnK dk eow eoB br gJè nsèè F{doK Bè pqkjwDK
dk Xow ngDk fbnk.2.

u"gJh u"gJh

ph; rkt fsB eè ofj rJè. fiB w' eos feq;kBh GJè. (eow GqFN j'D ekoB) T[BQK e'b (eètb) thj fgzv ofj rJè, fiBQK
pj[s ekb fJj Gkfs fpsk:'. iBw ;w? BkBe e' nk:'. 3. ftu (T[BQK Bè) feq;kBh dk ezw F[o{ eo fdZsk. fJ; soQK pj[s ;kok ;wK phsD
T[gozs (r[o{) BkBe dè iBw dk tes nk frnk. 3.
d'jok d'jok
fsB pèdh:B eè e[b fpyè gqrNè BkBe okfJ. T[BQK pèdhnK dh e[b ftu (r[o{) BkBe okfJ gqrN j'Jè, fiBQK Bè ;kfonK
;G f;yB e' ;[y dJè ij1 sj GJè ;jkfJ. 4. f;ZyK ~ ;[y fdZsk nsè fiEè feEè (GhV pDh sK) ;jkfJsk ehsh.4.
u"gJh u"gJh

fszB fJj eb w' Xow ubk:'. ;G ;kXB e' okj[ psk:'. T[BQK (r[o{ BkBe dèt) Bè efb:[r ftu Xow uZeo ubkfJnk nsè
i' skeè wkor wfj nkJè. sè epj{z Bfj gkg ;zskJè. 5. ;koè ;kX{ ;[Gk tkfbnK ~ ;jh wkor df;nk. i' (b'e) T[BQK dè d;è Xow
iè iè gzE stB eè goè. gkg skg fsB eè gqG joè. wkor ftu nk rJè, T[BQK ~ (fco) gkg Bè edè goèFkB BjhI ehsk. 5. i'
d{y G{y epj{` B ;zskJè. ikb ekb eè phu B nkJè. 6. i' (b'e) T[BQK dè d;è Xow wkor T[sè g? rJè sK T[BQK dè gkgK nsè d'yK
~ gowkswk Bè jo fbnk. (T[BQK ~) d[y nsè G[y edè th BjhI ;skT[Idh
nsè T[j ekb dè ikb ftu BjhI c;dè.6.
BkBe nzrd e' pg[ Xok. Xow gqu[fo fJj ir w' eok. (r[o{) BkBe Bè (r[o{) nzrd (dè o{g ftu d{ik) Foho XkoB ehsk
nwo dk; g[fB Bkw ejk:'. iB[ dhge sè dhg irk:'. 7. nsè fJ; irs ftu Xow dk gquko ehsk. fco (shiè o{g ftu T[j r[o{)
ip podkfB ;w? tj[ nktk. okwdk; sp r[o{ ejktk. nwodk; nytkJè, wkB' dhge Bkb dhge irk fbnk frnk j'tè.7. id
fsj podkfB g[oksfB dhnk. nwodkf; ;[og[fo wr bhnk. 8. todkB dk T[j ;wK nk frnk sK okwdk; r[o{ gdth Bkb ;[F'fGs j'Jè.
T[BQK ~ (r[o{) nwodk; g[oksB todkB dè eè (nkg) ;[nor ~ ubè rJè.8.
;qh BkBe nzrfd efo wkBk. nwo dk; nzrd gfjukBk. r[o{ BkBe dèt ~ nzrd s/ r[o{ nzrd ~ nwodk; (ti'A) wzfBnk
nwo dk; okwdk; ejk:'. ;kXB byk w{V Bfj gk:'. 9. frnk nsè (r[o{) nwodk; ~ (r[o{) okwdk; eo eè ikfDnk frnk. ;kX{
b'eK Bè (fJ; Gèd ~) ;wM fbnk, go w{oy gSkD BjhI ;eè.9.

fGzB fGzB ;Gj{` efo ikBk. Jèe o{g feBj{` gfjukBk. ;G b'eK Bè (fJBQK ~) fGzB fGzB eo eè ikfDnk j?, (go) fe;è ftobè
fiB ikBk fsB jh f;fX gkJh. fpB[ ;wMè f;fX jkfE B nkJh. 10. Bè (u"jK ~) fJe o{g eo eè gSkfDnk j?. fiBQK Bè (fJBQK ~ fJe o{g eoeè)
ikfDnk j?, T[BQK Bè jh w[esh (f;ZXh) gqkgs ehsh j?. (fJ; Gèd ~) ;wMè
fpBk w[ e sh jZ E BjhI brdh.10.

1H @is#
73 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 73

okwdk; jfo ;' fwfb rJè. r[osk dès noi[Bfj GJè.
ip noi[B gqG b'fe f;XkJè. jfo r'fpzd fsj mk mjokJè. 11.
jfor'fpzd gqG b'fe f;Xkoè. joh okfJ fsj mk p?mkoè.
joh feq;fB fsB eè ;[s tJè. fsB sè sèr pjkd[o GJè. 12.
fsbe izR{ okyk gqG skek. ehB' pv' eb{ wfj ;kek.
;kXB jèfs fJsh fifB eoh. ;h;[ dh:k go[ ;h B T[uoh. 13.
Xow jès ;kek fifB ehnk. ;h;[ dhnk go[ f;oo[ B dhnk.
BkNe uèNe ehJè e[ekik. gqG b'rB ej nkts bkik. 14.
d'jok
(r[o{) okwdk; jfo Bkb nGèd j' rJè nsè r[fonkJh (r[o{) noiB
~ dè rJè. id'A (r[o{) noiB gqG{-b'e ~ ubè rJè, (sK) T[BQK dh EK sè (r[o{)
jfor'fpzd ~ mfjokfJnk frnk.11. id'A (r[o{) jfor'fpzd gowkswk gk;
ubè rJè, (sK r[o{) joh okfJ ~ T[BQK dè ;EkB T[sè fpmkfJnk frnk. T[BQK
dè g[Zso (r[o{) jfo feqFB j'Jè. T[BQK s'A pkd (r[o{) sèr pjkd[o j'Jè.12.
(r[o{) sèr pjkd[o Bè T[BQK (pqkjwDK) dè fsbe nsè izi{ dh ofynk
ehsh. (fJ; o{g ftu T[BQK Bè) efb:[r ftu fJe tZvk ;kek eo ftykfJnk.
;kX{-g[oFK bJh fiBQK Bè (e[opkBh) dh jd eo fdZsh fe ;h; dè fdZsk, go
(w{zj'I) ;h se BjhI eZYh.13. Xow (dh ofynk) bJh fiBQK Bè nfijk ;kek
ehsk fe ;h; dè fdZsk, go (Xow T[sè nNb ofjD dk) jm BjhI Sfvnk.
(Xow-eow eoB bJh) i' (;kXe) BkNe nsè uèNe eodè jB (nfijè gqgzuK
~ tèy eè) jfo-GrsK ~ Fow nkT[Idh j? (go r[o{ ih Bè jo rZb ;u eo
ftykJh).14.

mheo c'fo fdbh; f;fo gqG g[fo eh:k g:kB. d'jok

sèr pjkd[o ;h feqnk eoh B feBj{` nkfB. 15. (r[o{ ih Bè Foho o{gh) mheok fdZbh dè pkdFkj (n"ozr}èp) dè f;o
sèr pjkd[o eè ubs G:' irs e' ;'e. T[sè GzB eè gqG{-b'e bJh gq;EkB ehsh. (r[o{) sèr pjkd[o tork wjkB
j? j? j? ;G1 ir G:' i? i? i? ;[o b'fe. 16. ekoi fe;è j'o s'A BjhI j'fJnk.15. (r[o{) sèr pjkd[o dè ubkDè dè e"s[e
Bkb ;koè irs ftu ;'r Sk frnk. irs ftu jk-jk-eko wu frnk, go
dè t -g[ o h ftu i? - i? - eko j' D br frnk.16.
fJfs ;qh pfusq BkNe rqzEè gks;kjh poBBz Bkw gzuw' fJEè ;qh pfusq BkNe rqzE dè @gksFkjh poDB# BK tkbè gzitèA
fXnkT[ ;wkgsw ;s ;[Gw ;s[. 5. 215. nfXnkfJ dh ;wkgsh j[zdh j?, ;G F[G j?.5.215.

u"gJh u"gJh

np w? ngBh eEk pykB'. sg ;kXs fij fpfX w[fj nkB'. j[D w?I nkgDh tkosk dk pykB eodk jK, fi; soQK w?~ sg eodè
jèw e[zN gops j? ijK. ;gs f;qzr ;'fGs j? sjK. 1. ~ fbnkT[Idk frnk. fiEè jèwe[zN gops j? nsè fiEè ;Zs (gopsh) u'NhnK
;gsf;qzr fsj Bkw[ ejktk. gzv[ oki ij i'r[ ewktk. ;[GkfJwkB jB.1. T[; (;EkB dk) BK @;gsf;zqr# fejk ikD bfrnk fiEè
sj jw nfXe sgf;nk ;kXh. wjkekb ekbek nokXh. 2. gKvtK Bè oki-:'r dh ;kXBk ehsh ;h. T[; EK sè n;hI pj[s nfXe sgf;nk
ehsh nsè wjkekb nsè ekfbek dh nkokXBk ehsh.2.

fJj fpfX eos sgf;nk G:'. dP? sè Jèe o{g jP? r:'. fJ; soQK sgf;nk eodè ojè (nsè nzs ftu sgf;nk dè cb;o{g)
sks wks w[o nby nokXk. pj[ fpfX i'r ;kXBk ;kXk. 3. dP?s s'A nd?Ps o{g j' rJè. wèoè wksk fgsk Bè gowkswk dh nkokXBk ehsh
fsB i' eoh nby eh ;ètk. sk sè GJè gq;`fB r[odètk. nsè pj[s soQK dh :'r-;kXBk ehsh.3. T[BQK Bè nbZy (gowkswk) dh i'
fsB gqG ip nkfJ;[ w[fj dhnk. sp jw iBw eb{ wfj bhnk. 4. ;ètk ehsh, T[; eoeè r[odèt( gqG{) gq;zB j'Jè. T[; gqG{ Bè id'A w?~ nkfrnk
fdZsh sd'A n;hI efb:[r ftu iBw fbnk. 4.
;kvk nkT[D ~ fuZs BjhI eodk ;h feT[Ife (;kvh) ;[ofs gqG{ dè uoBK
fus B G:' jwo' nktB efj. u[Gh ojh ;[qfs gqG[ uoBB wfj.
fiT[ fsT[ gqG jw e' ;wMk:'. fJw efj e? fJj b'fe gmk:'. 5. ftu brh j'Jh ;h. fitèA fetèA gqG{ Bè ;k~ ;wMkfJnk nsè fJ; soQK efj
eè fJ; b'e ftu Gèfink.5.
1H @G{n b'fe#
74 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 74

nekb g[oy pku fJ; ehN gqfs nekb g[oy Bè fJ; ehN gqfs (fJ; soQK) fejk --
u"gJh u"gJh

ip gfjbè jw f;q;fN pBkJh. dJhs ouè d[;N d[y dkJh. id'A gfjbK n;hI f;qFNh pDkJh, (;G s'A gfjbK) d[FN nsè d'yh d?IsK
sè G[i pb ptoè jP? rJè. g{is gow g[o[y ofj rJè. 6. dh ouBk ehsh. T[j nkgDè G[i-pb #sè gkrb j' rJè nsè gowkswk dh
sè jw swfe sfBe w' ykgè. fsB eh mT[o dètsk Ekgè. g{ik eoB' jN rJè.6. T[BQK ~ n;hI eq'XtkB j' eè fSD Go ftu ygk fdZsk.
sè Gh pfb g{ik T[oMkJè. nkgB jh gowè;[o ejkJè. 7. T[BQK dh EK sè dètfsnK dh ;EkgBk ehsh. T[j th nkgDh pbh nsè g{ik
ftu T[bM rJè nsè nkgDè nkg ~ jh gowèFto nytkT[D brè.7.
wjkdèt nu[s ejtk:'. fp;B nkg jh e' mjok:'. fFt Bè (nkgDè nkg ~) nfvr (@nu[s#) nytkfJnk nsè ftFD{ Bè
pqjwk nkg gkopqjw pykBk. gqG e' gqG{ B feBj{` ikBk. 8. nkgDè nkg ~ (gowèFto) ;Ekfgs ehsk. pqjwk Bè y[d ~ gkopqjw df;nk
sp ;kyh gqG n;N pBkJè. ;ky Bfws dèpè mfjokJè. nsè gqG{ ~ gqG{ eo eè fe;è Bè th BjhI ikfDnk. 8. sd (gowkswk Bè)
sè ej? eo' jwkoh g{ik. jw fpB[ nto[ B mke[o[ d{ik. 9. nZm ;kyh (uzdqwk, ;{oi, fgqEth, Xq[t, nrBh, gtB, gqs¤:{F nsè gqGk;) pDkJè
nsè ;ky (rtkjh) dèD bJh ;Ekfgs ehsè. (T[BQK Bè th) efjDk F[o{ eo
fdZsk fe ;kvh g{ik eo' (feT[Ife) ;kvè s'I fpBk e'Jh mke[o BjhI j?.9.
gow ss e' fiB B gSkBk. fsB efo Jh;[o fsB ej[1 wkBk. fiBQK Bè gow-sZsP ~ BjhI gSkfDnk, T[BQK Bè nZmK ;kyhnK ~ JhFto
eèsè ;{o uzd ej[ wkB?. nrBj'sq eJh gtB gqwkB?. 10. eo eè wzB fbnk. fesBè jh uzdqwk nsè ;{oi ~ wzBD brè. eJh nrBh
feB j{` gqG[ gkfjB gfjukBk. BQks fesè ib eos fpXkBk. j'sq eodè ojè nsè eJh g"D ~ wkBsk fdzdè ojè.10. eJhnK Bè gZEo ~
eèfse eow eos vogkBk. Xow oki e' Xow gSkBk. 11. gqG{ eo eè gSkfDnk nsè eJh ib ftu fJFBkB eoB dk ftXkB eodè
ojè. eJh eow eofdnK vodè ojè nsè eJhnK Bè Xowoki ~ jh gowkswk
;wMD dk ftuko gq u fbs ehsk.11.
iè gqG ;ky Bfws mjokJè. sè fjnK nkfJ gqG{ ejtkJè. i' gqG{ Bè ;kyh dèD bJh ;Ekfgs ehsè ;B, T[j fJEè nk eè gqG{
skeh pks fp;o iksh Gh. ngBh ngBh gos ;'G Gh. 12. nytkT[D brè. (T[BQK ~) gqG{ dh rZb jh G[b rJh nsè nkgDh nkgDh
ip gqG e' B fsB? gfjukBk. sp jfo fJB wB[SB mjokBk. F'Gk ftu jh brè ojè.12. id'A T[BQK Bè gqG{ ~ B gSkfDnk sK jfo Bè fJBQK
sè Gh pf; wwsk j[fJ rJè. gowè;[o gkjB mjoJè. 13. wB[ZyK ~ ekfJw ehsk. T[j th wwsk dè t; j' rJè nsè gowèFto ~ w{osh
ftu wz B Dk F[ o { ehsk.13.
sp jfo f;X ;kX mfjokJè. fsB Gh gow g[oy[ Bfj gkJè. sd jfo Bè f;ZX nsè ;kX g?dk ehsè (go) T[BQK Bè th gowkswk ~
iè e'Jh j'fs G:' ifr f;nkBk. fsB fsB ngB' gzE[ ubkBk. 14. gqkgs BjhI ehsk. iè e'Jh irs ftu f;nkDk j'fJnk sK T[; Bè th nkgDk
gow g[o[y feBj{` Bj gk:'. p?o pkd jzeko pYk:'. nkgDk (tyok) gzE ubkfJnk.14. gow g[oy fe;è Bè gqkgs BjhI ehsk
gèv gks nkgB sè ib?. gqG e? gzE B e'T{ ub?. 15. (;r'A) t?o, tkd-fttkd nsè jzeko tXk fbnk (fitèI) fpqSK dè gZso nkgDè
nkg jh ibD brdè jB (T[;è soQK T[j b'e nkgDè ftekoK ekoB ;V rJè)
go gowkswk dè wkor T[sè e'Jh BjhI ufbnk.15.
fifB fifB sfBfe f;X e' gk:'. fsfB fsfB ngBk okj[ ubk:'. fi; fi; Bè osk e[ f;ZXh gqkgs ehsh j?, T[; Bè nkgDk nkgDk wkor
gowè;[o B feBj{` gfjukBk. ww T[ukfo sè G:' fdtkBk. 16. ubk fbnk j?. gowèFto ~ fe;è Bè BjhI gSkfDnk nsè nkgDh T[gk;Bk
gowss feBj{` B gSkBk. nkg nkg Ghsfo T[oMkBk. ekoB (;G) fdtkBè j' rJè.16. gow-;Zsk ~ fe;è Bè BjhI gSkfDnk, nkgDè
sp iè iè fofy oki pBkJè. fsB nkgB g[fB f;zfwqs ubkJè. 17. nkg ftu jh T[bM rJè. sd i' i' oki foFh pDkJè rJè, T[BQK Bè fco
nkgDhnK ;fwqshnK (Xow-wo:kdk dhnK g[;seK) dk gqubB eo fdZsk.17.
1H @jh#
75 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 75

iè f;zwqsB eè GJè nB[okrh. fsB fsB feqnk pqjw eh fsnkrh. fijVè fijVè (T[BQK) ;fwqshnK ftu gqèw gkD br rJè, T[BQK Bè (;Zuh)
fiB wB[ jo uoBB mjok:'. ;' f;zfwqsB eè okj B nk:'. 18. nfXnksfwe ;kXBk dk fsnkr eo fdZsk. fiBQK Bè nkgDk wB jfo uoBK
pqjwk uko jh pèd pBkJè. ;op b'e fsj eow ubkJè. Bkb i'fVnk, T[j ;fwqshnK dè (Xow) wkor T[sè BjhI ubè.18. pqjwk Bè
fiB eh fbt jfo uoBB bkrh. sè pèdB sè GJè fsnkrh. 19. uko tèdK dh ouBk ehsh nsè ;koè b'eK ~ (tèd nB[;koh) eow wkor T[sè
s'fonk. (go) fiBQK dh fbt jfo-uoBK Bkb br rJh, T[BQK Bè tèdK (dè
wkor dk) fsnkr eo fdZ s k.19.
fiB wfs pèd esèpB fsnkrh. gkopqjw eè Gè nB[okrh. fiBQK Bè tèdK nsè esèpK dh ftukoXkok (ws) ~ fsnkr fdZsk, (T[j)
fsB eè r{V wfs iè ubjh. Gkfs nBèe d{y ;' dbjh. 20. gkopqjw dè (;Zuè noEK ftu) gèqwh j' rJè. iè (e'Jh) gkopqjw dè rzGho
iè iè ;fjs iksB ;`dèfj. gqG eè ;`fr B S'vs Bèj. f;ZXKsK nB[;ko ubèrk, T[j (nkgDè) nBèe gqeko dè d[yK ~ BFN eo
sè sè gow g[oh efj ikjh. fsB jfo f;T[ nzso[ feS[ Bkjh. 21. dètèrk.20. fijVè fijVè (;kXe) Foho T[sè eFN (@iksB#) ;fjB eodè
jB go gowkswk Bkb'I fgnko BjhI s'Vdè, T[j ;G gowkswk dè d[nko
(gow-g[oh) T[sè ikDrè. T[BQK dk jfo Bkb'I e'Jh nzso BjhI ofj iKdk
(noEks ndP?s nt;Ek ~ gqkgs eodè jB).21.

