ã¨fi`«O„`«O `«~°∞"å`«

ÉèÏ~°`«^Õâ◊O
aѨ<£K«O„^Œ
=∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

J#∞"å^Œ‰õΩÅ∞
ˆHâ◊=Ô~_ç¤

„Ѩ*Ïâ◊HÎ̃ |∞H±Ç¨Ï∫ãπ
Z"£∞ÃÇÏKü Éèí=<£, áê¡\ò <≥O. 21/1, J*Ï=∂ÉÏ^£, P~ü\˜ã≤ HõàϺ}=∞O_»Ñ¨O ^ŒQÆæ~°
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£–20. á¶È<£ : 040 - 27660013
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 1
 „ѨK«∞~°} ã¨OYº : 1228
„Ѩ^èŒ=∞ =Ú„^Œ} : [#=i, 2012
"≥Å : `. 300
„Ѩ`«∞ʼnõΩ
„Ѩ*Ïâ◊HÎ̃ |∞H±Ç¨Ï∫ãπ
1–1–187/1/2, zHõ¯_»Ñe¨ ,¡ Çà Ϸ ^Œ~åÉÏ^£–20. á¶È<£ : 27608107
„ÉÏOpÅ∞
Çà Ϸ ^Œ~åÉÏ^£, q[Ü«∞"å_», qâßYѨ@flO, u~°∞Ѩu, Y=∞‡O,
ǨÏ#‡H˘O_», #ÖÁæO_», QÆ∞O@∂~°∞, XOQÀÅ∞
=Ú„^Œ}
„Ѩ*Ïâ◊HÎ̃ _≥·b „Ñ≤O\˜OQ∑ „ÃÑãπ, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
2 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
q+¨Ü∞« ã¨∂zHõ
LáÈ^•…`«O ...............5
=∞#q ...............8
1. =ÚO^Œ∞=∂@ ...............9
2. =Åã¨"å^Œ "å~°ã`¨ fi« O ............ 19
3. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O–"å~°ã¨`«fiO ............ 33
4. ~å*ϺOQÆ Pq~åƒ=ù O - =ÚYº x|O^è#Œ Å∞ ............ 49
5. ~å*ϺOQÆ x~å‡}O, =∞øeHõ ÅHõ}Δ ÏÅ∞, ã¨Oã¨Å÷ ∞ ............ 71
66. `˘e ã¨O=`«û~åÅ∞ ............ 95
77. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ *ÏuQÍ UH©H~õ }° ......... 115
88. *ÏuQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ UH©H~õ }° - ÉèÏëê Ñ„ Ü
¨ Ú« HõÎ ~å„ëêìŠѨÙ#ifl~å‡}O ......... 135
9. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ *ÏuQÍ UH©H~õ }° - `≥QÅÆ qb#O ......... 145
10. *ÏuQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ UH©H~õ }° - á„ êOfÜ«∞"å^ŒO, á„ êOfÜ«∞ Jã¨=∂#`«Å∞ ........ 161
11. Pâß=Ç¨Ï ã¨O=`«û~åÅ∞ – ™êkèOz# Ѷe¨ `åÅ∞ ,1951– 64 ......... 175
12. q^ÕâßOQÆ q^è•#O – <≥Ç„ ˙ ¨ â◊HOõ ......... 199
13. [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥Ç„ ˙¨ – Kåi„`H« õ ^Œ$+≤ì HÀ}O ......... 231
14. ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞,1947–64, HÍO„QÔ ãπ ......... 247
15. ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞, 1947–65, Ñ„ u¨ ѨHOΔõ ......... 265
16. âߢãÎ≤ #∞O_ç WOk~åQÍOnè =~°‰Ωõ 1964–1969 ......... 289
17. WOk~åQÍOnè ã¨O=`«û~åÅ∞ 1969–1973 ......... 309
18. *ˇ.Ñ≤. L^Œº=∞O – J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ –
ѨsHõ‰Δ Ωõ xez# ÉèÏ~°`« Ñ„ *¨ Ï™êfi=∞ºO ......... 327
19. [#`å J~åK«Hõ HÍÅO,
WOk~åQÍOnè uiy JkèHÍ~° ã‘fiHÍ~°O 1977–84 ......... 349
20. ~år"£ ã¨O=`«û~åÅ∞ ......... 365
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 3
21. ã¨Ç¨Ï„™êaÌH˜ Ѩ~°∞QÆ∞ 1989 -99 ......... 379
22. ~å„ëêìÅÖ’ ~å[H©Ü∂« Å∞ –1, `«q∞à◊<å_»∞, PO„^Ñ„Œè ^¨ âÕ ,ò J™êûO ......... 397
23. ~å„ëêìÅÖ’ ~å[H©Ü∂« Å∞–2 , Ѩt=Û ∞ɡOQÍÖò, [=¸‡-HÍj‡~ü ......... 415
24. ѨO*ÏÉò ã¨OHΔÀÉèOí ......... 431
25. ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =º=ã¨,÷ 1947-1965
<≥„Ǩï ǨÏÜ«∂O ......... 451
26. ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =º=ã¨÷ 1965 -1991
J~°=Ü«∞º= ^Œâ◊HõO =∞^茺 ÉèÏQÆO : ã¨OHΔÀÉèíO - LѨâ◊=∞#O ......... 469
27. Pi÷Hõ ã¨O㨯~°}Å∞ – 1991 #∞O_ç ......... 487
28. #∂`«# ã¨Ç¨Ï„™êaÌÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Pi÷Hõ q^è•#O ......... 497
29. Éèí∂ã¨O㨯~°}Å∞–1
=Åã¨"å^Œ „ѨÉèÏ=O – *ÏfÜ«∞ Ô~·`«∞ L^Œº=∂Å "å~°ã¨`«fiO ......... 515
30. Éèí∂ã¨O㨯~°}Å∞ –2
[q∞O^•s q^è•#O ~°^Œ∞Ì – H“Å∞^•s ã¨O㨯~°}Å∞ ......... 529
31. Éèí∂ã¨O㨯~°}Å∞ –3
QÆi+ª̈ Ѩiq∞u – Éèí∂^•<À^Œº=∞O, Éèí∂QÆi+ª̈ Ѩiq∞`«∞Å∞ ......... 543
32. ã¨Ç¨ÏHÍ~° ã¨OѶ¨∂Å∞ – Éèí∂ã¨O㨯~°}Å∞ – ã¨g∞HõΔ ......... 555
33. =º=™êÜ«∂aè=$kú - ǨÏi`« qѨ¡=O ......... 575
34. ã¨fi`«O„`åº#O`«~°O =º=™êÜ«∞ áÈ~å\ÏÅ∞ ......... 585
35. =∞`«`«`«fi"å^Œ ѨÙ#~°∞^Œú~°} ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ......... 599
36. =∞`«`«`«fi "å^ŒO – ~å*ϺkèHÍ~° qxÜ≥∂QÆO ......... 613
37. ‰õΩÅO, JO@~åx`«#O, ‰õΩÅ =ºuˆ~Hõ ~å[H©Ü«∂Å∞, =ӺǨÅ∞ ......... 631
38. ã¨fi`«O„`å#O`«~°O ÉèÏ~°fÜ«∞ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ ......... 639
39. =Å㨠"å^•#O`«~° ÉèÏ~°`« ~å[ºO
~å[H©Ü«∞ Pi÷HÍaè=$kú : ѨijÅ# ......... 653
40. áêÅ<å ã¨Oã¨÷ÅÖ’ „Hõ=∞~åÇ≤Ï`«ºO ......... 665
41. #∂`«# ã¨Ç¨Ï„™êaÌ „áê~°OÉèíOÖ’ ......... 685

4 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 LáÈ^•…`O«
QÆ`«OÖ’ |Ǩïà◊ „Ѩ*Ï^Œ~°} á⁄Ok# =∂ ÉèÏ~°`« ã¨fi`«O„`« áÈ~å@O
(1857 – 1947) „QÆO^ä•xH˜ H˘#™êyOѨÙQÍ ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« Ѩi}Ï=∂ÅÃÑ·
D ~°K#« `«ÅÃÑ\Ïì=Ú. P „QÆO^äOŒ WOw¡+μ¨ Ö’ ÅHõΔ „Ѩ`∞« ʼnõΩ ÃÑQ· Í q„Hõ~ÚOK«|_»@"Õ∞
QÍHõ Ç≤ÏOn`À ã¨Ç¨ J<ÕHõ ÉèÏ~°fÜ«∞ ÉèÏ+¨Ö’¡ J#∞"å^Œ"∞≥ Oÿ k. P ѨÙã¨HÎ Íxfl „ѨK∞« iOz#
ÃÑOyfi<£ ã¨Oã¨÷ „Ѩuxkè _Õq_£ ^Õ"^£ ~Œ ü ™êfi`«O„`«º ™ê^è#Œ `«~∞° "å`« ã¨ÇϨ „™êaÌ z=i
=~°‰Äõ [iy# Ѩi}Ï=∂ÅÃÑ· ^•xH˜ `À_»∞QÍ =∞~À ~°K#« KÕÜ∞« =Åã≤OkQÍ =∂‰õΩ
Ѩ^Õ Ñ¨^Õ K≥|∞`«∂ =zÛ# g∞^Œ@ JO^Œ∞‰õΩ LѨ„Hõq∞OKå=Ú. 1999 z=i <å\˜H˜
P ~°K#« ѨÓ~°~Î ÚOk. ™êfi`«O„`«ºO `«~åfi`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 1947–2000 ¿Ñi@ Jk
„ѨK«∞i`«"≥∞ÿOk.
J<ÕHõ HÍ~°}ÏÅ =Å¡ ^•x =∞~À =Ú„^Œ} `«Ü∂« ~°∞ KÕÜ∞« =Åã≤ =zÛOk.
™ê^è•~°} „Ѩ*ÏhHõO #∞Oz „Ѩ`ÕºH˜Oz K«i„`« ™ê=∂lHõ âß„™êÎÅ∞, J~°úâßGO,
~å[H©Ü«∂Å∞ ã¨=∞HÍb# Ѷ¨∞@#Å#∞ J^茺ܫ∞#O KÕ¿ã q^•º~°∞÷Å #∞O_ç =zÛ#
ã¨ÊO^Œ# KåÖÏ L`åûǨÏO HõeyOzOk. J<ÕHõ qâ◊fi q^•ºÅÜ«∂Å∞, "Õ∞<Õ*ò"∞≥ O\ò
tHõΔ}Ï ã¨Oã¨÷Å∞ nxfl `«=∞ áê~î°º„QÆO^äŒOQÍ ZOK«∞HÀ=_»O`À ã¨=∞HÍb# K«i„`«
J^躌 Ü«∞#OÖ’ ÃÑ^ŒÌ Ö’@∞ Éèsí Î J~ÚO^Œ#fl ÉèÏ=# HõeyOk. D „QÆO^äOŒ ‰õÄ_®
Ç≤ÏOn`À ã¨Ç¨ J<ÕHõ ÉèÏ~°fÜ«∞ ÉèÏ+¨ÅÖ’ J#∞"å^Œ"∞≥ Oÿ k. D ѨÙãÎ̈HÍxfl =∞iO`«
`å*ÏѨ~K° =« Åã≤OkQÍ áê~ Ωõ Å∞ „ѨK∞« ~°}Hõ~Åΰ #∞O_ç XuÎ_ç Z‰õΩ¯"≥O· k.
x[OQÍ<Õ 1999Ö’ D ѨÙãÎ̈Hõ ~°K#« [iy# `«~åfi`« „áê^è•#º`« QÆÅ J<ÕHõ
Ѷ∞¨ @#Å∞ [iQÍ~Ú. D ѨÙã¨HÎ Oõ Ö’ "å@xfl\˜h á⁄O^Œ∞Ѩ~Û° =Åã≤# J=ã¨~"° ∞Õ ~°Ê_çOk.
#∂`«# ã¨ÇϨ „™êaÌ „áê~°OÉèOí <å\˜H˜ ^Õâ◊ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ JѨÓ~°fi"≥∞#ÿ Jaè=$kú ™êkèã∂¨ Î
^Œ∂ã¨∞‰õΩáÈ=_®xH˜ ã≤^OúŒ QÍ =ÙO_çOk. Pi÷Hõ ~°OQÆOÖ’ ^ÕâO◊ =ÚO^ŒO[ "ÕÜ∞« _»O`À
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 5
áê@∞ =∂i# ^Õâ◊ J}fi„ãÎ̈ ^ÕâßÅÖ’ ÉèÏ~°`ü Ǩϟ^• =∂~°_O» ÃÑ· ã¨∞n~°… ã¨O„ѨkOѨÙÅ∞
[~°∞QÆ∞`«∞O_»@O ‰õÄ_® |Ü«∞\˜ ^ÕâßÅ`À ^•x ã¨O|O^è•Å#∞ ã¨=¸ÅOQÍ
=∂ˆ~Ûã≤Ok. =∞~À"≥·Ñ¨Ù# ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∂Å∞ JO`«‰õΩ =ÚO^≥~°∞QÆx ™ê÷~ÚH˜
Ѩ_áç ÈÜ«∂~Ú. 2002Ö’ QÆ∞[~å`ü =∂~°}HÍO_» `«~åfi`« ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ™êfi`«O„`«ºO
`«~åfi`« Z#fl_»∂ Z~°∞QÆx Ju f„= „Ѩ=∂^ŒO Z^Œ∞~Ô O· k. "ÕÖÏk=∞Ok =Úã≤O¡ Å#∞
TK«HÀ`« HÀÜ«∞_»O, Wà◊§Ö’Oz `«i"Õ∞Ü«∞_»O [~°∞QÆ∞`«∂O>Ë ~åR „ѨÉ∞íè `«fiO, áÈbã¨∞Å∞
JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆO ‰õΩ=∞‡ÔH·¯ „¿ÑHõΔHõ áê„`« =Ç≤ÏOKå~°∞. J~Ú`Õ ÉèÏ~°`« áœ~°
ã¨=∂[OÖ’x W`«~° qÉèÏQÍÅ∞, „ѨÉ∞íè `«fi ã¨Oã¨Å÷ ∞ =∂„`«O WO^Œ∞‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
xÅ|_ç áÈ~å_®~Ú. W^ÕHÍÅOÖ’ ÉèÏ~°`« q^•º=º=ã¨#÷ ∞ =∞`«``« fi« ѨÓi`«O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
ÉÏǨ@OQÍ Ñ¨zÛQÍ „Ѩܫ∞`«flO [iyOk. áê~î°âßÅ q^•º ™ê÷~Ú Ñ¨Ùã¨ÎHÍÅ ^Œâ◊
#∞Oz [iy# D „ѨÜ∞« `«flOÖ’ <å\˜ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO K«∞~°∞QÍæ áêÖÁæOk. nxÃÑ<· å
^Õâ◊ "åºÑ≤`« x~°ã#¨ =ºHõ"Î ∞≥ Oÿ k. 2004Ö’ „ѨÉ∞íè `«fiO =∂iáÈ=_»O =Å¡ D Ѩ~=° ∞
„Ѩ=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ ^èÀ~°}H˜ ˜ J_»∞H¤ @
õ ì Ѩ_#ç @¡~ÚOk. "≥Ú`«OÎ ÃÑ#· D HÍÅO J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ
Pi÷HÍaè=$kúx K«∂_»@"Õ∞ QÍHõ P Ѷe¨ `åÅ∞ q™êÎ~O° QÍ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ ~åx qѨs`«
Ѩiã≤÷ux ‰õÄ_® K«∂ã≤Ok (ÉèÏ~°`«^Õâ◊O =∂#"åaè=$kú ã¨∂zHõÅÖ’ x*ÏxH˜
kQÆ*ÏiáÈ`«∞#flk). ^ÕâO◊ Ö’ ‰õΩÅ =∞`« qÉè[í #Å∞ =∞m§ `«Ö`ˇ ∞« `Î ∞« #fl ã≤u÷ QÀK«iã¨∞#Î flk.
JO^Œ∞=Å¡ ÃÑOyfi<£ ã¨O㨉÷ Ωõ K≥Ok# ~°q ã≤OQ∑ =∞=Ú‡Å∞fl XuÎ_ç ÃÑ@ì_O»
P"≥∂^ŒÜ≥∂Qƺ"Õ∞ J~ÚOk. 1999–2000 #∞O_ç 2007 =~°‰õÄ [iy#
Ѩi}Ï=∂ÅÃÑ· =¸_»∞ q™êÎ~"° ∞≥ #ÿ J^蕺ܫ∂Å#∞ "Õ∞=Ú [`«‰Äõ ~åÛ=Ú. #∂`«#
ã¨ÇϨ „™êaÌÖ’ ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =º=ã¨÷ J#fl H˘`«Î J^蕺ܫ∞O D HÍÅOÖ’ Pi÷Hõ ~°OQÆOÖ’
™êkèOz# Jaè=$kúH˜ ã¨O|OkèOz# |Ǩï=ÚY HÀ}ÏÅ#∞ qâ◊^ÑŒ ~¨ ∞° ã¨∞OÎ k. J^Õ
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ WOHÍ H˘#™êQÆ∞`«∞#fl f„= ã¨"åà◊§#∞, Ѩ\ Oì̃ Ѩ٠<ÀK«x ã¨=∞㨺Å#∞
‰õÄ_® <˘H˜¯ K≥|∞`«∞Ok. =∞`«``« fi« O ~å*ϺkèHÍ~° qxÜ≥∂QÆO J<Õ =∞~À H˘`«Î J^蕺ܫ∞O
=ÙOk. ~å*ϺkèHÍ~°O =∞`«`«`«fi J*ˇO_®#∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩáÈ=_®xH˜
QÆ#∞Hõ LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ @ Õ ~ì Ú`Õ UO [~°∞QÆ∞`«∞O^À QÆ∞[~å`ü Ѷ∞¨ @#Å#∞ q^•º =º=ã¨,÷
=∞`«`f« fiHõ~} ° qâı+¡ ã≤ ∂¨ Î K≥Ñʨ _»O K«∂™êÎ~∞° . =∞~À J^蕺ܫ∞O Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞ :
=Å㨠áêÅ# „ѨÉÏè =O, *ÏfÜ«∞, ~Ô `· åOQÆ L^Œº=∂Å "å~°ã`¨ fi« O J#flk. P `«~åfi`«
=¸_»∞ ã¨=∞„QÆ J^蕺ܫ∂Å∞ ™êfi`«O„`«ºO `«~åfi`« Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’

6 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

ZÖÏ J=∞Å∞ [iyOn K«iÛ™êÎ~Ú. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ =º=™êÜ«∞OÃÑ· =Å㨠áêÅ#
„ѨÉÏè "åxH© *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O ~Ô `· ∞« L^Œº=∞O =º=™ê~ÚHõ ã¨=∞㨺ÃÑ· fã¨∞‰õΩ#fl "≥Y· iH©
=∞^躌 QÆÅ H©ÅHõ ã¨O|O^è•xfl ‰õÄ_® D J^蕺ܫ∞O ^Œ$+≤Hì ˜ `≥ã∞¨ OÎ k. ™êfi`«O„`åº#O`«~O°
J~°ú â◊`åaÌH˜ ÃÑ|· _ç# HÍÅOÖ’ Éè∂í ã¨O㨯~°}Å f~°∞`≥#∞flÅ#∞ ZuÎK∂« ѨÙ`«∞Ok.
#∂`«# ã¨ÇϨ „™êaÌH˜ ã¨<åflǨÏO P `«~åfi`« J#fl J^蕺ܫ∂xfl q™êÎ~O° QÍ ã¨=iOz
qãÎ̈ $`«Ñi¨ Kå=Ú. ~år"£QÍOnè ǨÏ`åº#O`«~° HõÖ’¡Å ã¨O=`«û~åÅ#∂, P HÍÅOÖ’
=ÚO^Œ∞H˘zÛ# „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ q^ÕâßOQÆ q^è•# ã¨=∞㨺Å#∞ WO^Œ∞Ö’ á⁄O^Œ∞Ѩ~åÛ=Ú.
D HÍÅOÖ’<Õ 2007 =~°‰Äõ K«∂¿ãÎ ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∞« ~°OQÆOÖ’x ^•^•Ñ¨Ù Jxfl
„Ѩ^è•# ~å[H©Ü«∞ â◊‰õΩÎʼnõÄ „áêux^茺O HõeÊã¨∂Î J<ÕHõ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ U~°Ê_®¤~Ú.
WÖψQ ã¨ÇϨ „™êaÌ LëÈ^ŒÜ∞« O : 'q[Ü«∂Å∞ ã¨=∞㨺Å∞ J=HÍâßÅ∞— J#fl J^蕺ܫ∞O`À
ã¨Ç¨ J<ÕHõ H˘`«Î "å\˜x KÕ~åÛ=Ú.
ã¨=∞HÍb# K«i„`«‰Ωõ ã¨O|OkèOz# D ѨÙãÎ̈HOõ ™êfi`«O„`«ºO =zÛ# `«~åfi`«
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å[H©Ü∞« Pi÷Hõ Ѩi}Ï=∂xfl ã¨=∞„QÆ ^Œ$+≤`ì À Ѩijeã¨∞OÎ k. ~Ô O_»∞ =O^ŒÅ
ã¨O=`«û~åÅ =Å㨠áêÅ# ã¨∞n~°"… ∞≥ #ÿ , â◊H=Î̃ O`«"∞≥ #ÿ ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ „Ѩ*Ï
L^Œº=∞O ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`« iѨaH¡ ± Pq~åƒù"åxH˜ ^•ifã≤# <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ D "≥Ú`«OÎ
Ѩi}Ï=∂Å#∞ ÉËsA "Õã∞¨ OÎ k. „Ѩ`ºÕ H˜Oz ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`«ºO J~°=Ü«∞º= "åi¬HÀ`«û=
ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ D ~°K#« fã¨∞‰õΩ=ã¨∞#Î flO^Œ∞‰õΩ =∂‰õΩ =∞iO`« ã¨O`À+¨OQÍ =ÙOk.

#=O|~ü, 2007 aѨ<£ K«O^„ Œ

=∞$^Œ∞Å =ÚYs˚
Pk`«º =ÚYs˚

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 7

 =∞#q
„áê=∂}˜Hõ „Ѩã^≤ úŒ K«i„`« ѨÙãÎ̈HÍÅ „ѨK∞« ~°}Ö’ „Ѩ`ºÕ Hõ`« Kå@∞‰õΩO@∞#fl
„Ѩ*Ïâ◊HÎ̃ |∞H±ÇϨ ∫ãπ =∞~À qt+ì̈ „QÆO^äOŒ `À g∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ =ã¨∞#Î flk. ã¨=∞HÍb#
K«i„`« ~°K~« Ú`«Å‰õΩ Q“~°"åã¨Ê^Œ∞_≥#· aѨ<£ K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚Å∞
~°zOz# ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`«º áÈ~å@O „QÆO^ä•xfl QÆ`O« Ö’ "Õ∞=Ú JOkOKå=Ú. Jk
K«i„`« q^•º~°∞Å÷ Hˆ QÍHõ ~å[H©Ü∂« ã¨HΘ QÆÅ "å~°O^ŒiH˜ Jq∞`å^Œ~}° á⁄Ok x~°O`«~O°
ѨÙ#~°∞‡„^Œ}Å∞ á⁄O^Œ∞`«∂<Õ =ÙOk. JÖψQ Hõ$ëê‚~Ô _ç¤ ~åã≤# K«i„`« „QÆO^ä•Å ã≤sãπ#∞,
_çZ<£~≠° Ï „áêp# ÉèÏ~°`O« , ã¨f+π K«O„^Œ =∞^躌 Ü«ÚQÍÅ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ , ã¨∞q∞`ü ã¨~å¯~ü
P^è∞Œ xHõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `«k`«~° „QÆO^ä•Å#∞ ‰õÄ_® „ѨK∞« iOKå=Ú. ѨÅ∞ ^ÕâßÅ K«i„`«Å∞
„Ѩ = ÚY <Õ ` « Å , P^Œ ~ ° ≈ =¸~° ∞ Î Å rq`« K« i „`« Å ∞ ‰õ Ä _® x~° O `« ~ åÜ« ∞ OQÍ
JOkã¨∞<Î åfl=Ú. „áêp# „ѨÑO¨ K« K«i„`«, J"≥∞iHÍ „Ѩ[Å K«i„`«, „ѨÑO¨ K« „Ѩ[Å
K«i„`« #∞Oz PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò ~å[H©Ü∂« Å K«i„`« =~°‰Äõ Z<Àfl „QÆO^ä•Å∞ "≥Å∞=iOKå=Ú.
J^Õ HÀ=Ö’ WѨC_»∞ 'ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ — J#fl aѨ<£ K«O„^Œ
|$O^ŒO ~°K#« #∞ `≥Å∞QÆ∞Ö’ "≥Å∞=iã¨∞<Î åfl=Ú. D ѨÙãÎ̈HOõ qt+ì̈`#« ∞ ~°K~« Ú`«ÖË
=ÚO^Œ∞=∂@Ö’ qâ◊^ÑŒ ~¨ åÛ~°∞. H͉õΩO>Ë ã¨=∞HÍb# K«i„`« QÆ#∞Hõ H˘xfl ã¨OѶ∞¨ @#ʼnõΩ
ã¨O|OkèOz, H˘O^Œ~°∞ =º‰õΩÎʼnõΩ ã¨O|OkèOz "åi JOK«<åÅ`À =∂‰õΩ
`Õ_®Å∞O_˘K«∞Û. Jq "åi Jaè„áêÜ«∂Å∞ HÍQÍ "å~°∞ „QÆO^ä㌠OÎ̈ KÕã#≤ "åãÎ̈"åÅ∞
xifi"å^Œ"∞≥ #ÿ q. „Ѩ`ºÕ H˜Oz q^•º~°∞Åú HÀ}O #∞O_ç „áê^äqŒ ∞Hõ ã¨=∂Kå~° =#~°∞QÍ
^•xH˜ QÆÅ qÅ∞= Jáê~°"∞≥ Oÿ k.
QÆ`O« Ö’ J<ÕHõ J=¸Åº „QÆO^ä•Å#∞ J#∞=kOz „Ѩ*Ïâ◊HÎ̃ |∞H±ÇϨ ∫ãπ‰Ωõ
JOkOz# H˘=∂‡Ô~_ç¤ ˆHâ◊=Ô~_ç¤ D L„^ŒæO^è•xfl ‰õÄ_® `≥Å∞QÆ∞ KÕâß~°∞. "åiH˜
=∂ „Ѩ`ºÕ Hõ Hõ$`«[`˝ Å« ∞. W^Õ HÀ=Ö’ PÜ«∞# J#∞"å^ŒO`À Éèqí +¨º`«∞ÖÎ ’ =∞ixfl
Q˘Ñ¨Ê K«i„`« „QÆO^ä•Å∞ JOkã¨∞<Î åfl=∞x `≥eÜ«∞*ËÜ∞« _®xH˜ ã¨O`À+≤ã∞¨ <Î åfl=Ú.
– Ñ„ *¨ Ïâ◊HΘ |∞H±ÇϨ ∫ãπ
D „QÆO^ä•#∞"å^ŒOÖ’ qâı+¨OQÍ ã¨Ç¨ÏHõiOz# ™êÇ≤Ïf q∞„`«∞Å∞
HÔ . ã¨`º« ~°O[<£, Zãπ. Hõ$+¨„‚ Ѩ™ê^£, \˜. ™ê~ÚÉÏ|∞, ¿+H± MÏã≤O=b QÍ~°‰¡ Ωõ
Jaè#O^Œ#Å∞, Hõ$`«[`˝ Å« ∞. – Hˆ â◊=~Ô _ç¤
8 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 1
=ÚO^Œ∞=∂@
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨fi`«O„`«O ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å Pâ◊Å PHÍOHõÅΔ #∂`«# â◊HÍ~°OÉèÏxH˜
„áêux^躌 O =Ç≤ÏOzOk. =Åã¨"å^Œ "å~°ã`¨ fi« OQÍ ã¨O„Hõq∞Oz# "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O,
^Œ∞~°ƒù~° ¿Ñ^ŒiHõO, x~°HõΔ~å㨺`«, ™ê=∂lHõ Jã¨=∂#`«, J<åºÜ«∂Å#∞
JkèQqÆ ∞OKÕO^Œ∞‰õΩ 1947Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÖÏOQ∑=∂~üÛ „áê~°OaèOzOk. 1947 PQÆãìπ
15# =Åã¨"å^Œ xÜ«∞O„`«}‰õΩ JO`«O ѨeH˜Ok. WHõ â◊`åÉÏÌÅ "≥#∞HõÉÏ@∞ `«#O
JkèQÆq∞OKåe. ã¨fi`«O„`« áÈ~å@ "åQÍÌ<åÅ∞ J=∞Å∞ [~°áêe. „Ѩ[Å Pâ◊Å∞
<≥~°"Õ~åÛe.
ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å∞, "åi <åÜ«∞‰õΩÅ∞ q[Ü«∞O ™êkèOK«QÅÆ =∞<Õ qâßfiã¨O`À
^Œ$_è» x~°Ü
‚ ∞« O`À *Ïu x~å‡} HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ KÕÑ\¨ Ïì~∞° . 1947 PQÆãìπ 14 J~°~÷ å„u
[=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ KÕã#≤ „ѨMϺ`« LѨ<åºã¨O D L`åûǨxfl „ѨuaOaOzOk.
xi‡OK«=Åã≤# ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHõ ~°∂ѨÙ~ˆ YÅÃÑ,· *ÏfÜ«∞"å^ŒO,
Ãã‰õΩºÅi[O, „Ѩ*Ï™êfi=∞º qÅ∞=ÅÃÑ· `«fii`« Pi÷HÍaè=$kú ÅHΔͺÅÃÑ,· ã¨=¸Å"≥∞#ÿ
™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊÅÃÑ· qã¨Î $`«"≥∞ÿ# UHÍaè„áêÜ«∞O`À „áê~°OaèOK«@O Q˘Ñ¨Ê
™ê#∞‰õÄÅ`«. D qÅ∞=Å#∞, ÅHΔͺÅ#∞, g\˜x ™êkèOK«\ÏxH˜ J#∞ã¨iOK«=Åã≤#
=∂~åæxfl *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O 70 ã¨O=`«û~åÅ #∞O_ç ~°∂á⁄Okã¨∂Î =zÛOk. S#ѨÊ\˜H˜
D UHÍaè„áêÜ«∂xfl x~°O`«~°OQÍ qã¨Î $`«Ñ¨~°∞ã¨∂Î xi‡OK«=Åã≤ =ÙOk.
D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ <≥„Ǩ˙ x~°fiÇ≤ÏOz# áê„`«, PÜ«∞# „ѨuáêkOz Jaè=$kú Ѩ~z° #
PÖ’K«#Å∞ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ q.
=∞øeHõ ÅHΔͺÅ∞
"≥Ú^Œ\ k˜ J`«ºO`« =ÚYº"≥∞#ÿ Hõ~=ΰ ºO : ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ SHõº`«x Ѩi~°HOΔ̃ z
ã¨OѶ∞¨ \˜`O« KÕÜ∞« @O, ÉèÏ~°`*« Ïu x~å‡} „Hõ=∂xfl =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞H˘x áÈ=@O,
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 9
Jaè=$kú =∞iÜ«Ú ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê ™ê^èŒ#OQÍ *ÏfÜ«∞ ~å*Ϻxfl xi‡Oz
Ѩi~°HOΔ̃ K«@O. ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ SHõº`«x ^•x Ü≥ÚHõ¯ Jáê~°"∞≥ #ÿ „áêOfÜ«∞, ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ
`≥QÅÆ Ñ¨~"° ∞≥ #ÿ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ "≥q· ^蕺xfl QÆ∞iÎOz JOwHõiOK«@O ^•fi~å |Ö’¿Ñ`«O
KÕÜ∞« =Åã≤ =ÙOk. ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å |Ǩïà◊ QÆ∞iÎOѨÙÅ#∞ JOwHõiOz ™ê÷#O HõeÊOK«@O
^•fi~å, ^ÕâO◊ Ö’x qq^èŒ „áêO`åʼnõΩ, „Ѩ[ÅÖ’x qq^èŒ ÃãHõ#Δ ‰¡ Ωõ ÉèÏ~°`« ã¨=∂YºÖ’
`«QÆ∞ ™ê÷#O HõeÊOK«@O ^•fi~å ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞`«x Jaè=$kú Ѩ~°K«=Åã≤ =ÙOk.
D Ѩ^HŒä Oõ n~°H… ÍeHõ x~°O`«~° „Hõ=∞=∞<Õ J=QÍǨÏ# =ÙO_®e.
D „Hõ=∞OÖ’ Ãã‰õΩºÅ~ü ^Œ$HõÊ^äOŒ KåÖÏ „áê^äqŒ ∞Hõ"∞≥ #ÿ k. *ÏfÜ«∞<åÜ«∞‰õΩÅ∞
^Õâ◊ qÉè[í #, qÉè[í <å#O`«~° Ѷ∞¨ ~°¬}Å`À HõÅ`« K≥O^Œ‰Ωõ O_» Ãã‰õΩºÅ~ü ã¨=∂*Ïxfl,
~å*Ϻxfl xi‡OK« ã¨=∂Ü«∞`«=Î ∞Ü«∂º~°∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ qѨ=¡ O ~å[H©Ü∞« Ѩikèx Ju„Hõq∞Oz Pi÷Hõ ™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊÅ#∞
™êkèOKÕkQÍ =ÙO_®e. ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Pi÷HOõ QÍ J@ì_∞» QÆ∞ Ö’`«∞Å #∞O_ç ÃÑH· ˜
ZQÆÉÏHõ=Åã≤ =ÙOk. JO`ÕQÍHõ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ „ѨÑO¨ K« Pi÷Hõ =º=ã¨Ö÷ ’
JO`«~åƒùQÆOQÍ =ÙO@∂<Õ, ™êfi=ÅO|# „áêuѨkHõQÆey, q^Õj „áê|ÖϺxH˜
Ö’|_»xkQÍ =ÙO_®e. =∂Ô~¯\ò â◊‰Ωõ eÎ fl „ÃÑ"· @Õ ∞ "å}˜*Ϻxfl x~å@OHõOQÍ Ñ¨x KÕÜ∞« x¿ãÎ
Wk ™ê^躌 Ѩ_^» ∞Œ . JO^Œ∞‰õΩ „Ѩ}ÏoHõÅ∞ ÃÑ^ŒÌ ѨaH¡ ± ÃãHõ~ì ∞° J=ã¨~=° ∞=Ù`å~Ú. HÍ|\˜ì
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „Ѩ`ºÕ H˜Oz 1955 `«~∞° "å`« ^ÕjÜ«∞ =∂Ô~¯@∞ J=ã¨~åÅ#∞ f~°ÛQÆeQˆ
^ÕjÜ«∞ Ѩi„â◊=∞Å „áêuѨkHõ QÆÅ Pi÷Hõ q^è•<åxfl KÕÑ\¨ Oì˜ k. ™È+¨e*Ïxfl ‰õÄ_®
ÅHõΔ ºOQÍ ÃÑ@∞ìH˘#flѨÊ\˜H˜ ã¨fi`«O„`« *ÏfÜ«∞ Pi÷Hõ q^è•<åxfl ~°∂á⁄OkOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ
Pi÷Hõ =º=ã¨Ö÷ ’ x~å‡}Ѩ~"° ∞≥ #ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ KÕÑ@ ¨ _ì O» H©ÅHõOQÍ ZOK«∞H˘#flk.
ã¨=∂[ ã¨fi~°∂áêxfl ‰õÄ_® `«fi~°QÍ =∂~°Û=Åã≤ =ÙOk. ^Õâ◊OÖ’x ѨÅ∞
„áêO`åÅÖ’ kQÆ∞= ‰õΩÖÏÅ L^Œº=∂Å∞ =Ù#flѨÊ\˜H©, QÍOnèr JO@~åx`«<åxH˜
=ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_ç#ѨÊ\˜H˜ „QÍg∞} ã¨=∂[OÖ’ WѨÊ\˜H© ‰õΩÅ =º=ã¨÷ „Ѩ|ÅOQÍ
=ÙOk. Jã¨Ê $â◊º`« áê\˜OK«|_»∞`«∞Ok. kQÆ∞= ‰õΩÖÏÅ∞ x\Ï~°∞QÍ xÅ|_»QÅÆ ã≤u÷ Ö’
ÖË=Ù. ѨÙ~°∞ëêkèHºõ `« „Ѩ|ÅOQÍ =ÙOk. ¢ãÅΑ ∞ ‰õΩ@∞O|OÖ’ J}z"Õ`‰« Ωõ QÆ∞~°=Ù`«∞<åfl~°∞.
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÖ’, =Úã≤O¡ ÅÖ’ |ǨïÉèÏ~åº`«fiO =ÙOk. =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ "å~°ã`¨ fi« ǨωõΩ¯Å∞
ÖË=Ù. q_®‰õΩÅ∞ HÀˆ~ ǨωõΩ¯ ÖË^∞Œ . q^•º=HÍâßÅ∞ JO`«O`« =∂„`«"∞Õ . 1951 <å\˜H˜
„Ѩ[ÅÖ’ x~°HõΔ~å㨺`« J*Ï˝#O ã¨~°fi™ê=∂#ºO. ѨÙ~°∞+¨μÅÖ’ 25 âß`«O, ¢ã‘ÎÖÖ’
7.9 âß`«O =∂„`«"∞Õ JHõ~Δ åã¨∞ºÅ∞.
10 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 *Ïu x~å‡}OÖ’ Kåi„`«Hõ „áê^è•#º`« QÆÅ ~Ô O_»∞ ÃÑ^ŒÌ =∂~°∞ÊŠѨ@¡ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
iѨa¡‰õΩ¯ x~å‡`«Å∞ ^Œ∂~°^Œ$+≤ì x|^ŒúŒ`« Hõey=Ù<åfl~°∞, "≥Ú^Œ\ ˜k: x~°HõΔ~åã¨∞ºÅ`À
áœ~°¿ãfiK«Û QÆÅ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨=∂*Ïxfl xi‡OK«@O. ~Ô O_»=k: „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∞«
K«„@ Ѩiq∞`«∞ÅÖ’ Pi÷HÍaè=$kú KÕÑ@ ¨ @
ì O. WѨÊ\˜ =~°‰Ωõ Pi÷HÍaè=$kú ™êkèOz#
Jxfl ã¨=∂*ÏÅÖ’ ÖËHõ `˘Å∞`« áêi„âßq∞HõOQÍ =º=™êÜ«∞HõOQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ K˘K«∞Û‰õΩ
áÈ~Ú# Jxfl ã¨=∂*ÏÅÖ’ Hõ@∞ìk@ì"∞≥ #ÿ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO – „Ѩ`ºÕ H˜Oz HÍi‡‰õΩʼnõΩ
KåÖÏ Ñ¨iq∞`«O KÕÜ∞« |_çOk. =∞~˘Hõ "≥Ñ· Ù¨ "≥Ú^Œ\ ˜ #∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ =Ü≥∂[#
F\˜OQÆ∞`À ¿ãfiK«ÛùQÍ x*Ï~ÚfQÍ x~°fiÇ≤ÏOK«|_Õ ZxflHõÅ „áêuѨkHõÃÑ· U~°Ê_Õ
áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å∞ QÆÅ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∞« =º=ã¨÷ ÖËHõ „áêux^躌 „ѨÉ∞íè `«fi q^è•#O Ѩ@¡
x|^Œ`ú « Hõey=ÙOk. JO`ÕQÍHõ „ѨÉ∞íè `«fiO Ü«¸x=i≈\©Å∞ Ѩ„uHõÅ∞ HÍi‡Hõ ã¨OѶ∂¨ Å∞,
~Ô `· ∞« ã¨OѶ∂¨ Å∞ W`«~° =$uÎ ã¨OѶ∂¨ Å∞ ÖÏO\˜ áœ~° JkèHÍ~° L`«ÊuÎ ™ê÷<åÅÖ’ gÖˇ#· O`«
`«‰Ωõ ¯= *’HõºO KÕã∞¨ HÀ=Åã≤ =ÙO@∞Ok. ^ÕâO◊ Z^Œ∞~À¯#∞#fl ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞«
ã¨"åà◊§#∞ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºÜ«Ú`«OQÍ Ñ¨i+¨¯iOK«=Åã≤ =ÙO@∞Ok.
<åÜ«∞Hõ`«fiO Z^Œ∞~˘¯#fl ÃÑ^ŒÌ ~å[H©Ü«∞ Hõ~°Î"åºÅÖ’ XHõ\ ˜ : ã¨fi`«O„`«
áÈ~å@HÍÅOÖ’ „Ѩ[ÅÖ’ „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ „Ѩ*Ï™êfi=∞º K≥`· <« åºxfl ~ÚOHÍ ÃÑOK«@O.
"≥#∞Hõ|_ç# ^Õâ◊OÖ’ ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å∞ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO HõO>Ë ‰õ_»∞ѨÙxOѨÙH˘#_»OÃÑ·#<Õ
Pã¨H˜Î K«∂ѨÙ`å~°x, ‰õÄ_»∞QÆ∞_®¤ h_»H˜ Ǩg∞ HõeÊOK«HõáÈ`Õ "åiH˜ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO
x~°∞ѨÜ∂≥ QÆ=∞x K≥¿ÑÊ 'Ô~ã· Éπ ∫Öò ã≤^•úO`«O— Ü≥ÚHõ¯ qq^èŒ "åºYºÅ#∞ <åÜ«∞Hõ`fi« O
ѨÓiÎQÍ u~°ã¯¨ iOzOk.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ "≥q· ^躌 O s`åº *ÏfÜ«∞ ã¨=∞„QÆ`x« ÃÑOá⁄OkOKÕO^Œ∞‰õΩ
„Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∞« x~å‡}O J=ã¨~=° ∞x QÆ∞iÎOK«|_çOk. ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê fã¨∞H˘x
=KÕÛO^Œ∞‰õΩ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO J`«º=ã¨~=° ∞x ÉèÏqOK«|_çOk. ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å∞ HÍã¨Î =ÚO^Œ∞
"≥#∞HõQÍ "åi F@∞ǨωõΩ¯ ^•fi~å "åi JkèHÍ~åxfl =ºH©HÎ iõ ™êÎ~x° , "åi J=ã¨~åÅ#∞
fˆ~Û ™ê=∂lHõ =º=ã¨÷x fã¨∞H˘x =™êÎ~°<Õ P^Œ~°≈„áêÜ«∞"≥∞ÿ# PÖ’K«#x <≥„Ǩ˙
ã¨=∞i÷OKå_»∞.
„Ѩã¨∞Î`«O =Ù#fl Pi÷HõѨ~°"≥∞ÿ#, ‰õΩÅѨ~°"≥∞ÿ# ¢ã‘ΠѨÙ~°∞+¨ q=HõΔ Ñ¨~°"≥∞ÿ#
=º`庙êÅ#∞ JkèQqÆ ∞OKÕO^Œ∞‰õΩ ¿Ñ^ŒiHÍxfl ~°∂ѨÙ=∂Ñ≤ r=# ™ê÷~Úx ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ
Pi÷HÍaè=$kú „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü«∞ =º=ã¨÷ʼnõΩ ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê`À_»∞ HÍ"åe.
ÉèÏ~°`« ã¨=∂[ x~å‡}O `«fii`«QuÆ x ™È+¨eã¨∞ì kâ◊QÍ =∂~°Û|_®e. HÍx ™ÈqÜ«∞\ò

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 11

Hõ=¸ºx[O `«~Ç° ¨ Ö’ [iy f~åÅx HÍ^Œ∞. D ÅHΔͺŠ™ê^è#Œ ‰õΩ qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ SHõº`«
J=ã¨~°=∞x QÆ∞iÎOK«|_çOk HÍ|\˜ì ã¨fi`«O„`« áÈ~å@ ÅHõΔ º=¸ JÖψQ, ÅHΔͺxfl
™êkèOKÕ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~°∂áêÅ K«∞@∂ì qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ UHÍaè„áêÜ«∞O ~°∂á⁄OkOѨ|_®e.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O =ºHÎ̃ Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∂[O Ü≥ÚHõ¯ ™œÉèÏQͺxH˜, ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ
ã¨=∂#`åfixH˜ =∞Oz rq`åxH˜ ã¨O|OkèOz# JOK«<åÅ#∞ ÃÑOzOk. 1950 #∞O_ç
x~°O`«~O° QÍ ™êQÆ∞`«∞#fl ~å[H©~¸Hõ~} ° „Hõ=∞O, JÖψQ 1971 <å\˜ WOk~åQÍOnèè
QÆsc ǨÏ\Ï"À x<å^ŒO – D JOK«<åÅ#∞ =∞s ÃÑOzOk. JOK«<åʼnõΩ J=∞Å∞‰õΩ
=∞^茺 JO`«~åÜ«∂xfl ÃÑ~°QÆhÜ«∞‰õΩO_® x~°O`«~°OQÍ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl „Ѩ[Å Pâ◊Å∞
PHÍOHõÅΔ ∞ gÖˇ#· O`« `«fi~°Ö’ <≥~"° ~Õ Û° |_®e. ã¨OH˜ÑΔ OΨ QÍ K≥áêÊÅO>Ë W`«~∞° Å∞ â◊`å|ÌO
WOHÍ JO`«HõO>Ë Z‰õΩ¯= HÍÅOÖ’ ™êkèOz# Jaè=$kúx ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å∞, "åi
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ H˘kÌ ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ ™êkèOKåÅx PHÍOH˜OΔ Kå~°∞. D Jaè=$kú ~°HáÎõ ê`åxfl
JkèHÍ~°"å^•xfl P„â◊~ÚOK«‰Ωõ O_®, qaè#fl ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ „áêOfÜ«∞ „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ
™ê÷#O HõeÊOKÕ „Hõ=∞O ^•fi~å „Ñ¨*Ï™êfi=∞º „áêuѨkHõ# ™êkèOK«=Åã≤ =ÙOk. WO^Œ∞‰õΩ
=º=™êÜ«∞ ã¨O㨯~°}Å#∞ „ѨÉèí∞`«fi „Ѩ}ÏoHõ#∞ |Å"≥∞ÿ# Ѩa¡H± ÃãHÍì~°∞x „Ѩ^è•#
™ê^è<Œ åÅ∞QÍ qxÜ≥∂yOK«∞HÀ=Åã≤ =ÙO@∞Ok.
D Hõ~"ΰ åºÅ#∞ <≥~"° ~Õ Û° \ÏxH˜ ~å[H©Ü∞« ã≤~÷ `° fi« O J=ã¨~O° . ~å[H©Ü∞« =º=ã¨÷
™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊÅ`À ã≤~÷ `° åfixfl J#∞ã¨O^è•#O KÕÜ∂« e. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ qѨ=¡ O ~å[H©Ü∞«
ã≤~÷ `° fi« O „áêuѨkHõQÍ „Hõ=∞|^ŒOú QÍ JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`«OQÍ ™êQÍe.
Jaè=$kú K≥O^Œ\ÏxH˜ ÖË^• ѨÙ~ÀQÆq∞OK«\ÏxH˜ ÖËHõ ™ê=∂lHõ Ѩ~"° ∞≥ #ÿ Jaè=$kú
#=¸<åx xÅɡ@∞ìH˘#\ÏxH˜ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ QÆÅ ã¨=∞~°`÷ ë Ñ· 1947 #∞O_ç D<å\˜
=~°‰Äõ KåÖÏ=∞Ok ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ - q^ÕjÜ«ÚÅ∞, q=∞~°≈‰õΩÅ∞ Jaè=∂#∞Å∞ ã¨O^ÕÇ¨ Å∞
=ºHõOÎ KÕã∂¨ Î =KåÛ~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ã¨fi`«O„`«OQÍx „Ѩ*Ï™êfi=∞ºOQÍx Z‰õΩ¯= HÍÅO
=∞#*ÏÅ^Œx, ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å[H©Ü∞« =º=ã¨÷ HÍã¨Î =ÚO^Œ∂ "≥#∞HõQÍ ‰õΩѨʉõÄÅ∞`«∞O^Œx,
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ã¨=∂YºQÍ Z‰õΩ¯= HÍÅO =ÙO_»É’^Œx, *ÏfÜ«∞ ~å[ºO ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ
„áêOfÜ«∞ Ѩ~"° ∞≥ #ÿ =ÚHõ¯Å∞ K≥H¯õ Å∞QÍ qzÛù#fl=∞=Ù`«∞O^Œx ѨÅ∞=Ù~°∞ *’™êºÅ∞
K≥áêÊ~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ Jã¨OMϺHõ"∞≥ #ÿ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ , ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ , ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ
`≥QÅÆ Ñ¨~"° ∞≥ #ÿ "≥q· ^蕺Å∞, ^•x ¿Ñ^ŒiHõO ™êOѶ∞≤ Hõ ^Œ∞~°âÌ ,◊ JO`«~åÅ∞, qaè#fl ™ê÷~ÚÅ`À
12 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
‰õÄ_ç# ™ê=∂lHõ x~å‡}O, qãÎ̈ $`« ™ê÷~ÚÖ’ =Ù#fl x~°∞^ÀºQÆO, J<ÕH"õ ∞≥ #ÿ ™ê=∂lHõ
Pi÷Hõ ã¨=∞㨺Å∞ ^•x *ÏfÜ≥ÿ∞Hõº`«x, ^•x „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨Oã¨÷efl, ^•x Jaè=$kú
„ѨÜ∞« `åflÅ#∞ |ÅÇ‘Ï#Ѩ~z° f~°`åÜ«∞x =∂\˜=∂\˜H˜ *’™êºÅ∞ K≥áêÊ~°∞. HÍ|\˜ì
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ =ÚHõ¯Å∞ K≥H¯õ Å=Ù`«∞O^Œx, q∞e@s JkèHÍ~° xÜ«∞O`«$`«fi áêÅ# ^•fi~å
Jk HõeÑ≤ =ÙOK«|_»∞`«∞O^Œx K≥áêÊ~°∞.
1960 ^Œâß|ÌO #∞O_ç WOHÍ Z‰õΩ¯=QÍ 80, 90 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ „áêOfÜ«∞
áêsìÅ∞ Pq~°ƒqù OK«@O „áê~°OÉè=í ∞~Ú#ѨÊ\˜ #∞O_ç KåÖÏ =∞Ok "åºMϺ`«Å∞ -
H˘O^Œ~∞° =∞s Pã¨HQÎ̃ Í ZѨC_»∞ qzÛù#fl=∞ÜÕ∞ºk ‰õÄ_® JOK«<å "ÕÜ∞« ™êQÍ~°∞. Wxfl
ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ WHõ¯_» Ãã‰õΩºÅ~ü ~å[H©Ü∞« =º=ã¨÷ Ѩx KÕã∂¨ Î ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ
HõeÑ≤=ÙOK«@O ‰õÄ_® g~°∞ *’™êºÅ∞ K≥ѨʉõΩO_® x"åiOK«ÖËHõáÈ~ÚOk. K≥·<å
áêH˜™êÎ<`£ À Ü«Ú^•úÅ∞, <≥„Ǩ˙ =∞~°}O, WOk~åQÍOnè ǨÏ`«º, =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ
‰õΩÅѨ~°"≥∞ÿ# Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« Ѷ¨∞@#Å∞, #HõûÖˇ·@¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡, HÍj‡~°∞Ö’ Dâß#º
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ѨO*Ï|∞Ö’ JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ `«q∞à◊<å_»∞Ö’ "Õ~åÊ@∞"å^Œ L^Œº=∂Å∞
– ÖÏO\˜ QÆO^Œ~Q° Àà◊O ~å[H©Ü∞« ã¨OHΔÀÉèOí `«Öuˇ #Î „Ѩu ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’#∂ D q=∞~°≈‰õΩÅ∞
`«=∞ *’™êºÅ∞ ѨÙ#ó„áê~°OaèOKå~°∞.
1960Ö’<Õ J"≥∞iHÍ Ñ¨O_ç`∞« _»∞ Ѩ„uHÍ ~°K~« Ú`« ÃãeQ∑¿ÇÏiã¨<£ ~ÚÖÏ
*’㨺O K≥áêÊ_»∞. 'Ѩiã≤÷`«∞Åhfl ã¨fi`«O„`«O =∞#∞QÆ_»‰õΩ „Ѩu‰õÄÅOQÍ =Ù<åfl~Ú.
q+¨Ü∞« "Õ∞q∞@O>Ë "åã¨=Î OQÍ U ÉèÏ~°`~« å[º"≥∞<ÿ å =∞#QÆÅ∞QÆ∞`«∞O^•.— 1967Ö’ >ˇ"ÿ ∞£ û
Ѩ„uHõ qÖËHiõ <≥qÖò "Õ∞H±û"≥Öò 'qaè#fl=∞=Ù`«∞#fl ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO— ji¬H#õ
=~°∞ã¨QÍ „ѨK«∞iOz# "庙êÅÖ’ '„Ѩ*Ï™êfi=∞º K«„@OÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâßxfl Jaè=$kú
Ѩ~K° Õ Q˘Ñ¨Ê „ѨÜ∂≥ QÆO qѶŨ =∞~ÚOk— Jx ~åâß_»∞. JѨC_»∞ [~°∞QÆ#∞#fl <åÅæ=
™ê^è•~°} ZxflHõÅ∞ `«Ñʨ xã¨iQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ [iˆQ z=i ZxflHõÅ=Ù`åÜ«∞x *’㨺O
K≥áêÊ_»∞.
J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ „ѨH\õ O˜ K«|_ç#ѨC_»∞ ѨÅ∞=Ù~°∞ `«=∞ *’㨺O Ѷe¨ Oz#^Œx
ÉèÏqOKå~°∞. H˘O^Œ~°∞ =∞iH˘O`« =ÚO^Œ∞‰õΩáÈ~Ú ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x „Ѩ*Ï™êfi=∞º
q^è•<åxH˜ z=iQÍ âßâ◊fi`«OQÍ „QÆÇϨ }O Ѩ\ Oì˜ ^Œx, Jk QÆ`O« Ö’ÖÏQÍ =ÙO_»É’^Œx
|Å¡Q∞Æ kÌ =∞s K≥áêÊ~°∞. =∞i H˘O^Œ~∞° Pi÷HÍaè=$kú ™êkèOK«@OÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
Ü≥ÚHõ¯ Jâ◊H`Îõ x« QÆ∞iOz <˘H˜¯ K≥áêÊ~°∞. "åi Jaè„áêÜ«∂Å ##∞ã¨iOz ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
~å[H©Ü∞« ã¨Oã¨Å÷ x~å‡}O xˆ~tÌ OK«∞H˘#fl Jaè=$kú ÖHΔͺÅHõ#∞QÆ∞}OQÍ ÖË=x, "å\˜x
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 13
™êkèOK«\ÏxH˜ xÜ«∞O`«$`«fiO HÍHõáÈ~Ú<å XHõ "Õ∞~°‰õΩ XuÎ_ç |Å=O`«O
J=ã¨~=° ∞=Ù`åÜ«∞x Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤~∞° .
=∞~À"≥·Ñ¨Ù f„="≥∞ÿ# Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« qѨ¡=O ÖˉõΩO_® ZÖÏO\˜ ™ê=∂lHõ
Pi÷Hõ ÖËHõ ~å[H©Ü∂« aè=$kú ™ê^躌 Ѩ_^» xŒ , *Ïu x~å‡}O ~å[H©Ü∞« „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO
Pi÷HÍaè=$kú *ÏfÜ≥ÿ∞Hõº`« *ÏfÜ«∞`«–J}QÍi# ^ÀÑ≤_çH˜ QÆ∞~°~Ú# "åix =∞Éèíº
ÃÑ>ËìO^Œ∞‰õΩ L^ÕÌtOK«|_ç# |∂@HõѨ٠=∂@Åx "å=∞ѨHõΔ ã¨Oâ◊Ü«∞"å^Œ∞Å∞
Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤~°∞. HÍ|\˜ì "å~°∞ 1925–49 HÍÅOÖ’ K≥·<åÖ’ =zÛ# Ô~·`åOQÆ
qѨ=¡ O ÖËHõ 1917Ö’ ~°ëêºÖ’ =zÛ# HÍi‡Hõ Hõ~¬° Hõ qѨ=¡ O ~å"åÅx, =ã¨∞OÎ ^Œh
"åkOKå~°∞. "åi Jaè„áêÜ«∂Å##∞ã¨iOz ¿Ñ^ŒiHõO Jã¨=∂#`« =~°æ „áê|źO
™ê=∂lHõ J}z"Õ`Å« ∞ HÍãÎ̈ =ÚO^Œ∂ "≥#∞HõQÍ J`«ºkèHõ „Ѩ*ÏhHÍxfl qѨ=¡ =∂~°Oæ
Ѩ\™ì˜ êÎ~Ú. ѶӨ º_»e*Ïxfl ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•<åxfl =∂„`«"∞Õ QÍHõ |∂~°∞"˚ å „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxfl
‰õÄ_® JO`«"Ú≥ Ok™êÎ~Ú. 1970 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí Ö’ ǨϟO=∞O„u`«fiâßY x"ÕkHõ
`«Ü∂« ~°∞ KÕã#≤ "åx`À ã¨Ç¨ ѨÅ∞=Ù~°∞ ѨijʼnõΩÅ∞. ǨÏi`«qѨ=¡ O Hˆ =ÅO ^èxŒ Hõ
Ô~·`«∞ňH ÖÏÉèÏÅ∞ `≥zÛÃÑ_»∞`«∞O^Œx, z#fl Ô~·`«∞efl á⁄ÖÏÅ #∞O_ç <≥\ ˜ì"Õã¨∞ÎO^Œx,
=º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅÖ’ x~°∞^Àºy`«#∞ ÃÑOK«Hõ `«Ñ¨Ê^Œx, Ѷ¨e`«OQÍ Ç¨Ïi`«qѨ¡=O
Z~°∞ѨÙQÍ =∂~°∞`«∞O^Œx *’㨺O K≥áêÊ~°∞. Éèíq+¨º`«∞ÎÃÑ· JO`«QÍ PâßÉèÏ=O ÖËx
"å=∞ѨH"Δõ å^Œ *’ã¨∞ºÅ∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ã¨fi`«O„`« Pi÷HÍaè=$kú K≥O^Õ J=HÍâßÅ#∞
‰õÄ_® „`Àã≤ÑÙ¨ KåÛ~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ѩ~ånè# #Ü«∂=Åã¨"å^Œ ^ŒâÖ◊ ’ „Ѩ"tÕ ã¨∞OÎ ^Œx
K≥áêÊ~°∞.
"å=∞ѨH,Δõ "å=∞ѨHˆ `Δ ~« "° å^Œ∞Å D ã¨Oâ◊Ü∂« `«‡Hõ"Y·≥ i`À áêÅ∞ ѨOK«∞H˘#x
"åix „Ѩã∞¨ `Î « =º=ã¨÷ ã¨=∞~°‰÷ Ωõ Å∞QÍ z„fHõiOKå~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ѩiã≤u÷ x J^躌 Ü«∞#O
KÕã∞¨ #Î fl J`«ºO`« „ѨuÉèÏ=O`«∞Öˇ#· ~å[H©Ü∞« âߢã"Ψ `Õ ÅΫ Ö’ XHõ~Ô #· _»|∞¡ º.ÃÇÏKü.=∂iãπ
*’<£û 1966Ö’ WÖÏ K≥áêÊ~°∞. 'ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Ѩi}Ï=∂ÅÃÑ· KåÖÏ ã¨O^ÕǨã¨Ê^Œ
Jaè„áêÜ«∂efl JOwHõiOK«@O XHõ ™êO„Ѩ^•Ü«∞=∞~ÚOk.... JÖÏO\˜ "≥Y· ~°∞Å`À
UH©ÉèíqOz# =ºH˜Î „ѨÉèí∞`«fi =ºH˜ÎQÍ, |Ü«∞\˜"å_çQÍ, ^•i `«Ñ≤Ê# ÉèÏ"À^ÕfiyQÍ
ѨiQÆ}O˜ Ѩ|_»∞`«∞<åfl_»∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ qq^èŒ ~°OQÍÅÖ’ - „QÍg∞} „áêO`«OÖ’ JO`«O`«
=∂„`«O Éèí∂ã¨O㨯~°}Å∞, qã¨Î $`«™ê÷~ÚÖ’ Éèí∂q∞ ÖËx"å~°∞, Ѩi„â◊=∞ÅÖ’
*ÏfÜ«∂^•Ü«∞OÖ’ KåÖÏ <≥=∞‡kQÍ ™êQÆ∞`«∞#fl Jaè=$kú ~ˆ @∞, qѨs`«"∞≥ #ÿ [<åÉèÏ
14 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
Jaè=$kú ˆ~@∞x J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ«∞@OÖ’ "≥·Ñ¶¨ÅºO, H˘#™êQÆ∞`«∞#fl Jã¨=∂#`«Å∞,
‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ J}z"Õ`,« =∞Ç≤Ïà◊ŠѨ@¡ q=Hõ,Δ =∞Oz Ѷe¨ `åÅ∞ W=fix q^•º q^è•#O,
HõÅ∞+≤`=« ∞=Ù`«∞#fl Ѩ~åº=~°}O, #QÆ~åÅÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl =ÚiH˜"å_»Å∞, =∂#=ǨωõΩ¯Å
^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO, ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ =Ú~îå`«`fi« O, áêsìÅ QÆO^Œ~Q° Àà◊ Ѩiã≤u÷ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl
~å[H©Ü∞« JâßOu, "Õ~åÊ@∞"å^Œ _ç=∂O_»∞¡ L^Œº=∂Å∞, áêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ "≥Ñ· Ũ¶ ºO,
áÈbã¨∞ Jã¨=∞~°`÷ « ÃÑ· ™ê÷~ÚÅÖ’ ÅOK«Q˘O_ç`#« O áêâ◊qHõ`Ö« ÏO\˜ H˜+¡ ì̈ ã¨=∞㨺efl
`«@∞ìH˘x xÅ|_»QÅÆ QÆ_O» H˘O`« `«‰Ωõ ¯=, x~åâß"å^Œ∞Öˇ#· ѨijʼnõΩÅ#∞ HõÅ=~°ÃÑ\˜Oì k.
Pâ◊Û~°ºK«H`˜ ∞« efl KÕãO≤ k. „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨Oã¨Å÷ ∞ ~å*ϺOQÆO `«Ü∂« ~°∞ KÕã#≤ "åi P^ÕâßÅ
"Õ∞~°‰Ωõ =∂~°Û|_»=<Õ "åã¨=Î O– HõÅ=~åxH˜ QÆ∞~°~Ú# D ѨijʼnõΩÅ q„ÉèÏOux
WOHÍ ÃÑOzOk. QÆ_zç # =O^Œ ã¨O=`«û~åÅ HÍÅOÖ’ ã¨fi`«O„`«áÈ~å@O, ^•x`À
áê@∞ P^èŒ∞xHõ "Õ∞^è•=ÙÅ∞– „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl ^ÕjÜ«∞O KÕâß~°x ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’
áê^Œ∞H˘ÖÏÊ~°x QÆ=∞xOK«_O» Ö’ D ѨijʼnõΩÅ∞ qѶŨ =∞Ü«∂º~°∞.
WÖÏO\˜ ã¨Oâ◊Ü∂« Å`À, *’™êºÅ`À UH©Éqíè OK«x ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ѩi}Ï=∂Å
qâı+¡ ‰¨ Ωõ Å∞ ‰õÄ_® "≥#∞Hõ|_ç# Pi÷Hõ q^è•#O Hõey, Pi÷Hõ Ö’@∞#∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl
ZO`À "≥q· ^躌 OQÆÅ ã¨=∂[OÖ’ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO Jaè=$kú ã¨=∞㨺ÅÃÑ· Ѩ~åº=Ö’H˜OKå~°∞.
"å~°∞ ‰õÄ_® ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å[H©Ü∞« ã≤~÷ `° fi« O Ѩ@¡ PO^Àà◊#K≥O^•~°∞. "å~°∞ áêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ
~å[H©Ü∞« Ѩ~"° ∞≥ #ÿ „Ѩu+ì̈OÉè#í U~°Ê_»∞`«∞O^Œx JOK«<å "ÕÜ∞« ÖË^∞Œ . HÍx "åiÖ’ KåÖÏ
=∞Ok ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ѨiáêÅ<å ã¨OHΔÀÉèOí Z^Œ∞~À¯=_»O „áê~°OÉè=í ∞~ÚO^Œx "åkOKå~°∞.
PHÍOH˜OΔ K«^yŒ # ™ê=∂lHÍaè=$kú H˘~°‰Ωõ Ѩ\ +˜ "ì¨ ∞≥ #ÿ ã¨=∞~°=÷ O`«"∞≥ #ÿ „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl
áê^Œ∞H˘ÅÊ_»O H˘~°‰Ωõ =∞øeHõ"∞≥ #ÿ x~å‡}Ѩ~"° ∞≥ #ÿ ã¨O™ê÷Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ J=ã¨~=° ∞x
<˘H˜¯ K≥ѨÙ`å~°∞. JkèHÍ~°"å^Œ =∞^ŒÌ`«∞^•~°∞ʼnõΩ, Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« qѨ¡=O Ü≥ÚHõ¯
"åOKèh« Ü«∞`« ã¨OÉè=í hÜ«∞`«Å‰õΩ, ^ÕâO◊ =ÚHõ¯K≥H¯õ Å=Ù`«∞O^Œ<Õ *’™êºÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
"åkã¨∂Î ‰õÄ_® QÍOnè <≥„Ǩ˙Å J*ˇO_® „áêuѨkHõQÍ ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ fã¨∞H˘x
=KÕÛ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ J=∞Å∞ [~°Ñ\¨ Ïxfl ã¨=∞i÷™êÎ~∞° .
~å[H©Ü∞« <åÜ«∞Hõ`fi« O
XHõ *ÏuQÍ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∞« =º=ã¨Q÷ Í ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =∞#∞QÆ_,» JÖψQ
ã¨fi`«O„`«áÈ~å@OKÕ xˆ~ÌtOK«|_ç# *ÏfÜ«∞ ÅHΔͺŠ™ê^èŒ# – n~°…HÍeHõ Pi÷Hõ

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 15

™ê=∂lHõâ‰◊ Ωõ ÅÎ ∞ ~°∂ѨÙk^Œ∞HÌ À=_»OÃÑ· J^è•~°Ñ_¨ =ç Ù<åfl~Ú. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ~å*H©Ü∞«
<åÜ«∞‰õΩÅ ã¨fiÉèÏ=O, xѨÙ}`«Å∞ Jx"å~°ºOQÍ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ áê„`« x~°fiÇ≤Ï™êÎ~Ú.
1947Ö’ „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ `˘e „ѨÜ∞« `åflʼnõΩ ÃÑ^ŒÌ ™ê#∞‰õÄÅ`«
JѨÊ\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ =ºH˜QÎ `Æ « Ü≥∂Qƺ`«, â◊HΘ ™ê=∞~å̺Å∞. "å~°∞ P^Œ~≈° =O`«∞Å∞, ™ê=∂lHõ
x|^Œ`ú « QÆÅ"å~°∞. qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ „Ѩ[Å =∞^Œ`Ì ∞« á⁄Ok# "å~°∞. *ÏfÜ«∞ HÍ~°º„Hõ=∞O
*ÏfÜ«∞ ÅHΔͺŠѨ@¡ L`«∞ûHõ`« HõeyOK«QÅÆ , „Ѩ[Å Pâ◊Å∞ PHÍOHõeΔ fl „Ѩu Ѷe¨ OK«QÅÆ ,
„Ѩ[ʼnõΩ |Å"≥∞ÿ# <åÜ«∞Hõ`«fiO JOkOK«QÆÅ <åÜ«∞‰õΩÅ∞. <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „Ѩ[ÅÃÑ·
„Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨Oã¨Å÷ ÃÑ· Jáê~°"∞≥ #ÿ qâßfiã¨O QÆÅ"å~°∞. JkèHÍ~°O H˘~°‰Ωõ „Ѩ[ÅÃÑ·
P^è•~°Ñ_¨ #ç "å~°∞. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞HÍÅOÖ’ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ qaè#fl „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ "≥Y· ~°∞Å∞
QÆÅ"åi`À K«iÛOz „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xH˜ ™ê÷#O HõeÊOK«QÅÆ , UHÍaè„áêÜ«∞ K«„@OÖ’
Ѩx KÕÜ∞« QÆÅ ™ê=∞~å÷ºxfl JÅ=~°∞ÛH˘<åfl~°∞. "å~°∞ n~°H… ÍeHõ JdÅÉèÏ~°`« ^Œ$HõÊ^è•xfl
JÅ=~°K∞« H˘x ~å¢+,ì̈ ™ê÷xHõ <åÜ«∞‰õΩÅ`À Hõeã≤ Ѩx KÕÜ∞« QÆeQÍ~°∞.
L#fl`« <åÜ«∞Hõ`«fi ÅHõΔ}O HÍO„ÔQãπˆH Ѩiq∞`«O HÍÖË^Œ∞. ã¨fi`«O„`« áêsì
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ ã≤. ~å[QÀáêÖÏKåi, Jã¨O`«$ѨΠHÍO„ÔQãπ"å^Œ∞ʼnõΩ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOz#
*ˇ.a.Hõ$ѨÖÏh, Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«"å^Œ∞Å <åÜ«∞‰õΩ_»∞ âߺO „Ѩ™ê^£ =ÚYs˚, HÍO„ÔQ¿ã`«~°
^Œo`« <åÜ«∞‰õΩ_»∞ a.P~ü. JOÉË^Œ¯~ü, ™È+¨eã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩÅ∞ PKå~°º #ˆ~O„^Œ^Õ"£,
[Ü«∞„ѨHÍ+π <å~åÜ«∞}, Hõ=¸ºxã¨∞Åì <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Ñ≤.ã≤. *’+≤, J[Üü∞Ѷ∞¨ ’+π, WÜ«∞OÜ«∞ãπ
#O|∂„káê^£Å∞ L#fl`« „Ѩ=∂}ÏÅ∞ QÆÅ <åÜ«∞‰õΩÅ∞.
nxH˜ q~°∞^ŒOú QÍ QÆ`« H˘xfl ^ŒâßÉÏÌÅ ã¨=∞㨺 iѨaH¡ ± ™ê÷Ñ#¨ HÍÅO <å\˜
ÅHõΔ}ÏÅ∞ xѨÙ}`«Å∞ QÆÅ <åÜ«∞‰õΩÅ H˘~°`«. WOk~åQÍOnèH˜ D ÅHõΔ}ÏÅ∞ H˘xfl
L<åfl~Ú. P"≥∞ ѨiáêÅ<å HÍÅOÖ’#∂ P `«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ ‰õÄ_® |Ǩïâß
D <åÜ«∞Hõ`fi« ÅHõ} Δ ÏÅ HÍ~°}OQÍ<Õ „áê|źO =Ç≤ÏOzOk. P `«~∞° "å`« <åÜ«∞Hõ`fi« O
™ê÷~ÚÖ’ „Hõ=∞OQÍ |ÅÇ‘Ï#`« P=Ç≤ÏOzOk. ѨÅ∞=Ù~°∞ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „áêO`åxH˜
=∞`åxH˜, ‰õΩÖÏxH˜ H˘xfl ‰õΩÖÏÅ „QÆ∂ѨÙʼnõΩ Ñ¨iq∞`«=∞Ü«∂º~°∞.
D ~°K#« ѨÙ~ÀQÆq∞ã¨∞#Î fl „Ѩ[Å Hõ^,Œä „Hõ=∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ qѨ=¡ O Hõ^.Œä ã¨fi`«O„`«
áÈ~å@ ã¨fiáêflxH˜ "åã¨=Î ~°∂ѨO HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „Ѩ[Å∞ ™êyOz# „ѨÜ∞« `åflÅ
Hõ^.Œä ~°K~« Ú`«Å∞QÍ "Õ∞=Ú =∂ =ºH˜QÎ `Æ « QÆ`O« Ö’H˜ "≥o§ xëêÊH˜HΔ Oõ QÍ qâı+¡ O≤ KÕ „ѨÜ∞« `«flO
KÕâßO. „Ѩ[Å ã≤÷uQÆ`«∞Å#∞ ÃÑOKÕ „Ѩܫ∞`åflÅÖ’ =∞"Õ∞Hõ"≥∞ÿ# PÜ«∂ Ѷ¨∞@#Å
16 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ á⁄Ok# áêH˜HΔ õ ^Œ$+≤xì L^ÕfiQÍxfl ѨÓiÎQÍ JkèQqÆ ∞OK«ÖHË áõ È~Ú =ÙO_»=K«∞Û.
áê~ Ωõ Å∞ QÆ=∞xOK«É’ÜÕ∞ q^èOŒ QÍ "Õ∞=Ú =∞# ~Ú\©=e QÆ`O« Ѩ@,¡ ã¨=∞HÍb#
Ѷ∞¨ @#ŠѨ@¡ qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ Pâß=ǨÏK«„@OÖ’ q=∞~°≈<å`«‡Hõ "≥Y· ix áê\˜OKåO.
=∂~°∞Ê H˘`«Î ã¨=∞㨺Å#∞ ã¨$+≤Oì zOk. Wq áê`« ã¨=∞㨺ʼnõΩ `À_»Ü∂« º~Ú.
H˘`«Î Ѩiëê¯~åÅ∞ J=ã¨~=° ∞Ü«∂º~Ú. Ѩi+¨¯iOK«=Åã≤# ã¨=∞㨺Å∞ ZÖÏ ZѨC_»∞
ZÖÏO\˜ Ѩi}Ï=∂Å <åtOz KÕÑ\¨ Ïìe? J<Õ ã¨fiÉèÏ"åxH˜ ã¨O|OkèOz#q. ÉÏxã¨`fi« O
JO`«"≥∞ÿ ã¨fi`«O„`«O ~åQÍ<Õ ã¨=∞㨺Åhfl LѨi`«ÖÏxH˜ =™êÎÜ«∞x QÍOnèr
JOK«<å"ÕÜ∞« ÖË^•! JO`ÕQÍHõ QÍOnèr 'HõÅ`« K≥O^Œ=Åã≤# ѨxÖË^∞Œ . =∞#O ã¨=∞^Œ$+≤`ì À
K«∂_»QeÆ y`Õ „Ѩu ã¨=∞㨺 Ѩi+¨¯iOѨ|_»∞`«∞Ok— Jx ‰õÄ_® K≥áêÊ_»∞. *ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`«,
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO, Ãã‰õΩºÅi[O, ã¨fi`«O„`« Pi÷HÍaè=$kú ã¨=∂#`«fiO ¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å#
ÖÏO\˜ ã¨fi`«O„`« áÈ~å@ "å~°ã`¨ fi« O ~ˆ HÔ uÎOz# PHÍOHõÅΔ ∞ U "Õ∞~°‰Ωõ <≥~"° ~Õ Û° |_®¤Ü∂≥
~å#∞#fl ã¨O=`«û~åÅÖ’ K«i„`«HÍ~°∞Å∞ JOK«<å"ÕÜ∞« =Åã≤ =ÙO@∞Ok.
<≥„Ǩ˙ â◊HOõ Ö’x `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ Pâß"åÇ¨Ï "å`å=~°}O <≥ÅH˘#flk.
1955Ö’ iѨaH¡ ± ÃÑ~ˆ _£x ã¨O^Œi≈Oz# `«~∞° "å`« <≥„Ǩ˙ P`«‡qâßfiã¨O`À ã¨O`«$Ñ≤`Î À
=ÚYº=∞O„`«∞ʼnõΩ ~åã≤# ÖËYÖ’ ~Úk „ѨuѶe¨ OzOk. 'XHõ¯\ÁHõ¯\˜QÍ ÖHΔͺefl ™êkèã∂¨ Î
=∞# *Ïu =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ`«∞#fl D ^Œ$â◊ºO`À <å ǨÏ$^ŒÜ∞« O QÆ~fi° O`À P#O^ŒO`À
Lá⁄ÊOQÆ∞`«∞Ok. Pâß=ǨÏ"å`å=~°}O, QÆ=∞ºOÃÑ· qâßfiã¨O =Ù<åfl~Ú.— H˘kÌ <≥ÅÅ
`«~∞° "å`« J~Ú# =∞~°ÖÏ ~ÚÖÏ K≥áêÊ_»∞. 'L^ŒÜ∞« ã¨O^蕺gzHõÅ∞. ZQÆ∞_»∞ kQÆ∞à◊`¡ À
‰õÄ_ç# ã¨∞n~°…"≥∞ÿ# ÉèÏ~°`«^Õâ◊ K«i„`«Ö’ #∂`«# â◊HÍ~°OÉèí=∞~ÚO^Œ<Õ ÉèÏ=#. D
q+¨ Ü « ∞ OÖ’ =∞# ^Õ â ◊ O Ö’x J㨠O MϺHõ " ≥ ∞ ÿ # „Ѩ [ ʼnõ Ω <Õ # ∞ „áêux^è Œ º O
=Ç≤Ïã¨∞<Î åfl##∞‰õΩO@∞<åfl#∞.— <≥„Ǩ˙x JO`« Pâß=Ǩïx KÕãO≤ ^Õq∞\˜? <≥„Ǩ˙ rq`«
K«i„`«HÍ~°∞_»∞ Ü«∞ãπ.QÀáêÖò =∂@Ö’¡ '=ºHÎ̃ ã¨fi`«O„`«O ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O, „Ѩ[Å
ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO, „Ѩ}ÏoHÍ |^Œú"≥∞ÿ# Jaè=$kú, *ÏfÜ«∞ ™êfi=ÅO|#, JO`«~å˚fÜ«∞
=º=Ǩ~åÅÖ’ Q“~°=„Ѩ^"Œ ∞≥ #ÿ ™ê÷#O – Jhfl L^•`«"Î ∞≥ #ÿ Q˘Ñ¨Ê ÅHΔͺÅ∞, Jhfl ‰õÄ_®
„Ѩ^•è #=∞O„u <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ „Hõ=∞|^ŒOú QÍ ™êkèOK«|_»∞`«∞<åfl~Ú.
<≥„Ǩ˙ ã¨fi`«O„`«O ~åHõ‰Ωõ ™êH©ÉΔ ∂íè `«OQÍ =Ù#fl <≥„Ǩ˙ `«~O° „Ѩ[Å∞ ^ÕâO◊
™êkèOK«QeÆ Qˆ HõO>Ë Z‰õΩ¯= Jaè=$kú <åtOKå~°∞. „Ѩ[Å∞ "Õ∞^è•=ÙÅ∞ <≥„Ǩ˙ áêÅ<å
HÍÅOÖ’<ÕQÍHõ WOk~åQÍOnè áêÅ<åHÍÅOÖ’ ‰õÄ_® – Hõhã¨O 1973–74 =~°‰Ωõ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 17
PâßÉèÏ=O`À<Õ =Ù<åfl~°∞ – HÍx „Hõ=∞OQÍ D LÖÏ¡ãO¨ L`«∞ûHõ`« P`«‡Q“~°=O ã¨#flyÅ¡_O»
"≥Ú^ŒÅ~ÚOk. J~Ú#ѨÊ\˜H© D ~°K«# "≥Å∞=iOK«#∞#fl q^èŒOQÍ J=ã¨~°"≥∞ÿ#k
™êkèOK«QeÆ yOn ‰õÄ_® KåÖÏ =ÙOk. „Ѩ`ºÕ H˜Oz „Ѩ[Å r=# ™ê÷~Úx ÃÑOK«@OÖ’
KÕÜ∞« QÆeyOk KÕÜ∞« @O [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ (JO^Œ∞‰õΩ x~åâ◊ q=∞~°≈Å∞ ã¨=∞~°h÷ Ü«∞"Õ∞). ™êkèOz#
QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ q[Ü«∂Å∂ =Ù<åfl~Ú. ^ÕâO◊ , ^Õâ◊ „Ѩ[Å Éèqí +¨º`«∞ΠѨ@¡ =∂ Pâß"åǨÏ
^Œ$HõÊ^äOŒ ã¨=∞~°h÷ Ü«∞"Õ∞#x D q[Ü«∂Å∞ ã¨Ê+ì̈O KÕã∞¨ <Î åfl~Ú.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ áœ~°ã`¨ åfixfl ã‘fiHõiOz ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ã≤~÷ Ñ° _¨ #ç „a\˜+μ¨ Ñ¨O_ç`∞« _»∞,
q∞+¨#s "≥iÜ«∞~ü Zefi<£ „"åã≤Ok KåÖÏ =~°‰Ωõ =∂ Jaè„áêÜ«∂Å#∞ ÉèÏ"åÅ#∞
=ºH©HÎ iõ ã¨∞OÎ ^Œx "Õ∞=Ú qâ◊fiã≤ã∞¨ <Î åfl=Ú. 'ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl QÆ∞iOz <Õ#∞ PâßÉèÏ=O`À
=Ù<åfl#∞. ^Õâ◊OÖ’x HÀáÈ„k‰õΩÎÖˇ·# Ü«Ú=‰õΩÅ∞ „Éèí=∞Å∞ `˘ÅyáÈ~Ú# =$^Œ∞úÅ∞
P„QÆÇϨ OQÍ =Ù<åfl~°∞. q=∞~°≈Å∞ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. H˘O`« =~°‰Ωõ ÅOK«Q˘O_ç`#« O =Ù#fl=∂@
x["Õ∞. KåÖÏ Jã¨=∞~°÷`« =ÙOk. #Ü«∞=OK«# ‰õÄ_® Z‰õΩ¯=QÍ<Õ =ÙOk. HÍx
™êkèOzOk ‰õÄ_® JO`« `«‰Ωõ ¯"ÕO HÍ^Œ∞. Z<Àfl „Ѩu‰õÄÅ`«Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ `«##∞
`å#∞ uiy ~°∂á⁄OkOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflã¨∞#Î fl *ÏuÖ’ ÉèÏQÆOQÍ =ÙO_»@O KåÖÏ
L^ÕfiQÆÑ~¨ K° Õ J#∞Éè=í O.—
=∞# "≥Ñ· Ö¨¶ ϺŠѨ@¡ "Õ∞=Ú KÕÑ>¨ ìË "≥Y· i QÀáêÅHõ$+¨‚ QÀYÖË `«# rq`«
K«~=° ∂OHõOÖ’ q∞`«"å^Œ∞ŠѨ@¡ KÕÑ\¨ #ì̃ "≥Y· i HÍ=K«∞Û. '^ÕâO◊ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl
^ŒâÖ◊ ’ =∞#O ™êkèOKÕ Ñ¶e¨ `åÅ∞ `«‰Ωõ ¯=QÍ =ÙO\ÏÜ«∞x, `«~K° ∞« QÍ x~åâßxã¨Ê $ǨÏʼnõΩ
QÆ∞~°=Ù`å=∞x =∞~°záÈHõO_ç. D áÈ~å@OÖ’ =∞#‰õΩ qkè xˆ~tÌ Oz# ™ê÷#O Jk. P
™ê÷<åxH˜ K≥Ok# Ѩx ѨÓiÎ KÕã≤#ѨC_»∞ =∞# ÉÏ^茺`« <≥~°"ÕiÛ#@¡=Ù`«∞Ok.
xã¨ûO^ÕÇϨ OQÍ D ÉÏ^躌 `« "åi q[Ü«∂Å`À ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ¿ã= KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ Éèqí +¨º`«~Î åʼnõΩ
JѨÊ*ˇÑʨ |_»∞`«∞Ok. „Ѩã∞¨ `Î « `«~åxH˜ K≥Ok# =∞#O „Ѩ^•è #OQÍ =∞# "≥Ñ· Ö¨¶ ϺÅ`À
^Õâ¿◊ ã= KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ã¨O`«$Ñ≤ÑÎ _¨ ®e. =∞# "≥Ñ· Ö¨¶ ϺŠ#∞O_ç Q˘Ñ¨Ê q[Ü«∂Å∞ ™êkèOKÕ
|ÅO KÕ‰Äõ ~°∞`«∞Ok.—

18 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 2
=Åã¨"å^Œ "å~°ã¨`«fiO
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =Åã¨"å^Œ QÆ`O« ã¨fi`«O„`å#O`«~O° ÉèÏ~°`^« âÕ ßaè=$kúH˜ QÆ∞k|O_»
J~ÚOk. W`«~° ~°OQÍÅÖ’ÖÏQÍ<Õ Pi÷Hõ ~°OQÆOÖ’ „a\˜+μ¨ áêÅ# ÉèÏ~°`« ^Õâßxfl
=∂iÛ"ÕãO≤ k. HÍx [iy# D =∂~°∞ÊÅ∞. Z.QÆO_»~ü „á¶êOH± ã¨iQÍæ =i‚Oz#@∞ìQÍ
"≥#∞HõÉÏ@∞`«#O Jaè=$kú, =º=™êÜ«∞O, Ѩi„â◊=∞Å∞, ~°"å}Ï ã¨=∂Kå~°O Pi÷Hõ
ѨiáêÅ#, q^•º~°OQÍÅÖ’x D =∂~°∞ÊÅ∞ "å\˜HõqQÍ K«∂¿ãÎ ™ê#∞‰õÄÅOQÍ
HõxÑ≤™êÎ~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ~Ô Ö· fiË Å Jaè=$kúÖÏQÍ. HÍx =Å㨠"å^Œ K«„@OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ,
=Åã¨"å^ŒOÖ’ Ѩx KÕÜ«∞@O =Å# Jq "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O „Hõ=∞OÖ’ Jx"å~°º
ÉèÏQÆ=∞Ü«∂º~Ú. JO`ÕQÍHõ Jq ¿Ñ^ŒiHÍxfl, „a@<£ÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ \» Ïxfl „a@<£H˜ Ö’|_ç
=ÙO_»\Ïxfl ÃÑOz =Åã¨"å^ŒO Pi÷Hõ x~å‡}O ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ ~°∂ѨO ^•ÅÛ_®xH˜ ^•i
fâß~Ú.
=∞øeHõ ÅHõ}Δ ÏÅ∞
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x =Å㨠"å^Œ x~å‡}ÏxH˜ <åÅ∞QÆ∞ =∞øeHõ ÅHõ}Δ ÏÅ∞<åfl~Ú.
"≥Ú^Œ\ k˜ : =Åã¨"å^ŒO ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ Pi÷Hõ q^è•<åxfl „ѨÑO¨ K« ÃÑ@∞ì|_ç^•s
q^è•#O`À ã¨OѨÓ~°"‚ ∞≥ #ÿ ã¨OH˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ qb<åxH˜ ^•ifã≤Ok. 1750Å #∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
Pi÷Hõ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ „a\˜+μ¨ Pi÷Hõ „ѨÜ∂≥ [<åÅ Jnè#OÖ’ =ÙOK«|_®¤~Ú. XHõ ^ÕâO◊
Ü≥ÚHõ¯ Pi÷Hõ q^è•#O „ѨѨOK« Pi÷Hõ q^è•#O`À J#∞ã¨O^è•#O KÕÜ«∞|_»_»O
Jx"å~°º=¸, ã¨fi`«O„`« Pi÷Hõ q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHõ ÅHõ}Δ O QÆ#∞Hõ Wk H©ÅHõ"∞≥ #ÿ
JOâ◊O
Ô~O_»=k : „a\˜+¨μ Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ J#∞‰õÄeOKÕO^Œ∞‰õΩ L`«ÊuÎ =∞iÜ«Ú
JO`«~å˚fÜ«∞ „â◊=∞ qÉè[í # Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ`ºÕ Hõ x~å‡}O ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ· |Å=O`«OQÍ
~°∞^Œ|Ì _çOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ PǨ~°^•è <åºÅ#∞ „ѨuÎ [#∞=Ú, K«=Ú~°∞q`«<Î åÅ∞, Yx*ÏÅ∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 19
ÖÏO\˜ =Ú_ç =#~°∞Å#∞ L`«ÊuÎ KÕã≤ ZQÆ∞=∞u KÕãO≤ k. a㨯@∞¡, K≥ÑC¨ Å #∞O_ç
Ü«∞O„`åÅ∞, HÍ~°∞¡ ~Ô Ö· fiË WO[#¡ =~°‰Ωõ „a\©+μ¨ Ñ¨i„â◊=∞ÅÖ’ `«Ü∂« ~Ô #· "å\˜x kQÆ∞=∞u
KÕã∞¨ H˘#flk. 1935–39 HÍÅO <å\˜H˜ ‰õÄ_® PǨ~°O, áêhÜ«∂Å∞, =Ú_ç Ѩ^•~å÷Å∞
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ZQÆ∞=∞`«∞ÅÖ’ 68.5 âß`«O =ÙO_»QÍ, Ü«∞O„`åÅÖ’ `«Ü∂« ~Ô #· =ã¨∞=Î ÙÅ
kQÆ∞=∞`«∞Å∞ 64.4 âß`«O =Ù<åfl~Ú.
=¸_»=k : Pi÷HÍaè=$kú „Hõ=∂xH˜ =¸ÅO Pi÷Hõ q∞QÆ∞Å∞ qxÜ≥∂QÆO ÖËHõ
ÃÑ@∞ì|_çH˘~°‰Ωõ Pi÷Hõ q^è•#OÖ’ ™êkèOz# á⁄^Œ∞ѨÙ. 1914 #∞O_ç 1946 =~°‰Ωõ
ã¨∂Å÷ *ÏfÜ«∂^•Ü«∞OÖ’ q∞QÆ∞Å∞ 2.75 âß`«O =∂„`«"∞Õ . 1971–75 HÍÅOÖ’
12 âß`«O.1914-46 HÍÅOÖ’ ÃÑ@∞ì|_ç ã¨OK«Ü∞« =Ú 6.75 âß`«O, 1971–75
HÍÅOÖ’ 20.14 âß`«O.
JO`ÕQÍHõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ q∞QÆ∞Å∞ ÖËHõ á⁄^Œ∞ѨÙÖ’ J`«ºkèHõ ÉèÏQÍxfl
=Åã¨"å^Œ~å[ºO qxÜ≥∂yOK«∞H˘#flk. =∞~˘Hõ ÃÑ^ŒÉÌ Ïè QÆO ^ÕjÜ«∞ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ =_ô¤
"åºáê~°∞Å∞ ™êfiÜ«∞`«OÎ KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. =Åã¨"å^ŒO JO`«=∞ÜÕ∞º <å\çH˜ ~Ô `· ∞« Å∞ K≥eO¡ z#
tã¨∞ÅÎ ∞ =_ôŤ ∞ 1400 q∞eÜ«∞#¡ ~°∂áêÜ«∞Å∞QÍ JOK«<å "ÕÜ∞« |_çOk. 1937 <å\˜H˜
„QÍg∞} ~°∞}ÏÅ "≥Ú`«OÎ 18000 q∞eÜ«∞#¡ ~°∂áêÜ«∞Å∞. =∞~˘Hõ JOK«<å "Õ∞~°‰Ωõ
~å*ÏÅ∞, [g∞O^•~° ∞ Å∞ W`« ~ ° ^Œ à Ï~° ∞ Å∞ *ÏfÜ« ∂ ^•Ü« ∞ OÖ’ 20âß`« O
qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. H˘kÌ ÉèÏQÆO =∂„`«"Õ∞ =º=™êÜ«∞O Ѩi„â◊=∞Å Jaè=$kúH˜
"≥zÛOK«|_çOk. J`«ºkèHõÉèÏQÆO Éèí∂™êfi=∞º q^è•<åxfl =_ô¤"åºáê~åxfl f„=`«~°O
KÕÜ∞« \ÏxH˜ qxÜ≥∂yOK«|_çOk.
WHõ `«~e° OѨ٠=ÙOk. kQÆ∞=∞`«∞ʼnõΩ q∞Oz# ZQÆ∞=∞`«∞Å ^•fi~å =Åã¨
~å[ºO, ^•x JkèHÍ~°∞Å∞, q^Õj =~°‰Î Ωõ Å∞ UHõ ѨHOΔõ QÍ ™êOѶ∞≤ Hõ q∞QÆ∞Å∞#∞ `«~e° OKå~°∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ^•xH˜ ã¨=∂#"≥∞#ÿ Pi÷Hõ "å}˜[ºÑ¨~"° ∞≥ #ÿ =ã¨∞ÑÎ ~¨ "° ∞≥ #ÿ Ѷe¨ `åÅ∞ á⁄O^ŒÖ^Ë ∞Œ .
P q^èŒOQÍ *ÏfÜ«∂^•Ü«∞OÖ’x 5 #∞O_ç 10 âß`«O UHõѨHõΔOQÍ ^Õâ◊O #∞O_ç
`«~e° OK«|_çOk. P q^èOŒ QÍ Pi÷Hõ =#~°∞Å∞ `«~e° OK«|_»∞`«∞O>Ë U ^Õâ"◊ ∞≥ <ÿ å ZÖÏ
Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞Ok?
<åÅæ=k : =Åã¨"å^ŒK„« \Ïxfl xi‡OK«@OÖ’ x~°~‚ ÚOK«@OÖ’ x~°fiÇ≤ÏOK«@OÖ’
~å[ºO x~°fiÇ≤ÏOz# H©ÅHõ"∞≥ #ÿ áê„`«. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ q^è•<åÅ∞ „a@<£Ö’ „a\˜+μ¨ Pi÷Hõ

20 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

„ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ „a\˜+μ¨ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•<åxH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ x~°~‚ ÚOK«|_®¤~Ú.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ "≥#∞HõÉÏ@∞ `«<åxH˜ =ÚYº"≥∞#ÿ HÍ~°}O Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ =º=™êÜ«∂xH˜
~å[ºO =∞^Œ`Ì ∞« x~åHõ~}° . Wk Jaè=$kú K≥O^Õ `˘e ^ŒâÅ◊ Ö’ ~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ K«∞~°∞HÔ #·
=∞^Œ`Ì ∞« á⁄Ok# „a@<£`À ã¨ÇϨ ^•^•Ñ¨Ù Jxfl ÃÑ@∞ì|_ç^•s ^ÕâßÅÖ’ [iy# ^•xH˜
aè#fl"≥∞#ÿ k, =Å㨠áêÅ# ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ· ¿ãfiKåÛ"å}˜*Ϻxfl |Å=O`«OQÍ qkèOzOk.
„a@<£, ѨtÛ=∞ Ü«¸~°ÑÙ¨ , J"≥∞iHÍÅ∞ `˘e ^ŒâÅ◊ Ö’ ã¨∞OHÍÅ J_»∞Q¤ À_»Å "≥#∞Hõ
Jaè=$kú K≥O^•~Ú. HÍx =Å㨠~å[ºO ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ ã¨∞OHÍÅ ~°HõΔ} HõeÊOK«
x~åHõiOzOk.
1918 `«~∞° "å`« *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O XuÎ_`ç À „ѨÉ∞íè `«fiO H˘xfl Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ
XHõ "Õ∞~°‰Ωõ ã¨∞OHÍÅ ~°H}Δõ HõeÊOK«Hõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . D ~°H}Δõ ‰õÄ_® `«y#O`«QÍ QÍHõ
J~°H˘~°QÍ HõeÊOK«|_çOk. JO`ÕQÍHõ 1880Å #∞O_ç „Ñ¨É∞íè `«fiO ÉèÏ~°fÜ«∞ Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ
Ǩx HõeyOKÕk QÍ#∞ „a\˜+μ¨ Ñ¨i„â◊=∞ʼnõΩ J#∞‰õÄÅOQÍ#∂ =ÙO_Õ „^Œ=º q^è•<åxfl
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜Oì k.
WO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ „Ѩ™êÎqOz# q^èOŒ QÍ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ™ê=∂lHõ q∞QÆ∞Å∞Ö’x
KåÖÏ ÃÑ^ŒÌ ÉèÏQÍxfl =Å㨠~å[ºO qxÜ≥∂yOK«∞H˘#flk. KåÖÏH˘kÌ ÉèÏQÍxfl =∂„`«"∞Õ
=º=™êÜ«∞O ÖËHõ Ѩi„â◊=∞Å∞ ÖËHõ ™ê=∂lHõ =∞øeHõ =ã¨`∞« Å∞ ÖËHõ q^Œº áêiâ◊√^躌 O
P~ÀQƺ ¿ã=Å ÖÏO\˜ *Ïu x~å‡} HÍ~°º„Hõ=∂ʼnõΩ "≥zÛOzOk.
=Åã¨~å[ºO ^•^•Ñ¨Ù `«# "≥Ú`«OÎ P^•Ü«∂xfl „a\˜+O≤ _çÜ∂« áêÅ<å=ã¨~åÅ
H˘~°‰Ωõ , „a@#‰õΩ „Ѩ`º« HõΔ Ñ¨~ÀHõΔ Ñ¨#∞flÅ K≥eO¡ Ѩ٠H˘~°‰Ωõ , „a\˜+μ¨ "å}˜[ºO Ѩi„â◊=∞Å
„ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ ¿ã=Å∞ KÕÜ∞« @O H˘~°‰Ωõ qxÜ≥∂yOzOk. ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÅ#∞ q∞Å@s
=ºÜ«∂xH˜, âßOu Éè„í ^Œ`Å« Ѩi~°H}Δõ ‰õΩ, Ѩ#∞flÅ =ã¨∂à◊#¡ ∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕ áœ~°Ñi¨ áêÅ#‰õΩ
"≥zÛOzOk. 1890 `«~∞° "å`« Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO P^•Ü«∞OÖ’ ^•^•Ñ¨Ù 50 âß`«O q∞Å@sH˜
"≥zÛOzOk. 1947–48Ö’ q∞e@s =ºÜ«∞O ^•^•Ñ¨Ù 47 âß`«O.
JO`ÕQÍHõ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ѩ#∞flÅ q^è•#O KåÖÏ J#∞z`«OQÍ <åºÜ«∞ q~°∞^ŒOú QÍ
=ÙOk. =Åã¨áêÅ<å HÍÅOÖ’ ~Ô `· ∞« ÅÃÑ· Éè∂í q∞tã¨∞Î ÉèÏ~°O "≥∂Ѩ|_çOk. ¿Ñ^ŒÅÃÑ·
LѨC Ѩ#∞fl qkèOK«|_çOk. Z‰õΩ¯= "Õ`<« åÅ∞ á⁄O^Õ L#fl`åkèHÍ~°∞Å∞, Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞,
=~°‰Î Ωõ Å∞ ÖÏO\˜ JkèHÍ^•Ü«∞ „QÆ∂ѨÙÅ∞ ^•^•Ñ¨Ù ZÖÏO\˜ Ѩ#∞flÅ∞ K≥eO¡ K«Ö^Ë ∞Œ . „Ѩ`º« HõΔ

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 21

Ѩ#∞flÅ∞ KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=. 1946–47Ö’ P^•Ü«∞Ѩ٠Ѩ#∞fl K≥eO¡ KÕ "åi ã¨OYº Hˆ =ÅO
3,60,000 =∂„`«"∞Õ . *ÏfÜ«∞, ~Ô `· ∞« L^Œº=∂Å XuÎ_ç HÍ~°}OQÍ<Õ 20= â◊`å|ÌOÖ’
Éè∂í q∞tã¨∞Î LѨC Ѩ#∞fl `«Q∞Æ `æ ∂« =KåÛ~Ú. 1900–01Ö’ ‰õÄ_® Éè∂í q∞tã¨∞,Î LѨC
Ѩ#∞fl =Å# =KÕÛ P^•Ü«∞O "≥Ú`«OÎ „ѨÉ∞íè `åfi^•Ü«∞OÖ’ 53 âß`«O 16 âß`«O =Ù<åfl~Ú.
Pi÷Hõ "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O
=Åã¨"å^ŒO ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =º=™êÜ«∞ áêi„âßq∞Hõ Jaè=$kúH˜ „Ѩu |O^èHŒ =õ ∞~ÚOk.
^ÕâO◊ Ö’x ѨÅ∞ „áêO`åÅÖ’ =º=™êÜ«∞O ã¨OÎ aèOzOk. ZHõ~åxH˜ =KÕÛ ã¨Q@Æ ∞ P^•Ü«∞O
H©}Δ O˜ zOk. 1901–1941 HÍÅOÖ’ `«Åã¨i =º=™êÜ«∞ L`«ÊuÎ 14 âß`«O H©}Δ O˜ zOk.
`«Åã¨i PǨ~°^•è <åºÅ `«Q∞Æ ^æ ÅŒ 24 âß`«O.
ã¨O=`«û~åÅ∞ QÆ_z» # H˘Ån Éè∂í ™êfi=ÚÅ =_ô"¤ åºáê~°∞Å, =~°‰Î Ωõ Å, =Åã¨
~å[ºO– „áê|źOQÆÅ =º=™êÜ«∞ x~å‡}O ~°∂Ѩ٠k^Œ∞HÌ ˘#flk. [g∞O^•s ~Ô `· åfis
„áêO`åÅÖ’ H“Å∞ áêeHÍѨ٠=º=™êÜ«∞O „áê|źO =Ç≤ÏOzOk. 1940Å <å\˜H˜
70 âß`åxH˜ ÃÑQ· Í Éè∂í q∞ Éè∂í ™êfi=ÚÅ xÜ«∞O„`«}Ö’ =ÙOk. "≥Ú`«OÎ =º=™êÜ≥∂`«ÊuÎÖ’
ã¨QÍxH˜ ÃÑQ· Í Éè∂í q∞ Éè∂í ™êfi=ÚÅ, =_ô¤ "åºáê~°∞Å, =Åã¨~å[ºO HÔ =· â◊=∞~ÚOk.
=º=™êÜ«∞OÖ’ =Å㨠~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ Pã¨HΘ „Ѩ^•è #OQÍ tã¨∞Î =ã¨∂à◊§‰õΩ
Ѩiq∞`«=∞~ÚOk. Jk =º=™êÜ«∂aè=$kúH˜ KåÖÏ `«‰õΩ¯= "≥zÛOzOk. JÖψQ
Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ =_ô"¤ åºáê~°∞Å∞ "åi Ü«∞[=∂#ºOÖ’ =Ù#fl á⁄ÖÏÅÃÑ· L`åÊ^ŒHõ ÃÑ@∞ì|_ç
ÃÑ>ËHì Oõ >Ë =_ô~ˆ¤ @∞¡ ÃÑOK«@"Õ∞ Z‰õΩ¯= ÖÏÉè^í •Ü«∞HõOQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Kå~°∞.
"åºáêsHõ~}° , H“Å∞ K«\ÏìŠѶe¨ `«OQÍ KåÖÏ „áêO`åÅÖ’ ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞«
=~°æO Jaè=$kú K≥OkOk. HÍx "åi`À J`«ºkè‰õΩÅ∞ á⁄ÖÏÅ∞ H˘x Éèí∂™êfi=ÚÅ∞
HÍ=\ÏxH˜, =_ô"¤ åºáê~°O KÕÜ∞« \ÏxH˜ „áê^è•#º`« xKåÛ~°∞. Ѷe¨ `«OQÍ KåÖÏ H˘kÌ
„áêO`åÅÖ’ q∞#Ǩ~ÚOz ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∞O KåÖÏ <≥=∞‡kQÍ Jaè=$kú
K≥OkOk. =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ z#fl ~Ô `· ∞« ʼnõΩ H“Å∞^•~°‰¡ Ωõ áêeHÍѨÙʼnõΩ =#~°∞Å∞ ÖË=Ù. =∞Oz
Ѩâ√◊ =ÙÅ∞, q`«<Î åÅ∞, Z~°∞=ÙÅ∞ =º=™êÜ«∂xfl "≥∞~°∞QÆ∞ Ѩ~∞° K«∞HÀ=\ÏxH˜ „áÈ`åûǨÏHÍÅ∞
ÖË=Ù. =Å㨠áêÅ<å HÍÅOÖ’ á⁄ÖÏÅ∞ H˘Ö’Ê=@O ÃÑiyOk. =º=™êÜ«∞ [<åÉèÏÖ’
á⁄ÖÏÅ∞ ÖËx =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ∞ 1871Ö’ 13 âß`«O =ÙO_»QÍ 1951 <å\˜H˜ 28
âß`åxH˜ ÃÑiQÍ~°∞. H“Å∞^•s áêeHÍѨ٠=º=™êÜ«∞OÃÑ· ~°nÌ ÃÑ~°Q_Æ O» `À =º=™êÜ«∞O
=ÚHõ¯Å∞ K≥H¯õ Å~ÚOk. =º=™êÜ«∞OÃÑ· |`«∞‰õΩÅ∞ QÆ_=» _»"∞Õ ^Œ∞~°ƒ~ù =° ∞~ÚOk.
22 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 „ѨÑO¨ K« =∂Ô~¯@∞`À J#∞ã¨O^è•#O ~°ÇϨ ^•~°∞Å ~Ô Å· ∞ =∂~åæÅ Jaè=$kú`À
„QÍg∞} L`«Ê`«∞ÎÅÖ’ Z‰õΩ¯= ÉèÏQÆO Ѩ@ì} „ѨѨOK« =∂Ô~¯@¡Ö’ „Ѩ"ÕtOK«\ÏxH˜
"å}˜[ºÑ¨O@Å L`«ÊuÎH˜ ^•ifã≤Ok. HÍx =º=™êÜ«∞ "åºáêsHõ~}° ÃÑ@∞ì|_ç^•s
=º=™êÜ«∂xH˜ ™êOˆHuHõ qxÜ≥∂QÍxH˜ ^•ifÜ«∞ÖË^∞Œ . ™ê~°=O`«"∞≥ #ÿ Éè∂í =ÚÅ∞, ÅaèOKÕ
h~°∞, W`«~° =#~°∞Å∞ PǨ~° ѨO@Å #∞O_ç "å}˜[º ѨO@Å"≥Ñ· Ù¨ =∞~°ÅÛ|_®¤~Ú.
Jaè = $kú K≥ O k# ^Õ â ßÅÖ’ =º=™êÜ« ∞ O P^è Œ ∞ hHõ i OѨ | _» ∞ `« ∂
qѨg¡ HõiOѨ|_»∞`«∂ =Ù#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =º=™êÜ«∞ L`«ÊuÎ q^è•#OÖ’ ^•^•Ñ¨Ù
ZÖÏO\˜ =∂~°∞ÊÖË^∞Œ . ÉèÏ~°`^« âÕ Ñ◊ Ù¨ ~Ô `· ∞« â◊`åÉÏÌÅ `«~|° _ç "å_ç# áê`«HÍÅѨ٠Ѩx=Ú@¡<Õ
"å_»_O» H˘#™êyã¨∞<Î åfl_»∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1951Ö’ LѨÜ∂≥ QÆOÖ’ =Ù#fl H˘Ü«∞º<åQÆà√◊ ¡
31.3 q∞eÜ«∞#∞¡ =ÙO_»QÍ W#∞Ѩ<åQÆà√◊ ¡ 930,000 =∂„`«"∞Õ . ~°™êÜ«∞xHõ Z~°∞=ÙÅ
qxÜ≥∂QÆO ^•^•Ñ¨Ù `≥eÜ«∞^Œ∞. Ѩâ√◊ =ÙÅ Z~°∞=ÙÅÖ’ KåÖÏ ÉèÏQÆO =$^è• KÕÜ∞« |_çOk.
1938–39Ö’ =º=™êÜ«∞Ü≥∂Qƺ"≥∞#ÿ Éè∂í q∞Ö’ Hˆ =ÅO 11âß`«O =∂„`«"∞Õ "≥∞~°∞QÔ #·
q`«Î<åÅ "å_»HõO [iyOk. "å\˜ qxÜ≥∂QÆO PǨˆ~`«~° "å}˜[º ѨO@ňH
Ѩiq∞`«=∞~ÚOk.
=º=™êÜ«∞ q^Œº ѨÓiÎQÍ J„â◊^Œú KÕÜ«∞|_çOk. 1946Ö’ 3110 =∞Ok
q^•º~°∞Å÷ Ö’ Hˆ =ÅO 9 =º=™êÜ«∞ HõàÏâßÅÅ∞ =∂„`«"∞Õ =Ù<åfl~Ú.
h\˜ áê~°∞^ŒÅ ~°OQÆOÖ’ =∂„`«"∞Õ H˘O`« Jaè=$kú ™êkèOK«|_çOk. 1940Å
<å\˜H˜ "≥Ú`«OÎ ™êQÆ∞ Éè∂í q∞Ö’ 27 âß`åxH˜ h\˜ áê~°∞^ŒÅ ™œHõ~º° O HõeÊOK«|_çOk.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ "≥#∞HõÉÏ@∞`«<åxH˜ =∞~˘Hõ HÍ~°}O JѨÊ\˜ áêi„âßq∞Hõ
Ѩiã≤u÷ . 19= â◊`å|ÌOÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ· qkèOK«|_ç# ¿ãfiKåÛù "å}˜[ºO`À áê@∞ „a@<£
#∞O_ç kQÆ∞=∞u J~Ú# KÒHõ L`«Ê`«∞ÅÎ áÈ\© HÍ~°}OQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ KÕu=$`«∞ÅÎ ∞ Ѩi„â◊=∞Å∞
‰õΩѨÊQÆ∂ÖÏ~Ú. Láêkè H˘Ö’Ê~Ú# KÕu =$`«∞ÅÎ "åiH˜ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ r=<Àáêkè
ÖË^Œ∞. "åiH˜ =Ù#fl XˆH XHõ =∂~°æO H“Å∞Ô~·`«∞Å∞QÍ áêeHÍѨÙÅ∞QÍ ‰õÄbÅ∞QÍ
=º=™êÜ«∞~°OQÍefl P„â◊~ÚOK«@O.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ 19= â◊`å|ÌO kfifÜ«∂~°O÷ #∞O_ç P^è∞Œ xHõ Ѩi„â◊=∞Å∞ Jaè=$kú
K≥O^•~Ú. HÍx L`«ÊuÎ LáêkèHÅõ Ê#Å s`åº Jaè=$kú K≥Ok# ^ÕâßÅ`À áÈeÛ`Õ
áêi„âßq∞HÍaè=$kú JO`«O`« =∂„`«"∞Õ . áêi„âßq∞HÍaè=$kú 19= â◊`å|ÌOÖ’ „Ѩ^•è #OQÍ

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 23

 „ѨuÎ, [#∞=Ú, \©Å‰õΩ 1930 ^Œâß|ÌOÖ’ K≥Hõ¯~° ã≤"≥∞O@∞ HÍy`«O ~°OQÍňH
Ѩiq∞`«=∞~ÚOk. 1907 `«~∞° "å`« W#∞=Ú L‰õΩ¯ Ѩi„â◊=∞ H˘O`« Jaè=$kú K≥OkOk.
HÍx 1946 <å\˜H˜ ‰õÄ_® [#Ѩ<å~° =¢ãΨ Ѩi„â◊=∞Å∞ "≥Ú`«OÎ áêi„âßq∞Hõ HÍi‡‰õΩÅÖ’
30 âß`«O =∞OkH˜ =∂„`«"∞Õ LáêkèHeõ ÊOKå~Ú. „a\©+μ¨ áêÅ# JO`«=∞ÜÕ∞º <å\˜H˜
*ÏfÜ«∂^•Ü«∞OÖ’ P^è∞Œ xHõ Ѩi„â◊=∞Å "å\Ï Hˆ =ÅO 7.5 âß`«O =∂„`«"∞Õ . ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
q^Œ∞º^Œ∞`«ÊuÎx Jaè=$kú Ѩ~K° @« OÖ’ "≥#∞HõÑ_¨ Oç k. JÖψQ ÉϺOH˜OQÆ∞ W#∂ûÔ~#∞û
~°OQÍÅÖ’ ‰õÄ_® ѨÓiÎQÍ "≥#∞HõÑ_¨ Oç k.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ áêi„âßq∞Hõ "≥#∞HõÉÏ@∞ `«<åxH˜ Pi÷Hõ Ѩ~ånè#`«‰Ωõ =ÚYº"≥∞#ÿ
HÍ~°}O L`åÊ^ŒHõ =ã¨∞=Î ÙÅ Ü«∞O„`åŠѨi„â◊=∞Å∞ ÖËHáõ È=@O. 1950Ö’ ‰õÄ_®
^ÕâßxHõ=ã¨~°"≥∞ÿ# Ü«∞O„`« ѨiHõ~åÅÖ’ 90 âß`«O kQÆ∞=∞`«∞Å∞ KÕã¨∞H˘#flk.
D "≥#∞HõÉÏ@∞`«<åxfl 1950,1984Å Pi÷Hõ QÆ}ÏOHÍʼnõΩ áÈÅÛ_»O ^•fi~å
QÆ=∞xOK«=K«∞Û. 1984H˜ K≥Ok# QÆ}ÏOHÍÅ∞ „ÉÏÔH@¡Ö’ W=fi|_®¤~Ú. 1950Ö’
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 1.04 q∞eÜ«∞<£ @#∞flÅ L‰õΩ¯ (6.9 q∞eÜ«∞<£ @#∞flÅ∞) 32.8 q∞eÜ«∞<£
@#∞flÅ∞ ÉÁQÆ∞æ (155.2 q∞eÜ«∞<£ @#∞flÅ∞) 2.7 q∞eÜ«∞<£ @#∞flÅ∞ ã≤"∞≥ O@∞ (29.9
q∞eÜ«∞<£ @#∞flÅ∞) 3 q∞eÜ«∞<£ ~°∂áêÜ«∞Å qÅ∞=*Ë¿ã Ü«∞O„`« ѨiHõ~åÅ∞ `ÕeHõáê\˜
ѨiHõ~åÅ∞ (328 q∞eÜ«∞<£ ~°∂áêÜ«∞Å∞) 7 ~Ô Å· ∞ WO[#∞¡ (200) 99000 ÃãH· à˜ √◊ §
(5,944,000) 14 q∞eÜ«∞<£ ZÅ¢HHì˜ Öõ ò ÖÏOѨÙÅ∞ (317.8 q∞eÜ«∞<£) 33,000 ‰õΩ@∞ì
q∞+¨#∞¡ (338,000) L`«ÊuÎ KÕã≤Ok. `«Åã¨i q^Œ∞º^Œ∞`åÊ^ŒHõ 14 ÔH_»|∞¡ ºÃÇÏKü
(160ÔH_»|∞¡ ºÃÇÏKü) KÕãO≤ k. 1950Ö’ =Ù#fl ÉϺO‰õΩ PѶ㑠∞¨ Å∞ âßYÅ ã¨OYº 5,072,
1983Ö’ g\˜ ã¨OYº 33,055H˜ ÃÑiyOk. 1950Ö’ 357 q∞eÜ«∞#¡ [<åÉèÏH˜ QÍ#∞
Hˆ =ÅO 2.3 q∞eÜ«∞#∞¡ =∞Ok =∂„`«"∞Õ P^è∞Œ xHõ Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ Láêkèá⁄O^•~°∞.
=º=™êÜ«∞O g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ @» O ÃÑ~°Q@Æ O =Å# ÃÑiy# „QÍg∞} Ѩ@}ì
[<åÉèÏ x+¨ÊuÎ Pi÷Hõ "≥#∞HõÉÏ@∞ `«<åxH˜ =∞~˘Hõ ã¨∂zHõ. 1851Ö’ ^•^•Ñ¨Ù 82.3
âß`«O „Ѩ[Å∞ „QÍg∞} „áêO`åʼnõΩ K≥Ok# "å~°∞. 1901Ö’ =º=™êÜ«∞OÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ #ç
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ [<åÉèÏ 63.7 âß`«O HÍx 1941 <å\˜H˜ Wk 70 âß`åxH˜ ÃÑiyOk.
=∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ 1901–1951 HÍÅOÖ’ [<åÉèÏ 40 âß`«O ÃÑiy#ѨÊ\˜H˜ 1901Ö’
áêi„âßq∞Hõ HÍi‡‰õΩÅ∞ 10.3 q∞eÜ«∞#∞¡ =ÙO_»QÍ 1951 <å\˜H˜ P ã¨OYº 8.8.
q∞eÜ«∞#¡‰Ωõ Ѩ_áç È~ÚOk.
24 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 1930Ö’ ^Œâß|ÌO z=i ã¨O=`«û~åÅ =~°‰Ωõ q^ÕjÃÑ@∞ì|_ç áêi„âßq∞Hõ
Pi÷Hõ ~°OQÆOÖ’ „áê|źO ™êkèOzOk. q^Õj "å}˜*Ϻxfl J^Œ∞Ѩ٠KÕãO≤ k. ÉÁQÆ∞æ
QÆ#∞Å∞, [#Ѩ<å~° Ѩi„â◊=∞, +≤ÑÊ≤ OQ∑, ÉϺH˜OQ∑ W#∂ûºÔ~#∞û, \© HÍѶ‘ áê¡O>Ë+#¨ á Ñ·
„a\©+μ¨ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ "åi "Õ∞<ÕlOQ∑ U*ˇhû HõOÃÑhÅ ^•fi~å ѨÅ∞ ÉèÏ~°fÜ«∞
Ü«∂[=∂#º HõOÃÑhʼnõΩ xÜ«∞O„uOKå~°∞. q^Õj ÃÑ@∞ì|_ç =Å# ^ÕâßxH˜ „Ѩu‰õÄÅ
Ѷe¨ `åÅ∞ ã≤kOú K«\ÏxH˜ HÍ~°}O ~å*ϺkèHÍ~°O q^ÕjÜ«ÚÅ KÕ`∞« Ö’¡ =ÙO_»@O.
Ѩi„â◊=∞Å∞ ^ÕâO◊ Ö’x H˘kÌ „áêO`åÅÖ’ #QÆ~åÅÖ’ Hˆ O„nHõ$`«=∞=@O =Å#
áêi„âßq∞HÍaè=$kèÖú ’ „Hõ=∞~åÇ≤Ï`«ºO KÀ@∞ KÕã∞¨ H˘#flk. Wk P^•Ü«∂ÅÖ’ qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ
„áêOfÜ«∞ Jã¨=∂#`«Å‰õΩ ^•ifÜ«∞@"Õ∞QÍHõ „áêOfÜ«∞ ã¨=∞„QÆ`å ™ê÷~Úx ‰õÄ_®
„ѨÉÏè q`«O KÕãO≤ k.
HÍx 1930,1940 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’' ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ q^è•<åxH˜ |ÖÏxfl KÕ‰Äõ iÛ
ã¨fi`«O„`å#O`«~° Pi÷HÍaè=$kúH˜ XHõ „áêuѨkHõx ã¨=∞‰õÄ~ˆ Û H˘xfl ÃÑ^ŒÌ =∂~°∞ÊÅ∞
ã¨OÉèqí OKå~Ú.
XHõ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ JOâ◊O ~°"å}Ï ã¨=∂Kå~° ™ê^è<Œ åÅ∞ Jaè=$kú K≥O^Œ@O.
1940 ^Œâß|ÌOÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ 65000 "≥∞àÿ ¡◊ ~À_»∞,¡ ^•^•Ñ¨Ù 42000 "≥∞àÿ ¡◊ ~Ô Å· ∞
=∂~åæÅ∞ =Ù<åfl~Ú. =ã¨∞=Î ÙÅ∞ `«fii`« ~°"å}ÏH˜ J=HÍâ◊O U~°Ê_çOk. áêi„âßq∞Hõ
qѨ=¡ O ÖˉΩõ O_® "å}˜[º qѨ=¡ O xi‡OK«|_çOk. Wk ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ q^è•<åxfl =∞iH˘O`«
=Åã¨"ånHõ~}° ‰õΩ' QÆ∞i KÕãO≤ k. JO`ÕQÍHõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x Ö’`«@∞ì „áêO`åÅÖ’ QÆÅ
=Ú_ç =#~°∞efl ZQÆ∞=∞u ~ˆ =ÙʼnõΩ, kQÆ∞=∞u KÕÜ∞« |_ç# áêi„âßq∞Hõ =ã¨∞=Î Ùefl ~ˆ =ÙÅ
#∞O_ç Ö’`«@∞ì „áêO`åʼnõΩ KÕ~"° ¿Õ ã ÅHõΔ ºO`À ~Ô Å· ∞ =∂~åæÅ∞ xi‡OK«|_®¤~Ú. ^ÕâO◊ Ö’x
qq^èŒ ˆHO„^•Å =∞^茺 ~°"å}Ï ™œHõ~åºÅ∞ HõeÊOK«|_»Hõ áÈ=@O`À =∂Ô~¯@∞¡
=Ú_ç=#~°∞ʼnõΩ ã¨O|OkèOz# ÉèÏ~°fÜ«∞ Ѩi„â◊=∞Å J=ã¨~åÅ∞ J„â◊^úŒ KÕÜ∞« |_®¤~Ú.
~Ô Ö· fiË ~°"å}Ï Kèås˚Å∞ ‰õÄ_® ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ kQÆ∞=∞`«∞Å Hõ#∞‰õÄÅOQÍ#∞, ^ÕâO◊ Ö’ JO`«~`æ° «
~°"å}Ï Ñ¨@¡ q=Hõ`Δ `« À#∞ x~°~‚ ÚOK«|_®¤~Ú. JO`ÕQÍHõ „a@<£ J"≥∞iHÍÅÖ’ ÖÏQÍ
QÍHõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x Ô~·Å∞ =∂~åæÅ∞ L‰õΩ¯ Ü«∞O„`« Ѩi„â◊=∞efl „áê~°OaèOK«ÖË^Œ∞.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x Ô~·Å∞ =∂~åæÅ Jaè=$kú`À „a\˜+¨μ L‰õΩ¯, Ü«∞O„`« Ѩi„â◊=∞Å∞
ÖÏÉèÏÖÏi˚OKå~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „ѨÉ∞íè `«fiO ã¨=∞~°=÷ O`«"∞≥ #ÿ P^è∞Œ xHõ áÈã¨Öì ò >ˇe„QÍѨÙ
q^è•<åxfl ™ê÷ÑO≤ zOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 25
 =∞~˘Hõ =ÚYº"≥∞#ÿ JOâ◊O ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ Ü«∂[=∂#ºOÖ’x z#fl Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ
XHõ áêi„âßq∞Hõ „áêuѨkHõ U~°Ê_»@O. Wk „Ѩu,Î [#Ѩ<å~°, *∫o Ѩi„â◊=∞Å∞, K≥H¯õ ~°
ã¨|∞ƒÅ∞ HÍy`«O JyæÃÑ>ˇÅì ÖÏO\˜ qx=∞Ü«∞^•s Ѩi„â◊=∞Å∞ Hõey=ÙOk. W#∞=Ú
L‰õΩ¯ ã≤"∞≥ O@∞, =∞øeHõ ~°™êÜ«∞<åÅ∞, =∞^躌 `«~Ç° ¨ L`åÊ^ŒHõ =ã¨∞=Î ÙŠѨi„â◊=∞Å∞
‰õÄ_® KåÖÏ `«‰Ωõ ¯= ™ê÷~ÚÖ’ Jaè=$kú K≥O^Œ@O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. 1930 <å\˜H˜
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ 2217 =∞Ok q^•º~°∞Å÷ `À Hˆ =ÅO U_»∞ WO[hiOQ∑ HÍÖËrÅ∞ =∂„`«"∞Õ
=ÙO_ç ™êOˆHuHõ q^•º=ã¨`∞« Å∞ KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=QÍ =Ù#flѨÊ\˜H˜ 1947 <å\˜H˜ âߢãΨ
™êOˆHuHõ xѨÙ}∞Å |$O^ŒO U~°Ê_çOk. Ѩi„â◊=∞ÅÖ’x J`«ºkèHõ Ü«∂[=∂#º ™êOˆHuHõ
L^ÀºQÆ∞Å∞ ÉèÏ~°fÜÕ∞`«~∞° Å∞.
1914 <å\˜H˜ ã¨fi`«O„`« Pi÷Hõ „áêuѨkHõ QÆÅ |Å"≥∞#ÿ ^ÕjÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•s
=~°Oæ Pq~°ƒqù OzOk. ÉèÏ~°fÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ q^Õj ÃÑ@∞ì|_ç`À ã¨O|O^èOŒ ÖËx
ã¨fi`«O„`« ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞. KåÖÏ W`«~° =Åã¨^âÕ ßÅÖ’ =Öˇ "å~°∞ ^ŒàÏ~°∞Å∞ QÍx ÖËHõ
q^Õj ÃÑ@∞ì|_çH˜ ÉèÏ~°`« =∂Ô~¯@∞H˜ =∞^躌 =∞^躌 =~°∞ÅÎ ∞ QÍx ÖËHõ q^Õj "å}˜[º ã¨Oã¨Å÷ Ö’
ExÜ«∞~ü ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ∞ QÍx HÍ^Œ∞. "å~°∞ |Ǩïâß ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x q^Õj
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å HõO>Ë ™êǨÏã≤‰Ωõ Å∞. Ѷe¨ `«OQÍ „a\˜+μ¨ W`«~° q^ÕjÃÑ@∞ì|_»∞Å HõO>ˇ
ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ ÃÑ@∞ì|_ç `«fii`«OQÍ QÆ}hÜ«∞OQÍ ÃÑiyOk. ~Ô O_»= „ѨÑO¨ K« Ü«Ú^ŒOú
=Úy¿ã<å\˜H˜ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ ÃÑ@∞ì|_ç 60 âß`«O ÃÑ^ŒÌ áêi„âßq∞Hõ ã¨Oã¨Å÷ ÃÑ· J^Œ∞ѨÙ
™êkèOzOk. ÉèÏs áêi„âßq∞Hõ ~°OQÆO HõO>Ë Z‰õΩ¯= *ÏfÜ«∂^•Ü«∂xfl áÈQÆ∞KÕã#≤
z#fl áêi„âßq∞Hõ ~°OQÆO ^•^•Ñ¨Ù ѨÓiÎQÍ ÉèÏ~°fÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_çÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ ç ZkyOk.
1947 <å\˜H˜ ÉèÏ~°fÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç ÉϺOH˜OQÆ∞ rq`« cè=∂ ~°OQÍÅÖ’ KåÖÏ
„ѨQuÆ ™êkèOzOk. "≥Ú`«OÎ ÉϺO‰õΩ _çáêl@∞¡Ö’ 64 âß`«O ÉèÏ~°fÜ«∞ *Ï~ÚO@∞ ™êìH±
ÉϺO‰õΩÅÖ’ =Ù<åfl~Ú. ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ Ü«∂[=∂#ºO Ö’x W#∂ûºÔ~<£û HõOÃÑhÅ∞ ^ÕâO◊ Ö’x
"≥Ú`«ÎO rq`« cè=∂ "åºáê~°OÖ’x 75 âß`«OÃÑ· J^Œ∞Ѩ٠™êkèOKå~Ú. ^ÕjÜ«∞
"å}˜[ºOÖ’x J`«ºkèHõ ÉèÏQÆO, q^Õj =~°HÎ Oõ Ö’x H˘O`« ÉèÏQÆO ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ KÕ`∞« Ö’¡H˜
=zÛOk.
HÍx ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =º=ã¨÷ Ü≥ÚHõ¯ D ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ ÅHõ}Δ ÏÅ#∞ qã¨Î $`«
Kåi„`«Hõ <ÕÑ^¨ ºŒè OÖ’ ѨijeOKåe. "≥Ú^Œ\ k˜ QÍ ÉèÏ~°fÜ«∞ Ѩi„â◊=∞, ÃÑ@∞ì|_ç^•s
q^è•#O ~ÚOHÍ ™ê¿ÑHõOΔ QÍ KåÖÏ Ñ¨iq∞`«"∞≥ #ÿ "Õ. „a@<£Ö’ ÖÏQÍ áêi„âßq∞Hõ qѨ"¡ åxH˜
26 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 Ö’#∞H͉õΩO_® ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl D áêi„âßq∞H©H~õ }° =Åã¨"å^Œ Pi÷Hõ q^è•#
K«„@OÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. Pi÷Hõ q^è•#O TѨO^Œ∞HÀÖË^∞Œ . U HÍã¨Î Jaè=$kú [iy<å
Jk =Åã¨"å^ŒO =Å# QÍHõ =Åã¨"å^Œ áêÅ# [~°∞QÆ∞`«∞#flѨÊ\˜H© =Åã¨"å^ŒO q^è•<åÅ#∞
=ºuˆ~H˜Oz ™êkèOz# Jaè=$kú. „ѨÑO¨ K« Pi÷Hõ =º=Ǩ~åÅÖ’ „a@<£ H©}Δ ã˜ ∞¨ #Î fl ã≤u÷ ,
~Ô O_»∞ „ѨÑO¨ K« Ü«Ú^•úÅ∞, 1930Å<å\˜ ÃÑ^ŒÌ Pi÷Hõ =∂O^ŒºO <ÕÑ^¨ ºŒè OÖ’ =Åã¨"å^•xH˜
=ºuˆ~HõOQÍ ™êyOz# f„="≥∞#ÿ Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞« áÈ~å@ Ѷe¨ `«O. z=iQÍ ã¨fiÜ«∞O
„ѨuѨuÎ QÆÅ Pi÷HÍaè=$kú =Åã¨"å^Œ áêÅ#x JO`«"Ú≥ OkOK«‰Ωõ O_® ™ê^躌 Ѩ_ç =ÙO_Õk
HÍ^Œ∞.
=Å㨠áêÅ<å HÍÅO <å\˜ "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O „Ѩ[ʼnõΩ „Ѩ`ºÕ H˜Oz ~Ô `· ∞« Å#∞
KÕu=$`«∞ÅÎ "åix x~°∞¿Ñ^ŒÅ∞QÍ =∂iÛOk. KåÖÏ f„="≥∞#ÿ HõO\˜H˜ HõxÑ≤OKÕ ¿Ñ^ŒiHõO,
~ÀQÍÅ∞, ~À+¨μìÅ∞, PHõe =∞O@Å∞ ã¨~°fi™ê^è•~°}=∞Ü«∂º~Ú. g\˜H˜ Ѩ~åHÍ+¨ìQÍ
19=â◊`å|ÌO kfifÜ«∂~°O÷ Ö’ =~°∞ã¨QÍ =zÛ# ÃÑ^ŒÌ Hõ~∞° =ÙÅ∞ ^ÕâO◊ Ö’x Jxfl „áêO`åÅÖ’
q^èfiŒ Oã¨O ã¨$+≤Oì Kå~Ú. „a\˜+μ¨ áêÅ<å HÍÅ=∞O`«\Ï ^ÕâO◊ Ö’x XHõ „áêO`«OÖ’<À
ÖËHõ =∞~˘Hõ „áêO`«OÖ’<À H˘~°`Å« , Hõ~∞° =ÙÅ∞ ã¨~fi° ™ê=∂#º=∞Ü«∂º~Ú. 1943Ö’
ã¨OÉèqí Oz# ÃÑ^ŒÌ Hõ~∞° =ÙÅ∞ ɡOQÍÖòÖ’x ^•^•Ñ¨Ù 3 q∞eÜ«∞#¡ =∞Ok „áê}ÏÅ#∞
|eQ˘<åfl~Ú.
ÉèÏ~°`^« âÕ Ñ◊ Ù¨ "≥#∞HõÉÏ@∞`«<åxH˜, ¿Ñ^ŒiHÍxH˜ ã¨O|OkèOz# W`«~° ã¨∂zHõÅ∂
=Ù<åfl~Ú. 20= â◊`å|ÌO=∞O`«\Ï `«Åã¨i P^•Ü«∞O `«QHæÆ áõ È~Ú#ѨÊ\˜H˜ ã¨OÎ aèOzOk.
1941– 50 HÍÅOÖ’ "åi¬Hõ =∞~°}ÏÅ ~ˆ @∞ 1000H˜ 25. tâ◊√=∞~°}ÏÅ ~ˆ @∞ 1000H˜
175,190 =∞^躌 =ÙOk. 1940–1951 HÍÅOÖ’ ѨÙ\#ì˜ ÉèÏ~°fÜ«Úx ã¨Q@Æ ∞ r=#HÍÅO
32 ã¨O=`«û~åÅ∞. =∞â◊¥zHõO, ¿ÑQ¡ ∞Æ , HõÅ~å ÖÏO\˜ JO@∞"åº^è∞Œ Å∞, Ju™ê~° qˆ~K«<åÅ∞
=∞ÖËiÜ«∂ ÖÏO\˜ [|∞ƒÅ∞ W`«~° q+¨[fi~åÅ∞ „Ѩu U\Ï q∞eÜ«∞#¡ H˘Åk „Ѩ[Å
„áê}ÏÅ#∞ ǨÏiOKå~Ú.
P~ÀQƺ ¿ã=Å∞ x~åâß[#HõOQÍ =Ù<åfl~Ú. 1943Ö’ Hˆ =ÅO 10 "≥∞_çHÖõ ò
HÍÖËrÅ∞ =Ù<åfl~Ú. Jq "åi¬HOõ QÍ 700 =∞Ok Ѩ@Éì „íè ^Œ∞efl `«Ü∂« ~°∞ KÕ¿ãq. 27
"≥∞_çHÖõ ò ã¨∂¯Öò 7000 =∞Ok "≥∞_çHÖõ ò „áêH©+ì #¨ ~üûx `«Ü∂« ~°∞KÕ¿ãq. 1951Ö’ Hˆ =ÅO
18000 =∞Ok Ѩ@Éì „íè ^Œ∞Öˇ#· _®Hõ~ì ∞° =¡ Ù<åfl~°∞. "å~°∞ #QÆ~åňH Ѩiq∞`«=∞Ü«∂º~°∞.
1,16,731 Ѩ_H» Åõ `À 1915 Pã¨Ê„`«∞Å∞<åfl~Ú. 7072 Ѩ_H» Åõ `À 6589 _çÃãÊ#ûsÅ∞

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 27

=Ù<åfl~Ú. J`«ºkèHõ Ѩ@}ì ÏÅÖ’ P^è∞Œ xHõ áêiâ◊√^躌 O ÖË^∞Œ . L#fl #QÆ~åÅÖ’ ‰õÄ_®
Jk Ü«¸~ÀÑ≤Ü∞« #∞¡ ã¨OѨ#fl ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ x=ã≤OKÕ „áêO`åʼnõΩ Ñ¨iq∞`«O KÕÜ∞« |_çOk.
P^è∞Œ xHõ h\˜ ã¨~Ñ° ~¨¶ å q^è•#O „QÍ=∂ʼnõΩ `≥eÜ«∞^Œ∞. KåÖÏ Ñ¨@}ì ÏÅÖ’ ‰õÄ_® ÖË^∞Œ .
J`«ºkèHõ Ѩ@}ì ÏÅÖ’ q^Œ∞º`«∞Î ã¨~Ñ° ~¨¶ å ÖË^∞Œ . WHõ „QÍg∞} „áêO`åÅ TǨωõΩ ‰õÄ_®
JO^ŒxkQÍ =ÙO_Õk.
19= â◊`åÉÏÌO`åxH˜ Pi÷HÍaè=$kúH˜ q^Œº H©ÅHõ"≥∞ÿ# L`åÊ^ŒHõOQÍ
QÆ∞iÎOK«|_çOk. HÍx ÉèÏ~°fÜ«ÚÅÖ’ J`«ºkè‰Ωõ ʼnõΩ ZÖÏO\˜ q^Œº JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖË^∞Œ .
1951 <å\˜H˜ ‰õÄ_® ^•^•Ñ¨Ù 84% x~åHõ~Δ åã¨∞ºÅ∞. „ã‘ÅÎ Ö’ x~åHõ~Δ å㨺`å âß`«O 92.
=∂^躌 q∞Hõ áê~îâ° ßÅÅ∞ 13,590 L#fl`« áê~îâ° ßÅÅ∞ 7288 =∂„`«"∞Õ =Ù<åfl~Ú.
D JOÔHÅ∞ P^•Ü«∞O =#~°∞Å∞ J=HÍâßÅÖ’ QÆÅ qѨs`«"≥∞ÿ# Jã¨=∂#`«Å#∞
q㨇i™êÎ~Ú QÆ#∞Hõ J`«ºkèHõ ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å ã≤÷uQÆ`«∞efl ã¨iQÍ „ѨuaOaOK«=Ù.
ã¨=∂[OÖ’x ¿Ñ^Œ =~åæÅ #∞O_ç KåÖÏ H˘kÌ=∞Ok =∂„`«"∞Õ =∞^躌 ™ê÷~ÚH˜, ÃÑ· ™ê÷~ÚH˜
Z^ŒQÆQÆeQÍ~°∞. QÆ#∞Hõ J`«ºkèHõ „Ѩ[Å â◊H˜Î ™ê=∞~åúºÅ∞ ã¨=∂*Ïaè=$kúH˜
qxÜ≥∂yOѨ|_»Ö^Ë ∞Œ .
1871–1941 HÍÅOÖ’ [<åÉèÏ =$kú~ˆ @∞ "åi¬HOõ QÍ Hˆ =ÅO 0.6 âß`«O
QÆ#∞Hõ ¿Ñ^ŒiHõO ^Œi„^ŒO ÃÑ~°Q\Æ ÏxH˜ [<åÉèÏ =$kú~ˆ @∞ HÍ~°}O HÍ<ÕHÍ^Œ∞.
P q^èOŒ QÍ ã¨OÎ aèOz# `«Åã¨i P^•Ü«∞O, J`«ºO`« kQÆ∞= ™ê÷~ÚÖ’ =Ù#fl
r=# „Ѩ=∂}ÏÅ∞, y_»ãɨ Ïi# áêi„âßq∞HÍaè=$kú, `«‰Ωõ ¯= L`åÊ^ŒH`õ ,« J~°ú Éè∂í ™êfi=∞º
=º=™êÜ«∞ q^è•#O – =Åã¨"å^ŒO "å~°ã`¨ fi« OQÍ ã¨O„Hõq∞OѨ*ãË #≤ ã≤u÷ QÆ`∞« Å∞.
=Åã¨~å[ºO
„a\˜+μ¨ áêʼnõΩÅ∞ ÃÑ· K«^∞Œ =ÙʼnõΩ WOw¡+μ¨ =∂^躌 =∞OQÍ q^•º q^è•<åxfl
~°∂á⁄OkOKå~°∞. D q^è•#O JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚÖ’ "Õ∞^è•q =~åæxfl `«Ü∂« ~°∞
KÕãO≤ k. ã¨=∂[O Ѩ@¡ „a\˜+μ¨ "åi "≥Y· ix JÅ=~°K« Ü«∞uflOzOk. D q^è•#"Õ∞
=Å㨠áêÅ#x q=∞~°≈<å`«‡HõOQÍ J^躌 Ü«∞#O KÕÜ∞« \Ïxfl JÅ=izOk. "Õ∞^è•=ÙÅ∞
19= â◊`å|ÌÑÙ¨ kfifÜ«∂~°Oú Ö’#∞ P `«~∞° "å`« =Å㨠áêÅ#ÃÑ· q=∞~°≈Å∞ ™êyOKå~°∞.
WOw¡+μ¨ K«^∞Œ =Ù ~Ô O_»∞ f„="≥∞#ÿ „Ѩu‰õÄŠѶe¨ `åÅxzÛOk.
28 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 "≥Ú^Œ\ k˜ : q^•º=O`«∞ʼnõΩ ™ê^è•~°} „Ѩ[ʼnõΩ =∞^躌 ÃÑ^ŒÌ JO`«~åÜ«∂xfl
ã¨$+≤Oì zOk. "Õ∞^è•=ÙÅ #∞O_ç <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ „âı}∞Å#∞ ‰õÄ_»Q\Æ #ì˜ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O D
JO`«~åÜ«∂xfl XHõ "Õ∞~°‰Ωõ ѨÓ_çÛ#ѨÊ\˜H˜ Jk ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`« ^Õâßxfl ‰õÄ_® "≥O\Ï_çOk.
~Ô O_»=k : WOw¡+μ¨ ÉèÏ+¨H˜ W=fi|_ç# „áê^è•#º`« ÉèÏ~°fÜ«∞ ÉèÏ+¨Å Jaè=$kúx
x~ÀkèOzOk. ™ê^è•~°} „Ѩ[ÅÖ’ q^•º"åºÑ≤xÎ J_»∞H¤ ˘#flk.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x áê~î°âßÅÅ#∞, HõàÏâßÅÅ#∞ P=Ç≤ÏOz# =Åã¨"å^Œ
q^•ºq^è•#O WOHÍ KåÖÏ |ÅÇ‘Ï#`«Å`À ‰õΩ<åie¡Ok. q^•º~°∞Å÷ ¿ÇÏ`«∞"å^Œ, `åi¯Hõ,
qâı¡+¨}, q=∞~°≈# ™ê=∞~åúºÅ#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«ÖË^Œ∞. KåÖÏ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ W`«~°∞Å
Jaè„áêÜ«∂Å#∞ =Öˇ¡"Õâß~°∞. "åi Jaè„áêÜ«∂Å#∞ ~°∂á⁄OkOK«∞HÀÖËHõáÈÜ«∂~°∞.
=Åã¨"å^Œ q^•º q^è•#OÖ’x ÃÑ^ŒÌ ֒ѨO ™ê^è•~°} „Ѩ[Å q^Œºx JÖψQ âß„ã¨Î
™êOˆHuHõ q^Œºx J„â◊^úŒ KÕÜ∞« @O. D q^è•#O ÉÏeHõÅ q^Œºx Ѩ\ Oì˜ K«∞HÀÖË^∞Œ .
Ѷe¨ `«OQÍ 1951 <å\˜H˜ =∞Ç≤Ïà◊ÅÖ’ JHõ~Δ å㨺`« 8 âß`«O =∂„`«"∞Õ .
=Åã¨~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ ã¨fiÉèÏ=O ‰õÄ_® q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ k. =∞øeHõOQÍ JkèHÍ~°"å^Œ
x~°O‰õΩâ◊ ã¨fiÉèÏ=O QÆÅk. K«@|ì ^Œáú êÅ# ™ê¿ÑH˜HΔ Oõ QÍ ã¨fi`«O„`«<åºÜ«∞ =º=ã¨÷ ÖÏO\˜
L^•~°"å^Œ ÅHõ}Δ ÏÅ∞ =Ù<åfl~Ú. ™ê^è•~°}OQÍ HÀ~°∞Åì ∞ "åºMϺxOz# K«\ÏìʼnõΩ Ö’|_ç
ѨiáêÅ# ™êyOzOk. Wk x~°O‰õΩâ◊ ѨiáêÅ#ÃÑ· áêH˜HΔ õ J^Œ∞ѨÙQÍ Ñ¨xKÕãO≤ k.
JkèHÍ~° =~°Oæ Ü≥ÚHõ¯ `å`å¯eHõ K«~º° ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å‰õΩ ¿ãfiK«Û‰ù Ωõ XHõ
"Õ∞~°‰õΩ ~°HõΔ} HõeÊOzOk. HÍx K«\ÏìÅ∞ `«~°K«∞QÍ J}z"Õ¿ã K«\ÏìÖË. K«\ÏìÅ∞
ÉèÏ~°fÜ«ÚÅKÕ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºÜ«Ú`«OQÍ ~°∂á⁄OkOK«|_ç#q HÍ#O^Œ∞=Å# Jq
JkèHÍ~åxfl ã≤qÅ∞ ã¨~Ô fiO@¡, áÈbã¨∞Å KÕ`∞« Ö’¡ ÃÑ\Ïì~Ú. áêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ , <åºÜ«∞Ѩ~"° ∞≥ #ÿ
q^è∞Œ Å =∞^躌 JkèHÍ~° qÉè[í # ÖË^∞Œ . lÖÏ¡ HõÖHˇ ~ìõ ∞° QÍ áêÅ# x~°fiÇ≤ÏOKÕ ã≤qÅ∞ JkèHÍi
lÖÏ¡ "≥∞l„¿ã@ì ∞QÍ <åºÜ«∞ ÉÏ^躌 `«Å∞ ‰õÄ_® x~°fiÇ≤ÏOKå_»∞.
'K«@Oì =ÚO^Œ∞ JO^Œ~∂° ã¨=∂#∞Å∞— J<Õ ÉèÏ=# „áêuѨkHõQÍ QÆÅk =Åã¨
"å^Œ <åºÜ«∞ =º=ã¨.÷ HÍx <Õ~å~ÀѨ} Ü«¸~ÀÑ≤Ü∞« <£ÃÑ· [iy#ѨC_»∞ HÀ~°∞ì ѨHáΔõ ê`«OQÍ
=º=ǨÏiOzOk. JO`ÕQÍHõ HÀ~°∞ì =º=Ǩ~åÅ∞ Y~°∞Û`À ‰õÄ_»∞H˘#flq. QÆ#∞Hõ
<åºÜ«∞™ê^è<Œ åÅ∞ ¿Ñ^Œ"å_ç HõO>ˇ ã¨OѨ#∞fl_çH˜ Z‰õΩ¯= JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ =Ù<åfl~Ú.
=Å㨠áêʼnõΩÅ∞ Ѩ„uHÍ ã¨fi`«O„`«O, "åHÍûfi`«O„`«ºO ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [~°∞ѨÙH˘<Õ
ã¨fi`«O„`«O ÖÏO\˜ H˘xfl áœ~°¿ãfiK«ÛÅù ∞ HõeÊOKå~°∞. HÍx „Ѩ*Ï áÈ~å\ÏÅ∞ [iˆQ@ѨC_»∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 29
D ¿ãfiK«Ûeù fl ѨÓiÎQÍ Ñ¨iq∞`«O KÕâß~°∞. 1857 `«~∞° "å`« ™ê^è•~°} Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’
‰õÄ_® g\˜ÃÑ· ^•_»∞Å∞ ™êyOKå~°∞.
=Å㨠~å[ºO 1858 `«~∞° "å`« `«~∞° K«∞QÍ ~å*ϺOQÆÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ Pi÷HÑõ ~¨ "° ∞≥ #ÿ
~å~ÚfÅ#∞ „ѨuáêkOK«@O =∞~˘Hõ "≥~· ∞° ^躌 O. ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO ã¨iѨ_^» xŒ
"åkã¨∂Î "≥Ú^Œ@ „a\˜+μ¨ ~å[huA˝Å∞ ѨiáêʼnõΩÅ∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ „áêux^躌 „ѨÉ∞íè `«fi
™ê÷Ñ#¨ x ^Œ$_èO» QÍ =ºuˆ~H˜OKå~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨O㨯 $u Kåi„`«Hõ "å~°ã`¨ fi« O HÍ~°}OQÍ
ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ ^è•i‡Hõ xÜ«∞O`«$`«fiO J=ã¨~=° ∞x Lz`« ã¨ÅǨÅ∞ WKåÛ~°∞. HÍx
ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ XuÎ_ç HÍ~°}OQÍ ˆHO„^ŒOÖ’#∞ ~å„ëêìÅÖ’#∞ ZxflHõÅ∞ K«@ì ã¨ÉèíÅ∞
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_®¤~Ú. HÍx F@∞ ǨωõΩ¯ KåÖÏ H˘kÌ =∞OkˆH Ѩiq∞`«O KÕÜ∞« |_çOk.
1919 `«~∞° "å`« 3 âß`«O 1935 `«~∞° "å`« 15% =∞Ok =∂„`«"∞Õ F@∞ "ÕÜ∞« QÆeQÍ~°∞.
P q^èOŒ QÍ „ѨÉ∞íè `«fiO H˘kÌ =∞Okx W=Ú_»∞ÛH˘x, *ÏfÜ≥∂^Œº=∂xfl |ÅÇ‘Ï#Ѩ~z°
`«# ~å[H©Ü«∞ „áê|ÖϺxfl xÅɡ@∞ìH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ ~å*ϺOQÆ K«„\Ïxfl "å_»∞HÀ"åÅx
PtOKå~°∞. U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H˜ 1935 =~°‰Ωõ K«@ãì ɨ Åíè ∞ JkèHÍ~åxfl K≥ÖÏ~ÚOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~Ú.
P `«~∞° "å`« ‰õÄ_® ã¨~Àfi#fl`åkèHÍ~°O „a\˜+μ¨ áêʼnõΩÅ KÕ`∞« Ö’¡<Õ =ÙOk. K«@ì ã¨ÉÅíè
P"≥∂^ŒO ÖˉõΩO_®<Õ „ѨÉèí∞`«fiO Z K«~°º<≥·<å fã¨∞HÀQÆeyOk. „ѨÉèí∞`«fiO Uq∞
KÕÜ∞« ^ŒÅK«∞H˘O>Ë ZѨÊ_»∞ KÕÜ∞« ^ŒÅK«∞H˘O>Ë JѨC_»∞ KÕãO≤ k. HÍx âßã¨# ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ
„ѨÉ∞íè `«fiO Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHõ JkèHÍ~°"å^Œ ã¨fiÉèÏ"åxfl, =Å㨠"å^Œ ~å*ϺOQÆ ã¨O㨯~°}Å
_˘Å¡`<« åxfl |Ç≤Ï~°`æ Ñ« ~¨ K° Õ J=HÍâ◊O ÅaèOzOk.
HÍx K«@ì ã¨ÉÅíè ∞ H˘O`«=∞Ok ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ ZxflHõÅÖ’ áêÖÁæ<Õ J#∞Éè"í åxfl,
Z#∞flHÀ|_ç# ã¨Oã¨Å÷ Ö’ ѨxKÕ¿ã J#∞Éè"í åxfl ã¨=∞‰õÄ~åÛ~Ú. D J#∞Éè=í O 1947
`«~∞° "å`« LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ Oç k. D =∞^躌 HÍÅOÖ’ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ ~å*ϺOQÆ Ñ¨~"° ∞≥ #ÿ
J=HÍâßxfl „Ѩ*ÏáÈ~å\ÏÅ#∞ f„="≥∞#ÿ Ãã^· •úOuHõ ~å[H©Ü∞« „ѨKå~åÅ`À HõÅQÆeÑ≤
=Åã¨áêÅ##∞ ‰õÄÅ^ÀÜ«∞_®xH˜ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘<åfl~°∞.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ SHõº`«H˜ ã¨OÉOkèOz# =Å㨠"å^Œ "å~°ã¨`«fiO ‰õÄ_®
"≥~· ∞° ^躌 Éèií `«"∞≥ #ÿ k. =Å㨠~å[ºO QÆ`O« Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Z#fl_»∂ ™êkèOK«#O`« Q˘Ñ¨Ê
~å[H©Ü∞« Ѩ~"° ∞≥ #ÿ áêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ SHõº`«x fã¨∞‰õΩ=zÛOk. "≥ÚQÆÅ∞ áêÅ<å=º=ã¨Ã÷ Ñ·
xi‡Oz ^ÕâO◊ Ö’x =∂~°∞=¸Å „áêO`åʼnõΩ qã¨iÎ OѨ*ãË #≤ XˆH q^è"Œ ∞≥ #ÿ áêÅ<å
=º=ã¨x÷ ™ê÷ÑO≤ zOk. „a\˜+μ¨ "å~°∞ ã¨=∂[OÃÑ· ~å[H©Ü∂« ÅÃÑ· ™ê=∂#º ^Œ$HõÊ^èOŒ QÆÅ
30 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
JdÅ ÉèÏ~°`« "Õ∞^è•q =~åæxfl ã¨$+≤Oì z# q^•º q^è•<åxfl ~°∂á⁄OkOKå~°∞. UH©H$õ `«
Pi÷Hõ q^è•#O ~°∂ѨHÅõ Ê# P^è∞Œ xHõ ã¨=∂Kå~° ™ê^è<Œ åÅ Jaè=$kú HõÅ~ÚHõ`À =Åã¨"å^ŒO
ÉèÏ~°`*« Ïu x~å‡} „áêuѨkHõ‰Ωõ `À_»Ê_çOk.
HÍx ^Õâßxfl UH©H$õ `«O KÕã#≤ „a\˜+μ¨ "å~°∞ „Ѩu‰õÄÅ â◊‰Ωõ ÅÎ #∞ |iÖ’H˜ kOKå~°∞.
`«=∞ ѨiáêÅ<Õ `À_»Ê_ç# ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ SHõº`«x K«∂z ÉèÜ í ∞« Ѩ_#ç „a\˜+μ¨ "å~°∞ qÉèlí Oz
áêeOKÕ, ™êO„Ѩ^•Ü«∞ ™ê„=∂[º"å^Œ q^è•<åxfl J=∞Å∞ [iáê~°∞. ÉèÏ~°`« ã¨=∂[OÖ’
~å[H©Ü∂« Å Ü≥ÚHõ¯ qaè#fl"≥∞#ÿ qzÛù#flHõ~"° ∞≥ #ÿ ÅHõ} Δ ÏÅ∞ ÃÑOK«|_®¤~Ú. „Ѩ[ÅÖ’
peHõÅ#∞ ÃÑOK«_®xH˜ ~å„ëêìxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ~å„ëêìxfl ‰õΩÖÏxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ‰õΩÖÏxfl
=~åæxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ =~åæxfl, Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ =Úã≤O¡ Å#∞, *ÏfÜ≥∂^Œº=∂xH˜
=ºuˆ~HõOQÍ ~å*ÏÅ#∞ Éè∂í ™êfi=ÚÅ#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~°∞. "åi „ѨÜ∞« `åflÅ∞ Ѷe¨ OKå~Ú.
^ÕâO◊ qÉèlí OK«|_çOk.
„a\˜+μ¨ "å~°∞ L#fl`åkèHÍ~° =~°Oæ ^•fi~å áêÅ# ™êyOKå~°∞. JkèHÍ~°∞Å`À
Sã≤Ü∞« ãπ JkèHÍ~°∞Å∞ ÃÑ· ™ê÷~Ú"å~°∞. g~°∞ „ѨuÉèí „áêuѨkHõ# xÜ«∞q∞OK«|_®¤~∞° .
L#fl`åkèHÍ~°∞Å∞ KåÖÏ=~°‰Ωõ ã¨=∞~°∞Åú ∞ x*Ï~ÚfѨ~∞° Å∞. ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ XuÎ_Hç ˜ `«ÖÁyæ
qq^èŒ ¿ã=Å∞ 1918 `«~∞° "å`« ÉèÏ~°f~¸Hõ~}° KÕÜ∞« |_®¤~Ú. 1947 <å\˜H˜ ^•^•Ñ¨Ù
48 âß`«O SÑ≤Ü∞« ãπ PѶ㑠~¨ ∞° ¡ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞. HÍx xÜ«∞O„uOKÕ JkèHÍ~åÅ∞ „a\˜+μ¨ "åi
KÕ`∞« Ö’¡<Õ =Ù<åfl~Ú. D ¿ã=ÅÖ’ =Ù#fl ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ ‰õÄ_® „a\˜+μ¨ U[O@∞¡QÍ<Õ
ѨxKÕâß~°∞.
ã‘xÜ«∞~°∞ JkèHÍ~°∞Å∞ ¿ãfiK«Ûù, x*Ï~ÚfÃÑ· ~å[H©Ü«∞ P^ÕâßÅ "Õ∞~°‰õΩ
ѨxKÕÜ∞« @O ÖÏO\˜ ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å∞ Jaè=$kúÑ~¨ z° #ѨÊ\˜H,˜ `«~∞° "å`« =zÛ# JkèHÍ~°∞Å∞
ã¨O‰õΩz`«"∞≥ #ÿ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞« ^Œ$HõÊ^è•xfl JÅ=~°K∞« H˘<åfl~°∞. 1947 `«~∞° "å`«
ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# PtOz# ™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊH˜ Pi÷HÍaè=$kúH˜ JkèHÍ~°∞Å "≥·Yi ÃÑ^ŒÌ
P@OHõ"∞≥ Oÿ k.
SÑ≤Ü∞« ãπ JkèHÍ~°∞Å∞ ^•^•Ñ¨Ù ÅOKåʼnõΩ Jf`«OQÍ =Ù#flѨÊ\˜H© ѨiáêÅ#H˜
K≥Ok# kQÆ∞=™ê÷~ÚÖ’¡ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz „Ѩ*ÏѨ#∞Å∞, h\˜áê~°∞^ŒÅ, áÈbã¨∞ ÖÏO\˜
J=HÍâ◊=Ú#fl âßYÅÖ’ ÅOK«Q˘O_ç`#« O |ÅOQÍ "Õà¥◊ #¡ ∞H˘#flk. ~Ô O_»= „ѨÑO¨ K«
Ü«Ú^ŒHú ÍÅOÖ’ „ѨÉ∞íè `«fi x|O^è#Œ Å∞ x~°ƒOù ^è•Å HÍ~°}OQÍ áêÅ<å =º=Ǩ~åÅÖ’
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 31
ÅOK«Q˘O_ç`#« O ÉÏ¡‰Ωõ =∂Ô~¯\©OQÆ∞ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î "åºÑ≤OKå~Ú. P^•Ü«∞O Ѩ#∞fl, ZÔH· ûA
Ѩ#∞fl ZQÆ"`Õ « ÃÑiyOk. ã¨=∂O`«~O° QÍ ÉÏ¡‰Ωõ ZHÍ#g∞ ‰õÄ_® ÃÑiyOk.
„a\˜+¨μ áêʼnõΩÅ∞ |Å"≥∞ÿ#, KåÖÏ Y~°∞Û`À ‰õÄ_»∞‰õΩ#fl ™êÜ«Ú^èŒ^ŒàÏefl
=^Œe"≥àϧ~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ „a\˜+μ¨ áêÅ#‰õΩ =ÚYº"≥∞#ÿ P^è•~°OQÍ xez# „a\˜+μ¨
áêʼnõ Ω Å ™êÜ« Ú ^è Œ ^ Œ à ÏÅ#∞ „Ѩ [ Å rq`åxH˜ PÖ’K« # ʼnõ Ω - „Ѩ ` Õ º H˜ O z
*ÏfÜ≥∂^Œº=∂xH˜ ^Œ∂~°OQÍ =ÙOKÕO^Œ∞‰õΩ KÕÜ∞« QÆeyO^ŒO`å KÕâß~°∞. *ÏfÜ«∞"å^Œ
"å~åÎÑ„¨ uHõÅ∞ W`«~° Ѩ„uHõÅ∞ „ѨK∞« ~°}Å∞ Ããx· ‰õΩʼnõΩ PѶ㑠~¨ ‰¡° Ωõ KÕ~‰° Ωõ O_® J_»∞‰¤ Ωõ <åfl~°∞.
=∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ Ãã#· ºO ~å[H©Ü∂« Å`À ã¨O|O^èOŒ ÖˉΩõ O_® JkèHÍ~°∞ʼnõΩ Ö’|_ç =ÙO_®Å<Õ
™êO„Ѩ^•Ü«∞O LOk. Wk n~°H… ÍeHõOQÍ K«∂¿ãÎ H˘`«QÎ Í ã¨$+≤Oì K«|_ç# áêH˜™êÎ<H£ ˜
q~°∞^ŒOú QÍ ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ áêÅ#x ™êyOK«\ÏxH˜ XHõ =~°=∞~ÚOk.
=Åã¨"å^ŒO q∞yeÛáÈ~Ú# "å~°ã`¨ åfixfl „Ѩ™êÎqã¨∂Î ~°gO„^Œ<å^èŒ ~îåQÆ∂~ü
PÜ«∞# =∞~°}ÏxH˜ =¸_»∞ <≥ÅÅ =ÚO^Œ∞ 1941Ö’ WÖÏ „"åâß~°∞.
'WOw¡+μ¨ "å~°∞ Z^À XHõ<å\˜H˜ `«=∞ ÉèÏ~°`« ™ê„=∂*Ϻxfl =ke "≥àH¡◊ õ `«Ñʨ ^Œ∞.
"å~°∞ =ke"≥à¡ı ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ U ã≤u÷ Ö’ =ÙO@∞Ok? ZO`«\ ˜ ^ŒÜ∞« hÜ«∞"≥∞#ÿ ^≥#· º ã≤u÷ Ö’
=ÙO@∞Ok? â◊`åÉÏÌÅ áê@∞ ™êy# "åi áêÅ<å „ã¨=Ou ZO`« ‰õΩà◊√§x =ÚiH˜x
=^Œe "≥à√◊ `«∞Ok?—

32 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 3
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O – "å~°ã`¨ fi« O
=O^Œ ã¨O=`«û~åÅ ã¨fi`«O„`« áÈ~å@OÃÑ· KÕ¿ã ѨijÅ#, 1947 `«~∞° "å`«
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Ѩi}Ï=∂Å qâı¡+¨}`À q_»nÜ«∞~åxkQÍ =ÙO@∞Ok. ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜
=Åã¨"å^ŒHÍÅO =ÚO^Œ∞ <å\˜, =Åã¨"å^ŒHÍÅO <å\˜ Pi÷Hõ áêÅ<å Ѩ~"° ∞≥ #ÿ x~å‡}ÏÅ∞
"å~°ã`¨ fi« OQÍ ã¨O„Hõq∞Oz#ѨÊ\˜H˜ *Ïu x~å‡}ÏxH˜ ã¨∂ÊùixÎ zÛ# qÅ∞=Å∞ P^Œ~å≈Å∞,
^•~°≈xHõ`,« ã¨Ê+¨Oì QÍ x~°fizOѨ|_ç# ã¨=∞„QÆ"∞≥ #ÿ ã≤^•úO`«O– *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O #∞O_ç
ã‘fiHõiOK«|_®¤~Ú. ÉèÏ~°`« „Ѩ[ʼnõΩ „áêux^二 O =Ç≤ÏOz# *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O ~Ô @· ∞ #∞O_ç
ÖˇÑÙ¨¶ ì =~°‰Ωõ QÆÅ qq^èŒ ~å[H©Ü∞« ^èÀ~°}∞Å#∞ HõÅ∞ѨÙH˘#flk. Jk =∞`«"å^Œ∞Å#∞,
=Å㨠áêʼnõΩÅ q^èÜ Õ Ú« Å#∞ ^Œ∂~°OQÍ =ÙOzOk.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞ qÅ∞=Å∞, ÖHΔͺÅ∞ "Õ∞^è•=ÙʼnõΩ =∞^躌 `«~Q° `Æ ∞« ʼnõΩ =∂„`«"∞Õ
Ѩiq∞`«O HÍÖË^∞Œ . „Ѩ*Ï ~å[H©Ü∂« Å ^ŒâÖ◊ ’ Ѩ@}ì , „QÍg∞} ™ê^è•~°} „Ѩ*ÏhHõO
#∞O_ç "ÕÖÏk =∞Ok HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~°∞. Ѷe¨ `«OQÍ D P^Œ~å≈Å∞ QÆ_zç #
5 ^ŒâßÉÏÌÅ∞QÍ ÉèÏ~°`« ã¨=∂*Ïxfl ~å[º ѨiáêÅ<å Ѩ^uúŒ x SHõºO KÕã≤ Hõeã≤ Hõ@∞ìQÍ
=ÙOK«_O» Ö’ x~°Ü ‚ ∂« `«‡Hõ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKå~Ú. Jq *ÏfÜ«∞ q=ÚH˜Î L^Œº=∂xfl,
^Õâßxfl Jaè=$kú Ѩ~K° Õ Ü«∞`åflÅ`À J#∞ã¨O^è•#O KÕâß~Ú. nx<Õ <≥„Ǩ˙ ''x~°O`«~°
qѨ=¡ O—— J<åfl_»∞. "åã¨=Î OQÍ D<å\˜H© D P^Œ~å≈Å#∞ „áêuѨkHõQÍ fã¨∞H˘x „Ѩ[Å#∞
áêsìÅ#∞ JOK«<å "ÕÜ∞« _»O [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞ ã¨fiÉèÏ=O
ã¨fi`«O„`« áÈ~å@O „ѨѨOK« K«i„`«Ö’ |Ǩïâß J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ „Ѩ*Ï
L^Œº=∞O. ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ q=ÚH˜Î áÈ~å@OÖ’ „Ѩ[Å∞ K«∞~°∞ÔH·# áê„`«
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 33
x~°fiÇ≤ÏOK«QÆÅ~°<Õ J=QÍǨÏ# „áêuѨkHõQÍ L^Œº=∞O xi‡OK«|_çOk. „Ѩ[ʼnõΩ
~å[H©Ü«∞ K≥·`«#ºO HõeyOz, "åiÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ#∞ ~å[H©Ü«∞ HÍ~åºK«~°}Ö’H˜
ÖÏQÆ_O» Ö’ [Ü«∞„Ѩ^=Œ ∞~ÚOk. =Åã¨áêÅ##O`«"Ú≥ OkOK«_®xH˜ QÍx, ™ê=∂lHõ
=∂~°∞ÊH˜ QÍx J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ „Ѩ*Ï L^Œº=∂xfl xi‡OzOk „Ѩ[ÖË QÍx <åÜ«∞‰õΩÅ∞
HÍ^Œx ÅHõΔÖÏk=∞Okx HõkeOz ~å[H©Ü«∂ÅÖ’H˜ ã¨g∞HõiOz# QÍOnèr `«#
rq`åO`«O K≥|∞`«∂ =KåÛ_»∞. L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ q[Ü«∞O ÖËHõ "≥Ñ· Ũ¶ ºO KåÖÏ =~°‰Ωõ
<åÜ«∞Hõ`fi« ™ê÷~Úx |\˜ì =ÙO@∞O^Œx ‰õÄ_® K≥áêÊ_»∞.
ã¨`庄QÆÇϨ O XHõ áÈ~å@ ~°∂ѨOQÍ „Ѩ[Å K«∞~°∞HÔ #· ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO g∞^Œ,
áêÖÁæ#x ÅHõÖΔ Ïk =∞Ok ™ê#∞Éè∂í u =∞^Œ`Ì ∞« ÅÃÑ#· P^è•~°Ñ_¨ ç =ÙO@∞Ok. x|^Œ`ú «
QÆÅ „âı}∞Å∞ Ü≥∂^èŒ∞Å∞ áÈ~å_Õ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« qѨ¡=O ÖÏ QÍHõ JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`«
qѨ"¡ åxH˜ ÅHõÖΔ Ïk „Ѩ[Å ~å[H©Ü∞« ã¨g∞Hõ~} ° , ~ÚOHÍ JO`«HOõ >Ë Z‰õΩ¯= =∞Ok
„Ѩ[Å =∞^Œ`Ì ∞« J=ã¨~=° ∞=Ù`«∞Ok.
™ê^è•~°} „Ѩ[Å∞ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO =Ç≤ÏOz# ã¨∞n~°"… ∞≥ #ÿ J#∞Éè=í O HÍ~°}OQÍ
ÉèÏ~°`« iѨa¡H± x~å‡`«Å∞ z=i ^Œâ◊Ö’ ã¨fi`«O„`« áÈ~å\ÏxH˜ <åÜ«∞Hõ`«fiO ‰õÄ_®
=Ç≤ÏOz# „Ѩ[Å ~å[H©Ü«∞ â◊H˜ÎÃÑ· ѨÓiÎ qâßfiã¨O =ÙOK«QÆeQÍ~°∞. ¿Ñ^ŒiHõO
x~°HõΔ~å㨺`« qã¨Î $`«OQÍ =Ù#flѨÊ\˜H˜ ZÖÏO\˜ ã¨OHÀK«O ÖˉõΩO_® <åÜ«∞‰õΩÅ∞
=Ü≥∂[# F\˜OQÆ∞ ǨωõΩ¯ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\Ïì~∞° .
ÉèÏ~°`« *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O „áêux^茺 „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO Ѩ@¡ áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å Ñ¨@¡
ѨÓiÎ x|^Œ`ú « Hõey LOk. ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∞« PÖ’K«<å q^è•#OÖ’ D ~Ô O_»∂ ‰õÄ_®
JqzÛù#fl ÉèÏQÍÅ∞QÍ =ÙO_Õ J#∞Éè"í åxfl JOkOzOk.
"≥ Ú ^Œ \ ˜ #∞O_ç L^Œ º =∞O „Ѩ * Ï™êfi=∞º PÖ’K« # ʼnõ Ω ã¨ O 㨠÷ Å ‰õ Ω
„ѨKå~°q∞zÛOk. ZxflHõÅ „áêuѨkHõ# áê~°"¡ ∞≥ O@s ã¨Oã¨Å÷ #∞ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ>ËOì ^Œ∞‰õΩ Hõ$+≤
KÕãO≤ k. 20= â◊`åaÌ „áê~°OÉèOí #∞O_ç *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =Ü≥∂[# F\˜OQÆ∞
H˘~°‰õΩ _ç=∂O_»∞ KÕâß~°∞. W`«~° ~å[H©Ü«∞ Pi÷Hõ q^è•<åÅ`À áê@∞ =Åã¨"å^Œ
áêʼnõΩÅ ^•_»∞ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ Ñ¨„uHÍ ¿ãfiK«Ûù, ÉèÏ=„ѨHõ@<å ¿ãfiK«Û Ѩ@¡ KåÖÏ
„â◊^úŒ =Ç≤ÏOKå~°∞. „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∞« ~°OQÍxfl qã¨iÎ OKÕO^Œ∞‰õΩ QÆÅ J=HÍâßÅ#∞
Ѩiq∞`«O KÕÜ«∞_®xH˜ áêʼnõΩÅ∞ KÕã≤# Ü«∞`åflÅ#∞ J_»∞¤H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ K«@ìѨ~°"≥∞ÿ#
34 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
~å[H©Ü«∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ âßOuÜ«Ú`« ~å[H©Ü«∞ PO^Àà◊#Å∞ „Ѩ*ÏáÈ~å\ÏÅ∞
x~°fiÇ≤ÏOK«\ÏxH˜ L^Œº=∞O áÈ~å_çOk.
1937Ö’ U~°Ê_ç# HÍO„ÔQãπ =∞O„u =~åæÅ∞ Ô~·`«∞, HÍi‡Hõ, q^•ºi÷
L^Œº=∂ʼnõΩ áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯efl qã¨ÎiOKå~Ú. JO`ÕQÍHõ HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ì áêsì,
Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ ÖÏO\˜ ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ „QÆ∂ѨÙʼnõΩ áêsìʼnõΩ ‰õÄ_®
áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å∞ =iÎOѨKâÕ ß~Ú.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ^è•# ~å[H©Ü«∞ qÉèÏQÆ"≥∞ÿ# ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞
HÍO„Ô Q ãπ 1885Ö’ ™ê÷ Ñ ≤ O K« | _ç # Ѩ Ê \˜ #∞O_ç „Ñ¨ * Ï™êfi=∞º Ѩ ^ Œ ú ` « ∞ ÅÖ’
x~°fiÇ≤ÏOѨ|_»∞`«∂ =zÛOk. Jxfl™ê÷~ÚÅ`À q^è•<åÅ ~°∂ѨHõÅÊ#‰õΩ K«~°ÛÅÃÑ·
P^è•~°Ñ_¨ Oç k. q^è•<åÅ∞ f~å‡<åÅ∞ |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ K«iÛOK«|_®¤~Ú. F\˜OQÆ∞‰õΩ
ÃÑ@ì | _®¤ ~ Ú. HÍO„Ô Q ãπ K« i „`« Ö ’ H˘xfl J`« º O`« =ÚYº"≥ ∞ ÿ # x~° ‚ Ü « ∂ Å∞
f„="å^ÀѨ"å^•Å∞ K«~Û° Å∞ – PÃÑ#· F\˜OQÆ∞ [iÑ≤ fã¨∞H˘#|_®¤~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
1920Ö’ QÍOnè f~å‡#OÃÑ· ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~} ° À^Œº=∞O „áê~°OaèOKåÅ<Õ JOâßxfl
F\˜OQÆ∞‰õΩ ÃÑ@ìQÍ 1336 =∞Ok J#∞‰õÄÅOQÍ 884 =∞Ok =ºuˆ~HõOQÍ F@∞
KÕâß~°∞. "≥∞*Ïi\© x~°‚Ü«∞OÃÑ· ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} „áê~°OaèOK«|_çOk. JÖψQ
1929Ö’ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ <À^Œº=∞ ÉÏ^躌 `«Å∞ ã‘fiHõiOK«=Åã≤OkOQÍ QÍOnèrx HÀi#
ÖÏǨϟ~°∞ HÍO„ÔQãπÖ’ "≥„· ™ê~Ú ~Ô Å· ∞ÃÑ· i=Å∂º+¨#s >ˇ„~°iã¨∞Åì ∞ KÕã#≤ ÉÏO|∞^•_çx
YO_çã∂¨ Î QÍOnèr „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜#ì f~å‡#O 942–794 ã¨fiÅÊ "≥∞*Ïi\©`À P"≥∂^ŒO
á⁄kOk. Ô~O_»= „ѨѨOK« Ü«Ú^ŒúHÍÅOÖ’ Ü«Ú^Œú „Ѩܫ∞`åflʼnõΩ ã¨Ç¨ÏHõiOKåÅ#fl
QÍOnèr "≥Y· ix 1942 [#=iÖ’ HÍO„ÔQãπ u~°ã¯¨ iOzOk.
`«# „âı}∞Å∞ XˆH ~°H"õ ∞≥ #ÿ ^Œ$HõÊ^äOŒ , "≥Y· i Hõey =ÙO_®Åx HÍO„ÔQãπ X`«_Î ç
KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. Jã¨=∞‡ux J#∞=∞uOzOk. qq^èŒ "≥∞ÿ<åi\©Å Jaè„áêÜ«∂efl
ã¨Ç≤ÏOK«@"Õ∞ HÍ^Œ∞. ÉÏǨ@OQÍ =ºH©ÎHõiOK«=∞x „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk. "åã¨Î=OQÍ
Jã¨=∞‡u HÍO„ÔQãπ Ѩx q^è•#OÖ’ XHõ ÉèÏQÆ=∞~ÚOk. P q^èŒOQÍ ã¨fi`«O„`«O
™êkèOKÕ <å\˜H˜ HÍO„ÔQãπH˜ 60 ã¨O=`«û~åÅ „Ѩ*Ï™êfi=∞º Ü«Ú`«OQÍ Ñ¨x KÕã≤#
J#∞Éèí=O, áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å H˘~°‰õΩ áÈ~å_ç# J#∞Éèí=O =Ù<åfl~Ú. „Ѩ*Ï™êfi=∞º
Ѩ^Œú`«∞ÅÖ’ Ѩx KÕÜ«∞@O HÍO„ÔQãπ‰õΩ =∂„`«"Õ∞ =Ù#fl „Ѩ`ÕºHõ`« HÍ^Œ∞. HÍO„ÔQãπ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 35
™È+¨eã¨∞ì áêsì, HÍi‡Hõ ã¨OѶ∂¨ Å∞, H˜™ê<£ ã¨ÉÅíè ∞, q^•ºi÷, ~°K~« Ú`«Å, =∞Ç≤ÏàÏ
ã¨OѶ∂¨ Å∞ qq^èŒ =$uÎ^•~°∞Å ã¨OѶ∂¨ Å∞–Jxfl ‰õÄ_® „Ѩ*Ï™êfi=∞º Ѩ^`úŒ ∞« ÅÖ’ Ѩx
KÕâß~Ú.
L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ =ÚYº <åÜ«∞‰õΩÅ∞ z`«Îâ◊√kúQÍ áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å Ñ¨@¡
x|^Œ`ú Q« ÅÆ "å~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Ö’Hõ=∂#º uÅH± 'Ѩ„uHÍ ¿ãfiK«Ûù "åH± ™êfi`«O„`«ºO
*ÏuH˜ [#‡xzÛ „áÈ`«ûÇ≤Ï™êÎ~Ú.—— Jx ã¨Ê+ì̈OQÍ „ѨH\õ O˜ Kå_»∞. '"åH± ™êfi`«O„`«ºO,
ã¨OѶ∞¨ ¿ãfiK«Ûù ǨωõΩ¯efl QÆ∞iÎOKåe. „áê}ÏÖÁ_çÜ
¤ ∞ÿ≥ <å D ǨωõΩ¯efl Ѩi~°HOΔ˜ K«∞HÀ"åe.!—
QÍOnèr. =∞~°ÖÏ QÍOnèr 1939Ö’ 'JÇ≤ÏOã¨`À ‰õÄ_ç# áœ~°¿ãfiK«Ûù ã¨fi~å[ºkâ◊QÍ
"Õ¿ã "≥Ú^Œ\ ˜ J_»∞QÆ∞. Jk ~å[H©Ü∞« rq`åxH˜ âßfiã¨. Jk ã¨fi`«O„`«`‰« Ωõ ѨÙ<åk.
ѨÅK«|~°K_« ®xH˜, ~årH˜ J=HÍâ◊O ÖËxk. Jk r=*ÅO. h~°∞ ѨÅK«|~°K|« _»_O»
<Õ<≥ѨC_»∂ q#ÖË^Œ∞—. P q^èŒOQÍ QÍOnèr L^•~°"å^Œ „Ѩ*Ï™êfi=∞º qÅ∞=ʼnõΩ
ѨÓiÎQÍ x|^Œ∞ú_»x KåÖÏ ã¨Ê+¨ìO. PÜ«∞# "å\˜Ö’ Ö’áêefl QÆ=∞xOz, áêâßÛ`«º
^ÕâßÅÖ’ =Ù#fl L^•~°"å^Œ „Ѩ*Ï™êfi=∞º x~å‡}O „Ѩ[Å∞ „Ѩ*Ï™êfi=∞º x~å‡}O
„Ѩ[Å∞ ~å[H©Ü∂« kèHÍ~åxfl J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ∞« \ÏxH˜ ã¨iѨ_x» ^Œx qâ◊fiã≤OKå_»∞.
1936Ö’ [=Ǩ Ï ~ü Ö ÏÖò <≥ „ Ǩ ˙ WÖÏ „"åâß_» ∞ . ''„Ѩ * Ï™êfi=∞º Ǩ Ï ‰õ Ω ¯Å∞
J}z"Õ Ü « ∞ |_ç ` Õ *Ïu r=â◊ H ˜ Î x HÀÖ’Ê`« ∞ Ok. Ug∞ KÕ Ü « ∞ ÖË x Jâ◊ H õ Î ` « H ˜
QÆ∞~°=Ù`«∞Ok.—— JO`ÕQÍHõ 1931Ö’ „áê^äŒq∞Hõ ǨωõΩ¯ÅÃÑ· f~å‡#O P"≥∂kOz#
Hõ~åp HÍO„ÔQãπ "åH± ™êfi`«O„`«º, Ѩ„uHÍ¿ãfiK«Ûù, ã¨OѶ¨∞¿ãfiK«Ûù– ǨωõΩ¯Å‰õΩ Ç¨g∞
WzÛOk.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞HÍÅOÖ’ JÇ≤ÏO㨠PK«~}° ÃÑ· =ºHõ"Î ∞≥ #ÿ UHÍaè„áêÜ«∞O ‰õÄ_®
^ÕâO◊ Ö’ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨∂ÊùixÎ ã¨$+≤Oì K«_®xH˜ ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ Oç k. ~å[H©Ü∞« ™ê=∂lHõ
=∂~°∞Ê fã¨∞H˘x =KÕÛO^Œ∞‰õΩ x~°O‰õΩâ◊, Ç≤ÏO™êѨ^`úŒ ∞« ʼnõΩ aè#flOQÍ „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∞O
=∞^Œ`Ì ∞« `À K«~Û° , "å^Œ#, #K«ÛK≥Ñʨ _»O ÖÏO\˜ Ѩ^`úŒ ∞« efl *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O KÕÑ\¨ Oì̃ k.
áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å ~°H}
Δõ ‰õÄ_® U^À XHõ „QÆ∂Ѩ٠ÖËHõ ^Œ$HõÊ^è•xfl J#∞ã¨iOz
ã¨O‰õΩz`«OQÍ KÕѨ@ì|_»ÖË^Œ∞. Ãã·^•úOuHõOQÍ KåÖÏ qÉèË^•Å∞ Hõey Ѩ~°ã¨Ê~°O
f„=OQÍ q=∞i≈OK«∞H˘<Õ ~å[H©Ü∞« ^èÀ~°}∞Å∞ „QÆ∂ѨÙÅ "å~°∞ áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å ~°H} Δõ HÔ ·
Ѩ~°ã¨Ê~°O ã¨Ç¨ÏHõiOK«∞H˘<åfl~°∞. QÀáêÅHõ$+¨‚QÀYÖË, ã¨∞ˆ~O„^Œ<å^ä£ Éˇ#s˚ÖÏO\˜
36 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 q∞`«"å^Œ∞Å∞ Ju"å^Œ <åÜ«∞‰õΩÖˇ#· uÅH± "åH± ™êfi`«O„`«ºO, Ѩ„uHÍ¿ãfiK«ÛÅù ~°H} Δõ
H˘~°‰õΩ ^Œ$_è»OQÍ xÅ|_®¤~°∞. ÖÏǨϟ~°∞ W`«~° ‰õΩ„@ ˆHã¨∞ÅÖ’ qKå~°}Å∞
Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ W`«~° >ˇ„~°iã¨∞ì i=Å∂º+¨#sÅ H˘~°‰õΩ, g∞~°\ò ‰õΩ„@
Hˆ ã¨∞Ö’ xOk`«∞Å∞QÍ =Ù#fl Hõ=¸ºxã¨∞Åì ~°H} Δõ H˘~°‰Ωõ JÇ≤ÏO™ê"å^Œ∞Öˇ#· HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ Hõ$+≤ KÕâß~°∞. 1928Ö’ "å=∞ѨHÍΔ xfl, Hõ=¸ºxã¨∞eì fl J}z"Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ
L^ÕtÌ OK«|_ç# ѨaH¡ ± ¿ãÑ‘ì aÅ∞¡, „>Ë_£ _çã∂¨ Ê\òû aÅ∞¡Å‰õΩ "≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙ =∂„`«"∞Õ
QÍHõ =∞^Œ<£"≥∂ǨÏ<£ =∂Å"åº, Ü«∞O.P~ü.[Ü«∞Hõ~ü ÖÏO\˜ L^•~°"å^Œ∞Å∞, Ѷ¨∞#
âߺO^•ãπ a~å¡, ѨÙ~°∞ëÈ`«"Î ∞£ ^•ãπ ~îå‰õÄ~ü^•ãπ ÖÏO\˜ ÉèÏ~°fÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç ^•~°∞Å
~å[H©Ü∞« „Ѩux^è∞Œ Å∞, ÃãO„@Öò JÃãOc¡Ö’ =ºuˆ~H˜OKå~°∞.
„Ѩ[Å áêÅ<åkèHÍ~°O, „áêux^躌 „ѨÉ∞íè `«fiO áêʼnõΩʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ ‰õÄ_®
LѨÜ∂≥ yOK«∞HÀQÆÅ áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å∞ – ÖÏO\˜ ÉèÏ=#Å∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ ™êO„Ѩ^•Ü«∞OÖ’
ÉèÏQÆO HÍ^Œ∞. H˘O^Œ~°∞, `«Ñ¨C_»∞ J=QÍǨÏ#`À J#∞‰õΩO@∞#fl@∞¡QÍ =Åã¨"å^ŒO
#∞O_ç ã¨O„Hõq∞Oz#q HÍ^Œ∞. D ÉèÏ"åÅ∞ „Ѩ[ÅÖ’ „ѨKå~°O KÕã≤ ^ÕjÜ«∞O KÕã≤
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ áê^Œ∞ H˘eÊOk, x~°O‰õΩâ◊ áêÅ# ™êyOz# =Åã¨"å^Œ ~å[ºO HÍ^Œ∞.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O =∂„`«"∞Õ . "≥#∞Hõ\ ˜ J^蕺ܫ∞OÖ’ „Ѩ™êÎqOz#@∞¡ ZxflHõÅ ^•fi~å
áê~°¡"≥∞O@s q^è•<åxfl „Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì=Åã≤#kQÍ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ KÕã≤# _ç=∂O_»∞x
=Åã¨áêÅ#, =Åã¨"å^Œ ã≤^•úO`åÅ∞ „ѨuѶ¨∞\˜OK«_»"Õ∞ QÍHõ, 19= â◊`å|ÌO
=∞^茺HÍÅO #∞O_ç Éè∫QÀoHõ, Kåi„`«Hõ, ™ê=∂lHõ, ™êO㨯 $uHõ HÍ~°}ÏÅ s`åº
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxH˜ ѨxH˜~å^Œx „ѨKå~°O ™êyã¨∂Î =KåÛ~Ú. D =Åã¨"å^Œ
ã≤^•úO`«O, PK«~°}ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ K≥·`«#ºO Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ*Ï™êfi=∞º
PÖ’K«#Å ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å`À „ѨÉèÏq`«=∞~ÚOk. „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl, áœ~°¿ãfiK«Ûùx
ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∞« <≥u· Hõ`« Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHÍOâßÅ∞QÍ KÕÜ∞« @OÖ’ [Ü«∞„Ѩ^=Œ ∞~ÚOk.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O ÉèÏ~°`« „Ѩ[ÅÖ’ áœ~°¿ãfiK«Ûù, „Ѩ*Ï™êfi=∞º ÉèÏ"åÅ#∞ ã¨∞™ê÷Ñ≤`«O
KÕÜ∞« _»O =Å#<Õ, ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „Ѩ*Ï™êfi=∞º „ѨÉ∞íè `«fi q^è•<åxfl ã‘fiHõiOz
H˘#™êQÆQÆÅ∞QÆ∞`«∞Ok. D ™êO„Ѩ^•Ü«∞"Õ∞ ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆÖ’ „ѨuѶ¨eOzOk.
‰õΩÅO, =∞`«O, ÉèÏ+¨ ã¨O㨯 $`«∞Å`À qÉèlí OK«|_ç# ã¨=∂[OÖ’ ѨtÛ=∞ Ü«¸~°ÑÙ¨ ,
Ü«Ú<≥>· _ˇ £ ¿ã\ì òûÖ’ ÖÏQÍ Hõhã¨O Pi÷HÍaè=$kú, JHõ~Δ å㨺`« ÖËx KÀ@ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO
áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å∞ =∞#ÖË=x ѨÅ∞=∂~°∞¡ K≥ÑÊ≤ # *’™êºÅ∞ `«Ñʨ x x~°∂Ñ≤OzOk. =Åã¨
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 37
~å*ϺOQÆO =Ù#fl ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ WO_çÜ«∂, áêH˜™êÎ<£Å∞ ÉèÏQÍÅ∞QÍ =Ù#flѨÊ\˜H˜
™êfi`«O„`å#O`«~°O Ô~O_»∂ ^ÕâßÅÖ’ |Ǩïà◊ áêsì „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞
"Õ~ˆ fi~°∞ Ѷe¨ `åÅ∞ W=fi\Ïxfl D ™êO„Ѩ^•Ü«∞"Õ∞ q=iã¨∞OÎ k. áêH˜™êÎ<x£ fã¨∞H˘x
=zÛ# áêsì (^•x ~å[H©Ü∂« Å∞) áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å ~°H}Δõ , „Ѩ*Ï™êfi=∞º Ѩx q^è•#O,
~å[H©Ü«∞ „Ѩ`«º~°∞÷ŠѨ@¡ ã¨Ç¨Ï#O – ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å∞QÍ QÆÅ áêsì HÍ^Œ∞. ^•x
~å[H©Ü«∞ ã¨O㨯 $uÖ’ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO „áê=ÚYº`« QÆÅ ÉèÏQÆO HÍ^Œ∞. JO`ÕQÍHõ
áêH˜™êÎ<£QÍ U~°Ê_ç# „áêO`åÅ∞ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O ^•x ~å[H©Ü«∞ ã¨O㨯 $u
|ÅÇ‘Ï#OQÍ =Ù#fl „áêO`åÅ∞.
HÍÅ „Hõ=∞OÖ’ x~°O‰õΩâ◊`«fiO, x~°O‰õΩâßkèHÍ~° =~°æO, q^èÕÜ«∞`«, Ñ≤`«$
ã¨O~°H}
Δõ „áêuѨkHõQÍ QÆÅ =Åã¨"å^Œ, =Åã¨"å^Œ=ÚO^Œ∞ HÍÅO <å\˜ ~å[H©Ü∞«
ã¨O㨯 $uH˜ aè#fl"≥∞ÿ# „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ ã¨O㨯 $ux *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O ã¨$+≤ìOzOk.
Jã¨=∞‡u Ѩ@¡ Q“~°=O, ÉèÏ= „ѨHõ@<å ¿ãfiK«Ûù, "≥∞*Ïi\© ã¨∂„`«O, "≥∞ÿ<åi\©
Jaè„áêÜ«∞O LxH˜Ö’ =ÙO@∂ Jaè=$kú K≥O^Œ@O „áêuѨkHõQÍ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞
„Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨O㨯 $u, ã≤^•úO`«O Ѩx KÕâß~Ú.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O – =Åã¨"å^ŒO Pi÷Hõ q^è•#O
ÉèÏ~°`« *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O ÉèÏ~°`«^Õâ◊ =Åã¨"å^Œ Pi÷Hõ q^è•#O Ü≥ÚHõ¯
=∞øeHõ"∞≥ #ÿ JOâßÅÃÑ· - „Ѩ`ºÕ H˜Oz „a\©+μ¨ Pi÷Hõ q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ J=ã¨~åʼnõΩ
Ö’|_ç =ÙO_»@OÃÑ· J^èŒ∞<å`«#"≥∞ÿ# q=∞~°≈x Jaè=$kú Ѩ~°zOk. D
q=∞~°≈<å^è•~°OQÍ KÕã∞¨ H˘x *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ "≥#∞HõÉÏ@∞ `«<åxfl
JkèQqÆ ∞OKÕO^Œ∞‰õΩ qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ Pi÷Hõ =ӺǨxfl ~°∂á⁄OkOzOk. ã¨fi`«O„`å#O`«~O°
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ PÖ’K«<å q^è•<åxH˜ Wk „áêuѨkHõ J~ÚOk.
™êfi=ÅO|# QÆÅ ã¨fi`«O„`« Pi÷Hõ q^è•# ^Œ$HõÊ^èOŒ Jaè=$kú Ѩ~K° |« _çOk.
„ѨKå~°O KÕÜ∞« |_çOk. ™êfi=ÅO|# x~°O‰õΩâ◊`fi« OQÍ QÍHõ „ѨÑO¨ K« Pi÷Hõ q^è•<åxH˜
Ö’|_ç q^èÕÜ«∞`«QÍ =ÙO_»_®xfl x"åiOK«_»OQÍ x~°fizOѨ|_çOk. [=ǨÏ~üÖÏÖò
<≥„Ǩ˙ 1946Ö’ K≥ÑÊ≤ #@∞¡ ™êfi=ÅO|# ''JO`«~å˚fÜ«∞ =~°HÎ Íxfl q∞#Ǩ~ÚOK«^∞Œ .
JO`«~å˚fÜ«∞ =~°ÎHõO „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«|_»∞`«∞Ok. HÍx Pi÷Hõ ™ê„=∂[º"å^•xH˜
^Œ∂~°OQÍ =ÙO@∞Ok—— P^èŒ∞xHõ Pi÷Hõ âߢã¨Î ™êOˆHuHõ ~°OQÍÅ P^è•~°OQÍ
38 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
=º=™êÜ«∞O Ѩi„â◊=∞efl Jaè=$kú Ѩ~°KåÅ#fl ÅHΔͺxfl *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ "≥Ú^Œ\ ˜
#∞O_ç ^•^•Ñ¨Ù UHõ„w=OQÍ P"≥∂kOKå~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ áêi„âßg∞Hõ~} ° [~°QÍe.
"å~°∞ =º=™êÜ«∂xH˜, Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ QÆÅ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•xfl <˘H˜¯ K≥áêÊ~°∞.
áêi„âßq∞HÍaè=$kú =∂„`«"Õ∞ Éèí∂q∞ÃÑ·# „QÍg∞} x~°∞^ÀºQÆO ÃÑ·# QÆÅ XuÎ_çx
`«yOæ K«QÅÆ ∞QÆ∞`«∞Ok. QÆ#∞Hõ áêi„âßq∞HÍaè=$kú J`«ºO`« J=ã¨~O° QÍ ÉèÏqOKå~°∞.
áêi„âßq∞H©H~õ } ° Ö’ ÉèÏs Ѩi„â◊=∞Å∞, Ü«∞O„`åÅ#∞`«ÊuÎ KÕ¿ã Ѩi„â◊=∞Å∞ Jaè=$kú
K≥O^•e. JÖÏO\˜ Ѩi„â◊=∞Å∞ Jaè=$kú K≥O^ŒHõ áÈ=_»O Pi÷Hõ Ѩ~ånè#`«‰õΩ
"≥#HõÉÏ@∞`«<åxH˜ ^•if™êÎ~Ú. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ J`«º=ã¨~° qx=∞Ü«∞ =ã¨∞=Î ÙÅ
H˘~°‰Ωõ =∞^躌 `«~Ç° ¨ , z#fl`«~Ç° ¨ Ѩi„â◊=∞ÅÃÑ,· ‰õΩ\©~° Ѩi„â◊=∞ÅÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ ®Åx
*ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ "åkOKå~°∞. Láêkè ÃÑOѨÙ^ŒÅ =ӺǨÏOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ z#fl `«~Ç° ¨ ,
„QÍg∞} Ѩi„â◊=∞Å∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«|_®e. Ѩi~°HOΔ˜ K«|_®e.
q^Õj ~å[H©Ü∞« PkèÑ`¨ º« O H˘#™êQÆ∞`«∞#fl Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ q^Õj ÃÑ@∞ì|_ç
ÉèÏ~°fÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_çx J}z"Õã¨∞ÎOk QÆ#∞Hõ *ÏfÜ«∞ "å^Œ∞Å∞ J^Œ∞ѨÙÖËx q^Õj
ÃÑ@∞ì|_ç K˘~°ÉÏ@∞x =ºuˆ~H˜OKå~°∞. x["≥∞ÿ# ™êfi=ÅO|#, Jaè=$kú ^ÕjÜ«∞
ÃÑ@∞ì|_ç`À<Õ [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx qâ◊fiã≤OKå~°∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O ~å[H©Ü«∞ ã¨fi`«O„`«O
™êkèOz Pi÷Hõ q^è•<åefl ã¨fiÜ«∞OQÍ ~°∂á⁄OkOK«∞H˘#QÆÅ ¿ãfiK«Ûù =Ù#flѨC_»∞
=∂„`«"∞Õ áêi„âßq∞Hõ ѨÙ~ÀQÆu ™êkèOK«_®xH˜ ÉèÏsÜ«∞O„`åÅ∞, ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O
kQÆ∞=∞`«∞Å∞ J=ã¨~=° ∞=Ù`å~Ú QÆ#∞Hõ ^ÕjÜ«∞ ÃÑ@ì|_çH˜ `À_»∞QÍ q^Õj ÃÑ@∞ì|_çx
LѨÜ∂≥ yOK«∞HÀ=K«∞Û#x *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ <˘H˜¯ K≥áêÊ~°∞.
1930,1940 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ =º=™êÜ«∞ ã¨O|O^è•Å ѨÙ#ifl~å‡}O ‰õÄ_®
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞ ÅHΔͺÅÖ’ XHõ@~ÚOk. ~Ô `· ∞« Å Jnè#OÖ’ =º=™êÜ«∞O =ÙO_Õ q^èOŒ QÍ
[g∞O^•~°∞Å∞ W`«~° Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ÖÏO\˜ H“Å∞ á⁄O^Œ∞`«∞#fl ^ŒàÏ~°∞efl ~°^Œ∞Ì
KÕÜ∞« =Åã≤ =ÙOk.
Pi÷HÍaè=$kúÖ’ ~å[ºO K«∞~°∞HÔ #· „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKåÅx *ÏfÜ«∞
"å^Œ∞Å∞ ÉèÏqOKå~°∞. j„Ѷ∞¨ áêi„âßq∞H©H~õ }
° ‰õΩ „Hõ=∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ „ѨÉ∞íè `«fi „Ѩ`º« HõΔ *’HõºO
J=ã¨~=° ∞x ÉèÏqOKå~°∞. „ѨÉ∞íè `«fi Pi÷Hõ „Ѩ}ÏoHõ, ѨaH¡ ± ÃãHõ~ì ü Jaè=$kú
J=ã¨~°=∞<åfl~°∞ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞. ÉèÏ~°fÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_çH˜ q∞Oz# ÃÑ^ŒÌ =#~°∞Å∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 39
J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ q^Œ∞º`ü, h\˜áê~°∞^ŒÅ, ~À_»∞,¡ h\˜ ã¨~Ñ° ~¨¶ å ÖÏO\˜ =∞øeHõ =ã¨`∞« Å`À
áê@∞ „ѨÉ∞íè `«fiO H©ÅHõ Ѩi„â◊=∞efl Jaè=$kú Ѩ~K° åe. 1931Ö’<Õ „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞,
Pi÷Hõ HÍ~°º„Hõ=∞OÃÑ· f~å‡<åxfl P"≥∂kOz# Hõ~åp HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞û. ''ã¨fi`«O„`«
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ H©ÅHõ Ѩi„â◊=∞Å∞, ¿ã=Å∞, Yx[ =#~°∞Å∞, ~Ô Ö· fiË Å∞, h\˜ =∂~åæÅ∞,
<ÒHÍÜ«∂#O ÖÏO\˜ ~°"å}Ï ™ê^èŒ<åÅ∞ „ѨÉèí∞`«fi Ü«∂[=∂#ºOÖ’ =ÙO\ÏÜ«∞x
„ѨHõ\ ˜OzOk. Pã¨H˜ÎHõ~°"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞"Õ∞q∞@O>Ë ã¨^Œã¨∞ûH˜ ã¨~åÌ~ü Ѩ>ËÖò J^茺HõΔ`«
=Ç≤ÏOKå~°∞. <≥„Ǩ˙ f~å‡<åxfl ~°∂á⁄OkOKå~°∞. QÍOnèr „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\Ïì~∞° . ã¨=∞„QÆ"∞≥ #ÿ
Jaè=$kú J=ã¨~å<Õfl QÆ∞iÎOz HÍO„ÔQãπ 1938Ö’ *ÏfÜ«∞ „Ѩ}ÏoHÍ ã¨OѶ¨∂xfl
xÜ«∞q∞OzOk. ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ 1943Ö’ 'ÉÏOÉË áê¡<—£ x ~°∂á⁄OkOKå~°∞.
P^èŒ∞xHõ Ѩi„â◊=∞H˜ „áê^è•#º`« W"åfiÅ#fl JOâ◊OÃÑ· qÉèËkOz# UÔH·Hõ
*ÏfÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ QÍOnèr. HÍx HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ PÜ«∞# ‰õÄ_® "≥∞*Ïi\©
Jaè„áêÜ«∞O`À UH©Éqíè OKå_»∞. Ü«∞O„`« Ѩi„â◊=∞ÅxflO\˜H© `å#∞ =ºuˆ~H˜x HÍ#x,
HÍi‡‰õΩÅ Láêkèx á⁄QÀ>Ëì Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ =∂„`«"Õ∞ `å#∞ =ºuˆ~H˜#x 1930Ö’
PÜ«∞# KåÖÏ™ê~°∞¡ „ѨHõ\ ˜OKå_»∞. JO^ŒiH© „ѨÜ≥∂[#O KÕ‰õĈ~Û „Ѩf âߢã¨Î
Pq+¨¯~°}x `å#∞ Jaè#Ok™êÎ#<åfl_»∞. HÍx Wk ‰õÄ_® XHõ +¨~`° ∞« ÃÑ,· Jhfl ÉèÏs
Ѩ i „â◊ = ∞Å∞ „Ѩ É è í ∞ `« fi Ü« ∂ [=∂#ºOÖ’ J^Œ ∞ Ѩ Ù Ö’ =ÙO_®e QÍx „ÃÑ· " Õ @ ∞
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å J^Œ∞ѨÙÖ’ HÍ^Œ∞ J~Ú#ѨÊ\˜H© JÇ≤ÏOã¨, Ç≤ÏO^Œ∂–=Úã≤O¡ SHõº`«,
Jã¨Ê $â◊º`«‰õΩ =ºuˆ~Hõ`« ÖÏO\˜ JOâßÅÃÑ· KÕã≤#@∞¡QÍ QÍOnèr `«# Pi÷Hõ
Z*ˇO_®‰õΩ P"≥∂^ŒO `≥ÅáêÅx *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÃÑ· XuÎ_ç KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . JO`ÕQÍHõ ÉèÏs
Ѩi„â◊=∞efl „ѨÉèí∞`«fi Ü«∂[=∂#ºO J^Œ∞ѨÙÖ’ Jaè=$kú Ѩ~°KåÅ#fl f~å‡<åxfl
QÍOnèr ã¨fiÜ«∞OQÍ 1931Ö’ Hõ~åp HÍO„ÔQãπ ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\Ïì_∞» . JO`ÕQÍHõ
P^è∞Œ xHõ âߢãÎ̈ ™êOˆHuHõ âߢ™êÎÅ P^è•~°OQÍ Ñ¨i„â◊=∞Å∞, =º=™êÜ«∞O Jaè=$kú Ѩ@¡
ѨÓiÎ x|^Œ`ú Q« ÅÆ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙x `«# "å~°ã∞¨ xQÍ „ѨH\õ O˜ K«_O» QÆ=∞<å~°›O.
J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ‰õΩ\©~° Ѩi„â◊=∞Å∞, z#fl Ѩi„â◊=∞ÅÃÑ· QÍOnèr "≥·Yix
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O P"≥∂kOzOk. <≥„Ǩ˙ P^èfiŒ ~°ºOÖ’x ~Ô O_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÖ’
D "≥Y· i ѨÓiÎQÍ „ѨuѶe¨ OzOk.
ã¨=∞HÍb# „Ѩ=∂}Ïefl |\˜ì ÉèÏ~°`*« ÏfÜ≥∂^Œº=∞O KåÖÏ „ѨQuÆ jÅ"≥∞#ÿ k.
„áê~°OÉèíO #∞O_ç Jk ¿Ñ^ŒÅ J#∞‰õÄÅ "≥·Yi KÕѨ\ ˜ìOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ '„Ѩ[Å

40 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

¿Ñ^ŒiHõO – =Å㨠áêÅ# áê„`«— - =Å㨠áêÅ# Pi÷Hõ q^è•#OÃÑ· ^•^•ÉÏÜü∞
<Ò~Àl q=∞~°≈‰õΩ Hˆ O„^Œ aO^Œ∞=Ù. QÍOnèr`À ™È+¨eã¨∞ì ÉèÏ"åÅ "≥Å∞¡=`À D "≥Y· i
|ÖÏxfl ѨÙOAH˘#flk. =Å㨠áêÅ##∞ JO`«OKÕÜ«∞_»O `«~°∞"å`« J`«ºO`«
=ÚYº"≥∞#ÿ ÅHõΔ ºO ¿Ñ^ŒiHõO x~°∂‡Å#.
1929 ^Œâß|ÌO z=i #∞O_ç [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙, ã¨∞ÉèÏ+π K«O„^ŒÉ’ãπ,
HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ìÅ∞, Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞, i=Å∂º+¨#s >ˇ„~°iã¨∞ìÅ∞, W`«~° ™È+¨eã¨∞ì
„QÆ∂ѨÙÅ∞ *ÏfÜ≥∂^Œº=∂xH˜ ™È+¨eã¨∞ì ^Œ$HõÊ^ä•xfl WzÛ ã¨fi`«O„`å#O`«~O° ™È+¨eã¨∞ì
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ã¨fiáêflxfl „ѨKå~°O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ Hõ$+≤ KÕâß~°∞. L^Œº=∞OÖ’ ™È+¨eã¨∞ì
ÉèÏ"åÅ∞ „áêK«∞~°ºO á⁄O^•~Ú. Jq Ü«Ú= *ÏfÜ«∞"å^Œ „âı}∞efl, *ÏfÜ«∞"å^Œ
"Õ∞^è•=Ùefl PHõi¬OKå~Ú. HÍx Jq „Ѩ^è•# „ã¨=Ou HÍÖËHõáÈ~ÚOk. 1947H˜
=ÚO^Œ∞ ™È+¨e*ÏxH˜ ÃÑ^ŒÌ ã≤^•úO`«Hõ~°Î J~Ú# [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙, HÍO„ÔQãπ
™È+¨e*Ïxfl `«# P^Œ~≈° OQÍ JOwHõiOK«Ö^Ë xŒ K≥áêÊ~°∞. HÍO„ÔQãπ PtOz# ÅHΔͺÅ∞
áœ~°∞ÅO^ŒiH© ã¨=∂<å=HÍâßÅ∞ =ÙO_Õ <åQÆiHõ™ê÷~Ú r=#O =ÙO_Õ #=ã¨=∂[=∞x
K≥áêÊ~°∞.
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „áê^äqŒ ∞Hõ Pi÷Hõ x~å‡} ã¨fi~°∂Ѩ ã¨=∞㨺 JxtÛ`«OQÍ
=Ù#flѨÊ\˜H© *ÏfÜ≥∂^Œº=∂xH˜ ™È+¨eã¨∞ìÅ∞ "å=∞ѨHõΔ "≥ÚQÆ∞æx K«∂Ѩ_»OÖ’
ã¨Ñ¶¨bHõ$`«∞ÅÜ«∂º~°∞. ã¨=∂[OÖ’ Pi÷Hõ q^è•#OÖ’, ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ =∞øeHõ
=∂~°∞ÊʼnõΩ x|^Œ∞úÖˇ· =Ù<åfl~°∞. ã¨=∂#`«fiO, ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O, JkèHÍkèHõ
™ê=∂lHõ Pi÷Hõ ã¨=∂#`«fiO =ÔQ~· åÅ#∞ x~°fizã¨∂Î =KåÛ~°∞. ã¨=∞HÍb# Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’
ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞Êefl HÀˆ~ HÍ~°º„Hõ=∂xfl P"≥∂kOKå~°∞. „ѨKå~°O KÕâß~°∞. x~°ƒO^èŒ
Lz`« „áê^äŒq∞Hõ q^Œº, ¿Ñ^ŒÅÃÑ· kQÆ∞= =∞^茺`«~°QÆ`«∞ÅÃÑ· Ѩ#∞flÅ∞ `«yæOѨÙ,
LѨCѨ#∞fl, Éè∂í q∞tã¨∞Î ã¨∞OHÍÅ `«yOæ ѨÙ, =º=™êÜ«∞^•~°∞ʼnõΩ `«‰Ωõ ¯= =_ôH¤ ˜ |∞∞}
ã¨^∞Œ áêÜ«∞O, H“Å∞ ~Ô `· ∞« ŠǨωõΩ¯Å ~°H} Δõ , P„Hõ=∞OÖ’ Éè∂í ™êfi=∞º q^è•#O ~°^∞Œ ,Ì
^Œ∞<Õfl "åxH˜ Éèí∂q∞, HÍi‡‰õΩʼnõΩ Hõh㨠"Õ`«# ǨωõΩ¯, `«‰õΩ¯= Ѩx QÆO@Å∞,
HÍi‡‰õΩÅ∞, Hõ~¬° ‰Ωõ Å∞ ã¨OѶ∂¨ Å∞ U~°Ê~°K∞« H˘<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯, âßOu Éè„í ^Œ`Å« Ü«∞O„`åOQÆOÖ’
ã¨O㨯~°}, *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ kâ◊Ö’ [iy# =∂~°∞Ê
<å@H©Ü«∞ Ѩi}Ï=∞O. Jk 1931 HÍO„ÔQãπ Hõ~åp ã¨^Œã¨∞û KÕã≤# f~å‡#O.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 41
''„Ѩ[ÅÃÑ· ™êˆQ ^ÀÑ≤_ôx JO`«"≥ÚOkOKÕO^Œ∞‰õΩ ~å[H©Ü«∞ ã¨fi`«O„`«OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ
PHõe`À JÅ=∞\˜ã∞¨ #Î fl ÅHõÖΔ Ïk „Ѩ[ʼnõΩ x["≥∞#ÿ Pi÷Hõ ™êfi`«O„`«O HõeÊOK«_O»
Wq∞_ç LO_®e.——
g@xfl\˜H˜ Ѩ~åHÍ+¨ì ''Éèí∂q∞ ^•xÃÑ· Ѩx KÕ¿ã "å_çH˜ K≥O^•e QÍx
=∞~˘Hõ_Hç ˜ HÍ^Œx—— 1942 QÍOnèr KÕã#≤ „ѨH@
õ #.
ã¨=∞ ã¨=∂[O Ѩ@¡ x|^Œ`ú `« À *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O ÃãH±û, ‰õΩÅO, „áêuѨkHõ#
QÆÅ Jxfl ~°HÍÅ q=Hõ#Δ ∞ =ºuˆ~H˜OzOk. JO^Œ∞‰õΩ =∞Ç≤Ïà◊Å, kQÆ∞= ‰õΩÖÏÅ q=ÚH˜Î
áÈ~å\ÏÅÖ’ áêÖÁæ#flk. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O ÅHõÖΔ Ïk =∞Ç≤Ïà◊efl "åi "åi Wà◊§#∞O_ç
~å[H©Ü∞« ~°OQÆOÖ’H˜ ~°ÑÊ≤ OzOk. ^•x ã¨O㨯~°} J*ˇO_®Ö’ ¢ãÅΑ ‰õΩ Ñ¨xǨωõΩ¯,
q^•ºÇ¨Ï‰õΩ¯, ã¨=∂# ~å[H©Ü∞« ǨωõΩ¯Å`À áê@∞ =∞Ç≤Ïà◊Å ™ê=∂lHõ ã≤u÷ ÃÑOѨÙ^ŒÅ
=ÙOk. ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ J}z"Õ`,« Jã¨=∂#`«Å‰õΩ =ºuˆ~Hõ áÈ~å@OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ 1920
`« ~ ° ∞ "å`« ''JO@~åx`« # O ~° ^ Œ ∞ Ì — — ~å[H© Ü « ∞ „áê^è • #º`« Å Ö’ =ÚYº"≥ ∞ ÿ #
JOâ◊=∞~ÚOk. QÍOnèr 1940Ö’ ‰õΩÅ =º=ã¨x÷ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∂« Åx "åkOz#ѨÊ\˜H©
L^Œº=∞O |Å"≥∞ÿ# ‰õΩÅ =ºuˆ~Hõ q^è•<åxfl ~°∂á⁄OkOz „ѨKå~°O KÕÜ«∞_»OÖ’
qѶ¨Å=∞~ÚOk.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O ã¨$+≤Oì z# "å`å=~°}O ÉèÏ=*ÏÅO HÍ~°}OQÍ ~å*ϺOQÆ
Ѩi+¨`∞« ÖÎ ’ Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏʼnõΩ Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÅÆ ‰õΩ i[ˆ~fi+¨#∞¡ K«~Û° ‰õΩ =zÛ#ѨC_»∞
ZÖÏO\˜ x~°ã#¨ Å∞ =ºHõOÎ HÍÖË^∞Œ . JÖψQ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ „ѨÜ∞« `åflÅ HÍ~°}OQÍ<Õ
=∞Ç≤ÏàÏ q=ÚH˜HÎ ˜ J#∞‰õÄÅOQÍ 50ÅÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂HÀ_£ aÅ∞¡Å∞ P"≥∂^ŒO á⁄O^•~Ú.
ãà ‰õΩºÅi[O
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O „áê~°OÉèíO #∞O_ç Ãã‰õΩºÅi*ÏxH˜ Hõ@∞ì|_ç =ÙOk.
~å[H©Ü∂« Å #∞O_ç ~å[ºO #∞O_ç =∞`åxfl q_»Q˘@ì_=» ∞x, =∞`åxfl =ºH˜Î Ü≥ÚHõ¯
„ÃÑ"· @
Õ ∞ JOâ◊OQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«=∞x, ~å[ºO Jxfl =∞`åŠѨ@¡ `«@ã¨O÷ QÍ =ÙO_»_O»
ÖËHõ ã¨=∂# ^Œ∂~°O áê\˜OK«_=» ∞x, qq^èŒ =∞`åÅ "åi Ѩ@¡ q=HõΔ áê\˜OK«‰Ωõ O_®
=ÙO_»@=∞x, =∞`«"å^ŒO Ѩ@¡ f„="≥∞#ÿ =ºuˆ~Hõ`« Jx Ãã‰õΩºÅi[O qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ
Ѩ^uúŒ Ö’ x~°fizOѨ|_çOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ =∞`«"å^•xH˜ „Ѩu‰õÄÅOQÍ *ÏfÜ«∞"å^ŒO
42 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
`«# Ãã‰õΩºÅ~ü x|^Œú`«#∞ =ºH©ÎHõiã¨∂Î 1931 Hõ~åp HÍO„ÔQãπ f~å‡#O KÕã≤Ok.
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ Ö’ =ºH˜Î JO`«~å`«‡ ¿ãfiK«Û#ù #∞Éèqí ™êÎ_x» `«# =∞`åxfl ¿ãfiK«ÛQù Í
„ѨKå~°O KÕã¨∞H˘O@∂ PK«iOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ HõÅy =ÙO_»\Ïxfl, áœ~°∞ÅO^Œ~°∂ ‰õΩÅO,
`≥QÆ ¢ãΑ ѨÙ~°∞+¨ qÉè^Ë OŒ `À Ѩx ÖˉΩõ O_® K«@Oì =ÚO^Œ∞ ã¨=∂#∞Åx, ‰õΩÅO, `≥QÆ
¢ã,Α ѨÙ~°∞+¨ Éè^Ë OŒ „ѨÉ∞íè `Àfi^ÀºQÍʼnõΩ JkèHÍ~° Ѩ^=Œ ÙʼnõΩ J_»∞~¤ å=x, ~å[ºO Jxfl
=∞`åŠѨ@¡ `«@ã¨`÷ « áê\˜ã∞¨ OÎ ^Œx „ѨH\õ O˜ zOk.
QÍOnèr `˘Å∞`« =∞`«O Ѩ@¡ QÍ_è»"≥∞ÿ# qâßfiã¨O QÆÅ =ºH˜ÎQÍ =∞`«O
~å[H©Ü«∂Å =∞^茺 ã¨xflÇ≤Ï`«"≥∞ÿ# ã¨O|O^èŒO =ÙO^Œx <˘H˜¯ K≥áêÊ_»∞. JO^Œ∞‰õΩ
HÍ~°}O PÜ«∞# ~å[H©Ü∂« Å∞ <≥u· Hõ`« g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ `» åÜ«∞x #=∂‡_»∞. =∞`åÅ∞
<≥u· Hõ =#~°∞Åx ÉèÏqOKå_»∞. =∞`«O JO>Ë ^è~Œ ‡° =∞x qâ◊fiã≤OKå_»∞. HÍx PÜ«∞#
1931Ö’ Hõ~åp f~å‡<åxfl „ѨuáêkOKå_»∞. JO`ÕQÍHõ =∞`«"å^Œ∞Å∞ =∞`åxfl
„Ѩ[efl qÉèílOKÕ áêH˜ΔHõ qâßfi㨠q^è•#OQÍ Ñ¨iQÆ}˜OK«_»O QÆ=∞xOz =∞`åxfl
~å[H©Ü∂« Å #∞O_ç q_»Q˘\ÏìÅx ã¨Ê+¨Oì QÍ L^•…\ O˜ Kå_»∞. 1942Ö’ QÍOnèr WÖÏ
K≥áêÊ_»∞. '=∞`«O ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ ™ê÷#O ÖËx, =ºHÎ̃Q`Æ « q+¨Ü∞« O =∞~°ÖÏ 1947Ö’
'=∞`«O „Ѩu=ºH˜Î Ü≥ÚHõ¯ =ºH˜ÎQÆ`« q+¨Ü«∞O ^•xx ~å[H©Ü«∂Å`À QÍx *ÏfÜ«∞
=º=Ǩ~åÅÖ’ QÍx HõÅQÆÅѨ‰õÄ_»^Œ∞.— [=ǨÏ~üÖÏÖò =∞`«`«`«fiOÃÑ· Ö’`≥·#
J=QÍǨÏ#`À ÉèÏ"À^ÕfiQÆO`À KåÖÏ =∂\Ï¡_®_»x „"åâß_»∞. PÜ«∞# =∞`«``« åfixfl
á¶êã≤[O Ü≥ÚHõ¯ ÉèÏ~°fÜ«∞ ~°∂ѨOQÍ QÆ∞iÎOz# "≥Ú^Œ\ ˜ ÉèÏ~°fÜ«Ú_»∞. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# q[˝Ñ¨ÙÎÅ∞ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. „a\˜+¨μ áêʼnõΩÅ =∞`«O ¢ÔH·ã¨Î=
=∞`«=∞x K≥ѨÊÖË^Œ∞. "å~°∞ „a\˜+¨μ áêÅ#x, Pi÷Hõ, ~å[H©Ü«∞, ™ê=∂lHõ,
™êO㨯 $uHõ Ѩ~O° QÍ<Õ q=∞i≈OKå~°∞.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O =∞`«"å^Œ â◊‰õΩÎʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ Hõ@∞ìk@ì"≥∞ÿ# =ӺǨxfl
~°∂á⁄OkOK«ÖHË õ áÈ~ÚOk. Ѷe¨ `«OQÍ ^Õâ◊ qÉè[í #, 1946–47Ö’ =∞`« =∂~°}HÍO_»
[iQÍ~Ú. HÍx *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ |Å"≥∞#ÿ Ãã‰õΩºÅ~ü x|^Œ`ú « HÍ~°}OQÍ<Õ ã¨fi`«O„`«
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ~å*ϺOQÆO Ãã‰õΩºÅi*Ïxfl ~å[ºO, ã¨=∂[O Ü≥ÚHõ¯ =¸Å ã¨ÎOÉèíOQÍ
xÅɡ\ Oì˜ k.

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 43

~°∂ѨÙk^Œ∞‰Ì Ωõ O@∞#fl *Ïu
ÉèÏ~°`«^Õâ◊O XHõ *ÏuQÍ, ~°∂Ѩ٠k^Œ∞̉õΩO@∞O^Œx *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O
QÆ∞iÎOzOk. =Åã¨"å^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ L=∞‡_ç áÈ~å@O ^•fi~å D „Hõ=∂xfl
„áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_O» ^•x =∞øeHõ ÅHõΔ ºO. ~å*H©Ü∞« OQÍ =Åã¨"å^ŒO Ü≥ÚHõ¯ qÉèlí OKÕ
^èÀ~°}∞efl q=iOz#ѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`« ^Õâßxfl Pi÷HõOQÍ, áêÅ<åѨ~°OQÍ SHõºO
KÕÜ∞« @OÖ’ =Åã¨"å^ŒO x~°fiÇ≤ÏOz# áê„`«x L^Œº=∞ <åÜ«∞Hõ`fi« O QÆ∞iÎOzOk.
L^Œº=∞ „áê~°OÉèíO #∞O_ç `«# JdÅ ÉèÏ~°fÜ«∞`«x <˘H˜¯ K≥Ñ≤ÊOk.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1885Ö’ JѨÊ\˜H˜ =Ù#fl ~å¢+ì̈ ~å[H©Ü∞« ã¨OѶ∂¨ Å ã¨=∂YºQÍ QÍHõ
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ _ç=∂O_»¡ „áêuѨkHõQÍ ^Õâ"◊ åºÑÎ̈ ~å[H©Ü∞« ã¨g∞Hõ~} ° . x|^Œ`ú «
QÆÅ ~å[H©Ü«∞ ã¨Oã¨÷QÍ *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ ™ê÷Ñ≤OK«|_çOk. ^•x Ü≥ÚHõ¯ „âı}∞Å∞,
^•x q[˝ÑÙ¨ ÅÎ ∞, ^•x HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ Jxfl\˜h q∞Oz <åÜ«∞Hõ`fi« O "≥Ú`«OÎ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
#∞O_ç ã‘fiHõiOK«|_çOk. „áê~°OÉèOí #∞O_ç L^Œº=∞O ^Õâ◊ SHõº`« ã¨=∞„QÆ`Å« #∞ <˘H˜¯
K≥ÑÊ≤ Ok. ÉèÏ~°`« *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ 'ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ „Ѩ*Ï L^Œº=∂Å
HõÅ~ÚHõ ã¨fi`«O„`å#O`«~°O q∞ye# ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ qb<åxfl
ã¨∞ÅÉè`í ~« O° KÕãO≤ k.
D JdÅ ÉèÏ~°fÜ«∞`« *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπH˜ =∂„`«"∞Õ K≥Ok# „Ѩ`ºÕ Hõ ÅHõ} Δ O
HÍ^Œ∞. W`«~° ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞ „Ѩ*Ï L^Œº=∂Å∞ J^Õ Ñ¨^uúŒ x J#∞ã¨iOKå~Ú.
*ÏfÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ x~å‡}OÖ’ =Ù#fl *ÏuÉèÏ=# ^•x SHõº`«‰õΩ
q~°∞^ŒúOQÍ HõxÊOK«ÖË^Œ∞. "å~°∞ ˆH=ÅO QÆ∞iÎOK«_»"Õ∞ HÍ^Œ∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯
ã¨OѨ^fiŒ O`«"∞≥ #ÿ ™êO㨯 $uHõ Ѩ~"° ∞≥ #ÿ , ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ , „áêOfÜ«∞Ѩ~"° ∞≥ #ÿ
"≥q· ^蕺xfl ™êfiQÆuOKå~°∞. |Å"≥∞#ÿ *ÏfÜ«∞ QÆ∞iÎOѨ٠Pq~åƒù=O, ~Ú`«~° QÆ∞iÎOѨÙÅ
qHÍã¨O Ѩ~°ã¨Ê~°O |ÖÏxfl KÕ‰õÄ~°∞ÛH˘<Õ „Hõ=∂Å∞QÍ QÆ∞iÎOK«|_®¤~Ú. "≥·q^茺O,
|Ǩïà◊ QÆ∞iÎOѨÙÅ∞ JkèQÆq∞OK«=Åã≤# P@OHÍÅ∞QÍ QÍHõ ÉèÏ~°`« ™êO㨯 $uHõ
<åQÆiHõ`«‰õΩ, *ÏuH˜ |ÖÏxfl KÕ‰õĈ~Û =#~°∞Å∞QÍ, ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# JOâßÅ∞QÍ,
~°∂ѨÙk^Œ∞ÌH˘O@∞#fl *ÏfÜ«∞`«Ö’ JqzÛù#fl ÉèÏQÍÅ∞QÍ Ñ¨iQÆ}˜OK«|_®¤~Ú. D
„áêOfÜ«∞ ™êO㨯 $uHõ QÆ∞iÎOѨÙÅ∞ *ÏfÜ≥∂^Œº=∂xH˜, ^•x JdÅ ÉèÏ~°`« QÆ∞iÎOѨÙH˜
=ºuˆ~HõOQÍ QÍHõ ^•xÖ’ ÉèÏQÆOQÍ Jaè=$kú K≥O^•~Ú.
44 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[O =~°æ Ѩ~°OQ͉õΩO_® qÉèíl`«"≥∞ÿ=ÙOk. HÍx D
qÉè[í #Å∞ ã¨=∂*Ïxfl =ÚHõ¯ K≥H¯õ Å∞QÍ KÕÜ∞« \Ïxfl J#∞=∞uOK«‰Ωõ O_® =~°æ ã¨Oã¨e÷ fl
=~°æ áÈ~å\Ïefl L^Œº=∞O „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk.
L^Œº=∞O #∞O_ç ^ŒfiO^Œfi ÉèÏ"åÅ∞ L`«Ê#fl=∞Ü«∂º~Ú. aè#fl`«fiOÖ’ UHõ`fi« O,
*ÏfÜ«∞ ã¨"≥∞ÿHõº`«. "≥Ú^Œ\ ˜k ™êO㨯 $uHõ "≥·q^茺=Ú ™êO㨯 $uHõ ã¨O|O^è•ÅÃÑ·
P^è•~°Ñ¨_ç ã¨=∂Yº ~å[H©Ü«∂ʼnõΩ ^•ifã≤Ok. *ÏfÜ«∞ ã¨"≥∞ÿHõº`« |Å"≥∞ÿ#
ˆHO„^•xH˜, qq^èŒ ™êO㨯 $uHõ "≥·Y~°∞Å#∞ HõÅQÆeÑ≤ ã¨q∞‡„t`«"≥∞ÿ# ÉèÏ~°fÜ«∞
ã¨O㨯 $u ~°∂á⁄OkOK«_®xH˜ ^•i fÜ«∞=Åã≤ =ÙOk.
q^ÕâßOQÆ q^è•#O
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ q^ÕâßOQÆ q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ =¸ÖÏÅ∞ *ÏfÜ«∞
"å^Œ∞Å∞ 1870Å #∞O_ç ~°∂á⁄Okã¨∂Î =zÛ# ã¨∂„`åÅÖ’ q^è•<åÅÖ’ =Ù<åfl~Ú.
*ÏfÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =Å㨠"å^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ã¨fi`«O„`«O H˘~°‰Ωõ áÈ~å_»∞`«∞#fl
„Ѩ[Å ™ê#∞Éèí∂u =∞^ŒÌ`«∞ÃÑ· P^è•~°Ñ¨_ç# qã¨Î $`«"≥∞ÿ# JO`«~å˚fÜ«∞ q^è•<åxfl
~°∂á⁄OkOKå~°∞. 1930, 1940ÅÖ’ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O |Å"≥∞#ÿ á¶êã≤ã∞¨ ì =ºuˆ~Hõ
"≥·Yix KÕѨ\ ˜ìOk. QÍOnèr nxx |ÅOQÍ =ºH©ÎHõiOKå_»∞. Ü«¸^Œ∞ÅÃÑ· Ç≤Ï@¡~ü
ǨÏ`åºHÍO_»x x~°ã≤ã¨∂Î, 1938Ö’ QÍOnèr ~ÚÖÏ ~åâß_»∞. ''=∂#=`« H˘~°‰õΩ
=∂#=`« ¿Ñ~°∞`À ã¨=∞~°÷hÜ«∞"≥∞ÿ# Ü«Ú^Œú"Õ∞^≥·<å =ÙO^ŒO>Ë, Jk *Ïu "≥Ú`åÎxfl
L^ÕâÌ Ñ◊ Ó¨ ~°fiHõOQÍ `«∞_çz ÃÑ@ì_®xfl x"åiOKÕ, [~°‡hH˜ =ºuˆ~HõOQÍ KÕ¿ã Ü«Ú^ŒOú .
1930ÅÖ’ „ѨѨOK« ã¨=∞㨺ŠѨ@¡ *ÏfÜ«∞"å^Œ "≥·Yix [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙
1936Ö’ ÅHÀfl HÍO„ÔQãπ J^躌 HΔÀѨ<åºã¨OÖ’ ã¨Ê+ì̈OQÍ „ѨH\õ O˜ Kå_»∞.
''D<å_»∞ „ѨѨOK«O Ô~O_»∞ ÃÑ^ŒÌ „QÆ∂ѨÙÅ∞QÍ qÉèíl`«"≥∞ÿ =ÙO_»\Ïxfl
K«∂ã¨∞Î<åflO. ™ê„=∂[º"å^Œ∞Å∞, á¶êã≤ã¨∞ìÅ∞ XHõ"≥·Ñ¨Ù, ™È+¨eã¨∞ìÅ∞ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞
=∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ ...Jx"å~°ºOQÍ =∞# q^è•#O á¶êã≤*ÏxH˜, ™ê„=∂[º"å^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
„ѨÑO¨ K« Jaè=$kúH~õ ° â◊‰Ωõ ÅÎ ‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ =ÙO@∞Ok.
ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞"å^ŒO *Ï`åºÇ¨ÏOHÍ~° ѨÓi`«"≥∞ÿ#k HÍ^Œ∞, Ü«Ú^ÀÌ<å‡^Œ
"≥·Yi QÆÅk HÍ^Œ∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „a\˜+¨μ áêʼnõΩÅ *Ï`åºÇ¨ÏOHÍ~åxfl f„=OQÍ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 45
=ºuˆ~H˜OKÕ@ѨC_»∞ ‰õÄ_® Jk *Ï`åºÇ¨ÏOHÍ~åxfl PÅO|#QÍ KÕã∞¨ HÀÖË^∞Œ . „a\©+μ¨
™ê„=∂[º"å^•xfl =ºuˆ~H˜ã¨∂Î ^Õfi+≤ã¨∂Î ‰õÄ_® *ÏfÜ«∞"å^ŒO „a\©+¨μ„Ѩ[ŠѨ@¡
^Õfi+¨O, HÍiî<åºÅ‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_ÕÖÏ `«# „âı}∞ʼnõΩ tHõ}
Δ xzÛOk.
™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ áÈ~å\ÏxH˜ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOz# HÍO„ÔQãπ
Ãã^· •úOuHõOQÍ, ã¨O™ê÷Ñ~¨ O° QÍ ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ "≥Y· i QÆÅk. XHõ =~åæxH˜ XHõ `≥QHÆ ˜ QÍHõ
ÉèÏ~°`« „Ѩ[ʼnõΩ „áêux^躌 O =Ç≤ÏOz# HÍO„ÔQãπ Ãã^· •úOuHõOQÍ =¸ã¨Ö’ Wq∞_Õk
HÍ^Œ ∞ . q㨠Π$`« O QÍ qÉè Ë k OKÕ Ãã· ^ •ú O uHõ ~å[H© Ü « ∞ „㨠= O`« ∞ Å∞, ^•xÖ’
JO`«~åfiÇ≤Ï#∞Å∞ HõÅQÆÅã≤ =Ù<åfl~Ú. U ^ŒâÖ◊ ’ ‰õÄ_® QÍOnèr HÍO„ÔQãπÃÑ· `«#‰õΩ
QÆ∞`åÎkÑè `¨ º« O =Ù#fl@∞¡ K≥ÑC¨ HÀÖË^∞Œ . HÍ|\˜ì HÍO„ÔQãπ L=∞‡_ç ÅHΔͺÅ∞ ã¨∂„`åÅ H˘~°‰Ωõ
Hõeã≤ áÈ~å_ÕO^Œ∞‰õΩ qq^èŒ Ãã^· •úOuHõ ^èÀ~°}∞Å∞ QÆÅ =º‰õΩÅÎ #∞ qq^èŒ ™ê÷~ÚÖ
x|^Œ`ú « QÆÅ "åix qq^èŒ ™ê÷~ÚÅ â◊HΘ ™ê=∞~å÷ºÅ∞ QÆÅ "åix SHõºO KÕÜ∞« _»OÖ’
[Ü«∞„Ѩ^Œ=∞~ÚOk.
HÍO„ÔQãπ D Hõ~"ΰ åºxfl „Ѩ*Ï™êfi=∞º Ѩxq^è•#O ^•fi~å ™êkèOK«QeÆ yOk.
=º‰õΩÎÅ =∞^茺, „QÆ∂ѨÙÅ =∞^茺 x~°O`«~° K«~°ÛÅ∞ "å^ÀѨ"å^•Å∞ [iQÍ~Ú. Jq
aè#fl"≥∞ÿ# ~å[H©Ü«∞ Ãã·^•úOuHõ ^èÀ~°}∞ʼnõΩ J=HÍâßÅ∞ HõeÊOKå~Ú. "åi =∞^茺
ÅHΔͺʼnõΩ ã¨O|OkèOz# L=∞‡_ç PÖ’K«#Å∞ KåÖÏ =Ù<åfl~Ú. Jq áÈ~å@OÖ’
"åix SHõºO KÕâß~Ú. L^Œº=∂xH˜ K≥Ok# =ӺǨÏO, Z`«∞ÎQÆ_»ÅÖ’ "≥∞*Ïi\©
Jaè„áêÜ«∞O PK«~°}Ö’ ÃÑ@ì|_çOk. "≥∞ÿ<åi\© `«∞_çz ÃÑ@ì|_»ÖË^Œ∞, JѨC_»∞
HÍHõáÈ`Õ =∞~˘HõÑC¨ _»∞ `«# Jaè„áêÜ«∞O P"≥∂^ŒO á⁄O^Œ∞`«∞O^Œx Ptã¨∂Î "≥∞<ÿ åi\©
‰õÄ_® L^Œº=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ =ÙO_ç áÈ~ÚOk. HÍO„ÔQãπH˜ "≥Å∞ѨŠ=Ù#fl „QÆ∂ѨÙÅ∞,
L^Œº=∂Å∞ ‰õÄ_® ^•x`À ¿ãflÇ¨Ï ã¨O|O^è•Å <Õ~°Ê~°∞ÛH˘<åfl~Ú. =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ#,
‰õΩÅѨ~°"≥∞ÿ# áêsìÅ „QÆ∂ѨÙÅ∞ =∂„`«O áêʼnõΩʼnõΩ q^èÕÜ«∞`«QÍ =ÙO@∂ HÍO„ÔQãπ
=ºuˆ~Hõ "≥Y· i #=ÅOaOKå~Ú.
qq^èŒ ~å[H©Ü«∞ ^Œ$HõÊ^è•Å =∞^茺 ~år, ã¨~°∞ÌÉÏ@∞, ã¨=∞#fiÜ«∞O –
™êO„Ѩ ^ •Ü« ∂ xfl *ÏfÜ≥ ∂ ^Œ º =∞O 㨠fi `« O „`« É è Ï ~° ` « ^Õ â ßxH˜ "å~° ã ¨ ` « fi OQÍ
ã¨O„Hõq∞OѨKÕã≤Ok. ã¨fi`«O„`å#O`«~°O *ÏfÜ«∞ q^è•<åÅ#∞ ~°∂á⁄OkOK«_»OÖ’
<≥„Ǩ˙ D ™êO„Ѩ^•Ü«∂xfl áê\˜OKå_»∞. U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H˜ WѨC_»∞ D "≥Y· i ^•^•Ñ¨Ù
46 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
Hõ#∞=∞~°∞QÆ=Ù`ÀOk. „Ѩ*Ï L^Œº=∂xH˜ K≥Ok#, D ™êO„Ѩ^•Ü«∂xfl XHõ áêsìx
#_»Ñ¨_®xH˜ QÍh, „ѨuѨHõΔ áêsìʼnõΩ QÍx =iÎOѨ*ËÜ«∞_»O ã¨∞ÅÉèí"≥∞ÿ# ѨxHÍ^Œ∞.
HÍx |Å"≥∞ÿ# ã¨OѨ^ŒfiO`«"≥∞ÿ# ÉèÏ~°`«^Õâßxfl, JÖψQ <åºÜ«∞"≥∞ÿ# ã¨=∞ã¨=∂*Ïxfl
xi‡OKåÅx HÀ~°∞H˘<Õ"åiH˜ Wk J=¸Åº"≥∞#ÿ J#∞Éè=í O, "å~°ã`¨ fi« O.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O ~å[H©Ü«∂ʼnõΩ, ~å[H©Ü«∞ „Ѩ=~°Î#‰õΩ J`«∞º#fl`«"≥∞ÿ#
„Ѩ=∂}Ïefl <≥ÅH˘eÊOk. ^•^•ÉèÏÜü∞ <Ò~Àr, QÀáêÅHõ$+¨‚ QÀYÖË, Ö’Hõ=∂#º uÅH±,
QÍOnèr, ÉèQí `Æ ãü O≤ Q∑, [=ǨÏ~üÖÏÖò<„≥ Ǩ˙, ã¨∞ÉèÏãπ K«O„^ŒÉ’ãπ, ã¨~åÌ~ü Ѩ>ÖË ò,
~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£, ã≤. ~å[QÀáêÅKåi, PKå~°º #ˆ~O„^Œ^"Õ ,£ [Ü«∞„ѨHÍ+π <å~åÜ«∞}
ÖÏO\˜ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ J`«∞º#fl`«"≥∞ÿ# <≥·uHõ qÅ∞=efl áê\˜OKå~°∞.
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ áê\˜Oz# J`«∞º#fl`« <≥u· Hõ „Ѩ=∂}ÏÅ HÍ~°}OQÍ<Õ L^Œº=∞O ÅHõÖΔ Ïk
=∞Okx ã¨g∞HõiOK«QÆeyOk. K«^Œ∞=Ùefl, L^ÀºQÆ∞efl r=<Àáêkè =∂~åæefl =ke
ÃÑ\˜ì ‰õΩ@∞OÉÏxfl `«ºlOz rq`« ã¨~fi° ã¨fiO L^Œº=∂xH˜ JOH˜`O« KÕã#≤ `åºQÆ^#Œè ∞Öˇ#·
L^Œº=∞ „âı}∞Å∞ JÖÏO\˜ J`«∞º#fl`«"∞≥ #ÿ <≥u· Hõ`x« áê\˜OKå~°∞. ÅHΔͺÅ∞ =∂~åæÅ
=∞^茺 L^Œº=∞O ã¨=∞#fiÜ«∞O ™êkèOK«QÆeyOk. L^Œº=∞O HÍÖÏxfl J#∞ã¨iOz
~°∂á⁄OkOK«∞H˘<Õ, #gHõ~} ° K≥O^Õ, =∂~°∞Ê KÕã∞¨ H˘<Õ â◊HxΘ ÃÑOK«∞H˘#flk. ~å[H©Ü∞«
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ`À K≥`· #« º=O`«∞Öˇ#· „Ѩ[Å PHÍOHõÅΔ ‰õΩ, =Å㨠áêʼnõΩÅ =∂~°∞`«∞#fl
q^è•<åʼnõΩ ã¨ÊOkOz L^Œº=∞O ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ kâ◊Ö’ ^•x
HÍ~°º„Hõ=∞O q^è•<åÅÖ’ x~°O`«~° =∂~°∞ÊÅ∞ KÕã∞¨ H˘O@∂ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êyOk. HÍ|\ì̃
ã¨=∞HÍb# „ѨѨOK« PÖ’K«#Å#∞ q^è•<åÅ#∞ L^Œº=∂Å#∞ QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O =∞øeHõ`#« ∞ xÅɡ@∞ì‰Ωõ O@∂ #gHõ~} ° K≥OkOk.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞ "å~°ã¨`åfixfl D q^èŒOQÍ ã¨OH˜ΔÑ‘ÎHõiOK«=K«∞Û. ~å[H©Ü«∞
Pi÷Hõ ™êfi`«O„`«ºO Ѩ@¡ x|^Œ`ú ,« P^è∞Œ xHõ PiúHÍaè=$kú, Jxfl ~°HÍÅ Jã¨=∂#`«,
J}z"Õ`,« PkèÑ`¨ åºefl JO`«"Ú≥ OkOK«@O, áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å∞ „áêux^躌 „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO,
JO`«~å˚fÜ«∞`« =∞iÜ«Ú ã¨fi`«O„`« q^ÕâßOQÆ q^è•#O, "≥·q^蕺xfl ã¨O`À+¨OQÍ
JOwHõiOKÕ „áêuѨkHõ# *Ïu`À x~å‡} „Hõ=∂xH˜ „áÈ`åûǨÏO, ã¨~°∞ÌÉÏ@∞
~å[H©Ü∂« ÅÖ’ J`«ºkèHõ „Ѩ[Å =∞^Œ`Ì ∞« `À D ÅHΔͺÅxfl ™êkèOK«∞@.

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 47

 *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ "å~°ã¨`«fiO Ü≥ÚHõ¯ „áê^äŒq∞Hõ JOâߊѨ@¡ ã¨fi`«O„`«
ÉèÏ~°`«^Õâ◊O q^èÕÜ«∞`« „ѨHõ\ ˜OzOk. KåÖÏ JOâßÅ∞ J`«ºkèHõ ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ
HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ "≥∞xÃÑ™¶ ÈìÅÖ’ KÕ~Û° |_®¤~Ú. „ѨÉ∞íè `åfiÅ, ~å[H©Ü∞« áêsìÅ ã¨Oã¨Å÷
Ѩx q^è•<åxfl JOK«<å "Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ „Ѩ[Å∞ D "å~°ã`¨ åfixfl „Ѩ=∂}OQÍ
ã‘fiHõiOKå~°∞.
"å~°ã`¨ fi« O, „Ѩ`ºÕ H˜Oz ã¨∞n~°H… ÍÅO ™êy# L^Œº=∞ "å~°ã`¨ fi« O – „Ѩ[Å
=∞#ã¨∞ûÅÖ’ KåÖÏHÍÅO =∞#QÆÅ∞QÆ∞`«∞Ok. HÍx "å~°ã¨`«fiO ZO`« |Å"≥∞ÿ#k,
=∞Oz^≥#· ѨÊ\˜H© HõÅHÍÅO xÅ=^Œ∞. U "å~°ã`¨ fi« "≥∞<ÿ å ^•xH˜ x~°O`«~O° #∂`«#
[=ã¨`åfiÅ∞ ã¨=∞‰õÄ~°ÛHõáÈ`Õ Jaè=$kú Ѩ~K° H« áõ È`Õ, =∂~°∞`«∞#fl Ѩiã≤`÷ ∞« Å
Hõ#∞QÆ∞}OQÍ ã¨$[<å`«‡Hõ Ѩ^ŒúuÖ’ =∂~°∞ÊÅ∞ KÕÜ«∞HõáÈ`Õ „Hõ=∞OQÍ
=∞ã¨HÉõ Ï~°∞`«∞Ok. ã¨O^Œ~ƒ° ù â◊√kú HÀÖ’Ê`«∞Ok.

48 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 4
~å*ϺOQÆ Pq~åƒ=ù O - =ÚYº x|O^è#Œ Å∞
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å*ϺOQÆO 1950 [#=i 26 #∞O_ç J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛOk.
JѨÊ\˜#∞O_ç [#=i 26x QÆ}`«O„`« k#OQÍ L`«û"åÅ∞ [~°∞ѨÙH˘O@∞<åflO. 1930
#∞O_ç [#=i 26# „a\˜+π áêÅ# #∞O_ç ÉèÏ~°`« ^ÕâßxH˜ ã¨OѨÓ~°‚ ™êfi`«O„`«ºO H˘~°‰Ωõ
x|^Œ∞Öú #·ˇ „Ѩ[Å∞ „QÍ=∂ÅÖ’ Ѩ@}ì ÏÅÖ’ QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ KÕi ã¨fi`«O„`« „Ѩ=∂}ÏÅ∞
KÕã∂¨ Î =KåÛ~°∞. „áê~°OÉèOí #∞O_ç ã¨fi`«O„`« áÈ~å\ÏxH˜ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl QÆ}`«O„`« ~å[ºO
KÕã#≤ ~å*ϺOQÆO J=∞Å∞‰õΩ x~°O`«~åÜ«∞`«#∞ áê\˜Oz# P k<å# #∂`«# QÆ}`«O„`«
~å[ºO J=∞Å∞ [~°Ñ_¨ O» ã¨=∞O[ã¨OQÍ =ÙOk.
~å*ϺOQÆO ~°∂Ѩ٠k^Œ∞HÌ ˘<Õ „Hõ=∞O 1950 [#=i 26H˜ KåÖÏ ^ŒâßÉÏÌÅ
=ÚO^Œ∞ „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. P „Hõ=∞O x~åѶ∂¨ @OQÍ H˘#™êyOk. ^•x =¸ÖÏÅ∞
ã¨fi`«O„`« áÈ~å@OÖ’#∞, ã¨fi^Õâ◊ ã¨O™ê÷<åÅÖ’ ÉÏ^躌 `«ÜÚ« `«"∞≥ #ÿ ~å*ϺOQÆ |^Œ"ú ∞≥ #ÿ
„ѨÉ∞íè `åfiÅ ™ê÷Ñ#¨ H˘~°‰Ωõ ™êy# L^Œº=∂ÅÖ’#∞ Ö’`«∞QÍ "Õà¥◊ #¡ ∞H˘x =Ù<åfl~Ú.
f~å‡<åÅ∞ P"≥∂kOK«@O ÖËHõ ~å*ϺOQÆ ã¨O㨯~°} H˘~°‰Ωõ „Ѩuáê^Œ#Å∞
~°∂á⁄OkOK«@O HõO>Ë *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ ã¨∂ÊùiÎ ^•x xiú+"ì¨ ∞≥ #ÿ ~å[H©Ü∞« PK«~}° Ö’
=ÙOk. áê~°"¡ ∞≥ O@s „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO QÆ}`«O„`« ~å*ºO, áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å∞ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ
<åºÜ«∞O ÖÏO\˜ „Ѩ*Ï^Œ~}° á⁄Ok# ÉèÏ"åÅ∞ ~å*ϺOQÆOÖ’ =ÚYº"≥∞#ÿ ã¨∂„`åÅ∞QÍ
=Ù<åfl~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπÖ’ HÍO„ÔQãπ (J"≥∞iHÍÖ’x kQÆ∞=
ã¨É)íè J<Õ Ñ¨^OŒ K≥Ñʨ @O ^•fi~å ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å[H©Ü∞« K≥`· #« ºOÖ’ áê~°"¡ ∞≥ O@s „ѨÉ∞íè `«fi
~°∂ѨO J<Õ PÖ’K«# „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_çOk. HÍO„ÔQãπ ã¨Oã¨÷ Ѩx q^è•#O „Ѩ`ºÕ H˜Oz 1920
`«~∞° "å`« QÍOnèr HÍO„ÔQãπ x|O^è<Œ å=ox =∂iÛ# `«~∞° "å`« ZxflHõÅ „áêuѨkHõÃÑ·
P^è•~°Ñ_¨ ç [~°∞QÆ∞`«∂ =zÛOk. JdÅ ÉèÏ~°`« HÍO„ÔQãπ Hõq∞\© (Z.S.ã≤.ã≤.) „ÃÑã≤_O≥ @∞QÍx
ÖËHõ „QÍ=∞ ™ê÷~Ú HÍO„ÔQãπ Hõq∞\© Ãã„Hõ@sQÍx ZxflHõ ^•fi~å<Õ ZOÑ≤Hõ KÕÜ∞« |_Õ"å_»∞.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 49
~åR HÍO„ÔQãπ Hõq∞\© (Ñ≤.ã≤.ã≤.) ÅKÕ Z#∞flH˘#|_ç# „Ѩux^è∞Œ Å∞ QÆÅ JdÅ ÉèÏ~°`«
HÍO„ÔQãπ Hõq∞\© (Z.S.ã≤.ã≤.) Ö’H±ãɨ íè ÖËHõ áê~°"¡ ∞≥ O@∞H˜ ã¨=∂#O. =i¯OQ∑ Hõq∞\©
=∞O„u =~åæxH˜ ã¨=∂#O. HÍO„ÔQãπ „ÃÑã≤_O≥ @∞ „Ѩ^•è #=∞O„uH˜ „Ѩu~°∂ѨO. P q^èOŒ QÍ
„Ѩ^•è #=∞O„u <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x =∞O„u =~°Oæ `À ~å*ϺOQÆO 1950Ö’ áê~°"¡ ∞≥ O@s
„ѨÉ∞íè `«fi q^è•<åxfl J=∞Å∞ [iÑ≤#ѨC_»∞ Jk ™ê^è•~°}OQÍ KåÖÏ =∞Ok J#∞H˘#fl@∞¡
„a\˜+π áê~°"¡ ∞≥ O\òx J#∞HõiOK«@O HÍ^Œ∞. „Ѩ[ʼnõΩ ã¨∞Ѩiz`«"∞≥ #ÿ *ÏfÜ«∞ q^è•<åʼnõΩ
xiú+¨ì"≥∞ÿ# ~°∂áêxfl HõeÊOK«@O. ~°∂ѨO HõO>ˇ ‰õÄ_® „Ѩ[ʼnõΩ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O
JÅ=~°z# „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨∂ÊùiÎ ~å*ϺOQÍxH˜ ѨÙ<åkQÍ =ÙOk. Wk „Ѩ[Å qã¨Î $`«
ÉèÏQÆ™êfi=∞ºOÖ’ =ºHõ=Î ∞~ÚOk. Wk ã¨fi`«O„`å#O`«~O° =Ü≥∂[# F\˜OQÆ∞‰õΩ J=HÍâ◊O
HõeÊOzOk. 1930Ö’<Õ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ <À^Œº=∞OÖ’ QÍOnèr =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ H©ÅHõ ÉÏ^躌 `«Å∞
JѨÊ*ˇÑÊ≤ Ü«ÚO_»QÍ 1950Ö’ "åiH˜ F@∞ ǨωõΩ¯ x~åHõiOK«_O» ™ê^躌 Ѩ_∞» `«∞O^•?
^Œi„^Œ <å~åÜ«∞}, JO`Àº^ŒÜ∞« ÉèÏ=#ÅÖ’ Pã≤Î ÖËHõ P^•Ü«∞O J~°›`« ã¨ÇϨ r=#O
KÕÜ∞« QÆÅ∞QÆ∞`«∞O^•? ÅHõÖΔ Ïk =¸QÆr=Ùefl „áêuѨkHõQÍ KÕã∞¨ H˘x QÍOnèr "≥Ú`«OÎ
áÈ~å\Ïxfl #_»ÑQ¨ Í ~å*ϺOQÆOÖ’ JHõ~Δ å㨺`«, q^•º~°›`Å« ∞ QÆÅ"åiH˜ =∂„`«"∞Õ F@∞
ǨωõΩ¯ HõeÊOK«|_»∞`«∞O^•?
„a\˜+π áêÅ#Ö’ Ѩ„uHÍ ¿ãfiK«Ûù H˘~°‰Ωõ ѨÅ∞=Ù~°∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ f„=áÈ~å@O
KÕâß~°∞. „Ѩ`ºÕ H˜Oz Ö’Hõ=∂#º uÅH± `«# Ѩ„uHõÅ áÈ~å@ „Ѩ=$uÎH˜ ÉèÏs =¸ÅºO
K≥eO¡ Kå_»∞. WOHÍ b_»~,ü J=∞$`«|*Ï~ü Ѩ„uHõ, ÉÏOÉË„HÍxHõÖò, k Ç≤ÏO^Œ∂™ê÷<£ >ˇ"ÿ ∞£ û,
kÇ≤ÏO^Œ∂, „\˜|∂º<£, ÃãiÛÖˇ\· ò, PO„^èÑŒ „¨ uHõ, P*ò, P#O^Œ |*Ï~ü Ѩ„uHõÖÏO\˜ Ѩ„uHõÅ∞
*ÏfÜ≥∂^Œº=∂xH˜ Z#ÖËx ¿ã=Å∞ KÕâß~Ú. D K«i„`« ~å*ϺOQÆOÖ’ ÉèÏ==ºH©HÎ ~õ }°
¿ãfiK«ÛHù ˜ Ǩg∞ WzÛOk.
~å*ϺOQÆ ~°∂ѨHÅõ Ê#H˜ K«~º° Å∞
'ã¨fi~å[ºO „a\˜+π áê~°"¡ ∞≥ O@∞ WKÕÛ |Ǩï=∞u HÍ^Œ∞. Jk ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å
=∞<ÀÉèÏ"åefl =ºH©HÎ iõ OKÕ „ѨH@õ #. Jk áê~°"¡ ∞≥ O@∞ K«@Oì ^•fi~å „Ñ¨H\õ O˜ Ѩ|_»_O»
"åã¨=Î "Õ∞. HÍx Jk ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å „ѨH\õ `˜ « PHÍOHõ‰Δ Ωõ =∞~åº^ŒÑÓ¨ ~°fiHõOQÍ P"≥∂^ŒO
`≥ÅѨ@O =∂„`«"Õ∞. Ѩiëê¯~°O ‰õΩki#ѨC_»∞ „a\˜+π áê~°¡"≥∞O@∞ ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å
PHÍOHõÅΔ ‰õΩ `«# JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆO ^•fi~åQÍHõ ZxflÔH#· „Ѩ*Ï „Ѩux^è∞Œ Å ^•fi~å
P"≥∂^Œ =Ú„^Œ "Õã∞¨ OÎ k. ã¨fi~å[ºO XHõ *Ïu =∞~˘Hõ *ÏuH˜ ~ÚKÕÛ Lz`« |Ǩï=∂#O
HÍ^Œ∞. *Ïu Ü≥ÚHõ¯ J=¸Åº"≥∞ÿ# ~°HõÎOKÕ H˘#|_Õ xkè. ^•xH˜ =∞#O =¸ÅºO
K≥eO¡ z#ѨC_»∞ Jk |Ǩï=∂#OQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Ѩ|_»^∞Œ .—
50 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
„a\˜+"π å~°∞ "å~°O`«@ "å~°∞QÍ U ~å[ºOQÆ ã¨O㨯~°}QÍx =∞~˘Hõ\Q˜ Íx „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ìÖ^Ë xŒ ,
ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞"å^Œ XuÎ_Hç ˜ ã¨ÊO^Œ#QÍ Jx"å~°º"≥∞#ÿ Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ gÖˇ#· O`« HÍÅÜ«∂Ѩ#
KÕã≤ ã¨}∞QÆ∞`«∂ H˘xfl K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ Ïì~x° 1922Ö’ QÍOnèr KÕã#≤ D „ѨH@õ # ã¨Ê+¨Oì
KÕã∞¨ #Î flk. „a\˜+"π å~°∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ P^è∞Œ xHõ ÉÏ^躌 `åÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ ~å*ϺOQÆ|^Œ"ú ∞≥ #ÿ
„ѨÉ∞íè `åfixfl „áê~°OaèOKå~°x 1861,1892,1909,1935 ã¨O㨯~°}Å `«∞k ~°∂Ѩ"∞Õ
ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆ=∞x „a\˜+π áêʼnõΩÅ∞ P `«~∞° "å`« #Ü«∂ ™ê„=∂[º"å^Œ ѨO_ç`∞« Å∞
*Ï„QÆ`QΫ Í XHõ "Õ∞~°‰Ωõ [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ Hõ@∞ìH^õ Œä JÖÏ¡~∞° . „Ѩu^ŒâÖ◊ ’ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ _ç=∂O_»¡
HõO>ˇ „a\˜+"π å~°∞ WzÛ# ~å~ÚfÅ∞ KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=QÍ =ÙO_»@O Hõ@∞ìH^õ Œä |O_®~åxfl
|Ü«∞@ ÃÑ_»∞`«∞Ok.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ „a\˜+"π å~°∞ WO_çÜ∞« <£ H“xûÖòû Ü«∂‰õΩì 1892Ö’ ZxflHõ KÕã∞¨ H˘<Õ
Ѩ^uúŒ x "≥Ú^Œ\ ™˜ êiQÍ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\Ïì~∞° . HÍO„ÔQãπ, *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞, ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ѩ„uHõÅ∞
H“xûà◊‰¡ Ωõ ZxflHõÅ∞ [~°áêÅx, "å\˜Ö’ ZxflÔH#· „Ѩux^è∞Œ Å∞ "≥∞*Ïi\©QÍ =ÙO_®Åx
H“xûà◊Ö¡ ’x J#kèHÍ~° ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ Z‰õΩ¯= JkèHÍ~åÅ∞ LO_®Åx JO`«‰Ωõ KåÖÏ =ÚO^Œ∞
#∞O_ç _ç=∂O_»∞ KÕã∂¨ Î =KåÛ~°∞. *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å _ç=∂O_»¡ "Õ∞~°‰Ωõ 1892 K«@Oì Ö’
J=HÍâßÅ∞ HõeÊOK«|_»Ö^Ë ∞Œ .
„a\˜+"π å~°∞ PK«~}° Ö’ ÃÑ\˜#ì "å\˜HOõ >Ë *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ KÕã#≤ _ç=∂O_»∞¡
H˘OK≥O Z‰õΩ¯=HÍ^Œ∞. KåÖÏ Z‰õΩ¯=. H“xûÖòûÖ’ Hõhã¨O ã¨QÆO =∞Ok ZxflÔH·#
ã¨É∞íè ºÅ∞O_®Åx, =Ü≥∂[#∞Öˇ#· ѨÙ~°∞+¨μÅO^ŒiH© F@∞ ǨωõΩ¯ =ÙO_®Åx, ÉÏÅ\ò Ѩ„`åÅ
^•fi~å F\˜OQ∑ [~°áêÅx (~°ÇϨ 㨺 F\˜OQ∑ Ѩ^uúŒ =ÙO_®Åx) Pi÷Hõ aÅ∞¡ÅÃÑ· Öˇl¿ã\¡ "˜ £
H“xûà◊‰¡ Ωõ F@∞ KÕ¿ã JkèHÍ~°O =ÙO_®Åx HÍO„ÔQãπ _ç=∂O_»∞ KÕãO≤ k. HÍx PK«~}° Ö’
JѨÊ\˜ WOÑ‘iÜ«∞Öò ÖËHõ ÃãO„@Öò Öˇl¿ã\¡ "˜ £ H“xûÖò 17 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ∞ Hõey JkèHÍ~°
ã¨É∞íè ºÅ "≥∞*Ïi\˜`À =ÙOk. <å=∞=∂„`«OQÍ H˘kÌ=∞Ok ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨É∞íè ºÅ∞<åfl~°∞.
1892 K«@Oì ZxflHõÜ∞Õ º ã¨É∞íè ºefl „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜Oì k. HÍx "å~°∞ "≥∞<ÿ åi\˜QÍ =Ù<åfl~°∞.
"åiH˜ QÆÅ JkèHÍ~åÅ∞ ‰õÄ_® <å=∞=∂„`«O. =∞~˘Hõ "≥Ñ· Ù¨ ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆ K«@Oì
ã¨fi~°∂ѨOÃÑ· *ÏfÜ«∞ "å^Œ∞Å PÖ’K«#Å∞ KåÖÏ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈÜ«∂~Ú. 1895Ö’
ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆ aÅ∞¡ ÖËHõ ǨϟO~°∂Å∞ aÅ∞¡ "≥Å∞=_çOk. ~°K~« Ú`«#∞ QÆ∞iOz#
ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ P^è•~åÅ∞ ÖË=Ù. JxaÃãO\ò =∂„`«O Jk Ö’Hõ=∂#º ÉÏÅQÆOQÍ^è~Œ ü uÅH±
ã¨∂Êùi`Î À ~°∂á⁄OkOѨ|_çO^Œx ÉèÏqOKå~°∞. ^•xÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ áœ~°∞ÅO^ŒiH˜ ÉèÏ=
„ѨH@õ <å ¿ãfiK«Û,ù K«@Oì Z^Œ∞@ ã¨=∂#`«, Pã≤ÇΠϨ ‰õΩ¯ ÖÏO\˜ =∞øeHõ =∂#=ǨωõΩ¯Å∞
LO_®Åx ¿Ñ~˘¯#|_çOk. ÉèÏ~°`« „Ѩ[ŠǨωõΩ¯ÅÃÑ· „ѨH@õ # KÕÜ∞« =Åã≤#kQÍ 1895Ö’
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 51
"≥Ú^Œ\ ™˜ êiQÍ _ç=∂O_»∞ KÕã,≤ P `«~∞° "å`« ѨÅ∞ =∂~°∞¡ ѨÙ#~°∞^•…\ O˜ z# _ç=∂O_»∞#∞
<≥~"° ~Õ Û° _»OÖ’ „a\˜+"π åi z=i K«@"ì ∞≥ #ÿ ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fi K«@Oì 1935 ‰õÄ_® qѶŨ "≥∞Oÿ k.
~å*ϺOQÆO „"å¿ã@ѨC_»∞ *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ã¨fi`«O„`åxH˜ =ÚO^Œ∞HÍÅO
<å\˜ ~å*ϺOQÆÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ "å~°ã`¨ åfixfl =^Œ∞Å∞H˘x H˘`«QÎ Í „áê~°OaèOK«=Åã≤# J=ã¨~O°
HõxÊOK«Ö^Ë ∞Œ . Wk "åi "å~°ã`¨ fi« O. nx H˘~°‰Ωõ Z<Àfl `åºQÍÅ∞ KÕâß~°∞. áÈ~å\ÏÅ∞
KÕâß~°∞. ~å*ϺOQÆ ~°K~« Ú`«Å‰õΩ `«=∞ ã¨fi`«O„`«"∞≥ #ÿ J~°›`Å« #∞ x~°∂Ñ≤OK«∞H˘# =Åã≤#
J=ã¨~O° ÖË^∞Œ QÆ#∞Hõ =∞# ~å*ϺOQÆO ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fi K«@Oì 1935 #∞O_ç KåÖÏ
JOâßÅ#∞ ã‘fiHõiOzOk. ~å*ϺOQÆ ~°K~« Ú`«Å∞ JѨÊ\˜H˜ =Ù#fl ã¨Oã¨Å÷ ѨiK«Ü∞« O`À
=Ù#fl J#∞‰õÄÅ`«Å#∞ u~°ã¯¨ iOK«~å^Œx qâ◊fiã≤OKå~°∞. áê„`«Ö’x „Ѩu‰õÄÅ JOâßÅ#∞
u~°ã¨¯iOKå~°∞. „H˘`«Îq ã‘fiHõiOKå~°∞. qÅ∞"≥·# JOâßÅ#∞ JÖψQ =ÙOKÕO^Œ∞‰õΩ
ã¨O^ÕÇÏ≤ OK«Ö^Ë ∞Œ .
~å*ϺOQÆÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ Jaè=$kú
„a\<£ KÕ`« ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ ÉÏ^茺`åÜ«Ú`«"≥∞ÿ# „ѨÉèí∞`åfixfl =∞OE~°∞
KÕ~ÚOKåÅ<Õ `«ÅOѨÙ`À 1880, 1890ÅÖ’ „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O 20= â◊`å|ÌO
Ü≥ÚHõ¯ ~Ô O_»= ^ŒâßÉÏÌO`åxH˜ ã¨fiÜ«∞O x~°Ü ‚ ∂« kèHÍ~° ã≤^•úO`åxfl ÖËHõ "åi ~å*ϺOQÍxfl
~°∂á⁄OkOK«∞H˘<Õ ÉèÏ~°fÜ«ÚŠǨωõΩ¯x ™êfiÜ«∞`«OÎ KÕã∞¨ HÀ=_»O „áê~°OaèOzOk.
"≥Ú^Œ\ ˜ „ѨÑO¨ K« Ü«Ú^ŒHú ÍÅOÖ’ uÅH±, JxaÃãO\ò ǨϟO~°∂Å∞ L^Œº=∞O „áê~°OaèOKå~°∞.
~å*ϺOQÆ ã¨O㨯~°}Å H˘~°‰Ωõ 1916 <å\˜ HÍO„ÔQãπbQ∑ XѨÊO^ŒO #∞O_ç Pq~°ƒqù Oz#
HÍO„ÔQãπ =Úã≤O¡ bQÆ∞ Ѩ^HŒä Oõ ~å„ëêìÅ K«@ì ã¨ÉÅíè Ü≥ÚHõ¯ ã¨É∞íè ºÅÖ’ SkO@ <åÅ∞QÆ∞
=O`«∞Å =∞Ok gÖˇ#· O`« Z‰õΩ¯= F@~°`¡ À Z#∞flH˘#|_ç#"åÔ~· =ÙO_®Åx _ç=∂O_£
KÕãO≤ k. 1918Ö’ _èbç ¡ HÍO„ÔQãπ ã¨^㌠∞¨ û ~ÚÖÏ f~å‡#O KÕãO≤ k. '„ÃÑã≤_O≥ @∞ qÅû<£,
eÜ«∞_£ *Ïi˚ W`«~° „a\˜+π ~å[huA˝Å „ѨHõ@#Å#∞ J#∞ã¨iOz Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’
„ѨÑO¨ K«âßOux Ѩ\ +˜ ì¨ Ñ¨~K° OÕ ^Œ∞‰õΩ Jxfl Jaè=$kúH~õ ° *Ï`«∞ʼnõΩ ã¨fiÜ«∞O x~°Ü ‚ ∞« ã¨∂„`«O
=iÎOѨ*Ü Ë ∞« |_®e. .... ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl Jaè=$kúH~õ "° ∞≥ #ÿ ^ÕâßÅÖ’ XHõ\ Q˜ Í QÆ∞iÎOz
ã¨fiÜ«∞O x~°Ü ‚ ∞« ã¨∂„`åxfl =iÎOѨ*ÜË ∂« e— D "å^Œ#Å∞ „a\˜+μ¨ áêʼnõΩefl „ѨÉÏè q`«O
KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. ~å*ϺOQÆ ã¨O㨯~°}Å Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∞Ü«∞O, f~°∞ „a\©+¨μ"åi KÕ`«<Õ
x~°‚~ÚOѨ|_»`åÜ«∞x xtÛ`«OQÍ K≥Ñ≤Ê `«~°∞"å`« ^Œá¶ê ã¨O㨯~°}Å∞ 1919 Ö’
„Ѩ " Õ â ◊ à Ñ@ì | _®¤ ~ Ú. nxH˜ Éè Ï ~° f Ü« Ú Å ["å|∞ QÍOnè r <åÜ« ∞ Hõ ` « fi OÖ’x
ã¨ÇϨ Ü«∞x~åHõ~}° À^Œº=∞O. D L^Œº=∞O 1922Ö’ =Úyã≤# `«~∞° "å`« HÍO„ÔQã¨∞Ö’
52 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
H˘xfl ÃãHõ#Δ ∞¡ ã¨fi~å[º áêsìQÍ U~°Ê_ç K«@ì ã¨ÉÅíè ZxflHõÅÖ’ áÈ~å_®~Ú. ~å*ϺOQÆÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ
Ü«Ú^•úxH˜ #∂`«# â◊HΘ `À_»~ÚOk.
JxaÃãO\ò, `Õ*ò |Ǩï^Œ∂~ü 㨄ѨÓ, q.Ü«∞ãπ. Nx"å㨠âß„ã≤ÅÎ ∞ x~°fiÇ≤ÏOz#
<åÜ«∞Hõ`fi« áê„`«`À ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ 'HÍ=∞<£"Ö≥ òÎ PѶπ WO_çÜ∂« aÅ∞¡— z`«∞Î „Ѩu `«Ü∂« ~°∞
KÕÜ∞« |_çOk. ÖË|~üáêsì Zy˚‰Äõ º\˜"£ Hõq∞\©KÕ UHõ„w=OQÍ P"≥∂kOK«|_çOk. 1925
_çÃãO|~°∞Ö’ ǨÏ∫ãπ PѶπ HÍ=∞<£ûÖ’ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_çOk. HÍx ÖË|~°∞ „ѨÉ∞íè `«fi Ѩ~å[Ü«∂xfl
x"åiOK«ÖHË áõ È~ÚOk. ÉèÏ~°fÜ«∂aè„áêÜ«∂xH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ ÃãHõ#Δ ¡ =∞^Œ`Ì ∞«
á⁄Ok# P aÅ∞¡ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ ã¨fiÜ«∞O áêe`« Jkèx"Õâ◊ ~å*ϺÅ`À ã¨=∂#"≥∞#ÿ
™ê÷#O HõeÊOK«|_®e—, Jx ã¨Ê+¨Oì KÕÜ∞« _»O QÆ=∞<å~°›O.
D ^ŒâÖ◊ ’ "≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩï 1924 Ѷ„≤ |=i 8#ÃãO„@Öò Öˇl¿ã\¡ "˜ £ JÃãOc¡Ö’
XHõ f~å‡#O „ѨuáêkOz „Ѩ=ÚY áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKå_»∞. P f~å‡#O =ÚYº"≥∞#ÿ
"≥∞<ÿ åi\©Å ǨωõΩ¯Å∞ „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ ~°H}Δõ HõeÊã¨∂Î ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆ „Ѩ}ÏoHõ‰Ωõ ã¨∂K«#Å∞
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ JO^ŒiH© „áêux^茺O HõeÊOKÕ ~“O_»∞ >Ë|∞Öò ã¨=∂"Õâßxfl U~åÊ@∞
KÕÜ∞« =Åã≤OkQÍ „ѨÉ∞íè `åfixfl HÀiOk. D „Ѩ}ÏoHõ H˘`«QÎ Í ZxflHõÜ∞Õ º ÉèÏ~°`« K«\ì ã¨Éíè
P"≥∂^ŒO á⁄O^Œ∞`«∞Ok. ^•xH˜ K«@ì ~°∂ѨO HõeÊOK«|_ÕO^Œ∞‰õΩ „a\˜+π áê~°"¡ ∞≥ O@∞H˜
ѨOÑ≤OK«|_»∞`«∞Ok. P q^èOŒ QÍ "≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙ "≥Ú^Œ\™˜ êiQÍ ~å*ϺOQÆO H˘~°‰Ωõ
_ç=∂O_»∞ KÕÜ∞« _»"∞Õ QÍHõ, J#∞ã¨iOK«=Åã≤# q^è•<åxfl ‰õÄ_® ã¨Ê+¨Oì QÍ ã¨∂zOKå_»∞.
*ÏfÜ«∞ _ç=∂O_£QÍ „Ѩãk≤ Qú ÍOz# D f~å‡#O ÃãO„@Öò Öˇl¿ã\¡ "˜ £ JÃãOc¡Ö’ 76–48
F@¡`À P"≥∂^ŒO á⁄OkOk.
„a\˜+π áêʼnõΩÅ∞ D *ÏfÜ«∞ _ç=∂O_£x u~°ã¯¨ iã¨∂Î =∞iH˘xfl ~å*ϺOQÆ
=∂~°∞ÊÅ#∞ ã≤áê¶ ~°∞û KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ 1927 #=O|~°∞Ö’ JO^Œ~∂° `≥Å"¡ åàı§ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ
QÆÅ Ãã=· ∞<£ Hõg∞+¨<x£ xÜ«∞q∞OKå~°∞. Ãã=· ∞<£ Hõq∞+¨<‰£ Ωõ =ºuˆ~HõOQÍ ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ
x~°ã#¨ Å∞ "≥Å∞¡"`≥ åÎ~Ú. ÉèÏ~°`« ~å[º HÍ~°º^Œi≈ ÖÏ~ü¤ |i¯<£ ÃÇÏ_£ 1927 #=O|~°∞
24# Ãã=· ∞<£ Hõg∞+¨<£ xÜ«∂=∞HÍxfl „ѨH\õ 㘠∂¨ Î J`«_∞» 1925 AÖˇ· 7# ÉèÏ~°`«
„Ѩ[ʼnõΩ qã≤i# ã¨"åÅ∞#∞ ѨÙ#~°∞^•…\ O˜ Kå_»∞. ''ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ Ö’x Q˘Ñ¨Ê „Ѩ*ÏhHõO
Ü≥ÚHõ¯ ™ê^è•~°} P"≥∂^ŒO á⁄O^Õ ~å*ϺOQÆO `«Ü∂« ~°∞ KÕÜ∞« hÜ«∞O_ç.——
D ã¨"åÅ∞ ã‘fiHõiOK«|_çOk. HÍO„ÔQã¨∞ 1928 "Õ∞Ö’ JdŠѨHΔõ ã¨^㌠∞¨ û
x~°fiÇ≤ÏOzOk. JdŠѨHΔõ ã¨^㌠∞¨ û ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆ x|O^è#Œ Å#∞ x~°~‚ ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ
"≥∂fÖÏÖò <≥„Ǩ˙ J^躌 Hõ`Δ #« Hõg∞\©x xÜ«∞q∞OzOk. Hõq∞\©1928 PQÆ+μ¨ ì 10#
<≥„Ǩ˙ iáÈ~°∞ì ã¨=∞iÊOzOk. Jk ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆ =Ú™ê~Ú^•‰õΩ ~°∂Ѩ٠~ˆ YÅ#∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 53
ã¨=∞iÊOzOk. ^•xÖ’x J`«ºkèHõ JOâßÅ∞ `«~∞° "å`« ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆOÖ’ KÕ~Û° |_®¤~Ú.
Jk "≥∞<ÿ åi\©Å‰õΩ xs‚`H« ÍÅ =º=kè =~°‰Ωõ i[ˆ~fi+¨#∞¡ HõeÊã¨∂Î L=∞‡_ç xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ`À
ѨÓiÎ ÉÏ^躌 `åÜ«Ú`« „ѨÉ∞íè `åfixH˜ áê~°"¡ ∞≥ O@s q^è•<åxH˜ PHõ$u HõeÊOzOk. <≥„Ǩ˙
iáÈ~°∞ì ÉèÏ~°`« „Ѩ[ʼnõΩ „áê^äŒq∞Hõ =∂#= ǨωõΩ¯Å∞ HõeÊOK«\ÏxH˜ „Ѩ`ÕºHõ
„áê^è•#º`«xzÛOk. '=ºH˜Î q"ÕK<« å ã¨fi`«O„`«O ¿ãfiK«ÛQù Í =∞`åxfl JOwHõiOz áê\˜OKÕ
ǨωõΩ¯, ÉèÏ= „ѨH@õ <å ¿ãfiK«Û,ù PÜ«Ú^è•Å∞ ÖˉΩõ O_® âßOu Ü«Ú`«OQÍ ã¨=∂"Õâ=◊ ∞ÜÕ∞º
ǨωõΩ¯, ã¨OѶ∂¨ Å∞ U~°Ê~°K∞« H˘<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯, „ã‘,ΠѨÙ~°∞+¨μʼnõΩ ã¨=∂#ǨωõΩ¯Å∞, Lz`« „áê^äqŒ ∞Hõ
q^•º ǨωõΩ¯ ÖÏO\˜ ǨωõΩ¯Å∞ g\˜Ö’ =Ù<åfl~Ú. ~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ Ãã‰õΩ¯Å~ü ã¨fiÉèÏ=O
„áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯ÅÖ’ KÕ~Û° |_çOk. <≥„Ǩ˙ iáÈ~°∞Öì ’x 19 ǨωõΩ¯ÅÖ’ 10 ǨωõΩ¯Å∞
~å*ϺOQÆOÖ’ á⁄O^Œ∞Ѩ~K° |« _®¤~Ú. ~å„ëêìÅ („áêq#∞ûÅ) ѨÙ#ifiÉè[í # ÉèÏëê „áêuѨkHõ#
[~°áêÅx ‰õÄ_® <≥„Ǩ˙ iáÈ~°∞ì ã≤áê¶ ~°∞û KÕãO≤ k.
<≥„Ǩ˙ iáÈ~°∞ì `«~∞° "å`« Ãã=· ∞<£ Hõg∞+¨<£ |Ç≤Ï+¨¯~°} Hõq∞+¨<£ ã¨É∞íè ºÅ∞ "≥o§#
KÀ@¡ x~°ã#¨ „Ѩ^~Œ ≈° #Å∞ [iQÍ~Ú. HÍO„ÔQãπ 1929 _çÃãO|~üÖ’ ã¨OѨÓ~°‚ ã¨fi~å[ºO
`«# ÅHõΔ º=∞x „ѨH\õ O˜ zOk. ^•x Hõ#∞QÆ∞}OQÍ 1930 U„Ñ≤ÖòÖ’ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #O
KÕÑ\¨ Oì˜ k. âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #O =O^ŒÅ "ÕÅ =∞Okx g^è∞Œ Ö’¡H˜ ~°ÑÊ≤ OzOk. ^•^•Ñ¨Ù
ÅHõ Δ = ∞Okx *ˇ · à ◊ § ‰õ Ω Ñ¨ O Ñ≤ O zOk. Éè Ï ~° f Ü« Ú Å∞ "åi ~å*ϺOQÍxfl "å~° ∞
~°∂á⁄OkOK«∞H˘<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯H˜ `«‰Ωõ ¯"≥#· ^Õn JOwHõiOK«~x° ã¨Ê+¨=ì ∞~ÚOk. Wk <≥„Ǩ˙
iáÈ~°∞Öì ÏQÍ, XHõ ã¨^㌠∞¨ û`ÀQÍHõ gÖˇ#· O`« qâßÅ"≥∞#ÿ „áêuѨkHõ# ZxflHõÜ∞Õ º ~å*ϺOQÆ
Ѩi+¨`«∞Î ^•fi~å [~°QÍÅ<Õ PÖ’K«# TѨO^Œ∞H˘#flk. =∂i¯ ûã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩ_»∞,
Ü«∞O.Ü«∞<£.~åÜü∞ "≥Ú^Œ@ D PÖ’K«#x ã¨∂zOz#ѨÊ\˜H˜ 1933Ö’ "≥Ú^Œ\ ™˜ êiQÍ
nxx =ºH©HÎ iõ Oz# *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙. `«~∞° "å`« ã¨O㨯~°}ÅÃÑ·
„a\˜+μ¨ „ѨÉ∞íè `«fiO „ѨH\õ O˜ z# âıfi`« Ѩ„`åxfl u~°ã¯¨ iã¨∂Î 1934 E<£Ö’ HÍO„ÔQãπ
=i¯OQÆ∞ Hõq∞\© 'âıfi`«Ñ„¨ `åxH˜ ["å|∞ =Ü≥∂[# F\˜OQ∑ „áêuѨkHõ# ZxflHõÜ∞Õ º
~å*ϺOQÆÑi¨ +¨`ü KÕ`« ~å*ϺOQÍxfl ~°∂á⁄OkOѨ*Ü Ë ∞« _»"∞Õ #x f~å‡xOzOk.
~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü _ç=∂O_»∞ 1934 `«~∞° "å`« KåÖÏ `«~∞° K«∞QÍ KÕÜ∞« |_çOk.
1936–37Ö’ HÍO„ÔQãπ ZxflHõÅ "Õ∞xÃѶ™ÈìÖ’ KÕ~°Û|_çOk.11 „áêq<£ûʼnõΩQÍ#∞
7 „áêq#∞ûÅÖ’ HÍO„ÔQãπ "≥∞*Ïi\© ™êkèOzOk. =∞O„u =~åæÅ<Õ~åÊ@∞ KÕÜ∂« Åx
x~°‚~ÚOzOk. JÖÏQÆx JѨC_»∞#fl ~å*ϺOQÆ K«„\Ïxfl JOwHõiOz#@∞¡ J~°÷O
KÕã∞¨ HÀ~å^Œx ã¨Ê+¨Oì KÕãO≤ k. =∞O„u =~åæÅ U~åÊ@∞‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞H˘#fl
1937 Ѷ„≤ |=i 27–28 "å~å÷ HÍO„ÔQãπ =i¯OQÆ∞ Hõq∞\© ã¨=∂"ÕâO◊ ‰õÄ_® H˘`«Î âßã¨#
54 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ã¨ÉÅíè Ö’ gÖˇ#· O`« `«fi~°Ö’ ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü H˘~°‰Ωõ _ç=∂O_£ KÕÜ∂« Åx "≥∞Öÿ ÏѨÓ~ü
HÍO„ÔQãπ ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ KÕã#≤ f~å‡<åxfl âßã¨#ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ QÆ∞~°∞Î KÕãO≤ k.
HÍO„ÔQãπ âßã¨# ã¨Éèí∞ºÅ, PeO_çÜ«∂ HÍO„ÔQãπ Hõq∞\© ã¨Éèí∞ºÅ ã¨^Œã¨∞û
[=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ J^躌 Hõ`Δ #« =∂iÛ 19,20 `ÕnÅÖ’ _èbç Ö¡ ’ [~°∞Ѩ|_çOk. "å~°O`å
~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`Kü Õ ~°∂á⁄OkOѨ|_Õ ''ѨOKå~Úf~å*ò—— „Ѩ[ÅKÕ Z#∞flH˘#|_Õ Q˘Ñ¨Ê
ѨOKå~Úf ~å*ò H˘~°‰Ωõ ѨxKÕÜ∞« =Åã≤ =ÙO@∞O^Œx <≥„Ǩ˙ „Ѩux^è∞Œ ʼnõΩ K≥áêÊ_»∞.
'D ~å*ϺOQÆO ѨÓiÎQÍ ~°^∞Œ Ì HÍ"åe. ^•x ™ê÷#OÖ’ =∞# ~å[ºOQÆ Ñ¨i+¨`ü ~å"åÅx—
ã¨Ê+¨Oì QÍ K≥áêÊ_»∞.
=∞~°ÖÏ 1937 AÖˇÖ· ’ JѨÊ\˜ ~å*ϺOQÍxfl u~°ã¯¨ iã¨∂Î ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`xü
_ç=∂O_£ KÕã∂¨ Î JÃãOc¡Ö’ f~å‡<åÅ#∞ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì=Åã≤OkQÍ <≥„Ǩ˙ âßã¨#ã¨É∞íè ºefl
XuÎ_ç KÕâß_»∞. PQÆ+μ¨ Öì ’ PKå~°º Hõ$ѨÖÏh `«Ü∂« ~°∞ KÕã#≤ =Ú™ê~Ú^• f~å‡<åxfl
HÍO„ÔQãπ =i¯OQÆ∞ Hõq∞\© P"≥∂kOzOk. Jk ~åR („áêq#∞û) JÃãOc¡Ö’x HÍO„ÔQãπ
ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ Ñ¨OÑ≤OK«|_çOk. 1937 PQÆã,ìπ JHÀì|~üÅ =∞^躌 HÍO„ÔQãπ áêe`« ~å„ëêìÅ
(„áêq#∞ûÅ∞) ÉÁOÉÏ~Ú, =∞„^•ã¨∞, Ü«Ú.Ñ≤, cǨ~ü, Xi™êû, ÃãO„@Öò „áêq<≥ûãπ,
"åÜ«Ú=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åRO – ã≤O^è`£ À ã¨Ç¨ D f~å‡<åxfl P"≥∂kOKå~Ú. f~å‡#O
''ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fi K«@Oì 1935 ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« |_®e.....=Ü≥∂[# F\˜OQ∑ „áêuѨkHõ#
ZxflÔH·# ~å*ϺOQÆO Ѩi+¨`üKÕ ~°∂á⁄OkOѨ|_Õ ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ~å*ϺOQÆO
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_®e.—— 1937 ÃãÃÑOì |~üÖ’ ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fi K«@Oì 1935 ™ê÷#OÖ’ ~å*ϺOQÆ
Ѩi+¨`Kü Õ ~°∂á⁄OkOK«|_ç# ~å*ϺOQÍxfl „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ÏìÅx ã≤áê¶ ~°∞û KÕ¿ã f~å‡#O ÃãO„@Öò
Öˇl¿ã\¡ "˜ £ JÃãOc¡Ö’ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_çOk. Q˘Ñ¨Ê „Ѩ[Å∞ ã¨fi`«O„`«O ™êkèOKåÅx XHõ
ã≤~÷ ° x~°Ü‚ ∂« xH˜ =¿ãÎ „ˆQ\ò „a@<£`À ã¨Ç¨ „ѨѨ O¨ K«OÖ’ U â◊HΘ "åix J_»∞H¤ ÀÖË^∞Œ .
=∞ǨÏ`å‡QÍOnè Kåz# ¿ãflÇ¨Ï Ç¨Ï™êÎxfl JO^Œ∞HÀ=∞x D f~å‡<åxfl „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜#ì HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ Ü«∞ãπ. ã¨`º« =¸iÎ „a\˜+π „ѨÉ∞íè `åfixfl HÀ~å_»∞. 1938Ö’ [iy# ǨÏiѨÙ~°
HÍO„ÔQãπ ã¨^㌠∞¨ û D _ç=∂O_»∞x ѨÙ#~°∞^•…\O˜ zOk.
~Ô O_»= „ѨÑO¨ K« Ü«Ú^ŒOú „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ `«~∞° "å`« Ü«Ú^ŒOú ÃÑ· "åi Jaè„áêÜ«∂xfl
P"≥∂^•xfl á⁄O^Œ‰Ωõ O_®<Õ Ü«Ú^ŒOú Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl ÉèÏQÆ™êfiq∞x KÕÜ∞« _®xfl x~°ãã≤ ∂¨ Î
HÍO„ÔQãπ =∞O„u =~åæÅ∞ ~år<å=∂ KÕâß~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `«# ~å*ϺOQÍxfl `å#∞
~°∂á⁄OkOK«∞H˘<Õ ã¨fi`«O„`« ~å[ºOQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Ѩ|_®Åx K«@ãì ɨ Åíè ∞ f~å‡<åÅ∞ KÕâß~Ú.
P `«~∞° "å`« <≥„Ǩ˙, HÍO„ÔQãπ`À áê@∞ QÍOnèr `«# Jaè„áêÜ«∂xfl *’_çOKå_»∞. 'XˆH
XHõ =∂~°Oæ — J<Õ "åºã¨OÖ’ ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü q+¨Ü∞« OÖ’ `å#∞ <≥„Ǩ˙ HõO>ˇ L`«∞û`«H`õ À
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 55
=Ù<åfl#x „ѨHõ\ ˜OKå_»∞. 'g∞ˆ~ ^Œ$+≤ì HÀ}O #∞O_çÜ≥ÿ∞<å K«∂_»O_ç. „Ѩ*Ï™êfi=∞º
ã¨fi~å*ϺxH˜ ^•i ã¨~Ô #· Ѩ^uúŒ Ö’ xi‡`«"∞≥ #ÿ =∂~°Oæ QÆ∞O_®<Õ áÈ`«∞Ok. – ^•xx g∞
~Ú+¨"ì ∞≥ #ÿ ¿Ñ~°∞`À Ñ≤Å∞K«∞HÀ=K«∞Û— ^•xH˜ „ã‘,ΠѨÙ~°∞+¨μÅ F@∞ ǨωõΩ¯ „áêuѨkHõQÅÆ
ã¨Oã¨÷ ѨÓiÎ <åºÜ«∞O KÕ‰Äõ ~°∞Û`«∞Ok. – Jk „Ѩ*Ï~å[H©Ü∞« ʼnõΩ K≥`· <« åºxH˜ "åǨÏHõOQÍ
=ÙO_»@O`À áê@∞ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ W`«~=° ÚÖˇ#· *Ï_®ºÅ‰õΩ q~°∞QÆ∞_»∞QÍ ‰õÄ_® =ÙO@∞Ok.
1940 U„Ñ≤Öò 15 #∞O_ç 19 =~°‰Ωõ [~°Ñ|¨ _ç# HÍO„ÔQãπ =i¯OQ∑ Hõq∞\© =^ŒÌ QÍOnèr
[=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ =∞^躌 [iy# K«~Û° QÍOnèr =º=Ǩ~° *Ï˝#O =ÚO^Œ∞ K«∂ѨÙH˜
K≥Ok# qt+¨"ì ∞≥ #ÿ ÅHõ}Δ ÏÅ#∞ =ºHõOÎ KÕãO≤ k. „a\˜+π „ѨÉ∞íè `«fiO =ÚO^Œ∞QÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
ã¨fi`«O„`«O á⁄Ok#@∞¡QÍ „ѨH\õ O˜ z JѨC_»∞ ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`xü ã¨=∂"ÕâÑ◊ ~¨ K° åÅx
<≥„Ǩï Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤~∞° HÍx QÍOnè ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`xü =ÚO^Œ∞QÍ ã¨=∂"ÕâÑ◊ ~¨ z°
ã¨fi`«O„`«O ã¨=∞㨺x K«iÛOKÕO^Œ∞‰õΩ ¿ãfiK«Ûù HõeÊOKåÅx Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤~∞° . QÍOnèr
Jaè„áêÜ«∞O [iy# Ѷ∞¨ @#ʼnõΩ ^ŒQ~æÆ Q° Í =ÙOk.
Ü«Ú^Œú Ü«∞`åflxH˜ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨ÇϨ HÍ~°O á⁄O^Õ „ѨÜ∞« `«flOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ 1940Ö’
u<£e`üQ“ KÕã#≤ PQÆ+μ¨ ì „Ñ¨uáê^Œ# #∂`«# ~å*ϺOQÆ ~°∂ѨHÅõ Ê# ÉÏ^躌 `« „Ѩ^•è #OQÍ
(ѨÓiÎQÍ HÍHõáÈ~Ú<å) ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ^Õ#x "≥Ú^Œ\ ™˜ êiQÍ JOwHõiOzOk. Ü«Ú^ŒOú
=Úyã≤# `«~∞° "å`« #∂`«# ~å*ϺOQÆ K«„@O ~°∂ѨHÅõ Ê#‰õΩ ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ r=<åxH˜
„áêux^躌 O =Ç≤ÏOKÕ ã¨OѶ∞¨ O U~åÊ@∞x QÆ∂_® „ѨuáêkOzOk. HÍx D ã¨OѶ∞¨ O
ZÖÏ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« |_»∞`«∞Ok – „Ѩ`º« HõΔ ZxflHõÅ ^•fi~å<å ÖËHõ Ѩ~ÀHõΔ ZxflHõÅ ^•fi~å<å?
=Ü≥∂[# F\˜OQÆ∞ „áêuѨkHõ<å ÖËHõ Ѩiq∞`«"∞≥ #ÿ F\˜OQÆ∞`À<å? –q=~åÅ∞ ã¨Ê+¨Oì
KÕÜ∞« |_»Ö^Ë ∞Œ .
PQÆ+μ¨ ì „Ñ¨uáê^Œ# Jxfl ÃÑ^ŒÌ ~å[H©Ü∞« áêsìÅ#∞ HõkeOzOk. `«# P"≥∂^ŒO
ÖˉΩõ O_® Ü«Ú^ŒOú Ö’ ÉèÏQÆ™êfiq∞x KÕã#≤ O^Œ∞‰õΩ x~°ã#¨ QÍ HÍO„ÔQãπ 1940 _çÃãO|~°∞Ö’
=ºH˜QÎ `Æ « âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ <À^Œº=∂xfl „áê~°OaèOKÕO^Œ∞‰õΩ ã¨=∂Ü«∞`«=Î ∞~ÚOk. áêsìH˜ Ü«Ú^Œú
ÅHΔͺŠѨ@¡ ™ê#∞Éè∂í u =ÙOk QÆ#∞Hõ Ü«Ú^Œú Ü«∞`åflxfl P@OHõÑ~¨ K° Ö« ^Ë ∞Œ . ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
Ü≥ÚHõ¯ ã¨ÇϨ HÍ~°O =ÙO^Œ#∞H˘#fl „a@<£ ǨωõΩ¯x x~åHõiOzOk. K«~Û° ʼnõΩ ~ÚOHÍ
`«Å∞ѨÙÅ∞ `≥~=° |_Õ =Ù<åfl~Ú.
1942 =∂iÛÖ’ PˆQflÜ«∂ã≤Ü∂« Ö’ „a@<£ "≥Ñ· Ũ¶ ºO, =¸_»∞ ~ÀAÅ `«~∞° "å`«
~°OQÆ∂<£ Ѩ`#« O `«~∞° "å`« „a@<£ „Ѩ^•è # =∞O„u q<£ã<ì¨ £ K«iÛÖò Ü«Ú^ŒHú ÍÅO <å\˜
=∞O„u =~°æ ã¨É∞íè º_»∞ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ q∞„`«∞_»∞ J~Ú# ã¨~™ü êìÑ~¨ ü „H˜Ñûπ x ѨOÑ≤ã∞¨ #Î fl@∞¡
„ѨH\õ O˜ Kå_»∞.„H˜Ñûπ „Ѩuáê^Œ#Å∞QÍ Ñ≤Å∞=|_ç# ~å*ϺOQÆ ~å~ÚfÅ∞ "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ\™˜ êiQÍ
~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü U~åÊ@∞ q^è•<åxfl ã¨Ê+¨Oì QÍ =ºHõOÎ KÕâß~Ú.
56 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ~å„ëêìÅ („áêq#∞ûÅ) ZxflHõŠѶe¨ `åÅ∞ „ѨH\õ O˜ K«|_»QÍ<Õ, ~å„ëêìÅ kQÆ∞=ã¨ÉÅíè
ã¨É∞íè ºÅO^Œ~∂° F@~°∞Q¡ Í, ^•=∂ëê „áêux^躌 q^è•#O ^•fi~å ~å*ϺOQÆ x~å‡} ã¨Oã¨x÷
Z#∞flH˘O\Ï~°∞. „a\˜+O≤ _çÜ∂« „Ѩux^è∞Œ ÅÖÏQÍ<Õ ã¨fi^Õâ◊ ã¨O™ê÷<åÅ∞ ‰õÄ_® "å\˜ "≥Ú`«OÎ
[<åÉèÏÖ’ ^•=∂ëê „Ñ¨HÍ~°O „Ѩux^è∞Œ Å#∞ ZOÑ≤Hõ KÕã≤ ѨOÑ≤OKåe. "åiH˜ „a\˜+O≤ _çÜ∂«
„Ѩux^è∞Œ ʼnõΩ#fl JkèHÍ~åÖË =ÙO\Ï~Ú.
„H˜ÑÙ¨ û „Ѩuáê^Œ#Å∞ „a\˜+μ¨ „ѨÉ∞íè `«fi "≥Y· iÖ’ ÃÑ^ŒÌ =ÚO^Œ_∞» QÆ∞.. ~å*ϺOQÆO
ѨÓiÎ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ ÉÏ^躌 `« =∂„`«"∞Õ Jx „a\˜+μ¨ „ѨÉ∞íè `«fiO "≥Ú^Œ\ ™˜ êiQÍ ã¨Ê+¨Oì QÍ
JOwHõiOzOk. ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü PÖ’K«# ‰õÄ_® x~°fiÌ O^ŒfiOQÍ JOwHõiOK«|_çOk.
^•x qkè q^è•<åÅ∞ =ºHõÎO KÕÜ«∞|_®¤~Ú. HÍx qÉèílOKÕ ã¨fiÉèÏ=O QÆÅ „H˜Ñ¨Ùû
„Ѩuáê^Œ#ÅÖ’x W`«~° JOâßÅ∞ HÍO„ÔQãπ P"≥∂^•xH˜ J_»∞Q¤ Í xeKå~Ú.
„H˜ÑÙ¨ û ~åÜ«∞ÉÏ~° "≥Ñ· Ũ¶ ºO *ÏfÜ≥∂^Œº=∂xH˜ „a\˜+μ¨ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ =∞^躌
=∞~˘Hõ ^Œáê¶ „ѨuѶ∞¨ @#‰õΩ ^•ifã≤Ok. 'H˜fi\ò WO_çÜ∂« — (ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl =keá⁄O_ç)
Jx _ç=∂O_»∞ KÕã≤ '_»∞ P~ü _≥—· („ѨuѶ∞¨ \˜OK«O_ç ÖËHõ =∞~°}O˜ K«O_ç) Jx ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ#∞
L^ÀƒkèOz# 1942 PQÆ+μ¨ ì 8 HÍO„ÔQãπ „ѨMϺ`« f~å‡#O ‰õÄ_® ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
Ü≥ÚHõ¯ `å`å¯eHõ „ѨÉ∞íè `«fiO ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü H˘~°‰Ωõ `«Q∞Æ Ñ¨^HŒä Íxfl ~°∂á⁄Okã¨∞OÎ ^Œx
ã¨Ê+¨Oì KÕãO≤ k. P `«~∞° "å`« Lá⁄ÊOy# „Ѩ*Ï "≥Å∞¡= `«∞k™êi K«~Û° ʼnõΩ ã¨=∞Ü«∞q∞^Õ#x
„a\˜+¨μ"åiH˜ Hõ#∞qѨCHõeyOzOk. HÍ|\˜ì 1945 "Õ∞Ö’ Ü«¸~°Ñ¨ÙÖ’ Ü«Ú^ŒúO
=ÚyÜ«∞QÍ<Õ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ· âıfi`«Ñ„¨ `«O q_»∞^ŒÅ KÕÜ∞« |_çOk. P `«~∞° "å`« 1945
E<£ AÖˇÖ· ’ ZÖÏO\˜ Ѷe¨ `«O KÕ‰Äõ ~°Ûx ã≤=∂¡ ã¨^㌠∞¨ û [iyOk.
1945 AÖˇÖ· ’ [iy# „a@<£ ZxflHõÅÖ’ ÖË|~ü áêsì q[Ü«∞O #∂`«#
„áê~°OÉèÏxH˜ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. 1945 ÃãÃÑOì |~°∞ 9# ÖÏ~°∞¤ "Õ=Öò ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ·
#∂`«# „ѨÉ∞íè `«fi q^è•<åxfl „ѨH\õ 㘠∂¨ Î gÖˇ#· O`« `«fi~°Ö’ ~å*ϺOQÍxfl ~°∂á⁄OkOKÕ
Hõq∞\©x ã¨=∂"Õâ◊ Ѩ~∞° ™êÎ#x "åQÍú#O KÕâß_»∞. 1946 Ѷ„≤ |=i 19# „a\˜+μ¨ „ѨÉ∞íè `«fiO
ã¨fi`«O„`« ~å*ϺOQÆ x~å‡}ÏxH˜ ã¨O|OkèOz# "≥Ú`«OÎ ã¨=∞㨺x Ѩi+¨¯iOKÕO^Œ∞‰õΩ
=∞O„u =~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ∂¨ xfl ѨOÑ≤ã∞¨ #Î fl@∞¡ „ѨH\õ O˜ zOk.
1946 =∂iÛ 24# ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ =zÛ# =∞O„u =~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ∞¨ O
ÉèÏ~°`« <åÜ«∞‰õΩÅ`À ã¨∞n~°"… ∞≥ #ÿ K«~Û° Å∞ [iÑ≤Ok. XѨÊO^•xfl ™êkèOK«_O» Ö’ qѶŨ "≥∞#ÿ
~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ∞¨ O `«# ã¨fiO`« Ѩ^HŒè Íxfl „ѨH\õ O˜ zOk. =Ü≥∂[# F\˜OQÆ∞ „áêuѨkHõ#
~å*ϺOQÆ x~å‡} Ü«∞O„`åOQÍxfl „áê~°OaèOK«@O KåÖÏ =∞Oz Ѩ^Œúu Jx
JOwHõiOzOk. HÍx JÖÏO\˜ K«~º° KÕÑ>¨ _ì ®xH˜ Kտ㠄ѨÜ∞« `«flO H˘`«Î ~å*ϺOQÆ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 57
~°∂ѨHÅõ Ê#Ö’ JOwHÍ~°Ü∂≥ QƺO HÍx HÍÅÜ«∂Ѩ#‰õΩ ^•ifã¨∞OÎ ^Œx ¿Ñ~˘¯#flk. HÍ|\ì̃
H˘`«QÎ Í ZxflÔH#· ~å„+¨ì âßã¨# ã¨ÉÅíè ∞ „Ѩu Ѩk ÅHõÅΔ [<åÉèωõΩ XHõ „Ѩuxkèx Z#∞flH˘<Õ
„áêuѨkHõ# ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`Hü ˜ „Ѩux^è∞Œ Å#∞ Z#∞flHÀ"åÅx x~°~‚ ÚOzOk. ã≤‰Ωõ ¯,
=Úã≤O¡ âßã¨# ã¨É∞íè ºÅ∞"åi [<åÉèÏ „áêuѨkHõ# „Ѩux^è∞Œ Å#∞ Z#∞flHÀ"åe.
Ü«¸xÜ«∞<£ ~å„ëêìÅ JkèHÍ~åʼnõΩ ã¨O|OkèOz KåÖÏ q^è•<åÅ∞, ã¨ÅǨÅÃÑ·
q=~åÅ∞ =Ù<åfl~Ú. ~å„ëêìÅ∞ („áêq#∞ûÅ∞) =¸_»∞ „QÆ∂ѨÙÅ∞ Z, a, ã≤ Å∞QÍ
qÉèlí OѨ|_»`å~Ú. ÃãHõ<Δ £ 'Z—Ö’ Ç≤ÏO^Œ∂ "≥∞*Ïi\© ~å„ëêìÅ∞ =∞„^•ã¨∞, ÉÁOÉÏ~Ú,
Ü«Ú.Ñ≤. cǨ~°∞, ÃãO„@Öò „áêq<≥ûãπ, Xi™êû =ÙO\Ï~Ú. JÖψQ ÃãHõ<Δ £ 'a—Ö’ =Úã≤O¡
"≥∞*Ïi\© ~å„ëêìÅ∞ – Ѩ_=» ∞~°# ѨO*Ï|∞ "åÜ«Ú=º ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åRO `«∂~°∞Ê# J™êûO,
ɡOQÍÅ∞ =ÙO\Ï~Ú. ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü K≥~· ‡° <£x Z#∞flH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ W`«~° ÖÏOKè<« åÅ#∞
ѨÓiÎKãÕ ∞¨ H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ ã¨=∂"Õâ"◊ ∞≥ #ÿ `«~∞° "å`« ÃãHõ#Δ ∞¡QÍ q_çáÈ"åÅx =∞O„u=~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~°
ã¨OѶ∞¨ O „ѨuáêkOzOk. "åi "åi ÃãHõ#Δ Ö¡ ’ ã¨=∂"Õâ=◊ ∞ÜÕ∞º ~å„+¨ì „Ѩux^è∞Œ Å∞ "≥Ú^Œ@
"åi "åi „áêq#∞ûÅÖ’x ~å*ϺOQÍÅ#∞ x~°~‚ ÚOKåe. D „Hõ=∞O ѨÓ~°~Î Ú# `«~∞° "å`«<Õ
Jxfl ~å„ëêìÅ, ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ „Ѩux^è∞Œ Å∞ Ü«¸xÜ«∞<£ Ü≥ÚHõ¯ ~å*ϺOQÍxfl QÆ∞iOz
K«iÛOKÕO^Œ∞‰õΩ =∞~°ÖÏ ã¨=∂"ÕâO◊ HÍ"åe. ÉèÏ~°`« Ü«¸xÜ«∞<£ q^ÕâßOQÆ =º=Ǩ~åÅ∞,
~°H}Δõ , Hõ=¸ºxˆH+¨#¡ ÉÏ^躌 `«Å#∞ KÕÑ_¨ ∞» `«∞Ok.
=∞O„u=~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ∞¨ Ѩ^HŒè ÍxH˜ HÍO„ÔQãπ f„=OQÍ<Õ ã¨ÊOkOzOk.
XHõ™êi ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü LxH˜Ö’H˜ =zÛ# `«~°∞"å`« Jk ã¨~°fiã¨`åÎHõ"≥∞ÿ#kQÍ
=ÙO_®Å#flk. „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ JOâßÅÃÑ· =∞O„u =~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ∞¨ „Ѩuáê^Œ#efl
P"≥∂kOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ ÖËHõ u~°ã¯¨ iOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`‰ü Ωõ =ÙO_®Å#flk. „a\˜+π
"åi #∞O_ç ZÖÏO\˜ Ǩg∞ ÅaèOK«#ѨÊ\˜H˜ u~°ã¯¨ iOK«_O» =Å# JkèHÍ~° =∂iÊ_ç
„Hõ=∞O PÅ㨺O J=Ù`«∞O^Œ<Õ PÖ’K«#`À HÍO„ÔQãπ KåÖÏ `«_=» Ù K«iÛOz# g∞^Œ@
Ѩ^HŒè Íxfl P"≥∂kOzOk. =Úã≤O¡ bQÆ∞ |^Œú =ºuˆ~Hõ``« À ™êkèOKåÅx PtOzOk J^Õ.
bQÆ∞ ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü U~°Ê_»Hõ =ÚO^Œ∞ U~°Ê_ç# `«~∞° "å`« „Ѩu ^ŒâÖ◊ ’ ~å*ϺOQÆ
Ѩi+¨`xü =ºuˆ~H˜OK«@O H˘#™êyOKåe.
~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü
D ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü Ü≥ÚHõ¯ "≥Ú^Œ\ ˜ Hõ~=ΰ ºO #∂`«# ~å*ϺOQÆO ^•fi~å
ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ ¿ãfiK«Ûù HõeÊOK«@O, PHõe`À =Ù#fl „Ѩ[ʼnõΩ PǨ~°O ã¨=∞‰õÄ~°Û@O,
58 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
J~°÷ kQÆO|~°OQÍ =Ù#fl „Ѩ[ʼnõΩ |@ìÅ∞ ã¨=∞‰õÄ~°Û@O, „Ѩu ÉèÏ~°fÜ«ÚxH˜ `«# â◊HΘ
"Õ∞~°‰Ωõ Jaè=$kú K≥O^Œ\ÏxH˜ ѨÓiÎ J=HÍâ◊O HõeÊOK«@O.
Wq ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü Z^Œ∞@ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥Ç„ ï¨ =ºH©HÎ iõ Oz# PHÍOHõÅΔ ∞
~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`üÖ’ 389 =∞Ok ã¨Éèí∞ºÅ∞O\Ï~°∞. giÖ’ 296 =∞Ok
„a\˜+O≤ _çÜ∂« #∞O_ç, 93 =∞Ok ã¨fi^Õâ◊ ã¨O™ê÷<åÅ #∞O_ç. `˘Å∞`« ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`Öü ’
„a\˜+O≤ _çÜ∂« ã¨É∞íè ºÖË =Ù<åfl~°∞. „a\˜+O≤ _çÜ∂« Ö’ ZxflHõÅ∞ 1946 AÖˇ,· PQÆ+μ¨ Öì ’
x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú. [#~°Öò Hˆ @yiÖ’x 210 ã‘@Ö¡ ’ HÍO„ÔQãπ 199 ã‘@∞¡ QÔ ezOk.
78 =Úã≤O¡ ã‘@Ö¡ ’ HÍO„ÔQãπ 3 ã‘@∞¡ QÔ ezOk. ‰õÄ~°∞,æ Pr‡~ü - "Õ∞"å_», _èbç ¡ Å#∞O_ç
3 ã‘@∞¡ QÔ ezOk. "≥Ú`«OÎ 208 ã‘@∞¡ HÍO„ÔQãπ =â◊=∞Ü«∂º~Ú. WHõ =Úã≤O¡ bQÆ∞ 78
ã‘@Ö¡ ’ 73 QÔ ezOk.
HÍO„ÔQãπ PHÍOH˜OΔ z _ç=∂O_»∞ KÕã#≤ q^èOŒ QÍ ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü ™ê~°fi„uHõ
=Ü≥∂[# F\˜OQÆ∞ „áêuѨkHõ# Z#∞flHÀ|_ç#k HÍ^Œ∞ QÆ#∞Hõ, ã¨fiÉèÏ= s`åº x["≥∞#ÿ
„Ѩuxkè HÍ^Œ∞ QÆ#∞Hõ, „Ѩ`ºÕ Hõ „áêux^蕺xH˜ J~°∞›Å∞QÍ "≥∞<ÿ åi\©Å∞QÍ =Úã≤O¡ Å∞ ã≤‰Ωõ ¯Å∞
=∂„`«"∞Õ QÆ∞iÎOѨ|_ç<å~°∞ QÆ#∞Hõ, ^ÕâO◊ Ö’ =Ù#fl ^Œ$HõÊ^è•Å "≥q· ^躌 O ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`Öü ’
„ѨuѶe¨ OKÕÖÏ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ „Ѩ`ºÕ Hõ Ü«∞`«flO KÕÜ∞« |_çOk. Ã+_»∞ºÅ∞ ‰õΩÖÏÅ, áêsûÅ
ÉèÏ~°fÜ«∞ „ÔHã· =Ψ ÙÅ, `≥QÅÆ , =∞Ç≤Ïà◊Å∞ „Ѩux^è∞Œ ʼnõΩ HÍO„ÔQãπ [#~°Öò Hˆ @yiÖ’ ™ê÷#O
HõeÊOK«=∞x ~å„+¨ì HÍO„ÔQãπ Hõq∞\©Å#∞ 1946 AÖˇÖ· ’ HÍO„ÔQãπ =i¯OQÆ∞ Hõq∞\©
P^ÕtOzOk.
^Õâ◊OÖ’ ÅÉèíº=∞ÜÕ∞º J`«∞º`«Î=∞ „ѨuÉèí‰õΩ ~å*ϺOQÆ x~å‡} Hõ~°Î=ºOÖ’
ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO HõeÊOKÕ q^èOŒ QÍ ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü ã¨É∞íè ºÅ ¿Ñ~°#¡ ∞ ZOÑ≤Hõ KÕÜ∞« @O
[iyOk. HÍO„ÔQãπ *Ïa`åÖ’ KÕ~Û° =Åã≤OkQÍ HÍO„ÔQãπ ã¨É∞íè ºÅ∞HÍx"å~°∞ 30 =∞Ok
HÍO„ÔQãπ \˜HÔ @∞ÃÑ· Z#∞flHÀ|_®¤~∞° . JO`ÕQÍHõ Ѩi+¨`∞« Î Ü≥ÚHõ¯ Ãã^· •úOuHõ =~°z‚ „`«O
HÍO„ÔQãπ ã¨Éºíè `«fiOÖ’x "≥q· ^躌 ã¨fiÉèÏ=OKÕ qã¨Î $`«Ñ~¨ K° |« _çOk.
~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü ZxflHõÅ#∞ J_»∞H¤ ˘#_»OÖ’ qѶŨ "≥∞#ÿ =Úã≤O¡ bQÆ∞ `«# â◊HΘ
Ü«Ú‰õΩÅÎ #∞ Ѩi+¨`ü HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ áêÖÁæ# x~åHõiOK«_O» ÃÑ· Hˆ O„nHõiOzOk. HÍO„ÔQãπ,
`å`å¯eHõ „ѨÉ∞íè `«fi „ÃÑã≤_O≥ \òQÍ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ =Úã≤O¡ bQÆ∞#∞ âßOuOѨ*¿Ë ã
„ѨÜ∞« `åflÅ∞ H˘#™êQÍ~Ú. HÍx ZÖÏO\˜ „ѨÜ∂≥ [#O X#QÆ∂_» ÖË^∞Œ . ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü
"≥Ú^Œ\ ˜ ã¨=∂"ÕâO◊ 1946 _çÃãO|~°∞ 9# [~°áêÅ<Õ x~°Ü ‚ ∞« O 1946 #=O|~°∞ 20#
„ѨH\õ O˜ K«|_çOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 59
"≥„· ™êÜü∞ ÖÏ~ü¤ "Õ=Öò Ѩi+¨`xü ã¨=∂"ÕâÑ◊ ~¨ K° _« O» Ѩ@¡ q=ÚYOQÍ =Ù<åfl_»∞. ZÖÏQÆ∂
~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü Z#∞flH˘#|_çOk QÆ#∞Hõ ^•xH˜ ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_®Å<Õ "åi PÖ’K«#Å#∞
ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞HÀ‰õΩO_® Jk ѨxKÕÜ∞« _»O „áê~°OaèOKåÅx HÍO„ÔQãπ Ѩ@∞ì|\˜Oì k.
~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`∞« Î "≥ã· π „ÃÑã≤_O≥ @∞x xÜ«∞q∞OKåÅ<Õ "≥„· ™ê~Ú HÀiHõ#∞ „`Àã≤ÑÙ¨ zÛ
Ѩi+¨`ü "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨^㌠∞¨ û‰õΩ Ç¨[~°∞HÍ"åÅã≤O^Œx <≥„Ǩ˙ `«# ¿Ñ~°∞`À PǨfi<åÅ∞
ѨOÑ≤OK«=Åã≤ =zÛOk. <≥„Ǩ˙ Ѩ@∞ì Ѩ@_ì O» `À Ѩi+¨`ü ã¨É∞íè ºÅÖ’ JO^ŒiHõO>ˇ
ÃÑ^Œ"Ì å_≥#· _®Hõ~ì ü ã¨zÛ#O^•#O^Œ ã≤<å› `å`å¯eHõ J^躌 ‰õΩΔ _»Ü∂« º_»∞. ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü
Ãã„Hõ@s ¿Ñ~°∞`À PǨfi<åÅ∞ ѨOÑ≤OK«|_®¤~Ú. WÖÏ KÕÜ«∞_»OÖ’ <≥„Ǩ˙ „a\˜+π
xÜ«∞O„`«} #∞O_ç Ѩi+¨`ü ã¨fi`«O„`åxfl ™ê÷Ñã≤ ∞¨ <Î åfl_»∞. ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü ѨÙ@∞ìH,õ ^•x
Hõ~=ΰ ºO Jk x~°fiÇ≤ÏOz Ѩiã¨=∂Ñ≤Î HÍ=_»O – HÍO„ÔQãπ, „Ѩ`ºÕ H˜Oz <≥„Ǩ˙ ™êkèOz#
q[Ü«∞O. Jk „a\˜+"π åi =∂#ã¨ÑÙ¨ „uHõ HÍ^Œ∞. JO`ÕQÍHõ ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`« ^ÕâßxH˜
<åºÜ«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ ~å*ϺOQÆ x~å‡} ã¨Oã¨Q÷ Í ^•x Ü≥ÚHõ¯ qâ◊fiã¨hÜ«∞`« Jk ã¨fi`«O„`«
„ѨuѨuÎ QÆÅ ã¨Oã¨Q÷ Í =ÙO_»@"Õ∞ QÍHõ ã¨fi`«O„`« „ѨuѨuQÎ ÅÆ ã¨Oã¨Q÷ Í Ñ¨iQÆ}O˜ Ѩ|_»_O»
g∞^Œ ‰õÄ_® P^è•~°Ñ_¨ =ç ÙOk.
ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü Ü≥ÚHõ¯ "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨=∂"ÕâO◊ 1946 _çÃãO|~°∞ L^ŒÜ∞« O
11 QÆO@ʼnõΩ „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. P Kåi„`«Hõ k#O`À ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ K«i„`«
„áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. WHõ ã¨fi`«O„`«O J<Õk ~ÀAÅ =º=Ǩ~°"∞Õ . ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`xü
ã¨=∂"Õâ◊ Ѩ~K° _« O» `À ~å*ϺOQÆ K«„\Ïxfl x~°~‚ ÚOKÕ ÉÏ^躌 `« ÉèÏ~°`« „Ѩ[ʼnõΩ |kb
KÕÜ∞« |_çOk.
~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨=∂"ÕâßxH˜ 207 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ∞ Ǩ[~°Ü∂« º~°∞.
ã¨=∂"Õâ◊Ѩ~°K«_®xfl J_»∞¤H˘#_»OÖ’ qѶ¨Å"≥∞ÿ# =Úã≤¡ObQÆ∞ ã¨=∂"ÕâßÅ#∞
|Ç≤Ï+¨¯iOzOk. Ѷe¨ `«OQÍ 76 =∞Ok =Úã≤O¡ bQÆ∞ ã¨É∞íè ºÅ∞ ã¨=∂"ÕâßʼnõΩ ^Œ∂~°OQÍ
=ÙO_çáÈÜ«∂~°∞. #Å∞QÆ∞~°∞ HÍO„ÔQãπ =Úã≤O¡ ã¨É∞íè ºÅ∞ Ǩ[~°Ü∂« º~°∞. _çÃãO|~°∞ 11#
_®Hõ~ì ü ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£ Kè~·≥ ‡° <£QÍ ZxflHõÜ∂« º~°∞. Kè~·≥ ‡° <£ Ѩ^qŒ `«~∞° "å`« ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü
J^躌 ‰õΩΔ _»∞QÍ =∂~°Û|_çOk. _çÃãO|~°∞ 13# [=Ǩ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ „Ѩãk≤ Qú ÍOz# ÅHΔͺÅ
f~å‡#O „ѨuáêkOKå~°∞. ^•xÃÑ· _çÃãO|~°∞ 19 =~°‰Ωõ K«~Û° [iyOk. HÍx =Úã≤O¡ bQÆ∞
ã¨fi^Õj ã¨O™êú<åÅ „Ѩux^è∞Œ Å∞ HõÅ=_®xH˜ gÅ∞QÍ ^•x P"≥∂^ŒO "å~Ú^• "ÕÜ∞« |_çOk.
P `«~∞° "å`« 1947 [#=i 20–22 Ö’ [iy# ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ WHõ =Úã≤O¡ bQÆ∞ H˘~°‰Ωõ
U=∂„`«O xsH˜OΔ K«‰Äõ _»^xŒ x~°~‚ ÚOK«|_çOk. ÅHΔͺŠf~å‡#O P"≥∂kOK«|_çOk.

60 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 =¸_»= ^èጠê ã¨=∂"ÕâßÅ∞ 1947 U„Ñ≤Öò 28 #∞O_ç "Õ∞ 2 =~°‰Ωõ [iQÍ~Ú.
bQÆ∞ WOHÍ ^Œ∂~°OQÍ<Õ =ÙO_ç áÈ~ÚOk. E<£ 3# ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ qÉèlí OѨ|_»∞`«∞O^Œx
ã¨Ê+¨Oì KÕã#≤ =∞øO\òÉÏ@<£ Ѩ^HŒä Oõ „ѨH\õ O˜ K«|_çOk. =Úã≤O¡ bQÆ∞`À ~år Ѩ_®Å#fl
=∞O„u =~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ∞¨ O „Ѩuáê^Œ# ã¨O^Œ~ƒ° ù â◊√kú HÀÖ’Ê~ÚOk Hõ#∞Hõ Wk
~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü Ü≥ÚHõ¯ ^Œ$+≤ì HÀ}Ï<Õfl =∂iÛ"ÕãO≤ k.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 1947 PQÆ+μ¨ ì 15# ã¨fi`«O„`« ~å[º=∞=_»O`À ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü
ã¨~fi° ã¨Ç¨ kèHÍ~° ã¨Oã¨÷ J~ÚOk. #∂`«# ~å*ϺxH˜ Jk K«@ì ã¨Éíè J~ÚOk. ~å*ϺOQÆ
Ѩi+¨`ü ~å*ϺOQÆ ~°∂ѨHÅõ Ê#, K«\ÏìÅ∞ KÕÜ∞« _»O – ~Ô O_çO\˜H˜ ÉÏ^躌 `« =Ç≤ÏOzOk.
~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü Ѩi=∂}O ~å*ϺOQÆ ~°∂ѨHÅõ Ê# ÉÏ^躌 `«Å‰õΩ J_»∞~¤ åÖË^∞Œ . HÍ~°}O
^•x Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ=ÚY <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Hõ+Oì≤ z Ѩx KÕ¿ã"å~°∞, x~å‡}Ѩ~"° ∞≥ #ÿ xѨÙ}`«Å∞
QÆÅ"å~°∞. "å~°∞ KåÖÏ =ÚO^Œ∞ #∞O_ç ã¨<åflǨÏHõ K«~º° Å∞ „áê~°OaèOKå~°∞. HÍ~°º„Hõ=∞O
S^Œ∞ ^ŒâÅ◊ ∞QÍ KÕÑ@¨ |ì _çOk. "≥Ú^Œ\ k˜ : Hõg∞\©Å‰õΩ =∞øeHõ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· iáÈ~°∞Åì ∞
ã¨=∞iÊOK«=Åã≤OkQÍ HÀ~°@O [iyOk. ~Ô O_»=k: D Hõq∞\©Å iáÈ~°∞ì „áêuѨkHõ#
W`«~° ^ÕâßÅ ~å*ϺOQÍÅÃÑ· `«# Ѩiâ’^èŒ# P^è•~°OQÍ ~å*ϺOQÆ ã¨ÅǨ^•~°∞_»∞
a.Ü«∞<£.~å=Ù `˘e =Ú™ê~Ú^• `«Ü∂« ~°∞ KÕâß_»∞. =¸_»=k: _®Hõ~ì ü JOÉË^¯Œ ~ü J^躌 Hõ`Δ #«
=Ú™ê~Ú^• Hõq∞\© ã¨q=~°"∞≥ #ÿ =Ú™ê~Ú^• ~å*ϺOQÍxfl ã¨=∞iÊOzOk. „Ѩ[Å∞
K«iÛOz ã¨∂K«#eKÕÛO^Œ∞‰õΩ gÅ∞QÍ Jk „ѨK∞« iOѨ|_çOk. <åÅæ=k: =Ú™ê~Ú^•
~å*ϺOQÆO K«iÛOK«|_çOk. ã¨=~°}Å∞ „ѨuáêkOK«|_®¤~Ú. S^Œ=k: ~å*ϺOQÆO
P"≥∂kOK«|_çOk.
JO`ÕQÍHõ HÍO„ÔQãπ áêsì H©ÅHõ áê„`« =Ç≤ÏOzOk. HÍO„ÔQãπ áêsì 1946 AÖˇ·
4 #∞O_ç J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ã¨=∂Kå~åxfl ¿ãHõiOz „Ѩuáê^Œ#Å∞ KÕÜ∞« =Åã≤OkQÍ xѨÙ}∞Å
Hõq∞\©x HÀiOk. <≥„Ǩ˙ J^躌 ‰õΩΔ _çQÍ Jã¨áê¶ e, HÔ .\˜.ëê., _ç.P~ü. QÍ_çÖæ ò, HÔ .Ü«∞O.=Úh¬
Ǩï=∂Ü«¸<£ Hõc~ü, P~ü. ã¨O`å#O, Ü«∞<£.QÀáêÅ™êfiq∞ JÜ«∞ºOQÍ~ü ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ
Hõq∞\© ѨxKÕãO≤ k. <≥„Ǩ˙ ÅHΔͺŠf~å‡<åxfl ~°∂á⁄OkOKå~°∞. nxx JÃãOc¡
"≥Ú^Œ\ ˜ ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì_®xH˜ =ÚO^Œ∞ HÍO„ÔQãπ =i¯OQ∑ Hõq∞\©, Z.S.ã≤.ã≤.Å∞
1946 #=O|~°∞ 20, 21 `ÕnÅÖ’ P"≥∂^ŒO `≥eáê~Ú. HÍO„ÔQãπ"å~°∞ JÃãOc¡ K«~Û° ÅÖ’
áêÖÁæ#_»O`Àáê@∞ „Ѩu x|O^è#Œ x áêsì "ÕkHõÅÃÑ· Ö’`«∞QÍ Ñ¨ijeOz K«iÛOKÕ „Hõ=∞O
~å*ϺOQÆ P"≥∂^ŒO á⁄O^Œ|_Õ=~°‰õΩ [iyOk. áêsì JO`«QÍ D „Hõ=∞OÖ’
=∞"Õ∞Hõ=∞=_»O`À áêsì ã¨É∞íè º_≥#· +≤|<£ÖÏÖò ã¨Hˆ û<å, 'JÃãOc¡ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ Hˆ =ÅO
ÖÏOKè#« „áêÜ«∞=∞Ü«∂º~Ú.— Jx "åºMϺxOKå_»∞. ~å*ϺOQÆOÖ’x „Ѩu x|O^è#Œ
‰õΩΔ }‚OQÍ Ñ¨ijeOѨ|_»∞`«∞#flO^Œ∞‰õΩ ã¨O`À+¨O =ºHõOÎ KÕâß_»∞. E<£ Pã≤<ì £ =∂@Ö’¡....
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 61
 HÍO„ÔQãπ JÃãOc¡ áêsì ~å*ϺOQÆOÖ’x „Ѩux|O^è#Œ x K«iÛOz# J#kèHÍ~°
„ÃÑ"· @Õ ∞ "ÕkHõ. KåÖÏ ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡ JÃãOc¡ KÕ~H° õ =ÚO^Õ ^•x Éèqí +¨º`«∞xÎ x~°~‚ ÚOzOk.
HÍO„ÔQãπ \˜HÔ ¯@∞ìÃÑ· JÃãOc¡H˜ ZxflÔH#· „Ѩu ã¨É∞íè º_»∞, J`«_∞» áêsì ã¨É∞íè º_≥<· å HÍHõáÈ~Ú<å
^•xH˜ ã¨xflÇ≤Ï`«∞_≥<· å ã¨=∂"ÕâßʼnõΩ Ç¨Ï[~°∞ HÍQÆÅ_»∞.—
~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯ `åufiHõ`#« ∞ =∞øeHõ JOâßÅ#∞ =ºHõOÎ KÕã#≤ ÖHΔͺÅ
f~å‡<åxfl ~°∂á⁄OkOz# [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙H˜ ~å*ϺOQÆ x~å‡}„Hõ=∞OÖ’x „Ѩu
JOâ◊O`À#∞ *’HõºO =ÙOk. ã¨~åÌ~ü Ѩ>ÖË ò =∂r ã¨O™ê÷<åÅ „Ѩux^è∞Œ Å#∞ ~å*ϺOQÆ
Ѩi+¨`Öü ’xH˜ ~°ÑÊ≤ OK«_O» Ö’#∞ =∞`«Ñ~¨ ° "≥∞<ÿ åi\©Å‰õΩ ã‘@¡ i[ˆ~fi+¨<£ „Ѩuáê^Œ#x
^Œ∞~°ƒÅ Ѩ~z° „Ѩ`ºÕ Hõ xÜ≥∂[Hõ =~åæÅ#∞ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« _»OÖ’#∞ x~°Ü ‚ ∂« `«‡Hõ áê„`«
x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. Jxfl\˜x q∞Oz ѨÓiÎQÍ xëêÊH˜HΔ õ "≥Y· i`À J`«ºO`« „ѨuÉèÏ=O`«∞Å
¿ã=Å#∞ qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩO@∂, `«# ã¨OMϺ |ÖÏxfl |Å=O`«OQÍ ~°∞^ŒÌ‰õΩO_®
UHÍaè„áêÜ«∂xfl ™êkèã∂¨ Î HÍO„ÔQãπ `«# Ü≥ÚHõ¯ *ÏuÜ≥ÚHõ¯ Ѩ~Ñ° u¨ x ÃÑOzOk. ÉèÏ~°`«
^ÕâO◊ Ö’ ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆ x~å‡} K«i„`«HÍ~°∞_»∞ „QÍ<£qÖò Pã≤<ì £ =∂@Ö’¡ :
'XHõ áêsì „Ñ¨^•è #OQÍ QÆÅ ^ÕâO◊ Ö’ ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü XHõ áêsì ã¨Oã¨.÷
Ѩi+¨`ÎÕ HÍO„ÔQãπ: HÍO„ÔQ¿ã Ѩi+¨`,ü „uÉè∞í *Ïxfl ѨiѨÓiÎ KÕã#≤ =¸_»= Éè∞í [=Ú
„ѨÉ∞íè `«fiO. JO>Ë ~åR ™ê÷~ÚÖ’ *ÏfÜ«∞™ê÷~ÚÖ’ ZxflHõ~Ú# „ѨÉ∞íè `«fi Ü«∞O„`åOQÆO
HÍO„ÔQ¿ã „ѨÉ∞íè `«fiO QÆ#∞Hõ ~Ú`«~° ^ÕâßÅÖ’x UHõtÖÏ ã¨^$Œ â◊ ~å[H©Ü∞« =º=ã¨Å÷ ÖÏQÍ<Õ
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ HÍO„ÔQãπ ‰õÄ_® Hõi#î "≥∞#ÿ ã¨O‰õΩz`«"∞≥ #ÿ ^Œ$HõÊ^èOŒ Hõey =ÙO@∞O^Œx,
Jã¨=∞‡ux J}z "Õã∞¨ OÎ ^Œx, x~°Ü ‚ ∂« Å∞ KÕÜ∞« \Ïxfl H˘kÌ =∞OkH˜ Ѩiq∞`«O KÕã∞¨ OÎ ^Œx
KåÖÏ =∞Ok TÇ≤ÏOz =ÙO\Ï~°∞. HÍx ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x Ѩiã≤u÷ ѨÓiÎQÍ aè#flOQÍ
=ÙOk. ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`∞« ÖÎ ’#∂ "≥Å∞ѨŠQÆÅ HÍO„ÔQãπ ã¨É∞íè ºÅ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞«
PÖ’K«#ÅÖ’ Jaè=$kú x~À^èHŒ õ ÉèÏ"åÅ #∞O_ç qѨ=¡ ÉèÏ"åÅ =~°‰Ωõ ZO`À "≥q· ^躌 O
=ÙOk. "å~°∞ P ÉèÏ"åÅ#∞ =ºH©HÎ iõ OKÕO^Œ∞‰õΩ U=∂„`«O ã¨O^ÕÇÏ≤ OK«Ö^Ë ∞Œ . HÍO„ÔQãπÖ’#∞,
Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’#∞ J^Õáê„`« x~°fiÇ≤ÏOz# ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`∞« Î <åÜ«∞‰õΩÅ∞ *ÏfÜ«∞
<åÜ«∞‰õΩÅ∞: ^•^•Ñ¨Ù Ѩiq∞`«∞Å∞ ÖËx JkèHÍ~åÅ∞ QÆÅ"å~°∞. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ Ѩi+¨`∞« ÖÎ ’
x~°Ü ‚ ∂« Å∞ KÕÜ∞« @O „Ѩ*Ï™êfi=∞ºÜ«Ú`«OQÍ [iyOk. ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆO H˘kÌ=∞Ok
J=ã¨~åÅ#∞QÍHõ J`«ºkè‰Ωõ Å PHÍOHõÅΔ #∞ =ºH©HÎ iõ ã¨∞OÎ k.
ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆO– =ÚYº"≥∞#ÿ x|O^è#Œ Å∞
ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆO „Ѩ*Ï™êfi=∞º áê~°¡"≥∞O@s „ѨÉèí∞`åfixH˜ XHõ K«„\Ïxfl
JOkã¨∞OÎ k. ~å*ϺOQÆOÖ’ „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞, P^ÕtHõ ã¨∂„`åÅ∞ =Ù<åfl~Ú. "≥Ú^Œ\ k˜
62 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
~å[ºO J„Hõ=∞ *’HͺʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ Ç¨g∞ Wã¨∞OÎ k. ~Ô O_»=k D ǨωõΩ¯Å#∞ ™ê~°H÷ Oõ
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ã¨O㨯~°}Å∞ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì=∞x ~å*ϺxH˜ P^ÕâßÅ#∞ xˆ~tÌ ã¨∞OÎ k. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
áê~°"¡ ∞≥ O@s q^è•#O J=∞Å∞ [~°áêÅx x~°Ü ‚ ∞« O f„="≥∞#ÿ K«~Û° [iÑ≤ fã¨∞H˘#|_çOk.
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞O – ѨOKå~Úf „áêuѨkHõ QÆŠѨ~ÀHõΔ ZxflHõÅ∞ =∞iÜ«Ú qˆHO„nHõ~}°
„ѨÉèí∞`åfixH˜ qã¨Î $`«"≥∞ÿ# =∞^ŒÌ`«∞ ÅaèOK«ÖË^Œ∞. H˘O^Œ~°∞ QÍO^èÕÜ«ÚÅ „Ѩ`ÕºH˜Oz
N=∞<åfl~°Ü«∞}KÕ |ÅOQÍ „ѨuáêkOK«|_ç# D „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O x~°‚Ü«∂`«‡HõOQÍ
„`Àã≤ÑÙ¨ K«Û|_çOk.
"Õ∞^è•Ñ¨~O° QÍ ™È+¨e[O Ѩ@¡ x|^Œ`ú « QÆŠѨÅ∞=Ù~∞° ã¨É∞íè ºÅ∞ ‰õÄ_® áê~°"¡ ∞≥ O@s
„ѨÉ∞íè `«fiO Ѩ@¡ ^Œ$_è"» ∞≥ #ÿ qâßfi™êxfl =ºHõOÎ KÕâß~°∞. J`«ºkè‰Ωõ Å∞ ™È+¨e*Ïxfl ~å*ϺOQÆOÖ’
KÕ~Û° #=ã¨~O° ÖË^xŒ , Éèqí +¨º`«∞ÖÎ ’ „Ѩ[Å∞ HÀi# "Õ∞~°‰Ωõ ™È+¨eã¨∞ì ã¨=∂[=∞=\Ïxfl
J#∞=∞uOKÕ q^èOŒ QÍ ™È+¨e[O "≥ÚQÆ∞æ QÆÅ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å*ϺOQÆO ~°∂á⁄OkOѨ|_®Åx
PHÍOH˜OΔ Kå~°∞.
=Ü≥∂[# F@∞ ǨωõΩ¯
HÍO„ÔQãπ 1920 Å#∞O_ç =Ü≥∂[# F@∞ ǨωõΩ¯ _ç=∂O_»∞ KÕãO≤ k. HÍO„ÔQãπH˜
`«# HõÅÅ∞ ™êѶŨ ºO KÕã∞¨ H˘<Õ ã¨=∞Ü«∞O =zÛOk. H˘O^Œ~∞° =Ü≥∂[# F\˜OQÆ∞ ǨωõΩ¯x
„QÍ=∞™ê÷~Ú Ñ¨OKå~ÚfʼnõΩ Ñ¨iq∞`«O KÕÜ∂« Åx ÃÑ™· ê÷~Ú áêÅ<å ã¨Oã¨Å÷ ‰õΩ Ñ¨~ÀHõΔ
ZxflHõÅ∞ [~°áêÅx Jaè„áêÜ«∞ Ѩ_®¤~∞° . HÍx J`«ºkè‰Ωõ Å∞ =Ü≥∂[# F\˜OQÆ∞`À „Ѩ`º« HõΔ
ZxflHõʼnõΩ J#∞‰õÄeOKå~°∞. ã¨<å`«# ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å∞, J„QÆ ‰õΩÅ PkèѨ`«ºO,
ѨÙ~°∞ëêkèHºõ `«, ‰õΩb# ^èÀ~°}∞Å∞, J`«ºkèHOõ QÍ x~°H~Δõ åã¨∞ºÅ∞QÆÅ ^ÕâO◊ Ö’ Wk z#fl
q[Ü«∞O HÍ^Œ∞.
„Ѩ=ÚY ~å*ϺOQÆ xѨÙ}∞_»∞ ~å*ϺOQÆ ~°∂ѨHõÅÊ#Ö’ H©ÅHõáê„`«
áÈ+≤Oz#"å_»∞ J~Ú# JÖÏ¡_ç Hõ$+¨™‚ êfiq∞ JÜ«∞ºOQÍ~°∞ WÖÏ K≥áêÊ~°∞.:
' ™ê=∂#º =∂#=ÙxÃÑ· „Ѩ*Ï™êfi=∞º áêÅ# q[Ü«∞OÃÑ· Z#ÖËx qâßfiã¨O`À
~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü =Ü≥∂[# F\˜OQÆ∞ Ѩ^uúŒ x P"≥∂kOzOk. =Ü≥∂[# F\˜OQÆ∞‰õΩ
XˆH XHõ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O. „QÍg∞} ã¨=∂[O ÖËHõ ™ê÷xHõ ã¨Oã¨Å÷ „áêuѨkHõ# Ѩ~ÀHõΔ
ZxflHõ. Jk PK«~}° Ü © ∞« O HÍ^Œ∞—
Pã≤<ì £ =Ü≥∂[# F\˜OQÆ∞ Ѩ^uúŒ 'XˆH ã¨fi~°O ^•x „Ѩu^èfiŒ #∞Å∞ x„^ŒÖ’ =Ù#fl
ÉèÏ~°`«^Õâßxfl "Õ∞ÖÁ¯Å∞ѨÙ`å~Ú – Hõke™êÎ~Ú— J<åfl_»∞. xt`«"≥∞ÿ# ѨijÅ#`À
HÔ .Ü«∞O.Ѷ}¨ H˜ ¯õ ~ü WÖÏ "åºMϺxOKå_»∞. '=Ü≥∂[# F\˜OQÆ∞ ~å[H©Ü∞« „áê^è•#º`« HõO>ˇ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 63
™ê=∂lHõ JO`«ã∂¨ ºK«#Å∞ Hõey =ÙOk. QÆ`O« Ö’ "åi |ÅO "åiH˜ `≥eÜ«∞x ã¨OÉèqí Oz#
~å[H©Ü∞« =∂~°∞ÊÅ ã¨Ê~°≈™ÈHõx KåÖÏ ™ê=∂lHõ „QÆ∂ѨÙÅ∞ XHõ¯™êiQÍ JkèHÍ~åxfl
qxÜ≥∂yOK«∞HÀQÆÅ ã≤u÷ x QÆ∞iÎOKå~°∞— ™ê=∂lHõ K«„@OÖ’ kQÆ∞= ™ê÷~ÚÖ’ =Ù#fl
„QÆ∂ѨÙÅ∞ "åi J=ã¨~åÅ#∞ ™êkèOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ qq^èŒ ~å[H©Ü∞« áêsìÅ`À „ѨÜ∂≥ QÍÅ∞
KÕÜ∞« @O <Õ~∞° Û‰õΩ<åfl~°∞. =Ü≥∂[# F\˜OQÆ∞ Ѩ^uúŒ . ™ê=∂lHõOQÍ J`«ºO`« ÃÑ™· ê÷~ÚH˜
K≥Ok# JÉèºí ~°∞Å÷ ∞ ™ê^è•~°} F@~°∞ J#∞„QÆÇϨ O H˘~°‰Ωõ J„~°∞Å∞ KåK«Hõ `«Ñʨ x Ѩiã≤u÷
HõeÊã¨∞OÎ k.
„a\˜+μ¨ áêÅ# JO`«=∞ÜÕ∞º@ѨÊ\˜H˜ Pã≤,Î q^Œº W`«~° J~°›`Å« `À F@∞ ǨωõΩ¯
^Õâ[◊ <åÉèÏÖ’x ^•^•Ñ¨Ù 15 âß`åxH˜ Ѩiq∞`«O KÕÜ∞« |_çO^Œ<Õ "åã¨"Î åxfl QÆ∞~°∞‰Î Ωõ
`≥K∞« ÛH˘O>Ë ~å*ϺOQÆO ZO`« ÃÑ^ŒÌ =ÚO^Œ∞_»∞QÆ∞ "ÕãO≤ ^À ã¨Ê+¨=ì ∞=Ù`«∞Ok.
Ñ„ "¨ tÕ Hõ
~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHõ `åufiHõ`,« ^•xfl HõkeOKÕ â◊HΘ ~å*ϺOQÆ Ñ‘iHî Öõ ’
á⁄O^Œ∞Ѩ~K° |« _çOk. <≥„Ǩ˙KÕ ~°∂á⁄OkOѨ|_ç 1946 _çÃãO|~°∞ 13# "≥Ú^Œ\ ˜ ~å*ϺOQÆ
Ѩi+¨`ü ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_ç 1947 [#=i 22# P"≥∂kOK«|_ç# ÅHΔͺÅ
f~å‡#O P^è•~°OQÍ ~å*ϺOQÆ „Ѩ"tÕ Hõ ~°∂á⁄OkOK«|_çOk.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „Ѩ[ÅO^ŒiH˜ ™ê=∂lHõ, Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞« <åºÜ«∞O KÕ‰Äõ ~°Û\ÏxH˜
PÖ’K«#, ÉèÏ= „ѨH@ õ #, qâßfiã¨O, ^è~Œ ‡° O, P~å^è#Œ ÅÖ’ ã¨fi`«O„`«O HõeÊOK«\ÏxH˜
JO`«ã∞¨ ÖÎ ’¡#∞, J=HÍâßÖ’¡#∞ ã¨=∂#`«fiO ™êkèOK«\ÏxH˜, "å~°O^ŒiÖ’ =ºH˜QÎ “~°"åxfl
*ÏfÜ«∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `«#∞ ã¨O~°HãΔ˜ ∂¨ Î ™œ„ÉèÏ`«$`åfixfl ÃÑOá⁄OkOK«\ÏxH˜ ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü
^Œ$_è» ã¨OHõÅÊO`À =ÙO^Œx ~å*ϺOQÆ „Ѩ"tÕ Hõ ã¨Ê+¨Oì KÕãO≤ k. ã¨fi`«O„`«O ã¨=∂#`«fiO,
™œ„ÉèÏ`«$`åfiÅ`À áÈeÛ`Õ <åºÜ«∂xH˜ „áê^è•#º`«, ~å[H©Ü∞« <åºÜ«∞O HõO>ˇ ™ê=∂lHõ
Pi÷Hõ <åºÜ«∂xH˜ Z‰õΩ¯= „áê^è•#º`« W=fi@O [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx ã¨Ê+¨Oì QÍ „Ѩ™êÎqOK«|_çOk.
™ê=∂lHõ Pi÷Hõ <åºÜ«∞O ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯ J`«ºO`« „áê^äqŒ ∞Hõ „Ѩ=∂}OQÍ
ѨiQÆ}O˜ K«|_çO^Œx ^•xÖ’x Ѩ^•Å =~°∞㨠ã¨∂zã¨∞OÎ k.
á„ ê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞ – P^Õâ◊ ã¨∂`„ åÅ∞
™ê=∂lHõ qѨ=¡ O Ѩ@¡ x|^Œ`ú ™« ê~°O ~å*ϺOQÆO III, IV ÉèÏQÍÅÖ’ ~å[º
q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞ P^Õâ◊ ã¨∂„`åÅÖ’ =ÙOk. Wq ~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯
JO`«~å`«‡.
64 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
„áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞ <åºÜ«∞ „ѨHÜ ˜ ∂« ™ê^躌 "≥∞#ÿ q. P^ÕtHõ ã¨∂„`åÅ∞ `«‰Ωõ ¯= „áê^è•#º`«QÅÆ q
HÍHõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜ <åºÜ«∞ „Ѩ„H˜Ü∞« `À ™êkèOK«∞H˘#QÆÅy#q HÍ=Ù. =∂#= ǨωõΩ¯Å
™ê~°fi„uHõ „ѨH@õ #Ö’ ‰õÄ_® ~Ô O_»∞ ~°HÍŠǨωõΩ¯Å∞ L<åfl~Ú. ™êO„Ѩ^•Ü«∞ áœ~° ~å[H©Ü∞«
ǨωõΩ¯Å∞, #∂`«# Pi÷Hõ ™ê=∂lHõ ǨωõΩ¯Å∞. ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆOÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜ `«~Ç° ¨ q
„áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å „H˜O^Œ ~Ô O_»= `«~Ç° ¨ q P^Õâ◊ ã¨∂„`åÅ „H˜O^Œ á⁄O^Œ∞Ѩ~K° |« _®¤~Ú.
„áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å „H˜O^Œ =Ù#fl ~å[H©Ü∞« áœ~° ǨωõΩ¯Å‰õΩ ~å[ºO Ǩg∞ W=fiQÆÅ∞QÆ∞`«∞Ok.
H˘O`«HÍÅO `«~∞° "å`« Pi÷Hõ Ѩiã≤u÷ Jaè=$kú K≥Ok ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê =zÛ#ѨC_»∞
~å[ºO Pi÷Hõ ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞OKÕ ‰õÄ~°ÛQÆÅ∞QÆ∞`«∞Ok. JO^Œ∞=Å# P^ÕtHõ ã¨∂„`åÅ∞
<åºÜ« ∞ „Ѩ „ H˜ Ü « ∂ ™ê^è Œ º "≥ ∞ ÿ # qQÍ KÕ Ü « ∞ |_» Ö Ë ^ Œ ∞ . JO>Ë P^Õ t Hõ 㨠∂ „`åÅ∞
u~°ã¯¨ iOK«|_ç#ѨC_»∞ XHõ =ºH˜Î <åºÜ«∞™ê÷<åxH˜ "≥o¡ ™êkèOK«∞HÀ=_»O ™ê^躌 Ѩ_^» ∞Œ .
P^ÕtHõ ã¨∂„`åÅÖ’x ǨωõΩ¯Å∞ K«\ÏìÅ∞ KÕÜ∞« |_ç# `«~∞° "å`«<Õ <åºÜ«∞™ê÷<åŠѨikèÖ’H˜
=™êÎ~Ú.
ǨωõΩ¯Å∞ ~å`«ÑÓ¨ ~°fiHõOQÍ á⁄O^•Å<Õ x~°Ü ‚ ∞« O, ǨωõΩ¯Å *Ïa`å, ~å*ϺOQÆOÖ’
ǨωõΩ¯Å „ѨH@õ # ÖÏO\˜ „a\˜+μ¨ ~å*ϺOQÆ ™êO„Ѩ^•Ü«∂xH˜ PK«~}° ‰õΩ aè#fl"≥∞#ÿ k.
ǨωõΩ¯Å *Ïa`å H˘~°‰Ωõ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ KÕã#≤ _ç=∂O_£x „a\˜+μ¨ "å~°∞ u~°ã¯¨ iOKå~°∞.
=∞~˘Hõ "≥Ñ· Ù¨ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ =Åã¨"å^Œ áêÅ# J#∞Éè=í O HÍ~°}OQÍ „ѨÉ∞íè `«fiO Ѩ@¡
J#∞=∂#O ÃÑOK«∞H˘<åfl~°∞. ǨωõΩ¯Å∞ „"å`«ÑÓ¨ ~°fiHõOQÍ =ÙO_»_®xH˜ „áê^è•#º`« WKåÛ~°∞.
"åi „áê^è•#º`« JO`«~å˚fÜ«∞ ^èÀ~°}∞ÅHõ#∞QÆ∞}OQÍ =ÙOk. [~°‡h, ™ÈqÜ«∞\ò
Ü«¸xÜ«∞<£ W`«~° KÀ@¡ =∂#=ǨωõΩ¯Å J}z"Õ`« `«~∞° "å`« J\Ï¡O\˜H± Kèå~°~ì ,ü Ü«Ú<≥>· _ˇ £
<Õ+¨<£û Kèå~°ì~ü ~°∂á⁄OkOѨ|_®¤~Ú. SHõº~å[ºã¨q∞u =∂#= ǨωõΩ¯Å Hõq∞+¨<£
™ê÷ÑO≤ K«|_çOk.
1895Ö’ `«Ü∂« ~°∞ KÕÜ∞« |_ç# ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆ aÅ∞¡Ö’ „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å
ÉèÏ=# Ñ≤O_» ~°∂ѨOÖ’ =ÙOk. 1928 <å\˜ "≥∂uÖÏÖò <≥„Ǩ˙ iáÈ~°∞Öì ’ „Ѩ=ÚYOQÍ
„Ѩ™êÎqOK«|_çOk. HÍ|\˜ì ~å*ϺOQÆOÖ’ „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯efl KÕ~Û° @O Jx"å~°º"≥∞Oÿ k.
JO`ÕQÍHõ Jk 'Jaè=$kú K≥Ok# „Ѩ*Ï™êfi=∞º PÖ’K«#‰õΩ— „áêux^躌 O =Ç≤ÏOK«@"Õ∞
QÍHõ "≥∞<ÿ åi\©Å ÉèÜ í ∂« O^Àà◊#Å#∞ `˘ÅyOK«\ÏxH˜ ‰õÄ_® ã¨~Ô #· Ѩ^uúŒ J=Ù`«∞Ok.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ "≥∞*Ïi\© „Ѩ[Å∞ "≥∞<ÿ åi\© „Ѩ[efl J}z"Õ™êÎ~x° , "≥∞<ÿ åi\©Å‰õΩ ~°H}Δõ
HõeÊOKÕO^Œ∞Hˆ `å=Ú ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ Ö’ =Ù<åfl=∞<Õ „a\˜+π "åi "å^Œ#`À HõÅ`«KO≥ k#
HÍO„ÔQã¨∞, „a\˜+μ¨ "åi "å^Œ# ZO`« `«ÑC¨ _»∞ "å^Œ<À x~°∂Ñ≤OKåÅx Hõ$`«xâ◊ÛÜ«∞O`À
=ÙOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 65
 Ѩ>ÖË ò K≥ÑÊ≤ #@∞¡QÍ 'Jk |∂@HõÑÙ¨ JaèÜ∂≥ QÆ=∞x =∞#O x~°∂Ñ≤OK«=Åã≤=ÙOk.
"≥∞ÿ<åi\©Å‰õΩ ~°HõΔ} HõeÊOK«@OÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ =∞#HõO>ˇ Z‰õΩ¯= Pã¨H˜Î
QÆÅ"åÔ~=~°∂ÖË~∞° . "åiÖ’ „Ѩu XHõ¯ih ã¨O`«$Ñ≤ΠѨ~K° @« O =∞# ÅHõΔ ºO—.
~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü U ^ŒâÖ◊ ’ ‰õÄ_® „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å J=ã¨~åxfl QÆ∞iOz
ã¨O^ÕÇÏ≤ OK«Ö^Ë ∞Œ . ~å[H©Ü∞« ǨωõΩ¯ÅÖÏO\˜ "≥O@<Õ J#∞=∞uOK«=Åã≤# ǨωõΩ¯Å‰õΩ,
„Ѩã∞¨ `Î « J=ã¨~åÅ∞QÍ ÅHΔͺÅ∞QÍ =ÙO_ç HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ J#∞=∞uOK«=Åã≤# ™ê=∂lHõ
Pi÷Hõ ǨωõΩ¯Å‰õΩ =∞^躌 ZÖÏO\˜ qK«H}Δõ K«∂áêe - J<Õk ã¨=∞㨺. Si+π ~å*ϺOQÆO
#∞O_ç XHõ ÉèÏ=##∞ J~°∞=Ù `≥K∞« ÛH˘x D ã¨=∞㨺H˜ Ѩiëê¯~°O Hõ#∞Q˘#_»O [iyOk–
Ѷ¨e`«OQÍ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ ǨωõΩ¯Å∞ ~å[º q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ P^ÕtHõ ã¨∂„`åÅ∞QÍ
=sæHiõ OK«|_®¤~Ú. Wq <åºÜ«∞ „Ѩ„H˜Ü∞« ^•fi~å ™êkèOK«_®xH˜ gÅ∞ Ѩ_x» q. <åºÜ«∞
™ê÷<åÅ ^•fi~å á⁄O^Œ\ÏxH˜ gÅ∞Ѩ_qÕ , gÅ∞Ѩ_x» =x ǨωõΩ¯ÅÖ’ ~Ô O_»∞ ~°HÍÅ =sæH~õ }° ‰õΩ
QÆÅ J=HÍâßxfl 1945 ã¨„Ñ¨Ó Hõq∞\˜ ã¨∂zOzOk. D PÖ’K«# |Ǩïâß ã¨„Ñ¨Ó
iáÈ~°∞ì #∞O_ç ã‘fiHõiOK«|_ç =ÙO@∞Ok.
„áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞ U_»∞ ÉèÏQÍÅ∞QÍ qÉèlí OK«|_®¤~Ú. ã¨=∂#`å ǨωõΩ¯,
ã¨fi`«O„`« ǨωõΩ¯, ^ÀÑ≤_ô =ºuˆ~Hõ ǨωõΩ¯, =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ¿ãfiK«Û‰ù Ωõ ǨωõΩ¯, ™êO㨯 $uHõ
q^•º ǨωõΩ¯Å∞, Pã≤ÇΠϨ ‰õΩ¯, ~å*ϺOQÆ „Ѩ„H˜Ü∞« ʼnõΩ Ç¨Ï‰õΩ¯, - ~å*ϺOQÆOÖ’x 12
#∞O_ç 35 =~°‰Ωõ QÆÅ PiìHÖõ òûÖ’ á⁄O^Œ∞Ѩ~K° |« _ç# D ǨωõΩ¯Å∞, =º‰õΩÅÎ ‰õΩ, "≥∞<ÿ åi\©
„QÆ∂ѨÙʼnõΩ xˆ~›`∞« Hõ"∞≥ #ÿ ~å[ºK«~º° #∞O_ç ~°H}Δõ HõeÊ™êÎ~Ú. HÍx g\˜Ö’x =¸_»∞
PiìHÖõ òû ~Ú`«~° „ÃÑ"· \Õ ò =º‰õΩÅÎ K«~º° ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ =ºH˜HÎ ˜ ~°H}Δõ HõeÊ™êÎ~Ú. x|O^è#Œ
17 JO@~åx`«<åxfl ~°^∞Œ Ì KÕãO≤ k. x|O^è#Œ 15 (2) ##∞ã¨iOz U áœ~°∞_»∞ ‰õÄ_®
J`«_ç =∞`«O, *Ïu, ‰õΩÅO, ÃãH±û, [#‡™ê÷#O HÍ~°}OQÍ ëêѨÙÅ∞, ~Ô ™êì~Ô O@∞¡, ÉÏ=ÙÅ∞,
~À_»∞¡ W`«~° |Ç≤Ï~°OQÆ „Ѩ^âÕ O◊ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ J#~°∞›_∞» HÍ~å^Œ∞. x|O^è#Œ
23 "≥\ ˜ìKåH˜ix ~°^Œ∞Ì KÕã¨∞ÎOk. =Å㨠~å[ºO ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ∞ "≥\ ˜ì KåH˜i
KÕ~ÚOz#ѨÊ\˜H˜ Jk =ÚYºOQÍ Éè∂í ™êfi=∞º, J~°÷ Éè∂í ™êfi=∞ºÑ¨Ù ^ÀÑ≤_ç ~°∂ѨOQÍ
=Ù#flk. H˘O^Œi ǨωõΩ¯ÅÖ’H˜ =∞iH˘O^Œ~∞° J„Hõ=∞OQÍ „Ѩ"tÕ OK«‰Ωõ O_® ~å[ºO ~°H}Δõ
HõeÊOKåe. „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯ x~åHõiOK«|_ç# áœ~°∞xH˜ ÃÇÏ· HÀ~°∞xì QÍx ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞xì
QÍx P„â◊~ÚOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ =ÙO@∞Ok. D ǨωõΩ¯ XHõ¯ J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ Ö’ `«Ñʨ W`«~°
ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« |_»^∞Œ . „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞ LÅ¡OѶ∞¨ #‰õΩ QÆ∞~°Ü∂« ºÜ«∂ ÖË^•–
x~°~‚ ÚOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ HÀ~°∞‰ì Ωõ =ÙOk. g\˜`À áê@∞ x~°ƒOkè`∞« x Ǩ[~°∞ÃÑ@ì=∞x P^ÕtOKÕ
ǨωõΩ¯ „Ѩ^•è # <åºÜ«∞™ê÷#O `«# „H˜Ok <åºÜ«∞™ê÷<åxH˜ P*Ï˝Ñ„¨ `«O *Ïs KÕ¿ã ǨωõΩ¯,
66 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
XHõ ^•"å qKå~°} [i¿Ñ JkèHÍ~°O ^•xH˜ ÖË^xŒ L#fl`« <åºÜ«∞™ê÷#O x¿+kèã∂¨ Î
L`«~Î ∞° =Ù *Ïs KÕ¿ã ǨωõΩ¯, JkèHÍ~åxH˜ x^Œ~≈° #O K«∂Ѩ=∞x P^ÕtOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯, „H˜Ok
HÀ~°∞Öì ’ qKå~°} [iÑ≤# "åº*ºO iHÍ~°∞e¤ fl ѨOѨ=Åã≤OkQÍ ÃÇÏ· HÀ~°∞ì L`«~Î ∞° fi *Ïs
KÕ¿ãǨωõΩ¯ – ÖÏO\˜ ǨωõΩ¯Å∞ HÀ~°∞Åì ‰õΩ =ÙO\Ï~Ú.
WO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ „Ѩ™êÎqOz#@∞¡ P^ÕtHõ ã¨∂„`åÅ∞ HÀ~°∞ìŠѨikè#∞O_ç
q∞#Ǩ~ÚOK«|_®¤~Ú. Jq "åã¨=Î OQÍ Éèqí +¨º`«∞Î K«@ì ã¨ÉÅíè ‰õΩ, HÍ~°ºx~åfiǨωõΩʼnõΩ
*Ïs KÕÜ∞« |_ç# =∂~°^æ ~Œ ≈° HÍÅ∞ ÖËHõ ã¨∂K«#Å∞. ~å*ϺOQÆO „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å#∞ P^ÕtHõ
ã¨∂„`åÅ#∞ HõeÑ≤ J^躌 Ü«∞#O KÕÜ∂« Åx ã¨Ê+¨Oì QÍ K≥ÑÊ≤ #ѨÊ\˜H˜ PÔ~O_çO\˜ =∞^躌
Ѷ∞¨ ~°¬}x TÇ≤ÏOK«Ö^Ë ∞Œ . "å\˜x "åMϺxOK«@OÖ’ f„="≥∞#ÿ qÉè^Ë •Å∞ =KåÛ~Ú. 1971
=~°‰õΩ <åºÜ«∞™ê÷<åÅ∞ P^ÕtHõ ã¨∂„`åÅ HõO>ˇ „áê^äŒq∞Hõ ǨωõΩ¯Å‰õΩ Z‰õΩ¯=
„áê^è•#º`«xKåÛ~Ú. HÍx 1971 Ö’ 1976 Ö’ WOk~åQÍOnè fã¨∞H˘x=zÛ# 25=
42= ã¨=~°}Å∞ P^ÕtHõ ã¨∂„`åʼnõΩ PkèHºõ `«~ÚKåÛ~Ú. „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞,, P^ÕtHõ
ã¨∂„`åÅ∞ – ~Ô O_»∞ ã¨=∂#"≥∞#ÿ „áê^è•#º`« QÆÅ"Õ#x, XHõ^•x H˘~°‰Ωõ =∞~˘Hõ ^•xx
|eÃÑ@ì~å^Œx 1980 Ö’ q∞#~åfiq∞Öòû eq∞>ˇ_–£ Ü«¸xÜ«∞<£ PѶπ WO_çÜ∂« q"å^ŒOÃÑ·
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì WzÛ# „ѨMϺ`« f~°∞Ê ã¨Ê+¨Oì KÕãO≤ k.
P^ÕtHõ ã¨∂„`åÅ ™ê~åOâ◊O PiìHÖõ ò38Ö’ K≥ÑÊ≤ #@∞¡ '~å*ºO ã¨=∞~°=÷ O`«"∞≥ #ÿ
™ê=∂lHõ Pi÷Hõ ~å*H©Ü∞« =º=ã¨x÷ ™êkèOz Ѩi~°HOΔ˜ K«_O» ^•fi~å „Ñ¨[Å ã¨OHˆ =Δ ∂xfl
ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ Hõ$+≤KÕÜ«∂e— áœ~°∞ÅO^ŒiH˜ `«y#xfl |`«∞‰õΩ ^≥~°∞=Ù ™ê^è•<åÅ∞
ã¨=∞‰õÄ~°Û\ÏxH˜ Éè∫uHõ =#~°∞Å ã¨=∂# ѨOÑ≤}H© ,˜ ã¨OѨ^Œ L`«ÊuÎ ™ê÷<åÅ Hˆ O„nHõ~}°
x"å~°}‰õΩ ~å[ºO ѨÓp Ѩ_®e. „ã‘ΠѨÙ~°∞+¨μʼnõΩ ã¨=∂# ѨxH˜ ã¨=∂# "Õ`#« O LO_®e.
HÍi‡‰õΩÅ, a_»Å¤ , QÆiƒù}˜ „ã‘ÅÎ P~ÀQƺO Ѩi~°HOΔ˜ Ѩ|_®e. HÍi‡‰õΩÅ∞ |`«H_õ ®xH˜ J#∞"≥#·
"Õ`«<åÅ∞O_®e. <åºÜ«∞=O`«"≥∞ÿ# =∂#=`«fiO`À ‰õÄ_ç# Ѩx Ѩiã≤÷`«∞Å∞O_®e.
áœ~°∞ÅO^ŒiH˜ Ѩx ǨωõΩ¯ q^•ºÇ¨Ï‰õΩ¯ =ÙO_®e. x~°∞^ÀºQÆ∞ʼnõΩ, =$^Œ∞Åú ‰õΩ [|∞ƒ#
Ѩ_»¤"åiH˜ „ѨÉèí∞`«fi`À_®Ê@∞ =ÙO_®e. ~å*ϺOQÆO J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛ# Ѩk
ã¨O=`«û~åÅ֒ѨŠ14 ã¨OIIÅ =Ü«∞ã¨∞û =~°‰Ωõ QÆÅ a_»Å¤ O^ŒiH˜ x~°ƒO^èŒ „áê^äqŒ ∞Hõ
q^Œº#∞ JO^Œ*Ü Ë ∂« Åx P^ÕtHõ ã¨∂„`åÅ∞ ã¨∂zOKå~Ú. WOHÍ L=∞‡_ç ã≤qÅ∞ HÀ_£
‰õÄ_® ÅHõΔ ºOQÍ =ÙOk. ~å[ºO „QÍ=∞ ѨOKå~ÚfÅ x~å‡}ÏxH˜ K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ ÏìÅx
„Ѩ[Å r=# „Ѩ=∂}ÏʼnõΩ áœ+≤Hì ÍǨ~åxfl "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~K° åÅx, Ã+_»∞ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ Ã+_»∂ºÅ∞¤
`≥QÅÆ W`«~° "≥#∞Hõ |_ç# ÃãHõ#Δ ‰¡ Ωõ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ KÕ‰Äõ ~åÛÅx ¿Ñ~˘¯#flk. WOHÍ ~å[ºO
JO`«~å˚fÜ«∞ âßOu, ~°H}Δõ ÃÑOá⁄OkOKåÅx ^ÕâßÅ =∞^躌 Q“~°=„Ѩ^"Œ ∞≥ #ÿ ã¨O|O^è•Å∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 67
 <≥ÅH˘ÖÏÊÅx JO`«~å˚fÜ«∞ K«@Oì XѨÊO^•Å Ѩ@¡ Q“~°=ÉèÏ=O ÃÑOKåÅx JO`«~å˚fÜ«∞
q"å^•Å#∞ =∞^躌 =iÎ`fi« O ^•fi~å Ѩi+¨¯iOK«\Ïxfl „áÈ`åûÇ≤ÏOKåÅx ¿Ñ~˘¯#flk.
=ºH˜Î ¿ãfiKåÛù ™êfi`«O„`åÅ#∞ ѨkÅOQÍ =ÙOKÕ ã¨=∞ã¨=∂[ x~å‡}ÏxH˜
J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ Ѩiã≤`÷ ∞« Å#∞ ã¨$+≤Oì K«_O» ~å*ϺOQÆ ÅHõΔ º=∞x „Ѩ"tÕ Hõ „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞
P^ÕtHõ ã¨∂„`åÅ#∞ HõeÑ≤ KÕã#≤ J^躌 Ü«∞#O ã¨Ê+¨Oì KÕã∞¨ OÎ k. XHõ ã¨∂„`åxfl ÖËHõ
qÅ∞=#∞ Ѩi~°HOΔ˜ KÕO^Œ∞‰õΩ =∞~˘Hõ ^•xx `«ºlOKåÅx ~å*ϺOQÆO TÇ≤ÏOK«Ö^Ë ∞Œ .
=ºH˜Î ¿ãfiK«Û,ù ™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊÅ =∞^躌 ã¨O|O^èOŒ „H˜Ü∂« jÅ"≥∞#ÿ kQÍ, K«Å#jÅ"≥∞#ÿ kQÍ
QÆ∞iÎOK«@O [iyOk.
<≥„Ǩ˙ K≥ÑÊ≤ #@∞¡ 'P^ÕtHõ ã¨∂„`åÅ∞ XHÍ<˘Hõ ÅHõΔ ºO kâ◊QÍ „H˜Ü∂« jÅHõ"∞≥ #ÿ
K«Å<åxH˜ „áêux^躌 O =Ç≤Ï™êÎ~Ú. „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞, ã≤~÷ `° åfixH˜ =Ù#fl ǨωõΩ¯efl
Ѩi~°HOΔ˜ K«\ÏxH˜ „áêux^躌 O =Ç≤Ï™êÎ~Ú. „H˜Ü∂« jÅ"≥∞#ÿ K«Å# „Hõ=∞OÖ’ „Ѩã∞¨ `Î O«
=Ù#fl H˘xfl ã¨O|O^è•Å∞ =∂~°∞ÊH˜ QÆ∞~°=Ù`å~Ú. „ѨÉÏè q`«O KÕÜ∞« |_»`å~Ú. "åã¨=Î OQÍ
Jq ã≤~÷ Ñ° _¨ #ç ã¨O|O^è•Å#∞ „ѨÉÏè q`«O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ L^ÕtÌ OK«|_®¤~Ú. WHõ „áê^äqŒ ∞Hõ
ǨωõΩ¯Å q+¨Ü∂« xH˜ =¿ãÎ Jq ã≤~÷ Ñ° _¨ #ç ã¨O|O^è•Å#∞ Ѩi~°HOΔ˜ K«\ÏxH˜ L^ÕtÌ OK«|_®¤~Ú.
~Ô O_»∞ "≥Y· ~°∞Å =∞^躌 H˘O`« Ѷ∞¨ ~°¬} LOk.
"åã¨=Î OQÍ Ñ¶∞¨ ~°¬}Å∞ `«Ö`ˇ åÎ~Ú. 1950= ^Œâß|ÌOÖ’ HÀ~°∞Öì Ö’ Pã≤ΠǨωõΩ¯
HÍ~°}OQÍ [q∞O^•s *Ïy~åús ~°^∞Œ Ì K«@Oì ÖÏO\˜q J_»∞H¤ ˘#|_ç#ѨÙ_»∞ ~å*ϺOQÍxH˜
KåÖÏ ã¨=~°}Å∞ KÕÜ∞« =Åã≤ =zÛOk. ~å*ϺOQÆO ~°∂ѨÙk^Œ∞HÌ ˘<Õ „Hõ=∞OÖ’#∞ Jk
J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛ# `«~∞° "å`« ‰õÄ_® Pã≤ΠǨωõΩ¯ x|O^è#Œ Å∞ J`«ºO`« q"å^•ã¨Ê^ŒOQÍ
=∂~å~Ú. =º=™êÜ«∞ ã¨O㨯~°}Å#∞ ã¨"åÅ∞ KÕã∂¨ Î HÀ~°∞ì Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑiQÍ~Ú. ~å*ϺOQÍxH˜
"≥Ú^Œ\ ˜ ã¨=~°} J=ã¨~=° ∞~ÚOk. 1951 Ö’ `å`å¯eHõ áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_ç#
D ã¨=~°}Ö’ [q∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ ‰Ì Ωõ ~å*ϺOQÆ K≥Å∞¡ÉÏ@∞#∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞ã¨∂Î H˘`«QÎ Í
31Z, 31 a PiìHÖõ òûx 9= Ã+_»∂ºÅ∞ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_®¤~Ú.
„áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å‰õΩ ã¨O|OkèOz# H˘xfl PiìHÖõ òû ~å[ºOQÆ ~°∂ѨH~õ Åΰ ∞
TÇ≤ÏOz# q^èOŒ QÍ QÍHõ "Õ~∞° q^èOŒ QÍ "åºYºxOK«^yŒ #qQÍ =Ù<åflÜ«∞x W`«~° ã¨O^Œ~åƒùÅ∞
‰õÄ_® ã¨Ê+¨Oì KÕâß~Ú. JO^Œ∞=Å# 1951Ö’<Õ `å`å¯eHõ áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ "≥Ú^Œ\ ˜
ã¨=~°} P"≥∂kOK«|_çOk. Wk ã¨=∂#`«fiO, ÉèÏ= „ѨH@õ <å ¿ãfiK«Û,ù Pã≤HÎ ˜ K≥Ok#
„áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å‰õΩ ã¨O|OkèOz# PiìHÖõ òû 15, 19, 31ÅÖ’ H˘xfl =ÚYº"≥∞#ÿ
=∂~°∞ÊÅ∞ KÕãO≤ k. [g∞O^•s ~°^∞Œ Ì K«@Oì Pã≤ÇΠϨ ‰õΩ¯ „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯ J<Õ HÍ~°}O`À#∞,
q^•ºã¨Oã¨Å÷ Ö’ „ѨÉ∞íè `«fi L^ÀºQÍÅÖ’ i[ˆ~fi+¨#∞¡ ã¨=∂#`«fiO ǨωõΩ¯x x~åHõiã¨∞#Î fl^Œ<Õ
68 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
HÍ~°}O`À#∞ "åH± – Ѩ„uHõ, ã¨OѶ∞¨ O ã¨fi`«O„`«OÃÑ· qkèOK«|_ç# ¿ÇÏ`«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ POHõÅΔ ∞
ÉèÏ= „ѨH@õ <å ¿ãfiK«Ûxù Ju„Hõq∞ã¨∞<Î åflÜ«∞<Õ HÍ~°}O`À#∞ ã¨"åÅ∞ KÕÜ∞« |_»‰Äõ _»^xŒ
D ã¨=~°}Å∞ ã¨Ê+¨Oì KÕâß~Ú. `«~∞° "å`« ã¨O=`«û~åÅÖ’ =∞iH˘xfl ã¨=~°}Å∞ KÕÜ∞«
=Åã≤ =zÛOk. ¿ãHõiOz# Pã≤HÎ ˜ K≥eO¡ KÕ #+¨ì ѨiǨ~°O "≥Ú`«OÎ x~°~‚ ÚOK«@O HÀ~°∞ì
ѨikèÖ’ =ÙO_»^xŒ 1955Ö’ PiìHÖõ òû 31A, 31B ÅÖ’ ã¨=~°}Å∞ KÕÜ∞« |_®¤~Ú.
P `«~∞° "å`« ã¨O=`«û~åÅÖ’ ‰õÄ_® =ºH˜Î ǨωõΩ¯Å∞, ™ê=∂lHõ „âıÜ∞« ã¨∞û =∞^躌 , „áê^äqŒ ∞Hõ
ǨωõΩ¯Å∞ P^ÕtHõ ã¨∂„`åÅ =∞^躌 ã¨O|O^è•xfl KåÖÏ =ÚYº"≥∞#ÿ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì f~°∞ÊÅ∞,
JÖψ Q ~å*ϺOQÆ ã¨ = ~° } Å∞ x~° fi Ç≤ Ï OK« @ O Ѩ Ù #ifizOK« @ O H˘#™êyOk.
D =∂~°∞`«∞#fl ã¨O|O^èOŒ |Ǩïâß ™êfiQÆuOK«^yŒ #k.
~Ô O_»∞ ~°HÍŠǨωõΩ¯Å =∞^躌 L„kHõ`Î « ã¨=∂[ „âıÜ∞« ã¨∞ûx „áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∂Î =ºH˜Î
ã¨fi`«O„`åxfl ZÖÏ Ñ¨i~°HOΔ˜ K«@O J<Õ ã¨OkQÍú=㨉÷ Ωõ „áêux^二 O =Ç≤Ïã¨∞OÎ ^Œx K≥ÑÊ≤ #
Pã≤<ì £ =∂@Å`À D JOâßxfl =ÚyOK«@O ã¨=Úz`«OQÍ =ÙO@∞Ok.
ãà ‰õΩºÅ~ü ~å[ºO
ÉèÏ~°`«^Õâ◊O ã¨~°fiã¨`åÎHõ, ™È+¨eã¨∞ì Ãã‰õΩºÅ~ü „Ѩ*Ï™êfi=∞º iѨa¡H± Jx
~å*ϺOQÆO „ѨH\õ O˜ zOk. Ãã‰õΩºÅ~ü =∞iÜ«Ú ™È+¨eã¨∞ì Ѩ^•Å∞ 1976Ö’42= ã¨=~°}
^•fi~å KÕ~Û° |_ç#"≥#· ѨÊ\˜H˜ ~å*ϺOQÍxfl ~°∂á⁄OkOz# ã¨∂ÊùiÎ Ãã‰õΩºÅ~ü K≥`· #« º"Õ∞.
~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯ Ãã‰õΩºÅ~ü ã¨fiÉèÏ=O ~å*ϺOQÆO =∞øeHõ ÅHõ}Δ ÏÅÖ’ XHõ@x 1973Ö’
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì „Ñ¨Hõ\ ˜OzOk. =∞`åxfl áê\˜OK«\Ïxfl „ѨKå~°O KÕÜ«∞\Ïxfl =∞`«
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«∞‰õΩ<Õ ¿ãfiK«Ûxù , XHõ „Ѩ`ºÕ Hõ =∞`åxfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ q~åàÏÅ∞
~ÚKÕÛ ¿ãfiK«Ûxù =∞`«É’^èÅŒ ‰õΩ Ç¨[~°Ü∞Õ º ¿ãfiK«Ûxù , H˘xfl q^•ºã¨Oã¨Å÷ Ö’ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ
P~å^èŒ<å ¿ãfiK«Ûùx, "≥∞ÿ<åi\©Å „ѨÜ≥∂[<åŠѨi~°HõΔ}`À ã¨Ç¨ "åi ™êO㨯 $uHõ
q^•ºÑ¨~"° ∞≥ #ÿ ǨωõΩ¯Å‰õΩ „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å ¿Ñ~°∞`À P@OHÍÅ∞ HõeÊOK«‰Äõ _»^∞Œ .
Ãã‰õΩºÅ~ü Ѩ^OŒ Ü≥ÚHõ¯ J~°O÷ ÃÑ· K«~Û° KåÖÏ ÉèÏ"å"ÕâÑ◊ Ó¨ i`«"∞≥ #ÿ k. Ãã‰õΩºÅ~ü
Ѩ^OŒ =∞#O áêâßÛ`«∞ºÅ #∞O_ç J~°∞=Ù `≥K∞« ÛH˘<åflO. P Ѩ^•xH˜ áêâßÛ`«º ã¨O^Œ~ƒ° Où
"Õ~ˆ J~°O÷ =ÙOk. áêâßÛ`«º ^ÕâßÅÖ’x K«iÛH˜ ~å*ϺxH˜ =∞^躌 [iy# áÈ~å@ Ѷe¨ `«OQÍ
P Ô~O_»∂ q_çáÈÜ«∂~Ú. =∞`« ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å#∞ x~°‚~ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ K«iÛ
J#∞=∞uOK«|_çOk. =∞`«O HÍHõ áœ~°∞_çH˜ ã¨O|OkèOz# ~Ú`«~° =º=Ǩ~åÅ#∞
„Hõ=∞|^ŒOú KÕÜ∞« @O ~å*ºO Ü≥ÚHõ¯ Hõ~=ΰ º=∞~ÚOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ =∞`åxfl ~å[H©Ü∞«
„ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘x, Pq~°ƒqù ã¨∞#Î fl *Ïux =∞`« „áêuѨkHõ# qÉèlí OKåÅx
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 69
HÀi# =∞`«`«`«fi â◊‰õΩÎʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ *ÏfÜ«∞"å^Œâ◊‰õΩÎÅ áÈ~å@OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ
Ãã‰õΩºÅi[O ÉèÏ=# ~°∂Ѩ٠k^Œ∞‰Ì Ωõ #flk.
<≥Ç„ ˙
¨ =∂@Ö’¡
'=∞#O =∞# ~å*ϺOQÍxfl Ãã‰õΩºÅ~ü ~å*ºO Jx Ñ≤Å∞ã¨∞<Î åflO. Ãã‰õΩºÅ~üÑ^¨ OŒ
JO`« ã¨iÜ≥∞ÿ #k HÍHõáÈ=K«∞Û. HÍx JO`«HOõ >Ë =∞Oz =∂@ ^˘~°H#õ O^Œ∞# P Ѩ^•xfl
LѨÜ∂≥ yOKåO. ^•xfl J~°O÷ Uq∞\˜? Jk =∞`åxfl x~°∞`åûÇ¨Ï Ñ¨iKÕ ã¨=∂*Ïxfl
L^ÕtÌ Oz# =∂@ HÍ^Œ∞. Jk U =∞`åxfl J=ÅOaOK«‰Ωõ O_® =ÙO_Õ ¿ãfiK«Û`ù À ã¨Ç¨
=∞`«O JO`«óHõ~}° Å ¿ãfiK«Û,ù XHõ =∞`«O =∞~˘Hõ =∞`«OÖ’ *’HõºO KÕã∞¨ HÀ#O`« =~°‰Ωõ
Jxfl =∞`åÅ∞ ã¨=∂#"≥∞#ÿ ¿ãfiK«Ûù HõÅy=ÙO_»@O—.

