02 Dinamicka Opterecenja

Horizontalna povremena opterećenja
Opterećenja usled dizalica

Opterećenja usled rada mašina
Uticaj rada mašina
Izuzetna opterećenja: eksplozije i udari
Sadržaj
1 Horizontalna povremena opterećenja

Uskladištena tečnost
Bočni pritisak tla
2 Opterećenja usled rada mašina

Uticaj rada mašina
3 Izuzetna opterećenja: eksplozije i udari

Opšte napomene o eksploziji
Opšte napomene o udaru
Analiza uticaja eksplozije
Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Uticaj rada mašina

U (skoro) svakom industrijskom objektu neophodne su razne
dizalice i kranovi za prenos teških tereta (opreme i materijala)
Postoje brojne vrste i tipovi dilalica u industrijskim halama, u
zavisnosti od potrebne nosivosti i raspona
Dizalice relativno manje nosivosti su monorail (viseće) dizalice
- kreću se na jednoj šini
Dizalice veće nosivosti su mostne dizalice odgovarajućeg
raspona, koje se kreću po posebnim kranskim stazama

Uticaj rada mašina
Dizalice u industriji
Monorail dizalice (gore) Mostne dizalice (dole)

Uticaj rada mašina

U svakom industrijskom objektu neophodno je prisustvo
dizalica (mostnih ili visećih) za manipulaciju materijala ili
opreme po horizontali ili vertikali
Potrebne karakteristike dizalica zavise od namene industrijkog
objekta (proizvodne hale i/ili magacina)
Najčešće je u projektnom zadatku ili u projektu tehnologije
proizvodnog procesa defiisana nosivost dizalice, željeni raspon,
visina dizanja, broj radnih operacija i eventualno brzina
kretanja ili dizanja

Uticaj rada mašina

Na osnovu takvih (ali i drugih!) podataka projektant usvaja
dispoziciju objekta
Vezano za usvajanje dizalica, projektant korisati kataloge
proizvođača mostnih ili visećih dizalica
Postoje standardi koji definišu nosivost dizalica (JUS
M.D1.021/1964), raspone dizalica (JUS M.D1.024/1964) i
visine dizanja (JUS M.D1.022/1964)
Dizalice se kategorišu u odgovarajuće 4 pogonske klase

Uticaj rada mašina

Pogonska klasa dizalice je oznaka kategorije dizalice s obzirom
na težinu uslova u kojima dizalica pretežno radi
Za klasifikaciju u klase služe sledeći parametri:
- broj radnih ciklusa na sat
- nazivni teret, prosečni transportovani teret, relativno
opterećenje
- stvarno radno vreme, teorijsko radno vreme
- godišnje stvarno radno vreme
- teorijski vek trajana

Uticaj rada mašina

Ako se ne raspolaže podacima za određivanje pogonske klase
dizalice prema postupk datom u standardu, može da se
približno odredi pogonska klasa prema predviđenoj nameni
dizalice
Pogonska klasa 1 su dizalice sa relativno kratkim radnim
vremenom i malim relativnim opterećenjem:
- mostne dizalice na ručni pogon
- montažne dizalice u energetskim postrojenjima
- industrijske dizalice za povremenu upotrebu u skladištima i
mašinskim radionicama za laku obradu
- mostne dizalice za održavanje

Uticaj rada mašina

Pogonska klasa 2 su dizalice za opštu upotrebu u radionicama,
fabrikama i skladištima:
- teške dizalice u livnicama obojenih metala, radionicama za
teške čelične konstrukcije i u livnicama gvožđa i čelika za lakše
odlivke
- pretovarne dizalice
Pogonska klasa 3 su dizalice sa teškim pogonom i sa visokim
relativnim opterećenjem:
- mostne dizalice za čeličane i valjaonice
- dizalice za rad u livnicama, za lak rad sa magnetom i rad sa
grabilicama

Uticaj rada mašina

Pogonska klasa 4 su dizalice sa vrlo teškim pogonom, sa
velikim relativnim opterećenjima, sa jakim udarima ili pri
visokim temperaturama
- dizalice u kontinuiranom radu u čeličanama i valjaonicama
- dizalice u kontinuiranom radu sa magnetom ili grabilicom
- pretovarne dizalice u teškoj službi sa velikim brzinama
Postoji Uputstvo za izračunavanje opterećenja od kranova
Prema Uputstvu, dizalice se dele na tri vrste

Uticaj rada mašina

Vrsta I su dizalice sa ručnim pogonom, dizalice koje služe samo
u svrhu montaže i održavanja mašina i uređaja u zgradi
Vrsta II su dizalice sa normalnim uslovima rada, koje ne
spadaju u vrstu I ili III
Vrsta III su dizlice sa vrlo nemirnim, ili sa vrlo učestanim
pogonom, kao npr. šaržirne dizalice u čeličanama, dizalice za
doturanje blokova na valjaoničke pruge, dizalice za lomljenje
liva itd.
Najviše dizalica spada u Vrstu II