iè iè ih: iksB sè voè. gow g[o[y sfi fsB wfr goè.
sè sè Boe e[zv w' gojh. pko pko ir w' pg[ Xojh. 22.
sp jfo pj[fo ds T[gikfJU. fsB Gh ngBk gzE[ ubkfJU.
eo w' By f;o iNk ;tkoh. gqG eh feqnk eS[ B fpukoh. 23.
fijVè fijVè ;kXe eFNK s'A voè jB nsè gow-g[oy (dk nfXnkswh
wkor) SZv eè tèdK dè wkor T[sè g? rJè jB, T[j ;koè Boe-e[zv ftu g?Drè
nsè irs ftu w[V w[V eè Foho XkoB eoBrè. 22. sd fco jfo Bè
dZsksqè: ~ T[sgzB ehsk, T[; Bè th nkgDk Xow-wkor ubk fdZsk. (T[;
Bè) jZEK ftu Bj[z nsè f;o T[sè iNktK ;ztko bJhnK nsè gqG{a dh eoBh
pkoè }ok ftuko B ehsk.23.

g[fB jfo r'oy e' T[gokik. f;y eoè fsB j{ pv okik.
;qtB ckfo w[dqk d[n? vkoh. jfo eh gqfs ohfs B fpukoh. 24.
g[fB jfo okwkBzd e' eok. Gè; p?okrh e' fifB Xok.
ezmh e`fm ekm eh vkoh. gqG eh feqnk B eS{ fpukoh. 25.
iè gqG gow g[o[y T[gikJè. fsB fsB ngBè okj ubkJè.
wjkdhB sfp gqG T[gokik. nop dè; e' ehB' okik. 26.
fsB Gh Jèe[ gzE[ T[gokik. fbzr fpBk ehBè ;G okik.
;G sè ngBk Bkw[ igk:'. ;fs Bkw[ ekj{` B fdqVk:'. 27.
;G ngBh ngBh T[oMkBk. gkopqjw ekj{` B gSkBk.
sg ;kXs jfo w'fj p[bk:'. fJw efj e? fJj b'e gmk:'. 28.
nekb g[o[y pku
u"gJh
w? ngBk ;[s s'fj fBtkik. gzE[ gqu[o eopè ej ;kik.
ikfj sjk s? Xow[ ubkfJ. ep[fX eoB sè b'e jNkfJ. 29.
fco jfo Bè r'oy-BkE ~ T[sgzB ehsk, T[; Bè tvè tvè okfinK ~
nkgDk ;ète pDk fbnk. (T[; Bè) ezB gkV eè d' w[zdoK gk fdZshnK, go
gowkswk dè gqèw dh ohs ~ B ftukfonk.24. fco jfo Bè okwkBzd ~ g?dk
ehsk fi; Bè p?okrh Gèy XkoB eo fbnk. rZb ftu ekm dh ezmh gk bJh,
go (T[; Bè th) gqG{ dh feqnk dk e[M th ftuko BjhI ehsk.25.
gqG{ Bè fijVè fijVè wjk g[oy g?dk ehsè, T[BQK Bè nkgDè nkgDè (Xow)
wkor ubkJè. sd gqG{ Bè j}os w[jzwd (@wjkdhB#) ~ g?dk ehsk nsè T[;
~ nop dèF dk okik pDkfJnk.26. T[; Bè th fJe Xow ubk fdZsk nsè
;kfonK okfinK dh ;[zBs (]sBk) eok fdZsh. ;kfonK s'A nkgDk Bkw
igtkfJnk go ;fsBkw fe;è ~ fdqVQ B eokfJnk.27.
;koè nkgDh nkgDh (ftukoXkok ftu) T[bMè ojè, fe;è Bè th gkopqjw
~ BjhI gSkfDnk. w?~ sg eodè ~ jfo Bè p[bkfJnk nsè fJ; soQK efj
eè fJ; b'e ftu Gèfink.28.
nekb g[oy Bè fejk --
u"gJh
w?I s?~ nkgDè g[Zso ti'A r"ot p]fFnk j? nsè gzE dk gquko eoB
bJh ;[;fis ehsk j?. T[E/ ik e/ s{` Xow-uZeo ubkT[Dk j? nsè d[owfs
eoB s'A b'eK ~ jNkT[Dk j?.29.
76 ;qh d;w-rqzE ;kfjp
efppku
d'jok
mkY G:' w? i'fo eo puB ejk f;o B:kfJ.
gzE ub? sp irs w? ip s[w eoj[ ;jkfJ. 30.
u"gJh
fJj ekofB gqG w'fj gmk:'. sp w? irfs iBw[ Xfo nk:'.
fiw fsB ejh fJB? fsw efjj". nT[o fe;[ sè p?o B rfjj". 31.
iè jw e' gowè;[o T[ufo j?. sè ;G Bofe e[zv wfj gfo j?.
w' e' dk;[ stB ek ikB'. :k w? Gèd[ B ozu gSkB'. 32.
w? j' gow g[oy e' dk;k. dèyfB nk:' irs swk;k.
i' gqG irfs ejk ;' efj j'. fwqs b'r sè w'fB B ofj j'. 33.
Boki Sz d
efj:' gqG{ ;[ Gkfyj". fe;{ B ekB okfyj".
fe;{ B Gèy Ghij". nbèy phi phij". 34.
gykD g{fij" Bjh. B Gèy Ghij" ejh.
nBzs Bkw[ rkfJj". gow g[o[y gkfJj". 35.
iNk B ;h; Xkfoj". B w[zdqek ;[ Xkfoj".
B ekfB ekj{` eh Xo'. efj:' gqG[ ;[ w? eo'. 36.
Gi' ;[ Jèe[ Bkw:z. i[ ekw ;op mkw:z.
B ikg nkB e' ig'. B nT[o EkgBk Eg'. 37.
fpnzfs Bkw[ fXnkfJj". gow i'fs gkfJj".
B fXnkB nkB e' Xo'. B Bkw[ nkfB T[uo'. 38.
sfte Bkw ofs:z. B nkB wkB wfs:z.
gow fXnkB Xkoh:z. nBzs gkg Nkoh:z. 39.
s[wèt o{g okfu:z. B nkB dkB wkfu:z.
sfte Bkw[ T[ukoh:z. nBzs d{y Nkoh:z. 40.
u"gJh
fifB fifB Bkw[ fsjko' fXnkfJnk. d{y gkg fsB fBefN B nkfJnk.
iè iè nT[o fXnkB e' Xojh. pfjf; pfjf; pkdB sè wojh. 41.
pfusq BkNe 76
eth Bè fejk --
d'jok
w?I jZE i'V eè yVk j' frnk nsè f;o BhtK eo eè pèBsh ehsh fe
id'A s[;hI ;jkfJsk eo'rè sK irs ftu (fB;uè jh) gzE dk ftek;
j'Jèrk.30.
u"gJh
fJ; ekoB gqG{ Bè w?~ (fJ; irs ftu) Gèfink j? nsè sd jh w?I
irs ftu iBw fbnk j?. fit/I gqG{ B/ fejk j?, T[;/ soQK irs ~ ejKrkl
j'o fe;/ Bkb t?o BjhI gkbKrk.31. i' b'e ;k~ gowèFto efjDrè, T[j
;koè Boe-e[zv ftu g?Drè. w?~ gowèFto dk dk; ;wM'. fJ; (rZb) ftu
}ok fizBk th \oe B ;wM'.32. w?I sK gow-g[oy (gowkswk) dk dk; jK
nsè ikrfse gqgzu dk swkFk dèyD nkfJnk jK. gqG{ Bè i' fejk j?, T[jh
irs ftu ejKrk nsè woB-Fhb ;z;ko (s'A fe;è soQK vo eè) w"B BjhI
ojKrk.33.
Boki Sz d
gqG{ Bè (i' e[M) fejk j?, T[jh (w?I) ejKrk, fe;è dh th gotkj BjhI
oyKrk. fe;è Gèy s'A gqGkfts BjhI j'tKrk nsè gqG{ (@nbèy# dè BK dk) phi
phiKrk (noEks gquko eoKrk) .34. w?I gZEo-g{i BjhI jK nsè B jh (fe;è
ftFèF) Gèy ftu fGiD tkbk jK. (w?I) gqG{ dè Bkw dk f;woB eoKrk nsè
gow g[oy ~ gqkgs eoKrk.35.
(w?I) ;h; T[sè iNktK XkoB BjhI eoKrk nsè B jh (ezBK ftu) w[zdoK
gktKrk. w?I fe;è dh gotkj BjhI eoKrk, i' gqG{ Bè fejk j?, T[jh
eoKrk.36. (w?I eètb) fJe (gqG{ dè) Bkw dk GiB eoKrk i' ;kfonK ;EkBK
T[sè ezw nkT[D tkbk j?. (w?I) fe;è j'o dk ikg BjhI igKrk nsè B jh
j' o e' J h ;EkgBk eoKrk.37.
(w?I) gqG{ (pènzs) dè Bkw dk f;woB eoKrk nsè (T[;) gow-i'fs ~
gqkgs eoKrk. (w?I) fe;è j'o (fJFN-dèt dk) fXnkB BjhI XoKrk nsè B jh
(fe;è) d{iè dk Bkw T[ukoKrk.38. sèoè fJe Bkw ftu (g{oh soQK) ozfrnk
iktKrk, j'o fe;è wkB-;BwkB ftu wrB BjhI j'tKrk. (w?I gowkswk dè)
;qèFm fXnkB ~ (fjodè ftu) XkoB eoKrk nsè (fJ; soQK eoB Bkb) nBèe
gkgK ~ Nkb fdnKrk.39. sèoè jh o{g ftu bhB j'tKrk, j'o fe;è dè dkB
ftu o[fus BjhI j'tKrk. sèoè jh fJe Bkw ~ T[ukoKrk nsè pènzs d[yK ~
d{ o eo fdnKrk.40.
u"gJh
fi; fi; Bè sèoè Bkw dh nkokXBk ehsh j?, T[; dè BèVè d[y nsè gkg
BjhI nkT[Idè jB. fijVè fijVè j'oBK dè fXnkB ~ Xkodè jB, T[j
(nfXnksfwe) MrfVnK ftu pfj; pfj; eè wodè jB.41.
77 ;qh d;w-rqzE ;kfjp
jw fJj eki irs w' nkJè. Xow jès r[odèft gmkJè.
ijk sjk s[w Xow fpEko'. d[;N d'y:fB gefo gSko'. 42.
:kjh eki Xok jw iBwz. ;wM bèj[ ;kX{ ;G wBwz.
Xow ubktB ;zs T[pkoB. d[;N ;GB e' w{b T[gkfoB. 43.
iè iè GJè gfjb ntskok. nkg[ nkg[ fsB ikg[ T[ukok.
gqG d'yh e'Jh B fpdkok. Xow eoB e' okj[ B vkok. 44.
iè iè rT[; nzphnk GJè. w? w? eos irs sè rJè.
wjkg[o[y ekj{` B gSkBk. eow Xow e' eS{ B ikBk. 45.
ntoB eh nk;k feS[ Bkjh. Jèe? nk; Xo' wB wkjh.
nkB nk; T[gis feS[ Bkjh. tk eh nk; Xo' wB wkjh. 46.
d'jok
e'Jh gVfs e[okB e' e'Jh gVs g[okB.
ekb B ;es pukfJe? c'eN Xow fBdkB. 47.
u"gJh
eJh e'fN fwfb gVs e[okBk. pkus fesè g[okB nikBk.
nzfs ekfb e'Jh ekw B nktk. dkt ekb ekj{` B puktk. 48.
feT[ B ig' sk e' s[w GkJh. nzfs ekfb i' j'fJ ;jkJh.
c'eN Xow by' eo Gowk. fJB sè ;os B e'Jh eowk. 49.
fJj ekofB gqG jw? pBk:'. Gèd[ Gkfy fJj b'e gmk:'.
i' fsB ejk ;[ ;GB T[uo'. fvzG ftzG eS[ B?e B eo'. 50.
o;ktb Sz d
B iNk w[zfv Xko". B w[zdqek ;tko".
ig' sk; Bkwz. ;o? ;op ekwz. 51.
B B?Bz fwukT[. B fvzGz fdykT[.
B e[eowz ewkT[. B Gèyh ejkT[. 52.
u"gJh
iè iè Gèy ;[ sB w? Xko?. sè gqG iB eS[ e? B fpuko?.
;wM bèj[ ;G iB wB wkjh. fvzGB w? gowè;[o Bkjh. 53.
pfusq BkNe 77
fJjh ezw (eoB bJh) n;hI irs ftu nkJè jK, Xow (dè gq;ko) bJh
fBokeko (r[odèt) Bè Gèfink j?. fiEè feEè (;opsq) s[;hI Xow dk ft;sko
eo' nsè d[FNK nsè d'yhnK ~ geV eè gSkV fdU.42. fJ;è ezw bJh n;hI
iBw XkoB ehsk j?. jè ;kX{ g[oF' ! fJ; ~ uzrh soQK wB ftu ;wM bt'.
(fJ; soQK ;kvk eosZt j? fe) Xow ~ ubkfJnk ikJè nsè ;zsK dk T[ZXko
ehsk ikJè ns/ ;kfonK d[FNK ~ iVQ'I g[fNnk ikJ/.43.
fijVè fijVè gfjbè ntsko j'Jè jB, T[BQK Bè nkgDè nkgDè (Bkw dk)
ikg eotkfJnk j?. fe;è th gqG{-d'yh dk BkF BjhI ehsk nsè B jh (b'eK
~) Xow eoB tkbè okj T[sè gkfJnk j?.44. fijVè fijVè gho-\eho nsè
BZph j'Jè jB, (T[j ;koè) w?I w?I eofdnK irs s'A rJè jB. fe;è Bè th wjk-
g[oy (gqG{) ~ BjhI gSkfDnk nsè Xow-eow ~ th e[M BjhI ikfDnk.45.
j'oBK dh nk; dk e[M th (wjZst) BjhI j?, fJe' (fBozeko) dh nk;
~ wB ftu XkoB eo'. j'oBK (dèth-dètfsnK) dh nk; s'A e[M th jk;b
BjhI j[zdk. (fJ; bJh eètb) T[; gqG{ dh nk; ~ wB ftu XkoB eo'.46.
d'jok
e'Jh e[okB ~ gVQdk j? nsè e'Jh g[okD gVQdk j?. (go) fJj ;G
ftnoE Xkofwe T[guko jB nsè ekb s'A puk BjhI ;edè.47.
u"gJh
eJh eo'VK (b'e) fwb eè e[okB gVQdè jB nsè (eJh) nDikD b'e
g[okDK ~ tkudè jB, (go) nzs-ekb (fJBQK ftu'A) e'Jh th ezw BjhI nkT[Idk
(feT[Ife) ekb dè dkU s'A e'Jh th puk BjhI ;edk.48. jè GkJh ! s{z T[;
dh nkokXBk feT[I BjhI eodk i' nzs-ekb ;jkfJe j[zdk j?. c'eN XowK
~ Gow ;wM' (feT[Ife) fJBQK s'A e'Jh th ezw ok; BjhI nk ;edk. 49.
fJ; eoeè gqG{ Bè ;kvh f;oiBk ehsh j? nsè (fJj ;kok) Gèd d;
eè fJ; b'e ftu Gèfink j?. i' T[; Bè fejk j?, (eètb) T[jh ;kfonK ~
d;Krk nsè e'Jh th gkyzv nkfd fpbe[b BjhI eoKrk.50.
o;ktb Sz d
(w?I) B f;o T[sè iNktK XkoB eoKrk, B (ezBK ftu) w[zdoK gktKrk,
(eètb) T[; dè Bkw ~ igKrk, (fi; eoeè) ;koè ezw f;oè uVQdè jB.51.
B nZyK whN eè (p?mKrk), B jh e'Jh gkyzv iK nkvzpo fdyktKrk. B e'Jh
wkVk eow eoKrk nsè B jh (e'Jh ftFèF) GèyXkoh nytktKrk.52.
u"gJh
i' i' (;kXe) Foho T[sè (e'Jh B e'Jh) Gèy XkoB eodè jB, T[BQK
(GèyXkohnK ~) ;Zuè ;kXe (gqG{-iB) e[M th BjhI ;wMdè. ;G b'e (fJ;
rZb ~ uzrh soQK) nkgDè wB ftu ;wM b?D fe gkyzvK ftu gowèFto
BjhI j? (noEks gkyzvhnK ~ gowkswk gqkgs BjhI j[zdk).53.
78 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 78

iè iè eow efo fvzG fdykjh. fsB gob'eB w' rfs Bkjh. fijVè fijVè (b'e) eow eo eè gkyzv ftykT[Idè jB, T[BQK b'eK dh
ihts ubs irs eè ekik. ;PKr dèfy efo g{is okik. 54. gob'e ftu rsh BjhI j[zdh. (T[BQK dè) ihT[IfdnK ;z;kfoe ezw ubdè ofjzdè
jB (noEks wkB wo:kdk pDh ofjzdh j?) nsè T[BQK dè (pkjobè) ;Kr ~
tèy eè (eJh) okiè th (T[BQK dh) g{ik eoB br iKdè jB.54.
;[nKrB w? gowè;[o Bkjh. y'fi fco? ;G jh e' ekjh. (go ;Zuh rZb fJj j? fe);KrK okjhI gowèFto BjhI fwbdk (GktèI)
ngB' wB[ eo w' fij nkBk. gkopqjw e' fsBh gSkBk. 55. ;koè b'e fesè th (feT[I B) y'idè fcoB. fiBQK Bè nkgDè wB ~ jZE (ekp{)
ftu eo fbnk j?, T[BQK Bè jh pqjw ~ gSkfDnk j?.55.
d'jok d'jok

