Sadržaj

1. UVOD............................................................................................................................................................1
2.0. TEORIJA ORGANIZACIJE.............................................................................................................................2
2.1. Klasična teorija organizacije...................................................................................................................2
2.2. Teorija prijelazne organizacije...............................................................................................................4
2.3. Savremena teorija organizacije..............................................................................................................4
3. OSNOVNI TIPOVI ORGANIZACIONE STRUKTURE PREDUZEĆA.......................................................................5
3.1 Linijski tip organizacione strukture preduzeća........................................................................................6
3.2 Hijerarhijski tip organizacione strukture preduzeća po funkcijama........................................................6
3.3 Linijsko – štapski tip organizacione strukture preduzeća........................................................................7
3.4 Funkcionalna organizacija strukture preduzeća......................................................................................7
3.5 Divizionalna organizacija strukture preduzeća.......................................................................................8
3.6. Projektna organizacija strukture preduzeća..........................................................................................9
4. ORGANIZACIONI MODELI PREDUZEĆA.......................................................................................................10
4.1. Inokosna preduzeća.............................................................................................................................10
4.2. Društva lica..........................................................................................................................................10
4.2.1 Ortačko društvo.............................................................................................................................10
4.2.2 Komanditno društvo......................................................................................................................11
4.3 Društva kapitala....................................................................................................................................11
4.3.1 Akcionarsko društvo......................................................................................................................11
4.3.3 Komanditno društvo na akcije.......................................................................................................12
4.4 Zadruge.................................................................................................................................................12
5. ZAKLJUČAK..................................................................................................................................................13
LITERATURA....................................................................................................................................................14
 JU Srednja mašinsko saobraćajna škola Mostar

1. UVOD
U klasičnom poimanju organizacije, može se reći da se organizacija razvijala kao i njegovo
okruženje. Kao prva važnija primjena organizacije navodi se izgradnja egipatskih piramida, oko
2500 godina p.n.e., a zatim gradnja kineskog zida u III vijeku p.n.e. U tadašnjim uslovima – dakle s
primitivnim sredstvima za rad – samo se dobrom organizacijom rada moglo nešto postići. Već se
od tada znalo da je za organizaciju rada bitno uspostavljanje hijerarhijskog ustroja upravljanja radi
uspostavljanja podijeljene i razgraničene odgovornosti. Za takve zadatke trebalo je osposobljavati
sve one koji se pojavljuju kao nosioci upravnih funkcija. Podjela rada daljnji je rezultat razvoja
organizacije, pri čemu se polazilo od toga da svako radi svoj posao ne dotičući se posla ostalih.
Posmatra li se organizacija rada u službi društvenog uređenja, uočava se, da savremenije društvo
implicira i savremeniju organizaciju.

Rene Descartes, je utemeljio i osnovna načela, odnosno pravila organizacije i to:

• pravilo racionalne jasnoće (po kojemu ništa ne treba unaprijed prihvatiti kao savršeno),
• pravilo analize (po kojemu svaki predmet proučavanja treba raščlaniti na elemente koji će
se proučavati),
• pravilo sinteze (koje se provodi na osnovu uspostavljanja veza proučavanja), i
• pravilo kontrole.

