Katuturan ng Morpema
Kabilang sa uring ito ang mga
            Galing ang salitang morpema sa
katagang morpheme sa Ingles na kinuha naman sa salitang
Griyego – morph (anyo o yunit) + eme (kahulugan). Sa
payak na kahulugan, ay ang pinakamaliit na yunit ng isang
salita na nagtataglay ng kahulugan. Ang ibig sabihin ng
pinakamaliit na yunit ay yunit na hindi na maaari pang
mahati nang hindi masisira ang kahulugan nito. Ang
morpema ay maaaring isang salitang-ugat o isang panlapi.
Ang lahat ng mga morpemang mababanggit ay dapat na
ikulong sa {   }.
            Ang salitang makahoy, halimbawa ay may dalawang
morpema: (1) ang unlaping {ma-} at ang salitang-ugat na
{kahoy}. Taglay ng unlaping {ma-} ang kahulugang “marami
ng isinasaad ng salitang-ugat”. Sa halimbawang salitang
makahoy, maaaring masabing ang ibig sabihin nito’y
“maraming kahoy”. Ang salitang ugat na kahoy ay
nagtataglay rin ng sariling kahulugan. Ito ay hindi na
mahahati pa sa lalong maliliit na yunit namay kahulugan.
Ang ka at hoy, ay mga pantig lamang na walang kahulugan.
May pantig na panghalip na ka sa Filipino, gayundin naman
ng pantawag na hoy, ngunit malayo na ang kahulugan ng
mga ito sa salitang kahoy.
            Samantala, pansinin ang salitang babae, bagamat
may tatlo ring pantig na tulad ng mabait, ay binubuo
lamang ng iisang morpema. Hindi na ito mahahati pa sa
maliit na yunit o bahagi nang hindi masisira ang kahulugan.
Hindi morpema ang mga sumusunod na maaaring makuha
sa babae: be, e, baba, bae, bab, aba, abab, at ab. Maaaring
maibigay tayong kahulugan sa baba at aba ngunit gaya ng
naipaliwanag na, malayo na ang kahulugan ng mga ito sa
babae.
Uri ng Morpema
  May dalawang uri ng morpema ayon sa kahulugan.
Makikita ito sa halimbawang pangungusap sa ibaba.
Magaling sumayaw si Rik kaya siya ay nanalo sa dance
olympic.
1. Mga morpemang may kahulugang leksikal. Ito
ang mga morpemang tinatawag ding
pangnilalaman pagkat may kahulugan sa
ganang sarili. Ito ay nangangahulugan na ang
morpema ay nakakatayo ng mag-isa sapagkat
may angkin siyang kahulugan na hindi na
nangangailangan ng iba pang salita. Halimbawa
sa pangungusap sa itaas, ang mga salitang
magaling, sumayaw, Rik, siya, nanalo, dance at
olympic ay nakakatayo nang mag-isa dahil
nauunawaan kung ano ang kanilang mga
kahulugan.
salitang pangngalan, pandiwa, pang-uri at mga
pang-abay.
2. Tulad ng mga sumusunod:
  Pangngalan:              Rik, dance, olympic, aso,
tao, paaralan, kompyuter
            Panghalip:                 siya, kayo, tayo, sila, ako, ikaw,
atin, amin, ko, mo
            Pandiwa:                   sumayaw, nanalo, mag-aral,
kumakanta, naglinis
            Pang-uri:                    banal, maligaya, palaaway,
balat-sibuyas, marami
Pang-abay:                magaling, kahapon, kanina, totoong
maganda, doon
2.      Mga Morpemang may kahulugang pangkayarian. Ito
ang mga morpemang walang kahulugan sa ganang sarili at
kailangang makita sa isang kayarian o konteksto upang
maging makahulugan. Ito ang mga salitang
nangangailangan ng iba pang mga salita upang mabuo ang
kanilang gamit sa pangungusap. Tulad ng halimbawang
pangungusap sa itaas, ang mga salitang si, kaya, ay at sa ay
hindi makikita ang kahulugan at gamit nito sa
pangungusap kung wala pang ibang salitang kasama.