Gèy fdykJè irs e' b'rB e' pf; ehB. (fiBQaK Bè) irs ~ Gèy ftyk eè, b'eK ~ t; ftu eo fbnk j?, (T[j)
nzfs ekfb eksh efN:' pk;[ Boe w' bhB. 56. nzs ;wèA ekb dh S[oh Bkb eNè j'Jè BoeK ftu ikDrè.56.
u"gJh u"gJh

iè iè ir e' fvzG fdykt?. b'rB w{zfv nfXe ;[y gkt?. i' i' irs ~ gkyzv ftykT[Idè jB nsè b'eK dk f;o w[B eè pj[s
Bk;k w{zd eo? goDkwz. c'eN Xow B eT[vh ekwz. 57. ;[y gqkgs eodè jB. i' Bk;K ~ pzd eoeè gqBkw eodè jB, (T[BQK dè) fJj
c'eN Xow fisè ir eojh. Bofe e[zv Ghso sè gojh. Xow-eow e"vh dè ezw dè BjhI.57. irs ftu (fisBè th) c'eN Xow
jkE jbkJè ;[ofr B ikj{. i' wB[ ihs ;ek Bfj ekj{. 58. nkuko eodè jB, T[j (;G) Boe-e[zv ftu g?Idè jB. (eètb) jZE fjbkT[D
Bkb ;[nor BjhI ik ;ehdk, id se e'Jh wB T[sè fis gqkgs BjhI eo
;edk.58.
efppku eth Bè fejk --
d'jok d'jok

i' fBi gqG w' ;' ejk ;' efjj' ir wkfj. i' gqG{ Bè w?~ fejk, T[jh w?I irs ftu efj fojk jK. i' T[; gqG{
i' fsj gqG e' fXnkfJ j? nzfs ;[or e' ikfj. 59. dk f;woB eoBrè, T[jh nzs ftu ;[nor ~ ikDrè.59.
d'jok d'jok

jfo jfo iB d[Jh Jèe j? fpp fpuko eS[ Bkfj. jfo nsè jfo-iB (;kXe) d'tèI fJe jB, (T[BQK ftu) e'Jh j'o ftuko
ib sè T[gfi sozr fiT[ ib jh fpy? ;wkfj. 60. BjhI j?. fitèA ib s'A sozr g?dk j' eè fco ib ftu jh ;wk iKdh j? (noEks
T[j gqG{ s'A g?dk j' eè fco gqG{ ftu jh ;wk iKdè jB).60.
u"gJh u"gJh

iè iè pkfd eos jzekok. fsB sè fGzB ojs eoskok. i' i' jzeko-t; j' eè tkd-fttkd eodè jB, T[BQK s'A gowkswk
pèd esèp fpy? jfo Bkjh. ikB bèj[ jfo iB wB wkjh. 61. (jwèFK) ty ofjzdk j?. tèdK esèpK ftu gowkswk BjhI j?. (fJ; sZE ~)
nKy w{zfd e'T{ fvzG fdykt?. nKXo eh gdth ej gkt?. jfo-iB nkgDè wB ftu uzrh soQK ikD b?D.61. iè e'Jh nZyK pzd eo
nKfy whu wr[ ;{fM B ikJh. skfj nBzs fwb? few GkJh. 62. eè gkyzv eodk j?, sK T[j nzfBQnK dk gd gqkgs eodk j?. nZyK whND Bkb
(id) o;sk jh BjhI fd;dk sK jè GkJh ! T[; ~ gowkswk fetèI fwbèrk.62.
pj[ fp;Eko ej bT[ e'Jh ej?. ;wMs pkfs Eefs j[n? ojè. pj[s ft;sko Bkb e'Jh feE'A se ejè (feT[Ife) (nfXnksfwe Gèd
o;Bk Xo? eJh i' e'Nk. sdfg rBs fsj gos ;[ s'Nk. 63. dh) rZb ;wMD se (;kXe) Ee iKdk j?. iè e'Jh eo'VK ihGK XkoB eo
bJè, sK th (T[; dè BkwK nEtk r[DK dh) frDsh eofdnK, xkN jh wfj;{;
j'tèrh.63.
79 ;qh d;w-rqzE ;kfjp
d'jok
ip nkfJ;[ gqG e' G:' iBw[ Xok ir nkfJ.
np w? eEk ;`Sèg sè ;pj{` ejs ;[BkfJ. 64.
fJfs ;qh pfusq BkNe rqzEè ww nkfrnk ekb ir gqtè; eoBz
Bkw y;Nw' X:kfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 6. 279.
nE efp iBw eEBz.
u"gJh
w[o fgs g{ofp fe:f; g:kBk. Gkfs Gkfs eè shofE BQkBk.
ip jh ikfs fsqpèDh GJè. g[zB dkB fdB eos fpsJè. 1.
sjh gqek; jwkok G:'. gNBk ;jo fpy? Gt b:'.
wdq dè; jw e' bè nkJè. Gkfs Gkfs dkJhnB d[bokJè. 2.
ehBh nfBe Gkfs sB oSk. dhBh Gkfs Gkfs eh f;Sk.
ip jw Xow eow w' nkfJ. dèt b'fe sp fgsk f;XkJè. 3.
fJfs ;qh pfusq BkNe rqzEè efp iBw poBBz Bkw ;gsw'
fXnkfJ ;wksgw ;s[ ;[Gw ;s[. 7. 282.
nE oki ;ki eEBz
u"gJh
oki ;ki jw go ip nk:'. iEk ;efs sp Xow[ ubk:'.
Gkfs Gkfs pfB yèfb f;ekok. wkoè ohS o'M Mzykok. 1.
dè; ukb jw sè g[fB GJh. ;jo gktNk eh ;[fX bJh.
ekfbzdqh sfN eoè fpbk;k. nfBe Gkfs eè gèfy swk;k. 2.
sj eè f;zx xBè u[fB wkoè. o'M ohS pj[ Gkfs fpdkoè.
csè ;kj e'gk sfp okik. b'j gok jw ;' fpB[ ekik. 3.
G[ i z r gq : ks Sz d
sjk ;kj ;qh;kj ;zrqkw e'gè. gzu' pho p`eè fgqEh gkfJ o'gè.
jmh ihswbz ;[ rkih r[bkpz. oDz dèyhn? ozr o{gz ;jkpz. 4.
jfm:' wkjohuz d :z rz r okwz . fiBè fesh:z fish:z c" i skwz .
e[gè bkb uzdz ehJè bkb o{gz. fiB? rzih:z rop f;zx nB{gz. 5.
e[fg:' wkjo{ ekjo{ o{g Xkoè. fiB? ykB ykthBh:z yès wkoè.
e[fgU dètsè;z d:kokw i[Xz. eh:z dq'D eh fiT[ wjk i[X ;[Xz. 6.
pfusq BkNe 79
d'jok
id'A gqG{ dh nkfrnk j'Jh sK (w?I) fJ; ;z;ko ftu iBw fbnk. j[D
w?I eEk ~ ;zyèg Bkb ;kfonK ~ efj eè ;[DkT[Adk jK.64.
fJEè ;qh pfusq BkNe rqzE dè @ww nkfrnk ekb ir gqtèF eoBk#
BK dk SètK nfXnkfJ ;wkgs j[zdk j?, ;G F[G j?.6.279.
j[D eth dè iBw dk eEB --
u"gJh
wèoè fgsk (Gkt r[o{ sèr pjkd[o) Bè g{op tb ikDk ehsk nsè fGzB
fGzB shoEK T[sè fJFBkB ehsk. id T[j fsqtèDh (gq:kr) gj[zuè, (sK T[Eè)
g[zB-dkB eofdnK eJh fdB fpsk fdZsè.1. T[Eè jh ;kvk gqekF j'fJnk
(noEks roG-;fEs j'Jè) nsè gNBk Ffjo ftu iBw j'fJnk. (g{op s'A)
;k~ wdq dèF (gzikp) ftu b? nkJè nsè soQK soQK dkJhnK Bè bkv eoeè (tZvk
ehsk).2. nBèe soQK Bkb (wèoè) Foho dh ofynk ehsh rJh nsè eJh soQK
dh f;fynk fdZsh rJh. id n;hI Xow eow (~ ;wMD dè) :'r j'Jè sK
fgsk ih dèt-b'e ~ ubè rJè (Gkt Fjhd j' rJè).3.
fJEè ;qh pfusq BkNe rqzE dk @efp iBw eEB# BK dk ;ZstK
nfXnkfJ ;wkgs j'fJnk, ;G F[G j?.7..282.
j[D oki-;ki dk eEB --
u"gJh
id'A r[orZdh (oki) dh f}wètkoh ;kvè T[sè gJh sK (n;K) nkgDh fts
nB[;ko Xow dk gqubB ehsk. pB ftu soQK soQK dè fFeko ehsè nsè foS,
o'M (BhbrkJè) nsè pkoj f;zxè wkoè.1. fco ;k~ dè; (nkBzdg[o) s'A ikDk
fgnk nsè gKtNk Bro tb ubè rJè. (T[Eè) iwBk Bdh dè ezYè (nBèe)
e"se ehsè nsè eJh soQK dè swkFè tèyè.2. T[E'A (dè izrb ftu'A) nBèe Fèo
u[D u[D eè wkoè nsè eJh soQK dè foSK nsè BhbrktK (o'M) ~ wkfonk.
sd csè Fkj okik (;kvè Bkb) ]\k j' frnk, (cb;o{g) fpBk fe;è ekoB
;kvè Bkb izr j' rJh.3.
G[ i z r gq : ks Sz d
T[Eè :[ZX ftu ;qh ;zr' Fkj eq'X ftu nk rJè nsè gziK GoktK (phph
tho' dè g[ZsoK) Bè Xosh T[sè g?o iwk fdZsè (noEks :[ZX bJh vN rJè).
ihs wb jmh :'Xk ;h nsè r[bkp (okfJ) gow ;{owk ;h. :[ZX dk ozr tèy
eè (T[BQK ~) bkbhnK uVQ rJhnK.4. wkjoh uzd nsè rzrk okw vN eè bVè,
fiBQK Bè fesBhnK jh \"iK ~ fis eè (fFekoh ikBtoK bJh T[BQK dk) ykik
(skw) pDk fdZsk. bkb uzd eq'XtkB j' eè ;{jè-bkb j' rJè fiBQK Bè nB{gw
FèoK dk jzeko s'V fdZsk ;h.5.
wkjoh uzd Bè eq'XtkB j' eè fGnkBe o{g XkoB eo fbnk fiBQK Bè
tvè tvè yph ]kBK ~ wkfonk ;h. :[ZX ftu d:k okw pqkjwD Bè th pj[s
eq ' X ehsk nsè dq ' D kuko: tork (fGnkBe) :[ Z X wukfJnk.6.
80 ;qh d;w-rqzE ;kfjp
feqgkb e'gh:z e[se' ;zGkoh. jmh ykB j:ks eè ;h; Mkoh.
T[mh fSfS fJSz eYk w/M i'oz. wB' wkyBz wNeh
sjk Bzd uzdz eh:' e'g Gko'. brkJh poSh feqgkDz ;zGko'.
s[Nh sèr fsqyh eYè iwdYz . jmh okyh:z bi pz;z ;BYz. 8.
sjk wksbè:z feqgkbz eqXz
[ . Sfe:' S'G Ssqh efo:' i[X ;[Xz.
;jè dèj nkgz wjkpho pkDz. efo:' ykB pkBhB ykbh gbkDz. 9.
jfm:' ;kfjpz uzd yèsz yfsqnkDz. jBè ykB y{Bh y[ok;kB GkBz.
sjk pho p`eè Gbh Gkfs wkoè. puè gqkB b? eè f;gkjh f;Xkoè. 10.
sjk ;kj ;zrqkw ehBè nykoè. xBè yès w' ykB y{Bh bskoè.
fBqgz r'gbk:z yo' yès rki?. fwqrk M[zv wfX:z wB' f;zx okiè. 11.
sjk Jèe phoz joh uzd e'g¤:'. Gbh Gkfs ;' yès w' gkt o'g¤:'.
wjk eq'X eè sho shyè gqjkoè. br? i"fB eè skfj gkoè gXkoè. 12.
o;ktb Sz d
joh uzd eq­Xz. jBè ;{o ;[Xz.
Gbè pkD pkjè. pvè ;?B rkjè. 13.
o;z o[dq okuè. wjk b'j wkuè.
jBè ;;sq Xkoh. fbNè G{g Gkoh. 14.
sp? ihs wbz. joh uzd Gbz.
fjqd? n?Iu wkfo:'. ;[ yèsz T[skfo:'. 15.
brè pho pkDz. fof;:' sèfi wkDz.
;w{j pki vkoè. ;[torz f;Xkoè. 16.
G[ i z r gq : ks Sz d
y[b? ykB y{Bh y[ok;kB yrz. goh ;;sq Xkoz T[mh Mkb nrz.
GJh sho Ghoz ewkDz eVeè. froè pki skih brè Xho Xeè. 17.
pih Gèo G[zeko X[eè Brkoè. d[j{` T[osè pho p`eè pekoè.
eoè pkj[ nkxks ;;sqz gqjkoz. veh vkeDh uktvh uhsekoz. 18.
pfusq BkNe 80
(wjzs) feqgkb dk; Bè e'qXtkB j' eè ;'Nk ;zGkfbnk nsè jmtkB B/
ekBQ c'oz.7. j:ks ]kB dè f;o T[sè MkV fdZsk fi; dè }'o Bkb (j:ks ]kB dh) fwM
eY fdZsh nsè T[; dhnK fSNK fJzi T[mhnK wkB' ekBQ Bè wZyD dh wNeh
GzB fdZsh j'tè. 7. T[Eè (T[;è tèbè dhtkB) Bzd uzd Bè pj[s eq'X ehsk nsè
poSh Bkb tko ehsk nsè feqgkB ~ ;zGkfbnk. (bVfdnK bVfdnK) fsyh
sbtko N[ZN rJh nsè T[; Bè eNko eY bJh. (fJ; soQK T[;) fdqVQ ;{owè
Bè ;'Yh pz; dh bki oy bJh.8.
sd'A wkwk feqgkb Bè eq'X ehsk nsè Sksq-sèi ftu ozrhi eè T[BQK Bè
fGnkBe :[ZX ehsk. T[; wjk pho Bè nkgDè Foho T[sè pkD ;jkoè go pKeè
]kBK dè (x'fVnK dhnK) ekmhnK (;tkoK s'A) ;yDhnK eo fdZshnK.9. jmh
;kfjp uzd g{oè Sksq-g[Dè Bkb :[ZX-G{wh (ftu bfVnk nsè) y[ok;kB dè
sèi;th nsè ]{Byko ]kBK ~ wkfonk. T[E/ pKe/ ;{ofwnK ~ uzrh soQK wko
fdZsk. (eètb T[jh) puè i' gqkD b? eè Gi rJè. 10.
T[Eè ;zr' Fkj Bè :[ZX (dè eosp ftykT[D bJh) nykVk pDk fdZsk
nsè pj[s ;koè ]{B]ko gmkDK ~ fwX fdZsk. (T[; tèbè r[bèohnk) okik
r'gkb :[ZX-G{wh ftu yV' eè ri fojk ;h wkB' fjoBK dè M[zv ftu Fèo ;'G
fojk j'tè.11. T[d'A fJe ;{owè joh uzd Bè eq'X ehsk nsè uzrh soQK Bkb
:[ZX-G{wh ftu g?o rv fdZsè. (T[; Bè) pj[s eq'X eo eè fsyè sho ubkJè
fe fiBQK ~ brè T[j (;z;ko s'A) gobè gk;è ubè rJè. 12.
o;ktb Sz d
joh uzd Bè e'qX eo eè uzrè ;{owè wko fdZsè. T[; Bè shoK dh uzrh
tkSV brkJh nsè tvè tvè ;?fBeK ~ fwX ;[fNnk.13. (T[j) o"do o;
ftu (g{oh soQK) wrB ;h, (fJ; bJh) x'o :[ZX j'fJnk ;h. F;sq-XkohnK
~ (T[; Bè) wko fdZsk nsè tvè tvè okfinK ~ (Xosh T[sè) fbNk fdZsk.14.
sd'I (;kvè ;{owè) ihs wZb Bè Gkbk b? eè joh uzd dè fjodè ftu
sD eè wkfonk nsè T[; ~ G[ziè ;[N fdZsk.15. tho-:'fXnK ~ sho brdè
nsè T[j nrBh tKr (sèfi wkDz) bj{ Bkb bkb j' iKdè. T[j ;ko/ x'fVnK
~ Sv eè ;[nor ~ f;Xko iKdè.16.
G[ i z r gq : ks Sz d
]{B]ko gmkDK Bè y[ok;kB dhnK BzrhnK sbtkoK (;{shnK j'JhnK ;B)
nsè F;sqK dè (fJe d{iè T[sè) tiD Bkb nZr dhnK fuzrkohnK fBebdhnK
;B. (nkekF ftu) shoK dh GhV br rJh ;h nsè ewkBK eV eV eoB
brhnK ;B. Xhoi tkbè ;{ofwnK dè XZeè tiD Bkb eJh noph x'Vè fvr
ojè ;B.17. GèohnK G{z-G{z eo eè ti ojhnK ;B nsè Brkoè X[zeko (gk ojè
;B). d'jK gkf;nK s'A pKeè tho bbekoè wko ojè ;B, pKjtK ~ T[bko eè
F;sqK Bkb ;N wkodè ;B (nsè :[ZX-;Eb ftu) vkeDhnK veko ojhnK ;B
nsè ukw[zvhnK uheK wko ojhnK ;B.18.
81 ;qh d;w-rqzE ;kfjp
d'jok
ejk brè poBB eo" wfu:' i[X[ ngko.
iè b[Mè i[Mè ;p? Giè ;{o jiko. 19.
G[ i z r gq : ks Sz d
Gfi:' ;kj gkjkV skih fsqgk:z. ufb:' phoh:k shoh:k B ubk:z.
i;' vYtkbz wX[eo ;[ ;kjz. Giè ;`fr b? e? ;[ ;koh f;gkjz. 20.
ueqs u"fg:' uzd rkih u`dèbz. jmh joh uzdz rjè jkE ;èbz.
efo:' ;[nkw Xow wjk o'; o[fM:z. frfo:' N{e N{e jP? fJ;' ;{o M[fM:z. 21.
sjk ykB B?ikps? nkB e? e?. jfBU ;kj ;zrqkw e' ;;sq b? e?.
fes? ykB pkBhB j{z n;sq Mkoè. ;jh ;kj ;zrqkw ;[orz f;Xkoè. 22.
d'jok
wkfo fBikps ykB e' ;`r' i[M? i[Mko.
jk jk fJj b'e? GfJU ;[or b'e i?eko. 23.
G[ i z r gq : ks Sz d
by? ;kj ;zrqkw i[Mè i[Mkoz. stz ehN pkDz ewkDz ;zGkoz.
jfB:' Jèe ykBz fynkbz yszrz. vf;:' ;sq e' ikB[ ;¤:kwz G[izr. 24.
frfo:' G{fw ;' pkD d{i' ;zGkfo:'. w[yz GhyBz ykB eè skfB wkfo:'.
Gfi:' ykB ]{Bh ofj:' yèfs skih. siè gqkD shiè br? pkD pkih. 25.
S[Nh w{oSBk joh uzdz ;zGko'. rjè pkD ekwkD Gè n?u wkoè.
brè nzfr ik eè ojè B ;zGkoz. sBz fsnkr sè dèt b'ez gXkoz. 26.
d[:z pkD y?uè fJez pkfo wkoè. pbh pho pkihB skih fpdkoè.
fi;? pkB bkr? ojè B ;zGkoz. sBz pèfX e? skfj gkoz f;Xkoz. 27.
pfusq BkNe 81
d'jok
feE'I se toDB eoK, fGnkBe :[ZX j'fJnk ;h. fijVè (;{owè) bVè
;B (T[j) ;ko/ wkoè rJè ;B nsè j}koK :'Xè (:[ZX-G{wh ftu'A) Gi rJè
;B.19.
G[ i z r gq : ks Sz d
(nkyo) gjkVh okik (cfsj Fkj) x'Vè ~ Ng';h wotk eè Gi frnk.
Giè iKdè T[sè (;kvè) thoK Bè (e'Jh) sho B ubkfJnk. (T[; fgS'A) i;'
tkbhnk nsè vZvtkbhnk wX[eo Fkj (:[ZX bJh B vN ;eè nsè) nkgDh ;koh
;?Bk b? eè Gi rJè. 20.
(fJ; ;fEsh s'A) j?okB j' eè :[ZX-tho uzdèbhnk (okik) i'F ftu
nkfJnk. (T[Xo'I) jmh johuzd jZE ftu poSk cV eè (nkfJnk). nfXe r[Z;è
ftu nk T[; Bè ;[nkwh gqfs t\kdkoh ~ fBGkfJnk nsè bVdè j'fJnK N'Nè
N'Nè j' eè fvr fgnk.21.
T[; tèbè B}kps ]kB Bè nk eè nsè F;sq b? eè ;zr'Fkj ~ wkfonk.
(T[; Bè th T[;) pKeè ]kB T[sè fesBè n;sq ubkJè nsè fJ; soQK ;zr' Fkj
;[ n or f;Xko frnk.22.
d'jok
B}kps ]kB ~ wko eè i[Mko{ ;zr' Fkj th i{M wfonk. (T[; dè woB
Bkb) fJ; b'e ftu jk-jkeko wu frnk, go ;[nor b'e ftu i?-i?eko
j' D br fgnk.23.
G[ i z r gq : ks Sz d
;zr' Fkj ~ :[ZX ftu bVfdnK nsè tho-rsh gqkgs eofdnK tèy eè,
s[jkvè (fJ;) ehN (Gkt eth Bè) jZE ftu sho ewkB cVh nsè fFFs pzBQ eè
fJe ]kB ~ sho Bkb wko fdZsk wkB' t?oh ~ ekbè ;Zg Bè v; fbnk j'tè.24.
T[j Xosh T[sè fvr fgnk (nsè n;K) d{ik pkD ;zGkfbnk nsè GhyB
]kB dè w[y ftu e; eè wkfonk. (T[j) ]{B]ko ]kB (nkg sK) Gi frnk
(go T[; dk) x'Vk :[ZX-G{wh ftu jh fojk. (;kvè) shiè pkD dè brD Bkb
x'Vè Bè gqkD fsnkr fdZsè.25.
(fJsBh dèo ftu) joh uzd dh pèj'Fh d{o j' rJh (nsè T[; Bè nkgDè
nkg ~) ;zGkfbnk nsè sho-ewkB cV eè fyu fyu eè sho wkoB bfrnk.
(T[; dè sho) fi; dè Foho (nzr) ftu brè, (T[j nkgDè nkg ~) ;zGkb
B ;fenk nsè dèj ~ fsnkr eè ;[nor f;Xko frnk .26.
(T[j) d' d' pkD fJe' tèbè fyu eè wkodk ;h nsè pbtkB ;{ofwnK
nsè noph x'fVnK ~ ftzBQh ik fojk ;h. fi; ~ sho brdk ;h T[; ~
(Foho dh) ;zGkb BjhI ofjzdh ;h nsè (sho) T[; dè Foho ~ ftzBQ eè gko
fBeb iKdk ;h.27.
82 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 82