S današnjeg gledišta, organizacija predstavlja veoma širok pojam pod kojim se podrazumijeva:
• organizacija poslova i zadataka,
• organizacija preduzeća,
• organizacija društva i dr.
Organizacija postavljena na taj način, bar kad je riječ o poslovima i zadacima, predstavlja područje
ispreplitanja s pojmom tehnologija. Očekivati da će se u budućnosti preciznije teorijski razgraničiti
organizacija i tehnologija. O organizaciji rada mogu se konstatovati definicije koje govore da je
organizacija rada nauka koja se bavi pronalaženjem optimalnih mjera i akcija za poboljšanje
učinkovitosti funkcionisanja organizacije. To znači da je glavni cilj organizacije rada postizanje
maksimalnih učinaka uz minimalne troškove rada, predmeta rada i sredstava za rad, bilo na nivou
društva, preduzeća ili njegove organizacijske jedinice.
Definicija koju je postavio Schein (1970.) govori: "Organizacija je racionalna koordinacija aktivnosti
neke skupine ljudi radi postizanja određenih ciljeva". Ako se te definicije shvate doslovno naći će
se razloga za poricanje i konflikt, jer se one ne razlikuju od definicija tehnologije koje su ranije bile
prihvaćene. Ni jedan proces u osnovici nije i ne može biti zatvoren čvrstim granicama. Ta se
činjenica mora prihvatiti, a zbog toga i tehnolozi u saobraćaju mogu govoriti o organizaciji rada kao
o elementu tehnologije koji u svome proučavanju koristi poznate metode u razotkrivanju
zakonitosti. U prošlom poslijeratnom razdoblju pod organizacijom se podrazumijevao širi pojam od
onoga u tržišnim uslovima. U današnje doba, kada se govori o organizaciji, misli se na organizaciju
preduzeća, u ovom slučaju – saobraćajnog preduzeća.

1
 JU Srednja mašinsko saobraćajna škola Mostar

2.0. TEORIJA ORGANIZACIJE

2.1. Klasična teorija organizacije

Postoje različite klasične teorije organizacije. Osnovna Fayolova postavka jeste, posmatranje
organizacije preduzeća kao cjeline i on poslove organizacije svrstava u šest skupina:
• tehnički poslovi (kojima se obuhvata osnovna djelatnost preduzeća);
• komercijalni poslovi (zadaća je osiguranje potrebnih količina repromaterijala i prodaja
gotovih proizvoda ("znati kupiti i prodati jednako je važno kao i proizvesti");
• financijski poslovi (kojima se osiguravaju sredstva za rad preduzeća);
• poslovi vezani uz osiguranje izvora proizvodnje;
• računovodstveni i administrativni poslovi (koji omogućavaju koordinaciju svih ostalih
poslova i u koje primarno pripadaju: predviđanje budućih događaja, organiziranje odnosno
osiguranje materijala, ljudi i dr.,
• naređivanje, odnosno upravljanje, koordinacija, nadzor i dr.

Raščlanjujući elemente administrativne funkcije, Fayol razvrstava u četrnaest načela i to:

1) podjele rada;
2) autoriteta (pri čemu razlikuje autoritet osobe i položaja);
3) discipline;
4) jedinstva u vođenju (svako može imati samo jednog šefa);
5) jedinstva u upravljanju (pri čemu se pretpostavlja da svaki program ima svog šefa);
6) pretpostavljanja pojedinačnih interesa grupnim interesima;
7) nagrađivanja (treba zadovoljiti i radnike i preduzeće);
8) centralizacije (u kojoj upravitelj ima sva prava i odgovornosti);
9) hijerarhije u oba smjera, uz mogućnost horizontalne saradnje;
10) materijalnog i socijalnog reda (svaki predmet i izvršitelj trebaju biti na za to predviđenim
mjestima);
11) pravednosti, uz prisutnost iskustva i strpljenja, što je posebno bitno za šefove,
12) stalnosti osoblja (pri čemu se pretpostavlja da je određeni postotak izmjene izvršitelja
neophodan),
13) inicijative (za sve nivoe, pri čemu upravitelji trebaju motivisati podređene za inicijativu) i
14) jedinstvenosti (što traži jedinstvenost i saradnju zaposlenih).

Organizacijska šema jednog preduzeća prema Fayolu može se predstaviti u pojednostavljenom

obliku kao na slici. Fayol smatra da zahtjevi za tehničkom stručnošću opadaju s porastom
hijerarhijskog nivoa.
Osnovni problem u administrativnom pristupu organizaciji jeste kako identificirati zadatke i kako te
zadatke organizacijski uklopiti u poslove pojedinca. Sljedeći je problem kako te zadatke organizirati
u administrativnim jedinicama, tj., manje administrativne jedinice uklopiti u veće i, na kraju, kako

2
 JU Srednja mašinsko saobraćajna škola Mostar

urediti upravljački odjel na vrhu. Rezultat tih analiza je strukturiranje odjela unutar organizacije, a
svaki odjel ima skupinu zadataka koje mora obaviti. Poznato je da različite organizacijske jedinice
povezuju različite nivoe upravljanja, obaveza i odgovornosti. Upravljanje znači pravo na naredbe
usmjerene prema radu, tj. Definiranje nadređenog i podređenog. Odgovornost se sastoji od
obaveza prema radu i podrazumijeva nužnost izvještavanja nadređenom upravitelju o izvršenju
zadataka i ostvarenom rezultatu.

