HOÙA SINH HOÏC VAØ Y DÖÔÏC

PGS TS TRẦN THANH NHAÕN

Danh töø hoùa Sinh (Biochemistry, Bios = söï soáng) laàn ñaàu tieân
ñöôïc Carl Neuberg (1903) moät nhaø hoùa hoïc Ñöùc ñeà xöôùng.
Theo ñònh nghóa coå ñieån : hoùa sinh laø moân hoïc nghieân cöùu veà
nhöõng cô sôû hoùa hoïc cuûa söï soáng.

Teá baøo = ñôn vò caáu truùc vaø chöùc naêng cuûa cô theå soáng

Hoùa sinh hoïc  Sinh hoïc teá baøo, Sinh hoïc

phaân töû vaø Di truyeàn hoïc phaân töû

Hoùa sinh hoïc laø moân hoïc nghieân cöùu veà thaønh phaàn hoùa hoïc
cuûa caùc teá baøo cô theå soáng, cuøng vôùi caùc phaûn öùng vaø caùc quaù
trình maø chuùng traûi qua.
Muïc ñích cuûa hoùa sinh hoïc :
Moâ taû vaø giaûi thích ôû möùc ñoä phaân töû taát caû caùc tieán trình
hoùa hoïc cuûa caùc teá baøo soáng

Nhaø Hoùa sinh hoïc phaûi :

-Taùch rieâng bieät voâ soá caùc phaân töû hieän dieän trong teá baøo
-Xaùc ñònh caáu truùc cuûa caùc phaân töû naøy
-Xaùc ñònh chöùc naêng cuûa töøng phaân töû naøy

Söû duïng raát nhieàu kyõ thuaät phaân tích

Caùc phöông phaùp phaân tích chuû yeáu ñöôïc söû duïng trong caùc
phoøng thí nghieäm hoùa sinh
1- Caùc phöông phaùp phaân laäp vaø tinh cheá caùc sinh phaân töû:
-Muoái keát (tuûa protein baèng amoni sulfat….)
-Saéc kyù : giaáy, trao ñoåi ion, aùi löïc, lôùp moûng, khí, loûng, loûng
cao aùp, loïc gel
-Ñieän di: giaáy, cao aùp, thaïch, acetat cellulose, gel tinh boät,
gel polyacrylamid, gel SDS-polyacrylamid
- Sieâu ly taâm
2- Caùc phöông phaùp xaùc ñònh caáu truùc cuûa caùc sinh phaân töû:
-Phaân tích caùc nguyeân toá
-Phoå UV, khaû kieán, IR, NMR
- Thuûy phaân baèng acid hay kieàm ñeå khaûo saùt thaønh phaàn caáu
taïo cô baûn cuûa caùc chaát
-Söû duïng caùc enzym ñaëc hieäu phaân huûy caùc chaát ñeå khaûo saùt
(VD: protease, nuclease, glycosidase)
-Khoái phoå
-Caùc phöông phaùp phaân tích trình töï ñaëc hieäu (VD: phaân
tích trình töï cuûa caùc protein vaø acid nucleic)
-Phaân tích tinh theå baèng tia X
Kieán thöùc veà hoùa sinh laø caàn thieát cho taát caû caùc khoa hoïc
veà söï soáng
Di truyeàn : lieân quan ñeán kieán thöùc veà acid nucleic cuûa
Hoùa sinh
Sinh lyù hoïc : nghieân cöùu veà chöùc naêng cuûa cô theå ( lieân
quan maät thieát vôùi hoùa sinh hoïc)
Mieãn dòch hoïc : söû duïng nhieàu kyõ thuaät hoùa sinh vaø nhieàu
tieán boä cuûa mieãn dòch hoïc ñöôïc öùng duïng roäng raõi bôûi caùc
nhaø hoùa sinh
Döôïc löïc hoïc vaø Döôïc hoïc: döïa treân cô sôû lyù thuyeát veà hoùa
sinh hoïc vaø sinh lyù hoïc. Ñaëc bieät, haàu heát caùc döôïc phaåm
ñeàu ñöôïc chuyeån hoùa baèng caùc phaûn öùng xuùc taùc bôûi caùc
enzym
Caùc chaát ñoäc taùc ñoäng nhö theá naøo treân caùc phaûn öùng vaø caùc
quaù trình hoùa sinh trong cô theå : ñoäc chaát hoïc
Caùc kieán thöùc hoùa sinh ñöôïc söû duïng nhieàu ñeå nghieân cöùu caùc
khía caïnh caên baûn cuûa caùc loaïi beänh : beänh lyù hoïc
Vi sinh hoïc,ñoäng vaät hoïc, thöïc vaät hoïc söû duïng caùc tieán boä
cuûa hoùa sinh hoïc haàu nhö tuyeät ñoái