;p? ;Pkw Xowz ;[ phoz ;zGkoè. veh vkeDh G{s gqèsz pekoè. ;kfonk ;{o fwnK Bè nkgDè ;[n kwh Xow ~ fBGkfJnk. vkeDhnK
j;? pho p?skb n" ;[X f;Xz. uth uktzvh:z T[vh frX fpqXz. 28. vekodhnK ;B, G{sK-gqèsK Bè vzv gkJh j'Jh ;h. pho-p?skb nsè (fFt dè)
f;ZX ;ète j; ojè ;B. ukw[zvhnK fuekoè wko ojhnK ;B nsè tZvhnK frZXK
T[ v ojhnK ;B.28.
johuzd e'gè ewkDz ;zGkoz. gqEw pkih:z skD pkDz gqjkoz. joh uzd Bè r[Z;è ftu nk eè ewkB ~ cfVnk nsè gfjbè sho dk
d[sh: ske e? sho w' e' ubk:'. ofyU dJht w? ekfB SP?e? f;Xk:z. 29. tko e; eè (;kvè) x'Vè T[sè ehsk. (fco) d{ik sho fFFs pzBQ eè wèoè T[sè
ubkfJnk. gqG{ Bè wèoh ofynk ehsh (nsè T[j sho wèoè) ezB ~ S'j eè bzx
frnk. 29.
fsqsh: pkD wkfo:' ;[ gèNh wMkoz. fpfXnz fubesz d[nkb gkoz gXkoz. (T[; Bè) shik pkD gèNh ftu wkfonk i' @fubes# (oèFwh p;sq) ~
u[Gh fuzu uowz eS{ xkfJ B nk:z. ebz eètbz ikB dk;z puk:z. 30. ftzBQ eè gèNh dè s;wè (@d[nkb#) s'I gobè gk;è fBeb frnk. (T[; dh) u[zi
stZuk ftu u[Gh go e'Jh }]w B j'fJnk. eètb gqG{ (ebz) Bè (nkgDè) dk;
dh ikB pukJh.30.
o;ktb Sz d o;ktb Sz d

ip? pkD bkr¤:'. sp? o'; ikr¤:'. (;k~) id'A pkD bfrnk, sd'A o'j ikr fgnk. (n;K) jZE ftu ewkB
eo b? ewkDz. jBz pkD skDz. 31. b? eè fyu eè sho wkfonk.31. (id'A n;hI) pj[sè sho ubkJè sK (t?oh db
;p? pho XkJè. ;o'xz ubkJè. dè) ;koè ;{owè Gi rJè (fco) fFFs pzBQ eè (n;hI) sho (ubkfJnk) nsè fJe
sp? skfe pkDz. jB¤:' Jèe i[nkDz. 32. i[nkB ~ wko fdZsk.32.
joh uzd wkoè. ;[ i'Xk bskoè. joh uzd ~ wko fbnk, (T[; dè) :'fXnK ~ fbskV ;[fNnk. (i') eko'V
;[ eko'V ok:z. tj? ekb xk:z. 33. okfJ (BK dk) okik ;h, T[; ~ th ekb Bè wko fdZsk.33. (cb;o{g okiè)
oDz fsnkfr Gkrè. ;p? sqk; gkrè. :[ZX-G{wh ~ Sv eè Gi rJè, ;koè nfsnzs G?Ghs ;B. wèoh fis j' rJh.
GJh ihs wèoh. feqgk ekb eèoh. 34. (;G e[M) ekb dh feqgk eoeè (j'fJnk) .34. :[ZX ~ fis eè (n;hI tkg;)
oDz ihfs nkJè. i:z rhs rkJè. gosè nsè fis dè rhs rkJè. XB dk whIj t;k fdZsk, (fi; eoeè) ;koè
XBzXko poyè. ;p? ;{o joyè. 35. ;{owè gq;zB j' rJè. 35.
d'jok d'jok

i[X ihs nkJè ip? fNe? B fsB g[o gkt. id (wèoè ;?fBe) :[ZX fis eè nkJè (sK) T[BQK dè Bro (g[o) ftu g?o B
ekjb{o w? pkfX:' nkfB nBzd g[o rkt. 36. fNeè . efjb{ o (dh fonk;s ftu) nk eè nkBz d g[ o fgz v ~ nkpkd ehsk.36.
iè iè Bo sj B fGoè dhBè Bro fBeko. fijVè fijVè nkdwh T[Eè (GzrkDh ftu) BjhI bVè ;B, T[BQK ~ Bro s'A eZY
iè fsj mT[o Gbè fGoè fsBè eoh gqfsgko. 37. fdZsk. fijVè T[; EK uzrh soQK bVè ;B, T[BQK dh (uzrh) gqfsgkbDk ehsh. 37.
u"gJh u"gJh
pjs fdt; fJj Gkfs fpskJè. fJ; soQK pj[s fdB pshs j' rJè. ;zsK ~ T[funk e/ ;koè d[FN wko
;zs T[pkfo d[;N ;G xkJè. fdZ s è . T[ B Q K w{ o yK ~ Nz r Nz r eè wko fdZ s k, T[ B Q K Bè e[ f snK tKr gq k D
NKr NKr efo jBè fBdkBk. SZvè.38.
e{eo fifw fsB siè gqkBk. 38.
fJEè ;qh pfusq BkNe rqzE dè @oki-;ki eEB# nsè @GzrkDh i[X poBBz#
fJfs ;qh pfusq BkNe rq`Eè oki ;ki eEBz GzrkDh i[X poBBz
BK dk nZmtK nfXnkfJ ;wkgs j[zdk j?, ;G F[G j?.8.320.
Bkw n;Nw' fXnkfJ ;wkgsz ;s[ ;[Gw ;s[. 8. 320.
83 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 83

nE BT[dB ek i[X poBBz j[D BD"D dè :[ZX dk eEB

u"gJh u"gJh

pj[s ekb fJj Gkfs fpsk:'. whnk ykB izw{ ej nk:'.
nfbc ykB Bkd"D gmktk. Ghwuzd sB p?o pYktk. 1.
i[X eki fBqg jw? p[bk:'. nkfg stB eh Uo f;Xk:'.
fsB em rV Bto; go pkX'. sho s[czr Boè;B ;kX'. 2.
G[ i z r gq : ks1 Sz d
fJ; soQK pj[s ;wK pshs j'fJnk. (fdZbh s'A) whnK ]kB (wkbhnk
t;{bD bJh) izw{ tb nkfJnk. (T[; Bè) nb\ ]kB ~ Bkd"D Gèfink, (T[;
Bè efjb{o dè okiè) Ghw uzd Bkb t?o tXk fbnk.1. (nb\ ]kB Bkb) i{MD
bJh okiè Bè ;k~ p[bkfJnk nsè nkg T[; tb nrè tfXnk. nb\ ]kB Bè
Bto; (BK tkbè fNZbè) T[sè ekm dk feb (w'ouk) pDk fbnk. (fJXo Ghw
uzd dè wZddrko) okfinK Bè th shoK nsè pzd{eK dhnK fFFsK pzBQ bJhnk.2.
G[ i z r gq : ks Sz d

sjk oki f;zx pbh Ghw uzdz. ufVU okw f;zx wjk sèitzdz. T[Eè Ghw uzd Bkb pbtkB okik oki f;zx nsè wjk sèitzs okw
;[yzdèt rkih i;o'N okiz. uVè eq[X ehBè eoè ;op ekiz. 3. f;zx Bè uVQkJh ehsh. i;o'N dk gqskgh okik ;[ydèt th eq'XtkB j' eè
fgqEhuzd ufYU vYè vYtkoz. ubè f;X j[n? eko okiz ;[Xkoz. ufVQnk (nsè :[ZX dh) ;koh fsnkoh eo bJh.3. YkYk pbtkB fgqEhuzd
vYtkbhnk ufVQnk. (fJj ;koè) fsnko j' eè okiè dk ezw ;ztkoB bJh uVQè.
eoh Y{e Y'nz feogkb uzdz. jNkJè ;pè wkfo e? pho fpqzdz. 4.
feqgkb uzd Bè BèVè Y[e eè jwbk ehsk nsè ;|ofwnK dè i[ZNK ~ wko eè fgSè
ehsk.4.

d[sh: Y'n Y{eè tj? wkfo T[skoh. yoè dKs gh;è S[G? SsqXkoh. d{ih tko w[ekpbè bJh Y[eè, (T[BQK ~) wko eè jèmK T[sko fdZsk. (jèmK)
T[s? t? yoè pho p`p? pikt?. soè G{g mkYè pv' ;'e[ gkt?. 5. gjkVh okiè eq'X Bkb dzd ghj ojè ;B. T[Xo T[j :'Xè X"I;è tik ojè ;B.
jèmK okiè yV' eè ;'r gkb ojè ;B (noEks d[yh j' eè eq'X eo ojè ;B).5.
sp? Ghwuzdz eh:' e'g nkgz. jB{wkB e? wzsq e' w[fy ikgz.
sd'A Ghw uzd Bè nkg eq'X ehsk nsè w{zj Bkb jB{wkB dè wzsq dk ikg ehsk.
;p? pho p'b? jw? Gh p[bk:z. sp? Y'n e? e? ;[ Bhe? f;Xk:z.6.
;kfonK ;{ofwnK ~ ;d fbnk nsè ;k~ th p[bkfJnk. sd'A (;G) fJeZm j'
eè uzrh soQK (:[ZX bJh) nrè tXè.6.

;p? e'g e? e? wjk pho Y{e?. ub? pkfop? pko e' fiT[ GG{e?. ;koè wjkB :'Xè eq'X eo eè nrè Y[eè fitèI tkV ~ ;kVB bJh nZr
sjk fpM[fVnkbz jfm:' pho fdnkbz. T[fm:' ;?B b? ;zfr ;koh feqgkbz.7. dè nbzpè ubè jB. T[Eè fpZMV tkbhnk tho fdnkb uzd nsè (eKrVè dk)
feqgkb uzd ;koh c"i ~ Bkb b? eè uVQ nkJ/.7.

wX[ G ko Sz d wX[ G ko Sz d

e[fgU feqgkb. Buè wokb. piè pizs. eo{oz nBzs. 8. feqgkb uzd eq'XtkB j'fJnk. (T[; Bè) x'Vè ~ BukfJnk. :[ZX dè tkiè
tiD brè (nsè ;kok tksktoD) fGnkBe pD frnk.8. ;{owè bVB brè,
i[Mzs i[nkD. pkj? feqgkD. ihn Xkfo eq'X. Svè ;o'x. 9.
feqgkBK ubkD brè. wB ftu e'qXtkB j' eè shoK dh poyk eoB brè.9.
b[M? fBdkD. sizs gqkD. fro gos G{fw. iD[ wèx M{fw. 10.
(i') bVdè jB, nzs ftu T[j gqkD fsnkrdè jB. Xosh T[sè fvr g?Idè jB
o;ktb Sz d wkB' pdb M{w eè nk rJè j'D.10.
feqgkb e'fg:z. jmh gkt o'fg:z. o;ktb Sz d
;o'xz ubkJè. pvè pho xkJè. 11. feqgkb uzd eq'XtkB j'fJnk, (T[;) :[ZXtho Bè g?o iwk fbnk, pj[s
jD? SsqXkoh. fbNè G{g Gkoh. nfXe sho ubkJè nsè tZvè tZvè ;{owè wko fdZsè.11. SsqXkoh (okiè) wko
wjk Bkd pkiè. Gbè ;{o rkiè. 12. fdZsè, (cb;o{g) tZvè tZvè okiè Xosh T[sè bèN rJè. X"I;è ti ojè ;B nsè
1H @G[izr# seVè ;{owè ri ojè ;B.12.
84 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 84

feqgkbz e[qXz. eh:' i[X ;[ZXz. feqgkb uzd Bè eq'XtkB j' eè uzrk :[ZX ehsk. wjk tho rZidè ;B
wjkpho riè. wjk ;ko piè. 13. nsè pj[s F;sq (fJe d{iè T[sè) tidè ;B.13. nfijk gquzv :[ZX j'fJnk
(fi; dk F'o) B"I yzvK ftu ;[fDnk frnk. (feqgkb uzd) F;sq ubkT[Idk
eo' i[X uzv. ;[fD:' Bkt yzvz.
j' f Jnk nrè s[ o dk frnk. (T[ ; Bè ) okig{ s h wo:kdk ~ uz r h soQ K
ufb:' ;;sq pkjh. oi"sh fBpkjh. 14.
fBGkfJnk..14.
d'jok d'jok

e'g Goè okik ;p? ehB' i[X T[gkfJ. ;kfonK okfinK Bè eq'fXs j' eè :[ZX dh ftT[Is pDkJh nsè eN'uhnK
;?B eN'uB eh sp? xèo bJh no okfJ. 15. dh ;?Bk ~ Ghw uzd (@nfo-okfJ#) Bè xèo fbnk.15.