70 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 5
~å*ϺOQÆ x~å‡}O
=∞øeHõ ÅHõΔ}ÏÅ∞, ã¨Oã¨÷Å∞
=∞øeHõ ÅHõ}Δ ÏÅ∞
~å*ϺOQÆO =∂~°Û\ÏxH˜ gÅ∞Ѩ_»x =∞øeHõ, x~å‡}O Hõey LO^Œx
ÉèÏqOK«|_»∞`«∞Ok. Hˆ â◊"å#O^Œ ÉèÏ~°u Hˆ ã¨∞Ö’ 1973Ö’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì Ѷ٨ Öò ɡOKü
WzÛ# "≥∞*Ïi\© f~°∞Ê D JOâßxfl ã¨Ê+¨Oì KÕãO≤ k.
_ç._ç.|ã¨∞ =∂@Ö’¡ PiìHõÖò 368 ##∞ã¨iOz ~å*ϺOQÍxfl ã¨=iOKÕ
JkèHÍ~åxfl LѨÜ≥∂yOK«∞H˘#_»OÖ’ ~å[ºOQÆOÖ’x H˘xfl =∞øeHõ ÅHõΔ}ÏÅ∞
=∂~°Û|_»‰Äõ _»^∞Œ . HÍ|\ì̃ PiìHÖõ ò 368Ö’x ã¨=~°} J<Õ Ñ¨^•xH˜ ~å*ϺOQÆ K«„\Ïxfl
=∂~°Û_»OQÍHõ W`«~° =∂~°∞ÊÅ∞ Jx J~°O÷ QÆ#∞Hõ ~å*ϺOQÆ ã¨=~°} K«@Oì ~å[ºOQÆO
Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHõ x~å‡}Ïxfl ÖËHõ K«„\Ïxfl =∂~°ÛQÀi`Õ P ~å*ϺOQÆ ã¨=~°} <åºÜ«∞
q~°∞^Œ=ú ∞x ~°^∞Œ KÌ ¿Õ ã JkèHÍ~°O HÀ~°∞Hì ˜ =ÙO@∞Ok. [ã≤ãì π ã≤„H˜ Jaè„áêÜ«∂xfl J#∞ã¨iOz
~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯ ã¨~åfikèHÍ~°O, iѨaH¡ <õ £ =∞iÜ«Ú „Ѩ*Ï™êfi=∞º „ѨÉ∞íè `«fi~°∂ѨO,
~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯ Ãã‰õΩºÅ~ü ã¨fiÉèÏ=O, âßã¨# x~å‡}âßY, HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ âßY,
<åºÜ«∞âßYÅ =∞^躌 JkèHÍ~åÅ qÉè[í # – ~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHõ ÅHõ} Δ ÏÅ∞,
~å*ϺOQÆ =∞øeHõ ÅHõΔ}ÏÅÖ’x =∞iH˘xfl: ¿ãfiKåÛùÜ«Ú`«"≥∞ÿ# ZxflHõÅ
ã¨∂„`åÅ∞, K«@|ì ^Œáú êÅ#, ~å*ϺOQÆ „Ѩ"tÕ HõÖ’ xˆ~tÌ OѨ|_ç# ÅHΔͺÅ∞, <åºÜ«∞ ã¨g∞Hõ,Δ
=ºHÎ̃ Q“~°=O ¿ãfiK«Û,ù ^Õâ◊ ã¨=∞Hõº`«, ã¨=∞„QÆ`,« ã¨=∂#`«fi ã¨∂„`«O, ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ
<åºÜ«∞ÉèÏ=#, „áê^äŒq∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞ P^ÕtHõ ã¨∂„`åÅ =∞^茺 ã¨=∞`«∞ź`«, ã¨fi`«O„`«
<åºÜ«∞ =º=ã¨,÷ <åºÜ«∞ ™œÅÉèºí O.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 71
 WOk~åQÍOnè ǨÏÜ«∂OÖ’ J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ HÍÅOÖ’ KÕÜ∞« |_ç# 42=
~å*ϺOQÆ ã¨=~°} 'áê~°¡"≥∞O\ò ã¨=~°} KÕ¿ã JkèHÍ~åÅÃÑ· Ѩiq∞`«∞Å∞O_»É’=x,
U ~å*ϺOQÆ ã¨=~°} ‰õÄ_® U „áêuѨkHõÃÑ<· å HÀ~°∞Öì ’ ã¨"åÅ∞ KÕÜ∞« |_»Q∂Æ _»^xŒ I
„ѨH\õ O˜ zOk, HÍx '<åºÜ«∞ ã¨g∞Hõ—Δ ~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHõ ÅHõ} Δ =∞x, ~å*ϺOQÆ
ã¨=~°} ‰õÄ_® ^•xx ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« ÖË^xŒ 'q∞#~åfiq∞Öòû– Ü«¸xÜ«∞<£ PѶπ WO_çÜ∂«
Hˆ ã¨∞——Ö’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ~å*ϺOQÆ =∞øeHõ x~å‡} ã¨∂„`åxfl ѨÙ#~°∞^•…\ O˜ zOk. „Ѩã∞¨ `Î «
Ѩiã≤u÷ Uq∞@O>Ë U ~å*ϺOQÆ ã¨=~°}Ü≥∞ÿ #ѨÊ\˜H˜ ~å*ϺOQÆ =∞øeHõ ÅHõ} Δ ÏÅÖ’
^Õx<≥<· å =∂iÛ`Õ QÍx ÖËHõ „ѨÉÏè q`«O KÕ¿ãQÎ Íx HÀ~°∞ì P ~å[ºOQÆ ã¨=~°}x K«@ì
q~°∞ú"≥∞ÿ#kQÍ „ѨHõ\ ˜OK«QÆÅ^Œ∞. =∞øeHõ ÅHõΔ}ÏÅ ã≤^•úO`«O „áêuѨkHõQÍ =∞#
~å*ϺOQÆOÖ’ xiÌ+"ì̈ ∞≥ #ÿ Ѩiq∞u „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_çOk.
=∞øeHõ ÅHõ}Δ ÏÅ *Ïa`åÖ’x JOâßÅÃÑ· <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ Ö’ H˘O`« Jaè„áêÜ«∞
Éè^Ë =Œ Ú#flѨÊ\˜H˜ =∞øeHõ ÅHõ}Δ ÏÅ∞ ÖËHõ =∞øeHõ x~å‡} ã≤^•úO`«OÃÑ· UHÍaè„áêÜ«∞O
=ÙOk. áê~°¡"≥∞O@∞ "≥∞*Ïi\©Å ^•fi~å ~å*ϺOQÍxH˜ #+¨ìO HõeyOKÕ ZÖÏO\˜
„ѨÜ∞« `åflÅ<≥<· å J^Œ∞Ѩ٠KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ^•xx LѨÜ∂≥ yOK«=K«∞Û.
ã¨=∂Yº ÖËHõ UHõ Hˆ O„^HŒ õ
ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆO UHõ Hˆ O„^ŒH=õ ∂ÖËHõ |Ǩï Hˆ O„^ŒH=õ ∂ x~°~‚ ÚOK«\ÏxH˜
~å*ϺOQÆO ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ x~°fiK«#OÖ’ ~Ú=∞_»^∞Œ . 'ã¨=∂Yº ã¨^$Œ â◊— 'K«@|ì ^Œú qˆHO„nHõ~}
° —
ÖÏO\˜ Ѩ^•Å∞ Pã¨H˜ÎHõ~°OQÍ =ÙO\Ï~Ú QÍx q+¨Ü«∂Å#∞ JO`«QÍ q=iOK«=Ù.
~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`∞« Î ã¨É∞íè ºÅ∞ ‰õÄ_® ã¨=∂Yº`«`åfixH˜ ã¨O|OkèOz# ZÖÏO\˜ ã≤^•úO`åxfl
QÍx Ñ≤_"ç å^•xfl QÍx J#∞ã¨iOK« x~åHõiOKå~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ K«i„`«Ö’ W`«~°
ã¨=∂YºÅ∞ Z^Œ∞~À¯#x, ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ =∂„`«"∞Õ =iÎOKÕ `«#"≥#· ã¨=∞㨺Å∞<åflÜ«∞x
"å~°∞ qâ◊fiã≤OKå~°∞. JO`ÕQÍHõ 'ã¨=∂Yº `«`fi« O— xiú+"ì̈ ∞≥ #ÿ ÉèÏ=# HÍ^Œ∞ QÆ#∞Hõ
^•xH˜ HõzÛ`«"∞≥ #ÿ J~°O÷ ÖË^∞Œ QÆ#∞Hõ D ã¨=∞㨺Å∞ ã≤^•úO`åxfl P„â◊~ÚOK«_O» ^•fi~å
Ѩi+¨¯iOK«|_»=Ù. HÍ|\˜ì, ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`«∞Î ã¨Éèí∞ºÅ∞ Ü«Ú<≥·>ˇ_£ ¿ãì\òû, ÔH#_®,
ã≤fi@˚~å¡O_£, P¢¿ãeì Ü«∂ ÖÏO\˜ ã¨=∂YºÅ#∞ ѨijeOz "å\˜Ö’ U JOâßÅ∞ =∞#
^ÕâßxH˜ =iΙêÎÜ∂≥ ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ H˘<Õ Ñ¨^uúŒ J=ÅOaOKå~°∞. D „Hõ=∞O ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ`ºÕ Hõ J=ã¨~åʼnõΩ ã¨iѨ_Õ #∂`«# ã¨=∂Yºx ã¨$+≤Oì zOk.
72 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü |Ǩïâß 'ã¨Ç¨ÏHÍ~° ã¨=∂Yº`«`åfixfl (co-operative
federation) ã‘fiHõiOz# "≥Ú^Œ\ ˜ ~å*ϺOQÆ |^Œ" ú ∞≥ #ÿ ã¨Oã¨.÷ Jk ã¨=∂Yº `«`åfixfl
Ju„Hõq∞OK«‰õΩO_® ã¨=∂Yº, „áêOfÜ«∞ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ Ѩ~°ã¨Ê~°O P^è•~°Ñ¨_»\Ïxfl
ÃÑOK«@OQÍ ã¨∂„fHõiOK«|_çOk.
JѨÊ\˜H˜ =Ù#fl Ѩiã≤`÷ ∞« Å HÍ~°}OQÍ ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü |Å"≥∞#ÿ Hˆ O„^ŒO`À
ÃÑ_¶ ~» Ö° ò ~å*ϺOQÆO =ÙO_®Å<Õ x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞H˘#flk. qÉè[í #‰õΩ =ÚO^Œ∞, P `«~∞° "å`«
K≥Å~ˆ y# =∞`«``« fi« ^˘g∞‡Å#∞ J^Œ∞Ѩ٠KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ PǨ~° ã¨OHΔÀÉèÏxfl Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ,
HÍOkj‰õΩÅ ã¨=∞㨺x Ѩi+¨¯iOKÕO^Œ∞‰õΩ, *ÏfÜ≥ÿ∞Hõº`«x Ѩi~°H˜ΔOKÕO^Œ∞‰õΩ, =Åã¨
áêÅ<åHÍÅOÖ’ P@OHõ Ѩ~K° |« _ç# ™ê=∂lHõ Pi÷HÍaè=$kúx ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ |Å"≥∞#ÿ
Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO J=ã¨~O° .
HÍx qÉè[í # JOwHõiOѨ|_ç# XHõ "åãÎ̈=O HÍHõ=ÚO^Œ∞ ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü
|Å"≥∞#ÿ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ ÖË^∞Œ . <≥„Ǩ˙ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x Ü«¸xÜ«∞<£
Ѩ=~üû Hõq∞\© `«# "≥Ú^Œ\ ˜ iáÈ~°∞Öì ’ |ÅÇ‘Ï#"≥∞#ÿ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `åfixfl ã¨∂zOzOk.
HÍx qÉèí[# x~°‚Ü«∞O [iy 1947 E<£ 3# „ѨHõ\ ˜Oz# `«~°∞"å`« ~å*ϺOQÆ
Ѩi+¨`ü =∞O„u =~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ∞¨ O Ѩ^HŒè Oõ qkèOz# Ѩiq∞`«∞Å #∞Oz ¿ãfiK«Ûù
á⁄Ok#@∞¡ ÉèÏqOzOk. |Å"≥∞#ÿ Hˆ O„^ŒO QÆÅ ã¨=∂Yº kâ◊QÍ PÖ’K«#Å∞ ™êyOzOk.
~å*ϺOQÆ =Ú™ê~Ú^•x „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ_»∞`«∂ _®Hõ~ì ü a.P~ü. JOÉË^¯Œ ~ü '~å¢ëêìÅ
ã¨=∂Yº (Fedaration of states) J<Õ Ñ¨^*Œ ÏÖÏxH˜ |^Œ∞Å∞QÍ '~å¢ëêìÅ Ü«¸xÜ«∞<£
(Union of States) ZO^Œ∞‰õΩ ZOÑ≤Hõ KÕÜ∞« |_çO^À q=iOKå_»∞.

'ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ã¨=∂Yº HÍ#∞#flѨÊ\˜H˜ ~å¢ëêìÅ∞ XHõ ÃÑ_¶ ~ˆ» +¨<Ö£ ’ KÕ~åÅ<Õ

XѨÊO^ŒO`À ÃÑ_¶ ~ˆ» +¨<£ U~°Ê_»Ö^Ë ∞Œ . ÃÑ_¶ ~ˆ» +¨<£ XѨÊO^ŒO Ѷe¨ `«O HÍ^Œ∞ QÆ#∞Hõ U
~å¢ëêìxH˜ ^•x #∞O_ç q_çáÈÜÕ∞ ǨωõΩ¯ =ÙO_»^∞Œ . ÃÑ_¶ ~ˆ» +¨<£ XHõ Ü«¸xÜ«∞<£. ZO^Œ∞HõO>Ë
Ü«¸xÜ«∞<£ q_»Q˘@ì_®xH˜ gÅ∞Ѩ_x» k. áêÅ<å ™œÅÉèºí O H˘~°‰Ωõ ^Õâ=◊ ¸ „Ѩ[Å∂
qq^èŒ ~å¢ëêìÅ∞QÍ qÉèlí OѨ|_ç#ѨÊ\˜H˜ XˆH =#~°∞ #∞O_ç ÅaèOz# JkèHÍ~°O KÕ
áêeOѨ|_Õ XHõ ^ÕâO◊ XˆH „Ѩ[Å∞QÍ =ÙO\Ï~°∞.—
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨=∂YºH˜ H˘xfl „Ѩ`ºÕ Hõ ÅHõ}
Δ ÏÅ∞<åfl~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Ü«Ú<≥>· _ˇ £
¿ã\ì òûÖ’ XHõ áœ~°∞xH˜ J"≥∞iHÍ áœ~°ã`¨ fi« O =ÙO@∞Ok. JÖψQ J`«_∞» / P"≥∞ x=ã≤OKÕ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 73
 ~å¢+¨ì áœ~°ã¨`«fiO =ÙO@∞Ok. HÍx ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°ã¨`«fiO =∂„`«"Õ∞
=ÙO@∞Ok.
~å*ϺOQÆO Ü«¸xÜ«∞<£, ~å¢+ì¨ K«@ì ã¨ÉÅíè JkèHÍ~åÅ#∞ xˆ~tÌ OK«_O» ^•fi~å
Ü«¸xÜ«∞<£H˜ ~å¢ëêìÅ =∞^躌 qÉè^Ë •efl gÖˇ#· O`« `«yOæ K« Ü«∞uflOzOk. Jk =¸_»∞
*Ïa`åÅ JOâßÅ∞ Hõey =ÙO@∞Ok. Ü«¸xÜ«∞<£ *Ïa`åÖ’ á⁄O^Œ∞Ѩ~°K«|_ç#
JOâßÅ∞ áê~°"¡ ∞≥ O@∞KÕ K«\ÏìÅ∞ KÕÜ∞« |_»`å~Ú. ~å¢+ì¨ *Ïa`åÖ’x JOâßÅ∞ ~å¢+ì¨
K«@ìã¨ÉèíÅKÕ âßã¨<åÅ∞ KÕÜ«∞|_»`å~Ú. L=∞‡_ç *Ïa`åÖ’x JOâßÅ∞ Ô~O_çO\˜
ѨikèÖ’xH˜ =™êÎ~Ú. HÍx ~å¢+ì̈ Hˆ O„^Œ K«@ì ã¨ÉÅíè =∞^躌 q"å^ŒO =zÛ#ѨC_»∞
Hˆ O„^Œ K«@ãì ɨ kíè ÃÑ· KÕ~Ú J=Ù`«∞Ok.
Hˆ O„^•xH˜ Pi÷Hõ =#~°∞ÅÃÑ· qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ JkèHÍ~°O =ÙO@∞Ok. ~å¢ëêìÅ∞
`« = ∞ q^è Œ ∞ Å x~° fi Ǩ Ï }‰õ Ω Pi÷ H õ ˆ H \Ï~ÚOѨ Ù Å H˘~° ‰ õ Ω ˆ H O„^Œ O ÃÑ·
P^è•~°Ñ_¨ _» O» –ÃÑ_¶ ~» e° [OÃÑ· H˘xfl Ѩiq∞`«∞Å∞ qkèã∞¨ OÎ k. ~å*ϺOQÆ |^ŒOú QÍ Hˆ O„^ŒO,
~å¢ëêìÅ∞ Ѩx KÕÜ∞« _»O =Å# H˘O^Œ~∞° qâı+¡ ‰¨ Ωõ Å∞ Juâ◊~ÚOz K≥¿ÑÊ q^èOŒ QÍ ÃÑ_¶ ~» e° [O
|ÅÇ‘Ï#Ѩ_»^Œ∞. ã¨=∂Yº q^è•#O ã¨iQÍ Ñ¨x KÕã¨∞ÎO^Œ#_®xH˜ x^Œ~°≈#O ѨÓiÎQÍ
aè # fl"≥ ∞ ÿ # Ãã· ^ •ú O uHõ , 㨠O H˜ ¡ + ¨ ì ` « Å ∞ =Ù#fl ~å¢+¨ ì „Ñ¨ É è í ∞ `åfiÅ∞ ã¨ Ç ¨ Ï r=#O
KÕÜ∞« QÆÅ∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. Hˆ ~°à,◊ ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò, „uѨÙ~°Ö’ ÖˇÑ„ìπ¶ ѶO¨ \ò, Ü«Ú<≥>· _ˇ £ „ѶO¨ \ò
„ѨÉ∞íè `åfiÅ∞, `«q∞à◊<å_»∞Ö’ _ç.ZO.ÔH., U.S.U._ç.Ü«∞O.ÔH. „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞, PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’
`≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ „ѨÉ∞íè `«fiO, QÆ∞[~å`ü, Hõ~å‚@HõÅÖ’ [#`å^Œàò „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞, Ü«Ú.Ñ≤. =∞^躌
„Ѩ^âÕ ò, ~å[™êÎ<,£ QÆ∞[~å`ü, Ç≤Ï=∂K«Öò „Ѩ^âÕ òÅÖ’ a*ˇÑ≤ „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞, Hˆ O„^ŒOÖ’
HÍO„ÔQãπ ÖËHõ [#`å^Œàò ÖËHõ Ü«Ú<≥>· _ˇ £ „ѶO¨ @∞ ÖËHõ a*ˇÑ≤ „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞. H˘`«Î ~å¢ëêìÅ
H˘~°‰Ωõ PO^Àà◊#Å∞, Z‰õΩ¯= Pi÷Hõ JkèHÍ~åÅ H˘~°‰Ωõ `«~K° ∞« QÍ [Ü«∞„Ѩ^"Œ ∞≥ #ÿ _ç=∂O_»∞.¡
– ã¨=∂Yº`«`fi« O ã¨r=OQÍ =ÙO^Œ#_®xH˜ ™êHΔͺÅ∞. W\©=Å 1998 E<£ 18#
ɡOQÍÅ∞Ö’x ÖˇÑÙ¨ ì „Ñ¶O¨ @∞ „ѨÉ∞íè `«fiO ~å¢+Oì̈ Ö’x âßOu Éè„í ^Œ`Å« Ѩiã≤u÷ x JOK«<å
"Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ a.*ˇ.Ñ≤. <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fiO x[ x~åÌ~°} Hõq∞\©x
ѨOÑ≤OK«_®xfl âßOu Éè„í ^Œ`Å« ∞ ~å¢+ì¨ *Ïa`åÖ’x JOâ◊=∞x L^ŒÇϨ iã¨∂Î PˆHÑΔ O≤ z
K«i„`« ã¨$+≤Oì zOk. q∞„`«ÑH¨ "Δõ ∞≥ #ÿ `«$}=¸Öò HÍO„ÔQãπ XuÎ_Hç ˜ ã¨ÊO^Œ#QÍ a.*ˇ.Ñ≤.`≥zÛ#
~å[H©Ü∞« XuÎ_ç Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ ã≤.Ñ≤.ZO. <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x „ѨÉ∞íè `«fiO ÃÑ_¶ ~» Ö° ò ã¨∂„`åxfl
PÜ«Ú^èOŒ QÍ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘#flk.
74 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 „Ѩ=ÚY ~å*ϺOQÆ xѨÙ}∞_»∞ _ç._ç. |ã¨∞ =∂@Ö’¡ D JOâßxfl =ÚyOK«_O»
ã¨=∞O[ã¨OQÍ =ÙO@∞Ok. '~å*ϺOQÆO ÃÑ_¶ ~» Ö° ò q^è•#O Ѩx KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ XHõ q^è•<åxfl
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ_»∞`«∞Ok. HÍx xiÌ+"ì̈ ∞≥ #ÿ J™ê^è•~°}"≥∞#ÿ Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ ^•xx UHõ Hˆ O„^ŒHõ
ÖËHõ ÃÑ_¶ ~» Ö° ò ÖÏO\˜ =º=ã¨Ö÷ ’xH˜ =∂ˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ H˘xfl U~åÊ@∞¡ =Ù<åfl~Ú. |Ǩïâß
ѨÓiÎ ã¨=∂Yº ~å*ϺOQÍÅÖ’ Ö’Ñ≤Oz#k, ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆOÖ’ QÆÅ D ã¨~à° `◊ «
ã¨fi`«O„`«O ™êkèOz# `«~∞° "åu 50 ã¨O=`«û~åÅ #∞O_ç ѨÅ∞ ~°HÍÅ Hˆ O„^Œ, ~å¢+ì¨
ã¨O|O^è•Å#∞ ã¨~∞° ‰Ì Ωõ áÈ=\Ïxfl ™ê^躌 O KÕãO≤ k.
ѨiáêÅ<å ã¨Oã¨Å÷ ∞
~å¢+Ñì¨ u¨
~å*ϺOQÆO HÍ~°ºx~åfiǨÏ}ÏkèHÍ~åxfl ÉèÏ~°`« ~å¢+Ñì¨ u¨ H˜ WzÛOk. HÍx JOÉË^¯Œ ~ü
=∂@Ö’¡ '~å¢+ì̈Ѩu ~å*ϺOQÆ Ñ¨~°OQÍ ~å*Ϻkè<Õ`«. WOw¡+¨μ ~å*ϺOQÆO „ѨHÍ~°O
~åA Ѩ^qŒ ÖÏO\˜^Õ ~å¢+Ñì̈ u¨ Ѩ^qŒ . ~å¢+Ñì̈ u¨ ^ÕâßxH˜ „áêux^躌 O =Ç≤Ï™êÎ_∞» . HÍx
^Õâßxfl ѨiáêeOK«_∞» —. áê~°"¡ ∞≥ O@∞‰õΩ ÉÏ^躌 `« =Ç≤ÏOKÕ =∞O„u =∞O_»e <åÜ«∞‰õΩ_»∞
ѨiáêÅ<å ÉÏ^躌 `«Å∞ x~°fiÇ≤Ï™êÎ_∞» . ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ áê~°"¡ ∞≥ O@s „ѨÉ∞íè `«fi ~°∂áêxH˜ „a\©+μ¨
q^è•<åxH˜ ^ŒQiæÆ áÈeHõÅ∞<åfl~Ú. `Õ_® ^Õâßkè<`Õ Q« Í „a@<£Ö’x "å~°ã`¨ fi« Ѩ٠~åA
=ÙO\Ï_»∞. WHõ¯_» Z#∞flH˘#|_ç# ~å¢+Ñì̈ u¨ =ÙO\Ï_»∞.
ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆO ~å¢+ì̈ѨuH˜ <å=∞=∂„`«OQÍ J™ê^è•~°} JkèHÍ~åÅ#∞
~Úã¨∞OÎ k. HÍx "å\˜x =∞O„u=~°Oæ ã¨ÅǨ"Õ∞~°‰Ωõ qxÜ≥∂yOKåe. JÖÏQÆx ~å¢+Ñì¨ u¨
Hˆ =ÅO <å=∞=∂„`«ÑÙ¨ ^Õâßkè<`Õ « HÍ^Œ∞. „H˜Ü∂« jÅHõOQÍ =º=ǨÏiOK«\ÏxH˜ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞
KåÖÏ J=HÍâßÅ∞ HõeÊOK«=K«∞Û. ~å¢+Ñì¨ u¨ Ü≥ÚHõ¯ <å=∞=∂„`«"∞≥ #ÿ , x["≥∞#ÿ JkèHÍ~åÅ
=∞^躌 L^ÕfiQÆO "≥Ú^Œ\ ˜ ~å¢+Ñì̈ u¨ ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£ HÍÅO #∞O_ç „Ñ¨H\õ `˜ =« ∞~ÚOk.
Ç≤ÏO^Œ∂ HÀ_£ aÅ∞¡ÃÑ· `«#"≥·# „Ѩ`ÕºHõ Jaè„áêÜ«∂Å∞ QÆÅ ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£ 1951
ÃãÃÑOì |~°∞Ö’ ~å¢+Ñì̈ u¨ ÃÑ^ŒÌ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOK«=Åã≤ =ÙO^Œx "åkOK« Ü«∞uflOKå~°∞.
<≥„Ǩ˙ ~å*ϺOQÆ xѨÙ}∞_≥#· JÖÏ¡_ç ‰õΩѨC™êfiq∞ JÜ«∞ºOQÍ~ü, J\Ïifl [#~°Öò Ü«∞O.ã≤.
Ãã`«ÖÏfi^£Å#∞ ã¨O„ѨkOKå_»∞. ~å¢+Ñì¨ u¨ ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£ "å^Œ#x JOwHõi¿ãÎ Jk
"≥Ú`«OÎ ~å*ϺOQÆ K«„\Ïxfl `å~°∞=∂~°∞ KÕã∞¨ OÎ ^Œx, ~å¢+Ñì̈ u¨ xÜ«∞O`«$`«fi JkèHÍ~åÅ∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 75
KÕÑ@ ¨ _ì ®xH˜ ^•ifã¨∞OÎ ^Œx W~°∞=Ù~°∞ xѨÙ}∞Å∞ qã¨Ê+ì̈OQÍ K≥áêÊ~°∞. WOQÍ¡O_»∞Ö’
=∞O„`«∞Å ã¨ÅǨ "Õ∞~°‰Ωõ =º=ǨÏiOKÕ ™êO„Ѩ^•Ü«∂xfl WHõ¯_» ~å¢+Ñì̈ u¨ áê\˜OKå~°∞.
XHõ áêsì ѨÓiÎ "≥∞*Ïi\© Hõey=ÙO>Ë ~å¢+¨ìѨu qâıëêkèHÍ~åÅ#∞
LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘<Õ J=HÍâ◊O KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=. Jã≤~÷ ° ã¨OH©~‚° „ѨÉ∞íè `åfiʼnõΩ ^•if¿ãq^èOŒ QÍ
Jã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ ZxflHõÅ f~°∞Ê =¿ãQÎ Íx ÖËHõ áêÅHõ áêsìÖ’ peHõÅ∞ U~°Ê_ç`Õ QÍx ~å¢+Ñì¨ u¨
„H©Ü«∂jÅHõOQÍ =º=ǨÏiOK«\ÏxH˜ J=HÍâ◊O U~°Ê_»∞`«∞Ok. H˘`«Î „ѨÉèí∞`åfixfl
U~°Ê~°KOÕ ^Œ∞‰õΩ "≥Ú~ås˚^âÕ ßÜü∞ q[˝ÑxÎ≤ x~åHõiOK«_O» Ö’#∞, xs‚`« `ÕnŠ֒ѨÅ
áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ "≥∞*Ïi\©x x~°∂Ñ≤OK«∞HÀ=∞x K«~} ° ãü O≤ Q∑H˜ J=HÍâ◊O W=fi_»OÖ’#∞,
#∂`« # „Ѩ ^ è • xx JOwHõ i OK« É ’ÜÕ ∞ =ÚO^Œ ∞ W`« ~ ° áêsì Å <åÜ« ∞ ‰õ Ω Å#∞
ã¨O„ѨkOK«_O» Ö’#∂, K«~} ° ãü O≤ Q∑ ã¨ÅǨ "Õ∞~°‰Ωõ Ö’H±ãɨ xíè ~°^∞Œ Ì KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ~å¢+Ñì̈ u¨
ã¨Or=Ô~_ç¤ `«# q"ÕK#« x LѨÜ∂≥ yOKå~°∞. Jã≤~÷ ° Ѩiã≤u÷ ~å¢+Ñì̈ u¨ `«# q"ÕK#«
qxÜ≥∂yOK«∞H˘<Õ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk.
W\©=Å ã¨O=`«û~åÅÖ’ WOk~åQÍOnè ǨÏ`åº#O`«~O° 1984–85Ö’ [iy#
™ê^è•~°} ZxflHõÅÖ’ `«Ñʨ U ZxflHõÅÖ’#∞ U áêsì ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ "≥∞*Ïi\© ™êkèOK«#O^Œ∞#
~å¢+Ñì¨ u¨ x~°fiÇ≤ÏOK«=Åã≤# áê„`« Ü≥ÚHõ¯ „áê^è•#º`« ÃÑiyOk. 1989, 1991, 1996,
1998 ZxflHõŠѶe¨ `åÅ∞ ~å¢+Ñì¨ u¨ *’HͺxH˜ J=HÍâßÅ∞ ã¨$+≤Oì Kå~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
1998Ö’ ZxflHõŠѶe¨ `åÅ∞ "≥Å∞=_ç# `«~∞° "å`« a*ˇÑ≤ W`«~° áêsìÅ HõO>ˇ Z‰õΩ¯=
ã‘@∞¡ QÔ ez# ÃÑ^ŒÌ áêsìQÍ J=`«iOzOk. Ö’H±ãɨ íè qâßfiã¨O á⁄O^ŒQeÆ y# q^èOŒ QÍ
W`«~° áêsìÅ =∞^Œ`Ì ∞« =Ù#flO^Œ∞# „ѨÉ∞íè `åfixfl U~°Ê~°KÕ J=HÍâ◊O HõeÊOK«=∞x HÀi#ѨÙ_»∞
~å¢+¨ìѨu <å~åÜ«∞}<£, a*ˇÑ≤ <åÜ«∞‰õΩ_»~Ú# "å*ò¿Ñ~Úx q∞„`« ѨHΔÍÅ =∞^ŒÌ`«∞
`«=∞‰õΩO^Œx ~å`«ÑÓ¨ ~°fiHõ"∞≥ #ÿ x~°∂Ѩ} K«∂Ѩ=∞<åfl~°∞. JѨC_Õ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ =∞^Œ`Ì ∞«
^•~°∞ÅÖ’ XHõ~Ô #· Z.S.Z._ç.ZO.ÔH. <åÜ«∞‰õΩ~åÅ∞ [Ü«∞Åe`« Tyã¨ÖÏ@Ö’ Ѩ_ç
z=iQÍ `«# áêsì =∞^ŒÌ`«∞ ÖËY#∞ a*ˇÑ≤H˜ ѨOѨ_®xH˜ =ÚO^Œ∞ KåÖÏ „ѨKå~°O
á⁄Ok# ~°ÇϨ 㨺 ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ ÉË~™° ê~åÅ∞ ™êyOK«_O» , Ѷe¨ `«OQÍ H˘xfl ~ÀAÅ
áê@∞ HÍ#∞#fl „Ѩ^•è #=∞O„u H˘~°‰Ωõ ^ÕâO◊ L`«¯O~î`° `« À Z^Œ∞~°∞K«∂_»@O W\©=e
Ѷ∞¨ @#. D "≥Ú`«OÎ Hõ^ÖŒä ’ ~å¢+Ñì̈ u¨ áê„`« ã¨OH˜+¡ "ì̈ ∞≥ #ÿ k. ~å¢+Ñì̈ u¨ =∞^Œ`ú ∞« ÖËY H˘~°‰Ωõ
x~°=kèHOõ QÍ xsH˜OΔ KÕO^Œ∞‰õΩ x~åHõiOz, `«~∞° "å`« ÃÑ^ŒÌ áêsìx ÖËHõ „QÆ∂ѨÙx PǨfixOz
=ÙO_»=K«∞Û. HÍ|\ì̃ Jã≤~÷ "° ∞≥ #ÿ , ã¨OkQÆ"ú ∞≥ #ÿ ~å[H©Ü∞« Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ ~å¢+Ñì̈ u¨ q"ÕK#« ‰õΩ
P q^èOŒ QÍ JkèHÍ~åÅ ^Œ∞ifixÜ≥∂QÍxH˜ J=HÍâ◊O HõeÊ™êÎÜ∞« x ã¨Ê+¨=ì ∞=Ù`«∞Ok.
76 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 JO`ÕQÍHõ ™ê^è•~°} Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ ‰õÄ_® ~å¢+Ñì̈ `¨ ∞« Å∞ =ºHÎ̃Q`Æ « PHÍOHõÅΔ
HÍ~°}OQÍ QÍx ÖËHõ ~å*ϺOQÆ ÉÏ^躌 `«Å Ѩ@¡ x|^Œ`ú `« À QÍx q"ÕK<« åkèHÍ~åxfl
qxÜ≥∂yOK«∞H˘<åfl~°∞. JO^Œ∞‰õΩ ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ L^•Ç¨Ï~°} ~å¢+Ñì̈ u¨ *ˇÖ· òãO≤ Q∑. aÅ∞¡#∞
áê~°"¡ ∞≥ O@∞‰õΩ uiy ѨOÑ≤Oz# "≥Ú^Œ\ ˜ ~å¢+Ñì̈ u¨ *ˇÖ· òãO≤ Q∑. =ÚYº"≥∞#ÿ Ѩi}Ï=∂efl
ZѨÊ\˜HÑõ C¨ _»∞ `«#‰õΩ `≥eÜ«∞*ËÜ∞« _»O ÖË^xŒ , JO^Œ∞=Å# „ѨÉ∞íè `«fiO ~å*ϺOQÆ |^ŒOú QÍ
#_»Ñ|¨ _»∞`«∞O^Œx Ǩg∞ á⁄O^Œ=Åã≤# `«# ~å*ϺOQÆ|^Œ"ú ∞≥ #ÿ Hõ~=ΰ º x~°fiǨÏ}#∞
Wk P@OHõ Ѩ~∞° ã¨∞OÎ ^Œx ~å¢+Ñì̈ u¨ „Ѩ^•è # =∞O„uH˜ ÖËY „"åâß~°∞. PÜ«∞# „Ѩ^•è #
=∞O„ux Ѩ^Œq #∞O_ç `˘ÅyOK«=K«∞Û#x ѨÙHÍ~°∞¡ "åºÑ≤OKå~Ú. `«~°∞"å`« J^Õ
ã¨O=`«û~°O JO>Ë 1987Ö’ ~°H} Δõ H˘#∞QÀà◊Ö¡ ’ =Ú_»∞ѨÙÅ∞ =Ú\ÏìÜ∞« <Õ É’á¶È~üû
q"å^ŒO K≥Å~ˆ y#ѨÙ_»∞ ~år"£QÍOnèx „Ѩ^•è #=∞O„u Ѩ^qŒ #∞O_ç `˘ÅyOKÕO^Œ∞‰õΩ
QÆÅ J=HÍâßxfl QÆ∞iOz *ˇÖ· òãO≤ Q∑ ѨÅ∞~°HÍÅ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ`À K«iÛOKå_»∞.HÍx
JÖÏ `˘ÅyOK«_O» [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . HÍx áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ „Ѩ^•è #=∞O„uH˜ ѨÓiÎ "≥∞*Ïi\©
=Ù#flѨC_»∞ ‰õÄ_® ~å¢+¨ìѨu `«# ™êO„Ѩ^•Ü«∞ JkèHÍ~° Ѩiq∞`«∞efl JkèQÆq∞OKÕ
J=HÍâ◊O =ÙO^Œx ã¨Ê+¨"ì ∞≥ Oÿ k. ~år"£QÍOnè „Ñ¨É∞íè `«fiOÖ’ HÍO„ÔQãπH˜ Ö’Hõãɨ Öíè ’ ZѨC_»∂
ÖË#O`« J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ "≥∞*Ïi\© =ÙO^Œ<Õ JOâ◊O WHõ¯_» QÆ=∞<å~°›O.
~å¢+¨ì „ѨÉèí∞`åfiÅ#∞ ~°^Œ∞Ì KÕã≤ ~å¢+¨ìѨu áêÅ# qkèOK«_»OÖ’ ~å¢+¨ìѨu
x~°fiÇ≤ÏOKÕ áê„`« K«iÛO K«^yŒ # =∞~˘Hõ JOâ◊O. W\©=Å 1998 Ѷ„≤ |=iÖ’ Ö’H±ãɨ íè
ZxflHõÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞O_»QÍ Ü«Ú.Ñ≤. QÆ=~°fl~ü ~°"∞Õ +π ÉèOí _®i a*ˇÑ≤ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ QÆÅ
HõàϺ}üãO≤ Q∑ „ѨÉ∞íè `åfixfl ~°^∞Œ KÌ ãÕ ≤ =∞~˘Hõi KÕ`« =ÚYº=∞O„uQÍ „Ѩ=∂} ã‘fiHÍ~°O
KÕ~ÚOKå~°∞. ÃÇÏ· HÀ~°∞ì HõàϺ}üãO≤ Q∑x =ÚYº=∞O„uQÍ uiy xÜ«∞q∞OzOk. JÃãOc¡x
~°^∞Œ KÌ ãÕ ≤ ~å¢+Ñì̈ u¨ áêÅ# qkèOK«=Åã≤OkQÍ ã≤áê¶ ~°∞û KÕã∂¨ Î QÆ=~°fl~ü Hˆ O„^•xH˜
x"ÕkHõ ѨOáê~°∞. ˆHO„^Œ =∞O„u=~°æO ã¨∞n~°…OQÍ K«iÛOz QÆ=~°fl~°∞ x"ÕkHõ#∞
P"≥∂kOzOk. „Ѩ^•è # =∞O„u S.ÔH. QÆ∞„*ÏÖò ^•xx ~å¢+Ñì̈ u¨ H˜ ã≤áê¶ ~°∞û KÕâß_»∞.
~å¢+¨ìѨu <å~åÜ«∞}<£ `«# ã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ# J#OwHÍ~åxfl =ºHõÎO KÕã¨∂ΠѨÙ#óѨijÅ#
H˘~°‰õΩ =∞O„u =~åæxH˜ ѨOÑ≤OKå~°∞. Ü«Ú.Ñ≤. QÆ=~°fl~°∞ ~år<å=∂ KÕâß~°∞.
Ѷ~≤ å~ÚOѨÙ^•~°∞Å∞, <Õ~ã° ∞¨ Å÷ ∞, W`«~∞° Å peHõ ¿ÑeHõÅ`À HõàϺ}üãO≤ Q∑ L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò
=ÚYº=∞O„uQÍ H˘#™êQÍ~°∞.
~å¢+¨ìѨu <å~åÜ«∞}<£ KåÖÏ H˜¡+¨ì"≥∞ÿ# ZOÑ≤Hõ#∞ KÕÜ«∞=Åã≤ =zÛOk.
HõàϺ}üãO≤ Q∑ =∞O„u =~åæxH˜ =Ù#fl =∞^Œ`Ì ∞« ÃÑ· P~ÀѨ}Å∞ „Ѩ`åº~ÀѨ}Å∂ =Ù<åfl~Ú.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 77
Ѷ~≤ å~ÚOѨÙÅ∞<åfl~Ú. Ѷ~≤ å~ÚOz# "å~°∞ =∞~°ÖÏ Ñ¶~≤ å~ÚOKå~°∞. Pi÷HÑõ ~¨ "° ∞≥ #ÿ WOHÍ
W`«~° „Ѩ֒ÉèÏÅ P~ÀѨ}Å∞<åfl~Ú. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ Ü«Ú.Ñ≤. =∞O„u=~°Oæ ZO`« J„Hõ=∞OQÍ
á⁄Ok#^≥#· ѨÊ\˜H˜ `«# "≥∞*Ïi\©x JÃãOc¡Ö’ x~°∂Ñ≤OK«∞H˘#flk QÆ#∞Hõ ~å¢+Ñì̈ u¨ P
„ѨÉ∞íè `åfixfl ~°^∞Œ Ì KÕ¿ã ǨωõΩ¯ `«#‰õΩ ÖË^xŒ x~°Ü
‚ ∞« O fã¨∞H˘<åfl~°∞. XHõ ~å¢+Oì̈ Ö’
~å*ϺOQÆ Ü«∞O„`åOQÆO qzÛù#fl=∞~ÚO^•? ÖË^•?– x~°~‚ ÚOK«\ÏxH˜ "≥∞*Ïi\© =∞^Œ`Ì ∞«
=∂„`«"∞Õ w@∞~å~Ú HÍ^Œx, =∞^Œ`Ì ∞« ZÖÏO\˜ ɡkiOѨÙÅ∞ ÖËHõ „Ѩ֒ÉèÏÅ`À =zÛO^À
ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞HÀ"åÅx q=∞~°≈‰õΩÅ∞ "åkOKå~°∞.
44= ã¨=~°} ~å¢+Ñì¨ u¨ H˜ =∞O„u=∞O_»e ~ÚKÕÛ ã¨ÅǨx ѨÙ#óѨijeOK«=∞x
J_çˆQ JkèHÍ~åxfl WzÛOk. HÍx =∞O„u=∞O_»e ^•xx ѨÙ#~°∞^•…\ ˜¿ãÎ ~å¢+¨ìѨu
JOwHõiOz f~åe. HÍx ~å¢+Ñì¨ u¨ <å~åÜ«∞}<£ – Ü«Ú.Ñ≤. q+¨Ü∞« OÖ’ÖÏQÍ =∞O„u
=∞O_»e ѨÙ#óѨijÅ#‰õΩ Ñ¨OÑ≤OK«@O q㨇iOK«\ÏxH˜ gÅ∞Ѩ_x» f„="≥∞#ÿ JOâ◊OQÍ
ѨiQÆ}˜OK«|_»∞`«∞Ok.
W`«~° JOâßÅÖ’ ~å¢+Ñì̈ u¨ JkèHÍ~åÅ∞ ã¨Ê+ì̈OQÍ x~°fizOK«|_®¤~Ú. PiìHÖõ ò
111 ##∞ã¨iOz aÅ∞¡ ~å¢+Ñì¨ u¨ H˜ ѨOÑ≤#ѨÙ_»∞ PÜ«∞# HÍ"åÅ#∞H˘O>Ë J#∞=∞u
PÑ≤ "ÕÜ«∞=K«∞Û. áê~°¡"≥∞O@∞ ѨÙ#óѨijÅ#‰õΩ Ñ¨OѨ=K«∞Û. LÉèíÜ«∞ã¨ÉèíÅ∞ =∞~°ÖÏ
P"≥∂kOKåe. =∞~°ÖÏ Ñ¨OÑ≤¿ãÎ ~å¢+Ñì¨ u¨ P"≥∂kOzf~åe. Pi÷Hõ aÅ∞¡Å q+¨Ü∞« OÖ’
PÜ«∞# q"ÕK#« ‰õΩ J=HÍâ◊O ÖË^∞Œ . g\’ JkèHÍ~°O ÖË^∞Œ .
J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷u „ѨHõ\ ˜OK«=∞x =∞O„u =~°æO #∞O_ç ~å`«Ñ¨Ó~°fiHõ"≥∞ÿ#
x~°Ü ‚ ∞« O JOk# `«~∞° "å`« =∂„`«"∞Õ ~å¢+Ñì̈ u¨ J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ „ѨH\õ O˜ K«QÅÆ _»x
1978Ö’ 44= ~å*ϺOQÆ ã¨=~°} ã¨Ê+¨Oì KÕãO≤ k. J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ HÍÅOÖ’ ‰õÄ_®
=∞O„u =~°Oæ ã¨ÅǨ "Õ∞~°Hˆ PÜ«∞# Ѩx KÕÜ∞« =Åã≤ =ÙO@∞Ok. L#fl`« <åºÜ«∞™ê÷<åÅ
[_ô̊Å, QÆ=~°fl~°,¡ ~åÜ«∞ÉÏ~°∞Å, J\Ïsfl[#~°Öò ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ HõO„\’Ö~ü JO_£ P_ç@~ü
[#~°Öò ÖÏO\˜ qq^èŒ ÃÑ· ™ê÷~Ú "åix xÜ«∞q∞OK«_O» `À ã¨Ç¨ Jxfl JkèHÍ~åÅ∞
=∞O„u =~°Oæ ã¨ÅǨ "Õ∞~°Hˆ qxÜ≥∂yOK«∞HÀ=Åã≤ =ÙO@∞Ok. ™êÜ«Ú^èŒ ^ŒàÏÅ ã¨∞„Ñ‘O
Hõ=∂O_»~∞° QÍ QÆÅ JkèHÍ~åÅ∞, áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [~°QxÆ HÍÅOÖ’ Pi¤<#≥ ∞ûÅ∞
*Ïs KÕ¿ã JkèHÍ~åÅ∞ =∞O„u=∞O_»e ã¨ÅǨ "Õ∞~°Hˆ LѨÜ∂≥ yOK«∞HÀ"åe.
~å¢+Ñì̈ u¨ Ѩ^gŒ HÍÅO S^Œ∞ ã¨O=`«û~åÅ∞. uiy ZxflHõÜ∞Õ º J~°›`« =Ù#flk.
~å*ϺOQÍxfl LÅ¡OѶ≤∞¿ãÎ =∞ǨaèÜ≥∂QÆO ^•fi~å `˘ÅyOK«|_»`å_»∞. Z#∞flHÀ|_ç#
78 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
áê~°¡"≥∞O\ò LÉèíÜ«∞ã¨ÉèíÅ ã¨Éèí∞ºÅ∞, ~å¢+¨ì JÃãOc¡ ã¨Éèí∞ºÅ KÕ`« „áêux^茺 x+¨ÊuÎ
Ѩ^ŒúuÖ’ ã≤OyÖò „\Ï<£ûѶ¨~°|∞Öò F@∞ ^•fi~å Z#∞flHÀ|_»`å_»∞. „Ѩu
- áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã¨É∞íè ºxH˜, JÃãOc¡ ã¨É∞íè ºxH˜ ã≤OyÖò „\Ï<£ûѶ~¨ |° ∞Öò F@∞ =ÙO@∞Ok.
F@∞ qÅ∞= J`«_∞» „áêux^躌 O =Ç≤ÏOKÕ [<åÉèÏx |\˜ì =ÙO@∞Ok.
LѨ~å¢+Ñì¨ u¨
JkèHÍ~°OÖ’ =Ù#fl ~å¢+Ñì̈ u¨ =∞~°}¿˜ ãÎ QÍx ÖËHõ [|∞ƒ W`«~° HÍ~°}ÏÅ s`åº
q^è∞Œ Å∞ x~°fiiÎOK«ÖxË ã≤u÷ Ö’ =ÙO>ËQÍx, ÖËHõ `˘ÅyOK«|_ç`QÕ Íx ÖËHõ ~år<å=∂Å∞
KÕ¿ãQÎ Íx PiìHÖõ ò 65 „ѨHÍ~°O ~å¢+Ñì¨ u¨ ÉÏ^躌 `«Å∞ LѨ~å¢+Ñì¨ u¨ x~°fiÇ≤Ï™êÎ_∞» . WÖÏO\˜
Ѷ∞¨ @# ~Ô O_»∞™ê~°∞¡ [iyOk. ~å¢+Ñì̈ `¨ ∞« Å∞QÍ =ÙO@∂ _®Hõ~ì ü *ÏH©~ü Ǩï¿ãû<£, Ѷ„¨ ‰õΩnÌ<£
Jb JǨÏ=∞‡^£ =∞~°}O˜ K«QÍ JѨÊ\˜ LѨ~å¢+Ñì̈ `¨ ∞« Å∞QÍ =Ù#fl q.q.yi, a._ç. *ˇ\ ˜ì
~å¢+Ñì̈ u¨ ÉÏ^躌 `«Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. D HÍ~°}O s`åº LѨ~å¢+Ñì̈ u¨ ZxflHõ ‰õÄ_®
KåÖÏ *Ï„QÆ`QΫ Í KÕÜ∞« =Åã≤ =ÙO@∞Ok. U ã¨ÉÖíè ’ ã¨É∞íè º_»∞ HÍ#ѨÊ\˜H˜ áê~°"¡ ∞≥ O@∞
LÉèíÜ«∞ ã¨ÉèíÅ KÕ`« Z#∞flHÀ|_ç# LѨ~å¢+¨ìѨu ™ê^è•~°} Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ ~å*ºã¨Éèí
ã¨ÉÏè ^躌 ‰õΩΔ xQÍ =º=ǨÏiã¨∞OÎ \Ï_»∞.
=∞O„u =∞O_»e, Ñ„ ^¨ •è #=∞O„u
~å*ϺOQÆO „ѨHÍ~°O x["≥∞ÿ# HÍ~°º x~°fiǨÏ}ÏkèHÍ~°O „Ѩ^è•# =∞O„u
<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x =∞O„u =∞O_»eH˜ =ÙO@∞Ok. Ö’H±ãɨ Öíè ’ "≥∞*Ïi\© ™êkèOz# áêsì
<åÜ«∞‰õΩ_çx QÍx ÖËHõ U áêsìH˜ ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ "≥∞*Ïi\© ~å#ѨC_»∞ Ö’Hõãɨ Öíè ’ "≥∞*Ïi\©
ã¨É∞íè ºÅ qâßfiã¨O á⁄Ok# =ºHÎ̃x QÍx ~å¢+Ñì̈ u¨ „Ѩ^•è # =∞O„uQÍ xÜ«∞q∞™êÎ_∞» .
„Ѩ^•è # =∞O„u ~Ú`«~° =∞O„`«∞Å#∞ ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï_»∞. ~å¢+Ñì¨ u¨ "åix =∞O„`«∞Å∞QÍ
xÜ«∞q∞™êÎ_∞» . áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã¨É∞íè ºÅ∞ HÍx "åix ‰õÄ_® =∞O„`«∞Å∞QÍ xÜ«∞q∞OK«=K«∞Û.
HÍx "å~°∞ P~°∞ <≥ÅŠ֒ѨŠU^À XHõ ã¨ÉHíè ˜ (Ö’H±ãɨ Híè ˜ ÖËHõ ~å[ºã¨ÉHíè )˜ ZxflHõ
^•fi~å QÍx ÖËHõ <åq∞<Õ+<¨ £ ^•fi~å QÍx ã¨É∞íè º_»∞ HÍ"åe. =∞O„u =∞O_»e Ö’H±ãɨ Híè ˜
ã¨q∞+≤ì ÉÏ^躌 `« =Ç≤Ïã¨∞OÎ k. Ö’H±ãɨ íè qâßfiã¨O H˘Ö’Ê~Ú#ѨC_»∞ ~år<å=∂ KÕÜ∂« e.
<≥„Ǩ˙ =∂@Ö’¡ K≥áêÊÅO>Ë „Ѩ^•è # =∞O„u „ѨÉ∞íè `«fi Ü«∞O„`«OÖ’ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ
pÅ ÖÏO\˜"å_»∞. ~å¢+¨ìѨuH˜ <å=∞ =∂„`«OQÍ =Ù#fl JkèHÍ~åÅhfl ~å¢+¨ìѨuH˜,
=∞O„u=~åæxH˜, áê~°"¡ ∞≥ O@∞H˜ J#∞ã¨O^è•#Hõ~Qΰ Í =ÙO_Õ „Ѩ^•è #=∞O„`Õ K≥ÖÏ~Ú™êÎ_∞» .
^•^•Ñ¨Ù 17 ã¨O=`«û~åÅ áê@∞ „Ѩ^•è #=∞O„uQÍ H˘#™êy qâı+"¨ ∞≥ #ÿ ¿Ñ~°∞ „ѨMϺ`«∞Å∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 79
QÆ_Oç z# "≥Ú^Œ\ ˜ „Ѩ^•è # =∞O„u [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ =Å# „Ѩ^•è #=∞O„u Ѩ^qŒ H˜
‰õÄ_® „áê^è•#º`« ÃÑiyOk. WOk~åQÍOnè ZxflHõÅ q[Ü«∞O, 1971 |OQÍ¡^Õâò
Ü«Ú^ŒOú `«~∞° "å`« ~å[H©Ü∞« q^è•#OÖ’ „Ѩ^•è #=∞O„u Ѩ^qŒ H˜ qâı+"¨ ∞≥ #ÿ „áêK«∞~°ºO
ÅaèOzOk. „Ѩ^•è #=∞O„uH˜ =∞O„`«∞Å#∞ ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ. `˘ÅyOKÕO^Œ∞‰õΩ
ѨÓiÎ JkèHÍ~åÅ∞O\Ï~Ú.
352 PiìHÖõ ò ##∞ã¨iOz =∞O„u =~°Oæ Hˆ a<≥\ò Ǩϟ^•QÆÅ =∞O„`«∞Å =∞O„u
=∞O_»eQÍ x~°fizOѨ|_çOk. Hˆ a<≥\ò =∞O„`«∞Å∞, q∞xã¨~ì ûü PѶ¿π ã\ì ò, _çÑÓ¨ º\© =∞O„`«∞Å
„Ѩ™êÎ=# ~å*ϺOQÆOÖ’ ÖË^∞Œ . ZѨC_»∂ XHõ =∞O„u=∞O_»e =ÙO@∞Ok. „Ѩ^•è #=∞O„u
J^躌 Hõ`Δ #« „Hõ=∞|^ŒOú QÍ [iˆQ =∞O„u=~°æ ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ áêÖÁæx =ÚYº"≥∞#ÿ x~°Ü ‚ ∂« Å∞
KÕ¿ã Hˆ a<≥\ò Ǩϟ^• =∞O„`«∞Å∞ KåÖÏ =ÚYº"≥∞#ÿ "å~°∞.
~å*ϺOQÆ Ü«∞O„`åOQÆO qzÛù#fl"≥∞ÿ ~å¢ëêìÅÖ’ ÖÏQÍ Hˆ O„^ŒOÖ’ ~å¢+Ñì̈ u¨
áêÅ# qkèOK«\Ïxfl ~å*ϺOQÆO J#∞=∞uOK«^∞Œ . ZѨC_»∂ =∞O„u =∞O_»e =ÙO_®e.
qâßfi㨠~åÇ≤Ï`«º f~å‡#O. P"≥∂kOK«|_ç, =∞O„u =∞O_»e ~år<å=∂ KÕã#≤ ѨC_»∞
‰õÄ_® #∂`«# =∞O„u =∞O_»e U~°Ê_Õ =~°‰Ωõ H˘#™êQÆ=Åã≤OkQÍ ~å¢+Ñì̈ u¨ HÀ~°`å_»∞.
1999 U„Ñ≤Öò 17# a*ˇÑ≤ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x „ѨÉ∞íè `«fiO áê~°"¡ ∞≥ O@∞ qâßfiã¨O
H˘Ö’Ê~Ú, PѨ^~úŒ ‡° „ѨÉ∞íè `«fiOQÍ H˘#™êˆQ ™êO„Ѩ^•Ü«∂xfl u~°ã¯¨ iOz#ѨÙ_»∞ ~å*ϺOQÆ
q"å^ŒO `«Öuˇ OÎ k. „ѨuѨHΔõ áêsìÅ∞ x~°ã#¨ =ºHõOÎ KÕã#≤ ѨÊ\˜H˜ ~å*ϺOQÆOÖ’ JÖÏO\˜
x|O^è#Œ ÖË^<Œ Õ "å^Œ#`À PѨ^~úŒ ‡° „ѨÉ∞íè `«fi ™ê÷~Úx u~°ã¯¨ iOzOk. ã¨∞™ê÷Ñ`≤ "« ∞≥ #ÿ
™êO„Ѩ^•Ü«∂xfl q㨇iOzOk. K«@|ì ^ŒOú QÍ ZxflHõÅ∞ „áê~°OÉèOí HÍ#ѨÊ\˜H˜ ^ÕâO◊
JѨ Ê \ ˜ ˆ H ZxflHõ Å „Hõ = ∞OÖ’ =ÙO^Œ x , nxx QÆ = ∞#OÖ’ ÃÑ@∞ì H ˘x
=º=ǨÏiOK«=Åã≤OkQÍ pѶπ ZÅHõ<Δ £ Hõq∞+¨#~ü ~ÚzÛ# ã¨ÅǨx ÃÑ_»Kq≥ # ÃÑ\˜Oì k.
(Ö’H±ãɨ íè 1999 U„Ñ≤ÖòÖ’ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« |_ç H˘`«QÎ Í [~°Ñ=¨ Åã≤# ZxflHõÅ∞ ~°∞`«∞Ѩ=<åÅ
HÍ~°}OQÍ#∞, ZxflHõÅ *Ïa`åÅ∞ ã¨=~°} KÕÜ∞« =Åã≤ =Ù#flO^Œ∞# "å~Ú^•Ñ¨_#ç ѨÊ\˜H)˜
„ѨÉ∞íè `«fiO Ö’H±ãɨ xíè ~°^∞Œ Ì KÕã#≤ `«~∞° "å`« 1999 "Õ∞ 3# XHõ¯ HõÅO áÈ@∞`À âßOu
Éè„í ^Œ`Å« ‰õΩ ÉÏ^躌 `« =Ç≤ÏOKÕ Ç¨ÏŸOÃã„Hõ@s`À ã¨Ç¨ Zxq∞k =∞Ok Ãã„Hõ@s ™ê÷~Ú
(JkèHÍ~° =~°Oæ Ö’x J`«∞º#fl`« ™ê÷~Ú) JkèHÍ~°∞efl |kb KÕãO≤ k. ZxflHõÅ∞ „ѨH\õ O˜ z#
`«~°∞"å`« ZxflHõÅ∞ ã¨*Ï=ÙQÍ x~°fiÇ≤ÏOK«\ÏxH˜ JkèHÍ~°∞efl |kb KÕÜ«∞‰õÄ_»^Œ<Õ
=ÚYº"≥∞#ÿ x|O^è#Œ x LÅ¡OѶ∞≤ Oz „ѨÉ∞íè `«fiO JÖÏ KÕãO≤ k. ~å*ϺOQÆOÖ’x Ѩ^*Œ ÏÅO
~å*ϺOQÍxfl Ju„Hõq∞OK«\ÏxH˜ qxÜ≥∂yOK«|_çOk.
80 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
áê~°"¡ ∞≥ O@∞
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ~Ô O_»∞ ã¨Éeíè fl Hõey=ÙO@∞Ok. ZQÆ∞=ã¨Éxíè ~å[ºã¨Éíè
ÖËHõ H“xûÖò PѶπ ¿ã\ì òû JO\Ï~°∞. kQÆ∞=ã¨Éxíè Ö’H±ãɨ Öíè HË õ ǨÏ∫ãπ PѶπ k Ñ‘ÑÙ¨ Öò
JO\Ï~°∞. ~å[ºã¨ÉÖíè ’ 250 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ∞O\Ï~°∞. giÖ’ 238 =∞Ok ~å¢ëêìÅ
JÃãOc¡Å ã¨É∞íè ºÅ KÕ`« ^•=∂ëê „áêux^躌 Ѩ^uúŒ x ã≤OyÖò „\Ï<£ûѶ~¨ |° ∞Öò F@∞
^•fi~å Z#∞flHÀ|_»`å~°∞. q∞ye# 12 =∞Ok q^Œº, ™ê=∂lHõ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞, g∞_çÜ∂« ,
„H©_Å» ∞ ÖÏO\˜ qq^èŒ ~°OQÍʼnõΩ „áêux^躌 O =Ç≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÉ∞íè `«fiO ã¨ÅǨ "Õ∞~°‰Ωõ
~å¢+Ñì̈ u¨ KÕ xÜ«∞q∞OK«|_»`å~°∞. „Ѩf ~Ô O_»∞ ã¨O=`«û~åÅÖ’ áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã¨É∞íè ºÅÖ’
=¸_»= =O`«∞ =∞Ok Ѩ^gŒ q~°=∞} KÕã∞¨ OÎ \Ï~°∞. ~å[ºã¨ÉHíè ˜ ZxflÔH#· ã¨É∞íè º_»∞
P~°∞ ã¨O=`«û~åÅ∞ Ѩ^gŒ Ö’ =ÙO\Ï~°∞. ~å*ºã¨Éíè âßâ◊fi`« ã¨É.íè LѨ~å¢+Ñì¨ u¨ Ѩ^gŒ s`åº
~å*ºã¨Éèí‰õΩ ã¨ÉèÏ^茺‰õΔΩ_»∞. ~å*ºã¨Éèí ã¨Éèí∞ºÅ∞ "åiÖ’ XHõix LѨã¨ÉèÏѨuQÍ
Z#∞flH˘O\Ï~°∞.
Ö’H±ã¨Éèí „Ñ¨[ÅKÕ „Ѩ`«ºHõΔOQÍ Z#∞flHÀ|_ç# ã¨Éèí. ã¨Éèí∞ºÅ Ѩ^ŒgHÍÅO
™ê^è•~°}OQÍ S^Œ∞ ã¨O=`«û~åÅ∞. HÍx 5 ã¨O=`«û~åÅ∞ ѨÓiÎHÍHõ =ÚO^Œ∞ ‰õÄ_®
~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« |_»=K«∞Û. J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ J=∞Å∞Ö’ =Ù#flѨC_»∞ Ö’H±ãɨ íè Ѩ^gŒ HÍÖÏxfl
XHõ™êi XHõ ã¨O=`«û~°O áê@∞ á⁄_çyOK«=K«∞Û. HÍx J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷ux ~°^Œ∞Ì
KÕã#≤ `«~∞° "å`« 6 <≥ÅʼnõΩ q∞Oz á⁄_çyOK«~å^Œ∞. PK«~} ° Ö’ XHõ¯™êi =∂„`«"∞Õ
1976Ö’ WOk~åQÍOnè J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ „ѨH\õ O˜ z#ѨC_»∞ Ö’H±ãɨ íè Ѩ^gŒ HÍÅO
XHõ ã¨O=`«û~°O áê@∞ á⁄_çyOK«|_çOk.
18 ã¨OIIÅ∞, PÃÑ· =Ü«∞ã¨∞ûQÆÅ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ áœ~°∞ÅO^Œ~°∂ F@∞ ǨωõΩ¯H˜
J~°∞›Å∞. áÈ\© KÕã#≤ "åiÖ’ Z‰õΩ¯= F@∞¡ =zÛ# "å_»∞ QÔ ez#@∞¡ „ѨH\õ O˜ K«_O»
[~°∞QÆ∞`«∞Ok. KåÖÏ ^ÕâßÅÖ’ J=∞Å∞Ö’ =Ù#fl@∞¡ QÔ ez# "åxH˜ Hõhã¨O 50 âß`«O
F@∞¡ ~å"åÅ<Õ x|O^è#Œ ÖË^∞Œ . HÍx ZxflÔH#· JÉèºí i÷ Ü≥ÚHõ¯ „áêux^躌 ã¨fiÉèÏ"åxH˜
ǨÏg∞QÍ =ÙO_ÕO^Œ∞‰õΩ, JÉèºí ~°∞Å÷ ∞ F@∞ ÉϺO‰õΩ Ñ¨iq∞`«∞Å∞ ^•\˜ qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ F@~°¡
„ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ HÍáê_»\Ïxfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ Hõhã¨O 50 âß`«O F@∞¡ `≥K∞« Û‰õΩ#fl
"åx<Õ QÔ ez#@∞¡ „ѨH\õ O˜ KåÅx PÖ’K«<å Ѩ~∞° Öˇ<· å ѨijʼnõΩÅ∞ PHÍOHΔ̃ã∞¨ <Î åfl~°∞.
xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ∞ „áê^ÕtHõOQÍ [<åÉèÏ x+¨ÊuÎx |\˜ì qÉèlí OѨ|_»`å~Ú.
H˘xfl xÜ≥∂[Hõ =~åæÅ∞ Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÅÆ , Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏʼnõΩ P ~å¢+ì̈ [<åÉèÏÖ’
"åi x+¨ÊuÎx |\˜ì Hˆ \Ï~ÚOK«|_»`å~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’x [<åÉèÏÖ’
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 81
40 âß`«O „Ѩ[Å∞ Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ∞ 10 âß`«O Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÆÅ "å~°∞ =ÙO>Ë
PO„^茄Ѩ^ÕâòÖ’x Ö’Hõã¨Éèí ã‘@¡Ö’ 40 âß`åxH˜ Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ JÉèíº~°∞÷Å∞ 10
âß`«O ã‘@Ö¡ ’ Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÅÆ JÉèºí ~°∞Å÷ ∞ áÈ\© KÕÜ∂« e. P xÜ≥∂[Hõ=~°Oæ Ö’ x=tOKÕ
W`«~∞° Å∞ D JÉèºí ~°∞Å÷ <Õ Z#∞flHÀ"åe. ã¨fi`«O„`åxH˜ =ÚO^Œ∞ HÍÅOÖ’ ÖÏQÍ „Ѩ`ºÕ Hõ
xÜ≥∂[Hõ =~åæÅ∞ =ÙO_»=Ù.
W\©=e ã¨O=`«û~åÖÖ’ =¸_»= =O`«∞ ã‘@∞¡ =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ i[~°∞fi KÕÜ∂« Åx
XuÎ_ç ÃÑiyOk. P "Õ∞~°‰Ωõ 1998Ö’ áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ aÅ∞¡ ‰õÄ_® „Ѩ"âÕ ◊ ÃÑ@ì|_çOk.
HÍx JÖÏO\˜ i[ˆ~fi+¨#¡ =Å# ÃÑ· ‰õΩÖÏʼnõΩ K≥Ok# ‰õΩb#∞Å∞, Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ç≤Ïà◊ÖË
"å\˜x ÔH·=â◊O KÕã¨∞‰õΩO\Ï~°x, JO^Œ∞=Å# i[ˆ~fi+¨#¡Ö’ i[ˆ~fi+¨#∞¡ =ÙO_®Åx
_ç=∂O_»∞ KÕã∞¨ #Î fl ‰õΩÅ, =∞`« „QÆ∂ѨÙÅ "å^•Å∞ „Ѩu"å^•Å ™êÖˇQ∂Æ \˜Ö’ D aÅ∞¡
z‰õΩ¯‰õΩ#flk. Ѷe¨ `«O ZÖÏ ~å#∞#flѨÊ\˜H© ã¨∂„`«s`åº =∞Ç≤Ïà◊Å i[ˆ~fi+¨<£ P"≥∂^ŒO
á⁄OkOk.
ÅHõΔ ºO ZO`« HÀ~°^yŒ O^≥#· ѨÊ\˜H,˜ XHõ™êi ã¨∂„`«O P"≥∂kOѨ|_ç`Õ J"Õ
„ѨÜ≥∂[<åÅ H˘~°‰õΩ W`«~° „QÆ∂ѨÙÅ∞ HÀˆ~ JÖÏO\˜ HÀiHõefl x"åiOK«_»O
J™ê^躌 =∞=Ù`«∞Ok. i[ˆ~fi+¨#∞¡ J=∞Å∞ [~°Ñ_¨ O» U ã≤u÷ H˜ KÕ~∞° H˘#fl^ŒO>Ë D<å_»∞
"å\˜x ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« _»O ™ê^躌 Ѩ_x» ã≤u÷ H˜ KÕ~∞° H˘#flk. ~å*ϺOQÆO i[ˆ~fi+¨##¡ ∞ Ѩk
ã¨O=`«û~åÅ áê@∞ H˘#™êˆQ ã¨fiÅÊHÍeHõ K«~º° QÍ JOK«<å"ÕãO≤ k. „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ i[ˆ~fi+¨#¡
HÍŠѨiq∞ux Ѩk ã¨O=`«û~åÅ∞ ÃÑOK«∞`«∂ =KåÛ~Ú. WѨC_»∞ UÉè·ˇ Uà◊√¡ QÆ_Kç å~Ú.
WѨÊ\˜H© i[ˆ~fi+¨#¡ _ç=∂O_»∞¡ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. WѨC_»∞ i[ˆ~fi+¨#∞¡ H˘xfl „QÆ∂ѨÙÅ
QÆ∞iÎOѨÙÅ#∞ ÃÑOá⁄OkOK«_O» ~å*ϺOQÆOÖ’ ~°∂á⁄OkOѨ|_ç# áœ~°ã`¨ fi« ÉèÏ=#‰õΩ
P@OHõO HÍQÆÅ^•? - ÖÏO\˜ „Ѩâfl◊ „Ѩã∞¨ `Î « ~å[H©Ü∞« "å`å=~°}OÖ’ „Ѩ™êÎqOK«_O»
‰õÄ_® Hõ+Oì¨ . i[ˆ~fi+¨#∞¡ ã¨~fi° ~ÀQÆ x"åi}˜ Jx #q∞‡OK«_O» KåÖÏ ã¨∞ÅÉèOí . JO^Œ∞=Å#
WѨÊ\˜H˜ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄O^Œx „QÆ∂ѨÙÅ∞– "åi <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ã¨∞ÅÉèOí QÍ #=Ú‡`«∞<åfl~°∞.
KÕuH˜ ^˘iˆH ѨHΔ̃ HõxÑ≤OK«x Éèqí +¨º`ü á⁄^ŒÖ’ ѨHHΔ̃ Oõ >Ë "Õ∞Åx ÉèÏq™êÎ~∞° .
Ö’Hõãɨ Öíè ’x QÆi+ì̈ ã‘@¡ ã¨OYº 552. g\˜Ö’ 550 „áê^ÕtHõ xÜ≥∂[Hõ
=~åæʼnõΩ „áêux^躌 O =Ç≤Ï™êÎ~Ú. ~Ô O_»∞ ã‘@∞¡ <åq∞<Õ\ò KÕÜ∞« |_Õ POQÀ¡ WO_çÜ∞« #¡‰Ωõ
K≥O^Œ∞`å~Ú. Ö’Hõãɨ íè ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ Hõhã¨O 25 ã¨OIIÅ =Ü«∞ã¨∞û =ÙO_®e. ã‘ÊHõ~∞° ,
ã‘ÊHõ~°∞ ÖË#ѨC_»∞ _çѨӺ\˜ ã‘ÊHõ~°∞ ã¨ÉèÏѨuQÍ =ÙO_ç Ö’Hõã¨Éèí HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞
x~°fiÇ≤Ï™êÎ_»∞. ã‘ÊHõ~ü, _çѨӺ\© ã‘ÊHõ~ü Ö’Hõã¨Éèí ã¨Éèí∞ºÅKÕ Z#∞flH˘#|_»`å~°∞.
™êO„Ѩ^•Ü«∞O „ѨHÍ~°O ã‘ÊHõ~ü Ѩ^qŒ "≥∞*Ïi\© áêsìH,˜ _çÑÓ¨ º\© ã‘ÊHõ~ü Ѩ^qŒ „ѨuѨHÍΔ xH˜
82 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
^Œ‰Ωõ ¯`«∞Ok. HÍx W\©=e Jã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ f~°∞ÊÅ∞, Jã≤~÷ ° ã¨OH©~å‚Å∞, „ѨÉ∞íè `«fiO ֒ѨÅ
"≥Å∞ѨŠQÆÅ „Ѩ`«ºi÷ „QÆ∂ѨÙÅ _ç=∂O_»∞¡ ™êO„Ѩ^•Ü«∂xfl `«Å„H˜O^Œ∞Å∞ KÕâß~Ú.
ã¨Éxíè J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ∞« QÆÅ ã¨=∞~°∞x÷ ZOÑ≤Hõ KÕã≤ ã¨ÉÏè Ѩu xëêÊHΔ̃Hõ "≥Y· iH˜ XHõ ™ê÷~Ú
HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ ã¨ÉÏè Ѩu LѨãɨ Ïè Ѩu Ѩ^=Œ ÙÅ#∞ áÈ\©H˜ Jf`«OQÍ =ÙOKÕ ™êO„Ѩ^•Ü«∞O
=ÙOk. HÍx 1998Ö’ a*ˇÑ≤ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x „ѨÉ∞íè `«fiO "≥Ú^Œ@ HÍO„ÔQãπ „ѨuáêkOz#
Ñ≤.Z.ã¨OQ͇x |ÅѨ~°KÕO^Œ∞‰õΩ JOwHõiOz P `«~°∞"å`« =∂@`«Ñ≤Ê ã¨OH©~°‚OÖ’
ÉèÏQÆ™êfiq∞ J~Ú# `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O áêsìx `«$Ñ≤ÎѨiKÕO^Œ∞‰õΩ P áêsìH˜ K≥Ok#
ÉÏÅÜ≥∂yx ã¨ÉÏè Ѩux KÕãO≤ k.
áê~°"¡ ∞≥ O@∞H˜ qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ âßã¨<åkèHÍ~åÅ∞O\Ï~Ú. aÅ∞¡Å∞ U ã¨ÉÖíè ’<≥<· å
„Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì=K«∞Û. aÅ∞¡Å∞ K«@ì=∞ÜÕ∞ºO^Œ∞‰õΩ LÉèíÜ«∞ ã¨ÉèíÅ P"≥∂^ŒO á⁄O^•e.
P `«~°∞"å`« ~å¢+¨ìѨu P"≥∂^ŒO á⁄O^•e. aÅ∞¡efl ~å¢+¨ìѨu áê~°¡"≥∞O@∞H˜ QÍx
„ѨÉ∞íè `åfixH˜ QÍx ѨÙ#óѨijÅ#‰õΩ Ñ¨OѨ=K«∞Û. Jq =∞~°ÖÏ P"≥∂^ŒO á⁄Ok`Õ ~å¢+Ñì¨ u¨
P"≥∂kOz f~åe. Pi÷Hõ aÅ∞¡Å∞ ~å¢+Ñì¨ u¨ ã≤áê¶ ~°∞û`À "≥Ú^Œ@ Ö’H±ãɨ Öíè ’ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\Ïìe.
JѨC_»∞ ~å*ºã¨ÉHíè ˜ áÈ`å~Ú.14 ~ÀAÅÖ’ uiy ѨOѨ|_»Háõ È`Õ Jq P"≥∂^ŒO
á⁄Ok#@∞¡QÍ ÉèÏqOK«|_»`å~Ú. Pi÷HõaÅ∞¡Å q+¨Ü«∞OÖ’ ~å[ºã¨Éèí ã≤á¶ê~°∞ûefl
P"≥∂kOK«=K«∞Û. P"≥∂kOK«Háõ È=K«∞Û.
~å*ϺOQÆO áê~°"¡ ∞≥ O@∞H˜ XHõ ã¨Oã¨Q÷ Í Q˘Ñ¨Ê ™ê÷~Úx HõeÊOzOk. áê~°"¡ ∞≥ O@∞
ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ ™ê÷~ÚH˜ `«y# ǨωõΩ¯efl WzÛOk. ^Œ∞~°^$Œ +ì̈=âß`«∞Î ~Ú\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’
H˘O^Œ~∞° ã¨É∞íè ºÅ∞ H˘xfl áêsìÅ∞ ~å¢+Ñì̈ u¨ „ѨãO¨ QÍxfl J_»∞H¤ ˘O@∞<åfl~°∞. J#=ã¨~"° ∞≥ #ÿ
"åH“@∞¡ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞., Hˆ HõÖãË ∞¨ <Î åfl~°∞. áÈ\Ï¡@‰õΩ `«ÅѨ_∞» `«∞<åfl~°∞. ã¨Éíè Ü≥ÚHõ¯ ™ê÷~Úx
kQÆ*Ï~°∞Û`«∞<åfl~°∞. J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ K«\ÏìÅ∞ H͉õΩO_® J_»∞H¤ ˘O@∞<åfl~°∞. WÖÏO\˜ K«~º° Å∞
áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã¨É∞íè ºÅ Ñ¨@,¡ áê~°"¡ ∞≥ O@∞ Ѩ@¡ „Ѩ[ʼnõΩ z~å‰õΩ Hõeyã¨∞<Î åfl~Ú.
~å¢ëêìÅÖ’, Hˆ O„^Œ áêe`« á„ êO`åÅÖ’ Ñ„ ɨ ∞íè `«fiO
=ÚYº=∞O„u, =∞O„u =∞O_»e ~å¢+¨ì JÃãOc¡H˜ ÉÏ^茺`« =Ç≤Ïã¨∂Î
HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ ÉÏ^躌 `«Å∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∂Î ~å¢+™ì̈ ê÷~ÚÖ’ „ѨÉ∞íè `«fiO áê~°"¡ ∞≥ O@∞ #=¸<å
„áêuѨkHõQÍ =ÙO_®e. „ÃÑã≤_O≥ @∞ ÖÏQÍ<Õ QÆ=~°fl~°∞ ~å¢ëêìk<è `Õ Q« Í =ÙO\Ï_»∞. HÍx
=ÚYº"≥∞#ÿ `Õ_® Uq∞@O>Ë ~å*ϺOQÆ Ü«∞O„`åOQÆO qzÛù#fl"≥∞ÿ 356 PiìHÖõ ò ##∞ã¨iOz
~å¢+¨ìѨu áêÅ# qkèOz#ѨC_»∞ Ü«¸xÜ«∞<£ QÆ=~°fl"≥∞O@∞KÕ xÜ«∞q∞OѨ|_ç#
ã¨ÅǨ^•~°∞Å ã¨Ç¨ Ü«∞O`À ~å¢+Ñì¨ u¨ „ѨuxkèQÍ QÆ=~°fl~°∞ áêÅ<å ÉÏ^躌 `«Å∞ x~°fiÇ≤Ï™êÎ_∞» .
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 83
 ~å*ϺOQÆ ~°∂Ѩ HõÅÊ# KÕ¿ã ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ~å*ϺOQÆ ~°K~« Ú`«Å∞ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’
JO`«QÍ áêÖÁæ#x „Ѩ=ÚY =º‰õΩÅÎ ∞ – „Ѩ=ÚY q^•º"Õ`ÅΫ ∞, W`«~° r=# ~°OQÍÅÖ’
„Ѩã≤^Œ∞úÅ∞ QÆ=~°fl~°∞¡QÍ =ÙO_®Åx PtOKå~°∞. HÍx QÆ=~°fl~°∞¡ Ѩ^ŒgHÍÅOÖ’#∂
~å[H©Ü«∂Å Hõf`«OQÍ ÖË~°∞. Ѩ^ŒgHÍÅO ѨÓiÎ J~Ú# `«~°∞"å`« „H˜Ü«∂jÅ
~å[H©Ü∂« ÅÖ’ áêÖÁæO@∞<åfl~°∞. Hˆ O„^ŒOÖ’ JkèHÍ~°OÖ’ =Ù#fl áêsì P^ÕâßÅ "Õ∞~°‰Ωõ
Ѩx KÕâß~°∞. ÖËHõ "åix xÜ«∞q∞Oz# áêsìH˜ q^èÕÜ«∞`«QÍ Ñ¨x KÕâß~°∞. H˘xfl
ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ ~å¢+¨ì „ѨÉèí∞`åfiÅ#∞ ‰õÄÅ^À¿ã =ӺǨÏOÖ’ ‰õΩ„@ ^•~°∞Å∞QÍ Ñ¨x
KÕâß~°∞. JxfláêsìÅ∞ ‰õÄ_® "å\˜H˜ q^èÜ Õ ∞« `«QÍ =ÙO_Õ "åix QÆ=~°fl~°∞Q¡ Í xÜ«∞q∞OK«∞H˘<Õ
^èÀ~°}˜ ÃÑiyOk. QÆ=~°fl~°#¡ ∞ xÜ«∞q∞OK«É’ÜÕ∞ =ÚO^Œ∞ PÜ«∂ ~å¢+ì¨ =ÚYº=∞O„`«∞Å#∞
ã¨O„ѨkOKÕ Ñ¨^uúŒ áê\˜OK«|_»_O» ÖË^∞Œ .
QÆ=~°fl~°∞¡ qK«HõΔ}ÏkèHÍ~åÅ∞ ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆѨ~°∞K«∞H˘#fl L^•Ç¨Ï~°}Å∞ KåÖÏ
=Ù<åfl~Ú. "å\˜Ö’ D kQÆ∞= ¿Ñ~˘¯#flq „Ѩ=ÚY"≥∞#ÿ q [=¸‡HÍj‡~ü =ÚYº=∞O„u
Ѷ¨~°∂H± J|∞ÌÖÏ¡ 1984 EÖˇ· 2# "≥O><Õ JÃãOc¡x ã¨=∂"Õâ◊ Ѩ~°K«=Åã≤OkQÍ
QÆ=~°fl~°∞ [Q∑"∂≥ ǨÏ<£x HÀ~å_»∞. 12 =∞Ok `«# áêsì ã¨É∞íè ºÅ∞ áêsìx =^Œe "≥à§◊ _»O
=Å# JÃãOc¡Ö’ |ÖÏxfl ѨsH˜ΔOK«∞HÀ"åÅ#∞H˘<åfl_»∞. HÍx QÆ=~°fl~°∞ J`«_ç
=∞O„u=~åæxfl ~°^∞Œ Ì KÕã≤ l.ZO. ëêx =ÚYº=∞O„uQÍ xÜ«∞q∞OKå_»∞. J|∞ÌÖÏ¡ `«#
=∞O„u =~°Oæ ~°^∞Œ ‰Ì Ωõ x~°ã#¨ QÍ ^Õâ"◊ åºÑÎ̈ „ѨKå~°O KÕÑ\¨ Ïì_∞» . D Ѷ∞¨ @# ~å„+ì̈
ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuxÎ Hˆ O„^ŒO Ju„Hõq∞OzOk J#_®xH˜ L^•Ç¨Ï~°}QÍ ¿Ñ~˘¯#=K«∞Û.
J^Õ q^èOŒ QÍ PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò =ÚYº=∞O„u Ü«∞<£.\˜.~å=∂~å=Ù (`≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊
áêsì Ö ’ peHõ =zÛOk) |ÖÏxfl Ѩ s H˜ Δ O K« ∞ H˘#_®xH˜ gÅ∞QÍ JÃãOc¡ x
ã¨=∂"ÕâÑ◊ ~¨ K° =« Åã≤OkQÍ HÀ~°QÍ, QÆ=~°fl~ü ~å"£∞ÖÏÖò =ÚYº=∞O„u 1984 PQÆ+μ¨ ì
16# Ѩ ^ Œ q #∞O_ç `˘ÅyOKå_» ∞ . Ü« ∞ <£ . \˜ . ~å=∂~å=Ù "≥ ∞ *Ïi\©
x~°∂Ñ≤OK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ Hˆ =ÅO ~Ô O_»∞ ~ÀAÅ =º=kè HÀ~å_»∞. QÆ=~°fl~ü „Ѩ`º« i÷H˜ 30
~ÀAÅ =º=kè ~ÚKåÛ_» ∞ . J~Ú#Ѩ Ê \˜ H ˜ J`« _ » ∞ |ÖÏxfl ‰õ Ä _» Q Æ @ ì _ » O Ö’
qѶŨ =∞Ü«∂º_»∞. QÆ=~°fl~ü ~å"£∞ÖÏÖò fã¨∞H˘#fl K«~º° `«#‰õΩ =ÚO^Œ∞QÍ `≥eÜ«∞^Œx
WOk~åQÍOnè ÉÏǨ@OQÍ „ѨH@ õ # KÕãO≤ k. QÆ=~°fl~ü KÕ`« ~år<å=∂ KÕ~ÚOzOk.
â◊OHõ~ü ^ŒÜ«∂àò â◊~°‡x QÆ=~°fl~ü QÍ Ñ¨OÑ≤Ok. „ѨÉèí∞`«fiO U~åÊ@∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
Ü«∞<£.\˜.~å=∂~å=Ù PǨfixOK«|_®¤_»∞. D„Hõ=∞O QÆ=~°fl~ü Ѩ^Œg ™ê÷~Úx
kQÆ*ÏiÛOk.
84 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 Jxfl ~å„ëêìʼnõΩ ã¨É∞íè ºÅ ã¨OYº 500H˜ q∞OK«x, 60H˜ `«QxæÆ q^èOŒ QÍ âßã¨#
ã¨ÉèíÅ∞ =Ù<åfl~Ú. H˘xfl ~å„ëêìÅÖ’ âßã¨# =∞O_»à◊√§ ‰õÄ_® =Ù<åfl~Ú. ~åR
*Ïa`åÖ’x JOâßÅÃÑ· K«\ÏìÅ∞ Kտ㠄Ѩ`ÕºHõ ǨωõΩ¯ ~å„ëêìʼnõΩ =ÙOk. L=∞‡_ç
*Ïa`åÖ’x JOâßÅÃÑ· ‰õÄ_® ~åR âßã¨# ã¨ÉèíÅ K«\ÏìÅ∞ KÕÜ«∞=K«∞Û. L=∞‡_ç
*Ïa`åÖ’x XHõ JOâ◊OÃÑ· ~åR âßã¨#ã¨Éèí, ˆHO„^Œ áê~°¡"≥∞O@∞ K«@ìO KÕ¿ãÎ
áê~°"¡ ∞≥ O@∞ KÕã#≤ K«@"ì ∞Õ xÅ∞ã¨∞OÎ k.
U_»∞ Hˆ O„^Œ áêe`« „áêO`åÅ∞ ~åRѨuKÕ xÜ«∞q∞OѨ|_ç# ÖˇÑ<ìπ¶ O≥ \ò QÆ=~°fl~°¡
„Ѩ`º« HõΔ áêÅ#Ö’ =Ù<åfl~Ú. _èbç ,¡ áêO_çKÛÕ iÅÖÏQÍ Wq ‰õÄ_® K«@ãì ɨ Åíè ∞ =∞O„u
=∞O_»à√◊ § Hõey =ÙO\Ï~Ú. HÍx ~å„ëêìʼnõΩ =ÖˇQÍHõ g\˜ JkèHÍ~åÅ∞ Ѩiq∞`«OQÍ
=ÙO\Ï~Ú.
™ê÷xHõ Ñ„ ɨ ∞íè `«fiO
™ê÷xHõ „ѨÉèí∞`«fi ã¨Oã¨÷Å #=¸<å ÃÑ· ~å*ϺOQÆOÖ’ ZÖÏO\˜ x|O^èŒ#Å∞
ÖË=Ù: HÍx ~å„ëêìÅ∞ „QÍ=∞ѨOKå~ÚfÅ#∞ U~°Êiz, "å\˜x ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ<å
Ü« ¸ x@∞¡ Q Í Ñ¨ x KÕ ¿ ã q^è Œ O QÍ K« ~ ° º Å∞ KÕ Ñ ¨ \ Ïì Å x P^Õ t Hõ 㨠∂ „`åÅ∞
`≥eÜ«∞*Ëã¨∞Î<åfl~Ú (PiìHõÖò 40). Wk ~å„ëêìÅ∞ "å\˜ J=ã¨~åʼnõΩ ã¨iѨ_Õ
#=¸<åÅ#∞ ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ H˘<Õ J=HÍâ◊O HõeÊã¨∞OÎ k. JO`ÕQÍHõ ã¨fi`«O„`« áÈ~å@
"å~°ã¨`«fiO, „Ѩ`ÕºH˜Oz 1920–22 <å\˜ ã¨Ç¨ÏÜ«∞ x~åHõ~°}À^Œº=∞ HÍÅO #∞O_ç
QÍOnèr ѨOKå~ÚfÅ#∞ `«# ~å[H©Ü∞« HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ ÉèÏQÆO KÕã∞¨ H˘#fl "å~°ã`¨ fi« O
– ™ê÷xHõ ã¨fiÜ«∞OáêÅ<å ã¨Oã¨Å÷ #∞ <≥ÅH˘ÅÊ_»O Jx"å~°ºO KÕãO≤ k.
HÍx 1950 ^Œâß|úO Ö’x `˘e ã¨OIIÅÖ’ JO`« Jaè=$kú ™êkèOK«|_»Ö^Ë ∞Œ .
™ê÷xHõ Jaè=$kú H˘~°‰Ωõ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO `«# „ѨÜ∞« `åflÅxflO\˜x ã¨=∂[ Jaè=$kú
HÍ~° º „Hõ = ∞OÃÑ· (Community Development Programme) ˆ H O„nHõ i OzOk.
ã¨=∂*Ïaè=$kúѨ^äŒHõO Jaè=$kú HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ ™êyOKÕO^Œ∞‰õΩ „QÍ=∞™ê÷~Ú =~°¯~°∞¡,
™È+¨Öò =~°¯~°,¡ =º=™êÜ«∞ xѨÙ}∞Å∞, H˘`«QÎ Í xÜ«∞q∞OѨ|_ç# Jaè=$kú JkèHÍ~°∞Å
ã¨Ç¨ Ü«∞O`À 100 „QÍ=∂Å#∞ XHõ Ü«¸x\òQÍ fã¨∞‰õΩ#flk. D Ѩ^HŒä Oõ ÃÑ· „ѨÉ∞íè `«fiO
KåÖÏ Pâ◊Å∞ ÃÑ@∞ìH˘#flk. HÍx Jk =∞Oz „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ ™êkèOK«ÖHË áõ È`«∞#fl^Œx
ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ `«~∞° "å`« ^•xx "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~K° _« ®xH˜ ã¨iÜ≥∞ÿ # ã¨∂K«#Å∞ KÕÜ∞« =Åã≤OkQÍ
1956Ö’ „Ѩ=ÚY QÍO^èÜ Õ ∞« "åk |ÅfiO`ü~åÜü∞ "≥∞ǨÏ`å J^躌 Hõ`Δ #« L#fl`« ™ê÷~Ú
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 85
Hõq∞\©x xÜ«∞q∞OzOk. ã¨=∂[ Jaè=$kú Ѩ^HŒä Oõ "≥Ñ· Ö¨¶ ϺxH˜ =ÚYº"≥∞#ÿ HÍ~°}O
x["≥∞#ÿ JkèHÍ~åÅ∞ QÆÅ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ™ê÷xHõ ã¨Oã¨Å÷ ∞ ÖËHáõ È=_»=∞x |ÅfiO`«~åÜü∞
Hõq∞\˜ x~åúiOzOk. JO^Œ∞‰õΩ q~°∞QÆ∞_»∞QÍ =¸_»∞ ™ê÷~ÚÅ „áêux^躌 ã¨Oã¨Å÷ ∞QÆÅ
ѨOKå~Úf~å*òx „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì=∞x ã¨ÅǨ WzÛOk. „QÍ=∞™ê÷~ÚÖ’x „QÍ=∞ѨOKå~Úu
„QÍ=∞OÖ’x =Ü≥∂[#∞ÅKÕ „Ѩ`«ºHõΔOQÍ Z#∞flHÀ|_»∞`«∞Ok. ÉÏ¡‰õΩ ™ê÷~Ú Ö’x
ѨOKå~Úf ã¨q∞u ã¨É∞íè ºÅ∞, lÖÏ¡ ™ê÷~ÚÖ’x lÖÏ¡ Ѩi+¨`ü ã¨É∞íè ºÅ∞ "å\˜ kQÆ∞=
™ê÷~Ú ã¨É∞íè ºÅKÕ Ñ¨~ÀHõOΔ QÍ Z#∞flHÀ|_»`å~°∞. ã¨ÇϨ HÍ~° L^Œº=∞ JkèHÍ~°∞Å∞, „Ѩ[ÅKÕ
Z#∞flHÀ|_ç# âßã¨#ã¨É∞íè ºÅ∞ HÀ PÑπì KÕÜ∞« |_»`å~°∞.
1959–1962 HÍÅOÖ’ ^ÕâO◊ Ö’x Jxfl ~å„ëêìÅ∞ ѨOKå~Úf~å*ò =º=ã¨x÷
„Ѩ"Õâ◊ÃÑ\Ïì~Ú. HÍx ѨÅ∞ HÍ~°}ÏÅ s`åº Ñ¨OKå~Úf ~å*ò q^è•#O PtOz#
"Õ∞~°‰Ωõ Ѩx KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . ZxflHõÅ∞ [~°∞Ѩ=Åã≤# ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ ã¨HÍÅOÖ’ ZxflHõÅ∞
[~°Ñ¨ÖË^Œ∞. Ѷ¨e`åÅ∞ „Ѩu‰õÄÅOQÍ =ÙO\ÏÜ«∞#∞H˘#flѨC_»∞ ã¨O=`«û~åÅ `«~°|_ç
"å~Ú^•"Õâß~Ú. ѨOKå~ÚfÅ∞ ã¨fi`«O„`«OQÍ Ñ¨xKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ x^è∞Œ Å∞
ÖË=Ù. ѨOKå~ÚfÅÃÑ· ™ê÷xHõ ÃÑ`«ÎO^•~°∞Å∞ PkèѨ`«ºO K≥ÖÏ~ÚOKå~°∞. Pâ’H±
"≥∞ǨÏ`å Hõq∞\© 1978, l.q.ÔH.~å=Ù Hõq∞\˜ 1985, ZÖò.q. ã≤OѶ∞‘ fi Hõq∞\˜ 1986
– ÖÏO\˜ ѨÅ∞ Hõq∞\©Å∞ qã¨Î $`« J^躌 Ü«∞#O KÕâß~Ú. qÅ∞"≥#· ã¨ÅǨÅ∞ WKåÛ~Ú.
~år"£QÍOnè <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ ѨOKå~Úf ~å*òH˜ „áÈ`åûǨÏO ÅaèOzOk.
1988Ö’ Ñ≤.HÔ . `«∞OQÆ<£ Hõq∞\© ѨOKå~Úf ~å*ò ã¨Oã¨Å÷ ‰õΩ ~å*ϺOQÆ |^Œ"ú ∞≥ #ÿ
QÆ∞iÎOѨ٠W"åfiÅx, D ã¨Oã¨Å÷ ‰õΩ ZxflHõÅ∞ ã¨HÍÅOÖ’ „Hõ=∞|^ŒOú QÍ x~°fiÇ≤ÏOKåÅ<Õ
x|O^èŒ# ~å*ϺOQÆOÖ’ =ÙO_®Åx, P ã¨Oã¨÷Å HÍŠѨiq∞u 5 ã¨O=`«û~åÅ∞
=ÙO_®Åx ã≤á¶ê~°∞û KÕã≤Ok. 1989 Ö’ áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ 64= ~å*ϺOQÆ ã¨=~°}
aÅ∞¡ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì|_çOk. JѨC_»∞ HÍO„ÔQãπH˜ ~å[ºã¨ÉèíÖ’ "≥∞*Ïi\© ÖË^Œ∞. aÅ∞¡
„Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì_»OÖ’ HÍO„ÔQãπ L^ÕÌâߊѨ@¡ „ѨuѨHΔÍʼnõΩ ã¨O^ÕǨÅ∞<åfl~Ú. ~å„ëêìÅ
JkèHÍ~åÅ#∞ J_»∞H¤ ˘<ÕO^Œ∞‰õΩ HÍO„ÔQãπ aÅ∞¡ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜Oì ^Œx J#∞=∂xOKå~Ú. aÅ∞¡
K«@ìO H͉õΩO_® J_»∞¤H˘<åfl~Ú. P `«~°∞"å`« XHõ ã¨O=`«û~°O ֒ѨÖË q.Ñ≤.ã≤OQ∑
„ѨÉ∞íè `«fiO J^Õ aÅ∞¡#∞ z#fl =∂~°∞ÊÅ`À „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ì̃Ok. aÅ∞¡ P"≥∂^ŒO á⁄O^ŒHõ
=ÚO^Õ q.Ñ≤.ã≤OQ∑ „ѨÉèí∞`«fiO Ѩ_çáÈ~ÚOk. =∞~°ÖÏ 1993Ö’ HÍ~„ÔQãπ 73,74
~å*ϺOQÆ ã¨=~°}Å ^•fi~å ѨOKå~Úf~å*ò aÅ∞¡ P"≥∂^ŒO á⁄OkOk.
86 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 73= ã¨=~°} ѨOKå~ÚfÅ∞ ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ<å Ü«¸x@∞¡QÍ qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ
=º=™ê÷Ñ#¨ ‰õΩ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆ K«i„`«Ö’ "≥Ú^Œ\ ˜ ™êiQÍ
ѨOKå~ÚfÅ ™ê÷Ѩ#, "å\˜ HÍÅ=º=kè, "å\˜ ã¨Éèíº`«fiO, "å\˜ Pi÷Hõ Ѩiã≤÷u
ã¨q∞H˜ΔOKÕO^Œ∞‰õΩ Pi÷Hõ Hõq∞+¨<£ ™ê÷Ѩ# – q=iOK«|_çOk. Jk ѨOKå~ÚfÅKÕ
x~°fiÇ≤ÏOK«|_Õ 29 JOâßÅ∞ QÆÅ 11= Ã+_»∂ºÅ∞x KÕiÛOk. D ã¨=~°}`À
ѨOKå~Úf~å*ò ã¨Oã¨÷Å∞ Ö’H±ã¨ÉèíÖÏQÍ<Õ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ~å*ϺOQÆ |^Œú „ѨÉèí∞`«fi
x~å‡}OÖ’ ÉèÏQÆ=∞Ü«∂º~Ú.
<åºÜ«∞=º=ã¨÷ (Judiciary)
~å*ϺOQÆOÖ’x 124–147, 214–237 PiìHÖõ òû ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x "≥Ú`«OÎ
<åºÜ«∞=º=ã¨÷ x~å‡}Ïxfl x~°‚~Ú™êÎ~Ú. <åºÜ«∞=º=ã¨÷ ~å*ϺOQÍxfl xÅɡ>ËìkQÍ
Ѩi~°HOΔ̃ KÕkQÍ =ÙO@∞Ok. xÜ«∂=∞HõO Ѩ^uúŒ , L^ÀºQÆHÍŠѨiq∞u, J~°›`Å« ∞, „Ѩu
HÀ~°∞ì Ü≥ÚHõ¯ JkèHÍ~åÅ∞, r`åÅ∞ |`åÎÅ∞ – Jhfl ‰õÄ_® ~å*ϺOQÆOÖ’ ã¨Ê+¨Oì QÍ
xˆ~ÌtOK«|_®¤~Ú.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ <åºÜ«∞=º=ã¨÷ J`«∞º#fl`« ™ê÷#OÖ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì QÆÅ UH©Hõ$`«
<åºÜ«∞=º=ã¨÷.
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì XHõ „Ѩ^•è # <åºÜ«∞=¸iÎ, 25 =∞Ok W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ `À
(1950Ö’ U_»∞QÆ∞~°∞, „Hõ=∞OQÍ 1986 <å\˜H˜ 25H˜ ÃÑOK«|_çOk) =ÙO@∞Ok. gix
~åRѨ u 㨠∞ „Ñ‘ O HÀ~° ∞ ì <åºÜ« ∞ =¸~° ∞ Î Å `À, J=㨠~ ° = ∞#∞‰õ Ω O>Ë ÃÇ· Ï HÀ~° ∞ ì Å
<åºÜ«∞=¸~°∞ÎÅ`À ã¨O„ѨkOz xÜ«∞q∞™êÎ_»∞. g~°∞ 65 ã¨OII Å∞ xO_Õ =~°‰õΩ
Ѩ^ŒqÖ’ H˘#™êQÆ=K«∞Û. „Ѩ^è•# <åºÜ«∞=¸iÎ QÍHõ W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÎÅ#∞
xÜ«∞q∞OKÕ@ѨC_»∞ „Ѩ^è•# <åºÜ«∞=¸iÎx ã¨O„ѨkOKåe. (PiìHõÖò 124)
™êO„Ѩ^•Ü«∞O „ѨHÍ~°O „Ѩ^•è # <åºÜ«∞=¸iÎ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ O^ŒiÖ’
ã‘xÜ«∞~ü J~Ú =ÙO\Ï~°∞. D ã¨O„Ѩ^•Ü«∂xfl WOk~åQÍOnè 1973Ö’ JÖψQ
1976Ö’ ѨiǨÏã≤Oz (1973Ö’ =ÚQÆ∞~æ ∞° ã‘xÜ«∞~°#¡ ∞, 1976 Ö’ XHõix „ѨH¯õ #
ÃÑ\˜Oì z) xÜ«∂=∞HÍÅ∞ [iÑ≤OzOk. D K«~º° <åÜ«∞=º=ã¨÷ ã¨fi`«O„`«OÃÑ· [iÑ≤#
^•_çQÍ YO_çOK«|_çOk. P `«~°∞"å`« U „ѨÉèí∞`«fiO JÖÏO\˜ ™êǨϙêxH˜
X_çQÆ@ìÖË^Œ∞.
㨠∞ „Ñ‘ O HÀ~° ∞ ì <åºÜ« ∞ =¸iÎ x áê~° ¡ " ≥ ∞ O@∞ =∂„`« " Õ ∞ Ѩ ^ Œ q #∞O_ç
`˘ÅyOK«QÅÆ ^Œ∞. Jã¨=∞~°`÷ ,« ^Œ∞„+¨Ê=~°#Î HÍ~°}OQÍ `˘ÅyOK«|_»=K«∞Û. JO^Œ∞‰õΩ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 87
 Ö’H±ãɨ ,íè ~å[ºã¨ÉÅíè ∞ q_çq_çQÍ "≥∞*Ïi\© ã¨É∞íè ºÅ P"≥∂^ŒO á⁄O^•e. JO`ÕQÍHõ
~Ô O_»∞ ã¨ÉÅíè Ö’ "≥∞*Ïi\© ã¨É∞íè ºÅ∞ Ǩ[Ô~#· "åiÖ’ =¸_çO@ ~Ô O_»∞ =O`«∞Å F@∞
"Õã≤ P „Ѩuáê^Œ#x P"≥∂kOKåe. x~°∂Ñ≤`«"≥∞ÿ# ^Œ∞„+¨Ê=~°Î#ÖËHõ Jã¨=∞~°ú`«
HÍ~°}OQÍ <åºÜ«∞=¸iÎx `˘ÅyOK«=∞x JÉèíº~°÷#x ~åRѨuH˜ ѨOáêe (PiìHõÖò
124 (4)).
JÑ‘Êà◊√§, „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å J=∞Å∞H˜ ã¨O|OkèOz# i@∞¡ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì Ü≥ÚHõ¯
„áê^äqŒ ∞Hõ qKå~°}ÏkèHÍ~°O „H˜OkH˜ =™êÎ~Ú. JO>Ë XHõ =ºHÎ̃ „H˜Ok HÀ~°∞Åì ^•fi~å
HÍHõ <Õ~∞° QÍ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞xì P„â◊~ÚOK«=K«∞Û (PiìHÖõ ò 32). Hˆ O„^ŒO ~å„ëêìÅ =∞^躌
q"å^•ÅÖ’ JÖψ Q ~å„ëêì Å =∞^è Œ º q"å^•ÅÖ’ 㨠∞ „Ñ‘ O HÀ~° ∞ ì H ˜ „áê^ä Œ q ∞Hõ
qKå~°}ÏkèHÍ~°O =Ù#flk. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì kQÆ∞= HÀ~°∞Åì #∞O_ç Hˆ ã¨∞Å#∞ |kb KÕã≤
`å<Õ Ñ¨ijÅ#‰õΩ ã‘fiHõiOK«=K«∞Û. ~å*ϺOQÆ ã¨O|O^è"Œ ∞≥ #ÿ ã≤qÖò, „H˜q∞#Öò Hˆ ã¨∞Å∞
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì JÑ‘ÊÅ∞ JkèHÍ~° ѨikèÖ’H˜ =™êÎ~Ú. XHõ =ºHÎ̃ ÖË^• ã¨Oã¨÷ U^≥<· å XHõ
JOâ◊O J`«_çÃÑ· / P"≥∞ÃÑ· „Ѩ`«ºHõΔOQÍ „ѨÉèÏ=O K«∂¿Ñk HÍHõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜ XHõ
áœ~°∞xQÍ J`«_çH˜ PO^Àà◊# HõeyOKÕ@@¡~Ú`Õ J`«_»∞/P"≥∞ „Ѩ*τѨÜ≥∂[<åÅ
"åº[ºO „H˜O^Œ J`«∞º#fl`« <åºÜ«∞™ê÷<åxH˜ XHõ áÈã¨∞Hì Í~°∞¤ ^•fi~å JÑ‘ÊÅ∞ KÕã∞¨ H˘<Õ
J=HÍâ◊O ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì HõeÊã¨∞OÎ k. ÃÑ#· q=iOz# q^èOŒ QÍ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ~å*ϺOQÍxfl
– „Ѩ`ÕºH˜Oz „áê^äŒq∞Hõ ǨωõΩ¯Å‰õΩ, P^ÕtHõ ã¨∂„`åʼnõΩ =∞^茺 =∂~°∞`«∞#fl
ã¨O|O^è•xfl "åºMϺxOK«_»OÖ’ ÃÑ^ŒÌ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOzOk. U^≥·<å XHõ K«\Ïìxfl
~å*ϺOQÆ q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ ^Œx „ѨH\õ O˜ KÕO^Œ∞‰õΩ '`«y#K«@ì „Hõ=∞O— (due process of Law)
ÖË H õ 'ã¨ Ç ¨ Ï [ <åºÜ« ∞ „Ѩ = ∂}ÏÅ∞— J<Õ Ñ¨ ^ Œ * ÏÅO ÖË # O^Œ ∞ =Å# J"≥ ∞ iHÍ
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì‰õΩ =Ù#fl JkèHÍ~åÅ`À á⁄eÛ`Õ =∞# ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ìH˜ =Ù#fl JkèHÍ~åÅ∞
Ѩiq∞`«O. HÍx P Ѩ^*Œ ÏÖÏxH˜ |^Œ∞Å∞QÍ =∞#‰õΩ '=∞øeHõ ÅHõ} Δ ÏÅ— (Basic Fea-
tures) ã≤^•úO`«O =Ù#flk. ^•x „áêuѨkHõ# XHõ ~å*ϺOQÆ ã¨=~°} ‰õÄ_® '=∞øeHõ
ÅHõ}Δ ÏʼnõΩ— #+ì̈O HõeyOKÕkQÍ =ÙO>Ë Jk K≥Å∞¡ÉÏ@∞ HÍ^Œx „ѨH\õ O˜ KÕ JkèHÍ~°O
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ìH˜ =ÙOk. ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆ =Ú™ê~Ú^•x ~°∂á⁄OkOz# Hõq∞\©
ã¨Éèí∞º_≥·# JÖÏ¡_ç Hõ$+¨‚™êfiq∞ JÜ«∞º~ü WÖÏ "åºMϺxOKå_»∞. 'ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆO
Ü≥ÚHõ¯ Éèqí +¨º`ü Ѩi}Ï=∞O KåÖÏ =~°‰Ωõ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞Ãì Ñ#· , Jk WKÕÛ kâßxˆ~âÌ O◊
ÃÑ#· P^è•~°Ñ_¨ ç =ÙO@∞Ok. ^•x ÉÏ^躌 `« ~å*ϺOQÍxfl "åMϺxOK«_=» ∞~Ú#ѨÊ\˜H˜
Jk ã¨=∞HÍb# ™ê=∂lHõ, Pi÷Hõ, ~å[H©Ü«∞ "≥·Y~°∞Å#∞ q㨇iOK«ÖË^Œ∞. H˘xfl
ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ ~å„ëêìÅ#∞ `«yæOz ˆHO„^•xfl |Ö’¿Ñ`«O KÕã¨∞Î#fl@∞¡ HõxÑ≤OK«=K«∞Û.
=∞iH˘xfl 㨠O ^Œ ~ åƒù Å Ö’ ~å„ëêì Š㨠fi Ü« ∞ O „Ѩ u Ѩ u Î x , „áêOfÜ« ∞ "å^•xfl
88 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
|ÅѨiz#@∞¡ HõxÑ≤OK«=K«∞Û. XHõ ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’ ™ê=∂lHõ, ~å[º xÜ«∞O„`«}‰õΩ
=ºuˆ~HõOQÍ =ºH˜Î ¿ãfiK«Ûù‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ HõxÑ≤OK«=K«∞Û. =∞~˘Hõ ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’
™ê=∂lHõ, ~å[º xÜ«∞O„`«}x J#∞‰õÄeOK«=K«∞Û. Jk =ºH˜Î ¿ãfiK«ÛùH˜, ™êOѶ≤∞Hõ
xÜ«∞O„`«}‰õΩ =∞^躌 qÉè[í # ~ˆ Yx wÜ«∞=Åã≤# J`«∞º#fl`« <åºÜ«∞™ê÷#O.
ÃÇ·ÏHÀ~°∞ìʼnõΩ "å\˜ ѨikäÖ’ =Ù#fl Jxfl kQÆ∞= HÀ~°∞ìÅÃÑ· JkèHÍ~°O
=ÙO@∞Ok. Jq „áê^äŒq∞Hõ ǨωõΩ¯Å LÅ¡OѶ¨∞# ˆHã¨∞ʼnõΩ Ñ¨iq∞`«O HÍ=Ù QÆ#∞Hõ
"å\˜H˜ i@∞¡, P~°~¤ ∞° ¡ *Ïs KÕ¿ã JkèHÍ~åÅ∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì HõO>Ë qã¨Î $`«OQÍ =ÙO\Ï~Ú.
ÃÇÏ· HÀ~°∞Åì ‰õΩ „Ѩ^•è # <åºÜ«∞=¸iÎ, J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ O`« =∞Ok W`«~° <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ∞
=ÙO\Ï~° ∞ . "åix xÜ« ∞ q∞OKÕ q^è • #O 㨠∞ „Ñ‘ O HÀ~° ∞ ì [_ô ˚ Å xÜ« ∂ =∞HÍxfl
áÈe=ÙO@∞Ok. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì P^Õâ◊O ^Õâ◊OÖ’x Jxfl HÀ~°∞ìʼnõΩ ZÖÏ =iÎã¨∞ÎO^À
JÖψQ ÃÇÏ· HÀ~°∞ì P^ÕâO◊ ~å„+ì̈OÖ’x Jxfl HÀ~°∞Åì ‰õΩ =iÎã∞¨ OÎ k.
~åROÖ’x kQÆ∞= HÀ~°∞ìÅhfl ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ`«ºHõΔ xÜ«∞O„`«}Ö’
=ÙO\Ï~Ú. QÆ=~°fl~ü ÃÇ·ÏHÀ~°∞ìx ã¨O„ѨkOz lÖÏ¡ [_ô˚Å#∞ xÜ«∞q∞™êÎ_»∞. Hõhã¨O
=¸_»∞ ã¨O=`«û~åÅ HÀ~°∞ì J#∞Éèí=O =Ù#fl "åiH˜ ѨsHõΔÅ∞ [iÑ≤ kQÆ∞= ™ê÷~Ú
<åºÜ«∞=¸~°∞ÎÅ∞ xÜ«∞q∞OK«|_»`å~°∞. „H˜Ok ™ê÷~ÚÖ’ ÅOK«Q˘O_ç`«#O ã¨~°fi
™ê=∂#º"≥∞Oÿ k. ÃÇÏ· HÀ~°∞ì ™ê÷~ÚÖ’ ÅOK«Q˘O_ç`#« O ™ê=∂#ºO HÍHõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜
`≥eÜ«∞Ok HÍ^Œ∞. WHõ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ™ê÷~ÚÖ’ ÅOK«Q˘O_ç`#« O Jã¨Å∞ ÖË<Õ ÖË^xŒ
K≥ѨÊÖË=Ú. ˆHã¨∞Å∞ ‰õΩѨÊÅ∞QÍ ¿Ñ~°∞‰õΩáÈ~Ú =ÙO_»@O ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞㨺. XHõ ˆHã¨∞
Ѩiëê¯~åxH˜ 10 ÖËHõ 20 ã¨OIIÅ∞ HÍÅO Ѩ_∞» `«∞Ok. "åº[ºO Y~°∞Û`À#∞ KåÖÏ
HÍÅ=º=kè`À#∞ ‰õÄ_»∞‰õΩ#flk. Ѷ¨e`«OQÍ ™ê=∂#∞ºÅ∞ HÀ~°∞ìefl P„â◊~ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ
ã¨O^ÕÇÏ≤ ã¨∞OÎ \Ï~°∞. <åºÜ«∞=º=ã¨÷ HÍÅO K≥e#¡ <åºÜ«∞ã¨∂„`åÅ`À K«∞@∞ì =Ú@ì|_çOk.
<åºÜ«∞=º=ã¨x÷ ã¨O㨯iOK«=Åã≤ =ÙOk. =~°ãQ¨ Í =zÛ# ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ∞
ã¨O㨯i™êÎ=∞x "åQÍÌ<åÅ∞ KÕâß~°∞. HÍx P kâ◊QÍ KÕÑ\¨ #ì̃ K«~º° Å∞ `«‰Ωõ ¯=.
ѨiáêÅ<å ã¿ =Å∞
ã¨fi`«O„`«O ™êkèOz#ѨC_»∞ =Åã¨"å^Œ JkèHÍ~åxH˜ ÃÑ^ŒÌ ™ê^è#Œ OQÍ =Ù#fl
ѨiáêÅ<å K«„@O – ~åAÅ, [g∞O^•~°¡ ‰õΩ@∞OÉÏʼnõΩ K≥Ok# S.ã≤.Zãπ.Å #∞O_ç
"≥∞„\˜H± ѨsHõΔ `«Ñ≤Ê K«„áêã≤ J~Ú#O^Œ∞‰õΩ `≥QÆ ã¨O|~°Ñ¨_çáÈ~Ú# ¿Ñ^Œ „ÉÏǨχ}
ѨÓ*Ïi H˘_»∞‰õΩ =~°‰õΩ ^ÕjÜ«Úefl W=Ú_»∞ÛH˘#fl =ÚYº"≥∞ÿ# ™ê^èŒ#O – „a\˜+π
áêʼnõΩÅ #∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ "å~°ã`¨ fi« OQÍ ã¨O„Hõq∞OzOk. „a\˜+π áêÅ# L^Àºy
™êfi=∞ºO. S.ã≤.Zãπ. PѶ‘ã¨~°∞¡ ÃÑ^ŒÌ r`åÅ∞ á⁄O^Œ∞`«∂ „Ѩ[Å ã¨=∞㨺ʼnõΩ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 89
ã¨ Ê OkOK« x ‰õ Ω b# =~° æ O – giÖ’ J`« º kè ‰ õ Ω Å∞ „a\© + π "åà◊ √ §. J~Ú`Õ
ã¨fi`«O„`å#O`«~°O. S.ã≤.Zãπ.ʼnõΩ ~å*ϺOQÆѨ~°"≥∞ÿ# ~°HõΔ} HõeÊOz áêÅ<å
Ü«∞O„`åOQÍxfl JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ÖÏQÍ<Õ ZO^Œ∞‰õΩ =ÙOz#@∞¡? JO^Œ∞‰õΩ =ÚYº"≥∞#ÿ
HÍ~°}O ã¨fi`«O„`«O =zÛ#ѨC_»∞ =Ù#fl Ѩiã≤÷`«∞Å∞ : qÉèí[#, `≥eã≤# K«i„`«Ö’
ZѨC_»∞ ÖË#O`«QÍ [<åÉèÏ |kb, ^•^•Ñ¨Ù 300 ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ qb#O,
HÍj‡~°∞Ö’ Ü«Ú^ŒúO, QÍOnèr ǨÏ`«º. JѨC_»∞ ã≤÷~°OQÍ ZÖÏO\˜ X_ç^Œ∞_»∞‰õΩʼnõΩ
QÆ∞iH͉õΩO_® =Ù#flk XHõ¯ áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÆO =∂„`«"∞Õ . S.ã≤.Zãπ. JkèHÍ~°∞Å∞QÍ
=Ù#fl „a\˜+π "åà◊§Ö’ J`«ºkè‰Ωõ Å∞ "≥o§áÈÜ«∂~°∞. q∞ye# H˘kÌ=∞Ok ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜
J#∞‰õÄÅ∞~°∞. H˘kÌ=∞OkQÍ =Ù#fl ÉèÏ~°fÜ«∞ S.ã≤.Zãπ.Å∞ H˘`«Î „ѨÉèí∞`åfixH˜ –
H˘O^Œ~∞° *ÏfÜ«∞"å^ŒO`À, ÃÑ#· ∞O_ç =KÕÛ P^Õâßefl áê\˜Oz ѨxKÕÜ∞« _»O L^ÀºQÆ
^èŒ~°‡OQÍ ÉèÏqOz =∞iH˘O^Œ~°∞ – q^èÕÜ«∞`«`À ã¨O`À+¨OQÍ Ñ¨xKÕ™êÎ=∞x ã¨Ê+¨ìO
KÕâß~°∞. XHõ „Ѩ=ÚY S.ã≤.Zãπ. PѶ㑠~¨ ü ã¨~ü L=∂â◊OHõ~ü ÉÏ*òáêÜü∞ '<Õ#∞ q^Õj
â◊HHΘ ˜ JO`« ÉÏQÍ ¿ã=Å∞ KÕÜ∞« QÆey`Õ <å ^Õâ◊ „Ѩ[ʼnõΩ WOÔHO`«\ ˜ ¿ã=Å∞ KÕ™êÎ#∞?—
– ÖÏO\˜ u~°∞QÆ∞ÖËx `«~¯° O`À KÕã#≤ q[˝ÑHÎ≤ ˜ ÉèÏ~°fÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =ÚQÆ∞Åú Ü«∂º~°∞.
S.ã≤.Zãπ. ™ê÷#OÖ’ S.Z.Zãπ. „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_çOk. WHõ JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨sfiã¨∞Å∞, ~åR
ã¨sfiã¨∞Å∞, Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fi ã¨sfiã¨∞Å∞ JÖψQ =ÙOK«|_®¤~Ú.
~å*ϺOQÆO áê~°∞ì XIV Ö’, Hˆ O„^Œ ~åR „ѨÉ∞íè `«fi ã¨sfiã¨∞Å xÜ«∂=∞HÍÅ∞,
Ѩx Ѩiã≤`÷ ∞« efl q=iã¨∂Î xˆ~›`∞« HõOQÍ `˘ÅyOK«\ÏxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ~å*ϺOQÆ ~°H} Δõ
HõeÊOzOk. ã¨fi`«O„`«"∞≥ #ÿ ѨaH¡ ± ã¨sfiã¨∞ Hõq∞+¨#¡ ^•fi~å xÜ«∂=∞HÍÅ∞ [~°áêÅx
~å*ϺOQÆO (PiìHÖõ ò 365) xÜ«∂=∞HÍÅÖ’ <åºÜ«∞|^Œ`ú H« ˜ Ǩg∞ WzÛOk. Hõq∞+¨#¡
ã¨Éèí∞ºÅ∞ 6 ã¨OII ѨxKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ~åRѨu ÖËHõ QÆ=~°fl~°¡KÕ xÜ«∞q∞OѨ|_»`å~°∞.
ã¨Éèí∞ºÅÖ’ ã¨QÆO =∞Ok 10 ã¨OIIÅ∞ ã¨sfiã¨∞ QÆÅ ã≤qÅ∞ ã¨Ô~fiO@∞¡ =ÙO\Ï~°∞.
xÜ«∂=∞HÍÅ Hõ=ã¨~°"≥∞ÿ# ѨsHõΔÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕ ÉÏ^茺`« Hõq∞+¨#¡‰õΩ JѨÊ*ˇÑ¨Ê
|_»∞`«∞Ok. xÜ«∂=∞HõO, Ѩ^À#flu, |kb, L^ÀºyÃÑ· fã¨∞HÀ=Åã≤# „Hõ=∞tHõΔ}Ï
K«~°ºÅ‰õΩ – ã¨O|OkèOz# Jxfl q+¨Ü«∂ÅÖ’ Hõq∞+¨#¡#∞ ã¨O„ѨkOK«=Åã≤
=ÙO@∞Ok.
~å*ϺOQÆO JѨÊ\˜H˜ J=∞Å∞Ö’ =Ù#fl Ô~O_»∞ JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨sfiã¨∞Å<Õ
„Ѩ™êÎqOzOk. S.Z.Zãπ., WO_çÜ∞« <£ áÈbãπ ã¨sfiã¨∞ (S.Ñ≤.Zãπ.) HÍx =¸_çO@
Ô~O_»∞=O`«∞Å "≥∞*Ïi\©`À H˘`«Î PeO_çÜ«∂ ã¨sfiã¨∞Å#∞ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ>Ëì JkèHÍ~°O
~å[ºã¨ÉHíè ˜ HõeÊOzOk. D ~å*ϺOQÆ x|O^è#Œ "Õ∞~°‰Ωõ WO_çÜ∞« <£ á¶ê~Ô ãπì ã¨sfiã¨∞,
WO_çÜ∞« <£ WO[hiOQÆ∞ ã¨sfiã¨∞Å∞ ™ê÷ÑO≤ K«|_®¤~Ú. PeO_çÜ∂« ã¨sfiã¨∞ÅÖ’ ã¨QOÆ
90 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
=∞Ok ~åRO "≥Å∞Ѩe"åÔ~· =ÙO_®Å<Õ x|O^è#Œ HÍ~°}OQÍ Jq *ÏfÜ«∞ ã¨=∞„QÆ`#« ∞
ÃÑOKÕ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# â◊H˜ÎQÍ Ñ¨xKÕã¨∞Î<åfl~Ú. „Ѩu PѶ‘ã¨~°∞ "≥Ú^Œ@ H˘xfl
ã¨O=`«û~åÅ∞ lÖÏ¡ Hˆ O„^ŒOÖ’, lÖÏ¡ _çq[<£ Hˆ O„^ŒOÖ’, ~åR Hˆ O„^ŒOÖ’, =∞~°ÖÏ
~åRO, lÖÏ¡ÅÖ’ q^è∞Œ Å∞ x~°fiiÎOK«_O» =Å# ѨiáêÅ#‰õΩ K≥Ok# Jhfl ™ê÷~ÚÖ’¡x
Ѩx q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ Ѩi*Ï˝#O, QÆ∞}ÏÅ∞ ^ÀëêÅ∞ `≥Å∞™êÎ~Ú. ˆHO„^Œ ã¨sfiã¨∞Å∞
‰õÄ_® "å\˜ xÜ«∂=∞HÍxH˜ ^Õâ◊O "≥Ú`åÎxfl „áêuѨkHõQÍ fã¨∞H˘#_»O =Å#
UH©Hõ~°} áê„`« x~°fiÇ≤Ï™êÎ~Ú. JÖψQ P_ç\ò, JH“O@∞û ã¨sfiã¨∞ PѶ‘ã¨~°∞¡ ˆHO„^Œ
„ѨÉèí∞`«fi PѶ‘ã¨∞ÅÖ’ ѨxKÕÜ«∞=Åã≤#ѨÊ\˜H˜ ^Õâ◊OÖ’x qq^èŒ „áêO`åÅÖ’
xÜ«∞q∞OѨ|_»`å~°∞.
~å*ϺOQÆ ~°HõΔ}Å∞ L^Àºy =~°æOÖ’ ¿ãfiK«Ûù <≥·uHõ`«x „áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ
L^ÕtÌ OK«|_®¤~Ú. L^ÀºQÆ Éè„í ^Œ`‰« Ωõ ~ÚÖÏO\˜ ~å*ϺOQÆ Ñ¨~"° ∞≥ #ÿ ~°H}Δõ HõeÊOK«_O»
HÍ~°}OQÍ KåÖÏ =∞Ok L^ÀºQÆ∞Å∞ J"åOKèh« Ü«∞"≥∞#ÿ ~å[H©Ü∞« XuÎ_xç `«@∞ìH˘x
ѨxKÕÜ«∞QÆÅ∞QÆ∞`«∞<åfl~°∞. HÍx ѨÓiÎ ~°HõΔ} XHõ "Õ∞~°‰õΩ K˘~°=ÖËq∞<ÕQÍHõ
ÅOK«Q˘O_ç`<« åxfl ‰õÄ_® „áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∞OÎ k.
~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ‰õÄ_® `«~K° ∞« QÍ _»|∞ƒ ÖËHõ W`«~° |Ǩï=∞`«∞Å∞ WzÛ
`«=∞‰õΩ, `«=∞ J#∞Ü«∂Ü«ÚʼnõΩ J#∞‰õÄÅOQÍ Ñ¨#∞Å∞ KÕã≤ÃÑ@ì=∞x XuÎ_ç
KÕã¨∞ÎO\Ï~°∞. J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷u <å\˜ 1975–77, [#`å „Ñ¨Éèí∞`«fiO <å\˜
1977–79 HÍÅ=º=^è Œ ∞ Å∞ Éè Ï ~° ` « L^Àºy ™êfi=∞º K« i „`« Ö ’ „Ѩ ` Õ º H˜ O z
¿Ñ~˘¯#^Œy#q. WOk~åQÍOnè P^ÕtHõ ã¨∂„`åŠѨ@¡ x|^Œú`« q∞+¨`À JkèHÍ~°
™êfi=∞ºO Ѩ @ ¡ x|^Œ ú ` å Éè Ï "åxfl „áÈ`« û Ç≤ Ï OzOk. PK« ~ ° } Ö’ „Ѩ ` Õ º H˜ O z
ã¨O[Ü«∞QÍOnè ÃÑH· ˜ ZQÆÉÏHõ@O`À Wk =ºH˜Î Ѩ@¡ x|^Œ`ú Q« Í Ñ¨i}q∞OzOk. x|^Œ`ú «
„Ѩ^Œi≈Oz# "å~°∞ P^ŒiOK«|_®¤~°∞. „Ѩ^Œi≈OK«x"å~°∞ tH˜ΔOK«|_®¤~°∞. 1977Ö’
[#`åáêsì JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~å=_»O`À Ѩiã≤u÷ `å~°∞=∂~°~ÚOk. J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷
HÍÅO <å\˜ ÉÏkè`«∞Å∞ L#fl`«"≥∞ÿ# Ѩ^Œ=ÙÅ`À P^ŒiOK«|_®¤~°∞. 'x|^Œ∞úÖˇ·#
JkèHÍ~°∞Å∞— W|ƒO^Œ∞ʼnõΩ QÆ∞~°Ü∂« º~°∞. *ÏfÜ«∞ ™ê÷~ÚÖ’ `«~∞° "å`« áêÅ<å HÍÖÏÖ’¡
ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î JÖÏO\˜ P^Œ~} ° , x~å^Œ~} ° Å∞ =ºHõOÎ HÍÖË^∞Œ . HÍx |Ǩï[<£ ã¨=∂*ò
áêsì (a.Zãπ.Ñ≤) ÖËHõ ÖÏÅ∂ „Ѩ™ê^£ Ü«∂^Œ"£ [#`å^Œàò ÖÏO\˜ ‰õΩÅ „áêuѨkHõ
QÆÅ áêsìÅ „áêuѨkHõ`À ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ– JkèHÍ~°∞Å =∞^躌 q^èÜ Õ ∞« ã¨O|O^èOŒ
<≥=∞‡kQÍ ÃÑiˆQ „Hõ=∞O „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. 1999 U„Ñ≤ÖòÖ’ a.*ˇ.Ñ≤. áê~°"¡ ∞≥ O@∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 91
qâßfiã¨O HÀÖÁÊ~Ú# `«~∞° "å`« ~å#∞#fl ZxflHõÅ#∞ ^Œ$+≤Öì ’ ÃÑ@∞ìH˘x ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î
JkèHÍ~°∞efl |kb KÕÜ∞« _»O JÅ[_çx ÃÑOKÕ ^èÀ~°}.˜
=ÚyOѨÙ
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ â◊`É« ÏÌÅ `«~|° _ç UO KÕãO≤ ^À J^Õ KÕã∞¨ OÎ k. W`«~° ã¨O㨯 $`«∞Å
#∞O_ç `å#∞ PHÍOH˜ΔOzOk ã‘fiHõiOK«@O, `«# J=ã¨~åʼnõΩ J#∞QÆ∞}OQÍ
=∞Å∞K«∞H˘#@O.
ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆ ~°∂ѨHõ~°ÎÅ∞ W`«~° ~å*ϺOQÍÅ #∞O_ç ¿ãfiK«ÛùQÍ J~°∞=Ù
`≥K«∞ÛH˘<åfl~°∞. q^Õj "≥ÚHõ¯Å∞, ÃÑ~°\ ˜ "≥ÚHõ¯Å∞ "Õà◊¥¡#∞ H˘#_®xH˜ `«y#O`«QÍ
á⁄ÖÏxfl K«^Œ∞#∞ KÕâß=∞<Õ qâßfiã¨O`À J"≥∞iHÍ ~å*ϺOQÆO, ^•x ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
q[˝`«, Si+π ~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯ #∂`«# =∂~°∞ÊÅ∞, HÍÖÏxH˜ xÅ|_ç# „a\˜+π
áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å∞, ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fi K«@Oì 1935 Ü≥ÚHõ¯ áêÅ<å Ѩ~"° ∞≥ #ÿ
q=~°}Å∞, Jxfl\˜x q∞Oz „Ѩ`ºÕ H˜Oz ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å ã¨fi`«O„`« áÈ~å@ ™ê~åOâ◊O
– Jhfl ‰õ Ä _® Éè Ï ~° ` « ~å*ϺOQÆ O Ü≥ Ú Hõ ¯ ~° ∂ Ѩ O Ö’#∞ q+¨ Ü « ∞ OÖ’#∂
qb#=∞Ü«∂º~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `å#∞ "åQÍÌ#O KÕã#≤ ¿ãfiK«Ûxù „Ѩ[ʼnõΩ W=fiQÆÅ^•?
– Jx â◊OH˜Oz# ã¨O^ÕÇϨ ã¨Ê^Œ∞Å∞ =Ù<åfl~°∞.
QÆ`O« Ö’H˜ XHõ™êi uiyK«∂¿ãÎ ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆO ^•xfl ~°∂Ѩ٠kkÌ# "åix
x~°∞`åûǨÏѨ~K° Ö« ^Ë ∞Œ . „Ѩ*Ï™êfi=∞º x~å‡}O H˘~°‰Ωõ Jk ã¨$+≤Oì z# ã¨Oã¨Å÷ ∞ HÍÖÏxH˜
xÅ|_®¤~Ú. =∂~°∞`«∞#fl J=ã¨~åÅ#∞ fˆ~Û q^èŒOQÍ Ñ¨i}Ï=∞O K≥O^•~Ú.
`«fii`«OQÍ =∂~°∞`«∞#fl Ѩiã≤÷uÖ’ Jx"å~°º"≥∞ÿ# X_ç^Œ∞_»∞‰õΩÅ∞#flѨÊ\˜H˜ ZxflÔH·#
K«@ìã¨ÉèíÅ∞, J=∞Å∞ [i¿Ñ HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ =~°æO, *ÏQÆ~°∂Hõ`« QÆÅ <åºÜ«∞™ê÷<åÅ
=∞^躌 J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ã¨=∞`«∞ź`«x, <åºÜ«∞|^Œ`ú x« – ~å*ϺOQÆO ™êkèOzOk. JO^Œ∞‰õΩ
aè#flOQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO ÖÏOKè#« „áêÜ«∞"≥∞#ÿ ^• ÖËHõ ã≤~÷ "° ∞≥ #ÿ ^•? - Jx
K«~°ÛÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞#flѨÊ\˜H˜ ~å*ϺOQÆOÖ’ ~åã¨∞H˘#fl „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO x["≥∞ÿ#kQÍ
ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ JOwHõiOKå~°∞. JÖÏ JOwHõiOK«_O» Ö’ `«ÑC¨ ÖË^∞Œ . ZO^Œ∞HõO>Ë "å~°∞,
"åi K«∞@∂ì =Ù#fl Pã≤Ü«∂, P„Ѷ≤HÍ ^ÕâßÅ#∞, ^Œ∂~°OQÍ=Ù#fl ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍ
^ÕâßÅ#∞, `«∂~°∞Ê Ü«¸~°Ñπ =∂r ™È+¨eã¨∞ì ^ÕâßÅ#∞ K«∂ã≤#ѨC_»∞ "å~°∞
™êkèOzO^Õq∞\’ ^•x qÅ∞"Õq∞\’ "åiH˜ `≥Å∞ã¨∞ QÆ#∞Hõ.
Ѩ„uHÍ ¿ãfiK«Ûù`À ã¨Ç¨ "åH± ™êfi`«O„`«ºO, ÉèÏ= „ѨHõ@<å ¿ãfiK«Ûù, ZOÑ≤Hõ
"Õ∞~°‰Ωõ ~å[H©Ü∞« áêsìÅÖ’ KÕ̂~ ¿ãfiK«Û,ù HÍi‡Hõ ã¨OѶ∂¨ Å∞ ™ê÷ÑO≤ K«∞H˘<Õ ¿ãfiK«Û`ù À
92 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ã¨Ç¨ ã¨ÉèíÅ∞ ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [~°∞ѨÙH˘<Õ ¿ãfiK«Ûù`À „áê^äŒq∞Hõ ǨωõΩ¯Å ~°HõΔ} H˘~°‰õΩ
XHõ x~å‡}Ïxfl JOkOK«_»OÖ’ ~å*ϺOQÆO QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# q[Ü«∞O ™êkèOzOk.
~å*ºO JÖψQ „ÃÑ·"Õ@∞ ã¨Oã¨÷Å∞, =º‰õΩÎÅ K˘~°ÉÏ@∞‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áœ~°∞Å
„ѨÜ≥∂[<åŠѨi~°HõΔ‰õΩÅ∞QÍ HÀ~°∞ìÅ∞ ѨxKÕâß~Ú. ǨωõΩ¯Å J~å÷xfl Ѩiq∞`«∞Å#∞
q=iOK«_O» Ö’ HÀ~°∞Åì ∞ ã¨$[<å`«‡Hõ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKå~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ¿Ñ"£"∞≥ O\ò
_≥fiÅ¡~ûü Hˆ ã¨∞QÍ „Ѩãk≤ ú QÍOz# XÖÏ¡ >ˇeã¡ π – ÉÏOÉË =Úxã≤ÑÖ¨ ò HÍ~Àʈ~+¨<£ Hˆ ã¨∞Ö’
PiìHÖõ ò 21 Ö’x |uˆH ǨωõΩ¯ JO>Ë r=<Àáêkè ǨωõΩ¯QÍ "åMϺxOK«|_çOk.
PiìHõÖò 21Ö’ Ǩg∞ HõeÊOK«|_ç# =ºHÎ̃ ¿ãfiK«Ûù ǨωõΩ¯ - 'XHõ ¿Ñ^Œ"å_»∞
J`«_»∞ JѨCÅ∞ f~°Û#O^Œ∞‰õΩ *ˇ·Å∞Ö’ x~°ƒùOkOK«~å^Œx— "åMϺxOK«|_çOk.
ǨωõΩ¯Å∞ qãÎ̈ $`« „Ѩ*ÏhHÍxH˜ "Õ∞Å∞ KÕ¿ã q^èOŒ QÍ "åMϺxOK«|_»∞`«∞<åfl~Ú.
=∞# ~å*ϺOQÆO ã¨=~°}ʼnõΩ J#∞‰õÄÅOQÍ =ÙOk. ~å*ϺOQÆ ã¨=~°} aÅ∞¡
LÉèíÜ«∞ ã¨ÉèíÅÖ’#∂ q_çq_çQÍ "≥∞*Ïi\© ã¨Éèí∞ºÅ P"≥∂^ŒO á⁄O^•e. JO`ÕQÍHõ
~Ô O_»∞ ã¨ÉÅíè Ö’ "≥∞*Ïi\© ã¨É∞íè ºÅ∞ Ǩ[Ô~#· "åiÖ’ =¸_çO@ ~Ô O_»∞ =O`«∞Å =∞Ok
P"≥∂kOKåÅx PiìHõÖò 368 xˆ~Ìtã¨∞ÎOk. HÍx 368 PiìHõÖòÖ’ ã¨=~°}Å
q+¨Ü∞« OÖ’ QÍx ~å„+¨Ñì u¨ ZxflHõ, Hˆ O„^Œ ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ HÍ~°º x~åfiǨÏHõ JkèHÍ~åÅ
Ѩiq∞`«∞Å∞, <åºÜ«∞™ê÷<åÅ∞, JkèHÍ~åŠѨOÑ≤}© áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ ~å„ëêìÅ „áêux^躌 O
ÖÏO\˜ JOâßʼnõΩ ã¨O|OkèOz# PiìHÖõ òûÖ’ QÍx ã¨=~°} aÅ∞¡ Hõhã¨O ã¨QOÆ ~åR
JÃãOc¡Å P"≥∂^ŒO á⁄O^•e. 368 PiìHõÖò ~å*ϺOQÆOÖ’x U ÉèÏQÆO ‰õÄ_®
ã¨=~°}Å Hõf`«=∞x K≥Ñʨ ÖË^∞Œ . HÍx ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì '=∞øeHõ x~å‡}— ã≤^•úO`«O ^•fi~å
ÖËHõ ~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯ '=∞øeHõ ÅHõ} Δ ÏÅ— ^•fi~å ã¨=~°} JkèHÍ~åÅÃÑ· Ѩiq∞`«∞Å∞
qkèOzOk. D ã≤^•úO`«O ÃÑ^ŒÌ "≥∞*Ïi\© „ѨÉèí∞`åfiÅ ã¨=~°}Å PHÍOHõΔÅÃÑ·
P~ÀQƺHõ~"° ∞≥ #ÿ „Ѩu|O^èHŒ Oõ QÍ Ñ¨xKÕã∞¨ OÎ k.
~å*ϺOQÆOÖ’ KÕÜ«∞=Åã≤# ã¨=~°}Å#∞ QÆ∞iOz KåÖÏ =∞Ok KåÖÏ
ã¨ÅǨÅ∞ WKåÛ~°∞. H˘O^Œ~∞° J^躌 HõΔ `«~Ç° ¨ ѨiáêÅ# „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ÏìÅ<åfl~°∞. áÈÖˇ#·
F@¡Ö’ Z‰õΩ¯= =zÛ# JÉèºí i÷x q*Ë`Q« Í „ѨH\õ O˜ KÕ „Ѩã∞¨ `Î « q^è•#O ™ê÷#OÖ’ QÍx
ÖËHõ J^Œ#OQÍ QÍx ^•=∂ëê „áêux^躌 q^è•#O „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ÏìÅx =∞i H˘O^Œ~<° åfl~°∞.
=∞i H˘O^Œ~∞° KåÖÏ W`«~° ^ÕâßÅÖ’ÖÏQÍ QÔ ez# JÉèºí ~°∞Å÷ ∞ Hõhã¨O 50% F@∞¡
™êkèOKåÅ<åfl~°∞. XHõ „ѨÉèí∞`åfixfl Ѩ_»Q˘@ì_®xH˜ ÃÑ>Ëì qâßfiã¨~åÇ≤Ï`«º f~å‡#O
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞ „ѨÉèí∞`«fiO ÃÑ· qâßfiã¨O HõeÊOKÕkQÍ =ÙO_®Åx =∞iH˘O^Œ~°∞
„ѨuáêkOKå~°∞. QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# „Ѩu‰õÄÅ`« =Ù#flѨÊ\˜H˜ a.*ˇ.Ñ≤ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 93
Ü«∞<£._ç.Z. „ѨÉèí∞`«fiO 2000 ã¨OIIÖ’ ~å*ϺOQÆ ã¨g∞HΔÍ Hõq∞+¨<£ (Hõ<£ã≤ì@∂º+¨<£
i=Óº Hõg∞+¨<)£ xÜ«∞q∞OzOk. J`«ºkèHõ áêsìÅ∞, J`«ºkèHõ „Ѩ*ÏhHõO "å~°∞ HÀˆ~
=ÚYº"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ „Ѩã∞¨ `Î « ~å*ϺOQÆ x~å‡}O ѨikèÖ’<Õ [~°QÍÅ<åfl~°∞. =∞#
"≥·Ñ¶¨ÖϺÅ#∞ ~å*ϺOQÍxH˜ PáêkOK«ÖË=Ú. "≥·Ñ¶¨ÖϺÅ∞<åfl~Ú. KåÖÏ =Ù<åfl~Ú.
=∞#efl qѶ¨ÅO KÕã≤Ok ~å*ϺOQÆO HÍ^Œ∞. ~å*ϺOQÍxfl =∞#O qѶ¨ÅO KÕâßO.
~å*ϺOQÆ ~°∂ѨHÅõ Ê# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ~å*ËO„^Œ „Ѩ™ê^£ K≥ÑÊ≤ #@∞¡QÍ ~å*ϺOQÆO H˘~°‰Ωõ
ѨxKÕ¿ã "åÔ~O`« =∞OzQÍ =ÙO\Ï~À ~å*ϺOQÆO JO`« =∞OzQÍ =ÙO@∞Ok.
ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∞« =º=ã¨x÷ f„=OQÍ q=∞i≈ã¨∂Î ^•x Éèqí +¨º`«∞ΠѨ@¡ x~åâß
ѨÓi`«"≥·Yi =Ù#fl "åºMϺ`«Å∞ ‰õÄ_® ~å*ϺOQÍxfl q=∞i≈OK«ÖËHõ áÈ`«∞<åfl~°∞.
J`«ºkèHõ áêÅ<å =º=ã¨Å÷ ∞ `«~`° =« ∞ Éè^Ë •Å`À <åºÜ«∞|^Œ`ú x« HÀÖ’Ê~Ú# ã¨=∞Ü«∞OÖ’
~å*ϺOQÆO Q“~°= „Ѩ^"Œ ∞≥ #ÿ kQÍ H˘#™êQÆ∞`«∞#flk. WO`« "≥q· ^躌 O WO`« ã¨OH˜+¡ `ì̈ «
=Ù#fl ^ÕâO◊ Ö’ Wk z#fl q+¨Ü∞« O HÍ^Œ∞. #∂`«# ã¨ÇϨ „™êaÌÖ’ |Ǩïâß =∞# HÀã¨O
xsH˜ãΔ ∞¨ #Î fl ã¨OHΔÀÉèí ã¨=∞Ü«∂ÅÖ’ ~å*ϺOQÆO =∞#O xÅ^˘‰õΩ¯H˘#_®xH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ
ÅOQÆ~∞° J=Ù`«∞Ok. „Ѩ*Ï™êfi=∞º, Ãã‰õΩºÅ~ü, ã¨=∂<å=HÍâßÅ∞ QÆÅ, áœ~°¿ãfiK«Ûù QÆÅ
ã¨=∂[O Ѩ@¡ ^•xH˜ QÆÅ Jã¨OkQÆ"ú ∞≥ #ÿ x|^Œ`ú « ~å[º<ÒHõx ^•x ÅOQÆ~∞° H˜ ^Œ$_èO» QÍ
Hõ\ ì̃ =ÙOK«\ÏxH˜ `À_»Ê_»∞`«∞Ok.

94 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 6
`˘e ã¨O=`«û~åÅ∞
1947 PQÆ+μ¨ ì 15 – ã¨fi`«O„`«O á⁄Ok# `˘ek#O. ^Õâ=◊ ∞O`«\Ï LÖÏ¡ãO¨ ,
L`åûǨÏO, P#O^ŒO "≥eq¡ i™ê~Ú. `«~`° ~« åÅ ^ÕâÉ◊ ‰íè Ωõ ÅÎ `åºQÍÅ∞ – =∞$`«g~°∞Å
~°H`Îõ ~« Ê° }O Ѷe¨ OzOk. HÍx ^ÕâO◊ qÉèlí OѨ|_»_O» `À D P#O^À`åûǨÅÃÑ· heh_»Å∞
Hõ=∂‡~Ú. H˘`«ÎQÍ U~°Ê_ç# Ô~O_»∞ ^ÕâßÅÖ’x ѨÅ∞ „áêO`åÅ#∞ =∞`« HõÅǨÅ∞
K«∞@∞ì=Ú\Ïì~Ú. JÉè„í ^Œ`å ÉèÏ=O`À ÅHõÖΔ Ïk „Ѩ[Å∞ ã¨iǨÏ^Œ∞ÅÌ ∞ ^•@∞`«∞<åfl~°∞.
XHõ"Ñ·≥ Ù¨ PǨ~° Ѩ^•~åúÅ∞ W`«~° qx=∞Ü«∞ =ã¨∞=Î ÙÅ H˘~°`.« =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ áêÅ<å
Ü«∞O„`åOQÆO ‰õΩѨʉõÄÅ∞`«∞O^Œ<Õ ÉèÜ í ∞« O.
PQÆ+μ¨ ì 14 ~å„u ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ\ ˜ „Ѩ^•è # =∞O„uQÍ
[=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`xü L^ÕtÌ Oz KÕã#≤ z~°ã‡¨ ~°}Ü © ∞« „ѨãO¨ QÆOÖ’
„Ѩ[Å Pâ◊Å∞ PHÍOHõeΔ fl =ºH©HÎ iõ ã¨∂Î WÖÏ K≥áêÊ~°∞.
''KåÖÏ ã¨O=`«û~åÅ „H˜`O« =∞#O QÆ=∞ºO KÕ~åÅx „Ѩu[˝ KÕã∞¨ ‰õΩ<åflO. WѨC_»∞
„Ѩu[˝x <≥~"° ~Õ ∞° Û‰õΩ<Õ ã¨=∞Ü«∞O =zÛOk. J~°~ú å„u QÆO@ H˘\ì̃# Hõ} Δ Ï# „ѨÑO¨ K«O
x„^ŒÖ’ =Úxy=Ù#flѨC_»∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ K≥`· #« º=O`«=∞=Ù`«∞Ok. ã¨fi`«O„`«=∞=Ù`«∞Ok.
K«i„`«Ö’ KåÖÏ J~°∞^Œ∞QÍ =KÕÛ HõΔ}OÖ’ =∞#O áê`«â◊HõO #∞O_ç H˘`«Îâ◊HõOÖ’H˜
J_»∞QÆ∞"Õã∞¨ <Î åflO. z~°HÍÅO J}zÃÑ@ì|_ç# *Ïu P`«‡ Q˘O`«∞Hõ qѨC`ÀOk. D
=∞ǨÏ`«~Î ° Hõ}
Δ Ï# =∞#O, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ , ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „Ѩ[Å∞ ~ÚOHÍ qã¨Î $`«OQÍ =∂#"åo
¿ã=‰õΩ JOH˜`=« ∞=Ù`å=∞x „Ѩu[˝ fã¨∞H˘#_»O ã¨=Úz`«OQÍ =ÙO@∞Ok. ^Œ∞~°^$Œ +¨Hì ÍÅO
D<å\˜`À =ÚQÆ∞ã¨∞OÎ k. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `«##∞ `å#∞ =ºH©HÎ iõ OK«∞‰õΩO@∞Ok.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 95
 HÍx ã¨fi`«O„`«O`À áê@∞ J<ÕHõ ã¨=∞㨺Å∞ â◊`åÉÏÌÅ "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O, áê`«
PÖ’K«#Å∞, Jã¨=∂#`«, J*Ï˝#O – QÆ∞k|O_»Å∞QÍ ^Õâßxfl Hõ$OQÆnã¨∞<Î åfl~Ú. ~Ô O_»∞
â◊`åÉÏÌÅ =Åã¨"å^ŒO tkèÖÏÅ#∞ `˘ÅyOK«=Åã≤ =ÙOk.
ã¨fi`«O„`« áÈ~å@ "åQÍÌ<åÅ#∞ <≥~"° ~Õ Û° =Åã≤ =ÙOk. ã¨∞n~°=… ∞~Ú# „ѨÜ∞« `«flO
WѨC_Õ "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ PQÆã¨∞ì 14# K≥Ñ≤Ê#@∞¡ ''D ~ÀA
[~°∞ѨىõΩO@∞#fl L`«û=O XHõ =ÚO^Œ_∞» QÆ∞ =∂„`«"∞Õ . ™êkèOK«=Åã≤# q[Ü«∂ʼnõΩ
„áê~°OÉèíO =∂„`«"Õ∞. Éèíq+¨º`«∞ΠѨÓÅÉÏ@ HÍ^Œ∞. =∞#O KåÖÏ `«~°∞K«∞QÍ KÕã≤#
"åQÍÌ<åÅ#∞ <≥~"° ~Õ Û° _®xH˜ x~°O`«~° Hõ$+≤ ™êyOK«=Åã≤ =ÙOk.——
ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ qb#O, qÉè[í #`Àáê@∞ =zÛѨ_#ç =∞`«HÅõ ǨÅ∞, 60 ÅHõÅΔ ‰õΩ
ÃÑQ· Í áêH˜™êÎ<£ #∞Oz =Å㨠=zÛ# â◊~} ° Ï~°∞Åú ѨÙ#~å"åã¨O, =∞`«"å^Œ „QÆ∂ѨÙÅKÕ
ÉèíÜ«∞HõOÑ≤`«∞Öˇ·# =Úã≤¡OʼnõΩ ~°HõΔ}, áêH˜™êÎ<£`À Ü«Ú^Œú x"å~°}, Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÖÏO\˜ `«H}Δõ ã¨=∞㨺Å∞ L<åfl~Ú. âßOu Éè„í ^Œ`Å« ѨÙ#~°∞^Œ~ú }° , ~å[H©Ü∞«
ã≤~÷ `° fi« O, qÉè[í # =Å㨠Ãã#· ºO, L#fl`åkèHÍ~°=~°Oæ =∞`«Ñ~¨ O° QÍ qÉèlí OѨ|_»@O
=Å# Ѩ@∞ì^ÑŒ Ê≤ # ѨiáêÅ<å Ü«∞O„`åOQÍxfl QÍ_çÖ’ ÃÑ@ì_O» ÖÏO\˜q W`«~° `«H} Δõ
Hõ~"ΰ åºÅ∞. <≥„Ǩ˙ 1947Ö’ „ѨH\õ O˜ z#@∞¡QÍ '"≥Ú^Œ\ ˜ Hõ~"ΰ åºxfl "≥Ú^Œ@ KÕÑ\¨ Ïìe.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~°H} Δõ , ã≤~÷ `° fi« O "≥Ú^Œ\ ˜ Hõ~=ΰ ºO.— ~å[H©Ü∞« âß„ãÎ̈"`Õ Î« _»|∞¡ º. ÃÇÏKü. "≥∂iãπ
*’<£û =∂@Ö’¡ "≥Ú^Œ\ ˜ Hõ~=ΰ ºO 'h\˜Ö’ JÅ"å@∞ Ѩ__» ®xH˜ ã¨r=OQÍ =ÙO_»_®xH˜
Ѩ_=» Å∞ `ÕeÜ«∂_»∞`«∂ =ÙO_ÕÖÏ K«∂ã¨∞HÀ"åe.—
g\˜H˜ `À_»∞ ~å*ϺOQÆ ~°∂ѨHÅõ Ê#, „áêux^躌 „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å∞ QÆÅ
~å[H©Ü∞« =º=ã¨÷ x~å‡}O, Hˆ O„^ŒOÖ’ ~å„ëêìÅÖ’ „áêux^躌 ÉÏ^蕺`åÜ«Ú`« „ѨÉ∞íè `åfiÅ
U~åÊ@∞ H˘~°‰Ωõ ZxflHõÅ x~°fiǨÏ}, ѨÓiΙê÷~Ú Éè∂í ã¨O㨯~°}Å ^•fi~å J~°ú Éè∂í ™êfi=∞º
=º=™êÜ«∞ q^è•<åxfl ~°^∞Œ Ì KÕÜÚ« @ - ÖÏO\˜ =∞^躌 HÍeHõ ã¨=∞㨺Å∞<åfl~Ú.
*ÏfÜ«∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `«x ÃÑOá⁄OkOK«∞@, *Ïu x~å‡} „Hõ=∂xfl "ÕQ=Æ O`«O KÕÜÚ« @,
¿Ñ^ŒiHÍxfl `˘ÅyOz „Ѩ}ÏoHÍ „Hõ=∂xfl „áê~°OaèOz `«fii`« PiúHÍaè=$kúH˜ K«~º° Å∞
KÕÑ@ ¨ ∞ì@ - ÖÏO\˜q, H˘`«QÎ Í U~°Ê_ç# ã¨fi`«O„`« „ѨÉ∞íè `«fiO Ü≥ÚHõ¯ n~°H… ÍeHõ Hõ~"ΰ åºÅ∞.
JO`ÕQÍHõ ã¨fi`«O„`« áÈ~å@O „Ѩ[ÅÖ’ ~°Q∞Æ ÖÁ¯eÊ# Pâ◊Å∞ PHÍOHõÅΔ ‰õΩ "å\˜ J=∞Å∞‰õΩ
=∞^躌 QÆÅ JO`«~åxfl gÖˇ#· O`« `«fi~°Ö’ ѨÓiOK«∞@† â◊`åÉÏÌÅ `«~|° _çQÍ H˘#™êQÆ∞`«∞#fl
™ê=∂lHõ J<åºÜ«∞O Jã¨=∂#`« J}z"Õ`Å« #∞ `˘ÅyOK«∞@† JO`«HOõ `«‰Ωõ „ѨKÛ« #ù fl
96 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
Ü«Ú^Œú "Õ∞Ѷ¨∂ÅKÕ P=iOK«|_ç â◊„`«∞ ta~åÅ∞QÍ qÉèíl`«"≥∞ÿÜ«Ú#fl „ѨѨOK«OÖ’
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨fi`«O„`«`x« Ѩi~°HOΔ˜ z „ѨÑO¨ K« âßOux ÃÑOá⁄OkOKÕ q^ÕâßOQÆ q^è•<åxfl
~°∂á⁄OkOK«∞@ – W`«~° =ÚYº"≥∞#ÿ Hõ~"ΰ åºÅ∞.
D ã¨=∞㨺Åhfl *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ x|^Œ`ú « Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHõ qÅ∞=ʼnõΩ, qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ
*ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`«‰Ωõ Ö’|_ç Ѩi+¨¯iOK«=Åã≤=ÙOk.
„Ѩ[Å∞, ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞Hõ`fi« O D ã¨fiÅÊHÍeHõ n~°H… ÍeHõ ã¨=∞㨺efl ^Õâ◊ Éèqí +¨º`«∞Î
Ѩ@¡ qâßfiã¨OÖ’ Pâß"å^ŒO`À KÕÑ@ ¨ ì ã¨=∂Ü«∞`«=Î ∞Ü«∂º~°∞. <≥„Ǩ˙ HÍÅOÖ’ KåÖÏ
ã¨O=`«û~åÅ =~°‰Ωõ D ã≤u÷ H˘#™êyOk. <≥„Ǩ˙, PÜ«∞# q^è•<åŠѨ@¡ Jã¨O`«$Ñ≤`Î À
q=∞i≈Oz# "å=∞ѨH"Δõ å^Œ∞Å∞ ‰õÄ_® D Pâß"å^ŒOÖ’ áêÅ∞ѨOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. <≥„Ǩ˙
áêÅ<å HÍÖÏxfl K«∂ã≤#"å~°∞ WѨC_»∞ QÆ`åxfl `«ÅK«∞H˘x P HÍÅOÖ’ `å=ÚO_»_O»
J^Œ$+ì̈OQÍ ÉèÏq™êÎ~∞° . ^•^•Ñ¨Ù ^Œâß|ÌO áê@∞ „Ѩ^•è # =∞O„uQÍ Ñ¨xKÕã#≤ `«~∞° "å`«
<≥„Ǩ˙ D ÉèÏ"åxfl WÖÏ =ºHõOÎ KÕâß_»∞. ''D =∂~°∞`«∞#fl „ѨÑO¨ K«OÖ’ <å@H©Ü∞« `«‰Ωõ
H˘^Œ=ÖË^∞Œ . ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ‰õÄ_® =∞#O KåÖÏ L`Õ[ΠѨ~K° Õ HÍÅOÖ’ rqã¨∞<Î åflO.
ã¨∞n~°"… ∞≥ #ÿ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ K«i„`«Ö’ D HÍÅOÖ’ x=tOK«_O» D `«~O° „Ѩ[Å „Ѩ`ºÕ Hõ`Q« Í
ÉèÏq™êÎ#∞. qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ „ѨÑO¨ K«OÖ’ <Õ_∞» ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ѨxKÕÜ∞« _»O HõO>Ë Pã¨HHΘ ~õ "° ∞≥ #ÿ
q+¨Ü∞« O =ÙO_»^xŒ qâ◊fiã≤ã∞¨ <Î åfl#∞.——
D LÖÏ¡ãɨ iíè `«"∞≥ #ÿ ^Œ$â◊ºO 1962 WO_çÜ∂« , K≥<· å Ü«Ú^ŒOú `À JO`«iOzOk.
Ü«Ú^ŒOú XHõ "Õ∞~°‰Ωõ "åãÎ̈qHõ`x« Hõà§◊ ‰õΩ Hõ\ Oì̃ k. Ѩ~ål`«∞Å=∞#fl ÉèÏ=O <≥„Ǩ˙H˜
QÍx ^ÕâßxH˜QÍx HõÅ∞QÆÖ^Ë ∞Œ . <≥„Ǩ˙ Éèqí +¨º^•âß"åk. Éèqí +¨º^•âß"å^•xfl „Ѩ[ʼnõΩ
JO^Œ*Ü Ë ∞« _»OÖ’ <≥„Ǩ˙ Hõ$`«H$õ `«∞º_»Ü∂« º_»∞.
„Ѩã∞¨ `Î O« =∞#O ã¨fiÅÊHÍeHõ ã¨=∞㨺efl QÆ∞iOz WHõ¯_» K«iÛ^•ÌO. n~°H… ÍeHõ
Hõ~"ΰ åºÅ∞, <≥„Ǩ˙ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ ^Õâ◊ Ѩi}u, ~å[H©Ü∞« áêsìÅ Jaè=$kú `«~∞° "åu
J^蕺ܫ∂ÅÖ’ K«iÛ^•ÌO.
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`« ^ÕâßxH˜ ^Õâ"◊ åºÑÎ̈OQÍ#∞#fl |Å"≥∞#ÿ HÍO„ÔQãπ áêsì`À áê@∞
L#fl`å^Œ~å≈Å∞ JOH˜`«ÉèÏ=O QÆÅ qt+¨ì"≥∞ÿ# <åÜ«∞Hõ`«fiO`À Hõ~°Î=º ™ê^èŒ#‰õΩ
ã¨=∂Ü«∞`«Î=∞ÜÕ∞º J=HÍâ◊O ÅaèOzOk. <≥„Ǩ˙`À áê@∞ ã¨fi`«O„`«º áÈ~å@OÖ’
QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOz# <åÜ«∞‰õΩÅ |$O^ŒO =Ù#flk. PÜ«∞# "≥O@ ^Œ$_è»
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 97
ã¨OHõÅÊO, x~°Ü ‚ ∂« `«‡Hõ"∞≥ #ÿ HÍ~åºK«~}
° , ѨiáêÅ<å^ŒH`Δõ « QÆÅ LѨ„Ѩ^•è x ã¨~åÌ~ü Ѩ>ÖË ò
=Ù<åfl~°∞. WOHÍ q^•º ã¨OѨ#∞fl_»∞ =∞øÖÏ<å J|∞Öò HõÖÏO P*Ï^£, J"≥∂Ѷ∞¨ "≥∞#ÿ
Ѩi*Ï˝#O HõÅ ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£, J^Œ∞ƒù`« "Õ∞^è•q ã≤.~å[QÀáêÖÏKåi PÜ«∞#`À =Ù<åfl~°∞.
WHõ ~åR ™ê÷~ÚÖ’, Ü«Ú.Ñ≤.Ö’ QÀqO^Œ =Å¡Éòè ѨO`ü, ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖòÖ’ a.ã≤.~åÜü∞,
ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ a.l.MË~ü, "≥Ú~ås˚^ÕâßÜü∞ ÖÏO\˜ „Ѩ[Å qâßfiã¨O á⁄Ok#
<åÜ«∞‰õΩÅ∞<åfl~°∞. D <åÜ«∞‰õΩÅO^Œ~∂° „Ѩ*Ï L^Œº=∂Å#∞ #_»Ñ_¨ O» ^•fi~å ~å[H©Ü∞«
áêsìx xi‡OK«_O» ^•fi~å, =Åã¨"å^Œ K«@ãì ɨ Åíè Ö’ ^ŒâßÉÏÌÅ áê@∞ Ѩx KÕÜ∞« _»O
^•fi~å P^è∞Œ xHõ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ѨiáêÅ<å ~å[H©Ü∞« =º=ã¨x÷ #_»ÑQ¨ ÅÆ xѨÙ}`«Å∞,
J#∞Éè=í O ™êkèOKå~°∞. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O L=∞‡_ç ~å[H©Ü∞« J*ˇO_®`À =Ù#fl qq^èŒ
„áêO`åÅ#∞ ã¨=∂[OÖ’x qq^èŒ ÃãHõ#Δ #¡ ∞, Ãã^· •úOuHõ x|^Œ`ú Å« #∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ O KÕãO≤ k.
HÍO„ÔQãπ "≥Å∞ѨŠPKå~°º #ˆ~O„^Œ ^Õ",£ [Ü«∞„ѨHÍ+π <å~åÜ«∞} ÖÏO\˜ ™È+¨eã¨∞Åì ∞,
Ñ≤.ã≤.*’+≤, J[Üü∞ Ѷ∞¨ ’+π ÖÏO\˜ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞, âߺO „Ѩ™ê^£ =ÚYs˚ÖÏO\˜ L^•~°
=∞`«"å^Œ∞Å∞, _®Hõ~ì ü a.P~ü. JOÉË^¯Œ ~ü ÖÏO\˜ ^Œo`« <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =Ù<åfl~°∞. HÍO„ÔQãπ
Ѩikè "≥Å∞ѨŠ„ѨMϺ`« `«`fi« "Õ`Ϋ _®Hõ~ì ü Ü«∞ãπ. ~å^è•Hõ$+¨<‚ ,£ „Ѩ=ÚY q^•º"Õ`Ϋ _®Hõ~ì ü
*ÏH©~Çü ï¨ ¿ãû<£, WOQÍ¡O_»∞Ö’ ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`«O HÀã¨O áÈ~å_ç# q.ÔH.Hõ$+¨g‚ ∞#<£,
WOHÍ JOH˜`É« Ïè =O QÆŠѨÅ∞=Ù~°∞ QÍO^èÜ Õ ∞« "å^Œ∞Å∞ =Ù<åfl~°∞.
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =ºHÎ̃Q`Æ « x*Ï~Úf Ѩ~∞° Å∞, x~å_»O|~° r=#
q^è•<åxfl áê\˜Oz# "å~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ã¨~åÌ~ü Ѩ>ÖË ò HÍO„ÔQãπH˜ x^è∞Œ efl ã¨OѨ#∞flÅ
#∞O_ç ã¨g∞HõiOz#ѨÊ\˜H© U XHõ¯~°∂ PÜ«∞#"≥Ñ· Ù¨ "ÕÖuˇ Î K«∂ѨÖ^Ë ∞Œ .
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ѩ@¡ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ L=∞‡_ç ^Œ$HõÊ^äOŒ =ÙOk. "å~°∞
Pi÷Hõ ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê, ã¨=∂*Ïxfl ~å[H©Ü«∂efl „Ѩ*Ï™êfi=∞º |^ŒúO KÕÜ«∞@O,
*ÏfÜ≥∂^ŒºO JOkOz# qÅ∞=Å∞ – ÖÏO\˜ ÅHΔͺŠѨ@¡ x|^Œú`«QÆÅ"å~°∞. D
qÅ∞=ŠѨ@¡ <≥„Ǩ˙H˜ QÆÅ x|^Œú`« JO^ŒiH© `≥eã≤O^Õ. „Ѩ*Ï™êfi=∞º qÅ∞=Å∞,
áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞, Ãã‰õΩºÅi[O, ã¨fi`«O„`« PiúHÍaè=$kú, ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ`«,
ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°}, ¿Ñ^ŒÅѨ@¡ J#∞‰õÄÅ "≥Y· i- ÖÏO\˜ qÅ∞=ŠѨ@¡ ã¨~åÌ~ü Ѩ>ÖË ò,
~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£, ã≤.~å[QÀáêÖÏKåi JO`Õ x|^Œ`Ì « QÆÅ"å~°∞. ™È+¨e[O, ã¨=∂[
=~°æ qâı+¡ }
¨ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· D <åÜ«∞‰õΩÅ∞ <≥„Ǩ˙`À qÉèkË OKå~°∞. D JOâ◊OÃÑ· Ѩ>ÖË òx
q=∞~°≈‰õΩÖË HÍHõ Jaè=∂#∞Å∞ ‰õÄ_® Jáê~°Oú KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞. q∞`«"å^Œ∞Å∞ J`«}‚˜
<≥„Ǩ˙ ^Œ$HõÊ^èŒO, q^è•<åÅÃÑ· ^•_çKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. "å=∞ѨHõΔ
q=∞~°≈‰õΩÅ∞ J`«_xç Hõ~∞° _»∞QÆ\#ì˜ q∞`«"åkQÍ z„uOKå~°∞. W~°∞=Ùin `«¿ÑÊ. ^Õâßaè=$kÌ
98 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
H˘~°‰Ωõ *Ïu UHÍaè„áêÜ«∂xfl xi‡OK«@O J=ã¨~=° ∞x <≥„Ǩ˙, W`«~° <åÜ«∞‰õΩÅ∞
qâ◊fiã≤OKå~°∞. „Ѩ[Å =∞^Œ`Ì ∞« qѨs`«OQÍ =ÙO_»_O» =Å# <åÜ«∞Hõ`fi« O |ÅѨ_Oç k.
Jxfl\˜h q∞Oz 1950 _çÃãO|~ü `«~∞° "å`« áêsìÃÑ,· „ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ· u~°∞QÆ∞ÖËx JkèHÍ~°OQÆÅ
<≥„Ǩ˙ D „QÆ∂ѨÙH˜ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOKå_»∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ =∞~˘Hõ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ JOâ◊O : |Å"≥∞#ÿ k, „Ѩ*Ï™êfi=∞º
Ü«Ú`«OQÍ Ñ¨xKÕ¿ãk, ^Õâ"◊ åºÑÎ̈OQÍ qãÎ̈iOz Ü«Ú#fl ã¨∞=º=ã≤`÷ "« ∞≥ #ÿ <åÜ«∞Hõ`fi« O`À
|Å"≥∞ÿ# =¸ÖÏÅ`À „Ѩ[Å =∞^ŒÌ`«∞ QÆey# HÍO„ÔQãπ áêsì =ÙO_»@O. XHõ¯
Hõ=¸ºx+¨μáì êsì q∞#Ǩ ^•x PkèHºõ `«x <åºÜ«∞|^Œ`Ì #« ∂ =∞Ô~=~°∂ „ѨtflOK«Ö^Ë ∞Œ .
HÍO„ÔQãπ L^Œº=∞O áêsìQÍ =∂~°Û|_ç#ѨÊ\˜H,© ~å[H©Ü∞« OQÍ, Ãã^· •úOuHõOQÍ
"≥·q^Œº ã¨fiÉèÏ"åxfl xÅɡ@∞ì‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ ã¨`«=∞`«=∞=Ù`«∞#flѨÊ\˜H©, ã¨O‰õΔΩaè`«"≥∞ÿ#
qÉè[í <åO`«~° HÍÅOÖ’ L=∞‡_ç HÍ~°º„Hõ=∂xfl J=∞Å∞ [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ gÖˇ#· O`« qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ
UHÍaè„áêÜ«∂xH˜ „áêux^躌 O =Ç≤ÏOKÕ „ѨÉ∞íè `«fiO J=ã¨~=° ∞x <åÜ«∞Hõ`fi« O QÆ∞iÎOzOk.
™È+¨eã¨∞Åì ∞, Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ „ѨuѨHOΔõ QÍ =ÙO_®Åx x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩ#flѨÊ\˜H,© ~å*ϺOQÆ
Ѩi+¨`Öü ’ HÍO„ÔQÔ ãπH˜ ѨÓiÎ "≥∞*Ïi\© =Ù#flѨÊ\˜H˜ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`fi« O „Ѩ=ÚY∞Öˇ#·
HÍO„ˆQ¿ã`«~°∞Å#∞ HõÅ∞ѨÙH˘x ~å*ϺOQÆѨi+¨`ü, „ѨÉèí∞`«fiO ѨÙ<åkx qã¨ÎiOzOk.
„ѨÉèí∞`«fiO "åã¨Î=OQÍ *ÏfÜ«∞ „ѨÉèí∞`«fi=∞~ÚOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ <≥„Ǩ˙ "≥Ú^Œ\ ˜
=∞O„u=~°Oæ Ö’x 14 =∞OkÖ’ S^Œ∞QÆ∞~°∞ HÍO„ˆQ¿ã`«~∞° Å∞. "å~°∞ a.P~ü.JOÉË^¯Œ ~ü,
âߺO„Ѩ™ê^£ =ÚYs˚Å∞1947H˜ =ÚO^Œ∞ HÍO„ÔQãπx =ºuˆ~H˜OKå~°∞. *Ï<£=∞`åÎÜü∞,
ã≤ÃÇÏKü. ÉÏÉÏ, +¨}∞‡YOK≥\ ˜ì. JOÉË^Œ¯~ü ~å*ϺOQÆ ~°∂ѨHõÅÊ# Hõq∞\© Kè≥·~°‡<£
KÕÜ∞« |_®¤_∞» . "≥Ú^Œ\ ˜ LѨ~åRѨu, ~Ô O_»= ~åRѨu J~Ú# _®Hõ~ì ü Ü«∞ãπ. ~å^è•Hõ$+¨<‚ £
ZѨC_»∂ HÍO„ÔQãπ ã¨É∞íè º_»∞ HÍ^Œ∞.
ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ qb#O
qÉè[í <å#O`«~° ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl, ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åefl XˆH ѨiáêÅ# „H˜O^Œ‰Ωõ fã¨∞H˘x
~å=_»O <åÜ«∞Hõ`fi« O Z^Œ∞~˘¯#fl J`«ºO`« =ÚYº"≥∞#ÿ ã¨=∞㨺.
=Åã¨áêÅ#Ö’ =Ù#fl ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ 40 âß`«O Éè∂í ÉèÏQÆOÖ’x 56 z#fl ÃÑ^ŒÌ
~å*ϺÅ∞ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<ånèâ√◊ Å áêÅ#Ö’ =Ù<åfl~Ú. "å~°∞ „a\©+μ¨ ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~°O
„H˜O^Œ `«~`° =« ∞ ™ê÷~ÚÅ ã¨fi`«O„`« „ѨuѨuÎ ##∞Éèqí OKå~°∞. „a\©+μ¨ áêʼnõΩÅ∞ "åiH˜
„Ѩ[Å #∞O_ç ~°H} Δõ HõeÊOKå~°∞. JÖψQ |Ü«∞\˜ ^Œ∞~å„Hõ=∞}Å #∞O_ç ~°HOΔ̃ Kå~°∞.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 99
 1947Ö’ „a\© + ¨ μ "å~° ∞ "≥ o ¡ á È=_» O `À 㨠fi ^Õ j 㨠O ™ê÷ < åÅ Éè í q +¨ º `« ∞ Î
K«~°ÛhÜ«∂Oâ◊"≥∞ÿOk. ÃÑ^ŒÌ ã¨O™ê÷<ånèâ◊√Å∞ ã¨fi`«O„`åxfl QÆ∞iOz HõÅÅ∞ QÆ#_»O
„áê~°OaèOKå~°∞. JO^Œ∞‰õΩ Ñ¨^HŒä ÍÅ∞ ~°∂á⁄OkOK«<å~°OaèOKå~°∞. ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~°O
H˘`«Î ~å*ÏºÖˇ#· ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ , áêH˜™êÎ<Å£ ‰õΩ |kb KÕÜ∞« |_»‰Äõ _»^xŒ HÀ~°∞‰õΩ<åfl~°∞.
"åi Pâ◊ʼnõΩ „a\©+¨μ „Ѩ^è•#=∞O„u ÔH¡"≥∞O\ò J>Ë¡ 1947 Ѷ≤„|=i 20# KÕã≤#
„ѨH@õ # ''„a\©+μ¨ „ѨÉ∞íè `«fiO `«# ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~° ǨωõΩ¯Å#∞, ÉÏ^躌 `«Å#∞ „a\©+μ¨
WO_çÜ«∂Ö’x U „ѨÉèí∞`åfixH˜ JѨÊyOK«^Œ∞—— – Jx P[ºO áÈã≤Ok. Ѷ¨e`«OQÍ
ѨÅ∞=Ù~°∞ ã¨O™ê÷<ånèâ√◊ Å∞ „a\©+μ¨ áêÅ# JO`«"∞≥ #ÿ 1947 PQÆã∞¨ ì 15 #∞O_ç `«=∞
~å*ϺÅ∞ ã¨fi`«O„`« ~å*ϺÅ=Ù`åÜ«∞x PtOKå~°∞.
JO`ÕQÍHõ '™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~°O JO`«"≥∞ÿ#ѨÊ\˜ #∞O_ç ã¨O™ê÷<åÅ∞ ã¨fi`«O„`«
~å*ϺÅ=Ù`å~Ú Jq HÀ~°∞‰õΩO>Ë Jq ã¨fi`«O„`« ~å*ϺÅ∞QÍ<Õ =ÙO_ç áÈ=K«∞Û#∞— –
Jx 1947 E<£ 18# =∞ǨÏ=∞‡^•b l<åfl KÕã≤# „ѨHõ@# "åiH˜ =∞iH˘O`«
TѨÙxzÛOk. HÍx P `«~∞° "å`« „a\©+μ¨ „ѨÉ∞íè `«fi "≥Y· i =∂iOk. WO_çÃÑO_≥<û£ PѶπ
WO_çÜ«∂ aÅ∞¡ÃÑ· KÕã≤# „Ѩã¨OQÆOÖ’ J\©¡ ã¨O™ê÷<åÅxfl HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ „a\©+¨μ
HÍ=∞<£"Ö≥ òÖÎ ’x U^À XHõ Jkèx"Õâ◊ ~å[ºOÖ’ KÕ~=° Åã≤ =ÙO@∞O^Œx „ѨH\õ O˜ Kå_»∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ "åºÑ¨OÎ QÍ =Ù#fl z#fl ÃÑ^ŒÌ ã¨O™ê÷<åÅ∞ ã¨fi`«O„`« ~å*ϺÅ∞QÍ =ÙO_»_O» ,
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ SHõº`«‰Ωõ „Ѩ=∂^ŒO QÆ#∞Hõ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ =ºuˆ~H˜OKå~°∞. JO`ÕQÍHõ
19= â◊ ` åÉÏÌ O `« O #∞O_ç 㨠O ™ê÷ < åÅ „Ѩ [ Å∞ *Ïu x~å‡} „Ѩ „ H˜ Ü « ∞ Ö’
ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅÜ«∂º~°∞. |Å"≥∞ÿ# ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞`å ÉèÏ"åefl JÅ=~°K«∞H˘<åfl~°∞.
ã¨Ç¨Ï[OQÍ<Õ „a\©+≤O_çÜ«∂ JÖψQ ã¨O™ê÷<åÅÖ’ =Ù#fl *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ ã¨fi^Õj
ã¨O™ê÷<åÅ ã¨fi`«O„`«`x« u~°ã¯¨ iOKå~°∞. HÍx ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åxH˜ „áê^ÕtHõ ™êq∞Ѩº`«,
„Ѩ[Å PHÍOHõeΔ fl |\ì̃ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ , áêH˜™êÎ<Å£ Ö’ U^À XHõ ^•xÖ’ qb#=∞ÜÕ∞º
J=HÍâ◊O HõeÊOKåÅ<åfl~°∞. ~å[H©Ü∂« kèHÍ~°O „Ѩ[ʼnõΩ K≥O^Œ∞`«∞Ok QÍx áêʼnõΩxH˜
HÍ^Œx, ã¨O™ê÷<åÅ „Ѩ[Å∞ ÉèÏ~°`*« ÏuÖ’ JqzÛù#fl ÉèÏQÆ=∞x *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O KåÖÏ
HÍÅO #∞O_ç xtÛ`åaè„áêÜ«∞O`À =ÙOk. JO`Õ QÍHõ ã¨O™ê÷<åÅ „Ѩ[Å∞ ã¨O™ê÷<åÅ
„Ѩ*Ïã¨^㌠∞¨ û <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ ã¨g∞Hõ$`«∞Öˇ· „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∞« =º=ã¨÷ H˘~°‰Ωõ , `«=∞`«=∞
ã¨O™ê÷<åefl ^ÕâO◊ Ö’ qb#O KÕÜ∞« =∞x _ç=∂O_£ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
#K«ÛK≥Ñʨ _»O, XuÎ_ç – ~Ô O_»∞ Ѩ^`ÌŒ ∞« efl „ѨÜ∂≥ yOz, xѨÙ}`« ~å[H©Ü∞« q[˝`«
„Ѩ^iŒ ≈Oz, ã¨~åÌ~ü =Å¡ÉÏè Üü∞ Ѩ>ÖË ò ^ÕâO◊ Ö’x =O^ŒÖÏk ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åefl ~Ô O_»∞
^ŒâÅ◊ Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ qb#O KÕÜ∞« QÆeQÍ_»∞. H˘xfl ã¨O™ê÷<åÅ∞ 1947 U„Ñ≤ÖòÖ’
100 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`Öü ’ KÕ~@° O ^•fi~å q[˝`,« "åã¨qÎ Hõ`« XHõ "Õ∞~°‰Ωõ ^ÕâÉ◊ Híè Θ „Ѩ^iŒ ≈OKå~Ú.
HÍx "≥∞*Ïi\© ã¨O™ê÷<åÅ∞ ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_çáÈÜ«∂~Ú. u~°∞"å#∂¯~ü, Éè’áêÖò,
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ ÖÏO\˜ H˘xfl ã¨O™ê÷<åÅ∞ ã¨fi`«O„`«OQÍ =ÙO_®Å<Õ `«=∞ PHÍOHõΔx
ÉÏǨ@OQÍ „ѨH\õ O˜ Kå~Ú.
ã¨~åÌ~ü Ѩ>ÖË ò 1947 E<£ 27# H˘`«QÎ Í ã¨$+≤Oì K«|_ç# 'ã¨O™ê÷<åÅ âßY— ÉÏ^躌 `«Å∞
ã‘fiHõiOKå_»∞. q.Ñ≤.g∞#<£ P âßY HÍ~°º^Œi≈. ã¨O™ê÷<ånèâ√◊ Å∞ ~år Ѩ_H» áõ È`Õ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
SHõº`«‰Ωõ „Ѩ=∂^ŒO á⁄Oz=ÙO^Œx Ѩ>ÖË òH˜ ã¨Ê+ì̈OQÍ `≥Å∞ã¨∞. Ѩiã≤u÷ „Ѩ=∂^ŒH~õ O° QÍ
=ÙO^Œx =∞#O ã¨iÜ≥∞ÿ # ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ã¨=∞~°=ú O`«OQÍ =º=ǨÏiOK«Háõ È`Õ Hõ+Ñì̈ _¨ ç
ã¨OáêkOz# ã¨fi`«O„`«O ã¨O™ê÷<åÅ ^˘_ç^¤ •i QÆ∞O_® J^Œ$â◊º=∞=Ù`«∞O^Œx Ѩ>ÖË ò
g∞#<£x ÃÇÏK«ÛiOKå_»∞. ÖÁOy~åx ã¨O™ê÷<åefl J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ `≥KÕÛO^Œ∞‰õΩ K«~°ºÅ∞
„áê~°OaèOKå_»∞.
„áê^ÕtHõ ǨÏ^Œ∞ÅÌ ∞ ѨÓiÎQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ QÆÅ ã¨O™ê÷<åefl ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ qb#O
KÕÜ∞« =Åã≤OkQÍ Ñ¨>ÖË ò q[˝ÑÎ≤ KÕâß_»∞. Jã¨ÇϨ #OQÍ =Ù#fl ã¨O™ê÷# „Ѩ[efl `å#∞
J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ∞« ÖËHáõ È=K«∞Û#x, PQÆ+μ¨ ì 15 `«~∞° "å`« „ѨÉ∞íè `«fiO qkèOKÕ +¨~`° ∞« Å∞ Hõi#î OQÍ
=ÙO\ÏÜ«∞x ÃÇÏK«ÛiOKå_»∞.
ã¨O™ê÷<åÅÖ’ „Ѩ*Ï L^Œº=∂Å∞ "≥Å∞¡=`«#Î ∞<åflÜ«∞<Õ ÉèÜ í ∞« O`À, Ѩ>ÖË ò ^Œ$_èO» QÍ
x+¨¯~°¬QÍ =º=ǨÏi™êÎ_»<Õ PO^Àà◊#`À A<åѶ¨∞_£, [=¸‡ HÍj‡~ü, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
ã¨O™ê÷<ånèâ√◊ Å∞ `«Ñʨ q∞ye# "å~°O^Œ~∂° Ѩ>ÖË ò q[˝ÑHÎ≤ ˜ ã¨ÊOkOz, 1947 PQÆ+μ¨ ì
<å\˜H˜ qb#O KÕâß~°∞. 1948 ã¨O=`«û~åO`åxH˜ JOwHõiOK«x =ÚQÆ∞~æ ∞° ‰õÄ_®
ÖÁOQÆHõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ .
A<åѶ¨∞_£ ™œ~å„+¨ì f~°OÃÑ· K«∞@∂ì ÉèÏ~°`« „áê^ÕtHõ ã¨iǨÏ^Œ∞ÌÅ∞ QÆÅ z#fl
ã¨O™ê÷#O. Éè∫QÀoHõOQÍ áêH˜™êÎ<£ „ѨH¯õ #∞#fl ã¨O™ê÷#O HÍ^Œ∞. J~Ú#ѨÊ\˜H© J`«ºkè‰Ωõ Å∞
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞QÍ QÆÅ ã¨O™ê÷# „Ѩ[Å∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ HõÅ"åÅx HÀi#ѨÊ\˜H© A<åѶ∞¨ _£
#"å|∞ áêH˜™êÎ<Ö£ ’ qb#O J=Ù`«∞O^Œx 1947 PQÆ+μ¨ ì 15# „ѨH\õ O˜ Kå_»∞.
*ÏfÜ«∞<åÜ«∞‰õΩÅ∞ ã¨O™ê÷<ånèâ√◊ ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ „Ѩ[Å áêÅ<åkèHÍ~°O H˘~°‰Ωõ
^ŒâßÉÏÌÅ HÍÅOQÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. HÍ|\ì̃ ÃÑa¡ Ãã\· ò x~°fiÇ≤ÏOz „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∞O "Õ∞~°‰Ωõ
x~°Ü‚ ∞« O fã¨∞HÀ"åÅx <≥„Ǩ˙, Ѩ>ÖË ò JOwHõiOKå~°∞. JO^Œ∞‰õΩ aè#flOQÍ áêH˜™êÎ<£
A<åQÆ_£ qb<åxfl P"≥∂kOK«Ö^Ë ∞Œ . L^Œºq∞OKå~°∞. #"å|∞ ѨÖÏÜ«∞#O z`«yÎ OK«Hõ
`«Ñ¨ÊÖË^Œ∞. „Ѩ[Å∞ `å`å¯eHõ „ѨÉèí∞`åfixfl U~°Ê~°Kå~°∞. A<åQÆ_£H˜ k<å<£QÍ =Ù#fl
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 101
ëê#"å*ò Éè∞í \Áì (AeÊHõ~ü Pb Éè∞í \Áì `«O„_ç) *’HõºO KÕã∞¨ H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `åfixfl
PǨfixOKåÅx x~°~‚ ÚOKå_»∞. ÉèÏ~°`« Ãã<· åºÅ∞ ã¨O™ê÷#OÖ’ „Ѩ"tÕ OKå~Ú. 1948
Ѷ„≤ |=iÖ’ ÃÑa¡ Ãã\· ò x~°fiÇ≤ÏOK«|_çOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ qb<åxH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ ÃÑa¡ Ãã\· ò
Ѷe¨ `«O =zÛOk.
HÍj‡~üH˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ áêH˜™êÎ<Å£ ∞ ã¨iǨÏ^Œ∞ÅÌ ∞QÍ =Ù<åfl~Ú. áêʼnõΩ_»∞ ǨÏiã≤OQ∑
Ç≤ÏO^Œ∂. ^•^•Ñ¨Ù 75 âß`«O [<åÉèÏ =Úã≤O¡ Å∞. ǨÏiã≤OQ∑ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ QÍx,
áêH˜™êÎ<£Ö’ QÍx qb<åxH˜ P"≥∂^ŒO `≥ÅѨÖË^Œ∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO,
áêH˜ ™ êÎ < £ Ö ’ =∞`« " å^Œ O – Ô ~ O\ ˜ H ˜ Z_» O QÍ =ÙO_ç 㨠fi `« O „`« ~åAQÍ
H˘#™êQÍÅ#∞‰õΩ<åfl_»∞. ¿+H± J|∞ÌÖÏ¡ <Õ+¨#Öò HÍ#ÊùÔ~<£û <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ „Ѩ[Å∞
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ HõÅ"åÅx HÀ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. ÉèÏ~°`« <åÜ«∞‰õΩÅ∞ HÍj‡~°∞x KÕ~∞° ÛH˘#\ÏxH˜
ZÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . KÕiHõ q+¨Ü∞« O x~°~‚ ÚOK«=Åã≤Ok HÍj‡~°O „Ѩ[Å<Õk
"åi "≥Y· i. <≥„Ǩ˙ Ѩ>ÖË òÅ∞ A<åQÆ_,£ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£Å∞ ‰õÄ_® „Ѩ[Å Jcè+Oì̈ "Õ∞~°‰Ωõ
KÕ~°=K«∞Û#<åfl~°∞. QÍOnèr =∞^ŒÌ`«∞ `≥eáê_»∞. „Ѩ[Å PHÍOHõΔ "Õ∞~°‰õΩ HÍj‡~°∞
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ QÍx, áêH˜™êÎ<Ö£ ’ QÍx HõÅ==K«∞Û#x QÍOnèr 1947 PQÆ+μ¨ Öì ’ „ѨH@õ #
KÕâß_»∞.
A<åQÆ_£, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£Å KÕiHõ q+¨Ü«∞OÖ’ áêH˜™êÎ<£ ÃÑ¡aÃã·\ò ã¨∂„`åxfl
x~åHõiOzOk. HÍj‡~°∞ q+¨Ü∞« OÖ’ ^ŒQ~æÆ ° ^•~°∞Å∞ "≥`H« õ „ѨÜ∞« uflOzOk. Ѷe¨ `«OQÍ
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `«# "≥Y· ix áêHΔ̃HOõ QÍ =∂~°∞ÛH˘#Hõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . JHÀì|~ü 22# áêH˜™êÎ<£
q∞Å@s PѶ‘ã¨~°∞¡ J#kèHÍiHõOQÍ Ñ¨~îå#∞ʼnõΩ PÜ«Ú^è•Å∞ ã¨=∞‰õÄiÛ HÍj‡~üÃÑ·
^ŒO_»Ü∂« „`« ™êyOKå~°∞. HÍj‡~°∞ ~å[^è•x N#QÆ~ü "≥Ñ· Ù¨ ^Œ∂ã¨∞‰õΩ"≥àϧ~°∞. ã¨iÜ≥∞ÿ #
tHõ} Δ ÖËx =∞ǨÏ~å*Ï Ãã#· ºO ^•_ç KÕã#≤ Ãã<· åºxH˜ n@∞ HÍ^Œ∞. JHÀì|~°∞ 24#
=∞Ǩ~å*Ï ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl Ããx· HõOQÍ ã¨Ç¨ Ü«∞O KÕÜ∞« =Åã≤OkQÍ JiúOKå_»∞. <≥„Ǩ˙
P ^ŒâÖ◊ ’ ‰õÄ_® „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xfl x~å÷iOK«∞HÀ‰õΩO_® qb<åxH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ ÖË_∞» .
HÍx JѨÊ\˜ QÆ=~°fl~ü [#~°Öò =∞øO\ò ÉÏ>ˇ<£ JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨∂„`åxfl J#∞ã¨iOz
ã¨O™ê÷#O <å=∞=∂„`«OQÍ <≥<· å qb#O J~Ú# `«~∞° "å`« =∂„`«"∞Õ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ãã<· åºxfl
ѨOÑ≤OK«_O» ™ê^躌 Ѩ_∞» `«∞O^Œx ã¨Ê+ì̈O KÕâß_»∞. ¿+H± J|∞ÌÖÏ¡, ã¨~åú~ü Ѩ>ÖË ò qb<åxH˜
XuÎ_ç `≥KåÛ~°∞. JHÀì|~ü 26# =∞Ǩ~å*Ï ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ qb#O KÕâß_»∞. ã¨O™ê÷#
áêÅ<å ÉÏ^躌 `«efl J|∞ÌÖÏ¡H˜ JѨÊyOKÕO^Œ∞‰õΩ JOwHõiOKå_»∞. <Õ+#¨ Öò HÍ#Êù~Ô <£û,
=∞Ǩ~å*Ï âßâ◊fi`« qb<åxfl HÀi#ѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `«#‰õΩ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO Ѩ@Q¡ ÅÆ
102 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
x|^Œ`ú `« À#∞, =∞øO\òÉÏ@<£ ã¨ÅǨ`À#∞ HÍj‡~°∞Ö’ âßOu Éè„í ^Œ`Å« ∞ ѨÙ#~°∞^Œiú OѨ|_ç#
`«~∞° "å`« iѶ~Ô¨ O_»O x~°fiÇ≤Ï™êÎ=∞x „ѨH\õ O˜ zOk.
gb#O [iy# Ãã<· åºxfl "≥O@<Õ Ñ¨OÑ≤OKåÅx =∞O„u=~°Oæ x~°~‚ ÚOzOk.
K≥_∞» H˜ Ö’OQƉÄõ _»^xŒ , ^•_ç KÕã#≤ "åix uÑ≤ÊH˘\ÏìÅx QÍOnèr <≥„Ǩ˙`À K≥ÑÊ≤
„ѨÉ∞íè `«fi x~°Ü
‚ ∂« xH˜ =∞^Œ`Ì ∞« „ѨH\õ O˜ Kå_»∞. JHÀì|~°∞ 27# ^•^•Ñ¨Ù 100 q=∂<åÅ∞
Ããx· ‰õΩefl, PÜ«Ú^è•efl `«~e° OKå~Ú. N#QÆ~ü ™êfinè#=∞~ÚOk. ã¨O™ê÷#OÖ’x H˘xfl
„áêO`åÅ∞ ^Œ∞~å„Hõ=∞}^•~°∞Å Pnè#OÖ’ =Ù<åfl~Ú. Ѷ∞¨ ~°¬} H˘xfl <≥ÅÅáê@∞ [iyOk.
^Œ∞~å„Hõ=∞}^•~°∞Å∞ „Hõ=∞OQÍ áê~°^ÀÅ|_®¤~∞° .
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ , áêH˜™êÎ<Å£ =∞^躌 ѨÓiΙê÷~Ú Ü«Ú^ŒOú K≥Å~ˆ QÆ∞`«∞O^Œ<Õ PO^Àà◊#`À
ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO 1947 _çÃãO|~°∞ 30# =∞øO\ò ÉÏ@<£ ã¨ÅǨ "Õ∞~°‰Ωõ HÍj‡~°∞
ã¨=∞㨺x SHõº~å[ºã¨q∞u Ãã‰õĺi\© H“xûÖò‰Ωõ x"ÕkOKÕO^Œ∞‰õΩ JOwHõiOzOk.
áêH˜™êÎ<£ ^•_çx QÆ=∞#OÖ’H˜ fã¨∞H˘#=Åã≤# Ãã‰õĺi\© H“xûÖò „a@<£ Ü«Ú<≥>· _ˇ £
¿ã\ì òû ã¨ÅǨ "Õ∞~°‰Ωõ áêH˜™êÎ<"£ Ñ·≥ Ù¨ "≥ÚQÆ∞Kæ ∂« Ñ≤Ok. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ Ѷ~≤ åº^Œ∞x
q㨇iOz HÍj‡~°∞ ã¨=∞㨺x ÉèÏ~°`ü áêH˜™êÎ<£ q"å^ŒOQÍ =ÚO^Œ∞H˜ `≥zÛOk. Jk
KåÖÏ f~å‡<åÅ∞ KÕãO≤ k. Ѩ~º° =™ê#OQÍ XHõ f~å‡<åxfl J#∞ã¨iOz 1948 _çÃãO|~°∞
31# ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ áêH˜™êÎ<Å£ ∞ Ü«Ú^Œú q~°=∞} #OwHõiOKå~Ú. ã¨O™ê÷<åxfl Ü«Ú^Œú
q~°=∞} ~ˆ Y qÉèlí OzOk. Jk WѨÊ\˜H© J=∞Å∞Ö’ =ÙOk. SHõº~å[ºã¨q∞u #∞O_ç
<åºÜ«∞O PtOz# <≥„Ǩ˙ 1948 Ѷ„≤ |=iÖ’ q[Ü«∞ÅH©Δ ‡ ѨO_ç\ò‰Ωõ ~åã≤# ÖËYÖ’
„Éè=í ∞#∞O_ç |Ü«∞@Ѩ_\» Ïxfl WÖÏ =ºHõOÎ KÕâß_»∞. 'Ãã‰õĺi\© H“xûÖò (Éè„í ^Œ`å =∞O_»e)
WO`« JÅÊOQÍ, áêHΔ̃HOõ QÍ =º=ǨÏiOK«QÅÆ ∞QÆ∞`«∞O^Œx TÇ≤ÏOK«ÖHË õ áÈÜ«∂#∞. Wk
„ѨÑO¨ K« âßOu Éè„í ^Œ`Å« x HÍáê_®e. „ѨÑO¨ K«O =ÚHõ¯K≥H¯õ Å~Ú`Õ Pâ◊Û~°ºÑ¨_=» Åã≤O^Õg∞
ÖË^∞Œ . Ü«Ú<≥>· _ˇ £ ¿ã\ì òû, „a@<£ hK«"∞≥ #ÿ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKå~Ú. |Ǩïâß `≥~"° #≥ ∞Hõ
áê„`« „a@<£ áÈ+≤Oz =ÙO@∞Ok.—
P„Hõq∞`« HÍj‡~°∞ #∞O_ç áêH˜™êÎ<£ Ãã·<åºxfl LѨã¨OǨÏiOK«∞‰õΩ#fl `«~°∞"å`«
1951Ö’ SHõº~å[ºã¨q∞u `«# Ѩ~º° "ÕH} Δõ Ö’ „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∞ ¿ãHõ~} ° [~°áêÅx XHõ
f~å‡#O KÕã≤Ok. áêH˜™êÎ<£ P*Ï^£ HÍj‡~°∞ #∞O_ç Ãã·<åºefl LѨã¨OǨÏiOK«∞H˘#
x~åHõiOK«_O» `À D f~å‡#O x+¨ÊÅù =∞~ÚOk.

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 103

 JѨÊ\˜#∞O_ç ÉèÏ~°`« áêH˜™êÎ<£ ¿ãflÇ¨Ï ã¨O|O^è•Å =∂~°Oæ Ö’ HÍj‡~ü „Ѩ^•è #
J=~À^èOŒ QÍ =ÙOk. HÍj‡~°∞ ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ Ö’ JqzÛù#fl ÉèÏQÆ=∞x HÍ|\˜ì ^•x qb#`«#∞
~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« _»O ™ê^躌 Ѩ_^» xŒ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÉèÏqOzOk. áêH˜™êÎ<£ nxx u~°ã¯¨ iã¨∞OÎ k.
HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ HÍj‡~ü ÉèÏ~°`« Ãã‰õΩºÅi*ÏxH˜ „ѨfHõQÍ xÅzOk.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ ã¨O™ê÷#O. ^•x K«∞@∂ì ÉèÏ~°`«
ã¨iǨÏ^Œ∞ÖÌ Ë =Ù<åfl~Ú. ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ #"å|∞ PQÆ+μ¨ ì 15 H˜ =ÚO^Œ∞ qb<åxH˜ XѨCHÀx
=¸_»= ã¨O™ê÷<ånèâ√◊ _»∞. P`«_∞» `«# ã¨O™ê÷#O ã¨fi`«O„`« ~å[ºOQÍ =ÙO_®Å<åfl_»∞.
áêH˜™êÎ<£ „áÈ`åûǨÏO`À Ããx· Hõ |ÅQÍÅ#∞ ÃÑOK«_O» „áê~°OaèOKå_»∞. K«~Û° Å ^•fi~å
ã¨=∞㨺x Ѩi+¨¯i™êÎ#x =∞øO\ò ÉÏ@<£ Pã¨H˜Î K«∂Ѩ_»O`À Ѩ>ËÖò Pz`«∂z
=º=ǨÏiOKå_»∞. áêH˜™êÎ<`£ À qb#O KÕÜ∞« #x #"å|∞ „a\©+μ¨ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ ~°ÇϨ 㨺
=~°=Î ∂#O ѨOáê_»∞. „a\©+μ¨ „ѨÉ∞íè `«fiO ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^Œ∞H˜ Jkèx"Õâ◊ „ѨuѨuÎ WKÕÛO^Œ∞‰õΩ
x~åHõiOzOk. áÈ~å_ç ™êkèOK«∞‰õΩ#fl ã¨fi`«O„`« ^ÕâO◊ =∞^躌 Ö’ XHõ =∞K«ÛQÍ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£
ã¨O™ê÷#O =ÙO_»\Ïxfl ã¨ÇÏ≤ OK«É’=∞<åfl_»∞ Ѩ>ÖË ò.
K«~Û° Å∞ [~°∞ѨÙ`«∞O_»QÍ x*ÏO „áêux^躌 „ѨÉ∞íè `åfixfl „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ_»`å_»x, qb#O
ã¨∞ÅÉè`í ~« =° ∞=Ù`«∞O^Œx PtOz# ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO 1947 #=O|~°∞Ö’ Ü«∞^è•`«^Œä
ã≤u÷ XѨÊO^ŒOÃÑ· ã¨O`«HOõ ÃÑ\ì̃Ok. HÍx x*ÏO Ѩ^HŒä ÍÅ∞ "Õ~∞° QÍ =Ù<åfl~Ú. x*ÏO
`«# `«~∞° ѨÙ# ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO`À K«~Û° Å∞ [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ =∞øO\ò ÉÏ@<£ ¿ãflÇ≤Ï`«∞_»∞
„Ѩ=ÚY <åºÜ«∞"åk J~Ú# ã¨~ü "åÅì~ü =∂OH±@<£x xÜ«∞q∞OK«∞H˘<åfl_»∞. K«~Û° efl
á⁄_çyOKåÅx, D =∞^躌 HÍÅOÖ’ Ããx· Hõ |ÖÏxfl ÃÑOK«∞H˘x `«# ã¨~fi° ã¨`åÎkHè Í~åxfl
JOwHõiOKÕÖÏ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ· XuÎ_ç ÃÑOKåÅx x*ÏO PtOKå_»∞. ÖËHõ HÍj‡~ü ã¨=∞㨺ÃÑ·
ÉèÏ~°`« áêH˜™êÎ<Å£ =∞^躌 L„kHõ`Î « HÍ~°}OQÍ áêH˜™êÎ<Ö£ ’ qb#O HÍ=K«∞Û#x PtOKå_»∞.
D HÍÅOÖ’ ã¨O™ê÷#OÖ’ =¸_»∞ Ѩi}Ï=∂Å∞ ã¨OÉèíqOKå~Ú. „ѨÉèí∞`«fi
ã¨ÇϨ HÍ~°O`À =Úã≤O¡ =∞`«"å^Œ ã¨Oã¨÷ W`≥ÇÎ ¨ ^£–LÖò–=Úã≤e‡<£, ^•x q∞Å@s qÉèÏQÆO
~°*ÏHÍ~°∞¡ "ÕQOÆ QÍ Jaè=$kú K≥O^•~°∞. „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO H˘~°‰Ωõ x*ÏOÃÑ· XuÎ_ç ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ
ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ ã¨O™ê÷# HÍO„ÔQãπ 1947 PQÆã∞¨ ì 7# â◊H=Î̃ O`«"∞≥ #ÿ ã¨`庄QÆÇϨ L^Œº=∞O
KÕѨ\ ˜ìOk. ^•^•Ñ¨Ù 20,000Å =∞Ok ã¨`庄QÆǨïÅ∞ *ˇ·à◊§Ö’ x~°ƒùOkèOѨ|_®¤~°∞.
~°*ÏHÍ~°¡ ^•_»∞Å∞, „ѨÉ∞íè `«fi J}z"Õ`« HÍ~°}OQÍ „Ѩ[Å∞ ã¨O™ê÷<åxfl =^Œe ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
„áêO`åÅÖ’ QÆÅ ta~åÖ’¡ `«Å^•K«∞‰õΩ<åfl~°∞. ã¨O™ê÷# HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x
104 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
L^Œº=∞O PÜ«Ú^è•Å∞ KÕÑ\¨ Oì̃ k. =∞~À"≥Ñ· Ù¨ 1946 kfifÜ«∂~°Oú Ö’ ã¨O™ê÷#OÖ’x
`≥ÅOQÍ}Ï „áêO`«OÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞Åì <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ â◊H=Î̃ O`«"∞≥ #ÿ ~Ô `· åOQÆ L^Œº=∞O
Jaè=$kú K≥OkOk. 1946 z=i<å\˜H˜ „ѨÉ∞íè `«fi f„= x~°ƒO^èŒ q^è•#O`À `«Q∞Æ =æ ÚYO
Ѩ\ #ì̃ L^Œº=∞O, „Ѩ[Å ~°H} Δõ H˘~°‰Ωõ ~Ô `· åOQÆ ™êÜ«Ú^è^Œ àŒ ÏÅ∞ ~°*ÏHÍ~°Ã¡ Ñ· [iÑ≤#
^•_»∞Å HÍ~°}OQÍ#∞, Éè∂í ™êfi=Úefl Z^Œ∞~˘¯x "åi Éè∂í =Úefl ~Ô `· ∞« ʼnõΩ Éè∂í =ÚÅ∞
ÖËx ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ Ñ¨OK«_O» HÍ~°}OQÍ#∞ L^Œº=∞O |ÅO ѨÙOAH˘#flk.
x*ÏO`À K«~Û° Å∞ XHõ H˘eH˜¯ ~åHõ H˘#™êQÆ∞`«∞O_»_O» `À 1948 E<£ <å\˜H˜
ã¨~åÌ~ü Ѩ>ÖË ò Jã¨ÇϨ <åxH˜ QÆ∞~°Ü∂« º_»∞. _≥„ǨÏ_»∂<£Ö’ "≥^· ºŒ O á⁄O^Œ∞`«∂ <≥„Ǩ˙H˜
WÖÏ ~åâß_»∞. 'qb#`«‰Ωõ ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ JOwHÍ~°O `≥eÑ≤ ÉÏ^躌 `åÜ«Ú`« „ѨÉ∞íè `åfixfl
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì_O» `«Ñʨ =∞~˘Hõ>nË =∂‰õΩ JOwHÍ~°Ü∂≥ QƺO HÍ^Œx x~˘‡Ç¨Ï=∂@OQÍ
K≥Ñʨ =Åã≤# ^Œâ◊ =zÛO^Œx <Õ#∞ ^Œ$_èO» QÍ qâ◊fitã¨∞<Î åfl#∞.— x*ÏO ~°*ÏHÍ~°∞¡ HõqfiOѨÙ
K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ #ì̃ ѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO KåÖÏ <≥ÅÅ∞ ã¨ÇϨ #O áê\˜OzOk. HÍx
x*ÏO PÜ«Ú^è•Å kQÆ∞=∞ux H˘#™êyOKå_»∞. ~°*ÏHÍ~°¡ ^Œ∞~åQÆ`åÅ∞ q∞ug∞~å~Ú.
z=iH˜ 1948 ÃãÃÑOì |~°∞ 13# ÉèÏ~°`« Ãã#· ºO ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£Ö’ „Ѩ"tÕ OzOk. =¸_»∞
~ÀAÅ `«~∞° "å`« x*ÏO ÖÁOyáÈÜ«∂_»∞. #=O|~°∞Ö’ ã¨O™ê÷#O ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ qb#O
J~ÚºOk. ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO L^•~°OQÍ =º=ǨÏiOzOk. x*ÏOx tH˜OΔ K«Ö^Ë ∞Œ . =∂r
ã¨O™ê÷<ånèâ◊√xQÍ, ~å[„Ѩ=ÚY∞xQÍ QÆ∞iÎOzOk. 5 q∞eÜ«∞#¡ ~°∂áêÜ«∞Å ~å[
Éè~í }
° ÏxflzÛOk. Jáê~°"∞≥ #ÿ J`«_ç ã¨OѨ^ÖŒ ’ J`«ºkèHõ ÉèÏQÍxfl J`«_Hˆç =ke "ÕãO≤ k.
ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ qb#O`À ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅ HõÅ~ÚHõ ѨÓiÎ J~ÚOk.
ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ Hõ^Œä ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ö∫H˜H`õ `« åfixH˜ =∞~À q[Ü«∞O. ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£Ö’x J`«ºkèHõ
=Úã≤O¡ „Ѩ*ÏhHõO x*ÏO =ºuˆ~Hõ áÈ~å@OÖ’ áêÖÁæ#_»"∞Õ QÍHõ ^ÕâO◊ Ö’x W`«~°
„áêO`åÅ "å~°∞ ‰õÄ_® áêH˜™êÎ<x£ x*ÏOx "庉õΩÅ`« Ѩ~K° Õ q^èOŒ QÍ „ѨÉ∞íè `«fi q^è•<åxH˜
K«~º° H˜ =∞^Œ`Ì ∞« `≥eáê~°∞. Ѩ>ÖË ò ÃãÃÑOì |~°∞ 28# ã¨∞„ǨÏ=súH˜ ã¨O`À+¨OQÍ ~åã≤#
q^èOŒ QÍ 'ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ ã¨=∞㨺ÃÑ· ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x =Úã≤O¡ Å∞ ÉÏǨ@OQÍ =∂ ѨHOΔõ
=Ç≤ÏOKå~°∞. Jk ^ÕâO◊ Ö’ =∞Oz Jaè„áêÜ«∂xfl ã¨$+≤Oì zOk—.
Ô~O_»=k, ã¨O™ê÷<åÅ qb#OÖ’x Hõ+¨ì"≥∞ÿ# ^Œâ◊ 1947 _çÃãO|~°∞Ö’
„áê~°OÉè"í ∞≥ Oÿ k. ã¨~åÌ~Ñü >¨ ÖË ò "ÕQOÆ QÍ Hõke qb# „Hõ=∂xfl ã¨O=`«û~°O ֒ѨŠѨÓiÎ
KÕâß_»∞. z#fl ã¨O™ê÷<åÅ∞ á⁄~°∞QÆ∞# =Ù#fl ~å„ëêìÅ`À (ã¨O™ê÷<åÅ`À) Hõeâß~Ú. ÖËHõ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 105
JÖÏO\˜q H˘xfl Hõeã≤ Hˆ O„^Œáêe`« „áêO`åÅÜ«∂º~Ú. KåÖÏ ã¨O™ê÷<åÅ∞ S^Œ∞ H˘`«Î
~å„ëêìÅ∞QÍ (Ü«¸xÜ«∞<£QÍ) ã¨OѶ∞¨ \˜`O« KÕÜ∞« |_®¤~Ú. Jq =∞^躌 ÉèÏ~°`,ü ~å[™ê÷<,£
áê\˜Ü∂« ÖÏ JO_£ Dãπì ѨO*ÏÉò ¿ã\ì òû Ü«¸xÜ«∞<£ (PEPSU), ™œ~åR, u~°∞"å#∂¯~ü
H˘zÛ<£Å∞. "≥∞ãÿ ∂¨ ~°∞, ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£, [=¸‡–HÍj‡~°∞Å∞ áê`«~∂° ѨOÖ’<Õ Ü«¸xÜ«∞<£Ö’x
H˘`«Î ~å„ëêìÅÜ«∂º~Ú.
ã¨O™ê÷<ånèâ√◊ Å∞ "åi áêÅ<åkèHÍ~åxfl =^Œ∞Å∞H˘#flO^Œ∞‰õΩ „ѨuѶŨ OQÍ Jxfl
~°HÍŠѨ#∞flÅ∞ q∞#Ǩ~ÚOz ~å[Éè~í } ° ÏÅ∞ W=fi|_®¤~Ú. 1949Ö’ 4.66 HÀ@¡
~°∂áêÜ«∞Å∞ W=fi|_®¤~Ú. ~å*ϺOQÆO ‰õÄ_® D K≥eO¡ ѨÙʼnõΩ Ç¨g∞ WzÛOk. áêʼnõΩÅ
„Ѩ`ºÕ Hõ ǨωõΩ¯Å∞, a~°∞^Œ∞Å∞ JÖψQ =ÙOK«|_®¤~Ú. „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ ã¨O^Œ~åƒùÖÖ’ "åi
"åi *ˇO_®Å∞ ZQÆ∞~°"ãÕ ,≤ q∞Å@s =O^Œ<åÅ∞ ã‘fiHõiOK«_®xH˜ J#∞=∞u ÅaèOzOk.
~åAʼnõΩ WzÛ# D ~å~ÚfŠѨ@¡ JѨC_»∞ P `«~∞° "å`« ‰õÄ_® q=∞~°≈Å∞
=KåÛ~Ú. ã¨fi`«O„`«O, qÉè[í # `«~∞° "åu QÆ_∞» ¤ Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ ã¨O™ê÷<ånèâ√◊ Å∞ JkèHÍ~åxfl
HÔ =· ã¨O KÕã∞¨ H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ, ã¨O™ê÷<åefl ^ÕâO◊ Ö’ qb#O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ "≥zÛOz# =¸ÅºO
JO`« Z‰õΩ¯"ÕO HÍ^Œ∞. xã¨ûO^ÕÇϨ OQÍ Éè∫QÀoHõ „áêO`åÅ∞ [<åÉèÏs`åº áêH˜™êÎ<Q£ Í
q_çáÈ=_»O =Å# Hõey# #ëêìxfl ã¨O™ê÷<åÅ qb#O ѨÓiOzOk. qÉè[í # QÍÜ«∂efl
qb#O áêH˜HΔ Oõ QÍ #Ü«∞O KÕãO≤ k.
WOHÍ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ `«∂~°∞Ê, ѨtÛ=∞f~° „áêO`åÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ qb#O HÍx
~Ô O_»∞ „áêO`åÅ∞<åfl~Ú. Jq áêO_çKÛÕ i, QÀ"åÅ∞ „ÃÑO¶ z, áÈ~°∞Ûwã¨∞ Pnè#OÖ’
=Ù#fl ™ê÷=~åÅ∞. D ™ê÷=~åÖ’¡x „Ѩ[Å∞ H˘`«QÎ Í ã¨fi`«O„`«O ™êkèOz# ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
KÕiáÈ"åÅx KåÖÏ P`«∞~°`«QÍ =Ù<åfl~°∞. „ÃѶOz áêʼnõΩÅ∞ H˘O`« ¿ÇÏ`«∞|^ŒÌOQÍ
PÖ’zOKå~°∞. ã¨∞n~°…"≥∞ÿ# ã¨O„ѨkOѨÙÅ `«~°∞"å`« áêO_çKÕÛix, `«=∞ Pnè#OÖ’
=Ù#fl W`«~° ™ê÷=~åefl 1954Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ JѨÊyOKå~°∞. HÍx áÈ~°∞Ûwã¨∞ "å~°∞
JÖψQ =ÙO_ç áÈ"åÅ#∞‰õΩ<åfl~°∞. "åi u~°™ê¯~° "≥Y· iH˜ "åi <å\’ (NATO) q∞„`«∞Å∞
„a@<£, J"≥∞iHÍ =∞^ŒÌ`«∞ `≥ÅѨ_®xH˜ ã≤^ŒúѨ_®¤~Ú. ^ÕâßÅ =∞^茺QÆÅ q"å^•Å∞
âßOuÜ«Ú`« Ѩ^`úŒ ∞« Å`À Ѩi+¨¯iOѨ|_®Å<Õ q^è•#O Ѩ@¡ x|^Œ`ú « QÆÅ ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO
QÀ"åx W`«~° áÈ~°∞Ûwã¨∞ =Åã¨Å#∞ q=ÚHÎ̃ KÕÜ∞« _®xH˜ Ããx· Hõ K«~º° Å∞ KÕÑ@ ¨ _ì ®xH˜
106 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ã¨∞=ÚYOQÍ ÖË^∞Œ . QÀ"å „Ñ¨[Å∞ L^Œº=∞O „áê~°OaèOKå~°∞. L^Œº=∞O áêâ◊qHõOQÍ
J}z"ÕÜ∞« |_çOk. áÈ~°∞ÛQÆÖò ÃÑ· JO`«~å˚fÜ«∂aè„áêÜ«∞O ^•fi~å XuÎ_ç `≥KÛÕ O^Œ∞‰õΩ
KåÖÏHÍÅO xsH˜OΔ z# g∞^Œ@ 1961 _çÃãO|~°∞ 17 ~å„u ÉèÏ~°`« Ãã<· åºÅ∞ QÀ"åÖ’
„Ѩ"tÕ OKå~Ú. ZÖÏO\˜ „ѨuѶ∞¨ @# ÖˉΩõ O_® QÀ"å QÆ=~°fl~ü [#~°Öò ÖÁOyáÈÜ«∂_»∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „áê^ÕtHõ ~å[H©Ü∞« UH©H~õ }
° ѨÓ~°~Î ÚOk.
=∞`«``« fi« =∂~°}Ǩϟ=∞O
qÉè[í #`À K≥Å~ˆ y# Ç≤ÏO㨠ã¨~fi° ã¨fiO HÀÖ’Ê~Ú# 60 ÅHõÅΔ =∞Ok HÍOkj‰õΩefl
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’H˜ <≥\ "ì̃ ãÕ O≤ k.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ =∞`«``« fi« =∂~°}Ǩϟ=∞OÖ’ z‰õΩ¯‰õΩOk. QÆ`O« Ö’ Z#fl_»∂ ÖË#O`«
f„=™ê÷~ÚÖ’ ™È^Œ~∞° Å =∞^躌 Ü«Ú^ŒOú K≥Å~ˆ yOk. ÉèÏ~°`,« áêH˜™êÎ<Ö£ Ö’x "≥∞<ÿ åi\©ÅÃÑ·
K≥ѨÊ#ÅqQÍx J`åºKå~åÅ∞ [iQÍ~Ú. H˘kÌ<≥ÅÅ =º=kèÖ’ 5,00,000 =∞Ok
K«OѨ|_®¤~∞° . "ÕÅ HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å Pã¨∞ÅÎ ∞ Å∂\© KÕÜ∞« |_®¤~Ú. ^èfiŒ Oã¨O KÕÜ∞« |_®¤~Ú.
=∞`«``« fi« Ç≤ÏO㨠™ê=∂lHõ K«„\Ïxfl ‰õΩkÑ≤"ãÕ O≤ k. _èbç Ö¡ ’ ‰õÄ_® Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO
Hõà^¡‹ ∞Œ @ =Úã≤O¡ ÅÃÑ· Å∂\©Å∞ ǨÏ`«ºÅ∞ ~ÀAÅ `«~|° _ç x~åѶ∂¨ @OQÍ ™êQÍ~Ú.
„Ѩ[Å∞, „ѨÉ∞íè `«fiO J`«ºO`« f„="≥∞#ÿ ã¨OHΔÀÉèÏxfl Z^Œ∞~˘¯<åfl~°∞. Jhfl\˜HOõ >Ë
ÃÑ^ŒÌ „Ѩ=∂^ŒO qÉèí[# ã¨$+≤ìOz# "å`å=~°}O, PÖ’K«<å q^è•#O. Ѷ¨∞~°¬}Å∞
H˘#™êQÆ∞`å~Ú. ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∞« OÖ’ =∞`«``« fi« ^èÀ~°}∞Å∞ |ÅѨ_áç ÈÜ«∂~Ú. HÍx
ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞"å^ŒO D ѨsHõ‰Δ Ωõ `«@∞ìH˘#QÆeyOk. H˘O^Œ~∞° =ÚYº"≥∞#ÿ Hˆ O„^Œ,
~åR HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ÉèÜ í ∞« OHõ~"° ∞≥ #ÿ =∞`«``« fi« "å^Œ „ѨÉÏè "åxH˜ Ö’#~Ú#ѨÊ\˜H˜
*ÏfÜ«∞ <åÜ«∞Hõ`fi« O, „Ѩ[Å∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Ãã‰õΩºÅ~ü ~å[H©Ü∂« efl xÅɡ@Qì eÆ QÍ~°∞.
Wk JO`« ã¨∞ÅÉè"í ∞≥ #ÿ Ѩx HÍ^Œ∞. „Ѩ`ºÕ H˜Oz <≥„Ǩ˙ ~år<å=∂ ɡkiOѨÙÅ`À ã¨Ç¨
`«# â◊HÎ̃ Ü«Ú‰õΩÅÎ hfl\˜x „ѨÜ∂≥ yOz nxx ã¨∞™ê^躌 O KÕâß_»∞.
H˘kÌ <≥ÅÖ’¡ x~°‚Ü«∂`«‡Hõ"≥∞ÿ# ~å[H©Ü«∞ ѨiáêÅ<å K«~°ºÅ ^•fi~å Ѩiã≤÷u
J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ =zÛOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ PQÆ+μ¨ ì ÃãÃÑOì |~°∞ HÍÅOÖ’ „ѨÉ∞íè `«fiO Ãã<· åºxfl
g^èŒ∞Ö’¡H˜ ~°Ñ≤ÊOz Å∂\©Å∞, ǨÏ`«ºÅ‰õΩ áêÅÊ_»∞`«∞#fl =∞`«`«`«fi =¸Hõefl HÍeÛ
"ÕÜ∞« =Åã≤OkQÍ P[˝Å∞ *Ïs KÕã≤ =∞`«ÇÏ≤ O㨠"≥#∞flqizOk. Ö’áêÅ∞, |ÅÇ‘Ï#`«Å∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 107
=Ù#flѨÊ\˜H˜ qÉè[í # `«~∞° "å`« Ѷ∞¨ ~°¬}ŠѨ@¡ ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO, „Ѩ`ºÕ H˜Oz =ºHÎ̃Q`Æ O« QÍ
<≥„Ǩ˙ =º=ǨÏiOz# f~°∞ P^Œ~≈° „áêÜ«∞OQÍ =ÙOk. ^ÕâO◊ Ö’x =Úã≤O¡ "≥∞<ÿ åi\©Å‰õΩ
~°H}
Δõ HõeÊOK«_O» Ö’ ‰õÄ_® „ѨÉ∞íè `«fiO [Ü«∞„Ѩ^=Œ ∞~ÚOk. JO^Œ∞Hˆ 45 q∞eÜ«∞#¡
=Úã≤O¡ Å∞ ^ÕâO◊ Ö’ =ÙO_ç áÈ"åÅx x~°~‚ ÚOK«∞H˘<åfl~°∞.
P q^èOŒ QÍ =∞`«``« fi« "å^ŒO J^Œ∞ѨÙÖ’ =ÙOK«|_çOk† |ÅÇ‘Ï# Ѩ~K° |« _çOk†
HÍx `˘ÅyOK«|_»Ö^Ë ∞Œ . ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ WOHÍ J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ Ѩiã≤`÷ ∞« ÖË =Ù<åfl~Ú.
=∞`«``« fi« "å^•xfl `«∞^Œ =Ú\˜Oì KåÅO>Ë ^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ã¨∞n~°H… ÍÅO xÅHõ_Q» ÅÆ
áÈ~å@O J=ã¨~=° ∞=Ù`«∞Ok. <≥„Ǩ˙ D JOâßxfl ÉÏQÍ QÆ∞iÎOKå_»∞. JO^Œ∞Hˆ PÜ«∞#
ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ =∞`«``« fi« "å^ŒO „áê^èqŒ ∞Hõ ã¨=∞㨺 Jx, ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨=∞„QÆ`‰« Ωõ
„Ѩ=∂^ŒHÍi Jx x~°O`«~O° K≥|∞`«∂ =KåÛ_»∞. PÜ«∞# 1951Ö’ WÖÏ ~åâß_»∞.
''=∞`«``« åfixfl Ü«∞^èKÕ Û« QÍ Ñ¨xKÕÜ∞« x¿ãÎ Jk ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl =ÚHõ¯Å∞, K≥H¯õ Å∞
KÕã¨∞ÎOk.—— =∞`«`«`åfixfl 'á¶êã≤[O Ü≥ÚHõ¯ ÉèÏ~°fÜ«∞ ~°∂ѨO—QÍ z„uã¨∂Î 1947
JHÀì|~°∞Ö’ WÖÏ K≥áêÊ_»∞. '=Úã≤O¡ bQÆ∞ `«# J#∞K«~∞° ÅÖ’ =Úã≤"¡ ∞Õ `«~∞° ÅÃÑ· ^Õfiëêxfl
#∂iáÈã¨∂Î ã¨O=`«û~åÅ `«~|° _ç ™êyOz# q^Õfi+¨ „ѨKå~°O HÍ~°}OQÍ<Õ WѨC_»∞
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ· á¶êã≤[O HÔ ~°@O Ѩ@∞ìaQÆ∞ã¨∞#Î flk. bQÆ∞ <år [~°‡x á¶êã≤ã∞¨ ì ã≤^•úO`åxfl
JOwHõiOzOk.......á¶êã≤ã∞¨ ì ã¨Oã¨÷ PÖ’K«#Å∞ Ѩ^`úŒ ∞« Å∞ WѨC_»∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÖ’ P^Œ~}°
á⁄O^Œ∞`«∞<åfl~Ú. Ç≤ÏO^Œ∂ ~åR ™ê÷Ѩ# H˘~°‰õΩ _ç=∂O_»∞ ^•x Ü≥ÚHõ¯ ã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ#
=ºH©ÎHõ~°}.—
"≥∞ÿ<åi\©ÅÖ’ Éèí„^Œ`åÉèÏ=O ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ |Ç≤Ï~°OQÆ LѨ<庙êÅ∞, ˆ~_çÜ≥∂
„Ѩ™ê~åÅ∞, áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ LѨ<庙êÅ∞, =ÚYº=∞O„`«∞ʼnõΩ ÖËYÅ∞ – ~°∂ѨOÖ’ <≥„Ǩ˙
qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ =∞`«``« fi« =ºuˆ~Hõ „ѨKå~°O KÕÑ\¨ Ïì_∞» . PÜ«∞# ѨÅ∞=∂~°∞¡ ã¨Ê+ì̈O KÕâß_»∞.
'Ö∫H˜Hõ ~å[ºO `«Ñʨ =∞ˆ~k <åQÆiHõ ~å[ºO HÍ^Œ∞.— 1951Ö’ QÍOnè ѨÙ\ì̃# ~ÀA
ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ _èbç Ö¡ ’ WÖÏ K≥áêÊ_»∞. 'U =ºHÎ̃Ü∞ÿ≥ # =∞~˘Hõ =ºHÎ̃ÃÑ· =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ HÍ~°}O
s`åº H˘@ì_®xH˜ KÕÜ∞≥ uÎ`Õ J`«xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ <Õ#∞ „Ѩ^•è #=∞O„uQÍ, ™ê^è•~°}
áœ~°∞xQÍ <å `«∞k âßfi㨠q_çKÕ=~°‰õΩ áÈ~å_»∞`å#∞—. PÜ«∞# „Ѩ*Ï™êfi=∞º"åk
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ =∞`«„áêuѨkHõ QÆÅ ã¨Oã¨Å÷ ÃÑ· x¿+^è•xfl ã¨=∞iúOKå_»∞. =∞`«``« fi« "å^Œ
LѨ<庙êÅ#∞, „"å`«Å#∞ J^Œ∞Ѩ٠KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ, „ѨÉ∞íè `«fiO "åH± ™êfi`«O„`«ºO, ÉèÏ=
=ºH©ÎHõ~°} ǨωõΩ¯ÅÃÑ· ¿ÇÏ`«∞|^ŒÌ"≥∞ÿ# +¨~°`«∞Å∞ qkèOK«_®xH˜ gÅ∞QÍ ~å*ϺOQÍxfl
108 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ã¨=iOѨ*Ëâß_»∞. <≥„Ǩ˙ `«# =∞`«`«`«fi =ºuˆ~Hõ áÈ~å\ÏxH˜ ã¨~åÌ~üѨ>ËÖò,
ã≤.~å[QÀáêÖÏKåi ÖÏO\˜ ã¨ÇϨ K«~∞° ŠѨÓiÎ =∞^Œ`Ì ∞« á⁄O^ŒQeÆ QÍ_»∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
Ѩ>ËÖò 1948 _çÃãO|~°∞Ö’ [iy# [Ü«∞ѨÓ~ü HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ 'ÉèÏ~°`«^Õâßxfl
x["≥∞#ÿ Ãã‰õΩºÅ~ü ~å[ºOQÍ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ— HÍO„ÔQãπ, „ѨÉ∞íè `«fiO Hõ$`«xâ◊ÛÜ«∞O`À =Ù<åflÜ«∞x
ã¨Ê+¨ìO KÕâß_»∞. 1949 Ѷ≤„|=iÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ ~å*Ϻxfl QÆ∞iOz =∂\Ï¡_»_»O Ñ≤zÛ
PÖ’K«#QÍ =i‚OKå_»∞. PÜ«∞# 1950Ö’ WÖÏ K≥áêÊ_»∞. '=∞#k Ãã‰õΩºÅ~ü ~å[ºO....
WHõ¯_» „Ѩu =Úã≤O¡ `å#∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°∞_ç#x ÉèÏqOKåe. ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°∞_çQÍ
ã¨=∂# ǨωõΩ¯Å∞O\Ï~Ú. J`«_∞» P q^èOŒ QÍ ÉèÏqOK«QeÆ Qˆ @@∞¡ KÕÜ∞« ÖËHõ áÈ`Õ =∞#O
=∞#^Õâ◊ "å~°ã`¨ åfixH˜ J~°∞›ÅO HÍ=Ú.—
QÍOnèr |e^•#O`À =∞`«``« fi« â◊‰Ωõ ÅÎ ‰õΩ ÃÑ^ŒÌ Z^Œ∞~°∞^≥|ƒ `«yeOk. ã¨fi`«O„`åxH˜
=ÚO^Œ∞, ã¨fi`«O„`« ™ê^èŒ# <å\˜ =∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å q"å^ŒO QÍOnèrx qѨs`«OQÍ
HõÅz"ÕãO≤ k. 1947 PQÆ+μ¨ Öì ’ *Ïu "≥Ú`«OÎ P#O^À`«û"åÅ∞ [~°∞ѨىõΩO@∂ =ÙO_»QÍ,
1919 #∞O_ç ã¨fi`«O„`« áÈ~å\Ïxfl #_çÑ#≤ =ºHÎ̃, ÉèÏ~°`« „Ѩ[ʼnõΩ JÇ≤ÏOã¨, „¿Ñ=∞,
^è~·≥ º° O – ã¨O^Õâßxfl WzÛ# =ºH˜,Î ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨O㨯 $u ~å[H©Ü∂« ÅÖ’x J`«∞º#fl`«"∞≥ #ÿ
qÅ∞=ʼnõΩ „áêux^躌 O =Ç≤ÏOz# =ºHÎ̃ =∞`åyflH©Åefl K«ÖÏ¡~Û° Ü«∞uflã¨∂Î ã¨fi`«O„`åxH˜
=¸ÅºOQÍ ^•~°∞}"≥∞#ÿ =∞`« =∂~°}Ǩϟ=∞OÖ’ „áê}ÏÅiÊã¨∞#Î fl „Ѩ[Å#∞ F^•~°∞ã¨∂Î
ɡOQÍÅ∞, cǨ~°∞ÅÖ’ =∞`« q^ÕfiëêxH˜ QÆ∞~°~Ú# „áêO`åÅÖ’ Ѩ~º° \˜ã∂¨ Î =Ù<åfl_»∞.
1947Ö’ [#‡k# â◊√ÉèÏHÍOHõÅΔ ã¨O^ÕâßxH˜ ["å|∞QÍ QÍOnèr `å#∞ Z‰õΩ¯=HÍÅO
|`«HÍÅx HÀ~°∞HÀ=@O ÖË^xŒ , XHõ_∞» =Úã≤O¡ HÍ=K«∞Û, Ç≤ÏO^Œ∞=Ù HÍ=K«∞Û, =∞Ô~=Ô~<· å
HÍ=K«∞Û. =∞x+≤ `À\˜ =∞x+≤ÃÑ· áêâ◊qHõOQÍ ™êyã¨∞#Î fl Hõ™ê~Ú`«<åxH˜ ™êH©ÉΔ ∂íè `«OQÍ
=ÙO_Õ H õ O >Ë D Hõ h fl\˜ Hõ _ » e #∞O_ç f㨠∞ ‰õ Ω áÈ=Åã≤ O kQÍ Éè í Q Æ = O`« ∞ _ç fl
HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl#x K≥áêÊ~°∞.
ã¨fi`«O„`« L`«û"åÅ∞ ã¨^∞Œ =Ì ∞}˜w =∞}QÆHõ =ÚO^Õ 1948 [#=i 30# Ç≤ÏO^Œ∂
=∞`À<å‡k <å^è∂Œ ~åO QÍ_Õû *ÏuÑ≤`« QÍOnèrx ǨÏ`«ºKÕâß_»∞. Ü«∂=*Ï˚u k„Q̓ùOuH˜
QÆ∞~°~ÚOk. *Ïu ^Œ∞óMÏxfl =ºH©HÎ iõ ã¨∂Î <≥„Ǩ˙ PeO_çÜ∂« ~ˆ _çÜ∂≥ Ö’ =∂\Ï¡_®~°∞.
''q∞„`«∞ÖÏ~å, =∞# rq`åÅ "≥Å∞QÆ∞ JO`«iOzOk. JO`«\Ï pHõ\ ˜
JÅ∞=Ú‰õΩOk..... HÍOu JO`«iOzOk J<åfl#∞ QÆ^∂Œ ! `«ÑC¨ . D ^ÕâO◊ Ö’ HÍOu
™ê^è•~°}"≥∞#ÿ "≥Å∞QÆ∞ HÍ^Œ∞.. D "≥Å∞QÆ∞ Hˆ =ÅO „Ѩã∞¨ `Î åxˆH „áêux^躌 O =Ç≤ÏOK«Ö^Ë ∞Œ .
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 109
`«ÑC¨ ^•i #∞O_ç ã¨iÜ≥∞ÿ # ^•iH˜ ã¨fi`«O„`«O "≥Ñ· Ù¨ #_çÑã≤ ∂¨ Î rq`åxH˜ âßâ◊fi`« ã¨`åºÅ‰õΩ
„áêux^躌 O =Ç≤ÏOzOk.—
=∞`«``« fi« ã≤^•ÌO`åxH˜ Hõ@∞ì|_ç QÍOnèrH˜ Ãã‰õΩºÅi*ÏxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Ç≤ÏO™ê
^ÕfiëêÅ#∞ „ѨKå~°O KÕã∞¨ #Î fl ~å„+‘Ü ì ∞« ã¨fiÜ«∞O ¿ã=H± ã¨OѶ∞π (P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ.) â◊‰Ωõ ÅÎ ∞
D ǨÏ`«º "≥#∞Hõ =Ù<åflÜ«∞x „ѨÉ∞íè `«fiO QÆ∞iÎOzOk. ã¨fiÜ«∞O ¿ã=H± ã¨OѶ∞¨ =º‰õΩÅÎ ∞
L`«û"åÅ∞ ‰õÄ_® [~°∞ѨÙH˘<åfl~°∞. „ѨÉ∞íè `«fiO "≥O@<Õ P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ.x x¿+kèOzOk.
<åÜ«∞‰õΩefl, =ÚYº HÍ~°ºHõ~°Îefl x~°ƒOkèOzOk. <≥„Ǩ˙ H˘O`«HÍÅO #∞O_ç
P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ. á¶êã≤ã∞¨ ì ã¨Oã¨÷ Jx K≥|∞`«∂ =KåÛ_»∞. 1947 _çÃãO|~°∞Ö’ PÜ«∞#
WÖÏ K≥áêÊ_»∞. 'P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ. „ÃÑ"· @ Õ ∞ Ãã#· ºO #_ç¿Ñ ã¨fiÉèÏ=O QÆÅk. x~å‡}O`À
ã¨Ç¨ ѨÓiÎQÍ <år Ѩ^`úŒ ∞« ÅÖ’ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈÜÕ∞ ã¨Oã¨÷ Jx x~°∂Ñ≤OK«_®xH˜ KåÖÏ
P^è•~åÅ∞<åfl~Ú.
HÍx, „ѨÉ∞íè `åfixH˜ áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯ÅÃÑ· Q“~°=O =ÙOk. <≥„Ǩ˙ 1949 E<£ 29#
Ѩ>ÖË òH˜ WÖÏ „"åâß_»∞: '„Ѩã∞¨ `Î « Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ x¿+^è•Å∞ x~°ƒO^è•Å∞ ZO`« `«‰Ωõ ¯=
„ѨÜ∂≥ y¿ãÎ JO`« =∞Ozk!— ǨϟO q∞x+¨~ì ü Ѩ>ÖË ò qkèOz# +¨~`° ∞« efl P"≥∂kOz#
g∞^Œ@ 1949 AÖˇÖ· ’ P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ.ÃÑ· x¿+^èOŒ ZuÎ"Ü Õ ∞« |_çOk. qkèOz# +¨~`° ∞« Å∞:
P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ. „ѨK∞« iOK«|_ç# x|O^è<Œ å=ox P"≥∂kOKåe. ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ *’HõºO
KÕã∞¨ HÀ‰õΩO_® ™êO㨯 $uHõ HÍ~°ºHõÖÏáêʼnõΩ Ñ¨iq∞`«"∞≥ ÿ =ÙO_®e. ~°ÇϨ ™êºxfl ^Õfiëêxfl
`«ºlOKåe. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ *ˇO_®H˜ ~å*ϺOQÍxH˜ q^èÜ Õ ∞« `« „ѨH\õ O˜ Kåe. „Ѩ*Ï™êfi=∞º
Ѩ^`úŒ ∞« ÅÖ’ ã¨Oã¨x÷ x~°fiÇ≤ÏOK«∞HÀ"åe.
HÍOkj‰õΩŠѨÙ#~å"åã¨=Ú
ã¨~fi° ã¨fiO HÀÖ’Ê~Ú áêH˜™êÎ<£ #∞O_ç HÍOkj‰õΩÅ∞QÍ =zÛ# 60 ÅHõÅΔ =∞OkH˜
„ѨÉ∞íè `«fiO ѨÙ#~å"åã¨O HõeÊOK«=Åã≤ =zÛOk. D Hõ~=ΰ ºO <≥~"° ~Õ Û° \ÏxH˜ H˘O`«
ã¨=∞Ü«∞O Ѩ\ Oì˜ k. 1951 <å\˜H˜ ѨtÛ=∞ áêH˜™êÎ<£ #∞O_ç =zÛ# HÍOkj‰õΩʼnõΩ
ѨÙ#~å"åã¨O HõeÊOK«|_çOk.
HÍx `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò #∞O_ç =zÛ# HÍOkj‰õΩʼnõΩ Ñ¨Ù#~å"åã¨O HõeÊOK«_O»
KåÖÏ Hõ+ì̈ ™ê^躌 =∞~ÚOk. HÍ~°}O `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÅ∞ #∞O_ç HÍOkj‰õΩÅ∞ x~°O`«~°
„Ѩ"åǨÏOÖÏ ã¨O=`«û~åÅ `«~|° _ç =zÛ Ñ¨_∞» `«∂<Õ =Ù<åfl~°∞. 1947Ö’ ѨtÛ=∞ áêH˜™êÎ<£
#∞O_ç ^•^•Ñ¨Ù Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, ã≤‰Ωõ ¯Å∞ JO^Œ~∂° XHõ¯™êiQÍ =Å㨠=KåÛ~°∞. HÍx
110 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
qÉè[í # [iy# `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ JO>Ë 1947, 48ÅÖ’ `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÅ∞Ö’x
J`«ºkèHõ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ JHõ¯_Õ =Ù<åfl~°∞. HÍx JHõ¯_» `«~°K«∞QÍ =∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞
K≥ň~QÆ∞`«∞O_»_»O`À HÍOkj‰õΩÅ∞ 1971 =~°‰õΩ „Ѩu ã¨O=`«û~°O =~°^ŒÖÏ =zÛ
Ѩ_®¤~∞° . "åiH˜ Ѩx, h_», =∂#ã≤Hõ ^è~·≥ º° O HõeÊOK«_O» Hõ+™ì̈ ê^躌 "≥∞#ÿ x~°O`«~° „Ѩ„H˜Ü∞«
J~ÚOk. ɡOQÍÖòÖÏ QÍHõ ѨtÛ=∞ ѨO*Ï|∞ #∞O_ç `«~e° =zÛ# HÍOkj‰õΩʼnõΩ
ѨO*Ï|∞, Ü«ÚÑ≤, ~å[™ê÷<Å£ #∞O_ç áêH˜™êÎ<H£ ˜ =Å㨠áÈ~Ú# "åi Pã¨∞ÅÎ ∞ á⁄ÖÏÅ∞
P„Hõq∞OK«_O» ™ê^躌 Ѩ_Oç k. ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖò Ѩiã≤u÷ Wk HÍ^Œ∞. JO`ÕQÍHõ ÉèÏëê
Ѩ~"° ∞≥ #ÿ ™êxflÇ≤Ï`«ºO HÍ~°}OQÍ Ñ¨O*Ïc ã≤‰Ωõ ¯ HÍOkj‰õΩʼnõΩ D<å\˜ Ç≤Ï=∂K«Öò„Ѩ^âÕ ò,
ǨÏ~åº<å, ѨtÛ=∞ Ü«ÚÑ≤, ~å[™êÎ<,£ _èbç Å¡ Ö’ ã≤~÷ Ñ° _¨ _» O» ã¨∞ÅÉè`í ~« =° ∞~ÚOk. `«∂~°∞Ê
ɡOQÍÖò HÍOkj‰õΩŠѨÙ#~å"åã¨O ɡOQÍÖòÖ’ =∂„`«"∞Õ . XHõ "Õ∞~°‰Ωõ J™êûO, „uѨÙ~°ÅÖ’
™ê^躌 Ѩ_Oç k. Ѷe¨ `«OQÍ `«~e° ~å=_®xH˜ =ÚO^Œ∞ =º=™êÜ«∞ =$`«∞ÅÎ ∞ r=<å^è•~°O
QÆÅ J`«ºkè‰Ωõ Å∞ #QÆ~åÅÖ’, Ѩ@} ì ÏÅÖ’ |`«∞‰õΩ `≥~∞° =Ù K«∂ã¨∞HÀ=Åã≤ =zÛOk.
Ѷe¨ `«OQÍ Ñ¨tÛ=∞ ɡOQÍÖò ¿Ñ^ŒiHõOÖ’H˜ <≥\ "ì̃ Ü Õ ∞« |_çOk.
áêH˜™êÎ<`£ À ã¨O|O^è•Å∞
áêH˜™êÎ<`£ À ã¨O|O^è•Å ã¨=∞㨺 Hõ+`ì̈ ~« =° ∞~ÚOk. HÍj‡~ü ã¨=∞㨺 =Ù#flѨÊ\˜H˜
ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fiO áêH˜™êÎ<£`À Ѩ~°ã¨Ê~° L„kHõÎ`«Å∞ `«yæOK«∞H˘x ã¨`«ûO|O^è•Å∞
ÃÑOá⁄OkOK«∞‰õΩ<Õ q^è•#O J=ÅOaOKåÅx x~°~‚ ÚOzOk. 1948 [#=iÖ’ QÍOnèr
x~åǨ~° nHõΔ `«~∞° "å`« qÉè[í # Pã¨∞ÅÎ #+¨ì ѨiǨ~°O H˜O^Œ 550 q∞eÜ«∞#¡ ~°∂áêÜ«∞Å∞
"≥Ú`åÎxfl áêH˜™êÎ<£ P HÍj‡~üÖ’ q∞Å@s Y~°∞ÛʼnõΩ "≥zÛOK«=K«∞Û#x PO^Àà◊#
=Ù#flѨÊ\˜H˜ K≥eO¡ zOk. W~°∞ ^ÕâßÅ #∞O_ç =Å㨠áÈ~Ú# "å~°∞ =^Œe "≥o§# Pã¨∞ÅÎ
JOâßÅÃÑ· Ô ~ O_» ∞ ^Õ â ßÅ „Ѩ É è í ∞ `åfiÅ∞ qÉè Ë k OKå~Ú. HÍx K« ~ ° Û Å ^•fi~å
Ѩi+¨¯iOK«∞HÀ"åÅx x~°~‚ ÚOKå~Ú.
HÍj‡~°∞ ã¨=∞㨺`À ÉÏ@∞ W~°∞^ÕâßÅ =∞^躌 x~°O`«~° L„kHõ`Î #« ∞ ÃÑOKÕ =∞~˘Hõ
ã¨=∞㨺 `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖòÖ’x Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ JÉè„í ^Œ`å ÉèÏ=O. JÉè„í ^Œ`å ÉèÏ"åxH˜ áêH˜™êÎ<£
Ü≥ÚHõ¯ ~å[H©Ü∞« =º=ã¨÷ JyflH˜ P[ºOÖÏ `À_»~ÚOk. Wk `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò #∞O_ç
ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò‰Ωõ Ç≤ÏO㨉Ωõ QÆ∞~°~Ú# Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ =Åã¨efl ÃÑOzOk. ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖòÖ’
=Úã≤O¡ ÅÃÑ· „ѨfHÍ~° ^•_»∞Å HÍ~°}OQÍ =Úã≤=¡ ÚÅ =Åã¨Å∞ ÃÑiQÍ~Ú. "≥∞<ÿ åi\©Å
~°H}
Δõ H˘~°‰Ωõ `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÅ∞Ö’ Ããx· HõOQÍ *’HõºO KÕã∞¨ H˘=∞‡x ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `åfixH˜
KåÖÏ=∞Ok q*˝Ñ≤Î KÕâß~°∞. HÍx `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÅ∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ Éèíq`«=ºO Ѩ@¡,
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 111
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ =∞`«``« fi« ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ Ѩ@¡ PO^Àà◊# K≥Ok#ѨÊ\˜H© <≥„Ǩ˙, ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
„ѨÉ∞íè `«fiO „ѨfHÍ~°K~« º° Å∞ KÕÑ\¨ ÏìÅx ~Ô zÛáÈÖË^∞Œ . ѨtÛ=∞ ɡOQÍÅ∞Ö’ =Úã≤O¡ ÅÃÑ·
[iy# ^•_»∞ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ Hõi#î "≥∞#ÿ K«~º° Å∞ KÕÑ_¨ ∞» `«∂ =∂#=`å ã¨=∞㨺QÍ
ѨiQÆ}O˜ z ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO ã¨=∞㨺x #K«Û*ˇÑʨ @O ^•fi~å XuÎ_ç ^•fi~å Ѩi+¨¯iOK«
Ü«∞uflOzOk. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÃÑ· =∞`« ^•_»∞ʼnõΩ JO`«O ѨÅHõ=Åã≤OkQÍ#∂, `«∂~°∞Ê
ɡOQÍÅ∞Ö’ "å~°∞ x=ã≤OK«_®xH˜ gÅ∞QÍ ~°H} Δõ K«~º° Å∞ KÕÑ@
¨ =ì Åã≤OkQÍ#∂ <≥„Ǩ˙
áêH˜™êÎ<£ „ѨÉ∞íè `åfixfl JiúOKå_»∞. "≥∞<ÿ åi\©Å‰õΩ ~°H} Δõ HõeÊOK«@O „Ѩu „ѨÉ∞íè `«fiO
Ü≥ÚHõ¯ ÉÏ^茺`« Jx <≥„Ǩ˙ ѨÅ∞ =∂~°∞¡ <˘H˜¯K≥áêÊ_»∞. Ѩ^ŒqH˜ ~år<å=∂ KÕã≤
`«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÅ∞Ö’ XHõ „ÃÑ"· @ Õ ∞ =ºHÎ̃QÍ Ñ¨~º° \˜OKåÅx PÖ’K«# KÕâß_»∞.
ÉèÏ~°`« áêH˜™êÎ<£ „Ѩ^•è # =∞O„`«∞Å∞ "≥∞<ÿ åi\©Å ~°H}Δõ ã¨=∞㨺x Ѩi+¨¯iOKÕO^Œ∞‰õΩ
1950 U„Ñ≤Öò 8# <≥„Ǩ˙, eÜ«∂Hõ`ü XѨÊO^ŒOÃÑ· ã¨O`«HÍÅ∞ KÕâß~°∞. XѨÊO^ŒOÃÑ·
Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«"å^Œ∞Å∞ Jã¨=∞‡u =ºHõOÎ KÕâß~°∞. ɡOQÍÅ∞ #∞O_ç W^Œ~Ì ∞° =∞O„`«∞Å∞
âߺO„Ѩ™ê^£ =ÚYs˚, ÔH.ã≤. <Ày x~°ã¨#QÍ ~år<å=∂ KÕâß~°∞. ^Õâ◊OÖ’x W`«~°
„áêO`åÅÖ’ ZÖÏO\˜ „ѨuѶ∞¨ @# Z^Œ∞~°∞ HÍÖË^∞Œ . XѨÊO^ŒO [iy#ѨÊ\˜H˜ `«∂~°∞Ê
ɡOQÍÅ∞ #∞O_ç =Åã¨Å∞ H˘#™êQÍ~Ú.
x~°O`«~O° QÍ qÉè^Ë •Å∞ H˘#™êQÆ∞`«∞#flѨÊ\˜H© ~Ô O_»∞ „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ =~°HÎ Oõ , ~°"å}Ï
JOâßÅÃÑ· KåÖÏ XѨÊO^•Å∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~Ú. ~Ô O_»∞ ^ÕâßÅ∞ Z^Œ∞~˘¯#fl KåÖÏ [\˜Å"≥∞#ÿ
ã¨=∞㨺 ѨO*Ï|∞Ö’ h\˜ ѨOѨHõO ã¨=∞㨺. „ѨѨOK«ÉϺO‰õΩ P^èŒfi~°ºOÖ’ Ѩ~°ã¨Ê~°
K«~Û° Å „áêuѨkHõ# Ѩi+¨¯iOK«∞H˘#=Åã≤# n~°H… ÍeHõ ã¨=∞㨺 J~Ú#ѨÊ\˜H© ÉèÏ~°`«
„ѨÉèí∞`«fiO áêH˜™êÎ<£H˜ L^•~°OQÍ h\˜ Ѩi=∂}O `«QÆæ‰õΩO_® ã¨~°Ñ¶¨~å KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
JOwHõiOzOk.
ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fiO áêH˜™êÎ<£`À ã¨O|O^è•Å∞ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~°∞K«∞H˘<Õ q^è•#O
J=ÅOaOzOk. q^Õfi+¨O, â◊„`«∞`«fi "å`å=~°}Ïxfl x"åiOK« Ü«∞uflOzOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
áêH˜™êÎ<x£ â◊„`«∞=ÙQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«^xŒ „Ѩ`ºÕ H˜Oz <≥„Ǩ˙ áêH˜™êÎ<£ „Ѩ[ʼnõΩ Ñ¨Å∞=∂~°∞¡
ǨÏg∞ WKåÛ_»∞. D q^è•#O J=ÅOaOK«\ÏxH˜ XHõ HÍ~°}O ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯
Ãã‰õΩºÅ~ü "å`å=~°}Ïxfl Ѩi~°H˜ΔOz ^•xH˜ |ÖÏxfl KÕ‰õÄ~°Û@O, Ãã‰õΩºÅi*ÏxH˜
=∞`«``« fi« "å^Œ∞Å∞ =ºuˆ~‰õΩÅ∞QÍ =Ù<åfl~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ =∞Oz L^ÕâÌ ßefl K≥ÑÊ≤
áêH˜™êÎ<£x âßOuOѨ KÕÜ«∞@OÖ’ qѶ¨Å"≥∞ÿ#ѨÊ\˜H˜ xã¨ûO^ÕǨÏOQÍ n~°…HÍeHõOQÍ
K«∂¿ãÎ ã¨`Ê« eù `åezÛOk.
112 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 áêH˜™êÎ<£ Ѩ@¡ `«# "≥Y· iÖ’ Wq∞_ç =Ù#fl ÉèÏ"åxfl 1950Ö’ =ºH©HÎ iõ Oz#ѨC_»∞
<≥„Ǩ˙ `«# Jaè„áêÜ«∂xfl, `«# „ѨÉèí∞`«fi Jaè„áêÜ«∂xfl Ãã‰õΩºÅ~ü ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ
ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å Jaè„áêÜ«∂xfl WÖÏ =ºHõOÎ KÕâß~°∞:
'=∞#O K«i„`« QÆuH˜ =ºuˆ~HõOQÍ áÈÖË=Ú. „Ѩ[Å PHÍOHõeΔ fl |\ì̃ <Õ#∞ D
x~°Ü‚ ∂« xH˜ =KåÛ#∞. =∞#O qÉèlí OѨ|_ç#ѨÊ\˜H˜ "Õ~∞° "Õ~∞° QÍ =ÙO@∞#flѨÊ\˜H˜ =∞#
Éè∫QÀoHõ, PiúHõ, Kåi„`«Hõ ™êO㨯 $uHõ ã¨O|O^è•Å∞ KåÖÏ ^Œ$_è»"≥∞ÿ#q. Uq∞
[iy#ѨÊ\˜H˜ `å`å¯eHõ ÉèÏ"À^ÕfiQÍÅ∞ ZÖÏ =Ù#flѨÊ\˜H˜, Ѩ~°ã¨Ê~° ǨÏ`«ºÅ‰õΩ
áêÅÊ_ç#ѨÊ\˜H˜ =∞øeHõ ã¨∂„`åÅ∞ HõÅHÍÅO =∞#QÆÅ∞QÆ∞`å~Ú.
ÉèÏ~°`« áêH˜™êÎ<£ ^ÕâßÅ∞ ™êO㨯 $uHõOQÍ J`«ºO`« "≥#∞Hõ|_ç# ^ÕâßÅ∞ HÍHõáÈ`Õ
D JOâßÅ∞ =∞#efl HõeÑ≤ =ÙOK«∞`å~Ú.—
<≥Ç„ ˙
¨ – Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞
ã¨fi`«O„`«O =zÛ# `˘eHÍÅOÖ’ „ѨÉ∞íè `«fiO =∞~˘Hõ ã¨"åÖòx "å=∞ѨHOΔõ #∞O_ç
Z^Œ∞~˘¯Ok.
=∞#O 15= J^蕺ܫ∞OÖ’ QÆ=∞xOK«É’ÜÕ∞ q^èOŒ QÍ ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì
(CPI) 1948 Ѷ≤„|=iÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ™ê^è•~°} qѨ¡=O „áê~°OÉèí=∞~ÚO^Œx
„ѨH\õ O˜ zOk. <≥„Ǩ˙ „ѨÉ∞íè `«fiO ™ê„=∂[º"å^Œ, J~°ú Éè∂í ™êfi=∞ºâ◊‰Ωõ ÅÎ „Ѩuxkè Jx
„ѨH\õ O˜ zOk. KåÖÏ „áêO`åÅÖ’ ã¨=∞~°jÅ „Ѩ*Ï L^Œº=∂Å#∞ „áê~°OaèOzOk.
"å\˜Ö’ J`«ºO`« „Ѩ=ÚY"≥∞#ÿ k 1949 =∂iÛ 9# ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ KÕÑ@ ¨ ì Ü«∞uflOz#
Ô~·ÖËfi ã¨"≥∞‡ `˘Å∞`« ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ ã¨O™ê÷#OÖ’x `≥ÅOQÍ}Ï „áêO`«OÖ’ x*ÏOH˜
=ºuˆ~HõOQÍ KÕѨ\ ˜ì# ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å\Ïxfl H˘#™êyOzOk. D qѨ¡=O 1951
ã¨O=`«û~°O =∞^躌 HÍÅO =~°‰Ωõ H˘#™êyOk.
<≥„Ǩ˙ "庉õΩÅ`«‰Ωõ QÆ∞~°Ü∂« º_»∞. ã≤.Ñ≤.S. q^è•<åxfl HÍ~°ºHõÖÏáêefl f„=OQÍ
q=∞i≈Oz#ѨÊ\˜H˜ ^•x Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« K«~°ºÅ‰õΩ ã¨iÜ≥ÿ∞# ~°∞A=Ù ^˘iˆH =~°‰õΩ
^•xx x¿+kèOK«‰Ωõ O_® xÉèÏ~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. JѨC_»∞ ‰õÄ_® ã≤.Ñ≤.S. K«∞~°∞‰õΩQÍ
=Ù#fl ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò, =∞„^•ã¨∞ÅÖ’ x¿+kèOKÕO^Œ∞‰õΩ J#∞=∞uOKå_»∞. Hõ=¸ºxã¨∞Åì
=∞øeHõ ™ê=∂lHõ PiúHõ ÅHΔͺÅ`À UH©Éqíè ã¨∂<Î ,Õ "åi ~å[H©Ü∂« Å`À Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«
K«~º° Å`À áÈ~å_ÕO^Œ∞‰õΩ PiúHõ W`«~° ã¨O㨯~°} K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ ì̃ „Ѩ[Å Jã¨O`«$Ñ≤xÎ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 113
`˘ÅyOKåÅx qâ◊fiã≤OKå_»∞. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ™êÜ«Ú^èŒ
áÈ~å\Ïxfl q~°q∞Oz áê~°¡"≥∞O@s „Ѩ*Ï™êfi=∞º „Ѩ„H˜Ü«∞Ö’ KÕ~åÅ#fl L^ÕÌâ◊O
„ѨH\õ O˜ K«QÍ<Õ ã≤.Ñ≤.S.x K«@|ì ^Œ"Ì ∞≥ #ÿ áêsìQÍ „ѨH\õ O˜ z P áêsì <åÜ«∞‰õΩefl W`«~°
„âı}∞efl q_»∞^ŒÅ KÕ~ÚOKå_»∞. 1951–52 ™ê^è•~°} ZxflHõÅÖ’ áêÖÁæ#_»O
J#∞=∞uOK«|_çOk.
Hõ=¸ºxã¨∞Åì , =∞`«"å^Œ∞Å =∞^躌 `Õ_®x <≥„Ǩ˙ QÆ∞iÎOKå_»∞. 1964Ö’ PÜ«∞#
P~ü.HÔ . Hõ~O° lÜ«∂H˜ WÖÏ K≥áêÊ_»∞:
'Ô~\· ò ÖˇÑìπ¶ áêsìÅÖ’ ™ê=∂lHõ PiúHõ PÖ’K«<å q^è•#O`À xi‡OK«|_ç# q^è•#O
QÆÅ áêsìH˜ <Õ#∞ „áê^è•#º`«x™êÎ#∞. h=Ù Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ q+¨Ü«∞O „Ѩ™êÎqOKå=Ù.
Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ Ö’áêÖˇxfl =Ù#flѨÊ\˜H˜ PiúHÑõ ~¨ "° ∞≥ #ÿ Ѩiëê¯~åÅ H˘~°‰Ωõ Ѩx KÕ™êÎ~∞° .
=∞#O "åi "≥Y· iÖ’x Ñ≤_"ç å^ŒO, Ç≤ÏOã¨Å#∞ x~åHõi™êÎO. "å~°∞ "åiÖ’ áê`«∞‰õΩáÈ~Ú#
ÉèÏ=O #∞O_ç |Ü«∞@Ѩ_ç =∞# áê~°"¡ ∞≥ O@s „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl z`«âÎ √◊ kú`À P"≥∂k¿ã,Î
"åi ™È+¨e[O ÅHΔͺxH˜, =∞# ÅHΔͺxH˜ =∞^躌 ÃÑ^ŒÌ `Õ_® =ÙO_»^∞Œ . g∞~°∞ „Ѩ™êÎqOz#
[#ã¨OѶ¨∞, ã¨fi`«O„`« ÖÏO\˜ W`«~° áêsìÅ∞ ZÖÏO\˜ ™ê=∂lHõ PiúHõ „áêuѨkHõ
ÖˉΩõ O_® á¶êã≤ã∞¨ ,ì ѶӨ º_»Å∞ ÉèÏ"åÅ`À #_çÑO≤ K«|_Õ áêsìÅ∞. HÍ|\ì̃ Jq ^ÕâßxH˜
=∞# „Ѩ*Ï™êfi=∞º, ™È+¨eã¨∞ì qÅ∞=ʼnõΩ „Ѩ=∂^ŒHÍ~°∞Å∞.—

114 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 7
ÉèÏ~°`«^Õâ◊O *ÏuQÍ UH©Hõ~°}
1947 #∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞㨺 |Ǩïâ◊ J`«ºO`«
f„="≥∞#ÿ ã¨=∞㨺 *ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`«. nx<Õ *ÏfÜ«∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `« ÖËHõ ÉèÏ~°`« „Ѩ[efl XHõ
~å[H©Ü∞« ã¨=∂[OQÍ UH©H~õ }° KÕÜ∞« @O JO\Ï~°∞.
aè#fl`«fiOÖ’ UHõ`fi« O
ÉèÏ~°`*« Ïu Kåi„`«Hõ „Hõ=∞OÖ’ Pq~°ƒqù OzOk. KåÖÏ HÍÅO #∞O_ç, Hõhã¨O
5 â◊`åÉÏúÅ HÍÅO LO_ç Jk ~°∂á⁄O^Œ∞`«∂ =zÛOk. ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞`« =¸ÖÏÅ∞
K«i„`« Ö’`«∞Ö’¡ L<åfl~Ú. ã¨fi`«O„`« áÈ~å@ J#∞Éè=í O Ö’#∂ L<åfl~Ú. =Å㨠áêÅ#‰õΩ
=ÚO^Œ∞<å\˜ ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ L=∞‡_ç LxH˜H,˜ L=∞‡_ç K≥`· <« åºxH˜ K≥Ok# H˘xfl JOâßefl
ã¨=Úáêi˚OzOk. qã¨$`Î "« ∞≥ #ÿ ™êO㨯 $uHõ "≥q· ^躌 =Ú#flѨÊ\˜H© â◊`åÉÏúÅ HÍÅOÖ’
aè#fl`«fiO Jã¨=∞‡u Ѩ@¡ ã¨ÇϨ <åxfl JÅ=~°∞ã¨∂<Î Õ „Ѩ[Å =∞^躌 ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOz
UHõ`åÉèÏ=O HõeyOK«_O» ÖÏO\˜ H˘xfl L=∞‡_ç ™êO㨯 $uHõ ^èÀ~°}∞Å∞ Jaè=$kú
K≥O^•~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ SHõº`«x qâ◊fiHõq ~°gO„^è<Œ å^ä£ ~îåQÆ∂~ü ''P`≥‡· Hõº`«—— J<åfl~°∞.
~å[H©Ü«∞ Ѩ~°=∞~Ú#, áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ#, Pi÷Hõ Ѩ~°"≥∞ÿ# SHõº`«H˜ ã¨O|OkèOz#
JOâßÅ∞–„Ѩ`ÕºH˜Oz "≥ÚQÆÅ∞ áêʼnõΩÅ HÍÅOÖ’ Jaè=$kú K≥O^•~Ú. áêʼnõΩÅ
~å[H©Ü∂« Å∞, "åi ~å[º qã¨~Î }° HÍOHõÅΔ ∞ „áêO`åefl JkèQqÆ ∞OKå~Ú. LѨYO_®xH˜
qã¨iÎ OKå~Ú. JѨÊ\˜H˜ "å~åÎ ~°"å}Ï ™œHõ~åºÅ∞ JO`«QÍ Jaè=$kú K≥O^Œ#ѨÊ\˜H˜
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ "åºÑ¨Î =~°HÎ Oõ L`«ÊuÎ xѨÙ}`«Å∞, ~°∞} ã¨^∞Œ áêÜ«∂Å Je¡Hõ Jaè=$kú K≥O^•~Ú.
Éè~í `° « =~°¬, Ç≤ÏO^Œ∂™êÎ<£ ÉèÏ"åÅ`À H˘O`« Jã¨Ê+¨Oì QÍ<≥#· ѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°fÜ«∞`å ã¨ÊO^Œ#
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 115
J#∞Éè∂í u "≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú.QÆ`« J^蕺ܫ∞OÖ’ „Ѩ™êÎqOz#@∞¡ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[O, Pi÷Hõ
q^è•#O, ѨiáêÅ# Ѩ^`úŒ ∞« Å∞ – =Åã¨"ånHõ~}° ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ UH©H~õ }° „Hõ=∂xH˜ |ÖÏxfl
KÕ‰Äõ ~åÛ~Ú.19= â◊`å|úO =∞^躌 HÍÅO #∞O_ç „áêO`åÅ∞ ÉèÏ+¨Å∞ "Õ~~° Ú#ѨÊ\˜H©
ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ JO`«HõO`«‰õÄ L=∞‡_ç Pi÷Hõ ~å[H©Ü«∞ „ѨÜ≥∂[<åÅÖ’ ™ê=∂lHõ
™êO㨯 $uHÍaè=$kúÖ’ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅÜ«∂º~°∞.
=¸_»= J^蕺ܫ∞OÖ’ QÆ=∞xOz#@∞¡ ÉèÏ~°fÜ«Úefl ~å[H©Ü«∞OQÍ
=∂#ã≤HÀ^ÕfiQÆÑ~¨ O° QÍ XHõ *ÏuQÍ ã¨xflÇ≤Ï`«O KÕÜ∞« @OÖ’ ~å[H©Ü∞« QÆ∞iÎOѨ٠q^èÜ
Õ ∞« `«
K«„@OÖ’ qb#O KÕÜ∞« @OÖ’ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O H©ÅHõáê„`« x~°fiÇ≤ÏOzOk.D L^Œº=∞O
Ü≥ÚHõ¯ QÍ_è`» ,« HÍÅ=º=kè, ã¨=∂[OÖ’H˜ K˘K«∞ÛH˘x áÈÜÕ∞ ã¨fiÉèÏ=O „Ѩ[ÅÖ’H˜ SHõº`«x
*ÏfÜ«∞`åÉèÏ"åxfl fã¨∞HÔ àÏ¡~Ú.
*Ïu x~å‡}O ã¨∞n~°"… ∞≥ #ÿ x~°O`«~° „Hõ=∞=∞x Jk ã¨"åà◊√§, JO`«~åÜ«∂Å∞
q^èfiŒ O™êÅ∞ Z^Œ∞~°∞ ^≥|ƒÅ#∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞O^Œx *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ QÆ∞iÎOKå~°∞.
JÖÏO\˜ q^èfiŒ Oã¨"∞Õ 1947Ö’ [iyOk. ™êfi`«O„`åº#O`«~O° ‰õÄ_® *ÏfÜ«∞ ã¨=∞„QÆ`x«
Ãã^· •úOuHõ ~å[H©Ü∞« „ѨÜ∞« `åflÅ ^•fi~å HÍáê_»∞HÀ=Åã≤ LO@∞O^Œx QÆ∞iÎOKå~°∞. 1947
`«~∞° "å`« ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ^Õâ◊ SHõº`«x Ѩi~°HOΔ˜ z Ѩ\ +˜ ì¨ Ñ¨~K° _« O» J`«ºO`«
ÃÑ^ŒÌ ã¨"åÅ∞QÍ QÆ=∞xOKå~°∞. <≥„Ç¨ï –''J`«ºO`«º =ÚYº"≥∞#ÿ JOâ◊O ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ SHõº`«.
JxflO\˜ HõO>Ë ÃÑ^ŒHÌ ~õ =ΰ ºO ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷HÍaè=$kú =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞. ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ „Ѩ[Å
=∂#ã≤Hõ Ѩ~"° ∞≥ #ÿ ÉèÏ=Ѩ~"° ∞≥ #ÿ SHõº`« JO`«HOõ >Ë =ÚYº"≥∞#ÿ Hõ~=ΰ ºO.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ ã¨OH˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ "≥q· ^躌 O XHõ J^Œ∞ƒù`O« . ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ J<ÕHõ
ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ , ™êO㨯 $uHõÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ , Éè∫QÀoHõ – Pi÷Hõ Ѩ~"° ∞≥ #ÿ ÉèÏQÍÅ∞ L<åfl~Ú.
WHõ¯_» Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =Úã≤O¡ Å∞, „ÔHã· =Ψ ÙÅ∞, ã≤‰Ωõ ¯Å∞, áês≈Å∞, É∫^Œ∞Åú ∞,Ü«¸^Œ∞Å∞ ÖÏO\˜
ѨÅ∞ =∞`åÅ∞ áê\˜OKÕ"å~°∞<åfl~°∞. WOHÍ qq^èŒ qâßfi㨠q^è•<åÅ∞ QÆÅ `≥QÆÅ
„Ѩ[Å∞<åfl~°∞. 1950Ö’ ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆO Hˆ =ÅO H˘kÌ ÖHõÅΔ =∞Ok =∂„`«"∞Õ =∂\Ï¡_Õ
=O^ŒÖÏk ÉèÏ+¨Å`À áê@∞ 14 =ÚYº"≥∞#ÿ ÉèÏ+¨efl QÆ∞iÎOzOk.1961 QÆ}ÏOHõ q=~åÅ
„ѨHÍ~°O 1549 =∂`«$ÉèÏ+¨Å∞<åfl~Ú. [<åÉèÏÖ’ 6 âß`«OQÍ L#fl `≥QÅÆ „Ѩ[Å∞
^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ K≥ÖÏ¡ K≥^∞Œ ~°∞QÍ L<åfl~°∞.

116 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 D "≥q· ^蕺xfl QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ÉèÏ~°`*« Ïu
qã¨$`Î "« ∞≥ #ÿ ѨÙ<å^Œ∞ÅÃÑ· xi‡OK«|_®Åx QÆ∞iÎOKå~°∞. D "≥q· ^蕺xfl JOwHõiOK«_O»
^•fi~å =∂„`«"∞Õ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ SHõºO KÕÜ∞« |_»∞`«∞Ok. qÉè[í #Å#∞ JkèQqÆ ∞ã¨∞OÎ k. |Å"≥∞#ÿ
*ÏfÜ«∞ QÆ∞iÎOѨ٠Pq~åƒù=O, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ ã¨OѨ^fiŒ O`«"∞≥ #ÿ "≥q· ^躌 Ѩi~°H}Δõ
~Ô O_»∂ UHõHÍeHõ „Ѩ„H˜Ü∞« Å∞. „áêOfÜ«∞ ™êO㨯 $uHõ QÆ∞iÎOѨÙÅ∞ JdÅÉèÏ~°`« QÆ∞iÎOѨÙÖ’
ÉèÏQÆOQÍ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`å~Ú QÍx ^•x`À Ѷ∞¨ ~°¬} Ѩ_Hç Í^Œ∞. D ÉèÏ"åxfl ã¨OH˜ÑΔ HΑ iõ ã¨∂Î
1951Ö’ <≥„Ǩ˙ WÖÏ ~åâß_»∞. 'ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ qq^èŒ ã¨Oã¨$¯`«∞Å∞, JÅ"å@∞¡, PKå~åÅ∞
r=# q^è•<åÅ∞ QÆÅ ^Õâ=◊ ∞x =∞#"≥∞ѨC_»∂ QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìHÀ"åe. D J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ
^ÕâO◊ Ö’ J#O`«"∞≥ #ÿ "≥q· ^躌 O LO^Œx QÆ∞~°∞OÎ K«∞H˘#_»O J=ã¨~O° . nxx XHõ =¸ã¨Ö’
áÈÜ«∞\ÏxH˜ „ѨÜ∞« uflOK«_O» Ö’ ¿ÇÏ`«∞|^Œ`ú « ÖË^∞Œ . Jk J™ê^躌 O ‰õÄ_®, J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
PHÍOHõΔ ["å|∞ ‰õÄ_® L<åfl~Ú, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ^•xÖ’ XHõ ÉèÏQÆO HõO>Ë KåÖÏ Q˘Ñ¨Êk.
KåÖÏ ã¨OѨ#fl"≥∞#ÿ k. KåÖÏ "≥q· ^躌 Éèií `«"∞≥ #ÿ k. D "≥q· ^蕺xfl ã‘fiHõiOz ^•xx =∞#
ã¨fiO`«OQÍ ÉèÏqOKÕ ^è$Œ HõÊ^è•xfl =∞#O Jaè=$kú Ѩ~K° ∞« HÀ"åe. P q^èOŒ QÍ ÉèÏ+¨ ã¨Oã¨$¯u
=∞`«, „áêOfÜ«∞ Éè^Ë •Å#∞ JkèQqÆ ∞OK«=Åã≤# P@OHÍÅ∞QÍ QÍHõ Pq~°ƒqù ã¨∞#Î fl *ÏuH˜
|ÖÏxfl KÕ‰Äõ ~ˆ Û =#~°∞Å∞QÍ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ JOâßÅ∞QÍ ã‘fiHõiOKåe. Ѷe¨ `«OQÍ ã¨fi`«O„`«
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ UH©H~õ }° ' aè#fl`«fiOÖ’ UHõ`fi« O— ÉèÏ"åxfl Hˆ O„^Œ aO^Œ∞=ÙQÍ KÕã∞¨ ‰õΩx [~°QÍe.
HÍx ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ "≥q· ^躌 O |ÅÇ‘Ï#`«‰Ωõ =#~°∞QÍ ‰õÄ_® QÆ∞iÎOK«|_çOk.
"≥q· ^蕺xfl =∞`«``« fi« O, ‰õΩÅ`«`fi« O, ÉèÏëê`«`fi« O ÖÏO\˜ q^èfiŒ Oã¨H~õ "° ∞≥ #ÿ ^èÀ~°}∞Å∞QÍ
=∂~°Û=K«∞Û. qzÛù#flHõ~"° ∞≥ #ÿ „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ LѨÜ∂≥ yOK«∞HÀ=K«∞Û. „Ѩ`ºÕ H˜Oz `«fi~°`fi« ~°QÍ
[~°∞QÆ∞`«∞#fl ™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊÅ∞ ™ê=∂lHõ Ѷ∞¨ ~°¬}Å f„=`«‰Ωõ ^•i fã¨∞<Î åfl~Ú QÆ#∞Hõ
qaè#fl q^äÕÜ«∞`«efl qb#O KÕÜ«∞@O J=ã¨~°O. L^ÀºQÍÅ∞, q^•º=HÍâßÅ∞,
~å[H©Ü∂« kèHÍ~°O JO^Œ∞ÉÏ@∞, Pi÷Hõ =#~°∞ÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ "å\Ï – ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺Å∞
=∞`«O, „áêO`«O, ‰õΩÅO, ÉèÏ+¨Å „áêuѨkHõQÅÆ â◊„`«∞`åfiʼnõΩ, Ѷ∞¨ ~°¬}ʼnõΩ WO^è<Œ åxfl
ã¨=∞‰õÄ~°∞Û`å~Ú. *ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`«#∞ ÃÑOá⁄OkOKÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ „ѨÜ∞« `åflÅ∞, Hõ$+≤
J=ã¨~O° .1947 `«~∞° "å`« ^Õâ◊ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `å =ӺǨÏOÖ’x =ÚMϺOâßÅ∞: ã¨O™ê÷<åÅ
qb#O,~å[H©Ü∞« , ã¨O™ê÷Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ =#~°∞Å ã¨g∞Hõ~}° , Pi÷HÍaè=$kú, ™ê=∂lHõ <åºÜ«∂xfl
ÃÑOKÕ q^è•<åÅ J=∞Å∞, ã¨Ê+¨Oì QÍ HõxÑ≤OKÕ Jã¨=∂#`«Å#∞ `˘ÅyOz ã¨=∂<å=HÍâßÅ∞
HõeÊOK«@O.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 117
 <åÜ«∞Hõ`«fiO *ÏfÜ≥ÿ∞Hõº`«‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_Õ ~å[H©Ü«∞ ã¨O™ê÷ x~å‡}Ïxfl
~°∂á⁄OkOzOk. D x~å‡}ÏxH˜ áœ~° ǨωõΩ¯Å`À ‰õÄ_ç# „Ѩ*Ï™êfi=∞º =º=ã¨÷
QÆ∞O_≥ÖÏO\˜Ok. H˘`«QÎ Í q=ÚH˜Î á⁄Ok# Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl ^ÕâßʼnõΩ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO,
*ÏfÜ«∞ ã¨=∞„QÆ`« J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ q HÍ=x, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÖÏO\˜ "≥q· ^躌 Éèií `«"∞≥ #ÿ ^Õâßxfl
ã¨"≥∞ÿHõºOQÍ =ÙOKÕO^Œ∞‰õΩ x~°O‰õΩâ◊ ~å[H©Ü«∞ K«„@O J=ã¨~°=∞x KÕã≤# "å^Œ#
u~°ã¯¨ iOK«|_çOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ "≥q· ^躌 Éèií `«"∞≥ #ÿ k Hõ#∞Hõ<Õ SHõºOQÍ =ÙOKÕO^Œ∞‰õΩ XuÎ_ç
|ńѨÜ∂≥ QÆO HõO>Ë „Ѩ*Ï™êfi=∞º"Õ∞ J=ã¨~O° .' „Ѩ*Ï™êfi=∞º q^è•<åʼnõΩ `«yÖË Z^Œ∞~°∞^≥|ƒ
q^èfiŒ O™êxH˜ Ç≤ÏO㨉Ωõ ^•i fÜ«∞=K«∞Û#x – <≥„Ǩï KåÖÏ ™ê~°∞¡ ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞. ѨÓiÎ
¿ãfiK«Û`ù À qaè#fl ™ê=∂lHÍi÷H,õ ™êO㨯 $uHõ ~å[H©Ü∞« Jaè„áêÜ«∂Å#∞ =ºHõOÎ KÕ¿ã
J=HÍâ◊O QÆÅ „Ѩ*Ï™êfi=∞º =º=ã¨÷ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl ã¨"∞≥ Hÿ ºõ OQÍ =ÙOK«QÅÆ ^Œx <≥„Ǩï
<˘H˜¯ K≥áêÊ_»∞.
=∞# ~å*ϺOQÆO aè#fl „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ QÆÅ "åi _ç=∂O_»‰¡ Ωõ SHõº`å=ã¨~åʼnõΩ
J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. |Å"≥∞#ÿ Hˆ O„^ŒO, KåÖÏ =~°‰Ωõ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ QÆÅ ~å„ëêìÅ`À
~å*ϺOQÆO ÃѶ_»~°Öò (ã¨=∂Yº) K«„\Ïxfl ~°∂á⁄OkOzOk. ~å*ϺOQÆ x~å‡`«Å∞
qˆHO„nHõ~}° ‰õΩ qzÛù#fl`«H˜ =∞^躌 ,JÖψQ SHõº`«‰Ωõ Hˆ O„nHõ~}° ‰õΩ =∞^躌 QÆÅ `Õ_®x
QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl~°∞. ~å*ϺOQÆO *ÏfÜ«∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `«‰Ωõ ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ @» "Õ∞ QÍHõ qzÛù#flHõ~°
â◊‰Ωõ ÅÎ ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å@O ™êyOK«QÅÆ „áê^èqŒ ∞Hõ K«„\Ïxfl ‰õÄ_® ã¨=∞‰õÄiÛOk.
~å[H©Ü∞« <åÜ«∞Hõ`fi« O ZxflHõefl ~å[H©Ü∞ÿ≥ Hõº`«x ÃÑOá⁄OkOK«\ÏxH˜, SHõº`å ~å[H©Ü∂« efl
K«@|ì ^ŒOú KÕÜ∞« \ÏxH˜ LѨÜ∂≥ yOK«∞HÀ=Åã≤ LO@∞Ok. áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã¨~˘fi#fl`«"∞≥ #ÿ
JkèHÍ~åÅ∞ QÆÅ ã¨Oã¨.÷ qq^èŒ ~å[H©Ü∞« ^èÀ~°}∞efl =ºHõOÎ KÕã∞¨ HÀ=\ÏxH˜ JkèHÍ~°O
H˘~°‰Ωõ áÈ\© Ѩ_\» ÏxH˜ ~°OQÆ ã¨Å÷ O. JHõ¯_» K«iÛOK«|_Õ JOâßÅ∞ ã¨=∞㨺Å∞, HÍ~°º„Hõ=∂Å∞,
q^è•<åÅ∞, JdÅÉèÏ~°`« ã¨fiÉèÏ=O qã¨$uÎ QÆÅq. Jâ’H± "≥∞ǨÏ`å K≥ÑÊ≤ #@∞¡QÍ *Ïux
SHõºO KÕ¿ã ™ê^è#Œ O áê~°"¡ ∞≥ O@∞—.
~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞ ‰õÄ_® Q˘Ñ¨Ê SHõº`åâ◊HQΘ Í Ñ¨xKÕâß~Ú. 1947 `«~∞° "å`«
HÍÅO <å\˜ ÃÑ^ŒÌ ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞ ™È+¨eã¨∞ì áêsì, ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì , [#ã¨OѶ∞π ,
P `«~∞° "å`« ã¨fi`«O„`« áêsì– Jhfl ‰õÄ_® "å\˜ x~å‡}O ã≤^•úO`åÅ s`åº JdÅ
ÉèÏ~°`« ã¨fiÉèÏ=O QÆÅq. Jq ^Õâ◊ SHõº`«H˘~°‰Ωõ ѨxKÕâß~Ú. *ÏfÜ«∞ ÅHΔͺŠH˘~°‰Ωõ
Hõ$+≤ KÕâß~Ú. PÜ«∂ áêsìÅ „ѨÉÏè =O, â◊HΘ H˘xfl „áêO`åʼnõΩ Ñ¨iq∞`«"∞≥ #ÿ ѨÊ\˜H©
JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨=∞㨺ÅÃÑ· JdÅ ÉèÏ~°`« „áêuѨkHõ# „Ѩ[efl ã¨g∞HõiOKå~Ú. WHõ
118 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
HÍO„ÔQãπ q+¨Ü∂« xH˘¿ãÎ Jk ^ÕâO◊ Ö’x Jhfl „áêO`åʼnõΩ qã¨iÎ OzÜ«Ú#fl |Å"≥∞#ÿ
ÃÑ^ŒáÌ êsì. áêsìÖ’ JO`«~`æ° « SHõº`«x HÍáê_»QeÆ yOk. ã¨=∂*ÏxH˜ áêÅ<å =º=Ǩ~åʼnõΩ
J#∞ã¨O^è•#Hõ~ΰ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOzOk. ã¨fi`«O„`å#O`«~O° , =∞`«``« fi« áêsìÅ∞, XHõ „ѨH¯õ ‰õΩ
<≥\"ì˜ ÜÕ ∞« |_»_O» `À ÉèÏ~°`~« å[H©Ü∂« ÅÖ’, "Õ∞^ä•=ÙÅÖ’ „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ qÉè[í # ‰õΩÅ,=∞`«
ÉèÏëê „áêuѨkHõ# [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . ~å[H©Ü∞« Ãã^· •úOuHõ „áêuѨkHõ# [iyOk. JѨÊ\˜H˜
Zky# ™ê=∂lHõ „QÆ∂ѨÙÅ∞, =~åæÅ∞ |∂~°∞"˚ åÅ∞, HÍi‡Hõ =~°Oæ , "Õ∞^ä•=ÙÅ∞, ™êfi`«O„`åºxH˜
=ÚO^Œ∞, ™êfi`«ºO„`åº#O`«~O° *ÏfÜ«∞ ^è$Œ HõÊ^èOŒ Hõey *ÏfÜ«∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `« H˘~°‰Ωõ Hõ$+≤
KÕâß~°∞.Pq~°ƒqù ã¨∞#Î fl =~°æ K≥`· #« ºO`À XHõ"Ñ·≥ Ù¨ HÍi‡Hõ ã¨OѶ∂¨ Å∞, H˜™ê<£ ã¨ÉÅíè ∞ =∞~À"≥Ñ· Ù¨
"å}˜[º áêi„âßq∞Hõ ã¨Oã¨(÷ ZѶSπ ã≤ãS≤ ) JO`«QÍ Ñ¶∞¨ ~°¬} Ѩ_‰» Ωõ O_®<Õ JOwHÍ~åxH˜
~åQÆeQÍ~Ú. *ÏfÜ«∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `«‰Ωõ qѶ∂¨ `«O HõeyOKÕ =~åæxH˜ QÍh, =~°æ ã¨Oã¨Å÷ ‰õΩ
QÍh ÉèÏ~°`« ã¨=∂*OÖ’ U ÃãHõ<Δ £ q^èÜ Õ ∞« `«QÍ ÖË^∞Œ .
*Ïu x~å‡}OÖ’ *Ïf ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `«Ö’ <åºÜ«∞Hõ`fi« áê„`« – Jk ѨxKÕ¿ã q^è•#O
KåÖÏ =ÚMº"≥∞#ÿ k. *ÏfÜ≥∂^躌 =∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ *Ïu „ѨÜ∂≥ [<åÅ s`åº PÖ’zOKå~°∞.
*Ïf ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `«‰Ωõ x|^Œ∞Öú ·ˇ L<åfl~°∞. D x|^Œ`ú « „Ѩ[Å P"≥∂^ŒO á⁄OkOk. JO`ÕHÍHõ
[=Ǩ~üÖÏÖò <≥„Ǩï, ã¨~åÌ~ü Ѩ>ÖË ò, =∞øÖÏ<å P*Ï^£, ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£ ÖÏO\˜ ™êfi`«O„`«º
ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ „Ѩ=ÚY <åÜ«∞‰õΩÅ∞. U XHõ¯ „áêO`«O, ÉèÏ+¨, =∞`«O, ‰õΩÅO`À =∞"Õ∞HõO
HÍÖË^∞Œ . Wk [Ü«∞„ѨHÍ+π<å~åÜ«∞} *ˇÑ≤ Hõ$ѨÖÏh, ~å"£∞ =∞<ÀǨÏ~ü Ö’Ç≤ÏÜ«∂,
âߺ"£∞„Ѩ™ê^£ =ÚYs˚ , a\˜ ~°}^Õ",Õ J[Üü∞Ѷ∞¨ ’+π ÖÏO\˜ „Ѩ=ÚY „ѨuѨHΔõ <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ
=iÎã∞¨ OÎ k.
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ ~å[H©Ü∂« Å`À k@ìÅ∞– J^蕺ܫ∞O 3Ö’
q=iOz#@∞¡ ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ áÈ~å@ HÍÅOÖ’ HÍO„ÔQãπ qq^èŒ ~å[H©Ü∞«
Ãã^· •úOuHõ ^èÀ~°}∞Å#∞ Hõeã≤ Hõ@∞ìQÍ LOK«QeÆ yOk. nx##∞ã¨iOz 1947 `«~∞° "å`«
^•^•Ñ¨Ù ѨÓiÎ ~å[H©Ü∞« PkèHºõ `« L#flѨÊ\˜H,˜ „ѨuѨHΔõ áêsìÅ`À Jã¨=∞‡u „QÆ∂ѨÙÅ`À
ã¨=∂^è•#Ѩ_\» ÏxH˜ ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜ ã≤^ÑúŒ _¨ Oç k. ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ ™êO㨯 $uHõ
JOâßÅ q+¨Ü∂« ÅÖ’ KåÖÏ ã¨∞xfl`«OQÍ =º=ǨÏiOzOk. Ç≤ÏO㨉Ωõ f„=OQÍ ã¨ÊOkã¨∂<Î Õ
„Ѩ[Å =∞^Œ`ú ∞« `À JÇ≤ÏO㨠Ѩ^`ÌŒ ∞« Å ^•fi~å XuÎ_ç `≥zÛ# _ç=∂O_»Ã¡ Ñ· ™ê#∞‰õÄÅOQÍ
ã¨ÊOkOzOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ Ç≤ÏOã¨#∞ q_»<å_»@O`À "åiH˜
#K«Û*ˇÑʨ _®xH˜ ã¨~∞° Éú Ï@∞H˜ Wëêìxfl „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. H˘O`«HÍÅO `«~∞° "å`« ‰õ=¸ºxã¨∞ì
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 119
 áêsì`À ã¨Ç¨ W`«~° ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ∞ ™ê=∂lHõ Ѷ¨∞~°¬}Å#∞ Ѩi+¨¯iOKÕO^Œ∞‰õΩ
Ѩ^*Œ ÏÅOÖ’ `Õ_®Å∞#flѨÊ\˜H© J"Õ Ñ¨^`úŒ ∞« Å∞ q^è•<åÅ∞ J=ÅOaOKå~Ú.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ãã#· ºO, ѨiáêÅ<å ¿ã=Å∞ ‰õÄ_® *ÏfÜ«∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `« xi‡OKÕO^Œ∞‰õΩ
^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ ®¤~Ú. 1947 `«~∞° "å`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ™· ê÷~ÚÖ’ S.Z.Zãπ, S.Ñ≤.Zãπ W`«~°
ˆHO„^Œ™ê÷~ÚÖ’ L^ÀºQÆ∞Å xÜ«∂=∞HõO H˘~°‰õΩ <Õ+¨#Öò J_ç‡x„¿ãì\ ˜"£ ã¨sfiãπx
Jaè=$kú Ѩ~z° Ok. D xÜ«∂=∞HÍÅ∞ Jxfl ÉèÏ+¨Å‰õΩ K≥Ok# Jxfl „áêO`åÅ #∞O_ç
‰õΩÅ, =∞`åʼnõΩ Jf`«OQÍ =ºH˜QÎ `Æ « „ѨuÉèí „Ñ¨uáêkHõ# [iQÍ~Ú. D ¿ã=Å∞ JdÅ
ÉèÏ~°`« ã¨fiÉèÏ=O Hõey#q. ZOÑ≤HÔ #· JkèHÍ~°∞ʼnõΩ L=∞‡_ç tHõ}Δ W=fi|_çOk. "å~°∞
Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ q^èÜ Õ Ú« Å∞QÍ LO\Ï~°∞. "åiH˜ Ѩ^À#fl`«∞Å∞ HõeÊOKÕ JkèHÍ~°O,
tH˜OΔ KÕ JkèHÍ~°O Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `åfixˆH LO@∞Ok. Hˆ O„^Œ ã¨sfiã¨∞Å∞, ~åR ã¨sfiã¨∞Å∞
=∞øeHõOQÍ ~å[H©Ü∞Õ `«~O° QÍ LO_ç ZxflHõÅ ^•fi~å JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# „ѨÉ∞íè `åfixH˜
q^èÜ Õ ∞« `«QÍ LO\Ï~Ú. JÖψQ Ãã#· ºO ‰õÄ_® *ÏfÜ«∞ â◊H.Θ ^•xÖ’x JkèHÍ~°∞Å∞ W`«~°
„âı}∞Å∞ ^ÕâO◊ Ö’x Jxfl „áêO`åÅ#∞Oz xÜ«∞q∞OK«|_»`å~°∞.
ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ q^è•#O, *ÏfÜ«∞ =∂Ô~¯@∞¡ , ã¨=∂Kå~° ~°"å}ÏÅ Je¡HÅõ ∞
1947 `«~∞° "å`« =∞iO`«QÍ UH©H$õ `«O KÕÜ∞« |_®¤~Ú. áêi„âßq∞Hõ Jaè=$kú ‰õÄ_®
*ÏfÜ«∞ ™ê÷~ÚÖ’ Jaè=$kú Ѩ~K° |« _çOk. P#Hõ@Åì ∞, L‰õΩ¯ Hõ~‡° QÍ~åÅ∞, Z~°∞=ÙÅ∞,
L`«ÊuÎ Hˆ O„^•Å∞, ã≤"∞≥ O@∞ á¶êºHõsì Å∞, ÉèÏs Ü«∞O„`«Ñi¨ „â◊=∞Å∞ q^Œ∞º`«∞ÊuÎ Hˆ O„^•Å∞
Jhfl ‰õÄ_® *ÏfÜ«∞ Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ *ÏfÜ«∞"≥∞Hÿ ºõ `«‰Ωõ ã¨OHˆ `åÅ∞ JÜ«∂º~Ú.
[=Ǩ˙~ü ÖÏÖò <≥„Ǩï W`«~° <åÜ«∞‰õΩÅ∞ *ÏfÜ«∞ ã¨=∞„QÆ`‰« Ωõ Pi÷HÍaè=$kú
J=ã¨~=° ∞x QÆ∞iÎOKå~°∞. =∞#O 26= J^蕺ܫ∞OÖ’ QÆ=∞xOK«É’ÜÕ∞ q^èOŒ QÍ ã¨fi`«O„`«ºO
™êkèOz# "≥O@<Õ „ѨÉ∞íè `«fiO „Ѩ}ÏoHÍ ã¨OѶ∂¨ xfl (áê¡xOQ∑ Hõq∞+¨<)£ xÜ«∞q∞Oz
„Ѩ}ÏoHÍ |^Œ"ú ∞≥ #ÿ Pi÷HÍaè=$kúH˜ K«∞~°∞HÔ #· K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ Oì˜ k. „ѨÉ∞íè `«fiO „Ѩ}ÏoHÍ
ã¨OѶ∞¨ O „áêOfÜ«∞ Pi÷Hõ =º`庙êÅxfl JO`«"Ú≥ OkOK«_O» Ö’ q[Ü«∞=O`«O HÍÖËHõ
áÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜ qq^èŒ ~å„ëêìÅ =∞^躌 Pi÷Hõ =#~°∞Å#∞ ѨOÑ≤}© KÕÜ∞« _»OÖ’ Jã¨=∂#`«#∞
`˘ÅyOKå~Ú. Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO ~å„ëêìÅ`Àã¨~∞° ‰÷ Ωõ É’ÜÕ∞ Ѩ^uúŒ x áê\˜OzOk. Ѷe¨ `«OQÍ
H˘O`« ã¨}∞QÆ∞_»∞, W|ƒO^Œ∞Å∞ L#flѨÊ\˜H˜ ~å„ëêìÖÖ’, „áêO`åÅÖ’ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO
q=HõΔ K«∂ѨÙ`«∞O^Œ<Õ P~ÀѨ}Å∞ ÖË=Ù.
120 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 *ÏfÜ«∞ ã¨=∞„QÆ`‰« Ωõ ™ê=∂lHõ <åºÜ«∂xfl Pi÷Hõ ã¨=∂#`«x ÃÑOá⁄OkOKÕ
q^è•<åÅ∞ J=ã¨~O° . J}QÍi# „Ѩ[Å „ѨÜ∂≥ [<åÅ H˘~°‰Ωõ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O ‰õÄ_®
*Ïu x~å‡} „Hõ=∂xfl ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ =∂~°∞ÊÅ`À J#∞ã¨O^è•#O KÕã≤Ok.
™êfi`«O„`å#O`«~O° *Ïu ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `«x JOK«<å "Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ Jq U "Õ∞~°‰Ωõ „Ѩ[Å rq`åÅ#∞
„ѨÉÏè q`«O KÕãO≤ k. J<Õk w@∞~å~ÚQÍ LOk. ™êfi`«O„`«ºO Pi÷HÍaè=$kú ~å[H©Ü∞«
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO „Hõ=∂Å`À Hˆ =ÅO =∞^躌 `«~Q° uÆ , ÃÑ· `«~Q° uÆ „Ѩ[Å∞ =∂„`«"∞Õ HÍHõ
"≥Ú`«OÎ ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å∞ „ѨÜ∂≥ [<åÅ#∞ á⁄O^•e.
‰õΩÅO,=∞`«O,ÃãH±û „ѨuáêkHõÅ∞QÍ q=HõΔ áê\˜OK«~å^ŒO@∂ xˆ~ÌtOz
~å*ϺOQÆO ™ê=∂lHõ =º`庙êxfl `«yOæ KÕO^Œ∞‰õΩ Ñ¨Ù<åk "ÕãO≤ k. ã¨=∂[OÖ’x J}QÍi#
ÃãHõ#Δ ‰¡ Ωõ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O KÕã#≤ "åQÍÌ<åxfl J#∞ã¨iOz ~å*ϺOQÆO Ã+_»∂ºÖò¤ ‰õΩÖÏʼnõΩ,
Ã+_»∂ºÖò¤ `≥QÅÆ ‰õΩ, q^•º ã¨Oã¨Å÷ Ö’ Láêkè HõÅÊ#Ö’ K«@ì ã¨ÉÅíè Ö’ i[ˆ~fi+¨#∞¡ HõeÊOzOk.
1947 `«~∞° "å`« J<ÕHõ ã¨O㨯~°}Å∞, ã¨OHˆ =Δ ∞K«\ÏìÅ∞ KÕÜ∞« |_®¤~Ú. Éè∂í ™êfi=∞º q^è•#O
~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« |_çOk. XHõ "Õ∞~°‰Ωõ Éè∂í ѨOѨHOõ [iyOk. Jã¨Ê $â◊º`« <Õ~O° QÍ „ѨH\õ 㘠∂¨ Î
K«@Oì KÕÜ∞« |_çOk. ^Œ∞~°^$Œ +¨=ì âß`«∞Î "å~°ã`¨ fi« OQÍ ã¨O„Hõq∞OKÕ ‰õΩÅ=º=ã¨H÷ ˜ =ºuˆ~HõOQÍ
áÈ~å@O [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . Ѷe¨ `«OQÍ XHõ "≥Ñ· Ù¨ ‰õΩÅq=Hõ`Δ ,« J}z"Õ`« H˘#™êQÍ~Ú. =∞~À"≥Ñ· Ù¨
ZxflHõÅ∞, W`«~° ~å[H©Ü∞« „ѨÜ∂≥ [<åÅ H˘~°‰Ωõ ‰õΩÅ`«`fi« O, ‰õΩÅ ã¨OѶ∞¨ @#Å∞ ÃÑiQÍ~Ú.
1950 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí Ö’<Õ ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°} L^Œº=∂Å∞ "≥#∞HõÑ@¨ ∞ìÑ\¨ Ïì~Ú. ‰õΩÅO,
=∞`«O, ÉèÏ+¨, „áêO`«O Pi÷Hõ Jã¨=∂#`«Å „ѨuáêkHõÅ∞QÍ ™ê=∂lHõ J}z"Õ`,«
™ê=∂lHõ q=HõΔ`«, ^ÀÑ≤_ôÅ `˘ÅyOѨÙ, *ÏfÜ«∞ ã¨=∞„QÆ`å HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’
<å=∞=∂„`«=∞Ü«∂º~Ú.
"≥Ú^Œ\ ˜ #∞Oz *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Ãã‰õΩºÅi[<åH˜ Hõ@∞ì|_ç L<åfl~°∞.
^Õâ◊ qÉè[í #`À K≥Å~ˆ y# ã¨OѶ∞¨ ~°¬}ʼnõΩ "≥~=° ‰õΩO_® *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ Ãã‰õΩºÅ~ü ^Œ$HõÊ^è•xH˜
^Œ$_èO» QÍ xÅ|_®¤~∞° . =∞`« Ç≤ÏOã¨Ñ@¨ ¡ "≥∞`«Hõ "≥Y· i J=ÅOaOK«Ö^Ë ∞Œ . "≥Ú`«OÎ g∞^Œ
=∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ "≥∞<ÿ åi\©Å‰õΩ ~°H}Δõ HõeÊOK«QeÆ QÍ~°∞.
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ q^ÕâßOQÆ q^è•#O SHõº`åâ◊HQΘ Í Ñ¨xKÕãO≤ k. Jb#q^è•#O,
=Åã¨"å^Œ =ºuˆ~Hõ`,« „ѨÑO¨ K« „ѨMϺ`« =ºH˜QÎ Í <≥„Ǩï Ü≥ÚHõ¯ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ™ê÷~Ú –
^Õâ◊ "åºÑ¨OÎ QÍ áêsìÅ`À ã¨O|O^èOŒ ÖˉΩõ O_® Jxfl ÃãHõ#Δ ¡ „Ѩ*ÏhHõOÖ’ *ÏuѨ@¡ Q“~°=
ÉèÏ"åxfl ÃÑOKå~Ú.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 121
 ã¨fi`«O„`«O ™êkèOz# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ SHõº`« J`«º=ã¨~O° . qq^èŒ q^èÜ Õ ∞« `«efl
qb#O KÕÜ∞« _»O ‰õÄ_® J`«º=ã¨~° ã¨=∞¿ãº. SHõº`«x ÃÑOKÕ =ӺǨʼnõΩ Z`«∞QÎ _Æ Å»
J=∞Å∞‰õΩ H˘O`« =º=kè J=ã¨~=° ∞~ÚOk. HÍx „Ѩ[Å∞ `˘O^Œ~° Ѩ_∞» `«∞<åfl~°∞. "≥O@<Õ
Ѷe¨ `åÅ∞ HÀ~°∞`«∞<åfl~°∞. Ѷ∞¨ ~°¬}ʼnõΩ J=HÍâ◊"∞≥ ‰õΩ¯=. J<≥H· ºõ `« ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞O^Œx, ^ÕâO◊
=ÚHõ¯Å∞ K≥H¯õ Å=Ù`«∞O^Œx ѨijʼnõΩÅ∞ *’㨺O K≥áêÊ~°∞. D J^蕺ܫ∞OÖ’x `«~∞° "åu
ÃãHõ<Δ Ö£ ’ `«~∞° "å`« J^蕺ܫ∞OÖ’#∞ Ѷ∞¨ ~°¬}Å#∞ ã¨$+≤Oì z# "≥q· ^蕺xH˜ ã¨O|OkèOz#
H˘xfl JOâßÅ#∞, D q"å^•Å Ѩiëê¯~åxH˜ J=ÅOaOK«=Åã≤# Ѩ^uúŒ x QÆ∞iOz
J^躌 Ü«∞#O KÕ^•ÌO.
ÉèÏëê ã¨=∞㨺
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ "≥Ú^Œ\ ˜ 20 ã¨O=`«û~åÅÖ’ ÉèÏëê ã¨=∞㨺
„Ѩ[efl qÉèlí OKÕ ã¨=∞㨺QÍ LOk. ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ ~å[H©Ü∞« ™êOã¨$¯uHõ SHõº`« „Ѩ=∂^ŒOÖ’
Ѩ_Oç ^Œx KåÅ =∞Ok ÉèÜ í ∂« O^Àà◊#ʼnõΩ QÆ∞~°Ü∂« º~°∞. „Ѩ[Å "åi ÉèÏ+¨x „¿Ñq∞™êÎ~∞° .
Jk ã¨O㨯 $uÖ’ JqzÛù#flÉèÏQÆO.
Jxfl ã¨=∂*ÏÅÖ’ ÉèÏëêѨ~°"≥∞ÿ# QÆ∞iÎOѨ٠|Å"≥∞ÿ# â◊H˜ÎQÍ =ÙO@∞Ok.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÖÏO\˜ |Ǩïà◊ ÉèÏ+¨Å∞QÆÅ ^ÕâßxH˜ Wk WOHÍ Z‰õΩ¯=QÍ =iÎã∞¨ OÎ k. ÉèÏëê
Ѩ~"° ∞≥ #ÿ "≥q· ^躌 O Jx"å~°ºOQÍ q^Œº, Pi÷HÍaè=$kú, Láêkè W`«~° Pi÷Hõ P=HÍâßÅ∞,
~å[H©Ü∂« kèHÍ~åxH˜ „Ѩ"âÕ ◊ ™œÅÉèºí O ÖÏO\˜ |Å"≥∞#ÿ ~å[H©Ü∞« PÖ’K«#ʼnõΩ ^•i
fã¨∞OÎ k.
ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆO WOw¡+μ¨ , ã¨O㨯 $`«O`À áê@∞ 16 ÃÑ^ŒÌ ÉèÏ+¨efl QÆ∞iÎOzOk.
JO`ÕQÍHõ `≥QÅÆ „Ѩ[Å∞, W`«~∞° Å∞ =∂\Ï¡_Õ eѨÙÅ∞ =Ù#fl, ÖËx ÉèÏ+¨Å∞ Jã¨OMϺHõO.
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ D ÉèÏ+¨ÅxflO\˜x HõÅQÆeÑ≤ XˆH XHõ ÉèÏ+¨x ~°∂á⁄OkOK«^ÅŒ K«
ÖË^∞Œ . XHõ ÉèÏ+¨ W`«~° ÉèÏ+¨efl J}z"ÕÜ∞« \Ïxfl J#∞=∞uOK«^ÅŒ K«Ö^Ë ∞Œ . „Ѩ*Ï™êfi=∞º
~å[H©Ü«∂ÅÖ’ Wk J™ê^茺O ‰õÄ_® HÍ|\˜ì KÕÜ«∞=Åã≤Ok P |Ǩïà◊ ÉèÏ+¨efl
JOwHõiOz, Ѷ∞¨ ~°¬}ÏÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ U~°Ê_»‰Ωõ O_® K«∂_»_O» U~°Ê_ç#ѨÊ\˜Hˆ Jq
Z‰õΩ¯= HÍÅO H˘#™êQƉΩõ O_® K«∂_»_O» .
ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ "≥q· ^躌 O =Å# *ÏfÜ«∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `«‰Ωõ Z^Œ∞~°Ü∞Õ º ã¨=∞㨺 ~Ô O_»∞
~°∂áêÅ∞ fã¨∞H˘O@∞Ok. g\˜x ~Ô O_»∞ "Õ~ˆ fi~°∞ ji¬HÅõ „H˜O^Œ K«iÛ^•ÌO 1) JkèHÍ~°
ÉèÏëê q"å^ŒO
122 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
2) ÉèÏëê Ñ„ Ü
¨ Ú« HõÎ ~å„ëêìÅ U~åÊ@∞
JkèHÍ~° ÉèÏëê
JkèHÍ~° ÉèÏëê q"å^ŒO Ç≤ÏOn =ºuˆ~Hõ ~°∂ѨO fã¨∞H˘#_»O =Å# KåÖÏ
f„==∞~ÚOk. ^ÕâO◊ Ö’ Ç≤ÏOn =∂\Ï¡_Õ „áêO`åÅ∞, Ç≤ÏOn =∂\Ï¡_x» „áêO`åÅ =∞^躌
Ѷ∞¨ ~°¬} ã¨$+≤Oì KÕ ^èÀ~°}˜ „Ѩ|eOk. q"å^ŒO *ÏfÜ«∞ ÉèÏëê ã¨=∞㨺ÃÑ· HÍ^Œ∞. JO>Ë
H˘O`«HÍÅO `«~∞° "å`« ÉèÏ~°fÜ«ÚÅO^Œ~∞° XHõ ÉèÏ+¨#∞ P"≥∂kOKåÅx, ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞`å
QÆ∞iÎOѨÙH˜ XHõ *ÏfÜ«∞ÉèÏ+¨ J=ã¨~O° J<Õ PÖ’K«# *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x J`«ºkèHõ
"≥∞*Ïi\©KÕ QÆ`O« Ö’<Õ u~°ã¯¨ iOK«|_çOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ |Ǩï ÉèÏ+¨Å ^ÕâO◊ . Jk
JÖψQ H˘#™êQÍe. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O `«# Ãã^· •úOuHõ ~å[H©Ü∞« HÍ~°ºHõÖÏáêefl qq^èŒ
„áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨ÅÖ’ x~°fiÇ≤ÏOzOk. L#fl`« q^Œº, ѨiáêÅ#, HÀ~°∞ì =º=Ǩ~åÅ∞ Jxfl
‰õÄ_® WOw¡+μ¨ x `˘ÅyOz =∂`«$ ÉèÏ+¨ =∂^躌 =∞OQÍ [~°QÍÅ#flk *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O
_ç=∂O_£. D Jaè„áêÜ«∂xfl 1937Ö’ <≥„Ǩ˙ WÖÏ ã¨Ê+¨Oì KÕâß_»∞. '=∞# Q˘Ñ¨Ê
„áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨Å∞ ã¨OѨ^fiŒ O`«"∞≥ #ÿ "å~°ã`¨ fi« O QÆ`« „áêp# ÉèÏ+¨Å∞, „Ѩu „áêOfÜ«∞
ÉèÏ+¨ ÅHõÖΔ Ïk „Ѩ[Å∞ =∂\Ï¡_Õ ÉèÏ+¨, „Ѩu ÉèÏ+¨ ™ê^è•~°} „Ѩ[Å L#fl`« =~åæÅ
rq`«O`À ã¨O㨯 $u`À PÖ’K«#Å`À QÍ_èO» QÍ ÃÑ#"Õã∞¨ H˘#fl ÉèÏ+¨. ™ê^è•~°} „Ѩ[Å∞,
=∂`«$ ÉèÏëê =∂^躌 =∞O ^•fi~å<Õ q^•ºÑ¨~O° QÍ ™êO㨯 $uHõOQÍ Jaè=$kú
K≥O^ŒQÅÆ ∞QÆ∞`å~°∞. HÍ|\˜ì =∞#O „áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨Å‰õΩ J`«ºkèHõ „áê^è•#º`«xzÛ =∞#
HÍ~°ºHõÖÏáêefl "å\˜ ^•fi~å ™êyOK«_O» Jx"å~°ºO..... HÍ|\˜ì =∞# q^•ºq^è•#O
„Ѩ*Ï HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ Jxfl „áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨Å ^•fi~å<Õ [~°QÍe.
=∞# ~å*ϺOQÆ x~å‡`«Å∞ =∞# ÃÑ^ŒÌ ÉèÏ+¨efl 'ÉèÏ~°fÜ«∞ ÉèÏ+¨Å∞QÍ— ÖËHõ
ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ ÉèÏëêÅ∞QÍ JOwHõiOK«_O» `À *ÏfÜ«∞ ÉèÏëê ã¨=∞㨺 Ѩi+¨¯iOѨ|_çOk.
HÍx ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ JkèHÍ~° HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ Jxfl ÉèÏ+¨ÅÖ’ ™êyOK«_O» ™ê^躌 Ѩ_^» ∞Œ .
Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO áêÅ<å =º=Ǩ~åÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_®xH˜ ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ`À ã¨O|O^è•Å∞
Hõey =ÙO_»\ÏxH˜ XHõ L=∞‡_ç ÉèÏ+¨ J=ã¨~O° Jk U ÉèÏ+¨? ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ JkèHÍ~°
ÉèÏ+¨QÍ J#∞ã¨O^è•#O ÉèÏ+¨QÍ Uk =ÙO_®e? JO^Œ∞‰õΩ WOw¡+μ¨ , Ç≤ÏOnÅ∞ K«~Û° ‰õΩ
=KåÛ~Ú. D Ô~O_çO\˜Ö’ ^Õxx ZOÑ≤Hõ KÕÜ«∂Åx ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü f„=OQÍ
K«iÛOzOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 123
 HÍx "åã¨=Î OQÍ D ZOÑ≤Hõ ‰õÄ_® ã¨fi`«O„`åxH˜ =ÚO^Õ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞
<åÜ«∞Hõ`fi« O KÕãO≤ k. ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ JdÅ ÉèÏ~°`« =∂^躌 =∞OQÍ WOw¡+μ¨
H˘#™êQƉÄõ _»^xŒ <åÜ«∞Hõ`fi« O qâ◊fiã≤OzOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ „ѨÑO¨ K« ÉèÏ+¨QÍ WOw¡+μ¨
qÅ∞=#∞ Jaè#Okã¨∂<Î Õ QÍOnèr 'q^Õj ÉèÏ+¨Ö’ „Ѩ[Å "Õ∞^è㌠∞¨ û qáêÊ~°^∞Œ , ã¨O㨯 $u
"≥ÚQÆæ `˘_»Q^Æ ∞Œ — Jx ã¨Ê+¨Oì KÕâß_»∞. 1920ÅÖ’ QÍOnèr 'WOw¡+μ¨ JO`«~å˚fÜ«∞
"å}˜[º ÉèÏ+¨, ^Ò`«ºhu ÉèÏ+¨, ™êÇ≤Ï`«º xkè Hõey# ÉèÏ+¨, áêâßÛ`«º PÖ’K«#efl,
ã¨O㨯 $ux ѨiK«Ü∞« O KÕã#≤ ÉèÏ+¨— Jx WOw¡+μ¨ QÆ∞iOz KåÅ Q˘Ñ¨ÊQÍ K≥áêÊ~°∞. HÍx
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ WOw¡+μ¨ "åi`À =∞#‰õΩ QÆÅ Jã¨=∂# ã¨O|O^è•Å HÍ~°}OQÍ Jk
Jã¨ÇϨ ["≥∞#ÿ Hõ$„u=∞"≥∞#ÿ ™ê÷<åxfl P„Hõq∞OzO^Œx QÍOnèr "åkOKå~°∞. WOHÍ WOw¡+μ¨
'*Ïu â◊HxΘ Ñ‘eÛOk. ™ê^è•~°} „Ѩ[Å =Å¡ q=ÚY`« HõeyOzOk. ™ê^è•~°} „Ѩ[Å
#∞O_ç ^Œ∂~°O KÕãO≤ k—. q^•º=O`«∞Öˇ#· ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ q^Õj =∂^躌 =∞O =jHõ~}°
=∂Ü«∂*ÏÅO #∞O_ç ZO`« `«fi~°QÍ |Ü«∞@ Ѩ_`ç Õ Jk "åiH˜ ÉèÏ~°`« „Ѩ[ʼnõΩ JO`«
=∞Ozk. 1946Ö’ QÍOnèr WÖÏ „"åâß_»∞. ''WOw¡+μ¨ ÉèÏ+¨ ^•x ã¨fi™ê÷#OÖ’ Jk
LO>Ë <Õ#∞ Jaè=∂x™êÎ#∞. HÍx `«#‰õΩ K≥O^Œx ™ê÷<åxfl ÖÏH˘¯x P„Hõq∞¿ãÎ ^•xH˜
<Õ#∞ f„="≥∞#ÿ =ºuˆ~H˜x. WOw¡+μ¨ D<å_»∞ xã¨ûO^ÕÇϨ OQÍ „ѨÑO¨ K« ÉèÏ+¨. HÍ|\ì̃
~Ô O_»= SzÛùHõ ÉèÏ+¨QÍ ^•xH˜ ™ê÷#O W™êÎ#∞.—— <≥„Ǩ˙ 1937Ö’ 'ÉèÏëê ã¨=∞㨺ÃÑ·
„"åã≤# "åºã¨OÖ’#∞, ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü K«~Û° ÅÖ’#∞ W"Õ Jaè„áêÜ«∂efl =ºHõOÎ KÕâß~°∞.
JkèHÍ~° ÉèÏ+¨ÖHË õ J#∞ã¨O^è•# ÉèÏ+¨ ™ê÷~Úx HÀ~°∞`«∞#fl Ç≤ÏOn ÖËHõ Ç≤ÏO^Œ∞™ê÷h
*ÏfÜ«∞ áÈ~å@HÍÅOÖ’ „Ѩ`ºÕ H˜Oz „Ѩ*Ï ã¨g∞Hõ~}° ^ŒâÖ◊ ’ =ÚMº áê„`« x~°fiÇ≤ÏOzOk.
Ç≤ÏOn Z‰õΩ¯= „áêO`åÅÖ’ =∂\Ï¡_Õ ÉèÏ+¨ QÆ#∞Hõ Ç≤ÏOn =∂\Ï¡_x» „áêO`« <åÜ«∞‰õΩÅ∞
‰õÄ_® Ç≤ÏOnx JOwHõiOKå~°∞. Ö’Hõ =∂#ºuÅH± QÍOnèr, ã≤. ~å[QÀáêÖÏKåi,
ã¨∞ÉèÏ+π É’ãπ, ã¨~åÌ~ü Ѩ>ÖË ò – Ç≤ÏOnx |ÅѨiz# =ÚY∞ºÅÖ’ H˘O^Œ~∞° . HÍO„ÔQãπ
ã¨^㌠∞¨ ûÅÖ’, ~å[H©Ü∞« HÍ~°ºHõÖÏáêÅÖ’ HÍO„ÔQãπ WOw¡+μ¨ ™ê÷#OÖ’ Ç≤ÏOnx ÖËHõ
„áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨efl „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\˜ìOk. 1925Ö’ HÍO„ÔQãπ `«# x|O^èŒ<å=ox WÖÏ
=∂~°∞ÛH˘#flk. ''HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ gÖˇ·#O`« =~°‰õΩ Ç≤ÏO^Œ∂™ê÷hÖ’
x~°fiÇ≤ÏOѨ|_»`å~Ú. =HõÎ Ç≤ÏO^Œ∂™êÎh =∂\Ï¡_»ÖËHõ áÈ~Ú#ѨÙÊ_»∞ QÍx ÖËHõ
J=ã¨~°"≥∞ÿ#ѨÙÊ_»∞ QÍx WOw¡+¨μx QÍx =∞ˆ~ W`«~° „áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨xQÍx
LѨÜ∂≥ yOK«=K«∞Û. HÍO„ÔQãπ „áêOfÜ«∞ Hõq∞\© HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ ã¨O|Okè`« „áêOfÜ«∞
124 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ÉèÏ+¨ÖÖ’ x~°fiÇ≤ÏOKåe. Ç≤ÏO^Œ∞™ê÷hx ‰õÄ_® LѨÜ≥∂yOK«=K«∞Û.—— *ÏfÜ«∞
UHÍaè„áêÜ«∂xfl „ѨuѶe¨ ã¨∂Î 1928Ö’ <≥„Ǩ˙ iáÈ~°∞ì ^Õ=<åQÆi eÑ≤Ö’ ÖËHõ L~°∂eÌ Ñ≤Ö’
„"åÜ«∞^Œy# Ç≤ÏO^Œ∂™êÎh ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ L=∞‡_ç ÉèÏ+¨QÍ LO_®Åx x~å÷iOzOk. WOw¡+μ¨
‰õÄ_® H˘O`«HÍÅO áê@∞ H˘#™êQÍÅx K≥ÑÊ≤ Ok. ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å*ϺOQÆO
‰õÄ_® Ç≤ÏO^Œ∂™êÎhH˜ |^Œ∞Å∞QÍ Ç≤ÏOn J<Õ =∂~°∞Ê`À J=∞Å∞Ѩ~K° =« Åã≤ =zÛOk.
~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`Öü ’ ~Ô O_»∞ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· f„="≥∞#ÿ K«~Û° [iyOk. WOw¡+μ¨ ™ê÷#OÖ’
Ç≤ÏOn LO_®ÖÏ ÖËHõ Ç≤ÏO^Œ∂™êÎh LO_®ÖÏ? D =∂~°∞Ê ZO`«HÍÅ =º=kè ֒ѨÅ
[~°QÍe?
JkèHÍ~° ÉèÏëê ã¨=∞㨺 ~å[H©~¸Hõ~}° KÕÜ∞« |_»_O» `À K«~Û° Ö’¡ KåÖÏ f„="≥∞#ÿ
qÉè^Ë •Å∞ =ºHõ=Î ∞Ü«∂º~Ú. Ç≤ÏOn ÖËHõ Ç≤ÏO^Œ∂™êÎh ã¨=∞㨺 `«fi~°Ö’<Õ Ñ¨i+¨¯iOK«|_çOk.
QÍOnè, <≥„Ǩ˙ – W^Œ~Ì ∂° ^Õ=<åQÆi ÖËHõ L~°∂Ì eÑ≤Ö’ =ÙO_Õ Ç≤ÏO^Œ∞™êÎhH˜ =∞^ŒuÌ KåÛ~°∞.
Ç≤ÏOn =∞^Œ`Ì ∞« ^•~°∞Å∞ qÉèkË Oz#ѨÊ\˜H© QÍOnè <≥„Ǩ˙ Jaè„áêÜ«∂xfl JOwHõiOKÕO^Œ∞‰õΩ
ã¨#fl^Œ∞Åú Ü«∂º~°∞. HÍx ^Õâ◊ qÉè[í # „ѨH\õ O˜ K«|_»QÍ<Õ L~°∂Ì =Úã≤O¡ Å ÉèÏ+¨ Jx áêH˜™êÎ<£
ÉèÏ+¨Ü∞« x áêH˜™êÎ<£ =∞^Œ`Ì ∞« ^•~°∞Å∞ „ѨKå~åÅ∞ ™êyOK«_O» `À Ç≤ÏOn ÉèÏëêaè=∂#∞Å
"≥Y· i =∂iOk. Ç≤ÏOn g~åaè=∂#∞Å∞ L~°∂ÃÌ Ñ· "Õ~åÊ@∞‰õΩ ã¨OHˆ `«=∞<Õ =Ú„^Œ "Õâß~°∞.
^Õ= <åQÆ~e° Ñ≤Ö’x Ç≤ÏOnx *ÏfÜ«∞ ÉèÏ+¨QÍ KÕÜ∂« Åx _ç=∂O_£ KÕâß~°∞. D _ç=∂O_»∞
HÍO„ÔQãπ áêsìx xÅ∞=Ù<å peÛOk. <≥„Ǩ˙, P*Ï^£. Ç≤ÏO^Œ∂™ê÷h H˘~°‰Ωõ áÈ~å_ç#ѨÊ\˜H˜
HÍO„ÔQãπ Öˇl¿ã\¡ "˜ £ áêsì 78–77 F@¡`À Ç≤ÏOnH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ x~°Ü ‚ ∞« O KÕãO≤ k.
Ç≤ÏOn g~åaè=∂#∞Å∞ ‰õÄ_® ~årH˜ ~åHõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . Ç≤ÏOnx *ÏfÜ«∞ ÉèÏ+¨QÍ QÍHõ
JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ JOwHõiOKå~°∞.
WOw¡+μ¨ #∞O_ç Ç≤ÏOnH˜ =∂~°∞ÊH˜ ã¨O|OkèOz# HÍÅ =º=kè ã¨=∞㨺 Ç≤ÏOn–
Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° „áêO`åÅ =∞^躌 qÉè[í # `≥zÛOk. Ç≤ÏOn „áêO`åÅ „Ѩux^è∞Œ Å∞ Ç≤ÏOnx
"≥O@<Õ JkèHÍ~°ÉÏè +¨QÍ „ѨH\õ O˜ KåÅ<åfl~°∞. HÍx Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° „áêO`åÅ „Ѩux^è∞Œ Å∞
x~°=kèHõOQÍ HÍHõáÈ~Ú<å WOw¡+¨μx KåÖÏ HÍÅO =~°‰õΩ H˘#™êyOKåÅ<åfl~°∞.
Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ U~°Ê_»#∞#fl áê~°¡"≥∞O@∞ Ç≤ÏOnx JkèHÍ~°ÉèÏ+¨QÍ „ѨHõ\ ˜OKÕ =~°‰õΩ
Ü«∞^ä•`«^•ä ã≤u÷ H˘#™êQÍÅx HÀ~å~°∞. <≥„Ǩ˙ Ç≤ÏOnx JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
J#∞‰õÄÅOQÍ L<åfl_»∞. J^Œ#Ѩ٠JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ WOw¡+¨μ H˘#™êyOѨÙH˜ ‰õÄ_®
J#∞‰õÄÅOQÍ L<åfl_»∞. WOw¡+¨μ #∞O_ç Ç≤ÏOnH˜ =∂~°∞Ê <≥=∞‡kQÍ „Hõ=∞OQÍ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 125
[~°QÍÅ<åfl_»∞. ã¨=∞HÍb# „ѨÑO¨ K«OÖ’ WOw¡+μ¨ LѨÜ∂≥ QÍxfl QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x
^•xx „áÈ`«ûÇ≤ÏOKåÅ<åfl_»∞.
ÉèÏ~°`« „Ѩ[ÅÖ’x "≥∞*Ïi\© HÍHõáÈ~Ú<å J`«ºkè‰Ωõ Å∞ =∂\Ï¡_Õ ÉèÏ+¨ Ç≤ÏOn.
L`«~Î ° ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ɡOQÍÅ∞#∞Oz ѨO*Ï|∞ =~°‰Ωõ JÖψQ =∞ǨÏ~åR, QÆ∞[~å`üÅÖ’x
Ѩ@}ì „Ñ¨[Å∞ J~°O÷ KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ ÉèÏ+¨. HÍx XHõ ™êÇ≤Ï`«º ÉèÏ+¨QÍ Ãã#· ∞û ~å[H©Ü∂« Å
ÉèÏ+¨QÍ Ç≤ÏOn W`«~° ÉèÏ+¨Å HõO>Ë `«‰õΩ¯= Jaè=$kú K≥Ok# ÉèÏ+¨x q=∞~°≈‰õΩÅ
Jaè„áêÜ«∞O. Ç≤ÏOnx JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ KÕ¿ãÎ Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° „áêO`åÅ "å~°∞ „Ѩ`ºÕ H˜Oz
^ŒH˜Δ} ÉèÏ~°`«^Õâ◊O q^Œº, Pi÷Hõ ~°OQÍÅÖ’ „ѨÉèí∞`«fi, „ѨÉèí∞`«fi~°OQÆ L^ÀºQÍÅÖ’
"≥#∞Hõ|_»∞`«∞O^Œx PO^Àà◊#. Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° „áêO`åÅÃÑ· Ç≤ÏOnx ~°∞^Œ_Ì O» =Å# Ç≤ÏOn
„áêO`åÅ Pi÷H,õ ~å[H©Ü∞« ™ê=∂lHõ ™êO㨯 $uHõ PkèÑ`¨ åºxH˜ ^•i fã¨∞OÎ ^Œx PO^Àà◊#.
~å*ϺOQÆ x~å‡`«Å∞ |Ǩï ÉèÏ+¨Å∞ QÆÅ ^ÕâO◊ <åÜ«∞‰õΩÅ∞QÍ XHõ ÉèÏëê
„áêO`åxfl q㨇iOK«‰Äõ _»^xŒ , q㨇iOKå~°<Õ ÉèÏ=O HõeyOK«_O» QÍx KÕÜ∞« ‰õÄ_»^xŒ
„QÆÇÏ≤ OKå~°∞. XHõ ~år ‰õΩ^Œ~Û° |_çOk. JO`«~å˚fÜ«∞ JOÔHÅ`À ^Õ=<åQÆi eÑ≤QÅÆ
Ç≤ÏOn JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ ~å*ϺOQÆO J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. 1965 =~°‰Ωõ WOw¡+μ¨
JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. Ç≤ÏOn ^ŒâÅ◊ "åsQÍ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_»∞`«∞Ok. 1965
`«~∞° "å`«. Jk ѨÓiÎ JkèHÍ~° ÉèÏ+¨ J=Ù`«∞Ok. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ 1965 `«~∞° "å`« ‰õÄ_®
„Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ „ѨÜ∂≥ [<åÅ s`åº WOw¡+μ¨ H˜ J=HÍâ◊O HõeÊOKÕ JkèHÍ~°O áê~°"¡ ∞≥ O@∞H˜
LO@∞Ok. Ç≤ÏOn qã¨~Î }° x Jaè=$kúx ÃÑOá⁄OkOKÕ ÉÏ^躌 `« ~å*ϺOQÆO „ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ·
ÃÑ\˜Oì k. nx Jaè=$kúx ã¨g∞H˜OΔ KÕO^Œ∞‰õΩ Hõq∞+¨<x£ , *Ï~ÚO\ò Hõq∞\© PѶπ áê~°"¡ ∞≥ O@∞x
xÜ«∞q∞OKÕ JkèHÍ~°O HõeÊOzOk. Ü«¸xÜ«∞<£ JkèHÍ~° ÉèÏ+¨ qq^èŒ ~å„ëêìÅ =∞^躌
JÖψQ Hˆ O„^•xH˜ ~å„ëêìʼnõΩ =∞^躌 J#∞ã¨O^è•# ÉèÏ+¨QÍ Ñ¨xKÕã∞¨ OÎ k. ~åR âßã¨#
ã¨ÉÅíè ∞ JkèHÍ~° ÉèÏ+¨x ~åR ™ê÷~ÚÖ’ x~°~‚ ÚOKåe.
^Õâ◊ "åºÑ¨OÎ QÍ HÍO„ÔQãπ JkèHÍ~°OÖ’ L#flѨÊ\˜H˜ ~å*ϺOQÆO xˆ~tÌ Oz#
ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ JOâßÅ J=∞Å∞ Hõ+`ì¨ ~« =° ∞~ÚOk. Ç≤ÏOn ѨÓiÎ JkèHÍ~° ÉèÏ+¨ HÍÉ’`«∞O^Œ<Õ
JOâßxfl Z=~°∂ ã¨"åÅ∞ KÕÜ∞« #ѨÊ\˜H˜ HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ ã¨=∞㨺 =∞i [\˜Å=∞~ÚOk.
~å*ϺOQÆ x~å‡`«Å∞ 1965 <å\˜H˜ Ç≤ÏOn ã¨=∞~°‰÷ Ωõ Å∞ Ç≤ÏOn |ÅÇ‘Ï#`«efl
JkèQqÆ ∞™êÎ~x° , Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° „áêO`åÅ „Ѩ[Å qâßfi™êxfl K«∂~°Q˘O\Ï~°x PtOKå~°∞.
126 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
JO`ÕQÍHõ "ÕQOÆ QÍ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl q^•º"åºÑ≤`Î À Ç≤ÏOn ‰õÄ_® qã¨iÎ ã¨∞OÎ ^Œx, Ç≤ÏOnH˜
„ѨuѶ∞¨ @# „Hõ=∞OQÍ |ÅÇ‘Ï#Ѩ_ç J^Œ$â◊º=∞=Ù`«∞O^Œx PtOK«@O [iyOk. HÍx
KåÖÏ <≥=∞‡kQÍ [iy# q^•º"åºÑ≤Î „Ѩu ‰õÄÅ „ѨÉÏè =O K«∂Ñ≤Ok.
JO`ÕQÍHõ JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ Ç≤ÏOn q[Ü«∂=HÍâßefl Ç≤ÏOn„Ѩuáê^Œ‰Ωõ ÖË
áê_»∞ KÕâß~°∞. Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° „áêO`åÅ "åi JOwHÍ~åxfl á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ „Hõ=∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ
<≥=∞‡kÜ≥ÿ∞# #K«Û*ˇ¿ÑÊ q∞`«"å^Œ "≥·Yi J=ÅOaOK«_®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ Ç≤ÏOn
g~åaè=∂#∞Å∞ „ѨÉ∞íè `«fi K«~º° Å ^•fi~å |Å=O`«OQÍ ~°∞^Œ_Ì ®xH˜ „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. "åi
Jq∞`åã¨HΘ =ºuˆ~Hõ L^Œº=∂xfl „¿Ñ~ˆ Ñ≤OzOk. 1959Ö’ <≥„Ǩ˙ áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ K≥ÑÊ≤ #@∞¡
"åi J`«∞º`«ûHõ`« "åi "≥Y· i ''<å‰õΩ z~å‰õΩ HõeyOz#>Ë¡ W`«~∞° ʼnõΩ z~å‰õΩ HõeyOzOk——
Ç≤ÏOnÖ’ ™ê=∂lHõ âß„™êÎÅ, q*Ï˝# âß„™êÎÅ ~°K«#Å∞ "≥Å∞=_»ÖË^Œ∞.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1950ÅÖ’ ™êÇ≤Ï`«ºÑ¨~°"≥∞ÿ# Ѩ„uHõÅ∞QÍHõ q^•ºq+¨Ü«∞Hõ Ѩ„uHõÅ∞
„ѨK∞« iOѨ|_»Ö^Ë ∞Œ . L#fl`« q^Œº, Ѩ„uHõÅ∞, W`«~° ~°OQÍÅÖ’ Ç≤ÏOnx „ѨÜ∂≥ [#Hõ~"° ∞≥ #ÿ
=∂^Œº=∞OQÍ Jaè=$kú Ѩ~K° _« ®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Ç≤ÏOnx ѨÓiÎ JkèHÍ~°
ÉèÏ+¨x KÕÜ∞« _»O Ѩ@¡ Pã¨HΘ K«∂áê~°∞.
Ç≤ÏOn „ѨKå~°‰Ωõ Å∞ qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ P^Œ~} ° á⁄O^Õ ™ê^è•~°} ™ê÷~Ú ÉèÏ+¨x
Jaè=$kú Ѩ~K° \« ÏxH˜ ÖËHõ Ç≤ÏOn „áêO`åÅÖ’ WOHÍ ^ÕâO◊ Ö’x ѨÅ∞ „áêO`åÅÖ’
„Ѩ[Å∞ =∂\Ï¡_,Õ „"å¿ã =º=ǨiHõ ÉèÏ+¨‰Ωõ „ѨKå~°O W=fi\ÏxH˜ |^Œ∞Å∞QÍ q^Õj
„ѨÉÏè "åʼnõΩ ^Œ∂~°OQÍ =ÙOKåÅx, ÉèÏ+¨ Ü≥ÚHõ¯ Ѩq„`«`x« HÍáê_Õ ¿Ñ~°∞`À, ™ê^è•~°}OQÍ
JO^ŒiH˜ J~°=÷ ∞ÜÕ∞º =∂@Å ™ê÷#OÖ’ H˘`«QÎ Í ã¨$+≤Oì K«|_ç#, H˘kÌ=∞OkˆH J~°=÷ ∞ÜÕ∞º
=∂@efl „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\Ïì~∞° . Ç≤ÏOn =∂\Ï¡_x» "å~°∞ (ÖËHõ Ç≤ÏOn =∂\Ï¡_"Õ å~°∞ ‰õÄ_®) D
H˘`«Î ÉèÏ+¨x J~°O÷ KÕã∞¨ H˘#_»O <Õ~∞° ÛH˘#_»O Hõ+`ì¨ ~« =° ∞~ÚOk. Ç≤ÏOnx „ѨKå~°O
KÕÜ∞« @OÖ’ =ÚMº áê„`« x~°fiÇ≤ÏOK«=Åã≤# PeO_çÜ∂« ~ˆ _çÜ∂≥ Ç≤ÏOn "å~°eÎ fl
ã¨O㨯 $`«=∞Ü«∞O KÕã≤ „â’`«efl Ç≤ÏOn "å~°eÎ fl q#‰õΩO_® KÕãO≤ k. Ç≤ÏOnÖ’ =Hõ,Î
~°K«~Ú`« J~Ú# <≥„Ǩ˙, Ç≤ÏOnÖ’H˜ J#∞=kOѨ|_ç „Ñ¨™ê~°O KÕÜ«∞|_ç# `«#
LѨ<庙êÅ#∞ `å<Õ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀÖËHáõ È`«∞<åfl#x 1958Ö’ Ѷ~≤ åº^Œ∞ KÕâß_»∞. HÍx
Ç≤ÏOn Ѩiâ◊√^Œ"ú å^Œ∞Å∞ "≥∞`«|Î _»Ö^Ë ∞Œ . Ç≤ÏOn "å~°eÎ fl ã¨~à° `◊ ~« O° KÕ¿ã Jhfl „ѨÜ∞« `åflÅ∞
J_»∞‰¤ Ωõ <åfl~°∞. D "≥Y· i KåÖÏ =∞Okx Ç≤ÏOn =ºuˆ~Hõ „âı}∞Ö’¡H˜ KÕiÛOk. HÍx
<≥„Ǩ˙, W`«~° <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Ç≤ÏOnx JkèHÍ~° ÉèÏ+¨ KÕÜ∞« _»O Ѩ@¡ x|^Œ∞ÖÌ ·ˇ L<åfl~°∞.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 127
WOw¡+μ¨ J^躌 Ü«∞#O „á⁄`«ûÇ≤ÏOK«^yŒ # ^≥#· ѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ WOw¡+μ¨
HõÅHÍÅO H˘#™êQƉÄõ _»^<Œ åfl~°∞. *ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`« JÖψQ Pi÷Hõ ~å[H©Ü∂« aè=$kú „ѨÜ∂≥ [<åÅ
s`åº Ç≤ÏOnx JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ =∂~°Û_®xH˜ xiú+Hì¨ ÍŠѨiq∞ux qkèOK«‰Äõ _»^xŒ ,
Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° „áêO`åÅ „Ѩ[Å P"≥∂^ŒO ÅaèOKÕ=~°‰Ωõ "Õz K«∂_»@O J=ã¨~=° ∞x
QÆ∞iÎOKå~°∞. Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~∞° Å∞ ‰õÄ_® "≥∞`«|Î _»\ÏxH˜ ã≤^OúŒ QÍ ÖË~∞° . HÍÅO`À áê@∞
"åi Ç≤ÏOn =ºuˆ~Hõ`« ÃÑiyOk.
1956–60 HÍÅOÖ’ JkèHÍ~° ÉèÏëê ã¨=∞㨺ÃÑ· f„="≥∞#ÿ qÉè^Ë •Å∞ ÃÑÅ∞¡aHÍ~Ú.
1955Ö’ xÜ«∞q∞OK«|_ç# JkèHÍ~° ÉèÏëê Hõq∞+¨<£ `«# iáÈ~°∞ìx 1956Ö’
ã¨=∞iÊOzOk. Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO Ü≥ÚHõ¯ qq^èŒ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ WOw¡+μ¨ H˜ |^Œ∞Å∞QÍ
Ç≤ÏOnx „Hõ=∞|^ŒOú QÍ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ÏìÅx, 1965 <å\˜H˜ Hõ@∞ìk@ì"∞≥ #ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ fã¨∞H˘x
~å"åÅx Hõq∞+¨<£ ã≤áê¶ ~°∞û KÕãO≤ k. HÍx Hõq∞+¨<Ö£ ’x ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖò, `«q∞à◊<å_»∞‰õΩ
K≥Ok# W^Œ~Ì ∞° ã¨É∞íè ºÅ∞ – „á⁄ÃÑ㶠~¨ ü ã¨∞h`ü‰Ωõ =∂~ü Kè@« s˚, ã¨∞|ƒ~å=∞<£Å∞ Hõq∞+¨<£
ã¨É∞íè ºÅ∞ Ç≤ÏOn J#∞‰õÄÅ "≥ÚQÆ∞Öæ ’ =Ù<åfl~°x P~ÀÑ≤OKå~°∞. JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ WOw¡+μ¨
H˘#™êQÍÅ<åfl~°∞. qѨs`«"∞Õ =∞O>Ë ã¨fi`«O„`åxH˜ =ÚO^Œ∞ Kè@« s˚ ɡOQÍÅ∞Ö’ Ç≤ÏOn
„ѨKåi}˜ ã¨Éíè HÍ~°º x~°fiǨωõΩ_»∞. Hõq∞+¨<£ iáÈ~°∞xì áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ÃãÊ+¨Öò *Ï~ÚO@∞
Hõq∞\© ã¨g∞H˜OΔ zOk. *Ï~ÚO\ò Hõq∞\© ã≤áê¶ ~°∞ûefl J=∞Å∞ [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ „ÃÑã≤_O≥ @∞
1960 U„Ñ≤ÖòÖ’ P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕâß_»∞. ^•xÖ’ 1965 `«~∞° "å`« Ç≤ÏOn JkèHÍ~°
ÉèÏ+¨QÍ LO@∞O^Œx WOw¡+μ¨ ã¨ÇϨ JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ H˘#™êQÆ∞`«∞O^Œx ã¨Ê+¨Oì KÕâß_»∞.
H˘O`«HÍÅO `«~∞° "å`« Ü«¸xÜ«∞<£ ѨaH¡ ± Hõq∞+¨<£ ѨsHõÅΔ ‰õΩ Ç≤ÏOn „Ѩ`åº=∂flÜ«∞
=∂^茺=∞=∞=Ù`«∞Ok. HÍx „Ѩã¨∞Î`åxH˜ =∂„`«O Ç≤ÏOn J~°›`« HõeÊOKÕ ã¨Éˇ˚‰õΩìQÍ
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_»∞`«∞Ok. „ÃÑã≤_O≥ @∞ P^Õâß#fl#∞ã¨iOz Ç≤ÏOnx „á⁄`«ûÇ≤ÏOK«_®xH˜ Hˆ O„^Œ
„ѨÉ∞íè `«fiO KåÖÏ K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ Oì˜ k. ÃãO„@Öò Ç≤ÏOn _≥~Ô· Hõ~ˆì \ò#∞ ™ê÷ÑO≤ zOk. Ç≤ÏOn
ѨÙã¨HÎ ÍÅ, Ç≤ÏOnÖ’H˜ J#∞=kOz# ѨÙã¨HÎ ÍÅ „ѨK∞« ~°} KÕÑ\¨ Oì˜ k. Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fi
L^ÀºQÆ∞ʼnõΩ Ç≤ÏOnÖ’ x~°ƒO^èŒ tHõ}Δ WÑ≤ÊOzOk. K«\ÏìxH˜ ã¨O|OkèOz ÃÑ^ŒÌ „QÆO^è•efl
Ç≤ÏOnÖ’H˜ J#∞=kOѨ*ãË ,≤ HÀ~°∞Åì Ö’ "å\˜ LѨÜ∂≥ QÍxfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk.
D K«~º° Å∞ Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° „áêO`åÅÖ’ „QÆ∂ѨÙÅÖ’ J#∞=∂<åxfl P`«∞~°`x«
ÃÑOKå~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ „Ѩ=ÚY ÉèÏëê"Õ`.Ϋ Ç≤ÏOn „ѨKå~° „áÈ`åûǨωõΩ_»∞ „á⁄ÃÑ㶠~¨ ü
ã¨∞x`ü ‰õΩ=∂~ü Kè@« s˚ JkèHÍ~° ÉèÏëê Hõq∞+¨<£ iáÈ~°∞Hì ˜ ѨOÑ≤# Jã¨=∞‡u Ѩ„`«OÖ’
128 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 Hõq∞+¨<£ ^Œ$HõÊ^èOŒ '`«H}Δõ "Õ∞ QÍHõ KåÖÏ HÍÅO =~°‰Ωõ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄O^Õ Ç≤ÏOn
=∂\Ï¡_Õ "åi „ѨÜ≥∂[<åÖË—#x ã¨Ê+¨ìO KÕâß_»∞. JÖψQ 1958 =∂iÛÖ’ ^ŒH˜Δ}
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Ç≤ÏOn „ѨKåi}˜ ã¨Éíè =∂r „ÃÑã≤_O≥ \ò ã≤.~å[QÀáêÖÏKåi 'Ç≤ÏOn
„ѨKå~°‰Ωõ ʼnõΩ WOw¡+μ¨ ZO`« q^Õj ÉèÏëÈ Ç≤ÏOn =∂\Ï¡_x» "åiH˜ Ç≤ÏOn JO`Õ q^Õj
ÉèÏ+¨h ã¨Ê+¨ìO KÕâß_»∞. =∞~À"≥·Ñ¨Ù W~°∞=Ù~°∞ „Ѩ=ÚY Ç≤ÏOn ÉèÏëêaè=∂#∞Å∞
ѨÙ~°∞ëÈ`«"Î ∞£ ^•ãπ \ÏO_»<,£ ¿ã~îü QÀqO^£ ^•ãπ *Ï~ÚO\ò áê~°"¡ ∞≥ O@s Hõq∞\© WOw¡+μ¨ ‰õΩ
J#∞‰õÄÅOQÍ =º=ǨÏiOzO^Œx P~ÀÑ≤OKå~°∞. ~å*ϺOQÆOÖ’ xˆ~tú Oz# q^èOŒ QÍ
WOw¡+μ¨ x `˘ÅyOK«_O» Ö’ `å`åû~°O [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx KåÖÏ =∞Ok Ç≤ÏOn <åÜ«∞‰õΩÅ∞
<≥„Ǩ˙x, q^•º =∞O„u =∞øÖÏ<å J|∞Öò HõÖÏO P*Ï^£x ^Œ∞Ü«∞º|\Ïì~∞° . ~å*ϺOQÆOÖ’
xˆ~tú Oz# Ç≤ÏOnÖ’H˜ =∂~°∞Ê QÆ_∞» =Ùx HõzÛù`O« QÍ J=∞Å∞ [~°áêÅx Ѩ@∞ì|\Ïì~∞° .
JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ WOw¡+μ¨ ™ê÷#OÖ’ Ç≤ÏOnx `«H}Δõ "Õ∞ J=∞Å∞ [~°áêÅx 1957Ö’
_®Hõ~ì ü Ö’Ç≤ÏÜ«∂ ã¨OÜ«ÚHõÎ ™È+¨eã¨∞ì áêsì, [#ã¨OѶ∞π „áê~°OaèOz# ã¨=∞~°jÅ L^Œº=∞O
~Ô O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ áê@∞ H˘#™êyOk. Ö’Ç≤ÏÜ«∂ J#∞K«~∞° Å∞ qã¨Î $`«OQÍ J=∞Å∞
[iÑ≤# PO^Àà◊<å Ѩ^`úŒ ∞« ÅÖ’ XHõ\ ˜ ëêѨÙÅ W`«~° ã¨Ö÷ ÏÖ’¡x Ãã<· £ É’~°∞Ť #∞ K≥iÑ≤
"ÕÜ∞« @O.
áêÅ<å =º=Ǩ~åÅÃÑ· JkèHÍ~° ÉèÏëê ã¨=∞㨺 HõeyOK«#∞#fl „Ѩ=∂^•xfl
QÆ∞iÎOz# HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`fi« O Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° „áêO`åÅ W|ƒO^Œ∞efl QÆ=∞#OÖ’H˜ fã¨∞H˘x
ã¨=∞㨺 Ѩ@¡ *Ï„QÆ`QΫ Í =º=ǨÏiOzOk. ~år H˘~°‰Ωõ „ѨÜ∞« uflOzOk. JkèHÍ~° ÉèÏ+¨
^ÕâO◊ Ö’x U „áêO`«O ÃÑ<· <·≥ å |Å=O`«OQÍ ~°∞^Œ|Ì _»^xŒ , Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° „Ѩ[Å PHÍOHõeΔ fl
QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x Ç≤ÏOn =∂~°∞ÊH˜ =º=kè x~°~‚ ÚOK«|_»∞`«∞O^Œx <≥„Ǩ˙ KåÖÏ™ê~°∞¡
ã¨Ê+¨Oì KÕâß~°∞. D JOâ◊OÖ’ <≥„Ǩ˙ „Ѩ*Ï ™È+¨eã¨∞ì áêsì (Ñ≤ZãπÑ)≤ ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì
áêsì (ã≤ÑS≤ ) <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =∞^Œ`Ì ∞« xKåÛ~°∞. Ñ≤.Zãπ.Ñ≤ . Ç≤ÏOn f„="å^•xfl q=∞i≈OzOk.
'ÉèÏ~°`«^Õâ◊O =O\˜ |Ǩï ÉèÏ+¨Å∞ QÆÅ ^Õâ◊OÖ’ ^Õâ◊ SHõº`«‰õΩ f„="≥∞ÿ# #ëêìxfl
HõeyOK«=K«∞Û—#x PO^Àà◊# =ºHõOÎ KÕãO≤ k.
<≥„Ǩ˙ 1959 PQÆã¨∞ì 7# áê~°¡"≥∞O\òÖ’ =ÚYº"≥∞ÿ# „ѨHõ@# KÕâß_»∞.
Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° „Ѩ[Å ÉèÜ
í ∂« O^Àà◊#efl `«yOæ KÕO^Œ∞‰õΩ xiÌ+"ì¨ ∞≥ #ÿ Ǩg∞ WKåÛ_»∞. ''„Ѩ[Å∞
HÀi#O`« HÍÅO WOw¡+μ¨ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ ÉèÏ+¨QÍ LO@∞Ok. x~°Ü ‚ ∞« O Ç≤ÏOn „Ѩ[Å∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 129
QÍHõ Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° „Ѩ[Å∞ KÕ™êÎ~∞° .—— 'Ç≤ÏOn <Õ~∞° ÛHÀ"åÅx HÀ~°∞H˘#HõáÈ`Õ <Õ~∞° ÛHÀHõO_ç—
Jx ^ŒH}Δ˜ ÉèÏ~°`« „Ѩ[ʼnõΩ K≥áêÊ_»∞. D Ǩg∞<Õ 1959 ÃãÃÑOì |~°∞ 4# <≥„Ǩ˙
áê~°"¡ ∞≥ O\òÖ’ ѨÙ#~°∞^•…\ O˜ Kå_»∞.
JO`«~`æ° « áêsì XuÎ_∞» Å∞, WO_çÜ∂« – K≥<· å Ü«Ú^ŒOú HÍ~°}OQÍ H˘O`«
PÅ㨺"≥∞ÿ#ѨÊ\˜H˜ <≥„Ǩ˙ Ǩg∞Å ##∞ã¨iOz 1963Ö’ JkèHÍ~° ÉèÏëê K«@ìO
KÕÜ∞« |_çOk. 1965 `«~∞° "å`« WOw¡+μ¨ LѨÜ∂≥ QÆOÃÑ· ~å*ϺOQÆO qkèOz# x|O^è#Œ x
`˘ÅyOK«_O» K«@Oì Ü≥ÚHõ¯ ÅHõΔ º=∞x <≥„Ǩ˙ „ѨH\õ O˜ Kå_»∞. HÍx Ǩg∞Å#∞ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ
Ѩ^*Œ ÏÅO`À K«@Oì Ö’ =ºHõOÎ KÕÜ∞« HõáÈ=_»O =Å# „ѨÜ∂≥ [#O ѨÓiÎQÍ ã≤kOú K«Ö^Ë ∞Œ .
K«@ìOÖ’ 'Ç≤ÏOn`À áê@∞ WOw¡+¨μ ÉèÏ+¨ LѨÜ≥∂QÆO H˘#™êyOK«|_»=K«∞Û#∞.—
Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° „QÆ∂ѨÙÅ∞ K«@Oì Ö’x Ѩ^*Œ ÏÖÏxfl q=∞i≈OKå~°∞. "å~°∞ ^•xx K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ
Ǩg∞QÍ ÉèÏqOK«Ö^Ë ∞Œ . WOHÍ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ Ѩ^*Œ ÏÅ=∞=ã¨~=° ∞<åfl~°∞. HÍ~°}O <≥„Ǩ˙x
#=∞‡HõáÈ=_»O HÍ^Œ∞. Ç≤ÏOn<åÜ«∞‰õΩÅ #∞O_ç ‰õÄ_® XuÎ_ç ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞O_»_O» `À <≥„Ǩ˙
`«~∞° "å`« Ǩg∞H˜ U QÆu Ѩ_∞» `«∞O^À#x PO^Àà◊# K≥O^•~°∞.1964 E<£Ö’ <≥„Ǩ˙
=∞~°}O˜ K«_O» `À PO^Àà◊# ÃÑiyOk. ^•xH˜ `À_»∞ qq^èŒ =∞O„u`«fiâßYÅ∞ ~å#∞#fl
ã¨O=`«û~°OÖ’ Ç≤ÏOnx JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ =∂~°Û\ÏxH˜ K«~º° Å∞ KÕÑ@¨ =ì Åã≤OkQÍ ã¨~∞° ¯ ºÅ~°∞¡
*Ïs KÕâß~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO ~å„ëêìÅ`À [i¿Ñ L`«~Î ° „Ѩ`∞« º`«~Î åÅ∞
Ç≤ÏOnÖ’ [~°áêÅx P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕÜ∞« |_®¤~Ú. Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° ~å„ëêìʼnõΩ WOw¡+μ¨
J#∞"å^ŒO ‰õÄ_® [`«Ñ~¨ K° |« _»∞`«∞O^Œx ‰õÄ_® ¿Ñ~˘¯#|_çOk.
<≥„Ǩ˙ "å~°ã∞¨ xQÍ „Ѩ^•è #=∞O„u J~Ú# ÖÏÖò|Ǩï^Œ∂~ü âß„ã≤Î Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~°
„QÆ∂ѨÙÅ Jaè„áêÜ«∂xH˜ JO`« ã¨∞xfl`«OQÍ ã¨ÊOkOK«Ö^Ë ∞Œ . Ç≤ÏOn UÔHH· õ JkèHÍ~° ÉèÏ+¨
J=Ù`«∞O^Œ<Õ ÉèÜ í ∂« xfl áÈQ˘@ì_®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ Ñ¨aH¡ ± ã¨sfiãπ Hõq∞+¨<£ ѨsHõÅΔ Ö’
Ç≤ÏOnx „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ =∂^躌 =∞O Kտ㠄Ѩuáê^Œ# ѨijÅ#Ö’ LO^Œx „ѨH\õ O˜ Kå_»∞.
JO>Ë Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~∞° Å JdÅ ÉèÏ~°`« L^ÀºQÍÅÖ’ WOw¡+π =∂^躌 =∞O ^•fi~å áÈ\©Ö’
=ÙO_»QÆey#ѨÊ\˜H˜ Ç≤ÏOn =∂\Ï¡_Õ "åiH˜ =∂`«$ÉèÏ+¨ HÍ~°}OQÍ ™ê#∞‰õÄÅ`«
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok.
JO^Œ∞‰õΩ x~°ã#¨ QÍ KåÖÏ =∞Ok Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° <åÜ«∞‰õΩÅ∞ JkèHÍ~° ÉèÏëê
ã¨=∞㨺ÃÑ· "åi "≥Y· i =∂~°∞ÛH˘<åfl~°∞. WOw¡+μ¨ ™ê÷#OÖ’ Ç≤ÏOnx JkèHÍ~° ÉèÏ+¨ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
130 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
z=i QÆ_∞» =Ù ÃÑ@ì~å^Œx _ç=∂O_£ KÕÜ∞« _»O „áê~°OaèOKå~°∞. H˘O^Œ~∞° <åÜ«∞‰õΩÅ∞
WOHÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈÜ«∂~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ „^Œq_» =Ú<Õfl„@ Hõ[QÆO, ã≤. ~å[QÀáêÖÏKåi
~å*ϺOQÍxfl ã¨=iOz WOw¡+μ¨ x JkèHÍ~° ÉèÏ+¨ KÕÜ∂« Åx _ç=∂O_£ KÕâß~°∞.
1965 [#=i 26 ã¨g∞Ñ≤OKÕ@ѨÊ\˜H˜ Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° „áêO`åÅ∞, „Ѩ`ºÕ H˜Oz
`«q∞à◊<å_»∞ ÉèÜ í ∂« O^Àà◊#ʼnõΩ QÆ∞~°~Ú Ç≤ÏOn =ºuˆ~Hõ L^Œº=∂xfl „áê~°OaèOzOk.
[#=i 17# _ç.Ü«∞O.ÔH. áêsì =∞„^•ã¨∞ ~å„+¨ì Ç≤ÏOn =ºuˆ~Hõ ã¨^㌠∞¨ û x~°fiÇ≤ÏOz
[#=i 26 ã¨O`åѨ k#OQÍ áê\˜OK«=∞x Ñ≤Å∞Ñ≤zÛOk. JdÅ ÉèÏ~°`« L^ÀºQÍÅÖ’
Ç≤ÏOn „áêO`åÅ HõO>Ë ÉÏQÍ "≥#∞Hõ|_ç áÈ`å=∞x HõÅ`« K≥Ok# q^•º~°∞Å÷ ∞ PO^Àà◊#
x~°fiǨÏ}Ö’ „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xfl `«# Hõ#∞‰õÄÅOQÍ =∞ÅK«∞H˘#_»OÖ’ K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨xKÕâß~°∞.
'Ç≤ÏOn <≥=~ü–WOw¡+μ¨ Z=~ü— x<å^•xH˜ qã¨Î $`« „ѨKå~°q∞KåÛ~°∞. ~å*ϺOQÆ ã¨=~°}
H˘~°‰Ωõ ‰õÄ_® _ç=∂O_£ KÕâß~°∞. q^•º~°∞Å÷ PO^Àà◊# ~å„+¨ì "åºÑ¨Î JâßOuQÍ =∂iOk.
L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ f„=`«x qã¨Î $ux JOK«<å "ÕÜ∞« @OÖ’ qѶŨ "≥∞#ÿ Hˆ O„^Œ, ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`fi« O q^•º~°∞Å÷ `À K«~Û° Å∞ [~°Ñ_¨ ®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ L^Œº=∂xfl J}K«
„ѨÜ∞« uflOzOk. Ѷ„≤ |=i "≥Ú^Œ\ ˜ "å~åÅÖ’ qã¨Î $`«OQÍ K≥Å~ˆ y# Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞, Ç≤ÏOã¨
ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î ~Ô Ö· fiË Å∞, W`«~° Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fi Pã¨∞ÅÎ ∞ q^èfiŒ O™êxH˜ ^•i fâß~Ú. Ç≤ÏOn
=ºuˆ~Hõ ÉèÏ"åÅ∞ qѨs`«OQÍ "åºÑ≤Î K≥O^•~Ú. JkèHÍ~° ÉèÏëê q^è•<åxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
#Å∞QÆ∞~°∞ q^•º~°∞Å÷ `À áê@∞ KåÖÏ=∞Ok Ü«Ú=‰õΩÅ∞ P`å‡Ç¨ïu KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞.ˆHO„^Œ
=∞O„u =~°Oæ #∞O_ç W~°∞=Ù~∞° `«q∞à◊ =∞O„`«∞Å∞ – ã≤.ã¨∞„|=∞}ºO, JňQâ◊<Å£ ∞ ~år<å=∂
KÕâß~°∞. PO^Àà◊# ^•^•Ñ¨Ù ~Ô O_»∞ <≥ÅÅ∞ H˘#™êyOk. á⁄bã¨∞ HÍÅ∞ÊÅÖ’ 60 =∞OkH˜
ÃÑQ· Í K«xáÈÜ«∂~°∞. PO^Àà◊#HÍ~°∞ŠѨ@¡ HõÅ`« K≥Ok# XˆH XHõ Hˆ O„^Œ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
N=∞u WOk~åQÍOnè. JѨÙÊ_»∞ P"≥∞ Hˆ O„^Œ ã¨=∂Kå~° „Ѩ™ê~° âßM =∞O„u. L^Œº=∞O
f„=OQÍ=Ù#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ P"≥∞ =∞„^•ã¨∞ "≥o§Ok. JÅ[_ç Z‰õΩ¯=QÍ =Ù#fl „áêO`åÅÖ’
Ѩ~º° \˜OzOk. L^Œº=∞HÍ~°∞ŠѨ@¡ ™ê#∞Éè∂í u „ѨH\õ O˜ zOk. P q^èOŒ QÍ <≥„Ǩ˙ `«~∞° "å`«
ÉÏ^èÅŒ Ö’ ‰õÄ~°∞‰õΩáÈ~Ú# `«q∞à◊ „Ѩ[Å, ^ŒH}Δ˜ ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å qâßfi™êxfl á⁄Ok#
"≥Ú^Œ\ ˜ L`«~Î ° ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ <åÜ«∞‰õΩ~åÅ∞ N=∞u WOk~åQÍOnè.
[#ã¨OѶ∞π , Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ. Ñ≤ áêsìÅ∞ Ç≤ÏOn „áêO`åÅÖ’ WOw¡+μ¨ =ºuˆ~Hõ
PO^Àà◊# x~°fiÇ≤ÏOK«Ü∞« uflOKå~°∞. HÍx „Ѩ[Å =∞^Œ`Ì ∞« JO`«QÍ ÅaèOK«Ö^Ë ∞Œ .
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 131
 PO^Àà◊#`À Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO =∞„^•ã¨∞ „ѨÉ∞íè `«fiO, HÍO„ÔQãπ áêsì – "≥Y· ~°∞Å#∞
=∂~°∞ÛH˘#Hõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . ^ŒH}Δ˜ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xH˜ `«ÖÁQÍæÅx x~°~‚ ÚOKå~Ú.
q^è•<åxfl =∂~°∞ÛH˘x PO^Àà◊#HÍ~°∞Å „Ѩ^è•# _ç=∂O_»¡#∞ JOwHõiOKåÅx
x~°~‚ ÚOKå~Ú. HÍO„ÔQãπ =i¯OQÆ∞ Hõq∞\© H˘xfl K«~º° efl „ѨH\õ O˜ zOk. Hˆ O„^Œ K«\ÏìxH˜
„áêuѨkHõ# =ÙO_Õk, Ç≤ÏOn L^Œº=∞ q~°=∞}‰õΩ ^•i f¿ãk J~Ú# D K«@Oì KÕÜ∞« _®xfl
1965 ÉèÏ~°`–ü áêH˜™êÎ<£ Ü«Ú^ŒOú H˘O`« "≥#H˜¯ <≥\"ì˜ ãÕ O≤ k. K«@Oì Jã¨O`«$Ñ≤Î ã¨^∞Œ =Ì ∞}˜Qˆ ÖÏ
KÕãO≤ k.
ÖÏÖò|Ǩï^Œ∂~ü âß„ã≤Î 1966 [#=iÖ’ =∞~°}O˜ K«_O» `À WOk~åQÍOnè „Ñ¨^•è #
=∞O„u JÜ«∂º~°∞. P"≥∞ JѨÊ\˜Hˆ ^ŒH}Δ˜ ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å qâßfiã¨O K«∂~°Q˘#_»O`À n~°H… ÍeHõ
ã¨=∞㨺 Ѩiëê¯~åxH˜ z`«âÎ √◊ kú`À ‰õÄ_ç# „ѨÜ∞« `«flO [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx „Ѩ[Å∞ PtOKå~°∞.
W`«~° ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ JOâßÅ∞ [#ã¨OѶ∞π WOw¡+μ¨ =ºuˆ~Hõ f„=`«x `«yOæ K«∞H˘x
"≥∞`«|Î _»@O, 1965 XѨÊO^ŒOÖ’x =∞øeHõ JOâßÅ#∞ Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ.Ñ≤. JOwHÍ~°O
`≥ÅѨ@O.
Pi÷Hõ ã¨=∞㨺Š<≥^∞Œ ~˘¯#flѨÊ\˜H˜ 1967 ZxflHõÅÖ’ áê~°"¡ ∞≥ O\òÖ’ HÍO„ÔQãπ
|ÅÇ‘Ï# Ѩ_#ç ѨÊ\˜H˜ WOk~åQÍOnè 1963 JkèHÍ~° ÉèÏëê K«@ì ã¨=~°} aÅ∞¡x #=O|~°∞
27# „ѨuáêkOKå~°∞. 1967 _çÃãO|~°∞ 16# 205–41 F@¡`À Ö’H±ãɨ íè aÅ∞¡#∞
P"≥∂kOzOk. 1959 ÃãÃÑOì |~°∞Ö’ <≥„Ǩ˙ WzÛ# Ǩg∞ʼnõΩ K«@Oì Jã¨OkQÆ"÷ ∞≥ #ÿ
K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ ~°H}Δõ HõeÊOzOk. Hˆ O„^ŒOÖ’ JkèHÍ~° HÍ~°ºHõÖÏáêʼnõΩ, Hˆ O„^ŒO Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~°
~å„ëêìÅ =∞^茺 ã¨=∂Kå~° ã¨O|O^è•Å‰õΩ Ç≤ÏOn`À áê@∞ WOw¡+¨μx ã¨Ç¨ÏÉèÏ+¨QÍ
LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘#_®xfl Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° ~å„ëêìÅ∞ HÀi#O`«HÍÅO H˘#™êyOK«\ÏxH˜ K«@Oì
J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. x~°=kèHOõ QÍ kfiÉèÏëê q^è•#O P"≥∂kOK«|_çOk. ѨaH¡ ± ã¨sfiãπ
Hõq∞+¨<£ ѨsHõΔÅ∞ Ç≤ÏOn, WOw¡+¨μÅÖ’<Õ QÍHõ Jxfl „áêOfÜ«∞ÉèÏ+¨ÅÖ’ ‰õÄ_®
x~°fiÇ≤ÏOѨ|_®Åx XHõ q^è•# f~å‡<åxfl ‰õÄ_® áê~°"¡ ∞≥ O\ò P"≥∂kOzOk. HÍx
JÉèºí ~°∞Å÷ ‰õΩ Ç≤ÏOnÖ’ ÖËHõ WOw¡+μ¨ Ö’ J^Œ#Ѩ٠Ѩi*Ï˝#O =ÙO_®Åx +¨~`° ∞« qkèOzOk.
~å„ëêìÅ∞ „uÉèÏëê q^è•<åxfl J=∞Å∞ Ѩ~K° åe. nx##∞ã¨iOz Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° ~å„ëêìÅÖ’x
áê~îâ° ßÅÖ’¡ =∂`«$ÉèÏ+¨ Ç≤ÏOn, WOw¡+μ¨ ÖËHõ =∞ˆ~^≥<· å *ÏfÜ«∞ ÉèÏ+¨ É’kèOKåe.
Ç≤ÏOn „áêO`åÅÖ’ Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° ÉèÏ+¨ gÖˇ#· O`«=~°‰Ωõ ^ŒH}Δ˜ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ÉèÏ+¨ É’kèOKåe.
132 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO ÉèÏëê ã¨=∞㨺ÃÑ· 1967 EÖˇÖ· ’ =∞~˘Hõ =ÚYº"≥∞#ÿ K«~º°
KÕÑ\¨ Oì˜ k. 1966 q^•ºHõq∞+¨<£ iáÈ~°∞ì ã≤áê¶ ~°∞ûÅ##∞ã¨iOz Ü«¸x=iû\© ™ê÷~ÚÖ’
Jxfl ã¨É‰˚ˇ Ωõ Åì Ö’ HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ ÉèÏ~°fÜ«∞ ÉèÏ+¨Å∞ q^•º=∂^躌 =∂Å∞ J=Ù`åÜ«∞x „ѨÉ∞íè `«fiO
„ѨH\õ O˜ zOk. =∂~°∞ÊH˜ HÍÅ=º=kèx x~°~‚ ÚOK«∞H˘<Õ J=HÍâ◊O Ü«¸x=iû\©Å‰õΩ =ke
"ÕÜ∞« |_çOk.
Z<Àfl "≥∞eHõÅ∞ =∞Å∞ѨÙÅ∞, Z<Àfl z<åfl ÃÑ^ŒÌ K«~Û° Å∞ PO^Àà◊#Å∞, ~årÅ
`«~∞° "å`« ã¨OH˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ JkèHÍ~°ÉÏè +¨, J#∞ã¨O^è•# ÉèÏ+¨Å ã¨=∞㨺H˜ qã¨Î $`å"≥∂^ŒO á⁄Ok#
Ѩiëê¯~°O ÅaèOzOk. 1967 #∞O_ç D ã¨=∞㨺 ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å*H©Ü∞« ~°OQÆO #∞O_ç
„Hõ=∞OQÍ J^Œ$â◊º=∞~ÚOk. XHõ q"å^•ã¨Ê^Œ"∞≥ #ÿ ã¨=∞㨺x „Ѩ*Ï™êfi=∞ºÜ«Ú`«OQÍ
*ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`«x ÃÑOá⁄OkOKÕ Ñ¨^uÌŒ Ö’ Ѩi+¨¯iOKÕ â◊HΘ ™ê=∞~å÷ºÅ∞ ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∞«
=º=ã¨H÷ ˜ HõÅ=x x~°∂Ñ≤`"« ∞≥ Oÿ k. L„kHõ`Î Å« Ѩ~O° QÍ „Ѩ[efl qÉèlí Oz#, ^Õâ◊ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `«‰Ωõ
Ǩx HõeyOK«QeÆ Qˆ ã¨=∞㨺‰õΩ K«~Û° Å∞ ~år ^•fi~å qã¨Î $`å"≥∂^ŒO á⁄Ok# Ѩiëê¯~°O
Hõ#∞Q˘#|_çOk.
z=iH˜ ÉèÏëê ã¨=∞㨺 =ÚYº"≥∞#ÿ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOK«_O» `À JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ#
_ç.Ü«∞O.ÔH ‰õÄ_® `«q∞à◊<å_»∞Ö’x ~å*H©Ü«∞ "å`å=~°}Ïxfl âßOuOѨKÕÜ«∞_®xH˜
`À_»Ê_çOk.
U ~å[H©Ü∞« ã¨=∞㨺 ‰õÄ_® âßâ◊fi`«OQÍ Ñ¨i+¨¯iOѨ|_»^∞Œ . ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÖÏO\˜
ã¨OH˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ ^ÕâO◊ Ö’ ã¨=∞㨺 Ѩiëê¯~°O XHõ x~°O`«~° „Ѩ„H˜Ü∞« QÍ =ÙO@∞Ok. HÍx
Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° „áêO`åÅÖ’ q^Œº, "å}˜[ºO, @∂i[O, K«Å# z„`åÅ∞, ˆ~_çÜ≥∂,
>ˇeq[<£Å ^•fi~å Ç≤ÏOn "ÕQOÆ QÍ Jaè=$kú K≥O^Œ_O» QÆ=∞<å~°›O. WOw¡+μ¨ k PkèÑ`¨ º« O
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ JkèHÍ~°ÉÏè +¨QÍ Ç≤ÏOn LѨÜ∂≥ QÆO ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ =ÙOk. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
Ç≤ÏOn =∂\Ï¡_Õ „áêO`åÅ`À ã¨Ç¨ ~Ô O_»= ÉèÏ+¨QÍ WOw¡+μ¨ "ÕQOÆ QÍ qã¨iÎ OzOk.
JO^Œ∞‰õΩ Láê^蕺ܫÚÅ∞ =ã¨`∞« Å∞ ZO`« J^è•fi#OQÍ =Ù#flѨÊ\˜H˜ HÍj‡~°∞ #∞O_ç
Hõ<庉õΩ=∂i =~°‰Ωõ ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ Ñ¨Ù@ìQ˘_»∞QÆ∞ÖÏ¡ ѨÙ@∞ìH˘ã¨∞#Î fl „ÃÑ"· \Õ ò WOw¡+μ¨ g∞_çÜ∞« O
ã¨∂¯ÖËû ™êHõΔ ºO. =∂\Ï¡_Õ WOw¡+μ¨ , „"å¿ã WOw¡+μ¨ ™ê÷~Ú Ñ¨_áç È~ÚOk. HÍx WOw¡+μ¨
`≥eã≤# "åi ã¨OYº Z<Àfl ~Ô @∞¡ ÃÑiyOk. WOw¡+μ¨ , Ç≤ÏOn ~Ô O_»∞ J#∞ã¨O^è•# ÉèÏ+¨Å∞QÍ
Jaè=$kú K≥O^Œ=K«∞Û. JkèHÍ~° HÍ~°ºHõÖÏáêÅ ^•fi~å q^Œº ^•fi~å g∞_çÜ∂« ^•fi~å
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 133
„áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨Å∞ qã¨iÎ ã¨∞<Î åfl~Ú Ç≤ÏOn, WOw¡+μ¨ „áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨Å ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ
PÜ«∂ ÉèÏ+¨ÅÖ’ "≥Å∞=_»∞`«∞#fl "å~°Î Ѩ„uHõÖË x^Œ~≈° #O. "åã¨=Î OQÍ WOw¡+μ¨ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
HõÅHÍÅO =∞#QÆÅ∞QÆ∞`«∞O^Œx K≥Ñʨ ÖË=Ú. HÍx ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ QÆÅ "Õ∞^è•=ÙÅ =∞^躌
Ѩ~㰠ʨ ~° ÉèÏ==ºH©HÎ ~õ }
° ÉèÏ+¨QÍ, Öˇ„· |s ÉèÏ+¨QÍ Ü«¸x=iû\©ÅÖ’ ~Ô O_»= ÉèÏ+¨QÍ
WOw¡+μ¨ =ÙO@∞Ok. Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞Ok. WѨÊ\˜ =~°‰Ωõ Ç≤ÏOn P =¸_»∞ áê„`«Å∞
x~°fiÇ≤ÏOK«_O» Ö’ qѶŨ =∞~ÚOk. Ç≤ÏOnx ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ J#∞ã¨O^è•# ÉèÏ+¨QÍ KÕÜ∂« Å<Õ
P^Œ~≈° O JÖψQ =ÙO_çáÈ~ÚOk. HÍx J`«∞º`åûÇ¨Ï Ç≤ÏOn „ѨKå~°‰Ωõ Å∞ Ç≤ÏOn Ѩ@¡
J=ÅOaOz# q^è•#O Ç≤ÏOn ^Õâ"◊ åºÑ¨Î J#∞ã¨O^è•# ÉèÏ+¨ JÜÕ∞º „Hõ=∂xfl ‰õÄ_®
"≥#H˜¯ <≥\ ì˜ "ÕãO≤ k.