Prema administrativnom načelu, pridruživanjem se upravlja kreiranim organizacijskim jedinicama

(nešto kao geografsko područje, proizvodi, kupci itd.). Dakle, prema tom pristupu, prvo se
projektuje organizacijska piramida s upraviteljem na čelnom položaju kojem je podređen cijeli
sistem organizacije.

Taylorova koncepcija organizacije preduzeća temelji se na načelima:

• usavršavanja metoda rada i normiranja učinaka;
• izbora i usavršavanja izvršilaca za određena radna mjesta;
• odvajanja pripreme od izvršenja posla;
• usklađivanja odnosa na relaciji neposredni izvršilac – upravitelj, pri čemu je poslovođa
odgovoran za planiranje i provođenje zadataka.

Prema tome, naučno upravljanje podrazumijeva preciziranje veličina i intenzivan studij aktivnosti
individua kao i odgovore na mnoga pitanja u inženjeringu ljudskog rada. Taylora je zanimalo
ponavljanje radnih operacija i duhovni zahtjev za sitnim diskrecijama u dijelu radnika. Prema tom
učenju, najvažnije je da se iskoristi kapacitet fizičke aktivnosti, a to znači gornja granica
procijenjene proizvodnje pojedinca. Brzina je takođe bitan element proizvodnosti. Taylor je
pokušao utvrditi standarde vremena za kompleks radnih zadataka radi postizanja najveće brzine
povezane s traženom kvalitetom proizvoda.

Za Taylorovu organizaciju preduzeća karakteristično je sljedeće:

• centralizovano upravljanje, praćenje, programiranje i obračun;
• centralizovano osiguranje svih izvora;
• odvojene pripreme od realizacije;
• decentralizirana realizacija postavljenih zadataka;
• operativna uprava orijentisana na pomoć izvršiocima.

Analizirajući radove autora klasične teorije organizacije može se spoznati da su stajališta

saglasna u sljedećim osnovnim načelima:
• postavljanju cilja;
• podjeli rada;
• odgovornosti i autoritetu;
• načinu upravljanja.

3
 JU Srednja mašinsko saobraćajna škola Mostar

U pogledu navedenih obilježja (načela) potrebni je navesti i sljedeće osnovne napomene:

• definisanje cilja u osnovi uslovljava uključenje najkreativnijeg osoblja;

• podjela rada je elementarna postavka klasične organizacije u kojoj se teži specijalizaciji;
• pod autoritetom se podrazumijeva moć, pomoću koje upravitelj stiče pravo da
podređenima naređuje;
• načini upravljanja ukazuju na hijerarhijsko uređenje prema kojemu je svakom nivou
dodijeljen određeni autoritet.

U pogledu nedostataka klasične teorije organizacije u osnovi, navode se sljedeći:

• tretiranje organizacije kao zatvorenog sistema;
• temeljenje autoriteta na nivou hijerarhije, a ne na sposobnostima;
• bavljenje isključivo formalnom strukturom;
• nedostatak motivacije zbog prisutnosti propisanih načela.

2.2. Teorija prijelazne organizacije

Promjene u društveno – privrednim odnosima uzrokovale su i potrebu za stvaranjem novih –
savremenijih načela klasične teorije organizacije.

Zajedničko savremenih načela klasične teorije organizacije u izazvanim promjenama je:

• ukazivanje na potrebu za uspostavljanjem odgovarajuće motivacije;
• neformalne organizacije;
• uspostavljanje odgovarajućih komunikacija i sredstava komuniciranja;
• osiguranje participacije u upravljanju u skladu sa sposobnostima.