G[ i z r Sz d G[ i z r Sz d

ubè BKrb{ gKrb{ tèdV'b`. i;tkoè r[bèoè ubè pKX N'bz. BKrb{ , gKrb{ , tè d V' b , i;tkb, r[ b è o hJè (ty ty fonk;sK dè
okig{s) ;?fBe db pDk eè ub gJè. T[d'A jh (fto'Xh db tb'A) fdnkb
sjk Jèe pkfi:' wjkpho fdnkbz. oyh bki i"B? ;p? fpMVtkbz. 16.
BK dk fJe tZvk pbtkB rfink, fi; Bè fpMVtkfbnK dh bki oy
bJh.16.

stz ehN s" b" s[czrz ;zGko'. fjqd? Jèe oktzs eè sfe wko'. (jè gqG{!) sèoè ;ète Bè th T[; tèbè fJe pzd{e ~ ;zGkfbnk nsè fFFs
frfo:' M{fw G{w? efo:' i[X ;[Xz. sT{ wko[ p'b¤:' wjk wkfB eq'gz. 17. pzBQ eè fJe okiè dh Sksh ftu dkra fdZsh. (T[j) GztkNh yk eè Xosh T[sè
fvr fgnk (go T[; Bè) uzrk :[ZX ehsk (feT[Ife) T[d'A th T[; nDyhbè Bè
eq'X eo eè wko'-wko' jh fejk ;h.17.

sfi:' s[gez pkB gkBz ;zGkoè. us[o pkB:z b? ;[ ;fp:z gqjkoè. (fco) pzd{e Sv eè (w?I) pkD jZE ftu b? bJè. uko pkD b? eè ;iè
fsq:' pkD b? pkw gkDz ubkJè. br? :k br? Bk eS{ ikfB gkJè. 18. jZE Bkb Svè nsè fszB pkD ypè jZE Bkb ubkJè. T[j sho (fe;è ~) brè
iK B brè, (fJ; pkoè) e[M gsk BjhI.18.

;[ sT[ bT[ dJht i[X ehB' T[Mkoz. fsB? y/d e? pkfo eè phu vkoz. sd se gqG{ Bè :[ZX ~ ;wkgs eo fdZsk nsè T[BQK (t?ohnK) ~ ydèV
goh wko p[zrz S[Nh pkD r'bh. wB' ;{o p?mè Gbh yèb j'bh. 19. eè (Bdh dè) ib ftu ;[N fdZsk. (T[go'A) fNfpnK s'A r'bhnK nsè pkDK dh
nfijh p"SkV j'Jh wkB' (jèmbè xkfJb ;{owè) uzrh soQK j'bh yèv eè p?mè
j'D.19.

froè pho G{wz ;oz ;Kr gèbz. o`rè ;q'D p;sqz wB' ckr yèbz. shoK nsè poShnK Bkb go'sè j'Jè :[ZX-tho Xosh T[sè fvrè gJè ;B.
bh:' ihfs p?oh ehnk nkfB vèoz. sèT{ ikfJ gkoz ojè pkfo eèoz. 20. (T[BQK dè) p;sq bj{ Bkb ozrè j'Jè ;B wkB' ckr yèv eè (nkokw eo ojè
j'D). t?oh ~ fis fbnk nsè nk eè vèoè (ftu fp;qkw ehsk.). (nsè) t?oh
Bdh dè gko ik eè g? rJè.20.

GJh okfsq r[pko eè noX ikwz. sp? S'forè pko dèt? dwkwz. jBèoh oks dk nZXk e[ gfjo phfsnk sK (T[j) beV dh pDh tkV
;p? okfsq phsh T[d¤:' fdT[; okDz. ubè pho ukbke yrz fybkDz. 21. (n;EkJh e'N) Sv rJè nsè X"AI;k tikT[D dh (f}wètkoh Brkouh ~ ;"Ig
rJè). ;koh oks phs rJh nsè ;{oi (@fdT[; okDz#) uVQ nkfJnk. (;kvè
gk;è s'I) c[oshbè tho sbtkoK x[zwkT[Idè ub gJè.21.

Gi¤:' nfbc ykBz B ykBk ;zGkfo:'. Giè n"o phoz B Xhoz fpukfo:'. nb\ ]kB Gi frnk, (T[; Bè nkgDk) ;k}-;kwkB th B ;zGkfbnk.
Bdh g? fdBz n;N ehBè w[ekwz. Gbh Gks dèy? ;p? oki Xkwz. 22. (T[; dè ;kEh) j'o tho th Xhoi Xoè fpBk Gi rJè. (n;K) nZm fdB Bdh
dè ezY vèok ehsk nsè uzrh soQK ;koè oki-wjZbK ~ tèfynk.22.
85 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 85

u"gJh u"gJh

fJs jw j'fJ fpdk xfo nkJè. ;[bj Bfws t? T[sfj f;XkJè. fJXo n;hI (Ghw uzd s'A) ftdk j' eè xo (nkBzdg[o) gosè nsè T[Xo
;`fX fJB? T[B e? ;`fr eJh. jès eEk g{oB fJs GJh. 23. T[j (Ghw uzd nkfd) ;zXh eoB bJh rJè. fJBQK Bè T[BQK Bkb ;zXh eo bJh
nsè (fJj) ;jkfJsk dèD tkbh eEk fJEè ;zg{oB j' rJh.23.
d'jok d'jok

nkb;{B ej wkfoe? fJj fdf; eh:' g:kB. o;sè ftu g?Idè nkbF{B (BK dè fgzv) ~ fis eè (n;hI) fJ; gk;è tb
Gkfs nBèeB eè eoè g[fo nBzd ;[y nkfB. 24. ub gJè nsè nkBzdg[o nk eè nBèe soQK dè ;[y wkDè.24.
fJfs ;qh pfusq BkNe r`qEè Bd"B i[X poBBz Bkw B"w' fXnkfJ fJEè ;qh pfusq BkNe rqzE dè @Bd"B i[X poBBz# BK tkbè B"tèA
;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 9. 344. nfXnkfJ dh ;wkgsh j[zdh j?, ;G F[G j?.9.344.

u"gJh u"gJh
pj[s toQè fJ; soQK (;[y Bkb) pshs ehsè. (nsè fJbkeè ftu'A) bG
pj[s poy fJj Gkfs fpskJè. u[fB u[fB u'o ;p? rfj xkJè.
bG eè ;koè u'o geV eè wko fdZsè. eJh nkBzdg[o Bro s'A Gi rJè. eJh
eèsfe Gkfi ;fjo sè rJè. G{fy wos fcfo nkts GJè. 1.
G[yè wofdnK gos nkJè.1. sd (bkj"o dè ;{pèdko) dbkto ]kB gk; (nb\
sp b" ykB fdbkto nkJè. g{s nkgB jw Ufo gmkJè.
]kB) nkfJnk. (T[; Bè ;kok fpqZsKs ;[D eè) nkgDè g[Zso ~ ;kvè e'b Gèfink.
dPZ?e xoh phsh fBf; ip?. uVs eoh ykBB fwfb sp?.2. id'A d' e[ xVhnK oks phs rJh sK gmkDK Bè fwb eè (;kvè T[sè) uVQkJh
eo fdZ s h.2.
ip db gko Bdh eè nk:'. nkfB nkbw? jw? irk:'. id'A t?oh-db Bdh s'A gko nk frnk sK fvT[vh dè ;odko nkbw
;'o[ gok ;G jh Bo ikrè. rfj rfj ;;sq pho fo; gkrè. 3. (Fkj f;zx) Bè ;k~ irkfJnk. F'o g?D sè ;G ;?fBe ikr rJè nsè tho-
o; Bkb wsè j'Jè F;sq cV cV eè (nrè tXè) .3. sd'A pzd{eK ubD brhnK
S{NB brh s[c`r? spjh. rfj rfj ;;sq fo;kBè ;pjh.
nsè F;sq cV cV eè ;koè (;?fBe) e'qXtkB j'D brè. T[BQK (gmkDK) Bè
eq{o Gkfs fsB eoh g[ekok. ;'o[ ;[Bk ;osk e? gkok. 4.
fGnkBe o"bk gk fdZsk. Bdh dè gobè gkf;UI (n;hI) F'o ;[fDnk.4.
G[ i z r gq : ks Sz d G[ i z r gq : ks Sz d

pih G?o G[zeko X[`e? Brkoè. wjk pho pkB?s p`eè pekoè. GèohnK G{` G{z eo eè tihnK nsè Brkoè r{ziD brè. pKeè sho-nzdk}
GJè pkj[ nkxks Buè wokbz. feqgk f;zX[ ekbh roih eokbz. 5. nsè pbtkB :'Xè bbekoè wkodè (:[ZX-G{wh ftu fBsoè). (T[bohnK j'JhnK)
pKjtK dhnK ;ZNk (fJe d{ih sè) tihnK (Gkt F;sq ubD brè) nsè x'Vè
Bdh:z by¤:' ekboksq ;wkBz. eoè ;{owk ;hfs fgzrz gqwkBz.
BuD brè. oD-G{wh (feqgk f;zX[-y'gVhnK dk ;w[zdo) ftu fGnkBe ekbh
fJsè pho riè GJè Bkd Gkoè. Giè ykB y{Bh fpBk ;;sq Mkoè. 6.
rZih .5. (T[BQK gmkDK Bè) Bdh ~ ekb-oksqh tKr ;wfMnk, (Bkbè Bdh dè)
mzvè (ib Bè) ;{ofwnK ~ fgzrfbnK tork pDk fdZsk. fJXo'A ;{owè riè nsè
fGnkBe Bkd j'D brè. (T[Xo) ]{B]ko ]kB fpBk F;sq ubkJè Gi rJè.6.
Boki Sz d Boki Sz d

fBbi ykB Gfi:'. feBh B ;;sq ;fi:'. fBobi ]kB Gi frnk. (T[; dh ;?Bk ftu'A) fe;è Bè th F;sq XkoB
;[ fsnkr yès e' ubè. ;[pho phojk Gbè. 7. B ehsè. T[j oD_-G{wh ~ fsnkr eè ubè rJè i' (nkgDè nkg ~) seVè rak}h
ubè s[oè s[okfJ e?. ;e? B ;;sq T[mkfJ e?. nytkT[Idè ;B.7. (T[j) x'Vè Gik eè ubè rJè. (T[BQK ftu'A e'Jh th) F;sq
B T[mk ;fenk. B jh (T[j) jfEnko b? eè rZiè. (T[BQK ~) tèy eè BkohnK
B b? jfEnko rijh. fBjkfo Bkfo bijh. 8.
th FowkT[ D brhnK.8.
86 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 86

d'jok (T[BQK Bè o;sè ftu g?Idè) potk BK dè fgzv ~ T[ikfVnk nsè GbkB
potk rkT[ T[iko e? eoè w[ekw GbkB. BK dè fgzv ftu fmekDk ehsk. gowkswk dh feqgk Bkb (T[j) w{oy ;k~
S'j se B ;eè nsè Gi rJè. 9. sèoh feqgk eoeè (T[j) nkBzdg[o T[sè
gqG pb jw? B S[fJ ;e? Gkis GJè fBdkB. 9.
sK jwbk B eo ;eè, (go) r[Z;è ftu nk eè potk ~ T[ikV fdZsk, fitèI
st pfb Jhjk B goè ;e? potk jBk fo;kfJ.
wk; dè o; dh (fJZSk eoB tkbk) pkDhnk (wk; sK yk BjhI ;edk) go
;kfbB o; fiw pkBh: o'oB yks pBkfJ. 10. o'fVnK (dk ;kbB) pDk eè yKdk j?.10.
fJfs ;qh pfusq BkNe r`qEè ykBikdè e' nkrwB sqkf;s T[m i?p' poBBz Bkw fJEè ;qh pfusq BkNe rqzE dè @ykBikdè e' sqkf;s T[m i?p' poBBz# BK
d;w' X:kfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 10. 354. tkbk d;tK nfXnkfJ ;wkgs j[zdk j?, ;G F[G j?. 10.354.

j[;?Bh i[X eEBz j[;?Bh i[X dè jkb dk eEB

G[ i z r gq : ks Sz d G[ i z r gq : ks Sz d
r:' ]kBikdk fgsk gk; Giz. ;e? iPkp[ d? B jBè ;{o biz. ]kB}kdk Gi eè fgsk e'b frnk. ;{ofwnK dè wkoè ikD dh Fofwzdrh
sjk m'fe pkjk j[;?Bh rofi:z. ;{o b? b? f;bk ;ki ;fi:z. 1. eoeè (fgT[ ~ e'Jh) T_¦so B dè ;fenk. (sd'A) T[Eè pKjtK ~ m'edk j'fJnk
efo:' i'fo ;?Bz j[;?Bh g:kBz. gqEw e{fN e? b{N bhBè ntkBz. j[;?Bh rfink nsè ;kfonK ;{ofwnK ~ Bkb b? eè F;sq nsè etu ;ik
g[Bfo vYtkbz eh:' ihfs ièoz. eoè p`fd e? oki g[sqkB uèoz. 2. bJè.1. ;?Bk ~ fJeZmk (i'o) eo eè j[;?Bh Bè gq;EkB ehsk. gfjbK gjkV
g[Bfo d{B e' b{N bhB' ;[Xkoz. e'Jh ;kw[jè jP? ;fe:' B rtkoz. dè (fBtk;hnK dè) xoK ~ b[N fbnk. fco vYtkb (dè okiè) ~ fis eè nXhB
bh:' ShB nzBz dbz pkfN dh:z. wjk w{fV:` e[s;s` eki eh:`. 3. ehsk nsè eJhnK okig{sK ~ pzdh nsè r[bkw pDk fbnk.2. fco xkNh
(d{B ) ~ uzrh soQK b[N fbnk. e'Jh th w{oy (gjkVh okik) T[; dk ;kjwDk
B eo ;fenk. (T[; B/ b'eK s'A) nzB y'j fbnk nsè (nkgDh) ;?Bk ftu
tzv fdZsk. (T[;) wjk w{oy (j[;?Bh) Bè (fJj) fxB"Dk ezw ehsk.3.
d'jok d'jok
fese fdt; phss GJè eos T[;? T[sgks. T[; ~ (nfijk) T[gdo eofdnK eJh fdB phs rJè nsè r[bèohnK
r[nkbèoh:B eh gos Gh nkfB fwbB eh pks. 4. ~ th (T[; Bkb) fwbD dh b'V nk gJh.4. iè d' e[ fdB (T[j j[;?Bh ~)
i" fdB d[fJe B tè fwbs sp nkts nfookfJ. B fwbdè sK t?oh (fJXo) nk iKdk. ekb Bè T[BQK dè xo ftu jh bVkJh
ekfb fsB{ e? xo fpy? vkoh ebj pBkfJ. 5. dh i[ r s pDk fdZ s h.5.
u"gJh u"gJh

r[nkbèoh:k fwbB ej[ nkJè. okw f;zx Gh ;`fr f;XkJè.
us[oE nkfB fwbs GJè ikwz. c{fN rJh bfy Bifo r[bkwz. 6.
d'jok
(id'A) r[bèohnk (j[;?Bh ~) fwbD nkfJnk sK okw f;zx th T[; dè
Bkb frnk. u"Eè gfjo nk eè T[j fwbè. T[BQK ~ tèy eè j[;?Bh (@r[bkw#)
dh B}o cN rJh (noEks pj[s jzeko j' frnk).6.
d'jok

i?;è oft eè sèi sè oès nfXe sgskfJ. fitèI ;{oi dè sèi Bkb oès pj[s sg iKdh j?, (T[j) Bhu (oès) ;{oi
oft pb S[dq B ikBJh nkgB jh ropkfJ. 7. dè pb ~ BjhI ikDdh nsè nkgDè nkg ftu rophnk ofjzdh j?.7.
u"gJh u"gJh

s?;è jh c{b r[bkw ikfs G:'. fsB? B fdq;N soè nkBs G:'. T[;è soQK r[bkw (j[;?Bh) c[b eè (nzBQk j') frnk nsè T[BQK ~ B}o Ebè
ejb{oh:k eN"u ;`fr bfj. ikBk nkB B w' ;fo wfj wfj. 8. jh B fbnKdk. efjb{ohJè (Ghw uzd) nsè eN"u (feqgkb uzd) ~ fJeZfmnK
tèy eè (T[; Bè) ;wfMnk fe wèoè tork Xosh T[sè j'o e'Jh BjhI.8.
87 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 87

fsB i' XB nkB' E' ;kEk. sè dè ojè j[;?Bh jkEk. T[BQK (r[gkb nsè okw f;zx) Bè nkgDè Bkb i' XB fbnKdk ;h T[j
dès bès nkgB e[ookBè. sè X`fB b? fBfi Xkw f;XkBè. 9. j[;?Bh dè jZE ftu dè oj/ ;B. fdzfdnK b?IfdnK nkg; ftu seoko j' frnk.
(cb;o{g T[j d'tèI) XB b? eè nkgDè nkgDè xoK ~ gos rJè.9. sd (T[;)
uèo' sp? sèi sB s:'. Gbk p[ok eS[ bys B G:'.
r[bkw (j[;?Bh) dk Foho r[Z;è Bkb sg frnk nsè (nkgDk) uzrk wzdk e[M
Szdpzd Bj B?e[ fpukok. iks G:' dè spfj Brkok. 10.
th B ftukfonk. (T[; Bè) e'Jh okiB?fse ukb B ;'uh nsè s[os X"I;k tik
eè (r[gkb T[sè) ik fgnk.10.
dkt xkt fsB B?e[ B ejk. f;zxfj xèfo ;;k ej[ vok. T[; Bè osk fizBk th e'Jh dkT[-gèu B ehsk. (T[; Bè r[gkb ~ fJzi
gzdqj gjfo frod fsj eh:'. ykB gkfB fsB ikB B dh:'. 11. ik vokfJnk fitèA) Fèo ~ xèo eè ;fjnk vokT[Dk ukj[zdk j'tè. gzdqjK gfjo
ykB gkB fpB[ ;{o fo;kJè. ;kw eoB fjs d{s gmkJè. T[; Bè xèok xsh ofynk nsè ykD ghD (dh e'Jh uh} nzdo) ikD B
fdZsh.11. ykD ghD s'A fpBk ;{owè eq'XtkB j' rJè. (T[BQK Bè) ;zXh eoB
dk; fBofy ;zr ;?B gmkBh. c{fb r:' fsB eh Bjh wkBh. 12.
bJh d{s Gèiè. r[bkw (j[;?Bh) nkgDè Bkb nkJh gmkDK dh ;?Bk ~ tèy
dè jzekfonk frnk nsè T[BQK dh e'Jh (th rZb) B wzBh.12.

d; ;jz;q np jh e? d?j{. Bkso whu w{zv go b?j{. (j[;?Bh Bè ;gFN ehsk fe) j[D jh d; j}ko o[fgnk fdT[ BjhI sK
f;zx ;zrsh:k sjk gmkJè. r'gkb? ;[ Xow dè b¤:kJè. 13. f;o T[sè w"s nkJh ;wM'. (fJj ;[D eè okik r[gkb xo gos nkfJnk nsè
pkrah j' p?mk) (Ghw uzd Bè) ;zrshnk f;zx ~ T[; e'b Gèfink (i') r[gkb
fsB eè ;`fr B T[B eh pBh. sp feqgkb fus w' fJj rBh.
~ Xow-;kyh dè eè b? nkfJnk. 13. r'gkb dh Ghw uzd Bkb B pDh sK
n?f; xkfs fcfo jkE B n? j?. ;pj{` cèfo ;w' Sfb i? j?. 14.
feqgkb Bè wB ftu ftukfonk fe nfijk w"ek fco jZE BjhI nkT[Dk. ;wèa
dk rèV ;G ~ Sb iktèrk.14.