Uticaj rada mašina

Opterećenja koja potiču od rada dizalica i kranova su
dinamičke prirode
Međutim, ta opterećenja se (obično) usvajaju kao statička, uz
uvođenje odgovarajućih dinamičkih koeficijenata ϕ, koji zavise
od režima rada dizalice
Dinamički koeficijenti kod dizalica zovu se i koeficijenti udara ϕ
Vrednosti koeficijenta udara ϕ kreću se u intervalu od
ϕ ∈ [1.10 ÷ 1.60] u zavisnosti od Vrste dizalice i
konstruktivnog elementa (nosači dizalica i konstruktivni
elementi koji nose nosače dizalica)

Uticaj rada mašina

Za proračun kranskih staza (nosača dizalica) i glavnih nosača
koji ih nose, uzimaju se u obzir sledeća opterećenja mostnih
dizalica:
- vertikalna opterećenja od točkova dizalica
- horizontalna opterećenja upravno na kransku stazu (bočni
udari)
- horizontalna oterećenja u pravcu kranske staze (sile kočenja)
Za vertikalna opterećenja od točkova dizalice Pi,max i Pi,min
uzimaju se vrednosti date od proizvođača mostne dizalice
Pritisci točkova na kransku stazu se množe sa koeficijentom
udara ϕ
Dizalice u halama obično imaju 2, 4 ili 8 točkova

Uticaj rada mašina

Uvećano dejstvo vertikalnog opterećenja dizalica pomnoženo
sa ϕ posmatra se kao osnovno opterećenje
Horizontlna opterećenja upravno na kransku stazu javljaju se
usled:
- polaska i kočenja kolica (mačke)
- kosog podizanja tereta
- nepravilnosti staze
Intenzitet horizontalnog poprešnog opterećenja Hb (bočni
udar) usvaja se kao 1/10 maksimalnih vertikalnih pritisaka
točkova, bez uvećanja dinamičkim faktorom

Uticaj rada mašina

Opterećenje Hb deluje na nivou gornje ivice šine na jednu ili
drugu kransku stazu, bez obzira na položaj kolica za dizanje
tereta
Horizontalna opterećenja u pravcu kranske staze (sile kočenja
Hk ) javljaju se usled:
- polaska i kočenja mostne dizalice
- kosog podizanja tereta
- udara dizalice u odbojnik na kraju staze
Uticaji usled polaska i kočenja mostne dizalice i od kosog
podizanja tereta uzimaju se u obzir za svaku kransku stazu, u
iznosu od 1/7 maksimanih vertikalnih pritisaka točkova koji
koče (pogonski točkovi), bez uvećanja usled dinamičih uticaja

Uticaj rada mašina

U obzir se uzimaju svi pogonski točkovi (točkovi koji koče)
Ako ne postoje tačni podaci od proizvođača, uzima se da koči
najmanje svaki drugi točak
Opterećenje Hk (sila kočenja) deluje u nivou gornje ivice šine
u njenom pravcu
Veličina sile udara dizalice u odbojnik zavisi od karakteristika
mostne dizalice (mase dizalice, mase tereta, brzine kretanja
mosta i karakteristika samog odbojnika, kao i uređaja
sigurnosti)
Sila udara u odbojnik ne množi se sa dinamičkim faktorom

Uticaj rada mašina
Sadržaj

Bočni pritisak tla

Uticaj rada mašina


Uticaj rada mašina
Temelji mašina
Dizalice u industrijskim objektima nisu primarne mašine za
funkcionisanje date industrije
Primarne industrijske mašine odgovaraju tehnološkim
postupcima posmatrane industrije, a dizalice služe za transport
opreme i materijala
U zavisnosti od vrste delatnosti, industrijske mašine mogu da
budu vezane direktno za odgovarajući temelj, a mogu da budu
vezane za konstrukciju (npr. za tavanicu, za posebnu
tugbogeneratorsku platformu i sl.)
U prvom slučaju predmet proračuna je temelj mašine, a u
drugom slučaju to je cela konstrukcija na kojoj se nalazi mašina

Uticaj rada mašina
Kotlarnica u Kliničkom centru u Beogradu

Uticaj rada mašina

Uticaj rada mašina

Uticaj rada mašina
Temelji mašina
Mašine u industriji su (obično) velikih dimenzija, velikih masa i
često proizvode dinamičko opterećenja na konstrukciju ili
temelj na koji su postavljene
To su mašine u teškoj industriji: metalurškoj, hemijskoj,
industriji cementa, aluminijuma itd
Primeri takvih mašina su:
- mlinovi
- drobilice
- čekići
- rotacione peći
- itd