134 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 8
*ÏuQÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ UH©Hõ~°}
ÉèÏëê „Ñ¨Ü«ÚHõÎ ~å„ëêìŠѨÙ#ifl~å‡}O
ã¨fi`«O„`åº#O`«~O° *ÏfÜ«∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `« ã¨=∞„QÆ`Å« H˘~°‰Ωõ ÉèÏ+¨Å „áêuѨkHõ#
~å„ëêìŠѨÙ#ifl~å‡}O KÕѨ\ÏìÅ<Õ JOâ◊O =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛOk. ^•^•Ñ¨Ù =O^Œ
ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ ™êy# „a\©+π P„Hõ=∞} HÍÅOÖ’ ~å„ëêìÅ qÉèí[# XHõ Ѩ^äŒHõO
„ѨHÍ~°O H͉õΩO_® Ü«∂^è$Œ zÛùHOõ QÍ [iyOk. ÉèÏëê Ѩ~"° ∞≥ #ÿ ÖËHõ ™êO㨯 $uHõÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ
HõÅ~ÚHõ‰Ωõ „áê^è•#º`« ÖË^∞Œ . K≥ÖÏ¡ K≥^∞Œ ~°∞QÍ =Ù#fl ã¨fi^Õt ã¨O™ê÷<åÅ∞ "≥q· ^蕺xfl
=∞iH˘O`« ÃÑOKå~Ú.
ÉèÏëê ~å„ëêìÅ∞ ѨiáêÅ<å qÉèÏQÍÅ∞QÍ =ÙO_®Å<Õ PHÍOHõΔ „Ѩ|ÅOQÍ
=ÙOk. ÉèÏ+¨H˜ ã¨O㨯 $u`À PKå~° =º=Ǩ~åÅ`À ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^èOŒ =ÙO@∞Ok.
JO`ÕQÍHõ =∂`«$ÉèÏ+¨ =∂^躌 =∞O ^•fi~å =∂„`«"∞Õ "ÕQOÆ QÍ JHõ~Δ å㨺`«, q^•º "åºÑ≤Î
[~°∞QÆ∞`å~Ú. „Ѩ[ʼnõΩ J~°=ú ∞ÜÕ∞º ÉèÏ+¨Ö’ ~å[H©Ü∂« Å∞, ѨiáêÅ# x~°fiÇ≤ÏOz#ѨÙÊ_»∞
=∂„`«"∞Õ ™ê^è•~°} „Ѩ[ʼnõΩ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO J~°=ú O`«O, "åãÎ̈=O J=Ù`«∞Ok. ÉèÏ+¨
„áêuѨkHõ# ~åRO U~åÊ@∞ [~°QHÆ áõ È`Õ q^ŒºH˜ ѨiáêÅ#‰õΩ <åºÜ«∞ HÍ~°ºHõÖÏáêʼnõΩ
=∂`«$ ÉèÏ+¨ =∂^躌 =∞O HÍ*ÏÅ^Œ∞.
D HÍ~°}OQÍ<Õ 1919 `«~∞° "å`« *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ „Ѩ[Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO
ÃÑ~°Q_Æ O» `À HÍO„ÔQãπ =∂`«$ÉèÏ+¨ ^•fi~å ~å*H©Ü∞« ã¨g∞Hõ~} ° KÕÑ\¨ Oì̃ k. 1921Ö’
x|O^è<Œ å=ox ã¨=iOz ÉèÏëê „áêuѨkHõ# „áêOfÜ«∞ âßYefl ѨÙ#ifli‡OzOk.
ÉèÏëê „áêuѨkHõ# ~å„+ì̈ ѨÙ#ifiÉè[í # Ѩ@¡ HÍO„ÔQãπ x|^Œ`ú x« „ѨH\õ O˜ zOk. ǨÏ`«º
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 135
KÕÜ∞« |_»_®xH˜ 5 ~ÀAÅ =ÚO^Œ∞ QÍOnèr peHõÅ∞ `≥KÛÕ ^èÀ~°}∞efl x~°∞`åûǨÏѨ~z°
ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞QÍ ÉèÏqOz ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞QÍ „Ѩ=iÎOK«=∞x „Ѩ[ʼnõΩ L^Àƒkèã¨∂Î<Õ
„áêOfÜ«∞ ÉèÏ+¨Å∞ ѨiѨÓ~°O‚ QÍ Jaè=$kú K≥O^•ÅO>Ë ÉèÏ+¨Å „áêuѨkHõ# ~å„ëêìÅ
ѨÙ#ifiÉè[í # [~°QÍÅx K≥áêÊ_»∞.JO`ÕQÍHõ ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ѨiáêÅ<å ǨÏ^Œ∞eÌ fl
ÉèÏ+¨Å „áêuѨkHõ# x~°~‚ Úã¨∞OÎ ^Œ<kÕ ^•^•Ñ¨Ù JO^Œi P"≥∂^ŒO á⁄Ok# XHõ "åã¨=Î O.
ã¨fi`«O„`«O =zÛ# "≥O@<Õ *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ "Õ~ˆ PÖ’K«#Å∞ =KåÛ~Ú.
JO^Œ∞‰õΩ KåÖÏ HÍ~°}ÏÅ∞ L<åfl~Ú. qÉèí[# KåÖÏ f„="≥∞ÿ#, áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ#
Pi÷HÑõ ~¨ "° ∞≥ #ÿ , ~å[H©Ü∞« Ѩ~"° ∞≥ #ÿ , JãÎ̈=ºãÎ̈`x« ã¨$+≤Oì zOk. Ü«Ú^ŒOú `«~∞° "å`« =zÛ#
ã¨fi`«O„`«O `«#`Àáê@∞ Pi÷H,õ âßOu Éè„í ^Œ`Å« ã¨=∞㨺efl `≥zÛÃÑ\ì̃Ok. JO`ÕQÍHõ
HÍj‡~ü ã¨=∞㨺, áêH˜™êÎ<`£ À Ü«Ú^ŒOú ÖÏO\˜ Ѩiã≤u÷ =zÛ Ñ¨_®¤~Ú. *ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`«x
Ѩ\+˜ Ñì¨ ~¨ K° _« O» `«H}Δõ J`«ºO`« =ÚYº"≥∞#ÿ Hõ~=ΰ ºOQÍ *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞Hõ`fi« O ÉèÏqOzOk.
~å„ëêìŠѨÙ#ifiÉè[í # H˘~°‰Ωõ KÕ¿ã ZÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `«fl"≥∞#ÿ ѨiáêÅ#x Pi÷HÍaè=$kúx
Jã¨=Î ºã¨OÎ KÕÜ∞« =K«∞Û#x, „áêOfÜ«∞ ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ qÉè^Ë •efl f„=`«~O° KÕÜ∞« =K«∞Û#x,
qzÛù#flHõ~° â◊‰õΩÎʼnõΩ T`«q∞=fi=K«∞Û#x, ^Õâ◊ SHõº`«‰õΩ #+¨ìO HõeyOK« =K«∞Û#x
ÉèÏqOzOk. <≥„Ǩ˙ 1947 #=O|~°∞ 27# ÉèÏëê ã¨=∞㨺ÃÑ· =∂\Ï¡_∞» `«∂ WÖÏ
K≥áêÊ_»∞ : '=ÚO^Œ∞ KÕÜ∞« =Åã≤# Ѩ#∞Å∞ =ÚO^Œ∞ KÕÜ∂« e. ^Õâ◊ ~°H} Δõ , ã≤~÷ `° fi« O
`«H}
Δõ ã¨=∞㨺— <≥„Ǩ˙ W`«~° <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ÉèÏëê „Ñ¨ÜÚ« HõÎ ~å„ëêìʼnõΩ x|^Œ∞Öú #·ˇ ѨÊ\˜H˜
ѨÙ#ifiÉèí[#‰õΩ `«‰õΩ¯= „áê^è•#º`« xKåÛ~°∞. D Hõ~°Î"åºxfl H˘xfl ã¨O=`«û~åÅ
`«~∞° "å`«<<·≥ å KÕÑ@ ¨ =ì K«∞Û ##∞H˘<åfl~°∞.
ÉèÏ+¨Å „áêuѨkHõ# ~å„ëêìŠѨÙ#ifiÉèí[# ã¨=∞㨺 ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`üÖ’
„Ѩ™êÎ=#‰õΩ =zÛOk. ÉèÏëê ~å„ëêìÅ P=â◊ºHõ`x« QÆ∞iOz J^躌 Ü«∞#O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
Ѩi+¨`ü [ã≤ìãπ Ü«∞ãπ.ÔH. ^è•~ü <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ 1948Ö’ ÉèÏëê ~å„ëêìÅ Hõq∞+¨<£
xÜ«∞q∞OzOk. JѨÊ\˜ Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’ ÉèÏëê ~å„ëêìÅ qÉè[í # *ÏfÜ«∞ ã¨=∞„QÆ`‰« Ωõ Ǩx,
áêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ W|ƒO^Œ∞efl HõeyOK«=K«∞Û#x ^è•~ü Hõq∞+¨<£ ã¨ÅǨ WzÛOk. Ѷe¨ `«OQÍ
ÉèÏëê „áêuѨkHõ ã¨∂„`åxfl ~å*ϺOQÆOÖ’ KÕ~Û° ~å^Œx ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü x~°~‚ ÚOzOk.
HÍx „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∞O– „Ѩ`ºÕ H˜Oz ^ŒH}Δ̃ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ JO^Œ∞Hõ#∞‰õÄÅOQÍ ÖË^∞Œ .
㨠= ∞㨠º ~å[H© Ü « ∞ OQÍ ã¨ r =OQÍ<Õ =ÙOk. Éè Ï ëê ~å„ëêì e fl HÀˆ ~ "åix
136 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
âßOuOѨ*Ü Ë ∞« _®xH˜ HÍO„ÔQãπ 1948 _çÃãO|~°∞Ö’ ã¨=∞㨺x ‰õΩΔ }‚OQÍ J^躌 Ü«∞#O
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ ã¨~åÌ~Ñü >¨ ÖË ò, HÍO„ÔQãπ „ÃÑã≤_O≥ \ò Ѩ\Ïìaè ã‘`å~å=∞Ü«∞º
(*ˇ.q.Ñ≤) Hõq∞\©x xÜ«∞q∞OzOk. D Hõq∞\© SHõº`«, *ÏfÜ«∞ Éè„í ^Œ`,« Pi÷HÍaè=$kú
`«H}Δõ Ï=ã¨~åÅ∞QÍ <˘H˜¯ K≥|∞`«∂ JѨÊ\˜HÑõ ʨ _»∞ ~å„ëêìŠѨÙ#ifiÉè[í # KÕÑ@ ¨ ~ì å^Œx
ã¨∂zOzOk.
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`fi« O „Ѩ[Å _ç=∂O_»∞x =ºuˆ~H˜OK«Ö^Ë ∞Œ . ÉèÏëê ~å„+ì̈O
HÍ"åÅx Ѩ@∞ì^ÅŒ QÍ LO_ç JHõ¯_ç W`«~° ÉèÏëê „QÆ∂ѨÙÅ∞ ‰õÄ_® JO^Œ∞‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ
LO>Ë ÉèÏëê ~å„+ì̈O U~åÊ@∞ KÕÜ∂« Åx *ˇqÑ≤ iáÈ~°∞Öì ’#∞, P `«~∞° "å`« ‰õÄ_®
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`fi« O ã¨Ê+ì̈O KÕãO≤ k. *ˇqÑ≤ iáÈ~°∞ì `«~∞° "å`« ^Õâ"◊ åºÑÎ̈OQÍ ÉèÏëê
„ѨÜÚ« HõÎ ~å„ëêìÅ H˘~°‰Ωõ L^Œº=∂Å∞ [iQÍ~Ú. Jq `«~`° =« ∞ Éè^Ë •Å`À 1960 =~°‰Ωõ
H˘#™êQÍ~Ú. `≥Å∞QÆ∞ „Ѩ[Å∞ „Ѩ`ºÕ Hõ PO„^èŒ ~å„+ì̈O H˘~°‰Ωõ KÕã#≤ _ç=∂O_»∞ JO^Œ∞‰õΩ
L^•Ç¨Ï~°}. D _ç=∂O_»∞ ^•^•Ñ¨Ù 50 ã¨O=`«û~åÅ #∞O_ç L#flk. ^•xH˜ Jxfl
~å[H©Ü∞« áêsìÅ =∞^Œ`Ì ∂« LOk. JѨÙÊ_»∞#fl =∞„^•ã¨∞ „ÃÑã≤_h≥ û #∞O_ç PO„^è~Œ åRO
U~åÊ@∞‰õΩ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz `«q∞à◊<å_»∞ <åÜ«∞Hõ`fi« O ‰õÄ_® JOwHõiOK«_O» =Å# *ˇqÑ≤
Hõq∞\© JOwHõiOzOk. HÍx =∞„^•ã¨∞ U ~å„ëêìxH˜ K≥O^•Ö<Õ JOâ◊OÃÑ· q"å^ŒO
HÍ~°}OQÍ "≥O><Õ ~å„+ì̈ U~åÊ@∞ [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ .
„Ѩ`ÕºHõ PO„^èŒ ~åRO H˘~°‰õΩ „Ѩ=ÚY ã¨fi`«O„`« ã¨=∞~° Ü≥∂^èŒ∞_»∞ á⁄\˜ì
N ~å=ÚÅ∞ 1952 JHÀì|~°∞ 19# P=∞~°} x~åǨ~° nHõΔ „áê~°OaèOz 58 ~ÀAÅ
`«~∞° "å`« Jâ◊√=ÙÅiÊOKå~°∞. =¸_»∞ ~ÀAÅáê@∞ PO„^èŒ „áêO`«=∞O`«\Ï „Ѩ^~Œ ≈° #Å∞,
ǨÏ~åÎà◊√§, Ç≤ÏO㨠K≥ň~QÍ~Ú. „ѨÉèí∞`«fiO „Ѩ`ÕºHÍO„^èŒ U~åÊ@∞‰õΩ JOwHõiOzOk.
1953 JHÀì|~°∞Ö’ #∂`«# ~åRO J=`«iOzOk. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ `«q∞à◊ „Ѩ[ʼnõΩ
`«q∞à◊<å_»∞ U~°Ê_çOk.
PO„^èŒ∞Å áÈ~å@ q[Ü«∞O W`«~° ÉèÏëê „QÆ∂ѨÙÅ ~åRO U~åÊ@∞‰õΩ
ÉèÏëêѨ~O° QÍ ~å„ëêìÅ ã¨iǨÏ^Œ∞ÅÌ ã¨=~°} H˘~°‰Ωõ [i¿Ñ PO^Àà◊#‰õΩ „áÈ`åûǨÏq∞zÛOk.
<≥„Ǩ˙ JѨÙÊ_»∞ ~å„ëêìÅ qÉè[í #‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ ÖË_∞» . HÍx „Ѩ[Å _ç=∂O_»#¡ ∞
x~åHõiOKÕO^Œ∞‰õΩ PÜ«∞#‰õΩ QÆÅ QÍ_è"» ∞≥ #ÿ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ÉèÏ"åÅ∞ J_»∞=¤ KåÛ~Ú. <≥„Ǩ˙
rq`« K«i„`« „"åã≤# Zãπ. QÀáêÖò K≥Ñ≤Ê#@∞¡ „Ѩ[Å ÉèÏ"åxfl J}z"ÕÜ«∞_»O
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 137
J„Ѩ*Ï™êfiq∞HõOQÍ ÉèÏqOKå_»∞. ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ SHõº`« *ÏfÜ«∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `«‰Ωõ |Å"≥∞#ÿ
ѨÙ<åk "Õã∞¨ OÎ k. HÍx PÜ«∞#‰õΩ PO^Àà◊# HõeyOz# JOâßÖË=∞O>Ë PO^Àà◊#‰õΩ
"å~°∞ ZOK«∞H˘#fl ã¨=∞Ü«∞O, ÉèÏëê ~å„ëêìÅ _ç=∂O_»∞`À áê@∞ KÕÅ~ˆ y# PO^Àà◊#,
Ç≤ÏO㨠D _ç=∂O_»∞¡ KÕã∞¨ #Î fl ÉèÏ~°`« „Ѩ[ÅÖ’x qq^èŒ ÃãHõ#Δ ¡ =∞^躌 QÆÅ â◊„`«∞`«fiO.
„Ѩ[Å _ç=∂O_»∞x ã‘fiHõiOz ™êz"Õ`« "≥Y· i #=ÅOaOKÕO^Œ∞‰õΩ <≥„Ǩ˙
1953Ö’ [ã≤ãì π Ѷ*¨ òÖÏe, HÔ .ZO Ѷ} ¨ H˜ ¯õ ~ü, Ç≤Ï^ŒÜ∞« `«∞ÖÏ¡ ‰õΩO„A ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ QÆÅ
~åR ѨÙ#ifiÉèí[# Hõq∞+¨<£ (ZãπP~üã≤) xÜ«∞q∞OKå_»∞. Ü«¸xÜ«∞<£Ö’x ~å„ëêìÅ
ѨÙ#ifl~å‡} ã¨=∞㨺x x+¨ÊHõΔ áê`«OQÍ Ñ¨ijeOKÕO^Œ∞‰õΩ Hõq∞+¨<£ ѨxKÕã#≤ ~Ô O_»∞
ã¨O=`«û~åÅÖ’ Z<Àfl ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [iQÍ~Ú. „Ѩ^~Œ ≈° #Å∞ [iQÍ~Ú. PO^Àà◊#Å∞
x~åǨ~° nHõÅΔ ∞ [iQÍ~Ú. "Õ̂~fi~°∞ ÉèÏëê „QÆ∂ѨÙÅ∞ Ѩ~㰠ʨ ~°O ^Œ∂+≤OK«∞H˘<åfl~Ú.
Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ Ѩ_®¤~Ú. Hõq∞+¨<£ ã¨É∞íè ºÅ∞ ÉÏ^è`Œ À WÖÏ iáÈ~°∞ì KÕâß~°∞. ã¨fi`«O„`« áÈ~å@OÖ’
Éè∞í [O Éè∞í [O HõeÑ≤ áÈ~å_ç# ã¨ÇϨ K«~∞° Å∞ H˘xfl „áêO`åÅÖ’ Ѩ~=° ∞ â◊„`«∞`«fiO`À
ã¨iǨÏ^Œ∞Ì Ü«Ú^•úxH˜ `å~°ãѨ _¨ _» O» =∞#ã¨∞x HõÅz "ÕãO≤ k... „Ѩ[Å ã¨O‰õΩz`« =∞`«
„áêOfÜ«∞ ÉèÏ"åefl ~Ô K«ÛQ˘\˜ì „Ѩ[Å P"ÕâH◊ Í"ÕëêÅ#∞ ÃÑOKÕ „ѨÜ∞« `åflÅ∞, ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î
=Åã¨Å ɡkiOѨÙÅ∞ Ѷ֨ Ï<å ÉèÏëê „QÆ∂Ѩ٠ѨiáêÅ<å qÉèÏQÆOQÍ J#∞=∞uOK«|_»Háõ È`Õ
P ÉèÏëê „QÆ∂Ѩ٠JO`«iOz áÈ=_»O `«Ñʨ ^Œx ÉèÜ í ∞« ÃÑ@ì_O» Jxfl ‰õÄ_® ãÔ̈~#·
^è$Œ HõÊ^èOŒ , ã¨=∞`«∞ź`« H˘~°=_»\Ïxfl ã¨∂zã¨∞<Î åfl~Ú. Ü«∞ãπ. P~ü.ã≤ `«# iáÈ~°∞xì
1955 JHÀì|~°∞Ö’ ã¨=∞iÊOzOk. ѨiáêÅ# Pi÷Hõ Ѩ~"° ∞≥ #ÿ JOâßʼnõΩ `«y# „áê^è•#º`«
W"åfiÅx ã¨∂zã¨∂Î ÉèÏ+¨ ã¨∂„`åxfl QÆ∞iÎOz P „áêuѨkHõ# ~åR ã¨iǨÏ^Œ∞Ìefl
x~°~‚ ÚOKåÅx Hõq∞+¨<£ ã≤áê¶ ~°∞û KÕãO≤ k. HÍx Hõq∞+¨<£ ÉÁOÉÏ~Ú,ѨO*Ï|∞ ~å„ëêìÅ
qÉè[í #x =ºuˆ~H˜OzOk. KåÖÏ „áêO`åÅÖ’ iáÈ~°∞Hì ˜ =ºuˆ~Hõ`« =ºHõ=Î ∞~Ú#ѨÊ\˜H˜
H˘xfl =∂~°∞ÊÅ`À Ü«∞ãπ.P~ü.ã≤. ã≤áê¶ ~°∞ûÅ∞ P"≥∂kOK«|_®¤~Ú. J=∞Å∞ [~°Ñ|¨ _®¤~Ú.
1956 #=O|~üÖ’ áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ~å„ëêìŠѨÙ#ifl~å‡} K«\Ïìxfl P"≥∂kOzOk.
K«@Oì 14 ~å„ëêìʼnõΩ 6 Hˆ O„^Œ áêe`« „áêO`åʼnõΩ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk.ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^Œ∞
ã¨O™ê÷#OÖ’x `≥ÅOQÍ}Ï „áêO`«O PO„^èÖŒ ’ HõÅѨ|_çOk. u~°∞"å#∂¯~°∞, H˘zÛ<£`À
=∞„^•ã¨∞ „ÃÑã≤_h≥ ûÖ’x =∞ÅÉÏ~°∞ lÖÏ¡x HõeÑ≤ Hˆ ~°à◊ ~å„+¨Oì U~°Ê~°K|« _çOk. ÉÁOÉÏ~Ú,
=∞„^•ã¨∞, ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ ‰õÄ~°∞Åæ Ö’x Hõ#fl_» =∂\Ï¡_Õ „áêO`åÅ∞ "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü ã¨O™ê÷#OÖ’
138 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
HõÅѨ|_®¤~Ú. HõK,ü ™œ~å„+¨ì ã¨O™ê÷<åÅ∞, ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ ã¨O™ê÷#OÖ’x =∞~åsîî „áêO`åxfl
qb#O KÕã≤ ÉÁOÉÏ~Ú ~å„+¨Oì qã¨iÎ OK«|_çOk.
Ü«∞ãπ.P~ü.ã≤. iáÈ~°∞ìH˜ ~å„ëêìŠѨÙ#ifl~å‡} K«\ÏìxH˜ =∞Ǩ~å„+ì̈ #∞O_ç
f„="≥∞#ÿ =ºuˆ~Hõ`« =ºHõ=Î ∞~ÚOk. =∞Ǩ~å„+ì̈Ö’ qãÎ̈ $`«OQÍ Ñ¶∞¨ ~°¬}Å∞ K≥Å~ˆ QÍ~Ú.
ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~O° Ö’ 1956 [#=iÖ’ á⁄bã¨∞Å HÍÅ∞ÊÖ’¡ 80 =∞Ok ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞.
q^•º~°∞Å÷ , ~Ô `· ∞« Å, HÍi‡‰õΩÅ∞, HõàÏHÍ~°∞Å, "åºáê~°∞Å, qãÎ̈ $`« „Ѩ*ÏhHõO =∞^Œ`Ì ∞« `À
„ѨuѨHΔõ áêsìÅ∞ â◊H=Î̃ O`«"∞≥ #ÿ x~°ã#¨ L^Œº=∂xfl #_çáê~Ú. XuÎ_Hç ˜ ÖÁOy# Hˆ O„^Œ
„ѨÉèí∞`«fiO ÉÁOÉÏ~Ú ~å„ëêìxfl Ô~O_»∞ ÉèÏëê ~å„ëêìÅ∞QÍ – =∞Ǩ~å„+¨ì, QÆ∞[~å`ü
~å„ëêìÅ∞QÍ qÉèlí OKåÅx ÉÁOÉÏ~Úx „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ Hˆ O„^Œ áêe`« ~åROQÍ KÕÜ∂« Åx
x~°~‚ ÚOzOk. =∞Ǩ~å„+¨μÅì ∞ D K«~º° x f„=OQÍ =ºuˆ~H˜OKå~°∞. =∞Ǩ~åR „Ѩ[Å
=∞<ÀÉèÏ"åÅ#∞ QÍÜ«∞Ѩ~z° #O^Œ∞‰õΩ HõÅ`«‰Ωõ QÆ∞~°~Ú# <≥„Ǩ˙ ÉÁOÉÏ~Úx kfiÉèÏ+¨Å∞
QÆÅ „ˆQ@~ü ÉÁOÉÏ~ÚQÍ „ѨHõ\ ˜OKå_»∞. D K«~°ºx =∞Ǩ~å„+ì̈ „Ѩ[Å∞, QÆ∞[~å`ü
„Ѩ[Å∞ =ºuˆ~H˜OKå~°∞. qã¨Î $`« „áêuѨkHõ# U~°Ê_ç# ã¨OÜ«ÚHõÎ =∞Ǩ~å„+¨ìÖ’
HÍO„ÔQãπÖ’x ÃÑ^ŒÌ ÃãHõ<Δ £ ÉÁOÉÏ~Ú ~å[^è•xQÍ XˆH ÉèÏëê ~å„ëêìxfl _ç=∂O_£ KÕãO≤ k.
P ã¨=∞㨺ÃÑ· Hˆ O„^Œ =∞O„u =~°Oæ Ö’ Pi÷Hõ =∞O„uQÍ=Ù#fl ã≤._ç. ^Õâ=◊ ÚMò ~år<å=∂
KÕâß_»∞. QÆ∞[~åfÅ∞ H˘`«Î ~åROÖ’ "≥∞<ÿ åi\©QÍ q∞yeáÈ`å=∞x ÉèÏqOKå~°∞. ÉÁOÉÏ~Ú
#QÆ ~ åxfl =∞Ǩ Ï ~å„+¨ ì ‰ õ Ω =ke"Õ Ü « ∞ _®xH˜ "å~° ∞ JOwHõ i OK« Ö Ë ^ Œ ∞ . Ç≤ Ï O㨠,
QÆ$ǨÏ^ŒÇ¨Ï<åÅ∞,JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£H˜ QÆ∞[~å`«∞Ö’x W`«~° „áêO`åʼnõΩ "åºÑ≤OKå~Ú.
á⁄bã¨∞ HÍÅ∞ÊÖ’¡ 16 =∞Ok ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞. 200 =∞Ok QÍÜ«∞Ѩ_®¤~∞° .
ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~O° ÃÑ· J#OwHÍ~åxfl QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x „ѨÉ∞íè `«fiO `«#
x~°Ü
‚ ∂« xH˜ Hõ@∞ì|_ç 1956 #=O|~°∞Ö’ ~å„ëêìŠѨÙ#ifl~å‡} K«\Ïìxfl P"≥∂kOzOk.
HÍx ã¨=∞㨺 JO`«\ `˜ À PyáÈÖË^∞Œ . 1957 ZxflHõÅ`À ÉÁOÉÏ~Ú HÍO„ÔQãπ JO`«O`«
=∂„`«O "≥∞*Ïi\©`À QÆ>ˇìH˜¯Ok. „Ѩ*ÏO^Àà◊# ^•^•Ñ¨Ù 5 ã¨O=`«û~åÅ∞ áê@∞
H˘#™êyOk. HÍO„ÔQãπ „ÃÑã≤_O≥ @∞QÍ WOk~åQÍOnè ã¨=∞㨺x u~°Q`Æ À_®~°∞. ^Õâß^躌 ‰õΩΔ _»∞
Zãπ. ~å^è•Hõ$+¨<‚ £ =∞^ŒuÌ KåÛ~°∞. z=iH˜ 1960 "Õ∞Ö’ „ѨÉ∞íè `«fiO ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~åxfl
=∞Ǩ~åRÖ’ =ÙOz, JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£#∞ QÆ∞[~å`ü ~åR ~å[^è•xQÍ KÕã∂¨ Î ÉÁOÉÏ~Ú
~å„ëêìxfl =∞ǨÏ~åR, QÆ∞[~å`ü ~å„ëêìÅ∞QÍ qÉèlí OK«_®xH˜ JOwHõiOzOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 139
 ÉèÏëê ã¨∂„`åxH˜ q∞#Ǩ~ÚOѨÙQÍ U~°Ê_ç# =∞~˘Hõ ~åRO ѨO*ÏÉò. 1956Ö’
áê\˜Ü∂« Å Dãπì ѨO*ÏÉò ¿ã\ì òû Ü«¸xÜ«∞<£ (Ñ≤WÑ≤ZãπÜÚ« ) ѨO*ÏÉòÖ’ qb#O
KÕÜ∞« |_çOk. nx`À ѨO*ÏÉò =¸_»∞ ÉèÏ+¨Å∞QÍ – ѨO*Ïa, Ç≤ÏOn, ѨÇ¨ s ÉèÏ+¨Å∞
=∂\Ï¡_Õ „Ѩ[Å ~åR"≥∞ÿOk. ѨO*Ïa =∂\Ï¡_Õ „áêO`«OÖ’ „Ѩ`ÕºHõ ѨO*Ïa
ã¨∞| (ѨO*Ïa =∂\Ï¡_Õ ~åRO) H˘~°‰Ωõ |Å"≥∞#ÿ _ç=∂O_£ LOk. ^Œ∞~°^$Œ +ì̈=âß`«∞Î
ã¨=∞㨺 =∞`åÅ ~°OQÆ∞ ѨÙÅ∞=Ú‰õΩOk. JHÍb ^Œà◊ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ ã≤‰Ωõ ¯ =∞`«"å^Œ∞Å∞,
[#ã¨OѶ∞¨ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ Ç≤ÏOn =∞`«"å^Œ∞Å∞ ÉèÏëê ã¨=∞㨺#∞ =∞`« ~å[H©Ü∂« Å
H˘~°‰Ωõ LѨÜ∂≥ yOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. ѨO*Ïa `«=∞ =∂`«$ ÉèÏ+¨ Hõ#∞Hõ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«"å^Œ∞Å∞
ѨO*Ïa ã¨∞É _ç=∂O_£#∞ =ºuˆ~H˜OKå~°∞. QÆ∞~°∞=Úd eÑ≤Ö’ ~åã≤# ѨO*Ïa ã≤‰Ωõ ¯
ÉèÏ+¨ QÆ#∞Hõ ã≤‰Ωõ ¯ =∞`«"å^Œ∞Å∞ ã≤‰Ωõ ¯ ~å„ëêìxfl HÀ~å~°∞. nxx Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì,
HÍO„ÔQãπÖ’x XHõ ÃãHõ<Δ £ |ÅѨiz#ѨÊ\˜H© D _ç=∂O_£ =∞`«O`À HõÅQÆÅѨ|_çOk.
<≥„Ǩ˙ ѨO*ÏÉò HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅÖ’x J`«ºkè‰Ωõ Å∞ ѨO*ÏÉò ~åRO H˘~°‰Ωõ KÕ¿ã
_ç=∂O_£#∞ ã≤‰Ωõ ¯Å∞ "≥∞*Ïi\©QÍ LO_Õ ~åRO H˘~°‰Ωõ ÉèÏ+¨ ~°OQÆ∞ ѨÙeq∞ KÕã∞¨ #Î fl
=∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# _ç=∂O_£QÍ ÉèÏqOKå~°∞. <≥„Ǩ˙ W`«~° HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =∞`«
„áêuѨkHõ# „Ѩ`ºÕ Hõ ~åRO H˘~°‰Ωõ KÕ¿ã _ç=∂O_£#∞ JOwHõiOK«=∞x ã¨Ê+ì̈O KÕâß~°∞.
ѨO*Ïa =∂\Ï¡_"Õ åiH˜ „Ѩ`ºÕ Hõ ~åRO _ç=∂O_£ J@∞ ÉèÏ+¨ ã¨=∞㨺#∞ W@∞ =∞`«
ã¨=∞㨺#∞ Ѩi+¨¯iOK«^∞Œ . QÆ#∞Hõ Zãπ.P~ü.ã≤. ‰õÄ_® ^•xx u~°ã¯¨ iOzOk. (ѨO*ÏÉò
~åRO H˘~°‰Ωõ [iy# â◊H=Î̃ O`«"∞≥ #ÿ L^Œº=∂Å∞ ѨO*ÏÉò ã¨OHΔÀÉèOí ÃÑ· ~åÜ«∞|_ç#
25= J^蕺ܫ∞OÖ’ K«iÛOK«|_®¤~Ú) z=iH˜ 1966Ö’ ѨO*ÏÉòx ѨO*Ïa, Ç≤ÏOn
=∂\Ï¡_Õ Ñ¨O*ÏÉò, ǨÏ~åº<å ~å„ëêìÅ∞QÍ qÉè[í #‰õΩ WOk~åQÍOnè JOwHõiOKå~°∞.
ѨǨs ÉèÏ+¨ =∂\Ï¡_Õ HÍO„QÍ lÖÏ¡, Ǩϟã≤Ü«∂ѨÓ~ü lÖÏ¡Ö’x H˘O`« ÉèÏQÆO
Ç≤Ï=∂K«Öò„Ѩ^âÕ òÖ’ HõÅ∞Ѩ|_çOk. H˘`«QÎ Í xi‡OK«|_ç# #QÆ~O° ã¨q∞+≤ì ѨO*ÏÉò‰Ωõ
~å[^è•xÜ≥∞ÿ # K«O_èÑô ∞¨¶ ~üx ѨO*ÏÉò, ǨÏ~åº<åÅ L=∞‡_ç ~å[^è•xQÍ Hˆ O„^Œ „áêO`«OQÍ
„ѨHõ\ ˜OK«|_çOk.
P q^èOŒ QÍ 10 ã¨O=`«û~åʼnõΩ ÃÑQ· Í [iy# x~°O`«~° PO^Àà◊#Å∞, JÅ[_»∞Å
`«~∞° "å`« „Ѩ[Å ~å[H©Ü∞« ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxH˜ J=HÍâ◊O HõeÊOKÕ ÉèÏëê „Ñ¨ÜÚ« HõÎ ~å„ëêìÅ
ѨÙ#ifl~å‡}O ѨÓiÎ J~ÚOk.
140 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ÉèÏëêѨ~°"≥∞ÿ# q^èÕÜ«∞`« *ÏfÜ«∞`å q^èÕÜ«∞`«‰õΩ `À_»∞QÍ LO_ç ^•xx
ÃÑOK«∞`«∞O^Œx 1956 #∞O_ç [iy# ã¨OѶ∞¨ @#Å∞ ã¨Ê+¨Oì KÕâß~Ú. ÉèÏ+¨Å „áêuѨkHõ#
~å„ëêìŠѨÙ#ifl~å‡}O ^•fi~å *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO ^•fi~å qzÛù#flHõ~° ^èÀ~°}∞Å
#iHõ@Qì eÆ yOk. HÍ|\ì̃ ~å„ëêìŠѨÙ#ifl~å‡}O *ÏfÜ«∞ ã¨=∞„QÆ`å =∂~åæxfl ã¨∞QÆ=∞O
KÕãO≤ k. ~åR qÉè[í # HÍÅOÖ’, ÉèÏëêѨ~O° QÍ â◊„`«∞ ta~åÅ∞QÍ U~°Ê_ç Ѩ~㰠ʨ ~°O
^Œ∂+≤OK«∞‰õΩ#flѨÊ\˜H˜ `«~∞° "å`« ~å„ëêìÅ ~å[H©Ü∂« Å∞ ÉèÏëê „áêuѨkHõ# [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ .
JO`ÕQÍHõ KåÖÏ=∞Ok PO^Àà◊# K≥Ok#@∞¡ ÉèÏëê„ѨÜÚ« HõÎ ~å„ëêìÅ x~å‡}O
Hˆ O„^ŒO Ü≥ÚHõ¯ ÃÑ_¶ ~» Ö° ò ã¨fiÉèÏ=OÃÑ· ZÖÏO\˜ „ѨÉÏè =O K«∂ѨÖ^Ë ∞Œ . Hˆ O„^•xfl |ÅÇ‘Ï#
Ѩ~K° Ö« ^Ë ∞Œ . Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ÖÏQÍ<Õ ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ#∞ „Hõ=∞|^ŒOú QÍ
#_»ÑQ¨ eÆ yOk. ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ ‰õÄ_® „Ѩ}ÏoHõÅ ~°∂ѨHÅõ Ê#Ö’ Pi÷HÍaè=$kúÖ’
ã¨ÇϨ Hõiã¨∂Î =KåÛ~Ú. ÉèÏëê „áêuѨkHõ# =#~°∞Å ã¨g∞Hõ~} ° , qxÜ≥∂QÆOÖ’ q=HõΔ
K«∂Ñ≤#@∞¡ Z=~°∂ JaèÜ∂≥ QÆO "≥∂ѨÖ^Ë ∞Œ . á⁄OkHõQÍ L#fl ~å„ëêìÅ U~åÊ@∞ HÍ~°}OQÍ
*ÏfÜ«∞ „ѨÉ∞íè `«fiO |ÅѨ_Oç k.
P q^èOŒ QÍ ~å„ëêìŠѨÙ#ifl~å‡}O ^Õâ◊ SHõº`«#∞ |ÅÇ‘Ï#Ѩ~K° H« áõ È=_»"∞Õ
HÍHõ |ÖÏxfl KÕ‰Äõ iÛOk. PO^Àà◊#`À x~åâß"å^ŒO`À *’™êºÅ#∞ K≥ÑÊ≤ # "åix
x~°∞`åûÇ¨Ï Ñ¨izOk. ~å[H©Ü∞« âß„ãÎ̈"`Õ Î« ~°[h H˘~îåi =∂@Ö’¡ : <åÜ«∞Hõ`fi« O
Ü≥ÚHõ¯ `˘e<å\˜ =ºH˜ÎQÆ`« Jaè„áêÜ«∂ʼnõΩ aè#flOQÍ, ѨijʼnõΩÅ Jâ◊√Éèí ã¨∂zHõ
*’™êºÅ‰õΩ aè#flOQÍ Ñ¨Ù#ifi ºã‘H÷ ~õ }
° SHõº`«x |ÅÇ‘Ï#Ѩ~Û° ‰õΩO_® ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å[H©Ü∞«
z„`«Ñ¨\Ïxfl =º=ã‘÷Hõ$`«O KÕã≤Ok. U"≥∞ÿ#ѨÊ\˜H© qÉèË^•Å#∞ `˘ÅyOz, J`«ºkèHõ
„Ѩ*ÏhHõO J~°O÷ KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ =∂^Œº=∞O ^•fi~å áêÅ# ™êyOKÕ ~å[H©Ü∞« qÉèÏQÍÅ#∞
ã¨$+≤Oì zOk. ÉèÏ+¨ qÉèlí OKÕ â◊HQÎ̃ Í QÍHõ J#∞ã¨O^è•#O KÕ¿ã, ã¨"∞≥ Hÿ ºõ Ѩ~K° Õ â◊HQÎ̃ Í
x~°∂Ñ≤`«=∞~ÚOk.
~å„ëêìŠѨÙ#ifl~å‡}O ÉèÏëê q"å^•xH˜ ã¨O|OkèOz# Jhfl ã¨=∞㨺efl
Ѩi+¨¯iOK«Ö^Ë ∞Œ . qq^èŒ ~å„ëêìÅ =∞^躌 ã¨iǨÏ^Œ∞ÅÌ q"å^•Å∞, ÉèÏëêѨ~O° QÍ "≥∞<ÿ åi\©Å
q"å^•Å∞, WOHÍ [Å=#~°∞ŠѨOѨHõO, q^Œ∞º`«∞ΠѨOѨHõO ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺Å∞
H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú. ÉèÏëêѨ~°"≥∞ÿ# ^Œ∞~°aè=∂#O ‰õÄ_® `«~°∞K«∞QÍ =ºHõÎ=∞=Ù`«∂<Õ
LOk. HÍx ѨÙ#ifl~å‡}O ^Õâ◊ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `«x „ѨÉÏè q`«O KÕ¿ã ÃÑ^ŒÌ P@OHÍxfl `˘ÅyOzOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 141
"≥∞<ÿ åi\© ÉèÏ+¨Å∞
ÉèÏëê ã¨=∞㨺 Ü≥ÚHõ¯ =ÚYº"≥∞#ÿ JOâ◊O "≥∞<ÿ åi\© ÉèÏ+¨Å ™ê÷~Ú. U
q^èOŒ QÍ qÉèlí Oz#ѨÊ\˜H˜ XˆH ÉèÏ+¨ =∂\Ï¡_Õ ~å„ëêìÅ qÉè[í # ™ê^躌 O HÍ^Œ∞. Ѷe¨ `«OQÍ
ÉèÏëêѨ~°"≥∞ÿ# "≥∞ÿ<åi\©Å∞ JO>Ë P ~åR JkèHÍ~° ÉèÏ+¨ H͉õΩO_® W`«~° ÉèÏ+¨
=∂\Ï¡_"Õ å~°∞ LO_»Hõ `«Ñʨ ^Œ∞. "≥Ú`«OÎ g∞^Œ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ [<åÉèÏÖ’ 18 âß`«O PÜ«∂
~å„ëêìÅ JkèHÍ~° ÉèÏ+¨Å∞ =∂\Ï¡_x» "å~°∞<åfl~°∞. 1971 QÆ}ÏOHõ q=~åÅ ##∞ã¨iOz
"≥∞<ÿ åi\© ÉèÏ+¨Ö’ =∂\Ï¡_"Õ å~°∞ Hˆ ~°àÖ◊ ’ 4 âß`«O, Hõ~åfl@HõÖ’ 34 âß`«O, J™êûOÖ’
3.9 âß`«O, [=¸‡ HÍj‡~üÖ’ 44.5 âß`«O L<åfl~°∞.
„áê~°OÉèOí #∞O_ç PÜ«∂ ~å„ëêìÅÖ’ "≥∞<ÿ åi\©Å ™ê÷~Ú, "åi ǨωõΩ¯Å∞ XHõ
ã¨=∞㨺QÍ LO@∂ =zÛOk. XHõ "≥Ñ· Ù¨ "åi ~°H} Δõ , =∞~˘Hõ "≥Ñ· Ù¨ ~åROÖ’x „Ѩ^•è #
ÉèÏëê „QÆ∂ѨÙ`À "åi qb#O. "≥∞<ÿ åi\©Å‰õΩ "åi Ѩ@¡ ZÖÏO\˜ q=HõΔ K«∂Ѩ|_»^xŒ
#=∞‡HõO HõeyOKåe. "åi ÉèÏëê ã¨O㨯 $`«∞Å Jaè=$kúH˜ J=HÍâßÅ∞ HõeÊOKåe.
J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "≥∞<ÿ åi\©Å J=ã¨~åÅ∞ f~°Û_»O "Õ~åÊ@∞"å^•xH˜ J=HÍâ◊q∞=fi^Œx,
JÖÏ f~°Û_»O =Å# "åiH˜ ~åRO Ѩ@¡ q^èÜ Õ ∞« `« ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞O^Œx "≥∞*Ïi\©H˜ Ǩg∞
W"åfie.
D ã¨=∞㨺 Ѩiëê¯~åxH˜ ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ "≥∞<ÿ åi\©Å‰õΩ ~å*ϺOQÆOÖ’ H˘xfl
„áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞ HõeÊOK«|_®¤~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ PiìHÖõ ò 30 ##∞ã¨iOz '=∞`«Ñ~¨ O° QÍ
QÍx, ÉèÏëêѨ~°OQÍ QÍx "≥∞ÿ<åi\©Å∞QÍ L#fl"å~°∞ "åi "åi q^•º ã¨Oã¨÷efl
™ê÷ÑO≤ K«∞HÀ=K«∞Û. #_»∞ѨÙHÀ=K«∞Û.— JO`«HOõ >Ë =ÚYºOQÍ '~å[ºO q^•º ã¨Oã¨Å÷ ‰õΩ–
Jq =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ÖËHõ ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ "≥#· ѨÊ\˜H˜ ZÖÏO\˜ q=HõΔ K«∂Ѩ‰Ωõ O_® x^è∞Œ Å∞
=∞OE~°∞ KÕÜ∂« e.— "≥∞<ÿ åi\© ѨHÍΔ # KÕã#≤ _ç=∂O_»∞ÃÑ· "åi ÉèÏ+¨ ~åRO "≥Ú`«OÎ Ö’
QÍx ÖËHõ ^•xÖ’x H˘kÌ „áêO`åÅÖ’ QÍx JkèHÍiHõOQÍ QÆ∞iÎOѨ|_®Åx ~åR Ѩu
P^ÕtOK«=K«∞Û#x PiìHÖõ ò 347 ã¨Ê+¨Oì KÕã∞¨ OÎ k. 1956Ö’ KÕã#≤ ~å*ϺOQÆ ã¨=~°}
"Õ∞~°‰Ωõ "≥∞<ÿ åi\©Å a_»Å¤ ∞ XHõ `«~Q° uÆ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« _®xH˜ `«y# ã¨OYºÖ’ =ÙO>Ë
"åiH˜ „áê^äqŒ ∞Hõ, ÃãHõO_»s `«~Q° `Æ ∞« ÅÖ’ "åi =∂`«$ÉèÏ+¨Ö’ q^•º É’^è#Œ KÕÜ∞« @O
„ѨÉ∞íè `«fi q^è•#O. ~å*ϺOQÆ ã¨=~°} ÉèÏ+¨Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ "≥∞<ÿ åi\©Å H˘~°‰Ωõ HõeÊOz# ~°H}Δõ Å#∞
„Hõ=∞|^ŒOú QÍ Ñ¨ijeOz x"ÕkOKÕO^Œ∞‰õΩ XHõ Hõq∞+¨#~üx xÜ«∞q∞OKåÅx ¿Ñ~˘¯#flk.
142 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
"≥∞<ÿ åi\© ǨωõΩ¯Å ~°H} Δõ Ѩ@¡ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO ™ê#∞‰õÄÅ "≥Y· i KÕÑ\¨ Oì̃ k. HÍx
"å\˜ x J=∞Å∞Ѩ ~ ° K « _ » O ~åR „Ѩ É è í ∞ `åfiŠѨ i kè Ö ’ LO@∞Ok .HÍ|\˜ ì
J=∞Å∞Ѩ~°K«_»OÖ’ XHõ ~å„ëêìxH˜ =∞~˘Hõ ~å„ëêìxH˜ =º`åºã¨O LO@∞Ok. H˘xfl
~å„ëêìÅÖ’ H˘O`« Jaè=$kú [iy#ѨÊ\˜H,˜ J`«ºkèHõ ~å„ëêìÅÖ’ ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ "≥∞<ÿ åi\©Å
Ѩiã≤÷u JO`« ã¨O`«$Ñ≤ÎHõ~°OQÍ ÖË^Œ∞. ~å*ϺOQÆ ~°HõΔ}Å∞ JO`«O`« =∂„`«OQÍ
J=∞Å∞[~°Ñ|¨ _®¤~Ú. K«^∞Œ =ÙÖ’, ™êOˆHuHõ "≥^· ºŒ ã¨Oã¨Å÷ Ö’ „Ѩ"âÕ O◊ HõeÊOK«_O» Ö’,
~åR „ѨÉ∞íè `«fiO ã¨sfiã¨∞ÅÖ’ L^ÀºQÍÅ∞ HõeÊOK«_O» Ö’#∞ ~åR JkèHÍ~° ÉèÏ+¨Ö’ `«y#O`«
Ѩi*Ï˝#O ÖË^<Œ Õ ™ê‰õΩ`À ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ "≥∞<ÿ åi\©Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ q=HõΔ Ñ¶∞¨ @#Å∞
Jã¨OMϺHõ=∞x ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ "≥∞<ÿ åi\©Å Hõq∞+¨#~ü `«# x"ÕkHõÖ’ ZѨÊ\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞
„Ѩ™êÎqOKå_»∞. "≥∞<ÿ åi\©Å‰õΩ =∂`«$ÉèÏ+¨Ö’ „áê^äqŒ ∞Hõ q^•º=HÍâßÅ∞ XHõ "Õ∞~°‰Ωõ
HõeÊOK«|_®¤~Ú. HÍx J~°›`« QÆÅ Láê^蕺ܫÚÅ∞, `«y# áê~ ѨÙãÎ̈HÍÅ s`åº K«∂¿ãÎ
Wg JO`«O`« =∂„`«"∞Õ . `≥QÅÆ "≥∞<ÿ åi\©Å q+¨Ü∞« OÖ’ ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ ѨÓiÎQÍ
qѶŨ =∞Ü«∂º~Ú. "≥∞<ÿ åi\© ÉèÏ+¨ÅÖ’ L~°∂Ì Jxfl\˜HOõ >Ë ÃÑ^ŒÌ "≥∞<ÿ åi\© ÉèÏ+¨. 1951Ö’
L~°∂Ì =∂\Ï¡_"Õ å~°∞ 23.3 q∞eÜ«∞#∞¡ =∞Ok =Ù<åfl~°∞. Ü«Ú.Ñ≤Ö’ 10.5Ö’ âß`«O,
cǨ~°∞Ö’ 8.8 âß`«O, =∞ǨÏ~åRÖ’ 7.2 âß`«O, PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’ 7.5 âß`«O, Hõ~åfl@HõÖ’
9 âß`«O L~°∂Ì =∂\Ï¡_`» å~°∞. JO`ÕQÍHõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ
"≥∞<ÿ åi\©QÍ =Ù#fl =Úã≤O¡ ʼnõΩ L~°∂Ì =∂`«$ÉèÏ+¨. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ *ÏfÜ«∞ ÉèÏ+¨ÅÖ’ XHõ\ Q˜ Í
L~°∂Ì QÆ∞iÎOK«|_çOk. D JOâßxfl ~å*ϺOQÆOÖ’x 8= Ã+_»∂ºÖòÖ’
á⁄O^Œ∞Ѩ~°∞K«∞H˘<åflO.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x ÃÑ^ŒÌ ÉèÏ+¨Åxfl U^À XHõ ~å„ëêìxHÀ, =∞~˘Hõ ~å„ëêìxHÀ
JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ =Ù<åfl~Ú. L~°∂Ì KåÅ z#fl ~å„+ì̈"∞≥ #ÿ [=¸‡ HÍj‡~üÖ’ JkèHÍ~°
ÉèÏ+¨. JHõ¯_® HÍj‡~ü, _À„w, Å_®v =∂`«$ÉèÏ+¨Å∞QÍ =Ù<åfl~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ ^ÕâO◊ Ö’x
U„áêO`«OÖ’ ‰õÄ_® L~°∂HÌ ˜ „ѨÉ∞íè `«fi =∞^Œ`Ì ∞« ÖË^∞Œ . JO`ÕQÍHõ Ü«Ú.Ñ≤ cǨ~°∞ÅÖ’
„ѨÉ∞íè `åfiÅ q=Hõ‰Δ Ωõ QÆ∞~°=Ù`«∞Ok. Ç≤ÏOn L~°∂Ì ~Ô O_»∞ „Ѩ`ºÕ Hõ ÉèÏ+¨Å∞ HÍ=Ù HÍ|\˜ì
L~°∂xÌ ~Ô O_»= JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ „ѨH\õ O˜ K«#=ã¨~O° ÖË^xŒ ™ê‰õΩ K«∂Ñ≤ Ü«Ú.Ñ≤ „ѨÉ∞íè `«fiO
Ç≤ÏOnx =∂„`«"∞Õ JkèHÍ~°ÉÏè +¨QÍ „ѨH\õ O˜ KåÅx x~°~‚ ÚOzOk. PK«~} ° Ö’ KåÖÏ
„áê^èqŒ ∞Hõ áê~îâ° ßÅÖ’¡ L~°∂Ì ~°^~ŒÌ ÚOk. É’^è<Œ å ÉèÏ+¨QÍ ^•x LѨÜ∂≥ QÆO KåÖÏ

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 143

Ѩiq∞`«O KÕÜ∞« |_çOk. 1979–80Ö’ Hˆ =ÅO3.69 âß`«O „áê^äqŒ ∞Hõ q^•º~°∞Å÷ ∞
=∂„`«"∞Õ L~°∂ÖÌ ’ É’^è#Œ ã‘fiHõiOK«QeÆ QÍ~°∞. HÍx L~°∂Ì =∂\Ï¡_"Õ å~°∞ 10.5 âß`«O
=Ù<åfl~°∞. Ç≤ÏOn „ѨKå~°‰Ωõ Å∞ ed`« Ç≤ÏOn #∞O_ç L~°∂Ì Ñ¨^•Å#∞ `˘ÅyOK«_O»
„áê~°OaèOKå~°∞. ~å„+¨ì „ѨÉ∞íè `«fiO L~°∂xÌ P„â◊^úŒ KÕÜ∞« @O Ѩ@¡ „Ѩ=ÚY L~°∂Ì q=∞~°≈‰õΩ_»∞
Zãπ.W. Ǩï¿ãû<£ ~ÚÖÏ "åMϺxOKå_»∞: 'L~°∂Ì XHõ Ñ≤ÅHõ =∂„`«"∞Õ Ç≤ÏOnÖ’ XHõ
~°HOõ q^Õj ÉèÏ+¨. =Úã≤=¡ ÚÅ ÉèÏ+¨, =∞`« q^ÕfiëêxH˜ Ѩx=Ú@∞ì, ÉèÏ~°fÜ«∞ SHõº`«‰Ωõ
â◊„`«∞=Ù— – Jx x~°O`«~° „ѨKå~åÅ∞ ™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú. D „ѨKå~åÅ∞ L~°∂Ìx
J}z"ÕÜ«∞_®xH˜ ™êyã¨∞Î#fl „ѨKå~åÅ∞, L~°∂Ì =∂\Ï¡_Õ"å~°∞ QÆ}hÜ«∞OQÍ =Ù#fl
~å„ëêìÅÖ’ – „Ѩ`ÕºH˜Oz Ü«Ú.Ñ≤., cǨÏ~°∞ÅÖ’ ^•xx Ô~O_»= JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ
QÆ∞iÎOKåÅx QÆ\ Qì̃ Í HÀ~°∞`«∞<åfl~°∞. Ü«Ú.Ñ≤. „ѨÉ∞íè `«fiO u~°ã¯¨ iã¨∂Î =ÙOk. ~åROÖ’x
30 âß`«O „Ѩ[Å∞ =∂\Ï¡_Õ ÉèÏ+¨x ~Ô O_»= JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ ÖËHõ ~Ô O_»= „áêOfÜ«∞
ÉèÏ+¨QÍ QÆ∞iÎOKåÅx ~å„ëêìŠѨÙ#ifiÉèí[# Hõq∞+¨<£ ã≤á¶ê~°∞û KÕã≤Ok QÆ#∞Hõ
u~°ã¯¨ iã¨∞<Î åfl=Ú JO@∞Ok „ѨÉ∞íè `«fiO.

144 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 9
ÉèÏ~°`«^Õâ◊O *ÏuQÍUH©Hõ~°}
`≥QÅÆ qb#O
qaè#fl Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ ^ÕâO◊ Ö’x qq^èŒ „áêO`å x"åã¨O, qq^èŒ ÉèÏ+¨Å∞,
qaè#fl ã¨O㨯 $`«∞Å∞ QÆÅ `≥QÅÆ „Ѩ[efl „Ѩ^•è # „ã¨=OuÖ’ qb#O KÕ¿ã ã¨=∞㨺 KåÖÏ
ã¨OH˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ k. 1971 QÆ}ÏOHõ q=~åÅ#∞ |\˜ì 400 `≥QÅÆ ‰õΩ K≥Ok# 38 q∞eÜ«∞#¡
„Ѩ[Å∞ ^Õâ◊ [<åÉèÏÖ’ 6.9 âß`«OQÍ =Ù<åfl~°∞. `≥QÅÆ „Ѩ[Å∞ ^Õâ"◊ åºÑÎ̈OQÍ qãÎ̈iOz
=Ù#flѨÊ\˜H˜ =∞^茺„Ѩ^Õâò, cǨ~ü, Xi™êû, Dâß#º ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖò, =∞ǨÏ~å„+¨ì,
QÆ∞[~å`ü, ~å*Ï™ê÷<Å£ Ö’ Z‰õΩ¯=QÍ =Ù<åfl~°∞. Dâß#ºOÖ’ q∞#Ǩ~ÚOz "åi ã¨fiO`«
~å„ëêìÅÖ’ "å~°∞ "≥∞ÿ<åi\©Å∞QÍ =Ù<åfl~°∞. J_»=ÙÖ’¡ H˘O_»Ö’¡ x=tã¨∂Î "Õ~°∞QÍ
=ÙO_çáÈÜ«∂~°∞. "åi PKå~åÅ∞, ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å∞, ã¨O㨯 $`«∞Å∞, r=# q^è•#O –
Jhfl ‰õÄ_® KåÖÏ ã¨Ê+¨Oì QÍ "Õ~∞° QÍ =Ù<åfl~Ú. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ XHõ¯ Dâß#º „áêO`«OÖ’
`«Ñ¨Ê q∞ye# Jxfl „áêO`åÅÖ’x `≥QÆÅ „Ѩ[ʼnõΩ, W`«~°∞ʼnõΩ =∞^茺 â◊`åÉÏÌÅ
`«~|° _ç ™ê=∂lHõ, Pi÷H,õ ~å[H©Ü∞« , ™êO㨯 $uHõ ã¨O|O^è•Å∞ =Ù<åfl~Ú.
=Åã¨"å^ŒO ^ÕâO◊ Ö’x J`«ºkèHõ „áêO`åÅÖ’x `≥QÅÆ Ö’ KåÖÏ =∂~°∞ÊÅ∞
`≥zÛOk. =∂Ô~¯\ò â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ K˘K«∞Û‰õΩáÈ~Ú "åi XO@i`«<åxfl `˘ÅyOKå~Ú. "å~°∞
„a\˜+≤O_çÜ«∂Ö’ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅÖ’ qb#O KÕÜ«∞|_®¤~°∞. =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞,
"åºáê~°∞Å∞, ^ŒàÏ~°∞Å∞, L^ÀºQÆ∞Å∞ `≥QÅÆ „áêO`åÅÃÑ· ^•_ç KÕã≤ `≥QÅÆ ™êO„Ѩ^•Ü«∞
r=# q^è•<åxfl ^èfiŒ Oã¨O KÕâß~°∞. `≥QÅÆ „Ѩ[Å∞ JѨÙÊÖ’¡ ‰õÄ~°∞‰õΩáÈÜ«∂~°∞. Éè∂í =ÚÅ∞
HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. áêeHÍѨÙÅ∞QÍ, H“Å∞^•~°∞Å∞QÍ, =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ∞QÍ
=∂iÛ"ÕÜ∞« |_®¤~∞° . KåÖÏ=∞Ok H˘O_»Ö’¡H˜ HÀ#Ö’¡H˜ <≥\ "ì̃ ÜÕ ∞« |_®¤~∞° . `≥QÅÆ „Ѩ[Å
Éè∂í =ÚÅ∞ J<庄HÍO`«O H͉õΩO_® x~ÀkèOKÕO^Œ∞‰õΩ PÅ㨺OQÍ KÕÜ∞« |_ç# K«@Oì
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 145
D „Hõ=∂xfl PѨ@OÖ’ qѶŨ =∞~ÚOk. ^•^•Ñ¨Ù `«# rq`«=∞O`å =∞^躌 , Dâß#º
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x `≥QÅÆ `À QÆ_Ñç #≤ "å_»∞, `≥QÅÆ „Ѩ[ʼnõΩ ã¨O|OkèOz# #∂`«# „ѨÉ∞íè `«fi
q^è•<åÅ ~°∂ѨHÅõ Ê#x QÆ}hÜ«∞OQÍ „ѨÉÏè q`«O KÕã#≤ "å_»∞ J~Ú# "≥iÜ«∞~ü Zefi<£
„a\˜+μ¨ áêÅ#Ö’ `≥QÅÆ „Ѩ[Å ^Œ∞ã≤u÷ x QÆ∞iOz WÖÏ K≥áêÊ~°∞ : '"åºáê~°∞Å∞, ™ê~å~Ú
J"Õ∞‡"åà◊√§ – "åà◊§`Àáê@∞ "≥∂™êÅ∞, #Ü«∞=OK«#Å∞ `≥KåÛ~°∞. `≥QÅÆ „Ѩ[Å á⁄ÖÏxfl
H˘OK≥O H˘OK≥OQÍ Hõ|oOKå~°∞. ^ÀÑ≤_,ç J}z"Õ`Å« ∞ „ѨÜ∂≥ yOKå~°∞. ¿Ñ^ŒiHõOÖ’H˜
<≥\Ïì~∞° . `≥QÅÆ ‰õΩ J_»q`À QÆÅ ã¨O|O^è•xfl =Åã¨"å^ŒO =∂iÛ "ÕãO≤ k. "å~°∞ PǨ~°O,
=O@K≥~∞° ‰õΩ, Ѩâ√◊ =ÙÅ "Õ∞`« KÕu Ѩ#∞ʼnõΩ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ =Ú_ç =#~°∞Å H˘~°‰Ωõ J_»qÃÑ·
P^è•~°Ñ_¨ `» å~°∞. "≥∞^ÿ •# „áêO`åÅ #∞O_ç =Åã¨=zÛ# ~Ô `· ∞« Å Éè∂í ^•Ç¨ÏO J_»=ÙÅ
q^èfiŒ O™êxH˜ ^•i fã≤Ok. JO>Ë `≥QÅÆ „Ѩ[Å r=<åxH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ™êO„Ѩ^•Ü«∞
=#~°∞Å∞ ^èfiŒ Oã¨=∞Ü«∂º~Ú. =Åã¨"å^Œ áêʼnõΩÅ∞ J_»=ÙÅ ã¨O~°H} Δõ ‰õΩ, "åi
"å}˜[ºÑ¨~"° ∞≥ #ÿ ^ÀÑ≤_Hô ˜ `À_»Ê_ÕO^Œ∞‰õΩ q™êÎ~"° ∞≥ #ÿ J@g Éè∂í =Úefl, J@g K«\ÏìÅ
„H˜OkH˜ `≥KåÛ~°∞. D J@g K«\ÏìÅ∞ áÈ_»∞ =º=™êÜ«∂xfl x¿+kèOKå~Ú. `≥QÆÅ
„Ѩ[Å∞ J_»qx LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘#_»OÃÑ· f„="≥∞#ÿ P@OHÍÅ∞ HõeÊOKå~Ú.
á⁄ÅO áÈQ˘@∞ìH˘#_»O, JѨÙÊÖ’¡ ‰õÄ~°∞‰õΩáÈ=_»O, ^ŒàÏ~°∞Å ^ÀÑ≤_,ç J@g
L`«Ê`«∞ÅÎ qxÜ≥∂QÍxfl u~°ã¯¨ iOK«_O» . á⁄bã¨∞Å, J@g JkèHÍ~°∞Å, W`«~° „ѨÉ∞íè `«fi
L^ÀºQÆ∞Å J}z"Õ`,« ^ÀÑ≤_Åô ∞ 19–20 â◊`åÉÏÌÅÖ’ J<ÕHõ `≥QÅÆ „Ѩ[Å áÈ~å\ÏʼnõΩ
^•i fâß~Ú. L^•Ç¨Ï~°} : ã¨O`åÖò u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞, a~åû=ÚO_® <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’
=ÚO_®Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞, Xi™êû, cǨ~°∞, ѨtÛ=∞ ɡOQÍÅ∞, PO„^èŒ, =∞Ǩ~å„+¨ì,
QÆ∞[~å`üÅÖ’ ~Ô `· ∞« L^Œº=∂ÅÖ’ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ `≥QÅÆ „Ѩ[Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO.
`≥QÅÆ Ñ„ *¨ Ï q^è•<åxH˜ =¸ÖÏÅ∞
(Roots of India's Tribal Policy)
`≥QÅÆ „Ѩ[Å ã¨OѨ^fiŒ O`«"∞≥ #ÿ ™êOѶ∞≤ Hõ ™êO㨯 $uHõ "å~°ã`¨ åfixfl Ѩi~°HOΔ˜ K«_O»
`≥QeÆ fl qb#O Kտ㠄ѨÉ∞íè `«fiO q^è•#OÖ’x H©ÅHÍOâ◊O. `≥QÅÆ „Ѩ[ŠѨ@¡ „ѨÉ∞íè `«fi
"≥Y· i ~°∂ѨHÅõ Ê#x „ѨÉÏè q`«O KÕã#≤ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ =∂\Ö’¡ : '`≥QÅÆ „áêO`åÅÖ’
=∞#O Z^Œ∞~˘¯#=Åã≤# "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨=∞㨺 ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ "å~°∂ ÉèÏQÆ=∞<Õ qâßfiã¨O
"åiÖ’ (`≥QÅÆ „Ѩ[ÅÖ’) HõeyOK«_O» , "å~°∞ ^ÕâO◊ Ö’ ÉèÏQÆO QÆ#∞Hõ ^•xÖ’ "åiH˜
Q“~°hÜ«∞"≥∞#ÿ ™ê÷#O =ÙO^Œx QÆ∞iÎOѨKÜ Õ ∞« _»O. 'J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "åiH˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
~°HŒ }Δõ HõeÊOKÕ â◊HΘ QÍ<Õ QÍHõ q=ÚH˜Î HõeÊOKÕ â◊HQΘ Í ^Àº`«H=õ ∞"åfie.— ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞`«‰Ωõ
`≥QÅÆ „Ѩ[ʼnõΩ ™ê÷#O HõeÊOKÕ ã¨=∞~°`÷ « =ÙO^Œx <≥„Ǩ˙ ÉèÏqOKå_»∞.
146 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[OÖ’ `≥QÆʼnõΩ WKÕÛ ™ê÷#OÃÑ· Ô~O_»∞ "≥·Y~°∞Å∞<åfl~Ú.
XHõ\ ˜ : |Ü«∞\˜ „ѨÑO¨ K«ÑÙ¨ P^è∞Œ xHõ „ѨÉÏè "åÅ∞ Ѩ_‰» Ωõ O_® `≥QÅÆ „Ѩ[efl "åi =∂<å#
"åix =ke"ÕÜ∞« _»O – JO>Ë "å~°∞ WѨÙÊ_≥ÖÏQÆ∞<åfl~À JÖψQ =ÙOK«_O» . ~Ô O_»=k
"åix "åi K«∞@∂ì =Ù#fl ã¨=∂[OÖ’ ѨÓiÎQÍ gÖˇ·#O`« `«fi~°QÍ HõÅ∞ѨÙH˘#_»O.
`≥QÅÆ r=# q^è•#O JO`«iOzáÈ=_»O zOuOK«^yŒ Ok HÍ^Œ∞. Jk "åi Jaè=$kú
QÆ#∞Hõ ™êfiQÆuOKåe.
[=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ D ~Ô O_»∞ "≥Y· ~°∞efl u~°ã¯¨ iOKå_»∞. "≥Ú^Œ\ ˜ "≥Y· i
##∞ã¨iOz "å~°∞ „Ѩ^~Œ ≈° #âßÅ #=¸<åQÍ Ñ¨ijeOѨ|_»_O» JO>Ë "åix J==∂#
Ѩ~K° _« "» ∞Õ J=Ù`«∞Ok J<åfl_»∞. <≥„Ǩ˙ : |Ü«∞\˜ „ѨÑO¨ K«O`À ã¨O|O^èOŒ ÖˉΩõ O_®
"åix "Õ~∞° QÍ =ÙOK«_O» ã¨iÜ≥∞ÿ #k HÍ^Œ<åfl_»∞ <≥„Ǩ˙. |Ü«∞\˜ „ѨÑO¨ K«O K˘K«∞ÛáÈÜÕ∞
„Hõ=∞O WѨÊ\˜Hˆ KåÅ =~°‰Ωõ [iyOk QÆ#∞Hõ D ^ŒâÖ◊ ’ "Õ~∞° QÍ ÖËHõ q_çQÍ =ÙOK«_O»
J™ê^躌 O. Jk HÀ~°^yŒ Ok HÍ^Œ∞. |Ü«∞@ ѨxKÕã∞¨ #Î fl â◊‰Ωõ ÅÎ ‰õΩ =^Œe"Õã≤ qb#O
KÕÜ∞« @=¸ HÀ~°^yŒ Ok HÍ^Œ∞. Wk `≥QÅÆ „Ѩ[Å ™êOѶ∞≤ Hõ ™êO㨯 $uHõ QÆ∞iÎOѨÙ
áÈ=_®xH˜ ^•i fã¨∞OÎ k. 'WѨÙÊ_»∞#fl Ѩiã≤`÷ ∞« efl J#∞=∞u¿ãÎ J<åºÜ«∂ʼnõΩ "≥#∞HÍ_»x
|Ü«∞\˜ „Ѩ[Å∞ `≥QÅÆ Éè∂í =Úefl, J_»=Ùefl ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘x `≥QÅÆ „Ѩ[Å rq`«OÖ’
*’HõºO KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~°∞— J<åfl_»∞ <≥„Ǩ˙. Wk '"åi r==<åxfl ã¨O㨯 $ux `«Å„H˜O^Œ∞Å∞
KÕã¨∞ÎOk.—
D ~Ô O_»∞ "≥Y· ~°∞ʼnõΩ aè#flOQÍ <≥„Ǩ˙ `≥QÅÆ „Ѩ[Å „Ѩ`ºÕ Hõ QÆ∞iÎOѨÙx,
ã¨O㨯 $ux H˘#™êyã¨∞<Î Õ "åix ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[OÖ’ qb#O KÕÜ∞« _»O, ÉèÏ~°`«
*ÏuÖ’ JqzÛù#fl ÉèÏQÆOQÍ KÕÜ∞« _»O =∞Oz^Œ<åfl_»∞. <≥„Ǩ˙ "≥Y· iÖ’ ~Ô O_»∞ „Ѩ=∂}ÏÅ∞
=Ù<åfl~Ú. XHõ\ :˜ `≥QÅÆ „áêO`åÅ∞ Jaè=$kú K≥O^•e. ~Ô O_»∞: "å\˜ Ѩ^uúŒ Ö’ Jq
Jaè=$kú K≥O^•e. Jaè=$kú JO>Ë ^ÕâO◊ Ö’ W`«~° „áêO`åÅÖ’ [iˆQ^•xH˜ #HõÅ∞
fã≤ K«∂Ѩ_O» HÍ^Œ∞. ^ÕâO◊ Ö’ W`«~° „áêO`åÅÖ’ [iˆQ =∞Ozx "å~°∞ „Hõ=∞|^ŒOú QÍ
J=∞Å∞Ѩ~°∞K«∞H˘<ÕÖÏ K«∂_»@O. JO`ÕQÍHõ U =∂~°∞ÊÅ∞ J=ã¨~°=∞=Ù`åÜ≥∂ Jq
"åˆ~ `≥K∞« ÛH˘#_»O.
Ѩ~㰠ʨ ~° q~°∞^ŒOú QÍ HõxÑ≤OKÕ D ~Ô O_»∞ "≥Y· ~°∞efl ZÖÏ ã¨=∞#fiÜ«∞Ѩ~K° _« O»
– J<Õk ã¨=∞㨺. <≥„Ǩï `≥QÅÆ „Ѩ[Å Pi÷H,õ ™êOѶ∞≤ Hõ Jaè=$kú–„Ѩ`ºÕ H˜Oz "å~åÎ
~°"å}Ï ™œHõ~åºÅ∞, P^è∞Œ xHõ "≥^· ºŒ ™œHõ~åºÅ∞, =º=™êÜ«∞O q^•º ~°OQÍÅ ^•fi~å
[~°QÍÅx Hõ$`«xâ◊ÛÜ«∞O`À =Ù<åfl_»∞. „ѨÉ∞íè `«fi q^è•#O H˘~°‰Ωõ H˘xfl =∂~°^æ ~Œ ≈° HÍÅ#∞
x~å÷iOKå_»∞.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 147
 "≥Ú^Œ\ ˜k : `≥QÆÅ „Ѩ[Å∞ "åi ã¨Ç¨Ï[ Ѩ^ŒÌuÖ’ Jaè=$kú K≥O^•e.
|Ü«∞\˜#∞O_ç x~°ƒOù ^èOŒ XuÎ_ç =ÙO_»‰Äõ _»^∞Œ . `≥QÅÆ „Ѩ[Å∞ HÍx "å~°∞ `å=Ú
Jkè‰Ωõ Å=∞<Õ ÉèÏ=O`À "åi ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ áȉõÄ_»^∞Œ . ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ L=∞‡_ç ã¨O㨯 $u
™ê=∂lHõ ~å[H©Ü«∞ rq`« qHÍ™êxH˜ `≥QÆÅ∞ „Ѩ[Å∞ ã¨=∂#"≥∞ÿ# `À_®Ê@∞
JOkOK«QÅÆ ~°<Õ J=QÍǨÏ# =ÙO_®e.
~Ô O_»=k : Éè∂í q∞ÃÑ,· J_»=ÙÅÃÑ· `≥QÅÆ „Ѩ[ŠǨωõΩ¯Å∞ Q“~°qOѨ|_®e.
`≥QÅÆ „Ѩ[Å á⁄ÖÏefl |Ü«∞\˜"å~°∞ ™êfinè#O KÕã∞¨ HÀ~å^Œ∞. `≥QÅÆ „áêO`åÅÖ’xH˜
=∂Ô~¯\ò PiúHõ q^è•#O K˘~°ÉÏ@∞ Hõi#î OQÍ xÜ«∞O„uOK«|_®e. „Hõ=∞|^ŒOÌ KÕÜ∞« |_®e.
=¸_»∞ : `≥QÅÆ ÉèÏ+¨efl „áÈ`«ûÇ≤ÏOKåe. J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ =∞^Œ`Ì ∞« ~Ú"åfie.
"å\˜ qHÍ™êxH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ~°H} Δõ HõeÊOKåe.
<åÅ∞QÆ∞ : ѨiáêÅ<å =º=Ǩ~åÅÖ’ `≥QÅÆ „Ѩ[ÅÃÑ· qâßfiã¨O =ÙOKåe.
"åi #∞O_ç ѨiáêÅ<å x~åfiǨωõΩefl ZOÑ≤Hõ KÕã≤ tHõ} Δ ~Ú"åfie. `≥QÅÆ „áêO`åÅÖ’
ѨiáêÅ<å =º=ǨÏ~åÅÖ’ gÖˇ#· O`« `«‰Ωõ ¯= =∞Okx „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\Ïìe. "åix KåÖÏ
*Ï„QÆ`QΫ Í ZOÑ≤Hõ KÕÜ∂« e. "åiH˜ `≥QÅÆ „Ѩ[ŠѨ@¡ ™ê#∞Éè∂í u J=QÍǨÏ# =ÙO_®e.
`≥QÅÆ „Ѩ[Å HõO>Ë aè#flOQÍ =Ù<åfl=∞x QÍx Jkè‰Ωõ Å=∞<Õ ÉèÏ=#QÍx =ÙO_»‰Äõ _»^∞Œ .
"å~°∞ Ѩx KÕã¨∞Î#fl „áêO`åÅÖ’x `≥QÆÅ „Ѩ[Å rq`åxfl ѨOK«∞HÀ=\ÏxH˜
ã≤^ŒúѨ_ç=ÙO_®e.
S^Œ∞ : `≥QÅÆ ™ê=∂lHõ ™êO㨯 $uHõ ã¨Oã¨Å÷ ^•fi~å ѨiáêÅ# ™êyOz
Jaè=$kúÑi¨ KÕ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕÜ∂« e.
<≥„Ǩ˙ "≥Y· iH˜ „áêuѨkHõ 1920ÅÖ’ QÍOnèr `≥QÅÆ „áêO`åÅÖ’ P„â◊=∂Å∞
xi‡Oz x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∞O „áÈ`«ûÇ≤ÏOz#ѨÊ\˜ #∞O_ç J#∞ã¨iOz# *ÏfÜ«∞"å^Œ
q^è•#O. ã¨fi`«O„`å#O`«~O° "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ\ ˜ ^Õâß^躌 ‰õΩΔ _»∞ ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£ W`«~° =ÚYº
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ D q^è•<åxH˜ =∞^ŒuÌ KåÛ~°∞.
„ѨÉ∞íè `«fi q^è•<åxH˜ XHõ ~°∂Ѩq∞=fi_»O ~å*ϺOQÆO`À „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk.
PiìHÖõ ò 46 ##∞ã¨iOz `≥QÅÆ „Ѩ[Å q^Œº Pi÷Hõ „ѨÜ∂≥ [<åŠѨ@¡ ~å[ºO „Ѩ`ºÕ Hõ
„â◊^úŒ =Ç≤ÏOz „áÈ`«ûÇ≤ÏOKåe. ™ê=∂lHõ J<åºÜ«∞O, W`«~° Jxfl ~°HÍÅ ^ÀÑ≤_ô #∞O_ç
„Ѩ`ºÕ Hõ K«@Oì ^•fi~å ~°H} Δõ HõeÊOKåe. Éè∂í q∞ÃÑ· `≥QÅÆ „Ѩ[ŠǨωõΩ¯ H˘~°‰Ωõ , =_ô¤
"åºáê~°∞Å #∞O_ç ~°HõΔ} H˘~°‰õΩ x|O^èŒ#Å∞ ~°∂á⁄OkOK«∞@. K«\ÏìÅ#∞ `≥QÆÅ
„áêO`åʼnõΩ =iÎOѨKÕÜ«∞_»OÖ’ J=ã¨~°"≥∞ÿ`Õ ˆHO„^Œ ~å„+¨ì „ѨÉèí∞`åfiÅ K«\Ïìefl
148 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
=∂~°∞ÊKÕÜ∞« _»O`À ã¨Ç¨ `≥QÅÆ „Ѩ[Å „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ ~°H} Δõ HõeÊOKÕ „Ѩ`ºÕ Hõ ÉÏ^躌 `«
`≥QÅÆ „áêO`åÅ∞ =Ù#fl ~å„ëêìÅ QÆ=~°fl~°‰¡ Ωõ JѨÊ*ˇÑʨ |_çOk. WO^Œ∞H˘~°‰Ωõ „áê^äqŒ ∞Hõ
ǨωõΩ¯Å =iÎOѨ٠ã¨=~°} KÕÜ∞« |_çOk. ~å*ϺOQÆO `≥QÅÆ „Ѩ[ʼnõΩ Jxfl ~å[H©Ü∞«
ǨωõΩ¯efl =iÎOѨ*ãˇ O≤ k. JO`ÕQÍHõ Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏʼnõΩ ÖÏQÍ<Õ Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÅÆ ‰õΩ
‰õÄ_® K«@ì ã¨ÉÅíè Ö’ ã‘@#¡ ∞ áêÅ<å Ѩ~"° ∞≥ #ÿ ¿ã=ÅÖ’ ™ê÷<åÅ#∞ i[~°∞fi KÕãO≤ k.
`≥QÅÆ ã¨OHˆ =Δ ∂xH˜ ã¨O|OkèOz# JOâßÅÃÑ· ã¨ÅǨeKÕÛO^Œ∞‰õΩ `≥QÅÆ „áêO`åÅ∞#fl
~å„ëêìÅÖ’ `≥QÅÆ ã¨ÅǨ =∞O_»à§◊ (Tribal Advisory Council) U~åÊ@∞H˜ ~å*ϺOQÆO
J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. "åiH˜ HõeÊOK«|_ç# ~°HõΔ}Å∞ J=∞Å∞ [iˆQ q^è•<åxfl
ѨijeOKÕO^Œ∞‰õΩ ~å„+¨ìѨu Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ, Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÆÅ Hõq∞+¨#~üx
xÜ«∞q∞OKå~°∞.
`≥QÅÆ Éè∂í =ÚÅ∞ `≥QÅÆ ‰õΩ K≥O^Œx"åiH˜ =∂~°∞Ê [~°Q‰Æ Ωõ O_® x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ,
=_ô¤"åºáê~°∞Å ^ÀÑ≤_çx x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ K«\ÏìÅ∞ KÕÜ«∞|_®¤~Ú. K«\Ïìefl J=∞Å∞
[i¿Ñ K«~º° Å∞ KÕÑ@ ¨ |ì _®¤~Ú. Hˆ O„^Œ, ~å„+ì̈ „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ `≥QÅÆ „áêO`åÅ, `≥QÅÆ „Ѩ[Å
ã¨OHˆ =Δ ∂xH˜, Jaè=$kúH˜ ‰õΩ\©~° „QÍg∞} Ѩi„â◊=∞efl áÈ`«ûÇ≤ÏOz Láêkè HõeÊOK«_O» `À
ã¨Ç¨ „Ѩ`ºÕ Hõ ™œHõ~åºÅ∞ ã¨$+≤Oì K«|_®¤~Ú. „Ѩ`ºÕ Hõ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ ~°∂á⁄OkOK«|_®¤~Ú.
„Ѩ}ÏoHõÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÅ∞ Hˆ \Ï~ÚOK«|_®¤~Ú. ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÅ∞ "≥zÛOK«|_®¤~Ú.
`≥QÅÆ ã¨OHˆ =Δ ∂xH˜ x^è∞Œ Å∞ „Ѩ`ºÕ H˜Oz 1971 #∞O_ç QÆ}hÜ«∞OQÍ ÃÑiQÍ~Ú.
~å*ϺOQÆ ~°H} Δõ Å∞ Hˆ O„^Œ, ~å„+ì̈ „ѨÉ∞íè `åfiÅ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ =Ù#flѨÊ\˜H˜ `≥QÅÆ
„Ѩ[Å ã¨OHˆ =Δ ∞O, Jaè=$kú #`«#Î _»H#õ ™êQÆ∞`«∞Ok. PˆQflÜ«∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ q∞#Ǩ~ÚOz
`≥QÆÅ „Ѩ[Å∞ ¿Ñ^ŒiHõOÖ’ =∞QÆ∞æ`«∞<åfl~°∞. JѨCÖ’¡ ‰õÄ~°∞‰õΩáÈ`«∞<åfl~°∞. "åiH˜
Éè∂í q∞ÖË^∞Œ . Láêkè ÖË^∞Œ . =∞Oz L^ÕâÌ ßÅ`À KÕÑ\¨ #ì˜ K«~º° Å∞ ‰õÄ_® JO`«O`« =∂„`«OQÍ
J=∞Å∞ [~°Ñ|¨ _»∞`«∞<åfl~Ú. `«~K° ∞« QÍ Hˆ O„^Œ ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ q^è•<åÅÖ’ ‰õÄ_®
=º`庙êÅ∞O@∞<åfl~Ú. ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ `≥QÅÆ „Ѩ[Å „ѨÜ∂≥ [<åŠѨ@¡ JO`«QÍ
Pã¨HÎ̃ K«∂Ѩ_O» ÖË^∞Œ . „Ѩ`ºÕ H˜Oz Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO ÖËHõ ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ
q^è•<åefl, K«\Ïìefl J=∞Å∞Ѩ~K° _« O» Ö’ ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ `å`åû~°O KÕã∞¨ <Î åfl~Ú. D
JOâßxfl Ã+_»∂ºÖò¤ ‰õΩÖÏÅ, Ã+_»∂ºÖò¤ `≥QÅÆ Hõq∞+¨#~ü, áê¡xOQ∑ Hõq∞+¨<£ iáÈ~°∞Åì ∞
KåÖÏ™ê~°∞¡ ã¨Ê+¨Oì QÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~Ú. KåÖÏ `«~K° ∞« QÍ ™êOѶ∞≤ Hõ ã¨OHˆ =Δ ∂xH˜ Hˆ \Ï~ÚOz#
x^è∞Œ Å∞ Y~°∞Û KÕÜ∞« |_»_O» ÖË^∞Œ . ÖËHõ `«y# Ѷe¨ `åÅ∞ ÅaèOKÕ q^èOŒ QÍ Y~°∞Û KÕÜ∞« |_»_O»
ÖË^∞Œ . ÖËHõ ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO KÕÜ∞« |_»∞`«∞<åfl~Ú. `≥QÅÆ „Ѩ[Å „ѨÜ∂≥ [<åÅ ã¨O~°H} Δõ ‰õΩ
HÍѨÖÏQÍ xÜ«∞q∞OK«|_ç# „>ÿ̌|Öò J_»fi~Ú[s H“xûà◊√¡ Ѩ\ Ñì© @ ¨ #ì @∞¡ ѨxKÕã∞¨ <Î åfl~Ú.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 149
 ѨiáêÅ<å ã≤|ƒOk JO`«QÍ tHõ}Δ á⁄Ok#"å~°∞ HÍ^Œ∞. `≥QÅÆ Ñ¨@¡ ™ê#∞Éè∂í u
QÆÅ JkèHÍ~°∞Å∞ =~°‰Î Ωõ Å, =_ô¤ "åºáê~°∞Å, J@g HÍO„\ÏHõ~ì ¡° Éè∂í P„Hõ=∞}^•~°∞Å
XuÎ_ç "Õ∞~°‰Ωõ `«fi~°QÍ |kb KÕÜ∞« |_Õ"å~°∞.
`≥QÅÆ „Ѩ[ʼnõΩ K«\ÏìÅ`À <åºÜ«∞=º=ã¨`÷ À JO`«QÍ Ñ¨iK«Ü∞« O ÖË^∞Œ QÆ#∞Hõ
"åiH˜ ã¨iÜ≥∞ÿ # <åºÜ«∞O [iˆQk HÍ^Œ∞. |Ü«∞\˜ "åiH˜ Éè∂í q∞ |kb KÕÜ∞« ‰õΩO_®
x"åiOKÕ K«\ÏìÅ∞ áê\˜OѨ|_ÕqHÍ^Œ∞. KåÖÏ „áêO`åÅÖ’ QÆ#∞Å, Ѩi„â◊=∞Å `«fii`«
qã¨Î~°} "åi Ѩiã≤÷ux =∞s J^è•fi#flO KÕã≤Ok. Jqhu JkèHÍ~°∞Å∞ ~å[H©Ü«∞
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ J@g HÍO„\ÏHõì~°¡`À ‰õΩ=∞‡Hõ¯=@O`À J@g x~°∂‡Å# "ÕQÆOQÍ
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. J_»q, J@g L`«Ê`«∞ÎÅÃÑ· `≥QÆÅ „Ѩ[ʼnõΩ#fl ™êO„Ѩ^•Ü«∞ǨωõΩ¯‰õΩ
P@OHÍÅ∞ HõeÊOK«|_»∞`«∞<åfl~Ú. Jqhu JkèHÍ~°∞Å∞ `≥QÅÆ „Ѩ[efl ÉÏkèOKÕO^Œ∞‰õΩ,
^ÀÑ≤_ô KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ J@g K«\Ïìefl „ѨÜ∂≥ yã¨∞OÎ \Ï~°∞. Éè∂í q∞ HÀÖ’Ê=@O, J_»=ÙÅ
#iH˜"`Õ ,« J_»=ÙÖ’¡ „Ѩ"âÕ ßxH˜ x~°ƒO^è•Å∞ – HÍ~°}OQÍ `≥QÅÆ „Ѩ[Å∞ JO`«HOõ `«‰Ωõ
LáêkèH˜ ^Œ∂~°O KÕÜ∞« |_»∞`«∞<åfl~°∞. ^•i _˘OHÍ ÖËx ^Œ@"ì ∞≥ #ÿ J_»=ÙÖ’¡H˜ H˘O_»Ö’¡H˜
<≥\ ì̃ "ÕÜ∞« |_»∞`«∞<åfl~°∞.
`≥QÅÆ „Ѩ[ÅÖ’ q^•ºaè=$kú #`«#Î _»H#õ ™êQÆ∞`«∞Ok. H˘xfl „áêO`åÅÖ’
„áê^äqŒ ∞Hõ q^Œº `≥QÅÆ ÉèÏ+¨ÅÖ’ É’kèOѨ|_»∞`«∞Ok. W`«~° „áêO`åÅÖ’ `≥QÅÆ ÉèÏ+¨Å∞
x~å^Œ~} ° ‰õΩ QÆ∞~°=Ù`«∞<åfl~Ú. q^•º É’^è#Œ "å\˜Ö’ [~°Q_Æ O» ÖË^∞Œ .
`≥QÅÆ ã¨=∂[O ‰õÄ_® „Ѩu KÀ\Ï =~°æ =º`庙êefl ÃÑOK«∞`«∞Ok. =~°æ
K«„@OÖ’ "åiÖ’ ÃÑ· á⁄~°H˜ K≥Ok#"å~°∞ `«~K° ∞« QÍ |Ü«∞\˜ #∞O_ç =zÛ# "åiÖ’x ÃÑ·
™ê÷~Ú "åi`À HõÅ∞ã¨∞OÎ \Ï~°∞. JO`ÕQÍHõ q^Œº, ѨiáêÅ<å~°OQÆOÖ’ L^ÀºQÍÅ∞, Pi÷Hõ
~°OQÆO ~å[H©Ü∞« „áÈ`åûǨÏO – ~°OQÍÅÖ’ HÍ™ÈÎ ‰õÄ™ÈÎ [~°∞QÆ∞`«∞#fl Jaè=$kú Ѷe¨ `åÅ∞
`≥QÅÆ Ö’ #∞O_ç H˘`«QÎ Í Ñ¨Ù\ì̃ Z^Œ∞QÆ∞`«∞#fl z#fl ‰õΩb# =~åæxH˜ ^Œ‰Ωõ ¯`«∞<åfl~Ú.
"≥Ú`«ÎO g∞^Œ H˘xfl „Ѩ=∂^Œ ã¨∂zHõÅ∞#flѨÊ\˜H˜ 1947 #∞O_ç H˘xfl
™ê#∞‰õÄŠѨi}Ï=∂Å∞ ‰õÄ_® KÀ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~Ú. `≥QÅÆ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ „ѨÜ∂≥ [<åÅ
~°H}
Δõ ‰õΩ K«@Oì , `≥QÅÆ ã¨OHˆ =Δ ∞ âßYÅ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞, ѨOKåÜ«∞f ~å*ò, JHõ~Δ å㨺`«,
q^•º"åºÑ≤,Î „ѨÉ∞íè `«fi L^ÀºQÍÅÖ’ L#fl`« q^•º ã¨Oã¨Å÷ Ö’ i[ˆ~fi+¨#∞¡, =∂\˜=∂\˜H˜
=zÛ# ZxflHõÅ∞, "åi ~å[H©Ü«∞ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO ~å*ϺOQÆ ~å[H©Ü«∞ „Hõ=∂ÅÖ’
Z^Œ∞QÆ∞`«∞#fl =∞^躌 `«~Q° `Æ ∞« Å "Õ∞^ä•=ÙÅ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO – `≥QÅÆ „Ѩ[ÅÖ’ qâßfi™êxfl
ÃÑOK«_®xH˜ ^•i fã¨∞Î<åfl~Ú. "å~°∞ WѨC_»∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ WOHÍ K«∞~°∞ÔH·# áê„`«
150 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
x~°fiÇ≤ÏOKåÅx Ѩ@∞ì|_»∞`«∞<åfl~°∞. qq^èŒ ~å[H©Ü∞« ã¨Oã¨Å÷ Ö’ x~å‡}ÏÅÖ’ JkèHÍkèHõ
„áêux^蕺xfl á⁄O^Œ∞`«∞<åfl~°∞. JxflO\˜x q∞Oz *ÏfÜ«∞ Pi÷HÍaè=$kúÖ’ Z‰õΩ¯=
ÉèÏQÍxfl HÀ~°∞`«∞<åfl~°∞.
Jaè=$kú ã¨OˆHΔ=∞O H˘~°=_®¤Ü«∞<Õ x~°∞`åûǨÏO`À `≥QÆÅ „Ѩ[Å #∞O_ç
x~°ã<¨ À^Œº=∂Å∞ ÃÑÅ∞¡aHÍ~Ú. Wq `«Ñʨ ‰õΩO_® ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ Ѷe¨ `åe™êÎ~Ú. „ѨÉ∞íè `«fi
q^è•#O W|ƒO^Œ∞efl ѨÓiÎQÍ `˘ÅyOKÕkQÍ HÍHõ ™ê^è•~°}OQÍ ã¨iÌKÕ¿ÑÊkQÍ
âßOuOѨKÕ¿ãkQÍ LO@∞Ok. HÍx H˘xfl x~°ã¨<À^Œº=∂Å∞. Ç≤ÏOã¨x KÕѨ\Ïì~Ú.
„ѨÉ∞íè `«fiO Hõi#î OQÍ =º=ǨÏiOzOk. D L^Œº=∂Å∞ ^ÕâO◊ ^Œ$+≤xì PHõi¬Oz#ѨÊ\˜H˜
™êkèOzO^Õg∞ ÖË^∞Œ .
`≥QÅÆ ‰õΩ K≥O^Œx „Ѩ[Å∞ ÖËHõ `≥QÅÆ „áêO`åÅÖ’ x=ã≤ã∞¨ #Î fl |Ü«∞\˜"åi
Ѩ@¡ `≥QÅÆ „Ѩ[ÅÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl "≥~· O° =∞~˘Hõ ^Œ∞~°^$Œ +¨Hì ~õ ° Ѩi}Ï=∞O. xã¨ûO^ÕÇϨ OQÍ
=~°Î‰õΩÅ∞, =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞, Éèí∂™êfi=ÚÅ∞, „ѨÉèí∞`«fi JkèHÍ~°∞Å∞ ÖÏO\˜ H˘O^Œ~°∞
|Ü«∞\˜"å~°∞ `≥QÅÆ „áêO`åÅÖ’ „Ѩ=∂^ŒHÍ~°∞Å∞QÍ Ñ¨i}q∞OKå~°∞. HÍx ^ŒâßÉÏÌÅ
HÍÅOÖ’ ~Ô `· ∞« Å∞, HÍi‡‰õΩÅ∞, Láê^蕺ܫÚÅ∞, _®Hõ~ì ∞° ,¡ WOHÍ W`«~° =∞^躌 `«~Q° uÆ ,
kQÆ∞= =∞^躌 `«~Q° uÆ „Ѩ[Å∞ `≥QÅÆ „áêO`åÅÖ’ ã≤~÷ Ñ° _¨ ®¤~∞° . WÖÏO\˜ "åi ã¨OYº
XHõ¯ PˆQflÜ«∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ `«Ñʨ q∞ye# Jxfl KÀ@¡ `≥QÅÆ „Ѩ[Å ã¨OYºx q∞OzOk.
`≥QÅÆ „Ѩ[ÅÖ’ `≥QÅÆ ‰õΩ K≥O^Œx „Ѩ[ÅÖ’ J`«ºkè‰Ωõ Å∞ ¿Ñ^ŒÖ.Ë Pi÷H,õ ™ê=∂lHÍaè=$kú
JÖψQ ™êOѶ∞≤ Hõ Pi÷Hõ <åºÜ«∞O L=∞‡_ç „Ñ¨Ü∂≥ [#O. JO`ÕQÍHõ KåÖÏ =∞Ok =~°‰Î Ωõ Å∞
áêi„âßq∞Hõ"Õ`«ÎÅ`À ã¨Ç¨ `≥QÆʼnõΩ K≥O^Œx =∞^茺`«~°QÆuÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ `≥QÆÅ
„áêO`åÅÖ’ LѨÜ∂≥ QÆH~õ "° ∞≥ #ÿ Pi÷Hõ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ KÕÑ_¨ ∞» `«∞<åfl~°∞. `≥QÅÆ ‰õΩ, `≥QÅÆ ‰õΩ
K≥O^Œx „Ѩ[Å =∞^躌 ZÖÏO\˜ J"åOKèh« Ü«∞"≥∞#ÿ â◊„`«∞`«fi"≥∞<ÿ å W~°∞=ÙiH˜ #+¨^ì •Ü«∞HõO,
„Ѩ=∂^ŒH~õ O° . W~°∞=Ùi =∞^躌 LO_Õ ã¨O|O^èOŒ Hˆ =ÅO ^ÀÑ≤_ô ã¨O|O^è"Œ ∞Õ HÍ^Œ∞.
`≥QÅÆ „Ѩ[Å∞ |Ü«∞\˜ "åi`À ã¨O|O^è•Å∞ ÖˉΩõ O_® "Õ~∞° QÍ LO_®Åx PtOK«_O»
ÖË^Œ∞. HÍ|\˜ì W~°∞=Ù~°∞ ‰õÄ_® Ѩ~°ã¨Ê~° ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À<Õ "åi „ѨÜ≥∂[<åefl
HÍáê_»∞H˘#QÆÅ~°∞. ÃÑOá⁄OkOK«∞ H˘#QÆÅ~°∞.
PˆQflÜ«∞ ÉèÏ~°`O« Ö’x `≥QÅÆ ∞
PˆQflÜ«∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x J™êûO H˘O_» „áêO`åÅÖ’ x=ã≤OKÕ `≥QÅÆ „Ѩ[ÅÖ’
=O^Œ‰Ωõ ÃÑQ· Í „QÆ∂ѨÙÅ∞<åfl~Ú. "å~°∞ ZO`À "≥q· ^躌 OQÆŠѨÅ∞ ÉèÏ+¨Å∞ =∂\Ï¡_`» å~°∞.
"åiH˜ ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ Ö’x W`«~° „áêO`åÅÖ’ x=ã≤OKÕ `≥QÅÆ ‰õΩ =∞^躌 L=∞‡_ç ÖHΔÍ}ÏÅ∞,
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 151
L=∞‡_ç ã¨=∞㨺Å∞ KåÖÏ L<åfl~Ú. KåÖÏ JOâßÅ s`åº "åi Ѩiã≤u÷ "Õ~∞° QÍ LOk.
"å~°∞ x=ã≤OKÕ „áêO`åÅÖ’ "å~°∞ J`«ºkè‰Ωõ Å∞QÍ L<åfl~°∞. `≥QÅÆ „áêO`åʼnõΩ, `≥QÅÆ ‰õΩ
K≥O^Œx „áêO`åʼnõΩ =∞^茺 KåÖÏ HÍÅO #∞O_ç Pi÷Hõ ã¨O|O^è•Å∞ Jaè=$kú
K≥O^Œ∞`«∞#flѨÊ\˜H˜ |Ü«∞\˜"å~°∞ P „áêO`åÅÖ’H˜ JO`«QÍ K˘K«∞Û‰õΩ áÈÖË^∞Œ . WO^Œ∞‰õΩ
HÍ~°}O 19= â◊`å|úOÖ’ „a\˜+π áêʼnõΩÅ∞ J=ÅOaOz# q^è•#O.
„a\˜+π "åiKÕ P„Hõq∞OK«|_ç# `≥QÅÆ „áêO`åÅ∞ JѨC_»∞ J™êûO „áêq#∞ûÖ’
ÉèÏQÆOQÍ L<åfl~Ú. HÍx D „áêO`åʼnõΩ „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ ѨiáêÅ<å ™ê÷~Ú HõeÊOK«|_çOk.
"åi ™ê=∂lHõ ~å[H©Ü«∞ x~å‡}O K≥^Œ~°Q˘@ì|_»ÖË^Œ∞. "≥∞ÿ^•<åÅ #∞O_ç =KÕÛ
|Ü«∞\˜"åix J#∞=∞uOK«‰Äõ _»^<Œ Õ q^è•#O áê\˜OK«|_çOk. „Ѩ`ºÕ H˜Oz |Ü«∞\˜"å~°∞
á⁄ÖÏxfl Pi˚OK«\Ïxfl J#∞=∞uOK«Ö^Ë ∞Œ . JO^Œ∞=Å# `≥QÅÆ „Ѩ[Å∞ Éè∂í q∞x HÀÖ’ÊÖË^∞Œ .
J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „a\˜+π „ѨÉèí∞`«fiO áê~î°âßÅÅ∞, Pã¨Ê„`«∞Å∞, K«iÛÅ∞
™ê÷Ñ≤OKÕO^Œ∞‰õΩ =∞`« =∂iÊ_ç KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ „ÔH·ã¨Î= q∞+¨#sÅ#∞ J#∞=∞uOzOk,
„áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk. q∞+¨#sÅ∞ „ѨÉ∞íè `«fiO`À ã¨ÇϨ HõiOz *ÏfÜ«∞ ÉèÏ"åÅ∞ K˘~°‰Ωõ O_®
J_»∞‰¤ Ωõ <åfl~Ú. J™êûO „Ѩ[Å #∞O_ç ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å #∞O_ç `≥QÅÆ „Ѩ[efl "Õ~∞° QÍ
LOK«\Ïxfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~Ú. ã¨fi`«O„`å#O`«~O° H˘xfl q∞+¨#sÅ∞, q^ÕjÜ«ÚÅ∞ PˆQflÜ«∞
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ "Õ~åÊ@∞"å^Œ, ã¨fi`«O„`« ~å*ϺŠÉèÏ=#x „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~Ú.
PˆQflÜ«∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x `≥QÅÆ „Ѩ[ʼnõΩ q∞ye# ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `À ZÖÏO\˜
~å[H©Ü∞« ™êO㨯 $uHõ ã¨O|O^èOŒ ÖËHáõ È=_»O ‰õÄ_® QÆ=∞<å~°›O. "≥#∞Hõ\ ˜ J^蕺ܫ∞OÖ’
QÆ=∞xOz#@∞¡ ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å#∞ XHõ *ÏuQÍ SHõºO KÕã≤# â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ# JOâ◊O
™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ áÈ~å@HÍÅOÖ’ HõeÑ≤ LOz# L=∞‡_ç ã¨O|O^è•Å∞. HÍx D
áÈ~å@O PˆQflÜ«∞ ÉèÏ~°`O« Ö’x `≥QÅÆ „Ѩ[ÅÃÑ· ZÖÏO\˜ „ѨÉÏè =O K«∂ѨÖ^Ë ∞Œ . [=Ǩ~ü
ÖÏÖò <≥„Ǩï =∂@Ö’¡ : '=∞# ã¨fi`«O„`« áÈ~å@O ™ê~åOâ◊O ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ q=ÚHÎ̃
HõeÊOKÕ â◊HxÎ̃ ¿ãfiK«ÛQù Í Ñ¨xKÕÜ∞« hÜ«∞_»"∞Õ .— D â◊HÎ̃ ã¨iǨÏ^Œ∞ÅÌ ∞#fl =ÚYº"≥∞#ÿ `≥QÅÆ
„áêO`åÅÖ’x „Ѩ[efl „ѨÉÏè q`«O KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . 'P q^èOŒ QÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ J<Õ XHõ ^ÕâO◊ Ö’
=ÙO@∞<åfl=∞<Õ ÉèÏ=# "åiH˜ HõÅQÆÖ^Ë ∞Œ . "å~°∞ ã¨fi`«O„`« áÈ~å@O`À QÍx W`«~°
L^Œº=∂Å`À QÍx „ѨÉÏè q`«∞Å∞ HÍÖË^∞Œ . "åix ÉèÏ~°`« =ºuˆ~‰õΩÅ∞QÍ KÕÜ∞« \ÏxH˜
„ѨÜ∞« uflOz# „a\˜+μ¨ JkèHÍ~°∞Å∞, q∞+¨#sÅ∞ "åiH˜ `≥eã≤# "åi`À ã¨O|O^è•Å∞#fl
|Ü«∞\˜"å~°∞.—
[=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ „áÈ`åûǨÏO`À ~°∂á⁄OkOz# ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fi `≥QÅÆ
q^è•#O PˆQflÜ«∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x `≥QÅÆ „Ѩ[ʼnõΩ ÉÏQÍ =iÎã∞¨ OÎ k. 1952 JHÀì|~°∞Ö’
152 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 <≥„Ǩ˙ WÖÏ K≥áêÊ~°∞. 'PˆQflÜ«∞ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨iǨÏ^Œ∞Ì „áêO`«OÃÑ· „Ѩ`ºÕ Hõ „â◊^úŒ =Ç≤ÏOKåe.
Hˆ =ÅO „ѨÉ∞íè `åfiÖË HÍ^Œ∞, ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å∞ ‰õÄ_®. "åi`À ã¨O|O^è•Å∞ =∞#‰õΩ "Õ∞Å∞
KÕ™êÎ~Ú. "åiH˜ ‰õÄ_® "Õ∞Å∞ KÕ™êÎ~Ú. Jq ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ |ÖÏxfl, "≥q· ^蕺xfl,
™êO㨯 $uHõ ã¨OѨ^xŒ ÃÑOK«∞`å~Ú.
J™êûO `≥QÅÆ „áêO`åʼnõΩ =∂„`«"∞Õ =iÎOKÕ D q^è•#O ~å*ϺOQÆOÖ’x
P~°= Ã+_»∂ºÅ∞Ö’ KÕ~Û° |_çOk. Wk J™êûO âßã¨#ã¨É,íè áê~°"¡ ∞≥ O@∞Å JkèHÍ~åxH˜
Ö’|_ç H˘xfl K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ <åºÜ«∞Ѩ~"° ∞≥ #ÿ q^è∞Œ Å∞ x~°fiÇ≤ÏOK«∞‰õΩ<Õ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ
QÆÅ lÖÏ¡Å∞, lÖÏ¡ „áêOfÜ«∞ =∞O_»Å∞Å U~åÊ@∞ ^•fi~å `≥QÅÆ „Ѩ[ʼnõΩ XHõ "Õ∞~°‰Ωõ
ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ#‰õΩ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. P~°= Ã+_»∂ºÅ∞ ÅHõΔ ºO `≥QÅÆ „Ѩ[efl
"åi Ѩ^`ÌŒ ∞« Å „ѨHÍ~°O "å~°∞ x=ã≤OKÕ J=HÍâ◊O HõeÊOK«@O. `≥QÅÆ „Ѩ[Å ã¨fiÜ«∞O
„ѨuѨuxÎ „áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ ~å*ϺOQÆ ã¨=~°}Å∞ KÕÜ∞« \ÏxH˜ ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO `«#
ã¨Oã≤^`úŒ #« ∞ =ºHõOÎ KÕãO≤ k. JO>Ë n#~°Oú XHõ „áêO`«O ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ #∞O_ç q_çáÈ=\Ïxfl
QÍx ã¨fi`«O„`«`x« „áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∞OÎ ^Œx QÍx ÖËHõ H˘xfl _ç=∂O_»¡ ™ê^è#Œ ‰õΩ KÕÑ>¨ ìË Ç≤ÏOã¨#∞
ã¨ÇÏ≤ ã¨∞OÎ ^Œx QÍx HÍ^Œx <≥„Ǩ˙ q=~°} ~ÚKåÛ_»∞.
J™êûO ã¨iǨÏ^Œ∞Ì „áêO`åÅ #∞O_ç 1948Ö’ H˘`«QÎ Í ã¨$+≤Oì K«|_ç# PˆQflÜ«∞
ã¨iǨÏ^Œ∞Ì U*ˇhû (há¶ê)Ö’ <≥„Ǩ˙, "≥iÜ«∞~ü Zefi<£ q^è•<åÅ∞ J=∞Å∞ Ѩ~K° |« _®¤~Ú.
há¶ê J™êûO JkèHÍ~° ѨikèH˜ "≥Å∞ѨŠ„Ѩ`ºÕ Hõ áêÅ<å qÉèÏQÆOQÍ Hˆ O„^Œ „áêO`«OQÍ
LOK«|_çOk. „áê~°OÉèíO #∞O_ç ѨiáêÅ# „Ѩ`ÕºHõ „âı}˜H˜ K≥Ok# JkèHÍ~°∞ʼnõΩ
JѨÊ*ˇÑʨ |_çOk. „Ѩ[Å ™ê=∂lHõ ™êO㨯 $uHõ r=# q^è•<åxfl K≥^~Œ Q° ˘@ì#@∞=O\˜
„Ѩ`ºÕ HõOQÍ ~°∂á⁄OkOz# Jaè=$kú q^è•<åÅ#∞ J=∞Å∞ [~°Ñ=¨ Åã≤OkQÍ JkèHÍ~°∞efl
HÀ~°@O [iyOk. `«# rq`åO`«O '`≥QÆÅ „Ѩ[Å∞ – "åi ã≤÷uQÆ`«∞efl— QÆ∞iOz
J^躌 Ü«∞#O KÕã#≤ „a\˜+π =∂#= âß„ãÎ̈"`Õ Î« 1967Ö’ WÖÏ ~åâß~°∞. 'XHõ "Õ∞~°‰Ωõ
"Õ~∞° QÍ LO_»_®xH˜ ™ê#∞Éè∂í u HõÅQÆeÑ≤ ~°∂á⁄OkOz# áêÅ<å q^è•#O ^ÕâO◊ Ö’x
=∞ˆ~ „áêO`åÅÖ’ ÖË^∞Œ .— há¶ê ¿Ñ~°∞x J~°∞}ÏK«Å„Ѩ^âÕ òQÍ =∂iÛ 1987Ö’ „Ѩ`ºÕ Hõ
~åR „ѨuѨuÎ HõeÊOK«|_çOk. há¶ê ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x W`«~° „áêO`åÅÖÏQÍ Jaè=$kú
K≥O^Œ∞`«∞O_»QÍ J™êûOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ L#fl W`«~° `≥QÆÅ „áêO`åÅÖ’ ã¨=∞㨺Å∞
L`«Ê#fl=∞Ü«∂º~Ú. J™êûO H˘O_» `≥QÅÆ „Ѩ[ʼnõΩ J™êûO „Ѩ[Å`À QÍx, "≥∞^ÿ •<åÅÖ’
x=ã≤ã¨∞Î#fl ɡOQÍb „Ѩ[Å`À QÍx ™êO㨯 $uHõ ã¨O|O^è•Å∞ ÖË=Ù. `≥QÆÅ∞ `«=∞
QÆ∞iÎOѨÙ#∞ HÀÖ’Ê`«∞<åfl=∞x, J™êûO „Ѩ[Å`À =∞"Õ∞HõO KÕÜ∞« |_»∞`«∞<åfl=∞x PO^Àà◊#
K≥O^•~°∞. `«=∞ „áêO`åÅÖ’ ѨxKÕã∞¨ #Î fl Láê^蕺ܫÚÅ∞, _®Hõ~ì ∞° ,¡ „ѨÉ∞íè `«fi L^ÀºQÆ∞Å∞,
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 153
=~°‰Î Ωõ Å∞ PkèHºõ `åÉèÏ=O „Ѩ^iŒ ≈ã¨∂Î `«=∞#∞ H˜OK«Ñ~¨ K° _« O» "åiH˜ #K«ÛÖË^∞Œ . J™êûO
„ѨÉ∞íè `«fiO `«=∞#∞ J~°O÷ KÕã∞¨ H˘#_»O ÖË^xŒ `«=∞ „ѨÜ∂≥ [<åŠѨ@¡ J„â◊^ÌŒ =Ç≤Ïã¨∞#Î fl^Œx
ÉèÏ==¸ LOk. J™êûO ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞Hõ`fi« O `«y# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "åi ÉÏ^èeŒ fl
x"åiOK«_O» Ö’x "≥Ñ· Ũ¶ ºO "åi PO^Àà◊#x ÃÑOzOk.
1950 ^Œâß|úO =∞^茺HÍÅOÖ’ J™êûO „ѨÉèí∞`«fiOÃÑ· Jã¨O`«$Ñ≤Î, ^•x`À
áê@∞ `≥QÅÆ „Ѩ[ÅÖ’x H˘xfl ÃãHõ#Δ Ö¡ ’ „Ѩ`ºÕ Hõ ~åRO (Ç≤ÏÖò ¿ã\ì ò) H˘~°‰Ωõ PO^Àà◊#
„áê~°OÉèí=∞~ÚOk.
HÍx 1960Ö’ J™êûO <åÜ«∞‰õΩÅ∞ J™êûq∞ ÉèÏ+¨x UÔHH· õ JkèHÍ~° ÉèÏ+¨
KÕÜ∞« \ÏxH˜ „ѨÜ∞« uflOK«_O» `À „Ѩ`ºÕ Hõ ~åR _ç=∂O_£ |ÅO ѨÙOAH˘#flk. 1960Ö’
H˘O_» „áêO`åʼnõΩ K≥Ok# qq^èŒ ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞ PÖò áêsì Ç≤ÏÖò b_»~ûü HÍ#Êù~Ô <£û
(APHLC) QÍ qb#"≥∞ÿ „Ѩ`ºÕ Hõ ~åRO H˘~°‰Ωõ _ç=∂O_£ KÕâß~Ú. J™êûq∞x JkèHÍ~°
ÉèÏ+¨QÍ KÕã∂¨ Î JkèHÍ~° ÉèÏëê K«@Oì P"≥∂^ŒO á⁄O^Œ_O» , áêÅ<å =º=Ǩ~åÅÖ’
`≥QÅÆ ÉèÏ+¨Å LѨÜ∂≥ QÍxfl u~°ã¯¨ iOK«_O» – `≥QÅÆ lÖÏ¡ÅÖ’ „ѨuK«~º° H˜ ^•ifâß~Ú.
ǨÏ~åÎà√◊ ,¡ „Ѩ^~Œ ≈° #Å∞ [iQÍ~Ú. ÃÑ^ŒÌ PO^Àà◊# K≥Å~ˆ yOk. 1962 ZxflHõÅÖ’ `≥QÅÆ
„áêO`åÅÖ’x J`«ºkèHõ JÃãOc¡ ™ê÷<åefl „Ѩ`ºÕ Hõ ~åR"å^Œ∞Å∞ HÔ =· â◊O KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞.
~åR JÃãOc¡x |Ç≤Ï+¨¯iOKåÅx x~°~‚ ÚOKå~°∞. ã¨∞n~°"… ∞≥ #ÿ K«~Û° Å∞ ~åÜ«∞ÉÏ~åÅ∞
™êQÍ~Ú. KåÖÏ Hõq∞+¨#∞¡, Hõq∞\©Å∞ ã¨=∞㨺x J^躌 Ü«∞#O KÕâß~Ú. z=iH˜ 1969Ö’
~å*ϺOQÆ ã¨=~°} ^•fi~å J™êûO ~åROÖ’ ~åROQÍ "Õ∞Ѷ∂¨ ÅÜ«∞ ã¨$+≤Oì K«|_çOk.
âßOu Éè„í ^Œ`Å« ∞ q∞#Ǩ~ÚOz "Õ∞Ѷ∂¨ ÅÜ«∞ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ QÆÅ ~åR=∞~ÚOk.
âßOu Éè„í ^Œ`Å« ÉÏ^躌 `« J™êûO „ѨÉ∞íè `åfix^Õ. ÃÇÏ· HÀ~°∞,ì ѨaH¡ ± ã¨sfiã¨∞ Hõq∞+¨<,£ QÆ=~°fl~ü
‰õÄ_® ~Ô O_»∞ ~å„ëêìʼnõΩ L=∞‡_çQÍ<Õ L<åfl~Ú. z=iH˜ PˆQflÜ«∞ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ѨÙ#ifiÉè[í #Ö’
ÉèÏQÆOQÍ QÍ~À, MÏã≤, *ˇO· uÜ«∂ `≥QÅÆ #∞ HõÅ∞ѨÙH˘x 1972Ö’ "Õ∞Ѷ∂¨ ÅÜ«∞ „Ѩ`ºÕ Hõ
~åR=∞~ÚOk. JѨÙC_Õ Hˆ O„^Œ áêe`« „áêO`åÅ∞QÍ L#fl =∞}˜ÑÓ¨ ~ü, „uѨÙ~°Å∞ ‰õÄ_®
~å„ëêìÅ∞QÍ „ѨH\õ O˜ K«É_®¤~Ú. "Õ∞Ѷ∂¨ ÅÜ«∞, =∞}˜ÑÓ¨ ~ü, „uѨÙ~°, J~°∞}ÏK«Å „Ѩ^âÕ ò
~å„ëêìÅ∞QÍ =∂~°∞Ê K≥O^Œ_O» ã¨~à° O◊ QÍ [iyOk. HÍx <åQÍÖÏO_£, q∞*’~°OÖÖ’
"Õ~åÊ@∞ "å^Œ q„^ÀÇ¨Ï L^Œº=∂Å∞ Jaè=$kú K≥O^Œ_O» `À ã¨=∞㨺 [\˜Å=∞~ÚOk.
<åQÍÖÏO_£
<åQÍÅ∞ J™êûO – |~å‡ ã¨iǨÏ^Œ∞ÃÌ Ñ· PˆQflÜ«∞ ã¨iǨÏ^Œ∞Ì "≥O@QÆŠѨ~fi° `åÅÃÑ·
x=ã≤ã∞¨ OÎ \Ï~°∞. 1961Ö’ "åi ã¨OYº 5,00,000. ^Õâ◊ *<åÉèÏÖ’ 0.1 âß`«O HõO>Ë
154 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
`«‰Ωõ ¯=. "åiÖ’ KåÖÏ ÉèÏ+¨Å∞ =∂\Ï¡_Õ Ñ¨Å∞ `≥QÅÆ ∞ L<åfl~Ú. „a\˜+μ¨ áêʼnõΩÅ∞
^ÕâO◊ `À ã¨O|O^èOŒ ÖˉΩõ O_® gix "Õ~∞° QÍ LOKå~°∞. HÍx „a\˜+μ¨ q∞+¨#sÅ#∞
J#∞=∞uOKå~°∞. Ѷe¨ `«OQÍ K«^∞Œ =Ù <ÕiÛ# XHõ z#fl =~°Oæ Jaè=$kú K≥OkOk.
ã¨fi`«O„`«O ™êkèOz# "≥O@<Õ „ѨÉ∞íè `«fiO <åQÍ „áêO`åÅ#∞ J™êûOÖ’#∞
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’#∞ qb#O KÕ¿ã q^è•#O KÕÑ\¨ Oì˜ k. HÍx <åQÍ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x XHõ
ÃãHõ<Δ £ qb<åxfl =ºuˆ~H˜Oz Z.[_£. Ѷ*≤ ’ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕã≤ ã¨fi`«O„`«
~å[ºO H˘~°‰Ωõ _ç=∂O_»∞ KÕâß~°∞. H˘O^Œ~∞° „a\˜+μ¨ JkèHÍ~°∞Å∞, q∞+¨#sÅ∞ "åix
„áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~°∞. 1955Ö’ "Õ~åÊ@∞"å^Œ <åQÍÅ∞ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „áê~°OaèOz
ã¨fi`«O„`« „ѨÉ∞íè `«fiO U~åÊ@∞x „ѨH\õ O˜ K«∞H˘<åfl~°∞.
`≥QÅÆ „Ѩ[ŠѨ@¡ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ "≥Y· i Hõ#∞QÆ∞}OQÍ
ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO ~Ô O_»∞ Ѩ^`úŒ ∞« Å q^è•<åxfl KÕÑ\¨ Oì̃ k. XHõ "≥Ñ· Ù¨ ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO
ã¨fi`«O„`« <åQÍ „áêO`åÅ "Õ~åÊ@∞"å^Œ _ç=∂O_»∞x ^è$Œ _èO» QÍ =ºuˆ~H˜ã∞¨ OÎ ^Œx, Ç≤ÏO™ê
=∂~åæxfl ã¨ÇÏ≤ OKÕk ÖË^xŒ ã¨Ê+ì̈O KÕãO≤ k. Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« "Õ~åÊ@∞"å^Œ L^Œº=∞O Ѩ@¡
J}z"Õ`–« K«~Û° Å∞ [~°Ñx¨ q^è•<åxfl áê\˜™êÎ##flk. <åQÍÅÖ’x XHõ ÃãHõ<Δ £ ã¨fi`«O„`«
<åQÍÖÏO_£ H˘~°‰õΩ ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å\Ïxfl „áê~°OaèOK«QÍ „ѨÉèí∞`«fiO 1956Ö’
âßOuÉè„í ^Œ`Å« Ѩi~°H} Δõ ‰õΩ Ãã<· åºxfl ѨOÑ≤OzOk.
q∞Å@s K«~º° u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•_»∞Å∞ QÔ eKÕ J=HÍâ◊O ÖË^xŒ ã¨Ê+ì̈O KÕãO≤ k.
ѨÓiÎQÍ J}z"Õ`« ™ê^茺O HÍ^Œ∞. "åOKè«hÜ«∞O HÍ^Œ∞. „ѨÉèí∞`«fi ÖHõΔ ºO „Ѩ[Å#∞
ã¨=∂^è•#Ѩ~z° `«#"≥Ñ· Ù¨ uѨÙÊH˘#_»O. <≥„Ǩï ''¿ãflǨÏѨÓ~°fiHõ "≥Y· i—— J=ÅOaèOKå~°∞.
<åQÍÅ#∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ „uHõ~} ° â◊√kúQÍ qb#O Hõ=∞‡x „áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∂<Î Õ ™êO㨯 $uHõ
WOHÍ W`«~° JOâßÅÖ’ "åi ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuΠǨωõΩ¯ Ѩ@¡ ™ê#∞‰õÄÅOQÍ L<åfl_»∞.
™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞, ã¨fi`«O„`«O H˘~°‰Ωõ _ç=∂O_»∞ =^Œ∞Å∞HÀ#O`« =~°‰Ωõ Ѷ*≤ Ï`À
QÍx J`«_ç =∞^Œ`Ì ∞« ^•~°∞Å`À QÍx K«~Û° Å∞ [~°Ñ¨ x~åHõiã¨∂<Î Õ <≥„Ǩ˙ q∞`«"å^Œ,
JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`«, "Õ~åÊ@∞"å^Œ∞Å∞ HÍx <åQÍ <åÜ«∞‰õΩÅ`À ã¨∞n~°"… ∞≥ #ÿ K«~Û° Å∞ [iáê~°∞.
"å~°∞ ‰õÄ_® JO`« qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuxÎ QÍx ã¨=∞㨺 Ѩiëê¯~åxH˜ <≥„Ǩ˙
HõO>ˇ ™ê#∞Éè∂í u QÆÅ <åÜ«∞‰õΩ_çx QÍx PtOK«ÖHË õ áÈÜ«∂~°∞.
™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ "≥<fl≥ =ÚHõ q~°K|« _çOk. 1957 ã¨O=`«û~°O =∞^躌 Ö’
_®Hõ~ì ü WOHÍOy¡| <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ q∞`«"å^Œ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~°∞. ÉèÏ~°`«
Ü«¸xÜ«∞<£Ö’ ÉèÏQÆOQÍ LO_Õ <åQÍÖÏO_£ H˘~°‰Ωõ K«~Û° Å∞ [iáê~°∞. „ѨÉ∞íè `«fiO "åi
_ç=∂O_»∞x P"≥∂kOzOk. 1963Ö’ <åQÍÖÏO_£ U~°Ê_çOk. ÉèÏ~°`*« Ïu UH©H~õ } °
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 155
kâ◊Ö’ =∞~˘Hõ =ÚO^Œ_∞» QÆ∞ "ÕãO≤ k. JѨÊ\˜ #∞O_ç <åQÍÖÏO_£Ö’ J#∞ã¨iOK«|_ç#
~å[H©Ü∂« Å∞ ^ÕâO◊ Ö’x W`«~° ~å„ëêìÅ ~å[H©Ü∂« Å #=Ú<å J#∞ã¨iOKå~Ú.
<åQÍÖÏO_» ∞ ~åR U~åÊ@∞`À u~° ∞ QÆ ∞ ÉÏ@∞ "≥ # ∞fl q~° K « | _ç O k.
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ KåÖÏ =~°‰Ωõ „Ѩ[Å =∞^Œ`Ì ∞« HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. HÍx q„^ÀÇ¨Ï K«~º° Å∞
J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ =zÛ#ѨÊ\˜H˜ K≥<· å, áêH˜™êÎ<,£ |~å‡ÅÖ’ tHõ}
Δ á⁄Ok# <åQÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
^•~°∞Å K≥^∞Œ ~°∞=∞^Œ∞~°∞ Q˘iÖÏ¡ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞, >ˇ„~°iã¨∞ì ^•_»∞Å∞ WѨÊ\˜H˜ H˘#™êQÆ∞
`«∞<åfl~Ú.
q∞*’~åO
H˘xfl ã¨O=`«û~åÅ `«~∞° "å`« <åQÍÖÏO_£Ö’ Ѩiã≤`÷ Õ ã¨fi`«O„`« „ѨuѨuÎ QÆÅ
q∞*’ lÖÏ¡Ö’U~°Ê_çOk. H˘O`« =∞Ok „a\˜+π JkèHÍ~°∞Å „áÈ`«ûǨÏO`À "Õ~åÊ@∞ "å^Œ
_ç=∂O_£ "≥Ú^ŒÖO·ˇ k. HÍx ^•xH˜ q∞*’ Ü«Ú= <åÜ«∞Hõ`fi« O #∞O_ç `«y# =∞^Œ`Ì ∞«
ÅaèOK«Ö^Ë ∞Œ . Ü«Ú= <åÜ«∞Hõ`fi« O q∞*’ ã¨=∂*Ïxfl „Ѩ*Ï™êfi=∞ºÜ«Ú`«O KÕÜ∞« @O,
Pi÷HÍaè=$kú, J™êûO K«@ì ã¨ÉÖíè ’ q∞*’ʼnõΩ `«Q∞Æ „áêux^躌 O ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺ÅÃÑ·
Hˆ O„nHõiOzOk. HÍx 1959 Hõ~∞° =ÙHÍÅOÖ’ J™êûO „ѨÉ∞íè `«fi ã¨Ç¨ Ü«∞Hõ K«~º° ŠѨ@¡
Jã¨O`«$Ñ≤,Î J™êûq∞ ÉèÏ+¨x ~å„+ì̈ JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ KÕã∂¨ Î 1961Ö’ KÕã#≤ K«@Oì –
ÖÏÖ¤̌OQÍ J^躌 ‰õΩΔ _çQÍ q∞*Á <Õ+#¨ Öò „ѶO¨ \ò (MNF) U~åÊ@∞‰õΩ ^•ifâß~Ú.
ZO.Z<£.ZѶπ. ZxflHõÅ ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ áêÖÁæO@∂<Õ q∞Å@s qÉèÏQÍxfl
U~åÊ@∞ KÕã,≤ PÜ«Ú^è•Å∞, =∞O^Œ∞QÆ∞O_»∞ ™ê=∂„y, q∞Å@s tHõ} Δ `«∂~°∞Ê áêH˜™êÎ<,£
K≥<· åÅ #∞O_ç á⁄OkOk. 1966 =∂iÛÖ’ ZOO.Z<£.ZѶ.π ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ #∞O_ç ã¨fi`«O„`«O
á⁄Ok#@∞¡ „ѨH\õ O˜ K«∞H˘#flk. q∞Å@s u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ ‰õÄ_® „ѨH\õ O˜ z q∞Å@s
áœ~° ™ê÷=~åÅ g∞^Œ ^•_»∞Å∞ KÕãO≤ k. H˘kÌ "å~åÅÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ J}z"ÕÜ∞« |_çOk.
„ѨÉ∞íè `«fiO ѨÓiÎ J^Œ∞Ѩ٠™êkèOzOk. K≥^∞Œ ~°∞ =∞^Œ∞~°∞ Q˘iÖÏ¡ ^•_»∞Å∞ =∂„`«O
H˘#™êQÍ~Ú. q∞*Á J„QÆ„âı}˜ <åÜ«∞Hõ`fi« O `«∂~°∞Ê áêH˜™êÎ<H£ ˜ áêi áÈ~ÚOk.
1973Ö’ f„="å^Œ ™êú~Úx H˘O`« `«yOæ z# q∞*Á <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ÉèÏ~°`«
Ü«¸xÜ«∞<£ ֒ѨŠ„Ѩ`ºÕ Hõ ~å„ëêìxfl _ç=∂O_£ KÕâß~°∞. J™êûO #∞O_ç q∞*Á lÖÏ¡x
q_»Q˘\˜ì q∞*Á~åOH˜ Hˆ O„^Œ áêe`« „áêO`« ™ê÷~Ú HõeÊOK«|_çOk. q∞*ÁÅ u~°∞ÉÏ@∞
1970 ^Œâß|ÌO z=~°Ö’ H˘O`« |ÖÏxfl ѨÙOAH˘#flk. ÉèÏ~°`« Ãã<· åºÅ∞ J}z "Õâß~Ú.
"Õ~åÊ@∞"å^Œ „âı}∞efl ^•^•Ñ¨Ù xsfi~°ºO KÕã#≤ `«~∞° "å`« ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO q∞ye#
"åiÖ’ K«~Û° Å∞ [iÑ≤Ok.
156 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 1986Ö’ XѨÊO^ŒO ‰õΩkiOk. ~°Ç¨Ï㨺 Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« HÍ~°º„Hõ=∂efl
q_»<å_»\ÏxH˜, PÜ«Ú^è•Å`À ã¨Ç¨ ÉèÏ~°`« JkèHÍ~°∞Å =ÚO^Œ∞ ÖÁOyá⁄=_®xH˜,
~å*ϺOQÆ |^Œ"ú ∞≥ #ÿ ~å[H©Ü∞« q^è•#OÖ’ uiy ѨxKÕÜ∞« \ÏxH˜ ÖÏÖˇO¤ QÍ ZO.Z<£.ZѶ.π
JOwHõiOKå~°∞. ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO q∞*ÁʼnõΩ „Ѩ`ºÕ Hõ ~åRO WKÕÛO^Œ∞‰õΩ ã¨O㨯 $u
™êO„Ѩ^•Ü«∂Å∞, Éè∂í K«\ÏìÅ∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞ JOâßÅÖ’ ѨÓiÎ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuHÎ ˜ Ǩg∞
WzÛOk. XѨÊO^ŒOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ 1987 Ѷ„≤ |=iÖ’ #∂`«# ~åRO q∞*Á~åOÖ’ ÖÏÖˇO¤ QÍ
=ÚYº=∞O„uQÍ „ѨÉ∞íè `«fiO U~åÊ@∞ KÕÜ∞« |_çOk.
*Ï~°Oö _£
KèÀ\Ï <åQÆÑÓ¨ ~ü, ã¨O`åÖò Ѩ~Q° } Æ ÏÅ∞ QÆÅ cǨ~°∞Ö’x `≥QÅÆ „áêO`«"∞≥ #ÿ
*Ï~°Oö _£ ^ŒâßÉÏÌÅ `«~|° _ç ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ H˘~°‰Ωõ L^Œº=∂Å∞ #_çÑO≤ k. D „áêO`«OÖ’
ã¨O`å~ü, Ǩϟ, X~°Ü«∂<£, =ÚO_® ÖÏO\˜ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x KåÖÏ ÃÑ^ŒÌ *Ï`«∞Å∞
ˆHO„nHõ$`«"≥∞ÿ=Ù<åfl~Ú. ™êO„Ѩ^•Ü«∞ `≥QÆʼnõΩ aè#flOQÍ g~°∞ ‰õΩ@∞O| =º=™êÜ«∞
Hˆ „Δ `åÅ „áêuѨkHõ# =º=™êÜ«∞OÖ’ ã≤~÷ Ñ° _¨ #ç "å~°∞. Pi÷Hõ =º`åºã¨O J_»∞QÆ∞ÃÑ\ì̃Ok.
giÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ã¨OYºÖ’ =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ∞<åfl~°∞† QÆ#∞Å áêi„âßq∞Hõ
HÍi‡‰õΩÅ ã¨OYº ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ =ÙOk. `≥QÅÆ ‰õΩ K≥O^Œx "åiÖ’ ÖÏQÍ<Õ giÖ’ ‰õÄ_®
Éèí∂q∞ L#fl"å~°∞, ÖËx"å~°∞† L#fl"åiÖ’ ÃÇÏK«∞Û`«QÆ∞æÅ∂ L<åfl~Ú. giÖ’ =_ô¤
"åºáê~°∞Å =~°Oæ ‰õÄ_® Jaè=$kú K≥OkOk. *Ï~°Oö _£Ö’x `≥QÅÆ ã¨=∂[O JO`«HOõ `«‰Ωõ
=~°æ qÉèíl`« ã¨=∂[=∞~ÚOk. `≥QÆÅÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞QÍ Ô~O_»∞ =∞`åÅ"å~°∞ –
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, „ÔHã· =Î̈ ÙÅ∞ =Ù<åfl~°∞.
HÍx *Ï~°Oö _£ `≥QÅÆ ‰õΩ, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x W`«~° „áêO`åʼnõΩ H˘xfl ™ê=∂#º
ÅHõ} Δ ÏÅ∞ =Ù<åfl~Ú. "åi á⁄ÅOÖ’ J`«ºkèHõ ÉèÏQÆO HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. Jk |Ü«∞\˜ "åiH˜
^ŒH¯˜ Ok. `≥QÅÆ „Ѩ[Å JѨÙÊÅ`À Láêkè ÖËq∞`À, KåÖÏ `«‰Ωõ ¯= =º=™êÜ≥∂`«ÊuÎ`À
ã¨`=« ∞`«=∞=Ù`«∞<åfl~°∞. 19= â◊`å|ÌOÖ’ KåÅ ÃÑ^ŒÌ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ KÕâß~°∞. 1919
`«~∞° "å`« "åiÖ’ KåÖÏ=∞Ok *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ ‰õÄ_® K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæ<åfl~°∞.
1951Ö’ KèÀ\Ï <åQÆÑÓ¨ ~ü [<åÉèÏÖ’ Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÅÆ "å~°∞ 31.15 âß`«OQÍ
(1971Ö’ 30.94 âß`«O) =Ù<åfl~°∞. ã¨O`åÖò Ѩ~Q° } Æ ÏÅ [<åÉèÏÖ’ 44.67 âß`«OQÍ
(1971Ö’ 36.22 âß`«O) =Ù<åfl~°∞. P q^èOŒ QÍ 1971Ö’ *Ï~°Oö _»∞Ö’ =¸_çO@
~Ô O_»∞ =O`«∞Å =∞Ok `≥QÅÆ ‰õΩ K≥Ok# "å~°∞<åfl~°∞. `≥QÅÆ ‰õΩ K≥Ok#, K≥O^Œx "åiÖ’
J`«ºkè‰Ωõ Å∞ ã¨=∂#OQÍ ^ÀÑ≤_Hç ˜ QÆ∞~°~Ú# ¿Ñ^Œ~Ô `· ∞« Å∞, =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ∞, QÆ#∞Å
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 157
 áêi„âßq∞Hõ HÍi‡‰õΩÅ∞. Éè∂í q∞ Hõey =ÙO_»_O» Ö’ Jã¨=∂#`«, =_ô¤ "åºáêi ÉèÜ í ∞« O
"åiÖ’ ã¨=∂#OQÍ "åºÑ≤Oz =Ù<åfl~Ú. JÖψQ "åºáêsHõ~} ° H˜ QÆ∞~°~Ú# =º=™êÜ«∞O
‰õÄ_® "åix ÉèÜ í ∞« ÃÑ\˜Oì k.
`≥QÅÆ „áêO`åÅÖ’ q^Œº, P^è∞Œ xHõ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ qãÎ̈iOK«_O» `À KèÀ\Ï
<åQÆÑÓ¨ ~ü ^ŒH}
Δ̃ cǨÏ~°∞Ö’x ã¨O`åÖò Ѩ~Q° } Æ ÏÅ∞, "å\˜H˜ P#∞‰õΩx =Ù#fl =∞^躌 „Ѩ^âÕ ò,
Xi™êû, ѨtÛ=∞ ɡOQÍÅ∞ `≥QÅÆ „áêO`åÅ#∞ HõÅ∞ѨÙH˘#fl *Ï~°O… _£ ~åR U~åÊ@∞
H˘~° ‰ õ Ω 1930 ^Œ â ß|Ì O z=~° Ö ’ 1940 ^Œ â ß|Ì O „áê~° O Éè í O Ö’ L^Œ º =∞O
„áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. `≥QÅÆ „Ѩ[ʼnõΩ ÉèÏ~°`« Ü«¸xÜ«∞<£Ö’ ÉèÏQÆOQÍ ã¨fiO`« ~åR=ÚO>Ë
`≥QÅÆ „Ѩ[Å „ѨÜ∂≥ *Ï<åÅ∞ ã¨O~°HOΔ˜ Ѩ|_»`åÜ«∞x, |Ü«∞\˜"åi PkèHºõ `« ÃÑ`«#Î O
JO`«=∞=Ù`åÜ«∞x QÆ∞iÎOz# PH±ûѶ¨~ü¤ q^•º=O`«∞_≥·# *ˇ·áêÖòã≤OQ∑ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’
1950Ö’ *Ï~°öO_£ áêsì ™ê÷Ñ≤OK«|_çOk. áêsì 1952 ZxflHõÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ#
q[Ü«∂Å∞ ™êkèOzOk. KèÀ\Ï <åQÆѨÓ~üÖ’ 32 ã‘@∞¡ ÔQez cǨ~°∞ JÃãOc¡Ö’
„Ѩ^•è # „ѨuѨH=Δõ ∞~ÚOk. 1957 ZxflHõÅÖ’ 25 ã‘@∞¡ QÔ ezOk.
HÍx *Ï~°Oö _£ áêsì ÃÑ^ŒÌ ã¨OkQÍúxfl Z^Œ∞~˘¯#flk. `≥QÅÆ „Ѩ[Å∞ „ѨÉÏè q`«O
KÕÜ∞« QÆÅ KÀ@ „Ѩ`ºÕ Hõ ~åRO H˘~°‰Ωõ áêsì _ç=∂O_£ KÕãO≤ k. HÍx [<åÉèÏ s`åº
JHõ¯_» `≥QÅÆ „Ѩ[Å∞ "≥∞<ÿ åi\©QÍ<Õ =ÙO\Ï~°∞. D ã¨=∞㨺 #kèQqÆ ∞OK«_®xH˜ `≥QÅÆ ‰õΩ
K≥O^Œx "åi Ѩ@¡ =ºuˆ~Hõ`x« `å`å¯eHõOQÍ „ѨH¯õ # ÃÑ\ì̃, áêsì ã¨Éºíè `«fiOÖ’ `≥QÅÆ ‰õΩ
K≥O^Œx „Ѩ[ʼnõΩ ‰õÄ_® J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. HÍx ~åR ѨÙ#ifl~å‡} Hõq∞+¨<£ P
„áêO`åxH˜ L=∞‡_ç ÉèÏ+¨ ÖË^Œ∞ QÆ#∞Hõ *Ï~°öO_£ ~åR _ç=∂O_»∞x u~°ã¨¯iOzOk.
*Ï~°Oö _£Ö’ `≥QÅÆ ∞ "≥∞<ÿ åi\©QÍ =Ù<åfl~°∞ QÆ#∞Hõ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO ‰õÄ_® „Ѩ`ºÕ Hõ ~åRO
™ê^茺Ѩ_»^Œ#flk.
1960 `˘e ã¨O=`«û~åÅ <å\˜H˜ áêsì „âı}∞Å∞ x~åâß xã¨Ê $ǨÏʼnõΩ
QÆ∞~°Ü«∂º~Ú. 1962Ö’ *Ï~°…O_£ áêsì cǨ~°∞ JÃãOc¡Ö’ 20 ã‘@¡ =∂„`«"Õ∞
QÔ Å=QÆeyOk. HÍO„ÔQãπ ֒ѨŠ#∞O_ç Ѩx KÕã∂¨ Î „Ѩ`ºÕ Hõ ~åRO H˘~°‰Ωõ „ѨÉ∞íè `åfixfl
XÑ≤ÊOKÕ J=HÍâßÅ∞ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_`» åÜ«∞x "åkOz 1963 Ö’ *ˇá· êÖò ã≤OQ∑Ö’ ã¨Ç¨
áêsìÖ’x ÃÑ^ŒÌ ÉèÏQÆO HÍO„ÔQãπÖ’ KÕiOk.
1967 `«~°∞"å`« *Ï~°öO_»∞Ö’ KåÖÏ `≥QÆÅ áêsìÅ∞ L^Œº=∂Å∞ Jaè=$kú
K≥O^•~Ú. "å\˜Ö’ J`«ºO`« „Ѩ=ÚY"≥∞#ÿ k.1972 z=~°Ö’ U~°Ê_ç# *Ï~°Oö _£ =ÚH˜Î
"≥∂~åÛ (JMM) *ˇ.ZO.ZO. *Ï~°Oö _£ ~åR _ç=∂O_£x ѨÙ#~°∞^Œiú OzOk. HÍx Jk
158 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
~Ô O_»∞ H˘`«Î =∂~°∞ÊÅ∞ KÕãO≤ k. *Ï~°Oö _£ [<åÉèÏÖ’x =¸_çO\Ï ~Ô O_»∞ =O`«∞Å
=∞Ok `≥QÅÆ ‰õΩ K≥O^Œx „Ѩ[Å<Õ Hõ@∞"≥#· "åãÎ̈"åxfl QÆ∞iÎOzOk. HÍ|\ì̃ `≥QÅÆ „Ѩ[efl
‰õÄ_»Q@Æ _ì ®xH˜ KÕÑ>¨ ìË L^Œº=∞O PtOz# ~å[H©Ü∞« |ÖÏxfl ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛHÀÖË^∞Œ . HÍ|\˜ì
*Ï~°Oö _£ „áêO`«OÖ’ KåÅ HÍÅO #∞O_ç x=tã¨∞#Î fl"å~°∞ `≥QÅÆ ‰õΩ K≥Ok#"å~°∞ HÍx,
K≥O^Œx"å~°∞ QÍx – "å~°O`å ^ÀÑ≤_ç KÕÜ∞« |_»∞`«∞<åfl~°∞. q=Hõ‰Δ Ωõ QÆ∞~°=Ù`«∞<åfl~°∞.
L`«~Î ° cǨ~°∞, W\©=Å =Åã¨=zÛ# "åi JkèÑ`¨ º« O „H˜O^Œ „=∞QÆ∞`æ ∞« <åfl~°∞ – Jx
„ѨKå~åÅ∞ KÕÜ∞« @O „áê~°OaèOzOk. HÍ|\˜ì *Ï~°Oö _£x XHõ „áêO`«OQÍ „Ѩ`ºÕ Hõ ~åRO
KÕÜ∂« Åx P „áêO`« ~Ô `· ∞« Å∞ HÍi‡‰õΩŠѨHÍΔ # „Ѩuáê^Œ# KÕãO≤ k. Pi÷Hõ ã¨=∞㨺ÅÃÑ·
ˆHO„nHõiOz `≥QÆʼnõΩ K≥O^Œx ¿Ñ^ŒÅ =∞^ŒÌ`«∞ á⁄OkOk. JѨÊ\˜H˜ *ˇ.ZO.ZO.
J#∞K«~°∞ÅÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ `≥QÆÅ"åˆ~ J~Ú#ѨÊ\˜H˜ `≥QÆʼnõΩ K≥O^Œx KåÖÏ=∞Ok
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ K«∞~°∞HÔ #· ~å[H©Ü∞« HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ ^•xÖ’ KÕ~å~°∞.
`≥QÆÅ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ "å~°∞ Ptã¨∞Î#fl *Ï~°öO_»∞ ~åROÖ’ `≥QÆÅ∞ "≥∞ÿ<åi\©
J~Ú#ѨÊ\˜H,˜ JѨÊ\˜H˜ =Ù#fl cǨÏ~°∞ ~åROÖ’ HõO>Ë H˘`«QÎ Í U~°Ê_»#∞#fl ~åROÖ’
"åi „áêux^躌 O, „áê^è•#º`«Å∞ KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO\ÏÜ«∞x ÉèÏqOKå~°∞.
*ˇ.ZO.ZO. ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ `≥KÛÕ ã≤^•úO`«O, HÍ~°º„Hõ=∞O "≥Ñ· Ù¨
=∞~°eOk. W`«~° „QÆ∂ѨÙÅ∞ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz =∂i¯ûã¨∞ì HÀ–Pi¤<+Õ <¨ £ ÃãO@~ü ÖÏO\˜
„QÆ∂ѨÙÅ KÕiHõ`À Ѩ~å~ÚHõ~} ° *ˇOk# Éè∂í =Úefl uiy á⁄O^Œ@O, =_ô¤ "åºáê~°∞Å
^ÀÑ≤_,ç QÆ#∞ÅÖ’ Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ `≥QÅÆ Láêkè Ѩx Ѩiã≤`÷ ∞« Å "≥∞~°∞QÆ∞^ŒÅ, "≥∞~°∞QÔ #·
"Õ`<« åÅ∞, áÈbã¨∞Å J`åºKå~åÅ∞ J@g JkèHÍ~°∞Å ^•+‘Hì Oõ , ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl =∞^ŒºO
qxÜ≥∂QÆO ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· KåÖÏ ã¨=∞~°jÅ"≥∞ÿ# L^Œº=∂Å∞ x~°fiÇ≤ÏOzOk.
1970–80 ^ŒâßÉÏÌѨ٠`˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ t|∂™Èˆ~<£ KåÖÏ „Ѩ*ÏHõ~°¬} QÆÅ
<åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ ZkQÍ_»∞.
HÍx "å=∞ѨHõΔ"å^Œ∞Å ã¨Ç¨ÏHÍ~°O Z‰õΩ¯=HÍÅO H˘#™êQÆÖË^Œ∞. JÖψQ
`≥QÅÆ , `≥QÅõ ‰õΩ K≥O^Œx "åi =∞^躌 "≥∞„ÿ u Z‰õΩ¯= HÍÅO H˘#™êQÆÖ^Ë ∞Œ . H˘`«Î „QÆ∂ѨÙÅ∞
=zÛ HõÅ∞ã¨∂Î LO_»_O» `À HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ „Ѩ`ºÕ Hõ *Ï~°Oö _£ ~åR L^Œº=∞O ZQÆ∞_»∞kQÆ∞à◊‰¡ Ωõ
QÆ∞~°~ÚOk. ^•xÖ’ KåÖÏ peHõÅ∞ =KåÛ~Ú. ÃÑ^ŒÌ JdÅ ÉèÏ~°`« áêsìÅ`À ã¨ÇϨ HÍ~°O,
ÖËHõ "≥∞„ÿ u ã¨=∞㨺ÃÑ· *Ï~°Oö _£ <åÜ«∞‰õΩÅ =∞^躌 ÃÑ^ŒÌ qÉè^Ë •Å∞ =KåÛ~Ú. áê~°"¡ ∞≥ O@s
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºOÖ’ H˘kÌ=∞Ok ZOÑ≤Å∞ ÖËHõ Z"≥∞‡Ö˺Å∞ "å~°O`«@ "å~°∞ "åi _ç=∂O_»∞x
™êkèOK«∞HÀÖË~∞° . x~°O`«~O° ~å*ϺkèHÍ~°O`À Ѷ∞¨ ~°¬} Ѩ__» O» , L^Œº=∞OÖ’x "å=∞ѨHΔõ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 159
 f„="å^Œ∞Å∞ "åkOz#@∞¡ Ç≤ÏOã¨, ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å\ÏÅ∞ KÕÑ@ ¨ _ì O» x„+¨ÊÜ≥∂[#=∞x
t|∂™Èˆ~<£, J`«_ç J#∞K«~∞° Å∞, =∞i H˘O^Œ~∞° W`«~∞° Å∞ ‰õÄ_® QÆ∞iÎOKå~°∞.
L^Œº=∞O „áê^äqŒ ∞HõOQÍ `≥QÅÆ QÆ∞iÎOѨÙ, `≥QÅÆ _ç=∂O_»¡ K«∞@∂ì xi‡OK«|_çOk
QÆ#∞Hõ `≥QÅÆ „ѨÜ∂≥ [<åÅ #∞O_ç =~°æ „áêuѨkHõ QÆÅ ~å[H©Ü∂« Å"≥Ñ· Ù¨ L^Œº=∂xfl
=∞~°ÅÛ_»O Hõ+=ì̈ ∞~ÚOk. „Ѩ`ºÕ H˜Oz `≥QÅÆ ‰õΩ i[ˆ~fi+¨<£ q^è•#OÖ’<Õ `≥QÅÆ „Ѩ[ʼnõΩ
W`«~∞° ʼnõΩ =∞^躌 qÉè^Ë •Å∞ ÃÑOKÕ c*ÏÅ∞ L<åfl~Ú. `≥QÅÆ ã¨=∂[O ‰õÄ_® XˆH
=∂kiQÍ ÖË^Œ∞. ^•xÖ’ ‰õÄ_® Éèí∂™êfi=ÚÅ∞, ^èŒxHõ Ô~·`«∞Å∞, =~°Î‰õΩÅ∞, =_ô¤
"åºáê~°∞Å∞<åfl~°∞. JxflO\˜x q∞Oz L^Œº=∞O cǨ~°∞Ö’x áêÅHõ áêsìÅ #∞Oz
Hˆ O„^ŒO #∞O_ç á⁄O^ŒQeÆ Qˆ QÆi+¨ì „ѨÜ∂≥ [#O cǨ~°∞ ~åROÖ’ *Ï~°Oö _£ „áêO`åxH˜
ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ "åQÍÌ#O. *Ï~°Oö _£ L^Œº=∞OÖ’x qaè#fl áêsìÅ∞, âßYÅ∞ „áêOfÜ«∞
ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ ã¨∂„`åxfl P"≥∂kOKå~Ú. L#fl qÉè^Ë •Å∞ ^•x "åã¨=Î ~°∂ѨO
™ê~°OÖ’<Õ.

160 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 10
*ÏuQÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ UH©Hõ~°}
„áêOfÜ«∞"å^ŒO, „áêOfÜ«∞ Jã¨=∂#`«Å∞
1950ÅÖ’ KåÖÏ=∞Ok „áêOfÜ«∞"å^•xfl ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ SHõº`«‰Ωõ „Ѩ=∂^ŒHÍiQÍ
ÉèÏqOKå~°∞. HÍx U ^Œâ◊Ö’ ‰õÄ_® ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ ѨiáêÅ#Ö’
„áêOfÜ«∞"å^ŒO „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ JOâ◊OQÍ ÖË^∞Œ . ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ „áêOfÜ«∞"å^Œ
áê„`«x JOK«<å "Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ „áêOfÜ«∞"å^ŒO JO>Ë Uq∞\’ J~°÷O KÕã¨∞HÀ=Åã≤
LO@∞Ok.
XHõ |ã‘ΠѨ@¡ ÖËHõ XHõ „áêO`«O Ѩ@¡ ÖËHõ ~åRO Ѩ@¡ ^•x ÉèÏ+¨ ã¨O㨯 $u
Ѩ@¡ q^èÜ Õ ∞« `« „áêOfÜ«∞ "å^ŒO HÍ^Œ∞. Jk *Ïux z<åflaè#flO KÕÜ∞« ^Œ∞. Jk
^ÕâÉ◊ Híè HΘ ˜ *Ïu Ѩ@¡ q^èÜ Õ ∞« `«‰Ωõ J#∞QÆ∞}"≥∞#ÿ ^Õ. XHõ_∞» `«# „áêO`«O Ѩ@¡ ÖËHõ ~åRO
Ѩ@¡ Q“~°=O (QÆ~fi° O) Hõey LO_»_O» ‰õÄ_® „áêOfÜ«∞ "å^ŒO HÍ^Œ∞. XHõ =ºH˜Î `«#
qÅHõ}Δ "≥∞#ÿ „áêOfÜ«∞ QÆ∞iÎOѨ٠Ѩ@¡ – `«q∞à◊√_»∞ ÖËHõ ѨO*Ïa ɡOQÍÖòÖHË õ QÆ∞[~åu
J~Ú#O^Œ∞‰õΩ QÆifiOK«=K«∞Û. HÍx ÉèÏ~°fÜ«Ú_≥#· O^Œ∞‰õΩ JO`«QÍ QÆ~fi° Ѩ_Q» ÅÆ QÍe. W`«~°
„áêO`åÅ „Ѩ[ŠѨ@¡ "≥~· É° Ïè =O ÃÑOK«∞HÀ‰õΩO_® LO_»QÅÆ QÍe. nx<Õ QÍOnèr 1909Ö’
KåÅ ã¨Ê+¨Oì QÍ =ºH©HÎ iõ OKå_»∞. '<Õ#∞ ÉèÏ~°fÜ«Ú_çQÍ QÆ~fi° Ѩ__» ®xH˜ ѨÙ<åkQÍ QÆ∞[~åu
<≥·#O^Œ∞‰õΩ QÆ~°fiѨ_®e. JÖÏHÍHõáÈ`Õ =∞#O ZÖÏO\˜ PÅO|#O ÖˉõΩO_®
q∞yeáÈ`å=Ú.—
ÉèÏ~°`« *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O ‰õÄ_® D J=QÍǨÏ#`À<Õ Ñ¨x KÕãO≤ k. "≥Ú^Œ\ ˜
#∞O_ç ‰õÄ_® Jk JdÅ ÉèÏ~°`« L^Œº=∞OQÍ Ñ¨x KÕãO≤ k QÍx „áêOfÜ«∞ L^Œº=∂Å∞
ã¨=∂YºQÍ Ñ¨xKÕÜ∞« ÖË^∞Œ . Jk ~Ô O\˜x – *ÏfÜ«∞`«x, „áêOfÜ«∞`«x QÆ∞iÎOzOk.
"å\˜ =∞^躌 ZÖÏO\˜ Ѷ∞¨ ~°¬} =Ù#fl@∞¡ ÉèÏqOK«Ö^Ë ∞Œ .
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 161
 XHõ_∞» `«# ~å„ëêìxflQÍx „áêO`åxfl QÍx Jaè=$kú Ѩ~K° åÅx ÖËHõ ¿Ñ^ŒiHÍxfl
`˘ÅyOz ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O J=∞Å∞ [~°áêÅx PtOK«_O» ÃÑQ· Íx ÖËHõ „Ѩ`ºÕ Hõ
„ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕÜ∞« _»OÃÑ· QÍx „áêOfÜ«∞"å^Œ =Ú„^Œ "ÕÜ∞« ~å^Œ∞. "åã¨=Î OQÍ H˘xfl JÖÏO\˜
™ê#∞‰õÄÅ ÅHΔͺŠ™ê^è#Œ ‰õΩ „áêO`åÅ∞ áÈ\©Ñ_¨ _» O» P~ÀQƺHõ~O° . JO`ÕQÍHõ ã¨fiã¨Å÷ O
„áêO`«O g∞^Œ =ÙO_Õ Jaè=∂#O, Q“~°=O qzÛù#Hõ~"° ∞≥ #ÿ ‰õΩÅ, =∞`« q^èÜ Õ ∞« `«efl
JkèQqÆ ∞OKÕÖÏ KÕ™êÎ~Ú.
WO_çÜ«∞<£ Ü«¸xÜ«∞<£Ö’ „Ѩ`ÕºHõ ~åRO H˘~°‰õΩ KÕ¿ã _ç=∂O_»∞QÍx,
~å„+ì̈OÖ’ XHõ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ QÆÅ „áêO`«O H˘~°‰Ωõ _ç=∂O_£QÍx, ~åR ™ê÷~Ú
#∞O_ç kQÆ∞=‰õΩ JkèHÍ~° qˆHO„nHõ~} ° _ç=∂O_£QÍx „áêOfÜ«∞ "å^Œ=∞x QÍHõ KåÖÏ
HÍ~°}ÏÅ s`åº P@OHõÑ~¨ K° |« _»`å~Ú. XHõ „áêO`« ÖËHõ ~åR „ѨÜ∂≥ *<åefl ^Õâ◊
„ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ ÖËHõ =∞~˘Hõ „áêO`«O ÖËHõ =∞~˘Hõ ~åR „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ
™êkèOKåÅx Ѩ@∞ì|\˜ì Ѷ∞¨ ~°¬}x „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_O» „áêOfÜ«∞"å^ŒO.
D J~°O÷ Ö’ 1947 #∞O_ç ~å„ëêìÅ =∞^躌 Ѷ∞¨ ~°¬} KåÖÏ `«‰Ωõ ¯= =ÙOk.JO^Œ∞‰õΩ
q∞#Ǩ~ÚOѨ٠1950ÅÖ’ 1960 `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ `«q∞à◊<å_»∞Ö’x „^Œq_» =∞<Õfl„@
Hõ[QÆO (_çZOÔH) ~å[H©Ü∂« Å∞. _ç.ZO.ÔH. „áê`« 22= J^蕺ܫ∞OÖ’ K«iÛOK«|_çOk.
_ç.ZO.ÔH. ‰õÄ_® `«~∞° "åu ã¨O=`«û~åÅÖ’ „áêOfÜ«∞ "≥Y· ix q_»<å_»∞`«∂ =zÛOk.
H˘O^Œ~°∞ 1980ÅÖ’ ѨO*Ïax L^ŒÇ¨Ïiã¨∞ÎO\Ï~°∞. HÍx 24= J^蕺ܫ∞OÖ’
QÆ=∞xOK«É’ÜÕ∞ q^èOŒ QÍ Ñ¨O*Ï|∞k =∞`«"å^ŒO QÍx „áêOfÜ«∞"å^ŒO HÍ^Œ∞.
XHõ „áêO`«O QÍx ~åRO QÍx ™êO㨯 $uHõ PkèÑ`¨ åºxH˜ Ö’#~Ú#@∞¡ ÖËHõ
q=HõΔ K«∂Ѩ|_ç#@∞¡QÍx ÉèÏqOz =ÙO>Ë ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ „áêOfÜ«∞"å^ŒO Jaè=$kú
K≥Ok =ÙO_Õk. „áêO`åÅ∞ `«=∞ „Ѩ`ºÕ Hõ ™êO㨯 $uHõ QÆ∞iÎOѨÙefl |ÅOQÍ HÀ~°_O»
=Å# ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ SHõº`«‰Ωõ „Ѩ=∂^ŒO "å\˜Å#¡ ∞#fl^Œx 1960Ö’ J"≥∞iHÍ Ñ¨„uHÍ
~°K~« Ú`« ÃãeQ∑ ¿ÇÏiã¨<£ `«# „ѨMϺ`« „QÆO^äOŒ ''ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „Ѩ=∂^ŒH~õ ° ^ŒâßÉÏÌÅ∞——Ö’
¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. HÍx ÉèÏ~°`« *Ïu – <≥„Ǩ˙ =∂@Ö’¡ 'ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ™êO㨯 $uHõ "≥q· ^蕺xH˜
™ê÷#O HõeÊOK«_»OÖ’ [Ü«∞„Ѩ^Œ=∞~ÚOk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ "Õˆ~fi~°∞ „áêO`åÅ∞
ã¨OѨÓ~°‚ ™êO㨯 $uHõ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ Hõey =Ù<åfl~Ú. ÉèÏëê ~å„ëêìŠѨÙ#ifl~å‡}O,
JkèHÍ~° ÉèÏëê q"å^ŒOÃÑ· f~å‡#O – ™êO㨯 $uHõ PkèÑ`¨ º« O J<Õ ÉèÏ"åxfl, `«^•fi~å
„áêO`åÅ =∞^躌 Ѷ∞¨ ~°¬}x `˘ÅyOK«_O» ^•fi~å D JOâ◊OÖ’ KåÖÏ =ÚYº"≥∞#ÿ áê„`«x
x~°fiÇ≤ÏOKå~Ú.
162 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 KåÖÏ „áêOfÜ«∞ q"å^•Å∞ =ÙO\Ï~Ú. "å\˜H˜ ~å„ëêìÅ =∞^躌 "≥~· åxfl
ÃÑOKÕ â◊HÎ̃ =ÙO@∞Ok. qq^èŒ ~å„ëêìÅ =∞^躌 #n[ÖÏÅ∞ ѨOѨHOõ ã¨=∞㨺 =ÙOk.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ `«q∞à◊<å_»∞ – Hõ~åfl@HõÅ =∞^躌 , Hõ~åfl@Hõ – PO„^è∞Œ Å =∞^躌 , ѨO*ÏÉò–
ǨÏ~åº<å–~å[™ê÷<£Å =∞^茺 ÉèÏëê ~å„ëêìÅ qÉèí[#`À ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ã¨=∞㨺Å∞`«Ê#fl
=∞Ü«∂º~Ú. L^•Ç¨Ï~°} ɡÖÏæO, K«O_ôÑ∞¨¶ ~üÅ∞. ™êQÆ∞h\˜, q^Œ∞ºK«ÛHù Θ „áê*ˇ‰Ωõ Åì ∞ WÖÏO\˜
Ѷ∞¨ ~°¬}efl ã¨$+≤Oì Kå~Ú. HÍx P q"å^•Å∞ n~°H… ÍeHõOQÍ H˘#™êQÆ∞`«∂ L„kHõ`eΫ fl
~Ô K«ÛQ˘>ìQeÆ y#"≥#· ѨÊ\˜H© Jq KåŠѨiq∞`«∞ÅÖ’<Õ =Ù<åfl~Ú. Hˆ O„^Œ„ѨÉ∞íè `«fiO `«~∞° K«∞QÍ
=∞^躌 =iÎ áê„`« x~°fiÇ≤Ïã¨∂Î „áêO`åÅ =∞^躌 Ѷ∞¨ ~°¬}efl x"åiOzOk.
Pi÷Hõ Jã¨=∂#`«Å∞ – „ áêOfÜ«∞"å^ŒO
qq^èŒ ~å„ëêìÅ, „áêO`åÅ =∞^躌 Pi÷Hõ Jã¨=∂#`« „Ѩ=∂^•xH˜ â◊H=Θ O`«"∞≥ #ÿ
=#~°∞QÍ Ñ¨x KÕã¨∞ÎOk. HÍx Jã¨O`«$Ñ≤Îx ÃÑOz#ѨÊ\˜H˜, ~å[H©Ü«∞ =º=ã¨÷ g∞^Œ
XuÎ_ç KÕã≤#ѨÊ\˜H© D ã¨=∞㨺 „áêOfÜ«∞"å^•xH˜ QÍx XHõ „áêO`«O q=HõΔ‰õΩ
QÆ∞iKÕÜ∞« |_çO^Œ<Õ ÉèÏ"åxH˜ QÍx J=HÍâ◊O HõeÊOK«Ö^Ë ∞Œ .
ã¨fi`«O„`«O =zÛ#ѨÙÊ_»∞ H˘xfl „áêO`åÅ∞ =∞iH˘xfl „áêO`åÅ HõO>Ë "≥#∞Hõ|_ç
=Ù<åflÜ«∞x <åÜ«∞Hõ`fi« O QÆ∞iÎOzOk. HõÅHõ`åÎ, ÉÁOÉÏ~Ú, =∞„^•ã¨∞Å K«∞@∂ì =Ù#fl
H˘xfl „áêO`åÅÖ’ P^è∞Œ xHõ áêi„âßq∞HÍaè=$kú [iyOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1948Ö’
ÉÁOÉÏ~Ú Ñ¨tÛ=∞ ɡOQÍÖòÅÖ’ 59 âß`åxH˜ ÃÑQ· Í áêi„âßq∞Hõ ÃÑ@∞ì|_ç 64 âß`åxH˜
ÃÑQ· Í áêi„âßq∞Hõ L`«ÊuÎ Hˆ O„nHõ$`«=∞~ÚOk. =Åã¨"å^Œ áêÅ#Ö’ =º=™êÜ«∞O ‰õÄ_®
ã¨OÎ aèOzOk. ã¨|Î `ú « L`«~Î ,° ^ŒH}Δ˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ HõO>Ë `«∂~°∞Ê ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Z‰õΩ¯=QÍ
=ÙOk. „áêOfÜ«∞ Pi÷Hõ =º`åºã¨O `«Åã¨i P^•Ü«∞OÖ’ ‰õÄ_® =ºHõ=Î ∞~ÚOk. 1949Ö’
ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò, ѨO*ÏÉò, ÉÁOÉÏ~ÚÅ `«Åã¨i P^•Ü«∞O ~°∂. 353,331,272
=ÙO_»QÍ cǨ~°∞, Xi™êû, ~å[™ê÷<Å£ Ö’ ~°∞. 200,188,173QÍ =ÙOk.
"≥Ú^Œ\ ˜ #∞O_ç „áêOfÜ«∂aè=$kú ^•fi~å D Jã¨=∂#`«Å#∞ ã¨ik^Œ_Ì O»
`«# ÉÏ^躌 `«QÍ *ÏfÜ«∞ „ѨÉ∞íè `«fiO ÉèÏqOzOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1956 ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fi
áêi„âßq∞Hõ q^è•# f~å‡#O WÖÏ ã¨Ê+¨Oì QÍ ¿Ñ~˘¯#flk : '„Ѩu „áêO`«OÖ’ ã¨=∞`«∞ź"≥∞#ÿ
ã¨=∞#fiÜ«∞O KÕÜ∞« |_ç# áêi„âßq∞Hõ =º=™êÜ«∞Hõ Pi÷Hõ Jaè=$kú ™êkèOK«_O» =∂„`«"∞Õ
^ÕâO◊ "≥Ú`«OÎ Ü≥ÚHõ¯ L#fl`« „Ѩ=∂}ÏÅ r=# ™ê÷~Úx ™êkèOK«QÅÆ ∞QÆ∞`«∞Ok.— JÖψQ
*ÏfÜ«∞ ã¨=∞„QÆ`x« ÃÑOK«_O» Ö’ „áêOfÜ«∞ ã¨=∞`«∞ź`«x ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ JOâ◊OQÍ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 163
QÆ∞iÎOz# 1961 <å\˜ *ÏfÜ«∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `å =∞O_»e (National Integration Council)
WÖÏ K≥ÑÊ≤ Ok. ''U ~åROÖ’<≥<· å Pi÷HOõ QÍ "≥#∞Hõ|_ç# „áêO`åÅ ã¨`fi« ~åaè=$kúH˜ –
xs‚`H« ÍÅOÖ’ Hõh㨠™ê÷~Ú Jaè=$kú ™êkèOKÕ =~°HÔ <· å – „áê^è•#º`« ~Ú"åfie.——
ã¨OѨ#fl ~å„ëêìʼnõΩ – ¿Ñ^Œ ~å„ëêìʼnõΩ =∞^躌 QÆÅ Pi÷Hõ ^Œ∂~åxfl `«yOæ KÕÖÏ
¿Ñ^Œ ~å„ëêìÅÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ~ˆ @∞x „ѨÉÏè q`«O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO „áê~°OÉèOí
#∞O_ç qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ Ѩ^HŒä Íefl J=∞Å∞ [iÑ≤Ok. JO^Œ∞‰õΩ „ѨÉ∞íè `«fiO Pi÷Hõ =#~°∞efl
¿Ñ^Œ ~å„ëêìʼnõΩ |kb KÕãO≤ k. xs‚`« HÍÅ =º=^è∞Œ ÅÖ’ ~å„+¨Ñì u¨ KÕ xÜ«∞q∞OK«|_ç#
Pi÷Hõ Hõq∞+¨<£ (Finance Commission) Pi÷Hõ =#~°∞efl |kb KÕÜ∞« _»OÖ’ =ÚYº"≥∞#ÿ
áê„`« x~°fiÇ≤ÏOzOk. Ѩ#∞flÅ∞ W`«~° =#~°∞Å #∞O_ç Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ =KÕÛ P^•Ü«∂xfl
~å„ëêìʼnõΩ Ñ¨OÑ≤}© KÕ¿ã ã¨∂„`åÅ#∞ Hõq∞+¨<£ x~°~‚ Úã¨∞OÎ k. qq^èŒ Pi÷Hõ Hõq∞+¨#∞¡
~å„ëêìʼnõΩ ã¨iÜ≥∞ÿ # <åºÜ«∞O [iˆQÖÏ K«∂_»_"» ∞Õ QÍHõ, ~å„ëêìÅ =∞^躌 =º`庙êxfl
`«yOæ KÕO^Œ∞‰õΩ ¿Ñ^Œ ~å„ëêìʼnõΩ „áê^è•#º`«xKåÛ~Ú. JO>Ë [<åÉèÏ x+¨ÊuÎ „ѨHÍ~°O
QÍHõ J^Œ#OQÍ Hˆ \Ï~ÚOKå~Ú. Jaè=$kú K≥Ok# ~å„ëêìÅ =#~°∞efl ¿Ñ^Œ ~å„ëêìʼnõΩ
|kb KÕâß~Ú.
„áêOfÜ«∞ Jã¨=∂#`«Å#∞ `˘ÅyOK«_®xH˜ „Ѩ}ÏoHõ â◊HΘ =O`«"∞≥ #ÿ ™ê^è#Œ O.
~Ô O_»= „Ѩ}ÏoHõ D ÅHΔͺxfl „ѨuѶe¨ OzOk. =¸_»= „Ѩ}ÏoHõ KåÅ ã¨Ê+¨Oì QÍ WÖÏ
„ѨHõ\ ˜OzOk: '^Õâ◊OÖ’ qq^èŒ „áêO`åÅ ã¨=∞`«∞ź`åaè=$kú, PiúHÍaè=$kú
„ѨÜ∂≥ [<åÅ#∞ `«‰Ωõ ¯= Jaè=$kú K≥Ok# „áêO`åʼnõΩ qã¨~Î } ° , Ѩi„â◊=∞Å qã¨~Î } °
„Ѩ}ÏoHÍ |^Œ"ú ∞≥ #ÿ Jaè=$kú =ÚMº ÅHΔͺÅ∞—.
WO^Œ∞H˘~°‰õΩ áê¡xOQ∑ Hõq∞+¨<£ "≥#∞Hõ|_ç# ~å„ëêìʼnõΩ Z‰õΩ¯= `À_®Ê@∞
#OkOzOk. D`À_®Ê@∞ „QÍO@¡ ~°∂ѨOÖ’,~°∞}ÏÅ∞ ~°∂ѨOÖ’#∞ WzÛOk. JO`Õ
QÍHõ Hˆ O„^ŒO #∞O_ç ~å„ëêìʼnõΩ =#~°∞Å ã¨O„Hõ=∞}Ö’ Pi÷Hõ =∞iÜ«Ú „Ѩ}ÏoHõ |kbÅ
~°∂ѨOÖ’ "≥#∞Hõ|_ç# ~å„ëêìÅ Hõ#∞‰õÄÅOQÍ q=HõΔ „Hõ=∞OQÍ ÃÑiyOk.
L‰õΩ¯ ~°™êÜ«∞xHõ Z~°∞=ÙÅ∞, K«=Ú~°∞ â◊√kú ÃÑ„\’ HÔ q∞HõÖò, Ü«∞O„`åÅ L`«ÊuÎ,
ÃÇÏg∞ HÔ q∞HõÖòû, q^Œ∞º`«∞,Î ™êQÆ∞h\˜ „áê*ˇ‰Ωõ Åì ∞, ~À_»∞,¡ ~Ô Å· ∞ =∂~åæÅ∞, áÈ™êìÑ㑶 ∞¨ Å∞,
W`«~° =∞øeHõ ã¨^∞Œ áêÜ«∞Å ~°OQÍÅÖ’ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÃÑ@ì_O» ‰õÄ_®
„áêOfÜ«∞ Jã¨=∂#`«Å#∞ `«yOæ K«_®xH˜ ™ê^è#Œ OQÍ Ñ¨x KÕã∞¨ #Î flk. 1957Ö’ ~Ô O_»=
164 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
„Ѩ}ÏoHõ „áê~°OÉèOí #∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „ѨÉ∞íè `«fiO ÃÑ@∞ì|_çÃÑ· (Public Investments)
qâßfiã¨O =ÙOzOk. "≥#∞Hõ|_ç# ~å„ëêìʼnõΩ J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ "≥Y· i`À ѨxKÕãO≤ k.
„Ѩ } ÏoHõ Ö ’#∞ „Ѩ É è í ∞ `« fi ~° O QÆ ã¨ O 㨠÷ Å x~å÷ ~ ° } Ö’#∞ 㨠= ∞`« ∞ ź
„áêOfÜ«∂aè=$kú – ã¨O|Okè`« Ѩi„â◊=∞Å PiúHõ =ºÜ«∂xfl H˘O`« ÃÑOz#ѨÊ\˜H˜ –
=ÚYº"≥∞#ÿ ѨiQÆ}#QÍ =ÙOk. WÖÏO\˜ ÃÑ@∞ì|_»∞Å =Å# cǨ~ü, =∞^躌 „Ѩ^âÕ ò KåÖÏ
„ѨÜ∂≥ [#O á⁄O^•~Ú. J™êûO, Ç≤Ï=∂K«Öò „Ѩ^âÕ ò, [=¸‡ HÍj‡~ü, PˆQflÜ«∞ ~å„ëêìÅ∞
‰õÄ_® =∞øeHõ =ã¨`∞« Å Jaè=$kú „Ѩ`ºÕ H˜Oz ~À_»¡ =Å# KåÖÏ „ѨÜ∂≥ [#O á⁄O^•~Ú.
"≥#∞Hõ|_ç# „áêO`åÅÖ’ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÃÑ>ËìO^Œ∞‰õΩ „ѨÉèí∞`«fiO „ÃÑ·"Õ@∞
~°OQÍxH˜ ã¨aû_ôÅ∞, Ѩ#∞fl ~å~ÚfÅ∞, ~å~Úf`À ‰õÄ_ç# ÉϺOH˜OQ∑ ~°∞}
™œHõ~åºÅÖÏO\˜ „áÈ`åûǨÏHÍÅ∞ HõeÊOzOk. 1956–1991 HÍÅOÖ’ „ѨÉ∞íè `«fiO J=∞Å∞
Ѩ~z° # „ÃÑ"· @Õ ∞ áêi„âßq∞Hõ ã¨Oã¨Å÷ ÖˇÃ· ãxûOQ∑ q^è•#O ‰õÄ_® "≥#∞Hõ|_ç# „áêO`åÅÖ’
Ѩi„â◊=∞Å ™ê÷Ñ#¨ x „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk.
1969Ö’ ÉϺO‰õΩÅ∞ *ÏfÜ«∞O KÕÜ∞« |_ç# `«~∞° "å`«, "å\˜ âßYÅ Je¡H,õ
qã¨Î~°} ‰õÄ_® "≥#∞Hõ|_ç# „áêO`åʼnõΩ J#∞‰õÄÅOQÍ LѨÜ≥∂yOK«|_çOk.
D „áêO`åÅÖ’ ÃÑ@∞ì|_»∞efl „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«=Åã≤OkQÍ ÉϺO‰õΩʼnõΩ, W`«~° ѨaH¡ ± ~°OQÆ
PiúHõ ã¨Oã¨Å÷ ‰õΩ P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕÜ∞« |_®¤~Ú. JO`ÕQÍHõ qq^èŒ =∞O„u`«fi âßYÅ∞
"≥#∞Hõ|_ç# „áêO`åÅ Jaè=$kúH˜ Ѩ^HŒä ÍÅ∞ ~°∂á⁄OkOKå~Ú. „Ѩ`ºÕ H˜Oz 1970Å
#∞O_ç ѨxH˜ PǨ~°O Ѩ^HŒä Oõ — „QÍg∞}Ïaè=$kú Ѩ^HŒä Oõ (Intensive Rural Develop-
ment Programme) ÖÏO\˜ ¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å# Ѩ^H Œä ÍÅ∞, XHõ "Õ∞~°‰Ωõ q^Œº, P~ÀQƺO,
‰õΩ@∞O| xÜ«∞O„`«}, „Ѩ*ÏѨOÑ≤}© q^è•#O – ¿Ñ^Œ ~å„ëêìŠѨ@¡ „Ѩ`ÕºHõ „â◊^Œú
=Ç≤ÏOKå~Ú.
„áêOfÜ«∞ =º`åºã¨O `«yOæ ѨÙx QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìH˘#x ~°OQÆO – ™êQÆ∞h\˜
áê~°∞^ŒÅ, =º=™êÜ«∂aè=$kúÖ’ ã¨aû_ôÅ ~°OQÆO. 1960ÅÖ’ ǨÏi`« qѨ=¡ O „áê~°OÉè"í ∞≥ ÿ
™êQÆ∞h\˜ =ã¨`∞« Å∞ QÆÅ ÖËHõ JÖÏO\˜ =ã¨`∞« Å∞ "≥O@<Õ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« \ÏxH˜ J=HÍâßÅ∞
QÆÅ „QÍg∞} =∞øeHõ =ã¨`∞« Å∞ ™êOˆHuHõ #gHõ~}° Ö’ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ Hˆ O„nHõiOK«|_®¤~Ú.
„Ѩ`ºÕ H˜Oz =~°¬OÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ #ç "≥∞@ì =º=™êÜ«∞OÃÑ· ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . Ѷe¨ `«OQÍ
„áêOfÜ«∞ =º=™êÜ«∞ =º`åºã¨O ÃÑiyOk. ǨÏi`« qѨ¡= ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O
1970ÅÖ’ PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò, `«q∞à◊<å_»∞, Hõ~åfl@Hõ, `«∂~°∞Ê Ü«Ú.Ñ≤. ~å[™ê÷<Ö£ ’x H˘xfl
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 165
 „áêO`åʼnõΩ, JÖψQ 1980ÅÖ’ cǨ~°∞ ѨtÛ=∞ ɡOQÍÅò, Xi™êû, J™êûOʼnõΩ
qãÎ̈iOK«_O» `À „áêOfÜ«∞ =º`庙êÅ∞ XHõ"∞Õ ~°‰Ωõ `«yOæ K«|_®¤~Ú.
"≥#∞Hõ|_ç# „áêO`åÅ #∞O_ç xѨÙ}`« ÖËx Ѩx"åà◊√§, "≥#∞Hõ|_ç# „áêO`åʼnõΩ
xѨÙ}`« QÆŠѨx"åà◊§ =Åã¨Å∞ ‰õÄ_® „áêOfÜ«∞ PiúHõ =º`庙êefl `«yOæ K«\ÏxH˜
`À_»Ê_»`å~Ú. ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆO D =Åã¨Å‰õΩ Ç¨g∞ HõeÊOzOk. XHõ ~åRO #∞O_ç
=∞~˘Hõ ~å„ëêìxH˜ KåÖÏ=∞Ok =Åã¨áÈÜ«∂~°∞. Ç≤Ï=∂K«Öò„Ѩ^âÕ ò, Xi™êû, cǨ~°∞,
Hˆ ~°à◊ ÖÏO\˜ H˘xfl ~å„ëêìÅ∞ |Ü«∞\˜H˜ =Åã¨áÈ=_»O =Å# ɡOQÍÖò, QÆ∞[~å`ü, =∞ǨÏ~åR
ÖÏO\˜ ~å„ëêìÅ∞ ֒ѨeH˜ =Åã¨Å∞ ~å=_»O =Å# „ѨÜ∂≥ [#O á⁄O^•~Ú. ѨO*ÏÉò,
Hõ~åfl@Hõ ÖÏO\˜ ~å„ëêìÅ∞ |Ü«∞\˜H˜ =Åã¨Å∞, ֒ѨeH˜ =Åã¨Å =Å# „ѨÜ∂≥ [#O
á⁄O^•~Ú. HÍx H˘xfl ~å„ëêìÅ∞ =Åã¨efl J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ«∞_®xH˜ „Ѩܫ∞uflOK«_»O
^Œ∞~°^Œ$+¨ìHõ~°O.
„áêOfÜ«∞ =º`庙êefl `«yOæ K«_®xH˜ *ÏfÜ«∞ „ѨÉ∞íè `«fi K«~º° Å∞ ZO`«"∞Õ ~°‰Ωõ
[Ü«∞„Ѩ^=Œ ∞Ü«∂º~Ú? – Jx P ^ŒâÖ◊ ’ „ѨtflOK«∞H˘#_»O ã¨=∞O[ã¨OQÍ =ÙO@∞Ok.
nxH˜ =KÕÛ ["å|∞ pHõ\ ˜ "≥Å∞QÆ∞Å ã¨q∞‡„t`«OQÍ =ÙOk. <å=∞=∂„`«ÑÙ¨ Jaè=$kú
[iyOk. HÍx „áêOfÜ«∞ Jã¨=∂#`« – „Ѩ`ºÕ H˜Oz `«Åã¨i P^•Ü«∞ s`åº ÉèÏ~°`«
Pi÷Hõ q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ ÅHõ}Δ OQÍ H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. qq^èŒ ~å„ëêìÅ∞, „áêO`åÅ
=∞^躌 ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl Pi÷Hõ JO`«~åefl „ѨÉ∞íè `«fi K«~º° Å∞ J_»∞H¤ ˘<åfl~Ú. „ѨÉ∞íè `«fiO JÖÏO\˜
K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ ì˜ =ÙO_»Háõ È`Õ Ñ¨iã≤u÷ =∞s J^è•fi#OQÍ =ÙO_Õk. D q^è•<åÅ „ѨÉÏè =O`À
ѨijeOK«=Åã≤# ~Ú`«~° JOâßÅ∞ =Ù<åfl~Ú.
XHõ\ ˜ : JO`«„~å„+ì̈ áêi„âßq∞Hõ =º`åºã¨OÖ’ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz x~å‡}|^Œ"Ì ∞≥ #ÿ
áêi„âßq∞Hõ L`«ÊuÎ ~°OQÆOÖ’ `«Q∞Æ ^æ ÅŒ =ÙOk. r=# „Ѩ=∂}O (Life Expectancy),
tâ◊√=∞~°}ÏÅ∞, JHõ~Δ å㨺`« =ÔQ~· åʼnõΩ „áêux^躌 O =Ç≤ÏOKÕ ™êOѶ∞≤ Hõ ã¨OHˆ =Δ ∞ ~°OQÆOÖ’
~å„ëêìÅ =∞^躌 =º`åºã¨O KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=. Hˆ ~°à,◊ `«q∞à◊<å_»∞ ÖÏO\˜ H˘kÌ ~å„ëêìÅ∞
KåÖÏ =ÚO^Œ∞H˜ áÈ~Ú#ѨÊ\˜H,˜ =º=™êÜ«∞OÖ’ =~å¬^•è i`« "≥∞\ì „áêO`åÅ∞ WѨÊ\˜H˜
"≥#∞Hõ|_ç=Ù#flѨÊ\˜H˜ W`«~° ~å„ëêìÅ „áêO`åÅ =∞^躌 =º`åºã¨O „Hõ=∞OQÍ `«Q∞Æ `æ ∞« Ok.
Jxfl ~å„ëêìÅÖ’ ¿Ñ^ŒiHõ ~ˆ Y‰õΩ kQÆ∞=# =ÙO_Õ „Ѩ[Å âß`«O `«Q∞Æ `æ ∞« O_»QÍ, Jaè=$kú
K≥Ok# ~å„ëêìÅÖ’ QÆi+ì̈O Jaè=$kú ™êkèOK«|_çOk. "≥Ú`«OÎ g∞^Œ Jxfl ~å„ëêìÅÖ’
Pi÷HÍaè=$kú [iy#ѨÊ\˜H,˜ Jaè=$kú ~ˆ @¡ =∞^躌 KåÖÏ =º`庙êÅ∞=Ù<åfl~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ
~å„ëêìÅ =∞^躌 =º`庙êÅ JO`«~O° qã¨Î $`«=∞~ÚOk.
166 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 H˘xfl "≥#∞Hõ|_ç# ~å„ëêìÅ∞ ѨÙOAHÀQÆeQÍ~Ú. =∞iH˘xfl qѶŨ =∞Ü«∂º~Ú.
Ѷe¨ `«OQÍ Jaè=$kú `«Åã¨i P^•Ü«∞Ѩ~O° QÍ QÆ`O« #∞O_ç H˘#™êQÆ∞`«∂ =zÛ# „Hõ=∞OÖ’
=∂~°∞Ê =zÛOk. P q^èOŒ QÍ cǨ~°∞, =∞^躌 „Ѩ^âÕ ò, Xi™êû WOHÍ kQÆ∞=# =Ù<åfl~Ú.
=∞Ǩ~å„+¨,ì ѨO*ÏÉò, QÆ∞[~å`ü ÃÑ#· H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú. QÆ`O« Ö’ "≥#∞Hõ|_ç# ǨÏ~åº<å,
Hõ~åfl@Hõ, `«q∞à◊<å_»∞ ~å„ëêìÅ∞ `«=∞ ã≤u÷ x "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~∞° K«∞H˘<åfl~Ú. J™êûO, ѨtÛ=∞
ɡOQÍÖò, Hˆ ~°à,◊ Ü«ÚÑ≤Å∞ kQÆ*Ï~å~Ú. Ü«Ú.Ñ≤. J@ì_∞» QÆ∞H˜, ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò =∞^躌 H˜
KÕ~∞° ‰õΩ<åfl~Ú. PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò ~å*™ê÷<Å£ ∞ J@ì_∞» QÆ∞H˜ H˘kÌQÍ ÃÑ#· ãÎ̈|`ú Q« Í L<åfl~Ú.
D ã≤u÷ x "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~K° ∞« HÀ=_®xH˜ ǨÏ~åº<å, kQÆ*Ï~°∞_çH˜ cǨ~ü L^•Ç¨Ï~°}Å∞QÍ
xÅ∞™êÎ~Ú.
„áêOfÜ«∞ Jã¨=∂#`« JO`« qã¨Î $`« ™ê÷~ÚÖ’ ZO^Œ∞‰õΩ H˘#™êQÆ∞`«∞Ok?
H˘#™êQÆ\ÏxH˜ P@OHÍÖËq∞\˜? cǨ~ü, Ü«Ú.Ñ≤.Å∞ ZO^Œ∞‰õΩ "≥#∞Hõ|_®¤~Ú? "≥#∞Hõ
ÉÏ@∞H˜ HÍ~°}O Éè∫QÀoHõ Ѩiã≤÷`«∞Å∞ HÍ=Ù. ã¨Ç¨Ï[=#~°∞Å∞ ÖËHõ HÍ^Œ∞. cǨ~ü,
Ü«Ú.Ñ≤., Xi™êûÅÖ’ ã¨Ç¨Ï[ =#~°∞Å∞ ã¨=∞$kúQÍ L<åfl~Ú. „Ѩ[Å∞ Hõ+¨ìѨ_ç
ѨxKÕÜ«∞QÆe#"å~°∞. ^Õâ◊OÖ’x W`«~° „áêO`åňH QÍHõ "≥ã≤ìO_ôãπ, =∂i+¨ãπ, Ѷ≤r
ÖÏO\˜ q^ÕâßʼnõΩ =Åã¨áÈ~Ú#"å~°∞ ‰õÄ_® ÉÏQÍ ~å}˜OKå~°∞.
JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚÖ’ „áêOfÜ«∞ Jã¨=∂#`« H˘#™êQÆ_®xH˜ =ÚYº HÍ~°}O
Pi÷HÍaè=$kú ~ˆ @∞ `«‰Ωõ ¯=QÍ LO_»_O» . D ÖÁã¨∞QÆ∞#∞ JkèQqÆ ∞Oz =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ"åÅO>Ë
*ÏfÜ«∞ Pi÷HÍaè=$kú ˆ~@∞x ÃÑOK«∞HÀ"åe. JO^Œ∞‰õΩ ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÅ∞ ¿ãHõiOz
*ÏfÜ«∂aè=$kúx ‰õΩO@∞Ѩ~K° ‰« Ωõ O_®<Õ "≥#∞Hõ|_ç# „áêO`åÅÃÑ· "≥zÛOKåe. ÉèÏ~°`«
Pi÷HÍaè=$kú ~ˆ @∞ 1970Å z=i =~°‰Ωõ 3.5 âß`«OQÍ#∞ 1980Å z=i =~°‰Ωõ
5 âß`«OQÍ#∞ L#flk. Wk "≥#∞Hõ|_ç# „áêO`åʼnõΩ J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# Ѩ^äŒHÍÅ∞
~°∂á⁄OkOz J=∞Å∞Ѩ~z° #ѨÊ\˜H˜ „áêOfÜ«∞ Jã¨=∂#`«x QÆ}hÜ«∞OQÍ „ѨÉÏè q`«O
KÕ¿ã@O`« Z‰õΩ¯= HÍ^Œ∞. [<åÉèÏ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ‰õÄ_® `«QÆ∞æ=ÚYO Ѩ@ìQÍ W\©=e
ã¨O=`«û~åÅÖ’<Õ Pi÷HÍaè=$kú ˆ~@∞ 7 âß`«O J~ÚºOk. ã¨iÜ≥ÿ∞# `«~°Ç¨
„áêOfÜ«∂aè=$kú q^è•<åefl J#∞ã¨iOK«_O» H˘#™êy¿ãÎ Pi÷Hõ Jã¨=∂#`«Ö’ `«Q∞Æ ^æ ÅŒ
™êkèOK«=K«∞Û.
HÍx "Õ∞=Ú H˘xfl ~å„ëêìÅ "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O Ü≥ÚHõ¯ =¸ÖÏÅ∞ "å\˜ ™ê=∂lHõ
Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞« =º=ã¨Ö÷ ’<Õ L<åflÜ«∞x ÉèÏqã¨∞<Î åfl=Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ cǨ~ü `«∂~°∞Ê
Ü«ÚÑ≤Ö’x =º=™êÜ«∞ x~å‡}O u~ÀQÆ=∞ ã¨fiÉèÏ=O QÆÅk. D ~å„ëêìÖÖ’x KåÖÏ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 167
„áêO`åÅÖ’ Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞ ã¨iQÍ J=∞Å∞ [~°Ñ|¨ _»Ö^Ë ∞Œ (W\©=e HÍÅO =~°‰Ωõ
Xi™êûÖ’ ‰õÄ_®). ѶӨ º_»Öò PÖ’K«<å q^è•#O |ÅOQÍ LOk. JO`ÕQÍHõ cǨ~ü,
Xi™êûÅÖ’ Éè∂í q∞ UH©H~õ } ° KåÖÏ =∞O^ŒH˘_çQÍ ™êyOk. Éè∂í q∞ UH©H~õ } ° (Land
Consolidation) ѨO*ÏÉò, ǨÏ~åº<åÅ =º=™êÜ«∂aè=$kúÖ’ =ÚYº áê„`« x~°fiÇ≤ÏOzOk.

"≥#∞Hõ|_ç# ~å„ëêìʼnõΩ q^Œ∞ºK«ÛHù ,Θ h\˜áê~°∞^ŒÅ, ~À_»∞,¡ >ˇeá¶È#∞¡, =º=™êÜ«∞

L`«Ê`«∞ÅÎ ‰õΩ P^è∞Œ xHõ =∂Ô~¯@∞¡ÖÏO\˜ =∞øeHõ =ã¨`∞« Å∞ `«‰Ωõ ¯=. Jaè=$kúH˜ Wq KåÖÏ
J=ã¨~O° . Wq ~å„ëêìÅ Pnè#OÖ’ LO_Õ JOâßÅ∞ QÆ#∞Hõ ~å„ëêìÖË g\˜x Jaè=$kú
Ѩ~°K«∞HÀ"åe.
q^Œº, „Ѩ*Ï~ÀQƺO, áêiâ◊√^躌 OÃÑ· ~å„ëêìÅ∞ `«‰Ωõ ¯= "≥zÛã¨∞OÎ \Ï~Ú. „Ѩ}ÏoHÍ
=ºÜ«∂xˆH =#~°∞Å ÖËq∞`À ã¨`=« ∞`«=∞=Ù`«∞O\Ï~Ú. ÃÑOz# Hˆ O„^Œ Pi÷Hõ ã¨Ç¨ Ü«∞O
‰õÄ_® D Ö’@∞Å#∞ ѨÓ_»ÛQÆeˆQkQÍ LO_»^Œ∞. Ѷ¨e`«OQÍ XHõ q+¨ qÅÜ«∞O
ã¨$+≤Oì K«|_»∞`«∞Ok. `«‰Ωõ ¯= ™ê÷~Ú Pi÷HÍaè=$kú, L`«ÊuÎ JO>Ë `«‰Ωõ ¯= Pi÷Hõ =#~°∞Å∞,
=∞øeHõ =ã¨`«∞Å Jaè=$kú „Ѩ}ÏoHõ ™ê=∂lHõ ¿ã=ÅÃÑ· Ѩiq∞`«"≥∞ÿ# =ºÜ«∞O.
D `«‰Ωõ ¯= ™ê÷~Ú =ºÜ«∞O `«‰Ωõ ¯= ™ê÷~ÚÅ L`«ÊuÎH–˜ HÍ|\ì̃ `«‰Ωõ ¯= Pi÷Hõ =#~°∞ʼnõΩ
^•i fã¨∞OÎ k.
~å[H©Ü∞« ѨiáêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ "≥Ñ· Ũ¶ ºO "≥#∞HõÉÏ@∞`«<åxH˜ ™êÜ«∞Ѩ_∞» `«∞Ok.
cǨ~ü, Ü«ÚÑ≤Å∞ L#fl`«™ê÷~Ú ÅOK«Q˘O_ç`<« åxH˜, K≥_∞» ѨiáêÅ#‰õΩ, H©} Δ ã˜ ∞¨ #Î fl âßOu
Éèí„^Œ`«Å‰õΩ xÅÜ«∂ÅÜ«∂º~Ú. Ѷ¨e`«OQÍ ˆHO„^Œ ã¨Ç¨Ü«∞OQÍ ÅaèOz# =#~°∞Å∞
㨄Hõ=∞OQÍ qxÜ≥∂yOK«Hõ áÈ=_»O ÖËHõ Jaè=$kú`À ã¨O|O^èOŒ ÖËx Ѩ^∞Œ ÅÌ ‰õΩ "≥zÛOK«_O»
[iyOk. JO`ÕQÍHõ ~À_»∞,¡ q^Œ∞º`«∞ÅÎ `À =∞øeHõ =ã¨`∞« Å Jaè=$kú J„â◊^úŒ KÕÜ∞« |_çOk.
ÅÉèíº=∞=Ù`«∞#fl =∞øeHõ =ã¨`«∞Å∞ Jã¨=∞~°÷`«`À ÅOK«Q˘O_ç`«#O`À ‰õΩ<åiÖÏ¡~Ú.
ѨiáêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ ™ê=∞~°º÷ O s`åº ‰õÄ_® cǨ~ü, Ü«ÚÑ≤ÅÖ’ áÈeÛ K«∂¿ãÎ ^ŒH} Δ̃ ,
ѨtÛ=∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x ~å„ëêìÅ∞ =∞Oz Pi÷HÍaè=$kú ™êkèOKå~Ú.
™ê^è•~°}OQÍ „Ѩu ~åR Jaè=$kúÖ’ JO`«~åÅ∞ LO\Ï~Ú. KåÖÏ
ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ D =º`庙êÅ∞ L„kHõ`Î e« fl ÃÑOz „Ѩ`ºÕ Hõ ~å„ëêìÅ H˘~°‰Ωõ , ~åROÖ’
XHõ „áêO`åxH˜ „Ѩ`ºÕ Hõ „ѨuѨuÎ H˘~°‰Ωõ ÖËHõ q^Œº Láêkè =#~°∞Å Hˆ \Ï~ÚOѨÙÅÖ’
~°H}Δõ Å H˘~°‰Ωõ L^Œº=∂ʼnõΩ [#‡xã¨∞OÎ \Ï~Ú. PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’ `≥ÅOQÍ}, =∞Ǩ~åRÖ’
q^Œ~ƒ° ,ù QÆ∞[~å`üÖ’ ~åR, =∞^躌 „Ѩ^âÕ òÖ’ Kèf« ãÎ Ñπ ∞¨¶ _£, Ü«Ú.Ñ≤.Ö’ L`«~Î åYO_£, |∞O^ÕÖò
YO_£, ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖòÖ’ QÆ∂~åöÖÏO_£, J™êûOÖ’ É’_ÀÖÏO_£, cǨ~üÖ’ *Ï~°Oö _£
LѨ „áêOfÜ«∞ L^Œº=∂ʼnõΩ L^•Ç¨Ï~°}Å∞.
168 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 „áêOfÜ«∞ Pi÷Hõ Jã¨=∂#`« J<Õk *ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`«‰Ωõ , ~å[H©Ü∞« ã≤~÷ `° åfixH˜
=ºuˆ~HõOQÍ QÆ∞iÃÑ@ì|_ç# >ˇÿOÉÏO|∞. J^Œ$+¨ì=âß`«∞Î WѨÊ\˜ =~°‰õΩ Jk
ri‚OK«∞H˘#|_çOk. HõÅ∞ѨÙH˘#|_çOk. âßOuOѨ*Ü Ë ∞« |_çOk. HÍ~°}O Jk Jaè=$kú
K≥Ok# ~å„ëêìÅ∞ "≥#∞Hõ|_ç# ~å„ëêìÅÃÑ· ™êkèOz# PkèÑ`¨ º« O ÖËHõ ^ÀÑ≤_ô Ѷe¨ `«O
HÍ^Œ∞, ÖËHõ *ÏfÜ«∞ „ѨÉ∞íè `«fiO "≥#∞Hõ|_ç# ~åROÃÑ· K«∂Ñ≤# q=HõΔ #∞O_ç ѨÙ\ì̃Ok
HÍ^Œ∞. ~å[H©Ü«∞OQÍ =ÚYº"≥∞ÿ# Ç≤ÏOn =∂\Ï¡_Õ ~å„ëêìÅ∞ – Ü«Ú.Ñ≤., cǨ~ü,
=∞^躌 „Ѩ^âÕ ò, ~å[™ê÷<Å£ ∞ Ö’H±ãɨ Öíè ’ ^•^•Ñ¨Ù 37 âß`«O ã‘@∞¡ Hõey# Pi÷HOõ QÍ
"≥#∞Hõ|_ç# ~å„ëêìÅ∞. =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ Ö’H±ãɨ Öíè ’ ^•^•Ñ¨Ù 17 âß`«O ã‘@∞¡ =∂„`«"∞Õ QÆÅ
ѨO*ÏÉò, ǨÏ~åº<å, QÆ∞[~å`ü, =∞Ǩ~åRÅ∞ Z‰õΩ¯= P^•Ü«∞O QÆÅ ~å„ëêìÅ∞. HÍ|\˜ì
W`«~° ~å„ëêìÅÃÑ· Ç≤ÏOn ~å„ëêìÅ PkèÑ`¨ º« O QÆ∞iOz Kտ㠄Ѩ™êÎ=#x Z=~°∂ JO`«QÍ
Ѩ\ ˜ìOK«∞H˘#~°∞.
=∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ "≥#∞Hõ|_ç# Ç≤ÏOn ~å„ëêìÅ∞ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO QÍx Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~°
~å„ëêì Å ∞ QÍx `« = ∞ÃÑ· Pkè Ñ ¨ ` « º O K≥ Ö Ï~Ú㨠∞ Î < åflÜ« ∞ xQÍx `å=Ú q=Hõ Δ ‰ õ Ω
QÆ∞~°=Ù`«∞<åfl=∞x P~ÀÑ≤OK«_O» J™ê^躌 =∞xÑ≤OKÕO`«QÍ ~å[H©Ü∞« Ѩ@∞ì HõeyL<åfl~Ú.
WѨÊ\˜ =~°‰Ωõ Hˆ O„^Œ PkèÑ`¨ º« P~ÀѨ}Å∞ ™ê¿ÑHΔ̃HOõ QÍ Jaè=$kú K≥Ok# ѨO*ÏÉò,
ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖò #∞O_ç – ã¨Ê+¨Oì QÍ Pi÷Hõ HÍ~°}ÏÅ s`åº QÍHõ ~å[H©Ü∞« HÍ~°}ÏÅs`åº
~å=_»O Pã¨HHÎ̃ ~õ "° ∞≥ #ÿ JOâ◊O.
S.Z.Zãπ. ÖÏO\˜ JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨sfiã¨∞ÅÖ’ ‰õÄ_® Ç≤ÏOn „áêO`åÅ "å~°∞
J^Œ#OQÍ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ Ug∞ á⁄O^ŒÖ^Ë ∞Œ . JÖÏO\˜ L^ÀºQÍÅÖ’ ѨO*ÏÉò, `«q∞à◊<å_»∞,
Hˆ ~°à,◊ ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖò ~å„ëêìÅ∞ PÜ«∂ ~å„ëêìÅ [<åÉèÏ x+¨ÊuÎ HõO>ˇ Z‰õΩ¯= „áêux^躌 O
á⁄O^•~Ú.
"≥#∞Hõ|_ç# ~å„ëêìÅÖ’ „áêOfÜ«∞"å^ŒO ÖËHõáÈ=_®xH˜ `å=Ú q=HõΔ‰õΩ
QÆ∞~°Ü«∂º=∞<Õ ÉèÏ=# ÖËHõáÈ=_®xH˜ =∞~˘Hõ HÍ~°}O. PÜ«∂ ~å„ëêìÅ ~å[H©Ü«∞,
áêÅ<å ÉÏ^茺`«Å∞ K«∂¿ã, =~åæÅ KÕ+¨ìŠѶ¨e`åÖË ¿Ñ^ŒiHõO, "≥#∞HõÉÏ@∞`«<åÅ<Õ
J=QÍǨÏ# JHõ¯_ç "Õ∞^è•=ÙʼnõΩ LO_»_O» . "≥∂ã¨O, =OK«#Å QÆ∞iOz, "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O
QÆ∞iOz `«~°K«∞QÍ =ºH©ÎHõiOKÕk "Õ∞^è•=ÙÖË QÆ^•! J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ¿Ñ^Œ ~å„ëêìÅ
J`«ºkèHõ „Ѩ*ÏhHÍxH˜ W`«~° ~å„ëêìÅ`À áÈe¿ãÎ `å=Ú "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O, ¿Ñ^ŒiHÍÖ’¡
=∞QÆ∞`æ ∞« <åfl=∞<Õ J=QÍǨÏ# LO_»^∞Œ . Ѷe¨ `«OQÍ "å~°∞ Jã¨O`«$Ñ≤Î K≥O^Œ~∞° . W`«~°
~å„ëêìÅ`À ã¨=∂#`« ™êkèOKÕ „ѨÜ∞« `åflÅ∂ KÕÜ∞« ~°∞. HÍx q^•º "åºÑ≤,Î >ˇeq[<£
"å~åΠѨ„uHõÅ ÖÏO\˜ ^Œ$â◊º „â◊=} =∂^躌 =∂Å JO^Œ∞ÉÏ@∞`À D Ѩiã≤u÷ =∂~°=K«∞Û.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 169
 Uk U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H˜ ~å[H©Ü∞« OQÍ Pi÷HOõ QÍ „áêOfÜ«∞ Jã¨=∂#`«x H˘xfl
Ѩiq∞`«∞ÅÖ’ LOK«_O» J=ã¨~=° ∞x, ~å„ëêìÅ ã¨fiÜ«∞O Hõ$+≤, Hˆ O„^Œ ã¨Ç¨ Ü«∞O`À ã¨Ç¨
¿Ñ^Œ ~å„ëêìÅ =$kú ~ˆ @¡x ÃÑOK«_O» ^•fi~å „Hõ=∞OQÍ Jã¨=∂#`«Åx `˘ÅyOKåÅx
iѨaH¡ ± x~å‡`«Å∞ QÆ∞iÎOKå~°∞. JO>Ë ™êOѶ∞≤ Hõ Pi÷HÍaè=$kú =ӺǨefl ~°∂á⁄OkOz
J=∞Å∞ [~°Ñ_¨ ®xH˜ gÅ∞QÍ *ÏfÜ«∞ „ѨÉ∞íè `«fiO áêi„âßq∞Hõ ^ÕâßÅ HõO>Ë Z‰õΩ¯=
JkèHÍ~åxfl „ѨÜ∂≥ yOKåeû LO@∞O^Œx Jl`ü =∞OA^•~ü "åkOKå_»∞. ã¨ÇϨ [
=#~°∞Å qxÜ≥∂QÆOÃÑ· ~å„ëêìÅ =∞^躌 L`«Ê#fl=∞ÜÕ∞º ã¨=∞㨺ÅÃÑ#· ^èxŒ Hõ ~å„ëêìÅ
#∞O_ç ¿Ñ^Œ ~å„ëêìʼnõΩ =#~°∞efl |kb KÕ¿ã ã¨=∞㨺ÃÑ#· K«~Û° Å∞ [iÑ≤ Ѩi+¨¯iOKÕ
JkèHÍ~°=ÚO_®e.
Éè∂í q∞ ѨÙ`„ ∞« Å ã≤^•úO`«O
1950Å #∞O_ç 'Éè∂í q∞ Ѩل`«∞Å ã≤^•ÌO`«O— ~°∂ѨOÖ’ „áêOfÜ«∞"å^ŒO Ü≥ÚHõ¯
qHõ$`« ~°∂ѨO "åºÑ≤Î K≥OkOk. ^•x "≥#∞Hõ=Ù#fl L^ÕÌâ◊"Õ∞=∞O>Ë ~åRO ^•xÖ’
x=ã≤ã∞¨ #Î fl „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ ÉèÏëê „QÆ∂ѨÙH˜ K≥O^Œ∞`«∞Ok. „Ѩ^•è # ÉèÏëê „QÆ∂ѨÙH˜ K≥Ok#"å~°∞
'Éè∂í q∞ Ѩل`«∞Å∞— '™ê÷xHõ x"åã¨∞Å∞—. ~åR „Ѩ^•è # ÉèÏ+¨ =∂`«$ÉèÏ+¨ H͉õΩO_®
JHõ¯_» x=ã≤ã∞¨ #Î fl W`«~∞° Å∞ '|Ü«∞\˜"å~°∞— D |Ü«∞\˜"å~°∞ ~åROÖ’ KåÖÏ HÍÅO
x=ã≤Oz LO_»=K«∞Û. ÖËHõ W\©=Å =Åã¨=zÛ LO_»=K«∞Û. "å~°∞ Éè∂í q∞ Ѩل`«∞Å∞QÍ
ѨiQÆ}O˜ K«|_»~∞° . D ã≤^•ÌO`«O H˘#fl #QÆ~åÅÖ’ „Ѩ*Ï^Œ~} ° á⁄OkOk.
1952 `«~∞° "å`« [iy# Pi÷HÍaè=$kúÖ’ ^ÕâO◊ Ö’x qq^èŒ „áêO`åÅÖ’
„Ѩ`ºÕ H˜Oz #QÆ~åÅÖ’ Jã¨=∂# Pi÷Hõ J=HÍâßÅ∞ ÃÑiQÍ~Ú. H˘`«QÎ Í HõeÊOK«|_ç#
q^•º Láêkè J=HÍâßÅÖ’ |Ü«∞\˜"åi HõO>ˇ ™ê÷x‰õΩʼnõΩ, Éè∂í q∞ Ѩل`«∞ʼnõΩ „áê^è•#º`«
W"åfiÅ<Õ _ç=∂O_»∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛOk. Pi÷Hõ =#~°∞Å∞ Pi÷HÍ=HÍâßÅ H˘~°‰õΩ
[iˆQ áÈ~å@OÖ’ `«~°K«∞QÍ =∞`«`«`åfixfl, ‰õΩÅ`«`åfixfl, P„t`« ѨHõΔáê`åxfl
P„â◊~ÚOK«_O» [iyOk. J^Õ q^èOŒ QÍ ~åRO ÖËHõ #QÆ~O° Ü≥ÚHõ¯ Pi÷Hõ r=#O
#∞O_ç |Ü«∞\˜"åix q∞#Ǩ~ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ q^èÜ Õ ∞« `«, „áêOfÜ«∞"å^ŒO
LѨÜ≥∂yOK«∞H˘#|_®¤~Ú.
~åR ÉèÏ+¨ =∂\Ï¡_"Õ å~°∞ "≥∞<ÿ åi\©QÍ ÖËHõ JO`«O`« =∂„`«O "≥∞*Ïi\©QÍ
LO_»_»O`À KåÖÏ #QÆ~åÅÖ’ ÖËHõ „áêO`åÅÖ’ ã¨=∞㨺 f„=`«~°O KÕÜ«∞|_çOk.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1961Ö’ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ =∞~åsî =∂\Ï¡_Õ "åi âß`«O 42.8.
170 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ɡOQÆ∞à◊¥~°∞Ö’ Hõ~åfl@Hõ =∂\Ï¡_Õ"åi âß`«O 25H˜ `«‰õΩ¯=. HõÅHõ`åÎÖ’ ɡOQÍb
=∂\Ï¡_"Õ å~°∞ JO`«O`« =∂„`«O "≥∞*Ïi\©QÍ L<åfl~°∞. J™êûO Ѩ@} ì „áêO`åÅÖ’
J™êûg∞Ü«ÚÅ∞ 33 âß`«O =∂„`«"∞Õ . 1951 `«~∞° "å`« Ѩ@} ì ÏʼnõΩ =Åã¨Å∞ "ÕQOÆ
qѨs`«OQÍ ÃÑiyOk.
WHõ¯_» `«Öˇ`ÕÎ =ÚYº"≥∞ÿ# „Ѩâ◊flÅ∞ : Éèí∂q∞ Ѩل`«∞Å L^Œº=∂Å∞ H˘xfl
~å„ëêìÅÖ’<Õ #QÆ~åÅÖ’<Õ ZO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~Ú? W`«~° KÀ@¡ ZO^Œ∞‰õΩ ~åÖË^∞Œ ? "å~°∞
H˘O^Œ~°∞ =Åã¨Å∞ =zÛ#"åix ÉèÏëêѨ~°"≥∞ÿ# "≥∞ÿ<åi\©Å#∞ ZO^Œ∞‰õΩ ÖHõΔ ºOQÍ
ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl~°∞? W`«~∞° Å#∞ ZO^Œ∞‰õΩ ÃÑ@∞ìHÀÖË^∞Œ ? H˘xfl ~°HÍÅ L^ÀºQÍÅ∞ ZO^Œ∞‰õΩ
ÅHõΔ ºOQÍ ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl~°∞? ™ê^è•~°} P~üì û K«^∞Œ =ÙÅ∞ HÍHõ >ˇHfl˜ HõÖò, „á⁄ÃÑ+¶ #¨ Öò K«^∞Œ =Ùefl
ZO^Œ∞‰õΩ ÅHõΔ ºOQÍ ÃÑ@∞ìH˘<åfl~°∞? =Åã¨Å∞ =zÛ#"åiH˜ JHõ¯_» L#fl „Ѩ[ʼnõΩ
(ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ "≥∞<ÿ åi\©Å‰õΩ, "≥∞*Ïi\©Å‰õΩ) =∞^躌 Ѷ∞¨ ~°¬} ™êfiÉèÏqHõ"∞≥ #ÿ k HÍ^Œ∞.
Jx"å~°º"≥∞ÿ#k HÍ^Œ∞. KåÖÏ ~å„ëêìÅÖ’ "å~°∂ g~°∂ ã¨=∞~°ã¨ÉèÏ=O`À r=#O
™êyOKå~°∞. ã¨Ê+ì̈OQÍ Ñ¶∞¨ ~°¬} ÃÑÅ∞¡aHõ_®xH˜ „Ѩ`ºÕ Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞<åfl~Ú.
=Å㨠=zÛ# "åiH˜, ™ê÷xHõOQÍ K«^∞Œ =ÙH˘#fl Ü«Ú=‰õΩʼnõΩ =∞^躌 áêi„âßq∞Hõ,
=∞^躌 `«~Q° uÆ L^ÀºQÍÅ H˘~°‰Ωõ f„="≥∞#ÿ áÈ\© <≥ÅH˘#fl <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ Éè∂í q∞Ѩل`«∞Å
L^Œº=∂Å∞ Pq~°ƒqù OKå~Ú. |Ü«∞\˜ "å~°∞ ÃÑ· Ѩ^=Œ ÙʼnõΩ J=HÍâ◊=ÚO_ç „Ñ¨É∞íè `«fi
L^ÀºQÍÅÖ’, =$`«∞ÅÎ Ö’, Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ L^ÀºQÍÅ∞ ã¨OáêkOz z#fl Ѩi„â◊=∞Å∞,
"åºáê~åÅ∞ #_»∞ѨىõΩO@∞#fl ~å„ëêìÅÖ’ #QÆ~åÅÖ’ D Ѷ¨∞~°¬} Z‰õΩ¯=QÍ LOk.
kQÆ∞= =∞^躌 `«~Q° uÆ "å~°∞, HÍi‡‰õΩÅ∞, „Ѩã∞¨ `Î « "åi ã≤u÷ QÆ`∞« Å∞ ÉÏQÆ∞#flѨÊ\˜H˜ "åi
a_»Å¤ ∞ =∞^躌 `«~Q° uÆ L^ÀºQÆ∞Å∞ HÍ"åÅx PHÍOHΔ̃OKÕ ã¨OѨ#fl, =∞^躌 `«~Q° uÆ ~Ô `· ∞« Å∞
D L^Œº=∂ÅÖ’ K«∞~°∞HÔ #· HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞. D ™ê=∂lHõ „QÆ∂ѨÙÅ∞ "åi a_»Å¤ ‰õΩ ÃÑ·
K«^∞Œ =ÙÅ∞– WO[hiOQÆ∞, "≥∞_çã<≤ ,£ HÍ=∞~üû K«kqOKåÅx PHÍOH˜™Δ êÎ~∞° .
W\©=Å K«kq# "åiH˜ Láêkè J=HÍâßÅ∞ HõeÊOK«_O» Ö’x Pi÷Hõ q^è•#O
Ü≥ÚHõ¯ "≥Ñ· Ũ¶ ºO L^ÀºQÍÅ H˘~°`x« ã¨$+≤Oì zOk. 1960, 1970ÅÖ’ JѨÊ\˜H˜ L#fl
L^ÀºQÍÅ H˘~°`« f„="≥∞#ÿ áÈ\˜H˜ ^•i fã≤Ok. "≥∞*Ïi\© ÉèÏëê „QÆ∂Ѩ٠„Ѩ[efl
ã¨g∞HõiOz „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∞« „Hõ=∞O ^•fi~å „Ñ¨É∞íè `«fiOÃÑ· XuÎ_ç `≥zÛ q^•º,
Láêkè J=HÍâßefl qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<Õ J=HÍâßÅ∞ U~°Ê_®¤~Ú. H˘xfl „QÆ∂ѨÙÅ∞
~å[H©Ü«∂kèHÍ~åxfl á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ Éèí∂q∞Ѩل`«∞Å ÃãO\˜"≥∞O@∞x J=HÍâ◊OQÍ
LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘#QÆeQÍ~Ú. Wk Jx"å~°ºO HÍ^Œ∞. Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì `«# Ãã^· •úOuHõ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 171
x|^Œ`ú « HÍ~°}OQÍ HõÅHõ`åÎÖ’ =Å㨠=ºuˆ~Hõ ÉèÏ"åefl LѨÜ∂≥ yOK«∞ H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ
u~°ã¯¨ iOzOk. JO^Œ∞=Å#<Õ Éè∂í q∞Ѩل`«∞Å ã≤^•úO`«O „Ѩ*Ï^Œ~}° á⁄O^ŒÖHË õ áÈ~ÚOk.
JÖψQ Éèí∂q∞Ѩل`«∞Å ã≤^•úO`«O q+¨Ü«∞OÖ’ HÍO„ÔQãπ J=HÍâ◊"å^Œ ~år "≥·Yi
KÕÑ\¨ #ì̃ ѨÊ\˜H˜ `å#∞QÍ L^Œº=∂efl „áê~°OaèOK«Ö^Ë ∞Œ . K«∞~°∞‰õΩQÍ =∞^ŒuÌ =fiÖË^∞Œ .
|Ü«∞\˜ "å~°∞ „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ∞QÍ, ™êO„Ѩ^•Ü«∞
Ѩi„â◊=∞Öˇ#· E\ò, |@ìÅ q∞Å∞¡Ö’ `«‰Ωõ ¯= "Õ`<« åÅ∞ á⁄O^Õ HÍi‡‰õΩÅ∞QÍ Z‰õΩ¯=QÍ
LO\Ï~°∞. HÍx WHõ¯_» Éè∂í q∞ Ѩل`«∞Å ã≤^•úO`«O ÖË^∞Œ . |Ü«∞\˜ "åi Ѩ@¡ â◊„`«∞`«fiO
ÖË^∞Œ . HÍ~°}O =∞^躌 `«~Q° uÆ L^ÀºQÍÅ∞ ÖËHáõ È=_»O. D L^ÀºQÍÅ H˘~°‰Ωõ ™ê÷x‰õΩÅ∞
‰õÄ_® |Ü«∞\˜"åi`À áÈ\©Ñ_¨ ~» ∞° . Ѷe¨ `«OQÍ „âßq∞‰õΩÅ∞ cǨ~ü, Ü«ÚÑ≤Å #∞Oz
ÃÑ^ŒZÌ `«∞#ΠѨO*ÏÉò, ǨÏ~åº<åʼnõΩ ÖËHõ ÉÁOÉÏ~ÚH˜ ÖËHõ cǨ~ü #∞O_ç HÍi‡‰õΩÅ∞
HõÅHõ`åÎÖ’x E\ò W`«~° q∞Å∞¡Å‰õΩ, cǨ~ü, Xi™êû HÍi‡‰õΩÅ∞ J™êûO, ɡOQÍÖò \©
`À@ʼnõΩ ÖËHõ Xi™êû Éèí=# x~å‡} HÍi‡‰õΩÅ∞ QÆ∞[~å`üH˜, WO\˜ Ѩx "åà◊√§
^Õâ"◊ åºÑÎ̈OQÍ =Åã¨Å∞ áÈ~Ú<å ™ê÷x‰õΩÅ`À Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . JÖÏO\˜ =Åã¨Å∞
™ê÷xHõ =∞^茺`«~°QÆ`«∞ʼnõΩ ZÖÏO\˜ W|ƒOk HõeyOK«ÖË^Œ∞. WHõ WO\˜ Ѩx"åà◊§
q+¨Ü∞« OÖ’ Z‰õΩ¯= „ѨÜ∂≥ [#O á⁄Ok#"å~°∞ =∞^躌 `«~Q° uÆ "å~°∞. JO^Œ∞Hˆ D =Åã¨Å#∞
„áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk ‰õÄ_® "åˆ~. HÍx W\©=Å ™êOˆHuHõOQÍ Jaè=$kú K≥Ok# Ѩi„â◊=∞Å
L^ÀºQÍʼnõΩ Z‰õΩ¯= K«^∞Œ =Ù xѨÙ}`«Å∞– "å\˜`À áê@∞ Z‰õΩ¯= "Õ`<« åÅ∞ Åaèã∞¨ #Î flO^Œ∞#
™ê÷x‰õΩÅ∞ D L^ÀºQÍʼnõΩ áÈ\©Ñ_¨ ∞» `«∞<åfl~°∞.
XHõ „áêO`«OÖ’ =Åã¨Å =ºuˆ~Hõ L^Œº=∂Å∞ Pq~°ƒqù OK«\Ïxfl, Pq~°ƒqù OK«Hõ
áÈ=\Ïxfl „ѨÉÏè q`«O KÕã#≤ =∞~˘Hõ JOâ◊O: JK«@ =Åã¨Å∞ áÈÜÕ∞ ™êO„Ѩ^•Ü«∞O
LO_»@O, ÖËHáõ È=_»O. XHõ ~åR „Ѩ[Å∞ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz =∞^躌 `«~Q° `Æ ∞« Å∞ =Åã¨Å∞
áÈ~Ú LO>Ë JHõ¯_çH˜ W`«~∞° Å∞ =Åã¨Å∞ ~å=_»O Ѩ@¡ =ºuˆ~Hõ`« LO_»^∞Œ . ѨtÛ=∞
ɡOQÍÖò, Hˆ ~°à,◊ ѨO*ÏÉò, cǨ~ü, Ü«ÚÑ≤Å∞ D HÀ=H˜ K≥O^Œ∞`å~Ú. =∞~˘Hõ "≥Ñ· Ù¨
=Åã¨Å∞ áÈÜÕ∞ ™êO„Ѩ^•Ü«∞O ÖËx =∞Ǩ~åR, J™êûO ~å„ëêìÅÖ’#∂, PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’x
`≥ÅOQÍ}Ï „áêO`«OÖ’#∞ Éè∂í q∞ Ѩل`«∞Å ã≤^•úO`«O Jaè=$kú K≥OkOk.
=Åã¨Å∞ áÈÜÕ∞ "åi ǨωõΩ¯Å ã¨=∞㨺ÃÑ· ~å*ϺOQÆOÖ’ XHõ "Õ∞~°‰Ωõ ã¨OkQÆ`ú «
LOk. PiìHÖõ ò 15 =∞`«O, `≥Q,Æ ‰õΩÅO, Ãã‰õΩû, [#‡™ê÷#O – „áêuѨkHõ# q=HõxΔ
x¿+kèã∞¨ OÎ k. PiìHÖõ ò 16 ~åR „ѨÉ∞íè `«fi L^ÀºQÍÅ xÜ«∂=∞HõOÖ’ Jã¨=∞‡u, [#‡™ê÷#O
ÖËHõ x"åã¨O „áêuѨkHõ# q=HõΔx x¿+kèã¨∞ÎOk. HÍx áê~°¡"≥∞O@∞ XHõ ~åROÖ’
172 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
L^ÀºQÍÅ xÜ«∂=∞HÍxH˜ P ~åR x"åã≤Ü≥ÿ∞ LO_®Å<Õ +¨~°`«∞ qkèã¨∂Î K«\Ïìxfl
P"≥∂kOK«=K«∞Û. ~å*ϺOQÆOÖ’x ã¨OkQÆ`ú x« J=HÍâ◊OQÍ fã¨∞H˘x, ~å[H©Ü∞« XuÎ_`ç À
KåÖÏ ~å„ëêìÅ∞ L^ÀºQÍefl u~°ã¨¯i™êÎ~Ú. ÖËHõ ~åR „ѨÉèí∞`«fi, ™ê÷xHõ ã¨Oã¨÷Å
L^ÀºQÍÅÖ’ q^•º ã¨Oã¨Å÷ „Ѩ"âÕ O◊ `À ™ê÷x‰õΩʼnõΩ „áê^è•#º`« W™êÎ~Ú. JÖÏO\˜
ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ x=ã≤Oz# HÍÅ=º=kèx x~°‚~Ú™êÎ~Ú. ~åR „ѨÉèí∞`«fi L^ÀºQÍÅÖ’
i[ˆ~fi+¨##¡ ∞ „áê^è•#º`«x ÉèÏëê „áêuѨkHõ# QÍHõ x"å㨠ã¨Å÷ „áêuѨkHõ# W"åfiÅx
~å*ϺOQÆO J#∞=∞uOz#ѨÊ\˜H˜ H˘xfl ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ =∞iHÍã¨Î =ÚO^Œ∞‰õΩáÈ~Ú
~åR ÉèÏ+¨ =∂`«$ÉèÏ+¨QÍ QÆÅ ™ê÷x‰õΩʼnõΩ „áê^è•#º`«x Ѩiq∞`«O KÕâß~Ú. D q^èOŒ QÍ
Jq KåÖÏ HÍÅO „H˜`O« =Å㨠=zÛ#"åiH˜, "åi a_»Å¤ ‰õΩ, "≥∞<ÿ åi\© ÉèÏ+¨ =∂`«$ÉèÏ+¨QÍ
Hõey ~åR JkèHÍ~° ÉèÏ+¨Ö’ =∂\Ï¡_Q» eÆ y JK«@ x=ã≤OKÕ"åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ q=HõΔ
K«∂Ѩ|_çOk. Wk KåÖÏ ã¨Ê+¨ìOQÍ ~å*ϺOQÆ LÅ¡OѶ¨∞#. „Ѩ~Ú"Õ\ò ã¨Oã¨÷ÅÖ’x
L^ÀºQÍÅÖ’ ™ê÷x‰õΩʼnõΩ „áê^è•#º`« W=fi=∞x KåÖÏ ~åR „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ P^ÕâßÅ∞
*Ïs KÕâß~Ú.
q^Œº Láêkè HõÅÊ#Ö’ ( L^ÀºQÍÅÖ’) ™ê÷x‰õΩʼnõΩ i[ˆ~fi+¨#∞¡ HõeÊOKåÅx
KÕ¿ã "å^Œ#Ö’ =ÚMϺOâ◊O : PÜ«∂ ~å„ëêìÅÖ’ ™ê÷x‰õΩÅ∞ ™êOѶ∞≤ HõOQÍ Pi÷Hõ Ѩ~O° QÍ
q^•ºÑ¨~O° QÍ "≥#∞Hõ|_ç=Ù<åfl~°∞. =Å㨠=zÛ# Jaè=$kú K≥Ok# "åi`À áÈ\˜Ñ_¨ Ö» ~Ë ∞° .
JO`ÕQÍHõ ™êOˆHuHõ HõàÏâßÅÅ∞ Ü«¸x=iû\©ÅÖ’ ‰õÄ_® "≥#∞Hõ|_ç# ™ê÷x‰õΩÅ∞
HõO>Ë Jaè=$kú K≥Ok# W`«~° ~åR q^•º~°∞Å÷ ∞ KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO\Ï~°∞. P HÍ~°}O
s`åº <≥„Ǩï `«~∞° "åu HÍÅOÖ’ ѨaH¡ ± ÃãHõ~ì ∞° ã¨Oã¨Å÷ L^ÀºQÍÅÖ’ XHõ ™ê÷~Ú ™êOˆHuHõ
Ѩi*Ï˝#O HõO>ˇ `«‰Ωõ ¯= J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ HÍÖËl Ü«¸x=iû\© L^ÀºQÍÅÖ’ ™ê÷x‰õΩʼnõΩ
„áê^è•#º`« WKÕÛ "≥Y· ix Hˆ O„^Œ„ѨÉ∞íè `«fiO |ÅѨizOk. x"åã¨O „áêuѨkHõQÍ W=fi|_ç#
L^ÀºQÍʼnõΩ HÀ~°∞Åì ∞ ‰õÄ_® P"≥∂kOKå~Ú.
t=¿ã# #_çÑ≤# L^Œº=∞O á¶êã≤ã¨∞ì `«~°Ç¨Ö’ f„="≥∞ÿ# „áêOfÜ«∞
^Œ∞~°a=è ∂<åxfl ~Ô K«ÛQ˘\ì̃# L^Œº=∞O. t=¿ã# ÉÏÅ^ä•Hõ~ˆ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ 1966Ö’
™ê÷Ñ≤OK«|_çOk. L^ÀºQÍÅÖ’ z#fl "åºáê~åÅÖ’ =∞Ǩ~å„+‘ìÜ«ÚʼnõΩ „áê^è•#º`«
W"åfiÅx t=¿ã# _ç=∂O_£ KÕãO≤ k. =∞Ǩ~å„+‘Ü ì Ú« efl =∂`«$ÉèÏ+¨ =∞~åsîQÍ QÆÅ
"å~°∞QÍ x~°fizOzOk. '=∞Ǩ~åR, =∞Ǩ~å„+‘Ü ì Ú« Å H˘~°‰Ωõ — J<Õ x<å^ŒO`À t=¿ã#
ã¨=∞~°jÅ"≥∞#ÿ , ^ŒH}Δ˜ ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ, „Ѩ`ºÕ H˜Oz `«q∞à◊√ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«
L^Œº=∂xfl #_çÑO≤ k. „ÃÑ"· \Õ ò ã¨Oã¨Å÷ Ö’ QÆ∞=∞™êÎÅ∞QÍ, >ÿ̌Ñã≤ ∞¨ Åì ∞QÍ, \© ëêѨÙÅ∞,
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 173
\˜Ñ<≤¶ £ ÃãO@~°¡ ÖÏO\˜ z#fl "åºáê~åÅÖ’ `«q∞à◊√Å∞ Z‰õΩ¯=QÍ =Ù<åfl~°∞. 1969Ö’
t=¿ã# ^ŒH˜Δ} ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ ÉèíÜ≥∂`åÊ`åxfl ã¨$+≤ìOzOk. Wà◊√§
`«Q∞Æ Åɡ\ Oì̃ k. \©™êìÖòû, Ǩϟ@à◊§#∞ ^èfiŒ Oã¨O KÕãO≤ k. ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~åxH˜ á¶êã≤ã∞¨ ì
Ç≤ÏOã¨x ~°∞z K«∂Ñ≤Ok. HÍx t=¿ã# ^ŒH} Δ˜ ÉèÏ~°fÜ«∞ =ºuˆ~Hõ „ѨKå~åxfl Z‰õΩ¯=
HÍÅO H˘#™êyOK«ÖHË õ áÈ~ÚOk. ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~O° "≥Å∞ѨŠÃÑ^ŒÌ ~å*H©Ü∞« â◊HΘ
HÍÖËHáõ È~ÚOk. U JdÅ ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∞« áêsì =∞^Œ`Ì ∞« á⁄O^ŒÖHË õ áÈ~ÚOk. HÍ|\˜ì
Jk `«# Ãã^· •úOuHõ „áêuѨkHõ# Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«``« fi« "å^•xH˜ =∂~°∞Ê KÕã∞¨ H˘#flk.
ÉèÏ~°fÜ«∞ [#`å áêsì`À [`«H@ õ Qì eÆ yOk.
J™êûO, `≥ÅOQÍ}ÏÅÖ’ Éèí∂q∞Ѩل`«∞Å L^Œº=∂Å∞ ã¨OH˜¡+¨ì"≥∞ÿ#q. H˘xfl
J^Œ#Ѩ٠„Ѩ`ºÕ Hõ ÅHõ}Δ ÏÅ QÆÅq. HÍ|\˜ì D L^Œº=∂Å#∞ QÆ∞iOz ~å„+¨ì ~å[H©Ü∂« Å
J^蕺ܫ∂ÅÖ’ K«iÛ^•ÌO.
~°HõΔ}Ï`«‡Hõ „áê^è•#º`« xÜ«∞=∂Å∞ 1960 ^Œâß|ÌO #∞O_ç qã¨Î $`«OQÍ
=Ù#flѨÊ\˜H˜ =Åã¨Å∞ =zÛ# "åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ "≥~· O° â◊„`«∞`«fiO Ç≤ÏO㨠~Ú\©=Å
ã¨O=`«û~åÅÖ’ `«QÍæ~Ú. Éè∂í q∞ Ѩل`«∞Å ã≤^•úO`«O ~ÚѨÊ\˜H© z#fl ã¨=∞㨺QÍ =Ù#flѨÊ\˜H©
PO^Àà◊# HõeyOKÕkQÍ ÖË^∞Œ . Jk L^è$Œ `«OQÍ =Ù#flѨÊ_»∞ ‰õÄ_® H˘kÌ #QÆ~åʼnõΩ,
~å„ëêìʼnõΩ Ñ¨iq∞`«"∞≥ Oÿ k. U ^ŒâÖ◊ ’ ‰õÄ_® Jk ^Õâ◊ SHõº`«‰Ωõ *Ïu x~å‡} „Hõ=∂xH˜
„Ѩ=∂^ŒHÍiQÍ ÖË^∞Œ . Jk ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ q^è•<åxfl JO`«QÍ „ѨÉÏè q`«O KÕÜ∞« ÖË^∞Œ .
^ÕâO◊ Ö’ =Åã¨Å∞ x~ÀkèOK«|_»Ö^Ë ∞Œ . "åã¨=Î OQÍ =Åã¨Å∞ ÃÑiQÍ~Ú. HÍx D ã¨=∞㨺
x~°∞^ÀºQÍxfl, „áêOfÜ«∞ Jã¨=∂#`«x `˘ÅyOKÕO`«=~°‰Ωõ ã¨r=OQÍ<Õ =ÙO@∞Ok.
ã¨fi`«O„`åº#O`«~°O ÉèÏëê ~å„ëêìÅ x~å‡}O, `≥QÆÅ qb#O „áêOfÜ«∞
Jã¨=∂#`«, „áêOfÜ«∞"å^ŒO – ÖÏO\˜ qÉè[í # ã¨=∞㨺efl ã¨g∞H˜¿Δ ãÎ ''pHõ\ ˜ q<åâ◊#O——
*’™êºÅ∞ x~åHõiOK«|_®¤~Ú. ÉèÏëê ~å„ëêìÅ∞ qq^èŒ ÉèÏëê „áêO`åŠѨÓiÎ ™êO㨯 $uHõ
„ѨuѨuHÎ ˜ J=HÍâ◊O HõeÊã¨∂Î ^Õâ◊ SHõº`«x Ѩ\ +˜ Ñì̈ ~¨ K° å~Ú QÍx |ÅÇ‘Ï# Ѩ~K° Ö« ^Ë ∞Œ .
Ç≤ÏOn, WOw¡+μ¨ JdÅ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ÉèÏ+¨Å∞QÍ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞<åfl~Ú. _ç.ZO.ÔH.
ÖÏO\˜ „áêOfÜ«∞ L^Œº=∂Å∞ 1967 `«~∞° "å`« "≥#∞HõÑ@ ¨ ∞ì Ѩ\Ïì~Ú. =∞„^•ã¨∞ ~å„ëêìxfl
`«q∞à◊<å_»∞QÍ, =∞„^•ã¨∞x K≥<fl·≥ QÍ =∂~°Û@O`À ã¨O`«$Ñ≤Î K≥O^•~Ú. `≥QÅÆ „Ѩ[Å∞
™êO㨯 $uHõ Pi÷Hõ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ JOâßÅÖ’ ~°HõΔ} á⁄Ok#@∞¡ ÉèÏqã¨∞Î<åfl~°∞.
"å~°∞ |ÅO ѨÙOAH˘<åfl~°∞. "åiH˜ HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ ~å[H©Ü«∞ =∞^ŒÌ`«∞ ÅaèOzOk.
*Ïu x~å‡} „Ѩ„H˜Ü«∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÆ∞`«∞Ok. ÉèÏ~°fÜ«Ú_»#<Õ *ÏfÜ«∞ QÆ∞iÎOѨÙ
JO^Œi P"≥∂^ŒO á⁄OkOk.
174 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 11
Pâß=Ç¨Ï ã¨O=`«û~åÅ∞ – ™êkèOz# Ѷe¨ `åÅ∞
1951– 64
1951–64 ѨiѨHõfi`«, q[Ü«∂Å∞ ™êkèOz# ã¨O=`«û~åÅ∞, Pâ◊Å∞,
PHÍOHõÅΔ ∞, Pâß"å^ŒO qâßfiã¨O áê^Œ∞H˘eÊ# ã¨O=`«û~åÅ∞. [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙
1953 U„Ñ≤ÖòÖ’ WÖÏ „ѨH\õ O˜ Kå_»∞.
'^ÕâO◊ Ö’x „Ѩu ѨÙ~°∞+¨μxH˜, „ã‘HÎ ,˜ a_»H¤ ˜ <åºÜ«∞O [iy Hõh㨠™ê÷~Ú r=#O
™êyOK«QeÆ Qˆ =~°‰Ωõ <Õ#∞ `«$Ñ≤QÎ Í q„âßOu fã¨∞HÀÖË#∞... XHõ *Ïux JOK«<å "ÕÜ∞« _®xH˜
S^Œ∞ ÖËHõ P~°∞ ã¨O=`«û~åÅ∞ KåÖÏ `«‰Ωõ ¯= =º=kè. =∞~˘Hõ Ѩk ã¨O=`«û~åÅ∞ xsH˜OΔ K«O_ç.
=∞# Ѩ^HŒä ÍÅ∞ ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ ã¨fi~°∂áêxfl ѨÓiÎQÍ, „ѨÑO¨ K«O Pâ◊Û~°ºáÈÜÕ∞ q^èOŒ QÍ
=∂iÛ"Õ™êÎ~Ú—.
„Ѩ[Å =∞<ÀÉèÏ"åefl „ѨuѶe¨ ã¨∂Î 1955 E<£Ö’ WÖÏ ~åâß_»∞.
'=∞#‰õΩ J<ÕHõ ã¨=∞㨺Å∞#flѨÊ\˜H,© HõëêìÅ∞ K«∞@∞ì=Ú\˜ì ^•^•Ñ¨Ù =ÚOz"Õ¿ãÖÏ
L#flѨÊ\˜H© D ^ÕâO◊ Ö’ Pâß=ǨÏ"≥∞#ÿ "å`å=~°}O, =∞# Éèqí +¨º`«∞ÃÎ Ñ· qâßfiã¨O, WѨÊ\˜
=~°‰Ωõ =∞#‰õΩ =∂~°^æ ~Œ ≈° HõOQÍ L#fl =∞øeHõ ã¨∂„`åÅÃÑ· #=∞‡HõO L<åfl~Ú. L^ŒÜ∞«
ã¨O^蕺 gzHõÅ∞, pHõ\ ˜ "≥Å∞QÆ∞Å ã¨q∞‡„t`«"∞≥ #ÿ ã¨∞n~°"… ∞≥ #ÿ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ K«i„`«Ö’ #∂`«#
â◊HÍ~°OÉè=í ∞<Õ ÉèÏ=#x Hõeyã¨∞<Î åfl~Ú.
D ã¨O=`«û~åÅ∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ WOK«∞q∞OK«∞ ã≤~÷ O° QÍ L#fl ã¨O=`«û~åÅ∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å[H©Ü∞« =º=ã¨÷ „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ ã¨fi~°∂ѨO ã¨O`«iOK«∞‰õΩ#flk. Jhfl ~°OQÍÖ’¡
^ÕâO◊ Jaè=$kú „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. JxflO\˜x q∞Oz ~å[H©Ü∞« Pi÷Hõ =º=ã¨Ö÷ ’¡ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î
ѨÙ#ifl~å‡}O „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO, áœ~°¿ãfiK«Û,ù Ãã‰õΩºÅi[O, âß„ã‘Ü Î ∞«
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 175
JO`«~å˚fÜ«∞ ^Œ$HõÊ^äOŒ , „Ѩ}ÏoHÍ ~°K#« , Pi÷HÍaè=$kú, ™È+¨e[O – =∞øeHõ ÅHΔͺÅ∞QÍ
QÆÅ =∂~°Oæ Ö’ „Ѩ[ŠѨÙ~ÀQÆ=∞#O „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. HÍh <≥=∞‡kQÍ [~°∞QÆ∞`«∞#fl
Jaè=$kú Ѩ@¡ „Ѩ`ºÕ H˜Oz ¿Ñ^ŒiHõO, LáêkèHÅõ Ê#, ã¨=∞㨺ÅÃÑ· #`«#Î _»H#õ ™êQÆ∞`«∞#fl
Éè∂í ã¨O㨯~°}ÅÃÑ· "Õ∞^ä•=ÙÅÖ’ Jã¨O`«$Ñ≤Î <≥ÅH˘#flk. H˘xfl |ÅÇ‘Ï#`«Å∞ Ѩiq∞`«∞Å∞
L#flѨÊ\˜H˜ D ~°OQÍÖ’¡ Jaè=$kú q[Ü«∂Å∞ ™êkèOKå=Ú.
1. *Ïu UH©H~õ }° , ÉèÏ+¨, `≥QÅÆ ã¨=∞㨺ŠѨiëê¯~°O.
2. ã¨fi`«O„`«"∞≥ #ÿ „Ѩ}ÏoHÍ|^Œ"ú ∞≥ #ÿ Pi÷HÍaè=$kú „Hõ=∞O „áê~°OÉèOí .
3. ã¨fi`«O„`«"∞≥ #ÿ , q^ÕâßOQÆ q^è•# ~°∂ѨHÅõ Ê#
4. ZxflHõÅ „Hõ=∂xfl „áê~°OaèOK«∞@
5. „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO áê^Œ∞H˘Å∞Ê@
6. ѨiáêÅ<å Ü«∞O„`åOQÍxfl QÍ_çÖ’ ÃÑ@∞ì@
7. âß„ã¨Î ™êOˆHuHõ ~°OQÍÅ Jaè=$kú
8. ã¨OHˆ =Δ ∞ ~å[º „áê~°OÉèOí .
"≥Ú^Œ\ ˜ =¸_»∞ JOâßÅ∞ D „QÆO^äOŒ Ö’ „Ѩ`ºÕ Hõ J^蕺ܫ∂Ö’¡ K«iÛOK«|_®¤~Ú.
z=i S^Œ∞ JOâßÅ∞ D J^蕺ܫ∞OÖ’<Õ kQÆ∞=# K«iÛOK«|_®¤~Ú.
ZxflHõÅ H„ =õ ∂xfl áê^Œ∞H˘Å∞Ê@
"≥Ú@ì "≥Ú^Œ\ ˜ K«~º° QÍ „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxH˜ ã¨∞~°H`Δ˜ « ™ê÷#O HõeÊOK«|_çOk. 1947
`«~åfi`« ~å*ϺOQÆ~∂° ѨHÅõ Ê#, 1950 [#=i 26 # ^•xx J=∞Å∞ KÕ¿ã „Hõ=∞O
„áê~°OÉè=í ∞~ÚOk, 1951 –52 Ö’ <åÅ∞QÆ∞ <≥ÅÅ HÍÅ =º=kèÖ’ ZxflHõÅ x~°fiǨÏ}`À
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO ÃÑ^ŒÌ =ÚO^Œ_∞» QÆ∞ "ÕãO≤ k. D ZxflHõÅ∞ „ѨÑO¨ K«OÖ’<Õ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºOÖ’
J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ „ѨÜ∂≥ QÆO. 21 ã¨OIIÅ∞ PÃÑ· =Ü«∞ã¨∞û QÆÅ "åiH˜ F\˜OQÆ∞ ǨωõΩ¯`À
™ê~°fi„uHõ „ѨÜ∂≥ [# F\˜OQÆ∞ „áêuѨkHõ# ZxflHõÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú. 173 q∞eÜ«∞#¡‰Ωõ
ÃÑQ· Í F@~°∞<¡ åfl~°∞."åiÖ’ J`«ºkè‰Ωõ Å∞ ¿Ñ^ŒÅ∞, x~°H~Δõ åã¨∞ºÅ∞, „QÍg∞} „áêO`åʼnõΩ
K≥Ok#"å~°∞, ZxflHõÅ J#∞Éè=í O ÖËx"å~°∞. D J=HÍâßxH˜ „Ѩ[Å∞ ZÖÏ ã¨ÊOk™êÎ~<° kÕ
JѨÊ\˜ ã¨=∞㨺.

176 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 JÖÏO\˜ F@~°∞¡ ~å[H©Ü«∞ ѨiѨHõfi`«`À ÉÏ^茺`åÜ«Ú`«OQÍ F@∞ǨωõΩ¯
qxÜ≥∂yOK«∞H˘#_»O ÃÑ· KåÖÏ =∞Ok ã¨O^ÕǨÏÅ∞ =ºHõÎO KÕâß~°∞, ѨÅ∞=∞`åÅ∞,
‰õΩÅqÉè[í #, x~°H~Δõ å㨺`«, "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O QÆÅ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÖÏO\˜ ^ÕâßxH˜ „Ѩ*Ï™êfi=∞º
ZxflHõÅ∞ ã¨iѨ_»=x H˘O^Œ~°∞ ÃÑ^Œq qiKå~°∞. WÖÏO\˜ ^ÕâßxH˜ HõxHõ~°O QÆÅ
xÜ«∞O`«$`«fiO J=ã¨~=° ∞<åfl~°∞. ~å#∞#fl ZxflHõÅ∞ 'pHõ\ Ö˜ ’ QÔ O`«@=∞x— H˘O^Œ~∞°
'Jã¨OQÆ`O« , Jã¨O|^Œ=ú ∞—x 'qâßfiã¨O`À ‰õÄ_ç# K«~º° —Jx H˘O^Œ~∞° =i‚OKå~°∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ Ñ◊ Ù¨ ZxflHõÅ q^è•#O ~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯ P^ÕâßÅ##∞ã¨iOz Jaè=$kú
Ѩ~K° |« _çOk. ~å*ϺOQÆO ZxflHõÅ x~°fiǨÏ}‰õΩ pèÑπ ZÅHõ<Δ £ Hõq∞+¨#~ü P^èfiŒ ~°fiOÖ’
ZxflHõÅ Hõq∞+¨<x£ xÜ«∞q∞OzOk, Jk HÍ~°ºx~åfiǨωõΩÅ (Executive) ÖËHõ áê~°"¡ ∞≥ O@∞
ÖËHõ JkèHÍ~°OÖ’ =Ù#fl áêsì „Ñ¨"∞Õ Ü«∞O ÖËx ã¨fi`«O„`« ã¨Oã¨Qú Í Ñ¨xKÕã∞¨ OÎ k.
ZxflHõÅ x~°fiǨÏ} J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ Hõ~=ΰ ºO. F@~°#¡ ∞ #"≥∂^Œ∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ WO\˜O\˜
ã¨~ˆ fi [iyOk. 70 âß`åxH˜ ÃÑQ· Í F@~°∞¡ x~°H~Δõ åã¨∞ºÅ=_»O =Å# JÉèºí ~°∞eú fl "åiH˜
ˆH\Ï~ÚOK«|_ç# QÆ∞~°∞Îefl |\˜ì QÆ∞iÎOK« =Åã≤ =ÙOk. QÆ∞~°∞ÎÅ∞ ÉϺÅ\ò ÃÑ>ˇìÅÃÑ·
(P `«~∞° "å`« ÉÏÅ\ò ¿ÑѨ~á° Ñ)· =Ú„kOK«|_®¤~Ú. F@~°∞¡ F@∞#∞ JÉèºí iúH˜ Hˆ \Ï~ÚOz#
ÃÑ>ˇÖì ’ "ÕÜ∞« =Åã≤ =ÙOk. „Ѩu 1000 =∞Ok F@~°H¡ ˜ XHõ\ ˜ K˘Ñ¨ÙÊ# 2,24,000
áÈeOQÆ∞ |∂`üÅ∞ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« |_®¤~Ú. JÉèºí iúH˜ XHõ\ ˜ K˘Ñ¨ÙÊ# 2 1/2 q∞eÜ«∞#¡
ã‘Åì ∞ ÉϺÅ\ò ÃÑ>ˇÅì ∞ ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕÜ∞« |_®¤~Ú. ^•^•Ñ¨Ù 62,00,00,000 ÉÏºÖˇ\ò ¿ÑѨ~∞° ¡
=Ú„kOK«|_®¤~Ú. ^•^•Ñ¨Ù q∞eÜ«∞<£ =∞Ok JkèHÍ~°∞Å∞ ZxflHõefl Ѩ~º° "ÕHOΔ˜ Kå~°∞.
JÉèºí ~°∞Åú Ö’ Z‰õΩ¯= F@∞¡ =zÛ#"å~°∞ ZxflHõ=Ù`å~°∞. QÔ eKÕ JÉèºí iúH˜ "≥∞*Ïi\© ~å"åÅ<Õ
xÉO^è#Œ ÖË^∞Œ .
"≥Ú`«OÎ 489 Ö’H±ãɨ íè ™êú<åʼnõΩ 3283 ~å„ëêìÅ JÃãOc¡ ™êú<åʼnõΩ 14H˜
ÃÑ·QÍ *ÏfÜ«∞, 63 „áêOfÜ«∞ ÖËHõ „áêOfÜ«∞ áêsìÅ JÉèíº~°∞úÅ∞, ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’
WO_çÃÑO_≥O@∞¡ áÈ\© KÕâß~°∞. g\˜Ö’ 98 Ö’H±ãɨ íè ™êú<åÅ∞, 669 JÃãOc¡ ™êú<åÅ∞,
Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ∞, Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÅÆ ‰õΩ Hˆ \Ï~ÚOK«|_®¤~Ú. Ö’H±ãɨ ,íè JÃãOc¡ ™êú<åʼnõΩ
^•^•Ñ¨Ù 17,500 =∞Ok JÉèºí ~°∞Åú ∞ áÈ\©KâÕ ß~°∞. ZxflHõÅ∞ 1951 JHÀì|~°∞ 25
#∞O_ç 1952 Ѷ„≤ |=i =~°‰Ωõ JO>Ë ^•^•Ñ¨Ù 4<≥ÅÅ HÍÅ=º=kèÖ’ x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú.
D HÍÅ=º=kè 1957 Ö’ 19 ~ÀAʼnõΩ P `«~∞° "å`« ZxflHõÅÖ’ 7 #∞O_ç 10
~ÀAʼnõΩ ‰õΩkOK«|_çOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 177
[#ã¨OѶ∞π , ã≤.Ñ≤.S.`À ã¨Ç¨ „ѨuѨHΔõ áêsìÅ∞ ZxflHõÅÖ’ ¿ãfiK«ÛQÍ áêÖÁæ<OÕ ^Œ∞‰õΩ `«y#
Ѩiã≤`ú ∞« Å∞ HõeÊOK«|_®¤~Ú. [#ã¨OѶ∞π =∞`«``« fi« áêsì. ^•x KÀ^ŒHõ â◊HQΘ Í =Ù#fl
P~ü.Zãπ.Zãπ =∞`« q^Õfiëêxfl „ѨKå~°O KÕã≤ QÍOnèr ǨÏ`«ºH˜ ^•i fã≤Ok. ã≤.Ñ≤.S
ZxflHõʼnõΩ =ÚO^Œ∞ H˘kÌ<Å≥ Å „H˜`O« =~°‰Ωõ qѨ=¡ q^è•<åxfl J#∞ã¨iOzOk. ~å*ϺOQÆ
K«„\Ïxfl ‰õÄ_® ^è$Œ _èO» QÍ =ºuˆ~H˜OzOk. „Ѩu ѨHÍΔ Å∞ =ÚHõ¯Å∞ K≥H¯õ Å∞QÍ =Ù<åfl~Ú.
=∞`«"å^Œ áêsìʼnõΩ "å=∞ѨHΔõ áêsìʼnõΩ =∞^躌 ZxflHõÅ q∞„`«`fi« O ÖË^∞Œ . ã‘@¡ ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞
ÖË^∞Œ .
"≥Ú^Œ\ ˜ ™ê^è•~°} ZxflHõÅÖ’ <≥„Ǩ˙ KÕÑ\¨ #ì˜ ZxflHõÅ „ѨKå~°O „Ѩ`ºÕ HõOQÍ
¿Ñ~˘¯#^ŒyOk. 40,000 H˜.g∞ Ѩ~º° \˜Oz 35 q∞eÜ«∞#¡ „Ѩ[efl JO>Ë ^Õâ◊ [<åÉèÏÖ’
10= =O`«∞ =∞Okx L^ÕtÌ Oz „ѨãO¨ yOKå~°∞. '1947H˜ =ÚO^Œ∞ ÖÏQÍ<Õ <≥„Ǩï
LѨ<庙êÅhfl =Ü≥∂[# q^Œº „Hõ=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ, „Ѩ[ʼnõΩ PÖ’zOKÕ â◊HΘ =ÙO^Œx,
PÖ’zOKåÅx— L^ÀƒkèOKå_»x <≥„Ǩï rq`« K«i„`« ~°K~« Ú`« Ü«∞ãπ.QÀáêÖò ~åâß_»∞.
ZxflHõÅ „ѨKå~åxH˜ <≥„Ǩ˙ Hˆ O„^ŒaO^Œ∞=ÙQÍ =Ù<åfl~°∞. „ѨuѨHΔõ áêsìÅ∞ ‰õÄ_® PÜ«∞#
„áê^è•#º`«x QÆ∞iÎOKå~Ú. J=hfl ‰õÄ_® Ü«∞ãπ.QÀáêÖò =∂@Ö’¡ K≥áêÊÅO>Ë '„Ѩu ^Œ$+≤ì
HÀ}O #∞O_ç J`«_xç Z^Œ∞~˘¯#_»OÖ’ UHõ=∞Ü«∂º~Ú.— <≥„Ǩ˙ ‰õÄ_® `«# „áê^è•#º`«x
QÆ∞iÎOz WÖÏ ~åâß~°∞,'HÍO„ÔQãπÖ’ <Õ#∞ ÖˉΩõ O>Ë U ~å„+¨Oì Ö’QÍx Hˆ O„^ŒOÖ’QÍx ã≤~ú "° ∞≥ #ÿ
„ѨÉ∞íè `«fiO U~°Ê_ç =ÙO_Õk HÍ^Œ∞. qzÛ#fl „Hõ=∞O „áê~°OÉè=í ∞ÜÕ∞ºk.—
<≥„Ǩ˙ `«# „ѨKå~°OÖ’ =∞`« "å^•xfl „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ JOâ◊OQÍ K«∂ÃÑ\Ïì_∞» .
=∞øeHõ"∞≥ #ÿ áÈ~å@O Ãã‰õΩºÅ~ü, =∞`«"å^Œ â◊‰Ωõ ÅÎ =∞^躌 [~°∞QÆ∞`«∞O^Œ<åfl_»∞. ^Õâ◊ ã¨=∞„QÆ`‰« Ωõ
=∞`«"å^Œ â◊‰Ωõ ÅÎ #∞O_ç ÃÑ^ŒÌ „Ѩ=∂^ŒO =ÙO^Œ<åfl_»∞. Ü«∞^èKÕ Û« Qù Í Ñ¨x KÕÜ∞« x¿ãÎ =∞`«"å^ŒO
'ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl =ÚHõ¯Å∞ KÕã∞¨ OÎ ^Œx— ÃÇÏK«ÛiOKå_»∞. '^•xx QÆ∞iOz ZÖÏO\˜ ã¨O^ÕÇ¨ xH˜
J=HÍâ◊O W=fi‰õΩO_® ã¨Ê+¨Oì QÍ =ÙO_®e....`«∞kâßfi㨠q_çK=Õ ~°‰Ωõ Ãã‰õΩºÅ~ü ~å[ºO
H˘~°‰Ωõ xÅ|_»^•O—— Jx L^•…\ O˜ Kå_»∞.
K≥^∞Œ ~°∞ =∞^Œ∞~°∞ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ Ѷ∞¨ @#Å∞ q∞#Ǩ~ÚOz ZxflHõÅ∞ ¿ãfiK«ÛQù Í
xëêÊH˜HΔ Oõ QÍ „Hõ=∞|^ŒOú QÍ x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú. =∞# "≥Ú^Œ\ ˜ pèÑπ¶ ZÅHõ<Δ £ Hõg∞+¨#~ü
ã¨∞‰õΩ=∂~ü¿ã<£x ZxflHõÅÃÑ· xѨÙ}∞_≥#· ã¨ÅǨ^•~°∞QÍ QÆ∞iÎOz ѨÅ∞ Pã≤Ü∂« , P„ѶH≤ Í
^ÕâßÅ∞ PǨfixOKå~Ú. ZxflHõÅ „Hõ=∞O 1950 "Õ∞Ö’ ѨÓiÎJ~ÚOk. ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£
~å„+¨Ñì u¨ QÍ, _®Hõ~ì ü Ü«∞ãπ.~å^è•Hõ$+¨<‚ £ LѨ~å„+¨Ñì u¨ QÍ ZxflHõÜ∂« º~°∞.

178 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 #∂`«# ~å[H©Ü∞« =º=ã¨ú Ѩ@¡ „Ѩ[Å ã¨ÊO^Œ# J^Œ∞ƒù`O« QÍ =ÙOk. F@∞
qÅ∞=#∞ QÆ∞iÎOz ZxflÅÖ’ K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæ<åfl~°∞. KåÖÏ KÀ@¡ ZxflHõefl ѨO_»∞QÆQÍ
|Ç≤Ï~°OQÆ L`«û=OQÍ [~°∞ѨÙH˘<åfl~°∞. H˘`«Î|@ìÅ∞ ^èŒiOKå~°∞. „ã‘ÎÅ∞ #QÍ #„\Ï
ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl~°∞. ¿Ñ^ŒÅ∞, x~°H~Δõ åã¨∞ºÖˇ#· ѨÊ\˜H˜ F@∞ ǨωõΩ¯x qxÜ≥∂yOK«∞HÀ=_»OÖ’
QÆÅ ã¨=∞~°`ú x« =ºHõOÎ KÕâß~°∞. K≥Åx¡ F@∞¡ 3,4 âß`«O HõO>Ë ÖË=Ù. Ѩ@}ì ÏÅÖ’<Õ QÍHõ
„QÍg∞} „áêO`åÅÖ’#∞, Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ, Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÅÆ „áêO`åÅÖ’#∞ „Ѩ[Å∞
ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î F\˜OQ∑Ö’ áêÖÁæ<åfl~°∞. 40âß`«O =∞Ç≤Ïà◊Å∞ F@∞ǨωõΩ¯ qxÜ≥∞yOK«∞H˘<åfl~°∞.
Pq^èOŒ QÍ „Ѩ[ÅÃÑ· <åÜ«∞Hõ`fi« O =ÙOz# qâßfiã¨O ã¨=∞~°hú Ü«∞O.
"≥ Ú ^Œ \ ˜ ™ê^è • ~° } ZxflHõ Å Ö’ 46.6 âß`« O F@~° ∞ ¡ F@∞Ǩ Ï ‰õ Ω ¯
qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. JѨÊ\˜ #∞O_ç D F\˜OQ∑ âß`«O Ü«Ú<≥·>ˇ_£ ¿ãì\òû`À
áÈÅÛ^Œy#O`«QÍ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ =zÛOk. Ö’H±ãɨ ,íè ~å„+¨,ì JÃãOc¡ ZxflHõŠѶe¨ `åÅ∞
áêsì"åiQÍ D kQÆ∞=# W=fi|_®¤~Ú.
-----------------------------------------------------
Ö’H± ã¨Éíè áêsì QÔ ez# ã‘@∞¡ F@¡ âß`«O ~å„+¨ì JÃãOc¡Ö’
QÔ ez# ã‘@∞¡
-----------------------------------------------------
HÍO„ÔQãπ 364 45.00 2,248
Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞, q∞„`«∞Å∞ 23 4.6 147
™È+¨eã¨∞Åì ∞ 12 10.6 125
HÔ .Ü«∞O.Ñ≤.Ñ≤ 9 5.8 ––
[#ã¨OѶ∞π 3 3.1 ––
Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éíè 4 0.95 85
P~ü.P~ü.Ñ≤. 3 2.03 ––
W`«~á° êsìÅ∞ 30 12.08 273
WO_çÃÑO_≥O@∞¡ 41 15.8 325
-----------------------------------------------------
"≥Ú`«OÎ 489 3279
-----------------------------------------------------
QÆ=∞xHõ : HÔ .Ü«∞O.Ñ≤.Ñ≤ – H˜™ê<£ =∞EÌ~ü „Ѩ*Ïáêsì, P~ü.P~ü.Ñ≤ – ~å=∞~å[º
Ѩi+¨`ü 1962 ZxflHõÅ =~°‰Äõ , P `«~∞° "å`« ZxflHõefl „ѨÉÏè q`«O KÕã#≤ D ZxflHõÅ
=ÚYº ÅHõ}Δ ÏÅ∞ :

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 179

1) HÍO„ÔQãπ 75 âß`«O Ö’H±ãɨ íè ™ê÷<åefl 68.5 âß`«O JÃãOc¡ ™êú<åÅ#∞ HÔ =· â◊O
KÕã∞¨ H˘#flk. HÍx ~Ô O\˜Ö’ ‰õÄ_® áÈÖˇ#· F@¡Ö’ 50 âß`«O HõO>ˇ `«‰Ωõ ¯= F@∞¡
`≥K∞« ÛH˘#flk. q*Ë`x« x~°~‚ ÚOK«_O» Ö’ J#∞ã¨iOz# |Ǩïà◊`fi« O ÖËHõ Ѷ㨠ìπ áêãπ
k áÈãπì ã¨∂„`«O =Å# JÖÏ [iyOk. D ZxflHõÅ∞ „QÍ=∞™êú~Ú =~°‰õΩ
JÅ∞¡‰õΩáÈ~Ú# HÍO„ˆQãπH˜, Ãã‰õΩºÅi[O, „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO *ÏfÜ«∞ ã¨"≥∞ÿHõº`«
ã≤^•úO`åxH˜, Jxfl\˜H˜ q∞Oz ã¨∂ÊùiÎxzÛ# <≥„Ǩï <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ q[Ü«∞O.
Hˆ O„^ŒOÖ’#∞, Jxfl ~å„ëêìÅÖ’#∞ HÍO„ÔQãπ „ѨÉ∞íè `åfiÅ <Õ~Ê° ~°zOk. HÍO„ÔQãπ <åÅ∞QÆ∞
~å„ëêìÅÖ’ =∞„^•ã¨∞, u~°∞"å#∂¯~ü H˘zÛ<£, Xi™êû, ÃÑѨÓû (PEPSU) ÅÖ’
ã¨fiÜ«∞OQÍ "≥∞*Ïi\© ™êkèOK«ÖHË õ áÈ~ÚOk. HÍx JHõ¯_» ‰õÄ_® WO_çÃÑO_≥O@∞¡,
z#fl ™êúxHõ áêsìÅ ã¨Ç¨Ü«∞O`À „ѨÉèí∞`åfiÅ<Õ~°Ê~°zOk. P `«~°∞"å`«
WO_çÃÑO_≥O@¡#∞, z#fláêsìÅ#∞ `«#Ö’ HõÅ∞ѨÙH˘#flk.
2) Hõ=¸ºx+¨μáì êsìÅ∞ =∞`«``« fi« áêsìÅ∞ ZxflHõÅÖ’ =∞Oz Ѷe¨ `åÅ∞ ™êkèOK«ÖHË õ
áÈÜ«∂~Ú. ™È+¨eã¨∞ì áêsì, HÔ .Ü«∞O.Ñ≤.Ñ≤.Å Pâ◊Å∞, ZxflHõÅÖ’ ™êkè™êÎÜ∞« x
K≥ÑÙ¨ ÊH˘#fl ã‘@∞¡(~Ô O_»∂ Hõeã≤ Ö’H±ãɨ Öíè ’ 21 ã‘@∞¡) s`åº K«∂¿ãΠѶe¨ `åÅ∞ KåÖÏ
Pâ◊Û~°ºHõ~O° QÍ =Ù<åfl~Ú. Ü«Ú.Ñ≤.Ö’ KåÖÏ |ÅOQÍ =ÙO^Œ#∞‰õΩ#fl ™È+¨eã¨∞ì áêsì
JÃãOc¡Ö’ Hˆ =ÅO 19 ã‘@∞¡ QÔ ezOk. JÖψQ =¸_»∞ =∞`«"å^Œ áêsìÅ∞– [#ã¨OѶ∞π ,
Ç≤ÏO^Œ∂=∞Ǩã¨É,íè ~å=∞~å[º Ѩi+¨`Åü ∞ áÈÖˇ#· F@¡Ö’ 6 âß`«O `≥K∞« ÛH˘x 10
Ö’H±ãɨ íè ™êú<åÅ#∞ QÔ eKå~Ú.
3) Hõ=¸ºx+¨μÅì ∞ JOK«<åÅ#∞ q∞Oz =∞OzѶe¨ `åÅ∞ ™êkèOKå~°∞. Ö’H±ãɨ Öíè ’ ã≤.Ñ≤.S
~Ô O_»= ÃÑ^ŒÌ „QÆ∂ѨÙQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛOk. P`«~∞° "å`« 1977 =~°‰Ωõ [iy#
KåÖÏ ZxflHõ Å Ö’ D™êú < åxfl xÅɡ @ ∞ì H ˘#flk. ã≤ . Ñ≤ . S =∞„^•ã¨ ∞ ,
u~°∞"å#∂¯~ü–H˘zÛ<£, ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ ã¨OYºÖ’ ã‘@∞¡ ™êkèOzOk.
4) ^ÕâO◊ Ö’x KåÖÏ „áêO`åÅÖ’ ~åAÅ∞, ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ ~ÚOHÍ Ñ¨Å∞‰õΩ|_ç
Hõey=Ù<åfl~°x ZxflHõÅ∞ ã¨Ê+¨Oì KÕâß~Ú. "åi áêsì Xi™êû JÃãOc¡ ã‘@Ö¡ ’
22.1 âß`«O ã‘@#¡ ∞ JO>Ë 31 ã‘@#¡ ∞ QÔ Å∞K«∞‰õΩOk. J^Õ q^èOŒ QÍ =∂r ã¨fi^Õj
ã¨O™êú<åÅÖ’x 85 ã‘@Ö¡ ’ 64 ã‘@∞¡ =¸_»∞ =∞`«``« fi« áêsìÅ∞ QÔ eKå~Ú.
180 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 WO_çÃÑO_≥O@∞¡, z#fl„áêOfÜ«∞, ™êÌxHõ áêsìÅ∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ F@∞¡
`≥K∞« ÛH˘<åfl~Ú. Ö’H± ã¨ÉÖíè ’ JÃãOc¡ÅÖ’ ã‘@∂¡ `≥K∞« ÛH˘<åfl~Ú. HÍx WO_çÃÑO_≥O@∞¡
áê„`« Hˆ O„^ŒOÖ’, ~å„ëêìÅÖ’#∂ 1962 `«~∞° "å`« `«Q∞Æ `æ ∂« =zÛOk.
1951–52 ZxflHõÅÖ’ „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ ZxflHõÅ q^è•#O XHõ¯ áêsì PkèÑ`¨ åºxH˜
„áê~°OÉè=í ∞x KåÖÏ=∞Ok ~å[H©Ü∞« ѨO_ç`∞« Å∞ "åMϺxOKå~°∞. HÍx "åã¨=Î OQÍ Jk
|Ǩïà◊áêsì q^è•#O P~°OÉèÏxH˜ „áêux^躌 O =Ç≤ÏOzOk. HÍO„ÔQãπ Hˆ O„^ŒOQÍ =ÙO@∂
xÅHõ_Q» Í =ÙO_Õ â◊HQΘ Í Ñ¨xKÕãO≤ k. HÍO„ÔQãπ ã¨OMº s`åº PkèÑ`¨ º« O K≥ÖÏ~ÚOKÕ
ã≤uú Ö’ =Ù#flѨÊ\˜H˜ áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ „ѨuѨHOΔõ Hõ@∞ìk@ìOQÍ Ñ¨xKÕãO≤ k. Hõfiâ◊Û<£ J=~üÖ’
L#fl`«™êú~Ú K«~Û° Å∞ [iˆQq. „ѨuѨHOΔõ Hõ@∞ìk@ìOQÍ Ñ¨xKÕÜ∞« \ÏxH˜ XHõ"Ñ·≥ Ù¨ „ѨuѨHΔõ
ã¨É∞íè ºÅ∞ L#fl`«"∞≥ #ÿ â◊HΘ ™ê=∞~åúºÅ∞, =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ <≥„Ǩ˙H˜ „ѨuѨHΔõ Jaè„áêÜ«∞OÃÑ· QÆÅ
Q“~°=O – HÍ~°}ÏÅ∞.
=∞^茺 `«~°QÆ`«∞ʼnõΩ, x~å‡}|^Œú"≥∞ÿ# HÍi‡Hõ =~åæxH˜, ^èŒxHõ =∞^茺`«~°QÆu
~Ô `· åOQÍxH˜ „>Ë_£ Ü«¸xÜ«∞#∞¡, H˜™ê<£ ã¨ÉÅíè ∞, ã¨"∞≥ ‡Å∞, ǨÏ~åÎà√◊ ,¡ |O^£Å∞, „Ѩ^~Œ ≈° #Å∞
ÖÏO\˜ ~å[H©Ü«∞ ÉèÏQÆ™êfi=∞º ~°∂áêÅ∞#flѨÊ\˜H© J`«ºkèHõ „QÍg∞}, Ѩ@ì} ¿Ñ^Œ
„Ѩ*ÏhHÍxH˜ ZxflHõÅ∞ =∂„`«"∞Õ „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ „Ѩ`º« HõΔ ~å[H©Ü∞« ÉèÏQÆ™êfi=∞º ~°∂ѨOQÍ
=ÙOk.
"≥Ú^Œ\ ˜ ™ê^è•~°} ZxflHõÅ HÍÅOÖ’ H˘xfl "≥ÚÅHõÅ ^ŒâÖ◊ ’ =Ù#fl „Ѩu‰õÄÅ
JOâßÅ∞– Éèqí +¨º`«∞‰Î Ωõ ã¨∂zHõÅ∞ =ºHõ=Î ∞Ü«∂º~Ú. HÍO„ÔQãπÖ’ \˜HÔ @¡ H˘~°‰Ωõ Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞,
J#∞K«~∞° ʼnõΩ QÔ eKÕ ã‘@∞¡ WÑ≤ÊOKÕO^Œ∞‰õΩ <åÜ«∞‰õΩÅ =∞^躌 HõÅǨÅ∞ JѨÙÊ_Õ =Ù<åfl~Ú.
KåÖÏ =∞Ok WO_çÃÑO_≥O@∞ JÉèíº~°∞úÅ∞ HÍO„ÔQãπ, ~Ú`«~° ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ KÕ`«
u~°ã¯¨ iOѨ|_ç# "åˆ~. ^•^•Ñ¨Ù Jhfl áêsìÅÖ’ =Ú~îå`«`fi« O ‰õÄ_® "≥Ú^ŒÅ~ÚOk.
áêsì ÖËHõ ã≤^•úO`«O`À ã¨O|O^èOŒ ÖˉΩõ O_» `«~K° ∞« QÍ „QÍ=∂Å∞ qÉèlí OѨ|_®¤~Ú.`å=Ú
PiúHOõ QÍ Z=i g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ `» å~À JÖÏO\˜ ѨÅ∞‰õΩ|_ç QÆÅ =º‰õΩÅÎ P^ÕâßÅ
"Õ∞~°‰Ωõ H˘O^Œ~∞° F@∞ "Õ¿ã q^èOŒ QÍ F@∞ÉϺO‰õΩÅ∞ Pq~°ƒqù OK«_O» ‰õÄ_® "≥Ú^ŒÅ~ÚOk.
ã¨fi`«O„`« áÈ~å@OÖ’ áêÖÁæ#fl"å~°∞, _®Hõ~ì ∞° ,¡ ÖÏÜ«∞~°∞,¡ Láê^蕺ܫÚÅ∞ ÖÏO\˜ ™êúxHõ
„Ѩ=ÚY∞Å∞ ™êúxHõ F@~°¡ „áê^è•#º`«Å‰õΩ =∂~°^æ ~Œ ≈° Hõ`fi« O =Ç≤ÏOKå~°∞. D ZxflHõÅ
#∞O_Õ ‰õΩÅ |O^è∞Œ `«fi ã¨OÉO^è•Å∞ ‰õÄ_® F@~°#¡ ∞ QÆ}hÜ«∞OQÍ „ѨÉÏè q`«O KÕÜ∞« @O
"≥Ú^ŒÅ~ÚOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 181
 1952 `«~∞° "å`« <≥„Ǩ˙ ǨÏÜ«∂OÖ’ Ö’H±ãɨ ,íè ~å„+¨ì JÃãOc¡Å‰õΩ ~Ô O_»∞
™ê^è•~°} ZxflHõÅ∞ 1957, 1962 ÅÖ’ x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú. ~Ô O_çO\˜Ö’#∞ F\˜OQ∑
âß`«O ÃÑiyOk. 1951–52 ÅÖ’ F\˜OQÆ∞ âß`«O 46HÍQÍ 1957 Ö’47 âß`åxH˜
1962Ö’ ^•^•Ñ¨Ù 54âß`åxH˜ ÃÑiyOk. ~Ô O_»∞ ZxflHõÅÖ’ HÍO„ÔQãπ J`«ºkèHõ Ö’H±ãɨ íè
ã‘@∞¡ QÔ Å∞K«∞‰õΩ#flk. ~Ô @· ∞,ÖˇÑÙ¨ ì áêsìÅ∞ f„="≥∞#ÿ ã¨"åÅ∞QÍ Z^ŒQÖÆ HË õ áÈÜ«∂~Ú. HÍx
HÍO„ÔQãπ PkèÑ`¨ º« OQÆÅ ~å„ëêìÅÖ’ K˘K«∞Û‰õΩ áÈQÆeQÍ~Ú. Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ 1957Ö’
Hˆ ~°àÖ◊ ’ „ѨÉ∞íè `åfixfl U~°Ê~°KQ« eÆ QÍ~°∞. Jk „ѨÑO¨ K«OÖ’<Õ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºÜ«Ú`«OQÍ ZxflÔH#·
"≥Ú@ì "≥Ú^Œ\ ˜ Hõ=¸ºxã¨∞ì „Ñ¨É∞íè `«fiO.
„Ѩ*Ï™êfi=∞º q^è•#O, „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨Oã¨úÅ∞ - *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯
"å~°ã`¨ fi« O "Õà¥◊ §#∞ H˘#_®xH˜ <åºÜ«∞"≥∞#ÿ âßOuÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ ZxflHõÅ x~°fiǨÏ} XHõ
ã¨∂zHõ. Jq KåÖÏ =~°‰õΩ „Ѩ*Ï™êfi=∞º qÅ∞=ŠѨ@¡ x|^Œú`«`À Ѩx KÕÜ«∞@O
„áê~°OaèOKå~Ú. ZxflHõÅ x~°fiǨÏ} Ѷe¨ `«OQÍ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞, =∞`«``« fi« "å^Œ∞Å`À ã¨Ç¨
~å*ϺOQÆ K«„@O JO^Œi P"≥∂^•xfl á⁄OkOk. JѨÊ\˜ #∞O_ç U áêsìÅ∞ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl
ѨiáêeOKÕk ZxflHõÅ∞ x~°~‚ Ú™êÎÜ∞« x, ~å*ϺOQÆÑ~¨ O° QÍ J=HÍâ◊O HõeÊOK«|_ç#
„Ѩ*Ï™êfi=∞º xÜ«∞=∂Å ^•fi~å „Ñ¨É∞íè `«fiOÖ’ =∂~°∞Ê =ã¨∞OÎ ^Œx, ZxflHõŠѶe¨ `åÅ∞
F_çáÈ~Ú# áêsìÅ KÕ`« P"≥∂kOѨ|_»`åÜ«∞x, „Hõ=∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ =º=^è∞Œ ÅÖ’ ZxflHõÅ∞
[~°∞QÆ∞`åÜ«∞x JO^Œi P"≥∂^ŒO á⁄Ok# "åã¨Î"åÅÜ«∂º~Ú. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O,
q^ÕâßÅÖ’–„Ѩ`ºÕ H˜Oz =∂r =Åã¨^âÕ ßÅÖ’ <≥„Ǩ˙ Jaè=∂xOѨ|_»_®xH˜ HÍ~°}ÏÅÖ’
XHõ\ ˜ „Hõ=∞|^ŒOú QÍ ZxflHõÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«@O.
Ñ„ *¨ Ï™êfi=∞º ã¨Oã¨Åú ™êúÑ#¨
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞ ™êO„Ѩ^•Ü«∂ÅÃÑ· xi‡ã¨∂Î ÉèÏ~°`« <åÜ«∞‰õΩÅ∞–JO^Œix q∞Oz
<≥„Ǩ˙ ^ÕâO◊ Ö’ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ѨÙ<å^Œ∞efl "å\˜ ~å[H©Ü∞« Ѩx q^è•#O ^•fi~å =∞iO`«QÍ
Ѩ\ +˜ Ñì¨ i¨ Kå~°∞. "å~°∞ áê~°"¡ ∞≥ O@s ã¨Oã¨Å÷ Ѩ@¡ „Ѩ[Å Pã¨HΘ „Hõ=∞OQÍ ÃÑiˆQÖÏ,
„Ѩ*Ï™êfi=∞º q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ =º=™ê÷Q`Æ "« ∞≥ #ÿ JOâßʼnõΩ `«Q∞Æ „áê^è•#º`« WKåÛ~°∞.
"å~°∞ Hˆ =ÅO „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨∂Êùi<Î Õ QÍHõ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨Oã¨Å÷ , "å\˜ Ѩx q^è•<åÅ
~°∂áêÅ#∞ ‰õÄ_® J#∞ã¨iOKå~°∞. „Ѩ`ºÕ H˜Oz <≥„Ǩ˙ ÉÏQÍ K≥ÖÏ~ÚOK«QeÆ y# ã≤u÷ Ö’
=Ù#flѨÊ\˜H© ~å[H©Ü∂« kèHÍ~°O qˆHO„nHõiOK«|_çOk. qã¨iÎ OK«|_çOk.
182 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 „ѨÉ∞íè `åfixfl f„=OQÍ q=∞i≈Oz#ѨÊ\˜H© Ѩ„uHÍ ¿ãfiK«Ûù Ѩi~°HOΔ˜ K«|_çOk.
áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å∞ ^Œ$_èO» QÍ áê^Œ∞H˘ÅÊ|_®¤~Ú. <åºÜ«∞™ê÷<åÅ∞ „Ѩ*Ï^Œ~}° á⁄Ok# K«\Ïìxfl
– =º=™êÜ«∞ ã¨O㨯~°} K«\Ïìxfl „`Àã≤ѨÙzÛ#ѨÊ\˜H© "å\˜ Ü≥ÚHõ¯ ¿ãfiK«Ûù ÃÑOz
áÈ+≤OK«|_çOk.
`«# áêsìH˜ ѨÓiÎ "≥∞*Ïi\© L#flѨÊ\˜H© <≥„Ǩ˙ áê~°"¡ ∞≥ O@∞x Q“~°qOKå_»∞.
áê~°"¡ ∞≥ O@∞™ê÷~Úx Q“~°qOz, JkèHÍ~åxfl xÅɡ@_ì ®xH˜ x~°O`«~O° „ѨÜ∞« uflOKå_»∞.
„Ѩ*Ïaè„áêÜ«∞ =ºH©HÎ ~õ }° ‰õΩ áê~°"¡ ∞≥ O@∞x ÃÑ^ŒÌ "ÕkHõQÍ KÕÜ∞« Ü«∞uflOKå_»∞. 'Hõfiâ◊Û<£
J=~ü— ã¨=∞Ü«∞OÖ’ áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ LO_»_O» , áê~°"¡ ∞≥ O@s K«~Û° Ö’ áêÖÁæ#_»O Ѩ^uúŒ QÍ
áê\˜ O Kå_» ∞ . „Ѩ u Ѩ H õ Δ O ‰õ Ä _® áê~° ¡ " ≥ ∞ O@∞x, áê~° ¡ " ≥ ∞ O@s q^è • <åÅ#∞
Q“~°qOK«_O» Ö’#∂, áê~°"¡ ∞≥ O@s K«~Û° Å L#fl`« ™ê÷~Úx xÅɡ@_ì O» Ö’#∂ `«# áê„`«
`å#∞ x~°fiÇ≤ÏOzOk. JO`ÕQÍHõ JOK«<åÅ Hõq∞\© (estimates committee) ÖÏO\˜
áê~°¡"≥∞O@s Hõq∞\©Å∞ ‰õÄ_® „ѨÉèí∞`«fi áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÍxfl q=∞i≈OKÕqQÍ,
ã¨O~°HOΔ˜ KÕqQÍ =ÚYº"≥∞#ÿ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKå~Ú.
<≥„Ǩ˙ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ =∞O„u=~°Oæ P~ÀQƺHõ~"° ∞≥ #ÿ Ѩ^uúŒ Ö’ ~°∂á⁄OkOk.
Hõ@∞ìk@ìOQÍ Ñ¨xKÕãO≤ k. <≥„Ǩ˙ =∞O„u=~åæxfl ã¨q∞+≤ì q^è•# x~°Ü ‚ ∂« Å∞ Kտ㠄ѨuxkèQÍ
KÕÜ∞« Ü«∞uflOKå_»∞. <≥„Ǩ˙ `«# =∞O„u =~°æ ã¨ÇϨ K«~∞° Å#∞ =∞~åº^ŒQÍ, Q“~°=OQÍ
P^ŒiOKå_»∞. 1950 #∞O_ç 1956 =~°‰Ωõ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ =∞O„uQÍ Ñ¨xKÕã#≤ ã≤._ç.
^Õâò=ÚMò `«# ã‘fiÜ«∞ K«i„`«Ö’ WÖÏ ~åã¨∞H˘<åfl_»∞. '=∞O„u=~°Oæ <åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ <≥„Ǩ˙
x~°Ü
‚ ∂« xfl `«# ã¨ÇϨ K«~∞° ÅÃÑ· |Å=O`«OQÍ ~°∞^ŒxÌ ÃÑ^Œ=Ì ∞x+≤, „Ѩ*Ï™êfi=∞º"åk. <å
HÍÅOÖ’ <å‰õΩ *Ï˝ÑH¨ =õ Ú#flO`« =~°‰Ωõ x~°Ü‚ ∂« Å∞ F\˜OQÆ∞`À HÍHõ UHÍaè„áêÜ«∞O`À
fã¨∞H˘#|_®¤~Ú.
HÍO„ÔQãπ áêsì JkèHºõ O =Ù#flѨÊ\˜H˜ D HÍÅOÖ’ „ѨuѨHΔõ áê„`« |Ö’¿Ñ`«O
KÕÜ∞« |_çOk. <≥„Ǩ˙ „ѨuѨHΔõ áêsìÅ#∞ ѨÓiÎQÍ Q“~°qOKå_»∞. "åi q=∞~°≈ʼnõΩ ÉÏ^躌 `«
=Ç≤ÏOKå_»∞. XHõ™êi <≥„Ǩ˙ „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl WÖÏ x~°fizOKå_»∞.
'Jk XHõ PÖ’K«<å q^è•#O, HÍ~åºK«~}° q^è•#O, h á⁄~°∞QÆ∞"åx`À h
„Ѩ`º« i÷`À â◊„`«∞=Ù`À h „Ѩ=~°<Î å q^è•#O—, „ѨuѨHáΔõ êsìÅ∞ ã¨OYºs`åº `«‰Ωõ ¯"≥#· ѨÊ\˜H˜
HÍO„ÔQãπ XHõ =¸ã¨Ö’ Wq∞_Õ áêsì HÍHõáÈ=\Ïxfl, ^•xx KåÖÏ Ãã^· •úOuHõ ~å[H©Ü∞«
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 183
 ^èÀ~°}∞Å∞ P=iOK«\Ïxfl J=HÍâ◊OQÍ fã¨∞HÀQÆeQÍ~Ú. HÍO„ÔQãπÖ’x qaè#fl Ãã^· •úOuHõ
^èÀ~°}∞efl „ѨÉÏè q`«O KÕÜ∞« _»O ^•fi~å Jq „ѨÉ∞íè `«fi q^è•<åefl „ѨÉÏè q`«O KÕÜ∞« QÆeQÍ~Ú.
<≥„Ǩ˙ ‰õÄ_® HÍO„ÔQãπ áêsì֒ѨŠJO`«~`æ° « „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl, K«~Û° x, #∂`«#
™ê=∂lHõ â◊‰Ωõ eÎ fl, ^èÀ~°}∞efl Q“~°qOKå~°∞. „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~°∞.
<≥„Ǩ˙ HÍÅOÖ’ ~å*ϺOQÆOÖ’x ÃÑ_¶ ~» e° [O (ã¨=∂Yº`«`fi« O) ~å„ëêìʼnõΩ
x["≥∞ÿ# JkèHÍ~åefl ã¨O„Hõq∞OѨ*Ëã¨∂Î ^Œ$_è»OQÍ áê^Œ∞H˘ÅÊ|_çOk. <≥„Ǩ˙ `«#
PÖ’K«#efl `≥eÜ«∞*Ëã∂¨ ,Î ã¨ÅǨeã¨∂<Î Õ ~å„ëêìÅ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuxÎ Q“~°qOKå~°∞.
~å„ëêìÅÃÑ· x~°Ü ‚ ∂« Å#∞ ~°∞^ŒÖÌ ^Ë ∞Œ . ÖËHõ "åi q^è•<åÖ’¡ *’HõºO KÕã∞¨ HÀÖË^∞Œ . ~å„+¨ì
HÍO„ÔQãπ áêsìÅ∞ – "å\˜ áêsì, „ѨÉèí∞`«fi <åÜ«∞‰õΩefl ZOÑ≤Hõ KÕã¨∞HÀ=_®xfl
J#∞=∞uOKå_»∞. ~å„ëêìÅ JO`«~`æ° « ã¨=∞㨺efl J~°Oú KÕã∞¨ ‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ ~åR <åÜ«∞‰õΩÅÃÑ·
"å\˜ „ѨÉ∞íè `åfiÅÃÑ· qâßfiã¨O LOKå~°∞. <≥„Ǩ˙ `å#∞ ÉèÏqOz# q^èOŒ QÍ Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞
J=∞Å∞ Ѩ~K° =« ∞x ~å„ëêìefl XuÎ_ç KÕÜ∞« HõáÈ=_®xH˜ HÍ~°}O Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞ ~å„ëêìn#è
JOâ◊O HÍ=_»"∞Õ . ~åR „ѨÉ∞íè `«fi ǨωõΩ¯Å∞ JkèHÍ~åÅÃÑ· x+¨¯~°¬QÍ *’HõºO KÕã∞¨ HÀÖË^∞Œ .
<≥„Ǩ˙ ã¨ÅǨe™êÎ~°∞. =∂~°æO K«∂Ñ≤™êÎ~°∞. Ji÷™êÎ~°∞. HÍh ~å*ϺOQÆ Ñ¨i^èŒ∞efl
Ju„Hõq∞OK«~∞° . <≥„Ǩ˙ ~å*ϺOQÆ ã¨∂ÊùixÎ áê\˜™êÎ~∞° . =º=™êÜ«∞, q^Œº, "≥^· ºŒ W`«~°
™êOѶ∞≤ Hõ ã¨OHˆ =Δ ∞ Ѩ^HŒä ÍÅ∞ ã¨iQÍ J=∞Å∞ [~°QHÆ áõ È=_®xH˜ HÍ~°}O, Wq ~å„ëêìn#è
JOâßÅ∞ HÍ|\˜ì g\˜ J=∞Å∞‰õΩ Hˆ O„^ŒO ~å„ëêìÖÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ ®e.
<≥„Ǩ˙ ˆHO„^Œ„ѨÉèí∞`«fiO Ü≥ÚHõ¯ JkèHÍ~°O ™ê÷~ÚÅ#∞ |ÅÇ‘Ï#Ѩ~°K«_®xfl
J#∞=∞uOK«Ö^Ë ∞Œ . *Ïu x~å‡}O H˘~°‰Ωõ , ^Õâ◊ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `«, ã¨fi`«O„`åxfl HÍáê_ÕO^Œ∞‰õΩ,
qzÛù#flHõ~°â◊‰õΩÎefl J^Œ∞Ѩ٠KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ# |Å"≥∞ÿ# ˆHO„^•xH˜, JkèHÍ~°
Hˆ O„nHõ~}° H˜ =∞^躌 QÆÅ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ `Õ_®x QÆ∞iÎOKå~°∞.
Hˆ O„^ŒO ~å„ëêìÅ =∞^躌 =∞Oz ã¨O|O^è•Å∞ Jaè=$kú K≥O^Œ_®xH˜ „Ѩ^•è #
HÍ~°}O ~Ô O_»∞ KÀ@¡ XˆHáêsì JkèHÍ~°OÖ’ LO_»_O» . JO`ÕHÍHõ Hˆ O„^Œ =∞O„u=~°Oæ Ö’#∂
HÍO„ÔQãπ =i¯OQ∑ Hõq∞\©Ö’#∂ J`«∞º#fl`« ™ê÷~Ú =ºH˜`Î fi« O QÆÅ"å~°∞ Ѩ^=Œ ÙÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_O»
=Å¡ ‰õÄ_® Hˆ O„^ŒO áê„`« |Ö’¿Ñ`«=∞~ÚOk.
™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÅÃÑ· áœ~° „ѨÉ∞íè `«fiO Ü≥ÚHõ¯ PkèHºõ `å ™êO„Ѩ^•Ü«∞O D
HÍÅOÖ’ ^Œ$_èO» QÍ ™ê÷ÑO≤ K«|_çOk. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÅ∞ ™êO„Ѩ^•Ü«∞HõOQÍ

184 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

~å[H©Ü∞Õ `«~"° ∞≥ #ÿ q. áœ~° JkèHÍ~åxfl <åÜ«∞Hõ`åfixfl P"≥∂kOKÕq. HÍh Jq JÖψQ
H˘#™êQÆ∞`åÜ«∞x Ǩg∞ Ug∞ÖË^∞Œ . <≥„Ǩ˙ „Ѩ`ºÕ H˜Oz H˘xfl „Ѩ`ºÕ Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’¡ ™êÜ«Ú^èŒ
^ŒàÏÅ∞ ~å[H©Ü∂« Ö’¡ „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’ *’HõºO KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ J=HÍâßxfl QÆ∞iOz PO^Àà◊#
K≥O^•~°∞. 19= â◊`å|ÌÑÙ¨ „á¶ê<£û, [~°‡hÖ’¡ W\©=e HÍÅOÖ’ KåÖÏ ™êÜ«Ú^èŒ ^ŒàÏÅ∞
~å[H©Ü∂« Ö’¡, „ѨÉ∞íè `åfiÖ’¡ *’HõºO KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~Ú. =¸_»= „ѨÑO¨ K« ^ÕâßÖ’¡, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
JÖÏO\˜ J=HÍâßxfl x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ <≥„Ǩ˙ KåÖÏ K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ Ïì~∞° . q∞e@s
|ÅQÍÅ#∞ KåÖÏ Ñ¨iq∞`«OQÍ LOKå~°∞. 1954Ö’ áêH˜™ê÷<H£ ˜ J"≥∞iHÍ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î
q∞e@s ã¨Ç¨Ü«∞O JO^Œ*ËÜ«∞_»O „áê~°OaèOz#ѨÊ\˜H© <≥„Ǩ˙ q∞e@s |ÖÏxfl
qã¨iÎ OK«Ö^Ë ∞Œ . ~°H}Δõ =ºÜ«∂xfl ‰õÄ_® *ÏfÜ«∂^•Ü«∞OÖ’ ~Ô O_»∞ âß`«O HõO>Ë `«‰Ωõ ¯=ˆH
Ѩiq∞`«O KÕâß~°∞. Ü«Ú^Œ*ú Ï`«∞Å #∞O_ç ã≤áê~ÚÅ#∞ xÜ«∞q∞OK«∞‰õΩ<Õ „a\©+π =Åã¨
áêʼnõΩÅ q^è•<åxH˜ ã¨fiã≤KÎ Ñ≥ Ê≤ ™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÖ’¡ „Ѩu „áêO`åxH˜ ã¨=∂[OÖ’x „Ѩu
ÃãHõ<Δ H£ ˜ „áêux^躌 O HõeÊOK«|_çOk. P q^èOŒ QÍ `˘e ã¨O=`«û~åÖ’¡ q∞e@i[O „Ѩ=∂^ŒO
#∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl ~°HOΔ˜ K«_O» [iyOk. Ãã<· åºxfl Ããx· Hõ =ºÜ«∂xfl Ѩiq∞`«∞Ö’¡ LOK«_O»
‰õÄ_® ~Ô O_»∞ HÍ~°}ÏÅ s`åº [iyOk. 1. Ѩiq∞`«OQÍ L#fl =#~°∞efl Pi÷HÍaè=$kú
#∞O_ç =∞~°ÅÛ_®xfl x"åiOK«_®xH˜, 2. ^ÕjÜ«∞OQÍ ~°H}Δõ ѨiHõ~åÅ#∞ L`«ÊuÎ KÕ¿ã
Ѩi„â◊=∞Å∞ ÖË#O^Œ∞# q^Õj =ã¨∞=Î ÙÅÃÑ#· P^è•~°Ñ_¨ _» ®xfl ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ JO`«~O° yHõ,
q^Õj =º=Ǩ~åÖ’¡ "å~°∞ *’HõºO KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ J=HÍâßxfl x"åiOK«_®xH˜.
<≥„Ǩ˙ HÍÅOÖ’ „Ѩ*Ï™êfi=∞º =º=㨉÷ Ωõ q∞yeÛ# ÃÑ^ŒÌ =∞K«Û : Hˆ ~°àÖ◊ ’
K«@|ì ^ŒOú QÍ ZxflÔH#· Hõ=¸ºxã¨∞ì „Ñ¨É∞íè `«fiO 1959Ö’ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« |_»_O» , ~åROÖ’
~åRѨu áêÅ# qkèOK«|_»_O» .
ѨiáêÅ<å x~å‡}O
ã¨fi`«O„`«O =zÛ# "≥O@<Õ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „a\˜+μ¨ "åi „ѨÜ∂≥ [<åŠѨi~°H}Δõ ‰õΩ
~°∂á⁄OkOz# =Åã¨"å^Œ áêʼnõΩÅ #∞O_ç "å~°ã`¨ fi« OQÍ ã¨O„Hõq∞Oz# ѨiáêÅ<å
K«„\Ïxfl, Ü«∞O„`åOQÍxfl H˘#™êyOKåÖÏ? ÖË^•? – x~°~‚ ÚOK«=Åã≤ =zÛOk.
D x~å‡}OÖ’ „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ k WO_çÜ∞« <£ ã≤qÖò ã¨sfiãπ (ICS). D x~å‡}Ïxfl
HΔÍà◊#O KÕÜ∂« ÅO>Ë S.ã≤.Zãπ `À „áê~°OaèOKåe. "≥Ú^Œ@ D ã¨=∞㨺ÃÑ· <≥„Ǩ˙,
Ѩ>ÖË ò "≥Y· ~°∞Ö’¡ `Õ_®Å∞<åfl~Ú. S.ã≤.Zãπ, L#fl`åkèHÍ~° =~°Oæ =Åã¨"å^Œ "å~°ã`¨ fi« "Õ∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 185
QÍHõ ã¨O„Ѩ^•Ü«∂efl Ѩi~°HOΔ˜ KÕq. <≥„Ǩ˙ g\˜x f„=OQÍ q=∞i≈OKÕ"å_»∞. 1946Ö’
PÜ«∞# ѨiáêÅ<å Ü«∞O„`åOQÍxfl '~å[º<ÒHõ—QÍ =i‚OKå~°∞. Wk 'áê`«k, H©}Δ ^ŒâÖ◊ ’
LOk, <≥=∞‡kQÍ Hõ^∞Œ Å∞`«∞Ok. `«fi~°QÍ =∂~°∞`«∞#fl D HÍÖÏxH˜ ã¨iѨ_x» #n, HÍ|\ì̃
<≥„Ǩ˙ ^•xx ~°^∞Œ Ì KÕã≤ ^•x ™ê÷#OÖ’ =∞~˘Hõ ^•xfl „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ÏìÅ<åfl~°∞. =∞~˘Hõ "≥Ñ· Ù¨
Ѩ>ÖË ò JO`«~`æ° « Éè„í ^Œ`« „Ѩ=∂^ŒOÖ’ Ѩ_#ç P H˜+¡ ì¨ Ñ¨iã≤`÷ ∞« Ö’¡ áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÍxfl
=∂~°∞Ê KÕÜ∞« ‰õΩO_® JÖψQ H˘#™êyOK«_O» J=ã¨~=° ∞x ÉèÏqOKå~°∞. ѨiáêÅ#Ö’
XHõ â◊¥#º`« U~°Ê~°K_« ®xH˜ Ѩ>ÖË ò J#∞‰õÄÅOQÍ ÖË_∞» . 1949Ö’ ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`Öü ’
Ѩ>ÖË ò JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨sfiã¨∞Å#∞ ã¨=∞i÷ã∂¨ Î WÖÏ K≥áêÊ_»∞. 'D Hõ+Hì¨ ÍÅOÖ’ "åi`À
ѨxKÕâß#∞. "åix `˘ÅyOK«O_ç. ^Õâ=◊ ∞O`«\Ï XHõ Jã¨=Î ºã¨"Î ∞≥ #ÿ Ѩiã≤u÷ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k——.
Ѩ>ÖË ò WOHÍ WÖÏ K≥áêÊ_»∞. ''QÆ_zç # ~Ô O_»∞ =¸_»∞ ã¨O=`«û~åÖ’¡ JdÅ ÉèÏ~°`«
ã¨sfiã¨∞ʼnõΩ K≥Ok# J`«ºkè‰Ωõ Å∞ ^ÕâÉ◊ Híè `Θ À, q^èÜ Õ ∞« `«`À "≥∞Åy LO_»Háõ È`Õ ^ÕâO◊
Ѩ`#« "≥∞ÿ LO_Õk.—
<≥„Ǩ˙ HÍã¨Î J~Ú+¨Oì QÍ<≥#· ѨÊ\˜H© Ѩ>ÖË ò "≥Y· i#OwHõiOKå~°∞. ѨiáêÅ#‰õΩ
JO`«~åÜ«∞O ~å‰õΩO_® K«∂_®ÅO>Ë JdÅ ÉèÏ~°`« ¿ã=efl qâ◊fiã≤OK«_»O `«Ñ¨Ê
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞O ÖË^∞Œ . HÍÅ„Hõ"∞Õ }Ï <≥„Ǩ˙ ‰õÄ_® "åi áêÅ<å ™ê=∞~å÷ºxfl Jaè#Okã¨∂Î
D ¿ã=ÅÃÑ<· Õ P^è•~°Ñ_¨ _» O» „áê~°OaèOKå~°∞.
'~å[ºO – u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞— Ö’ Öˇx<£ K≥ÑÊ≤ # JOâßÅ#∞ J#∞ã¨iã¨∂Î JѨÊ\˜H˜
L#fl ~å[º ѨiáêÅ<å Ü«∞O„`åOQÍxfl ^èfiŒ Oã¨O KÕã≤ LO_»=Åã≤O^Œx, „áê~°OÉèOí Ö’
H˘`«Î ~å[ºO JÖÏ KÕÜ∞« _»O KåÖÏ ã¨∞ÅÉè=í ∞x KåÖÏ =∞Ok "åkOKå~°∞. HÍh ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ,
W`«~° ^ÕâßÅ Kåi„`«HÍ#∞Éè"í åxfl |\˜ì Ѩije¿ãÎ ^ÕâO◊ QÆO^Œ~Q° Àà◊OQÍ L#fl JÖÏO\˜
Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ tHõ}Δ á⁄Ok# J#∞Éè=í O QÆÅ ã¨=∞~°∞Ö÷ #·ˇ ã≤qÅ∞ ã¨sfiã¨∞ L^ÀºQÆ∞Å∞O_»_O»
ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ ZO`À „ѨÜ≥∂[#HÍi. qÉèí[<åO`«~° ã¨O=`«û~åÖ’¡ "å~°∞ ^ÕâßxH˜
J=¸Åº"≥∞#ÿ ¿ã=ÅOkOKå~°∞.
HÍx JѨÊ\˜ Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ JѨÊ\˜H˜ L#fl L#fl`åkèHÍ~° =~åæxfl ѨiáêÅ<å
K«„\Ïxfl JÖψQ LOK«_O» Jx"å~°º"Õ∞ J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ^•xx ѨÙ#ifli‡Oz ã¨fiÉèÏ"åxfl
=∂~°Û_»OÖ’x "≥Ñ· Ũ¶ ºO ã¨Ê+¨Oì QÍ #+¨^ì •Ü«∞Hõ"∞Õ . =Å㨠áêÅ<åHÍÅOÖ’ „Ѩ^•è #OQÍ
âßOu Éè„í ^ŒÅ Ѩi~°H}Δõ ‰õΩ, Éè∂í q∞tã¨∞Î =ã¨∂Å∞‰õΩ Ñ¨iáêÅ<å Ü«∞O„`åOQÆO xi‡OK«|_çOk.
186 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
HÍx „Ѩ*Ï™êfi=∞ºÜ«Ú`«OQÍ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl ã¨=∂[ J=ã¨~åʼnõΩ, #∂`«# Pi÷Hõ
™êOѶ∞≤ Hõ ã¨OHˆ =Δ ∞ q^è•<åÅ#∞ J=∞Å∞ [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ P Ü«∞O„`åOQÍxfl <≥=∞‡kQÍ
J~Ú#ѨÊ\˜H© HΔÍà◊# KÕã≤ LO_»=Åã≤Ok.
„Ѩ[Å ã¨=∞㨺Å#∞ J~°Oú KÕã∞¨ ‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ H˘`«Î Ѩ^HŒä ÍÅ#∞ J=∞Å∞ ѨiKÕO^Œ∞‰õΩ
JѨÊ\˜H˜ L#fl L#fl`åkèHÍ~°O KåÅ^Œx <≥„Ǩ˙ QÆ∞iÎOKå~°∞. 1951Ö’ PÜ«∞# WÖÏ
P~ÀÑ≤OKå~°∞. ''=∞#O JkèHõOQÍ JkèHÍ~° ã¨Oã¨÷ÅÃÑ· #=∞‡Hõ=ÚOK«∞`«∞<åflO. Jk
™ê^è•~°}OQÍ =∞Oz^Õ. HÍh "å\˜ ^Œ$HõÊ^èOŒ , PK«~}° „Ѩ[Å#∞ P‰õ@∞ì‰Ωõ <Õ q^èOŒ QÍ
ÖË=Ù——. Ѩiã≤u÷ x ~Ô O_»∞ q^è•Å∞QÍ ã¨iKÕÜ∞« =K«Ûx PÜ«∞# #=∂‡~°∞. 'XHõ\ ˜ : Ü«∞O„`åOQÆO
"≥Ú`åÎxfl K≥`· #« º Ѩ~K° _« O» ^•fi~å. ~Ô O_Àk : J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ KÀ@ H˘`«Î `«~Ç° ¨ =ºH˜xÎ
xÜ«∞q∞OK«_O» ^•fi~å——. HÍh PK«~}° Ö’ Un [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . H˘`«Î S.Z.Zãπ ^•^•Ñ¨Ù áê`«
S.ã≤.Zãπ =¸ã¨Ö’<Õ ã¨$+≤Oì K«|_çOk. L#fl`åkè=~°Oæ ÃÑ#· ∞O_ç H˜Ok ^•HÍ D #=¸<å#∞
J#∞ã¨iOzOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ P^Œ~å≈Å`À ™ê=∂lHõ x|^Œú`«`À Hõ=¸ºx\©
_≥ = ÅÑπ " ≥ ∞ O\ò „áê*ˇ ‰ õ Ω ì Å Ö’ KÕ i # H˘O^Œ ~ ° ∞ `å=Ú L#fl`åkè = ~° æ O KÕ ` «
xÜ«∞O„uOK«|_»∞`«∞<åfl=∞x, Ç‘Ï#OQÍ K«∂_»|_»∞`«∞<åfl=∞x QÆ=∞xOz x~åâß
xã¨Ê $ǨÏʼnõΩ QÆ∞~°Ü∂« º~°∞.
ѨiáêÅ# ã¨O=`«û~åÅ∞ QÆ_çz# H˘Åk "≥∞~°∞QÆ∞ Ѩ_»ÖË^Œ∞. Jã¨=∞~°ú`«
ÃÑOK«∞‰õΩ#flk. „Ѩ[ʼnõΩ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖˉΩõ O_® áÈ~ÚOk. ѨiáêÅ# H©}Δ O˜ zOk.
„Ѩ[ŠѨ@,¡ "åi ã¨=∞㨺ŠѨ@¡ L#fl`åkèHÍ~° =~°Oæ Ü≥ÚHõ¯ - „Ѩ`ºÕ H˜Oz áÈbã¨∞Å
^èÀ~°}˜ „Ѩ[ʼnõΩ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_kÕ QÍ ÖË^∞Œ . JxflO\˜x q∞Oz ÅOK«Q˘O_ç`#« O „Ѩ|eOk.
<≥„Ǩ˙ â◊HOõ Ö’ ~å[H©Ü∞« Ѩ~"° ∞≥ #ÿ ѨiáêÅ<å Ѩ~"° ∞≥ #ÿ ÅOK«Q˘O_ç`#« O
ÃÑ~°Q_Æ O» „áê~°OÉè"í ∞≥ Oÿ k. 1950ÅÖ’ ÅOK«Q˘O_ç`#« O J^Œ$â◊ºÇ¨Ï™êÎÅ∞ JO`«QÍ KåK«Ö^Ë ∞Œ .
ã¨fi`«O„`« áÈ~å@O`À QÍO^èÜ Õ ∞« <≥u· Hõ``« À ã¨O|O^è•Å∞ QÆÅ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞Hõ`fi« O
„âı}∞Å∞, =∞Op =∞~åº^Œ áê\˜OKÕ JkèHÍ~°∞Å∞ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz =∞^躌 , ÃÑ· ™ê÷~ÚÅÖ’,
J`«∞º#fl`« ™ê÷~Ú =ºH˜`Î fi« O QÆÅ <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ~°∂ѨOÖ’ „Ѩu|O^è•Å∞QÍ Ñ¨xKÕâß~°∞.
HÍ|\˜ì ÅOK«Q˘O_ç`<« åxfl H˘O`« ã¨∞ÅÉèOí QÍ<Õ J}˜z"ÕÜ∞« _®xH˜ JѨÊ\˜H˜ WOHÍ J=HÍâ◊O
LOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 187
 „Ѩ*Ï Ñ¨iáêÅ#‰õΩ ã¨O|OkèOz# ã¨=∞㨺ÅÃÑ· <≥„Ǩ˙‰õΩ W`«~° <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ
=∞Oz J=QÍǨÏ# LOk. 1948 "Õ∞ Ö’ '=∞# Jã¨=∞~°`ú ,« JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖËHáõ È=_»O,
`å`åû~°O, ÅOK«Q˘O_ç`#« O— ÃÑ· „Ѩ[Å #∞O_ç =zÛ# Ѷ~≤ åº^Œ∞efl <≥„Ǩ˙ =ÚYº=∞O„`«∞Å
^Œ$+≤Hì ˜ `≥KåÛ~°∞. PÜ«∞# WOHÍ WÖÏ "åºMϺxOKå~°∞ : 'g\˜Ö’ KåÖÏ Ñ¶~≤ åº^Œ∞Å∞
ã¨=∞~°hú Ü«∂ÖË—. JÖψQ PÜ«∞# 1963 "Õ∞ Ö’ =ÚYº=∞O„`«∞ʼnõΩ ~åã≤# z=i ÖËYÖ’
'ÅOK«Q˘O_ç`#« O, Jã¨=∞~°`ú H« ˜ =ºuˆ~HõOQÍ Z_»`Q≥ xÆ áÈ~å@O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ =∞# „ѨÉ∞íè `«fi
Ü«∞O„`åOQÍxfl |Ö’¿Ñ`«O KÕÜ∂« eû# J=ã¨~O° LOk— Jx <˘H˜¯ K≥áêÊ~°∞. PÜ«∞#
WOHÍ WÖÏ ~åâß~°∞ :
' ÅOK«Q˘O_ç`<« åxfl QÆ∞iOz KåÖÏ qO@∞<åflO. H˘O`« Juâ◊~ÚOz K≥Ñʨ _»O
LO_»=K«∞Û. HÍx ÅOK«Q˘O_ç`#« O =ÙO^Œh =∞#â◊HΘ Ü«Ú‰õΩeÎ fl „ѨÜ∂≥ yOz Z^Œ∞~˘¯<åeû#
J=ã¨~O° LO^Œx QÆ∞iÎOKåe. =∞# =∞#ã¨∞Ö’¡ L#fl |$ǨÏ`ü Ѩ^HŒä ÍÅ ^•iÖ’ J_»∞QÆ_∞» QÆ∞#
P@OHÍÅ`À =∞# „ѨÉ∞íè `«fi Ü«∞O„`åOQÆO WOHÍ #`«Î #_»H#õ ™êQÆ∞`«∞Ok. =∞# „Ѩ*Ï
rq`åefl HΔÍà◊# KÕã∞¨ HÀ"åÅx <Õ#∞ |ÅOQÍ #=Ú‡`«∞<åfl#∞. Hõ#∞Hõ D JOâßÅ∞ g∞
^Œ$+≤Hì ˜ `≥ã∞¨ <Î åfl#∞—.
`«# =∞O„`«∞ÅÃÑ· Jqhu P~ÀѨ}Å∞ =zÛ#ѨC_»∞ <≥„Ǩ˙ xiú+"ì¨ ∞≥ #ÿ K«~Û° Å∞
KÕÑ\¨ Ïì_∞» . HÍx ÅOK« Q˘O_ç`<« åxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „ѨKå~°O ™êyOK«Ö^Ë ∞Œ . JO^Œ∞‰õΩ
HÍ~°}O ÅOK«Q˘O_ç`#« O ÃÑ· Kտ㠄ѨKå~°O J#∞=∂#O, P~ÀѨ}Å "å`å=~°}Ïxfl
ã¨$+≤ãì ∞¨ OÎ k. „Ѩ[Å∞ P "å`å=~°}ÏxH˜ Ö’<≥· JkèHÍ~°∞efl xÅn™êÎ~∞° . Ѷe¨ `«OQÍ JÖÏO\˜
„ѨKå~°O JkèHÍ~°∞Å∞, =∞O„`«∞Å∞ ã¨HÍÅOÖ’ x~°Ü ‚ ∂« Å∞ fã¨∞‰õΩx ÉÏ^躌 `« =Ç≤ÏOK«_®xfl
J_»∞‰¤ Ωõ O@∞Ok.
âßG ™êOˆHuHõ ~°OQÍÅ Jaè=$kú
âß„ã‘Ü
Î ∞« Ѩiâ’^è#Œ , ™êOˆHuHõ q^Œº – ~°OQÍÖ’¡ <≥„Ǩ˙ â◊HOõ ÃÑ^ŒÌ q[Ü«∞O
™êkèOzOk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ã¨=∞㨺ŠѨiëê¯~åxH˜ âß„ã¨Î ™êOˆHuHõ ~°OQÍÅ∞ KåÖÏ
H©ÅHõ"∞≥ #ÿ =x <≥„Ǩ˙ qâ◊fiã≤OKå~°∞. 1938 [#=iÖ’ <≥„Ǩ˙ ÉèÏ~°`« Ãã#· ∞û HÍO„ÔQãπH˜
ѨOÑ≤Oz# ã¨O^ÕâO◊ Ö’ WÖÏ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞ : 'PHõe, ¿Ñ^ŒiHõO, ã¨=∞㨺Å∞, áêiâ◊√^ŒºÖËq∞,
x~°H~Δõ åâ◊º`å ã¨=∞㨺Å∞, HÍÅO K≥e#¡ PKå~° ã¨O„Ѩ^•Ü«∂Å ã¨=∞㨺Å∞, q™êÎ~"° ∞≥ #ÿ
=#~°∞Å∞ =$^è• J=Ù`«∞#fl ã¨=∞㨺Å∞, PHõe`À JÅ=∞\˜ã∞¨ #Î fl ã¨OѨ#fl ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯
188 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ã¨=∞㨺Å#∞ Ãã#· ∞û =∂„`«"∞Õ Ñ¨i+¨¯iOK«QÅÆ ^Œ∞—. ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ Pi÷H,õ ™êOѶ∞‘ Hõ, ™êO㨯 $uHõ
ѨÙ~Àaè=$kúÖ’ âß„ã¨Î ™êOˆHuHõ ~°OQÍÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕ áê„`«x QÆ∞iÎã∂¨ Î 1958 =∂iÛÖ’
Ö’H± ã ¨ É è í K Õ P"≥ ∂ kOK« | _ç # âß„ã‘ Î Ü « ∞ q^è • #O f~å‡#OÖ’ D ^Œ $ Hõ Ê ^ä Œ " Õ ∞
ѨÙ#~°∞^•…\O˜ K«|_çOk. 1947 `«~åfi`« ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~°H}Δõ Ö’ âß„ã‘Ü
Î ∞« Ѩiâ’^è#Œ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ
áê„`« <≥„Ǩ˙ QÆ=∞#OÖ’ L<åfl~Ú.
âß„ã¨Î ™êOˆHuHõ ~°OQÍÅ ™êfi=ÅO|##∞ ÃÑOKÕ „ѨÜ∞« `«flOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
"≥Ú^Œ\ ˜ *ÏfÜ«∞ „ѨÜ∂≥ QÆâßÅ, *ÏfÜ«∞ Éè∫uHõ âß„ã¨Î „ѨÜ∂≥ QÆâßʼnõΩ (The national
physical laboratory) 1947 [#=i 4# â◊O‰õΩ™ê÷Ñ# ¨ KÕÜ∞« |_çOk. `«~åfi`« <≥„Ǩ˙
áêÅ<å HÍÅOÖ’ qq^èŒ ~°OQÍÖ’¡ Ѩiâ’^èŒ#efl „áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ 17 *ÏfÜ«∞
„ѨÜ∂≥ QÆâßÅÅ∞ <≥ÅH˘ÅÊ|_®¤~Ú. q*Ï˝# âß„ã¨OÎ âß„ã‘Ü Î ∞« Ѩiâ’^è#Œ „áê^è•#º`«ÃÑ·
Ö’`≥#· J=QÍǨÏ# QÆÅ <≥„Ǩ˙ âß„ã¨Î =∞iÜ«Ú Ñ¨iâ’^è#Œ =∞O_»e (Council of scien-
tific and rasearch) H˜ J^躌 ‰õΩΔ _çQÍ L<åfl~°∞. D =∞O_»e *ÏfÜ«∞ „ѨÜ∂ ≥ QÆâßÅʼnõΩ
(national laboratory) W`«~° âß„ã¨Î ã¨Oã¨Å÷ ‰õΩ (scientific institutions) =∂~°^æ ~Œ ≈° HõOQÍ
LOk. Pi÷Hõ =#~°∞Å∞ ã¨=∞‰õÄiÛOk.
^ÕâßxH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ™êOˆHuHõ ã≤|ƒOkH˜ tHõ}Δ WKÕÛO^Œ∞‰õΩ ã¨`fi« ~° K«~Û° Å∞
KÕÑ@
¨ |ì _®¤~Ú. S^Œ∞ ™êOˆHuHõ ã¨Oã¨Ö÷ ’¡ "≥Ú^Œ\ k˜ =∞ã¨∂K«Ãã\òû. ™êOˆHuHõ ã¨Oã¨÷
#=¸<åÖ’ Y~°Ñæ Ó¨ ~üÖ’ 1952Ö’ ™ê÷ÑO≤ K«|_çOk. P `«~åfi`« <åÅ∞QÆ∞ ã¨Oã¨Å÷ ∞ =∞„^•ã¨∞,
ÉÁOÉÏ~Ú, HÍ#∂Ê~ü, _èbç Ö¡ ’ ™ê÷ÑO≤ K«|_®¤~Ú. âß„ã¨Î Jaè=$kú H˘~°‰Ωõ KÕã#≤ Hõ$+≤, Jk
™êkèOz# q[Ü«∞O – âß„ã‘Ü Î ∞« Ѩiâ’^è#Œ ‰õΩ, âß„ã¨Î P^è•i`« HÍ~°º„Hõ=∂ÅÔH· "≥zÛOz#
"≥Ú`åÎÅ∞ XHõ "Õ∞~°‰Ωõ =ºHõOÎ KÕ™êÎ~Ú. 1948 – 49Ö’ g\˜ H˘~°‰Ωõ "≥zÛOz# "≥Ú`«OÎ
1.10 HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å∞ HÍQÍ, 1965 – 66 <å\˜H˜ 85.06 HÀ@¡‰Ωõ ÃÑiyOk. âß„ã¨Î
™êOˆHuHõ ã≤|ƒOk 1950 Ö’ ÅHΔÍ 88 "ÕÅ∞ LO_»QÍ 1965 <å\˜H˜ 7,31,500 H˜
ÃÑiyOk. WO[hiOQ∑ >ˇHÍflÅrÖ’ _ç„w ^ŒâH◊ ˜ #"≥∂^Œ∞ KÕã∞¨ ‰õΩ#fl "åi ã¨OYº 1950
Ö’ 13 "ÕÅ∞ LO_»QÍ 1965 <å\˜H˜ 78 "ÕÅH˜ ÃÑiyOk. J^Õ q^èOŒ QÍ J^Õ HÍÅOÖ’
=º=™êÜ«∞O K«^∞Œ =Ù`«∞#fl q^•º~°∞Åú ã¨OYº 2,600 #∞O_ç 14,900 H˜ ÃÑiyOk.
ã¨O=`«û~åÅ∞ QÆ_z» # H˘Ån âß„ã‘Ü
Î ∞« ã¨Oã¨Å÷ x~å‡}O, Ü«∂[=∂#º K«„@O
L#fl`åkèHÍ~° L^Àºy™êfi=∂ºxfl JÅ=~°∞ÛH˘x J#=ã¨~° *ÏáêºxH˜ xÅÜ«∂ÅÜ«∂º~Ú.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 189
ã≤|ƒOkÖ’ =Ú~îå`«`åfixfl ‰õΩ„@efl ‰õΩ`«O„`åefl, x~åâß xã¨$ÊǨÏefl ÃÑOKå~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ
âß„ã‘Ü
Î ∞« Ѩiâ’^è#Œ ^≥|ƒu#flk.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ J}∞â◊HΘ „áê^è•#º`«x QÆ∞iÎOz# "≥Ú^Œ\ ˜ ^ÕâßÅÖ’ XHõ\.˜ J}∞â◊HΘ
^ÕâßÅ ~°H}Δõ ™ê=∞~åúºxfl „ѨÉÏè q`«O KÕÜ∞« @O`À áê@∞ ™ê=∂lHõ PiúHõ ~å[H©Ü∞«
~°OQÍÅÖ’ „ѨÑO¨ K« qѨ"¡ åxfl fã¨∞‰õΩ =ã¨∞OÎ ^Œx <≥„Ǩ˙ qâ◊fiã≤OKå~°∞.
1948 PQÆ+μ¨ Öì ’ ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO âß„ã‘Ü
Î ∞« ѨijÅ<å qÉèÏQÆOÖ’ „Ѩ=ÚY
ÉèÏ~°`« J}∞ âß„ã¨"Î `Õ Î« Ǩq∞.*ˇ.ÉÏÉÏ Kè~·≥ ‡° <£QÍ J}∞â◊HΘ Hõq∞+¨<£ (Atomic Energy
Commission) x xÜ«∞q∞OzOk. âß„ã‘Ü Î ∞« Ѩiâ’^è<Œ å qÉèÏQÆO <≥„Ǩ˙ Ѩ~º° "ÕH}Δõ Ö’
=ÙOk. 1954Ö’ „ѨÉ∞íè `«fiO „Ѩ^•è #=∞O„u P^èfiŒ ~°ºOÖ’ Ǩϟq∞ÉÏÉÏ HÍ~°º^Œi≈QÍ „Ѩ`ºÕ HõOQÍ
J}∞â◊HΘ qÉèÏQÍxfl (department) ã¨$+≤Oì zOk. ^ÕâO◊ Ö’x (Pã≤Ü∂« Ö’<Õ) "≥Ú^Œ\ ˜
J}∞â◊HΘ iÜ«∂Hõ~ì ü „\ÏOÉË (ÉÁOÉÏ~Ú) Ö’ <≥ÅH˘ÅÊ|_çOk. ~å#∞#fl H˘kÌ ã¨O=`«û~åÅÖ’
q^Œ∞ºK«ÛHù Θ L`«ÊuÎ KÕ¿ã #∂ºH˜Ü
¡ ∞« ~ü áê¡O\òûx ™êúÑO≤ KÕ Ñ¨^HŒä ÍÅ∞ ã≤^OúŒ KÕãO≤ k. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
J}∞â◊HxΘ âßOuÜ«Ú`« „ѨÜ∂≥ [<åÅ H˘~°‰Ωõ qxÜ≥∂yOKåÅ<Õ x|^Œ`ú « Hõey=ÙOk.
HÍ"åÅ#∞‰õΩO>Ë J}∞ÉÏO|∞#∞, J}ÏfiÜ«Ú^è•Å#∞ `«Ü∂« ~°∞ KÕã≤ =ÙO_Õk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
JO`«iHõΔ Ñ¨iâ’^è#Œ ‰õÄ_® KÕÑ\¨ Oì˜ k.1962Ö’ JO`«iHõΔ Ñ¨iâ’^è#Œ H˘~°‰Ωõ ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞
Hõq∞\© (INCOSPAR) xÜ«∞q∞OzOk. `«∞OÉÏ =^ŒŒÌ ~åÔH\ò „ѨÜ∂≥ QÆâßÅ#∞ xi‡OzOk.
~°H}Δõ =∞O„uQÍ Hõ$+¨g‚ ∞#<£ ~°H}Δõ Ѩiâ’^è#Œ Jaè=$kúH˜ „áê~°OÉèí K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ Ïì~∞° .
~°HõΔ} ѨiHõ~åÅ L`«ÊuÎÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ™ê=∞~åúºxfl ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ, „Hõ=∞OQÍ ~°HõΔ}
J=ã¨~åÅÖ’ ã¨fiÜ«∞O ã¨=∞$kú ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ K«~°ºÅ∞ KÕѨ@ì|_®¤~Ú. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O
<å}ÏÅÖ’ ^ŒâßOâ◊ Ѩ^uúŒ H˜, `«∂HÍÅ∞ H˘Å`«Å`À "≥∞„\˜H± q^è•<åxH˜ =∂iOk.
™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê
iѨaH¡ ± x~å‡`«Å∞ *ÏfÜ«∞ ã¨=∞„QÆ`,« ~å[H©Ü∞« ã≤~ú `° åfiňH Ѩiq∞`«O HÍÖË^∞Œ .
ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[O ™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊÅ kâ◊QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ"åe. ~å*ϺOQÆOÖ’
P^ÕtHõ ã¨∂„`åÅÃÑ· QÆÅ PiìHÖõ ò 36 WÖÏ ¿Ñ~˘¯#flk. '~å*ºO <åºÜ«∞, PiúH,õ ~å[H©Ü∞« ,
™ê=∂lHõ =º=ã¨xú ™êkèOz ~°H}Δõ HõeÊO_»O ^•fi~å „Ñ¨[Å ã¨OHˆ =Δ ∂xfl ÃÑOK«\ÏxH˜
„Ѩܫ∞uflã¨∞ÎOk—. 1955Ö’ D#∂`«# ™ê=∂lHõ =º=ã¨ú ÉèÏ=#x '™È+¨eãπì
`«~Ç° ¨ ã¨=∂[O—– Ѩ^*Œ ÏÅO K«∞@∞ì =Ú\˜ì P=iOzOk. ™È+¨eã¨∞ì `«~Ç° ¨ ã¨=∂[O
190 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
Ѩ^*Œ ÏÅO P=_ç HÍO„ÔQãπ ã¨^㌠∞¨ û P"≥∂^ŒO á⁄OkOk. `«~∞° "å`« ~Ô O_»=, =¸_»=
ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÅ ÅHõΔ ºOQÍ KÕ~Û° |_çOk. Ѷe¨ `«OQÍ <≥„Ǩ˙ HÍÅOÖ’ H˘O^ŒiKÕ
ã¨OˆHΔ=∞~å[º „áê~°OÉèíOQÍ =i‚OK«|_ç# =ÚYº"≥∞ÿ# ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°} K«~°ºÅ∞
KÕÑ@¨ |ì _®¤~Ú. "å\˜Ö’ =ÚYº"≥∞#ÿ q: „Ѩ}ÏoHÍ|^Œ"ú ∞≥ #ÿ PiúHÍaè=$kú, ѨaH¡ ± ÃãHÍì~∞°
qã¨~Î }° , g\˜x „Ѩ`ºÕ Hõ J^蕺ܫ∂Å∞QÍ D „QÆO^äOŒ Ö’<Õ Ñ¨ije^•ÌO. JO`ÕQÍHõ ã¨q∞+≤ì
ÉË~™° ê~åÅ QÆ∞iÎOѨÙ, ã¨OѶ∂¨ Å∞ U~°Ê~°K∞« HÀ=_»O, ã¨"∞≥ ‡ KÕ¿ãǨωõΩ¯, L^ÀºQÆ~H° }Δõ ,
P~ÀQƺ„Ѩ=∂^Œ W#∂ûÔ~<£û J=HÍâ◊O`À ã¨Ç¨ „âßq∞HõK@« Oì KÕÜ∞« |_çOk. W<£HOõ \ÏH±û,
ZÔH· û*ò\ÏH±ûÅ#∞ ÉèÏsQÍÃÑOz ã¨OѨ^Œ gÖˇ#· O`«=~°‰Ωõ ã¨=∂#OQÍ Ñ¨OÑ≤}© KÕÜ∞« |_®Åx
„Ѩuáê^Œ#Å∂ =Ù<åfl~Ú. q^Œº, P~ÀQƺO W`«~° ™ê=∂lHõ ¿ã=Å qã¨~Î }° „Ѩuáê^Œ#Å∞
=Ù<åfl~Ú. WѨÊ\˜ =~°‰Ωõ "≥#∞Hõ|_ç#, J}z"ÕÜ∞« |_ç# ÃãHõ#Δ ¡ ™ê=∂lHõ q=ÚH˜HÎ ˜
^•if¿ã q^èOŒ QÍ ™ê=∂lHõ =º=ã¨xú =∂~°∞ÊKÕÜ∂« Åx <≥„Ǩ˙, W`«~° <åÜ«∞‰õΩÅ∞
Ѩ@∞ì^ÅŒ QÍ =Ù<åfl~°∞.1956Ö’ <≥„Ǩ˙K≥ÑÊ≤ # q^èOŒ QÍ: ''=∞#O ~å[H©Ü∞« qѨ=¡ O H˘~°‰Ωõ
áÈ~å_ç ™êkèOK«_"» ∞Õ HÍHõ PiúHõ qѨ=¡ O H˘~°‰Ωõ f„=OQÍ Hõ$+≤ KÕÜ∞« _»"∞Õ QÍHõ =∞#O
™êOѶ∞≤ Hõ qѨ=¡ O H˘~°‰Ωõ JO`Õ Ñ¨@∞ì^ÖŒ QÍ =Ù<åflO, =∞#O D =¸_»∞ ѨO^ä•ÅÖ’
=ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ=_»O =Å##∂, D =¸_çO\˜x XˆH ^•xQÍ qb#O KÕÜ∞« _»O ^•fi~å#∞
ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å∞ Jaè=$kÌ K≥O^Œ∞`å~°∞.——
~å*ϺOQÆO JO@~åx`«<åxfl ~°^∞Œ KÌ ãÕ O≤ k. JO@~åx `«<åxfl áê\˜OK«_O»
tHΔÍ~°"› ∞≥ #ÿ <Õ~=° ∞x „ѨÉ∞íè `«fiO 1955Ö’ Jã¨$Êâ◊º`å =ºuˆ~HõK@« Oì KÕãO≤ k. q^•ºã¨Oã¨Åú Ö’,
„ѨÉ∞íè `«fi L^ÀºQÍÅÖ’ Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏʼnõΩ, Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÅÆ ‰õΩ, W`«~° |ÅÇ‘Ï#=~åæʼnõΩ
~å*ϺOQÆO HõeÊOz# i[ˆ~fi+¨##¡ ∞ „ѨÉ∞íè `«fiO J=∞Å∞ [~°Ñ¨ „ѨÜ∞« uflOzOk. "åi
™ê=∂lHõ ™ê÷~Úx ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ, LѨHÍ~° "Õ`<« åÅ∞, Ǩã¨Åì ∞=ã¨u, „QÍO@∞¡, JѨÙÊÅ∞
WO\˜=ã¨u, P~ÀQƺѨi~°H}Δõ , <åºÜ«∞ã¨ÅǨ ¿ã=Å∞ ÖÏO\˜ „Ѩ`ºÕ Hõ =ã¨`∞« Å∞ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ
K«~º° Å∞ KÕÑ@¨ |ì _®¤~Ú. WÖÏO\˜ =hfl ã¨iQÍ J=∞Å∞ [iÑ≤OKÕO^Œ∞‰õΩ Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ
Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÅÆ Hõq∞+¨#~üx xÜ«∞q∞OzOk. WÖÏO\˜ K«~º° Å∞ fã¨∞H˘#flѨÊ\˜H˜ Ã+_»∂ºÅ∞¤
‰õΩÖÏÅ, Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÅÆ "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ J}z"Õ`«
„Ѩ`ºÕ H˜Oz Éè∂í q∞ ÖËx =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ∞QÍ Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ∞, Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÖÆ Ë
Z‰õΩ¯=QÍ „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ =ÙOk. ‰õΩÅ =º=ã¨#ú ∞ x~°∂‡eOK«_®xH˜ QÍx ÖËHõ
‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ Jã¨=∂#`«x, ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ J}z"Õ`x« `˘ÅyOK«_®xH˜ ZÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `«flO
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 191
[~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . Ѷe¨ `«OQÍ ‰õΩÅ`«`fi« O ÃÑ· ‰õΩÖÏÅ #∞O_ç "≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏʼnõΩ „QÍg∞}
„áêO`åÅ#∞O_ç Ѩ@}ì „áêO`åʼnõΩ "åºÑ≤OK«_O» "≥Ú^ŒÅ~ÚOk.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ ã¨O=`«û~åÅ `«~|° _ç áêÖÁæ#fl =∞Ç≤ÏàÏ „QÆ∂ѨÙÅ∞, =∞Ç≤ÏàÏ
ã¨OѶ∂¨ Å∞ ‰õΩ@∞O|OÖ’ =∞Ç≤ÏàÏǨωõΩ¯Å‰õΩ ã¨O|OkèOz# K«\ÏìÅ∞ =∂~åÛÅx _ç=∂O_»∞
KÕã∞¨ <Î åfl~Ú. <≥„Ǩ˙ "åiH˜ QÆ\ ì˜ =∞^Œ`Ì ∞« ^•~°∞. ã¨fi`«O„`åxH˜ =ÚO^Œ∞ D ã¨=∞㨺ÃÑ·
`«#"≥Y· ix ã¨Ê+¨Oì KÕã∂¨ Î „ÃÑO¶ z `«`fi« "Õ`Ϋ Kèå~Ô ã¡ π á¶ÈiÜ«∞~üx ~ÚÖÏ L@OH˜OKå~°∞.
'XHõ^âÕ O◊ Ö’x =∞Ç≤Ïà◊Å ™ê=∂lHõ ~å[H©Ü∞« ™êú~Úx |\˜ì P^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ <åQÆiHõ`å
™êú~Úx JOK«<å "ÕÜ∞« =K«∞Û.—
D ^Œâ◊Ö’ =ÚO^Œ_»∞QÆ∞QÍ 1951Ö’ áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ Ç≤ÏO^Œ∂ HÀ_£ aÅ∞¡
„ѨuáêkOѨ|_çOk. D aÅ∞¡‰Ωõ ã¨=∂[OÖ’x ‰õΩb#=~åæÅ #∞O_ç „Ñ¨`ºÕ H˜Oz [#ã¨OѶ∞π ,
WOHÍ W`«~° Ç≤ÏO^Œ∂=∞`« ã¨Oã¨Åú #∞O_ç f„="≥∞#ÿ =ºuˆ~Hõ`« =zÛOk. HÍO„ÔQãπ áêsì
ã¨É∞íè ºÅ #∞O_ç,=∞Ç≤ÏàÏáê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã¨É∞íè ºÅ #∞O_ç =∞Ç≤ÏàÏ ã¨OѶ∂¨ Å HÍ~°ºHõ~Åΰ #∞O_ç
K«∞~°∞HÔ #· =∞^Œ`Ì ∞« ÅaèOz#ѨÊ\˜H˜ WOHÍ Z‰õΩ¯= =∞^Œ`Ì ∞« x ã¨g∞HõiOKÕO^Œ∞‰õΩ <≥„Ǩ˙
aÅ∞¡x K«@Oì QÍ KÕ~ÚOK«\Ïxfl "å~Ú^• "Õã∞¨ HÀ"åÅx x~°~‚ ÚOKå~°∞, <≥„Ǩ˙ aÅ∞¡
q+¨Ü∞« OÖ’ Hõ$`«xâ◊ÛÜ«∞OÖ’ =Ù<åfl~°∞. 1951–52 ZxflHõÅÖ’ nxx JOâ◊O KÕâß~°∞.
JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# `«~∞° "å`« „ѨÉ∞íè `«fiO <åÅ∞QÆ∞ "Õ~ˆ fi~°∞ K«\ÏìÅ ~°∂ѨOÖ’
aÅ∞¡#∞ P"≥∂kOzOk. XHõ_∞» XˆH ÉèÏ~°ºx Hõey=ÙO_»_O» , „ã‘ΠѨÙ~°∞+¨μÅ∞ ~Ú~°∞=ÙiH©
q_®‰õΩÅ∞ á⁄O^ÕÇϨ ‰õΩ¯, q"åÇ¨Ï =Ü«∞ã¨∞û ÃÑOѨÙ^ŒÅ, =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ Éè~í }° O á⁄O^Õ Ç¨Ï‰õΩ¯
- ‰õΩ@∞O| Pã≤ÖÎ ’ "å~°ã`¨ fi« Ѩ٠ǨωõΩ¯. D aÅ∞¡ ѨÓiÎ J=∞Å∞‰õΩ ^ŒâßÉÏÌÅ HÍÅO
Ѩ\ #ì˜ Ñ¨Ê\˜H˜ D aÅ∞¡ =∞Ç≤ÏàÏ q=ÚH˜Î H˘~°‰Ωõ "Õã#≤ qѨ"¡ å`«‡Hõ"∞≥ #ÿ =ÚO^Œ_∞» QÆ∞. Jxfl
=∞`åÅ"åiH˜ =iÎOKÕ q^èOŒ QÍ ã≤qÖò HÀ_£ P"≥∂kOK«|_»Ö^Ë ∞Œ . JO^Œ∞‰õΩ XˆH ÉèÏ~°ºx
Hõey=ÙO_»_»O, "å~°ã¨`åfixH˜ ã¨O|OkèOz '=Úã≤¡O Ѩ~°û#Öò ÖÏ— Ö’ =∂~°∞ÊÅ∞
KÕÜ«∞=Åã≤=ÙO@∞Ok. =Úã≤¡O ™êO„Ѩ^•Ü«∞"å^Œ∞Å #∞O_ç f„="≥∞ÿ# =ºuˆ~Hõ`«
=ºHõ=Î ∞~ÚOk. P^è∞Œ xHõ HÍÅOÖ’ ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°} „Hõ=∞OÖ’ =Úã≤O¡ Å∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ
HõO>ˇ KåÖÏ "≥#Hõ|_®¤~∞° . Ѷe¨ `«OQÍ =∞^躌 `«~Q° uÆ =Úã≤O¡ =∞Ç≤Ïà◊Ö’ ‰õÄ_® ™ê=∂lHõ
=∂~°∞Ê KåÖÏ <≥=∞‡kQÍ =zÛOk—— =Úã≤O¡ Å∞ JѨÊ\˜H˜ =∞~˘Hõ q^èOŒ QÍ XuÎ_Hç ˜ QÆ∞~°~Ú
=ÙO_»_O» =Å# <≥„Ǩ˙ "åix HõÅ`« Ѩ~K° _« ®xH˜ ã¨∞=ÚYOQÍ ÖË~∞° . =Úã≤O¡ Å∞ ‰õÄ_®
192 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ã≤^ÑúŒ _¨ #ç ѨÙÊ_»∞ '=Úã≤O¡ Ѩ~û° #Öò ÖÏ— Ö’ =∂~°∞ÊÅ∞ KÕã≤ ã≤qÖòHÀ_£ P"≥∂kOѨ*Ü
Ë ∂« Åx
<≥„Ǩ˙ PHÍOH˜OΔ Kå_»∞.
q^μ
™ê=∂lHõ PiúHÍaè=$kúH˜, ã¨=∂# J=HÍâßʼnõΩ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨=∂[
x~å‡}ÏxH˜ ™ê^è#Œ OQÍ =∞Oz qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ q^Œº Ü≥ÚHõ¯ J=ã¨~åxfl *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
QÆ∞iÎOKå~°∞. 1951Ö’ "≥Ú`«OÎ [<åÉèÏÖ’ JHõ~Δ å㨺`« âß`«O 16.6, „QÍg∞} ‰õΩ@∞OÉÏÅ
JHõΔ~å㨺`å âß`«O KåÖÏ `«‰õΩ¯=. Jk ˆH=ÅO 6âß`«O =∂„`«"Õ∞. DѨiã≤úux
ã¨ik^Œ_Ì ®xH˜ 14 ã¨O=`«û~åŠ֒Ѩ٠ÉÏÅÉÏeHõÅO^ŒiH© 1961 <å\˜H˜ x~°ƒOù ^èŒ „áê^èqŒ ∞Hõ
q^Œº #O^Œ*Ü Ë ∂« Åx ~å*ϺOQÆO P^ÕtOzOk. `«~∞° "å`« DÅHõΔ ºO 1966H˜ =∂~°Û|_çOk.
„ѨÉ∞íè `«fiO „áê^èqŒ ∞Hõ, ÃãHõO_»s, ÃÑ· ™ê÷~Ú q^ŒºH˜, ™êOˆHuHõ q^ŒºH˜ ÃÑ^ŒÌ
"≥Ú`åÎÅ∞ Hˆ \Ï~ÚOzOk. 1951–52Ö’ q^ŒºÃÑ· "≥zÛOz# "≥Ú`«OÎ 198 q∞eÜ«∞#∞¡
=ÙO_»QÍ 1964–65 <å\˜H˜ 1462.7 q∞eÜ«∞#¡‰Ωõ JO>Ë 7 ~Ô @¡‰Ωõ ÃÑQ· Í ÃÑiyOk.
q^Œº „Ѩ^•è #OQÍ ~å„+¨ì *Ïa`åÖ’xk QÆ#∞Hõ ZÖÏO\˜ PiúHõ W|ƒO^Œ∞Öˇ^∞Œ ~Ô <· å „áê^èqŒ ∞Hõ
q^ŒºÃÑ· "≥zÛOKÕ "≥Ú`åÎÅ∞ `«yæOK«=^ŒÌx <≥„Ǩ˙ ~å„+¨ì „ѨÉèí∞`åfiÅ#∞ HÀ~å_»∞.
J=ã¨~=° ∞~Ú`Õ áêi„âßq∞HÍaè =$kú =ºÜ«∂xfl `«yOæ K«∞HÀ=∞x ã¨∂zOKå_»∞. PÜ«∞#
1961 "Õ∞Ö’ *ÏfÜ«∂aè=$kÌ =∞O_»e`À WÖÏ K≥áêÊ_»∞ : ''Jxfl\˜H˜ =¸ÅO q^Œº.
=∞# `«ÅÅ∞ #iH˜"Ü Õ ∞« |_ç =∞#O ѨxKÕÜ∞« ÖËx Ѩiã≤uú U~°Ê_ç`Õ `«Ñʨ q^•º~°OQÆO
x^è∞Œ Å∞ ÖËHáõ È=\Ïxfl J#∞=∞uOK«ÖOË ——.
<≥„Ǩ˙ HÍÅOÖ’ q^Œº "ÕQOÆ QÍ - „Ѩ`ºÕ H˜Oz ÉÏeHõÅÖ’ "åºÑ≤Î K≥OkOk.
1951–1961 HÍÅOÖ’ áê~îâ° ßÅÖ’ ÉÏÅ∞~° #"≥∂^Œ∞ ~Ô \˜Oì Ѩ~ÚOk, ÉÏeHõÅ #"≥∂^Œ∞
3 ~Ô @¡~ÚOk. 1950–51 #∞O_ç 1965–66 =~°‰Ωõ 1 #∞O_ç 5 `«~Q° `Æ ∞« Å =~°‰Ωõ
#"≥∂^Œ~Ú# ÉÏÅ∞~° ã¨OYº 13.77 q∞eÜ«∞#¡ #∞O_ç 32.18 q∞eÜ«∞#¡‰Ωõ ÃÑiyOk.
ÉÏeHõÅ #"≥∂^Œ∞ 5.38 q∞eÜ«∞#¡ #∞O_ç 18.29 q∞eÜ«∞#¡‰Ωõ ÃÑiyOk. ÃãHõO_»s
q^Œº‰õÄ_® "ÕQÆOQÍ Jaè=$kú K≥OkOk. 1950–51,1965–66 =∞^茺 HÍÅOÖ’
#"≥∂^Œ~Ú# ÉÏÅ∞~° ã¨OYº 1.02 q∞eÜ«∞#¡ #∞O_ç 4.08H˜ q∞eÜ«∞#¡‰Ωõ (4Ô~@∞¡),
ÉÏeHõÅ ã¨OYº 0.19 q∞eÜ«∞#¡ #∞O_ç 1.2 q∞eÜ«∞#¡‰Ωõ (^•^•Ñ¨Ù 6.5Ô~@∞¡) ÃÑiyOk.
DHÍÅOÖ’ ÃãHõO_»s áê~îâ° ßÅÅ ã¨OYº 7,288 #∞O_ç 24,477H˜ ÃÑiyOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 193
 ã¨fi`«O„`«O =zÛ#ѨÙÊ_»∞ ^•^•Ñ¨Ù 3,00,000 =∞Ok q^•º~°∞úÅ`À 18
Ü«¸x=iû\©Å∞ =Ù<åfl~Ú. 1964 <å\˜H˜ Ü«¸x=iû\©Å∞ 54 H˜, HÍÖËrÅ ã¨OYº
2,500 H˜, WO@s‡_çÜ∞« \ò q^•º~°∞Åú ã¨OYºx q∞#Ǩ~ÚOz JO_»~„ü QÍ_»∞ºÜÕ∞\òû,
áÈã¨∞„ì QÍ_»∞ºÜÕ∞@∞ q^•º~°∞Åú ã¨OYº 6,13,000 H˜ ÃÑiyOk. K«^∞Œ =ÙH˘<Õ J=∂‡~ÚÅ
ã¨OYº 6Ô~@∞¡ ÃÑiyOk. "≥Ú`«OÎ q^•º~°∞Å÷ Ö’ 22 âß`«O =ÙOk. „áê^èqŒ ∞Hõ q^Œº
QÆ}hÜ«∞OQÍ ÃÑiy#ѨÊ\˜H˜ J=HÍâßÅ∞ PHÍOHõÅΔ Hõ#∞QÆ∞}OQÍ HÍx, ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl
[<åÉèÏ Hõ#∞QÆ∞}OQÍ HÍx ÃÑ~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . x~°ƒO^èÀz`« „áê^èqŒ ∞Hõ q^•ºÅHõΔ ºO QÆ_∞» =Ù,
"≥Ú^Œ@ 1961 #∞O_ç 1966 H˜ P `«~°∞"å`« JxtÛ`« ã¨∞^Œ∂~° Éèíq+¨º`«∞ÎH˜
á⁄_çyOK«|_çOk. =¸_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõ =ÚyOѨÙH˜ 1965–66 Ö’ 6–14
=Ü≥∂ Ѩiq∞uÖ’QÆÅ a_»Å¤ Ö’ 61 âß`«O =∞Ok =∂„`«"∞Õ áê~îâ° ßÅÖ’¡ =Ù<åfl~°∞.
ÉÏeHõÅ âß`«O 43 =∂„`«"∞Õ . Ѷe¨ `«OQÍ qã¨Î $`«OQÍ =Ù#fl x~°H~Δõ å㨺`« H˘#™êyOk.
1991 <å\˜H˜ ‰õÄ_® JHõ~Δ å㨺`« âß`«O 52 =∂„`«"∞Õ .
HÍx D QÆ}ÏOHÍÅ∞ ѨÓiÎ Hõ^#Œä ∞ K≥Ñʨ =Ù. 1965 <å\˜H˜ 5 âß`«O „QÍg∞}
„Ѩ*ÏhHÍxH˜ U áê~îâ° ßÖÏ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖË^∞Œ . JO`ÕHÍHõ „Ѩã∞¨ `Î O« =Ù#fl áê~îâ° ßÅÖ’¡
=ã¨`∞« Å∞ ™œHõ~åºÅ∞ J~°H˘~°QÍ =Ù<åfl~Ú. J`«ºkèHõ áê~îâ° ßÅʼnõΩ Ñ¨Hͯ Éè=í <åÅ∞
ÖË=Ù. #Å¡ |Å¡Å∞ ÖË=Ù, „`åQÆ∞h~°∞ ÖË^∞Œ . ^•^•Ñ¨Ù 40 âß`«O áê~îâ° ßÅÖ’¡ =¸_»∞ ÖËHõ
<åÅ∞QÆ∞ `«~Q° `Æ ∞« Å∞ É’kèOK«_®xH˜ XˆH Láê^蕺ܫÚ_»∞<åfl_»∞. „áê^èqŒ ∞Hõ q^Œºx Ѩ\ ì̃
Ñ‘_çOz# „Ѩ`ÕºHõ"≥∞ÿ# [|∞ƒ =∞^茺֒ K«^Œ∞=Ù =∂#∞HÀ=_»O. XHõ@= `«~°QÆuÖ’
#"≥∂^Œ~Ú# a_»¤ÅÖ’ ^•^•Ñ¨Ù ã¨QÆO =∞Ok 4= `«~°QÆuH˜ =KÕÛ֒ѨŠK«^Œ∞=Ù
=∂#∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. H˘kÌHÍÅO `«~∞° "å`« g~°∂ x~°H~Δõ åã¨∞ºÖˇ· áÈ`å~°∞. JO`ÕQÍHõ K«^∞Œ =Ù
=∂#∞HÀ=_»O ÉÏÅ∞~°Ö’ HõO>ˇ ÉÏeHõÅÖ’ Z‰õΩ¯=QÍ =ÙOk. ã¨Ê+¨ìOQÍ q^ŒºÖ’
ã¨=∂<å=HÍâ◊O ÖË^∞Œ . HÍ|\˜ì ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ =ÙO_Õ J`«ºkè‰Ωõ ʼnõΩ
Láêkè ™œHõ~åºÅÖ’ ã¨=∂<å=HÍâßÅ∞ ÖË=Ù.
֒ѨeH˜ K˘K«∞Û‰õΩ =zÛ# =∞~˘Hõ ÃÑ^ŒÌ |ÅÇ‘Ï#`« q^•º™ê÷~ÚŠѨ`#« O.
ã¨=∞㨺x QÆ∞iÎOz#ѨÊ\˜H,© ™êOˆHuHõ ~°OQÍxfl q∞#Ǩ~ÚOz q^•º~°OQÆOÖ’, ã¨O㨯~°}Å∞
[~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . q^•º™ê÷~Ú "≥Ú^Œ@ áê~îâ° ßÅÖ’¡, `«~∞° "å`« HÍÖËrÅÖ’, Ü«¸x=iû\©ÅÖ’
H©}Δ O˜ K«_O» H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. q^Œº Ü≥ÚHõ¯ Ãã^· •úOuHõ JOâ◊O ‰õÄ_® =Å㨠áêÅ<åHÍÅO
<å\˜^Õ H˘#™êQÆ∞`«∞Ok.
194 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 Jã¨O`«$Ñ≤HÎ ~õ "° ∞≥ #ÿ q^•º„ѨQuÆ Ñ¨@¡ <≥„Ǩ˙ PO^Àà◊# K≥O^•_»∞. z=iHÍÅOÖ’
q^•ºaè=$kú Ѩ@¡ - „Ѩ`ºÕ H˜Oz „áê^èqŒ ∞Hõ q^Œº Ѩ@¡ KåÖÏ „â◊^úŒ =Ç≤ÏOKå~°∞. Z\ì̃
Ѩiã≤`ú ∞« ÅÖ’<≥<· å q^•ºaè=$kú [~°QÍÅ<åfl~°∞. 1963Ö’ =ÚYº =∞O„`«∞ʼnõΩ ~ÚÖÏ
„"åâß~°∞ : 'JO^ŒiH© JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ =ÙO_Õ ã¨iÜ≥∞ÿ # q^Œº =∞# K≥_∞» QÆ∞Åxfl\©H© q~°∞QÆ∞_»∞—
''=∞# Ѩi„â◊=∞Å∞ ÃÑ~°QÍÅx <å‰õΩ |Å"≥∞#ÿ PHÍOHõΔ =Ù#flѨÊ\˜H© „H˜Ok ™ê÷~ÚÖ’
ã¨iÜ≥∞ÿ # q^ŒºÖˉΩõ O_® =ÙO_Õ ^•xHõO>Ë áêi„âßq∞Hõ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ#∞ `«yOæ K«∞H˘#_»"∞Õ
=∞Oz^Œx <Õ#∞ ^Œ$_èO» QÍ #=Ú‡`«∞<åfl#∞,
ã¨=∂*Ïaè=$kú HÍ~°ºH„ =õ ∞O
(Community Development Programme)

„QÍg∞}Ïaè=$kú H˘~°‰Ωõ ~Ô O_»∞ ÃÑ^ŒÌ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ - ã¨=∂*Ïaè=$kú HÍ~°º„Hõ=∞O,

ѨOKå~Úf~å*ò–1952, 1959ÅÖ’ „Ѩ"âÕ ◊ ÃÑ@ì|_®¤~Ú. Jq „QÍ=∂ÅÖ’ ã¨OHˆ =Δ ∞
~å*ϺxH˜ ѨÙ<å^Œ∞Å∞ "ÕÜ«∂e. Jq =º=™êÜ«∂aè=$kú H˘~°‰õΩ ~°∂ѨHõÅÊ#
KÕÜ∞« |_ç#ѨÊ\˜H© "å\˜Ö’ ã¨OHˆ =Δ ∂Oâ◊O Z‰õΩ¯=QÍ =ÙOk. "å\˜ „áê^èqŒ ∞Hõ ÅHõΔ ºO
„QÍg∞} ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =ÚY z„`åxfl =∂~°Û@O, „Ѩ[Å r=# ™êú~Úx "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~K° _« O» .
ã¨=∂*Ïaè=$kú HÍ~°º„Hõ=∞O 1952Ö’ Ѩiq∞`« ™êú~ÚÖ’ 55 Jaè=$kú ÉÏ¡‰Ωõ ʼnõΩ
=iÎOѨ*ãË ∂¨ Î „Ѩ"âÕ ◊ ÃÑ@ì|_çOk. XH˘¯Hõ¯ ÉÏ¡‰Ωõ Ö’ 60 #∞O_ç 70 "ÕÅ =∞Ok [<åÉèÏQÆÅ
"≥Ú`«OÎ ^•^•Ñ¨Ù 100 „QÍ=∂Å∞<åfl~Ú. 1960^Œâß|ÌO =∞^躌 HÍÅO <å\˜H˜ ^ÕâO◊ Ö’x
J`«ºkèHõ ÉèÏQÆO Éèω¡ Ωõ Å∞QÍ qÉèlí OѨ|_çOk. HÍ~°º„Hõ=∞O J=∞Å∞ [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ 6000
=∞Ok ÉÏ¡H± _≥=ÅÑπ"∞≥ O\ò PѶ㑠~¨ ∞° ¡ (B.D.O’s) 6000 =∞Ok qÖË*ò Öˇ"Ö≥ ò =~°¯~°∞¡
(V.L.W’s) ÖËHõ „QÍ=∞ ¿ã=‰õΩÅ∞ xÜ«∞q∞OK«|_®¤~∞° . HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ =º=™êÜ«∞ Ѩ^` úŒ ∞« efl
"≥∞~°∞QÆ∞ Ѩ~K° _« O» #∞O_ç "å~åÎ, ~°"å}Ï, P~ÀQƺO, q^Œº "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~K° _« O» =~°‰Ωõ „QÍg∞}
rq`åxH˜ ã¨O|OkèOz# Jxfl JOâßÅ∂ =Ù<åfl~Ú.
HÍ~°º„Hõ=∞O ™êfi=ÅO|#, ã¨fiÜ«∞Oã¨Ç¨ Ü«∞O, „Ѩ[Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO ÉÏ^è∞Œ ºÅ‰õΩ
„áê^è•#º`« xzÛOk. Jk „áê^èqŒ ∞HõOQÍ „Ѩ[Å ã¨OHˆ =Δ ∞O H˘~°‰Ωõ „Ѩ[Å L^Œº=∞O.
<≥„Ǩ˙ 1952Ö’ HÍ~°º„Hõ=∂xfl „áê~°Oaèã∂¨ Î „áê^èqŒ ∞Hõ ÅHõΔ ºO 'kQÆ∞= ™êú~Ú „Ѩ[ÅÖ’
=Ù#fl â◊HÜΘ Ú« ‰õΩÅÎ ∞ ¿ãfiK«ÛQù Í Z^ŒQ_Æ ®xH˜ J=HÍâ◊O HõeÊOK«@O— Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 195
'#=¸<å `«Ü∂« ~°∞ KÕÜ∞« @O, xˆ~tÌ OK«@O, ã¨OѶ∞¨ \˜`« Ѩ~K° _« O» , ã¨=∞#fiÜ«∞ Ѩ~K° @« O
J=ã¨~O° . HÍx JO`«HOõ >Ë ‰õÄ_® „H˜Ok #∞O_ç ™êfiÉèÏqHõ"∞≥ #ÿ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ#∞ ™ê^躌 O
KÕ¿ã Ѩiã≤`ú ∞« efl ã¨$+≤Oì K«@O WOHÍ Z‰õΩ¯= J=ã¨~O° . HÍ~°º„Hõ=∞O #∞O_ç 'H˘O`« Éè∫uHõ"∞≥ #ÿ
Jaè=$kú, Ѷ¨e`åÅ∞ PtOz#ѨÊ\˜H© „Ѩ^è•#OQÍ— =ºHÎ̃x „QÍ=∞ ˆHO„^Œ x~å‡}ÏxH˜
qã¨Î $`å~°Oú Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ x~å‡}ÏxH˜ ã¨#fl^ŒOú KÕÜ∞« _»O— HÍ~°º„Hõ=∞ ÅHõΔ ºO. =∞~˘Hõ
ÅHõΔ ºO "≥#Hõ|_ç# ÃãHõ<Δ û£ x L^Œiú OK«@O. 'J=HÍâßÖ’¡ XHõ "Õ∞~°‰Ωõ ã¨=∂#`åfixfl
™êkèOK«@O ÅHõΔ ºO—. 1952 Ö’#∞, P `«~∞° "å`« ã¨O=`«û~åÅÖ’#∞ „QÍg∞}Ïaè=$kú
Ѩ^èŒHõO (Community Development Programme) *ÏfÜ«∞ qã¨Î~°} ¿ã=Å#∞
(National Extension Service) =∂~°∞Êx fã¨∞H˘x =KÕÛ #∂`«# <≥u · Hõ â◊HHΘ ,˜ Q˘Ñ¨Ê
qѨ"¡ åxH˜ „áêux^躌 O =Ç≤Ïã¨∞<Î åflÜ«∞x, Jq ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ѨÙ#~°∞r˚=# ã¨∂ÊùiHÎ ˜ ã¨OHˆ `åÅx
ѨÅ∞=∂~°∞¡ „Ѩ™êÎqOKå~°∞.
HÍ~°º„Hõ=∞O qã¨~Î }° ¿ã=ÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ Ѷe¨ `åÅ∞ ™êkèOzOk. "≥∞~°∞QÔ #·
q`«<Î åÅ∞, ~°™êÜ«∞xHõ Z~°∞=ÙÅ∞ ÖÏO\˜q =º=™êÜ«∂aè=$kúÖ’ JkèHÍǨÏ~À`«ÊuÎ ~À_»∞,¡
K≥~∞° =ÙÅ∞, áê~îâ° ßÅÅ „áê^äqŒ ∞Hõ P~ÀQƺ Hˆ O„^•Å x~å‡}O q^Œº P~ÀQƺ ¿ã=Å qã¨~Î }°
[iQÍ~Ú.
"≥Ú^Œ@ D HÍ~°º„Hõ=∞O Ѩ@¡ „Ѩ[Å∞ KåÖÏ L`åûǨÏO K«∂áê~°∞. HÍx
HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ „Hõ=∞OQÍ h~°ãO≤ Kå~°∞. D HÍ~°º„Hõ=∞O =∞øeHõ ÅHΔͺÅÖ’ XHõ ^•xÖ’ -
Jaè=$kú HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ „Ѩ[efl ѨÓiÎ ÉèÏQÆ™êfi=Úefl KÕÜ∞« @OÖ’ qѶŨ =∞~ÚOk. Wk
ã¨fiÜ«∞O ã¨Ç¨Ü«∂xfl „á⁄`«ûÇ≤ÏOK«Hõ áÈ=@"Õ∞ HÍ^Œ∞, „ѨÉèí∞`«fiOÃÑ· JkèHÍkèHõOQÍ
PtOK«\Ïxfl ÃÑOzOk. P^è•~°Ñ¨_»\Ïxfl ÃÑOzOk. Wk JkèHÍ~° ^Œ$HõÊ^è•xfl
JÅ=~°K∞« H˘#flk, JkèHÍ~° K«„@OÖ’ ÉèÏQÆ=∞~ÚOk. a._ç._ç.Å∞ ™êO„Ѩ^•Ü«∞ ã¨Éò_qç [<£
PѶ㑠~¨ ‰¡° Ωõ #Hõà√◊ Q¡ Í, q.Ü«∞Öò._»|∞º.Å∞ „H˜Ok™êú~Ú Ñ¨x"åà◊√Q¡ Í Ñ¨iáêÅ# ™êyOK«|_çOk.
<≥„Ǩ˙ 1963Ö’ K≥ÑÊ≤ #@∞¡ '`«~`° ~« åÅ∞QÍ =ÚiH˜ ‰õÄѨOÖ’ =∞QÆ∞`æ ∞« #fl ~Ô `· ∞« #∞ ^•x
#∞O_ç |Ü«∞\˜H˜ ÖψQO^Œ∞‰õΩ HÍ~°º„Hõ=∞O ~°∂á⁄OkOѨ|_»QÍ, D "≥Ú`«OÎ HÍ~°º„Hõ=∞"Õ∞
=ÚiH˜ ‰õÄѨOÖ’ Ѩ_áç È~ÚOk—.
D HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’x |ÅÇ‘Ï#`«Å∞ 1957 <å\˜Hˆ |Ç≤Ï~°`æ O« HÍQÍ „ѨÉ∞íè `«fiO
"≥Ú`«ÎO HÍ~°º„Hõ=∂xfl ã¨g∞H˜ΔOz JOK«<å "Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ |Å=O`«~åÜü∞ Hõq∞\©x
196 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
xÜ«∞q∞OzOk. HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ „Ѩ[Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO H˘~°=_»\Ïxfl L^Àºy ™êfi=∞ºO
KÕÜ∞« |_»\Ïxfl Hõq∞\© f„=OQÍ q=∞i≈OzOk. JO^Œ∞‰õΩ q~°∞QÆ∞_»∞QÍ "≥Ú`«OÎ „QÍg∞}
lÖÏ¡ Jaè=$kú Ü«∞O„`åOQÍxfl „Ѩ*Ï™êfi=∞ºÜ«Ú`«OQÍ qˆHO„nHõ~}° KÕÜ∂« Åx Hõq∞\©
ã≤áê¶ ~°∞û KÕãO≤ k. Hõq∞\© ã≤áê¶ ~°∞ûÅ "Õ∞~°‰Ωõ „QÍ=∞ ѨOKå~Úu ѨÙ<åkQÍ ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ
„Ѩ * Ï™êfi=∞º 㨠fi Ü« ∞ OáêÅ<å q^è • <åxfl „Ѩ " Õ â ◊ à Ñ\Ïì Å x x~° ‚ ~ ÚOK« | _ç O k.
ѨOKå~Úf~å*òQÍ K≥Ñʨ |_ç# D #∂`«# q^è•#O KåÖÏ ~å„ëêìÅÖ’ 1959 #∞O_ç
J=∞Å∞ Ѩ~K° |« _çOk. Wk =¸_»OK≥Å q^è•#O. „Ѩ`º« HõOΔ QÍ Z#∞flH˘#|_ç# „QÍ=∞
ѨOKå~ÚfÅ∞, Ѩ~ÀHõOΔ QÍ Z#∞flHÀ|_ç# ÉÏ¡‰Ωõ ™ê÷~Ú Ñ¨OKå~Úf ã¨q∞`«∞Å∞, lÖÏ¡™ê÷~Ú
lÖÏ¡Ñi¨ +¨`Åü ∞. ã¨=∂*Ïaè=$kú HÍ~°º„Hõ=∂xfl ѨOKå~Úf~å*ò`À qb#O KÕÜ∞« =Åã≤
=ÙO@∞Ok. Jaè=$kú Ѩ^HŒä ÍÅ∞ J=∞Å∞ [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ q^è∞Œ Å∞, =#~°∞Å∞, JkèHÍ~°O
=¸_»OK≥Å ã¨q∞`«∞ʼnõΩ ã¨O„Hõq∞™êÎ~Ú. Pq^èOŒ QÍ x~°Ü ‚ ∂« Å∞ KÕÜ∞« @OÖ’ „Ѩ[ʼnõΩ
ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO HõeÊOK«_O» ^•fi~å, =¸_»OK≥Å ã¨q∞`«∞Å =∂~°^æ ~Œ ≈° Hõ`fi« OÖ’ Jaè=$kú
Ѩ#∞Å#∞ JkèHÍ~°∞ÅKÕ J=∞Å∞ [iÑ≤OK«_O» ^•fi~å ã¨=∂*Ïaè=$kú HÍ~°º„Hõ=∞O (Com-
munity development programme) Ü≥ÚHõ¯ Ö’áêefl ã¨ik^ÕO Ì ^Œ∞‰õΩ, ѨOKå~Úf~å*ò
L^ÕtÌ OK«|_çOk. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „QÍg∞} „áêO`«=∞O`«\Ï ã¨ÇϨ HÍ~° ÉϺO‰õΩÅ∞ Éè∂í q∞
`«#MÏ ÉϺO‰õΩÅ∞, ¿ã"å=∂Ô~¯@∞ì ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞ ÖÏO\˜ "ÕÖÏk ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨Oã¨Åú ∞
™ê÷ÑO≤ K«|_®¤~Ú. Wq ZxflÔH#· ã¨Oã¨Å÷ `À L^ÀºQÆ∞Å ÃÑ`«#Î O JO`«QÍÖËx ã¨fiÜ«∞O
„ѨuѨuÎ QÆÅ ã¨Oã¨Å÷ ∞.
ã¨=∂[O =∂~°∞Ê kâ◊QÍ "Õã#≤ =ÚO^Œ_∞» QÆ∞ʼnõΩ Ñ¨OKå~Úf~å*ò, ã¨ÇϨ HÍ~°
ã¨Oã¨Åú ∞ „áêux^躌 O =Ç≤ÏOK«_O» `À <≥„Ǩ˙ KåÖÏ L`åûÇ¨Ï Éèií `«∞_»Ü∂« º_»∞. Jq Jaè=$kú,
„QÍg∞} ѨiáêÅ<å ÉÏ^躌 `«efl „Ѩ[ʼnõΩ |kb KÕã≤ „QÍg∞}Ïaè=$kúx "ÕQ=Æ O`«O KÕ™êÎ~Ú.
Jq Z‰õΩ¯= ™êfi=ÅO|#‰õΩ ^•ifÜ«∞_»"Õ∞ QÍHõ „Ѩ[Å ^Œ$HõÊ^äŒOÖ’ =∂~°∞Ê`≥KÕÛ
q^•º™ê^è<Œ åÅ∞QÍ ‰õÄ_® Ѩx KÕ™êÎ~Ú. Jhfl\˜h q∞Oz Jq =∞Oz =∞#∞+¨μefl ã¨$+≤Oì KÕ
„Hõ=∂xfl „áê~°Oaè™êÎ~Ú.
HÍx D Pâ◊Å∞ J_çÜ∂« ã¨ÅÜ«∂º~Ú. ѨOKå~Úf~å*òx U^À ~°∂ѨOÖ’
J=∞Å∞Ѩ ~ ° ∞ 㨠∂ Î < Õ ~å„+¨ ì „ Ѩ É è í ∞ `åfiÅ∞ ^•x Ѩ @ ¡ JO`« P㨠H ˜ Î K« ∂ Ѩ Ö Ë ^ Œ ∞ .
ѨOKå~Úfã¨q∞`«∞ʼnõΩ x["≥∞#ÿ JkèHÍ~åÅ∞ JѨÊ*ˇÑʨ ÖË^∞Œ . JkèHÍ~åʼnõΩ, q^è∞Œ ʼnõΩ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 197
P@OHÍÅ∞ HõeÊOKå~°∞. x^è∞Œ Å∞ Hˆ \Ï~ÚOK«Hõ xã¨ûǨÏÜ«∞ã≤uú H˜ <≥\"ì˜ âÕ ß~°∞. JkèHÍ~°
=~°Oæ ‰õÄ_® qq^èŒ ™ê÷~ÚÅ „QÍg∞} ѨiáêÅ#ÃÑ· Ѩ@∞ì ã¨_e» OK«Ö^Ë ∞Œ . „QÍ=∂ÅÖ’
=Ú~îåѨ~°"≥∞ÿ# =∞^ŒÌ`«∞x ‰õÄ_»QÆ@∞ì‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ Ñ¨OKå~ÚfÅ∞ ~å[H©~¸Hõ~°}
KÕÜ«∞|_®¤~Ú. Ѷ¨e`«OQÍ „QÍg∞} ã¨fiÜ«∞OѨiáêÅ<å q^è•<åxH˜ ѨÙ<å^Œ∞Å∞
"ÕÜ«∞|_ç#ѨÊ\˜H˜ "≥Ú`«ÎO „Ѩ*Ï™êfi=∞º qˆHO„nHõ~°}H˜ J_»∞QÆ_»∞QÆ∞<å P@OHÍÅ∞
HõeÊOK«|_®¤~Ú. ѨOKå~Úf~å*òH˜ |ÅfiO`«~åÜü∞ "≥∞ǨÏ`å Hõq∞\©, <≥„Ǩ˙ JѨÊyOz#
ÉÏ^躌 `«efl Jk x~°fiiÎOK«ÖHË õ áÈ~ÚOk.
JO`ÕQÍHõ ã¨=∂*Ïaè=$kú Ѷe¨ `åÅ∞ #∂`«# =º=™êÜ«∞ ã¨~Ñ° ~¨¶ åÅ∞, qã¨~Î }°
¿ã=Å∞ – Jhfl ‰õÄ_® ѨOKå~Úf ~å*ò ã¨Oã¨Å÷ ÃÑ· PkèÑ`¨ º« O ™êkèOK«QeÆ y# ^èxŒ Hõ
Ô~·`«∞ʼnõΩ ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∞^•~°∞ʼnõΩ ^ŒHͯ~Ú. ã¨=∂*Ïaè=$kú HÍ~°º„Hõ=∞O
ѨOKå~Úf~å*ò, ã¨ÇϨ HÍ~° L^Œº=∞O–Ü≥ÚHõ¯ „áê^äqŒ ∞Hõ |ÅÇ‘Ï#`« Uq∞@O>Ë Jq „QÍg∞}
ã¨=∂[O Ü≥ÚHõ¯ =~°æ qÉè[í #x q㨇iOKå~Ú. „QÍg∞} ã¨=∂[OÖ’ ^•^•Ñ¨Ù ã¨QOÆ
=∞OkH˜ Éèí∂=ÚÅ∞ÖË=Ù. "åiH˜ PÜ«∂ã¨Oã¨÷ÅÖ’ JkèHÍ~åÅ∞ =ÙO_»=Ù. „QÍ=∞O
™êOѶ∞≤ HõOQÍ Pi÷HOõ QÍ PkèÑ`¨ º« O K≥ÖÏ~ÚOK«QeÆ y# ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞,
^èxŒ Hõ =∞^躌 `«~Q° u«Æ ~Ô `· åOQÆO KÕ`∞« Ö’¡=ÙOk. PkèÑ`¨ º« „QÍg∞} =~åæÅ∞ QÍx, JkèHÍ~°
=~°Oæ QÍx ™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊH˜ ÖËHõ „Ѩ*Ï ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxH˜ „Ѩux^è∞Œ Å∞ HÍÖË~∞° .