r'gkbè ;[ np? rfj bhi?. e?d ehihn? e? pX ehi?. r'gkb ~ j[Dè jh cV bJhJè, e?d eo oyhJè iK wko dèJhJè. (fJ;
rZb dh) e[M fGDe id r'gkb ~ gJh, sK T[j ;{owk nkgDh ;?Bk ftu
sfBe GBe ip fsB ;[fB gkJh. fBi db iks G:' GN okJh. 15.
ubk frnk.15.

wX[ G ko Sz d wX[ G ko Sz d

ip r:' r[gkb. e[fg:' feqgkb. fjzws j[;?B. i[`w? b[M?B. 16. id r'gkb uzd ubk frnk, sd feqgkb eq'fXs j'fJnk. fjzws eoeè
j[;?Bh (tb'A) bVB bJh s[o fgnk.16. jzeko eoeè ;{owè ub gJè. X"I;è
efo e? r[wkB. i[`w? i[nkB. piè spb. d[zdG dpb. 17.
nsè Brkoè ]{p tiD brè.17. Brkoè tiD brè, x'Vè BuD brè. fFFs
piè fB;kD. Buè feekD. pkj? sVke. T[m? eVke. 18.
pzBQ eè (sho) ubkJè iKdè nsè eV-eV (dh X[B) T[mdh.18.

piè fB;zr. riè fBjzr. S[N? feqgkB. fbN? i[nkB. 19. fB;zr j' eè (:'Xè X"I;è) tikT[Idè jB nsè wjkB :'Xè (fBjzr) ridè
s[ge sVke. e?po eVke. ;?jEh ;Vke. S'jh SVke. 20. jB. feqgkBK ubdhnK jB nsè :'Xè Xosh T[sè bèNdè jB.19. pzd{eK sV
sV eodhnK jB, sho eV eV eodè jB. ;?jZEhnK @;oo# (dh nktk} Bkb
tidhnK jB) nsè SZ t hnK SV-SV eodhnK jB.20.

riè ;[pho. piè rjho. fpuoè fBjzr. i?;è gbzr. 21. ;{opho ridè jB. rzGho (roi eoB tkbè Brkoè) tidè jB. ;{owè
j[eè feekD. X[eè fB;kD. pkj? sVke. Mb? MVke. 22. (fBjzr :[ZX-G{wh ftu fJzi) ftuodè jB fitèI (pB ftu) fusok (fcodk
j?).21. x'Vè fjDedè jB, X"I;è X[edè jB. (fJe gkf;UI ;{owè) sV sV
(eodè F;sq) ubkT[Idè jB (nsè d{iè gkf;UA ;{owè T[BQK dè) tkoK ~ Mbdè
jB.22.
88 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 88

i[Mè fBjzr. fbN? wbzr. y[bQè fe;ko. iB[ iNk Xko. 23. (:[ZX ftu) bV eè (tho-rsh gqkgs eo u[eè) wjkB :'Xè wbzrK tKr
;iè ofizdq. riè rfizdq. T[&&Zsoè ykB. b? b? ewkB. 24. bèN gJ/ jB. (T[BQK dè) tkb y[bèQ jB wkB' (T[j) iZNkXkoh ;kX{ j'D.23.
wjkB okiè ;iè j'Jè jB nsè tvè jkEh ri ojè jB. (T[BQK T[s'A) ]kB ewkB
b? b? eè T[so ojè jB.24.
fsq G z r h Sz d fsq G z r h Sz d
e[fg:' feqgkb` ;fi wokb` pkj fp;kb Xfo Ykb`. eq'fXs feqgkb uzd Bè x'Vè ~ ;ikfJnk nsè ftFkb pKjtK ftu Ykb
XkJè ;G ;{o` o{g eo{o` wues B{o` w[fy bkb`. XkoB ehsh. ;koè ;{owè (jwbk eoB bJh) nrè tXdè jB, T[BQK dk o{g
b? b? ;[ feqgkB` pkD ewkD` ;iè i[nkB` sB ss`. fGnkBe j? nsè T[BQK dè bkb w{zjK T[sè B{o uwedk j?. feqgkBK b? eè, sho
ofD o`r eb'b` wko jh p'b? iB[ ri v'b` pfB ws`. 25. ewkBK ~ ;ik eè r[Z;?bè itkB oD-G{wh ftu eb'b (eodè jB nsè w{zj
ftu'A) wko'-wko' jh p'bdè jB, wkB' w;s jkEh pB ftu v'bdè j'D.25.
G[ i z r gq : ks Sz d G[ i z r gq : ks Sz d

sp? e'gh:z eKrVè;` eN'u`. w[yz oes B?B` siè ;op ;'u`. sd'A eKrVè dk okik (feqgkb uzd) eN'u eq'XtkB j'fJnk. (T[; dk)
T[s? T[mh:` ykB yès` ys`r`. wB' fpjuoè wk; jès` gb`r`. 26. w{zj nsè nZyK bkb j' rJhnK nsè (T[; Bè) ;G gqeko dh ;'u Sv fdZsh.
T[Xo'A (j[;?Bh dè ;kEh) gmkD w?dkBè-izr ftu sho b? eè yV'sè j'Jè jB wkB'
wk; bJh fusoè fcodè j'D.26.
pih Gèo G[zeko shoz sVeè. fwbè jfE pzEz feqgkD` eVeè. GèohnK G{z G{z eo eè tidhnK jB, sho sV sV eodè jB. (eJh
piè izr Bh;kD eEè eEhoz. fco? o[zv w[v` sB` sS sho`. 27. ;{owè) r[ZEw-r[ZEk jB (nsè fesè) sbtkoK eVe ojhnK jB. (fesè) izr
ftu X"I;è tidè jB (nsè fesè) YkYh tkoK rkT[Idè jB. (fesè) XV nsè
f;o nsè fesè shoK Bkb gZSè j'Jè Foho fcodè jB.27.
T[m? N'g N{e` r[oi? gqjkoè. o[bè b[E i[E` froè pho wkoè. (fesè) N'gK T[sè r[oiK dè tko Bkb Ne-Ne (dh nktk}) T[mdh j?.
go? esh:` xks fBoxks pho`. fco? o[v w[zvz sB` sB sho`. 28. (fesè) b'EK dè Yèo o[bdè jB (nsè fesè) wkoè j'Jè :[ZX-tho fvrè gJè jB.
(fesè) gsbhnK sbtko dhnK brksko ;ZNK Bkb ;{othoK (dè FohoK T[sè
}yw brè j'Jè jB). (fesè) XV nsè f;o nsè shoK Bkb gSè j'Jè Foho
fcodè jB.28.
pjh pkj[ nkxks fBoxks pkD`. T[mè Bd Bkdz eVeè feqgkDz. pKjtK dè MNfenK Bkb brksko sho ub ojè jB. sbtkoK (dè
Seè S'G Ssq si? pkD okih. pjè ikfj1 ykbh fco? S{S skih. 29. ubD Bkb) eV eV dè rzGho Bkd T[m ojè jB. eq'fXs ;{owè shoK dhnK
bVhnK Sv ojè jB. fiBQK ~ (sho) brdè jB, T[BQK dè x'Vè (;tkoK s'A)
;yDè fcodè jB. 29.
i[Nè nkg w? pho pho` i[Mkoè. wB' ri i[N? d`skoè d`skoè. (fesè) nkg; ftu ;{owè r[ZEw r[ZEk jB, wkB' tvè dzdK tkbè jkEh
feX' f;zx ;' ;kod{b` no[Mè. fs;h Gkfs feogkb r'gkb i[Mè. 30. nkg; ftu T[bMè j'D. (fitèA) Fèo Bkb Fèo fGVdk j'tè, T[; soQK feqgkb
uzd nsè r'gkb uzd (nkg; ftu) i{M ojè ;B.30.

joh f;zx Xk:' sjk Jèe pho`. ;jè dèj nkgz Gbh Gkfs sho`. sd'A (j[;?Bh db dk) joh f;zx :'Xk Xktk eo eè nkfJnk. (T[; Bè)
wjk e'g e? pho fpzqdz ;zxkoè. pv' i[X e? dèt b'ez gXkoè. 31. nkgDè Foho T[sè shoK dh (p"SkV) uzrh soQK ;jh. (T[; Bè) e'qX eo eè
pj[s ;{owè wko fdZsè nsè pj[s seVk :[ZX eoeè ;[nor ubk frnk.31.
1H @skjh#
89 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 89

jfm:' fjwsz fezwsz b? feqgkBz. bJè r[oi ub` ;[ ibkb ykB`. (okfinK tb'A) fjzws f;zx nsè fezws f;zx BK dè eVhnb :'Xè feqgkBK
jmè ;{owk ws i'Xk i[Mko`. goh e[N e[N` T[mh ;;sq Mko`. 32. b? eè nkJè. (j[;?Bh dè db tb'A) ibkb ]kB r[oi b? eè ufbnk. T[j i[Mko{
:'Xè nfGwkB Bkb w;sè j'Jè ]{p bVè. (F;sqK dè) brksko tkoK Bkb F;sqK
s' A fuz r kohnK fBebD brhnK.32.
o;ktb Sz d o;ktb Sz d
i;z t kb XkJè . s[ o z r z BukJè . i;tkb (dk okik eè;oh uzd) x'Vk BukT[Idk j'fJnk nrè tfXnk.
b:' xèfo j[;?Bh. jB¤:' ;Kr g?Bh. 33. (T[; Bè) j[;?Bh ~ xèo fbnk nsè fsyh poSh dk tko ehsk.33. j[;?Bh
fsB{ pkD pkjè. pvè ;?B rkjè. Bè (nr'A) sho ubkJè nsè pj[s ;?Bk fbskV fdZsh. (sho) fi; dè Foho
fi;? nzfr bkr¤:'. fs;è gqkD s¤:kr¤:'. 34. ftu brdk j?, T[;è dè gqkD fBeb iKdè jB.34.

ip? xkt bkr¤:'. sp? e'g ikr¤:'. (fi; fe;è ~) id'A }yw brdk j? sK (T[; dk) eq'X GVe g?Idk j?.
;zGkoh ewkD`. jDè pho pkD`. 35. (T[j fco) ewkB ;zGkb eè ;{ofwnK ~ pkDK Bkb wkoh iKdk j?.35. (;{owè)
u"jK gkf;nK s'A nrè Y[edè jB nsè w{zj s'A wko'-wko' g[ekodè jB. (T[j)
uj{` Uo Y{eè. w[yz wko e{eè.
fBoG? j' eè F;sq ubkT[Idè jB nsè d'tèI (nkgDh nkgDh) fis gqkgs eoB
fBqG? ;;sq pkj?. d'T{ ihs ukj?. 36.
dè ukjtkB j[zdè jB.36.
fo;è ykB ikdè. wjk wd wkdè. gmkD ;?fBe eq'fXs j' rJè. j?IeV Bkb jzekoè rJè. shoK dh poyk
wjk pkD poyè. ;Gè ;{o joyè. 37. j'D brh. ;koè ;{owè gq;zB j' rJè.37. (T[j fdqF nfijk ;h) wkB' pkD
eo? pkD nouk. XB[o pèd uouk. (;[rzfXs gdkoEK dh) nouk (fSVekT[) eo ojè j'D. (XB[FK dh Nzeko
;[ ;Kr` ;wQkbz. eo? sT[B mkwz. 38. Bkb) XB[o tèd dk gkm j' fojk ;h. T[; EK sè (tèd-gkm dk) e'Jh o{ge
yèfvnk ik fojk ;h.38.
pbh pho o[Mè. ;w[j ;;sq i[Mè. (T[; ezw ftu) pbtkB tho o[Mè j'Jè ;B. ;koè F;sqK Bkb i{M ojè
br? Xho Xe?. feqgkD` MBe?. 39. ;B. XhoitkB (;{ofwnK) dè Xeè ti ojè ;B nsè feqgkBK SDe ojhnK
eVe? ewkD` . MDe? feq g kD` . ;B.39. ewkBK eVedhnK ;B. feq g kBK SDedhnK ;B. eVke eVke
eVeko S[N ?. MDzeko T[m ?. 40. (sho) ubdè ;B. (jo gk;è) MDeko (dk Bkd) g?dk j' fojk ;h. 40.

jmh ;;sq Mkoè. B ;zek fpukoè. jmh (;{owè) F;sqK dk tko eodè ;B. (wB ftu) e'Jh Fzek BjhI
ftukodè ;B. sho (fJsBè nfXe) ubkJè ik ojè ;B wkB' b'jè dh poyk
eoè sho wko`. fco? b'j Xko`. 41.
j' ojh j'tè.41. Bdh bj{ Bkb g{oh rJh j?. nkekF ftu j{oK ftuo ojhnK
Bdh ;q'D g{o`. fco? r?fD j{o`.
jB. d'jK gkf;nK s'A w[Zyh ;{owè fGnkBe nktk}K eY ojè jB.42.
T[Gè yès gkb`. peè fpeokb`. 42.
gkXVh Sz d
gkXVh Sz d
T[Eè w;kD fyV fyV eè j; ojè ;B. (fesè) jkEh fvrè gJè ;B nsè
sj jV jVkfJ j;è w;kD. fbNè rfizdq S[Nè feeokD.
x'Vè y[bQè fcodè ;B. T[Eè x'o :[ZX ftu ;{owè i[Nè j'Jè ;B. (fesè) sbtkoK
i[Nè ;[ pho sj eVe izr. S[Nh feqgkD p[mè yszr. 43.
ub ojhnK ;B nsè pkD toQ ojè ;B.43.
(fesè) vkeDhnK veko ojhnK ;B nsè uktzvhnK uh] ojhnK ;B.
vkeB vjfe uktv fueko. ekez ejfe pi? d[Xko.
fesè eKtK dh e[obkjN g? ojh ;h nsè fesè d[Xkoè (yzvè) ti ojè ;B. (fesè)
y'b` yVfe s[gfe sVkfe. ;?E` ;Ve Xe` Xjkfe. 44.
b'jè dè N'g yVe ojè ;B nsè (fesè) pzd{eK sVke ojhnK ;B. (fesè)
;?jZEhnK ;oe ojhnK ;B nsè (fesè) XZew-XZeh j' ojh ;h.44.
90 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 90

G[ i z r gq : ks Sz d G[ i z r gq : ks Sz d

sjk nkg ehB' j[;?Bh T[sko`. ;G{ jkfE pkD` ewkD` ;zGko`. sd'I j[;?Bh y[d (izr eoB bJh) fBsfonk. (T[; dè) ;koè (;kEhnK
o[gè ykB y{Bh eo? bkr i[X`. w[yz oes B?D` Goè ;{o e[qX`. 45. Bè) jZEK ftu sho nsè ewkBK ;zGkbhnK j'Jhnk ;B. ]{B]ko gmkD :[ZX eoB
bJh vN rJè. eq'X eo eè (;kfonK) ;{ofwnK dè w{zj nsè nZyK bkb j' rJhnK
;B.45.
ifr:' izr ikbw ;[ i'X` i[Mko`. pjè pkD pKeè poSh d[Xko`. em'o nsè fGnkBe :'fXnK (dè wB ftu) izr (dh fposh) ikr gJh.
fwbè pho pho` wjk Xho p`eè. Xek Xfe ;?E` feqgkD` MB`eè. 46. ;[zdo fsyè sho, poShnK nsè d[Xkoè (yzvè) ubdè jB. tvè tvè ;{owè
XhoitkB pKeè ;{ofwnK Bkb r[ZEw-r[ZEk j[zdè jB. (fesè) ;?jZEhnK Bkb
Xew-Xeh j' ojh j?, (fesè) sbtkoK dh SDeko j' ojh j?.46.
GJè Y'b Yzeko Bd` Bcho`. T[mè pkj[ nkxks ri? ;[pho`. (fesè) Y'bK dh Yweko nsè s{shnK dh nktk} g?dk j' ojh j?. (fesè)
Bt` Bd Bh;kB piè ngko`. o[bè sS w[S` T[mh ;;sq Mkoz. 47. pKjtK dh ;ZN (Bkb X[B) T[mdh j? nsè (fesè) ;{opho ridè jB. X"If;nK
dè tiD s'A eJh gqeko dhnK BtèebhnK nktk}K fBebdhnK jB. tYè N[eè
(;{otho) o[b ojè jB nsè F;sqK (dè tiD Bkb) fuzrkohnK T[mdhnK
jB.47.
Nek N[e N'gz Yek Y[e Ykb`. wjk pho pkB?s pe? fpeqkb`. (b'jè dè) N'gK dh Ne-Ne nsè YkbK dh Ye-Ye (dhnK ntk}K ;[DkJh
Buè pho p?skb:` G{s gqès`. Buh vkfeDh i'rBh T[oX jès1` . 48.
1
fdzdhnK jB). wjktho nsè pKeè sho-nzdk} fGnkBe (o{g Xko ojè jB).
pho-p?skb, G{s nsè gqès Bu ojè jB. nkekF-tk;h vkeDhnK, i'rDK Bu
ojhnK jB.48.
S[Nh i'rskoh wjko[dq ikrè. vfr:' fXnkB pqjwz ;G? f;X Gkrè. (fGnkBe :[ZX ekoB) wjk o[do (fFt) dh :'r-;wkXh Gzr j' ikD
j;è fezBo` iS fpfdnkXoè:`. Buh nSok gSok ukoDè:z. 49. Bkb (T[j) ikr fgnk j?l pqjwk dk fXnkB T[ue frnk j?, nsè ;koè f;ZX
(nkgfDnK fmekfDnK s'I) Gi rJè jB. fezBo, :eF, ftfdnkXo (nkfd
dètsè) j; ojè jB nsè wks b'e dhnK ;z[do :[tshnK, ngZSoktK nsè
ukoDK dhnK fJ;sohnK Bu ojhnK jB.49.
gfo:' x'o i[X` ;[ ;?Bk gokBh. sjk yK j[;?Bh wzfvU pho pkBh. x'o :[ZX j'D ekoB ;?Bk GiD brh. T[Eè (T[d'I) j[;?Bh ]kB Bè (:[ZX)
T[s? pho XkJè ;[ pho` i;Pko`. ;p? fpT[s vkoè prk ;è n;Pko`. 50. wz f vnk nsè ;{ o fwnK tkbè p' b (T[ u koè - Gkt rfink). T[ X o pjkd[ o
i;tkohnK Bè Xktk p'b fdZsk. (T[BQK Bè) ;kfonK ;tkoK ~ egfVnK tKr
ftT[ I s fdZ s k (noEks eso fdZ s k.).50.
sjk yK j[;?Bh ofj:' Jèe mkY`. wB' i[X yzGz oDG{w rkv`. T[Eè fJe j[;?Bh ]kB jh vfNnk yVk fojk, wkB' oD-G{wh ftu :[ZX
fi;? e'g e? e? jmh pkfD wkfo:'. fs;? Sèd e? g?b gkoè gXkfo:'. 51. dk yzGk rfvnk j'tè. (T[j) jmhbk :'Xk eq'XtkB j' eè fi; ~ sho wkodk
j?, T[; ~ S'j eè sho gobè gk;è fBeb iKdk j?.51.