Uticaj rada mašina
Mašine u metalurgiji

Uticaj rada mašina
Mlin cementnih sirovina (sa kotrljajućim rolerima)

Uticaj rada mašina

Uticaj rada mašina

Uticaj rada mašina

Uticaj rada mašina

Uticaj rada mašina
Temelj Mlina cementnih sirovina - osnova

Uticaj rada mašina
Temelj Mlina cementnih sirovina - raspored šipova

Uticaj rada mašina
Temelj Mlina cementnih sirovina - presek

Uticaj rada mašina
Klasifikacija mašina prema radnim osobinama

Mašine u industriji su obično masivne i velike (npr. ukupna
težina Mlina sirovina u Iskitimu je oko 8 300 kN), ali kod nekih
mašina može da se zanemari dinamičko dejstvo
Kod takvih mašina su dinamičke sile značajno manje od
sopstvene težine, pri čemu su i frekvencije rada (ako postoji
periodično dejstvo) relativno male
Druga grupa industrijskih mašina (kojih ima više) tako radi da
se generišu dinamičke sile koje ne mogu da se zanemare
(posledica dinamičke neuravnoteženosti translatornih ili
rotacionih delova mašine)

Uticaj rada mašina

Prema načinu delovanja dinamičkih sila koje generiše rad
mašina, mogu da se uoče četiri podgrupe:
1 mašine sa aperiodičnim dejstvom čiji se pokretni deo kreće
translatorno, sa završnim pojedinačnim udarima
2 mašine sa translatorno pokretnim masama i sa periodičkim
dejstvom dinamičkih uticaja, sa nižim i srednjim frekvencijama
(200-1000 1/min)
3 mašine sa rotaciono pokretnim masama i periodičnim dejstvom
dinamičkih uticaja, sa većom frekvencijom (1000-3000 1/min)
4 ostale industrijske mašine sa pokretnim masama u režimu čiste
rotacije ili rotacije sa translatornim dejstvom dinamičkih uticaja

Uticaj rada mašina

U prvu podgrupu spadaju kovački čekići sa mehaničkim ili
pneumatičkim pogonom malja
Masa malja kreće se u granicama 0.20 - 3.0 tona, pa i više, sa
prosečnim brojem udara 100-200 u minutu, sa visinom hoda
1.0-1.5m
U drugu podgrupu spadaju mašine sa krivajnim mehanizmima,
kao što su motori sa unutrašnjim sagorevanjem, razni
kompresori, pumpe, gateri, itd

Uticaj rada mašina

U treću podgrupu spadaju razni elektormotori,
motorgeneratori, turboagregati za proizvodnju elektroenergije,
instalisane snage od nekoliko kW do 600 MW, (TE “Nikola
Tesla B”), turbokompresori, ventilatori i sl.
U četvrtu podgrupu mogu da se svrstaju razne
udarno-vibracione mašine sa nižim i srednjim brojem obrtaja
pokretnih delova (200-900 1/min), kao što su razne čeljusne,
udarne i konusne drobilice, opružna i rezonantna sita i sl.

Uticaj rada mašina
Drobilica glinovitog materijala (Stražilovo)

Uticaj rada mašina

Uticaj rada mašina

Uticaj rada mašina

Uticaj rada mašina

Uticaj rada mašina

Uticaj rada mašina

Uticaj rada mašina

Uticaj rada mašina

Uticaj rada mašina

Uticaj rada mašina

Uticaj rada mašina
Fabrika građevinskog materijala (Stražilovo)

Uticaj rada mašina

Ne postoje propisi koji definišu način analize i proračuna
temelja za industrijske mašine koje proizvode dinamičko
opterećenje
Potrebno je da se pažljivo prouče katalozi i podaci proizvođača
mašina i da se sagledaju relevantne karakteristike mašine
Potrebno je da se analizira tlo na kome je fundiran temelj, jer
je neophodno da se formira računski model dinamičke
interakcije mašina - temelj - tlo
Analiza i projektovanje dinamički opterećenih temelja mašina
je specijalizovana oblast građevinskog projektovanja

Horizontalna povremena opterećenja Opšte napomene o eksploziji
Opterećenja usled rada mašina Opšte napomene o udaru
Izuzetna opterećenja: eksplozije i udari Analiza uticaja eksplozije
Sadržaj

Bočni pritisak tla

Uticaj rada mašina


Eksplozije i udari
Eksplozija je naglo (skoro trenutno) povećanje zapremine i
oslobađanje mehaničke, hemijske ili nuklearne energije, pri
čemu se generiše svetlost, toplota, zvuk i pritisak (udarni
talas), a u slučaju atomske eksplozije, još i radijacija i
elektromagnetni talas (zračenje)
Eksplozivni materijali (eksplozivi) su reaktivne supstance koje
sadrže u sebi veliku količinu potencijalne energije koja se naglo
oslobađa u procesu eksplozije
Ako se nastali udarni talas kreće većom brzinom od brzine
zvuka, u pitanju je detonacija, odn. supersonična eksplozija
koju je proizveo “jaki eksploziv”