Ngunit ang mga salitang ito ay malaking papel na
ginagampanan dahil ang mga ito ay nagpapalinaw sa
kahulugan ng pangungusap. Hindi naman maaaring
sabihing, Magaling sumayaw Rik siya nanalo dance
olympic.Kasama sa uring ito ang mga sumusunod:
  Pang-angkop:           na, -ng
  Pangatnig:                 kaya, at, o saka, pati
   Pang-ukol:                 sa, tungkol sa/kay, ayon sa/kay
    Pananda:                    ay, si, ang, ng, sina, ni/nina,
kay/kina
Anyo ng Morpema
May tatlong anyo ang morpema. Makikilala ang mga
morpemang ito batay sa kanyang anyo o porma. Ito ay
maaaring ayon sa mga sumusunod:
1.      Morpemang ponema.  Ito ay ang paggamit ng
makahulugang tunog o ponema sa Filipino na
nagpapakilala ng gender o kasarian. Oo, isang ponema
lamang ang binabanggit ngunit malaking faktor ito upang
mabago ang kahulugan ng isang salita. Halimbawa ng
salitang propesor at propesora. Nakikilala ang
pagkakaibang ito sa pamamagitan ng {-a} sa pusisyong
pinal ng ikalawang salita. Ang ponemang /a/ ay
makahulugang yunit na nagbibigay ng kahulugang
“kasariang pambabae.” Samakatwid, ito ay isang
morpema. Ang salitang propesora ay binubuo ng dalawang
morpema: {propesor} at {-a}. Iba pang halimbawa:
  Doktora          -           {doktor} at {-a}
  Senyora                      -           {senyor} at {-a}
   Plantsadora   -           {plantsador} at {-a}
   Kargadora     -           {kargador} at {-a}
   Senadora        -           {senador} at {-a}       
            Ngunit hindi lahat ng mga salitang may inaakalang
morpemang {-a} na ikinakabit ay may morpema na. Tulad
ng salitang maestro na naging maestra. Ang mga salitang
ito ay binubuo lamang ng tig-iisang morpema, {maestro} at
{maestra}. Ang mga ponemang {-o} at {-a} na ikinakabit ay
hindi mga morpema. Dahil wala naman tayong mga
salitang {maestr} at sasabihing morpemang {-o} at {-a} ang
ikinakabit dahil nagpapakilala ng kasariang panlalaki at
ganoon din sa pambabae. Tulad din ng sumusunod na mga
salita na may iisang morpema lamang:
  bombero        -           na hindi {bomber} at  {-o} o {-a}
   kusinero        -           na hindi {kusiner} at {-o} o {-a}
   abugado        -           na hindi {abugad} at (-o} o {-a}
    Lito                 -           na hindi {lit} at {-o} o {-a}
     Mario             -           na hindi {mari} at {-o} at {-a}
2.      Morpemang salitang-ugat (su).  Ang mga morpemang
binubuo ng salitang-ugat ay mga salitang payak, mga
salitang walang panlapi. Tulad ni
 tao                   silya                druga             payong           uulit na kung saan ang buong salita o isa o higit pang
jet
  pagod             tuwa               pula                liit                   taas
  basa                laro                 aral                 kain               
sulat
3.      Morpemang Panlapi.  Ito ang mga morpemang
ikinakabit sa salitang-ugat. Ang mga panlapi ay may
kahulugang taglay, kaya’t bawat isa ay isang morpema.