Može se zaključiti da rezultati izvršenja ovise o motivaciji, a motivacija o zadovoljstvu, te treba

učiniti sve da prisutnost motivacije bude što veća. Neformalna organizacija je dosta nedorečena i
za mnoge ima smisla samo dok članovima grupe to odgovara. U pogledu komunikacije kao
dinamičkog elementa organizacije, u ovom pristupu teži se uspostavljanju modela koji je
predstavljen na slijedećim slikama, i koji sam sebe objašnjava.
Opšta je tvrdnja da u praksi nema uslova za afirmaciju teorije prijelazne organizacije. Proučavajući
ljudski faktor – faktor odnosa među ljudima – u teoriji prijelazne organizacije, istraživači su
zaključili da socijalni faktor ima važnu ulogu u povećanju proizvodnosti rada.

2.3. Savremena teorija organizacije

Savremena teorija organizacije temelji se na teoriji sistema, sistemskom pristupu i logističkoj
koncepciji. U tom pristupu osnovno je ostvarenje cilja uz prilagođavanje sistema okolini. Pri tome
mora postojati međuovisnost u užem i širem smislu (u sistemu i sistemu s okruženjem).

4
 JU Srednja mašinsko saobraćajna škola Mostar

Ulazni elementi u procesu su: materijal, radna snaga i supstrat, a izlazni su proizvod. Proces je
postupak u kojemu se ulazni elementi procesa transformišu u izlazne. Okolina je sve ono što
okružuje posmatrani proces.

Savremenu koncepciju organizacije karakteriše:

• dinamičnost;
• strukturne promjene;
• stohastičnost;
• motiviranost;
• multidisciplinarnost;
• adaptiranost.

U takvim uslovima nikada se ne treba zadovoljiti postojećim rješenjem, već uvijek treba težiti za
savremenijim i boljim. Ovdje se treba napomenuti da organizacija rada nikada nije tako dobra da
ne bi mogla biti bolja. Treba dodati da se i u savremenoj koncepciji organizacije pojavljuju mnoge
neizvjesnosti. Posmatrajući specifičnosti prijevoznog procesa, može se reći da postoji neizvjesnost
potrošnje usluge, neizvjesnost reakcije konkurencije, neizvjesnost opskrbljivanja rezervnim
dijelovima i dr. Za te neizvjesnosti treba se pripremati.

3. OSNOVNI TIPOVI ORGANIZACIONE STRUKTURE PREDUZEĆA

Organizacija izgrađuje posebnu strategiju i taktiku na osnovu određenih principa, što omogućuje
racionalno poslovanje privrednih i drugih organizacija. S druge strane, organizacija proučava
čovjeka i njegove odnose u procesu rada, gdje ne mogu uvijek da se postavljaju čvrste zakonitosti
kao u drugim prirodnim naukama. U najširem smislu, organizacija predstavlja oblik udruživanja
ljudi radi ostvarivanja nekih zajedničkih ciljeva. Kada se posmatra sa užeg aspekta, organizacija se
može definisati kao naučna disciplina koja se bavi racionalnim usklađivanjem svih faktora
proizvodnje. Pošto su činioci proizvodnje izloženi stalnim promjenama, organizacija predstavlja
dinamički proces koji se neprekidno razvija, usavršava i prilagođava uslovima funkcionisanja.

Organizacija rada se najčešće definiše kao nauka usmjerena na iznalaženje optimalnih mjera i
akcija za poboljšanje efikasnosti funkcionisanja organizacija. To znači da je osnovni cilj organizacije
rada postizanje maksimalnih efekata uz minimalne utroške živog i minulog rada, predmeta rada i
sredstava za rad, bilo da se radi na nivou društva kao cjeline, organizacione jedinice i dr. U tom
smislu organizacija se bavi proučavanjem rada istražujući zakonitosti odvijanja ovog procesa, kako
bi se na bazi tih zakonitosti, uz korištenje savremenih metoda i tehnika, izvršio rad sa najvećim
efektom. Ukratko, svaka organizacije ocjenjuje se po tome koliko je u stanju da sve elemente
proizvodnje pravilno postavi, uskladi i usmjeri na ostvarivanje optimalnih rezultata, a to znači da
što racionalnije koristi ljudski rad i sredstva za proizvodnju.