198 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 12
q^ÕâßOQÆ q^è•#O – <≥„Ǩ˙ â◊HõO
=∞øeHõ Ñ„ =¨ ∂}ÏÅ∞
1947 `«~åfi`« ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ã¨fi`«O„`« q^ÕâßOQÆ q^è•#O
J#∞ã¨iOKÕO^Œ∞‰õΩ KÕã#≤ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ „Ѩ`ºÕ HõOQÍ ¿Ñ~˘¯# ^Œy# JOâ◊O. JO`«~å˚fÜ«∞
Ѩiã≤÷`«∞Ö’¡ qѨ¡"å`«‡Hõ =∂~°∞ÊÅ∞ =zÛ#ѨÊ\˜H© ã¨fi`«O„`« áÈ~å\HÍÅOÖ’#∂
ã¨fi`«O„`å#O`«~° `˘e ã¨O=`«û~åÖ’¡#∂ ~°∂á⁄OkOѨ|_ç# qã¨Î $`« „Ѩ=∂}ÏÅ∞ WѨÊ\˜H©
=iÎOKÕqQÍ =Ù<åfl~Ú. [=ǨÏ~üÖÏÖò<„≥ Ǩ˙ =∞# q^ÕâßOQÆ q^è•# ~°∂ѨteÊ. Q˘Ñ¨Ê
<åQÆiHõ`« QÆÅ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O `«#™⁄O`« Q˘O`«∞Hõ#∞ qxÑ≤OKåÅx PHÍOH˜Δã¨∞ÎOk.
JO`«~å˚fÜ«∞ ~°OQÆOÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `«# q^è•<åxfl =ºH©HÎ iõ OK«Háõ È`Õ =Å㨠áêÅ#
#∞O_ç áÈ~å_ç ™êkèOK«∞‰õΩ#fl ã¨fi`«O„`«O J~°ú~°Ç≤Ï`«=∞ø`«∞Ok. LѨYO_»OQÍ L#fl
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ HõH^Δ˜ •s™ê÷~Úx JOwHõiOK«*ÏÅ^Œ∞. ¿ãfiKåÛùÜÚ« `« =ºH©HÎ ~õ }° ZOÑ≤Hõ HÍ^Œ∞.
`«Ñʨ xã¨i.
D =ºH©Î~°}‰õΩ Jb# PÖ’K«# ~°∂ѨOÖ’ Jb# L^Œº=∞O ^•fi~å XHõ
~°∂áêxflzÛ#"å_»∞ <≥„Ǩ˙. D L^Œº=∞ Pq~åƒù"åxH˜ `«H}Δõ ã¨O^Œ~ƒ° Où ~Ô O_»= „ѨÑO¨ K«
Ü«Ú^ŒOú `«~åfi`«, „ѨÑO¨ K«O ~Ô O_»∞ â◊„`«∞ta~åÅ∞QÍ peLO_»_O» . XHõ\ ˜ J"≥∞iHÍ
W`«~° ѨtÛ=∞ ~å*ϺŠ<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’, =∞~˘Hõ\ ˜ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’.
H˘`«QÎ Í ã¨fi`«O„`«O á⁄Ok# Pã≤Ü∂« , P„ѶH≤ Í ¿Ñ^Œ ^ÕâßÅ∞ J„QÆ~å*ϺŠq∞e@s ta~åÖ’¡
KÕ~_° O» =Å¡ ã¨~fi° ã¨fiO HÀÖ’Ê=_»O `«Ñʨ á⁄O^Õ „ѨÜ∂≥ [#O Ug∞ LO_»^xŒ <≥„Ǩ˙H˜
ã¨ Ê +¨ ì " ≥ ∞ ÿ # J=QÍǨ Ï # LOk. Jq J„QÆ ~ å*ϺŠѶ ¨ ∞ ~° ¬ }Ö’ áê=ÙÅ∞QÍ
LѨÜ∂≥ yOK«∞HÀ|_»`å~Ú. ¿Ñ^ŒiHõO, x~°H~Δõ å㨺`«, ~ÀQÍÅ∞ ~˘ã¨∞Åì ÃÑ· qѨs`«OQÍ
áÈ~å_»_O» ¿Ñ^Œ ^ÕâßÅ J=ã¨~åÅ∞. WÖÏO\˜ J=ã¨~åÅ∞ q∞e@s ta~åÖ’¡ KÕ~_° O»
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 199
=Å¡ f~°=Ù. nxH˜ aè#flOQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ JÖÏO\˜ ã≤u÷ Ö’ L#fl W`«~° ^ÕâßÅ∞ Jaè=$kú
K≥O^Œ_®xH˜ âßOu ™ê=∞~°™êºÅ∞ J=ã¨~O° . "å\˜ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ Ü«Ú^ŒOú , â◊„`«∞`«fiO
HÍHõ âßOu ™ê=∞~°™êºÅ∞ qã¨~Î }° `À <≥~"° ~Õ `° å~Ú. HÍ|\˜ì ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÉÏQÍÌ^£ XѨÊO^ŒO,
=∞hÖÏ XѨÊO^ŒO, ã‘\’ (SEATO) ÃãO\’ (CENTO) ÅÖ’ KÕ~°ÖË^Œ∞. "å\˜x
P"≥∂kOK«Ö^Ë ∞Œ . D XѨÊO^•Å∞ ѨtÛ=∞, `«∂~°∞Ê Pã≤Ü∂« ^ÕâßÅ#∞, áêâßÛ`«º ~å*ϺÅ
ta~åÖ’¡ KÕ~åÛ~Ú.
HÍx ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `«@ã¨`÷ « ÖËHõ q∞e@s ta~åʼnõΩ Éˇ@· LO_»_O» `À PyáÈÖË^∞Œ .
*Ï<£ á¶êã¨~ì ü _»Öã¡ˇ π ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ· qã≤i# 'J<≥u· Hõ `«@ã¨`÷ —« P~ÀѨ}#∞ <≥„Ǩ˙ "≥O@<Õ
u~°ã¯¨ iOKå_»∞. Jb#`« JO>Ë „Ѩu JOâßxfl ^•x QÆ∞}Ïefl |\˜ì x~°~‚ ÚOK«_O» . Uk
=∞Oz, Uk K≥_∞» Jx Ѩ~åºÖ’zOK«_O» , JѨC_»∞ =∞OzH˜ J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ "≥Y· i KÕÑ@¨ _ì O» .
''á¶êã≤[O, =Åã¨"å^ŒO, *Ï`åºÇ¨ÏOHÍ~°O ÖËHõ J}∞ÉÏO|∞ ^Œ∞~å„Hõ=∞} J}z"Õ`« ÖÏO\˜
^Œ∞+¨ì â◊‰õΩÎʼnõΩ ã¨O|OkèOz#O`« =~°‰õΩ =∞#O "å\˜H˜ =ºuˆ~HõOQÍ ^Œ$_è»OQÍ,
xã¨ûO^ÕÇϨ OQÍ, x|^Œ`Ì `« À xÅ|_»`åO... =∞# Jb#`« q∞e@s XѨÊO^•Å`À ‰õÄ_ç#
„ѨKÛ« #ù fl Ü«Ú^•úxfl, H˘`«QÎ Í q=ÚH˜Î á⁄Ok# Pã≤Ü∂« , P„ѶH≤ Í ^ÕâßÅ#∞ "å~°∞ „ѨKÛ« #ù flÜ«Ú^Œú
Ü«∞O„`åOQÆOÖ’H˜ ÖÏQÆ_®xfl PˆHÑΔ ã≤ ∞¨ OÎ k. „ѨÑO¨ KåxH˜, K≥_∞» ÖËHõ JѨHÍiQÍ Ñ¨i}q∞OKÕ
„Ѩu Ѩi}Ï=∂xfl YO_çOKÕ ¿ãfiK«Ûù =∞#‰õΩOk. ã¨O^Œ~ƒ° Où =zÛ#ѨC_»∞ JÖÏO\˜ ¿ãfiK«Ûxù
=∞#O LѨÜ∂≥ yOK«∞‰õΩO\ÏO.——
=Åã¨"å^ŒO, ™ê„=∂[º"å^ŒO #∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ , H˘`«QÎ Í ã¨fi`«O„`«O ™êkèOz#
W`«~° ^ÕâßÅ∞ "å\˜ ã¨fi`«O„`åxfl xÖɡ@∞ì‰Ωõ x Ѩ\ +˜ Ñì¨ ~¨ ∞° K«∞HÀ_®xH˜ „ѨfHõ 'Jb#`«—.
"≥Ú^Œ@ ã¨fi`«O„`«O á⁄Ok# ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ W`«~° =∂r =Å㨠^ÕâßʼnõΩ <åÜ«∞Hõ`fi« O
=Ç≤ÏOzOk. D ^ÕâßÅ∞ ã¨q∞+≤Qì Í QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ â◊H.Θ L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ SHõº~å[º ã¨q∞uÖ’
D ^ÕâßÅ KÕiHõ`À ã¨Éºíè `«fiO ÃÑiyOk. 'XHõ ^ÕâO◊ XHõ F@∞— q^è•#O`À Jb#
^ÕâßÅ∞ `«~K° ∞« QÍ ™ÈqÜ«∞\ò ã¨ÇϨ HÍ~°O`À áêâßÛ`«º ^ÕâßÅ PkèÑ`¨ åºxfl J_»∞H¤ ÀQÆeQÍ~Ú.
P q^èOŒ QÍ JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨O|O^è•Å Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ*Ï™êfi=∞º „Hõ=∂xfl Jb#`« =ÚO^Œ∞‰õΩ
fã¨∞‰õΩáÈ~ÚOk.
=Åã¨"å^Œ, =∂r =Åã¨"å^Œ ^ÕâßÅ =Åã¨"å^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ KÕ¿ã
áÈ~å@ʼnõΩ =∞^Œ`Ì ∞« x=fi_»O ÉèÏ~°`« q^ÕâßOQÆ q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHõ ÅHõ}Δ O. Jb#
q^è•#O D ÅHΔͺxH˜ ÉÏQÍ LѨHiõ OzOk. „ѨÑO¨ K« âßOux ÃÑOKÕ =∞~˘Hõ ÅHΔͺxH˜
200 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
‰õÄ_® Jb# q^è•#O `À_»Ê_çOk. Ü«Ú^•úxH˜, J}∞Ü«Ú^Œú „Ѩ=∂^•xH˜ <≥„Ǩ˙ =ºuˆ~Hõ`«
Ç‘Ï~À+≤=∂ ã¨OѶ∞¨ @# `«~åfi`« ÃÑiyOk. Jk `«# JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`« áÈ~å@ J#∞Éè=í O
#∞O_ç, J}∞ÉÏO|∞ K«@qì ~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ kQÍ „ѨH\õ O˜ Ѩ*Ü Ë ∞« _»O `«# Hõ~=ΰ ºOQÍ ÃÑ@∞ì‰Ωõ #fl
QÍOnèÃÑ· QÆÅ qâßfiã¨O #∞O_ç ÃÑiyOk.
QÍOnèKÕ „¿Ñ~ˆ Ñ≤`∞« _≥· S<£ã<ì‘ ,£ ɡ„>ˇO_£ ~°ÃãûÖò =O\˜ Q˘Ñ¨Ê "Õ∞^è•=ÙÅ =∞^Œ`Ì ∞«
á⁄Ok# <≥„Ǩ˙ âßOu J}fi„ã¨Î x~åÜ«ÚnèH~õ }° ÅHΔͺxfl ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `«~Ñ° Ù¨ # „ѨÑO¨ K«O
=ÚO^Œ∞OKå~°∞.
qaè#fl ã≤^•úO`åÅ, qaè#fl =º=ã¨Å÷ âßOuÜ«Ú`« ã¨ÇϨ r=#O J=ã¨~=° ∞x
ã¨`º« OÃÑ· Z=iH© QÆ∞`åÎkÑè `¨ º« O ÖË^xŒ , |Ǩïà◊`fi« O r=# q^è•#=∞x <≥„Ǩ˙ <˘H˜¯
K≥áêÊ_»∞. ^ÕâßÅ =∞^躌 ã¨O|O^è•Å x~°fiǨÏ}‰õΩ âßOuÜ«Ú`« ã¨ÇϨ r=<åxH˜ S^Œ∞
ã¨∂„`åÅ#∞ ÖËHõ ѨOK«jÅ#∞ „ѨuáêkOKå_»∞. Jq „áê^ÕtHõ, ã¨=∞„QÆ`,« ã¨~fi° ã¨`åÎH,õ
JkèHÍ~°O Ѩ@¡ Ѩ~㰠ʨ ~° Q“~°=O, ^Œ∞~å„Hõ=∞} [~°Ñ‰¨ Ωõ O_»∞@, Ѩ~㰠ʨ ~°O JO`«~`æ° «
=º=Ǩ~°Ö’¡ *’HõºO KÕã∞¨ HÀ‰õΩO_»∞@, ã¨=∂#`«fiO, Ѩ~㰠ʨ ~° „ѨÜ∂≥ [#O, âßOuÜ«Ú`«
ã¨ÇϨ r=#O.
^ÕâßÅ JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨O|O^è•Å#∞ QÆ∞iOz <≥„Ǩ˙ `«# PÖ’K«#Å#∞
J=HÍâ◊=Ú#fl „Ѩu "ÕkHõ#∞O_ç K≥ÑÓ¨ Î =KåÛ_»∞. D J<Õfi+¨}Ö’ H˘xfl =∞ǨÏ`«~Î ° Ѷ∞¨ @#Å∞
L<åfl~Ú. ã¨fi`«O„`åxH˜ =ÚO^Œ∞ 1947 =∂iÛÖ’ <≥„Ǩ˙ „¿Ñ~°}`À _èbç Ö¡ ’ 20 ^ÕâßʼnõΩ
ÃÑQ· Í Ç¨[Ô~#· Pã≤Ü∂« ^ÕâßÅ ã¨O|O^è•Å ã¨^㌠∞¨ û (Asian Relations Conference)
x~°fiÇ≤ÏOK«|_çOk. ã¨^㌠∞¨ û Ü≥ÚHõ¯ ã¨∂ÊùiÎ Pã≤Ü∂« ^ÕâßÅ ã¨fi`«O„`«O : ^•xx „ѨÑO¨ K«
"Õ k Hõ # ∞O_ç ã¨ Ê +¨ ì O QÍ „Ѩ H õ \ ˜ O K« _ » O . D 㨠^ Œ ã ¨ ∞ û ™ê^è • ~° } JOâßʼnõ Ω
ã¨O|OkèOzO^≥#· ѨÊ\˜H© `«~∞° "åu ã¨^㌠∞¨ û „Ѩ`ºÕ Hõ ã¨=∞㨺‰õΩ ã¨ÊO^Œ#QÍ [~°Ñ|¨ _çOk.
ã¨=∞㨺 : 1948 _çÃãO|~üÖ’ WO_À<Õ+Ü ≤ ∂« #∞ =Åã¨QÍ =∂ˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ _»zÛ „ѨÜ∞« `«flO.
Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨=Ú„^ŒO ã¨iǨÏ^Œ∞QÌ Í QÆÅ ^ÕâßÅ#∞ <≥„Ǩ˙ PǨfixOKå_»∞. KåÖÏ
Pã≤Ü«∂, P„¿ãìeÜ«∂ ^ÕâßÅ∞ =KåÛ~Ú. _»zÛ <ÒHõʼnõΩ =ã¨`«∞Å∞ HõeÊOK«‰õΩO_®
x~åHõiOKåÅx ã¨^㌠∞¨ û f~å‡xOzOk. f~å‡<åÅ#∞ SHõº~å[º ã¨q∞uH˜ ѨOÑ≤OzOk.
"å~°O ֒ѨŠܫÚ^Œúq~°=∞} „ѨHõ\ ˜OKåÅx WO_À<Õ+≤Ü«∂ *ÏfÜ«∞ „ѨÉèí∞`«fiO
ѨÙ#~°∞^Œiú OѨ|_®Åx Éè„í ^Œ`å ã¨q∞u f~å‡xOzOk. =Åã¨Å#∞ ~°^∞Œ Ì Kտ㠄ѨÜ∞« `«flO
1954Ö’ H˘ÅOÉ’Ö’ Pã≤Ü∂« ^ÕâßÅ <åÜ«∞‰õΩÅ ã¨^㌠∞¨ ûÖ’#∂, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ , W`«~°
H˘ÅOÉ’ ~å*ϺÅ∞ 1955Ö’ ÉÏO_»∞OQ∑, WO_À<Õ+Ü ≤ ∂« ÅÖ’ x~°fiÇ≤ÏOz# P„á¶⁄ Pã≤Ü∞« <£
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 201
ã¨^Œã¨∞ûÖ’#∂ =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩx áÈ=_»O [iyOk. ã¨^Œã¨∞û „ѨѨOK« âßOuÃÑ·,
J}ÏfiÜ«Ú^è•Å „Ѩ=∂^•ÅÃÑ· f~å‡<åÅ∞ KÕã≤ ɡ„ÖË_æ £ Jb# ã¨^㌠∞¨ û‰õΩ J„QÆQÍq∞ ^Œ∂`«QÍ
ѨxKÕãO≤ k. <≥„Ǩ˙, DlѨÙì J^躌 ‰õΩΔ _»∞ <å[~ü, Ü«ÚQÀ¿ãq¡ Ü«∂ J^躌 ‰õΩΔ _»∞ \˜\’`À
Hõeã≤ ɡ„ÖË_æ Ö£ ’ âßOu, J}fi„ã¨Î x~åÜ«ÚnèH~õ }° ‰õΩ Ñ≤Å∞Ѩ٠W=fi_»O`À <≥„Ǩ˙ âßOu
„ѨÜ∞« `åflÅ∞ tY~å„QÆ ã≤u÷ H˜ KÕ~∞° ‰õΩ<åfl~Ú. =Å㨠"å^Œ J=âıëêÅ∞ `˘ÅyáÈ`åÜ«∞x
`«~åfi`« „ѨÑO¨ K«O Z^Œ~À¯#∞#fl ã¨"åÅ∞ J}∞Ü«Ú^Œú x"å~°} Jx <≥„Ǩ˙ qâ◊fiã≤OKå_»∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ q^ÕâßOQÆ q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ Hõ~=ΰ ºO ÉèÏ~°`« PiúHõ „ѨÜ∂≥ *ÏÅ#∞
HÍáê_»_O» . `å#∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ ‰õΩ#fl =∂~°Oæ Ö’ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ=_»O. Jb#`«
U^À XHõ ta~åxH˜ Hõ\Ñì˜ _¨ "» Ü Õ ∞« Hõ áÈ=_»O =Å¡, qÉè[í # ~ˆ YH˜ W~°∞"≥Ñ· Ù¨ ÖÏ L#fl
^ÕâßÅ`À Pi÷Hõ ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOá⁄OkOK«∞HÀ=_®xH˜ `À_»Ê_çOk. `«#Hõ=ã¨~"° ∞≥ #ÿ
ÃÑ@∞ì|_ç, ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O, Ü«∞O„`åÅ∞, PǨ~° ^è•<åºÅ#∞ ѨtÛ=∞ ^ÕâßÅ#∞O_ç
á⁄OkOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „Ѩ`ºÕ H˜Oz 1954 `«~åfi`« ѨaH¡ ± ÃãHÍì~ü Ѩi„â◊=∞Å x~å‡}ÏxH˜
™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ Oç k. ѨaH¡ ± ÃãHÍì~ü Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ `À_»Ê_ÕO^Œ∞‰õΩ
J"≥∞iHÍ q=ÚY`« =ºHõOÎ KÕãO≤ k.
qq^èŒ =#~°∞Å #∞O_ç ~°H}Δõ ™ê=∂„y, PÜ«Ú^è•Å∞ á⁄O^ŒQÅÆ QÆ_O» , ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
KåÖÏ ^ÕâßÅ`À ¿ãflÇ¨Ï ã¨O|O^è•Å∞ H˘#™êyOK«QeÆ yO^Œ<Õ "åã¨"Î åxfl ã¨Ê+¨Oì KÕã∞¨ OÎ k.
U^À XHõ ^ÕâO◊ ÃÑ· Z‰õΩ¯=QÍ P^è•~°Ñ_¨ _» ®xfl x"åiOzOk. D q^èOŒ QÍ H˘`«QÎ Í ã¨fi`«O„`«O
á⁄Ok Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl ¿Ñ^Œ^âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ ã¨fi`«ãû≤ ^Œú |ÅÇ‘Ï#`«Å∞ `«yOæ K«|_®¤~Ú.
J^Õ q^èOŒ QÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ SHõº~å[º ã¨q∞u Ü≥ÚHõ¯ qq^èŒ ã¨Oã¨Ö÷ ’¡#∂ S.ZO.ZѶ,π
„ѨѨOK« ÉϺO‰õΩÅÖ’ ã¨Éèíº`«fiO H˘#™êyOzOk. JO`ÕHÍHõ qq^èŒ JO`«~å˚fÜ«∞
ã¨Oã¨Å÷ #∞O_ç ~å~ÚfÅ`À J`«ºO`« Z‰õΩ¯= "≥Ú`åÎÅ#∞ á⁄O^ŒQÅÆ QÆ_O» ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ
~å[hu[˝`« Ü≥ÚHõ¯ qt+¨`ì .«
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ q^ÕâßOQÆ q^è•#O H˘xfl ™ê~°∞¡ ã¨=∂^è•# Ѩ~K° _« ®xH˜ á⁄ã¨QxÆ
ÅHΔͺxfl J#∞ã¨O^è•#O KÕãO≤ k. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
1963Ö’ „áê~°OaèOz 1964 PQÆã∞¨ Öì ’, 1965 PQÆã∞¨ Öì ’, 1965 #=O|~üÖ’ PÜ«Ú^èŒ
XѨÊO^•ÅÃÑ· ã¨O`«HÍÅ∞ KÕâß~Ú. D q^èOŒ QÍ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜
J`«ºO`« Z‰õΩ¯= PÜ«Ú^è•Å∞ ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕ¿ã ^Õâ"◊ ∞≥ Oÿ k. ÉèÏ~°`« ™ÈqÜ«∞\ò ã¨O|O^è•Å∞
QÆ∞}Ï`«‡Hõ"∞≥ #ÿ #∂`«# ^ŒâÖ◊ ’ „Ѩ"tÕ OKå~Ú. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ J"≥∞iHÍ
=∞^Œ`Ì ∞« `À =º=™êÜ«∞ Jaè=$kú H˘~°‰Ωõ ǨÏi`«qѨ=¡ ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝<åxfl J=∞Å∞
202 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
Ѩ~°KåÅx x~°‚~ÚOzOk. ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£`À PÜ«Ú^èŒ XѨÊO^•Å∞, H˘kÌ
ã¨O=`«û~åÖ’¡ PǨ~°OÖ’ ã¨fiÜ«∞O ã¨=∞$kú ™êkèOK«_®xH˜ ^•ifã≤# ǨÏi`« qѨ=¡ O
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `«# HÍà◊á Ñ· `å#∞ xÅ|_»QÅÆ â◊HxΘ ÃÑOKå~Ú. „ѨÑO¨ K« =º=Ǩ~åÖ’¡
WOHÍ ã¨fi`«O„`« "≥·Yix KÕѨ>Ëì â◊H˜Îx ÃÑOKå~Ú. JÖψQ J"≥∞iHÍ, ™ÈqÜ«∞\ò
Ü«¸xÜ«∞<£Å∞ KåÖÏ ã¨O^Œ~åƒùÖ’¡ ~°∂áêÜ«∞ÅÖ’ K≥eO¡ ѨÙʼnõΩ JOwHõiOKå~Ú. Pq^èOŒ QÍ
q^Õj =∂~°Hõ „^Œ=ºOÃÑ· XuÎ_xç `«yOæ Kå~Ú.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ |Ǩï JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨Oã¨Ö÷ ’¡ K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæOk. "å\˜Ö’ `«#
LxH˜x `«#Hõ#∞‰õÄÅOQÍ =∂~°∞Û‰õΩOk. D HÍ~°}O s`åº<Õ <≥„Ǩ˙ HÍ=∞<£"Ö≥ òÖÎ ’
LO_®Åx x~°~‚ ÚOKå_»∞. JO^Œ∞‰õΩ q~°∞^ŒOú QÍ |Å"≥∞#ÿ „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∞O L#flѨÊ\˜H©
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ XHõ™êi ã¨fi`«O„`«"∞≥ #ÿ `«~åfi`« ^•xÃÑ· „a@<£ PkèÑ`¨ º« O K≥ÖÏ~ÚOKÕ ã¨=∞㨺
LO_»^xŒ , ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÉǨïà◊*Ïu ã¨Oã¨Å÷ Ö’ LO_»_O» =Å¡ „ѨÜ∂≥ [#O á⁄O^Œ=K«∞Û#x
<≥„Ǩ˙ ÉèÏqOKå_»∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O `«#‰õΩ q∞„`«∞Öˇ=~À, â◊„`«∞=Öˇ=~À WOHÍ
`≥Å∞ã¨∞HÀ=Åã≤# Ѩiã≤u÷ Ö’ HÍ=∞<£"Ö≥ òÎ ã¨Éºíè `«fiO XHõ "Õ∞~°‰Ωõ Éè„í ^Œ`« HõeÊOzOk.
„ѨÑO¨ K«OÖ’x ѨÅ∞ „áêO`åÖ’¡ SHõº~å[º ã¨q∞u âßOu ã¨O~°H}Δõ ^ŒàÏÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
K«∞~°∞HÔ #· áê„`« x~°fiÇ≤ÏOzOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ K«∞~°∞HÔ #· áê„`« x~°fiÇ≤ÏOz# H˘xfl JO`«~å˚fÜ«∞
Ѩiã≤`÷ ∞« efl H˘O`« xt`«OQÍ Ñ¨ije¿ãÎ Jb# q^ÕâßOQÆ q^è•#O xˆ~tÌ Oz# Hõ~"ΰ åºÅ∞
`Õ@`≥Å=¡ ∞ø`å~Ú.
JO`«~å˚fÜ«∞ áê„`«
H˘iÜ«∂ Ü«Ú^ŒOú
~Ô O_»= „ѨÑO¨ K«ÜÚ« ^ŒOú =ÚyOѨ٠H˘iÜ«∂x Hõ=¸ºxã¨∞Åì J^Œ∞ѨÙÖ’ L#fl
L`«~Î ° H˘iÜ«∂QÍ, ѨtÛ=∞ ~å*ϺŠPkèÑ`¨ º« OÖ’ L#fl ^ŒH}Δ˜ H˘iÜ«∂QÍ qÉèlí OzOk.
SHõº~å[º ã¨q∞u 1947 z=iÖ’ H˘iÜ«∂ÃÑ· xÜ«∞q∞Oz# Hõq∞+¨<H£ ˜ Kè~·≥ ‡° <£QÍ ZxflÔH#·
HÔ .Ñ≤.Zãπ.g∞#<£ SHõº~å[º ã¨q∞uH˜ WzÛ# x"ÕkHõÖ’ H˘iÜ«∂x SHõºOQÍ =ÙOK«=∞x
J„QÆ~å*ϺʼnõΩ q[˝ÑÎ≤ KÕâß~°∞. HÍh Ѷe¨ `«O ÖË^∞Œ . 1950Ö’ L`«~Î ° H˘iÜ«∂ ^ŒH}Δ˜ H˘iÜ«∂ÃÑ·
^•_çKãÕ #≤ ѨC_»∞ SHõº~å[º ã¨q∞u Éè„í ^Œ`å =∞O_»eÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ J"≥∞iH͉õΩ =∞^Œ`Ì ∞«
WzÛOk. L`«Î~° H˘iÜ«∂x ^Œ∞~å„Hõ=∞}^•~°∞xQÍ YO_çOzOk. Ü«Ú^Œúq~°=∞}‰õΩ
Ñ≤Å∞Ñ≤zÛOk. HÍx ^ŒH} Δ˜ H˘iÜ«∂H˜ ã¨Ç¨ Ü«∞O H˘~°‰Ωõ Ñ≤Å∞ѨÙxã¨∂,Î JO^Œ∞H˘~°‰Ωõ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 203
 Ããx· Hõ ^ŒàÏxfl U~åÊ@∞ KÕÜ∂« Å<Õ f~å‡#OÃÑ· F\˜OQÆ∞‰õΩ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ QÔ ~· ∞° Ǩ[~°=_»O`À
J"≥∞iHÍ ã¨O`À+¨O P„QÆÇϨ OQÍ =∂iOk. Ѷ∞¨ ~°¬}Ö’H˜ |Ü«∞\˜H˜ Ããx· Hõ â◊‰Ωõ ÅÎ „Ѩ"âÕ ßxfl
J_»∞H¤ À"åÅx ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ HÀiOk. <≥„Ǩ˙, „@∂=∞<£, ™êìe<£Å‰õΩ q[˝ÑÎ≤ KÕâß~°∞. ™êìe<£
#∞O_ç ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ ã¨ÊO^Œ# =zÛOk.
HÍx SHõº~å[º ã¨q∞u J^Œ∞ѨÙÖ’ L#fl P"≥∞iHÍ Ããx· HÍkèÑu¨ [#~°Öò =∂H±
P~°∂~÷ ü SHõº~å[º ã¨q∞u P"≥∂^ŒO á⁄O^Œ‰Ωõ O_®<Õ L`«~Î ° H˘iÜ«∂ Ããx· Hõ |ÅQÍÅ#∞
^ŒH}Δ˜ H˘iÜ«∂ #∞O_ç <≥\"ì˜ ãÕ ≤ L`«~Î H° ˘iÜ«∂Ö’ L#fl 38= ã¨=∂O`«~° ~ˆ Yx Ju„Hõq∞Oz,
H˘iÜ«∂ K≥·<åÅ#∞ "Õ~°∞ KÕã¨∞Î#fl Ü«∂Å∂ #k"≥·Ñ¨ÙH˜ ѨÙ~ÀQÆq∞OKå_»∞. „ѨfHÍ~°O
f~°∞Û‰õΩO\Ï=∞x K≥<· å „Ñ¨^•è #=∞O„u KÒ Ü«∞<£ Öˇ· K≥<· åÖ’ ÉèÏ~°`« ~åÜ«∞ÉÏiQÍ L#fl
HÔ .Z"£∞. Ѷ}¨ H˜ ¯õ ~ü ^•fi~å ѨtÛ=∞ ~å*ϺÅ#∞ ÃÇÏK«ÛiOKå_»∞. ѨtÛ=∞ ~å*ϺÅ∞ ÃÇÏK«ÛiHõ#∞
Ѩ\Oì˜ K«∞HÀÖË^∞Œ . JѨC_»∞ K≥<· å JÅÅ∞ JÖÅ∞QÍ Ããx· Hõ ^ŒàÏÅ#∞ ѨOÑ≤OzOk. J"≥∞iHÍ
Ããx· ‰õΩefl 38= ã¨=∂O`«~° ~ˆ Y ^ŒH} Δ˜ ÏxH˜ <≥\ "ì˜ ãÕ O≤ k. HÍh D Ѷ∞¨ ~°¬}Ö’¡ K≥<· å,
H˘iÜ«∂, J"≥∞iHÍ Ããx· ‰õΩÅ∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ „áê}ÏÅ∞ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. D ^ŒâÖ◊ ’ =∞~°ÖÏ
<≥„Ǩ˙ Ü«Ú^ŒúO PÑ≤"Õ~ÚOKåÅx „Ѩܫ∞uflOKå_»∞. HÍh J"≥∞iHÍ Ç¨Ï_®=Ù_çQÍ
SHõº~å[ºã¨q∞uÖ’ K≥<· å ^Œ∞~å„Hõ=∞}^•~°∞QÍ „ѨH\õ 㘠∂¨ Î f~å‡#O KÕ~ÚOzOk. L`«~Î °
H˘iÜ«∂ÃÑ· ^Œ∞~å„Hõ=∞}‰õΩ kyOk K≥<· å HÍ^Œ∞, =∂H± P~°∂~÷ ü Hõ#∞Hõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ P
f~å‡<åxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ F@∞ KÕãO≤ k. q∞e@s „Ѩu+¨Oì Éè#í U~°Ê_çOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
JÅ∞ÃÑ~°∞QÆx „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕã#≤ ѨÊ\˜H© W~°∞ѨHÍΔ efl Ü«Ú^Œqú ~°=∞}H˜ JOwHõiOѨKãÕ ≤
Ü«Ú^ŒMú n·ˇ Å =∂iÊ_çH˜ JOwHÍ~°Ü∂≥ Qƺ"≥∞#ÿ XѨÊO^•xfl ‰õΩkiOK«_O» 1953 E<£
<å\˜H˜ QÍx ™ê^躌 Ѩ_Ö» ^Ë ∞Œ . Hõ$+¨g‚ ∞#<£ XѨÊO^•xfl ~°∂á⁄OkOKå_»∞. ^•xx SHõº~å[º
ã¨q∞u [#~°Öò JÃãOc¡, ™êìe<£ =∞~°}Ï#O`«~°O ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ta~°O
P"≥∂kOKå~Ú. Ü«Ú^ŒMú n·ˇ Å =∂iÊ_çH˜ `«@ã¨^÷ âÕ ßÅ Hõq∞+¨<£ xÜ«∞q∞OK«|_çOk. Hõq∞+¨<£
P^茺‰õΔΩ_»∞ [#~°Öò u=∞‡Ü«∞º. Ü«Ú^ŒúMˇ·nÅ =∂iÊ_ç ÉÏ^茺`« [#~°Öò u=∞‡Ü«∞º
<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x ã¨O~°HHΔõ õ ^ŒàÏxH˜ JѨÊ*ˇÑʨ |_çOk.
H˘iÜ«∂ Ü«Ú^ŒOú Jb# q^è•#OÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ qâßfi™êxH˜, âßOu
Ѩ@¡ x|^Œ`ú ‰« Ωõ XHõ JyflѨsHõ.Δ Ñ¨sHõÖΔ ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ <≥yOæ k. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `˘Å∞`« K≥<· å
P„QÆÇ¨ xfl, P`«~åfi`« L`«~Î ° H˘iÜ«∂ "≥Ú^Œ\ ˜ ^Œ∞~å„Hõ=∞} ^•~°∞QÍ F@∞ KÕã≤ ™ÈqÜ«∞\ò
Ü«¸xÜ«∞<£ P„QÆǨxfl K«qK«∂ã≤Ok. Ü«Ú^ŒúOÖ’ ѨtÛ=∞ ^ÕâßÅ *’HõºO`À KÕ~Ú
HõÅѨx~åHõiOz, K≥<· åx ^Œ∞~å„Hõ=∞}^•~°∞QÍ „ѨH\õ O˜ K« x~åHõiOz P"≥∞iHÍ P„QÆÇ¨ xfl
Éèií OzOk. Wk WÖÏ [~°∞QÆ∞`«∞O_»QÍ 1950Ö’ K≥<· å \˜É\ˇ òÃÑ· ^•_çKãÕ ≤ \˜É\ˇ òx
204 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
HõÅ∞ѨÙH˘#flk. <≥„Ǩ˙ HõÅ`«KO≥ k#ѨÊ\˜H© H˘iÜ«∂ Ü«Ú^ŒOú ÃÑ· "≥Y· ix =∂~°∞ÛHÀÖË^∞Œ .
Hõ=¸ºxã¨∞ì K≥<· åx QÆ∞iÎOz Éè„í ^Œ`å =∞O_»e (security council) Ö’ K≥<· åH˜ ã¨Éºíè `«fiO
W=fi=∞x - „Ѩ`ºÕ H˜Oz ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ x~°ã#¨ `À "≥^· ˘Åy# Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ SHõº~å[º
ã¨q∞uÃÑ· XuÎ_ç KÕÜ∞« _»O H˘#™êyOzOk. JѨC_»∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ^•^•Ñ¨Ù Hõ~∞° =٠Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡
LOk. Hõ#∞Hõ J"≥∞iHÍ JǨ~°^è•<åºÅ ã¨Ç¨Ü«∞O KåÖÏ J=ã¨~°O. J~Ú#ѨÊ\˜H©
H˘iÜ«∂Ö’ J"≥∞iHÍ "≥Y· iÃÑ· `«# Jaè„áêÜ«∂xfl =∂~°∞ÛHÀÖË^∞Œ . ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Hõ$+≤
Ѷe¨ OzOk. U ã¨iǨÏ^Œ∞~ˆÌ Yx W~°∞ѨHÍΔ Å∂ =∂~åÛÅx „ѨÜ∞« uflOKåÜ≥∂ ^•x<Õ QÆ∞iÎOK«Hõ
`«Ñʨ ÖË^∞Œ . „ѨÑO¨ K«O Jb#q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ qÅ∞=#∞ QÆ∞iÎOzOk. Jb# q^è•<åxfl
'Ñ≤iH˜`#« Ѩ٠`«@ã¨`÷ —« QÍ „`Àã≤ÑÙ¨ K«ÛÖËHáõ È~ÚOk. ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl
H˘`«HÎ À}O #∞O_ç K«∂_»_O» „áê~°OaèOzOk. '™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ HÍ=∞<£"Ö≥ òÖÎ ’
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ "≥Y· ix ѨÓiÎQÍ Jaè#OkOzOk. ^•xÖ’ LO_»_O» H˘#™êyOKåÅx Ptã¨∞OÎ k—
Jx ™ÈqÜ«∞\ò „Ѩ^•è # =∞O„u |∞ÖÏæx<£ ÉèÏ~°`~« åÜ«∞ÉÏi HÔ .Ñ≤.Ü«∞ãπ.g∞#<£H˜ K≥áêÊ_»∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ áêâßÛ`«º ™ê„=∂[º"å^•xH˜ ÖÁOyáÈ~ÚO^Œ#_®xH˜ XHõ x^Œ~≈° #OQÍ
ÉèÏqOK«|_ç# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Wk ÃÑ^ŒÌ =∂~°∞Ê.
WO_À K≥<· å
H˘iÜ«∂ Ü«Ú^ŒOú =ÚyOѨ٠Pã≤Ü∂« H˜ `å`å¯eHõ q~å=∂xfl WzÛOk. qÜ«∞`åflO
Ü«Ú^ŒOú Ö’ JÅã≤ ™⁄Åã≤ L#fl „ÃÑO¶ z =Åã¨"å^•xfl ^ŒiKÕ~ˆ ÛO^Œ∞‰õΩ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î J"≥∞iHÍ
Pã¨H`Θ À ã¨Ç¨ Ü«∞O JO^Œ*ÜË ∞« _»O`À 1954 „áê~°OÉèOí Ö’ Hõ=¸ºx*ÏxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
[~°∞QÆ∞`«∞#fl Ѩq„`« Ü«Ú^•úʼnõΩ WO_À K≥<· å ~°OQÆ ã¨Å÷ O HÍ#∞#flk. 1954 Ѷ„≤ |=iÖ’
Ü«Ú^Œú q~°=∞} H˘~°‰Ωõ q[˝ÑÎ≤ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ <≥„Ǩ˙ K˘~°= K«∂áê_»∞. Ѩiëê¯~åxH˜ `å#∞
ã¨∂zOz# P~°∞ ã¨∂„`åÅ „Ѩuáê^Œ#‰õΩ 1954 U„Ñ≤ÖòÖ’ [iy# H˘ÅOÉ’ ã¨^㌠∞¨ ûÖ’
Pã≤Ü∂« ^ÕâßÅ <åÜ«∞‰õΩÅ =∞^Œ`Ì ∞« ‰õÄ_»Q\Æ _ì ®xH˜ „ѨÜ∞« uflOKå_»∞. WO_À K≥<· åÃÑ·
[iy# [h"å ã¨^㌠∞¨ û‰õΩ (ã¨Éºíè ^ÕâO◊ QÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ PǨfixOK«|_»Ö^Ë ∞Œ ) Pã≤Ü∂« "≥Y· ix
qiOKÕO^Œ∞‰õΩ Hõ$+¨g‚ ∞#<£x ѨOÑ≤OKå~°∞. 1954Ö’ <≥„Ǩ˙ _èbç Ö¡ ’ HõÅ=_»O`À áê@∞
D K«~º° Å∞ `≥~° "≥#∞Hõ [iÑ≤# W`«~° K«~º° Å∞, ã¨OÉèÏ+¨}Å∞, á⁄Ok# Ǩg∞Å∞ WO_ÀK≥<· å
Ü«Ú^•úxfl JO`«~å˚fÜ«∞O KÕÜ∞« ‰õΩO_® x"åiOKå~Ú. ÖÏ"Àãπ, HõOÉ’_çÜ∂« Å#∞ `«@ã¨O÷
KÕ¿ã Ǩg∞x ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ K≥<· å #∞O_ç á⁄OkOk. ÖÏ"Àãπ HõOÉ’_çÜ∂« ÅÖ’ J"≥∞iHÍ
™ê÷=~åÅ#∞ J#∞=∞uOK«É’=∞x „ˆQ\ò „a@<£, „á¶ê<£ûÅ #∞O_ç K≥<· å‰õΩ Ç¨g∞ WÑ≤ÊOzOk.
K«~Û° Å∞ ~åÜ«∞ÉÏ~åÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ x~°fiÇ≤ÏOz# áê„`«#∞ QÆ∞iOz „ÃÑO¶ Kü „Ѩ^•è #=∞O„u
Ñ≤„~Ô "≥∞O_çãπ – „á¶ê<£û [h"åÖ’ KÕã#≤ „Ѩ™êÎ=# 'D Ѩk ~å*ϺŠã¨^㌠∞¨ ûÖ’ `˘q∞‡k
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 205
`≥~ð Ñ#· L<åfl~Ú. =∞i ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ (`≥~"° #≥ ∞Hõ LOk)— - ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ KÕã#≤ Hõ$+≤x
q=iã¨∞OÎ k. K≥<· å JÉèºí ~°#ú "Õ∞~°‰Ωõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ WO@ˆ~fl+¨#Öò HõO„\’Öò Hõq∞+¨<£ Kè~·≥ ‡° <£QÍ
xÜ«∞q∞OK«|_çOk. ÖÏ"Àãπ, HõOÉ’_çÜ∂« , qÜ«∞`åflOÅÖ’H˜ q^Õj PÜ«Ú^è•Å kQÆ∞=∞`«∞efl
Ѩ~º° "ÕHOΔ˜ K«_O» Hõq∞+¨<£ ѨxÖ’ ÉèÏQÆO. `å`å¯eHõOQÍ qÜ«∞`åflO ѨHÍΔ # K≥<· å *’HõºO
KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ „Ѩ=∂^ŒO, „ÃÑO¶ zH˜ J"≥∞iHÍ ã¨Ç¨ Ü«∂xfl ÃÑOKÕ „Ѩ=∂^ŒO x"åiOK«|_®¤~Ú.
„á¶ê<£û Ü«Ú^ŒúO`À JÅã≤áÈ~ÚOk. J"≥∞iHÍ Ü«Ú^Àú<å‡^Œ PÖ’K«#Å`À „a@<£
ÉèÜ
í ∞« Ѩ_Oç k. ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ „Ѩ`ºÕ H˜Oz ™êìe<£ =∞~°}Ï#O`«~O° 'âßOuÜ«Ú`«
ã¨ÇϨ r=#O— kâ◊QÍ PÖ’K«#Å∞ ™êyOzOk.
P"≥∞iHÍ ‰õΩ\˜Å ~å[hu[˝``« À HõO„\’Å∞ Hõq∞+¨#∞¡ xsfi~°ºO KÕÜ∞« |_®¤~Ú.
WO_ÀK≥<· å „Ñ¨KÛ« #ù fl Ü«Ú^•úxH˜ ~°OQÆãÅ÷¨ =∞~ÚOk. P `«~åfi`« âßOu Ü«∞`åflÅ∞ <≥„Ǩ˙
ã¨∂zOz# Ѩiëê¯~åÅ kâ◊Ö’ ™êQÍ~Ú.
ã¨∂Ü«∞*ò HÔ <åÖò
1956Ö’ Jb# q^è•<åxfl =keÃÑ@ì=Åã≤OkQÍ XuÎ_ç KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ „a@<£
J"≥∞iHÍÅ∞ <≥Å· ∞#kÃÑ· Jâßfi<£ P#Hõ@ì x~å‡}O H˘~°‰Ωõ "åQÍú#O KÕã#≤ Pi÷Hõ ã¨Ç¨ Ü«∂xfl
xeÑ≤"âÕ ß~Ú. nxH˜ „ѨuK«~º° QÍ DlѨÙì ã¨∂Ü«∞*ò HÍÅ∞=#∞ *ÏfÜ«∞O KÕãO≤ k. DK«~º°
ã¨∂Ü«∞*ò HÍÅ∞=#∞ LѨÜ∂≥ yOK«∞‰õΩ<Õ ^Õâßefl HõÅ=~°Ñi¨ zOk. „a@<£, „á¶ê#∞ûÅ∞
ã¨∂Ü«∞*òHÍÅ∞=ÃÑ· JO`«~å˚fÜ«∞ J^Œ∞Ѩ٠LO_®Åx _ç=∂O_»∞ KÕâß~Ú. ã¨∂Ü«∞*òHÍÅ∞=#∞
LѨÜ∂≥ yOK«∞‰õΩ<Õ ^ÕâßÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ XHõ\ .˜ HÍx HÍ<£™êì\ Ö˜ ò <ÀѨÙÖò ã¨^㌠∞¨ û
(1888) f~å‡<å#fl#∞ã¨iOz ã¨∂Ü«∞*ò HÍÅ∞= DlѨÙÖì ’ JO`«~åƒùQOÆ . ã¨OÜ«∞=∞#O
áê\˜OK«=Åã≤OkQÍ HÔ ~· À, ÅO_»<Å£ #∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ JiúOzOk. ã¨∂Ü«∞*òHÍÅ∞= ÃÑ·
DlѨÙì J^Œ∞Ѩ٠LO_®Åx, ^•xx LѨÜ∂≥ yOK«∞‰õΩ<Õ "åiH˜ ã¨ÅǨÅ∞ WKÕÛ áê„`«
LO_®Åx, SHõº~å[ºã¨q∞u P^ÕâßÅ##∞ã¨iOz q"å^•Å∞ Ѩi+¨¯iK«∞HÀ"åÅx +¨~`° ∞« Å`À
XѨÊO^•xfl ‰õΩk~åÛÅx 1956 PQÆã∞¨ Öì ’ ÅO_»<£ ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ „ѨÜ∞« uflOzOk. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
„Ѩuáê^Œ#‰õΩ DlѨÙ`ì À ã¨Ç¨ qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ =∞^Œ`Ì ∞« ÅaèOzOk. P `«~∞° "å`« „á¶ê#∞û,
„a@<£Å∞ Hõeã≤ W„*ÏÜ≥∞Öò KÕ`« DlѨÙÃì Ñ· ^•_ç KÕ~ÚOzOk. Ãã<· åºxfl ã¨∂Ü«∞*òÖ’
kOz#ѨC_»∞ J"≥∞iHÍ, SHõº~å[º ã¨q∞u ‰õÄ_® D K«~º° x f„=OQÍ YO_çOKå~Ú.
<≥„Ǩ˙ nxx '#QÆfl"≥∞#ÿ ^Œ∞~å„Hõ=∞} K«~Û° — Jx, 'QÆ`« =Åã¨"å^Œ Ѩ^`úŒ ∞« Å#∞ "≥#H˜¯
uѨÊ_»O— Jx ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. W„*ÏÜ≥∞Öò Ãã<· åºÅ LѨãO¨ ǨÏ~°} SHõº~å[ºã¨q∞u Ѩ~º° "ÕH}Δõ Ö’
206 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
[iyOk. âßOu Ѩi~°H}Δõ ^ŒàÏÖ’¡ ÉèÏ~°`« Ããx· ‰õΩÅ∞ JkèHõ ã¨OYºÖ’ áêÖÁæ<åfl~°∞.
Ѩiëê¯~åxH˜ ^•ifã≤# `«~∞° "åu K«~º° ÅÖ’ ‰õÄ_® DlѨÙì „Ñ¨[Å „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `«# =∞^Œ`Ì ∞« H˘#™êyOzOk. „a\˜+μ¨ "åi, JÖψQ ã¨∂Ü«∞*ò HÍÅ∞=#∞
LѨÜ∂≥ yOK«∞‰õΩ<Õ W`«~∞° Å „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ ‰õÄ_® ~°H}Δõ HõeÊOK«|_çOk. P `«~åfi`«
„a@<£ ‰õÄ_® ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ "≥Y· i Ü≥ÚHõ¯ x*Ï~Úfx JOwHõiOzOk. D Ѷ∞¨ @# ÉèÏ~°`«
„a\˜+μ¨ ã¨O|O^è•ÅÃÑ· ZÖÏO\˜ âßâ◊fi`« =Ú„^Œ "ÕÜ∞« ÖË^∞Œ .
ǨÏOˆQi
ǨÏOˆQix ™ÈqÜ«∞\ò ta~°O #∞O_ç |Ü«∞\˜H˜ ~°Ñ≤ÊOK«_®xH˜, [iy#
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞x J}z"ÕÜ∞« _®xH˜ 1956 JHÀì|~üÖ’ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ǨÏOˆQiÖ’
Ããx· Hõ K˘~°ÉÏ@∞ [iÑ≤Ok. SHõº~å[º ã¨q∞u K˘~°ÉÏ@∞x YO_çOzOk. K˘~°ÉÏ@∞x
q~°q∞OK«∞HÀ=Åã≤OkQÍ _ç=∂O_»∞ KÕãO≤ k. YO_»#Ö’ áêÖÁæ#‰õΩO_® ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
QÔ ~· ∞° Ǩ[~°~ÚOk. Ü«¸~°ÑÖπ ’ ~Ô O_»∞ „áêO`åÅ „ѨÉÏè =O - ѨtÛ=∞ ^ÕâßÅ, `«∂~°∞Ê^ÕâßÅ
„ѨÉÏè =O ~Ô O_»= „ѨÑO¨ K« Ü«Ú^•ú#O`«~° rq`«OÖ’ XHõ "åã¨=Î O. Ѩiã≤u÷ Ö’ z#fl
=∂~°∞Ê ‰õÄ_® ÃÑ^ŒÌ LѨ„^Œ"åxH˜ ^•i fã¨∞OÎ k. ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£x z#fl|∞K«Û_»O
=Å¡ X#QÆ∂_Õ „ѨÜ∂≥ [#O Ug∞ÖË^∞Œ . XHõ q^è•#Ѩ~"° ∞≥ #ÿ JOâ◊OQÍ ÉèÏqOz ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
QÔ ~· ∞° Ǩ[~°~ÚOk. YO_çOK«_O» Éèqí +¨º`«∞ÖÎ ’ ~årѨ__» ®xfl Hõ+`ì¨ ~« O° KÕã∞¨ OÎ k. <≥„Ǩ˙
™ÈqÜ«∞\ò K«~º° x q=∞i≈OKå~°∞. `«# J~Ú+¨`ì x« =ºHõOÎ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ~Ô O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ
=~°‰Ωõ |∞_®ÃÑãπHì ˜ ~åÜ«∞ÉÏix ѨOÑ≤OK«Ö^Ë ∞Œ . SHõº~å[ºã¨q∞u Éè„í ^Œ`å =∞O_»eÖ’
HÍj‡~°∞ ã¨=∞㨺 =zÛ#ѨC_»∞ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ QÔ ~· å›[~Ô · |^Œ∞Å∞ f~°∞Û‰õΩOk.
`«~∞° "å`« ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ aè#flOQÍ g\’ ǨωõΩ¯x qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩOk.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ· ~Ô O_»∞ "≥Ñ· Ù¨ Ö #∞O_ç XuÎ_ç =zÛOk. HÍh U XHõ¯"≥Ñ· Ù¨ H© "≥ÚQÆ∞æ K«∂ѨÖ^Ë ∞Œ .
HÍOQÀ
HÍOQÀ ã¨fi`«O„`« ã¨=∞„QÆ`Å« Ѩi~°H}Δõ Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ JO^Œ*ãË #≤ ã¨Ç¨ Ü«∞
ã¨ÇϨ HÍ~åÅ∞ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ q^ÕâßOQÆ q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ q[Ü«∂Å∞QÍ ¿Ñ~˘¯#=K«∞Û. HÍOQÀ
1960 E<£ 30# ɡeÜ ˚ ∞« O #∞O_ç ã¨fi`«O„`«O á⁄OkOk. HÍOQÀÖ’ ~åy`À ã¨OѨ#fl
~åROQÍ L#fl Hõ@OQÍ HÍOQÀ #∞O_ç ã¨fi`«O„`«`#« ∞ „ѨH\õ O˜ K«∞‰õΩOk. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ "ÀOÉËH˜ ɡeÜ ˚ ∞« O =∞^Œ`Ì ∞« LOk. ɡeÜ
˚ ∞« O áœ~°∞ʼnõΩ ~°H}Δõ HõeÊOKÕ <≥ÑO¨ `À
ɡeÜ˚ ∞« O ¿ã#Å∞ HÍOQÀ ~å[^è•xH˜ `«~e° OK«|_®¤~Ú. HÍOQÀ „Ѩ^•è # =∞O„u áê„\˜ãπ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 207
Å∞=¸OÉÏ SHõº~å[º ã¨q∞u, J"≥∞iHÍ, ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞#¡ ã¨Ç¨ Ü«∞O JiúOKå_»∞.
ã¨Ç¨ Ü«∞O H˘~°‰Ωõ `«Q∞Æ U~åÊ@∞¡ KÕÜ∞« =∞x SHõº~å[ºã¨q∞u `«# Ãã„Hõ@s [#~°Öò _ÕQ∑
ÃÇÏ=∞~ü ëÈÖòxÌ P^ÕtOzOk. `«~∞° "å`« H˘kÌ <≥ÅÅ∞ q^Õj â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ `«=∞ H©Å∞ÉÁ=∞‡Å‰õΩ
JkèHÍ~°O JѨÊ*ˇ¿ÑÊO^Œ∞‰õΩ K«∞~°∞‰õΩQÍ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕâß~Ú. J"≥∞iHÍ „ÃÑã≤_O≥ @∞
Hõ™ê=Ù|∞H˜ =∞^Œ`Ì ∞« WzÛOk. ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ áê„\˜ãπ Å∞=ÚOÉωõΩ ^Œ#∞flQÍ
xÅ|_çOk. ɡeÜ ˚ ∞« O Ããx· Hõ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ '"≥Ú|∞@∞—H˜ Pjã¨∞ûÅO^Œ*ãË O≤ k. "åi Z`«∞QÎ _Æ Å» ∞
Å∞=ÚOÉÏ Ç¨Ï`«ºH˜ ^•ifâß~Ú. Å∞=ÚOÉÏ Ç¨Ï`«º „ѨÑO¨ Kåxfl k„Q̓ùOuH˜ QÆ∞iKÕãO≤ k.
SHõº~å[ºã¨q∞u KåÖÏ x~°Ü ‚ ∂« `«‡Hõ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKåÅx H˜~å~Ú Ããx· ‰õΩefl, q^Õj
Ããx· ‰õΩefl `˘ÅyOKåÅx, JO`«~∞° º^•Ìxfl PáêÅx áê~°"¡ ∞≥ O@∞x ã¨=∂"ÕâÑ◊ i¨ z H˘`«Î
„ѨÉ∞íè `åfixfl U~åÊ@∞ KÕÜ∂« Åx <≥„Ǩ˙ _ç=∂O_»∞ KÕâß~°∞. JO`ÕHÍHõ JO^Œ∞Hõ=ã¨~"° ∞≥ #ÿ
Ããx· ‰õΩefl ѨOÑ≤OK«_®xH˜ ã¨Oã≤^`úŒ « =ºHõOÎ KÕâß~°∞. SHõº~å[ºã¨q∞u P"≥∂kOzOk.
Éè„í ^Œ`å=∞O_»e 1961 Ѷ„≤ |=i 21# XHõ f~å‡<åxfl P"≥∂kOzOk. ÉèÏ~°`« Ããx· Hõ
^ŒàÏÅ∞ [Ü«∞„Ѩ^ŒOQÍ JO`«~°∞º^•úxfl J}z"Õâß~Ú. Hõ\ÏOQÍ ÃÑ· ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fi
JkèHÍ~åxfl ѨÙ#~°∞^Œiú OKå~Ú.1963 =∂iÛ <å\˜H˜ ^Õâ◊ "åºÑ¨OÎ QÍ âßOu Éè„í ^Œ`Å« ∞
ѨÙ#~°∞^Œiú OK«|_®¤~Ú.
_ÕQ∑ ¿ÇÏ=∞~üëÈÖò¤ ÉèÏ~°`«^Õâßxfl Jaè#OkOKå~°∞. Jq ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Jb#
q^è•<åxH˜ J`«∞º`«=Î ∞ Ѷ∞¨ _çÜ∞« Å∞. H˘`«QÎ Í ã¨fi`«O„`«O á⁄Ok# P„ѶH≤ Í, Pã≤Ü∂« ^ÕâßʼnõΩ
ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_#ç Ѷ∞¨ _çÜ∞« Å∞. SHõº~å[ºã¨q∞u ÖÏO\˜ |Ǩïà◊*Ïu ã¨Oã¨Å÷ áê„`«x |Ö’¿Ñ`«O
KÕã#≤ Ѷ∞¨ _çÜ∞« Å∞.
<≥„Ǩ˙ Jb# q^è•#O 㨄Hõ=∞OQÍ Ñ¨xKÕÜ∞« QÆÅ∞QÆ∞`«∞O^Œx, Jb# ^ÕâßÅ∞
#∂`«#OQÍ Pq~°ƒqù ã¨∞#Î fl ^ÕâßʼnõΩ =∞^Œ`Ì ∞« QÍ xez ѨxKÕÜ∂« Åx <≥„Ǩ˙ K≥áêÊ~°∞.
H˘`«QÎ Í ã¨fi`«O„`«O á⁄Ok# ^ÕâßÅ∞ ã¨fi`«O„`åxfl ~°∞z K«∂_»H=õ ÚO^Õ "å\˜x Hõ|oOK«_®xH˜
J„QÆ~å*ϺÅ∞ á⁄Oz=ÙO\Ï~Úx ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞.
J„Q~Æ å*ϺÅ`À ã¨O|O^è•Å∞–J"≥∞iHÍ
Ü«Ú^•ú#O`«~° „ѨÑO¨ K«OÖ’ J„QÆ~å*º=∞~Ú# J"≥∞iHÍ`À ã¨`û« O|O^è•Å‰õΩ
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Jb# q^è•#O P@OHõO HÍÖË^∞Œ , JaèÅ+¨}Ü © ∞« =∞~ÚOk. ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O,
Ü«∞O„`åÅ∞, Jaè=$kú „ѨÜ∞« `åflʼnõΩ ã¨Ç¨ Ü«∞O, PǨ~°^•è <åºÅ∞, *Ïu x~å‡}ÏxH˜,
„Ѩ*Ï™êfi=∞º Ü«∞`åflʼnõΩ <≥u· Hõ =∞^Œ`Ì ∞« - Jhfl ‰õÄ_® J"≥∞iHÍ ã¨=∞‰õÄ~°ÛQÆÅ^Œx
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ JtOzOk. HÍx HÍj‡~üÃÑ· J"≥∞iHÍ "≥Y· i D Pâ◊efl HõÅz "ÕãO≤ k.
1940 ^Œâß|ÌO z=iÖ’, 1950 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí Ö’ J"≥∞iHÍ ^•x q∞„`«~å*ϺÅ
208 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
PkèÑ`¨ º« OÖ’ L#fl SHõº~å[ºã¨q∞u Ü≥ÚHõ¯ Éè„í ^Œ`å=∞O_»e HÍj‡~üÖ’ áêH˜™êÎ<£ Ããx· Hõ
^ŒàÏÅ∞<åflÜ«∞x SHõº~å[ºã¨q∞u Hõq∞+¨<£ x"ÕkOz# `«~åfi`« ‰õÄ_® áêH˜™êÎ<£
^Œ∞~å„Hõ=∞}ÃÑ·, ÉèÏ~°`«^Õâ◊ P~ÀѨ}ÃÑ· x~°‚Ü«∂xfl ~î°ÖÏ~ÚOzOk. ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜
J#∞‰õÄÅOQÍ L#fl SHõº~å[ºã¨q∞u =∞^茺=~°∞ÎÅ x~åú~°}Åhfl q㨇iOK«|_®¤~Ú.
SHõº~å[ºã¨q∞u P^ÕâßÅ#∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ áê\˜OK«Ö^Ë <Œ Õ HõeÊ`« Hõ^xŒä áêâßÛ`«º ^ÕâßÅ∞
`«=∞ â◊H=Θ O`«"∞≥ #ÿ „ѨKå~° ™ê^è<Œ åÅ ^•fi~å „Ñ¨Kå~°O KÕâß~Ú. PǨ~° ^è•<åºÅ H˘~°‰Ωõ
KÕã#≤ q[˝ÑÙ¨ ÅÎ ∞ ѨH¯õ # ÃÑ\Ïì~Ú. 1949Ö’ <≥„Ǩ˙ J"≥∞iHÍ Ñ¨~º° @#Ö’ ^ÕâO◊ Ö’x
Hõ~=° ٠Ѩiã≤`÷ ∞« efl q=iOz#ѨÊ@H©, <≥„Ǩ˙ P q+¨Ü∂« <Õfl „Ѩ™êÎqOK«Ö^Ë #Œ flk J"≥∞iHÍ.
K≥<· å, ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ã¨Ç¨ Ü«∞O JOkOKÕO^Œ∞‰õΩ =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛ# `«~åfi`«
J"≥∞iHÍ PǨ~° ^è•<åºÅ <ÒHõÅ#∞ ѨOÑ≤OzOk.
1950 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Hõ=¸ºxã¨∞ì K≥<· åx QÆ∞iÎOK«_®xfl
J"≥∞iHÍ ri‚OK«∞HÀÖËHáõ È~ÚOk. SHõº~å[º ã¨q∞uÖ’ K≥<· å‰õΩ „áêux^躌 O W"åfiÅ#fl
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ "≥Y· i J"≥∞iH͉õΩ ~°∞zOK«Ö^Ë ∞Œ . H˘iÜ«∂ÃÑ· ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ fã¨∞‰õΩ#fl `˘e
"≥Y· ix J"≥∞iHÍ ™êfiQÆuOzOk. `«~åfi`« "≥Y· ix x~°ãO≤ zOk. áêH˜™êÎ<H£ ˜ q∞Å@s
ã¨Ç¨Ü«∂xfl JO^Œ*Ë¿ãO^Œ∞‰õΩ 1952 Ö’<Õ ã≤^ŒúѨ_çOk. 1953Ö’ ÉÏǨ@OQÍ
„ѨH\õ O˜ zOk. PÜ«Ú^è•Å∞ ™ÈqÜ«∞\ò Hõ=¸ºxã¨∞Åì ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ „ѨÜ∂≥ yOK«_®xHõx
|Ü«∞\˜H˜ K≥ÑÊ≤ Ok. HÍx Jq Ç≤ÏO^Œ∂ ‰õΩ+π Ѩ~fi° `åÅ∞ ^•\˜ "≥àQ¡◊ eÆ Qˆ PÜ«Ú^è•Å∞
HÍ=Ù. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ· „ѨÜ∂≥ yOK«_®xH˜ ѨxH˜ =™êÎ~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ· „ѨÜ∂≥ yOK«|_»=x
J~°Oú Ѩ~Oú° ÖËx Ǩg∞Å∞ QÆ∞Ñ≤ÊOz ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ JÉèºí O`«~åÅ#∞ J"≥∞iHÍ `Àã≤ÑÙ¨ zÛOk.
áêH˜™êÎ<x£ cento, seato ÅÖ’ KÕ~∞° Û‰õΩx „ѨKÛ« #ù fl Ü«Ú^•úxfl LѨYO_»OÖ’H˜ `≥zÛ#O^Œ∞‰õΩ
<≥„Ǩ˙ PO^Àà◊# =ºHõOÎ KÕâß_»∞. QÀ"å q+¨Ü∞« OÖ’ ‰õÄ_® ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ PO^Àà◊##∞
J"≥∞iHÍ Ñ¨iQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞HÀÖË^∞Œ . QÀ"å áÈ~°∞ÛQÆÖò ~åR=∞x 1955 Ö’ áÈ~°∞ÛQÆÖò
"å^Œ#x ã¨=∞iúOzOk. ã¨fi`«O„`«O =zÛ# `«~åfi`« 14 Uà◊√§ FÑ≤HQõ Í xsH˜OΔ z# `«~åfi`«
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 1961Ö’ QÀ"åx |ńѨÜ∂≥ QÆO`À q=ÚH˜Î KÕã#≤ ѨC_»∞ J"≥∞iHÍ f„=OQÍ
q=∞i≈OzOk.
„ѨÑO¨ K«OÖ’ ~Ô O_»∞ J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ^ÕâßÅ =∞^躌 ã¨O|O^è•Å∞
ã¨*Ï=ÙQÍ ÖËHáõ È=_®xH˜ HÍ~°}O ~Ô O_çO\˜H˜ „ѨKÛ« #ù flÜ«Ú^ŒOú Ѩ@¡ "Õ~ˆ fi~°∞ ^Œ$HõÊ^ä•Å∞
LO_»_"» ∞Õ . Hõ=¸ºx[O Ѩ@¡ f„="≥∞#ÿ =ºuˆ~Hõ``« À P"≥∞iHÍ W`«~∞° ʼnõΩ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞
„áê^è•#º`«Å∞ LO_»_®xfl JOwHõiOK«ÖHË áõ È~ÚOk. „ѨÑO¨ K«O "å+≤OQÆ<ì £ #∞O_ç K«∂¿ãÎ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 209
#Å¡QÍ `≥ÅQ¡ Í HõxÑ≤OzOk. _èbç ¡ #∞O_ç K«∂¿ãÎ |∂_ç^Œ ~°OQÆ∞Ö’ HõxÑ≤OzOk. ã¨fi`«O„`«
áÈ~å@OÖ’ <≥„Ǩ˙H˜ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ =∞Oz q∞„`«∞Å∞QÍ `≥Å∞ã¨∞. PÜ«∞# =∂i¯û[O`À
KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ „ѨÉèÏq`«∞_»Ü«∂º_»∞. <≥„Ǩ˙H˜ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ`À qÉèË^•Å∞#flѨÊ\˜H©
JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# `«~åfi`« Hõ=¸ºxã¨∞ì u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞x J}z"ÕÜ∞« =Åã≤ =zÛ#ѨÊ\˜H©
PÜ«∞# "åix K≥_¤» "åiQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«Ö^Ë ∞Œ . Pi÷H,õ PÜ«Ú^è,Œ ã¨Ç¨ Ü«∞O H˘~°‰Ωõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
„ѨKÛ« #ù fl Ü«Ú^ŒOú Ö’ ѨtÛ=∞ ^ÕâßÅ ã¨~ã° ‰¨ Ωõ KÕ~^° ÅŒ K«∞HÀÖË^∞Œ . JO`ÕQÍHõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
Pã≤Ü∂« , P„ѶH≤ Í ^ÕâßÅ#∞ Jb# q^è•#O áê\˜OK«=∞x „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ѩ@¡ J"≥∞iHÍ =ºuˆ~Hõ`‰« Ωõ HÍ~°}O Hˆ =ÅO „ѨKÛ« #ù fl Ü«Ú^ŒOú Ö’
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ J"≥∞iHÍ Ñ¨HOΔõ =Ç≤ÏOK« x~åHõiOK«_"» ∞Õ HÍ^Œ∞. „a\©+π ™ê„=∂*Ϻxfl
‰õÄÅ^ÀÜ«∞_»O HÍ~°}OQÍ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩŠѨ@¡ =ºuˆ~Hõ`,« „a\©+π "åiH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ
LO@∂ Ü«Ú^Œú „ѨÜ∞« `åflʼnõΩ ã¨ÇϨ HõiOzOk. Hõ#∞Hõ =Úã≤O¡ bQÆ∞ – áêH˜™êÎ<£ Ѩ@¡
™ê#∞‰õÄÅ "≥Y· i J"≥∞iH͉õΩ "å~°ã`¨ fi« OQÍ ã¨O„Hõq∞OzOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ OQÍ
LO_»^xŒ J"≥∞iHÍ #q∞‡Hõ. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ "≥q· ^躌 O, ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ qzÛù#fl`«‰Ωõ ^•i fã¨∞OÎ ^Œx
#q∞‡Ok. Ѷe¨ `«OQÍ Hõ=¸ºx[O "åºÑ≤xÎ J_»∞‰¤ Ωõ <Õ |Å"≥∞#ÿ HÀ@QÍ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl
ѨiQÆ}O˜ K«Ö^Ë ∞Œ . ѨtÛ=∞~å*ϺʼnõΩ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ qâ◊fiã¨hÜ«∞`«, ã≤~÷ `° fi« O ÃÑ· |ÅOQÍ
<å@∞‰õΩ#fl ã¨O^ÕÇ¨ Å∞<åfl~Ú. J"≥∞iHÍ q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ ÅHõ}Δ O JkèHÍ~°O,
™ê„=∂[º"å^ŒO. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ™ê„=∂[º"å^•xfl JѨMϺu áêÅ∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
ÉÏǨ@OQÍ Hõ$+≤ KÕâß~°∞. JO`«~å˚fÜ«∞ ~å[H©Ü∂« Ö’¡ ™ê„=∂[º"å^Œ â◊HxΘ |ÅÇ‘Ï#ѨiKÕ
„Hõ=∂xH˜ ^ÀǨÏ^ŒO KÕâß~°∞. J"≥∞iHÍ áêÅ<å =º=ã¨Ö÷ ’ |Å"≥∞#ÿ =Åã¨"å^Œ J#∞‰õÄÅ
^èÀ~°}˜ LOk. Ü«Ú^èOÌŒ `«~åfi`« „ÃÑO¶ z, „a\©+π =Åã¨Åx xÅɡ>OìË ^Œ∞‰õΩ =∞^Œ`Ì ∞« WzÛOk.
P„ѶH≤ ÍÖ’ áÈ~°∞Ûwã¨∞ =Å㨠"å^•xfl ^ŒH}Δ˜ τѶH≤ Í, ~˘_ô+Ü ≤ ∂« ÅÖ’ "À~°ûÊ~ü, WÜ«¸<£ã‡≤ `üÅ
=Å㨠"å^•Å#∞ ã¨=∞iúOzOk. ÉèÏ~°`^« ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ |Å"≥∞#ÿ ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ
"≥Y· i giH˜ WOÑ≤`O« HÍ^Œ∞.
JÖÏQÆx ÉèÏ~°`« J"≥∞iHÍ ã¨O|O^è•Å∞ x~°O`«~° â◊„`«∞`«fiO`À ™êQÍ~Ú
J#∞HÀ=_»O `«ÑC¨ . W~°∞^ÕâßÅ „Ѩ[Å =∞^躌 ¿ãflÇ¨Ï ã¨O|O^è•Å∞<åfl~Ú. J"≥∞iHÍ
™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝<åxH˜ Ü«∞O„`åʼnõΩ =#~°∞ Hõ#∞Hõ Pi÷Hõ ã¨OÉO^è•Å∞ Jaè=$kú K≥O^•~Ú.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ qã¨Î $`«OQÍ „ѨÉÏè q`«O KÕÜ∞« QÆÅ Jaè„áêÜ«∞O J"≥∞iH͉õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ
LOk. J"≥∞iHÍÖ’x Kèã≥ ~ì¨ ü É∫Öòû, *Ï<£ Ã+~°‡<£ ‰õÄѨ~,ü Ãã<Õ@~ü Ѷ٨ Öò„ɡ\· ò ÖÏO\˜
L^•~°"å^Œ∞Å∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ѩ@¡ ™ê#∞‰õÄÅ "≥Y· i`À L<åfl~°∞. 1950 ^Œâß|ÌO z=iH˜
ÉèÏ~°`,« J"≥∞iHÍ ã¨O|O^è•Å∞ QÆ}hÜ«∞OQÍ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_®¤~Ú. JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}O ÉèÏ~°`^« âÕ ◊

210 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

q^è•<åŠѨ@¡ ã¨iÜ≥∞ÿ # J=QÍǨÏ# U~°Ê~°K∞« H˘#_»O HÍ=K«∞Û, ™ÈqÜ«∞\ò "≥∞„ÿ u,
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ™ê÷~Úx ÃÑOz LO_»=K«∞Û. ã¨O|O^è•Å#∞ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~∞° K«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ HÔ #_ç
„ѨÉ∞íè `«fiO 1961 Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl Jaè=∂xOz# =ºH˜Î <≥„Ǩ˙H˜ ã¨xflÇ≤Ï`«∞_≥#· *Ï<£
QÍÖò „ɡ~Ú`üx ~åÜ«∞ÉÏiQÍ Ñ¨OÑ≤OzOk.
HÍh 1962 Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ· K≥<· å ^•_ç Ѩiã≤u÷ x ѨÓiÎQÍ =∂iÛ"ÕãO≤ k.
k„Qƃ=ù ∞‰õΩ QÆ∞~Ô #· <≥„Ǩ˙ ã¨Ç¨ Ü«∞O H˘~°‰Ωõ HÔ #_ôx Ji÷OKå~°∞. QÍÖò „ɡ~Ú`ü =∞^躌 =iÎQÍ
LO_ç Ѩiã≤u÷ x XHõ "Õ∞~°‰Ωõ K«H¯õ k^•Ì_∞» .
HÍh D Hõ^Œä `«# Q˘Ñ¨Ê q∞„`«∞_»∞, „âıÜ∂≥ aèÖÏ+≤ K≥<· å KÕã#≤ q„^ÀǨÏQÍ^äÖŒ ’
JO`«~åƒùQOÆ .
™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£
™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£`À ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨O|O^è•Å∞ ™ê^•ã‘^•QÍ „áê~°OÉè"í ∞≥ ÿ
QÍ_è®#∞|O^èOŒ QÍ Jaè=$kú K≥O^•~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ WOHÍ ™ê„=∂[º"å^Œ „ѨÉÏè =OÖ’
LO^Œx ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ÉèÏqOzOk. ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`«º áÈ~å@O HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞‰õΩŠѨ@¡ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ‰õΩ QÆÅ q~°∞^ŒÉú Ïè "åÅ „ѨÉÏè =O <≥„Ǩ˙ „ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ· Ѩ_Oç k.
ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÍxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ `≥ÅOQÍ}ÏÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
KÕã≤Ok. HÍ=∞<£"≥ÖòÎÖ’ LO_®Å#fl ÉèÏ~°`«^Õâ◊ x~°‚Ü«∂xfl ™ê„=∂*Ϻ"å^•xH˜
ÖÁOyáÈ=_»OQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ zOk ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£. nx<Õ ™ÈqÜ«∞\ò ~åÜ«∞ÉÏi
<ÀqHÀ"£ ''ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜, „ѨÑO¨ KåxH˜ ^Œ∞iú#O—— QÍ =i‚OKå_»∞.
HÍx <≥„Ǩ˙1946 `å`å¯eHõ „ѨÉ∞íè `«fi Láê^躌 ‰õΩΔ xQÍ LѨ#ºã≤Oz#ѨÊ\˜#∞O_ç
‰õÄ_® ™ÈqÜ«∞\ò Ѩ@¡ ¿ãflǨÏѨÓi`« "≥Y· i`À L<åfl~°∞. PÜ«∞# ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£x
Jaè=∂xOKå~°∞. 1927Ö’ ã¨O^Œi≈OKå~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Hõ=¸ºxã¨∞ì u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞x
™ÈqÜ«∞\ò â◊„`«∞"≥Y· iH˜ x^Œ~≈° #OQÍ "åMϺxOK« x~åHõiOKå~°∞. ™êfi`«O„`åºxH˜ =ÚO^Õ
^Ò`«º ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìHÀ"åÅx PHÍOH˜OΔ Kå~°∞. `«# ™È^Œi q[Ü«∞ÅH˜Δ ‡ ѨO_ç\òx
~åÜ«∞ÉÏiQÍ Ñ¨OÑ≤OKå~°∞. ™êìe<£ P"≥∞H˜ WO@~°∂fi º ‰õÄ_® W=fiÖË^∞Œ .
HÍx H˘iÜ«∂ Ü«Ú^Œú ã¨OHΔÀÉèíOÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O =º=ǨÏiOz# f~°∞
™ê„=∂[º"å^Œ ѨÅ∞‰õΩ|_çH˜ Ö’#∞H͉õΩO_® ã¨fi`«O„`«OQÍ =º=ǨÏiOK«_O» `À 1951 –
52 <å\˜H˜ ™ÈqÜ«∞\ò HÍiî<åºxfl `«yOæ K«∞‰õΩ#flk. K≥<· å`À áê@∞ ~°ë꺉õÄ_® PǨ~°
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 211
^è•<åºÅ <ÒHõÅ∞ ѨOÑ≤OzOk. #∂`«# ~åÜ«∞ÉÏi, `«~åfi`« HÍÅOÖ’ HÍ#∞#fl ~åRѨu
Zãπ.~å^è•Hõ$+¨<‚ x£ ™êìe<£ H˘xfl ™ê~°∞¡ Hõeâß_»∞. ¿ãflÇ¨Ï XѨÊO^•xfl „ѨuáêkOKå_»∞.
HÍj‡~ü ã¨=∞㨺ÃÑ· SHõº~å[º ã¨q∞uÖ’ =∞^Œ`Ì ∞« ã¨∂K«#Å∞ „áê~°OÉè=í ∞Ü«∂º~Ú. <≥„Ǩ˙
„ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ· f„= q=∞~°≈Å∞ KÕÜ∞« =^ŒxÌ ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìH˜ ã¨∂K«#Å∞ JO^•~Ú.
1954Ö’ ™êìe<£ =∞~°}Ï#O`«~O° D „Hõ=∞O "ÕQ=Æ O`«O KÕÜ∞« |_çOk. áêH˜™êÎ<£ ÃãO\’
(cento), ã‘\’ (seato) ÅÖ’ KÕi# `«~åfi`« ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ÉèÏ~°`^ « âÕ ßxH˜
Ãã·xHõ ѨiHõ~åÅ#∞ W™êÎ#x „ѨuáêkOzOk. HÍh Lz`«OQÍ Ãã·xHõ ã¨Ç¨Ü«∂xfl
á⁄O^ŒQ∂Æ _»^xŒ `«# q^è•<åÅH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ã¨Ç¨ Ü«∂xfl x~åHõiOzOk.
1955Ö’ <≥„Ǩ˙ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ã¨O^Œi≈OKå_»∞. J^Õ ã¨O=`«û~°OÖ’ Hõ$âıÛ"£,
|∞ÖÏæx<£ Å∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ã¨O^Œi≈OKå~°∞. 1956Ö’ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ J^Œ∞ѨÙÖ’
LO_ç Jxfl Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìʼnõΩ Ãã^· •úOuHõ ѨO^ä•x xˆ~tú Oz# H˘q∞O@~üfl 20=
HÍO„ÔQãπ, ™êìe<£ =∞~°}Ï#O`«~O° ™êìe<£ q^è•<åÅ#∞ ~°^∞Œ Ì KÕ¿ã „Hõ=∞OÃÑ· P"≥∂^Œ=Ú„^Œ
"ÕãO≤ k. qq^èŒ ™ê=∂lHõ =º=ã¨Å÷ ∞ QÆÅ ^ÕâßÅ =∞^躌 âßOuÜ«Ú`« ã¨ÇϨ r=<åxfl
„Ѩ™êÎqOK«_O» ^•fi~å „Ñ¨KÛ« #ù fl Ü«Ú^Œú "≥Y· ix ã¨~à° `◊ ~« O° Kտ㠄ѨÜ∞« `«flO KÕãO≤ k. Jk
=∂i¯û[OÖ’ ѨÓiÎQÍ #∂`«# ÉèÏ=#x ''™È+¨e*ÏxH˜ âßOuÜ«Ú`« =∂~åæxfl——
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜Oì k. P"≥∞iHÍ D J=HÍâßÅ Hõ#∞QÆ∞}OQÍ ã¨ÊOkOK«_O» Ö’ qѶŨ =∞~ÚOk.
Ѩ~㰠ʨ ~° ã¨ÇϨ HÍ~åxH˜ J_»∞Q¤ Í L#fl Ãã^· •úOuHõ J=~À^è•Å∞ `˘ÅyOK«|_®¤~Ú. Hõ#∞Hõ
Wk ÉèÏ~°`,ü ™ÈqÜ«∞\ò ã¨O|O^è•Å‰õΩ ZO`À ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ Oç k. HÍj‡~üÃÑ· ÉèÏ~°`« "≥Y· iH˜
1955 #∞O_ç ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ѨÓiÎ =∞^Œ`Ì ∞« #∞ WzÛOk. SHõº~å[ºã¨q∞u
Éè„í ^Œ`å=∞O_»eÖ’ HÍj‡~üÃÑ· ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ „Ѩu‰õÄÅOQÍ L#fl f~å‡<åÅ#∞ J_»∞‰¤ Ωõ <ÕO^Œ∞‰õΩ
™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ 1956 #∞O_ç g\’x „ѨÜ∂≥ yOzOk. g\’x „ѨÜ∂≥ y™êÎ#x
ɡkiOzOk. ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ~°HõΔ}QÍ xÅ|_»_»O „áê~°OaèOKÕ=~°‰õΩ
Éè„í ^Œ`å=∞O_»eÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ѩiã≤u÷ KåÖÏ W~°HÍ@OÖ’ LOk. Hõ#∞Hõ ™ÈqÜ«∞\ò g\’
ɡkiOѨÙÅx, g\’ KÕÜ«∞_®xfl `«‰õΩ¯= JOK«<å "ÕÜ«∞‰õÄ_»^Œ∞. HÍj‡~üÃÑ· WzÛ#
xÅHõ_Ü » ∞ÿ≥ # =∞^Œ`Ì ∞« ÉèÏ~°`,« ™ÈqÜ«∞\ò "≥∞„ÿ f |O^è•xfl ^Œ$_è`» ~« O° KÕãO≤ k. ~Ô O_»∞
^Õ â ßÅ∞ ‰õ Ä _® =Å㨠" å^•xH˜ =ºuˆ ~ Hõ O QÍ Xˆ H "≥ · Y ix J=ÅOaOKå~Ú.
SHõº~å[ºã¨q∞uÖ’ QÀ"å qb#O ã¨=∞㨺ÃÑ· ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ J"≥∞iHÍx =ºuˆ~H˜Oz
ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ =∞^Œ`Ì ∞« xzÛOk.
212 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 „Ѩ}ÏoHõ „áêuѨkHõQÍ áêi„âßq∞H©H~õ }° Ö’ - „Ѩ`ºÕ H˜Oz ÉèÏs Ѩi„â◊=∞Ö’
ѨaH¡ ± ÃãHõ~ì Hü ˜ „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ áê„`« - Pi÷HÍaè=$kúÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ ‰õΩ#fl
ѨO^ä• ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ã¨xflÇ≤Ï`«O KÕãO≤ k. ѨtÛ=∞ ~å*ϺÅ∞, „Ѩ`ºÕ H˜Oz J"≥∞iHÍ
ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_OÕ ^Œ∞‰õΩ `«@Ѩ\Ï~Úã¨∞#Î fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’, 1956 aèÖÏÜü∞ L‰õΩ¯ Hõ~å‡QÍ~°O
xi‡OK«_O» Ö’ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_Oç k. P `«~åfi`« „a\©+π ã¨ÇϨ HÍ~°O`À ^Œ∞~åæÑÓ¨ ~üÖ’, [~°‡<£
ã¨ÇϨ HÍ~°O`À ~°∂~Ô ¯ÖÏ L‰õΩ¯ Hõ~å‡QÍ~åÅ∞ xi‡OK«|_®¤~Ú. ÉÁHÍ~À Hõ~å‡QÍ~åxH˜ J"≥∞iHÍ
ã¨Ç¨ Ü«∞O HÀ~°QÍ, Jk JO`« ã¨Oã≤^`úŒ « K«∂ѨHáõ È=_»O`À =∞~°ÖÏ ™ÈqÜ«∞\ò =ÚO^Œ∞‰õΩ
=zÛ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_Oç k. P `«~åfiu ã¨O=`«û~åÅÖ’ K«=Ú~°∞ J<Õfi+¨}Ö’ ‰õÄ_® H©ÅHõáê„`«
áÈ+≤OzOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ''L‰õΩ¯Ö’ 30 âß`«O, K«=Ú~°∞Ö’ 35 âß`«O, q^Œ∞º`ü â◊HÖΘ ’
20 âß`«O, ÉèÏs q^Œ∞º`ü ѨiHõ~åÅ`À 65 âß`«O, Ü«∞O„`åÅ#∞`«ÊuÎ KÕ¿ã ÉèÏsÜ«∞O„`åÅ
L`«ÊuÎÖ’ 85 âß`«O ™ÈqÜ«∞\ò ã¨ÇϨ HÍ~°O`À xi‡OK«|_ç# ÉèÏs Ѩi„â◊=∞Å ^•fi~å
[~°∞QÆ∞`«∞O^Œx 1973 – 74 Ö’ JOK«<å "ÕÜ∞« |_çOk.——
^ŒÖÖ·ˇ Ï=∂ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `À P„â◊Ü∞« OHÀ~°_O» , ÉèÏ~°`« K≥<· å ã¨iǨÏ^Œ∞ÖÌ ’ Ѷ∞¨ ~°¬}Å`À
1969 #∞O_ç ÉèÏ~°`« K≥<· åÅ =∞^躌 ã¨O|O^è•Å∞ H©}Δ O˜ K«_O» "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. JѨÙÊ_»∞
™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ Hõ=¸ºxã¨∞ì ™È^Œ~^° âÕ O◊ ѨHOΔõ =Ç≤ÏOK«Ö^Ë ∞Œ . `«@ã¨Oú QÍ =ÙOk.
P Ѩiã≤`ú ∞« ÅÖ’ `«@ã¨O÷ QÍ =ÙO_»_"» ∞Õ ÃÑ^ŒãÌ Ç¨ ¨ Ü«∞O. <≥„Ç¨ï ™ÈqÜ«∞\ò "≥Y· i „áê^è•#º`«#∞
QÆ∞iÎOKå~°∞. ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£H˜ WOHÍ ã¨xflÇ≤Ï`«∞_»Ü∂« º_»∞. J^Õ Ñ¶∞¨ @#`À ™ÈqÜ«∞\ò
K≥<· å qÉè^Ë •Å∞ „áê~°OÉè=í ∞Ü«∂º~Ú. J^Õ ã¨O=`«û~°O q∞Å@s ã¨~Ñ° ~¨¶ åÅ "≥Ú^Œ\ ˜
XѨÊO^ŒOÃÑ· ÉèÏ~°`«^Õâ◊O ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ã¨O`«HÍÅ∞ KÕâß~Ú. 1960Ö’
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ K≥<· å`À q"å^ŒO =Ù#fl „áêO`åÅÖ’ ~À_»∞¡ xi‡OKÕO^Œ∞‰õΩ ã¨~Ñ° ~¨¶ åÅ#∞
KÕ~"° ¿Õ ã q=∂<åÅ∞, ÃÇÏeHÍѨ~ì ∞° ¡ WO[hiOQÆ∞ ѨiHõ~åÅ∞ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£
#∞O_ç á⁄OkOk. 1962 =∞^躌 Ö’ q∞Q∑ q=∂<åÅ#∞`«ÊuÎ KÕÜ∞« _®xH˜ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl
J#∞=∞uOKÕ XѨÊO^ŒO ‰õΩ^Œ∞~°∞ÛH˘#|_çOk. Wk ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ XHõ
Hõ=¸ºx¿ãì`«~° ^Õâßxfl J^èŒ∞<å`«# Ãã·xHõ ѨiHõ~åÅ#∞ `«Ü«∂~°∞ KÕã¨∞H˘#_®xH˜
J#∞=∞uOz# "≥Ú^Œ\ ˜ XѨÊO^ŒO. ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ JѨÊ\˜ =~°‰Ωõ K≥<· å‰õΩ
‰õÄ_® J#∞=∞ux=fiÖË^∞Œ .
1962 JHÀì|~°∞Ö’ K≥<· å ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ· ^•_ç KÕã#≤ =ÙÊ_»∞ =∞~°ÖÏ ™ÈqÜ«∞\ò
Ü«¸xÜ«∞<£ `«@ã¨`ú « áê\˜OzOk. JO^Œ∞‰õΩ ‰õĺÉÏ H˜ÑΔ }¨ ˜ ã¨OHΔÀÉèOí `å~å™êú~ÚÖ’
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 213
=Ù#flѨC_»∞ ^•_ç [~°Q_Æ O» áêH˜HΔ Oõ QÍ HÍ~°}O HÍ=K«∞Û. P `«~∞° "å`« 1962 _çÃãO|~°∞Ö’
™ÈqÜ«∞\ò =ÚYº<åÜ«∞‰õΩ_»∞ ã¨∞™È¡"£ ã¨∞„Ñ‘O ™ÈqÜ«∞\ò ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ Ü«Ú^•úxH˜ K≥<· å^Õ
ÉÏ^躌 `« Jx qã¨Ê+¨Oì QÍ „ѨH\õ O˜ Kå_»∞.
ÉèÏ~°`« K≥<· å Ü«Ú^ŒHú ÍÅOÖ’ ѨtÛ=∞ ~å*ϺÅÖÏ QÍHõ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£
KåÖÏ PÜ«Ú^è•Å q„HõÜ∞« O XѨÊO^•ÅÃÑ· ã¨O`«HÍÅ∞ KÕãO≤ k. ÃÇÏeHÍѨ~ì ∞° ,¡ \ÏO‰õΩÅ∞,
"≥Úɡַ ò ~å_®~ü Ãã@∞¡, Éè∂í q∞ÃÑ· #∞O_ç QÆQ#Æ OÖ’H˜ „ѨÜ∂« }˜OK«QÅÆ H˜ÑΔ }¨ ∞Å∞, ã¨Éò"∞Õ i#∞¡,
H˜ÑΔ }¨ <˜ ÒHõÅ∞, QÆãΑ <ÒHõÅ∞ ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕãO≤ k q∞Q∑ q=∂<åÅ #∞`«ÊuÎ KÕã∞¨ HÀ#_®xH˜,
<ÒHÍ™ê÷=~åÅ x~å‡}ÏxH˜ `À_»Ê_çOk. ÃÇÏeHÍѨ~ì ∞° ,¡ \ÏO‰õΩÅ∞, ã¨Éò"∞≥ ~Ô #· ∞¡, ã¨~Ñ° ~¨¶ å
KÕãO≤ k q∞Q∑ q=∂<åÅ L`«ÊuÎ ™œHõ~åºÅ Jaè=$kúH˜ x~å‡}ÏxH˜ `À_»Ê_çOk. D
ã¨fi`«O„`« L`«ÊuÎ ™êú=~°O ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 1971 Ü«Ú^ŒOú Ö’ q[Ü«∞O ™êkèOK«_®xH˜
`À_»Ê_çOk. =∞s =ÚYºOQÍ J"≥∞iHÍ ÖÏQÍ QÍHõ Ü«Ú^ŒÑú i¨ Hõ~åÅ LѨÜ∂≥ yOK«\Ïxfl
Ѩ~º° "ÕHOΔ˜ KÕO^Œ∞‰õΩ "åi Ããx· Hõ ™êú=~åxfl <≥ÅHÀÅÊ_»O QÍx ÖËHõ Ü«Ú^ŒÑú i¨ Hõ~åefl ã¨~Ñ° ~¨¶ å
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ Hõi#î `«~"° ∞≥ #ÿ +¨~`° ∞« efl qkèOK«_O» QÍx KÕÜ∞« ÖË^∞Œ .
™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ‰õÄ_® ÉèÏ~°`«^Õâ◊O`À ã¨O|O^èŒO`À „ѨÜ≥∂[#O
á⁄OkOk. ™ÈqÜ«∞\ò "≥∞„ÿ ux HÀ~°∞‰õΩO@∂ J"≥∞iH͉õΩ LѨ„QÆÇϨ Å∞QÍ =∂~°_®xH©
~Ú+¨Ñì _¨ x» , H˘`«QÎ Í ã¨fi`«O„`«O á⁄Ok# P„ѶH≤ Í, Pã≤Ü∂« „ѨÑO¨ K«^âÕ ßʼnõΩ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
=ÚYº"≥∞#ÿ =ÚY^•fi~°O. Wk „ѨKÛ« #ù fl Ü«Ú^ŒOú Ö’ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£H˜ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_Oç k.
™ÈqÜ«∞@¡‰õΩ ‰õÄ_® ÉèÏ~°`«^Õâ◊O ÖÏQÍ<Õ K≥·<å`À ã¨∞n~°…"≥∞ÿ# ã¨iǨÏ^Œ∞Ì =ÙOk.
Ѩi+¨¯iOѨ|_»x ã¨iǨÏ^Œ∞Ì q"å^•Å∂ =Ù<åfl~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `À "≥∞„ÿ u K≥<· åx J^Œ∞ѨÙÖ’
=ÙOzOk. ÉèÏ~°`^« âÕ ßÅ #∞O_ç ã¨=∞`«∞ź`å "≥ÚQÆ∞xæ =∂iÛOk. Wk ‰õÄ_® ™ÈqÜ«∞\òH˜
J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# JOâ◊"Õ∞. J"≥∞iHÍ „¿Ñi`« XѨÊO^•Å∞, q∞Å@s ™êú=~åÅ`À
Ѩi"Õ+≤ìOK«|_ç# ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£H˜ q∞„`«∞Å∞ HÍ"åe. W`«~° ^ÕâßÅ`À
ã¨=∂#™ê÷~Ú`À q∞„`«`«fiO <≥~°Ñ≤Ok. JO`ÕHÍHõ Ö’áêÅ∞#flѨÊ\˜H˜ =∂i¯[O
*Ï`åºÇ¨ÏOHÍ~åxH˜ =ºuˆ~Hõ"≥∞ÿ#k, ™ê„=∂[º"å^•xH˜ =ºuˆ~Hõ"≥∞ÿ#k, ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ
J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ k. Wk Pq^èOŒ QÍ ÉèÏ~°`« ™ÈqÜ«∞\ò "≥∞„ÿ u ÉèÏ~°`« q^ÕâßOQÆ q^è•#O`À
=ÚYº"≥∞#ÿ JOâ◊OQÍ Pq~°ƒqù OzOk. Jaè=$kú K≥OkOk.

214 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

á⁄~°∞QÆ∞ ^ÕâßÅ`À ã¨O|O^è•Å∞
1962 =~°‰Ωõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ XHõ¯ áêH˜™êÎ<£ q∞#Ǩ~ÚOz q∞ye# Jxfl á⁄~°∞QÆ∞
^ÕâßÅ`À ã¨`û« O|O^è•Å∞ Hõey =ÙOk. 1950Ö’ <ÕáêÖò`À âßOu ¿ãflÇ¨Ï XѨÊO^ŒOÃÑ·
ã¨O`«HOõ KÕãO≤ k. Wk ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ^•fi~å "å}˜[º ~°"å}ωõΩ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk.
W~°∞^ÕâßÅ∞ Ѩ~㰠ʨ ~° ~°H}Δõ ‰õΩ ÉÏ^躌 `« =Ç≤ÏOK«_O» =Å# <ÕáêÖò ã¨~fi° ã¨`åÎHõ JkèHÍ~åxH˜
~°HõΔ} HõeÊOzOk. |~å‡Ö’ ã≤ú~°Ñ¨_ç# ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ ã¨=∞㨺, ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ã¨=∞㨺
¿ãflǨÏѨÓ~°fiHõOQÍ Ñ¨iëê¯~°=∞Ü«∂º~Ú. „jÅOHõÖ’ ã≤~ú Ñ° _¨ #ç `«q∞à◊√Å ã¨=∞㨺 JO`«
ã¨∞ÅÉèíOQÍ Ñ¨iëê¯~°=∞ÜÕ∞ºk HÍ^Œ∞. L„kHõÎ`«Å∞ =Ù<åfl~Ú. HÍx DHÍÅOÖ’ Jq
~°Q∞Æ ÖÁ¯#ÖË^∞Œ . W`«~„° `å ¿ãflÇ¨Ï ã¨O|O^è•Å∞ H˘#™êQÍ~Ú. HÍx áêH˜™êú<`£ À, `«~∞° "å`«
ã¨O=`«û~åÅÖ’ K≥<· å`À f„= ã¨=∞㨺Å∞ Z^Œ∞~°Ü∂« º~Ú. "å\˜`À ã¨O|O^è•Å∞ kQÆ∞=#
q=~°OQÍ K«iÛOK«|_®¤~Ú.
áêH˜™êÎ<£
<≥„Ǩ˙ W`«~° <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ^•iH˜~åx ã¨=∞㨺‰õΩ Ñ¨iëê¯~°OQÍ J~Ú+¨Oì QÍ<Õ
^Õâq◊ Éè[í #‰õΩ JOwHõiOKå~°∞. qÉè[í #`À "≥~· O° ‰õÄ_® JO`«=∞=Ù`«∞O^Œx PtOKå~°∞.
HÍx ã¨=∞㨺 f„=`« JO`«~å˚fÜ«∞ ~°OQÍxH˜ |kb KÕÜ∞« |_çOk. QÆ`O« Ö’ Z#fl_»∂
ÖË#O`« ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î [iy# =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞, „Ѩ[Å =Åã¨Å∞ ã¨O|O^è•Å#∞ ^≥|ƒfâß~Ú.
HÍx ã¨fi`«O„`«O =zÛ# ~Ô O_»∞ <≥ÅÅ `«~∞° "å`« 1947JHÀì|~°∞Ö’ HÍj‡~°∞ÃÑ· áêH˜™êÎ<£
^•_ç HÍ~°ºHÍ~°} ã¨O|O^èOŒ `À KåÖÏ Ñ¶∞¨ @#ʼnõΩ ^•i fã≤Ok. ^•x ~Ú\©=e Ѩi}Ï=∞"Õ∞
HÍiæÖò Ü«Ú^ŒOú . 7= J^蕺ܫ∞OÖ’ q=iOz#@∞¡ ÉèÏ~°`Öü ’ HÍj‡~ü qb#O z‰õΩ¯ ã¨=∞㨺.
„a\©+μ¨ áêʼnõΩÅ∞ ^Õâßxfl =^Œe "≥o§#ѨÙÊ_»∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ ~åAÅ KÕ`« <å=∞=∂„`«OQÍ#∞,
Ѩ~ÀHõΔOQÍ „a\©+¨μ "åi KÕ`«#∞ áêeOѨ|_ç# J`«ºkèHõ ã¨fi^Õj ã¨O™êú<åÅ∞ W@∞
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ QÍx J@∞ áêH˜™êú<£Ö’ QÍx qb#=∞Ü«∂º~Ú. „a\©+¨μ áêʼnõΩÅ∞
„áÈ`«ûÇ≤ÏOz# ^Õâßxfl =ÚHõ¯Å∞ K≥H¯õ Å∞ Kտ㠄Ѩ=∂^ŒO x"åiOK« |_çOk. HÍx „a\©+μ¨
JkèHÍ~°∞Å∞ JÖψQ áêH˜™êÎ<£ „áÈ`åûǨÏO`À H˘xfl ã¨O™êú<åÅ∞ ã¨fi`«O„`« ~å*ϺÅ#∞
QÆ∞iOz HõÅÅ∞QÆ#_»O „áê~°OaèOKå~Ú. ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£, E<åQÆ_,£ HÍj‡~°∞ JÖÏO\˜
ã¨O™ê÷<åÅ∞. ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£, A<åQÆ_£ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ KÕ Ñ¨i"Õ+Oì≤ Ѩ|_ç L<åfl~Ú. Hõ#∞Hõ
"å\˜H˜ JÖÏO\˜ J=HÍâ◊O |Ǩï `«‰Ωõ ¯=. HÍh HÍj‡~ü ã¨iǨÏ^Œ∞Ì áêH˜™êÎ<`£ À LOk.
"≥∞*Ïi\© „Ѩ[Å∞ =Úã≤O¡ Å∞, Ç≤ÏO^Œ∂ áêʼnõΩ_»∞ <≥„Ǩ˙, HÍO„ÔQãπH˜ ã¨xflÇ≤Ï`«∞_≥#· ¿+H±
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 215
J|∞ÌÖÏ¡ <Õ+#¨ Öò HÍ#Êù~Ô <£û <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO H˘~°‰Ωõ „Ѩ*ÏL^Œº=∞O ã¨=∞㨺x
[\˜ÅO KÕÜ∞« _®xH˜ WO^è#Œ OQÍ Ñ¨xKÕâß~Ú. =∞Ǩ~å*Ï Ü«∞^ä•ã≤u÷ x H˘#™êyã¨∂Î
`å#∞ XHõ x~°‚Ü«∂xH˜ =KÕÛO^Œ∞‰õΩ XHõ ã¨O=`«û~°O =º=kè HÀ~å_»∞. áêH˜™êÎ<£
JOwHõiOzOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ZxflHõÅ ^•fi~å „Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∂xfl Hõ#∞Q˘x P `«~åfi`«
`≥eÜ«∞*ËÜ∂« Å#∞H˘#flk. HÍj‡~üÖ’ „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∞O `«#Hõ#∞‰õÄÅOQÍ LO_»Háõ È=K«Ûx
PO^Àà◊# K≥OkOk. áêH˜™êÎ<£ HÍj‡~üÃÑ· ^•_ç KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ã¨iǨÏ^Œ∞Ì ~åRO #∞O_ç `≥QÅÆ
„Ѩ[Å#|_Õ "åiH˜ `À_»∞QÍ ™êÜ«Ú^èŒ^ŒàÏefl ѨOÑ≤OzOk. =∞ǨÏ~å*Ï ÉèÏ~°`«^Õâ◊
ã¨Ç¨ÏÜ«∂xfl Ji÷OKå_»∞. HÍh HÍj‡~ü ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ qb#"≥∞ÿ`Õ<Õ Ãã·<åºxfl
ѨOÑ≤OK«QÆÅ∞QÆ∞`«∞Ok. W`«~° =O^ŒÖÏk ã¨O™ê÷<ånèâ◊√ÅÖÏQÍ<Õ =∞Ǩ~å*Ï qb#
XѨÊO^ŒOÃÑ· ã¨O`«HOõ KÕâß_»∞. HÍj‡~ü ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ÉèÏQÆ"∞≥ Oÿ k. ÉèÏ~°`« Ãã<· åºÅ∞
ã¨HÍÅOÖ’ N#QÆ~ü KÕ~å~Ú. ~å[^è•x #QÆ~O° ^Œ∞~å„Hõ=∞} ^•~°∞Å =â◊O H͉õΩO_®
J_»∞‰¤ Ωõ <åfl~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ áêH˜™êÎ<£ '=ÅO\©~#¡° ∞— "≥#H˜¯ <≥\"ì˜ âÕ ß~Ú. áêH˜™êÎ<‰£ Ωõ
=ºuˆ~HõOQÍ SHõº~å[ºã¨q∞uH˜ Ѷ~≤ åº^Œ∞ KÕãO≤ k. JHõ¯_» <åºÜ«∞O á⁄O^Œ_®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „ѨKÛ« #ù flÜ«Ú^Œú ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜ áê~îO° <Õ~∞° Û‰õΩOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
Ü≥ÚHõ¯ Jã¨=∞‡ux, P„QÆÇ¨ xfl, =Úã≤O¡ bQÆ∞, áêH˜™êÎ<Å£ Ѩ@¡ J#∞~åQÆO Pã¨HxΘ ÃÑOz
áÈ+≤OK«_O» H˘#™êyOz# „a\©+μ¨ "åi „áÈ`åûǨÏO`À, =ӺǨ`«‡Hõ HÍ~°}ÏÅ s`åº
™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£H˜ =ºuˆ~HõOQÍ J"≥∞iHÍ áêH˜™êÎ<`£ À [@∞ìH\õ Oì˜ k. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
™ê„=∂[º"å^•xH˜ q^èÕÜ«∞`« H˘#™êyã¨∞ÎO^• ÖË^•? J<Õ q+¨Ü«∞OÃÑ· ™ÈqÜ«∞\ò
Ü«¸xÜ«∞<£ XHõ x~°Ü ‚ ∂« xH˜ ~åÖËHáõ È~ÚOk. JO^Œ∞=Å¡ =∞^Œ`Ì ∞« W=fiÖË^∞Œ . J~Ú#ѨÊ\˜H©
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ããx· Hõ Ѩiã≤u÷ `«#Hõ#∞‰õÄÅOQÍ L#flѨÊ\˜H© SHõº~å[ºã¨q∞u Ü«Ú^Œqú ~°=∞}
f~å‡<åxfl P"≥∂kOzOk. SHõº~å[ºã¨q∞uH˜ Ѷ≤~åº^Œ∞ KÕã≤#O^Œ∞‰õΩ ÃÑ¡aÃã·@∞
x~°fiÇ≤Ï™êÎ=∞#flO^Œ∞‰õΩ <≥„Ǩ˙ `«~åfi`« f„= q=∞~°≈ʼnõΩ QÆ∞~°Ü∂« º_»∞. D q=∞~°≈Å∞
J~°~ú Ç° Ï≤ `«O. ZO^Œ∞HõO>Ë ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ SHõº~å[º ã¨q∞uH˜ Ѷ~≤ åº^Œ∞ KÕã≤ LO_»Háõ È`Õ
áêH˜™êÎ<£ KÕã=≤ ÙO_Õk. ÃÑa¡ Ãã@· ∞ [~°Ñ=¨ ∞x HÀi=ÙO_Õk. ÃÑa¡ Ãã@· ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_®xH˜
`«~åfi`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ x~åHõiOK«_O» =Å¡ Jáê~°Oú KÕã∞¨ H˘#|_çOk. 1948 PQÆã∞¨ ì
SHõº~å[ºã¨q∞u f~å‡#O ÃÑa¡ Ãã@· ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_®xH˜ ~Ô O_»∞ +¨~`° ∞« efl qkèOzO^Œ<Õ
JOâßxH˜ JO`«QÍ „ѨKå~°O ÅaèOK«Ö^Ë ∞Œ . XHõ\ ˜ : áêH˜™êÎ<£ Ãã<· åºefl [=¸‡ HÍj‡~ü
#∞O_ç q~°q∞OK«∞HÀ"åe. Ô~O_»∞ : N#QÆ~ü ѨiáêÅ<åkèHÍ~°O ~åRO "≥Ú`åÎxH˜
=iÎOѨKÜ Õ ∂« e. D +¨~`° ∞« Å∞ J=∞Å∞ [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . D HÍÅOÖ’ HÍj‡~°∞ ~å*ϺOQÆ
Ѩi+¨`ü H˘~°‰Ωõ ZxflHõÅ∞ [iÑ≤Ok. ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ qb#O HÍ=_®xH˜
216 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
F@∞ "ÕãO≤ k. ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO ÃÑa¡ Ãã\· òH˜ ã¨iÜ≥∞ÿ # „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O ~å*ϺOQÆÑi¨ +¨`ü
F@∞ J<Õ "≥Y· i fã¨∞‰õΩOk. `«~åfi`« HÍj‡~ü ÉèÏ~°`« ™ê^è•~°} ZxflHõÖ’¡ áêÖÁæ#flk. ~åR
ZxflHõÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOzOk. P q^èOŒ QÍ ÃÑa¡ Ãã@· ∞ÃÑ· K«~Û° x Jã¨O|^ŒOú KÕãO≤ k. U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H©
=Úã≤¡=ÚÅ∞ ã¨Ç¨Ï[OQÍ =Úã≤¡ObQÆ∞H˜ q^èÕÜ«ÚÅ∞QÍ LO\Ï~°x, =Úã≤¡O "≥∞*Ïi\©
„áêO`åÅ∞ áêH˜™êÎ<H£ ˜ K≥O^Œ∞`åÜ«∞x, P „áêuѨkHõ# HÍj‡~°∞ áêH˜™êÎ<H£ ˜ K≥O^•Åx
ÉèÏ~°`« *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ K«i„`«Ö’ ѨiK«Ü∞« O ÖËx áêâßÛ`«º ѨijʼnõΩÅ H˘~°‰Ωõ áêH˜™êÎ<£
KÕ¿ã "å^Œ#. kfi*Ïu ã≤^•úO`« "å^Œ#x ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ZѨC_»∂ JOwHõiOK«Ö^Ë ∞Œ .
1953 – 54 Ö’ H˘kÌHÍÅO HÍj‡~°∞ ã¨=∞㨺 Ѩi+¨¯iOѨ|_»∞`«∞O^Œ<Õ qâßfiã¨O
HõeyOz# HÍÅO. 1953 Ö’ =∞ǨÏ=∞‡^•b É’„QÍ áêH˜™êÎ<£ „Ѩ^•è #=∞O„u JÜ«∂º_»∞.
<≥„Ǩ˙ =∞ǨÏ=∞‡^•bÅ∞ Hõeã≤ ™ê^Œ~O° QÍ =∂\Ï¡_∞» ‰õΩ<åfl~°∞. HÍj‡~°∞Ö’ ÃÑa¡ Ãã@ · ∞¡
x~°fiǨÏ}‰õΩ <≥„Ǩ˙ JOwHõiOKå_»x 1953 PQÆã∞¨ ì 20# L=∞‡_ç „Ñ¨H@õ # "≥Å∞=_çOk.
HÍx D Pâß*’ºux „ѨKÛ« #ù fl Ü«Ú^Œú ~å[H©Ü∞« J=ã¨~åÅ∞ PiÊ"Õâß~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
Jb#`« J<≥u· Hõ"∞≥ #ÿ ^Œx, HÍ|\˜ì `å#∞ (J"≥∞iHÍ) áêH˜™êÎ<H£ ˜ q∞Å@s ã¨Ç¨ Ü«∞O
JO^Œ*Ü Ë ∂« Åx H˘iÜ«∂ Ü«Ú^ŒOú `«~åfi`« J"≥∞iHÍ x~°~‚ ÚOzOk. SHõº~å[ºã¨q∞u
Éè„í ^Œ`å =∞O_»eÖ’ ÃÑa¡ Ãã@· ∞ x~°fiǨÏ}ÏkèHÍi á⁄~°∞QÆ∞^ÕâO◊ #∞O_ç XHõix ѨOѨ=∞x
ÉèÏ~°`«^Õâ◊O HÀ~°QÍ J"≥∞iHÍ ã‘xÜ«∞~ü Ãã·xHÍkèHÍi J_ç‡~°Öò xq∞*ò ¿Ñ~°∞
„ѨuáêkOK«|_çOk. ~årH˜ QÆÅ z=i J=HÍâ◊O KÕ*ÏiáÈ~ÚOk.
áêH˜™êÎ<£ CENTO, SEATO, ÉÏQÍÌ^£ XѨÊO^ŒO, 1954Ö’ P"≥∞iHÍ`À
q∞Å@s XѨÊO^ŒO =ÔQ~· åÅ`À P"≥∞iHÍ PkèÑ`¨ º« O QÆÅ Ããx· Hõ ‰õÄ@q∞Ö’ JkèHÍiHõOQÍ
qb#=∞=_»O`À HÍj‡~ü ã¨=∞㨺 SHõº~å[ºã¨q∞uÖ’ `«~K° ∞« QÍ „Ѩ™êÎqOK«|_çOk. P"≥∞iHÍ
P_çOz#q^èOŒ QÍ P_ÕO^Œ∞‰õΩ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ u~°ã¯¨ iOzOk. áêH˜™êÎ<£ JOwHõiOzOk
(ã¨fi`«O„`«O ~åHõ=ÚO^Œ∞ =Úã≤O¡ bQÆ∞ „a@<£ P_çOz# q^èOŒ QÍ P_çOk. ^•xa_»¤ áêH˜™êÎ<£
WѨC_»∞ J"≥∞iHÍ P^ÕâßÅ "Õ∞~°‰õΩ P_»∞`«∞Ok. HÍO„ÔQãπ ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ
ã¨O„Ѩ^•Ü«∂xfl H˘#™êyOzOk). D Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ HÍj‡~°∞ ã¨=∞㨺 Ѩiëê¯~åxH˜ U^À
J^Œ∞ƒù`O« [~°QÍe. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Jb# q^è•<åxfl ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ J~°Oú KÕã∞¨ HÀ=_»O
„áê~°OaèOz, HÍj‡~°∞ ã¨=∞㨺ÃÑ· ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl ÉÏǨ@OQÍ |ÅѨiz#ѨC_»∞ H˘O`«
LѨâ=◊ ∞#O á⁄Ok#@∞¡ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ x@∂ì~∞° Ê q_çzOk. 1956 `«~åfi`« SHõº~å[º
ã¨q∞u Éè„í ^Œ`å=∞O_»eÖ’ HÍj‡~°∞ ã¨=∞㨺ÃÑ· ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ JOwHÍ~° Ü≥∂QƺOQÍx
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 217
Jxfl f~å‡<åÅ#∞ u~°ã¨¯iOKÕO^Œ∞‰õΩ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ g\’ JkèHÍ~åxfl
„ѨÜ∂≥ yOzOk.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ HÍj‡~ü ã¨=∞㨺ÃÑ· JO`«~å˚fÜ«∞ XuÎ_xç 1950 ^Œâß|ÌO =∞^躌 Ö’,
z=iÖ’ 1960 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí Ö’ `«@∞ìH˘#QÆeyOk. HÍh 1962 Ö’ K≥<· å ^•_ç`À
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ѨtÛ=∞^ÕâßÅ ã¨Ç¨ Ü«∞O JiúOK«Hõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . P"≥∞iHÍ, „a\©+μ¨ XuÎ_Hç ˜
`«@∞ìHÀ=_»O Hõ+=ì¨ ∞~ÚOk. 1962 #∞O_ç áêH˜™êÎ<£ K≥<· å`À [`«H@õ _ì O» `À ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl
J_»H`õ ~Î≥ ° ^•_çH˜ QÆ∞iKÕ¿ã Ѩiã≤u÷ U~°Ê_çOk. 1960 ^Œâß|ÌO =∞^躌 Ö’ ™ÈqÜ«∞\ò
Ü«¸xÜ«∞<£ áêH˜™êÎ<H£ ˜ H˘O`« ã¨xflÇ≤Ï`«=∞ÜÕ∞º J=HÍâßxfl (1965 ÉèÏ~°`« – áêH˜™êÎ<£
Ü«Ú^•úxfl PÑ≤"~Õ ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ HÀã≤y<£ `å+¨¯O\òÖ’ fã¨∞‰õΩ#fl K˘~°= ^•xÖ’ ÉèÏQÆ"∞Õ )
ѨijeOzOk. HÍx áêH˜™êÎ<£ ѨtÛ=∞ ^ÕâßÅ q^è•#O`À qb#=∞~ÚOk. Hõ#∞Hõ ^•x
=Å# „ѨÜ∂≥ [#O ÖË^xŒ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ QÆ∞iÎOzOk.
ÉèÏ~°`« áêH˜™êÎ<£ ^ÕâßÅ =∞^躌 QÆÅ ã¨O|O^è•Å∞ <≥„Ǩ˙‰õΩ, ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ
ÉÏ^èŒ HõeyOKå~Ú. L=∞‡_ç K«i„`« Éè∫QÀoHõ Ѩiã≤÷`«∞Å∞, ã¨O㨯 $u, ¿Ñ^ŒiHõOÖ’
JÅ=∞\˜ã∞¨ #Î fl „Ѩ[Å ã≤u÷ QÆ`∞« efl "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~∞° K«∞‰õΩ<Õ ÅHõΔ ºO – ~Ô O_»∞ ^ÕâßÅ =∞^躌
ã¨Ç¨ÏHÍ~åxfl ÃÑOzLO_»=Åã≤Ok. Ô~O_»∞ ^ÕâßÅ ã¨O|O^èŒOÖ’ QÆÅ J_»¤O‰õΩefl
`˘ÅyOKåÅx <≥„Ǩ˙ âßÜ«∞â◊‰Ωõ ÖÎ Ï Hõ$+≤KâÕ ß~°∞. qÉè[í #‰õΩ =ÚO^Œ∞QÆÖ Pã≤ΠѨOѨHOõ
â◊~}° Ï~°∞Å÷ ‰õΩ #+¨Ñì i¨ Ǩ~°O, ã≤O^è∞Œ #n *ÖÏŠѨOѨHOõ JxflO\˜Ö’ <≥„Ǩ˙ KåÖÏ
L^•~°OQÍ =º=ǨÏiOKå~°∞. 1953Ö’ áêH˜™êÎ<£ ã¨O^Œi≈OKå~°∞. qÉè[í # Ѩiëê¯~°OÖ’
ÉèÏQÆOQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ^Œ"Ì Ú≥ `åÎefl K≥eO¡ zOk. áêH˜™êÎ<£ HÍj‡~ü ÃÑ· ^•_ç KÕã#≤ ѨC_»∞
ÉèÏ~°`„« ѨÉ∞íè `«fiO K≥eO¡ ѨÙefl PÑ≤"ãÕ O≤ k. QÍOnèrH˜ q+¨Ü∞« O `≥eã≤Ok. K≥eO¡ ѨÙefl áêH˜™êÎ<£
Ü«Ú^Œú J=ã¨~åʼnõΩ qxÜ≥∂yOK«‰Ωõ O_® x~ÀkèOKÕO^Œ∞‰õΩ `å`å¯eHõOQÍ xeÑ≤"ãÕ #≤ @∞¡QÍ
<≥„Ǩ˙, Ѩ>ËÖò K≥Ñ≤Ê# JÉèíºO`«~åÅ#∞ `Àã≤ѨÙzÛ "≥O@<Õ K≥e¡OѨÙʼnõΩ U~åÊ@∞¡
KÕ~ÚOKå~°∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ HÍj‡~°∞#∞ ™êÜ«Ú^èŒ^ŒàÏÅ`À ~°H˜ΔOK«∞HÀ=_®xH˜
ã¨=∞iúOKå_»∞.
áêH˜™êÎ<£ q^ÕâßOQÆ q^è•#O =∞# q^ÕâßOQÆ q^è•#O HõO>Ë ÉÏQÆ∞O^Œx H˘O^Œ~∞°
"åMϺxã¨∞OÎ \Ï~°∞. D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ HÔ .Ñ≤.Ü«∞ãπ.g∞#<£ "åºYºx [˝ÑÎ≤ `≥K∞« ÛHÀ=_»O J=ã¨~O° .
'áêH˜™êÎ<£ ~å[hu[˝`« Ѷe¨ `«O: JÜ«¸ÉòMÏ<£ Ѩ^qŒ HÀÖ’ÊÜ«∂_»∞. Ü«∞ǨºMÏ<£
`«# ã¨fi`«O„`«O HÀÖ’ÊÜ«∂_»∞. áêH˜™êÎ<£ ã¨QOÆ Éè∂í ÉèÏQÍxfl HÀÖ’Ê~ÚOk.——
218 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
K≥<· å
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „áê~°ÉOíè #∞O_ç K≥<· å`À ¿ãflÇ¨Ï ã¨O|O^èOŒ áê\˜OKÕ q^è•#O
J=ÅOaOzOk. ™ê„=∂[º"å^ŒO Ѩ@¡ K≥<· å KÕã#≤ áÈ~å@O Ѩ@¡ HÍO„ÔQãπ ã¨Ç¨ #∞Éè∂í u
„ѨHõ\ ˜OzOk. 1930 ÅÖ’ K≥·<å‰õΩ "≥·^Œº|$O^•xfl ѨOÑ≤OzOk. [áê<£ K≥·<åx
P„Hõq∞OK«_®xH˜ =ºuˆ~Hõ`«x =ºHõÎO KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ [áê<£ =ã¨∞Î=ÙÅ |Ç≤Ï+¨¯~°}‰õΩ
Ñ≤Å∞ѨÙxzÛOk. K≥<· å „Ñ¨*ÏiѨaH¡ x± "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ@QÍ JO>Ë 1950 [#=i 1# QÆ∞iÎOz#
^Õâ◊O ÉèÏ~°`«^Õâ◊O. =Åã¨"å^Œ â◊‰õΩÎÅKÕ`«∞Ö’¡ ÉÏ^èŒÅ‰õΩ QÆ∞~°~Ú# J#∞Éèí=O QÆÅ
~Ô O_»∞^ÕâßÅ∞, ¿Ñ^ŒiHõO, "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O L=∞‡_ç ã¨=∞㨺Å∞QÍ QÆÅ ~Ô O_»∞ ^ÕâßÅ∞
„ѨÑO¨ K«OÖ’ Pã≤Ü∂« ‰õΩ `«Q∞Æ ™ê÷#O HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ KÕ`∞« Å∞ HõÅáêÅx ÃÑ^ŒÌ Pâ◊Å∞
PHÍOHõÅΔ `À SHõº~å[ºã¨q∞u Éè„í ^Œ`å=∞O_»eÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ì K≥<· å‰õΩ „áêux^躌 O =ÙO_®Åx
<≥„Ǩ˙ XuÎ_ç `≥KåÛ_»∞. H˘iÜ«∂ Ü«Ú^ŒOú Ö’ J"≥∞iHÍ "≥Y· ix |ÅѨ~K° Ö« ^Ë ∞Œ . H˘iÜ«∂
Ü«Ú^Œú Ѩiëê¯~åxH˜ âßÜ«∞â◊‰Ωõ ÖÎ Ï Hõ$+≤ KÕâß_»∞. 1950Ö’ K≥<· å \˜É@ˇ ∞ìx P„Hõq∞Oz#ѨC_»∞
`«##∞ qâßfiã¨OÖ’xH˜ fã¨∞HÀ#O^Œ∞‰õΩ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ H˘O`« PO^Àà◊# K≥OkOk. HÍ#
K≥<· å K«i„`«Ö’ \˜É\ˇ ò KåÖÏ ™ê~°∞¡ K≥<· å ѨiáêÅ#Ö’ LOk QÆ#∞Hõ \˜É@ˇ ∞ìÃÑ· K≥<· å‰õΩ
QÆŠǨωõΩ¯efl QÆ∞iÎOz „ѨtflOK«Ö^Ë ∞Œ . 1954Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ K≥<· å XHõ XѨÊO^ŒOÃÑ·
ã¨O`«HÍÅ∞ KÕâß~Ú. ^•xÖ’ \˜É@ˇ ∞ìÃÑ· K≥<· å ǨωõΩ¯efl ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ QÆ∞iÎOzOk. W~°∞
^ÕâßÅ∞ `«=∞ Ѩ~°ã¨Ê~° ã¨O|O^è•ÅÖ’ ѨOK«jÅ ã¨∂„`åʼnõΩ Hõ@∞ì|_ç LO_®Åx
JOwHõiOKå~Ú. ã¨iǨÏ^Œ∞Ì q"å^•Å∞ K«~Û° ‰õΩ =KåÛ~Ú. HÍh K≥<· å `å#∞ WOHÍ
H˘q∞OQ∑\ÏOQ∑ =∂ºÑ¨ÙÅ#∞ J^躌 Ü«∞#O KÕÜ∞« ÖË^xŒ , qÉè^Ë •Å∞ `«~åfi`« Ѩi+¨¯iOK«∞HÀ=K«Ûx
K≥ÑÊ≤ Ok.
~Ô O_»∞ ^ÕâßÅ =∞^躌 ã¨O|O^è•Å∞ ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú. <≥„Ǩ˙
ÉÏO_»∞OQ∑ ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ K≥<· å QÆ∞iOz KÒ–Ü«∞<£–Öˇ· x QÆ∞iOz Q˘Ñ¨ÊQÍ K≥áêÊ_»∞. HÍx
1959Ö’ \˜É\ˇ òÖ’ ÃÑ^ŒuÌ ~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ K≥Å~ˆ yOk. "ÕÖÏk=∞Ok HÍOkj‰õΩÅ`À ^ŒÖÖ·ˇ Ï=∂
\˜É@ˇ ∞ì LO_ç `«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩáÈÜ«∂_»∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ^ŒÖÖ·ˇ Ï=∂‰õΩ P„â◊Ü∞« O HõeÊOzOk.
HÍh „Ѩ"å㨠„ѨÉ∞íè `åfixfl ™ê÷ÑO≤ KÕO^Œ∞‰õΩ J#∞=∞uOK«Ö^Ë ∞Œ . ~å[H©Ü∞« HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞
KÕÑ@¨ =ì ^ŒxÌ K≥ÑÊ≤ Ok. J~Ú#ѨÊ\˜H© K≥h· Ü«ÚʼnõΩ Wk #K«ÛÖË^∞Œ . 1959 JHÀì|~üÖ’
K≥<· å"åà◊√¡ Å_»HÖ± ’x HÀOQ∑HÍ Hõ#∞=∞ =^ŒÌ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ QÆã^Α àŒ O◊ ÃÑ· HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê~°∞.
HÍÅ∞ÊÖ’¡ S^Œ∞QÆ∞~°∞ K«xáÈÜ«∂~°∞. 12 =∞Ok Mˇ·nÅ∞QÍ Ñ¨@∞ì|_®¤~°∞. Ô~O_»∞
„ѨÉ∞íè `åfiÅ=∞^躌 L`«~Î ° „Ѩ`∞« º`«~Î åÅ∞ #_çKå~Ú. K«~Û° ʼnõΩ L=∞‡_ç „áêuѨkHõ U~°Ê_»Ö^Ë ∞Œ .
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 219
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 1960 U„Ñ≤ÖòÖ’ KÒÜ«∞<£ Öˇ· x _èbç H¡ ˜ PǨfixOzOk. K«~Û° Å∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ
™êQÆÖ^Ë ∞Œ . K«~Û° Å „áêuѨkHõ# JkèHÍ~°∞ÅKÕ ~°∂á⁄OkOK« |_®Åx x~°Ü ú ∞« O [iyOk.
1962 K≥<· å ^•_ç
1962 ÃãÃÑOì |~ü 8# K≥<· å Ããx· Hõ ^ŒàÏÅ∞ `åQÍ¡ tY~°OÃÑ· ^•_çKãÕ ≤ JHõ¯_»∞#fl
ÉèÏ~°`ü Ããx· ‰õΩefl <≥\"ì˜ âÕ ß~Ú. HÍh Wk z#fl ã¨OѶ∞¨ @#QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Ѩ|_çOk. <≥„Ǩ˙
ÅO_»<£ ã¨^㌠∞¨ ûH˜ "≥o¡ =KåÛ_»∞. "≥O@<Õ JHÀì|~ü 12 H˘ÅOÉ’ "≥àÏ¡_∞» . XHõ"å~°O
`«~åfi`« K≥<· å Ãã#· ºO ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î há¶ê (NEFA) Ö’x `«∂~°∞Ê~°OQÆOÖ’ QÆÅ Ããx· Hõ
™ê÷=~åefl P„Hõq∞OzOk. há¶êÖ’x ÉèÏ~°`« Ps‡ Hõ=∂O_»~°∞ „ѨuѶ¨∞\˜OK«‰õΩO_®
`«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩáÈÜ«∂_»∞. K≥<· å Ãã#· ºO ֒ѨeH˜ ~å=_®xH˜ `«Å∞ѨÙÅ∞ `≥iz#@¡~ÚOk.
ѨtÛ=∞~°OQÆOÖ’ JHÀì|~ü 20# QÆÅfi<£ Ö’Ü«∞Ö’ 13 J„QÆ™ê÷=~åÅ∞ K≥<· å =â◊=∞Ü«∂º~Ú.
K«∞Ѷ∂¨ Öò q=∂<å„â◊Ü∞« O „Ѩ=∂^ŒOÖ’ z‰õΩ¯‰õΩOk. K≥<· å L^ÕâÌ ßÅ∞ `≥eÜ«∞=Ù. „Ѩ[Å∞
ÉèÜ
í ∂« O^Àà◊#ʼnõΩ QÆ∞~°Ü∂« º~°∞. K≥<· å "åà◊√§ "≥∞^ÿ •# „áêO`åÖ’¡H˜ K˘K«∞Û‰õΩx =zÛ
J™êûO, W`«~° „áêO`åÅ∞ P„Hõq∞™êÎ~°x „Ѩ[Å∞ PO^Àà◊# K≥O^•~°∞. <≥„Ǩ˙
x~åâß[#Hõ"≥∞ÿ# Ѩiã≤÷ux q=iã¨∂Î q∞Å@s ã¨Ç¨Ü«∂xfl Ji÷ã¨∂Î #=O|~ü 9#
„ÃÑã≤_≥O@∞ ÔH#_ôH˜ Ô~O_»∞ ÖËYÅ∞ ~åâß_»∞. „a@<£ ã¨Ç¨Ü«∂xfl ‰õÄ_® HÀ~å_»∞.
24 QÆO@Ö `«~åfi`« K≥<· å UHõÑH¨ OΔõ QÍ q~°=∞} „ѨH\õ O˜ zOk. K≥<· å Éè∂í `«O ZO`«
TÇ≤ÏOK«x q^èOŒ QÍ =zÛO^À J^Õ q^èOŒ QÍ J^Œ$â◊º"≥∞Oÿ k. QÆ∞O_≥Ñy¨ e# q∞„`«∞}˜,‚
HõHÍqHõÅ"≥∞#ÿ „Ѩ[efl =ke "≥oO¡ k.
P `«~åfi`«
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `«# P`«‡Q“~°"åxH˜ `«ye# ^≥|ƒ#∞O_ç HÀÅ∞HÀ\ÏxH˜ KåÖÏ
ã¨=∞Ü«∞O Ѩ\ Oì˜ k. K≥<· å, P"≥∞iHÍÅ∞ áêH˜™êÎ<H£ ˜ =∞^Œ`Ì ∞« WzÛ#ѨÊ\˜H˜ |OQÍ¡^âÕ ò
Ü«Ú^ŒúOÖ’ áêH˜™êÎ<£ÃÑ· q[Ü«∞O ™êkèOz# `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O P`«‡qâßfi™êxfl
P`«‡Q“~°"åxfl á⁄OkOk. <≥„Ǩ˙ ^≥|ƒ #∞O_ç HÀÅ∞HÀÖË^∞Œ . 1964 "Õ∞ Ö’ K«xáÈÜ«∂_»∞.
PÜ«∞# H©iÎ „Ѩu+¨Åì ∞ J`«∞º#fl`« ^ŒâH◊ ˜ KÕ~∞° ‰õΩ#fl `«~∞° }OÖ’ „Ѩ`º« ~°∞Åú q=∞~°≈Å∞
Z^Œ∞~˘¯#=Åã≤ =zÛOk. q=∞~°≈ʼnõΩ `«ÖÁyæ `«# z~°HÍÅ q∞„`«∞_»∞ ~°H}Δõ =∞O„u J~Ú#
Hõ$+¨g‚ ∞#<£x =∞O„u =~°Oæ #∞O_ç `˘ÅyOK«=Åã≤ =zÛOk. `å=Ú ZO`À „â◊^`ÌŒ À
ÃÑOz áÈ+≤Oz# Jb#q^è•#O q∞„`«∞_»∞ H˘\˜#ì ^≥|ƒ‰õΩ `«@∞ì‰Ωõ x xÅ|_»ÖxË Ñ¨iã≤u÷
=zÛOk. ÉÏ^è•Hõ~"° ∞≥ #ÿ JOâ◊O UO@O>Ë P q^è•<åxfl Ѩ\ÏìÅ∞ `«ÑÊ≤ OzOk ™È+¨eã¨∞ì
220 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
^ÕâO◊ , ÃÑ@∞ì|_ç^•s ^ÕâO◊ HÍ^Œ∞. q∞`«"å^Œ â◊‰Ωõ ÅÎ ∞, ѨtÛ=∞ ^ÕâßÅ Hõ#∞‰õÄÅOQÍ
=º=ǨÏiOKÕ"å~°∞ <≥„Ǩ˙x f„=OQÍ q=∞i≈OKå~°∞. D J=HÍâßxfl Éè∂í Ѩiq∞u K«\Ïìxfl
Ѩ\ +˜ Ñì¨ i¨ KÕO^Œ∞‰õΩ KÕÑ\¨ #ì˜ ~å*ϺOQÆ ã¨=~°}x J_»∞‰¤ Ωõ <ÕO^Œ∞‰õΩ "å_»∞H˘<åfl~°∞. Ü«Ú^Œú
„ѨÉÏè =O =¸_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÃÑ· Ѩ_Oç k. =#~°∞Å∞ ~°H}Δõ ‰õΩ =∞~°ÅÛ|_®¤~Ú.
áê~°"¡ ∞≥ O@∞H˜ [iy# =¸_»∞ =~°∞㨠LѨ ZxflHõÅÖ’ HÍO„ÔQãπ F_çáÈ~ÚOk. <≥„Ǩ˙
`«# rq`«OÖ’ "≥Ú^Œ\™˜ êiQÍ 1963 PQÆã∞¨ Öì ’ qâßfi㨠~åÇ≤Ï`«º f~å‡<åxfl Z^Œ∞~À¯=Åã≤
=zÛOk.
K≥<· å ^•_ç ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ W`«~° ^ÕâßÅ`À QÆÅ ã¨O|O^è•efl f„=OQÍ „ѨÉÏè q`«O
KÕãO≤ k. ã¨OHΔÀÉèOí Ö’ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_ç P"≥∞iHÍ, „a\<£ ™ê#∞‰õÄÅOQÍ ã¨ÊOkOKå~Ú.
Ü«Ú^ŒOú =Úyã≤#ѨÊ\˜H˜ „a@<£, P"≥∞iHÍÅ#∞ q㨇iOK«_®xH˜ gÅ∞ Ѩ_x» Ѩiã≤u÷
U~°Ê_çOk. áêH˜™êÎ<£ ѨÙiQ˘ÅÊ_»O`À ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ |ÅÇ‘Ï#`«#∞ J=HÍâ◊OQÍ fã¨∞‰õΩx
HÍj‡~°∞ ã¨=∞㨺ÃÑ· ÖÁOQÆn¿ãO^Œ∞‰õΩ J"≥∞iHÍ, „a@<£Å∞ â◊H˜Î=OK«# ÖˉõΩO_®
„ѨÜ∞« uflOKå~Ú. HÍh <≥„Ǩ˙ XuÎ_xç `«@∞ì‰Ωõ x xÅ|_»QeÆ QÍ_»∞. ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl Jb#
q^è•#O #∞O_ç "≥^· ˘eˆQÖÏ KÕÜ∂« Åx J"≥∞iHÍ „a@<£Å∞ PHÍOH˜OΔ Kå~Ú. Jq JO^Œ*ãË #≤
Pi÷Hõ ™êÜ«∞O 60– 120 q∞eÜ«∞#∞¡ JO`« "≥Ú`åÎÖOË HÍ^Œ∞. HÍh P"≥∞iHÍ „ѨÉÏè =O
„Ѩ`ºÕ H˜Oz q∞Å@s =º=Ǩ~åÖ’¡ QÆ}hÜ«∞OQÍ ÃÑiyOk. K≥<· å |∂zH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
ѨxKÕ¿ã <≥ÑO¨ `À J"≥∞iHÍ ~°ÇϨ 㨺 ã¨=∂Kå~° ã¨Oã¨Å÷ ∞ ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOK«∞‰õΩ<åfl~Ú.
K≥<· å q∞Å@s HÍ~°ºHõÖÏáêÅÃÑ· xѶ∂¨ =ÙOKÕO^Œ∞‰õΩ Ç≤Ï=∂ÅÜ«∂Ö’¡ J}∞â◊HΘ Ü«∞O„`«O
<≥ÅH˘ÅÊ|_çOk. <≥„Ǩ˙ D „ѨÜ∞« `åflÅ#∞ J=QÆ`O« KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl_»∞. ™ÈqÜ«∞@¡`À q∞Å@s
XѨÊO^•Å`À =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÍ_»∞. ™ÈqÜ«∞\ò ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ n~°H… ÍeHõ J=ã¨~åÅs`åº
Uq J=ã¨~"° ∂≥ Jq W=fi_®xH˜ ã≤^ÑúŒ _¨ Oç k. J"≥∞iHÍÖÏQÍ H˘kÌ "≥Ú`åÎÅ ã¨Ç¨ Ü«∞O
JO^Œ*ãË ≤ J™ê^躌 "≥∞#ÿ +¨~`° ∞« Å∞ qkèOK«Ö^Ë ∞Œ . áêH˜™êÎ<£ K≥<· å ã¨~ã° #¨ KÕiOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
|ÅÇ‘Ï#Ѩ~K° |« _çO^Œx ÉèÏqOz 1965 Ö’ Ü«Ú^•úxH˜ kyOk.
Wk Z=i `«ÑC¨ ?
^•_ç [iy#ѨC_»∂, P `«~åfi`« ‰õÄ_® Ѩ„uHõÅ∞ K≥<· å "≥∂™êxH˜ <≥„Ǩ˙x
ÉÏ^è∞Œ º}˜‚ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ [iQÍ~Ú. <≥„Ǩ˙ ÉèÏ"å"ÕâO◊ QÆÅ HõÑ@¨ ~°ÇÏ≤ `«"∞≥ #ÿ
Jq"ÕHÜ ˜ ∞« x Hõ=¸ºxã¨∞ì q„^ÀǨÏO #∞O_ç ÉèÏ~°`« „ѨÜ∂≥ [<åÅ#∞ ã¨O~°HOΔ˜ K«_O» Ö’
qѶŨ =∞Ü«∂º_»x XHõ Jaè„áêÜ«∞O. =∞~˘Hõ ~°H"õ ∞≥ #ÿ Jaè„áêÜ«∞O WO_çÜ∂« , K≥<· å
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 221
 Ü«Ú^ŒOú Ö’ =ºHõOÎ KÕÜ∞« |_çOk. nx##∞ã¨iOz <≥„Ǩ˙ Ѩ@∞ì^ÅŒ QÆÅ *ÏfÜ«∞"åk,
Ü«Ú^Àú<å‡^Œ „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∞O`À H˘@∞ì‰Ωõ x áÈ~Ú K≥<· å „Ñ¨uáêkOz# ¿ÇÏ`«∞|^Œ"Ì ∞≥ #ÿ
+¨~`° ∞« Å "Õ∞~°‰Ωõ ã¨iǨÏ^Œ∞eÌ fl Ѩi+¨¯iOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ u~°ã¯¨ iOKå~°∞. 1959 #∞O_ç
=ÚO^Œ∞‰õΩ ^Œ∂ã¨∞‰õΩáÈÜÕ∞ Ѩ^uúŒ ##∞ã¨iOKå_»∞. Jk P`«‡~°H}Δõ H˘~°‰Ωõ K≥<· å ^•_ç
KÕ¿ãÖÏ ~Ô K«ÛQ˘\˜Oì k. D ~Ô O_çO\˜Ö’ Uk ‰õÄ_® K≥<· å Ѩ@¡ <≥„Ǩ˙ J=QÍǨÏ##∞
ã¨iQÍ q=iOK«Ö^Ë ∞Œ .
K≥<· å K«i„`« Ѩ@,¡ qѨ"¡ åÅ K«i„`« Ѩ@¡ „Ѩ`ºÕ H˜Oz ~°ëêº qѨ=¡ O Ѩ@¡ <≥„Ǩ˙‰õΩ
QÆÅ J=QÍǨÏ#, K≥<· å#∞ UHÍH˜x KÕã≤ XHõ =¸Å‰õΩ `Àz"ÕÜ∞« |_»‰Äõ _»^xŒ , *Ï`«∞Å
ã¨=¸Ç¨ÏOÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ~å|_®Åx qѨ¡=O =∂#=`«`À ѨiѨÓ~°‚O KÕÜ«∞|_®Åx
Jaè„áêÜ«∂xfl PÜ«∞#Ö’ <å@∞‰õΩ<ÕÖÏ KÕãO≤ k. ''|Å"≥∞#ÿ K≥<· å JO>Ë ™ê^è•~°}OQÍ
qã¨~Î }° "å^Œ K≥<· å Jx J~°Oú KÕã∞¨ ‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ =∞#‰õΩ HÍ=Åã≤#O`« K«i„`« `≥Å∞ã¨∞——
<≥„Ǩ˙ K≥áêÊ_»∞. HÍh K≥<· å`À ZÖÏO\˜ Ü«Ú^Œ=ú ¸ ~å"åÅx HÀ~°∞HÀO. ZO^Œ∞HõO>Ë
Jk [~°‡<£ „ÃÑO¶ z Ü«Ú^ŒOú ÖÏQÍ<Õ ~Ô O_»∞ ^ÕâßʼnõΩ q<åâ◊H~õ O° . 1962 ^•_çH˜ =ÚO^Œ∞
1961 _çÃãO|~ü 7# Ö’H±ãɨ Öíè ’ <≥„Ǩ˙ WÖÏ K≥áêÊ_»∞ : ''XHõ ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ ÃÑ^ŒÌ
U#∞QÆ∞ ã¨iǨÏ^Œ∞ÃÌ Ñ· ‰õÄ~°∞Ûx LOk. Wk =∞#O q=∞i≈OK«ÖxË "åã¨=Î O——. K≥<· å qѨ=¡ O
=∞# ã¨iǨÏ^Œ∞ÅÌ ‰õΩ „Ѩ=∂^ŒO á⁄Oz LO^Œx <≥„Ǩ˙ QÆ∞iÎOKå_»∞. <≥„Ǩ˙ 1963
ÃãÃÑOì |~ü 3 # ~å[ºã¨ÉÖíè ’ q∞Å@sÃÑ· Z‰õΩ¯=QÍ "≥zÛOK«_O» ã¨iÜ≥∞ÿ #k HÍ^Œx, ^ÕâO◊
`«# |ÖÏxfl `å<Õ xi‡OK«∞HÀ"åÅx, J^Õ ã¨~Ô #· ~°H}Δõ Jx q=iã¨∂Î ã¨∞n~°… „ѨH@õ #
KÕâß_»∞. ''áêi„âßq∞H©H~õ }° K≥O^Œx U ^ÕâO◊ ‰õÄ_® D<å_»∞ Ããx· Hõ Ѩ~O° QÍ |ÅOQÍ
ÖË^∞Œ —— 'D<å_»∞ =∞# =ÚO^Œ∞#fl Hõ~=ΰ ºO ^Õâßxfl áêi„âßq∞HõOQÍ Ñ¨\ +˜ ì¨ Ñ¨~K° _« O» .
JO`ÕQÍx qѨs`«OQÍ LO_Õ `«∞áêH©x, qѨs`«OQÍ LO_Õ q=∂<åxfl QÍh `≥K∞« ÛHÀ=_»O
HÍ^Œ∞—. áêH˜™êÎ<`£ À WѨÊ\˜Hˆ â◊„`«∞`«fiO LOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ =∞~˘Hõ â◊„`«∞~å*Ϻxfl HÀ~°∞HÀ^Œ∞.
~Ô O_»∞"≥Ñ· Ù¨ ÖÏ Ü«Ú^•úxH˜ ã¨#fl^ŒOú HÍ=_»=∞O>Ë Jaè=$kúH˜ JO`«O ѨÅHõ_"» ∞Õ . HÍ|\ì̃
Ѷ∞¨ ~°¬} Jx"å~°º"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H© ¿ãflǨÏ"≥Y· ix áê\˜Oz W`«~∞° Å#∞ ‰õÄ_® JÖÏO\˜ "≥Y· i<Õ
áê\˜OK«=∞x HÀ~°∞`«∂ L^•Ç¨Ï~°}H˜ K≥<· åx SHõº~å[ºã¨q∞uÖ’xH˜ ~°ÑÊ≤ OKÕO^Œ∞‰õΩ Hõ$+≤
KÕã∂¨ ΠѶ∞¨ ~°¬}x gÖˇ#· O`«=~°‰Ωõ "≥#H˜¯ <≥\"ì˜ Ü Õ ∂« e.
K≥<· å \˜É\ˇ ò P„Hõ=∞} JO>Ë Ñ¶∞¨ ~°¬}ʼnõΩ J=HÍâ◊O QÆÅ L=∞‡_ç ã¨iǨÏ^Œ∞Ì
LO_»_=» ∞x <≥„Ǩ˙‰õΩ J=QÍǨÏ# LOk. K≥<· åH˜ Ѩi+¨¯iOK«∞HÀ=Åã≤# ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞㨺Å∞
L<åfl~Ú. Hõ#∞Hõ qã¨~Î }° #∞ QÆ∞iOKÕ PÖ’zOK«^∞Œ . \˜É\ˇ òÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞, ^ŒÖÖ·ˇ Ï=∂
222 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
~åHõ, ã¨iǨÏ^Œ∞Ì Ñ¶∞¨ ~°¬}Å∞ `«~åfi`« ~å#∞#fl „Ѩ=∂^•Å Ѩ@¡ <≥„Ǩ˙H˜ J=QÍǨÏ# LOk.
HÍh K≥<· åx ɡkiOK«_O» =Å¡ X#QÆ∂_Õ „ѨÜ∂≥ [#O Uq∞\˜? K≥<· å P@Hõ\Oì˜ KÕO^Œ∞‰õΩ
™ÈqÜ«∞\ò‰Ωõ ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ [iy ^•x`À ^Ò`«º ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOKå_»∞. Hõ=¸ºxã¨∞ì
K≥<· å, Hõ=¸ºxã¨∞ì ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£, ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Hõ=¸ºxã¨∞Åì `À [`«H\õ ì˜ ^ÕâßxH˜
„Ѩ=∂^ŒH~õ O° QÍ Ñ¨i}q∞™êÎ~x° <≥„Ǩ˙ PÖ’zOK«Ö^Ë ∞Œ . ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ K≥<· å,
™ÈqÜ«∞\òÅ KÕuÖ’ Ѩx=Ú@¡x PÜ«∞# qâ◊fiã≤OK«Ö^Ë ∞Œ . JÖψQ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ KåÖÏ=∞Ok
"åkOz#@∞¡ ÉèÏ~°fÜ«∞ q∞„`«∞ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ Hõ=¸ºxã¨∞ì
™È^Œ~∞° ʼnõΩ =∞^Œ`Ì ∞« Wã¨∞OÎ ^Œx PÖ’zOKÕ á⁄~°áê@∞ PÜ«∞# KÕÜ∞« ÖË^∞Œ .
JHõ¯_»H¯õ _» ã¨iǨÏ^Œ∞Ì Ñ¶∞¨ ~°¬}Å∞ [~°∞QÆ∞`å~Ú HÍh JO`«ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î ^•_ç
[~°∞QÆ∞`«∞O^Œx <≥„Ǩ˙ TÇ≤ÏOK«Ö^Ë ∞Œ . ^•_ç [iy# ™ê÷~Ú <≥„Ǩ˙x k„Q̓ùOuH˜ QÆ∞i
KÕãO≤ k. ^•_ç ã¨fiÉèÏ"åxfl, ™ê÷~Úx JOK«<å "ÕÜ∞« ÖËHáõ È=_»OÖ’ <≥„Ǩ˙ `«ÑC¨ KÕâß~°∞.
=∞~°∞ã¨\ ˜ ~ÀA K≥<· å Ü«Ú^ŒOú q~°q∞OK«_O» `À J"≥∞iHÍ, „a@<£Å#∞ ã¨Ç¨ Ü«∞=∞i÷OK«_O» Ö’
=ºHõ=Î ∞~Ú# ÉèÜ í ∂« O^Àà◊# =∞~˘Hõ á⁄~°áê@∞. H˘xfl Ѩ„uHõÅ∞, „ѨuѨHáΔõ êsìÅ∞, `«#
™⁄O`« áêsì ã¨É∞íè ºÅ ÉÏ^躌 `å ~åÇ≤Ï`«º"≥∞#ÿ ^•_»∞Å∞ D HõÅ=~°áê@∞H˜ ^•i fâß~Ú.
<åÜ«∞‰õΩÅÃÑ· qâßfiã¨O`À „Ѩu‰õÄÅ`«#∞ ^è~·≥ º° OQÍ Z^Œ∞~˘¯#_»OÖ’ ^ÕâO◊ Jâ◊H`Îõ #« ∞
„Ѩ^Œi≈OzOk. x~åâßxã¨Êù$ǨÏÅ`À Hõ$OyáÈ~ÚOk. Ѩ~°ã¨Ê~°O xO^ŒÅ‰õΩ kyOk.
Ѩiã≤u÷ x ã¨ik^ÕOÌ ^Œ∞‰õΩ <≥„Ǩ˙ âßÜ«∞â◊‰Ωõ ÖÎ Ï Hõ$+≤ KÕâß~°∞.
1962Ö’ K≥<· å KÕ`∞« Ö’¡ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ѩ~å[Ü«∂xH˜ HÍ~°}O K≥h· Ü«ÚÅ ¿ãflÇ≤Ï`«O Ѩ@¡
<≥„Ǩ˙H˜ QÆÅ x+¨¯Ñ¨@"≥∞#ÿ qâßfiã¨O TǨ[x`«"∞≥ #ÿ Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ`,« Ѷe¨ `«OQÍ
~°H}Δõ ã¨#fl^Œ`ú « Ѩ@¡ ÉèÏ~°`« J„â◊^úŒ HÍ^Œx ѨÅ∞=Ù~°∞ "åºMϺ`«Å∞ D<å_»∞ JOwHõi™êÎ~∞° .
1949 – 50 <å\˜H˜ 2,80,000 ÉèÏ~°`« Ããx· Hõ ^ŒàÏÅ∞ 1962 <å\˜H˜ 5,50,000 H˜
ÃÑiQÍ~Ú. 1947 Ö’ ÉèÏ~°`« "≥=· ∂xHõ ^ŒàO◊ Ö’ U_»∞ HõOÉÏ\ò ™êfi¯„_»#∞¡ LO_»QÍ
1962 <å\˜H˜ 19 ™êfi¯„_»<û£ H˜ ÃÑiQÍ~Ú. 1965 Ö’ J^Õ Ãã#· ºO J"Õ PÜ«Ú^è•Å`À
áêH˜™êÎ<`£ À Ü«Ú^ŒOú KÕãO≤ k. HÍh Ѷ∞¨ ’~°Ñ~¨ å[Ü«∞O áêÅ=ÖË^∞Œ . K≥<· å`À ã¨iǨÏ^Œ∞Ì
Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ [iˆQ J=HÍâßÅ∞<åflÜ«∞x <≥„Ǩ˙ 1959 #∞O_ç ÃÇÏK«Ûiã¨∂Î =KåÛ~°∞. HÍh
~å[H©Ü∞« <åÜ«∞Hõ`fi« O HÍh, q∞Å@s <åÜ«∞Hõ`fi« O HÍh K≥<· å ^•_ç ã¨fi~°∂Ѩ ã¨fiÉèÏ"åxfl
JOK«<å "ÕÜ∞« ÖËHáõ ÈÜ«∂~Ú. JO^Œ∞=Å¡ ^•_ç [~°Q_Æ O» Ѩ@¡ k„Qƃ=ù ∞‰õΩ QÆ∞~°Ü∂« º~Ú.
ã¨iǨÏ^Œ∞Ì Ñ¶∞¨ ~°¬}Å∞ QÍh ÖËHõ J™êûO "≥∞^ÿ •<åÅÖ’ ѨÓiΙê÷~Ú Ü«Ú^ŒOú [~°Q=Æ K«∞Û#x
q∞Å@s <åÜ«∞Hõ`fi« O JOK«<å "ÕãO≤ k. HÍx Ѩiq∞`« „áêO`«OÖ’H˜ K˘K«∞Û‰õΩx =zÛ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 223
 q~°q∞OK«∞‰õΩO@∞O^Œx TÇ≤ÏOK«Ö^Ë ∞Œ . K≥<· å‰õΩ ™ÈqÜ«∞\ò ѨÓiÎ =∞^Œ`Ì ∞« LO@∞Ok
Hõ#∞Hõ K≥<· å`À ѨÓiΙê÷~Ú Ü«Ú^ŒOú TǨωõΩ JO^ŒxkQÍ ÉèÏqOKå~°∞ ã¨~fi° Ãã<· åºkèHÍi
[#~°Öò u=∞‡Ü«∞º. PÜ«∞#‰õΩ W`«~° ã‘xÜ«∞~ü JkèHÍ~°∞ʼnõÄ K≥<· å ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£
=∞^躌 qÉè^Ë •Å∞ L#fl@∞¡ `≥eã≤#@∞¡ ÖË^∞Œ . ÉèÏ~°`"« =·≥ ∂xHõ ^ŒàO◊ K≥<· å#∞O_ç ZÖÏO\˜
„ѨuѶ∞¨ @<å ÖˉΩõ O_® J~°∞}ÏK«Å „Ѩ^âÕ ò, \˜É\ˇ òÅÃÑ· ѨÓiÎ PkèÑ`¨ º« O K≥ÖÏ~ÚOK«QeÆ y#
ã≤u÷ Ö’ L#flѨC_»∞ "≥=· ∂xHõ ^ŒàO◊ x~°fiÇ≤ÏOK«QÅÆ áê„`«ÃÑ· J=QÍǨÏ# Ö’Ñ≤OzOk
(<≥„Ǩ˙ `«# "≥=· ∂xHõ |ÅO`À ã¨O„ѨkOK«‰Ωõ O_®<Õ J"≥∞iHÍ "≥=· ∂xHõ ^ŒàÏÅ#∞O_ç
~°H}Δõ HÀ~å_»∞).
"≥Ñ· Ö¨¶ ϺxH˜ HÍ~°}O : ~°H}Δõ P^ÕâßÅ Ü«∂[=∂#ºO =º=ã¨Ö÷ ’x Ö’áêÅ∞,
~°H}Δõ „Ѩ}ÏoHÍ =º=ã¨,÷ ã≤qÅ∞. q∞Å@s ã¨O|O^è•Å x~å‡}OÖ’x Ö’áêÅ∞, L#fl`«™ê÷~Ú
q∞Å@s JkèHÍ~°∞Å∞ áœ~°q^è•# x~å‡} K«„@OÖ’ qb#O KÕÜ∞« |_»Ö^Ë ∞Œ . ã¨fiÅÊHÍeHõ
Éèqí +¨º`«∞‰Î Ωõ ã¨#fl^ŒOú KÕ¿ã"å~°∞QÍ LO_çáÈÜ«∂~°∞. QÍx n~°H… ÍeHõ ~°H}Δõ "å`å=~°}ÏxH˜
ã¨#fl^ŒOú HÍÖË^∞Œ . K≥<· å`À „Ѩ=∂^ŒO LO^Œx 1959 #∞O_ç <≥„Ǩ˙ ÃÇÏK«Ûiã¨∞#Î flѨÊ\˜H©
q∞Å@s JkèHÍ~°∞Å∞ Ç≤Ï=∂ÅÜ«∂Ö’¡ K≥<· å Ü«Ú^•úxH˜ „Ѩ}ÏoHõ ~°∂á⁄OkOK«∞HÀÖË^∞Œ .
Wk =ӺǨÏ~°K#« "≥Ñ· Ũ¶ ºO, ~°ÇϨ 㨺 ã¨=∂Kå~° qÉèÏQÆO "≥Ñ· Ũ¶ ºO. Ãã#· ºO "≥=· ∂xHõ
^ŒàÏÅ =∞^茺 ã¨=∞#fiÜ«∞ "≥·Ñ¶¨ÅºO. QÆ`«OÖ’ [iy# Ü«Ú^•úÅÖ’ =∞Oz xѨÙ}`«
„Ѩ^iŒ ≈Oz#"å_»∞, Hõhã¨O "å~°O ~ÀAÅ áê@∞ â◊„`«∞Ãã<· åºxfl xÅ∞=iOzQÆÅ ã¨=∞~°∞_÷ ∞»
J~Ú# Ãã<· åºkèHÍi P`«‡qâßfiã¨O HÀÖ’Ê~Ú Ü«Ú^•úxH˜ `«ÅѨ_‰» Ωõ O_®<Õ "≥#H˜¯`«Q_æÆ O»
=∞~˘Hõ "≥Ñ· Ũ¶ ºO. WHõ K≥h· Ü«ÚÅ q+¨Ü∂« xH˘¿ãÎ "å~°∞ "ÕQOÆ QÍ Ñ¨iq∞`«"∞≥ #ÿ „áêO`«OÖ’
֒ѨeH˜ K˘K«∞Û‰õΩx =zÛ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl #∂º#`« Ѩ~K° Õ "åi ÅHΔͺxfl ™êkèOK«∞‰õΩx
JO`Õ "ÕQOÆ QÍ "≥#H˜¯ "≥oá¡ ÈÜ«∂~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ K≥<· å Ü«Ú^Œú q~°=∞}x JOK«<å
"ÕÜ∞« _»OÖ’ qѶŨ =∞~ÚOk. J™êûO "≥∞^ÿ •<åÅÖ’ ѨÓiΙê÷~Ú Ü«Ú^•úxfl Z^Œ∞~˘¯#_®xH˜
Ѩ^HŒä ÍÅ∞ „áê~°OaèOzOk.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ^Œ∞~å„Hõ=∞} `«`åfixfl QÆ∞iOz "Õ∞H±û"≥Öò KÕã#≤ x~å÷~}° Å#∞ xѨÙ}∞Å∞
f„=OQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«Ö^Ë ∞Œ . ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ Ü«Ú^•úxfl ~Ô K«ÛQ˘\˜#ì *Ï_»Å∞ QÍh ~Ô K«ÛQ˘>Ëì
PÖ’K«#Å∞ QÍh ÖË=Ù. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „Ѩ^•è #=∞O„u, ~°H}Δõ =∞O„u ^ÕâO◊ Ö’ ÖË~∞° . Ps‡ pèÑπ¶
ÃãÅ=ÙÖ’ L<åfl~°∞. XHõ ã‘xÜ«∞~ü Hõ=∂O_»~ü ã¨=Ú„^ŒÜ∂« #OÖ’ L<åfl~°∞. Ü«Ú^•úxfl
~Ô K«ÛQ˘@ì_O» =Å# ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ á⁄O^Õ „ѨÜ∂≥ [#O UO\˜? ^•xH˜ aè#flOQÍ "Õ∞H±û"≥ÖòH˜
J=QÍǨÏ# ÖËx K≥<· å Jx"å~°º Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ K≥<· åx Ü«Ú^ŒOú "≥Ñ· Ù¨ <≥\"ì˜ âÕ ß~Ú. K≥<· åx
Ѷ∞¨ ~°¬} kâ◊QÍ <≥\"ì˜ ãÕ #≤ JOâßÅ∞ <≥„Ǩ˙ J^Œ∞ѨÙÖ’ ÖËxq.
224 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 \˜É\ˇ ò q+¨Ü∞« O fã¨∞HÀO_ç. „Ѩu |Å"≥∞#ÿ K≥<· å „Ñ¨É∞íè `«fiO \˜É\ˇ òx qb#O
KÕÜ∂« Åx „ѨÜ∞« uflOzOk. <≥„Ǩ˙ ‰õÄ_® 1954 ѨOK«jÅ XѨÊO^ŒOÖ’ \˜É\ˇ òÃÑ·
K≥<· å "≥Y· ix P"≥∂kOKå_»∞. 1959Ö’ =∂„`«"∞Õ KÒ–Ü«∞<£–Öˇ· Å_»Mò, <ÕáêÖòÖ’ `«=∞
Éè∂í ÉèÏQÆO LO^Œx K≥áêÊ~°∞. J_ôMÏO™ê u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞, KåÖÏ=∞Ok HÍOkj‰õΩÅ`À
Hõeã≤ ^ŒÖÖ·ˇ Ï=∂ áêiáÈ~Ú =zÛ# <ÕÑ^¨ ºŒè OÖ’ K≥áêÊ_»∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ^ŒÖÖ·ˇ Ï=∂x
~Ô K«ÛQ˘\˜Oì ^Œx K≥<· å P~ÀÑ≤OzOk. P„â◊Ü∞« q∞=fi_®xfl PˆHÑΔ O≤ zOk. U ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO
P„â◊Ü∞« q∞=fi_®xfl u~°ã¯¨ iOz LO_Õk HÍ^Œ∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞x „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«Ö^Ë ∞Œ .
<≥„Ǩ˙ „Ѩ"å㨠\˜É\ˇ ò „ѨÉ∞íè `åfixfl QÍh ZÖÏO\˜ ~å[H©Ü∞« HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ QÍh
J#∞=∞uOK«Ö^Ë ∞Œ . HÍh PÜ«∞# \˜É\ˇ ò u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞x x"åiOK«QeÆ y LO_Õ"å_»∞ HÍ^Œ∞.!
<≥„Ǩ˙ f„=OQÍ „Ѩܫ∞uflOz#ѨÊ\˜H© J"≥∞iHÍ q^è•<åxfl „ѨÉèÏq`«O
KÕÜ∞« ÖËHáõ ÈÜ«∂_»∞. K≥<· åH˜ ™ê÷#O HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ J"≥∞iHÍ u~°™ê¯~°O, á¶ê~˘‡*Ï (`«~åfi`«
`≥"· å<£) =∂„`«"∞Õ K«@|ì ^Œ"Ì ∞≥ #ÿ K≥<· å Jx ^•x (J"≥∞iHÍ) Ѩ@∞ì. JO>Ë Hõ=¸ºxã¨∞ì
K≥<· å‰õΩ SHõº~å[ºã¨q∞u Éè„í ^Œ`å=∞O_»eÖ’ ™ê÷#O x~åHõ~}° , K≥<· åx x~åâß xã¨Ê $ǨÏʼnõΩ
QÆ∞iKÕâß~Ú. ^Œ∞~å„Hõ=∞} ^•iH˜ <≥\"ì˜ âÕ ß~Ú. JO`ÕQÍHõ J"≥∞iHÍ K≥<· åÖ’x ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ
"å^Œ â◊‰Ωõ eÎ fl „áÈ`«ûÇ≤ÏOz "åix ~å[H©Ü∞« ~°OQÆO ÃÑH· ˜ =KÕÛO^Œ∞‰õΩ `À_®Ê@∞#OkOz
K≥<· åH˜ HõO\˜g∞^Œ ‰õΩ#∞‰õΩ ÖˉΩõ O_® KÕÜ∞« _»OÖ’ J"≥∞iHÍ ÃÑ^ŒÌ áê„`« áÈ+≤OzOk.
K≥<· å ™ÈqÜ«∞\ò qÉè^Ë •Å‰õΩ <≥„Ǩ˙ HÍ~°‰Ωõ _»∞ HÍ^Œ∞. D qÉè^Ë •Å∞ K≥<· å
JÉè„í ^Œ`å ÉèÏ"åxfl ÃÑOz ^•xfl ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ"å^Œ ^ŒâÖ◊ ’H˜ <≥\"ì˜ ÜÕ ∞« _»OÖ’ `«=∞ áê„`«
`å=Ú áÈ+≤OKå~Ú. H˘O`«HÍÅO #∞O_ç LO@∂ =zÛ# D qÉè^Ë •Å∞ 1959Ö’
|@ì|Ü«∞ÅÜ«∂º~Ú. ÉèÏ~°`ü K≥<· å ã¨iǨÏ^Œ∞Ì Ñ¶∞¨ ~°¬}Å∞ [iy#ѨC_»∞ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£
`«@ã¨O÷ QÍ LOk. 1962 U„Ñ≤Öò, "Õ∞ HÍÅOÖ’ ã≤OH˜Ü∂« OQ∑Ö’ ™ÈqÜ«∞\ò K≥<· å ã¨iǨÏ^Œ∞ÃÌ Ñ·
KåÖÏ Ñ¶∞¨ @#Å∞ [iQÍ~Ú. ã¨iǨÏ^Œ∞ÖÌ ’ S^Œ∞"ÕÅH˜ ÃÑQ· Í LÅ¡OѶ∞¨ #Å∞ [iÑ≤#@∞¡ ™ÈqÜ«∞\ò
P~ÀÑ≤OzOk. ã¨iǨÏ^Œ∞Ì á⁄_»=Ù<å "ÕÖÏk=∞Ok `«=∞ „Ѩ[efl =∞Éèºí ÃÑ_»∞`«∞#fl@∞¡ K≥<· å
™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ÃÑ· P~ÀѨ}Å∞ KÕãO≤ k. J}∞ PÜ«Ú^è•Å Jaè=$kúÃÑ· ™ÈqÜ«∞\ò
Ü«¸xÜ«∞<£ K≥·<å`À KÕã¨∞‰õΩ#fl XѨÊO^•xfl ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ 1959 Ö’
x~åHõiOzOk. 1962 PQÆã∞¨ ì "≥Ú^Œ\ ˜ "å~°OÖ’ q∞Q∑ – 21 q=∂<åÅ `«Ü∂« sÃÑ·
KÕã∞¨ ‰õΩ#fl XѨÊO^ŒOÃÑ· ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ã¨O`«HÍÅ∞ KÕâß~Ú. K≥<· å`À
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 225
JÖÏO\˜ XѨÊO^ŒO KÕã∞¨ HÀÖË^∞Œ . PQÆã∞¨ ì z=i "å~°OÖ’ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ `å=Ú
J}fi„™êÎÅ „ѨÜ∂≥ QÍxfl áêH˜HΔ Oõ QÍ ~°^∞Œ Ì H˘~°‰Ωõ K«~Û° Å`À =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ`«∞#fl@∞¡ K≥<· å`À
K≥ÑÊ≤ Ok. `«=∞ J}fi„™êÎÅ ÃÑOѨÙ^ŒÅ#∞ J_»∞‰¤ Ωõ <Õ ÖHõΔ ºO`À<Õ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£
JÖÏ K≥Ñ≤ÊO^Œx K≥·<å ÉèÏqOzOk. JO`å~å˚fÜ«∞ ~°OQÆOÖ’ K≥·<å „Ñ¨Ü≥∂[<åefl
Ѩi~°HOΔ˜ K«QÅÆ ã≤u÷ Ö’ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ LO^Œ<Õ ÉèÏ=# ‰õÄ_® K≥<· åx uHõ=∞Hõ
ÃÑ\˜Oì k. q^Õj q^è•# xѨÙ}∞_»∞ q.Ñ≤. g∞#<£ =∂@Ö’¡ :
''K≥<· å `«# *ÏfÜ«∞ „ѨÜ∂≥ [<åÅÃÑ· #∂`«# Ãã^· •úOuHõ J=QÍǨÏ#‰õΩ =zÛOk.
J"≥∞iHÍ`À `«#‰õΩ QÆÅ ã¨=∞㨺ʼnõΩ âßOuÜ«Ú`« Ѩiëê¯~°O Ѩ@¡ „áê^äqŒ ∞Hõ ÅHΔͺÅ∞
<≥~"° ~Õ _° O» Ѩ@¡ - JO>Ë `≥"· å<£ uiy `«#‰õΩ ^ŒH¯õ _»O... K≥<· å‰õΩ Q˘Ñ¨Êâ◊HQΘ Í QÆ∞iÎOѨÙ,
Éè„í ^Œ`å =∞O_»eÖ’ ™ê÷#O... ~åÔH@∞¡, S.ã≤.a.Ü«∞O ÅÖ’ ™ÈqÜ«∞\ò ѨÙ~ÀQÆ=∞#O
HÍ~°}OQÍ JO`«~å˚fÜ«∞ ÉÖÏÅ á⁄OkHõÖ’ ™ÈqÜ«∞\ò ta~åxH˜ "≥ÚQÆ∞=æ ÙOk Hõ#∞Hõ
J"≥∞iHÍÃÑ· XuÎ_ç ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ K≥<· å‰õΩ ~å~ÚfÅ∞ á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ ~årÖËx ã¨=∞~°jÅ
q^è•<åxfl J=∞Å∞ [i¿Ñ ã¨=∞Ü«∞O =zÛOk——.
P„á¶È Pã≤Ü«∂ ^ÕâßÅ∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Ѩ^Œúux J#∞ã¨iã¨∂Î J@∞ ™ÈqÜ«∞\ò
Ü«¸xÜ«∞<£ W@∞ P"≥∞iHÍ ¿ãflÇ¨Ï ã¨ÇϨ HÍ~åÅ∞ HÀ~å~Ú. HÍh K≥<· åÖÏQÍ ~Ô O_çO\˜H©
^Œ∂~°OQÍ LO_Õ Ñ¨^uúŒ x J#∞ã¨iOK«Ö^Ë ∞Œ . Wk ‰õÄ_® K≥<· åx HõÅ=~°Ñ~¨ z° Ok. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
™ê÷~Úx `«yOæ K«_O» ^•fi~å "åi ѨO^ä•x P"≥∂kOѨ*Ü Ë ∞« QÆÅ=∞x PtOKå~°∞.
HÍ|\˜ì ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ· K≥<· å ^•_çH˜ ÉèÏ~°`« K≥<· å ^ÕâßÅ =∞^躌 ã¨=∞㨺Å`À
ã¨O|O^èOŒ ÖË^∞Œ . ^•_ç, XO@i`«#O, ã¨OÜ«∞=∞#O HÀÖ’Ê=_»O, x~°∞`åûǨÏO x+¨ÊÅù `«Å
„ѨuK«~°º.. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÃÑ· ^•_ç KÕÜ«∞_»O ^•fi~å K≥·hÜ«ÚÅ∞ <≥„Ǩ˙ „ѨÉèí∞`åfixfl
‰õÄÅ^ÀÜ«∂Åx HÀi LO_»=K«∞Û ÖËHõ ÉèÏ~°`«^Õâßxfl ѨtÛ=∞^ÕâßÅ ta~°OÖ’H˜
<≥\"ì˜ Ü
Õ ∂« Åx PtOz LO_»=K«∞Û. P q^èOŒ QÍ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
Ü≥ÚHõ¯ Jb# q^è•#O ÃÑQ· ÅÆ „Éè=í ∞efl `˘ÅyOK«∞‰õΩx, `«# âßOuÜ«Ú`« ã¨ÇϨ r=#
q^è•<åxfl QÆ∞iOz ѨÙ#~åÖ’zOK«∞HÀ=K«∞Û. HÍx D Ô~O_»∞ JOK«<åÅÖ’ K≥·<å
qѶŨ =∞~ÚOk. 1962 Ü«Ú^•úxH˜ Hõ$âıÛ"£ ÉÏ^è∞Œ º_»x `«~åfiu HÍÅOÖ’ ÉèÏ~°`« „Ѩuxkè
=~°Oæ `À _≥OQ∑ ã≤Ü∂« <ÀÃÑOQ∑ K≥ÑÊ≤ #@∞¡ P „Ѩuxkè =~°Oæ Ö’ XHõ ã¨É∞íè º_»∞QÍ L#fl
q.Ñ≤.^Œ`ü ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
226 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 P q^èOŒ QÍ 1962 ^•_çH˜ HÍ~°}ÏÅ∞ K≥<· åÜ≥ÚHõ¯ Jx"å~°º Ѩiã≤`÷ ∞« ʼnõΩ
ã¨O|OkèOz#q QÍx, <≥„Ǩ˙QÍx, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ QÍh `≥zÛÃÑ\˜#ì q HÍ=Ù. J"≥∞iHÍ
QÆ∞iÎOѨ٠`≥K∞« ÛHÀÖËHõ Éè„í ^Œ`å =∞O_»eÖ’ ™ê÷#O á⁄O^ŒÖHË ,õ P„á¶È Pã≤Ü∂« <åÜ«∞Hõ`fi« O
á⁄O^ŒÖHË õ J}fi„™êÎÅ q+¨Ü∞« OÖ’ QÍh K≥<· å`À ã¨iǨÏ^Œ∞Ì q"å^ŒOÖ’ QÍh ™ÈqÜ«∞\ò
=∞^Œ`Ì ∞« á⁄O^ŒÖHË õ K≥<· å ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ"å^Œ =∂~°∞Ê KÀ@∞KÕã∞¨ ‰õΩOk.
ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl #∂º#`« Ѩ~K° _« O» ^•fi~å ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ âßOu Jb# q^è•<åÅ∞
PK«~°} ™ê^茺"≥∞ÿ#q HÍ=x K«∂Ѩܫ∞uflOzOk. JÖψQ ™ÈqÜ«∞\ò âßOuÜ«Ú`«
ã¨ÇϨ r=#O ‰õÄ_®, XuÎ_Hç Ö˜ ’<≥· ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Jb# q^è•<åxfl =keÃÑ_»∞`«∞O^Œx,
Pã≤Ü∂« P„ѶH≤ Í ^ÕâßÅ∞ K≥<· å <åÜ«∞Hõ`åfixfl J#∞ã¨i™êÎÜ∞« x PtOzOk. Pq^èOŒ QÍ
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ q∞Å@s Ѩ~O° QÍ á⁄Ok# #∂º#`« ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ q^Õj q^è•# "≥Ñ· Ö¨¶ ºOQÍ
ѨiQÆ}O˜ K«|_»~å^Œ∞.JOK«<å "ÕÜ∞« _®xH˜ gÅ∞Ѩ_x» J~°∞^≥#· Kåi„`«Hõ Ѷ∞¨ @#ÅÖ’
XHõ\ Q˜ Í Ñ¨iQÆ}O˜ Ѩ|_®e.
K≥<· åѨ@¡ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ q^è•#O "≥Ñ· Ũ¶ º=∞~Ú#@¡~Ú`Õ =∞i U W`«~° ^Õâ◊ q^è•#O
q[Ü«∞=O`«"∞≥ ~ÿ Ú#@∞¡? 1971 J"≥∞iHÍ `«# q^è•<åxfl ѨÓiÎQÍ =∂~°∞Û‰õΩ#flk.
™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ 1959 `«~åfi`« `«# q^è•<åxfl =∂~°∞ÛHÀ=_»O „áê~°OaèOzOk.
ÉèÏ~°`« K≥<· å Ü«Ú^ŒOú <≥„Ǩ˙ q^ÕâßOQÆ q^è•#OÃÑ· ZÖÏO\˜ ã¨O^ÕÇ¨ Å#∞
~ˆ HÔ uÎOK«^∞Œ . L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Jb# q^è•#O HÍ~°}OQÍ P"≥∞iHÍ, ™ÈqÜ«∞\ò
Ü«¸xÜ«∞<£Å∞ Ѩ~㰠ʨ ~° =ºuˆ~Hõ ѨHÍΔ ÅÖ’ KÕiáÈÖË^∞Œ . ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ~Ô O_çO\˜ #∞O_ç
`«~`° =« ∞ Éè^Ë •Å`À ™ê#∞Éè∂í u á⁄O^ŒQeÆ yOk. Wk „ѨKÛ« #ù fl Ü«Ú^ŒHú ÍÅOÖ’ KåÖÏ
J™ê^è•~°} Ѷ∞¨ @# : ~Ô O_»= JOâ◊OQÍ K≥<· å Ü«Ú^ŒOú [iy JÖÏ =Úyã≤#ѨÊ\˜H©
K≥<· å`À ¿ãflÇ¨Ï ã¨O|O^è•Å∞ Hõey=ÙO_®Å#fl <≥„Ǩ˙ q^è•#O ã¨iÜ≥∞ÿ #^Õ. XHõ"Ñ·≥ Ù¨
áêH˜™êÎ<Ö£ ’ ã¨`ãü O¨ |O^è•Å∞ ÖËx Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ (ã¨fi`«O„`å#O`«~O° HÍj‡~üÃÑ· Ѷ∞¨ ~°¬}
1954Ö’ áêH˜™êÎ<H£ ˜ q∞Å@s ã¨Ç¨ Ü«∞O KÕÜ∂« Åx J"≥∞iHÍ x~°Ü ‚ ∞« O`À f„="≥∞#ÿ
„Ѩ=∂^ŒOQÍ Ñ¨i}q∞Oz# Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡) =∞~˘Hõ á⁄~°∞QÆ∞^ÕâO◊ `À â◊„`«∞ã¨O|O^è•Å`À
J_»H`õ ~Î≥ Ö° ’ z‰õΩ¯‰õΩ<Õ „Ѩ=∂^•xfl x"åiOK«_O» ÉèÏ~°`« „ѨÜ∂≥ [<åÅ s`åº J=ã¨~O° .
ѨtÛ=∞ ~å*ϺÅ∞ K≥<· åx XO@ix KÕÜ∞« _»O =Å¡<Õ K≥<· å =∞s ÉÏ^躌 `å~åÇ≤Ï`«ºOQÍ
=∂iO^Œx <≥„Ǩ˙ ã¨iQÍ JOK«<å "ÕÜ∞« QÆeQÍ_»∞ Hõ#∞Hõ<Õ ÉèÏ~°`« K≥<· å Ü«Ú^ŒOú `«~∞° "å`«
‰õÄ_® SHõº~å[ºã¨q∞uÖ’ K≥<· åH˜ ã¨Éºíè `«fiO W"åfiÅ#fl "å^Œ#x <≥„Ǩ˙ H˘#™êyOKå_»∞.
JO`ÕQÍHõ <≥„Ǩ˙ KåÖÏ `«~K° ∞« QÍ „Ѩ™êÎqOz#@∞¡ ~°H}Δõ J<Õk Hˆ =ÅO PÜ«Ú^è•Å
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 227
=º=Ǩ~°O HÍ^Œ∞. Pi÷HÍaè=$kú ™êfi=ÅO|# Hõ~=ΰ ºO ‰õÄ_®. H˘`«QÎ Í ã¨fi`«O„`«O á⁄Ok#
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÖÏO\˜ ¿Ñ^Œ^âÕ O◊ `«# J~°∞^≥#· =#~°∞efl ÉèÏs q∞Å@s Ü«∞O„`åOQÍxfl
xi‡OK«_O» "≥Ñ· Ù¨ =∞~°ÅÛÖË^∞Œ . ^•xH˜ aè#flOQÍ <≥„Ǩ˙ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ |ÖÏxfl ÃÑOK«_O»
^•fi~å `«# "å~°ã∞¨ Å∞ Ѷ∞¨ #"≥∞#ÿ q[Ü«∂Å∞ ™êkèOK«_®xfl ã¨∞™ê^躌 O KÕâß_»∞.
=ÚyOѨÙ
1966Ö’ WOk~åQÍOnè „Ñ¨^è•#=∞O„u J~Ú#ѨC_»∞ J"≥∞iHÍ`À W`«~°
ѨtÛ=∞^ÕâßÅ`À ã¨O|O^è•Å∞ <å@H©Ü∞« OQÍ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~∞° K«∞HÀ=Åã≤# J=ã¨~O° L#fl@∞¡
ÉèÏqOKå~°∞. ZO^Œ∞HõO>Ë K≥<· å ã¨=∞~°jÅ`«x QÆ∞iOz K≥<· åH˜ ã¨iÜ≥∞ÿ # J=QÍǨÏ#
=ÙOk. K≥<· å =∞~°ÖÏ ^•_çK¿Õ ãÎ ã¨Ç¨ Ü«∞O KÕ™êÎ#x J"≥∞iHÍ "åQÍú#O KÕãO≤ k. =∞~˘Hõ
"≥Ñ· Ù¨ f„="≥∞#ÿ Hõ~∞° =Ù H˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ Pi÷Hõ Ѩiã≤u÷ . 1962, 1965 Ü«Ú^•úÅ HÍ~°}OQÍ
U~°Ê_ç# ÉèÏs PǨ~° H˘~°`Å« ∞ JÖÏO\˜ ã¨Ç¨ Ü«∞O J=ã¨~=° ∞ÜÕ∞ºÖÏ KÕâß~Ú. D
q^è•#O H˘#™êyOѨÙQÍ P"≥∞iHÍ ã¨ÅǨ "Õ∞~°‰Ωõ ~°∂áê~Ú qÅ∞=#∞ `«yOæ KÕO^Œ∞‰õΩ
N=∞u WOk~åQÍOnè JOwHõiOKå~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „ѨÜ∂≥ [<åÅ s`åº ‰õÄ_® JÖÏ
`«yOæ K«=Åã≤# J=ã¨~O° LOk. Pi÷Hõ ã¨Ç¨ Ü«∂xfl á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ, #∂`«# ã¨O|O^è•Å#∞
ÃÑOá⁄OkOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ, PǨ~° ^è•<åºefl <ÒHõefl `«fi~°QÍ ~°ÑÊ≤ OKÕO^Œ∞‰õΩ N=∞u
WOk~åQÍOnè P"≥∞iHÍ ã¨O^Œi≈OKå~°∞. HÍh P"≥∞ ÉÏ^è`Œ À uiy =KåÛ~°∞. „ÃÑã≤_O≥ \ò
eO_»<£ *Ï#û<£ KÕã#≤ „ѨH@õ #ʼnõΩ q~°∞^ŒOú QÍ L^ÕâÌ Ñ◊ Ó¨ ~°fiHõOQÍ `å`åû~°O KÕâß~°∞.
JO^Œ∞‰õΩ XHõ HÍ~°}O qÜ«∞`åflOÃÑ· J"≥∞iHÍ ‰õΩiÑ≤ã∞¨ #Î fl ÉÏO|∞ ^•_»∞efl q=∞i≈OK«_O»
PÑ≤"Ü Õ ∂« eûOkQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ· XuÎ_ç `≥KÛÕ O^Œ∞‰õΩ JÖÏ KÕâß~°x `«~∞° "å`« WOk~åQÍOnè
K≥áêÊ~°∞. nx #∞O_ç QÆ∞}áê~îåxfl WOk~åQÍOnè <Õ~∞° Û‰õΩ#flk. ǨÏi`« qѨ=¡ =ӺǨxfl
J=∞Å∞ Ѩ~K° _« O» ^•fi~å ã¨fi`«O„`« =º=™êÜ«∞ =∂~åæxfl Ѩ\+˜ Ñì¨ ~¨ z° Ok. Jb# L^Œº=∂xfl
JO`«~å˚fÜ«∞ =º=Ǩ~åÅÖ’ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuxΠѨ\+˜ Ñì¨ ~¨ K° « ã¨=∂Ü«∞`«=Î ∞~ÚOk. ÉèÏ~°`,«
áêH˜™êÎ<Å£ #∞ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ã¨=∂# „áêuѨkHõ# P^ŒiOK«_®xfl áêH˜™êÎ<H£ ˜
q∞Å@s ã¨ÇϨ Ü«∂xfl JO^Œ*Ü Ë ∞« _®xfl J_»∞‰¤ Ωõ <ÕO^Œ∞‰õΩ 1966–67 Ö’ ^Ò`«ºÑ¨~"° ∞≥ #ÿ
„ѨÜ∞« `åflÅ ^•fi~å #K«Û*ˇÑÊ≤ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£`À ã¨O|O^è•Å∞ ^Œ$_èÑ» _¨ ÖÕ Ï KÕãO≤ k.
1977Ö’ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# [#`å „Ñ¨É∞íè `«fiO Jã¨Ö#·ˇ Jb# q^è•<åxfl
J=∞Å∞ [~°∞ѨÙ`å=∞x Ѷ∞¨ #OQÍ K≥ÑÊ≤ Ok. Ѩiã≤`÷ ∞« Å#∞ QÆ=∞xOz "≥#H˜¯ `«yæ <≥„Ǩ˙
q^è•<åÅ∞ J=∞Å∞ [iÑ≤Ok. ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# PÜ«Ú^è•Å XѨÊO^•ÅÔH· ™ÈqÜ«∞\ò
228 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
Ü«¸xÜ«∞<£`À K«~Û° Å∞ [iÑ≤Ok. 1980Ö’ WOk~åQÍOnè JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# `«~åfi`«
K«~Û° Å∞ =Úyâß~Ú. [#`å „Ñ¨É∞íè `«fiO ~°H}Δõ =ºÜ«∂xfl `«y™æ êÎ=∞#fl "åQÍú#O #∞O_ç
"≥#Hõ_∞» QÆ∞ "ÕÜ∞« =Åã≤ =zÛOk.
~år"£ QÍOnè ‰õÄ_® J"≥∞iH͉õΩ ^ŒQ~æÆ Ü ° ∞Õ ºO^Œ∞‰õΩ KÕã#≤ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ ѶŨ „Ѩ^OŒ
HÍÖË^xŒ `«fi~°Ö’ QÆ∞iÎOKå_»∞. Jb# q^è•#O, J}∞ x~åÜ«ÚnèH~õ }° ^ŒH}Δ˜ τѶH≤ ͉õΩ
=∞^Œ`Ì ∞« =ÔQ~· åʼnõΩ „áê^è•#º`«xKÕÛ Ñ¨^`úŒ ∞« ʼnõΩ =∞~°ÖÏ_»∞.
Jb#`« XHõ q^è•<åxH˜ qѨÙÅ"≥∞#ÿ „Ѩ}ÏoHõ HÍ^Œ∞. J^˘Hõ "≥Y· i. XHõ K«„@O.
XHõ Ѩ^uúŒ . Ü«Ú=*ÏuH˜ pHõ\ ˜ ~å„uÖ’ ^•iK«∂¿Ñ "≥Å∞QÆ∞. ÉèÏ~°`« q^ÕâßOQÆ q^è•<åxfl
Hõi#î "≥∞#ÿ xÜ«∞=∞ x|O^è#Œ `À Hõ\Ñì˜ _¨ Ü Õ ∞« _®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[O Ü≥ÚHõ¯
=∂~°∞`«∞#fl J=ã¨~åÅ#∞ fˆ~Û q^èOŒ QÍ Jb#`« ~°∂ѨÙk^Œ∞HÌ ˘<Õ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk.
Jk 1954 #∞O_ç ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ `À ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOK«∞HÀ_®xH˜
J_»∞~¤ åÖË^∞Œ . ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ HÍ=∞<£"Ö≥ òÖÎ ’ KÕ~_° ®xH˜ J_»∞~¤ åÖË^∞Œ . <≥„Ǩ˙ JO`«~å˚fÜ«∞
=∂#=`å"å^Œ „áêѨOzHõ ^Œ$HõÊ^èOŒ H˘O^Œ~∞° P~ÀÑ≤Oz#@∞¡QÍ ÉèÏ~°`« „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞
`åºQÆO KÕÜ∞« _®xH˜ QÍh, ~°H}Δõ J=ã¨~åÅ#∞ J„â◊^úŒ KÕÜ∞« _®xH˜ QÍh ^•i fÜ«∞ÖË^∞Œ .
J=ã¨~°"≥∞ÿ#ѨC_»∞ ÉèÏ~°`« „ѨÜ≥∂[<åŠѨi~°HõΔ}‰õΩ |ńѨÜ≥∂QÍxfl x~åHõiOKÕ
âßOu"åkHÍ^Œ∞ <≥„Ǩ˙. 1947–48 Ö’ HÍj‡~üÖ’, A<åѶ∞¨ _£Ö’, ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£Ö’ Ãã<· åºxfl
„ѨÜ∂≥ yOK«=∞x P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕâß_»∞. JÖψQ 1961Ö’ QÀ"åÃÑ· ‰õÄ_®.
"≥Ú^Œ@ <≥„Ǩ˙ K≥ÑÊ≤ #ѨC_»∞ PK«~}° ™ê^躌 OQÍx=x `Àã≤ÑÙ¨ KÛ« |_ç# JOâßÅ<Õ
„ѨѨOK«O `«~åfi`« <≥=∞‡kQÍ J=∞Å∞ [~°Ñ¨=Åã≤ =zÛOk. Wk JO`«~å˚fÜ«∞
ã¨O|O^è•ÅÃÑ· <≥„Ǩ˙ J=QÍǨÏ# Ü≥ÚHõ¯ ^•~°≈xHõ ã¨fiÉèÏ"åxfl `≥eÜ«∞*Ëã∞¨ OÎ k. J}∞
x~åÜ«ÚnèH~õ }° „ѨÑO¨ K« "åºÑ¨OÎ QÍ JOwHÍ~°O á⁄Ok#, PtOK«^yŒ # ÅHõΔ º=∞~ÚOk.
J}∞Ü«Ú^ŒOú Ö’ QÔ Å∞Ѩ٠=ÙO_»^xŒ HÍ|\˜ì J}∞Ü«Ú^ŒOú KÕÜ∞« ~å^Œx J"≥∞iHÍ ™ÈqÜ«∞\ò
Ü«¸xÜ«∞<£Å∞ JOwHõiOKå~Ú. 1972 Ѷ≤„|=iÖ’ J"≥∞iHÍ K≥·<å ã¨O|O^è•Å∞
âßOuÜ«Ú`« ã¨ÇϨ r=#O Ü≥ÚHõ¯ S^Œ∞ ã¨∂„`åÅ∞ – <≥„Ǩ˙ ѨOK«jÅ „áêuѨkHõ#
LO_®Åx ëêOÃÑ∞¶ ÿ „ѨH@õ #Ö’ ã¨O`«HÍÅ∞ KÕâß~Ú.
1962Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ· ^•_çKzÕ #ѨC_»∞ U =ºH˜<Î `·≥ Õ x~åúH}Δ˜ ºOQÍ =OK«#
KÕâß~À P =ºH˜Î „ѨuáêkOz# ã¨∂„`åÅ∞ K≥<· å J=∞Å∞ [~°ÑH¨ õ `«Ñʨ xã¨i Ѩiã≤u÷
~å=_»O ™ê^è•~°} q+¨Ü∞« O HÍ^Œ∞. D ã¨∂„`åÅ∞ 1954 Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ , K≥<· åÅ =∞^躌
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 229
\˜É\ˇ òÃÑ· XѨÊO^ŒOÖ’ <≥„Ǩ˙ „¿Ñ~°}`À ~°∂ѨÙk^Œ∞‰Ì Ωõ <åfl~Ú. JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨O|O^è•ÅÖ’
*Ï`«∞Å ™ê=∂lHõ rq`«OÖ’ JÇ≤ÏO™ê ã¨∂„`åxfl á⁄O^Œ∞Ѩ~z° # _èbç ¡ „ѨH@õ #ÃÑ· ™ÈqÜ«∞\ò
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ "≥∞ÃÇÏ· Öò QÀ~°ƒK≥"£ ÉèÏ~°`« „Ѩ^•è x ~år"£ QÍOnèÅ∞ 1986 #=O|~üÖ’
ã¨O`«HÍÅ∞ KÕâß~°∞. JO`«HOõ `«‰Ωõ ™êO„Ѩ^•Ü«∞ Ü«Ú^•úÅ∞ ‰õÄ_® q^ŒfiOã¨H~õ "° ∞≥ #ÿ =x
QÆ∞iÎOK«|_ç#k. JO`ÕHÍHõ D Ü«Ú^•úÅ∞ ã¨iǨÏ^Œ∞eÌ fl JO`«QÍ=∂~°Û_»OÖ’ QÍh (W~åH±
– W~å<£ÜÚ« ^ŒOú Ö’ ÖÏQÍ) ÖËHõ P„Hõ=∞}Ö’ L#fl „Ѩ[efl LOK«_O» Ö’ QÍh (qÜ«∞`åflO,
PѶx…¨ ™êÎ<,£ "≥ãÉìπ ϺOH±) qѶŨ =∞Ü«∂º~Ú. HÍ|\˜ì PK«~} ° Ü© ∞« "≥∞#ÿ P^Œ~≈° O P}fi„ã¨Î
~°ÇÏ≤ `« JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`« „ѨÑO¨ Kåxfl ~°∂á⁄OkOK«∞HÀ=_»"∞Õ .
<≥„Ǩ˙H˜ áê`« â◊„`«∞=Ù J~Ú# K«iÛÖò ~åã≤# ÖËYÖ’x D ѨO‰õΩeÎ fl L@OH˜Oz
J^蕺ܫ∂xfl =ÚyOK«=K«∞Û. 'âßOu H˘~°‰Ωõ g∞ „ѨQÍ_è» PHÍOHõ#Δ ∞ =∞#efl QÆ`O« Ö’
qÉèlí Oz# "≥~· åÅ∞ ѨiQÆ}O˜ K«_O» Ö’ g∞~°∞ HÍiî#ºO Hõ#|~°KH« áõ È=_®xfl <Õ#∞ ZѨC_»∂
Jaè=∂xOKå#∞. ^ÕâO◊ Ö’x HÀ\Ï¡k „Ѩ[Å Éèqí `«"åºxfl fiÛk^Œ∞`Ì ∂« „ѨÑO¨ K« =º=Ǩ~åÖ’¡
qt+¨"ì ∞≥ #ÿ áê„`« x~°fiÇ≤Ïã¨∂Î g∞~°∞ ÃÑ^ŒÌ |~°∞=Ù#∞ "≥∂ã¨∞<Î åfl~°∞. ÉÏ^躌 `« x~°fiÇ≤Ïã¨∞<Î åfl~°∞.
g∞ Hõ~=ΰ º x~°fiǨÏ}x Jaè#Okã¨∞<Î åfl#∞. Pã≤Ü∂« H©iÎ „Ѩu+¨eì fl QÆ=∞#OÖ’ LOK«∞HÀO_ç.—

230 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 13
[=ǨÏ~üÖÏÖò – Kåi„`«Hõ ^Œ$+≤ì HÀ}O
[=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙x ã¨=Úz`«OQÍ P^èŒ∞xHõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ "åã¨∞Î teÊQÍ
ѨiQÆ}O˜ K«=K«∞Û. PÜ«∞# 20= â◊`å|ÌÑÙ¨ J`«ºO`« Q˘Ñ¨Ê ÉèÏ~°fÜ«ÚÅÖ’ XHõ_∞» . PÜ«∞#x
„Ѩ*Ï™êfi=∞º"åkQÍ, ™È+¨eã¨∞ìQÍ, =∂#=`å"åkQÍ, ^•~°≈x‰õΩ_çQÍ Ñ¨Å∞=Ù~°∞
ѨÅ∞q^è•Å∞QÍ =i‚OKå~°∞. "åã¨=Î OQÍ PÜ«∞# J=hfl =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞. JO`« HõO>Ë
Z‰õΩ¯=‰õÄ_®. ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl fiÛk^Œ_Ì O» Ö’ PÜ«∞# x~°fiÇ≤ÏOz# áê„`«ÃÑ·
JOK«<å PÜ«∞# Ü≥ÚHõ¯ Jáê~°"∞≥ #ÿ ™ê÷~Úx, J™ê^è•~°} =ºH˜Î `åfixfl, "å\˜`À áê@∞
PÜ«∞# ã¨OH˜+¡ `ì¨ x« "≥~· ∞° ^蕺xfl ‰õÄ_® ѨiQÆ}Ö’H˜ fã¨∞‰õΩO@∞Ok.
<≥„Ǩ˙Ö’x U JOâßÅ∞ D<å_»∞ KåÖÏ =∞Ok ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ <≥„Ǩïâ◊HÍxfl
㨇iOK«∞H˘<ÕÖÏ KÕã∞¨ <Î åfl~Ú? JѨÊ\˜ HÍÅO WѨÊ\˜ HõO>ˇ ÉÏ^èÅŒ `À ¿Ñ^ŒiHõO`À
=∞yæ#HÍÅO. <≥„Ǩ˙ P HÍÅOÖ’ =ÙO_»_O» =Å# X#QÆ∂_çO^Õq∞\˜? ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`«
^Õâßxfl fiÛk^Œ_Ì O» Ö’ <≥„Ǩï `À_®Ê@∞Ö’x =ÚMϺOâßÖËq∞\˜? PÜ«∞# "å~°ã`¨ fi« O
Uq∞\˜? PÜ«∞# <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å∞ Uq∞™êkèOKå~°∞? ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å Ü≥ÚHõ¯,
"åi <åÜ«∞‰õΩÅ Ü≥ÚHõ¯ HÍ~°ºHõÖÏáêʼnõΩ „ѨHõ@#ʼnõΩ PÖ’K«#ʼnõΩ =∂~°æ^Œi≈QÍ
H˘Å=∂#OQÍ Ñ¨iQÆ}˜OK«_»=∞O>Ë ZÖÏO\˜ qÅ∞=efl JÅ=~°K«Ü«∞uflOKå_»∞?
J=HÍâßʼnõΩ J#∞QÆ∞}OQÍ ZkQÍ_®? D„Ѩâfl◊ ʼnõΩ ["å|∞Å∞ K«i„`«Ö’ <≥„Ǩ˙ ™êú<åxfl
x~°~‚ Ú™êÎ~Ú.
<≥„Ǩ˙ =ºH˜`Î åfixfl QÆ∞iOz K«iÛOK«_O» WHõ¯_» ™ê^躌 Ѩ_^» ∞Œ . HÍx <≥„Ǩ˙Ö’
„Ѩâ◊Oã¨hÜ«∞"≥∞ÿ# JOâßÅ∞ KåÖÏ=Ù<åfl~Ú. <≥„Ǩ˙H˜ ѨiK«Ü«∞"≥∞ÿ# "å~°O`å
=∞O„`«=ÚQÆ∞Öú Ï¡ J`«_ç „Ñ¨ÉÏè "åxH˜ Ö’#=_»O Ü«∂^Œ$zÛHõO HÍ^Œ∞. <≥„Ǩ˙ Jaè~∞° K«∞Å∞,
ã¨O|O^è•Å∞, „áê^èqŒ ∞Hõ q^Œº #∞O_ç ÉèÏs Ѩi„â◊=∞Å =~°‰Ωõ , QÆ}ÏOHÍÅ ¿ãHõ~} °
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 231
#∞O_ç „Ñ¨ÑO¨ K«âßOu =~°‰Ωõ , =∞Ç≤Ïà◊Å q=ÚH˜Î #∞O_ç `≥QÅÆ ã¨OHˆ =Δ ∞O =~°‰Ωõ , HõàÅ◊
#∞O_ç Ѩ~fi° `å~ÀǨÏ} „H˜HÔ \ò =~°‰Ωõ – KåÖÏ qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ q. ¿ÇÏ`«∞"å^ŒO, =∂#=`«fiO,
=ºH˜Î Ѩ@Q¡ “~°=O, ã¨fi`«O„`« ã¨∂Êùi,Î Ãã‰õΩºÅi[O Ѩ@¡ x|^Œ`ú `«Œ À *Ï˝#qHÍã¨O`À, *Ï˝#
ѨÙ#~°∞r˚=#O`À „ѨÉÏè q`«∞_≥#· =ºH˜Î rq`«O Ü≥ÚHõ¯ „Ѩu JOâ◊OÃÑ· qâßÅ"≥∞#ÿ L^•~°"∞≥ #ÿ
^Œ$HõÊ^èOŒ QÆÅ <≥„Ǩï `«# ã¨ÇϨ K«~∞° ʼnõΩ, ^Õâ„◊ Ѩ[ʼnõΩ JÖÏO\˜ ÅHõ}Δ ÏÅ∞ JÅ=~°K«
Ü«∞uflOKå~°∞. 1954 Ö’ =ÚYº=∞O„`«∞ʼnõΩ ~åã≤#@∞¡QÍ, =∞#O HÀ~°∞‰õΩO@∞#fl@∞¡QÍ
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ x[OQÍ Q˘Ñ¨Êk HÍ"åÅO>Ë W`«~° ^ÕâßÅ`À ã¨O|O^è•Å∞ ÖˉΩõ O_® „Ѩ`ºÕ HõOQÍ
=ÙO_®Å#∞ HÀ‰õÄ_»^∞Œ . PÖ’K«#ÅÖ’ ™ê=∂lHõ rq`«OÖ’ Jaè=$kÌH˜ QÆÅ „Ѩu P@OHÍhfl
`˘ÅyOK«∞HÀ"åe.
ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ qѨ=¡ O Ü≥ÚHõ¯ a_»Ü ¤ ∞ÿ≥ # <≥„Ǩ˙ „Ѩ^•è #OQÍ *ÏfÜ«∞"åk.
„a\©+μ¨ ~å[H©Ü∞« ѨO_ç`∞« _»∞ K≥ÑÊ≤ #@∞¡QÍ 'PÜ«∞# â◊„`«∞=ÙÅ∞ ‰õÄ_® PÜ«∞#ÃÑ· ZÖÏO\˜
P~ÀѨ}Å∂ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . ‰õΩÅO, =∞`«O, Ѩ@}ì O, =∂`«$ÉèÏ+¨ ÖÏO\˜ q^èÜ Õ ∞« `«Å∞ <≥„Ǩ˙
q+¨Ü∞« OÖ’ J~°Oú ÖËx =∂@Å∞. PÜ«∞#‰õΩ ÉèÏ~°`^« âÕ "◊ ∞Õ ã¨~fi° ã¨fiO—. 1947 `«~∞° "å`«
<≥„Ǩ˙ *ÏfÜ«∞`«, *ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`«, *ÏfÜ«∞ ã¨fi`«O„`«O Ѩ@¡ x|^Œ`Ì ‰« Ωõ Hõ@∞ì|_ç =Ù<åfl_»∞.
P x|^Œ`ú Õ PÜ«∞# PÖ’K«#ʼnõΩ, q^è•<åʼnõΩ PÅO|#O.
<≥„Ǩ˙ ^Œ$+≤Öì ’ ã¨fi`«O„`«O JO>Ë Hˆ =ÅO ~å[H©Ü∞« ã¨fi`«O„`«O HÍ^Œ∞. =∂~°∞Ê.
Jaè=$kúÑ@¨ ,¡ ã¨=∞ã¨=∂[O <åºÜ«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨=∂[O–ã¨=∞ã¨=∂[ x~å‡}O
Ѩ@,¡ áœ~°¿ãfiK«Ûù QÆÅ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ Ñ¨Ù<å^Œ∞Å∞ "ÕÜ∞« _»O Ѩ@¡ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl
XHõ *ÏuQÍ UH©H~õ }° KÕÜ∞« _»OѨ@¡ <≥„Ǩ˙ ^Œ$_è"» ∞≥ #ÿ x|^Œ`ú « Hõey =Ù<åfl_»∞. <≥„Ǩ˙
ã¨fi`«O„`«O ~åHõ =ÚO^Œ∞ ã¨fi`«O„`å#O`«~O° rq`åO`«O `«#‰õΩ *ÏfÜ«∞ "å^ŒO Ѩ@Q¡ ÅÆ
x|^Œ`ú #« ∞ ™È+¨e[O Ѩ@Q¡ ÅÆ x|^Œ`ú `« À J#∞ã¨O^è•#O KÕÜ∞« „ѨÜ∞« uflOKå_»∞.
Wk Z=~°∂ `˘Hõ¯x ÉÏ@. <≥„Ǩ˙x n~°H… ÍeHõOQÍ „ѨÉÏè q`«∞_çfl KÕã#≤ =∂~ü¯û
QÍx, QÍOnèQÍx *Ïux ZÖÏ xi‡OKåe J<Õ JOâ◊OÃÑ· =∂~°^æ ~Œ ≈° HÍÅ∞ ã¨=∞‰õÄ~°ÛÖË^∞Œ .
HÍx <≥„Ǩ˙ D Hõ+`ì¨ ~« "° ∞≥ #ÿ Hõ~"ΰ åºxfl L`«¯O~î`° À Pâß"å^ŒO`À KÕÑ\¨ Ïì_∞» . PÜ«∞#
L`åûǨÏO, q[Ü«∞OѨ@¡ qâßfiã¨O 1962 ÉèÏ~°`« K≥<· å Ü«Ú^ŒOú Ö’ Ѩ~å[Ü«∞O, `«~∞° "å`«
‰õÄ_® =^Œ∞Å∞HÀÖË^∞Œ . WOHÍ =ÚYº"≥∞#ÿ q+¨Ü∞« "Õ∞q∞@O>Ë D qâßfiã¨O HÀ\Ï¡k
ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ JO^Œ*Ü Ë ∞« _»OÖ’ ã¨Ñb¨¶ Hõ$`«∞_»Ü∂« º_»∞.
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO, K«@|ì ^Œú ѨiáêÅ#, ¿ãfiK«Ûù Ѩ@¡ Q“~°=O =ºH˜Î ™ê÷~Ú, ™ê=∂lHõ
ã¨=∂#`«fiO, JÇ≤ÏOã¨, =∂#= =º=ǨÏ~åʼnõΩ =∂~°æ^Œ~°≈HõOQÍ ¿ÇÏ`«∞|^Œú`«, hu
232 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
„áêuѨkHõQÍ ~å[H©Ü∂« Å∞ *Ïu x~å‡}ÏxH˜ <≥„Ǩ˙ KÕÑ\¨ #ì˜ q^è•<åxH˜ =¸Åã¨OÎ ÉèÏÅ∞.
=ºH˜QÎ `Æ « x*Ï~Úf, ÉèÏ~°`« „Ѩ[ÅѨ@¡ QÆÅ „¿Ñ=∞, qâßfi™êÅ∞–PÜ«∞#‰õΩ QÆÅ J=¸Åº"≥∞#ÿ
ÅHõ}
Δ ÏÅ∞.
ÉèÏ~°`« ã¨fi`«O`„ åxfl Ѩ\+˜ Ñì¨ ~¨ ∞° K«∞@
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨fi`«O„`åxfl xÅɡ@_ì O» , Ѩ\ +˜ ì¨ Ñ¨~K° _« O» <≥„Ǩ˙ =ÚYº Hõ~"ΰ åºÅ∞.
J"≥∞iHÍ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£, Ô~O_»∞ J„QÆ~å*ϺŠ=∞^茺 qÉèíl`«"≥∞ÿ=Ù#fl
„ѨÑO¨ K«OÖ’–Ô~O_»∞ J„QÆ~å*ϺÅ∞ „ѨÑO¨ K«OÖ’x W`«~° ^ÕâßʼnõΩ `«=∞ PkèÑ`¨ åºxfl
qã¨iÎ OK«∞ HÀ"åÅx x~°~‚ ÚOK«∞H˘#fl `«~∞° }OÖ’ –<≥„Ǩ˙ XuÎ_∞» ʼnõΩ `«@∞ìH˘x xÅ|_ç
"å\˜ KÕ`∞« Ö’¡ áê=ÙQÍ =∂ˆ~O^Œ∞‰õΩ x~åHõiOKå_»∞. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ JO`«~`æ° « q^è•<åÅ∞
XѨÙÊQÍx `«ÑÙ¨ ÊQÍx–J„QÆ~å*ϺŠ„Ѩ`º« HõΔ Ñ¨Å∞‰õΩ|_çH˜ Ö’#∞Q͉õΩO_® Jaè=$kú K≥O^•~Ú.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ JO`«~`æ° « q^è•<åÅ∞, q^Õj q^è•<åÅ∞ ѨÓiÎQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ J^Œ∞ѨÙÖ’<Õ
=Ù<åfl~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å[H©Ü∞« PiúHõ x~å‡}OÖ’xH˜ ã¨Oã¨Åú Ö’xH˜ q^Õj ã¨Oã¨Åú
K˘~°ÉÏ@∞x <≥„Ǩ˙ [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ „ѨuѶ∞¨ \˜OKå~°∞.
ã¨fi`«O„`«O XHõ ^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ PiúHõ |ÅOÃÑ· P^è•~°Ñ¨_ç =ÙO@∞Ok. D
J=QÍǨÏ#`À =º=™êÜ«∞ áêi„âßq∞Hõ ~°OQÍÅÖ’ =Åã¨"å^Œ "≥#∞Hõ ÉÏ@∞`«<åxfl
JkèQqÆ ∞Oz ã¨fi`«O„`«O ™êfi=ÅO|# Pi÷Hõ q^è•<åxfl xi‡OKÕO^Œ∞‰õΩ â◊HΘ =OK«# ÖˉΩõ O_®
Hõ$+≤ KÕâß~°∞. KåÖÏ=~°‰Ωõ q[Ü«∞O ™êkèOKå~°∞. `«fii`« áêi„âßq∞H©H~õ }° , „Ѩ`ºÕ H˜Oz
ÉèÏs Ѩi„â◊=∞Å ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ, „Ѩ}ÏoHõÅ∞, „ѨÉ∞íè `«fi~°OQÆ Jaè=$kú, J}∞â◊HΘ âß„ã¨Î ™êOˆHuHõ
~°OQÍÅÖ’ Ѩx KÕ¿ã "åiH˜ tHõ}Δ – ã¨fi`«O„`« PiúHÍaè=$kúH˜ ™êfi=ÅO|#‰õΩ J=ã¨~åÅ∞QÍ
<≥„Ǩï ZOK«∞H˘<åfl~°∞. ^Õâ„◊ Ѩ[ÅÖ’ P`«‡ qâßfi™êxfl ™êfi=ÅO|<å ÉèÏ"åxfl ÃÑOKå~°∞.
*ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`«
ã¨fi`«O„`« áÈ~å@ HÍÅOÖ’ ~°∂ѨÙk^Œ∞HÌ ˘x, 1947Ö’ JkèHÍ~° =∂iÊ_ç [iy#
q^è•#O HÍ~°}OQÍ XHõ "Õ∞~°‰Ωõ |ÅÇ‘Ï# Ѩ_#ç *ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`«x <≥„Ǩï Ѩ\ +˜ Ñì¨ ~¨ K° å_»∞.
q^èfiŒ Oã¨Hõ â◊‰Ωõ eÎ fl J^Œ∞ѨÙÖ’ =ÙOK«_O» Ö’#∞, *Ïux ã¨fi`«O„`« ~å*Ϻxfl UH©H$õ `«O
KÕÜ«∞_»OÖ’#∞, ÉèÏ~°`«„Ѩ[efl =∂#ã≤HõOQÍ ã¨"≥∞ÿHõº Ѩ~°K«_»O Ö’#∂ <≥„Ǩ˙
ã¨Ñb¨¶ Hõ$`«∞_»Ü∂« º_»∞. Wk z#fl q+¨Ü∞« O HÍ^Œ∞... ã¨fi`«O„`« áÈ~å@ HÍÅOÖ’ ‰õΩÅ`«`fi« O,
„áêOfÜ«∞`«`fi« O, `≥QÅÆ `«`fi« O, ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ J~åK«Hõ "å^ŒO ÖÏO\˜ qzÛù#flHõ~° ^èÀ~°}∞efl
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 233
JkèQqÆ ∞OK«_O» [iyOk. Jq =∞~°ÖÏ =ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~Ú. XHõ "≥Ñ· Ù¨ ã¨fi^Õj ã¨O™êú<åÅ∞
=Ù<åfl~Ú. =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ ~å=}HÍ+¨Oì ÖÏ ~°Q∞Æ Å∞‰õΩ<Õ =∞`«``« fi« "å^Œ „Ѩ=∂^ŒO =ÙO_»<Õ
=ÙOk.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ *ÏuQÍ ~°∂ѨÙk^Œ∞HÌ ˘O@∞#fl ^ÕâO◊ . ZO`À "≥q· ^ŒºOQÆÅ ^ÕâO◊ .
^Õâ◊OÖ’ qzÛ#flHõ~° â◊‰õΩÎÅ∞–H˘xfl ™ê~°∞¡ x„^•}OQÍ H˘xfl™ê~°∞¡ K«∞~°∞‰õΩQÍ
=Ù#flѨÊ\˜H˜–<≥„Ǩ˙ Dâ◊‰õΩÎefl J^Œ∞ѨÙÖ’ ÃÑ@ìQÆeQÍ_»∞. ~å[H©Ü«∞ ã≤ú~°`åfixfl
ã¨=∞‰õÄ~°ÛQÆeQÍ_»∞. *ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`«#∞ *Ïu x~å‡}„Hõ=∂xfl =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩáÈQÆeQÍ_»∞.
W`«~° ã¨=∞㨺Åxfl\˜ HõO>Ë nxH˜ „áê^è•#º`« xKåÛ_»∞. ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÅ "≥#∞Hõ
*ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`« ÉèÏ=O =ÙOk.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ ã¨fi`«O„`«`H« ˜ SHõº`«H˜ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^èOŒ =ÙOk. 1953Ö’
<≥„Ǩ˙ WÖÏ ~åâß_»∞, ''|ÅOQÍ SHõºOQÍ =Ù#fl"å~°∞ =∂„`«"∞Õ r=#O ™êyã¨∂Î ã¨fi`«O„`åxfl
xÅɡ@∞ìH˘#QÆey# KåÖÏ „Ѩ=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ HÍÅOÖ’ =∞#O rqã¨∞<Î åflO.——
Ñ„ *¨ Ï™êfi=∞ºO, áê~°"¡ ∞≥ O@s Ñ„ ɨ ∞íè `«fiO
<≥„Ǩ˙ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ ™êO„Ѩ^•Ü«∂efl H˘#™êyã¨∂Î ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
„Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl, áê~°"¡ ∞≥ O@s „ѨÉ∞íè `åfixfl ã¨∞~°H`Δ˜ O« QÍ ÃÑOz áÈ+≤OKå~°∞. PÜ«∞#
™ê~°fi„uHõ =Ü≥∂[# F\˜OQÆ∞ Ѩ^uúŒ # =¸_»∞ ™ê^è•~°} ZxflHõÅ∞ [iÑ≤OKå_»∞. ZxflHõefl
XHõ Ѩ^uúŒ QÍ „Ѩ[ʼnõΩ JÅ"å@∞ KÕâß_»∞.
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO Ѩ@,¡ áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å Ñ¨@¡ <≥„Ǩ˙H˜ ѨÓiÎ x|^Œ`ú « =ÙOk. <≥„Ǩ˙
^Œ$+≤Öì ’ Jq ÅHΔͺxfl KÕ~ˆ Û ™ê^è<Œ åÅ∞ HÍ=Ù, ѨiѨÓ~°‚ qÅ∞=Å∞. ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê ÖËHõ
™ê=∂lHõ PiúHÍaè=$kú ÖÏO\˜ ÅHΔͺŠH˘~°‰Ωõ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯efl ‰õΩkOK«\Ïxfl
J#∞=∞uOK«Ö^Ë ∞Œ . áê~°"¡ ∞≥ O@s q^è•#OÖ’ H˘xfl Ö’áêÅ∞, |ÅÇ‘Ï#`«Å∞ =Ù#fl@∞¡ <≥„Ǩ˙
QÆ=∞xOKå~°∞. "å\˜Ö’ H˘xflO\˜x `˘ÅyOKÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕâß~°∞. HÍx PÜ«∞#
'^ÕxH˘~°HÔ #· „Ѩ*Ï™êfi=∞º q^è•<åxfl =^Œ∞Å∞HÀ#x— „ѨH\õ O˜ Kå_»∞.
=ºH˜ÎQÍ <≥„Ǩ˙H˜ QÆÅ Jáê~°"≥∞ÿ# ¿Ñ~°∞„ѨMϺ`«∞Å∞ PÜ«∞#Ö’x
„Ѩ*Ï™êfi=∞º"åkx HõÅ∞+≤`O« KÕÜ∞« ÖËHõ áÈÜ«∂~Ú. <≥„Ǩ˙ D|ÖÏxfl „Ѩ*Ï™êfi=∞º
„Hõ=∂xfl áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å ™êO„Ѩ^•Ü«∂xfl |Ö’¿Ñ`«O KÕÜ∞« _®xH˜ LѨÜ∂≥ yOKå_»∞. 1950
`«~∞° "å`« <å\˜ PkèÑ`¨ º« ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ HÍO„ÔQãπ áêsìÖ’‰õÄ_® JO`«~`æ° « „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl
234 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ÉÏǨÏ@"≥∞ÿ# K«~°Ûx „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå_»∞. „áê^èŒq∞Hõ áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ á⁄O^Œ∞ Ѩ~°K«|_ç#
~å*ϺOQÆO, ™ê~°fi„uHõ F\˜OQ∑ „áêuѨkHõ# ZxflHõÜ∞Õ º ã¨~fi° ã¨`åÎHõ JkèHÍ~°O QÆÅ
áê~°"¡ ∞≥ O@∞H˜ „Hõ=∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ ZxflHõÅ∞, Ѩ„uHõÅ ¿ãfiK«Û,ù =∞O„u=~°æ „ѨÉ∞íè `«fiO, ã¨fi`«O„`«
<åºÜ«∞ =º=ã¨Qú ÅÆ JkèHÍ~åxfl qˆHO„nHõiOKÕ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºÜ«Ú`« ã¨Oã¨ú x~å‡}Ïxfl
ã¨$+≤Oì KÕO^Œ∞‰õΩ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_®¤_∞» .
<≥„Ǩ˙H˜ ™ê=∂#º =∂#=Ùx Ѩ@¡ QÆÅ „ѨQÍ_è"» ∞≥ #ÿ qâßfiã¨O Q“~°=O`À
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO Ѩ@¡ PÜ«∞# x|^Œ`ú « "Õà¥◊ §#∞ H˘#flk. 'J^Õ <å‰õΩ =∞`«O— J<åfl_»∞
<≥„Ǩ˙, HÍÅQÆ=∞#OÖ’ „Ѩ[Å∞ PÖ’K«#Å =∞^茺 qK«HõΔ} K«∂ѨQÆÅ~°x <≥„Ǩ˙
qâ◊fiã≤OKå~°∞ QÆ#∞Hõ— PÖ’K«#Å ¿ãfiKåÛù =∂Ô~¯@∞ìx |ÅѨ~K° _« ®xH˜ W+¨Ñì _¨ ®¤_∞» . J^Õ
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ^ÕâO◊ Ö’#∞ áêsìÖ’#∞ x~°O‰õΩâ◊ ^èÀ~°}∞Å∞#fl@∞¡ QÆ=∞xOKå_»∞. '=∞#
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO `≥eq`À *Ï„QÆ`QΫ Í ÃÑOzáÈ+≤OK«=Åã≤# ã¨∞xfl`«"∞≥ #ÿ "≥ÚHõ¯— – Jx
1951Ö’ <≥„Ǩ˙ K≥áêÊ~°∞. HÍ|\˜ì ™ê^è•~°} „Ѩ*ÏhHõOÖ’ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ÉèÏ=#ŠѨ@¡
Jaè~∞° zx Pã¨HxΘ ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ âßÜ«∞â◊‰Ωõ ÖÎ Ï Hõ$+≤ KÕâß~°∞. PÜ«∞# ¿ÇÏ`«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ
„Ѩ*Ï™êfi=∞º PÖ’K«<å q^è•#O`À „Ѩ*efl K≥`· #« º Ѩ~∞° ã¨∂Î PÖ’K«#Å#∞ ѨOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ
„Hõ=∞|^ŒOÌ QÍ Ñ¨~º° @#Å∞ [iáê~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ PÜ«∞# JOkOKÕ "å~°ã`¨ fi« "Õ∞q∞@x
„ѨtflOz#ѨÙÊ_»∞ PÜ«∞# ~ÚÖÏ K≥áêÊ_»∞. ''`«=∞x `å=Ú Ñ¨iáêeOK«∞H˘<Õ ã¨=∞~°`ú «
QÆÅ, 400 q∞eÜ«∞#¡ „Ѩ[efl.——
<≥„Ç¨ï ™ê=∂lHõ ~å[H©Ü∂« aè=$kú PÖ’K«#‰õΩ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO ™êfiÉèÏqHõO.
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO „Ѩ[efl "å~°O`«@ "å~°∞ ã¨g∞Hõ$`«∞ÅÜÕ∞ºÖÏ KÕã∞¨ OÎ k. ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O,
ã¨=∂#`«fiO JÖψQ Pi÷Hõ Jã¨=∂#`« `«Q∞Æ ^æ ÅŒ ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ „H˜Ok#∞O_ç XuÎ_ç `≥ã∞¨ OÎ k.
HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ ~Úk ™È+¨e*ÏxH˜ ^•i fã¨∞OÎ k JkèHÍ~°OÖ’ =Ù#fl ~å[H©Ü∞« áêsì
„Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xfl J=∞Å∞ Ѩ~∞° ã¨∞OÎ k. ÖËHáõ È`Õ áêsì `«∞_çzÃÑ@ì|_»∞`«∞Ok. D „Hõ=∂xH˜
KåÖÏ ã¨=∞Ü«∞O Ѩ_∞» `«∞O^Œx <≥„Ǩ˙H˜ `≥Å∞ã¨∞. ZO^Œ∞HõO>Ë áê~°"¡ ∞≥ O@s q^è•#O
™ê~°fi„uHõ F\˜OQÆ∞ ѨiáêeOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯x™êÎ~Ú. HÍx ѨiáêeOK«QÆÅ â◊H˜Îx ÖËHõ
ã¨=∞~°`ú x« ã¨∞OÎ ^Œ<Õ Ç¨g∞ Ug∞ÖË^∞Œ . HÍx HÍãÎ̈ =ÚO^À "≥#HÀ ǨωõΩ¯x JkèHÍ~°O
J#∞ã¨iã¨∞OÎ ^Œx PÜ«∞# qâ◊fiã≤OKå_»∞. ã¨=∂*Ïaè=$kú Ѩ^HŒä ÍÅ∞, ѨOKå~Úf~å*ò,
ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞, Jxfl ~°HÍÅ JkèHÍ~° qˆHO„nHõ~}° `À áê@∞ <≥„Ǩ˙ ZxflHõʼnõΩ
JO`« „áê^è•#º`« x=fi_®xH˜ ~Ú^˘Hõ HÍ~°}O.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 235
 „Ѩ`ºÕ H˜Oz ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÖÏO\˜ "≥q· ^躌 ã¨=∂[OÖ’ SHõº`«#∞ Ѩ\+˜ ì¨ Ñ¨~K° OÕ ^Œ∞‰õΩ
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO J`«º=ã¨~°=∞x <≥„Ǩ˙ "åkOKå_»∞. ZÖÏO\˜ |Å=¸ ÖËHõ XuÎ_ç
ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl XHõ\Q˜ Í =ÙOK«Ö^Ë ∞Œ . 'D<å_»∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ „Ѩ*Ï™êfi=∞º Ѩ^uúŒ H˜ ZÖÏO\˜
Z^Œ∞~°∞^≥|ƒ `«ye<å Jk q^躌 O™êxH˜, Ç≤ÏOã¨H˜ ^•ifÜ«∞=K«∞Û.—— 1960Ö’ <≥„Ǩ˙
K≥áêÊ_»∞.
„Ѩ*Ï™êfi=∞º, áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å∞, ~å[H©Ü∞« x~å‡} „áêuѨkHõ# PiúHOõ QÍ ^Õâßxfl
Jaè=$kú Ѩ~K° åÅ<Õ `«# „ѨÜ∞« `«flO #∂`«#"≥∞#ÿ ^Œx, QÆ`O« Ö’ Z#fl_»∂ ÖËx ã¨fiÉèÏ=O
QÆÅ^Œx <≥„Ǩ˙ QÆ=∞#OÖ’ =ÙOk. WѨÊ\˜ =~°‰Ωõ U ^Õâ=◊ ¸ JÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `«flO
KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . J`«ºkèHõ ^ÕâßÅ∞ Pi÷Hõ Z^Œ∞QÆ∞^ŒÅ „áê~°OÉèOí Ö’ x~°O‰õΩâ◊"∞≥ #ÿ áêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ
K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ Ïì~Ú. `«# Pi÷HÍaè=$kú ѨO^ä• =Å# Jaè=$kú ~ˆ @∞ =∞O^Œyã¨∞OÎ ^Œ<Õ
J=QÍǨÏ# <≥„Ǩ˙H˜ =ÙOk. HÍh ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å∞ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∞« =º=ã¨Hú ˘~°‰Ωõ
D =¸ÖϺxfl K≥eO¡ K«\ÏxH˜ W+¨Ñì _¨ `» å~°x ÉèÏqOKå~°∞.
<≥„Ǩ˙ Ñ≤_"ç å^Œ PÖ’K«<å ^èÀ~°}x˜ =ºuˆ~H˜OKå_»∞. Wk =∞`«O Ѩ@¡ `«#‰õΩQÆÅ
=ÚYº"≥∞#ÿ JÉèºí O`«~O° , rq`«O, r=# ã¨=∞㨺ŠѨ@¡ âß„ã‘Ü Î ∞« PÖ’K«<å q^è•#O,
âß„ã‘ÜÎ ∞« ^è$Œ HõÊ^è•xfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_®xH˜ =ÚYº"≥∞#ÿ Éè∂í q∞Hõ.
™È+¨e[O x~å‡}O
<≥„Ǩ˙ ÃÑ@∞ì|_ç^•s Jaè=$kú q^è•<åxH˜ K≥Ok# <åQÆiHõ`å ^Œ$+≤Hì À}Ïxfl
u~°ã¯¨ iOKå~°∞. ^•xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ ™È+¨eã¨∞ì kâ◊Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ã¨=∂[O Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHõ
=∂~°∞Ê H˘~°‰Ωõ Hõ$+≤ KÕâß~°∞. ã¨Ê+¨Oì QÍ PÜ«∞# ™È+¨eã¨∞ì ã¨=∂[ x~å‡}OÖ’ q[Ü«∞O
™êkèOK«Ö^Ë ∞Œ . PÜ«∞# PÖ’K«#ʼnõΩ PK«~}° ‰õΩ =∞^躌 ÃÑ^ŒÌ JO`«~åÜ«∞O LOk. HÍh
PÜ«∞# "≥#∞Hõ|_ç# ^ÕâO◊ Ö’ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∂« Å`À ™È+¨e*Ïxfl „áê~°OaèOKÕ
ã¨=∞㨺x Ѩ@∞ì‰Ωõ x `«O\ÏÅ∞ Ѩ_®¤_∞» . ÅHõÖΔ Ïk =∞OkH˜ ™È+¨eã¨∞ì ^Œ$HõÊ^è•xfl K«∂Ñ≤,
™È+¨e[O "åi K≥`· #« ºOÖ’ ÉèÏQÆ=∞ÜÕ∞ºÖÏ KÕã#≤ "å_»∞ <≥„Ǩ˙. JO`ÕQÍHõ ™È+¨e[OÃÑ·
PÜ«∞# PÖ’K«#Å∞, ™È+¨e[O ™ê÷Ñ#¨ , Jaè=$kú Ѩ@¡ PÜ«∞# =ӺǨÏO, PÜ«∞# ~å[H©Ü∞«
PK«~}° P^è∞Œ xHõ „ѨÑO¨ K«OÖ’ ™È+¨eã¨∞ì Ѩi}Ï=∞O ã¨=∞㨺ÃÑ· Ö’`≥#· J=QÍǨÏ#x
ã¨=∞‰õÄ~åÛ~Ú.
<≥„Ǩ˙ ^Œ$+≤Öì ’ ™È+¨e[O JO>Ë Uq∞\˜? <≥„Ǩ˙ ZѨC_»∂ ™È+¨e*Ïxfl
xiú+ì¨ Ñ¨^*Œ ÏÅO`À QÍh ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ ™ê^è•~°} ã¨∂„`åÅ`À QÍx x~°fizOK«Ö^Ë ∞Œ . PÜ«∞#
236 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
^Œ$+≤Öì ’ ™È+¨e[O JO>Ë J=HÍâßÅÖ’ Z‰õΩ¯= ã¨=∂#`«fiO, ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O, L`«ÊuÎ
„Hõ=∂Å#∞ P^è∞Œ xHõ âß„ã¨Î ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O J#fi~ÚOѨ*Ü Ë ∞« _»O =Å¡ ÅaèOKÕ ÃÑ^ŒÌ
P^•Ü«∂Å ã¨=∂# ѨOѨHOõ . Éè∂í ™êfi=∞º ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•<åÅ∞ HõeÊOz# f„="≥∞#ÿ
™ê=∂lHõ Pi÷Hõ =º`庙êefl JO`«"Ú≥ OkOK«_O» . ™ê=∂lHõ ã¨=∞㨺Å#∞ âß„ã‘Ü Î ∞« "≥∞#ÿ
^Œ$HõÊ^ä•xfl J#fi~ÚOѨ*Ü Ë ∞« _»O. WOHÍ ™È+¨e[O JO>Ë WOHÍ WOHÍ áÈQÆ∞ KÕã∞¨ HÀ"åÅ<Õ
^èÀ~°}x˜ , ÖÏÉèÏ¿ÑHõΔ PkèHºõ `«x, ÃÑ@∞ì|_ç^•s áÈ\©x JO`«"Ú≥ OkOz ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨∂ÊùixÎ
„áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_O» . ™È+¨e[O JO>Ë =ÚYº"≥∞#ÿ L`«ÊuÎ ™ê^è<Œ åÅÃÑ· ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î ™ê=∂lHõ
Ü«∂[=∂#ºO ÖËHõ J^Œ∞ѨÙ. HÍh <≥„Ǩ˙ ¿Ñ^ŒiHÍxfl ã¨=∂#OQÍ Ñ¨OK«Ö=Ë Ú Hõ#∞QÆ
™È+¨e[O JO>Ë JkèHÀ`«ÊuÎ [~°QÍÅ<åfl~°∞. ã¨OH˜ÑΔ OΨ QÍ PÜ«∞# ^Œ$+≤Öì ’ ™È+¨e[O
JO>Ë JkèHÀ`«ÊuΠѨ㡠π ã¨=∂# ѨOÑ≤}.©
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ <≥„Ǩ˙ ™È+¨eã¨∞ì Ѩi}Ï=∂xfl XHõ Ѷ∞¨ @#QÍ QÍHõ XHõ
„Hõ=∞OQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Kå_»∞. ™È+¨e[O xiÌ+ì¨ ÅHõΔ ºO "≥Ñ· Ù¨ ã¨Ê+¨Oì QÍ =ÚO^Œ∞QÍ x~°fizOѨ|_ç#
ã≤^OúŒ KÕã∞¨ ‰õΩ#fl Ѩ^HŒä Oõ „ѨHÍ~°O ™êˆQ Ѩi}Ï=∞ „Hõ=∞O HÍ^Œ∞. „Hõ=∞OQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ
™êˆQ H˘Ån XHõ ^Œâ◊ `«~åfi`« =∞~˘Hõ ^Œâ◊ ™È+¨e[O x~°fizOѨ|_»∞`«∂ LO_®e.
JO`«~åÜ«∞O =ÙO_»‰Äõ _»^∞Œ . „Hõ=∞|^Œ"Ì ∞≥ #ÿ =∂~°∞ÊQÍ ™êQÍe. ™È+¨e[OÖ’ [iˆQ =∂~°∞Êx
„Ѩã∞¨ `Î « ™ê=∂lHõ, Pi÷Hõ x~å‡} HõHΔõ ºÅÖ’ [iˆQ ã¨O㨯~°} „âı}∞Å∞QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Kåe.
H˘O`« HÍÅ=º=kèÖ’ =∂~°∞ÊÅ "≥Ú`«OÎ qѨ=¡ O ÖËHõ x~å‡}Ѩ~"° ∞≥ #ÿ ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê
J=Ù`«∞Ok. D ã¨O㨯~°}Å#∞ <≥„Ǩ˙ â◊„ã¨Î zH˜`û« Å#∞ J=∞Å∞ [~°Ñ_¨ O» QÍ =i‚OKå_»∞.
P q^èOŒ QÍ ™È+¨eã¨∞ì qѨ=¡ O „Ѩ*Ï™êfi=∞º|^Œ"Ì ∞≥ #ÿ âßã¨# ã¨Éíè ^•fi~å „Hõ=∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ
K«@Oì ^•fi~å x~°fiÇ≤ÏOѨ|_Õ â◊„ã¨Î zH˜`û« Å „âı}.˜
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO, áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å∞ – ™È+¨e[O #∞O_ç q_»nÜ«∞~åx ™È+¨e[O
Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHõ"∞≥ #ÿ ÉèÏQÍÅ∞QÍ <≥„Ǩ˙ qâ◊fiã≤OKå~°∞.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O J#∞Éè=í O „áêuѨkHõQÍ =∞øeHõ"∞≥ #ÿ ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê qã¨Î $`«
UHÍaè„áêÜ«∞O`ÀQÍh ÖËHõ J`«ºkèHõ „Ѩ*ÏhHõO P"≥∂^ŒO`À QÍh fã¨∞‰õΩx ~å|_»∞`«∞O^Œ<Õ
Jaè„áêÜ«∂xH˜ <≥„Ǩ˙ =KåÛ~°∞. PÜ«∞# 1956 Ö’ >ˇ|ÿ ~ü "≥∞O_ÕH˜ K≥ÑÊ≤ #@∞¡ 'XHõ_∞»
(<åÜ«∞‰õΩ_»∞) „Ѩ[efl `«# "≥O@ fã¨∞‰õΩáÈQÆÅQÍe. "å~°∞ =∂~°∞ÊÅ∞ JOwHõiOKåe—
áê~°"¡ ∞≥ O@∞ K«@Oì KÕÜ∞« QÆÅ∞QÆ∞`«∞Ok. HÍh JO`«HOõ >Ë =ÚYºOQÍ ''„Ѩ[Ö’¡ ÃÑ^ŒÌ ÃãHõ<Δ £
‰õÄ_® P"≥∂kOKåe. Hõhã¨O P"≥∂kOK«_®xH˜ ã≤^ÑúŒ _¨ ç LO_®e——. =∞~˘Hõ ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’
„Ѩ[efl Jaè=$kú ѨO^ä•Ö’ #_çÑO≤ K«=Åã≤# „áê^è•#º`« =ÙO^Œ<Õ xtÛ`åaè„áêÜ«∂xH˜
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 237
=zÛ#@∞¡ ~å„ëêìÅ HÍO„ÔQãπ J^躌 ‰õΩΔ Å`À K≥áêÊ~°∞. '=∞#k ZxflÔH#· H˘kÌ=∞OkQÆÅ áêH˜HΔ õ
ã¨Oã¨H÷ Í^Œ∞. =∞#O ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å`À Hõeã≤ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êˆQ ã¨ÇϨ „ѨÜ∂« }©‰Ωõ ÅO—. D
"≥Y· iH˜ KåÖÏ LѨ ã≤^•úO`åÅ∞ L<åfl~Ú. "≥Ú^Œ\ k˜ : HÍO„ÔQãπ ֒ѨŠ"≥Å∞ѨŠL#fl
qaè#fl Jaè„áêÜ«∂efl ã¨=∂^è•# Ѩ~z° „Ѩ[Å =∞^Œ`Ì ∞« á⁄O^Õ „Hõ=∂xH˜ KåÖÏ ã¨=∞Ü«∞O
Ѩ_∞» `«∞Ok. Hõ#∞Hõ ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê „Hõ=∞O <≥=∞‡kQÍ [~°QÍe.
<≥„Ǩ˙ `«# ã¨ÇϨ K«~∞° Å, „Ѩ[Å Jaè„áêÜ«∂efl "≥Ú~°@∞QÍ `Àã≤ÑÙ¨ K«Û_»O,
~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ qq^èŒ ã¨Oã¨Å÷ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuxÎ q㨇iOK«_O» JQ“~°=Ѩ~K° _« O» HõO>Ë
"åiH˜ #K«Û*ˇÑÊ≤ `«#`À fã¨∞‰õΩx áÈÜÕ∞O^Œ∞‰õΩ ™È+¨e[OÖ’xH˜ =∂~°∞ÊK≥OkOKÕ "ÕQÍxfl
`«yæOK«_®xH˜ ã≤^ŒÌѨ_®¤_»∞. ™È+¨e[O |ÅOQÍ "Õà◊¥¡#∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO,
„Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ ^Œ$HõÊ^äOŒ J=ã¨~O° .
qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ ™ê=∂lHõ UHÍaè„áêÜ«∞O ÖË#ѨC_»∞ ™È+¨e[O kâ◊QÍ ã¨=¸Å"≥∞#ÿ
=∂~°∞ÊÅ H˘~°‰Ωõ KÕÑ>¨ ìË K«~º° Å∞ ‰õÄ_® á¶êã≤[O „Ѩ=∂^•xfl PǨfixOK«_=» ∞=Ù`«∞O^Œx
<≥„Ǩ˙ 1930 ÅÖ’ á¶êã≤[O Jaè=$kú K≥Ok# J#∞Éè"í åxfl QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ì‰Ωõ x
"åkOKå~°∞.
''Ѩiã≤÷`«∞Å∞ ѨiѨHõfiO HÍHõ=ÚO^Œ∞ ™È+¨e[O Hõ=¸ºx[O H˘~°‰õΩ KÕ¿ã
„ѨÜ∞« `«flO „ѨuK«~º° ‰õΩ ÖËHõ q^èfiŒ O™êxH˜ ^•i fÜ«∞=K«∞Û—— <≥„Ǩ˙ 1948 Ö’ [Ü«∞„ѨHÍ+π
<å~åÜ«∞}ü‰Ωõ ~åâß~°∞.
ã¨=∂[OÖ’ ™ê=∂lHõ ™ê÷~Ú, Pi÷H|õ ÅO QÆÅ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ QÆ}hÜ«∞OQÍ
=Ù<åfl~°<Õ QÆ=∞#O <≥„Ǩ˙H˜ LOk. JO`ÕHÍHõ `«#‰õΩ [<åHõ~¬° } â◊H,Θ =ºH˜QÎ `Æ "« ∞≥ #ÿ
ѨÅ∞‰õΩ|_ç L#flѨÊ\˜H© `«# áêsì 1952, 1957 ZxflHõÅÖ’ 50 âß`åxH˜ `«‰Ωõ ¯= F@∞¡
™êkèOzO^Œh `≥Å∞ã¨∞. =∞~˘Hõ "≥Ñ· Ù¨ D ã¨O=`«û~åÅÖ’ [iy# Ö’H±ãɨ íè ZxflHõÅÖ’
q∞`«"å^Œ ~å[H©Ü∞« â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ 25 âß`«O F@∞¡ ™êkèOKå~Ú. HÍO„ÔQãπÖ’ L#fl q∞`«"å^Œ∞Å∞
HÍHõ HÍO„ÔQãπ "≥Å∞ѨŠL#fl q∞`«"å^Œ∞ʼnõΩ QÆÅ |ÅO Wk. JxflO\˜h q∞Oz Ѩ@}ì
„QÍg∞} [<åÉèÏÖ’ ÃÑ^ŒÌ ÃãHõ<Δ Q£ Í L#fl =∞^躌 `«~Q° uÆ `À *Ï„QÆ`QΫ Í =º=ǨÏiOKåe.
[~°‡hÖ’ á¶êã≤*ÏxH˜ "≥<fl≥ =ÚHõQÍ Ñ¨x KÕãO≤ k =∞^躌 `«~Q° `Æ .Õ Pã≤áÎ êã¨∞ÅÎ ∞ QÆÅ =~åæÅÃÑ·
^•_ç =∞^躌 `«~Q° uÆ x á¶êã≤ã∞¨ ì "≥Y· i KÕÑ>¨ ÖìË Ï KÕÜ∞« =K«∞Û. "≥∞*Ïi\© „Ѩ[efl `«=∞"≥Ñ· Ù¨
uѨCHÀ‰õΩO_® "≥∞<ÿ åi\© qѨ=¡ O HÀã¨O KÕ¿ã ZÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `«fl"≥∞<ÿ å ™È+¨eã¨∞ì qѨ=¡ O
fã¨∞‰õΩ~å=_»OHõO>Ë „ѨuѶ∂¨ `« qѨ"¡ åxH˜ QÍh, „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl ‰õÄeÛ"ÕÜ∞« _®xH˜ QÍh
238 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
^•ifÜ«∞=K«∞Û. JO`ÕQÍHõ ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å SHõº`« KåÖÏ ã¨∞xfl`«"∞≥ #ÿ ^ŒâÖ◊ ’ J=ã¨~O° QÍ
L#fl ã≤u÷ Ö’ JÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `«flO „Ѩ[efl q_»nã¨∞OÎ k.
<≥„Ǩ˙ â◊HOõ Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ KåÖÏ "≥∞`«H"õ Y·≥ i QÆÅ ~å[ºOQÍ LO^Œx, <≥„Ǩ˙
|ÅÇ‘Ï#"≥∞#ÿ áêʼnõΩ_»h q=∞~°≈Å∞<åfl~Ú. |Å"≥∞#ÿ ~å[ºO =Å¡ |Å"≥∞#ÿ áêʼnõΩx
=Å# x~°O‰õΩâ◊`fi« „Ѩ=∂^Œ=ÚOk Hõ#∞Hõ <≥„Ǩ˙ JÖÏO\˜ q=∞~°≈#OwHõiOK«Ö^Ë ∞Œ .
PÜ«∞# =∞~°}ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ 1964Ö’ WÖÏ K≥áêÊ~°∞ '=∞Oz`«<åxfl, ã¨Éºíè `åã¨O™ê¯~åxfl
|ÅÇ‘Ï#`«QÍ á⁄~°Ñ_¨ ‰» Äõ _»^∞Œ . <å |ÅÇ‘Ï#`«x "å~°∞ q=∞i≈ã¨∞<Î åfl~°∞. HÍx Wk |Å"≥∞#ÿ
=ºH˜Î J#|_Õ"å_»∞ „Ѩ[efl "åi PÖ’K«#efl J}QÆ^˘Hõ¯_®xfl J#∞=∞uOK«#O`« Z<Àfl
"≥q· ^蕺Å∞ QÆÅ ÃÑ^ŒÌ ^ÕâO◊ .
™È+¨e*ÏxH˜ WKÕÛ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ x~å‡}|^Œ"Ì ∞≥ #ÿ Ãã^· •úOuHõ x~°fiK«#O K«∞@∂ì
ÃÑ^ŒÌ "≥∞*Ïi\© „Ѩ[efl ã¨g∞HõiOK«_O» ™ê^躌 Ѩ_^» xŒ <≥„Ǩ˙ qâßfiã¨O. Hõ#∞Hõ ™È+¨e[O
Ѩ@¡ <≥„Ǩ˙ #∂`«# ÉèÏ"åÅ#∞ ã‘fiHõiOKÕ "≥Y· ix J=∞Å∞ [iáê_»∞. XHõ L=∞‡_ç
™È+¨eã¨∞ì ã¨fiѨflO ÖËHõ qã¨Î $`« K«„@O K«∞@∂ì qaè#fl „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ ѨÅ∞ Jaè„áêÜ«∂Å∞
Ãã^· •úOuHõ ^èÀ~°}∞Å∞ QÆÅ ÃÑ^ŒÌ "≥∞*Ïi\©x ã¨g∞HõiOK«=K«∞Û.
HÍÅO QÆ_zç # H˘Ån <≥„Ǩ˙ âßOuÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ JÇ≤ÏO™ê Ѩ^`úŒ ∞« Å ^•fi~å
™È+¨eã¨∞ì ã¨=∂[O ™ê÷ÑO≤ K«=K«∞Û#x qâ◊fiã≤OKå_»∞. =~°áæ È~å@O LxH˜x „áê^è•#º`«x
QÆ∞iÎã∂¨ <Î Õ ^•xx JÇ≤ÏO™ê Ѩ^`úŒ ∞« Å ^•fi~å K«@|ì ^Œáú êÅ# ^•fi~å Ѩi+¨¯iOK«=K«∞Û#x
#=∂‡~°∞.
~å[H©Ü∂« Å∞, ™È+¨e[O Ѩ@¡ <≥„Ǩ˙ "≥Y· iH˜ ã¨O|OkèOz# =∞~˘Hõ JOâ◊O
„Ѩ™êÎqOKåe. ™È+¨eã¨∞ì ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ x~å‡}OÖ’ ÅHΔͺxH˜ ZO`« „áê^è•#º`« LO^À
=∂~åæxH˜ ‰õÄ_® JO`« „áê^è•#º`« LO^Œx <˘H˜¯ K≥|∞`«∂ HÍÅQÆ=∞#OÖ’ QÍOnèr
ÉèÏ"åʼnõΩ ã¨xflÇ≤Ï`«∞_»Ü∂« º_»∞. `«ÑC¨ _»∞ Ѩ^`úŒ ∞« Å∞ =∞Oz Ѷe¨ `åʼnõΩ ^•i fÜ«∞=<åfl~°∞.
ÅHΔͺÅ∞, =∂~åæÅ∞ q_»nÜ«∞~åx=<Õ qâßfiã¨O HÍ~°}OQÍ<Õ PÜ«∞# ™È+¨e[O ÖÏO\˜
L#fl`« ÅHõΔ º ™ê^è#Œ ‰õΩ ‰õÄ_® Ç≤ÏO™ê=∂~°Oæ KÕÑ@¨ _ì ®xfl YO_çOKå~°∞.
Pi÷HÍaè=$kú Ñ„ }¨ ÏoHõ
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨fi`«O„`åxH˜, SHõº`«‰Ωõ , ¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å#‰õΩ, `«# ™È+¨eã¨∞ì ã¨OHˆ =Δ ∞
HÍ~°º„Hõ=∂Å J=∞Å∞‰õΩ `«fii`« Pi÷HÍaè=$kú =∞øeHõ"∞≥ #ÿ JOâ◊OQÍ ÉèÏqOKå~°∞. =¸_»=
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 239
ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõ H˘~°‰Ωõ '„Ѩ}ÏoHÍaè=$kú— J<Õ JOâßxfl QÆ∞iOz ~åã¨∂Î <≥„Ǩ˙
'áœ~°∞ÅO^Œi – „Ѩ`ºÕ H˜Oz JÖÏÊ^•Ü«∞ „QÆ∂ѨÙÅ, ѨxKÕÜ∞« _®xH˜ J=HÍâ◊O ^˘~°Hxõ
"åi r=# ™ê÷~Ú ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ H˘~°‰Ωõ Pi÷Hõ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ~ˆ @∞ n~°H… ÍeHõOQÍ H˘#™êQÆ_O»
J=ã¨~O° . P=_ç HÍO„ÔQãπÖ’ WÖÏ K≥áêÊ~°∞ '=∞# *ÏfÜ«∂^•Ü«∞O ÉÏQÍ ÃÑ~°QHÆ áõ È`Õ
„ѨÑO¨ K«OÖ’ ™È+¨e[O ÖËHõ Hõ=¸ºx[O`À áê@∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ã¨OHˆ =Δ ∞~å[ºO LO_»^∞Œ .
L#fl ã¨OѨ^Œ ѨOK«_®xH˜ ™È+¨e[O ÖËHõ Hõ=¸ºx[O ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_»=K«∞Û. HÍh
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ѨOK«_®xH˜ ã¨OѨ^Œ ÖË^∞Œ . ѨOKÕO^Œ∞‰õΩ ¿Ñ^ŒiHõO =∂„`«"∞Õ LOk. ã¨OѨ^Œ
ÖˉΩõ O_® ã¨OHˆ =Δ ∞ ~å[ºO ZÖÏ ™êkè™êÎO? =∞~˘Hõ q^èOŒ QÍ K≥áêÊÅO>Ë ã¨=∂[ ã¨fiÉèÏ=O
ZÖÏO\˜^<·≥ å ™È+¨eã¨∞ì ã¨=∂["≥∞<ÿ å ÖËHõ ÃÑ@∞ì|_ç^•s ã¨=∂["≥∞<ÿ å L`«ÊuÎ J`«º=ã¨~O° .
`«fii`«QuÆ x áêi„âßq∞Hõ =º=™êÜ«∂aè=$kú ™êkèOKÕ „Ѩ}ÏoHõÅ∞, H©ÅHõ"∞≥ #ÿ
Ѩi„â◊=∞Å Jaè=$kúH˜ ѨaH¡ ± ÃãHÍì~∞° , q∞„â◊=∞ Pi÷Hõ q^è•#O – D =¸_»∞ qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ ,
"Õ∞^ä•Ñ¨~"° ∞≥ #ÿ UHÍaè„áêÜ«∂xH˜ „áêux^躌 O =Ç≤ÏOKÕ <≥„Ǩ˙ Jaè=$kú =ӺǨÏO Ü≥ÚHõ¯
=¸_»∞ ãÎ̈OÉèÏÅ∞. „Ѩ}ÏoHõ‰Ωõ <≥„Ǩ˙ qãÎ̈ $`« „ѨKå~°q∞KåÛ_»∞. ^•xx ÉèÏ~°fÜ«∞
K≥`· #« ºOÖ’ XHõ ÉèÏQÍxfl KÕâß~°∞. ã¨Okè ^ŒâÖ◊ ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ q∞„â◊=∞ Pi÷Hõ q^è•<åxfl
J=ÅOaèOKåe. ~å#∞#fl KåÖÏHÍÅO =~°‰Ωõ „Ѩ}ÏoHõ K«„@ Ѩiq∞uÖ’ Ѩx KÕÜ∂« e.
Jhfl =∞øeHõ Ѩi„â◊=∞Å∞, Pi÷H~õ O° QÆO Ü≥ÚHõ¯ H©ÅHõ~O° QÍÅ∞ ~å[ºO Ü«∂[=∂#ºOÖ’
ÖËHõ J^Œ∞ѨÙÖ’ LOK«_O» ^•fi~å Pi÷Hõ ~°OQÆO J`«∞º#fl`« tY~åʼnõΩ KÕ~∞° HÀ"åe. ѨaH¡ ±
~°OQÆO Hˆ =ÅO „ѨÉ∞íè `«fi Ü«∂[=∂#º Ѩi„â◊=∞ÅÃÑ<· Õ P^è•~°Ñ_¨ ‰» Äõ _»^∞Œ . ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨∂„`«O
„áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_»OÃÑ· <≥„Ǩ˙H˜ ã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ# J=QÍǨÏ# LOk. =~°ÎHõO, Ѩi„â◊=∞Å∞,
=º=™êÜ«∞~°OQÍÖ’¡ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞ „Ѩ=ÚYáê„`« x~°fiÇ≤ÏOKåe.
HÍÅO QÆ_Kç HÕ ˘nÌ =∂Ô~¯\ò â◊‰Ωõ ÅÎ ÖÏÉèÏ¿ÑHõ‰Δ Ωõ „áê^è•#º`« `«QÍæe. HÍÅQÆ=∞#OÖ’
ѨaH¡ ± ÃãHÍì~∞° J^Œ#Ѩ٠=#~°∞efl L`«ÊuÎ KÕÜ∂« e. ~°∂ѨHÅõ Ê#Ö’ <≥„Ǩ˙ ã¨ÇϨ HõiOz#
1956 áêi„âßq∞Hõ q^è•# f~å‡<å#fl#∞ã¨iOz ѨaH¡ ± ÃãHÍì~∞° ~å[ºO P^•Ü«∂xfl
ÃÑOKåe. #∂`«# ~°OQÍÅÖ’ J^Œ#Ѩ٠Jaè=$kúH˜ =#~°∞efl ã¨=∞‰õÄ~åÛe. PK«~}° Ü © ∞« `«x
QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ì‰Ωõ x <≥„Ǩ˙ 'ѨaH¡ ± ÃãHÍì~ü 㨄Hõ=∞OQÍ Ñ¨xKÕã#≤ KÀ@ ^•xx xÅɡ\ ì̃
„áÈ`«ûÇ≤ÏOKåe. ѨxKÕÜ∞« x KÀ@ ^•xx `˘ÅyOKåe— Jx ã¨Ê+¨Oì KÕâß~°∞.
JxflO\˜x q∞Oz ã¨fi`«O„`«O Pi÷Hõ |ÅOÃÑ#· , Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞« PkèÑ`¨ åºxfl
„ѨuѶ∞¨ \˜OKÕ â◊HÃΘ Ñ#· P^è•~°Ñ_¨ ç =ÙO@∞Ok QÆ#∞Hõ <≥„Ǩ˙ ã¨fi`«O„`«"∞≥ #ÿ ™êfi=ÅO|#
Pi÷Hõ q^è•<åxfl xi‡OKåÅx PHÍOH˜OΔ Kå~°∞. ã¨fi`«O„`« Pi÷HÍaè=$kúH˜ `«fii`«QuÆ x
240 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
áêi„âßq∞H©H~õ }° =º=™êÜ«∞ ã¨fiÜ«∞O ã¨=∞$kú „Ѩ}ÏoHõ, ѨaH¡ ± ÃãHÍì~∞° , q^Õj ÃÑ@∞ì|_çx
ã¨Ç¨ Ü«∂xfl `«‰Ωõ ¯=QÍ qxÜ≥∂yOK«_O» , ™êOˆHuHõ P^è∞Œ hHõ~}° , âß„ã¨Î ™êOˆHuHõ ~°OQÍÖ’¡
ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î fl tHõ}Δ , J}∞â◊HΘ ÖÏO\˜q J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ÉèÏQÍÅ∞QÍ QÆ∞iÎOKå_»∞. nxx
™êkèOK«_O» Ö’ <≥„Ǩ˙ q[Ü«∞O ™êkèOKå_»∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O ^•fi~å
=Åã¨"å^ŒO #∞O_ç ã¨fi`«O„`« Pi÷Hõ q^è•<åxH˜ Ѩi=~°#Î K≥OkOk. `«~åfi`« |ÅÇ‘Ï#`«Å∞
=ºHõ"Î ∞≥ #ÿ ѨÊ\˜H© <≥„Ǩ˙ Pi÷Hõ q^è•#O ã¨iÜ≥∞ÿ #^Œx x~°∂Ñ≤`=« ∞~ÚOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
QÆ}hÜ«∞OQÍ Pi÷HÍaè=$kú ™êkèOzOk.
=∞`«``« fi« "å^Œ =ºuˆ~Hõ`«
Ãã‰õΩºÅi[O Ѩ@¡ <≥„Ǩ˙ x|^Œ`ú « JK«OK«Å"≥∞#ÿ k. PÜ«∞# rq`åO`«O
=∞`«``« fi« "å^ŒO`À áÈ~å_®_»∞. Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ =∞`«"å^•xH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ L#flѨC_»∞
^•x "åºÑ≤xÎ J_»∞‰¤ Ωõ <åfl_»∞. <≥„Ǩ˙ Jhfl ã¨=∞㨺Šq+¨Ü∞« OÖ’ UHÍaè„áêÜ«∞O, ~årʼnõΩ
JOwHõiOz#ѨÊ\˜H© =∞`«"å^ŒO JO^Œ∞‰õΩ q∞#Ǩ~ÚOѨÙ. 1950 Ö’ <≥„Ǩ˙
'=∞`«"å^ŒO`À ~årѨ__» =» ∞O>Ë =∞# ã¨∂„`åÅ#∞ (Ѩ^`úŒ ∞« Å#∞) q_»<å_»_O» , ÉèÏ~°`«
ã¨fi`«O„`« ÅHΔͺxH˜ „^ÀǨÏO KÕÜ∞« _»O— J<åfl~°∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „Ѩ`ºÕ Hõ Ѩiã≤u÷ x QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ì‰Ωõ x Ãã‰õΩºÅi*Ïxfl x~°fizOKå~°∞.
'~å*Ϻxfl, ~å[H©Ü«∂efl, q^Œºx =∞`«O #∞O_ç "Õ~°∞KÕÜ«∞_»O, =∞`åxfl =ºH˜ÎQÆ`«
=º=Ǩ~°OQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«_O» . Jxfl =∞`åʼnõΩ ã¨=∂#"≥∞#ÿ Q“~°"åxfl Wã¨∂,Î Jhfl =∞`åÅ
J#∞Ü«∂Ü«Ú=ÙʼnõΩ ã¨=∂<å=HÍâßÅ∞ HõeÊOK«_O» Ãã‰õΩºÅi[O Jx x~°fizOKå~°∞.
~å[H©Ü∞« , Pi÷Hõ =º=Ǩ~åÖ’¡ Ç≤ÏO^Œ∞=Ùefl, =Úã≤O¡ Åx, ã≤‰Ωõ ¯efl ÖËHõ „ÔHã· =Ψ Ùefl "Õ~ˆ fi~°∞
#=¸<åÅ∞QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ KÕk, =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ =Úã¨∞QÆ∞Ö’ XHõ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ „QÆ∂Ѩ٠=∞~˘Hõ
=∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ „QÆ∂ѨÙÃÑ· ^Õfiëêxfl ~Ô K«ÛQ˘>Ëkì =∞`«``« fi« "å^ŒO Jx x~°fizOKå~°∞.
=∞`«``« fi« "å^ŒO Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∂lHõ, Pi÷Hõ =¸ÖÏefl "≥Ú^Œ@ J~°O÷ KÕã∞¨ ‰õΩ#fl
"åiÖ’ <≥„Ǩ˙ XHõ~∞° . =∞`«``« fi« "å^ŒO Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∂lHõ ѨÙ<åk =∞^躌 `«~Q° `Æ ∞« Å`À
U~°Ê~°K|« _ç#^≥#· ѨÊ\˜H© Jk u~ÀQÆ=∞# q^è•<åxH˜ PÜ«Ú^èOŒ . =∞`«``« fi« "å^•xfl á¶êã≤[O
Ü≥ÚHõ¯ ÉèÏ~°fÜ«∞ ~°∂Ѩ=∞x <≥„Ǩ˙ KåÖÏ ã¨Ê+¨Oì QÍ =i‚OKå_»∞. ^•xH˜ q~°∞^ŒOú QÍ
Ãã‰õΩºÅi*Ïxfl „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxH˜ J`«º=ã¨~"° ∞≥ #ÿ +¨~`° ∞« QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Kå~°∞.
PÜ«∞# Ç≤ÏO^Œ∂, =Úã≤O¡ , ã≤‰Ωõ ¯ ÖËHõ „ÔHã· =Ψ =∞`«``« fi« "å^•Å =∞^躌 ZÖÏO\˜
=º`åºã¨=¸ ÖË^<Œ åfl_»∞. Jq XˆH ã≤^•úO`«O Ü≥ÚHõ¯ "Õ~ˆ fi~°∞ ~°∂áêÅ∞ QÆ#∞Hõ Jhfl
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 241
=ºuˆ~H˜OK«^yŒ #"Õ#<åfl_»∞. Ãã‰õΩºÅi[O "≥∞<ÿ åi\©Å‰õΩ Ñ¨ÓiÎ ~°H}Δõ HõeÊã¨∞OÎ ^Œx, "åi
ÉèíÜ«∂O^Àà◊#efl `˘Åyã¨∞ÎO^Œx ã¨Ê+¨ìO KÕâß~°∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "≥∞*Ïi\©
=∞`« ` « ` « fi "å^•xfl =ºuˆ ~ H˜ O z#>Ë ¡ "≥ ∞ ÿ < åi\© =∞`« ` « ` « fi "å^•Å#∞ ‰õ Ä _®
=ºuˆ~H˜OKåÖ<åfl~°∞. |Ǩïà◊ =∞`åÅ∞ QÆÅ ã¨=∂[OÖ’ *ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`«‰Ωõ Ãã‰õΩºÅi[O
„áêuѨkHõQÍ LO_®Åx, =∞`«``« fi« "å^ŒO *ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`«‰Ωõ „Ѩ=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ ^Œx HÍ|\ì̃
*Ïu =ºuˆ~Hõ"∞≥ #ÿ ^Œx XÑ≤ÊOKÕ q^èOŒ QÍ #K«Û*ˇáêÊ_»∞.
J~Ú#ѨÊ\˜H© =∞`«``« fi« ã¨=∞㨺 Ѩ@¡ <≥„Ǩ˙ "≥Y· iÖ’ XHõ ÃÑ^ŒÖÌ ’ѨO LOk.
„Ѩ}ÏoHÍ|^Œ"Ì ∞≥ #ÿ Pi÷HÍaè=$kú, q^Œºâß„ã¨Î ™êOˆHuHõ ~°OQÍÅ "åºÑ≤Î =∞`«``« fi« PÖ’K«#efl
|ÅÇ‘Ï#Ѩ~°∞™êÎÜ«∞x qâ◊fiã≤Oz =∞`«`«`«fi "å^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ã≤^•úO`«Ñ¨~°OQÍ
áÈ~å_»=Åã≤# J=ã¨~åxfl q㨇iOKå~°∞. Ѷe¨ `«OQÍ q^ŒºÖ’x áê~îåºOâߊѨ@Q¡ Íh,
„Ѩ[Ö’¡ âß„ã‘Ü Î ∞« ^Œ$HõÊ^ä•xfl "åºÑ≤Î KÕÜ∞« _»O Ѩ@Q¡ Íh „â◊^úŒ =Ç≤ÏOK«Ö^Ë ∞Œ . =∞`«``« fi« O
Ѩ@¡ `«#‰õΩ QÆÅ J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ J=QÍǨÏ#x „Ѩ[ʼnõΩ KÕ~"° ¿Õ ãO^Œ∞‰õΩ HÍO„ÔQãπx XHõ
ã¨Oã¨Q÷ Í LѨÜ∂≥ yOK«∞HÀ=_»OÖ’ qѶŨ =∞Ü«∂º~°∞. JO`ÕQÍHõ 1960Ö’ =Úã≤O¡ bQÆ∞
„ÔHã· =Ψ =∞`« „QÆ∂ѨÙ`À SHõº ã¨OѶ∞¨ @ʼnõΩ HÍO„ÔQãπx J#∞=∞uOz `«# =∞`«``« fi« "å^Œ
„Ѩu‰õÄÅ "≥Y· i`À `å#∞ ~årѨ_®¤~∞° . =∞`«ÇÏ≤ Oã¨x ~Ô K«ÛQ˘\˜ì „áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕ "åiÃÑ·
Hõi#î K«~º° efl fã¨∞‰õΩ<ÕÖÏ ~åR „ѨÉ∞íè `åfiʼnõΩ #K«Û*ˇÑʨ ÖËHáõ ÈÜ«∂_»∞. PÜ«∞# rq`«OÖ’x
z=i ã¨O=`«û~åÖ’¡ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î =∞`«ÇÏ≤ O㨠K≥Å~ˆ QÆ_O» ÉÏ^è•Hõ~O° .
™êO„Ñ^¨ •Ü«∞"å^Œ =ºuˆ~Hõ`«
Ѩiq∞`«"∞≥ #ÿ J~°Oú `À ã¨OѶ∞¨ ¿ã=‰õΩ <≥„Ǩ˙ Z‰õΩ¯= â◊HÜ
Θ Ú« ‰õΩeÎ fl, ã¨=∞Ü«∂xfl
"≥zÛOK«Ö^Ë ∞Œ . HÍh PÜ«∞# ™ê=∂lHõ ™êO„Ѩ^•Ü«∞"å^•xfl =ºuˆ~H˜OKå~°∞. „Ѩ[Å∞
Hˆ =ÅO PǨ~°O`À<Õ „|`«HÖõ ~Ë x° Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞« =∂~°∞ÊÅ`Àáê@∞ ™ê=∂lHõ ~°OQÆOÖ’
=∂~°∞ÊÅ∞ fã¨∞‰õΩ~å=Åã≤# J=ã¨~O° LO^Œx <˘H˜¯ K≥áêÊ~°∞. „Ѩ^•è #=∞O„uQÍ PÜ«∞#
™êkèOz# =ÚYº"≥∞#ÿ q[Ü«∂ÅÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ HÀ_£ aÅ∞¡#∞ P"≥∂kOѨ*Ü Ë ∞« _»O. PÜ«∞#
ÉÏeHõÅ q^Œºx =∞^躌 `«~Q° uÆ =∞Ç≤Ïà◊Å Láêkèx ZO`À „â◊^`úŒ À „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~°∞.
q^ÕâßOQÆ q^è•#O
12= J^蕺ܫ∞OÖ’ q=iOz#@∞¡ <≥„Ǩ˙ q^ÕâßOQÆ q^è•#O J`«º^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ k,
J™ê^è•~°}"≥∞#ÿ k. =Åã¨"å^Œ =ºuˆ~Hõ`‰« Ωõ „ѨÑO¨ K«âßOuH˜ ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ ∞» `«∂ <≥„Ǩ˙
242 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
H˘`«ÎQÍ ™êkèOz# ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ™êfi`«O„`åxfl Ѩi~°H˜ΔOz |ÅѨiKÕO^Œ∞‰õΩ ÉèÏ~°`«^Õâ◊
„ѨÜ∂≥ [<åÅ#∞ Ѩi~°HãΔ˜ ∂¨ Î ™êfi=ÅO|#x, „Ѩ[Å P`«‡qâßfi™êxfl ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ q^ÕâßOQÆ
q^è•<åxfl XHõ ™ê^èŒ#OQÍ qxÜ≥∂yOKå_»∞. <≥„Ǩ˙ `«~åfi`« =zÛ# „Ѩ^è•#
=∞O„`«∞ÅO^Œ~∂° PÜ«∞# q^ÕâßOQÆ q^è•<åxfl J=∞Å∞ [~°Ñ_¨ O» H˘#™êyã¨∂Î LO_»_O»
QÆ=∞<å~°›O.
<≥Ç„ ˙
¨ ÑÃ · JOK«<å
K«i„`«Ö’ <≥„Ǩ˙ ™ê÷<åxfl JOK«<å "Õ¿ã@ѨC_»∞ PÜ«∞# ~å[H©Ü∞« |ÅÇ‘Ï#`«efl
ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞HÀ"åe.
ÉèÏ~°`*« Ïu UH©H~õ }° , Pi÷HÍaè=$kú ™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊÅÖ’ <≥„Ǩ˙ =ӺǨÏOÖ’x
|ÅÇ‘Ï#`« QÍO^èÕÜ«∞ JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`« áÈ~å@OÖ’x XHõ JOâßxfl „Ѩ[Å#∞
ã¨g∞HõiOK«_®xfl q_»<å_»O. *Ïu x~å‡} „Ѩ„H˜Ü∞« Ö’ „Ѩ[efl ÉèÏQÆ™êfi=Úefl KÕÜ∂« eû#
J=ã¨~åxfl <≥„Ǩ˙ QÆ∞iÎOKå~°∞. SzÛùHOõ QÍ „Ѩ[Å∞ ã¨g∞Hõ$`«∞Å=Ù`å~°x qâ◊fiã≤OKå~°∞.
PtOz#@∞¡QÍ „Ѩ[Å∞ ã¨g∞Hõ$`«∞Å∞ HÍÖË^∞Œ . „Ѩ[Å∞ `«=∞ „ѨÜ∂≥ [#O H˘~°‰Ωõ F@∞
"ÕÜ∞« _»O ^•fi~å „Hõ=∞OQÍ K≥#· `«º=O`«∞Å=Ù`å~°x #=∂‡~°∞. PÜ«∞# `«# LѨ<庙êÅ∞
`«#ÖÏO\˜ W`«~∞° Å LѨ<庙êÅ∞ „Ѩ[efl K≥`· #« º Ѩiz Hõke™êÎÜ∞« x 19= â◊`å|ÌÑÙ¨
L^•~°"å^Œ ^èÀ~°}x˜ P„â◊~ÚOKå~°∞.
<≥„Ǩ˙H˜ „Ѩ[ŠѨ@¡ QÆÅ „¿Ñ=∂aè=∂<åÅ∞ Páê~°O. <≥„Ǩ˙ „Ѩ[Å PÖ’K«#efl,
Jaè„áêÜ«∂efl „QÆÇÏ≤ Oz "åi „¿Ñ=∂aè<åÅ∞ qâßfiã¨O K«∂~°Q˘x „Ѩ[efl qѨs`«OQÍ
„ѨÉÏè q`«O KÕâß_»∞. HÍh ~å[H©Ü∂« Ö’¡ „Ѩ[Å K«∞~°∞HÔ #· ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxH˜ "åi ™ê=∂lHõ
q=ÚH˜HÎ ˜ x~å‡}O, ã¨g∞Hõ~}° J=ã¨~O° . "åã¨=Î OQÍ <≥„Ǩ˙ Jaè=$kú #=¸<å, ™ê=∂lHõ
=∂~°∞Ê J}QÍi# J}z"Õ`« PkèHͺʼnõΩ QÆ∞~°~Ú# kQÆ∞= „Ѩ[Å∞ fã¨∞‰õΩx~åQÆÅ
f„="≥∞#ÿ =uÎ_Ãç Ñ· P^è•~°Ñ_¨ #ç \˜qì . ~å[H©Ü∂« Ö’ JÖÏO\˜ K«∞~°∞HÔ #· „Ѩ[Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO
=∂„`«"∞Õ *Ïu x~å‡}O ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê ã¨=∂#`«fiO ™êkèOKÕ ™ê^è#Œ OQÍ áê~°"¡ ∞≥ O@s
„Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl ѨxKÕ~ÚOK«QÅÆ ∞QÆ∞`«∞Ok.
HÍh <≥„Ǩ˙ „Ѩ[efl ÖËHõ `«# ã¨fiO`« áêsìÖ’x kQÆ∞= ™ê÷~Ú „âı}∞efl ã¨g∞HõiOz
K≥·`«#º=O`«∞efl KÕ¿ã ã¨Oã¨÷efl ÖËHõ x~å‡}Ïefl ÖËHõ U*ˇO@¡x ã¨$+≤ìOK«∞HÀ=_»OÖ’
qѶŨ =∞Ü«∂º_»∞. „Ѩ[efl K≥`· #« º=O`«∞efl KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ PÜ«∞# J#∞ã¨iOz# Ѩ^uúŒ
qã¨$`Î O« QÍ Ñ¨~º° \˜OK«_O» , LѨ#ºã≤OK«_O» , `«# q^è•<åʼnõΩ „Ѩ[Å =∞^Œ`Ì ∞« á⁄O^Œ_O» .
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 243
1947H˜ =ÚO^Œ∞ PÜ«∞# Ѩ~º° @#Å =Å# X#QÆ∂_ç# ~å[H©Ü∞« „ѨÜ∂≥ [<åxfl ™ê÷xHõ
HÍO„ÔQãπ Hõq∞\©Å∞ *ÏfÜ«∞"å^Œ „âı}∞Å∞ áÈQÆ∞KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~Ú. HÍh 1947 `«~åfi`«
PÜ«∞# Ѩ~º° @#ŠѶe¨ `åxfl á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ kQÆ∞= ™ê÷~ÚÖ’ „Ѩ*Ïã¨Oã¨Å÷ ∞ ÖËHáõ È=_»O`À
™ê÷xHõ ~åR™ê÷~Ú <åÜ«∞‰õΩÅ∞ P Ѷe¨ `åxfl á⁄O^•~°∞.
<≥„Ǩ˙ HÍÅOÖ’ „Ѩ[Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO ZxflHõÅÖ’ `«Ñʨ ~å[H©Ü∞« HÍ~°º„Hõ=∂Ö’¡
JO`«QÍ ÖË^∞Œ . „Hõ=∞OQÍ „Ѩ[Å ã¨g∞Hõ~}° `«yOæ k. H˜Ok ™ê÷~Ú „Ѩ[ʼnõΩ JkèHÍ~°OÖ’
L#fl *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ =∞^躌 ã¨O|O^è•Å∞ |ÅÇ‘Ï#Ѩ_®¤~Ú. ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ
™ê=∂lHõ x~å‡}Ï`«‡Hõ ѨxH˜ =∞^躌 ã¨O|O^è•Å∞ ^≥|ƒu<åfl~Ú. ZxflHõÅ ~å[H©Ü∂« Å∞
™ê÷xHõ Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞« ‰õΩb#∞ŠѨ@∞ìx ÃÑOKå~Ú.
<≥„Ǩ˙ `«# q^è•<åʼnõΩ „ѨKå~°q∞zÛ "å\˜H˜ J#∞‰õÄÅOQÍ „Ѩ[efl
ã¨g∞HõiOK«_O» Ö’, <≥„Ǩ˙ `«# q^è•<åÅ#∞ J=∞Å∞ Ѩ~K° _« ®xH˜ ÖËHõ "å\˜ "≥#∞Hõ
„Ѩ[efl ã¨g∞HõiOK«_®xH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ x~å‡}Ѩ~"° ∞≥ #ÿ ã¨Oã¨e÷ fl xi‡OK«_O» Ö’ ‰õÄ_®
qѶŨ =∞Ü«∂º~°∞. Wk `«# PÖ’K«#Å#∞ ~å[H©Ü∂« Å#∞ J=∞Å∞Ѩ~K° _« O» Ö’ |ÅÇ‘Ï#`«H˜
^•ifã≤Ok. Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞, ã¨=∂*Ïaè=$kú Ѩ^HŒä ÍÅÖ’ ѨaH¡ ± ÃãHÍì~∞° x~°fiǨÏ}Ö’
Ö’áêʼnõΩ W^Õ „Ѩ^•è # HÍ~°}O.
HÍO„ÔQãπ áêsì Ãã‰õΩºÅ~ü *ÏfÜ«∞"å^Œ â◊‰Ωõ eÎ fl ‰õÄ_»Q>Æ ìË áê„`« x~°fiÇ≤ÏOz
LO_»=Åã≤Ok. HÍh <≥„Ǩ˙ 1951Ö’ áêsìÃÑ· ѨÓiÎ J^Œ∞Ѩ٠™êkèOz# `«~åfi`« ‰õÄ_®
áêsì x~å‡}Ïxfl J„â◊^ŒúKÕâß~°∞. PÜ«∞# ã¨fi`«O„`åxH˜ =ÚO^Œ∞ ‰õÄ_® áêsìx~å‡`«
x~åfiǨωõΩ_»∞ HÍ^Œ∞. 1947 H˜ =ÚO^Œ∞ áêsì x~å‡} ^Œ‰ΩΔõ Å∞QÍ L#fl QÍOnèr, ã¨~åú~ü
Ѩ>ÖË ò ~°OQÆO #∞O_ç x„+¨¯q∞Oz# `«~åfi`« <≥„Ǩ˙ UÔHH· õ <åÜ«∞‰õΩ_»Ü∂« º_»∞. HÍO„ÔQãπ
ã¨Oã¨Q÷ Í „Hõ=∞OQÍ |ÅÇ‘Ï#Ѩ_Oç k. ™ê=∂lHõ =∂~°∞Êx `≥KÛÕ ™ê^è#Œ OQÍ ÖËHõ „ѨÉ∞íè `«fi
q^è•<åÅ#∞ J=∞Å∞ ѨiKÕ ™ê^è#Œ OQÍ, ÖËHõ áêsì ã≤^•úO`åxfl „Ѩ[ʼnõΩ q=iOKÕ ™ê^è#Œ OQÍ
‰õÄ_® HÍO„ÔQãπ „áê^è•#º`«x HÀÖ’Ê~ÚOk. „Hõ=∞OQÍ Ü«∂O„uHõ ~å[H©Ü∂« Å kâ◊QÍ
^•i `«ÑÊ≤ Ok.
Ѷe¨ `«OQÍ <≥„Ǩ˙ `«# q^è•<åÅ J=∞Å∞ H˘~°‰Ωõ JkèHÍ~° =~°Oæ ÃÑ· P^è•~°
Ѩ_»=Åã≤ =zÛOk. „Ѩ[Å Jaè=$kú H˘~°‰õΩ „Ѩ[efl ÉèÏQÆ™êfi=Úefl KÕÜ«∞=Åã≤#
ã¨=∂*Ïaè=$kú Ѩ^HŒä Oõ , ѨOKå~Úf~å*ò – ~Ô O_»∞ Q˘Ñ¨Ê „ѨÜ∞« `åflÅ∞ ‰õÄ_® JkèHÍ~°∞Å
J^Œ∞áê[˝Ö`À [iQÍ~Ú. „QÍg∞} ѨÙ#ifl~å‡}OÖ’ „Ѩ=ÚYáê„`« x~°fiÇ≤ÏOK«=Åã≤#
244 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
qÖË*ò Öˇ=Öò =~°¯~üû ‰õÄ_® JkèHÍ~° Ü«∞O„`«OÖ’ ÉèÏQÆ=∞Ü«∂º~°∞. gÖˇ#· O`« `«‰Ωõ ¯=
ã¨=∞Ü«∞O „QÍ=∂Ö’¡ QÆ_áç ê~°∞. JO`ÕHÍHõ ѨiáêÅ<å K«„@O, L#fl`åkèHÍ~° =~°Oæ ,
ã¨O㨯iOѨ|_»‰Ωõ O_®, ѨÙ#ifli‡OѨ|_»‰Ωõ O_® JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ ÖÏQÍ<Õ „Ѩ[ʼnõΩ ^Œ∂~°OQÍ
LO_çáÈÜ«∂~Ú.
„Ѩã∞¨ `Î « ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ =¨º=ã¨H÷ ˜ =∞^Œ`Ì ∞« QÍ L#fl ‰õΩÅ=º=ã¨,÷ ѨÙ~°∞ëêkèHºõ `«,
„QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ∞ „QÍg∞} ã¨OѨ#∞flÅÃÑ· Pi÷HõѨ~°OQÍ P^è•~°Ñ¨_»_»O, ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl
ÅOK«Q˘O_ç`#« O ÖÏO\˜ JOâßÅ#∞ <≥„Ǩ˙ ‰õÄ_® „Ѩ*Ïã¨g∞Hõ~}° ^•fi~å, „Ѩ[efl
K≥`· #« º=O`«∞efl KÕ¿ã HÍ~°º„Hõ=∂Å ^•fi~å Z^Œ∞~À¯ÖË^∞Œ . JO`ÕQÍHõ ™ê=∂lHõ PkèÑ`¨ º«
=~åæÅ Ü≥ÚHõ¯ =∂~°∞Ê, JOwHÍ~°O áê„`« QÆ∞iOz JuQÍ <˘H˜¯ K≥áêÊ_»∞. D "≥Y· i
<≥„Ǩ˙H˜ QÍOnè#∞O_ç "å~°ã`¨ fi« OQÍ ã¨O„Hõq∞OzOk. HÍh `«# ~å[H©Ü∞« ÅHΔͺÅ#∞
=ºuˆ~H˜OKÕ"å~°∞ – „a\©+μ¨ "å~°∞ QÍh, ~åAÅ∞ QÍx, P„QƉΩõ Å KèåO^Œã∞¨ Å∞QÍx Z=Ô~<· å
"åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „H˜Ü∂« jÅ ~å[H©Ü∞« Ãã^· •úOuHõ áÈ~å\ÏÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKåÅx QÍOnèr
qâ◊fiã≤OKå_»∞. QÍOnèr =ӺǨÏOÖ’x =ÚYº"≥∞#ÿ ÉèÏQÆO "åix „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∞O #∞O_ç
"Õ~∞° KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ L^ÕtÌ OK«|_çOk. <≥„Ǩ˙ `«# QÆ∞~°∞=ÙQÍi =ӺǨÏOÖ’x D ÉèÏQÍxfl
J#∞ã¨iOK«Ö^Ë ∞Œ .
<≥„Ǩ˙ ÅHΔͺÅ∞ xˆ~tÌ OK«QÅÆ _»∞, „Ѩ[Å PHÍOHõÅΔ ‰õΩ PHÍ~°O HõeÊOK«QÅÆ _»∞.
XHõ ^•i‡Hõ``« À „Ѩ[efl „ѨÉÏè q`«O KÕÜ∞« QÆÅ_»∞. PÜ«∞# xѨÙ}∞_≥#· ~å[H©Ü∞« "Õ`.Ϋ
HÍh =ӺǨ`«‡Hõ K«„\Ïxfl ~°∂á⁄OkOKÕ â◊HΘ `«# ÅHΔͺefl ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ Z`«∞QÎ _Æ Å» ∞
~°∂á⁄OkOKÕ xѨÙ}`« H˘~°=_®¤~Ú. ~å[H©Ü∞« J=HÍâ◊"å^•xfl "≥∂™êxfl f„=OQÍ
=ºuˆ~H˜Oz# <≥„Ǩ˙ "å\˜ ™ê÷#OÖ’ `å`å¯eHõ áêÅ<å Ѩ~"° ∞≥ #ÿ K«~Û° Å∞ KÕÑ\¨ Ïì_∞» .
WÖÏ KÕÜ∞« _»O "≥∂ã¨HÍ~°∞ʼnõΩ ¿ãfiK«ÛQù Í J=HÍâ◊O WzÛ#@¡~ÚOk. ~å[H©Ü∞« ‰õΩÜ«Ú‰õΩÅÎ ∞
[~°∞QÆ∞`«∞#fl „Hõ=∂xfl QÆ=∞xOK«QeÆ y# <≥„Ǩ˙ "å\˜x uÑ≤ÊH˘@ì_®xH˜ KÕãO≤ ^Õg∞ÖË^∞Œ .
`«# „ѨÉ∞íè `åfixH˜ `å<Õ „ѨuѨH<Δõ åÜ«∞‰õΩxQÍ =º=ǨÏiã¨∂Î XHõÑʨ \˜ =Åã¨"å^Œ ^ÕâO◊ Ö’
ÃÑK«∞ÛÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ÅOK«Q˘O_ç`«#O, U^À~°HõOQÍ rq`«OÖ’ ÃÑ·H˜ ZQÆÉÏHõ_»O,
L#fl`åkèHÍ~° =sæH~õ }° ÖÏO\˜ K≥_∞» QÆ∞efl YO_çOKå~°∞. HÍh "å\˜x J^Œ∞ѨÙKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ xiú+ì¨ K«~Û° Å∞ KÕÑ>¨ Öì HË áõ ÈÜ«∂_»∞. q^•ºq^è•#O "≥Ú`åÎxfl Ѩ\Oì˜ K«∞HÀÖË^∞Œ .
ã¨O㨯iOK«Ö^Ë ∞Œ . "≥∞*Ïi\© „Ѩ[ʼnõΩ q^Œº JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ ~åÖË^∞Œ . XHõ ã≤^•úO`«OQÍ
L#fl =∞`«``« åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Ãã^· •úOuHõ „Ѩ*ÏáÈ~å@O KÕÑ@¨ |ì _»Ö^Ë ∞Œ . Éè∂í ã¨O㨯~°}efl
Jã¨=∞„QÆOQÍ J=∞Å∞ [~°Ñ_¨ O» , „QÍg∞} ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Pi÷Hõ Jã¨=∂#`«, ™êOѶ∞‘ Hõ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 245
J}z"Õ`,« ~å[H©Ü∞« Ç≤ÏOã¨Å "å~°ã`¨ åfixfl q∞yeÛOk. `˘e^ŒâÖ◊ ’ ÅOK«Q˘O_ç`<« åxfl
J}K«ÖHË áõ È=_»O =Å# Jk x~åѶ∂¨ @OQÍ ÃÑiy ѨiáêÅ# ~å[H©Ü∂« ňH HÍHõ
rq`«OÖ’x Jxfl ~°OQÍʼnõΩ qã¨iÎ OzOk.
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊ `˘e „Ѩ^è•#=∞O„uQÍ <≥„Ǩ˙ KåÖÏ Hõ+¨ì`«~°"≥∞ÿ#
Hõ~"ΰ åºÅ<≥^∞Œ ~˘¯<åfl_»∞. J~Ú#ѨÊ\˜H© U Kåi„`«Hõ „Ѩ=∂}ÏÅ`À H˘ez#ѨÊ@H© PÜ«∞#
KåÖÏ Q˘Ñ¨Ê q[Ü«∂Å∞ ™êkèOKå_»∞. PÜ«∞# H˘xfl qÅ∞=efl, "≥Y· ~°∞efl, ÅHΔͺefl,
^Œ$HõÊ^è•efl áê^Œ∞H˘ÖÏÊ_»∞. "å\˜x ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å r=# q^è•#OÖ’ JqzÛù#fl ÉèÏQÆO
KÕâß_»∞. PÜ«∞# rq`« K«i„`«HÍ~°∞ÅÖ’ XHõ~Ô #· *τѶ‘ >ˇãÿ <¨ £ K≥ÑÊ≤ #@∞¡ ''<≥„Ǩ˙ =∞~˘Hõ
`«~Ç° ¨ =ºH˜Î J~Ú=ÙO>Ë ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ "Õ~∞° q^èOŒ QÍ LO_ç LO_Õk—.
<≥„Ǩ˙, <≥„Ǩ˙ â◊HOõ Kåi„`«Hõ *Ï˝ÑH¨ Oõ Ö’H˜ QÆ_z» áÈÜ«∂~Ú. WѨC_»∞ 50
ã¨OII ÃÑ|· _»"¤ å~°∞ =∂„`«"∞Õ XHõ =ºH˜QÎ Í [˝ÑHÎ≤ ˜ `≥K∞« Û‰õΩO\Ï~°∞. KåÖÏ=∞Ok ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞
- PÜ«∞# rq`« HÍÅOÖ’ f„= q=∞~°≈‰õΩÅ∞QÍ L#fl"å~°∞ ‰õÄ_® - <≥„Ǩ˙ â◊HOõ Ö’H˜
"≥#∞uiy K«∂ã≤ PÜ«∞#`À =∞"Õ∞Hõ=∞=Ù`å~°∞. PÜ«∞# rq`«O #∞O_ç PÜ«∞# ™ê=∂lHõ
^•~°≈xHõ`« #∞O_ç =~°Ñæ ~¨ "° ∞≥ #ÿ ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ J}z"Õ`« ÖËx ã¨=∂*Ïxfl xi‡OKÕ „ѨÜ∞« `«flOÖ’
PÜ«∞# sustain KÕã#≤ qÅ∞=Å #∞O_ç „¿Ñ~°} á⁄O^Œ∞`å~°∞. D<å_»∞ x~åâß ã¨O„^ŒOÖ’
=ÚxyáÈ#∞#fl ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ PÜ«∞# =^Œe "≥o#¡ "å~°ã`¨ fi« O ѨÅ∞q^è•Å∞QÍ ÃÑ^ŒÌ
ÅOQÆ~∞° . XHõ <åÜ«∞‰õΩx #∞O_ç WOHÍ Uq∞ Pt™êÎ~∞° ? U ^Õâ"◊ ∞≥ <ÿ å, U „Ѩ[Öˇ<· å
<åÜ«∞‰õΩ_çfl, J`«_∞» Q˘Ñ¨Ê "å_≥<· å - ã¨=∞㨺ÅxflO\˜x Ѩi+¨¯iOK«=∞x J_»QQÆ ÅÆ ~å!