Halimbawa, ang panlaping {um-}/{-um-} ay may kahulugan
“pagganap sa kilos na isinasaad ng salitang-ugat. Sa
pandiwang umaawit, ang {um-} ay nangangahulugang
“gawin o ginawa ang kilos ng pag-awit. Tulad ng mga
sumusunod:
        mag-ina          -           {mag-} at {ina}
            maganda        -           {ma-} at {ganda}
            magbasa                    -           {mag-} at {basa}
            bumasa                      -           {-um-} at {basa}
            aklatan                       -           {-an} at {aklat}
            pagsumikapan         -           {pag-, -um-, -an} at {sik
Limang Paraan ng Paglalapi
Nakakabuo ng mga pandiwa sa pananagutan ng paglalapi.
Ang mga panlaping ginagamit upang makabuo ng pandiwa
ay mga panlaping makadiwa
May limang paraan ng paglalapi upang makabuo ng
pandiwa
1. Unlapi – ikinakabit ang panlapi sa unahan ng salita.
Halimbawa: umasa, uminom, magbili, pag-iisip
2. Gitlapi – kung ang panlapi’y sa loob ng salita nagsisingit.
Halimbawa: lumipat, binili, tumangkilik, sinabi
3. Hulapi – ang panlapi’y nasa hulihan ng salita ikinakabit
Halimbawa: samahan, awitin, hulihin, bayaran
4. Kabilaan – may unlapi at hulapi; ang salita’y nagigitnaan
ng mga panlapi.
Halimbawa: matulungan, pag-aralan, mag-awitan
5. Laguhan – may unlapi, gitlapi, hulapi; ang panlapi ay nsa
una, gitna at hulihan ng salita.
Halimbawa: pagsumikapan, magdinuguan
Pagbubuo ng mga Salita:
Pag-uulit Isang paraan sa pagbubuo ng salita ay ang pag-
pantig (syllable) nito ay inuulit. Nasa unahan ng salita ang
inuulit na pantig o mga pantig. Ginagamit ang gitling (-) sa
maraming salitang inuulit, kahit ito ay dinudugtungan ng
panlapi.
A. Ganap na pag-uulit Kapag ang kabuuan ng salita
ang inuulit, ito ay tinuturing ganap na pag-uulit.
Mga halimbawa ng mga salitang inuulit kung
saan ganap ang pag-uulit ay ang araw-araw,
kabit-kabit, iba-iba, mali-mali, at salit-salit. Ayon
sa 2014 Edisyon ng Ortograpiyang Pambansa ng
Komisyon ng Wikang Filipino, hindi na kailangan
palitan ng titik u ang mga salitang nagtatapos sa
titik o kung ito ay inuulit.
Halimbawa, ang salitang sino ay magiging sino-sino at
hindi na sinu-sino. Gayundin ang pagpalit ng titik i sa
e. Ang salitang babae ay magiging babaeng-babae
kung uulitin at hindi babaing-babae. Ang pagpalit ng
titik i sa e at ng u sa o ay nagaganap kung walang
gitling sa salita at kung ang salita ay may bagong
kahulugan. Halimbawa, ang haluhalo ay isang
pagkaing pampalamig, ngunit ang halo-halo ay
tumutukoy sa pinagsama-samang iba’t ibang bagay.
Ang haluhalo ay hindi salitang inuulit, ngunit ang
halo-halo ay salitang inuulit. May mga salita na
mukhang inuulit ngunit hindi tinuturing mga salitang
inuulit sapagkat walang punong salita o salitang-ugat
ang mga ito. Halimbawa, ang salitang pakpak ay hindi Mga halimbawa ng pag-uulit ng unang dalawang
binubuo ng pag-uulit ng salitang ugat na pak. pantig:
Gayundin ang mga salitang alaala, baybay, daldal,
bali-balita (rumor)
paruparo, singsing, musmos, tugtog, tuktok, at iba pa.