5
 JU Srednja mašinsko saobraćajna škola Mostar

Tipovi organizacione strukture preduzeća su:

• linijski tip;
• hijerarhijski po funkcijama:
• linijsko – štapski tip organizacije;
• funkcionalna organizacija;
• divizionalna organizacija;
• projektna organizacija i dr.

3.1 Linijski tip organizacione strukture preduzeća

Poznat je kao vojnički tip organizacije, koji je u industriji primijenjen iz vojne organizacije.
Nadležnosti i odgovornosti su strogo podijeljene, što pored discipline na visokom nivou predstavlja
određenu prednost. Šematski linijski tip organizacione strukture preduzeća je prikazan na slici.

DIREKTOR

ŠEF ŠEF ŠEF

ODJELJENJA ODJELJENJA ODJELJENJA

Slika 3.1.1 Linijski tip

3.2 Hijerarhijski tip organizacione strukture preduzeća po funkcijama

Ovaj tip je karakterističan po tome što menadžer preduzeća prenosi na podređene menadžere
samo jedan dio svojih kompetencija po liniji stručnosti. Ovaj tip se također primjenjuje kod malih i
jednostavnih preduzeća.

6
 JU Srednja mašinsko saobraćajna škola Mostar

DIREKTOR

DIREKTOR DIREKTOR
SEKTORA SEKTORA

ŠEF ŠEF ŠEF ŠEF

ODJELJENJA ODJELJENJA ODJELJENJA ODJELJENJA

Slika 3.2.1 Hijerarhijski tip

3.3 Linijsko – štapski tip organizacione strukture preduzeća

Sve složenija problematika industrijski preduzeća čini i složenijim upravljanje u njima. Savjetnici
imaju samo savjetodavnu ulogu, bez prava naređivanja podređenima. Naređenja daju isključivo
linijski menadžeri, uvažavajući mišljenje savjetnika.

Direktor

Savjetnici Savjetnici

Direktor Direktor Direktor

sektora Savjetnici sektora Savjetnici sektora
Slika 3.3.1 Linijsko štapski tip

3.4 Funkcionalna organizacija strukture preduzeća

Funkcionalna organizacija predstavlja najjednostavniji i najviše primjenjivan model organizacione
strukture. To je centralizovana organizaciona struktura koja polazi od sistema funkcionalne
podjele rada i zasniva se na funkcionalnom grupisanju poslova odnosno jedinica. Funkcije u
preduzeću se organizuju u optimalnom broju oblasti, sektora ili službi.

7
 JU Srednja mašinsko saobraćajna škola Mostar

Prednosti funkcionalne organizacije su prvenstveno u njenoj racionalnosti. Pored toga što se zadaci
po funkcijama obavljaju u jednom prostoru, ovom organizacijom se ostvaruju manji troškovi i
povećava specijalizacija i profesionalizacija ljudi.
Funkcionalna organizacija odgovara stabilnim uslovima poslovanja. Međutim, pošto saobraćajna
preduzeća funkcionišu u nestabilnom i promjenjivom okruženju ona ima i određene nedostatke
kao što su: nije prilagodljiva promjenama, komuniciranje je usporeno, odluke se sporije usvajaju i
sprovode i dr. Ali i pored određenih nedostataka, funkcionalna organizacija predstavlja opšti
model organizovanja koji se u saobraćaju primjenjuje ne samo kod malih preduzeća već i kod
velikih sistema.