Eksplozije i udari
Vreme trajanja eksplozije je izuzetno malo (“stotinka sekunde”)
Dva osnovna tipa nuklearne bombe:
1 atomska (fisiona) . . . A-bomba (obogaćeni uranijum ili
plutonijum)
2 termonuklearna (hidrogenska, fuziona) . . . H-bomba (izotopi
hidrogena: deuterijum, tricijum)
Prva “upotreba” A-bombe:
- Hirošima, 6.avgust 1945. (“Little Boy”)
- Nagasaki, 9.avgust 1945. (“Fat Man”)
- oko 200 000 ljudi poginulo

Eksplozije i udari
Osnovni efekti nuklearne eksplozije su:
1 udarni talas
2 požar
3 radioaktivno zračenje
4 elektromagnetno zračenje
Podizanje površinskog sloja tla u atmosferu, . . .
Kruženje tla kroz atmosferu oko Zemlje ?
Sprečavanje prolaska sunčevih zraka kroz sloj tla koji kruži oko
Zemlje ?

Nagasaki, 9. avgust 1945., 20 kT

USA, H-bomba: “Castle Bravo”, 15 MT, 1954

Odnos jačine bombe (TNT) i oblaka

SSSR, H-bomba: “Car Bomba”, 50 MT, 1961

Irak: Mine-cleaning line charge (MICLIC)

Detonacija 16 tona TNT

Eksplozija gasa - simulacija bombe

Sadržaj

Bočni pritisak tla

Uticaj rada mašina


Eksplozije i udari
Udar je kratkotrajan kontakt pokretnog tela sa nepokretnom
preprekom
Sudar je kratkotrajan kontakt dva pokretna tela
U mehaničkom smislu, udar i sudar su iste pojave
Vreme trajanja udara (sudara) je kratko (desetina sekunde)
Tokom udara (sudara) tela ne menjaju svoj položaj, jedino
dolazi do nagle promene brzina
Njutnova teorija (analiza) udara (odn. sudara)

Eksplozije i udari
Dve faze udara (sudara) u kratkom vremenu trajanja udara:
1 faza kompresije (približavanja) tela
2 faza restitucije (udaljavanja) tela
Posmatraju se trenuci neposredno pre i neposredno posle
sudara (udara)
Koriste se Zakon o promeni količine kretanja i Zakon o
promeni momenta količine kretanja u konačnom obliku, za
trenutke neposredno posle i neposredno pre sudara:
~2 − K
K ~ 1 = I~R ~ 2S − D
D ~ 1S = H
~RS
(9)


Eksplozije i udari
U jednačinama (9) nepoznati su vektor brzine centra mase i
vektor ugaone brzine tela neposredno posle udara, dok su
poznati ti vektori neposredno pre sudara (udara)
Ako je reč o sudaru, onda se to odnosi na oba tela, a za slučaj
udara samo na telo koje je udarilo u nepokretnu prepreku
Osim vektora brzina i ugaone brzine, u jednačinama (9)
figuriše i nepoznati udarni impuls
Z t=τ
~
I= F~ud dt
t=0
gde je F~ud udarna sila (unutrašnja sila između tela), a τ vreme

trajanja udara (≈ 1/10 sec)
Eksplozije i udari
Udarni impuls je imupls vektora udarne sile između dva tela
(unutrašnja sila), u skladu sa Aksiomom akcije i reakcije, a
izražava se kao I~ = I~n, gde je I nepoznati skalar (intenzitet
impulsa), a ~n ort normale na tangencijalnu ravan u tački
sudara
Dakle, osim vektora brzina i ugaone brzine neposredno posle
sudara, nepoznat je i intenzitet udarnog impulsa I (jedan
skalar)
Prema tome, broj nepoznatih u jednačinama (9) je za 1 veći
od broja jednačina

Eksplozije i udari
Rešenje problema se dobija uvođenjem pojma koeficijenta
udara k, ili koeficijent restitucije, kao skalara k ∈ [0, 1]
Koeficijent udara se odnosi na projekcije vektora brzina jednog
i drugog tela u tački sudara A neposredno posle i neposredno
pre sudara na pravac normale ~n na tangencijalnu ravan u tački
sudara
Koeficijent udara je jednak
A |
|∆vn,2
k= A |
∈ [0, 1] (10)
|∆vn,1