Hindi makapagiisa ang pantig na inuulit sa mga dala-dalawa (two at a time; two at the same time)
halimbawa na ito. gula-gulanit (much tattered; very ragged) hiwa-
hiwalay (scattered; separated) kabi-kabila (on or from
Mga halimbawa ng ganap na pag-uulit: abog-abog
all sides or every direction) kabigha-bighani
(noise or warning) agad-agad (immediately) alon-alon
(fascinating; charming) kagila-gilalas (causing wonder;
(wavy or waviness; curly) ama-amahan (foster father)
marvelous) kahima-himala (miraculous) kahina-hinala
anak-anakan (foster child)s
(arousing suspicion) kahina-hinayang (regrettable)
kahuli-hulihan (referring to the latest or the farthest
end) kakila-kilabot (horrible)
B. Di-ganap na pag-uulit May mga salita na binubuo
sa pamamagitan ng di-ganap o parsyal na pag-
uulit na kung saan bahagi lamang ng salitang- Ang dalawang magkaibang salita ay maaaring
ugat ang inuulit. Kapag ang unang patinig (vowel) pagsamahin upang makabuo ng bagong
o unang pantig lamang ang inuulit, hindi kahulugan. 
gumagamit ng gitling sa salitang inuulit. B.1 Pag-
uulit ng unang pantig Kapag ang salita ay Isang bagong kahulugan ay nabubuo sa
nagsisimula sa patinig, ang patinig lamang ang pamamagitan ng pagsama ng dalawang
uulitin. magkaibang salita. 
Halimbawa, ang salitang ibig kung inuulit ay iibig. Ang tawag dito ay tambalang-salita. 
Kapag ang salita ay nagsisimula sa pantig na may
kayarian na KP (katinig-patinig), ang unang pantig
lamang ang uulitin. Halimbawa, ang salitang balik ay Mga Halimbawa ng Tambalang Salita
magiging babalik kung uulitin. Kapag ang salita ay
nagsisimula sa pantig na may kayarian na KPK agaw-pansin
(katinig-patinigkatinig), ang KP lamang ang uulitin.        = madaling makakuha ng pansin
Halimbawa, ang salitang hinto ay magiging hihinto
kung uulitin. Ang ganitong parsyal na pag-uulit ay akyat-bahay
nagaganap din kahit may panlapi ang salita.        = magnanakaw, mang-uumit sa bahay ng iba
Halimbawa, ang salitang umiibig ay may unlapi na
anak-pawis
um– at ang salitang babalikan ay may hulapi na –an.
         = anak ng isang maralita
Kapag ang salita ay nagsisimula sa kambal-katinig
2 uri ng tambalan
(consonant cluster), ang unang katinig at patinig
lamang ang inuulit. Halimbawa, ang salitang plano at a. tambalang di ganap- ang tamabalang kapag ang    
klaro kung uulitin at kakabitan ng panlapi ay kahulugan ng salitang pinagtambal ay nananatili. Ito
magpaplano (mag·pa·pla·no) at ikaklaro (i·ka·kla·ro). ayginagamitan ng gitling.
©2016 samutsamot.com 5 Mga halimbawa ng pag-
uulit ng unang pantig: aahon (will get out of water; b. tamabalanag ganap - ang tambalan kapag
will get out of a difficult situation like poverty) aakyat nakabubuo ng kahulugang iba sa kahulugan ng
(will climb up; will go up) aalis (will go or will leave) dalawang salitang  pinagtambal, di ito ginagamitan ng
aatras (will move backward) aawit (will sing) babalik gitling.
(will come back) babangga (will hit or bump against
something) babanggitin (will cite or mention) bibili
(will buy) bibisita (will visit) bibitiw (will let go)
dadagsa (go in large numbers) dadalaw (will visit)
dadalhin (will bring or carry) dadalo (will attend)
didikit (will stick) gagaling (will become better)
gaganda (will become beautiful) gaganti (will
retaliate; will reciprocate)

B.2 Pag-uulit ng unang dalawang pantig Kapag ang

salita ay may higit sa dalawang pantig, ang unang
dalawang pantig lamang ang inuulit.