Caùc raøo caûn cuûa caùc khoa hoïc veà söï soáng ñaõ bò
thaùo boû : hoùa sinh hoïc trôû thaønh ngoân ngöû chung cuûa caùc
ngaønh khoa hoïc naøy.
Moái quan heä töông hoã giöõa hoùa sinh hoïc vaø y döôïc hoïc
thuùc ñaåy nhieàu tieán boä trong caû hai lónh vöïc
Hai lónh vöïc chuû yeáu cuûa caùc nhaø khoa hoïc veà söùc khoûe :
-hieåu roõ vaø duy trì ñöôïc söùc khoûe con ngöôøi
-hieåu roõ vaø trò lieäu hieäu quaû caùc beänh taät
Hoùa sinh hoïc aûnh höôûng raát nhieàu treân caû 2 lónh vöïc naøy
+ Hoùa sinh hoïc laøm saùng toû nhieàu khía caïnh veà söùc khoûe
vaø beänh taät
+ Nghieân cöùu veà caùc khía caïnh cuûa söùc khoûe vaø beänh taät
môû ra theâm nhieàu lónh vöïc môùi cuûa hoùa sinh
Ví duï:
-Kieán thöùc veà caáu truùc vaø chöùc naêng cuûa protein thì caàn
thieát ñeå laøm saùng toû söï khaùc nhau veà maët hoaù sinh cuûa
hemoglobin bình thöôøng vaø hemoglobin S (beänh hoàng caàu
hình lieàm) (acid glutamic ôû vò trí 6 chuoãi  ñöôïc thay baèng
valin)

-Maët khaùc vieäc phaân tích Hemoglobin S goùp phaàn giuùp hieåu
roõ hôn veà caáu truùc vaø chöùc naêng cuûa caû 2 loaïi Hb bình
thöôøng vaø baát thöôøng
 HOÙA SINH
Acid Protein Lipid Hydrat carbon
nucleic

Beänh di truyeàn Beänh thieáu Beänh xô vöõa Ñaùi thaùo

maùu HbS ñoäng maïch ñöôøng tuïy

Y DÖÔÏC
SÖÏ BÌNH THÖÔØNG CUÛA CAÙC QUAÙ TRÌNH HOÙA SINH
LAØ CÔ SÔÛ CUÛA SÖÙC KHOÛE
WHO ñònh nghóa veà söùc khoûe: laø tình traïng toát veà caùc maët
sinh lyù, taâm lyù, xaõ hoäi vaø khoâng chæ ñôn thuaàn laø khoâng coù
beänh taät hay khuyeát taät.
Ñöùng veà quan ñieåm tuyeät ñoái cuûa Hoùa sinh hoïc: söùc khoûe
coù theå ñöôïc xem nhö laø tình traïng maø taát caû caùc phaûn öùng
trong vaø ngoaøi teá baøo xaûy ra trong cô theå ñöôïc tieán haønh vôùi
tyû leä töông öùng vôùi söï sinh toàn cao nhaát cuûa sinh vaät trong
ñieàu kieän sinh lyù
Thöïc teá :
Chaêm soùc söùc khoûe = Kieán thöùc veà sinh hoïc + Taâm lyù
hoïc+Xaõ hoäi hoïc
 Caùc nghieân cöùu veà Hoùa sinh taùc ñoäng ñeán Dinh döôõng
hoïc vaø Y hoïc döï phoøng
Ñieàu kieän tieân quyeát ñeå baûo veä söùc khoûe : coù khaåu phaàn
aên toái öu veà maët dinh döôõng (ñaày ñuû vaø haøi hoøa caùc chaát)
+ caùc vitamin
+ caùc acid amin
+ moät soá acid beùo
+ caùc chaát khoaùng
+ nöôùc
Dinh döôõng hoïc coøn coù muïc ñích ngöøa beänh (xô vöõa ñoäng
maïch, ung böôùu): Y hoïc döï phoøng
Ñeå hieåu roõ veà dinh döôõng caàn raát nhieàu kieán thöùc veà Hoùa
sinh
 Haàu nhö taát caû caùc beänh ñeàu coù cô sôû hoùa sinh cuûa noù
-Haàu heát beänh taät = bieåu hieän baát thöôøng cuûa phaân töû,cuûa
phaûn öùng hoùa hoïc hay caùc tieán trình hoùa sinh
Caùc yeáu toá chính gaây beänh ôû ñoäng vaät vaø ngöôøi goàm:
1- Taùc nhaân vaät lyù: chaán thöông cô hoïc, nhieät ñoä cao, thay
ñoåi ñoät ngoät aùp suaát khí quyeån, phoùng xaï, shock do ñieän…
2- Taùc nhaân hoùa hoïc, goàm caû döôïc phaåm: caùc hôïp chaát ñoäc,
thuoác ñieàu trò…
3- Taùc nhaân sinh hoïc: virus, vi khuaån, naám, kyù sinh truøng
4- Thieáu oxy: thieáu maùu, giaûm khaû naêng cung caáp oxy maùu,
caùc chaát ñoäc taùc ñoäng treân caùc enzym oxy hoùa
5- Roái loaïn di truyeàn: baåm sinh hay phaân töû
6- Caùc phaûn öùng mieãn dòch: quaù maãn, beänh töï mieãn
7- Dinh döôõng thieáu caân ñoái: thieáu , thöøa
8- Roái loaïn noäi tieát : thieáu, thöøa