Direktor
preduzeća

Istraživanje i Finansije i
Nabavka Proizvodnja Prodaja
razvoj računovodstvo
Slika 3.4.1 funkcionalna organizacija

3.5 Divizionalna organizacija strukture preduzeća

Za razliku od funkcionalne organizacije koja je centralizovana organizaciona struktura, divizionalna
organizacija je decentralizovana organizaciona struktura. Ova organizacija se zasniva na tome da
se pojedine funkcije organizuju decentralizovano po transportnoj usluzi (prevoz putnika i prevoz
robe) ili na geografsko‐teritorijalnom principu. Suština divizione organizacije je da se velika
preduzeća dijele na manja preduzeća (divizione) po navedenom osnovu. Odlučivanje je
decentralizovano i odluke se uglavnom donose na nivou diviziona.
Na zajedničkom nivou organizuju se one funkcije ili njihovi dijelovi koji su zajednički za sve
divizione. Divizionalna organizacija je fleksibilnija i prilagodljivija potrebama okruženja od
funkcionalne organizacije. Međutim i pored brojnih prednosti divizionalna organizacija ima i
određene nedostatke. Te slabosti su najčešće: težnja za velikim osamostaljivanjem pojedinih
diviziona i što organizaciona struktura pojedinih diviziona mora da bude tako postavljenja da oni
djeluju zajedno a ne konkurentski. Na slici prikazana je pojednostavljena divizionalna organizacija.

8
 JU Srednja mašinsko saobraćajna škola Mostar

Generalni direktor
Generalni direktor

Centralno odjeljenje Centralno odjeljenje

I II

Centralno odjeljenj Centrlno odjeljenje

III IV

Divizion I Divizion II Divizion III Divizion IV

Slika 3.5.1 Diviziona struktura

3.6. Projektna organizacija strukture preduzeća

U preduzeću može u okviru postojeće organizacione strukture da se formira jedan ili više timova
kao posebne organizacione jedinice za realizaciju određenih projekata. Na slici je prikazana jedna
od projektnih organizacija. Pošto svako preduzeća ima svoju šemu koja je prilagođena njegovom
stepenu razvoja organizacije, to se u praksi teško može postaviti tipska šema koja bi bila
univerzalno primjenjiva.

Direktor

Menadžer Menadžer
projekta A projekta B

Istraživanje
Plan Nabava Proizvodnja Prodaja
i razvoj
Slika 3.6.1 Individualna projektna organizacija

9
 JU Srednja mašinsko saobraćajna škola Mostar

4. ORGANIZACIONI MODELI PREDUZEĆA

U tržišnoj privredi primjenjuju se različiti modeli organizovanja preduzeća koji se mogu klasifikovati
u sljedeće grupe3:
• inokosna preduzeće;
• društva lica;
• društva kapitala;
• zadruge.
Svaki od ovih modela ima svoje specifičnosti: način osnivanja, pribavljanje kapitala, odgovornost
prema trećim licima, način upravljanja itd.

4.1. Inokosna preduzeća

Inokosno preduzeće je preduzeće u kome privrednu djelatnost obavlja jedno lice, to je preduzeće
koje osniva i vodi pojedinac, koji ulaže svoj kapital u njega radi sticanja dobiti (d.j.l.; s.z.r.; s.t.r).

Osnovne karakteristike inokosnog preduzeća su slijedeće:

• osniva ga i vodi jedno lice – vlasnik;
• vlasni‐lice pribavlja sav potreban kapital (osnivački kapital);
• inokosni vlasnik je nosilac potpunog rizika poslovanja u njemu, od odgovora za njegove
obaveze povjeriocima cjelokupnom svojom poslovnom i privatnom imovinom;
• preduzeće ima svoju firmu, koja po pravilu sadrži porodično i jedno rođeno ime.

Osnivanje inokosnog preduzeća ne predlaže oporezivanju, mada tokom poslovanja plaća, kao i
druga preduzeća razne vrste poreza kao što su porez na promet, porez na imovinu, porez na dobit
i dr. Ovo je najčešći model organizovanja prerastaju u porodična preduzeća.

4.2. Društva lica

Za razliku od inokosnog preduzeća, društva lica su modeli organizovanja preduzeća u koje se
udružuju dva ili više lica radi ostvarivanja određenih ciljeva – dobiti i saglasno uloženom kapitalu
učestvuju u njegovoj raspodjeli. Kod društva lica prednost se daje licima (partnerima), a ne
kapitalu kako je to kod društva kapitala. Razlikuju se dvije vrste društva lica i to:
• ortačko društvo;
• komanditno društvo.