246 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 14
~å[H©Ü«∞ áêsìÅ∞,1947–64,
HÍO„ÔQãπ
XHõѨÙÊ_»∞ =Å㨠^ÕâßÅ∞QÍ =Ù#fl "å\˜Ö’ XHõ¯ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O =∂„`«"Õ∞
™êfi`«O„`å#O`«~O° 50ã¨O=`«û~åʼnõΩ ÃÑQ· Í áê~°"¡ ∞≥ O@s „ѨÉ∞íè `«fiOQÍ H˘#™êQÆ∞`«∞#fl
^Õâ◊O. <≥„Ǩ˙ HÍÅ=∞O`«\Ï ~å[H©Ü«∞OQÍ HÍO„ÔQãπ PkèѨ`«º ™êú#OÖ’ =ÙOk.
Hˆ O„^ŒOÖ’#∂ ^•^•Ñ¨Ù Jhfl ~å„ëêìÅÖ’#∞ JkèHÍ~åxfl xÅɡ@∞ìH˘#flk. HÍx J^Õ
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „áê~°OÉèOí #∞O_ç áêsìÅ =∞^躌 ¿ãfiKåÛùÜÚ« `«"∞≥ #ÿ áÈ\© „áêuѨkHõQÍ
|Ǩïà◊áêsìq^è•#O, |Å"≥∞#ÿ áê~°"¡ ∞≥ O@s ã¨Oã¨Åú ∞ ‰õÄ_® Jaè=$kú K≥O^•~Ú. ã¨fi`«O„`«O
<å\˜H˜ HÍO„ÔQãπ, ™È+¨eãπì áêsì, Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì, H˜™ê<£ =∞EÌ~ü „Ѩ*Ïáêsì, ÉèÏ~°fÜ«∞
[#ã¨OѶ∞π ÖÏO\˜ ѨÅ∞ ~å[H©Ü∞« áêsìÅ ã¨fiÉèÏ=O, Ѩx q^è•#O 1951–52 <å\˜H˜
Jq K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨xKÕã∂¨ Î =ÙO_»@O ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ áê~°"¡ ∞≥ O@s „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO Jaè=$kú
K≥O^Œ\ÏxH˜ ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ Oç k.
Jxfl ÃÑ^ŒÌ ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞–"å\˜ ~å[H©Ü∞« ѨÙ<å^Œ∞Å∞ H˘xfl „áêO`åʼnõΩ
ÖËHõ =~åæʼnõΩ, ã¨=∂[OÖ’x H˘xfl ÃãHõ#Δ ‰¡ Ωõ Ѩiq∞`«"∞≥ #ÿ ѨÊ\˜H© "å\˜ x~å‡}OÖ’,
x~°fiǨÏ}Ö’, q^è•<åÅ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ *ÏfÜ«∞ ÖËHõ JdÅÉèÏ~°`« ã¨fiÉèÏ=O QÆÅq.
"å\˜H˜ *ÏfÜ«∞ ÅHΔͺÅ∞<åfl~Ú. Jq JdÅÉèÏ~°`« ã¨=∞㨺efl KÕÑ\¨ Ïì~Ú. "å\˜H˜ JdÅ
ÉèÏ~°`« <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ù#flk. Jq ^ÕâO◊ "≥Ú`«OÎ Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∂lHõ, PiúHõ ~å[H©Ü∂« aè=$kúH˜
ã¨O|OkèOz# HÍ~°º„Hõ=∂xfl „ѨuáêkOKå~Ú.
„Ѩ[Å =∞^Œ`Ì ∞« s`åºQÍx, áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ ~å„+¨ì JÃãOc¡ÅÖ’ ã‘@¡ s`åºQÍx,
„ѨuѨHΔõ áêsìÅ∞ q_çq_çQÍ HÍO„ÔQãπ`À áÈeÛK«∂¿ãÎ |ÅÇ‘Ï#OQÍ =Ù#flѨÊ@H© Jq
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 247
K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨xKÕÜ∞« ÖË^∞Œ . Jq „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ PiúH,õ ~å[H©Ü∞« , q^è•<åÅ#∞ f„=OQÍ
„ѨKå~°O KÕâß~Ú. 1951–52, 1957, 1962 ™ê^è•~°} ZxflHõÅÖ’ HÍO„ˆQ¿ã`«~°
JÉèºí ~°∞Åú ∞ HÍO„ˆQãπ HõO>Ë Z‰õΩ¯= F@∞¡ `≥K∞« ÛH˘#_»O QÆ=∞<å~°›O. "å~°∞1952 ZxflHõÅÖ’
26 âß`«O, 1957Ö’ 25 âß`«O, 1962 Ö’ 28 âß`«O Ö’H±ãɨ íè ã‘@#¡ ∞ HÔ =· ã¨O
KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. ~å„+¨ì JÃãOc¡ÖÖ’ JO`«HOõ >Ë =∞Oz Ѷe¨ `åÅ∞ ™êkèOKå~°∞. 1952Ö’
32âß`«O, 1957 Ö’ 35âß`«O, 1962 Ö’ 40 âß`«O JÃãOc¡ ™êú<åÅ∞ QÔ eKå~°∞.
JO`«HOõ >Ë =ÚYº"≥∞#ÿ JOâ◊"∞Õ =∞O>Ë "å~°∞ „ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ· ѨiáêÅ<å áêsìÃÑ· QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ
XuÎ_ç `≥KåÛ~°∞. "åiH˜ „Ѩ[Å ã¨=∞㨺ÅÃÑ· ã¨iÜ≥∞ÿ # J=QÍǨÏ# =ÙOk. „Ѩ[ÅÖ’
ѨÅ∞‰õΩ|_ç K«@ãì ɨ Åíè Ö’ "åi ã¨OYºH˜ q∞Oz=ÙOk.
D HÍÅOÖ’ „ѨuѨHΔõ áêsìÅ∞ |ÅÇ‘Ï#OQÍ =ÙO_»\ÏxH˜ HÍ~°}O Jq SHõºO
HÍÖËHõ áÈ=_»O. „ѨuѨHΔõ áêsìÅ∞ "å\˜ =∞^躌 HõO>Ë HÍO„ÔQãπÖ’x U^À XHõ „QÆ∂ѨÙ`À
™ê~°∂Ѩº`« =Ù#fl@∞¡ ÉèÏqOKå~Ú. Wk Ü«∂^Œ$zÛùHOõ HÍ^Œ∞. 1947H˜ =ÚO^Œ∞ ‰õΩÅ,
=∞`«``« fi« áêsìÅ∞ q∞#Ǩ~ÚOz Jxfl áêsìÅ∞ ‰õÄ_® *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ HÍO„ÔQãπÖ’
ÉèÏQÆOQÍ Ñ¨xKÕâß~Ú. "å=∞ѨHΔõ (left) q∞`«"å^Œ (right) áêsìÅ∞ HÍO„ÔQãπH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
Hõeã≤ ѨxKÕÜ∞« _»O =Å#<Õ 1977, 1989ÖÖ’ HÍO„ÔQãπx F_çOK«QeÆ QÍ~Ú.
ã¨fi`«O„`«O ™êkèOz#ѨÙÊ_»∞ JÖψQ <≥„Ǩ˙ â◊HOõ Ö’#∂ ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ
J`«ºO`« =ÚYº"≥∞#ÿ ~å[H©Ü∞« ã¨Oã¨.ú Hõ#∞K«∂Ѩ٠"Õ∞~°Ö’ ^•xH˜ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O ÖË^∞Œ .
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩxQÍ, "å~°ã∞¨ xQÍ HÍO„ÔQãπ ã¨O㨉ú Ωõ Jáê~°"∞≥ #ÿ „Ѩu+¨=ì ÙOk.
^•x qã¨Î $u ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ . ^•x ™ê=∂lHõ ѨÙ<åk =∞Ǩ#QÆ~åÅ #∞O_ç =∂~°∞=¸Å
„QÍ=∂Å =~°‰Ωõ , ÃÑ^ŒÃÌ Ñ^ŒÌ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å #∞O_ç „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ =~°‰Äõ qã¨iÎ OzOk.
HÍO„ÔQãπ ^ÕâßxH˜ ã≤~ú "° ∞≥ #ÿ „ѨÉ∞íè `åfixfl WzÛOk. ^ŒâßÉÏÌÅ HÍÅO áê@∞ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
~å[H©Ü∞« ã≤~ú `° åfixH˜ HÍO„ÔQãπ ™ê^è#Œ OQÍ Ñ¨xKÕãO≤ k.
ã¨fi`«O„`«O `«~°∞"å`« JѨÊ\˜ =~°‰õΩ L^Œº=∞OQÍ =Ù#fl HÍO„ÔQãπ áêsìQÍ
=∂~°Û|_çO^Œx K«i„`«HÍ~°∞Å∞ ~å[H©Ü∞« ѨO_ç`∞« Å∞ K≥ÑÙ¨ `«∞O\Ï~°∞. HÍx 1947 PQÆ+μ¨ ì
`«~∞° "å`« ZÖÏO\˜ JO`«~åÜ«∞O ~åÖË^∞Œ QÆ#∞Hõ Wk J~°ãú `¨ º« O. "åã¨=Î OQÍ Wk HÍO„ÔQãπ
Z^Œ∞~˘¯#fl ã¨=∞㨺. =∂i# Ѩiã≤ú`«∞ÅÖ’ „Ѩ*ÏL^Œº=∂xH˜ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`«fiO
=Ç≤ÏOK«*ÏÅ^Œ∞. HÍx Jk „ѨÉ∞íè `åfixfl U~°Ê~°KÕ P^è∞Œ xHõ áêsì J~Ú *Ïu x~å‡}ÏxH˜
J=ã¨~=° ∞~Ú#, qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ , ã¨OH©~‚° ã¨fiÉèÏ"åxfl xÅɡ@∞ìH˘#QÆÅ^•? XHõ áêsìQÍ Jk
x~å‡}Ѩ~"° ∞≥ #ÿ SHõº`« Hõey=ÙO_®e. x|O^è<Œ å=o, x~å‡}K«„@O QÆÅ U W`«~° ~å[H©Ü∞«
248 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
áêsìH˜ QÍx „QÆ∂ѨÙH˜ QÍx K≥Ok# =ºH˜Î HÍO„ÔQãπ ã¨É∞íè º_»∞ HÍ*ÏÅ_»∞ – J<Õ +¨~`° ∞«
ã¨~åÌ~ü Ѩ>ÖË ò K˘~°=`À qkèOK«|_»_O» `À HÍO„ÔQãπÖ’ x~å‡}Ѩ~"° ∞≥ #ÿ SHõº`« ™êkèOK«|_çOk
(1947H˜ =ÚO^Œ∞ ™È+¨eã¨∞ìÅ∞, HÍO„ÔQãπ, Hõ=¸ºx+¨μìÅ∞ "åi áêsìÅ#∞ "å~°∞
U~°Ê~°K∞« H˘#flѨÊ\˜H˜ HÍO„ÔQãπ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ =ÙO_»@O J#∞=∞uOK«|_çOk). HÍx HÍO„ÔQãπ
`«# Ãã·^•úOuHõ PK«~°}Ï`«‡Hõ "≥·q^蕺xfl XHõ"Õ∞~°‰õΩ ã¨O™êúѨ~°"≥∞ÿ# ã¨_»eOѨÙx
xÅɡ@∞ìH˘#flk.
HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞ìÅ∞ Pq~°ƒùqOK«#∞#fl HÍO„ÔQãπ ã¨fiÉèÏ"åxfl Jáê~°úO
KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. Ѩ>ÖË ò ã¨=~°} `«~∞° "å`« HÍO„ÔQãπ WHõ U =∂„`«O qã¨Î $`« „áêuѨkHõ QÆÅ
áêsì HÍ^Œx, ÃÑ@∞ì|_ç^•s ѨO^ä•Ö’ Jaè=$kú Ѩ@¡ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ Ãã^· •úOuHõ x|^Œ`ú Q« ÅÆ
áêsìQÍ =∂~°Û|_çO^Œx ÉèÏqOKå~°∞. D qÉè^Ë •Å HÍ~°}OQÍ ™È+¨eã¨∞Åì ∞ HÍO„ÔQãπx
=ke "≥àϧÅx x~°~‚ ÚOKå~°∞. Wk HÍO„ÔQãπ áêsì Ü≥ÚHõ¯ qã¨Î $`« „áêuѨkHõ ã¨fiÉèÏ"åxH˜
HõzÛ`«OQÍ XHõ ^≥|ƒ.
=∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ [=Ǩ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ JO^Œix W=Ú_»∞ÛH˘x L=∞‡_ç JOwHÍ~°O
á⁄O^Õ HÍO„ÔQãπ ã¨fiÉèÏ"åxfl xÅɡ@_ì O» J=ã¨~=° ∞x, HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`fi« O ÖËHáõ È`Õ
~å[H©Ü∞« ã≤~ú `° fi« O =ÙO_»^xŒ , PiúHõ ™ê=∂lHÍaè=$kú ™ê^躌 Ѩ_^» xŒ qâ◊fiã≤OKå_»∞.
áêsì "å=∞ѨHΔõ q∞`«"å^Œ q^è•<åÅÃÑ· qÉèlí OѨ|_»_O» <≥„Ǩ˙H˜ W+¨Oì ÖË^∞Œ . <≥„Ǩ˙
<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ HÍO„ÔQãπ ™È+¨e*Ïxfl ™ê=∂lHõ =∂~°∞Êx fã¨∞H˘x =ã¨∞OÎ ^Œx qâ◊fiã≤Oz#
KåÖÏ=∞Ok HÍO„ÔQãπ ™È+¨eã¨∞Åì ∞ ‰õÄ_® HÍO„ÔQãπÖ’ =ÙO_çáÈÜ«∂~°∞. HÍx ™È+¨eã¨∞Åì ∞
HÍO„ÔQãπx =^Œe "≥à§◊ _»O HÍO„ÔQãπ Ü≥ÚHõ¯ ™È+¨eã¨∞ì PHÍOHõÅΔ Ñ¨@¡ f„= „ѨÉÏè =O
K«∂ѨÙ`«∞O^Œx QÆ∞iÎOz# <≥„Ǩ˙ "åix uiy áêsìÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ~å=\ÏxH˜ ÖËHõ `«#
*Ïu x~å‡} „ѨÜ∞« `åflÅÖ’ Hõhã¨O ã¨ÇϨ HÍ~°O á⁄O^Œ\ÏxH˜ KåÖÏ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕâß~°∞.
<≥„Ǩ˙ KåÖÏ Hõ+`ì¨ ~« "° ∞≥ #ÿ ^≥#· ѨÊ\˜H˜ HÍO„ÔQãπx ã¨O㨯iOK«\ÏxH˜, ^•xx "å=∞ѨHΔõ
kâ◊QÍ =∞~°ÅÛ\ÏxH˜ x~°O`«~O° Hõ$+≤KâÕ ß_»∞. PÜ«∞# =∞`«``« fi« "å^Œ∞Å`À `«Ñʨ q∞ye#
~å[H©Ü∞« „Ѩ`º« ~°∞Åú `À ã¨=∂^è•# Ѩ~K° Õ "≥Y· i J=ÅOaOKå_»∞.
1947 `«~∞° "å`« HÍO„ÔQãπ ~å[H©Ü∂« kèHÍ~°O H˘~°‰Ωõ W`«~° áêsìÅ`À áÈ\©Ñ_¨ Õ
ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ ~å[H©Ü∞« áêsì J~ÚOk. HÍx Jk UHõtÖÏ ã¨^$Œ â◊"∞≥ #ÿ áêsì HÍÖË^∞Œ . KåÖÏ
=~°‰Ωõ Ãã^· •úOuHõ "≥∞`«H^õ #Œ O, Jã¨Ê+¨`ì Å« `À HÍO„ÔQãπ `«# x~åHÍ~°"∞≥ #ÿ *ÏfÜ«∞ J#∞‰õÄÅ
ã¨fiÉèÏ"åxfl xÅɡ@∞ìH˘#flk. XHõ "Õ∞~°‰Ωõ „Hõ=∞tHõ}Δ x áê\˜ã∂¨ Î x~°Ü ‚ ∂« Å∞ KÕÜ∞« \Ïxfl
„Ѩ*Ï™êfi=∞º|^Œú Ѩx q^è•<åxfl ™êyOzOk. áêsìÖ’ JO`«~`æ° O« QÍ KåÖÏ K«~Û° Å∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 249
[iˆQq. qq^èŒ Jaè„áêÜ«∂Å∞, ^èÀ~°}∞Å∞, ÉÏǨ@"≥∞#ÿ Jã¨=∞‡u – Ѩ@¡ ã¨ÇϨ #O
„Ѩ^iŒ ≈OKÕk. áêsì ã¨É∞íè ºÅ Jaè„áêÜ«∂Å∞ JdÅ ÉèÏ~°`« HÍO„ÔQãπ Hõq∞\©Ö’#∞, áêsì
"åi¬Hõ ã¨^㌠∞¨ ûÅÖ’#∂ =ºHõÎ =∞ÜÕ∞ºq. lÖÏ¡, ~å„+¨ì áêsìÅ ã¨O™êúÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ x~å‡}ÏÅ∞
ã¨=∞~°=ú O`«OQÍ Ñ¨x KÕ¿ãq. áêsìÖ’ =ã¨∞#Î fl qaè#fl Jaè„áêÜ«∂efl <åÜ«∞Hõ`åfixH˜
`≥eÜ«∞*Ë¿ãq. nxÖ’ =ÚYº"≥∞#ÿ k „Ѩ*Ï™êfi=∞º"åkQÍ áêsìÖ’#∞, „ѨuѨHΔõ áêsìÅ`À#∞
<≥„Ǩ˙ x~°fiÇ≤ÏOz# áê„`« =ÚYº"≥∞#ÿ k.
™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ áÈ~å@ HÍÅOÖ’ ÖÏQÍ<Õ HÍO„ÔQãπ, qaè#fl=~°,æ „áêOfÜ«∞
„ѨÜ∂≥ [<åÅ#∞ ã¨=∂^è•# Ѩ~K° \« ÏxH˜, ™êú#O HõeÊOK«\ÏxH˜, ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ KÕÜ∞« \ÏxH˜
=∂^躌 =∞OQÍ Ñ¨xKÕãO≤ k. áêsìÖ’x qaè#fl ^Œ$HõÊ^è•Å#∞ ã¨=∂^è•#Ѩ~K° ,Õ ~årKÕ¿ã,
~Ú=Ú_»∞ÛH˘<Õ â◊HΘ HÍO„ÔQãπH˜ =ÙOk. ã¨OѨ#fl „QÆ∂ѨÙÅ#∞ ™ê=∂lHõOQÍ PkèÑ`¨ º« O
™êkèOz# „QÆ∂ѨÙÅ#∞ |∞[˚yOK«QÅÆ ^Œ∞.J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ J}QÍi# ¿Ñ^ŒÅ „ѨuxkèQÍ
xÅ|_»QÆÅ^Œ∞. "å=∞ѨHõΔ áêsìÅ∞ „áêux^茺O =Ç≤ÏOK«_»OÖ’ qѶ¨Å=∞=_»O =Å#
Pq~°ƒqù Oz ~å[H©Ü∞« ~°OQÆOÖ’H˜ „Ѩ"tÕ Oz# #∂`«# ™ê=∂lHõ ~å[H©Ü∞« â◊‰Ωõ ÅÎ ‰õΩ
HÍO„ÔQãπ ™êú#O HõeÊOK«QÅÆ ^Œ∞.
WÖÏ JO^Œih ^ŒQiæÆ H˜ fã¨∞H˘x HõÅ∞ѨÙH˘<Õ HÍO„ˆQãπ ã¨fiÉèÏ"åxH˜Hõ áêH˜HΔ Oõ QÍ
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞ "å~°ã`¨ fi« O HÍ~°}O. JO`«HOõ >ˇ *ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`«, „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO ™ê=∂lHõ
=∂~°∞Ê ™êkèOK«_®xH˜ J`«ºkèHõ „Ѩ*ÏhHõO Ü≥ÚHõ¯ P"≥∂^ŒO á⁄O^Œ_O» J=ã¨~=° ∞x
13= J^蕺ܫ∞OÖ’ q=iOz# <≥„Ǩ˙ ÉèÏ=#‰õÄ_® HÍ~°}O.
<≥„Ǩ˙â◊HõOÖ’ q∞`«"å^Œ (right), "å=∞ѨHõΔ (left) "≥∞ÿ<åi\©Å∞ ^•xÖ’
=Ù#flѨÊ\˜H˜ HÍO„ÔQãπ "å=∞ѨHΔõ "≥ÚQÆ∞Qæ ÅÆ =∞^èºÕ "å^Œ áêsìQÍ =ÙOk. ã¨∂Åú OQÍ HÍO„ÔQãπ
*ÏfÜ«∞"å^ŒO, PiúHÍaè=$kú, ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O, ã¨OѨ^Œ ѨÙ#ifiÉè[í #, ã¨=∂<å=HÍâßÅ∞
ÖÏO\˜ ÉèÏ"åÅKÕ P=iOѨ|_ç# „Ѩ*Ï™êfi=∞º ™È+¨e*ÏxH˜ „áêux^躌 O =Ç≤ÏOzOk.
=∞^èºÕ "å^Œ áêsìQÍ ^•xH˜ =¸_»∞ =ÚYº"≥∞#ÿ ÅHõ}Δ ÏÅ∞<åfl~Ú. "≥Ú^Œ\ k˜ =∞`«``« fi«
áêsìÅ∞ `«Ñʨ q∞ye# „ѨuѨHΔõ áêsìÅ∞ "å\˜ "≥Y· ~°∞Å#∞ „ѨuѶe¨ OKÕ „QÆ∂ѨÙÅ∞ ZѨÙÊ_»∂
HÍO„ÔQãπÖ’ =ÙO\Ï~Ú QÆ#∞Hõ "å\˜ „Ѩ*ÏO^Àà◊#Å ^•fi~å ÖËHõ HÍO„ÔQãπÖ’ QÆÅ ™ê~°∂Ѩº`«
QÆÅ „QÆ∂ѨÙÅ ^•fi~å HÍO„ÔQãπ#∞ „ѨÉÏè q`«O KÕÜ∞« QÆeQÍ~Ú. ~Ô O_»=k: HÍO„ÔQãπ Ü≥ÚHõ¯
ã¨=∂^è•#Ѩ~K° Õ "≥Y· i „ѨuѨHΔõ áêsìÅ#∞ `«#Ö’ HõÅ∞ѨÙH˘#_®xH˜ ^•ifã≤Ok. „ѨuѨHΔõ
áêsìÅ ™ê=∂lHõ ѨÙ<åkx, „âı}∞efl, HÍ~°º„Hõ=∂efl, q^è•<åefl ã‘fiHõiOK«QeÆ yOk.
~å~ÚfezÛ âßOuOѨKãÕ ≤ „ѨuѨHΔõ áêsìÅ „Ѩ*Ï L^Œº=∂Å#∞ âßOuOѨ *ËÜ∞« QÆeyOk.
250 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
HõÅ∞ѨÙH˘#QÆeyOk. =¸_»=k: "å=∞ѨH,Δõ q∞`«"å^Œ „ѨuѨHΔõ áêsìÅ∞ `«=∞„âı}∞efl
J#∞K«~∞° efl–<åÜ«∞‰õΩefl ‰õÄ_® HÍO„ÔQãπÖ’ qb#O H͉õΩO_® x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ `«=∞
q^è•<åÅ#∞ ã¨Ê+¨Oì QÍ x~°fizOK« Ü«∞uflOKå~Ú. HÍx D "≥Y· ~°∞Å∞ ‰õÄ_® PÜ«∂
áêsìÅ#∞ „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xH˜ ^Œ∂~°O KÕâß~Ú. "å\˜Ö’ peHõÅ∞ `≥KåÛ~Ú „Ѩu‰õÄÅ
Ѷe¨ `åeKåÛ~Ú.
áêsì<åÜ«∞Hõ`fi« O – Ñ„ ɨ ∞íè `«fiO
áêsì <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ =∞^躌 ZÖÏO\˜ ã¨O|O^èOŒ =ÙO_®e? J<Õ
ã¨=∞㨺ÃÑ· HÍO„ÔQãπ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ x~°Ü ‚ ∞« O KÕÜ∞« =Åã≤ =zÛOk. „ѨÉ∞íè `«fi <åÜ«∞‰õΩ_»∞ áêsì
J^Œº‰õΩΔ _»∞–Ô~O_»∞ áê„`«efl HõÅ=‰õÄ_»^<Œ Õ „áêuѨkHõ# 1946 #=O|~°∞Ö’ <≥„Ǩ˙
J^躌 HõÑΔ ^¨ qŒ H˜ ~år<å=∂ KÕã≤ `å`å¯eHõ „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’ KÕ~å_»∞. HÍh áêsì „ÃÑã≤_O≥ @∞x,
=i¯OQ∑ Hõq∞\©x ã¨O„ѨkOz „ѨÉ∞íè `«fi q^è•# ~°∂ѨHÑõ ʨ #, „ѨÉ∞íè `«fi x~°Ü ‚ ∂« Å∞ [~°QÍÅx
<≥„Ǩ˙ "å~°ã∞¨ xQÍ HÍO„ÔQãπ „ÃÑã≤_O≥ \ò J~Ú# *ˇ.a.Hõ$ѨÖÏh _ç=∂O_£ KÕâß_»∞.
„ѨÉ∞íè `åfikèHÍ~° ÉÏ^躌 `«Å∞ KÕÑ\¨ #ì˜ <≥„Ǩ˙, ã¨~åú~Ñü >¨ ÖË ò W`«~° <åÜ«∞‰õΩÅ∞
Hõ$ѨÖÏh`À qÉèkË OKå~°∞. "å~°∞ „ѨÉ∞íè `«fi HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞, Ѩ„`åÅ∞, ~°ÇϨ ™êºÅx Jq
„ѨÉ∞íè `«fiáêÅ<å ÉÏ^躌 `«Å`À ÖËx "åiH˜ "≥Å_¡ Oç K«‰Äõ _»^xŒ J<åfl~°∞. áêsì n~°H… ÍeHõ
q^è•<åÅ#∞, ÅHΔͺÅ#∞ x~åúiOKåÖË QÍx áêÅ<å Ѩ~"° ∞≥ #ÿ „Ѩ`ºÕ Hõ ÉÏ^躌 `«ÅÖ’ *’HõºO
KÕã∞¨ HÀ‰õÄ_»^xŒ "åkOKå~°∞. "åi L^ÕâÌ O◊ „ѨHÍ~°O „ѨÉ∞íè `«fiO ZxflÔH#· K«@ãì ɨ Híè ˜ ~å*ϺOQÆ
|^ŒúOQÍ ["å|∞^•sQÍ =ÙO_®e. ^•xx áêsìH˜ ["å|∞^•sQÍ KÕÜ«∞‰õÄ_»^Œ∞.
™ê~åOâ◊OQÍ "å~°∞ áê~°"¡ ∞≥ O@s qÉèÏQÍxH˜ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ =ÙO_®Åx, „ѨÉ∞íè `«fi
=º=Ǩ~åʼnõΩ ã¨O|OkèOz#O`« =~°‰Ωõ ^•xH˜ áêsìÃÑ· PkèÑ`¨ º« O ‰õÄ_® =ÙO_®Åx
"åkOKå~°∞.
áêsì „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ Ö’|_ç =ÙO_»_®xfl Hõ$ѨÖÏh JOwHõiOK«ÖË^Œ∞. KåÖÏ
=ÚYº"≥∞#ÿ JOâßÅÃÑ· „ѨÉ∞íè `«fiO `«##∞ ã¨O„ѨkOK« x~åHõiOK«_O» `À xã¨Ê $ǨωõΩ QÆ∞~Ô ·
`«# ~Ô O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ J^躌 HõΔ Ñ¨^gŒ HÍÅO ѨÓiÎHÍHõ=ÚO^Õ 1947 #=O|~°∞Ö’
~år<å=∂ KÕâß_»∞. `«# ~år<å=∂ QÆ∞iOz Z.S.ã≤.ã≤ „Ѩux^è∞Œ ʼnõΩ q=~°} Wã¨∂Î
~ÚÖÏ K≥áêÊ_»∞. 'HÍO„ÔQãπ J`«∞º#fl`« HÍ~°ºx~åfiǨωõΩ_»∞ ÖËHõ Z#∞flH˘#|_ç# J^躌 ‰õΩΔ _»∞
qâßfiã¨OÖ’H˜ fã¨∞H˘#|_»HõáÈ`Õ *Ïux „ѨÉèÏq`«O KÕ¿ã =ÚYº"≥∞ÿ# JOâßÅÖ’
„ѨÉ∞íè `åfixH˜ HÍO„ˆQãπ `«# K«∞~°∞HÔ #· K≥`· #« º=O`«"∞≥ #ÿ ã¨ÇϨ HÍ~åxfl ZÖÏ JOkOKåe?
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 251
 Hõ$ѨÖÏh ™êú#OÖ’ J^躌 ‰õΩΔ _≥#· ~å*ËO„^Œ „Ѩ™ê^£ XHõ ã¨O=`«û~°O, P `«~∞° "å`«
~Ô O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ∞ a.Ѩ\Ïìaè ã‘`å~å=∞Ü«∞º J^躌 ‰õΩΔ Å∞QÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. HÍx ~Ú~°∞=Ù~°∞
‰õÄ_® „ѨÉèí∞`«fiOÃÑ· HÍO„ÔQãπ ã¨Oã¨ú PkèѨ`«ºO =ÙO_®Åx QÍx ÖËHõ „ѨÉèí∞`«fiO`À
ã¨=∂#™êú~Ú =ÙO_®Åx QÍx _ç=∂O_»∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . áêsì J^躌 ‰õΩΔ x q^è∞Œ efl ã¨O™êúQ`Æ «
HÍ~°ºHõÖÏáêʼnõΩ Ñ¨iq∞`«O KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞. HÍx D ã¨=∞㨺 ã¨=∞ã≤áÈ=_®xH˜ =ÚO^Œ∞
ã¨O™êúQ`Æ "« ∞≥ #ÿ J^Œ∞ѨÙÃÑ· <≥„Ǩ˙–\ÏO_»<£ q"å^ŒO `≥~ð ÑH· ˜ =zÛOk.
1950Ö’ ѨÙ~°∞ëÈ`«ÎO^•ãπ \ÏO_»<£x HÍO„ÔQãπ J^茺‰õΔΩx KÕ¿ã ã¨=∞㨺ÃÑ·
áêsì,„ѨÉ∞íè `«fiO =∞^躌 q^è•<åÅ qÉè^Ë •Å ã¨OHΔÀÉèOí =zÛOk. 1945Ö’ Hõ=¸xã¨∞Åì ∞
HÍO„ÔQãπx =^Œe"≥à_¡◊ O» , 1947 z=i #∞O_ç <≥„Ǩ˙ Ѩ@¡ „ѨÉ∞íè `«fiO Ѩ@¡ ѨÓiÎ „Ѩu‰õÄÅ
"≥Y· i KÕÑ@¨ _ì O» , 1948Ö’ ™È+¨eã¨∞Åì ∞ HÍO„ÔQãπ #∞O_ç "Õ~∞° Ѩ__» O» ÖÏO\˜ Ѷ∞¨ @#Å`À
HÍO„ÔQãπÖ’ ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ |ÅÇ‘Ï# Ѩ_®¤~Ú. ™êO„Ѩ^•Ü«∞ â◊‰Ωõ ÅÎ ∞
|ÅѨ_®Åx x~°‚~ÚOK«∞H˘<åfl~Ú. áêsìÃÑ·# „ѨÉèí∞`«fi q^è•<åÅ ÃÑ·# Ѩ@∞ì™êkèOK«
Ü«∞uflOKå~Ú. HÍx D ã¨OHΔÀÉèÏxfl q=iOK«\ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ <≥„Ǩ˙–Ѩ>ÖË ò qÉè^Ë •Å
Ѷe¨ `«OQÍ `«Öuˇ #Î L„kHõ`Î x« QÆ∞iOz ã¨OH˜ÑΔ OΨ QÍ „Ѩ™êÎqOK«∞‰õΩO^•O.
<≥Ç„ ï¨ – Ѩ>ÖË ò
ã¨~åú~ü Ѩ>ÖË òx QÆ∞iOz KåÖÏ Jáê~°Oú KÕã∞¨ H˘#_»O [iyOk. H˘O^Œ~∞°
<≥„Ǩ˙ ^•~°≈xHõ`ë Ñ,· q^è•<åÅÃÑ· ^•_çK¿Õ ãO^Œ∞‰õΩ Ñ¨>ÖË òx Hõ~∞° _»∞QÆ\#ì˜ q∞`«"å^Œ ÉèÏ"åÅ∞
QÆÅ"åxQÍ z„uOKå~°∞. ~Ô O_»∞ "≥Y· ~°∞Å∂ `«¿ÑÊ. Ѩ>ÖË ò xã¨ûO^ÕÇϨ OQÍ HÍO„ÔQãπ q∞`«"å^Œ
ѨHΔõ (right wing) =ÚYº <åÜ«∞‰õΩ_»∞. HÍx PÜ«∞# q∞`«"å^Œ"Y·≥ i `«~K° ∞« QÍ `«ÑÙ¨ Ê_»∞QÍ
"åMϺxOK«|_çOk. <≥„ǨïÖÏQÍ<Õ Ñ¨>ËÖò ‰õÄ_® *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ =∞øeHõ qÅ∞=Å∞,
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å Ñ¨@¡ x|^Œú`«, Ãã‰õΩºÅi[O, ã¨fi`«O„`« PiúHÍaè=$kú,
ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°}, ¿Ñ^ŒÅ Ѩ@¡ ѨHáΔõ ê`«O– QÆÅ"å_»∞. Éè∂í ™êfi=∞º q^è•#O ~°^∞Œ Ì HÍ"åÅ<åfl_»∞.
HÍx #+¨ì ѨiǨÏ~°O K≥eO¡ K«_O» ^•fi~å ~°^∞Œ Ì HÍ"åÅ<åfl_»∞. =∞`«``« fi« "å^•xH˜ |^Œú
=ºuˆ~H˜. Ãã‰õΩºÅi[O Ѩ@¡ x|^Œ`ú « QÆÅ"å_»∞ – 1946–47Ö’ =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ʼnõΩ ky#
"åiÃÑ· Hõi#î K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ Ïì~∞° . PÜ«∞# 1950Ö’ WÖÏ „ѨH\õ O˜ Kå_»∞ : =∞#k Ãã‰õΩºÅ~ü
~å[ºO. áêH˜™êÎ<Ö£ ÏQÍ =∞# q^è•<åÅ#∞, #_»=_çx =∂~°∞ÛHÀÖËO. =∞# Ãã‰õΩºÅ~ü
PÖ’K«#Å#∞ PK«~}° Ö’ ÃÑ\Ïìe. WHõ¯_» „Ѩu =Úã≤O¡ `å<˘Hõ ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°∞_ç#x†
ÉèÏ~°fÜ«∞ áœ~°∞xQÍ `«#‰õΩ ã¨=∂# ǨωõΩ¯Å∞<åflÜ«∞x ÉèÏqOKåe. J`«_»∞ JÖÏ
ÉèÏqOK«QeÆ Qˆ ÖÏ KÕÜ∞« ÖËHáõ È`Õ =∞# ^Õâ◊ "å~°ã`¨ åfixH˜ =∞#O J~°∞›ÅO HÍ=Ú...
252 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 PÜ«∞# J„t`« ѨHõΔáê`åxfl, ÅOK«Q˘O_ç`«<åxfl ã¨Ç≤ÏOKÕ"å_»∞ HÍ^Œ∞.
U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H© =~°Oæ , ™È+¨e[O ã¨=∞㨺ÅÃÑ· Ѩ>ÖË ò ™êO„Ѩ^•Ü«∞ ^èÀ~°}˜ =ºHõ=Î ∞=Ù`«∞Ok.
1947H˜ =ÚO^Œ∞ Ѩ>ÖË ò ™È+¨eã¨∞eì fl, Hõ=¸ºxã¨∞eì fl =ºuˆ~H˜OKå_»∞. 1947 `«~åfi`«
„ÃÑ·"Õ\ò "å}˜*ϺxH˜ „áÈ`åûǨÏHÍÅ∞ W"åfiÅx, Pã≤ÎǨωõΩ¯x „áê^äŒq∞Hõ ǨωõΩ¯QÍ
~å*ϺOQÆOÖ’ KÕ~åÛÅx [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ "åkOKå_»∞. Pq^èOŒ QÍ Ñ¨>ÖË ò Ü≥ÚHõ¯ q∞`«"å^Œ
"≥Y· i =∞øeHõOQÍ ™ê=∂lHõ ã≤^•úO`« Ѩ~"° ∞≥ #ÿ k. ÃÑ@∞ì|_ç ^•s q^è•#O, ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å
Ѩ@¡ PÜ«∞# ™ê#∞‰õÄÅ "≥·Yi ѨÓiÎ =ºH˜ÎQÆ`« x*Ï~Úf`À ‰õÄ_ç#\˜ìk. PÜ«∞#
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O H˘~°‰Ωõ ã¨OѨ#∞flÅ #∞O_ç _»|∞ƒ =ã¨∂Å∞ KÕâß_»∞. HÍx U XHõ¯~°∞
‰õÄ_® PÜ«∞#‰õΩ QÍx, PÜ«∞# ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ QÍx XHõ¯ ÃÑ™· ê W=fi\ÏxH˜ ™êǨÏã≤OK«Ö^Ë ∞Œ .
"åã¨=Î OQÍ <≥„Ǩ˙, Ѩ>ÖË ò =∞^躌 ã¨O|O^èOŒ KåÖÏ ã¨OH˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ k. K«i„`«HÍ~°∞Å∞,
~å[H©Ü∞« qâı+¡ ‰¨ Ωõ Å∞ "åi =∞^躌 QÆÅ ™ê~°∂Ѩº`«x q㨇iOz qÉè^Ë •efl ZuÎ K«∂¿Ñ
"≥Y· i KÕÑ\¨ Ïì~∞° . "åi =∞^躌 qÉè^Ë •Å∞ "≥~· ∞° ^蕺Å∞ QÆ=∞xOK«^yŒ #q, "åã¨=Î "≥∞#ÿ q.
HÍh Jq K«i„`«x =„H©Hiõ OKÕO`«QÍ Juâ◊~ÚOK«|_®¤~Ú.
Ѩ>ÖË ò, <≥„Ǩ˙Å =∞^躌 ã¨fiÉèÏ=Ѩ~"° ∞≥ #ÿ JÖψQ Ãã^· •úOuHõ Ѩ~"° ∞≥ #ÿ qÉè^Ë •Å∞
=Ù<åfl~Ú. 1947 `«~∞° "å`« "åi =∞^躌 KåÖÏ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· q^è•#Ѩ~"° ∞≥ #ÿ qÉè^Ë •Å∞
L`«Ê#fl=∞Ü«∂º~Ú. „Ѩ^•è # =∞O„u áê„`«, JkèHÍ~°O, 1947 =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}ŠѨiëê¯~°O,
áêH˜™êÎ<£ `À ã¨O|O^è•Å∞–ã¨=∞㨺ÅÃÑ· "åi =∞^躌 aè<åflaè„áêÜ«∂Å∞<åfl~Ú. 1950Ö’
HÍO„ÔQãπ „ÃÑã≤_O≥ @∞QÍ Ñ¨Ù~°∞ëÈ`«OÎ ^•ãπ \ÏO_»<£ ZxflHõ "åi =∞^躌 ÃÑ^Œú qÉè^Ë •xfl
ã¨$+≤ìOzOk. Pã≤ÎǨωõΩ¯x ~å*ϺOQÆOÖ’x „áê^äŒq∞Hõ ǨωõΩ¯ÅÖ’ KÕ~åÛÅ#fl Ѩ>ËÖò
Jaè„áêÜ«∂xfl <≥„Ǩ˙ =ºuˆ~H˜OKå_»∞. KåÖÏ™ê~°∞¡ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· q^è•# Ѩ~"° ∞≥ #ÿ qÉè^Ë •Å∞
^•^•Ñ¨Ù [~°Q_Æ ®xH˜ ^•ifâß~Ú. ~år<å=∂ʼnõΩ ã¨Oã≤^=úŒè ∞ÜÕ∞º =~°‰Äõ áÈÜ«∂~Ú.
W~°∞=Ùi =∞^躌 XHõ"∞Õ ~°‰Ωõ L„kHõ`Î « ZѨÙÊ_»∂ =ÙO@∂ =zÛOk.
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ~Ú~°∞=Ù~°∞ q_çáÈÖË^∞Œ . Hõeã≤ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÍ~°∞. "Õ~ˆ fi~°∞
^•~°∞Å∞ Ѩ@Öì ^Ë ∞Œ . HÍ~°}O "åix q_»n¿ã ^•xHõO>Ë HõeÑ≤=ÙOz# qÅ∞= „áê^è•#º`«
QÆÅk. "å~°∞ Ѩ~㰠ʨ ~°O KåÖÏ q^è•Å∞QÍ ã¨ÇϨ Ü«∞Ѩ_®¤~∞° . XHõ~∞° x~å‡}^Œ‰ΩΔõ _»∞ ѨiáêÅ<å
^Œ‰ΩΔõ _»∞. =∞~˘Hõ~∞° Jáê~°"∞≥ #ÿ „Ѩ*Ï=∞^Œ`Ì ∞« qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ ™ê=∂lHõ Jaè=$kÌ ^Œ$HõÊ^èOŒ
QÆÅ"å_»∞. Ѩ>ÖË ò <≥„Ǩ˙ áê„`«x H˘xfl JOâßÅÖ’ ã¨"åÅ∞ KÕã∂¨ Î ‰õÄ_® <≥„Ǩ˙H˜
ã¨ÇϨ Ü«∞Ѩ_®¤_∞» . JO`ÕQÍHõ XHõiѨ@¡ =∞~˘HõiH˜ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ Q“~°"åaè=∂<åÅ∞ =Ù<åfl~Ú.
W~°∞=Ù~°∞ ‰õÄ_® XHõi P=â◊ºHõ`x« =∞~˘Hõ~∞° QÆ∞iÎOz#"å~°∞. QÍOnèr =∞~°}O ‰õÄ_®
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 253
 Ѩiã≤`ú ∞« Ö’ KåÖÏ =∂~°∞Ê `≥zÛOk. Ѩ~㰠ʨ ~° ã¨ÇϨ HÍ~°O KåÖÏ J=ã¨~=° ∞x QÆ∞iÎOKå~°∞.
^•^•Ñ¨Ù „Ѩu „ѨÉ∞íè `«fi „Ѩ^•è # q^è•# x~°Ü ‚ ∞« OÃÑ· x~˘‡Ç¨Ï=∂@"≥∞#ÿ K«~Û° Å „Hõ=∞O
^•fi~å XHõ x~°Ü ‚ ∂« xH˜ =KåÛ~°∞. Ѩ>ÖË ò `«# "å^Œ# |ÅOQÍ qxÑ≤OKå_»∞. H˘xfl™ê~°∞¡
QÔ eKå_»∞. `«# "å^Œ#`À <≥„Ǩ˙x XÑ≤ÊOK«Ö#Ë Ñ¨ÙÊ_»∞ Jx"å~°ºOQÍ <≥„Ǩ˙ "å^Œ#x
P"≥∂kOKå_»∞. <≥„Ǩ˙ q^è•<åŠѨÓiÎ =∞^ŒÌ`«∞‰õΩ Ç¨Ïg∞~Úã¨∂ΠѨ>ËÖò <≥„Ǩ˙H˜
qâ◊fiã¨hÜ«∞"≥∞#ÿ ã¨ÇϨ K«~∞° _çQÍ H˘#™êQÍ_»∞. QÍOnèr =∞~°}Ï#O`«~O° <≥„Ǩ˙x `«#
<åÜ«∞‰õΩ_çQÍ Ñ¨>ÖË ò =∂\˜ =∂\˜H˜ =i‚OKå_»∞. 1948 #=O|~°∞ 14# <≥„Ǩ˙ [#‡k#O
ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ Ñ¨>ÖË ~ò ÚÖÏ K≥áêÊ_»∞,'=∞Ǩ`å‡QÍOnè <≥„Ǩ˙x `«# "å~°ã∞¨ xQÍ „ѨH\õ O˜ Kå~°∞.
QÍOnè =∞~°}O˜ z#ѨÊ\˜ #∞O_ç =∂ <åÜ«∞‰õΩx f~°∞Ê ã¨iÜ≥∞ÿ #^Œx "Õ∞=Ú QÆ∞iÎOKåO—
JO^Œ∞‰õΩ <≥„Ǩ˙ 'Ѩ>ÖË ò ™êǨÏK«~º° O <å‰õΩ H˘O_»O`« JO_». PÜ«∞# ã¨ÅÇ¨Ï ã¨O„ѨkOѨÙÅ∞
„¿Ñ=∂aè=∂<åÅ∞ ÖËHáõ È`Õ <Õ#∞ „ѨÉ∞íè `«fiáêÅ# ™êyOK«QeÆ Qˆ "å}˜flHÍ#∞.—
ѨÙ~°∞ëÈ`«OÎ ^•ãπ \ÏO_»<£ – <≥Ç„ ˙
¨
HÍO„ÔQãπ áêsì „ÃÑã≤_O≥ @∞ ZxflHõ ã¨=∞㨺ÃÑ· áêsì q∞`«"å^Œ ѨHÍΔ xH˜ <≥„Ǩ˙H˜
=∞^躌 q"å^ŒO 1950 PQÆ+μ¨ Öì ’ f„=^ŒâH◊ ˜ KÕ~∞° H˘#flk. D q"å^ŒO XHõ ã¨O=`«û~°O
ÃÑQ· Í H˘#™êyOk. q"å^ŒOÖ’ ã≤^•úO`«, q^è•# ã¨=∞㨺Å∞ Wq∞_ç=Ù<åfl~Ú. ~å#∞#fl
™ê^è•~°} ZxflHõÅÖ’ áêsì JÉèºí ~°∞eÌ fl ZOÑ≤Hõ KÕÜ∞« _»OÖ’ H˘`«QÎ Í áêsì ѨQÍæÅ∞ KÕÑ>¨ "ìË å~°∞
x~°Ü ‚ ∂« `«‡Hõ áê„`« x~°fiÇ≤Ï™êÎ~∞° QÆ#∞Hõ D q"å^•xH˜ KåÖÏ „áê^è•#º`« =ÙOk.
áêsì J^躌 HõΔ ™êú<åxH˜ áÈ\© KÕã#≤ =ÚQÆ∞~æ ∞° JÉèºí ~°∞Åú ∞: Ѩ>ÖË ò |ÅѨ~z° #
ѨÙ~°∞ëÈ`«ÎO^•ãπ \ÏO_»<£, <≥„Ǩ˙ |ÅѨ~°z# *ˇ.a.Hõ$ѨÖÏh, â◊OHõ~ü~å=Ù^Õ"£.
ѨÙ~°∞ëÈ`«OÎ ^•ãπ \ÏO_»<£ ™ê=∂lHõ, Pi÷H,õ ~å[H©Ü∞« ^Œ$HõÊ^èOŒ Ö’ ™êO„Ѩ^•Ü«∞"åk
QÆ#∞Hõ \ÏO_»<£ JÉèºí iú`åfixfl <≥„Ǩ˙ =ºuˆ~H˜OKå_»∞. \ÏO_»<£ QÔ e¿ãÎ `å#∞ HÍO„ÔQãπ
=i¯OQ∑ Hõq∞\© ã¨É∞íè ºxQÍ „ѨÉ∞íè `«fi „Ѩ^•è # ÉÏ^è∞Œ ºxQÍ H˘#™êQÆ_O» Hõ+`ì¨ ~« =° ∞=Ù`«∞O^Œx
<≥„Ǩ˙ ã¨Ê+¨Oì KÕâß_»∞. =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ \ÏO_»<£ =∞^Œ`Ì ∞« ^•~°∞Å∞ J`«_ç ZxflHõ`À <≥„Ǩ˙x
ÖÁOQÆnÜ«∞=K«∞Û#x, PÜ«∞# q^Õj, Pi÷H,õ ™ê=∂lHõ q^è•<åÅ#∞, „Ѩ`ºÕ H˜Oz áêH˜™êÎ<,£
Ç≤ÏO^Œ∂HÀ_£ aÅ∞¡ Ѩ@¡ PÜ«∞# q^è•<åÅ#∞ =∂~°Û=K«∞Û#x PtOKå~°∞.
1950 PQÆã∞¨ ì 29 # KåÖÏ f„=OQÍ [iy# áÈ\©Ö’ \ÏO_»<£ 1306 F@¡`À
QÔ eKå_»∞. Hõ$ѨÖÏhH˜ 1092, ^Õ"H£ ˜ 202 F@∞¡ =KåÛ~Ú. `«~åfi`« \ÏO_»<£ =i¯OQ∑
Hõq∞\©x, ÃãO„@Öò ZÅHõ<Δ £ Hõq∞\©x `«# J#∞K«~∞° Å`À xOáê_»∞. KåÖÏ JO`«~`æ° «
K«~Û° , q"å^ŒO [iy# `«~åfi`« <≥„Ǩ˙, J*Ï^£ x"åiOz#ѨÊ\˜H˜ Hõ$ѨÖÏh <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’
254 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
KåÖÏ=∞Ok HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞1951 E<£Ö’ HÍO„ÔQãπ áêsìH˜ ~år<å=∂ KÕã≤ H˜™ê<£ =∞EÌ~ü
„Ѩ*Ïáêsì ™ê÷ÑO≤ Kå~°∞.
<≥„Ǩ˙ WHõ áÈ~å\ÏxH˜ ã≤^=úŒ ∞Ü«∂º_»∞. HÍO„ÔQãπx Ѩi~°HOΔ˜ K«∞@ Jx"å~°ºO
Hõ#∞Hõ (Ѩ>ÖË ò 1950 _çÃãO|~ü 15 # =∞~°}O˜ Kå_»∞) áêsì =º=Ǩ~åÅÖ’ „Ѩ`º« HõOΔ QÍ
*’HõºO KÕã∞¨ HÀ"åÅx x~°~‚ ÚOKå_»∞. HÍO„ÔQãπ SHõº`« Ѩi~°HãΔ˜ ∂¨ <Î Õ ~å#∞#fl ZxflHõÅ
„Hõ=∞OÖ’ q∞`«"å^Œ ѨHOΔõ ÃÑK· ~Õ Ú HÍ=_®xfl J#∞=∞uOK«‰Äõ _»^#Œ ∞‰õΩ<åfl_»∞. Q˘Ñ¨Ê
xѨÙ}`«`À Hõ$`«xâ◊ÛÜ«∞O`À `«# ~å[H©Ü∞« „Ѩ*Ï˝áê@"åefl „ѨÜ∂≥ yOz `«# ™ê=∂lHõ
Pi÷Hõ q^Õj q^è•<åÅÃÑ· f~å‡<åÅ#∞ Z.S.ã≤.ã≤ KÕ`« P"≥∂kOѨ*âË ß_»∞. JѨC_»∞ 'U
PÖ’K«<å q^è•#O, U ^Œ$HõÊ^äOŒ HÍO„ÔQãπÖ’ „Ѩ|ÅOQÍ =ÙO_®e. \ÏO_»<^£ •, <å^•?—
x~°~‚ ÚOK«=Åã≤OkQÍ HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõ~Åΰ #∞ HÀ~°∞`«∂ 1951 PQÆã∞¨ ì 6# HÍO„ÔQãπ
=i¯OQ∑ Hõq∞\© ã¨Éºíè `åfixH˜, ÃãO„@Öò ZÅHõ<Δ £ Hõq∞\© ã¨Éºíè `åfixH˜ ~år<å=∂ KÕâß~°∞.
HÍO„ÔQãπ "åi ZOÑ≤Hõ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz ~å#∞#fl ZxflHõÅÖ’ <≥„Ǩ˙ <åÜ«∞Hõ`fi« O „ѨKå~°O
ÖˉõΩO_® ÔQÅ=_»O ™ê^茺Ѩ_»^Œ∞ Hõ#∞Hõ ZÖÏ LO@∞O^À TÇ≤ÏOK«=K«∞Û. <≥„Ǩ˙
~år<å=∂#∞ P"≥∂kOK«_®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ, <≥„Ǩ˙ ~å[H©Ü«∞OQÍ `å#∞ `«#
¿ãflÇ≤Ï`«∞ÅHõO>Ë |ÅOQÍ L<åfl_»x QÆ∞iÎOz# \ÏO_»<£ ~år<å=∂ KÕÜ«∂Åx
x~°~‚ ÚOKå_»∞. Z.S.ã≤.ã≤ ÃãÃÑOì |~ü 8# \ÏO_»<£ ~år<å=∂x P"≥∂kOzOk. <≥„Ǩ˙x
HÍO„ÔQãπ J^躌 ‰õΩΔ _çQÍ Z#∞fl‰õΩ#flk. „Ѩ^•è #=∞O„u áêsì „ÃÑã≤_O≥ @∞QÍ LO_»_®xfl <≥„Ǩ˙
ã¨∂„`« s`åº =ºuˆ~H˜Oz#ѨÊ\˜H© Z.S.ã≤.ã≤ x~°Ü ‚ ∂« xfl P"≥∂kOKå_»∞ HÍh '„Ѩ`ºÕ Hõ
Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ `«##∞ J=ã¨~O° =uÎ_ç KÕÜ∞« =K«∞Û#—x ‰õÄ_® QÆ`O« Ö’ K≥áêÊ_»∞.
P~ÀѨ}Å∞, „Ѩ`åº~ÀѨ}Å∞ ÖˉΩõ O_® \ÏO_»<£ ~år<å=∂ KÕÜ∞« _»O`À Hõ^Œä
ã¨∞MÏO`«"∞≥ Oÿ k. \ÏO_»<x£ =i¯OQ∑ Hõq∞\©Ö’ KÕ~=° Åã≤OkQÍ <≥„Ǩ˙ PǨfixOKå_»∞.
\ÏO_»<£ P"≥∂^ŒO `≥eáê_»∞. Jã¨=∞‡u "å^Œ∞efl áêsìÖ’ uiy KÕ~=° Åã≤OkQÍ <≥„Ǩ˙
HÀ~å_»∞. ~°Ñ‘¶ JǨχ^£ H˜^•fiÜü∞ `À ã¨Ç¨ ѨÅ∞=Ù~°∞ KÕ~å~°∞.
áêsìÖ’, „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’ <≥„Ǩ˙ u~°∞QÆ∞ÖËx <åÜ«∞‰õΩ_»Ü∂« º_»∞. <≥„Ǩ˙ D ™ê÷<åxfl
1964Ö’ K«xáÈÜÕ∞=~°‰Ωõ xÅɡ@∞ì‰Ωõ <åfl_»∞. Hõ$ѨÖÏh, W`«~° u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°∞Åx
áêsìÖ’H˜ ~°ÑÊ≤ OK«_O» Ö’ qѶŨ "≥∞#ÿ ѨÊ\˜H˜ |Ǩïà◊`åfixfl UHÍaè„áêÜ«∂xfl HÍO„ÔQãπ Ü≥ÚHõ¯
"å=∞ѨHΔõ =∞^èºÕ "å^Œ ã¨fiÉèÏ"åxfl xÅɡ@_ì O» Ö’ q[Ü«∞O ™êkèOKå_»∞.
<≥„Ǩ˙ \ÏO_»<£Å q"å^•xH˜ ã¨O|OkèOz# =∞~˘Hõ JOâ◊O Hõ$ѨÖÏh
J^躌 ‰õΩΔ xQÍ L#fl HÍÅOÖ’ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ áêsì x~°fiǨÏ}‰õΩ, „ѨÉ∞íè `åfixH˜ =∞^躌 ã¨O|O^è•xH˜
K≥Ok#k. \ÏO_»<£ HÍO„ÔQãπ „ÃÑã≤_O≥ @∞QÍ ZxflÔH#· `«~åfi`« „ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ· áêsì J^Œ∞ѨÙ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 255
JOâßxfl „Ѩ™êÎqOKå_»∞. „Ѩ^•è #=∞O„u, Hˆ O„^Œ=∞O„u=~°Oæ áêsì P^Õâßxfl áê\˜OKåÅx
q^è•<åÅ J=∞Å∞‰õΩ ÉÏ^躌 `« =Ç≤ÏOKåÅx \ÏO_»<,£ PÜ«∞# =∞^Œ`Ì ∞« ^•~°∞Å∞ „ѨH\õ O˜ Kå~°∞.
HÍh \ÏO_»<£ ~år<å=∂, „ÃÑã≤_O≥ @∞QÍ <≥„Ǩ˙ ZxflHõ – =i¯OQ∑ Hõq∞\© áêsì x~°fiǨÏ}
JOâßÅÃÑ· Hˆ O„nHõiOKåÅx, „ѨÉ∞íè `«fi q^è•<åÅ ~°∂ѨHÅõ Ê# J=∞Å∞Ö’ „Ѩ^•è #=∞O„u,
=∞O„u =~°Oæ Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ=ÚY áê„`«x ^è$Œ =ѨiKå~Ú. 1953 `«~åfi`« <≥„Ǩ˙ ZѨC_»∂
áêsì J^躌 ‰õΩΔ _»∞ HÍHõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H© PÜ«∞# rq`«HÍÅOÖ’ áêsì, „ѨÉ∞íè `«fiO =∞^躌 ZÖÏO\˜
q"å^Œ=¸ `«Ö`ˇ ÖΫ ^Ë ∞Œ . áê~°"¡ ∞≥ O@s „Ѩ*Ï™êfi=∞ºOÖ’ áêÅ<å ÉÏ^è∞Œ ºÅ∞ „Ѩ`º« HõOΔ QÍ
QÍh Ѩ~ÀHõΔOQÍ QÍh „Ѩ[ÅKÕ Z#∞flHÀ|_»`å~°∞. Hõ#∞Hõ Ô~O_»∞ áêÅ<å ˆHO„^•Å∞
LO_»~å^Œx, áê~°"¡ ∞≥ O@s ѨHÍΔ xˆH x["≥∞#ÿ ~å*ϺkèHÍ~°O LO_®Å<Õk – JO^Œi
P"≥∂^ŒO á⁄OkOk.
HÍh D JOâ◊OÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x Ѩiã≤u÷ WOQÍ¡O_£ J"≥∞iHÍʼnõΩ aè#flOQÍ
LOk. JHõ¯_» áêsì <åÜ«∞Hõ`fi« O ã¨Ç¨ Ü«∞Hõ áê„`« áÈ+≤ã∞¨ OÎ k. HÍO„ÔQãπÖ’ áêsì J^躌 ‰õΩΔ _»∞
JO`«HõO>Ë Z‰õΩ¯= áê„`« x~°fiÇ≤Ï™êÎ_»∞. q^è•<åÅ ~°∂ѨHõÅÊ#Ö’#∂, áê~°¡"≥∞O@∞
JÃãOc¡Å‰õΩ JÉèºí ~°∞Å÷ #∞ ZOÑ≤Hõ KÕÜ∞« _»OÖ’#∂ áêsì =ÚYº"≥∞#ÿ áê„`« x~°fiÇ≤Ïã¨∞OÎ k.
J`«ºkèHõ x~°HΔõ º~åã¨∞ºÅ∞ Hõey#, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÖÏO\˜ qâßÅ"≥∞#ÿ ^ÕâO◊ Ö’ „Ѩ[Å ã¨=∞㨺Å∞
„ѨÉèí∞`«fi <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ `≥eÜ«∞ *ËÜ«∞_®xH˜, JÖψQ „ѨÉèí∞`«fi q^è•<åÅ#∞ „Ѩ[ÅH˜
q=iOK«_®xH˜ áêÅHõáêsì, P áêsì HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ J#∞ã¨O^è•# Hõ~Åΰ ∞QÍ Ñ¨xKÕÜ∞« _»O
J=ã¨~O° . „ѨÉ∞íè `«fi q^è•<åÅ J=∞Å∞H˜, JkèHÍ~° =~åæxfl J^Œ∞ѨÙÖ’ LOK«_®xH˜ áêÅHõáêsì
=∂„`«"∞Õ Ç¨g∞QÍ LO_»QÅÆ ^Œ∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Éè∂í ã¨O㨯~°}Åx 㨄Hõ=∞OQÍ J=∞Å∞
[~°Ñ_¨ O» , K«∞~°∞‰õΩQÍ L#fl áêsì ^•fi~å =∂„`«"∞Õ ™ê^躌 Ѩ_ç LO_Õk.
^Œ∞~°^$Œ +¨=ì âß`«∞Î <≥„Ǩ˙ PÜ«∞# ã¨ÇϨ K«~∞° Å∞ áêsì „áê^è•#º`«x QÆ∞iÎOz ‰õÄ_®
áêsì x~å‡}Ïxfl J„â◊^úŒ KÕâß~°∞. áêsì „âı}∞ʼnõΩ `«y# Ѩ#∞Å∞ JѨÊ*ˇÑʨ _»OÖ’#∂,
"åiH˜ `«y# „áê^è•#º`«, Q“~°=O W=fi_»OÖ’#∂ qѶŨ =∞Ü«∂º~°∞. ^•xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ
áêsì Ѩx qÅ∞=x XHõ "Õ∞~°‰Ωõ `«yOæ K«_O» ‰õÄ_® [iyOk. áêsìÖ’ H˘O`« QÆ∞iÎOѨÙ
á⁄Ok# „ѨuXHõ¯~°∂ áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’<À ÖËHõ JÃãOc¡Ö’<À LO_®Åx P `«~åfi`« =∞O„u
HÍ"åÅx PtOKå_»∞. =∞O„`«∞Å∞ âßã¨# ã¨É∞íè ºÅ∞ "åi Ѩ^=Œ ÙÅ #∞O_ç <≥\"ì˜ Ü Õ ∞« |_ç#ѨC_Õ
áêsì Ѩx KÕÑ\¨ Ïì~∞° . Jk ‰õÄ_® ™ê^è•~°}OQÍ =∞~°ÖÏ U^À ~°HOõ QÍ áê~°"¡ ∞≥ O@s
Ѩ^=Œ ÙÅ∞ á⁄O^Œ\ÏxˆH KÕâß~°∞. áêsì „ÃÑã≤_O≥ \ò HÍ=_®xH˜ PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò Ѩ^qŒ x =ke
256 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
"≥o#¡ Z<£.ã¨Or=Ô~_ç¤ '~åR „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’ XHõ ExÜ«∞~ü =∞O„u/Ѩ^qŒ , HÍO„ÔQãπ „ÃÑã≤_O≥ \ò
Ѩ^qŒ HõO>Ë Z‰õΩ¯= `«$Ñ≤xÎ zÛOk— Jx ÉÏǨ@OQÍ "åMϺxOKå_»∞.
<≥„Ǩ˙ `«~åfi`« ^•^•Ñ¨Ù „Ѩu „Ѩ^•è #=∞O„u ‰õÄ_® áêsì „ÃÑã≤_O≥ @∞QÍ =ÚYº
J#∞K«~°∞}˜fl q^èÕÜ«Ú}˜fl ÖËHõ =ºH˜Î P~å^茉õΩ_çfl LOKåÅx „Ѩܫ∞uflOKå~°∞. ÖËHõ
J`«_∞» / P"≥∞ áêsì P^躌 HõΔ Ñ¨^qŒ x KÕÑ\¨ Ïì~∞° ..
áêsì JO`«~`æ° « q"å^•Å∞
`˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’<Õ HÍO„ÔQãπ „Hõ=∞OQÍ „Ѩ[Å`À ã¨O|O^è•Å∞ HÀÖ’Ê`«∞#fl
ã¨∂K«#Å∞, ^•x „Ѩ=∂}ÏÅ∞ H©}Δ ã˜ ∞¨ #Î fl ã¨∂K«#Å∞ HõxÑ≤OKå~Ú. áêÅHõ áêsì ѨÅ∞‰õΩ|_ç
H©Δ}˜OK«_»O Jx"å~°ºO. HÍh D H©Δ}`« ¿ÇÏ`«∞|^ŒÌ"≥∞ÿ# ǨÏ^Œ∞ÌÅÖ’ LO_®e.
ã¨fi`«O„`å#O`«~O° HÍO„ÔQãπ Ѩiã≤u÷ W^Õ. HÍh áêsì qÅ∞=Å „Ѩ=∂}ÏÅ `«Q∞Æ ^æ ÅŒ
ÉÏ^è•Hõ~O° . „Ѩ=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ H˘xfl ^èÀ~°}∞Å∞ áêsìÖ’ |ÅѨ_®¤~Ú.
''HÍO„ÔQãπ áêsìÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ÅOK«Q˘O_ç`«#O `˘ÅQÆ∞`«∞#fl „Éèí=∞Å∞,
H˘~°=_»∞`«∞#fl ã¨∂ÊiΗ— - 'XHõ ~å[H©Ü∞« ѨO_ç`∞« x "åºMϺ#O. =∞#O xi‡Oz# <≥u· Hõ
qÅ∞=Å∞ P^Œ~å≈Å∞ „Hõ=∞OQÍ H©}Δ ã˜ ∞¨ <Î åfl~Ú— - 1948Ö’<Õ <≥„Ǩ˙ PO^Àà◊#. „QÍg∞}
„áêO`åÅÖ’ =Ú~îåÅ∞ KÕã≤ áÈ+≤OKÕ Ñ¨^Œúu ~å[H©Ü«∞ ^ŒàÏsÅ, F@∞ ÉϺO‰õΩÅ
Pq~åƒù"åxH˜ ^•i fã≤Ok. `«~K° ∞« QÍ =ºH˜QÎ `Æ "« ∞≥ #ÿ ÖËHõ „QÆ∂Ѩ٠„ѨÜ∂≥ [<åÅ „áêuѨkHõ#
=Ú~îåÅ∞, =Ú~îå`«`fi« O, =Ú~îåѨ~"° ∞≥ #ÿ H©K∞« ÖÏ@Å∞, q"å^•Å∞ K≥Ö~ˆ QÍ~Ú. Wq áêsì
kQÆ∞=™ê÷~ÚÖ’¡ „Ѩ*Ï™êfi=∞º q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ Ѩx q^è•<åxH˜ ^•i fâß~Ú. áêsì „Ñ¨u+¨xì
kQÆ*Ï~åÛ~Ú. ~å„ëêìÅÖ’ áêsìÖ’ ѨxKÕ¿ã"åiH˜ =∞O„`«∞ʼnõΩ =∞^躌 QÆÅ "≥~· O° JO`«~`æ° «
Ѷ∞¨ ~°¬}ʼnõΩ ^•i fã≤Ok. áêsìÖ’ ѨxKÕ¿ã"å~°∞ „ѨuѨHΔõ áêsìÖÏQÍ q~°∞K«∞‰õΩѨ_"Õ å~°∞.
"åi ~å[H©Ü∞« ÅHõΔ ºO =∞O„`«∞efl `˘ÅyOz P ™ê÷<åÅ∞ P„Hõq∞OK«_O» QÍ =ÙO_Õk. D
^èÀ~°}˜ HÍO„ÔQãπ áêsì JO>Ë JkèHÍ~°O HÀã¨O áÈ\Ï¡_∞» ‰õΩ<Õ áêsì J<Õ Jaè„áêÜ«∞O
„Ѩ[Ö’¡ HõeyOzOk.
JxflO\˜x q∞Oz ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O, ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê JOâßʼnõΩ
ã¨O|OkèOz J„â◊^úŒ „Ѩ|eOk. Ѷe¨ `«OQÍ HÍO„ÔQãπ JO`«HOõ `«‰Ωõ „Ѩ[Å`À ã¨O|O^è•Å∞
HÀÖ’Ê~ÚOk. "Õ∞^ä•=Ùefl Ü«Ú=‰õΩefl PHõi¬OK«ÖHË áõ È~ÚOk. HÍ|\˜ì "åiÖ’ "≥∞iHõÖÏ¡O\˜
"åix áêsìÖ’H˜ ~å|@ìÖHË áõ È~ÚOk. P^Œ~≈° ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ J`«ºkè‰Ωõ Å∞ „ѨuѨHΔõ áêsìÅÖ’
KÕ~_° O» Ѩ@¡ "≥ÚQÆ∞æ K«∂áê~°∞. Ѷe¨ `«OQÍ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞HÍÅOÖ’ áêsìÖ’H˜ =zÛ# "åi
™ê÷#OÖ’ =zÛ# H˘`«`Î ~« O° <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ tHõ}Δ W=fi_»OÖ’ qѶŨ =∞~ÚOk. qÅ∞=ÅÖ’
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 257
H©}Δ `« Jxfl ~å[H©Ü∞« áêsìÅ#∞ „ѨÉÏè q`«O KÕãO≤ k. áêÅHõ áêsì QÆ#∞Hõ HÍO„ÔQãπÃÑ·
Z‰õΩ¯= „ѨÉÏè =O K«∂Ñ≤Ok.
^ÕâO◊ Ö’x, HÍO„ÔQãπÖ’x D Ѩiã≤`÷ ∞« ŠѨ@¡ <≥„Ǩ˙H˜ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ J=QÍǨÏ#
=ÙOk. `˘Åy# „Éè=í ∞Å`À x~åâß xã¨Ê$ù ǨÏÅ`À1948Ö’ WÖÏ ~åâß~°∞. ''=∞# qÅ∞=efl
HÀÖ’Ê`«∞<åfl=∞x, J=HÍâ◊"å^Œ ~å[H©Ü∂« Å hu ÉÏǨϺ`«Ö’ ‰õÄ~°∞‰õΩáÈ`«∞<åfl=∞x
PÖ’zOK«_O» KåÖÏ ÉÏ^è•Hõ~O° —. 1949Ö’ '=∞# „Ѩ=∂}ÏÅ∞ KåÖÏ Ñ¨_áç ÈÜ«∂~Ú.
WOHÍ q∞ye# „Ѩ=∂}ÏÅ∞ ^•^•Ñ¨Ù UgÖË=Ù— =∞~°ÖÏ 1950Ö’ =∞#O =∞#efl HõkeOKÕ
ã¨∂ÊùixÎ HÀÖ’ÊÜ«∂O. ^•xx uiy =∞#O á⁄O^ŒHáõ È`Õ =∞# „â◊=∞H˜ Ѷe¨ `«O ^ŒH¯õ ^Œ∞.—
1957Ö’ HÍO„ÔQãπ áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã¨É∞íè ºÅ`À WÖÏ K≥áêÊ_»∞ : 'HÍO„ÔQãπ áêsì |ÅÇ‘Ï#OQÍ
LOk. WOHÍ |ÅÇ‘Ï#Ѩ_∞» `«∞Ok... =∞# |ÅO QÆ`O« . =∞#O =∞# „Ѩã∞¨ `Î « QÍ#∞ÔQ^Œ∞ÉÌ Ï@
#∞O_ç |Ü«∞@Ѩ_H» áõ È`Õ HÍO„ÔQãπ áêsì ^èfiŒ Oã¨=∞=Ù`«∞Ok——.
^Œ∞~°^$Œ +¨=ì âß`«∞Î <≥„Ǩ˙ áêsì x~å‡}^Œ‰ΩΔõ _»∞ HÍ^Œ∞. ã¨O㨯~°Î HÍ^Œ∞. <≥„Ǩ˙H˜
PÜ«∞#`À áê@∞ „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’ ѨxKÕã∞¨ #Î fl ÃÑ^Œ<Ì åÜ«∞‰õΩʼnõΩ áêsì x~å‡}Ïxfl KÕÑ>¨ ìË
=º=kèÖË^Œ∞. áêsìÃÑ· „ѨÉèí∞`«fiOÃÑ· <≥„Ǩ˙ ѨÓiÎ PkèѨ`«ºO ™êy# ã¨O=`«û~åÅÖ’
áêsìx~å‡}O, ^•xx â◊H=Θ O`«O KÕÜ∞« _»O J„â◊^ÌŒ KÕÜ∞« |_®¤~Ú. áêsì Ü«∞O„`åOQÍxfl
#_»Ñ_¨ ®xH˜ <≥„Ǩ˙ ~åR áêsì <åÜ«∞‰õΩÅÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ =» Åã≤ =zÛOk. J~Ú#ѨÊ\˜H©
P^Œ~≈° "åkQÍ <≥„Ǩ˙ ~å[H©Ü∞« OQÍ, Ãã^· •úOuHõOQÍ ™È+¨eã¨∞ì P^Œ~≈° "å^Œ ÉèÏ"åʼnõΩ
áêsìx ÅOQÆ~∞° "Õã≤ =ÙOKÕO^Œ∞‰õΩ KåÖÏ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕâß~°∞.
™È+¨eã¨∞Åì ∞ – HÍO„QÔ ãπ
™È+¨eã¨∞Åì ∞ HÍO„ÔQãπx =ke"≥à_¡◊ O» HÍO„ÔQãπÖ’ ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~
â◊‰Ωõ eÎ fl |ÅÇ‘Ï#ѨizOk. "å~°∞ "≥à_¡◊ O» `À U~°Ê_ç# MÏm *ÏQÍ JO`«HOõ `«‰Ωõ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞,
^èxŒ Hõ ~Ô `· ∞« Å∞, ~å*ÏÅÖÏO\˜ ã¨fi„ѨÜ∂≥ [#Ѩ~∞° Å`À xOѨ|_çOk. áêsìÖ’ ™È+¨eã¨∞Åì ∞
ÖËHáõ È=_»O`À áêsì Ãã^· •úOuHõOQÍ |ÅÇ‘Ï#Ѩ_Oç ^Œx <≥„Ǩ˙ QÆ∞iÎOKå_»∞. „Hõ=∞OQÍ
<≥„Ǩ˙x ã¨O„Ѩ^•Ü«∞ PÖ’K«<å ^èÀ~°}∞Å∞ K«∞@∞ì=Ú\Ïì~Ú. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ HÍO„ÔQãπx
qÉèlí OK«_O» QÍh ÖËHõ HÍO„ÔQãπx =^ŒeÃÑ@ì_O» QÍh `«Ñʨ x, „Ѩu‰õÄŠѶe¨ `åxfl
Wã¨∞OÎ ^Œx, JO^Œ∞=Å¡ HÍO„ÔQãπ Jx"å~°º=∞x ÉèÏqOKå~°∞. HÍ|\˜ì |ÅÇ‘Ï#`«Å∞#flѨÊ\˜H©
HÍO„ÔQãπx ã¨O㨯iOz Jaè=$kú Ѩ~K° åÅ#∞‰õΩ<åfl~°∞.

258 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 <≥„Ǩ˙ ™È+¨eã¨∞eì fl uiy HÍO„ÔQãπÖ’H˜ ~°ÑÊ≤ OK«_®xH˜ KåÖÏ™ê~°∞¡ „ѨÜ∞« `åflÅ∞
KÕâß_»∞. Jaè=$kúH~õ "° ∞≥ #ÿ ã¨=∞ã¨=∂[ J*ˇO_® J=∞Å∞Ö’ "åi ã¨ÇϨ HÍ~°O H˘~°‰Ωõ
„ѨÜ∞« uflOKå_»∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞eì fl =∞Oz KÕã∞¨ HÀ_®xH˜ „ѨÜ∞« uflOK«Ö^Ë ∞Œ .
HÍ~°}O =∞#O `«~åfiu J^蕺ܫ∞OÖ’ QÆ=∞xOK«É’ÜÕ∞ q^èOŒ QÍ "åà◊√§ x~å‡}Ѩ~O° QÍ,
~å[H©Ü∞« OQÍ, Ãã^· •úOuHõOQÍ HÍO„ÔQãπH˜ aè#fl"≥∞#ÿ =∂~°Oæ Ö’ =Ù<åfl~°∞. HÍh Hõ=¸ºxã¨∞eì fl
áê~°"¡ ∞≥ O@s ~å[H©Ü∂« Å „Ѩ^•è # „ã¨=OuÖ’H˜ fã¨∞‰õΩx ~å=_®xH˜ „ѨÜ∞« uflOz q[Ü«∞O
™êkèOKå~°∞. ™È+¨eã¨∞Åì ã¨∂„`åÅ∞, ÅHΔͺÅ∞ `«# ã¨∂„`åÅ∞ ÅHΔͺÅ∞ XHõ>#Ë x ÉèÏqOKå_»∞
<≥„Ǩ˙. JO`ÕHÍHõ KåÖÏ=∞Ok ™È+¨eã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩŠѨ@¡ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz Z<Àfl ã¨O=`«û~åÅ∞
`«#`À ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å∞ QÆey `«##∞ ™È^Œ~∞° xQÍ (ÉèÏÜü∞) ã¨OÉ’kèOKÕ [Ü«∞„ѨHÍ+π
<å~åÜ«∞} Ѩ@¡ PÜ«∞#‰õΩ =ºH˜QÎ `Æ "« ∞≥ #ÿ „¿Ñ=∂aè=∂<åÅ∞ L<åfl~Ú.
™È+¨eã¨∞ìefl HÍO„ÔQãπÖ’H˜ ~°Ñ≤ÊOKÕ „Ѩܫ∞`«flO, <≥„Ǩ˙ 1948Ö’<Õ
„áê~°OaèOKå_»∞. `«=∞‰õΩ ™È+¨eã¨∞Åì ‰õΩ =∞^躌 ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ^Œ∂~åxfl „Ѩ™êÎqOz Jk
HÍO„ÔQãπH˜ =∞Ozk HÍ^Œ∞, ™È+¨eã¨∞ì áêsìH˜ =∞Ozk HÍ^Œ∞, ^ÕâßxˆH =∞OzkHÍ^Œ<åfl_»∞.
HÍh ™È+¨eã¨∞Åì ∞ <≥„Ǩ˙ Ѩ@¡ P„QÆÇϨ OQÍ L<åfl~°∞. 1948 _çÃãO|~üÖ’ [Ü«∞„ѨHÍ+π
<≥„Ǩ˙H˜ WÖÏ ~åâß_»∞ : 'h=Ù ™È+¨e[O kâ◊QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ"åÅO@∞<åfl=Ù. HÍh
JO^Œ∞‰õΩ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ h‰õΩ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_®Åx HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl=Ù. J`«º=ã¨~° ã¨sfiã¨∞ÅÖ’
ã¨"∞≥ ‡efl K«@qì ~°∞^ŒOú QÍ „ѨuáêkOKÕ K«@Oì ÉèÏ~°fÜ«∞ á¶êã≤[O ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ ÉèÜ í ∂« #Hõ"∞≥ #ÿ
L^•Ç¨Ï~°} Jx [Ü«∞„ѨHÍ+π 1949 =∂iÛÖ’ <≥„Ǩ˙`À K≥áêÊ~°∞.
™È+¨ e 㨠∞ ì Å ∞ Pâ◊ Û ~° º Hõ ~ ° " ≥ ∞ ÿ # ÉÏ^è Œ º `å ~åÇ≤ Ï `åºxfl „Ѩ ^ Œ i ≈OK« _ » O
H˘#™êyã¨∞Î<åfl~°<åfl_»∞ <≥„Ǩ˙. "åiH˜ x~å‡}Ï`«‡Hõ"≥∞ÿ# PÖ’K«<å q^è•#O
H˘~°=_çO^Œ<åfl_»∞. x~åâßxã¨Ê$ù ǨÏʼnõΩ QÆ∞~°~Ú zè<åflaè#fl=∞ÜÕ∞ºÖÏ =Ù<åfl~°<åfl_»∞.
™È+¨eã¨∞Åì `À ã¨O|O^è•Å∞ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~K° ∞« HÀ"åÅx <≥„Ǩ˙1951Ö’ KÕã#≤
=∞~˘Hõ „ѨÜ∞« `«flO ‰õÄ_® Ѷe¨ OK«Ö^Ë ∞Œ . <≥„Ǩ˙ Jaè=$kú x~À^èHŒ õ â◊‰Ωõ ÅÎ ‰õΩ =∞^Œ`Ì ∞«
Wã¨∂Î "åi H˘=Ú‡HÍã¨∞Î<åfl_»x qâ◊fiã≤Oz# [Ü«∞„ѨHÍ+π <å~åÜ«∞}ü =∞~˘Hõ ™êi
<≥„Ǩ˙Ü≥ÚHõ¯ #QÆfl"≥∞#ÿ , ÉÏǨ@"≥∞#ÿ á¶êã≤*Ïxfl x~°ãO≤ Kå~°∞. PÜ«∞# „ѨÉ∞íè `«fiO '„âßq∞‰õΩÅ
q+¨Ü∞« OÖ’ qâ◊fiã¨hÜ«∞OQÍ Ç≤Ï@¡~ü J_»∞QÆ∞*Ï_»efl J#∞ã¨iã¨∞OÎ k— Jx q=∞i≈OKå_»∞.
1952 ™ê^è•~°} ZxflHõÅÖ’ q[Ü«∞O ™êkèOz# `«~åfi`« <≥„Ǩ˙ Pi÷HÍaè=$kú
™êkèOKÕ ÅHõΔ ºO`À HÍO„ÔQãπÖ’ "å=∞ѨHΔõ ^èÀ~°}H˜ ˜ |ÅO KÕ‰Äõ ~ˆ ÛO^Œ∞‰õΩ qâßÅ"≥∞#ÿ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 259
~å[H©Ü∞« "ÕkHõ xi‡OKåÅx PtOz ™È+¨eã¨∞Åì `À Hõeã≤ ѨxKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ f„= „ѨÜ∞« `«flO
KÕâß_»∞. nxH˜ ã¨ÊO^Œ#QÍ [Ü«∞„ѨHÍ+π W`«~° ™È+¨eã¨∞Åì ∞ HÍO„ÔQãπÖ’ KÕ~_° ®xH˜ =ÚO^Œ∞
PÜ«∞# ~°∂á⁄OkOz# ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ HÍ~°º„Hõ=∂xfl HÍO„ÔQãπ
P"≥∂kOKåÅ<åfl~°∞. PÜ«∞# ~°∂á⁄OkOz# 14 JOâßÅ HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ H˘xfl ~å*ϺOQÆ
ã¨=~°}Å∞, áêÅ<å Ѩ~"° ∞≥ #ÿ ã¨O㨯~°}Å∞, Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞, ÉϺO‰õΩÅ∞, W#∂ûÔ~<£û,
QÆ#∞Å *Ïu~¸Hõ~}° L<åfl~Ú.
[Ü«∞„ѨHÍ+π 14 JOâßÅÖ’ KåÖÏ JOâßÅ∞ <≥„Ǩ˙H˜ P"≥∂^Œ"Õ∞. HÍh
=ÚO^Œ∞QÍ XѨÊO^•xH˜ =KÕÛO^Œ∞‰õΩ u~°ã¯¨ iOKå_»∞. JÖÏO\˜ HÍ~°º„Hõ=∂xfl `å#∞
~°∂á⁄OkOz, ^•xx P"≥∂kOz J=∞Å∞ [~°Ñ_¨ ®xfl `«# áêsìH˜ #K«Û*ˇÑʨ QÆey LO>Ë
PÜ«∞#‰õΩ ™È+¨eã¨∞Åì ã¨ÇϨ HÍ~°O, J=ã¨~O° LO_Õk HÍ^Œ∞. HÍO„ÔQãπÖ’ "å=∞ѨHΔõ "å^Œ∞Å
|ÖÏxfl ÃÑOz WÖÏO\˜ HÍ~°º„Hõ=∞O KÕÑ>¨ OìË ^Œ∞Hˆ <≥„Ǩ˙H˜ ™È+¨eã¨∞Åì ã¨ÇϨ HÍ~°O
J=ã¨~=° ∞~ÚOk. ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ HÍ~°º„Hõ=∞O Ü≥ÚHõ¯ J=∞Å∞ ™È+¨eã¨∞Åì ∞ uiy
HÍO„ÔQãπÖ’ KÕ~_° O» =Å# =KÕÛ Ñ¶e¨ `«=∞=Ù`«∞Ok. HÍh KÕ~_° ®xH˜ =ÚO^Œ∞ <≥~"° ~Õ Û° QÆey#
+¨~`° ∞« HÍ^Œ∞. <≥„Ǩ˙ HÍO„ÔQãπ áêsìÖ’ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ â◊‰Ωõ ÅÎ |ÖÏxfl ÃÑOK«∞HÀ=_®xH˜
ã¨#fl^Œ=ú ∞Ü«∂º~°∞. ™È+¨eã¨∞eì fl HõÅ∞ѨىõΩx áêsìx pÅÛ_®xH˜ ã¨#fl^ŒOú HÍÖË^∞Œ .
=∂~°∞ÊÅ kâ◊QÍ HÍO„ÔQãπ, „ѨÉ∞íè `«fiO XH˘¯Hõ¯ J_»∞QÆ∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ "ÕÜ∂« Åx,
™È+¨e[O kâ◊QÍ K«~°ºÅ∞ KÕѨ>ËìO^Œ∞‰õΩ qã¨Î $`«"≥∞ÿ# ™ê=∂lHõ UHÍaè„áêÜ«∂xfl
xi‡OKåÅx, "åã¨=Î ^Œ$HõÊ^èOŒ `À KÕÑ@¨ =ì Åã≤# K«~º° Å∞, ã¨=∞Ü«∞O x~å÷iOѨ|_®Åx,
W=hfl ™êkèOK«_®xH˜ ™È+¨eã¨∞Åì =∞^Œ`Ì ∞« `«#Hõ=ã¨~=° ∞x <≥„Ǩ˙ J=QÍǨÏ#. [Ü«∞„ѨHÍ+π
‰õÄ_® `«# áêsìÖ’ peHõ =ã¨∞OÎ ^Œ<Õ PO^Àà◊# HÍ~°}OQÍ "≥#Hõ_∞» QÆ∞ "ÕÜ∞« ÖË^∞Œ .
JѨÊ\˜ #∞O_ç <≥„Ǩ˙ HÍO„ÔQãπ =∂~°∞Êefl =ºuˆ~H˜OK«_®xH˜ Hõ@∞ì|_ç=Ù<åfl~°x
™È+¨eã¨∞Åì Ö’ J`«ºkè‰Ωõ Å∞ qâ◊fiã≤OKå~°∞. <≥„Ǩ˙ ‰õÄ_® ™È+¨eã¨∞Åì Ѩ@¡ u~°™ê¯~° ÉèÏ"åxfl
ÃÑOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. <≥„Ǩ˙ ™È+¨eã¨∞Åì ã¨ÇϨ HÍ~°O ÖˉΩõ O_® HÍO„ÔQãπÖ’ L#fl "å=∞ѨH"Δõ å^Œ∞Å
ã¨Ç¨ Ü«∞O`À ™È+¨eã¨∞ì J*ˇO_® J=∞Å∞ [~°Ñ=¨ Åã≤ LO@∞O^Œx ÉèÏqOKå_»∞. [Ü«∞„ѨHÍ+π
^Õx<≥<· å ã¨ÇÏ≤ ™êÎ_∞» HÍh HÍO„ÔQãπx ã¨ÇÏ≤ OK«Ö_Ë <» Õ Jaè„áêÜ«∂xH˜ =KåÛ_»∞. Ѷe¨ `«OQÍ
[Ü«∞„ѨHÍ+π`À =ºH˜QÎ `Æ « ã¨O|O^è•Å∞ ^≥|ƒu<åfl~Ú. ã¨O=`«û~°O QÆ_z» # H˘Ån HÍO„ÔQãπH˜
™È+¨eã¨∞ìÅH© =∞^茺 ã¨O|O^è•Å∞ [\˜Å=∞Ü«∂º~Ú. '[Ü«∞„ѨHÍ+π J~°÷~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ#g
™È+¨e[O`À ã¨O|O^èOŒ ÖËx JOâßÅ∞ =∂\Ï¡_∞» `«∞<åfl_»∞.— ~åã¨∞<Î åfl_»∞ Jx XHõ ÖËYÖ’
<≥„Ǩ˙ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. Zãπ.QÀáêÖò =∂\Ö’¡ K≥áêÊÅO>Ë ''HÍO„ÔQãπx F_çOK«_®xH˜
[Ü«∞„ѨHÍ+π U „QÆ∂ѨÙ`À<≥<· å KÕ`∞« Å∞ Hõe¿ÑO^Œ∞‰õΩ ã≤^OÌŒ QÍ L<åfl_»x <≥„Ǩ˙ ÉèÏqOKå_»∞.
260 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
„Ѩ ` Õ º H˜ O z 㨠fi `« O „`« á êsì x |ÅѨ i z#O^Œ ∞ ‰õ Ω , Ç≤ Ï O^Œ ∂ =∞`« ` « ` « fi "å^Œ ∞ efl
„áÈ`«ûÇ≤ÏOz#O^Œ∞‰õΩ [Ü«∞„ѨHÍ+πx <≥„Ǩ˙ xOkOKå_»∞. |^Œ∞Å∞QÍ <≥„Ǩ˙ *ÏfÜ«∞
<åÜ«∞‰õΩx ™ê÷#O #∞O_ç HÍO„ÔQãπ ã¨=∞~°÷‰õΩx ™ê÷~ÚH˜ kQÆ*Ï~å_»x [Ü«∞„ѨHÍ+π
xOkOKå_»∞.
JѨÊ\˜ #∞O_ç HÍO„ÔQãπ =ºuˆ~Hõ`Õ ™È+¨eã¨∞ì áêsì q^è•#=∞=_»O
„áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. HÍO„ÔQãπÃÑ· q=∞~°≈Å∞ ^•x "å=∞ѨH,Δõ ™È+¨eã¨∞ì q^è•<åÅ „áêuѨkHõx
JkèQqÆ ∞Oz ™êQÍ~Ú. D q^è•#O ™È+¨eã¨∞eì fl |ÅÇ‘Ï#ѨizOk. ™È+¨eã¨∞ì áêsì
peHõʼnõΩ ^•i fã≤Ok. „Ѩu peHõ`À H˘O^Œ~∞° ™È+¨eã¨∞Åì ∞ HÍO„ÔQãπÖ’ ‰õÄ_® KÕ~å~°∞.
HÍO„QÔ ãπÖ’ ™È+¨e[O
HÍO„ÔQãπx #gHõiOKÕO^Œ∞‰õΩ, ã¨|÷ `Ì #« ∞O_ç |Ü«∞@H˜ ÖψQO^Œ∞‰õΩ ™È+¨eã¨∞Åì
ã¨Ç¨ Ü«∞O á⁄O^Œ_O» Ö’x qѶŨ `«`À <≥„Ǩ˙ áêsì q^è•<åÅ#∞ „Ѩ`ºÕ H˜Oz JѨÊ\˜=~°‰Ωõ
KÕѨ\ ˜ì# ™ê=∂lHõ ã¨=∂#`«, Pi÷HÍaè=$kúÖÏO\˜ Ѩiq∞`« K«~°ºefl JkèQÆq∞Oz
ã¨=¸ÅOQÍ =∂~åÛÅx x~°~‚ ÚOKå_»∞. 1953Ö’<Õ Éè∂í ã¨O㨯~°}Å#∞ Éè∂í ™êfi=∞º q^è•#O
~°^∞Œ Ì #∞O_ç Éè∂í QÆi+¨ì Ѩiq∞u qkèOѨ٠=~°‰Ωõ qã¨iÎ OK«_®xfl ã‘fiHõiOKå_»∞. P=_ç
HÍO„ÔQãπ ã¨^㌠∞¨ û 1955 [#=iÖ’ ™È+¨eã¨∞ì `«~Ç° ¨ ã¨=∂[O `«# ÅHõΔ ºOQÍ „ѨH\õ O˜ zOk.
f~å‡#O WÖÏ ¿Ñ~˘¯#flk.
'™È+¨eã¨∞ì `«~Ç° ¨ ã¨=∂[™ê÷Ñ#¨ ÅHõΔ ºOQÍ „Ѩ}ÏoHõÅ∞ ~°∂á⁄O^•e. =ÚYº"≥∞#ÿ
L`«ÊuÎ ™ê^è<Œ åÅ∞ ™ê=∂lHõ Ü«∂[=∂#ºO „H˜O^Œ ÖËHõ ã¨=∂[O J^Œ∞ѨÙÖ’ LO_®e.
L`«ÊuÎ „Hõ=∞O "ÕQ=Æ O`«O KÕÜ∞« |_®e. *ÏfÜ«∞ ã¨OѨ^Œ ã¨=∂#OQÍ Ñ¨OÑ≤}© KÕÜ∞« |_®e.
~Ô O_»= =¸_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÅ∞ ™È+¨eã¨∞ì `«~Ç° ¨ ã¨=∂[O Ѩ@¡ =∞iH˘O`«
x|^Œ`ú ‰« Ωõ J=HÍâ◊O HõeÊOKå~Ú. HÍh <≥„Ǩ˙ nxx Pi÷Hõ q^è•# P^è∞Œ xH©H~õ }° ‰õΩ
L`«ÊuÎ ÃÑOѨÙ^ŒÅ‰õΩ Z‰õΩ¯= „áê^è•#º`«xã¨∂ΠѨiã≤`÷ ∞« ʼnõ#∞QÆ∞}OQÍ =∂~°Û_®xH˜ gÖÜÕ∞º
q^èOŒ QÍ x~°fizOKå_»∞. ~Ô O_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõx áê~°"¡ ∞≥ O@∞ =ÚO^Œ∞OK«∞`«∂ PÜ«∞#
WÖÏ K≥áêÊ_»∞: '™È+¨e[O JO>Ë Uq∞\’ <Õ#∞ ã¨Ê+¨Oì QÍ x~°fizOK«_O» ÖË^∞Œ ... =∞#O
Hõi#î "≥∞#ÿ PK«~}° ™ê^躌 O HÍx PÖ’K«#x x"åiOKåÅx HÀ~°∞‰õΩO@∞<åflO. Hõ#∞Hõ—
PÜ«∞# WOHÍ WÖÏ K≥áêÊ_»∞ : 'HÍh qã¨Î $`å~°O÷ Ö’ K≥áêÊÅO>Ë ã¨=∂# J=HÍâßÅ∞
LO_ç „Ñ¨f XHõ¯~°∂ =∞Oz rq`«O QÆ_Ñ» _¨ ®xH˜ J=HÍâ◊O LO_Õ ã¨=∂[O. HÍ|\ì̃
=∞#O ã¨=∂#`«‰õΩ, =º`庙êÅ `˘ÅyOѨÙH˜ „áê^è•#º`«x"åfie. ™È+¨e[O JO>Ë
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 261
¿Ñ^ŒiHÍxfl "åºÑ≤Î KÕÜ∞« _»O HÍ^Œx =∞#O ZѨC_»∂ QÆ=∞#OÖ’ LOK«∞HÀ"åe. HÍ|\ì̃
=ÚYº"≥∞#ÿ JOâ◊"∞Õ =∞O>Ë ã¨OѨ^,Œ L`«ÊuÎ LO_®e—. =¸_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõ
H˘~°‰Ωõ '„Ѩ}ÏoHÍ|^Œ"ú ∞≥ #ÿ Jaè=$kú ÅHΔͺÅÃÑ· ~åã≤# J^蕺ܫ∞OÖ’ P=_ç f~å‡#OÖ’x
Ѩ^*Œ ÏÖÏ<Õfl „Ѩ}ÏoHÍ ÅHõΔ ºOQÍ Ñ¨Ù#~°∞^•…\ 㘠∂¨ Î ~Ô O_»= „Ѩ}ÏoHõ #∞O_ç D q^èOŒ QÍ
L@OH˜OKå_»∞ : ™È+¨eã¨∞ì `«~°Ç¨ ã¨=∂[O ã≤÷~°"≥∞ÿ# ÖËHõ Hõiî#"≥∞ÿ# #=¸<åQÍ
ѨiQÆ}O˜ Ѩ|_»~å^Œ∞. nx =¸ÖÏÅ∞ U ã≤^•úO`«OÖ’QÍh ÖËHõ Ñ≤_"ç å^ŒOÖ’ QÍh ÖË=Ù.
„Ѩu^ÕâO◊ ^•x „Ѩ`ºÕ Hõ ã¨O„Ѩ^•Ü«∂Å##∞ã¨iOz Jaè=$kú K≥O^Œ=Åã≤ LO@∞Ok.
Kåi„`«Hõ Ѩiã≤÷`«∞Å "≥Å∞QÆ∞Ö’ HÍÖÏ#∞QÆ∞}ºOQÍ Pi÷Hõ ™ê=∂lHõ q^è•#O
~°∂á⁄OkOѨ|_»∞`«∂ LO_®e.
HÍO„ÔQãπ "å=∞ѨHΔõ kâ◊‰Ωõ =∞~°Å_»O =Å# "å=∞ѨHΔõ q∞`«"å^Œ ~å[H©Ü∞«
áêsìÅ Éèqí `«=ºO „Ѩu‰õÄÅ „ѨÉÏè "åxH˜ QÆ∞~°~ÚOk. P áêsìÅ „ѨÉÏè =O Ѩiq∞`«O
KÕÜ∞« |_çOk. „Ѩ`ºÕ H˜Oz ™È+¨eã¨∞Åì Hõ=¸ºxã¨∞Åì ã≤^•úO`« ™ê~åOâßxfl ÖÏÉè™í ê\˜QÍ
LѨÜ∂≥ yOK«∞‰õΩx P áêsìÖÖ’ q"å^•efl qÉè[í #efl „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk.
1959 [#=iÖ’ <åQÆÑÓ¨ ~ü ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ HÍO„ÔQãπ =º=™êÜ«∞ HÍ~°º„Hõ=∂xfl
„ѨH\õ O˜ z =∞iH˘O`« "å=∞ѨHΔõ kâ◊QÍ [iyOk. Éèqí +¨º`ü =º=™êÜ«∞ q^è•#O ã¨q∞+≤ì
ã¨ÇϨ HÍ~° =º=™êÜ«∞=∞x, `˘Å∞`« ¿ã"å ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞ ™ê÷ÑO≤ K«|_»`åÜ«∞x, P
`«~åfi`« Jq SzÛùHõ „áêuѨkHõ# ã¨q∞+≤ì ã¨ÇϨ HÍ~° Hˆ „Δ `åÅ∞QÍ =∂~°Û|_»`åÜ«∞x ã¨^㌠∞¨ û
f~å‡<åxfl P"≥ ∂ kOzOk. JO`Õ Q ÍHõ Éè í ∂ q∞ Hõ e y LO_» _ » O ÃÑ· Ѩ i q∞u
qkèOK«|_»∞`«∞O^Œx, PǨ~° ^è•<åºÅ "å}˜[ºO „ѨÉ∞íè `«fi P^èfiŒ ~°ºOÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx
‰õÄ_® f~å‡#O ¿Ñ~˘¯#flk. <åQÆÑÓ¨ ~ü x~°Ü ‚ ∂« Å∞ áêsì ֒ѨÖÏ |Ü«∞\Ï =ºuˆ~Hõ`«
<≥^∞Œ ~˘¯<åfl~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ x~°Ü
‚ ∂« Å ã¨∂ÊùiÎ `«yOæ K«|_çOk. =∞^躌 `«~Q° uÆ ~Ô `· ∞« Å =∞^Œ`Ì ∞«
á⁄Ok# ÃÑ@∞ì|_ç ^•s =º=™êÜ«∞^•~°∞Å, ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å XuÎ_`ç À ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞
Éè∂í Ѩiq∞`«∞efl K«@Oì #∞O_ç `«ÑÊ≤ OK«∞HÀ_®xH˜ gÅ∞QÍ ~°∂á⁄OkOKå~Ú. ã¨q∞+≤ì
=º=™êÜ«∞OÖ’ z#fl „ѨÜ∂≥ QÍÅ∞ qѶŨ =∞Ü«∂º~Ú. „ѨÉ∞íè `«fi P^èfiŒ ~°ºOÖ’ PǨ~°^•è <åºÅ
"å}˜[ºO PK«~}° ™ê^躌 O HÍx^Œx `ÕÅÛ|_çOk. <≥„Ǩ˙ PK«~}° ™ê^躌 O HÍx "å\˜x
`«ºlOKåÖ<åfl_»∞. <åQÆѨÓ~ü f~å‡#OÖ’x Éèí∂Ѩiq∞u `«Ñ¨Ê q∞ye# JOâßÅhfl
`«ºlOK«|_®¤~Ú. U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H© 1964 [#=iÖ’ [iy# Éè∞í =<Õâfi◊ ~ü ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ ‰õÄ_®
™È+¨e[O Ѩ@¡ x|^Œ`Ì « ѨÙ#~°∞^•…\ O˜ K«|_çOk.
262 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 HÍO„ÔQãπ – "å=∞ѨHõΔ q∞`«"å^Œ ÉèÏ"åÅ „áêuѨkHõ# qÉèílOѨ|_»\Ïxfl
x"åiOz, <≥„Ǩ˙ ^•xx =∞^èºÕ "å^Œ áêsìQÍ xÅɡ\Ïì_∞» . PÜ«∞# x~°O`«~O° QÍ q∞`«"å^Œ
ѨHáΔõ êsìÅ#∞, =º‰õΩÅÎ #∞ Z^Œ∞~˘¯<åfl_»∞. "å=∞ѨHΔõ áêsìÅ#∞ q=∞i≈ã¨∂<Î Õ "å\˜x `«#‰õΩQÆÅ
qÉè^Ë •Å#∞ ã¨Ê+¨Oì KÕã∂¨ Î Jq Q“~°= „Ѩ^"Œ ∞≥ #ÿ qQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Kå_»∞.
HÍO„QÔ ãπ H©}Δ `«
™È+¨e[O Ѩ@¡ x|^Œ`ú « =ºHõOÎ KÕã∂¨ Î KÕã#≤ „ѨH@õ #Å∞ HÍO„ÔQãπx H©}Δ O˜ K«‰Ωõ O_®
PѨÖHË áõ ÈÜ«∂~Ú. ^ÕâO◊ Ö’ áêsìÃÑ· q=∞~°≈Å∞ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. „Éè=í ∞Å∞ `˘ÅQÆ∞`«∞<åfl~Ú.
áêsì Ö ’ JO`« ~ ° æ ` « qÉè í [ #Å∞ f„==∞=Ù`« ∞ <åfl~Ú. áê`« < åÜ« ∞ ‰õ Ω Å∞ JÅã≤
™⁄=∞‡ã≤eá¡ ÈÜ«∂~°∞. ã¨~Ô #· H˘`«Î <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ ~å=_»O ÖË^∞Œ . áêsì |ÅÇ‘Ï#Ѩ__» O»
H˘#™êQÆ∞`«∂ LOk. áêsì KåÖÏHÍÅO JkèHÍ~°OÖ’ LOk. áêsìÖ’x J`«ºkèHÅõ ∞ áêsì
x~°fiǨÏ} HÍ~º°HÖõ ÏáêÅ`À U =∂„`«O `«$Ñ≤ÑÎ _¨ _» O» ÖË^∞Œ . ѨÅ∞‰õΩ|_ç, JkèHÍ~°O, Ѩ^=Œ ÙÅ
H˘~°‰Ωõ `«ÇϨ `«ÇϨ ÖÏ_»∞`«∞<åfl~°∞. ÅOK«Q˘O_ç`#« O ǨÏ^Œ∞ÅÌ ∞ JkèQqÆ ∞OzOk. Ãã· fi~°qǨ~°O
KÕã∞¨ OÎ k. HÍO„ÔQãπ „Ѩ[ʼnõΩ ^Œ∂~°=∞=Ù`«∂ „ѨuѨHÍΔ Å‰õΩ J=HÍâ◊O HõeÊã¨∞OÎ k. HÍO„ÔQãπ
|Å"≥∞#ÿ ™ê÷=~åÅÖ’ Ö’H±ãɨ Híè ˜ „Ѩuëêì`‡« HõOQÍ 1963Ö’ [iy# LѨ ZxflHõÖ’¡ HÍO„ÔQãπ
=¸_»∞ ™ê÷<åÖ’¡ F_çáÈ~ÚOk. „Ѩ[Å∞ <≥„Ǩ˙`«~åfi`« Z=~°∞? <≥„Ǩ˙ `«~åfi`« Uq∞\˜?
Jx „ѨtflOK«_O» „áê~°OaèOKå~°∞.
HÍO„ÔQãπÖ’ [=O, r=O *ÁÑ≤ÊOK«_®xH˜ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ áêsìH˜ =∞^躌 ã¨=∞`«∞ź`«
ѨÙ#~°∞^Œiú OK«_®xH˜ =∞„^•ã¨∞ =ÚYº=∞O„u HÔ .HÍ=∞~å*ò ã¨Ç¨ Ü«∞O`À <≥„Ǩ˙ z=i
„Ѩܫ∞`«flO KÕâß_»∞. 1963 PQÆã¨∞ìÖ’ HÍO„ÔQãπ =i¯OQ∑ Hõq∞\© ã¨=∂"Õâ◊OÖ’
~°∂á⁄OkOK«|_ç# HÍ=∞~å*ò Ѩ^HŒä Oõ Jx Ñ≤Å=|_Õ D Ѩ^HŒä Oõ ^•fi~å <≥„Ǩ˙ ÅHõΔ ºO
™êkèOK«^ÅŒ Kå_»∞. Ѩ^HŒä Oõ ™ê~åOâ◊O : áêsì x~å‡} HÍ~°º„Hõ=∞O KÕÑ\¨ ì˜ HÍO„ÔQãπH˜
#∂`«# [=ã¨`åfiÅ∞ ã¨=∞‰õÄ~ˆ ÛO^Œ∞‰õΩ Hˆ O„^Œ=∞O`«∞Å∞QÍ, ~åR=ÚYº=∞O„`«∞Å∞QÍ L#fl
„Ѩ=ÚY HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ã¨fiK«ÛOù ^ŒOQÍ "åi Ѩ^=Œ ÙʼnõΩ ~år<å=∂ KÕÜ∂« e. Z=i
~år<å=∂Å∞ P"≥∂kOKåÖ’ <≥„Ǩ˙ x~°~‚ Ú™êÎ_∞» . ÃÑ· ™ê÷~ÚÖ’ áêsìx HΔÍà◊#O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
<≥„Ǩ˙H˜ Wk ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ ∞» `«∞Ok.
HÍ=∞~å*ò Ѩ^HŒä ÍxH˜ áêsì „âı}∞Å #∞O_ç J#∂ǨϺ ã¨ÊO^Œ# ÅaèOzOk.
Hˆ O„^Œ=∞O„`«∞Å`À ã¨Ç¨ KåÖÏ=∞Ok =∞O„`«∞Å∞ "≥Ú~ås˚^âÕ ßÜü∞, ÖÏÖò|ǨÏ^Œ∂~ü âß„ã≤,Î
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 263
Zãπ.ÔH.áê\˜Öò, [QÆr˚=<£~åO, a.QÀáêÖòÔ~_ç¤, ÔH.ZÖò. N=∂e...=∞i P~°∞QÆ∞~°∞
=ÚYº=∞O„`«∞Å ~år<å=∂Å∞ P"≥∂kã¨∞#Î fl@∞¡ „ѨH\õ O˜ Kå~°∞.
HÍ=∞~å*ò Ѩ^HŒä Oõ KåÖÏ PÅ㨺OQÍ =zÛOk. <≥„Ǩ˙ JѨÊ\˜Hˆ [|∞ƒ# Ѩ_®¤_∞» .
1964 [#=iÖ’ Éè∞í =<Õâfi◊ ~üÖ’ QÆ∞O_≥áÈ@∞ =zÛOk. `«~∞° "å`« K«~Û° Å∞ KÕÑ@¨ _ì ®xH˜
J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ â◊HΘ ÖËHáõ È~ÚOk. Ѩ^=Œ ÙʼnõΩ ~år<å=∂Å∞ KÕã#≤ =∞O„`«∞ʼnõΩ ZÖÏO\˜
áêsìÉÏ^茺`«O@∂ JѨÊ*ˇÑ¨ÊÖË^Œ∞. HÍ=∞~å*ò =∂„`«O 1964 [#=iÖ’ HÍO„ÔQãπ
J^茺‰õΔΩÅÜ«∂º~°∞. ~år<å=∂Å∞ KÕã≤#"å~°∞ ~å„ëêìÅÖ’x ~å[H©Ü«∞ „Ѩ`«º~°∞÷ʼnõΩ
=ºuˆ~HõOQÍ Z`«∞QÎ _Æ Å» ∞, ‰õΩ„@Å∞ ‰õΩÜ«Ú‰õΩÅÎ Ö’ x=∞QÆfl=∞Ü«∂º~°∞. Ѩ^HŒä Oõ áêsìx HΔÍà◊#O
KÕÜ∞« _»OÖ’ qѶŨ =∞~ÚOk. áêsì <≥u· Hõ`« H©}Δ ã˜ ∂¨ <Î Õ LOk. HÍO„ÔQãπ"å~°∞ QÆ`O« Ö’
ÖÏQÍ<Õ áêÅ<åkèHÍ~åxfl K≥ÖÏ~Úã¨∞<Î åfl~°∞. Ѩ^HŒä Oõ Ü≥ÚHõ¯ Ѩ~ÀHõΔ „ѨÉÏè =O áêsìÖ’
"≥Ú~ås˚^âÕ ßÜü∞ ™ê÷<åxfl |ÅÇ‘Ï#ѨizOk. =∞~˘Hõ Ѷe¨ `«O : áêsì x~å‡} HÍ~°º„Hõ=∞O
Ü≥ÚHõ¯ ™ê÷~¸ „áê^è•#º`«Å#∞ ѨÙ#~°∞^Œiú OK«_O» Ö’ qѶŨ =∞=_»O`À áê@∞ 1969Ö’
WOk~åQÍOnè ~åR áêsì <åÜ«∞‰õΩÅ`À x+¨¯~°¬QÍ =º=ǨÏiOz "≥∞_»Å∞ =OKÕ =~°‰Ωõ
ˆHO„^Œ ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ "åiѨ@∞ì ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ =zÛOk. 1964 E<£Ö’ <≥„Ǩ˙
K«xáÈÜÕ∞@ѨÊ\˜H˜ HÍO„ÔQãπ Ѩ`#« O H˘#™êQÆ∞`«∂ =ÙOk.

264 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 15
~å[H©Ü«∞áêsìÅ∞, 1947–65, „ѨuѨHõΔO
™È+¨eã¨∞áì êsì
ã¨fi`«O„`å#O`«~O° Pq~°ƒqù Oz# áêsìÅxflO\˜Ö’ ™È+¨eã¨∞ì áêsì Z‰õΩ¯= Pâ◊efl
~°QÆ∞ÖÁ¯eÊOk. [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ `«~°∞"å`« J`«ºO`« „Ѩ*Ï^Œ~°} á⁄Ok#
[Ü«∞„ѨHÍ+π<å~åÜ«∞} P áêsìÖ’ L<åfl_»∞. P áêsìÖ’ WOHÍ PKå~°º #ˆ~O„^Œ^"Õ ,£
JK«∞º`üÑ@¨ fi~°<Ì ,£ Jâ’H± "≥∞ǨÏ`å, _®Hõ~ì ü ~åO=∞<ÀǨÏ~ü Ö’Ç≤ÏÜ«∂, Ü«∞ãπ.Ü«∞O.*’+≤
ÖÏO\˜ „ѨuÉèÏ=O`«∞Öˇ#· <åÜ«∞‰õΩÅ∞<åfl~°∞. ™È+¨eã¨∞Åì ∞ Z^Œ∞~˘¯#fl "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨=∞㨺
z=i =~°‰Äõ Z^Œ∞~˘¯O@∂ =zÛ# ã¨=∞㨺 : HÍO„ÔQãπ`À "åi ã¨O|O^è•Å∞. ™È+¨eã¨∞ì
áêsì 1934Ö’ ™ê÷ÑO≤ K«|_çOk. ^•xH˜ „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ x|O^è<Œ å=o, ã¨Éºíè `«fiO, „Hõ=∞tHõ}Δ ,
ã≤^•úO`«O =Ù#flѨÊ\˜H˜ JѨÊ\˜ #∞O_ç HÍO„ÔQãπÖ’ ÉèÏQÆOQÍ =Ù#flk.
K«~Û° Å ^•fi~å ™êfi`«O„`«ºO ™êkèOK«|_»^xŒ qâ◊fiã≤Oz ™È+¨eã¨∞ì áêsì =∞O„u
=~°æ ~åÜ«∞ÉÏ~° ã¨OѶ∞¨ O`À K«~Û° Å#∞ |Ç≤Ï+¨¯iOzOk. ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`∞« ÖÎ ’ ÖËHõ `å`å¯eHõ
„ѨÉ∞íè `«fiOÖ’ áêÖÁæ<OÕ ^Œ∞‰õΩ, HÍO„ÔQãπ =i¯OQ∑ Hõq∞\© ã¨Éºíè `åfixfl JOwHõiOKÕO^Œ∞‰õΩ
x~åHõiOzOk. JÖψQ ™êfi`«O„`«ºO H˘~°‰Ωõ =∞øO@∞ÉÏ@<£ áê¡<x£ , ^Õâ◊ qÉè[í #x
f„=OQÍ =ºuˆ~H˜OzOk. ã¨fi`«O„`«O ~åQÍ<Õ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ™È+¨eã¨∞ì ~å[ºOQÍ ™È+¨eã¨∞ì
ã¨=∂[OQÍ Jaè=$kú K≥O^•Åx x<å^ŒO WzÛOk. ™È+¨e[O Ѩ@¡ HÍO„ÔQãπ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ
PK«~}° Ï`«‡Hõ, Ãã^· •úOuHõ x|^Œ`ú « „ѨH\õ 㘠∞¨ OÎ ^Œx KåÅ=∞Ok ™È+¨eã¨∞Åì ∞ PtOKå~°∞.
JÖÏ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ x~åHõiOK«_O» `À HÍO„ÔQãπ q∞`«"å^Œ |∂~°∞"˚ å áêsì J~ÚO^Œx #=∂‡~°∞.
HÍO„ÔQãπ ã¨É∞íè ºÅ∞ `«#ã¨fiO`« x|O^è<Œ å=o „Hõ=∞tHõ}Δ QÆÅ W`«~° áêsìH˜ K≥O^Œ‰Äõ _»^∞Œ
J<Õ ã¨∂„`åxfl HÍO„ÔQãπ 1948 „áê~°OÉèOí Ö’ ~°∂á⁄OkOzOk. ™È+¨eã¨∞Åì ‰õΩ "åi
ã¨fiO`«áêsìx ~°^∞Œ Ì KÕã∞¨ HÀ=_»O W+¨Oì ÖË^∞Œ . HÍ|\˜ì 1948 =∂iÛÖ’ HÍO„ÔQãπ#∞ =^Œe
„Ѩ*Ï™êfi=∞º ™È+¨eã¨∞ì ã¨=∂*Ïxfl ™êúÑO≤ KÕ ÅHΔͺxfl „ѨH\õ O˜ Kå~°∞.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 265
 ™È+¨eã¨∞Åì ∞ HÍO„ÔQãπ#∞ =^Œe "≥à§◊ _»O Kåi„`«Hõ `«ÑÊ≤ ^ŒOQÍ x~°∂Ñ≤`"« ∞≥ Oÿ k.
HÍO„ÔQãπ‰Ωõ WOHÍ JO^Œih HõÅ∞ѨÙH˘<Õ ã¨fiÉèÏ=O, qaè#fl Jaè„áêÜ«∂ŠѨ@¡ ã¨ÇϨ #=Ú
LOk. HÍO„ÔQãπ ã¨O™êúÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ UHõ~∂° Ѩ`« H˘~°‰Ωõ XHõ x|O^è#Œ ÃÑ\˜Oì k. HÍx Jk
Ãã·^•úOuHõ Ѩ~°"≥∞ÿ#kHÍ^Œ∞. HÍ|\˜ì ™È+¨eã¨∞ìÅ∞ "åi ã≤^•úO`åefl, q^è•<åefl
`«ºlOK«=∞#_»O JO^Œ∞Ö’ ÖË^∞Œ . Jk JѨC_»∞ Ü«¸~°ÑÙ¨ Ö’x HÍi‡Hõ áêsìÅÖ’ =zÛ#
ã¨=∞㨺 ÖÏO\˜^Õ. qq^èŒ PÖ’K«<å ^èÀ~°}∞Å∞ QÆÅ"å~°∞ ã¨ÉèíÅ∞, ã¨=∂"ÕâßÅ∞
x~°fiÇ≤ÏOK«∞H˘#_®xH˜ HÍO„ÔQãπÖ’ ZÖÏO\˜ P@OHÍÅ∞ ÖË=Ù. HÍO„ÔQãπÖ’ q∞`«"å^Œ
ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ"åi (conservaties) ÖÏQÍ ™È+¨eã¨∞Åì ∞ ‰õÄ_® "åi ã¨=∂"ÕâßÅ∞ "å~°∞
[~°∞ѨÙH˘O@∂ HÍO„ÔQãπ #∞O_ç peáȉõΩO_® =ÙO_ç =ÙO_»=Åã≤Ok.
ã¨fi~å[º ™ê^è#Œ `À ™È+¨eã¨∞Åì ∞ HÍO„ÔQãπÖ’x ™È+¨e¿ã`ì ~« ∞° Å`À `«=∞x HõeÑ≤
=ÙOKÕ |O^è"Œ ∞Õ n ÖË^xŒ ÉèÏqOKå~°∞. HÍx "åã¨=ΠѨiã≤uú Jk HÍ^Œ∞. PiúHÍaè=$kú,
Ãã‰õΩºÅ~ü „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO, *ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`«Å ^•fi~å ™È+¨eã¨∞ì ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ Éè∫uHõ,
™ê=∂lHõ, ~å[H©Ü∞« ѨÙ<å^Œ∞efl Ѩ\+˜ ì¨ Ñ¨~K° =« Åã≤=ÙOk. D Hõ~"ΰ åºxfl x~°fiÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ
HÍO„ÔQãπ ~ÚOHÍ „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ ã¨Oã¨Qú Í =ÙOk. HÍO„ÔQãπ J#∞|O^èŒ ã¨OѶ∞¨ "≥∞#ÿ HÍi‡Hõ
S.Ü«∞<£.\˜.Ü«Ú.ã≤.Ö’ KÕ~_° ®xfl ™È+¨eã¨∞áì êsì x~åHõiOz# ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ U.S.\˜.Ü«Ú.ã≤.
=∂r J^Œº‰õΩΔ _»∞, ™È+¨eã¨∞ì áêsì *ÏfÜ«∞ HÍ~°º=~°æ ã¨É∞íè º_»∞ J~Ú# ǨÏiǨÏ~°<å^è⌠߄ã≤Î
WÖÏ „ѨH\õ O˜ Kå_»∞ : 'Jã¨OѨÓiÎQÍ =Ù#fl *ÏfÜ«∞ qѨ=¡ Hõ~=ΰ ºO ™È+¨eã¨∞Åì ∞ HÍO„ÔQãπ`À
ã¨Ç¨ ^ÕâO◊ Ö’x Jxfl ÃãHõ#Δ ¡ „Ѩ*ÏhHõO Ü≥ÚHõ¯ „Ѩu Jaè=$kúH~õ "° ∞≥ #ÿ „QÆ∂Ѩ٠Ü≥ÚHõ¯
ѨÓiÎ ã¨ÇϨ HÍ~åxfl HÀ~°∞`«∞Ok.—
SHõº ã¨OѶ∞¨ @#Ö’ XHõ áêsì ÉèÏQÆOQÍ L#flѨÙ_»∞ *Ïu x~å‡}O, ™ê=∂lHõ
=∂~°∞Ê JOu=∞OQÍ ™È+¨e[O ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ Kտ㠄ѨÜ∞« `åflÅÖ’ P áêsì „Hõ=∞tHõ}Δ ‰õΩ
ÉèOí QÆO HõÅQƉΩõ O_® W`«~° ^èÀ~°}∞Å`À áÈ\©Ñ_¨ _» O» Ö’ <åÜ«∞Hõ`fi« O Ü≥ÚHõ¯ xѨÙ}`«
„Ѩ^iŒ ≈`«=∞=Ù`«∞Ok. ™È+¨eã¨∞Åì ∞ HÍO„ÔQãπÖ’ "≥∞<ÿ åi\©QÍ =Ù<åfl~°∞. áêsì ™ê÷xHõ ™êú~ÚÖ’
‰õÄ_® x~å‡}Ѩ~"° ∞≥ #ÿ q=Hõ`Δ #« ∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞<åfl~°∞. D Ѩiã≤uú x JOwHõiOK«_O» Ö’
~å[H©Ü∞« q[˝`« =ÙOk. JOwHõiOz HÍO„ÔQãπÖ’x q∞`«"å^Œ ÉèÏ"åÅ∞, "å=∞ѨHΔõ ÉèÏ"åÅ∞
QÆÅ "åi =∞^躌 JkèHÍ~° ã¨=∞`«∞ź`«#∞ =∂ˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ XH˘¯Hõ¯ JOQÆ∞à◊O Hˆ O„^•xfl
"å=∞ѨHΔõ kâ◊‰Ωõ ÖÏQÆ∞`«∂ „Hõ=∞|^ŒOú QÍ áÈ~å_®e. HÍO„ÔQãπÃÑ· QÍOnè, <≥„Ǩ˙Å PkèÑ`¨ º« O
=Ù#flO`« HÍÅO q∞`«"å^Œ ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ"å~°∞ W^Õ KÕâß~°∞. ™È+¨eã¨∞ì `«~Ç° ¨ ã¨=∂[O
Ѩ@¡ HÍO„ÔQãπ x|^Œ`ú x« „ѨH\õ O˜ z#ѨÙ_»∞ q_çáÈ=\ÏxH˜ |^Œ∞Å∞QÍ q∞`«"å^Œ ѨHOΔõ XHõ
266 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
Ãã^· •úOuHõ q^è•#Ѩ~"° ∞≥ #ÿ "≥Y· iH˜ „áêux^躌 O =Ç≤Ïã¨∂Î "å=∞ѨHΔõ ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ "åik
ÃÑK· ~Õ Ú J=Ù`«∞O^Œx x~°O`«~O° XuÎ_Hç ˜ QÆ∞~°=Ù`«∂ ‰õÄ_® HÍO„ÔQãπÖ’ H˘#™êyOk.
™È+¨eã¨∞Åì ∞QÍx Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ QÍx ÖËHõ W~°∞=Ù~°∞ HõÅã≤ QÍx P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ HÍO„ÔQãπx
<≥\ ì˜ Ñ¨_"» Ü Õ ∞« _»O QÍx ÖËHõ HÍO„ÔQãπx =ºuˆ~H˜Oz ™È+¨e[O ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê fã¨∞H˘x
~å=_»OQÍx J™ê^躌 O. <≥„Ǩ˙ ~å[H©Ü∞« K«`∞« ~°`,« „áêg}ºO ã¨iQÍæ nxx QÆ∞iÎOK«_O» Ö’<Õ
=Ù<åfl~Ú. ™È+¨eã¨∞Åì ∞ HÍO„ÔQãπ #∞O_ç peáÈ~Ú#ѨC_»∞ KåÖÏ=∞Ok ™È+¨eã¨∞Åì ∞
<≥„Ǩ˙x, HÍO„ÔQãπx ™ê=∂lHõ =∂~°∞Êx `≥KÛÕ ™ê^è<Œ åÅ∞QÍ QÆ∞iÎOz HÍO„ÔQãπ Ö’<Õ=ÙO_ç
áÈÜ«∂~°∞. J`«ºO`« „ѨuÉèÏ=O`«∞_»∞, Ѩi}u K≥Ok# ™È+¨eã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩ_»∞ PKå~°º
#ˆ~O„^Œ^"Õ £ HÍO„ÔQãπx =^Œe "≥à§ı PÖ’K«#x =ºuˆ~H˜OKå_»∞. HÍx áêsì x~°Ü ‚ ∂« xH˜
Hõ@∞ì|_ç J#∞ã¨iOKå_»∞. ™È+¨eã¨∞Åì ∞ HÍO„ÔQãπ#∞ =^Œe "≥à§◊ _»O HÍO„ÔQãπÖ’x "å=∞ѨHÍΔ xfl
KåÅ |ÅÇ‘Ï#Ѩ~z° Ok. ZÖÏO\˜ ™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀ~°x "åi =∞^躌 <≥„Ǩ˙x
=^Œe "Õã#≤ @¡~ÚOk. Wk ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ "å=∞ѨHΔõ ^èÀ~°}H˜ ˜ JOK«<åH˜q∞Oz#
#ëêìxfl HõeyOzOk. =∞~˘Hõ "≥Ñ· Ù¨ =∂\˜=∂\˜H˜ peHõʼnõΩ ^•ifã¨∂Î ™È+¨eã¨∞ì áêsì
q^èfiŒ O™êxH˜ HÍ~°}=∞~ÚOk.
áêsìÑ@¨ ¡ „Ѩ*Ï^Œ~}° ‰õΩ ã¨O|OkèOz ™È+¨eã¨∞Åì Pâß"å^ŒO `ÕeáÈ~ÚOk.
1951–52 ™ê^è•~°} ZxflHõÅ∞ áêsìH˜ ÃÑ^ŒÌ ^Œ∞~°@… #QÍ x~°∂Ñ≤`=« ∞Ü«∂º~Ú. *ÏfÜ«∞
<åÜ«∞‰õΩÅO^Œ~∂° F_çáÈÜ«∂~°∞. 10.6 âß`«O F@∞¡ `≥K∞« Û‰õΩ#flѨÊ@H© Hˆ =ÅO 12
Ö’H±ãɨ íè ™ê÷<åÅ∞ QÔ Å∞K«∞‰õΩ#flk. ~å„ëêìÅÖ’ 2248 ã‘@‰¡ Ωõ QÍ#∞ 124 ã‘@∞¡ QÔ ezOk.
58 âß`«O JÉèºí ~°∞Åú ∞ _çáêl@∞¡ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. áêsìH˜ |Å"≥∞#ÿ ™ê÷=~åÖˇ#· Ü«Ú.Ñ≤,
cǨ~ü, ÉÁOÉÏ~ÚÅÖ’ =~°∞ã¨QÍ 390H˜ 18, 240H˜ 23† 269H˜ 9 ã‘@∞¡ QÔ ezOk.
D =∞^躌 HÍÅOÖ’ HÍO„ÔQãπ Jã¨O`«$Ñ≤Î "å^Œ∞Å∞ *ˇ.a.Hõ$ѨÖÏh <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’
H˜™ê<£ =∞EÌ~ü „Ѩ*Ïáêsì (ÔH.Ü«∞O.Ñ≤.Ñ≤) ™ê÷ÑO≤ Kå~°∞. QÍO^èÜ Õ ∞« "å^Œ∞Å=∞x, HÍO„ÔQãπ
HÍ~°º„Hõ=∞O, q^è•<åÅ∞ P"≥∂kã¨∞<Î åfl=∞x K≥ÑC¨ ‰õΩx P HÍ~°º„Hõ=∂xfl J=∞Å∞ Ѩ~∞° ™êÎ=∞x
"åQÍÌ#O KÕâß~°∞. P áêsì <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Ñ≤.ã≤.*’+≤, \˜.„ѨHÍâ◊O JѨC_»∞ "åi ~å„ëêìÅÖ’,
ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò, =∞„^•ã¨∞ ~å„ëêìÅ =ÚYº=∞O„`«∞Å∞QÍ L<åfl~°∞. Hõ$ѨÖÏh 1950 =~°‰Ωõ
HÍO„ÔQãπ „ÃÑã≤_≥O@∞, uiy ZxflHõ HÍ=_»OÖ’ qѶ¨Å=∞Ü«∂º_»∞. "å~°∞ HÍO„ÔQãπ
=^Œe"≥à_¡◊ ®xH˜ HÍ~°}ÏÅ∞ =ºH˜QÎ `Æ "« ∞≥ #ÿ q ã≤^•úO`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ q HÍ=Ù.
HÔ .Ü«∞O.Ñ≤.Ñ≤ ‰õÄ_® ÃÑ^ŒÌ Pâ◊Å`À ZxflHõÅ |iÖ’H˜ kyOk. HÍx ™È+¨eã¨∞áì êsì
HõO>Ë ‰õÄ_® Z‰õΩ¯= x~°∞`åûǨxH˜ QÆ∞~°~ÚOk. 5.8âß`«O F@∞¡ `≥K∞« Û‰õΩx 9 Ö’H±ãɨ íè
™ê÷<åÅ∞, 77 JÃãOc¡ ™ê÷<åÅ∞ QÔ Å∞K«∞‰õΩOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 267
 P `«~åfi`« ZxflHõÅÖ’ `«=∞ |ÖÏxfl QÆ∞iOz JuQÍ JOK«<å "Õã∞¨ ‰õΩ#fl
™È+¨eã¨∞ì áêsì HÔ .Ü«∞O.Ñ≤.Ñ≤Å∞ `«=∞#∞ HÍO„ÔQãπ, Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ =∞s Ѩiq∞`«O KÕ™êÎÜ∞« x
PO^Àà◊# K≥Ok qb#"≥∞ÿ „ѨuѨHΔõ â◊‰Ωõ eÎ fl Ѩ\ +˜ Oì¨ KÕÜ∂« Åx x~°~‚ ÚOKå~Ú. ~Ô O_»∞
áêsìÅ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ `«=∞ =∞^躌 Ãã^· •úOuHõ qÉè^Ë •Å∞ ÖË=x ÉèÏqOKå~°∞. Hõ$ѨÖÏh
K≥ÑÊ≤ #@∞¡ ''"Õ∞=Ú ™ê=∂lHõ, ~å[H©Ü∞« , Pi÷Hõ ^ÀÑ≤_Öô xË =~°~æ Ç° Ï≤ `«, ‰õΩÅ~°ÇÏ≤ `« ã¨=∂*Ïxfl
HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl=Ú. ™È+¨eã¨∞Åì ∞ ^•xx ™È+¨eã¨∞ì ã¨=∂[O JO\Ï~°∞. "Õ∞=Ú ã¨~Àfi^ŒÜ∞«
ã¨=∂[=∞O\Ï=Ú——.
~Ô O_»∞ áêsìÅ∞ 1952 ÃãÃÑOì |~°∞Ö’ qb#"≥∞ÿ „Ѩ*Ï™È+¨eã¨∞ì áêsìx U~åÊ@∞
KÕâß~Ú. H˘`«Î áêsì K≥~· ‡° <£ Hõ$ѨÖÏh, [#~°Öò Ãã„Hõ@s Jâ’H± "≥∞ǨÏ`å, „Ѩ*Ï™È+¨eã¨∞ì
áêsì „Ñ¨uѨHáΔõ êsìÅÖ’ J`«ºO`« ÃÑ^ŒkÌ . HÍO„ÔQãπH˜ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞OQÍ HõxÊOzOk. 1952
ZxflHõÅÖ’ 17.4 âß`«O F@∞¡ ™êkèOzOk. ^Õâ"◊ åºÑ¨Î x~å‡}Ïxfl KÕÑ\¨ Oì˜ k. ^•xÖ’
*ÏfÜ«∞, ~åR™ê÷~ÚÖ’¡ „ѨMϺu K≥Ok# „Ѩ*Ï^Œ~}° á⁄Ok# ѨÅ∞=Ù~°∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞<åfl~°∞.
HÍh áêsì SHõº`«x Z‰õΩ¯=HÍÅO xÅɡ@∞ìHÀÖËHáõ È~ÚOk.
áêsì „áê~°OÉèíO #∞O_ç ã≤^•úO`«Ñ¨~°"≥∞ÿ#, =Ú~îåѨ~°"≥∞ÿ# HõÅǨÅ`À
ã¨`=« ∞`«=∞~ÚOk. peHõʼnõΩ QÆ∞~°~ÚOk. <åÜ«∞‰õΩÅ`À „âı}∞ÅÖ’ „Hõ=∞tHõ}Δ Ï ~åÇ≤Ï`«ºO
„Ѩ|eOk. ÉèÏ~°`~« å[H©Ü∂« ÅÖ’ „ѨuѨHΔõ áêsìQÍ Jk x~°fiÇ≤ÏOK«=Åã≤# áê„`«ÃÑ· qÉè^Ë •Å∞
`«Ö`ˇ åÎ~Ú. 1953 #∞O_ç 1964 =~°‰Ωõ áêsìÖ’ peHõÅ∞ `≥zÛ# ã¨=∞㨺Å∞ : HÍO„ÔQãπ
Ѩ@¡ J=ÅOaèOK«=Åã≤# "≥Y· i ã¨=∞~°jÅ ~å*ϺOˆQ`«~° PO^Àà◊#Å∞, *Ïu x~å‡}
HÍ~°ºHõÖÏáêÅÖ’ x~°fiÇ≤ÏOK«=Åã≤# áê„`«. 1953 E<£Ö’ áêsì ɡ\ÏÖò ã¨^㌠∞¨ ûÖ’
Jâ’H± "≥∞ǨÏ`å ã≤^•úO`åxfl „ѨuáêkOKå_»∞. ^•x##∞ã¨iOz "≥#∞Hõ|_ç# ^ÕâO◊ Ö’
=ÚYº"≥∞#ÿ Hõ~=ΰ ºO Pi÷HÍaè=$kú. HÍ|\˜ì D Hõ~=ΰ ºOÖ’ „ѨuѨHOΔõ q=∞~°≈<å ~°ÇÏ≤ `«OQÍ
HÍHõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H© áêÅHõ áêsìH˜ x~å‡}Ï`«‡Hõ ã¨∂Êùi`Î À ã¨ÇϨ HõiOKåe. *ÏfÜ«∞"å^ŒO,
™È+¨e[O, „Ѩ*Ï™êfi=∂ºÅÖ’ HÍO„ÔQãπ, Ñ≤.Zãπ.Ñ≤ ʼnõΩ L=∞‡_ç qâßfiã¨O LOk Hõ#∞Hõ
L=∞‡_ç JOwHÍ~°O QÆÅ JOâßÅÖ’ ã¨ÇϨ HõiOKåe. qÉè^Ë •Å∞#fl "å\˜Ö’ =ºuˆ~H˜OKåe.
HÍO„ÔQãπ`À ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}, ^•xH˜ ѨÓiÎ =ºuˆ~Hõ`« – n~°…HÍÅOQÍ K«∂¿ãÎ
Ñ≤.Zãπ.Ñ≤ x ~å[H©Ü∞« OQÍ x„+¨ÊÜ≥∂[HõOQÍ KÕ™êÎ~Ú.
HÍh áêsì ã¨^㌠∞¨ û _®Hõ~ì ü ~å=∞ =∞<ÀǨÏ~ü Ö’Ç≤ÏÜ«∂ "≥Y· iH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ
"≥∞ǨÏ`å ã≤^•úO`åxfl u~°ã¯¨ iOzOk. Ö’Ç≤ÏÜ«∂ HÍO„ÔQãπ Ѩ@¡ x~°Ü ‚ ∂« `«‡Hõ"∞≥ #ÿ =ºuˆ~Hõ``« À
268 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 =º=ǨÏiOKåÅ<åfl_»∞. HÍO„ÔQãπH,˜ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ‰õΩ ã¨=∂# ^Œ∂~°OÖ’ LO_®Å<åfl_»∞.
Ö’Ç≤ÏÜ«∂ ã¨=∞~°jÅ „Ѩ*Ï L^Œº=∂Å∞ Jq K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ ~å*ϺOQÆ Ñ¨~"° ∞≥ #ÿ Ѩi^è∞Œ ÅÖ’
ÖËHáõ È~Ú#ѨÊ\˜H© KÕÑ\¨ ÏìÅ<åfl_»∞. Ö’Ç≤ÏÜ«∂, PÜ«∞# J#∞K«~∞° Å∞ áêsì „Hõ=∞tHõ}Δ ‰õΩ
JO`«QÍ J#∞‰õÄÅOQÍ LO_Õ"å~°∞ HÍ^Œ∞.
Ñ≤.Zãπ.Ñ≤ „áê~°OÉèOí #∞O_ç x~°~H÷° õ Jã≤~÷ ° <åÜ«∞Hõ`fi« O`À ã¨`=« ∞`«=∞~ÚOk.
KåÖÏ=∞Ok <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ~år<å=∂ KÕâß~°∞. q^èÜ Õ ∞« `«Å∞ =∂~åÛ~°∞ ÖËHõ |Ç≤Ï+¨¯iOK«
|_®¤~∞° . `«=∞ q^èÜ Õ Ú« Å`À áêsì#∞O_ç |Ü«∞@H˜ áÈ=_»O`À „Ѩuã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ áêsìx
=∞iO`« |ÅÇ‘Ï#Ѩ~åÛ~°∞. Ö’Ç≤ÏÜ«∂, PÜ«∞# „QÆ∂Ѩ٠1955Ö’ áêsìx =^Œe"≥àÏ¡~∞° .
1956Ö’ #ˆ~O„^Œ^"Õ £ K«xáÈÜ«∂_»∞. 1954Ö’ [Ü«∞„ѨHÍ+π <å~åÜ«∞} „H˜Ü∂« jÅ
~å[H©Ü∂« Å #∞O_ç "≥^· ˘Åy `«# rq`åxfl Éè∂í ^•#O, W`«~° x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∂ʼnõΩ
JOH˜`O« KÕ™êÎ#x „ѨH\õ O˜ Kå_»∞. 1957 ™ê^è•~°} ZxflHõÅ `«~åfi`« PÜ«∞# ~å[H©Ü∂« Å
#∞O_ç "≥^· ˘ÅQÍ_»∞. ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ áêsì ~å[H©Ü∂« Å∞ ã¨iѨ_=» <åfl_»∞. áêsì ~°ÇÏ≤ `«
„Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl „ѨKå~°O KÕâß_»∞. Hõ$ѨÖÏh ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ ã¨fi`«O„`«áê„`«x
x~°fiÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ áêsìx =^ŒeÃÑ\Ïì_∞» . 1963Ö’ Jâ’H± "≥∞ǨÏ`å áê¡xOQ∑ Hõq∞+¨<£
Láê^躌 ‰õΩΔ _»Ü∞Õ ºO^Œ∞‰õΩ JOwHõiOKå_»∞. áêsì #∞O_ç |Ç≤Ï+¨¯iOK«|_®¤_∞» . ^•^•Ñ¨Ù =¸_»=
=O`«∞ áêsì HÍ~°ºHõ~Åΰ `À 1964 "Õãq¨ Ö’ HÍO„ÔQãπÖ’ KÕ~å_»∞. KåÖÏ=∞Ok ~åR™ê÷~Ú
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ ‰õÄ_® HÍO„ÔQãπÖ’ KÕ~å~°∞. JÖÏ KÕi# "åiÖ’ PO„^èÖŒ ’ „ѨHÍâ◊O, Hˆ ~°àÖ◊ ’
Ѩ@ìO^ä•#∞ Ñ≤à‹·¡, ɡOQÍÖòÖ’ Ñ≤.ã≤.Ѷ¨∞’+π, cǨ~°∞Ö’ =∞Ǩ=∂Ü«∞ „Ѩ™ê^£ ã≤<å›,
Ü«Ú.Ñ≤ Ö’ „uÖ’H± ã≤OQ∑. z=iQÍ 1971 Ö’ ã¨QÍxH˜ ÃÑQ· Í áêsì „âı}∞Å∞ HÍO„ÔQãπÖ’
KÕ~å~°∞.
™ê^è•~°} ZxflHõÅÖ’ Ñ≤.Zãπ.Ñ≤ H©}Δ `«Ö’ W^ŒO`å =ºHõ=Î ∞~ÚOk. 1957Ö’
"≥Ú`«ÎO áÈÖˇ·# F@¡Ö’ 10.4 âß`«O F@¡`À áêsìÖ’H± ã¨ÉèíÖ’ 19 ™ê÷<åÅ∞
QÔ ezOk.1962Ö’ 6.8 âß`«O F@¡`À 12 ™ê÷<åÅ∞, 1967Ö’ 3.1 âß`«O F@¡`À 13
™ê÷<åÅ∞ QÔ ezOk. HÍh 1971Ö’ áêsì XHõ âß`«O F@¡`À 2 ã‘@∞¡ QÔ Å∞K«∞‰õΩx JO`«º
^Œâ‰◊ Ωõ KÕ~∞° ‰õΩOk. áêsì J=âıëêÅ∞ ™È+¨eã¨∞ì áêsì`À Hõeã≤ ã¨OÜ«ÚHõÎ ™È+¨eã¨∞ì áêsìx
U~åÊ@∞ KÕâß~Ú.
™È+¨eã¨∞ì "≥Ñ· Ö¨¶ ϺxH˜ HÍ~°}O HÍO„ÔQãπH˜ `«=∞‰õΩQÆÅ `Õ_®x - „Ѩ`ºÕ H˜Oz
''P=_ç——f~å‡#O ™È+¨eã¨∞ì `«~°Ç¨ ã¨=∂*O Ѩ@¡ x|^Œú`« „ѨHõ\ ˜Oz# `«~°∞"å`«
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 269
K«∂Ѩ_O» Ö’x Jâ◊H`Îõ .« "åã¨=Î OQÍ HÍO„ÔQãπ ÖÏQÍ<Õ ™È+¨eã¨∞Åì ‰õΩ ‰õÄ_® *ÏfÜ«∞"å^ŒO,
Ãã‰õΩºÅi[O, áê~°"¡ ∞≥ O@s „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO–„áêuѨkHõ QÆÅ „ѨÉ∞íè `«fiq^è•#O, ™ê=∂lHõ
=∂~°∞ÊÅѨ@¡ x|^Œ`ú « LOk Hõ#∞Hõ HÍO„ÔQãπÖ’ ÉèÏQÆOQÍ =ÙO@∂ "å~°∞ J~°=÷ O`«"∞≥ #ÿ
áê„`« x~°fiÇ≤ÏOK«QeÆ y =ÙO_Õ"å~°∞. ^•^•Ñ¨Ù HÍO„ÔQãπ Pâ◊Ü∂« Å∞, ÅHΔͺÖË Hõey HÍO„ÔQãπ
"≥Å∞ѨÅ=ÙO>Ë <≥„Ǩ˙ÖÏO\˜ ѨÅ∞‰õΩ|_ç, „Ѩ*Ï^Œ~}° QÆÅ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ QÆÅ HÍO„ÔQãπ áêsì
KÕ`« XHõ „ѨH¯õ ‰õΩ <≥\"ì˜ Ü
Õ ∞« |_»Hõ `«Ñʨ ^Œ∞. peHõʼnõΩ QÆ∞iHÍHõ `«Ñʨ ^Œ∞.
Ñ≤.Ü«∞ãπ.Ñ≤.x =^ŒeÃÑ\˜#ì `«~∞° "å`« _®Hõ~ì Öü ’Ç≤ÏÜ«∂ 1955 z=~°Ö’ ™È+¨eã¨∞ì
áêsì ™ê÷ÑO≤ Kå~°∞. D H˘`«Î áêsì Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ`ºÕ Hõ`.« ~å[H©Ü∞« ã¨=∞~°jÅ`«, PO^Àà◊#Å∞,
âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ # L^Œº=∂Å∞, ~å„+¨ì âßã¨# ã¨ÉÅíè #∞O_ç "åH“@∞¡, JÃãOc¡ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞
[~°Q‰Æ Ωõ O_® J_»∞H¤ À=@O ÖÏO\˜ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ KÕÑ\¨ Oì˜ k. áêsì =ÚYº <åÜ«∞‰õΩ_»∞
Ö’Ç≤ÏÜ«∂ <≥„Ǩ˙ =ºuˆ~H˜ HÍO„ÔQãπ =ºuˆ~H˜. ~Ô O_»∞ JOâßÅ∞ ™È+¨eã¨∞Åì ∞ <˘H˜¯ K≥áêÊ~°∞.
XHõ\ ˜ WOw¡+μ¨ x "≥O@<Õ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∂« e. ^•x ™êú#OÖ’ Ç≤ÏOnx J#∞ã¨O^è•# ÉèÏ+¨QÍ
„Ѩ"âÕ ◊ ÃÑ\Ïìe. ~Ô O_»=k: L^ÀºQÍÅÖ’ 60 âß`«O "≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏʼnõΩ, Ã+_»∂ºÅ∞¤
‰õΩÖÏʼnõΩ, Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÅÆ ‰õΩ, „ã‘ÅÎ ‰õΩ i[~°∞fi KÕÜ∂« e. "å~°∞ <≥„Ǩ˙ „ѨÉ∞íè `«fiO J„QÆ=~å‚Å
„ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ HÍáê_»∞`«∞O^Œx P~ÀÑ≤OKå~°∞. áêsì ã≤^•úO`åxH˜ ‰õΩÖÏxfl „áêuѨkHõ
KÕâß~°∞ QÆ#∞Hõ 1990 ÅÖ’ =zÛ# ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ "å~°∞ „áê~°OÉè‰í Ωõ Åx
K≥Ñʨ =K«∞Û. `«~∞° "å`« 1967Ö’ Ö’Ç≤ÏÜ«∂ J#∞K«~∞° Å∞ HÍO„ÔQãπ#∞ F_çOKÕO^Œ∞‰õΩ XHõ"Ñ·≥ Ù¨
ã¨fi`«O„`«, [#ã¨OѶ∞π áêsìÅ ã¨ÇϨ HÍ~°O =∞~À "≥Ñ· Ù¨ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ã¨ÇϨ HÍ~°O HÀ~å~°∞.
HÍO„ÔQãπ =ºuˆ~Hõ`Õ Ñ¨~=° ∂=kèQÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. ™È+¨eã¨∞ì áêsì „Ñ¨`ºÕ H˜Oz 1967Ö’
Ö’Ç≤ÏÜ«∂ K«xáÈ~Ú# `«~∞° "å`« Jã¨O`«$Ñ≤HÎ ,˜ Ѷ~≤ å~ÚOѨÙʼnõΩ ,qÉè[í #ʼnõΩ, Jf`«OQÍ
ÖË^∞Œ . áêsì 1964Ö’ Ñ≤.Ü«∞ãπ.Ñ≤.`À Hõeã≤Ok. 1965Ö’ q_çáÈ~ÚOk. 1971Ö’
=∞~°ÖÏ Hõeã≤Ok. HÍx JѨÊ\˜H˜ Jk ‰õÄ_® <å=∞=∂„`«=∞~ÚOk. Ö’Ç≤ÏÜ«∂ ™È+¨eã¨∞Åì ∞
Ö’H±ãɨ Öíè ’ 1957Ö’ 8ã‘@∞¡, 1962Ö’ 6ã‘@∞¡ 1967Ö’ 23ã‘@∞¡, 1971Ö’ áÈÖˇ#·
F@¡Ö’ 2.4 âß`«O `≥K∞« ÛH˘x 3 ã‘@∞¡ QÔ eKå~°∞.
Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì
ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì 1936#∞O_ç HÍO„ÔQãπÖ’ ÉèÏQÆOQÍ =ÙOk. HÍx
HÍO„ÔQãπ q^è•<åÅ`À qÉèkË Oz 1945Ö’ q_çáÈ~ÚOk *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ „Ѩ^•è # ~å[H©Ü∞«
„ã¨=Ou #∞O_ç "Õ~∞° KÕÜ∞« |_ç#ѨÊ\˜H˜ „Ѩ[ÅÃÑ· „áê|źO H˘O`« HÀÖ’Ê~Ú#ѨÊ\˜H˜
270 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
1942–45 HÍÅOÖ’ QÆ}hÜ«∞OQÍ Jaè=$kú K≥OkOk. 1947 Ö’ ÉèÏ~°`« Hõ=¸ºxã¨∞ì
áêsìH˜ H˘xfl J#∞‰õÄŠѨiã≤ú`«∞Å∞ U~°Ê_®¤~Ú. áêsìH˜ KåÖÏ =∞Ok ã¨=∞~°∞úÖˇ·#
<åÜ«∞‰õΩÅ∞<åfl~°∞. ~Ô `· ∞« ÅÖ’, HÍi‡‰õΩÅÖ’, q^•º~°∞Å÷ Ö’ "Õ∞^è•=ÙÅÖ’ „H˜Ü∂« jÅHõOQÍ
Ѩx KÕ¿ã "ÕÖÏk=∞Ok JOH˜`É« Ïè =O QÆÅ, „Hõ=∞tHõ}Δ ÏÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ , Hõ+Ñì¨ _¨ ç Ѩx KÕ¿ã
HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞<åfl~°∞. HÍx ™È+¨eã¨∞ì áêsìÖÏQÍ<Õ ã≤.Ñ≤.S.‰õÄ_® 1947 `«~°∞"å`«
ã¨O=`«û~åÅÖ’, z=iH˜ 1964Ö’ peáÈÜÕ∞=~°‰Ωõ „Ѩu H˘kÌ ã¨O=`«û~åʼnõΩ JO`«~`æ° «
q"å^•ÅÖ’, ã¨OHΔÀÉèÏÅÖ’ z‰õΩ¯‰õΩ#flk. ã≤.Ñ≤.S.Ö’ =Ú~îåÖË~åÊ_®¤~Ú. HÍx
Jq„Ѩ^•è #OQÍ ~å[H©Ü∞« , Ãã^· •úOuHõ qÉè^Ë •Å HÍ~°}OQÍ U~°Ê_®¤~Ú. ã¨OH˜ÑΔ OΨ QÍ
K≥áêÊÅO>Ë 1935 #∞O_ç 1948=~°‰Ωõ áêsì [#~°Öò Ãã„Hõ@sQÍ L#fl Ñ≤.ã≤.*’+≤
1950Ö’ „Ѩ™êÎqOz# ã¨=∞㨺 ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ~å[H©Ü∞« Ѩiã≤uú Uq∞\˜?- ÃÑ· XHõ
"≥Y· ix JOwHõiOK«ÖHË áõ È~ÚOk.
ã≤.Ñ≤.S.1947Ö’ KåÅ JO`«~`æ° « QÆO^Œ~Q° ÀàÏxH˜ QÆ∞~°~ÚOk. `˘Å∞`« ÉèÏ~°`«
^ÕâO◊ ã¨fi`«O„`«=∞~ÚO^Œx QÆ∞iÎOzOk. Jaè=$kúH~õ ° â◊‰Ωõ ÅÎ hfl Jaè=$kú x~À^èHŒ ,õ =∞`«``« fi« ,
™ê„=∂[º"å^Œ J#∞‰õÄÅ â◊‰Ωõ ÅÎ ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ <≥„Ǩ˙ "≥#∞Hõ ã¨g∞Hõ$`«∞Å∞ HÍ"åÅx
ã¨ÅǨ~ÚzÛOk. `«~∞° "å`« 1947 _çÃãO|~°∞Ö’ ™ÈqÜ«∞\ò =∂~°^æ ~Œ ≈° Hõ`fi« OÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
ã¨fi`«O„`«O XHõ |∂@Hõ=∞x (Ü«∞ÇπÏ P*Ïk EfÃÇÏ· ) PQÆ+μ¨ ì 15 *ÏfÜ«∞ q„^ÀǨÏk#=∞x,
HÍO„ÔQãπ ™ê„=∂[º"å^ŒO ѨӺ_»e[O ѨHOΔõ =Ç≤ÏOzO^Œx, <≥„Ǩ˙ ™ê„=∂[º"å^ŒO
`˘`«∞Î JÜ«∂º_»x, „ѨÉ∞íè `«fiO á¶êã≤ã∞¨ ì `«~Ç° ¨ Ö’ áêeã¨∞#Î fl^Œx, ~°∂á⁄OkOѨ|_»∞`«∞#fl
~å*ϺOQÆO ÉÏxã¨`«fi JkèHÍ~° Ѩ„`«O Jx „ѨHõ\ ˜OzOk. HÍ|\˜ì Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞
™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ, ѨӺ_»Öò =ºuˆ~Hõ Hõ~"ΰ åºÅ∞ KÕÑ\¨ ,ì˜ ã¨fi`«O„`«O „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO
H˘~°‰Ωõ áÈ~å_ÕO^Œ∞‰õΩ ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@O „áê~°OaèOKåÅ#flk.
1948 Ѷ≤„|=iÖ’ HõÅHõ`åÎÖ’ x~°fiÇ≤ÏOK«|_ç# ã≤.Ñ≤.S.Ô~O_»= ã¨^Œã¨∞û
Ñ≤.ã≤.*’+≤ ™êú#OÖ’ a.\˜.~°}n"Õx [#~°Öò Ãã„Hõ@sQÍ Z#∞flH˘#flk. H©}Δ ã˜ ∞¨ #Î fl Pi÷Hõ
Ѩiã≤uú HÍ~°}OQÍ#∞, ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ`‰« Ωõ „^ÀǨÏO KÕÜ∞« _»O =Å##∂ „Ѩ[Å∞
HÍO„ÔQãπ Ѩ@¡ „Éèí=∞Å∞ HÀÖ’ÊÜ«∂~°x, u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ ã≤^ŒúOQÍ =Ù<åfl~°x ã¨^Œã¨∞û
„ѨHõ\ ˜OzOk. HÍ|\˜ì ™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞H˜ áêsì Ñ≤Å∞Ñ≤zÛOk. áêsìKåÖÏ
™êǨÏã¨H$õ `åºÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOzOk. "å\˜Ö’ ~Ô O_»∞ „Ѩ=∂^ŒH~õ O° QÍ x~°∂Ñ≤`=« ∞Ü«∂º~Ú.
1946#∞O_ç ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ x*ÏOH˜ =ºuˆ~HõOQÍ [~°∞QÆ∞`«∞#fl `≥ÅOQÍ}Ï ~Ô `· åOQÆ ™êÜ«Ú^èŒ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 271
 áÈ~å\Ïxfl H˘# ™êyOKåÅx ~ÚѨC_»∞ ^•xx ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
QÆ∞iÃÑ\ÏìÅx áêsì x~°~‚ ÚOzOk. Ѷe¨ `«OQÍ ÉèÏ~°`« Ãã<· åºxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ [iy#
Jã¨=∂# Ü«Ú^ŒOú Ö’ "ÕÖÏk =∞Ok ™êǨÏã¨∞Öˇ#· áêsì ~Ô `· åOQÆ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞.
~Ô O_»= „Ѩ=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ „ѨÜ∞« `«flO: 1949 =∂iÛ 9x *ÏfÜ«∞ ~Ô Ö· fiË ã¨"∞≥ ‡QÍ „ѨH\õ O˜ K«_O» .
Jk JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨"∞≥ ‡H˜ ^Õâ"◊ åºÑ¨Î u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞H˜ ^•ifã¨∞OÎ ^Œx PtOKå~°∞. HÍx
ã¨"∞≥ ‡=ÓiÎQÍ qѶŨ =∞~ÚOk. áêsì KåÖÏ >ˇ„~°iã¨∞ì HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ ‰õÄ_® KÕÑ\¨ Oì˜ k.
Ѷ¨e`«OQÍ KåÖÏ ~å„ëêìÅÖ’ ã≤.Ñ≤.S. x¿+kèOK«|_çOk. „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∞O #∞O_ç
"Õ~∞° KÕÜ∞« |_çOk. |Ç≤Ï+¨¯~°}Å∞, ~år<å=∂Å`À ã¨O™êúÑ~¨ O° QÍ |ÅÇ‘Ï#Ѩ_Oç k. 1951Ö’
ã¨Éºíè `«fiO 90,000 #∞O_ç 18,000ʼnõΩ Ñ¨_áç È~ÚOk.
1951 z=~°Ö’ J[Ü«∞ Ѷ∞¨ ’+π áêsì [#~°Öò Ãã„Hõ@i J~Ú#ѨC_»∞ `å`å¯eHõ
SHõº`«‰Ωõ ^•ifã¨∂Î ™êìe<£ „Ѩ`ºÕ Hõ Ѩ~º° "ÕH}Δõ Ö’ #∂`«#HÍ~°º„Hõ=∞O, Z`«∞QÎ _Æ Å» ѨO^ä•
P"≥∂kOѨ|_®¤~Ú. HÍx Wk ÉèÏ~°`« ™ê=∂lHõ, ~å[H©Ü∞« "åã¨qÎ Hõ`« J=QÍǨÏ#‰õΩ
„áêux^ŒºO =Ç≤ÏOK«Ö^Ë ∞Œ . ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ~ÚOHõ#∞ =Åã¨^âÕ O◊ QÍ#∞, 1947Ö’ [iy#
JkèHÍ~° =∂iÊ_ç ''q„^ÀǨÏO——QÍ#∞, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ™ê„=∂[º"å^•xH˜ Ö’|_ç =ÙO_ç „a\©+π
™ê„=∂[º "å^ŒO`À q∞ÖÏY`ü J~Ú# Éè∂í ™êfi=ÚÅ, ~å*ÏÅ, Jaè=$kú x~À^èHŒ õ |_®
|∂~°∞"˚ åʼnõΩ „áêux^躌 O =Ç≤Ïã¨∞#Î flk QÍ#∞, áÈbã¨∞ ~å[ºO ™êúÑO≤ z# „ѨÉ∞íè `«fiO`À
ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∞« =º=ã¨ú „áê^èqŒ ∞HõOQÍ „Ѩ*Ï™êfi=∞º q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ kQÍ#∞ ѨiQÆ}O˜ K«|_çOk.
™êÜ«Ú^èŒáÈ~å@O ^•fi~å ÉèÏ~°`«~å*Ϻxfl ‰õÄÅ^ÀÜ«∞_»O ~å[H©Ü«∞ Hõ~°Î=ºOQÍ
ѨiQÆ}O˜ K«|_çOk. D Hõ~=ΰ ºO <≥~"° ~Õ _° ®xH˜ „Ѩ[Å∞ ã¨#fl^ŒOú QÍ ÖË~x° , „Ѩ[Å∞ ~ÚOHÍ
„ѨÉ∞íè `«fiOѨ@,¡ HÍO„ÔQãπ Ѩ@¡ „Éè=í ∞ÅÖ’=Ù<åfl~°x, HÍ|\˜ì nxx Éèqí +¨º`ü J[O_®Ö’
ÉèÏQÆOQÍ KÕÜ∂« Åx ã≤.Ñ≤.S. x~°~‚ ÚOzOk. Wk ã≤.Ñ≤.S. q^è•#OÖ’x #∂`«<åOâ◊O.
HÍ|\˜ì áêsì qѨ¡= HÍ~åºK«~°}x =∂~°∞ÛH˘x `≥ÅOQÍ}ÏÖ’ ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@O
q~°q∞OKåÅx, ~å#∞#fl ™ê^è•~°} ZxflHõÅÖ’ áêÖÁæ<åÅx x~°~‚ ÚOzOk. JѨÊ\˜H˜
<≥„Ǩ˙ „ѨÉ∞íè `«fiO ÃÑ· <≥„Ǩ˙ ѨÓiΠѨ@∞ì ™êkèOK«_O» áêsìH˜ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_Oç k. <≥„Ǩ˙
Hõ=¸ºxã¨∞Åì J~°›`e« fl JOwHõiOKå_»∞. ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ áêsìx K«@|ì ^ŒOú KÕÜ∞« _»O ^•fi~å
Hõ=¸ºxã¨∞Åì =∂~åæxfl ã¨∞QÆ=∞O KÕâß_»∞.
ã≤.Ñ≤.S."≥Ú^Œ\ ˜ ™ê^è•~°} ZxflHõÅÖ’ L`åûǨÏOQÍ áêÖÁæ#flk. QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ
|ÅO=Ù#fl „áêO`åÅÖ’ =∂„`«"∞Õ JO>Ë H͉õΩ#fl PO„^è,Œ Hˆ ~°àÅ◊ Ö’ Hˆ O„nHõiOzOk.
272 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
61Ö’H±ãɨ ™íè êú<åÖ’¡ áÈ\©KãÕ ≤ áÈÖˇ#· F@¡Ö’ 4.6âß`«O ™êkèOz 23ã‘@∞¡ QÔ ezOk.
JOK«<åʼnõΩ q∞Oz J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ „ѨuѨHΔõ áêsìQÍ Pq~°ƒqù OzOk. 1957 ZxflHõÅÖ’
JO`«HOõ >Ë ÉÏQÍ 8.92 âß`«O F@¡`À 27 ã‘@∞¡ QÔ ezOk. Hˆ ~°àÖ◊ ’ "≥∞*Ïi\© ™êkèOz
„ѨѨOK«OÖ’ "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ „Ѩ*Ï™êfi=∞º|^ŒúOQÍ ZxflÔH·# Hõ=¸ºxã¨∞ì „Ñ¨Éèí∞`åfixfl
U~°Ê~°zOk. ^•^•Ñ¨Ù „Ѩu ~å„+¨ì JÃãOc¡Ö’ áêux^茺O ™êkèOzOk. 1962Ö’
9.94âß`«O F@¡`À 29 Ö’H±ã¨Éèí ™êú<åÅ#∞ ÔQezOk. ˆH~°à◊, ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖò,
PO„^èÅŒ Ö’#∞ ^ˆ â◊"åºÑ¨OÎ QÍ QÆÅ HÍi‡Hõ=~°Oæ "Õ∞^è•=ÙÅÖ’¡#∞, |Å"≥∞#ÿ ~å[H©Ü∞« â◊HQΘ Í
ZkyOk.
1952 ZxflHõÅ∞ ~å#∞#fl HÍÅOÖ’ áêsì, HÍO„ÔQãπH˜ ~å[H©Ü∞« „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O
HÍQÆÅ^Œ<Õ Pâ◊Å∞ HõeÊOKå~Ú. HÍx Jq <≥~"° ~Õ Ö° ^Ë ∞Œ . áêsìÖ’ ã¨Okè `å`å¯eHõ"∞≥ #ÿ kQÍ
x~°∂Ñ≤`=« ∞~ÚOk. ZxflHõÅ `«~∞° "å`« áêsìÖ’x qÉè^Ë •Å∞ =∞~°ÖÏ |Ü«∞@|_®¤~Ú.
1951Ö’ HÍ~°º„Hõ=∞OÃÑ· JOwHÍ~°O ‰õΩki#ѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`« ~å[º ã¨fiÉèÏ=O, qq^èŒ
™ê=∂lHõ =~åæÅ áê„`«–„Ѩ`ºÕ H˜Oz ÉèÏ~°`« Éè∂í ~°∞"˚ åÅ áê„`«, ÉèÏ~°`« qѨ"¡ åxfl fã≤H˘x
=¿ãÎ =~°æ á⁄OkHõ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ qѨ=¡ ã¨fiÉèÏ=O, qѨ"¡ åxfl QÆ∞iÃÑ@ì =Åã≤# =ÚYº
â◊„`«∞=Ùx x~°~‚ ÚOK«_O» , HÍO„ÔQãπ „ѨÉ∞íè `«fiO, [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ Ѩ@,¡ JÖψQ "åi
ã¨O㨯~°} "å^Œ *Ïu x~å‡} HÍ~°º„Hõ=∂ŠѨ@¡ J#∞ã¨iOK«=Åã≤# "≥Y· i ÖÏO\˜
=ÚYº"≥∞#ÿ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· áêsì UHÍaè„áêÜ«∂xfl H˘#™êyOK«ÖHË õ áÈ~ÚOk. =~°æ á⁄OkHõ‰Ωõ
ã¨O|OkèOz XHõ JOâ◊OÃÑ· JOwHÍ~°O ‰õΩkiOk. *ÏfÜ«∞ |∂~°∞"˚ åÅ`À q∞„`«`fi« O
<≥~á° êÅx. HÍx Z=ix *ÏfÜ«∞ |∂~°∞"˚ åÅ∞QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Kåe? ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∂« ÅÖ’,
~å[ºOÖ’ |∂~°∞"˚ åʼnõΩ Z=~°∞ „áêux^躌 O =Ç≤Ï™êÎ~∞° ? J<Õ JOâ◊OÃÑ· JOwHÍ~°O
‰õΩ^Œ~°ÖË^Œ∞. 1951 áêsì HÍ~°º„Hõ=∞O Ѩiq∞`«∞ÅÖ’ ™ê=∂lHÍaè=$kú „Hõ=∞OÃÑ·
J=QÍǨÏ#‰õΩ ~å=_»OÖ’ áêsìÖ’ Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞, "≥~· ∞° ^蕺Å∞ `«Ö`ˇ åÎ~Ú. Ѩiã≤`ú ∞« Å =∂~°∞Ê`À
Z‰õΩ¯= QÆO^Œ~Q° ÀàÏxH˜ QÆ∞~°~ÚOk. „Hõ=∞OQÍ qÉè^Ë •Å∞ =Ú~îåÅ∞QÍ Ñ¶∞¨ hÉèqí OKå~Ú.
Z`«∞QÎ _Æ Å» ÃÑ· SHõº`« ‰õÄ_® qzÛ#fl=∞~ÚOk. áêsì x~å‡}O ã¨OÎ aèOzOk.
HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ ã≤.Ñ≤.S.áêsì q^è•#Ѩ~O° QÍ <åÅ∞QÆ∞ ÃÑ^ŒÌ =∂~°∞ÊÅ∞ KÕãO≤ k.
"≥Ú^Œ\k˜ : ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „ѨÉ∞íè `«fiO ^Õâ◊ JO`«~`æ° « q^è•<åÅÖ’ ™ê„=∂[º"å^•xH˜˜ U[O@∞QÍ
LO@∂ ã¨fi`«O„`«OQÍ =º=ǨÏiOz#ѨÊ\˜H˜ ã¨fi`«O„`« q^ÕâßOQÆ q^è•<åxfl J#∞ã¨iã¨∞#Î fl^Œx
1953Ö’ =∞^è∞Œ ~Ô · ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ P"≥∂kOzOk. OÔ O_»=k:1956Ö’ x~°fiÇ≤ÏOK«|_ç# áêÖÏ…\ò
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 273
ã¨^㌠∞¨ û ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 1947Ö’ ã¨fi`«O„`«O ™êkèOzO^Œx JOwHõiOzOk. WѨC_»∞
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ XHõ ã¨~fi° ã¨`åÎHõ „Ѩ*Ï`«O„`«~å[ºO. „ѨÉ∞íè `«fiq^è•<åÅ∞ ™ê„=∂[º "å^Œ∞ʼnõΩ
~å~Úfeã¨∂Î „Ѩ*Ï=ºuˆ~Hõ q^è•<åÅ#=ÅOaã¨∂Î ÃÑ@∞ì|_ç ^•s q^è•<åxfl xi‡OKÕ
kâ◊QÍ ™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú. HÍ|\˜ì „ѨÉ∞íè `«fiO =∞øeHõOQÍ Jaè=$kú x~À^èHŒ "õ ∞≥ #ÿ k. HÍO„ÔQãπ#∞
`˘ÅyOKÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨OѶ¨∞@##∞ xi‡OK«_»O áêsì =ÚYºHõ~°Î=ºO. HÍx
PHõ@∞ìH˘x "åi <åÜ«∞‰õΩÅ #∞O_ç q_»Q˘@ì^yŒ # KåÖÏ =∞Ok „Ѩ*Ï™êfi=∞º "å^Œ∞Å∞
HÍO„ÔQãπÖ’ L<åfl~°∞ Hõ#∞Hõ D ã¨OѶ∞¨ @# HÍO„ÔQãπ‰Ωõ =ºuˆ~Hõ ã¨OѶ∞¨ @#QÍ =ÙO_»‰Äõ _»^∞Œ .
=¸_»=k: âßOuÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ áê~°"¡ ∞≥ O@s Ѩ^`úŒ ∞« Å ^•fi~å ™È+¨e[OÖ’H˜ ѨÙ~ÀQÆq∞OK«_O»
™ê^躌 "Õ∞#x áêsì 1958Ö’ J=∞$`üã~¨ ü ã¨^㌠∞¨ û „ѨH\õ O˜ zOk. áêsì JkèHÍ~°OÖ’H˜=¿ãÎ
~å*ϺOQÆ Ñ¨^`úŒ ∞« Å ^•fi~å „Ñ¨uѨHΔõ áêsìʼnõΩ ™È+¨eã¨∞ì „Ñ¨É∞íè `åfixfl ™È+¨eã¨∞ì q^è•<åxfl
=ºuˆ~H˜OKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯`À ã¨Ç¨ Jxfl áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å‰õΩ J=HÍâ◊O HõeÊã¨∞ÎO^Œx ‰õÄ_®
„ѨH\õ O˜ zOk. <åÅæ=k: HÍO„ÔQãπ`À áÈ~å@O SHõº`« q^è•<åxfl J#∞ã¨iOKåÅx 1961Ö’
q[Ü«∞"å_» ã¨^㌠∞¨ û x~°~‚ ÚOzOk. áêsìáÈ~å\ÏxH˜ „áê^è•#º`«~Úã¨∞OÎ k. HÍx HÍO„ÔQãπ
Jaè=$kúH~õ ° q^è•<åÅ#∞ |ÅѨ~∞° ã¨∞OÎ k. Jaè=$kúH~õ ,° Jaè=$kú x~À^èHŒ õ q^è•<åÅ
„áêuѨkHõ# HÍO„ÔQãπ peáÈ`«∞O^Œx JѨC_»∞ Jaè=$kúH~õ ° q^è•<åÅ∞ J=ÅOaOKÕ
ÃãHõ<Δ `£ À SHõºOQÍ Ñ¨xKÕÜ∂« Åx áêsì JOK«<å.
HÍx áêsì ã¨^㌠∞¨ ûÅÖ’ =zÛ# XѨÊO^•Å∞ `å`å¯eHõ"∞≥ #ÿ qQÍ q∞ye áÈÜ«∂~Ú.
™êìe<£ÃÑ· ~°ëêº q=∞~°≈ÅÃÑ· J#∞ã¨iOK«=Åã≤# "≥Y· i, ~°ëêº K≥<· å qÉè^Ë •Å∞, 1962<å\˜
WO_çÜ∂« –K≥<· åÜ«Ú^ŒOú –ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· qÉè^Ë •Å∞ f„=`«~=° ∞Ü«∂º~Ú. K≥<· å ^•_çH˜
=ºuˆ~HõOQÍ „ѨÉ∞íè `åfixfl XHõ ѨHOΔõ ѨÓiÎQÍ |ÅѨ~z° Ok. =∞~˘HõÑH¨ OΔõ ÉèÏ~°`« K≥<· å
ã¨iǨÏ^Œ∞ÅÌ ã¨=∞㨺ÃÑ· K≥<· å "≥Y· ix YO_çOzOk. HÍx =~°ãæ fi¨ ÉèÏ"åxfl QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x
<≥„Ǩ˙ „ѨÉ∞íè `åfixfl =ºuˆ~H˜OzOk. ™ÈqÜ«∞\ò ~°ëêº – K≥<· å Ãã^· •úOuHõ qÉè^Ë •Å∞
‰õÄ_® ã≤.Ñ≤.S.Ö’ „Ѩu^èfiŒ xOKå~Ú. KåÖÏ =∞Ok K≥<· å "≥Y· iѨ@¡ ™ê#∞Éè∂í u`À L<åfl~°∞.
™ÈqÜ«∞\ò iq[xã¨∞ì ѨO^ä•x |ÅѨiKÕ "åi`À qÉèkË OKåÅx „ѨÑO¨ K« "åºÑ¨OÎ QÍ QÆÅ
Hõ=¸ºxã¨∞ áì êsìÅÖ’x qѨ=¡ â◊‰Ωõ ÅÎ ‰õΩ Ñ≤Å∞Ñ≤zÛ K≥<· å "åà◊√§ ã≤.Ñ≤.S. qÉè^Ë •Å JyflÖ’
P[ºO áÈâß~°∞.
z=~°H˜ 1964Ö’ ã≤.Ñ≤.S. peáÈ~ÚOk. q∞`«"å^Œ, =∞^躌 "å^Œ ^èÀ~°}∞ʼnõΩ
„áêux^躌 O =Ç≤ÏOz#"å~°∞ ã≤.Ñ≤.S.QÍ Ñ≤Å∞=|_®¤~∞° . "å=∞ѨHΔõ ^èÀ~°}H˜ ˜ „áêux^躌 O
274 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
=Ç≤ÏOz# áêsì Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì (=∂i¯ ûã¨∞)ì ÖËHõ ã≤.Ñ≤.S.Ü«∞O QÍ Ñ≤Å∞=|_çOk.
=ºH˜Î QÆ`"« ∞≥ #ÿ =Ú~îåѨ~"° ∞≥ #ÿ qÉè^Ë •Å∞ XHõ\ © J~å =ÙO>Ë =ÙO_»=K«∞Û HÍh peHõ
„Ѩ^•è #OQÍ Ãã^· •úOuHõ „áêuѨkHõ# [iyOk.
ã≤.Ñ≤.Ü«∞O q^è•#O "Õ∞~°‰õΩ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ~å[ºO JO`«HõO`«‰õΩ q^Õâ◊ q`ΫÎ
ÃÑ@∞ì|_ç`À q∞ÖÏY`ü J=Ù`∞« #fl |_® |∂~°∞"˚ åÅ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ QÆÅ |∂~°∞"˚ å Éè∂í ™êfi=∞º
=~°áæ êÅ<å ™ê^è#Œ O. HÍO„ÔQãπ áêÅHõ=~åæÅ KÕ`∞« Ö’¡x =ÚYº"≥∞#ÿ Ѩx=Ú@∞ì. HÍ|\ì̃
^•xx ^èfiŒ Oã¨O KÕÜ∂« e. ã≤.Ñ≤.Ü«∞O ÅHõΔ º"≥∞#ÿ [#`å „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ~å[ºO âßOu
Ü«Ú`«"∞≥ #ÿ áê~°"¡ ∞≥ O@s Ѩ^`úŒ ∞« Å ^•fi~å ™êúÑO≤ K«|_»∞`«∞O^Œx qâ◊fiã≤OK«^∞Œ . „Ѩ`ºÕ H˜Oz
ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆO „Ѩ*Ï™êfi=∞º q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ k QÆ#∞Hõ JkѨÓiÎQÍ ~°^∞Œ KÌ Ü Õ ∞« |_®e.
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ~å*ϺOQÍxfl áêsìáÈ~å@ ™ê^èŒ#OQÍ LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩO@∞Ok.
~å*ϺOQÆÑi¨ q∞`«∞ÅÖ’ ѨxKÕã∂¨ Î ~å*ϺOQÍxfl ^èfiŒ Oã¨O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflã¨∞OÎ k.
™ê=∂lHõ ã¨O|O^è•ÅÖ’ =∂~°∞ÊÅ∞ `≥KÛÕ O^Œ∞‰õΩ =º=™êÜ«∞Hõ qѨ"¡ åxfl, áêsì =∞iÜ«Ú
HÍi‡Hõ =~°Oæ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ ™êÜ«Ú^èጠÈ~å\Ïxfl „áê~°OaèOK«_O» J=ã¨~=° ∞x ã≤.Ñ≤.Ü«∞O
qâ◊fiã≤ã∞¨ OÎ k. gÖˇ#· O`«`fi« ~°Ö’ ™êÜ«Ú^èጠÈ~å\ÏxH˜ J#∞"≥#· Ѩiã≤`ú ∞« Å#∞ ã¨$+≤Oì KÕO^Œ∞‰õΩ
áêsì „Ñ¨Ü«∞uflã¨∞ÎOk. D Ѩiã≤ú`«∞Å∞ ã¨$+≤ìOK«_®xH˜, „Ѩ[ʼnõΩ áê~°¡"≥∞O@∞ÃÑ·,
~å*ϺOQÆ=ÚÃÑ· WOHõ#∞ QÆÅ „Éè=í ∞Å#∞ `˘eyOKÕO^Œ∞‰õΩ áêsì áê~°"¡ ∞≥ O@s ~å[H©Ü∂« ÅÖ’
áêÖÁæ#_®xfl LѨÜ≥∂yOK«∞H˘O@∞Ok. JO`«~å˚fÜ«∞ ^èŒ$HõÊ^èŒOÖ’ ™êìe<£ H˘xfl
x"åiOK«^yŒ # `«ÑC¨ Å∞ KÕã#≤ ѨÊ\˜H˜ =∞øeHõOQÍ PÜ«∞# q^è•<åÅ∞ ã¨iÜ≥∞ÿ #=x,
PÜ«∞# Q˘Ñ¨Ê =∂i¯ ûã¨∞xì ѨiQÆ}㘠∞¨ OÎ k. ™ÈqÜ«∞\ò – K≥<· å qÉè^Ë •ÅÃÑ· ã¨fi`«O„`«
"≥Y· ix fã≤‰Ωõ #fl@∞¡ áêsì K≥ÑC¨ H˘#flk. HÍx ™ÈqÜ«∞\ò iq[x*Ïxfl YO_çOKåÅx
_ç=∂O_»∞ KÕã∂¨ Î K≥<· å‰õΩ ã¨xflÇ≤Ï`«"∞≥ #ÿ "≥Y· i KÕÑ\¨ Oì˜ k.
ã≤.Ñ≤.S ‰õÄ_® ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ ѨӺ_»Öò =ºuˆ~Hõ qѨ"¡ åxfl [Ü«∞„Ѩ^OŒ
KÕÜ«∂Å#flk. HÍx HÍO„ÔQãπÖ’x Jaè=$kú Hõ~°"≥∞ÿ# ÃãHõ¬<£ûx HõÅ∞ѨÙH˘x *ÏfÜ«∞
„Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨OѶ∞¨ @##∞ U~åÊ@∞ KÕã≤ qѨ"¡ åxfl q[Ü«∞=O`«O KÕÜ∂« Å#flk. JO`ÕQÍHõ
D ã¨OѶ∞¨ @#‰õΩ HÍi‡Hõ =~°Oæ QÍx, ÖËHõ ã≤.Ñ≤.S QÍx <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOK«=Åã≤#
J=ã¨~O° ÖË^#Œ flk. *ÏfÜ«∞ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºOÖ’xH˜ P `«~∞° "å`« ™È+¨e[OÖ’xH˜ =∂~°∞Ê
âßOu Ü«Ú`«"∞≥ #ÿ áê~°"¡ ∞≥ O@s Ѩ^`úŒ ∞« Å ^•fi~å ™ê^躌 =∞=Ù`«∞O^Œx áêsì K≥ÑÊ≤ Ok.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 275
 LÉèíÜ«∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ∞ Hõeã≤ ~Ú`«~° z#fláêsìÅ#∞ HõÅ∞ѨÙH˘x
ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò, Hˆ ~°à,◊ „uѨÙ~°ÅÖ’ „ѨÉ∞íè `åfiÅ <Õ~Ê° ~°z#ѨÊ\˜H˜ áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ "å\˜
LxH˜x HÍáê_»∞‰õΩO@∞#flѨÊ\˜H˜ ~Ô O_»∞áêsìÅ∞ ‰õÄ_» ã¨|Î `ú ‰« Ωõ QÆ∞~°Ü∂« º~Ú. Z^Œ∞QÆ∞^ŒÅ
PyáÈ~ÚOk. ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖò, Hˆ ~°à,◊ „uѨÙ~°Å∞ q∞#Ǩ~ÚOz q∞ye# ~å„ëêìÅÖ’
"å\˜LxH˜ <å=∞=∂„`«OQÍ<Õ =ÙOk. „Ѩ[ÅÖ’ ~å[H©Ü∂« Å∞ x~°fiÇ≤ÏOz qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ
„Ѩ*Ï L^Œº=∂Å∞ #_»Ñ@¨ OÖ’ qѶŨ =∞Ü«∂º~Ú. ™È+¨eã¨∞ì áêsìÅÖÏQÍ qzÛù#fl"≥∞ÿ J^Œ$â◊ºO
HÍ#ѨÊ\˜H˜ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ∞ ‰õÄ_® "å\˜ ~å[H©Ü«∞|ÖÏxfl ÃÑOK«∞H˘#_»OÖ’
qѶŨ =∞Ü«∂º~Ú.
J#∞‰õÄÅ ™ê=∂lHõ, PiúHõ Ѩiã≤ú`«∞Å∞#flѨÊ\˜H˜ ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O
Z^Œ∞~°∞H˘#fl ã¨"åà◊§#∞ JOK«<å "ÕÜ∞« _»OÖ’ Jq ÉèHí Îõ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì, ^•x #∞O_ç
=zÛ# W`«~° áêsìÅ "≥Ñ· Ö¨¶ Ϻxfl ZÖÏ Ñ¨iQÆ}O˜ Kåe? ã¨OH˜+¡ ì¨ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ™ê=∂lHõ
Jaè=$kúx,=∂~°∞`«∞#fl „Ѩ[Å PÖ’K«<å ^èÀ~°}˜x J~°úO KÕã¨∞HÀ=_»OÖ’ ã≤.Ñ≤.S
qѶŨ =∞~ÚOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1947Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ã¨fi`«O„`«O á⁄OkO^Œx QÆ∞iÎOK«_®xH˜
ã≤.Ñ≤.SH˜ 8 ã¨O=`«û~åÅHÍÅ=º=kè Ѩ\ ˜ìOk. ã¨fi`«O„`« ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O
xi‡OѨ|_»∞`«∞O^Œx QÆ∞iÎOK«_®xH˜ ã≤.Ñ≤.S áêsì#∞O_ç q_çáÈ~Ú# áêsìH˜ =∞i
9 ã¨O=`«û~°HÍÅO Ѩ\Oì˜ k. 1950, 1960 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ ã≤^•úO`« ã¨O|O^è"Œ ∞≥ #ÿ K«~Û° Å∞
qã¨Î $`«OQÍ [iQÍ~Ú. =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ Ö’`≥#· PiúHõ ~å[H©Ü∞« qâı+¡ }¨ [~°Q‰Æ Ωõ O_® PiúHõ
q^è•#O ã¨OHΔÀÉèOí Ö’ =ÙOk, „Ѩ[Å PiúHõ Ѩiã≤`ú ∞« Å∞ kQÆ*Ï~°∞`«∞<åfl~Ú, =~°æ "≥~· ∞° ^蕺Å∞
f„==∞ø`«∞<åfl~Ú, HÍO„ÔQãπ Ѩ@¡ „Ѩ[ʼnõΩ „Éè=í ∞Å∞ `˘ÅyáÈ`«∞<åfl~Ú - ÖÏO\˜ f~å‡<åÅ
g∞^Œ f~å‡<åÅ∞ KÕÜ∞« |_®¤~Ú. Jx"å~°º"≥∞#ÿ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ Ѩiã≤`ú ∞« Å∞ qѨ=¡ Ѩiã≤uú
U~°Ê_ç#ѨC_»∞ x|^Œ`ú « QÆÅ „âı}∞Å∞, P@∞áÈ@¡Ö^ˇ ∞Œ ~˘¯# QÆÅ ã¨É∞íè ºÅ∞, HõzÛ`«"∞≥ #ÿ
„Hõ=∞tHõ}Δ , ã¨iÜ≥∞ÿ # áêsìÑO¨ ^è• QÆÅ `«=∞áêsì „Ñ¨*ÏqѨ"¡ åxH˜ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤Ïã¨∞OÎ ^Œx
ã≤.Ñ≤.S PtOzOk. Ѷe¨ `«OQÍ áêsì, áêsìÖ’ Ѩ~㰠ʨ ~°O áÈ\©Ñ_¨ Õ „QÆ∂ѨÙÅ∞, =Ú~îåÅ∞
"å\˜ "å\˜ =~°=_»∞ʼnõΩ JO\˜ÃÑ@∞ìH˘x=Ù<åfl~Ú. "å\˜#∞O_ç |Ü«∞@ Ѩ_Ö» HË õ áÈÜ«∂~Ú.
ÉèÏ~°fÜ«∞ ~å[H©Ü«∞ "åã¨ÎqHõ`«`À `«ÅѨ_»_»OÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ "≥·Ñ¶¨ÅºO
=¸_»∞~°OQÍÅÖ’ =ºHõÎ=∞~ÚOk. ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ áÈ~å@OÖ’ =∞"Õ∞Hõ"≥∞ÿ
áÈ~å_ç#ѨÊ\˜H,˜ HÍO„ÔQãπ QÍOnèrÅ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ „Ѩ^•è # „ã¨=OuÖ’
ÉèÏQÆOQÍ L#flѨÊ\˜H,˜ ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`åxH˜ =ÚO^Œ∞ `«~∞° "å`« ‰õÄ_® áêsì ã¨fi`«O„`«
276 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
áÈ~å@ ã¨fiÉèÏ"åxfl ~°ëêº, K≥<· å qѨ"¡ åÅ`À áÈÅÛ^Œy# *ÏfÜ«∞ „Ѩ*Ï L^Œº=∞OQÍ
ѨiQÆ}˜OK«_»OÖ’ qѶ¨Å=∞~ÚOk. ã¨fi`«O„`å#O`«~°O ã≤.Ñ≤.S *ÏfÜ«∞"å^ŒOÃÑ·
*ÏfÜ«∂aè=$kú *ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`« ã¨=∞㨺ÅÃÑ· XѨÊO^•xH˜ ~å=_»OÖ’ qѶŨ =∞~ÚOk.=∂r
=Å㨠^ÕâßÅÖ’ *ÏfÜ«∞ "å^•xH˜ Ü«¸~°Ñπ ^ÕâßÅ HõO>Ë aè#fl"≥∞#ÿ J~°Oú =ÙOk.
WHõ¯_» *ÏfÜ«∞"å^ŒO |∂~°∞˚"å „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ Ãã·^•úOuHõ „ѨuaO|OHÍ^Œ∞. „Ѩ[Å
=∞#ã¨∞ûÅ#∞ |∂~°∞"˚ å ã≤^•úO`«O`À =∞~°∞QÆ∞Ѩ~K° \« Ïxfl „ѨuѶe¨ OK«^∞Œ . ^•xH˜ aè#flOQÍ
ã¨"∞≥ Hÿ ºõ "≥∞#ÿ , Ѩ\+˜ "ª¨ ∞≥ #ÿ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ™ê=∂lHõ ã≤uú QÆ`∞« efl "≥∞~°∞QÆ∞ Ѩ~K° Õ "åǨÏHõOHÍ"åÅ#fl
„Ѩ[Å PHÍOHõxΔ „ѨuѶe¨ OzOk. JÖψQ *Ïu x~å‡}O |∂~°∞"˚ å Hõ~=ΰ ºO HÍ^Œ∞. *Ïu
x~å‡}OÖ’#∞ PiúHÍaè=$kú, q^•º"åºÑ≤.Î âß„ã‘Ü Î ∞« J=QÍǨÏ#, âß„ã¨Î ™êOˆHuHõ~O° QÍÅ∞,
L`«ÊuÎ, ‰õΩÅ==ºã¨÷‰õΩ =ºuˆ~Hõ áÈ~å@O, ã¨fi`«O„`« Ѩi~°HõΔ}, *ÏfÜ«∞ ã¨=∞„QÆ`«
Ѩi~°HõΔ}ÖÏO\˜ *Ïu"≥Ú`«ÎO Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∂lHÍaè=$kúH˜ ã¨O|OkèOz# ~°OQÍʼnõΩ
<åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOK«_O» Ö’ qѶŨ =∞Ü«∂º~°∞ Hõ#∞Hõ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ „Ѩ|Å"≥∞#ÿ â◊HQΘ Í
Z^ŒQÖÆ HË áõ ÈÜ«∂~°∞.
ã≤.Ñ≤.S áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ QÆÅ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ Wq∞_ç =Ù#fl
JO`«ã¨∂ûK«#Å#∞ JOK«<å "ÕÜ«∞ÖËHõáÈ~ÚOk. qѨ¡=ѨO^ä• – qѨ¡"Õ`«~°«Ñ¨O^ä•,
Ç≤ÏO™êѨ^`úŒ ∞« Å∞ – JÇ≤ÏO™êѨ^`úŒ ∞« Å∞, áê~°"¡ ∞≥ O@s Ѩxq^è•#O, ™êÜ«Ú^èጠÈ~å@O
ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· K«~°ÛÅÖ’ ‰õÄ~°∞‰õΩáÈ~ÚOk. ã¨fi`«O„`å#O`«~° „Ѩ*Ï™êfi=∞º
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ™ê=∂lHõ qѨ=¡ ~å~°∞_≥=~°∞? J`«_∞» UO KÕÜ∂« e? J<Õ "åã¨=Î ã¨=∞㨺ÃÑ·
K«~°Û [~°∞QÆÖË^Œ∞. ZxflHõefl áê~°¡"≥∞O@∞x „Ѩ*Ï"ÕkHõÅ∞QÍ LѨÜ≥∂yOK«∞H˘O\ÏO.
Hõ=¸ºxã¨∞Åì |ÖÏxfl H˘eKÕ ™ê^è<Œ åÅ∞QÍ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘O\ÏO, ÖÏO\˜ ™êO„Ѩ^•Ü«∞
Hõ=¸ºxã¨∞ì PÖ’K«<å ^èÀ~°}K˜ Õ áê~°"¡ ∞≥ O@s ~å[H©Ü∂« Å∞ HõÑÊ≤ "ÕÜ∞« |_»‰Äõ _»^∞Œ . |∂~°∞"˚ å
™ê=∂lHõ x~å‡}Ïxfl T`«OQÍ "å_»∞‰õΩO@∞#flѨÊ\˜H© ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∂« Å∞
QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ , Kåi„`å`«‡Hõ"∞≥ #ÿ =ÚO^Œ_∞» QÆ∞ "Õâß~Ú. „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∂« ÅO>Ë
~å[H©Ü∂« Å „Ѩ=~°<Î å xÜ«∞=∂ÅÖ’ =∞øeHõ =∂~°∞Ê. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ áê~°"¡ ∞≥ O@s ã¨Oã¨e÷ fl,
K«„\Ïxfl – ™ê=∂lHõ =∂~°∞Êx fã¨∞‰õΩx=KÕÛ ~å[H©Ü∞« =∂~åæÅ∞QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Kåe.
D J=QÍǨÏ# kâ◊QÍ ã≤.Ñ≤.S 1958Ö’ J=∞$`üã~¨ ü ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ =ÚO^Œ_∞» QÆ∞
"ÕãO≤ k. HÍx áêsì JO`«~`æ° « "å^Œ#Å∞ J=QÍǨÏ#x `«ºlOK«_®xH˜ ^•ifâß~Ú.
JO`ÕQÍHõ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê =~°∞ã¨QÍ KÕÑ>¨ ìË ã¨O㨯~°}Å
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 277
^•fi~å =ã¨∞OÎ ^Œx, q=∞~°≈Å∞ áêʼnõΩÅ Ü≥ÚHõ¯ „Ѩã∞¨ `Î « ™ê=∂lHõ =º=ã¨÷ Ü≥ÚHõ¯ Ö’áêefl
|Ç≤Ï~°`æ O« KÕÜ∞« _®xˆH QÍHõ ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê PK«~}° ~°∂ѨO ^•ÅÛ_®xH˜ ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ ®Åx
QÆ∞iÎOK«_O» Ö’ ‰õÄ_® ã≤.Ñ≤.S qѶŨ =∞~ÚOk. JÖÏO\˜ "≥Y· i Ö’Ñ≤OK«_O» =Å¡<Õ ã≤.Ñ≤.S
*Ïu x~å‡}O Ѩ@Q¡ Íx, <≥„Ǩ˙ „ѨÉ∞íè `«fi ã¨O㨯~°}Å q^è•<åŠѨ@¡ QÍh ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ ,
~å[H©Ü∞« OQÍ PK«~}° Ü © ∞« "≥Y· ix KÕÑ@¨ _ì O» Ö’ qѶŨ =∞~ÚOk. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ áêsì
HÍO„ÔQãπH˜ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O HÍ=_»OÖ’#∂, *ÏfÜ«∂aè=$kú ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O Ѩ@¡
`«# ã¨fiO`« J*ˇO_®`À =ÚO^Œ∞‰õΩ ~å=_»OÖ’#∂ qѶŨ =∞~ÚOk. Ѷe¨ `«OQÍ „ѨuѨHΔõ
™ê÷<åxfl „Hõ=∞OQÍ Jaè=$kú x~À^èHŒ õ ‰õΩÅ=∞`«``« fi« áêsìÅ∞ P„Hõq∞OK«_O» „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk.
z=iQÍ ã≤.Ñ≤.S Ü≥ÚHõ¯ ˆHO„nHõ$`«, ѨÓiÎHÍÅO ѨxKÕ¿ã áêsì „âı}∞Å,
=∞øeHõOQÍ áêsì ~°ÇϨ 㨺 x~å‡}O, „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨=∂*ÏxH˜ ã¨iѨ_Ö» ^Ë ∞Œ . JÖÏO\˜
áêsì „Ñ¨*Ïã¨Oã¨e÷ fl, „Ѩ[Å JkèHÍ~åxfl Jaè=$kú Ѩ~K° åÅx PtOK«*ÏÅ^Œ∞. áêsì D
|ÅÇ‘Ï#`«Å‰õΩ `À_»∞ 1962 H˜ =ÚO^Œ∞ ™ÈqÜ«∞\ò <åÜ«∞‰õ`åfixH˜ Ö’|_ç ѨxKÕÜ∞« _»O,
ÅHõΔ ºO H˘~°‰Ωõ Ѩ^`úŒ ∞« efl ã¨=∞iúOK«∞H˘<Õ ã≤^•úO`«O kQÆ∞=∞u – áêsì JO`«~`æ° « q"å^•Å‰õΩ
^•ifã≤Ok.
ÉèÏ~°fÜ«∞ [#ã¨OѶ∞π
1951 JHÀì|~üÖ’ ™ê÷Ñ≤OK«|_ç# ÉèÏ~°fÜ«∞ [#ã¨OѶπ∞ áêsì =∞øeHõOQÍ
=∞`«``« fi« áêsì. ^•xx =∞`«``« fi« áêsìQÍ<Õ J^躌 Ü«∞#O KÕÜ∂« e. =∞`«``« fi« ã≤^•úO`«O
K«∞@∂ì xi‡OK«|_ç# áêsì =∞`«``« fi« áêsì. =∞`«``« fi« áêsìx „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ q"å^•Å ^•fi~å
ã¨∂„fHõiOK«_O» ™ê^躌 Ѩ_^» ∞Œ . ZO^Œ∞HõO>Ë Jk PK«~}° q^è•<åʼnõΩ ã¨O|OkèOz#
JOâßÅ#∞ ZѨÊ\˜HÔ <· å `Àã≤ÑÙ¨ K«ÛQÆÅ^Œ∞. H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ "å\˜H˜ ѨÓiÎQÍ =ºuˆ~Hõ"∞≥ #ÿ
"å\˜x J#∞ã¨iOK«QÅÆ ^Œ∞. ^•x Pi÷H,õ ™ê=∂lHõ, ~å[H©Ü∞« q^è•<åÅ∞ ™ê^è•~°}OQÍ
yO[ Ü≥ÚHõ¯ ÃÑ· á⁄~° ÖËHõ THõ ÖÏO\˜q ÖËHõ =Úã¨∞QÆ∞ ÖÏO\˜q. F@¡ ~å[H©Ü∞«
J=ã¨~åʼnõΩ ã¨iѨ_Õ q^èŒOQÍ =Úã¨∞QÆ∞x ZѨC_≥·# =∂~°Û=K«∞Û. JÖÏ =∂~°Û_»O
~årÜ«∂kèHÍ~åxfl HÔ =· â◊O KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜ J=ã¨~=° ∞x áêsì ÉèÏqã¨∞OÎ k. =Úã¨∞QÆ∞x
`˘ÅyOz =∞`«``« fi« J[O_®x J=∞Å∞ [~°∞ѨÙ`«∞Ok. „Ѩã∞¨ `Î =« Ú#fl ™ê=∂lHõ, Pi÷H,õ
~å[H©Ü∞« x~å‡}ÏxH˜ K≥Ok# ѨÅ∞ JOâßÅ#∞ Ѩi~°HOΔ˜ KåÅ<Õ x|^Œ`ú « ÖË^∞Œ QÆ#∞Hõ
=∞`«``« fi« áêsì „Ñ¨ã∞¨ `Î « Ѩiã≤`÷ ∞« efl ã¨O~°HOΔ˜ KÕ áêsì HÍ^Œ∞. HÍh HÍh Pi÷H~õ O° QÍxH˜
K≥Ok# Jaè=$kú x~À^èHŒ õ ^ÀÑ≤_ô â◊‰Ωõ ÅÎ ‰õΩ |ÖÏxfl KÕ‰Äõ ~°Û‰õΩO_® ~å*Ϻxfl ã¨=∂*Ïxfl
=∞`«Ñ~¨ O° KÕÜ∞« ÖË^∞Œ Hõ#∞Hõ =∞`«``« fi« áêsì XHõ q∞`«"å^Œáêsì (Right wing party).
278 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 [#ã¨OѶ∞π ~Ô O_»∞ ÃÑ^ŒÌ Ѩiq∞`«∞ʼnõΩ Ö’|_ç ѨxKÕÜ∞« =Åã≤ LO@∞Ok QÆ#∞Hõ
Jk `«# =∞`«``« fi« ã≤^•úO`åxfl ÉÏǨ@OQÍ „ѨH\õ O˜ K«∞H˘#^Œ∞. Ãã‰õΩºÅ~ü „Ѩ*Ï™êfi=∞º
~å[H©Ü∂« Å∞ QÆÅ ã¨=∂[OÖ’ ZxflHõÅÖ’ áêÖÁæ<Õ áêsìQÍ [#ã¨OѶ∞π ZxflHõÖ’ "≥∞*Ïi\©
™êkèOK«_®xH˜ =∞`Õ`~« ° F@~°‰¡ Ωõ q[˝ÑÎ≤ KÕÜ∞« =Åã≤ LO@∞Ok. JÖψQ =∞`«Ñ~¨ O° QÍ
q[˝ÑÎ≤ KÕÜ∞« _®xfl ZxflHõÅ x|O^è#Œ Å∞ J#∞=∞uOK«=Ù. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O
Ѩ@¡ JÖψQ =∞`Õ`~« ° ÉèÏ"åŠѨ@¡ ^Œ$_è"» ∞≥ #ÿ Ãã^· •úOuHõ x|^Œ`ú « L#fl HÍ~°}OQÍ „Ѩ`ºÕ H˜Oz
QÍOnèr ǨÏ`åº#O`«~O° =∞`«``« fi« "å^ŒO Ü≥∞_»Å „Ѩ[ÅÖ’ UǨϺÉèÏ=O ÃÑiyOk.
[#ã¨OѶ∞π ~å„+‘Ü
ì ∞« ã¨fiÜ«∞O ¿ã=H± ã¨OѶ∞¨ O (P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ) ã¨$+≤Oì z# áêsì.
[#ã¨OѶ∞π „áê~°OÉèOí #∞O_ç P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ Ü≥ÚHõ¯ Ãã^· •úOuHõ Ѩ~"° ∞≥ #ÿ , x~å‡}Ѩ~"° ∞≥ #ÿ
J[=∂~Ú+‘Ö’ LOk. HÍ|\˜ì [#ã¨OѶ∞π Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHõ =∞`«``« fi« ã¨fiÉèÏ"åxfl ^•x
~å[H©Ü∂« Å#∞ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ"åÅO>Ë =ÚO^Œ∞QÍ P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπx J^躌 Ü«∞#O KÕÜ∂« e.
[#ã¨OѶπ∞‰õΩ x~å‡} Ѩ\ ˜+¨ì`«x, ˆHO„nHõ$`« ã¨fiÉèÏ"åxfl Ãã·^•úOuHõ ™ê~°∂Ѩº`«x
㨠= ∞‰õ Ä iÛOk.- P~ü . Ü« ∞ ãπ . Ü« ∞ ãπ H˜ O k ™ê÷ ~ Ú HÍ~° º Hõ ~ ° Î e fl 㨠∞ tH˜ Δ ` « ∞ Öˇ · # ,
„Hõ=∞tHõ}Δ ÏÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ „âı}∞efl x~åfiǨωõΩefl „Hõ=∞OQÍ [#ã¨OѶ∞π ÃÑ· ™ê÷~Ú <åÜ«∞‰õΩefl
„Ѩ`ºÕ H˜Oz Ãã„Hõ@sefl, [#~°Öò Ãã„Hõ@sefl ã¨=∞‰õÄiÛOk P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ. 1925Ö’
™ê÷ÑO≤ K«|_ç# P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ q∞Å@s Ѩ^`úŒ ∞« ÅÖ’ x~°fiǨÏ} KÕÑ\¨ Oì˜ k. Ç≤ÏOã¨x
„áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∂Î =Úã≤O¡ =ºuˆ~Hõ`« ã¨Oã¨Q÷ Í Jaè=$kú K≥OkOk. Jk ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ
L^Œº=∞OÖ’ áêÖÁæ#ÖË^∞Œ . Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =Úã≤O¡ PkèÑ`¨ º« O #∞O_ç ~°HOΔ˜ z `«# |ÖÏxfl
xÅɡ@∞ì‰õΩ<ÕO^Œ∞ÔH·<å Jk ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ áÈ~å@O KÕѨ@ìÖË^Œ∞. Ü«Ú^Œú
ã¨O=`«û~åÅÖ’ ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ =∞`«Ñ~¨ O° KÕÜ∞« _»O =Å##∂ 1946 – 47 Ö’ ÃÑ^ŒÌ
Z`«∞#Î K≥Å~ˆ y# =∞`«ÇÏ≤ O㨠HÍ~°}OQÍ#∞ L`«~Î ° ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ 1940 ^Œâß|ÌOÖ’
P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ. Jaè=$kú K≥OkOk. QÍOnèr ǨÏ`åº#O`«~°O P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ
x¿+kèOK«|_çOk. HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞, <åÜ«∞‰õΩÅ∞ x~°ƒOkèO|_®¤~∞° .
P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ QÍOnè ǨÏ`«ºÖ’ „Ѩ`º« HõOΔ QÍ áêÖÁæ#HõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜ QÍOnèr
W`«~° <åÜ«∞‰õΩÅÃÑ· Ç≤ÏO^Œ∂=ºuˆ~‰õΩÅ∞ ^Õâ„◊ ^ÀǨïÅ∞ J<Õ =Ú„^Œ "Õã≤ "åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
q^Õfi+¨ „ѨKå~°O ™êyOzOk. rq`«HÍÅO P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ Jkè<`Õ Q« Í <åq∞<Õ\ò KÕÜ∞« |_ç#
Ü«∞O.Ü«∞ãπ. QÀÖÏfiů~ü 1939Ö’ WÖÏ ~åâß_»∞. 'qѨs`«O, KåÖÏ qѨs`«O, ^Õâ„° ^ÀǨïÅ∞
*ÏfÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞QÍ ã≤OǨã¨#O ÃÑ· ‰õÄ~˘Û#_»O—.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 279
 P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ ÃÑ· x¿+^è•xfl ZuÎ"Õ~ÚOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ 1949Ö’ ^•x
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ áêÖÁæ#^Œx ѨÓpѨ_®¤~∞° . [#ã¨OѶ∞π ^•xH˜
ã¨iÜ≥∞ÿ # =Úã¨∞QÆ∞QÍ Ñ¨xKÕãO≤ k.
=Úã≤O¡ ŠѨ@¡ P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ. =∞`«``« fi« "≥Y· iH˜ =∂~°^æ ~Œ ≈° HÍÅ#∞ QÀÖÏfiů~ü
'=∞#O x~°fizOK«|_ç# =∞# *ÏfÜ«∞`«— J<Õ „QÆO^äOŒ Ö’ á⁄O^Œ∞Ѩ~K° å~°∞. ^•xÖ’
ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ ã¨=∂[OÖ’ =Úã≤O¡ Å#∞ â◊„`«∞=ÙÅ∞ q^ÕjÜ«ÚÅ∞QÍ z„uOKå_»∞.
HÍ|\˜ì =Úã≤¡OÅ∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ Ñ¨ÓiÎQÍ Ö’|_ç LO_»_®xH˜ JOwHõiOKåe ÖËHõ
=Úã≤O¡ Å∞QÍ `«=∞ LxH˜x HÀÖ’Ê"åÅx ã¨Ê+¨Oì KÕâß_»∞. QÀÖÏfiů~ü „QÆO^äOŒ Ö’x D
L^•Ç¨Ï~°}#∞ ѨijeOK«O_ç:
'Ç≤ÏO^Œ∂™êÎ<Ö£ ’ L#flk LO_»=Åã≤On „áêp# Ç≤ÏO^Œ∂ *Ïu. Ç≤ÏO^Œ∂*Ïu
`«Ñʨ =∞~˘Hõ\ ˜ HÍ^Œ∞. HÍh "å~°∞ (=Úã≤O¡ Å∞ Ç≤ÏO^Œ∂ÜÕ∞`«~∞° Å∞) "åi =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ
™êO㨯 $uHõÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ qÉè^Ë •efl H˘#™êyOz#O`« HÍÅO "å~°∞ q^ÕjÜ«ÚÅ∞QÍ<Õ =ÙO\Ï~°∞.
q^Õj â◊‰Ωõ ÅÎ ‰õΩ ~Ô O_»∞ J=HÍâßÅ∞ =∂„`«"∞Õ LO\Ï~Ú. "å~°∞ ã¨fi^Õj *ÏuÖ’ Hõeã≤
áÈ~Ú "åi ã¨O㨯 $ux J#∞ã¨iOK«_O» ÖËHõ *Ïu„Ѩ[Å PHÍOHõÅΔ "Õ∞~°‰Ωõ r=#O
™êyOK«_O» . Ç≤ÏO^Œ∂™êÎ<Ö£ ’ QÆÅ Ç≤ÏO^Œ∂ÜÕ∞`«~° „Ѩ[Å∞ Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨O㨯 $ux ÉèÏ+¨x
J#∞ã¨iOKåe. Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«O Ѩ@¡ Q“~°"åaè=∂<åÅ∞ Hõey=ÙO_»_O» <Õ~∞° ÛHÀ"åe.
XHõ¯ =∂@Ö’ K≥áêÊÅO>Ë "å~°∞ q^ÕjÜ«ÚÅ∞QÍ LO_çáÈ~å^Œ∞. ^ÕâO◊ Ö’ =ÙO_»=K«∞Û.
Ç≤ÏO^Œ∂*ÏuH˜ Ö’|_ç ZÖÏO\˜ „Ѩ`ºÕ Hõ ǨωõΩ¯Å∞ áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å`À ã¨Ç¨ Ug∞ HÀ~°‰Ωõ O_®...
D ^Õâ◊OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ =∂„`«"Õ∞ *Ïu. =Úã≤¡OÅ∞ W`«~°∞Å∞ ^Õâ◊ =ºuˆ~‰õΩÅ∞
HÍHõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜ *ÏuH˜ "≥Å∞Ѩe"åˆ~—.
QÀÖÏfiů~ü =∂\˜=∂\˜H˜ =Úã≤O¡ Å#∞ ''=∞# â◊„`«∞=ÙÅ∞, f„="≥∞#ÿ â◊„`«∞=ÙÅ∞,
JO`«ºO`« n~°H… ÍeHõ â◊„`«∞=ÙÅ∞——QÍ „Ѩ™êÎqOKå_»∞. WOHÍ WÖÏ J<åfl_»∞. ''=∞#O
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅO. XHõÑC¨ _»∞ XHõ"Ñ·≥ Ù¨ =Úã≤O¡ Å`À#∂, =∞~˘Hõ "≥Ñ· Ù¨ „a\©+π "åi`À#∂
Ü«Ú^ŒúO KÕâßO.—— W\©=Å1991 JHÀì|~üÖ’ QÀÖÏfiů~ü ™ê÷#OÖ’ P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ
Jkè<`Õ Ü
« ∞ÿ≥ # ÉÏÖÏ ™êÃÇÏÉò ^Õ=~üû =Úã≤O¡ HõÅǨÏjÅ"≥∞#ÿ , qzÛù#flHõ~"° ∞≥ #ÿ =∞#ã¨`Î åfixfl
YO_çOKå_»∞. *Ïu „ѨÜ∂≥ [<åÅ#∞ `åºQÆO KÕã∞¨ <Î åflÜ«∞x =Úã≤O¡ *Ïu =ºuˆ~Hõ`«
~å[H©Ü∞« PHÍOHõÅΔ #∞ <≥~"° ~Õ ∞° ã¨∞<Î åflÜ«∞x Ãã‰õΩºÅ~ü áêsìÅ#∞ xOkOKå_»∞.
280 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ. *Ï„QÆ`QΫ Í „Hõ=∞|^ŒOú QÍ `«# „âı}∞ʼnõΩ J#∞Ü«∂Ü«ÚʼnõΩ
JÅ=~°z# =∞`«``« fi« ÉèÏ"åÅ#∞ QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ì‰Ωõ O>Ë „Ѩ=ÚY [~°fleã¨∞ì H˜+<¨ £ ÉèÏ\˜Ü∂«
1971Ö’ QÆ`« 30 ã¨O=`«û~åÅÖ’ [iy# Ju ^•~°∞}"≥∞#ÿ =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬} "≥#∞Hõ
P~ü.Zãπ.Zãπ ǨÏã¨=Î ÚO^Œx „Ѩ™êÎqOK«_O» Ü«∂^Œ$zÛùHOõ HÍ^Œ∞. JÖψQ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞
ÉèÏ~°`*« ÏuÜ«∞x, ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl W™ê¡g∞Hõ~}° KÕã∞¨ #Î fl Ѩ^HŒä ÍÅ „Ѩ=∂^•xfl <˘H˜¯ K≥|∞`«∂
P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ J#kèHÍ~° Ѩ„uHõÖ#·ˇ 'P~°<æ [·≥ ~ü—, 'áêOK«[#º—Å∞ D<å\˜H© "庙êÅ∞
„ѨK∞« iã¨∞<Î åfl~Ú.
_®Hõ~ì ü âߺO„Ѩ™ê^£ =ÚYs˚ J^躌 ‰õΩΔ _»∞QÍ 1951 JHÀì|~üÖ’ [#ã¨OѶ∞π áêsì
„áê~°OaèOK«|_çOk. =ÚYs˚ P^èfiŒ ~°ºOÖ’ áêsì XHõ"∞Õ ~°‰Ωõ ã¨fi`«O„`«OQÍ Ñ¨xKÕãO≤ k.
JѨC_»∞ ‰õÄ_® ^•x J„QÆÉÏè QÍ# L#flk P~ü.Zãπ.Zãπ. JѨC_»∞ ‰õÄ_® P~ü.Zãπ.Zãπ.KÕ
ZOÑ≤Hõ KÕÜ∞« |_ç# „âı}∞Å∞ áêsì H©ÅHõ ™ê÷<åÖ’¡ xÜ«∞q∞OѨ|_®¤~∞° . 1953Ö’ =ÚYs˚
=∞~°}Ï#O`«~O° áêsì ã¨fi`«O„`«`ë Ñ· HõÑÊ≤ # PKåÛù^#Œ „Hõ=∞OQÍ `˘ÅyOK«|_çOk. 1954Ö’
[#ã¨OѶ∞π ÃÑ· P~ü.Zãπ.Zãπ. PkèÑ`¨ åºxH˜ x~°ã#¨ QÍ ~Ô O_»= J^躌 ‰õΩΔ _»∞ =∞øoK«O„^Œ â◊~‡°
~år<å=∂ KÕã#≤ ѨÊ\˜ #∞O_ç [#ã¨OѶ∞π ^•x `«~åfiu J=`å~°"∞≥ #ÿ ÉèÏ~°fÜ«∞ [#`å
áêsì (a.*ˇ.Ñ≤.) P~ü.Zãπ.Zãπ.`À ÉÏǨ@OQÍ =∞"Õ∞Hõ"≥∞ÿ ^•xKÕ`«<Õ J^Œ∞ѨÙ
KÕÜ∞« |_»∞`«∞#flk. P~ü.Zãπ.Zãπ "å\˜H˜ ÃÑ· ™ê÷~ÚÖ’#∂, kQÆ∞= ™ê÷~ÚÖ’#∂ <åÜ«∞‰õΩefl
ã¨=∞‰õÄ~°∞Û`«∞Ok.
[#ã¨OѶπ∞ ÃÑ\© |∂~°∞˚"åʼnõΩ J#∞QÆ∞}"≥∞ÿ# HÍ~°º„Hõ=∂xfl P"≥∂kOz
|ÅѨizOk. HÍh JѨÊ\˜H˜ „Ѩ}ÏoHõ ѨaH¡ ± ÃãHõ~ì ü „áêuѨkHõ QÆÅ q∞„â◊=∞ Pi÷Hõ
q^è•#O, [q∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ ,Ì Éè∂í q∞ÃÑ· Ѩiq∞`«∞Å∞, ^Œ∞<Õfl"åxH˜ Éè∂í q∞, =º=™êÜ«∞
HÍi‡‰õΩÅ∞ P^è∞Œ xHõ ~°OQÆOÖ’ HÍi‡Hõ =~°Oæ Ö’ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞, ÉèÏs Ѩi„â◊=∞Å xÜ«∞O„`«},
H©ÅHõ Ѩi„â◊=∞Å *ÏfÜ«∞Hõ~}° , „QÍg∞} ~°OQÆOÖ’ ¿ã"å ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∞¨ =ÚÅ∞, =ºH˜QÎ `Æ «
P^•Ü«∞OÃÑ· Ѩiq∞`«∞Å∞ ÖÏO\˜=hfl x<å^•Å∞QÍ<Õ L<åfl~Ú. D ã¨=∞㨺Åhfl áêsìH˜
<å=∞=∂„`«"∞≥ #ÿ "Õ. áêsì ^•x ã¨É∞íè ºÅ Hˆ O„nHõ~}° =∞`«``« fi« OÃÑ<· .Õ áêsì x<å^•Å∞,
^≥#· OkHõ PO^Àà◊<åOâßÅ∞ =∞`«``« fi« ~°OQÆ∞@^•ÌÅ #∞O_ç K«∂_»|_Õq. Ãã^· •úOuHõ
=_»É’`«‰Ωõ QÆ∞~°Ü∞Õ ºq. áêsì =∞`Õ`~« "° ∞≥ #ÿ ^Œx, Ãã‰õΩºÅ~ü áêsì Jx „ѨH\õ O˜ K«∞‰õΩ#flk.
=Úã≤O¡ Å#∞ ‰õÄ_® ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ J#∞=∞uOzOk. áêsì ÅHõΔ ºO Ç≤ÏO^Œ∂ ~åR ™ê÷Ñ#¨
HÍ^Œx ÉèÏ~°fÜ«∞ ~åR ™ê÷Ñ#¨ Jx „ѨH\õ O˜ zOk. HÍh ÉèÏ~°fÜ«∞ ~åR ã¨∂„fHõ~}°
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 281
Ç≤ÏO^Œ∂ ~åR ã¨∂„fHõ~} ° XHõ¯>Ë. =Úã≤O¡ Å#∞ áêsìÖ’H˜ J#∞=∞uOK«_®xfl ‰õÄ_®
áêsì<åÜ«∞‰õΩÅ∞ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ XHõ ÖÏOKè«#OQÍ ™êOˆHuHõ Ѩ~°"≥∞ÿ# JOâ◊OQÍ,
~å[H©Ü∞« Ü«ÚH˜QÎ Í Ñ¨iQÆ}O˜ Kå~°∞. [#ã¨OѶ∞π HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ kQÆ∞= ™ê÷~ÚÖ’#∂, <åÜ«∞‰õΩÅ∞
|Ç≤Ï~°OQÆ LѨ<庙êÅ ^•fi~å, Ѩ„uHõÅ ^•fi~å =Úã≤O¡ ÅÃÑ· JѨ#=∞‡HÍxfl ^Õfiëêxfl
XHõ Ѩ^HŒä Oõ „ѨHÍ~°O „ѨKå~°O KÕâß~°∞.
Ãã‰õΩºÅ~ü áêsìÅ∞ =Úã≤=¡ Úefl ã¨O`«$Ñ≤ΠѨiKÕq^èOŒ QÍ Ñ¨xKÕã∞¨ <Î åflÜ«∞x "åi
„ѨÜ≥∂[<åÅHõ#∞QÆ∞}OQÍ ^ŒàÏsÅ∞QÍ Ñ¨xKÕã¨∞Î<åflÜ«∞x [#ã¨OѶπ∞ q=∞i≈OKÕk.
=Úã≤=¡ ÚÅ#∞ ã¨=∂^è•#ѨiKÕ P`«‡Ç¨Ï`åºã¨^$Œ â◊"∞≥ #ÿ q^è•<åefl J#∞ã¨iã¨∞#Î fl=x <≥„Ǩ˙x
âߺO„Ѩ™ê^£ =ÚYs˚ ѨÅ∞=∂~°∞¡ q=∞i≈OKå_»∞. [#ã¨OѶ∞π Ç≤ÏO^Œ∂ÜÕ∞`«~∞° ʼnõΩ ÉèÏ~°fÜ«∞
ã¨O㨯 $ux JÅ=~°Û_»O ^•fi~å "åix *Ïf~¸Hõ~}° KÕã≤ *ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`« ™êkè™êÎ=∞x
„ѨH\õ O˜ zOk.
[#ã¨OѶ∞π áêH˜™êÎ<£ =ºuˆ~H˜. [#ã¨OѶ∞π f~å‡<åÅÖ’ XHõ^•x##∞ã¨iOz
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ =Úã≤O¡ PkèÑ`¨ º« O ™êkèOKÕ JOu=∞ÅHõΔ ºO`À áêH˜™êÎ<£ ÉèÏ~°fÜ«∞ =Úã≤O¡ Å
qâßfi™êxfl á⁄O^Œ_»O ÅHõΔ ºOQÍ ÃÑ@∞ì‰õΩ#flk. `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ [#ã¨OѶπ∞
JYO_»ÉèÏ~°`ü ÅHõΔ ºO`À ÉèÏ~°`ü áêH˜™êÎ<£Å#∞ HõÅáêÅx "åkOzOk. áêH˜™êÎ<£x
ã¨=∂^è•#Ѩ~°KÕ q^è•<åxfl J#∞ã¨iã¨∞Î#fl^Œx [#ã¨OѶπ∞ „ѨÉèí∞`åfixfl x~°O`«~°O
q=∞i≈OKÕk. `«~åfi`« JYO_» ÉèÏ~°`ü x<å^•xfl =^ŒeÃÑ\˜Oì k. [#ã¨OѶ∞π 1977 Ö’
[#`åáêsìÖ’ qb#"≥∞ÿ 'J@Öò cǨs "å*òáêÜü∞ q^ÕâßOQÆ =∞O„u J~Ú# `«~åfi`«
áêH˜™êÎ<£ Ѩ@¡ â◊„`«∞`«fiO q+¨Ü∞« OÖ’ ‰õÄ_® H˘O`« =∞ø#O áê\˜OzOk. =Úã≤O¡ Å#∞
áêH˜™êÎ<£ U*ˇO@∞¡QÍ Ñ¨iQÆ}㘠∂¨ Î QÆ`O« Ö’ ÖÏQÍ "åiѨ@¡ â◊„`«∞`åfixfl H˘#™êyOzOk.
[#ã¨OѶ∞π ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨O㨯 $u "åºÑ≤xÎ QÆ∞iOz ÉèÏ~°fÜ«∞ *ÏfÜ«∞`« ™ê÷Ñ#¨
QÆ∞iOz <˘H˜¯ K≥ÑÊ≤ Ok. D ~Ô O_»∞ Ѩ^•Å#∞ QÆ∞iOz áêâßÛ`Õº`«~° ™êO„Ѩ^•Ü«∞
qÅ∞=Å „áêuѨkHõ HõÅqQÍ Jã¨Ê+¨Oì QÍ K≥Ñʨ _»O `«Ñʨ "å\˜x ZѨC_»∂ ã¨Ê+¨Oì QÍ
x~°fizOK«Ö^Ë ∞Œ . "åã¨=Î OQÍ ''ÉèÏ~°fÜ«∞—— J<Õk ''Ç≤ÏO^Œ∂——H˜ |^Œ∞Å∞QÍ "å_»|_ç# JÅOHÍ~°
„áêÜ«∞"≥∞#ÿ Ѩ^OŒ . =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ zǨflxfl x"åiOK«_®xH˜ [#ã¨OѶ∞π KÕã#≤ „ѨÜ∞« `«flO.
=∞`«``« fi« "å^ŒO ÃÑ~°Q_Æ O» `À Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨O㨯 $u, Ç≤ÏO^Œ∂ ÉèÏ~°fÜ«∞`« Ѩ^•Å#∞ [#ã¨OѶ∞π
„ѨK∞« ~°}Å∞ ÉÏǨ@OQÍ "å_»_O» „áê~°OaèOKå~Ú. H˘#™êyã¨∞<Î åfl~Ú. "åã¨=Î OQÍ Ç≤ÏO^Œ∂
*ÏfÜ«∞`« J<Õ Ñ¨^OŒ `«ÑC¨ _»∞ „ѨÜ∂≥ QÆO, Ç≤ÏO^Œ∂=∞`«``« fi« "å^•xH˜ Ѩ~åºÜ«∞Ѩ^OŒ .
282 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 [#ã¨OѶ∞π ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ™êO㨯 $uHõ "≥q· ^蕺xfl x~åHõiã¨∂Î ''XHõ^âÕ O◊ , XHõ
ã¨O㨯 $u, XHõ *Ïu— x<å^•xfl WzÛOk. XHõ ã¨O㨯 $ux P"≥∂kOK«x "å~°O`å
*Ïu=ºuˆ~Hõ ÅHõ}Δ ÏÅ#∞ ã‘fiHõiã¨∞<Î åfl~°x L^•…\ O˜ zOk. ÉèÏ~°fÜ«∞ P^蕺u‡Hõ Éè∫uHõ
qÅ∞=Å#∞ „Ѩ™êÎqOK«_O» Ö’ ‰õÄ_® |Å"≥∞#ÿ ѨÙ#~°∞^Œ~Ì }° "å^Œ^Àè ~°}x˜ =ºHõOÎ KÕã∞¨ OÎ k.
ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨O㨯 $ux ѨÙ#~°∞^Œiú OKåÅ#flk QÍx, Jk Jaè=$kú K≥Ok# „Hõ=∂xfl
q㨇iOzOk. q^Õj ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝<åxfl kQÆ∞=∞u KÕã∞¨ OÎ ^Œx HÍO„ÔQãπx q=∞i≈OzOk.
^•xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ =∞# ã¨fiO`« ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝<åxfl ÃÑOK«_O» ^•fi~å ã¨fiÜ«∞O ã¨=∞$kúx
ã¨fiÜ«∞O L`«ÊuÎ Pi÷Hõ q^è•<åxfl Jaè=$kú Ѩ~K° _« O» ÅHõΔ ºOQÍ Ñ¨xKÕ™êÎ#x "åQÍÌ#O
KÕãO≤ k. HÍO„ÔQãπ q^Õj PÖ’K«#Å „áêuѨkHõ# ÉèÏ~°fÜ«∞ ~å[H©Ü∞« rq`åxfl Jaè=$kú
Ѩ~∞° ã¨∞#Î fl^Œx q=∞i≈ã¨∂,Î áê~°"¡ ∞≥ O@s „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO Ѩ@¡ Ãã‰õΩºÅi[O Ѩ@¡ xQÆ∂_è"» ∞≥ #ÿ
=ºuˆ~Hõ`x« ѨÅ∞=∂~°∞¡ =ºHõOÎ KÕãO≤ k. HÍh „Hõ=∞OQÍ [#ã¨OѶ∞π JÖÏO\˜ ѨÙ#~°∞^Œ~ú }° "å^Œ
ã¨∂„fHõ~}° efl, ÉèÏ~°fÜ«∞ qÅ∞=efl QÆ∞iOz KÕ¿ã "å^Œ∞#efl =∂#∞H˘#flk. "å\˜™ê÷#O`À
ÉÏǨ@OQÍ =∞`«``« fi« , Ç≤ÏO^Œ∂`åfixfl KÕÑ\¨ Oì˜ k.
[#ã¨OѶ∞π ã¨O㨯 $fHõiOѨ|_ç# Ç≤ÏOnH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ#∞, ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ JkèHÍ~°
J#∞ã¨O^è•# ÉèÏ+¨QÍ WOw¡+μ¨ H˘#™êyOѨÙH˜ =ºuˆ~HõOQÍ#∞ f„="≥∞#ÿ "≥Y· i KÕÑ\¨ Oì˜ k.
`«~åfi`« Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~° „áêO`åʼnõΩ qã¨~Î }° J=ã¨~åxfl QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ì‰Ωõ x, Ç≤ÏOnÜÕ∞`«~°
~å„ëêìÅ∞ HÀi#O`«HÍÅO Ç≤ÏOn`Àáê@∞ WOw¡+μ¨ H˘#™êyOKåÅ#fl 1965 x~°Ü ‚ ∂« xfl
P"≥∂kOzOk. Ü«Ú.Ñ≤Ö’#∂, L`«~Î ° ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x W`«~° „áêO`åÅÖ’#∞ L~°∂Ì
Jaè=$kúx =ºuˆ~H˜OzOk. [#ã¨OѶ∞π Ç≤ÏO^Œ∂ HÀ_£ aÅ∞¡x f„=OQÍ =ºuˆ~H˜OzOk.
aÅ∞¡ áêã¨~Ú# `«~åfi`« K«\Ïìxfl ~°^∞Œ Ì KÕ~Ú™êÎ#x "åQÍÌ#O KÕãO≤ k.
[#ã¨OѶ∞π Pã¨HHΘ ~õ O° QÍ =∞`åxfl ~å[H©Ü∂« Å`À =Ú_çÃÑ@ì_®xfl =ºuˆ~H˜OzOk.
QÀ=^èÃŒ Ñ· K«@|ì ^Œ"ú ∞≥ #ÿ x¿+^èOŒ `«Ñʨ =∞i U W`«~° =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ JOâßxfl KÕÑ@¨ Öì ^Ë ∞Œ .
1980ÅÖ’ =zÛ# D =∂~°∞ʉõΩ QÆÅ HÍ~°}ÏÅ#∞ ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ =∞`«``« fi«
"å^ŒO (J^蕺ܫ∞O 33) Ö’ K«iÛ^•ÌO.
`«~åfiu ã¨O=`«û~åÅÖ’ [#ã¨OѶ∞π a*ˇÑ≤ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ q^è•<åÅÖ’ ™ê=∂lHõ
=∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ѨÙ<åkÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ ã¨OÉèqí OKå~Ú. =∞`«``« fi« ã≤^•úO`«O
Ü≥ÚHõ¯ Hˆ O„nHõ~}° JÖψQ LO_çáÈ~ÚOk. U ã≤^•úO`«O`À „Ѩ[ÅÖ’ Ѩx KÕã∞¨ <Î åfl~À P
ã≤^•ÌO`«O #∞O_ç U áêsìx QÍh <åÜ«∞Hõ`åfixfl QÍx q_»nã≤ K«∂_»ÖOË D^Œâ◊ JO`«\Ï
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 283
ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∞« ÅÖ’ [#ã¨OѶ∞π ™ê÷#O KåÖÏ Ñ¨iq∞`«OQÍ<Õ L#flk. 1952Ö’ 3.06
âß`«O F@∞¡ `≥K∞« Û‰õΩx Ö’H±ãɨ Öíè ’ 3 ã‘@∞¡ QÔ ezOk ([#ã¨OѶ∞π , Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨É,íè
~å=∞~å[º Ѩi+¨`ü ‰õÄ@q∞H˜ 6.4 âß`«O F@¡`À 10 ã‘@∞¡ ^ŒHͯ~Ú. P q^èOŒ QÍ
=¸_»∞ =∞`«``« fi« áêsìÅ ‰õÄ@q∞ ã¨q∞+≤Qì Í ™êkèOzOk <å=∞ =∂„`«"∞Õ ). 1957Ö’
[#ã¨OѶ∞π 5.97 âß`«O F@¡`À 4 ã‘@∞¡ QÔ ezOk. Ç≤ÏO^Œ∂=∞Ǩã¨Éíè ~å=∞~å[º Ѩi+¨`ü
™ê÷=~åÅ#∞ [#ã¨OѶ∞π XHõ "Õ∞~°‰Ωõ HÔ =· ã¨O KÕã∞¨ ‰õΩx ã¨fiÅÊOQÍ ZkyOk. =¸_»∞
áêsìÅ∞ L=∞‡_çQÍ 7.17 âß`«O F@¡`À 5 áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ™ê÷<åÅ#∞ QÔ Å∞K«∞‰õΩ<åfl~Ú.
HÍ|\˜ì Wk =∞`«``« fi« "å^ŒO ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅx ã¨∂zOK«@O ÖË^∞Œ . 1962Ö’ [#ã¨OѶ∞π
6.44 âß`«O F@¡`À 14 ã‘@∞¡ QÔ ezOk. =¸_»∞ =∞`«``« fi« áêsìÅ∞ 7.69 âß`«O
F@¡`À 17 ã‘@∞¡ ™êkèOKå~Ú. [#ã¨OѶ∞π a.*ˇ.Ñ≤QÍ =∂~°H=õ ÚO^Œ∞ 1967Ö’ QÆ`O« Ö’
Z#fl_»∞ ÖË#O`«QÍ 9.35 âß`«O F@¡`À 35 ™ê÷<åÅ∞ QÔ ezOk. Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨É,íè
~å=∞~å[º Ѩi+¨`ü ~å[H©Ü∞« â◊‰Ωõ ÅÎ ∞QÍ J^Œ$â◊º=∞Ü«∂º~Ú. HÍh =∞~°ÖÏ 1971 Ö’
[#ã¨OѶ∞π 7.4 âß`«O F@¡`À 22 ã‘@∞¡ =∂„`«"∞Õ QÔ ezOk. ^ŒH}Δ˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
XHõ¯ã‘@∞ ‰õÄ_® QÔ Å=ÖË^∞Œ . âߺO„Ѩ™ê^£ =ÚYs˚ =∞~°}Ï#O`«~O° ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò Ö’
~å[H©Ü∞« Ѩ~"° ∞≥ #ÿ Ѩ@∞ì ѨÓiÎQÍ HÀÖ’Ê~ÚOk. ^•x ~å[H©Ü∞« ѨÅ∞‰õΩ|_ç „Ñ¨^•è #OQÍ
ѨO*ÏÉò, ǨÏ~åº<å, Ç≤Ï=∂K«Öò „Ѩ^âÕ ò, _èbç ,¡ ~å[™êÎ<,£ Ü«Ú.Ñ≤, =∞^躌 „Ѩ^âÕ ò, cǨ~üʼnõΩ
Ѩiq∞`«=∞~ÚOk.
ã¨fi`«O`„ á« êsì
ã¨fi`«O„`«áêsì "≥Ú^Œ\ ˜ JdÅ ÉèÏ~°`« Ãã‰õΩºÅ~ü Hõ#ûˆ~fi\˜"£ áêsì 1959 PQÆã∞¨ Öì ’
™ê÷Ñ≤OK«|_çOk. P áêsìÖ’ ã≤.~å[QÀáêÖÏKåi, q∞#∂ =∞™êx, Ü«∞<£.l.~°OQÍ,
HÔ .Ü«∞O.=Úh¬ÖÏO\˜ „Ѩ=ÚY <åÜ«∞‰õΩÅ∞<åfl~°∞. g~°O`å QÆ`O« Ö’ HÍO„ÔQãπ "åˆ~. q∞`«"å^Œ
(right wing) „QÆ∂ѨÙÅ∞ áêsìÅ∞ QÆ`O « Ö’ ™ê÷xHõ „áêOfÜ«∞ ™ê÷~ÚÖ’¡ L<åfl~Ú. K≥ÖÏ¡
K≥^~Œ ∞° QÍ L#fl q∞`«"å^Œ â◊‰Ωõ eÎ fl XHõ áêsìQÍ XˆH Q˘_»∞QÆ∞ H˜O^Œ‰Ωõ fã¨∞‰õΩx =KÕÛO^Œ∞‰õΩ
KÕã#≤ "≥Ú^Œ\ ˜ „ѨÜ∞« `«flO ã¨fi`«O„`«áêsì ™ê÷Ñ#¨ . P=_çÖ’#∂, <åQÆÑÓ¨ ~ü f~å‡#O ^•fi~å#∞
HÍO„ÔQãπ "å=∞ѨHkΔõ â◊QÍ =∞~°Å_»O ã¨fi`«O„`« áêsì ™ê÷Ñ#¨ ‰õΩ Ñ¨ÙiQ˘eÊOk.
19= â◊`å|ÌÑÙ¨ <≥\· ò "åKü"∞≥ <£ ÖËHõ ¿ãfiKåÛù"å}˜[º ~å[ºO ÉèÏ=#‰õΩ J#∞QÆ∞}OQÍ
ã¨fi`«O„`« áêsì Pi÷HÍaè=$kúÖ’ ~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ K«∞~°∞ÔH·# áê„`«x =ºuˆ~H˜OzOk.
¿ãfiKåÛùÜÚ« `«"∞≥ #ÿ „Ѩ~Ú"Õ@∞ "å}˜*Ϻxfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOKåÅ#flk. Jk Hˆ O„nHõ$`« „Ѩ}ÏoHÍ
284 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
q^è•<åxfl ѨaH¡ ± ÃãHÍì~ü áê„`«x, Pi÷Hõ q^è•#OÃÑ· ~å[ºO J^Œ∞ѨÙx Ѩiq∞`«O KÕÜ∂« Å#flk.
Jk „Ѩ~Ú"Õ@∞ "å}˜[ºO *Ïf~¸Hõ~}° KÕÜ∞« _®xfl, Éè∂í ã¨O㨯~°}Å qã¨~Î }° x „Ѩ`ºÕ H˜Oz
Éè∂í Hõ=∞`åÅÃÑ· QÆi+¨Ñì i¨ q∞`«∞Å∞ qkèOK«_®xfl =ºuˆ~H˜OzOk. ã¨fi`«O„`« áêsì Ãã‰õΩºÅi[O
Ѩ@¡ ѨÓiÎ x|^Œ`ú x« „ѨH\õ O˜ zOk.
JO^Œ∞=Å<Õ [#ã¨OѶ∞π `À ã‘@¡ ѨOѨHOõ U~åÊ@∞ KÕã∞¨ H˘#flѨÊ\˜H˜ ^•xÖ’
HõÅ=_»O QÍh, ÖËHõ "≥∞„ÿ f|O^èOŒ ÃÑOK«∞HÀ=_»OQÍh ™ê^躌 Ѩ_Ö» ^Ë ∞Œ . ã¨fi`«O„`«áêsì HÍO„ÔQãπ
áêsìH,˜ ™È+¨e¿ã`ì ~« ° ~å*ϺOQÆ|^Œ"ú ∞≥ #ÿ Ãã‰õΩºÅ~ü Hõ#ûˆ~fi\˜"£ „Ѩ`åº=∂flÜ«∂xH˜ J=HÍâ◊O
HõeÊOK«_»O =Å¡ KåÖÏ=∞Ok ™êO„Ѩ^•Ü«∞ "Õ∞^ä•=ÙÅ∞, "åºáê~°ã¨∞ÎÅ∞, ~å[H©Ü«∞
<åÜ«∞‰õΩÅ∞, ã¨fi`«O„`« áêsì Pq~åƒù"åxfl ™êfiQÆuOKå~°∞. HÍO„ÔQãπáêsì Hõ=¸ºxã¨∞ì
ã¨∂„`åÅ#∞ P"≥∂kã¨∞#Î fl^Œx =ºH˜QÎ `Æ « Pã≤xÎ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« Ü«∞uflã¨∞#Î fl^Œx ã¨fi`«O„`«áêsì
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ xOkOKå~°∞. <≥„Ǩ˙ K≥<· å `«~Ç° ¨ Hõ=¸º<£Å#∞, ã¨q∞+≤ì =º=™êÜ«∂xfl
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ì Ü«∞uflã¨∞<Î åfl_»x P~ÀÑ≤OKå~°∞. '<≥„Ǩ˙ Hõ=¸ºx*ÏxH˜ ~åK«ÉÏ@ "Õã∞¨ <Î åfl_»∞.
x~°O‰õΩâ◊ áêÅ# „Ѩ=∂^•Å #∞O_ç ~°HOΔ˜ K«_®xH˜ ã¨fi`«O„`«áêsì JOH˜`"« ∞≥ Lÿ Ok— J<åfl_»∞
~å[QÀáêÖÏKåi.
ã¨fi`«O„`«áêsì q^Õj =º=Ǩ~åÅÖ’ Jb# q^è•<åxfl, ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£`À
ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å#∞ =ºuˆ~H˜OzOk. P"≥∞iHÍ`À, ѨtÛ=∞ Ü«¸~°Ñ`π À ã¨O|O^è•Å#∞
ã¨=∞iúOzOk. áêH˜™êÎ<`£ À ã¨Ç¨ Hõ=¸ºx¿ã`ì ~« ° ^ŒH}Δ˜ Ïã≤Ü∂« ^ÕâßÅ`À "≥Ú`«OÎ Pã≤Ü∂«
^ÕâßÅ`À J"≥∞iHÍ P^èfiŒ ~°ºOÖ’ ~°H}Δõ XѨÊO^•xfl ‰õΩ^Œ∞~°∞ÛHÀ=Åã≤OkQÍ „ѨÉ∞íè `åfixfl
Ji÷OzOk.
1. „ѨÉ∞íè `«fi HõO„\’Å∞, HÀ\ÏÅ∞, ÖˇÃ· ã#∞ûÅ∞ q^è•#O`À Jã¨O`«$Ñ≤Î K≥Ok# "å~°∞
"Õ∞<ÕlOQ∑ U[hû q^è•#O *ÏfÜ«∞O KÕÜ∞« |_»∞`«∞O^Œx PO^Àà◊# K≥Ok#"å~°∞,
<≥„Ǩ˙ÃÑ· qâßfiã¨O H˘~°=_ç#"å~°∞.
2. Éè∂í =ÚÅ∞, JkèHÍ~°O, ™ê÷~Ú, HÀÖ’Ê~Ú kQÆ*Ï~°∞`«∞#fl Pi÷Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å HÍ~°}OQÍ
P„QÆÇϨ OQÍ L#fl ~å*ÏÅ∞, *Ïw~åÌ~∞° Å∞, Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞.
3. ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞QÍ =∂i# =∂r Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ ^ÕâO◊ Ö’x H˘xfl
„áêO`åÅÖ’x ã¨OѨ#fl =∞^茺`«~°QÆu Ô~·`«∞Å∞, Éèí∂™êfi=∞º q^è•#O ~°^Œ∞Ìx
™êfiQÆuOz#ѨÊ@H˜ QÆi+¨ì Ѩiq∞u qkèOz Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞ J=∞Å∞ [iÑ≤`Õ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 285
 `«=∞ Éè∂í =ÚÖ’¡ H˘O`«ÉÏè QÆO áÈ`«∞O^Œx PO^Àà◊# K≥Ok#"å~°∞, „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ~å[H©Ü∞« K≥`· <« åºxfl - „Ѩ`ºÕ H˜Oz =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ K≥`· <« åºxfl
QÆ=∞xOz HõÅ=~°Ñ_¨ #ç "å~°∞ ã¨fi`«O„`« áêsìÑ@¨ ¡ PHõi¬`∞« ÅÜ«∂º~°∞. J~Ú#ѨÊ\˜H©
ã¨fi`«O„`«áêsì ™ê=∂lHõ ѨÙ<åkKåÖÏ Ñ¨iq∞`«"∞≥ #ÿ k. ã¨fi`«O„`« áêsìÖ’ i>ˇ~Ôÿ #·
ã≤qÅ∞ JkèHÍ~°∞Å∞, Jã¨O`«$Ñ≤Î K≥Ok# HÍO„ÔQãπ "å^Œ∞Å∞ KÕ~å~°∞. JO^Œ∞Hˆ XHõ
K«i„`«HÍ~°∞_»∞ ™ê÷xHõ Jã¨O`«$Ñ≤Î „QÆ∂ѨÙÅ HõOÃÑhQÍ =i‚OKå_»∞. =∂r
Éè∂í ™êfi=ÚʼnõΩ, ^èxŒ Hõ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ Pi÷HOõ QÍ ™ê=∂lHõOQÍ `«=∞ÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ #ç
„Ѩ[ÅÃÑ· H˘O`« J^Œ∞Ѩ٠LOk. XHõ =∂r ~å*ÏÅ∞, [q∞O^•~°∞Å∞, ã¨O„Ѩ^•Ü«∞
ѨӺ_»Öò q^èÜÕ ∞« `«efl „Ѩ™êÎqOz F@∞¡ Ji÷OKå~°∞.
1962 ZxflHõÖ’¡ ã¨fi`«O„`« áêsì XHõ =∂kiQÍ =∞Oz Ѷe¨ `åÖË ™êkèOzOk.
6.8 âß`«O F@¡`À Ö’H±ãɨ Öíè ’ 18 ã‘@∞¡ QÔ ezOk. cǨ~ü, ~å*™ê÷<,£ QÆ∞[~å`ü,
Xi™êû - <åÅ∞QÆ∞ ~å„ëêìÅÖ’ „Ѩ^•è # „ѨuѨH=Δõ ∞~ÚOk. 18 ã‘@Ö¡ ’ XHõ¯ cǨ~üÖ’<Õ
7 ã‘@∞¡ QÔ ezOk. D QÔ ez# "åiÖ’ ~å"£∞Ѷ∞¨ ~ü ~å*Ï `«e,¡ ÉèÏ~°º, ™È^Œ~∞° _»∞, =k#,
al<≥ãπ "Õ∞<Õ[~°∞ L<åfl~°∞. 1967Ö’ 8.7 âß`«O F@¡`À Ö’H±ãɨ Öíè ’ 44 ™ê÷<åÅ∞
™êkèOzOk. P ~Ô O_»∞ ZxflHõÅÖ’ ‰õÄ_® =∂r ~å*ÏÅ∞, *Ïw~åú~∞° Å∞, ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞
áêsì QÔ Å∞ѨÙH˜ „Ѩ^•è # HÍ~°‰õ Ωõ Å∞. HÍh 1967Ö’ ã≤.~å[QÀáêÖÏKåi =∞~°}Ï#O`«~O°
áêsì =Ú~îå `«QÍ^•Å`À#∂, „Ѩ[Å =∞^Œ`Ì ∞« á⁄O^Œ_O» `À#∂ qѶŨ =∞=_»O =Å¡#∂
`«fi~°`fi« ~°QÍ H©}Δ O˜ zOk. 1971Ö’ 3 âß`«O F@¡`À Ö’H±ãɨ `íè À 8 ã‘@∞¡ =∂„`«"∞Õ
QÔ ezOk. KåÖÏ=∞Ok <åÜ«∞‰õΩÅ∞ x~åâ◊ xã¨Ê$ù ǨÏʼnõΩ QÆ∞~°~Ú 1974Ö’ ÉèÏ~°fÜ«∞
Ö’H±^àŒ òÖ’ KÕ~å~°∞. =∞iH˘O^Œ~∞° uiy HÍO„ÔQãπÖ’ KÕ~å~°∞. q∞ye# H˘kÌ=∞Ok`À
q∞#∂=∞™êh <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ áêsì H˘#™êyOk.
~å[H© Ü « ∂ ÅÖ’ 㨠= ¸Å"≥ ∞ ÿ # =∂~° ∞ ÊÅ∞ [~° ∞ QÆ ∞ `« ∞ #flO^Œ ∞ # Éè Ï ~° ` «
~å[H©Ü∂« ÅÖ’ Hõ#ûˆ~fi\˜"£ áêsìH˜ ™êú#O ÅaèOK«#O^Œ∞# ã¨fi`«O„`« áêsì qѶŨ =∞~ÚOk.
JO`ÕHÍHõ q∞`«"å^Œ (right- wing) =~°„æ ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ qaè#flOQÍ =ÙO_ç SHõº`«‰Ωõ
J#∞‰õÄÅOQÍ ÖË=Ù. ã¨q∞+≤ì =º=™êÜ«∞ Ѩ^HŒè Íxfl J@ÔHH˜¯OK«_O» =Å# Éè∂í Ѩiq∞u
K«\ÏìÅ =Å# Éè∂í =ÚÅ∞ HÀÖ’ÊÜÕ∞ Ѩiã≤`ú ∞« Å∞ JO`«QÍ ÖË#O^Œ∞# ã¨OѨ#fl =∞^躌 `«~Q° uÆ
~Ô `· ∞« Å∞ HÍO„ÔQãπ #∞O_ç q_≤=_ç |Ü«∞@‰õΩ ~åÖË^∞Œ . JO`ÕQÍHõ Éè∂í q∞tã¨∞Î `«yOæ ѨÙ,
„QÍg∞} ~°∞}ã¨^∞Œ áêÜ«∞O`À ã¨Ç¨ ¿ã=Å qã¨~Î }° "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~z° # ~°"å}Ï ™œHõ~åºÅ∞,
286 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
h\˜áê~°∞^ŒÅ, q^Œ∞ºnÌH~õ }° ÖÏO\˜ „ѨÉ∞íè `«fiO J=∞Å∞ [iÑ≤# ѨÅ∞ q^è•<åÅ∞,KÕÑ\¨ #ì˜
K«~º° Å =Å# „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄OkOk ‰õÄ_® D ã¨OѨ#fl =∞^躌 `«~Q° uÆ ~Ô `· ∞« ÖË!
"åºáê~° =~°Oæ –z#fl,ÃÑ^ŒÌ |∂~°∞"˚ åÅ∞ ‰õÄ_® "≥Ú`«OÎ QÍ Jã¨O`«$Ñ≤QÎ ÍÖË~∞° .
"≥Ú`«ÎOg∞^Œ „ѨÉèí∞`«fiO ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ K«∞~°∞ÔH·# áê„`« x~°fiÇ≤ÏOK«_®xfl g~°∞
JOwHõiOKå~°∞. „Ѩ}ÏoHõÅ∞, ѨaH¡ ± ÃãHÍì~∞° , „ѨÉ∞íè `«fi xÜ«∞O„`«}Å∞ D=~°Oæ Jaè=$kúx
J_»∞H¤ ÀÖË^∞Œ . JO`ÕQÍHõ ѨÅ∞q^è•Å∞QÍ Jaè=$kúH˜ `À_»Ê_®¤~Ú. q∞„â◊=∞ PiúHõ q^è•#O
‰õÄ_® g\˜ qã¨~Î }° ‰õΩ `«Q∞Æ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H˜ Pã≤áÎ êã¨∞ÅÎ ∞ QÆÅ D
=~°æO ã¨g∞Ѩ Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ JkèHÍ~åxfl HõzÛ`«OQÍ xÅɡ@∞ìHÀQÆÅ HÍO„ÔQãπx
=ºuˆ~H˜OK«^ŒÅK«∞HÀÖË^Œ∞. Jxfl\˜H˜ q∞Oz <≥„Ǩ˙ „ѨÉèí∞`«fiO ã¨O㨯~°}"å^Œ
Jaè=$kúH~õ "° ∞≥ #ÿ J[O_®x J=∞Å∞ Ѩ~∞° ã¨∂<Î Õ Pã≤áÎ êã¨∞ÅÎ ∞ QÆÅ =~åæxfl ã¨=∂^è•#Ѩ~K° Õ
"≥Y· ix J=ÅOaOzOk. <≥„Ǩ˙ „ѨÉ∞íè `«fi K«~º° Å∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•s ™ê=∂lHõ =º=㨉ú Ωõ
ã¨"åÅ∞QÍ Ñ¨i}q∞OK«ÖË^Œ∞. <≥„Ǩ˙ ÃÑ@∞ì|_ç^•s =~åæxfl – ÃÑ@∞ì|_ç^•s
=º=™êÜ«∞^•~°∞efl ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞efl JuQÍ "åix xã¨ûǨÜ«Úefl KÕ¿ãO`«QÍ
=ºuˆ~H˜OK«Ö^Ë ∞Œ . ~åAÅ#∞ Éè∂í ™êfi=Úefl `«∞_çzÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . Éè~í }° ÏÅ∞, W`«~° ~å~ÚfÅ∞
WzÛ F^•~åÛ~°∞. Ѷe¨ `«OQÍ "åi =ºuˆ~Hõ`« JO`«~`æ° O« QÍ LOkHÍh ~å[H©Ü∞« K«~Û° Å
~°∂ѨOÖ’ =ºHõÎO HÍÖË^Œ∞. JO`ÕQÍHõ D =~°æO fã≤H˘x =zÛ# XuÎ_çH˜ <≥„Ǩ˙
ã¨ÊOkOKå_»∞. XuÎ_Hç ˜ ã¨ÊOkOz PǨ~° ^è•<åºÅÖ’ „ѨÉ∞íè `«fi "å}˜*Ϻxfl, ã¨ÇϨ HÍ~°
=º=™êÜ«∂xfl KÕÑ@¨ Öì ^Ë ∞Œ . J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Éè∂í Ѩiq∞u K«\ÏìÅ#∞ ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞
ã¨~à° O◊ QÍ ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« efl JO`«QÍ W|ƒOk ÃÑ@ìx q^èOŒ QÍ ~°∂á⁄OkOKå~Ú.
z=iQÍ <≥„Ǩ˙ |u‰õΩ#flO`« HÍÅO PÜ«∞# ™ê÷#O J*ËÜ∞« =∞x HÍO„ÔQãπÖ’x
q∞`«"å^Œ ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ"å~°∞ (congress right) QÆ∞iÎOKå~°∞. HÍ|\˜ì <≥„Ǩ˙ J<Õ
=@=$HΔÍxfl =^Œe "≥à§◊ ^ŒÅK«∞HÀÖË^∞Œ . 1969 Ö’ HÍO„ÔQãπ pe#ѨC_»∞ HÍO„ÔQãπ (X)
~å[H©Ü∞« â◊HQΘ Í Pq~°ƒqù OzOk. HÍO„ÔQãπ (F) „Ѩ|Å"≥∞#ÿ q∞`«"å^Œ (right- wing)
áêsì QÆ#∞Hõ „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ q∞`«"å^Œ (right- wing) áêsìQÍ ã¨fi`«O„`« áêsì LxH˜
J=ã¨~=° ∞~ÚOk.
=∞`«``« fi« , á„ êOfÜ«∞ áêsìÅ∞
1947 – 1964 HÍÅOÖ’ KåÖÏ =∞`«``« fi« áêsìÅ∞, „áêOfÜ«∞ áêsìÅ∞
L<åfl~Ú. =∞`«``« fi« áêsìÅÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨Éíè áê`«áêsì. 1952Ö’ Hˆ =ÅO 4 ã‘@∞¡
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 287
QÔ ez# `«~åfi`« `«# =∞^Œ`Ì ∞« ‰õΩ QÆŠѨÙ<åkx [#ã¨OѶ∞π HÔ =· â◊O KÕã∞¨ HÀ=_»O`À áêsì
J^Œ$â◊º=∞~ÚOk. ~å=∞ ~å[º Ѩi+¨`ü Ѩiã≤u÷ ‰õÄ_® ^•^•Ñ¨Ù J^Õ. áêH˜™êÎ<£ H˘~°‰Ωõ
_ç=∂O_£ KÕÜ∞« _»O =Å¡ =Úã≤O¡ bQÆ∞ <å=∞=∂„`«OQÍ q∞yeOk. x~°∞`åûǨxH˜ QÆ∞~°~Ú#
KåÖÏ=∞Ok <åÜ«∞‰õΩÅ∞, HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞, HÍO„ÔQãπÖ’#∞, W`«~° áêsìÅÖ’#∂ KÕ~å~°∞. HÍh
`«q∞à◊<å_»∞, Hˆ ~°à◊ Ö’x H˘xfl „áêO`åÅÖ’ ѨÙ#~°∞^Œiú OѨ|_çOk. "≥Ú^Œ@ HÍO„ÔQãπ P
`«~åfi`« ã≤.Ñ≤.S., ã≤.Ñ≤.ZO. ^•xx q∞„`«ÑH¨ OΔõ QÍ KÕã∞¨ H˘x P áêsìH˜ XHõ Q“~°=ã≤u÷
HõeÊOKå~Ú. JHÍb^Œàò ѨO*ÏÉòH˜ =∂„`«"∞Õ Ñ¨iq∞`«"∞≥ #ÿ ÃÑ^ŒÌ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ áêsì.
nxx 24= J^蕺ܫ∞OÖ’ K«iÛ^•ÌO. D HÍÅOÖ’ KåÖÏ „áêOfÜ«∞ áêsìÅ∞ ~°OQÆO
g∞^ŒH˜ =KåÛ~Ú. g\˜Ö’ =ÚYº"≥∞ÿ#q `«q∞à◊<å_»∞Ö’x „^Œq_»=Ú<Õfl„@Hõ[QÆO,
[=Ú‡HÍj‡~üH˜ K≥Ok# <Õ+#¨ Öò HÍ#Êù~Ô <£û. g\˜x QÆ∞iOz 22 J^蕺ܫ∞OÖ’ K«iÛ^•ÌO.
cǨ~°∞Ö’x *Ï~°Oö _£ áêsìx QÆ∞iOz WO`«‰Ωõ =ÚO^Õ 9= J^蕺ܫ∞OÖ’ K«iÛOKåO.
WHõ W`«~° ÃÑ^ŒÌ „áêOfÜ«∞ áêsìÅ∞ Xi™êûÖ’x 'QÆ}`«O„`« Ѩi+¨`—ü , J™êûOÖ’x
'PÖò áêsìãπ Ç≤ÏÖò b_»~ûü HÍ#¬~Ô <£û—, =∞Ǩ~åRÖ’x 'Ã+_»∂ºÅ∞¤ HÍãπì û ÃÑ_¶ ~ˆ» +¨<—£ . WqHÍHõ
XHõ ~å„ëêìxH˜ Ѩiq∞`«"∞≥ #ÿ z#fl "å=∞ѨHΔõ áêsìÅ∞ L<åfl~Ú. Jq i=Å∂º+¨#s ™È+¨eã¨∞ì
áêsì (ˆH~°à,◊ ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò) á¶ê~°fi~ü¤ ÉÏ¡H± (ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖò), ÃÑ*ˇO\òû JO_£ =~°¯~üû
áêsì (=∞Ǩ~åR). KåÖÏ „áêOfÜ«∞, "å=∞ѨHΔõ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ „QÆ∂ѨÙÅ∞, áêsìÅ∞ PÜ«∂
„Ѩ`ºÕ Hõ ~å„ëêìÅÖ’ „áêO`åÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOz#ѨÊ\˜H˜ "å\˜x QÆ∞iOz
K«iÛOK«_O» ™ê^躌 Ѩ_^» ∞Œ .

288 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 16
âߢã≤Î #∞O_ç WOk~åQÍOnè =~°‰õΩ
1964–1969
1964 "Õ∞Ö’ <≥„Ǩ˙ =∞~°}O ÉèÏ~°`~« å[H©Ü∞« =º=ã¨÷ Ü≥ÚHõ¯ Ѩ\ +˜ `ì¨ « ѨsHõ‰Δ Ωõ
XHõ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∞« =º=㨉÷ Ωõ f„="≥∞#ÿ #+¨Oì "å\˜Å∞¡`∞« O^Œx
"å~°ã¨`«fi ã¨=∞㨺ÃÑ· HÍO„ÔQãπ áêsì Jaè„áêÜ«∞ÉèË^•Å∞, =Ú~îå ‰õΩ=Ú‡ÖÏ@Å`À
‰õΩѨʉõÄÅ∞`«∞O^Œx ^Õâ◊OÖ’#∞, q^ÕâßÖ’¡#∞ ѨÅ∞=Ù~°∞ *’™êºÅ∞ K≥áêÊ~°∞. HÍx
L`«~Î åkèHÍ~° ã‘fiHÍ~°O Ѩi}˜u`À ǨïO^•QÍ ã¨~à° O◊ QÍ [iyOk. ÉèÏ~°`« „Ѩ*Ï™êfi=∞º
Ѩ\ +˜ `ª̈ x« =ºHõOÎ KÕãO≤ k. |Ǩïâß ÉèÏ~°`« „Ѩ*Ï™êfi=∞ºOÃÑ· qâßfiã¨O`À <≥„Ǩ˙ `«#
"å~°ã∞¨ x ¿Ñ~°∞ „ѨH\õ O˜ KÕO^Œ∞‰õΩ u~°ã¯¨ iOz LO_»=K«∞Û.
HÍO„ÔQãπ áê~°"¡ ∞≥ O@s áêsì <åÜ«∞Hõ`åfixH˜, JO>Ë „Ѩ^•è # =∞O„u Ѩ^qŒ H˜
W~°∞=Ù~°∞ – "≥Ú~ås˚ ^ÕâßÜü∞, ÖÏÖò|ǨÏ^Œ∂~ü âß„ã≤Î áÈ\©Ñ_¨ ®¤~∞° . ^ÕâßÜü∞ ã‘xÜ«∞~ü,
KåÖÏ J#∞Éè=í A˝_∞» . ѨiáêÅ<å^Œ‰ΩΔõ _»∞, x*Ï~ÚfѨ~∞° _»∞, Hõi#î "≥∞#ÿ ^Œ$_è"» ∞≥ #ÿ "≥Y· i
QÆÅ"å_»∞. HÍx JǨÏOHÍiÜ«∞x, Jã¨Ç¨Ï#jeÜ«∞x, q∞`«"å^ŒÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ"å_»x
JѨMϺu =ÙOk. áêsìÖ’x J`«ºkè‰Ωõ Å Jaè=∂#O K«∂~°Q˘#fl"å_»∞ HÍ^Œ∞. âß„ã≤Î
™ê^è∞Œ ã¨fiÉèÏ=OQÆÅ "å_»∞, <Õ~Ê° i, x*Ï~ÚfѨ~∞° _»∞.
<åÜ«∞Hõ`«fi ZxflHõ, ã≤O_ç̂H\ò Jx Ñ≤Å∞=|_Õ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ „QÆ∂ѨÙ
x~°fiǨÏ}Ö’ [iyOk. HÍO„ÔQãπ „ÃÑã≤_≥O\ò ÔH.HÍ=∞~å*ò, ɡOQÍÖò‰õΩ K≥Ok#
J`«∞źѶ∞¨ ’+π, ÉÁOÉÏ~ÚH˜ K≥Ok# Zãπ.HÔ .áê\˜Öò, PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò‰Ωõ K≥Ok# Ü«∞<£.
ã¨Or=Ô~_ç,¤ "≥∞ãÿ ∂¨ ~°∞(Hõ~å‚@Hõ)‰õΩ K≥Ok# Ü«∞ãπ.x[eOQÆÑʨ Å`À 1963Ö’ ã≤O_ç̂H\ò
U~°Ê_çOk. D „QÆ∂ѨÙH˜ ^ÕâßÜü∞ U =∂„`«O P"≥∂^ŒÜ∂≥ QÆ∞º_»∞ HÍ^Œ∞. "å~°∞ âß„ã≤Î
JÉèºí i÷`åfixH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ L<åfl~°∞. W`«~° J~°›`Å« `À áê@∞ áêsìÖ’ Z‰õΩ¯= =∞Ok
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 289
P"≥∂^ŒO âß„ã≤ÎH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ LOk. âß„ã≤Î `«=∞ PHÍOHõΔʼnõΩ J#∞‰õÄÅOQÍ
=º=ǨÏi™êÎ_x» , áêsìÖ’ `«=∞ <åÜ«∞Hõ`åfixfl ã¨"åÖò KÕÜ∞« _»x PtOKå~°∞. áÈ\©
áêsìÖ’x =Ú~îå`«`åfixfl ÃÑOK«∞`«∞Ok QÆ#∞Hõ áêsìÖ’x W`«~° <åÜ«∞‰õΩÅ ÖÏQÍ<Õ
ã≤O_çHˆ \ò „QÆ∂Ѩ٠<åÜ«∞‰õΩÅ∞ ‰õÄ_® áÈ\©x x"åiOKåÅx Ѩ@∞ì^ÅŒ QÍ L<åfl~°∞.
HÍ=∞~å*ò áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã¨É∞íè ºÅ`À ã¨O„ѨkOz âß„ã≤HÎ ˜ Z‰õΩ¯==∞Ok J#∞‰õÄÅOQÍ
L<åfl~°x „ѨHõ\ ˜OKå_»∞. ^ÕâßÜü∞ JOwHõiOKå_»∞. ǨïO^•QÍ áÈ\© #∞O_ç
q~°q∞OK«∞‰õΩ<åfl_»∞. áÈ\© [~°Q‰Æ Ωõ O_® áê~°"¡ ∞≥ O@s áêsì <åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ ZxflÔH#·
âß„ã≤Î 1964 E<£ 2# JO>Ë <≥„Ǩ˙ =∞~°}ÏO`«~O° "å~°O ~ÀAÅ֒ѨÙQÍ<Õ „Ѩ^•è #
=∞O„uQÍ „Ѩ=∂} ã‘fiHÍ~°O KÕâß_»∞.
âß„ãÎ≤ áêÅ<å ã¨O=`«û~åÅ∞
`«# ~å[H©Ü∞« JkèHÍ~°O Ü≥ÚHõ¯ Ѩiq∞`« ã¨fiÉèÏ"åxfl JOwHõiOz# âß„ã≤Î
<≥„Ǩ˙ ‰õÄ`«∞~Ô #· WOk~åQÍOnèx ã¨=∂Kå~° „Ѩ™ê~° âßY =∞O„uQÍ KÕ~=° ∞x HÀ~°_O»
q∞#Ǩ ˆHO„^Œ =∞O„u=~°æOÖ’ ÃÑ^ŒÌ =∂~°∞ÊÅ∞ KÕѨ@ìÖË^Œ∞. PÜ«∞# P^èŒfi~°ºOÖ’
=∞O„`«∞Å∞ Z‰õΩ¯= ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨu`Î À ѨxKÕâß~°∞. áêsì =º=Ǩ~åÅÖ’QÍx ÖËHõ
~åR „ѨÉ∞íè `åfiŠѨx q^è•#OÖ’QÍx PÜ«∞# *’HõºO KÕã∞¨ HÀÖË^∞Œ . "≥Ú`«gÎ ∞‡^Œ ѨiáêÅ#
z=i HÍÅOÖ’ `«Ñʨ PÜ«∞# ^ŒH`Δõ « „Ѩã∞¨ Êù@OQÍ =ºHõOÎ HÍÖË^∞Œ .
JѨC_»∞ ^ÕâO◊ KåÖÏ H˜+¡ ì̈ ã¨=∞㨺Å<≥^∞Œ ~˘¯#flѨÊ\˜H© âß„ã≤Î „ѨÉ∞íè `«fiO "å\˜x
x~°Ü ‚ ∂« `«‡Hõ "≥Y· i`À KÕÑ@
¨ Öì ^Ë ∞Œ . "åÅ∞#Ѩ_áç ÈÜÕ∞ Ѩ^uúŒ x J#∞ã¨iOzOk. 1965
„áê~°OÉèOí Ö’ JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ Ç≤ÏOn =ÙO_®ÖÏ ÖËHõ WOw¡ëê J<Õ ã¨=∞㨺 ~°Q∞Æ ÖÁ¯Ok.
ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fiO ã¨=∞~°÷=O`«OQÍ =º=ǨÏiOK«_»OÖ’ qѶ¨Å=∞~ÚOk. Ѩiã≤÷u
H© Δ } ˜ O K« _ ®xH˜ J=HÍâ◊ O Hõ e ÊOzOk.HÍx 㨠= ∞㨠º Z@ì ˆ H ʼnõ Ω 1966Ö’
Ѩi+¨¯iOK«|_çOk. ѨO*Ïcã¨∞(~åRO) H˘~°‰Ωõ , =∞Ǩ~åR`À QÀ"å qb#O– ã¨=∞㨺Å∞
‰õÄ_® KåÖÏ HÍÅO H˘#™êQÍ~Ú.
QÆ`« H˘xfl ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =º=ã¨÷ ã¨ÎOaèã¨∂Î =zÛOk.
áêi„âßq∞HÍaè=$kú =∞O^ŒyOzOk. K≥e¡OѨÙÅ ã¨=∞`«∞ź`å ã¨=∞㨺 H©Δ}˜OzOk.
J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ f„="≥∞#ÿ PǨ~° ã¨=∞㨺 =zÛѨ_Oç k. =º=™êÜ«∞ L`«ÊuÎ H©}Δ O˜ zOk.
1965Ö’ KåÖÏ ~å„ëêìÅÖ’ Hõ~∞° =٠Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ U~°Ê_®¤~Ú. PǨ~° xÅfiÅ∞ ^•^•Ñ¨Ù
=\ì̃áÈÜ«∂~Ú. Ѩiã≤u÷ K«H¯õ k^ÕOÌ ^Œ∞‰õΩ n~°H… ÍeHõ K«~º° Å∞ J=ã¨~=° ∞Ü«∂º~Ú. HÍx
290 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
PǨ~° ^è•<åºÅ∞ q∞QÆ∞Å∞#fl ~å„ëêìÅ =ÚYº=∞O„`«∞Å∞ ã¨ÇϨ HõiOK« x~åHõiOK«_O» `À
JÖÏO\˜ K«~°ºÅ∞ KÕѨ@ì|_»ÖË^Œ∞. ÉèÏ~°`« áêH˜™êÎ<£ Ü«Ú^ŒúO HÍ~°}OQÍ J"≥∞iHÍ
PǨ~°^è•<åºÅ ã¨~°Ñ¶¨~å xeÑ≤"Õã≤# `«~°∞"å`« „ѨÉèí∞`«fiO âßã¨#|^Œú ˆ~+¨xOQÆ∞
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ìHõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . HÍx Wk U_»∞ ÃÑ^ŒÌ #QÆ~åňH Ѩiq∞`«=∞~ÚOk „ѨÉ∞íè `«fiO
1965Ö’ „ѨÉ∞íè `«fi PǨ~° ã¨Oã¨x÷ <≥ÅH˘eÊOk. HÍx QÆ}hÜ«∞OQÍ PǨ~°^•è <åºefl
¿ãHõiOK«ÖËHõáÈ~ÚOk. HÍx =º=™êÜ≥∂`«ÊuÎx ÃÑOz PǨ~° ~°OQÆOÖ’ ã¨fiÜ«∞O
ã¨=∞$kú ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ Ç¨Ïi`« qѨ=¡ O „áê~°OaèOK«_O» XHõ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ Ѩi}Ï=∞O.
Wk P `«~∞° "å`« WOk~åQÍOnè áêÅ<åHÍÅOÖ’ Ѩ@∞ì^ÅŒ QÍ H˘#™êyOK«|_çOk.
âß„ã≤Î x~°Ü‚ ∂« Å∞ fã¨∞HÀÖËx |On Jx, „ѨÉ∞íè `«fi q^è•<åʼnõΩ kâßxˆ~âÌ O◊
KÕÜ∞« _»OÖ’#∞, `«# =∞O„u=~°æ ã¨ÇϨ K«~∞° ʼnõΩ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOK«_O» Ö’#∞, J^Œ∞ѨÙ
KÕÜ∞« _»OÖ’#∞ qѶŨ =∞Ü«∂º~°x áêsìÖ’x, áêsì "≥Å∞ѨŠq=∞~°≈‰õΩÅ∞ P~ÀÑ≤OKå~°∞.
q=∞~°≈ʼnõΩ HõÅ`« K≥Ok# âß„ã≤Î 1965 [#=iÖ’ „Ѩ^•è #=∞O„u Ѩ^qŒ x~°fiÇ≤ÏOKÕ
â◊HÎ̃ ™ê=∞~å÷ºÅ∞ `«#‰õΩ =Ù<åflÜ«∂ J<Õ ã¨O^ÕÇ¨ xfl ÉÏǨ@OQÍ =ºHõOÎ KÕâß_»∞.
HÍÅ QÆ=∞#OÖ’ âß„ã≤Î `«# ã¨fi`«O„`«`«x =ºH©ÎHõiOK«_»O „áê~°OaèOKå_»∞.
=ÚYº"≥∞ÿ# x~°‚Ü«∂Å∞ KÕÜ«∞_»OÖ’ âß„ã≤Î `«##∞ „ѨHõ¯#ɡ_»∞`«∞<åfl_»x HÍ=∞~å*ò
Jã¨O`«$Ñ≤Î =ºHõOÎ KÕâß_»∞. L`«~Î ° qÜ«∞`åflOÃÑ· J"≥∞iHÍ ÉÏO|∞Å∞ ‰õΩiÑ≤OK«_®xfl
"≥Ú^Œ@ q=∞i≈Oz# "å\˜Ö’ ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO XHõ\ .˜ âß„ã≤Î `«# ã¨fiO`« „Ѩ^•è #=∞O„u
ã¨z"åÅÜ«∂xfl „áê~°OaèOKå_»∞. q^è•#Ѩ~°"≥∞ÿ# JOâßÅÖ’ =∞O„`«∞Å âßYÅ`À
ã¨O|O^èOŒ ÖˉΩõ O_® ã¨=∂Kå~°O ã¨ÅǨÅ∞ WKÕÛ=#~°∞QÍ LѨÜ∂≥ yOK«∞‰õΩO@∂ `«#
„Ñ≤xûѨÖò „ÃÑ·"Õ@∞ Ãã„Hõ@s Ü«∞Öò.ÔH.~°≠Ïx ã¨z"åÅÜ«∂xH˜ „Ѩ^è•# ÉÏ^èŒ∞ºxQÍ
xÜ«∞q∞OKå_»∞. „ѨÉèí∞`«fi q^è•<åÅ∞ ~°∂á⁄OkOK«_»OÖ’#∞ J=∞Å∞ [~°Ñ¨_»OÖ’
„Ѩ^•è #=∞O„u HÍ~åºÅÜ«∞OQÍ QÆ∞iÎOѨ٠á⁄Ok# ã¨z"åÅÜ«∞O Z‰õΩ¯= JkèHÍ~°O
K≥ÖÏ~ÚOK«_O» „áê~°OaèOzOk. `«~∞° "å`« WOk~åQÍOnè ǨÏÜ«∂OÖ’ Jk ã¨fi`«O„`«OQÍ
âßã¨<åÅ∞ J=∞Å∞ [i¿Ñ ã¨Oã¨÷QÍ Pq~°ƒùqOzOk. U"≥∞ÿ<åѨÊ\˜H˜ 1965
PQÆã∞¨ –ì ÃãÃÑOì |~°∞Ö’ [iy# ÉèÏ~°`–« áêH˜™êÎ<£ Ü«Ú^ŒOú `À âß„ã≤Î `«# „ѨuÉèxí „Ñ¨^iŒ ≈OKÕ
J=HÍâ◊O =zÛOk.
HÍj‡~°∞ ã¨=∞㨺x u~°Q^Æ À_®Åx áêH˜™êÎ<,£ HÍj‡~°∞ ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ Ö’ ÉèÏQÆ=∞<Õk
Ѩi+¨¯iOѨ|_ç# "åãÎ̈==∞x ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ – ~Ô O_»∞ qaè#fl"≥∞#ÿ "≥Y· ~°∞Å`À HÍj‡~°∞
ã¨=∞㨺 ã¨O=`«û~åÅ `«~°|_ç `«∞Hõ`«∞Hõ L_»∞‰õΩ`«∞Ok. 1965Ö’ ¿+H± J|∞ÌÖÏ¡
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 291
J#∞K«~∞° Å∞, W`«~° Jã¨O`«$Ñ≤Î <åÜ«∞‰õΩÅ∞ HÍj‡~ü Ö’Ü«∞Ö’ KåÖÏ JâßOu ã¨$+≤Oì Kå~°∞.
áêH˜™êÎ<£ <åÜ«∞Hõ`fi« O *’HͺxH˜ Ѩiã≤u÷ J#∞‰õÄÅOQÍ LO^Œx „Ѩ`ºÕ H˜Oz J"≥∞iHÍ
J^è∞Œ <å`«# PÜ«Ú^è•Å∞ `å=Ú á⁄OkÜ«Ú#flO^Œ∞# PÜ«Ú^è•ÅÖ’ `«=∞k ÃÑK· ~Õ Ú
J=Ù`«∞O^Œx ÉèÏqOzOk. 1962 Ѩ~å[Ü«∞O `«~∞° "å`« ~°H} Δõ ~°OQÍxfl "≥∞~°∞QÆ∞
Ѩ~K° ∞« H˘<Õ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ WOHÍ Jã¨=∞„QÆOQÍ =Ù#flO^Œ∞#, áêH˜™êÎ<£ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl
Ããx· HõÑ~¨ O° QÍ Z^Œ∞~À¯"åÅx HÀ~°∞H˘#flk.
„_»ãπ iǨ~üûÖò, Ö’`≥#· ѨijÅ# "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. Jˆ~aÜ«∂ ã¨=Ú„^ŒO QÆ∞[~å`ü
ã¨iǨÏ^Œ∞QÌ ÍQÆÅ ~å<£PѶHπ Kõ ü J<Õ z`«_Î ç „áêO`«OÖ’ q"å^•ã¨Ê^Œ"∞≥ #ÿ ZÅ¡Ö~Ë Ê° K«x
ÉèÏQÍxfl P„Hõq∞¿ãÎ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨ÊO^Œ# ZÖÏ =ÙO@∞O^À 1965 U„Ñ≤ÖòÖ’ ѨsH˜OΔ zOk
áêH˜™êÎ<.£ Ããx· Hõ Ѷ∞¨ ~°¬} [iyOk. HÍx P „áêO`«O ã¨fiÉèÏ=s`åº ÉèÏ~°`« ã¨ÊO^Œ#
|ÅÇ‘Ï#OQÍ#∞, ã¨OkQÆúOQÍ#∞ LOk. „a@<£ *’HõºO`À W~°∞ѨHΔÍÅ∞ q"å^•xfl
JO`«~å˚fÜ«∞ f~°∞ÊH˜ x"ÕkOKÕO^Œ∞‰õΩ JOwHõiOKå~Ú. ^Œ∞~°^$Œ +¨=ì âß`«∞Î ~å<£PÑπHKõ ü
Ѷ∞¨ ~°¬} áêH˜™êÎ<£ áêʼnõΩʼnõΩ `«ÑC¨ _»∞ ã¨OHˆ `åÅ∞ ѨOÑ≤Ok. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „ѨÉ∞íè `«fiO,
Ããx· Hõ^àŒ ÏÅ∞ Ü«Ú^•úxH˜ ã≤^OúŒ QÍ ÖË=<Õ x~°Ü ‚ ∂« xH˜ =KåÛ~°∞ áêH˜™êÎ<£ áêʼnõΩÅ∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü«Ú^ŒOú KÕ¿ãÎ Jk `å#∞ ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ H˘#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’#∞, ã¨Å÷ OÖ’#∞
[~°∞QÆ∞`«∞O^Œx âß„ã≤Î Ps‡pèÑ,π [#~°Öò *ˇ.Ü«∞<£.KÒ^Œi`À ã¨O„ѨkOz KÕã#≤ „ѨH@õ #x
áêH˜™êÎ<£ áêʼnõΩÅ∞ Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀÖË^∞Œ .
PQÆã∞¨ Öì ’ áêH˜™êÎ<£ „ѨÉ∞íè `«fiO HÍj‡~°∞ Ö’Ü«∞Ö’ áêH˜™êÎ<H£ ˜ J#∞‰õÄÅOQÍ
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ ѨÙiH˘ÖËÊO^Œ∞‰õΩ, Pq^èOŒ QÍ q∞Å@s *’HͺxH˜ J#∞"≥#· Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞
HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ ã¨∞tH˜Δ`«∞Öˇ·# K˘~°ÉÏ@∞^•~°∞efl ѨOÑ≤OzOk. áêH˜™êÎ<£ „ѨÉèí∞`«fi
„áÈ`åûǨÏO`À [iy# K˘~°ÉÏ@∞ f„=`«x QÆ=∞#OÖ’H˜ fã¨∞H˘x qÉè[í # ~ˆ Y^•\˜
HÍiæÖò, Ü«¸i, ǨrÑ‘~ü ÖÏO\˜ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ ™ê÷=~åefl P„Hõq∞OKÕO^Œ∞‰õΩ =ã¨∞#Î fl^•~°∞efl
=¸ã≤"Ü Õ ∞« =Åã≤OkQÍ âß„ã≤Î Ãã<· åºxfl P^ÕtOKå_»∞. 1962 Ö’=Öˇ QÍHõ D™êi
^ÕâO◊ "≥Ú`«OÎ „ѨÉ∞íè `«fiO "≥#∞Hõ ã¨g∞Hõ$`«=∞~ÚOk.
áêH˜™êÎ<£ ÃãÃÑOì |~°∞ 1# ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ HÍj‡~°∞`ÀQÆÅ XˆH XHõ ~À_»∞¤ =∂~åæxfl
J_»∞‰¤ Ωõ O@∂ [=¸‡HÍj‡~°∞H˜ <≥~· ∞° uÖ’ QÆÅ KåOÉò~O° QÆOÖ’ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î \ÏO‰õΩÅ`À,
HÍŃÅO`À ^•_çKÕã≤Ok. âß„ã≤Î "≥O@<Õ HÍj‡~°∞x ~°H˜ΔOK«_®xˆH Ѩiq∞`«OQÍHõ
áêH˜™êÎ<Ö£ ’x ÖÏǨϟ~ü, ã≤Ü∂« ÖòHÀ@ kâ◊QÍ Ñ¨Ù~ÀQÆq∞OK«=Åã≤OkQÍ ÉèÏ~°`« Ãã<· åºÅ‰õΩ
P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕâß_»∞. Pq^èOŒ QÍ ~Ô O_»∞ ^ÕâßÅ∞, J„ѨH\õ `˜ "« ∞≥ #ÿ ^≥#· ѨÊ\˜H˜ Ü«Ú^ŒOú Ö’H˜
292 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
kQÍ~Ú. J"≥∞iHÍ, „a@<£Å∞ "≥O@<Õ ~Ô O_»∞ ^ÕâßʼnõΩ PÜ«Ú^è•Å∞, PǨ~°O W`«~°
ã¨~Ñ° ~¨¶ åÅ#∞ PÑ≤"âÕ ß~Ú. K≥<· å ÉèÏ~°`« ^Õâßxfl ^Œ∞~å„Hõ=∞}^•~°∞QÍ „ѨH\õ O˜ z ɡkiOѨÙ
^èŒfi#∞Å∞ KÕã≤Ok. HÍx ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ѩ@¡ ™ê#∞Éèí∂uQÆÅ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£
K≥<· åx áêH˜™êÎ<H£ ˜ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_‰» Ωõ O_® x~°∞`åûǨÏѨizOk.
SHõ¯~å[º ã¨q∞u Éè„í ^Œ`å=∞O_»e XuÎ_`ç À W~°∞^ÕâßÅ∞ Ü«Ú^Œú q~°=∞}‰õΩ
JOwHõiOKå~Ú. Ü«Ú^Œú q~°=∞} ÃãÃÑOì |~°∞ 23# J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛOk. W~°∞ѨHÍΔ Å∞
QÆ∂_® `å=Ú QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ q[Ü«∂Å∞ ™êkèOKå=∞x â◊„`«∞ѨHÍΔ xH˜ ÉèÏs #ëêìxfl
HõeyOKå=∞x qâ◊fiã≤OKå~Ú. XˆH XHõ Ѷe¨ `«O K˘~°ÉÏ@∞ ^•fi~å HÍj‡~°∞ P„Hõ=∞}
J_»∞H¤ ˘#|_çOk. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =¸_»∞ "å~åÅ∞QÍ [iy# Ü«Ú^ŒOú „áê}#+¨Oì ,
qÅ∞"≥#· q∞Å@s ѨiHõ~åÅ∞ q^èfiŒ Oã¨O`À áê@∞ ~Ô O_»∞ ^ÕâßÅ Pi÷Hõ =º=ã¨Å÷ ‰õΩ
Jáê~° #+¨Oì HõeyOzOk. Pi÷HÍaè=$kúH˜ `«H}Δõ Ï=ã¨~åÖˇ#· =#~°∞Å∞ =$^è• JÜ«∂º~Ú.
W~°∞^ÕâßÅ ~°H} Δõ Ѩ^∞Œ ÅÌ ∞ qѨs`«OQÍ ÃÑiQÍ~Ú.
ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å∞ 1962 K≥<· å Ü«Ú^ŒOú Ö’ HÀÖ’Ê~Ú# „Ѩu+ª̈ P`«‡qâßfiã¨O
uiy á⁄Ok#@∞¡QÍ ÉèÏqOKå~°∞. ÉèÏ~°`« Ãã·xHõ ^ŒàÏÅ∞ ™êkèOz# q[Ü«∂Å#∞
âߡѶ≤∞OKå~°∞. Ü«Ú^ŒÌO =Å# ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ ~å[H©Ü«∞ Ѩ\ ˜+¨ª`«, SHõº`«,
„Ѩ^Œi≈`«=∞Ü«∂º~Ú. K˘~°ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ HÍj‡s „Ѩ[Å =∞^ŒÌ`«∞ á⁄O^Œ_»OÖ’
qѶŨ =∞Ü«∂º~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ãã#· ºO 1947–48 #∞O_ç [iy# "≥Ú^Œ\ ˜ ÃÑ^ŒÌ ѨsHõÖΔ ’
Hõ$`å~°`÷ « ™êkèOzOk. Ü«Ú^ŒHú ÍÅOÖ’ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ã¨=∞㨺 `«Ö`ˇ ÖΫ ^Ë ∞Œ . ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
=Úã≤¡OÅ∞ =∞#ã¨∂ÊùiÎQÍ Ü«Ú^Œú „Ѩܫ∞`åflxH˜ =∞^ŒÌuKåÛ~°∞. ™êÜ«Ú^èŒ ^ŒàÏÅÖ’x
=Úã≤O¡ Å∞ `«=∞ Ç≤ÏO^Œ∂, ã≤‰Ωõ ¯, „ÔHã· =Ψ q∞„`«∞Å`À Éè∞í [O, Éè∞í [O HõeÑ≤ ™êǨϙȿÑ`«OQÍ
áÈ~å_ç áêH˜™êÎ<H£ ˜ PâßÉèOí QÆO HõeyOKå~°∞. Ü«Ú^Œú Ѷe¨ `«OQÍ âß„ã≤Î „Ѩu+ª¨ ÃÑiyOk.
xÜ«∞O„uOKÕ ~å[H©Ü∞« â◊HΘ JÜ«∂º_»∞.
Ü«Ú^Œú q~°=∞} XѨÊO^ŒO `«~∞° "å`« ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ =∞^躌 =iÎ`fi« OÖ’
[#~°Öò Ü«∂ǨºMÏ<£, ÉèÏ~°`« „Ѩ^•è x âß„ã≤Î ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£Ö’x `åÃ+¯O@∞Ö’
1966 [#=i 4# `åÃ+¯O@∞ „ѨH@ õ #ÃÑ· ã¨O`«HÍÅ∞ KÕâß~°∞. D „ѨH@ õ ##∞ã¨iOz
W~°∞ѨHÍΔ Å∞ P„Hõq∞`« „áêO`åÅ #∞O_ç "≥^· ˘Åy Ü«Ú^•úxH˜ =ÚO^Œ∞ PQÆã∞¨ Öì ’ QÆÅ
"åi ™ê÷=~åʼnõΩ uiy "≥àO¡ı ^Œ∞‰õΩ JOwHõiOKå~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ q+¨Ü∞« OÖ’ WÖÏ
KÕÜ∞« _»=∞O>Ë áêH˜™êÎ<£ K˘~°ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ uiy HÍj‡~°∞ Ö’Ü«∞Ö’ „Ѩ"tÕ OK«QÅÆ
=ӺǨ`«‡Hõ"∞≥ #ÿ ǨrÑ‘~ü Hõ#∞=∞ #∞O_ç "≥#H˜¯ `«Q@æÆ O, HÍj‡~°∞Ö’ ™êkèOz# =ӺǨ`«‡Hõ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 293
ÖÏÉèÏÅ#∞ =^Œ∞Å∞HÀ=_»O J=Ù`«∞Ok. „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O W~°∞^ÕâßʼnõΩ q<åâ◊H~õ "° ∞≥ #ÿ
Ü«Ú^ŒOÌ QÆ#∞Hõ âß„ã≤Î D J##∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ +¨~`° ∞« efl P"≥∂kOKå_»∞. P"≥∂kOK«Háõ È`Õ
SHõº~å[º ã¨q∞u Éèí„^Œ`å =∞O_»eÖ’ HÍj‡~°∞ ã¨=∞㨺ÃÑ· ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£
=∞^Œ`Ì ∞« #∞, ~°H}Δõ ã¨~Ñ° ~¨¶ åÅ#∞ „Ѩ`ºÕ H˜Oz q∞Q∑ q=∂<åÅ#∞, =∞^躌 `«~Ç° ¨ , ÉèÏs
`«~Ç° ¨ \ÏO‰õΩÅ#∞ HÀÖ’Ê=Åã≤ =ã¨∞OÎ k.
`åÃ+¯O@∞ ã¨=∂"ÕâO◊ qëê^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ Ѷe¨ `åxflzÛOk. Hˆ =ÅO 19 <≥ÅÖË
„Ѩ^•è #=∞O„uQÍ ¿ã=ÅOkOz# âß„ã≤ΠǨÏ~îå`«∞QÎ Í =zÛ# QÆ∞O_≥áÈ@∞`À [#=i
10# `åÃ+¯O@∞Ö’ =∞~°}O˜ Kå_»∞.
âß„ã≤Î =∞~°}O =∞~°ÖÏ "å~°ã¨`«fi ã¨=∞㨺x =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥zÛOk. Ô~O_»∞
ã¨O=`«û~åÅÖ’ ~Ô O_»=™êi =zÛ# D ã¨=∞㨺 ‰õÄ_® ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å[H©Ü∞« =º=ã¨÷
Ü≥ÚHõ¯ `«fi~°QÍ HÀÅ∞H˘<ÕâH◊ xÎ̃ ^è$Œ =Ѩ~∞° ã¨∂Î ™ê#∞‰õÄÅOQÍ Ñ¨i+¨¯iOѨ|_çOk.
"≥Ú~ås˚ ^ÕâßÜü∞ =∞~˘Hõ™êi ~°OQÆO g∞kH˜ =KåÛ_»∞. ^ÕâßÜü∞ Ѩ@¡ HÍ=∞~å*ò,
ã≤O_çˆH\ò J~Ú+¨ì`« JÖψQ H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. `«=∞h_»Ö’ "≥∞Å∞QÆ∞`«∂ ^ÕâßÜü∞x
F_çOK«QÅÆ JÉèºí i÷ H˘~°‰Ωõ ѨijÅ# [iáê~°∞. WOk~åQÍOnèx ZOÑ≤Hõ KÕâß~°∞.
P"≥∞ <≥„Ǩ˙ ‰õΩ=∂Ô~.Î JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~Ú PHõ~¬° } QÆÅ =ºHÎ̃. U XHõ¯ ~åRO,
„áêO`«O, ‰õΩÅO, =∞`«O`À =∞"Õ∞Hõ"∞≥ #ÿ =ºH˜Î HÍ^Œ∞. WOk~åQÍOnè JO`«QÍ J#∞Éè=í O
ÖËx =ºH˜.Î P"≥∞‰õΩ áêsìÖ’ |Å"≥∞#ÿ ™ê÷#O ÖË^∞Œ . HÍ|\˜ì P"≥∞#∞ `«=∞H˜ J#∞‰õÄÅOQÍ
=∞Å∞K«∞HÀ=K«Ûx ã≤O_çHˆ \ò ÉèÏqOzOk. HÍ=∞~å*ò P"≥∞ ZxflHõ‰Ωõ ^Œ~≈° Hõ`fi« O KÕâß_»∞.
"åi "åi ~å„ëêìŠѨiáêÅ#Ö’ Z‰õΩ¯= JkèHÍ~°O á⁄O^Œ=K«∞Û#x ~å#∞#fl ZxflHõÅÖ’
P"≥∞ [<åHõ~°¬} â◊H˜Î, <≥„Ǩ˙ ¿Ñ~°∞ LѨÜ≥∂yOK«∞H˘x F@~°¡#∞ PHõ@∞ìHÀ=K«Ûx
PtOz# 14 ~å„ëêìÅ =ÚYº=∞O„`«∞ÅÖ’x 12 =∞Ok WOk~åQÍOnèH˜ JO_»QÍ
xeKå~°∞. ZxflHõ ^•^•Ñ¨Ù x~°Ü ‚ ∞« "≥∞áÿ È~ÚOk.
^ÕâßÜü∞ ZxflHõ H˘~°‰Ωõ Ѩ@∞ì|@ì_O» `À D™êi Jaè„áêÜ«∞ ¿ãHõ~} ° „Hõ=∞O
[~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . `«# ã‘xÜ«∂i\©, áêsìÖ’ `«#‰õΩ QÆÅ ™ê÷~Ú s`åº „Ѩ`ºÕ H˜Oz „Ѩ`º« i÷
PÜ«∞# =∂@Ö’¡ K≥áêÊÅO>Ë 'D z#fl Ñ≤Å—¡ HÍ=@O =Å# QÔ Å∞Ѩ٠`«^ºŒä =∞x #=∞‡HõO`À
L<åfl_»∞. 1966 [#=i 19# HÍO„ÔQãπ áê~°"¡ ∞≥ O@s áêsìÖ’ ~°ÇϨ 㨺 F\˜OQ∑ q^è•#O
x~°fiÇ≤ÏOK«|_çOk. WOk~åQÍOnè 355-169 F@¡`À ^ÕâßÜü∞x F_çOzOk. =∞Ç≤Ïà◊Å∞
K«∞~°∞‰õΩQÍ ã¨fi`«O„`« áÈ~å@OÖ’ áêÖÁæ<åfl~°∞. "ÕÖÏk =∞Ok *ˇà· ‰¡◊ Ωõ áÈÜ«∂~°∞. KåÖÏ
294 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
=∞Ok HÍO„ÔQãπÖ’ L#fl`« Ѩ^=Œ ÙÅ∞ KÕÑ\¨ Ïì~∞° . WOk~åQÍOnè ã¨fiÜ«∞OQÍ HÍO„ÔQãπ
J^躌 ‰õΩΔ ~åÅ∞QÍ ÉÏ^躌 `«Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. HÍ|\˜ì P"≥∞ =∞Ç≤Ïà◊QÍ ZÖÏO\˜ „Ѩu|O^èHŒ Oõ
Z^Œ∞~˘¯#ÖË^∞Œ . ã¨fi`«O„`å#O`«~O° ‰õÄ_® ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ ~åR"≥∞#ÿ
Ü«ÚÑ≤Ö’ =ÚYº=∞O„u`À ã¨Ç¨ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ QÆ=~°fl~°∞Q¡ Í, Hˆ O„^ŒOÖ’#∞, ~å„ëêìÅÖ’#∞
=∞O„`«∞Å∞QÍ L#fl`« Ѩ^=Œ ÙÅ∞ KÕÑ\¨ Ïì~∞° .
WOk~åQÍOnè : `˘e ã¨O=`«û~åÅ∞
WOk~åQÍOnè „Ñ¨Éèí∞`«fiO n~°…HÍeHõOQÍ ¿Ñ~°∞‰õΩáÈ~Ú#"≥·#ѨÊ\˜H© `«HõΔ}O
^Œ$+≤ì ™êiOz Ѩi+¨¯iOK«=Åã≤# KåÖÏ H˜¡+¨ì ã¨=∞㨺efl Z^Œ∞~˘¯#flk. ѨO*Ï|∞
㨠= ∞㨠º `« ∞ Hõ ` « ∞ Hõ L_» ∞ ‰õ Ω `« ∞ Ok. <åQÆ , q∞*’ „áêO`åÅÖ’ u~° ∞ QÆ ∞ ÉÏ@∞¡
K≥Å~ˆ QÆ∞`«∞<åfl~Ú. WOk~åQÍOnè D ã¨=∞㨺ŠѨ@¡ ã¨=∞~°=÷ O`«OQÍ =º=ǨÏiOzOk.
ѨO*Ïcã¨∞| _ç=∂O_»∞#∞ P"≥∂kOzOk. (J^蕺ܫ∞O 24 K«∂_»O_ç) <åQÆ, q∞*’
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å`À ^Œ$_è»OQÍ =º=ǨÏiOzOk. "åi`À K«~°ÛÅ∞ [~°Ñ¨_®xH˜
JOwHõiOzOk. <åQÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å _ç=∂O_»∞ J~Ú# ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuHÎ ˜
P"≥∂^ŒO `≥eÑ≤Ok (J^蕺ܫ∞O 9).
HÍx Pi÷Hõ Ѩiã≤u÷ J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ ~å‰õΩO_® =ÙOk. Pi÷Hõ ~°OQÆO =∂O^ŒºOÖ’
z‰õΩ¯H˘#flk. `«fii`«QuÆ x H©}Δ ã˜ ∞¨ OÎ k. áêi„âßq∞Hõ L`«ÊuÎ ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ Ѩ_áç È`«∞<åfl~Ú.
=~°∞ã¨QÍ ~Ô O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ∞ =~å¬Å∞ ÖË=Ù. 1966Ö’ J<å=$+≤ì Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞, 1965
HõO>ˇ f„=OQÍ L<åfl~Ú. Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ „^Œ"ÀºÅƒ}O ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ, PǨ~° ^è•<åºÅ
H˘~°`‰« Ωõ ^•i fâß~Ú. ^ÕâO◊ Ö’ KåÖÏ „áêO`åÅÖ’ „Ѩ`ºÕ H˜Oz cǨ~°∞, `«∂~°∞Ê
Ü«Ú.Ñ≤Ö’¡ Hõ~∞° =٠Ѩiã≤`÷ ∞« ÖË~Ê° _®¤~Ú. 1962, 1965 Ü«Ú^•úÅ∞, áêH˜™êÎ<£ – K≥<· å
"≥∞„ÿ u q∞Å@s =ºÜ«∞OÖ’ qѨs`«"∞≥ #ÿ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ, „Ѩ}ÏoHõÅ∞ Pi÷HÍaè=$kú #∞O_ç
=#~°∞Å =∞o¡OѨىõΩ ^•i fâß~Ú. <åÅæ= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõx J™ê^躌 O KÕã∂¨ Î
|_≥\˚ ò Ö’@∞¡ ÃÑiQÍ~Ú. Hõi#î "≥∞#ÿ x~°Ü ‚ ∂« Å∞ fã¨∞H˘x "å\˜x YzÛ`«OQÍ J=∞Å∞
KÕÜ∞« =Åã≤# ã¨=∞Ü«∞O. HÍx „ѨÉ∞íè `«fiO Tyã¨ÖÏ@Ö’ LOk. x~°Ü ‚ ∂« Å∞ KÕÜ∞« _»OÖ’
*ÏѨºO [~°∞QÆ∞`«∞Ok. J=∞Å∞ [~°Ñ_¨ O» Ö’ `å`åû~°O [~°∞QÆ∞`«∞Ok. Pi÷Hõ Ѩiã≤u÷ x
K«H¯õ k^ÕOÌ ^Œ∞‰õΩ ÃÑiy# áêÅ<å =ºÜ«∂xfl `«yOæ K«∞HÀÖËHáõ È~ÚOk.
HÍx „ѨÉ∞íè `«fiO =~å¬ÉÏè =, Hõ~∞° =٠Ѩiã≤`÷ ∞« Å<≥^∞Œ ~˘¯#_»OÖ’ QÆ}hÜ«∞OQÍ
q[Ü«∞=O`«=∞~ÚOk. PǨ~° ^è•<åºÅ ¿ãHõ~}° , ѨOѨHOõ , Hõ~∞° =Ù =∞~°}ÏÅ x"å~°}‰õΩ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 295
Ü«Ú^Œú „áêuѨkHõ# K«~º° Å∞ KÕÑ@ ¨ |ì _®¤~Ú. Wk ÉèÏ~°`« „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxH˜ XHõ ÃÑ^ŒÌ
q[Ü«∞O.
H©Δ}˜ã¨∞Î#fl Pi÷Hõ Ѩiã≤÷ux K«Hõ¯k^ÕÌO^Œ∞‰õΩ, PǨ~°^è•<åºÅ kQÆ∞=∞`«∞ʼnõΩ
™êÜ«∞Ѩ_OÕ ^Œ∞‰õΩ „ѨÉ∞íè `«fiO KÕÑ\¨ #ì̃ x~°Ü ‚ ∂« `«‡Hõ K«~º° ɡ_ãç H≤ ˘\ì̃Ok. WOk~åQÍOnè
`˘e x~°Ü ‚ ∂« Å∞ J`«ºO`« "≥~· ∞° ^躌 Éèií `«"∞≥ #ÿ qQÍ x~°∂Ñ≤`=« ∞Ü«∂º~Ú. WO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞
„Ѩ™êÎqOz#@∞¡ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ ÃÑ~°Q_Æ O» ÖË^∞Œ . KÕã∞¨ #Î fl ZQÆ∞=∞`«∞ÅÃÑ· ã¨aû_ôÅ∞
W=fi|_»∞`«∞<åfl~Ú. ~°∂áê~Ú qÅ∞= Z‰õΩ¯=QÍ LO_»_O» =Å# WÖÏ [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx
WOk~åQÍOnè ã¨ÅǨ^•~°∞Å∞ "åkOKå~°∞. ~°∂áê~Ú =∂~°HõѨ٠qÅ∞= `«yæ¿ãÎ
J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ q^Õâ◊ ÃÑ@∞ì|_ç ‰õΩѨÊÅ∞ `≥Ñʨ Å∞QÍ =zÛѨ_∞» `«∞O^Œ<åfl~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
PǨ~° Éè„í ^Œ`« H˘~°‰Ωõ Ñ≤.Ü«∞Öò. 480 Ѩ^HŒä Oõ „H˜O^Œ J"≥∞iHÍ QÀ^è∞Œ =∞ kQÆ∞=∞`«∞ÅÃÑ·
Z‰õΩ¯=QÍ P^è•~°Ñ_¨ Oç k. JO`ÕHÍHõ ÉèÏ~°`« áêH˜™êÎ<£ Ü«Ú^ŒHú ÍÅOÖ’ xeÑ≤"Ü Õ ∞« |_ç#
„ѨÑO¨ K«ÉϺO‰õΩ, JO`«~å˚fÜ«∞ „^Œ=ºxkè (S.Ü«∞O.ZѶ.π ) JO^ŒK¿Õ ã Pi÷Hõ ã¨Ç¨ Ü«∂xfl
"≥O@<Õ Ñ¨Ù#~°∞^Œiú OK«=Åã≤ =ÙOk. J"≥∞iHÍ, „ѨÑO¨ K«ÉϺO‰õΩ, S.Ü«∞O.ZѶ.π ~°∂áê~Ú
qÅ∞= `«yOæ Ѩ٠H˘~°‰Ωõ Ѩ@∞ì|\Ïì~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ WOk~åQÍOnè JkèHÍ~°O KÕÑ\¨ #ì̃
<åÅ∞QÆ∞ <≥ÅňH ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO E<£ 6# ~°∂áê~Ú qÅ∞=#∞ 35.5 âß`«O
`«yæOzOk.
x~°Ü ‚ ∂« xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ^Õâ"◊ åºÑÎ̈OQÍ P„QÆÇϨ O, PO^Àà◊# =ºHõ=Î ∞~ÚOk.
qq^èŒ ~å[H©Ü∂« aè„áêÜ«∂Å∞ QÆÅ ÃãHõ#Δ ∞¡ =ºuˆ~H˜OKå~Ú. "å=∞ѨH„Δõ QÆ∂ѨÙÅ∞, áêsìÅ∞
"Õ∞^è•=ÙÅÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ =ºuˆ~H˜OKå~°∞. x~°‚Ü«∞O fã¨∞H˘#Hõ=ÚO^Œ∞ `«##∞
ã¨O„ѨkOK«Ö^Ë xŒ HÍ=∞~å*ò x~°ã#¨ =ºHõOÎ KÕâß_»∞. HÍO„ÔQãπ áêsìÖ’x q=∞~°≈‰õΩÅ∞
‰õÄ_® JÖÏO\˜ "≥~· ∞° ^躌 O QÆÅ, „Ѩ*Ï^Œ~} ° á⁄O^Œx x~°Ü ‚ ∞« O ZxflHõÅ ã¨O=`«û~°OÖ’
fã≤H˘x LO_»=Åã≤Ok HÍ^Œx ÉèÏqOKå~°∞. q^Õj XuÎ_ç "Õ∞~°‰Ωõ Ѩx KÕã∞¨ #Î fl^Œx
„ѨÉ∞íè `åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ P„QÆÇϨ O =ºHõ=Î ∞~ÚOk. ~°∂áê~Ú qÅ∞=
`«yæOѨ٠„ѨHõ\ ˜Oz# ÅHΔÍºÖˇ·# ZQÆ∞=∞`«∞efl ÃÑOK«_»OÖ’#∞, q^Õj ÃÑ@∞ì|_çx
PHõi¬OK«_O» Ö’#∞ qѶŨ =∞~ÚOk. PǨ~°O, W`«~° q^Õj ã¨Ç¨ Ü«∞OÖ’#∞ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ
ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ÖË^∞Œ . KåÖÏ ã¨O=`«û~åÅ `«~∞° "å`« 1980Ö’ WOk~åQÍOnè ~°∂áê~Ú
qÅ∞= `«yOæ zÜ«ÚO_»=Åã≤Ok HÍ^Œx, `«yOæ K«_O» =Å# KåÖÏ #+¨Oì [iyO^Œx
JOwHõiOKå~°∞.
296 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 JkèHÍ~åxH˜ =zÛ# H˘kÌ <≥ÅÅ `«~∞° "å`« WOk~åQÍOnè q^Õj =º=Ǩ~°OÖ’
KåÖÏ K˘~°= fã¨∞H˘#flk. J"≥∞iHÍ QÀ^è∞Œ =∞Å∞, Pi÷Hõ ã¨Ç¨ Ü«∞O, ÃÑ@∞ì|_ç J`«º=ã¨~°
=∞=_»O`À J"≥∞iHÍ`À ¿ãflÇ¨Ï ã¨O|O^è•Å H˘~°‰Ωõ „Ѩ`ºÕ H˜Oz 1966 =∂iÛÖ’ P"≥∞
"å+≤OQÆ@<£ ã¨O^Œi≈Oz# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. „ÃÑã≤_O≥ @∞ *Ï#û<£ Ñ≤.Ü«∞Öò–
480 Ѩ^äŒHõO „H˜O^Œ 3.5 q∞eÜ«∞<£ @#∞flÅ PǨ~°^è•<åºÅ∞, 900 q∞eÜ«∞#∞
_®Å~°¡ ã¨Ç¨ Ü«∞O JO^Œ*™Ë êÎ#x "åQÍÌ#O KÕâß_»∞. HÍx J"≥∞iHÍ z#fl "≥Ú`åÎÅ`À
"å~Ú^•Å Ѩ^Œúu# ѨOѨO_»O „áê~°OaèOzOk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O q^Õâ◊q^è•<åxfl,
qÜ« ∞ `åflOÃÑ· "≥ · Y ix =∂~° ∞ ÛHÀ"åÅx +¨ ~ ° ` « ∞ ÃÑ\˜ ì O k. WOk~åQÍOnè
J==∂#Ѩ~K° |« _ç#@∞¡ ÉèÏqOKå~°∞. J"≥∞iHÍ ÉÏǨ@"≥∞#ÿ XuÎ_Hç ˜ `«Å=OKÕO^Œ∞‰õΩ
x~åHõiOKå~°∞. gÖˇ·#O`« `«fi~°Ö’ D ^Œ∞~°ƒÅ"≥∞ÿ# ã≤÷u #∞O_ç |Ü«∞@Ѩ_®Åx
x~°~‚ ÚOKå~°∞. P `«~∞° "å`« Hõi#î "≥∞#ÿ +¨~`° ∞« ʼnõΩ Ö’|_ç ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ J"≥∞iHÍ`À
™êxflÇ≤Ï`åºxfl ÃÑOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ ZѨC_»∂ „ѨÜ∞« uflOK«Ö^Ë ∞Œ .
WOk~åQÍOnè J"≥∞iHÍ`À á⁄Ok# Jã¨O`«$Ñ≤Î q^Õj q^è•# ~°OQÆOÖ’
=ºHõ=Î ∞~ÚOk. P"≥∞ J"≥∞iHÍ #∞O_ç ^Œ∂~°=∞=_»O „áê~°OaèOzOk. P"≥∞ 1966
=∂iÛ– U„Ñ≤ÖòÖ’ J"≥∞iHÍ ã¨O^Œi≈Oz# HÍÅOÖ’ qÜ«∞`åflO q+¨Ü∞« OÖ’ =∞ø#O
^•ÖÏÛ~°∞. 1966 EÖˇÖ· ’ L`«~Î ° qÜ«∞`åflO ^•x ~å[^è•x #QÆ~"° ∞≥ #ÿ Ǩϟ<åÜü∞ÃÑ·
J"≥∞iHÍ ÉÏO|∞ ^•_çx x~°ãã≤ ∂¨ Î „ѨH@ õ # q_»∞^ŒÅ KÕâß~°∞. EÖˇ· z=iÖ’ `«H} Δõ "Õ∞
ZÖÏO\˜ +¨~`° ∞« Å∞ ÖˉΩõ O_® J"≥∞iHÍ ÉÏO|∞Å∞ "ÕÜ∞« _»O PÑ≤"Ü Õ ∂« Åx _ç=∂O_£
KÕã∂¨ ,Î qÜ«∞`åflOÖ’ J"≥∞iHÍ K«~º° x ™ê„=∂[º"å^Œ ^Œ∞~å„Hõ=∞}QÍ ¿Ñ~˘¯O@∂,
=∂™È¯Ö’ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£`À Hõeã≤ L=∞‡_ç „Ñ¨H@ õ #ÃÑ· ã¨O`«HOõ KÕâß~°∞.
Ñ≤.Ü«∞Öò–480 ~°∂áê~Ú x^è∞Œ Å`À 300 q∞eÜ«∞#¡ _®Å~°"¡ ∞Õ ~°‰Ωõ ÉèÏ~°`«
J"≥∞iHÍ q^•ºã¨Oã¨÷ <≥ÅH˘ÖÏÊÅx J"≥∞iHÍ KÕã#≤ „Ѩuáê^Œ##∞ "å+≤OQ∑@<£Ö’
WOk~åQÍOnè JOwHõiOKå~°∞. HÍh Wk ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x ÃÑ·™ê÷~Ú q^Œº,
Ѩiâ’^è#Œ ÅÖ’ K˘K«∞ÛH˘x =zÛ J^Œ∞Ѩ٠KÕ¿ã J"≥∞iHÍ „ѨÜ∞« `«fl=∞x ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x
ѨÅ∞=Ù~°∞ "Õ∞^è•=ÙÅ∞, HÍO„ÔQãπ ֒ѨŠ"≥Å∞ѨŠQÆÅ "å=∞ѨHõΔ"å^Œ∞Å∞ f„=OQÍ
q=∞i≈OK«_O» `À WOk~åQÍOnè P „Ѩuáê^Œ#x `«ºlOKå~°∞.
WOk~åQÍOnè DlѨÙì J^茺‰õΔΩ_»∞ <å[~ü`À#∞, Ü«ÚQÀ¿ã¡qÜ«∂ J^茺‰õΔΩ_»∞
\˜\’`À#∞ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOK«∞H˘x J"≥∞iHÍ, ѨtÛ=∞ Ü«¸~°ÑÙ¨ ^ÕâßÅ
#∞O_ç Z^Œ∞~°Ü∞Õ º #Ü«∂ =Åã¨"å^Œ „Ѩ=∂^•xfl „ѨuѶ∞¨ \˜OKÕO^Œ∞‰õΩ, Jb# ^ÕâßÅ∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 297
Pi÷HOõ QÍ ~å[H©Ü∞« OQÍ ã¨ÇϨ HõiOK«∞HÀ=Åã≤# J=ã¨~åxfl <˘H˜¯ K≥áêÊ~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
áêH˜™êÎ<Å£ ‰õΩ, ã¨=∂# ^Œ∂~°OÖ’ =ÙO_ÕO^Œ∞‰õΩ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ áêH˜™êÎ<`£ À
ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOK«∞H˘#_®xH˜ Ü«∞uflOK«_»O Ѩ@¡ HõÅ`« K≥Ok# WOk~åQÍOnè
™ÈqÜ«∞\ò`À ÉèÏ~°`« ¿ãflÇ¨Ï ã¨O|O^è•Å∞ x~°O`«~O° H˘#™êQÆ∞`åÜ«∞x Ǩg∞ WKåÛ~°∞.
P"≥∞ K≥<· å`À K«~Û° Å∞ „áê~°OaèOKåÅx PHÍOHõΔ ‰õÄ_® =ºHõOÎ KÕâß~°∞. HÍx Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞
J#∞‰õÄÅOQÍ ÖË=Ù. "å+≤OQ∑@<£ "≥Ñ· Ũ¶ ºO `«~∞° "å`« q^Õj =º=Ǩ~åÅÖ’ |Å"≥∞#ÿ
ã¨fi`«O„`« q^è•<åxfl J#∞ã¨iOKå~°∞.
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ^è~Œ Å° ∞, PǨ~°H˘~°`,« „Ѩ|Å∞`«∞#fl x~°∞^ÀºQÆO, kQÆ*Ï~°∞`«∞#fl
Pi÷Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å HÍ~°}OQÍ 1966 ã¨O=`«û~°O ~å[H©Ü∞« PO^Àà◊#Å∞ qã¨Î $`«OQÍ
K≥ň~y# ã¨O=`«û~°O. D JâßOu`À áê@∞ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ã¨=∂[OÖ’x qq^èŒ
ÃãHõ#Δ ¡ <≥~"° ~Õ x° PHÍOHõÅΔ ∞ - „Ѩ`ºÕ H˜Oz kQÆ∞= =∞^躌 `«~Q° uÆ PHÍOHõÅΔ ∞ `À_»Ü∂« º~Ú.
JO`ÕQÍHõ ÃÑ@∞ì|_ç^•s Jaè=$kú q^è•#O qq^èŒ ™ê=∂lHõ =~åæÅ, „QÆ∂ѨÙÅ =∞^躌
Pi÷Hõ =º`庙êxfl ÃÑOzOk.
„Ѩ*ÏO^Àà◊#Å "≥Å∞¡= – „Ѩ^~Œ ≈° #Å∞, q^•º~°∞Å÷ ã¨"∞≥ ‡Å∞, ^˘g∞‡Å∞, „ѨÉ∞íè `«fi
L^ÀºQÆ∞Å PO^Àà◊#Å∞– ^•^•Ñ¨Ù WOk~åQÍOnè „Ñ¨^•è #=∞O„uQÍ „Ѩ=∂} ã‘fiHÍ~°O
KÕã∞¨ #Î flѨC_Õ „áê~°OÉè=í ∞Ü«∂º~Ú. PO^Àà◊#Å∞ `«~K° ∞« QÍ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«OQÍ =∂~å~Ú.
H˘`«Î `«~Ç° ¨ PO^Àà◊#– |O^Œ∞Å∞ JO>Ë Ñ¨@} ì Ïefl, #QÆ~åefl ÖËHõ "≥Ú`«OÎ ~å„ëêìxfl
=¸ã≤"Ü Õ ∞« _»O „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. PO^Àà◊#Å∞ KÕ¿ã „QÆ∂ѨÙÅ∞ áÈbã¨∞Å`À Ѷ∞¨ ~°¬}
Ѩ__» O» =Å# âßOu Éè„í ^Œ`Å« ∞ qzÛù#fl=∞Ü«∂º~Ú. H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ Ãã<· åºxfl
kOK«=Åã≤ =zÛOk. ÖÏsîKåè s˚Å∞, áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÅ∞, ѨiáêÅ#‰õΩ =∞iO`« JѨMϺux
`≥zÛÃÑ\Ïì~Ú. ÃÑiy# ^è~Œ Å° Hõ#∞QÆ∞}OQÍ r`åÅ∞, Hõ~∞° =ÙÉè`í º« O ÃÑOKåÅx _ç=∂O_»∞
KÕã∂¨ Î PO^Àà◊#HÍ~°∞Å∞ ã¨"∞≥ ‡Å∞ KÕ¿ã"åi`À Láê^蕺ܫÚÅ∞, _®Hõ~ì ∞° ,¡ WO[h~°¡
ÖÏO\˜ =∞^躌 `«~Q° uÆ =$uÎ^•~°∞Å∞ KÕ~_° O» "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. ѨiáêÅ#ÃÑ,· áêÅHõ ~å[H©Ü∞«
<åÜ«∞Hõ`fi« OÃÑ· „Ѩ[Å qâßfiã¨O ã¨#flyÅ¡_O» ÃÑiyOk.
„ѨuѨHáΔõ êsìÅ∞ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz ã≤.Ñ≤.Ü«∞O, ™È+¨eã¨∞Åì ∞, [#ã¨OѶ∞π „ѨÉ∞íè `åfixfl
x~°O`«~O° W~°HÍ@OÖ’ ÃÑ>ËOì ^Œ∞‰õΩ „Ѩ[Å =∞<ÀÉèÏ"åefl J=HÍâ◊OQÍ fã¨∞H˘<åfl~Ú.
|O^Œ∞Å∞ W`«~° PO^Àà◊#Å∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_O» Ö’ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOKå~Ú. H˘O^Œ~∞°
áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ# „Ѩu+¨ìOÉèí#–ZxflHõÅ ^•fi~å QÍx ÖËHõ áê~°¡"≥∞O>Ë`«~° Ѩ^Œú`«∞Å
^•fi~åQÍx `å=Ú JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~å=\ÏxH˜ J#∞"≥·# Ѩiã≤÷`«∞Å∞ ã¨$+≤ìã¨∞ÎO^Œx
298 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
qâ◊fiã≤OKå~°∞. Ѷe¨ `«OQÍ "å~°∞ `«~K° ∞« QÍ „Ѩ*Ï™êfi=∞º Ѩiq∞`«∞Å#∞QÍx ~å*ϺOQÆ
x|O^è#Œ Å∞ QÍx áê\˜OK«Ö^Ë ∞Œ .
[#ã¨OѶ∞π W`«~° =∞`«``« fi« â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ ~å#∞#fl ZxflHõÅÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ
ÉèÏ"åÅ#∞ ™⁄=Ú‡ KÕã∞¨ HÀ"åÅ<Õ Pâ◊`À ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ QÀ=^èxŒ ¿+^èOŒ J=∞Å∞ [~°áêÅx
ÃÑ^ŒÌ PO^Àà◊# KÕÑ\¨ Ïì~Ú. HÍx D _ç=∂O_»∞Ö’x =∞`«``« fi« ã¨fiÉèÏ=O HÍ~°}OQÍ#∞,
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÖ’x "≥∞<ÿ åi\©Å∞, kQÆ∞= ‰õΩÖÏÅ "å~°∞ ^è~Œ ° `«‰Ωõ ¯= HÍ~°}OQÍ P=Ù
=∂Oã¨O uO\Ï~°∞ QÆ#∞Hõ „ѨÉ∞íè `«fiO D _ç=∂O_£H˜ =ºuˆ~HõOQÍ xÅ|_çOk. N=∞u
WOk~åQÍOnè áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ WÖÏ K≥áêÊ~°∞– 'Wk „ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ· KÕ¿ã ^•_ç HÍ^Œ∞.
Wk =∞# r=# q^è•#OÃÑ,· =∞# qÅ∞=Å∞ ã¨O„Ѩ^•Ü«∂ÅÃÑ#· KÕ¿ã ^•_ç.— #=O|~°∞
7# Hõ`∞« ÅÎ ∞, |ÖÏ¡Å∞, „uâ◊¥ÖÏÅ∞ ^èiŒ Oz# #QÆfl ™ê^è∞Œ =ÙÅ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ =O^ŒÅ,
"ÕÅ =¸Hõ ~å*ϺOQÆ|^Œ"ú ∞≥ #ÿ „ѨÉ∞íè `åfixfl Jã≤~÷ Ñ° ~¨ K° OÕ ^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflã¨∂Î =∂~°=æ ∞^躌 OÖ’
|ã¨∞ûÅ#∞, HÍ~°#¡ ∞ `«Q∞Æ Åɡ_∞» `«∂, ëêѨÙefl Å∂\© KÕã∂¨ Î „ѨÉ∞íè `«fi Éè=í <åÅÃÑ· ^•_»∞Å∞
™êyã¨∂Î UHõOQÍ áê~°"¡ ∞≥ O@∞ Éè=í #OÃÑ· ^•_çH˜ „ѨÜ∞« uflOzOk. HÍ=∞~å*òÃÑ· ^•_ç
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ =¸Hõ PÜ«∞# WO\˜x K«∞@∞ì=Ú\˜Oì k. áÈbã¨∞Å`À [iy# Ѷ∞¨ ~°¬}Ö’
XHõ áÈbã¨∞, P~°∞QÆ∞~°∞ ™ê^è∞Œ =ÙÅ∞ K«xáÈÜ«∂~°∞. JѨÊ\˜ ǨϟOq∞x+ì̈~∞° QÆ∞ÖÏ˚sÖÏÖò
#O^• Ѩiã≤u÷ x Z^Œ∞~˘¯#_»OÖ’ qѶŨ =∞Ü«∂º_»∞. QÆ#∞Hõ WOk~åQÍOnè J`«_xç
~år<å=∂ KÕÜ∞« =Åã≤OkQÍ _ç=∂O_£ KÕâß~°∞. L^Œº=∞O `ÕeáÈ~ÚOk. `«~∞° "å`«
[iy# ZxflHõÅÖ’ QÀ=^èŒ XHõ ã¨=∞㨺QÍ ‰õÄ_® xÅ|_»Ö^Ë ∞Œ .
1966 ã¨O=`«û~°OÖ’ áê~°¡"≥∞O@∞ XHõ ã¨Oã¨÷QÍ ‰õÄ_® kQÆ*Ï~°_»O
„áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. H˘O^Œ~∞° „ѨuѨHΔõ ã¨É∞íè ºÅ∞ áê~°"¡ ∞≥ O@s =∞~åº^Œ, <åE‰õΩ^Œ#OÃÑ·
„Ѩ^iŒ ≈Oz# J<å^Œ~} ° HÍ~°}OQÍ áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ JÅ[_»∞Å∞, „Hõ=∞tHõ} Δ Ï ~åÇ≤Ï`«ºO
ã¨~fi° ™ê^è•~°}=∞Ü«∂º~Ú. „Ѩ^•è #=∞O„u Ѩ^qŒ H˜ W=fi=Åã≤# Q“~°=O ‰õÄ_® H˘xfl
ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ q㨇iOK«|_çOk. „Ѩ^•è #=∞O„uÃÑ· "≥H¯˜ iOѨÙÅ∞, "ÕàÏHÀàÏÅ∞, hK«"∞≥ #ÿ
=ºH˜ÎQÆ`« ^•_»∞Å∞ ѨÙ~°∞+¨ ^Œ∞~°Ç¨ÏOHÍ~°O`À ‰õÄ_ç# „Ѩ™êÎ=#Å∞, x~å^è•~°"≥∞ÿ#
P~ÀѨ}Å∞ KÕÜ«∞|_®¤~Ú. „Ѩ`ÕºH˜Oz _®Hõì~ü ~å=∞=∞<ÀǨÏ~ü Ö’Ç≤ÏÜ«∂ P"≥∞#∞
JѨÇϨ ã≤OKÕ U J=HÍâßxfl =^Œ∞Å∞HÀÖË^∞Œ . P"≥∞#∞ QÆ∂OyQÆ∞_çÜ∂« (=¸QÆÉÁ=∞‡)QÍ
=i‚OKå_»∞.
áêsìÖ’ ‰õÄ_® WOk~åQÍOnè ÉÏ^è•Hõ~"° ∞≥ #ÿ Ѩiã≤u÷ x Z^Œ∞~˘¯#=Åã≤ =zÛOk.
XHõ\ ˜ HÍO„ÔQãπ‰Ωõ „Ѩ[Å =∞^Œ`Ì ∞« `«yOæ k. <≥„Ǩ˙ HÍÅO #∞O_ç áêsì H©}Δ ã˜ ∂¨ Î =zÛOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 299
~å[H©Ü«∞ K˘~°= HÀÖ’Ê`«∂ =zÛOk. JO`«HõO`«‰õΩ „QÆ∂ѨÙÅ =Ú~îåÅ HÀ~°Ö’¡
z‰õΩ¯‰õΩ#flk. Ѷe¨ `«OQÍ ^•^•Ñ¨Ù „Ѩu ~åROÖ’ Jã¨O`«$Ñ≤Î „QÆ∂ѨÙÅ∞ U~°Ê_®¤~Ú.
áêsìÖ’ N=∞u WOk~åQÍOnè ã≤u÷ ‰õÄ_® |ÅÇ‘Ï#OQÍ JÉè„í ^Œ`Q« Í LOk. „Ѩ^•è #
=∞O„u J~Ú# `«~∞° "å`« `«# ã¨fiO`« =∞O„u=~åæxfl U~åÊ@∞ KÕã∞¨ HÀÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞.
Jxfl =ÚYº"≥∞#ÿ âßYÅ∞– ǨϟO, ~°H} Δõ , Pi÷H,õ q^Õj =º=Ǩ~åÅ∞, PǨ~° âßYÅ
=∞O„`«∞efl Hõ^ÅŒ Û‰õΩO_® JÖψQ LOK«=Åã≤ =zÛOk. áêsì „ÃÑã≤_O≥ @∞ HÍ=∞~å*ò,
ã≤O_çˆH\ò ã¨q∞+≤ìQÍ „Ѩ^è•#=∞O„u HÍ~åºK«~°}#∞, q^è•<åÅ ~°∂ѨHõÅÊ# "å\˜x
J=∞Å∞ Ѩ~K° _« ®xH˜ Ѩiq∞`«O KÕâß~°∞. áêsì JO`«~`æ° « =º=Ǩ~åÅÖ’QÍx, áê~°"¡ ∞≥ O@s
ZxflHõʼnõΩ JÉèºí ~°∞Å÷ #∞ ZOÑ≤Hõ KÕÜ∞« _»OÖ’QÍx P"≥∞#∞ <å=∞=∂„`«O KÕâß~°∞.
1967 ZxflHõÅ ã¨O=`«û~°O QÆ#∞Hõ WOk~åQÍOnè g@xfl\˜x Éèií OK«=Åã≤ =zÛOk.
~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩ~åeQÍ QÆ∂_® P"≥∞ ~Ô O_»∞ |ÅÇ‘Ï#`«Å`À ã¨`=« ∞`«=∞Ü«∂º~°∞.
„Ѩ`º« ~°∞Å÷ ∞ P"≥∞#∞ áê~°"¡ ∞≥ O@s áêsìÖ’#∞, =∞O„u=~°Oæ Ö’#∞ XO@ix KÕÜ∞« _»OÖ’
[Ü«∞„Ѩ^=Œ ∞Ü«∂º~°∞ QÆ#∞Hõ P"≥∞ „ѨÉÏè =â◊¥#ºOQÍ =ÙO_çáÈ=Åã≤ =zÛOk. P"≥∞‰õΩ
Ãã^· •úOuHõ Ѩ@∞ìH˘~°=_çOk.
1967 ™ê^è•~°} ZxflHõÅ∞– ~åR ã¨OH©~å‚Å∞
1967 Ѷ„≤ |=iÖ’ <åÅæ= Ö’H±ãɨ ‰íè Ωõ , ~åR JÃãOc¡Å‰õΩ [iy# ™ê^è•~°}
ZxflHõÅ∞ ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∂ÅÃÑ· f„= „ѨÉèÏ=O K«∂áê~Ú. ÅOK«Q˘O_ç`«#O,
qÖÏã¨=O`«"∞≥ #ÿ r=# q^è•#O HÍ~°}OQÍ KåÖÏ=∞Ok ÃÑ™· ê÷~Ú <åÜ«∞‰õΩŠѨ@¡
„Ѩ[ʼnõΩ QÆÅ „Éè=í ∞Å∞ `˘ÅyáÈÜ«∂~Ú. „Ѩ[Å∞ KåÖÏ =∞Ok „áêOfÜ«∞ ™ê÷xHõ
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩefl Ѩ^Œ=ÙÅ H˘~°‰õΩ „áê‰õΩÖÏ_Õ"å~°∞QÍ#∞ =Ú~îå`«QÍ^•Ö’¡
‰õÄ~°∞‰õΩáÈÜÕ∞"å~°∞QÍ#∞ ѨiQÆ}˜OKå~°∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ HÍO„ÔQãπH˜ ã¨iÜ≥ÿ∞#
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞O ÖËHáõ È=_»O Ѩ@¡ ‰õÄ_® x~åâ◊KO≥ ^•~°∞. „ѨuѨHΔõ áêsìÅ∞ ZxflHõÅ
„ѨKå~°OÖ’ ZÖÏO\˜ =∞øeHõ ™ê=∂lHõ ã¨=∞㨺efl „Ѩ™êÎqOK«ÖË^Œ∞. HÍO„ÔQãπx
F_çOKÕO^Œ∞ˆH „ѨKå~°O ™êyOKå~°∞. HÍx „Ѩ[Å∞ Q˘Ñ¨Ê ~å[H©Ü«∞, K≥·`«#ºO
„Ѩ^iŒ ≈OKå~°∞. 1967 ZxflHõÅÖ’ QÆ`O« Ö’ Z#fl_»∂ ÖË#O`«QÍ 61.1 âß`«O F@∞¡
áÈÅÜ«∂º~Ú.
HÍO„ÔQãπ 1964 #∞O_ç H©}
Δ ã˜ ∂¨ Î =zÛOk. WѨC_»∞ ã≤O_ç̂H\ò <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’
ZxflHõ Å |iÖ’H˜ kyOk. HÍO„Ô Q ãπ |ÅÇ‘ Ï #Ѩ _ ç qÉè í l `« " ≥ ∞ ÿ =Ú~î å Å`À
300 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ã¨`«=∞`«=∞=Ù`«∞#flѨÊ\˜H˜ „Ѩ[Å =∞^ŒÌ`«∞ `«=∞‰õΩ `«QÆæ_®xfl Ѩ\ ˜ìOK«∞HÀ‰õΩO_®
<åÜ«∞Hõ`fi« O ZxflHõʼnõΩ ã≤^ÑúŒ _¨ Oç k. QÆ`O« Ö’ =Ú~îå`«`fi« O ~å„ëêìʼnõΩ Ñ¨iq∞`«"∞≥ ÿ
=ÙO_Õk. WѨC_»k ˆHO„^•xH˜ ‰õÄ_® qãÎ̈iOzOk. QÆ`«OÖ’ Jã¨O`«$Ñ≤Î "å^Œ∞Å∞
`å=Ú "Õ~°∞ KÕÜ«∞É_®¤=∞<Õ ÉèÏ=#H˜ QÆ∞iH͉õΩO_® ~åR™ê÷~Ú q"å^•xfl ˆHO„^Œ
<åÜ«∞Hõ`«fiO Ѩi+¨¯iOKÕk. WѨC_»∞ ˆHO„^Œ <åÜ«∞Hõ`«fiO ˆHO„^ŒOÖ’ `«=∞ ã≤÷ux
ѨkÅѨ~K° ∞« H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ ~å„ëêìÅÖ’x PkèÑ`¨ º« „QÆ∂ѨÙʼnõΩ JO_»QÍ xezOk. [s~ü
=∞™êx K≥ÑÊ≤ #@∞¡ ''Ѷe¨ `«O HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`fi« O Ü≥ÚHõ¯ Jxfl ™ê÷~ÚÖ’¡ JkèHÍ~°O
H˘~°‰Ωõ Z_»`Q≥ xÆ ‰õΩ=Ú‡ÖÏ@, ™êfi`«O„`À^Œº=∞ HÍÅOÖ’ xi‡Oz# ZÖÏO\˜ áêsì
„Hõ=∞tHõ} Δ qâßfiã¨O, ¿ãflǨÏÉèÏ=O ÖÏO\˜q ÖËx^Õ áêsì SHõºOQÍ =∞#ÖË^À Jq
"ÕQOÆ QÍ H©} Δ O˜ K«_O» .——
áêsì JÉèºí ~°∞Å÷ ZOÑ≤HÖõ ’ HÍO„ÔQãπÖ’x =Ú~îå`«`fi« O ã¨Ê+¨Oì QÍ „ѨuaOaOzOk.
KåÖÏ áêH˜ΔHõOQÍ =º=ǨÏiOz# ã≤O_çˆH\ò ã¨Éèí∞ºÅ \˜ÔH@¡ ѨOÑ≤}©Ö’ PkèѨ`«ºO
™êkèOKå~°∞. \˜HÔ @∞¡ x~åHõiOK«|_ç# ^•^•Ñ¨Ù "≥~Úº=∞Ok HÍO„ÔQãπ ã¨É∞íè ºÅ∞ JkèHÍ~°
HÍO„ÔQãπ JÉèíº~°∞÷ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ ã¨fi`«O„`«∞Å∞QÍ áÈ\© KÕÜ«∞_»OQÍx ÖËHõ ~åR
™ê÷~Ú Jã¨O`«$Ñ≤"Î å^Œ∞Å „QÆ∂ѨÙÖ’ KÕ~_° O» QÍx [iyOk.
1967 ZxflHõÅÖ’ „ѨuѨHΔÍÅ∞ ^ŒQÆæ~°Ü«∂º~Ú. H˘xfl ~å„ëêìÅÖ’ "å\˜Ö’
H˘xfl HÍO„ÔQãπ =ºuˆ~Hõ „ѶO¨ @∞Å∞ U~åÊ@∞ KÕâß~Ú. W`«~° ~å„ëêìÅÖ’ áÈ\©Å#∞
x"åiOz ã‘@∞¡ ѨOK«∞HÀ=_»O ^•fi~å ZxflHõÅ ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞¡ KÕã∞¨ H˘<åfl~Ú. `«~K° ∞« QÍ
D „Hõ=∞OÖ’ Jã¨O`«$ѨΠHÍO„ÔQãπ áêsì „QÆ∂ѨÙÅ∞ ‰õÄ_® Hõeâß~Ú. HÍx ZxflHõÅѨ~O° QÍ
^ŒQ~ÔæÆ #· D áêsìÅ∞ ã≤^•úO`åÅ∞ HÍ~°º„Hõ=∂Å s`åº aè#fl"≥∞#ÿ q. HÍO„ÔQãπx F_çOKåÅ<Õ
HÀiˆH "å\˜x ^ŒQiæÆ H˜ KÕiÛOk. Ö’Ç≤ÏÜ«∂ ™È+¨eã¨∞Åì ∞ ZÖÏO\˜ Ѩ^`úŒ ∞« Å∞ áê\˜OK«x
"åiÖ’ J„QÆQ} Æ ∞ºÅ∞. "å~°∞ =∞`«``« fi« [# ã¨OѶ∞π `À#∞, q∞`«"å^Œ ã¨fi`«O„`«∞Å`À#∞
HõÅ=\ÏxH˜ U =∂„`«O ã¨Oâ◊~ÚOK«Ö^Ë ∞Œ . JÖψQ KåÖÏ ~å„ëêìÅÖ’ Ãã‰õΩºÅ~ü áêsì
J~Ú# ã¨fi`«O„`« áêsì [#ã¨OѶ∞π `À KÕ`∞« Å∞ HõeÑ≤Ok. `«q∞à◊<å_»∞`À ã¨fi`«O„`«,
ã≤.Ñ≤.Ü«∞O, =Úã≤O¡ bQ∑, _ç.Ü«∞O.ÔH.ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ∞, Hˆ ~°àÖ◊ ’ ã≤ÑZ≤ O, =Úã≤O¡ bQ∑ JÖψQ
ѨO*ÏÉòÖ’ [#ã¨OѶ∞π , JHÍbÅ∞, ã≤ÑZ≤ OÅ∞ q∞„`«ÑH¨ ÍΔ Å∞.
ZxflHõŠѶ¨e`åÅ∞ <å@H©Ü«∞OQÍ L<åfl~Ú. HÍO„ÔQãπH˜ ÃÑ^ŒÌ Z^Œ∞~°∞^≥|ƒ
`«yeOk. Ö’H±ãɨ Ãíè Ñ· J^Œ∞ѨÙx xÅɡ@∞ìH˘#flѨÊ\˜H˜ 520 ã‘@‰¡ Ωõ QÍ#∞ 284 ã‘@∞¡
=∂„`«"∞Õ QÔ ezOk. 1962Ö’x 228 "≥∞*Ïi\© WѨC_»∞ 48H˜ `«yOæ k. ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò,
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 301
Hˆ ~°àÖ◊ ’ =∂„`«O HÍO„ÔQãπ ã‘@x¡ "å=∞ѨHΔõ áêsìÅ∞ QÔ Å∞K«∞H˘<åfl~Ú. q∞ye# Jxfl
KÀ@¡ HÍO„ÔQãπ `«Q∞Æ ^æ ÅŒ =Å# ÖÏÉèÑí _¨ Oç k =∞`«``« fi« , ѶӨ º_»Öò, q∞`«"å^Œ, „áêOfÜ«∞
áêsìÅ∞. HÍO„ÔQãπ 8 ~å„ëêìÅ JÃãOc¡ÅÖ’– cǨ~ü, Ü«Ú.Ñ≤, ~å[™ê÷<,£ ѨO*ÏÉò,
ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò, Xi™êû, =∞„^•ã¨∞, ˆH~°à◊Ö’– "≥∞*Ïi\© HÀÖ’Ê~ÚOk. Ü«Ú.Ñ≤,
=∞^躌 „Ѩ^âÕ ò, ǨÏ~åº<åÅÖ’ [#ã¨OѶ∞π , Xi™êû, ~å[™ê÷<,£ PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò, QÆ∞[~å`üÅÖ’
ã¨fi`«O„`« áêsì, cǨ~üÖ’ Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ.Ñ≤, ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò, Hˆ ~°àÅ◊ Ö’ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞
„Ѩ^•è # „ѨuѨHÍΔ Å∞QÍ Pq~°ƒqù OKå~Ú.
1967 ZxflHõÅ∞ H˘xfl n~°H… ÍeHõ ^èÀ~°}∞efl n~°H… ÍeHõ Ѷe¨ `åefl =ºHõOÎ KÕâß~Ú.
WO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞ „Ѩ™êÎqOz# qq^èŒ HÍ~°}ÏÅ s`åº HÍO„ÔQãπ Ѩ@¡ `˘Åy#
„Éè=í ∞Å`Àáê@∞ L`«~Î åk~å„ëêìÅÖ’ HÍO„ÔQãπ Ѷ∞¨ ’~° Ѩ~å[Ü«∞O`À HÍO„ÔQãπ HͺOѨÙ
#∞O_ç ã¨OѨ#fl =∞^躌 `«~Q° uÆ ~Ô `· ∞« ŠѶ~≤ å~ÚOѨ٠ÃÑ^ŒáÌ ê„`« x~°fiÇ≤ÏOzOk.
1950 ^Œâß|ÌO `˘e ã¨O=`«û~åÅ Éè∂í ã¨O㨯~°}ŠѶe¨ `«OQÍ Éè∂í Ü«∂[=∂#ºO,
™ê=∂lHõ JkèHÍ~°O „Hõ=∞OQÍ ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å"≥Ñ· Ù¨ =∂~å~Ú. "å~°∞ H˘`«QÎ Í á⁄Ok#
Pi÷Hõ ã≤u÷ , ™ê=∂lHõ ™ê÷~Ú, Éè∂í q∞ÃÑ· J^Œ∞Ѩ٠=ÔQ~· åÅ∞ HÍO„ÔQãπ ã¨OHõeÊOz#
PǨ~° ^è•<åºÅ ¿ãHõ~} ° q^è•<åÅ∞, Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞, HÍO„ÔQãπ Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ`ºÕ H˜Oz
WOk~åQÍOnè, HÍO„ÔQãπÖ’x "å=∞ѨHΔõ ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ "åi „Ѩ*ÏHõ~¬° Hõ Ѩ^HŒä ÍÅ =Å#
„Ѩ=∂^ŒOÖ’ Ѩ_»`åÜ«∞x PO^Àà◊# K≥O^•~°∞. JO`ÕQÍHõ „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl =~°qæ Éè^Ë •Å∞, Éè∂í q∞ÖËx =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ ÉË~™° ê~åÖÏ_Õ â◊H,Θ ~å[H©Ü∞«
K≥`· #« ºO ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ, „QÍ=∞OÃÑ· ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å PkèÑ`¨ åºxH˜ „Ѩ=∂^ŒO `≥zÛÃÑ_»`å~Ú.
HÍO„ÔQãπ ã¨$+≤Oì z# =~°æ á⁄OkHõÖ’ ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å∞, WOHÍ =ÚYºáê„`« x~°fiÇ≤ÏOKåÅx
„ѨÉ∞íè `«fi q^è•<åÅ∞ `«=∞Hõ#∞‰õÄÅOQÍ =∂~°Û|_®Åx HÀ~°∞‰õΩ<åfl~°∞.
^ŒH}Δ˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ =~°,æ ‰õΩÅ, x~å‡}O L`«~Î ° ÉèÏ~°`^« âÕ ßx HõO>Ë aè#fl"≥∞#ÿ k.
Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ Z‰õΩ¯=QÍ LO_»_O» „QÍg∞} Éè∂í ™êfi=Úefl HÍO„ÔQãπH˜ Hõ\ Ñì̃ _¨ ãÕ O≤ k.
JO`ÕQÍHõ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« áêsìÅ∞ ÖË=Ù. cǨ~ü, Ü«ÚÑ≤, ѨO*ÏÉòÅÖ’
ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞ „ѨÜ≥∂[<åʼnõΩ "åǨÏHÍÅ∞QÍ Ñ¨xKտ㠄Ѩ`åº=∂flÜ«∞ áêsìÅ∞
–Ü«∞ãπÜ∞« ãπÑ,≤ a*ˇÑ,≤ JHÍb^Œàò ~°∂ѨOÖ’ L<åfl~Ú.
"åãÎ̈=OQÍ HÍO„ÔQãπ ZHõ¯_» ‰õÄ_® ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å =ºuˆ~Hõ áêsì HÍ^Œ∞. HÍx
HÍO„ÔQãπ ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ `≥™êÎ#x K≥|∞`«∂ „ѨÜ∂≥ yOz# Ѩ^qŒ <åºã¨=Ú`À
302 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å∞ HÍO„ÔQãπ ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å =ºuˆ~Hõ áêsì Jx ÉèÏqOKå~°∞. JÖÏQÆx
HÍO„ÔQãπ JOwHõiOz# Pi÷HÍaè=$kú, áêi„âßq∞H©H~õ }° ‰õΩ #+¨Oì "å\˜Å*¡ ãË ∂¨ Î ã¨OѨ#fl
~Ô `· ∞« Å _ç=∂O_»#¡ ∞ ã¨O`«$Ñ≤ΠѨ~K° OÕ ^Œ∞‰õΩ JOwHõiOK«Ö^Ë ∞Œ .
ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« ʼnõΩ KåÖÏ Z‰õΩ¯= ã¨OYºÖ’ LO_Õ =∞^躌 `«~Q° uÆ , ¿Ñ^Œ ~Ô `· ∞« efl
`«=∞ "≥#∞Hõ xÅɡ@∞ìH˘<Õ J=HÍâ◊O =ÙOk. ~Ô `· ∞« Ü«∂[=∂#ºO J<Õ L=∞‡_ç P^Œ~≈° O
Éè∂í q∞ Hõey Ü«ÚO_»@O. Éè∂í q∞ÃÑ· J^Œ∞Ѩ٠ÖÏO\˜ L=∞‡_ç PHÍOHõÅΔ ∞ L<åfl~Ú.
XHõ "Õ∞~°‰Ωõ =º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÅÎ ^è~Œ Å° ∞, =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ`À ã¨O|O^èOŒ ÖÏO\˜
L=∞‡_ç „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ L<åfl~Ú. "å~°O`å =∞^躌 `«~Ç° ¨ ÖËHõ "≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏʼnõΩ
K≥Ok#"å~°∞. ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å∞ „QÍg∞} F@∞ÉϺO‰õΩÅÃÑ· J^Œ∞Ѩ٠™êkèOKå~°∞. „QÍg∞}
„Ѩ[ÅÃÑ· Ѩ@∞ìQÅÆ [g∞O^•~°∞Å#∞ P áê„`« #∞O_ç `˘ÅyOz z#fl ~Ô `· ∞« Å∞, =º=™êÜ«∞
‰õÄbÅ F@¡ÃÑ· ‰õÄ_® J^Œ∞Ѩ٠™êkèOKå~°∞. =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅÖ’ J`«ºkè‰Ωõ Å∞ ^Œo`«∞Å∞
Hõ#∞Hõ "åix áÈeOQ∑ |∂`«∞ʼnõΩ "≥à◊¡hÜ«∞‰õΩO_® x~ÀkèOKÕ HõO_»|ÅO ‰õÄ_®
"åiH˜ LOk.
1967 ZxflHõÅ∞ ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ ã¨OѨ#fl =∞^躌 `«~Q° uÆ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ
Z‰õΩ¯= „áê^è•#º`«x „QÍg∞}, ™ê=∂lHõ, Pi÷Hõ ~°OQÍÅÃÑ· "åi ÃÑ`«<Î åxfl, D<å\˜H˜
H˘#™êQÆ∞`«∞#fl HÍO„ÔQãπ Hõ=¸ºxã¨∞ìŠѨ@¡ "åi =ºuˆ~Hõ`«#∞ ÃÑOKå~Ú. z#fl
~Ô `· ∞« Å, =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ SHõº`« =∂„`«"∞Õ D PkèÑ`¨ åºxfl ã¨"åÖò KÕÜ∞« QÆÅ^Œ∞.
1971 Ö’ ã¨OѨ#fl Ô~·`«∞Å „ѨÜ≥∂[<åÅ#∞ PˆHΔÑ≤OK«‰õΩO_® ZxflHõÅѨ~°OQÍ
WOk~åQÍOnè D Ѷe¨ `å<Õfl ™êkèOK«Ü∞« uflOKå~°∞.
ã¨OH©~‚° Ñ„ ɨ ∞íè `åfiÅ∞
1967 ZxflHõÅ∞ H˘kÌHÍÅOáê@∞ =∞#QÆeˆQ „ѨÉèí∞`åfiÅ, Ѷ≤~å~ÚOѨÙ
~å[H©Ü∂« Å â◊HÍxH˜ <åOk ѨeHÍ~Ú. ZxflHõÅ∞ ~å„ëêìÅÖ’ HÍO„ÔQãπ QÆ∞`åÎkÑè `¨ åºxfl
^≥|ƒfã≤#ѨÊ\˜H© U ~åROÖ’ ‰õÄ_® HÍO„ÔQãπ ™ê÷#OÖ’ XHõ áêsìQÍHõ ѨÅ∞ áêsìÅ∞
„QÆ∂ѨÙÅ∞, WO_çÃÑO_≥O@∞¡ Hõeã≤ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =KåÛ~Ú. XHõ¯ `«q∞à◊<å_»∞Ö’ `«Ñʨ
„ѨuѨHΔõ áêe`« ~å„ëêìÅxflO\˜Ö’ ã¨OH©~‚° „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ U~°Ê~°K|« _®¤~Ú. ѨO*Ï|∞,
cǨ~ü, Ü«ÚÑ≤ÅÖ’ „ѨuѨHÍΔ Å∞ U~°Ê~°z# „ѨÉ∞íè `åfiÅÖ’ ã¨fi`«O„`«, [#ã¨OѶ∞π , a.ÔH._ç.,
™È+¨eã¨∞Åì ∞, ã≤ÑS≤ áêsìÅ∞ L<åfl~Ú. ã≤ÑZ≤ O D „ѨÉ∞íè `åfiÅÖ’ KÕ~#° ѨÊ\˜H© Jk
‰õÄ_® g\˜x |ÅѨizOk. D „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ Ãã·^•úOuHõOQÍ "≥·q^茺Éèíi`«"≥∞ÿ#q.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 303
"å=∞ѨH–Δõ q∞`«"å^Œ ÖËHõ Ãã‰õΩºÅ~ü– =∞`«``« fi« qÉè[í #Å∞ "å\˜Ö’ J#∞ã¨O^è•#O
KÕÜ«∞|_®¤~Ú.
"≥∞<ÿ åi\©H˜ `«yOæ K«|_ç# H˘xfl ~å„ëêìÅÖ’ HÍO„ÔQãπ ‰õÄ_® ã¨fi`«O„`«∞Å`À
„ѨuѨHΔõ áêsìÅ #∞O_ç q_çáÈ~Ú# „QÆ∂ѨÙÅ`À Hõeã≤ ã¨OH©~‚° „ѨÉ∞íè `åfiÅ<Õ~Ê° ~°zOk.
`«q∞à◊<å_»∞Ö’ _ç.Ü«∞O.ÔH. „ѨÉ∞íè `«fiO, Xi™êûÖ’x ã¨fi`«O„`« áêsì <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’
QÆÅ „ѨÉ∞íè `«fiO q∞#Ǩ~ÚOz W`«~° ~å„ëêìÅÖ’ HÍO„ÔQãπ ÖËHõ „ѨuѨHÍΔ Å∞ U~°Ê~°z#
ã¨OH©~°‚ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ KåÖÏ Jã≤÷~°OQÍ L<åfl~Ú. Z‰õΩ¯= HÍÅO JkèHÍ~°OÖ’
H˘#™êQÆÖHË áõ ÈÜ«∂~Ú. ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅÖ’x "≥q· ^躌 `« HÍ~°}OQÍ ã¨OH©~‚° „ѨÉ∞íè `åfiÅhfl
x~°O`«~° L„kHõ`Î Å« ‰õΩ JO`«~`æ° « =uÎ_∞» ʼnõΩ Ö’#Ü«∂º~Ú. ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò, Hˆ ~°àÅ◊ ∞
q∞#Ǩ~ÚOz W`«~° ~å„ëêìÅÖ’ q^è•<åÅѨ~O° QÍ QÍHõ =∞O„u=~°æ ™ê÷<åÅ∞, W`«~°
„ѨÜ∂≥ [<åÅ QÆ∞iOz x~°O`«~O° QÍ ÉË~™° ê~åÅ∞ ™êQÍ~Ú. Wk Jã≤~÷ ° =∞O„u=~åæʼnõΩ
^•i fã≤Ok. „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ U~°Ê_®¤~Ú. âßã¨#ã¨É∞íè ºÅ q^èÜ Õ ∞« `«Å∞ =∂iÛ# HÍ~°}OQÍ
Ѩ_áç ÈÜ«∂~Ú. =∞~°ÖÏ U~°Ê~°KÉ« _®¤~Ú. HÍO„ÔQãπ`À ã¨Ç¨ W`«~° ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞
L#fl „Ѩ É è í ∞ `åfiÅ#∞ ‰õ Ä Å^Àâß~Ú. Éè Ï QÆ ™ êfi=Úefl =∂iÛ"Õ â ß~Ú. H˘`« Î
„ѨÉ∞íè `åfiÅ<Õ~Ê° ~°Kå~Ú. „ѨÉ∞íè `åfiÅ =∞^躌 ~å„ëêìÅ∞, ~åRѨu áêÅ# „H˜OkH˜ =KåÛ~Ú.
=∞^躌 O`«~° ZxflHõÅ∞ =KåÛ~Ú. ZxflHõÅ∞ ‰õÄ_® áêsìÅ =∞^躌 ã‘@¡ á⁄OkHõx =∂~°ÛÖË^∞Œ .
P q^èOŒ QÍ 1967 ™ê^è•~°} ZxflHõÅ #∞O_ç 1970 ã¨O=`«û~åO`«O =~°‰Ωõ cǨ~üÖ’
7 „ѨÉèí∞`åfiÖË~°Ê_®¤~Ú. Ü«ÚÑ≤Ö’ <åÅ∞QÆ∞, ǨÏ~åº<å, =∞^茺„Ѩ^Õâò, ѨO*ÏÉò,
ѨtÛ=∞ɡOQÍÖòÅÖ’ =¸_»∞, Hˆ ~°àÖ◊ ’ ~Ô O_»∞ „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ U~°Ê_®¤~Ú. U_»∞ ~å„ëêìÅÖ’
8 ™ê~°∞¡ ~åRѨu ѨiáêÅ# „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_çOk. Ѩ_Q» ˘\ì̃ H˘`«Î „ѨÉ∞íè `åfiÅ<Õ~åÊ@∞
KÕ¿ã P@Ö’ z#fl áêsìÅ∞, ã¨fi`«O„`«∞Å∞(WO_çÃÑO_≥O\òÅ∞) =ÚYº"≥∞ÿ# áê„`«
x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.
D HÍÖÏxH˜ K≥Ok# ã¨OH©~‚° „ѨÉ∞íè `åfiÅ Ü≥ÚHõ¯ =∞~˘Hõ =ÚYº"≥∞#ÿ ÅHõ} Δ O
– ''Ѷ~≤ å~ÚOѨ٠~å[H©Ü∂« Å∞ „áê~°OÉèOí —— Ѷ~≤ å~ÚOѨÙÅ HÍ~°}OQÍ L`«~Î åkÖ’ KåÖÏ
„ѨÉèí∞`åfiÅ∞ =∂~å~Ú. Jqhu âßã¨#ã¨Éèí∞ºÅ∞ JkèHÍ~°O _»|∞ƒÑ¨@¡ PHõi¬`«∞Öˇ·
ÉË~™° ê~åʼnõΩ ky K˘HͯÅ∞ =∂iÛ#O`« ã¨∞ÅÉèOí QÍ áêsìÅ∞ =∂~åÛ~°∞. Ѷ~≤ å~ÚOѨÙÅ∞
"≥Ú^Œ@ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# ǨÏ~åº<åÖ’ Ѷ≤~å~ÚOz# âßã¨#ã¨Éèí∞ºÅ∞ ''PÜ«∂~åO,
QÆÜ∂« ~åO——Å∞QÍ Ñ≤Å=|_®¤~∞° . Ѷe¨ `«OQÍ ~Ô O_»∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ∞, [#ã¨OѶ∞π
q∞#Ǩ~ÚOz W`«~° áêsìÅÖ’ „Hõ=∞tHõ} Δ ã¨#flye¡Ok. 1967–1970 HÍÅOÖ’
304 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
^•^•Ñ¨Ù 800 =∞Ok âßã¨#ã¨É∞íè ºÅ∞ áêsìÅ∞ Ѷ~≤ å~ÚOKå~°∞. ^•^•Ñ¨Ù 155 =∞OkH˜
=∞O„uѨ^=Œ ÙÅ∞ ^ŒHͯ~Ú.
=ºH˜ÎQÆ`« „ѨÜ≥∂[<åÅ s`åº áêsìÅ∞ =∂iÛ „ѨÉèí∞`åfixfl ‰õÄÅQ˘\˜ì#
Ѷ~≤ å~ÚOѨÙ^•~°∞Å∞ =∞~°ÖÏ =∞~°ÖÏ ZxflHõÜ∂« º~°∞. Ѷ~≤ å~ÚOѨÙÅ ã¨=∞㨺 x~°O`«~O°
H˘#™êˆQ n~°…HÍeHõ ã¨=∞㨺 J~ÚOk. HÍx 1986Ö’ ~år"£QÍOnè „Ñ¨Éèí∞`«fiO
Ѷ≤~å~ÚOѨ٠=ºuˆ~Hõ K«\Ïìxfl P"≥∂kOѨKÕÜ«∞_»O`À Ѷ≤~å~ÚOѨÙʼnõΩ J=~À^èŒO
HõeÊOK«|_çOk.
Hˆ O„^ŒOÖ’ áêÅHõ áêsìH˜ ã¨fiÅÊ"≥∞#ÿ "≥∞*Ïi\© =∂„`«"∞Õ L#flѨÊ\˜H© ~åR
„ѨÉèí∞`åfiÅ∞ U~°Ê_»∞`«∂ Ѩ_çáÈ`«∂ L#fl D HÍÅOÖ’ ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fiO ã≤÷~°OQÍ
LO_»_O» Pã¨HHÎ̃ ~õ "° ∞≥ #ÿ JOâ◊O. Ѷ~≤ å~ÚOѨ٠=ºuˆ~Hõ K«@Oì ÖË#ѨÊ\˜H© Hˆ O„^ŒOÖ’
Ѷ~≤ å~ÚOѨÙÅ∞ [~°∞QÆÖ^Ë ∞Œ . JÖψQ XHõ<åH˘Hõ ^ŒâÖ◊ ’ ^•^•Ñ¨Ù ã¨QOÆ ~å„ëêìÅ∞ „ѨuѨHΔõ
áêÅ#Ö’ L#flѨÊ\˜H© Hˆ O„^ŒOÖ’ JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ÖÏQÍ<Õ ÃÑ_¶ ~» Ö° ò =º=ã¨÷ ѨxKÕÜ∞« _»O
H˘#™êyOk. JO`ÕQÍHõ ~å„ëêìÅÖ’ „ѨÉèí∞`åfiÅ Jã≤÷~°`«fiO ѨiáêÅ<å ã¨ÎOÉèí#H˜
^•ifÜ«∞ÖË^Œ∞.
D ZxflHõÅ`À „ѨuѨHΔõ áêsìÅÖ’#∞, "Õ∞^è•=ÙÅÖ’x ÃÑ^ŒÌ ÃãHõ<Δ Ö£ ’#∞ ѨzÛ
HÍO„Ô Q ãπ =ºuˆ ~ Hõ ` « (anti-congressism) q㨠Πi OzOk. Ѩ z Û HÍO„Ô Q ãπ
=ºuˆ~Hõ`‰« Ωõ , ã≤^•úO`«O, q^è•<åÅ∞ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ qÉè^Ë •Å „áêuѨkHõ# HÍO„ÔQãπx
„ѨuѶ∞¨ \˜Oz ѨxKÕÜ∞« \ÏxH˜ `Õ_® LOk. HÍO„ÔQãπ`À qã¨∞QÆ∞ K≥Ok ''HÍO„ÔQãπ HÍx
^Õx<≥·<å P¿ÑH˜ΔOK«_»O—— ѨzÛ HÍO„ÔQãπ =ºuˆ~Hõ`«. HÍO„ÔQãπ =ºuˆ~Hõ "Õ∞^è•=ÙÅ∞,
™È+¨eã¨∞Åì ∞, HÍO„ÔQãπx |ÅÇ‘Ï#Ѩ~K° OÕ ^Œ∞‰õΩ ã≤ÑZ≤ O #∞O_ç a*ˇÑ≤ #∞O_ç [#ã¨OѶ∞π
=~°‰õΩ ^ÕxÔH·<å =∞^ŒÌuKÕÛO^Œ∞‰õΩ ã≤^ŒúѨ_®¤~°∞. ã≤Ñ≤ZO, ã≤Ñ≤SÅ∞ QÆ∂_® JÖÏO\˜
"≥·Yi<Õ J#∞ã¨iOKå~Ú. „Ѩ=ÚY ~å[H©Ü«∞ qâı¡+¨‰õΩ_»∞ ~°[hH˘~îåi =∂@Ö’¡
K≥áêÊÅO>Ë ~åO=∞<ÀǨÏ~üÖ’Ç≤ÏÜ«∂ ''^Õâ◊OÖ’x HÍO„ÔQãπ =ºuˆ~Hõ â◊‰õΩÎÅxflO\˜x
SHõºO KÕÜ∞« @O ^•fi~å HÍO„ÔQãπ JkèHÍ~°Q∞Æ `åÎkÑè `¨ åºxfl ^èfiŒ Oã¨O KÕ¿ã Hõ~"ΰ åºxH˜——
JOH˜`=« ∞Ü«∂º_»∞. 1967Ö’ Ö’Ç≤ÏÜ«∂ ~å[H©Ü∞« â◊‰Ωõ eÎ fl HÍO„ÔQãπ– HÍO„ÔQãπ =ºuˆ~Hõ
„áêuѨkHõ# q_»Q˘@ìQeÆ QÍ_»∞. HÍx Ѷe¨ `åÅ∞ ™ê#∞‰õÄÅOQÍ ~åÖË^∞Œ .
J`«ºkèHõ „ѨuѨHΔõ áêsìÅ∞ =∞~˘Hõ „ѨuѨHΔõ áêsì`À HõO>Ë HÍO„ÔQãπÖ’x U^À
XHõ ѨHÍΔ xH˜ ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ L<åflÜ«∞<Õ "åãÎ̈"åxfl HÍO„ÔQãπ =ºuˆ~Hõ`« q㨇iOzOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 305
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ: Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞, ™È+¨eã¨∞Åì ∞ HÍO„ÔQãπÖ’x "å=∞ѨHΔõ ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ"åiH˜
ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å∞. JÖψQ ã¨fi`«O„`« áêsì HÍO„ÔQãπ q∞`«"å^Œ ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ "åiH˜
ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å∞. WHõ [#ã¨OѶ∞π `«# =∞`«``« fi« ã≤^•úO`«O HÍ~°}OQÍ HÍO„ÔQãπx, „ѨuѨHΔõ
Ãã‰õΩºÅ~ü áêsìÅ#∞ =ºuˆ~H˜OzOk.
HÍO„ÔQãπH˜ `«ye# f„="≥∞#ÿ Z^Œ∞~°∞^≥|ƒÅ∞ ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ HÍO„ÔQãπ
PkèÑ`¨ º« O JO`«O HÍ=_®xH˜ „áê~°OÉèÏÅx ѨÅ∞=Ù~°∞ ~å[H©Ü∞« "åºMϺ`«Å∞ *’™êºÅ∞
K≥áêÊ~°∞. HÍx "åãÎ̈= Ѩiã≤u÷ JkHÍ^Œ∞. HÍO„ÔQãπ áê~°"¡ ∞≥ O@s "≥∞*Ïi\© QÆey#
^ÕâO◊ Ö’x J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ áêsì =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞. ^Õâ"◊ åºÑÎ̈ x~å‡}O, J#∞K«~° =~°Oæ
QÆÅ ^Õâ"◊ åºÑÎ̈ áêsì. JO`ÕQÍHõ ^•xH˜ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ „ѨuѨHOΔõ ÖË^∞Œ . HÍO„ÔQãπ "≥∞<ÿ åi\©
J~Ú# ~å„ëêìÅÖ’ „ѨuѨHÍΔ Å∞ JkèHÍ~åxfl xÅɡ@∞ìHÀ=_»OÖ’ qѶŨ =∞Ü«∂º~Ú.
J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Hˆ =ÅO "åQÍÌ<åÅ∞ QÍHõ xiÌ+ì¨ Ñ¶e¨ `åÅ∞ HÀ~°∞`«∞#fl „Ѩ[efl PHõi¬OKÕ
q^è•<åÅ H˘~°‰Ωõ HÍO„ÔQãπ J<Õfi+≤K=« Åã≤ =ÙOk. HÍO„ÔQãπ WHõ U =∂„`«O ã¨fi`«O„`«
áÈ~å@OÖ’ `«# áê„`« ÖËHõ <≥„Ǩ˙`«~O° Ö’ ™êkèOz# Ѷe¨ `åÅ „áêuѨkHõ# „Ѩ[Å
=∞^Œ`Ì ∞« á⁄O^ŒQeÆ y# ã≤u÷ Ö’ ÖË^∞Œ . HÍO„ÔQãπ `«#‰õΩ `å#∞ #gHõiOK«∞HÀ=Åã≤ =ÙOk.
1967 ZxflHõÅ∞ HÍO„ÔQãπÖ’x JkèHÍ~° ã¨=∞`«∞ź`«x ѨÓiÎQÍ =∂iÛ"Õâß~Ú.
ã≤O_ç̂H\ò ~°∂ѨOÖ’ HÍO„ÔQãπÃÑ· JkèHÍ~°O K≥ÖÏ~ÚOz# <åÜ«∞Hõ`fi« O ^≥|ƒu#flk.
HÍ=∞~å*ò (HÍO„ÔQãπ „ÃÑã≤_O≥ \ò)`À ã¨Ç¨ ã≤O_çHˆ \ò „Ѩ=ÚY∞Å∞ =∞\˜Qì iÆ Kå~°∞. ã≤O_çHˆ \òH˜
q^èÜ Õ Ú« Å∞QÍ L#fl "åiÖ’ J`«ºkè‰Ωõ Å∞ áê~°"¡ ∞≥ O@∞H˜, JÃãOc¡Å‰õΩ ZxflHõ HÍÖË^∞Œ .
Ѷe¨ `«OQÍ 1964, 1966ÅÖ’ ÖÏQÍ<Õ Hˆ O„^ŒOÖ’ „ѨÉ∞íè `«fi U~åÊ@∞ „Hõ=∂xfl J^Œ∞ѨÙ
KÕ¿ã J=HÍâ◊O ã≤O_çˆH\òH˜ ^ŒHõ¯ÖË^Œ∞. HÍO„ÔQãπ áêsì ^≥|ƒu#flѨÊ\˜H© áêsìÖ’,
„ѨÉ∞íè `«fiOÖ’ WOk~åQÍOnè ™ê÷#O |ÅÇ‘Ï#Ѩ_Ö» ^Ë ∞Œ . JO`ÕQÍHõ HÍ=∞~å*òH,˜ ã≤O_çHˆ \òH˜
P"≥∞#∞ ã¨"åÖò KÕ¿ã ã≤u÷ ÖË#O^Œ∞# P"≥∞ |ÅѨ_Oç k. JO`ÕQÍHõ JѨÊ\˜H˜ WOk~åQÍOnè,
<≥„Ǩ˙ JO`« „Ѩ*Ï^Œ~} ° á⁄Ok# <åÜ«∞‰õΩ~åÅ∞ HÍHõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H© ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ
„ѨKå~°O KÕã≤ F@∞¡ ™êkèOK«QÅÆ <åÜ«∞‰õΩ~åÅ∞ P"≥∞.
WOk~åQÍOnè áÈ\© ÖˉΩõ O_® áê~°"¡ ∞≥ O@s áêsì <åÜ«∞‰õΩ~åeQÍ ZxflHõ=_»O,
=∞O„u=~°æ x~å‡}OÖ’#∞, qq^èŒ âßYÅ Hˆ \Ï~ÚOѨÙÖ’#∞ P"≥∞ K«∂Ñ≤# K˘~°=,
¿ãfiK«Û–ù áêsìÃÑ· P"≥∞‰õΩ QÆŠѨ@∞ì#∞ =ºHõOÎ KÕãO≤ k. áÈ\©QÍ #∞#fl UÔHH· õ =ºHÎ̃
"≥Ú~ås˚ ^ÕâßÜü∞. PÜ«∞# áÈ\© #∞O_ç `«ÑC¨ ‰õΩO@∂ LѨ„Ѩ^•è #=∞O„u Ѩ^qŒ H˘~°‰Ωõ
ÉË~°™ê~åÖÏ_®_»∞. áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ áêsìH˜ JO`«O`« =∂„`«O "≥∞*Ïi\© =ÙOk.
306 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 WOk~åQÍOnè ^ÕâßÜü∞ _ç=∂O_£#∞ JOwHõiOKå~°∞. LѨ „Ѩ^•è # =∞O„u Ǩϟ^•
Hˆ =ÅO XHõ ÖÏOKè#« O =∂„`«"∞Õ . Jk XHõ ™ê÷~Ú =∂„`«"∞Õ . Pi÷H=õ ∞O„uQÍ PÜ«∞#
™ê÷~Ú q∞#Ǩ =∞O„u=~°Oæ Ö’ „Ѩ`ºÕ Hõ JkèHÍ~åÅ∞ ÖË=Ù.
1967–69 ã¨O=`«û~åÅ∞ ~å[H©Ü∂« efl =∂~°∞ÊÅ kâ◊QÍ #_çÑ#≤ ã¨O=`«û~åÅ∞.
1969Ö’ HÍO„ÔQãπ peáÈ~ÚOk. ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∞« Ѩi}Ï=∞OÖ’ Wk #∂`«# ^Œâ.◊
HÍx "å=∞ѨHOΔõ Ö’ ÃÑ^ŒÌ Ѩi}Ï=∞O KÀ@∞ KÕã∞¨ H˘#flk. nxx ã¨OH˜ÑΔ OΨ QÍ Ñ¨ije^•ÌO.
#HõûÖˇ@· ∞¡
ã≤.Ñ≤.Ü«∞O qѨ¡=~å[H©Ü«∂Å∞, ã¨O㨯~°}"å^Œ áê~°¡"≥∞O@s ~å[H©Ü«∂Å
„áêuѨkHõ# L=∞‡_ç Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì #∞O_ç 1964Ö’ peáÈ~ÚOk. HÍx PK«~}° Ö’
ã≤ÑZ≤ O JѨÊ\˜H˜ L#fl ~å[H©Ü∞« "åã¨"Î åÅ#∞ QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x ^ÕâO◊ Ö’ qѨ=¡
Ѩiã≤÷`«∞Å∞ =KÕÛ =~°‰õΩ ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å\Ïxfl "å~Ú^• "Õã¨∂Î áê~°¡"≥∞O@s
~å[H©Ü∂« ÅÖ’ K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæ#flk. 1967 ZxflHõÅÖ’ áêÖÁæx ѨtÛ=∞ɡOQÍÖòÖ’
|OQÍ¡ HÍO„ÔQãπ`À Hõeã≤ ã¨OH©~‚° „ѨÉ∞íè `åfixfl U~°Ê~°zOk. ^•xÖ’ ã≤ÑZ≤ O „Ѩ=ÚY
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ *’ºu|ã¨∞ ǨϟOq∞x+ì̈~Ü ° ∂« º_»∞. Wk áêsìÖ’ qÉè^Ë •Å‰õΩ ^•ifã≤Ok.
JѨC_»∞ K≥<· åÖ’ H˘#™êQÆ∞`«∞#fl ™êO㨯 $uHõ qѨ=¡ OKÕ „ѨÉÏè q`«"∞≥ #ÿ áêsìÖ’x
XHõ ÃãHõ<Δ –£ =ÚYºOQÍ Ü«Ú=‰õΩÅ∞ áêsì <åÜ«∞Hõ`fi« O qѨ"¡ åxH˜ q„^ÀǨÏO KÕã∂¨ ,Î
ã¨O㨯~°} q^è•<åxH˜, áê~°"¡ ∞≥ O@s `«`åfixH˜ Z~°QÍ =∂iO^Œx P~ÀÑ≤OKå~°∞. áêsì
"≥O@<Õ q=ÚH˜Î „áêO`åÅ U~åÊ@∞‰õΩ ^•if¿ã q^èOŒ QÍ „QÍ=∞ „áêO`åÅÖ’ ™êÜ«Ú^èŒ
~Ô `· åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ „áê~°OaèOKåÅx, ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å\Ïxfl „Hõ=∞OQÍ ^ÕâO◊ JO`«\H˜ ©
qã¨iÎ OѨKÜ Õ ∂« Åx "åkOKå~°∞. ã≤ÑZ≤ O u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ "åi ~å[H©Ü∞«
ѨO^ä•x J=∞Å∞ [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ L`«~Î ° ѨtÛ=∞ɡOQÍÖòÖ’ QÆÅ #HõûÖò|s J<Õ z#fl
„áêO`«OÖ’ ~Ô `· åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞x „áê~°OaèOKå~°∞. ã≤ÑZ≤ O <åÜ«∞Hõ`fi« O u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
<åÜ«∞‰õΩefl "≥O@<Õ áêsì #∞O_ç |Ç≤Ï+¨¯iOzOk. "åik "å=∞ѨHΔõ ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ
"å^Œ=∞x ¿Ñ~˘¯#flk. áêsìx „ѨÉ∞íè `«fi Ü«∞O„`åOQÍxfl #HõûÖò|s L^Œº=∞O J}z"Õ`‰« Ωõ
„ѨÜ≥∂yOzOk. peáÈ~Ú# ã≤.Ñ≤.ZO. <åÜ«∞‰õΩÅ∞ #HõûÖˇ·@∞¡QÍ Ñ≤Å∞=|_®¤~°∞.
^Õâ◊OÖ’x W`«~° „áêO`åÅÖ’x JÖÏO\˜ „QÆ∂ѨÙÅ∞ "åi`À Hõeâß~°∞. „Ѩã¨∞Î`«
~å[H©Ü∂« Å`À Jã¨O`«$Ñ≤Î K≥Ok ™ê=∂lHõ ã≤u÷ QÆ`∞« ŠѨ@¡ P„QÆÇϨ OQÍ L#fl Ü«Ú=‰õΩefl
– „Ѩ`ºÕ H˜Oz HÍÖËr, Ü«¸x=iû\© q^•º~°∞e÷ fl #HõûÖˇ@ · ∞ L^Œº=∞O PHõ@∞ìH˘#flk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 307
 1969Ö’ Kå~°∞=∞AO^•~ü <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì =∂i¯ûãπ–ì Öˇxxãπì
(ZO.ZÖò) ™ê÷ÑO≤ K«|_çOk. PO„^è,Œ Xi™êû, cǨ~°∞, Ü«ÚÑ≤, ѨO*Ï|∞, Hˆ ~°àÅ◊ Ö’
JÖÏO\˜ áêsìÅ∞ „QÆ∂ѨÙÅ∞ U~°Ê_®¤~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO XHõ |∂@Hõ=∞x,
ÉèÏ~°`« ~å[ºO á¶êã≤ã∞¨ ì ~å[º=∞x, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x =º=™êÜ«∞Hõ ã¨O|O^è•Å∞ WOHÍ
ѶӨ º_»Öò ã¨O|O^è•Å∞QÍ<Õ L<åflÜ«∞x, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x |_®|∂~°∞"˚ å ^ŒàÏsÜ«∞x,
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ~å[H©Ü∞« OQÍ Pi÷HOõ QÍ J"≥∞iHÍ, „a\©+π ™ÈqÜ«∞\ò ™ê„=∂[º"å^•Å
PkèÑ`¨ º« OÖ’ LO^Œx, ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∂« Å∞, Pi÷Hõ q^è•#O WOHÍ =Å㨠"å^Œ ^ŒâÖ◊ ’
L<åflÜ«∞x, ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ qѨ=¡ O WOHõ#∞ ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ, ѶӨ º_»Öò =ºuˆ~Hõ
^ŒâÖ◊ ’ LO^Œx, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ qѨ=¡ ã¨fi~°∂ѨO K≥<· å `«~Ç° ¨ n~°H… ÍeHõ QÔ iÖÏ¡ Ü«Ú^Œú
`«O„`«OQÍ =ÙO@∞O^Œx ã≤Ñ≤S(Ü«∞OZÖò) W`«~° #HõûÖˇ·@∞ „QÆ∂ѨÙÅ∞ "åkOKå~°∞.
#HõûÖˇ@ · ∞ „QÆ∂ѨÙÅ∞ ~å[H©Ü∞« , Ãã^· •úOuHõ =∞^Œ`Ì ∞« K≥<· å „Ñ¨É∞íè `«fiO #∞O_ç á⁄O^•~Ú.
HÍx ''K≥<· å Kè~·≥ ‡° <£ (=∂"À ¿ã@∞OQ∑) =∂ Kè~·≥ ‡° <£– J<Õ #HõûÖˇ@ · ∞ x<å^ŒO Ѩ@—¡ — K≥<· å
„ѨÉ∞íè `«fiO P„QÆÇϨ O =ºHõOÎ KÕãO≤ k.
ã≤.Ñ≤.S.(Ü«∞O.ZÖò) W`«~° #HõûÖˇ@ · ∞ „QÆ∂ѨÙÅ∞ H˘xfl „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’
™êÜ«Ú^èŒ ^ŒàÏefl xi‡Oz áÈbã¨∞ÅÃÑ· áêÅHõ =~åæʼnõΩ U[O@∞¡QÍ Ñ¨x KÕã∞¨ #Î fl
„Ѩ`º« i÷ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕâß~Ú. „ѨÉ∞íè `«fiO "åix J}K«_O» Ö’#∞ "åi
ѨÅ∞‰õΩ|_çx Ѩiq∞`« „áêO`åʼnõΩ Ñ¨iq∞`«O KÕÜ∞« _»OÖ’#∞ [Ü«∞„Ѩ^=Œ ∞~ÚOk.
~å[º J}z"Õ`«#∞ Z^Œ∞~˘¯#ÖËHõ #HõûÖˇ·@∞¡ ѨÅ∞ „QÆ∂ѨÙÅ∞QÍ z#fl =Ú~îåÅ∞QÍ
peáÈÜ«∂~°∞. HÍx "åi "≥Ñ· Ö¨¶ ϺxH˜ x["≥∞#ÿ HÍ~°}O ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ "åi
~å_çHõe*Ïxfl ÉèÏ~°fÜ«∞ "åã¨ÎqHõ`«Ö’ áê^Œ∞H˘ÅÊ_»OÖ’#∞ ÉèÏ~°`« ã¨=∂*Ïxfl,
~å[H©Ü∂« efl, ~°∂ѨÙk^Œ∞‰Ì Ωõ O@∞#fl =º=™êÜ«∞ K«„@O ã¨fiÉèÏ"åxfl J=QÆ`O« KÕã∞¨ H˘x
"åi ™ê=∂lHõ ѨÙ<åkx Ô~·`«∞ÅÖ’ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ =∞^茺`«~°QÆu Ü«Ú=‰õΩÅÖ’
qã¨Î $`«Ñ~¨ K° ∞« H˘#_»OÖ’x Jâ◊H`Îõ Ö« ’#∞ =ÙOk. 1960 ^Œâß|ÌO JÖψQ 1970 ^Œâß|ÌO
`˘e ã¨O=`«û~åÅ ™êO㨯 $uHõ qѨ"¡ åxfl, =∂"À~Ú*Ïxfl P `«~∞° "å`« =zÛ# K≥<· å
<åÜ«∞Hõ`fi« O x~åHõiOK«_O» ‰õÄ_® #HõûÖˇ@ · ∞ L^Œº=∞ Ѩ`<« åxH˜ HÍ~°}=∞~ÚOk.