Eksplozije i udari
U izrazu (10) za koeficijent k uvedene su oznake
A I II
∆vn,2 = ~vA,2 · ~n − ~vA,2 · ~n
A I II
∆vn,1 = ~vA,1 · ~n − ~vA,1 · ~n
Sa I i II označeni su telo I i telo II koja su u sudaru, dok se

indeksi 2 i 1 odnose na stanja neposredno posle i neposredno
pre sudara
Sa A je označena tačka sudara (zajednička tačka u kontaktu
tela), dok je ~n vektor normale na tangencijalnu ravan koja je
definisana u odnosu na površinu jednog od tela u tački A

Eksplozije i udari
U zavisnosti od veličine koeficijenta udara k, razlikuju se
slučajevi:
- k = 0 . . . idealno plastičan sudar
- k = 1 . . . idealno elastičan sudar
- k ∈ (0, 1) . . . realan sudar
U slučaju idealno plastičnog sudara, tela ostaju međusobno
“slepljena” i kreću se posle sudara kao jedno telo
U slučaju idealno elastičnog sudara nema gubitka u ukupnoj
kinetičkoj energiji:
T2 − T1 = 0

Sadržaj

Bočni pritisak tla

Uticaj rada mašina



Eksplozije i udari su izuzetne situacije koje jako kratko traju i
koje proizvode daleko najveće uticaje (opterećenja) na
konstrukcije
Eksplozije mogu da nastanu
- namerno . . . kao teroristička akcija ili ratno dejstvo
- slučajno . . . kao incident (koji je možda mogao da se spreči)
Analiza uticaja moguće eksplozije na konstrukciju nije deo
standardnog proračuna za svaki objekat
Analiza uticaja eksplozije (kao terorizma ili ratnog dejstva) vrši
se za izuzetne objekte
- atomske centrale, petrohemijska postrojenja, . . .
- neke vojne objekte (komandne centre)
- ...


Sa stanovišta mesta nastanka eksplozije kao izvora dinamičkog
opterećenja za razmatrani objekat, eksplozija može da nastane:
u vazduhu,
na površini terena
ispod površine terena
Naravno, ukoliko je posmatrani objekat ploveća ili fiksna
platforma za istraživanje i/ili eksploataciju nafte, locirana
negde na okeanu, onda je teren u navedenoj klasifikaciji u
stvari površina mora (odn. okeana)

Slučjna eksplozija gasa u stanu

Ronan Point, London, maj 1968: eksplozija gasa u stanu, 4
poginulih
Ronan Point je soliter od 22 sprata, panelne gradnje
(prefabrikovani prethodno napregnuti paneli d=15-17cm)
Eksplozija gasa u stanu na 18. spratu na uglu zgrade “oduvala”
je unutrašnji pregradni zid, kao i spoljašnji fasadni planel
Fasadni paneli su bili slabo vezani sa tavanicama (najviše
trenjem), a eksplozija je u isto vreme oduvala fasadni noseći
panel i malo “odigla” tavanicu
Posle je bilo kao “kula od karata”

Eksplozija gasa - zgrada Ronan Point, 1968



Slučjna eksplozija gasa u stanu

Kasnijom analizom je utvrđeno da je eksplozija gasa izazvala
ekvivalentni bočni pritisak na fasadni zid od 42 kPa u trajanju
od par milisekundi
To opterećenje, uz istovremeni pritisak i na ploču tavanice
iznad, bilo je dovoljno da pomeri fasadni zid i da time ukloni
oslonac za tavanicu stana iznad
Rušenje se nastavilo sa spratovima iznad, a udar srušenih
tavanica doveo je do progresivnog rušenja svih donjih tavanica
Posle ovog rušenja, u Engleskoj je donet propis da se za sve
zgrade više od 4 sprata svi kritični noseći elementi moraju da
proračunaju i na uticaj statičkog opterećenja od 35 kPa u
proizvoljnom pravcu

Slučjna eksplozija gasa u hemijskoj fabrici

Flixborough, UK, juni 1974: eksplozija gasa u hemijskoj fabrici
Poginulo 28, teže povređeno 36, preživelo 8 (od 72 prisutna
radnika) - bio je vikend
Dva meseca pre uočena je pukotina u jednom od reaktora
Napravljen je (privremeni) “bajpas” od čelične cevi
Proračun cevi i izvođenje nisu bili dovoljno dobri - cev je pukla!
Eksplozija se čula ≈ 50 km daleko, a vatra gorela 10 dana
Fabrika uništena, a u široj okolini povređeno oko 50 ljudi i
oštćeno oko 2000 kuća
Procenjeno je da je eksplozija ekvivalentna uticaju eksplozije
16 tona TNT

Eksplozija u hemijskoj fabrici, Flixborough, 1974





Slučjna eksplozija gasa na naftnoj platformi

Piper Alpha, UK, juli 1988: eksplozija gasa pod pritiskom na
platformi za naftu u Severnom moru (≈ 220 km severno od
Škotske)
Poginulo 167, preživelo 62 (ukupno je bilo 229 na platformi)
Na rezevnoj pumpi za sabijanje propana u sud pod pritiskom
uklonjen je ventil sigurnosti zbog servisiranja, ali posao nije
završen do kraja smene, pa je otvor privremeno zatvoren
“zavarivanjem” čelične ploče (poklopca)
(o tome nije obaveštena sledeća, noćna, smena radnika!)