4.2.1 Ortačko društvo

U razvijenim zemljama tržišne privrede pojavljuju se dva modela ortačkih društava:
• javno ortačko društvo;
• tajno ortačko društvo.

10
 JU Srednja mašinsko saobraćajna škola Mostar

Oba društva čine ortaci, s tim što se u javnom ortačkom društvu svi ortaci poznanici, što nije slučaj
kod tajnog ortačkog u kome su jedan ili više njih poznatih samo članovima društva. U zemljama
tržišne privrede ortaci mogu da budu fizička i pravna lica.

4.2.2 Komanditno društvo

Komanditno društvo je privredno društvo koje se kao i ortačko društvo osniva ugovorom više lica
za obavljanje određene djelatnosti pod zajedničkom firmom. Razlika između ortačkog i
komanditnog društva je u tome što komanditno društvo ima dvije vrste članova sa aspekta
odgovornosti ovog društva prema trećim licima i to su komplementari i komanditori.
Osnivanje komanditnog društva vrši se kao i kod ortačkog društva ugovorom koji mora obavezno
da sadrži sljedeće elemente:
• ukupnu vrijednost uloga svih ortaka;
• iznos uloga svakog pojedinog ortaka – komplementara i komanditora;
• udio svakog ortaka u raspodjeli dobiti i gubitaka, kao i u likvidacionom ostatku;
• režim prenosa udjela između ortaka i na treća lica.

4.3 Društva kapitala

Osnovne razlike društva kapitala i društva lica su:
• kod društva kapitala dominantnu ulogu ima kapital, a ne lica koja ulažu;
• ulozi (akcije) u društvima kapitala su lako prenosivi, tj. mijenjaju vlasnika prodajom na
tržištu kapitala bez saglasnosti ostalih ulagača.

Društva kapitala se javljaju u sljedećim oblicima:

• akcionarska društva;
• društva sa ograničenom odgovornošću (d.o.o);
• komanditna društva na akcije.

4.3.1 Akcionarsko društvo

Akcionarsko društvo je najznačajnije društvo kapitala. Akcionarsko društvo se može definisati kao
privredno društvo koje osniva jedno ili više pravnih ili fizičkih lica, pod zajedničkom firmom radi
obavljanja određene djelatnosti. Osnivanje akcionarskog (dioničarskog) društva vrši se ugovorom o
osnivanju, odnosno odlukom o osnivanju, ako je osnivač samo jedno lica. Osnivanje akcionarskog
društva može se vršiti na dva načina i to:
• sukcesivno;
• simultano.
Sukcesivno ili postepeno osnivanje je slučaj kada osnivači upućuju javni poziv trećim licima za upis i
otkup emitovanih akcija društva. Simultano (istovremeno) osnivanje je osnivanje akcionarskog

11
 JU Srednja mašinsko saobraćajna škola Mostar

društva kada osnivači otkupe sve emitovane akcije prilikom osnivanja društva, bez upućivanja
javnog poziva za upis i otkup akcija.

4.3.2 Društvo sa ograničenom odgovornošću

Društvo sa ograničenom odgovornošću je privredno društvo koje osnivaju jedno ili više pravnih,
odnosno fizičkih lica za obavljanje određene djelatnosti sa unaprijed utvrđenom osnovnom
glavnicom.

Ugovor o osnivanju društva sa ograničenom odgovornošću uglavnom sadrži:

• firmu i sjedište društva;
• predmet poslovanja – djelatnost društva;
• način i vrijeme uplate novčanih sredstava;
• broj članova i postupak u slučaju jednake podjele glasova;
• imenovanje direktora i zastupnika direktora;
• uslove i način utvrđivanja i raspoređivanja dobiti i snošenja rizika;
• nenovčane uloge i njihove vrijednosti, itd.