308 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 17
WOk~åQÍOnè ã¨O=`«û~åÅ∞
1969–1973
1969Ö’ HÍO„ÔQãπ peáÈ~ÚOk. J<ÕHõ HÍ~°}ÏÅs`åº D peHõ [iyOk.
1967 ZxflHõŠѶ∞¨ ’~° Ѩ~å[Ü«∞OÖ’ „ѨuѶe¨ Oz# HÍO„ÔQãπ áêsì H©} Δ `«x QÆ∞iOz
QÆ`« J^蕺ܫ∞OÖ’ =∞#O WO`«‰õΩ=ÚO^Õ K«iÛOKå=Ú. H©Δ}`«x `«yæOz áêsìH˜,
„ѨÉ∞íè `åfixH˜ #∂`«# [=ã¨`åfiÅ∞ ã¨=∞‰õÄ~ˆ ÛO^Œ∞‰õΩ `«Q∞Æ K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ ÏìÅx qKå~°jÅ`«
QÆÅ HÍO„ÔQãπ áêsì "åà◊√¡ QÆ∞iÎOKå~°∞. Hˆ =ÅO Ü«Ú‰õΩÅÎ ∞, z\ϯÅ∞ ѨxKÕÜ∞« =x
„QÆÇÏ≤ OKå~°∞. 1969 Ѷ„≤ |=iÖ’ <åÅ∞QÆ∞ ~å„ëêìʼnõΩ [iy# =∞^躌 O`«~° ZxflHõÅÖ’
‰õÄ_® HÍO„ÔQãπ ™êkèOz# Ѷe¨ `åÅ∞ D "åãÎ̈"åxfl ã¨Ê+ì̈O KÕâß~Ú. D Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’
UO KÕÜ∂« e – J<Õ „Ѩ[Å PÖ’K«#‰õΩ 1969 peHõ XHõ ["å|∞.
QÆ`« J^蕺ܫ∞OÖ’ K«iÛOz# ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ H©}Δ `« H˘#™êyOk.
1962 #∞O_ç Pi÷Hõ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ~ˆ @∞ `«Q∞Æ `æ ∂« =zÛOk. „Ѩ}ÏoHõ ã¨OHΔÀÉèOí Ö’
Ѩ_çOk. á⁄^Œ∞ѨÙÅ∞, ÃÑ@∞ì|_ç ˆ~@∞ ã¨ÎOaèOKå~Ú. J"≥∞iHÍ ã¨Ç¨Ü«∞O 1968
<å\˜H˜ ã¨QÍxH˜ ‰õΩzOK«∞‰õΩ áÈ~ÚOk. ÅOK«Q˘O_ç`#« O, #Å¡_|» ∞ƒ JO`«∂ á⁄O`«∂
ÖˉΩõ O_® ÃÑiQÍ~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ JâßOu „Ѩ|eOk. Ѩ@} ì
„áêO`åÅÖ’x kQÆ∞= =∞^躌 `«~Q° `Æ ∞« ÅÖ’, q^•º~°∞Å÷ Ö’, HÍi‡Hõ=~°Oæ Ö’ Jã¨O`«$Ñ≤Î
ÃÑiyOk. JO`ÕQÍHõ ^Õâ◊OÖ’x qq^èŒ „áêO`åÅÖ’ #HõûÖˇ·@∞¡ L^Œº=∂ÅÖÏQÍ
~å*ϺOˆQ`«~° Ç≤ÏO™ê Ѩ^Œú`«∞Å∞ J=ÅOaOKÕ "≥·Yi ÃÑiyOk. HÍi‡‰õΩÅ∞ `«=∞
_ç=∂O_»∞¡ P"≥∂kOѨ|_Õ =~°‰Ωõ á¶êºHõsì "Õ∞<Õ[~°#¡ ∞ QÆO@Å∞, ~ÀAÅ `«~|° _ç "åi
PѶ㑠∞¨ ÅÖ’ x~°ƒOkèOKÕ, ÃÑ∞¶ ~å"£Å∞ J<Õ H˘`«Î áÈ~å@ ~°∂áêÅ∞ Pq~°ƒqù OKå~Ú.
ÃÑ∞¶ ~å"£Å∞ P `«~∞° "å`« q^•º ã¨Oã¨Å÷ ÖÏO\˜ W`«~° ~°OQÍʼnõΩ "åºÑ≤OKå~Ú.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 309
 QÆ`« J^蕺ܫ∞OÖ’ „Ѩ™êÎqOz# áêÅ<å ÉÏ^躌 `«Å x~°fiǨÏ}, áêsì x~å‡}
ÉÏ^躌 `«Å x~°fiǨÏ} qÉèÏQÍÅ =∞^躌 ã¨O|O^è•ÅÃÑ· JѨi+¨¯ $`«OQÍ L#fl ã¨=∞㨺
=∞~°ÖÏ =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛOk. 1967 ZxflHõÅÖ’ ã≤O_çˆH\ò ^≥|ƒu#fl `«~°∞"å`«,
„ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ· WOk~åQÍOnè XHõ "Õ∞~°‰Ωõ J^Œ∞Ѩ٠™êkèOz#ѨÊ\˜H© áêsìÃÑ· P"≥∞‰õΩ
Ѩ@∞ìÖË^Œ∞. JO`ÕQÍHõ HÍ=∞~å*ò, Ü«∞ãπ.ÔH.áê\˜Öò LѨ ZxflHõÅÖ’ áê~°¡"≥∞O@∞
ã¨Éèí∞ºÅ∞QÍ ZxflHõÜ«∂º~°∞. JO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞ ã≤O_ç̂H@∞H˜ â◊„`«∞=ÙQÍ L#fl "≥Ú~ås˚
^ÕâßÜü∞ ã≤O_ç̂H@∞`À KÕ`∞« Å∞ Hõeáê_»∞. ã≤O_çHˆ \ò |ÅO ѨÙOA‰õΩOk. áêsì =i¯OQ∑
Hõq∞\© q^è•<åÅ ~°∂ѨHõÅÊ# KÕã¨∞ÎO^Œx „ѨÉèí∞`«fiO J=∞Å∞ [~°∞ѨÙ`«∂ áêsìH˜
["å|∞^•~°∞QÍ LO_®Åx ã≤O_çˆH\ò ã¨Ê+¨ìOQÍ K≥Ñ≤ÊOk. áêsì =º=Ǩ~åÅÖ’
WOk~åQÍOnè *’Hͺxfl xtÛ`«OQÍ ã≤O_çHˆ \ò J#∞=∞uOK«Ö^Ë ∞Œ . 1967 z=~°Ö’
HÍO„ÔQãπ „ÃÑã≤_O≥ \òQÍ HÍ=∞~å*ò q~°=∞} `«~∞° "å`« WOk~åQÍOnè `«#Hõ#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ
"åxx HÍO„ÔQãπ „ÃÑã≤_O≥ @∞QÍ ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ H˘#_®xfl J_»∞H¤ ˘#flk. ã≤O_çHˆ \ò ã¨É∞íè º_≥#·
x[eOQÆѨÊH˜ P Ѩ^Œq ^ŒH˜¯Ok. WOk~åQÍOnè `«# "åix =i¯OQÆ∞ Hõq∞\©H˜
ZxflHõÜ∞Õ ºÖÏ KÕÜ∞« ÖËHáõ È~ÚOk.
1968–69 HÍÅOÖ’ ã≤O_çHˆ \ò ã¨É∞íè ºÅ∞ `«=∞ "≥Y· iH˜ J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ `«~¯° O`À
WOk~åQÍOnèx „Ѩ^•è #=∞O„u Ѩ^qŒ #∞O_ç `˘ÅyOKÕ ‰õΩ„@ „áê~°OaèOKå~°∞. 1969
=∂iÛ 12# x[eOQÆÑ¨Ê `«# _≥·sÖ’ WÖÏ „"åâß_»∞ ''P"≥∞ (WOk~åQÍOnè)
„Ѩ^è•#=∞O„uQÍ H˘#™êQÆ_®xH˜ J~°∞›~åÅx <Õ##∞HÀ#∞. |Ǩïâß `«fi~°Ö’ `«∞k
ѨsHõΔ =ÙO_»=K«∞Û. „Ѩ^•è #=∞O„ux `˘ÅyOK«=Åã≤# J=ã¨~åxfl—— QÆ∞iOz ^ÕâßÜü∞
K«iÛOKå_»x U„Ñ≤Öò 25# „"åâß_»∞.
WOk~åQÍOnè Pz `«∂z ã¨ÊOkOzOk. áêsìH˜ Ö’H±ãɨ Öíè ’ H˘kÌ "≥∞*Ïi\©
=∂„`«"∞Õ L#flO^Œ∞# áêsì`À QÆŠѶ∞¨ ~°¬}x `«fii`«O KÕÜ∞« _»O ^•fi~å áêsì SHõº`«x,
`«# „ѨÉ∞íè `«fi LxH˜x W~°HÍ@OÖ’ ÃÑ\ÏìÅx HÀ~°∞HÀÖË^∞Œ . P"≥∞H˜ áêsìÖ’ QÆÅ |ÅO
Ѩiq∞`«=∞x `≥Å∞ã¨∞. JO^Œ∞=Å# P"≥∞ ÉÏǨ@"≥∞#ÿ Ѷ∞¨ ~°¬}, qÉè[í # x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ
=∞O„u=~°Oæ Ö’#∞ q^è•<åÅ ~°∂ѨHÅõ Ê#Ö’#∞ ã≤O_çHˆ @∞H˜, ^Õâß~ÚH˜ ™ê÷#O HõeÊOK«
„ѨÜ∞« uflOzOk. HÍx P"≥∞ „Ѩ^•è #=∞O„u ã¨~Àfi#fl`« ™ê÷~Ú JkèHÍ~åÅ q+¨Ü∞« OÖ’
QÍx ÖËHõ ѨiáêÅ<å q^è•<åÅÖ’ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ QÆÅ JkèHÍ~°O q+¨Ü∞« OÖ’QÍx ~år
Ѩ_^» ∞Œ . „ѨÉ∞íè `åfixH˜ JkèHÍ~°O áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ^•fi~å, ZxflHõÅ #∞O_ç „Ñ¨[Å ^•fi~å
ã¨O„Hõq∞OzOk QÍx áêsì =Å# HÍ^Œx P"≥∞ ã¨Ê+¨Oì KÕãO≤ k. HÍ|\˜ì `«# Ѩ^qŒ H˜
310 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 „Ѩ`º« HõΔ ã¨"åÖò Z^Œ∞~Ô #· ѨC_»∞ P"≥∞ x+¨¯~°¬QÍ J#∂ǨϺ"≥∞#ÿ â◊H`Î̃ À áÈ~å_»∞`«∞Ok.
áêsìÖ’ „áê^è•#º`« ™ê÷#O á⁄O^•Åx ‰õÄ_® x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩ#flk.
HÍO„ÔQãπ áêsìÖ’x JO`«~`æ° « áÈ~å@OÖ’ Ãã^· •úOuHõÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ JOâßÅ∞<åfl~Ú.
1967 ZxflHõÅ `«~∞° "å`« Ѩ~㰠ʨ ~° ã¨O|O^èOŒ QÆÅ ~Ô O_»∞ JOâßÅ∞ „áê^è•#º`«x
ã¨O`«iOK«∞H˘<åfl~Ú. XHõ\ :˜ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl „Ѩ[Å Jã¨=∞‡u, ^•x`Àáê@∞ K≥Å~ˆ Qˆ
Ç≤ÏOã¨`À ZÖÏ =º=ǨÏiOKåe? ~Ô O_»=k: áêsì „Ñ¨ã∞¨ `Î « ã≤u÷ x JkèQqÆ ∞Oz „Ѩ[Å
=∞^Œ`Ì ∞« ZÖÏ á⁄O^•e? D ã¨=∞㨺Å#∞ Ѩi+¨¯iOK«_O» Ö’#∞ JÖψQ Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞«
q^è•<åʼnõΩ kâßxˆ~úâ◊O KÕÜ«∞_»OÖ’#∞ áêsì qã¨Î $`«OQÍ q∞`«"å^Œ, "å=∞ѨHõΔ
ѨO^ä•ÅÖ’ qÉèlí `«=∞~ÚOk.
HÍO„ÔQãπÖ’ ZѨC_»∂ ã≤^•úO`«Ñ~¨ O° QÍ "≥q· ^躌 =Ú#flѨÊ\˜H© qaè#fl Ãã^· •úOuHõ
^èÀ~°}∞ʼnõΩ qq^èŒ qÉèÏQÍÅ „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ ™ê÷#O HõeÊã¨∂Î áêsì "å=∞ѨHΔõ =∞^èºÕ "å^ŒO
"≥Ñ· Ù¨ "≥ÚQÆ∞æ K«∂ѨÙ`«∂ =zÛOk. 1967 ZxflHõÅ `«~∞° "å`« J`«ºkèHõ HÍO„ÔQãπ "å^Œ∞Å∞
`˘e ã¨ÊO^Œ# "å=∞ѨHõΔO "≥·Ñ¨Ù "≥ÚQÆ∞æH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ LOk. P q^èŒOQÍ
1967 "Õ∞ Ö’ HÍO„ÔQãπ =i¯OQÆ∞ Hõq∞\© ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ 10 JOâßÅ
HÍ~°º„Hõ=∂xfl P"≥∂kOzOk. Ѩk JOâßÅ∞ :– ÉϺO‰õΩÅÃÑ· ™ê=∂lHõ xÜ«∞O„`«},
W#∂ûÔ~#∞û *ÏfÜ«∞O, „ѨÉ∞íè `«fi P^èfiŒ ~°ºOÖ’ ZQÆ∞=∞`«∞Å kQÆ∞=∞`«∞Å "å}˜[º x~°fiǨÏ},
Ѩ@} ì Pã≤Î P^•Ü«∂ÅÃÑ· Ѩiq∞`«∞Å∞, "å}˜[º QÆ∞`åÎkÑè `¨ º« OÃÑ· =∞iO`« JkèHÍ~°
Hˆ O„nHõ~} ° ÃÑ· J^Œ∞ѨÙ, PǨ~° ^è•<åºÅ „Ѩ*ÏѨOÑ≤},© Éè∂í ã¨O㨯~°}Å `«fii`« J=∞Å∞,
„QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ WO_»¡ ã¨Ö÷ ÏÅ U~åÊ@∞, ã¨O™ê÷<ånèâ√◊ Å „Ѩ`ºÕ HÍkèHÍ~åÅ ~°^∞Œ .Ì
HÍO„ÔQãπÖ’x q∞`«"å^Œ ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ"å~°∞, QÆ`«OÖ’ <≥„Ǩ˙ „ѨÉèÏ"åxH˜
Ö’|_ç#"å~°∞ WѨC_»∞ `«=∞ q∞`«"å^Œ q^è•<åÅ#∞ ÉÏǨ@OQÍ ã¨=∞i÷OK«∞H˘#_®xH˜
ã≤^Œú=∞Ü«∂º~°∞. HÍ=∞~å*ò q∞#Ǩ W`«~° ã≤O_çˆH\ò ã¨Éèí∞ºÅ∞, "≥Ú~ås˚ ^ÕâßÜü∞
ÖÏOKè#« „áêÜ«∞OQÍ 10 JOâßÅ HÍ~°º„Hõ=∂xfl P"≥∂kOKå~°∞. HÍx "å\˜ J=∞Å∞x
J_»∞H¤ À"åÅx x~°~‚ ÚOKå~°∞. Ѩk JOâßʼnõΩ |^Œ∞Å∞QÍ q∞`«"å^Œ ѨHOΔõ (1) Pi÷Hõ
~°OQÆOÖ’ „Ѩ}ÏoHÍq^è•<åxfl |ÅÇ‘Ï#Ѩ~K° _« O» , ѨaH¡ ± ÃãHÍì~∞° „áê^è•#º`« `«yOæ ѨÙ,
„ÃÑ"· @ Õ ∞ "å}˜*ϺxH˜ q^Õj ÃÑ@∞ì|_çH˜ „áÈ`åûǨÏO (2) q^Õj q^è•#OÖ’ ѨtÛ=∞
^ÕâßÅ`À „Ѩ`ºÕ H˜Oz J"≥∞iHÍ`À Pi÷H,õ ~å[H©Ü∞« ã¨O|O^è•Å#∞ Ѩ\ +˜ Ñì¨ ~¨ K° ∞« HÀ=_»O,
(3) ~å[H©Ü∞« ~°OQÆOÖ’ ^èxŒ Hõ~Ô `· ∞« Å, ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ =∞^Œ`Ì ∞« uiy á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 311

"å=∞ѨHΔÍefl, x~°ã¨# L^Œº=∂efl „Ѩ`ÕºH˜Oz „QÍg∞} ¿Ñ^Œefl J}z"ÕÜ«∞_®xfl
ã¨=∞i÷OzOk.
HÍO„ÔQãπÖ’x "å=∞ѨHΔõ "å^Œ∞Å∞ <≥„Ǩ˙ ™È+¨eã¨∞ì J*ˇO_®Ö’x ~å[H©Ü∞«
Pi÷Hõ q^è•<åÅ#∞ KÕÑ\¨ ÏìÅx "åkOKå~°∞. HÍO„ÔQãπ `«H}Δõ "Õ∞ Ѩk JOâßÅ HÍ~°º„Hõ=∂xfl
J=∞Å∞ [~°áêÅx, ã¨=¸Å"≥∞#ÿ ã¨O㨯~°}Å „áêuѨkHõ# Ѩ@} ì , „QÍg∞} ¿Ñ^Œefl
ǨÏi[#∞Å∞, yi[#∞Å∞, "≥∞<ÿ åi\©Å∞, =∞Ç≤Ïà◊Å∞– ÖÏO\˜ ™ê=∂lHõOQÍ "≥#∞Hõ|_ç#
„QÆ∂ѨÙefl PHõ@∞ìHÀ"åÅx "åkOKå~°∞. HÍi‡Hõ=~°æ ã¨=∞~°jÅ`«#∞ áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ#
J}z"Õ``« ÀQÍHõ, Pi÷Hõ ~å~ÚfÅ`À `«@ã¨O÷ KÕÜ∂« Å<åfl~°∞. HÍO„ÔQãπ =∞~˘Hõ™êi
™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊH˜ Pi÷HÍaè=$kúH˜ "åǨÏHõO HÍ"åÅx PHÍOH˜ΔOKå~°∞. q^Õj
ã¨ÇϨ HÍ~°OÃÑ· gÖˇ#· O`« `«‰Ωõ ¯= P^è•~°Ñ_¨ Õ q^èOŒ QÍ „Ѩ}ÏoHÍ q^è•<åxfl, JÖψQ
`«fii`« áêi„âßq∞H©H~õ } ° x KÕÑ\¨ ÏìÅ<åfl~°∞. „Ѩ*Ï™êfi=∞º Ѩxq^è•#O „áêuѨkHõ#,
J@ì_∞» QÆ∞ ™ê÷~Ú #∞O_ç ѨÙ#s˚"åxfl ã¨=∞‰õÄ~ˆ Û q^èOŒ QÍ áêsì ѨÙ#ifl~å‡}O [~°QÍÅx
<˘H˜¯ K≥áêÊ~°∞. q^Õj q^è•#OÖ’ "å=∞ѨHõΔ "å^Œ∞Å∞ ™ÈqÜ«∞\ò ÉÏ¡‰õΩ`À#∞,
Ü«ÚQÀ™È¡qÜ«∂, DlѨÙ,ì W`«~° Jb# ^ÕâßÅ`À ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å#∞ ã¨=∞i÷OKå~°∞.
HÍO„ÔQãπÖ’x q∞`«ÉÏè "åÅ∞ QÆÅ"åiH˜ "å=∞ѨHΔõ ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ"åiH˜ =∞^躌
Ѷ∞¨ ~°¬} ÃÑ~°Q_Æ O» `À q∞`«"å^Œ ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ "å~°∞ áêsìÖ’ „Hõ=∞tHõ} Δ ÃÑ~°QÍÅ<åfl~°∞.
=∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ "å=∞ѨHΔõ "å^Œ∞Å∞ "≥Ú~ås˚ ^ÕâßÜü∞ |_®"åºáê~°"`Õ ÅΫ „Ѩuxkè Jx
ÉÏǨ@OQÍ ^•_ç KÕâß~°∞. ѨÓiÎQÍ ÉϺO‰õΩÅ *ÏfÜ«∞Hõ~°}, =∂r áêʼnõΩÅ
~å[Éèí~°}ÏÅ ~°^Œ∞Ì, ~å[H©Ü«∞ áêsìʼnõΩ HõOÃÑhÅ q~åàÏÅÃÑ· x¿+^èŒO H˘~°‰õΩ
Ѩ@∞ì|\Ïì~°∞.
HÍO„ÔQãπÖ’x q∞`«"å^Œ∞Å, "å=∞ѨH"Δõ å^Œ∞Å =∞^躌 áÈ~å@O f„=`«~=° ∞=_»O`À
W~°∞ѨHÍΔ Å∞ ‰õÄ_® Ãã^· •úOuHõOQÍ `«=∞‰õΩ ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å∞QÍ LO_Õ „ѨuѨHΔõ áêsìÅ∞
|Ü«∞@ #∞O_ç WKÕÛ =∞^Œ`Ì ∞« ÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ _» O» „áê~°OaèOKå~°∞. [s~ü=∞™êh =∂@Ö’¡
K≥áêÊÅO>Ë ''Ü«∞OQ∑ @~°∞¯Å∞—— Hõ=¸ºxã¨∞Åì , W`«~° "å=∞ѨHΔõ áêsìÅ ã¨ÇϨ HÍ~åxfl
HÀ~å~°∞. ã¨fi`«O„`« [# ã¨OѶ∞π áêsìÅ`À J=QÍǨÏ#‰õΩ ã≤O_ç̂H\ò ã≤^ÑúŒ _¨ Oç k. HÍO„ÔQãπ
pe`Õ ˆHO„^ŒOÖ’ U~°Ê_Õ ã¨OH©~°‚ „ѨÉèí∞`«fiOÖ’ ™ê~°∂Ѩº`«QÆÅ „ѨuѨHõΔ áêsìÅ#∞
q∞„`«∞Å∞QÍ ÉèÏqOKå~°∞.
`˘Å∞`« WOk~åQÍOnè ã¨O™ê÷Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ã≤^•úO`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ qÉè[í #x, áêsìÖ’
peHõx x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ, áêsìÖ’x q∞`«"å^Œ "å=∞ѨHΔõ "å^Œ∞Å =∞^躌 [iy# f„="≥∞#ÿ
K«~Û° Ö’ *Ï„QÆ``Ϋ À ‰õÄ_ç# xëêÊHΔ̃Hõ "≥Y· i #=ÅOaOKå~°∞. HÍx „Ѩ[Å J=ã¨~åÅ∞
312 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
PHÍOHõÅΔ ∞ J=QÆ`O« KÕã∞¨ H˘#fl WOk~åQÍOnè "å=∞ѨHΔõ =∞^èºÕ "å^Œ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞
q^è•<åÅ`À áêsì, JÖψQ ^ÕâO◊ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`åÜ«∞x qâ◊fiã≤OKå~°∞. „Hõ=∞OQÍ
P"≥∞ ã¨OkQÆOú QÍ *Ï„QÆ`QΫ Í "å=∞ѨHΔõ "≥Y· ix, Pi÷Hõ q^è•<åÅ#∞ ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞.
1969 "Õ∞ Ö’ ã¨OÉèqí Oz# ~åRѨu _®Hõ~ì ü *ÏH©~Çü ï¨ ¿ãû<£ =∞~°}O`À Ѷ∞¨ @#Å∞
KåÖÏHÍÅOQÍ Z^Œ∞~°∞ K«∂ã¨∞Î#fl HÍO„ÔQãπÖ’ peHõ#∞ `˘O^Œ~°ÃÑ\Ïì~Ú. ÉèÏ~°`«
~å*ϺOQÆOÖ’ ~åRѨu Ѩ^Œq ÖÏOKè«#„áêÜ«∞"≥∞ÿ#^≥·#ѨÊ\˜H© U áêsìH˜ "≥∞*Ïi\©
~åx ǨÏOQ∑ áê~°"¡ ∞≥ O\ò U~°Ê_ç`Õ JѨC_»∞ ~åRѨu „Ѩ^•è #=∞O„u Ѩ^qŒ H˜ áÈ\©
Ѩ_∞» `«∞#fl "åiÖ’ XHõix PǨfixOK«_O» ^•fi~å x~°Ü ‚ ∂« `«‡Hõ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOK«=K«∞Û.
HÍ|\˜ì ã≤O_çˆH@∞ `«=∞ =∞x+≤x ~åRѨu KÕÜ«∂Åx x~°‚~ÚOzOk. EÖˇ· 11
#∞O_ç 13 =~°‰õΩ ÉˇOQÆ∞à◊¥~°∞Ö’ [iy# áêsì ã¨^Œã¨∞ûÖ’ WOk~åQÍOnè
=ºuˆ~H˜Oz#ѨÊ\˜H,© HÍO„ÔQãπ áê~°"¡ ∞≥ O@s É’~°∞Ö¤ ’ "≥∞*Ïi\© QÆÅ ã≤O_çHˆ @∞ „Ѩ=ÚY
ã≤O_ç̂H@∞ ã¨É∞íè º_≥#· ã¨Or=Ô~_çx¤ ~åRѨu Ѩ^qŒ H˜ HÍO„ÔQã¨∞ JÉèºí i÷QÍ „ѨH\õ O˜ zOk.
ã¨Or=Ô~_ç¤ ~åRѨu Ѩ^qŒ x LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘x `«##∞ „Ѩ^•è #=∞O„u #∞O_ç
`˘ÅyOKåÅ<Õ ã≤O_çˆH@∞ Ѩ^äŒHÍxfl QÆ=∞xOz# WOk~åQÍOnè, =∂~åæO`«~°OÖËx
ã≤÷uÖ’ ZÖÏO\˜ Ѩiã≤÷`«∞Å<≥·<å Z^Œ∞~˘¯x áÈ~å@O `«∞k=~°‰õΩ ™êyOKåÅx
x~°~‚ ÚOKå~°∞. ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞Êefl HÀˆ~ ã≤^•úO`åxfl =ÚYº"≥∞#ÿ PÜ«Ú^èOŒ QÍ
ZOK«∞H˘<åfl~°∞. ɡOQÆ∞à◊¥~°∞ ã¨^Œã¨∞û `«~°∞"å`« H˘kÌ ~ÀAʼnõΩ - EÖˇ· 18#
WOk~åQÍOnè `«# ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ HÍ~°º„Hõ=∂xfl q∞`«"å^Œ ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ
"≥Ú~ås˚ ^ÕâßÜü∞ J=∞Å∞ Ѩ~K° Ö« _Ë <» Õ HÍ~°}O K«∂Ñ≤ "≥Ú~ås˚ ^ÕâßÜü∞x Pi÷Hõ =∞O„u
Ѩ^qŒ #∞O_ç `˘ÅyOKå~°∞. "≥Ú~ås˚ ^ÕâßÜü∞H˜ =∞O„u =~°Oæ #∞O_ç ~år<å=∂
KÕÜ∞« _»O `«Ñʨ =∂~åæO`«~O° ÖËHáõ È~ÚOk. WOk~åQÍOnè Pi÷Hõ âßY#∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ
ã‘fiHõiOz, "≥O@<Õ EÖˇ· 21# ~åRѨu Pi¤<<≥ û£ ^•fi~å 14 ÃÑ^ŒÉÌ ÏºO‰õΩefl *ÏfÜ«∞O
KÕã∞¨ #Î fl@∞¡QÍ „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. =∂r ~åAÅ „Ѩ`ºÕ Hõ ǨωõΩ¯efl ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« #∞#fl `«#
Ѩ^HŒä Íxfl „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. P"≥∞ „ѨH@õ #efl "å=∞ѨHÍΔ Å∞, ™ê^è•~°} „Ѩ[Å∞ ™êfiQÆuOKå~°∞.
„Ѩ[Å =∞x+≤QÍ P"≥∞ ¿Ñ~°∞ „Ѩu+¨Åì ∞ ÉÏQÍ ÃÑiQÍ~Ú.
HÍx ã≤ O _ç ˆ H @∞, ^Õ â ß~Ú J==∂<åxfl kQÆ q ∞Oy Ô ~ _ç ¤ ~åRѨ u QÍ
ZxflHõÜ∞Õ º=~°‰Ωõ xsHΔ̃OKåÅ#∞H˘<åfl~°∞. WOk~åQÍOnè Ü«ÚH˜QÎ Í áê=ÙÅ∞ Hõkáê~°∞.
ã¨fi`«O„`«, [#ã¨OѶ∞π áêsìÅ∞ ~å[huA˝_∞» ã≤._ç.^Õâò=ÚMòx JÉèºí i÷QÍ xÅɡ\Ïì~Ú.
JѨÊ\˜ LѨ~åRѨu q.q.yi ã¨fi`«O„`« JÉèºí i÷QÍ áÈ\© KÕÜ∞« x~°~‚ ÚOK«∞H˘<åfl_»∞.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 313
yi JÉèºí i÷`åfixfl LÉèÜ í ∞« Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞, Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ.Ñ≤., _ç.Ü«∞O.ÔH., =Úã≤O¡ bQ∑,
JHÍb^ŒàòÖ’x XHõ ÃãHõ<Δ £ |ÅѨ~K° å~Ú.
WOk~åQÍOnè yiH˜ =∞^ŒuÌ "åfiÅ#∞H˘<åfl~°∞. HÍx `å#∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ <åq∞<Õ+<¨ £
Ѩ„`åÅ∞ ^•YÅ∞ KÕã#≤ `«# áêsì JÉèºí i÷H˜ =ºuˆ~HõOQÍ ZÖÏ KÕÜ∂« Ö’ J~°O÷ HÍÖË^∞Œ .
D ^ŒâÖ◊ ’ ã≤O_ç̂H@∞ ÃÑ^ŒÌ `«ÑC¨ KÕãO≤ k. ~Ô _ç¤ QÔ Å∞ѨÙ#∞ MÏÜ«∞O KÕã∞¨ ‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ
x[eOQÆÑʨ [#ã¨OѶ∞π , ã¨fi`«O„`« áêsì <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ Hõeã≤ "åi ~Ô O_»= „áê^è•#º`å
F@¡#∞ ~Ô _çH¤ ˜ "ÕÜ∞« =Åã≤OkQÍ HÀ~å_»∞. Wk WOk~åQÍOnèH˜ =∞Oz J=HÍâßxfl
JOkzÛOk. WOk~åQÍOnè `«##∞ „Ѩ^•è x Ѩ^qŒ #∞O_ç `˘ÅyOKÕO^Œ∞‰õΩ ã≤O_çHˆ \ò,
=∞`«``« fi« , Jaè=$kú x~À^èHŒ õ â◊‰Ωõ ÅÎ `À ~°ÇϨ 㨺 XѨÊO^ŒO KÕã∞¨ H˘#fl^Œx P~ÀÑ≤OKå~°∞.
WHõ WѨC_»∞ ~Ô _çH¤ ˜ J#∞‰õÄÅOQÍ áêsì qÑπ *Ïs KÕÜ∞« _®xfl x~åHõiOz, yix
ÉÏǨ@OQÍ |ÅѨ~K° å~°∞. HÍO„ÔQãπ áêsì Ü«∞O.Ñ≤.Å∞, Z"≥∞‡Ö˺Å#∞ ¿ãfiK«ÛQù Í JO`«~å`«‡
„Ѩɒ^èOŒ "Õ∞~°‰Ωõ F@∞¡ "ÕÜ∞« =Åã≤OkQÍ K≥áêÊ~°∞. ZxflHõÅÖ’ ^•^•Ñ¨Ù 3= =O`«∞
ã¨É∞íè ºÅ∞ áêsì P^Õâßxfl kèH¯õ iOz yiH˜ F@∞¡ "Õâß~°∞. yi PQÆã∞¨ ì 20# ã¨fiÅÊ
"≥∞*Ïi\©`À ZxflHõÜ∂« º_»∞.
W~°∞ѨHΔÍÅ∞ H˘kÌHÍÅOQÍ =∞ø#OQÍ LO_çáÈÜ«∂~Ú. #=O|~°∞ 8#
WOk~åQÍOnè HÍO„ÔQãπ "åiH˜ XHõ |Ç≤Ï~°OQÆ ÖËY „"åâß~°∞. ^•xÖ’ WÖÏ
„ѨH\õ O˜ Kå~°∞:– 'D<å_»∞ =∞#O K«∂ã¨∞#Î flk =º‰õΩÅÎ =∞^躌 Ѷ∞¨ ~°¬} HÍ^Œ∞. JkèHÍ~°O
H˘~°‰Ωõ áÈ~å@O HÍ^Œ∞. Wk ™È+¨e[O H˘~°‰Ωõ =∂~°∞Ê H˘~°‰Ωõ áêsìÖ’ ã¨OѨÓ~°"‚ ∞≥ #ÿ
JO`«~°æ`« „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO. K«~°Û H˘ˆ~"åà◊¡‰õΩ, ™êO„Ѩ^•Ü«∞"å^•xfl Ü«∞^ä•ã≤÷ux
HÍáê_®Åx HÀˆ~ "åà◊‰¡ Ωõ =∞^躌 Ѷ∞¨ ~°¬}. HÍO„ÔQãπ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO, Ãã‰õΩºÅi[O, ™È+¨e[O
H˘~°‰Ωõ JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨O|O^è•ÅÖ’ Jb# q^è•#O H˘~°‰Ωõ Hõ$+≤ KÕã∞¨ OÎ k——. WHõ
ã≤O_çˆH@∞ WOk~åQÍOnè "≥∂ã¨HÍi Jx, JkèHÍ~°O "≥Ú`«ÎO `«# KÕ`«∞Ö’¡
ˆ H O„nHõ i OK« ∞ HÀ"åÅx PHÍOH˜ Δ ã ¨ ∞ Î # fl^Œ x , Hõ = ¸ºx㨠∞ ì xÜ« ∞ O`« $ `åfixfl
™ê÷ÑO≤ K«Ü∞« uflã¨∞#Î fl^Œx P~ÀÑ≤OzOk.
F@q∞H˜, J==∂<åxH˜ QÆ∞~°~Ú# ã≤O_çHˆ @∞ #=O|~°∞ 12# WOk~åQÍOnèÃÑ·
„Hõ=∞tHõ} Δ Ï K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ Oì̃ k. áêsì „Hõ=∞tHõ} Δ x LÅ¡OѶ∞≤ Oz#O^Œ∞‰õΩ P"≥∞#∞ áêsì
#∞O_ç |Ç≤Ï+¨¯iOzOk. z=iH˜ áêsì peáÈ~ÚOk. WOk~åQÍOnè áÈ\© HÍO„ÔQãπ
ã¨Oã¨÷ HÍO„ÔQãπ(P~ü) ™ê÷Ñ≤OzOk. ã≤O_çˆH\ò <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ L#fl áêsì HÍO„ÔQãπ
(X)QÍ Ñ≤Å∞=|_çOk. áêsì Ö’H±ãɨ íè ã¨É∞íè ºÅÖ’ 220 =∞Ok WOk~åQÍOnè`À L<åfl~°∞.
314 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ã≤O_çHˆ \ò`À 68 =∞Ok L<åfl~°∞. JdÅ ÉèÏ~°`« HÍO„ÔQãπ Hõq∞\©Ö’ L#fl 705 =∞Ok
ã¨É∞íè ºÅÖ’ 446 =∞Ok WOk~åQÍOnè ѨHOΔõ =Ç≤ÏOKå~°∞.
HÍO„ÔQãπ(P~ü) U q^èOŒ QÍ#∞ "å=∞ѨHΔõ áêsìHÍ^Œ∞. ^•xÖ’ QÆ`O« Ö’ HÍO„ÔQãπÖ’
L#fl>Ë¡ Jxfl ~å[H©Ü∞« , ™ê=∂lHõ, Pi÷Hõ ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ"å~°∞<åfl~°∞. HÍx QÆ`åxH˜
WѨÊ\˜H˜ XHõ `Õ_® LOk. ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ Jk "å=∞ѨHΔõ =∞^èºÕ "å^Œ (Left-of-
centre) ™ê÷<åxfl P„Hõq∞OzOk. HÍO„ÔQãπ(X) q∞`«"å^Œ =∞^èºÕ (right-of-centre)
™ê÷<åxfl P„Hõq∞OzOk. JO`ÕQÍHõ WѨÙÊ_»∞ WOk~åQÍOnè „Ñ¨É∞íè `åfixH˜, H˘`«Î áêsìH˜
u~°∞QÆ∞ÖËx <åÜ«∞‰õΩÅÜ«∂º~°∞. H˘kÌ HÍÖÏxˆH D H˘`«Î áêsìÜ∞Õ Jã¨Ö#·ˇ HÍO„ÔQãπ
J~ÚOk. ¿Ñ^Œ, =∞^躌 `«~Q° `Æ ∞« Å „Ѩ[Å∞ "Õ∞^è•q =~°Oæ Ö’x J`«ºkè‰Ωõ Å∞ WOk~åQÍOnè`À
=Ù<åfl~°∞. "åã¨Î=OQÍ P"≥∞ `«O„_ç ZѨC_»∂ á⁄O^Œ#O`« ~å[H©Ü«∂kèHÍ~°O
WOk~åQÍOnè á⁄O^•~°∞.
1971 ™ê^è•~°} ZxflHõÅ kâ◊QÍ
WOk~åQÍOnè ã≤O_ç̂H\òÃÑ· ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ q[Ü«∞O ™êkèOz#ѨÊ\˜H,© P"≥∞ áêsìH˜
áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ "≥∞*Ïi\© ÖË#O^Œ∞ =Å# P"≥∞ ~å[H©Ü∞« OQÍ WOHÍ |ÅÇ‘Ï#OQÍ<Õ
L<åfl~°∞. P"≥∞ „ѨÉ∞íè `«fiO ã¨=∞㨺 „áêuѨkHõ# LÉèÜ í ∞« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ∞, H˘O^Œ~∞°
™È+¨eã¨∞Åì ∞ WKÕÛ =∞^Œ`Ì ∞« ÃÑ#· , JÖψQ _çÜ∞« OÔH, JHÍm^ŒÖò, H˘O^Œ~∞° WO_çÃÑO_≥O@∞¡
WKÕÛ =∞^Œ`Ì ∞« ÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ ç =ÙOk. S#ѨÊ\˜H© `«=∞ "å=∞ѨH=Δõ ∞^èºÕ "å^Œ "≥Y· ix
H˘#™êyã¨∂Î KåÖÏ K«~°ºÅ∞ KÕѨ\Ïì~°∞. q=HõΔ`«`À ‰õÄ_»∞H˘#fl^Œx, K≥e¡Oz#
#+ì̈Ñi¨ Ǩ~°O `«y#O`«QÍ ÖË^<Œ Õ HÍ~°}ÏÅ∞ K«∂Ñ≤ 1970 Ѷ„≤ |=iÖ’ ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì
ÉϺO‰õΩÅ *Ïf~¸Hõ~°}x ~°^Œ∞Ì KÕã≤#ѨÙ_»∞ „ѨÉèí∞`«fiO K«@ìѨ~°"≥∞ÿ# J=~À^è•efl
Jkè Q Æ q ∞Oz ÉϺO‰õ Ω efl uiy *ÏfÜ« ∞ O KÕ ¿ ãO^Œ ∞ ‰õ Ω ~åRѨ u Pi¤ < ≥ < £ û x
„ѨÜ∂≥ yOzOk. *ÏfÜ«∞O KÕÜ∞« |_ç# ÉϺO‰õΩÅ ^•fi~å z#fl`«~Ç° ¨ "åºáê~°∞ʼnõΩ,
Ô~·`«∞ʼnõΩ, iHΔÍ, \ÏH©û „_≥·=~°¡‰õΩ JѨCÅ∞ WÑ≤ÊOK«_»O ÖÏO\˜ KåÖÏ Ñ¨^äŒHÍÅ#∞
„Ѩ"Õâ◊ÃÑ\˜ìOk.
1970 PQÆã¨∞ìÖ’ ~å[Éèí~°}Ïefl, ~å*ÏʼnõΩ =Ù#fl „Ѩ`ÕºHõ ǨωõΩ¯efl ~°^Œ∞Ì
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ KÕÑ\¨ #ì̃ ~å*ϺOQÆ ã¨O㨯~°} ~å[ºã¨ÉÖíè ’ XHõ¯ F@∞`À gyáÈ~Ú#ѨÙÊ_»∞
„ѨÉ∞íè `«fiO ~å*ÏÅ QÆ∞iÎOѨÙ#∞ ~°^∞Œ Ì KÕã∂¨ Î "åi Pi÷H,õ W`«~° „Ѩ`ºÕ Hõ ǨωõΩ¯Å‰õΩ
JO`«O ѨÅ∞‰õΩ`«∂ ~åRѨu L`«~Î ∞° fiÅ∞ *Ïs KÕ~ÚOzOk. HÍh ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì D
L`«~Î ∞° fix ‰õÄ_® K≥ʼn¡ Ωõ O_® KÕãO≤ k.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 315
 H˘kÌ=∞Ok ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ J<ÕHõ áêi„âßq∞Hõ ã¨Oã¨e÷ fl J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ∞« _®xH˜
J=HÍâ◊O HõeÊOz# "Õ∞<ÕlOQ∑ U*ˇhû q^è•<åxfl „ѨÉ∞íè `«fiO ~°^∞Œ Ì KÕãO≤ k. KåÖÏ
H˘kÌ "åºáê~° ‰õΩ@∞OÉÏÅ KÕ`«∞Ö’¡ Pi÷HÍkèHÍ~°O ˆHO„nHõ$`«=∞=\Ïxfl J^Œ∞ѨÙ
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ 1969Ö’ KÕÜ«∞|_ç# Ü«∞O.P~ü.\˜.Ñ≤. K«@ìO „H˜O^Œ „ѨÉèí∞`«fiO
Ü«∞O.P~ü.\˜.Ñ≤. Hõq∞+¨<£ xÜ«∞q∞OzOk. JѨÊ\˜H˜ L#fl Éèí∂ã¨O㨯~°} K«\Ïìefl
Hõi#î OQÍ J=∞Å∞ [~°∞Ѩ=∞x WOHÍ Éè∂í Ѩiq∞u K«\ÏìÅ#∞ KÕÑ@ ¨ =ì ∞x WOk~åQÍOnè
=ÚYº=∞O„`«∞efl P^ÕtOzOk. KåÖÏ HÍÅOQÍ "å~Ú^• "ÕÜ«∞|_»∞`«∞#fl <åÅæ=
ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõx „áê~°OaèOzOk. „Ѩ}ÏoHÍ =ºÜ«∂xfl =¸_»= „Ѩ}ÏoHÍ
=ºÜ«∂xH˜ ~Ô \ì̃OѨ٠KÕãO≤ k.
1962 #∞O_ç P=Ç≤ÏOz# x~åâ◊, x~°∞`åûǨÏ=Ú, xi¡Ñ`Ψ Å« #∞ J_»∞H¤ ˘x
XHõ Pâß=Ç¨Ï "å`å=~°}Ïxfl ã¨$+≤Oì K«_O» WOk~åQÍOnè ™êkèOz# ~å[H©Ü∞« q[Ü«∞O.
P"≥∞ ã¨=∞ã¨=∂[ Ѩ^HŒä ÍÅ∞, x<å^•Å Ѷe¨ `«OQÍ „Ѩ[Å ^Œ$+≤Öì ’ ZO`À ZkyáÈÜ«∂~°∞.
P"≥∞ HÍO„ÔQãπ áêsì ™ê=∂lHõ =∞^Œ`Ì ∞« x– „Ѩ`ºÕ H˜Oz „QÍg∞} Ѩ@} ì ¿Ñ^Œ „Ѩ[ÅÖ’
XHõ "Õ∞~°‰Ωõ Ѩ@} ì =∞^躌 `«~Q° `Æ ∞« ÅÖ’ uiy á⁄OkOk. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ã¨OѨ#fl
~Ô `· ∞« Å∞, ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ ^Œ∂~°O KÕÜ∞« |_®¤~∞° .
WOk~åQÍOnè „Ñ¨É∞íè `«fiO "≥∞<ÿ åi\© „ѨÉ∞íè `«fiO Hõ#∞Hõ Ö’H±ãɨ Öíè ’ XHõ K«\Ïìxfl
P"≥∂kOѨKÕÜ«∞_®xH˜ P"≥∞ W`«~°∞ÅÃÑ· P^è•~°Ñ¨_»=Åã≤ =zÛOk. D Ѩiã≤÷u
JkèQqÆ ∞OKÕO^Œ∞‰õΩ ZxflHõÅ∞ [~°áêe. JO^Œ∞‰õΩ ã¨=∞Ü«∞O ã¨O^Œ~ƒ° Où H˘~°‰Ωõ Z^Œ∞~°∞
K«∂ã¨∞OÎ k. ~å[Éè~í } ° ÏÅ ~°^∞Œ #Ì ∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì x~åHõiOK«_O» `À JO^Œ∞‰õΩ J=HÍâ◊O
ÅaèOzOk. 1970 _çÃãO|~°∞ 27# Ö’H±ãɨ #íè ∞ ~°^∞Œ Ì KÕã≤ XHõ ã¨O=`«û~°O =ÚO^Œ∞QÍ
ZxflHõʼnõΩ Ñ≤Å∞Ñ≤zÛOk.
Hõ=¸ºx¿ã`ì ~« ° „ѨuѨHáΔõ êsìÅ∞ – HÍO„ÔQãπ(X), [#ã¨OѶ∞π , ã¨fi`«O„`«, ã¨OÜ«ÚHõÎ
™È+¨eã¨∞ì áêsì – J=HÍâ◊"å^Œ ã¨∂„`«~Ç° Ï≤ `«‰Äõ @q∞– „QÍO_£ JÅÜ«∞<£û U~åÊ@∞
KÕâß~Ú. ZÖÏO\˜ Ãã·^•úOuHõ á⁄OkHõ, ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# L=∞‡_ç HÍ~°º„Hõ=∞=Ú
ÖËHáõ È=_»O`À „QÍO_£ JÅÜ«∞<£û `«# P„QÆÇ¨ xfl WOk~åQÍOnè =ºH˜ÃÎ Ñ· Hˆ O„nHõiOzOk.
'WOk~å ǨÏ\Ï"À— (WOk~°x F_çOK«O_ç) ^•x „ѨKå~° x<å^Œ=∞~ÚOk.
WOk~åQÍOnèx =ºH˜QÎ `Æ O« QÍ ^Œ∂+≤OK«_O» ZxflHõÅ „Ѩ^•è <åOâ◊=∞~ÚOk.

316 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 JO^Œ∞‰õΩ Ñ¨ÓiÎ q~°∞^ŒOú QÍ WOk~åQÍOnè =ºHÎ̃Q`Æ « ^Œ∂+¨}Å∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ .
™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê, „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO, Ãã‰õΩºÅi[O, ™È+¨e[O ÖÏO\˜ *ÏfÜ«∞ ã¨=∞㨺ÅÃÑ·
„ѨKå~°O ™êyOzOk. „Ѩ`ºÕ H˜Oz ѨaH¡ ± ÃãHÍì~ü Jaè=$kú, „QÍg∞} Éè∂í Hõ=∞`åÅÃÑ·
Ѩ@}ì Pã≤ÃÎ Ñ· Ѩiq∞u qkèOѨÙ, P^•Ü«∞OÖ’ J=HÍâ◊OÖ’ qѨs`«OQÍ =Ù#fl =º`庙êÅ
`˘ÅyOѨÙ, ~å[Éè~í } ° ÏÅ ~°^∞Œ ÃÌ Ñ· P"≥∞ Hˆ O„nHõiOKå~°∞. WOHÍ qzÛù#flHõ~° =∞`«``« fi«
â◊HÜ Î̃ ∞ÿ≥ # [#ã¨OѶ∞π ÃÑ· Ç≤ÏO㨉Ωõ =∞^ŒuÌ ã¨∞#Î flO^Œ∞‰õΩ "å=∞ѨHΔõ f„="å^Œ∞ÅÃÑ· P"≥∞
q~°∞K«∞‰õΩѨ_®¤~∞° . ™ê=∂lHõ =∂~°∞Êx `≥KÛÕ `«# „ѨÜ∞« `åflʼnõΩ J_»∞Ѥ _¨ ∞» `«∞#fl "åix
F_çOKåÅx P"≥∞ <Õ~∞° QÍ F@~°#¡ ∞ Ji÷OzOk. P"≥∞ Éè∂í q∞ÖËx =º=™êÜ«∞ ‰õÄbefl,
Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ∞, `≥QÅÆ "åix, "≥∞<ÿ åi\©Å#∞, =∞Ç≤Ïà◊efl, x~°∞^ÀºQÆ Ü«Ú=`«x
ÅHõΔ ºOQÍ ÃÑ@∞ìH˘#flk. WOk~å ǨÏ\Ï"À x<å^•xfl 'QÆsc ǨÏ\Ï"À— (¿Ñ^ŒiHÍxfl
`˘Åy^•ÌO) x<å^ŒO`À uÑ≤Ê H˘\ì̃Ok. =∞^躌 `«~Q° uÆ , ã¨OѨ#fl =~åæʼnõΩ |Å"≥∞#ÿ
ã≤~÷ "° ∞≥ #ÿ „ѨÉ∞íè `«fiO, Ç≤ÏOã¨, JÅ[_»∞Å∞ ã¨$+≤Oì KÕ "åiÃÑ· Hõi#î "≥∞#ÿ K«~º° Å∞, q∞„â◊=∞
Pi÷Hõ q^è•#OÖ’ „ÃÑ"· @ Õ ∞ ÃãHÍì~Hü ˜ ѨÓiÎ J=HÍâ◊O, =ÔQ~· åÅ∞ "åQÍú#O KÕãO≤ k.
Ѷ„≤ |=i ZxflHõŠѶe¨ `åÅ∞ WOk~åQÍOnèH˜ „Ѩ|Å"≥∞#ÿ =ºH˜QÎ `Æ « q[Ü«∞OQÍ
„ѨuѨHΔÍxH˜ HÀÅ∞HÀÖËx ^≥|ƒQÍ Ñ¨i}q∞OKå~Ú. HÍO„ÔQãπ(P~ü) 518 Ö’H±ã¨Éèí
™ê÷<åʼnõΩ QÍ#∞ 352 ™ê÷<åÅ∞ QÔ ez JYO_» q[Ü«∞O ™êkèOzOk. ~å*ϺOQÍxfl
ã¨=iOK«_®xH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ =¸_çO@ ~Ô O_»∞ =O`«∞Å "≥∞*Ïi\© ™êkèOzOk. „QÍO_£
JÅÜ«∞<£û, q∞`«"å^Œ áêsìÅ∞ Ѷ∞¨ ’~° Ѩ~å[Ü«∞O áêÅÜ«∂º~Ú. ZxflHõÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ
Ѷ¨e`åÅ∞ á⁄Ok# áêsìÅ∞ ã≤Ñ≤ZO, ã≤Ñ≤S, _çÜ«∞OÔHÅ∞. z=i Ô~O_»∞ HÍO„ÔQãπ
q∞„`«Ñ¨HΔÍÖË.
1971 ZxflHõÅ∞ ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ HÍO„ÔQãπ áêsìH˜ uiy „Ѩ=ÚY ™ê÷<åxfl
`≥zÛÃÑ\Ïì~Ú. HÍO„ÔQãπ áêsìH˜ F@∞ "Õã≤ „Ѩ[Å∞ ã≤~÷ "° ∞≥ #ÿ „ѨÉ∞íè `åfixfl, ™ê=∂lHõ
=∂~°∞Êx HÀ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. 1967 `«~∞° "å`« ~å„ëêìÅÖ’ ã¨OH©~‚° „ѨÉ∞íè `åfiÅ J#∞Éè=í O`À
„Ѩ[Å∞ Ѷ~≤ å~ÚOѨÙÅ <å@HõO, Hˆ O„^ŒOÖ’ áêsìÅ q^èÜ Õ ∞« `«Å∞ =∂\˜ =∂\˜H© =∂~°_O»
ѨÙ#~å=$`«O HÍ"åÅx HÀ~°∞HÀÖË^∞Œ . ZxflHõÅ∞ „Ѩ[Å∞ ~å[H©~¸Hõ~} ° K≥O^Œ\ÏxH˜
‰õÄ_® „áêux^躌 O =Ç≤ÏOKå~Ú. „Ѩ[Å∞ =∞`«O, ‰õΩÅO, „áêO`«O J=~À^è•Å#∞
JkèQÆq∞Oz F@∞ KÕâß~°∞. *ÏfÜ«∞ ã¨=∞㨺ŠZ^Œ∞@ F@∞ ÉϺO‰õΩÅ∞, „áêѨHõ
~å[H©Ü«∂Å∞ Jã¨O|^Œú=∞x ZxflHõÅ∞ ã¨Ê+¨ìO KÕâß~Ú. „Ѩ[Å∞ P^ÕâßʼnõΩ,
ɡkiOѨÙʼnõΩ, _»|∞ƒ‰õΩ ÖÁOQÆ~x° ã¨Ê+ì̈O KÕâß~°∞. P q^èOŒ QÍ WOk~åQÍOnè XHõ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 317
*ÏfÜ«∞ HÍ~°º„Hõ=∞O K«∞@∂ì |_»∞QÆ∞ |ÅÇ‘Ï# =~åæÅ ‰õÄ@q∞ x~å‡}O ~å[H©Ü∞«
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞=∞x x~°∂Ñ≤OK«Heõ yOk.
WOk~åQÍOnè `å<åtOz# ~å[H©Ü∂« kèHÍ~°O á⁄OkOk. P"≥∞ HÍO„ÔQãπH˜
u~°∞QÆ∞ÖËx <åÜ«∞‰õΩ~åÅ~ÚOk. ^ÕâO◊ Ö’ „Ѩ|Å ~å[H©Ü∞« â◊HΘ J~ÚOk. P"≥∞#∞
WHõ Z=~°∂ 'QÆ∂Oy QÆ∞_çÜ∂« — J#ÖË~∞° . HÍh F@~°∞¡ „Ѩ`ºÕ H˜Oz ¿Ñ^ŒÅ∞ P"≥∞ÃÑ·
=ÙOz# qâßfiã¨O „Ѩ=∂^Œ ã¨∂zHõ‰Ωõ ‰õÄ_® „áêux^躌 O =Ç≤ÏOzOk. P"≥∞ „Ѩ[ÅÖ’
Z<Àfl Pâ◊efl ˆ~ÔHuÎOzOk. WѨC_»∞ P "åQÍÌ<åÅ#∞ <≥~°"Õ~åÛe. U K«\ÏìÅ∞
KÕÜ«∞_®xÔH·<å ZÖÏO\˜ áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ# K«~°ºÅ∞ KÕѨ@ì_®xÔH·<å áê~°¡"≥∞O@∞Ö’
HÍ=Åã≤#O`« |ÅO =ÙOk. "≥Ñ· Ö¨¶ ϺxH˜ ZÖÏO\˜™ê‰õΩÅ∞, <≥áêÅ∞ Z#fl_®xH˜ J=HÍâ◊O
ÖË^Œ∞.
HÍx WOk~åQÍOnè „Ñ¨^è•#=∞O„uQÍ „Ѩ=∂} ã‘fiHÍ~°O KÕã≤# =∞~°∞<å_Õ
|OQÍ¡^âÕ ò ã¨OHΔÀÉèOí =zÛѨ_Oç k. Ѷe¨ `«OQÍ 1971 ZxflHõÅ "åQÍÌ<åÅ J=∞Å∞
"å~Ú^• Ѩ_Oç k.
|OQÍ¡^âÕ ò ã¨"åÖò
1971 ™ê^è•~°} ZxflHõÖ#·ˇ "≥O@<Õ `«∂~°∞Ê áêH˜™êÎ<£ (WѨÊ\˜ |OQÍ¡^âÕ ò)Ö’
ÃÑ^ŒÌ ~å[H©Ü«∞ q∞Å@s ã¨OHΔÀÉèíO „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. ÉèÏ~°`« áêH˜™êÎ<£Å =∞^茺
Ü«Ú^•úxH˜ ^•i f¿ãq^èOŒ QÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ |iÖ’H˜ ÖÏQÆ|_çOk.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x =Úã≤O¡ Å∞ „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ *Ïu J<Õ qâßfiã¨O, Ãã^· •úOuHõ JOK«<å
„áêuѨkHõ# áêH˜™êÎ<£ ã¨$+≤Oì K«|_çOk. HÍh =∞`«O =∂„`«"∞Õ Ñ¨tÛ=∞ áêH˜™êÎ<Ö£ ’x
ѨO*Ïc =∂\Ï¡_Õ „Ѩ[efl `«∂~°∞Ê áêH˜™êÎ<Ö£ ’x ɡOQÍb =∂\Ï¡_Õ „Ѩ[efl HõeÑ≤
LOK«Ö^Ë ∞Œ . ѨtÛ=∞ áêH˜™êÎ<Ö£ ’x ~å[H©Ü∞« Pi÷Hõ L#fl`« =~°Oæ áêH˜™êÎ<£ Ü≥ÚHõ¯
Ããx· Hõ, L#fl`åkèHÍ~° Pi÷H,õ ~å[H©Ü∞« ~°OQÍÅÖ’ „Ѩ|Å"≥∞#ÿ ™ê÷#O P„Hõq∞OKå~°∞.
Ѷ¨e`«OQÍ `«∂~°∞Ê áêH˜™êÎ<£H˜ =ºuˆ~HõOQÍ ~å[H©Ü«∞, Pi÷Hõ q=HõΔ`« „Ѩ|eOk.
JO`ÕQÍHõ ~å[H©Ü∞« „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO ÖËHáõ È=_»O`À ɡOQÍbʼnõΩ Ñ¨iã≤u÷ x K«H¯õ k^Œ∞‰Ì Ωõ <Õ
x~å‡} q^è•#O ÖË^∞Œ . Ѷe¨ `«OQÍ HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ áêH˜™êÎ<Ö£ ’ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO H˘~°‰Ωõ
`«∂~°∞Ê áêH˜™êÎ<£H˜ Z‰õΩ¯= ã¨fi`«O„`« „ѨuѨuÎ H˘~°‰õΩ `«∂~°∞Ê áêH˜™êÎ<£ „Ѩ[Å∞
â◊H=Î̃ O`«"∞≥ #ÿ L^Œº=∂xfl xi‡OKå~°∞. áêH˜™êÎ<£ áêʼnõΩÅ∞ L^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩÅ`À
K«~Û° Å∞ [~°Ñ_¨ ®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ L^Œº=∂xfl J}z"ÕÜ∂« Åx x~°~‚ ÚOKå~°∞. Ѷe¨ `«OQÍ
318 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
L^Œº=∞ ã¨fi~°∂ѨO =∂iáÈ~ÚOk. áêH˜™êÎ<£ #∞O_ç ™êfi`«O„`åºxfl HÀˆ~ L^Œº=∞OQÍ
=∂iOk.
áêH˜™êÎ<£ q∞Å@s xÜ«∞O`« [#~°Öò Ü«∂ǨºMÏ<£ 1970 _çÃãO|~°∞Ö’ ZxflHõÅ∞
x~°fiÇ≤ÏOKå_»∞. ZxflHõÅÖ’ ¿+H± =Úl|∂~ü ~°ÇϨ =∂<£ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ ɡOQÍbÅ
J"åg∞ áêsì `«∂~°∞Ê áêH˜™êÎ<Ö£ ’ 99 âß`«O ã‘@#¡ ∞, áêH˜™êÎ<£ *ÏfÜ«∞ JÃãOc¡Ö’
"≥∞*Ïi\© ™ê÷<åefl QÔ ezOk. HÍx J"åg∞ áêsì „Ñ¨É∞íè `åfixfl U~°Ê~°K\« Ïxfl „Ѩ=ÚY
ѨtÛ=∞ áêH˜™êÎ<£ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ AbÊùH~õ ü Pe Éè∞í \’ì =∞^Œ`Ì ∞« `À Ãã#· ºO, Ü«∂ǨûMÏ<£
u~°ã¯¨ iOKå~°∞. ~å*ϺOQÆ J=∞Å∞ÔH· =Úl|∂~ü ~°ÇϨ =∂<£ ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~} ° À^Œº=∞O
„áê~°OaèOKå_»∞. XHõ¯™êiQÍ 1971 =∂iÛ 25# Ü«∂ǨºMÏ<£ `«∂~°∞Ê áêH˜™êÎ<ã Ñ·
f„="≥∞#ÿ q∞Å@s K«~º° HÔ · P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕâß_»∞. =Úl|∂~ü ~°ÇϨ =∂<£ ѨtÛ=∞
áêH˜™êÎ<Ö£ ’x QÆ∞~°∞Î `≥eÜ«∞x „áêO`åxH˜ `«~e° OK«|_®¤_∞» . ѨtÛ=∞ áêH˜™êÎ<£ Ãã#· ºO
J=∂Ü«∞Hõ „Ѩ[efl K«OÑ≤Ok. ѨO@efl, „QÍ=∂efl `«Q∞Æ Åɡ\ Oì˜ k. ÉèÜ í ∂≥ `åÊ`åxfl
ã¨$+≤ìOzOk. „Ѩ[ʼnõΩ ZÖÏO\˜ <åÜ«∞Hõ`«fiO ÖˉõΩO_® KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ "ÕÖÏk=∞Ok
"Õ∞^è•=Ùefl áÈbã¨∞ q∞Å@sÖ’ Ѩx KÕã¨∞Î#fl "åix qK«HõΔ}Ï ~°Ç≤Ï`«OQÍ XHõ
„Hõ=∞Ѩ^ŒúuÖ’ <åâ◊#O KÕã≤Ok. Ãã·x‰õΩÅ∞ =∂#ÉèíOQÍÅ∞ KÕâß~°∞. z„`«Ç≤ÏOã¨Å∞
ÃÑ\Ïì~∞° . QÆ$ǨÏ^ŒÇϨ <åÅ∞ KÕâß~°∞. ^•~°∞} ǨÏ`åºHÍO_» ™êyOKå~°∞. WOHÍ Ñ¨Å∞
hKåu hK«"≥∞ÿ# <Õ~åÅ∞ KÕâß~°∞. D cÉèí`«û HÍO_» P~°∞ <≥ÅÅáê@∞ ™êyOk.
`«∂~°∞Ê áêH˜™êÎ<£ áÈbã¨∞, áê~åq∞Å@s ã¨Oã¨Å÷ ∞, `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò Ããx· Hõ ~Ô l"≥∞O@∞–
qÉèÏQÍÅÖ’x ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ ÃãHõ#Δ ∞¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞H˜ ã¨ÊOkOKå~°∞. HõÅHõ`åÎH˜ áêiáÈQÆey#
J"åg∞bQ∑ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „Ѩ"åã¨OÖ’ |OQÍ¡^âÕ ò „ѨÉ∞íè `åfixfl U~°Ê~°Kå~°∞. =ÚHÎ̃"åÇ≤Ïx
(q=ÚHÎ̃ Ãã#· ºO) xi‡OKå~°∞. J*Ï˝`« L^Œº=∂xfl Q˘iÖÏ¡ Ü«Ú^•úxfl „áê~°OaèOKå~°∞.
`«∂~°∞Ê áêH˜™êÎ<Ö£ ’ q∞yeáÈ~Ú# Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÃÑ· áêH˜™êÎ<£ Ãã#· ºO áêâ◊qHõOQÍ
„Ѩ=iÎOzOk. ^•~°∞} ǨÏ`åºHÍO_» ™êyOzOk. ѨÅ∞=Ù~°∞ =Úã≤O¡ Å∞, „ÔHã· =Ψ ÙÅ∞,
É∫^Œ∞Åú ∞ `«Ñʨ xã¨iÜ≥∞ÿ # Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ „áê}ÏÅ∞ HÍáê_»∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ =Åã¨ÉÏ@ Ѩ\Ïì~∞° .
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò, J™êûO, "Õ∞Ѷ¨∂ÅÜ«∞ÅÖ’ P„â◊Ü«∞O á⁄O^•~°∞.
1971 #=O|~°∞ <å\˜H˜ `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò HÍOkj‰õΩÅ ã¨OYº 10 q∞eÜ«∞#¡‰Ωõ
KÕiOk.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò „Ѩ[ÅѨ@¡ ™ê#∞Éè∂í u "≥Å∞¡"u≥ OÎ k. „Ѩ[Å∞
áêH˜™êÎ<H£ ˜ =ºuˆ~HõOQÍ ã¨`fi« ~° K«~º° KÕÑ@ ¨ =ì ∞x _ç=∂O_£ KÕâß~°∞. HÍx WOk~åQÍOnè
Ü«Ú^ŒOú P=â◊ºHõ`x« QÆ∞iÎOz ‰õÄ_® `˘O^Œ~Ñ° _¨ ‰» Äõ _»^#Œ ∞H˘Ok. ã¨OHΔÀÉèHí ÍÅ=∞O`«\Ï

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 319

 ZO`À *Ï„QÆ`QΫ Í `«Q∞Æ JOK«<åÅ`À Ѩiã≤u÷ x ™êǨϙȿÑ`«OQÍ Z^Œ∞~˘¯#flk. `«∂~°∞Ê
áêH˜™êÎ<£Ö’ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ H˘~°‰õΩ ™êQÆ∞`«∞#fl L^Œº=∞O Ѷ¨e`«OQÍ K≥ň~y#
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞– JO`å ‰õÄ_® „Ѩ[Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ HÍ^Œx, ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ‰õΩ„@Ü«∞x
áêH˜™êÎ<£ KÕã∞¨ #Î fl „ѨKå~åxH˜ |ÅO KÕ‰Äõ ~°Û‰õÄ_»^#Œ ∞H˘#flk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ JO`«~å˚fÜ«∞
K«\Ïìxfl, xÜ«∞=∂efl Ju„Hõq∞ã¨∞OÎ ^Œ<Õ P~ÀѨ}‰õΩ |ÅO KÕ‰Äõ ~ˆ Û U K«~åº KÕÑ@ ¨ _ì O»
P"≥∞H˜ W+ì̈O ÖË^∞Œ .
ã¨OÜ«∞=∞#O áê\˜OKÕ q^è•#O J#∞ã¨iOK«_O» Ö’ WOk~åQÍOnè ^Œ$+≤Öì ’
~Ô O_»∞ ÃÑ^ŒÌ JOâßÅ∞ Wq∞_ç =Ù<åfl~Ú. Ü«Ú^ŒOú KÕÜ∞« =Åã≤ =¿ãÎ Jk ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
ZOK«∞H˘#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ [~°QÍe. JO^Œ∞‰õΩ *Ï„QÆ``Ϋ À ‰õÄ_ç# „Ѩ}ÏoHõ ã¨<åflǨÅ∞
J=㨠~ ° O . =~å¬HÍÅOÖ’ `« ∂ ~° ∞ Ê áêH˜ ™ êÎ < £ Ö ’x #^Œ ∞ Å∞, LѨ # ^Œ ∞ Å∞
á⁄Oyá⁄~°Å∞`«∞#flѨC_»∞, =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ=\ÏxH˜ gÅ∞Ѩ_»x q^èŒOQÍ z`«Î_ç
<ÕÅÅ∞#flѨC_»∞ q∞Å@s K«~º° Å∞ KÕÑ@¨ ‰ì Äõ _»^∞Œ . K«eHÍÅOÖ’ Ç≤Ï=∂ÅÜ«∂Å Hõ#∞=∞Å∞
=∞OK«∞`À HõѨÊ|_ç, K≥·<å *’HõºO KÕã¨∞H˘x áêH˜™êÎ<£H˜ J#∞‰õÄÅOQÍ Ãã·<åºxfl
`«~°eOK«_»O J™ê^茺=∞=Ù`«∞Ok. áêH˜™êÎ<£ Ãã·<åºxfl Ü«Ú^ŒúOÖ’ Z^Œ∞~˘¯#\ÏxH˜
`«y# |ÖÏxfl ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ =ÚH˜"Î åÇ≤ÏxH˜ QÆ∂_® H˘O`« ã¨=∞Ü«∞O J=ã¨~O° .
Ô~O_»=k : JO`«~å˚fÜ«∂aè„áêÜ«∂xfl K≥·`«#ºÑ¨~°KåÅx, |OQÍ¡^ÕâòH˜
J#∞‰õÄÅOQÍ =∞ÅKåÅx, HÍOkj‰õΩÅ q+¨Ü∞« OÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ H˜+¡ Ñì¨ i¨ ã≤u÷ x
J=QÆ`=« ∞ÜÕ∞ºÖÏ KÕÜ∂« Åx, ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞« ã≤~÷ `° åfixH˜ ÉèOí QÆO
Hõeyã¨∂Î HÍOkj‰õΩÅ∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ· ZÖÏO\˜ ÉèÏ~°O "≥∂ѨÙ`«∞<åfl~À `≥eÜ«∞*ˇáêÊÅx
WOk~åQÍOnè QÆ∞iÎOzOk. WÖÏ KÕÜ∞« _»O =Å# W`«~° ^ÕâßÅ∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ѩ@¡
™ê#∞Éèí∂uQÍ =ÙO\ÏÜ«∞x ÖËHõ Hõhã¨O „Ѩu‰õÄÅOQÍ LO_»=x WOk~åQÍOnè
PtOzOk. HÍOkj‰õΩÅ∞ ZÖÏO\˜ HÍÅÜ«∂Ѩ# ÖˉΩõ O_® "≥O@<Õ uiy "≥àÏ¡Åx
WOk~åQÍOnè <˘H˜¯ K≥ÑÊ≤ Ok. HÍx Wk áêH˜™êÎ<£ „ѨÉ∞íè `«fiO `«∂~°∞Ê áêH˜™êÎ<Ö£ ’
qâßfiã¨O, âßOu "å`å=~°}O HõeÊOz#ѨÙ_Õ ™ê^躌 Ѩ_∞» `«∞Ok.
`« ~ ° ∞ "å`« 8 =∂™êÅ∞ WOk~åQÍOnè <åÅ∞QÆ ∞ JOâßÅ q^è • <åxfl
J#∞ã¨iOKå~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „Ѩ"å㨠|OQÍ¡^âÕ ò „ѨÉ∞íè `åfixH˜ P„â◊Ü∞« O W=fi_»"∞Õ QÍHõ
ÉèÏ~°`« Ãã#· ºO ÉèÏ~°`« Éè∂í ÉèÏQÆOÃÑ· q∞Å@s tHõ} Δ ‰õÄ_® WzÛOk. =ÚHÎ̃ "åÇ≤ÏxH˜
Pi÷HOõ QÍ q∞Å@s ã¨~Ñ° ~¨¶ å Ѩ~O° QÍ ‰õÄ_® ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_Oç k.
ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO Pi÷HOõ QÍ ÃÑ^ŒÉÌ Ïè ~°"∞≥ #ÿ ѨÊ\˜H© HÍOkj‰õΩʼnõΩ L^•~°OQÍ
PǨ~°O, |@ìÅ∞, "≥^· ºŒ ã¨^∞Œ áêÜ«∂Å∞ HõeÊOzOk. HÍOkj‰õΩÅ ã¨=∞㨺‰õΩ âßOuÜ«Ú`«
320 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
Ѩiëê¯~°=Ú ™ê^茺Ѩ_»x ѨHõΔOÖ’ `«fii`«OQÍ Ãã·xHõ K«~°ºÅ∞ KÕѨ@ì_®xH˜ ÉèÏ~°`«
Ãã#· ºO 1971 U„Ñ≤Öò „áê~°OÉèOí #∞O_ç Ju ~°ÇϨ 㨺OQÍ ã¨<åflǨÅ∞ „áê~°OaèOzOk.
JO`ÕQÍHõ J„QÆ~å*ϺÅ∞ *’HõºO KÕãH≤ ˘x Ü«Ú^Œqú ~°=∞}x qkèOK«H=õ ÚO^Õ Ããx· Hõ
K«~º° ѨÓiÎ HÍ"åe.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ „ѨÉèí∞`åfixH˜ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ W`«~° `«∂~°∞Ê Ü«¸~°Ñ¨Ù
Hõ=¸ºxã¨∞ì ^ÕâßÅ „Ѩ[Å #∞O_Õ QÍHõ áêâßÛ`«º ^ÕâߊѨ„uHõÅ∞, "Õ∞^è•=ÙÅ∞, q^•º~°∞Å÷
#∞O_ç, ѨtÛ=∞ Ü«¸~°ÑÙ¨ „ѨÉ∞íè `åfiÅ #∞O_ç ‰õÄ_® ™ê#∞‰õÄÅ ã¨ÊO^Œ# ÅaèOzOk.
HÍx J"≥∞iHÍ K≥·<å „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ѩ@¡ „Ѩu‰õÄÅ "≥·Yi KÕѨ\Ïì~Ú.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ x~°ã¨#x q㨇iOz áêH˜™êÎ<£H˜ J"≥∞iHÍ PÜ«Ú^èŒ ã¨~°Ñ¶¨~å
H˘#™êyOzOk. JO`ÕQÍHõ ã¨=∞㨺x |OQÍ¡^Õâò ã¨fi`«O„`åxH˜ ã¨O|OkèOz#
ã¨=∞㨺QÍHõO>Ë ÉèÏ~°`ü áêH˜™êÎ<Å£ =∞^躌 ã¨=∞㨺QÍ K«∂Ñ≤OK«Ü∞« uflOzOk. K≥<· å
áêH˜™êÎ<H£ ˜ q∞„`«^âÕ O◊ J~ÚOk, QÆ#∞Hõ áêH˜™êÎ<x£ ѨÓiÎQÍ ã¨=∞i÷OzOk. 1971
AÖˇ· – PQÆã¨∞ìÖ’ J"≥∞iHÍ K≥·<åÅ =∞^茺 ™ê=∞~°ã¨ºO ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ áêH˜™êÎ<£
ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_çOk.
Ѩ i ã≤ ÷ ` « ∞ Å∞ Ü« Ú ^•ú x H˜ ^•if¿ãÎ J"≥ ∞ iHÍ K≥ · < å *’Hõ º O #∞O_ç
~°HOΔ̃ K«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 20 ã¨O=`«û~åÅ ÉèÏ~°`ü ™ÈqÜ«∞\ò X_»O|_çHÃõ Ñ·
ã¨O`«HOõ KÕãO≤ k. X_»O|_çHõ Ѩ~㰠ʨ ~° ã¨O„ѨkOѨÙʼnõΩ, XHõ ^ÕâßxH˜ Ü«Ú^Œú „Ѩ=∂^ŒO
U~°Ê_ç`Õ ã¨iÜ≥∞ÿ # K«~º° ʼnõΩ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. X_»O|_çH#õ ∞ ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å∞
™ê^Œ~O° QÍ ™êfiQÆuOKå~°∞.
WOk~åQÍOnè WѨC_»∞ ѨÓiÎQÍ P`«‡ qâßfiã¨O`À =ÙOk. a.a.ã≤.
HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ P"≥∞ WÖÏ K≥ÑÊ≤ Ok: W`«~° ^ÕâßÅ∞ Ptã¨∞#Î fl q^èOŒ QÍ "Õ∞=Ú Z=iÃÑ<· å
P^è•~°Ñ_¨ Öç =Ë Ú. =∂‰õΩ HÍ=Åã≤O^Õ^À =∂‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. =¸Åº"≥∞O`« J~Ú<å J^Õ
KÕ™êÎO. U ^Õâ◊O #∞O_çÜ≥ÿ∞<å ã¨Ç¨Ü«∂xfl ™êfiQÆu™êÎO. ã¨Ç¨Ü«∞O ~åHõáÈ~Ú<å
Ѷ~¨ "° åÖË^∞Œ — "≥Ú^Œ\ ˜ #∞O_ç |OQÍ¡^âÕ ò ã¨=∞㨺ÃÑ· ÉèÏ~°`« áêH˜™êÎ<Å£ =∞^躌 Ü«Ú^ŒOú
=ã¨∞OÎ ^Œx HÍOkj‰õΩÅ∞ ã¨=∞㨺 Jx"å~°º=∞x „QÆÇÏ≤ Oz WOk~åQÍOnè #=O|~°∞
=∂™êO`åxH˜ JO^Œ∞‰õΩ ã¨#fl^Œ=ú ∞~ÚOk. ÉèÏ~°`« Ãã#· ºO ã≤^OúŒ QÍ L#flѨÊ\˜H© ÉèÏ~°`«
Ãã·<åºÅ∞ „Ѩ`«ºHõΔOQÍ |OQÍ¡^ÕâòH˜ q=ÚHÎ̃ HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ _çÃãO|~°∞ 4x ZOÑ≤Hõ
KÕã#≤ ѨÊ\˜H© Ü«Ú^ŒOú „áê~°OaèOK«_O» Ѩ@¡ WOk~åQÍOnè q=ÚYOQÍ =ÙOk. HÍx
Ü«∂ǨºMÏ<£ P Ѩx „áê~°OaèOKå_»∞. Ü«Ú^ŒúO "åH˜@ =ÚO^Œ∞O^Œx „QÆÇ≤ÏOz
=ÚH˜Î"åÇ≤Ïx, ÔQiÖÏ¡ ^•_»∞Å`À HõÅ`« K≥Ok Ü«∂ǨºMÏ<£ `˘e ^≥|ƒfÜ«∂Åx

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 321

 x~°~‚ ÚOKå_»∞. ÉèÏ~°`« "≥=· ∂xHõ ^ŒàÏʼnõΩ f„= #+ì̈O HõeyOKÕO^Œ∞‰õΩ |OQÍ¡^âÕ ò
ã¨=∞㨺x JO`«~å˚fÜ«∞O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ, SHõº~å[ºã¨q∞u *’Hͺxfl á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ áêH˜™êÎ<£
"≥=· ∂xHõ ^ŒàÏÅ∞ _çÃãO|~°∞ 3# ѨtÛ=∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x 8 q=∂<å„â◊Ü∂« ÅÃÑ·
ǨÏ~îå`«∞QÎ Í ^•_ç KÕâß~Ú. HÍh Ü«∂ǨºMÏ<£ ~Ô O_»∞ ÖHΔͺÅ∂ <≥~"° ~Õ Ö° ^Ë ∞Œ . áêH˜™êÎ<£
^•_çx =ÚO^Õ TÇ≤ÏOz ֒Ѩe q=∂<å„â◊Ü∂« ʼnõΩ "≥oá¡ È=_»O =Å# ÉèÏ~°`« "≥=· ∂xHõ
^ŒàÏʼnõΩ #+ì̈O "å\˜Å¡ ÖË^∞Œ .
"≥O@<Õ ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ |OQÍ¡^âÕ òx QÆ∞iÎOzOk. |Å"≥∞#ÿ ^•_»∞Å∞ KÕã≤ áêH˜™êÎ<£
Ãã·<åºxfl ѨtÛ=∞ ~°OQÍxH˜ JO\˜ÃÑ@∞ìH˘x =ÙO_ÕÖÏ KÕã≤, J"≥∞iHÍ, K≥·<å ÖËHõ
SHõº~å[º ã¨q∞u *’HõºO KÕã¨∞HÀ=_®xH˜ =ÚO^Õ `«∂~°∞Ê# `«fi~°QÍ x~°‚Ü«∂`«‡Hõ
Ü«Ú^ŒOú `À JHõ¯_» =Ù#fl áêH˜™êÎ<£ Ãã#· ºO ÖÁOyáÈÜÕ∞ÖÏ KÕÜ∞« @O ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =ӺǨÏO.
[#~°Öò *ˇ.Ü«∞ãπ.P~À~å <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ =ÚHÎ̃ "åÇ≤Ïx`À Hõeã≤ ÉèÏ~°`« Ãã#· ºO
11 ~ÀAÅÖ’ `«∂~°∞ÊɡOQÍÖò ~å[^è•xÜ≥∞ÿ # _è®HÍ =~°‰Ωõ K˘K«∞Û‰õΩáÈÜ«∂~Ú. áêH˜™êÎ<£
~°H} Δõ Ãã<· åºxfl K«∞@∞ì=Ú\Ïì~Ú. J"≥∞iHÍ Ãã„Hõ@s PѶπ ¿ã\ì ò ''ÃÇÏ„h H˜ãO≤ [~°∞——
=∂@Ö’¡ ''áêH˜™êÎ<£ F_çOK«|_»\Ïxfl xHõû<£ J#∞=∞uOK«_∞» ——. J"≥∞iHÍ „ѨÉ∞íè `«fiO
*’HõºO KÕã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩܫ∞uflOzOk. ÉèÏ~°`«^Õâßxfl ^Œ∞~å„Hõ=∞}^•~°∞QÍ
„ѨH\õ O˜ zOk. ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ Pi÷Hõ ã¨Ç¨ Ü«∂xfl PÑ≤"ãÕ O≤ k. HÍx SHõº~å[º ã¨q∞u
Éè„í ^Œ`å =∞O_»eÖ’ Ü«Ú^Œú q~°=∞}, Ããx· Hõ LѨãO¨ ǨÏ~°}ÃÑ· J"≥∞iHÍ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ì̃#
~Ô O_»∞ f~å‡<åÅÃÑ· ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ g\’ „ѨÜ∂≥ yOzOk. „a@<£, „á¶ê#∞û
QÔ ~· å›[~°Ü∂« º~Ú. K≥<· å ɡkiOѨ٠‰õÄ_® YO_»# =∞O_»#ʼnõΩ Ñ¨iq∞`«=∞~ÚOk.
_è®HÍ Ñ¨`<« åxfl H˘kÌHÍÅO áê@∞ "≥#H˜¯ <≥>ìË ÅHõΔ ºO`À xHõû<£ P^ÕâßÅ "Õ∞~°‰Ωõ 9=
`Õn# J"≥∞iHÍ ã¨Ñ=Ψ ∞ <ÒHÍ^ŒàO◊ |OQÍàÏMÏ`åxH˜ |Ü«∞Å∞^ÕiOk. WOk~åQÍOnè
J"≥∞iHÍ ÉˇkiOѨÙx ÅHõΔ º ÃÑ@ìÖË^Œ∞. JO`ÕQÍHõ Ãã·xHõ Ѩ^äŒHÍxfl `«fi~°QÍ Ñ¨ÓiÎ
KÕÜ∞« =∞x [#~°Öò =∂<≥Hë± êx P^ÕtOzOk. ÉèÏ~°`« Ããx· Hõ ^ŒàÏÅ∞ _çÃãO|~°∞ 13#
_è®HÍx K«∞@∞ì=Ú\Ïì~Ú. |OQÍ¡^âÕ òÖ’ L#fl 93,000 áêH˜™êÎ<£ Ãã#· ºO _çÃãO|~°∞
16# ÖÁOyáÈ~ÚOk.
_è®HÍ ÖÁOQÆ∞ÉÏ@∞ `«~°∞"å`« _çÃãO|~°∞ 17# ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fiO ѨtÛ=∞
~°OQÆOÖ’ UHõÑH¨ OΔõ QÍ Ü«Ú^Œú q~°=∞} „ѨH\õ O˜ zOk. Ü«Ú^ŒOú H˘#™êyOz =ÙO>Ë
^Ò`«ºs`åº#∞ q∞Å@s Ѩ~O° QÍ#∞ „Ѩ=∂^ŒH~õ O° QÍ Ñ¨i}q∞Oz LO_Õk. J"≥∞iHÍ,
K≥<· å, SHõº~å[º ã¨q∞u K«∞~°∞‰õΩQÍ *’HõºO KÕã∞¨ H˘x LO_Õq. Ü«Ú^ŒOú H˘#™êyOѨÙH˜
™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ‰õÄ_® J#∞‰õÄÅOQÍ ÖË^Œ∞. ѨtÛ=∞ ~°OQÆOÖ’ Ü«Ú^ŒúO
322 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
H˘#™êyOѨ٠Jáê~°"∞≥ #ÿ „áê}Ǩxx =#~°∞Å q^èfiŒ O™êxfl HõeyOz LO_Õk. `«∂~°∞Ê#
„Ѩ[Å∞ ÉèÏ~°`« Ããx· ‰õΩefl ~°H‰Δõ Ωõ Å∞QÍ PǨfixOKå~°∞. ѨtÛ=∞ ~°OQÍ# „Ѩ[Å∞, Ããx· ‰õΩÅ∞
Hõeã≤H@ õ ∞ìQÍ L<åfl~°∞. Hõ#∞Hõ =∂`«$Éè∂í q∞ ã¨O~°H} Δõ ‰õΩ ã¨~fi° ™êfixfl X_ç¤ áÈ~å_»∞`å~°∞.
JO`ÕQÍHõ áêH˜™êÎ<£ qzÛù#flO, ÖËHõ ^•xÖ’ H˘O`«ÉÏè QÍxfl HõÅ∞ѨÙH˘#_»O ÉèÏ~°`«
ÅHõΔ ºO HÍ^Œ∞ Hõ#∞Hõ ѨtÛ=∞ ÉèÏQÆOÖ’ â◊„`«∞`åfiÅ H˘#™êyOѨ٠ÅHõΔ º~°ÇÏ≤ `«"∞≥ ÿ =ÙO_Õk.
áêH˜™êÎ<£ Ü«Ú^Œú q~°=∞} #OwHõiOzOk. =Úl|∂~ü ~°ÇϨ =∂<£x q_»∞^ŒÅ
KÕãO≤ k. =Úl|∂~ü ~°ÇϨ =∂<£ 1972 [#=i 12# |OQÍ¡^âÕ ò áêÅ<åkèHÍ~åÅ∞
ã‘fiHõiOKå_»∞.
|OQÍ¡^Õâò Ü«Ú^ŒúO #∞O_ç ÉèÏ~°`«^Õâ◊O KåÖÏ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ á⁄OkOk.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „Ѩ|Å"≥∞#ÿ â◊HQΘ Í Pq~°ƒqù OK«_O» `À ^ŒH}Δ˜ Ïã≤Ü∂« Ö’x JkèHÍ~° ã¨=∞`«∞ź`«
=∂~°∞ÊH˜ QÆ∞~°~ÚOk. f„="≥∞#ÿ HÍOkj‰õΩÅ ã¨=∞㨺– 10 q∞eÜ«∞#¡ HÍOkj‰õΩefl
|OQÍ¡^âÕ òÖ’x "åi Wà◊‰¡ Ωõ ã¨∞~°H`Δ˜ O« QÍ KÕ~Û° _»O`À Ѩiëê¯~°=∞~ÚOk. 1962 <å\˜
Ѩ~å[Ü«∞O Ü≥ÚHõ¯ J==∂#Hõ~"° ∞≥ #ÿ 㨇 $u `«∞_çzÃÑ@ì|_çOk. HÀÖ’Ê~Ú# „Ѩu+¨,ì
P`«‡Q“~°=O ѨÙ#~°∞^Œiú OK«|_®¤~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ W|ƒO^Œ∞Å∞ HõeyOKÕ á⁄~°∞QÆ∞^Õâßxfl
[~ÚOK«_"» ∞Õ QÍHõ q^Õj =º=Ǩ~åÅÖ’#∞, *Ïu „ѨÜ∂≥ [<åefl ã¨O~°HOΔ˜ K«∞H˘#_»OÖ’#∞
`«# ™êfi`«O„`åºxfl ã¨Ê+ì̈OQÍ =ºHõOÎ KÕãO≤ k. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „ѨÑO¨ K«OÖ’ „Ѩ|Å"≥∞#ÿ
â◊HHÎ̃ Í#ѨÊ\˜H© |ÅÇ‘Ï#"≥∞#ÿ k HÍ^Œx ã¨Ê+ì̈O KÕÜ∞« QÆeyOk.
Ü«Ú^ŒOú ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ãã‰õΩºÅi[O Ü≥ÚHõ¯ |ÖÏxfl ~°∞A=Ù KÕãO≤ k. D ã¨OHΔÀÉèí
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ áœ~°∞Å∞QÍQÍx, Ããx· ‰õΩÅ∞QÍQÍx Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =Úã≤O¡ Å∞, „ÔHã· =Î̈ ÙÅ∞,
ã≤‰Ωõ ¯Å∞, XHõ =Úã≤O¡ ^ÕâßxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ^Œ$_èO» QÍ SHõºOQÍ xÅ|_®¤~∞° . JO`ÕQÍHõ
1947Ö’ qÉèí[#H˜ „áêuѨkHõ J~Ú# kfi*Ïu ã≤^•úO`«OÃÑ· ^≥|ƒfâß~°∞. P
ã≤^•úO`åxfl ã¨=∞i÷OKÕ"å~°∞ ɡOQÍb =Úã≤O¡ Å#∞ ZÖÏO\˜ ÉÏ^èÅŒ ‰õΩ QÆ∞iKÕâß~À,
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x =Úã≤O¡ Å∞ J=QÆ`O« KÕã∞¨ HÀQÆeQÍ~°∞.
|OQÍ¡^âÕ ò Ü«Ú^ŒOú "åã¨=Î OQÍ WOk~åQÍOnèH˜ =ºH˜QÎ `Æ « q[Ü«∞O. D ã¨OHΔÀÉèí
HÍÅ=∞O`«\Ï P"≥∞ HÍiî<åºxfl, ^Œ$_èã» O¨ HõÖÏÊxfl J`«ºO`« „ѨuÉèÏ=O`«"∞≥ #ÿ <åÜ«∞Hõ`fi«
ÅHõ} Δ Ïefl ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ Jaè=∂xOKå~°∞. KåÖÏ =∞Ok P"≥∞x P^è∞Œ xHõ HÍÅO<å\˜
^Œ∞~°æQÍ, â◊H˜Î, =∞Ç≤ÏàÏâ◊HÎ̃ ã¨fi~°∂Ñ≤}˜QÍ „Ѩâ◊Oã≤OKå~°∞. D q[Ü«∞O ™êkèOz#
ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ WOk~åQÍOnè `«#H˜ ^ŒH¯˜ x H©ixÎ =∂xH±ëê`À ѨOK«∞H˘#flk. =∂xH±ëê
Ѷ֑ ò¤ =∂~°¬ÖòQÍ xÜ«∞q∞OѨ|_®¤_∞» .
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 323
 Ü«Ú^Œú q~°=∞} [iyOk. HÍx âßOu ™ê÷Ñ#¨ [~°∞QÆÖ^Ë ∞Œ . 90,000 =∞Ok
Ü«Ú^Œú Mˇn· Å∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Pnè#OÖ’ L<åfl~°∞. 9000 K«IIH©.g∞. áêH˜™êÎ<£ Éè∂í ÉèÏQÆO
ÉèÏ~°`ü Pnè#OÖ’ LOk. áêH˜™êÎ<£ WOHõ#∞ |OQÍ¡^âÕ òx QÆ∞iÎOK«=Åã≤ LOk. âßOu
HõÅHÍÅO xÅ|_®ÅO>Ë W~°∞^ÕâßÅ∞ K«iÛOK«∞H˘x XHõ Ѩiëê¯~åxH˜ ~å=Åã≤ =ÙO^Œx
WOk~åQÍOnè QÆ∞iÎOzOk. â◊„`«∞=ÙQÍ L#fl áêH˜™êÎ<£ ÉèÏ~°`« ~°HõΔ} =ºÜ«∂xfl
ÃÑOK«_"» ∞Õ QÍHõ LѨYO_» =º=Ǩ~åÅÖ’ |Ü«∞\˜â‰◊ Ωõ ÅÎ *’HͺxH˜ J=HÍâ◊O HõeÊã¨∞OÎ k.
WOk~åQÍOnè, H˘`«QÎ Í ZxflÔH#· áêH˜™êÎ<£ „Ѩ^•è # =∞O„u AeÊùH~õ ü Pb Éè∞í \’ì =∞^躌
1972 AÖˇ·Ö’ ã≤=∂¡Ö’ tY~å„QÆ ã¨=∂"Õâ◊O x~°fiÇ≤ÏOK«|_çOk. ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î#
WzÛѨÙK«∞ÛHÀ=_®ÅÃÑ· K«~Û° Å∞ [iQÍ~Ú. W~°∞=Ù~°∞ ''ã≤=∂¡ „ѨH@ õ #—— Jx Ñ≤Å∞=|_ç#
XHõ XѨÊO^ŒOÃÑ· ã¨O`«HÍÅ∞ KÕâß~°∞. N#QÆ~,ü Å_»HÖ± ’x ÖË =∞^躌 QÆÅ ~À_»∞¤ =∂~åæxfl
~°HOΔ̃ K«∞HÀ=_®xH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ HÍj‡~°∞Ö’x H˘xfl =ӺǨ`«‡Hõ tY~åÅ∞ =ÚYºOQÍ
HÍiæÖò, ÃãHÍì~Öü ’xq `«Ñʨ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `å#∞ P„Hõq∞Oz# áêH˜™êÎ<£ Éè∂í ÉèÏQÍxfl
áêH˜™êÎ<H£ ˜ uiy W=fi\ÏxH˜ JOwHõiOzOk. áêH˜™êÎ<£ HÍj‡~°∞Ö’QÆÅ xÜ«∞q∞`«
~ˆ Y (Loc)x Q“~°qOKÕO^Œ∞‰õΩ, ^•xx UHõÑH¨ OΔõ QÍ |ńѨÜ∂≥ QÆO`ÀQÍx, |ńѨÜ∂≥ QÆO
ɡkiOѨÙ`ÀQÍx =∂~°Û‰õΩO_® LO_ÕO^Œ∞‰õΩ JOwHõiOzOk. W~°∞ ^ÕâßÅ∞ SHõº~å[º
ã¨q∞u ÖËHõ W`«~° ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ =∞^躌 =iÎ`fi« O ÖˉΩõ O_® ^≥· fiáêHΔ̃Hõ K«~Û° Å ^•fi~å "å\˜
q"å^•ÅxflO\˜x Ѩi+¨¯iOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ JOwHõiOKå~Ú. áêH˜™êÎ<£ Ü«Ú^Œú Mˇn· Å#∞
JѨÊyOKÕO^Œ∞‰õΩ ‰õÄ_® ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ JOwHõiOzOk. HÍx Wk |OQÍ¡^âÕ ò áêH˜™êÎ<£
XѨÊO^ŒOÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ ç LO@∞Ok. =∞~°∞ã¨\ ˜ ã¨O=`«û~°O 1973 PQÆã∞¨ Öì ’ áêH˜™êÎ<£
|OQÍ¡^âÕ òx QÆ∞iÎOz# `«~∞° "å`« Ü«Ú^ŒMú n·ˇ Å JѨÊyO`« [iyOk.
ã≤=∂¡ „ѨHõ@#ÃÑ· ã¨O`«HõO KÕÜ«∞_»OÃÑ· WOk~åQÍOnè 1972 AÖˇ·Ö’
áê~°"¡ ∞≥ O@∞‰õΩ WzÛ# ã¨=∞~°#÷ QÆ=∞xOK«^yŒ Ok. P"≥∞ WÖÏ K≥ÑÊ≤ Ok..''<å‰õΩ `≥eã≤Ok
âßOu H˘~°‰Ωõ áÈ~å_®Åx, âßOuH˜ ^•i f¿ã K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ ÏìÅx.... Pã≤Ü∂« `«#
QÆ=∞ºO H˘~°‰Ωõ "Õ∞ÖÁ¯#=Åã≤# ã¨=∞Ü«∞O =zÛOk. „Ѩ[Å x["≥∞#ÿ J=ã¨~åÅ H˘~°‰Ωõ
"Õ∞ÖÁ¯<åe. QÆ`O« Ö’ ZÖÏO\˜ `«QÍ^•Å∞#flѨÊ\˜H,© QÆ`O« Ö’ ZÖÏO\˜ ^ÕfiëêÅ∞#flѨÊ\˜H©
=∞#Ö’ =∞#O Ü«Ú^•úÅ∞ KÕÜ∞« _»O PÑ≤"Ü Õ ∂« e. QÆ`åxfl q㨇iOKåeû# ã¨=∞Ü«∞O
=zÛOk.——
q[Ü«∞O ™êkèOz#"Õà◊
1972, ÉèÏ~°`« ã¨fi`«O„`åxH˜ 25= ã¨O=`«û~°O – „ѨÉèí∞`«fiO ZxflHõÅ
"åQÍÌ<åÅ#∞ J=∞Å∞ Ѩ~°K«_®xH˜ Ѩiã≤÷`«∞Å∞ J#∞‰õÄÅOQÍ L<åfl~Ú. ^Õâ◊OÖ’
324 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
~å[H©Ü∞« ã≤~÷ `° fi« O LOk. „ѨÉ∞íè `åfixH˜ Ö’H±ãɨ Öíè ’ =¸_çO@ ~Ô O_»∞ =O`«∞Å "≥∞*Ïi\©
=ÙOk. „Ѩ[ʼnõΩ "åi â◊HÎ̃ ™ê=∞~å÷ºÅ g∞^Œ P`«‡qâßfiã¨O, <åÜ«∞Hõ`fi« OÃÑ· qâßfiã¨O
ÃÑiyOk.
D ™ê#∞‰õÄÅ „Hõ=∞O „áê~°OaèOK«|_»_®xH˜ =ÚO^Œ∞, ã¨O㨯~°}Å Jaè=$kú
HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ q^è•<åÅÖ’ J`«ºkèHõ ÉèÏQÍxfl J=∞Å∞ [i¿Ñk ~å„ëêìÅ∞ QÆ#∞Hõ ~å„ëêìÅ
JkèHÍ~° ѨQÍæÅ#∞ `«=∞ KÕ`∞« Ö’¡H˜ `≥K∞« ÛHÀ"åÅx HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`fi« O ÉèÏqOzOk.
Ѷe¨ `«OQÍ Ü«Ú.Ñ≤., `«q∞à◊<å_»∞, Hˆ ~°à,◊ Xi™êûÅ∞ q∞#Ǩ~ÚOz Jxfl ~å„ëêìÅÖ’
1972 =∂iÛÖ’ JÃãOc¡Å‰õΩ ZxflHõÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú. =∞~°ÖÏ Jxfl ~å„ëêìÅÖ’
HÍO„ÔQãπ "≥∞*Ïi\© ™êkèOzOk. 1971, 1972 ZxflHõÅ∞ ã¨fi`«O„`«, HÍO„ÔQãπ(F)
áêsìÅ∞ JO`«=∞=_®xH˜ ^•i fâß~Ú. WѨC_»∞ Hˆ O„^ŒOÖ’, ~å„ëêìÅÖ’ ~å[H©Ü∞«
PkèÑ`¨ º« O UH©H$õ `«O KÕÜ∞« |_çOk. WOk~åQÍOnè ‰õÄ_® áêsì g∞^Œ, `«# =∞O„u=~°Oæ
g∞^Œ, =ÚYº=∞O„`«∞Å g∞^Œ J^Œ∞Ѩ٠™êkèOzOk.
1971–74 HÍÅOÖ’ „ѨÉ∞íè `«fiO `«# "å=∞ѨHΔõ =∞^èºÕ "å^Œ J[O_®x J=∞Å∞
[i¿ÑO^Œ∞‰õΩ KåÖÏ K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ Oì˜ k. 1972 [#=iÖ’ [#~°Öò W#∂ûÔ~<£û, S^Œ∞
<≥ÅÅ `«~∞° "å`« ÉÁQÆ∞æ Ѩi„â◊=∞ *ÏfÜ«∞O KÕÜ∞« |_®¤~Ú. Ѩ@}ì Éè∂í q∞ Ü«∂[=∂#ºOÃÑ·
Ѩiq∞`«∞Å∞ qkèOK«|_®¤~Ú. H˘kÌ=∞Ok KÕ`∞« Ö’¡ áêi„âßq∞Hõ ã¨Oã¨Å÷ Hˆ O„nHõ~} ° x
J^Œ∞Ѩ٠KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ 1969Ö’ Ü«∞O.P~ü.\˜.Ñ≤. K«@ìO KÕÜ«∞|_çOk. P K«\Ïìxfl
J=∞Å∞ Ѩ~K° OÕ ^Œ∞‰õΩ 1971Ö’ Ü«∞O.P~ü.\˜.Ñ≤. Hõq∞+¨<£ xÜ«∞q∞OK«|_çOk. ã≤ÑS≤ ,
`«# áêsìÖ’x "å=∞ѨH"Δõ å^Œ∞Å∞ XuÎ_ç KÕã#≤ ѨÊ\˜H© WOk~åQÍOnè Ѩi„â◊=∞efl *ÏfÜ«∞O
KÕÜ∞« _»OÖ’ JO`«HOõ >Ë =ÚO^Œ∞‰õΩáÈÜÕ∞O^Œ∞‰õΩ x~åHõiOzOk. P"≥∞ q∞„â◊=∞ Pi÷Hõ
q^è•<åxH˜ ѨÓiÎQÍ Hõ@∞ì|_ç LOk. KåÖÏ ~å„ëêìÅÖ’ =º=™êÜ«∞ Éèí∂q∞
Ü«∂[=∂#ºOÃÑ· Ѩiq∞`«∞efl `«yOæ z, q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í q∞x Éè∂í q∞ÖËx ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ Ñ¨OKåÅ<Õ
K«@ìO KÕÜ«∞|_çOk. ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fiO ã¨=∂[OÖ’ Pi÷HõOQÍ "≥#∞Hõ|_ç# "åiH˜
KÒHõQÍ PǨ~°^è•<åºÅ∞ ã¨~°Ñ¶¨~å KÕ¿ã HÍ~°º„Hõ=∞O „áê~°OaèOzOk. *ÏfÜ«∞O
KÕÜ∞« |_ç# ÉϺO‰õΩÅ KÕ`« z#fl Ѩ@} ì ÏÅÖ’, #QÆ~åÅÖ’x "≥#∞Hõ|_ç# „áêO`åÅÖ’
âßYÅ∞ U~åÊ@∞ KÕ~ÚOz "å\˜ ^•fi~å z#fl Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ, =º=™êÜ«∞^•~°∞ʼnõΩ,
ã¨fiÜ«∞O LáêkèH˜ ~°∞}ÏÅ∞ JO^Õ@@∞¡ KÕãO≤ k. ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ "åºáê~°∞Å „ѨÉÏè =O
`«yOæ KÕO^Œ∞‰õΩ ~å[H©Ü∞« áêsìʼnõΩ *Ï~ÚO@∞ ™êì‰Ωõ HõOÃÑhÅ q~åàÏÅÃÑ· x¿+^èOŒ
qkèOzOk. WOk~åQÍOnè áê¡xOQ∑ Hõq∞+¨<x£ , „Ѩ}ÏoHÍ Ü«∞O„`åOQÍxfl |Ö’¿Ñ`«O
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ‰õÄ_® „ѨÜ∞« uflOzOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 325
 „ѨÉ∞íè `«fiO ~Ô O_»∞ =ÚYº"≥∞#ÿ ~å*ϺOQÆ ã¨=~°}efl P"≥∂kOѨKãÕ O≤ k. ã¨∞„Ñ‘O
HÀ~°∞ì 1961, 1965ÅÖ’ WzÛ# f~°∞ÊÅ∞ Pã≤ÃÎ Ñ· „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯#∞ ã¨=iOKÕO^Œ∞‰õΩ
áê~°"¡ ∞≥ O@∞ JkèHÍ~åxfl ã¨=∞i÷OKå~Ú. HÍx 1967Ö’ ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì QÀÅH±<å^ä£
Hˆ ã¨∞Ö’ D f~°∞Êefl ~°^∞Œ Ì KÕãO≤ k. P `«~∞° "å`« ÉϺO‰õΩÅ *ÏfÜ«∞Hõ~}° x, ~å[Éè~í }° ÏÅ
~°^∞Œ #Ì ∞ „`Àã≤ ѨÙzÛOk. 1971Ö’ P"≥∂^ŒO á⁄Ok# 24= ~å*ϺOQÆ ã¨=~°} „áê^äqŒ ∞Hõ
ǨωõΩ¯efl ã¨=iOKÕ áê~°¡"≥∞O@∞ JkèHÍ~åxfl ѨÙ#~°∞^ŒúiOzOk. J^Õ ã¨O=`«û~°O
P"≥∂^ŒO á⁄Ok# 25= ~å*ϺOQÆ ã¨=~°} Éèqí +¨º`ü „ѨÜ∂≥ [<åÅ s`åº U^≥#·
„ÃÑ"· @ Õ ∞ Pã≤xÎ ™êfinè#O KÕã∞¨ ‰õΩO>Ë K≥eO¡ K«=Åã≤# #+ì̈Ñi¨ Ǩ~åxfl K≥eO¡ K«=Åã≤#
Ѩ^uúŒ x x~°~‚ ÚOKÕ JkèHÍ~°O áê~°"¡ ∞≥ O@∞‰õΩ HõeÊOzOk. JÖÏO\˜ #+¨Ñì i¨ Ǩ~°O
`«y#O`«QÍ ÖË^xŒ „ѨH\õ O˜ KÕ JkèHÍ~°O ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞Hì ˜ WHõ U =∂„`«O LO_»^∞Œ .
HÀ~°∞Åì ∞ Jaè=$kú x~À^èHŒ õ "≥Y· i KÕÑ\¨ #ì˜ Ñ¨C_»∞, =º=™êÜ«∞ ã¨O㨯~°} K«@Oì , Ѩi„â◊=∞Å∞
W`«~° áêi„âßq∞Hõ ã¨Oã¨Å÷ *Ïf~¸Hõ~} ° , ã¨OѨ^Œ Pi÷HÍkèHÍ~°O „ÃÑ"· @Õ ∞ =º‰õΩÅÎ
KÕ`∞« Ö’¡ Hˆ O„nHõ~}° x J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ∞« _®xfl J_»∞H¤ ˘<Õ K«~º° Å∞, áê~°"¡ ∞≥ O@∞ÃÑ· <åºÜ«∞=º=ã¨÷
PkèÑ`¨ º« O, ~å*ϺOQÆ ã¨=~°} „Hõ=∞OÃÑ· ã‘fiHõiOz# JkèHÍ~åÅ∞– ÖÏO\˜ JOâßÅ`À
~å*ϺOQÆ x~å‡`«Å∞ L^ÕtÌ OK«x Ѩiã≤u÷ Z^Œ∞~Ô #· ѨÙÊ_»∞ ã¨ik^ÕOÌ ^Œ∞‰õΩ 24=, 25=
ã¨=~°}Å∞ KÕÜ∞« |_®¤~Ú. P `«~∞° "å`« =∞~˘Hõ ~å*ϺOQÆ ã¨=~°} =∂r ã¨O™ê÷<ånèâ√◊ Å
„Ѩ`ºÕ Hõ ǨωõΩ¯efl, Éè~í } ° Ïefl ~°^∞Œ Ì KÕãO≤ k.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ âß„ã¨Î ™êOˆHuHõ ~°OQÍÅÖ’ Q˘Ñ¨Ê ѨÙ~ÀQÆu ™êkèOzOk. J\Ïq∞H±
Z#s˚ Hõq∞+¨<£ ~å[™ê÷<£ Z_®~°∞ÅÖ’ á¶È„MÏ<£ =^ŒÌ 1974 "Õ∞ 18# J}∞ ѨsHõÅΔ ∞
[iÑ≤Ok. ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ J}fi„™êÎÅ#∞ `«Ü∂« ~°∞ KÕÜ∞« QÆÅ â◊HΘ ™ê=∞~å÷ºÅ∞ L#flѨÊ\˜H©
"å\˜x KÕÜ∞« É’=_»O ÖË^xŒ ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO „ѨH\õ O˜ zOk. J}∞â◊HxΘ âßOuÜ«Ú`«
„ѨÜ≥∂[<åʼnõΩ LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ, #∂ºH˜¡Ü«∞~ü >ˇHÍflÅrÖ’ ™êfi=ÅO|#
™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ áÈ„MÏ<£ J}∞ ѨsHõÅΔ ∞ [iáê=∞x ¿Ñ~˘¯#flk.
1973Ö’ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ XHõ¯™êiQÍ WOk~åQÍOnèH˜ „Ѩu‰õÄÅOQÍ =∂~å~Ú.
Pi÷Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞, ~å[H©Ü∂« Å∞, WOk~åQÍOnè <åÜ«∞Hõ`fi« O, HÍO„ÔQãπ „ѨÉ∞íè `«fiO
Ü≥ÚHõ¯ qâ◊fiã¨hÜ«∞`« J^èÀ=ÚYO Ѩ\Ïì~Ú. `˘Åy# „Ѩ[Å „Éè=í ∞Å∞ 1974 *ˇ.Ñ≤.
L^Œº=∞OÖ’ =ºHõ=Î ∞Ü«∂º~Ú. `«~∞° "å`« 1975Ö’ J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ qkèOK«|_çOk.
D HÍÅOÖ’ ÃÑÅ∞¡aH˜# Jã¨O`«$Ñ≤Î JâßOu =ÔQ·~åÅ#∞ `«~°∞"åu J^蕺ܫ∞OÖ’
K«iÛ^•ÌO.

326 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 18
*ˇ.Ñ≤. L^Œº=∞O– J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷u
ѨsHõΔ‰õΩ xez# ÉèÏ~°`« „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO
1975Ö’ E<£ 26# JO`«~°æ`« J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷u „ѨHõ\ ˜Oz#ѨÙ_»∞
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ JuÃÑ^ŒÌ ~å[H©Ü∞« ã¨OHΔÀÉèÏxH˜ QÆ∞~°~ÚOk. J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ ZÖÏ
=zÛѨ_Oç k? WOk~åQÍOnè K≥ÑÊ≤ #@∞¡ =∂~åæO`«~O° ÖËH<õ å? „ѨuѨHOΔõ P~ÀÑ≤Oz#@∞¡
Jk P"≥∞ xÜ«∞O`«$`«fi "≥·Yi =ºH©ÎHõ~°}Ï? ÖËHõ W~°∞ ѨHΔÍÅ∞ k„Q̓ùOuÖ’
‰õÄ~°∞‰õΩáÈÜ«∂Ü«∂?
J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ H˜ =ÚO^Œ∞ ã¨OHΔÀÉèÏÅ∞
1973 „áê~°OÉèOí <å\˜H˜ WOk~åQÍOnè Ѩ@¡ „Ѩ*Ï^Œ~}° `«Q_æÆ O» "≥Ú^ŒÅ~ÚOk.
„Ѩ[Å PHÍOHõÅΔ ∞, PHÍOHõÅΔ ∞QÍ<Õ q∞yeáÈÜ«∂~Ú. „QÍg∞} Ѩ@} ì ¿Ñ^ŒiHõO, ÖËHõ
Pi÷Hõ Jã¨=∂#`«Å q+¨Ü∞« OÖ’ JO`«QÍ KÕãO≤ ^Õg∞ ÖË^∞Œ . „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’
‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ , =~°Ñæ ~¨ "° ∞≥ #ÿ J}z"Õ`Å« Ö’ `«Q∞Æ ^æ ÅŒ ÖË^∞Œ .
Pi÷Hõ Ѩiã≤u÷ H©} Δ O˜ K«_O» `À Jã¨O`«$Ñ≤Î ÃÑiyOk. =∂O^ŒºO`Àáê@∞ ÃÑiy#
x~°∞^ÀºQÆ Ñ¨iã≤`÷ ∞« Å∞, „^Œ"ÀºÅƒ}O, PǨ~°^•è <åºÅ H˘~°`,« f„="≥∞#ÿ ã¨OHΔÀÉèÏxfl
ã¨$+≤ìOKå~Ú. 1971Ö’ ^•^•Ñ¨Ù 10 q∞eÜ«∞#¡ |OQÍ¡^Õâò â◊~°}Ï~°∞÷ʼnõΩ PǨ~°
=ã¨u HõÅÊ#`À ^ÕâO◊ Ö’x PǨ~° xÅfiÅ∞ HõiyáÈÜ«∂~Ú. ^•xH˜ `À_≥#· |OQÍ¡^âÕ ò
Ü«Ú^Œú =ºÜ«∞O ÉèÏsQÍ |_≥\˚ ò Ö’@∞H˜ ^•i fã≤Ok. Ü«Ú^ŒOú q^Õj=∂~°Hõ xÅfiefl
`«~e° OzOk. 1972, 1973 =~°∞ã¨QÍ ~Ô O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ∞ ~°∞`«∞Ѩ=<åÅ =~å¬Å∞
qѶ¨Å=∞Ü«∂º~Ú. =~å¬ÉèÏ=O`À ^Õâ◊OÖ’x ѨÅ∞ „áêO`åÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î#
PǨ~°^•è <åºÅ H˘~°`« U~°Ê_çOk. H˘~°``« À ^è~Œ Å° ∞ ÃÑiQÍ~Ú. =~å¬ÉÏè =O HÍ~°}OQÍ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 327
q^Œ∞º`åÊ^Œ#, =º=™êÜ«∞ L`«ÊuÎ `«QÍæ~Ú. áêi„âßq∞Hõ =ã¨∞Î=ÙÅH˜ _ç=∂O_£,
áêi„âßq∞Hõ =∂O^•ºxH˜, x~°∞^ÀºQÆO ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ ^•i fã≤Ok. 1973Ö’ K«=Ú~°∞
ã¨OHΔÀÉèíO =zÛѨ_çOk. „‰õÄ_£ P~ÚÖò „ѨѨOK« ^èŒ~°Å∞ <åÅ∞QÆ∞Ô~@∞¡ ÃÑiQÍ~Ú.
Ѷe¨ `«OQÍ ÃÑ„\’eÜ«∞O L`«Ê`«∞ÅÎ ^è~Œ Å° ∞, ~°™êÜ«∞xHõ Z~°∞=ÙÅ ^è~Œ Å° ∞ qѨs`«OQÍ
ÃÑiQÍ~Ú. nx`À q^Õj xÅfiÅ∞ MÏm JÜ«∂º~Ú. |_≥˚\ò Ö’@∞ ÃÑiyOk.
Pi÷H=õ ∂O^ŒºO f„=`«~=° ∞~ÚOk. D Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ ^è~Œ Å° ∞ x~°O`«~åÜ«∞OQÍ ÃÑiQÍ~Ú.
XHõ¯ 1972–73Ö’<Õ 22 âß`«O ÃÑiQÍ~Ú. ¿Ñ^Œ, =∞^茺`«~°QÆu „Ѩ[ÅÃÑ· f„=
„ѨÉÏè =O K«∂Ñ≤# ^è~Œ Å° ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ qx=∞Ü«∞^•s J`«º=ã¨~° =ã¨∞=Î ÙÅ H˘~°`«
`À_»~ÚOk. ^ÕâO◊ Ö’x ѨÅ∞ „áêO`åÅÖ’ uO_ç H˘~°‰Ωõ Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú.
Pi÷Hõ =∂O^ŒºO, x~°∞^ÀºQÆO, ^è~Œ Å° ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ =ã¨∞=Î ÙÅ H˘~°`« ^ÕâO◊ Ö’x
qq^èŒ „áêO`åÅÖ’ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î áêi„âßq∞Hõ JâßOuH˜ L"≥fi`«∞#Î Zyã≤# ã¨"∞≥ ‡Å‰õΩ
^•ifã≤Ok. g\˜H˜ Ѩ~åHÍ+¨Qì Í 1974 "Õ∞ Ö’ JdÅ ÉèÏ~°`« ~Ô Ö· fiË ã¨"∞≥ ‡ 22 ~ÀAÅ∞
™êyOk. ã¨"∞≥ ‡ qzÛù#flO KÕÜ∞« |_çOk. HÍx HÍi‡‰õΩÅÖ’ WOk~åQÍOnè ѨÅ∞‰õΩ|_ç
KåÖÏ =~°‰Ωõ `«∞_çzÃÑ@ì|_çOk.
âßOuÉè„í ^Œ`Å« ∞ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz 1974–75 HÍÅOÖ’ H©} Δ O˜ Kå~Ú. ã¨"∞≥ ‡Å∞,
q^•ºi÷ x~°ã#¨ Å∞, „Ѩ*τѨ^~Œ ≈° #Å∞ `«~K° ∞« QÍ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«OQÍ =∂~å~Ú. KåÖÏ
HÍÖËrÅ∞, Ü«¸x=iû\©Å∞ =¸ã≤"Ü Õ ∞« |_®¤~Ú. 1973 "Õ∞ Ö’ Ü«Ú.Ñ≤.Ö’ ™êÜ«Ú^èŒ
áÈbã¨∞ ^ŒàÏÅ∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕâß~Ú. J}K«_®xH˜ ѨOÑ≤OK«|_ç# Ãã#· ºO`À ™êÜ«Ú^èŒ
Ѷ∞¨ ~°¬}H˜ kQÍ~Ú. Ѷ∞¨ ~°¬}Ö’ 35 =∞Ok áÈbã¨∞Å∞, Ããx· ‰õΩÅ∞ K«xáÈÜ«∂~°∞.
H©}
Δ ã˜ ∞¨ #Î fl Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞« , âßOuÉè„í ^Œ`Å« Ѩiã≤u÷ x K«H¯õ k^ÕOÌ ^Œ∞‰õΩ |OQÍ¡^âÕ ò
ã¨OHΔÀÉèí HÍÅOÖ’ „Ѩ^iŒ ≈Oz#, q^Õj =º=Ǩ~åÅ#∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_O» Ö’ =ºHõ"Î ∞≥ #ÿ
^Œ$_è"» ∞≥ #ÿ <åÜ«∞Hõ`fi« O J=ã¨~=° ∞~ÚOk. HÍh JÖÏO\˜ <åÜ«∞Hõ`fi« O =ÚO^Œ∞H˜ ~å=_»O
ÖË^∞Œ . W`«~° HÍ~°}ÏÅ∞ ‰õÄ_® `À_»=_»O`À ~å[H©Ü∞« Ѩiã≤u÷ =∞s H©} Δ O˜ zOk.
HÍO„ÔQãπ XHõ ã¨Oã¨Q÷ Í H©} Δ ã˜ ∂¨ Î =ÙOk. ~åR ™ê÷~ÚÖ’, „H˜Ok ™ê÷~ÚÖ’ ~å[H©Ü∞«
ã¨OHΔÀÉèOí `À =º=ǨÏiOK«_O» Ö’ HÍO„ÔQãπ Jâ◊H`Îõ « x~°∂Ñ≤`=« ∞~ÚOk. rq`«OÖ’x
Jxfl ~°OQÍʼnõΩ qã¨iÎ Oz# ÅOK«Q˘O_ç`#« O, áêÅHõáêsìH˜ áêÅ<å x~°fiǨÏ}H˜ K≥Ok#
ÃÑ· ™ê÷~ÚÖ’¡ =Ù#fl"å~°∞ nxÖ’ ‰õÄ~°∞‰õΩáÈÜ«∂~°x, „Ѩ[ÅÖ’ "åºÑ≤Oz# qâßfiã¨O
- HÍ~°}OQÍ „ѨÉ∞íè `«fiO ‰õÄ_® Ѩiã≤u÷ x K«H¯õ k^ÕÌ ã≤u÷ Ö’ ÖË^∞Œ . WOk~åQÍOnè z#fl
328 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
H˘_»∞‰õΩ ã¨O[Üü∞QÍOnè "åi¬HOõ QÍ 50,000 =∂~°∞fHÍ~°¡ L`«ÊuÎH˜ ÖˇÃ· ã<£û á⁄O^Œ_O» `À
ÅOK«Q˘O_ç`#« O H˘~°_® WOk~åQÍOnèx ‰õÄ_® `åH˜Ok.
HÍO„ÔQãπ #∞O_ç =¸_»∞ ÃÑ^ŒÌ ™ê=∂lHõ „QÆ∂ѨÙÅ∞ ^Œ∂~°=∞=_»O XHõ ÃÑ^ŒÌ
#∂`«# Ѩi}Ï=∞O. HÍO„ÔQãπH˜ ¿Ñ^ŒÅ =∞^Œ`Ì ∞« H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. =∞^躌 `«~Q° `Æ ∞« Å∞
^èŒ~°Å ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ, HÍO„ÔQãπH˜ JO\˜# Jqhu =∞~°Hõ HÍ~°}OQÍ XHõ "Õ∞~°‰õΩ
^Œ∂~°=∞Ü«∂º~°∞. ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å∞ Éè∂í ã¨O㨯~°}Å ÉˇkiOѨÙÅ HÍ~°}OQÍ#∞, ÃÑ@∞ì|_ç
^•~°∞Å∞ ™È+¨e[O, ÉϺO‰õΩÅ∞, ÉÁQÆ∞Qæ #Æ ∞Å, QÆ∞`åÎkÑè `¨ º« =ºuˆ~Hõ K«~º° Å „Ѩ™êÎ=#
HÍ~°}OQÍ#∞ HÍO„ÔQãπH,˜ WOk~åQÍOnèH˜ =ºuˆ~HõOQÍ =∂~å~°∞. „ѨuѨHΔõ áêsìÅ
x~åâ◊, xã¨Ê $ǨÏÅ∞ ‰õÄ_® ~å[H©Ü∞« =º=ã¨x÷ |ÅÇ‘Ï#Ѩ~K° å~Ú. qaè#fl ã≤^•úO`åÅ∞,
HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ QÆÅ D áêsìÅ#∞ SHõºO KÕã#≤ XˆH XHõ JOâ◊O HÍO„ÔQãπ =ºuˆ~Hõ`.«
HÍh W\©=e 1971 ™ê^è•~°} ZxflHõÅÖ’#∞, 1972 JÃãOc¡ ZxflHõÅÖ’#∂ Ѷ∞¨ ’~°
Ѩ~å[Ü«∞O áêÖˇ#· D áêsìÅ∞ q_ç q_çQÍ#∞, Hõeã≤QÍx HÍO„ÔQãπx ã¨"åÖò KÕ¿ã
ã≤u÷ Ö’ ÖË=Ù. „Ѩ*Ï^Œ~}° x ѨsHΔ̃OK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ ~å#∞#fl ZxflHõÅ =~°‰Ωõ xsHΔ̃OK«_O»
W+¨Ñì _¨ x» D áêsìÅ∞ ~å#∞#fl Ѩi}Ï=∂Å`À ã¨O|O^èOŒ ÖˉΩõ O_® Hˆ O„^ŒOÖ’QÍx,
~åROÖ’QÍx =Ù#fl „ѨÉèí∞`åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ U „QÆ∂Ѩ٠U ~°∂ѨOÖ’ KÕѨ\ ˜ì#
L^Œº=∂xH˜ QÍx QÆ∞_çQ¤ Í =∞^Œ`Ì ∞« W"åfiÅx x~°~‚ ÚOKå~Ú.
QÆ∞[~å`ü, cǨ~ü – JâßOu
PǨ~° ^è•<åºÅ∞, =O@ #∂<≥Å∞, W`«~° J`«º=ã¨~° =ã¨∞=Î ÙÅ ^è~Œ Å° ∞ ÃÑ~°Q_Æ O» ÃÑ·
„Ѩ*Ï„QÆÇϨ O #QÆ~åÅÖ’, Ѩ@} ì ÏÅÖ’ ÃÑÅ∞¡aH˜#ѨÙ_»∞ 1974 [#=iÖ’ QÆ∞[~å`üÖ’
q^•ºi÷ L^Œº=∞ ~°∂ѨOÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ K≥ň~yOk. „ѨuѨHõΔ áêsìÅ∞ q^•ºi÷
L^Œº=∞O`À KÕ`∞« Å∞ Hõeáê~Ú. Ѩk "å~åʼnõΩÃÑQ· Í ~åROÖ’ J~åK«HOõ Ãã· fi~° qǨ~°O
KÕãO≤ k. ã¨"∞≥ ‡Å∞, Å∂\©Å∞, ^˘g∞‡Å∞, QÆ$ǨÏ^ŒÇϨ <åÅ∞, |Å=O`«OQÍ Z"≥∞‡Ö˺Å#∞
~år<å=∂Å∞ KÕ~ÚOKÕ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ Ü«∞^äÕK«ÛùQÍ ™êQÍ~Ú. áÈbã¨∞Å∞ JuQÍ
ã¨ÊOkOKå~°∞. qK«HõΔ}Ï~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ# JÔ~ã¨∞ìÅ∞, `«~°K«∞QÍ ÖÏ\©Kèås˚Å∞, HÍÅ∞ÊÅ∞
[iáê~°∞. Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO Ѷ„≤ |=i <å\˜H˜ ~åR „ѨÉ∞íè `«fiOKÕ`« ~år<å=∂ KÕ~ÚOz
JÃãOc¡x ~°^∞Œ Ì KÕ~ÚOz ~åRѨu ѨiáêÅ# qkèOK«Hõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . 1975 =∂iÛÖ’
QÆ ∞ [~å`ü <å@Hõ O z=i JOHÍxH˜ KÕ i Ok. PO^Àà◊ # H˘#™êQÆ ∞ `« ∞ Ok.
"≥Ú~ås˚^âÕ ßÜü∞ P=∞~°} x~åǨ~° nHõΔ KÕÑ\¨ Ïì_∞» . WOk~åQÍOnè JÃãOc¡x ~°^∞Œ Ì
KÕã≤ E<£Ö’ ZxflHõÅ∞ [~°∞Ѩ#∞#fl@∞¡ „ѨH\õ O˜ zOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 329
 QÆ∞[~å`ü PO^Àà◊# "≥#∞"≥O@<Õ, ^•xKÕ`« „¿Ñi`«∞Öˇ· q^•º~°∞Å÷ ∞ cǨ~üÖ’
1974 =∂iÛÖ’ JÖÏO\˜ L^Œº=∞"Õ∞ „áê~°OaèOKå~°∞. q^•º~°∞÷Å∞ =∂iÛ 18#
JÃãOc¡ ÃѶ∞~å"£ KÕѨ\Ïì~°∞. JuQÍ =º=ǨÏiã¨∞Î#fl áÈbã¨∞Å`À =∂\˜ =∂\˜H˜
Ѷ∞¨ ~°¬}ʼnõΩ kQÍ~°∞. XHõ¯ "å~°OÖ’ 27 =∞Ok „Ѩ[Å∞ K«xáÈÜ«∂~°∞. JO`ÕQÍHõ
QÆ∞[~å`üÖ’ ÖÏQÍ<Õ „ѨuѨHΔõ áêsìÅ∞ "≥O@<Õ q^•ºi÷ PO^Àà◊#HÍ~°∞Å`À KÕ`∞« Å∞
Hõeáê~Ú.
cǨ~ü L^Œº=∂xH˜ Ô~O_»∞ „Ѩ`ÕºHõ ÅHõΔ}ÏÅ∞ L<åfl~Ú. *ˇ.Ñ≤.QÍ „ѨMϺu
QÍOz# [Ü«∞„ѨHÍ+π <å~åÜ«∞} ~å[H©Ü∞« Ѩ^gŒ q~°=∞} #∞O_ç |Ü«∞\˜H˜ =KåÛ_»∞.
L^Œº=∂xH˜ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOKå_»∞. ã¨OѨÓ~°‚ qѨ"¡ åxH˜ ÖËHõ ^•^•Ñ¨Ù „Ѩu"å}˜‚
ÅOK«Q˘O_çQÍ =∂iÛ# =º=ã¨H÷ ˜ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å\ÏxH˜ Ñ≤Å∞ѨÙxKåÛ_»∞. cǨ~üÖ’x
HÍO„ÔQãπ „ѨÉ∞íè `«fi ~år<å=∂x, JÃãOc¡ ~°^∞Œ xÌ _ç=∂O_£ KÕâß_»∞.âßã¨# ã¨É∞íè ºefl
~år<å=∂ KÕÜ∞« =eûOkQÍ XuÎ_ç KÕÜ∞« =∞x, „ѨÉ∞íè `åfixfl ã¨OÎ aèOѨKÜ Õ ∞« =∞x ~åR
JÃãOc¡x „ѨÉ∞íè `«fi PѶ㑠∞¨ efl ÃÑ∞¶ ~å"£ KÕÜ∞« =∞x, ~åR "åºÑÎ̈OQÍ ã¨=∂<åO`«~O° QÍ
„Ѩ*Ï „ѨÉèí∞`åfixfl ™ê÷Ñ≤OK«=∞x, Ѩ#∞flÅ∞ K≥e¡OK«=^ŒÌx, q^•º~°∞÷ʼnõΩ, „Ѩ[ʼnõΩ
Ñ≤Å∞ѨÙxKåÛ_»∞. ~Ô O_»= ÅHõ} Δ O: JÃãOc¡ ~°^∞Œ Ì _ç=∂O_£– Jk ^ÕâO◊ Ö’x W`«~°
„áêO`åʼnõΩ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ qã¨iÎ ã¨∞OÎ ^Œx WOk~åQÍOnè u~°ã¯¨ iOK«@O.
qãÎ̈iOz# JqhuH˜ =ºuˆ~HõOQÍ#∞, „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxH˜ „Ѩ=∂^ŒHÍiQÍ#∞,
ÅOK« Q ˘O_ç ` « < åxH˜ =¸ÖÏ^è • ~° O QÍ#∞ Ѩ i QÆ } ˜ O K« | _ç # WOk~åQÍOnè x
`˘ÅyOKÕO^Œ∞‰õΩ *ˇ.Ñ≤. ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ L^Œº=∞O x~°fiÇ≤ÏOKåÅx x~°~‚ ÚOKå_»∞. *ˇ.Ñ≤.
ѨÅ∞=∂~°∞¡ ^Õâ=◊ ∞O`«\Ï Ñ¨~º° \˜OKå_»∞. ÃÑ^ŒÌ |Ç≤Ï~°OQÆãɨ eíè fl - „Ѩ`ºÕ H˜Oz [#
ã¨OѶ∞π H˜ ÖËHõ ™È+¨eã¨∞Åì ‰õΩ |Å"≥∞#ÿ ™ê÷=~åÅ∞QÍ L#fl _èbç ,¡ L`«~Î ° ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x
W`«~° „áêO`åÅÖ’ x~°fiÇ≤ÏOKå_»∞.
*ˇ.Ñ≤.L^Œº=∞O q^•º~°∞Å÷ , =∞^躌 `«~Q° `Æ ∞« Å, =~°‰Î Ωõ Å, "Õ∞^è•=ÙÅÖ’x XHõ ÃãHõ<Δ £
=∞^Œ`Ì ∞« á⁄OkOk. 1971Ö’ Ѷ∞¨ ’~° Ѩ~å[Ü«∞O áêÖˇ#· "å=∞ѨHˆ `Δ ~« ° áêsìÅxfl\˜
=∞^ŒÌ`«∞ á⁄OkOk. Jq HÍO„ÔQãπH˜ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞=∞<Õ qâ◊fiã¨hÜ«∞`« HõeÊOK«QÆÅ
„Ѩ*Ï^Œ~} ° QÆÅ <åÜ«∞‰õΩxQÍ *ˇ.Ñ≤.x QÆ∞iÎOKå~Ú. *ˇ.Ñ≤. ‰õÄ_® x~å‡}|^Œ"ú ∞≥ #ÿ D
áêsìÅ∞ ÖˉõΩO_® g^èŒ∞Ö’¡QÍx, ZxflHõÅÖ’QÍx WOk~åQÍOnèx Z^Œ∞~À¯=@O
™ê^躌 Ѩ_^» xŒ „QÆÇÏ≤ OKå_»∞.

330 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 *ˇ.Ñ≤. L^Œº=∞O f„=`« Z‰õΩ¯= HÍÅO xÅ|_»Ö^Ë ∞Œ . 1974 ã¨O=`«û~åO`åxH˜
H©}
Δ O˜ K«_O» „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. q^•ºi÷ J#∞K«~∞° ÅÖ’ J`«ºkè‰Ωõ Å∞ uiy `«~Q° `Æ ∞« ʼnõΩ
Ǩ[~°Ü∂« º~°∞. JO`ÕQÍHõ L^Œº=∞O cǨ~°∞, QÆ∞[~å`«∞ÅÖ’ ‰õÄ_® „QÍg∞} Ѩ@} ì
¿Ñ^Œefl PHõi¬OK«_O» Ö’ qѶŨ =∞~ÚOk. *ˇ.Ñ≤. L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ áê~°"¡ ∞≥ O@sÜÕ∞`«~°
"≥Y· ix xOkã¨∂Î WOk~åQÍOnè "åi „Ѩ*Ï^Œ~} ° x cǨ~°∞Ö’#∞, ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ#∞
1976 Ѷ≤„|=i–=∂iÛÖ’ ~å#∞#fl ™ê^è•~°} ZxflHõÅÖ’ ѨsHΔ̃OK«∞HÀ=Åã≤OkQÍ
ã¨"åÅ∞ KÕãO≤ k. ã¨"åÅ∞#∞ *ˇ.Ñ≤.ã‘fiHõiOKå_»∞. PÜ«∞##∞ |ÅѨiKÕ áêsìÅ∞ *ÏfÜ«∞
ã¨=∞#fiÜ«∞ Hõq∞\©QÍ U~°Ê_®Åx x~°~‚ ÚOKå~Ú.
D ^ŒâÖ◊ ’ "åã¨=Î OQÍ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ZxflHõÅ ^•fi~å „Ñ¨[ʼnõΩ Z=~°∞ „áêux^躌 O
=Ç≤Ï™êÎ~°∞– J<Õ ã¨=∞㨺 Ѩi+¨¯iOѨ|_ÕÖÏ HõxÊOzOk. HÍx JÖÏ [~°QÆÖË^Œ∞.
~å*ò<å~åÜ«∞}ü ZxflHõÅ Ñ≤\ ˜+¨<£ÃÑ· WOk~åQÍOnè ZxflHõÅ „ѨKå~°OÖ’ Jqhu
Ѩ^`úŒ ∞« Å∞ KÕÑ\¨ Oì̃ ^Œx x~åúiOz, P"≥∞ ZxflHõ K≥Å<¡ ~Õ ^° xŒ [ã≤ãì π ã≤<å› 1975 E<£
12# WzÛ# f~°∞Ê ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∂« efl =∞Å∞Ѩ٠uÑ≤ÊOk. WOk~åQÍOnè 6 ã¨OIIÅ
=~°‰Ωõ áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ZxflHõÅÖ’ áÈ\© KÕÜ∞« ~å^Œx, JkèHÍ~°O KÕÑ@ ¨ ~ì å^Œx, HÍ|\˜ì
„Ѩ^•è #=∞O„uQÍ H˘#™êQÆ~å^Œx f~°∞Ê ã¨Ê+ì̈O KÕãO≤ k.
WOk~åQÍOnèÃÑ· KÕã#≤ f„="≥∞#ÿ P~ÀѨ}efl [ã≤ãì π ã≤<å› „`Àã≤ÑÙ¨ zÛ, JÅÊ"≥∞#ÿ
J<å"åâ◊ºHõ"∞≥ #ÿ P~ÀѨ}ÅÃÑ· tHõΔ qkèOKå_»x ѨÅ∞=Ù~°∞ ѨijʼnõΩÅ∞ ÉèÏqOKå~°∞.
WOk~åQÍOnè ~år<å=∂ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ u~°ã¯¨ iOzOk. ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞Hì ˜ JÑ‘ÊÅ∞ KÕãO≤ k.
ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì AÖˇ· 14# P"≥∞ JÑ‘ÊÅ∞ÃÑ· qKå~°} KÕÑ@ ¨ #ì ∞O_»QÍ, E<£ 24#
ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì =ˆH+¨<£ [_ç̊ q.P~ü.Hõ$+¨Ü
‚ ∞« º~ü WOk~åQÍOnè JÑ‘ÊÅ∞ÃÑ· ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
Ѷ٨ Öò ɡOz `«∞k f~°∞Ê "≥Å∞=iOKÕ =~°‰Ωõ , P"≥∞ „Ѩ^•è #=∞O„uQÍ H˘#™êQÆ=K«∞Û#x,
áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ „ѨãO¨ yOK«=K«∞Û#x, HÍx F@∞ KÕÜ∞« ~å^Œx `«# x~°Ü ‚ ∞« O „ѨH\õ O˜ z
=∞iH˘O`« QÆO^Œ~Q° Àà◊O ã¨$+≤Oì Kå_»∞.
D֒ѨŠE<£ 13# QÆ∞[~å`ü ZxflHõŠѶ¨e`åÅ∞ "≥Å∞=_»_»O`À
WOk~åQÍOnèH˜ ~å[H©Ü∞« OQÍ =∞~˘Hõ Z^Œ∞~°∞^≥|ƒ `«yeOk. 182 ã‘@∞¡#fl QÆ∞[~å`ü
JÃãOc¡Ö’ „ѨuѨHΔõ [#`å„ѶO¨ @∞ 87 ã‘@∞¡, HÍO„ÔQãπ 75 ã‘@∞¡ QÔ eKå~Ú. KåÖÏ
qѨs`«=¸, Pâ◊Û~°ºHõ~"° ∞≥ #ÿ q+¨Ü∞« "Õ∞=∞O>Ë Uz=∞<£ÉÏè Üü∞ Ѩ>ÖË ò Jqhu J„Hõ=∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 331
áêÅ#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ L^Œº=∞O KÕÑ\¨ |ì _çO^À J^Õ z=∞<£ÉÏè Üü∞ Ѩ>ÖË ò ã¨ÇϨ HÍ~°O`À
[#`å „Ñ¶O¨ \ò „ѨÉ∞íè `åfixfl U~åÊ@∞ KÕãO≤ k.
JÅǨÉÏ^£ f~°∞Ê, QÆ∞[~å`ü JÃãOc¡ Ѷ¨e`åÅ∞ „ѨuѨHõΔ L^Œº=∂xfl
ѨÙ#~°∞^Œiú OKå~Ú. *ˇ.Ñ≤. „ѨuѨHÍΔ Å SHõº ã¨OѶ∞¨ @# ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞Hì ˜ WOk~åQÍOnè
KÕã∞¨ H˘#fl JÑ‘ÊÅ∞ Ѷe¨ `«O =KÕÛ=~°‰Ωõ QÍh, 8 <≥ÅÖ’¡ ~å#∞#fl Ö’H±ãɨ íè ™ê^è•~°}
ZxflHõÅ =~°‰Ωõ QÍx xsHΔ̃OKÕO^Œ∞‰õΩ ã≤^ÑúŒ _¨ Ö» ^Ë ∞Œ . "å~°∞ J=HÍâßxfl JOkѨÙK«∞ÛH˘x
WOk~åQÍOnè `«ÑC¨ _»∞ Ѩ^`úŒ ∞« Å`À á⁄Ok# JkèHÍ~åxfl JO\˜ÃÑ@∞ìH˘x =Ù#fl^Œx
P~ÀÑ≤ã∂¨ Î "≥O@<Õ P"≥∞ ~år<å=∂ KÕÜ∂« Åx _ç=∂O_»∞ KÕâß~°∞. XuÎ_ç ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ
^Õâ"◊ åºÑÎ̈ „ѨKå~åxH˜ Ñ≤Å∞Ñ≤KåÛ~°∞. E<£ 25# _èbç Ö¡ ’ [iÑ≤# |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨ÉÖíè ’
WOk~åQÍOnè ~år<å=∂ H˘~°‰Ωõ "å~°O ~ÀAÅáê@∞ [#ã¨g∞Hõ~}° âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #O–
E<£ 29# „áê~°OaèOѨ|_»`åÜ«∞x „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. =O^ŒÅ "ÕÅ =∞Ok HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞
„Ѩ^è•#=∞O„u x"å™êxfl ÃѶ∞~å"£ KÕÜ«∞_»O`À „ѨKå~°O =ÚQÆ∞ã¨∞ÎOk. |Ç≤Ï~°OQÆ
ã¨ÉèíÖ’x LѨ<åºã¨OÖ’ *ˇ.Ñ≤. „ѨÉèí∞`«fiO Ѩx KÕÜ«∞_»O J™ê^茺=∞ÜÕ∞ºÖÏ
KÕÜ∞« =Åã≤OkQÍ „Ѩ[ʼnõΩ L^ÀƒkèOKå~°∞. K«@ì q~°∞^ŒOú , ~å*ϺOQÆ q~°∞^Œ=ú ∞x `å=Ú
ѨiQÆ}O˜ z# ZÖÏO\˜ P^ÕâßÅ<≥<· å áê\˜OK« x~åHõiOK«=∞x Ããx· Hõ |ÅQÍʼnõΩ,
áÈbã¨∞ʼnõΩ, JkèHÍ~°=~åæxH˜ q[˝ÑÎ≤ KÕâß_»∞.
D <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ `«H}Δõ ã¨ÊO^Œ#QÍ WOk~åQÍOnè E<£ 26# J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷
„ѨHõ\ ˜OzOk.
*ˇ.Ñ≤. L^Œº=∞O
J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ ZÖÏ =zÛѨ_Oç k? ^•xH˜ QÆÅ K«@|ì ^Œ`ú « Uq∞\˜? z=~°‰Ωõ
Jk ZO^Œ∞‰õΩ ZÖÏO\˜ Ѷ¨e`åÅ∞ ™êkèOz ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞|_çOk?- ÖÏO\˜q
q=∞~°≈<å`«‡HõOQÍ J^躌 Ü«∞#O KÕÜ∞« =Åã≤# JOâßÅ∞.
ÉèÏ~°fÜ«∞ rq`«OÖ’x, ~å[H©Ü∂« ÅÖ’x Jqhux JO`«"Ú≥ OkOK«_®xH˜
*ˇ.Ñ≤. L^Œº=∞O Pq~°ƒqù OzOk. JqhuH˜ =¸ÖÏ^è•~°O WOk~åQÍOnè. P"≥∞ JkèHÍ~°
Ñ≤áê㨠QÆÅ =ºH˜`Î fi« O`À, P"≥∞ ~å[H©Ü∞« ѨiáêÅ<å x~°fiǨÏ} q^è•#O`À „Ѩ=∂^ŒOÖ’
Ѩ_#ç „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxfl Ѩi~°HOΔ˜ KÕO^Œ∞‰õΩ L^Œº=∞O J=ã¨~=° ∞~ÚOk. WOk~åQÍOnè
JkèHÍ~° ^•Ç¨ÏO`À „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨Oã¨Å÷ xflO\˜x ^èfiŒ Oã¨O KÕã≤ ™ÈqÜ«∞\ò =∞^Œ`Ì ∞« `À
xÜ«∞O`«$`åfixfl ™ê÷Ñ≤OK«Ü«∞uflã¨∞Î#fl^Œx *ˇ.Ñ≤. ѨÅ∞ =∂~°∞¡ P~ÀÑ≤OKå_»∞. P"≥∞
332 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
JkèHÍ~°OÖ’ H˘#™êQÆ_»O ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxH˜ „Ѩ=∂^Œ=∞x *ˇ.Ñ≤.
KåÖÏ™ê~°∞¡ ÃÇÏK«ÛiOKå_»∞. P `«~∞° "å`« KåÖÏ =∞Ok „Ѩ`º« ~°∞Å÷ ∞ JÖÏO\˜ ÉèÏ"åÅ<Õ
=ºHõOÎ KÕâß~°∞.
*ÏfÜ«∞ ~å[H©Ü∞« „ѨÜ∂≥ [<åÅ#∞ QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x =ÚYºOQÍ =¸_»∞
HÍ~°}ÏÅ s`åº J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷ux qkèOz#@∞¡ WOk~åQÍOnè `«# K«~°ºx
ã¨=∞i÷OK«∞H˘#flk. "≥Ú^Œ\ k˜ : *ˇ.Ñ≤. L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ qzÛù#flHõ~° ã¨fiÉèÏ=O HÍ~°}OQÍ
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ ã≤~÷ `° fi« O, ~°H}
Δõ , ã¨=∞„QÆ`,« „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO „Ѩ=∂^ŒOÖ’ Ѩ_®¤~Ú.
*ˇ.Ñ≤.LѨ<庙êefl „Ѩ™êÎqã¨∂Î P"≥∞ „ѨuѨHΔÍÅ∞ Ãã·xHõ |ÅQÍefl, áÈbã¨∞efl,
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞H˜ ~Ô K«ÛQ˘_»∞`«∞<åflÜ«∞x P~ÀÑ≤OzOk. ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å, "≥#∞Hõ|_ç# „Ѩ[Å
„ѨÜ≥∂[<åÅ s`åº ã¨`«fi~° Pi÷HÍaè=$kú HÍ~°º„Hõ=∂xfl J=∞Å∞ [~°∞Ѩ=Åã≤#
J=ã¨~=° ÚOk. =¸_»=k:– ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl |ÅÇ‘Ï# Ѩ~z° Jã≤~÷ ° Ѩ~K° Õ ÅHõΔ ºO`À
q^Õj â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ *’HõºO KÕã∞¨ H˘x q„^ÀǨʼnõΩ áêÅÊ_»∞`«∞<åfl~Ú.
"åã¨=Î OQÍ *ˇ.Ñ≤.QÍx, WOk~åQÍOnèQÍx ã¨OHΔÀÉèOí #∞O_ç |Ü«∞@ Ѩ_OÕ ^Œ∞‰õΩ
„Ѩ*Ï™êfi=∞º Ѩ^Œúux ZOÑ≤Hõ KÕã¨∞HÀÖË^Œ∞. ZÖÏQÆ∂ 1976 „áê~°OÉèíOÖ’
x~°fiÇ≤ÏOK«=Åã≤ Ü«Ú#fl Ö’H±ã¨Éèí ZxflHõÅ#∞ 1975 JHÀì|~°∞– #=O|~°∞ÅÖ’
[~°Ñ¨=∞x *ˇ.Ñ≤. _ç=∂O_»∞ KÕã≤=ÙO_»=Åã≤Ok. WOk~åQÍOnè P"≥∂kOz
=ÙO_»=Åã≤Ok. JÖÏ KÕÜ∞« _»O ~år<å=∂ _ç=∂O_»∞H˜, J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ H˜ PK«~}° Ü
© ∞«
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞"≥∞ÿ LO_Õk. P `«~∞° "å`« ã¨OÉèqí Oz# ~å[H©Ü∞« Ѩi}Ï=∂Å "≥Å∞QÆ∞Ö’
*ˇ.Ñ≤. WOk~åQÍOnèÅ "≥Y· ~°∞Å#∞ q=∞~°≈<å`«‡HõOQÍ J^躌 Ü«∞#O KÕÜ∞« =Åã≤ =ÙOk.
*ˇÑ≤ L^Œº=∞O – ^•x x~å‡}O, KÕÑ\¨ #ì˜ K«~º° Å∞, <åÜ«∞‰õΩx `åufiHõ ã¨fiÉèÏ=O
s`åº KåÖÏ Ö’áêÅ∞ L<åfl~Ú. [Ü«∞„ѨHÍ+π <å~åÜ«∞} Ü≥ÚHõ¯ x*Ï~Úf, Ѩ^gŒ HÍOHõΔ
ÖËHáõ È=_»O, x~°ƒÜù ∞« `«fiO, x™êfi~°O÷ , `åºQÆO, áœ~° ǨωõΩ¯Å∞ <åºÜ«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ ™ê=∂lHõ
=º=ã¨÷ x~å‡}O Ѩ@¡ x|^Œ`ú –« „ѨâO◊ ã¨hÜ«∞O. HÍx Ãã^· •úOuHõOQÍ PÜ«∞#Ö’ ã¨Ê+ì̈`«
ÖË^∞Œ . 1950 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí #∞O_ç PÜ«∞# áê~°"¡ ∞≥ O@s ~å[H©Ü∂« efl áê~°"¡ ∞≥ O@s
„Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl q=∞i≈OKå_»∞. KåÖÏ ã¨O=`«û~åÅ∞ PÜ«∞# áêsì ~°ÇÏ≤ `« „Ѩ*Ï™êfi=∞º
ÉèÏ=#x „ѨKå~°O KÕâß_»∞. 1974–75Ö’ PÜ«∞# ã¨OѨÓ~°‚ qѨ"¡ åxfl (ã¨OѨÓ~°‚
„HÍOu) ã¨=∞i÷OKå_»∞. ~Ô O_»∞ ÉèÏ=#ÅÖ’#∂ ã¨Ê+¨`ì « ÖË^∞Œ . U ^ŒâÖ◊ ’ ‰õÄ_® ~å[H©Ü∞«
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 333
áêsìÅ *’HõºO ÖËx ~å[H©Ü∞« =º=ã¨x÷ QÆ∞iOz q=iOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂_»∞. JÖψQ ã¨OѨÓ~°‚
qѨ=¡ O Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∂lHõ Pi÷H,õ ~å[H©Ü∞« JOâßÅ∞, HÍ~°º„Hõ=∞O ÖËHõ q^è•<åÅ∞
‰õÄ_® ZѨC_»∂ x~°fizOѨ|_»ÖË^Œ∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ *ˇÑ≤ „Ѩ*Ï™êfi=∞º"åk.
JkèHÍ~°"å^•xfl |ÅѨ~K° Õ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ HÍ^Œ∞. JÖψQ PÜ«∞# 1974-75 Ö’ #_çÑ#≤
L^Œº=∞O ‰õÄ_® JkèHÍ~°"å^Œ ÖËHõ á¶êã≤ã∞¨ ì L^Œº=∞O HÍ^Œ∞. HÍx Jk `«# á¶êã≤ã∞¨ ì
qÉèÏQÍxH˜ J=HÍâßxfl ™ê÷<åxfl ã¨$+≤Oì K«QÅÆ L^Œº=∞O – Wk KåÖÏ =ÚYº"≥∞#ÿ
QÆ=∞<å~°›"∞≥ #ÿ JOâ◊O. áêsì ~°ÇÏ≤ `« „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl QÆ∞iOz ã¨OѨÓ~°‚ qѨ"¡ åxfl
QÆ∞iOz áê~°¡"≥∞O@s „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl q=∞i≈ã¨∂Î PÜ«∞# KÕã≤# „Ѩã¨OQÍÅ∞
„Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨Oã¨Å÷ Ѩ@¡ xi¡Ñ`Î̈ x« , x~åâ◊x, kèHͯ~åxfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~Ú QÆ#∞Hõ
Jq Jã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ q =∂„`«"∞Õ QÍHõ „Ѩ=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ q. JÖÏO\˜ „ѨãO¨ QÍÅ∞ 1919
`«~°∞"å`« W@b, [~°‡hÅÖ’#∞, 1960ÅÖ’ áêH˜™êÎ<£, WO_À<Õ+≤Ü«∂ÖÖ’#∂
㨠$ +≤ ì O z#@∞¡ Jkè H Í~° " å^•xH˜ ᶠê ã≤ * ÏxH˜ J#∞‰õ Ä Å"≥ ∞ ÿ # "å`å=~° } Ïxfl
ã¨$+≤ìOK«QÆÅ=Ù.
ã≤^•úO`«Ñ~¨ O° QÍ QÍx, q^è•<åÅ∞ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’QÍx ZÖÏO\˜ ™ê~°∂Ѩº`«ÖxË
~å[H©Ü∞« áêsìÅ, „QÆ∂ѨÙÅ =∞^Œ`Ì ∞« ã‘fiHõiOK«_O» `À *ˇÑ≤ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ QÆÅ Jã¨Ê+ì̈`«
=ºHõÎ=∞=Ù`«∞Ok. *ˇÑ≤ L^Œº=∞OÖ’ =∞`«`«`«fi [#ã¨OѶπ∞, [=∂`ü–W–W™ê¡q∞,
#Ü«∂á¶êã≤ã¨∞ì P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ, Hõ#ûˆ~fi@"£, Ãã‰õΩºÅ~ü HÍO„ÔQãπ(F) ™È+¨eã¨∞ìÅ∞,
"å=∞ѨHõΔ f„="å^Œ #HõûÖˇ·@∞ „QÆ∂ѨÙÅ∞ =Ù<åfl~Ú. WOk~åQÍOnè „Ñ¨Éèí∞`åfixfl
Ѩ_Q» ˘@ì_O» `«Ñʨ L^Œº=∂xH˜ ZÖÏO\˜ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ HÍ~°º„Hõ=∞OQÍx, q^è•<åÅ∞QÍx
ÖË=Ù.
*ˇÑ≤ L^Œº=∞O `«~°∞"å`« ^Œâ◊ÅÖ’ |Å"≥∞ÿ# x~å‡}Ѩ~°"≥∞ÿ# Je¡Hõ, tHõΔ}
á⁄Ok# „âı}∞Å∞– „Ѩ`ÕºHõOQÍ L`«Î~°, =∞^茺 ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’QÆÅ P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ,
[#ã¨OѶ∞π ÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ Oç k. cǨ~°∞Ö’ ‰õÄ_® *ˇÑ≤ L^Œº=∂xH˜ ™ê~°^ºŒè O =Ç≤ÏOz#
Kèå„`«ÜÚ« = ã¨OѶ∞¨ ~°¬"åÇ≤ÏxH˜ P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ. J#∞|O^èŒ ã¨OѶ∞¨ "≥∞#ÿ JdÅÉèÏ~°`«
q^•ºi÷ Ѩi+¨`ü "≥<≥fl=ÚHõQÍ Ñ¨xKÕã≤Ok. Ѷ¨e`«OQÍ „Ѩ[efl ã¨g∞HõiOK«QÆÅ
J„QÆ<åÜ«∞‰õΩ_»∞ *ˇÑ≤ J~Ú#ѨÊ\˜H© L^Œº=∞O JO`«HOõ `«‰Ωõ P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ–[#ã¨OѶ∞π
„áê|źO „H˜OkH˜ =zÛOk. Wk L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ ~å[H©Ü«∞ ã¨fiÉèÏ=OÖ’
„ѨuѶe¨ OzOk. ÃÑ^ŒÌ =∂~°∞ÊH˜ QÆ∞~°~ÚOk. L^Œº=∞O HÀiOk q^è•<åÅ =∂~°∞Ê
334 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 HÍ^Œ∞† ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ =∂~°∞Ê HÍ^Œ∞. WOk~åQÍOnèx `˘ÅyOK«_O» L^Œº=∞ „Ѩ^•è #
ÅHõΔ º=∞~ÚOk. JO`ÕHÍHõ _ç=∂O_»¡ Ѩ~O° QÍQÍx ~°∂á⁄OkOz# ÖËY J=∞Å∞ Ѩ~z° #
q^è•<åŠѨ~O° QÍQÍx L^Œº=∞O J„Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ ã¨fiÉèÏ=O QÆÅk. ^•x ÅHõΔ ºO „ѨÉ∞íè `«fi
q^è•<åÅ#∞ J_»∞H¤ ˘#\OQÍx, ÖËHõ H˘xfl q^è•<åÅÖ’ =∂~°∞ÊÅ∞ fã¨∞H˘x ~å=_»OQÍx
HÍ^Œ∞. =ÚO^Œ∞QÍ cǨ~ü „ѨÉ∞íè `åfixfl P `«~∞° "å`« Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `åfixfl |ÅÇ‘Ï#Ѩ~K° _« O» .
„Ѩ*Ï™êfi=∞º|^ŒOú QÍ ZxflÔH#· K«@ì ã¨ÉÅíè ∞, „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« |_®e. "å\˜x
ZxflHõÅ ^•fi~åQÍHõ =ÚYºOQÍ Ñ¨@ì} „áêO`åʼnõΩ Ñ¨iq∞`«"≥∞ÿ# ~å*ϺOˆQ`«~°
„Ѩ*ÏO^Àà◊#Å ^•fi~å U~°Ê~°Kåe. Wk ~å[H©Ü∞« =º=ã¨÷ Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHõ =∂~°∞Ê
H˘~°‰Ωõ ÃÇÏK«ÛiHõ Ѩ„`«O *Ïs KÕÜ∞« _»OÖÏO\˜k.
*ˇ.Ñ≤. L^Œº=∞O P"≥∂kOz „ѨKå~°O KÕã≤# PO^Àà◊<å Ѩ^Œú`«∞Å∞
~å*ϺOˆQ`«~°"≥∞ÿ#q† „Ѩ*Ï™êfi=∞º q~°∞^Œú"≥∞ÿ#q. cǨ~°∞Ö’ âßOuÜ«Ú`«"≥∞ÿ#
Tˆ~yOѨÙÅ∞, „Ѩ^~Œ ≈° #Å∞, |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨Éeíè fl JkèQqÆ ∞Oz QÆ`O« Ö’ QÆ∞[~å`üÖ’ÖÏQÍ<Õ
ZxflÔH#· âßã¨# ã¨Éíè ã¨É∞íè ºefl ~år<å=∂Å∞ KÕÜ∞« =∞x ɡkiOK«_O» ^•fi~å „Ñ¨É∞íè `«fi
PѶ‘ã¨∞efl, JÃãOc¡x, QÆ=~°fl~üx ÃѶ∞~å"£ KÕÜ«∞_»O ^•fi~å JÃãOc¡Å#∞ ~°^Œ∞Ì
KÕ~ÚOK«_»O, P q^èŒOQÍ „ѨÉèí∞`åfixfl ã¨ÎOaèOѨKÕÜ«∞_»O L^Œº=∞O Z`«∞ÎQÆ_». D
Z`«∞QÎ _Æ » 1975 E<£ – AÖˇÅ· Ö’ Hˆ O„^ŒOÖ’ ѨÙ#~å=$`«O KÕÜ∞« |_»∞`«∞Ok.
JO`«HOõ >ˇ f„="≥∞#ÿ JOâ◊O *ˇ.Ñ≤. Ãã<· åºxfl, áÈbã¨∞efl, ã≤qÖò L^ÀºQÆ∞efl
~Ô K«ÛQ˘@ì_O» . L^Œº=∞ HÍÅOÖ’ *ˇ.Ñ≤. KåÖÏ™ê~°∞¡ 'J<åºÜ«∞"≥∞#ÿ L^ÀºQÆ q^è∞Œ Ö’¡
ÉèÏQÆOQÍx— ÖËHõ 'K«@qì ~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ ÖËHõ ~å*ϺOˆQ`«~"° ∞≥ #ÿ , P`«‡ „Ѩɒ^è•xH˜ q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ —
P^ÕâßÅ#∞ áê\˜OK«=^ŒxÌ L^ÀƒkèOKå~°∞.
=∞#O WO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ QÆ=∞xOz# q^èOŒ QÍ *ˇ.Ñ≤. L^Œº=∞O Ѩ~åHÍ+¨Qì Í
1975 E<£Ö’ ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ <À^Œº=∂xH˜ Ñ≤Å∞Ñ≤=fi|_»∞`«∞Ok. Jk
„Ѩ^•è # =∞O„u x"å™êxfl ÃÑ∞¶ ~å"£ KÕÜ∞« _»OQÍ Ñ¨i}q∞ã¨∞OÎ k. P q^èOŒ QÍ P"≥∞
~år<å=∂ KÕÜ∞« _»OQÍx ÖËHõ [eÜ«∞<£ "åÖÏÉÏQ∑ ǨÏ`åºHÍO_»x ѨÙ#~å=$`«O KÕÜ∞« Hõ
`«Ñʨ x ã≤u÷ H˜ QÍx <≥\ "ì̃ Ü
Õ ∞« |_»∞`«∞Ok. J^Õ ~ÀA ™êÜ«∞O„`«O "≥Ú~ås˚ ^ÕâßÜü∞
XHõ WO@~°∂fi ºÖ’ "≥Ú`«OÎ „ѨuѨHOΔõ Ü≥ÚHõ¯ =ӺǨxfl ã¨Ê+ì̈OQÍ K≥áêÊ_»∞. 'P"≥∞
~år<å=∂ÃÑ· XuÎ_ç `≥™êÎO. P"≥∞ |Ü«∞\˜H˜ ~å‰õΩO_®, ã¨O^Œ~≈° ‰õΩÅ∞ P"≥∞x HõÅ=‰õΩO_®
"ÕÖÏk=∞Okq∞ P"≥∞ x"å™êxfl K«∞@∞ì =Ú_»∞`å=Ú. ~år<å=∂ KÕÜ∞« =Åã≤OkQÍ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 335
x<å^•Å∞ KÕã∂¨ Î ~å„uO|=à◊√¡ JHõ¯_Õ |㨠KÕ™êÎ=Ú—. =∞~˘Hõ q^èOŒ QÍ K≥áêÊÅO>Ë
„ѨuѨHΔõ Ѩ^HŒä ÍxH˜ |ńѨÜ∂≥ QÆO`À „ѨÉ∞íè `åfixfl ‰õÄÖËÛ Jxfl ÅHõ}Δ ÏÅ∂ L<åfl~Ú.
*ˇ.Ñ≤. L^Œº=∞O ã¨$+≤Oì z# Ѩiã≤u÷ qѨ=¡ OÖËx u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞. H˘O`«HÍÅOQÍ
~°∂á⁄OkOz# Z`«∞QÎ _Æ Å» `À Jk ^•^•Ñ¨Ù qѨ=¡ ~°∂ѨO ã¨O`«iOK«∞H˘#flk. HÍx
Wk kâßxˆ~âÌ O◊ , <åÜ«∞Hõ`fi« O ã¨=∞‰õÄ~ˆ ÛO^Œ∞‰õΩ qѨ=¡ áêsì, x~å‡}O, ã≤^•úO`«O,
HÍ~°º„Hõ=∞O ÖËx qѨ=¡ O. "åãÎ̈=OQÍ Wk ã≤^•úO`« ~°ÇÏ≤ `«"∞≥ #ÿ Kèå„`«"åÇ≤Ïx „âı}∞Å∞,
HÍO„ÔQãπ(F) Hõ#ûˆ~fi\˜"£ „âı}∞Å∞, aÔH_ç ã¨fi`«O„`« áêsìÅ∞, P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ– [#ã¨OѶ∞π
#Ü«∂á¶êã≤ã∞¨ ì „âı}∞Å HõÅ~ÚHõÃÑ· #=∞‡Hõ=ÚOz ™êyOz# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ (qѨ=¡ O).
qѨ=¡ Ѩ^*Œ ÏÖÏxfl, K«@qì ~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ ~å*ϺOˆQ`«~,° `«~K° ∞« QÍ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«
PO^Àà◊<å Ѩ^`úŒ ∞« Å#∞ XHõ „Ѩ*Ï L^Œº=∞O J=∞Å∞ [~°Ñ_¨ O» „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∞«
=º=ã¨÷ Ѩx q^è•<åxH˜ q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ k. HÍx JO`«HOõ >Ë =ÚYº"≥∞#ÿ JOâ◊O: ™ê=∂lHõ,
Pi÷Hõ =º=ã¨x÷ =∂ˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ JÖÏO\˜ Ѩ^*Œ ÏÅO Ѩ^`úŒ ∞« Å∞ qѨ=¡ Ѩ^HŒä Oõ Ö’ ÉèÏQÆO
HÍ#ѨÙÊ_»∞, `«Q∞Æ q^èOŒ QÍ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« |_ç# <åÜ«∞Hõ`fi« O #_çÑO≤ KÕ qѨ=¡ áêsì
ÖˉõΩO_®, QÆlalQÍ =Ù#fl x~å‡} |^ŒúOQÍx L^Œº=∞OÖ’xH˜ „Ѩ*Ï ã¨O^ÀǨÅ∞
„Ѩ"tÕ Oz#ѨÙ_»∞ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ =º=ã¨Ã÷ Ñ· qâßfiã¨O HõeyOK«‰Ωõ O_® XHõ ~å[H©Ü∞«
=º=ã¨÷ÃÑ· qâßfi™êxfl ^èŒfiOã¨O KÕã≤#ѨÙÊ_»∞ =KÕÛ Ñ¶¨e`«O JkèHÍ~°"å^Œ, `«~°K«∞QÍ
á¶êã≤ã∞¨ ì áêÅ<å q^è•<åxfl ™ê÷ÑO≤ K«@"Õ∞ J=Ù`«∞Ok. Kåi„`«HOõ QÍ JÖÏO\˜ HõÅ~ÚHõ
`≥KÛÕ k qѨ=¡ O HÍ^Œ∞. Ü«¸~°ÑÙ¨ Ö’ á¶êã≤[O Jaè=$kú, ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍÖ’ xÜ«∞O`«$`«fi
áêÅ<å =º=ã¨Å÷ K«i„`« ã¨∂zOKÕ q^èOŒ QÍ „ѨfѶ∂¨ `«∞Hõ qѨ=¡ O J=Ù`«∞Ok.
D ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ XHõ q+¨Ü«∂xfl QÆ=∞xOKåe. JkèHÍ~°"å^Œ „Ѩ=∂^ŒO
[Ü«∞„ѨHÍâò <å~åÜ«∞} #∞O_ç ~å=@O ÖË^Œ∞. JkèHÍ~°"å^Œ „ѨÉèí∞`åfixfl
|ńѨÜ∂≥ QÆO`À ‰õÄÅÛ_®xH˜ PÜ«∞# Ѩ^HŒä ÍÅ∞ ã≤^OúŒ KÕÜ∞« @O ÖË^∞Œ . kâßxˆ~âú O◊
KÕÜ∞« @O ÖË^∞Œ . HÍx JÖÏ KÕÜ∂« Åx PHÍOH˜OΔ KÕ"å~°∞, „Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ L^Œº=∞OÃÑ·
Ѩ@∞ì ™êkèã¨∞Î#fl"å~°∞, PÜ«∞# Ãã·^•úOuHõ _˘Å¡`«<åxfl – âßs~°Hõ |ÅÇ‘Ï#`«x
„ѨÜ∂≥ [#HÍiQÍ =∂~°∞ÛHÀ"åÅx HÀ~°∞‰õΩO@∞#fl"å~°∞ PÜ«∞# K«∞@∂ì KÕ~å~°∞.
U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H© „ѨuѨHÍΔ xH˜ „Ѩ*Ï™êfi=∞º|^Œ"ú ∞≥ #ÿ =¸_»∞ ZOÑ≤HÅõ ‰õΩ J=HÍâ◊O
LOk.
336 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 (1) ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì f~°∞Ê H˘~°‰Ωõ xsH˜OΔ K«@O, f~°∞Ê WOk~åQÍOnèH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
=¿ãÎ ^•xx J=∞Å∞ [~°Ñ=¨ ∞x _ç=∂O_»∞ KÕÜ∞« @O.
(2) 1976Ö’ [~°∞QÆ∞#∞#fl Ö’H±ãɨ íè ™ê^è•~°} ZxflHõÅ H˘~°‰Ωõ xsH˜OΔ K«@O. JѨÊ\˜
=~°‰Ωõ „Ѩ[ÅÖ’ WOk~åQÍOnèH˜ QÆŠѨÅ∞‰õΩ|_çx `«yOæ KÕO^Œ∞‰õΩ âßOuÜ«Ú`«
PO^Àà◊#Å∞, „ѨKå~°O KÕÑ@ ¨ _ì O» .
(3) JÖǨÉÏ^Œ∞ f~°∞Ê ^Œ$ëêì º "≥O@<Õ - 1975 JHÀì|~°∞ – #=O|~°∞ÅÖ’
ZxflHõÅ∞ [~°Ñ=¨ ∞x _ç=∂O_»∞ KÕÜ∞« @O.
~å#∞#fl ™ê^è•~°} ZxflHõÅ∞ L^Œº=∞ _ç=∂O_»¡ Éèqí `«"åºxfl `ÕÅÛx=fiO_ç–
Jq WOk~åQÍOnè KÕã≤# ã¨"åÅ∞#∞ *ˇ.Ñ≤. P"≥∂kOKå_»∞. WOk~å QÍOnèx
F_çOKåÅx HÀ~°∞‰õΩO@∞#fl „ѨuѨHÍΔ Å∞ P"≥∂kOKå~Ú. HÍx ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ XHõ
ã¨O=`«û~°O ÖËHõ 6 <≥ÅÅ∞ ‰õÄ_® ã¨∞n~°… HÍÅ"Õ∞. D HÍÅ=º=kèÖ’ „Ѩ*Ï L^Œº=∞O
Ü≥ÚHõ¯ L^èŒ$u ÃÑ~°QÆ=K«∞Û ÖËHõ `«~°QÆ=K«∞Û. JO`ÕQÍHõ HÍO„ÔQãπ ѨÙ<åk ^ŒH˜Δ}
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ∞, =∞Ç≤Ïà◊Å∞, "≥∞ÿ<åi\©ÅÖ’ Ü«∞^ä•`«^äŒOQÍ =ÙOk
QÆ#∞Hõ ~å#∞#fl ZxflHõÅÖ’ QÔ Å∞™êÎ~x° Qͺ~°O\© Ug∞ ÖË^∞Œ . E<£ „áê~°OÉèOí Ö’
[iy# QÆ∞[~å`«∞ ZxflHõÅÖ’ ‰õÄ_® HÍO„ÔQãπ "≥∞*Ïi\© ™êkèOK«_O» Ö’ qѶŨ =∞~ÚOk.
JÖψQ *ˇ.Ñ≤, "≥Ú~ås˚ ^ÕâßÜü∞ ZxflHõÅ „ѨKå~åxH˜ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOz#ѨÊ\˜H©
„ѨuѨHΔõ [#`å ‰õÄ@q∞ ‰õÄ_® "≥∞*Ïi\© ™êkèOK«ÖHË áõ È~ÚOk. D ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’
"≥Å∞=_ç# JÅǨÉÏ^£ f~°∞Ê H©ÅHõ=∞~ÚOk. nxx J=HÍâ◊OQÍ fã¨∞H˘x *ˇ.Ñ≤,
"≥Ú~ås˚ ^ÕâßÜü∞, W`«~°∞Å∞ L^Œº=∂xfl L^èŒ$`«O KÕã≤ „Ѩ^è•xx Ѩ^Œq #∞O_ç
`«ÑÊ≤ OK«\ÏxH˜ ã¨=∂Ü«∞`«=Î ∞Ü«∂º~°∞.
J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷
J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷u qkèOѨ٠WOk~åQÍOnè „Ñ¨Éèí∞`«fiO Ѩ@¡ „Ѩ*Ï^Œ~°}#∞
`«yOæ zOk. ~å*ϺOˆQ`«~° ã¨"åÅ∞ Z^Œ∞~˘¯#_»O =Å# =∂~åæO`«~O° ÖËHõ J`«º=ã¨~°
Ѩiã≤u÷ qkèOK«=Åã≤ =zÛO^Œx WOk~åQÍOnè `«~∞° "å`« K≥ÑC¨ H˘#flk. `«# ~år<å=∂
„Ѩ*Ï™êfi=∞º „Hõ=∂xH˜ „Ѩ=∂^ŒO HõeÊOKÕ â◊‰õΩÎʼnõΩ |ÅO KÕ‰õÄiÛ ^Õâßxfl
QÆO^Œ~Q° Àà◊Ñ~¨ K° Õ J~åK«HÑõ Ù¨ JOK«∞ʼnõΩ <≥\ "ì̃ ãÕ ≤ =ÙO_Õ^xŒ WOk~åQÍOnè K≥ÑÊ≤ Ok.
JO`ÕQÍHõ `«# JÑ‘ÊÅ∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì qKå~°}Ö’ LO_»QÍ `å#∞ Ѩ^Œq #∞O_ç
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 337
`«ÑC¨ H˘#=Åã≤# K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ , ~å[H©Ü∞« Ѩ~"° ∞≥ #ÿ , <≥u· Hõ Ѩ~"° ∞≥ #ÿ ¿ÇÏ`«∞|^Œ`ú « ÖË^#Œ flk.
HÍx WO`« ‰ õ Ω =ÚO^Œ ∞ „Ѩ ™ êÎ q Oz#@∞¡ "å㨠Π= OQÍ P"≥ ∞ ‰õ Ω ‰õ Ä _®
„Ѩ*Ï™êfi=∞º|^Œ"ú ∞≥ #ÿ =∞~˘Hõ ZOÑ≤H‰õ Ωõ J=HÍâ◊O LOk. Ö’H±ãɨ xíè ~°^∞Œ Ì KÕã≤ ZxflHõÅ∞
#=O|~°∞–_çÃãO|~°∞Ö’ x~°fiÇ≤ÏOK«|_»`åÜ«∞x „ѨHõ\ ˜Oz =ÙO_»=Åã≤Ok. P"≥∞
„Ѩuáê^Œ##∞ *ˇ.Ñ≤., „ѨuѨHõΔO JOwHõi¿ãÎ ~å[H©Ü«∞ „Ѩu+¨ìOÉèí#x
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºÜ«Ú`«OQÍ Ñ¨i+¨¯iOK«\ÏxH˜ `«Å∞ѨÙÅ∞ `≥~°z#@¡ÜÕ∞ºk. "å~°∞
JOwHõiOK«‰õΩO_®, P"≥∞ ~år<å=∂ KÕÜ«∂Åx Ѩ@∞ì|\˜ì "å~°O`«‰õΩ =ÚO^Œ∞
„ѨHõ\ ˜Oz# Ѩ^Œú`«∞ÅÖ’ „ѨÉèí∞`åfixfl ‰õÄÅ^ÀÜ«∞_®xH˜ „Ѩܫ∞ufl¿ãÎ ~å*ϺOˆQ`«~°
ã¨"åÅ∞#∞ Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ XˆH XHõ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞OQÍ P"≥∞ J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ x
K«@|ì ^ŒOú QÍ „ѨH\õ O˜ z =ÙO_»QeÆ Qˆ k. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „ѨuѨHOΔõ P"≥∞ ~år<å=∂
_ç=∂O_»∞#∞ =^ŒeÃÑ\˜ì ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ÖËHõ áê~°¡"≥∞O@∞ f~°∞ÊH˜ Hõ@∞ì|_»\ÏxH˜
JOwHõiOz ZxflHõŠѨsHõ‰Δ Ωõ JOwHõi¿ãÎ J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ `˘ÅyOK«|_»∞`«∞O^Œx
„ѨH\õ O˜ K«QÅÆ ^Œ∞.1968 "Õ∞Ö’ q^•º~°∞Å÷ , HÍi‡‰õΩÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞x Z^Œ∞~˘¯#flѨÙÊ_»∞
[#~°Öò _çQÀÖò J^Õ KÕâß_»x WHõ¯_» „Ѩ™êÎqOK«_O» J„Ѩã∞¨ `Î O« HÍ^Œ∞. ZxflHõÅÖ’
_çQÀÖòx Z^Œ∞~À¯"åÅ#fl ã¨"åÖòx q^•º~°∞÷Å∞, HÍi‡‰õΩÅ∞, "åi <åÜ«∞‰õΩÅ∞
JOwHõiOKå~°∞. U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H© J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ JO`«HÍÅO (^•^•Ñ¨Ù 19 =∂™êÅ∞)
H˘#™êyOѨ٠ã¨=∞~°h÷ Ü«∞O HÍ^Œ∞.
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºOÖ’ ~å[H©Ü«∞ ѨiáêÅ# Ü≥ÚHõ¯ K«@ì|^Œú`«‰õΩ, „Ѩ*Ïcè+¨ì
=ºH©HÎ ~õ }° ‰õΩ "åǨÏHÍÖˇ#· ZxflHõÅ QÆ∞iOz J@∞ *ˇÑ≤ L^Œº=∞O, W@∞ WOk~åQÍOnè
Ѩ\ ì̃OK«∞HÀÖË^Œ∞. JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}O 1974–75 <å\˜ ~å[H©Ü«∞ Ѷ¨∞~°¬} – Jk
Ѩi}q∞Oz# f~°∞ `≥#∞flÅ∞. Ѷe¨ `«OQÍ Ñ¨~㰠ʨ ~°O `«ÅѨ_∞» `«∞#fl ~Ô O_»∞ ѨHÍΔ Å =∞^躌
K«~Û° , WzÛѨÙK«∞Û HÀ=_®Å∞ ™ê^躌 Ѩ_x» "å`å=~°}O ã¨$+≤Oì K«|_çOk.
WOk~åQÍOnè ~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯ 352 PiìHÖõ ò „H˜O^Œ E<£ 26 L^ŒÜ∂« #
JO`«~`æ° « J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ „ѨH\õ O˜ zOk. ™ê^è•~°} ~å[H©Ü∞« „Hõ=∂Åxfl ~°^Ü ÌŒ ∂« º~Ú.
~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∂Yº x|O^èŒ#Å∞, „áê^äŒq∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞, áœ~° ǨωõΩ¯Å∞
~°^ÜÌŒ ∂« º~Ú. „ѨÉ∞íè `«fiO Ѩ„uHõÅÃÑ#· Hõi#î "≥∞#ÿ Ãã<åû~ü+Ñ≤ π qkèOzOk. x~°ã#¨ efl
„ѨÉ∞íè `«fi =ºuˆ~Hõ`x« J}z"ÕãO≤ k. E<£ 26# `≥Å"¡ å~°Hõ =ÚO^Õ „ѨuѨHΔõ =ÚYº
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ JO`«~`æ° « Éè„í ^Œ`å x~°fiǨÏ} K«@Oì (MISA) „ѨÜ∂≥ yOz JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« |_®¤~∞° .
JÔ~ã¨~ì Ú# "åiÖ’ [Ü«∞„ѨHÍâò <å~åÜ«∞}, "≥Ú~ås˚ ^ÕâßÜü∞, J@Öò aǨs "å*òáêÜü∞,
338 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
HÍO„ÔQãπ Jã¨O`«$Ñ≤"Î å^Œ∞Å∞ K«O„^ŒâYı ~ü ÖÏO\˜"å~°∞<åfl~°∞. ѨÅ∞=Ù~°∞ q^•º"Õ`ÅΫ ∞,
Ѩ„uHÍ~°OQÆ ~°K~« Ú`«Å∞, „>Ë_£ Ü«¸xÜ«∞<£ <åÜ«∞‰õΩÅ∞, q^•ºi÷ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ *ˇà· Ö¡◊ ’
x~°ƒOkèOѨ|_®¤~°∞. JÔ~ã¨∞ì J~Ú# "åiÖ’ KåÖÏ=∞Ok „Hõ=∞OQÍ q_»∞^ŒÅ
KÕÜ«∞|_®¤~°∞. *ˇ.Ñ≤. P~ÀQƺ HÍ~°}ÏÅ s`åº 1975Ö’, 1976Ö’ K«~°}üã≤OQ∑,
"å*òáêÜü∞ q_»∞^ŒÅ KÕÜ∞« |_®¤~∞° . P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ. P#O^Œ=∂~ü,æ [=∂`ü–W–W™ê¡q∞,
=∂"À~Úãπì ã≤.Ñ≤.S.(ZO.ZÖò)Å`À ã¨Ç¨ ѨÅ∞ =∞`«``« fi« "å^Œ, "å=∞ѨHΔõ f„="å^Œ
ã¨Oã¨Å÷ ∞ x¿+kèOѨ|_®¤~Ú. JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« |_ç# "å~°∞ H˘kÌ~ÀAÅÖ’, <≥ÅÅÖ’ q_»∞^ŒÅ
KÕÜ∞« |_ç#ѨÊ\˜H© J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ HÍÅ=∞O`å JÔ~ã¨∞Åì ∞ H˘#™êQÍ~Ú. 19 <≥ÅÅ
HÍÅ=º=kèÖ’ ÅHõΔ =∞OkH˜ÃÑQ· Í JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« É_®¤~∞° . JÔ~ãì̈~Ú# "åiÖ’ 㨇QÆ~¡ ∞° ,¡
Ǩϟ~°~¤ ∞° ,¡ ÉÏ¡H=± ∂Ô~¯\©~∞° ,¡ QÆ∞O_®Å ÖÏO\˜ ã¨OѶ∞¨ =ºuˆ~Hõ â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’
L<åfl~°∞.
J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷u HÍÅOÖ’ áê~°¡"≥∞O@∞ x~°~°÷HõO KÕÜ«∞|_çOk. JÔ~ã¨∞ì
KÕÜ∞« |_»x „ѨuѨHΔõ áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã¨É∞íè ºÅ „ѨãO¨ QÍÅ∞ Ѩ„uHõÅÖ’ „ѨK∞« iOK«|_»Ö^Ë ∞Œ .
~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ Hõi#î OQÍ xÜ«∞O„uOK«|_®¤~Ú. ~Ô O_»∞ HÍO„ÔQ¿ã`«~° „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞–
`«q∞à◊<å_»∞Ö’ _çÜ∞« OÔH „ѨÉ∞íè `«fiO, QÆ∞[~å`üÖ’ [#`å„ѨÉ∞íè `«fiO– Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `åfixH˜
q^èÜÕ ∞« OQÍ L#flѨÊ\˜H© 1976 [#=iÖ’, =∂iÛÖ’ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« |_®¤~Ú. `«y#O`«QÍ,
qâ◊fihÜ«∞OQÍ ÖË~x° Ü«ÚÑ≤, Xi™êûÅ HÍO„ÔQãπ =ÚYº=∞O„`«∞efl `˘ÅyOz "åi
™ê÷<åÖ’¡ qâßfiã¨áê„`«∞efl xÜ«∞q∞OK«_O» [iyOk. HÍO„ÔQãπ áêsì ‰õÄ_® Hõi#î OQÍ
xÜ« ∞ O„uOK« | _ç O k. áêsì Ö ’x JO`« ~ ° æ ` « „Ѩ * Ï™êfi=∞ºO WOK« ∞ q∞OK« ∞
J}z"ÕÜ∞« |_çOk. 1976 kfifÜ«∂~°O÷ #∞O_ç ã¨O[Üü∞ QÍOnè <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x
Ü«Ú=[# HÍO„ÔQãπ =∂`«$ã¨Oã¨÷ HõO>Ë =ÚYº"≥∞#ÿ ã¨Oã¨÷ J~ÚOk.
HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ=~°Oæ Ü≥ÚHõ¯ Ѩx q^è•<åxfl J^Œ∞Ѩ٠KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ <åºÜ«∞=º=㨉÷ Ωõ
QÆÅ JkèHÍ~åÅ#∞ _ç„H©Å∞, K«\ÏìÅ∞, ~å*ϺOQÆ ã¨=~°}Å∞ `«yOæ Kå~Ú. áœ~° ¿ãfiK«Û#ù ∞,
áœ~° ǨωõΩ¯Å#∞ J_»∞H¤ ˘<ÕO^Œ∞‰õΩ 1975 AÖˇÖ· ’ ÉèÏ~°`« ~°H} Δõ K«@Oì , g∞™ê K«@Oì
ã¨=iOK«|_®¤~Ú. ~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯ áœ~° ǨωõΩ¯Å =∞øeHõ ã¨fi~°∂áêxfl =∂ˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ
1976Ö’ 42= ~å*ϺOQÆ ã¨=~°} ^•fi~å XHõ „Ѩܫ∞`«flO KÕÜ«∞|_çOk. ¿Ñ^Œ
„Ѩ[ÅHõ#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ Éè∂í ã¨O㨯~°}Å K«@Oì ÖÏO\˜ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ K«~º° efl „áê^äqŒ ∞Hõ
ǨωõΩ¯Å ~°H}Δõ q∞+¨`À <åºÜ«∞=º=ã¨÷ J_»∞H¤ ˘O@∞#fl^Œ<Õ ™ê‰õΩ K«∂Ñ≤ ~å*ϺOQÆ ã¨=~°}ÃÑ·
<åºÜ«∂kèHÍ~°∞Å ã¨g∞HõxΔ ~°^∞Œ Ì KÕãO≤ k. ~å*ϺOQÍxfl ã¨=iOK«_®xH˜ áê~°"¡ ∞≥ O@∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 339
JkèHÍ~åxH˜ Ѩiq∞`«∞Å∞O_»‰õÄ_»^Œx xˆ~ÌtOK«|_çOk. „áê^äŒq∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞–
~å*ϺOQÆOÖ’ á⁄O^Œ∞Ѩ~K° |« _ç# P^ÕtHõ ã¨∂„`åʼnõΩ Ö’|_ç LO_ÕÖÏ KÕÜ∞« _»O ^•fi~å
Ѩ~ÀHõOΔ QÍ xsfi~°ºO KÕÜ∞« |_®¤~Ú.
P q^èOŒ QÍ J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ JѨiq∞`«"∞≥ #ÿ ~å*ϺkèHÍ~åxfl áêsì JkèHÍ~åxfl
„Ѩ^•è #=∞O„u KÕ`∞« Ö’¡ Hˆ O„nHõiOzOk. D JkèHÍ~åxfl „Ѩ^•è #=∞O„u K«∞@∂ì KÕi#
H˘kÌ=∞Ok ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ`À JkèHÍ~°∞Å`À ‰õÄ_ç# z#fl =Ú~îå ^•fi~å
K≥ÖÏ~ÚOK«\ÏxH˜ gÅ∞ HõeÊOzOk.
J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ – Ñ„ [¨ Å ã¨ÊO^Œ#
"Õ∞^è•=ÙÅÖ’x XHõ ÃãHõ<Δ £ J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ H˜ „Ѩu‰õÄÅOQÍ ã¨ÊOkOzOk.
HÍx J`«ºkèHõ „Ѩ[Å∞ =ÚÉèÏ=OQÍ =Ù<åfl~°∞. =∞ø# ã¨=∞‡u `≥eáê~°∞. HÍx 1976
„áê~°OÉèíO #∞O_ç J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷uH˜ „Ѩ*Ï^Œ~°} `«QÆæ@O "≥Ú^ŒÖˇ·Ok. „Ѩ[Å∞
PÅ㨺OQÍ ã¨ÊOkOK«_®xH˜ HÍ~°}"Õ∞q∞\˜? XHõ\:˜ W\©=Å HÍÅOÖ’ JO>Ë ã¨fi`«O„`«O
=zÛ# `«~∞° "å`« „Ѩ[ʼnõΩ JkèHÍ~°"å^Œ áêÅ#Ö’ =Ù#fl J#∞Éè=í O ÖË^∞Œ . „Ѩ[Å∞
`«=∞‰õΩ `≥eÜ«∞xk JO>Ë "åi J#∞Éèí=OÖ’H˜ ~åxk =zÛѨ_»@O`À =ºH˜ÎQÆ`«
ÉèÜ
í ∂« O^Àà◊#ʼnõΩ QÆ∞~°Ü∂« º~°∞. JO`ÕQÍHõ „ѨuѨHΔõ <åÜ«∞‰õΩÅ JÔ~ã¨∞Åì `Àáê@∞
ã¨OѶ∞¨ =ºuˆ~Hõ â◊‰Ωõ ÅÎ ÃÑ· ÖËHõ JO`« „Ѩ*Ï^è~Œ }° á⁄O^Œx =∞`«``« fi« â◊‰Ωõ ÅÎ ÃÑ· "å=∞ѨHΔõ
f„="å^Œ∞ÅÃÑ#· J}z"Õ`« K«~º° Å∞ KÕÑ@¨ |ì _®¤~Ú. "≥Ú^Œ\ ˜ H˘kÌ ~ÀAÅÖ’ ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ
JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« |_ç# =º‰õΩÅÎ ã¨OYº 10,000 HõO>Ë `«‰Ωõ ¯=. KåÖÏ H˘kÌ HÍÅ =º=kèÖ’<Õ
J<ÕHõ =∞Ok _ç>#ˇ ∂ºÅ∞ q_»∞^ŒÅ KÕÜ∞« |_®¤~∞° . Jxfl\˜x q∞Oz qã¨Î $`«OQÍ „ѨKå~°O
KÕÜ∞« |_ç# J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ Ü≥ÚHõ¯ ™ê#∞‰õÄŠѶe¨ `åŠѨ@¡ KåÖÏ =∞Ok ã¨O`«$Ñ≤Î
=ºHõOÎ KÕâß~°∞. HÍx "åãÎ̈="Õ∞=∞O>Ë J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ qkèOK«‰Ωõ O_®<Õ D K«~º° Å∞
KÕѨ@ì=K«∞Û.
Ѩiã≤u÷ HÍã¨Î K«H¯õ |_»_O» `À KåÖÏ=∞Ok ^ÕâO◊ QÆO^Œ~Q° Àà◊O, Jã¨=Î ºã¨Î Ѩiã≤`÷ ∞« Å
#∞O_ç ~°HΔ̃OѨ|_ç#@∞¡QÍ ÉèÏqOKå~°∞. #QÆ~åÅÖ’ <Õ~åÅ∞ `«QÆ∞æ=ÚYO Ѩ\Ïì~Ú.
ÃÑ∞¶ ~å"£Å∞, Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« „Ѩ^~Œ ≈° #Å∞ ã¨^∞Œ =Ì ∞}˜QÍ~Ú. "å`å=~°}OÖ’ L„kHõ`Î « `«yOæ ^Œ<Õ
ÉèÏ=# „Ѩ|eOk. q^•º~°∞Å÷ ∞, Láê^蕺ܫÚÅ∞ =∞~°ÖÏ `«~Q° uÆ QÆ^∞Œ ʼnõΩ "≥à√◊ `«∞<åfl~°∞.
HÍÖËrÅ∞, Ü«¸x=iû\©Å Ѩiã¨~åÅ∞ „ѨâßO`«OQÍ L<åfl~Ú. [~°fleãπì WO^Œ~ü =∞Ö’›„`å
340 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
WÖÏ „"åâß_»∞: ''ã¨"∞≥ ‡Å∞, x~°ã#¨ „Ѩ^~Œ ≈° #Å∞, ^è~Œ åflÅ∞, áÈbã¨∞Å`À Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞,
x~°O`«~° q^èfiŒ Oã¨O `«~∞° "å`« ™ê^è•~°} „Hõ=∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ rq`«O ~å=\Ïxfl „Ѩ[Å∞
™êfiQÆuOKå~°∞. `˘e =∂™êÅÖ’ J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ ÉèÏ~°`« ^ÕâßxH˜ ã¨O=`«û~åÅ
`«~|° _ç ÖËx XHõ~H° "õ ∞≥ #ÿ „ѨâßO`«`x« ѨÙ#~°∞^Œiú OzOk.——
„ѨÉèí∞`Àfi^ÀºQÆ∞Å∞ ã¨HÍÖÏxH˜ PѶ‘ã¨∞ʼnõΩ =zÛ „Ѩ[ŠѨ#∞ŠѨ@¡ „â◊^Œú
Hõ#Ѩ~K° _« O» `À ѨiáêÅ# "≥∞~°∞QÆ~ÚOk. ^˘OQÆ ~°"å}Ï^•~°∞efl, J„Hõ=∞ xÅfi^•~°∞efl,
#Å¡ |*Ï~°∞ "åºáê~°∞efl, q^Õj HõÔ~hû, K«@ì q~°∞^Œú"≥∞ÿ# =~°Î‰õΩefl, Ѩ#∞flÅ∞
ZQÆ"¿Õ ã"åix– "ÕÖÏk=∞Okx g∞™ê K«@Oì „H˜O^Œ *ˇà· §◊ ‰õΩ Ñ¨OÑ≤Oz# <å@H©Ü∞« "≥∞#ÿ ,
qãÎ̈ $`« „ѨKå~°O á⁄Ok# `«fii`« K«~º° KÕÑ@ ¨ |ì _çOk. Pi÷Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ ‰õÄ_®
QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# Jaè=$kú [iyOk. Jaè=$kúH˜ XHõ HÍ~°}O J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷uÖ’
KÕÑ\¨ #ì̃ K«~º° Å∞† =∞~˘Hõ HÍ~°}O: ã¨HÍÅOÖ’ =∞Oz =~°¬áê`«O, J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ H˜
KåÖÏ =ÚO^Œ∞ „ѨÉèí∞`«fiO „áê~°OaèOz# K«~°ºÅ∞. JO`«HõO>ˇ ^èŒ~°Å q+¨Ü«∞OÖ’
„ѨÉèí∞`«fiO J#∞ã¨iOz# q^è•#O ™êfiQÆuOK«^ŒyOk. PǨ~° Ѩ^•~å÷Å`À ã¨Ç¨
J`«º=ã¨~° =ã¨∞=Î ÙÅ ^è~Œ Å° ∞ `«QÍæ~Ú. ëêѨÙÅÖ’ Jq `«y#O`«QÍ ÅaèOKå~Ú.
WOk~åQÍOnè AÖˇ· 1# 20 JOâßÅ HÍ~°º„Hõ=∂xfl „ѨH\õ O˜ zOk. ^•x
„Ѩ^•è # ÅHõΔ ºO qãÎ̈ $`«OQÍ =Ù#fl „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ ™ê=∂lHõ Pi÷HÍaè=$kú : 20
JOâßÅ HÍ~°º„Hõ=∞O† Éè∂í q∞ÖËx „âßq∞‰õΩÅ, z#fl ~Ô `· ∞« Å, „QÍg∞} KÕu=$`«∞ÅÎ "åi
JѨCefl ~°^∞Œ Ì KÕã≤ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ ~°∞} ™œHõ~º° O HõeÊOK«∞@, "≥\Kì˜ åH˜s ~°^∞Œ ,Ì =º=™êÜ«∞
Éè∂í Ѩiq∞u K«\Ïìxfl J=∞Å∞ [iÑ≤ q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í q∞x Éè∂í q∞ ÖËx"åiH˜ ѨOK«∞@,
Éè∂í q∞ÖËx ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ, |ÅÇ‘Ï# =~åæʼnõΩ WO_»¡ ã¨Ö÷ Ïxfl ã¨=∞‰õÄ~°∞Û@, =º=™êÜ«∞
HÍi‡‰õΩÅ Hõh㨠"Õ`«<åefl ÃÑOK«∞@, KÕ<Õ`« Ѩi„â◊=∞ „áÈ`åûǨxH˜ „Ѩ`ÕºHõ
ã¨Ç¨ Ü«∞=∞OkOK«∞@, ^è~Œ Å° ∞ `«yOæ K«∞@, Ѩ#∞fl ZQÆ"`Õ x« , ^˘OQÆ ~°"å}Ïxfl J_»∞H¤ ˘#∞@,
L`«ÊuÎx ÃÑOK«∞@, J`«º=ã¨~° =ã¨∞=Î ÙÅ ã¨~Ñ° ~¨¶ å 㨄Hõ=∞OQÍ [iÑ≤OK«∞@, P^•Ü«∞
Ѩ#∞fl q∞#Ǩ~ÚOѨ٠Ѩiq∞ux ~°∂.8,000ʼnõΩ ÃÑOK«∞@. ÃÑ@∞ì|_ç Ѩ^Œú`«∞efl
ã¨~à° `◊ ~« O° KÕÜÚ« @.
20 JOâßÅ HÍ~°º„Hõ=∞O J=∞Å∞ H˘~°‰Ωõ f„= „ѨÜ∞« `åflÅ∞ [iQÍ~Ú. ^è~Œ Å°
`«QÆ∞æ^ŒÅ, J`«º=ã¨~° =ã¨∞Î=ÙÅ ÅÉèíº`«, J„Hõ=∞ xÅfiÅ∞, ^˘OQÆ ~°"å}Ï, Ѩ#∞flÅ
ZQÆ"Õ`«Å #iHõ@ì_»O ÖÏO\˜ ã¨`«fi~° Ѷ¨e`åÅ∞ ™êkèOK«|_®¤~Ú. 20 JOâßÅ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 341
HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ H©ÅHÍOâ◊O ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å JÉè∞í º#flu. ^•xÖ’ ‰õÄ_® H˘O`« ѨÙ~ÀQÆu
™êkèOѨ|_çOk. Éè∂í q∞ÖËx ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ, ^Œo`«∞ʼnõΩ 3 q∞eÜ«∞#¡ Wà◊¡ ã¨Ö÷ ÏÅ∞ W=fi|_®¤~Ú.
Éè∂í q∞ÖËx "åiH˜ 1.1 q∞eÜ«∞#¡ ZHõ~åÅ q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í q∞ ѨOK«|_çOk. HÍx "≥Ú`«OÎ
q∞QÆ∞Å∞ Éèí∂q∞Ö’ Wk 10% =∂„`«"Õ∞. "≥\ ˜ìKåH˜i K«@ì q~°∞^Œú"≥∞ÿ#kQÍ
„ѨH\õ O˜ K«|_»_O» [iyOk. HÍx ^•xx x~°∂‡eOK«_®xH˜ ^•^•Ñ¨Ù KÕãO≤ ^Õg∞ ÖË^∞Œ .
Éèí∂q∞ÖËx =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ, z#fl Ô~·`«∞Å ~°∞} ÉèÏ~åxfl `«yæOKÕO^Œ∞‰õΩ, ~°^Œ∞Ì
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ qq^èŒ ~å„ëêìÅÖ’ JѨC =ã¨∂à◊§ÃÑ· =∂i\’iÜ«∞O „ѨH\õ 㘠∂¨ Î K«\ÏìÅ∞
KÕÜ∞« |_®¤~Ú. HÍh *ÏfÜ«∞ ÉϺO‰õΩÅ ^•fi~å, „QÍg∞} ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨Oã¨Å÷ ^•fi~å
HõeÊOz# ~°∞} ã¨^∞Œ áêÜ«∞O KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=. Ѷe¨ `«OQÍ =_ô¤ "åºáê~°∞Å, Éè∂í ™êfi=ÚÅ
g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ _» O» H˘#™êyOk. =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ Hõh㨠‰õÄe ~ˆ @∞¡ ÃÑOK«É_®¤~Ú.
HÍx JO`«O`« =∂„`«OQÍ<Õ J=∞Å∞ Ѩ~°K«_»O [iyOk. U"≥∞ÿ#ѨÊ\˜H© ÃÑ^ŒÌ
Éèí∂™êfi=ÚÅ∞, ^èŒxHõ Ô~·`«∞Å∞, ¿Ñ^ŒÅ Ѩ@¡ ™ê#∞Éèí∂uÖËx L^ÀºQÆ =~°æO
P@OHõÑ~¨ K° @ « O`À 20 JOâßÅ HÍ~°º„Hõ=∞O Ü≥ÚHõ¯ „QÍg∞} qÉèÏQÆO ã¨iQÍ J=∞Å∞
[~°∞QÆÖË^Œ∞.
J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷u Ü≥ÚHõ¯ ~å*ϺOQÆ|^Œú"≥∞ÿ#, K«@ì|^Œú"≥∞ÿ# `å`å¯eHõ
㨠fi Éè Ï "åxH˜ „Ѩ [ Å P"≥ ∂ ^Œ O Åaè O zOk. Jk ~å*ϺOQÆ O Ö’x 352=
PiìHõÖò##∞ã¨iOz „ѨHõ\ ˜OK«|_çOk. áê~°¡"≥∞O@∞ P"≥∂^ŒO á⁄OkOk. HÀ~°∞ìÅ
K«@|ì ^Œ`ú x« á⁄OkOk. „Ѩ[Å ^Œ$+≤Öì ’ Jk `å`å¯eHõ"∞≥ #ÿ K«~º° . ™ê^è•~°} xÜ«∞=∂Å,
„Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨Oã¨Å÷ `å`å¯eHõ ~°^∞Œ .Ì „Ѩ[Å∞ ^•xx „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxH˜ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞OQÍ
QÍx ÖËHõ xÜ«∞O`«$`åfixfl qkèOKÕ „ѨÜ∞« `«flOQÍ QÍx ѨiQÆ}O˜ K«Ö^Ë ∞Œ . J`«º=ã¨~°
Ѩiã≤u÷ HÍÅ=∞O`«\Ï WOk~åQÍOnè `å#∞ |Ǩïà◊ áêsì „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxH˜ Ѩ„uHÍ
¿ãfiK«ÛùH˜ ѨÓiÎQÍ x|^Œ∞ú~åÖˇ· L<åfl#x, J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷u J™ê^è•~°} Ѩiã≤÷uH˜
J™ê^è•~°} q~°∞QÆ∞_»x, Ѩiã≤u÷ J™ê^è•~°} ã≤u÷ H˜ =zÛ# `«~∞° "å`« „Ѩ*Ï™êfi=∞º
Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ ѨÙ#~°∞^Œiú OK«|_»`åÜ«∞x, ZxflHõÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«|_»`åÜ«∞x xtÛ`«OQÍ
K≥ÑÊ≤ Ok. „Ѩ[Å∞ P"≥∞ =∂@efl #=∂‡~°∞.
J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ =ÚyOѨ٠^ŒâQ◊ Í...
H˘kÌ =∂™êÅÖ’ „Ѩ [ ʼnõ Ω J`« º =㨠~ ° Ѩ i ã≤ ÷ u Ѩ @ ¡ QÆ Å „Éè í = ∞Å∞
`˘ÅyáÈÜ«∂~Ú. 1976 ã¨O=`«û~åO`åxH˜ „Ѩ[Å Jã¨O`«$Ñ≤ΠѨ~åHÍ+¨‰ì Ωõ KÕiOk.
JO^Œ∞‰õΩ qaè#fl"≥∞#ÿ HÍ~°}ÏÅ∞<åfl~Ú.
342 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 „Ѩ[ʼnõΩ LѨâ=◊ ∞#O Z‰õΩ¯= HÍÅO H˘#™êQÆÖ^Ë ∞Œ . J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ "≥Ú^Œ\ ˜
ã¨O=`«û~°O Ü≥ÚHõ¯ Pi÷HÍaè=$kú xÅHõ_Q» Í H˘#™êQÆÖ^Ë ∞Œ . =º=™êÜ≥∂`«ÊuÎ H©}Δ O˜ zOk.
1976 ã¨O=`«û~åO`åxH˜ ^è~Œ Å° ∞ 10 âß`«O ÃÑiQÍ~Ú. J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ k„Qƃ=ù ∞
#∞O_ç `Õ~∞° H˘#fl ÅOK«Q˘O_»∞Å∞, #Å¡ |*Ï~°∞ "åºáê~°∞Å∞, ^˘OQÆ ~°"å}Ï^•~°∞Å∞,
`«=∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ uiy KÕÑ\¨ Ïì~∞° . `«=∞ ã¨OHˆ =Δ ∞O ‰õΩO\˜ #_»H#õ ™êQÆ∞`«∞O_»_O» `À
¿Ñ^ŒÅ „Éè=í ∞Å∞ `˘yáÈÜ«∂~Ú. "Õ`<« åÅ∞, É’#ãπ, Hõ~∞° =Ù Éè`í åºÅÃÑ· ã¨"∞≥ ‡Ç¨Ï‰õΩ¯ÃÑ·
+¨~`° ∞« Å HÍ~°}OQÍ HÍi‡‰õΩÅ∞ Jã¨O`«$Ñ≤Î K≥O^•~°∞. Hõi#î "≥∞#ÿ „Hõ=∞tHõ} Δ J=∞Å∞
[~°Ñ_¨ O» =Å# KåÖÏ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ ‰õΩ@∞O| xÜ«∞O„`«} HÀ\ÏÅ∞ ѨÓiÎ KÕÜ∞« =∞x
x~°ƒOkèOK«_O» =Å# „ѨÉ∞íè `«fi L^ÀºQÆ∞Å∞, Láê^蕺ܫÚÅ∞ Jã¨O`«$Ñ≤Î K≥O^•~°∞.
™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊÔH· #∂`«# ã¨Oã¨÷efl, „Ѩ*Ïã¨g∞Hõ~°}‰õΩ Ü«∞O„`åOQÍxfl
ã¨$+≤Oì K«_O» Ö’ WOk~åQÍOnè, HÍO„ÔQãπ qѶŨ =∞=_»O =Å# „ѨH\õ O˜ z# Ѩ^`úŒ ∞« ÅÖ’
x["≥∞ÿ# Jaè=$kú ™ê^茺Ѩ_»ÖË^Œ∞. 20 JOâßÅ HÍ~°º„Hõ=∂xfl W`«~° Jaè=$kú
HÍ~°º„Hõ=∂efl J=∞Å∞ [i¿Ñ ÉÏ^躌 `« ÅOK«Q˘O_»∞Å∞, Jã¨=∞~°∞Å÷ ∞ J~Ú# JkèHÍ~°
=~åæxH˜, uq∞‡x |q∞‡x KÕã≤ J„Ѩu+¨áì êÖˇ#· ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ JѨÊ*ˇÑʨ |_çOk.
WHõ ™ê^è•~°} „Ѩ[Å∞ "åi Hõëêìefl, Hõ_Q» OÆ _»x¡ K≥ÑC¨ H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ, x~°ã#¨ =ºHõOÎ
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ J=HÍâßÅ∞ ÖËHáõ È=_»O =Å# "åi Ѩiã≤u÷ ÃÑ#O g∞^Œ #∞O_ç á⁄~ÚºÖ’
Ѩ_»¤@∞¡ =ÙOk. ˆH=ÅO "Õ∞^è•=ÙÅ∞, ~å[H©Ü«∞ HÍ~°ºHõ~°ÎÖË HÍHõ ™ê^è•~°} „Ѩ[Å∞
‰õÄ_® ÉèíÜ«∞O, JÉèí„^Œ`«Å∞ P=Ç≤ÏOz# "å`å=~°}OÖ’ |`«∞‰õΩÅ∞ ™êyOKå~°∞.
JkèHÍ~° =~åæxH˜, áÈbã¨∞ʼnõΩ qâıëêkèHÍ~åÅ∞ ã¨O„Hõq∞OKå~Ú. Ѩ„uHõÅ∞, HÀ~°∞Åì ∞,
Z"≥∞‡Ö˺Å∞, ZO.Ñ≤.Å∞, ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ∞, „Ѩ*Ï L^Œº=∂Å∞ "åix J_»∞¤HÀÖËx
xã¨ûǨÜ«∞ ã≤u÷ H˜ <≥\"ì˜ Ü
Õ ∞« |_®¤~Ú. JkèHÍ~°∞Å∞, áÈbã¨∞Å∞ - "åi JÅ"å@∞ „ѨHÍ~°O
"åi Ѩ^Œú`«∞ÅÖ’ JkèHÍ~åxfl ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO KÕâß~°∞. nx „ѨÉèÏ=O „Ѩ[ÅÃÑ·–
„Ѩ`ºÕ H˜Oz ¿Ñ^Œ „Ѩ[ÅÃÑ· Z‰õΩ¯=QÍ Ñ¨_Oç k. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Ѩ„uHõÅ Ãã<åû~ü+Ñ≤ ,π
x~°ã¨#Å <À~°∞ <˘Hõ¯_»O– ^Õâ◊OÖ’ Uq∞ [~°∞QÆ∞`«∞#fl^À „ѨÉèí∞`åfixH˜ `≥eÜ«∞x
ã≤u÷ H˜ ^•ifâß~Ú. JO`ÕQÍHõ Ѩ„uHõÅÖ’, ~ˆ _çÜ∂≥ ÅÖ’ =KÕÛq ‰õÄ_® ѨÓiÎQÍ Ãã<åû~ü
KÕÜ∞« |_»∞`«∞<åflÜ«∞x „Ѩ[ʼnõΩ `≥Å∞ã¨∞ Hõ#∞Hõ "å~°∞ Ѩ„uHõefl, ~ˆ _çÜ∂≥ efl U =∂„`«O
#=∞‡ÖË^∞Œ . ѨÙHÍ~°#¡ ∞, =^ŒO`«∞efl #=∂‡~°∞. „ѨÉ∞íè `«fi K«~º° ʼnõΩ ã¨O|OkèOz# K≥_∞» <Õ
#=∂‡Å<Õ ^èÀ~°}˜ „Ѩ|eOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 343
 áœ~° ǨωõΩ¯Å x~åHõ~}
° x QÆ∞iOz ‰õÄ_® „Ѩ[Å∞ f„=OQÍ PÖ’zOKå~°∞.
„H˜Ok ™ê÷~ÚÅ L^ÀºQÆ∞Å∞ ÅOKåÅ∞, "ÕkOè ѨÙÅ ~°∂ѨOÖ’ `«=∞ rq`åÅ`À K≥ÅQÍ@
=∂_»∞`«∞<åfl~°x ÉèÏqOKå~°∞. J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ ZuÎ"Ü Õ ∞« _»OÖ’x *ÏѨºO– „Ѩ`ºÕ H˜Oz
WOk~åQÍOnè 1976 #=O|~°∞Ö’ ZxflHõÅ∞ XHõ ã¨O=`«û~°O áê@∞ "å~Ú^• "ÕÜ∂« Åx
áê~°¡"≥∞O@∞ P"≥∂^ŒO á⁄O^Œ_»O`À JkèHÍ~°"å^Œ áêÅ<å K«„@O âßâ◊fi`«O
KÕÜ«∞|_»∞`«∞O^Œx ÖËHõ KåÖÏHÍÅOáê@∞ H˘#™êQÆ∞`«∞O^Œx ÉèíÜ«∞O HõeyOzOk.
"Õ∞^è•=ÙÅ∞– Láê^蕺ܫÚÅ∞, Ѩ„uHÍ ~°K~« Ú`«Å∞, =$uÎ^•~°∞Å∞, z#fl Ѩ@} ì ÏÅÖ’x
<åºÜ«∞"å^Œ∞Å∞ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz =∞^躌 `«~Q° uÆ "åà◊√§ 1976 ÃãÃÑOì |~°∞Ö’ KÕÜ∞« |_ç#
42= ~å*ϺOQÆ ã¨=~°}x ~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHõ x~å‡}Ïxfl =∂~°Û_»O ^•fi~å
„Ѩ*Ï™êfi=∂ºxH˜ Ǩx HõeyOKÕO^Œ∞‰õΩ KÕã#≤ „ѨÜ∞« `«flOQÍ ÉèÏqOKå~°∞. JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞
P"≥∂^ŒÜ≥∂QƺOQÍ L#fl J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷u ^•x <åºÜ«∞|^Œú`«x HÀÖ’Ê=_»O
"≥Ú^ŒÅ~ÚOk.
J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ „Ѩ*Ï^Œ~}
° HÀÖ’Ê=_®xH˜ ÃÑ^ŒÌ HÍ~°}O: „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’QÍx,
HÍO„ÔQãπÖ’QÍx ZÖÏO\˜ Ѩ^qŒ ÖËx WOk~åQÍOnè z#fl ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ã¨O[Üü∞QÍOnè
~å[H©Ü∂« kèHÍ~åxH˜ ZQÆÉÏH˜ ~å*ϺOˆQ`«~° JkèHÍ~° Hˆ O„^ŒOQÍ Ñ¨i}u K≥O^Œ_O» .
1976 U„Ñ≤Öò <å\˜H˜ „ѨÉèí∞`«fi ѨiáêÅ<å Ѩx q^è•#OÖ’ *’HõºO KÕã¨∞H˘x
ã¨O[Üü∞QÍOnè ã¨=∂O`«~° JkèHÍ~°OQÍ Pq~°ƒqù OKå_»∞. Hˆ a<≥\ò =∞O„`«∞Å∞, HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞‰õΩÅ∞, =ÚYº=∞O„`«∞Å∞, ã‘xÜ«∞~ü ã≤qÖò JkèHÍ~°∞Å∞ ã¨O[Üü∞QÍOnè P^ÕâßÅ#∞
áê\˜OK«=Åã≤ =zÛOk. HÍO„ÔQãπ ֒ѨŠJ`«_∞» Ü«Ú=[# HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩ_»Ü∂« º_»∞.
Ü«Ú=[# HÍO„ÔQãπ ~å[H©Ü∞« „áê^è•#º`« qѨs`«OQÍ ÃÑiyOk.
1976 AÖˇ · Ö ’ 㨠O [Üü ∞ QÍOnè <åÅ∞QÆ ∞ JOâßÅ HÍ~° º „Hõ = ∂xfl
„ѨuáêkOKå_»∞. <åÅ∞QÆ∞ JOâßÅ HÍ~°º„Hõ=∞O „ѨÉèí∞`«fiO Ü≥ÚHõ¯ 20 JOâßÅ
HÍ~°º„Hõ=∞O HõO>Ë =ÚYº"≥∞#ÿ ^Œ~ÚOk. <åÅ∞QÆ∞ JOâßÅ∞: ÃÑO_ç¡ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Hõ@flO
fã¨∞HÀ=^Œ∞Ì. ‰õΩ@∞O| xÜ«∞O„`«}x J=∞Å∞ Ѩ~°z ‰õΩ@∞OÉÏxfl W^ŒÌ~°∞ Ñ≤šňH
Ѩiq∞`«O KÕÜ∞« O_ç, "≥ÚHõ¯Å∞ ÃÑOK«O_ç, JHõ~Δ å㨺`«#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«O_ç. ã¨O[Üü∞QÍOnè
=ÚiH˜"å_»efl, ~À_»‰¡ Ωõ , |*Ï~°‰¡ Ωõ , áê~°∞¯Å‰õΩ, ã¨g∞ѨOÖ’ L#fl J#kèHÍ~° Hõ@_ì ®Å#∞
`˘ÅyOz #QÆ~åÅ#∞ JO^ŒOQÍ fiÛk^•ÌÅ#∞H˘<åfl_»∞.
344 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ã¨O[Üü∞QÍOnè XuÎ_ç`À „ѨÉèí∞`«fiO ‰õΩ@∞O| xÜ«∞O„`«}x K«∞~°∞‰õΩQÍ,
K«@qì ~°∞^ŒOú QÍ „áÈ`«ûÇ≤ÏOKåÅx x~°~‚ ÚOzOk. „áÈ`åûǨÏHÍÅ∞, #K«ÛK≥Ñʨ \ÏʼnõΩ
|^Œ∞Å∞QÍ XuÎ_∞» Å∞, x~°ƒO^è•Å∞ ÃÑiQÍ~Ú. WO`«=∞Okx PѨ~ˆ +¨#‰¡ Ωõ fã¨∞H˘x
~å"åÅx „ѨÉèí∞`«fi L^ÀºQÆ∞ʼnõΩ, Láê^蕺ܫÚʼnõΩ, ÃÇÏÖòÎ =~°¯~°¡‰õΩ HÀ\ÏÅ∞
x~°‚~ÚOK«|_®¤~Ú. HÀ\ÏÅ J=∞Å∞ÔH· áÈbã¨∞Å, áêÅ<å x~åfiǨωõΩÅ AÅ∞O
`À_»~ÚOk. „QÍg∞}, Ѩ@} ì ¿Ñ^ŒÅ∞ ^•H˘¯<åfl~°∞. áêiáÈÜ«∂~°∞. H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’
Ѷ¨∞~°¬}ʼnõΩ `«ÅѨ_®¤~°∞. JO`ÕQÍHõ Ѩ„uHõÅÃÑ· Ãã<åû~ü+≤Ñπ HÍ~°}OQÍ x~°ƒO^èŒ
PѨˆ~+¨#¡‰õΩ ã¨O|OkèOz# x*ÏÅ∞, HõeÊ`« Hõ^äŒÅ∞, Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« „ѨuѶ¨∞@#Å
Hõ|∞~°∞¡ „Ѩ[ÅÖ’ "ÕQOÆ QÍ qãÎ̈ $`«OQÍ „ѨKå~°=∞Ü«∂º~Ú.
‰õΩ@∞O| xÜ«∞O„`«} HÍ~°º„Hõ=∞O `«~Ç° ¨ Ö’<Õ ¿Ñ^Œ"å_»Å `˘ÅyOѨÙ, J#kèHÍ~°
Hõ@_ì ®Å q^èfiŒ Oã¨O, WOHÍ x~åÌH} Δ̃ ºOQÍ, „‰õÄ~°OQÍ KÕÑ@
¨ |ì _çOk. HÍx Wk _èbç ,¡
W`«~° H˘kÌ #QÆ~åňH Ѩiq∞`«=∞~ÚºOk.
P q^èOŒ QÍ ÉèÜ
í ∞« O, J}z"Õ`,« ÅOK«Q˘O_ç`#« O, JkèHÍ~° ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO`À
JѨÊ\˜ˆH HõÅ∞+≤`«"≥∞ÿ# "å`å=~°}O ã¨O[Üü∞QÍOnè P^ÕâßÅ "Õ∞~°‰õΩ [iÑ≤#
J`åºKå~åÅ`À =∞s H©} Δ O˜ zOk.
ǨÏ~îå`«∞QÎ Í 1977 ZxflHõÅ∞
WOk~åQÍOnè Ö’H±ãɨ íè ZxflHõÅ∞ =∂iÛÖ’ x~°fiÇ≤ÏOK«|_»`åÜ«∞x Z=~°∂
TÇ≤ÏOK«x q^èOŒ QÍ 1977 [#=i 18# „ѨH\õ O˜ zOk. ~å[H©Ü∞« Mˇn· Å#∞ q_»∞^ŒÅ
KÕã≤Ok. Ѩ„uHõÅÃÑ· Ãã<åû~ü+≤Ñπ, |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨ÉèíÅ x~°fiǨÏ} ÖÏO\˜ ~å[H©Ü«∞
HÍ~°ºHõÖÏáêÅÃÑ· x~°ƒO^è•Å∞ `˘ÅyOzOk. ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞ ¿ãfiK«ÛQù Í „ѨKå~°O
KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜ J#∞=∞uOK«|_®¤~Ú.
=∂iÛ 16# ¿ãfiKåÛùÜÚ« `«"∞≥ #ÿ "å`å=~°}OÖ’ ZxflHõÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú.
Ѷe¨ `åÅ∞ "≥Å∞=_®¤~Ú. HÍO„ÔQãπ ѨÓiÎQÍ F_çOѨ|_çOk. WOk~åQÍOnè, ã¨O[Üü∞QÍOnè
Ѩ~ål`«∞ÅÜ«∂º~°∞. „Ѩ[Å f~°∞Êx JOwHõiã¨∂Î `«Q∞Æ #„=∞`«`À WOk~åQÍOnè „Ñ¨H@õ #
q_»∞^ŒÅ KÕãO≤ k.
WOk~åQÍOnè ZO^Œ∞‰õΩ ZxflHõÅ „ѨHõ@# KÕã≤ ¿ãfiKåÛùÜ«Ú`« ZxflHõÅ∞
x~°fiÇ≤ÏOzOk? P"≥∞ Hˆ =ÅO ~Ô O_»∞ <≥ÅÅ „H˜`O« 1976 #=O|~°∞Ö’ ZxflHõÅ#∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 345
XHõ ã¨O=`«û~°O "å~Ú^• "Õã∂¨ Î áê~°"¡ ∞≥ O@∞ P"≥∂^ŒO á⁄OkOk. KåÖÏ TǨQÍ<åÅ∞
=Ù#flѨÊ\˜H© D „Ѩâfl◊ ‰õΩ WѨÊ\˜H© ã¨O`«$Ñ≤HÎ ~õ "° ∞≥ #ÿ ["å|∞ ÖË^∞Œ . =¸_»∞ q=~°}Å∞
W=fi|_®¤~Ú.
"≥Ú^Œ\ k˜ : L^•~° „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO, „Ѩ*Ï™êfi=∞º qÅ∞=ŠѨ@¡ WOk~åQÍOnèH˜
JO`«~°æ`«OQÍ =Ù#fl x|^Œú`« Ü≥ÚHõ¯ =ºH©ÎHõ~°}Ë ZxflHõÅ x~°‚Ü«∞O. WOk~åQÍOnè
rq`« K«i„`« ~°K~« Ú`« "Õ∞s ã≤.HÍ~üû WÖÏ q=iOzOk. 'P"≥∞ rq`« HÍÅ=∞O`«\Ï
P"≥∞ ã‘fiÜ«∞ (P`«‡) „ѨuaO|O „Ѩ*Ï™êfi=∞º"åkQÍ LO@∂ =zÛOk. P"≥∞ ã‘fiÜ«∞
„ѨuaO|O #∞O_Õ P"≥∞ P`«‡ Q“~°=O „áêÑ≤OÎ zOk. P"≥∞ WѨC_»∂ ZѨÙÊ_»∞ ‰õÄ_®
„Ѩ*Ï™êfi=∞º"åk#x „ѨÑO¨ KåxH˜, Jxfl\˜x q∞Oz `«#‰õΩ `å#∞ x~°∂Ñ≤OK«∞HÀ=Åã≤
=zÛOk—. =∞iH˘O^Œ~°∞ ~°K«~Ú`«Å Jaè„áêÜ«∞O „ѨHÍ~°O J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷u,
J`åºKå~åÅ∞ P"≥∞ QÆ=∞#OÖ’H˜ ~åQÍ<Õ Ñ¨iã≤`÷ ∞« Å∞ P"≥∞ KÕ~Ú^•\˜ áÈ`«∞<åflÜ«∞x
„QÆÇ≤ÏOzOk. JkèHÍ~°O HÀÖ’Ê=Åã≤ =zÛ#ѨÊ\˜H© ZxflHõÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOz P ã≤÷u
#∞O_ç |Ü«∞@Ѩ_®Åx x~°~‚ ÚOzOk.
~Ô O_»=k : „Ѩu‰õÄÅ∞~° Jaè„áêÜ«∂xfl J#∞ã¨iOz WOk~åQÍOnè „Ñ¨[Å<å_çx
Ѩ@∞ìHÀÖËHõ áÈ~ÚOk. =Ok=∂QÆ^∞Œè Å∞, ~°ÇϨ 㨺 ã¨=∂Kå~° ã¨Oã¨Å÷ ∞ WzÛ# `«ÑC¨ _»∞
ã¨=∂Kå~°O`À P"≥∞H˜ QÔ Å∞™êÎ#<Õ #=∞‡HõO HõeyOk. „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xH˜ ^Œ∂~°"∞≥ ,ÿ
XO@iÜ≥∞ÿ P"≥∞ ѨiáêÅ# ZO`«QÍ „Ѩ*Ï^Œ~} ° HÀÖ’Ê~ÚO^À P"≥∞‰õΩ `≥eÜ«∞^Œ∞.
ZxflHõÅÖ’ ÔQÅ=_»O ^•fi~å J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷u qkèOѨÙx ã¨=∞i÷OK«∞H˘x `«#
"å~°ã∞¨ xQÍ ã¨O[Üü∞QÍOnèH˜ =∂~°Oæ ã¨∞QÆ=∞O KÕÜ∂« Åx PtOzOk.
=¸_»=k : ZxflHõÅ ^•fi~å J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷u q^è•<åÅ∞ K«@ìã¨=∞‡`«O
KÕÜ∞« |_®e. "≥Ú^Œ@<Õ J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ qkèOѨ٠~å*ϺOQÆO "Õ∞~°‰Ωõ KÕÜ∞« |_çOk.
QÆ#∞Hõ Jk K«@ì ã¨=∞‡`«"≥∞ÿ#k. HÍx „Ѩ[ÅÖ’ Ö’`«∞QÍ áê`«∞‰õΩáÈ~Ú#
ã¨O„Ѩ^•Ü«∂Å##∞ã¨iOz Jk KåÅ^Œ∞. JO`ÕQÍHõ „Ѩ[ÅÖ’ Jã¨O`«$Ñ≤Î JÅ[_ç
ã¨OHˆ `åÅ∞ ã¨Ê+¨Oì QÍ HõxÑ≤OKå~Ú. J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ HÍÅO <å\˜ ѨiáêÅ# JѨMϺu
áêÖˇ#· @∞¡ P"≥∞ „QÆÇÏ≤ Oz =ÙO@∞Ok. JO^Œ∞=Å# Jã¨=∞‡ux áêâ◊qHõOQÍ J}z"Õã≤
JkèHÍ~°"å^•xfl |Ö’¿Ñ`«O KÕã∞¨ HÀ"åe ÖË^• „Ѩ*Ï™êfi=∞º q^è•<åxH˜ =∂i Z‰õΩ¯=
K«@|ì ^Œ`ú x« , ~å[H©Ü∂« kèHÍ~åxfl ™êkèOKåe. "≥Ú^Œ\ ˜ ZOÑ≤Hõ ZO`À "≥q· ^躌 O QÆÅ
ÃÑ^ŒÌ ^ÕâO◊ Ö’ JO^Œ∞<å „Ñ¨*Ï™êfi=∞º ã¨O„Ѩ^•Ü«∂Å∞ QÆÅ ^ÕâO◊ Ö’ Ѩx KÕÜ∞« ^Œ∞.

346 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

Jk ™êkèOK«_®xH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# J}z"Õ`«x f„=`«x „Ѩ[Å∞ JOwHõiOK«~°∞,
ã¨Ç≤ÏOK«~°∞.
1975–77 HÍÅOÖ’ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞, q^ÕâßʼnõΩ K≥Ok# ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ q∞„`«∞Å∞
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ „Ѩ*Ï™êfi=∞º =º=ã¨÷ ~å[H©Ü∞« ã¨OHΔÀÉèÏxfl `«@∞ìH˘x =∞#QÆÅ∞QÆ∞`«∞O^Œx
PtOz#ѨÊ\˜H© "åiH˜ P =º=ã¨÷ Éèqí `«=ºOÃÑ· H˘xfl ã¨O^ÕÇ¨ Å∞ L<åfl~Ú. JO`«
Pâß=Ç¨Ï ^Œ$HõÊ^äOŒ ÖËx"å~°∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO ã¨OѨÓ~°O‚ QÍ âßâ◊fi`«OQÍ
„QÆÇϨ }OÖ’ z‰õΩ¯H˘#fl^Œx, W`«~° =Å㨠"å^•#O`«~° ^ÕâßÅÖ’ ÖÏQÍ JkèHÍ~°"å^Œ
~å*ϺOQÍxfl =∂~°∞`«∞O^Œ#∞H˘<åfl~°∞. =∞iH˘O^Œ~∞° J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ x ~°^∞Œ Ì KÕã≤
„Ѩ*Ï™êfi=∞º =º=ã¨x÷ ѨÙ#~°∞^Œiú Oz#ѨÊ\˜H© J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ì̃# =∞øeHõ
=∂~°∞ÊÅ∞, q^è•<åÅ∞ H˘#™êQÆ∞`åÜ«∞x K≥áêÊ~°∞. H˘O^Œ~∞° "åºMϺ`«Å∞ =∞iH˘O`«
=ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ~Ú JkèHÍ~°"å^ŒO "≥Ñ· Ù¨ QÍ =∂~°∞Ê 1950 #∞O_ç [~°∞QÆ∞`«∂ =ÙO^Œx,
Jk XHõ ¿Ñ^Œ x~°H~Δõ å㨺 ^ÕâßxH˜ ™êfiÉèÏqHõ=∞x ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. =∞iH˘O^Œ~∞° ÉèÏ~°`«
^ÕâO◊ Ö’ 1950Ö’ ™ê÷ÑO≤ z# „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å*ϺOQÆ =º=ã¨÷ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨fiÉèÏ"åxH˜
ÖËHõ ^Õâ◊ „Ѩ[Å J=ã¨~åʼnõΩ ã¨iѨ_»x^Œx "åºMϺxOKå~°∞. Pi÷HÍaè=$kúx
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO`À HõÅѨ@O ™ê^躌 Ѩ_^» xŒ =∞iH˘O^Œ~∞° Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤~∞° . H˘O^Œ~∞°
~å_çHÖõ òû L^•~°"å^Œ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO, ã¨=∂[OÖ’x =~åækÑè `¨ º« O „Ѩ[Å áÈ~å\ÏÅ
J}z"Õ`Å« Hõ@∞"≥#· "åãÎ̈"åxfl ^•zÃÑ>Ëì LѨi`«Å"Õ∞#x "åkOKå~°∞. J`«º=ã¨~°
Ѩiã≤u÷ LѨi`«ÖÏxfl `˘ÅyOzOk. Jk ™ê=∂lHõ ~å[H©Ü∞« "åã¨qÎ Hõ`x« JO^ŒiH©
Hõ#Ѩ_ÖÕ Ï KÕãO≤ k `«Ñʨ ZÖÏO\˜ =∞øeHõ ~å[H©Ü∞« =∂~°∞Ê H˘~°‰Ωõ HÍ^Œ∞.
J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ JO>Ë ÉèÏ~°`« „Ѩ[ʼnõΩ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞Hõ`fi« O „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO
Ѩ@¡ QÆÅ x|^Œ`ú « #∞O_ç `å`å¯eHõOQÍ „ѨH¯õ ‰õΩ `˘ÅQÆ_"» ∞Õ #x HÍã¨Î =ÚO^Œ∂ "≥#∞HõQÍ
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO ѨÙ#~°∞^Œiú OѨ|_»∞`«∞O^Œx ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ Ö’#∞, q^ÕâßÖ’¡#∂ ѨÅ∞=Ù~°∞
#=∂‡~°∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ „Ѩ*Ï™êfi=∞º =º=ã¨÷ *ˇ.Ñ≤ L^Œº=∂xfl J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ x
`«@∞ìH˘x =∞#QÆÅQÆ_"» ∞Õ QÍHõ |Ö’¿Ñ`«=∞~ÚOk. Pi÷HOõ QÍ Jaè=$kú K≥O^Œ\ÏxH˜
Jqhu#O`«"≥ÚOkOK«\ÏxH˜ xÜ«∞O`«$`«fi=∞=ã¨~°=∞<Õ =∂@Å∞ 1977 #∞O_ç
ã¨^Œ∞Ì=∞}˜QÍ~Ú.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 347
 J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ ZuÎ"`Õ ,« "≥#∞ "≥O@<Õ ZxflHõÅ∞ ã¨fi`«O„`åº#O`«~° ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
K«i„`«Ö’ XHõ xiÌ+"ì̈ ∞≥ #ÿ Ѷ∞¨ @#. Wk „Ѩ*Ï™êfi=∞º qÅ∞=ŠѨ@¡ ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å
Pã¨HxÎ̃ =ºHõOÎ KÕãO≤ k. D „Ѩ*Ï™êfi=∞º qÅ∞=Å∞ ã¨fi`«O„`«º áÈ~å@ „ѨÉÏè =O†
JÖψQ 1947 #∞O_ç ¿ãfiKåÛùÜÚ« `« ZxflHõÅ`À ã¨Ç¨ „Ѩ*Ï™êfi=∞º Ѩxq^è•#O Ü≥ÚHõ¯
Ѷe¨ `«O. `åiMòPb „Ѩ™êÎqOz#@∞¡ 1977 =∂iÛ ZxflHõÅÖ’ áœ~° ǨωõΩ¯Å ã¨=∞㨺Å∞
Hˆ =ÅO Ѩ@} ì =∞^躌 `«~Q° `Æ ∞« ʼnõΩ K≥Ok#"Õ HÍ=x Ѩ@}
ì „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ∞ ã¨∂\˜QÍ
ã¨Ê+¨ìOQÍ x~°∂Ñ≤OKå~°∞. ZxflHõÅ „ѨKå~åxfl QÆ∞iOz Ѩ„uHõʼnõΩ iáÈ~°∞ì KÕã¨∂Î
WO^Œ~=ü ∞Ö’›„`å ^ÕâO◊ Ö’x =∂~°∞=¸ÅÖ’¡ QÆŠѨ֡ˇ „Ѩ[Å∞ áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å∞, „áê^äqŒ ∞Hõ
ǨωõΩ¯Å∞ ã¨fi`«O„`« <åºÜ«∞=º=ã¨Å÷ ÃÑ· [iÑ≤# "å^Œ#ʼnõΩ ZÖÏ ã¨ÊOkOKå~À KåÖÏ
ã¨Ê+ì̈OQÍ q=iOKå~°∞.
*ˇ.Ñ≤.L^Œº=∞O, J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷u áêÅ#Å ã¨fiÉèÏ=O U"≥∞ÿ#ѨÊ\˜H©
¿ãfiKåÛùÜÚ« `«OQÍ ZxflHõÅ∞ [~°áêÅx WOk~åQÍOnè x~°Ü ‚ ∞« O, P"≥∞ Ѩ~å[Ü«∞O,
„ѨuѨHÍΔ Å q[Ü«∞O – ÉèÏ~°`« „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO Ü≥ÚHõ¯ Ѷ∞¨ # q[Ü«∞O. 1975–77
ã¨O=`«û~åÅ∞ ÉèÏ~°`« „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxH˜ ѨsHõΔ ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ =i‚OK«|_®¤~Ú. ÉèÏ~°`«
„Ѩ[Å∞ D ѨsHõÖΔ ’ ã¨OѨÓ~°O‚ QÍ Hõ$`å~°∞Å÷ Ü«∂º~°∞.

348 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 19
[#`å J~åK«Hõ HÍÅO,
WOk~åQÍOnè uiy JkèHÍ~° ã‘fiHÍ~°O 1977–84
„ѨuѨHΔõ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ 1977 [#=iÖ’ *ˇà· ¡◊ #∞O_ç q_»∞^ŒÅ HÍQÍ<Õ HÍO„ÔQãπ(X),
[#ã¨OѶ∞π , ÉèÏ~°fÜ«∞ Ö’H±^àŒ ò (a.Ü«∞Öò._ç), ™È+¨eã¨∞ì áêsìÅ∞ H˘`«Î [#`å áêsìÖ’
qb#"≥∞ÿ#@∞¡ „ѨHõ\ ˜OKå~°∞. [QÆr˚=<£~åO, ÃÇÏKü.Ü«∞<£.|ǨïQÆ∞}, #Okh ã¨`«Êu
PHõã‡≤ HõOQÍ 1977 Ѷ„≤ |=i 2# HÍO„ÔQãπ #∞O_ç Ѷ~≤ å~ÚOz HÍO„ÔQãπ Ѷ~¨ ü _≥"Ú≥ „Hõã‘
(ã≤.Ü«∞Ѷ.π _ç) ™ê÷ÑO≤ K«_O» `À HÍO„ÔQãπ‰Ωõ Z^Œ∞~°∞^≥|ƒ `«yeOk. JO`ÕHÍHõ =∂iÛÖ’
[~°∞QÆ#∞#fl Ö’H±ãɨ íè ZxflHõÅÖ’ HÍO„ÔQãπ ^•x q∞„`«ÑH¨ ÍΔ Öˇ#· ã≤ÑS≤ , ZSZ _çÜ∞« OˆHÅ`À
=ÚMÏ=Úd `«ÅѨ_OÕ ^Œ∞‰õΩ _çÜ∞« OÔH, JHÍm^Œàò, ã≤ÑZ≤ OÅ∞ [#`åáêsì`À L=∞‡_ç „Ñ¶O¨ @∞
U~åÊ@∞ KÕâß~Ú.
„ѨuѨHΔõ „ѶO¨ @∞ `«# ZxflHõÅ „ѨKå~°OÖ’ J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ , P HÍÅOÖ’
[iy# J`åºKå~åÅ∞– „Ѩ`ºÕ H˜Oz x~°ƒO^èŒ ‰õΩ@∞O| xÜ«∞O„`«} PѨ~ˆ +¨##¡ ∞, áœ~°
ǨωõΩ¯ÅÃÑ· x~°ƒO^è•Å#∞ „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ ã¨=∞㨺Å∞QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥zÛOk. „Ѩ[Å∞ ‰õÄ_®
ZxflHõefl J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷uÃÑ· [iÑ≤# „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∞ ¿ãHõ~°}QÍ Ñ¨iQÆ}˜OKå~°∞.
„ѨuѨHÍΔ Å‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ ÃÑÅ∞¡aH˜# „Ѩ*Ï"≥Å∞¡=`À [#`å áêsì ^•xq∞„`«ÑH¨ ÍΔ Å∞
Ѷ∞¨ # q[Ü«∞O ™êkèOKå~Ú. 542 ™ê÷<åÅÖ’ 330 ™ê÷<åÅ∞ QÔ eKå~Ú. HÍO„ÔQãπ
Hˆ =ÅO 154 ã‘@∞¡ QÔ ezOk. HÍO„ÔQãπ q∞„`« ѨHÍΔ Å∞– ã≤ÑS≤ 7 ã‘@∞¡, Z.S.Z.,
_ç.ZO.ÔH. 21 ™ê÷<åÅ∞ QÔ eKå~Ú. L`«~Î ° ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ HÍO„ÔQãπ `«∞_çzÃÑ@ì|_çOk.
U_»∞ L`«~Î åk ~å„ëêìÅÖ’ 234 ã‘@Ö¡ ’ Hˆ =ÅO 2 ã‘@∞¡ =∂„`«"∞Õ QÔ ezOk. WOk~åQÍOnè,
ã¨O[Üü∞QÍOnè– W~°∞=Ù~°∂ Ѩ~ål`«∞ÅÜ«∂º~°∞. ѨtÛ=∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷
Hõ i î # OQÍ J=∞Å∞ [~° ∞ Ѩ H õ á È=_» O =Å# 20 JOâßÅ HÍ~° º „Hõ = ∞OÖ’x
¿Ñ^ŒÅHõ#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ K«~º° Å∞ "≥∞~°∞QÍæ J=∞Å∞ [~°∞Ѩ_O» =Å# HÍO„ÔQãπ QÆ`O« Ö’HõO>Ë
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 349
 =∞Oz Ѷe¨ `åÅ∞ ™êkèOzOk. 1971Ö’ 71 ã‘@∞¡ QÔ ez# HÍO„ÔQãπ 1977 ZxflHõÅÖ’
92 ã‘@∞¡ QÔ ezOk. <åÅ∞QÆ∞ ^ŒH}Δ˜ Ïk ~å„ëêìÅÖ’ [#`åáêsì Hˆ =ÅO 6 ã‘@∞¡ =∂„`«"∞Õ
QÔ ezOk. ZxflHõÖ#·ˇ "≥O@<Õ HÍO„ÔQãπ Ѷ~¨ ü _≥"Ú≥ „Hõã‘ [#`å áêsìÖ’ qb#=∞~ÚOk.
"≥Ú~ås˚ ^ÕâßÜü∞, K«~}° ã≤OQ∑, [QÆr=˚ <£~åOÅÖ’ Z=~°∞ „Ѩ^•è #=∞O„u HÍ"åÅ<Õ
ã¨=∞㨺ÃÑ· ^•^•Ñ¨Ù ã¨OHΔÀÉèOí U~°Ê_çOk. ã¨=∞㨺 ã‘xÜ«∞~ü <åÜ«∞‰õΩÖˇ#· [Ü«∞„ѨHÍ+π
<å~åÜ«∞}, *ˇ.a.Hõ$ѨÖÏh ã¨=∂Ö’K«#H˜ JѨÊyOK«|_çOk. "å~°∞ 81 ã¨O=`«û~åÅ
"≥Ú~ås˚ ^Õâß~Úx „Ѩ^•è #=∞O„u KÕÜ∂« Åx ã¨∂zOKå~°∞. "≥Ú~ås˚ ^ÕâßÜü∞ =∂iÛ
23# „Ѩ^•è #=∞O„uQÍ „Ѩ=∂} ã‘fiHÍ~°O KÕâß_»∞.
H˘`«Î „ѨÉ∞íè `«fiO KÕÑ\¨ #ì˜ "≥Ú^Œ\ ˜ K«~º° ÅÖ’ XHõ\ ˜ ~å„ëêìÅÃÑ· Ѩ@∞ì ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ
„ѨÜ∞« uflOK«_O» . *ÏfÜ«∞ ™ê÷~Ú ZxflHõÅÖ’ F_çáÈ~Ú# HÍO„ÔQãπ ~åR ™ê÷~ÚÖ’
‰õÄ_® áêeOKÕ J~°›`« HÀÖ’Ê~ÚO^Œ<Õ "å^Œ#`À „ѨÉ∞íè `«fiO HÍO„ÔQãπ áêÅ#Ö’ L#fl
9 ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ#∞ ~°^∞Œ KÌ ãÕ O≤ k. ~åR JÃãOc¡Å‰õΩ H˘`«QÎ Í ZxflHõefl „ѨH\õ O˜ zOk.
1977 E<£Ö’ [iÑ≤# ZxflHõÅÖ’ [#`åáêsì ^•x q∞„`«ÑH¨ ÍΔ Å∞– XHõ¯ `«q∞à◊<å_»∞Ö’
`«Ñʨ q∞ye# 8 ~å„ëêìÅÖ’#∞ q[Ü«∞O ™êkèOKå~Ú. `«q∞à◊<å_»∞Ö’ ZSZ_çÜ∞« OÔH
ÔQezOk. [#`åáêsì q∞„`«Ñ¨HõΔ"≥∞ÿ# ã≤Ñ≤ZO ѨtÛ=∞ɡOQÍÖòÖ’ ѨÓiÎ "≥∞*Ïi\©
™êkèOzOk.
áê~°"¡ ∞≥ O@∞ÃÑ,· ~åR JÃãOc¡ÅÃÑ· J^Œ∞Ѩ٠™êkèOz# [#`åáêsì `«# JÉèºí i÷
hÅO ã¨Or=Ô~_çx¤ áÈ\© ÖˉΩõ O_® 1977 AÖˇÖ· ’ ~åRѨux KÕÜ∞« QÆeyOk.
[#`å „Ñ¨É∞íè `«fiO J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ HÍÅO <å\˜ JkèHÍ~°"å^Œ ^èÀ~°}∞ʼnõΩ
JO`«O ѨeH˜ „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl ѨÙ#~°∞^ŒúiOKÕO^Œ∞‰õΩ `«HõΔ} K«~°ºÅ∞ KÕѨ\ ˜ìOk.
Ѩ„uHõʼnõΩ, ~å[H©Ü«∞ áêsìʼnõΩ, =º‰õΩÎʼnõΩ „áê^äŒq∞Hõ ǨωõΩ¯efl, áœ~° ǨωõΩ¯efl
ѨÙ#~°∞^Œiú OzOk. Z=∞Ô~h˚ û HÍÅOÖ’ 42= ~å*ϺOQÆ ã¨=~°} ^•fi~å ~å*ϺOQÍxfl
=„H©Hiõ Oz# x|O^è#Œ efl ~°^∞Œ Ì KÕã∂¨ Î 44= ~å*ϺOQÆ ã¨=~°} KÕãO≤ k. Hˆ O„^ŒO ÖËHõ
~åR âß㨠< åÅ K« @ ì | ^Œ ú ` « x x~° ‚ ~ ÚOKÕ ã¨ ∞ „Ñ‘ O HÀ~° ∞ ì , ÃÇ· Ï HÀ~° ∞ ì Ǩ Ï ‰õ Ω ¯Å∞
ѨÙ#~°∞^ŒúiOK«|_®¤~Ú.
ã¨OHΔÀÉèOí Ö’ [#`åáêsì
ѨiáêÅ<å x~°fiǨÏ}, Jaè=$kú q^è•<åÅ J=∞Å∞, ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O ™ê^è#Œ
ÖÏO\˜ JOâßÅÖ’ [#`å „Ñ¨É∞íè `«fi Ѩx q^è•#O, „Ѩ[Å Pâ◊Å∞ PHÍOHõÅΔ "Õ∞~°‰Ωõ
350 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ÖËHáõ È=_»O`À [#`åáêsì ѨiáêÅ#‰õΩ „Ѩ*Ï^Œ~} ° `«Q_æÆ O» "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. „ѨÉ∞íè `«fiO
1979 AÖˇ· =~°‰õΩ JkèHÍ~°OÖ’ H˘#™êy#ѨÊ\˜H© [#`åáêsì qzÛù#fl=∞=_»O
„áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. [#`åáêsì áêÅ<å â◊HÃΘ Ñ· ã¨#flye¡# qâßfiã¨O P„QÆÇϨ OQÍ =∂~°_O»
"≥Ú^ŒÅ~ÚOk. JO^Œ∞‰õΩ KåÖÏ HÍ~°}ÏÅ∞<åfl~Ú. "≥Ú^Œ\ k˜ : ¿Ñ^ŒÅÃÑ· Ã+_»∂ºÅ∞¤
‰õΩÖÏÅÃÑ· J`åºKå~åÅ ~°∂ѨOÖ’ =ºHõ"Î ∞≥ #ÿ „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’x ™ê=∂lHõ L„kHõÅÎ
q+¨Ü∞« OÖ’ [#`åáêsì 㨄Hõ=∞OQÍ =º=ǨÏiOK«ÖHË áõ È~ÚOk. L`«~Î ° ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
™ê=∂lHõ ѨÙ<åkQÍ L#fl "å~°∞ „Ѩ^•è #OQÍ J`«ºkè‰Ωõ Å∞ =∞^躌 ã¨÷ ‰õΩÖÏʼnõΩ K≥Ok#
^èxŒ Hõ, =∞^躌 `«~Q° uÆ ~Ô `· ∞« Å∞, J„QÆ=~å‚ʼnõΩ K≥Ok# ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞, Ѩ@}
ì „QÍg∞}
„áêO`åÅ ^Œ∞HÍ}Ï^•~°∞Å∞, z#fl "åºáê~°ã¨∞÷Å∞, ÃÑ\© |∂~°∞˚"åÅ∞. ˆHO„^ŒOÖ’
~å„ëêìÅÖ’ [#`å „Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞ U~°Ê_»_O» `À „QÍg∞} Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ ^ÕâO◊ Ö’– „Ѩ`ºÕ H˜Oz
„QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ `«=∞‰õΩ u~°∞QÆ∞ÖËx JkèHÍ~°O ^ŒH¯˜ #@∞¡ ÉèÏqOKå~°∞. =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨
J`«ºkèHOõ QÍ Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏʼnõΩ K≥Ok# Éè∂í q∞ÖËx „âßq∞‰õΩÅ∞, ¿Ñ^ŒÅ∞, KåÖÏHÍÅOQÍ
J#∞Éèíqã¨∂Î =zÛ# F@∞ ǨωõΩ¯, W`«~° „Ѩ*Ï™êfi=∞º ǨωõΩ¯Å`À XHõ "Õ∞~°‰õΩ
K≥`· #« º=O`«∞ÅÜ«∂º~°∞. "å~°∞ 20 JOâßÅ HÍ~°º„Hõ=∞O „H˜O^Œ á⁄Ok# „ѨÜ∂≥ [<åefl,
ǨωõΩ¯efl Ѩi~°HOΔ̃ K«∞H˘# „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. KåÖÏ ~å„ëêìÅÖ’ ¿Ñ^ŒÅH˜zÛ# Wà◊¡ ã¨Ö÷ Ïefl
^Ò~°̊#ºOQÍ uiy ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘# „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞ Z=∞Ô~h˚ û
HÍÅOÖ’ ~°^Œ∞Ì KÕã≤# JѨCÅ =ã¨∂Å∞‰õΩ „Ѩܫ∞uflOKå~°∞. Ѷ¨e`«OQÍ L`«Î~°
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ‰õΩÅ L„kHõÅÎ ∞, Ã+_»∂ºÅ∞ ‰õΩÖÏÅ "åiÃÑ· Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ ^•_»∞Å∞ qã¨Î $`«OQÍ
[iQÍ~Ú. WÖÏO\˜ ^•_»∞ÅÖ’ ÉèÏQÆOQÍ 1977 AÖˇÖ· ’ cǨ~°∞Ö’x ɡeÛ =^ŒÌ
ǨÏi[#∞ÅÃÑ· ǨÏ`åºHÍO_» [iyOk.
ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# =∞`«`«`«fi Ç≤ÏO㨠~°QÆ∞Å∞H˘#flk. K≥ň~y# PO^Àà◊#Å∞,
K«@ì~åÇ≤Ï`«ºO, Ç≤ÏO㨖„ѨÉèÏ=O HÍÖËrÅ∞, Ü«¸x=iû\©ÅÃÑ· Ѩ_çOk. "å\˜
=¸ã≤"`Õ ‰« Ωõ ^•i fã≤Ok. 1979 =∞^躌 Ö’ ã¨"∞≥ ‡Å∞ "≥Å∞¡"`≥ åÎ~Ú.
JO`ÕQÍHõ [#`å áêÅ# ÉèÏs Ѩi„â◊=∞Å∞, P^è∞Œ xHõ =º=™êÜ«∞O, Jaè=$kú
K≥Ok# âß„ãÎ̈™êOˆHuHõ ~°OQÍÅ „áêuѨkHõ# Jaè=$kú [~°QÍÅ#fl <≥„Ǩ˙ ^Œ$HõÊ^ä•xfl
x~åHõiOzOk. HÍx Pi÷Hõ "≥#∞HõÉÏ@∞`«<åxfl JkèHqõ ∞OKÕ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ q^è•<åxfl
~°∂á⁄OkOK«_O» Ö’ qѶŨ =∞~ÚOk.
[#`å Pi÷Hõ q^è•#O Hˆ =ÅO áêi„âßq∞HÍaè=$kúH˜ „QÍg∞}Ïaè=$kú ã¨i`«∂Qˆ ÖÏ
KÕÜ∂« Å#flk. D q^è•#O =¸_»∞ JOâßÅÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ Oç k. ÉèÏs Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 351
ã¨Ç¨ Ü«∞HÍiQÍ LO_Õ z#fl `«~Ç° ¨ Ѩi„â◊=∞Å∞QÍHõ ÉèÏs Ѩi„â◊=∞Å ™ê÷#OÖ’ z#fl
Ѩi„â◊=∞Å∞, *ÏfÜ«∞ „Ѩ}ÏoHÍ ™ê÷#OÖ’ qˆHO„nHõ~} ° , L^•~°OQÍ WKÕÛ ã¨aû_ôÅ∞,
Éè∂í q∞tã¨∞ΠѨ#∞flÅÖ’ `«Q∞Æ ^æ ÅŒ , Ѩi„â◊=∞Å #∞O_ç „QÍg∞} „áêO`åʼnõΩ =#~°∞Å
`«~e° OѨ٠„áêuѨkHõÃÑ· ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ =º=™êÜ«∂aè=$kú.
[#`åáêsì Éèí∂ã¨O㨯~°}ÅÃÑ·, =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩʼnõΩ "Õ`«<åÅ ÃÑOѨÙÃÑ·
KÕã#≤ "åQÍÌ<åÅ∞ <≥~"° ~Õ Û° \ÏxH˜ ZÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `«flO KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . [#`å „Ñ¨É∞íè `«fiO
KÕÑ\¨ #ì̃ XHõ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ K«~º° „QÍg∞} x~°∞^ÀºQÆ∞ʼnõΩ Ñ¨xH˜ PǨ~°O Ѩ^HŒä Oõ
^•fi~å Láêkè HõeÊOK«_O» . D Ѩ^HŒä Oõ ~À_»∞,¡ áê~îâ° ßÅ Éè=í <åÅ∞ ÖÏO\˜ „QÍg∞}
=∞øeHõ 㨠^ Œ ∞ áêÜ« ∂ efl "≥ ∞ ~° ∞ QÆ ∞ Ѩ ~ ° K « \ ÏxH˜ `À_» Ê _ç O k. D Ѩ ^ ä Œ H Íxfl
ѨtÛ=∞ɡOQÍÖòÖ’x ã≤ÑZ≤ O „ѨÉ∞íè `«fiO ã¨=∞~°=÷ O`«OQÍ J=∞Å∞ [iÑ≤Ok. [#`åáêÅ#
"≥Ú^Œ\˜ ã¨O=`«û~åO`åxH˜ J@∞ =º=™êÜ«∞~°OQÆOÖ’#∞, W@∞ áêi„âßq∞Hõ ~°OQÆOÖ’#∞
Pi÷HÍaè=$kú ãÎ̈OaèOzOk. 1978, 1979 ã¨OIIÅÖ’ f„= ^Œ∞iƒùHΔõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞, KåÖÏ
~å„ëêìÅÖ’ q^èfiŒ Oã¨H~õ "° ∞≥ #ÿ =~°^ÅŒ `À =º=™êÜ≥∂`«ÊuΠѨ_áç È~ÚOk. „Ѩ`ºÕ H˜Oz
PǨ~° ^è•<åºÅ xÅfiÅ∞ ѨxH˜ PǨ~°O Ѩ^äŒHõO „H˜O^Œ Y~°Û=_»O =Å# ^èŒ~°Å∞
qѨs`«OQÍ ÃÑiQÍ~Ú. ÃÑ„\’eÜ«∞O, ÃÑ„\’eÜ«∞O L`«Ê`«∞ÅÎ JO`«~å˚fÜ«∞ ^è~Œ Å° ∞
=∞~°ÖÏ qѨs`«OQÍ ÃÑiQÍ~Ú. Pi÷Hõ =∞O„u K«~} ° ãü O≤ Q∑ 1979Ö’ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜#ì
ÉèÏs Ö’@∞ |_≥@ ˚ ∞ì QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ „^Œ"ÀºÅƒù} „ѨÉÏè =O K«∂Ñ≤Ok. 1979Ö’ H˜~Àã≤<£
W`«~° x`åº=ã¨~° =ã¨∞=Î ÙÅ H˘~°`Å« ∞ U~°Ê_®¤~Ú. ã¨O=`«û~åO`åxH˜ „^Œ"ÀºÅƒ}O
20% JkèQqÆ ∞OzOk.
[#`å „Ñ¨É∞íè `«fiO KåÖÏ H˘kÌ HÍÅO áê>Ë JkèHÍ~°OÖ’ LOk. q^ÕâßOQÆ
q^è•<åxfl „ѨÉèÏq`«O KÕÜ«∞\ÏxH˜ P HÍÅ=º=kè KåÖÏ `«‰õΩ¯=. J~Ú#ѨÊ\˜H©
qãÎ̈ $`«OQÍ P"≥∂^ŒO á⁄Ok, JѨÊ\˜H˜ J=∞Å∞Ö’ L#fl q^è•<åxfl H˘#™êyã¨∂<Î Õ
q^Õj q^è•<åxfl ѨÙ#ifli‡OKÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩܫ∞uflOzOk. Jã¨Öˇ·# Jb# q^è•<åxfl
QÆ∞iOz JO>Ë ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£Ö’ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å#∞ H˘#™êyã¨∂<Î Õ
J"≥∞iHÍ, „a@<£Å`À ã¨O|O^è•Å#∞ ^Œ$_èÑ» ~¨ K° ∞« HÀ"åÅ#flk.
áêsìx HõeÑ≤ =ÙOK«@O [#`å <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ `«Å‰õΩq∞Oz# Ѩ#~ÚOk.
ã¨iÜ≥∞ÿ # kâßxˆ~âÌ O◊ ÖËHõ J@∞ Hˆ O„^ŒOÖ’#∞, W@∞ ~å„ëêìÅÖ’#∞ áêsì JO`«~`æ° «
peHõÅ`À ‰õΩ=Ú‡ÖÏ@Å`À ‰õΩ<åie¡Ok. [#`å áêsìÖ’x „Ѩu~å[H©Ü∞« qÉèÏQÆO
gÖˇ·#O`« Z‰õΩ¯= ~å[H©Ü«∞, áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ# J=HÍâßefl ã¨fiO`«O KÕã¨∞HÀ"åÅx
352 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
„ѨÜ∞« uflOzOk. [# ã¨OѶ∞π Ãã^· •úOuHõOQÍ `«# =∞`«``« fi« J*ˇO_®x áê~ ѨÙãÎ̈HÍÅ
^•fi~å, „Ѩ™ê~° „ѨKå~° ~°OQÍÅÖ’ q^•ºã¨Oã¨Å÷ Ö’ áÈbã¨∞ÅÖ’ Z‰õΩ¯= =∞Okx
xÜ«∞q∞OK«_O» ^•fi~å |ÅѨ_®Åx „ѨÜ∞« uflOzOk. [#`åáêsì aè#fl"≥∞#ÿ áêsìÅ
„QÆ∂ѨÙÅ ã¨OH©~O‚° . <åÜ«∞‰õΩÅ =ºHÎ̃Q`Æ « Pâ◊Å∞, PHÍOHõÅΔ =Ú~îå `«`åfixH˜, ‰õΩ„@Å∞,
‰õΩÜ«Ú‰õΩÅÎ ∞, =∂Ü≥∂áêÜ«∂ʼnõΩ áêsì |eѨâ√◊ =~ÚOk. [#`åáêsìQÍ U~°Ê_ç# qaè#fl
áêsìÅ∞ Kåi„`«HOõ QÍ Ãã^· •úOuHõOQÍ, HÍ~°º„Hõ=∂Å s`åº aè#fl ^Œ$HõÊ^ä•Å∞ QÆÅq.
WOk~åQÍOnè =ºuˆ~Hõ`,« JkèHÍ~° HÍOHõΔ =∂„`«"∞Õ "å\˜x HõeÑ≤ LOKå~Ú. 90
=∞Ok áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã¨É∞íè ºÅ∞ QÆÅ [#ã¨OѶ∞π , [#`åáêsìÖ’ x~å‡}|^Œ"ú ∞≥ #ÿ , „Ѩ|Å"≥∞#ÿ
qÉèÏQÆO. P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ`À [#ã¨OѶπ∞H˜ q_»nÜ«∞~åx ã¨O|O^è•Å∞<åfl~Ú.
P~ü.Zãπ.Zãπ [#ã¨OѶ∞π H˜ ã≤^•úO`åxfl, „âı}∞efl ã¨=∞‰õÄ~°∞Û`«∞Ok. [#ã¨OѶ∞π W`«~°
áêsìÅ`À HõÅ=_®xfl JOwHõiOK«^Œ∞. HÍO„ÔQãπ(X) Hõ#ûˆ~fi\˜"£ Ãã‰õΩºÅ~ü áêsì.
=∞øeHõOQÍ HÍO„ÔQãπ ã¨fiÉèÏ=O QÆÅk. a.Ü«∞Öò._ç ‰õÄ_® Ãã‰õΩºÅ~ü áêsì. ^èxŒ Hõ ~Ô `· ∞«
áêsì. JdÅ ÉèÏ~°`« ÖËHõ Jaè=$kúH~õ "° ∞≥ #ÿ ^Œ$HõÊ^äOŒ ÖËx áêsì. ™È+¨eã¨∞Åì ∞ ã≤^•úO`«
~°ÇÏ≤ `«OQÍ L<åfl~°∞. "åiH˜ cǨ~°∞Ö’ `«Ñʨ ZHõ¯_® Ѩ@∞ìÖ^Ë ∞Œ .
HÍO„QÔ ãπ ѨÙ#~°∞r˚=O
D =∞^茺 HÍÅOÖ’ HÍO„ÔQãπ peáÈ~ÚOk. ѨÙ#~°∞r˚=O á⁄OkOk.
WOk~åQÍOnè Ѩx J~ÚáÈ~ÚO^Œx ~å[H©Ü«∞OQÍ P"≥∞`À Hõeã≤=ÙO_»_»O
#+¨^ì •Ü«∞Hõ=∞x ÉèÏqOz# ѨÅ∞=Ù~°∞ „Ѩ=ÚY <åÜ«∞‰õΩÅ∞ "≥a· .K«"å<£, „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _çŤ
<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ WOk~åQÍOnèx =ºuˆ~H˜OKå~°∞. P"≥∞ 1978 [#=iÖ’ HÍO„ÔQãπx
peÛOk. P"≥∞ ѨHOΔõ HÍO„ÔQãπ(S) 'S— JO>Ë WOk~å.. ~Ô O_»= ѨHOΔõ HÍO„ÔQãπ(Ü«Ú)
('Ü«Ú— JO>Ë ^Õ=~å*ò J~üû).
P `«~∞° "å`« WOk~åQÍOnèH˜ ~å[H©Ü∞« OQÍ =∞Oz ~ÀAÅ∞ =KåÛ~Ú. 1978
Ѷ„≤ |=iÖ’ Hõ~åfl@Hõ PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò ~å„ëêìʼnõΩ [iy# JÃãOc¡ ZxflHõÅÖ’ HÍO„ÔQãπ(S)
[#`åáêsìx, HÍO„ÔQãπ(Ü«Ú)x F_çOzOk. HÍO„ÔQãπ(S) ѨÙ#~°∞r˚"åxH˜ Ô~O_»∞
HÍ~°}ÏÅ∞<åfl~Ú. "≥Ú^Œ\k˜ : [#`å „Ñ¨É∞íè `«fiO WOk~åQÍOnèÃÑ· ѨQ|Æ \˜ì "ÕkOè K«\ÏxH˜,
Z=∞Ô~h˚ û HÍÅO <å\˜ Ѷ∞¨ @#ÅÃÑ· P"≥∞x tH˜OΔ K«\ÏxH˜ KÕã#≤ „ѨÜ∞« `«flO. WOk~åQÍOnè,
JkèHÍ~°∞Å∞ Z=∞Ô~h˚ û HÍÅOÖ’ [iÑ≤# JkèHÍ~° ^Œ∞ifixÜ≥∂QÍÅÃÑ,· J`åºKå~åÅÃÑ·
^Œ~åºÑ¨ÙÎ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ KåÖÏ qKå~°} Hõq∞\©Å∞– „Ѩ`ÕºH˜Oz ëê Hõq∞+¨<£
xÜ«∞q∞OK«|_®¤~Ú. 1979Ö’ P"≥∞ <Õ~åÅÃÑ· qKå~°} [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 353
<åºÜ«∞™ê÷<åÅ xÜ«∂=∞HõO [iyOk. g\˜x ™ê^è•~°} „Ѩ[Å∞ WOk~åQÍOnèÃÑ·
ѨQ,Æ Hõã≤ f~°∞Û‰õΩ<Õ K«~º° Å∞QÍ ÉèÏqOKå~°∞. P"≥∞x JkèHÍ~°O #∞O_ç `˘ÅyOK«_O»
[iyOk QÆ#∞Hõ JѨÊ\˜Hˆ tHΔ̃OѨ|_çO^Œx ÉèÏqOKå~°∞. JO`ÕQÍHõ „QÍg∞}, Ѩ@} ì
¿Ñ^ŒÅ∞, ǨÏi[#∞Å∞, "≥∞ÿ<åi\©Å∞, =∞Ç≤Ïà◊Å∞ WOHÍ WOk~åQÍOnèx `«=∞
~°H‰Δõ Ωõ ~åeQÍ, WOk~°=∞‡QÍ ÖËHõ J=∞‡ WOk~°=∞‡QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Kå~°∞.
Ѩ„uHõÅ q=HõΔ HÍ~°}OQÍ WOk~åQÍOnè Ѩ@¡ ÃÑiy# „Ѩ*Ï^Œ~} ° „ѨÉ∞íè `åfixH˜
‰õÄ_® `≥eÜ«∞ÖË^∞Œ . 1978 #=O|~°∞Ö’ Hõ~åfl@HõÖ’x zHõ‡QÆÅ∂~°∞ xÜ≥∂[Hõ=~°Oæ
#∞O_ç WOk~åQÍOnè J`«ºkèHõ "≥∞*Ïi\©`À QÔ Å∞á⁄O^Œ_O» JO^Œ∞H˘Hõ L^•Ç¨Ï~°}.
HÍx XHõ z#fl P~ÀѨ}ÃÑ· WOk~åQÍOnè ã¨ÉÏè ǨωõΩ¯Å LÅ¡OѶ∞¨ #‰õΩ áêÅÊ_çO^Œx
P~ÀÑ≤Oz [#`åáêsìH˜ QÆÅ "≥∞*Ïi\©x LѨÜ≥∂yOK«∞H˘x P"≥∞#∞ áê~°¡"≥∞O@∞
#∞O_ç |Ç≤Ï+¨¯iOK«_"» ∞Õ QÍHõ "å~°O ~ÀAÅ áê@∞ *ˇÅ· ∞H˜ ѨOÑ≤Ok.
[#`å „Ñ¨É∞íè `«fiO, [#`å áêsìÖ’x =Ú~îå ‰õΩ=Ú‡ÖÏ@Å∞ 1979 ã¨OII =∞^躌
HÍÅO <å\˜H˜ f„= ~°∂ѨO ^•ÖÏÛ~Ú. ǨϟOq∞x+¨~ì ü K«~} ° ãü O≤ Q∑ 1978E<£Ö’
~år<å=∂ KÕÜ«∞=Åã≤ =zÛOk. 1979 [#=iÖ’ =∞~°ÖÏ Pi÷Hõ =∞O„uQÍ
=∞O„u=~°Oæ Ö’ KÕ~å_»∞. K«~}° ãü O≤ Q∑ ™È+¨eã¨∞Åì ™êÜ«∞O`À áêsìx, „ѨÉ∞íè `åfixfl qzÛù#flO
KÕâß_»∞. [#ã¨OѶπ∞ ã¨Éèí∞ºÅ∞ [#`å áêsì, P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπÅ ^ŒfiO^Œfi ã¨Éèíº`«fiO
=^Œ∞Å∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ u~°ã¨¯iOK«_»O`À ™È+¨eã¨∞ìÅ∞ áêsì #∞O_ç „Ñ¨Éèí∞`«fiO #∞O_ç
"≥^· ˘eQÍ~°∞. "≥∞*Ïi\© HÀÖ’Ê~Ú# "≥Ú~ås˚ ^ÕâßÜü∞ „ѨÉ∞íè `«fiO AÖˇ· 15# ~år<å=∂
KÕãO≤ k. XHõ "å~°O ~ÀAÅ `«~∞° "å`« HÍO„ÔQãπ(Ü«Ú), K«"å<£ ѨHOΔõ , ™È+¨eã¨∞Åì
=∞^Œ`Ì ∞« `À HÍO„ÔQãπ(S), ã≤ÑS≤ Å∞ |Ü«∞\˜ #∞O_ç =∞^Œ`Ì ∞« `À#∞ K«~} ° ãü O≤ Q∑ „ѨÉ∞íè `åfixfl
U~åÊ@∞ KÕâß_»∞. K«~°}üã≤OQ∑ „Ѩ^è•xQÍ áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ J_»∞QÆ∞ÃÑ@ì‰õΩO_®<Õ,
áê~°"¡ ∞≥ O@∞ qâßfiã¨O á⁄O^Œ_®xH˜ XHõ ~ÀA =ÚO^Õ, WOk~åQÍOnèx qKåiOK«_®xH˜
<≥ÅH˘eÊ# „Ѩ`ºÕ Hõ HÀ~°∞eì fl ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« =Åã≤OkQÍ KÕã#≤ _ç=∂O_»∞x K«~} ° ãü O≤ Q∑
u~°ã¯¨ iOz# g∞^Œ@ WOk~åQÍOnè `«# =∞^Œ`Ì ∞« x LѨãO¨ ǨÏiOK«∞H˘#flk. K«~}° ãü O≤ Q∑
JÉèºí ~°#÷ "Õ∞~°‰Ωõ ~åRѨu Ö’H±ãɨ xíè ~°^∞Œ Ì KÕã≤ =∞^躌 O`«~° ZxflHõʼnõΩ P^ÕâßÅ∞ *Ïs
KÕâß~°∞.
1980 [#=iÖ’ [iy# ZxflHõÅÖ’ HÍO„ÔQãπ(S), HÍO„ÔQãπ(Ü«Ú), K«~}° ãü O≤ Q∑
™È+¨eã¨∞ìÅ∞ Hõeã≤ ÃÑ\˜ì# H˘`«Îáêsì Ö’H±^Œàò, „Ѩ^è•#OQÍ [#ã¨OѶπ∞, WOHÍ
[QÆr=˚ <£~å"£∞, K«O„^ŒâYı ~üÖÏO\˜ áê`« HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ QÆÅ [#`åáêsì– ~°OQÆOÖ’
354 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
L<åfl~Ú. ã≤ÑZ≤ O, ã≤ÑS≤ Å∞ ~°OQÆOÖ’ L#flѨÊ\˜H© "å\˜ „ѨÉÏè =O ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò,
ˆH~°à◊H˜ Ѩiq∞`«=∞~ÚOk. x~°O`«~°O ‰õΩ=Ú‡ÖÏ@ÅÖ’ ‰õÄ~°∞HõáÈ~Ú# áêÅ<å
=º=Ǩ~åefl Ѩ\ Oì˜ K«∞HÀx [#`åáêsìÃÑ· „Ѩ[Å „Éè=í ∞Å∞ `˘ÅyáÈÜ«∂~Ú. „Ѩ[Å∞
WOk~åQÍOnè "≥Ñ· Ù¨ HÍO„ÔQãπ "≥Ñ· Ù¨ =∞~°ÖÏ~°∞. P"≥∞ HÍO„ÔQãπx Jã¨Ö#·ˇ HÍO„ÔQãπQÍ
QÆ∞iÎOKå~°∞.
WOk~åQÍOnè JkèHÍ~°OÖ’H˜ =¿ãÎ „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxH˜, áœ~° ǨωõΩ¯Å‰õΩ „Ѩ=∂^ŒO
U~°Ê_»∞`«∞O^Œx [#`å áêsì ÃÇÏK«ÛiOzOk. K«~} ° ãü O≤ Q∑ ~Ô `· ∞« ~å*Ϻxfl QÆ∞iOz
K≥áêÊ_»∞. [#`å áêÅ#Ö’ ѨiáêÅ# ãÎ̈OaèOzO^Œx HÍ|\ì̃ Ѩx Kտ㠄ѨÉ∞íè `åfixH˜
F@∞ "ÕÜ∞« =∞x WOk~åQÍOnè Ji÷OzOk.
„Ѩ[Å∞ 1971, 1977ÅÖ’ ÖÏQÍ<Õ ‰õΩÅO, =∞`«O, „áêO`åÅ#∞ JkèQqÆ ∞Oz
HÍO„ÔQãπ (S)H˜ F@∞¡ "Õâß~°∞. 529 ã‘@‰¡ Ωõ QÍ#∞ HÍO„ÔQãπ(S) 353 ã‘@∞¡ JO>Ë
=¸_çO@ ~Ô O_»∞ =O`«∞Å "≥∞*Ïi\© ™êkèOzOk. Ö’H±^àŒ ò 41 ã‘@`¡ À, [#`å 31
ã‘@`¡ À HÍO„ÔQãπ(Ü«Ú) 31 ã‘@`¡ À ÉÏQÍ "≥#∞Hõ|_ç áÈÜ«∂~Ú. ã≤ÑZ≤ O, ã≤ÑS≤ Å∞
HÍO„ÔQãπ L~°=_çx `«@∞ìH˘x 36, 11 ã‘@∞¡ ã¨OáêkOKå~Ú.
ZxflHõÅ `«~∞° "å`« [#`åáêsì =∞~˘Hõ™êi peáÈ~ÚOk. 1980 z=~°Ö’
áê`« [#ã¨OѶ∞π <åÜ«∞‰õΩÅ∞ [#`åáêsìx =^Œe ÉèÏ~°fÜ«∞ [#`åáêsìx ™ê÷ÑO≤ Kå~°∞.
[QÆr=˚ <£~åO HÍO„ÔQãπ(Ü«Ú)Ö’ KÕ~å_»∞.
WOk~åQÍOnè uiy JkèHÍ~°OÖ’H˜
34 =∂™êÅáê@∞ JkèHÍ~åxH˜ ^Œ∂~°OQÍ L#fl WOk~åQÍOnè uiy
„Ѩ^•è #=∞O„u JÜ«∂º~°∞. HÍO„ÔQãπ áêsì „Ñ¨=ÚY"≥∞#ÿ áêsìQÍ Ñ¨Ó~°fiã≤u÷ x á⁄OkOk.
[#`å „Ñ¨É∞íè `«fiO 1977Ö’ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ì̃# K≥_¤» ã¨O„Ѩ^•Ü«∂xfl J#∞ã¨iOz HÍO„ÔQãπ
„ѨÉ∞íè `«fiO „ѨuѨHáΔõ êe`« `˘q∞‡k ~åR JÃãOc¡Å#∞ ~°^∞Œ Ì KÕãO≤ k. `«~∞° "å`« E<£Ö’
[iÑ≤# ZxflHõÅÖ’ XHõ¯ `«q∞à◊<å_»∞Ö’ q∞#Ǩ~ÚOz HÍO„ÔQãπ JYO_» q[Ü«∞O
™êkèOzOk. 22 ~å„ëêìÅÖ’ 15 ~å„ëêìÅ∞ HÍO„ÔQãπ áêÅ# „H˜O^Œ‰Ωõ =KåÛ~Ú.
„Ѩ^è•#=∞O„u, *ÏfÜ«∞™ê÷~ÚÖ’ „Ѩ*Ï^Œ~°}, „Ѩ*ÏHõ~°¬} QÆÅ XˆH XHõ
<åÜ«∞‰õΩ~åÖˇ#· ѨÊ\˜H© WѨÊ\˜ WOk~åQÍOnè 1969–77 <å\˜ WOk~åQÍOnè HÍ^Œ∞.
P"≥∞‰õΩ WѨÙÊ_»∞ ~å[H©Ü∂« Å∞ áêÅ<å =º=Ǩ~åÅÃÑ· QÆ\ ì˜ Ñ¨@∞ì ÖË^∞Œ . ѨÓiÎ JkèHÍ~°O
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 355
KÕlH˜¯#ѨÊ\˜H© #∂`«# q^è•# x~°‚Ü«∂Å∞ KÕÜ«∞_»OÖ’#∞, HõÅz"Õ¿ã ã¨=∞㨺Å`À
=º=ǨÏiOK«_O» Ö’#∞ P"≥∞ Tyã¨ÖÏ@‰õΩ QÆ∞~°~ÚOk. J~Ú#ѨÊ\˜H© Pi÷H,õ q^Õj
q^è•<åÅÖ’ H˘xfl q[Ü«∂Å∞ ™êkèOzOk. "≥Ú`«OÎ g∞^Œ kâßxˆ~âÌ O◊ KÕÜ∞« _»OÖ’#∞,
^Œ$_èO» QÍ =º=ǨÏiOK«_O» Ö’#∂ QÆ`åxH˜ WѨÊ\˜H˜ `Õ_® =ÙOk. JO^Œ∞Hˆ „Ѩ[Å∞
P"≥∞ #∞O_ç PtOz#O`«QÍ KÕÜ∞« ÖËHáõ È~ÚO^Œ<Õ ÉèÏ"åxH˜ ^•i fã≤Ok. J`«º=ã¨~°
Ѩiã≤u÷ , [#`åáêÅ<å ã¨O=`«û~åÅ „ѨÉÏè =O P"≥∞ÃÑ· Ѩ_Oç k. `«# K«∞@∂ì L#fl
"åiѨ@¡ J#∞=∂<åã¨Ê^Œ "≥Y· i „Ѩ|eOk. `«# ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ã¨O[Üü∞QÍOnèx `«Ñʨ
=∞Ô~=ih #=∞‡ÖË^∞Œ . QÆ`O« Ö’x P"≥∞ â◊H,Î̃ x~°Ü ‚ ∂« `«‡Hõ`,« ^Œ$_èã» O¨ HõÅÊO, ™ê÷#OÖ’
*Ï„QÆ`,Ϋ ã¨OHÀK«O, JxtÛ`«`fi« O =zÛ KÕ~å~Ú. P"≥∞Ö’ JÅã≤áÈ~Ú# =ºH˜Î ÅHõ} Δ ÏÅ∞
QÀK«iOKå~Ú.
JO`ÕQÍHõ WOk~åQÍOnè `«# ZxflHõÅ "åQÍÌ<åÅ#∞ J=∞Å∞ [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ
P"≥∞`ÀÉÏ@∞ H˘kÌ=∞Ok <åÜ«∞‰õΩÖË q∞yÖÏ~°∞. „Ѩã^≤ ∞Œ Åú ∞, J#∞Éè=í A˝Ö#·ˇ *ÏfÜ«∞
~åR ™ê÷~Ú <åÜ«∞‰õΩÅÖ’x J`«ºkè‰Ωõ Å∞, QÆ`O« Ö’x P"≥∞ ã¨ÇϨ K«~∞° Å∞ 1977 -
78Ö’ P"≥∞x =^Œe "≥àÏ¡~∞° . Hˆ O„^ŒOÖ’QÍx ~å„ëêìÅÖ’ QÍx P"≥∞ K«∞@∂ì KÕi#
"å~°∞– H˘kÌ q∞#Ǩ~ÚOѨÙÅ`À JO`å H˘`«Î"å~°∞. ~å[H©Ü«∞OQÍ ã¨fiO`« |ÅO
ÖËx"å~°∞. áêÅ<å Ѩ~"° ∞≥ #ÿ ÖËHõ ~å[H©Ü∞« Ѩ~"° ∞≥ #ÿ ã¨=∞~°`÷ x« QÍHõ q^èÜ Õ ∞« `«x |\˜ì
ZOÑ≤Hõ KÕÜ∞« |_ç#"å~°∞.
1980 E<£, 23# q=∂# q<庙êÅÖ’ ã¨OÉèqí Oz# ã¨O[Üü∞QÍOnè =∞~°}O
P"≥∞x ѨÓiÎQÍ ‰õΩkÑ≤"ãÕ O≤ k. ã¨O[Üü∞QÍOnè ™ê÷<åxfl ÃÑ^Œ‰Ì Ωõ =∂~°∞_»∞ ~år"£QÍOnè`À
xOáêÅ#∞H˘#flk. ~å[H©Ü∂« ÅÖ’H˜ fã¨∞H˘x =zÛOk. Ü«∞OÑ≤QÍ ZxflHõ KÕ~ÚOzOk.
1983Ö’ áêsì [#~°Öò Ãã„Hõ@sQÍ xÜ«∞q∞OzOk.
"≥Ú^Œ\ ™˜ êiÖÏQÍ<Õ WOk~åQÍOnè ~Ô O_»=™êi „Ѩ^•è #=∞O„u J~Ú# `«~∞° "å`«
‰õÄ_® HÍO„ÔQãπáêsì Ü≥ÚHõ¯ x~å‡}Ѩ~"° ∞≥ #ÿ |ÅÇ‘Ï#`« H˘#™êQÆ∞`«∂<Õ LOk. áêsìx
ѨÙ#ifli‡Oz |Ö’¿Ñ`«O KÕÜ∞« _»OÖ’ P"≥∞ qѶŨ =∞Ü«∂º~°∞. áêsì x~å‡} Ѩ~"° ∞≥ #ÿ
|ÅÇ‘Ï#`« JO>Ë „Ѩ[Å Jaè„áêÜ«∂Å∞ <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ „ѨÉ∞íè `«fi q^è•<åÅ#∞ „Ѩ[ʼnõΩ
q=iOKÕ – "åǨÏHÍÅ∞ |ÅÇ‘Ï#OQÍ LO_»_O» . Wk Jx"å~°ºOQÍ „ѨÉ∞íè `«fi Ѩx
q^è•#O g∞^Œ „ѨÉÏè =O K«∂ѨÙ`«∞Ok.
áêsì g∞^Œ, „ѨÉ∞íè `«fiO g∞^Œ WOk~åQÍOnè ѨÓiÎ PkèÑ`¨ º« O ™êkèOz#ѨÊ\˜H©
áêsì Hˆ O„^Œ <åÜ«∞Hõ`fi« O ~åR áêsì âßYÅÖ’, ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅÖ’ =Ú~îå`«`fi« O,
356 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
JO`«~`æ° « ‰õΩ=Ú‡ÖÏ@Å ã¨=∞㨺 <≥^∞Œ ~˘¯#flk. `«~K° ∞« QÍ =ÚYº=∞O„`«∞Å∞ =∂~å~°∞.
Ѷe¨ `«OQÍ ã¨O™ê÷Q`Æ « ZxflHõÅ∞ KåÖÏ ™ê~°∞¡ "å~Ú^• "ÕÜ∞« |_®¤~Ú. z=iH˜ ZxflHõÖË
x~°fiÇ≤ÏOK«|_»Ö^Ë ∞Œ . Ѷe¨ `«OQÍ Ñ¨x KÕ¿ã ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ#∞ HÍO„ÔQãπ ã¨=∞‰õÄ~°Û*ÏÅ^Œ∞–
J<Õ Jaè„áêÜ«∞O „Ѩ[ʼnõΩ HõeyOk. ã¨O™ê÷Q`Æ "« ∞≥ #ÿ |ÅÇ‘Ï#`« áêsìH˜ „Ѩ[Å #∞O_ç
ÅaèOKÕ=∞^Œ`Ì ∞« x `«yOæ zOk. Jã¨=∞‡u"å^Œ∞Å∞ áêsì JÉèºí ~°∞Å÷ ‰õΩ „^ÀǨÏO KÕÜ∞« @O
=Å# áêsì q[Ü«∂=HÍâßÅ∞ ^≥|ƒu<åfl~Ú.
áêsì „Ñ¨u+ì̈ H©} Δ O˜ zO^Œ#\ÏxH˜ ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ L^•Ç¨Ï~°} 1983 PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò,
Hõ~åfl@Hõ ~å„ëêìÅ JÃãOc¡Å‰õΩ [iy# ZxflHõÅÖ’ HÍO„ÔQãπ Ѷ∞¨ ’~° Ѩ~å[Ü«∞O. ~å„ëêìÅ∞
U~°Ê_ç#ѨÊ\˜ #∞O_ç D Ô~O_»∞ ~å„ëêìÅÖ’ HÍO„ÔQãπ áêÅ# H˘#™êQÆ∞`«∞Ok.
PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ =∂i# ã≤x=∂ Ü«∂Hõ~ì ü Ü«∞<£.\˜.~å=∂~å=Ù
™ê÷ÑO≤ z# `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ KÕuÖ’ HÍO„ÔQãπ Ѷ∞¨ ’~°OQÍ F_çáÈ~ÚOk. `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ 202
ã‘@∞¡ ÔQÅ=QÍ HÍO„ÔQãπ ˆH=ÅO 60 ã‘@∞¡ =∂„`«"Õ∞ ÔQezOk. 224 ã‘@∞¡ QÆÅ
Hõ~åfl@Hõ JÃãOc¡`À [#`å <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x „ѶO¨ @∞ 95 ã‘@∞¡ QÔ Å=QÍ HÍO„ÔQãπ
81 ã‘@∞¡ QÔ ezOk.
WOk~åQÍOnè Ô~O_»=™êi „Ѩ^è•#=∞O„u J~Ú#ѨÊ\˜ #∞O_ç ˆHO„^ŒOÖ’
^•^•Ñ¨Ù ZÖÏO\˜ QÆ\ ì̃ „ѨuѶ∞¨ @# Z^Œ∞~°∞HÍ#ѨÊ\˜H© =∞`«``« fi« , ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ ‰õΩÅ
Ѷ∞¨ ~°¬}ŠѨ~"° ∞≥ #ÿ ã¨=∞㨺Å∞ Z^Œ∞~°Ü∂« º~Ú. D ã¨=∞㨺efl WOk~åQÍOnè ^Œ$_èz» `«OÎ `À
n~°H… ÍeHõ ^Œ$+≤`ì À Ѩi+¨¯iOK«Ö^Ë ∞Œ . ™êz"Õ`« "≥Y· i`À ã¨O=`«û~åÅ `«~|° _ç <åxÛOk.
KåÖÏ f„="≥∞#ÿ ã¨=∞㨺ÅÖ’ =¸_»∞ W`«~° J^蕺ܫ∂ÅÖ’ K«iÛOK«|_®¤~Ú. HÍj‡~°∞
ã¨=∞㨺 22= J^蕺ܫ∞OÖ’, J™êûO 23= J^蕺ܫ∞OÖ’, ѨO*ÏÉò 24= J^蕺ܫ∞OÖ’
K«iÛOK«|_®¤~Ú. 33= J^蕺ܫ∞OÖ’ q=iOz#@∞¡ 1977–79Ö’ ÅaèOz#
„áÈ`åûǨÏO`À =∞`«``« fi« "å^ŒO |ÅO ѨÙOAH˘#flk. ^•x ÉÏǨ@"≥∞#ÿ =ºH©HÎ ~õ } °
=∞`«Ñ¶¨∞~°¬}Å∞. Jq 1980–84 ã¨O=`«û~åÅÖ’#∞ P `«~°∞"å`« qã¨Î $`«OQÍ
[~°Q_Æ "» ∞Õ QÍHõ ^ŒH} Δ̃ ÉèÏ~°`« ^ÕâßxH˜ qãÎ̈iOKå~Ú.
JÖψQ Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ∞, `≥QÅÆ „Ѩ[ʼnõΩ "åi ™ê=∂lHõ ~å*ϺOQÆ |^Œ"ú ∞≥ #ÿ
ǨωõΩ¯ÅѨ@¡ K≥·`«#ºO ÃÑiy# H˘Ån "åiÃÑ· J`åºKå~åÅ∞ H˘#™êQÍ~Ú. H˘xfl
ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ J`åºKå~åʼnõΩ áêÅÊ_ç# "åiÃÑ· áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ#, <åºÜ«∞Ѩ~°"≥∞ÿ#
K«~º° Å∞ KÕÑ@ ¨ |ì _®¤~Ú.

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 357

 „ѨÉèí∞`«fiO Z‰õΩ¯= x^èŒ∞efl ˆH\Ï~ÚOz Pi÷HÍaè=$kúH˜ K«~°ºÅ∞ KÕѨ\ ˜ìOk.
„ѨѨOK« Pi÷Hõ q^è•#OÖ’ =ã¨∞Î#fl =∂~°∞Êefl, ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÃÑ· ^•x „ѨÉèÏ"åxfl
QÆ∞iÎOzOk. ѨaH¡ ± ÃãHÍì~xü |Ö’¿Ñ`«O Kտ㠄ѨÜ∞« `åflÅ∞ H˘#™êyã¨∂<Î Õ Pi÷Hõ ã¨~m° Hõ~}°
K«~º° efl „áê~°OaèOzOk. HÍx ÉèÏ~°`« ™êfiÅO|##∞ `«yOæ KÕO^Œ∞‰õΩ |Ǩïà◊ *Ïu
ã¨Oã¨Å÷ áê„`«ÃÑ· WOk~åQÍOnèH˜ QÆÅ PO^Àà◊# HÍ~°}OQÍ 25–32 J^蕺ܫ∂ÅÖ’
Pi÷Hõ q^è•#OÃÑ· q=iOz# q^èOŒ QÍ „ѨÉ∞íè `«fiO <≥=∞‡kQÍ „Hõ=∞|^ŒOú QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ
™êyOk.
WOk~åQÍOnè „Ñ¨Éèí∞`«fiO q^Õj q^è•#OÖ’ ‰õÄ_® XHõ "Õ∞~°‰õΩ q[Ü«∞O
™êkèOzOk. 1983Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ , WOk~åQÍOnè Kè~·≥ ‡° <£QÍ [iy# Jb# L^Œº=∞
ã¨Ñ=Ψ ∞ tY~å„QÆ ã¨=∂"ÕâßʼnõΩ Pu^躌 O WzÛOk. Jb# L^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩ~åeQÍ
WOk~åQÍOnè Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl ^ÕâßʼnõΩ ™ê#∞‰õÄÅOQÍ =ÙO_Õ #∂`«#
JO`«~å˚fÜ«∞ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ H˘~°‰Ωõ Hõ$+≤ KÕãO≤ k.
1979 _ç à ãO|~° ∞ 26# =Ú@ì _ ç O K« | _ç # PѶ ¨ … x ™êÎ < £ „Ѩ É è í ∞ `åfixH˜
ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_OÕ ^Œ∞‰õΩ ™ÈqÜ«∞\ò Ãã<· åºefl ѨOÑ≤Oz#ѨÙ_»∞ P K«~º° x YO_çOKÕO^Œ∞‰õΩ
WOk~åQÍOnè x~åHõiOzOk. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PѶx…¨ ™êÎ<£ #∞O_ç ™ÈqÜ«∞\ò Ãã<· åºefl
"≥#H˜¯ ~°ÑÊ≤ OK«=Åã≤OkQÍ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£‰Ωõ ã¨ÅǨ WzÛOk. P"≥∞ PѨx… ™êÎ<£
JO`«~∞° º^ŒOú Ö’ J"≥∞iHÍ áêH˜™êÎ<Å£ Ѩ~ÀHõΔ *’Hͺxfl =ºuˆ~H˜OzOk. ™ÈqÜ«∞\ò
Ü«¸xÜ«∞<£`À ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ QÆÅ n~°H… ÍeHõ "≥∞„ÿ f|O^èOŒ , PѨx… ™êÎ<Ö£ ’ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜
„Ѩu‰õÄÅ"≥∞#ÿ áêʼnõΩ_»∞ =ÙO_»‰Ωõ O_® J_»∞H¤ ˘#_»OÖ’x ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ =ӺǨ`«‡Hõ
„ѨÜ≥∂[#O– D Ô~O_»∞ JOâßÅ∞ PѨ…x™êÎ<£ ã¨=∞㨺ÃÑ· WOk~åQÍOnè "≥·Yix
x~°‚~ÚOKå~Ú.
J"≥∞iHÍ áêH˜™êÎ<£ "≥·Ñ¨Ù "≥ÚQÆ∞æK«∂Ñ≤#ѨÊ\˜H© WOk~åQÍOnè J"≥∞iHÍ`À
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨O|O^è•Å#∞ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~∞° K«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflOzOk. P"≥∞ K≥<· å,
áêH˜ ™ êÎ < £ Å `À– „Ѩ ` Õ º H˜ O z áêH˜ ™ êÎ < £ Ѩ O *ÏÉò Ö ’x >ˇ „ i㨠∞ ì Å ‰õ Ω =∞^Œ Ì ` « ∞
Wã¨∞#Î flѨÊ\˜H–˜ ™ê^è•~°} ã¨O|O^è•Å H˘~°‰Ωõ „ѨÜ∞« uflOzOk. HÍx 1984 U„Ñ≤ÖòÖ’
HÍj‡~°∞Ö’x xÜ«∞O„`«} ~ˆ Y "≥O@QÆÅ ã≤Ü∂« z<£ Qˆ ã¡ Ü ≤ ∂« ~üH˜ XHõ „aˆQ_£ Ãã<· åºxfl
`«~e° OK«_®xH˜ "≥#∞HÍ_»Ö^Ë ∞Œ .
ã¨∞n~°… HÍÅO „Ѩ^•è #=∞O„uQÍ ÉÏ^躌 `«Å∞ x~°fiÇ≤ÏOz# WOk~åQÍOnè 1984
JHÀì|~°∞ 31# P"≥∞ Ãã‰õĺi\© QÍ~°∞H¤ ˜ K≥Ok# W~°∞=Ù~°∞ ã≤‰Ωõ ¯ÅKÕ Ç¨Ï`«º KÕÜ∞« |_çOk.
358 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
"≥O@<Õ HÍO„ÔQãπ áê~°"¡ ∞≥ O@s É’~°∞¤ P"≥∞ 40 ã¨OII ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ~år"£QÍOnèx
„Ѩ^•è #=∞O„uQÍ <åq∞<Õ\ò KÕãO≤ k.
WOk~åQÍOnè
WOk~åQÍOnè KåÖÏ ã¨OH˜¡+¨ì"≥∞ÿ# =ºH˜Î. P"≥∞Ö’ QÆÅ "≥·~°∞^蕺Å∞ P"≥∞x
q"å^•ã¨Ê^Œ"≥∞ÿ# =ºH˜ÎQÍ KÕâß~Ú. P"≥∞Ö’ |ÅÇ‘Ï#`«Å∞#flѨÊ\˜H© P"≥∞ |ÖÏxfl
|ÅÇ‘Ï#`«efl HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ P"≥∞ =∂i# "≥Å∞QÆ∞Ö’ K«∂_®e.
WOk~åQÍOnèH˜ Q˘Ñ¨Ê ~å[H©Ü∞« xѨÙ}`« LOk. #∂`«# Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ ã¨"åà◊√¡
Z^Œ∞~°=Ù`«∞O_»_O» `À P"≥∞ ~å[H©Ü∞« <≥Ñ· Ù¨ }Ϻxfl x~°O`«~O° ÃÑOK«∞H˘#flk. P"≥∞‰õΩ
K«∞@∞ì =Ù#fl "åi Jaè„áêÜ«∂Å∞, ã¨ÅǨÅ∞ J_çQˆ JÅ"å@∞#flѨÊ\˜H© `«∞k x~°Ü ‚ ∂« Å∞
ã¨fiÜ«∞OQÍ P"Õ∞ KÕ¿ãk. WOk~åQÍOnè `«# ~å[H©Ü∞« rq`«=∞O`«\Ö˜ ’#∞ J"≥∂Ѷ∞¨ "≥∞#ÿ
™êǨÏã¨O „Ѩ^iŒ ≈OzOk. P"≥∞ ~å[H©Ü∞« „Ѩ`º« ~°∞Å÷ ‰õΩ ‰õÄ_® P"≥∞‰õΩQÆÅ D ÅHõ} Δ O
Ѩ@¡ ã¨iÜ≥ÿ∞# J=QÍǨÏ# =ÙOk. ã≤÷~°z`«ÎO, ^Œ$_è»"≥∞ÿ# ã¨OHõÅÊO QÆÅ P"≥∞
J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ѨÙÊ_»∞ KåÖÏ Hõi#î OQÍ x~åÌH}Δ˜ ºOQÍ =º=ǨÏiOK«QÅÆ ^Œ∞. 1969Ö’ HÍO„ÔQãπ
peHõ, 1971Ö’ |OQÍ¡^âÕ ò ã¨OHΔÀÉèOí , 1971 _çÃãO|~°∞Ö’ |OQÍàÏMÏ`åxH˜ ã¨Ñ=Ψ ∞
<ÒHÍ^ŒàÏxfl ѨOÑ≤OKåÅx J"≥∞iHÍ x~°Ü ‚ ∞« O, 1966Ö’ ѨO*ÏÉò ~åR U~åÊ@∞,
1975Ö’ J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ qkèOѨÙ, 1975–77Ö’ [#`å áêsì ZOHõfi~Ús Hõq∞\©
xÜ«∂=∞HõOÖÏO\˜ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ WOk~åQÍOnè ^è~·≥ º° OQÍ, "ÕQOÆ QÍ, ã¨=∞Ü≥∂z`«OQÍ
x~°Ü‚ ∂« `«‡HõOQÍ =º=ǨÏiOzOk.
WOk~åQÍOnè ~å[H©Ü∂« ÅÖ’x „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ JOâ◊O: ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ , ÉèÏ~°`«
„Ѩ[ŠѨ@¡ P"≥∞‰õΩ QÆÅ „ѨQÍ_è"» ∞≥ #ÿ „¿Ñ=∂#∞~åQÍÅ∞† ^ÕâÉ◊ qíè +¨º`«∞ΠѨ@¡ QÆÅ qâßfiã¨O,
P"≥∞‰õΩ *ÏfÜ«∞ „ѨÜ∂≥ [<åŠѨ@¡ Ö’`≥#· J=QÍǨÏ# LOk. „ѨÑO¨ K« ^ÕâßÅÖ’
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ B#fl`åºxfl ã¨=Ú#fl`«OQÍ xÅɡ\ÏìÅ<Õ x|^Œ`ú « LOk.
^Õâ◊ JO`«~`æ° « Ѩ\ +˜ `ì̈ ë Ñ· ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ Q˘Ñ¨Ê^Œ#O ã¨fi`«O„`«O P^è•~°Ñ_¨ ç
LO\ÏÜ«∞<Õ J=QÍǨÏ#`À WOk~åQÍOnè Pi÷HOõ QÍ ~å[H©Ü∞« OQÍ ™êO㨯 $uHõOQÍ,
™êOˆHuHõOQÍ, Ããx· HõOQÍ ^Õâ◊ ™êfi=ÅO|# ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩu‰õÄÅ Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞«
Ѩiã≤÷`«∞Å<≥^Œ∞~˘¯x qâı+¨OQÍ Hõ$+≤ KÕã≤Ok. 1970ÅÖ’ K«=Ú~°∞ ã¨OHΔÀÉèÏxfl
JkèQqÆ ∞Oz# H˘kÌ ^ÕâßÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ XHõ\ .˜ ǨÏi`« qѨ=¡ O ^•fi~å ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
PǨ~° ^è•<åºÅÖ’ ã¨fiÜ«∞O ã¨O=$kú ™êkèOzOk. ÃÑ@∞ì|_ç^•s ^ÕâßÅÖ’ `«~K° ∞« QÍ
=KÕÛ Pi÷Hõ =∂O^ŒºO #∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ ~°H} Δõ HõeÊOzOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 359
 „ѨÑO¨ K« ~å[H©Ü∂« ÅÃÑ· ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ J=QÍǨÏ# QÆÅ WOk~åQÍOnè ÉèÏ~°`« ^Õâ◊
JO`«~`æ° « =º=Ǩ~åÅÖ’ q^Õj *’Hͺxfl x"åiOK«QeÆ yOk. ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl ~Ô O_»∞
„ѨKÛ« #ù fl Ü«Ú^Œú ta~åʼnõΩ, ~Ô O_»∞ J„QÆ~å*ϺʼnõΩ ^Œ∂~°OQÍ LOK«QeÆ yOk. <≥„Ǩ˙
~°∂á⁄OkOz# q^Õj q^è•<åxfl |Ö’¿Ñ`«O KÕãO≤ k.
WOk~åQÍOnè *Ïu x~å‡} „Hõ=∂xH˜ qâı+O¨ QÍ `À_»Ê_çOk. ^Õâ◊ SHõº`«x
Ѩ\ +˜ Ѫ̈ ~¨ z° Ok. Hõ+Hì̈ ÍÅOÖ’ ^Õâßxfl ã¨"∞≥ Hÿ ºõ OQÍ LOzOk. z=iH˜ JO^Œ∞H˘~°Hˆ
`«# „áê}Ïxfl JiÊOzOk. `«ÑC¨ Å∞, "≥Ñ· Ö¨¶ ϺÅ∞#flѨÊ\˜H© 1966Ö’ P"≥∞ JkèHÍ~°
ѨQÍæÅ∞ KÕÑ\¨ #ì̃ <å\˜ #∞O_ç P"≥∞ `«∞k âßfi㨠q_çKÕ <å\˜H˜ ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ Ѩiã≤u÷ x
P`«‡ qâßfi™êxfl ÃÑOK«QeÆ yOk.
WOk~åQÍOnè PK«~} ° "åk. P"≥∞ Jaè=$kúH~õ "° ∞≥ #ÿ ã¨O㨯~°}"å^Œ, "å=∞ѨHΔõ
=∞^èºÕ "å^Œ ~å[H©Ü∞« ^Œ$HõÊ^äOŒ Ѩ@¡ x|^Œ`ú « Hõey LOk. Pi÷Hõ ~°OQÆOÖ’ <≥„Ǩ˙
Ü≥ÚHõ¯ `«fii`« Pi÷HÍaè=$kú ÅHΔͺxfl J#∞ã¨iOzOk. q∞„â◊=∞ Pi÷Hõ q^è•<åxfl
H˘#™êyã¨∂<Î Õ „Ѩ}ÏoHÍ q^è•<åxfl ѨaH¡ ± ÃãHÍì~xü |Ö’¿Ñ`«O KÕãO≤ k. „ѨÉ∞íè `«fiO
Ü≥ÚHõ¯ Hõiî#"≥∞ÿ# xÜ«∞O„`«}Ö’ =ÙO_Õ P~ÀQƺHõ~°"≥∞ÿ# „ÃÑ·"Õ@∞ ÃãHÍì~üx
„áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk. HÍx D xÜ«∞O„`«}x 1980–84 HÍÅOÖ’ „Hõ=∞OQÍ ã¨_e» OzOk.
Ãã^· •úOuHõOQÍ P"≥∞ *ÏfÜ«∞ "å^Œ Ãã‰õΩºÅ~ü ã¨O„Ѩ^•Ü«∂xH˜ ^Œ$_èO» QÍ Hõ@∞ì|_ç
LOk. =∞`«`«`«fi â◊‰õΩÎÅ#∞ =ºuˆ~H˜OzOk. P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ.x ^Õâ◊ ã¨"≥∞ÿHõº`«
ã¨=∞„QÆ`Å« ‰õΩ - „Ѩ`ºÕ H˜Oz „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ „Ѩ=∂^ŒHÍiQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ zOk.
Ãã‰õΩºÅi[O Ѩ@¡ P"≥∞ ^Œ$_è"» ∞≥ #ÿ x|^Œ`ú « _®Hõ~ì ü *ÏH©~Çü ï¨ ¿ãû<£x ~åRѨuQÍ KÕÜ∂« Åx
Ѩ@∞ìÑ@ ¨ _ì O» Ö’#∞, 1984Ö’ P"≥∞ Ãã‰õĺi\© QÍ~°∞Ö¤ ’x ã≤‰Ωõ ¯Å#∞ `˘ÅyOKåÅx
WzÛ# P^ÕâßÅ#∞ ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ Ãã‰õΩºÅ~ü ~å[ºO J<Õ „áêuѨkHõ# ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« _»OÖ’#∞
ã¨Ê+ì̈OQÍ =ºHõ=Î ∞~ÚOk. z=i x~°Ü ‚ ∂« xH˜ P"≥∞ „áê}Ï<Õfl =¸ÅºOQÍ K≥eO¡ K«=Åã≤
=zÛOk.
WOk~åQÍOnèH˜ QÆÅ ~å[H©Ü∞« ã¨OѨ^Œ – P"≥∞H˜ ¿Ñ^ŒÅ, J}QÍi#, "≥∞<ÿ åi\©Å
Ѩ@¡ QÆÅ „¿Ñ=∞† "åi Ѩ@¡ QÆÅ „¿Ñ=∂aè=∂<åÅ#∞ "åiH˜ <Õ~∞° QÍ KÕ~"° Ü Õ ∞« QÆÅ â◊H.Î̃
¿Ñ^ŒÅ∞ ‰õÄ_® P"≥∞x `«=∞ ~°HõΔ‰õΩ~åeQÍ Ñ¨iQÆ}˜OKå~°∞. qâ◊fiã≤OKå~°∞.
Jaè=∂xOKå~°∞. P^ŒiOKå~°∞. JO`ÕQÍHõ WOk~åQÍOnè „Ñ¨[efl ~å[H©~¸Hõ~} °
K≥OkOK«_O» Ö’ =ÚYº"≥∞#ÿ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOzOk. „Ѩ`ºÕ H˜Oz ¿Ñ^ŒÅ∞, ǨÏi[#∞Å∞,
360 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
yi[#∞Å∞, "≥∞<ÿ åi\©Å∞, =∞Ç≤Ïà◊Å∞ ÖÏO\˜ |_»∞QÆ∞ |ÅÇ‘Ï#=~åæʼnõΩ "åi ™ê=∂lHõ
ã≤u÷ x, ^•x "≥#∞Hõ QÆÅ J<åºÜ«∞"≥∞#ÿ ã¨fiÉèÏ"åxfl `≥eÜ«∞*ˇÑÊ≤ "åiÖ’ ~å[H©Ü∞«
K≥`· <« åºxfl HõeyOzOk.
HÍx WOk~åQÍOnè 16 㨠O =`« û ~åʼnõ Ω ÃÑ· Q Í ~å[H© Ü « ∂ kè H Í~åxfl
K≥ÖÏ~ÚOz#ѨÊ\˜H© P"≥∞ ™êkèOz# =º=™ê÷Ѩ~°"≥∞ÿ# Jaè=$kú áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ#
B#fl`«ºO, ~å[H©Ü∞« q^è•#O, x~°fiǨÏ}, n~°H… ÍeHõ ™ê=∂lHõ, Pi÷Hõ =∂~°∞Ê KåÖÏ
`«‰Ωõ ¯"Õ. ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩ~åeQÍ P"≥∞ |ÅÇ‘Ï#`«– P"≥∞‰õΩ Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞« áêÅ<å
Ѩ~°"≥∞ÿ# q^è•<åÅ „áêuѨkHõ# XHõ =ӺǨÏO, n~°…HÍeHõ ^Œ$HõÊ^äŒO ÖËHõáÈ=_»O.
WO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ „Ѩ™êÎqOz#@∞¡ P"≥∞ ~å[H©Ü∞« Z`«∞QÎ _Æ Å» Ö’#∞, ã¨iÜ≥∞ÿ # ã¨=∞Ü«∂xfl
ZOÑ≤Hõ KÕãH≤ ˘#_»OÖ’#∞ k@ì. ã¨=∞HÍb#∞ÅÖ’ P"≥∞‰õΩ n@∞QÍ ~åQÆÅ"åÔ~=~°∂
ÖË~∞° . HÍx Z`«∞QÎ _Æ Å» ∞ U ^ŒâÖ◊ ’ ‰õÄ_® P"≥∞ =ÚO^Œ∞QÍ ~°∂á⁄OkOK«∞‰õΩ#fl =ӺǨÏOÖ’
ÉèÏQÍÅ∞ HÍ=Ù. J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ ‰õÄ_® =ӺǨÏOÖ’ ÉèÏQÆO HÍ^Œ∞. JѨÊ\˜ ã¨OHΔÀÉèÏxH˜
`å`å¯eHõ ã¨ÊO^Œ# =∂„`«"∞Õ . ZO`« Q˘Ñ¨Ê^≥#· ѨÊ\˜H© Hˆ =ÅO Z`«∞QÎ _Æ Å» ∞ KåÅ=Ù. XHõ
=ӺǨxfl J=∞Å∞ [~°Ñ¨_®xH˜ JѨÊ\˜ÔH^Œ∞Ô~·# ã¨=∞㨺x |\˜ì `å`å¯eHõOQÍ
J=ÅOaOKÕ q^è•<åÖË Z`«∞QÎ _Æ Å» ∞. =ӺǨÏO ÖˉΩõ O_® Z`«∞QÎ _Æ Å» ∞ ZO`«"∞Õ ^è㌠∞¨ û`À
‰õÄ_ç#"≥·#ѨÊ\˜H© QÍeÖ’ `ÕeáÈ`å~Ú. Jq <åÜ«∞Hõ`«fiO „ѨHõ\ ˜Oz# ÅHΔͺefl
™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ÖËHõ XHõ ^Õâßxfl PtOz# ÅHõΔ ºO "≥Ñ· Ù¨ #_çÑO≤ K«QÅÆ
q^è•<åÅ ~°∂ѨHÅõ Ê#‰õΩ ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ =» Ù.
Pi÷HÍaè=$kú q^Õj q^è•<åÅÖ’ P"≥∞‰õΩ =∂~°^æ ~Œ ≈° Hõ`fi« O =Ç≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ <≥„Ǩ˙
q^è•<åÅ∞ =Ù<åfl~Ú. H˘O`« Tyã¨ÖÏ@ `«~∞° "å`« WOk~åQÍOnè "å\˜x ã‘fiHõiOzOk.
~å[H©Ü∞« q^è•# x~°fiǨÏ} ÖËHõ ~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ Jã≤~÷ `° x« JkèQqÆ ∞OKÕO^Œ∞‰õΩ, ÖËHõ
áêÅ<å K«„@O Jaè=$kúH˜ ÖËHõ Jk „H˜OkH˜ kQÆ*Ï~°‰Ωõ O_® x~ÀkèOKÕO^Œ∞‰õΩ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ
=ӺǨÅ∞ ÖË=Ù. WOk~åQÍOnè `«# ã¨fiO`« =ӺǨefl ~°∂á⁄OkOK«∞H˘#_»OÖ’
qѶŨ =∞~ÚOk. =∂i# *ÏfÜ«∞ =∞iÜ«Ú „ѨÑO¨ K« Pi÷Hõ Ѩiã≤u÷ x Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ
Pi÷Hõ ~°OQÆOÖ’ ‰õÄ_® <≥„Ǩ˙ =ӺǨxfl ã¨$[<å`«‡HõOQÍ Jaè=$kú Ѩ~K° Ö« HË áõ È~ÚOk.
JÖψQ q∞`«"å^ŒO, "Õ~åÊ@∞ "å^Œ ã¨=∞㨺Å`À =º=ǨÏiOKÕO^Œ∞‰õΩ XHõ =ӺǨ`«‡Hõ
K«„\Ïxfl ~°∂á⁄OkOK«_»OÖ’ ‰õÄ_® P"≥∞ qѶ¨Å=∞~ÚOk. Ѷ¨e`«OQÍ Ñ¨O*Ï|∞,
J™êûO, HÍj‡~°∞, ã¨=∞㨺Å`À ã¨=∞~°=÷ O`«OQÍ =º=ǨÏiOK«_O» Ö’ qѶŨ =∞~ÚOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 361
 XHõ =ӺǨ`«‡Hõ K«„\Ïxfl ~°∂á⁄OkOK«∞H˘x ^•x Ѩiq∞`«∞ÅÖ’ ѨxKÕÜ∞« _»OÖ’
WOk~åQÍOnè Ü≥ÚHõ¯ "≥Ñ· Ũ¶ ºO W`«~° ~°OQÍÅÖ’ ‰õÄ_® =ºHõ=Î ∞~ÚOk. WOk~åQÍOnè
ÃÑ^ŒÌ "≥∞*Ïi\©`À ZxflHõÅÖ’ q[Ü«∂Å∞ ™êkèOz#ѨÊ\˜H© `«# Z*ˇO_®x J=∞Å∞
Ѩ~°K«_®xHõ=ã¨~°"≥∞ÿ# ~å[H©Ü«∞ ÖËHõ „ѨÉèí∞`«fi Ü«∞O„`åOQÍÅÖ’ – áê~°¡"≥∞O@∞,
=∞O„u=~°Oæ , áÈbã¨∞ ÖËHõ JkèHÍ~° =~°Oæ ÖËHõ HÍO„ÔQãπ áêsì ÖËHõ q^•ºq^è•<åÅÖ’
ã¨O™ê÷Q`Æ "« ∞≥ #ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ KÕÜ∞« ÖËHáõ È~ÚOk. P"≥∞ #∂`«# ã¨Oã¨e÷ fl xi‡OK«Háõ È=@"Õ∞
HÍ^Œ∞† áê`« ã¨Oã¨e÷ fl ã¨O㨯iOz Ѩ\ +˜ Ñì¨ ~¨ K° OÕ ^Œ∞‰õΩ ZÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `«fl=¸ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ .
Ѷ¨e`«OQÍ WOk~åQÍOnè HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ ~å[H©Ü«∞, áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ# ã¨Oã¨÷Å g∞^Œ
HõO>Ë `«# =ºHÎ̃QÆ`« JkèHÍ~°OÃÑ· P^è•~°Ñ¨_»=Åã≤ =zÛOk. áêsìÖ’ „ѨÉèí∞`«fiOÖ’
x~°‚Ü«∂Å∞ KÕ¿ã JkèHÍ~°O P"≥∞ KÕ`«∞Ö’¡ ˆHO„nHõiOK«∞H˘#flk. ã¨fiO`« ~å[H©Ü«∞
|ÅO QÆÅ `«# áêsì <åÜ«∞‰õΩefl XHõ Ѩ^uúŒ „ѨHÍ~°O x~°H¡ Δõ ºO KÕã,≤ `«# =∞^Œ`Ì ∞«
ÖËx^Õ =∞#∞QÆ_» ™êyOK«ÖxË =º‰õΩeÎ fl =ÚYº=∞O„`«∞Å∞QÍ ZOÑ≤Hõ KÕãO≤ k. JO`ÕQÍHõ
giH˜ ã¨fiO`« ~å[H©Ü∞« |ÅO ÖËHáõ È=_»"∞Õ HÍ^Œ∞, g~°∞ ~åR ™ê÷~ÚÅÖ’ áêsìÖ’x
x~°O`«~° =Ú~îå `«`«fi ÉÏkè`«∞Å∞QÍ =ÙO_Õ"å~°∞. WOk~åQÍOnè `«~°K«∞QÍ
=ÚYº=∞O„`«∞Å#∞ =∂~°Û=Åã≤ =KÕÛk. Ѷe¨ `«OQÍ ~å„ëêìÅ áêÅ<å =º=Ǩ~åÅÖ’
áêsì x~°fiǨÏ}Ö’ Jã≤÷~°`« ÃÑiyOk. P"≥∞ ã¨=∞Ü«∞=∞O`å ~åR áêsì, áêÅ<å
=º=Ǩ~åÅ ‰õΩ=Ú‡ÖÏ@ŠѨiëê¯~åxˆH "≥zÛOK«=Åã≤ =zÛOk. ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ f„="≥∞#ÿ
ã¨=∞㨺ʼnõΩ ã¨O|OkèOz# =ӺǨÅ q^è•# x~°Ü ‚ ∂« Å ~°∂ѨHÅõ Ê#‰õΩ `«Q∞Æ ã¨=∞Ü«∂<Õfl
ˆH\Ï~ÚOK«ÖËHõáÈ~ÚOk.
P"≥∞ xi‡Oz Ѩ\ +˜ Ñì¨ ~¨ z° # XˆH XHõ¯ ã¨Oã¨÷ „Ѩ^•è # =∞O„u ã¨z"åÅÜ«∞O
(Ñ≤Ü∞« OX). Jk âß„ã≤Î #∞O_ç "å~°ã`¨ fi« OQÍ ã¨O„Hõq∞OzOk. WOk~åQÍOnè HÍÅOÖ’
Jk q^è•<åÅ ~°∂ѨHÅõ Ê#‰õΩ x~°Ü ‚ ∂« ʼnõΩ Jxfl\˜H˜ „Ѩ^•è # Hˆ O„^Œ=∞~ÚOk. Jk
=∞O„`«∞Å ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ áê„`«x xsfi~°ºÑ¨~z° Ok.
JkèHÍ~°=∞O`å P"≥∞ KÕ`«∞Ö’¡ ˆHO„nHõiOK«∞H˘#flѨÊ\˜H© WOk~åQÍOnè
„Ѩ*Ï™êfi=∞º =ºuˆ~H˜ Jx QÍx ÖËHõ JkèHÍ~° "å^Œ áêÅ##∞ ~°∞^ÕOÌ ^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflOzOk
J#_»OQÍx `«Ñʨ =Ù`«∞Ok. 1975–77 HÍÅOÖ’ q∞#Ǩ~ÚOz P"≥∞ áê~°"¡ ∞≥ O@s
K«„@ ѨikèÖ’<Õ Ñ¨xKÕã≤Ok. ÉèÏ~°`«^Õâßxfl „Ѩ*Ï™êfi=∞º ѨO^ä•Ö’ =ÙOK«_»OÖ’
=ÚYº"≥∞#ÿ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOzOk. P"≥∞H˜ W+¨Oì ÖËHáõ È~Ú<å <åºÜ«∞=º=ã¨÷ JkèHÍ~åxfl
P"≥∂kOzOk. Ѩ„uHõÅ∞ ^Œ∞Ü«∞ºÑ¨\ <ì˜ å Ѩ„uHÍ¿ãfiK«Ûxù Q“~°qOzOk. "Õ∞^è•=ÙÅ∞
362 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
f„=OQÍ q=∞i≈Oz#ѨÊ\˜H© "åi ¿ãfiK«Û#ù ∞ P@OHõÑ~¨ Û° ÖË^∞Œ . Z=∞Ô~h˚ û ‰õÄ_® ~å*ϺOQÆ
x|^Œ#ú Å "Õ∞~°Hˆ qkèOK«|_çOk. JO`ÕHÍ^Œ∞ Z=∞Ô~h˚ ûx ZuÎ"ãÕ O≤ k P"Õ∞. ZxflHõefl
„ѨHõ\ ˜Oz x~°fiÇ≤ÏOzOk. „Ѩ[Å f~°∞Êx #„=∞`«`À ã‘fiHõiOzOk. JkèHÍ~åxfl
`«ºlOzOk. Wk xÜ«∞O`«Å∞ KÕ¿ã Ѩx HÍ^Œ∞.
HÍO„ÔQãπ áêsìx Ѩ\ +˜ Oª¨ KÕÜ∞« _»OÖ’ WOk~åQÍOnè qѶŨ =∞~ÚOk. áêsì
x~°fiǨÏ}Hõ=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ã¨=∞~°`÷ Q« Íx ã¨=∞Ü«∞OQÍx P"≥∞H˜ ÖË=Ù. D Ѩxx W`«~∞° Å`À
ѨOK«∞HÀ=_»O P"≥∞H˜ W+ì̈O ÖË^∞Œ . áêsì ™ê=∂lHõ =∞^Œ`Ì ∞« x uiy á⁄Ok#ѨÊ\˜H©
1969 peHõ `« ~ ° ∞"å`« áêsìx ѨÙ#ifli‡OK«_ »OÖ’#∞ ^•xH˜ [=ã¨`åfiÅ∞
ã¨=∞‰õÄ~°Û_»OÖ’#∞ qѶ¨Å=∞~ÚOk. Ѷ¨e`«OQÍ ZxflHõÅ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ `«Ñ¨Ê áêsì
„Ѩ[Å`À ã¨O|O^è•Å#∞ xÅɡ@∞ìHÀÖËHõáÈ~ÚOk. XHõ ã¨Oã¨÷QÍ Jk „Hõ=∞OQÍ
„Ѩ`ºÕ H˜Oz ™ê÷xHõ, ~åR ™ê÷~ÚÖ’¡ H©} Δ O˜ zOk. áêsìÖ’ P"≥∞H˜ Z^Œ∞~°∞ÖË^∞Œ . áêsì
„ÃÑã≤_≥O@∞x, =i¯OQ∑ Hõq∞\© ã¨Éèí∞ºefl, ~åR âßYÅ J^茺‰õΔΩefl P"≥∞ <åq∞<Õ\ò
KÕã≤Ok. áêsìÖ’ JO`«~°æ`« „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO ÖË^Œ∞. ã¨=∞㨺ÅÃÑ· K«~°ÛÖË^Œ∞. ˆHO„^Œ
<åÜ«∞Hõ`fi« OÃÑ· q=∞~°≈ÖË<Õ ÖË^∞Œ . ã¨O[Üü∞QÍOnè =∞~°}Ï#O`«~O° ‰õÄ_® =ÚYã¨∞uÎ
ã¨O㨯 $u H˘#™êyOk. áêsìÖ’ ã¨~Àfi#fl`« ™ê÷#O P"≥∞^Õ J~Ú#ѨÊ\˜H© áêsì ™ê÷xHõ
~åR ™ê÷~ÚÖ’¡ =Ú~îå`«`fi« O "åºÑ≤xÎ x"åiOK«ÖHË áõ È~ÚOk. KåÖÏ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’
=ÚYã¨∞uÎ KÕ¿ã"å~°∞ "åi Pâ◊Å∞ <≥~"° ~Õ #° ѨÙÊ_»∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞ÅÜ«∂º~°∞. áêsìx
pÖÏÛ~°∞.
WOk~åQÍOnè ~å[H©Ü∞« Z`«∞QÎ _Æ Å» xѨÙ}`«`À áêsìx J^Œ∞ѨÙKÕÜ∞« QÆeyOk.
ã¨Oã¨÷x Ѩ\ ˜+¨ìѨ~°z [=ã¨`åfiÅ∞ ã¨=∞‰õÄ~°ÛÖËHõáÈ~ÚOk. P"≥∞ „Ѩ[ʼnõΩ KÕ~°∞"≥·
„Ѩ`º« HõΔ ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìH˘#∞@Ö’ ã¨ÑŨ¶ =∞~ÚOk. HÍx „Ѩ*ÏHõ~¬° Hõ K«~º° Å ^•fi~å
Jn Hˆ =ÅO ZxflHõÅ „ѨKå~°O |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨ÉÅíè ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =∂„`«"∞Õ „Ѩ[ʼnõΩ
ã¨xflÇ≤Ï`«=∞~ÚOk. Wk P"≥∞H˜ áêsìg∞^Œ, K«@ì ã¨ÉÖíè ’¡#∞, „ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ· PkèÑ`¨ åºxfl
™êkèOzÃÑ\˜Oì k. HÍx Wk áêsìH˜ K«@ãì ɨ Åíè "≥Å∞ѨŠQÍx ÖËHõ ZxflHõÅÖ’ á⁄Ok#
=∞^Œ`Ì ∞« x Z‰õΩ¯= HÍÅO xÅɡ@_ì O» QÍx KÕÜ∞« ÖËHáõ È~ÚOk. Ѷe¨ `«OQÍ P"≥∞ „Ѩ^•è #
=∞O„u`«fi HÍÅ=∞O`å „Ñ¨*ÏL^Œº=∂Å∞ PO^Àà◊#Å∞ K«∞@∞ì=Ú\˜ì P"≥∞x zH͉õΩ
ѨiKå~Ú. HΔÀÉèí ÃÑ\Ïì~Ú.
¿Ñ^ŒÅ‰õΩ, J}QÍi# "åiH˜ H˘O`« ã¨Ç¨Ü«∞O, H˘xfl „ѨÜ≥∂[<åÅ∞
ã¨=∞‰õÄiÛ#ѨÊ\˜H© WOk~åQÍOnè ã¨=¸Å"≥∞#ÿ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ =∂~°∞Ê fã¨∞H˘x
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 363
=™êÎ##fl "åQÍÌ#O QÍx, ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O`À ‰õÄ_ç# Pi÷HÍaè=$kú "åQÍÌ#O QÍx
<≥~"° ~Õ Û° _»OÖ’ qѶŨ =∞~ÚOk. P"≥∞ ã¨∞n~°… HÍÅO áêÅ# ™êyOz#ѨÊ\˜H© Pi÷Hõ
q^è•#O ™ê=∂lHõ ã¨=∂#`«fi kâ◊QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÆÖ^Ë ∞Œ . JO^Œ∞‰õΩ aè#flOQÍ 1966
<å\˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ HõO>Ë 1984 <å\˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Jã¨=∂#`«Å∞ ÃÑiQÍ~Ú.
ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl ã¨=∞ ã¨=∂[ kâ◊Ö’ =ÚO^Œ∞‰õΩ #_»Ñ_¨ O» Ö’x Jâ◊H`Îõ ,« HÍO„ÔQãπx
„Ѩ[ʼnõΩ ~å[H©Ü∞« q^Œºx JOkOKÕ ™ê^è#Œ OQÍ ™ê=∂lHõ ~å[H©Ü∞« =∂~°∞Êx fã¨∞H˘x
=KÕÛ ™ê^è#Œ OQÍ =∞ÅK«_O» Ö’x "≥Ñ· Ũ¶ ºO - HÍ~°}OQÍ HÍO„ÔQãπ J@∞ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞
"å^Œ∞ʼnõΩ, W@∞ =∂~°∞Ê HÀˆ~"åiH˜ P„â◊Ü∞« OQÍ =ÙO_»@O H˘#™êyOk. ¿Ñ^ŒÅ∞,
J}z"ÕÜ∞« |_ç# "åà◊√§ WOk~åQÍOnèH˜ HÍO„ÔQãπ áêsìH˜ 1971, 1972, 1980
ZxflHõÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î =∞^ŒuÌ zÛ#ѨÊ\˜H© áêsì Ü≥ÚHõ¯ ‰õÄ~°∞Ê, x~å‡}OÖ’ ZÖÏO\˜
=∂~°∞Ê ÖˉΩõ O_® H˘#™êQÍ~Ú. áêsìÖ’H˜, ~å[H©Ü∂« ÅÖ’xH˜ #Å¡^#Œè O, <Õ~ã° ∞¨ ÅÎ
KÕiHõ`À Ѩiã≤u÷ =∞iH˘O`« H©} Δ O˜ zOk.
H˘xfl J#∞‰õÄÅ`«Å∞ |ÅÇ‘Ï#`«Å∞ L#flѨÊ\˜H© J™ê^è•~°} â◊HÎ̃ ™ê=∞~å÷ºÅ∞
QÆÅ WOk~åQÍOnè ã¨fi`«O„`å#O`«~° ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ~å[H©Ü«∞ ~°OQÆOÃÑ· P"≥∞ `«O„_ç
HõO>Ë Z‰õΩ¯= HÍÅO „áê|źO =Ç≤ÏOzOk. P"≥∞ ǨÏ`«º‰õΩ H˘kÌ ~ÀAÅ =ÚO^Œ∞
P"≥∞ XHõ q∞„`«∞x`À '<åˆHq∞ [iy#ѨÊ\˜H© <å ~°∞}ÏÅhfl f~°∞Û‰õΩ<åfl#x ÉèÏqã¨∞<Î åfl#∞—
Jx K≥ÑÊ≤ # =∂@Å∞ ѨÓiÎQÍ ã¨=∞O[ã¨=Ú, ã¨=∞~°h÷ Ü«∂Å∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÉèÏ~°`«
„Ѩ[Å∞ P"≥∞ JÖÏ KÕÜ∞« @O =Å# „ѨÜ∂≥ [#O á⁄O^•~°∞.

364 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 20
~år"£ ã¨O=`«û~åÅ∞
JkèHÍ~° ã‘fiHÍ~°O
WOk~åQÍOnè ‰õΩ=∂~°∞_»∞, [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ =∞#=_»∞ J~Ú#
~år"£QÍOnè 1985 JHÀì|~°∞ 31 ~å„u ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „Ѩ^•è #=∞O„u JÜ«∂º_»∞. P ~ÀA
L^ŒÜ∞« O WOk~åQÍOnè XHõ >ˇeq[<£H˜ WO@~°∂fi º WKÕÛO^Œ∞‰õΩ WO\˜ #∞O_ç `«#
HÍ~åºÅÜ«∂xH˜ #_çz=ã¨∂Î LOk. 1984 E<£Ö’ ã¨fi~°‚ ^Õ"åÅÜ«∞O #∞O_ç ã≤‰Ωõ ¯
>ˇ„~°iã¨∞eì fl |Ü«∞@H˜ ~°ÑÊ≤ OKÕO^Œ∞‰õΩ ^•xÃÑ· KÕ~ÚOz# ^•_çH˜ „ѨfHÍ~°OQÍ W^Œ~Ì ∞°
ã≤‰Ωõ ¯ QÍ~°∞Ť ∞ P"≥∞x HÍeÛ K«Oáê~°∞. =∞^蕺ǨflxH˜ WOk~åQÍOnè K«xáÈ~Ú#@∞¡
„ѨH\õ O˜ K«|_çOk. JѨÙÊ_»∞ ~år"£QÍOnè ѨtÛ=∞ɡOQÍÖòÖ’ L<åfl_»∞. ã‘xÜ«∞~ü HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ (~¸"≥∞<£ Ѩ~º° @# #∞Oz ǨÏ_®q_çQÍ uiy =zÛ# ~åRѨu *Ï˝h *ˇÖ· òãO≤ Q∑
P"≥∂^ŒO`À) ~år"£QÍOnèx „Ѩ^•è #=∞O„ux KÕÜ∂« Åx x~°~‚ ÚOKå~°∞. x~°Ü ‚ ∂« xH˜
q=ÚYOQÍ L#fl ~år"£ JO`«HõO>Ë q=ÚYOQÍ L#fl ™ÈxÜ«∂x XÑ≤ÊOz
P"≥∂kOKå~°∞. D x~°‚Ü«∞O P~°∞#fl~° ã¨O=`«û~åÅ `«~°∞"å`« `«q∞à◊ >ˇ„~°iã¨∞ì
=∂#=ÉÏO|∞ KÕ`∞« Ö’¡ ~år"£ ^Œ∞~°‡~°}ÏxH˜ ^•i fã≤Ok.
WO_çÜ∞« <£ Z~Ú~üÖ<·ˇ û£ Ö’ 14 ã¨O=`«û~åÅ∞ ÃÑÖ· \ˇ òQÍ Ñ¨xKÕã#≤ ~år"£QÍOnè
`«# `«=Ú‡_»∞ ã¨O*Üü∞QÍOnè 1980 E<£Ö’ q=∂# „Ѩ=∂^ŒOÖ’ =∞~°}O˜ KÕ =~°‰Ωõ
~å[H©Ü«∂ʼnõΩ ^Œ∂~°OQÍ L<åfl_»∞. ã¨O[Üü∞ =∞~°}Ï#O`«~°O WOk~åQÍOnè
~å[H©Ü∂« ÅÖ’ `«#‰õΩ ã¨Ç¨ Ü«∞OQÍ LO_»=Åã≤OkQÍ XÑ≤ÊOzOk. ã¨O[Üü∞ QÍOnè
=∞~°}O`À MÏm J~Ú# J"Õ∞kè #∞O_ç Ö’H±ãɨ Híè ˜ ZxflÔH· 1981 E<£Ö’ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’H˜
„Ѩ"ÕtOKå_»∞. 1982Ö’ #∂º_èçb¡Ö’ Pã≤Ü«∂ „H©_»Å x~°fiǨÏ} ÉÏ^èŒ∞º_»∞QÍ
xÜ«∞q∞OѨ|_®¤_»∞. ~åR JÃãOc¡ ZxflHõÅÖ’ Ѩ~å[Ü«∞O áêÅ~Ú |ÅÇ‘Ï#Ѩ_ç#
HÍO„ÔQãπH˜ #∂`«# [=ã¨`åfiÅ∞ ã¨=∞‰õĈ~Û ÉÏ^茺`«`À 1983 Ѷ≤„|=iÖ’ HÍO„ÔQãπ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 365
„Ѩ^è•# HÍ~°º^Œi≈ JÜ«∂º_»∞. tHõΔ}ÏHÍÅO ѨÓiÎH͉õΩO_®<Õ ™ê~°^茺 ™ê÷#OÖ’H˜
qã≤i"ÕÜ∞« |_®¤_∞» . H˘kÌ <≥ÅÖ’¡ ZxflHõÅ∞ [~°Q#Æ ∞O_»QÍ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ã¨ÇϨ [OQÍ
„Ѩ*ÏHõ~°¬Hõ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ HÍ"åÅ#∞‰õΩ<åfl~°∞. "åi JOK«<å "Õ∞~°‰õΩ WOk~åQÍOnè
|e^•#O`À "≥Å∞¡"u≥ #Î ™ê#∞Éè∂í u`À ~år"£ JÖÏO\˜ „Ѩ*ÏHõ~¬° Hõ <åÜ«∞‰õΩ_»=Ù`å_»x
ÉèÏqOKå~°∞.
"åi JOK«<å ѨÓiÎQÍ ã¨iÜ≥ÿ∞#^Õ. xs‚`« HÍÅO HõO>ˇ HÍãÎ̈ =ÚO^Œ∞QÍ
JO>Ë 1984 _çÃãO|~°∞ 24–27ÖÖ’ [iy# ZxflHõÅÖ’ HÍO„ÔQãπ QÆ`O« Ö’ Z#fl_»∂
ÖË#O`« ÉèÏs "≥∞*Ïi\© ™êkèOzOk. P `«~∞° "å`« ѨO*Ï|∞, J™êûOÅÖ’ [iy#
ZxflHõÅ`À HõeÑ≤ 513 Ö’H±ãɨ íè ã‘@‰¡ Ωõ QÍ#∞ HÍO„ÔQãπ 415 ã‘@∞¡ QÔ ezOk. ~år"£QÍOnè
J"Õ∞nèÖ’ ã¨O[Üü∞QÍOnè "å~°ã∞¨ ~åeQÍ áÈ\© KÕã#≤ J`«_ç ÉèÏ~°º "Õ∞#HÍQÍOnèÃÑ·
ÃÑ^ŒÌ "≥∞*Ïi\©`À QÔ eKå_»∞. HÍO„ÔQãπ ZxflHõÅ „ѨKå~åxfl ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `å
ã¨=∞„QÆ`Å« ‰õΩ U~°Ê_ç# „Ѩ=∂^ŒOÃÑ· Hˆ O„nHõiOzOk. WOk~åQÍOnè =∞~°}O ^Õâ◊ SHõº`«H˜
U~°Ê_ç# „Ѩ=∂^ŒOQÍ „Ѩ[Å∞ ÉèÏqOKå~°∞. JO^Œ∞Hˆ J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ ã¨ÊO^Œ# ÅaèOzOk.
~år"£ „áê~°OÉèOí #∞O_ç ÃÑ^ŒÌ ã¨OHΔÀÉèÏefl Z^Œ∞~˘¯<åfl_»∞. `«# `«e¡ ^•~°∞}
ǨÏ`«º‰õΩ QÆ∞~°~ÚOk. „ѨÑO¨ K« "åºÑ¨OÎ QÍ QÆŠѨÅ∞ ^ÕâßÅ #∞O_ç JO`«~å˚fÜ«∞ „Ѩ=ÚY∞Å∞
WOk~åQÍOnè JO`«º„H˜Ü«∞ʼnõΩ =ã¨∞Î<åfl~°∞. P"≥∞ ǨÏ`«ºH˜ „ѨuK«~°ºQÍ #QÆ~°OÖ’–
„Ѩ`ºÕ H˜Oz #QÆ~° á⁄e"Õ∞~°ÅÖ’x ѨÙ#~å"å㨠Hˆ O„^•ÅÖ’, ¿Ñ^ŒÅ∞ x=ã≤ã∞¨ #Î fl „áêO`åÅÖ’
ã≤‰Ωõ ¯ÅÃÑ· ^•~°∞} ǨÏ`åºHÍO_» ™êQÆ∞`«∞#flk. WOk~åQÍOnè =∞~°}O˜ z# JHÀì|~°∞
31 #∞O_ç #=O|~°∞ 3 =~°‰Ωõ ã≤‰Ωõ ¯ÅÃÑ· ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. "åi "åºáê~° ã¨Oã¨Å÷ ∞,
Wà◊√¡ Å∂\© KÕÜ«∞|_®¤~Ú. `«QÆ∞Åɡ@ì|_®¤~Ú. ã¨∞=∂~°∞ 2800 =∞Ok ǨÏ`«º
KÕÜ«∞É_®¤~°∞. ǨÏ`«ºÅ‰õΩ áêÅÊ_»¤"å~°∞ ¿Ñ^ŒÅ∞, =ÚiH˜ "å_»Ö’¡ |`«∞‰õΩ`«∞#fl"å~°∞.
"å~°∞ WOk~åQÍOnèx `«=∞ <åÜ«∞‰õΩ~åeQÍ `«=∞ =∞x+≤QÍ ÉèÏqOKå~°∞. P"≥∞ =∞~°}O`À
k‰õį ^ŒiÖËx "å~°~Ú#@∞¡QÍ ÉèÏqOKå~°∞. HÍO„ÔQãπ áêsì HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞– H˘O^Œ~°∞
™ê÷xHõ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ JÅ¡i =¸HõʼnõΩ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_®¤~x° ^ŒQ~æÆ ∞° O_ç #_çÑO≤ Kå~°x, áÈbã¨∞Å∞
Hõà‹¡^Œ∞@ [iˆQ ǨÏ`åºHÍO_»x K«∂_» x~åHõiOKå~°x P~ÀѨ}Å∞ =Ù<åfl~Ú. D
P~ÀѨ}efl =∞i HÍãÎ̈ ÃÑOz ÃÑ· #∞O_ç =zÛ# P^ÕâßÅ "Õ∞~°‰Ωõ HÍO„ÔQãπ ǨÏ`åºHÍO_»
™êyOzO^Œx ‰õÄ_® „ѨKå~°O [iyOk. HÍx Wk ã¨Ê+¨Oì QÍ x~å^è•~°"∞≥ #ÿ , x~°∂Ѩ}H˜
xÅ=x „ѨKå~°O. "ÕÖÏk =∞Ok ã≤‰Ωõ ¯Å‰õΩ Ç≤ÏO^Œ∂ q∞„`«∞Å∞, W~°∞QÆ∞ á⁄~°∞QÆ∞ "åà◊√¡
P„â◊Ü«∞O WKåÛ~°∞. ~°HõΔ} HõeÊOKå~°∞. Ѩiã≤÷ux J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ `≥KÕÛO^Œ∞‰õΩ [iy#
*ÏáêºxH˜ HÍ~°}ÏÅ∞: ǨÏ`åº#O`«~O° U~°Ê_ç# QÆO^Œ~Q° Àà◊ Ѩiã≤u÷ , #∂`«# „Ѩ^•è #=∞O„u
366 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
„Ѩ=∂} ã‘fiHÍ~°O. ÅHõÖΔ Ïk =∞Ok Ǩ[~°~Ú# JO`«º„H˜Ü∞« Å U~åÊ@¡ ÉÏ^躌 `«, q^Õj
Ju^ä∞Œ Å ã¨O~°H} Δõ ÉÏ^躌 `«, ǨÏ`åºHÍO_» Ü≥ÚHõ¯ qãÎ̈ $u, f„=`« Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∂Kå~°O
„ѨÉ∞íè `«fiOÖ’x ÃÑ· ™ê÷~Ú "åiH˜ KÕ~_° ®xH˜, "å~°∞ ã¨ÊOkOK«_®xH˜ H˘O`« ã¨=∞Ü«∞O
Ѩ\ Oì˜ k. #=O|~°∞ 3# JO>Ë JO`«º„H˜Ü∞« Å ~ÀA# L^ŒÜ∞« O ~år"£ ÉÏkè`« „áêO`åefl
ã¨O^Œi≈OKå_»∞. Ãã·#ºO ~°Ñ≤ÊOK«|_çOk. Ç≤ÏO㨠J}z"ÕÜ«∞|_çOk. ™ê^è•~°}OQÍ
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞QÍ QÆÅ KåÖÏ ã¨fiK«ÛOù ^Œ ã¨Oã¨Å÷ ∞ <≥ÅÅ `«~|° _ç ÉÏkè`∞« ʼnõΩ
ã¨Ç¨Ü«∞ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~Ú. JÖÏO\˜ Ç≤ÏO¿ã `«‰õΩ¯= ™ê÷~ÚÖ’ L`«Î~°
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x W`«~° #QÆ~åÅÖ’– „Ѩ`ºÕ H˜Oz HÍ#∂Ê~°∞, ÉÁHÍ~ÀÅÖ’ K≥Å~ˆ yOk.
~år"£ „Ѩ^•è #=∞O„u J~Ú# ~Ô O_»∞ "å~åÅÖ’ Éè’áêÖò Qͺãπ ^Œ∞~°O`«O
ã¨OÉèqí OzOk. |Ǩïà◊ *Ïu HõOÃÑh Ü«¸xÜ«∞<£ HÍÔ~ƒ· _£ á¶êºHõsì ~°™êÜ«∞<åÅ #∞O_ç
"≥Å∞=_ç# q+¨"åÜ«Ú=Ù HÍ~°}OQÍ ¿Ñ^ŒÅ∞, =ÚiH˜ "å_»Ö’¡ x=ã≤OKÕ 2000 =∞Ok
K«xáÈÜ«∂~°∞. "ÕÖÏk =∞Ok [|∞ƒ# Ѩ_®¤~∞° . #+¨Ñì i¨ Ǩ~°O H˘~°‰Ωõ ÉèÏ~°`^« âÕ ,◊ J"≥∞iHÍ
<åºÜ«∞ ™ê÷<åÅÖ’ [iy# áÈ~å@O ã¨O=`«û~åÅáê@∞ ™êyOk. `«∞k f~°∞Ê ‰õÄ_®
ÉÏkè`∞« ÅHõ#∞‰õÄÅOQÍ ÖË^∞Œ .
W|ƒO^Œ∞Öˇ^Œ∞Ô~·#ѨÊ\˜H© ~år"£ ѨiáêÅ# ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# "≥·Yi`À
„áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. ~å[H©Ü∞« ™ê÷~ÚÖ’ ѨO*Ï|∞, J™êûO XѨÊO^•Å J=∞Å∞ „Hõ=∂xfl
„áê~°OaèOKå~°∞. P~°∞ >ˇHÍflÅr q∞+¨<û£ „áê~°OaèOKå_»∞. Wq Ü«Ú= „Ѩ^•è x Ü≥ÚHõ¯
P^è∞Œ xHõ âß„ã‘Ü Î ∞« ^Œ$HõÊ^ä•xH˜ „ѨfHõÅx ѨÅ∞=Ù~°∞ „ѨâO◊ ã≤OKå~°∞. D Ѩ^HŒä ÍÅ L^ÕâÌ O◊ :
ã¨=∞㨺ŠѨiëê¯~åxH˜ âß„ã‘Ü Î ∞« "≥Y· i J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ P~°∞ "≥#∞Hõ|_ç# ~°OQÍʼnõΩ âß„ãÎ̈
™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝<åxfl J#∞=iÎOѨKÜ Õ ∞« @O. D ÅHõΔ º xˆ~tÌ `« Ѩ^HŒä ÍÅ#∞ >ˇHÍflÅr
q∞+¨<û£ J<åfl~°∞. #∂`«# ã¨ÇϨ „™êaú =KÕÛ@ѨÊ\˜H˜ Wq ѨÓiÎ HÍ"åe. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
P^è∞Œ xHõ ^ÕâO◊ QÍ #∂`«# ã¨ÇϨ „™êaÌÖ’xH˜ „Ѩ"tÕ OKåe. g\˜Ö’ J`«ºO`« =ÚYº"≥∞#ÿ k
„`åQÆ∞h\˜ Ѩ^äŒHõO. „Ѩã¨∞Î`«O ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x S^Œ= =O`«∞ „QÍ=∂ʼnõΩ =∂„`«"Õ∞
„`åQÆ∞h\˜ ã¨~°Ñ¶¨~å LOk. ^Õâ◊OÖ’x Jxfl „QÍ=∂ʼnõΩ ~°H˜Δ`« „`åQÆ∞h\˜ ã¨~°Ñ¶¨~å
Ѩ^äŒHõO Ü≥ÚHõ¯ ÅHõΔ ºO. h\˜ =#~°∞Å#∞ QÆ∞iÎOz "≥eH˜ fã≤ â◊√„ÉèíѨiz ã¨~°Ñ¶¨~å
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ Éèí∂QÆ~°ƒù âß„ã¨Î, ã≤qÖò WO[hiOQÆ∞, |Ü≥∂ÔHq∞„ã‘ìŠѨi*Ï˝<å<ÕflQÍHõ,
LѨ„QÆÇ¨ Å#∞ ‰õÄ_® LѨÜ∂≥ yOK«∞HÀ"åe. JHõ~Δ å㨺`å Ѩ^HŒä Oõ x~°H~Δõ å㨺`å x~°∂‡Å#
H˘~°‰Ωõ L^ÕtÌ OK«|_çOk. ã¨fi`«O„`«O =zÛ 40 ã¨OIIÅ∞ QÆ_z» #ѨÊ\˜H© WOHÍ ^•^•Ñ¨Ù
60 âß`«O „Ѩ[Å∞ x~°H~Δõ åã¨∞ºÅ∞QÍ L<åfl~°∞. „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ >ˇeq[<£ Je¡Hxõ
qãÎ̈iOz, ^Œ$â◊º, „â◊=} ѨiHõ~åefl (ˆHÃã@¡x), WOHÍ W`«~° ѨiHõ~åefl LѨÜ∂≥ yOz
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 367
JHõΔ~å㨺`«x "åºÑ≤OѨKÕÜ«∂e. ã¨OѨÓ~°‚ JHõΔ~å㨺`å Ѩ^äŒHõOÃÑ· qã¨Î $`« ~å[H©Ü«∞
K«~Û° [iyOk. qãÎ̈ $`« „ѨKå~°=¸ á⁄OkOk. =¸_»= Ѩ^HŒä Oõ QÆiƒù}© „ã‘ÅÎ , tâ◊√=ÙÅ
ã¨O~°H} Δõ H˜ ã¨O|OkèOz#k. <åÅæ=k âıfi`« qѨ=¡ O. P=ÙÅ Qˆ ^≥Å P~ÀQͺxfl áêÅ
kQÆ∞|_çx ÃÑOK«@O. Wk QÆ}hÜ«∞OQÍ q[Ü«∞=O`«=∞~ÚOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î
MÏ^Œº `≥·ÖÏefl kQÆ∞=∞u KÕã¨∞H˘#flk. Wk q^Õj =∂~°Hõ „^Œ=ºÖ’@∞x ÃÑOzOk.
HÍ|\˜ì S^Œ= Ѩ^HŒä Oõ ÅHõΔ ºO MÏ^Œº `≥Ö· ÏÅ L`«ÊuÎx ÃÑOK«@O. â◊`åÉÏúO`åxH˜ ^ÕâO◊ Ö’x
„Ѩu „QÍ=∂xH© >ˇeá¶È<£ ™œHõ~º° O HõeÊOK«@O Ѩ^HŒä Oõ P~°= ÅHõΔ ºO.
™êOˆHuHõ Ѩ^HŒä ÍÅ ^Œ$HõÊ^ä•xfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOz J=∞Å∞ Ѩ~K° \« ÏxH˜ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_#ç
=ºH˜Î âߺ"£∞ Ñ≤„\’_®. J"≥∞iHÍÖ’ >ˇeá¶È<£ ã≤fizOQ∑ ã≤ã¨ì"£∞û ÃÑ\˜ì ÉÏQÍ _»|∞ƒ
KÕã∞¨ H˘#fl"å_»∞. >ˇe"Õ∞\˜Hû± Jaè=$kú H˘~°‰Ωõ XHõ Hˆ O„^•xfl U~åÊ@∞ KÕÜ∞« =Åã≤#
J=ã¨~åxfl QÆ∞iOz WOk~åQÍOnèH˜ #K«Û*ˇáêÊ_»∞. J`«_∞» WѨÙÊ_»∞ ™êOˆHuHõ Ѩ^HŒä ÍÅÃÑ·
~år"£QÍOnè ã¨ÅǨ^•~°∞_»∞. >ˇeHÍO Hõq∞+¨<£ Kè~·≥ ‡° <£.
WOk~åQÍOnè HÍÅOÖ’ ~°∂á⁄OkOK«|_ç# ÉèÏ~°`«^Õâ◊ HõOѨӺ@sHõ~°}
HÍ~°º„Hõ=∂xH˜ ~år"£QÍOnè =∞Oz „áÈ`åûǨÏq∞KåÛ_»∞. ™ê÷xHõ L`«ÊuÎ^•~°∞Å∞ L`«ÊuÎx
ÃÑOK«∞H˘#\ÏxH˜ gÅ∞QÍ HõOѨӺ@~ü q_ç ÉèÏQÍÅÃÑ· kQÆ∞=∞u ã¨∞OHÍÅ∞ `«yOæ K«|_®¤~Ú.
^ÕjÜ«∞ =∂Ô~¯@∞ìÖ’xH˜ q^Õj L`«ÊuÎ^•~°∞Å∞ J#∞=∞uOK«|_®¤~°∞. PѶ‘ã¨∞ÅÖ’,
áê~î°âßÅÖ’ HõOѨӺ@~ü qxÜ≥∂QÆO „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«|_çOk. q^Õj =∂~°Hõ „^Œ"åºxfl
`≥zÛÃÑ>Ëì HõOѨӺ@~ü ™êѶπì"Õ~üÅ`À =ÚO^Œ∞‰õΩáÈÜ«∂_»∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O QÆ`«OÖ’
=Åã¨^âÕ O◊ QÍ =ÙO_»_O» =Å# áêi„âßq∞Hõ qѨ=¡ O ~åÖË^∞Œ . HÍx WѨÙÊ_»∞ W<£Ñ~ˆ¨¶ ‡+¨<,£
Hõ=¸ºxˆH+¨<£ qѨ=¡ OÖ’ ÉèÏQÆ™êfiq∞ HÍ=_»O Jx"å~°ºO (Wk ^Œ∂~°^$Œ +≤ì QÆŠѨÅ∞=Ù~°∞
ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ Jaè„áêÜ«∞O. ~år"£ Jaè„áêÜ«∞O QÆ∂_® W^Õ. JO^Œ∞Hˆ Jk "åã¨=Î ~°∂ѨO
^•ÖËÛO^Œ∞‰õΩ Ñ¨ÓiÎQÍ ^ÀǨÏ^ŒÑ¨_®¤_»∞.) Pi÷Hõ ~°OQÆOÖ’ xÜ«∞O„`«}Å ã¨~°mHõ~°}
ZQÆ∞=∞`«∞Å ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ, kQÆ∞=∞u ã¨∞OHÍÅ `«yOæ Ѩٖ ÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕÜ∞« |_®¤~Ú.
D JOâßÅ∞ D „QÆO^äOŒ Ö’<Õ =∞~˘Hõ KÀ@ K«iÛOK«|_®¤~Ú.
™ê÷xHõ ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ<å ã¨Oã¨e÷ fl |Ö’¿Ñ`«O KÕÜ∞« =Åã≤# J=ã¨~åxfl
QÆ∞iOz KåÖÏ =∞Ok KåÖÏ K≥áêÊ~°∞. HÍx ѨOKåÜ«∞f ã¨Oã¨Å÷ ÃÑ· K«~Û° [iÑ≤ "å\˜H˜
~å*ϺOQÆ J#∞=∞ux WÑ≤ÊOz ѨOKåÜ«∞f ZxflHõefl `«Ñʨ xã¨i KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ K«\Ïìxfl
KÕ~ÚOK«_O» ^•fi~å ѨOKåÜ«∞f ã¨Oã¨e÷ fl Ѩ\ +˜ Ñì¨ i¨ KÕO^Œ∞‰õΩ ~år"£QÍOnè, PÜ«∞#
368 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
„ѨÉ∞íè `«fiO K˘~°= fã¨∞H˘#flk. JO^Œ∞‰õΩ ~å*ϺOQÆ ã¨=~°} J=ã¨~=° ∞~ÚOk. HÍx
HÍO„ÔQãπH˜ "≥∞*Ïi\© ÖËx ~å[ºã¨ÉÖíè ’ „ѨuѨHΔõ áêsìÅ∞ D aÅ∞¡Å∞ áêã¨∞H͉õΩO_®
J_»∞H¤ ˘<åfl~Ú. 1987 _çÃãO|~°∞, 1988 E<£ =∞^躌 HÍÅOÖ’ ~år"£ 400 =∞Ok
lÖÏ¡ HõÖHˇ ~ìõ #¡° ∞, ÖËHõ lÖÏ¡ ÉÏ^è∞Œ ºÖˇ#· JkèHÍ~°#¡ ∞ Hõeâß_»∞. 1988 AÖˇÖ· ’ ~å„ëêìÅ
J`«∞º#fl`åkèHÍ~°∞Öˇ#· pèÑπ¶ Ãã„Hõ@sÅ`À ã¨=∂"ÕâO◊ , 1989 [#=iÖ’ 8000 =∞Ok
„Ѩux^è∞Œ Å`À ѨOKåÜ«∞f~å*ò ã¨"∞Õ ‡à◊<,£ "Õ∞Ö’ =∞Ç≤Ïà◊Å H˘~°‰Ωõ ѨOKåÜ«∞f ~å*ò
ã¨^㌠∞¨ û x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú. 1989 "Õ∞ Ö’ JdÅ ÉèÏ~°`« HÍO„ÔQãπ Hõq∞\© „Ѩuáê^Œ#efl
K« i ÛOz |ÅѨ ~ ° z Ok. P `« ~ ° ∞ "å`« ~å„ëêì Å =ÚYº=∞O„`« ∞ Š㨠= ∂"Õ â ◊ O
x~°fiÇ≤ÏOK«|_çOk. J`«∞º#fl`« ™ê÷~ÚÖ’x „ѨÉèí∞`«fiO „H˜Ok ™ê÷~Ú „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO,
Jaè=$kúx QÆ∞iOz „Ѩu ™ê÷~ÚÖ’x "ÕÅ =∞Ok „Ѩ[Å Jaè„áêÜ«∂efl ѨiQÆ}#Ö’H˜
fã¨∞H˘#fl ã¨O^Œ~ƒ° Où QÆ`O« Ö’ Z#fl_»∂ ÖË^∞Œ .
„Ѩf „QÍg∞} ‰õΩ@∞O|OÖ’ Hõhã¨O XHõiH˜ ã¨O=`«û~°OÖ’ 50– 100 ~ÀAʼnõΩ
Láêkè HõeÊOK«\ÏxH˜ L^ÕtÌ Oz# Ѩ^HŒä Oõ [=ǨÏ~ü ~À*òQÍ~ü Ü≥∂[# Ѩ^HŒä Oõ . [=ǨÏ~ü
ÖÏÖò <≥„Ǩ˙ â◊`[« Ü«∞Ou (<≥„Ǩ˙ 1889Ö’ [x‡OKå_»∞) ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ „áê~°OaèOK«|_ç#
D Ѩ^HŒä ÍxH˜ JÜÕ∞º Y~°∞ÛÖ’ 80 âß`«O Hˆ O„^ŒO Éèií ™êÎ#x "åQÍÌ#O KÕãO≤ k. #∂`«#
q^•ºq^è•#O ‰õÄ_® „QÍg∞} „áêO`åÅÃÑ·# „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅÃÑ·# ˆHO„nHõiOzOk.
#∂`«# q^•ºq^è•#O „Ѩ^è•# ÅHΔͺÅ∞ JHõΔ~å㨺`å „Ñ¨Kå~°O, PѨˆ~+¨<£ ÉÏ¡H±É’~ü¤
(áê~îâ° ßÅʼnõΩ =∞øeHõ ã¨^∞Œ áêÜ«∂Å∞ HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ L^ÕtÌ OK«|_çOk) ^Œ∂~° q^Œº,
~år"£ q^•º q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ ‰õΩb# ã¨fiÉèÏ"åxH˜ x^Œ~≈° #OQÍ q=∞~°≈ʼnõΩ QÆ∞~°~Ú#
#"À^ŒÜ«∂ q^•ºÅÜ«∂Å∞ „QÍg∞} ¿Ñ^Œ ‰õΩ@∞OÉÏʼnõΩ K≥Ok# a_»¤Å‰õΩ "åã≤QÆÅ
q^Œºx JO^ŒK¿Õ ãO^Œ∞‰õΩ L^ÕtÌ OK«|_ç#q. „ѨuÉèí P^è•~°OQÍ Lz`« q^Œº‰õΩ ZOÑ≤Hõ
KÕÜ∞« |_Õ D q^•º~°∞Å÷ ‰õΩ lÖÏ¡H˘Hõ ~Ô ã≤_x≥ ¬Ü∞« Öò áê~îâ° ßÅ <≥ÅH˘ÅÊ|_»∞`«∞Ok.
=∞Ç≤Ïà◊Å H˘~°‰Ωõ 1988Ö’ *ÏfÜ«∞ Ѩ^HŒä Oõ ~°∂á⁄OkOK«|_çOk. ѨOKåÜ«∞f
~å*ò ã¨Oã¨Å÷ xfl\˜Ö’ ZxflHõʼnõΩ ã¨O|OkèOz# ã‘@Ö¡ ’ 30 âß`«O =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ i[~°∞fi
KÕÜ∞« |_»_O» =ÚYº"≥∞#ÿ „Ѩuáê^Œ#ÅÖ’ XHõ\ .˜ „H˜Ok™ê÷~Ú JkèHÍ~°∞Å∞ x~åfiǨωõΩÅÖ’
50 âß`«O =∞Ok =∞Ç≤Ïà◊Å∞ =ÙO_®Åx Ѩ^HŒä Oõ ã≤áê¶ ~°ã∞¨ KÕãO≤ k. D Ѩ^HŒä Oõ Ö’
=∞Ç≤Ïà◊Å P~ÀQƺO q^Œº‰õΩ ã¨O|OkèOz# JOâßÅ∞ ‰õÄ_® L<åfl~Ú. =~°H@õ flO <Õ~åʼnõΩ
tHõΔ qkèOKÕ K«@Oì ‰õÄ_® 1986Ö’ P"≥∂kOK«|_çOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 369
 WOk~åQÍOnèH˜ =Öˇ<Õ ~år"£QÍOnèH˜ ‰õÄ_® "å`å=~°}, Ѩiã¨~åŠѨi~°H} Δõ
KåÖÏ W+ì̈"∞≥ #ÿ Ѩ^HŒä Oõ . ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ #^Œ∞Åxfl\˜Ö’ J`«ºO`« Ѩq„`«"∞≥ #ÿ QÆOQÍ#k,
Ѩiâ◊√„Éè`í x« HÍáê_ÕO^Œ∞‰õΩ |$ǨÏ`«Ê^äHŒ Íxfl „áê~°OaèOKå_»∞. PÜ«∞# H˘`«QÎ Í "å`å=~°}
=∞O„u`«fi âßYx ã¨$+≤Oì Kå_»∞. ÃÑ^ŒÌ „áê*ˇ‰Ωõ Åì ‰õΩ "å`å=~°} =∞O„u`«fiâßY P"≥∂^•xfl
x~°ƒO^èOŒ KÕâß_»∞. "å`å=~°} Ѩi~°H} Δõ ‰õΩ Jaè=$kú K≥Ok# ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝<åxfl
Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl ^ÕâßÅ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ `≥KÛÕ O^Œ∞‰õΩ Jb# ^ÕâßÅ 9= tY~å„QÆ
ã¨ÉÖíè ’ PÜ«∞# „QÆÇϨ ~°H} Δõ xkè (Plannet Protection fund) H˘~°‰Ωõ XHõ „Ѩuáê^Œ#
KÕâß_»∞.
~år"£ „ѨÉ∞íè `«fiO áêâßÛ`«∞ºÅ Jaè~∞° K«∞ÅHõ#∞QÆ∞}OQÍ Ñ¨Å∞ áêâßÛ`«º ^ÕâßÅÖ’
ÉèÏ~°`« L`«û"åÅ#∞ P_»O|~°OQÍ [iÑ≤OzO^Œx ~år"£ ™êO㨯 $uHõ q^è•#OÃÑ·
q=∞~°≈Å∞ L<åfl~Ú. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „ѨÉèí∞`«fi „áÈ`åûǨÏO ˆHO„nHõ~°} ~å[^è•x
#QÆ~åxH˜ Ѩiq∞`«O KÕÜ∞« ‰õΩO_® U_»∞ *’#Öò Hˆ O„^•Å∞ <≥ÅH˘ÅÊ|_®¤Ü∞« x, ™ê÷xHõ
„áêOfÜ«∞ ~°∂áêÅ∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«|_®¤Ü«∞<Õ q+¨Ü«∂xfl q=∞~°≈‰õΩÅ∞ q㨇iOKå~°∞.
"åi q=∞~°≈ÖˇÖÏ L#flѨÊ\˜H© D L`«û"åÅ∞ „ѨÑO¨ K« ™êO㨯 $uHõ Ѩ@OÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜
™ê÷#O HõeÊOK«_O» Ö’ [Ü«∞„Ѩ^=Œ ∞Ü«∂º~Ú. Ѩiáêeã¨∞#Î fl ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ Ѩ~∞° =Ù, „Ѩu+¨eì fl
„ѨÑO¨ K«OÖ’ ÃÑOK«_O» XHõ „ѨÉ∞íè `«fiO Ü≥ÚHõ¯ Hõ~=ΰ º"≥∞`ÿ ,Õ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ L`«û"åÅ∞ P
Hõ~"ΰ åºxfl <≥~"° ~Õ åÛ~Ú.
JѨ~å^èOŒ KÕã∞¨ #Î fl"åix x~°∞`åûǨÏѨ~K° OÕ ^Œ∞‰õΩ K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ K«~º° Å∞ KÕÑ@¨ _ì O»
^•fi~å Z‰õΩ¯= áê~°^~Œ ≈° Hõ`x« ["å|∞^•s `«<åxfl „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì_O» ^•fi~å ~å[H©Ü∞« ,
L#fl`åkèHÍ~° =º=ã¨÷x HΔÍà◊#O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ XHõ QÆ\ ì̃ „Ѩܫ∞`«flO [iyOk. Jk
Ѷ~≤ å~ÚOѨ٠x~À^èHŒ õ K«@Oì . Wk „ѨuѨHÍΔ Å`À K«~Û° Å∞ [iÑ≤ ~°∂á⁄OkOK«|_ç 1985Ö’
P"≥∂kOK«|_çOk. nx##∞ã¨iOz áê~°¡"≥∞O@∞Ö’x XHõ ~å[H©Ü«∞ áêsì Ü≥ÚHõ¯
ã¨Éèí∞ºÅÖ’ =¸_»= =O`«∞ =∞Ok `«=∞ q^èÕÜ«∞`«efl =∂~°∞ÛH˘O>Ë Jk peHõQÍ
QÆ∞iÎOѨ|_»∞`«∞Ok. =¸_»==O`«∞ HõO>Ë `«‰Ωõ ¯= ã¨OYºÖ’ ã¨É∞íè ºÅ∞ áêsì q^èÜ Õ ∞« `«#∞
=∂~°∞Û‰õΩO>Ë Jk Ѷ~≤ å~ÚOѨ٠J=Ù`«∞Ok. "åix áê~°"¡ ∞≥ O@∞ |Ç≤Ï+¨¯iã¨∞OÎ k. JO>Ë
"åi áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã¨Éºíè `«fiO ~°^=ÌŒ Ù`«∞Ok. Wk ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∞« =º=ã¨H÷ ˜ XHõ âßѨOQÍ
=∂~°∞`«∞#fl áêsì q^èÜ Õ ∞« `«Å∞ =∂~°Û\ÏxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ÉË~™° ê~åefl J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ∞« \ÏxH˜
L^ÕtÌ OK«|_çOk. Ö’H± J^•Å`üÅ∞, qx=∞Ü«∞^•s ~°H} Δõ K«@Oì D HÀ=H˜ K≥Ok#"Õ.
„ѨÉ∞íè `«fi „Ѩ™ê~° =∂^躌 =∂ʼnõΩ– „Ѩ`ºÕ H˜Oz „Ѩ*Ï^Œ~} ° á⁄O^Œ∞`«∞#fl >ˇeq[<£H–˜
370 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
Z‰õΩ¯= ¿ãfiK«Û,ù „ѨÉ∞íè `åfixfl q=∞i≈OKÕ HÍ~°º„Hõ=∂ʼnõΩ „áÈ`åûǨÏO-ÖÏO\˜q =∞O„`«∞efl
L#fl`åkèHÍ~°∞efl `«Q∞Æ *Ï„QÆ`QΫ Í Ñ¨^uúŒ QÍ =º=ǨÏiOKÕO^Œ∞‰õΩ L^ÕtÌ OK«|_ç#q. g\˜ÃÑ·
„Ѩ^•è #=∞O„u =ºHÎ̃Q`Æ « =Ú„^Œ =ÙOk. „áê~°OÉèOí Ö’ ~år"£QÍOnè =∞^ŒuÌ zÛ# "åºáê~°
ã¨Oã¨Å÷ ÃÑ· q.Ñ≤.ã≤OQ∑ [iÑ≤Oz# ^•_»∞Å∞ qãÎ̈ $`« „ѨKå~°O á⁄O^•~Ú. „áê~°OÉèOí Ö’
~år"£ =∞^Œ`Ì ∂« =ÙOk. Jq ~år"£QÍOnèÃÑ· 'q∞ã¨~ì ü H©<¡ —£ =Ú„^ŒÑ_¨ _» ®xH˜ ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ ®¤~Ú.
HÍx 1985 _çÃãO|~°∞Ö’ HÍO„ÔQãπ â◊`"« åi¬HÀ`«û"åÅ ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ ~år"£
KÕã#≤ LѨ<åºã¨O Jaè=∂#∞Å#∞ q=∞~°≈‰õΩÅ#∂ (JѨÙÊ_»∞ q=∞~°≈‰õΩÅHõO>Ë Jaè=∂#∞ÖË
Z‰õΩ¯= =∞Ok L<åfl~°∞) HõÅz"ÕãO≤ k. Q˘Ñ¨Ê áêsìx _˘Å¡QÍ =∂iÛ# "åix ~år"£
Ѩ=~ü „É’Hõ~∞° Q¡ Í =i‚OKå_»∞. áêsìÃÑ· "åi Ѩ@∞ìx `˘ÅyOz #∂`«# [=ã¨`åfiÅ∞
ã¨=∞‰õÄ~°∞Û`å#x "åQÍÌ#O KÕâß_»∞. Wk áê`« <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ÃÇÏK«ÛiHõQÍ ÉèÏqOKå~°∞.
~år"£ q^è•<åŠѨ@¡ ™ê#∞‰õÄÅ`«, Jaè=∂#O L#fl"åà◊√¡ ‰õÄ_® J`«_ç J=∞~åº^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ
"≥Y· ix Jaè=∂xOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~°∞. Q˘Ñ¨Ê K«i„`«QÅÆ áêsì Ü≥ÚHõ¯ "åi¬HÀ`«û= "Õ_∞» HõÅ∞
JÖÏO\˜ LѨ<庙êxH˜ ã¨iÜ≥∞ÿ # ã¨=∞Ü«∞O HÍ^Œx ÉèÏqOKå~°∞. U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H© ~år"£
PÜ«∞# `«e¡ÖÏQÍ<Õ áêsìÖ’ JO`«~°æ`« ZxflHõÅ∞ [~°Ñ¨ÖËHõáÈÜ«∂_»∞. áêsì ™ê÷xHõ
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ ™ê=∂#∞ºÅ∞ HÍ~°∞. "åà◊√§ #H˜b ã¨Éèí∞ºefl KÕ~°ÛQÆÅ~°∞. ZxflHõefl
`«=∞Hõ#∞‰õÄÅOQÍ =∂~°∞ÛHÀQÆÅ~°∞. WÖÏ KÕã≤ ZxflHõ HÍ=_»O =Å# "å~°∞ K«@ì |^Œ`ú «
á⁄O^ŒQÅÆ ~°∞. áêsì <åÜ«∞‰õΩÅ`À ~å[H©Ü∞« „Ѩ=ÚY∞Å`À ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìHÀ=_»O
XHõ ã¨Oã¨x÷ „Hõ=∞|^ŒOú QÍ #_»Ñ_¨ O» HõO>Ë aè#fl"≥∞#ÿ ^Œx ~år"£ `«fi~°QÍ<Õ QÆ∞iÎOKå_»∞.
HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ `«# ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨ÅǨ^•~°∞Å∞ J~°∞}ü<„≥ Ǩ˙, J~°∞}üãO≤ Q∑, Ñ≤.q.ã≤OQ∑Å∞
^Œ∂~°=∞=_»O`À áê`« ã¨ÅǨ^•~°#¡ ∞ ~°ÑÊ≤ OK«∞H˘<åfl_»∞. 1985 _çÃãO|~°∞Ö’ `å#∞ U
áê`« =º=ã¨x÷ `«Å„H˜O^Œ∞Å∞ KÕ™êÎ#x J=∂Ü«∞Hõ`fi« O`À "åQÍÌ#O KÕâß_À P áê`«
=º=ã¨H÷ ˜ „ѨfHõQÍ „ѨuxkèQÍ L#fl WOk~åQÍOnè ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨ÅǨ^•~°∞_»∞ P~ü.HÔ .^ä•=<£
1989 „áê~°OÉèÏxH˜ =ÚYº ã¨ÅǨ^•~°∞_»Ü∂« º_»∞.
q^Õj q^è•#O
~år"£ q^Õj =º=Ǩ~åÅÖ’ KåÖÏ K«∞~°∞‰õΩQÍ â◊H=Î̃ O`«OQÍ Ñ¨xKÕâß_»∞.
ÃÑ^Œ,Ì z#fl ^ÕâßÅ∞ qãÎ̈ $`«OQÍ Ñ¨~º° \˜OKå_»∞. J<ÕHõ JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨=∂"ÕâßÅÖ’
áêÖÁæ<åfl_»∞. JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ `«# `å`«, `«e¡ "Õã#≤ ÉÏ@Ö’ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êy#ѨÊ\˜H©

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 371

`«#^≥·# ã¨fiO`« =Ú„^Œ "Õâß_»∞. J}fi„ã¨Î x~åÜ«ÚnèHõ~°}‰õΩ, ^ŒH˜Δ}τѶ≤HÍÖ’x *Ïu
q=HõΔ =ºuˆ~Hõ áÈ~å\ÏxH˜, #g∞aÜ«∂ ™êfi`«O„`åºxH˜ qãÎ̈ $`« „ѨKå~°O KÕâß_»∞.
WOk~åQÍOnè, P"≥∞ =∞~°}ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ PÜ«Ú^è•Å `«yOæ ѨىõΩ J}fi„™êÎÅ `˘ÅyOѨىõΩ
J„QÆ~å*ϺÅÃÑ· JO`«~å˚fÜ«∞ XuÎ_ç ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ S^Œ∞ YO_®Å‰õΩ K≥Ok# P~°∞ ^ÕâßÅ–
JÔ~O˚ \©<å, „wãπ, "≥∞H˜ûHÀ, ã‘fi_»<,£ \ÏO*ÏxÜ«∂, ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „ѨÉ∞íè `åfikè<`Õ Å« "ÕkHõ#∞
U~åÊ@∞ KÕãO≤ k. ZxflHõÅÖ’ QÔ ez# XHõ<Å≥ ֒ѨÅ<Õ ~år"£ P~°∞ ^ÕâßÅ ^Õâßkè<`Õ Å« `À
tY~å„QÆ ã¨=∂"ÕâO◊ x~°fiÇ≤ÏOKå_»∞. QÀ~°ƒK≥"£ JkèHÍ~°O KÕÑ@ ¨ Hì õ =ÚO^Œ∞, J„QÆ~å*ϺÅ
ã¨O|O^è•Å J*ˇO_®Ö’ x~åÜ«ÚnèHõ~°}x KÕ~°ÛHõ =ÚO^Œ∞ ~år"£ D ã¨=∂"Õâ◊O
x~°fiÇ≤ÏOK«_O» QÆ=∞<å~°›O. QÀ~°ƒK≥"£ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£Ö’ JkèHÍ~°O KÕÑ\¨ ÏìHõ
J`«_çx ~år"£QÍOnè Hõeâß_»∞. x~åÜ«ÚnèHõ~°} Ѩ@¡ J`«_çH˜ QÆÅ qâßfi™êxfl
QÆ=∞xOKå_»∞. ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ Ü≥ÚHõ¯ H˘`«Î <åÜ«∞‰õΩx H˘`«Î PÖ’K«#Å#∞
J"≥∞iHÍ QÆ=∞xOK«H=õ ÚO^Õ ~år"£ QÀ~°ƒK≥"x£ 'âßOuâ◊H—Θ QÍ „ѨâO◊ ã≤OKå_»∞. 1986
#=O|~°∞Ö’ QÀ~°ƒK≥"£ _èbç ¡ =zÛ# ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ W~°∞=Ù~°∞ <Õ`Å« ∞ QÀ~°ƒK≥",£ ~år"£Å∞
_èbç ¡ (Delhi Declaration) „ѨH@ õ #Ö’ JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`« „ѨÑO¨ K«O H˘~°‰Ωõ Ñ≤Å∞Ñ≤KåÛ~°∞.
P~°∞ ^ÕâßÅ∞ fã¨∞H˘#fl K˘~°= ‰õÄ_® x~åÜ«ÚnèH~õ } ° HÍ~åºK«~} ° Ѩ^HŒä Oõ QÍ Ñ¨i}u
K≥OkOk. P Ѩ^HŒä Íxfl ~år"£ 1988 E<£Ö’ SHõº~å[º ã¨q∞u [#~°Öò JÃãOc¡
x~åÜ«ÚnèH~õ } ° ÃÑ· [iÑ≤# =¸_»= ã¨^㌠∞¨ ûH˜ ã¨=∞iÊOKå_»∞.
^ŒH}Δ̃ τѶH≤ Í *Ïu q=HõΔ =ºuˆ~Hõ áÈ~å\ÏxH˜ ~år"£ QÆ\ ì̃ =∞^Œ`Ì ∞« ^•~°∞QÍ
xeKå_»∞. ã¨O„Ѩ^•Ü«∂xfl H˘#™êyã¨∂Î (1893Ö’ ^ŒH} Δ̃ τѶH≤ ÍÖ’ ã¨=∞㨺x KÕÑ\¨ #ì̃
"≥Ú@ì "≥Ú^Œ\ "˜ å_»∞ QÍOnèr† 1940 ^ŒâßÉÏÌO`«OÖ’ SHõº~å[ºã¨q∞uÖ’ ã¨=∞㨺x
"≥Ú^Œ@ ÖË=<≥uÎ#"å_»∞ <≥„Ǩ˙. "å}˜[º ^Ò`«º ã¨O|O^è•Å#∞ PÑ≤"Õã≤ POHõΔÅ#∞
"≥Ú^Œ@ J=∞Å∞ [iÑ≤# ^ÕâO◊ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ) POHõÅΔ ‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ HÍ=∞<£"Ö≥ òÖÎ ’
"≥∞*Ïi\© ™êkèOK«_»OÖ’ [Ü«∞„Ѩ^Œ=∞Ü«∂º_»∞. HÍx Ѩ@∞ì=^ŒÅx q∞Ãããπ ^ä•K«~üx
HõkeOK«_O» Ö’ qѶŨ =∞Ü«∂º_»∞. 1986Ö’ ǨÏ~åˆ~Ö’ [iy# Jb# ^ÕâßÅ tY~å„QÆ
ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ P„Ѷ≤HÍ (AFRICA) (^•_ç, =Åã¨"å^ŒO, *Ïu q=HõΔ`«Å „ѨuѶ¨∞@#
H˘~°‰Ωõ HÍ~åºK«~} ° ) xkèH˜ Ñ≤Å∞Ñ≤KåÛ_»∞. =¸_»∞ ã¨O=`«û~åÅ `«~∞° "å`« ɡ„ÖË_æ Ö£ ’
[iy# Jb# ^ÕâßÅ tY~å„QÆ ã¨=∂"ÕâO◊ <å\˜H˜ ^ŒH} Δ˜ τѶH≤ ÍH˜ =ºuˆ~HõOQÍ qkèOz#
POHõÅΔ HÍ~°}OQÍ P„ѶH≤ Í ~å*ϺʼnõΩ "å\˜e#¡ #ëêìxfl JkèQqÆ ∞OKÕO^Œ∞‰õΩ Jaè=$kú
K≥Ok#, Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl ^ÕâßÅ #∞O_ç J~°aú eÜ«∞<£ _®Å~°¡ xkèx
ã¨=∞‰õÄ~°ÛQÆeQÍ_»∞.
372 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
#g∞aÜ«∂ ^ŒH} Δ̃ τѶH≤ Í Ü≥ÚHõ¯ =Å㨠~å[ºOQÍ =ÙOk. #g∞aÜ«∂ ™êfi`«O„`«ºO H˘~°‰Ωõ
áÈ~å_»∞`«∞#fl ã¨Oã¨÷ '™êfiáÈ—H˜ ~år"£ ^Ò`«ºÑ¨~°"≥∞ÿ# QÆ∞iÎOѨÙxKåÛ_»∞. 1986Ö’
*ÏOaÜ«∂, lOÉÏÉËfi, JOQÀÖÏ, \ÏO*ÏxÜ«∂Å#∞ ã¨O^Œi≈OKå_»∞. JO`«~å˚fÜ«∞
ã¨=∂"ÕâßÅxflO\˜Ö’ #g∞aÜ«∂ ã¨fi`«O„`åxfl QÆ∞iOz `«# Jaè„áêÜ«∂xfl =ºHõOÎ KÕâß_»∞.
#g∞aÜ«∂ 1990Ö’ ã¨fi`«O„`«ºO ™êkèOzOk. JѨÊ\˜H˜ ~år"£ „Ѩ^•è #=∞O„uQÍ ÖË_∞» .
HÍx ™êfi`«O„`À`«û"åʼnõΩ Ç¨[~°Ü∂« º_»∞. <≥Åû<£ =∞O_ÕÖÏx Hõe™ê_»∞.
~år"£ áêÅ<åHÍÅOÖ’ J„QÆ~å*ϺÅ`À ã¨O|O^è•Å∞ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_®¤~Ú. HÍx
ÃÑ^ŒÌ =∂~°∞ÊÅ∞ ÖË=Ù. ¿ãfiKåÛù =∂Ô~¯@∞ì q^è•<åÅ∞, ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O Ѩ@¡ QÆÅ
Pã¨HΘ „áêuѨkHõ# "Õã#≤ JOK«<åʼnõΩ aè#flOQÍ Ü«Ú= „Ѩ^•è x J"≥∞iHÍ "≥Ñ· Ù¨ "≥ÚQÆÖæ ^Ë ∞Œ .
1985Ö’ ~år"£ J"≥∞iHÍ Ñ¨~º° @# [Ü«∞„Ѩ^=Œ ∞~ÚOk. sQÆ<H£ ˜ #K«ÛK≥ÑÊ≤ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
"å`å=~°} Ѩiã≤÷`«∞Å#^茺ܫ∞#O KÕÜ«∞\ÏxH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# ã¨∂Ѩ~ü HõOѨӺ@~°∞¡
`≥ÑÊ≤ OK«QeÆ QÍ_»∞. J"≥∞iHÍ áêH˜™êÎ<‰£ Ωõ =∞^Œ`Ì ∞« Ѩ@¡ x|^Œ`ú `« À =ÙOk. PѶx…¨ ™êÎ<Ö£ ’
™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£H˜ =ºuˆ~HõOQÍ =Ú*ÏÇ≤ÏnÌ<£Å#∞ „áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∞Î#flk. D
Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ =∂~°∞ÊÅH˜ J=HÍâ◊O ÖË^∞Œ . HÍx QÀ~°ƒK≥"`£ À ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^èOŒ
U~°Ê_çOk. W~°∞=Ù~°∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ 5 ã¨O=`«û~åÅÖ’ 8 ™ê~°∞¡ Hõeâß~°∞.
1988Ö’ ~år"£ K≥<· å Ѩ~º° @#–1954Ö’ <≥„Ǩ˙ "≥Ú^Œ\ ˜ Ѩ~º° @# `«~∞° "å`«
- ÉèÏ~°`« „Ѩ^•è x KÕã#≤ "≥Ú^Œ\ ˜ Ѩ~º° @# „Ѩ`ºÕ HõOQÍ QÆ=∞<å~°›O. P Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ P
Ѩ~º° @# [~°Q_Æ "» ∞Õ qâı+O¨ . _≥OQ∑ ~år"£ KÕ`∞« Å∞ Ѩ@∞ìH˘x `«=∞ `«~O° "åà◊√¡ KÕã#≤
`«ÑC¨ Å∞ Ü«Ú=`«~åxH˜ „áêux^躌 O =Ç≤Ïã¨∞#Î fl ~år"£ `«~O° Ö’ ѨÙ#~å=$`«O H͉õÄ_»^xŒ
K≥ÑÙ¨ `«∞#fl \˜.q. ^Œ$âߺÅ∞ – ÉèÏ~°`« K≥<· å "≥∞„ÿ u HõÅHÍÅO =iúÅ∞¡`∞« O^Œ<Õ qâßfiã¨O
HõeyOKå~Ú. D Ѩ~º° @# `«~∞° "å`« W~°∞ ^ÕâßÅ =∞^躌 QÆÅ n~°H… ÍeHõ ã¨=∞㨺Å
Ѩiëê¯~åxH˜ „Hõ=∞|^Œú"≥∞ÿ# K«~°ºÅ∞ „áê~°OÉèí=∞Ü«∂º~Ú. "å}˜[º, ^Ò`«ºÑ¨~°"≥∞ÿ#
ã¨O|O^è•Å∞ "≥∞~°∞QÆÜ«∂º~Ú. W~°∞ ^ÕâßÅ =∞^茺 "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_»∞`«∞#fl ã¨O|O^è•Å∞
^≥|ƒu#‰õΩO_® K«∂¿ãO^Œ∞Hˆ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 1989 E<£ 4<å\˜ uÜ«∂<£=∞<£ ¿ã¯ fi~ü
ǨÏ`åºHÍO_»x YO_çOK«‰Ωõ O_® q∞#fl‰õΩ#flk.
~år"£ HÍÅOÖ’ á⁄~°∞QÆ∞ ^ÕâßÅ`À ã¨O|O^è•Å∞ JO`« ã¨*Ï=ÙQÍ ÖË=Ù.
|OQÍ¡^Õâò JO`«HõO`«‰õΩ W™ê¡O kâ◊Ö’ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ`«∞#flk. h\˜ÃÑ· q"å^•Å∞
H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú. <ÕáêÖò „ѨÉ∞íè `«fiO ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =ã¨∞=Î ÙÅÃÑ· ÉèÏs ã¨∞OHÍÅ∞ qkèOzOk.
K≥·<å =ã¨∞Î=ÙÅÃÑ· Ѩ#∞flÅÖ’ ÉèÏs q∞#Ǩ~ÚOѨÙezÛOk. 1988Ö’ K≥·<å #∞O_ç

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 373

q=∂# q^èfiŒ Oã¨Hõ `«∞áê‰õΩÅ∞ á⁄OkOk. <ÕáêÖòÖ’ x=tã¨∞#Î fl ÉèÏ~°fÜ«Úefl JHõ¯_»
ѨxKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ =~ü¯Ñ¨i‡@∞¡ `≥K∞« ÛH˘=∞‡#flk (ÅHõÖΔ Ïk =∞Ok <ÕáêbÅ∞ ZÖÏO\˜ Ѩi‡@∞¡
ÖˉΩõ O_®<Õ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ x=ã≤ã∞¨ <Î åfl~°∞, ѨxKÕã∞¨ <Î åfl~°∞.) ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO 1989
=∂iÛÖ’ Pi÷Hõ kQƃO^è•xfl qkèOzOk. ÃãÃÑOì |~°∞ <å\˜H˜ Ѩiëê¯~°O H˘~°‰Ωõ K«~Û° Å∞
„áê~°OÉèí=∞Ü«∂º~Ú. =∂bÌ=ÙÅÖ’ |ńѨÜ≥∂QÆO`À „ѨÉèí∞`åfixfl ‰õÄÖËÛ „Ѩܫ∞`«flO
[iyOk. ÉèÏ~°`« ã¨Ç¨ Ü«∂xfl Ji÷OzOk. `«Q∞Æ ã¨Ç¨ Ü«∞O JO^Œ*Ü Ë ∞« _»O`À „ѨÜ∞« `«flO
qѶŨ =∞~ÚOk. áêH˜™êÎ<H£ ˜ ÉË#r~ü Éè∞í \’ì „Ñ¨^•è #=∞O„u HÍ=_»O, ~år"£ áêH˜™êÎ<£
Ѩ~º° @# [~°Ñ_¨ O» `À ([=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ `«~∞° "å`« áêH˜™êÎ<£ ã¨O^Œi≈Oz# "≥Ú^Œ\ ˜
„Ѩ^•è # =∞O„u) - W~°∞ ^ÕâßÅ =∞^躌 ã¨O|O^è•Å∞ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_`» åÜ«∞x PtOK«_O»
[iyOk. HÍh áêH˜ ™ êÎ < £ =∞^Œ Ì ` « ∞ `À HÍj‡~° ∞ Ö’, Ѩ O *Ï|∞Ö’ K˘~° É Ï@∞¡
H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú.
NÅOHõÖ’x W|ƒOkHõ~"° ∞≥ #ÿ Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ WiH˜OK«|_çOk. "å\˜
#∞O_ç |Ü«∞@ Ѩ__» O» KåÖÏ Hõ+`ì̈ ~« "° ∞≥ Oÿ k. NÅOHõ „ѨÉ∞íè `«fiO *Ïá¶êflÃÑ· ÉèÏs Z`«∞#Î
J}z"Õ`« K«~º° Å∞ „áê~°OaèOz#ѨC_»∞ JHõ¯_» L#fl "ÕÖÏk =∞Ok `«q∞à◊√Å∞ áêiáÈ~Ú
`«q∞à◊<å_»∞H˜ ~å=_»O`À ã¨=∞㨺 "≥Ú^ŒÖˇ·Ok. *Ïá¶êfl ZÖò.\˜.\˜.W. ™ê÷=~°O.
ZÖò.\˜.\˜.W. `«q∞à◊√Å ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ H˘~°‰Ωõ P `«~∞° "å`« NÅOHõ #∞O_ç ã¨fi`«O„`«O
H˘~°‰Ωõ áÈ~å_»∞`«∞#fl ã¨Oã¨.÷ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x „Ѩ`ºÕ H˜Oz `«q∞à◊<å_»∞Ö’x „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∞O
NÅOHõÖ’x `«q∞à◊√ʼnõΩ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ__» ®xH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ LOk. NÅOHõ
„ѨÉ∞íè `«fiO *Ïá¶êflÃÑ· kQƃO^èOŒ qkèOz x`åº=ã¨~° =ã¨∞=Î ÙÅ ã¨~Ñ° ~¨¶ åx J_»∞H¤ À=_»O`À
L„kHõ`Î Å« ∞ ~Ô K«ÛQ˘@ì|_®¤~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ KÕÑŨ Ѩ_=» ÅÖ’ ã¨~∞° ‰õΩefl ѨOÑ≤OzOk.
NÅOHõ <Õg J_»∞¤H˘#flk. ~°"å}Ï q=∂<åÅ ^•fi~å *Ï~°q_çzOk. Ѩiã≤÷ux
QÆ=∞xOKÕO^Œ∞‰õΩ ÉèÏ~°`^« âÕ ,◊ q^Õj [~°fleã¨∞eì fl ѨOÑ≤OzOk. `«q∞à◊ â◊~} ° Ï~°∞Åú ~åHõ
H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `«Ñʨ =∞~À ^ÕâO◊ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_*» ÏÅ^Œx NÅOHõ „ѨÉ∞íè `«fiO
QÆ∞iÎOzOk. „ÃÑã≤_O≥ @∞ [Ü«∞=~°<ú Õ ~år"£QÍOnèx Hõeâß_»∞. K«~Û° Å∞ 1987 AÖˇÖ· ’
XHõ XѨÊO^•xH˜ ^•ifâß~Ú. XѨÊO^•xfl J#∞ã¨iOz NÅOHõÖ’ `«q∞à◊√Å∞
"≥∞*Ïi\©QÍ L#fl L`«~Î ° `«∂~°∞Ê „áêq#∞ûÅ#∞ HõeÑ≤ XHõ „áêq#∞û KÕÜ∂« e. QÆ}hÜ«∞OQÍ
JkèHÍ~° qˆHO„nHõ~°} [~°QÍe. ZÖò.\˜.\˜.W.x ~°^Œ∞Ì KÕã≤ ã¨fiÅÊHÍÅ =º=kèÖ’
PÜ«Ú^è•efl JѨÊ*ˇáêÊe. NÅOHõ HÀi`Õ NÅOHõ „ѨÉèí∞`åfixH˜ ÉèÏ~°`« Ãã·#ºO
ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_∞» `«∞Ok. HÍx ZÖò.\˜.\˜.W. NÅOHõ „ѨÉ∞íè `åfixfl #=∞‡ÖË^∞Œ . ZÖò\ \˜ W˜
ÉÏ^è∞Œ ºÅ∞ XѨÊO^ŒOÃÑ· ã¨O`«HOõ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . ÖÁOyáÈÜÕ∞O^Œ∞‰õΩ u~°ã¯¨ iOKå~°∞. XѨÊO^ŒO
374 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
qѶŨ =∞~ÚOk. XѨÊO^•xH˜ Ü«∞Öò\ \˜ ~˜ Ú J_»∞Ѥ _¨ ∞» `«∞Ok Hõ#∞Hõ |ńѨÜ∂≥ QÆO`À
J=∞Å∞ [iÑ≤OK«=Åã≤OkQÍ [Ü«∞=~°<ú Õ ÉèÏ~°`« Ãã<· åºxfl Ji÷OKå_»∞. `«q∞à◊ QÔ iÖϡʼnõΩ
P „áêO`«=∞O`å ÉÏQÍ `≥Å∞ã¨∞. JO`ÕQÍHõ ™ê÷xHõ =∞^Œ`Ì ∞« =ÙOk QÆ#∞Hõ ÉèÏ~°`« Ãã#· ºO
`«=∞x W~°HÍ@"≥∞#ÿ Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’H˜ <≥\"ì˜ Ü Õ ∞« |_ç# Ü«Ú^ŒOú Ö’ z‰õΩ¯H˘#flk. ZÖò\ \˜ W˜ x
x~åÜ«Ú^èOŒ KÕã∞¨ #Î flk QÆ#∞Hõ ÉèÏ~°`« Ãã<· åºxfl `«q∞à◊√Å∞ x~°ãO≤ Kå~°∞. ÉèÏ~°`« Ãã#· ºO
q^Õj Ãã·#ºO QÆ#∞Hõ NÅOHõ „Ѩ[Å∞ x~°ã≤OKå~°∞. [Ü«∞=~°ú<Õ ™ê÷#OÖ’ NÅOHõ
„ÃÑã≤_O≥ @∞ J~Ú# „¿Ñ=∞^•ã¨ Ãã<· åºxfl "≥#H˜¯ Ñ≤eÑ≤OK«=Åã≤OkQÍ ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `åfixfl
HÀ~°_O» `À Ѩiã≤u÷ =∞s H˜+¡ ~ì̈ ∂° ѨO ^•eÛOk. ^ŒÑŨ¶ "åsQÍ Ãã<· åºxfl ѨO*Ï|∞Ö’
q~°q∞OKÕO^Œ∞‰õΩ ~år"£ JOwHõiOKå_»∞. 1989 ã¨O=`«û~°O =∞^躌 HÍÅO <å\˜H˜
Ããx· ‰õΩÅ∞ uiy~å=@O „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. HÍx D „Hõ=∞O 1989 ZxflHõÅ `«~∞° "å`«
=∂„`«"∞Õ Ñ¨Ó~°~Î ÚOk. NÅOHõ H˜+¡ ì¨ Ñ¨iã≤u÷ ~år"£ „áê}Ïxfl |eQ˘#flk.
HõOѨÓzÜ«∂ (HõOÉ’_çÜ∂« ) #∞O_ç qÜ«∞`åflO "≥^· ˘ÅQÆ_O» ÃÑ· [iy# K«~Û° ÅÖ’
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ =ÚYº"≥∞#ÿ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOzOk. Jk <≥„Ǩ˙ HÍÅOÖ’ PˆQflÜ«∂ã≤Ü∂« Ö’
H˘iÜ«∂Ö’, HÍOQÀÖ’ WOHÍ Ñ¨Å∞KÀ@¡ Q“~°=„Ѩ^"Œ ∞≥ #ÿ =∞^躌 =iÎ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOK«_®xH˜
Ñ≤eÑ≤OK«|_ç# Ѷ∞¨ @#efl ã¨∞Êù~} ° H˜ `≥zÛOk. H˘kÌ ã¨O=`«û~åÅ „H˜`O« HõOѨÓzÜ«∂x
P„Hõq∞Oz# qÜ«∞`åflO `å#∞ JHõ¯_» #∞O_ç "≥·^˘Å∞QÆ∞`å#x JO^Œ∞Hõ=ã¨~°"≥∞ÿ#
Ѩ^`úŒ ∞« Å#∞ W`«~° ^ÕâßÅ`À ã¨O„ѨkOz ~°∂á⁄OkOK«=Åã≤OkQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl HÀiOk.
q^Õj =º=Ǩ~åÅ ã¨Ç¨ Ü«∞ =∞O„u #@fi~üãO≤ Q∑ KåÖÏ ^Ò`«º =º=Ǩ~°O #_çáê_»∞.
Ѩ^gŒ „Éè+í μ¨ _ì #·≥ HõOѨÓzÜ«∂ áêʼnõΩ_»∞ „Ñ≤<û£ ã≤ÇϨ <ÒH±x áêiãπÖ’ KåÖÏ™ê~°∞¡ Hõeâß_»∞.
ã≤ǨÏ<ÒH±, ÃÇÏOQ∑ ã¨=∂iÜ«∞<£Å =∞^茺 ã¨=∂"ÕâßÅ∞ U~åÊ@∞ KÕâß_»∞. ^•^•Ñ¨Ù
Ѩiëê¯~°=∞ÜÕ∞º ^ŒâÖ◊ ’ J"≥∞iHÍ K≥<· åÅ∞ ~°OQÆ „Ѩ"âÕ O◊ KÕã≤ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl ѨH¯õ ‰õΩ
<≥>ËìO^Œ∞‰õΩ „Ѩܫ∞uflOKå~Ú. áêiãπÖ’ 21 ^ÕâßÅ ã¨=∂"Õâ◊O x~°fiÇ≤ÏOK«|_çOk.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊O ‰õÄ_® PǨfixOK«|_çOk. qÜ«∞`åflO "≥·^˘ÅQÆ_»O, SHõº~å[º ã¨q∞u
P^èŒfi~°ºOÖ’ ZxflHõÅ x~°fiǨÏ}, ã≤ǨÏ<ÒH±, ÃÇÏOQ∑ ã¨=∂iÜ«∞<£Å ã¨OH©~°‚ „ѨÉèí∞`«fi
™ê÷Ñ#¨ Ѷe¨ `åÅ∞QÍ ã¨=∞㨺 Ѩi+¨¯iOK«|_çOk.
~år"£ J}∞ x~åÜ«ÚnèH~õ }° ÅHõΔ ºO`À Jb# L^Œº=∂xH˜ #∂`«# [=ã¨`åfiÅ∞
ã¨=∞‰õÄ~åÛ_»∞. l–77‰õΩ ‰õΩkOѨÙQÍ l–15 PÖ’K«#x ã¨=∞i÷OK«Ü∞« uflOKå_»∞. Jk
l–7QÍ `«∞k~°∂ѨO ^•eÛOk.ѨÅ∞ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· ѨÅ∞ "ÕkHõÅÖ’ áêÖÁæx „ѨÑO¨ K«Ñ@¨ OÖ’
ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ ã¨=Úz`« ™ê÷#O HõeÊOKå_»∞. S^Œ∞ ã¨O=`«û~åÅ áêÖ<åHÍÅOÖ’ ã¨Q@Æ ∞#
<≥ÅH˘Hõ\ ˜ K˘Ñ¨ÙÊ# q^Õj Ѩ~º° @#Å∞ KÕâß_»∞.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 375
„ѨѨOK« ^ÕâßÅÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ MϺux xe¿ÑO^Œ∞‰õΩ ~år"£ ^Õâ◊ ~°HõΔ} áê@"åxfl
ÃÑOK«@O Ѩ@¡ x|^Œ∞_ú Ü » ∂« º_»∞. ™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÅ P^è∞Œ hHõ~}
° KÕÑ\¨ Ïì_∞» . Ѷe¨ `«OQÍ
~°H}
Δõ =ºÜ«∞O ~Ô \˜Oì Ѩ~ÚOk. 1983Ö’ WOk~åQÍOnè „áê~°OaèOz# H˜ÑΔ } ¨ ˜ Jaè=$kú
HÍ~°º„Hõ=∞O Ѷe¨ `åe=fi_»O „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. „uâ◊¥Öò, Ѩ$käfi, ~år"£ KåÖÏ Pã¨HÎ̃
K«∂Ñ≤# =∞^茺 `«~°Ç¨ H˜ΔѨ}˜ [Ü«∞„Ѩ^ŒOQÍ „ѨÜ≥∂yOK«|_®¤~Ú. ~°ëêº #∞O_ç
`≥ÑÊ≤ OK«|_ç# J}∞â◊HÎ̃ ã¨Éò"∞Õ i<£, „a@<£ #∞O_ç H˘#fl ~Ô O_»= q=∂# "åǨÏHõO`À
ÉèÏ~°`« <ÒHÍ^ŒàO◊ QÆ}hÜ«∞OQÍ qãÎ̈iOK«|_çOk. ã‘fi_»<£ #∞O_ç Ǩϟe@˚~ü `«∞áê‰õΩÅ∞
H˘#∞QÀÅ∞ KÕÜ∞« |_®¤~Ú. Ü«Ú^Œú \ϺO‰õΩ J~°∞<˚ £ Jaè=$kúH˜ J#∞=∞u ÅaèOzOk.
~år"£ áêÅ#Ö’x z=i ~Ô O_»∞ ã¨O=`«û~åÅÖ’ ~°H} Δõ =ºÜ«∞O ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fi "≥Ú`«OÎ
=ºÜ«∞OÖ’ S^Œ= =O`«∞H˜ ÃÑiyOk.
É’á¶È~üû – ^•x Ѷe¨ `«O
~°H}
Δõ H˘#∞QÀà◊√§ `«~∞° "å`« HÍÅOÖ’ |O^è•Öˇ· ~år"£ "≥∞_»‰Ωõ K«∞@∞ìH˘<åfl~Ú.
É’á¶È~üû JO\˜Oz# =∞~°Hõ WѨÊ\˜H© =^ŒÅÖË^Œ∞. ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ q^Õj ÉϺO‰õΩÖ’¡
K«@qì ~°∞^ŒOú QÍ ^•K«∞H˘#fl _»|∞ƒ#∞ QÆ∞iOz ^Œ~åºÑ¨ÙÎ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ~år"£ =∞O„u=~°Oæ Ö’x
Pi÷HõâßY =∞O„u q.Ñ≤.ã≤OQ∑ ÃѶ~Ú~ü á¶êH±û J<Õ J"≥∞iHõ<£ QÆ∂_è»Kåi ã¨Oã¨÷x
xÜ«∞q∞OKå_»∞. „Ѩ^•è #=∞O„uH˜ J`«ºO`« ã¨xflÇ≤Ï`« q∞„`«∞_»∞ Jq∞`åÉò |K«Û<£ÃÑ· ‰õÄ_®
^Œ~åºÑ¨ÙÎ [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx XHõ #H˜b L`«~Î O° ã¨$+≤Oì K«|_çOk. JѨÙÊ_»∞ „Ѩ^•è #=∞O„u
q.Ñ≤.ã≤OQ∑x Pi÷Hõ âßY #∞O_ç `«ÑÊ≤ Oz ~°H} Δõ âßMÏ=∞O„ux KÕâß_»∞. áêH˜™êÎ<`£ À
ã¨OHΔÀÉèOí =ÙOk QÆ#∞Hõ ~°H} Δõ x ã¨=∞~°=÷ O`«OQÍ x~°fiÇ≤ÏOK«QÅÆ q.Ñ≤.ã≤OQ∑x P âßYH˜
=∂~åÛ#<åfl_»∞ ~år"£. `«# q∞„`«∞_»∞ Jq∞`åÉòH˜ ~°H} Δõ HõeÊOKÕO^Œ∞Hˆ D =∂~°∞Ê
Jx „Ѩ`º« ~°∞Å÷ ∞ P~ÀÑ≤OKå~°∞. `«~∞° "å`« ÃÇÏKü _ç_|» ∞¡ º ã¨Éò"∞≥ ~Ô <· £ JѨ"å^Œ∞ =zÛѨ_Oç k.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 1981Ö’ ѨtÛ=∞ [~°‡h ÃÇÏKü_ç _»|∞¡ º +≤ÑÜ π ∂« ~ü¤ #∞O_ç <åÅ∞QÆ∞ ã¨Éò"∞≥ ~Ô #· ∞¡
H˘#∞QÀÅ∞ KÕãO≤ k. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ JÖÏO\˜ =∞i ~Ô O_»∞ ã¨Éò"∞≥ ~Ô #· ‰¡ Ωõ P~°i¤ ã¨∂Î "≥ÅÃÑ·
H˘O`« _癜¯O@∞ W=∞‡x J_çyOk. +≤ÑÜ π ∂« ~ü¤ HõOÃÑh `å=Ú WѨÊ\˜Hˆ 7 âß`«O
_癜¯O@∞ Wã¨∞Î<åfl=Ú QÆ#∞Hõ JO`«HõO>ˇ Z‰õΩ¯= _癜¯O@∞ W=fiÖË=∞#flk. ~°HõΔ}
=∞O„uQÍ L#fl q.Ñ≤.ã≤OQ∑ ~år"£`À =∂\Ï¡_‰» Ωõ O_® '~°H}Δõ H˘#∞QÀà◊¡ g∞^Œ _癜¯O@∞—ÃÑ·
^Œ~åºÑ¨ÙÎ Hõq∞\©x xÜ«∞q∞OKå_»∞. 1981 H˘#∞QÀà◊¡ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ WOk~åQÍOnè
ã¨fiÜ«∞OQÍ ~°H} Δõ =∞O„uQÍ ‰õÄ_® =Ù<åfl~°∞ QÆ#∞Hõ Hõq∞\© xÜ«∂=∞HõO Jq∞„`« K«~º° QÍ
ÉèÏqOK«|_çOk. q.Ñ≤.ã≤OQ∑ =º=Ǩ~° ã¨~o° ÃÑ· =∞O„u=~°æ ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ q=∞~°≈Å∞
=KåÛ~Ú. q.Ñ≤.ã≤OQ∑ „ѨÉ∞íè `«fiO #∞O_ç ~år<å=∂ KÕâß_»∞. Wk q.Ñ≤.ã≤OQ∑ x*Ï~Úfx
376 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
~år"£ HõÑÊ≤ ѨÙKÕÛ Ü«∞`åflʼnõΩ x^Œ~≈° #=∞x „ѨuѨHOΔõ , Ѩ„uHõÅ∞ „ѨH\õ O˜ Kå~Ú. q∞ãì̈~ü
H©<¡ £ ÖË|∞Öò ~år"£H˜ áÈ~ÚOk. q.Ñ≤.ã≤OQ∑H˜ ^ŒH¯˜ Ok.
q.Ñ≤.ã≤OQ∑ ~år<å=∂ `«~°∞"å`« H˘kÌ ~ÀAʼnõΩ Éè’á¶È~°∞û ‰õΩOÉèíHÀ}O
QÆ∞ѨC=∞Ok. „ÃÑO¶ z QÆ<£ HõOÃÑh #∞O_ç QÆ\ ì̃ áÈ\© L#flѨÊ\˜H© ã‘fi_»<H£ ˜ K≥Ok#
É’á¶È~üû HõOÃÑh`À 410 Ǩϟq@˚~ü QÆ<û£ H˘#∞QÀÅ∞ XѨÊO^ŒO ‰õΩ^Œ∞~°∞ÛH˘O@∞#flO^Œ∞‰õΩ
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ JkèHÍ~°∞ʼnõΩ HÍO„ÔQãπ áêsì ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ 60 HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å∞ ÅOK«OQÍ
K≥e¡OK«|_çO^Œx ã‘fi_»<£ ˆ~_çÜ≥∂ „ѨHõ\ ˜OzOk. D P~ÀѨ}ʼnõΩ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x
Ѩ„uHõÅ∞ qã¨Î $`« „ѨKå~°O WKåÛ~Ú. "≥Ú^Œ@ WO_çÜ«∞<£ ZH±û„ÃÑãπ, P `«~°∞"å`«
Ç≤ÏO^Œ∂, W`«~° Ѩ„uHõÅ∞, „ѨuѨHÍΔ Å∞ P _»|∞ƒ ~år"£H˜ PÜ«∞# ‰õΩ@∞O| ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ
^ŒH¯˜ O^Œx „ѨKå~°O KÕâß~Ú. ~år"£, ~år"£ ‰õΩ@∞O| ã¨É∞íè ºÅ *’Hͺxfl ÉÏǨ@OQÍ
YO_çOK«_®xH˜ ‰õÄ_® Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ ~år"£H˜ J#∞‰õÄÅOQÍ ÖË=Ù. Wk ~åRѨu *Ï˝h
*ˇÖ· òãO≤ Q∑ ~år"£QÍOnè`À q"å^•Å∞ Ѩi+¨¯iOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk.
~år"£ `«~K° ∞« QÍ Hõeã≤ =ÚYº"≥∞#ÿ Ѩi}Ï=∂Å#∞ `≥eÜ«∞*ËÜ∞« @O ÖË^xŒ , ѨO*Ï|∞,
q∞*’ XѨÊO^•Å#∞ QÆ∞iOz `«#`À ã¨O„ѨkOK«Ö^Ë xŒ ~åRѨu Jã¨ÇϨ #OQÍ L<åfl_»∞.
~åRѨuQÍ =∞~À S^Õàá¡◊ ê@∞ H˘#™êQÍÅx PHÍOHõ`Δ À =Ù<åfl_»∞. Ѷe¨ `«OQÍ 1987
=∞^躌 HÍÅOÖ’ ~år"£QÍOnèx „Ѩ^•è x Ѩ^qŒ #∞O_ç `˘ÅyOKÕO^Œ∞‰õΩ [iy# ‰õΩ„@‰õΩ
*ˇÖ· òãO≤ Q∑ Hˆ O„^ŒaO^Œ∞=Ü«∂º_»∞. ÅOK«O P~ÀѨ}efl, ~åRѨuH˜ =ÚYº Ѩi}Ï=∂Å#∞
`≥eÜ«∞*ˇáêÊÅ<Õ ~å*ϺOQÆ P^Õâßxfl áê\˜OK«_O» Ö’x "≥Ñ· Ö¨¶ Ϻxfl– J=HÍâ◊OQÍ fã¨∞H˘x
~år"£x „Ѩ^•è #=∞O„u Ѩ^qŒ #∞O_ç `˘ÅyOK«=∞x „ѨuѨHΔõ <åÜ«∞‰õΩÅ∞, H˘O^Œ~∞°
HÍO„ÔQãπ Jã¨=∞‡u <åÜ«∞‰õΩÅ∞ *ˇ·Öòã≤OQ∑x Ji÷OKå~°∞. JO^Œ∞‰õΩ *ˇ·Öòã≤OQ∑ ‰õÄ_®
^•^•Ñ¨Ù ã¨∞=ÚYOQÍ L<åfl_»∞. HÍx „Ѩ`åº=∂flÜ«∞OQÍ =Ù#fl q.Ñ≤.ã≤OQ∑ D Z`«∞QÎ _Æ x»
u~°ã¯¨ iOKå_»∞. P q^èOŒ QÍ ÃÑ^ŒÌ ~å*ϺOQÆ qѨ`∞« Î x"åiOK«|_çOk.
xO^ŒÅ∞ ‰õΩ„@Å∞ K«∞@∞ì=Ú\˜#ì ѨÊ\˜H© ~år"£QÍOnè 20= â◊`å|ÌOÖ’ =zÛ#
ÃÑ^ŒÌ Hõ~°∞=ÙÅÖ’ XHõ ^•xx ã¨=∞~°÷=O`«OQÍ Z^Œ∞~˘¯<åfl_»∞. 1987Ö’ <≥·~°∞u
~°∞`«∞Ѩ=<åÅ`À =~å¬Å∞ ÖË=Ù. 11 ~å„ëêìʼnõΩ K≥Ok# ^ÕâO◊ Ö’x <åÅæ= =O`«∞ [<åÉèÏ
^Œ∞iƒùHõΔ Ñ¨iã≤÷`«∞ÅÖ’ z‰õΩ¯H˘<åfl~°∞. Hõ~°∞=Ù „áêO`åʼnõΩ PǨ~°, h\˜ ã¨~°Ñ¶¨~åÅ∞
ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î KÕÑ@ ¨ |ì _®¤~Ú. Láêkè Ѩ^HŒä ÍÅ∞ „áê~°OaèOK«|_®¤~Ú. Hõ~∞° =Ù HÍ~°}OQÍ
ZÖÏO\˜ „áê}#+¨Oì ã¨OÉèqí OK«Ö^Ë ∞Œ . ã¨fi`«O„`åxH˜ <åÅ∞QÆ∞ ã¨O=`«û~åÅ =ÚO^Œ∞,
1943Ö’ Hõ$„u=∞ Hõ~∞° =Ù`À ÅHõÖΔ Ïk=∞Ok „áê}ÏÅ∞ HÀÖ’Ê~Ú# ^ÕâO◊ Ö’ ZÖÏO\˜
„áê}#+ì̈O ÖˉΩõ O_® ~år"£ Hõ~∞° =Ùx Z^Œ∞~˘¯#_»O QÆ=∞<å~°›O.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 377
HÍx É’á¶È~°∞ûÖ’ JO\˜# Jqhu =∞~°Hõ áÈÖË^∞Œ . ZxflHõÅ ã¨O=`«û~°"∞≥ #ÿ 1989Ö’
=∞~°ÖÏ =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛOk. *Ï~ÚO@∞ áê~°"¡ ∞≥ O@s iáÈ~°∞ì ZÖÏO\˜ `«ÑC¨ Ѩ@Öì ^Ë ∞Œ .
HÍh HõO„\’Å~ü JO_£ P_ç\ò [#~°Öò iáÈ~°∞ì `«∞áê‰õΩÅ∞ ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ H˘#fl q^è•#OÃÑ#· ,
W`«~° q+¨Ü∂« ÅÃÑ#· ã¨O^ÕÇ¨ Å∞ =ºHõOÎ KÕãO≤ k. ~år"£ `«ÑC¨ KÕâß_»#\ÏxH˜ Jk
x^Œ~≈° #=∞x, HÍ|\˜ì ~år<å=∂ KÕÜ∂« Åx „ѨuѨHÍΔ Å∞ Ѩ@∞ì|\Ïì~Ú. =¸‰õΩ=∞‡_ç
~år<å=∂ʼnõΩ kQÍ~Ú. ZÖÏQÆ∂ ZxflHõÅ∞ J`«ºO`« ã¨g∞ѨOÖ’ L<åfl~Ú QÆ#∞Hõ P
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ~år<å=∂Å∞ ÃÑ^ŒÌ `åºQÆ"∞Õ O HÍ^Œ∞. HÍx „ѨÉ∞íè `åfixfl W~°∞‰õΩ# ÃÑ\Ïì~Ú.
~år"£ `«# ǨÏÜ«∂OÖ’ ~Ô O_»=™êi ZxflHõʼnõΩ ã≤^=úŒ ∞Ü«∂º_»∞.
~år"£ `å#∞ ™êkèOz# "å\˜x Ѷ∞¨ #OQÍ K≥ÑC¨ HÀQÆey# ã≤u÷ Ö’ =Ù<åfl_»∞.
XHõ¯ NÅOHõ q∞#Ǩ q^Õj =º=Ǩ~åÅ x~°fiǨÏ} QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ P"≥∂^ŒO á⁄OkOk.
„ѨÑO¨ K«OÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ ™ê÷~Ú ÃÑiyOk, QÍx `«~Q° ÖÆ ^Ë ∞Œ . J„QÆ~å*ϺÅ`À
ã¨O|O^è•Å∞ QÆ`O« Ö’ HõO>ˇ H˘^ÀÌ Q˘áÈÊ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_®¤~Ú. Pi÷Hõ ~°OQÆOÖ’ Ö’@∞,
JѨC ÃÑiy#ѨÊ\˜H© Jaè=$kú ~ˆ @∞ ÃÑiyOk. ™êÜ«Ú^èŒ ^ŒàÏÅ P^è∞Œ hHõ~} ° Ö’ ~°H}Δõ
~°OQÆO Ѩ\ ˜+¨ª=∞~ÚOk. „ѨѨOK«OÖ’ `«QÆ∞ QÆ∞iÎOѨ٠`≥zÛÃÑ>Ëì HõOѨӺ@sHõ~°}
„áÈ`«ûÇ≤ÏOK«|_çOk. ¿Ñ^ŒiHõ x~À^èHŒ õ K«~º° Å∞, ѨOKåÜ«∞f~å*òÖ’ KÕÑ\¨ #ì˜ ã¨O㨯~°}Å∞
– =ÚYºOQÍ ¿Ñ^ŒÅ#∞, „QÍg∞} „áêO`åÅ#∞ QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x KÕÑ@ ¨ |ì _®¤~Ú.
xã¨ûO^ÕÇϨ OQÍ H˘xfl Ö’áêÅ∂ =Ù<åfl~Ú. ~år"£ `«~K° ∞« QÍ =∞#ã¨∞ =∂~°∞ÛH˘<Õ
"≥Y· i– "å\˜Ö’ XHõ\ .˜ L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ã¨Q@Æ ∞# „Ѩu ~Ô O_»∞ <≥ÅÅH˘Hõ™êi =∞O„u=~åæxfl
ѨÙ#ó=º=ã‘H÷ iõ OKå_»∞. `«~K° ∞« QÍ x„QÆÇϨ O HÀÖ’ÊÜ«∂_»∞. H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ ~å#∞#fl
Ѷe¨ `åÅ#∞ QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìHÀ‰õΩO_® =∂\Ï¡_®_»∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ: Ѩ„uHÍ qÖËH~õ ∞° Å
ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ q^Õj HÍ~°º^Œi≈x Ѩ^qŒ #∞O_ç `˘ÅyOKå_»∞. JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ LO_»_x» ,
JǨÏOHÍi Jx P~ÀѨ}Å∞ =Ù<åfl~Ú. HÍx Wq J`«∞º#fl`« ™ê÷~ÚÖ’ =Ù#fl"åiÃÑ·
™ê^è•~°}OQÍ KÕ¿ã P~ÀѨ}Å∞. "åã¨=Î OQÍ `«y#O`« ~å[H©Ü∂« #∞Éè=í O ÖËHáõ È=@O,
„H˜Ok ™ê÷~Ú „Ѩ[Å ã¨g∞Hõ~°}, áêsì x~å‡}O– ÖÏO\˜ JOâßÅ`À ѨiK«Ü«∞O
ÖËHáõ È=@O Jã¨Ö#·ˇ ã¨=∞㨺Å∞. ~år"£ 1989 <å\˜H˜ q+¨=∞ ѨsHõÅΔ <≥^∞Œ ~˘¯<Õ ~å[H©Ü∞«
Ãã~Â÷ åºxfl JÅ=~°K∞« H˘<åfl_»∞. `«#ÃÑ· hK«"∞≥ #ÿ ^Œ∞sflu`À ‰õÄ_ç# =ºHÎ̃Q`Æ « P~ÀѨ}Å∞
KÕã#≤ É’á¶È~üû JѨxO^ŒÅ#∞ `«@∞ìH˘x xÅ|_®¤_∞» . ~Ô O_»=™êi ZxflHõÅ „ѨKå~åxH˜
ã≤^ŒúѨ_®¤_»∞. ÔQez<å F_ç<å ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ „Ѩ=ÚY"≥∞ÿ# áÈ\©^•~°∞xQÍ
=ÙO_®Åx x~°~‚ ÚOK«∞H˘<åfl_»∞.