Slučjna eksplozija gasa na naftnoj platformi

Tokom rada sledeće smene pokvarila se glavna pumpa za
sabijanje gasa i uključena je ta rezervna, bez siguronosnog
ventila
Proračun čeličnog poklopca i vara nije urađen - privremna
mera!
Eksplozija i požar su uništili platformu, a gašenje vatre je
trajalo skoro 3 nedelje
Kompanija (Occidental, USA) platila više od 100 miliona
dolara odštete familijama, ali niko nije zakonski odgovarao
Posle toga su donete brojne izmene u procedurama i propisima
vezanim za sigurnost rada naftnih platformi

Eksplozija gasa na naftnoj platformi Peiper Alpha,

1988


1988


1988


Eksplozije koje nastaju u sklopu ratnih dejstava su, po pravilu,
rezultat detonacije odgovarajućeg eksploziva koji predstavlja
punjenje avionskog, artiljerijskog, ili raketnog projektila
Eksplozija (u ratnim dejstvima), može da bude rezultat i
miniranja upotrebom nekog konvencionalnog eksploziva tipa
TNT, C4, i sl.
U slučaju terorističkog napada, mogućnosti su još raznovrsnije,
kao što je, na primer, pokazao napad na Svetski trgovinski
centar u Njujorku 11. septembra 2001. godine


Kada je reč o slučajnim eksplozijama, koje se javljaju kao
hazard u petrohemijskoj industriji i naftnim postrojenjima,
smatra se da postoje četiri osnovna tipa nastanka eksplozije:
eksplozija oblaka isparenja zapaljive materije
eksplozija suda pod pritiskom
eksplozija sabijenih materijala
eksplozija prašinastih materijala
Eksplozija prašinastih materijala može da se dogodi (i
događalo se!) u silosima žitarica i drugih materijala


Eksplozija, konvencionalna, odn. hemijska ili nuklearna (razlika
je u intenzitetu i u radijaciji), generiše, kao glavne elemente
udarni vazdušni talas, koji se kreće radijalno na sve strane
brzinama znatno većim od brzine zvuka
udarni talas se odbija od čvrstih prepreka (koje nisu suviše
blizu, pa ne budu uništene) i prelama
visoku temperaturu i vatru, koji su više lokalno koncentrisani
nego udarni talas i propagiraju nešto manjim brzinama
fragmente eksplodiranih delova čvrstih tela lete na sve strane i
većim brzinama od propagacije udarnog talasa, čime se
prouzrokuju mehanički udari u druga tela na putu propagacije


Brzina prostiranja udarnog talasa zavisi od vrste eksploziva
Za nuklearne eksplozije kreće se u intervalu od
u = 5 000 do 10 000m/s (18 000 do 36 000 km/h)
Brzina prostiranja zvuka u vazduhu je vs = 340 m/s
(1224 km/h)
Udarni talas se širi radijalno od izvora eksplozije
Duž radijalnog pravca frontalni deo je nadpritisak u odnosu na
normalan atmosferski pritisak
Iza impulsa nadpritiska udarni talas je sa manjim pritiskom od
atmosferskog: podpritisak

Sferna propagacija udarnog talasa

Udarni talas duž radijalnog pravca
Propagacija udarnog talasa u radijalnom pravcu sa brzinom u: front

udarnog talasa je nadpritisak, a iza nadpritiska je zona podpritiska

Udarni talas na datoj lokaciji
Promena udarnog talasa sa vremenom na fiksnoj udaljenosti od

eksplozije: nadpritisak u trajanju tdp , a posle toga je podpritisak

Sa stanovišta proračuna konstrukcija na dejstva eksplozija,
najznačajnija odlika eksplozije je naglo oslobađanje energije u
atmosferu, ili u neku drugu sredinu u kojoj je došlo do
eksplozije
Ovo naglo oslobađanje velike količine energije iz njenog centra
nastanka u okolni prostor, kao i radijalna propagacija kroz
prostor te naglo oslobođene energije, manifestuje se kao
odgovarajući udarni talas