;jè pkD ;{o` ;G? nkD Y{e?. uj{` Uo s? wko jh wko e{e?. (T[;) ;{owè Bè (nkgDè T[sè ;koè) pkD ;jkoè. (fco) ;koè (T[; dè)
Gbh Gkfs ;' n;sq nT[ ;;sq Mkoè. froè fG;s e' yK j[;?Bh f;Xkoè. 52. BèVè nk gj[zuè nsè u"jK gkf;nK s'I wko'-wko' p'bD brè. (j[;?Bh Bè) uzrh
soQK n;sq nsè F;sq ubkJè, (go nzs ftu) j[;?Bh ]kB fvfrnk nsè pfjFs
~ ufbnk frnk.52.

1H @wuh vkeDh i'rDh wk; jès`#

91 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 91

d'jok d'jok

ip? j[;?Bh i[fM:' G:' ;{o wB o';[. id'I j[;?Bh wkfonk frnk, (sK gmkD) ;{ofwnK dè wB ftu pj[s eq'X
Gkfi ubè nto? ;p? T[fm:' eN'uB i';. 53. g?dk j'fJnk. j'o ;koè sK Gi rJè, (go) eN'uK (dè wB) ftu p[js i'F
g? d k j' f Jnk.53.
u"gJh u"gJh
e'fg eN'fu ;p? fwfb XkJè. fjzwfs fezwfs ;fjs fo;kJè. ;koè eN'uhnK Bè eq'XtkB j' eè Xktk p'fbnk. fjzws nsè fezws Bè
joh f;zx sp eh:k T[mkBk. u[fB u[fB jBè gyoh:k i[nkBk. 54. th pj[s o'; ehsk. sd joh f;zx Bè jwbk eo fdZsk nsè u[D u[D eè
x' V -;tkoK ~ wko fdZ s k.54.
Boki Sz d Boki Sz d

sp? eN'u e'gh:`. ;zGko gkt o'gh:`.
;oe ;;sq Mko jh. ;[ wkfo wkfo T[uko jh. 55.
u`dèb u"gh:` sp?. fo;ks Xks Gè ;p?.
fisè rJè ;[ wkoh:z. puè fssè f;Xkoh:`. 56.
d'jok
sd'I eN'uK Bè eq'fXs j' eè nsè ;zGb eè (:[ZX-G{wh ftu) g?o rv fdZsè.
;oe ;oe eodè F;sq ubkT[Idè ;B nsè wz{j'I @wko'-wko'# p'bdè ;B.55. sd'I
(j[;?Bh dh wZdd ~ nkJè) uzdèb okig{sK ~ (th izr dk) ukT[ ufVQnk. r[Z;è
ftu nk eè ;G Bè Xktk p'b fdZsk. fisBè th (fto'XhnK ;kjwDè rJè) wkoè
rJè. T[Eè T[jh puè (i' izr ftu'I) fy;e rJè ;B.56.
d'jok

;ks ;tkoB e? ;fjs i{Mè ;zrs okfJ. ;ZsK ;tkoK ;fjs ;zrs okfJ th wkfonk frnk. do;' (BK dè ;kvè
do;' ;[fB i[M? fsB? pj[fo i[Ms G:' nkfJ. 57. ;ète Bè) id'I T[BQK dè i{MD dh (]po) ;[Dh (sK T[j th) pj[s bVdk j'fJnk
fjzws j{` T[sfo:' sjk pho yès wMko. wkfonk frnk.57. T[Eè fjzws BK dk ;{owk th oD-G{wh ftu nk frnk.
(T[; Bè) fesfBnK dè (nkgDè) Foho T[sè i]w ;jè nsè fesfBnK dè Foho
eèsB eè sfB xkfJ ;fj eèsfB eè sfB Mkfo. 58.
T[sè (nkgDè F;sqK) dè tko ehsè.58. (T[; dk) x'Vk T[Eè wkfonk frnk
pki sjk i{Ms G:' fjzws r:' gokfJ.
nsè fjzws (nkg) Gi frnk. feqgkb uzd dh b'E b?D bJh t?oh-okiè (Ghw
b'E feqgkbfj eh Bfws e'fg goè nfo okfJ. 59.
uzd nkfd) e'qXtkB j' rJè.59.
o;ktb Sz d o;ktb Sz d

pbh p?o o[M?. ;w[fj ;ko i[M?. ;{owè t?o (eZYD bJh) bVkJh fto o[M rJè nsè F;sqK dè ;Bw[y
feqgk okw rkih. bfo:' ;?B Gkih. 60. j' eè i{MD brè. feqgk okw ;{owk (nfijk) bfVnk fe ;koh ;?Bk Gi
wjk ;?B rkj?. fBqG? ;;sq pkj?. rJh.60. (T[j) tvh ;?Bk ~ fbskVdk j? nsè fBoG? j' eè F;sq ubkT[Idk
j?. pj[fsnK dh w"s (dk ekoB) pD eè, :F jk;b eodk (][d th ekb t;
xfB:' ekb e? e?. ub? i; b? e?. 61.
j' eè) ubk frnk.61.

piè ;`y Bkd`. ;[o` fBofpykd`. ;zy nsè X"I;è tidè jB nsè brksko X[BK fBeb ojhnK jB. v"o{
piè v"o vY`. jmè ;;sq eY`. 62. nsè vZcK tZidhnK jB. jmhbè ;{owè F;sq eYdè jB.62. pj[s GhV wu
goh Gho Gkoh. i[M? Ssq Xkoh. rJh j?. eJh SsqXkoh (okiè) wkoè rJè jB. wz{j T[sè ;z[do w[ZSK tkbè ;{otho
bbekoè wko ojè jB.63. wz{j' wko'-wko' p'bdè jB. oD-G{wh ftu ftuo
w[yz w[S p`e`. wz&vè pho j`e`. 63.
ojè jB. jfEnkoK ~ ;zGkb eè d'jK gkf;nK (dè ;{owè) x'Vè GikT[Idè
w[yz wkfo p'b?. oD` G{fw v'b?.
jB.64.
jfE:ko` ;zGko?. T[G? pki vko?. 64.
92 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 92

d'jok d'jok

oD i[Ms feogkb e? Bkus G:' r[gkb. oD-G{wh ftu feqgkb uzd dè i{MD Bkb r'gkb uzd (y[Fh Bkb) BuD
;?B ;p? f;odko d? Gkis GJh fpjkb. 65. bfrnk. d'jK ;odkoK (j[;?Bh nsè feqgkb uzd) dh ;koh ;?Bk pèjkb j' eè
ykB j[;?B feqgkb eè fjzws ofD i{M`s. Gi rJh.65. j[;?Bh ]kB, feqgkb uzd nsè fjzws dè oD ftu wkoè ikD
Gkfi ubè i'Xk ;p? fiw dè w[eN wj`s. 66. eo eè ;koè :'Xè (T[E'I) Gi ubè fitèI (fe;è) wjzs ~ w[eN dè eè b'ehI ubè
iKdè jB.66.
u"gJh
u"gJh
fJj fpfX ;sq ;p? u[fB wkoè. froè nkgBè ;{o ;`Gkoè.
fJ; soQK (r'gkb uzd Bè) ;koè t?oh u[D u[D eè wkoè (nsè fco) fvrè
sj xkfJb fjwzs ej bjk. okw f;zx r'gkb f;T[ ejk. 67. j'Jè nkgDè ;{owè ;zGkbè. T[Eè xkfJb j'Jè fjzws ~ tèy eè okw f;zx Bè r'gkb
uz d ~ fejk.67.
fifB fjzws n; ebj pYk:'. xkfJb nki[ jkE tj nk:'. fi; fjzws Bè nfijk t?o tXkfJnk ;h, ni T[j xkfJb (nt;Ek
ip r[gkb n?;è ;[fB gktk. wkfo dh:' ihns B T[mktk. 68. ftu ;kvè) jZE brk j?. id r'gkb uzd Bè nfijk ;[fDnk sK (T[; Bè fjzws
~ ) wko fdZsk nsè ihT[Idk B T[mD fdZsk.68.
ihs GJh oB G:' T[ikok1 . f;fwqs efo ;G xo' f;Xkok. (gjkVh okfinK dh) fis j' rJh nsè oD-G{wh fyzv rJh. (:[ZX dhnK
okfy bh:' jw e' irokJh. b'j xNk nB sè po;kJh. 69. xNBktK ~) uèsè eodè ;G (;?fBe) xo'-xohI ubè rJè. ;k~ gowkswk B?
oy fbnk nsè F;sqK dk pdb (b'j-xNk) j'o EK sè toQk fdZsk.69.
fJfs ;qh pfusq BkNe r`Eè j[;?B pXj feqgkb fjzws ;zrshnk pX poBB` fJEè ;qh pfusq BkNe rqzE dè @j[;?Bh pX feqgkb fjzws ;zrshnK pX poBBz#
Bkw frnkow' fXnkfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 11. nci{. 423. BK dk frnkoQtK nfXnkfJ ;wkgs j[zdk j?, ;G F[G j?.11.423.

u"gJh u"gJh

i[X G:' fJj Gkfs ngkok. s[oeB e' wkfo:' f;odkok. fJ; soQK Bkb tvk :[ZX j'fJnk fi; ftu s[oeK dè w[ZyhnK ~ wko
fo; sB ykB fdbkto sJè. fJs? ;T{o gmkts GJè. 1. fdZsk frnk. (cb;o{g) fdbkto ]kB Bè eq'X Bkb bkb-ghbk j' eè fJXo
;tkoK (dk db) Gèi fdZsk.1.

T[s? gfmU T[fB f;zx i[Mkok. fsj GbkB sè yèfd fBekok. T[E'I (d{iè gkf;UI) T[BQK Bè i[Mko f;zx ~ Gèfink. (T[; Bè) GbkB
fJs ri f;zx gzwk db i'ok. XkfJ goè fsB T[go G'ok. 2. (Bkwe e;pè) s'I T[BQK ~ (Fkjh c"i ~) Gik fdZsk. fJXo'I ri f;`x nsè
gzwk (gowkBzd) Bè ;?Bk fJeZmh ehsh nsè gqGks tèbè T[BQK T[sè ik gJè.2.
T[s? i[Mko f;zx G:' nkvk. fiw oB yzG G{fw ofB rkvk. T[Xo i[Mko f;zx (oD-G{wh ftu) fJzi vN frnk wkB' :[ZX-G{wh ftu
rkvk ub? B jkvk ufb j?. ;kw[fj ;èb ;wo w' Mfb j?. 3. fe;è Bè yzGk rv fdZsk j'tè. rfvnk j'fJnk (Mzvk) sK GktèI fjb ikJè, go
jkvk (ikfs dk okig{s :[ZX-G{wh ftu'I) fjbD tkbk BjhI j?. :[ZX ftu
;kjwfDUI poSè ~ Mbdk j?.3.

pkfN uV? db d'T{ i[Mkok. T[sè u`dèb fJsè i;tkok. ;{ofwnK dè d'tèI db tzv eè (fJe d{iè T[sè) uVQ nkJè. T[Xo'I uzdèb
wzfv:' pho yès w' iXk. T[gfi:' ;wo ;{owB eq[Xk. 4. (ikfs dk okik) nsè fJXo'I i;tkb dk okik ;h. :[ZX-thoK Bè oD-G{wh ftu
:[ZX wuk fdZsk. :[ZX ftu ;{ofwnK dè wB ftu pj[s eq'X g?dk j'fJnk.4.
e'g Goè d'T{ fd; GN Gkoè. fJs? u`dèb T[s? i;tkoè.
d'jK gkf;nK dè wjkB ;{owè eq'XtkB j' rJè. fJXo uzdèb nsè T[Xo
Y'b Brkoè piè ngkok. Ghw o{g G?o' GGekok. 5.
i;tkb ;B. pj[s nfXe Y'b nsè Brkoè tiè. fGnkBe o{g tkbk G?o'
1H @T[Mkok#
th bbeko fojk j?.5.
93 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 93

o;ktb Sz d o;ktb Sz d

X[D` Y'b piè. wjk ;{o riè. Y'b tiD dh X[zB ;[D eè tvè ;{owè ridè jB. F;sq Bkb }]w eoB
eoè ;;sq xkt`. uVè fus ukt`. 6. Bkb T[BQK dè fus ftu ukT[ uVQdk j?.6.

fBqG? pki vko?. gox? gqjkoè. fBoG? j' eè x'Vè Gik ojè jB. r[oiK dè tko eo ojè jB. sbtkoK
eoè sèr xk:`. uVè fus uk:`. 7. Bkb xkT[ eodè jB nsè (T[BQK dè) fus ftu ukT[ uVQdk j?.7.

pe? wko wko`. B ;zek fpuko`. (wz{j'I) wko'-wko' g[ekodè jB. fe;è gqeko dk e'Jh ;zr ;ze'u BjhI
o[b? sS w[Sz. eo? ;[or fJSz. 8. ftukodè. (eJh :'Xè) eNè tYè j'Jè o[b ojè jB nsè ;[nor ikD dh fJZSk
eo ojè jB.8.
d'jok d'jok

B?e B oB sè w[fo ubè eo? fBvo jP? xkfJ. (;{owè) }ok fizBk th :[ZX s'I w[Vdè BjhI nsè fBvo j' eè xkT[ eodè
frfo frfo go? gt`r sè poè po`rB ikfJ. 9. jB. (T[j) x'fVnK s'I fvr fvr g?Idè jB (nsè gob'e ftu) ngZSoktK ~
ik eè todè jB.9.

u"gJh u"gJh

fJj fpfX j's G:' ;`rqkwk. i{Mè uzd BokfJB Bkwk. fJ; Yzr dk ;zrqkw j'fJnk (fi; ftu) BokfJB uzd BK (tkbk ;{owk)
sp i[Mko Jèeb jh X:'. phoB xèfo d;' fdf; b:'. 10. wkfonk frnk. sd i[Mko (f;zx) fJebk jh Xk eè fgnk, (T[; ~) d;K
fdFktK s'I (t?oh) ;{ofwnK Bè xèo fbnk.10.
d'jok d'jok

X;¤:' eNe w? MNe d? eS{ B ;`e fpuko. (i[Mko f;zx fus ftu) fpBk e'Jh Fzek ftukoè MNe eè (t?oh dh)
rkjs G:' ;[GNB pfv pkjfs G:' jfEnko. 11. \"i ftu ik Xf;nk. tvè tvè :'fXnK ~ rkj fdZsk nsè (uzrh soQK Bkb)
jfEnko tkjè.11.

u"gJh u"gJh

fJj fpfX xBè xoB e' rkok. Gkfs Gkfs eè eoè jfE:kok. fJ; soQK (T[; Bè) pj[s ;koè xoK ~ popkd ehsk nsè GKs-GKs dè
u[fB u[fB pho gyohnk wkoè. nz&fs dètg[fo nkg gXkoè. 12. jfEnkoK Bkb tko ehsè. u[D u[D eè x'V-uVQè ;{owè wko fdZsè nsè nzs
ftu nkg ;[nor ~ ubk frnk.12.
fJfs ;qh pfusq BkNe r`qEè i[Mko f;zx i[X poBBz Bkw dPkd;w' fJEè ;qh pfusq BkNe rqzE dè @i[Mko f;zj i[X poBBz# BK tkbè pkoQtèI
fXnkfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 12. 435. nfXnkJè dh ;wkgsh j[zdh j?, ;G F[G j?.12.435.