378 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 21
ã¨Ç¨Ï„™êaÌH˜ Ѩ~°∞QÆ∞ 1989 -99
~år"£ QÍOnè PÖ’K«<åѨ~∞° Öˇ#· ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ =∞#ã¨∞ÅÖ’ 21 = â◊`åÉÏÌxH˜
- #∂`«# ã¨Ç¨Ï„™êaÌ Ü≥ÚHõ¯ "≥Ú^Œ\ ˜ â◊`åÉÏÌxH˜ ã¨#fl^ŒúO HÍ"åÅ<Õ PÖ’K«##∞
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì_O» Ö’ q[Ü«∞O ™êkèOKå_»∞. 1989 #=O|~°∞Ö’ ~Ô O_»=™êi „Ѩ[Å f~°∞Ê
HÀi#ѨC_»∞ PÜ«∞# ^Õâ◊O Z^Œ∞@ =ÙOz# ÅHΔͺÅ#∞ Hõ$+≤KÕã≤ ™êkèOK«QÆÅ#<Õ
PâßÉèÏ=O`À =Ù#fl ÅHΔͺÅ∞ ™êkèOK«_®xH˜ Hˆ =ÅO ^Œâß|Ì HÍÅO =∂„`«"∞Õ =º=kè
=ÙOk. HÍx „ѨÉ∞íè `«fi x~°fiǨÏ}, ZxflHõÅÖ’ QÔ Å∞Ñ¨Ó ~Ô O_»∂ XHõ\ ˜ HÍ^Œ∞. XHõ ^•xÖ’
q[Ü«∞O ~Ô O_»= ^•xÖ’ q[Ü«∂xH˜ Qͺ~°O\© HÍ^Œ∞. QÆ`O« Ö’ Z#fl_»∂ ÖË#O`«QÍ
5.5 âß`«O "åi¬HÍaè=$kú ™êkèOK«_O» , ¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å#‰õΩ ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÅ∞ "≥zÛOK«_O» ,
1987 ^Œ∞~°ƒù~° Ѩiã≤÷`«∞Å#∞ [Ü«∞„Ѩ^ŒOQÍ Z^Œ∞~˘¯#_»O, q^Õj =º=Ǩ~åÅÖ’
QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ q[Ü«∂Å∞ ™êkèOK«_O» [iy#ѨÊ\˜H© ~år"£QÍOnèH˜ Z^Œ∞~°∞ QÍe gzOk.
q.Ñ≤.ã≤OQ∑ 1987Ö’ |Ç≤Ï+¨¯iOѨ|_ç#ѨÊ\˜ #∞O_ç PÜ«∞# ™êyOz# x~°O`«~° Jqhu
=ºuˆ~Hõ áÈ~å@O „Ѩ[Å =∞#ã¨∞Å <åHõ@∞ìH˘#flk. „H˜Ok ™ê÷~Ú L^ÀºQÆ∞ÅÖ’
ÅOK«Q˘O_ç`#« O ã¨OѨ#∞flÅ∞ ÖËHõ ¿Ñ^ŒÅ<Õ `å~°`=« ∞ºO ÖˉΩõ O_® „Ѩ[ÅO^Œi ^≥#· OkxHõ
ã¨=∞㨺. ÃÑ· ™ê÷~Ú ÅOK«Q˘O_ç`#« O, „H˜Ok ™ê÷~Ú ÅOK«Q˘O_ç`<« åxH˜ XHõ q^è"Œ ∞≥ #ÿ
<åºÜ«∞|^Œ`Ì #« ∞ „Ѩ[Å =∞#ã¨∞ÖÖ’ „Ѩ|ÅOQÍ <å@∞H˘#flk. q.Ñ≤.ã≤OQ∑, ã¨~Àfi^ŒÜ∞«
HÍ~°ºHõ~°ÎÅ, ^Œ`åΙê=∞O`ü ÖÏO\˜ HÍi‡Hõ <åÜ«∞‰õΩÅ, =∞Ǩ~åRÖ’x â◊~°^£*’+≤
<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ QÆÅ ~Ô `· ∞« L^Œº=∞O, HÍO„ÔQã¨∞ =ºuˆ~Hõ "Õ∞^è•=ÙÅ ÃãHõ#Δ ∞¡ WOHÍ qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ
qq^èŒ â◊‰Ωõ ÅÎ =∞^Œ`Ì ∞« x Ji÷OKå_»∞, á⁄O^ŒQeÆ QÍ_»∞.
q.Ñ≤.ã≤OQ∑ L„^ÕHÑõ i¨ KÕ ã¨=∞㨺#∞ ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ HÀ=_»O`À áê@∞ ~år"£#∞,
HÍO„ÔQãπ#∞ XO@i KÕ¿ã ѨHͯ ~å[H©Ü∞« =ӺǨxfl ~°∂á⁄OkOKå_»∞. "≥Ú^Œ@ U^À XHõ
HÍ~°}O`À ~år"£ #∞O_ç q_çáÈ~Ú# HÍO„ÔQãπ "åi#O^Œih HõÅ∞ѨÙH˘<åfl_»∞. giÖ’
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 379
Ü«Ú=‰õΩ_»∞ Ãã‰õΩºÅ~ü =Úã≤O¡ <åÜ«∞‰õΩ_≥#· JiѶπ =∞ǨÏ=∞‡^£ MÏ<£ QÆ`O« Ö’ ~år"£H˜
KåÖÏ ã¨xflÇ≤Ï`«∞_»∞ ëêÉÏ<À ˆHã¨∞ ã¨=∞㨺ÃÑ· ~år<å=∂ KÕÜ«∞_»O`À KåÖÏ
„Ѩ=ÚY∞_»Ü∂« º_»∞. Éè~í Kΰ Õ q_®‰õΩe=fi|_ç# =Úã≤O¡ =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ =∞<À=iÎ W"åfiÅx
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì f~°∞Ê K≥ÑÊ≤ Ok. HÀ~°∞ì '=Úã≤O¡ Ѩ~û° #Öò ÖÏ—Ö’ *’HõºO KÕã∞¨ H˘#fl^Œ<Õ HÍ~°}O`À
ѨÙ~å`«# ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ =Úã≤=¡ ÚÅ∞ f~°∞Ê#∞ =ºuˆ~H˜OKå~°∞. ~år"£ „áÈ`åûǨÏO`À
JiѶπ áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ f~°∞Ê#∞ „ѨuÉèÏ=O`«OQÍ ã¨=∞i÷OKå_»∞. HÍx ~år"£ JѨC_»∞
=Úã≤O¡ ™êO„Ѩ^•Ü«∞"å^Œ∞Å PO^Àà◊# #∞O_ç, ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨ÅǨ^•~°∞Å #∞O_ç =zÛ#
XuÎ_Hç ˜ Ö’#~Ú HÀ~°∞ì f~°∞Ê J=∞Å∞ H͉õΩO_® LO_ÕO^Œ∞‰õΩ gÅ∞QÍ aÅ∞¡ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì_®xH˜
JOwHõiOKå_»∞. JiѶπ HõÅ`« K≥Ok =∞O„u Ѩ^qŒ H˜ ~år<å=∂ KÕâß_»∞. ëêÉÏ<À Hˆ ã¨∞
q+¨Ü«∞OÖ’ ~år"£ KÕѨ\ ˜ì# "≥·Yi HÍ~°}OQÍ PÜ«∞# "≥Ú^Œ@ =Úã≤¡OÅ =∞^ŒÌ`«∞
HÀÖ’ÊÜ«∂_»∞. =∞#ã¨∞ =∂~°∞ÛH˘#fl `«~åfi`« =Úã≤¡Oefl |∞[˚yOK« Ü«∞uflã¨∞Î<åfl_»x
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ ÉèÏqOK«_O» `À Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ =∞^Œ`Ì ∞« HÀÖ’ÊÜ«∂_»∞. JiѶπ ~år<å=∂ ~år"£
~å[H©Ü∞« Éèqí +¨º`«∞Î u~ÀQÆ=∞<åxH˜ <åOk ѨeH˜Ok. JiѶ‰π Ωõ J~°∞}ü <≥„Ǩ˙ `À_»Ü∂« º_»∞.
~år"£ =∞O„u=~°Oæ Ö’ ǨϟOâßY ã¨Ç¨ Ü«∞=∞O„uQÍ =Ù#fl J~°∞}ü<„≥ Ǩ˙ KåÖÏ â◊H=Θ O`«OQÍ
`«Ü∂« ~°=Ù`«∞#fl@∞¡ HõxÊOK«_O» `À J`«_xç ~år"£ =∞O„u=~°Oæ #∞O_ç `˘ÅyOKå_»∞.
q.Ñ≤.ã≤OQ∑, JiѶ,π J~°∞}üÅ`À HÍO„ÔQãπ Jã¨=∞‡u"å^Œ∞Å∞QÍ =Ù#fl ~å"£∞^è<Œ ,£ q.ã≤.â◊√HÍ¡,
ã¨`åÊÖò =∂eH±Å∞ Hõeâß~°∞. q.Ñ≤.ã≤OQ∑ ~år"£ =ºuˆ~Hõ „Ѷ¨O@∞#∞ xi‡OK«_»O
„áê~°OaèOKå_»∞.
q.Ñ≤.ã≤OQ∑ "å=∞ѨHΔõ áêsìÅ#∞ `«# ã¨ÇϨ [ q∞„`«∞Åx K≥|∞`«∂ „Ѩã#¨ flO
KÕã∞¨ H˘<åfl_»∞. =∞`«``« fi« "å^Œ∞ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ „ѨH@õ #Å∞ KÕâß_»∞. a.*ˇ.Ñ≤. "ÕkHõ
#∞O_ç =∂\Ï¡_∞» `«∂ "å*ò¿Ñ~Ú, J^•fihÅ`À ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∂Î a*ˇÑ≤
`«# ѨHOΔõ LO_ÕÖÏ KÕã∞¨ H˘<åfl_»∞. 1988 E<£Ö’ JÖǨÉÏ^£ LѨ ZxflHõÖ’ HÍO„ÔQãπ‰Ωõ
=ºuˆ~HõOQÍ ™êkèOz# Ѷ¨∞# q[Ü«∞O`À HÍO„ÔQãπ =ºuˆ~Hõ „QÆ∂ѨÙefl J`«_»∞
ã¨g∞HõiOK«QÅÆ _»<Õ qâßfiã¨O a*ˇÑH≤ ˜ HõeyOk. "å=∞ѨHΔõ áêsìÅ∞ a*ˇÑ`≤ À ã¨O|O^è•xfl
ZѨC_»∂ u~°ã¯¨ iã¨∞#Î flѨÊ\˜H˜ - „Ѩ`ºÕ H˜Oz P `«~∞° "å`« ZxflHõÅ J=QÍǨÏ# =Å#
1989 ZxflHõÅÖ’ „Ѩ^•è #OQÍ „ѨÜ∂≥ [#OQÍ á⁄OkOk a*ˇÑ≤ Jx ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ ѨC_»∞ -
a*ˇÑ`≤ À q.Ñ≤.ã≤OQ∑ ã¨O|O^è•Å∞ "åiH˜ ã¨Ê+¨Oì QÍ `≥Å∞ã¨∞. JÅǨÉÏ^£ LѨZxflHõÖ’
q.Ñ≤.ã≤OQ∑ Ѷ¨∞# q[Ü«∂xfl Jaè#OkOKÕO^Œ∞‰õΩ [iÑ≤# |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨ÉèÏ"ÕkHõÃÑ·
"å*ò¿Ñ~Ú`À áê@∞ *’ºu|ã¨∞ LO_»\Ïxfl L@OH˜ã∂¨ Î q.Ñ≤.ã≤OQ∑ rq`« K«i„`« ~°K~« Ú`«
ã‘=∂ =Ú™êÎáê¶ WÖÏ K≥áêÊ~°∞. 'a*ˇÑ`≤ À J=QÍǨÏ#‰õΩ ~å=\ÏxH˜ Hˆ =ÅO q.Ñ≤.ã≤OQ∑
380 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
=∂„`«"∞Õ ÉÏ^è∞Œ º_»∞ HÍ^Œ∞. JO^Œ∞‰õΩ "å=∞ѨHΔõ áêsìÅ ~°ÇϨ 㨺 =∞^Œ`Ì ∞« =ÙO^Œx D
Ѷ¨∞@# ã¨Ê+¨ìO KÕã¨∞Î#flk. a*ˇÑ≤`À ZxflHõÅ XѨÊO^•xfl `å=Ú ÉÏǨ@OQÍ
|ÅѨ~K° H« áõ È~Ú#ѨÊ\˜H˜ ^•x<˘Hõ ã¨=∞㨺 KÕÜ∞« É’=∞x "å=∞ѨHΔõ áêsìÅ∞ q.Ñ≤.ã≤OQ∑`À
K≥áêÊ~Ú.——
a*ˇÑ≤H˜ ã¨fiO`« |ÅO ÖË^Œ∞ QÆ#∞Hõ JO`«QÍ „ѨÜ≥∂[#O á⁄O^Œ*ÏÅ^Œx
q.Ñ≤.ã≤OQ∑ "å=∞ѨHΔõ áêsìÅ Jaè„áêÜ«∞O. WHõ `å#∞ JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~å"åÖO>Ë HÍO„ÔQãπ#∞
JkèHÍ~°O #∞O_ç `˘ÅyOK«_»O J=ã¨~°=∞<Õ qâßfiã¨O`À a*ˇÑ≤ J==∂<åÅ#∞
kQÆq∞OQÆ∞‰õΩ#flk. "å=∞ѨHõΔ, Ãã‰õΩºÅ~ü â◊‰õΩÎÅ`À HõÅ~ÚHõ =Å# a*ˇÑ≤H˜ JO\˜#
=∞`«``« fi« "å^Œ =∞e#O `˘ÅyOk. JѨÊ\˜=~°‰Ωõ ^•xH˜ H˘~°=_ç# qâ◊fiã¨hÜ«∞`«#∞
`≥zÛÃÑ\˜Oì k. 1984Ö’ ~Ô O_»∞ Ö’H±ãɨ íè ã‘@∞¡ QÆÅ a*ˇÑ≤ 1989 Ö’ 86 ã‘@∞¡ QÔ ezOk.
D ÃÑ^ŒÌ JOQÆ ^•x JkèHÍ~°O ™êkèOKÕ =∂~°=æ ÚÖ’H˜ <≥\Oì˜ k. 1998Ö’ JkèHÍ~°O
™êkèOzOk. 1989Ö’ U~°Ê_ç# qã¨Î $`«"≥∞ÿ# ã¨OH©~°‚O, `«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ a*ˇÑ≤
JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~å=_®xH˜ QÆÅ HÍ~°}ÏÅÖ’ =ÚYº"≥∞#ÿ k.
„ѨuѨHΔõ SHõº`å =ӺǨÏO =¸_»∞ ^ŒâÅ◊ „Hõ=∞OQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Ѩ|_ç#k. "≥Ú^Œ\^˜ ⌠◊
=∞^èºÕ "å^Œ HÍO„ˆQ¿ã`«~° Ãã‰õΩºÅ~ü *ÏfÜ«∞ áêsìÅ SHõº`«, ~Ô O_»= ^Œâ◊ Hõ=¸ºx¿ã`ì ~« °
„áêOfÜ«∞, *ÏfÜ«∞ Ãã‰õΩºÅ~ü áêsìÅ`À *ÏfÜ«∞ „ѶO¨ @∞ (<Õ+#¨ Öò „ѶO¨ \ò) U~åÊ@∞.
=¸_»= ^Œâ◊ : "å=∞ѨHΔõ áêsìÅ∞, a*ˇÑÅ≤ `À ã‘@¡ ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞.1988 PQÆã∞¨ ì 6# U_»∞
áêsìÅ`À *ÏfÜ«∞ „ѶO¨ @∞ U~åÊ@∞`À ~Ô O_»= ^Œâ◊ =ÚO^Œ∞QÍ Ñ¨ÓiÎ KÕÜ∞« |_çOk.
[Ü«∞„ѨHÍ+π <å~åÜ«∞} [#‡k#"≥∞#ÿ JHÀì|~°∞ 11 [#"≥∂~åÛ, HÍO„ÔQãπ (Zãπ) [#`å,
Ö’H±^àŒ ò áêsìÅ HõÅ~ÚHõ`À [#`å^Œàò U~åÊ@∞ KÕÜ∞« |_çOk.
=¸_»= ^Œâ◊ : [#`å^Œàò <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x *ÏfÜ«∞ „ѶO¨ \ò, a*ˇÑÅ≤ ∞ ^•^•Ñ¨Ù
85% ã‘@Ö¡ ’ Ѩ~㰠ʨ ~°O áÈ\© KÕã∞¨ HÀ‰õÄ_»^<Œ Õ XѨÊO^•xH˜ =KåÛ~Ú. Hõ=¸ºxã¨∞ì
áêsìÅ`À <Õ+#¨ Öò „ѶO¨ \ò JÖÏO\˜ XѨÊO^•xH˜ =zÛOk.
<Õ+#¨ Öò Ñ„ O¨¶ \ò Ñ„ ɨ ∞íè `«fiO, 1989 -90
HÍO„ÔQãπ 39.5% F@∞¡ ™êkèOz 197 ã‘@∞¡ ™êkèOz J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ áêsìQÍ
J=`«iOz#ѨÊ\˜H© ZxflHõŠѶe¨ `åÅ∞ HÍO„ÔQã¨∞‰õΩ ÃÑ^ŒÌ ^≥|ƒQÍ<Õ K≥áêÊe. HÍO„ÔQãπ
„ѨÉ∞íè `åfixfl U~åÊ@∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflOKÕ „ѨãHˆ¨ Î ÖË^xŒ ~år"£ ã¨Ê+¨Oì KÕâß_»∞.
<Õ+#¨ Öò „ѶO¨ \ò „ѨÉ∞íè `åfixH˜ |Ü«∞@ #∞O_ç =∞^ŒuÌ ™êÎ=∞x "å=∞ѨHΔõ áêsìÅ∞, a*ˇÑ≤
„ѨH\õ O˜ K«_O» `À ã¨fi`åO„`«º#O`«~° ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ~Ô O_»= HÍO„ÔQ¿ã`«~° „ѨÉ∞íè `«fi U~åÊ@∞‰õΩ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 381
~°OQÆO ã≤^OúŒ J~ÚOk. <Õ+#¨ Öò „ѶO¨ \ò 146 ã‘@∞¡ QÔ ezOk. 86 ã‘@∞¡ QÔ ez# a*ˇÑ≤
52 ã‘@∞¡ QÔ ez# "å=∞ѨHÍΔ Å∞ =∞^ŒuÌ KåÛ~Ú.
P~°OÉè"í ∞Õ `«Ñʨ @_»∞QÆ∞Å`À "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. q.Ñ≤.ã≤OQ∑ „Ѩ^•è # =∞O„u`åfixfl
K«O„^ŒâYı ~ü ѨÓiÎQÍ =ºuˆ~H˜OKå_»∞. ^ÕgÖÏÖò `«#‰õΩ Hõhã¨O LѨ„Ѩ^•è xx KÕÜ∂« Åx
Ѩ@∞ì Ѩ\Ïì_∞» . ZxflHõÅ∞ ѨÓ~°Ü Î ∂« ºHõ =ºH˜QÎ `Æ « PHÍOHõÅΔ ∞, ÃÑOK«∞H˘#fl ™êfiaè=∂<åÅ∞,
Ãã^· •ÌOuHõ „áê^è•#º`«Å HÍ~°}OQÍ qÉè^Ë •Å∞ ÃÑÅ∞¡aHÍ~Ú. H˘xfl W|ƒO^Œ∞Å∞, ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞¡
`«~∞° "å`« 1989 _çÃãO|~°∞ '2—# „Ѩ^•è #=∞O„uQÍ q.Ñ≤.ã≤OQ∑, LѨ „Ѩ^•è xQÍ ^ÕgÖÏÖò
„Ѩ=∂} ã‘fiHÍ~°O KÕâß~°∞. „Ѩ=∂}OÖ’ '=∞O„u— Jx =∂„`«"∞Õ K«^"Œ åÅx ~åRѨu
ã¨∞xfl`«OQÍ =∞O^ŒeOz#ѨÊ\˜H© LѨ „Ѩ^•è #=∞O„u Jx KÕ~åÛÅx ^ÕgÖÏÖò Ѩ@∞|\ì̃
`«~∞° "å`« |@ì|Ü«∞Å∞ HÍ#∞#fl qâßfi㨠~åÇ≤Ï`åºxfl „Ѩ=∂} ã‘fiHÍ~À`«û=OÖ’<Õ =ºHõOÎ
KÕâß_»∞.
q.Ñ≤.ã≤OQ∑ áêÅ<å „áê~°OÉèOí Ö’<Õ Ñ¨O*ÏÉòÖ’ Ѩ~º° \˜OKå_»∞. ѨÓiÎ ~°H}Δõ
=ÅÜ«∞O =∞^躌 uiˆQ ~år"£‰Ωõ , `«#‰õΩ `Õ_® „Ѩã∞¨ Êù@OQÍ Hõ#Ѩ_Õ q^èOŒ QÍ ã¨fi~°^‚ "Õ åÅÜ«∞O
K«∞@∂ì FÃÑ<£ rÑπÖ’ uiQÍ_»∞. HÍO„ÔQãπ q^è•<åÅ#∞ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« #∞#fl@∞¡ KåÖ „ѨH@õ #Å∞
KÕâß_»∞. ѨO*ÏÉò Ѩiã≤u÷ PÜ«∞# ѨiáêÅ# „áê~°OÉèOí Ö’ ZÖÏ =ÙO^À PÜ«∞# ѨiáêÅ#
=Úy¿ã@ѨÊ\˜H˜ JÖÏ<Õ =ÙOk. HÍj‡~ü Ѩiã≤u÷ H©}Δ O˜ zOk. HÍj‡~ü =º=Ǩ~åÅ Hõq∞\˜H˜
*Ïi˚ ÃÑ~¶ åflO_≥*ò#∞ J^躌 ‰õΩΔ xQÍ xÜ«∞q∞OKå_»∞. HÍx J~°∞}ü <≥„Ǩ˙, =ÚѶÎ≤ =∞Ǩχ^£
ã¨~¸^£Å *’HõºO H˘#™êQÆ_®xfl J#∞=∞uOKå_»∞. Z=i`À ã¨O„ѨkOK«‰õΩO_®
[Q∑"∂≥ ǨÏ<£#∞ HÍj‡~ü QÆ=~°fl~üQÍ xÜ«∞q∞OKå_»∞. [Q∑"∂≥ ǨÏ<£ 1983Ö’ Ѷ~≤ å~ÚOѨÙÅ#∞
„áÈ`«ûÇ≤ÏOz Ѷ~¨ ∂° H± J|∞ÌÖÏ¡#∞ =ÚYº=∞O„u Ѩ^qŒ #∞O_ç `˘ÅyOKå_»∞. [Q∑"∂≥ ǨÏ<£#∞
QÆ=~°fl~°∞QÍ xÜ«∞q∞Oz#O^Œ∞‰õΩ x~°ã¨#QÍ Ñ¶¨~°∂H± J|∞ÌÖÏ¡ =ÚYº=∞O„u Ѩ^ŒqH˜
~år<å=∂ KÕâß_»∞. Z=ih ã¨O„ѨkOK«‰Ωõ O_® [Q∑"∂≥ ǨÏ<£ JÃãOc¡x ~°^∞Œ Ì KÕâß_»∞.
q.Ñ≤.ã≤OQ∑ J`«_xç "≥#H˜¯ Ñ≤eÑ≤OKå_»∞. J`«_xç âßOuOѨ*¿Ë ãO^Œ∞‰õΩ ~å[ºã¨Éíè ã¨É∞íè º_çfl
KÕâß_»∞. NÅOHõ #∞O_ç ÉèÏ~°`« Ãã<· åºxfl LѨãO¨ ǨÏiOKÕ „Hõ=∞O ѨÓiÎ KÕÜ∞« _»O`À
áê@∞ <ÕáêÖò`À "å}˜[º, ~°"å}Ï q"å^•xfl Ѩi+¨¯iOK«∞H˘#_»O q∞#Ǩ~ÚOz <Õ+#¨ Öò
„ѶO¨ @∞ „ѨÉ∞íè `«fiO Wk KÕâß#x K≥ÑC¨ HÀQÆeyO^Õg∞ ÖË^∞Œ . `«#‰õΩ a*ˇÑ≤ =Úã≤O¡ =∞`«
<åÜ«∞‰õΩÅ`À QÆÅ ã¨O|O^è•Å#∞ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘x JÜ≥∂^躌 q"å^ŒOÃÑ· XHõ XѨÊO^•xH˜
~°ÑÊ≤ OK« ÖËHáõ È~ÚOk. JO`ÕQÍHõ =∞O_»Öò JO`«‰Ωõ =ÚO^≥#fl_»∂ ÖË#O`«QÍ ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ
ÉèÏ"åÅ#∞ ~Ô K«ÛQ˘\˜#ì >Ë¡ J^•fih ~°^Ü Œä ∂« „`« =∞`«``« fi« ÉèÏ"åÅ#∞ f„=™ê÷~ÚH˜ ~Ô K«ÛQ˘\˜Oì k.
382 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 „ѨÉ∞íè `«fiO JO`«~`æ° « qÉè^Ë •Å#∞ Ѩi+¨¯iOKÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflOK«_O» ÃÑ<· Õ `«#
HÍÖÏxfl, â◊H˜Îh "≥zÛOzOk. K«O„^ŒâıY~ü „Ѩ^è•#=∞O„u`À QÆÅ "≥·~åxfl U<å_»∂
^•K«∞HÀÖË^∞Œ . Ѷ~¨ ∂° H± J|∞ÌÖÏ¡ ~år<å=∂ KÕã#≤ "≥O@<Õ K«O„^ŒâYı ~ü J`«_Hç ˜ =∞^Œ`Ì ∞«
`≥eáê_»∞. Jl`üãO≤ Q∑ JO>Ë ^ÕgÖÏÖò‰Ωõ W+¨Oì ÖË^∞Œ . ^ÕgÖÏÖò XHõ¯ K«O„^ŒâYı ~ü‰Ωõ `«Ñʨ
Z=iH© W+¨μ_ì ∞» HÍ^Œ∞. L`«~Î É° Ïè ~°`^« âÕ O◊ Ö’ 1967Ö’ "≥Ú^Œ\™˜ êiQÍ ~Ô `· ∞« Å „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ
„ѨKå~°O WzÛ#"å_»∞ K«~}° ü ã≤OQ∑. Jl`üãO≤ Q∑, K«~}° ãü O≤ Q∑ ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ^ÕgÖÏÖòH˜ Ѩل`«
"å`«ûźO JkèHOõ . ^ÕgÖÏÖò ‰õΩ=∂~°∞_»∞ FO „ѨHÍ+π KÒ`åÖÏ. ^ÕgÖÏÖò LѨ„Ѩ^•è x
HÍQÍ<Õ `«# =ÚYº=∞O„u ™ê÷#OÖ’ FO„ѨHÍ+π KÒ`åÖÏ#∞ ‰õÄ~˘ÛO_»É\ˇ Ïì_∞» . KÒ`åÖÏ
"Õ∞ǨÏO #∞O_ç ZxflHõÜ∞Õ º „ѨÜ∞« `«flOÖ’ q"å^ŒO K≥Å~ˆ yOk. F@~°∞#¡ ∞ ÉèÜ í ∞« „ÉèÏO`«∞Å#∞
KÕâß~°x, ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î iyæOQ∑ [iyO^Œx qKå~°} Hõq∞\© x~å÷iOzOk. ZÅHõ<Δ £ Hõq∞+¨<£
ZxflHõ#∞ ~°^∞Œ Ì KÕãO≤ k. KÒ`åÖÏ =ÚYº=∞O„u Ѩ^qŒ H˜ ~år<å=∂ KÕâß_»∞. ~Ô O_»∞
<≥ÅÅ `«~åfi`« =∞~°Å =ÚYº=∞O„u JÜ«∂º_»∞. JiѶ,π J~°∞}ü <≥„Ǩ˙ʼnõΩ Wk qѨs`«OQÍ
`ÀzOk. W~°∞=Ù~°∂ „ѨÉ∞íè `«fiO #∞O_ç ~år<å=∂ KÕâß~°∞. =~°∞㨠Hõ\ #ì˜ @∞¡ q.Ñ≤.ã≤OQ∑
‰õÄ_® ~år<å=∂ KÕâß_»∞. HÍx Ѩ^qŒ #∞O_ç "≥^· ˘ÅQÆ∞`å#x KÒ`åÖÏ Ç¨g∞ W=fi_»O`À
q.Ñ≤.ã≤OQ∑ „Ѩ^•è xQÍ H˘#™êQÍ_»∞. HÍx ZŤ~ü JO‰õΩÖò— ÖËHõ `å=ÓQÍ Ñ≤Å=|_Õ
^ÕgÖÏÖò ^ŒQÆæ~° KåÖÏ =∂Ü≥∂áêÜ«∂Å∞<åfl~Ú. J`«_»∞ JiѶπ, J~°∞}ü <≥„Ǩ˙Å∞
ÅOK«Q˘O_»∞Åx P~ÀÑ≤OKå_»∞. gi~°∞=ÙiH© É’á¶È~üû XѨÊO^ŒO`À *’HõºO LO^Œx
1987Ö’ q.Ñ≤.ã≤OQ∑ ~åRѨuH˜ ~åâß_»x K≥ÑÙ¨ `«∂ XHõ ÖËY#∞ ã¨$+≤Oì Kå_»∞. q.Ñ≤.ã≤OQ∑
Jk #H˜b ÖËY Jx „ѨH\õ O˜ z ^ÕgÖÏÖò#∞ 1990 PQÆã∞¨ ì 1# =∞O„u=~°Oæ #∞O_ç
`˘ÅyOKå_»∞.
^ÕgÖÏÖò `«# x["≥∞#ÿ |ÖÏxfl q.Ñ≤.ã≤OQ∑ Z^Œ∞@ „Ѩ^iŒ ≈OKÕO^Œ∞‰õΩ PQÆã∞¨ ì
'9—# _èbç Ö¡ ’ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î ~Ô `· ∞« „Ѩ^~Œ ≈° #‰õΩ Ñ≤Å∞Ñ≤KåÛ_»∞. D Ñ≤Å∞ѨÙH˜ HõÅ`« K≥Ok#
q.Ñ≤.ã≤OQ∑ „Ѩ[Å ^Œ$+≤xì =∞~°ÖÛË O^Œ∞‰õΩ `«# ѨiáêÅ#Ö’ J`«ºO`« q"å^•ã¨Ê^Œ"∞≥ #ÿ
x~°‚Ü«∞O fã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. [#`å „Ñ¨Éèí∞`«fiO (1977-79) KÕ`« xÜ«∞q∞OѨ|_ç,
WOk~åQÍOnèKÕ q㨇iOK«|_ç# =∞O_»Öò Hõq∞\© iáÈ~°∞ì J=∞Å∞ [~°Ñ|¨ _»∞`ÀO^Œx
q.Ñ≤.ã≤OQ∑ PQÆã∞¨ ì '7— # áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ „ѨH\õ O˜ Kå_»∞. „ѨÉ∞íè `«fi ¿ã=ÖÖ’, „ÃÑ"· \Õ ò
ã¨Oã¨Å÷ Ö’x L^ÀºQÍÅÖ’ 27% "≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏʼnõΩ i[~°∞fi KÕÜ∞« |_»`åÜ«∞x Hõq∞+¨<£
ã≤áê¶ ~°∞û KÕãO≤ k. JѨÊ\˜Hˆ 22.5% L^ÀºQÍÅ∞ Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ∞ ÖËHõ ^Œo`«∞ʼnõΩ,
Ã+_»∂ºÖò¤ `≥QÅÆ ‰õΩ i[~°∞fi KÕÜ∞« |_ç =Ù<åfl~Ú. Hõq∞+¨<£ ã≤áê¶ ~°∞û KÕã#≤ 27%`À HõÅ∞ѨÙH˘x
"≥Ú`«OÎ 49.5% i[~°∞fi_»∞ Hˆ @yi „H˜O^Œ‰Ωõ =™êÎ~Ú. ã≤áê¶ ~°∞ûÅ „ѨHÍ~°O `«~∞° "å`«
~Ô O_»= ^ŒâÖ◊ ’ D i[ˆ~fi+¨#∞¡ q^•º ã¨Oã¨Å÷ Ö’, Ѩ^À#fl`«∞ÅÖ’#∞ J=∞Å∞ [~°Ñ|¨ _»`å~Ú.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 383
 „ѨH@õ ##∞ P„QÆÇϨ *ÏfiÅÅ∞ K«∞@∞ì=Ú\Ïì~Ú. D x~°Ü ‚ ∞« O`À ã¨∂„`«s`åº
qÉèkË OK«x "å~°∞ ‰õÄ_® PHõã‡≤ HõOQÍ x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞HÀ=_»O`À QÆO^Œ~Q° Àà◊Ñ_¨ áç ÈÜ«∂~°∞.
q.Ñ≤.ã≤OQ∑ „ѨH@õ # KÕÜ∞« É’ÜÕ∞ =ÚO^Œ∞ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨ÇϨ K«~∞° efl ‰õÄ_® ã¨O„ѨkOK«Ö^Ë ∞Œ .
aE Ѩ\ÏflÜ«∞H±, P~ü.HÔ . ÃÇψQ,¤ Ü«∞â◊fiO`ü ã≤<å›, J~°∞}ü <≥„Ǩ˙Å∞ ‰õÄ_® U^À XHõ
HÍ~°}O s`åº Jã¨ÇϨ <åxH˜ QÆ∞~°~Ú# "åiÖ’ =Ù<åfl~°∞. x~°Ü ‚ ∂« xH˜ ã¨O|OkèOz#
ZÖÏO\˜ ã¨∂K«# ‰õÄ_® JO^ŒHõ áÈ=_»O`À "å=∞ѨHΔõ áêsìÅ∞, a*ˇÑ≤ k„Q̓ùOuH˜
QÆ∞~°Ü∂« º~Ú. ^ÕgÖÏÖò, K«O„^ŒâYı ~üÅ∞ x~°Ü ‚ ∂« xfl f„=OQÍ YO_çOKå~°∞. x~°Ü ‚ ∞« O
„ѨH\õ O˜ z# ã¨=∞Ü«∞O, UHÍaè„áêÜ«∞ ™ê^è#Œ ‰õΩ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ [~°QHÆ áõ È=_»O, „Ѩuáê^Œ#Ö’x
qÉèlí OKÕ ã¨fiÉèÏ=O, "≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏÅ#∞ QÆ∞iÎOKÕO^Œ∞‰õΩ `«ÑC¨ _»∞ „Ѩ=∂}ÏÅ∞ -
Jxfl JOâßÅÃÑ· q=∞~°≈Å∞ "≥Å∞¡"`≥ åÎ~Ú. i[ˆ~fi+¨<‰£ Ωõ Pi÷Hõ Ѩiã≤u÷ x „Ѩ=∂}OQÍ
fã¨∞HÀ"åÅx ã≤.Ñ≤.Ü«∞O HÀiOk. KåÖÏ=∞Ok W`«~∞° Å`À áê@∞ ÃÇψQ¤ ‰õÄ_® D
Jaè„áêÜ«∞O`À UH©Éqíè OKå_»∞. "≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏÅ#∞ QÆ∞iÎOKÕ Ñ¨^uÌŒ áê`«|_çáÈ~ÚO^Œx
ã¨fi`«O„`«ºO =zÛ#ѨÊ\˜ #∞O_ç ™ê=∂lHõ á⁄OkHõÖ’ =zÛ# =∂~°∞Êefl QÆ=∞#OÖ’H˜
fã¨∞HÀ"åÅx ™ê=∂lHõ âß„ã¨"Î `Õ ÅΫ ∞ Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤~∞° . iáÈ~°∞Öì ’ "≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏÅ∞QÍ
Ñ≤Å∞=|_ç#"å~°∞ Éè∂í ã¨O㨯~°}Å ^•fi~å, ǨÏi`« qѨ=¡ O ^•fi~å „Ñ¨Ü∂≥ *<åÅ∞ á⁄Ok#
"å~°x, "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O „áêuѨkHõ# J^Œ#Ѩ٠„ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ HÀ~°^yŒ #"å~°∞ HÍ^Œ<åfl~°∞.
"≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏÅ∞QÍ QÆ∞iÎOK«|_ç# "å\˜Ö’ H˘xfl ÃãHõ#Δ ‰¡ Ωõ K≥Ok# "åà◊√§ "åi Pi÷Hõ
™ê=∂lHõ ™ê÷~ÚÖ’ Ã+_»∂ºÖò¤ ‰õΩÖÏÅ "åiHõO>ˇ aè#flOQÍ ÖË~x° JÖÏO\˜ "å~°∞ „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ
P^Œ~}° ‰õΩ J~°∞›Åx, HÍx "å~°∞ „Ѩ`ºÕ HõOQÍ *Ï„QÆ`QΫ Í QÆ∞iÎOѨ|_®Åx ‰õΩÅO ¿Ñ~°∞`À
QÆ∞OѨÙQÍ Ñ¨iQÆ}¿˜ ãÎ „ѨÜ∂≥ *<åÅ H˘~°‰Ωõ áÈ\©Ñ_¨ Õ "åiÖ’ "å~°∞ LO_»Háõ È=K«∞Û#x
J<åfl~°∞.
=∞O_»Öò x~°Ü
‚ ∞« O ã¨=∂*Ïxfl qÉèlí OzOk. ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O ¿Ñ~°∞`À XHõ
‰õΩÖÏxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ =∞~˘Hõ ‰õΩÖÏxfl áÈ\© ÃÑ\˜Oì k. Jk J=∞Å∞ [iy`Õ #+¨áì ÈÜÕ∞
"åiH˜ `«Ñʨ ^•xH˜ XÑ≤ÊOK«_®xH˜ ZÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `«flO KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . =∞O_»Öò x~°Ü ‚ ∂« xfl
=ºuˆ~H˜OKÕ "å~°O`å J„QÆ=~å‚Å „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ „áêux^躌 O =Ç≤ÏOKÕ"å~°x, ^•x=Å#
x[OQÍ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄O^Õ"åix ~Ô K«ÛQ˘\˜#ì @¡~ÚOk. ‰õΩÅO ^•^•Ñ¨Ù J^Œ$â◊º"≥∞#ÿ
ÃãHõ#Δ Ö¡ ’ ‰õÄ_® =∞O_»Öò x~°Ü ‚ ∞« O ‰õΩÖÏxfl XHõ ÉèÏ=#QÍ, XHõ QÆ∞iÎOѨÙQÍ uiy
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜Oì k. ~å*ϺOQÆOÖ’ Ã+_»∂ºÖò¤ ‰õΩÖÏʼnõΩ i[ˆ~fi+¨#∞¡ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜#ì 24 ã¨O=`«û~åÅ
`«~åfi`«, "å\˜x H˘`«Î ÃãHõ#Δ ‰¡ Ωõ =iÎOѨ KÕÜ∞« _®xH˜ =ÚO^Œ∞QÍ Jq ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O
™êkèOKÕ „Hõ=∂xH˜ ZO`«=~°‰Ωõ ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ ®¤Ü∞« <Õ JOâ◊OÃÑ· f„= K«~Û° , xëêÊH˜HΔ "õ ∞≥ #ÿ
384 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ѨijÅ# [iy LO_»=Åã≤Ok. i[ˆ~fi+¨#∞¡ âßâ◊fi`«OQÍ =ÙO_Õ@@∞¡ KÕÜ∞« |_»@O, Jq
"≥#∞Hõ|_ç# "åi „ѨÜ∂≥ [<åÅ#∞ HÍáê_»@O =Å# HÍ^Œ∞, i[ˆ~fi+¨#¡ =Å# „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞
á⁄O^Œ∞`«∞#fl ‰õΩÖÏÅÖ’x ‰õΩb#∞Å „ѨÜ∂≥ [<åÅ#∞ HÍáê_»@O =Å# J<Õ "å^Œ#Å∞,
™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O H˘~°‰Ωõ UÔHH· õ =ӺǨÏOQÍ i[ˆ~fi+¨#á Ñ· Hˆ O„nHõiOK«_O» - W`«~°
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞ =ӺǨŠѨiQÆ}##∞ x"åiOKå~Ú. ‰õΩÅ ~å[H©Ü«∂Å∞ ‰õΩÖÏÅ
<åÜ«∞‰õΩʼnõΩ „ѨÜ≥∂[#HÍiQÍ =Ù<åfl~Ú QÍx ‰õΩÅ =º=ã¨÷ ÉÏkè`«∞ʼnõΩ HÍ^Œ∞.
D JOâßÅxflO\˜x Ö’`«∞QÍ K«iÛOK«=Åã≤ =ÙOk. WÖÏO\˜ ÃÑ^ŒÌ =∂~°∞ʉõΩ „ѨÜ∞« uflOKÕ
=ÚO^Œ∞ „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xfl ^•xH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ =∞ÅK«=Åã≤ =ÙOk.
L`«Î~° ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ q^•º~°∞÷Å∞ =∞O_»Öò x~°‚Ü«∞OÃÑ· Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«OQÍ
ã¨ÊOkOKå~°∞. „ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÆOÖ’x L^ÀºQÍÅ∞ r=<ÀáêkèH˜ =#~°∞QÍ q^•º~°∞Å÷ ∞ ÉèÏqã¨∞#Î fl
Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’, WOHÍ _»|∞ƒ, ѨÅ∞‰õΩ|_ç LѨÜ∂≥ yOK«‰Ωõ O_® áÈ\© ѨsHõÅΔ ^•fi~å ZOÑ≤H‰õ Ωõ
J=HÍâ◊=Ú#fl Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ ^•^•Ñ¨Ù ã¨QOÆ ™ê÷<åʼnõΩ i[ˆ~fi+¨#∞¡ J_»∞Ѥ _¨ _» O» J<åºÜ«∞OQÍ
HõxÑ≤OzOk. JO`ÕQÍHõ i[ˆ~fi+¨#¡ =Å# „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄O^ŒÉ’ÜÕ∞"å~°∞ Pi÷HOõ QÍ,
™ê=∂lHõOQÍ `«=∞`À ã¨=∂#∞Å∞ ÖËHõ `«=∞HõO>ˇ L#fl`« ã≤u÷ Ö’ =Ù#fl"å~°∞ HÍ=_»O
QÆ∂_® "å~°∞ QÆ=∞xOKå~°∞. D i[ˆ~fi+¨#∞¡ Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ∞, `≥QÅÆ ‰õΩ HõeÊOz#
"å\˜H˜ ѨÓiÎQÍ aè#fl"≥∞#ÿ q. ZO^Œ∞HõO>Ë "åi Pi÷Hõ ™ê=∂lHõ Jâ◊H`Îõ « q+¨Ü∞« OÖ’
ZÖÏO\˜ Jã¨Ê+¨`ì Ö« ^Ë ∞Œ . JO`ÕQÍHõ Dã¨=∞㨺ÃÑ· ™ê=∂lHõ UHÍaè„áêÜ«∞O ã¨fi`«O„`«
áÈ~å@ HÍÅO #∞O_ç ‰õÄ_»Q@Æ |ì _çOk. q^•º~°∞Å÷ ∞ ‰õÄ_® =∞O_»Öò x~°Ü ‚ ∞« O "≥#∞Hõ
=Ù#fl ~å[H©Ü∞« L^ÕâÌ ßÅ#∞ „QÆÇÏ≤ OK«Ö#Ë O`« J=∂Ü«∞‰õΩÅ∞ HÍ~°∞.
=∞O_»Öò =ºuˆ~Hõ x~°ã#¨ Å∞, ã¨ÉÅíè ∞, ã¨=∂"ÕâßňH Ѩiq∞`«O HÍ^Œ∞. Ѩ„uHõÅÖ’
K«~°ÛÅ∞ ™êQÍ~Ú. x~°ã¨#HÍ~°∞Å∞ „ѨÉèí∞`«fi Pã¨∞ÎÅÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕâß~°∞. |ã¨∞ûÅ∞
`«Q∞Æ Åɡ\Ïì~∞° . g\˜Ö’ q^•º~°∞Å÷ ∞ =ÚO^Œ∞<åfl~°∞. giH˜ Láê^蕺ܫÚÅ∞, L^ÀºQÆ∞Å∞,
QÆ$Ç≤Ï}∞Å ÖÏO\˜ qq^èŒ ÃãHõ#Δ ¡ =∞^Œ`Ì ∞« ÅaèOzOk. _èbç ,¡ QÀ~°MòÑÓ¨ ~ü, "å~°}Ïã≤, HÍ#∂Ê~°∞
ÖÏO\˜ ѨÅ∞KÀ@¡ áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iQÍ~Ú. x~°ã¨#Å`À PtOz# Ѷ¨e`«O
~åHõáÈ=_»O`À H˘kÌ=∞Ok P`å‡Ç¨ïuH˜ „Ѩܫ∞uflOKå~°∞. =∞O_»Öò x~°‚Ü«∂xH˜
J#∞‰õÄÅOQÍ =Ù#fl"å~°∞ JÅ[_»∞Å∞, PO^Àà◊#Å∞ XHõ Ѩ^HŒä Oõ „ѨHÍ~°O ™êQÆ∞`«∞#fl
P@qHõ K«~°ºÅ#∞ YO_çOKå~°∞. x~°‚Ü«∂xfl =ºuˆ~H˜Oz#"å~°∞ ã¨=∞㨺 Ü≥ÚHõ¯
Ö’`«∞áê`«∞Å#∞ J=QÍǨÏ# KÕã∞¨ HÀÖËHáõ È=_»O Ѩ@¡ Pâ◊Û~°ºO =ºHõOÎ KÕâß~°∞. "≥Ú^Œ@
‰õΩÅѨ~O° QÍ L^Œº=∞ x~å‡}O [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . HÍx `«~∞° "å`« ^ŒâÖ◊ Ö’ „Ѩu‰õÄÅ"≥∞#ÿ "≥Y· i
ÃÑiyOk. HÍÖËrÖÖ’, Ǩã¨àì §◊ Ö’ J„QÆ =~å‚Å#∞ SHõºÑ¨iKÕ ‰õΩÅ ã¨OѶ∂¨ Å∞ =Ù<åfl~Ú.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 385
q^•º~°∞Å÷ ã¨OÉèÏ+¨}ÅÖ’, K«~Û° ÅÖ’ ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ ^Œ∂+¨}Å∞ „Ѩ"tÕ OKå~Ú. H˘O`«HÍÅO
áê@∞ ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ QÆ∞iÎOѨ٠~°^∞Œ ‰Ì Ωõ "ÕkHõQÍ =Ù#fl L^Œº=∞O `«~∞° "å`« ^ŒâÅ◊ Ö’ ‰õΩÖÏÅ
ѨÙ#~°#˚ ‡‰õΩ TÜ«∞ÅQÍ =∂iOk. =∞O_»Öò iáÈ~°∞ì J=∞Å∞#∞ xÅ∞ѨÙ^ŒÅ KÕã∂¨ Î 1990
JHÀì|~°∞ '1—# ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì WzÛ# P^ÕâßÅ`À L^Œº=∞O PyáÈ~ÚOk.
D =∞^躌 HÍÅOÖ’ a*ˇÑH≤ ˜ Jk ѨÓiÎ KÕÜ∞« =Åã≤# ã¨fiO`« J*ˇO_® =ÙOk.
=∞O_»Öò |Ǩïâß ^•xHõ=ã¨~"° ∞≥ #ÿ TѨÙxzÛOk. =∞O_»ÖòH˜ =ºuˆ~HõOQÍ =zÛ# |Å"≥∞#ÿ
ã¨ÊO^Œ##∞ QÆ=∞xOz# a*ˇÑ≤ =∞^Œ`Ì ∞« LѨãO¨ ǨÏi™êÎ#x J#_»O „áê~°OaèOzOk.
ZÖò.HÔ . J^•fih ÃãÃÑOì |~°∞ 25# QÆ∞[~å`üÖ’x ™È=∞<å^ä£ #∞O_ç JÜ≥∂^躌 ‰õΩ (~å=∞
=∞Ok~°O x~å‡}ÏxH˜ ѨÙ<åk ~å~Ú "ÕÜ∞« _®xH˜) 6000 "≥∞àÿ §◊ ~°^Ü Œä ∂« „`« „áê~°OaèOKå_»∞.
JHÀì|~°∞ 23# cǨ~°∞Ö’x ã¨=∞ã≤ÑÎ Ó¨ ~üÖ’ J^•fihx JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« _»O`À ~°^Ü Œä ∂« „`«
=Úyã≤Ok. <Õ+#¨ Öò „ѶO¨ @∞ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ a*ˇÑ≤ =∞^Œ`Ì ∞« LѨãO¨ ǨÏiOK«∞H˘Ok. q.Ñ≤.ã≤OQ∑
`«# áêsìH,˜ "å=∞ѨHÍΔ Å‰õΩ ^Œ∂~°O H͉õΩO_® a*ˇÑx≤ ã¨O`«$Ñ≤ΠѨ~K° Ö« _Ë ∞» . a*ˇÑ`≤ À
ã¨O|O^è•Å#∞ `≥OK«∞H˘<åfl_»∞. JÜ≥∂^躌 Ö’ ~å=∂ÅÜ«∞ x~å‡}ÏxH˜ ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ H˘#fl
„áêO`åxH˜ KÕ~\° ÏxH˜ Ü«∞uflã¨∞#Î fl QÆ∞OѨÙÃÑ· HÍÅ∞ÊÅ∞ [iQÍ~Ú. ~°^Ü Œä ∂« „`«, J^•fih
JÔ~ã¨∞ì JÜ≥∂^躌 Ö’ HÍÅ∞ÊÅ∞ =∞`« L„kHõ`Î Å« #∞ ÃÑOKå~Ú. L`«~Î ° ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ѨÅ∞=Ùi
=∞~°}ÏxH˜ ^•ifâß~Ú. #=O|~°∞ '5— # [#`å^Œàò peáÈ~ÚOk. 58 =∞Ok
áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã¨É∞íè ºÅ∞ K«O„^ŒâYı ~üx <åÜ«∞‰õΩxQÍ Z#∞flH˘<åfl~°∞. #=O|~°∞ '7—# JO>Ë
11 <≥ÅÅ `«~∞° "å`« HÍO„ÔQ¿ã`«~° „ѨÉ∞íè `åfixfl #_»Ñ\¨ ÏxH˜ KÕã#≤ ~Ô O_»= „ѨÜ∞« `«flO
=Úyã≤Ok.
K«O^„ ⌠Yı ~ü #∞O_ç "å*òÑ¿ ~Ú =~°‰Ωõ
D ^ŒâÖ◊ ’ L`«Ê#fl"≥∞#ÿ ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞㨺Å∞ PÜ«∂ JOâßʼnõΩ ã¨O|OkèOz#
J^蕺ܫ∂ÅÖ’ K«iÛOK«|_®¤~Ú. D ^ŒâÖ◊ ’ [iy# =∞øeHõ ~å[H©Ü∞« =∂~°∞ÊÅ#∞
QÆ∞iOz =∂„`«O WHõ¯_» ã¨OH˜ÑΔ OΨ QÍ „Ѩ™êÎqOK«_O» [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
HÍO„ÔQãπ =∞^Œ`Ì ∞« `À 1990 #=O|~°∞ '10— # JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# H˘kÌHÍÅO
=∂„`«"∞Õ =∞#∞QÆ_» ™êyOz# K«O„^ŒâYı ~ü „ѨÉ∞íè `«fiO x~°fiÇ≤ÏOz# XˆH XHõ ÉÏ^躌 `«,
HÍO„ÔQã¨∞ ZxflHõÅ∞ [~°áêÅx x~°~‚ ÚOKÕ =~°‰Ωõ a_»#¤ ∞ ã¨O~°HOΔ˜ K«@O, „ѨÉ∞íè `åfixfl
Ѩ_»Q˘@ì_®xH˜ HÍO„ÔQã¨∞‰õΩ XHõ ™ê‰õΩ ^˘iH˜Ok. 1991 =∂iÛ '5— # =∞^ŒÌ`«∞
LѨãO¨ ǨÏiOK«∞H˘#flk. ZxflHõÅ∞ "Õ∞ 19 #∞O_ç [~°∞QÆ∞`åÜ«∞x „ѨH\õ O˜ K«|_ç#k.
XHõ =~°∞㨠ZxflHõÅ∞ ѨÓ~°Ü Î ∂« º~Ú. WOk~åQÍOnè ‰õΩ@∞O|OÃÑ· =∞~˘Hõ ^Œ∞ã¨ûOѶ∞¨ @#
386 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
q~°∞K«∞‰õΩѨ_Oç k. =∞„^•ã¨∞‰õΩ 40 H˜.g∞. ^Œ∂~°OÖ’ =Ù#fl N ÃÑ~°O|∞^Œ∂~üÖ’ ~å„u
ÉÏQÍ á⁄^Œ∞áÌ È~Ú# `«~∞° "å`« ZxflHõÅ ã¨ÉÖíè ’ =Ù#fl ~år"£ QÍOnèH˜ Jaè"å^ŒO KÕÜ∞« _®xH˜
XHõ Ü«Ú=u =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛOk. `«# #_»∞=Ú‰õΩ Hõ@∞ìH˘#fl ÉÏO|∞#∞ ¿ÑeÛOk.
~år"£ QÍOnè ^Œ∞~°‡~°}O áêÅÜ«∂º_»∞. Wk ZÖò.\˜.\˜.W. q∞e>ˇO@∞¡ [iÑ≤# ǨÏ`«ºQÍ
x~°∂Ñ≤`=« ∞~ÚOk. `«# ã¨^•ƒù=<å Ü«∂„`«Å∞, W`«~° „ѨÜ∞« `åflÅ`À „Ѩ*Ï^Œ~}° uiy
á⁄O^Œ∞`«∞#fl 46 ã¨O=`«û~åÅ =Ü«∞ã¨∞ QÆÅ ~år"£ ǨÏ`«º`À ÃÑÅ∞¡aH˜# ™ê#∞Éè∂í u
HÍO„ÔQãπH˜ 232 ã‘@`¡ À J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ áêsì ™ê÷~Úx `≥zÛÃÑ\˜Oì k. #~°ãO≤ Ǩ~å=Ù E<£
'21—# "≥∞<ÿ åi\© HÍO„ÔQãπ „ѨÉ∞íè `åfixfl U~°ÊiKå_»∞. HÍx Jk „Hõ=∞OQÍ "≥∞*Ïi\©
™êkèOz ѨÓiÎ 5 ã¨OIIÅ HÍÅO áêÅ# ™êyOzOk. Jk Pi÷Hõ ã¨O㨯~°} KÕÑ\¨ Oì˜ k.
"≥Ú^Œ\ ˜ ã¨OIIÖ’ ‰õΩÅ =∞`«``« fi« ^èÀ~°}∞Å∞ f„=`«x KåÖÏ=~°‰Ωõ `«yOæ zOk. ѨO*Ï|∞Ö’
™ê^è•~°} Ѩiã≤`÷ ∞« efl ѨÙ#~°∞^Œiú OK«_O» Ö’#∞, J™êûO, HÍj‡~üÅÖ’ Ѩiã≤u÷ x "≥∞~°∞QÆ∞
Ѩ~K° _« O» Ö’#∞, [Ü«∞„Ѩ^=Œ ∞~ÚOk. ÉÏ„c =∞ã‘^∞Œ #∞ q^èfiŒ Oã¨O #∞O_ç HÍáê_»@OÖ’#∞
P `«~∞° "å`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å#∞ x"åiOK«_O» Ö’#∞ qѶŨ =∞~ÚOk. nxH˜ ã¨O|OkèOz#
q=~åÅ∞ D „QÆO^äOŒ Ö’<Õ =∞~˘Hõ KÀ@ q=~°OQÍ K«iÛOK«|_®¤~Ú. #~°ãO≤ Ǩ~å=Ù
„ѨÉ∞íè `«fiO n~°H… ÍeHõ Kåi„`«Hõ ^Œ$+≤Hì À}O #∞O_ç ѨijeOz#ѨC_»∞ KåÖÏ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ
Ѷe¨ `åÅ∞ ™êkèOz#ѨÊ\˜H© z=i ~Ô O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ HÍÅOÖ’ Pi÷Hõ ã¨O㨯~°}Å "ÕQOÆ
=∞O^ŒyOK«_O» `À áê@∞ ÅOK«Q˘O_ç`#« O, ǨÏ"åÖÏ P~ÀѨ}Å∞, HÍO„ÔQã¨∞, „ѨuѨHΔõ
<åÜ«∞‰õΩʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ ÖOKåÅ∞, q^Õj =∂~°HÍÅ Ju„Hõ=∞}Å P~ÀѨ}Å∞ ~å=_»O`À
„ѨÉ∞íè `«fiO Ü≥ÚHõ¯ =_»∞Ѩ٠=∞O^ŒyOzO^Œx (K≥Ñʨ _»O) „Ѩã∞¨ `Î åxH˜ ã¨iáÈ`«∞Ok.
1996Ö’ [iy# ZxflHõÅÖ’ HÍO„ÔQã¨∞ Hˆ =ÅO 140 ã‘@∞¡ =∂„`«"∞Õ QÔ ezOk.
1991Ö’ 120 ã‘@∞¡ QÔ Å∞K«∞H˘#fl a.*ˇ.Ñ≤. D ZxflHõÅÖ’ |ÖÏxfl 161H˜ ÃÑOK«∞H˘#flk.
"≥∞*Ïi\© ™êkèOK«_O» Ö’ qѶŨ "≥∞#ÿ a*ˇÑ≤ „ѨÉ∞íè `«fiO "Õ∞ 16 #∞O_ç E<£ '1— =~°‰Ωõ
=∂„`«"∞Õ =∞#QÆeyOk. P `«~∞° "å`« ÃÇÏKü._ç. ^Õ"Q≥ “_» „Ѩ^•è #=∞O„uQÍ U~°Ê_ç# Ü«Ú<≥>· _ˇ £
„ѶO¨ \ò „ѨÉ∞íè `åfixH˜ HÍO„ÔQã¨∞, ã≤ÑZ≤ O |Ü«∞@ #∞O_ç =∞^Œ`Ì ∞« WKåÛ~Ú. „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’
ã≤ÑS≤ ÉèÏQÆ™êfiq∞QÍ KÕiOk. ã≤ÑS≤ H˜ K≥Ok# WO„^Œl`ü QÆ∞áêΠǨϟOq∞xã¨~ì Ü ° ∂« º_»∞.
1997 =∂iÛ 30# HÍO„ÔQã¨∞ =∞^ŒÌ`«∞ LѨã¨OǨÏiOK«∞H˘#flk. HÍx „ѨÉèí∞`åfixfl
U~°Ê~°K_« O» Ö’ qѶŨ O J~ÚOk. =∞~°ÖÏ Ü«Ú<≥>· _ˇ £ „ѶO¨ \ò „ѨÉ∞íè `åfixfl |ÅѨizOk.
D™êi S.ÔH. QÆ∞„*ÏÖò „Ѩ^•è #=∞O„u JÜ«∂º_»∞. =∞~°ÖÏ =∞^Œ`Ì ∞« LѨãO¨ ǨÏiOK«|_ç#k.
1998 Ѷ„≤ |=iÖ’ ZxflHõÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú. a*ˇÑ≤ 182 ã‘@∞¡ =∂„`«"∞Õ QÔ ez#ѨÊ\˜H©
\˜_Ñç ,≤ Z.S.Z._çZO.ÔH, `«$}=ÚÖò HÍO„ÔQãπ ÖÏO\˜ Ãã‰õΩºÅ~ü áêsìÅ =∞^Œ`Ì ∞« á⁄Ok
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 387
J@Öò cǨi "å*ò¿Ñ~Ú „Ѩ^•è #=∞O„uQÍ a*ˇÑ≤ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ „ѨÉ∞íè `«fiO U~°Ê_çOk.
HÍO„ÔQãπ Hˆ =ÅO 147 ã‘@∞¡ =∂„`«"∞Õ QÔ ezOk. q∞„`«ÑH¨ ÍΔ Å∞ "åi "åi _ç=∂O_»`¡ À
„ѨÉèí∞`åfixfl Jã≤÷~°Ñ¨iKå~Ú. [Ü«∞Åe`« `«# Z.S.Z._ç.ZO.ÔH. =∞^ŒÌ`«∞#∞
LѨã¨OǨÏiOK«∞H˘#flk. 1999Ö’ „ѨÉèí∞`«fiO "≥∞*Ïi\© qâßfi™êxfl HÀÖ’Ê~ÚOk.
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞ HÍO„ÔQãπ „ѨÉ∞íè `«fiO QÍx Ãã‰õΩºÅ~ü SHõº ã¨OѶ∞¨ @# „ѨÉ∞íè `«fiO QÍx U~°ÊiKÕ
„ѨÜ∞« `åflÅ∞ qѶŨ =∞Ü«∂º~Ú. =∞~˘Hõ™êi ZxflHõÅ∞ „ѨH\õ O˜ K«|_®¤~Ú. 1999 ÃãÃÑOì |~°∞
- JHÀì|~°∞ÅÖ’ ZxflHõÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕ =~°‰Ωõ a*ˇÑ≤ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x „ѨÉ∞íè `«fiO PѨ^~úŒ ‡°
„ѨÉ∞íè `«fiOQÍ H˘#™êyOk. a*ˇÑ≤ ã‘@∞¡ ÃÑiy#ѨÊ\˜H© ZxflHõŠѶe¨ `åÅ∞ a*ˇÑ≤ ^•x
q∞„`«ÑH¨ ÍΔ Å ã‘@#¡ ∞ 253 #∞O_ç 296 H˜ ÃÑOKå~Ú. ™ÈxÜ«∞QÍOnè <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x
HÍO„ÔQã¨∞, ^•x q∞„`« ѨHÍΔ Å ã‘@∞¡ 134H˜ Ѩiq∞`«=∞Ü«∂º~Ú. F@¡ ѨOѨHOõ Ö’ `Õ_®
JO`«QÍ ÖË^∞Œ . HÍO„ÔQã¨∞, q∞„`«ÑH¨ ÍΔ Å∞ 34.7% F@∞¡ `≥K∞« Û‰õΩ#flq. Wq 1998Ö’
=zÛ# "å\˜HOõ >ˇ 3.4% Z‰õΩ¯=. a*ˇÑ≤ q∞„`«ÑH¨ ÍΔ Å‰õΩ 41.3% F@∞¡ =KåÛ~Ú. Wq
1998Ö’ =zÛ# "å\˜ HõO>ˇ 1.2% Z‰õΩ¯=. =∞~°ÖÏ "å*ò¿Ñ~Ú „Ѩ^•è #=∞O„uQÍ H˘`«Î
„ѨÉ∞íè `«fiO U~°Ê~°K|« _çOk. K«i„`«Ö’ qѨs`åÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞O\Ï~Ú. =ÚO^Œ∞K«∂Ѩ٠HõO>ˇ
QÆ`åxfl ѨÙ#~°∞^Œiú OKÕ "≥Y· i QÆÅ áêsì <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x „ѨÉ∞íè `«fiO #∂`«# ã¨ÇϨ „™êaÌH˜
™êfiQÆ`O« K≥Ñʨ É’`«∞#flk. #∂`«# ã¨ÇϨ „™êaÌ `«# #∂`«# kQÆO`åÅ`À ÉèÏ~°`« „Ѩ[ʼnõΩ
"åiH˜ J~°›"∞≥ #ÿ J*ËÜ∞« "≥∞#ÿ Éèqí +¨º`«∞#Î ∞ JOkOK«=K«∞Û.

1990 ÅÖ’ q^Õj q^è•#O

H˘`«Î ã¨"åà◊√§ - <Õ_∞» , ~ˆ ѨÙ
W\©=Å ã¨O=`«û~åÅÖ’ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ qzÛù#flO, „ѨKÛ« #ù fl Ü«Ú^ŒOú
Ѩiã¨=∂Ñ≤,Î ã¨~m° Hõ~}° , „ѨÑO¨ pHõ~}° Å Pi÷Hõ =ӺǨÅ`À ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ q^ÕâßOQÆ q^è•#O
ÃÑ^ŒÌ ã¨"åÅ∞ Z^Œ∞~˘¯#flk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O J"≥∞iHÍ`À áêâßÛ`«º „ѨѨOK«O`À `«#
ã¨O|O^è•Å#∞ ѨÙ#~°fi=ã‘H÷ iõ OK«∞HÀ=Åã≤ =zÛOk. ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ ÃÑ@∞ì|_ç, ™êOˆHuHõ
Ѩi*Ï˝#O ZQÆ∞=∞u H˘~°‰Ωõ =∂Ô~¯@∞¡ J=ã¨~=° ∞Ü«∂º~Ú. QÆ`O« Ö’ ÖÏQÍ P^è•~°Ñ_¨ OÕ ^Œ∞‰õΩ
™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ÖË^∞Œ . D<å\˜ „ѨÑO¨ K«OÖ’ Z‰õΩ¯= Pi÷Hõ =#~°∞Å∞ QÆÅ ^ÕâßÅ∞
JO`«~å˚fÜ«∞ =º=Ǩ~åÅÖ’ Z‰õΩ¯= „áê|źO =Ç≤Ï™êÎ~Ú Hõ#∞Hõ #∂`«# =ӺǨxfl
`«fi~°QÍ, ÉÏQÍ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘#_»O ÃÑ· q[Ü«∞O, Pi÷HÍaè=$kú P^è•~°Ñ_¨ ç =Ù<åfl~Ú.
q.Ñ≤.^Œ`ü =∂@Ö’¡ ''D<å\˜ „ѨÑO¨ K«OÖ’ J`«ºO`« QÆ=∞<å~°›"∞≥ #ÿ "≥Y· i Uq∞@O>Ë
388 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
~å[H©Ü∞« áÈ~å@O ÃÑ· Pi÷Hõ áÈ~å@O „áê^è•#º`«#∞ ã¨O`«iOK«∞H˘#fl^Œx Z=Ô~<· å
`«_∞» =ÚHÀ‰õΩO_® K≥|∞`å~°∞.——
ÉèÏ~°`« ™ÈqÜ«∞\ò "≥∞„ÿ uH˜ ã¨O|OkèOz# =∞Oz~ÀAÅ∞ QÆuOz# =∂@
"åã¨=Î "≥∞#ÿ ѨÊ\˜H˜ Ö’QÆ_» ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ^ÕâßÖÖ’ J"≥∂Ѷ∞¨ "≥∞#ÿ JO`«iflÇ≤Ï`«
â◊HΘ =ÙOk. ~°ëêº „Ѩã∞¨ `Î O« ã¨OHΔÀÉèí HÍÅOÖ’ =ÙO_»=K«∞Û. HÍh WѨÊ\˜H© |Å"≥∞#ÿ â◊Hˆ .Î
QÆ`« "≥É· "íè åxfl uiy ѨÙOAH˘O@∞Ok. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „ѨÜ∂≥ [<åÅ s`åº ^•x`À ã¨O|O^è•Å∞
H˘#™êyOK«@O J=ã¨~O° . ™ÈqÜ«∞\ò #∞O_ç q_çáÈ~Ú# W`«~° =∞^躌 Pã≤Ü∂« ^ÕâßÅ∞
‰õÄ_® ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ qâ◊fiã¨hÜ«∞"≥∞#ÿ q∞„`«^âÕ ßÅ∞ Jq ã¨ÇϨ [ =#~°∞Å`À ã¨OѨ#fl"≥∞#ÿ q.
=ӺǨÏs`åº H©ÅHõ ™ê÷#OÖ’ =Ù<åfl~Ú. "å\˜ ¿ãflǨÏO HÀã¨O J"≥∞iHÍ W`«~° ѨtÛ=∞
^ÕâßÅ∞ J„~°∞Å∞ Kåã¨∞<Î åfl~Ú. "å\˜H˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `À =∞Oz ã¨O|O^è•Å∞ =Ù<åfl~Ú.
áêÅã‘<Î å H˘~°‰Ωõ J~°Éò ^ÕâßÅ∞ KÕã∞¨ #Î fl áÈ~å\Ïxfl ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ZÅ¡ÑC¨ _»∂
ã¨=∞i÷ã∂¨ Î =zÛOk. ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ W„*Ï~ÚÖò`À ZÖÏO\˜ ^Ò`«º ã¨O|O^è•Å∞ ‰õÄ_®
ÖË=Ù. HÍ|\˜ì ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ =∞^躌 „áêK«ºO`À =∞Oz ¿ãflÇ¨Ï ã¨O|O^è•Å∞ =Ù<åfl~Ú.
W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ Ñ≤.ZÖò.F.H˜ =∞^Œ`Ì ∞« H˘#™êyã¨∂<Î Õ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ W„*Ï~ÚÖò`À
ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ìH˘#flk. W~å<£`À ¿ãflÇ¨Ï ã¨O|O^è•Å∞ H˘#™êyã¨∂Î W~å<£, W~åH±Å#∞
ѨÓiÎQÍ "≥e"Õ¿ã J"≥∞iHÍ q^è•<åÅ`À [`«H@õ ì x~åHõiOzOk. Ѷe¨ `«OQÍ W™ê¡q∞H±
~å*ϺŠã¨=∂Yºx ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ =ºuˆ~HõO KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ áêH˜™êÎ<£ KÕã#≤ „ѨÜ∞« `åflÅ∞
qѶŨ =∞Ü«∂º~Ú. QÆÖòÊù Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’ W~å<£H˜ =ºuˆ~HõOQÍ J"≥∞iHÍ „¿Ñ~ˆ Ñ≤Oz#
L<å‡^ŒOÖ’ H˘@∞ì‰Ωõ áȉõΩO_® ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Z<Àfl ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ xi‡OK«∞H˘#fl Pi÷Hõ
ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxfl ã¨∞ǨÏ$^•ƒù"åxfl xÅɡ@∞ìH˘#flk.
ÉèÏ~°`« ^Ò`«ºO H˘`«^Î •~°∞Å∞ `˘Hõ¯=Åã≤ =ÙOk. D<å\˜ „ѨÑO¨ K«OÖ’ J`«ºkèHõ
^ÕâßÅ∞ Pã≤Ü∂« ^ÕâßÅ Pi÷Hõ ã¨ÇϨ HÍ~° =∞O_»e (ASEAN) Ü«¸~°Ñπ Pi÷Hõ ã¨Oã¨÷
(EEC) L`«~ Î ° J"≥∞iHÍ ¿ãfiKåÛù "å}˜[º ã¨=∂Yº (NAFTA) ÖÏO\˜ #∂`«# "å}˜[º
ÖËHõ Pi÷Hõ qÉèÏQÍÅ∞QÍ ã¨OѶ∞¨ \˜`=« ∞=Ù`«∞<åfl~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ D "≥Y· i Ѩ@¡ JO`«
Pã¨H˜Î K«∂ѨÖË^Œ∞. ã¨iÜ≥ÿ∞# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ASEAN Ö’ ÉèÏQÆ™êfiq∞ JÜÕ∞ºO^Œ∞‰õΩ
„ѨÜ∞« uflOK«Ö^Ë ∞Œ . KåÖÏ PÅ㨺OQÍ K«~Û° ÅÖ’ áêÖÁæ#_»O „áê~°OaèOzOk. P kâ◊Ö’
„Ѩܫ∞`åflÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞#flѨÊ\˜H© SAARC WOHõ#∞ Ѩ\ ˜+¨ì"≥∞ÿ# Pi÷Hõ ÉÏ¡‰õΩQÍ
Pq~°ƒqù OK«=Åã≤ =ÙOk. Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨=Ú„^Œ ^ÕâßÅ#∞ ã¨xflÇ≤Ï`«O KÕ¿ã W\©=e
„Ѩuáê^Œ# PǨfixOK«^yŒ #k. nxÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ K«∞~°∞HÔ #· áê„`« x~°fiÇ≤ÏOzOk.

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 389

 ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „áêK«º kâ◊QÍ ^Œ$+≤ì ™êiOK«=Åã≤ =ÙOk. [áê<£ ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÅ
ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ áÈQÆ∞Ѩ_ç =Ù#fl ^ÕâO◊ . =∞#ÃÑ· =Å™êkèÑ`¨ º« O ™êyOz# ^ÕâO◊ HÍ^Œ∞.
=∞#`À ZÖÏO\˜ ã¨iǨÏ^Œ∞Ì q"å^•Å∞ ÖË=Ù. =∞#`À Kåi„`«HOõ QÍ ã¨`û« O|O^è•Å∞ QÆÅ
W`«~° PˆQflÜ«∂ã≤Ü∂« ^ÕâßÅ`À ~å[H©Ü∞« ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑOá⁄OkOK«∞H˘#_»O J=ã¨~O° .
WO_À<Õ+Ü ≤ ∂« _»Kü =Å㨠"å^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_çOk. ^•xH˜ =∞^Œ`Ì ∞« WKåÛO.
JÖψQ „ÃÑO¶ z, J"≥∞iHÍ =Å㨠"å^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_ç# qÜ«∞`åflO‰õΩ =∞#O
=∞^ŒuÌ KåÛO. JÖψQ =∞#Ö’ „áêp# ™êO㨯 $uHõ ã¨O|O^è•Å∞ QÆÅ ^ä•Üü∞ÖÏO_£,
HÍOÉ’_çÜ«∂, =∞ÖËã≤Ü«∂Å`À =∞#O ã¨xflÇ≤Ï`« Pi÷Hõ, ~å[H©Ü«∞ ã¨O|O^è•Å∞
ÃÑOá⁄OkOK«∞HÀ=Åã≤ =Ù#flk. P^è∞Œ xHõ ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O`À ÃÑ^ŒÌ Pi÷Hõ â◊HQΘ Í
Zky# ã≤OQÆÑÓ¨ ~ü`À ã¨`û« O|O^è•Å∞ ÃÑOá⁄OkOK«∞HÀ"åe.
|Ǩïà◊ ^è$Œ = „ѨÑO¨ K« U~åÊ@∞‰õΩ JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨O|O^è•efl „Ѩ*Ï™êfi=∞ºÜ«Ú`«O
KÕÜ∞« _®xH˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `À_»Ê_»_O» ÉèÏ~°`« „ѨÜ∂≥ [<åÅ s`åº J=ã¨~O° . UHõ^$Œè =
„ѨÑO¨ K«O ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ ~°∂ѨO ^•ÅÛ_®xfl x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ Pi÷Hõ |ÅO ™êkèOz# ^ÕâßʼnõΩ
JO`«~å˚fÜ«∞ =º=Ǩ~åÅÖ’ "å\˜ Jã≤Î`åfixfl =ºH©ÎHõiOK«∞HÀ<ÕÖÏ „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_»O
J=ã¨~O° . J"≥∞iHÍ PkèÑ`¨ åºxH˜ =∞ø#OQÍ JOwHÍ~°O `≥ÅѨ\ÏxH˜ JÅ"å@∞ Ѩ_¤»
[áê<£, W`«~° `«∂~°∞Ê Pã≤Ü∂« ^ÕâßÅ∞ "å\˜ Ü≥ÚHõ¯ „áêѨOzHõ ^Œ$HõÊ^ä•xfl =ºH©HÎ iõ OK«_O»
„áê~°OaèOKåe. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „ѨÜ∂≥ [<åÅ s`åº, „ѨÑO¨ K« „ѨÜ∂≥ [<åÅ s`åº 1950
^Œâß|ÌOÖ’ „ѨKÛ« #ù fl Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’ Jb# L^Œº=∞O ^•fi~å „Ñ¨uѶ∞¨ \˜Oz#@∞¡ |Ǩïà◊
^è$Œ = „ѨÑO¨ KåxH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«|_®e. [HÍ~åÎÖ’ [iy# Jb# L^Œº=∞
Ѩ^=Œ "åi¬Hõ ã¨ÉÖíè ’ Jb<À^Œº=∞O H˘#™êyOѨىõΩ ã¨Éºíè ^ÕâßÅ #∞O_ç ÅaèOz# =∞^Œ`Ì ∞«
„áÈ`åûǨÏHõ~O° QÍ LOk. ã¨É‰íè Ωõ J^躌 Hõ`Δ « =Ç≤ÏOz# WO_À<Õ+Ü ≤ ∂« ‰õΩ K≥Ok# ã¨∞Ǩ~ÀÎ
ÖÏQÍ<Õ =∞ÖËãÜ ≤ ∂« „Ѩ^•è #=∞O„u =∞ǨÏf~ü „ѨÑO¨ K« =º=Ǩ~åÅÖ’ PÜ«∂ ^ÕâßÅ∞
`«=∞ ã¨fiO`« Jaè„áêÜ«∂Å∞ =ºHõOÎ KÕÜ∂« Åx Jb<À^Œº=∂xfl |ÅѨ~K° åÅx ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞.
Jb<À^Œº=∞ ã¨Éíè SHõº ~å*ºã¨q∞u „Ѩ*Ï™êfiq∞H©H~õ }° #∞, áê~°^~Œ ≈° Hõ"∞≥ #ÿ |Ǩïà◊ "å}˜[º
q^è•<åʼnõΩ Jaè=$kÌ K≥O^Œ∞`«∞#fl ^ÕâßʼnõΩ Pi÷Hõ =#~°∞efl `«~e° OKåÅx WOHÍ Ñ¨Å∞
K«~º° Å H˘~°‰Ωõ _ç=∂O_£ KÕãO≤ k.
ã¨fiÜ«∞O x~°Ü ‚ ∞« O, =∂#= ǨωõΩ¯Å∞ ¿Ñ~°∞`À J"≥∞iHÍ *’HõºO ÃÑiyOk.
JO^Œ∞‰õΩ H˘™ê"À W\©=e L^•Ç¨Ï~°}. qaè#fl *Ï`«∞Å∞ ÉèÏ+¨Å∞ QÆÅ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ,
K≥<· å, ~°ëêºÅÖ’ J"≥∞iHÍ *’HõºO ÃÑiˆQ J=HÍâßÅ∞ =Ù<åfl~Ú. JO^Œ∞Hˆ D ^ÕâßÅ∞
H˘™ê"ÀÖ’ J"≥∞iHÍ, <å\’Å áê„`«#∞ x~°ã≤OKå~Ú. Ü«Ú^Œú ™êOˆHfHõ~°}
390 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
^Œ∞~å„Hõ=∞}^•~°∞Å „áê} #ëêìxfl KåÖÏ `«yOæ K«_O» QÆ∂_® WÖÏO\˜ *’Hͺxfl ™ê^躌 O
KÕâß~Ú. QÆÖòÊ,ù H˘™ê"À Ü«Ú^•úÅ∞ JO^Œ∞‰õΩ L^•Ç¨Ï~°}Å∞.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊O D #∂`«# Ѩiã≤÷uH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ q^Õj q^è•<åxfl
~°∂á⁄OkOK«∞H˘#=Åã≤ =zÛOk. JO`«~å˚fÜ«∞ =º=Ǩ~åÅÖ’ ã¨fi`«O„`« q^è•# ÅHΔͺxH˜
J#∞QÆ∞}OQÍ<Õ „ѨÑO¨ K« ~å*ϺÅÖ’ Q“~°= „Ѩ^"Œ ∞≥ #ÿ ™ê÷<åxfl á⁄O^Œ∞`«∂ JO`«~å˚fÜ«∞
ã¨O|O^è•ÅÖ’ =ã¨∞#Î fl =∂~°∞ÊʼnõΩ x~°O`«~O° =¸ÖϺOHõ#O KÕã∞¨ ‰õΩO@∂ `«# ÅHΔͺÅ#∞
™êkèOK«∞H˘<Õ Ñ¨^`úŒ ∞« Å#∞ J#∞ã¨iOK«=Åã≤ =ÙOk. „ѨÑO¨ K« =º=ã¨÷ Jã≤~÷ O° QÍ =ÙOk.
Jk JÖψQ H˘O`«HÍÅO áê@∞ H˘#™êˆQ J=HÍâ◊=¸ =ÙOk. D ã≤u÷ Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
ã¨$[<å`«‡Hõ"∞≥ #ÿ q^Õj q^è•<åxfl ~°∂á⁄OkOK«∞HÀ"åe.
JO`«~å˚fÜ«∞ „ѨÉÏè =O QÆÅ ~Ô O_»∞ J`«ºO`« =ÚYº"≥∞#ÿ Ѷ∞¨ @#Å#∞ xt`«OQÍ
Ѩije^•ÌO. Jq : 1998Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ J}∞ ѨsHõÅΔ ∞, 1999Ö’ áêH˜™êÎ<`£ À Ü«Ú^Œú
Ѩiã≤u÷ .
áÈ„MÏ<£ - II
1998 "Õ∞ ''11——# ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ =∞~˘Hõ ^Œáê¶ x~°fiÇ≤ÏOz# J}∞ ѨsHõÅΔ ∞,
`«#‰õΩ `å#∞QÍ J}fi„ã¨Î ^Õâ◊OQÍ „ѨHõ\ ˜OK«∞H˘#_»O - =∂~°∞`«∞#fl JO`«~å˚fÜ«∞
Ѩiã≤÷`«∞Å∞, JÖψQ ã¨fi`«O„`«O á⁄Ok#ѨÊ\˜ #∞O_ç J}fi„™êΊѨ@¡ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O
J#∞ã¨iã¨∞#Î fl "≥Y· i <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ ѨijeOK«=Åã≤# ã¨OH˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ ã¨=∞㨺.
J}∞ x~åÜ«ÚnèH~õ }° x J}fi„ã¨Î ~°ÇÏ≤ `« „ѨÑO¨ Kåxfl HÀ~°∞`«∂ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
<≥„Ǩ˙ HÍÅO #∞O_ç KåÖÏ ã¨∂„`«|^Œú "≥Y· ix J=ÅOaOzOk. ^ŒâÅ◊ "ås J}∞
x~åÜ«ÚnèH~õ }° ‰õΩ „ѨÑO¨ K« "åºÑ¨OÎ QÍ K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ ÏìÅx HÀ~°∞`«∂ W\©=e HÍÅOÖ’
~år"£QÍOnè ÉèÏ~°`«^Õâ◊ "≥·Yix |ÅOQÍ „ѨuáêkOKå_»∞. =∞~˘Hõ"≥·Ñ¨Ù <≥„Ǩ˙
ǨÏÜ«∂OÖ’<Õ âß„ã¨Î ™êOˆHuHõ ~°OQÍÅ∞ „Ѩ`ºÕ H˜Oz J}∞ q*Ï˝# ~°OQÆOÖ’ =ã¨∞#Î fl
Ѩi}Ï=∂Å HÍÖÏ#∞QÆ∞}"≥∞#ÿ Jaè=$kúH˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ KåÖÏ „áê^è•#º`« xzÛOk. `«~∞° "å`«
=zÛ# „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ Ѩiã≤`÷ ∞« Å Hõ#∞QÆ∞}OQÍ =º=ǨÏiOKå~Ú.
WOk~åQÍOnè „Ñ¨^•è xQÍ =Ù#fl HÍÅOÖ’ 1974 JHÀì|~°∞Ö’ "≥Ú^Œ\ ˜ J}∞
ѨsHõÅΔ ∞ [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú. ~år"£QÍOnè, #~°ãO≤ Ǩ~å=Ù, ^Õ"Q≥ “_», S.ÔH.
QÆ∞„*ÏÖò „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ ÉèÏ~°`«^Õâßxfl J}fi„ã¨Î ^Õâ◊OQÍ =∂~°Û_®xH˜ ã≤^ŒúѨ_®¤~Ú.
#~°ãO≤ Ǩ~å=Ù 1995Ö’ J}fi„ã¨Î ѨsHõÅΔ ‰õΩ P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ã≤^ÑúŒ _¨ ®¤_x» ,
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 391
J"≥∞iHÍ #∞O_ç =zÛ# XuÎ_ç "Õ∞~°‰Ωõ PÑ≤"Ü Õ ∞« _»O [iyO^Œx qâ◊fiã¨hÜ«∞=~åæÅ
ã¨=∂Kå~°O. P q^èOŒ QÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 1998Ö’ J}fi„ã¨Î ѨsHõÅΔ ∞ [i¿Ñ =~°‰Ωõ J}∞
x~åÜ«ÚnèH~õ }° "≥Y· iH˜ Hõ@∞ì|_ç =ÙO@∂<Õ J}fi„ã¨Î ^ÕâO◊ QÍ =∂~°_®xH˜ ã¨#fl^Œ"ú ∞≥ ÿ
=ÙOk. KåÖÏ HÍ~°}ÏÅ s`åº D ^ŒfiO^Œfi"≥Y· ix J=ÅOaOzOk.
"≥Ú^Œ\ k˜ : ~Ô O_»= „ѨÑO¨ K« Ü«Ú^ŒOú `«~∞° "å`« „ѨÑO¨ K«OÖ’ J}∞ ~°OQÆO
KåÖÏ <åºÜ«∞ q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ Ѩ^uúŒ <≥ÅH˘x =ÙOk. „ѨÑO¨ K«OÖ’ J}fi„™êÎÅ∞ Hõey#
J"≥∞iHÍ, ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£, „a@<£, „á¶ê<£û - <åÅ∞QÆ∞ ^ÕâßňH "å\˜x Ѩiq∞`«O
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ J}fi„ã¨Î x¿+^èŒ XѨÊO^ŒO (NPT) PÖ’K«# =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞H˘x ~å=@O
[iyOk. `«~∞° "å`« K≥<· å QÆ∂_® J}fi„ã¨Î ѨsHõÅΔ ∞ [iÑ≤ J}fi„ã¨Î ^Õâ=◊ ∞~ÚOk. WѨC_»∞
D S^Œ∞ ÃÑ^ŒÌ ^ÕâßÖˆH J}fi„™êÎÅ#∞ Ѩiq∞`«O KÕÜ∂« Åx "å\˜ ã¨OHõÅÊO. J}fi„™êÎÅ∞
QÆÅ ^ÕâßÅ∞, J}fi„™êÎÅ∞ ÖËx ^ÕâßÅÃÑ· 'ã¨=∞„QÆ J}fi„ã¨Î ѨsHõÅΔ x¿+^èŒ XѨÊO^ŒO
(ã≤\ a˜ \˜) ÃÑ· ã¨O`«HOõ KÕÜ∞« =Åã≤OkQÍ XuÎ_ç KÕã∞¨ <Î åfl~Ú. Wk ѨÓiÎ q=HΔÍѨÓi`«"∞≥ #ÿ
K«~º° . Jq W`«~° ^ÕâßÅ∞ J}fi„ã¨Î ^ÕâßÅ∞ H͉õΩO_® J_»∞H¤ ˘O@∞<åfl~Ú. Jq =∂„`«O
~å#∞#fl 50 ã¨OIIÖ’¡ ‰õÄ_® J}fi„ã¨Î x~åÜ«ÚnèH~õ }° ‰õΩ x|^Œ`ú « „ѨH\õ O˜ K«=Ù. ã≤.\˜.a.\˜.Ö’
WÖÏO\˜ x|^Œ`ú « H˘~°‰Ωõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ KÕã#≤ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ `Àã≤ÑÙ¨ K«Û|_®¤~Ú. JO^Œ∞Hˆ
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ã≤.\˜.a.\˜.ÃÑ· ã¨O`«HOõ KÕÜ∞« x~åHõiOK«Hõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . JÖψQ Z<£.Ñ≤.\˜.ÃÑ·
‰õÄ_® ã¨O^ÕâO◊ KåÖÏ ã¨Ê+¨"ì ∞Õ . J}fi„™êÎÅ∞ ÖËx ^ÕâßÅ∞ <ÀÔ~`«‰Î Äõ _»^∞Œ .
~Ô O_»=k : ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ J}fi„™êÎÅKÕ Ñ¨i"Õ+Oì≤ K«|_ç =Ù#flk. XHõ"Ñ·≥ Ù¨ K≥<· å
(1962Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ· ^•_ç KÕãO≤ k) KåÖÏ |Å"≥∞#ÿ J}fi„™êÎÅ∞ QÆÅ ^ÕâO◊ . YO_®O`«~°
q^èfiŒ Oã¨Hõ H˜ÑΔ }¨ ∞Å∞ (ICBM) `À ã¨Ç¨ ã¨∞^Œ∂~° „áêO`åÅ#∞ KèkÕ OK«QÅÆ H˜ÑΔ }¨ ∞Å∞ QÆÅ
^ÕâO◊ . ^•xH˜ \˜É@ˇ ∞ìÖ’ J}∞ ™ê÷=~åÅ∞ =Ù<åfl~Ú. =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ K«∞@∂ì QÆÅ
ã¨=Ú„^•ÅÖ’ J"≥∞iHÍ J}fi„ã¨Î <ÒHõÅ∞ QÆãΑ u~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. J"≥∞iHÍH˜ Ç≤ÏO^Œ∂
=∞Ǩ ã¨=Ú„^Œ=ÚÖ’x _çQÀ QÍi¬Ü∂« n=ÙÅÖ’ J}∞ ™ê÷=~°O LOk. JÖψQ HõlH˜™êÎ<,£
L„ÔH~Ú<£, ~°ëêºÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ J}ÏfiÜ«Ú^è•Å∞ =Ù<åfl~Ú. JO`ÕQÍHõ áêH˜™êÎ<£ ( =¸_»∞™ê~°∞¡
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `À Ü«Ú^ŒOú KÕã≤ x~°O`«~O° â◊„`«∞`«fiO H˘#™êyã¨∞#Î fl ^ÕâO◊ ) K≥<· å ã¨Ç¨ Ü«∞
ã¨ÇϨ HÍ~åÅ`À QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ J}∞ ™ê=∞~å÷ºxfl ÃÑOK«∞H˘#_»"∞Õ QÍHõ ã¨∞^Œ∂~° H˜ÑΔ }¨ ˜
HÍ~°º„Hõ=∞=Ú`À ѨH¯õ Ö’ |ÖˇO¡ ÖÏ =ÙOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 1998 "Õ∞ Ö’ J}∞ ѨsHõÅΔ ∞
[~°Ñ_¨ ®xH˜ =ÚO^Œ∞ áêH˜™êÎ<£ LѨi`«ÅO #∞O_ç LѨi`«ÅOÖ’H˜ 1500 H˜.g∞. ^Œ∂~°OÖ’
QÆÅ ÅHΔͺxfl KèkÕ OK«QÅÆ H˜ÑΔ }¨ ˜ Ѷ∞¨ ’i (â◊`åÉÏÌÅ „H˜`O« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ· ^ŒO_»Ü∂« „`«
KÕã#≤ "åx ¿Ñ~°∞ g∞^Œ∞QÍ) x [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ „ѨÜ∂≥ yOzOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ J}∞ ѨsHõÅΔ ∞
392 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
[iÑ≤# "≥#∞"≥O@<Õ áêH˜™êÎ<£ J}∞ ѨsHõÅΔ ∞ [iÑ≤Ok. K≥<· å, áêH˜™êÎ<£ =∞^躌 ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl
J}∞ ã¨O|O^è•Å∞ ^Ò`«ºÑ¨~O° QÍ "å\˜ ã¨xflÇ≤Ï`«`fi« O ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~°H}Δõ s`åº KåÖÏ
„Ѩ=∂^ŒHÍ~°∞Å∞.
J}fi„ã¨Î ^ÕâO◊ QÍ =∂~°\ÏxH˜ ^ÕâO◊ #∞O_ç =zÛ# =∞^Œ`Ì ∞« <åºÜ«∞ q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ
„ѨÑO¨ K« J}∞ =º=ã¨,÷ á⁄~°∞QÆ∞ ~å*ϺŠ=Å# ^Õâ◊ ~°H}Δõ ‰õΩ "å\˜Å#¡ ∞#fl „Ѩ=∂^ŒO,
J}fi„™êÎÅ`À ã¨Oã≤^OúŒ QÍ LO_»=Åã≤# P=â◊ºHõ`#« ∞ q=i™êÎ~Ú.
D Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ J@Öò cǨi "å*ò¿Ñ~Ú „Ѩ^•è xQÍ a*ˇÑ≤ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x
„ѨÉ∞íè `«fiO ǨÏ_®=Ù_çQÍ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# H˘kÌ "å~åÅÖ’, 1998 "Õ∞ Ö’ J}∞
ѨsHõÅΔ ∞ [~°Ñ=¨ ∞x P^ÕtOzOk. "Õ∞ ''11——# áÈ„MÏ<£ =^ŒÌ 1974 Ö’ J}∞ ѨsHõÅΔ ∞
[iÑ≤# KÀ@<Õ Ñ¨sHõÅΔ ∞ [~°∞Ѩ|_®¤~Ú. HÍx D ™êi QÆ`O« Ö’ WOk~åQÍOnè ǨÏÜ«∂OÖ’
K≥ÑÊ≤ #@∞¡ J}∞ ѨsHõÅΔ ∞ âßOuÜ«Ú`« „ѨÜ∂≥ [<åÅ H˘~°‰Ωõ [~°∞ѨÙ`«∞#fl@∞¡ „ѨH\õ O˜ K«Ö^Ë ∞Œ .
J}∞ ѨsHõÅΔ ∞ [iÑ≤# "≥O@<Õ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl J}fi„ã¨Î ~å[ºOQÍ „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. ^ÕjÜ«∞OQÍ
Jaè=$kú Ѩ~K° |« _ç# LѨi`«ÅO #∞O_ç LѨi`«ÅO ÃÑH· ˜ „ѨÜ∂≥ yOK«\ÏxH˜ gÖˇ#· Ѩ$kèfi,
Jyfl J}fi„™êÎÅ "åǨÏHÍÅ∞QÍ Ñ¨x KÕÜ∞« QÆÅ=Ù.
"≥Ú`«OÎ g∞^Œ H˘xfl "å=∞ѨHΔõ ÃãHõ#Δ ∞¡ H˘xfl z#fl J}∞ =ºuˆ~Hõ „QÆ∂ѨÙÅ∞
q∞#Ǩ~ÚOz ^ÕâO◊ J}fi„ã¨Î ѨsHõÅΔ ‰õΩ - „Ѩ`ºÕ HõOQÍ pѶπ ÃãO· \˜ÑH≤¶ ± J_≥· fi[~ü
Z.Ñ≤.*ˇ. J|∞ÌÖò HõÖÏO, J}∞â◊HΘ âßMÏkèÑu¨ P~ü.z^ŒO|~°O <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x âß„ã‘Ü Î ∞«
|$O^ŒO ™êkèOz# q[Ü«∂Å#∞ ™êfiQÆuOzOk. „ѨuѨHõΔ <åÜ«∞‰õΩ~åÅ∞, HÍO„ÔQãπ
J^躌 ‰õΩΔ ~åÅ∞ J~Ú# ™ÈxÜ«∂QÍOnè âß„ã¨"Î `Õ ÅΫ |$O^•xfl, WO[h~°#¡ ∞ Jaè#OkOzOk.
J}fi„ã¨Î ~°ÇÏ≤ `« „ѨÑO¨ K«O Ѩ@¡ á⁄~°∞QÆ∞ ^ÕâßÅ`À âßOuÜ«Ú`« ã¨O|O^è•Å Ѩ@¡ HÍO„ÔQãπ
x|^Œ`ú #« ∞ „ѨH\õ O˜ zOk.
HÍx a.*ˇ.Ñ≤. „ѨÉ∞íè `«fiO ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl J}fi„ã¨Î ^ÕâO◊ QÍ „ѨH\õ O˜ z# f~°∞ Ѩ@¡
- „Ѩ`ºÕ H˜Oz J}∞ ѨsHõÅΔ `«~∞° "å`« Jk =º=ǨÏiOz# f~°∞ Ѩ@¡ x~°ã#¨ =ºHõ=Î ∞~ÚOk.
^ÕâO◊ Ö’ ~å[H©Ü∞« „ѨÜ∂≥ *<åÅ∞ á⁄O^Õ ^Œ$+≤`ì À `«y# ã¨<åflǨÅ∞ ÖˉΩõ O_® ǨÏ_®=Ù_çQÍ
ѨsHõÅΔ ∞ [iÑ≤OzO^Œx J#∞=∂<åÅ∞ =ºHõ=Î ∞Ü«∂º~Ú. áÈ„MÏ<£ =^ŒÌ PÅÜ«∞ x~å‡}O,
á⁄~°∞QÆ∞ ^ÕâßÅ#∞ ɡkiOKÕ „ѨH@õ #Å∞, a*ˇÑ≤ Ü«Ú^Àú<å‡^Œ "≥Y· i =Å# J#∞=∂<åÅ∞
ã¨=∞~°h÷ Ü«∞OQÍ HõxÑ≤OKå~Ú. P~ü.Zãπ.Zãπ. "å}˜x qxÑ≤OKÕ áêOK«[#º Ѩ„uHõÖ’
áêH˜™êÎ<ã Ñ· J}∞ ^•_çx „Ѩ™êÎqã¨∂Î ~åã≤# "庙êxfl YO_çã∂¨ Î Ju =ÚYº"≥∞#ÿ *ÏfÜ«∞
k#Ѩ„uHõ (The Strongest Possible Condemnation) ji¬H`õ À ã¨Oáê^ŒHÜ © ∞« "åºã¨O
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 393
„ѨK∞« iOzOk. J}∞ ѨsHõÅΔ ∞ [iÑ≤# `«~∞° "å`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „ѨÑO¨ KåxH˜ - „Ѩ`ºÕ H˜Oz
á⁄~°∞QÆ∞ ^ÕâßʼnõΩ xѨÙ}`«`À ‰õÄ_ç# ^Ò`«º K«~º° Å ^•fi~å `«# âßOuÜ«Ú`« PHÍOHõÅΔ #∞
ѨÙ#~°∞^•…\ O˜ K«=Åã≤ =Ù#flk. HÍx „ѨÉ∞íè `«fiO ^•xH˜ ѨÓiÎQÍ q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ „ѨH@õ #Å∞
KÕãO≤ k. J}∞ ѨsHõÅΔ ∞ [~°Ñ\¨ ÏxH˜ "å~°O ~ÀAÅ∞ =ÚO^Œ∞ ~°H}Δõ =∞O„u *Ïi˚ ÃÑ~¶ åflO_≥*ò
ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜, K≥<· å „Ñ¨^=Œä ∞ â◊„`«∞=x „ѨH\õ O˜ Kå_»∞. J}∞ ѨsHõÅΔ #∞ ã¨=∞i÷OK«∞H˘O@∂
„Ѩ^•è #=∞O„u "å*ò¿Ñ~Ú K≥<· å, áêH˜™êÎ<Å£ ∞ ^Õâ◊ ~°H}Δõ ‰õΩ „Ѩ=∂^ŒHÍ~°∞Å∞QÍ =Ù<åflÜ«∞x
J"≥∞iHÍ „ÃÑã≤_O≥ \ò aÖò H˜O¡ @<£‰Ωõ ÖËY ~åâß~°∞. J#=ã¨~O° QÍ ^ÕâßÅ ¿Ñ~°#¡ ∞ „ѨH\õ O˜ z,
Ѷ֨ Ï<å ^ÕâßÅ#∞ ÅHõΔ ºOQÍ ÃÑ@∞ìH˘x J}fi„™êÎÅ∞ `«Ü∂« ~°∞ KÕã∞¨ H˘<åfl=∞x ã¨∂zã¨∂Î
`«ÑC¨ _»∞ ã¨OHˆ `åÅ∞ ѨOÑ≤OK«@O [iyOk. K≥<· å`À QÆ`O« Ö’x HÍO„ÔQã¨∞, Ü«Ú<≥>_ÿˇ £
„ѶO¨ @∞ „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ x~°O`«~O° QÍ Hõ$+≤ KÕã≤ ^Ò`«ºhu`À ã¨O|O^è•Å∞ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~∞° K«∞
‰õΩ<åfl~Ú. J}∞ ѨsHõÅΔ Ñ¨@¡ K≥<· å "≥Ú^Œ\ JO`«QÍ Ñ¨\Oì˜ K«∞HÀÖË^∞Œ . HÍx „ѨÉ∞íè `«fi
„ѨH@õ #Å∞ "≥Å∞=_ç# `«~åfi`« ^•x HõO~îã° fi¨ ~°O =∂iOk.
ѨtÛ=∞ ^ÕâßÅ, [áê<£ ã¨ÊO^Œ# TÇ≤ÏOz# q^èOŒ QÍ<Õ „Ѩu‰õÄÅOQÍ =ÙOk.
J}∞ ѨsHõeΔ fl P ^ÕâßÅ∞ f„=OQÍ YO_çOKå~Ú. J"≥∞iHÍ =∞iH˘O`« =ÚO^Œ∞‰õΩáÈ~Ú
"≥O@<Õ POHõΔÅ∞ qkèã¨∞Î#fl@∞¡ „ѨHõ\ ˜OzOk. [áê<£, <åˆ~fi, ã‘fi_»<£, _≥<å‡~ü¯,
<≥^~Œ å¡O_£û,ÔH#_®Å∞ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ ã¨Ç¨ Ü«∂xfl xeÑ≤"™Õ ê~Ú. J"≥∞iHÍ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜
=ºuˆ~HõOQÍ l - 8 ^ÕâßÅKÕ ã¨q∞+≤ì K«~º° KÕÑ>¨ ÖìË Ï KÕÜ∞« @OÖ’ [Ü«∞„Ѩ^OŒ HÍÖË^∞Œ .
„á¶ê<£û, ~°ëêº, [~°‡hÅ∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `À ™ê^è•~°} Pi÷Hõ ã¨O|O^è•Å∞ H˘#™êyOKå~Ú.
Ü«¸~ÀÑ≤Ü∞« <£ Ü«¸xÜ«∞<£‰Ωõ „ÃÑã≤_O≥ @∞QÍ =Ù#fl „a@<£ Ü«¸xÜ«∞<£ |Å"≥∞#ÿ =ºuˆ~Hõ
"≥Y· i KÕÑ>¨ ÖìË Ï KÕÜ∞« _»OÖ’ qѶŨ =∞~ÚOk.
POHõÅΔ ∞ ZO`«HÍÅO H˘#™êQÆ∞`åÜ«∞#flk ã¨Ê+¨Oì HÍ#ѨÊ\˜H˜ J}fi„ã¨Î ^ÕâßÅ∞
KåÖÏ ÉÏǨ@OQÍ ^ŒfiO^Œfi „Ѩ=∂}ÏÅ∞ áê\˜OK«_O» =Å#, <åºÜ«∞ q~°∞^ŒOú QÍ =Ù#fl
„Ѩã∞¨ `Î « J}∞ =º=ã¨H÷ ˜ ÉèÏ~°`« J}∞ ѨsHõÅΔ ∞ ÃÑ#∞ã¨"åÅ∞QÍ =∂~åÜ«∞<Õk ã¨∞ã¨Ê+¨Oì . D
ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ ã≤\a˜ \˜ P"≥∂^ŒO H˘~°‰Ωõ `«#^ÕâO◊ Ö’ `«y#O`« =∞^Œ`Ì ∞« ‰õÄ_» QÆ@Öì HË áõ È~Ú#
J"≥∞iHÍ ÉèÏ~°`« J}∞ѨsHõÅΔ ÃÑ· ã¨$+≤Oì z# JÅ[_ç QÆ=∞<å~°›O. JO^Œ∞Hˆ SHõº~å[ºã¨q∞u
Ãã„Hõ@s [#~°Öò HÀѶ≤ J#fl<£ J"≥∞iH͉õΩ ZÖÏ K≥áêÊ~°∞. W`«~∞° ʼnõΩ (ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ,
áêH˜™êÎ<Å£ ‰õΩ) J}ÏfiÜ«Ú^è•Å∞ =ÙO_»‰Äõ _»^xŒ K≥ÑÙ¨ `«∂ h=Ù J}ÏfiÜ«Ú^è•Å∞ Hõey
=ÙO_ç "å\˜x qzÛù#flO KÕÜ∞« \Ïxfl u~°ã¯¨ iOKÕ ã¨É∞íè ºÅ∞ QÆÅ ã¨∞~°H`Δ˜ "« ∞≥ #ÿ Hõ|¡ ∞ƒ Hõey
=ÙO_»Ö=Ë Ù.——

394 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ áÈ„MÏ<£ J}∞ ѨsHõÅΔ ∞ [iÑ≤# `«~∞° "å`« áêH˜™êÎ<£ J}∞ѨsHõÅΔ ∞
[iÑ≤Ok. W~°∞ ^ÕâßÅ #∞O_ç ɡkiOѨ٠„ѨH@õ #Å∞ "≥Å∞=_®¤~Ú. L„kHõ`ÅΫ ∞ HÍã¨Î
`«y#æ `«~∞° "å`« áêH˜™êÎ<`£ À ã¨O|O^è•Å∞ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~∞° K«∞H˘#_»OÖ’ QÆÅ P@OHÍÅ#∞
JkèQqÆ ∞OKÕ ÅHõΔ ºO`À 1999 „áê~°OÉèOí Ö’ "å*òáêÜü∞ |ãπ^Ò`«ºO „áê~°OaèOKå~°∞.
HÍx |ãπ ã¨sfiã¨∞ „áê~°OÉèÏxH˜ =ÚO^Œ∞ #∞O_Õ áêH˜™êÎ<£ Ããx· ‰õΩÅ∞, áêH˜™êÎ<£ „¿Ñi`«
=Ú*ÏÇ≤ÏnÌ<£ H˜~å~Ú Ããx· ‰õΩÅ∞ ÉèÏ~°`« Éè∂í ÉèÏQÆOÖ’xH˜ K˘~°ÉÏ@∞¡ ™êyã¨∂Î =KåÛ~°∞.
"Õ∞ <å\˜H˜ HÍj‡~ü Ö’x xÜ«∞O„`«} ~ˆ Y#∞ ^•\˜ ֒ѨeH˜ K˘K«∞ÛH˘x =zÛ HÍiæÖò
„áêO`«OÖ’x H©ÅHõ"∞≥ #ÿ tY~åÅ#∞ P„Hõq∞Oz#@∞¡ Hõ#∞Q˘#_»O [iyOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ,
=ӺǨÏs`åº KåÖÏ „Ѩu‰õÄÅ"≥∞#ÿ Ѩiã≤u÷ =ÙO_ç KåÖÏ Hõ+ì¨ ™ê^躌 "≥∞#ÿ Z^Œ∞~°∞^•_ç
KÕÜ∞« =Åã≤ =zÛOk. K˘~°ÉÏ@∞ Ããx· ‰õΩefl QÔ O\˜"Ü Õ ∂« ÅO>Ë ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î „áê}Ïefl
|eÃÑ\˜ì áÈ~å_»=Åã≤# Ѩiã≤u÷ Ö’ z‰õΩ¯H˘#flk. HÍiæÖò Ããx· ‰õ K«~º° ÅÖ’ =∞~°}O˜ z#
QÀ`åÅÖ’ ‰õΩѨÊ|_ç# =O^ŒÖÏk ÉèÏ~°`« Ããx· ‰õΩÅ JkèHÍ~°∞Å =∞$`«^ÇÕ ¨ Å∞ á¶È\’Å∞
J#∞x`«ºO Ѩ„uHõÅÖ’ „ѨK∞« iOK«|_Õq.
HÍiæÖò ã¨OHΔÀÉèÏxH˜ JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨ÊO^Œ# TÇ≤ÏOz#O`« Z‰õΩ¯=QÍ
ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ ÅaèOzOk. KåÖÏHÍÅOQÍ áêH˜™êÎ<H£ ˜ q∞„`«^âÕ ßÅ∞QÍ
=Ù#fl J"≥∞iHÍ, „a@<£, K≥<· åÅ∞ ‰õÄ_® ÉèÏ~°`« Éè∂í ÉèÏQÆO #∞O_ç "≥^· ˘ÅQÆ=∞x áêH˜™êÎ<ã Ñ·
=uÎ_ç `≥KåÛ~Ú. ÉèÏ~°`« Éè∂í ÉèÏQÆOÖ’ =Ù#fl"åà◊√¡ áêH˜™êÎ<£ Ããx· ‰õΩÅ∞ HÍ^Œx, K˘~°ÉÏ@∞
^•~°¡‰õΩ ˆH=ÅO <≥·uHõ =∞^ŒÌ`«∞ =∂„`«"Õ∞ ~ÚKåÛ=∞#fl áêH˜™êÎ<£ q=~°}x Z=~°∂
Ѩ\Oì˜ K«∞HÀÖË^∞Œ . ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl JO`«~å˚fÜ«∞ W™ê¡q∞H± >ˇ„~°i[O ÉèÜ í ∞« O J"≥∞iHÍ "≥Y· iH˜
HÍ~°}"≥∞ÿ =ÙO_»=K«∞Û. áêH˜™êÎ<£ HÍiæÖòÖ’ [~°∞ѨÙ`«∞#fl Ããx· Hõ K«~º° ÅÖ’ 1998Ö’
P„ѶH≤ ÍÖ’x P"≥∞iHÍ "å}˜[º HÍ~åºÅÜ«∂ÅÃÑ· ÉÏO|∞ ^•_»∞Å∞ KÕã#≤ X™ê=∂ a<£ÖÏ_≥<£
J#∞K«~∞° Å „Ѩ"∞Õ Ü«∞O =Ù#fl@∞¡ J"≥∞iH͉õΩ ã¨=∂Kå~°O JOkOk. 1999 U„Ñ≤Öò -
"Õ∞Ö’x H˘™ê"À ã¨OHΔÀÉèOí Ö’ SHõº~å[ºã¨q∞ux ÅHõΔ ºÃÑ@ì‰Ωõ O_», „ѨÑO¨ K« áÈbã¨∞ áê„`«
x~°fiÇ≤ÏOz# J"≥∞iHÍ PkèÑ`¨ åºxfl „ѨtflOK«_O» Ö’ K≥<· å‰õΩ (~°ëêº`À áê@∞) ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
q∞„`«^âÕ O◊ QÍ =º=ǨÏiOzOk. JO^Œ∞=Å# K≥<· å ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ѩ@¡ ™ê#∞‰õÄÅ "≥Y· i
#=ÅOaOzOk.
WHõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ H˘kÌ <≥ÅÖ’¡ [~°∞QÆ#∞#fl ZxflHõÅÖ’ HÍiæÖò ã¨OHΔÀÉèOí
a*ˇÑH≤ ˜ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ Ѩi}Ï=∞O. HÍx D ã¨OHΔÀÉèOí H˘xfl „áê^äqŒ ∞Hõ"∞≥ #ÿ „Ѩâfl◊ Å#∞
=ÚO^Œ∞‰õΩ `≥zÛOk. 1998 ã¨O=`«û~°O „áê~°OÉèOí #∞O_ç áêH˜™êÎ<£ Ããx· ‰õΩÅ K˘~°ÉÏ@∞
[~°∞QÆ∞`«∞#fl@∞¡ `≥eã≤# `«~∞° "å`« „ѨÉ∞íè `«fiO Ug∞ Ѩ\Oì˜ K«∞HÀ‰õΩO_® ZO^Œ∞‰õΩ „¿ÑHõHΔ áõ ê„`«
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 395
=Ç≤ÏOzOk? ã¨iǨÏ^Œ∞ÖÌ ’x H©ÅHõ „áêO`åÅÖ’ Ããx· ‰õΩÅ K˘~°ÉÏ@∞x QÆ=∞xOK«_O» Ö’
QÆ∂_èK» åi qÉèÏQÆO ѨÓiÎQÍ qѶŨ =∞~ÚO^•? ÖËHõ JO`«HOõ >ˇ qâı+"¨ ∞Õ "≥∞<ÿ å =ÙO^•?
ÉèÏ~°`« Éè∂í ÉèÏQÆOÖ’xH˜ U~åÊ@∞ KÕã∞¨ H˘#_®xH˜ ã¨O|OkèOz# ã¨=∂Kå~°O Ãã#· ºOÖ’x
J`«∞º#fl`« JkèHÍ~°∞ňH QÍHõ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ ‰õÄ_® KåÖÏ <≥ÅÅ=ÚO^Õ `≥eÜ«∞*ËÜ∞« |_çO^Œx
JO^Œ∞‰õΩ „áê=∂}˜H"õ ∞≥ #ÿ ™êHΔͺ^è•~åÅ∞<åflÜ«∞x (g\˜Ö’ H˘O`«ÉÏè QÆO P<£Å∞H± Ѩ„uHõÅ∞
„ѨK∞« iOѨ|_çOk) ÉèÏ~°`ë ã#· ºOÖ’x ã‘xÜ«∞~ü JkèHÍi „aˆQ_»~ü ã¨∞~ˆ O^Œ~ü ã≤OQ∑, HÍiæÖò
121 „aˆQ_£ Hõ=∂O_»~∞° P~ÀÑ≤Oz<å_»∞. Wk KåÖÏ ã¨O^ÕÇ¨ Å∞ ~ˆ HÔ uÎOzOk. a*ˇÑ≤
„ѨÉ∞íè `«fiO L^ÕâÌ Ñ◊ Ó¨ ~°fiHõOQÍ Ñ¨iã≤u÷ H©}Δ O˜ KÕ=~°‰Ωõ xsH˜OΔ z ZxflHõÅ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Ãã<· åºxfl
ѨOÑ≤Oz q[Ü«∞O ™êkèOz - JO>Ë Ããx· ‰õΩÅ „áê}Ïefl |eÃÑ\˜ì ~å[H©Ü∞« ÅaÌ
á⁄O^•Åx „ѨÜ∞« uflOzOk - J<Õ ã¨O^ÕÇ¨ Å∞ =ºHõ=Î ∞Ü«∂º~Ú. Wk x~°∂Ñ≤OK«|_ç`Õ
ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∂« Å∞ J`«ºO`« `«‰Ωõ ¯= ™ê÷~ÚH˜ kQÆ*Ï~åÜ«∞x K≥Ñʨ Hõ`Ñ« ʨ ^Œ∞. U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H˜
D JOâßxfl J^茺ܫ∞#O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ „ѨÉèí∞`«fiO L#fl`«™ê÷~Ú qKå~°} Hõq∞\©x
xÜ«∞q∞OK«Hõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ .
HõÅ`« *ˇOkOKÕ =∞~˘Hõ JOâ◊"∞Õ =∞O>Ë a*ˇÑ≤ K«~º° Å∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Ããx· ‰õΩefl
~å[H©Ü∂« Å Hõf`«OQÍ =ÙOKÕ ™êO„Ѩ^•Ü«∂xfl `å~°∞=∂~°∞ KÕâß~Ú. a*ˇÑ≤ áêsì ã¨É∞íè ºÅ
ã¨=∂"ÕâßʼnõΩ „ѨÉ∞íè `«fiO Ããx· HÍkèHÍ~°∞efl PǨfixOzOk. a*ˇÑ≤ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „ѨãO¨ yOKÕ
"ÕkHõÅ∞ Ããx· HÍkèHÍ~°∞Å ÉèÏs Hõ\∫@∞¡KÕ JÅOHõiOK«|_®¤~Ú. ÉèÏ~°`« Ããx· ‰õ |ÖQÍÅ
|Ǩïà◊ =∞`«ãfi¨ ÉèÏ=O <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ ™œ`üÉÏ¡‰Ωõ Ö’x _èÃç ÑH±ûÃÇÏ_£ HÍfi~°~ì ∞° ûÖ’xH˜ "ÕÖÏk
~åvÅ`À qÃÇÏKüÑ≤ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ „Ѩ"tÕ OK«@O, Ããx· ‰õΩÅ#∞ Pj~°fikOKÕO^Œ∞‰õΩ Ñ¨Ó*Ï~°∞Å#∞
ѨOÑ≤K@« O QÍx Ü«∂^Œ$zÛùH"õ ∞≥ #ÿ Ѷ∞¨ @#Å∞QÍ QÍx J=∂Ü«∞Hõ"∞≥ #ÿ K«~º° ʼnõΩQÍ QÍx
Ѩ~Q° } Æ O˜ K«|_»=Ù. ^Õâ◊ ~°H} Δõ H˘~°‰Ωõ „áê}ÏÅiÊOz# =Úã≤O¡ , ã≤‰Ωõ ¯ Ããx· ‰õΩÅ∞ D
~åH©Å∞ Jjã¨∞ûÅ #∞O_ç q∞#Ǩ~ÚOK«|_®¤~∞° . Jxfl\˜H˜ q∞Oz i>ˇ~Ôÿ #· Ããx· HÍkèHÍ~°∞Å#∞
áêsì ~å[H©Ü∂« ÅÖ’H˜ ~°ÑÊ≤ OKÕ „ѨÜ∞« `åflÅ∞, ѨxKÕã∞¨ #Î fl Ããx· ‰õΩÅ#∞ =∞`«``« fi« ã≤^•úO`«O`À
„ѨÉÏè q`«O Kտ㠄ѨÜ∞« `åflÅ∞ - QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ JÅ[_ç ã¨$+≤Oì Kå~Ú. f„="≥∞#ÿ q=∞~°≈ʼnõΩ
QÆ∞~°Ü∂« º~Ú. Ããx· ‰õΩÅ#∞ ~å[H©~¸Hõ~}° K≥OkOK« Ü«∞uflOKÕ, QÆ`« 50ã¨OIIʼnõΩ ÃÑQ· Í
ÃÑOz áÈ+≤OK«|_ç# Ãã‰õΩºÅ~ü „Ѩ*Ï™êfi=∞º ™êO„Ѩ^•Ü«∂ʼnõΩ ÉèOí QÆO "å\˜Å*¡ ¿Ë ã ZÖÏO\˜
„Ѩuáê^Œ#Ü≥∞ÿ <å JOwHÍ~°Ü∂≥ QƺO HÍ^Œ∞ QÆ#∞Hõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ JÖÏO\˜ K«~º° Å∞ f„=
q=∞~°≈ʼnõΩ QÆ∞~°=Ù`å~Ú.

396 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 22
~å„ëêìÅÖ’ ~å[H©Ü«∂Å∞-1
`«q∞à◊<å_»∞, PO„^茄Ѩ^Õâò, J™êûO
ÉèÏ~°`« Ü«¸xÜ«∞<£ Ü≥ÚHõ¯ Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞« K«„@OÖ’ ѨxKÕã∞¨ #Î fl qq^èŒ
~å„ëêìÅ ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ KåÖÏ =~°‰õΩ L=∞‡_ç JOâßÅ∞<åfl~Ú. HÍx "å\˜ Ѩx
q^è•#OÖ’ ™êkèOz# Ѷe¨ `åÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ =º`åºã¨O LOk. „Ѩu ~åROÖ’
"Õ~∞° "Õ~∞° =~åæÅ∞, ‰õΩÖÏÅ∞, ™ê=∂lHõ, ™êO㨯 $uHõ â◊‰Ωõ ÅÎ ∞, ™ê=∂lHõ Pi÷HÍaè=$kú
™ê÷~ÚÅ∞ L<åfl~Ú. Jq P ~åR ~å[H©Ü∂« Å#∞ „ѨÉÏè q`«O KÕ™êÎ~Ú.
HÍ|\ì̃ ‰õΩÅO, =~°Oæ , `≥Q,Æ =∞`«O, „áêO`«O, eOQÆ q=HõΔ ÖÏO\˜ ~å[H©Ü∂« Å
Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∂lHõ =¸ÖÏÅÖ’x =∂~°∞ÊÅ∞ =ÚO^Œ∞QÍ ~åR ™ê÷~ÚÖ’ „ѨuѶe¨ OK«_O»
Ü«∂^Œ$zÛùHõO HÍ^Œ∞. z#fl Ѩ@ì}ÏʼnõΩ „QÍ=∂ʼnõΩ qã¨ÎiOKÕ ã¨O~°HõΔ} Je¡HõÅ∞
(Patronage networks) D ™ê÷~ÚÖ’<Õ „áê~°OaèOK«|_»`å~Ú. xi‡OK«|_»`å~Ú.
=º=™êÜ«∞ K«„@OÖ’, =º=™êÜ«∞ áêi„âßq∞HÍaè=$kúÖ’, P~ÀQƺO, ~À_»∞,¡ q^Œ∞ºK«ÛHù ,Î̃
h\˜ áê~°∞^ŒÅÖ’ =∂~°∞ÊʼnõΩ ã¨O|OkèOz# =∞øeHõ *Ïu x~å‡} =∂#= =#~°∞Å
Jaè=$kú HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ =ÚYºOQÍ, ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÖË J=∞Å∞ Ѩ~∞° ™êÎ~Ú. Hˆ O„^ŒO
~å„ëêìÅÖ’ *’HõºO KÕã∞¨ H˘x, XHõ "Õ∞~°‰Ωõ ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ JkèHÍ~åÅ#∞ ™êfiÜ«∞`«OÎ
KÕã∞¨ ‰õΩO@∞#flѨÊ\˜H© Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO `«# =ÚYº"≥∞#ÿ x~°Ü ‚ ∂« Å J=∞Å∞‰õΩ ~åR
„ѨÉ∞íè `åfiÅÃÑ<· Õ P^è•~°Ñ_¨ ∞» `«∞Ok. Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fi Jaè=$kú HÍ~°º„Hõ=∂Å x~°fiǨÏ}
‰õÄ_® ~å„ëêìŠѨxf~°∞ÃÑ#· <Õ P^è•~°Ñ_¨ ∞» `«∞Ok. Hˆ O„^ŒOÖ’ ~å„ëêìÅÖ’ XˆH áêsì
JkèHÍ~°OÖ’ L#flѨÊ\˜H© Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ `«# Ѩ^HŒä ÍÅ#∞ q^è•<åÅ#∞ J=∞Å∞
[iÑ≤OzH˘#QÆÅ ™ê=∞~°º÷ O ‰õÄ_® Ѩiq∞`«"∞Õ . L^•Ç¨Ï~°}: qq^èŒ HÍO„ÔQãπ áêe`«
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 397
~å„ëêìÅÖ’ 1950Ö’ Éè∂í ã¨O㨯~°}Å J=∞Å∞ f~°∞.. "åã¨=Î OQÍ qq^èŒ ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ
ã¨=∞~°`÷ Ö« ’x =º`åºã¨O KåÖÏ =~°‰Ωõ "å\˜ áêÅ# ™ê=∂lHõ, ™êO㨯 $uHõ =∂#=
=#~°∞Å Jaè=$kúÖ’x =º`庙êxfl q=iã¨∞OÎ k.
~å[H©Ü∂« ʼnõΩ ã¨O|OkèOz# D JOâßÅ#∞ QÆ∞iOzQÍx, ã¨fi`«O„`«O =zÛ#
`«~∞° "å`« „Ѩu ~åROÖ’ =zÛ# Ѩi}Ï=∂Å#∞ QÆ∞iOz QÍx K«iÛOK«_O» ™ê^躌 Ѩ_^» ∞Œ .
HÍx ~å[H©Ü∂« Å s`åº qaè#fl`«x ã¨O`«iOK«∞H˘#fl H˘xfl ~å„ëêìÅ#∞– `«q∞à◊<å_»∞,
PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò, J™êûO, ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò, [=¸‡HÍj‡~ü ~å„ëêìÅ#∞ QÆ∞iOz K«iÛ^•ÌO.
=∞#O =∞`«`«`«fi ~å[H©Ü«∂Å∞, "≥∞ÿ<åi\© =∞`«`«`«fi "å^ŒO JOu=∞OQÍ
„Ѩ`ºÕ Hõ"å^Œ ~°∂áêxH˜ L^•Ç¨Ï~°}QÍ L#fl ѨO*Ï|∞x QÆ∞iOz 24= J^蕺ܫ∞OÖ’
K«iÛ^•ÌO.
„QÆO^äOŒ =∞s ÃÑ^Œ^Ì ~Œ Ú áÈ`«∞O^Œx cǨ~°∞x QÆ∞iOz q=~°OQÍ K«iÛOK«_O»
ÖË^Œ∞. XHõ"≥·Ñ¨Ù Éèí∂q∞Ǩ~°¡, „ÉÏǨχ}∞Å ~å*òѨÙ@¡, HõΔ„uÜ«ÚÅÖÏO\˜ J„QƉõΩÖÏÅ
‰õΩÅ`«`«fiO =∞~˘Hõ"≥·Ñ¨Ù Ü«∂^Œ=ÙÅ, ‰õΩs‡Å, HÀÜ«∞~°¡ÖÏO\˜ "≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏÅ
‰õΩÅ`«`fi« O– ѨiáêÅ#‰õΩ, Pi÷Hõ q^è•<åxH˜, q^•ºq^è•<åxH˜ „Ѩ[Å ã¨O㨯 $uH˜
„Hõ=∞OQÍ KåÖÏ Ç¨x KÕâß~Ú. HÍx cǨ~ü QÆ`O« "≥É· "íè À[fiÅ"≥∞#ÿ k. *ÏfÜ«∞"å^Œ,
Ô~·`åOQÆ, `≥QÆÅ ã¨=∞~°jÅ áÈ~å\ÏÅ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞O QÆÅk. W\©=Å HÍÅOÖ’
ã¨z^•#O^Œ ã≤<å›, ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£, =∞[ǨÏ~ü–LÖò–ǨÏH±, [Ü«∞„ѨHÍ+π<å~åÜ«∞},
™êfiq∞ ã¨ÇϨ *Ï#O^Œ ã¨~ã° fi¨ u ÖÏO\˜ Q˘Ñ¨Ê ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ#∞, Pi÷Hõ âß„ãÎ̈"`Õ Î«
*Ï˝<£ K«O^£, K«i„`«HÍ~°∞_»∞ `åufi‰õΩ_»∞ ~°K~« Ú`« ~åǨïÖò ™êOHõ$`åºÜ«∞<£, #=ÖÏ
~°K«~Ú`« Ѷ¨}©â◊fi~°<å^䣈~}∞, Hõ=ÙÅ∞ <åQÍ~°∞˚<£, ~å"£∞^è•iã≤OQ∑, k#Hõ~ü ÖÏO\˜
"Õ∞^è•=Ùefl JOkOz# ~åRO.
`«q∞à◊<å_»∞Ö’ _çÜ∞« OÔH
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ |Å"≥∞#ÿ „Ѩ`ºÕ Hõ"å^Œ „áêOfÜ«∞ ^èÀ~°}˜ Uq^èOŒ QÍ
JkèQqÆ ∞OK«|_ç qb#O KÕã∞¨ H˘#|_çO^À „^Œq_» =Ú<Õfl„@ Hõ[QÆOÃÑ· KÕã#≤ J^躌 Ü«∞#O
`≥eÜ«∞KÕã¨∞ÎOk.
|Å"≥∞#ÿ ‰õΩÅ, „áêOfÜ«∞ "Õ~åÊ@∞"å^Œ ÉèÏ"åÅ`À, 1950Ö’ _çÜ∞« OÔH XHõ
L^Œº=∞OQÍ, áêsìQÍ Pq~°ƒqù OzOk. ã¨fi`«O„`«O =ÚO^Œ∞ <å\˜ `«q∞à◊<å_»∞Ö’x
398 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
~Ô O_»∞ "≥Y· ~°∞ʼnõΩ Jk "å~°ã∞¨ ~åÅ∞. XHõ\ :˜ 1920Ö’ „a\©+π J#∞‰õÄÅ [ã≤ãì π áêsì
U~åÊ@∞‰õΩ ^•ifã≤# „ÉÏǨχ} =ºuˆ~Hõ L^Œº=∞O. ~Ô O_»∞: ÃÑiÜ«∂~üQÍ „Ѩãk≤ Qú ÍOz#
W.q.~å=∞™êfiq∞ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ |Å"≥∞#ÿ ã¨O㨯~°}"å^Œ ‰õΩÅ=ºuˆ~Hõ, =∞`«=ºuˆ~Hõ
P`«‡Q“~°= L^Œº=∞O.
<åÜ«∞Hõ~,ü ã≤Ü∞« <£.J<åfl^Œ∞~Ô Å· ∞ 1944Ö’ „^Œq_»H[õ QÆO (_ç.HÔ ) ™ê÷ÑO≤ Kå~°∞.
1949Ö’ J<åfl^Œ∞~Ô · ^•x #∞O_ç peáÈ~Ú „^Œq_» =Ú<Õfl„@ Hõ[QÆO ™ê÷ÑO≤ Kå_»∞.
HÍx [ã≤ãì π áêsìH,˜ <åÜ«∞Hõ~Hü ˜ aè#flOQÍ J<åfl^Œ∞~Ô · |Å"≥∞#ÿ ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ,
*ÏfÜ«∞"å^Œ J#∞‰õÄÅ "≥Y· iKÕÑ\¨ Ïì_∞» .
J<åfl^Œ∞Ô~· „ѨuÉèÏ=O`«∞_≥·# ~°K«~Ú`«. =∞Oz =HõÎ, x~å‡}^Œ‰õΔΩ_»∞.
Ü«∞O.Hõ~°∞}Ïxkèx, Ü«∞O.l.~å=∞K«O„^Œ<£ (Ü«∞O.l.P~ü)x K«Å#z„`« Ѩi„â◊=∞H˜
K≥Ok# Ü«∂Hõì~°¡#∞, _≥·Ô~Hõì~°¡#∞, ~°K«~Ú`«Å#∞ HõÅ∞ѨÙH˘x J<åfl^Œ∞Ô~· „Ѩ[ÅÖ’H˜
K˘K«∞Û‰õΩáÈÜÕ∞O^Œ∞‰õΩ K«Å# z„`åÅ#∞, Ѩ„uHõÅ#∞, Hõ~Ñ° „¨ `åÅ#∞ LѨÜ∂≥ yOK«∞
H˘<åfl_»∞. J#uHÍÅOÖ’ „Ѩ`ºÕ H˜Oz „QÍg∞} <ÕÑ^¨ ºŒä O QÆÅ Ü«Ú=‰õΩÅ`À „Ѩ*Ï Ñ¨Ù<åkx,
K«Å#jÅ"≥∞#ÿ ~å[H©Ü∞« ã¨Oã¨x÷ xi‡OK«_O» Ö’ q[Ü«∞O ™êkèOKå_»∞.
_ç.ZO.ÔH. „ÉÏǨχ} =ºuˆ~Hõ, L`«~Î åk =ºuˆ~Hõ, P~°∞ºÅ =ºuˆ~Hõ ã¨fiÉèÏ=O
QÆÅk. L`«~Î ° ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ "åã¨∞Å∞, ^ŒH}Δ˜ ÉèÏ~°`« ^ÕâO◊ Ö’x „ÉÏǨχ}∞Å∞ P~°∞ºÅ∞QÍ#∞,
^ŒH}Δ̃ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x q∞ye# "å~°O`å „^•q_»∞Å∞QÍ#∞ ѨiQÆ}O˜ Ѩ|_®¤~∞° . Jk
L`«Î~° ÉèÏ~°`«^Õâ◊O ^ŒHΔ̃} ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÃÑ· ™êO㨯 $uHõ Pi÷Hõ ~å[H©Ü«∞ PkèѨ`«ºO
K≥ÖÏ~Úã¨∞ÎO^Œx x<å^ŒO WzÛOk. =∞„^•ã¨∞ áê~î°âßÅÖ’¡ Ç≤ÏOn „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\ÏìÅx
HÍO„ÔQã¨∞ =∞O„u=~°Oæ KÕã#≤ x~°Ü ‚ ∂« xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ 1938Ö’ <åÜ«∞Hõ~ü W`«~∞° Å∞
L^Œº=∞=Ú #_çáê~°∞. Ç≤ÏOnx „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì_O» „ÉÏǨχ}∞Å L`«~Î É° Ïè ~°`^« âÕ ◊ ™êO㨯 $uHõ
PkèѨ`«ºOQÍ ÉèÏqOKå~°∞. _ç.Ü«∞O.ÔH. ^ŒH˜Δ}ÏkÖ’ 'Ç≤ÏOn ™ê„=∂[º "å^•xfl—
=ºuˆ~H˜OKåÅx x~°~‚ ÚOzOk. ^•x „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ _ç=∂O_»∞: „^•q_»∞ʼnõΩ `«q∞à◊<å_»∞,
PO„^èŒ, Hõ~åfl@Hõ, ˆH~°à◊Ö`À ‰õÄ_ç# „Ѩ`ÕºHõ"≥∞ÿ# ã¨fi`«O„`« ^ŒH˜Δ} ÉèÏ~°`« ~å[ºO
„^Œq_»<å_»∞ ÖËHõ „^•q_» ™ê÷<.£
1950, 1960 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ ã¨OÉèqí Oz# ѨÅ∞ Ѩi}Ï=∂Å∞ _ç.Ü«∞O.ÔH.
=∞øeHõ ~å[H©Ü∞« q^è•#OÖ’ =∂~°∞ÊʼnõΩ ^•ifâß~Ú. 1954Ö’ „Ѩ=ÚY HÍO„ÔQãπ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 399
 <åÜ«∞‰õΩ_≥#· ã≤.~å[QÀáêÖÏKåix `˘ÅyOz P™ê÷#OÖ’ „ÉÏǨχ}Ë`~« ∞° _≥#· HÍ=∞~å*ò
=ÚYº=∞O„u JÜ«∂º_»∞. _ç.Ü«∞O.ÔH. ‰õÄ_® „ÉÏǨχ} =ºuˆ~Hõ`#« ∞ `«yOæ K«∞H˘#flk.
_ç.Ü«∞O.ÔH. `«# „áê^è•#º`«x *Ïu #∞O_ç `«q∞à◊ K≥`· <« åºxH˜ `«q∞à◊ ÉèÏëê ã¨O㨯 $`«∞ʼnõΩ
=∂~°∞ÛH˘#flk. HÍx Ç≤ÏOn =ºuˆ~Hõ`x« xÅɡ@∞ìH˘#flk. ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°} Ѩ@¡ x|^Œ`ú x«
„Ѩ`ºÕ H˜Oz ‰õΩÅ =º`庙êÅ#∞ `˘ÅyOK«\ÏxH˜ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞ Ç≤ÏO^Œ∂ Ѩq„`« „QÆO^ä•Å
Ѩ@¡ q=∞~°≈<å`«‡Hõ "≥Y· ix JÅ=~°K_« O» Ѩ@¡ x|^Œ`ú x« „ѨH\õ O˜ zOk.
_ç.Ü«∞O.ÔH. ZxflHõÅÖ’ áê~°"¡ ∞≥ O@s ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ áêÖÁæ#_»O „áê~°OaèOK«_O»
=Å##∞, W`«~° ^ŒH}Δ˜ Ïk ~å„ëêìÅ∞ "Õ~åÊ@∞ "å^•xfl |ÅѨ~K° « x~åHõiOK«_O» =Å##∂
^•x "Õ~åÊ@∞ "å^Œ "≥Y· iÖ’ „Hõ=∞OQÍ =∂~°∞Ê =zÛOk. _ç.Ü«∞O.ÔH. 1952 ZxflHõÅÖ’
áêÖÁæ#ÖË^∞Œ . `«# ZxflHõÅ JÉèºí ~°#÷ #∞ ѨsHΔ̃OK«∞H˘x 30 =∞Ok Z"≥∞‡Ö˺ŠQÔ Å∞ѨىõΩ
`À_»Ê_çOk. 1957, 1962 ZxflHõÅÖ’ áêÖÁæ#flk. 1962 ZxflHõÅÖ’ ã¨fi`«O„`«,
ã≤ÑS≤ Å q∞„`«ÑH¨ OΔõ QÍ áÈ\© KÕãO≤ k. „Ѩ`ºÕ Hõ `«q∞à◊<å_»∞ `«# "Õ∞xÃÑ™¶ ÈìÖ’ L#flѨÊ\˜H˜
^•xx „ѨKå~åOâ◊O KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . WO_çÜ∂« K≥<· å Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’ „ѨÉ∞íè `åfixfl ѨÓiÎQÍ
|ÅѨizOk. "Õ~åÊ@∞"å^Œ „ѨKå~åxfl PÑ≤"ãÕ O≤ k.
"Õ~åÊ@∞"å^Œ L^Œº=∞O Ѩ@¡ ^Œ$_èO» QÍ =º=ǨÏiOKåÅx <≥„Ǩ˙ x~°Ü ‚ ∞« O
fã¨∞H˘x "Õ~åÊ@∞"å^•xfl ã¨=∞i÷OK«_O» <Õ~=° ∞x „Ѩu áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ÖËHõ JÃãOc¡
JÉèíºi÷ ~å*ϺOQÆO Ѩ@¡ q^èÕÜ«∞`« „ѨHõ\ ˜ã¨∂Î „Ѩ=∂}O KÕÜ«∂Åx ÉèÏ~°`«^Õâ◊
™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~åxfl ã¨=∞„QÆ`«Å<å"≥∂kOKåÅx 16= ~å*ϺOQÆ ã¨=~°}x
P"≥∂kOѨKãÕ #≤ `«~∞° "å`« _ç.Ü«∞O.ÔH. "≥Y· iÖ’ `«∞k =∂~°∞Ê =zÛOk. _ç.Ü«∞O.ÔH.
`«# x|O^èŒ<å=ox =∂~°∞ÛH˘#flk. "Õ~åÊ@∞"å^Œ _ç=∂O_»∞x =^Œ∞Å∞H˘#flk.
_ç.Ü«∞O.ÔH. ~å„ëêìxH˜ Z‰õΩ¯= ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ HÍ"åÅx, ~å„ëêìʼnõΩ Z‰õΩ¯=
JkèHÍ~åÅ#∞ W"åfiÅx, Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO JkèHÍ~åÅ#∞ Ѩiq∞`«O KÕã∞¨ HÀ"åÅx,
^ŒH}Δ˜ ÏkÃÑ· Ç≤ÏOn =∂\Ï¡_Õ L`«~Î åk "åi PkèÑ`¨ º« O ‰õÄ_»^xŒ , `«q∞à◊<å_»∞ Jaè=$kúH˜
Hˆ O„^ŒO Z‰õΩ¯= Pi÷Hõ =#~°∞Å∞ Hˆ \Ï~ÚOKåÅx _ç=∂O_»∞¡ KÕÑ\¨ Oì˜ k. ã¨=¸Å"≥∞#ÿ
=∂~°∞ÊÅ∞ `≥KÛÕ Pi÷Hõ K«~º° Å∞, ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê, P^è∞Œ xHõ `«q∞à◊ÉÏè ëê ã¨O㨯 $`«∞Å
Jaè=$kú– HÍ~°º„Hõ=∞O`À Ѩ@} ì ѨÖÅ¡ˇ „Ѩ[efl PHõ@∞ìH˘x _ç.Ü«∞O.ÔH. „Hõ=∞OQÍ
~åR"åºÑÎ̈ áêsìQÍ qãÎ̈iOzOk. „ÉÏǨχ} =ºuˆ~Hõ "≥Y· ix =∂~°∞ÛH˘#flk. `«q∞à◊
„ÉÏǨχ}∞Å#∞ ‰õÄ_® W=Ú_»∞ÛH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ `«q∞à◊√ÅO^Œi áêsìQÍ „ѨH\õ O˜ K«∞H˘#flk.
400 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 XH˘¯Hõ¯ ZxflHõÖ’ _ç.Ü«∞O.ÔH. `«# ™ê=∂lHõ ѨÙ<åkx qãÎ̈iOK«∞H˘#flk.
ZxflHõÅ |ÖÏxfl ÃÑOK«∞H˘#flk. 1962 ZxflHõÅÖ’ _ç.Ü«∞O.ÔH. 50 ~åR JÃãOc¡
ã‘@#¡ ∞, 7 Ö’H±ãɨ íè ã‘@#¡ ∞ QÔ Å∞K«∞H˘#flk. `«~∞° "å`« [iy# ~Ô O_»∞ Ѷ∞¨ @#Å∞ _ç.Ü«∞O.ÔH.
1967Ö’ ÉÏQÍ Z^ŒQÆ_®xH˜ `À_»Ê_®¤~Ú. "≥Ú^Œ\ ˜k: =∞#O 7= J^蕺ܫ∞OÖ’
QÆ=∞xOz# q^èOŒ QÍ 1965 „áê~°OÉèOí <å\˜ Ç≤ÏOn =ºuˆ~Hõ PO^Àà◊# HÍO„ÔQãπ
=ºuˆ~Hõ ÉèÏ"åefl f„=OQÍ ÃÑOzOk. ^•x =Å# „Ѩ^•è #OQÍ „ѨÜ∂≥ [#O á⁄OkOk
_ç.Ü«∞O.ÔH. ~Ô O_»=k: 1967 ZxflHõÅÖ’ ã¨fi`«O„`«, ã≤ÑZ≤ O, Ñ≤Ü∞« ãπÑ,≤ Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ.Ñ≤.,
=Úã≤O¡ bQÆ∞Å q∞„`« ѨHOΔõ QÍ áÈ\© KÕãO≤ k. Ѷe¨ `«OQÍ JÃãOc¡Ö’x 234 ã‘@‰¡ Ωõ QÍ#∞
138 ã‘@#¡ ∞ HÔ =· â◊O KÕã∞¨ H˘#flk. HÍO„ÔQã¨∞‰õΩ Hˆ =ÅO 49 ã‘@∞¡ ^ŒHͯ~Ú. J<åfl^Œ∞~Ô ·
=ÚYº=∞O„uQÍ _ç.Ü«∞O.ÔH. ~åROÖ’ „ѨÉ∞íè `åfixfl U~°Ê~°zOk. D Ѩ~å[Ü«∞O #∞O_ç
HÍO„ÔQãπ WѨÊ\˜H© HÀÅ∞HÀÖËHáõ È~ÚOk. _ç.Ü«∞O.ÔH. ™ê^è•~°} „áêOfÜ«∞ áêsì ѨO^ä•x
J#∞ã¨iOzOk.
1969 Ѷ„≤ |=iÖ’ J<åfl^Œ∞~Ô · =∞~°}O `«~∞° "å`« Hõ~∞° }Ïxkè =ÚYº=∞O„u
JÜ«∂º_»∞. ã≤O_ç̂H\òH˜ =ºuˆ~HõOQÍ WOk~åQÍOnè KÕã#≤ áÈ~å@OÖ’ _ç.Ü«∞O.ÔH.
WOk~åQÍOnèx |ÅѨizOk. Ö’H±ãɨ Öíè ’ WOk~åQÍOnè "≥∞<ÿ åi\©H˜ `«yOæ K«|_ç#
`«~∞° "å`« _ç.Ü«∞O.ÔH., ã≤ÑS≤ Å =∞^Œ`Ì ∞« `À WOk~åQÍOnè JkèHÍ~°OÖ’ =ÙO_»QeÆ yOk.
Ö’H±ãɨ Híè ,˜ ~åR JÃãOc¡H˜ [iy# 1971 ZxflHõÅÖ’ _ç.Ü«∞O.ÔH. WOk~åQÍOnè
<åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x HÍO„ÔQãπ (P~ü)`À [`«Hõ\ ˜ìOk. HÍO„ÔQãπ(P~ü) áÈ\© KÕã≤#
9 áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã‘@#¡ ∞ _ç.Ü«∞O.ÔH. =∞^Œ`Ì ∞« H˜ „ѨuѶŨ OQÍ HÍO„ÔQãπ (P~ü) JÃãOc¡
ã‘@∞¡ =^Œ∞Å∞H˘#flk. HÍO„ÔQãπ(P~ü) 9 áê~°¡"≥∞O@∞ ã‘@∞¡ ÔQezOk. _ç.Ü«∞O.ÔH.
183 ã‘@∞¡ ("≥Ú`«OÎ JÃãOc¡ ã‘@∞¡ 234) 23 Ö’H±ãɨ íè ã‘@∞¡ QÔ ezOk.
1972Ö’ Ü«∞O.l.P~ü. PeO_çÜ∂« J<åfl_çÜ∞« OÔH ™ê÷ÑO≤ K«_O» `À (AIADMK)
_ç.Ü«∞O.ÔH.peáÈ~ÚOk. `«q∞à◊<å_»∞Ö’ ~Ô O_»∞ áêsìÅ q^è•#O Pq~°ƒqù OzOk.
JѨÊ\˜ #∞O_ç D ~Ô O_»∞ áêsìÅÖ’ U^À XHõ\ ˜ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =ã¨∂Î LOk.
ZxflHõÅ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ áêÖÁæ#_»O, JkèHÍ~°O KÕÑ@ ¨ _ì O» , *ÏfÜ«∞ Pi÷Hõ
q^è•#OÖ’ `«q∞à◊<å_»∞ Z‰õΩ¯=QÍ UH©H~õ }° K≥O^Œ_O» _ç.Ü«∞O.ÔH. „Ѩ`ºÕ Hõ"å^Œ L^Œº=∞O
#∞O_ç ÉèÏ~°`« „Ѩ*Ï™êfi=∞º Ãã‰õΩºÅ~ü ~å[H©Ü«∞ =º=ã¨÷Ö’ JqzÛù#fl ÉèÏQÆOQÍ#∞
~å[H©Ü∞« Ѩi}u QÆÅ PK«~} ° Ï`«‡Hõ „áêOfÜ«∞ áêsìQÍ =∂~°∞Ê K≥O^Œ\ÏxH˜ ^•i
fâß~Ú.

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 401

 W`«~° ÃÑ^ŒÌ áêsìÅÖÏQÍ<Õ _ç.Ü«∞O.ÔH. ‰õÄ_® ~Ô O_»∞ ÃÑ^ŒÌ áêsìÅ∞QÍ#∞ P
`«~∞° "å`« KåÖÏ z#fl áêsìÅ∞QÍ#∞ peáÈ~ÚOk. _ç.Ü«∞O.ÔH, Z.S.Z._ç.Ü«∞O.ÔHÅ∞
("å\˜ âßYÅ∞) HÍO„ÔQãπ, ã≤ÑS≤ , ã≤ÑZ≤ O, [#`å, [#`å^Œàò W`«~° JdÅ ÉèÏ~°`«
áêsìʼnõΩ q∞„`« ѨHÍΔ Å∞QÍ =Ù<åfl~Ú. Z.S._ç.Ü«∞O.ÔH 1998Ö’ _ç.Ü«∞O.ÔH 1999Ö’
a*ˇÑ`≤ À– L`«~Î ° ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ P~°∞ºÅ‰õΩ, Ç≤ÏOn PkèÑ`¨ åºxH˜ „áêux^躌 O =Ç≤ÏOKÕ
áêsìQÍ P~ÀÑ≤Oz# a*ˇÑ`≤ À Hõeã≤ Ѩx KÕâß~Ú. "å\˜ L`«~Î ° ÉèÏ~°`« =ºuˆ~Hõ,
Ç≤ÏOn =ºuˆ~Hõ "≥·Yi ‰õÄ_® ѨÅ∞K«|_çOk. „^Œq_»<å_»∞ PÖ’K«#‰õΩ, ÉèÏ~°`«
Ü«¸xÜ«∞<£Ö’ =ÙO@∂, <åÅ∞QÆ∞ ^ŒH} Δ˜ ÉèÏ~°`« ~å„ëêìÅ#∞ SHõºO KÕ¿ã PÖ’K«##∞
=keÃÑ\Ïì~Ú. ‰õΩÅ =º=ã¨÷ x~°∂‡Å<åÅHΔͺxfl ‰õÄ_® x~°=kèHõOQÍ "å~Ú^•
"Õã∞¨ ‰õΩ<åfl~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ∞ W`«~° Ñ‘_`ç « `å_ç`« ‰õΩÖÏÅ∞ "å\˜H˜
^Œ∂~°=∞=Ù`«∂ =KåÛ~Ú. "≥Ú`«OÎ g∞^Œ „ÉÏǨχ} =ºuˆ~Hõ L^Œº=∞O „ÉÏǨχ} ‰õΩÅ
=º=ã¨÷ PkèѨ`«ºOÖ’x ÖÁã¨∞QÆ∞ÅÖ’H˜ K˘K«∞Û‰õΩ áÈ=_»OÖ’ qѶ¨Å=∞~ÚOk.
„ÉÏǨχ}∞Å#∞ `«q∞à◊<å_»∞ #∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x W`«~° „áêO`åʼnõΩ, J"≥∞iH͉õΩ
ѨOÑ≤OK«_»OÖ’ ã¨Ñ¶¨Å=∞~ÚOk. `«q∞à◊<å_»∞Ö’x âß„ã¨Î ™êOˆHuHõ ~°OQÍÅ#∞
"Õ∞^è•Ñ¨~"° ∞≥ #ÿ rq`åxfl „ѨÉÏè q`«O KÕãO≤ k. ã¨OѨ#fl =∞^躌 `«~Q° uÆ ~Ô `· ∞« Å, Éè∂í q∞ÖËx
„QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ =∞^躌 peHõÅÖ’ z‰õΩ¯‰õΩ#fl _ç.Ü«∞O.ÔH, Z.S.Z._ç.Ü«∞O.ÔHÅ∞ =º=™êÜ«∞
~°OQÆOÖ’ ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ `≥KÛÕ q^è•<åxfl =^Œ∞Å∞‰õΩ<åfl~Ú. ™ê=∂lHõOQÍ,
q^ŒºÖ’, „ѨÉ∞íè `«fi L^ÀºQÍÅÖ’ "≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏʼnõΩ, =~åæʼnõΩ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î i[ˆ~fi+¨#∞¡
HõeÊOKå~Ú. ‰õΩÅO =~°Oæ „áêuѨkHõ# QÆÅ Pi÷Hõ =º`庙êÅ#∞ `˘ÅyOK«‰Ωõ O_®
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜#ì i[ˆ~fi+¨#∞¡ n~°H… ÍeHõOQÍ K«∂z#ѨÙÊ_»∞ ѨiáêÅ#, q^•º™ê÷~Ú, Jaè=$kúH˜
#+¨Oì HõeyOKå~Ú.
„^Œq_» áêsìŠѨi=~°#Î ‰õΩ J`«ºO`« =ÚYº"≥∞#ÿ HÍ~°}O P áêsìÅ∞ D „H˜Ok
JOâßÅ#∞ QÆ∞iÎOK«@O.. 1) "Õ~åÊ@∞ ™ê^茺Ѩ_»^Œ∞. P kâ◊Ö’ KÕ¿ã ZÖÏO\˜
„ѨÜ∞« `åfl<≥fl· <å ÉèÏ~°`« ~å[ºO J}z"ÕÜ∞« QÆey#O`« |ÅOQÍ LOk. 2) „áêOfÜ«∞
QÆ∞iÎOѨÙH˜ *ÏfÜ«∞ QÆ∞iÎOѨÙH˜ =∞^躌 x["≥∞#ÿ "≥~· ∞° ^躌 O ÖË^∞Œ . 3) ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ÃÑ_¶ ~» Ö° ò
„Ѩ*Ï™êfi=∞º „ѨÉ∞íè `«fiO ~å„ëêìxH˜, =º‰õΩÅÎ ∞QÍ `«q∞à◊√ʼnõΩ Pi÷HÍ=HÍâßÅ∞ HõeÊOzOk.
Jaè=$kú K≥O^Œ\ÏxH˜ ã¨OѶ¨∞ã¨O㨯~°}Å∞ KÕѨ@ì\ÏxH˜, KåÖÏ =~°‰õΩ ~å[H©Ü«∞
ѨiáêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ ¿ãfiK«ÛHù ˜ J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. 4) ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∞« =º=ã¨,÷
402 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
*ÏfÜ«∞ ã¨=∞„QÆ`«Å∞, ~å[H©Ü«∞ |Ǩïà◊`«fiO „áêuѨkHõQÍ ~°∂á⁄OkOK«|_ç#q.
5) ÉèÏ+¨, W`«~° ™êO㨯 $uHõ =º=Ǩ~åÅÃÑ· xÜ«∞O„`«}`À ã¨Ç¨ ~å„ëêìÅ∞ ѨÓiÎQÍ
™êO㨯 $uHõ „ѨuѨuÎ QÆÅq. ã¨OHΔ̃ÑOÎ̈ QÍ K≥áêÊÅO>Ë ''aè#fl`«fiOÖ’ UHõ`fi« O—— ÉèÏ=#x
PK«~}° Ü
© ∞« "≥∞#ÿ kQÍ, ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ JqzÛù#fl ÉèÏQÆOQÍ „^Œq_» áêsìÅ∞,
`«q∞à◊<å_»∞ „Ѩ[Å∞ HÍÅQÆ=∞#OÖ’ QÆ∞iÎOKå~°∞.
`≥ÅOQÍ}Ï – HÀ™êÎ PO„^Œè
Pi÷HÍaè=$kúÖ’ =º`åºã¨O, Pi÷HÍ=HÍâßÅÖ’ Jã¨=∂#`«Å∞ =Ù<åflÜ«∞<Õ ÉèÏ=O
„áêuѨkHõ QÆÅ ~å[H©Ü∞« Ѷ∞¨ ~°¬}, „áêOfÜ«∞ L^Œº=∂Å`À XˆH ÉèÏëê ™êO㨯 $uHõ
„áêO`«"∞≥ #ÿ PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò ã¨`=« ∞`«=∞=Ù`«∞#flk.
=∞#O 8= J^蕺ܫ∞OÖ’ QÆ=∞xOz# q^èOŒ QÍ 1953 JHÀì|~°∞Ö’ ''PO„^è—Œ —
„Ѩ`ºÕ Hõ ~åROQÍ ã¨$+≤Oì K«|_çOk. 1956Ö’ x*ÏO ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ ~å[ºOÖ’x `≥Å∞QÆ∞
=∂\Ï¡_Õ `≥ÅOQÍ}Ï „áêO`åxfl PO„^èŒ`À HõeÑ≤ PO„^茄Ѩ^Õâò ~åROQÍ U~åÊ@∞
KÕÜ∞« |_çOk. XˆH ÉèÏëê ~åRO `≥Å∞QÆ∞ „Ѩ[Å =∞^躌 ™êO㨯 $uHõ ~å[H©Ü∞« Pi÷Hõ
ã¨O|O^è•xfl Ѩ\ +˜ Ñì¨ ~¨ ∞° ã¨∞OÎ ^Œx PtOK«_O» [iyOk. JѨC_»∞ ‰õÄ_® `≥ÅOQÍ}Ï
™ê¿ÑHΔ̃HOõ QÍ "≥#∞Hõ|_ç LO_»_O» =Å#, ^•x Jaè=$kú ™ê÷~Ú PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’x
HÀ™êÎ lÖÏ¡Å Jaè=$kú ™ê÷~ÚÖ’ ^•^•Ñ¨Ù ã¨QÆ"Õ∞ =ÙO_»_»O =Å# qb#O Ѩ@¡
`≥ÅOQÍ}Ï HÍO„ÔQã¨∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞, JÖψQ ~å„ëêìŠѨÙ#ifl~å‡} Hõq∞+¨<£ (Zãπ.P~ü.ã≤)
H˘xfl PˆHÑΔ } ¨ Å∞ =ºHõOÎ KÕâß~°∞. HÀ™êÎ lÖÏ¡Å `«Åã¨i P^•Ü«∞O ~°∂.292Å∞ LO_»QÍ
`≥ÅOQÍ}Ï `«Åã¨i P^•Ü«∞O ~°∂.188Å∞ =∂„`«"∞Õ . HÀ™êÎ lÖÏ¡Ö’ „Ѩu "≥~Úº
=∞OkH˜ 55.6 Pã¨Ê„u Ѩ_H» Åõ ∞O_»QÍ `≥ÅOQÍ}ÏÖ’ 18.6 =∂„`«"∞Õ . `≥ÅOQÍ}ÏÖ’x
JHõ~Δ å㨺`« âß`«O 17.3%, q∞ye# PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’ 30.8âß`«O. JÖψQ `≥ÅOQÍ}ÏÖ’
„Ѩu 100 K«."≥∞àÿ ‰¡◊ Ωõ `˘q∞‡k "≥∞àÿ ¡◊ ~À_»∞¤ =ÙO_»QÍ PO„^èÖŒ ’ 37 "≥∞àÿ ¡◊ ~À_»∞¤ =∂~°Oæ
LOk. HÀ™êÎ PO„^èÖŒ ’ÖÏQÍ QÍHõ `≥ÅOQÍ}ÏÖ’ h\˜ áê~°∞^ŒÅ =#~°∞Å∞ =~°¬OÃÑ·
P^è•~°Ñ_¨ #ç K≥~∞° =ÙÅ∞, ÉÏ=ÙÅ∞ =∂„`«"∞Õ .
~åRO Ü≥ÚHõ¯ ~å[H©Ü«∂Å#∞, ѨiáêÅ#x PO„^èŒ „áêO`« „Ѩ[Å∞
xÜ«∞O„uã¨∞Î<åfl~°x, PO„^èŒ „ѨÉèí∞`«fiO `≥ÅOQÍ}Ïx J„â◊^Œú KÕã≤O^Œx, „áêOfÜ«∞
Pi÷Hõ Jã¨=∂#`«Å#∞ `˘ÅyOKÕO^Œ∞‰õΩ KÕã≤O^Õg∞ ÖË^Œx, PO„^èŒ∞Å∞ `≥ÅOQÍ}Ï
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 403
„áêO`åxfl ^ÀÑ≤_ô KÕã∞¨ <Î åfl~°<Õ qâßfiã¨O P^è•~°OQÍ 1969Ö’ „Ѩ`ºÕ Hõ `≥ÅOQÍ}Ï
~åRO H˘~°‰Ωõ â◊H=Î̃ O`«"∞≥ #ÿ L^Œº=∞O Jaè=$kú K≥OkOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ : „QÍg∞}
q^Œ∞ºnHõ~} ° PO„^è,Œ `≥ÅOQÍ}Ï „áêO`åÅÖ’ ~Ô O_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHÍ HÍÅOÖ’
4 :1 LO_»QÍ, =¸_»= „Ѩ}ÏoHÍ HÍÅOÖ’ 5 :1 =ÙOk. JÖψQ h\˜áê~°∞^ŒÅ
Ѩ^HŒä ÍÅ∞ ‰õÄ_® `≥ÅOQÍ}Ïx Ѩ\ Oì˜ K«∞HÀ‰õΩO_® PO„^èÖŒ ’ J=∞Å∞ [~°∞Ѩ|_®¤~Ú.
WOHÍ =∞^Œºx¿+^èOŒ J=∞Å∞Ö’ ÖËx `≥ÅOQÍ}ÏÖ’ =∞^ŒºO J=∞‡HÍÅ =Å# =zÛ#
P^•Ü«∞O =∞^Œºx¿+^èOŒ J=∞Å∞Ö’ L#fl PO„^èŒ „áêO`åxH˜ `«~e° OK«|_çOk. D
P~ÀѨ}ÅxflO\˜x „ѨÉ∞íè `«fi „Ѩux^è∞Œ Å∞ YO_çOKå~°∞. HÍx `≥ÅOQÍ}Ï „Ѩ[Å#∞
#q∞‡OK«ÖËHõáÈÜ«∂~°∞.Jxfl\˜x q∞Oz „Ѩ`ÕºHõ "å^Œ ÉèÏ"À^ÕfiQÆO ~åR „ѨÉèí∞`«fi
L^ÀºQÍÅÖ’ J<åºÜ«∞O [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx, q=HõΔ K«∂Ѩ|_»∞`«∞O^Œ<Õ ÉèÏ=OÃÑ·
P^è•~°Ñ¨_ç=ÙOk. q^•º"åºÑ≤ΠѶ¨e`«OQÍ L^ÀºQÍÅ#∞ HÀˆ~ q^•º=O`«∞Å ã¨OYº
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞O_»QÍ =¸_»= „Ѩ}ÏoHõ J=∞Å∞ [~°∞Ѩ_O» Ö’x W|ƒO^Œ∞Å HÍ~°}OQÍ
~åR "åºÑ¨OÎ QÍ „ѨÉ∞íè `«fi ¿ã=ÅÖ’x Láêkè J=HÍâßÅ∞ ‰õΩzOK«∞‰õΩáÈÜ«∂~Ú. HÍx
~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∞, =∞^躌 `«~Q° uÆ x~°∞^ÀºQÆ Ü«Ú=`« `≥ÅOQÍ}ÏÖ’ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^Œ∞
#QÆ~O° Ö’ x~°∞^ÀºQÆO ÃÑ~°Q_Æ ®xH˜ HÍ~°}O PO„^èŒ „áêO`åxH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ „ѨÉ∞íè `«fiO
K«∂ѨÙ`«∞#fl q=HõÜ Δ ∞« x xOkOKå~°∞.
D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ =Úb¯ x|O^è#Œ Å J=∞Å∞ XHõ ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞㨺 J~ÚOk.
<≥*· ÏO ~å[ºOÖ’ ѨÙ\ì̃# "åiH˜, ÖËHõ JHõ¯_» 15 ã¨O=`«û~åÅ∞ x=ã≤Oz# "åiH˜
(=Úb¯Å‰õΩ) „ѨÉèí∞`«fi L^ÀºQÍÅÖ’ „áê^è•#º`« W=fi|_»∞`«∞O^Œx, |Ü«∞\˜ "åiH˜
Láêkè HõÅÊ#ÃÑ· Ѩiq∞`«∞Å∞ qkèOѨ|_»`åÜ«∞x 1918Ö’ x*ÏO „ѨÉ∞íè `«fiO XHõ
q^è•<åxfl P"≥∂kOzOk. 1956Ö’ PO„^èÖŒ ’ `≥ÅOQÍ}Ï qb#"≥∞#ÿ ѨÙÊ_»∞ ~Ô O_»∞
„áêO`åÅ <åÜ«∞‰õΩÅ∞, ÃÑ^ŒÌ=∞#∞+¨μÅ XѨÊO^•xfl (Gentlemen's agreement)
~°∂á⁄OkOKå~°∞. XѨÊO^•xfl J#∞ã¨iOz =∂~°∞Ê KÕÜ«∞|_ç# ~°∂ѨOÖ’ =Úb¯
x|O^è#Œ Å∞ H˘#™êQÆ∞`å~Ú. xs‚`« ã¨OYºÖ’ `≥ÅOQÍ}Ï <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ =∞O„u=~°Oæ Ö’
™ê÷#O Åaèã∞¨ OÎ k. ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£Ö’x L™ê‡xÜ«∂ Ü«¸x=iû\©`À ã¨Ç¨ q^•º ã¨Oã¨Å÷ Ö’
`≥ÅOQÍ}Ï q^•º~°∞Å÷ „Ѩ"âÕ ßxH˜ „áê^è•#º`« W=fi|_»∞`«∞Ok. „ѨÉ∞íè `«fiO ÉÏǨ@OQÍ
XѨÊO^•xfl LÅ¡OѶ≤∞ã¨∞Î#fl^Œx `≥ÅOQÍ}Ï Jã¨O`«$Ñ≤Î <åÜ«∞‰õΩÅ∞ P~ÀÑ≤OKå~°∞.
XѨÊO^•xfl âßÜ«∞â◊‰õΩÎÖÏ J=∞Å∞ [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ „Ѩܫ∞uflã¨∞Î<åfl##flk „ѨÉèí∞`«fiO.

404 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

áê`« ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ ~åRO q^•ºq+¨Ü∞« HõOQÍ "≥#∞Hõ|_ç L#flO^Œ∞# H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’
ã¨iÜ≥ÿ∞# J~°›`«Å∞ QÆÅ JÉèíº~°∞÷Å∞ ÅÉèíºO HÍÖË^Œ#flk „ѨÉèí∞`«fiO. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ:
`≥ÅOQÍ}ÏÖ’ q^•º"åºÑ≤HÎ ˜ PO„^è„Œ áêO`«O #∞O_ç ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ Láê^蕺ܫÚefl
~°ÑÊ≤ OK«@O J=ã¨~=° ∞~ÚOk.
1968 ã¨O=`«û~åO`«OÖ’ L™ê‡xÜ«∂ Ü«¸x=iû\© q^•º~°∞Å÷ ∞ L^ÀºQÍÅÖ’
q^ŒºÖ’ q=HõΔ ã¨=∞㨺ÃÑ· ã¨"∞≥ ‡ KÕâß~°∞. ã¨"∞≥ ‡ `≥ÅOQÍ}ÏÖ’x W`«~° „áêO`åʼnõΩ
qã¨iÎ OzOk. 1956 XѨÊO^ŒO „ѨHÍ~°O L^ÀºQÍÅÖ’ i[ˆ~fi+¨<£ HõeÊOK«@O ~å*ϺOQÆ
q~°∞^Œ=ú ∞x 1969 =∂iÛÖ’ ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì f~°∞Ê WzÛOk. D f~°∞Ê`À JyflH˜ P[ºO
`À_»~Ú#@∞¡ J~ÚOk. „Ѩ`ºÕ Hõ ~åR L^Œº=∞O `≥ÅOQÍ}Ï JO`«\ H˜ © qã¨iÎ OzOk.
`≥ÅOQÍ} „áêO`«OÖ’x áê~î°âßÅÅ∞, HõàÏâßÅÅ∞ 9 <≥ÅÅáê@∞ =¸`«Ñ¨_®¤~Ú.
`≥ÅOQÍ}Ï Ü«∞<£.l."À ã¨OѶ∂¨ Å∞ PO^Àà◊#Ö’ KÕ~å~Ú. x~°=kèHõ ã¨"∞≥ ‡‰õΩ kQÍ~Ú.
Láê^蕺ܫÚÅ∞, ÖÏÜ«∞~°∞¡, "åºáê~°∞Å∞, =∞^茺 `«~°QÆuH˜ K≥Ok# W`«~° ÃãHõΔ#∞¡
PO^Àà◊#Ö’ KÕ~å~Ú.
„Ѩ`ÕºHõ `≥ÅOQÍ}Ï L^Œº=∂xfl „Hõ=∞|^ŒúOQÍ #_ç¿ÑO^Œ∞‰õΩ `≥ÅOQÍ}Ï
„Ѩ*Ïã¨q∞u (\˜.Ñ≤.Zãπ) U~åÊ@∞ KÕÜ«∞|_çOk. HÍO„ÔQãπ Jã¨O`«$ѨΠ<åÜ«∞‰õΩÅ∞
`≥ÅOQÍ}Ï „Ѩ*Ïã¨q∞uÖ’ KÕ~å~°∞. ^•xÖ’ „Ѩ=ÚY ™ê÷<åÅ∞ P„Hõq∞OKå~°∞. Jxfl
ÃÑ^ŒÌ *ÏfÜ«∞ áêsìÅ∞ „Ѩ`ºÕ Hõ `≥ÅOQÍ}Ï ~åR _ç=∂O_»∞#∞ =ºuˆ~H˜OKå~Ú. Wk
Éè∂í ™êfi=∞º |∂~°∞"˚ å =º=ã¨H÷ ˜ =ºuˆ~HõOQÍ L#fl „Ѩ*Ï„QÆÇ¨ xfl ^•i =∞o¡OKÕO^Œ∞‰õΩ
ã¨fi„ѨÜ∂≥ [<åѨ~∞° Å „ѨÜ∞« `«flOQÍ LÉèÜ í ∞« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ∞ ÉèÏqOKå~Ú. HÍx
ã¨fi`«O„`«, ã¨OÜ«ÚHõÎ ™È+¨eã¨∞ì áêsì, [#ã¨OѶ∞π áêsìʼnõΩ K≥Ok# ™ê÷xHõ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
_ç=∂O_»∞x |ÅѨ~K° å~°∞. WOk~åQÍOnè, Hˆ O„^Œ HÍO„ÔQã¨∞ <åÜ«∞Hõ`fi« O =∞^躌 =iÎ
áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflã¨∂<Î Õ _ç=∂O_»∞x |ÅOQÍ J_»∞‰¤ Ωõ <åfl~°∞. `≥ÅOQÍ}Ï
Pi÷Hõ _ç=∂O_»#¡ ∞ ™ê#∞Éè∂í u`À Ѩi+¨¯iOK«=∞x, `≥ÅOQÍ}Ï „Ѩ[Å HõëêìÅ#∞ x=$uÎ
KÕÜ∞« =∞x PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò „ѨÉ∞íè `åfixH˜ K≥áêÊ~°∞.
~åR qÉèí[#‰õΩ ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fiO ^Œ$_è»"≥∞ÿ# =ºuˆ~Hõ`«, Ô~·`åOQÍxfl
ã¨g∞HõiOK«_O» Ö’ L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ "≥Ñ· Ũ¶ ºO, J`«∞º#fl`« ^ŒâÖ◊ ’ L#flѨC_»∞ q[Ü«∞O
™êkèOK«ÖHË áõ È`Õ ã¨ÇϨ [OQÍ L^Œº=∂xfl P=Ç≤ÏOKÕ ã¨|Î `ú « HÍ~°}OQÍ „Ѩ`ºÕ Hõ `≥ÅOQÍ}Ï
L^Œº=∞O â◊HxΘ HÀÖ’Ê=@O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. 1969 "Õãq¨ `«~∞° "å`« H©} Δ O˜ zOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 405
Pi÷Hõ XuÎ_∞» ʼnõΩ QÆ∞~°~Ú# <å<£ QÔ l>ˇ_£ L^ÀºQÆ∞Å∞ ã¨"∞≥ ‡ q~°q∞OKå~°∞. 1969
_çÃãO|~üÖ’ [~°∞Ѩ#∞#fl ѨsHõÅΔ ‰õΩ ã¨#fl^Œ=ú ∞ÜÕ∞ºO^Œ∞‰õΩ q^•º~°∞Å÷ ∞ K«^∞Œ =ÙH˜ "≥àÏ¡~∞° .
S#ѨÊ\˜H© 1971 Ö’H±ãɨ Híè ˜ [iy# ZxflHõÅÖ’ `≥ÅOQÍ}ÏÖ’x 14 ã‘@Ö¡ ’ 10
ã‘@∞¡ \˜.Ñ≤.Ü«∞ãπ QÔ ezOk.
1971 ZxflHõÅ `«~∞° "å`« Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO P^èfiŒ ~°ºOÖ’ XHõ ~år ‰õΩ^Œ~Û° |_çOk.
~år##∞ã¨iOz =Úb¯ x|O^è#Œ Å∞ H˘#™êQÆ∞`å~Ú. âßã¨<åkèHÍ~åÅ`À `≥ÅOQÍ}Ï
„áêOfÜ«∞ Hõq∞\© U~åÊ@∞ KÕÜ∞« |_»∞`«∞Ok. ~år Jã¨O`«$ѨΠ=∞^躌 `«~Q° uÆ Ü«Ú=‰õΩefl
`«$Ñ≤ΠѨizOk. =ÚYº=∞O„u „|Ǩ‡#O^Œ~Ô _ç¤ ~år<å=∂ KÕã≤ P ™ê÷#OÖ’ `≥ÅOQÍ}ÏH˜
K≥Ok# Ñ≤.q. #~°ãO≤ Ǩ~å=Ùx =ÚYº=∞O„ux KÕã#≤ `«~∞° "å`« 1971 ÃãÃÑOì |~°∞Ö’
\˜.Ñ≤.Ü«∞ãπ HÍO„ÔQãπÖ’ qb#O J~ÚOk.
WHõ PO„^èŒ „áêO`«O =∞^躌 `«~Q° uÆ „Ѩ[ʼnõΩ `«=∞ P„QÆÇϨ O =ºHõOÎ KÕ¿ã
=O`«∞ =zÛOk. =Úb¯ x|O^è#Œ Å#∞ ã¨=iOz#ѨÊ\˜H© Jq PO„^èŒ „áêO`«O "åi
L^ÀºQÍ=HÍâßÅÃÑ· „Ѩu‰õÄÅ „ѨÉÏè =O K«∂ѨÙ`«∞O^Œx ÉèÏqOKå~°∞. JO`ÕQÍHõ =Úb¯
x|O^è#Œ Å H˘#™êyOѨÙx J#∞=∞uã¨∂Î 1972 JHÀì|~°∞Ö’ ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì f~°∞Ê
WzÛOk. nx`À PO„^èŒ „áêO`«OÖ’ ~å[H©Ü∞« `«∞á¶ê#∞ K≥Å~ˆ yOk. `≥ÅOQÍ}ÏÖ’
ÖÏQÍ<Õ PO„^èŒÖ’ ‰õÄ_® q^•º~°∞÷Å∞, <å<£ ÔQl>ˇ_£ L^ÀºQÆ ã¨OѶ¨∂Å K˘~°=`À
ã¨ÉèíÅ∞, „Ѩ^Œ~°≈#Å∞, ã¨"≥∞‡Å∞ [iQÍ~Ú. Jq H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«
~°∂ѨO ^•ÖÏÛ~Ú. =Úb¯ x|O^è#Œ Å∞ ZuÎ"Ü Õ ∂« Åx, PO„^è„Œ áêO`«ÑÙ¨ L^ÀºQÆ∞ʼnõΩ
=ºuˆ~HõOQÍ q=HΔÍѨÓi`« K«~º° efl ~°^∞Œ Ì KÕÜ∂« Åx _ç=∂O_»∞ KÕâß~°∞. "≥^· ºŒ x^è∞Œ Å∞
ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ #QÆ~åxH˜ =∞~°ÅÛ |_»∞`«∞<åflÜ«∞x _®Hõ~ì ∞° ¡ "åkOKå~°∞. PO„^è„Œ áêO`«OÖ’
ÃÇÏ· HÀ~°∞ì LO_®Åx ÖÏÜ«∞~°∞¡ HÀ~å~°∞. „ѨÉ∞íè `«fiO „ѨuáêkOz# Ѩ@} ì Pã≤ΠѨiq∞ux
=ºuˆ~H˜Oz# "åºáê~°∞Å∞ PO^Àà◊#Ö’ KÕ~å~°∞. `≥ÅOQÍ}Ï PO^Àà◊#‰õΩ nxH˜ QÆÅ
=ÚYº"≥∞#ÿ `Õ_® Uq∞@O>Ë WHõ¯_» ~åR „ѨÉ∞íè `«fiO 1972Ö’ KÕã#≤ Éè∂í Ѩiq∞u
K«\Ïìxfl =ºuˆ~H˜Oz# ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞, ^èxŒ Hõ ~Ô `· ∞« Å∞ ‰õÄ_® L^Œº=∞OÖ’ K«∞~°∞HÔ #·
áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.
„Ѩ^•è #=∞O„u #=O|~°∞ 27# ~år ã¨∂„`«O „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. nx##∞ã¨iOz
=Úb¯ x|O^è#Œ Å∞ WOHõ#∂ =∂~°∞Ê KÕÜ∞« |_»`å~Ú. Jq ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ #QÆ~O° Ö’
1977 ã¨O=`«û~åO`«O =~°‰õÄ, `≥ÅOQÍ}ÏÖ’x W`«~° „áêO`åÅÖ’x 1980
406 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ã¨O=`«û~åO`«O =~°‰Äõ J=∞Å∞Ö’ LO\Ï~Ú. D ã¨∂„`«O `≥ÅOQÍ}ÏH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ
=ÙO^Œx ÉèÏqOK«_O» `À WѨC_»∞ L^Œº=∞O J@∞ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `åfixH˜, W@∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ
PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òH˜ =ºuˆ~Hõ "≥Y· i KÕÑ\¨ Oì˜ k. ÃãÃÑOì |~°∞ 7# PO„^èŒ <å<£ QÔ l>ˇ_£ L^ÀºQÆ∞Å∞
x~°=kèHõ ã¨"≥∞‡ „áê~°OaèOKå~°∞. ã¨fi`«O„`«, [# ã¨OѶπ∞ áêsìÅ∞, =∞iH˘O^Œ~°∞
WO_çÃÑO_≥O@¡ „áÈ`åûǨÏO`À PO^Àà◊#HÍ~°∞Å∞ „Ѩ`ºÕ Hõ PO„^èŒ ~å„ëêìxfl _ç=∂O_»∞
KÕâß~°∞. Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ ~åR qÉè[í #x QÆ\ Qì̃ Í =ºuˆ~H˜OKå~°∞. Ѷe¨ `«OQÍ J`«ºkèHõ
HÍi‡Hõ ã¨OѶ∂¨ Å∞, ~Ô `· ∞« ã¨OѶ∂¨ Å∞ PO^Àà◊#‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ LO_çáÈÜ«∂~Ú. KåÖÏ
=∞Ok HÍO„ÔQã¨∞ "åà◊√§ ‰õÄ_® |ÅѨ~°Kå~°∞. #~°ã≤OǨ~å=Ù =∞O„u=~°æOÖ’x
9 =∞Ok =∞O„`«∞Å∞ ~år<å=∂ KÕâß~°∞. q∞ye# "å~°∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ "å^Œ∞Å∞QÍ =Ù<åfl~°∞.
L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞ KåÖÏ KÀ@¡ ~Ô Ö· fiË W`«~° Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fi Pã¨∞ÅÎ ÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕâß~°∞.
áÈbã¨∞Å`À Ѷ∞¨ ~°¬} Ѩ_®¤~∞° . ÃãO„@Öò i[~°∞fi áÈbã¨∞, Ãã#· ºO ~°OQÆOÖ’H˜ kOK«|_çOk.
WOk~åQÍOnè =∞~˘Hõ™êi ã¨"∞≥ Hÿ ºõ PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ ^Œ$_è"» ∞≥ #ÿ
"≥Y· ix KÕÑ\¨ Oì˜ k. _çÃãO|~ü 21# Ö’H±ãɨ íè =Úb¯ x|O^è#Œ Å aÅ∞¡x P"≥∂kOzOk.
1973 [#=i 17# P"≥∞ #~°ãO≤ Ǩ~å=Ùx ~år<å=∂ KÕÜ∞« =∞x K≥ÑÊ≤ ~åRѨu
áêÅ# „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ì̃Ok. Ѩiã≤u÷ „Hõ=∞OQÍ J^Œ∞ѨÙÖ’H˜ fã¨∞H˘x ~å|_çOk. L^Œº=∞O
Ѩ@¡ Hˆ O„^ŒO Hõi#î "≥∞#ÿ "≥Y· ix fã¨∞H˘#flk. L^Œº=∞OÖ’ JÅã¨@ "≥Ú^ŒÅ~ÚOk.
„Ѩ`ºÕ H˜Oz L^Œº=∞O ~Ô `· åOQÍxfl HÍi‡Hõ =~åæxfl ã¨g∞HõiOK«ÖHË áõ È=_»O`À L^Œº=∞O
J}QÍiáÈ~ÚOk. JO`ÕQÍHõ HÀ™êÎ lÖÏ¡ÖË L^Œº=∞ Hˆ O„^ŒOQÍ L<åfl~Ú. ~åÜ«∞Åã‘=∞
=Úb¯ x|O^è#Œ Å#∞ =ºuˆ~H˜Oz#ѨÊ\˜H© „Ѩ`ºÕ Hõ ~åR "å^Œ#x |ÅOQÍ KÕÑ@ ¨ Öì ^Ë ∞Œ .
QÆ`O« Ö’ `≥ÅOQÍ}ÏÖ’ ÖÏQÍ<Õ PO„^èÖŒ ’ ‰õÄ_® <å<£QÔ l>ˇ_£ L^ÀºQÆ∞Å∞ =∂iÛÖ’
ã¨"∞≥ ‡ q~°q∞OKå~°∞. q^•º~°∞Å÷ ∞ ‰õÄ_® `«~Q° `Æ ∞« ʼnõΩ Ç¨[~°Ü∂« º~°∞. z=iQÍ Hˆ O„^Œ
„ѨÉ∞íè `«fiO ÃãÃÑOì |~°∞Ö’ 6 JOâßÅ ã¨∂„`åxfl „ѨuáêkOzOk. Wk =Úb¯ x|O^è#Œ efl
~°^∞Œ Ì KÕãO≤ k. HÍx q^•º L^ÀºQÍÅÖ’ Jxfl lÖϡʼnõΩ, „áêO`åʼnõΩ |Ü«∞\˜ "åiHõO>ˇ
„áê^è•#º`«xzÛOk. D ã¨∂„`«O J=∞Å∞ Ѩ~K° \« ÏxH˜ gÅ∞QÍ 32= ~å*ϺOQÆ ã¨=~°}
KÕÑ@ ¨ |ì _çOk. Wk ~Ô O_»∞ „áêO`åʼnõΩ K≥Ok# J`«ºkèHõ HÍO„ÔQã¨∞ "å^Œ∞efl ã¨O`«$Ñ≤Î
ѨizOk. _çÃãO|~°∞Ö’ ~åRѨu áêÅ# ZuÎ"Ü Õ ∞« |_çOk. UHÍaè„áêÜ«∞ ™ê^è#Œ `À
*ˇ."≥OQÆà~◊ å=Ù =ÚYº=∞O„u JÜ«∂º_»∞. P~°∞ JOâßÅ ã¨∂„`«O J=∞Å∞ =ÚYº=∞O„uH˜
JѨÊK≥Ñʨ |_çOk. P `«~∞° "å`« [# ã¨OѶ∞¨ O `«~∞° "å`« a*ˇÑ≤ "åi HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 407
ÉèÏQÆOQÍ P"≥∂kOz#ѨÊ\˜H© PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’x ~Ô O_»∞ „áêO`åÅÖ’ „Ѩ`ºÕ Hõ ~åRO
H˘~°‰Ωõ _ç=∂O_»∞ ã¨^∞Œ =Ì ∞}˜yOk.
`≥ÅOQÍ}, PO„^è–Œ ~Ô O_»∞ „áêO`åÅÖ’ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO ^ÕâO◊ Ö’x W`«~°
„áêO`åÅÖ’ WÖÏO\˜ _ç=∂O_»∞¡ =™êÎÜ∞« <Õ PO^Àà◊#`À ~åR qÉè[í # _ç=∂O_»∞x
^Œ$_èO» QÍ [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ =ºuˆ~H˜OzOk. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’x ~Ô O_»∞
„áêO`åÅÖ’x „áêOfÜ«∞ _ç=∂O_»‰¡ Ωõ ™ê÷#O HõeÊOK«\Ïxfl ™ê^躌 O KÕãO≤ k. Jq
ѨÓiÎQÍ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ™êO㨯 $uHõÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ qÉè^Ë •Å∞ ÖËx Pi÷HÑõ ~¨ "° ∞≥ #ÿ _ç=∂O_»∞.¡
~Ô O_»∞ L^Œº=∂Å #∞O_ç <Õ~∞° Û‰õΩ#fl =∞~˘Hõ QÆ∞}áê~îO° . qq^èŒ ~å„ëêìÅ =∞^躌 Pi÷Hõ
=º`庙êÅ#∞ `«yOæ K«@"Õ∞QÍHõ XHõ ~åROÖ’x ã¨=∞„QÍaè=$kúH˜ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_OÕ ^Œ∞‰õΩ
Hˆ =ÅO ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ ™êO㨯 $uHõÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ SHõº`« KåÅ^Œ∞.
J™êûOÖ’ ã¨OHΔÀÉèOí
[<åÉèÏ s`åº J™êûO z#fl ~åRO „Ѩ[Å∞ J™êûg∞Ü«ÚÅ∞QÍ `«=∞ QÆ∞iÎOѨÙ
|ÅÇ‘Ï#Ѩ_∞» `«∞O^Œx ÉèÜ í ∞« Ѩ_#ç HÍ~°}OQÍ ~å[H©Ü∞« ã¨OHΔÀÉèOí ~å„ëêìxfl ã¨O=`«û~åÅ
`«~|° _ç ‰õΩkÑ≤"ãÕ O≤ k. HÍx U ^ŒâÖ◊ ’ ‰õÄ_® "åi ~å[H©Ü∂« Å∞ "Õ~åÊ@∞"å^Œ ~°∂ѨO
fã¨∞HÀÖË^Œ∞. KåÖÏ JOâßÅ∞ "åi ÉèíÜ«∂xH˜ HÍ~°}=∞Ü«∂º~Ú. _ç=∂O_»¡#∞
~°∂á⁄OkOK«∞H˘x L^Œº=∞O „áê~°OaèOKå~°∞.
1) J™êûO „Ѩ[ÅÖ’ Hˆ O„^ŒO Ü≥ÚHõ¯ ã¨=u `«e¡ „¿Ñ=∞ J™êûO
"≥#∞HõÉÏ@∞`«<åxH˜ HÍ~°}=∞<Õ ÉèÏ=O „Ѩ|ÅOQÍ LOk. Hˆ O„^ŒO J™êûO Jaè=$kú
Ѩ@¡ J„â◊^Œú =Ç≤ÏOK«_»"Õ∞QÍHõ ˆHO„^Œ x^èŒ∞Å#∞ ˆH\Ï~ÚOK«_»OÖ’#∞ J™êûOÖ’
áêi„âßq∞Hõ Pi÷Hõ ã¨Oã¨e÷ fl <≥ÅH˘ÅÊ_»OÖ’#∞ q=HõΔ K«∂Ñ≤Ok. =Ú_ç K«=Ú~°∞, \©,
ÃÑ=¡·¶ Ù_£ Ѩi„â◊=∞Å #∞O_ç =KÕÛ P^•Ü«∞OÖ’ Hˆ O„^ŒO J™êûO "å\Ï x~åHõiOzOk.
J™êûO P^•Ü«∂xfl ^ÕâO◊ Ö’ =∞~˘Hõ KÀ\˜H˜ `«~e° Oz LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘O@∞#flk.
J™êûO Pi÷Hõ q^è•<åxfl W`«~° =#~°∞efl– „Ѩ`ºÕ H˜Oz \©, ÃÑ=¡ Ù_£ W`«~° =ã¨∞=Î ÙÅ
L`«ÊuÎ J=∞‡HÍÅ∞ |Ü«∞\˜ "åi– =∂~åfi_ôÅ ÉˇOQÍbÅ xÜ«∞O„`«}Ö’ =ÙO_»_O»
J™êûO "≥#∞HõÉÏ@∞ `«<åxH˜ HÍ~°}O. JO`ÕQÍHõ \©, ÃÑ=¡ Ù_£ W`«~° Ѩi„â◊=∞ÅÖ’x
„âßq∞‰õΩÅÖ’x J`«ºkè‰Ωõ Å∞ J™êûg∞ÜÕ∞`«~∞° Å∞.

408 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 ã¨fi`«O„`«O =zÛ#ѨÊ\˜ #∞O_ç J™êûOÖ’ ѨÅ∞ x~°ã¨# L^Œº=∂Å∞
KÕÑ@ ¨ |ì _®¤~Ú. \©, ÃÑ=¡ Ù_£ Ѩi„â◊=∞Å #∞O_ç =KÕÛ P^•Ü«∞OÖ’ J™êûOH˜ Z‰õΩ¯=
"å\Ï W"åfiÅx, J™êûO =Ú_çK=« Ú~°∞H˜ Z‰õΩ¯=QÍ ~åÜ«∞bì W"åfiÅx, Hˆ O„^Œ Pi÷Hõ
„QÍO@∞¡, „Ѩ}ÏoHÍ Hˆ \Ï~ÚOѨÙÅ∞ Z‰õΩ¯=QÍ LO_®Åx, J™êûOÖ’ K«=Ú~°∞ â◊√kú
Hõ~å‡QÍ~åÅ∞ <≥ÅH˘ÖÏÊÅx, „|ǨχѨل`å#kÃÑ· Z‰õΩ¯= „a_çÅ˚ ∞ xi‡OKåÅx, ~åR
áêi„âßq∞H©H~õ } ° Ѩ@¡ Hˆ O„^Œ ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ Z‰õΩ¯= „â◊^úŒ =Ç≤ÏOKåÅx, Hˆ O„^Œ
„ѨÉ∞íè `«fiO L^ÀºQÍÅÖ’#∞ ~åROÖ’ ™ê÷ÑO≤ z# ѨaH¡ ± ÃãHÍì~ü ã¨Oã¨Å÷ Ö’#∞ Z‰õΩ¯=
Láêkè J=HÍâßÅ∞ HõeÊOKåÅx _ç=∂O_£ KÕã∂¨ Î =KåÛ~°∞.
(2) Kåi„`«Hõ HÍ~°}ÏÅ s`åº =Åã¨áêÅ<å HÍÅOÖ’#∞, ã¨fi`«O„`«O =zÛ#
`«~°∞"å`« KåÖÏ ã¨O=`«û~åÅ =~°‰õΩ J™êûOÖ’ ã≤÷~°Ñ¨_ç# ɡOQÍbÅ∞ „ѨÉèí∞`«fi
L^ÀºQÍÅÖ’ É’^èŒ# W`«~° P^èŒ∞xHõ =$`«∞ÎÅÖ’, Ѩa¡H± „ÃÑ·"Õ@∞ ÃãHÍì~°¡Ö’x
L#fl`À^ÀºQÍÅÖ’ „Ѩ|Å ™ê÷#O P„Hõq∞OKå~°∞. q^ŒºÖ’ "≥#∞Hõ|_»_O» =Å# J™êûg∞
=∂\Ï¡_Õ Ü«Ú=‰õΩÅ∞, ɡOQÍb =∂\Ï¡_Õ =∞^躌 `«~Q° uÆ "åi HõO>ˇ L^ÀºQÍÅ áÈ\©Ö’
"≥#∞Hõ|_»∞`«∞#fl@∞¡ ÉèÏqOKå~°∞. q^Œº L^ÀºQÍÅÖ’ ɡOQÍbÅ PkèHºõ `« J™êûO ÉèÏëê
ã¨O㨯 $`«∞ʼnõΩ ÃÑ#∞ =ÚѨÙÊx J™êûg∞ =∂\Ï¡_Õ Ü«Ú=`« xtÛ`åaè„áêÜ«∞O.
L^ÀºQÍ=HÍâßÅ H˘~°`«, J™êûO Ѩi„â◊=∞ =~°ÎHÍÅÖ’ |Ü«∞\˜"åiH˜
QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ áê„`«, ™êO㨯 $uHõOQÍ xÜ«∞O„uOK«|_»∞`«∞<åfl=∞<Õ ÉèÏ"åÅ∞, =∞^躌
`«~Q° uÆ J™êûO „Ѩ[Å =∞#ã¨∞ûÅÖ’ =OK«#‰õΩ QÆ∞~°Ü∂« º=∞<Õ ÉèÏ=O HõeyOKå~Ú.
"å~°∞ J™êûg∞ =∂\Ï¡_Õ "åiH˜ ~åR „ѨÉ∞íè `«fi L^ÀºQÍÅÖ’ „áê^è•#º`« W"åfiÅx,
J™êûg∞ ÉèÏ+¨x UÔHH· õ JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ KÕÜ∂« Åx áê~îâ° ßÅÖ’¡ HõàÏâßÅÖ’¡ É’^è<Œ å
=∂^躌 =∞O KÕÜ∂« Åx _ç=∂O_£ KÕã∂¨ Î 1950Ö’ L^Œº=∞O „áê~°OaèOKå~°∞. HÍx
HõKå~ü lÖÏ¡Ö’ "≥∞*Ïi\©QÍ#∞ J™êûOÖ’x W`«~° „áêO`åÅÖ’x QÆ}hÜ«∞OQÍ#∞
L#fl ɡOQÍbÅ∞ 1871 #∞O_ç J™êûg∞, ɡOQÍb– ~Ô O_»∂ JkèHÍ~° ÉèÏ+¨Å∞QÍ
=Ù<åflÜ«∞x, P „Hõ=∞O H˘#™êQÍÅ<åfl~°∞.
JkèHÍ~° ÉèÏ+¨Ö’ =∂~°∞Ê H˘~°‰Ωõ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ L^Œº=∞O ɡOQÍb J™êûg∞ =∂\Ï¡_Õ
"åi =∞^躌 "≥~· O° ÃÑ~°Q_Æ ®xH˜ ^•ifã≤Ok. 1960 AÖˇÖ· ’ ÉÏ^è•Hõ~"° ∞≥ #ÿ ÉèÏëê ^•_»∞Å∞
[iQÍ~Ú. Ѩ@ì}ÏÅÖ’x Ñ¨Öˇ¡ „áêO`åÅÖ’x ɡOQÍbÅ∞ ^•_»∞ʼnõΩ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞.
Wà◊√¡ Å∂\© KÕÜ∞« |_®¤~Ú. `«Q∞Æ Åɡ@|ì _®¤~Ú. ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ ɡOQÍbÅ∞ HõKå~üÖ’
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 409
ɡOQÍÖòÖ’ P„â◊Ü∞« O á⁄O^Œ=Åã≤ =zÛOk. HõKå~üÖ’ ɡOQÍbÅ∞ PO^Àà◊# KÕâß~°∞.
1960Ö’<Õ ÉˇOQÍb =∂\Ï¡_Õ"åiH˜ W`«~° `≥QÆÅ „QÆ∂ѨÙÅ JcèëêìxH˜
=ºuˆ~HõOQÍ J™êûg∞x UÔH·Hõ JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ KÕã¨∂Î JÃãOc¡ K«\Ïìxfl KÕã≤Ok.
HõKå~üÖ’ =∂„`«O ɡOQÍb J^Œ#Ѩ٠JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ =ÙO@∞Ok. 1972Ö’ Q“ǨÏu
Ü«¸x=iû\© J#∞|O^èŒ HõàÏâßÅÖ’¡ J™êûg∞ UÔHH· õ É’^è<Œ å=∂^躌 =∞O KÕÜ∞« |_çOk.
J™êûg∞ ÉèÏ+¨x |Å=O`«OQÍ ~°∞^ÕÌ „ѨÜ∞« `«flO. J™êûg∞ QÆ∞iÎOѨ٠„Hõ=∂xfl
J_»∞H¤ ˘#flk. ~åR=∞O`«\Ï "åºÑ≤OK«\Ïxfl x"åiOzOk. H˘O_» *Ï`«∞Å"åà◊√§ J™êûO
#∞O_ç q_çáÈ"åÅx _ç=∂O_»∞ KÕÜ∞« \ÏxH˜ ^•i fã≤Ok.
(3) ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x W`«~° „áêO`åÅ #∞O_ç – „Ѩ`ºÕ H˜Oz `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò
(|OQÍ¡^âÕ ò) #∞O_ç =zÛ# =Åã¨Å∞ J™êûO [<åÉèÏ á⁄OkHõÖ’ =∂~°∞Ê `≥KåÛ~Ú.
HÍx 1979Ö’ q^Õj =ºuˆ~Hõ „Ѩ*Ï L^Œº=∞O Jaè=$kú K≥O^Œ\ÏxH˜ HÍ~°}O KåÖÏ
`«‰Ωõ ¯= HÍÅ =º=kèÖ’ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î |OQÍ¡^âÕ ò #∞O_ç XHõ "Õ∞~°‰Ωõ <ÕáêÖò #∞O_ç
[iy# K«@ì q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ =Åã¨Å∞.
|Ü«∞\˜"å~°∞ J™êûOH˜ =Åã¨Å∞ ~å=\ÏxH˜ ã¨∞n~°"… ∞≥ #ÿ K«i„`« =ÙOk. „a\˜+μ¨
ѨiáêÅ# "ÕÖÏk =∞Ok cǨsÅ#∞ \© `À@ÅÖ’ ѨxKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ, "ÕÖÏk =∞Ok
ɡOQÍbÅ#∞ J™êûOÖ’x ™êQÆ∞ KÕÜ«∞|_»x Éèí∂YO_®ÅÖ’ ã≤÷~°Ñ¨_ÕO^Œ∞‰õΩ
„áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk. W\©=Å H˘O`« =~°‰Ωõ J™êûO Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ `«‰Ωõ ¯= [# ™êO„^Œ`«
QÆÅ J™êûOÖ’xH˜ Hõ+Oì≤ z ѨxKÕ¿ã ɡOQÍb H“Å∞ ~Ô `· ∞« efl ™êfiQÆuOKå~°∞. =Úã≤O¡
=∞`«`«`«fi"å^Œ∞Å∞ 1939–1947 HÍÅOÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ qÉèí[# [iy`Õ ÉË~°=∂_Õ
â◊HxÎ̃ ÃÑOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ ÉˇOQÍb =Úã≤O¡ =Åã¨efl „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~°∞. ^Õâ◊ qÉè[í #`À
`«∂~°∞Ê áêH˜™êÎ<£ #∞O_ç ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖò, „uѨÙ~°Å`À áê@∞ J™êûOÖ’H˜ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î
HÍOkj‰õΩÅ∞ =zÛ KÕ~å~°∞. 1971Ö’ `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖòÃÑ· áêH˜™êÎ<£ q~°∞K«∞Hõ Ѩ_¤»
`«~∞° "å`« q∞eÜ«∞<£H˜ ÃÑQ· Í â◊~}° Ï~°∞Å÷ ∞ J™êûOÖ’ P„â◊Ü∞« O á⁄O^•~°∞. |OQÍ¡^âÕ ò
U~°Ê_ç# `«~∞° "å`« J`«ºkè‰Ωõ Å∞ uiy "≥àÏ¡~∞° . HÍx 100,000 =∞OkH˜ÃÑQ· Í J™êûOÖ’<Õ
=ÙO_çáÈÜ«∂~°∞. 1971 `«~∞° "å`« Éè∂í ^•Ç¨ÏO`À |OQÍ¡^âÕ ò ~Ô `· ∞« Å∞ x~°O`«~O° =~°^ÖŒ Ï
~å=_»O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. J™êûO Ô~·`«∞Å∞, `≥QÆÅ „Ѩ[Å∞ PO^Àà◊# *ˇO^•~°∞.
U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H© [<åÉèÏ á⁄OkHõÖ’ =zÛ# `«∂~°∞Ê J™êûg∞ =∂\Ï¡_Õ „Ѩ[ÅÖ’ ÉèÏëê

410 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

™êO㨯 $uHõ ~å[H©Ü∞« JÉè„í ^Œ`å ÉèÏ"åxfl HõeyOzOk. 1980ÖÖ’ K«@qì ~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ
=Åã¨"å^Œ∞Å =ºuˆ~Hõ L^Œº=∂xH˜ |Å"≥∞#ÿ ÉèÏ"À„^ÕHÍxfl ã¨=∞‰õÄiÛOk.
ã¨fi`«O„`åº#O`«~O° J™êûOÖ’ J™êûg∞ ÉèÏ+¨, ã¨O㨯 $`« ™êÇ≤Ï`«ºO *Ï#Ѩ^Œ
HõàÅ◊ ∞ ã¨Ow`«O Ѩ@¡ Jaè=∂<åxfl ÃÑOKÕ ™êO㨯 $uHõ ѨÙ#~°∞r˚=O „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk.
ÉèÏ~°`«*Ïu x~å‡} „Hõ=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ =ÙO@∂<Õ „Ѩ`ÕºHõ"≥∞ÿ# J™êûg∞ ÉèÏëê
™êO㨯 $uHõ QÆ∞iÎOѨ٠Pq~°ƒqù OzOk. ~åROÖ’ ÉèÏëê ™êO㨯 $uHõ =∞`«"q·≥ ^蕺Å
HÍ~°}OQÍ D „Hõ=∞O KåÖÏ ã¨OH˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ k. „Hõ=∞|^ŒOú QÍ J™êûg∞ `≥QÅÆ qb#O
^•fi~å qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ J™êûg∞ QÆ∞iÎOѨÙ#∞ á⁄O^•Åx ѨÅ∞=Ù~°∞ ÉèÏqOKå~°∞. HÍh
J™êûO #∞O_ç `≥QÅÆ „áêO`åÅ#∞ q_»Q˘\˜ì "Õ∞Ѷ∂¨ ÅÜ«∞, <åQÍÖÏO_£, q∞*’~åO,
J~°∞}ÏK«Å„Ѩ^Õâò ÖÏO\˜ z#fl ~å„ëêìÅ#∞ U~åÊ@∞ KÕÜ«∂Åx ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fiO
x~°~‚ ÚOzOk. D x~°Ü ‚ ∞« O qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ J™êûg∞ QÆ∞iÎOѨÙH˜ P@OHõOQÍ xezOk.
J™êûOÖ’ q^ÕjÜ«ÚÅ∞, J™êûg∞ÜÕ∞`«~° ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ ÃÑiyáÈ=_»O =Å#,
J™êûg∞Ü«ÚÅ∞, J™êûOÖ’ "≥∞<ÿ åi\©Å∞QÍ ‰õΩkOѨ|_»_®xH˜, "åi ÉèÏëê ã¨O㨯 $`«∞Å
ÖÁOQÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ, Pi÷Hõ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ "åi xÜ«∞O„`«} `«yáæ È=_®xH˜, z=iH˜ "åi
QÆ∞iÎOѨ٠=ºHÎ̃`«fiO HÀÖ’Ê=_®xH˜ ^•i fã¨∞ÎO^Œx, J™êûO [<åÉèÏ á⁄OkHõÖ’x
=∂~°∞Ê J™êûg∞ „Ѩ[ÅÖ’ ÉèÜ í ∂« O^Àà◊#Å∞ ã¨$+≤Oì zOk.
D ÉèÜ í ∂« O^Àà◊#ʼnõΩ xã¨ûO^ÕÇϨ OQÍ „áêuѨkHõ =ÙOk. 1971Ö’ J™êûOÖ’
J™êûg∞ ÉèÏ+¨ =∂\Ï¡_"Õ å~°∞ Hˆ =ÅO 59 âß`«"∞Õ L<åfl~°∞. giÖ’ KåÖÏ =∞Ok
ɡOQÍbÅ∞ `«~∞° "å`« `«~O° "å~°∞ J™êûg∞ <Õ~∞° ÛH˘x ~å[H©Ü∞« „ѨÜ∂≥ [<åÅ s`åº
‰õÄ_® LѨÜ≥∂QÆѨ_»∞`«∞O^Œx [<åÉèÏ ÖˇHõ¯ÅÖ’ J™êûg∞ =∂`«$ÉèÏ+¨QÍ #"≥∂^Œ∞
KÕ~ÚOK«∞H˘#fl "å~°∞ L<åfl~°∞. JO`ÕHÍHõ ™êÇ≤Ï`«ºO, ã¨O㨯 $u, P^èŒ∞xHõ Pi÷Hõ
q^è•#O ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ xÅÜ«∂Öˇ#· Q“ǨÏu, W`«~° Ѩ@} ì ÏÅÖ’ J™êûg∞ =∂\Ï¡_Õ
"å~°∞ "≥∞*Ïi\© HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞.
1950 #∞O_ç K«@ì q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ =Åã¨Å∞ ~å[H©Ü∞« OQÍ KåÖÏ™ê~°∞¡ „Ѩ™êÎ=#‰õΩ
=zÛ#ѨÊ\˜H© |OQÍ¡^âÕ ò #∞O_ç ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ K«@qì ~°∞^ŒOú QÍ =Å㨠=zÛ#"å~°∞
~å„+ì̈OÖ’ F@~°Ü ¡ ∂« º~°x ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ `«~∞° "å`« JO>Ë 1979Ö’ Wk ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞㨺QÍ
=ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛOk. 1979 z=~°Ö’ [~°∞QÆ#∞#fl ZxflHõÅ ^•fi~å =Åã¨^•~°∞Å∞

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 411

J™êûO ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ „Ѩ|Å"≥∞#ÿ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOK«#∞<åfl~°x PO^Àà◊# K≥Ok PÖò
J™êûO ã¨∂_ì O≥ \òû Ü«¸xÜ«∞<£ (AASU), J™êûO QÆ} ã¨O„QÍ=∞ Ѩi+¨`,ü „áêOfÜ«∞
~å[H©Ü∞« ™êÇ≤Ï`«º ™êO㨯 $uHõ ã¨OѶ∂¨ Å SHõº ã¨OѶ∞¨ @# ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î K«@qì ~°∞^Œú
=Å㨠=ºuˆ~Hõ L^Œº=∂xfl „áê~°OaèOKå~Ú. D L^Œº=∞O J™êûg∞ =∂\Ï¡_Õ Jxfl
ÃãHõ#Δ ¡ „Ѩ[Å, Ç≤ÏO^Œ∂, =Úã≤O¡ Å KåÖÏ=∞Ok ɡOQÍbÅ =∞^Œ`Ì ∞« á⁄OkOk.
~åRO "≥Ú`«OÎ [<åÉèÏÖ’ K«@qì ~°∞^Œú =Åã¨^•~°∞Å∞ 31 #∞O_ç 34 âß`«O
=Ù<åfl~°x L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. HÍ|\˜ì =Åã¨Å#∞ x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ J™êûO
ã¨iǨÏ^Œ∞eÌ fl =¸ã≤"ÜÕ ∂« Åx, K«@qì ~°∞^ŒOú QÍ =Åã¨Å∞ =zÛ#"åix QÆ∞iÎOz "åi
¿Ñ~°∞¡ F@~°¡ *Ïa`åÅ #∞O_ç `˘ÅyOKåÅx, JÖÏO\˜ K«~º° Å∞ KÕÑ>¨ =ìË ~°‰Ωõ ZxflHõÅ∞
"å~Ú^• "ÕÜ∂« Åx, 1961 `«~∞° "å`« ~åROÖ’H˜ =Å㨠=zÛ#"å~°O^Œix ^ÕâO◊ Ö’x
W`«~° „áêO`åʼnõΩ Ñ¨OÑ≤Oz "ÕÜ«∂Åx L^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`åfixfl
Ji÷OKå~°∞. L^Œº=∂xH˜ „Ѩ[Å =∞^ŒÌ`«∞ |ÅOQÍ LOk. Ѷ¨e`«OQÍ "≥Ú`«ÎO
16 áê~°¡"≥∞O@s xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ∞#fl ~åROÖ’ 14 xÜ≥∂[Hõ=~åæÅÖ’ ZxflHõÅ∞
x~°fiÇ≤ÏOK«@O ™ê^躌 Ѩ_Ö» ^Ë ∞Œ .
1979 #∞O_ç 1985 =~°‰Ωõ PO^Àà◊#Å∞, ã¨"∞≥ ‡Å∞, âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ <À^Œº=∂Å∞,
~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ Ѩ_áç È=@O, ~åRѨu áêÅ# qkèOѨ٠ÖÏO\˜ Ѷ∞¨ @#Å`À ™ê^è•~°}
rq`«O ã¨OÎ aèOzOk. KåÖÏ ã¨O=`«û~åÅ∞ ѨÅ∞ ^Œáê¶ Å∞QÍ, L^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ
Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ =∞^躌 K«~Û° Å∞ [iQÍ~Ú. HÍx XѨÊO^•xH˜ ~åÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞.
K«@ì q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ =Åã¨^•~°∞Öˇ=~À x~°~‚ ÚOK«_O» , |Ü«∞\˜H˜ ѨOѨ_O» ã¨∞ÅÉè"í ∞≥ #ÿ
ѨxHÍ^Œ∞. W~°∞ ѨHÍΔ Å =∞^躌 ã¨∞ǨÏ$^•ƒù=O qâßfiã¨O H˘~°=_®¤~Ú.
ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fiO 1983Ö’ ~å*ϺOQÆ|^ŒúOQÍ ~åR JÃãOc¡H˜ ZxflHõÅ∞
[~°∞Ѩ\ÏxH˜ KÕã≤# „Ѩܫ∞`«flO Ѷ¨eOK«ÖË^Œ∞. ZxflHõÅ∞ |Ç≤Ï+¨¯iOK«|_®¤~Ú.
âßOuÉè„í ^Œ`Å« ∞ H©} Δ O˜ Kå~Ú. ZѨC_»∂ ÖË#O`« f„=™ê÷~ÚÖ’ ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ `≥QÅÆ
Ѩ~"° ∞≥ #ÿ =∞`«``« fi« QÆ∞iÎOѨÙÅ „áêuѨkHõ# ǨÏ`«ºÅ∞ [iQÍ~Ú. ~åR "åºÑ¨OÎ QÍ K≥Å~ˆ y#
Ç≤ÏOã¨Ö’ ^•^•Ñ¨Ù 3000 =∞Ok ǨÏ`«∞ÅÜ«∂º~°∞. J™êûg∞Ü«ÚÅ∞ "≥∞*Ïi\© =Ù#fl
xÜ≥∂[Hõ=~åæÅÖ’ 2 âß`«O֒ѨÙQÍ F@∞¡ áÈÅÜ«∂º~Ú. HÍO„ÔQã¨∞ áêsì „Ñ¨É∞íè `åfixfl
U~°Ê~°zOk. HÍx ^•xH˜ ZÖÏO\˜ K«@|ì ^Œ`ú « ÖË^∞Œ .
412 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 1983 Ç≤ÏO㨠W~°∞ ѨHÍΔ Å‰õΩ =∂#x QÍÜ«∂Å#∞ q∞yeÛOk. W~°∞ ѨHÍΔ Å∞
=∞~°ÖÏ z`«Îâ◊√kúQÍ K«~°ÛÅ∞ KÕѨ\Ïì~Ú. z=iH˜ ~år"£QÍOnè „Ñ¨Éèí∞`«fiO L^Œº=∞
<åÜ«∞‰õΩÅ`À ‰õΩki# XѨÊO^ŒOÃÑ· 1985 PQÆã∞¨ ì 15# ã¨O`«HOõ KÕÜ∞« QÆeyOk.
XѨÊO^ŒO „ѨHÍ~°O 1951, 1961 =∞^躌 HÍÅOÖ’ J™êûOÖ’H˜ =zÛ# q^ÕjÜ«ÚʼnõΩ
F\˜OQÆ∞ ǨωõΩ¯`À ã¨Ç¨ ѨÓiÎ áœ~°ã`¨ fi« O W=fi|_»∞`«∞Ok. 1971 `«~∞° "å`« „Ѩ"tÕ Oz#
"å~°∞ |Ü«∞\˜H˜ ѨOѨ|_®e. 1961, 1971 =∞^躌 HÍÅOÖ’ „Ѩ"tÕ Oz# "åiH˜ Ѩk
ã¨O=`«û~åÅáê@∞ F\˜OQÆ∞ ǨωõΩ¯ x~åHõiOѨ|_»∞`«∞Ok. HÍx W`«~° áœ~°
ǨωõΩ¯Å∞O\Ï~Ú. nx`Àáê@∞ ~Ô O_»= #∂<≥â√◊ kú Hõ~å‡QÍ~°O, ¿ÑѨ~∞° q∞Å∞¡, ™êOˆHuHõ
q^•º ã¨Oã¨`÷ À ã¨Ç¨ Pi÷HÍaè=$kú XѨÊO^ŒO ‰õΩkiOk. J™êûg∞ „Ѩ[Å ™êO㨯 $uHõ
™ê=∂lHõ ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ QÆ∞iÎOѨÙÅ#∞ HÍáê_ÕO^Œ∞‰õΩ K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ áêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ
~°H}
Δõ Å∞ HõeÊ™êÎ#x Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO "åQÍÌ#O KÕãO≤ k.
XѨÊO^ŒO „áêuѨkHõ# F@~°¡ *Ïa`åÅ∞ `«Ü∂« ~°∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« `«flO
„áê~°OÉèí=∞~ÚOk. JÃãOc¡ ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞|_çOk. 1985 _çÃãO|~°∞Ö’ ZxflHõÅ∞
x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú. q^ÕjÜ«ÚÅ =ºuˆ~Hõ L^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩÅKÕ U~°Ê~°K|« _ç# H˘`«Î
áêsì J™êûO QÆ}Ѩi+¨`ü (AGP) "≥Ú`«OÎ 126 ã‘@Ö¡ ’ 64 ã‘@∞¡ QÔ ez JkèHÍ~åxH˜
=zÛOk. PÖò J™êûO ã¨∂ì_≥O\òû Ü«¸xÜ«∞<£ (AASU) <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ã¨fi`«O„`«
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ 32 Uà◊¡ J`«ºO`« z#fl =Ü«∞ã¨∞ûÖ’ =ÚYº=∞O„u JÜ«∂º_»∞. P
`«~°∞"å`« É’_À `≥QÆÅ "Õ~åÊ@∞ "å^Œ Ü«Ú<≥·>ˇ_£ e|ˆ~+¨<£ „Ѷ¨O@∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡
`«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ =zÛ#ѨÊ\˜H© J™êûOÖ’ ã¨∞n~°…"≥∞ÿ# f„="≥∞ÿ# ã¨OHΔÀÉèÏxH˜
`≥~°Ñ¨_çOk.
q^ÕjÜ«ÚÅ∞ „Ѩ"tÕ OK«‰Ωõ O_® PѨ_O» J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ѨÊ\˜H© ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ K«@ì
q~°∞^ŒOú QÍ „Ѩ"tÕ Oz =Ù#fl"åix QÆ∞iÎOK«@O |Ü«∞\˜H˜ ѨOÑ≤OK«@O JO`« ã¨∞ÅÉèOí
HÍ^Œ∞† ™ê^躌 =¸ HÍ^Œ∞. Jxfl ~°HÍÅ áê„`« ÖËHõ W\©=e "≥∞<ÿ åi\©Å |Ç≤Ï+¨¯~°}
Ѩiëê¯~°O HÍ^Œ∞. „Hõ=∞|^ŒúOQÍ qb#O KÕã¨∞HÀ=_»"Õ∞ n~°…HÍeHõ"≥∞ÿ# "åãÎ̈="≥∞ÿ#
Ѩiëê¯~°O. |Å=O`«OQÍ |Ü«∞\˜H˜ ѨOÑ≤OK«_O» ~°∂Ѩ٠k^Œ∞‰Ì Ωõ O@∞#fl J™êûg∞~ÚÅ
Kåi„`«Hõ „Hõ=∂xfl |ÅÇ‘Ï#Ѩ~∞° ã¨∞OÎ k.
J™êûO q^Õj =ºuˆ~Hõ L^Œº=∞O =∞`«``« fi« "å^Œ, "Õ~åÊ@∞"å^Œ ÖËHõ U W`«~°
~°∂ѨOÖ’ ‰õÄ_® *Ïu qzÛù#flHõ~° ~°∂ѨOQÆÅkHÍ^Œ∞. HÍ|\ì̃ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `åfixH˜
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 413
JdÅ ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∞« áêsìʼnõΩ L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ _ç=∂O_»∞–¡ H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’
Juâ◊~ÚOѨ|_ç#q, J"åã¨qÎ Hõ"∞≥ #ÿ q J~Ú#ѨÊ\˜H© L^Œº=∞HÍ~°∞Å`À K«~Û° Å∞ [iÑ≤
"å\˜x Ѩi+¨¯iOK«@O ™ê^躌 Ѩ_Oç k.
J™êûOÖ’ L#fl |Ü«∞\˜ "åiÖ’ J`«ºkè‰Ωõ Å∞ =Úã≤O¡ Å∞ HÍ|\˜ì L^Œº=∂xH˜
=∞`«`«`«fi =∞Å∞Ѩ٠W"åfiÅx HÀ~°∞‰õΩ<Õ P~üÜ«∞ãπÜ«∞ãπ ÖÏO\˜ â◊‰õΩÎÅ∞ L<åfl~Ú.
JÖψQ =∞iH˘xfl „áêOfÜ«∞ ^Œ∞~°ÇϨ OHÍ~°O`À q^Õj =ºuˆ~Hõ`#« ∞ ~Ô K«ÛQ˘>Ëì â◊‰Ωõ ÅÎ ∂
=Ù<åfl~Ú. HÍx J™êûg∞Ü«ÚÅ =∞`«`«`«fi =ºuˆ~Hõ ™êO㨯 $uHõ ã¨O„Ѩ^•Ü«∂Å
HÍ~°}OQÍ#∞, ã≤ÑS≤ , ã≤ÑZ≤ O, HÍO„ÔQãπÖ’x QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ ÃãHõ#Δ ∞¡ x~°fiÇ≤ÏOz# áê„`«
HÍ~°}OQÍ#∞, L^Œº=∞OÖ’x qã¨Î $`«"≥∞ÿ# ÉèÏQÆO J™êûg∞ =Úã≤¡OÅ, ɡOQÍbÅ
<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ LO_»_O» =Å##∂ L^Œº=∂xfl qzÛù#flHõ~° â◊‰Ωõ ÅÎ ‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ =ÙOK«_O»
™ê^躌 Ѩ_Oç k. L^Œº=∞O xã¨ûO^ÕÇϨ OQÍ KåÖÏ |ÅÇ‘Ï#`«Å`À ã¨`=« ∞`«=∞=Ù`«∞Ok.
HÍx U L^Œº=∞O ‰õÄ_® =ÚO^Œ∞QÍ "Õã¨∞H˘#fl Ѩ^äŒHõO „ѨHÍ~°O ѨÙ\˜ì Jaè=$kú
K≥O^Œ^∞Œ . ZQÆ∞_»∞ kQÆ∞à◊‰¡ Ωõ P@∞áÈ@¡‰Ωõ QÆ∞~°=Ù`«∞Ok. J™êûO L^Œº=∞O JO^Œ∞‰õΩ
q∞#Ǩ~ÚOѨ٠HÍ^Œ∞.
*Ïu qzÛù#flHõ~° =∞`«``« fi« "Õ~åÊ@∞"å^Œ L^Œº=∂ʼnõΩ ™ê÷#O HõeÊOK«~å^Œx,
Jq =ºuˆ~H˜OK«|_®Åx, F_çOѨ|_®Åx, J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÉèÏ+¨ ÖËHõ ã¨O㨯 $u
ÖËHõ Pi÷HÑõ ~¨ "° ∞≥ #ÿ =OK«# Jã¨=∂#`« „áêuѨkHõQÍ QÆÅ Jã≤`Î fi« ~å[H©Ü∂« Å∞- Jq
Jaè=$kúH~õ ° Ãã‰õΩºÅ~ü *ÏfÜ«∞ "å^•xH˜ J#∞QÆ∞}"≥∞#ÿ q Hõ#∞Hõ "å\˜`À ã¨~∞° ‰Ì Ωõ áÈ=_»O
J=ã¨~O° ™ê^躌 =∞x J™êûO ã¨OѶ∞¨ ~°¬} ^•x ã¨OHõÅÊO x~°∂Ñ≤OKå~Ú.

414 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 23
~å„ëêìÅÖ’ ~å[H©Ü«∂Å∞-2
ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖò, [=¸‡ HÍj‡~ü

ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖòÖ’ áê~°"¡ ∞≥ O@s „Hõ=∞OÖ’ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# Hõ=¸ºxã¨∞ì

„ѨÉ∞íè `«fiO, ÃÑ@∞ì|_ç^•s Pi÷Hõ q^è•#O =Ù#fl =º=ã¨Ö÷ ’ „Ѩ*Ï™êfi=∞º áœ~° ¿ãfiK«ÛÅù
xÜ«∞=∂Å##∞ã¨iOz ѨiáêÅ# ™êyOzOk. WѨÊ\˜H˜ =~°∞ã¨QÍ S^Œ∞™ê~°∞¡ JÃãOc¡
ZxflHõÅÖ’ QÔ ez D „ѨÉ∞íè `«fiO 20 ã¨O=`«û~åʼnõΩ ÃÑQ· Í áêeOzOk. „Ѩ[ʼnõΩ
ã¨=∞~°=÷ O`«"∞≥ #ÿ ã¨O㨯~°}"å^Œ „ѨÉ∞íè `åfixfl WzÛOk.
ɡOQÍÖòÖ’ HÍO„ÔQãπ „ѨÉ∞íè `«fiO 1960 ^Œâß|ÌO `˘e ã¨O=`«û~åÅ =~°‰Ωõ
áêeOzOk. ɡOQÍÖò qÉè[í # HÍ~°}OQÍ#∞, `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò #∞O_ç 1965 =~°‰Ωõ
4 q∞eÜ«∞#¡‰Ωõ ÃÑQ· Í =~°^ÖŒ Ï =zÛѨ_#ç HÍOkj‰õΩÅ HÍ~°}OQÍ#∞ Pi÷Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞
JãÎ̈=ºãÎ̈=∞~Ú#ѨÊ\˜H© „ѨÉ∞íè `«fiO Pi÷Hõ ã≤~÷ `° åfixfl ã¨=∞‰õÄ~°ÛQÆeyOk. „Ѩ*Ï~ÀQƺ
HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’, q^Œ∞º^Œ∞`«ÊuÎÖ’ ~À_»¡ x~å‡}OÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ Jaè=$kú ™êkèOzOk.
HÍx „ѨÉ∞íè `«fiO ~Ô O_»∞ ~°OQÍÅÖ’ qѶŨ =∞~ÚOk. q^•º=O`«∞ÅÖ’ Éè∂í q∞ÖËx „QÍg∞}
„Ѩ [ ÅÖ’ x~° ∞ ^ÀºQÆ O x~° O `« ~ ° O QÍ ÃÑiyOk. [g∞O^•s q^è • #O ~° ^ Œ ∞ Ì
KÕÜ∞« |_ç#ѨÊ\˜H˜ áêe HÍѨÙÅÃÑ· H“Å∞ ~Ô `· ∞« ÅÃÑ· =∞^躌 ã¨÷ *’`Õ^•~°,¡ Éè∂í ™êfi=ÚÅ
JkèHÍ~°O P@OHõÑ~¨ K° |« _»Ö^Ë ∞Œ .
~å[H©Ü∞« ã¨g∞Hõ~}° .. ã≤ÑS≤ – ã≤ÑZ≤ O
1930Å #∞O_ç Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì HõÅHõ`åÎÖ’ "Õ∞^è•=ÙÅ HÍi‡‰õΩÅ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ
=∞^Œ`Ì ∞« á⁄OkOk. 1947 <å\˜H˜ ɡOQÍÖòÖ’ ÃÑ^ŒÌ ~å[H©Ü∞« â◊HQΘ Í Pq~°ƒqù OzOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 415
 1950 ^Œâß|ÌOÖ’ L=∞‡_ç Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì, 1960, 1970 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ ã≤ÑZ≤ O
ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ „Ѩ*Ï L^Œº=∂Å#∞ HÍi‡Hõ áÈ~å\ÏÅ#∞ x~°fiÇ≤ÏOzOk. g\˜`Àáê@∞
„ѨÉèí∞`«fi `«Ñ¨ÙÊ_»∞ q^è•<åÅ#∞ |Ç≤Ï~°æ`«O KÕÜ«∞_®xH˜ JÃãOc¡x ã¨=∞~°÷=O`«OQÍ
LѨÜ≥∂yOK«∞H˘#flk. Ѷ¨e`«OQÍ L=∞‡_ç Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì P `«~°∞"å`« ã≤Ñ≤ZO
ZxflHõÅѨ~O° QÍ#∞ x~å‡}Ѩ~O° QÍ#∞ „Hõ=∞|^ŒOú QÍ ZkQÍ~Ú. 1967, 1969 ~åR
JÃãOc¡ ZxflHõÅÖ’ HÍO„ÔQãπ F_çOѨ|_çOk. HÍO„ÔQã¨∞ #∞O_ç peáÈ~Ú# „QÆ∂ѨÙÅ
<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ ã≤ÑZ≤ O ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO`À Ü«Ú<≥>· _ˇ £ „ѶO¨ @∞ „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ U~°Ê~°K|« _®¤~Ú.
~Ô O_»∞ Ü«Ú<≥>· _ˇ £ „ѶO¨ @∞ „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ JO`«~`æ° « "≥~· ∞° ^蕺ŠHÍ~°}OQÍ qzÛù#fl=∞Ü«∂º~Ú.
HÍx Jq ã≤.Ñ≤.ZO. Ѩ@¡ „Ѩ*Ï^Œ~°}x ÃÑOKå~Ú. D ã¨O=`«û~åÅÖ’ ã≤Ñ≤ZO
áêeHÍѨÙÅ, H“Å∞ Ô~·`«∞Å L^Œº=∂Å#∞ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# x~°fiÇ≤ÏOz `«# ~å[H©Ü«∞
ѨÙ<åkx „QÍg∞} „áêO`åʼnõΩ qã¨iÎ OK«∞H˘#QÆeyOk.
ÃÑK«∞Û ÃÑiy# Ç≤ÏOã¨, J~åK«H`õ fi« O, áêÅ<å ã¨OHΔÀÉèOí , 1969 #∞O_ç 1977
=~°‰Ωõ „Ѩ`º« HõOΔ QÍ QÍx ÖËHõ ~åRѨu áêÅ# ^•fi~åQÍx áêeOz# HÍO„ÔQã¨∞Ö’ f„=
™ê÷~ÚH˜ KÕi# =Ú~îå`«`fi« O, peHõ– Wn 1967–77 ^Œâß|ÌOÖ’ ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖò
~å[H©Ü∞« ^Œ$â◊ºO. QÆ`O« Ö’ Z#fl_»∂ ÖË#O`« f„= ™ê÷~ÚÖ’ #HõûÖˇ@ · ¡ „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ
L^Œº=∂ÅÃÑ· J}z"Õ`« K«~º° Å∞ KÕÑ@¨ |ì _®¤~Ú. z=iH˜ ã≤ÑZ≤ O „Ѩ*Ï^Œ~}° , J`«º=ã¨~°
Ѩiã≤÷uH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ÃÑÅ∞¡aH˜# „Ѩ*Ïã¨ÊO^Œ# 1977Ö’ ZxflHõÅ q[Ü«∞OQÍ
=∂~°Û|_çOk. ã≤ÑZ≤ O "å=∞ѨHΔõ q∞„`«∞Å`À Hõeã≤ „ѨÉ∞íè `åfixfl U~°Ê~°zOk. JѨÊ\˜
#∞O_ç ã≤Ñ≤ZO JkèHÍ~åxfl WOHÍ Ñ¨\ ˜+¨ªÑ¨~°K«∞H˘#flk. „Ѩ`ÕºH˜Oz Ô~·`åOQÆOÖ’
áê`«∞‰õΩáÈ~ÚOk. "å=∞ѨHΔõ SHõº`«x xÅɡ@_ì O» Ö’ [Ü«∞„Ѩ^=Œ ∞~ÚOk. S^Œ∞™ê~°∞¡
=~°∞ã¨QÍ ZxflHõÅÖ’ q[Ü«∞O ™êkèOz QÆ_z» # 27 Uà◊√Q¡ Í Ñ¨iáêÅ# H˘#™êyã¨∞#Î flk.
ã≤ÑZ≤ O q[Ü«∂Å iHÍ~°∞¤
„QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ ã≤÷uQÆ`«∞efl "≥∞~°∞QÆ∞ Ѩ~°z# ã≤Ñ≤ZO ™êkèOz# Ô~O_»∞
QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# q[Ü«∂Å∞ qâı¡+≤OK«^Œy#q. "≥Ú^Œ\ ˜k Éèí∂ã¨O㨯~°} ~°OQÆO ÖËHõ
H“Å∞^•s ã¨O㨯~°}. HÍO„ÔQã¨∞ „ѨÉ∞íè `«fiO 1950ÅÖ’ [g∞O^•s q^è•<åxfl ~°^∞Œ Ì
KÕã#≤ ѨÊ\˜H© ~Ô O_»∞ `«ÑC¨ efl J#∞=∞uOzOk. *’`Õ^•~°∞¡ (H“Å∞ =ã¨∂Å∞ H˘~°‰Ωõ
[g∞O^•~°∞ʼnõΩ áêeHÍѨÙʼnõΩ =∞^茺 LO_Õ"å~°∞. x["≥∞ÿ# =º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞)

416 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 H˘#™êQÆ_®xH˜ J#∞=∞uOK«|_®¤~°∞. KåÖÏ=∞Ok ÃÑ^ŒÌ Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ a<åg∞
ÖÏ"å^ÕgÅ ^•fi~å Ѩiq∞uH˜ q∞Oz# á⁄ÖÏefl Hõey LO_»_O» J#∞=∞uOK«|_çOk.
ã≤.Ñ≤.ZO. JkèHÍ~°OÖ’ H˘zÛ# `«~∞° "å`« „QÍg∞} ‰õΩ@∞OÉÏÅÖ’ 25 âß`«OQÍ
L#fl ÉÏ~åæ^•~°¡ (áêeHÍѨÙÅ) „ѨÜ∂≥ [<åÅHõ#∞QÆ∞}OQÍ ã¨O㨯iOK«|_ç# H“Å∞^•s
q^è•#O 'PѨ~ˆ +¨<£ ÉÏ~åæ— HÍ~°º„Hõ=∂xfl „áê~°OaèOzOk. ^ŒâßÉÏÌÅ `«~|° _ç áêeHÍѨÙÅ∞
Ô~O_»∞ ~°HÍÅ W|ƒO^Œ∞ʼnõΩ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. K«@ìO âßâ◊fi`« H“Å∞H˜ J=HÍâ◊O
HõeÊOz#ѨÊ\˜H© H“Å∞ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« |_»Ö^Ë ∞Œ QÆ#∞Hõ H“Å∞ =º=kèÃÑ· <≥ÅH˘#fl JÉè„í ^Œ`.«
JO>Ë H“Å∞ XѨÊO^•xfl ~°^∞Œ Ì KÕã≤ `«=∞x ZѨC_≥<· å á⁄ÖÏÅ #∞Oz QÔ O\˜"™Õ êÎ~<° Õ
ÉèíÜ«∞O.
(2) *’`Õ^•~°‰¡ Ωõ `«=∞ ѨO@Ö’ ÃÑ^ŒÌ ÉèÏQÆO H“Å∞QÍ K≥eO¡ K«=Åã≤ =ÙO_»@O.
PѨ~ˆ +¨<£ ÉÏ~åæ ^•fi~å áêsì, ~Ô `· ∞« ã¨OѶ∂¨ Å∞ áêeHÍѨÙefl ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î ã¨g∞Hõ~} ° ,
~å[H©~¸Hõ~°} KÕâß~Ú. „ѨÉèí∞`«fiO áêeHÍѨÙefl K«@ì|^ŒúOQÍ #"≥∂^Œ∞ KÕã≤Ok.
P q^èOŒ QÍ Éè∂í q∞x âßâ◊fi`«OQÍ H“Å∞H˜ KÕÜ∞« \ÏxH˜ J#∞=∞uOK«_O» =Å# H“Å∞
HÍÅ=º=kè, ã¨=∞㨺 Ѩi+¨¯iOK«|_çOk. JÖψQ L`«ÊuÎÖ’ "å~°∞ =ÙOK«∞H˘#QÆey#
ÉèÏQÍxH˜ ã¨O|OkèOz K«\ÏìÅ∞ J=∞Å∞ Ѩ~K° _« O» ^•fi~å "åi P^•Ü«∞O ÃÑiyOk.
*’`Õ^•~°∞ q^è•<åxfl "≥Ú`«ÎOQÍ ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞‰õΩO_® ^•xx áêeHÍѨÙÅ
„ѨÜ∂≥ [<åÅHõ#∞QÆ∞}OQÍ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î ã¨O㨯iOK«_O» KåÖÏ J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ ~å[H©Ü∞«
Z`«∞QÎ _Æ .» *’`Õ^•~°Ö¡ ’ Jxfl ÃãA· Å "å~°∂ L<åfl~°∞. z#fl, =∞^躌 `«~Ç° ¨ *’`Õ^•~°∞¡
ã¨OYºs`åº KåÖÏZ‰õΩ¯=. JO`ÕQÍHõ "åiÖ’ KåÖÏ =∞Ok ^èxŒ Hõ, =∞^躌 `«~Q° uÆ ~Ô `· ∞« Å∞QÍ
"åi á⁄ÖÏefl "å~°∞ ™êQÆ∞KÕã∞¨ H˘<Õ"å~°∞. "åiÖ’ H˘O^Œ~∞° „QÍ=∂ÅÖ’ z#fl ëêѨÙÅ
Ü«∞[=∂#∞Å∞, Ѩ@ì}ÏÅÖ’ #QÆ~åÅÖ’ Láê^蕺ܫÚÅ∞, QÆ∞=∂™êÎÅ∞, K«„áêã‘Å∞.
HÍ|\ì̃ ™ê=∂lHõ ~å[H©Ü∞« â◊HQÎ̃ Í Z‰õΩ¯= =º=™êÜ≥∂`«ÊuΠѨ@¡ Pã¨HQÎ̃ ÅÆ "åà◊#¡ ∞
ѨÓiÎQÍ q㨇iOK«_O» ÖËHõ =ºuˆ~‰õΩefl KÕã∞¨ HÀ=_»O ã¨iÜ≥∞ÿ # K«~º° HÍ^Œ∞. ѨO@Ö’
"åi ÉèÏQÍxfl `«yOæ z áêeHÍѨÙÅ∞ âßâ◊fi`«OQÍ "åi á⁄ÖÏefl KÕã∞¨ H˘#_®xH˜ J=HÍâ◊O
HõeÊOz *’`Õ^•~°¡ P^•Ü«∂xfl Ѩiq∞`«O KÕÜ∞« =K«∞Û. "åi ѨO@ ÉèÏQÆO, Éè∂í q∞ÃÑ·
Ü«∂[=∂#ºO ѨÓiÎQÍ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« |_»‰Äõ _»^∞Œ . ZxflHõÅ∞ qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ ã¨OH©~O‚° ^•fi~å
JO>Ë qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ ~å[H©Ü∞« =∞^Œ`Ì ∞« „áêuѨkHõÃÑ· QÔ Å==K«∞Û. ^èxŒ Hõ =∞^躌 `«~Q° uÆ
~Ô `· ∞« Å∞QÍ, z#flëêѨÙÅ Ü«∞[=∂#∞Å∞QÍ „QÍg∞} ÃãHõ<Δ Ö£ ’ QÆ}hÜ«∞ ÃãHõ<Δ Q£ Í L#fl
*’`Õ^•~°#¡ ∞ ^Œ∂~°O KÕã∞¨ HÀ‰õÄ_»^∞Œ .
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 417
 g~°∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ z#fl ~Ô `· ∞« Å#∞ „QÍg∞} Ѩ@} ì =∞^躌 `«~Q° uÆ "åix
ã¨g∞HõiOK«QÅÆ ~°∞. „ѨÉÏè q`«O KÕÜ∞« QÆÅ~°∞. JO^Œ∞Hˆ áêsì JHõ¯_» ZѨC_»∂ =ÙO_»x
ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ#∞ =∂„`«"∞Õ âßâ◊fi`« =~°æ â◊„`«∞=ÙÅ∞QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ zOk.
*’`Õ^•~°∞ q^è•<åxfl ã¨O㨯iOK«@O, L`«ÊuÎ q^è•<åxfl ÃÑOK«\ÏxH˜
„áÈ`åûǨÏHõOQÍ Ñ¨xKÕãO≤ k. ǨÏi`«qѨ=¡ O, |Ǩïà◊ ѨO@Å q^è•#O „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì_O» Ö’
ã¨Ç¨ Ü«∞Hõ JOâ◊OQÍ Ñ¨x KÕãO≤ k. áêeHÍѨÙÅ *’`Õ^•~°¡ P^•Ü«∞O ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ
^•ifã≤Ok. =º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞QÍ L#fl *’`Õ^•~°¡#∞ L`«ÊuÎ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅÃÑ·
Hˆ O„nHõiOKÕÖÏ KÕãO≤ k.
~å[H©Ü∞« , áêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ HÍ~°}ÏÅs`åº ã≤ÑZ≤ O „ѨÉ∞íè `«fiO Ѩiq∞ux q∞Oz
a<åg∞ ¿Ñ~°`¡ À L#fl á⁄ÖÏÅ#∞ QÆ∞iÎOz "å\˜x Éè∂í q∞ ÖËx ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ Ñ¨OÑ≤}© KÕ¿ã
HÍ~°º„Hõ=∞O XHõ¯™êiQÍ QÍHõ *Ï„QÆ`«ÎQÍ KåÖÏ ã¨O=`«û~åÅ =º=kèÖ’ [iˆQÖÏ
KÕÑ\¨ Oì˜ k. áêeHÍѨÙÅ∞, z#fl ~Ô `· ∞« Å∞ =_ô¤ "åºáê~°∞Å Hõ|O^èÇŒ Ϩ ™êÎÅÖ’ z‰õΩ¯HÀ‰õΩO_®
~°HOΔ̃ KÕO^Œ∞‰õΩ H“Å∞^•s Éè∂í ã¨O㨯~°} K«~º° ʼnõΩ, `«‰Ωõ ¯= =_ôH¤ ˜ ~°∞} ã¨^∞Œ áêÜ«∞O
HõeÊOKÕ HÍ~°º„Hõ=∂xfl [Ü«∞„Ѩ^OŒ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ *ÏfÜ«∞O KÕÜ∞« |_ç# ÉϺO‰õΩÅ ^•fi~å
ã¨ÇϨ HÍ~° ÉϺO‰õΩÅ ^•fi~å ã¨aû_ôÅ#∞, `«‰Ωõ ¯= =_ô~¤̂ @¡‰Ωõ ~°∞} ã¨^∞Œ áêÜ«∞O HõeÊOKÕ
ѨÅ∞ Ѩ^HŒä ÍÅ#∞ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ì̃Ok. D Ѩ^HŒä ÍÅ#∞ ѨOKåÜ«∞fÅ∞, áêsì ~Ô `· ∞« ã¨OѶ∂¨ Å
ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À [Ü«∞„Ѩ^ŒOQÍ J=∞Å∞ [iÑ≤# H˘kÌ ~å„ëêìÅÖ’ ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò
=ÚO^Œ∞#flk.
ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò „ѨÉ∞íè `«fiO ™êkèOz# =∞~˘Hõ ÃÑ^ŒÌ q[Ü«∞O: „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ∞
=∞^茺`«~°QÆu Ô~·`«∞Å∞ „QÍg∞} "Õ∞^è•=ÙÅ∞ ™ê÷xHõ ™ê÷~Ú ~å[H©Ü«∂kèHÍ~°OÖ’
ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO =Ç≤ÏOK«\ÏxH˜ gÅ∞ Ѩ_ÖÕ Ï Ñ¨OKåÜ«∞f~å*ò ã¨Oã¨e÷ fl ѨÙ#ifl~å‡}O
KÕÜ«∞_»O.
1960Å <å\˜ ѨOKåÜ«∞f~å*ò „ѨÜ∂≥ QÆO „QÍ=∞, `åÅ∞HÍ, lÖÏ¡ ã¨Oã¨Å÷ ÃÑ·
„QÍg∞} ã¨=∂[OÖ’ Pi÷HOõ QÍ ™ê=∂lHõOQÍ ÃÑ#· ∞#fl ÃãHõ#Δ ,¡ ™ê÷xHõ lÖÏ¡™ê÷~Ú
JkèHÍ~° =~°Oæ Ü≥ÚHõ¯ „áê|źO HÍ~°}OQÍ ^ÕâO◊ "≥Ú`«OÎ Ö’ÖÏQÍ<Õ Ñ¨tÛ=∞ɡOQÍÖòÖ’
‰õÄ_® qѶŨ =∞~ÚOk.
ã≤.Ñ≤.Ü«∞O. „ѨÉ∞íè `«fiO áêsì ѨOKåÜ«∞f~å*ò ã¨Oã¨Å÷ ∞– lÖÏ¡ ™ê÷~Ú lÖÏ¡
Ѩi+¨`Åü #∞O_ç ÉÏ¡H™± ê÷~Ú ã¨q∞`«∞Å #∞O_ç „QÍ=∞™ê÷~Ú Ñ¨OKåÜ«∞fÅ #∞O_ç ÃÑ^ŒÌ
Éè∂í ™êfi=Úefl W`«~° „Ѩ|Å"≥∞#ÿ ™ê=∂lHõ „QÆ∂ѨÙefl `˘ÅyOKå~Ú. „QÍg∞} ¿Ñ^Œefl
418 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
kQÆ∞= =∞^茺 `«~°QÆ`«∞Å =~åæÅ#∞, Láê^蕺ܫÚefl W`«~° ™ê=∂lHõ, ~å[H©Ü«∞
HÍ~°ºHõ~eΰ fl HõÅ∞ѨÙH˘<åfl~Ú. JkèHÍ~° =~åæxfl "åi xÜ«∞O„`«} „H˜OkH˜ `≥KåÛ~Ú.
"åi JkèHÍ~åxfl Pi÷Hõ =#~°∞efl Ѩ\ +˜ Ѫ̈ ~¨ K° å~Ú.
JO`Õ Q ÍHõ ã≤ Ñ ≤ Z O „Ѩ É è í ∞ `« fi O Éè í ∂ q∞ÖË x ¿Ñ^Œ Å ™ê=∂lHõ ã≤ ÷ u x
"≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~K° OÕ ^Œ∞‰õΩ KåÖÏ K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ Oì̃ k. Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO ã¨=∞‰õÄiÛ# Pi÷Hõ
=#~°∞Å`À KÕÑ\¨ #ì̃ ¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å# Láêkè HõÅÊ<å Ѩ^HŒä ÍÅ J=∞Å∞Ö’ #∂\˜H˜
#∂~°∞áêà◊√¡ KÕã≤O^Œx K≥ѨÊÖË=Ú HÍx W`«~° ~å„ëêìÅ HõO>Ë "≥∞~°∞QÆ∞QÍ J=∞Å∞
[iÑ≤Ok.
„Ѩ`ºÕ H˜Oz ѨxH˜ PǨ~° Ѩ^HŒä Oõ Éè∂í q∞ÖËx ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ Láêkè HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ
ã¨=∞~°=÷ O`«OQÍ J=∞Å∞ Ѩ~z° Ok. JO`ÕQÍHõ ~À_»¡ x~å‡}O, „_≥<· rÕ , „QÍg∞} h\˜
áê~°∞^ŒÅ K≥~∞° =ÙÅ#∞ â◊√„ÉèÑí ~¨ K° _« O» ÖÏO\˜ Ѩ^HŒä ÍÅ∞ „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ „ѨÜ∂≥ [<åÅ
s`åº LѨÜ∂≥ QÆH~õ "° ∞≥ #ÿ q =∂„`«"∞Õ QÍHõ "å\˜x ã¨O㨯iOK«|_ç# ѨOKåÜ«∞f~å*ò
ã¨Oã¨÷Å ^•fi~å J=∞Å∞ Ѩ~°K«_»O ^•fi~å ÅOK«Q˘O_ç`«#O J=HÍâßÅ∞ ѨÓiÎQÍ
`«yæOK«|_®¤~Ú.
ã≤ÑZ≤ O =º=™êÜ«∞ HÍi‡Hõ ã¨OѶ∂¨ Å x~å‡}O "ÕQ=Æ O`«O KÕãO≤ k. "≥∞~°∞QÔ #·
"Õ`<« åÅ HÀã¨O „Hõ=∞|^ŒOú QÍ áÈ~å\ÏÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOzOk. ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å #∞O_ç
Éè∂í q∞x ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘x =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩʼnõΩ Ñ¨Oz Éè∂í Ü«∂[=∂<åºxfl ã¨=∂#O
KÕÜ∞« _»OÃÑ· Hˆ O„nHõiOK«_O» HõO>ˇ "≥∞~°∞QÔ #· "Õ`<« åÅ HÀã¨O =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ
áÈ~å@Ѩ\ =˜ ∞x ÃÑOK«@OÃÑ· Hˆ O„nHõiOzOk. ǨÏi`« qѨ=¡ O |Ǩïà◊ ѨO@Å q^è•#
q[Ü«∞O 1980, 1990 ^ŒâßÉÏúÅÖ’ „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ Láêkèx ÃÑOzOk.
"åi "Õ`<« åÅ#∞ ÃÑOzOk.
ã≤ÑZ≤ O „ѨÉ∞íè `«fiO iHÍ~°∞¤ ™ê÷~ÚÖ’ =∞`«``« fi« Ç≤ÏOã¨x x~ÀkèOzOk. =Úã≤O¡
[<åÉèÏ x+¨ÊuÎ Z‰õΩ¯"≥#· ѨÊ\˜H,© `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò #∞O_ç =~°^ÖŒ Ï Ç≤ÏO^Œ∂ HÍOkj‰õΩÅ∞
=zÛ KÕi#ѨÊ\˜H© ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖòÖ’ =∞`« Ç≤ÏO㨠K≥Å~ˆ QƉΩõ O_® „ѨÉ∞íè `«fiO J_»∞H¤ ˘#flk.
1984Ö’ WOk~åQÍOnè ǨÏ`«º, 1992 _çÃãO|~°∞Ö’ ÉÏ„c =∞ã‘^Œ∞ q^èŒfiOã¨O
ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ =∞`« Ç≤ÏO㨠[~°Q‰Æ Ωõ O_® x"åiOzOk. ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖòÖ’ ã≤ÑZ≤ O
‰õΩÅ`«`fi« ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ#∞, ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ Ç≤ÏOã¨x J#∞=∞uOK«Ö^Ë ∞Œ .

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 419

 1986Ö’ „Ѩ`ºÕ Hõ QÆ∞~åö ~åRO _ç=∂O_»∞`À ã¨∞ÉèÏ+π Ѷ∞‘ ã≤OQ∑ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’
QÆ∂~åö <Õ+#¨ Öò e|ˆ~+¨<£ „ѶO¨ @∞ ѨtÛ=∞ɡOQÍÖòÖ’x _®i˚eOQ∑ lÖÏ¡Ö’ ã¨=∞~°jÅ"≥∞#ÿ
Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕãO≤ k. l.Ü«∞<£.Ü«∞Öò.Ü«∞Ѷ,π Hˆ O„^Œ ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ
=∞^躌 [iy# K«~Û° ŠѶe¨ `«OQÍ 1988 PQÆã∞¨ Öì ’ HõÅHõ`åÎÖ’ „`≥á· êHΔ̃Hõ XѨÊO^ŒO
‰õΩkiOk. ѨtÛ=∞ɡOQÍÖòÖ’ XHõ "Õ∞~°‰Ωõ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuQÎ ÅÆ _®i˚eOQ∑ H“xûÖò
LxH˜Ö’H˜ =zÛOk. H“xûÖò‰Ωõ Pi÷H,õ q^Œº, "≥^· ºŒ O, =º=™êÜ«∞O, Pi÷HÍaè=$kúÃÑ·
qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ J^Œ∞Ѩ٠ÅaèOzOk.
"≥Ú`«OÎ g∞^Œ ã≤ÑZ≤ O ѨtÛ=∞ɡOQÍÖòÖ’ „Ѩ`ºÕ H˜Oz „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’
x„QÆÇϨ O QÆÅ Hõ@∞ìk@ì"∞≥ #ÿ ™ê¿ÑH˜HΔ Oõ QÍ Ç≤ÏO㨉Ωõ KÀ@∞ÖËx „ѨÉ∞íè `åfixfl JOkOK«_O» Ö’
[Ü«∞„Ѩ^=Œ ∞~ÚOk. W`«~° z#fl "å=∞ѨHΔõ áêsìÅÖ’ ã≤ÑS≤ i=Å∂º+¨#s ™È+¨eã¨∞ì
áêsì, á¶ê~°fi~ü¤ ÉÏ¡‰Ωõ Å`À "≥∞„ÿ u H˘#™êyOzOk. ^Œ∞~°ƒ~ù ° ¿Ñ^ŒiHÍxfl „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’
PkèÑ`¨ º« =~åæÅ J}z"Õ`#« ∞ XHõ "Õ∞~°‰Ωõ `«yOæ zOk. „QÍg∞} „áêO`åÅ ã¨OѨ#∞flÅ
KÕ`∞« Ö’¡ Ѩx=Ú@∞¡QÍ, „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ J}z"Õ`^« •~°∞Å∞QÍ ^ÀÑ≤_^ô •~°∞Å∞QÍ Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl
áÈbã¨∞Å kQÆ∞=™ê÷~Ú L^ÀºQÆ∞Å áê„`«x J^Œ∞Ѩ٠KÕãO≤ k. ѨtÛ=∞ɡOQÍÖòÖ’ „QÍg∞}
¿Ñ^ŒÅ =∞^Œ`Ì ∞« HÍ~°}OQÍ<Õ ã≤ÑZ≤ O JkèHÍ~°OÖ’ =ÙO_»QeÆ yOk.
ã¨=∞㨺ŠᄠêO`åÅ∞
Ѩ@}ì áêi„âßq∞HÍaè=$kú ~°OQÍÅÖ’ ã≤ÑZ≤ O H˘O`« |ÅÇ‘Ï#OQÍ LOk.
„QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ÖÏQÍ áœ~° ã¨=∞㨺ÅÃÑ· Ѩ@} ì „Ñ¨[Å *’Hͺxfl ÃÑOz, "å\˜
Ѩ i ëê¯~åxH˜ J#∞"≥ · # "Õ k Hõ Å #∞ ~° ∂ á⁄OkOK« Ö Ë H õ á È~ÚOk. #QÆ ~ åÅÖ’
ѨOKåÜ«∞f~å*ò #=¸<åÖË^∞Œ . 1977H˜ =ÚO^Œ∞ ã≤ÑZ≤ O "≥∞~°∞QÔ #· ‰õÄbˆ~@¡ "Õ`<« åÅ
H˘~°‰Ωõ ~°"å}Ï ™œHõ~åºÅ H˘~°‰Ωõ Ѩ@} ì „Ñ¨[Å áÈ~å\ÏÅ#∞ x~°fiÇ≤ÏOzOk. D
áÈ~å\ÏÅ∞ ã≤Ñ≤ZO áêÅ#Ö’ Z‰õΩ¯= HÍÅO H˘#™êQÆÖË^Œ∞. Ѷ¨e`«OQÍ HÍO„ÔQã¨∞
áêÅ#Ö’ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ Ѩ@} ì „Ñ¨[Å =∞øeHõ =ã¨`∞« Å, r=# ™ê÷~Ú H©} Δ `« ã≤ÑZ≤ O
áêÅ#Ö’ H˘#™êyOk.
HÍx ã≤.Ñ≤.Ü«∞O. „ѨÉ∞íè `«fiO Ü≥ÚHõ¯ J`«ºO`« =ÚYº"≥∞#ÿ |ÅÇ‘Ï#`«: ^ÕâO◊
"≥Ú`«OÎ QÍHõ XHõ ~åRO Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì áêÅ#Ö’ L#fl Ѩiã≤u÷ Ö’ Pi÷HÍaè=$kúH˜
áêi„âßq∞H©Hõ~°}‰õΩ ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# L^ÀºQÍÅ ã¨$+≤ìH˜ ZÖÏO\˜ ã≤^•úO`«O =ӺǨÏO
ÖËHáõ È=_»O =Å# "å}˜[ºO Ѩi„â◊=∞efl Jaè=$kú Ѩ~K° Ö« HË áõ È=@O. "ÕQ=Æ O`«"∞≥ #ÿ
420 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
áêi„âßq∞H©H~õ }° , QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ Pi÷HÍaè=$kú Ѷe¨ `«OQÍ Ñ¨i„â◊=∞Å∞ "å}˜[ºO ¿ã=ÅÖ’
L^ÀºQÍÅ ã¨$+≤ì [~°Q‰Æ Ωõ O_® ¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å# [~°Q^Æ ∞Œ . Éè∂í q∞ÖËx „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ
r=# Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ n~°H… ÍeHõ "≥∞~°∞QÆ∞^ŒÅ ™ê^躌 Ѩ_^» ∞Œ . ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î ã¨OѨ^Œ ѨÙ#ó
ѨOѨHOõ [~°Q^Æ ∞Œ . ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl „QÍg∞} Ѩ@} ì x~°∞^ÀºQÍxfl J_»∞H¤ ˘#_»O [~°∞QÆ^∞Œ .
ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖòÖ’x „QÍg∞} [<åÉèÏÖ’ ^•^•Ñ¨Ù ã¨QOÆ =∞Ok Éè∂í q∞ÖËx
¿Ñ^ŒÅ∞, z#fl ~Ô `· ∞« Å∞. gix QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ ™ê÷~ÚÖ’ =º=™êÜ«∞OÖ’ W=Ú_»∞ÛH˘#_»O
™ê^躌 Ѩ_^» ∞Œ . D Pi÷HÍaè=$kú Uq^èOŒ QÍ „ѨÉ∞íè `«fiO áêÅHõ áêsì Ü≥ÚHõ¯ ™È+¨eã¨∞ì
q^è•#OÖ’ qb#O KÕÜ«∞|_®e? D „Ѩâ◊fl‰õΩ ["å|∞ Hõ#∞Q˘#_®xH˜ ã≤Ñ≤ZO
„Ѩܫ∞uflOK«ÖË^Œ∞.
1967–75 HÍÅOÖ’ áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ# Jã¨Î=ºã¨Î`«, ÃѶ∞~å"£Å∞, |O^£Å∞,
„âßq∞‰õΩÅ ã¨=∞~°jÅ`«– HÍ~°}OQÍ Ñ¨tÛ=∞ɡOQÍÖò #∞O_ç ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# ÃÑ@∞ì|_ç
`«~e° OK«|_çOk. 1977Ö’ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# `«~∞° "å`« ã≤ÑZ≤ O ÃÑ@∞ì|_ç ã¨=∞㨺ÃÑ·
PK«~°}Ï`«‡Hõ "≥·Yix KÕѨ\ ˜ìOk. „âßq∞Hõ áÈ~å\ÏÅ#∞ J^Œ∞Ѩ٠KÕã≤Ok. H˘kÌ
ã¨O=`«û~åÅÖ’ ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖòÖ’ W`«~° ~å„ëêìÅ HõO>ˇ Z‰õΩ¯= áêi„âßq∞Hõ âßOu
<≥ÅH˘#flk. ã≤Ñ≤ZO P^èŒfi~°ºOÖ’ ɡOQÍÖòÖ’ âßOuÉèí„^Œ`«Å∞ iHÍ~°∞¤ ™ê÷~ÚÖ’
Ѩi~°HOΔ̃ K«|_®¤~Ú. „ѨÉ∞íè `«fiO ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖòÖ’ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÃÑ@ì=Åã≤OkQÍ ^Õâ,◊
q^Õj ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞efl HÀ~°∞`«∂ J<ÕHõ „áÈ`åûǨÏHÍÅ#∞ „ѨuáêkOzOk. HÍx
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ ã¨ÊOkOK«Ö^Ë ∞Œ .
Ѩx ã¨O㨯 $u, ["å|∞^•s`«#O H˘~°=_»_»O =Å# ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞
ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò‰õΩ ^Œ∂~°=∞=Ù`«∞<åfl~°x H˘O^Œ~°∞ "åºMϺxã¨∞ÎO\Ï~°∞. HÍx ÃÑ^ŒÌ
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì „Ñ¨É∞íè `åfixfl Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìx #"Õ∞‡O^Œ∞‰õΩ ã≤^ÑúŒ _¨ ~» ∞° .
z~°∞`«ÑÙ¨ e =∞K«ÛÅÃÑ· =Úã¨∞QÆ∞ HõÑʨ QÆÅ^Œ∞† HÍx ã¨fiÉèÏ"åxfl =∂~°∞ÛHÀÖË^∞Œ – Wn
Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì Ѩ@¡ "åi "≥Y· i. ã¨=∞㨺 `˘ÅQÆx ã¨=∞㨺– ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O
~°^∞Œ ‰Ì Ωõ x|^Œ"ú ∞≥ ÿ =Ù#fl áêsì ^ÕâO◊ Ö’x XHõ ~åROÖ’ áêH˜HΔ Oõ QÍ Ñ¨iq∞`«"∞≥ #ÿ JkèHÍ~°O
á⁄OkOk. D W|ƒOkx áêsì =ÚO^Œ∞QÍ JOK«<å"Õã≤ =ÙO_»=Åã≤Ok.
㨠= ∞㨠º Ü≥ Ú Hõ ¯ [\˜ Å `« x QÆ ∞ iÎ O K« _ » O Ö’ ã≤ Ñ ≤ Z O qѶ ¨ Å =∞~ÚOk.
ѨtÛ=∞ɡOQÍÖòÖ’ "å~°∞ áêeã¨∞#Î fl Ѩiã≤`÷ ∞« Å Hõ#∞QÆ∞}"≥∞#ÿ Ѩiëê¯~åʼnõΩ =ÚO^Œ∞QÍ
J<Õfi+≤Oz =ÙO_»=Åã≤Ok. JÖÏ J<Õfi+≤OK«Hõ áÈ=\ÏxH˜ HÍ~°}ÏÅ∞<åfl~Ú. áêsì
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 421
ѨiáêÅ# Z‰õΩ¯=HÍÅO H˘#™êQÆ^Œx, ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fiO `«=∞ „ѨÉèí∞`åfixfl
‰õÄeÛ"Õã∞¨ OÎ ^Œx ÉèÏqOzOk. H˘kÌHÍÅO áê@∞ =ÙO_Õ JkèHÍ~åxfl „Ѩ[ʼnõΩ qѨ=¡
â◊‰Ωõ ÅÎ ‰õΩ áÈbã¨∞Å∞ JkèHÍ~° =~°Oæ Ѩ@¡ LO_Õ ÉèÜ
í ∞« O #∞O_ç q=Ú‰õΩeÎ fl KÕÜ∞« \ÏxH˜
LѨÜ≥∂yOKåÅ#∞‰õΩ#flk.
ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò, Hˆ ~°à◊ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x W`«~° „áêO`åÅ∞ `«=∞x JO^Œ∞H˘<Õ
=~°‰Ωõ xsHΔ̃OK«=Åã≤# ™ê÷=~åÅ∞QÍ ÉèÏqOzOk. ™ê=∂lHÍaè=$kú Pi÷HÍaè=$kú
JdÅÉèÏ~°`« qѨ=¡ O =~°‰Ωõ xsH˜OΔ KåÅx ÉèÏqOzOk. ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò =ÚYº=∞O„u
*’ºu|ã¨∞ 1985Ö’<Õ K≥ÑÊ≤ #@∞¡ ''=∂ HÍ~°º„Hõ=∂Å ÅHõΔ ºO „QÍg∞} Ѩ@} ì ¿Ñ^ŒÅ
ÉÏ^èeŒ fl `«yOæ K«@O, "åi Ѩiã≤`÷ ∞« efl XHõ "Õ∞~°‰Ωõ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~K° @
« O. ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ
=º=ã¨Ö÷ ’ x~å‡}Ѩ~"° ∞≥ #ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ [~°∞QƉΩõ O_® „Ѩ[Å ã≤u÷ QÆ`∞« ÅÖ’ =∞øeHõ =∂~°∞Ê
fã¨∞H˘x ~å=_»O J™ê^躌 O.—— =∞~˘Hõ q^èOŒ QÍ K≥áêÊÅO>Ë ™ê=∂lHõ Pi÷HÍaè=$kú
ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖòÖ’x ã≤ÑZ≤ O J[O_®Ö’ ÖË^∞Œ .
`«# ѨiáêÅ# ^ŒâßÉÏÌÅáê@∞ H˘#™êy`Õ Jk Ѩ@ì}ÏÅ H©Δ}`« „QÍg∞}
¿Ñ^ŒiHõO, #QÆ~åÅÖ’ Ѩ@ì}ÏÅÖ’ q^•º=O`«∞Å, Éèí∂q∞ÖËx „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅÖ’
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl x~°∞^ÀºQÆO ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺efl Ѩi+¨¯iOK«=Åã≤ =ÙO@∞O^Œx JOK«<å
"ÕÜ∞« ÖËHáõ È~ÚOk. JO^Œ∞‰õΩ Pi÷HÍaè=$kú ™êkèOKåe. D Hõ~"ΰ åºxfl <≥~"° ~Õ̂ ÛO^Œ∞‰õΩ
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞ÅÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ _» O» ™ê^躌 Ѩ_x» Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ ™êkèOKåe. HÍ|\˜ì x["≥∞#ÿ
ã¨=∞㨺 z#fl =∞^躌 `«~Ç° ¨ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å ã¨ÇϨ HÍ~°O`À ~åR ã¨ÇϨ HÍ~° ÃãHÍì~¡°
„áêuѨkHõ# „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ Pi÷Hõ =ӺǨxfl ~°∂á⁄OkOK«_O» Ö’ áêsì qѶŨ =∞=_»O.
ÃÑ@∞ì|_ç^•s Pi÷Hõ q^è•#OÖ’ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∞« K«„@OÖ’ ã≤ÑZ≤ O
1964 #∞O_ç XHõ ~å[H©Ü∞« áêsìQÍ Ñ¨x KÕã∞¨ #Î flk. 1977 #∞O_ç ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖòÖ’
JkèHÍ~°OÖ’ H˘#™êQÆ∞`«∞#flk. 1957 #∞O_ç =∞^躌 H˘xfl JO`«~åÅ`À Hˆ ~°àÖ◊ ’#∂
JkèHÍ~°OÖ’ =ÙOk. Jk |∂~°∞"˚ å „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxfl ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÍxfl =OK«#QÍ
ѨiQÆ}O˜ K«_O» ÖË^∞Œ . ~å*ϺOQÍxH˜ ^•xÖ’ á⁄O^Œ∞Ѩ~z° # „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å‰õΩ
„Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨Oã¨Å÷ ‰õΩ „Ѩ*Ï™êfi=∞º =ºuˆ~Hõ â◊‰Ωõ ÅÎ ^•_»∞Å#∞O_ç ~°H}Δõ QÍ xÅ∞ã¨∞OÎ k.
„Ѩã∞¨ `Î « „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO ~å[H©Ü∞« OQÍ ™ê=∂lHõOQÍ Pi÷HOõ QÍ |Ö’¿Ñ`«O KÕÜ∞« |_®Åx

422 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

"åkã¨∞OÎ k. JO^Œ∞Hˆ ^•x ~å[H©Ü∞« ^Œ$HõÊ^äOŒ ™È+¨Öò _≥"∂≥ „HÍ@∞¡ ÖËHõ ã¨O㨯~°}
"å^Œ ^Œ$HõÊ^ä=Œ ∞x „Ѩ=ÚY ~å[H©Ü∞« âß„ãÎ̈"`Õ Î« J`«∞Öò HÀ™ê¡ =i‚OKå_»∞.
ã≤Ñ≤ZOH˜ ã¨O㨯~°}"å^ŒO ÖËHõ ™È+¨Öò _≥"≥∂„Hõ\ ˜H± ^Œ$HõÊ^äŒO PK«~°}Ö’
ã≤kúOzOk QÍx Ãã·^•úOuHõѨ~°OQÍ HÍ^Œ∞. JO^Œ∞ˆH áêsì ~å[H©Ü«∞ PK«~°}Å
„áêuѨkHõ# =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ=_®xfl Ãã^· •úOuHõOQÍ qâı+¡ O≤ KÕO^Œ∞‰õΩ x~åHõiOzOk.
ã≤ÑZ≤ O áêsì Ü≥ÚHõ¯ „Hõ=∞tHõ}
Δ ÏÜ«Ú`« „Ѩ*Ï™êfi=∞º Hˆ O„nHõ$`« áêsì x~å‡}O
~å[ºÇ≤ÏOã¨x `«@∞ìHÀ_®xH˜, ~å[H©Ü∂« kèHÍ~åxfl ™êkèOK«_®xH˜, XHõ "Õ∞~°‰Ωõ `«#
=º=™êÜ«∞ q^è•<åÅ#∞ J=∞Å∞ [~°∞Ѩ_®xH˜ `À_»Ê_çOk. HÍx ã¨Ê+¨Oì QÍ D áêsì
x~å‡}O WѨÙÊ_»∞ J=~À^èŒ=∞~ÚOk. `«=∞ Ѩ#∞Å∞ KÕ~ÚOK«∞H˘#_®xH˜ „Ѩ[Å∞
áêsìÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ Õ q^è•<åxfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk. JkèHÍ~°O ǨωõΩ¯`À áêsì „âı}∞Å∞,
ѨOKåÜ«∞f <åÜ«∞‰õΩÅ∞, HÍi‡Hõ ã¨OѶ¨∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ `«=∞ ã¨fi„ѨÜ≥∂[<åÅ#∞
ÃÑOK«∞HÀ=_»O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk.
=~°æ ^Œ$HõÊ^äOŒ , ¿Ñ^Œ „Ѩ[ÅHõ#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ kâßxˆ~âÌ O◊ „Hõ=∞tHõ} Δ Ü«Ú`«"∞≥ #ÿ
áêsì x~å‡}O ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖòÖ’ ã≤Ñ≤ZOx JkèHÍ~°OÖ’H˜ `≥KåÛ~Ú. ¿Ñ^Œ
„Ѩ[ÅHõ#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# KåÖÏ K«~°ºefl KÕѨ>ËìÖÏ KÕâß~Ú. HÍx ã≤^•úO`«Ñ¨~°OQÍ,
ã¨O™ê÷Ñ~¨ O° QÍ H˘`«=Î ∂~°∞ÊÅ∞ fã¨∞H˘x ~å=_»OÖ’x „ѨÉ∞íè `«fi "≥Ñ· Ũ¶ ºO ^•x ãÎ̈|`ú ‰« Ωõ
^•i fã≤Ok. ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl x~°∞^ÀºQÍxfl, #QÆ~° H©Δ}`«x, ~å„ëêìxfl Jaè=$kú
Ѩ~K° _« O» Ö’x "≥Ñ· Ũ¶ ºO Ѷe¨ `«OQÍ ã≤ÑZ≤ O ^•x q∞„`«ÑH¨ ÍΔ Å∞ #QÆ~åÅÖ’ „Ѩ`ºÕ H˜Oz
‰õÅHõ`åÎÖ’ =∞^ŒÌ`«∞ HÀÖ’Ê`«∞<åfl~Ú. =∞^ŒÌ`«∞Ö’x D `«QÆ∞æ^ŒÅ WѨÙÊ_»∞ „QÍg∞}
„áêO`åÅÖ’ "åºÑ≤ã∞¨ #Î flk. PѨ~ˆ +¨<£ ÉÏ~åæ Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞ W`«~° Jaè=$kúH~õ "° ∞≥ #ÿ
K«~°ºÅ∞ „Ѩ[Š㨇 $uѨ^äŒO #∞O_ç `˘ÅyáÈ=_»O „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. ã¨iÜ≥ÿ∞#
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞O ÖËHáõ È=_»O =Å#, áêsì Ѩ@¡ ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å q^èÜ Õ ∞« `« H˘#™êQÆ∞`«∞O_»_O»
=Å# KåÖÏ ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ ã≤ÑZ≤ O ZxflHõÅÖ’ q[Ü«∂Å∞ ™êkèã∂¨ Î =zÛOk. HÍx
P áêsìH˜ QÆÅ =∞^Œ`Ì ∞« x „Hõ=∞OQÍ `«yOæ K«_O» Ö’ „ѨuѨHOΔõ q[Ü«∞=O`«=∞=Ù`«∂
LOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 423
 ѨtÛ=∞ɡOQÍÖòÖ’ ã≤ÑZ≤ OH˜ =∞Oz Éèqí +¨º`«∞Î ÖË^xŒ K≥Ñʨ ÖË=Ú. ™ê^è•~°}
„Ѩ[ÅÖ’ „Ѩ`ºÕ H˜Oz „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅÖ’ P áêsìH˜ =Ù#fl qãÎ̈ $`« „Ѩ*Ï^Œ~}
° , q^èÜ
Õ ∞« `«
x|^Œú`«QÆÅ áêsì HÍ~°ºHõ~°ÎÅ =∞^ŒÌ`«∞^•~°∞Å |Å"≥∞ÿ# ѨÙ<åk`À Ãã·^•úOuHõOQÍ
~å[H©Ü∞« OQÍ ÃÑ^ŒÌ =ÚO^Œ_∞» QÆ∞ "Õ¿ã J=HÍâ◊O =ÙOk. JÖÏ "ÕÜ∞« QÆÅ∞QÆ∞`«∞O^•
ÖË^•– J<Õk HÍÅ"Õ∞ x~°‚~Úã¨∞ÎOk. HÍx ѨtÛ=∞ɡOQÍÅ∞Ö’#∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x
W`«~° „áêO`åÅÖ’#∞ ^•x Éèqí +¨º`«∞Î D Ѷ∞¨ @#ÃÑ#· <Õ P^è•~°Ñ_¨ ç LOk.
HÍj‡~∞° ã¨=∞㨺
ÉèÏ~°`« áêH˜™êÎ<£ ã¨O|O^è•Å‰õΩ ã¨O|OkèOz#O`« =~°‰Ωõ HÍj‡~°∞ ÖÁOQÆx
XHõ H˘eH˜¯~åx ã¨=∞㨺. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ HÍj‡~°∞ qb<åxfl HÀˆ~ â◊‰Ωõ ÅÎ , "Õ~åÊ@∞ HÀˆ~
â◊‰Ωõ ÅÎ =∞^躌 x~°O`«~° Ѷ∞¨ ~°¬} HÍ~°}OQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ HÍj‡~°∞ x~°O`«~° JO`«~`æ° «
ã¨=∞㨺 J~ÚOk.
HÍj‡~ü ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ãã‰õΩºÅi*ÏxH˜ ã¨OHˆ `«=¸, ѨsHΔÍ J~ÚOk. 1947Ö’
HÍj‡~ü áêH˜™êÎ<Ö£ ’ qb<åxH˜ JOwHõiOz =ÙO>Ë ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å∞ JO`«QÍ QÆO^Œ~°
QÀà◊Ñ_¨ ‰» Ωõ O_® P"≥∂kOz =ÙO_Õ"å~°∞. HÍx HÍj‡~°∞ÃÑ· Ѩ~åî <£ `≥QÅÆ „Ѩ[Å ^•_ç,
„Ѩ*Ï^Œ~} ° QÆÅ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ¿+H± J|∞ÌÖÏ¡ „Ѩ[efl XÑ≤ÊOz# g∞^Œ@ [=¸‡HÍj‡~ü
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ qb<åxH˜ ã¨=∞‡uOK«_O» `À Ѩiã≤u÷ Ö’ =∂~°∞Ê =zÛOk. HÍj‡~ü =Úã≤O¡
"≥∞*Ïi\© ~åRO QÆ#∞Hõ `«#Hˆ ^ŒHͯÅ#flk áêH˜™êÎ<.£ kfi*Ïu ã≤^•úO`åxfl P"≥∂kOK«x
Ãã‰õΩºÅ~ü ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ Wk JOwHÍ~°Ü∂≥ QƺO HÍ^Œ∞. HÍj‡~°∞ ã¨=∞㨺 ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜
`«#H˜ K≥Ok# z#fl Éè∂í ÉèÏQÍxfl ã¨O~°HOΔ̃ K«∞H˘<Õ ã¨=∞㨺 =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
ã¨=∂[O Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHõ ã¨fiÉèÏ"åxH˜ ã¨O|OkèOz# ã¨=∞㨺.
<≥„Ǩ˙, W`«~° <åÜ«∞‰õΩÅ∞ QÆ∞iÎOz#@∞¡ HÍj‡~°∞x ÉèÏ~°`«^Õâ◊O #∞O_ç
q_»Q˘@ì_O» ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ãã‰õΩºÅi*ÏxH˜ „Ѩ=∂^•xfl `≥zÛÃÑ_»∞`«∞Ok. =∞`«„áêuѨkHõ#
HÍj‡~üx ÉèÏ~°`«^Õâ◊O #∞O_ç q_çáÈ=_®xH˜ J#∞=∞u¿ãÎ kfi*Ïu ã≤^•úO`åxH˜
„áê=∂}˜H`õ « ã≤kãú ∞¨ OÎ k. Wk ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x =∞`«``« fi« â◊‰Ωõ ÅÎ ‰õΩ |ÖÏxfl KÕ‰Äõ ~°∞ã¨∞OÎ k.
áêH˜™êÎ<£Ö’ HõO>Ë ã¨OYº s`åº Z‰õΩ¯=QÍ L#fl ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x =Úã≤¡OÅ#∞
„Ѩ=∂^ŒÑÙ¨ @OK«∞ʼnõΩ <≥\ì˜ "Õã#≤ @¡=Ù`«∞Ok. D Ѩiã≤u÷ x q*Ï˝#=O`«∞Öˇ#· q^ÕjÜ«ÚÅ∞
424 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
‰õÄ_® QÆ∞iÎOKå~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ: ÉèÏ~°`« áêH˜™êÎ<Å£ ÃÑ· SHõº~å[º ã¨q∞u xÜ«∞q∞Oz#
Hõq∞+¨<£ ã¨É∞íè º_»∞ *’ÃãѶπ HÍiƒÖò 1954 Ö’ WÖÏ ~åâß_»∞ :
''WO`« Hõi#î `åfixH˜, ~°HáÎõ ê`åxH˜, q+¨O QÆ̂H¯ =∂@ʼnõΩ HÍj‡~°∞ ã¨=∞㨺QÍ
~°∂ѨÙk^Œ∞HÌ ˘#fl J~Ú+¨`ì ‰« Ωõ J#OwHÍ~åxH˜ QÆÅ Jã¨Ö#·ˇ HÍ~°}O |Ǩïâß ~årѨ_x»
~årѨ__» ®xH˜ gÅ∞ Ѩ_x» ~Ô O_»∞ r=# q^è•<åÅ∞, ~Ô O_»∞ ~å[H©Ü∞« x~å‡}ÏÅ
ÉèÏ=#Å, qÅ∞=Å#∞ H˘eKÕ ~Ô O_»∞ "Õ~ˆ fi~°∞ „Ѩ=∂}ÏÅ, ~Ô O_»∞ P^蕺u‡Hõ "≥Y· ~°∞Å
=∞^躌 áÈ~å@O. D áÈ~å\ÏxH˜ HÍj‡~°∞ ã¨OHˆ `«=¸ ~°}~°OQÆ=¸.——
1947 JHÀì|~°∞Ö’ HÍj‡~°∞ qb#O `«~°∞"å`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O ^•xÃÑ· `«∞k
x~°Ü‚ ∞« O fã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨Oã¨÷ P^èfiŒ ~°ºOÖ’ HÍj‡~°∞Ö’ ÃÑa¡ Ãã@· ∞ x~°fiǨÏ}
„Ѩuáê^Œ# KÕãO≤ k. HÍx JO^Œ∞‰õΩ XHõ +¨~`° ∞« qkèOzOk. ÃÑa¡ Ãã@ · ∞ x~°fiǨÏ}‰õΩ
=ÚO^Œ∞ áêH˜™êÎ<£ Ãã<· åºÅ∞ HÍj‡~°∞ #∞O_ç "≥^· ˘ÅQÍe. ÃÑa¡ Ãã@· ∞H˜ ã¨iÜ≥∞ÿ # Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞
HõeÊOK«|_ç`Õ ^•x Ѷ¨e`åʼnõΩ Hõ@∞ì|_ç =ÙO_ÕO^Œ∞‰õΩ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 1953
ã¨O=`«û~åO`«O =~°‰õΩ ã≤^ŒúOQÍ LOk. HÍx P„Hõq∞`« HÍj‡~°∞ #∞O_ç áêH˜™êÎ<£
Ãã·<åºefl LѨã¨OǨÏiOK«∞ H˘#HõáÈ=_»O =Å#, ÉèÏ~°`« áêH˜™êÎ<£ ã¨O|O^è•ÅÃÑ·
„ѨKÛ« #ù fl Ü«Ú^Œú "Õ∞Ѷ∂¨ Å∞ P=iOK«_O» =Å# ÃÑa¡ Ãã@ · ∞ x~°fiǨÏ} ™ê^躌 Ѩ_Ö» ^Ë ∞Œ .
1953–54Ö’ J"≥∞iHÍ áêH˜™êÎ<£`À q∞e@s XѨÊO^ŒO KÕã¨∞H˘#flk. Wk ѨQÆ
„ѨfHÍ~°O „áêuѨkHõQÅÆ áêH˜™êÎ<£ Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∂^è•# Ѩ_x» ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ "å^Œ "≥Y· ix
„áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊O JO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞ KÕã≤# „Ѩuáê^Œ#‰õΩ HÍÅO K≥e¡áÈÜÕ∞O`«QÍ
HÍj‡~°∞ Ѩiã≤u÷ Ö’, ÉèÏ~°`« áêH± ã¨O|O^è•ÅÖ’ =∂~°∞ÊÅ∞ =KåÛÜ«∞x, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
HÍj‡~°∞ qb#O Ѩi+¨¯iOѨ|_ç# ã¨=∞㨺ܫ∞x, 1956 ã¨O=`«û~åO`åxH˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
áêH˜™êÎ<H£ ,˜ JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨=∂*ÏxH˜ ã¨Ê+ì̈O KÕãO≤ k. JѨÊ\˜ #∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜
ã¨O|OkèOz#O`« =~°‰Ωõ HÍj‡~°∞ u~°Q`Æ À_»_®xH˜ gÅ∞Ѩ_x» xtÛ`«"∞≥ #ÿ "åã¨=Î O.
HÍx JÖÏ ÉÏǨ@OQÍ K≥Ñʨ ‰õΩO_® <≥„Ǩ˙ PÜ«∞# "å~°ã∞¨ Å∞ Ü«∞^ä•`«^ãŒä u÷≤ x JO>Ë
Ü«Ú^Œú q~°=∞} ~ˆ Y ÖËHõ xÜ«∞O„`«} ~ˆ Yx âßâ◊fi`« JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨iǨÏ^Œ∞QÌ Í P"≥∂kã¨∂Î
=KåÛ~°∞.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 425
[=¸‡ HÍj‡~Hü ˜ Ñ„ `¨ ºÕ Hõ Ñ„ u¨ ѨuÎ
1947 JHÀì|~°∞Ö’ ã¨O`«HÍÅ∞ KÕã#≤ qb# Ѩ„`åxfl J#∞ã¨iOz ÉèÏ~°`«
~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯ 370 PiìHÖõ ò „ѨHÍ~°O WO_çÜ∞« <£ Ü«¸xÜ«∞<£Ö’ [=¸‡ HÍj‡~°∞H˜
`å`å¯eHõ „Ѩ`ºÕ Hõ „ѨuѨuÎ =∞OE~°∞ KÕÜ∞« |_çOk. ~åRO ~°H}Δõ , q^Õj =º=Ǩ~åÅ∞
ã¨=∂Kå~° ÉÏ^躌 `«Å#∞ ÉèÏ~°`« Ü«¸xÜ«∞<£H˜ JѨÊyOz q∞ye# Jxfl JOâßÅÖ’
ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎx xÅɡ@∞ìH˘#flk. ~åRO ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`üx, `«# ã¨fiO`«
~å*ϺOQÍxfl `«# ã¨fiO`« ~å*Ϻkè<`Õ x« , `«# ã¨fiO`« *ˇO_®x xÅɡ@∞ìH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ
J#∞=∞uOK«|_çOk. ~åR =ÚYº=∞O„u „Ѩ^•è #=∞O„uQÍ Ñ≤Å∞=|_»`å_»∞. ÉèÏ~°`«
~å*ϺOQÆOÖ’x „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞ ~å„ëêìxH˜ =iÎOK«=Ù. JÖψQ D ~åRO ã¨∞„Ñ‘O
HÀ~°∞,ì P_ç@~ü [#~°Öò, ZÅHõ<Δ £ Hõq∞+¨<Å£ JkèHÍ~° ѨikèÖ’ LO_»^∞Œ . PiìHÖõ ò 370
ÉèÏ~°`« Ü«¸xÜ«∞<£Ö’ ~åRO KÕiHõ‰Ωõ QÍHõ Hˆ O„^ŒO`À ~åR ã¨O|O^è•Å‰õΩ =iÎã∞¨ OÎ k.
qb#O WѨÊ\˜Hˆ [iyáÈ~ÚOk.
1956Ö’ [=¸‡ HÍj‡~ü ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`ü ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ~åR qb<åxfl
„^è∞Œ =ѨizOk. HÍÅO QÆ_Kç Õ H˘nÌ ~åR „Ѩ`ºÕ Hõ ™ê÷~Ú QÆ}hÜ«∞OQÍ =∂~°Û|_çOk.
^•^•Ñ¨Ù ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« |_çOk. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì P_ç@~ü [#~°Öò, ZÅHõ<Δ £ Hõq∞+¨<£ ÖÏO\˜
ÉèÏ~°`« Ü«¸xÜ«∞<£ ã¨Oã¨Å÷ JkèHÍ~° Ѩikè, ~å*ϺOQÆOÖ’x „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞
~å„ëêìxH˜ qãÎ̈iOKå~Ú. ~åRO H˘~°‰Ωõ K«\ÏìÅ∞ KÕ¿ã áê~°"¡ ∞≥ O@∞ JkèHÍ~°O, ~åRѨu
áêÅ# qkè O K« _ » O `À ã¨ Ç ¨  ~åR „Ѩ É è í ∞ `« fi OÃÑ· ~åRѨ u Jkè H Í~° O ‰õ Ä _®
qãÎ̈iOK«|_®¤~Ú. ~åR „ѨÉ∞íè `«fi ã¨sfiã¨∞Å∞, Hˆ O„^Œ, JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨sfiã¨∞ÅÖ’ qb#O
KÕÜ∞« |_®¤~Ú. ™ê^Œ~–ü W–iÜ«∂ã¨`xü QÆ=~°fl~°∞QÍ, „Ѩ^•è #=∞O„ux =ÚYº=∞O„uQÍ
ѨiÉèÏ+¨ ‰õÄ_® =∂~°Û|_çOk.
~åRO Ü≥ÚHõ¯ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuxÎ `«yOæ K«_O» Ѩ@¡ HÍj‡sÅÖ’x QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ
ÃãHõΔ<£ x~°ã≤OzOk. =∞~˘Hõ "≥·Ñ¨Ù 370 PiìHõÖò ~åROÖ’x [=¸‡ „áêO`«OÖ’
„ѨÉ∞íè `«fi ã¨sfiã¨∞ÅÖ’ [=¸‡H˜ Z‰õΩ¯= "å\Ï HÍ"åÅx, [=¸‡ „áêO`åxfl HÍj‡~ü
#∞O_ç q_»Q˘\ÏìÅx HÀ~°∞`«∞#fl |Å"≥∞#ÿ L^Œº=∂xH˜ [#‡xzÛOk. =∞`«Ñ~¨ O° QÍ
~åRO pÅÛ|_»∞`«∞O^Œx PO^Àà◊# HõeyOKÕ q^èŒOQÍ L^Œº=∞O =∞`«O ~°OQÆ∞x
ѨÙÅ∞=ÚH˘#flk. HÍj‡~üÖ’ =Úã≤O¡ Å∞ "≥∞*Ïi\©. [=¸‡Ö’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ "≥∞*Ïi\©.
426 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
[=¸‡Ö’ L^Œº=∞O P `«~∞° "å`« [# ã¨OѶ∞¨ OÖ’ qb#"≥∞#ÿ [=¸‡ „Ѩ*ÏѨi+¨`ü
<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ ™êyOk. [# ã¨OѶ∞¨ L^Œº=∂xfl, JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚH˜ ÃÑOzOk.
^Œ∞~°^$Œ +ì̈=âß`«∞Î [#ã¨OѶ∞¨ J^躌 ‰õΩΔ _»∞ âߺO„Ѩ™ê^£ =ÚYs˚ HÍj‡~°∞ *ˇÅ· ∞Ö’ QÆ∞O_≥
[|∞ƒ`À 1951 E<£ 23# =∞~°}O˜ Kå_»∞. PÜ«∞# „ѨÉ∞íè `«fi L`«~Î ∞° fiÅ#∞ LÅ¡Ñ∞≤¶ Oz
HÍj‡~°∞ "≥àÏ¡_∞» . [=¸‡Ö’x „Ѩ*ÏѨi+¨`ü PO^Àà◊# HÍ~°}OQÍ HÍj‡~°∞Ö’x L^Œº=∞O
áêH˜™êÎ<£ J#∞‰õÄÅ =∞`«``« fi« â◊‰Ωõ ÅÎ KÕ`∞« Ö’¡H˜ áÈ~ÚOk. Jk ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ãã‰õΩºÅ~ü
„Ѩu+¨ªx kQÆ*ÏiÛOk. HÍj‡~°∞ÃÑ· ÉèÏ~°`«^Õâ◊ "å^Œ#x |ÅÇ‘Ï#ѨizOk. ÉèÏ~°`«
Ãã‰õΩºÅi[O |ÅOÃÑ· J|∞ÌÖÏ¡Ö’ ã¨O^ÕÇ¨ Å#∞ ~ˆ HÔ uÎOzOk.
J|∞ÌÖÏ¡ ~å[H©Ü∂« Å∞
HÍj‡~üH˜ ã¨O|OkèOz#O`« =~°‰Ωõ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ JO`«~`æ° « ã¨=∞㨺Å∞ J|∞ÌÖÏ¡`À
„áê~°OÉèí=∞Ü«∂º~Ú. ¿+H± J|∞ÌÖÏ¡ ^è≥·~°º=O`«∞_»∞, =ºH˜ÎQÆ`« x*Ï~Úf QÆÅ"å_»∞,
„Ѩ*Ï^Œ~} ° á⁄Ok# <åÜ«∞‰õΩ_»∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ XHõ "Õ∞~°‰Ωõ x~°O‰õΩâ◊ ÉèÏ"åÅ∞
QÆÅ"å_»∞. "≥ÚO_çÑ∞¨¶ @O. áêH˜™êÎ<Ö£ ’ qb<åxfl HÀ~°∞`«∞#fl HÍj‡~°∞ Ö’Ü«∞Ö’x =∞`«``« fi«
â◊‰Ωõ ÅÎ XuÎ_Hç ,˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ѨÓiÎQÍ Hõeã≤áÈ"åÅx HÀ~°∞`«∞#fl [=¸‡Ö’x =∞`«``« fi«
â◊‰õΩÎÅ XuÎ_çH˜ Ö’<≥·# J|∞ÌÖÏ¡ „Ѩ`ÕºHõ`« kâ◊QÍ ^•i `«Ñ¨Ê@O „áê~°OaèOKå_»∞.
=∞`«``« fi« "å^Œ∞Å |ÖÏxfl, ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ãã‰õΩºÅi[O |ÅÇ‘Ï#`«x– Juâ◊~ÚOz K≥ÑÙ¨ `«∂
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ qb#`« Ü≥ÚHõ¯ Ѩiq∞`« ã¨fiÉèÏ"åxfl ~åRO Ü≥ÚHõ¯ ѨÓiÎ ã¨fiÜ«∞O
„ѨuѨuxÎ QÆ∞iOz K≥Ñʨ @O „áê~°OaèOKå_»∞. J`«_∞» J"≥∞iHÍ, W`«~° q^Õâ◊ â◊‰Ωõ ÅÎ
ã¨Ç¨ Ü«∞O`À HÍj‡~ü ã¨fi`«O„`«O ™êkèOK«=K«∞Û#x ã¨∂zOKå_»∞. HÍj‡~°∞ =Úã≤O¡ ÅÖ’
=∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ÉèÏ"åÅ#∞ ‰õÄ_® Hõ^ÑŒ _¨ ®xH˜ „ѨÜ∞« uflOKå_»∞. ã¨OÜ«∞=∞#O áê\˜OK«=∞x
<≥„Ǩ˙ ã¨∂zOKå_»∞. HÍx „ѨÜ≥∂[#O ÖËHõáÈ~ÚOk. 1953 AÖˇ·Ö’ J|∞ÌÖÏ¡
HÍj‡~ü ã¨fi`«O„`« ~å[ºO HÍ"åÅx ÉÏǨ@OQÍ _ç=∂O_»∞ KÕâß_»∞. =∞O„u=~°æ
ã¨ÇϨ K«~∞° ÅÖ’x J`«ºkè‰Ωõ Å∞ J`«_ç D ~å[H©Ü∞« #∂`«# "≥Y· ix =ºuˆ~H˜OKå~°∞.
J`«_xç ÖOK«Q˘O_ç`#« O, `«ÑÙ¨ Ê_»∞ q^è•<åÅ∞, q^èfiŒ Oã¨O, „Ѩ=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ q^Õj
ã¨O|O^è•Å– P~ÀѨ}ÅÃÑ· Ѩ^qŒ #∞O_ç `˘ÅyOK«=Åã≤OkQÍ ™ê^Œ~–ü W–iÜ«∂ã¨`xü
Ji÷OKå~°∞. Ѷe¨ `«OQÍ J|∞ÌÖÏ¡ Ѩ^gŒ „Éè+í μ¨ _ì Ü » ∂« º_»∞. |H©¬ QÆ∞ÖÏO =∞ǨÏ=∞‡^£ #∂`«#
„Ѩ^•è #=∞O„uQÍ xÜ«∞q∞OK«|_®¤_∞» . #∂`«# „ѨÉ∞íè `«fiO J|∞ÌÖÏ¡x x~°ƒOkèOzOk.
HÍx HÍj‡~ü „Ѩ[Å ^Œ$+≤Öì ’ J|∞ÌÖÏ¡ Q˘Ñ¨Ê <åÜ«∞‰õΩ_»∞. Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ =zÛ# =∂~°∞Ê
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 427
Ѩ@¡ <≥„Ǩ˙ HõÅ`« K≥O^•_»∞. HÍx ~åR =º=Ǩ~åÅÖ’ *’HõºO KÕã∞¨ HÀÖË^∞Œ .
J|∞ÌÖÏ¡ ~å[H©Ü∞« rq`«O HÍj‡~°∞`À ÃÑ#"≥K· ∞« Hõ áÈ~ÚOk. 1950 #∞O_ç
PÜ«∞# rq`«O 1982Ö’ K«xáÈÜÕ∞=~°‰õΩ Z<Àfl ZQÆ∞_»∞ kQÆ∞à◊¡‰õΩ P@∞áÈ@¡‰õΩ
QÆ∞~°~ÚOk. <≥„Ǩ˙ XuÎ_ç "Õ∞~°‰Ωõ 1958 [#=i 8# q_»∞^ŒÅ KÕÜ∞« |_®¤~∞° . HÍx
J`«_∞» qÉè[í # =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ÉèÏ"åÅ „ѨKå~°O HÍ~°}OQÍ =¸_»∞ <≥ÅňH JÔ~ã¨∞ì
KÕÜ«∞|_®¤_»∞.
<≥„Ǩ˙ =∞~°ÖÏ 1964 U„Ñ≤ÖòÖ’ J|∞ÌÖÏ¡#∞ q_»∞^ŒÅ KÕ~ÚOKå_»∞. HÍx
J|∞ÌÖÏ¡ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ HÍj‡~°∞ qb#O ѨÓiÎQÍ Ñ¨i+¨¯iOѨ|_»Ö^Ë xŒ , HÍj‡~°∞ ã¨fiÜ«∞O
x~°Ü ‚ ∂« kèHÍ~°O H˘~°‰Ωõ `«# áÈ~å@O H˘#™êy™êÎ#x „ѨH\õ 㘠∂¨ Î =KåÛ_»∞. áêH˜™êÎ<Ö£ ’
qb<åxH˜ ‰õÄ_® J|∞ÌÖÏ¡ =ºuˆ~H˜ QÆ#∞Hõ =∞øbfiѶ~¨ ∂° H±, J"åg∞ Ü«∂Hõ<Δ £ Hõq∞\©Å
<åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x áêH˜™êÎ<£ J#∞‰õÄÅ ~å[H©Ü«∞ „QÆ∂ѨÙÅ∞ ‰õÄ_® J`«_çx
=ºuˆ~H˜OKå~Ú. J|∞ÌÖÏ¡ QÆ$Ç¨Ï x~°ƒO^èOŒ Ö’ =ÙOK«|_®¤_∞» . J`«x ¿ãfiK«Ûù 1965 "Õ∞
#∞O_ç ǨÏiOѨ|_çOk. 1968 "Õ∞Ö’ x~°ƒO^è•Å∞ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« |_®¤~Ú.
|H©¬ QÆ∞ÖÏO JǨÏ=∞‡^£ áêÅ#Ö’ ÅOK«Q˘O_ç`#« O qã¨iÎ OzOk. ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î
JkèHÍ~° ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO [iyOk. J`«_ç `«~∞° "å`« l.Ü«∞O.™êkH± P `«~∞° "å`« g∞~ü
MÏã≤O =ÚYº=∞O„`«∞ÅÜ«∂º~°∞. "å~°∞ =ºH˜ÎQÆ`« x*Ï~ÚfѨ~°∞ÖËQÍx ã¨=∞~°∞÷Öˇ·#
áêʼnõΩÅ∞QÍ~°∞. xѨÙ}∞Öˇ·# ~å[H©Ü«∞"Õ`«ÎÅ∞ HÍ~°∞. áêH˜™êÎ<£ J#∞‰õÄÅ â◊‰õΩÎÅ∞
|ÅÇ‘Ï#OQÍ L#flѨÊ\˜H© gi áêÅ#Ö’ „ѨÉ∞íè `«fiO „Ѩ*Ï~°O[HõO HÍÖËHáõ È~ÚOk.
1971Ö’ |OQÍ¡^âÕ ò Ü«Ú^ŒOú , áêH˜™êÎ<£ qÉè[í # HÍj‡~°∞ÃÑ· QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ
„ѨÉÏè =O K«∂áê~Ú. áêH˜™êÎ<£ J#∞‰õÄÅ J"åg∞ Ü«∂Hõ<Δ £ Hõq∞\© "Õ~åÊ@∞"å^ŒO
ÃÑa¡ Ãã@ · ∞ „ѶO¨ @∞ f„="≥∞#ÿ ~å[H©Ü∞« ‰õΩ^Œ∞ѨÙH˜ QÆ∞~°Ü∂« º~Ú. J|∞ÌÖÏ¡ PÖ’K«<å
q^è•#OÖ’ =∂~°∞Ê =zÛOk. ѨÙ#~åÖ’zOKå_»∞. Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO Ѩ@¡ ™ê#∞‰õÄÅ
"≥Y· i KÕÑ\¨ Ïì_∞» . JO^Œ∞‰õΩ `«y#@∞¡QÍ WOk~åQÍOnè ¿ãflǨÏǨÏã¨OÎ KåzOk. J|∞ÌÖÏ¡ÃÑ·
QÆÅ x~°ƒO^è•Å#∞ ~°^Œ∞Ì KÕã≤Ok. K«~°ÛÅ∞ „áê~°OaèOzOk. J|∞ÌÖÏ¡ ã¨fiÜ«∞O
x~° ‚ Ü « ∂ kè H Í~° O ÖË H õ ÃÑ¡ a Ãã· @ ∞ 㨠= ∞㨠º x „Ѩ ™ êÎ q OK« ‰ õ Ω O_® =ÙO_Õ O ^Œ ∞ ‰õ Ω
JOwHõiOKå_»∞. ÉèÏ~°`« Ü«¸xÜ«∞<£Ö’ HÍj‡~°∞‰õΩ Z‰õΩ¯= ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuHÎ ˜ `«#
_ç=∂O_»x¡ Ѩiq∞`«O KÕ™êÎ#<åfl_»∞. J|∞ÌÖÏ¡ 1975 Ѷ„≤ |=iÖ’ =∞~˘Hõ™êi <Õ+#¨ Öò
HÍ#Êù~Ô <£û <åÜ«∞‰õΩ_çQÍ =ÚYº=∞O„u JÜ«∂º_»∞. 1977 AÖˇ· =∞^躌 O`«~° ZxflHõÅÖ’
428 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
QÔ eKå_»∞. 1982Ö’ J`«_∞» K«xáÈQÍ<Õ J`«_ç ‰õΩ=∂~°∞_»∞ Ѷ~¨ ∂° H± J|∞ÌÖÏ¡ =ÚYº=∞O„u
JÜ«∂º_»∞.
Ѷ~¨ ∂° H± J|∞ÌÖÏ¡ q„^ÀǨÏO, >ˇ~„ i° [O
1982 #∞O_ç ~åRO Z‰õΩ¯= HÍÅO Ѷ~¨ ∂° H± J|∞ÌÖÏ¡ áêÅ#Ö’ LOk. ÖË^•
~åRѨu áêÅ#Ö’ LOk. 1983 AÖˇ· =∞^茺O`«~° ZxflHõÅÖ’ Ѷ¨~°∂H± =∞Oz
"≥∞*Ïi\©`À QÔ eKå_»∞. HÍx J`«_Hç ˜ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ =∞^躌 qÉè^Ë •Å∞ ÃÑiQÍ~Ú.
1984 AÖˇÖ· ’ Ѷ~¨ ∂° H± ÉÏ= l.Ü«∞O.ëê <Õ+#¨ Öò HÍ#Êù~Ô #∞û áêsìx pÖÏÛ_»∞. Hˆ O„^Œ
„ѨÉ∞íè `«fiO P^ÕâßÅ "Õ∞~°‰Ωõ QÆ=~°fl~ü [Q∑"∂≥ ǨÏ<£ Ѷ~¨ ∂° H± =ÚYº=∞O„u`åfixfl ~°^∞Œ Ì
KÕã≤ l.Ü«∞O.ëêx =ÚYº=∞O„u KÕâß_»∞.
l.Ü«∞O.ëê ÅOK«Q˘O_ç, Jã¨=∞~°∞÷_»∞. HÍj‡~°∞ ѨO_ç`«∞ÅÃÑ· ^•_»∞Å#∞
xÜ«∞O„uOK«_»OÖ’ qѶ¨Å=∞Ü«∂º_»∞. 1986 =∂iÛÖ’ J`«_ç „Ñ¨Éèí∞`«fiO ~°^Œ∞Ì
KÕÜ∞« |_çOk. ~åRѨu áêÅ# qkèOK«|_çOk. P `«~∞° "å`« 1987 „áê~°OÉèOí Ö’
~år"£QÍOnè Ѷ~¨ ∂° H± J|∞ÌÖÏ¡`À ZxflHõÅ XѨÊO^•xH˜ =KåÛ_»∞. HÍx ZxflHõÅÖ’
ÔQez# J|∞ÌÖÏ¡‰õΩ ~å„ëêìxfl ~å[H©Ü«∞OQÍ áêÅ<åѨ~°OQÍ xÜ«∞O„uOK«_»O
™ê^茺Ѩ_»ÖË^Œ∞. ~åROÖ’ "Õ~åÊ@∞"å^Œ L^Œº=∞O TѨO^Œ∞H˘#flk. Ç≤Ïl|∞Öò
=Ú*ÏÇ≤ÏnÌ<£ W`«~° =∞`« ™êO„Ѩ^•Ü«∞ "å^Œ „QÆ∂ѨÙÅ∞, [=¸‡ HÍj‡~ü e|ˆ~+¨<£
„ѶO¨ @∞ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x áêH˜™êÎ<£ J#∞‰õÄÅ „QÆ∂ѨÙÅ∞ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« PO^Àà◊#ʼnõΩ
™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞H˜ kQÍ~Ú. D „QÆ∂ѨÙÅxflO\˜H˜ áêH˜™êÎ<£ Pi÷HOõ ã¨=∞‰õÄiÛOk.
tHõ}Δ WzÛOk. PÜ«Ú^è•Å∞ ã¨=∞‰õÄiÛOk. D „QÆ∂ѨÙÅ∞ H˜_®flѨÙÅ∞, ǨÏ`«ºÅ∞ KÕâß~Ú.
~å[H©Ü∞« „Ѩ`º« ~°∞e÷ fl z„`« Ç≤ÏOã¨Å‰õΩ QÆ∞i KÕâß~Ú. áÈbã¨∞¿ã+ì #¨ á Ñ· „ѨÉ∞íè `«fi PѶ㑠∞¨ ÅÃÑ·
W`«~° „ѨÉ∞íè `«fi Éè=í <åÅÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕâß~Ú. HÍj‡~°∞ ѨO_ç`∞« ÅÃÑ#· ‰õÄ_® ^•_»∞Å∞
KÕâß~Ú. "å~°∞ Wà◊√§ =ke [=¸‡, _èbç Å¡ Ö’x â◊~} ° Ï~°∞Å÷ ta~åʼnõΩ `«~e° "≥à=¡◊ Åã≤
=zÛOk. J^Œ∞Ѩ٠`«ÑÊ≤ # J|∞ÌÖÏ¡ „ѨÉ∞íè `åfixfl ~°^∞Œ Ì KÕã≤ q.Ñ≤. ã≤OQ∑ ~åRѨu áêÅ#
qkèOKå_»∞. HÍx Ѷ~¨ ∂° H± J|∞ÌÖÏ¡ 1996 ZxflHõÅÖ’ QÔ ez =∞~°ÖÏ JkèHÍ~°O Ö’xH˜
=KåÛ_»∞.
~åR „Ѩ[ÅÃÑ· =Ú*ÏÇ≤ÏnÌ<£, l.ÔH.Ü«∞Öò.Ü«∞ѶπÅ∞ ™êyOz# >ˇ„~°iã¨∞ì
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ HÍ~°}OQÍ W\©=e HÍÅOÖ’ PÖò áêsì ǨïiÜ«∞`ü (q=ÚH˜)Î HÍ#Êù~Ô <£û,
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 429
HÍj‡~°∞ ã¨fi`«O„`åºxfl HÀ~°∞`«∞#fl l.ÔH.Ü«∞Öò.Ü«∞Ѷ,π áêH˜™êÎ<£ J#∞‰õÄÅ =Ú*ÏÇ≤ÏnÌ#∞Å∞
|ÅÇ‘Ï#Ѩ_®¤~Ú. HÍx áêH˜™êÎ<£ „áÈ`åûǨÏO`À x~°fiÇ≤ÏOK«|_»∞`«∞#fl >ˇ„~°i[O [=¸‡
HÍj‡~°∞Ö’x ™ê^è•~°} ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ „Ѩ=∂^ŒHÍiQÍ H˘#™êQÆ∞`«∞#flk.
=∂~åæO`«~O°
1950 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí #∞O_ç HÍj‡~ü ѨÅ∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞㨺Å`À JãÎ̈=ºãÎ̈
Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’H˜ <≥\ "ì̃ Ü
Õ ∞« |_çOk. [=¸‡ HÍj‡~°∞ „Ѩ[Å∞ ~åR áêʼnõΩʼnõΩ ÉèÏ~°`«
^ÕâßxH˜ ^Œ∂~°=∞Ü«∂º~°∞. ~åROÖ’ =∞Oz ѨiáêÅ# ÖË^∞Œ . „ѨÉ∞íè `«fiO, qq^èŒ „ѨÉ∞íè `«fi
âßYÅ∞ Jqhu P„t`« ѨHáΔõ ê`«OÖ’ ‰õÄ~°∞‰õΩáÈÜ«∂~Ú. 1951Ö’ „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ
"≥Ú^Œ\ ˜ ZxflHõÅ #∞O_ç iyæOQÆ∞ W`«~° ZxflHõÅ J„Hõ=∂Å∞ ã¨~fi° ™ê=∂#º=∞Ü«∂º~Ú.
„Ѩ[ʼnõΩ ZxflHõÅ „Hõ=∞O, ~å[H©Ü∞« q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ <åºÜ«∞|^Œ`ú ë Ñ· qâßfiã¨O ã¨_e» Ok.
Ѷe¨ `«OQÍ ~å*ϺOˆQ`«~° Ѩ^`úŒ ∞« efl P„â◊~ÚOK«\ÏxH˜ "≥#∞HÍ_»Ö^Ë ∞Œ . HÍÅ„Hõ=∞OÖ’
áêH˜™êÎ<£ „áÈ`åûÇ≤Ï`« u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞, >ˇ„~°i[O ÃÑiQÍ~Ú. áêH˜™êÎ<£ ɡkiOѨÙÅ∞,
q„^ÀǨÏO HÍ~°}OQÍ HÍj‡~°∞Ö’ Ãã#· ºO x~°fiÇ≤ÏOK«=Åã≤# áê„`« ÃÑiyOk.
HÍj‡~°∞Ö’ ÃÑiy# Jã≤~÷ `° « HÍ~°}OQÍ Hˆ O„^ŒO *’HõºO ÃÑiyOk. „ѨÉ∞íè `åfiÅ#∞
~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« @O, XHõ [@∞ì Jã¨=∞~°÷ ÅOK«Q˘O_ç =∞O„`«∞Å#∞ `˘ÅyOz =∞~˘Hõ [@∞ì
Jã¨=∞~°÷ ÅOK«Q˘O_ç =∞O„`«∞Å#∞ xÜ«∞q∞OK«_O» , ~åRѨu áêÅ# ~°∞^Œ@ Ì O ÖÏO\˜
K«~°ºÅ`À ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fiO =∂\˜ =∂\˜H© *’HõºO KÕã¨∞H˘#flk. Ѷ¨e`«OQÍ ~åR
„Ѩ[Å∞ Hˆ O„^ŒO =∞^Œ`Ì ∞« Ö’ áêÅ# ™êyOKÕ áêʼnõΩefl H©Å∞ÉÁ=∞‡Å∞QÍ, QÆ=~°fl~°#¡ ∞
Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fi U[O@∞¡QÍ#∞ ѨiQÆ}O˜ Kå~°∞.