Znači, udarni talas se radijalno širi na sve strane od centra
nastanka eksplozije, tj. od epicentra eksplozije, sa brzinom
propagacije koja je jednaka, veća, ili znatno veća od brzine
kretanja zvuka kroz sredinu u kojoj je došlo do eksplozije
Oblik i karakteristike udarnog talasa zavise od prirode naglog
oslobađanja energije, odnosno od prirode eksplozije, ali i od
rastojanja od epicentra eksplozije
Načelno, postoje dva osnovna, odnosno karakteristična, oblika
udarnog talasa:
- Impulsni udarni talas ("Shock wave", "Blast wave")
- Udarni talas pritiska ("Pressure wave")

(a) Impulsni udarni talas (b) Udarni talas pritiska

Prostiranje udarnog talasa: U td ≈ Lw
Propagacija udarnog talasa duž radijalnog pravca: front talasa i

pozitivan nadpritisak, pa zatim podpritisak (manjeg intenziteta od
nadpritiska)
(a) Idealizovan impulsni udarni talas (b) Idealizovan udarni talas

pritiska


Osobine udarnog sfernog talasa usled eksplozije su sledeće:
energija sadržana u frontu udarnog talasa opada sa kvadratom
rastojanja r od izvora eksplozije (inverzni kvadratni zakon)
maksimalni nadpritisak udarnog talasa ps0 opada sa
rastojanjem r od eksplozije i na kraju se smanji na zvučni talas
brzina fronta udarnog talasa u data je sa izrazom
r
dr 6 ps0
= u = us 1 + (11)
dt 7 p0
gde je us brzina zvuka u vazduhu: us = 340 m/s, dok je p0

atmosferski pritisak: p0 = 0.1 M P a (= 10 bar)


Maksimalni nadpritisak ps0 , trajanje nadpritiska tdp , brzina
propagacije udarnog talasa u zavise od vrste i količine
eksploziva (i oblika eksplozivnog punjenja)
Efikasnost nekog eksploziva se (obično) izražava kao
ekvivalentna količina TNT-a
Karakteristike eksploziva su najviše vojni podaci i nisu lako
dostupni
Ponekad se uticaj eksplozije računa kao ekvivalentno statičko
opterećenje, a ponekad se vrši i dinamička analiza (uz
probleme sa podacima!)


Kada udarni talas slabijeg intenziteta (znači, na većoj
udaljenosti od izvora eksplozije) naiđe na ravnu prepreku,
dolazi do refleksije udarnog talasa
Za slabiji intenzitet udarnog talasa reflektovan talas izgleda
kao da postoji imaginarni izvor iste eksplozije simetrično sa
druge strane prepreke
Reflektovani talasi se prostiru sa istom brzinom kao i upadni,
samo u suprotnom smeru
Dolazi do superpozicije udarnih talasa

Refleksija slabijeg udarnog talasa


Ako je ravna prepreka krut zaštitni zid, rezultujući
(superponirani) pritisak je veći od ps0
Ako je ravna prepreka fasadni zid realne zgrade, takva prepreka
nije idealno kruta i udarni talas izaziva pomeranja, brzine i
ubrzanja fasadnog zida
Oscilovanje zida (konstrukcije) traje dokle god postoji razlika
pritisaka (odn. udarni talas sa jedne strane zida)
Intenzitet rezultujućeg pritiska posle refleksije talasa je manji
nego što je to slučaj kod idealno krute prepreke


Ponašanje zida zavisi od karakteristika udarnog talasa, pre
svega od intenziteta rezultujućeg nadpritiska posle refleksije i
vremena trajanja pozitivne faze nadpritiska tdp
Ako je reflektovan nadpritisak mali i ako je vreme pozitivne
faze nadpritiska kratko, površina prepreke može i da ne
dostigne svoju elastičnu granicu
Za veći nivo nadpritiska i za dužu pozitivnu fazu nadpritiska
mogu da se razviju i plastična deformacije, kao i rušenje zida


Refleksija udarnog talasa i superpozicija talasa u slučaju jačeg
udarnog talasa (znači, kada je prepreka bliže izvoru eksplozije)
je komplikovanija nego kod slabijeg udarnog talasa, zato što su
karakteristike reflektovanog talasa (pritisak, gustina, brzina)
značajno različiti od normalnih atmosferskih uslova
Brzina reflektovanog udarnog fronta nije kao kod upadnog
talasa, tako da ne može da se zamisli simetričan imaginarni
izvor, kao u slučaju refleksije udarnog talasa slabijeg intenziteta

Refleksija jačeg udarnog talasa


Kada udarni talas, krećući se velikom brzinom, stigne do
prednjeg zida zgrade, dolazi do refleksije udarnog talasa i do
superpozicije sa udarnim talasom iza fronta
Rezultat refleksije i superpozicije je veći intenzitet nadpritiska
od ps0
U isto vreme postoji komplikovana slika “strujanja” udarnog
talasa na bočnim zidovima, na krovu i na zadnjem zidu zgrade
Sve se to dešava u jako kratkom intervalu vremena