;jikdè e' nkrwB wdq dè;
u"gJh
fJj fpfX ;' pX G:' i[Mkok. nkB p;è sp Xkfw b[Mkok.
sp nT[ozr wB wkfj fo;ktk. wdq dè; e' g{s gmktk. 1.
fsj nkts ;G b'e vokBè. pvè pvè frfo jèfo b[ekBè.
jw j{` b'rB nfXe vok:'. ekb eow e' wow B gk:'. 2.
Fjikdè dk wdq (gzikp) dèèF ftu nkT[Dk
u"gJh
fJ; soQK Bkb id'I i[Mko f;zx wkfonk frnk sK bVkeè :'Xè (nkgDè)
xoK ftu ik fNeè. sd n"ozr}èp wB ftu eq'XtkB j'fJnk. (T[; Bè) gzikp tb
nkgDè g[Zso ~ Gèfink.1. T[; dè nkD Bkb ;G b'e G?Ghs j' rJè. tvè tvè
(okiè) gjkV bG eè (ftu ik) b[eè. ;k~ th b'eK Bè pj[s vokfJnk, (go T[BQK
ftu'I fe;è Bè th) ekb-eow dè Gèd ~ B gkfJnk (fe T[; dh) rsh fetèI j?.2.
94 ;qh d;w-rqzE ;kfjp
fese b'e sfi ;`fr f;Xkoè. ikfJ p;è frfoto ij Gkoè.
fus w{ih:B e' nfXe vokBk. fsB? T[pko B ngBk ikBk. 3.
sp nT[o`r ihn wkM fo;kJè. Jèe njdhnk Jhjk gmkJè.
jw sè Gkfi fpw[y iè rJè. fsB eè Xkw frokts GJè. 4.
iè nkgBè r[o sè w[y fco j?. Jhjk T{jk fsB eè frqfj frfo j?.
fJjk T[gjk; B ;[og[fo pk;k. ;G pksB sè ojè fBok;k. 5.
d{y G{y fsB e' oj? bkrh. ;`s ;èt sè i' j? fsnkrh.
irs fpy? e'Jh ekw B ;ojh. nzsfj e[zv Boe eh gojh. 6.
fsB e' ;dk irfs T[gjk;k. nzsfj e[zv Boe eh pk;k.
r[o gr sè iè pèw[y f;Xkoè. Jhjk T{jk fsB eè w[y ekoè. 7.
g[sq gT[sq fsB eè Bjh co?. d[y d? wks fgsk e' wo?.
r[o d'yh ;r eh fwqs[ gkt?. Boe e[zv vkoè gS[skt?. 8.
pkpè eè pkpo eè d'T{. nkg eo? gowè;o ;'T{.
dhB;kj fJB e' gfjukB'. d[Bhgfs T[B e' nB[wkB'. 9.
i' pkpè e' dkw B d? j?. fsB sè rfj pkpo eè b? j?.
d? d? fsB e' pvh ;ikfJ. g[fB b? j? rqfj b{N pBkfJ. 10.
ip jP? j? pèw[y fpBk XB. sfp ufV j? f;yB ej wkrB.
iè iè f;y fsB? XB d? j?. b{fN wbèS fsB{ e" b? j?. 11.
ip j[fJ j? fsB dop fpBk;k. sp Xfo j? fBfi r[o eh nk;k.
ip sè r[o do;B e' n? j?. sp fsB e' r[o w[fy B br? j?. 12.
fpdk fpBk i?j? sp Xkwz. ;fo j? e'Jh B e'Jh fsB e' ekwz.
r[o dfo Y'Jh B gqG{ g[fo tk;k. d[j{` mT[o sè ojè fBok;k. 13.
iè iè r[o uoBB os jP? j?. fsB e' e;fN B dèyB g? j?.
fofX f;fX fsB eè frqj wkjh. gkg skg SP? ;e? B Skjh. 14.
fsj wbèS SP? j? Bjh Skjk. n;N f;X jP? j? xfo wkjk.
jk; eos i' T[dw T[m? j?. Bt' fBfX fsB eè xfo n? j?. 15.
pfusq BkNe 94
fesBè b'e (;kvk) ;kE Sv eè ubè rJè nsè (T[Eè) ik t;è fiEè tvè
gjkV ;B. (T[BQK) ekfJoK dk fus pj[s G?Ghs j' frnk. T[BQK Bè (;kvè e'b
fNeè ofjD ftu) nkgDh ;[ofynk B ;wMh.3. sd n"ozr}èp (nkgDè) wB
ftu pj[s eq'XtkB j'fJnk nsè fJe nfjdh (eo t;{bD tkbk nfXekoh)
fJEè (nkBzdg[o)) Gèfink. ;kvè e'b'I pèw[y j' eè i' Gi rJè ;B, T[BQK dè xo
(nfjdhJè Bè) Ytk fdZsè.4.
i' nkgDè r[o{ s'I w[y w'V b?Idè jB, T[BQK dè xo fJEè nsè T[Eè (b'e
nsè gob'e) ftu BFN j' iKdè jB. fJEè (T[BQK ~) w]"b jz[dè jB nsè ;[nor
ftu fBtk; BjhI fwbdk. ;kohnK rZbK s'I fBokF jh ofjzdè jB.5. d[y nsè
G[y T[BQK ~ (;dk) brh ofjzdh j? fijVè ;zs-;ètk s'I esokT[Idè jB. (T[BQK
dk) ;z;ko ftu e'Jh ezw BjhI ;odk, nzs ftu T[j Boe-e[zv ftu ik fvrdè
jB.6.
T[BQK dh irs ;dk jk;h eodk j? nsè nzs ftu (T[BQK ~) Boe-
e[zv ftu fBtk; fwbdk j?. r[o{-uoBK s'I i' pèw[y j[zdè jB, b'e-gob'e ftu
T[BQK dè wz{j ekbè j[zdè jB.7. T[BQK dè g[Zso-g'soè th BjhI cbdè nsè wksk-
fgsk ~ (i[dkJh dk) d[y dè eè wo iKdè jB. r[o{ dè d'yh e[Zsè dh w"sè
woBrè. id'I (T[BQK ~) Boe e[zv ftu ;[fNnk iktèrk (sK T[j) gSskT[Drè.8.
pkpè (r[o{ BkBe dèt) dè (rZdhdkoK) nsè pkpo (pkdFkj) dè (tko;K)
d'jK ~ nkg gowèFto Bè f;ofink j?. fJBQK ~ Xow dk pkdFkj ;wM' nsè
T[BQK ~ d[Bhnk dk pkdFkj ftuko'.9. i' pkpè (dè Xow-gquko) bJh XB
GèN BjhI eoBrè, T[BQK s'I pkpo tkbè geV eè b? b?Drè. T[BQK ~ tZvh ;}k
dè dè eè, fco (T[BQK dè) xo uzrh soQK b[N b?Drè.10.
id (T[j) pèw[y (w;zd) XB s'I tKMè ikDrè, sd fco (T[j) f;ZyK gk;'I
wzrD uVQBrè. fijVè fijVè f;Zy T[BQK ~ XB dèDrè, T[BQK ~ wbèS b[N
b?Drè.11. id'I T[BQK dk XB BFN j' iktèrk, sd'I (T[j) nkgDè r[o{ dh
nk; eoBrè (noEks r[o{ dh FoB ftu nkT[Drè). id T[j r[o{-doFBK
bJh nkT[Drè, sd T[BQK ~ r[o{ wz{j BjhI brktèrk.12.
sd (T[j f;Zy r[o{ dh) nkfrnk s'I fpBk xoK ~ gosDrè, T[BQK dk
e'Jh ezw th f;oè BjhI uVQèrk. (fiBQK ~) r[o{ dè do T[sè Y'Jh BjhI (fwbdh
T[BQK ~) gqG{ dè d[nko T[sè th fBtk; BjhI fwbdk. T[j d'jK gkf;nK s'I
fBok; ofjzdè jB.13. i' i' (b'e) r[o{-uoBK dè Bkb gqhs brkT[Idè jB,
T[BQK tb eFN tèy th BjhI ;edk. T[BQK dè xo ftu foZXhnK f;ZXhnK ;dk
w"i{d ofjzdhnK jB. gkg nsè skg (T[BQK dh) goSkJh ~ th S'j BjhI
;edè.14.
wbèS (b'e) T[BQK dh SkfJnk ~ th S'j BjhI ;edè. nZm f;ZXhnK (T[BQK
dè) xo ftu ofjzdhnK jB. jk;k eofdnK (;fji ;[Gkfte) fijVè T[dw
(bJh edw) T[mkT[Idè jB, B" fBZXK T[BQK dè xohI nk iKdhnK jB.15.
95 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 95

fwoik pèr j[sè fsj Bkwz. fifB Ykjè pèw[yB 1 eè Xkwz. T[; (nfjdhJè dk) BK fwo}k pèr ;h fi; Bè r[o{ s'I pèw[y j'fJnK
;G ;Bw[y r[o nkg pukJè. fsB eè pko B pKeB gkJè. 16. dè xo Ykjè ;B. ;koè ;Bw[y f;ZyK ~ r[o{ Bè nkg puk fbnk, T[BQK dk tkb
T[s nT[ozr ih: nfXe fo;k:'. uko njdh:B nT[o gmk:'. th ftzrk B j' ;fenk.16. T[Xo n"ozr}èp wB ftu nfXe eq'XtkB j'fJnk.
iè pèw[y sk sè pfu nkJè. fsB eè frqj g[fB fJB? frokJè. 17. (T[; Bè) uko nfjdhJè j'o Gèi fdZsè. i' pèw[y T[; (fwo}k pèr) s'I pu
fBebè ;B, T[BQK dè xo fco fJBQK Bè nk eè Ytk fdZsè.17.
iè sfi Giè j[sè r[o nkBk. fsB g[fB r[o{ njdhnfj ikBk. fijVè r[o{ dh UN Sv eè Giè ;B, T[BQK Bè fco nfjdhnK ~ r[o{
w{sq vko fsB ;h; w[zvkJè. gkj[fo ikfB frqjfj b? nkJè. 18. wzB fbnk. (nfjdhnK Bè) fgFkp gk eè (T[BQK dè) f;o w[zBtk fdZsè. (fJ; ~)
gkj[b ;wM eè (T[j) xoK ~ gosè.18.
iè iè Gkfi j[sè fpB[ nkfJ;[. ej' njdhnfj feB? pskfJ;[. fijVè fijVè (r[o{ dh) nkfrnk s'I fpBk (nkBzdg[o'I) Giè ;B, d;',
w{zv w{zfv efo ;jfo fcokJè. eko GèN iB[ b?B f;XkJè. 19. (T[BQK pkoè) nfjdhnK ~ fe; Bè df;nk (noEks nrzwh Fesh dè gqèoè
nfjdhJè T[BQK fgSè br rJè). (T[BQK ~) w[zB wz[B eè Ffjo ftu fcokfJnk,
wkB' eko-GèN T[r okj[D bJh s[o è j'D .19.
gkS? bkfr bfoetk ubè. ikB[e f;y ;yk j? Gbè. T[BQK dè fgSè i' pZuè (UfJ UfJ eodè) ub ojè ;B, wkB' (T[j T[BQK
fSeè s'pok pdB uVkJè. iB[ frqfj ykB wbhdk nkJè. 20. dè) uzrè f;Zy-;ète j'D. (T[BQK dè) wz{j T[sè s'poè fyu eè uVQk fdZsè ;B,
wkB' xo'I wbhdk (fBjkoh, oksp) ykD ~ nkfJnk j'tè.20.

w;sfe ;[Gè gBjh:B xkfJ. iB[ efo Nhek dJè pbkfJ. (T[BQK ;kfonK dè wZfEnK T[sè i[shnK (g?D) dè fBFkB ;B, wkB'
;h; JhIN eè xkfJ eoèjh. iB[ fsB[ GèN g[oksB dèjh. 21. (nfjdhnK-r[o{ Bè T[BQK ~) fsbe brkJè j'D. i' (T[BQK dè) f;o T[sè fJNK
dè xkT[ eodè jB, wkB' (e'Jh) fgSbh (pkeh ofjzdh) GèIN fdZsh j'tè.21.
d'jok d'jok

epj{` oD i{M¤:' Bjh eS[ d? i;[ Bjh bhB. (fijVè) edè :[ZX ftu bVè BjhI, nsè e[M dkB eo eè th :F BjhI
rkt p;fs ikB¤:' Bjh iw ;' feB efj dhB. 22. yfNnk, (T[BQK ~) fgzv t;fdnK th e'Jh BjhI ikDdk, (fco gsk BjhI) :woki
~ (T[BQK pkoè) fe; Bè efj fdZsk j?.22.

u"gJh u"gJh

fJj fpfX fsB' G:' T[gjk;k. ;G ;zsB fwfb bfyU swk;k. T[BQK (pèw[yK Bkb) fJ; soQK dk wy"b j'fJnk. ;koè ;zsK (r[of;ZyK)
;zsB e;N B dèyB gk:'. nkg jkE d? BkfE puk:'. 23. Bè ob eè (fJj) swkFk tèfynk. ;zsK ~ eFN tèyDk th B fgnk, nkg gqG{
Bè (T[BQK ~) jZE dè eè pukfJnk.23.
ukoDh. d' f jok ukoDh. d' j ok

fi; B' ;kiB oky;h d[;wB etB fpuko. fi; ~ gqG{ (y[d) oyèrk, sK d[FwD ftukoè dh eh wikb j?< T[;
SP? B ;e? fsj Skfj e" fBjcb ikfJ rtko. 24. dh goSkJh ~ th BjhI S'j ;edk, (T[;) w{oy dk (:sB) fB;cb iKdk
iè ;kX{ ;oBh goè fsB eè etD fpuko. j?.24. fijVè ;zsK dh FoB ftu gJè jB, T[BQK dk eh ftuko ejhJè< (T[BQK
dh ofynk) dzdK ftu ofjzdh ihG tKr j[zdh j? nsè T[BQK dhnK fpgsktK
d`fs ihG fiw okfy j? d[;N nfo;N ;`xkfo. 25.
nsè d[FN BFN j' iKdè jB.25.
fJfs ;qh pfusq BkNe r`qEè ;kjikdè t njdh nkrwB poBBz Bkw fJEè ;qh pfusq BkNe rqzE dè @Fkj}kdè t nkjdh nkrwB poBBz# BK tkbè sèoQtèI
sq'd;w' fXnkfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 13. 460. nfXnkfJ dh ;wkgsh j[zdh j?, ;G F[G j?.13.460.
1H @pèw[y#
96 ;qh d;w-rqzE ;kfjp pfusq BkNe 96

u"gJh u"gJh

;op ekb ;G ;kX T[pkoè. d[y[ d? e? d'yh ;G wkoè.
ndG[fs rfs GrsB fdyokJh. ;G ;zeN sè bJè pukJh. 1.
;G ;zeN sè ;zs pukJè. ;G ezNe ezNe fiw xkJè.
dk; ikB w[fo eoh ;jkfJ. nkg jkE[ d? b:' pukfJ. 2.
(gqG{ Bè) ;kfonK ;fwnK ftu ;kX{ g[oFK dk T[ZXko ehsk j? nsè ;koè
d'yhnK ~ d[y dè dè eè wkfonk j?. (T[; Bè nkgDh) ndG[s rsh dk nfj;k;
GrsK ~ eokfJnk j? nsè ;koè ;zeNK s'I (T[BQK ~) puk fbnk j?.1. ;kfonK
;zeNK s'I ;zsK ~ pukfJnk j? nsè ;kfonK ;zeNK ~ ezfvnK tKr d{o eo
fdZsk j?. dk; ikD eè wèoh ;jkfJsk ehsh j? nkgDk jZE dè eè puk fbnk
j?.2.

np i' i' w? byè swk;k. ;' ;' eo' s[w? nodk;k. j[D w?I fijVè fijVè swkFè tèyè jB, T[j ;koè (w?I) s[jkvè nrè gèF
i' gqG feqgk eNkfS fdy? j?. ;' st dk; T[ukos i? j?. 3. eodk jK. jè gqG{! ièeo s[;hI fwjo dh fdqFNh eo'rè sK s[jkvk dk; T[ukodk
fij fij fpX w? byè swk;k. ujs fsB e' eh:' gqek;k. iktèrk.3. fi; fi; soQK dè w?I swkFè tèyè jB, T[BQK dk (irs ftu) gqekF
i' i' iBw g{opbè jèoè. efjj' ;[ gqG[ gokeqw sèoè. 4. eoBk ukj[zdk jK. fijVè fijVè g{opbè iBw (w?I) tèyè jB, T[BQK ~, jè gqG{!
sèoè pb Bkb efjzdk jK.4.

;op ekb j? fgsk ngkok. dèfp ekfbek wks jwkok. ;G dk ekb (;op ekb) ngko (gqG{ ;kvk) fgsk j? nsè (T[; dh
wB{nk r[o w[fo wB;k wkJh. fifB w'e' ;[G feqnk gVkJh. 5. Fesh) dèth ekfbek ;kvh wksk j?. wB wèok r[o{ nsè wBFk (ekwBk) wèoh
ip wB;k wB w:k fpukoh. r[o[ wB{nk ej ej¤:' ;[Xkoh. wkJh (r[o{_ gsBh) j? fiBQK Bè w?~ ;koh ekft-feqnk f;ykJh j?.5. id wB
iè iè ufos g[oksB bjè. sè sè np ujhns j? ejè. 6. Bè (nkgDè T[sè) wB;k dh feqgk ftukoh sd wB o{gh r[o{ dè eEB ~ ;[Xko
eè efjzdk jK. fijVè fijVè (w?I) g[oksB iBw tèyè jB, T[j T[j (w?I) j[D
efjDè ukj[ z d k jK.6.

;op ekb e[oDk sp Goè. ;ète ikfB d:k o; Yoè. sd ;op-ekb eo[Dk Bkb Go rJè nsè ;ète ikD eè dfJnk dè
i' i' iBw[ g{opb' G:'. ;' ;' ;G f;woD efo d:'. 7. o; Bkb g;hi rJè. fijVè fijVè g{opbè iBw j'Jè ;B, T[j ;koè :kd
w'e' fJsh j[sh ej ;[X`. i; gqG dJh feqgk efo p[X`. eok fdZsè jB.7. w?~ fJsBh ;'Mh Gbk feEè ;h fi; soQK dh p[ZXh gqG{ Bè
;op ekb sp GJè dfJnkbk. b'j oS jw e' ;p ekbk. 8. feqgk eo eè (w?~) fdZsh j?. sd ;op-ekb (wèoè T[sè) fdnkb{ j' rJè nsè
;G ;fwnK ftu (;k~) F;sq dh ofynk gqdkB ehsh.8.

;op ekb oSk ;G ekb. b'j oS ;opdk fp;kb. ;op-ekb dh (w?~) ;G ;fwnK ftu ofynk j?. ;dk (T[;) ftFkb
Yhm G:' st feqgk1 bykJh. n?Iv' fcoè ;GB G:' okJh. 9. (gqG{ dh) F;sq o{g ofynk fwb ojh j?. id'I (nkgDè T[go) sèoh feqgk fd;
gJh, sK (w?I) fBvo j' frnk nsè (nkgDè nkg ~) ;G dk okik ;wM eè
n?Ifmnk fcodk jK.9.
fij fij fpfX iBwB ;[fX nkJh. fsw fsw ejè frozE pBkJh. fi; fi; soQK (g{opbè) iBwK dh ;[os nkJh, T[;è soQK efj eè rqzE
gqEwè ;fsi[r fij fpfX bjk. gqEwè dèfp ufosq e' ejk. 10. pDkJè jB. ;G s'I gfjbK ;fs:[r ~ fi; soQK tèfynk, (T[; soQK) gfjbK
dè t h-ufosq ~ eEB ehsk.10.
gfjbè u`vh ufosq pBk:'. By f;y sè eqw Gky ;[Bk:'.
S'o eEk sp gqEw ;[BkJh. np ukjs fco eo" pvkJh. 11. gfjbK uzvh-ufosq pDkfJnk j?. (T[; dh eEk) Bjz[ s'I b? eè u'Nh se
(nkfd s'I nzs se) eqwtko efj eè toDB ehsh j?. nkfd-ekb dh (w[ZY edhw
fJfs ;qh pfusq BkNe rq`Eè ;op ekb eh pèBsh poBB` Bkw u"d;w'
fXnkfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 14. 471.2
dh) eEk (w?I) gfjbK ;[DkJh j?. j[D fco tfvnkJh eoBh ukjz[dk jK.11.
fJEè ;qh pfusq BkNe rqzE dè @;op ekb dh pèBsh poBzB# BK dè u"dtèI
1H @feqgkb# 2H SghnK j'JhnK phVK nsè eJh g[oksB phVK ftu fJj nzs ;{ue T[esh BjhI
nfXnkfJ dh ;wkgsh j[zdh j?, ;G F[G j?.14. 471.
fbyh