Ostvarena dobit društva po pravilu se dijeli srazmjerno udjelima članova. Društva sa ograničenom
odgovornošću ima sljedeće organe:
• skupštinu;
• upravni odbor;
• nadzorni odbor;
• direktora.

4.3.3 Komanditno društvo na akcije

Komanditno društvo na akcije je treći model društva kapitala. Ono u suštini predstavlja
kombinaciju komanditnog društva i akcionarskog društva.

4.4 Zadruge
Zadruge su također uobičajeni modeli organizovanja privrednih subjekata u zemljama
tržišne privrede. One su specifični model privređivanja i ispomaganja članstva.

12
 JU Srednja mašinsko saobraćajna škola Mostar

5. ZAKLJUČAK
Na kraju možemo zaključiti da je cijelokupna funkcija organizacije poslovanja jednog preduzeća ta
da se uz što manje troškove u poslovanju ostvari što veća dobit i profit uz kostantnu težnju za
daljnim unapređenjem preduzeća kako kroz adekvatan kadar koji će u budućnosti pridonjeti još
boljem poslovanju tako i uz odgovoarajuća materijalna dobra i opremu koja će olakšati to
poslovanje te radno okruženje učiniti što prijatnijim.
Rečeno je da postoje različiti oblici organizovanja preduzeća koji imaju određene prednosti i mane
ali cilj i svrha svakog modela su isti.

Savremena teorija organizacije temelji se na teoriji sistema, sistemskom pristupu i logističkoj

koncepciji. U tom pristupu osnovno je ostvarenje cilja uz prilagođavanje sistema okolini. Pri tome
mora postojati međuovisnost u užem i širem smislu (u sistemu i sistemu s okruženjem).
Ulazni elementi u procesu su: materijal, radna snaga i supstrat, a izlazni su proizvod. Procesje
postupak u kojemu se ulazni elementi procesa transformišu u izlazne.

Okolina je sve onošto okružuje posmatrani proces. Savremenu koncepciju organizacije karakteriše:
• dinamičnost;
• strukturne promjene;
• stohastičnost;
• motiviranost;
• multidisciplinarnost;
• adaptiranost.

U takvim uslovima nikada se ne treba zadovoljiti postojećim rješenjem, već uvijek treba težiti za
savremenijim i boljim. Ovdje se treba napomenuti da organizacija rada nikada nije tako dobra da
ne bi mogla biti bolja. Treba dodati da se i u savremenoj koncepciji organizacije pojavljuju mnoge
neizvjesnosti. Posmatrajući specifičnosti prijevoznog procesa, može se reći da postoji neizvjesnost
potrošnje usluge, neizvjesnost reakcije konkurencije, neizvjesnost opskrbljivanja rezervnim
dijelovima i dr. Za te neizvjesnosti treba se pripremati.

13
 JU Srednja mašinsko saobraćajna škola Mostar

LITERATURA
Internet:

 http://web.efzg.hr/dok/OIM/thernaus/PREDAVANJE%202.%20Teorije%20organizacije.pdf
 http://www.scribd.com/doc/32331865/Teorija-Organizacije-i-Menadzment
 http://www.scribd.com/doc/82590360/ORGANIZACIJA-skripta
 http://studenti.rs/skripte/menadzment/klasicna-teorija-organizacije/

Knjige:

 LJ. Topančarević: Organizacija i tehnologija cestovnog transporta, Beograd, 1987.,

 Alfier, D.: Uvod u ekonomiku unutrašnje trgovine, Informator, Zagreb, 1967.
 Božić, V.: Marketing u saobraćaju, Ekonomski fakultet Beograd, Beograd 1971.
 Đokić, L.: Organizacija drumskog transporta, Građevinaska knjiga, Beograd, 1970.
 Jusufranić, I.: Javni gradski prevoz, Fakultet za saobraćaj i Komunikacije Univerziteta
u Sarajevu, Sarajevo, 2003.
 O.Lindov: Tehnologija cestovnog transporta, Skripta zadatka, Fakultet za saobraćaj i
komunikacije Sarajevo, 2009.

14