Udarni talas kao dinamičko opterećenje
Raspodela pritisaka na svim površinama zgrade, u vremenu, usled

udarnog talasa, dakle, definisanje dinamičkog opterećenja, najveći
je problem u analizi
Udarni talas duž radijalnog pravca
Varijacije pritisaka na prednjem zidu zgrade: ps nadpritisak fronta

udarnog talasa, pd dinamički pritisak (pd = 1/2ρv 2 ) vazduha koji je
iza fronta udarnog talasa
Ukupan reflektovan pritisak na prednji zid zgrade


Kada udarni talas, krećući se velikom brzinom, stigne do
frontalnog zida zgrade, dolazi do refleksije udarnog talasa i do
superpozicije
Ukupan efekat refleksije i superpozicije je da na prepreku (na
fasadni zid) deluje pritisak koji je znatno veći od pritiska
udarnog talasa pre refleksije
Intenzitet tog reflektovanog nadpritiska se obično prikazuje u
vidu amplifikacije nadpritiska dolazećeg udarnog talasa:
pr = Cr ps0 (12)
gde je Cr bezdimenzionalan koeficijent refleksije


Koeficijent refleksije Cr zavisi od
- maksimalnog nadpritiska ps0
- upadnog ugla α fronta udarnog talasa u odnosu na prepreku
- kao i od vrste udarnog talasa
Upadni ugao α je ugao između pravca brzine propagacije
udarnog talasa i normale na prepreku
Brzina propagacije udarnog talasa je upravna na front (ili čelo)
udarnog talasa

Koeficijent refleksije za udarni talas pritiska

(“pressure wave”)
Koeficijent refleksije Cr Stanko

u zavisnosti
Brčić od upadnog
Betonske konstrukcijeugla
2 i od odnosa

Za slučajeve eksplozija sa maksimalnim nadpritiskom od
ps0 < 138 kPa, što predstavlja očekivani dijapazon za većinu
slučajeva eksplozija oblaka isparenja, u literaturi [Newmark,
1956] je data jednostavna empirijska formula za koeficijent
refleksije u slučaju upadnog ugla α = 00 , znači za upravan
udarni talas:
Cr ≈ (2 + 0.0073 ps0 ) (13)
pri čemu se ps0 izražava u kPa
Trajanje reflektovanog udarnog talasa zavisi od dimenzija
površine prepreke i ne traje duže od vremena trajanja pozitivne
faze udarnog talasa tdp u slobodnom prostoru.

Reflektovani udarni talas pri nailasku na zgradu
Idealizacija refleksije udarnog talasa pri nailasku na čvrstu prepreku

(fasadu zgrade)
Prostiranje udarnog talasa oko zgrade
Idealizacija pritisaka na zadnjoj strani zgrade

Prostiranje udarnog talasa oko zgrade
Idealizacija pritisaka na bočnim stranama zgrade

02 Dinamicka Opterecenja

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

02 Dinamicka Opterecenja

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Horizontalna povremena opterećenja

Opterećenja usled dizalica

1 Horizontalna povremena opterećenja

2 Opterećenja usled rada mašina

3 Izuzetna opterećenja: eksplozije i udari

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Opterećenja usled rada mašina

Opterećenja usled dizalica

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Monorail dizalice (gore) Mostne dizalice (dole)

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Opterećenja usled rada mašina

Opterećenja usled dizalica

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Opterećenja usled rada mašina

Opterećenja usled dizalica

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Opterećenja usled rada mašina

Opterećenja usled dizalica

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Opterećenja usled rada mašina

Opterećenja usled dizalica

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Opterećenja usled rada mašina

Opterećenja usled dizalica

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Opterećenja usled rada mašina

Opterećenja usled dizalica

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Opterećenja usled rada mašina

Opterećenja usled dizalica

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Opterećenja usled rada mašina

Opterećenja usled dizalica

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Opterećenja usled rada mašina

Opterećenja usled dizalica

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Opterećenja usled rada mašina

Opterećenja usled dizalica

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Opterećenja usled rada mašina

Opterećenja usled dizalica

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Opterećenja usled rada mašina

Opterećenja usled dizalica

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

1 Horizontalna povremena opterećenja

2 Opterećenja usled rada mašina

3 Izuzetna opterećenja: eksplozije i udari

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Opterećenja usled rada mašina

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Kotlarnica u Kliničkom centru u Beogradu

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Kotlarnica u Kliničkom centru u Beogradu

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Kotlarnica u Kliničkom centru u Beogradu

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Opterećenja usled rada mašina

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Stanko Brčić Betonske konstrukcije 2

Mlin cementnih sirovina (sa kotrljajućim rolerima)