Caùc taùc nhaân treân taùc ñoäng treân moät hay nhieàu phaûn öùng
hoùa hoïc hay caùc phaân töû trong cô theå.
Caùc nghieân cöùu hoùa sinh ñöôïc öùng duïng nhieàu trong caû hai
lónh vöïc chaån ñoaùn vaø ñieàu trò beänh
Moät soá öùng duïng cuûa caùc nghieân cöùu hoùa sinh vaø xeùt nghieäm hoùa
sinh treân caùc beänh

Öùng duïng Ví duï

1-Nghieân cöùu nguyeân nhaân chuû Chöùng minh baûn chaát cuûa söï khieám
yeáu vaø cô cheá beänh khuyeát gen trong beänh xô nang

2-Ñeà xuaát söï ñieàu trò hôïp lyù caùc Duøng khaåu phaàn aên giaûm phenylalanin
beänh (1)treân ñeå ñieàu trò beänh phenylceton nieäu

3- Keát hôïp trong vieäc chaån Ñònh löôïng creatin kinase MB (CK-
ñoaùn moät soá beänh ñaëc hieäu MB) trong huyeát thanh ñeå chaån ñoaùn
beänh nhoài maùu cô tim

4- Thöïc hieän thöû nghieäm saøng Ñònh löôïng thyroid/maùu hay thyroxin
loïc trong vieäc chaån ñoaùn sôùm stimulating hormone (TSH)/ maùu treû
moät soá beänh sô sinh ñeå chaån ñoaùn nhöôïc giaùp baåm
sinh
Öùng duïng Ví duï

5- Phoái hôïp trong vieäc theo doõi Ñònh löôïng alanin

caùc tieán trình (vd: söï hoài phuïc, aminotransferase (ALT)
söï taêng naëng, söï thuyeân giaûm trong huyeát thanh ñeå theo doõi
hay taùi phaùt) cuûa moät soá beänh tieán trieån cuûa beänh vieâm gan
do nhieåm khuaån

6-Phoái hôïp trong vieäc ñaùnh giaù Ñònh löôïng carcinoembryonic

ñaùp öùng trò lieäu antigen (CEA) trong maùu ôû
beänh nhaân ñöôïc chöûa trò ung
thö ruoät keát
Taùc ñoäng cuûa döï aùn boä gen ngöôøi (Human Genome Project)
ñoái vôùi Hoùa sinh hoïc vaø Y Döôïc hoïc
-Cuoái nhöõng naêm 1990 ñaõ coù nhieàu tieán boä ñaùng keå trong
vieäc giaûi trình töï boä gen ngöôøi
-Thaùng 7/2000 laõnh ñaïo 2 nhoùm nghieân cöùu (International
Human Sequencing Consortium vaø Celera Genomics) thoâng
baùo treân 90% boä gen ngöôøi ñaõ ñöôïc giaûi trình töï.
- Ñaàu naêm 2001 baûn phaùc thaûo cuûa trình töï boä gen ngöôøi
ñöôïc coâng boá.
- Naêm 2003, ngoaïi tröø moät vaøi choã khieám khuyeát nhoû, trình
töï cuûa toaøn boä boä gen ngöôøi ñöôïc hoaøn taát (50 naêm sau moâ
taû baûn chaát xoaén keùp cuûa ADN bôûi Watson vaø Crick).
-Aûnh höôûng to lôùn ñeán hoùa sinh, caùc ngaønh sinh hoïc noùi
chung vaø vôùi y döôïc laø raát lôùn.
-Nhieàu gen chöa bieát tröôùc ñaây ñaõ ñöôïc khaùm phaù vaø bieåu
thò nhöõng protein töông öùng cuûa chuùng ñang ñöôïc khaûo
saùt.
-Phöông phaùp theo doõi caùc beänh veà gen ñaõ coù nhöõng caûi
tieán quan troïng.
-Aûnh höôûng chính treân caùc lónh vöïc nhö proteomic,
bioinformatic, biotechnology, vaø pharmacogenomic.
Vò trí cuûa moân hoùa sinh trong chöông trình ñaøo taïo döôïc só
ñaïi hoïc
- Laø moân cô sôû phuïc vuï cho caùc moân nghieäp vuï.
- Caáu truùc, tính chaátvaø noàng ñoä caùc phaân töû sinh hoïc trong
caùc teá baøo, dòch sinh vaät.
- Caùc quaù trình sinh toång hôïp, thoaùi hoùa caùc chaát
- Caùc quaù trình trao ñoåi, vaän chuyeån caùc chaát vaø naêng löôïng
cung caáp.
- Deã daøng tieáp caän moâi tröôøng xeùt nghieäm laâm saøng ôû caùc
beänh vieän.