430 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 24
ѨO*ÏÉò ã¨OHΔÀÉèíO
1980ÅÖ’ ѨO*Ï|∞#∞ „Ѩ`ºÕ Hõ"å^Œ L^Œº=∞O P=Ç≤ÏOzOk. Jk f„="å^Œ
„ѨKå~° ~°∂ѨO fã¨∞H˘#flk. nx<Õ XHõ~∞° ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl Ü«Ú^Œ=ú ∞x
„Ѩ=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ ã¨OHΔÀÉè=í ∞x =i‚OKå_»∞.
D ã¨=∞㨺H˜ =¸ÅO 20= â◊`å|ÌOÖ’ „Ѩ`ºÕ H˜Oz 1947 #∞O_ç ѨO*Ï|∞Ö’
=∞`«``« fi« "å^ŒO ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅÖ’ =ÙOk. 1980 `«~∞° "å`« f„="å^ŒOQÍ, „Ѩ`ºÕ Hõ"å^ŒOQÍ,
>ˇ„~°i[OQÍ q™ÈÊù@#O K≥OkOk. 1947H˜ =ÚO^Œ∞ ѨO*Ï|∞Ö’ =Úã≤O¡ , Ç≤ÏO^Œ∂,
ã≤‰Ωõ ¯ =∞`«``« fi« "å^•Å∞– Ѩ~㰠ʨ ~°O Ѷ∞¨ ~°¬} Ѩ_®¤~Ú. H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ (`«~K° ∞« QÍ)
Ç≤ÏO^Œ∂ ã≤‰Ωõ ¯ =∞`«``« fi« "å^•Å∞ Hõeã≤H@õ ∞ìQÍ =Úã≤O¡ =∞`«``« fi« "å^•xfl Z^Œ∞~˘¯<åfl~Ú.
1947 PQÆã∞¨ ì `«~∞° "å`« ѨO*Ï|∞ #∞O_ç =Úã≤O¡ =∞`«``« fi« "å^ŒO J^Œ$â◊º=∞~ÚOk.
Ç≤ÏO^Œ∂ ã≤‰Ωõ ¯ =∞`«``« fi« "å^•Å∞ XHõ^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ =∞~˘Hõ\ ˜ ѨÙiH˘ÅÊ|_®¤~Ú.
"≥Ú^Œ\ ˜ #∞O_ç JHÍb<åÜ«∞Hõ`fi« O Jxfl ^ŒâÅ◊ Ö’ ã≤‰Ωõ ¯ =∞`«``« fi« "å^•xfl
ã¨OѶ∞¨ \˜`Ñ« ~¨ K° Õ H˘xfl =∞`«``« fi« "å^Œ JOâßÅ#∞ J#∞ã¨iOKå~Ú. Jq 1966H˜ =ÚO^Œ∞
Jaè=$kú Ѩ~K° |« _®¤~Ú. QÆ#∞Hõ „Ѩã∞¨ `Î « ѨO*Ïc =∂\Ï¡_Õ Ñ¨O*Ï|∞ ~åRO ã¨$+≤Oì K«|_çOk.
ã≤‰Ωõ ¯ =∞`«OÖ’ =∞`«O ~å[H©Ü∂« Å∞ HõÅQÆÅã≤ =ÙO\Ï~Ú Hõ#∞Hõ ~å[H©Ü∂« efl
=∞`«O #∞O_ç q_»nÜ«∞_»O ™ê^躌 Ѩ_^» xŒ , JHÍbÅ∞ Ãã‰õΩºÅ~ü ~å[H©Ü∞« P^Œ~å≈xfl
u~°ã¯¨ iOKå~°∞. JHÍb^Œàò ã≤‰Ωõ ¯ ѨO`ü Ü≥ÚHõ¯ UÔHH· õ „Ѩuxkè Jx K≥ÑÙ¨ ÊH˘<åfl~°∞. ã≤‰Ωõ ¯
=∞`«O, ã≤‰Ωõ ¯ÅO^Œi Ü≥ÚHõ¯ ~å[H©Ü∞« W`«~° Ãã‰õΩºÅ~ü „ѨÜ∂≥ [<åÅ HõÅ~ÚHõQÍ ã≤‰Ωõ ¯
ѨO`ü x~°fiÇ≤ÏOK«|_çOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 431
 ã≤‰Ωõ ¯Å∞ x~°O`«~O° q=Hõ,Δ J}z"Õ`,« Ñ‘_#» , J==∂#O, HõH™Δõ êkèOѨ٠K«~º° ʼnõΩ
QÆ∞iKÕÜ∞« |_»∞`«∞<åfl~°x JHÍbÅ∞ P~ÀÑ≤OKå~°∞. "åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Jxfl ~°HÍÅ
‰õΩ„@Å∞ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ ã≤‰Ωõ ¯ÅÃÑ· PkèÑ`¨ º« O K≥ÖÏ~ÚOKÕ, "åiÃÑ· „ÉÏǨχ}
x~°O‰õΩâ◊`åfixfl ~°∞^Õ,Ì ã≤‰Ωõ ¯ QÆ∞iÎOѨىõΩ „Ѩ=∂^ŒO `≥zÛÃÑ>Ëì Ѩ^HŒä ÍÅ∞ ~°∂á⁄OkOKå~°∞.
ã≤‰Ωõ ¯Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ „ÉÏǨχ} ‰õΩ„@‰õΩ _èbç ¡ #∞O_ç ѨiáêÅ# ™êyã¨∞#Î fl HÍO„ÔQãπ,
'Ç≤ÏO^Œ∂— <≥„Ǩ˙ „áêux^躌 O =Ç≤Ïã¨∞<Î åfl~°∞ QÆ#∞Hõ JHÍbÅ P„QÆÇ¨ xH˜ <≥„Ǩ˙, HÍO„ÔQãπ
ÅHõΔ º=∞Ü«∂º~°∞. 1940Å <å\˜ =Úã≤O¡ bQÆ∞ x<å^•xfl JOkѨÙK«∞ÛH˘x JHÍbÅ∞
'ã≤‰Ωõ ¯–=∞`«O „Ѩ=∂^ŒOÖ’ Ѩ_Oç ^Œx— x<å^ŒO WKåÛ~°∞. Hˆ =ÅO JHÍb f„="å^Œ∞ÖËQÍHõ,
=∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ JaèÜ∂≥ QÍÅ∞ KÕÜ∞« _»OÖ’ q∞`«"å^Œ∞Å∞ JO`«QÍ "≥#∞Hõ|_»Ö^Ë ∞Œ . JO`ÕQÍHõ
HÍÅQÆ=∞#OÖ’ f„="å^Œ∞Å „ѨÉÏè =O ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ =zÛOk. q∞`«"å^Œ JHÍbÅ∞ ‰õÄ_®
f„="å^Œ∞efl q=∞i≈OK«Ö^Ë ∞Œ . Hõhã¨O `«=∞‰õΩ "åi`À ã¨O|O^èOŒ ÖË^xŒ „ѨH\õ O˜ K«Ö^Ë ∞Œ .
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ: JHÍb^Œàò JÖψQ ã≤‰Ωõ ¯ QÆ∞~°∞^•fi~å „Ñ¨|O^èHŒ ± Hõq∞\© (SGPC)ÃÑ· „áê|źO
™êkèOz# =∂ã¨~ì ü `å~åã≤OQ∑ 1953Ö’ PeO_çÜ∂« JHÍb^Œàò ã¨^㌠∞¨ ûx L^ÕtÌ Oz
„ѨãO¨ yã¨∂Î WÖÏ K≥áêÊ_»∞: ''WOw¡+μ¨ "å_»∞ "≥oá¡ ÈÜ«∂_»∞. HÍx =∞#‰õΩ ™êfi`«O„`«ºO
~åÖË^∞Œ . =∞#‰õΩ ã¨fi`«O„`«O JO>Ë Ü«∞[=∂x =∂~°∞Ê =∂„`«"∞Õ . `≥Å"¡ å_»∞ áÈ~Ú #Å¡"å_»∞
=KåÛ_»∞. „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO Ãã‰õΩºÅi[O =Úã¨∞QÆ∞Ö’ =∞# ¿ãfiK«Ûù ã¨fi`«O„`«O
J}z"ÕÜ∞« |_»∞`«∞<åfl~Ú.——
"åi ÉÏ^èÅŒ ∞ J}z"Õ`« Ñ‘_#» ʼnõΩ Ñ¨O*ÏÉò ~å„ëêìxfl x~åHõiOK«_O» `«Ñʨ
=∞ˆ~ W`«~° HÍ~°}=¸ K«∂ѨÖ^Ë ∞Œ . „ѨÉ∞íè `«fi L^ÀºQÍÅÖ’ ã≤‰Ωõ ¯ÅÃÑ· q=HõΔ K«∂áê~°x
KÕã#≤ xiú+"ì¨ ∞≥ #ÿ P~ÀѨ} x~å^è•~°"∞≥ #ÿ ^Œx 1961Ö’ <≥„Ǩ˙ xÜ«∞q∞Oz# Hõq∞\©
ã¨Ê+¨Oì KÕãO≤ k. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ [<åÉèÏÖ’ ã≤‰Ωõ ¯Å∞ Hˆ =ÅO 2 âß`«"∞Õ J~Ú#ѨÊ\˜H© ÉèÏ~°`«
Ãã#· ºOÖ’ "å~°∞ 20 âß`«O L<åfl~°∞. ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fi ѨiáêÅ<å ã¨sfiã¨∞ÅÖ’ "åi
^•=∂ëê‰õΩ Ô~\˜ìOѨ٠=Ù<åfl~°∞. ѨO*Ï|∞Ö’ ‰õÄ_® ã¨sfiã¨∞ÅÖ’, K«@ìã¨ÉèíÅÖ’,
=∞O„u=~°Oæ Ö’ HÍO„ÔQãπ ã¨Oã¨Ö÷ ’ – JxflO\˜Ö’ "åi [<åÉèÏ x+¨ÊuÎ HõO>Ë Z‰õΩ¯=
L<åfl~°∞— Jx ~å[H©Ü∞« âß„ã¨"Î `Õ Î« |Å^Õ"~£ å*ò <åÜ«∞~ü ã¨Ê+¨Oì KÕâß_»∞.
D HÍÅOÖ’ JHÍb ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ QÆ=∞xOK«^yŒ # JOâ◊O : =∞`« ã¨Oã¨e÷ fl
=∞`« Ñ ¨ ~ ° " ≥ ∞ ÿ # 㨠O ˆ H `åefl „Ѩ [ ÅÖ’ =∞`« Ñ ¨ ~ ° " ≥ ∞ ÿ # L„kHõ Î ` « x ÃÑOK« \ ÏxH˜
LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. 700H˜ ÃÑ·QÍ QÆÅ ã≤‰õΩ¯ QÆ∞~°∞^•fi~åÅÃÑ· xÜ«∞O„`«} QÆÅ
432 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
Ü«∞ãπlÑ≤ãx≤ ã≤‰Ωõ ¯Å∞ JHÍb ~å[H©Ü∂« efl „ѨKå~°O KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘<åfl~°∞.
„Ѩ`ºÕ H˜Oz J=∞$`üã~¨ ü ã¨fi~°^‚ "Õ åÅÜ«∂xfl x~°O`«~O° QÍ JO^Œ∞Hˆ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘<åfl~°∞.
JHÍb ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ =Ú~îå`«`«fiO ÃÑiyOk. QÆ∞~°∞^•fi~åÅÃÑ·, ã¨fi~°‚
^Õ"åÅÜ«∞OÃÑ· xÜ«∞O„`«} H˘~°‰Ωõ qq^èŒ JHÍb„QÆ∂ѨÙÅ =∞^躌 áÈ\©, â◊„`«∞`«fiO ÃÑiQÍ~Ú.
áÈ\© ã¨Ê~°Å÷ HÍ~°}OQÍ "åi _ç=∂O_»∞¡ x~°O`«~O° QÍ ÃÑiQÍ~Ú. q∞`«"å^Œ „QÆ∂ѨÙÅ∞
‰õÄ_® f„="å^Œ „QÆ∂ѨÙÅ, H˘`«QÎ Í Pq~°ƒqù Oz# „QÆ∂ѨÙÅ XuÎ_Hç ˜ ÖÁOyáÈÜ«∂~Ú.
<≥„Ǩ˙ HÍÅOÖ’ ѨO*Ï|∞Ö’ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«``« fi« "å^ŒO ‰õÄ_® KåÖÏ K«∞~°∞‰õΩQÍ
LOk. ã≤‰Ωõ ¯ =∞`«``« fi« "å^Œ=∞O`« ^Œ∂‰õΩ_»∞QÍ ÖË#ѨÊ\˜H˜ Jk ‰õÄ_® =∞`«``« fi« "å^•xH˜
„â◊√u HõÅ∞ѨÙ`«∂<Õ LOk.
ѨO*ÏÉò ã¨=∞㨺H˜ ãà ‰õΩºÅ~ü ã¨ÊO^Œ#
1966 =~°‰Ωõ ѨO*Ï|∞Ö’ =∞`«``« fi« ~å[H©Ü∂« Å∞ ~Ô O_»∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞㨺Å
K«∞@∂ì u~°Q\Æ Ïxfl QÆ∞iOz K«iÛOK«\ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ ѨO*Ï|∞ =∞`«``« fi« "å^Œ ã¨=∞㨺
Ѩ@¡ Ãã‰õΩºÅ~ü áêsìÅ∞ ZÖÏ ã¨ÊOkOKåÜ≥∂ ã¨OH˜ÑΔ OΨ QÍ Ñ¨ije^•ÌO. WO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞
„Ѩ™êÎqOz#@∞¡ =∞`«``« fi« PO^Àà◊#Å∞– "åi _ç=∂O_»¡ =º=Ǩ~°OÖ’ <≥„Ǩ˙ ‰õÄ_®
„áê^äqŒ ∞Hõ xÜ«∞=∂Å#∞ áê\˜OKå_»∞. Jq: "Õ~åÊ@∞"å^Œ ^èÀ~°}∞Å∞O>ËQÍx, Ç≤ÏO㨉Ωõ
ky`ÕQÍx, =∞`«`«`«fi"å^Œ _ç=∂O_»¡`À L^Œº=∞O KÕѨ_ç`ÕQÍx "å\˜H˜ ÉÏ^èŒ∞ºÖˇ·#
<åÜ«∞‰õΩÅ`À K«~Û° Å∞ [~°Ñ‰¨ Äõ _»^∞Œ . "åi _ç=∂O_»∞¡ P"≥∂kOK«‰Äõ _»^∞Œ . =∂ã¨~ì ü `å~åã≤OQ∑
<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x JHÍb `«~Ç° ¨ L^Œº=∞O`À ã¨Ç¨ =∞`«``« fi« "å^ŒO Ü≥ÚHõ¯ á¶êã≤ã∞¨ ì ã¨fiÉèÏ=O
Ѩ@¡ <≥„Ǩ˙H˜ ã¨iÜ≥∞ÿ # J=QÍǨÏ# =ÙOk.
J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "≥∞<ÿ åi\©Å ÉèÏ"åÅ#∞ ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞H˘x ã¨ÊOkOKÕ
ã¨fiÉèÏ=O QÆÅ <≥„Ǩ˙ gÖˇ#· O`«=~°‰Ωõ JHÍbÅ Ãã‰õΩºÅ~ü _ç=∂O_»#¡ ∞ P"≥∂kOK«_O»
^•fi~å "åix ã¨=∂^è•#Ѩ~K° « Ü«∞uflOKå_»∞. JHÍbÅ∞ =∞`«``« fi« "å^Œ ã¨fiÉèÏ"åxfl
=^Œ∞Å∞H˘#_®xH˜ JOwHõiOz# HÍ~°}OQÍ <≥„Ǩ˙ JHÍb^Œàò`À =zÛ# XѨÊO^•ÅÃÑ·
~Ô O_»∞™ê~°∞¡ 1948, 1956ÅÖ’ ã¨O`«HÍÅ∞ KÕâß~°∞. HÍx ѨO*Ï|∞Ö’ =∞`«``« fi« "å^Œ
ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ#∞ x~ÀkèOK«_O» Ö’ D ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ "≥Y· i qѶŨ =∞~ÚOk. `«fi~°Ö’ H˘`«Î
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~°∞. KåÖÏ f„="å^Œ Ãã^· •úOuHõ ~å[H©Ü∞« „áêuѨkHõ#
H˘`«Î _ç=∂O_»¡ *Ïa`åÅ#∞ ~°∂á⁄OkOz JHÍb^Œàòx ѨÙ#~°∞r˚qOѨ*Ëâß~°∞. J^Õ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 433
 ã¨=∞Ü«∞OÖ’ JHÍbÅ`À HÍO„ÔQã¨∞ ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ "≥Y· i Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«``« fi« â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ |ÅѨ_ÖÕ Ï
KÕãO≤ k.
Ç≤ÏO^Œ∂, ã≤‰õΩ¯ =∞`«`«`«fi"å^•Å`À ^Œ$_è»OQÍ =º=ǨÏiã¨∞Î#fl ѨO*Ï|∞
=ÚYº=∞O„u „Ѩ`åÑπãO≤ Q∑ HÔ ~· å<£H˜ <≥„Ǩ˙ ѨÓiÎ =∞^Œ`Ì ∞« WKåÛ_»∞. HÍx <≥„Ǩ˙QÍx
HÔ ~· å<£QÍx qã¨Î $`« Ãã^· •úOuHõ „ѨKå~°O ^•fi~å =∞`«``« åfixfl J^Œ∞Ѩ٠KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ– JÖÏ
KÕÜ∞« _»O JO`« Hõ+Oì¨ HÍx ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ZÖÏO\˜ K«~º° Å∞ KÕÑ@¨ Öì ^Ë ∞Œ .
JqÉèHí Îõ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ѨO*Ï|∞Ö’ |ÅOQÍ LOk. Ãã‰õΩºÅi*ÏxH˜ |Å"≥∞#ÿ
â◊H˜Î. Jk ‰õÄ_® 1950ÅÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂, ã≤‰õΩ¯ =∞`«`«`«fi"å^•Å#∞ Ãã·^•úOuHõOQÍ
~å[H©Ü∞« OQÍ =ºuˆ~H˜OzOk. HÍx 1964 `«~∞° "å`« ã≤ÑS≤ , ã≤ÑZ≤ OÅ∞ ZxflHõÅÖ’
„ѨÜ≥∂[#O á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ JHÍb^Œàò`À "≥∞ÿ„u <≥iáê~Ú. P q^èŒOQÍ JHÍb^Œàò
~å[H©Ü∂« ʼnõΩ <åºÜ«∞|^Œ`ú « HõeÊOKå~Ú.
1947 `«~∞° "å`« =∞`«``« fi« "å^Œ =¸ÖÏÅ∞
"å@O`«@ Jq Ãã‰õΩºÅ~ü ã¨fiÉèÏ=O Hõey#"≥·#ѨÊ\˜H©, ã≤‰õΩ¯, Ç≤ÏO^Œ∂
=∞`«``« fi« "å^Œ∞ÅKÕ =∞`«``« fi« =∞Ü«∞O KÕÜ∞« |_ç# ~Ô O_»∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞㨺Å∞ 1966 =~°‰Ωõ
ѨO*Ï|∞ ~å[H©Ü«∂ÅÃÑ· „áê|źO =Ç≤ÏOKå~Ú. "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨=∞㨺: ~åR ÉèÏ+¨H˜
ã¨O|OkèOz#k. kfiÉèÏëê ~åR"≥∞#ÿ ѨO*Ï|∞Ö’ áêÅ<å ÉèÏ+¨QÍ áê~îâ° ßÅ ÉèÏ+¨QÍ
Uk LO_®e? Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«``« fi« "å^Œ∞Å∞ D ™ê÷~Ú Ç≤ÏOnH˜ ^ŒHͯÅ<åfl~°∞. ã≤‰Ωõ ¯
=∞`«``« fi« "å^Œ∞Å∞ Wk QÆ∞~°∞=Úd eÑ≤Ö’ L#fl ѨO*ÏcH˜ ^ŒHͯÅ<åfl~°∞. ѨO*Ï|∞x
ѨO*Ïc, Ç≤ÏO^Œ∂ ÉèÏëê „áêO`åÅ∞QÍ qÉèlí Oz D ã¨=∞㨺x Ѩi+¨¯iOKåÅx „ѨÉ∞íè `«fiO
„ѨÜ∞« uflOzOk. HÍx ѨO*Ïc ÉèÏëê „áêO`«OÖ’ lÖÏ¡ ѨiáêÅ# H˘~°‰Ωõ =∂„`«"∞Õ
ѨO*Ïc JkèHÍ~° ÉèÏ+¨QÍ KÕÜ∞« |_çOk QÆ#∞Hõ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«``« fi« "å^Œ∞Å∞ Ç≤ÏOn`Àáê@∞
ѨO*Ïcx áê~îâ° ßÅ ÉèÏ+¨QÍ KÕÜ∞« \Ïxfl =ºuˆ~H˜OKå~°∞. ѨO*Ïc ÉèÏ+¨ eÑ≤ JO`«HOõ >ˇ
q"å^•ã¨Ê^Œ"∞≥ #ÿ ã¨=∞㨺. ã¨O„Ѩ^•Ü«∞OQÍ â◊`åÉÏÌÅ `«~|° _ç ѨO*Ïc L~°∂,Ì QÆ∞~°∞=Úd,
^Õ=<åQÆi eѨÙÅÖ’ „"åÜ«∞|_çOk. HÍx ѨO*Ïcx L=∞‡_ç ™êO㨯 $uHõ <ÕÑ^¨ ºŒä O #∞O_ç
"Õ~∞° KÕã≤ JHÍbÅ∞ QÆ∞~°∞=Úd =∂„`«"∞Õ Ñ¨O*Ïc eÑ≤QÍ =ÙOKåÅx _ç=∂O_»∞ KÕâß~°∞.
QÆ∞~°∞=Úd`À áê@∞ ^Õ=<åQÆi ‰õÄ_® LѨÜ∂≥ yOѨ|_®Åx Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`« ã¨Oã¨Å÷ ∞
Ѩ@∞ì|\Ïì~Ú. ã≤‰Ωõ ¯, Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`« ã¨Oã¨Å÷ ∞ ã¨=∞㨺H˜ =∞`«O ~°OQÆ∞x ѨÙe=∂~Ú.
434 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 Ô~O_»= ã¨=∞㨺 : ѨO*Ïc ã¨∞|– 1955Ö’ ~åR ѨÙ#ifl~å‡} Hõq∞+¨<£
(Zãπ.P~ü.ã≤) xÜ«∞q∞OѨ|_ç#ѨÙ_»∞ JHÍb^Œàò, ã≤ÑS≤ , KåÖÏ=∞Ok HÍO„ÔQãπ "å^Œ∞Å∞,
ѨO*Ïc "Õ∞^è•=ÙÅ∞ ÉèÏ+¨ „áêuѨkHõ# ~åR ѨÙ#ifl~å‡}O [~°QÍÅx _ç=∂O_»∞ KÕâß~°∞.
Wk ѨO*Ïc =∂\Ï¡_Õ Ñ¨O*Ï|∞, Ç≤ÏOn =∂\Ï¡_Õ Ç¨Ï~åº<å ~å„ëêìÅ U~åÊ@∞H˜ ^•i
fã¨∞OÎ k. Ç≤ÏOn, ѨO*ÏcÅ =∞^躌 ÃÑ^ŒÌ `Õ_® ÖË^<Œ Õ HÍ~°}O`À Ü«∞ãπ.P~ü.ã≤. D
_ç=∂O_»x¡ „`Àã≤ÑÙ¨ zÛOk. ÉË~™° ê~åÅ Ñ≤^ÑŒ ¨ 1956Ö’ JHÍb^ŒàòH˜ ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `åfixH˜
=∞^躌 =zÛ# XѨÊO^ŒO ѨO*ÏÉò, ÃÑѨÙû (PEPSU)Å qb<åxH˜ ^•i fã≤Ok.
HÍx =∂ã¨~ì ü `å~åã≤OQ∑ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ JHÍb^Œàò ѨO*Ïc ã¨∞| U~åÊ@∞
_ç=∂O_»∞ÃÑ· â◊H=Θ O`«"∞≥ #ÿ PO^Àà◊# x~°fiÇ≤ÏOzOk. JHÍb^Œàò `«# _ç=∂O_»∞‰õΩ
=∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# ~°OQÆ∞x ѨÙÅ∞=Ú`«∂, _ç=∂O_»∞x x~åHõiOK«_»O JO>Ë ã≤‰õΩ¯Å‰õΩ
=ºuˆ~HõOQÍ q=HõΔ K«∂Ѩ_»"Õ∞#x P~ÀÑ≤OzOk. [<åÉèÏ PkèHõº`« HÍ~°}OQÍ
~å[H©Ü∞« Ѩ~"° ∞≥ #ÿ , =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ „áê|źO =Ç≤ÏOK«QÅÆ ã≤‰Ωõ ¯Å‰õΩ "åi ã¨fiO`« ~åRO
HÍ"åÅx JHÍb^Œàò "åkOzOk. Jk ã≤‰Ωõ ¯Å PkèÑ`¨ åºxfl, ã≤‰Ωõ ¯ =∞`« „ѨÉ∞íè `åfixfl
ѨO*Ï|∞ÃÑ· |Å=O`«OQÍ ~°∞^Œ_Ì ®xH˜ „áêux^躌 O =Ç≤Ïã¨∞OÎ ^Œ<Õ HÍ~°}O s`åº [#ã¨OѶ∞¨ ,
W`«~° Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`« ã¨Oã¨Å÷ ∞, =º‰õΩÅÎ ∞ D _ç=∂O_»∞x =ºuˆ~H˜OKå~°∞. ~åROÖ’x
ѨO*Ïc =∂\Ï¡_Õ „áêO`«OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ =∂`«$ÉèÏ+¨ ѨO*Ïc J#_®xfl x~åHõiOz,
1961 [#QÆ}#Ö’ "åix Ç≤ÏOn =∂\Ï¡_"Õ åiQÍ #"≥∂^Œ∞ KÕ~ÚOK«∞HÀ"åÅx HÀ~å~°∞.
J`«ºkèHOõ QÍ Éè∂í q∞ÖËx =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ∞QÍ =Ù#fl =∞*òÇϨ a ã≤‰Ωõ ¯Å∞QÍ
Ñ≤Å∞=|_Õ Ç¨Ïi[# ã≤‰Ωõ ¯Å∞ `«=∞ =~°æ =ºuˆ~‰õΩÅ∞ ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å~Ú# *Ï\ò ã≤‰Ωõ ¯Å∞
JHÍb^ŒàòH˜ „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ =∞^Œ`Ì ∞« ^•~°∞Å∞ QÆ#∞Hõ H˘`«Î ~åRO "åi PkèÑ`¨ º« OÖ’ =ÙO@∞O^Œx
ÉèÜ
í ∞« Ѩ_ç ѨO*Ïc ã¨∞| _ç=∂O_»∞x =ºuˆ~H˜OKå~°∞.
<≥„Ǩ˙ ѨO*Ïc ã¨∞| _ç=∂O_»∞x ^•x "≥#∞Hõ =Ù#fl =∞`«``« fi« HÍ~°}ÏÅ
s`åº JOwHõiOK« x~åHõiOKå_»∞. =∞`«``« fi« _ç=∂O_»∞x JOwHõiOK«@O ~å[ºO
ã¨=∂[O Ü≥ÚHõ¯ Ãã‰õΩºÅ~ü x~å‡}ÏxH˜ „Ѩ=∂^ŒH~õ =° ∞x ÉèÏqOKå_»∞. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÖ’x
ÃÑ^ŒÌ qÉèÏQÆO`Àáê@∞ „Ѩ=ÚY ã≤‰Ωõ ¯ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „Ѩ`åÑπãO≤ Q∑ HÔ ~· å<£, ^Œ~åƒ~å
ã≤OQ∑ ‰õÄ_® =ºuˆ~H˜OKå~°∞. <≥„Ǩ˙ ‰õÄ_® <åºÜ«∞ã¨=∞‡`«"∞≥ #ÿ ^≥`· Õ „Ѩ`ºÕ H˜Oz Ãã‰õΩºÅ~ü
„áêuѨkHõ# ã≤ÑS≤ , Ñ≤Ü∞« ãπÑ≤ WOHÍ Ñ¨Å∞=Ù~°∞ "Õ∞^è•=ÙÅ∞ =∞^ŒuÌ zÛ =ÙO>Ë 1960
<å\˜H˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ W`«~° „áêO`åÅhfl ÉèÏëê„áêuѨkHõ# ~å„ëêìŠѨÙ#ifl~å‡}O
[iÑ≤Oz#>Ë¡ ѨO*Ïc ã¨∞|x JOwHõiOz LO_Õ"å~°∞.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 435
 HÍx <≥„Ǩ˙ áê\˜Oz# „Ѩ=∂}ÏÅ##∞ã¨iOz ѨO*Ïc ã¨∞| U~åÊ@∞‰õΩ
`«~∞° "å`« ~Ô O_»∞ Ѩi}Ï=∂Å∞ =∂~åæxfl ã¨∞QÆ=∞O KÕâß~Ú. "≥Ú^Œ\ k˜ : Ü«∞<£.l.Ñ≤.ã≤
#∞O_ç JHÍb^Œàò <åÜ«∞Hõ`fi« O #∞O_ç =∂ã¨~ì ü `å~åã≤OQ∑x `˘ÅyOz# ã¨O`ü Ѷ`¨ ãÕ O≤ Q∑
ѨO*Ïc ã¨∞| _ç=∂O_»∞ ѨÓiÎQÍ ÉèÏëê„áêuѨkHõ# KÕã∞¨ #Î fl _ç=∂O_Õ#x „ѨH\õ O˜ Kå_»∞.
~Ô O_»=k : ǨÏ~åº<åÖ’x ÃÑ^ŒÌ ~å[H©Ü∞« ™ê=∂lHõ ã¨Oã¨Å÷ ∞ Ç≤ÏOn =∂\Ï¡_Õ
„Ѩ[Å „Ѩ`ºÕ Hõ ~å„ëêìÅ H˘~°‰Ωõ _ç=∂O_»∞ KÕâß~°∞. HÍO„QÍ „Ѩ[Å∞ Ç≤Ï=∂K«Å„Ѩ^âÕ òÖ’
qb<åxfl HÀ~å~°∞. Ѷe¨ `«OQÍ „Ѩ^•è #=∞O„u WOk~åQÍOnè 1966 =∂iÛÖ’ ѨO*Ï|∞
~Ô O_»∞ ~å„ëêìÅ∞QÍ qÉèlí OѨ|_»∞`«∞O^Œx „ѨH\õ O˜ zOk. ѨO*Ïc =∂\Ï¡_Õ Ñ¨O*ÏÉò,
Ç≤ÏOn =∂\Ï¡_Õ Ç¨Ï~åº<å, HÍO„QÍ Ç≤Ï=∂K«Öò„Ѩ^âÕ òÖ’ HõÅ∞Ѩ|_»∞`«∞Ok.
HÍx K«O_ôÑ∞¨¶ ~ü Z=iH˜ K≥O^•e? J<Õ „Ѩâfl◊ q∞ye LOk. D ã¨=∞㨺x
Ѩi+¨¯iOKÕO^Œ∞‰õΩ WOk~åQÍOnè ѨO*Ï|∞ ã¨iǨÏ^Œ∞Ì Hõq∞+¨<x£ xÜ«∞q∞OzOk. Hõq∞+¨<H£ ˜
JѨÊyOz# ѨijÅ<åOâßÅ#∞ W~°∞ѨHÍΔ Å∞ JOwHõiOKå~Ú. Ѩiã¨~° „áêO`åÅ`À
ã¨Ç¨ K«O_ôÑ∞¨¶ ~ü ǨÏ~åº<åH˜ K≥O^•Åx Hõq∞+¨<£ x~°~‚ ÚOzOk. Hõq∞+¨<£ f~°∞Êx JHÍb^Œàò
JOwHõiOK«Ö^Ë ∞Œ . JHÍbÅ#∞ Jã¨O`«$Ñ≤ΠѨ~K° _« O» W+¨Oì ÖËx WOk~åQÍOnè K«O_ôÑ∞¨¶ ~üx
Hˆ O„^Œáêe`«OQÍ „ѨH\õ O˜ z, Jk ѨO*Ï|∞, ǨÏ~åº<åʼnõΩ ~å[^è•xQÍ =ÙO@∞O^Œx
„ѨHõ\ ˜OzOk. JHÍb^Œàò Jã¨O`«$Ñ≤Î`À 1966 #=O|~°∞Ö’ H˘`«Î ~åRO U~åÊ@∞
KÕÜ∞« |_»QÍ<Õ K«O_ôÑ∞¨¶ ~üx ѨO*Ï|∞Ö’ KÕ~åÛÅx ÃÑ^ŒÌ PO^Àà◊# KÕÑ\¨ Oì˜ k. HÍx H˘kÌHÍÅO
`«~∞° "å`« JHÍb^Œàò <åÜ«∞Hõ`fi« O ã¨=∞㨺x „Ѩ^•è #=∞O„uH˜ =keÃÑ\˜,ì P"≥∞ x~°Ü ‚ ∂« xH˜
Hõ@∞ì|_ç LO_®Åx JOwHõiOzOk. =∞~˘Hõ=∂~°∞ WOk~åQÍOnè JHÍbÅ XuÎ_Hç ˜
ÖÁOy K«O_ôÑ∞¨¶ ~üx ѨO*Ï|∞H˜ WzÛ"Õã∂¨ ,Î Ç≤ÏO^Œ∂ "≥∞*Ïi\© QÆÅ ~Ô O_»∞ `«ÇϨ ã‘à#¡◊ ∞
(ã¨Éò _çq[#¡#∞) Ѷl¨ Öϯ, JɒǨÏ~üÅ#∞ ǨÏ~åº<åH˜ JѨÊyOzOk. JHÍb^Œàò ~Ô O_»∞
`«ÇϨ ã‘à§◊ |kbx ‰õÄ_® JOwHõiOK« x~åHõiOK«_O» `À D x~°Ü ‚ ∞« O ‰õÄ_® J=∞Å∞
[~°∞Ѩ|_»Ö^Ë ∞Œ .
ѨO*Ï|∞ ã¨∞| _ç=∂O_»∞x JOwHõiOK«_O» ã¨iÜ≥∞ÿ # K«~ˆ º. HÍx ^•xx
ѨO*Ï|∞ ã¨=∞㨺H˜ Ѩiëê¯~°OQÍ ÉèÏqOK«‰Äõ _»^∞Œ . Jã¨Å∞ ã¨=∞㨺H˜ =¸ÅO =∞`«``« fi« O.
HÍ|\ì̃ =∞`«``« åfixfl x~°∂‡eOK«Háõ È`Õ ã¨=∞㨺 JÖψQ =ÙO@∞Ok. H˘`«Î ~°∂áêÅ∞
fã¨∞HÀ=K«∞Û.
436 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
JHÍb ~å[H©Ü∂« Å∞, ã¨=∞~°jÅ`«
ѨO*Ïc ã¨∞| U~åÊ@∞`À JHÍb^Œàò ã¨O=`«û~åÅ `«~°|_ç „Ñ¨™êÎqOz
PO^Àà◊#Å∞ [iÑ≤# xiÌ+¨ì"≥∞ÿ# ÃÑ^ŒÌ _ç=∂O_»¡hfl JOwHõiOK«|_®¤~Ú : J=∞Å∞
[~°∞Ѩ|_®¤~Ú. J#∞K«~∞° efl L`åûǨÏѨ~K° Q« ÅÆ L„kHõÑÎ ~¨ K° Q« ÅÆ ã¨=∞㨺ÖËg∞ ÖË=Ù. HÍ|\ì̃
JHÍb^ŒàòH˜ WѨC_»∞ ~å[H©Ü∞« OQÍ Z@∞áÈ"åe?– J<Õ ã¨=∞㨺 Z^Œ∞~°~ÚOk. =∞`«``« fi«
~å[H©Ü∂« efl =keÃÑ\˜ì ѨÓiÎQÍ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ™ê=∂lHõ ã¨Oã¨Q÷ Í KÕÜ∞« _»OQÍx Ãã‰õΩºÅ~ü
áêsìQÍ Ñ¨xKÕÜ∞« _»OQÍx JHÍb <åÜ«∞‰õΩÅH˜ W+¨Oì ÖË^∞Œ . HÍ|\˜ì JHÍb =∞`«``« fi«
"å^ŒO 1937 `«~∞° "å`« =Úã≤O¡ bQÆ∞ ÖÏQÍ<Õ "Õ~åÊ@∞ kâ◊QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êyOk.
"≥∞*Ïi\© =∞`«``« fi« "å^ŒO Ü≥ÚHõ¯ `«~¯° O á¶êã≤[O ÖÏQÍ<Õ _ç=∂O_»h¡ fl Ѩi+¨¯iOѨ|_ç#
`«~∞° "å`« "≥∞<ÿ åi\© =∞`«``« fi« "å^ŒO Ü≥ÚHõ¯ `«~¯° O "Õ~åÊ@∞ "å^ŒO J=Ù`«∞Ok.
=∞~˘Hõ ã¨=∞㨺 „Ѩ*Ï™êfi=∞º Ѩ^`úŒ ∞« ÅÖ’ ZxflHõÅ ^•fi~å JkèHÍ~°O ™êkèOK«_O» .
H˘`«QÎ Í U~°Ê_ç# ѨO*Ïc ã¨∞|Ö’ ‰õÄ_® JHÍb^Œàò 1967, P `«~∞° "å`« ZxflHõÅÖ’
"≥∞*Ïi\© ™êkèOK«ÖHË áõ È~ÚOk. JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}ÏÅ∞: "≥Ú^Œ\ k˜ ѨO*Ï|∞ [<åÉèÏÖ’
ã≤‰Ωõ ¯Å∞ 60 âß`«O֒ѨÙQÍ<Õ L<åfl~°∞. ~Ô O_»=k: ã≤‰Ωõ ¯ [<åÉèÏÖ’ 25 #∞O_ç 30
âß`«OQÍ =Ù#fl Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ ã≤‰Ωõ ¯Å‰õΩ JHÍb^ŒàòH˜ „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ ™ê=∂lHõ ѨÙ<åkQÍ
=Ù#fl ã¨OѨ^Œ =∞^躌 `«~Q° uÆ ~Ô `· ∞« Å`À =~°æ "≥~· ∞° ^躌 O =ÙOk. HÍ|\˜ì "å~°∞ 1980 =~°‰Ωõ
HÍO„ÔQãπH˜ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ‰õΩ F@∞¡ "Õâß~°∞. =¸_»=k Jxfl\˜H<õ åfl =ÚYº"≥∞#ÿ k ã≤‰Ωõ ¯Å∞
ˆH=ÅO =∞`«OѨ~°OQÍ F@∞¡ "ÕÜ«∞ÖË^Œ∞. `«~°K«∞QÍ "≥∞*Ïi\© ã≤‰õΩ¯Å∞ HÍO„ÔQãπH˜
Hõ=¸ºxã¨∞Åì ‰õΩ F@∞ KÕâß~°∞.
1952 #∞O_ç 1980 =~°‰Äõ JHÍb^ŒàòH˜ ã≤‰Ωõ ¯ F@¡Ö’ 35 #∞O_ç 45 âß`«O
=KåÛ~Ú. 1967Ö’ JHÍb^Œàò [#ã¨OѶ∞¨ O "≥∞„ÿ u`À „ѨÉ∞íè `«fiO U~°Ê~°zOk. [#ã¨OѶ∞¨
Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«``« fi« áêsì. ѨO*Ïc ã¨∞| _ç=∂O_»∞x =ºuˆ~H˜Oz# áêsì. JHÍb^Œàò
1977Ö’ [#`åáêsì`À HõeÑ≤ ã¨OH©~‚° „ѨÉ∞íè `åfixfl U~°Ê~°zOk. [#`å áêsìÖ’ [#ã¨OѶ∞¨
ÃÑ^ŒÌ qÉèÏQÆOQÍ LOk. JHÍb^Œàò J`«ºO`« ã¨=∞~°jÅ =∞`«``« fi« L^Œº=∂xfl KÕÑ@¨ _ì ®xH˜
=ÚO^Œ∞ 1980Ö’ ѨO*ÏÉò JÃãOc¡H˜ [iy# ZxflHõÅÖ’ Jk "≥Ú`«OÎ F@¡Ö’ 26.9
âß`«O F@∞¡ `≥K∞« ÛH˘#flk. JO>Ë ã≤‰Ωõ ¯ÅÖ’ 50 âß`åxH˜ `«‰Ωõ ¯"Õ JHÍb^ŒàòH˜ F@∞¡
"Õâß~°∞. "≥∞*Ïi\© ã≤‰Ωõ ¯Å∞ JHÍb ~å[H©Ü∂« Å#∞ ã≤^•úO`åxfl u~°ã¯¨ iOKå~°∞.

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 437

 1980 ZxflHõÅÖ’ F_çáÈ~Ú, ã≤‰Ωõ ¯ÅÖ’ "åi =∞^Œ`Ì ∞« ѨÙ<åkx qã¨iÎ OK«∞
H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ JHÍbÅ∞ "åi ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ =∞`«``« fi« JOâßefl f„=`«~O° KÕÜ∞« _»O
„áê~°OaèOKå~°∞. x~°O`«~O° "åi _ç=∂O_»¡ *Ïa`åx ÃÑOK«∞`«∂ =KåÛ~°∞. q∞`«"å^Œ∞Å
#|_Õ"å~°∞ Ju"å^Œ∞Å J_»∞QÆ∞*Ï_»ÅÖ’ #_çKå~°∞. 1981Ö’ ã¨O`üÖÏOQÀ"åÖò
<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x JHÍb^Œàò ѨO*ÏÉò, ǨÏ~åº<å, ~å[™ê÷<Å£ =∞^躌 ѨO*Ï|∞ #n [ÖÏÅ
qÉè[í #`À ã¨ÇϨ K«O_èÑô ∞¨¶ ~üx ѨO*Ï|∞H˜ =∂ˆ~Û ã¨=∞㨺`À ã¨ÇϨ 45 =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ,
~å[H©Ü«∞, Pi÷Hõ, ™ê=∂lHõ _ç=∂O_»¡ *Ïa`å#∞ „Ѩ^è•#=∞O„uH˜ ã¨=∞iÊOzOk.
ã¨=∞㨺Å`À ÃÑ^ŒÌ „ѨKå~°O KÕÑ\¨ Oì˜ k. P "≥O@<Õ 1973Ö’ P"≥∂kOz# P#O^ŒÑÓ¨ ~ü
™êÇ≤ÏÉò f~å‡#O J=∞Å∞ J`«ºO`« „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ _ç=∂O_»∞ J~ÚOk. ѨÅ∞ ~°HÍÅ∞QÍ
"åºMϺ#O KÕÜ∞« |_ç# D f~å‡#O =∞`«``« fi« "Õ~åÊ@∞"å^Œ ѨÓi`«"∞≥ #ÿ k.
J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÃÑ#· K«iÛOz# =∞`«``« fi« JOâßÅxflO\˜x JHÍb^Œàò KåÖÏ
^Œ∂‰õΩ_»∞QÍ KÕÑ\¨ Oì˜ k. =∞`åxfl ã¨g∞Hõ~}° ™ê^è#Œ OQÍ ÉÏǨ@OQÍ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘#flk.
JHÍb L^Œº=∂ÅxflO\˜H˜ QÆ∞~°∞^•fi~åÅ∞ Hˆ O„^•ÅÜ«∂º~Ú.
1947 #∞O_ç JHÍbÅ =∞`«``« fi« "å^Œ ~å[H©Ü∂« Å `«~¯° O "Õ~åÊ@∞"å^ŒO,
ã¨~fi° ã¨`åÎHõ =∞`« ~å[ºO H˘~°‰Ωõ _ç=∂O_»∞. 1981 `«~∞° "å`« >ˇ„~°iã¨∞Åì ∞ D q^è•#O
Ü≥ÚHõ¯ `åi¯Hõ =ÚyOѨ٠™êkèOKÕ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕѨ\Ïì~°∞. Ç≤ÏO㨠=∂~åæO`«~°OQÍ
HõxÑ≤OzOk. ã¨=∞~°jÅ L^Œº=∂Å∞ x~°∞ѨÜ∂≥ QÆ"∞≥ #ÿ ѨÙÊ_»∞, ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î Ç≤ÏO™ê Ѩ^`úŒ ∞« Å∞
™ê^躌 Ѩ_#» ѨC_»∞ >ˇ„~°iã¨∞ì Ç≤ÏO㨠„Ѩ`åº=∂flÜ«∞=∞~ÚOk.
JHÍbÅ L^ÕâÌ ßxfl J#∞ã¨iOz JHÍbÅ _ç=∂O_»h¡ fl ™êkèOK«|_®e. JO^Œ∞‰õΩ
K«~Û° Å∞ XHõ áÈ~å@O ~°∂ѨO =∂„`«"∞Õ . JO`ÕQÍHõ JHÍbÅ∞ `«~K° ∞« QÍ XHõ f~°∞Êx ÖËHõ
XѨÊO^•xfl P"≥∂k™êÎ~∞° . P `«~∞° "å`« Jk J#∞‰õÄÅOQÍ ÖËHáõ È`Õ u~°ã¯¨ i™êÎ~∞° . XHõ
_ç=∂O_»∞ ™êkèOK«∞H˘#fl `«~∞° "å`« H˘`«Î _ç=∂O_»¡ K«∞@∂ì H˘`«Î PO^Àà◊#Å∞ KÕÑ_¨ `» å~°∞.
"åi`À =KÕÛ XѨÊO^ŒO ã¨fiÅÊHÍeHõ"∞≥ #ÿ `å`å¯eHõ"∞≥ #ÿ q~å=∂xfl Wã¨∞OÎ k. "åi
=∞øeHõ "≥Y· i: ѨO*Ï|∞ ã≤‰Ωõ ¯ ~åRO, JHÍb^Œàò ã≤‰Ωõ ¯ áêsì QÆ#∞Hõ Jk ~å[H©Ü∞«
Ѩ^`úŒ ∞« ʼnõΩ, ^Õâ◊ x~å‡}ÏxH˜ ÖËHõ W`«~° á⁄~°∞QÆ∞ ~å„ëêìÅ „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ ÖËHõ JO`«~~ü åR
q^è•<åŠѨiëê¯~°O H˘~°‰õΩ =Ù#fl „Ѩ*Ï™êfi=∞º ÃѶ_»~°Öò Ü«∞O„`åOQÆO– Jxfl\˜H©
Jf`«"∞≥ #ÿ k.
438 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ѨO*Ï|∞Ö’ >ˇ~„ i° [O
JHÍb ã¨=∞~°jÅ`«‰Ωõ ã¨=∂O`«~O° QÍ 1947 #∞O_ç =∞`«``« fi« ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ,
ѨO*Ï|∞ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`«fiO– „Ѩ`ÕºH˜Oz 1970 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèíO #∞O_ç
=∞`«``« fi« "å^ŒO`À J#∞ã¨iOz# ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ "≥Y· iH˜ Ѩ~åHÍ+¨Qì Í >ˇ„~°i[O =ÚO^Œ∞‰õΩ
=zÛOk. >ˇ„~°i[O „áê~°OÉè‰í Ωõ _»∞ ã¨O`ü[~Ô fl· Öò ã≤OQ∑ aèO„^Œ<"£ åÖÏ. J`«_∞» 1970
^Œâß|ÌO z=~°Ö’ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞ ã≤‰Ωõ ¯ =∞`« „ѨKå~°‰Ωõ _»∞QÍ JO^Œi ^Œ$+≤<ì åHõi¬OKå_»∞.
JHÍb ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ `«<åxfl `«yOæ KÕ ÅHõΔ ºO`À *Ï˝h *ˇÖ· òãO≤ Q∑ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ ѨO*Ï|∞
HÍO„ÔQãπ aèO„^Œ<"£ åÖÏ „ѨKå~åxfl Ö’áê~ÚHÍiQÍ „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk. HÍx aèO„^Œ<"£ åÖÏ
`«##∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOz#"åiÃÑ· Éè™í ê‡ã¨∞~° ǨÏã¨OÎ KåKå_»∞.
aèO„^Œ<"£ åÖÏ, JdÅ ÉèÏ~°`« ã≤‰Ωõ ¯ q^•ºi÷ ÃÑ_¶ ~ˆ» +¨<£ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ J„kH±ãO≤ Q∑Å
>ˇ„~°i[O x~°OHÍs `≥QÆ ÃÑ^ŒÌ ǨÏ`«º`À 1980 U„Ñ≤Öò 24# „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. P
`«~∞° "å`« ѨÅ∞=Ù~°∞ x~°OHÍsÅ∞, Jã¨O`«$ѨΠJHÍbÅ∞, HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ ǨÏ`«ºÅ‰õΩ
QÆ∞~°Ü∂« º~°∞. 1981 ÃãÃÑOì |~°∞Ö’ aèO„^Œ<"£ åÖÏ q=∞~°≈‰õΩ_»∞ „Ѩ=ÚY "å~åΠѨ„uHõ
ã¨Oáê^Œ‰Ωõ _»∞ ÖÏÖÏ [QÆ`#ü ~ˆ <£ ǨÏ`«º KÕÜ∞« |_®¤_∞» . aèO„^Œ<£ "åÖÏÃÑ· „ѨÉ∞íè `«fiO K«~º°
fã¨∞HÀ‰õΩO_® 1980Ö’ Hˆ O„^ŒOÖ’ ǨϟO=∞O„u J~Ú# *ˇÖ· òãO≤ Q∑ ~°H}Δõ HõeÊOKå_»∞.
aèO„^Œ<"£ åÖÏ `«##∞ `å#∞ ~°HOΔ˜ K«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ 1982 AÖˇÖ· ’ ã¨fi~°^‚ "Õ åÅÜ«∞ Éè=í #
ã¨=Ú^•Ü«∞OÖ’ =Ù#fl QÆ∞~°∞<å#H± x"åã¨OÖ’ P„â◊Ü∞« O á⁄O^•_»∞. JHõ¯_» =ÙO@∂
ѨO*Ï|∞Ö’ >ˇ„~°iã¨∞ì HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKå_»∞. ѨO*Ï|∞ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ
=ºH˜QÎ Í ZkQÍ_»∞.
1983 ÃãÃÑOì |~°∞ =~°‰Ωõ >ˇ„~°iã¨∞ì ǨÏ`«ºÅ∞ x~°OHÍsʼnõΩ, „H˜Ok™ê÷~Ú
„ѨÉ∞íè `«fi L^ÀºQÆ∞ʼnõΩ, aèO„^Œ<"£ åÖÏ`À qÉèkË OKÕ ã≤‰Ωõ ¯Å‰õΩ Ñ¨iq∞`«=∞Ü«∂º~Ú. 1981
=~°‰Ωõ aèO„^Œ<"£ åÖÏ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ, ã¨O㨯~°}"å^Œ ã≤‰Ωõ ¯Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ Ç≤ÏOã¨x
~Ô K«ÛQ˘>Ëì „Ñ¨ãO¨ QÍÅ∞, P_çÜ∂≥ Hˆ ã¨@¡ ^•fi~å KÕâß~°∞.
HÍx 1983 ÃãÃÑOì |~°∞ #∞O_ç aèO„^Œ<"£ åÖÏ >ˇ„~°iã¨∞ì HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞
L^è$Œ `«O KÕâß_»∞. ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÃÑ· qK«H}Δõ Ï~°ÇÏ≤ `«OQÍ Ç¨Ï`åºHÍO_» ™êyOKå_»∞.
ѨO*Ï|∞ ѨiáêÅ#, áÈbã¨∞Å∞ ^Œ∞~°ƒÅ"≥∞#ÿ ã≤u÷ Ö’ =ÙO_»_O» =Å# Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO
>ˇ„~°i*ÏxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ K«~º° Å∞ fã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ `«@Ѩ\Ï~Úã¨∞OÎ _»_O» =Å# tHõÅΔ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 439
ÉèÜ
í ∞« O ÖˉΩõ O_® ǨÏ`åºHÍO_» [iÑ≤OK«_O» ™ê^躌 Ѩ_Oç k. JO`ÕHÍHõ ™ê÷xHõ ÉϺO‰õΩefl,
PÉè~í }° ÏÅ ëêѨÙefl, ǨϟOQÍ~°∞Ť PÜ«Ú^è•efl Å∂\© KÕ~ÚOKå_»∞. x~°OHÍsÅ#∞, „ѨÉ∞íè `«fi
L^ÀºQÆ∞Å#∞ ǨÏ`«º KÕ~ÚOKå_»∞. ã¨fi~°^‚ "Õ åÜ«∞ÅOÖ’ „áê~°#÷ Å∞ KÕã≤ |Ü«∞\˜H˜ =ã¨∞#Î fl
ã≤‰Ωõ ¯ _çÑÓ¨ º\© W<£ÃãÊHõ~ì ü [#~°Öò PѶπ áÈbãπ Z.Ü«∞ãπ.JÅ∂fiÖò 1983 U„Ñ≤ÖòÖ’ ǨÏ`«º
KÕÜ∞« |_®¤_∞» . JѨÊ\˜ #∞O_ç >ˇ„~°iã¨∞ì HÍ~°ºHõÖÏáêÅ L^è$Œ u ÃÑiyOk. ã≤‰Ωõ ¯Å∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ
=∞^躌 L„kHõ`Î Å« ∞ ÃÑiQÍ~Ú. aèO„^Œ<"£ åÖÏ ã≤‰Ωõ ¯Å ã¨~fi° ã¨`åÎHÍkèHÍ~°O H˘~°‰Ωõ ÉèÏ~°`«
„ѨÉ∞íè `åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å\ÏxH˜ Ñ≤Å∞Ñ≤KåÛ_»∞.
aèO„^Œ<"£ åÖÏ JÔ~ã¨∞Hì ˜ ÉèÜ
í ∞« Ѩ_ç 1983 _çÃãO|~°∞Ö’ ã¨∞~°H`Δ˜ « ™ê÷=~°"∞≥ #ÿ
ã¨fi~°‚ ^Õ"åÅÜ«∞OÖ’x JHõÖ`ò M« HÎò ˜ KÕ~å_»∞. ^•xx „Ѩ^•è # Hˆ O„^ŒOQÍ#∞, PÜ«Ú^è•QÍ~°OQÍ#∞
=∂~°∞ÛH˘<åfl_»∞. `«# >ˇ„~°iã¨∞ì J#∞K«~∞° ʼnõΩ P„â◊Ü∞« O KÕâß_»∞. J#∞K«~∞° ÅÖ’ J`«ºkè‰Ωõ Å∞
<Õ~Q° Íà◊√,¡ ^˘OQÆ ~°"å}Ï^•~°∞Å∞. aèO„^Œ<"£ åÖÏ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î `ÕeHõáê\˜ =∞~°`∞« áê‰õΩÅ#∞
W`«~° J^è∞Œ <å`«# PÜ«Ú^è•Å#∞ PÅÜ«∞OÖ’H˜ KÕ~"° âÕ ß_»∞. Ãã<ì Q£ #Æ ∞¡, KÕu ÉÏO|∞Å∞
W`«~° PÜ«Ú^è•Å `«Ü∂« sH˜ =~°∞¯ ëêѨÙefl ÃÑ\Ïì_∞» . JHõÖò `«MòÖÎ ’ P Ѩiã¨~° Éè=í <åÅÖ’
H˘`«QÎ Í KÕi# "åiH˜ PÜ«Ú^èŒ tHõ}Δ WÑ≤ÊOKå_»∞. JHõ¯_» #∞O_ç ǨÏO`«Hõ =Ú~îåÅ#∞
ѨOÑ≤OKå_»∞. ǨÏ`«ºÅ∂, Å∂\©Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKå_»∞. WOHÍ KåÖÏ W`«~° QÆ∞~°∞^•fi~åÅ#∞
‰õÄ_® >ˇ„~°iã¨∞ì HÍ~°ºHõÖÏáêÅ Hˆ O„^•Å∞QÍ ™ê÷=~åÅ∞QÍ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘<åfl_»∞.
aèO„^Œ<£ "åÖÏ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ Ye™êÎhÅ∞, f„="å^Œ∞Å∞, >ˇ„~°iã¨∞Åì ∞ – U
¿Ñ~°∞`À Ñ≤Å∞=|_ç#ѨÊ\˜H© "å~°O`å >ˇ„~°i*Ïxfl „Hõ=∞OQÍ ™ê^è•~°} u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞QÍ,
™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞QÍ =∂~åÛÅx PtOKå~°∞. "å~°∞ ѨO*Ï|∞ „Ѩ[ÅÃÑ· ~å[H©Ü∞«
Ãã·^•úOuHõ „áê|źO H˘~°‰õΩ áÈ~å_»∞`«∞<åfl~°∞. ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fiO ѨO*Ï|∞x
ѨiáêeOK«*ÏÅ^Œx, HÍ|\˜ì ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ #∞O_ç "Õ~∞° Ѩ__» O» ™êkèOK«^yŒ # ÅHõΔ º=∞x
x~°∂Ñ≤OKÕO^Œ∞‰õΩ J#∞QÆ∞}OQÍ "åi HÍ~°ºHõÖÏáêÅhfl ~°∂á⁄OkOK«|_®¤~Ú. Ѩ„uHõÅ
"åà◊§#∞, <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ #∞ Ç≤ÏOã≤OK«_O» , áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å#∞ ("åi ‰õΩ@∞OÉÏÅ#∞),
áÈbã¨∞ʼnõΩ, ѨiáêÅ#‰õΩ ã¨ÇϨ Hõiã¨∂<Î åfl~°x J#∞=∂#=Ú#fl "åix K«OѨ@O, "å~°∞
K≥ÑÊ≤ #@∞¡ KÕã≤ f~åÅx JkèHÍ~°∞ʼnõΩ P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕÜ∞« @O, ã¨=∂O`«~O° QÍ Ñ¨#∞flÅ∞
=ã¨∂Å∞ KÕÜ∞« @O, `«=∞‰õΩ P„â◊Ü∞« O HõeÊOK«=∞x ~Ô `· ∞« Å#∞ x~°ƒOkèOK«@O, JѨC_»ÑC¨ _»∂
K«OѨ@O– ÖÏO\˜ K«~º° Åhfl `«=∞ HÍ~°ºHõÖÏáêʼnõΩ ã¨ÇϨ HÍ~°O á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩQÍHõ `«=∞‰õΩ
ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl ã¨"åÅ∞ KÕ¿ã â◊HΘ =ÙO^Œx, `å"Õ∞ HÍ#∞#fl áêʼnõΩÅ=∞x, ѨO*Ï|∞ „Ѩ[Å#∞
440 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
#q∞‡OKÕO^Œ∞‰õΩ KÕÑ\¨ Ïì~∞° . D ÅHõΔ ºO ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, ã≤‰Ωõ ¯Å =∞^躌
ZÖÏO\˜ =º`åºã¨O áê\˜OK«Ö^Ë ∞Œ . 1981 #∞O_ç 1984 E<£ 3 =~°‰Ωõ K«OѨ|_ç#
"åiÖ’ ^•^•Ñ¨Ù 55 âß`«O =∞Ok ã≤‰Ωõ ¯Å∞ L<åfl~°∞.
>ˇ~„ i° ã¨∞Åì ∞– JHÍbÅ∞
>ˇ„~°iã¨∞Åì Ѩ@¡ JHÍb <åÜ«∞Hõ`fi« O "≥Y· i xiú+Oì¨ QÍ ÖË^∞Œ . "åi`À HõÅ=‰õΩO_®,
XHõ "Õ∞~°‰Ωõ „Ѩu‰õÄÅ "≥Y· i`À =ÙO_ç ‰õÄ_® ÉèÜ í ∞« O HÍ~°}OQÍ =∞ø#OQÍ LO_ç
áÈ~ÚOk. =∞~˘Hõ "≥Ñ· Ù¨ „ѨÜ∂≥ [#Hõ~=° ∞x Ö’áê~ÚHÍiQÍ =∞^Œ`Ì ∞« WzÛOk. >ˇ„~°iã¨∞Åì ‰õΩ
=ºuˆ~HõOQÍ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ ÉÏǨ@"≥∞#ÿ "≥Y· i ÖË^∞Œ . "åi HÍ~°ºHõÖÏáêefl qK«H}Δõ Ï~°ÇÏ≤ `«"∞≥ #ÿ
ǨÏ`åºHÍO_»x, aèO„^Œ<"£ åÖÏ q+¨ÑÓ¨ i`« „ѨKå~åxfl x~°fiÌ O^ŒfiOQÍ YO_çOK«Ö^Ë ∞Œ . JO`ÕQÍHõ
q∞`«"å^Œ JHÍb <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ‰õÄ_® >ˇ„~°iã¨∞ì HÍ~°ºHõÖÏáêÅ P~ÀѨ}Å∞#fl "åix
„Ѩ`º« HõOΔ QÍ<À ÖËHõ Ѩ~ÀHõOΔ QÍ<À ã¨=∞i÷OKå~°∞. >ˇ„iã¨∞Åì ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈbã¨∞Å∞ KÕÑ\¨ #ì˜
„Ѩu xiú+"ì¨ ∞≥ #ÿ K«~º° h YO_çOKå~°∞. aèO„^Œ<"£ åÖωõΩ =ºuˆ~HõOQÍ ZÖÏO\˜ „ѨÉ∞íè `«fi
K«~°º<≥·<å PˆHΔÑ≤OKå~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ: ''ã≤‰õΩ¯ ã¨=∂[=∞O`å aèO„^Œ<£ "åÖÏ#∞
ã¨=∞i÷ã∞¨ OÎ ^Œx—— ÖÏOQÀ"åÖò 1981Ö’ K≥áêÊ_»∞. XHõ\ © J~å ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ JHÍb
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ =ºH˜QÎ `Æ « Ç≤ÏO™ê"å^•xfl YO_çOKå~°∞. HÍx ã≤‰Ωõ ¯Å B#fl`åºxfl `«yOæ K«_®xH˜
Ç≤ÏOã¨x „¿Ñˆ~Ñ≤ã¨∞Î#fl^Œx „ѨÉèí∞`åfixfl xOkOKå~°∞. >ˇ„~°iã¨∞ìÅ∞ QÆ∞~°∞^•fi~åÅ#∞
ã¨fi~°^‚ "Õ åÅÜ«∂xfl P„Hõq∞Oz JѨq„`«O KÕã#≤ O^Œ∞‰õΩ ZÖÏO\˜ K«~åº fã¨∞HÀÖË^∞Œ . ã≤‰Ωõ ¯
„Ѩ*ÏhHõOÃÑ· `«=∞ <åÜ«∞Hõ`fi« O „Ѩ=∂^ŒOÖ’ Ѩ_Oç ^Œx ÉèÏqOz aèO„^Œ<"£ åÖÏ#∞ JO@HÍy
=ÙO_ÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. aèO„^Œ<"£ åÖÏ`À áÈ\© Ѩ_∞» `«∞#fl@∞¡ _ç=∂O_»∞¡ ÃÑOKå~°∞.
WOk~åQÍOnè – >ˇ~„ i° ã¨∞Åì ∞
ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∂ʼnõΩ Z^Œ∞Ô~·# =∞`«`«`«fi"å^Œ „Ѩ`ÕºHõ"å^Œ ã¨"åÅ∞#∞
™êǨϙȿÑ`«OQÍ Z^Œ∞~˘¯#_®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ WOk~åQÍOnè JxtÛ`«‰Ωõ J=HÍâ◊O WzÛOk.
P"≥∞ ã¨ÊO^Œ# P"≥∞ ~å[H©Ü∞« =º=Ǩ~° ã¨~o° H˜ aè#flOQÍ ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ "≥Y· iH˜ Z`«∞QÎ _Æ Å»
q<庙êxH˜ =∞^躌 Tyã¨ÖÏ_çOk. P"≥∞ 1981 #∞O_ç 1984 =~°‰Ωõ QÆÅ =¸_»∞
ã¨∞n~°… ã¨O=`«û~åÅ HÍÅO áê@∞ >ˇ„~°iã¨∞ì ǨÏ`«ºÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ Hõi#î "≥∞#ÿ K«~º°
KÕÑ@¨ _ì ®xH˜ QÍx Ãã^· •úOuHõOQÍ ~å[H©Ü∞« OQÍ f„= =∞`«``« fi« "å^ŒO`À áÈ~å_ÕO^Œ∞‰õΩQÍx
=∞`«``« fi« =ºuˆ~Hõ „ѨKå~°O ã¨=∞~°=÷ O`«OQÍ x~°fiÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩQÍx x~åHõiOzOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 441
"≥∞<ÿ åi\© ÉèÏ"åŠѨ@¡ „â◊^úŒ =Ç≤ÏOK«_®xH˜, "≥∞<ÿ åi\© =∞`«``« fi« "å^•xfl |∞[˚yOK«_®xH˜
=∞^躌 QÆÅ =∞øeHõ"∞≥ #ÿ =º`庙êxfl P"≥∞ QÆ∞iÎOK«Ö^Ë ∞Œ .
lÜ«∞ãπ.`À„ǨÏ, „ѨHÍ+πãO≤ Q∑ ÉÏ^ŒÖò, ÃÇÏKü.Ü«∞ãπ.ÖÏOQÀ"åÖÏÅ`À WOk~åQÍOnè
x~°O`«~åÜ«∞OQÍ K«~°ÛÅ∞ [iÑ≤Ok. JHÍbÅ, >ˇ„~°iã¨∞ìÅ ÉˇkiOѨÙʼnõΩ Ö’|_ç
=∞`« ` « ` « fi "å^Œ O "Õ ~ åÊ@∞ "å^Œ O >ˇ „ ~° i [OÅ`À áÈ~å_Õ O ^Œ ∞ ‰õ Ω =ӺǨ  xfl
~°∂á⁄OkOK«_»OÖ’ qѶ¨Å=∞~ÚOk. ǨÏ~åº<å, ~å[™ê÷<£ „Ѩ[Å ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ
UHÍaè„áêÜ«∂xfl q㨇iOz UHõÑH¨ OΔõ QÍ JHÍbÅ _ç=∂O_»#¡ ∞ P"≥∂kOK«_O» ™ê^躌 Ѩ_^» xŒ
QÆ∞iÎOK«Ö^Ë ∞Œ .
WOk~åQÍOnè J#∞ã¨iOz# ÖÁOyáÈÜÕ∞ q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ Ѷ¨e`«O:
"Õ~åÊ@∞"å^Œ∞ʼnõΩ >ˇ„~°iã¨∞ìʼnõΩ JÖψQ ѨO*Ï|∞ „Ѩ[ʼnõΩ `«Ñ¨C_»∞ ã¨OˆH`åÅ∞
ѨOÑ≤OK«@O. >ˇ„~°iã¨∞ì =ºuˆ~Hõ „ѨKå~åxfl [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ x~°fiÇ≤ÏOz# =∂r áÈbã¨∞
_≥~Ô· Hõ~ì ∞° [#~°Öò HÔ .Ñ≤.Ü«∞ãπ.yÖò „Ѩ™êÎqOz#@∞¡ '~å[H©Ü∞« <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x |ÅÇ‘Ï#`«
~°H}Δõ ^ŒàÏÖ’¡x QÆO^Œ~Q° Àà◊O >ˇ„~°iã¨∞eì fl L`Õ[ΠѨ~z° #O`«QÍ =∞ˆ~n L`Õ[ΠѨ~K° ^« ∞Œ .—
D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ „Ѩ™êÎqOK«=Åã≤# =ÚYº"≥∞#ÿ JOâ◊O: ã¨fi~°^‚ "Õ åÅÜ«∞ P=~°}Ö’
1983 =∂iÛÖ’ J\ÏfiÖò ǨÏ`«º ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „ѨÉ∞íè `«fiO ã¨ÊOkOK«_O» Ö’x "≥Ñ· Ũ¶ ºO.
Wk ѨO*Ï|∞ „Ѩ[Å#∞ k„Q̓ùOuH˜ QÆ∞iKÕãO≤ k.
1984Ö’ ѨO*Ï|∞Ö’x Ѩiã≤u÷ `«fii`«OQÍ H©}Δ O˜ zOk. JHÍbÅ ã¨=∞~°jÅ`«
JOQÆÅѨOQÆÅ`À ѨÙ~ÀQÆq∞OzOk. <åÜ«∞Hõ`fi« O E<£ 3 #∞O_ç ã¨=∞~°jÅ PO^Àà◊#ʼnõΩ
Ñ≤Å∞Ѩ٠WzÛOk. aèO„^Œ<"£ åÖÏ`À ã¨OѶ∞‘ ÉèÏ"åxfl ÉÏǨ@OQÍ „ѨH\õ O˜ zOk.
=∞~˘Hõ qâıëêOâ◊O ѨO*Ï|∞ =º=Ǩ~åÅÖ’ áêH˜™êÎ<£ *’HõºO ÃÑ~°Q@Æ O.
ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ `«‰Ωõ ¯=™ê÷~Ú Ü«Ú^ŒOú KÕÜ∞« @OÖ’x =ӺǨÏOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ
áêH˜™êÎ<£ tHõ}Δ PÜ«Ú^è•Å∞, Ãã^· •úOuHõ É’^è,Œ ^•H˘¯#_®xH˜ ~°H`Δ˜ « „áêO`åÅ∞, >ˇ„~°iã¨∞ì
ã¨Oã¨Å÷ ‰õΩ q∞e@s =∂~°^æ ~Œ ≈° Hõ`fi« O ã¨=∞‰õÄ~°Û@O „áê~°OaèOzOk. q^ÕâßÅÖ’ =Ù#fl
H˘xfl ã≤‰Ωõ ¯ f„="å^Œ „QÆ∂ѨÙÅ∞ _»|∞ƒ, PÜ«Ú^è•Å∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞Û`«∂ "Õ~åÊ@∞ "å^•xfl
„áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~Ú.
>ˇ„~°iã¨∞ì HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ ÃÑ~°Q_Æ O» `À 1984 E<£ <å\˜H˜ Ѩiã≤u÷ Ѩ~åHÍ+¨‰ì Ωõ
KÕiOk. ѨO*Ï|∞Ö’ "≥Ú`«OÎ ^ÕâO◊ Ö’ âßOuH˜ ^Õâ◊ SHõº`«‰Ωõ „Ѩ=∂^ŒO U~°Ê_çO^Œ<Õ
442 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ÉèÏ=O „Ѩ|eOk. ѨO*Ï|∞Ö’x Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÖ’ ÉèÜ í ∂« O^Àà◊#Å∞ "åºÑ≤OKå~Ú. ѨÅ∞=Ù~°∞
~åRO =^Œe "≥oá¡ ÈÜ«∂~°∞. JkèHõ ã¨OYºÖ’ QÆ∞~°∞^•fi~åÅ∞ HÀ@Å∞QÍ PÜ«Ú^è•QÍ~åÅ∞QÍ
=∂~°Û|_®¤~Ú. ã¨Ê+¨Oì QÍ Ñ¨O*Ï|∞Ö’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞H˜ ã¨~fi° O ã≤^OúŒ KÕÜ∞« |_»∞`ÀOk.
„ѨÉ∞íè `«fiO Ѩ~∞° =Ù „Ѩu+¨Åª ∞ „Ѩ[Å qâßfiã¨O HÀÖ’Ê`ÀOk.
D ã≤u÷ Ö’ J`«ºO`« ÉÏ^è•Hõ~"° ∞≥ #ÿ JOâ◊O: ѨO*Ï|∞Ö’ Ç≤ÏO^Œ∂ ã≤‰Ωõ ¯ qÉè[í #,
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x W`«~° „áêO`åÅÖ’ „Ѩ`ºÕ H˜Oz L`«~Î ° ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«``« fi« "å^Œ
"åºÑ≤.ΠѶ„≤ |=iÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ ã≤‰Ωõ ¯ Ѷ∞¨ ~°¬} K≥Å~ˆ y#ѨC_»∞ ǨÏ~åº<å #∞O_ç XHõ ÃÇÏK«ÛiHõ
"≥Å∞=_çOk.
"Õ∞ z=i <å\˜H˜ >ˇ„~°iã¨∞Åì ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ x~°Ü ‚ ∂« `«‡Hõ"∞≥ #ÿ K«~º° x WHõ U
=∂„`«O "å~Ú^• "ÕÜ∞« _»O ‰õΩ^Œ~x° Ѩiã≤u÷ =zÛOk. ã¨fi~°‚ ^Õ"åÅÜ«∞OÖ’, W`«~°
QÆ∞~°∞^•fi~åÅÖ’ *Á~°|_ç LO@∞#fl >ˇ„~°iã¨∞eì fl |Ü«∞\˜H˜ <≥\"ì˜ ¿Õ ãO^Œ∞‰õΩ „Ѩ|Å"≥∞#ÿ
â◊HΘ J=ã¨~O° . ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO 'PѨ~ˆ +¨<£ |∂¡™êì~—ü q∞e@s K«~º° KÕÑ\¨ Oì˜ k. Ѩiã≤u÷
JO`«QÍ kQÆ*Ïi# `«~∞° "å`« q∞Å@s K«~º° H˜ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O ÖË^∞Œ . Ѩ^HŒä Oõ JѨÊ\˜HÑõ Ù¨ Ê_»∞
~°∂á⁄OkOz ǨÏ_®q_çQÍ J=∞Å∞ [~°Ñ|¨ _çOk. Ѷe¨ `«OQÍ Ñ¨^HŒä Íxfl ~°∂á⁄OkOz#
"å~°∞ TÇ≤ÏOz# ^•xHõO>ˇ Z‰õΩ¯= =¸ÖϺxfl K≥eO¡ K«=Åã≤ =zÛOk.
E<£ 3# Ãã#· ºO ã¨fi~°^‚ "Õ åÅÜ«∂xfl K«∞@∞ì=Ú\˜Oì k. E<£ 5# ^Õ"åÅÜ«∞OÖ’
„Ѩ"tÕ OzOk. JHõ¯_» „ѨÉ∞íè `«fiO JOK«<åH˜ q∞Oz >ˇ„~°iã¨∞Åì ∞ ã¨OMϺs`åº Z‰õΩ¯=
=∞Ok =Ù<åfl~°∞. "åi =^ŒÌ =∞Oz PÜ«Ú^è•Å∞ =Ù<åfl~Ú. â◊„ã¨Î zH˜`û« ÖÏQÍ XHõ\ ˜
~Ô O_»∞ QÆO@ÅÖ’ ѨÓiÎHÍÖË^∞Œ . q∞e@s K«~º° z#fl Ü«Ú^ŒOú QÍ =∂iOk. z=~°Ö’
Ãã#· ºO \ÏO‰õΩefl "≥∂ǨÏiOK«=Åã≤ =zÛOk. ÉÏ^è•Hõ~"° ∞≥ #ÿ JOâ◊O U=∞O>Ë "≥~Úº
=∞OkH˜ÃÑQ· Í Éè‰í Ωõ ÅÎ ∞, PÅÜ«∞ ã≤|ƒOk PÅÜ«∞OÖ’ z‰õΩ¯‰õΩ<åfl~°∞. "åiÖ’ KåÖÏ=∞Ok
K«xáÈÜ«∂~°∞. PÅÜ«∞ „áêOQÆ}OÖ’x KåÖÏ Éè=í <åÅ∞ ^≥|ƒu<åfl~Ú. JHõÖò`M« òΠѨÓiÎQÍ
<ÕÅ=∞@ì=∞~ÚOk. ã≤‰Ωõ ¯ QÆ∞~°∞Ñ‘~åî ÅÖ’ J`«ºO`« Ѩq„`«"∞≥ #ÿ kQÍ ÉèÏqOK«|_Õ Ç¨Ï~ü
=∞Ok~ü ™êÃÇÏÉòH˜ #+¨Oì HõÅQƉΩõ O_® Ãã#· ºO „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ „â◊^úŒ =Ç≤ÏOz#ѨÊ\˜H© QÀ_»Å‰õΩ
`«∞áêH© QÆ∞O_»¡ `«∂@∞¡Ñ_¨ ®¤~Ú. aèO„^Œ<"£ åÖÏ, J`«_ç J#∞K«~∞° ÅÖ’ J<Õ‰Ωõ Å∞ K«xáÈÜ«∂~°∞.
'PѨ~ˆ +¨<£ |∂¡™êì~—ü ^Õâ◊ "åºÑ¨OÎ QÍ QÆÅ ã≤‰Ωõ ¯Å P„QÆÇ¨ "ÕâßÅ#∞ ÃÑOzOk.
J`«ºkè‰Ωõ Å∞ ^•xx aèO„^Œ<"£ åÖÏÃÑ· W`«~° >ˇ„~°iã¨∞Åì ÃÑ· Jx"å~°ºOQÍ KÕÑ@¨ =ì Åã≤#

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 443

K«~°ºQÍQÍHõ ^èŒ~À‡Å¡OѶ¨∞#QÍ, ^≥·=^Œ∂+¨}QÍ, ã≤‰õΩ¯ *ÏuH˜ [iy# J==∂#OQÍ
ѨiQÆ}O˜ Kå~°∞. PѨ~ˆ +¨<H£ ˜ =zÛ# „Ѩuã¨ÊO^Œ# ÉèÏ"À„^ÕHÑõ ~¨ "° ∞≥ #ÿ q™ÈÊù@<åxH˜ „áêux^躌 O
=Ç≤ÏOzOk. \ÏO‰õΩÅ`À ÉèÏs Z`«∞#Î Ãã<· åºxfl `«~e° OK«_O» HõO>Ë „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ =∂~°Oæ
J#∞ã¨iOz =ÙO_»=Åã≤O^Œx q=∞~°≈‰õΩÅ∞ Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤~∞° . JO^Œ∞‰õΩ L^•Ç¨Ï~°}QÍ:
1984Ö’ ÖÏQÍ<Õ ã¨fi~°^‚ "Õ åÅÜ«∂xfl P„Hõq∞Oz# >ˇ„~°iã¨∞eì fl `«‰Ωõ ¯= ~°HáÎõ ê`«O`À
áÈbã¨∞ʼnõΩ ÖÁOyáÈÜÕ∞ÖÏ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ xѨÙ}`«`À „Ѩ}ÏoHÍ|^ŒOú QÍ 1988Ö’ J=∞Å∞
[iÑ≤# PѨ~ˆ +¨<É£ Ï¡H± ^èOŒ _»~xü „Ѩ™êÎqOKå~°∞.
PѨ~ˆ +¨<£ |∂¡™êì~ü =Å# KåÖÏ „Ѩu‰õÄŠѨi}Ï=∂Å∞ ã¨OÉèqí Oz#ѨÊ\˜H©
^•xÖ’ H˘xfl ™ê#∞‰õÄÅ JOâßÅ∞ ‰õÄ_® L<åfl~Ú. Jk ÉèÏ~°`« ~å[ºO "Õ~åÊ@∞"å^ŒO,
>ˇ„~°i[OÅ`À ^Œ$_èO» QÍ =º=ǨÏiOK«QeÆ y#O`« |ÅOQÍ LO^Œx x~°∂Ñ≤OzOk. Jk
ã≤‰Ωõ ¯Å#∞ L`Õ[ΠѨ~K° Õ aèO„^Œ<"£ åÖÏx J`«_ç =Ú~îåx JO`«O KÕãO≤ k. Jk HÍO„ÔQãπ,
ã≤ÑS≤ , ã≤ÑZ≤ O ÖÏO\˜ Ãã‰õΩºÅ~ü áêsìÅ∞ „Ѩ[ÅÖ’H˜ "≥o¡ =∞`«``« fi« ~å[H©Ü∂« Å∞ „Ѩ[ʼnõΩ
HõeyOKÕ #ëêìÅx q=iOK«\ÏxH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ âßOu Éè„í ^Œ`Å« #∞ <≥ÅH˘eÊOk.
PѨ~ˆ +¨<£ |∂¡™êì~,ü P `«~∞° "å`«
PѨˆ~+¨<£ |∂¡™êì~ü `«~°∞"å`« >ˇ„~°iã¨∞ìÅ∞ ã¨fi~°‚^Õ"åÅÜ«∂xfl ^èŒfiOã¨O
KÕ~ÚOz#O^Œ∞‰õΩ WOk~åQÍOnè, P"≥∞ ‰õΩ@∞O|OÃÑ· ѨQÆ f~°∞ÛHÀ"åÅx „Ѩu#|∂<å~°∞.
1984 JHÀì|~°∞ 31# WOk~åQÍOnè P"≥∞ Ãã‰õĺi\© ^ŒàO◊ Ö’x W~°∞=Ù~°∞ ã≤‰Ωõ ¯ÅKÕ
ǨÏ`«º KÕÜ∞« |_çOk. JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ Ãã‰õĺi\© ^ŒàO◊ #∞O_ç ã≤‰Ωõ ¯efl `˘ÅyOKåÅx
Ãã‰õĺi\© pèÑπ WzÛ# ã¨ÅǨx WOk~åQÍOnè '=∞#O Ãã‰õΩºÅ~ü "å^Œ∞ÅO QÆ^•— J<Õ
"åºYº`À u~°ã¯¨ iOzOk.
1981–84 HÍÅOÖ’ L`«~Î ° ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl f„= =∞`«``« fi« "å^ŒO P=Ç≤ÏOz#
"å`å=~°}OÖ’ „Ѩ^è•#=∞O„u ǨÏ`«º ^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ „Ѩ`ÕºH˜Oz ¿Ñ^Œ „Ѩ[ÅÖ’
ÉèÜ
í ∂« O^Àà◊#ʼnõΩ, =∞`«``« fi« ^Ò~°<˚ åºÅ "≥Å∞¡=‰õΩ ^•i fã≤Ok. D „Ѩ*Ï„QÆÇϨ O _èbç Ö¡ ’#∞,
L`«~Î ° ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x H˘xfl „áêO`åÅÖ’ qHõ$`«"∞≥ #ÿ =∞`«``« fi« ~°∂ѨO fã¨∞H˘#flk.
ǨÏ`åº"å~°Î "≥Å∞=_çOk. ã≤‰õΩ¯Å∞ P#O^À`«û"åÅ∞ [~°∞ѨىõΩO@∞<åfl~°x ѨÙHÍ~°∞¡
"åºÑ≤OKå~Ú. P "≥#∞"≥O@<Õ ã≤‰Ωõ ¯ÅÃÑ· ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. JHÀì|~°∞ 31 ™êÜ«∞O„`«O
#∞O_ç JÅ¡i=¸HõÅ∞ _èbç ¡ g^è∞Œ efl ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘<åfl~Ú. ã≤‰Ωõ ¯Å∞ ÅHõΔ ºOQÍ Å∂\©Å∞

444 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ Ѷ¨∞@#Å∞ qâ◊$OYÅOQÍ ™êQÍ~Ú. ã≤‰õΩ¯Å‰õΩ "åi Pã¨∞ÎʼnõΩ ~°HõΔ}
HõeÊOK«_O» Ö’ âßOuÉè„í ^Œ`Å« Ü«∞O„`åOQÆO ѨÓiÎQÍ qѶŨ =∞~ÚOk. =¸_»∞ ~ÀAÅáê@∞
™êy# ǨÏ`åºHÍO_»Ö’ 2500 =∞OkH˜ÃÑQ· Í Ç¨Ï`«∞ÅÜ«∂º~°∞. "åiÖ’ J`«ºkè‰Ωõ Å∞ ã≤‰Ωõ ¯Å∞.
ǨÏ`åºHÍO_» [iy# „áêO`åÅ∞ _èbç ¡ =ÚiH˜ "å_»Å∞, ѨÙ#~å"å㨠HÍÅhÅ∞. #=O|~°∞
^˘g∞‡Å∞ ã≤‰Ωõ ¯ÅÖ’ J`«ºkè‰Ωõ efl „ѨÉ∞íè `«fiO #∞O_ç "Õ~∞° KÕâß~Ú.
WOk~åQÍOnè ™ê÷#OÖ’ „Ѩ^•è #=∞O„uQÍ ~år"£QÍOnè 1984 #=O|~°∞ 1#
„Ѩ=∂} ã‘fiHÍ~°O KÕâß_»∞. 1984 _çÃãO|~°∞ ™ê^è•~°} ZxflHõÅ `«~∞° "å`« ~år"£
ѨO*ÏÉò ã¨=∞㨺 KÕÑ\¨ Ïì_∞» . 1985 [#=iÖ’ JHÍb^Œàò „ÃÑã≤_O≥ @∞ ÖÏOQÀ"åÖÏ`À
ã¨Ç¨ ÃÑ^èÌŒ <åÜ«∞‰õΩÅO`å q_»∞^ŒÅ KÕÜ∞« |_®¤~∞° . XHõ <≥Å `«~∞° "å`« ~år"£QÍOnè
#=O|~°∞ ^˘g∞‡ÅÃÑ· ã¨fi`«O„`« <åºÜ«∞ qKå~°}‰õΩ P^ÕtOKå_»∞. PѨ~ˆ +¨<£ |∂¡ ™êì~,ü
#=O|~°∞ ^˘g∞‡Å∞ [iy#ѨÊ\˜H© ѨO*Ï|∞ ~å[H©Ü∂« Å∞ ™ê#∞‰õÄÅ kâ◊H˜ =∞àϧ~Ú.
JHÍbÅ∞ KåÖÏ=~°‰Ωõ qâ◊fiã¨hÜ«∞`« HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. JO`ÕQÍHõ JHÍbÅ∞ >ˇ„~°iã¨∞Åì `À
áÈ~å_»Hõ áÈ~Ú#ѨÊ\˜H© "åiH˜ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ__» O» ÖË^∞Œ .
ѨO*Ï|∞ ã¨=∞㨺H˜ âßâ◊fi`« Ѩiëê¯~°O Åaèã∞¨ OÎ ^Œ<Õ qâßfiã¨O`À ~år"£QÍOnè
JHÍbÅ`À K«~Û° Å∞ „áê~°OaèOKå_»∞. HÍx D q^è•#O Ѷe¨ `«OQÍ PѨ~ˆ +¨<£ |∂¡™êì~ü
#∞O_ç ã¨=∞‰õÄ_»∞`«∞#fl ™ê#∞‰õÄÅ`« HÀÖ’Ê=@O [iyOk. >ˇ„~°iã¨∞ì =∞`«``« fi« =ºuˆ~Hõ
áÈ~å@O `«ºlOK«|_çOk. Ѷ¨e`«OQÍ =∞`«`«`«fi"å^ŒO ѨÙOAHÀ=\ÏxH˜ J=HÍâ◊O
HõeÊOz#@¡~ÚOk.
q_»∞^ŒÅ `«~°∞"å`« JHÍb <åÜ«∞‰õΩÅ∞ q_çáÈÜ«∂~°∞. QÆO^Œ~°QÀàÏxH˜
QÆ∞~°Ü∂« º~°∞. XHõ"Ñ·≥ Ù¨ ÖÏOQÀ"åÖÏ`À ã¨Ç¨ ѨÅ∞=Ù~°∞ `«=∞ ™ê÷<åefl HÍáê_»∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ
>ˇ„~°iã¨∞Åì ‰õΩ n@∞QÍ ã¨=∞~°jŠѨ^*Œ ÏÅ „ѨÜ∂≥ QÍxH˜ Ѩiq∞`«=∞Ü«∂º~°∞. =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨
J`«ºkèHõ JHÍb <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „Ѩ*ÏO^Àà◊#Å∞ ѨÙ#~°∞^ŒúiOK«_»O QÍx ã¨=∞~°jÅ
~å[H©Ü∂« Å∞ H˘#™êyOK«_O» QÍx ™ê^躌 Ѩ_^» xŒ QÆ∞iÎOKå~°∞. HÍ|\˜ì ÖÏOQÀ"åÖò ^Œ∞~°∞ã¨∞QÍ
=∂\Ï¡_∞» `«∂<Õ „ѨÉ∞íè `«fiO`À ~°ÇϨ 㨺 K«~Û° ʼnõΩ kQÍ_»∞.
1985 PQÆã∞¨ Öì ’ ~år"£QÍOnè ÖÏOQÀ"åÖò ѨO*Ï|∞ XѨÊO^ŒOÃÑ· ã¨O`«HÍÅ∞
KÕâß~°∞. „ѨÉ∞íè `«fiO JHÍbÅ =ÚYº"≥∞#ÿ _ç=∂O_»#¡ ∞ P"≥∂kOzOk. q∞ye# "å\˜x
Ѩije™êÎ=∞x "åQÍÌ#O KÕãO≤ k. XѨÊO^ŒO „ѨHÍ~°O K«O_ôÑ∞¨¶ ~ü ѨO*Ï|∞H˜ |kb

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 445

KÕÜ∞« |_»∞`«∞Ok. ѨO*Ï|∞ #∞O_ç ǨÏ~åº<å‰õΩ |kb KÕÜ∞« =Åã≤# Ç≤ÏOn =∂\Ï¡_Õ
„áêO`åÅ#∞ Hõq∞+¨<£ x~°~‚ Úã¨∞OÎ k. #n [ÖÏÅ q"å^ŒOÃÑ· ã¨fi`«O„`« „\˜|∂º#Öò x~°Ü ‚ ∞« O
KÕã∞¨ OÎ k. ~åR JÃãOc¡H˜ áê~°"¡ ∞≥ O@∞H˜ ZxflHõÅ∞ 1985 ÃãÃÑOì |~°∞Ö’ [~°∞Ѩ|_»`å~Ú.
JHÍbÅ∞ ZxflHõÅÖ’ áêÖÁæO\Ï~°x ÖÏOQÀ"åÖò PQÆã∞¨ ì 20# „ѨH\õ O˜ Kå_»∞.
J^Õ ~ÀA# >ˇ„~°iã¨∞Åì KÕ`« ǨÏ`«º KÕÜ∞« |_®¤_∞» . ZxflHõÅ∞ ã¨HÍÅOÖ’ x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú.
1977,1984ÅÖ’ F@∞¡ "Õã#≤ "å~°∞ 64 âß`«O HÍQÍ D™êi 66 âß`«O F@~°∞¡
ZxflHõÅÖ’ áêÖÁæ<åfl~°∞. JHÍbÅ∞ "åi K«i„`«Ö’ "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ\ ˜ ™êiQÍ JÃãOc¡Ö’
ѨÓiÎ "≥∞*Ïi\© ™êkèOKå~°∞.
HÍx ã¨∂i˚`ü ã≤OQ∑ |~åflÖÏ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x JHÍb „ѨÉ∞íè `«fiO =Ú~îå`«`fi« O`À
=ÚHõ¯K≥H¯õ Å∞QÍ pe xâ◊ÛÅOQÍ =ÙO_çáÈ~ÚOk. D „ѨÉ∞íè `«fiO KÕÑ\¨ #ì˜ =ÚYº"≥∞#ÿ
áêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ K«~º° >ˇ„~°iã¨∞ì <Õ~å~ÀѨ}Å∞#fl "åix ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ q_»∞^ŒÅ KÕÜ∞« @O.
"åiÖ’ J`«ºkè‰Ωõ Å∞ =∞~°ÖÏ >ˇ„~°iã¨∞ì „âı}∞Å`À KÕ~å~°∞. P q^èOŒ QÍ >ˇ„~°i*ÏxH˜ ÃÑ^ŒÌ
„áÈ`åûǨÏO ÅaèOzOk. K«O_ôÑ∞¨¶ ~üx HÀÖ’Ê`«∞#flO^Œ∞‰õΩ #+¨Ñì i¨ Ǩ~°OQÍ Ç¨Ï~åº<å‰õΩ
ѨO*Ï|∞Ö’x U „áêO`åÅ#∞ ‰õÄ_® ^ŒYÅ∞ Ѩ~°K«\ÏxH˜ ѨO*Ï|∞ „ѨÉèí∞`«fiO
JOwHõiOK«Ö^Ë ∞Œ . ѨO*Ï|∞ #∞O_ç H˘xfl „áêO`åÅ∞ ~å‰õΩO_® K«O_ôÑ∞¨¶ ~ü HÀÖ’Ê=\Ïxfl
ǨÏ~åº<å „Ñ¨É∞íè `«fiO XѨÙÊHÀÖË^∞Œ . JHÍb <åÜ«∞Hõ`fi« O #n*ÖÏÅ q"å^•xfl ‰õÄ_®
u~°QÆ`À_çOk. P q^èŒOQÍ XѨÊO^ŒOÖ’x =ÚYº"≥∞ÿ# JOâßÅ∞ =∞~°ÖÏ q"å^Œ
„QÆã=Ψ ∞Ü«∂º~Ú. Jã¨Å∞ D XѨÊO^ŒO ‰õÄ_® PѨ~ˆ +¨<£ |∂¡™êì~ü ÖÏQÍ<Õ PK«~}° Ü © ∞« `«#∞,
ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞HÀ‰õΩO_® ǨÏ_®q_çQÍ ~°∂á⁄OkOK«|_çOk.
|~åflÖÏ „ѨÉ∞íè `«fiO Ü≥ÚHõ¯ "≥∞`«Hõ "≥Y· ix J=HÍâ◊OQÍ fã¨∞H˘x q∞e>ˇO@∞
„QÆ∂ѨÙÅ∞ uiy ã¨OѶ∞¨ \˜`=« ∞Ü«∂º~Ú. „Hõ=∞OQÍ >ˇ„~°iã¨∞ì HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ ѨÙ#~°∞r˚=O
á⁄O^•~Ú. =Ú~îå`«`«fiO`À H˘@∞ìq∞\Ïì_»∞`«∞#fl ~åR „ѨÉèí∞`«fiO "å\˜x x~ÀkèOK«
ÖËHáõ È~ÚOk. Ѷe¨ `«OQÍ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO |~åflÖÏ =∞O„u=~åæxfl ~°^∞Œ KÌ ãÕ ≤ 1987
"Õ∞Ö’ ~åRѨu áêÅ# qkèOzOk.
JHÍb^Œàò, JHÍb „ѨÉèí∞`«fiO ã≤^•úO`«Ñ¨~°OQÍ >ˇ„~°iã¨∞ìÅ PÖ’K«#ÅÖ’
áêÅ∞ѨOK«∞‰õΩO@∂ =∞`«``« fi« "å^•xfl, "Õ~åÊ@∞"å^•xfl Z^Œ∞~˘¯#ÖËHáõ ÈÜ«∂~Ú. "å\˜`À
áÈ~å_»ÖHË áõ ÈÜ«∂~Ú. HÍ|\˜ì ѨO*Ï|∞H˜ =∞`åxHõf`«OQÍ =ÙOKÕ „ѨKå~°OÖ’#∞ =∞`åxfl

446 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

~å[H©Ü∂« Å #∞O_ç q_»nÜ«∞@OÖ’#∞ =∞`«``« fi« >ˇ„i[O`À áÈ~å_»@OÖ’#∞, |~åflÖÏ,
PÜ«∞# J#∞K«~∞° Å∞ =ÚO^Œ∞O\Ï~°x JOK«<å "ÕÜ∞« @O ~år"£QÍOnè „Ñ¨É∞íè `«fiO Ü≥ÚHõ¯
=ӺǨ`«‡Hõ"∞≥ #ÿ `«ÑÊ≤ ^ŒO.
~år"£QÍOnè ѨO*Ï|∞ XѨÊO^•xfl =∞`«``« fi« "å^•xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ [~°∞Ѩ#∞#fl
~å[H©Ü«∞ Ãã·^•úOuHõ áÈ~å@OÖ’ =∞øeHõ"≥∞ÿ# ÉèÏQÆOQÍ QÍHõ >ˇ„~°iã¨∞ì ã¨=∞㨺H˜
Ѩiëê¯~°OQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Kå_»∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „Ѩ`ºÕ Hõ"å^ŒO, >ˇ„~°i[O, Ç≤ÏOã¨Å`À
^Œ$_èO» QÍ =º=ǨÏiOKåÅ<Õ „QÆÇÏ≤ OѨ٠=ÙO_®e. JO`ÕQÍHõ q∞`«"å^Œ =∞`«``« fi« "å^Œ∞Å∞
‰õÄ_® "åi Ѩ^`úŒ ∞« ÅÖ’ "å~°∞ ~å[H©Ü∞« OQÍ Ñ¨xKÕÜ∞« _®xH˜ gÅ∞QÍ "åiH˜ >ˇ„~°iã¨∞Åì
#∞O_ç ~°H}Δõ HõeÊOKåe. PѨ~ˆ +¨<£ |∂¡ ™êì~`ü À aèO„^Œ<"£ åÖÏx `˘ÅyOz, >ˇ„~°iã¨∞eì fl
[~ÚOK«_O» J™ê^躌 =∞<Õ „Éè=í ∞x `˘ÅyOz, >ˇ„~°i*Ïxfl KåÖÏ =~°‰Ωõ J^Œ∞Ѩ٠KÕã#≤
`«~åfi`« =∂„`«"Õ∞ ÖÏOQÀ"åÖò >ˇ„~°i*ÏxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ =∂\Ï¡_ç ~år"£QÍOnè`À
XѨÊO^ŒOÃÑ· ã¨O`«HOõ KÕâß_»<Õ "åã¨"Î åÅ∞ D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ QÆ=∞<å~°›O. JÖψQ >ˇ„~°i[O
ѨO*Ï|∞#∞ ‰õΩkÑ≤"ãÕ ∞¨ #Î flѨÙÊ_»∞ [iy# ZxflHõÅ#∞ JO>Ë 1992 ZxflHõÅ#∞ JHÍbÅ∞
|Ç≤Ï+¨¯iOKå~°∞. >ˇ„~°i*Ïxfl J}z"Õã#≤ `«~∞° "å`« 1997Ö’ ZxflHõÅÖ’ áêÖÁæ#_®xH˜
JOwHõiOKå~°∞.
>ˇ~„ i° [O Ѩiëê¯~°O
~åRѨu áêÅ# qkèOz#ѨÊ\˜H© |ÅÇ‘Ï#`« ѨÙ#~°∞r˚=O ^Œâ◊Å ^•fi~å
ѨO*Ï|∞Ö’ >ˇ„~°i[O ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ =zÛOk. „Ѩ`ºÕ H˜Oz 1985 `«~∞° "å`« áêH˜™êÎ<£
x^è∞Œ Å∞ á⁄OkOk, =∞^Œ`Ì ∞« á⁄OkOk.
1985 `«~∞° "å`« >ˇ„~°i[O, ^•x ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ#∞ QÆ∞iOz HÔ .Ñ≤.Ü«∞ãπ.yÖò `«#
'ѨO*ÏÉò– k<≥·\òû PѶπ á¶êÖòûǨï_£—Ö’ ã¨q=~°OQÍ q=iOKå_»∞ QÆ#∞Hõ =∞#O
P q+¨Ü∂« Å#∞ WHõ¯_» Ö’`«∞QÍ K«iÛOK«_O» ÖË^∞Œ . J`«ºkèHõ >ˇ„~°iã¨∞ì =Ú~îåÅ∞ |Å=O`«ÑÙ¨
=ã¨∂à◊√,¡ |OkáÈ@∞¡, ^˘OQÆ ~°"å}Ï, =∂^ŒHõ „^Œ"åºÅ∞, JѨÇϨ ~°}Å∞, =∂#ÉèOí QÍÅ∞,
Éè∂í HõÉÏ˚Å∞, J=∂Ü«∞‰õΩŠǨÏ`«ºÅ∞, qÖÏ㨠rq`åÅ∞– `«=∞ q^è•<åÅ∞QÍ KÕã∞¨ H˘<åfl~Ú.
1987 #∞O_ç „Ñ¨[ÅÃÑ· ~å[H©Ü∞« Ãã^· •úOuHõ „áê|źO ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ „Hõ=∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ
„ѨKå~°O „áê~°OaèOKå~Ú. =∂Oã¨O, =∞^ŒºO, á⁄Q͉õΩÅÃÑ,· =∞Ç≤Ïà◊Å p~°Å "å_»HOõ ÃÑ·
x¿+^èOŒ , Ñ≤ÅÅ¡ áê~îâ° ßÅ ^Œ∞ã¨∞eÎ fl x~°~‚ ÚOKÕ „ѨÜ∞« `«flO, q"åǨÅ, PKå~° =º=Ǩ~åÅÃÑ·

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 447

POHõÅΔ ∞, „ѨÉ∞íè `«fi Éè=í <åÅÃÑ· Ye™êÎx *ˇO_®Å∞ ZQÆ∞~°"Ü Õ ∞« \ÏÅ∞, ã¨=∂O`«~° Ѩ#∞flÅ
=ã¨∂à◊√§ – Jhfl ‰õÄ_® ˆ~Ѩ\ ˜ áêʼnõΩÅ∞ "åˆ~#x „Ѩ[efl #q∞‡OKÕO^Œ∞‰õΩ
~°∂á⁄OkOK«|_®¤~Ú. „Ѩ=ÚY =º‰õΩÅÎ „ѨH@õ #Å∞, H˘xfl™ê~°∞¡ "å\˜<Õ „Ѩ^•è #=∞O„u
ã¨fiÜ«∞OQÍ Ñ¨Ù#~°∞^•…\ O˜ K«_O» , Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ >ˇ„~°iã¨∞ì „QÆ∂ѨÙÅ =∞^躌 K«~Û° ʼnõΩ
ã¨O|OkèOz# "å~°ÅÎ ∞ ‰õÄ_® „Ѩ[ÅÃÑ· JÖÏO\˜ „ѨÉÏè "åxfl HõÅ∞QÆKâÕ ß~Ú.
`«fii`«OQÍ H©} Δ ã˜ ∞¨ #Î fl Ѩiã≤u÷ #∞O_ç |Ü«∞@Ѩ_OÕ ^Œ∞‰õΩ `å`å¯eHõ K«~º° QÍ
1987Ö’ ѨO*Ï|∞Ö’ ~åRѨu áêÅ# „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_çOk. (1) ѨO*Ï|∞Ö’ 1982
#∞O_ç =∞`«``« fi« "å^ŒO P"≥∂kOѨ|_»_"» ∂≥ ÖËHõ F_çOѨ|_»_"» ∂≥ `«Ñʨ "≥∞`«H"õ Y·≥ iH˜
J=HÍâßÅ∞ ÖË#ѨC_»∞. (2) f„= =∞`«``« fi« "å^ŒO`À ÖËHõ >ˇ„~°iã¨∞Åì `À áÈ~å_ÕO^Œ∞‰õΩ
q∞`«"å^Œ =∞`«``« fi« "å^Œ∞ÅÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ @» O ™ê^躌 O HÍ#ѨÙÊ_»∞. (3) >ˇ„~°iã¨∞eì fl =∞`«``« fi«
"å^Œ∞efl ã¨=∂^è•#Ѩ~K° Õ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕÑ@¨ ‰ì Ωõ O_® J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ O`« HÍÅO ~å[H©Ü∞«
Ãã^· •úOuHõ áÈ~å@O`À ‰õÄ_ç# ^Œ$_è"» ∞≥ #ÿ q^è•#O =∂„`«"∞Õ ã¨iÜ≥∞ÿ # Ѷe¨ `åÅxã¨∞OÎ ^Œ<Õ
J=QÍǨÏ# =ÙO_ç f~åe. D J=QÍǨÏ# „áêuѨkHõQÍ QÆÅ n~°H… ÍeHõ =ӺǨÏOÖ’
~åRѨu áêÅ# qkèOѨÙx Z`«∞QÎ _Æ Q» Í KÕÑ\¨ ì˜ =ÙO_»=Åã≤Ok. 1986 `«~∞° "å`« ~år"£QÍOnè
„ѨÉ∞íè `«fiO >ˇ„~°iã¨∞Åì ÃÑ· KåÖÏ™ê~°∞¡ ÃÑK· ~Õ Ú ™êkèOKÕO`« ^ŒQ~æÆ Q° Í =zÛOk. Ѩ^HŒä Íxfl
ѨÓiÎQÍ J=∞Å∞ [i¿Ñ ^Œ$_èz» `«OÎ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ H˘~°=_çOk. „ѨÉ∞íè `«fiO |ÅÇ‘Ï#"≥∞#ÿ
ã¨ÅǨ^•~°∞ÅKÕ ^•i `«ÑÊ≤ OK«|_çOk. "Õ~åÊ@∞"å^Œ „QÆ∂ѨÙÅÖ’ U^À XHõ^•x`À K«~Û° Å∞
[iÑ≤Ok. „ѨÉ∞íè `«fiO ^Œ$_è"» ∞≥ #ÿ K«~º° `À á⁄Ok# „ѨÜ∂≥ [<åxfl HÀÖ’Ê~ÚOk. Jx"å~°ºOQÍ
„Ѩu™êi >ˇ„~°i*ÏxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ~å[ºÇ≤ÏO㨠ÃÑOK«\ÏxH˜ ^•ifã≤Ok.
>ˇ„~°iã¨∞eì fl, f„= =∞`«``« fi« "å^Œ∞efl ã¨=∂^è•#Ѩ~z° K«~Û° Å ^•fi~å ѨO*Ï|∞
ã¨=∞㨺x Ѩi+¨¯iOKÕO^Œ∞‰õΩ 1990, 1991ÅÖ’ q.Ñ≤.ã≤OQ∑, K«O„^ŒâYı ~üÅ „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞
=Ú=∞‡~°OQÍ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕâß~Ú. D HÍÅOÖ’ >ˇ„~°i[O ÉÏkè`∞« Å ã¨OYº ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂
=zÛOk.
1991 =∞^躌 Ö’ Hˆ O„^ŒOÖ’ #~°ãO≤ Ǩ~å=Ù „ѨÉ∞íè `«fiO U~°Ê_ç# `«~∞° "å`« 1992
ZxflHõÅ `«~∞° "å`« ѨO*Ï|∞Ö’ aÜ«∂O`üãO≤ Q∑ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x HÍO„ÔQãπ „ѨÉ∞íè `«fiO
>ˇ„~°i[OÃÑ· Hõi#î "≥Y· i KÕÑ\¨ Oì˜ k. 1988–1992 HÍÅOÖ’ 1500 =∞OkH˜ÃÑQ· Í
áÈbã¨∞Å∞ ǨÏ`«∞Öˇ#· ѨÊ\˜H,© áÈbã¨∞Å∞ „QÍg∞} „Ѩ[Å ã¨ÇϨ HÍ~°O`À ã¨=∞~°=÷ O`«OQÍ
=º=ǨÏiOKå~°∞. >ˇ„~°i*ÏxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ LÉèÜ í ∞« Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ∞ ã≤ÑS≤ , ã≤ÑZ≤ OÅ∞,
448 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
WOHÍ Ñ¨Å∞=Ù~°∞ HÍO„ÔQãπ =º‰õΩÅÎ ∞ K«∞~°∞‰õΩQÍ ™êǨϙȿÑ`«OQÍ áÈ~å_®~°∞. Pã≤áÎ êã¨∞ÖÎ QË ÍHõ
„áê}ÏÅ`À =¸ÅºO K≥eO¡ Kå~°∞. 1993 <å\˜H˜ ѨO*Ï|∞H˜ >ˇ„~°i[O #∞O_ç q=ÚH˜Î
HõeÊOK«|_çOk.
XHõ x~åú~}°
Ѩk ã¨O=`«û~åʼnõΩÃÑQ· Í >ˇ„~°iã¨∞Åì cÉè`í û« HÍO_» ™êy#ѨÊ\˜H© ѨO*Ï|∞Ö’
Ѩiã≤u÷ #∞O_ç |Ü«∞@Ѩ_Õ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ JOâßÅ∞ ‰õÄ_® =Ù<åfl~Ú. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞,
ã≤‰Ωõ ¯Å =∞^躌 „Ѩ`ºÕ H˜Oz Ѩ@}ì „áêO`åÅÖ’ XHõ"∞Õ ~°‰Ωõ =∂#ã≤Hõ Ѩ~"° ∞≥ #ÿ qÉè[í #
=Ù#flѨÊ\˜H,© J_»áê^Œ_á» ê Ç≤ÏO^Œ∂, ã≤‰Ωõ ¯Å =∞^躌 z#fl Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ [iy#ѨÊ\˜H© >ˇ„~°iã¨∞ì
„ѨÉÏè =O H˘#™êy# ã¨∞n~°… HÍÅOÖ’ ÃÑ^ŒÌ =∞`«``« fi« Ѷ∞¨ ~°¬} XHõ\ ˜ ‰õÄ_® [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ .
"≥Ú`«OÎ g∞^Œ ѨO*Ï|∞ „Ѩ[Å∞ Ãã‰õΩºÅiã¨∞Åì ∞QÍ =ÙO_çáÈÜ«∂~°∞. >ˇ„~°i[O`À áÈ~å\ÏxH˜
Ç≤ÏO^Œ∂ "åÅO\©~∞° ^ŒàÏefl ã¨g∞HõiOK«\ÏxH˜ t=¿ã#, W`«~° Ç≤ÏO^Œ∂=∞`« ã¨Oã¨Å÷ ∞
KÕÑ\¨ #ì˜ Ü«∞`åflxH˜ ™ê^è•~°} Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ =∞^Œ`Ì ∞« ÅaèOK«Ö^Ë ∞Œ . JÖψQ KåÖÏ „áêO`åÅÖ’
>ˇ„~°iã¨∞eì fl ã≤‰Ωõ ¯Å∞ |ÅOQÍ „ѨuѶ∞¨ \˜OKå~°∞.
>ˇ„~°iã¨∞Åì , f„==∞`«``« fi« "å^Œ∞Å qÅ∞=efl ã≤^•úO`åxfl ѨO*Ï|∞ „Ѩ[Å∞
ã‘fiHõiOK« x~åHõiOKå~°∞. QÆ^~Œ ü áêsì, QÆ^sŒ ÉÏÉÏÅ∞ ÉèQí `Æ ãü O≤ Q∑ PÜ«∞# ã¨ÇϨ K«~∞° Å∞,
H©iÎ H˜™ê<£ „QÆ∂ѨÙÅ∞, Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞, ™È+¨eã¨∞Åì ∞, ã¨=∞~°jÅ ~Ô `· åOQÆ L^Œº=∞O, HÍO„ÔQãπ,
*ÏfÜ«∞ L^Œº=∞O ÖÏO\˜ áêsìÅ ã¨Oã¨Å÷ Hõ$+≤ „ѨÉÏè =O HÍ~°}OQÍ Ñ¨O*Ï|∞Ö’ Ãã‰õΩºÅ~ü
ã¨O„Ѩ^•Ü«∞O |ÅOQÍ "Õà¥◊ §#∞H˘#flk.
ã≤‰Ωõ ¯ =∞`«O, ã≤‰Ωõ ¯Å „ѨÜ∂≥ [<åŠѨi~°H}Δõ H˘~°‰Ωõ "Õ~åÊ@∞"å^Œ∞Å∞, >ˇ„~°iã¨∞Åì ∞
áÈ~å_»∞`«∞<åfl~°x ™ê^è•~°} ã≤‰Ωõ ¯ „Ѩ*ÏhHõO JOwHõiOK«Ö^Ë ∞Œ . >ˇ„~°iã¨∞Åì ∞ =∞`åxfl
^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO KÕã∞¨ <Î åfl~°x, =∞`« „^ÀǨÏO KÕã∞¨ <Î åfl~°x, ã≤‰Ωõ ¯ ã¨Oã¨Å÷ ã≤‰Ωõ ¯ QÆ∞~°∞=ÙÅ
É’^èŒÅ qÅ∞=#∞ `«yæã¨∞Î<åfl~°x, QÆ∞~°∞^•fi~åÅ#∞ JѨq„`«O KÕã¨∞Î<åfl~°x „Hõ=∞OQÍ
ã¨Ê+¨=ì ∞~ÚOk. 1981–1993 HÍÅOÖ’ >ˇ„~°iã¨∞Åì KÕ`∞« Ö’¡ ǨÏ`«∞Öˇ#· 11,700 =∞OkÖ’
61 âß`åxH˜ÃÑQ· Í ã≤‰Ωõ ¯ÖË.
^ÕâO◊ Ö’x W`«~° „áêO`åÅ∞ Éèqí +¨º`«∞ÖÎ ’ JÖÏO\˜ ã¨=∞㨺Å∞ Z^Œ∞~˘¯<Õ J=HÍâ◊O
LOk QÆ#∞Hõ ѨO*Ï|∞ J#∞Éè=í O ^ÕâßxH˜ LѨÜÚ« Hõ"Î ∞≥ #ÿ k. ^•x #∞O_ç <Õ~∞° ÛHÀ=Åã≤#
=ÚYº"≥∞#ÿ QÆ∞}áê~îåÅ∞<åfl~Ú. "≥Ú^Œ\k˜ : =∞`«``« fi« "å^ŒO ~å[H©Ü∞« OQÍ Ãã^· •úOuHõOQÍ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 449
Z^Œ∞~˘¯#|_®e. =∞`åxfl ~å[H©Ü«∂Å #∞O_ç q_»Q˘@ì_»O `«Ñ¨Êxã¨iQÍ J=∞Å∞
[~°Ñ|¨ _®e. =∞`«``« fi« ã≤^•úO`åxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å@O Hˆ O„nHõiOK«|_®Åx ѨO*Ï|∞
J#∞Éè=í O <˘H˜¯ K≥|∞`«∞#flk. >ˇ„~°iã¨∞ì =ºuˆ~Hõ áÈ~å@O Ü≥ÚHõ¯ ÃÑ^ŒÌ |ÅÇ‘Ï#`«:
ѨO*Ï|∞Ö’ x["≥∞ÿ# n~°…HÍeHõ"≥∞ÿ# ã¨=∞㨺 >ˇ„~°i[O HÍ^Œ∞, =∞`«`«`«fi"å^Œ=∞x
QÆ∞iÎOK«_O» Ö’x "≥Ñ· Ũ¶ ºO. >ˇ„~°i[O =¸ÖÏÅ∞ =∞`«``« fi« "å^ŒOÖ’ LO\Ï~Ú. f„="å^ŒO
>ˇ„~°i[OÅ∞ JHÍb =∞`«``« fi« ã≤^•úO`«O`À JHÍbÅ∞ ~å[H©Ü∞« „ѨÜ∂≥ [<åÅ H˘~°‰Ωõ
=∞`åxfl ÉÏǨ@OQÍ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘#_»O`À „Ѩ`º« HõOΔ QÍ J#∞ã¨O^è•#O KÕÜ∞« |_ç
L<åfl~Ú. WO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ ã¨∂zOz# q^èOŒ QÍ =∞`«``« fi« "å^ŒO ã¨=∂^è•#Ѩ~K° |« _»^∞Œ .
ã¨O`«$Ñ≤ΠѨ~K° |« _»^∞Œ . HÍ|\˜ì ^•xx „ѨuѶ∞¨ \˜OKåe, F_çOKåe. =∞`«``« fi« â◊‰Ωõ eÎ fl
ã¨=∂^è•#Ѩ~K° _« O» =Å# `å`å¯eHõOQÍ H˘O`« =º=kè ÅaèOK«=K«∞Û. P q^èOŒ QÍ
á⁄Ok# =º=kèx =∞`«``« fi« "å^•xfl =ºuˆ~H˜OKÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩ[efl ã¨#fl^ŒOú KÕÜ∞« \ÏxH˜
qxÜ≥∂yOK«∞HÀ"åe. JÖÏ KÕÜ∞« HõáÈ`Õ =∞`«``« fi« "å^ŒO |ÅѨ_∞» `«∞Ok. f„="å^ŒOQÍ
Ѩi}u K≥O^Œ∞`«∞Ok.
~Ô O_»=k : >ˇ„~°i[O`À ã¨Ç¨ Jxfl ~°∂áêÅÖ’ =ÙO_Õ =∞`«``« fi« "å^ŒO ~å[ºO
Ü≥ÚHõ¯ âßOu Éè„í ^Œ`Å« Ü«∞O„`åOQÍxfl `«Q∞Æ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ѨÓiÎQÍ qxÜ≥∂yOK«_O»
^•fi~å ^Œ$_èO» QÍ x~°Ü ‚ ∂« `«‡HõOQÍ J}z"ÕÜ∞« |_®e. Ç≤ÏOã¨, >ˇ„~°i*ÏÅ#∞ „Ѩ[Å
ã¨Oã≤^`úŒ ,« =ºuˆ~Hõ`Å« ∞ ~å[ºO, ^•x Éè„í ^Œ`å ^ŒàÏÅ∞ KÕÑ>¨ ìË K«~º° ʼnõΩ =∞^Œ`Ì ∞« QÍ
xez ã¨Ç¨ Ü«∞Hõ áê„`« áÈ+≤OK«QÅÆ =Ù. =¸_»=k: =∞`«``« fi« "å^Œ∞Å∞ ZO`« q∞`«"å^Œ∞Å∞QÍ
L#flѨÊ\˜H© "åi =∞^躌 x["≥∞#ÿ ~å[H©Ü∞« qÉè^Ë •Å∞#flѨÊ\˜H,© "åi =∞^躌 L=∞‡_ç
=∞`«``« fi« ã≤^•úO`«ÑÙ¨ ™êg∞Ѩº`« LO@∞Ok QÆ#∞Hõ f„= =∞`«``« fi« "å^ŒO`À QÍx ÖËHõ
>ˇ„~°i[O`À QÍx áÈ~å_ÕO^Œ∞‰õΩ "åiÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ Q» ∂Æ _»^∞Œ .

450 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 25
ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =º=ã¨÷, 1947-1965
<≥„Ǩï ǨÏÜ«∂O
™êfi`«O„`åº#O`«~O° ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ™êkèOz# Jaè=$kúx Kåi„`«H,õ `«∞Å<å‡`«Hõ
<ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ =∞#O J~°=÷ O`«OQÍ ÖˇH¯õ uÜ«∞ºQÆÅQÍe. Pi÷HÍaè=$kúH˜ U ^ŒâÖ◊ ’ U
™ê÷~ÚÖ’ JO‰õΩ~å~°Ê} [iyOk. „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ K«„\ÏxH˜ Ö’|_ç áêi„âßq∞H©H~õ }°
kâ◊QÍ ~°∂áêO`«~O° K≥O^Œ_®xH˜ ZÖÏO\˜ Hõ$+≤ [iyOk J<Õ JOâßÅ#∞ =∞#O
ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞HÀ"åe. ™êkèOz# q[Ü«∂Å#∞ W^Õ Jaè=$kú ™ê÷~Úx áÈe#
^ÕâßÅ`À áÈeÛ K«∂ã¨∞HÀ"åe.
=∞#‰õΩ ™êfi`«O„`«ºO ã≤kOú KÕ <å\˜H,˜ ~Ô O_»∞ =O^ŒÅ Uà◊§ áê@∞ =Åã¨áêÅ#Ö’
=∞yæ# =¸ÖÏxfl =∞# ã¨=∂[=Ú, =∞# Pi÷Hõ =º=™ê÷ „ѨÑO¨ K« Ѩ@OÖ’ W`«~„° `å
^ÕâßÖ’¡ ã¨OÉèqí ã¨∞#Î fl P^è∞Œ xHõ áêi„âßq∞Hõ ~°∂áêO`«~° kâ◊QÍ Ñ¨Ü∞« xOKÕ J=HÍâßÅ∞
ÖË#O`«QÍ, ZO`«\ ˜ ^ŒÜ∞« hÜ«∞"≥∞#ÿ ã≤u÷ Ö’ LO_Õ^À 2= J^蕺ܫ∞OÖ’ q=~°OQÍ
K≥ÑC¨ ‰õΩ<åfl~°∞. ^Œ∞~°ƒ~ù "° ∞≥ #ÿ ^•i„^ŒºO, J q^Œº, ‰õΩ<åiÅ∞¡`∞« #fl Ѩi„â◊=∞Å∞, ^èfiŒ Oã¨"∞≥ ÿ
áÈ~Ú# =º=™êÜ«∞O, ã¨O™ê÷Q`Æ "« ∞≥ #ÿ J=HÍâßÅ`À =^ŒeÃÑ\˜ì áÈÜ«∂~°∞ =Å㨠áêʼnõΩÅ∞
ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ Pi÷Hõ =º=ã¨x÷ , áœ~° ã¨=∂*Ïxfl (^Õâ◊ Pi÷Hõ =º=ã¨Ö÷ ’ qq^èŒ ~°OQÍÅ
=∞^躌 LO_®eû# Ѩ~㰠ʨ ~° ѨÓ~°Hõ ã¨O|O^è•Å#∞, ÃÑ@∞ì|_ç^•s Jaè=$kú q^è•<åxH˜
P^Œ~∞° =ÙQÍ LO_®eû# eO‰õΩÅ#∞ ^Œ∞OѨ<åâ◊#O KÕãá≤ ÈÜ«∂~°∞). D HÍ~°}Ï<Õ =∞#
^ÕâO◊ ã¨fiÜ«∞O ã¨=∞$kú ™êkèOz, Éèqí +¨º ã¨=∂*OÖ’H˜ ~°∂áêO`«~O° K≥O^Œ_O» |Ǩïà◊
ã¨OH˜+¡ Oì¨ QÍ =∂iOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 451
 HÍ|\˜ì ™êfi`«O„`«ºO ã¨=Úáêi˚OK«∞‰õΩ#fl ÉèÏ~°`«^Õâ◊O "ÕQÆ=O`«"≥∞ÿ#
áêi„âßq∞HÍaè=$kúx ™êkèOKåÅO>Ë =Å㨠áêÅ# =∞#‰õΩ "å~°ã`¨ fi« OQÍ q_çzáÈ~Ú#
ã¨O™ê÷Q`Æ « x~å‡}Ïxfl ã¨ik^Œ∞HÌ À"åeû LO_ç, „ѨÑO¨ K«OÖ’ `˘e áêi„âßq∞Hõ qѨ=¡ O
ã¨OÉèqí Oz JѨÊ\˜Hˆ 20 UO_»∞¡ QÆ_zç Ok. W`«~„° `å ^ÕâßÖ’¡ áêi„âßq∞H©H~õ }° TѨÙ
JO^Œ∞‰õΩx JѨÊ\˜Hˆ 100 UO_»∞¡ QÆ_Kç å~Ú. D <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl P^è∞Œ xHõ
áêi„âßq∞H©H~õ }° kâ◊QÍ #_çÑO≤ K«_=» ∞<Õk Hõ~Àî ~°`~« O° QÍ xezOk. XHõ =OHõ =Åã¨
Ѩ i áêÅ# =∞#‰õ Ω q_ç z "≥ o §# 㨠O ™ê÷ Q Æ ` « " ≥ ∞ ÿ # ÖÁ㨠∞ QÆ ∞ Å`À PÅ㨠º OQÍ
áêi„âßq∞H©H~õ }° Ö’ J_»∞QÆ∞ ÃÑ\Ïìeû ~å=_»O`À áê@∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ~å[H©Ü∞« OQÍ,
Pi÷HOõ QÍ f„="≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ#∞ ‰õÄ_® Z^Œ∞~˘¯"åeû =zÛOk. JO^Œ∞Hˆ q[Ü«∞O
™êkèOK«_®xH˜ #∂`«#, ã¨$[<å`«‡Hõ =ӺǨÅ∞, Z`«∞QÎ _Æ Å» ∞ J=ã¨~O° Ѩ_®¤~Ú.
Hõ+¨ìÉèí∂~Ú+¨ì"≥∞ÿ# ã¨OH˜¡+¨ì"≥∞ÿ# D Hõ~°Î=º ™ê^èŒ#‰õΩ #_»∞O ayOz#
ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ W`«~„° `å =Å㨠^ÕâßÅ =∂ki H͉õΩO_® H˘xfl J=HÍâßÅ∂ Hõeã≤
=KåÛ~Ú. JO^Œ∞Ö’ "≥Ú^Œ\ k˜ - ã¨fiÅÊ"≥∞#ÿ k J~Ú#ѨÊ\˜H© ã¨fi`«O„`«"∞≥ #ÿ áêi„âßq∞Hõ
ѨÙ<åk. (1941 -47 =∞^躌 HÍÅOÖ’ ^ÕâO◊ Ö’ „ѨÉ∞íè `«fi Ü«∂[=∂#ºOÖ’, xÜ«∞O„`«}Ö’
LO_Õ Ñ¨i„â◊=∞Å∞ U~°Ê_®¤~Ú). "≥Ú^Œ\,˜ ~Ô O_»= „ѨÑO¨ K« Ü«Ú^Œú HÍÖÏÖ’¡#∞, P `«~∞° "å`«
U~°Ê_ç# '=∞Ǩ =∂O^ŒºO— Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡#∂ ™ê„=∂[º"å^Œ∞Å ÉèÅí ∂¡HÑõ Ù¨ Ѩ@∞ì. |ÅÇ‘Ï#
Ѩ_#ç J=HÍâßxfl ÉèÏ~°`« ÃÑ@∞ì|_ç^•s =~åæÅ∞ JOk ѨÙK«∞Û‰õΩ<åfl~Ú. 1947Ö’
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ™êfi`«O„`«ºO ã¨=Úáêi˚OK«∞‰õΩ<Õ <å\˜H˜ ÉèÏ~°`« áêi„âßq∞Hõ =~åæÅ∞ S~Àáê
áêi„âßq∞Hõ =~åæÅ`À#∂, ^ÕâO◊ Ö’H˜ =zÛ Ñ¨_∞» `«∞#fl kQÆ∞=∞`«∞Å`À#∂ áÈ\© Ѩ_Q» eÆ Qˆ
™ê=∞~å÷ºxfl ã¨O`«iOK«∞‰õΩ<åfl~Ú. D „Hõ=∞OÖ’<Õ ^Õâ◊ áêi„âßq∞HÀ`«ÊuÎÖ’ 75 âß`«O
"å\Ï#∞ HÔ =· ã¨O KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~Ú. JO`ÕHÍ^Œ∞, ÉϺOH˜OQ∑, W#∂ûÔ~<£û `«^•k ÃÑ<·¶ åx¬Ü∞« Öò
~°OQÆOÖ’#∂ ÉèÏ~°`« ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ `«=∞ PkèHͺxfl KÕ~∞° ‰õΩ<åfl~°∞.
HÍ|\˜ì ^ÕâßxH˜ ™êfi`«O„`«ºO ã≤kOú KÕ <å\˜Hˆ =Åã¨"å^ŒO Ѩ@¡ =ºuˆ~Hõ`,«
=Åã¨"å^ŒO =ºuˆ~Hõ`« L#flѨÊ\˜H© ã¨fi`«O„`« Pi÷Hõ ѨÙ<åkx Jaè=$kÌ KÕã∞¨ ‰õΩx, JO^Œ∞
g∞^Œ∞QÍ "ÕQ=Æ O`«"∞≥ #ÿ ã¨fi`«O„`« áêi„âßq∞H©H~õ }° #∞ <≥ÅH˘Å∞ʉõΩ<Õ ^•xH˜ ã≤^OúŒ QÍ
LOk. D HÍ~°}Ï<Õ =Åã¨áêÅ# #∞O_ç q=ÚH˜Î K≥Ok<å =Åã¨"å^•xH˜ Ö’|_Õ
=∞#∞QÆ_» ™êyOKåeû# W`«~° ^ÕâßÅ =∂ki H͉õΩO_® ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ xÅ^˘‰õΩ¯HÀ QÆeyOk.
<å=∞=∂„`«ÑÙ¨ ~å[H©Ü∞« ™êfi`«O„`«ºO ÅaèOz<å JO`«‰Ωõ ѨÓ~°fiO L#fl =Åã¨"å^Œ
Pi÷Hõ =º=ã¨÷ QÍ_ç<|Õ _ç ™ê„=∂[º"å^Œ „ѨÜ∂≥ [<åÅ#∞ D_Õ~Û° _»"∞Õ „Ѩ^•è # ÅHõ}Δ OQÍ
L#fl W`«~° =Å㨠q=ÚH˜Î ^ÕâßÅ QÆu ÉèÏ~°`‰ü Ωõ Ѩ@Öì ^Ë ∞Œ .
452 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ™êfi`«O„`åº#O`«~O° ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Ѩi}˜u K≥Ok# B`åûÇ≤ÏHõ áêi„âßq∞Hõ
=~°Oæ LxH˜Ö’ LO_»_O» =¸ÅOQÍ Jk „Ѩ}ÏoHÍ|^Œú Jaè=$kúx =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩ
áÈ=_»OÖ’ U*ˇO@∞QÍ Ñ¨xKÕãO≤ k. J^Õ ÃÑ^ŒÌ ÃÑ@∞ì|_çQÍ =∂iOk. =Åã¨áêÅ#Ö’
L#flѨC_Õ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ D áêi„âßq∞Hõ =~°Oæ ÃÑ@∞ì|_çx ã¨OѶ∞¨ \˜`O« KÕã∞¨ ‰õΩx
QÆi+¨ì ™ê÷~ÚÖ’ áȈQã¨∞‰õΩx L#fl =¸ÖÏx ™êfi`«O„`åº#O`«~° HÍÅOÖ’ D =~°"æ ∞Õ -
a~å¡Å∞, \Ï\ÏÅ∞, ã≤OѶ∂¨ xÜ«∂, ^•e‡Ü«∂, *ˇ<· Å£ ∞ - ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ áêi„âßq∞Hõ, "å}˜[º
ã¨Oã¨Å÷ ∞QÍ Pq~°ƒqù OzOk. XHÀ¯ „QÆ∂Ñ¨Ó XHÀ¯ ~°OQÆOÖ’ - J@∞ "å}˜[ºO, W@∞
ÉϺOH˜OQ∑, ~°"å}Ï, Ѩi„â◊=∞Å∞ W`åºk - ¿Ñ~°∞ ã¨OáêkOzOk. JѨÊ\˜Hˆ =∂Ô~¯\òÖ’
|ÅOQÍ L#fl q^Õj ÃÑ@∞ì|_ç, |Ǩïà◊*Ïu HõOÃÑhÅ`À áÈ\©x q[Ü«∞=O`«OQÍ
`«@∞ìHÀ"åÅO>Ë „ѨÑO¨ K« ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=ã¨Ö÷ ’H˜ PÅ㨺OQÍ J_»∞y_ç# ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
=O\˜ ^ÕâßʼnõΩ WÖÏO\˜ |Å"≥∞#ÿ ^ÕjÜ«∞ áêi„âßq∞Hõ =~°Oæ J=ã¨~"° ∞≥ Oÿ k. [áê<£Ö’
'*ˇ· |@∞û ^ŒH}Δ˜ H˘iÜ«∂Ö’ 'K≥É’Öò— =O\˜ ^ÕjÜ«∞ |Ǩïà◊ "å}˜[º ã¨Oã¨Å÷ ∞ ‰õÄ_®
PÜ«∂ ^ÕâßÖ’¡ D J=ã¨~åxˆH LѨÜ∂≥ QÆÑ_¨ ®¤~Ú. ^ÕjÜ«∞ áêi„âßq∞Hõ =~°Oæ |ÅOQÍ
ÖËx P„ѶH≤ Í ^ÕâßÖ’¡ Jq ™êfi`«O„`«º ã¨=Úáêi˚OK«∞‰õΩ<åfl D <å\˜H© áêi„âßq∞HõOQÍ
U =∂„`«O „ѨQuÆ ™êkèOK«ÖxË ã¨OH˜+¡ ì¨ ã≤u÷ x =∞#O K«∂ã¨∞<Î åflO. =∂r ™ÈqÜ«∞\ò
iѨaH¡ ± ^ÕâßÅÖ’ Ѩiã≤u÷ ‰õÄ_® WO^Œ∞‰õΩ q∞#Ǩ~ÚOѨ٠HÍ^Œ∞.
WHõ ~Ô O_»= JOâ◊O Uq∞@O>Ë - ™êfi`«O„`åº#O`«~O° ™êkèOKåeû# Jaè=$kú
ã¨fiÉèÏ=O, JO^Œ∞‰õΩ L#fl =∂~°Oæ Ѩ@¡ ã¨=∂[OÖ’ qâßÅ „áêuѨkHõ# UH©ÉÏè =O
L#flk. QÍO^èÜ Õ ∞« "å^Œ∞Å∞, ™È+¨eã¨∞Åì ∞, Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞, H˘xfl q∞#Ǩ~ÚOѨÙÅ`À z=iH˜
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ ‰õÄ_® HÍã¨Î J@∂ W@∂QÍ XˆH J*ˇO_®‰õΩ JOwHõiOKå~°∞ -
™êfi=ÅO|# ѨÙ<åkQÍ Pi÷HÍaè=$kú ™êkèOK«_®xH˜ |Ǩï=ÚY =ӺǨÏO J#∞ã¨iOKåe.
kQÆ∞=∞`«∞Å P^è•i`« q^è•#O #∞O_ç |Ü«∞@ Ѩ__» ®xH˜ 'HͺÑ≤@Öò QÆ∂_£û— ã¨Ç¨ Jxfl
~°OQÍÖ’¡ j„Ѷ∞¨ QÆu# áêi„âßq∞H©H~õ }° ™êkèOKåe. ™ê„=∂[º"å^Œ - q^Õj ÃÑ@∞ì|_»∞Å
PkèÑ`¨ åºxfl xÅ=iOKåe, [g∞O^•s q^è•<åxfl ~°^∞Œ Ì KÕ¿ãkQÍ Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞
J=∞Å∞ [~°QÍe, H“ÖÏÌs q^è•<åxfl ã¨O㨯iOKåe, ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ ʼnõΩ NHÍ~°O
K«∞\Ïìe - =ÚYºOQÍ Ñ¨~Ñ° u¨ , =∂Ô~¯\˜OQ∑ =O\˜ ¿ã"å~°OQÍÖ’¡, Jaè=$kú`À áê@∞
ã¨=∂#`«fi=¸ ™êkèOKåe - JO>Ë Jaè=$k÷ ѨO^ä• ã¨OHˆ =Δ ∞O`À ‰õÄ_ç# ã¨O㨯~°}"å^Œ
ѨO^ä•QÍ, ¿Ñ^ŒÅ ѨHõΔáêuQÍ J=ã¨~°"≥∞ÿ# KÀ@ ™ê#∞‰õÄÅ q=HõΔ`«, i[ˆ~fi+¨#∞¡
áê\˜OKåe. ^ÕâO◊ Ö’ J}QÍi# „Ѩ*ÏhHõOQÍ L#fl Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ∞, *Ï`«∞Å∞ Pi÷Hõ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 453
B#fl`«ºO ™êkèOK«∞HÀQÆeQˆ q^èOŒ QÍ, L`«ÊuÎ q^è•#OÖ’ ~å[ºO „Ѩ`º« HõOΔ QÍ *’HõºO
KÕã¨∞‰õΩ<Õ q^èŒOQÍ LO_®e. JO>Ë „ѨÉèí∞`«fi ~°OQÆ Ü«∂[=∂#ºOÖ’ Ѩi„â◊=∞Å∞
<≥ÅH˘ÖÏÊe. W`åºk qã¨$`Î « J*ˇO_® ^Õâ◊ áêi„âßq∞H©H~õ }° ‰õΩ, Pi÷HÍaè=$kúH© ѨÙ<åk
HÍ"åÅ<Õ UHÍaè„áêÜ«∞O LO_çOk.
JxflO\˜ Hõ<åfl =ÚYºOQÍ „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ, áœ~°¿ãfiKåÛù K«„@OÖ’<Õ D
„Ѩ}ÏoHÍ|^Œ"ú ∞≥ #ÿ j„Ѷ∞¨ QÆu áêi„âßq∞H©H~õ }° #∞ ™êkèOKåÅ<Õ L=∞‡_ç Jaè„áêÜ«∞O
U~°Ê_çOk. Wk H©ÅHõO— ZO^Œ∞Hõ~ÚºO^ŒO>Ë WѨÊ\˜Hˆ áêi„âßq∞HõOQÍ Jaè=$kú K≥Ok#
^ÕâßÖ’¡ áêi„âßq∞H©H~õ }° kâ◊QÍ, Pk=∞ ÃÑ@∞ì|_ç ã¨OK«Ü∂« xH˜ ѨÓ#∞‰õΩ#fl `˘e^ŒâÖ◊ ’
„Ѩ*Ï™êfi=∂ºxH˜, áœ~°¿ãfiK«Ûù‰õΩ `å=Ù ÖˉõΩO_® áÈ~ÚOk. <≥„Ǩ˙ ǨÏÜ«∂OÖ’,
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å ã¨Ç¨ JO^ŒiH© XHõ "åã¨=Î O QÆ=∞#OÖ’ LO_çOk. 'WѨÊ\˜ ^•HÍ
Z=fi~°∂ J#∞ã¨iOK«x =∂~åæxfl ÉèÏ~°`ü ZOK«∞‰õΩ#flk— J#fl^Õ J"åã¨=Î O. J~Ú<å D
=∂~åæxHˆ Hõ@∞ì|_ç LO_®Åx x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍ ^ÕâßÖ’¡<À, `«∂~°∞Ê
Pã≤Ü∂« ^ÕâßÖ’¡<À xÜ«∞O`«$`«fi „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ - ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ K≥\ÏìÑ\¨ ÏìÅ∞ "Õã∞¨ ‰õΩx
[<åxfl =∞O@ÃÑ\˜ì =∞s Pi÷HÍaè=$kúx "Õy~°O ™êkèOKåÅ<Õ "å^Œ# ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
Z=~°∂ ÖË=<≥`ÕÎ ™êǨÏã¨O K≥Ü«∞ºÖË^Œ∞. ^Õâ◊OÖ’ L^èŒ$`«OQÍ, "≥Å∞¡=ÖÏ ™êy#
™êfi`«O„`À^Œº=∞O Ѷe¨ `«OQÍ „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ =º=ã¨#÷ ∞ áê^Œ∞H˘Å∞ʉõΩx, xÅɡ@∞ì‰Ωõ x
^•xfl ѨiѨÓ~°O‚ KÕã∞¨ HÀ"åÅ#fl x~°Ü ‚ ∂« xH˜ ~å=_»O =Å㨠áêÅ# #∞O_ç q=ÚHõ"Î ∞≥ #ÿ
^ÕâßÅxflO\© HõÖÏ¡ XHõ¯ ÉèÏ~°`Öü ’<Õ ™ê^躌 Ѩ__» O» J`«ºO`« ™ê#∞‰õÄŠѨi}Ï=∞O.
Ñ„ }¨ ÏoHõÅ∞ - Ñ„ ɨ ∞íè `«fi ~°OQÆ ã¨Oã¨Å÷ ∞
ѨO`˘q∞‡^Œ= â◊`å|ÌO z=i ÉèÏQÆOÖ’ Ü«∞O.l.~°#_Õ, ^•^•ÉèÏÜü∞ <Ò~Àr
=O\˜ `˘e`«~O° *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å Pi÷Hõ PÖ’K«<å q^è•#OÖ’<Õ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷HÍaè=$kúÖ’
~å[ºO H©ÅHõ"∞≥ #ÿ áê„`« áÈ+≤OKåÅ<Õ ^èÀ~°}˜ LO_çOk. ~Ô O_»∞ „ѨÑO¨ K« Ü«Ú^•úÅ =∞^躌
J#∞Éè"í åÅ∞, Pi÷Hõ =∂O^ŒºO <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ P"≥∞iHÍ J#∞ã¨iOz# '#∂º _ôÖò— q^è•#O,
H©<û£ ã≤^•úO`åÅ áêH˜HΔ õ „ѨÉÏè =O, ™ÈqÜ«∞\ò ~°ëêº „ѨÜ∂≥ QÆO - W=hfl Hõey =∂Ô~¯\ò#∞
Hˆ =ÅO Pi÷Hõ â◊‰Ωõ ÅÎ WëêìxëêìʼnõΩ =kÖˇÜ∞« º‰õÄ_»^∞Œ . ~å[ºO *’HõºO KÕã∞¨ HÀ=_»O
Jx"å~°ºO J<Õ ÉèÏ=# =∞iO`«QÍ |ÅѨ_Oç k. 1934Ö’<Õ ÉèÏ~°`« "å}˜[º Ѩi„â◊=∞Å
ã¨=∂Yº (ѶH≤ ¯˜ ) J^躌 ‰õΩΔ _çQÍ L#fl Z<£.P~ü. ã¨~å¯~ü HõbÎ ÖËx ¿ãfiKåÛù "å}˜[º q^è•<åʼnõΩ
âßâ◊fi`«OQÍ ~ÀAÅ∞ K≥eá¡ ÈÜ«∂~Ú— Jx „ѨH\õ O˜ Kå_»∞. JO`ÕHÍ^Œ∞ P<å_»∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•s
454 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
=~åæxH˜ <åÜ«∞Hõ`fi« OQÍ L#fl "åi Jaè„áêÜ«∂Å#∞ „ѨuѶe¨ ã¨∂Î - ''ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ =O\˜
"≥#∞Hõ|_ç# ^ÕâO◊ Ö’ =º=™êÜ«∞O, Ѩi„â◊=∞Å∞, q^Œ∞º`«∞,Î ÉϺOH˜OQ∑, ÃÑ<·¶ å<£û `«k`«~°
~°OQÍÅxflO\˜h HõÅ∞ѨىõΩ<ÕÖÏ Pi÷HÍaè=$kúx ™êkèOK«_®xH˜ ã¨=∞„QÆ"∞≥ #ÿ „Ѩ}ÏoHõ,
nx`À ã¨=∞#fiÜ«∞O KÕã∞¨ ‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ qãÎ$¨ `åkèHÍ~åÅ∞ Hõey# J`«∞º#fl`« ™ê÷~Ú *ÏfÜ«∞
„Ѩ}ÏoHÍaè=$kú ã¨Oã¨÷ J=ã¨~O° . ^ÕâO◊ `«# áê`« ã¨O™ê÷Q`Æ « x~å‡}Ïxfl |^ŒÅÌ ∞
H˘@∞ì‰Ωõ x ã¨OѨÓ~°"‚ ∞≥ #ÿ ™ê=∞~°º÷ O`À Jaè=$kúx ™êkèOK«_®xH˜ Wk Jx"å~°ºO—— Jx
ã¨Ê+¨Oì KÕ™ê_»∞. 1938Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ Ñ◊ Ù¨ „Ѩ}ÏoHÍaè=$kúH˜ P^Œ∞º_»∞, =∂~°^æ iŒ ≈ J~Ú#
ѨO_ç\ò [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ <Õ`$« `«fiOÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜ „Ѩ}ÏoHÍ ã¨OѶ∞¨ O U~°Ê_çOk. D
ã¨OѶ∞¨ O XHõ ^Œâß|ÌO áê@∞ ^Õâ◊ ã¨=∞„QÍaè=$kú HÀã¨O qã¨$`Î "« ∞≥ #ÿ K«~Û° Å∞ #_çÑO≤ k.
D ã¨OѶ∞¨ O U~åÊ@∞ KÕã#≤ qq^èŒ LѨ ã¨OѶ∂¨ Å∞ ^Õâ◊ ã¨=∞„QÍaè=$kú HÀã¨O W~°"·≥
`˘q∞‡k ã¨OHõÅ<åÅ ã≤áê¶ ~°∞ûÅ∞ KÕ™ê~Ú.
„Ѩ}ÏoHõÅ∞ ~°zOK«_O» Ö’ ~å[ºO áê„`« QÆ∞iOKÕ H͉õΩO_®, Pi÷Hõ =º=㨉÷ Ωõ
ã¨O|OkèOz „^Œ=º, HÀâ◊ ÉϺOH˜OQ∑ `«k`«~° qÉèÏQÍÅÃÑ· ~å[º xÜ«∞O„`«}, Ѩ~º° "ÕH}Δõ Å
^•fi~å Pi÷HÍaè=$kúx ã¨iK«∂ã¨∞‰õΩO\Ï LO_®Åx, JO`ÕH͉õΩO_® L`«ÊuÎ q^è•#OÖ’
<Õ~∞° QÍ „ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÆ Ñ¨i„â◊=∞Å ^•fi~å *’HõºO KÕã∞¨ HÀ"åÅ<Õ JOâ◊O g∞^Œ ^ÕâO◊ Ö’
qã¨$`Î "« ∞≥ #ÿ UHÍaè„áêÜ«∞O ‰õΩkiOk. „Ѩãk≤ ú K≥Ok# Hõ~åp HÍO„ÔQãπ =∞Ǩã¨Éíè (1931)
''^ÕâO◊ Ö’x H©ÅHõ"∞≥ #ÿ Ѩi„â◊=∞Å∞, ¿ã"å~°OQÍÅ∞, Yx[ xˆHáΔ êÅ∞, ~Ô Ö· fiË Å∞, [Å~°"å}Ï,
F_»ˆ~=ÙÅ x~å‡}O `«^•k „Ѩ*’ѨÜ≥∂QÆ ~°"å}Ï ~°OQÍÅxfl „ѨÉèí∞`«fi ã¨OѨÓ~°‚
Ü«∂[=∂#ºOÖ’ LO_®Åx, x~°O`«~O° ~å[º xÜ«∞O„`«} H˘#™êQÍÅx—— f~å‡#O
KÕãO≤ k. ÉèÏ~°fÜ«∞ áêi„âßq∞Hõ"`Õ ÅΫ ∞ ‰õÄ_® <≥„Ǩ˙ - „Ѩ}ÏoHÍ ã¨OѶ∂¨ Å PÖ’K«#‰õΩ
P"≥∂^Œ =Ú„^Œ"™Õ ê~°∞. „ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÆ Ñ¨i„â◊=∞Å ™ê÷Ñ#¨ áêH˜HΔ õ *ÏfÜ«∞Hõ~} ° ʼnõΩ
JOwHõiOKå~°∞. „ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÆ Ñ¨i„â◊=∞Å ™ê÷Ñ#¨ ‰õΩ áêi„âßq∞Hõ "Õ`ÅΫ #∞O_ç D
~°Hõ"≥∞ÿ# H©ÅHõ P"≥∂^ŒO ÅaèOK«_®xH˜ QÆÅ HÍ~°}ÏÅ∞ Uq∞\’ 1945Ö’ "åàı§
~°∂á⁄OkOz# ÉèÏ~°`« Pi÷HÍaè=$kú „Ѩ}ÏoHõ— J<Õ x"ÕkHõÖ’ =∞#‰õΩ "≥Å_¡ =» Ù`å~Ú.
D „Ѩ}ÏoHõÜ∞Õ 'ÉÁOÉÏ~Ú áê¡<—£ QÍ |Ǩïà◊ „Ѩãk≤ HÔú H˜¯Ok. ^ÕjÜ«∞OQÍ 'HÍÑ≤@Öò
QÆ∂_»∞û Ѩi„â◊=∞Å∞—ÖËHáõ È=_»O =¸ÅOQÍ JO`«HOõ `«‰Äõ ^ÕâO◊ Jaè=$kú K≥Ok# ^ÕâßÅ
g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ ç ~å=eû =ã¨∞OÎ ^Œx ÉÏOÉË áê¡<—£ Jaè„áêÜ«∞Ѩ_Oç k. ''Ô~O_»= „Ѩ}ÏoHÍ
=ӺǨÏOÖ’ D Ö’áêxfl (HÍÑ≤@Öò QÆ∂_»∞û Ѩi„â◊=∞Å∞) ™ê^躌 =∞~Ú#O`« `«fi~°QÍ
JkèQqÆ ∞OKåe. `«^•fi~å ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ áêi„âßq∞HÍaè=$kú "ÕQ=Æ O`«O J=_»"∞Õ H͉õΩO_®
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 455
Ѩi„â◊=∞Å∞ ™ê÷ÑO≤ K«_®xH˜, Ü«∞O„`« ™ê=∂„y HÀã¨O q^ÕâßÅ g∞^Œ P^è•~°áê@∞#∞,
q^Õj Pi÷Hõ ™êÜ«∞O HÀã¨O Z^Œ∞~°∞K«∂¿ã J=ã¨~O° ÖˉΩõ O_® K«∂ã¨∞HÀ=K«∞Û—— Jx
ÉÏOÉËáê¡<£ f~å‡xOzOk. J~Ú`Õ HÍÑ≤@Öò QÆ∂_»∞û Ѩi„â◊=∞Å∞ QÍx, ÉèÏs =∞øoHõ
Ѩi„â◊=∞Å∞ HÍh <≥ÅH˘ÖÏÊÅO>Ë ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ HÍ"åe. JO`« ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞
ã¨=∞‰õÄiÛ<å P ™⁄=Ú‡ uiy ~å|@∞ìHÀ"åÅO>Ë KåÖÏ Uà◊√§ Ѩ_∞» `«∞Ok. WO`«
|~°∞=Ù „ÃÑ"· @Õ ∞ Ѩi„â◊=∞Å∞ Z`«∞HÎ ÀÖË=Ù HÍ|\˜ì „ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÆOÖ’ JÖÏO\˜ Ѩi„â◊=∞Å∞
U~åÊ@∞ K≥Ü«∂ºÅ<Õ „Ѩuáê^Œ# ~°OQÆO g∞^Œ‰õΩ =zÛOk. <≥„Ǩ˙, "å=∞ѨHõΔ
*ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞, XHõ¯ „ѨH¯õ #, ÃÑ@∞ì|_ç^•s =~åæÅ∞ =∞~À =OHõ# ^ÕâÑ◊ ~¨ ånè#`«#∞
JiHõ@_ì ®xH˜ „ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÆ Ñ¨i„â◊=∞Å U~åÊ@∞ Jx"å~°ºO, J=ã¨~O° Jx ÉèÏqOKå~Ú.
J~Ú`Õ. D ~°OQÆO Ѩikè Uq∞\˜, qã¨$uÎ Uq∞@<Õ JOâßÅ g∞^Œ ~Ô O_»∞ ѨHÍΔ ÅH©
aè<åflaè„áêÜ«∂Å∞ L<åfl~Ú. „Ѩ}ÏoHÍ|^Œ"Ì ∞≥ #ÿ Pi÷H=õ º=ã¨,÷ „ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÆ Ñ¨i„â◊=∞Å
™ê÷Ñ#¨ Å∞ ™È+¨eã¨∞ì =º=ã¨÷ kâ◊QÍ J_»∞QÆ∞Å∞ "≥Ü∞« º_®xH˜ LѨHiõ ã¨∞OÎ ^Œx "≥Ú^Œ\ ˜
ѨHOΔõ ÉèÏq¿ãÎ ÃÑ@∞ì|_ç^•s â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ =∂„`«O D q^è•<åÅ∞ ã¨fi`«O„`« ÃÑ@∞ì|_ç^•s
q^è•<åxH˜ LѨHiõ ™êÎÜ∞« x L=∞‡_ç ÃÑ@∞ì|_ç Ѩ^`úŒ ∞« Å ^•fi~å Jaè=$kú K≥Ok ™È+¨e*ÏxH˜
`å=Ù ÖˉΩõ O_® K≥Ü∞« º=K«Ûx ÉèÏqOKå~Ú. H˘O`«HÍÅO áê@∞# J^Õ ™êfi`«O„`åº#O`«~°
`˘e HÍÅOÖ’ D ~Ô O_»∞ =~åæÅ =∞^躌 # L„kHõ`Î Å« ∞ H˘#™êQÍ~Ú.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1947Ö’ JeO_çÜ∂« HÍO„ÔQãπ Hõq∞\© [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙
J^躌 Hõ`Δ #« 'Pi÷Hõ HÍ~°º„Hõ=∂=o Hõq∞\©—#∞ U~åÊ@∞ KÕã#≤ ѨC_»∞ P Hõq∞\© ~°H}Δõ
~°OQÆO H©ÅHõ Ѩi„â◊=∞Å∞, W`«~° „Ѩ*’ѨÜ∂≥ QÆ Ñ¨i„â◊=∞Å#∞ „ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÆOÖ’<Õ
™ê÷ÑO≤ KåÅx f~å‡xã¨∂Î '„Ѩã∞¨ `Î O« „ÃÑ"· @Õ ∞ ~°OQÆOÖ’ L#fl Ѩi„â◊=∞Å#∞ XHõ S^Õà§◊
`«~∞° "å`« „Hõ=∞OQÍ „ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÆO Jnè#OÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ~å"åÅx— ‰õÄ_® =∞~À "åHõºO
[`« KÕãO≤ k. nO`À ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞ʼnõΩ „Ѩ=∂^Œ Ѷ∞¨ O\˜HÅõ ∞ qxÑ≤OKå~Ú. J~°∞ѨÙÅ∞,
ÃÑ_»ÉÁ|ƒÅ∞, x~°ã#¨ Å∞ `≥eáê~°∞. J~Ú`Õ 1948 Ö’ áêi„âßq∞Hõ q^è•# f~å‡#O
~°∂á⁄OkOKÕ@ѨC_»∞ H˘O`« ~år ‰õΩkiOk. „ѨÉ∞íè `«fi - „ÃÑ"· @Õ ∞ ~°OQÍʼnõΩ =∞^躌 #
ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ qÉè[í # ~ˆ Y#∞ w™ê~°∞. U^Œ<åfl Ѩi„â◊=∞#∞ *ÏfÜ«∞O K≥Ü∂« ºÅO>Ë Ñ¨^àÕ §◊
`«~∞° "å`« JѨC_»∞#fl Ѩiã≤`÷ ∞« Å „áê|źO ^Œ$ëêì º x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞HÀ=K«Ûx ~åã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.
1954 _çÃãO|~°∞Ö’ ÉèÏ~°`« áê~°"¡ ∞≥ O@∞ '™È+¨eã¨∞ì `«~Ç° ¨ ã¨=∂[ ™ê÷Ñ#¨ , ™ê=∂lHõ
- Pi÷Hõ ~°OQÍÅÖ’ ã¨=∞ÉèÏ= ™ê^è#Œ — ÅHõΔ ºOQÍ „ѨH\õ O˜ zOk. 1955Ö’ [iy#
'P=_ç— HÍO„ÔQãπ =∞Ǩã¨ÉÖíè ’ WO^Œ∞‰õΩ J#∞QÆ∞}OQÍ "å=∞ѨHΔõ ѨO^ä•"≥Ñ· Ù¨ áêi„âßq∞Hõ
456 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
q^è•# ~°∂ѨHÅõ Ê# [iyOk. J~Ú`Õ 1956Ö’ ~°∂á⁄OkOz# áêi„âßq∞Hõ q^è•#OÖ’
HÍx ~Ô O_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÖ’ HÍx „ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÍxfl =∞iO`« qã¨$`Î « ѨiKÕO^Œ∞‰õΩ
ã¨~å¯~°∞ ѨÓ#∞‰õΩOk. HÍx „ÃÑ"· @Õ ∞ Ѩi„â◊=∞Å#∞ *ÏfÜ«∞O K≥Ü∂« ºÅ<Õ Lã¨∞ Z`«ÖÎ ^Ë ∞Œ .
f~å‡<åÖ’¡ ™È+¨eã¨∞ì [ѨO KÕã∂¨ Î PK«~}° Ö’ =∂„`«O q∞„â◊=∞ Pi÷Hõ =º=ã¨#÷ ∞ ѨÙ<åk
"ÕãO≤ k „ѨÉ∞íè `«fiO. „ѨÉ∞íè `«fi - „ÃÑ"· @Õ ∞ Ѩi„â◊=∞Å∞ ã¨ÇϨ r=#O K≥Ü∞« º_»"∞Õ HÍ^Œ∞,
Ѩ~ã° û¨ ~° J„t`åÅ∞QÍ H˘#™êQÍ~Ú. *ÏfÜ«∞ „Ѩ}ÏoHõ ÅHΔͺʼnõΩ Ö’|_ç „ÃÑ"· @Õ ∞ ~°OQÆO
qã¨iÎ OK«_®xH˜ `«y#O`« ¿ãfiK«Ûù HõeÊOKå~°∞. J~Ú`Õ ~Ô O_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõ ^Œ$+≤ì
„Ѩ^•è #OQÍ ÉèÏs Ѩi„â◊=∞Å∞, HÍÑ≤@Öò QÆ∂_£û Ѩi„â◊=∞Å ™ê÷Ñ#¨ g∞^Œ ÃÑ@ì_O» `À
ã¨ÇϨ [OQÍ<Õ „ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÆ Ñ¨i„â◊=∞Å qã¨~Î }° |Ǩï=ÚYOQÍ H˘#™êyOk.
<≥„Ǩ˙ `«# Ãã·^•úOuHõ ÉèÏ=*ÏÖÏxfl XHõ ^Œâ◊‰õΩ q∞Oz =ÚO^Œ∞‰õΩ
<≥@Öì HË áõ È=_»O ™êìe<£ `«~Ç° ¨ =∂i¯ û[O „ѨÉÏè =OÖ’ L#fl "å=∞ѨHΔõ áêsìH˜ q∞OQÆ∞_»∞
Ѩ_»ÖË^Œ∞. <≥„Ǩ˙ ÉèÏ=*ÏÖÏxfl =∞#O qâı¡+≤¿ãÎ 1930 = ^Œâ◊HõO z=i #∞O_ç
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO - ™È+¨e[O JqÉèÏ[º=∞~Ú#qQÍ ÉèÏqOK«_O» =∞#‰õΩ Hõ#|_»∞`«∞Ok.
JO^Œ∞Hˆ ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÅ∞, "åi¬Hõ „Ѩ}ÏoHõÅ∞, „ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÆ Ñ¨i„â◊=∞Å =O\˜
H©ÅHõ JOâßÅ#∞ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºÜ«Ú`«OQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩ "≥àϧÅx, ã¨=∂*Ïxfl D
x~°Ü ‚ ∂« ʼnõΩ J#∞QÆ∞}OQÍ HõÅ∞ѨىõΩ fã¨∞‰õΩ áÈ=_»O „Ѩ*Ï™êfi=∞º ѨO^ä•Ö’ =∂„`«"∞Õ
gÅ=Ù`«∞O^Œ<kÕ <≥„Ǩ˙ „ѨQÍ_è» qâßfiã¨O. „Ѩ}ÏoHÍ|^Œ"ú ∞≥ #ÿ Jaè=$kú JO>Ë Hˆ O„nHõ$`«
JkèÑ`¨ º« (Hõ=∂O_£) q^è•#O HÍ^Œx, UHÍaè„áêÜ«∞ ™ê^è<Œ Õ =∂~°=æ ∞x #=∂‡_»∞. JO^Œ∞Hˆ
`å#∞ ÃÑ@∞ì‰Ωõ #fl ÅHΔͺÅ`À KåÖÏ™ê~°∞¡ ~årѨ_áç ÈÜ«∂_»∞.
1950 =∂iÛ 15# Pq~°ƒùqOz# „Ѩ}ÏoHÍ ã¨OѶ¨∞O D ^Œ$HõÊ^äŒO`À
ѨxKÕãO≤ k. ¿Ñ~°∞‰õΩ ã¨OѶ∞¨ OÖ’ KåÖÏ=∞Ok ã¨É∞íè ºÅ∞ L<åfl ^•^•Ñ¨Ù ã¨~åfikèHÍ~åÅ∞
ã¨OѶ¨∞ J^茺‰õΔΩ_çQÍ L#fl <≥„Ǩ˙ÜÕ∞ K≥ÖÏ~ÚOKÕ"å~°∞. `˘e ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõ
(1951-56) x~å‡}OÖ’ L#fl „áê*ˇ‰Ωõ Öì #∞ j„Ѷ∞¨ QÆu# ѨÓiÎ K≥Ü∞« º_»O, ~Ô O_»= „ѨÑO¨ K«
Ü«Ú^•ú#O`«~O° `«Öuˇ #Î Pi÷Hõ ã¨OHΔÀÉèí ã¨"åà◊§#∞ Z^Œ∞~˘¯=_»O ÅHΔͺÅ∞QÍ ÃÑ@∞ì‰Ωõ Ok.
™êfi`«O„`«ºO`À áê@∞ ã¨=∂O`«~O° QÍ ^Õâ◊ qÉè[í # qëê^•xfl K«qK«∂_»=Åã≤ ~å=_»O,
â◊~}° Ï~°∞Å÷ ã¨=∞㨺, „Ѩ*ÏhHõO =Åã¨Å∞ f„="≥∞#ÿ ã¨=∞㨺Å∞ ã¨$+≤Oì Kå~Ú. ~Ô O_»=
ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõ (1956-61) '<≥„Ǩ˙ - =∞ǨÏÅ<Àaãπ— Pi÷HÍaè=$kÌ =ӺǨÏO`À
#_çzOk (Ô~O_»= „Ѩ}ÏoHõ ~°∂á⁄OkOK«_O» Ö’ „á⁄ÃÑ㶠~¨ ü Ñ≤.ã≤. =∞ǨÏÅ<Àaãπ „Ѩ^•è #
áê„`« áÈ+≤OKå~°∞). =¸_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõ (1961-66)Ö’ ‰õÄ_® W^Õ Ñ¨O^ä•#∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 457
 J#∞ã¨iOKå~°∞ D Jaè=$kú =ӺǨÏOÖ’ H©ÅHõO UO@O>Ë - ^ÕâO◊ Ö’ ÉèÏs Ѩi„â◊=∞Å#∞
„ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÆOÖ’ qâı+O¨ QÍ Jaè=$kú K≥Ü∞« º_»O. ~Ô O_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõ HÍÅOÖ’<Õ
=¸_»∞ L‰õΩ¯ Hõ~å‡QÍ~åÅ x~å‡}O [iyOk. ^Õâ◊ ™êfi=ÅO|# HÀã¨O, q^ÕâßÅ g∞^Œ
P^è•~°áê@∞#∞ `«yOæ K«∞HÀ=_»O HÀã¨O, kQÆ∞=∞`«∞Å g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ _» O» Hõ<åfl ã¨fiÜ«∞OQÍ
L`«ÊuÎ ÃÑOK«∞HÀ"åÅ<Õ H©ÅHõ ÅHΔͺÅ#∞ <≥~"° ~Õ Û° _»O ÅHõΔ ºOQÍ ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl~Ú. ~Ô O_»=,
=¸_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÅ∞ Jn QÍHõ JѨÊ\’¡ ZQÆ∞=∞`«∞ŠѨ@¡ JO`« Pâß=ǨÏ
^Œ$HõÊ^äOŒ ÖË^∞Œ . ZQÆ∞=∞`«∞ŠѨ@¡ „Ѩ}ÏoHõ ã¨OѶ∞¨ O PÖ’K«#Å`À JѨÊ\˜H˜ JO^Œ~∂°
UH©Éqíè OKå~°∞ HÍh `«^#Œ O`«~O° q=∞~°≈Å#∞ Z^Œ∞~˘¯Ok. ÉèÏs Ѩi„â◊=∞Å U~åÊ@∞‰õΩ
J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ÉèÏs ÃÑ@∞ì|_»∞Å#∞ q^Õj ™êÜ«∂Å ~°∂¿Ñ}Ï ã‘fiHõiOz<å, JO`«~`æ° «
¿ãqOQ∑û—#∞ j„Ѷ∞¨ OQÍ ÃÑOK«∞HÀ=_»O ^•fi~å q^Õj ™êÜ«∂Å g∞^Œ P^è•~°áê@∞#∞
^Œâ◊Å"åsQÍ `«yæOK«∞HÀ"åÅx x~°‚~ÚOKå~°∞. ("åã¨Î"åxH˜ ™êfi`«O„`«ºO ã≤kúOz#
`˘e<åà◊§Ö’ q^ÕjÃÑ@∞ì|_»∞Å#∞ PHõi¬OK«_®xH˜ <≥„Ǩ˙ f„= Hõ$+≤ KÕ™ê_»∞. JѨÊ\˜H˜
â‹â· =◊ ^ŒâÖ◊ ’ L#fl ÉèÏ~°`« ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞ŠѨ@¡ JO`« #=∞‡HõO LO_Õk HÍ^Œ∞ <≥„Ǩ˙‰õΩ).
ÉèÏs Ѩi„â◊=∞Å ™ê÷Ñ#¨ `À áê@∞ qxÜ≥∂QÆ =ã¨∞=Î ÙÅ `«Ü∂« s ~°OQÆOÖ’
HÍi‡Hõ Láêkè HõÅÊ# ÅHõΔ ºO`À z#fl `«~Ç° ¨ Ѩi„â◊=∞Å∞, ‰õΩ\©~° Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ QÆ\ ì̃
T`«O WKåÛ~°∞. D q^èOŒ QÍ Ñ¨i„â◊=∞ÅÖ’ Láêkè HõÅÊ#`À áê@∞ =º=™êÜ«∞ ~°OQÆOÖ’
ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÃÑOK«_O» , =º=™êÜ«∞ ã¨ÇϨ HÍ~° Hˆ O„^•Å∞ ™ê÷ÑO≤ K«_O» ^•fi~å ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl
x~°∞^ÀºQÆ ã¨=∞㨺#∞ Hõ@_ì ç KÕ¿ã Hõ$+≤ [iyOk. D ~°OQÍÅÖ’ „ѨÉ∞íè `«fiO ÃÑ^ŒQÌ Í
ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÃÑ\˜Oì k ÖË^∞Œ (nxH˜ ã¨O|OkèOz# ѨÓiÎ q=~åÅ∞ 30= J^蕺ܫ∞OÖ’
K«∂_»=K«∞Û).
<≥„Ǩ˙ - =∞ǨÏÅ<Àaãπ „Ѩ}ÏoHÍ =ӺǨÏOÖ’ =∞~À H©ÅHõ „áê^è•#º`« UO@O>Ë
Jaè=$kú`À áê@∞ ã¨=∂#`«fiO ™êkèOK«_O» . JO^Œ∞Hˆ =º=™êÜ«∞, áêi„âßq∞Hõ ~°OQÍÅÖ’
Hˆ O„nHõ~}° - ѨOÑ≤}Å© g∞^Œ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î ^Œ$+≤ì ÃÑ\˜Oì k. J~Ú<å PtOz<å Ѷe¨ `åÅ∞
~åÖË^∞Œ . D =ӺǨÏOÖ’ ֒ѨO UO@O>Ë ã¨=∂#`«fi ™ê^è#Œ kâ◊QÍ Jaè=$kú ™ê^è#Œ
ÅHõΔ ºOQÍ ÃÑ@∞ìHÀHõáÈ=_»O. Pi÷HÍaè=$kú "ÕQ=Æ O`«=∞~Ú`Õ ã¨=∂#`«fiO ™ê^è#Œ ‰õΩ "≥∞~°∞QÔ #·
J=HÍâßÅ∞ LO\ÏÜ«∞<Õ L^ÕâÌ O◊ `À, ÃÑiyáÈ`«∞#fl ^•i„^•ºxfl JiHõ@_ì ®xH˜ ã¨`fi« ~°
Pi÷HÍaè=$kú g∞^Œ ^Œ$+≤ì ÃÑ\Ïì~∞° .
„Ѩ}ÏoHõ ÅHΔͺʼnõΩ J#∞QÆ∞}OQÍ Jaè=$kú [iˆQÖÏ ~å[ºO Ѩ~º° "ÕHOΔ˜ K«_O» ,
„ѨÉ∞íè `«fi - „ÃÑ"· @Õ ∞ ~°OQÆ Ñ¨i„â◊=∞Å =∞^躌 áêi„âßq∞Hõ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ qÉèlí OK«_O» ,
QÆ∞`åÎkÑè `¨ åºxfl xÅ=iOK«_O» , z#fl Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ ~°H}Δõ , „áêOfÜ«∞ Jã¨=∂#`«Å∞

458 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 KÕ~Ú KÕã∞¨ HÀ‰õΩO_® K«∂_»_O» , =#~°∞Å#∞ „Ѩ}ÏoHÍ ÅHΔͺŠ„áê^è•#º`« „Hõ=∞OÖ’
Hˆ \Ï~ÚOK«_O» - g@xflO\˜ =¸ÅOQÍ HõO„\’à◊§ (xÜ«∞O„`«})`À ‰õÄ_ç# XHõ
ã¨OH˜¡+¨ì =º=ã¨÷ U~°Ê_çOk. áêi„âßq∞Hõ Öˇ·Ãã#∞ûÅ∞ W=fi_®xH˜, Ѩi„â◊=∞Å#∞
xÜ«∞O„uOK«_®xH˜ 1951Ö’ áêi„âßq∞Hõ Jaè=$kú =∞iÜ«Ú xÜ«∞O„`«}Ï K«@Oì
KÕ™ê~°∞. ~Ô O_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõ `˘e U_®kÖ’<Õ 1956-57 q^Õj =∂~°Hõ „^Œ=ºO
H˘~°`,« K≥eO¡ ѨÙÅ ã¨OHΔÀÉèOí (ÉÏºÖˇ<û£ PѶπ ¿Ñ"≥∞O\ò „ÔHã· ã≤ )π U~°Ê_®¤~Ú. ÖˇÃ· ã#∞û,
HÀ\ÏÅ ~å[ºO ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =º=ã¨÷ g∞^Œ |Å"≥∞#ÿ Ѩ@∞ì ã¨OáêkOKå~Ú. JO^Œ∞Hˆ
`«^#Œ O`«~° HÍÅOÖ’ g\˜x ã¨_e» OK«_O» XHõ Ѩ\Ïì# ™ê^躌 O HÍÖË^∞Œ . ~å[H©Ü∞«
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ - |∂º~À„Hõã‘ ™ê=∞ºO`À áê@∞ D =º=ã¨÷ #∞O_ç QÆi+¨Oì QÍ „ѨÜ∂≥ [#O
á⁄Ok# ÅaÌ^•~°∞Å∞ '=∂~°∞Ê—#∞ f„=OQÍ „ѨuѶ∞¨ \˜OKå~°∞.
q[Ü«∂Å∞
<≥„Ǩ˙ ǨÏÜ«∂OÖ’ J=∞Å∞ KÕã#≤ "≥Ú^Œ\ ˜ =¸_»∞ ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÅ∞
<≥„Ǩ˙ =∞~°}Ï#O`«~° HÍÅOÖ’ ѨÓiÎ „ѨÉÏè =O K«∂Ñ≤Oz#ѨÊ\˜H© D =¸_»∞ „Ѩ}ÏoHõÅ
HÍÅOÖ’ ™êkèOz# q[Ü«∂Å∞ Uq∞\’ =∞#O WѨC_»∞ JOK«<å "Õ^•ÌO.
"≥Ú^Œ\ ˜ =¸_»∞ ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÅ∞ J=∞Å~Ú# 1960 = ^Œâß|ÌO
=∞^茺HÍÅO =~°‰õΩ |Ǩï=ÚY ~°OQÍÅÖ’ `˘e^Œâ◊ Jaè=$kú QÆ}hÜ«∞OQÍ<Õ
™ê^躌 =∞~ÚOk. „a\˜+π =Åã¨áêÅ# HÍÅO <å\˜`À áÈe¿ãÎ "≥Ú`«OÎ QÍ Pi÷H=õ º=ã¨÷
Ѩxf~°∞ K≥ÑC¨ HÀ^ŒQæÆ ™ê÷~ÚÖ’ LOk. *ÏfÜ«∞ ã¨∂Å÷ P^•Ü«∂Å∞, ã¨∂Å÷ *ÏfÜ≥∂`«ÊuÎ
1951 #∞O_ç 1964-65 =∞^躌 HÍÅOÖ’ ã¨Q@Æ ∞# U\Ï 4 âß`«OQÍ #"≥∂^Œ~ÚOk.
(1965-66 ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞HÀHõáÈ=_®xH˜ HÍ~°}O P U_®k Hõx qh
Z~°∞QÆx ™ê÷~ÚÖ’ Hõ~∞° =Ù U~°Ê_»_O» , Ü«Ú^ŒOú ã¨OÉèqí OK«_O» ). JO>Ë „a\˜+π =Åã¨
áêÅ#Ö’ J~°ú â◊`å|ÌHÍÅOÖ’ ™êkèOz# =$kú ~ˆ @∞ Hõ<åfl Wk <åÅ∞QÆ∞~Ô @∞¡ Z‰õΩ¯=.
™êfi`«O„`«ºO ã¨=Úáêi˚OK«∞‰õΩ#fl W`«~° =~°=÷ ∂# ^ÕâßÅ Pi÷HÍaè=$kú ~ˆ @∞`À áÈe¿ãÎ
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ Jaè=$kú ™êkèOz#>Ë.¡ „Ѩ=ÚY Pi÷Hõ âß„ã¨"Î `Õ Î« „á⁄ÃÑ㶠~¨ ü
HÔ .Z<£.~å*ò D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ UO K≥áêÊ~À K«∂^•ÌO -
''19= â◊`å|ÌÑÙ¨ ~Ô O_»= J~°÷ â◊`å|Ì HÍÅO #∞O_ç 20= â◊`å|ÌÑÙ¨ "≥Ú^Œ\ ˜
~Ô O_»∞#fl~° ^ŒâßÉÏÌÅ HÍÅOÖ’ [áê<£ â◊~"° QÕ OÆ QÍ Jaè=$kú J~Ú# ^ÕâO◊ QÍ JO^Œ~∂°
qâ◊fiã≤ã∞¨ OÎ \Ï~°∞. HÍx [áê<£ *ÏfÜ«∞ P^•Ü«∞O D HÍÅOÖ’ 3 âß`«O Hõ<åfl HÍã¨Î
`«‰Ωõ ¯=, 1893 #∞O_ç 1912 =∞^躌 HÍÅOÖ’ [áê<£ *ÏfÜ«∞ P^•Ü«∞O ™êb<å
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 459
4 âß`«O ^•@ÖË^∞Œ . D „Ѩ=∂}ÏÅ`À ã¨iáÈe¿ãÎ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ QÆ_zç # ^Œâß|ÌÑÙ¨ #fl~°
HÍÅOÖ’ (1950-65) ™êkèOz# Pi÷HÍaè=$kú YzÛ`«OQÍ "≥∞~°∞QÔ #· k.——
Pi÷HÍaè=$kú ~ˆ @∞Ö’ "≥∞~°∞QÆ∞^ŒÅ ™êkèOK«_®xH˜ ÃÑ@∞ì|_»∞Å =$kú~ˆ @∞Ö’
QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ "≥∞~°∞QÆ∞^ŒÅ LO_®e. D HÍÅOÖ’ ¿ãqOQ∑û, ÃÑ@∞ì|_»∞Å =$kÌ~ˆ @∞
ÃÑiyOk. Jã¨∞aÎ ã¨∞Î ã¨=∂Kå~åxfl P^è•~°O KÕã∞¨ ‰õΩx =Ú™ê~Ú^• <åÅæ= ѨOK«=~°¬
„Ѩ}ÏoHõ.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ *ÏfÜ«∞ á⁄^Œ∞ѨÙ, ÃÑ@∞ì|_»∞Å =$kúˆ~@∞ 1950-51
=∞^躌 HÍÅOÖ’ 5.5 âß`«OQÍ L#fl =$kú~ˆ @∞ 1965-66 <å\˜H˜ *ÏfÜ«∞ á⁄^Œ∞ѨÙ
10.5 âß`«O ÃÑ@∞ì|_»∞Å =$kú~ˆ @∞ 14 âß`«OQÍ QÆ}O˜ zOk. *ÏfÜ«∞ á⁄^Œ∞ѨىõΩ,
ÃÑ@∞ì|_»∞Å ~ˆ @∞‰õΩ =∞^躌 L#fl D JO`«~åxfl `«^#Œ O`«~° HÍÅOÖ’ 1947 <å\˜H˜
WOQÍ¡O_£ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ |HÍ~ÚѨ_#ç Ããiì O¡ Q∑ xÅfiÅ #∞O_ç 16 aeÜ«∞<£ ~°∂áêÜ«∞Å#∞
'eH˜fi_Õ\ò— K≥Ü∞« º_»O ^•fi~å H˘O`«"∞Õ ~° ѨÓiOK«∞‰õΩOk (Ô~O_»= „ѨÑO¨ K« Ü«Ú^ŒHú ÍÅOÖ’
WOQÍ¡O_£ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ #∞O_ç |Å=O`«OQÍ JѨC fã¨∞‰õΩOk). q^Õj ~°∞}ÏÅ∞, q^Õj
™êÜ«∞O ~°∂¿Ñ}Ï ã¨g∞HõiOz# x^è∞Œ Å#∂ áêH˜HΔ Oõ QÍ WO^Œ∞HÀã¨O qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩOk.
1965-66 <å\˜ "≥Ú`«OÎ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ 1951-52 HÍÅO <å\˜`À áÈe¿ãÎ ^•^•Ñ¨Ù
S^Œ∞ ~Ô @∞¡ ÃÑiQÍ~Ú.
=º=™êÜ«∞ ~°OQÍxfl fã¨∞‰õΩO>Ë ™êfi`«O„`åº#O`«~O° ã¨=∞„QÆ Éè∂í ã¨O㨯~°}ʼnõΩ
NHÍ~°O K«∞\˜Oì k „ѨÉ∞íè `«fiO. „QÍ=∞ ™ê÷~ÚÖ’ =º=™êÜ«∞, =º=™êÜ«∞ J#∞|O^èŒ
~°OQÍÅ Jaè=$kúH˜ gÅ∞QÍ q™êÎ~"° ∞≥ #ÿ K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ Oì˜ k. ™êQÆ∞h~°∞, q^Œ∞º`ü, =º=™êÜ«∞
Ѩiâ’^è#Œ Å∞, =º=™êÜ«∂xH˜ `«y# =∞øeHõ =ã¨`∞« Å HõÅÊ# g∞^Œ ^Œ$+≤ì Hˆ O„nHõiOzOk.
`«^•fi~å =º=™êÜ«∞ Jaè=$kÌx ™êkèOzOk. `˘e =¸_»∞ ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHÍ HÍÅOÖ’
(1965-66 q∞#Ǩ) 3 âß`«O =$kú~ˆ @∞ ™êkèOzOk. „a\˜+π =Å㨠áêÅ#Ö’ QÆ_zç #
J~°â÷ `◊ å|Ì HÍÅO`À áÈe¿ãÎ ^ÕâO◊ U_»∞#fl~°~Ô @∞¡ =º=™êÜ«∞ Jaè=$kú ™êkèOzOk.
K≥<· å, [áê<£ ^ÕâßÅ =$kú~ˆ @∞`À áÈeÛ K«∂Ñ≤<å Wk QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ Jaè=$kúÜ∞Õ .
1878 -1912 =∞^躌 HÍÅOÖ’ [áê<£ ™êkèOz# =º=™êÜ«∂aè=$kú ~ˆ @∞ ~Ô O_»∞#fl~°
âß`åxHõ<åfl `«‰Ωõ ¯=QÍ LO_çOk. 1912-1931 =∞^躌 HÍÅOÖ’ D =$kú~ˆ @∞ WOHÍ
`«‰Ωõ ¯=QÍ LOk. K≥<· å, [áê<£, H˘iÜ«∂, `≥"· å<£, ™ÈqÜ«∞\ò, „a@<£ =O\˜ ^ÕâßÅ`À
áÈeÛ#ѨC_»∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ =º=™êÜ«∂aè=$kú ~ˆ @∞#∞ ™êkèOK«_®xH˜ KÕÑ\¨ #ì˜ Éè∂í
ã¨O㨯~°}Å∞ `«k`«~° „Ѩ„H˜Ü∞« Å∞. P^è∞Œ xHõ „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ K«„@OÖ’ áœ~° ǨωõΩ¯Å#∞

460 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

Q“~°qã¨∂Î ™êkèOK«_O» #=∞‡â◊Hºõ O HÍ#O`«\ ˜ q[Ü«∞O. J~Ú#ѨÊ\˜H© D =$kú~ˆ @∞
y~åH©H˜ `«y#@∞¡QÍ ÖËHáõ È=_»O`À `˘e =¸_»∞ ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHÍ HÍÅOÖ’ PǨ~°
^è•<åºÅ#∞ kQÆ∞=∞u KÕã∞¨ HÀ"åeû =zÛOk. 1956 #∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ J"≥∞iHÍ
#∞O_ç q"å^•ã¨Ê^Œ Ñ≤.ZÖò-480 Ѩ^HŒä Oõ H˜O^Œ QÀ^è∞Œ =∞Å∞ kQÆ∞=∞u KÕã∞¨ HÀ=_»O
g∞^Œ<Õ „Ѩ^è•#OQÍ P^è•~°Ñ¨_çOk. 1960 = ^Œâ◊HõOÖ’ ǨÏi`« qѨ¡"åxH˜ („w<£
i=Å∂º+¨<)£ NHÍ~°O K«∞\ÏìHõ kQÆ∞=∞`«∞Å g∞^Œ P^è•~°áê@∞ `«Q∞Æ =æ ÚYO Ѩ\Oì˜ k.
(Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞ =º=™êÜ«∂aè=$kú ^ÕâO◊ Ö’x "≥∞*Ïi\© „Ѩ*ÏhHõO |`«∞‰õΩÅ g∞^Œ,
Pi÷Hõ =º=ã¨÷ "≥∞~°∞QÆ∞^ŒÅ g∞^Œ ZÖÏO\˜ „ѨÉÏè =O K«∂Ñ≤OzOk J<Õk q_çQÍ 28, 29,
30 J^蕺ܫ∂ÅÖ’ K«∂_»=K«∞Û.)
`˘e =¸_»∞ ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÅÖ’ áêi„âßq∞Hõ ~°OQÆO =º=™êÜ«∞ ~°OQÍx
Hõ<åfl =∞iO`« "ÕQOÆ QÍ Jaè=$kú K≥OkOk. 1951-65 =∞^躌 HÍÅOÖ’ áêi„âßq∞HÍaè=$kú
™êb<å 7.1 âß`«O #"≥∂^Œ∞ KÕãO≤ k. áêi„âßq∞Hõ „ѨQuÆ „Ѩ^•è #OQÍ kQÆ∞=∞`«∞Å
P^è•~°áê@∞‰õΩ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ ÅHõΔ ºO`À ™êyOk. `˘e ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÖ’ qxÜ≥∂QÆ
ã¨~∞° ‰õΩÅ kQÆ∞=∞`«∞Å P^è•~°áê@∞#∞ `«yOæ K«∞HÀ=_»O ÅHõΔ ºOQÍ KÕã∞¨ ‰õΩO>Ë ~Ô O_»=
ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõ 'HͺÑ≤@Öò QÆ∂_»∞û— =∞^茺`«~°Ç¨ ѨiHõ~åʼnõΩ ã¨O|OkèOz#
P^è•~°áê@∞#∞ `«yOæ K«∞HÀ=_»O ÖHõΔ ºOQÍ ÃÑ@∞ì‰Ωõ Ok. ~Ô O_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHÍ
HÍÅOÖ’ ֒ǨÏ, Ü«∞O„`«, ~°™êÜ«∞# Ѩi„â◊=∞Å g∞^Œ 70 âß`«O „Ѩ}ÏoHÍ =ºÜ«∞O
Y~°∞Û K≥Ü∞« º_»O, =¸_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHÍ HÍÅOÖ’ 80 âß`«O Y~°∞Û K≥Ü∞« º_®xfl
|\˜ì „ѨÉèí∞`«fi „áê^è•#º`«Å∞ J~°÷O KÕã¨∞HÀ=K«∞Û. 1951-1969 =∞^茺HÍÅOÖ’
áêi„âßq∞HÀ`«ÊuÎ ã¨Q@Æ ∞ ã¨∂z =¸_»∞~Ô @∞¡ ÃÑ~°Q_Æ ®xH˜ qxÜ≥∂QÆ =ã¨∞=Î ÙŠѨi„â◊=∞Å
L`«ÊuÎÖ’ 70 âß`«O ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ HÍ~°}O HÍQÍ, =∞^茺`«~°Ç¨ Ѩi„â◊=∞ÅÖ’
áêi„âßq∞HÀ`«ÊuÎ <åÅ∞QÆ∞~Ô @∞¡ 'HͺÑ≤@Öò QÆ∂_£û— Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ 10Ô~@¡ JkèHÀ`«ÊuÎ
™ê^躌 Ѩ_Oç k. HÍÑ≤@Öò QÆ∂_£û, ~°OQÆOÖ’ L`«ÊuÎ U „Ѩ=∂}ÏÅ`À K«∂ã≤<å J`«º^Œ∞ƒ`«"∞≥ #ÿ
=$kÌ~ˆ @∞QÍ K≥ÑC¨ HÀ=K«∞Û.
H˜Ok á⁄O^Œ∞Ѩiz# Ѩ\Hì˜ õ 25-1, 25-2Å#∞ Ѩije¿ãÎ 1957-71 =∞^躌
HÍÅOÖ’ qxÜ≥∂QÆ =ã¨∞=Î ÙÅ `«Ü∂« s Ѩi„â◊=∞Å∞, >ˇHû± >ˇÖÿ ò Ѩi„â◊=∞Å∞ ™êkèOz#
=$kú ~ˆ @∞ Hõ<åfl 'HÍÑ≤@Öò QÆ∂_£û— Ѩi„â◊=∞Å~Ú# „áê^äqŒ ∞Hõ ֒ǨÅ∞, ~°™êÜ«∞<åÅ∞,
ZÅ„H˜Hì Öõ ò, ZÅ„H˜Hì Öõ ò ÜÕ∞`«~° Ѩi„â◊=∞Å∞, ~°"å}Ï q_ç ÉèÏQÍŠѨi„â◊=∞Å∞ ™êkèOz#
=$kú~ˆ @∞ ÃÑK«∞ÛQÍ LO_»_O» =∞#O QÆ=∞xOK«=K«∞Û.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 461
 Ѩ\Hì˜ õ 25–1
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ áêi„âßq∞Hõ =ã¨∂`Î Ê« uÎ ã¨∂zHõÅ∞
1951–79
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1960 ´ 100 (1951–1971) 1970 ´ 100 (1978–79)
áêi„âßq∞Hõ „QÆ∂Ѩ٠1951 1961 1971 1978-79
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
™ê^è•~°} 55 109 153 186
>ˇH±û>ÿ̌Öò 80 103 106 110
=∞øeHõ ֒ǨÅ∞ 47 119 209 144
Ü«∞O„`« ™ê=∞„y 22 121 373 208
ZÅ„H˜Hì Öõ ò Ü«∞O„`« ™ê=∞„y 26 110 405 162
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Ѩ\Hì˜ õ 25–2
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ áêi„âßq∞Hõ =ã¨∂`Î Ê« uÎÖ’ =$kú ~ˆ @∞¡
1951–52 - 1982–83 =~°‰Ωõ (âß`«O)
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1951–52 1960–61 1970–71
áêi„âßq∞Hõ „QÆ∂Ѩ٠#∞O_ç #∞O_ç #∞O_ç
1959–60 1969–70 1982–83
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
>ˇH±û>ÿ̌Öò 2.98 0.70 5.36
~°|ƒ~°∞, ÃÑ„\’eÜ«∞O =∞iÜ«Ú
W`«~° áê¡ã≤ìH± L`«Ê`«∞ÎÅ∞ 17.54 10.40 3.82
~°™êÜ«∞xHõ L`«Ê`«∞ÅÎ ∞ 7.90 8.39 5.76
=∞øeHõ ֒ǨÅ∞ =∞iÜ«Ú q∞„â◊=∂Å∞ 6.52 7.01 5.46
ZÅ„Hì̃HÖõ ò ÜÕ∞`«~° Ü«∞O„`« ™ê=∞„y 21.02 17.00 16.09
ZÅ„Hì̃HÖõ ò Ü«∞O„`« ™ê=∞„y 17.64 14.01 6.17
~°"å}Ï ™ê^è<Œ åÅ∞ 14.83 7.66 3.34
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
462 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 D ~°Hõ"≥∞ÿ# áêi„âßq∞Hõ =$kúˆ~@∞ =¸ÅOQÍ „áê^äŒq∞Hõ ã¨~°∞‰õΩÅ∞,
Ü«∞O„`«™ê=∂„y J=ã¨~åÅ HÀã¨O ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ã¨OѨ#fl q^Õj ^ÕâßÅ g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ _» O»
^•^•Ñ¨ÙQÍ Ñ¨ÓiÎQÍ `«yáæ È~ÚO^Œ<Õ K≥áêÊe. ÃÑ@∞ì|_»∞Å ã¨$+≤Hì ,˜ L`åÊ^ŒHõ ™ê=∞~°º÷ O
ÃÑOK«∞HÀ=_®xH˜ Wk J=ã¨~Ñ° _¨ Oç k. ™êfi`«O„`«ºO ÅaèOz# `˘e<åà◊§Ö’ U Ü«∞O„`«
ѨiHõ~åÅ#~Ú<å kQÆ∞=∞u KÕã∞¨ HÀ"åeû =KÕÛk. 1950Ö’ ^ÕâßxH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ
Ü«∞O„`« ™ê=∂„y 89.8 âß`«O kQÆ∞=∞u KÕã∞¨ ‰õΩ#fl"Õ. J^Õ 1960 H˜ =KÕÛã¨iH˜
D kQÆ∞=∞`«∞Å∞ 43 âß`åxH˜, 1974 ‰õΩ =KÕÛ ã¨iH˜ Hˆ =ÅO 9 âß`åxH˜ Ѩiq∞`«O
J~ÚOk. JÖψQ D HÍÅOÖ’ ^ÕâO◊ Ö’ ã≤~÷ ð Ñ@∞ì|_»∞Å∞ ~Ô O_»∞#fl~° ~Ô @∞¡ ÃÑiQÍ~Ú.
70= ^ŒâH◊ Oõ =∞^躌 „áêO`åxH˜ =KÕÛã¨iH˜ ^ÕâßxH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ÉèÏs Ü«∞O„`« ™ê=∂„yx
90 âß`«O ^ÕjÜ«∞OQÍ<Õ xi‡OK«∞HÀQÆeQÍO. Wk J™ê^è•~°} q[Ü«∞O. ÃÑ@∞ì|_»∞Å
=$kúHÀã¨O ^ÕâO◊ q^Õj ™êÜ«∞O HÀã¨O K≥~Úº ™êK«‰Ωõ O_®, ™êfi=ÅO|# kâ◊QÍ
ѨÜ∞« xOzOk. JÖψQ ǨÏi`«qѨ"¡ åxfl KÕÑ@¨ _ì O» =¸ÅOQÍ „Ѩ[ʼnõΩ PǨ~° Éè„í ^Œ`«
HõeÊOK«QeÆ yOk. D HÍ~°}ÏÅ s`åº<Õ ã¨OѨ#fl ^ÕâßÅ #∞O_ç ZO`« ÃÑ^ŒÌ XuÎ_ç
L<åfl ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `«# ã¨fi`«O„`«º, Jb# q^ÕâßOQÆ q^è•<åxH˜ Hõ@∞ì|_ç LO_»QeÆ yOk.
q^Õj ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞, q^Õj ™êÜ«∞O, ã‘=∂O`«~° =#~°∞Å g∞^Œ P^è•~°áê@∞#∞
J`«ºÅÊ ™ê÷~ÚÖ’ LO_ÕÖÏ K«∂™ê~°∞. "≥Ú^Œ\ ˜ ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHÍ HÍÅOÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
xHõ~° *ÏfÜ≥∂`«ÊuÎ`À áÈe¿ãÎ 0.4 âß`«O q^Õj ™êÜ«∂xfl qxÜ≥∂yOK«∞`«∞Ok.
~Ô O_»= - =¸_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHÍ HÍÅOÖ’ Wk 2.25 âß`«O, 3.17 âß`«OQÍ
L<åfl (J^蕺ܫ∞O 26 K«∂_»O_ç) 1960 =∞^躌 ^ŒâH◊ Oõ #∞O_ç Wk QÆ}hÜ«∞OQÍ
`«Q∞Æ "æ Ú≥ YO Ѩ\Oì˜ k. ã‘=∂O`«~° =#~°∞Å∞ „Ѩ^•è #OQÍ JkèHÍiHõ q^Õj ™êÜ«∞O
~°∂ѨOÖ’ =zÛ#^Õ. 1948-1961 =∞^躌 HÍÅOÖ’ q^Õj™êÜ«∞O - q^ÕjÃÑ@∞ì|_»∞Å
x+¨ÊuÎ 6 :1 QÍ LO_çOk. "≥Ú^Œ\ ˜ ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHÍ HÍÅOÖ’ 4 âß`«O ÃÑ|· _ç
q^Õj ™êÜ«∂xfl QÀ^è∞Œ =∞Å kQÆ∞=∞`«∞ňH qxÜ≥∂yOKå~°∞. ~Ô O_»=, =¸_»= ѨOK«=~°¬
„Ѩ}ÏoHõÅ HÍÅOÖ’ JOk# q^Õj ~°∞}ÏÖ’¡ 98 âß`«O L‰õΩ¯ Ѩi„â◊=∞Å ™ê÷Ñ#¨ ,

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 463

~°"å}Ï, Hõ=¸ºxˆH+¨#∞¡, q^Œ∞ºK«ÛHù Θ ~°OQÍÅ Jaè=$kúH˜ qxÜ≥∂yOKå~°∞. "≥Ú`«OÎ QÍ
K«∂¿ãÎ "≥Ú^Œ\ ˜ =¸_»∞ ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÅÖ’ 95 âß`«O q^Õj ™êÜ«∂xfl Ѩi„â◊=∞Å∞,
~°"å}Ï, q^Œ∞º`ü ~°OQÍÅÖ’ ‰õΩ^Œ∞=ɡ\Ïì~∞° . ~Ô O_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHÍ HÍÅOÖ’
™ÈqÜ«∞\ò #∞O_ç JOk# ™êÜ«∂xfl H©ÅHõ, =∞øeHõ Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞QÍ
qxÜ≥∂yOKå~°∞ - Jk ‰õÄ_® „ѨÉ∞íè `«fi~°OQÆ Ñ¨i„â◊=∞Å ™ê÷Ñ#¨ Hˆ .
`«^•fi~å "≥Ú`«OÎ Pi÷Hõ =º=ã¨Ö÷ ’ „ѨÉ∞íè `«fi~°OQÆ Ñ¨i„â◊=∞Å „ѨÉÏè =O "ÕQOÆ QÍ
QÆ}hÜ«∞OQÍ ÃÑiyOk. „ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÆ Ñ¨i„â◊=∞Å∞ *ÏfÜ«∞ Pi÷Hõ =º=ã¨Ö÷ ’ ã¨=Ú#fl`«
tY~° ™ê÷~ÚH˜ KÕ~∞° HÀ=_»O`À q^Õj HõOÃÑhÅ LxH˜ ‰õΩOzOK«∞‰õΩáÈ~ÚOk. KåÖÏ
Ѩiq∞`«O J~ÚáÈ~ÚOk (ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍ ^ÕâßÖ’¡ „ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÆ Ñ¨i„â◊=∞Å∞
q^Õj „ÃÑ·"Õ@∞ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞, |Ǩïà◊*Ïu HõOÃÑhÅ Pã¨~å`À ÃÑiQÍ~Ú. HÍx
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ WO^Œ∞‰õΩ q~°∞^ŒOú QÍ [iyOk). 1951-61 =∞^躌 HÍÅOÖ’ "≥Ú`«OÎ
HÍ~˘Êˆ~\ò ~°OQÆ =¸Å^è#Œ O`À „ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÆ Ñ¨i„â◊=∞Å =¸Å^è#Œ O 3.4 âß`«O
#∞O_ç 30 âß`åxH˜ ÃÑiyOk. 1970= ^ŒâH◊ Oõ `˘e<åà◊§Ö’ Wk 50 âß`åxH˜,
1978 <å\˜H˜ 75 âß`åxH˜ KÕ~∞° ‰õΩOk.
Ѩi„â◊=∞Å∞, =º=™êÜ«∂xH˜ `À_»∞ „Ѩ}ÏoHÍ"Õ`ÅΫ ∞ „a\˜+π =Å㨠ѨiáêÅ<å
HÍÅOÖ’ x~°H¡ ÍΔ ºxH˜ QÆ∞~°=Ù`«∂ =zÛ# q^Œº, "≥^· ºŒ O =O\˜ =∞øoHõ =ã¨`∞« Å HõÅÊ#‰õΩ
J`«ºO`« „áê^è•#º`«xKåÛ~°∞. "≥Ú^Œ\ ˜ =¸_»∞ „Ѩ}ÏoHõÅÖ’ ~°"å}Ï, Hõ=¸ºxˆH+¨<£
~°OQÍÅ Jaè=$kúH˜ 13 aeÜ«∞<£ ~°∂áêÜ«∞Å∞ "≥zÛOKå~°∞. ã¨Q@Æ ∞# Wk „Ѩu
„Ѩ}ÏoHÍ =ºÜ«∞OÖ’ 26 âß`«OQÍ LOk. ™ê=∂lHõ ~°OQÆO Hõ=¸ºx\© ¿ã=Å∞ -
q^Œ∞º`ü ~°OQÍʼnõΩ =~°∞ã¨QÍ 9.4 aeÜ«∞<£ ~°∂áêÜ«∞Å∞, 6.16 aeÜ«∞<£ ~°∂áêÜ«∞Å∞
Y~°∞Û KÕ™ê~°∞. ã¨Q@Æ ∞# Wk „Ѩ}ÏoHõ =ºÜ«∞OÖ’ =~°∞ã¨QÍ 19.9, 10.6 âß`åxH˜
ã¨=∂#O. „Hõ"Õ∞}Ï D ~°OQÍÅÖ’ „ÃÑ·"Õ@∞ ÃÑ@∞ì|_»∞ʼnõΩ J=HÍâ◊O HõeÊã¨∂Î
L`åÊ^ŒH`õ #« ∞ ÃÑOK«∞HÀ=_»O H©ÅHõOQÍ =∂iOk. =º=™êÜ«∞ ~°OQÆOÖ’ ǨÏi`«qѨ=¡ O
™êkèOK«_®xH˜ Wk ^•ifã≤Ok.

464 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 Ѩ\Hì˜ õ 3
=∞øeHõ =ã¨`∞« Å HõÅÊ#Ö’ =$kú, q^Œº, P~ÀQƺO
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
JOâ◊O Ü«¸x\ò 1950 1960 1965 1950–51
–51–61 –66 =∞iÜ«Ú
1965–66
=∞^茺HÍÅOÖ’
=∂~°∞Ê âß`«O
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
q^Œ∞º`ü :
HÔ áêã≤\ © q∞eÜ«∞<£ 'ÔH—Å∞ 2.3 5.6 10.2 393.5
q^Œ∞ºnÌHõiOK«|_ç#
Ѩ@} ì ÏÅ∞, „QÍ=∂Å∞ 000 3.7 24.2 52.3 1313.5
~Ô Ö· fiË Å∞ :
~°"å}Ï q∞eÜ«∞<£ @#∞flÅ∞ 93 156 205 120.4
~À_»∞¡ 000 HÔ .ZO. 156 235 284 8.2.0
Pã¨∞Ѩ„`«∞ŠѨ_H» Åõ ∞ 000 113 186 300 165.5
áê~î°âßÅ #"≥∂^Œ∞ q∞eÜ«∞#∞¡ 23.5 44.7 67.7 188.1
™êOˆHuHõ q^Œº :
WO[hiOQ∑,
™êOˆHuHõ q^Œº
(Z) _ç„w 1000 4.1 13.8 24.7 502.4
(a) _çá⁄¡=∂ 1000 5.9 25.8 49.9 745.8
[<åÉèÏ q∞eÜ«∞#∞¡ 357 450 490 37.3
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
D Ѩ\Hì˜ Öõ ’ q=~åÅ#∞ Ѩije¿ãÎ =∞øeHõ ã¨^∞Œ áêÜ«∂Å HõÅÊ#, ™ê=∂lHõ
ã¨OHˆ =Δ ∂Å ÅaÌÅ `«Åã¨i JO^Œ∞ÉÏ@∞ [<åÉèÏ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ~ˆ @∞ Hõ<åfl ÃÑK«∞ÛQÍ
LO_»_O» =∞#O QÆ=∞xOK«=K«∞Û,
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 465
 1950-51 HÍÅO`À áÈe¿ãÎ 1965-66 <å\˜H˜ q^Œ∞º`ü ™ê÷Ñ`≤ « ™ê=∞~°º÷ O
<åÅ∞QÆ∞#fl~° ~Ô @∞¡ ÃÑK«∞ÛQÍ LOk. „QÍg∞} - Ѩ@}ì „áêO`åÖ’¡ QÆ`O« Hõ<åfl 14 ~Ô @∞¡
Z‰õΩ¯=QÍ q^Œ∞º`ü JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ =zÛOk. Pã¨∞Ѩ„u Ѩ_H» Åõ ã¨OYº ~Ô O_»∞#fl~°
~Ô @∞¡ ÃÑiyOk. „áê^äqŒ ∞Hõ q^ŒºÖ’ #"≥∂^Œ∞ âß`«O 3 ~Ô @∞¡ ÃÑiyOk. WO[hiOQ∑
>ˇHÍflÅr =O\˜ ™êOˆHuHõ q^ŒºÖ’ _ç„wÖ’ 6 ~Ô @∞¡, _çáê¡=∂Ö’ 8.5 ~Ô @∞¡ q^•º~°∞Å÷ ∞
KÕ~å~°∞. J^Õ [<åÉèÏ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ q+¨Ü∂« xH˜ =KÕÛã¨iH˜ 1/3 ~Ô @∞¡ ÃÑiyOk.
[=ǨÏ~üÖÏÖò<≥„Ǩ˙ `«k`«~° „Ѩ}ÏoHÍ"Õ`«ÎÅ∞ âß„ã¨Î ™êOˆHuHõ ~°OQÍÖ’¡
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ZO`« "≥#∞Hõ|_ç LO^À QÆ∞~Ô iÎ y L<åfl~°∞ (=Å㨠áêÅ# HÍÅOÖ’ D
~°OQÍÖ’¡ „ѨQÆu ^•^•Ñ¨Ù =∞$Qƺ=∞<Õ K≥ѨCHÀ"åe). JO^Œ∞ˆH D |ÅÇ‘Ï#`«#∞
JkèQqÆ ∞OK«_O» g∞^Œ J`«ºO`« „â◊^úŒ ÃÑ\Ïì~∞° . JO^Œ∞Hˆ 'P^è∞Œ xHõ Ö∫H˜Hõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
ÉèÏs Hõ~å‡QÍ~åÅ∞, h\˜ áê~°∞^ŒÅ „áê*ˇ‰Ωõ Öì Ë P^è∞Œ xHõ ^Õ=àÏÅ∞ HÍ^Œ∞. L#fl`« q^•º
ã¨Oã¨Å÷ ∞ „Ѩ`ºÕ H˜Oz âß„ã¨Î ™êOˆHuHõ ~°OQÍÅ∞ ‰õÄ_® P^è∞Œ xHõ ^Õ"åÅÜ«∂ÖË— J<åfl~°∞
<≥„Ǩï. "≥Ú^Œ\ ˜ ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHÍ HÍÅOÖ’<Õ âß„ã‘ÜÎ ∞« , áêi„âßq∞Hõ Ѩiâ’^è<Œ å=∞O_»e
(CSIR) P^èŒfi~°ºOÖ’ ¿ÑÔ~xflHõQÆ#fl *ÏfÜ«∞ ™ê÷~Ú ÖËÉÁ ˆ~@sÅ#∞ ™ê÷Ñ≤OKå~°∞.
Éè∫uHõâß„ã¨OÎ , ~°™êÜ«∞xHõâß„ã¨OÎ , WO^è#Œ O, QÍA, Ñ≤OQÍ}˜, =∞O^Œ∞Å∞, PǨ~°O,
ZÅ„H©ì – HÔ q∞„ã‘,ì Éè=í # x~å‡}O, `ÀÅ∞ Ѩi„â◊=∞, ~À_»¡ x~å‡}O =O\˜ H©ÅHõ Ãã#· ∞û
qÉè Ï QÍÅ∞ JxflO\Ï =∞øeHõ Ѩ i â’^è Œ # Å∞ 'JѨ ¡ ~ Ú_£ sÃãiÛ— x~° fi Ǩ Ï }‰õ Ω
Ѩiâ’^è<Œ åÅÜ«∂Å∞ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞.1948Ö’ J}∞ WO^è#Œ ã¨Oã¨#÷ ∞ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞.
#∂ºH˜Ü ¡ ∞« ~ü Ãã#· ∞û `«`û« O|Okè`« ~°OQÍÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ =ÚO^Œ_∞» QÆ∞ "≥Ü∞« º_®xH˜
LѨHiõ OKÕÖÏ P<å_Õ Ñ¨Ù<åk "Õ™ê~°∞. Ãã#· ∞û, >ˇHÍflÅrH˜ ã¨O|OkèOz# J<ÕHõ H˘`«Î
H˘`«Î HÍÖËrÅ∞, qâ◊fiq^•ºÖÜ«∂Å∞ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. „Ѩu "åi¬Hõ „Ѩ}ÏoHõÖ’#∂ âß„ã¨Î
Ѩiâ’^è#Œ ʼnõΩ Hˆ \Ï~ÚOѨÙÅ∞ ÃÑOK«∞`«∂ =KåÛ~°∞. 1949Ö’ D ~°OQÍxH˜ 10 q∞eÜ«∞#¡
~°∂áêÜ«∞Å Hˆ \Ï~ÚOѨÙÅ∞ LO>Ë 1977 <å\˜H˜ Jq 4.5 aeÜ«∞<£ ~°∂áêÜ«∞ʼnõΩ
ÃÑiQÍ~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ D ~Ô O_»∞ HÍÖÏÅ =∞^躌 # âß„ã¨Î ™êOˆHuHõ xëê‚`∞« Å ã¨OYº ÅHΔÍ
`˘OÉè·ˇ "ÕÅ #∞O_ç ã¨∞=∂~°∞ 12 ~Ô @∞¡ ÃÑiy W~°"·≥ =¸_»∞ ÅHõÅΔ W~°""·≥ ÅÕ =∞OkH˜
KÕ~∞° ‰õΩOk. U „Ѩ=∂}ÏÅ`À K«∂ã≤<å D ~°OQÆOÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ™êkèOz# „ѨQuÆ
J`«º^Œ∞ƒù`O« QÍ K≥ÑC¨ HÀ=K«∞Û. ™ÈqÜ«∞\ò ~°ëêº Ñ¨`<« åO`«~O° „ѨÑO¨ K«OÖ’<Õ W"åà◊
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ âß„ã¨,Î ™êOˆHuHõ xѨÙ}∞Å ã¨OMϺ q+¨Ü∞« OÖ’ kfifÜ«∞ ™ê÷#OÖ’ LOk.
qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Å É’^èŒ<å Ѩ^Œú`«∞ÅÖ’ <å}º`« `«QÆæ_»O, =∞~ÀѨHõ¯# "Õ∞^è•=ÙÅ

466 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

=Åã¨áÈ=_»O („Ѩ^è•#OQÍ J"≥∞iH͉õΩ) =O\˜ W|ƒO^Œ∞Å∞ L<åfl D ™ê÷~ÚÖ’
xëê‚`∞« Å#∞ Hõey LO_»_O» ^ÕâßxˆH QÆ~fi° HÍ~°}OQÍ K≥ÑC¨ HÀ=K«∞Û. W"åà◊ „Ѩ^•è #OQÍ
'q*Ï˝#"Õ∞— L`«ÊuÎH˜ `À_»Ê_Õ H©ÅHõ ™ê^è#Œ O J#fl ã¨Ê $Ç¨Ï JO`«~å˚fÜ«∞OQÍ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂
q^Œº - =∂#= =#~°∞Å Jaè=$kú g∞^Œ „â◊^ÌŒ ÃÑ@¤_O» <å<å\˜H© ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ LOk.
âß„ã¨Î ™êOˆHuHõ, „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ „ѨÑO¨ pHõ~}° „Hõ=∞OÖ’ W"åà◊ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ U ™ê÷~ÚÖ’
J~Ú<å áÈ\© Ѩ__» ®xH˜ ã≤^OúŒ QÍ LO^ŒO>Ë ^•xH˜ Éè∂í q∞Hõ ™êfi`«O„`åº#O`«~° `˘e<åà◊§
#∞O_ç áêʼnõΩÅ∞ „Ѩ}ÏoHÍ|^ŒOÌ QÍ =∂#= =#~°∞Å Jaè=$kúH˜ =ÚYºOQÍ âß„ã¨Î -
™êOˆHuHõ ~°OQÍÅ g∞^Œ ^Œ$+≤ì Hˆ O„nHõiOK«_"» ∞Õ `À_»Ê_çO^Œx K≥ÑC¨ HÀ=K«∞Û.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 1991 #∞O_ç KÕÑ\¨ #ì˜ , Pi÷Hõ ã¨O㨯~°}Å#∞ |ÅѨ~K° _« ®xH˜
QÍ#∞ ѨxQÆ@∞ì‰Ωõ x H˘xfl â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ <≥„Ǩ˙ ǨÏÜ«∂O #∞O_ç ™êkèOz# Jaè=$kúx
`«‰Ωõ ¯= KÕã≤ K«∂Ѩ_"» ∂≥ , "≥Ú`«OÎ QÍ `«$}©Hiõ OK«_"» ∂≥ i"åAQÍ =∂~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. WO`«H<õ åfl
Kåi„`«H,õ „ǨÏã¨fi^Œ$+≤ì HõÅ "å^Œ# WOH˘Hõ\ ˜ LO_»^∞Œ . ™êfi`«O„`åº#O`«~° ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
P^è∞Œ xHõ`« "≥Ñ· Ù¨ QÍ „ѨÜ∂« }˜OK«_®xH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ =ÚO^Œã∞¨ Î Éè∫uHõ „áêuѨk‰õ#∞,
=∂#= =#~°∞Å Jaè=$kúx HõeÊOK«_»OÖ’ <≥„Ǩ˙ â◊HõO âߡѶ¨∞hÜ«∞"≥∞ÿ# áê„`«
áÈ+≤OzOk. W"åà◊ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ™êkèOz# q[Ü«∂Å∞ U=∞<åfl L<åflÜ«∞O>Ë ^•xH˜
HÍ~°}O QÆ`O« Ö’ <≥„Ǩ˙ ǨÏÜ«∂OÖ’ ™êkèOz# „Ѩ}ÏoHõ Jaè=$kúÜ∞Õ . Jk ÖËxk
`å*Ï q*Ü«∂Å∞ ÖË=Ù.
JÖψQ <≥„Ǩ˙ ǨÏÜ«∂O ‰õÄ_® =∞#O P<å\˜ „ѨÑO¨ K« Kåi„`«Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å
^Œ$ëêì º JOK«<å "≥Ü∂« ºe. |Ǩïâß D HÍ~°}Ï<Õ 1991Ö’ ^ÕâO◊ Ö’ ã¨O™ê÷Q`Æ « Pi÷Hõ
ã¨O㨯~°}ʼnõΩ NHÍ~°O K«∞\˜#ì "Õ∞^è•q, ã¨fi`«Ç¨ QÍ Pi÷H"õ `Õ Î« J~Ú# <å\˜ Hˆ O„^Œ
Pi÷H=õ ∞O„u =∞<À‡Ç¨Ï<£ ã≤OQ∑ D q^èOŒ QÍ ã¨$+¨Oì K≥Ü∂« ºeû =zÛOk - 1960 ÅÖ’
Z=~°<åfl ~åÉ’ÜÕ∞ áêuHõ =ÚÃÑÊ· Uà◊§Ö’ `«$fÜ«∞ „ѨÑO¨ K«^âÕ ßÅ ‰õÄ@q∞Ö’ J„QÆQÍq∞
Z=~°∞ Jx J_çy`Õ ÉèÏ~°`^« âÕ "◊ ∞Õ J„QÆÉÏè QÍ# LO_Õ^xŒ <å ã¨=∂^è•#O—— ѨtÛ=∞^ÕâßÅ
ã¨∞„Ѩã^≤ úŒ Pi÷H"õ `Õ ÅΫ ∞ -_»|∂¡, _»|∂¡ ~Àãπ,ì ~ÀÃã<£ ã‘<ì £ - ~˘_®<£, qÖò„ÃÑ_¶ £ =∂O_≥ÖòÉÏ"£∞,
*Ïi˚~ÀÃã<£, SÜ«∂<£ e\˜Öò, „ɡ~Ú<£ ~Ô _èq£ "Õ ã¨Ç¨ qâ◊fi"åºÑ¨OÎ QÍ J<ÕH=õ ∞Ok Pi÷H"õ `Õ ÅΫ ∞
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ZOK«∞‰õΩ#fl „Ѩ}ÏoHÍ|^Œ"ú ∞≥ #ÿ Pi÷H=õ º=ã¨÷ x~å‡}O ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ n,
â◊H=Θ O`«"∞≥ #ÿ k— Jx H˘xÜ«∂_®~°∞ (K≥<· å J#∞ã¨iã¨∞#Î fl Hˆ O„nHõ$`« Pi÷H=õ º=ã¨÷ q^è•<åÅ
Hõ<åfl „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ J#∞ã¨iã¨∞#Î fl q^è•<åÅ∞ ã¨~Ô #· qQÍ TiOK«_O» ‰õÄ_®
D H˘xÜ«∂_»_O» Ö’ JO`«~åƒùQOÆ HÍ=K«∞Û). "åã¨"Î åxH˜ P<å\˜ Jaè=$kú Ѩi}Ï=∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 467
„Hõ=∞ ã≤^•úO`åxH˜ - ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ J#∞Éè"í åxH˜ QÆu`åi¯Hõ ã¨O|O^èOŒ LOk. ã¨∞„Ѩã^≤ úŒ
Pi÷H"õ `Õ Î« ã¨∞H˘=∞Üü∞ K«„Hõ=iÎ =∂@Ö’¡ K≥áêÊÅO>Ë - ã¨=∞HÍb# Pi÷HÍaè=$kú ã≤^•úO`åÖ’¡
|bÜ«∞"≥∞#ÿ JOâ◊ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „Ѩ}ÏoHÍ `«~å¯xfl „ѨÉÏè q`«O KÕã#≤ >Ë¡ Pi÷HÍaè=$kú
ã≤^•úO`åxfl ‰õÄ_® ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ J#∞Éè=í O QÆ}hÜ«∞OQÍ „ѨÉÏè q`«O KÕãO≤ k.——
„a\˜+π =Åã¨áêÅ#Ö’ J`«ºO`« "≥#∞Hõ|_ç# ^ÕâO◊ QÍ L#fl <ÕÑ^¨ ºŒä O #∞O_ç
™êfi`«O„`åº#O`«~O° P^è∞Œ xHõ Ѩiã≤`÷ ∞« ʼnõΩ J#∞QÆ∞}OQÍ áêi„âßq∞HõOQÍ ~°∂áêO`«~O°
K≥O^Œ_®xH˜ ZOK«∞‰õΩ#fl D q#∂fl`«fl"≥∞ÿ# Hõ$+≤Ö’x J#∞Éèí"åÅ#∞ „QÆÇ≤Ïã¨∂Î
HÍÖÏ#∞QÆ∞}OQÍ =∂~°∞ÊÅ∞ KÕã∞¨ HÀ"åeû# J=ã¨~O° `«Ñʨ Hõ LOk. áêi„âßq∞Hõ ÖˇÃ· ã#∞û
q^è•#O, ^è~Œ Å° ∞ - ѨOÑ≤}Å© ÃÑ· xÜ«∞O„`«}Å∞, kQÆ∞=∞`«∞Å g∞^Œ xÜ«∞O„`«}Å∞, „ѨÉ∞íè `«fi
~°OQÆ ã¨Oã¨÷Å g∞^Œ P^è•~°áê@∞ `«k`«~° q^è•#Ѩ~°"≥∞ÿ# x~°‚Ü«∂Å#∞ J=â◊ºO
ã¨=iOK«∞HÀ"åeûO^Õ. JÖψQ „ѨÑO¨ K« ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#OÖ’ ã¨OÉèqí ã¨∞#Î fl =∂~°∞ÊÅ∞
`≥zÛÃÑ\˜#ì Pi÷HÍ=HÍâßÅ#∂ JO^Œ∞HÀ"åeû LOk. „ѨÑO¨ K« Pi÷Hõ =º=ã¨÷ <å<å\˜H©
g\˜H˜ `«∞Å∞ѨÙÅ∞ ÉÏ~å¡ `≥iKÕã∞¨ OÎ k.— J~Ú`Õ JÖÏO\˜ J=HÍâßÅ#∞ JO^Œ∞HÀ=_»OÖ’
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ã¨ÑŨ¶ O HÍÖË^∞Œ . 1960 = ^Œâß|ÌOÖ’ JO`«~å˚fÜ«∞OQÍ KÀ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ#fl
=∂~°∞ÊÅ∞, JO`«~`æ° O« QÍ KÀ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ#fl ~å[H©Ü∞« Ѩi}Ï=∂Å =¸ÅOQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
=∞iO`« ~°H}Δõ Ï`«‡Hõ q^è•<åÅ∞ J=ÅOaOKåeû# ã≤u÷ H˜ <≥@|ì _çOk. P q=~åÅ#∞
`«^∞Œ Ѩi J^蕺ܫ∞OÖ’ =∞iO`« q=~°}Ï`«‡HõOQÍ Ñ¨ije^•ÌO.

468 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 26
ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =º=ã¨÷ 1965 -1991
J~°=Ü«∞º= ^Œâ◊HõO =∞^茺 ÉèÏQÆO :
ã¨OHΔÀÉèíO - LѨâ◊=∞#O
"≥Ú^Œ\ ˜ =¸_»∞ ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÅ ^•fi~å K≥ÑC¨ HÀ^ŒQæÆ q[Ü«∂Å∞ ™êkèOz<å
60 = ^ŒâH◊ Oõ =∞^躌 ÉèÏQÆOÖ’H˜ =KÕÛã¨iH˜ ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =º=ã¨÷ J<ÕHõ q^è•Å∞QÍ
f„="≥∞#ÿ ã¨OHΔÀÉèOí Ö’ z‰õΩ¯‰õΩáÈ~ÚOk. `«$fÜ«∞ „ѨÑO¨ K« ^ÕâßʼnõΩ j„Ѷ∞¨ QÆu# Jaè=$kú
™êkèã∞¨ #Î fl XHõ #=¸<å Pi÷Hõ =º=ã¨Q÷ Í ¿Ñ~°∞ `≥K∞« Û‰õΩ#fl ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ P „Ѩu+¨#ì ∞
KÕ*Ï~°∞Û‰õΩOk. 1965, 66 ã¨O=`«û~åÅÖ’ =~°∞ã¨QÍ ~Ô O_»∞ Uà◊√§ ~°∞`«∞Ѩ=<åÅ∞
"≥ÚǨÏO Kå>ËÜ∞« _»O`À =º=™êÜ«∞ ~°OQÆOÖ’ ã¨OHΔÀÉèOí á⁄_»K∂« Ñ≤Ok. =º=™êÜ≥∂`«ÊuÎ
17 âß`«O, PǨ~À`«Ê`«∞ÅÎ ∞ 20 âß`«O Ѩ_áç ÈÜ«∂~Ú. 1963 =~°‰Äõ U\Ï 2 âß`åxH˜
q∞OK«x „^Œ"ÀºÅƒù}O ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ~ˆ @∞ 1965-1968 =∞^躌 HÍÅOÖ’ ™êb<å 12
âß`åxH˜ ÃÑiyOk. PǨ~À`«Ê`«∞ÎÅ ^èŒ~°Å∞ ™êb<å 20 âß`«O ÃÑiQÍ~Ú. D
„^Œ"ÀºÅƒ}ÏxH˜ =~å¬ÉÏè "å Ѩiã≤`÷ ∞« Å =¸ÅOQÍ U~°Ê_ç# Hõ~∞° =Ù XHõ HÍ~°}O HÍQÍ
1962 Ö’ K≥<· å`À, 1965 Ö’ áêH˜™êÎ<`£ À `«Öuˇ #Î Ü«Ú^•úÅ∂ WOHÀ HÍ~°}O JÜ«∂º~Ú.
1966-67 ã¨O=`«û~°OÖ’ „ѨÉ∞íè `«fi „^Œ=ºÖ’@∞ ã¨∂Å÷ *ÏfÜ≥∂`«ÊuÎÖ’ 7.3 âß`åxH˜
KÕ~∞° ‰õΩOk.
1956-57 <å\˜ #∞O_Õ W|ƒO^Œ∞Ö’¡ L#fl K≥eO¡ ѨÙÅ (ÉϺÅ<£û PѶπ ¿Ñ"≥∞O\òû)
Ѩiã≤u÷ =∞iO`« kQÆ*ÏiáÈ~ÚOk. 1964-65, 1966-67 =∞^躌 HÍÅOÖ’ „ѨÉ∞íè `«fiO
=^ŒÌ L#fl q^Õj =∂~°Hõ „^Œ=º xÅfiÅ∞ (|OQÍ~°O q∞#Ǩ) 340 q∞eÜ«∞#¡ _®Å~°∞¡
=∂„`«"∞Õ . D xÅfiÅ∞ ~Ô O_»∞ <≥ÅÅ kQÆ∞=∞`«∞Å aÅ∞¡Å‰õΩ K≥eá¡ ÈÜÕ∞ Ѩiã≤u÷ . "≥Ú^Œ\ ˜
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 469
=¸_»∞ ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÖÖ’ q^Õj ™êÜ«∞O Ѩ^∞Œ Ì „Hõ"∞Õ }Ï ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ =zÛOk.
K≥eO¡ ѨÙÅ ã¨OHΔÀÉèOí , PǨ~° L`«Ê`«∞ÅÎ H˘~°`« =¸ÅOQÍ ^ÕâO◊ =∞iO`« q^Õj
™êÜ«∞O g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ ®eû =zÛOk. 1951-52 Pi÷Hõ ã¨O=`«û~°OÖ’ q^Õj ™êÜ«∞O
qxÜ≥∂QÆO xHõ~° *ÏfÜ≥∂`«ÊuÎÖ’ 0.86 âß`«OQÍ LO_Õk. 1956-57 <å\˜H˜ Wk
1.05 âß`åxH˜ 1957-58 <å\˜H˜ 2.37 âß`åxH˜, 1960-61 <å\˜H˜ 2.86
âß`åxH˜ 1965-66 <å\˜H˜ Wk 3.8 âß`åxH˜ ÃÑiyOk. =_ô¤ K≥eO¡ ѨÙÅ∞ ZQÆ∞=∞`«∞Å
âß`«O`À ÖˇH¯˜ ¿ãÎ (_≥\ò ã¨sfiãπ ~ˆ +≤Ü∂≥ ) "≥Ú^Œ\ ˜ „Ѩ}ÏoHÍ HÍÅOÖ’ 0.8 âß`«OQÍ =Ù#fl
D K≥eO¡ ѨÙÅ∞ ~Ô O_»= „Ѩ}ÏoHÍ HÍÅO <å\˜H˜ 14.3 âß`åxH˜, =¸_»= ѨOK«=~°¬
„Ѩ}ÏoHÍ HÍÅO <å\˜H˜ 20.6 âß`åxH˜ 1966-67 <å\˜H˜ 27.8 âß`åxH˜ KÕ~∞° ‰õΩOk.
Ѩ~º° =™ê#OQÍ n~°H… ÍeHõ ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõʼnõΩ `å`å¯eHõOQÍ ã¨fiã≤Î K≥ÑÊ≤ 1966
#∞O_ç 1969 =~°‰Äõ „ѨÉ∞íè `«fiO "åi¬Hõ „Ѩ}ÏoHõÅ∞ ~°∂á⁄OkOzOk. 1969 U„Ñ≤Öò
#∞O_ç S^Œ= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÅ NHÍ~°O K«∞\˜Oì k.
1966 #∞O_ç 69 =~°‰Äõ QÆ_zç # =¸_Õà¥◊ § ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ QÆ_∞» H¤ ÍÅ=∞<Õ
K≥ÑC¨ HÀ"åe. JkèHõ „^Œ"ÀºÅƒ}O, J`«ºÅÊ q^Õj =∂~°H„õ ^Œ=º xÅfiÅ∞, PǨ~° xÅfiÅ
H˘~°`« =¸ÅOQÍ ^ÕâO◊ Ö’ KåÖÏ KÀ@¡ HΔÍ=∞O Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ <≥ÅH˘<åfl~Ú. ^•O`À ÉèÏsQÍ
kQÆ∞=∞`«∞Å g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ ®eû =zÛOk. JO^Œ∞Ö’#∂ D kQÆ∞=∞`«∞Å HÀã¨O q^Õj
™êÜ«∞O g∞^Œ - =ÚYºOQÍ P<å\˜H˜ J"≥∞iHÍ g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ ®eû =zÛOk. J~Ú`Õ
WO_À - áêH± Ü«Ú^•úxfl J_»O¤ ÃÑ@∞ì‰Ωõ x P"≥∞iHÍ `«# ™êÜ«∂xfl xeÑ≤"ãÕ O≤ k.
JÖψQ QÀ^è∞Œ =∞Å kQÆ∞=∞`«∞Å HÀã¨O ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩ#fl Ñ≤.ZÖò-480 n~°H… ÍeHõ XѨÊO^•xfl
u~°QÆ~åÜ«∞_®xH˜ x~åHõiOzOk. JѨÊ\˜ J"≥∞iHÍ J^茺‰õΔΩ_»∞ *Ï#û<£ =∂@Ö’¡
K≥áêÊÅO>Ë - 'ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ "≥∞_»Ö’ ‰õΩHõ¯ Q˘Å∞ã¨∞ LO>Ë<Õ Hõ^• =∂ q^è•<åʼnõΩ
J#∞QÆ∞}OQÍ P_çOK«QeÆ Qˆ k! - Ñ≤.ZÖò. 480 XѨÊO^•xfl J_»O¤ ÃÑ@∞ì‰Ωõ x ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
g∞^Œ XuÎ_ç ÃÑOKåÅ<Õk J"≥∞iHÍ =ӺǨÏO.
J"≥∞iHÍ - „ѨÑO¨ K«ÉϺO‰õΩ - JO`«~å˚fÜ«∞ „^Œ=º xkè ã¨Oã¨÷ D =¸_»∞
Hõeã≤ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O =ÚO^Œ∞ XHõ J*ˇO_® ÃÑ\Ïì~Ú. (J) áêi„âßq∞Hõ HõO„\’à◊√§
ZuÎ"≥Ü«∞º_»O, "å}˜[º q^è•<åÅ∞ ã¨_»eOK«_»O (P) ~°∂áê~Ú qÅ∞= `«yæOK«_»O
(W) #∂`«# =º=™êÜ«∞Hõ q^è•<åxfl KÕÑ@¨ _ì O» . =º=™êÜ«∞ ~°OQÆOÖ’ =∂~°∞ÊÅ∞ fã¨∞‰õΩ
~å"åÅ<Õ _ç=∂O_»∞H˜ ^ÕjÜ«∞OQÍ K≥ѨCHÀ^ŒQÆæ=∞^ŒÌ`«∞ ÅaèOzOk. (P "Õ∞~°‰õΩ
q[Ü«∞=O`«OQÍ J=∞ÅÜ«∂º~Ú ‰õÄ_®) HÍh "å}˜[º - áêi„âßq∞Hõ q^è•<åÅ ã¨~m° Hõ~}°
470 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 g∞^Œ, JO`«H<õ åfl Z‰õΩ¯=QÍ ~°∂áê~Ú qÅ∞= `«yOæ K«_O» g∞^• ã¨O^ÕÇ¨ Å∞ <≥ÅH˘<åfl~Ú.
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ P<å\˜ „Ѩ^•è #=∞O„u N=∞u WOk~åQÍOnè ~°∂áê~Ú qÅ∞=#∞ 36.5
âß`«O `«yOæ zOk. JÖψQ "å}˜[º - áêi„âßq∞Hõ ~°OQÍÖÖ’ J"≥∞iHÍ - JO`«~å˚fÜ«∞
Pi÷Hõ ã¨Oã¨Å÷ ã¨ÅǨÅ "Õ∞~°‰Ωõ ã¨~m° Hõ~}° q^è•<åÅ#∞ NHÍ~°O K«∞\Ïì~∞° .. J~Ú`Õ
áêi„âßq∞Hõ ~° O QÆ O Ö’ U~° Ê _ç # =∂O^Œ º O, „^Œ " ÀºÅƒ}O, ZQÆ ∞ =∞`« ∞ Å∞
TѨO^Œ∞HÀHõáÈ=_»O, ^Œ∞iƒùHΔõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ - D <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ 60 = ^ŒâH◊ Oõ =∞^躌 ÉèÏQÆOÖ’
N=∞u WOk~åQÍOnè „Ñ¨É∞íè `«fiO KÕÑ\¨ #ì˜ ã¨O㨯~°}Å∞ J~°H˘~°"Õ J~Ú#ѨÊ\˜H,© "å\˜
n~°H… ÍeHõ „ѨÉÏè =O Uq∞\’ ã¨Ê+¨Oì HÍ#ѨÊ\˜H© f„= q=∞~°≈Å#∞ Z^Œ∞~˘¯<åfl~Ú.
~°∂áê~Ú qÅ∞= `«yOæ ѨÙ, "å}˜[º áêi„âßq∞Hõ ~°OQÍÅÖ’ xÜ«∞O„`«}Å
ã¨_e» OѨ٠PtOz# Ѷe¨ `åÅ#∞ W=fiHõáÈ=_»O nxH˜ `À_»∞. JO`«~å˚fÜ«∞ Pi÷Hõ ã¨Oã¨Å÷ ∞
KÕ`«∞Å∞ "≥∞eÃÑ\˜ì =∞s |Å=O`å<å D q^è•<åÅ#∞ J#∞ã¨iOKÕÖÏ KÕ™êÜ«∞<Õ
ÃãO\˜"∞≥ O@∞ 'Pi÷Hõ *ÏfÜ«∞ "å^•xH˜— ^•if™ê~Ú. uiy HõO„\’à◊§Ü«ÚQÍxH˜, ~å[ºO
*’HõºO KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ q^è•<åʼnõΩ =∞àϧÅ<Õ ÉèÏ=##∞ |Ö’¿Ñ`«O KÕ™ê~Ú. `«H}Δõ O K≥eO¡ ѨÙÅ
ã¨OHΔÀÉèOí #∞O_ç |Ü«∞@ Ѩ__» O» nxH˜ QÍ#∞ `«y#xfl q^Õj =∂~°Hõ „^Œ=ºx^è∞Œ Å∞
ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛHÀ=_»O, =º=™êÜ≥∂`«ÊuÎx QÆ}hÜ«∞OQÍ ÃÑOK«∞‰õΩx `«^•fi~å PǨ~°
kQÆ∞=∞`«∞Å g∞^Œ P^è•~°áê@∞#∞ `«yOæ K«∞HÀ"åÅx „ѨÉ∞íè `«fiO x~°~‚ ÚOzOk.
K≥eO¡ ѨÙÅ ã¨OHΔÀÉèOí #∞O_ç |Ü«∞@Ѩ__» ®xH˜, „^Œ=ºÖ’@∞#∞ `«yOæ KÕ^•xH˜
„ѨÉ∞íè `«fi =ºÜ«∞OÖ’ ÉèÏs HÀ`« qkèOK«_O» , Ѩ#∞flÅ∞ ÃÑOK«_O» =O\˜ f„="≥∞#ÿ K«~º° ʼnõΩ
ѨÓ#∞‰õΩOk ã¨~å¯~°∞. „ѨÉ∞íè `«fi =ºÜ«∞OÖ’ HÀ`« ‰õÄ_® „Ѩ^•è #OQÍ HͺÑ≤@Öò =ºÜ«∞OÖ’
HÀ`«g∞^Œ Hˆ O„nHõiOzOk. 1966-67, 1970-71 =∞^躌 HÍÅOÖ’ HͺÑ≤@Öò =ºÜ«∞OÖ’
^•^•Ñ¨Ù 50 âß`«O HÀ`«Ñ_¨ Oç k. áêi„âßq∞Hõ =∂O^ŒºO H˘#™êQÆ_®xH˜ W^˘Hõ HÍ~°}O
‰õÄ_®. 70= ^ŒâH◊ Oõ =∞^躌 ÉèÏQÆO =~°‰Äõ D =∂O^ŒºO H˘#™êyOk. áêi„âßq∞HÍaè=$kú
~ˆ @∞ 1951-66 =∞^躌 HÍÅOÖ’ 7.8 âß`«O HÍQÍ 1966 - 74 =∞^躌 HÍÅOÖ’ Wk
4.9 âß`åxH˜ kQÆ*ÏiOk.
D HÍÅOÖ’ ã¨OÉèqí Oz# ~å[H©Ü∞« Ѩi}Ï=∂Å∞ „ѨÉ∞íè `«fi Pi÷Hõ q^è•<åÅg∞^Œ
„ѨÉÏè =O K«∂Ñ≤OKå~Ú. 1967 [#~°Öò ZxflHõÅÖ’ HÍO„ÔQãπ áêsì J@∞ Hˆ O„^ŒOÖ’
Z^Œ∞~°∞ ^≥|ƒÅ∞ u#_»O`À áê@∞ „Ѩ`ºÕ H˜Oz H˘xfl ~å„ëêìÅÖ’ ÉÏQÍ ^≥|ƒu#flk.
„Ѩ^•è #=∞O„u N=∞u WOk~åQÍOnè Ju"å^Œ "≥Y· i fã¨∞HÀ=_»O`À áêsìÖ’ ã¨OHΔÀÉèOí
=Úki z=~°‰õΩ #=O|~°∞ 1969 Ö’ áêsì peáÈ~ÚOk. áêsì peHõ `«~åfi`«
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 471
Hõ=¸ºxã¨∞ìáêsì =∞iH˘xfl „áêOfÜ«∞ áêsìÅ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À N=∞u WOk~åQÍOnè
„ѨÉ∞íè `åfixfl xÖɡ@∞ìHÀQÆeQÍ~°∞. Ѷe¨ `«OQÍ N=∞u WOk~åQÍOnè Ju"å^Œ "å=∞ѨHΔõ
q^è•<åÅ"≥Ñ· Ù¨ "≥ÚQÍæ~∞° . 1970 _çÃãO|~°∞Ö’ =∞^躌 O`«~° ZxflHõʼnõΩ ^•if¿ãÖÏ „ѨÉ∞íè `«fiO
~år<å=∂ ã¨=∞iÊOzOk. D ^Œáê¶ 'QÆ~c° ǨÏ~îå"À— x<å^ŒO`À, Ju"å^Œ ™È+¨eã¨∞ì
q^è•<åʼnõΩ Hõ@∞ì|_ç LO\Ï=∞#fl "åQÍÌ<åÅ`À ZxflHõÅ |iÖ’H˜ kQÍ~°∞. 1971
=∂iÛÖ’ [iy# ZxflHõÅÖ’ JѨÓ~°fi Ѷ∞¨ #q[Ü«∞O ™êkèOKå~°∞.
1967 `«~°∞"å`« N=∞u WOk~å QÍOnè Ju"å^Œ Pi÷Hõ q^è•<åÅ#∞
Q˘Å∞ã¨∞Hõ@∞ìQÍ „ѨH\õ O˜ KÕ™ê~°∞. n~°H… ÍÅOÖ’ D q^è•<åÅ∞ ^Õâ◊ Pi÷HÍaè=$kú g∞^Œ
„ѨÉÏè =O K«∂Ñ≤OK«QeÆ Qˆ q. H˘xfl q^è•<åÅ∞ 1950-60= ^ŒâH◊ ÍÖ’¡ KÕÑ\¨ #ì˜ „Ѩ}ÏoHõ|^Œú
Pi÷Hõ q^è•<åÖ’¡x H˘xfl Ö’@∞áê@¡#∞ ã¨ik^•Ì~Ú. =∞iH˘xfl q^è•<åÅ∞ H˘`«Î ã¨=∞㨺Å∞
`≥zÛÃÑ\Ïì~Ú. 1969Ö’ ^ÕâO◊ Ö’x JuÃÑ^ŒÌ „ÃÑ"· @Õ ∞ "å}˜[º ÉϺO‰õΩÅ#∞ *ÏfÜ«∞O
KÕ™ê~°∞. J^Õ U_®k QÆ∞`«Î "å}˜[º xÜ«∞O„`«}Ï K«\Ïìxfl (MRTP) fã¨∞‰õΩ =KåÛ~°∞. D
K«@Oì |_® áêi„âßq∞Hõ ã¨Oã¨Å÷ HÍ~°ºHõÖÏáêÅx f„=OQÍ xÜ«∞O„uOzOk. 1971
™ê~°fi„uHõ ZxflHõÅÖ’ q[Ü«∞O ™êkèOz# ^Œiq∞ÖÏ Ñ≤.Ü«∞<£.ǨÏHõû~ü, _ç.Ñ≤.^è~Œ ,ü "≥∂ǨÏ#
‰õΩ=∂~° =∞OQÆàO◊ =O\˜ Ju"å^Œ "å=∞ѨHΔõ "Õ∞^è•=ÙÅ =∞^Œ`Ì ∞« `À „ѨÉ∞íè `«fi xÜ«∞O„`«}Å∞,
*’HõºO =∞iO`«QÍ ÃÑOKÕ J<ÕHõ q^è•<åÅ#∞ N=∞u WOk~åQÍOnè „Ñ¨É∞íè `«fiO KÕÑ\¨ Oì˜ k.
D „Hõ=∞OÖ’<Õ 1972Ö’ W#∂ûÔ~<£û ~°OQÍxfl, 1973Ö’ ÉÁQÆ∞æ QÆ#∞Å ~°OQÍxfl
*ÏfÜ«∞O KÕãO≤ k. J^Õ U_®k QÀ^è∞Œ =∞Å QÆ∞`«Î "åºáê~åxfl *ÏfÜ«∞O KÕ¿ã q<åâ◊H~õ °
„ѨÜ∞« `«flO [iyOk. H˘kÌ <≥ÅÅ `«~∞° "å`« P „ѨÜ∞« `åflxfl q~°q∞OK«∞‰õΩ#flk. 1973Ö’<Õ
q^Õj =∂~°Hõ xÜ«∞O„`«} (ÃÑ~¶ å) K«@Oì ‰õÄ_® KÕ™ê~°∞. `«^•fi~å ^ÕâO◊ Ö’x q^Õj
HõOÃÑhÅ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞, ^ÕâO◊ Ö’H˜ =zÛ KÕ~ˆ q^Õj ÃÑ@∞ì|_»∞Å g∞^Œ f„= POHõÅΔ ∞
=zÛѨ_®¤~Ú. q^Õj ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ HÍÅ∂#_®xH˜ „ѨÑO¨ K«OÖ’<Õ J`«ºO`« ã¨OH˜+¡ ì¨ ^ÕâO◊ QÍ
`«Ü∂« ~°~ÚOk ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ . JÖψQ MÏ~ÚÖÏ Ñ¨_#ç J<ÕHõ Ѩi„â◊=∞Å#∞ ™êfinè#O
KÕã¨∞‰õΩx "å\˜x `å<Õ x~°fiÇ≤ÏOKåÅx „ѨÉèí∞`«fiO x~°‚~ÚOzOk. #ëêìÅ∞ =ã¨∞Î#fl
Ѩi„â◊=∞Å#∞ =¸ã≤"Ü ≥ ∞« º_®xH˜ |^Œ∞Å∞ „ѨÉ∞íè `«fi"Õ∞ "å\˜ x~°fiǨÏ}#∞ `«ÅHÔ `«∞‰Î Ωõ Ok.
D „Hõ=∞OÖ’<Õ =O^ŒÖÏk >ˇHû± >ˇÖÿ ò Ѩi„â◊=∞Å∞ „ѨÉ∞íè `«fiѨ~O° JÜ«∂º~Ú.
D q^è•<åÅ∞ "≥Ú`«OÎ QÍ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ g∞^Œ ZÖÏO\˜ „ѨÉÏè =O K«∂Ñ≤OKå~Ú
J<Õk `«^∞Œ Ѩi J^蕺ܫ∞OÖ’ q=~°OQÍ K«iÛOKåO. J~Ú`Õ D q^è•<åÅxfl XHõ
„Ѩ`ºÕ Hõ Kåi„`«Hõ Pi÷Hõ - ~å[H©Ü∞« Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ KÕÑ\¨ #ì˜ =#fl q+¨Ü∞« O =∞# QÆ=∞#OÖ’
472 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
LO_®e. P ~ÀAH˜ ^ÕâO◊ J<ÕHÍ<ÕHõ H˜+¡ ì¨ ã¨=∞㨺Å#∞ Z^Œ∞~˘¯O\’Ok. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
P<å_»∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl ã¨OHΔÀÉèOí #∞O_ç |Ü«∞@Ѩ__» ®xH˜, ™œ~°fiÉè∫=∞`åfixfl, ~å[H©Ü∞«
™êfi`«O„`åºxfl, ѨtÛ=∞^ÕâßÅ ^Œ$+≤ìÖ’ =∞ã¨HõÉÏi# Ǩϟ^•x xÅɡ@∞ì‰õΩ<Õ ^•xH˜
D q^è•<åÅ∞ ZO`«QÍ<À LѨHiõ OKåÜ«∞x qã¨Ê+¨Oì QÍ K≥ÑC¨ HÀ=K«∞Û.
™êkèOz# q[Ü«∂Å∞
1960 = ^ŒâH◊ Oõ =∞^躌 HÍÅO #∞O_ç 80 = ^Œâß|ÌO z=i=~°‰Äõ N=∞u
WOk~åQÍOnè KÕÑ\¨ #ì˜ Pi÷Hõ q^è•<åÅ#∞ `«~K° ∂« KåÖÏ=∞Ok „Ѩ*ÏHõ~¬° Hõ q^è•<åÅ∞QÍ
H˘\˜áì êˆ~ã¨∞OÎ \Ï~°∞ QÍh.. x*ÏxH˜ D q^è•<åÅ∞ K≥ÑC¨ HÀ^ŒQæÆ Pi÷Hõ q[Ü«∂Å#∞ ™êkèOz
ÃÑ\Ïì~Ú. ÃÑ#· ¿Ñ~˘¯#fl HÍÅOÖ’ ^ÕâO◊ WO\Ï - |Ü«∞\Ï Z^Œ∞~˘¯#fl ã¨"åà◊§ <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’
=∞#O D q[Ü«∂Å#∞ JOK«<å Hõ\Ïìe. 60= ^Œâß|ÌO =∞^躌 HÍÅO #∞O_ç =~å¬ÉÏè =O,
^Œ∞iƒùHõΔ Ñ¨iã≤÷`«∞Å∞, áêi„âßq∞Hõ =∂O^ŒºO =O\˜ ã¨OHΔÀÉèí Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ ^Õâ◊O
H˘@∞ìq∞\Ïì_∞» `«∞O_»QÍ<Õ `«∂~°∞Ê áêH˜™êÎ<£ (|OQÍ¡^âÕ ò)Ö’ [iy# =∂#= =∂~°}HÍO_»
=¸ÅOQÍ ^•^•Ñ¨Ù 10 ÅHõÅΔ =∞Ok â◊~}° Ï~°∞Å÷ ∞QÍ =∞#^ÕâO◊ Ö’H˜ =zÛ `«Å^•K«∞‰õΩ<åfl~°∞.
D â◊~}° Ï~°∞Å÷ ã¨OYº P<å\˜ J„¿ãeì Ü«∂ ^Õâ◊ [<åÉèÖí ’ ã¨QOÆ Jx =∞#O QÆ∞~°∞OÎ K«∞HÀ"åe.
1971 Ö’ áêH˜™êÎ<£ `À Ü«Ú^ŒOú , 1972, 74 ã¨O=`«û~åÅÖ’ ã¨OÉèqí Oz# Hõ~∞° =Ù
1973Ö’ JO`«~å˚fÜ«∞ K«=Ú~°∞ ~°OQÆOÖ’ `«Öuˇ #Î ã¨OHΔÀÉèOí =¸ÅOQÍ ÃÑiy# P~ÚÖò
^è~Œ Å° ∞ 1979 =KÕÛã¨iH˜ ~Ô \˜Oì Ѩ٠ÉèÏ~°=∞~Ú# K«=Ú~°∞ kQÆ∞=∞`«∞Å∞, 1979-80
Pi÷Hõ ã¨O=`«û~°OÖ’ ѨO@ kQÆ∞|_»∞Å∞ ^•~°∞}OQÍ Ñ¨_áç È=_»O, ™êfi`«O„`åº#O`«~O°
Z#fl_»∂ Hõhqh Z~°∞QÆx ™ê÷~ÚÖ’ ^Œ∞iƒùHOΔõ <≥ÅH˘#_»O JÖψQ 1957 -58 ã¨O=`«û~åÖ’¡
Hõ~∞° =Ù U~°Ê_»_O» - W=hfl P<å_»∞ ^ÕâO◊ Z^Œ∞~˘¯#fl f„="≥∞#ÿ ã¨"åà◊√§.
1960Å =∞^躌 ^ŒâH◊ Oõ #∞O_ç x~å‡}Ï`«‡Hõ"∞≥ #ÿ Hõ$+≤ "≥Ú^ŒÅ~ÚºOk. K≥eO¡ ѨÙÅ
ã¨OHΔÀÉèOí #∞O_ç |Ü«∞@Ѩ__» ®xH˜, PǨ~° Éè„í ^Œ`« HõeÊOKÕ^•xH˜ - WO^Œ∞Ö’ ÉèÏQÆOQÍ<Õ
^•i„^Œº x~°∂‡Å<å Ѩ^HŒä ÍÅ∞ KÕÑ>¨ ^ìË •xH˜, K«=Ú~°∞ HÀã¨O q^Õj kQÆ∞=∞`«∞Å g∞^Œ
P^è•~°áÈ@∞ `«yOæ KÕ^•xH˜ |Ǩï=ÚY „ѨÜ∞« `åflÅ∞ "≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú. D K«~º° ŠѶe¨ `«OQÍ
Hõ~∞° =ÙÅ∞, Ü«Ú^•úÅ∞, K«=Ú~°∞ ã¨OHΔÀÉèÏÅ∞ K«∞@∞ì=Ú\˜<ì å ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ q∞ye# =~°=ú ∂#
^ÕâßÅ =∂kiQÍ „Ѩ`ºÕ H˜Oz 80= ^ŒâH◊ Oõ Ö’ ÖÏ\˜<£ ^ÕâßÅ=Öˇ - ~°∞} ã¨OHΔÀÉèOí Ö’H˜
‰õÄ~°∞‰õΩáÈÖË^∞Œ . JÖψQ 50= ^ŒâH◊ Oõ Ö’ K≥<· åÖ’ Hõ~=° Ù =¸ÅOQÍ ã¨OÉèqí Oz#@∞¡
ÃÑ^ŒZÌ `«∞Î =∞~°}ÏÅ∞ KÀ@∞ KÕã∞¨ HÀÖË^∞Œ .
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 473
 PǨ~° ~°OQÆOÖ’ Ѩiã≤u÷ `«fii`«OQÍ<Õ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_Oç k. ǨÏi`«qѨ"¡ åxH˜ NHÍ~°O
K«∞@ì_O» , "Õ∞Öˇ#· JkèHÀ`«ÊuÎx WKÕÛ =OQÆ_®Å qxÜ≥∂QÆO, Z~°∞=ÙÅ∞ `«k`«~° =º=™êÜ«∞
=∞øeHõ =ã¨`∞« Å JO^Œ*`Ë .« ZOÑ≤Hõ KÕã#≤ „áêO`åÅÃÑ· ^Œ$+≤ì xÅѨ_O» `À PǨ~° Éè„í ^Œ`«
HõeÊOK«_®xH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ `«H}Δõ Ѷe¨ `åÅ∞ ™êkèOK«_®xH˜, ^•i„^•ºxfl `«yOæ K«_®xH˜
gÅ~ÚºOk (q=~åÅ∞ 31= J^蕺ܫ∞OÖ’ qѨÙÅOQÍ K«iÛOK«|_®¤~Ú). 1967-68,
1970-71 =∞^躌 ~Ô O_Õà√◊ § HÍÅOÖ’ PǨ~°^•è <åºÅ L`«ÊuÎ 35 âß`«O ÃÑiyOk.
JÖψQ xHõ~° PǨ~° ^è•<åºÅ kQÆ∞=∞u 1966 Ö’ 10.3 q∞eÜ«∞<£ @#∞flÅ∞ LO_Õk.
1970 <å\˜H˜ 3.6 q∞eÜ«∞<£ @#∞flʼnõΩ `«yOæ k. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PǨ~° ^è•<åºÅ
ÅÉèºí `« 73.5 q∞eÜ«∞<£ @#∞flÅ #∞O_ç 89.5 q∞eÜ«∞<£ @#∞flʼnõΩ ÃÑiyOk. 1978
#∞O_ç 1984 H˜ =KÕÛã¨iH˜ PǨ~° ^è•<åºÅ ÅÉèºí `« 110.25 q∞eÜ«∞<£ @#∞flÅ #∞O_ç
128.8 q∞eÜ«∞<£ @#∞flʼnõΩ ÃÑiyOk. 80= ^ŒâH◊ Oõ =∞^躌 ÉèÏQÆOÖ’ 30 q∞eÜ«∞<£
@#∞flÅ PǨ~°^•è <åºÅ#∞ xÅ=ɡ>ìË ™ê÷~ÚH˜ KÕ~∞° `«∞Ok. P ~°HOõ QÍ f„= PǨ~À`«Ê`«∞ÅÎ
ã¨OHΔÀÉèOí #∞O_ç QÆ>Hìˇ ¯˜ # ^ÕâO◊ 'J_»∞‰õΩ¯u<Õ áê„`«— #∞O_ç 'JHõÜ
Δ ∞« áê„`«— ^Œâ‰◊ Ωõ KÕ~∞° ‰õΩOk.
WO^Œ∞=¸ÅOQÍ<Õ 1987-88 ã¨O=`«û~åÖ’¡ =~°∞ã¨QÍ Hõ~∞° =٠Ѩ~ã° `÷≤ ∞« Å∞ U~°Ê_ç<å
PǨ~À`«Ê`«∞ÅÎ ^è~Œ Å° g∞^•, kQÆ∞=∞`«∞Å =ºÜ«∞O g∞^• „Ѩu‰õÄÅ „ѨÉÏè =O Ѩ_‰» Ωõ O_®
xÉèÏ~ÚOK«∞HÀQÆeyOk. WO`« Hõ~∞° =Ù HÍÅOÖ’ ‰õÄ_® „QÍg∞} ¿Ñ^ŒiHõ ã¨∂p `«Q∞Æ =æ ÚYO
Ѩ\Oì˜ k. HÍ~°}O „ѨÉ∞íè `«fiO QÀ^•=ÚÖ’¡x PǨ~° ^è•<åºÅ xÅfiÅ#∞ LѨÜ∂≥ QÆÃÑ@∞ì‰Ωõ x
„QÍg∞} „áêO`åÖ’¡ Láêkè J=HÍâßÅ∞ HõeÊOzOk. ™êfi`«O„`åº#O`«~° HÍÅOÖ’ kQÆ∞|_ç
^≥|ƒu#fl =¸ÅOQÍ<À, Hõ~∞° =Ù =¸ÅOQÍ<À „QÍg∞} ¿Ñ^ŒiHõO f„=O HÍHõáÈ=_»O
W^Õ `˘e™êi.
PǨ~À`«Ê`«∞ÅÎ Ö’ ™êfi=ÅO|# ™êkèOK«_O» `À áê@∞ W`«~„° `å JOâßÅ∞ ‰õÄ_®
^Õâ◊ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ =∞iO`« ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ ™êkèOK«_®xH˜ `À_»Ê_®¤~Ú. 1966-67Ö’
7.3 âß`«OQÍ L#fl „^Œ=ºÖ’@∞ 1969-70 <å\˜H˜ 3.8 âß`åxH˜ `«yOæ k. PǨ~À`«Ê`«∞ÅÎ ∞
`«k`«~åÅ kQÆ∞=∞`«∞Å∞ QÆ}hÜ«∞OQÍ `«Q_æÆ O» , K«=Ú~°∞ ~°OQÆOÖ’ '|∂"£∞— ~å=_»O`À
=∞^躌 „áêK«º^ÕâßÖ’¡ ѨxKտ㠄Ѩ"å㨠ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ #∞O_ç x^è∞Œ Å∞ ^ÕâO◊ Ö’H˜ QÆ}hÜ«∞OQÍ
~å=_»O`À K≥eO¡ ѨÙŠѨiã≤u÷ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_Oç k. 1978-79 <å\˜H˜ q^Õj =∂~°Hõ „^Œ=º
x^è∞Œ Å∞ 7.3 aeÜ«∞<£ _®Å~°‰¡ Ωõ ÃÑiQÍ~Ú. ^•^•Ñ¨Ù `˘q∞‡k <≥ÅÅ kQÆ∞=∞`«∞Å aÅ∞¡‰Ωõ
Kåe#xfl x^è∞Œ Å∞ ã¨=∞‰õÄ~å~Ú.
474 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 Pi÷H™õ êÜ«∞O JO^ŒKÜ Õ ∞« _®xH˜ JO`«~å˚fÜ«∞ „^Œ=º ã¨Oã¨Å÷ ∞ KÕ`∞« Å∞ "≥∞eÃÑ>Ëì
f~°∞ K«∂™êHõ q^Õj ™êÜ«∞O g∞^Œ P^è•~°áê@∞#∞ `«yOæ K«∞HÀ=_®xH˜, „ѨH$õ u "≥Ñ· s¨ `åºÅ∞
ã¨OÉèqí Oz#ѨC_»∞ `«@∞ìHÀ=_®xH˜ <≥„Ǩ˙ - =∞ǨÏÅ<ÀaãπÅ Pi÷Hõ =ӺǨÏO ZO`«
JHõ¯~°‰Ωõ =ã¨∞OÎ ^À, ™êfi=ÅO|# ™êkèOK«_®xH˜, =∞^躌 HÍeHõ =ӺǨʼnõΩ ZO`« J#∞"≥#· ^À
D J#∞Éè=í O =∞#‰õΩ É’^èÑŒ ~¨ ∞° ã¨∞OÎ k. D ^Œ$HõÊ^ä•xfl PÅO|#QÍ KÕã∞¨ HÀ=_»O`À
q^Õj ™êÜ«∞O g∞^Œ P^è•~°áê@∞ QÆ}hÜ«∞OQÍ `«yOæ k. =¸_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHÍ
HÍÅO <å\˜H˜ xHõ~° q^Õj ™êÜ«∞O xHõ~° *ÏfÜ≥∂`«ÊuÎ Ö’ 4.22 âß`åxH˜ LO_Õ^ÖŒ Ï¡
1972-73 Pi÷Hõ ã¨O=`«û~åxH˜ 0.35 âß`åxH˜ `«yOæ k. 1973Ö’ K«=Ú~°∞ ã¨OHΔÀÉèOí
=¸ÅOQÍ D âß`«O ã¨fiÅÊOQÍ ÃÑiy<å 1977-78 =~°‰Äõ Wk XHõ âß`åxH˜
Z#fl_»∂ q∞OK«Ö^Ë ∞Œ . 1970-71Ö’ 23 âß`«OQÍ L#fl ~°∞} K≥eO¡ ѨÙÅ x+¨ÊuÎ
1974-75 <å\˜H˜ 16.5 âß`åxH˜ 1980-81 <å\˜H˜ 10.2 âß`åxH˜ `«yOæ k.
<≥„Ǩ˙ ǨÏÜ«∂OÖ’ ^ÕjÜ«∞OQÍ 'HÍÑ≤@Öò QÆ∂_£û— Ѩi„â◊=∞ J`«ºO`« j„Ѷ∞¨ QÆu#
ZÖÏ qã¨iÎ OzOn =∞#O Ѩ\Hì˜ õ 25Ö’ K«∂™êO. Ѷe¨ `«OQÍ Ü«∞O„`« ™ê=∂„yx kQÆ∞=∞u
KÕã∞¨ ‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ QÍ#∂ „ѨÉ∞íè `«fiO KÕ¿ã ã≤~÷ ð Ñ@∞ì|_ç =ºÜ«∞O 1960ÅÖ’ 43 âß`«OQÍ
LO_Õ^ÖŒ Ï¡ 1974 <å\˜H˜ 9 âß`åxH˜ `«Q∞Æ =æ ÚYO Ѩ\Oì˜ k. `«^•fi~å q^ÕâßÅ g∞^Œ
P^è•~°áê@∞ `«Q_æÆ O» `À áê@∞ ^ÕjÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç ÃÑiˆQ ^•xH˜ J=HÍâßÅ∞ "≥∞~°∞QÆÜ∂« º~Ú.
"≥Ú`«OÎ ÃÑ@∞ì|_»∞ÅÖ’ „ÃÑ"· @Õ ∞ q^Õj ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ Ju ã¨fiÅÊOQÍ LO_Õq.
ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍ, `«∂~°∞Ê Pã≤Ü∂« ^ÕâßÅÖ’ =∂ki H͉õΩO_® ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ q^Õj
ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ HÍx |Ǩïà◊*Ïu ã¨Oã¨÷Å∞ áÈ+≤Oz# áê„`« ã¨fiÅÊ=∞<Õ K≥áêÊe.
1981-82 Ö’ '"≥∞xÿ OQÆ∞— (QÆ#∞Å∞) =ã¨∂`Î Ê« uÎ ~°OQÍÅÖ’ q^Õj ã¨Oã¨Å÷ ∞ [`« KÕã#≤
J^Œ#Ѩ٠qÅ∞= 10 âß`«OQÍ =∂„`«"∞Õ LO_Õk. D 10 âß`«O ‰õÄ_® 'ÃÑ~å— K«@Oì
x|O^è#Œ ʼnõΩ Ö’|_ç, qq^èŒ ã¨Oã¨Å÷ Ö’ L#fl q^Õj ¿+~ü Ǩϟe¤OQ∑ =∂„`«"∞Õ Jx =∞#O
QÆ=∞#OÖ’ LOK«∞HÀ"åe. 80= ^ŒâH◊ Oõ =~°‰Ωõ q^Õj ÉèÏQÆ™êfi=∂ºÅhfl ™êOˆHuHõ
ÉèÏQÆ™êfi=∂ºÖË `«Ñʨ ZÖÏO\˜ q^Õj ÃÑ@∞ì|_ç HÍh, =¸Å^è#Œ "å\ÏÖ’¡ ÉèÏQÆO HÍhÖË^∞Œ .
1977-80 =∞^躌 HÍÅOÖ’ K«∂¿ãÎ 86.5 âß`«O ™êOˆHuHõ kQÆ∞=∞u XѨÊO^•Ö’¡ #Ü«∂
ÃÑ™· ê q^Õj ÃÑ@∞ì|_ç ÖË^∞Œ . JÖψQ ÃÑ<·¶ åx¬Ü∞« Öò ~°OQÆOÖ’ ‰õÄ_® q^Õj ÃÑ@∞ì|_ç Ju
ã¨fiÅÊOQÍ LO_çOk. W#∂ûÔ~<£û ~°OQÆOÖ’ J~Ú`Õ ÖˇH¯õ Ö’ˆH ~å^Œ∞. ÉϺOH˜OQ∑ ~°OQÆOÖ’
=∂„`«O 1970Å <å\˜H˜ "≥Ú`«OÎ _çáêl@¡`À q^Õj ÉϺO‰õΩÅ "å\Ï Hˆ =ÅO 8.9
âß`«O =∂„`«"∞Õ . ÉϺO‰õΩÅ#∞ *ÏfÜ«∞O KÕã#≤ 1969= ã¨O=`«û~°OÖ’ "å}˜[º ÉϺO‰õΩÅ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 475
 ã¨OYº 8,262 QÍ =∞e q_»`« *ÏfÜ«∞Hõ~}° (1981) <å\˜H˜ D ã¨OYº 35,707‰õΩ
KÕ~∞° ‰õΩOk. W^Õ HÍÅOÖ’ q^Õj ÉϺO‰õΩ „ÉÏOpÅ ã¨OYº 130 #∞O_ç 132 H˜ ÃÑiyOk.
1992 <å\˜H˜ "å}˜[º ÉϺO‰õΩ âßYÅ ã¨OYº 60,601 H˜ ÃÑ~°QQÆ Í, q^Õj ÉϺO‰õΩÅ
ã¨OYº 140H˜ KÕ~∞° ‰õΩOk. WOHÍ K≥ÑC¨ HÀ"åÅO>Ë 60 âß`«O ÉϺO‰õΩ âßYÅ qã¨~Î }°
„QÍg∞} „áêO`åÖ’¡ [iyOk. „QÍg∞} „áêO`åÖ’¡ ¿ãqOQÆ∞û#∞ ã¨g∞HõiOK«_®xH˜ |∞}
q`«~}° ‰õΩ D qã¨~Î }° ZO`«QÍ<À `À_»Ê_çOk. =º=™êÜ«∞, =º=™êÜ«∞ J#∞|O^èŒ ~°OQÍÅH˜
„áê^è•#º`å ~°OQÆ ~°∞}q`«~}° q™êÎ~O° QÍ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ =zÛOk. ~Ô O_»=^Œâ◊ Éè∂í
ã¨O㨯~°}Å∞, 'QÆsc ǨÏ~îå"À— „ѨKå~åxH˜ T`«OQÍ xÅ|_çOk ÉϺOH˜OQ∑ qã¨~Î }° ÜÕ∞.
P ~°HOõ QÍ 1970= ^ŒâH◊ Oõ Ö’ q^Õj „ÃÑ"· \Õ ò ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞, q^Õj ™êÜ«∞O -
~Ô O_»∞ ‰õÄ_® Ѩi=∂}OÖ’ <å=∞=∂„`«OQÍ LO_»QÍ ^ÕjÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞, ¿ãqOQÆ∞û
J#∂ǨϺOQÍ Jaè=$kú K≥O^•~Ú. Ѩ\Hì˜ õ 26.1 Ѩije¿ãÎ ã¨∂Å÷ ^ÕjÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞
ã¨OK«Ü∞« O`À HÍx, ÃÑ@∞ì|_»∞Å`À HÍh ^ÕjÜ«∞ ¿ãqOQÆ∞û ã¨Q@Æ ∞ ~ˆ @∞ áÈeÛ K«∂¿ãÎ
50 ^ŒâH◊ Oõ Ö’ 11.84 âß`«OQÍ LO_Õ^ÖŒ Ï¡ 1975-76, 1979-80 Å<å\˜H˜ =~°∞ã¨QÍ
21.22 âß`«O, 20.6 H˜ âß`åxH˜ KÕ~∞° ‰õΩOk. 1980,90= ^ŒâH◊ ÍÖ’¡ ^ÕjÜ«∞ =∞^Œ∞ѨÙ
(¿ãqOQ∑û) ÃÑ@∞ì|_»∞Å =$kú =∞iO`«QÍ ÃÑiy „ѨÑO¨ K« J„QÆ ^ÕâßÅ ™ê÷~ÚH˜ KÕ~∞° ‰õΩ<åfl~Ú.
Ѩ\Hì˜ õ 26.1
ã¨∂Å÷ ^ÕjÜ«∞ ã¿ qOQ∑û =∞iÜ«Ú ã¨∂Å÷ ^ÕjÜ«∞ Ñà @∞ì|_ç ã¨OK«Ü∞« =Ú
=∞øeHõ =ã¨`∞« Å HõÅÊ#Ö’ =$kú, q^Œº, P~ÀQƺO
(As Percent of GDP at Current Market Prices)
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
"åi¬Hõ ã¨Q@
Æ ∞ ã¨∂Å÷ ^ÕjÜ«∞ ¿ãqOQ∑û ã¨∂Å÷ ^ÕjÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç
ã¨OK«Ü«∞O
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1950–51 #∞O_ç 1959–60 10.58 11.84
1960–61 #∞O_ç 1969–70 13.53 15.63
1970–71 #∞O_ç 1979–80 18.92 19.86
1975–76 #∞O_ç 1979–80 21.22 20.68
1980–81 #∞O_ç 1989–90 20.03 21.99
1990–91 #∞O_ç 1995–96 23.80 25.35
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
476 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
q^Œ∞º`ü :
80= ^Œâ◊HõOÖ’ ™êìH± =∂Ô~¯\’¡ 'Ѩa¡H± W+¨Øº—Ö’ *ÏsÖ’ J#∂ǨϺ"≥∞ÿ#
ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ KÀ@∞ KÕã¨∞‰õΩOk. Ѩi„â◊=∞Å∞ `«=∞‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ# x^èŒ∞Å#∞
ã¨g∞HõiOK«∞HÀ=_®xH˜ ™êìH± =∂Ô~¯\ò „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ , H©ÅHõ"∞≥ #ÿ =#~°∞QÍ =∂iOk. 1981=
ã¨O=`«û~°OÖ’ ™êìH± =∂Ô~¯\ò #∞O_ç ã¨g∞HõiOz# =¸Å^è#Œ x^è∞Œ Å∞ ^ÕjÜ«∞ =∞^Œ∞ѨÙÖ’
Hˆ =ÅO XHõ¯ âß`«OQÍ LO_®e. J^Õ ^ŒâßÉÏÌO`åxH˜ =KÕÛã¨iH˜ 7 ~Ô @∞¡ ÃÑiQÍ~Ú.
1989Ö’ 6500 HÀ@¡ ~°∂IIÅ "Õ∞~° =¸Å^è#Œ x^è∞Œ Å ã¨g∞Hõ~}° [iyOk. 1989-90
Pi÷Hõ ã¨O=`«û~°OÖ’ ã¨∂Å÷ ^ÕjÜ«∞ =∞^Œ∞ѨÙÖ’ Wk 7.25 âß`«O, JÖψQ 1990Ö’
ÉèÏ~°`« Ѩi„â◊=∞Å∞ J#∂ǨϺ"≥∞#ÿ suÖ’ 12,300 HÀ@¡ ~°∂IIÅ∞ „ÃÑ=· ∞s =∂Ô~¯\ò
#∞O_ç ÃÑ@∞ì|_çQÍ ã¨g∞HõiOKå~Ú.
JÖψQ 80= ^Œâ◊HõO PkÖ’<Õ K«=Ú~°∞ kQÆ∞=∞`«∞Å P^è•~°áê@∞#∞
`«yOæ K«∞HÀ=_®xH˜ K«=Ú~°∞, ã¨ÇϨ [ "åÜ«Ú=ÙÅ Hõq∞+¨<£ (F.Z<£.l.ã≤.) Ѩ~º° "ÕH}Δõ
Pâß[#Hõ"∞≥ #ÿ Ѷe¨ `åÅ#∞ WzÛOk. JO`«~å˚fÜ«∞ „^Œ=ºxkè ã¨Oã¨÷ (S.ZO.ZѶ.π ) #∞O_ç
ã‘fiHõiOz# ~°∞}OÖ’ ã≤OǨÏÉèÏQÆO „ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÆOÖ’ U~åÊ@∞ KÕã#≤ F.Z<£.l.ã≤
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ qã¨Î $`«O KÕÜ∞« _®xH˜ qxÜ≥∂yOKå~°∞. 1980-81 <å\˜H˜ ^ÕjÜ«∞
K«=Ú~°∞ L`«ÊuÎ 10.5 q∞eÜ«∞<£ @#∞flÅ∞QÍ LO>Ë, =∞~À 20.6 q∞eÜ«∞<£ @#∞flÅ
K«=Ú~°∞ q^ÕâßÅ #∞O_ç kQÆ∞=∞u JÜÕ∞ºk. ZQÆ∞=∞`«∞Å ^•fi~å ã¨OáêkOz# P^•Ü«∞OÖ’
75 âß`«O K«=Ú~°∞ kQÆ∞=∞u aÅ∞¡Å K≥eO¡ ѨÙňH Y~°Û~ÚáÈÜÕ∞k. P~°= ѨOK«=~°¬
„Ѩ}ÏoHõ (1980-85) z=i <å\˜H˜ ÉÏOÉË ÃÇÏ· K«=Ú~°∞ Hˆ „Δ `åÖ’¡ #∂`«# J<Õfi+¨}Å∞,
"≥eH˜f`«Å∞ Ѷe¨ OK«_O» `À ^ÕjÜ«∞OQÍ 29 q∞eÜ«∞<£ @#∞flÅ K«=Ú~°∞x L`«ÊuÎ K≥Ü∂« ºÅ<Õ
ÅHõΔ ºO <≥~"° iÕ Ok. Ѩ~º° =™ê#OQÍ 1984-85 <å\˜H˜ K«=Ú~°∞, K«=Ú~°∞ L`«Ê`«∞ÅÎ
xHõ~° kQÆ∞=∞`«∞Å∞ ^ÕjÜ«∞ qxÜ≥∂QÆOÖ’ =¸_»= =O`«∞H˜ `«QÍæ~Ú Ñ¶e¨ `«OQÍ ZQÆ∞=∞u
P^•Ü«∂efl K«=Ú~°∞ kQÆ∞=∞`«∞Å aÅ∞¡Å K≥eO¡ Ѩ٠‰õÄ_® =¸_»= =O`«∞H˜ `«yOæ k.
70 ^Œâ◊HõO =∞^茺HÍÅO <å\˜H˜ áêi„âßq∞HÍaè=$kú ˆ~@∞ „Hõ=∞OQÍ
TѨO^Œ∞‰õΩOk. 1965-75 <å\˜H˜ 3.4 âß`«OQÍ L#fl D =$kú~ˆ @∞ 1975-85
<å\˜H˜ 5.1 âß`åxH˜ ÃÑiyOk. 1979-80Å ã¨OHΔÀÉèÏxfl q∞#Ǩ~Ú¿ãÎ 1974-75,
1978-79, 1980-81, 1984-85 =∞^躌 HÍÅOÖ’ áêi„âßq∞HÍaè=$kú ~ˆ @∞ ™êb<å
7.7 âß`«OQÍ LOk. 80= ^ŒâH◊ Oõ JO`å áêi„âßq∞HÍaè=$kú ~ˆ @∞ P~ÀQƺHõ~"° ∞≥ #ÿ
ã¨QÆ@∞# ™êb<å 8 âß`«O #"≥∂^Œ~ÚOk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ç≤ÏO^Œ∂ =$kúˆ~@∞‰õΩ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 477
(3-31/2 âß`«O) Ѩiq∞`«O J<Õ JѨ„Ѩ^èŒ#∞ `˘Åyã¨∂Î `˘e™êiQÍ ^Õâ◊ ã¨∂÷Å
*ÏfÜ≥∂`«ÊuÎ ~ˆ @∞ 5.5 âß`«O #"≥∂^Œ∞ KÕãO≤ k. XHõ ÖˇH¯õ „ѨHÍ~°O 1980-89
=∞^躌 HÍÖOÖ’ ã¨∂Å÷ *ÏfÜ≥∂`«ÊuÎ ã¨Q@Æ ∞ =$kú~ˆ @∞ K≥Ñʨ HÀ^Œy# suÖ’ 6 âß`«OQÍ
#"≥∂^Œ∞ J~ÚºOk.
n~°H… ÍeHõ J=~À^è•Å∞ - ã¨O㨯~°} P=â◊ºHõ`«
80= ^ŒâH◊ Oõ #∞O_ç XHõ"Ñ·≥ Ù¨ #∞O_ç ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =º=ã¨÷ Ѩxf~°∞ "≥∞~°∞QÍæ
Hõ#|_»∞`«∞<åfl =∞~À =OHõ# n~°H… ÍeHõ ã¨O™ê÷Q`Æ « |ÅÇ‘Ï#`«Å∞ "Õ∞@ "Õã∞¨ ‰õΩáÈ`«∂
1991Ö’ K≥eO¡ ѨÙÅ ã¨OHΔÀÉèOí áêÅ|_ç ^•^•Ñ¨Ù k"åàÏ „ѨH\õ O˜ KÕ Ñ¨iã≤u÷ H˜ <≥@|ì _çOk.
D ÃÑ#∞ ã¨OHΔÀÉèOí HÍ~°}OQÍ `«H}Δõ O ã¨O™ê÷Q`Æ « ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞¡, Pi÷Hõ ã¨O㨯~°}Å#∞
KÕÑ\¨ Ïìeû# J=ã¨~O° fã¨∞H˘zÛOk.
ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =º=ã¨Ö÷ ’ |ÅѨ_∞» `«∂ =zÛ# „Ѩ^•è # ã¨=∞㨺Å#∞ =¸_»∞ ~°HÍÅ∞QÍ
=sæHiõ OK«=K«∞Û. WO^Œ∞Ö’ ã¨O™ê÷Q`Æ "« ∞≥ #ÿ ã¨=∞㨺Å∞ Jã¨=∞~°`÷ ‰« Ωõ ^•iuÜ«∞º_»O XHõ
`«~Ç° ¨ ã¨=∞㨺. q^Õj kQÆ∞=∞`«∞Å g∞^Œ P^è•~°áê@∞#∞ `«yOæ K«∞HÀ"åÅ<Õ =ӺǨÏO`À
^ÕjÜ«∞ Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ QÆi+¨™ì ê÷~ÚÖ’ ~°H}Δõ LO_ÕÖÏ K«∂ã≤Ok „ѨÉ∞íè `«fiO. nx Ѷe¨ `«OQÍ<Õ
^Õâ◊ áêi„âßq∞Hõ ѨÙ<åk |ǨÏ=ÚYOQÍ qã¨iÎ Oz q^Õj ™êÜ«∞O g∞^Œ P^è•~°áê@∞#∞
QÆ}hÜ«∞OQÍ `«yOæ z ^ÕâßxH˜ Pi÷Hõ ™êfi`«O„`«ºO ÅaèOKÕO^Œ∞‰õΩ ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ Oç k. J~Ú`Õ
HÍÅO QÆ_Kç Õ H˘kÌ kQÆ∞=∞`«∞Å g∞^Œ xÜ«∞O„`«}Å∞ -^ÕjÜ«∞ Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ HõeÊOz#
~°H}Δõ Å =¸ÅOQÍ ÉèÏ~°`« áêi„âßq∞Hõ ~°OQÆO ™êOˆHuHõOQÍ "≥#∞Hõ|_çáÈ~ÚOk. g∞^Œ∞
q∞H˜¯e Jã¨=∞~°`÷ ‰« Ωõ ^•ifã≤Ok.
nxH˜ `À_»∞ 'ÖˇÃ· ã#∞û - HÀ\Ï— ~å[ºO HÍ=_»O`À Ѩiã≤u÷ =∞iO`« f„=
~°∂ѨO ^•eÛOk. ÖˇH¯õ ‰õΩ q∞‰õΩ¯@OQÍ xÜ«∞=∂Å∞, xÜ«∞O„`«}Å∞, Ѩiq∞`«∞Å∞ -
W=hfl Hõeã≤ B`åûÇ≤ÏHõ áêi„âßq∞Hõ"`Õ Î« `«`åfixfl (ZO@~ü „ÃÑ#∂º~ü +≤Ñ)π ã¨$[<å`«‡Hõ`#« ∞
y_»ãɨ ψ~Û™ê~Ú. QÆ∞`«Î "åºáê~° =º=Ǩ~åÅ x~À^èHŒ õ K«@Oì (ZO.P~ü.\˜.Ñ≤. Ü«∂H±)ì ,
J<ÕHõ ~°OQÍÅ#∞ z#fl `«~Ç° ¨ Ѩi„â◊=∞Å i[ˆ~fi+¨<£ H˜O^Œ‰Ωõ fã¨∞‰õΩ ~å=_»O ‰õÄ_®
WO^Œ∞‰õΩ ^ÀǨÏ^ŒO KÕ™ê~Ú.
ÃÑ@∞ì|_ç^•s L`«ÊuÎ q^è•#O JOQÆÅ∞ ѨOQÆÅ∞QÍ Jaè=$kú HÍ=_®xH˜
(P =∂@H˜ =¿ãÎ ™È+¨eã¨∞ì L`«ÊuÎ Jaè=$kú q^è•<åxHõ~Ú<å) D Ü«∞O.P~ü.\˜.Ñ≤.
K«@Oì „Ñ¨^•è # J=~À^äOŒ QÍ xezOk. U^Œ<åfl HõOÃÑh Ü«∂[=∂#º <≥Ñ· Ù¨ }ºO`À\’,
âß„ã¨Î Ѩiâ’^è#Œ Å P^è•~°OQÍ<À, <≥Ñ· Ù¨ }º"≥∞#ÿ L`«ÊuÎ q^è•<åÅ =¸ÅOQÍ<À Jaè=$kú
478 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
K≥Ok áê¡O@∞#∞ qã¨iÎ OKåeû =¿ãÎ D K«@Oì JÖÏO\˜ HõOÃÑhÅ ã¨=∞~°`÷ « Ѩ@¡ âßѨOQÍ
=∂~å~Ú.
H˘xfl ~°OQÍefl z#fl Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ Hˆ \Ï~ÚOK«_=» ∞O>Ë "å\˜x Ѩiâ’^è#Œ
Jaè=$kú HÍ~°ºHõÖÏáêʼnõΩ QÆÅ J=HÍâßÅ #∞O_ç q∞#Ǩ~ÚOK«_=» ∞=Ù`«∞Ok. z#fl
Ѩi„â◊=∞Å∞ ã¨=∞~°÷=O`«OQÍ ÖÏÉèí™ê\˜QÍ Ñ¨xKÕã≤ qã¨Îi¿ãÎ "å\˜H˜ ÅaèOKÕ „Ѩ`ÕºHõ
„áÈ`åûǨÏHÍÅ∞, ~å~ÚfÅ∞ ~°^∞Œ =Ì Ù`å~Ú QÆ#∞Hõ Jq ZѨÊ\˜H© z#fl Ѩi„â◊=∞Å∞QÍ<Õ
=ÙO_»=Åã≤ =ã¨∞OÎ k. z#fl Ѩi„â◊=∞ŠѨ@¡ J#∞ã¨iOKÕ q^è•#O ã¨=∞~°`÷ x« P^è∞Œ xHõ`x«
J_»∞H¤ ˘O@∞Ok. JO`ÕQÍHõ kQÆ∞=∞u xÜ«∞O„`«}Å∞ q^Õj áÈ\©x ZÖÏ J_»∞‰¤ Ωõ O\ÏÜ≥∂
J^Õ q^èŒOQÍ áêi„âßq∞Hõ Öˇ·ÃãxûOQÆ∞ q^è•#O ^ÕjÜ«∞ Ѩi„â◊=∞Å Z^Œ∞QÆ∞^ŒÅ#∞
J_»∞¤H˘O@∞Ok.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ =º=ã¨x÷ xÜ«∞O„uOz# ѨaH¡ ± ÃãHÍì~∞° Jã¨=∞~°`÷ ‰« Ωõ xÅÜ«∞OQÍ
=∂~°_O» „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. `˘e ^ŒâÖ◊ ’ ѨaH¡ ± ÃãHÍì~∞° ÉèÏ~°`« áêi„âßq∞Hõ Jaè=$kúH˜
ZO`ÀQÍ<À `À_»Ê_çOk. ѨaH¡ ± ÃãHÍì~∞° Hˆ Ñ≤@Öò QÆ∂_£û, ÉèÏs Ѩi„â◊=∞Å ~°OQÍÅÖ’xH˜
K˘K«∞Û‰õΩáÈ~ÚOk. ÉèÏ~°`« áêi„âßq∞Hõ ~°OQÍxH˜ "≥q· ^蕺xfl ã¨=∞‰õÄiÛOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
q^ÕjÃÑ@∞ì|_çÃÑ,· q^Õj Ü«∞O„`åÅ∞ ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#OÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ \» Ïxfl `«yOæ zOk.
HÍx HÍÖO QÆ_z» # H˘kÌ „ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÆ ã¨Oã¨Å÷ ÃÑ· ~å[H©Ü∞« , L^ÀºQÆ ™êfi=∞ºO XuÎ_ç
ÃÑiy Jq #ëêìÅÖ’ #_»=_®xH˜ ^•ifã≤Ok. "å\˜Ö’ J=ã¨~åxfl q∞Oz L^ÀºQÆ∞Å∞
xÜ«∞q∞OK«|_®¤~°∞. ѨxKÕÜ«∞‰õΩO_® r`åÅ∞ á⁄O^Õ ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ
Ü«∂[=∂#ºOÖ’ Jq x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú. ÉÏ^躌 `å~°ÇÏ≤ `«"∞≥ #ÿ HÍi‡Hõ ã¨OѶ∂¨ Å XuÎà§◊ ‰õΩ
ÖÁOyáÈÜ« ∂ ~° ∞ . 㨠= ∞~° ÷ = O`« O QÍ ["å|∞ ^•s`« # OQÍ L^ÀºQÆ ∞ ÅKÕ Ñ¨ x
KÕ~ÚOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~°∞. ¿ã\ì ò ZÅ„Hì̃ã\≤ © É’~°∞Ť ∞, ~À_»∞¤ ~°"å}Ï ã¨Oã¨Å÷ ÖÏO\˜ „ѨÉ∞íè `«fi
Ü«∂[=∂#ºOÖ’ #_çKÕ ã¨Oã¨Å÷ ∞ qѨs`«"∞≥ #ÿ #ëêìÅÖ’ ‰õÄ~°∞‰õΩáÈÜ«∂~Ú. q∞ug∞i#
ÅOK«Q˘O_ç`«#O, ["å|∞^•s`«#O ÖËHõáÈ=@O`À áê@∞ D ã¨Oã¨÷Å∞ „Ѩ*ÏHõ~°¬Hõ
XuÎà§◊ ‰õΩ ÖÁOy L`«ÊuÎ ^è~Œ Å° Ö’ H˘kÌ ÉèÏQÍ<≥fl· <å qx=∞Ü«∞^•~°∞Å #∞O_ç ~å|@ìÖ^Ë ∞Œ .
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ q^Œ∞º`«∞Î ~Ô `· ∞« ʼnõΩ Lz`«OQÍ ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕÜ∂« Åx 1997Ö’ ѨO*Ï|∞
„ѨÉ∞íè `«fiO x~°~‚ ÚOzOk. *ÏfÜ«∞O KÕÜ∞« |_ç# `«~∞° "å`« ÃÑ^ŒÌ =#~°∞efl áÈQÆ∞ KÕã∞¨ H˘x
ÉÏQÍ qãÎ̈iOz# ÉϺOH˜OQ∑, W#∂ûÔ~<£û ~°OQÍÅ∞ ‰õÄ_® KåÖÏH˘kÌ HÍÅOÖ’x ѨaH¡ ±
ÃãHÍì~∞° [|∞ƒÖˇ#· Jã¨=∞~°`÷ ,« ~å[H©Ü∞« *’HõºOÅ`À ‰õΩ<åiÅ∞¡_O» "≥Ú^ŒÅ~ÚOk.
ÖˇÃ· ãxûOQ∑ J#∞=∞`«∞eKÕÛ q^è•#O, Ü«∞O.P~ü.\˜.Ñ≤. K«@Oì z#fl Ѩi„â◊=∞Å
i[ˆ~fi+¨#∞¡ "å}˜[º qãÎ̈~} ° x Hõi#î `«~O° KÕâß~Ú. 1970 ^Œâß|ÌO =∞^躌 HÍÅO #∞O_ç
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 479
„ѨÉ∞íè `«fiO J#∞=∞uÖËx^Õ #ëêìÅ∞ =KÕÛ HõOÃÑhÅ#∞ =¸ã≤"Ü Õ ∞« ‰õÄ_»^<Œ Õ q^è•#O
J=∞Å∞Ö’ =ÙOk. ã¨q∞+≤ì ÉË~™° ê~åÅ`À HÍi‡Hõ ã¨OѶ∂¨ Å∞ K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨xKÕâß~Ú.
#ëêìÅÖ’ #_»∞ã¨∞#Î fl HõOÃÑhefl =¸ã≤"Ü Õ ∞« ‰õΩO_® KÕÜ∞« QÆeQÍ~Ú. =¸ã≤"Ü Õ ∞« |_ç#
#ëêìÅ`À #_»∞ã¨∞#Î fl [|∞ƒÑ¨_#ç HõOÃÑhbfl (Sick companies) „ѨÉ∞íè `«fiO ™êfinè#O
KÕã∞¨ H˘#flk. MÏ~ÚÖÏ Ñ¨_#ç z#fl z`«Hõ >ÿ̌Hû± >ÿ̌Öò HõOÃÑhefl HõÅ∞ѨÙH˘#fl <Õ+#¨ Öò
>ˇHû± >ÿ̌Öò HÍ~˘Êˆ~+¨<£ ѨaH¡ ± ÃãHÍì~∞° #ëêìefl =∞iH˘O`« ÃÑOzOk.
W^ŒO`å ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ÃÑ@∞ì|_ç ã¨=∞~°÷`«x KåÖÏ `«‰õΩ¯= ™ê÷~ÚH˜
kQÆ*Ï~°Û_®xH˜ ÖËHõ ÃÑ@∞ì|_ç - L`«ÊuÎ x+¨ÊuÎ ÃÑ~°Q_Æ ®xH˜ ^•ifã≤Ok. XHõ Ü«¸x\ò
J^Œ#Ѩ٠L`«ÊuÎH˜ ÃÑ>Ëì ÃÑ@∞ì|_ç ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ =zÛOk. D x+¨ÊuÎ "≥Ú^Œ@ „Ѩ}ÏoHÍ
2 H˜ HÍã¨Î Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO_»QÍ =¸_»= „Ѩ}ÏoHÍ HÍÖÏxH˜ 3.6H˜ KÕiOk. XHõ
JOK«<å "Õ∞~°‰Ωõ 1971-1976 =∞^躌 HÍÅOÖ’ D x+¨ÊuÎ J`«ºkèHOõ QÍ 5.76 H˜
KÕiOk. 1950, 1970 Å =∞^躌 HÍÅOÖ’ ÃÑ@∞ì|_ç~ˆ @∞Ö’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅÅ∞
=Ù#flѨÊ\˜H˜ ã¨~åã¨i =$kú̂~@∞¡ ÖËHõ ã¨∂Å÷ ^ÕjÜ«∞ x+¨ÊuÎÖ’ ZO^Œ∞‰õΩ `«Q∞Æ ^æ ÅŒ =ÙO^À
~Úk q=iã¨∞OÎ k.
™È+¨eã¨∞ì ã¨∂„`åÅ#∞ ™ê=∂lHõ <åºÜ«∂xfl „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ>Ëì ¿Ñ~°∞`À `«~K° ∞« QÍ
„ѨÉèí∞`«fi xÜ«∞O„`«}Å∞, Ѩiq∞`«∞Å∞, *’HͺÅ∞ Z‰õΩ¯=Ü«∂º~Ú. Ѷ¨e`«OQÍ
=„H©HõiOK«|_ç# "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O`À ‰õÄ_ç# ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O xi‡OK«_»O
[iyOk. HÍ~°}O Wk #gHõ~°}, ã¨=∞~°÷=O`«OQÍ ÃÑ@∞ì|_ç qxÜ≥∂QÆO ÖÏO\˜
ÃÑ@∞ì|_ç^•s =∞øeHõ ã¨∂„`åʼnõΩ q~°∞^Œú"≥∞ÿ#k. D<å\˜ ™ê=∂„[º"å^•#O`«~°
„ѨÑO¨ K«OÖ’ XHõ ^ÕâO◊ #∞O_ç =∞~˘Hõ ^ÕâßxH˜ q∞QÆ∞Å∞ `«~e° OѨ٠„Ѩ`º« HõΔ ~å[H©Ü∞«
ÖËHõ Pi÷Hõ PkèÑ`¨ º« O ^•fi~å QÍHõ qq^èŒ L`«ÊuÎ ™ê÷~ÚÅ∞ QÆÅ ^ÕâßÅ =∞^躌 Jã¨=∂#
=∂~°HÍÅ ^•fi~å [~°∞QÆ∞`«∞Ok. *ÏfÜ«∂aè=$kúH˜ L`åÊ^ŒHõ`« H©ÅHõ=∞x D<å_»∞
"å=∞ѨHõΔ, q∞`«"å^Œ Pi÷Hõ"Õ`«ÎÅ∞ JOwHõiã¨∞Î<åfl~°∞. D<å_»∞ `«fii`« „ѨѨOpHõ~°}
„Hõ=∞OÖ’ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ H˘~°‰õΩ Pi÷Hõ ™êfi=ÅO|# q^è•<åxfl J#∞ã¨iOK«_»O
L`«ÊuÎ ™ê÷~Úefl `«yOæ K«∞H˘#_»O P ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuHÎ̂ #+ì̈O "å\˜Å*¡ ™Ë êÎ~Ú. ^Õâßxfl
Pi÷HOõ QÍ Z^ŒQ‰Æ Ωõ O_® KÕ™êÎ~Ú.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ã¨fi`«O„`«O =zÛ#ѨÊ\˜ #∞O_ç J#∞ã¨iã¨∂Î =zÛ# JO`«~∞° ‡Y`«fiO
QÆÅ Jaè=$kÌ Ñ¨O^ä• HÍ~°}OQÍ ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =º=ã¨Ö÷ ’ ~Ô O_»= `«~Ç° ¨ |ÅÇ‘Ï#`«Å∞
KÀ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~Ú. "≥Ú^Œ\ ˜ =¸_»∞ ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÅÖ’ JO`«~`æ° O« QÍ =Ù#fl
480 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ZQÆ∞=∞u x~åâß"å^ŒO #∞O_ç ÉèÏ~°`«^Õâ ◊O ã¨HÍÅOÖ’ =∂~°∞Ê *ˇO^Œ_»OÖ’
qѶŨ =∞~ÚOk. "≥Ñ· Ũ¶ ºO 1940 Å∞ 1950 Å q[˝`« #∞O_ç Pq~°ƒqù Oz# q^è•<åÅ#∞
J=∞Å∞ [~°Ñ_¨ O» Ö’ ÖË^∞Œ . "≥Ñ· Ũ¶ ºO ~Ô O_»= „ѨÑO¨ K« Ü«Ú^•ú#O`«~O° - „Ѩ`ºÕ H˜Oz
1960Å∞ 1970Å #∞O_ç JO`«~å˚fÜ«∞ Ѩiã≤u÷ Ö’ „ѨÑO¨ K« ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#OÖ’
ã¨OÉèqí ã¨∞#Î fl =∂~°∞ÊÅHõ#∞QÆ∞}OQÍ `«fii`«OQÍ ã¨ÊOkOK«OÖ’x Jâ◊H`Îõ Ö« ’ =ÙOk.
QÆ=∞xOK«^yŒ # H˘xfl =ÚYº"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ kQÆ∞=# „Ѩ™êÎqOK«|_®¤~Ú.
"≥Ú^Œ\ k˜ , q^ÕjÃÑ@∞ì|_ç ã¨fiÉèÏ=O, |Ǩïà◊*Ïu ã¨Oã¨Å÷ ã¨fiÉèÏ=O =∂~°∞`«∂ =ÙOk.
L`«ÊuÎÖ’ JO`«~å˚f~¸Hõ~} ° „Hõ=∞O „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. |Ǩïà◊*Ïu ã¨Oã¨Å÷ ^Œ$+≤,ì
=∂Ô~¯@∞¡ =Ú_ç =#~°∞ÅÃÑ·# QÍHõ KÒHõQÍ L`«ÊuÎ KÕÜ«∞QÆÅ „áêO`åÅÃÑ· Ѩ_çOk.
"≥#∞Hõ|_ç# ^ÕâßÅÖ’ ™ê÷=~åÅ#∞ U~åÊ@∞ KÕã∞¨ H˘#_®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ ^ÕjÜ«∞ Pi÷Hõ
=º=ã¨÷x ZO`«QÍ<À „ѨÉèÏq`«O KÕÜ«∞QÆÅ ÃÑ@∞ì|_»∞efl, ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝<åxfl
`≥ã∞¨ <Î åfl~Ú. JO`ÕQÍHõ XHõ =ã¨∞=Î ÙH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ q_çÉÏè QÍÅ#∞ =Ú_ç=#~°∞Å∞ KÒHõQÍ
^˘iˆH PÜ«∂ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl ^ÕâßÅÖ’ `«Ü∂« ~°∞ KÕ~ÚOK«_O» , "å\˜#xflO\˜x
=∞~˘Hõ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl ^ÕâßxH˜ ã¨g∞HõiOz `«∞k =ã¨∞=Î ÙQÍ ~°∂ѨHÅõ Ê# KÕÜ∞« _»O
D<å_»∞ |Ǩïà◊*Ïu HõOÃÑhʼnõΩ ã¨~fi° ™ê=∂#º <åºÜ«∞=∞~ÚºOk. D „Hõ=∞OÖ’
ÉèÏQÆOQÍ#∞, D „Hõ=∞O Ü≥ÚHõ¯ Ѷe¨ `«OQÍ#∞ =Åã¨áêÅ# J`«∞º#fl`« ^ŒâÖ◊ ’ =Ù#flѨC_»∞
ÃÑ@∞ì|_ç |kbefl [˝ÑHÎ≤ ˜ `≥KÛÕ q^èOŒ QÍ ^ÕâßÅ =∞^躌 ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î ÃÑ@∞ì|_ç |kbÅ∞
[iQÍ~Ú. HÍx ~Ô O_»∞ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ [iy# ÃÑ@∞ì|_ç |kbÅ ã¨fiÉèÏ=OÖ’ KåÖÏ
=º`åºã¨O =ÙOk. HÍx D Ô~O_»∞ „Hõ=∂Å∞ ‰õÄ_® =∞~˘Hõ ÃÑ^ŒÌ JO`«~å˚fÜ«∞
Ѩi}Ï=∂xH˜ QÆ`O« Ö’ Hõx qx Z~°∞QÆx „ѨÑO¨ K« "å}˜[º q™ÈÊ@<åxH˜ ^•ifâß~Ú.
1950Å∞ 1970Å =∞^躌 L`åÊ^ŒHõ =ã¨∞=Î ÙÅ L`«ÊuÎ 4 ~Ô @∞¡ ÃÑiyOk. HÍx L`åÊ^ŒHõ
=ã¨∞=Î ÙÅÖ’ „ѨÑO¨ K« "å}˜[ºO 10 ~Ô @∞¡ ÃÑiyOk. 1965, 1990 =∞^躌 HÍÅOÖ’
„ѨÑO¨ K« L`«Ê`«∞ÅÎ ZQÆ∞=∞`«∞Å âß`«O ~Ô \˜Oì Ѩ~ÚºOk. JO`ÕQÍHõ „ѨÑO¨ K« áêi„âßq∞Hõ
L`«Ê`«∞ÅÎ ZQÆ∞=∞`«∞ÅÖ’ qѨs`«"∞≥ #ÿ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ`À áê@∞ =¸_»= „ѨÑO¨ K« ^ÕâßÅ∞
QÆ ∂ _» 1970Å #∞O_ç `« = ∞ áêi„âßq∞Hõ L`« Ê `« ∞ Î Å ZQÆ ∞ =∞`« ∞ Å "å\Ï
ÃÑOK«∞H˘#QÆeQÍ~Ú. D ^ÕâßÅ∞ áêi„âßq∞Hõ L`«Ê`«∞ÅÎ ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ 1970Ö’ 5
âß`«O =ÙO_»QÍ 1983 <å\˜H˜ 10 âß`«=∞~ÚOk.
áêi„âßq∞Hõ ™ê÷=~åefl Ѩ_»=∞~° #∞O_ç `«∂~°∞ÊH˜ =∂iÛ# 1960 ÅÖ’
„áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ `«∂~°∞Ê Pã≤Ü∂« ^ÕâßÅ `«fii`« áêi„âßq∞H©H~õ } ° ÃÑ@∞ì|_ç =∂Ô~¯@¡
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 481
 ÅÉèºí `å=HÍâßxfl KåÖÏ K«H¯õ QÍ qxÜ≥∂yOK«∞H˘#flk. ~Ô O_»= „ѨÑO¨ K« Ü«Ú^•ú#O`«~O°
[áê<£ JOkѨÙK«∞ÛH˘#fl J=HÍâßxfl ^ŒH˜Δ} H˘iÜ«∂, `≥·"å<£, ã≤OQÆѨÓ~ü,
ǨOHÍOQ∑ =∞s ~Ú\©=Å ^è•Üü∞ÖÏO_£, =∞ÖË+Ü ≤ ∂« , K≥<· å, WO_À<Õ+Ü ≤ ∂« Å∞
LѨÜ∂≥ yOK«∞‰õΩ<åfl~Ú. (U+≤Ü∞« <£ >ÿ̌Q~Æ ûü QÍ „Ѩãk≤ HÔú H˜¯# ^ŒH} Δ̃ H˘iÜ«∂, ǨOHÍOQ∑,
ã≤OQÆÑÓ¨ ~ü, `≥"· å<£Å∞ „ѨÑO¨ K« ZQÆ∞=∞`«∞ÅÖ’ 1965Ö’ 1.5 âß`«OQÍ =Ù#fl `«=∞
"å\Ïx 1990 <å\˜H˜ 7.9 âß`åxH˜ ÃÑOK«∞H˘#QÆeQÍ~Ú. #∂`«#OQÍ áêi„âßq∞H©H~õ }°
K≥O^Œ∞`«∞#fl WO_À<Õ+Ü ≤ ∂« , =∞ÖË+Ü≤ ∂« , ^è•Üü∞ÖÏO_£Å∞ ‰õÄ_® `«=∞ ZQÆ∞=∞`«∞Å "å\Ïx
~Ú^Õ HÍÅ =º=kèÖ’ 0.1 #∞O_ç 1.5 âß`åxH˜ ÃÑOK«∞H˘<åfl~Ú. 1962 Ö’
q㨇iOK«^yŒ # ™ê÷~ÚÖ’ =Ù#fl ^ŒH} Δ̃ H˘iÜ«∂ ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ 1980 <å\˜H˜ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
ZQÆ∞=∞`«∞ʼnõΩ 4 ~Ô @∞¡ ÃÑiQÍ~Ú. 1990 <å\˜H˜ ^ŒH} Δ˜ H˘iÜ«∂ 41 aeÜ«∞#¡ _®Å~°¡
qÅ∞= QÆÅ áêi„âßq∞Hõ =ã¨∞=Î Ùefl Xã≤_ç ^ÕâßʼnõΩ ZQÆ∞=∞u KÕÜ∞« QÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
Hˆ =ÅO 9 aeÜ«∞#¡ _®Å~°¡ =ã¨∞=Î Ùefl =∂„`«"∞Õ ZQÆ∞=∞u KÕÜ∞« QÆeyOk.
1960 ^Œâß|ÌO =∞^茺 HÍÅO =~°‰õΩ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O JO`«~°∞‡Y`«fiO QÆÅ
kQÆ∞=∞`«∞ÅÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ _» ®xfl `«yOæ KÕ „áêuѨkHõ QÆÅ =ӺǨOÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ ç =∞Oz
Ѷ¨e`åÖË ™êkèOzOk. Z^Œ∞@ `«∂~°∞Ê Pã≤Ü«∂ ^ÕâßÅ J#∞Éèí=O ã¨Ê+¨ìOQÍ
HõxÊã¨∞#Î flѨÊ\˜H˜ =∂~°∞`«∞#fl „ѨÑO¨ K« Ѩiã≤u÷ HõeÊOz# #∂`«# J=HÍâßʼnõΩ `«Q∞Æ
q^èOŒ QÍ ã¨ÊOkOK«_O» Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ qѶŨ =∞~ÚOk. 1960 ^Œâß|ÌÑÙ¨ =∞^躌 HÍÅO
<å\˜ ã¨OHΔÀÉèOí `«~∞° "å`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „ѨÑO¨ pHõ~} ° „Hõ=∞O JOkzÛ# J=HÍâßÅ#∞
ã‘fiHõiOK«_®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ `«H} Δõ O Ѩiã≤`÷ ∞« Å „áê|źO s`åº Hõi#î `«~"° ∞≥ #ÿ ~°H}
Δõ Ï`«‡Hõ
q^è•<åÅ "≥Ñ· Ù¨ =∞~°Å=Åã≤ =zÛOk.
D HÍÅOÖ’ |Ǩïà◊*Ïu ã¨Oã¨÷ÅÃÑ· x|O^èŒ#Å∞, q^ÕjÃÑ@∞ì|_çÃÑ·
J#∞=∂<åÅ∞ ÃÑiQÍ~Ú. L`«ÊuÎ JO`«~å˚f~¸Hõ~} ° #∞O_ç, ÃÑiy# JO`«~å˚fÜ«∞
x^èŒ∞Å „Ѩ"åǨÏO #∞O_ç ÅaèOKÕ ™ê#∞‰õÄÅ`«#∞ ã‘fiHõiOK«ÖË^Œ∞. WHõ ZQÆ∞=∞`«∞Å
q+¨Ü∂« xH˜=¿ãÎ qq^èŒ ~°HÍÅ =ã¨∞=Î Ùefl qãÎ̈ $`« Éè∫QÀoHõ „áêO`åʼnõΩ ZQÆ∞=∞`«∞Å∞
Kտ㠄ѨÜ∞« `åflÅ∞ [iQÍ~Ú. HÍx „ѨÑO¨ K« "å}˜[º qã¨~Î } ° HõeÊOz# J=HÍâßefl
`«∂~°∞Ê Pã≤Ü«∂^ÕâßÅ∞ ÖÏQÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O qxÜ≥∂yOK«∞HÀÖËHõáÈ~ÚOk. „ѨѨOK«
ZQÆ∞=∞`«∞ÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ "å\Ï 1948Ö’ 2.4 âß`«O =ÙO_»QÍ Jk 1980Ö’
0.42 âß`«O, 1994Ö’ 0.6 âß`«O, ~åt s`åº K«∂ã≤#ѨÊ\˜H˜ 1980 -81Ö’
áêi„âßq∞Hõ L`«Ê`«∞ÅÎ ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ K≥<· å ZQÆ∞=∞`«∞ÅÖ’ ã¨QOÆ , „ɡlÖò ZQÆ∞=∞`«∞ÅÖ’
=¸_»==O`«∞ ^ŒH} Δ˜ H˘iÜ«∂ ZQÆ∞=∞`«∞ÅÖ’ <åÅæ= =O`«∞.
482 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 `«fii`«OQÍ áêi„âßq∞H©H~õ }° K≥Ok Pi÷Hõ =º=ã¨x÷ =∂~°∞ÛH˘#_®xH˜ P^•Ü«∞
™ê÷~Úefl ÃÑOK«∞H˘#_®xH˜, ¿Ñ^ŒiHÍxfl `«yOæ K«∞H˘#_®xH˜ =∂i# „ѨÑO¨ K« Ѩiã≤u÷
HõeÊOz# J=HÍâßefl `«∂~°∞Ê Pã≤Ü∂« ^ÕâßÅ ÖÏQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ qxÜ≥∂yOK«∞HÀÖËHõ
áÈ~ÚOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1960ÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ áÈÅÛ^Œy# ™ê÷~Ú `«Åã¨i P^•Ü«∞O
QÆÅ ^ŒH˜Δ} H˘iÜ«∂ `«Åã¨i P^•Ü«∞ ™ê÷~ÚÖ’ Jaè=$kú K≥Ok# ^ÕâßÅ ™ê÷~ÚH˜
n@∞QÍ =ÙOk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ™ê÷~Ú KåÖÏ kQÆ∞=# =ÙOk. 1978 Ö’ `«# ѨO^ä•
=∂~°∞ÛH˘#fl K≥<· å „Ñ¨ÑO¨ pHõ~} ° „Hõ=∞OÖ’ áêÖÁæO@∂ q^ÕjÃÑ@∞ì|_»∞efl ZQÆ∞=∞`«∞efl
ÃÑOK«∞‰õΩO@∂ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ HõO>ˇ KåÖÏ =$kú ~ˆ @∞ ™êkèOzOk. 1980 -89 HÍÅOÖ’
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ HõO>Ë "ÕQOÆ QÍ K≥<· å ã¨∂Å÷ ^ÕjÜ«∞ L`«ÊuÎ ã¨~åã¨i 9.4 âß`«O ~ˆ @∞#
ÃÑiyOk.
H˘xfl ~å[H©Ü∞« Jx"å~°º`«Å Ѷe¨ `«OQÍ ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ Pi÷Hõ =º=ã¨Ã÷ ÑH· ˜ H˘xfl
ã¨=∞㨺Å∞ =zÛѨ_®¤~Ú. Wq ÉèÏ~°`« ~å*º x~å‡}O „Ѩ*Ï™êfi=∞º K«„@O ~°∂ѨÙk^Œ∞HÌ ˘#fl
HÍ~°º„Hõ=∂xH˜ ã¨O|OkèOz#q. ã¨=∂[OÖ’x qq^èŒ ÃãHõ#Δ ∞¡ ~å[º =#~°∞Å #∞O_ç
=#~°∞efl JkèHÍkèHOõ QÍ _ç=∂O_»∞ KÕã∞¨ <Î åfl~Ú. „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ D _ç=∂O_»#¡ ∞ ѨÓiÎQÍ
f~°ÛÖËHáõ È`«∞<åfl~Ú. "å\˜H˜ „ѨKå~°O W=fi‰õΩO_» =ÙO_»ÖHË áõ È`«∞<åfl~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ
1970Å #∞O_ç „Hõ=∞OQÍ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ Pi÷HõѨ~°"≥∞ÿ# q[˝`«x `«ºlOKå~Ú.
ã¨fi`«O„`å#O`«~O° ^•^•Ñ¨Ù 25 ã¨O=`«û~åÅ∞ ZO`À *Ï„QÆ`QΫ Í HÍáê_»∞‰õΩO@∂ =zÛ#
ã¨∂Å÷ Pi÷Hõ ã¨=∞`«∞ź`å Ѩiã≤u÷ „Hõ=∞OQÍ H©} Δ `«H˜ QÆ∞~°~ÚOk. 1960Å, 1970ÅÖ’
K«=Ú~°∞ ã¨OHΔÀÉèOí Ѷe¨ `«OQÍ =zÛ# ã¨fiÅÊHÍeHõ Jã¨=∞`«∞ź`«Å‰õΩ aè#flOQÍ W\©=e
HÍÅOÖ’ Pq~°ƒqù Oz# ã¨∂Å÷ Pi÷Hõ Jã¨=∞`«∞ź`« ã¨fiÉèÏ= s`åº n~°H… ÍeHõ"∞≥ #ÿ k.
ã¨O™ê÷Ѩ~°"≥∞ÿ#k.
Pi÷Hõ ^Œ∂~°^Œ$+≤ì „Hõ=∞OQÍ H©Δ}˜OK«_»O, „Ѩ^è•#OQÍ ã¨aû_ôÅ∞, „QÍO@∞¡
ÃÑOK«_»OÖ’, ã¨=∞~°÷`« L`åÊ^ŒHõ`«`À ã¨O|O^èŒO ÖˉõΩO_® r`åÅ∞ ÃÑOK«_»OÖ’#∞,
J=ã¨~åÅ#∞ q∞Oz L^ÀºQÆ∞efl xÜ«∞q∞OK«_O» Ö’#∞ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î JѨÙÊefl ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« _»O
ÖÏO\˜ „Ѩ*ÏHõ~¬° Hõ K«~º° ÅÖ’#∂ =ºHõ=Î ∞~ÚOk. HÍO„ÔQãπ áêsì „áê|źO H©} Δ O˜ K«_O»
„áê~°OÉè=í ∞=_»O`À ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ~å[H©Ü∞« , Jã≤~÷ `° ,« ~å[H©Ü∞« áÈ\© qq^èŒ áêsìÅ∞
XHõ ^•xx q∞Oz =∞~˘Hõ\ ˜ #[~å<åÅ∞ ѨOz „Ѩ*ÏHõ~¬° Hõ q^è•<åÅ∞ KÕÑ@ ¨ _ì ®xH˜
^•ifã≤Ok. JO`ÕQÍHõ HÍO„ÔQãπ „Ѩu+¨ì kQÆ*Ï~°∞`«∞O_»@O`À Jk *ÏfÜ«∂^•Ü«∂OÖ’
ÃÑ^ŒÌ "å\ÏÅ#∞ H˘~°‰Ωõ áÈ\©Ñ_¨ ∞» `«∞#fl „QÆ∂ѨÙʼnõΩ Jf`«OQÍ =º=ǨÏiOK«ÖHË áõ È~ÚOk.
=∞~˘Hõ " ≥ · Ñ ¨ Ù WOk~åQÍOnè , JO`« H õ O `« ‰ õ Ω Jkè H Í~åxfl `« # KÕ ` « ∞ Ö’¡
Hˆ O„nHõiOK«∞H˘#_»OÖ’ HÍO„ÔQãπÖ’ JO`«~`æ° « „Ѩ*Ï™êfi=∞º Ѩx q^è•#O H©} Δ O˜ zOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 483
 áêsì kQÆ∞= ™ê÷~Ú HÍ~°ºHõ~Åΰ Ö’ ã¨O™ê÷Q`Æ « ã¨O|O^è•xfl "åiÃÑ· J^Œ∞ѨÙx HÀÖ’Ê~ÚOk.
ã¨=∂[OÖ’x qq^èŒ ÃãHõΔ#¡ =∞^茺 ~å[H©Ü«∞ ÉË~°™ê~åÅ∞ áêsì x~å‡}ÏÖÖ’ QÍHõ
|_≥@ ˚ ∞ Hˆ \Ï~ÚOѨÙÅ ^•fi~å [iyOk. z=iQÍ 1967 `«~∞° "å`« =∞^躌 `«~Q° uÆ ~Ô `· ∞« Å
„áêux^躌 O =Ç≤ÏOKÕ áêsìÅ∞ KåÖÏ ~å„ëêìÅÖ’ JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~å=_»O JÖψQ 1977
`«~∞° "å`« P áêsìÅ∞ Hˆ O„^ŒOÖ’ ‰õÄ_® QÆ}hÜ«∞OQÍ Ñ¨@∞ì ™êkèOK«_O» `À |_≥@ ˚ ∞
Hˆ \Ï~ÚOѨÙÖÖ’ ^Õâßaè=$kúH˜ "≥zÛOK«=Åã≤# "≥Ú`åÎʼnõΩ HÀ`«Å∞ ÃÑ@∞ìH˘#fl ÃãHõ#Δ ‰¡ Ωõ
ã¨aû_ôÅ∞QÍ ~Ú=fi_»O [iyOk.
D ~å[H©Ü∞« Jx"å~°º`«Å∞ Pi÷Hõ q^è•<åÅ∞QÍ ZÖÏ =ºHõ=Î ∞Ü«∂º~Ú?
WO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ QÆ=∞xOz# q^èOŒ QÍ 1960 ^Œâß|ÌO =∞^躌 HÍÅO <å\˜ ã¨OHΔÀÉèÏxH˜
ã¨ÊO^Œ# „^Œ=º =∞iÜ«Ú K≥eO¡ ѨÙÅ ÃÇÏK«ÛiHõ. HÍx „^Œ=º „Hõ=∞tHõ} Δ Ö’ XHõ "Õ∞~°‰Ωõ
ã¨_»eOѨ٠1975 `«~°∞"å`« „Ѩ`ÕºH˜Oz [#`å áêÅ<åHÍÅO 1977-79 Ö’
„áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. 1975-77 HÍÅOÖ’ PǨ~°ÑÙ¨ ã¨aû_ôÅ∞ ~Ô \˜Oì Ѩ٠JO>Ë 2.5
aeÜ«∞#¡ ~°∂áê~ÚÅ #∞O_ç 5 q∞eÜ«∞#¡ ~°∂áêÜ«∞ʼnõΩ ÃÑiQÍ~Ú. Z~°∞=ÙÅÃÑ· ã¨aû_ô
10 ~Ô @∞¡ ÃÑiyOk. 1976-77ÅÖ’ 0.6 aeÜ«∞#∞¡ ~°∂áê~ÚÅ∞QÍ =Ù#fl ã¨aû_ô
1979-80 <å\˜H˜ 6.03 aeÜ«∞#¡ ~°∂áêÜ«∞ʼnõΩ ÃÑiyOk. 1974–75 – 1978–79
=∞^躌 HÍÅOÖ’ ZQÆ∞=∞`«∞ÅÃÑ· ã¨aû_ô 0.8 aeÜ«∞#¡ ~°∂áê~ÚÅ #∞O_ç 3.75 aeÜ«∞#¡‰Ωõ
JO>Ë 4.5 ~ˆ @∞¡ ÃÑiyOk. 1977-79 ([#`å áêÅ#) HÍÅOÖ’ ã¨O|Okè`« q_»∞^ŒÅ
^èŒ~°Å`À ã¨O|O^èŒ ÖˉõΩO_®<Õ PǨ~°^è•<åºÅ ¿ãHõ~°} ˆ~@∞¡ ÃÑOK«|_®¤~Ú. KåÖÏ
=º=™êÜ«∞ L`åÊ^ŒHÅõ ÃÑ· Ѩ#∞flÅ∞ `«yOæ K«|_®¤~Ú. #ëêìÅ∞ `≥zÛѨ_`ç ∞« #fl ѨaH¡ ± ÃãHÍì~∞°
Ѩi„â◊=∞ʼnõΩ |_≥@ ˚ ∞ `«~e° OѨÙÅ∞ ÃÑOK«|_®¤~Ú.
1980 ^Œâß|ÌO „Ѩ`ÕºH˜Oz kfifÜ«∂~°÷OÖ’ Pi÷Hõ „Hõ=∞tHõΔ}Ï~åÇ≤Ï`«ºO
Jã¨O|^Œ"ú ∞≥ #ÿ Ѩiq∞`«∞ʼnõΩ KÕiOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1989Ö’ q.Ñ≤.ã≤OQ∑ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’
JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# <Õ+¨#Öò „Ѷ¨O\ò „ѨÉèí∞`«fiO Ô~·`«∞Å ~°∞}Ïefl ~°^Œ∞Ì KÕã¨∞Î#fl@∞¡
„ѨH\õ O˜ z „ѨÉ∞íè `«fi Y*Ï<åÃÑ· 100 aeÜ«∞#¡ ~°∂áê~ÚÅ ÉèÏ~åxfl "≥∂Ñ≤Ok. 1980-
81 Ö’ PǨ~°O, Z~°∞=ÙÅ∞ kQÆ∞=∞`«∞ÅÃÑ· Hˆ O„^Œ |_≥@ ˚ ∞ #∞O_ç ~Ú=fi|_ç# „Ѩ`º« HõΔ
ã¨aû_ôÅ∞, 15 aeÜ«∞#¡ ~°∂áê~Úefl q∞OKå~Ú. Wk P ã¨O=`«û~°OÖ’ ѨaH¡ ± ÃãHÍì~∞° Ö’x
L`åÊ^ŒHõ ~°OQÆOÖ’x ã¨∂Å÷ ÃÑ@∞ì|_ç ã¨OK«Ü∞« #OÖ’ ã¨QOÆ HõO>ˇ Z‰õΩ¯=. D q^èOŒ QÍ
„ѨÉèí∞`«fi =ºÜ«∞OÖ’ qѨs`«"≥∞ÿ# ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ =ÙO_»QÍ „ѨÉèí∞`«fi ~°OQÆ ã¨Oã¨÷ÅÖ’
á⁄^Œ∞ѨÙÅ∞ `«yæ #ëêìÅ∞ ÃÑiQÍ~Ú. Pi÷Hõ „Hõ=∞tHõ} Δ Ï ~åÇ≤Ï`«ºO Ѷe¨ `«OQÍ „ѨÉ∞íè `«fi
(ˆHO„^Œ, ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ) „^Œ=ºÖ’@∞ 1974-75 l_çÑÖ≤ ’ 4.1 âß`«OQÍ =ÙO_»QÍ
1979-80 <å\˜H˜ 6.5 âß`åxH˜, 1984-85Ö’ 9.7 âß`åxH˜ 1991Ö’ J`«ºkèHOõ QÍ
484 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
10.4 âß`åxH˜ KÕ~°∞H˘#flk. D HÍÅOÖ’ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ „ѨÉèí∞`«fi „^Œ=ºÖ’@∞x
`«yOæ KÕO^Œ∞‰õΩ ¿ãqOQÆ∞ûx ÃÑOK«\ÏxH˜ ÖËHõ „ѨÉ∞íè `«fi =ºÜ«∂xfl `«yOæ K«_®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ
^ÕjÜ«∞OQÍ#∞ q^ÕâßÅ #∞O_ç ~°∞}ÏÅ ¿ãHõ~} ° ‰õΩ Ü«∞uflOKå~Ú. „ѨÉ∞íè `«fi ÃÑ@∞ì|_ç
„ѨÉ∞íè `«fi ¿ãqOQÆ∞ûH˜ =∞^躌 JO`«~O° qѨs`«OQÍ ÃÑiyáÈ~ÚOk. 1960 ^Œâß|ÌO
=∞^躌 HÍÅO <å\˜ ã¨OHΔÀÉèOí `«~∞° "å`« 1968-69, 1971-72 =∞^躌 HÍÅOÖ’ D
JO`«~O° l_çÑÖ≤ ’ 3.6 âß`åxH˜ `«yOæ K«|_çOk. HÍx 1980 -81 Ö’ 5.3 âß`åxH˜
1989-90Ö’ 9 âß`åxH˜ ÃÑiyOk.
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl „ѨÉ∞íè `«fi ¿ãqOQ∑ - ÃÑ@∞ì|_ç JO`«~O° , „^Œ=ºÖ’@∞ - K≥eO¡ ѨÙÅ
ã¨=∞`ÒźOÃÑ· ~°∞} Ѩiã≤u÷ ÃÑ· „Ѩu‰õÄÅ „ѨÉÏè =O K«∂áê~Ú. 1977-78 Ö’ Hõ~Ô O@∞
ZH“O@∞Ö’ 1.5 aeÜ«∞<£û _®Å~°∞¡ (l_çÑÖ≤ ’1.4 âß`«O) K≥eO¡ ѨÙÅ q∞QÆ∞Å∞ Ѩiã≤u÷
#∞O_ç 1980-81 <å\˜H˜ Hõ~Ô O@∞ JH“O@∞ÅÖ’ Ö’@∞ 2.9 aeÜ«∞<£ _®Å~°‰¡ Ωõ
(l_çÑÖ≤ ’ 1.7 âß`åxH˜) KÕ~∞° H˘#flk. Ö’@∞ 1984-85Ö’ 3.5 aeÜ«∞<£ _®Å~°‰¡ Ωõ
(l_çÑÖ≤ ’ 1.8 âß`åxH˜) ÃÑiyOk. 1990-91Ö’ ÉÏQÍ ÃÑiy 9.9 aeÜ«∞<£ _®Å~°‰¡ Ωõ
(l_çÑÖ≤ ’ 3.5 âß`«O) KÕiOk. K≥eO¡ ѨÙŠѨiã≤u÷ „Ѩ`ºÕ H˜Oz 1980 ^Œâß|ÌO z=~°Ö’
`«fii`«OQÍ H©Δ}˜OK«_®xH˜ HÍ~°}O q^ÕâßÅ #∞O_ç `«ye# Z^Œ∞~°∞^≥|ƒ QÍx ÖËHõ
kQÆ∞=∞u ã¨~m° Hõ~}° QÍx HÍ^Œx QÆ=∞xOK«_O» J=ã¨~O° . 1980 ^Œâß|ÌO kfifÜ«∂~°O÷ Ö’
ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ ã¨~åã¨i 14 âß`«O ÃÑiy "å}˜[º Ѩiã≤u÷ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_Oç k. Pi÷Hõ =º=ã¨÷
Ü≥ÚHõ¯ ¿ãqOQÆ∞û - ÃÑ@∞ì|_ç JO`«~O° 1985, 1990Å =∞^躌 ã¨~åã¨i l_çÑÖ≤ ’ 2.5
âß`åxH˜ ÃÑiyOk. Ѷ ¨ e `« O QÍ ÃÑ^Œ Ì "≥ Ú `åÎ Å JѨ C Å∞ K≥ e ¡ O Ѩ Ù Å Ö’@∞H˜
HÍ~°}=∞Ü«∂º~Ú.
1980Ö’ Z‰õΩ¯= =$kúx ™êkèOz# HÍÅO. 1985, 1990Å =∞^躌 HÍÅOÖ’
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ l_çÑ≤ ã¨Q@ Æ ∞ "åi¬H=õ $kú ~ˆ @∞ 5.5 âß`«O Ѩi„â◊=∞Å =$kú̂~@∞
7 âß`«O ˆHÑ≤@Öò QÆ∂_£û =$kú ˆ~@∞ 10 âß`«O qx=∞Ü«∞ =ã¨∞Î=ÙÅ =$kú ˆ~@∞
12 âß`«O. HÍx D =$kú ¿ãqOQÆ∞ûx ÃÑ@∞ì|_çx ÃÑOK«_O» Ѷe¨ `«OQÍ ™êkèOz#=$kú
HÍ^Œ∞. Z‰õΩ¯= JѨCÅ∞ KÕã≤ Z‰õΩ¯= Y~°∞Û ÃÑ@ì_O» Ѷe¨ `«OQÍ á⁄Ok# =$kú. Wk
1970ÅÖ’ ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍ ™êkèOz# =$kú ÖÏO\˜k. D `«~Ç° ¨ =$kú ã¨ÇϨ [OQÍ
xÅHõ_»QÍ H˘#™êˆQk HÍ^Œ∞. Pi÷Hõ q^è•#OÖ’x Jã¨=∞`«∞ź`«Å∞ q<åâßxfl
x"åiOK«ÖËx ã≤÷uH˜ KÕ~°∞H˘O\Ï~Ú. 1980ÅÖ’ ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍÖ’ ~Ú^Õ
ã¨OÉèqí OzOk. XHõ ^Œâß|ÌO `«~∞° "å`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’#∞ [iyOk.
H©Δ}˜ã¨∞Î#fl „^Œ=º K≥e¡OѨÙŠѨiã≤÷u ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# ^ÕjÜ«∞OQÍ#∞, q^ÕâßÅ
#∞O_ç JѨÙÊÅ∞ KÕÜ«∞_®xH˜ ^•ifã≤Ok. 1980 ^ŒâßÉÏÌO`åxH˜ Ѩiã≤÷u KåÖÏ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 485
f„= ™ê÷~ÚH˜ KÕiOk. „ѨÉ∞íè `«fiO (ˆHO„^Œ, ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞) ^ÕjÜ«∞OQÍ KÕã#≤ JѨC
1974-75 <å\˜H˜ l_çÑÖ≤ ’ 31.8 âß`åxH˜ ÃÑiyOk. 1984-85 <å\˜H˜ 45.7
âß`åxH˜ 1989 - 90 <å\˜H˜ 54.6 âß`åxH˜ KÕ~∞° ‰õΩOk. q^Õj ~°∞} Ѩiã≤u÷ ‰õÄ_®
KåÖÏ W|ƒOkHõ~"° ∞≥ #ÿ Ѩiã≤u÷ H˜ =zÛOk. 1980 -81Ö’ 23.5 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞Q¡ Í
=Ù#fl q^Õj ~°∞}O 1985–86 <å\˜H˜ 37.3 aeÜ«∞<£ _®Å~°‰¡ Ωõ 1990-91 <å\˜H˜
83.8 aeÜ«∞<£ _®Å~°‰¡ Ωõ ÃÑiyOk. 1980 -81 Ö’ 10.2 âß`«OQÍ =ÙO_ç J^Œ∞ѨÙÖ’
=Ù#fl ~°∞} ¿ã=Å x+¨ÊuÎ 1990-91 <å\˜H˜ „Ѩ=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ 35 âß`åxH˜ ÃÑiyOk.
JO`ÕQÍHõ "≥Ú`«OÎ ~°∞}OÖ’ ~å~ÚfÅÃÑ· ~ÚKÕÛ ~°∞}O D HÍÅ =º=kèÖ’ 80 âß`«O
#∞O_ç 40 âß`åxH˜ Ѩ_çáÈ~ÚOk. q^Õj „Ѩ`«ºHõΔ ÃÑ@∞ì|_ç (ZѶπ_çS) ÃÑ· QÆÅ
„Ѩu‰õΩÖÏaè„áêÜ«∞O HÍ~°}OQÍ q^Õj ¿+~°¡ ÃÑ@∞ì|_çHOõ >Ë, q^Õj ÃÑ@∞ì|_çÃÑ· Z‰õΩ¯=QÍ
P^è•~°Ñ_¨ =» Åã≤# Ѩiã≤u÷ H˜ ^•ifã≤Ok.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ q^Õj =∂~°Hõ „^Œ=º xÅfiÅ∞ 1980-81Ö’ 5.85 aeÜ«∞#¡
_®Å~°∞¡ =ÙO_»QÍ 1989- 90 <å\˜H˜ 4.1 aeÜ«∞#¡‰õΩ =∞~°∞ã¨\ ˜ ã¨O=`«û~åxH˜
(1990-91) ^•xÖ’ ^•^•Ñ¨Ù ã¨QOÆ 2.24 aeÜ«∞#¡‰Ωõ - JO>Ë Hˆ =ÅO XHõ <≥Å
kQÆ∞=∞`«∞Å ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞‰õΩ ã¨iѨ_OÕ `« Ѩ_áç ÈÜ«∂~Ú.K«=Ú~°∞ ^è~Œ Å° ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ =∞^躌
„áêK«ºO ÖËHõ QÆÖòÊù „áêO`åʼnõΩ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ZQÆ∞=∞`«∞Å `«Q∞Æ ^æ ÅŒ ‰õΩ ^•ifã≤# ‰õΩ"≥\· òÃÑ·
W~å<£ ^•_ç ‰õÄ_® D q^Õj =∂~°Hõ „^Œ=º Ѩiã≤u÷ H˜ HÍ~°}=∞~ÚOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
q^ÕâßÅ #∞O_ç JѨC KÕÜ∞« _»O Hõ+ì¨ ™ê^躌 =∞~ÚOk. JO`ÕQÍHõ q^Õj Hõ~Ô hûÖ’ =Ù#fl
„Ѩ"å㨠ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ _çáêl@∞¡ ‰õÄ_® `«fi~° `«fi~°QÍ LѨã¨OǨÏiOK«∞H˘#_»O
„áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. q^Õj JѨÙÊѨ\ xì̃ P Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ `«H} Δõ ÖÏ"å^ÕgÅ #∞O_ç |Ü«∞@
Ѩ_»_®xH˜ 1991 =∂iÛÖ’ „ѨÉèí∞`«fiO Ü«¸xÜ«∞<£ ÉϺOH± PѶπ ã≤fi@˚~üÖÏO_£H˜
20 @#∞flÅ |OQÍ~°O J=Ú‡H˘#Hõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . SÜ«∞OÜ«∞Ѷπ #∞O_ç JѨÙÊ `≥zÛ#ѨÊ\˜H˜
1991 EÖˇ· <å\˜H˜ q^Õj =∂~°Hõ xÅfiÅ∞ Hˆ =ÅO ~Ô O_»∞ "å~åÅ kQÆ∞=∞`«∞Å
K≥eO¡ ѨÙʼnõΩ ã¨iѨ_OÕ `« `«‰Ωõ ¯=QÍ =Ù<åfl~Ú. ^ÕâO◊ k"åàÏ ã≤u÷ H˜ KÕ~∞° =Ö’ =ÙOk.
#~°ãO≤ Ǩ~å=Ù "≥∞<ÿ åi\© HÍO„ÔQãπ „ѨÉ∞íè `«fiO (1991 EÖˇÖ· ’) JkèHÍ~°O
ã‘fiHõiOKÕ <å\˜H˜ =Ù#fl Ѩiã≤u÷ ~Úk. =∞<À‡Ç¨Ï<£ãO≤ Q∑ Pi÷H=õ ∞O„uQÍ QÆÅ #~°ãO≤ Ǩ~å=Ù
„ѨÉ∞íè `«fiO Pi÷Hõ ã¨O㨯~°}Å#∞ KÕÑ\¨ Oì̃ k.

486 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 27
Pi÷Hõ ã¨O㨯~°}Å∞ – 1991 #∞O_ç
ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ q^è•<åxfl |ÅÇ‘Ï#Ѩ~∞° ã¨∂Î H˘xfl ^ŒâßÉÏÌÅ∞QÍ xi‡`«=∞=Ù`«∞#fl
n~°H… ÍeHõ P@OHÍʼnõΩ W\©=e `«H} Δõ HÍ~°}ÏÅ∞ `À_»=@O 1991Ö’ Ѩ~åHÍ+¨Hì ˜
KÕ~∞° H˘#fl q^Õj =∂~°Hõ „^Œ=º ã¨OHΔÀÉèÏxH˜ ^•ifã≤Ok. ã¨OHΔÀÉèOí ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl
Pi÷Hõ ã¨O㨯~°}Å∞, ã¨O™ê÷Q`Æ « ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ „áê~°OaèOKÕ q^èOŒ QÍ XuÎ_ç KÕãO≤ k. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
Ѩiã≤`÷ ∞« Å ^Œ$ëêì º qѨ"¡ å`«‡Hõ"∞≥ #ÿ qQÍ ÉèÏqOѨ|_»∞`«∞#fl D ã¨O㨯~°}Å∞ #~°ãO≤ Ǩ~å=Ù
<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x "≥∞<ÿ åi\© „ѨÉ∞íè `«fiO „áê~°OaèOzOk. ™êfi`«O„`åº#O`«~° ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
J`«ºO`« „Ѩ=ÚY Pi÷H"õ `Õ ÅΫ Ö’ XHõ~Ô #· =∞<À‡Ç¨Ï<£ãO≤ Q∑ Pi÷H=õ ∞O„uQÍ =∂~°^æ ~Œ ≈° Hõ`fi« O
=Ç≤ÏOKå~°∞.
xÜ«∞O„`«}Å`À Z^Œ∞QÆ∂, ÉÁ^Œ∞QÆ∂ ÖËx ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ q^è•#OÖ’ ZѨC_À
ã¨O㨯~°}Å∞ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ\˜ì =ÙO_»=Åã≤Ok. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ ZQÆ∞=∞`«∞ʼnõΩ
ã¨O|OkèOz# x~åâß"å^ŒO ã¨=∞~°úhÜ«∞O HÍ^Œx 1960ÅÖ’ =∞<À‡Ç¨Ï<£ã≤OQ∑
"åkOKå_»∞. PÜ«∞# Z‰õΩ¯= áê~°^~Œ ≈° Hõ`,« `«‰Ωõ ¯= xÜ«∞O„`«} QÆÅ Pi÷Hõ q^è•#O
HÍ"åÅ<åfl_»∞. `˘e ^ŒâÅ◊ Ö’ ã¨O㨯~°}Å∞ HÍ"åÅx HÀi# "åiÖ’ [QÆn+π ÉèQí =Æ u
ÖÏO\˜ „Ѩ=ÚY Pi÷H"õ `Õ ÅΫ ∞ ‰õÄ_® =Ù<åfl~°∞. 1960 ^Œâß|ÌO =∞^躌 ÉèÏQÆOÖ’ ã¨O㨯~°}
H˘~°‰Ωõ „ѨÜ∞« `«flO [iyOk. HÍx D „QÆO^äOŒ Ö’<Õ =∞~˘Hõ KÀ@ q=iOz# q^èOŒ QÍ
ѨÅ∞ HÍ~°}ÏÅ s`åº P@OHõÑ~¨ K° |« _çOk. Ѷe¨ `«OQÍ ã¨O㨯~°}Å #∞O_ç "≥^· ˘Åy
"≥#∞HõO["ÕÜ«∞_»O [iyOk. HÍx 1970ÅÖ’ =∂Ô~¯\ò Ѩiã≤÷`«∞Å Hõ#∞QÆ∞}OQÍ
~°∂áê~Ú qÅ∞= `«Q_æÆ O» J#∞=∞uOK«|_çOk. 1980ÅÖ’ WOk~åQÍOnè JkèHÍ~°OÖ’H˜
=zÛ# `«~∞° "å`« ã¨~m° Hõ~}° K«~º° Å∞ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz áêi„âßq∞Hõ ÖˇÃ· ãxûOQ∑ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« _»O.
QÆ∞`«Î ÃÑ@∞ì|_ç^•s ã¨Oã¨÷ÅÃÑ· Ѩiq∞`«∞Å∞ ã¨_»eOK«_»O ÖÏO\˜ K«~°ºÅ∞ KÕѨ@ì
„ѨÜ∞« uflOzOk. 1991 `«~∞° "å`« HÍÅO <å\˜ ã¨O㨯~°}Å`À áÈeÛ`Õ Wq z#flqQÍ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 487
HõxÑ≤Oz#ѨÊ\˜H© 1980Å <å\˜ "å~åΠѨ„uHõÅ∞ g\˜x H˘`«Î^•i `˘Hõ¯_»OQÍ
„ѨâO◊ ã≤OKå~Ú. 1984Ö’ ~år"£QÍOnè JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ#ѨC_»∞, =∂~°HÑõ Ù¨ ~ˆ @∞
ã¨_e» OѨÙ, kQÆ∞=∞u xÜ«∞O„`«}Å áêH˜HΔ õ ã¨_e» OѨ٠ÖÏO\˜ K«~º° Å∞ KÕÑ@¨ ì Ü«∞uflOKå_»∞.
HÍx ~år"£QÍOnè ã¨O㨯~°}Å H˘~°‰Ωõ KÕÑ\¨ #ì˜ D J~°H˘~° „ѨÜ∞« `åflÅ∞ ‰õÄ_® H˘kÌHÍÅO
`«~°∞"å`« É’á¶È~üû P~ÀѨ}Å∞, q.Ñ≤. ã≤OQ∑ `«k`«~°∞Å∞ áêsìx =ke "≥à◊§_»O`À
L`«Ê#fl"≥∞#ÿ ~å[H©Ü∞« ã¨OHΔÀÉèOí HÍ~°}OQÍ `«ºlOK«_O» [iyOk.
ã¨O㨯~°}Å P=â◊ºHõ`« `«y#O`« =ÚO^Œ∞QÍ QÆ∞iÎOK«|_ç#ѨÊ\˜H© "å\˜x
ã¨=∞„QÆOQÍ J=∞Å∞ Ѩ~°K«_»O ѨÅ∞ HÍ~°}ÏÅ s`åº ™ê^茺Ѩ_»ÖË^Œ∞. „ѨÉèí∞`åfiÅ∞
|ÅÇ‘Ï#OQÍ =Ù#fl Ѩiã≤u÷ Ö’ (L^• : É’á¶È~üû `«~∞° "å`« ~år"£, ѨO*ÏÉò ã¨OHΔÀÉèOí
`«~∞° "å`« WOk~åQÍOnè, ÉÏ„c =∞ã‘^∞Œ `«~∞° "å`« #~°ãO≤ Ǩ~å=Ù „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞) „^Œ=º
„Hõ=∞tHõ} Δ x uiy á⁄O^Œ_O» , HÍi‡Hõ K«\ÏìÅÖ’ =∂~°∞Ê, `˘e ^ŒâÖ◊ ’ ÉÏ^è•Hõ~O° QÍ
=ÙO_Õ K«~º° Å∞ QÆ#∞Hõ ã¨O㨯~°}Å#∞ „áê~°OaèOKÕO^Œ∞‰õΩ QÍx, „áê~°OaèOz# "å\˜x
H˘#™êyOKÕO^Œ∞‰õΩ QÍx Pz`«∂z J_»∞QÆ∞ "ÕÜ∞« =Åã≤ =zÛOk. JO`ÕQÍHõ L#fl`åkèHÍ~°
=~°æO #∞O_ç JѨÊ\˜H˜ J=∞Å∞Ö’ =Ù#fl HõO„\’à◊§ (xÜ«∞O„`«}Å) q^è•#O =Å#
„ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄Ok# "åºáê~° =~°Oæ Ö’x H˘xfl ÃãHõ¬#¡ #∞O_ç |Å"≥∞#ÿ =ºuˆ~Hõ`«
=ºHõ=Î ∞~ÚOk. =∂~°∞`«∞#fl „ѨÑO¨ K« "åã¨qÎ Hõ`x« q㨇iOz# "å=∞ѨH"Δõ å^Œ∞Å |Å"≥∞#ÿ
Ãã^· •úOuHõ =ºuˆ~Hõ`« ã¨O㨯~°}Å#∞ J_»∞H¤ ˘#@O`À `«# =O`«∞ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOK«_O»
H˘#™êQÆ∞`«∞Ok.
1991 ã¨OHΔÀÉèOí Ö’ #~°ãO≤ Ǩ~å=Ù „ѨÉ∞íè `«fiO ã¨O„Ѩ^•Ü«∞ PÖ’K«<å q^è•<åxfl
JkèQqÆ ∞Oz ã¨=∞„QÆ"∞≥ #ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ fã¨∞H˘x =KÕÛ ã¨O㨯~°}Å∞ „áê~°OaèOzOk. JѨC_»∞
„ѨuѨHOΔõ , ã¨fi„ѨÜ∂≥ [<åѨ~∞° Å∞ |ÅÇ‘Ï#"≥∞#ÿ ã≤u÷ Ö’ =Ù<åfl~°∞. PÅ㨺OQÍ<≥#· ѨÊ\˜H©
K≥<· å `«# q^è•<åxfl =∂~°∞ÛH˘#fl 13 ã¨OIIÅ `«~∞° "å`« 1991Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ã¨O㨯~°}Å
HÍ~°º„Hõ=∞O „áê~°OaèOzOk. D =∂~°∞Ê KåÖÏ PÅ㨺OQÍ KÕѨ@ì_®xH˜, KÕѨ\ ì̃#
`«~°∞"å`« ‰õÄ_» 1978Ö’ K≥·<åÖÏQÍ 1980 ^Œâß|ÌO =∞^茺 ÉèÏQÆOÖ’ ™ÈqÜ«∞\ò
~°ëêºÖ’ ÖÏQÍ HÍHõ KåÖÏ ã¨=∞Ü«∞O Ѩ@_ì ®xH˜ HÍ~°}O XHõ¯™êiQÍ „Ѩ*Ï™êfi"Õ∞º`«~°
ÖËHõ xÜ«∞O`«$`«fi „ѨÉ∞íè `åfiÅÖ’ =Öˇ QÍHõ „Ѩ*Ï™ê=∞º ^ÕâO◊ Ö’ XHõ `«~Ç° ¨ UHÍaè„áêÜ«∞O
#∞O_ç =∞~˘Hõ `«~Ç° ¨ UHÍaè„áêÜ«∂xH˜ =∂~°∞Ê J<Õk XHõ „Hõ=∞OQÍx XHõ ã¨OѶ∞¨ @#
HÍ^Œ∞.
1991Ö’ „áê~°OaèOz# ã¨O㨯~°}Å „Hõ=∞O „^Œ=º Ѩiã≤u÷ x ã¨ikkÌOk.
=∂~°HOõ ~ˆ @∞x =∂Ô~¯\òH˜ J#∞ã¨O^è•#O KÕãO≤ k („áê~°OÉèOí Ö’<Õ ~°∂áê~Ú qÅ∞=#∞
488 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
20 âß`«O `«yOæ zOk). kQÆ∞=∞`«∞ʼnõΩ J=HÍâßÅ∞ ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ "å}˜[º áêi„âßq∞Hõ
xÜ«∞O„`«}Å#∞ ã¨~m° Hõ~} ° KÕãO≤ k. áêi„âßq∞Hõ ÖˇÃ· ã#∞û q^è•<åxfl ZO.P~ü.\˜.Ñ≤.
K«@Oì ~°^∞Œ xÌ QÆ}hÜ«∞OQÍ ã¨_e» OzOk. „Hõ=∞OQÍ „ÃÑ"· \Õ H© ~õ } ° `À ã¨Ç¨ ѨaH¡ ± ÃãHÍì~xü
ã¨O㨯iOzOk. |Ǩïà◊*Ïu ã¨Oã¨Å÷ ÃÑ,· q^Õj ÃÑ@∞ì|_çÃÑ· QÆÅ x|O^è#Œ efl KåÖÏ
=~°‰Ωõ `˘ÅyOzOk. "å\˜x „Ѩ`ºÕ H˜Oz q^Õj „Ѩ`º« HõΔ ÃÑ@∞ì|_çx PǨfixOzOk.
ã¨OH˜ΔѨÎOQÍ K≥áêÊÅO>Ë LH˜¯i aH˜¯i KÕã¨∞Î#fl HõO„\’à◊§ #∞O_ç Pi÷Hõ q^è•<åxH˜
q=ÚH˜Î HõeÊOz ^•xx ^Õâ◊ „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ J#∞‰õÄÅOQÍ „ѨÑO¨ pHõ~} ° „Hõ=∞OÖ’
áêÖÁæ<OÕ ^Œ∞‰õΩ ã¨#fl^ŒOú KÕãO≤ k.
KåÖÏ ã¨=∞㨺Å∞ ã¨"åà◊√§ ~ÚOHÍ =Ù#flѨÊ\˜H© ã¨O㨯~°}Å `˘e ã¨O=`«û~åÅ
Ѷe¨ `åÅ∞ U „Ѩ=∂}ÏÅ`À K«∂ã≤#ѨÊ\˜H© Ü≥∂QƺOQÍ<Õ =Ù<åfl~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ f„="≥∞#ÿ
Pi÷Hõ ã¨OHΔÀÉèOí #∞O_ç `«fi~°QÍ HÀÅ∞H˘#flk. JO`ÕQÍHõ ã¨O™ê÷Q`Æ « ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ „Hõ=∞O
– „Ѩ`ÕºH˜Oz „^Œ=º Ѩiã≤÷uÃÑ· J^Œ∞Ѩ٠KåÖÏ `«‰õΩ¯= #+¨ìO`À JO>Ë ~ÚÖÏO\˜
Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’<Õ ã¨O™ê÷Q`Æ « ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ KÕÑ\¨ #ì̃ KåÖÏ W`«~° ^ÕâßÅÖ’ [iy# q^èOŒ QÍ
ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î x~°∞^ÀºQÍxH˜ ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å ã≤u÷ QÆ`∞« Å H©} Δ `«‰Ωõ ^•if¿ãÎ n~°H… ÍeHõ Pi÷Hõ
=∂O^ŒºÑ¨Ù ã¨∞_çQÆ∞O_»OÖ’ z‰õΩ¯H˘#‰õΩO_® „^Œ=º Ѩiã≤÷uÃÑ· J^Œ∞Ѩ٠™êkèOK«_»O
[iyOk.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ã¨OHΔÀÉèí ã¨O=`«û~°"∞≥ #ÿ 1991–92Ö’ KåÖÏ `«‰Ωõ ¯= 0.8
âß`«OQÍ =Ù#fl ÉèÏ~°`^« âÕ Ñ◊ Ù¨ l._ç.Ñ≤. =$kú ~ˆ @∞ `«fi~°QÍ HÀÅ∞HÀx 1992–93 <å\˜H˜
5.3 âß`åxH˜ 1992–93Ö’ JÜ≥∂^躌 ã¨OHΔÀÉèOí =zÛ#ѨÊ\˜H© 1993–94 <å\˜H˜
6.2 âß`åxH˜ ÃÑiyOk. WOHÍ =ÚYºOQÍ P `«~∞° "å`« =¸_»∞ ã¨O=`«û~åÅ ã¨~åã¨i
=$kú ~ˆ @∞ 7.5 âß`«O. Wk J`«ºO`« "ÕQOÆ QÍ Jaè=$kú ™êkèOz# `«∂~°∞Ê Pã≤Ü∂«
^ÕâßÅ =$kú~ˆ @∞H˜ ~ÚOK«∞q∞OK«∞ ã¨=∂#O. ã¨OHΔÀÉèOí =zÛ#ѨÊ\˜H˜ ã¨O™ê÷Q`Æ « ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞¡
[iy#ѨÊ\˜H˜ 8= „Ѩ}ÏoHÍ HÍÅOÖ’ (1992–97) ã¨~åã¨i =$kú ~ˆ @∞ ^•^•Ñ¨Ù 7
âß`«O (6.94) xÅHõ_»QÍ H˘#™êyOk. Wk 7= „Ѩ}ÏoHÍ HÍÅO (1985–90)
ã¨~åã¨i =$kú ~ˆ @∞ 6 âß`«O HõO>Ë Z‰õΩ¯=. 1991–97 HÍÅOÖ’ ã¨~åã¨i 23 âß`«O
ÃÑQ· Í =Ù#fl ã¨∂Å÷ ^ÕjÜ«∞ ¿ãqOQ∑û 7= „Ѩ}ÏoHÍ HÍÅO <å\˜ ã¨~åã¨i 20.6 âß`«O
HõO>Ë Z‰õΩ¯=. 1992–97 HÍÅO <å\˜ ã¨∂Å÷ ^ÕjÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç ã¨OK«Ü∞« O (Gross
Domestic Capital Formation) =∞iÜ«Ú ã¨∂Å ÷ ^ÕjÜ«∞ ã≤~÷ ° ÃÑ@∞ì|_ç ã¨OK«Ü∞« O
(Gross Domestic Fixed Capital Formation) l._ç.Ñ≤.Ö’ 25.2 âß`«O, 22.3
âß`«O =Ù<åfl~Ú. Wq U_»= „Ѩ}ÏoHÍ HÍÅO <å\˜ 21.8âß`«O, 19.8 âß`«O HõO>Ë
Z‰õΩ¯=.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 489
 1991–92Ö’ 1% HõO>Ë `«‰Ωõ ¯=QÍ =Ù#fl áêi„âßq∞Hõ L`«ÊuÎ =$kú ~ˆ @∞
1992–93Ö’ 2.3 âß`åxH˜, 1993–94Ö’ 6 âß`åxH˜ ѨÙOAH˘x 1995–96
<å\˜H˜ QÆ`O« Ö’ Z#fl_»∂ ÖË#O`«QÍ 12.8 âß`åxH˜ KÕiOk. kQÆ∞=∞`«∞Å ã¨~m° Hõ~} °
^ÕjÜ«∞ HͺÑ≤@Öò QÆ∂_£û Ѩi„â◊=∞ÅÃÑ· „Ѩu‰õÄÅ „ѨÉÏè =O K«∂ѨÙ`«∞O^Œ<Õ PO^Àà◊#x
`˘Åyã¨∂Î QÆ`« H˘xfl ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ ~°∞}Ï`«‡Hõ =$kú ~ˆ @¡Ö’ =Ù#fl HͺÑ≤@Öò QÆ∂_£û
~°OQÆO uiy ѨÙOAH˘x 1994–95Ö’ 25 âß`«O =$kú ˆ~@∞ ™êkèOzOk.
ZO.P~ü.\˜.Ñ≤. K«@Oì ~°^∞Œ Ì z#fl Ѩi„â◊=∞Å ~°OQÆOÃÑ· „Ѩu‰õÄÅ „ѨÉÏè =O K«∂ѨHáõ ÈQÍ
=$kúH˜ `À_»Ê_çO^Œx K«∂ѨÙ`«∂ "≥Ú`«OÎ áêi„âßq∞Hõ =$kú HõO>Ë z#fl Ѩi„â◊=∞Å ~°OQÆO
`«fii`« Jaè=$kú ™êkèOzOk. =º=™êÜ«∞O 1991–92Ö’ H˘O`« H©Δ}˜Oz#ѨÊ\˜H˜
=∞~°∞ã¨\ ˜ ã¨O=`«û~°OÖ’ ѨÙOAH˘x 1996–97 =~°‰õΩ ‰õÄ_® 3 âß`åxH˜ ÃÑ·QÍ
xÅHõ_Ü » ∞ÿ≥ # =$kú~ˆ @∞x ™êkèOzOk.
1990–91Ö’ l._ç.Ñ≤.Ö’ 8.3 âß`åxH˜ KÕi# Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fi „^Œ=ºÖ’@∞
`«yæOK«|_çOk. 1992–97 HÍÖÏxH˜ ã¨~åã¨i ^•^•Ñ¨Ù 6 âß`«OQÍ H˘#™êyOk.
=ÚYº"≥∞#ÿ q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë 1996–97Ö’ „^Œ=º Ö’@∞QÍ #"≥∂^≥#· 5.2 âß`«OÖ’
4.7 âß`«O =_ôŤ K≥eO¡ ѨÙÅ ^•fi~å [=∞ J~ÚOk.
q^Õj ~°OQÆO ‰õÄ_® QÆ}hÜ«∞OQÍ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_Oç k. 1991–92Ö’ 1.5 âß`«O
`«Q∞Æ ^æ ÅŒ QÍ #"≥∂^≥#· ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ `«fi~°QÍ Ñ¨ÙOAH˘x 1993–96 HÍÅOÖ’ ^•^•Ñ¨Ù
20 âß`«O ã¨~åã¨i =$kú ~ˆ @∞ ™êkèOzOk. 1980ÅÖ’ ^•^•Ñ¨Ù 60 âß`«OQÍ =Ù#fl
ZQÆ∞=∞`«∞Å ~å|_ç kQÆ∞=∞`«∞Å K≥eO¡ ѨÙÅ x+¨ÊuÎ 1990 ^Œâß|ÌO =∞^躌 HÍÅO <å\˜H˜
^•^•Ñ¨Ù 90 âß`åxH˜ ÃÑiyOk. Ѷe¨ `«OQÍ kQÆ∞=∞`«∞ÅÖ’x Z‰õΩ¯= ÉèÏQÆO ZQÆ∞=∞`«∞Å
^•fi~å K≥e¡OK«_»O [iyOk Hõ#∞Hõ ^Õâ◊ ™êfi=ÅO|# ÃÑiyOk. 1990–91Ö’
l._ç.Ñ≤.Ö’ 3.2 âß`åxH˜ KÕi# q^Õj =∂~°Hõ „^Œ=º K≥eO¡ ѨÙÅÖ’x Ö’@∞ 1993–94Ö’
0.4 âß`åxH˜ `«yOæ K«|_çOk. 1995–96Ö’ 1.6 âß`åxH˜ ÃÑiyOk. J~Ú#ѨÊ\˜H˜
1991–92, 1997–98Å =∞^躌 HÍÅOÖ’ ã¨~åã¨i Ö’@∞ 1.1 âß`«O. Wk 7=
„Ѩ}ÏoHÍ HÍÅO (1985–90) ã¨~åã¨i 2.3 âß`«O HõO>Ë `«‰Ωõ ¯=. q^Õj =∂~°Hõ
xÅfiÅ∞ (|OQÍ~°O, Zãπ._ç.P~ü.Zãπ.Å`À ã¨Ç¨) 1999 [#=i =∂™êO`åxH˜
7 <≥ÅÅ kQÆ∞=∞`«∞ʼnõΩ ã¨iѨ_Õ q^èOŒ QÍ 30.4 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡‰Ωõ ÃÑiyOk.
~°∞} Ѩiã≤u÷ Ö’ ã¨OHΔÀÉèOí #∞O_ç |Ü«∞@Ѩ_@ » O [iyOk. q^Õj ~°∞}O –
l_çÑ≤ x+¨ÊuÎ 1991–92Ö’ KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ =Ù#fl 41 âß`«O #∞O_ç 1995–96Ö’
28.7 âß`åxH˜ Ѩ_çáÈ~ÚOk. ~°∞} ¿ã=Å x+¨ÊuÎ (Debt Service Ratio)
490 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
1990–91Ö’ 35.3 âß`«O =ÙO_»QÍ 1997–98Ö’ 19.5 âß`åxH˜ Ѩ_áç È~ÚOk.
HÍx 10 âß`«O HõO>Ë `«‰Ωõ ¯=QÍ =Ù#fl K≥<· å, =∞ÖË+Ü ≤ ∂« , ^ŒH}
Δ̃ H˘iÜ«∂Å ~°∞}
¿ã=Å x+¨ÊuÎ (1997 =~°‰Ωõ ) HõO>Ë KåÖÏ Z‰õΩ¯=.
1980Å #∞O_ç „Ñ¨`ºÕ H˜Oz 1991 `«~∞° "å`« ™êìH± =∂Ô~¯\ò ã¨O㨯~°}Å∞,
ã¨~m° Hõ~}° <å@H©Ü∞« Ѷe¨ `åÅxKåÛ~Ú. l._ç.Ñ≤.Ö’ x+¨ÊuÎQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ™êì‰Ωõ =∂Ô~¯@¡ÃÑ·
"≥Ú`«ÎO =∂Ô~¯\ò HͺÑ≤@Öˇ·*Ë+¨<£ 1980Ö’ =Ù#fl 5 âß`«O #∞O_ç 1990Ö’ 13
âß`åxH˜ ÃÑiyOk. 1991Ö’ =∞~°ÖÏ ã¨O㨯~°}Å∞ KÕѨ\ ˜ì# `«~°∞"å`« 1993
ã¨O=`«û~åO`åxH˜ `«fii`«OQÍ l._ç.Ñ≤.Ö’ 60 âß`åxH˜ ÃÑiyOk. 1995 <å\˜H˜
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ™êì‰Ωõ =∂Ô~¯\ò ^•xÖ’ #"≥∂^≥#· HõOÃÑhÅ ã¨OMϺs`åº „ѨÑO¨ K«OÖ’<Õ
J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ ™êì‰Ωõ =∂Ô~¯@~ÚOk. J"≥∞iHÍ HõO>Ë ‰õÄ_® ÃÑ^Œ^Ì ~Œ ÚOk. HͺÑ≤@Öò
W+¨Øºãπ HõO„\’Öò Ü«∂‰õΩì 1947 ~°^∞Œ ÖÌ ÏO\˜ K«~º° Å∞ q^Õj ã¨~m° Hõ~} ° (q^Õj ã¨Oã¨Å÷
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞ʼnõΩ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ HÍ~˘Êˆ~\ò ¿+~°∞¡ H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ J#∞=∞u ~ÚzÛOk. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
HõOÃÑhʼnõΩ q^Õj =∂Ô~¯@¡ #∞O_ç x^è∞Œ Å∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛH˘#_®xfl J#∞=∞uOzOk).
™êì‰Ωõ =∂Ô~¯\ò #∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ HõOÃÑhÅ∞ q^è∞Œ Å∞ (q^Õj =∂~°Hõ „^Œ=ºO`À ã¨Ç¨ )
ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛH˘<Õ â◊HxΘ ÃÑOKå~Ú. 1980Ö’ 929 q∞eÜ«∞#¡ ~°∂áêÜ«∞Å∞ ÃÑ@∞ì|_çx
=∂„`«"∞Õ ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛHÀQÆey# ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ HõOÃÑhÅ∞ 1985Ö’ 2.5 aeÜ«∞#∞¡ 1990Ö’
123 aeÜ«∞#∞¡. 1993–94Ö’ 225 aeÜ«∞#∞¡ –1980H˜ ^•^•Ñ¨Ù 250 Ô~@∞¡
ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛHÀQÆeQÍ~Ú. q^Õj =∂Ô~¯\ò „Ѩ"âÕ ßxH˜ J#∞=∞u HÍ~°}OQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
HõOÃÑhÅ∞ 1994–95Ö’ 29 Ü«¸~À W+¨Øºãπ PѶπ QÀ¡|Öò _çáêl@s iã‘Ñìπ û (GDRs),
á¶ê~Ô <£ Hõ~Ô hû Hõ#fi~°|ì ∞Öò ÉÏO_£û (FCCBs) ^•fi~å 2.03 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡ ÃÑ@∞ì|_çx
ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛHÀQÆeQÍ~Ú. 1995 _çÃãO|~ü <å\˜H˜ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ "åºáê~° ã¨Oã¨÷Å∞,
ZѶ.π ã≤.ã≤.a.Å 64 W+¨ØºÅ ^•fi~å 5.18 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ ¿ãHõiOK«QeÆ QÍ~Ú.
q^Õj ÃÑ@∞ì|_çH˜ WzÛ# „áÈ`åûǨÏO Ѷ¨e`åÅxzÛOk. 1991–1996
HÍÅOÖ’ "åi¬HOõ QÍ 100 âß`«O q^Õj ÃÑ@∞ì|_ç ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ =zÛOk. 1991–92Ö’
129 q∞eÜ«∞#∞¡ _®Å~°∞Q¡ Í =Ù#fl q^Õj „Ѩ`º« HõΔ ÃÑ@∞ì|_ç 1995–96 <å\˜H˜ 2.1
aeÜ«∞#¡ _®Å~°‰¡ Ωõ KÕiOk. áÈ~°∞áì ȶ eÜ≥∂ ÃÑ@∞ì|_ç`À ã¨Ç¨ "≥Ú`«OÎ q^Õj ÃÑ@∞ì|_ç
1990–91Ö’ =Ù#fl 102 q∞eÜ«∞#¡ _®Å~°¡ #∞O_ç 1995–96Ö’ 4.9 aeÜ«∞#¡
_®Å~°¡‰õΩ ÃÑiyOk. xã¨ûO^ÕǨÏOQÍ Wk QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ. HÍx `«∂~°∞Ê
Pã≤Ü∂« ^ÕâßÅ`À áÈeÛ`Õ "≥#∞HõÉÏ>Ë. XHõ¯ K≥<· å ^Õâ"◊ ∞Õ H˘xfl ã¨O=`«û~åÅ #∞O_ç
"åi¬HõOQÍ 30 aeÜ«∞#¡ _®Å~°¡ q^Õj ÃÑ@∞ì|_»∞Å#∞ W=Ú_»∞ÛH˘O@∞Ok. XHõ¯
1996Ö’<Õ 40.8 aeÜ«∞#¡ _®Å~°¡ q^Õj „Ѩ`º« HõΔ ÃÑ@∞ì|_ç K≥<· åÖ’H˜ =zÛOk. HÍx
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 491
XHõ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ ã¨OHˆ `«O q^Õj ÃÑ@∞ì|_çÃÑ· QÆÅ q=ÚY`« ~Ú\©=e HÍÅOÖ’
`«yæOk. Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ ‰õÄ_® |ÅѨ~°z# ã¨OH©~°‚ „ѨÉèí∞`«fiO (1996Ö’ HÍO„ÔQãπ
Ѩ~å[Ü«∞O áêÖˇ#· `«~∞° "å`«) Ü≥ÚHõ¯ Hõh㨠L=∞‡_ç HÍ~°º„Hõ=∞O (ã≤ZOÑ≤) Hõhã¨O 10
q∞eÜ«∞#¡ _®Å~°¡ q^Õj ÃÑ@∞ì|_çx ~°ÑÊ≤ OKåÅx PHÍOH˜OΔ zOk. HÍx =ÚO^Œ∞QÍ
JOK«<å "ÕÜ∞« _®xH˜ gÅ∞Ѩ_x» HÍ~°}ÏÅ`À XHõ¯™êiQÍ PHõã‡≤ HõOQÍ LѨãO¨ ǨÏiOK«∞H˘<Õ
J=HÍâ◊O QÆÅ ("≥∞H˜ûHÀÖ’, ~Ú\©=Å 1990 ^Œâß|ÌO z=~° PˆQflÜ«∂ã≤Ü«∂Ö’
[iy#@∞¡) q^Õj áÈ~°∞áì ȶ eÜ≥∂ ÃÑ@∞ì|_»∞Å Jã≤~÷ ° ã¨fiÉèÏ=O #∞O_ç L`«Ê#fl=∞ÜÕ∞º
„Ѩ=∂^ŒO ~Ú\©=e „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ QÆ∞iÎOKå~Ú. ã¨fiÅÊ =º=kè ÃÑ@∞ì|_»∞Å ~åHõ#∞,
`«~e° OѨÙ#∞ xÜ«∞O„uOKÕ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕâß~Ú.
ã¨O㨯~°}Å q=∞~°≈‰õΩÅ∞ ã¨O㨯~°}Å∞ ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ =ºuˆ~Hõ=∞<åfl~°∞. HÍx ѨÅ∞
^ÕâßÅÃÑ· KÕã#≤ J^躌 Ü«∞<åÅ∞ H˘kÌ q∞#Ǩ~ÚOѨÙÅ`À Pi÷HÍaè=$kú ¿Ñ^ŒiHõ ™ê÷~Úx
`«yæOz#@∞¡ ^èŒ$=ѨiKå~Ú. HÍx ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ‰õÄ_® 1980ÅÖ’ `«fii`«QÆu#
™êkèOz# Pi÷Hõ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ¿Ñ^ŒiHõ ™ê÷~ÚÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ `«Q∞Æ ^æ ÅŒ x #"≥∂^Œ∞
KÕãO≤ k. ^•i„^Œº~ˆ Y‰õΩ kQÆ∞=#∞#fl „Ѩ[Å x+¨ÊuÎ 1977–78Ö’ 51.3 âß`«O =ÙO_»QÍ
1987–88 <å\˜H˜ 38.9 âß`åxH˜ Ѩ_áç È~ÚOk. 1973–74Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ Ñ◊ Ù¨ ¿Ñ^ŒiHõ
x+¨ÊuÎ 54.9`À áÈeÛ`Õ 1975Ö’ JO`«HOõ >Ë Z‰õΩ¯= ¿Ñ^ŒiHõ x+¨ÊuÎ 59.5, 64.3
QÆÅ K≥<· å, WO_À<Õ+Ü ≤ ∂« ÖÏO\˜ ^ÕâßÅ∞ 20 ã¨OIIÅ =º=kèÖ’ "å\˜ ¿Ñ^ŒiHõ ™ê÷~Úefl
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ HõO>Ë KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=H˜ `«yOæ K«QeÆ QÍ~Ú. D ^ÕâßÅ∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ HõO>Ë
Z‰õΩ¯= =$kúˆ~@∞x ™êkèOz "å\˜ ¿Ñ^ŒiHõѨ٠x+¨Ê`«∞ÎÅ#∞ <å@H©Ü«∞OQÍ 22.2,
11.4ʼnõΩ `«yOæ K«QeÆ QÍ~Ú. 1993–94 <å\˜H˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ¿Ñ^ŒiHõ x+¨ÊuÎx 36
âß`åxH˜ =∂„`«"∞Õ `«yOæ K«QeÆ yOk.
HÍ|\˜ì ÉèÏ~°`«^Õâßxfl Z‰õΩ¯= =$kú ™êkèOKÕ ^•iÖ’ ÃÑ>ËìO^Œ∞‰õΩ Pi÷Hõ
ã¨O㨯~°}Å∞ ~°∂á⁄OkOK«|_ç# "Õ∞~°‰Ωõ ¿Ñ^ŒiHõÑÙ¨ ™ê÷~Ú ‰õÄ_® `«Q∞Æ `æ ∞« Ok. =ÚYº"≥∞#ÿ
ã¨=∞㨺 Uq∞@O>Ë ã¨Okè ^ŒâÖ◊ ’ „Ѩ`ºÕ H˜Oz „ѨÉ∞íè `«fi =ºÜ«∂xfl `«yOæ K«_®xH˜ ^•if¿ã
„^Œ=º Ö’@∞x `«yOæ z, K≥eO¡ ѨÙÅ ã¨=∞㨺x "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~K° Õ „ѨÜ∞« `åflÅ`À J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ
ã≤÷sHõ~°} [~°QÆ=Åã≤# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ã¨O㨯~°}Å∞ ¿Ñ^ŒÅÃÑ· ZÖÏO\˜ „ѨÉèÏ=O
K«∂ѨÙ`å~Ú? ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ `˘e ã≤s÷ Hõ~} ° „ѨÜ∞« `«flO „Ѩ[ʼnõΩ 'KåÖÏ `«‰Ωõ ¯= ÉÏ^èŒ
HõeyOz— J™ê^è•~°} q[Ü«∞O ™êkèOzOk. 1992–93Ö’ ¿Ñ^ŒiHõO ÃÑiyOk.
JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}ÏÅ∞ 1991–92 <å\˜ Hõ~∞° =٠Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞, PǨ~° ^è•<åºÅ L`«ÊuÎÖ’
`«Q∞Æ ^æ ÅŒ QÍx ã≤s÷ Hõ~} ° HÍ~°º„Hõ=∞O HÍ^Œx ¿Ñ^ŒiHõOÃÑ· KÕã#≤ qq^èŒ J^躌 Ü«∞<åÅ∞
ã¨Ê+ì̈O KÕâß~Ú. Wq ‰õÄ_® KåÖÏ=~°‰Ωõ x"åiOK«^yŒ #^Õ. Ѩiã≤u÷ x JOK«<å "Õã≤
492 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
„^Œ=º ã≤÷sHõ~°} ™êkèOK«_®xH˜, „ѨÉèí∞`«fiO `«QÆ∞ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ KÕѨ@ìHõáÈ=_®xfl
ã¨O㨯~°}Å#∞ ã¨=∞iúOKÕ"å~°∞ ‰õÄ_® q=∞i≈OKå~°∞. HÍx 1993–94 <å\˜H˜ ¿Ñ^ŒiHõ
Ѩiã≤u÷ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_Oç k. 1993–94Ö’ „QÍg∞}, Ѩ@} ì ¿Ñ^ŒiHõ ™ê÷~ÚÅ∞ 1992Ö’
HõO>Ë 6 âß`«O áê~ÚO@∞¡ `«‰Ωõ ¯=QÍ =Ù<åfl~Ú. ã¨O㨯~°}ʼnõΩ =ÚO^Œ∞ 5 ã¨OIIÅ∞
JO>Ë 1986–87 #∞O_ç 1990–91 HÍÅO <å\˜ ã¨~åã¨i HõO>Ë `«‰Ωõ ¯=QÍ =ÙOk. P
q^èŒOQÍ ¿Ñ^ŒiHõ ™ê÷~ÚÅÃÑ· ã¨O㨯~°}ÅÖ’ ÉèÏQÆOQÍ KÕѨ\ ˜ì# ã≤÷sHõ~°} „ѨÉèÏ=O
^•^•Ñ¨Ù ÖË^∞Œ .
1993–94 #∞O_ç „Ñ¨Éèí∞`«fiO ¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å#‰õΩ ™ê=∂lHõ ¿ã#Å#∞
„QÍg∞}Ïaè=$kú =ºÜ«∂xfl ÃÑOzOk. D Ѩ^∞Œ ÃÌ Ñ· 1992–93Ö’ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fi =ºÜ«∞OÖ’
7.8 âß`«OQÍ =ÙO_»QÍ ^•xx 1993–98 HÍÅOÖ’ ã¨~åã¨i 10 âß`åxH˜ ÃÑOzOk.
1991–92Ö’ 6.2 âß`«O `«yæ# =º=™êÜ«∞ x[ "Õ`«<åÅ∞ `«~°∞"å`« Ô~O_»∞
ã¨O=`«û~åÅÖ’ "åi¬HOõ QÍ 5âß`«O ÃÑQ· Í ÃÑiy 1993–94 <å\˜H˜ ã¨O㨯~°}Å =ÚO^Œ∞
HÍÅO <å\˜ ™ê÷~Úx JkèQqÆ ∞OKå~Ú. 1991–92Ö’x kQÆ∞= ™ê÷~Ú Láêkè `«~∞° "å`«
"≥Ú`«ÎO Pi÷Hõ =º=ã¨÷Ö’ J^Œ#Ѩ٠Láêkè HõÅÊ# 1994–95Ö’ 7.2 q∞eÜ«∞#¡‰õΩ
1992–93, 1994–95 =∞^躌 HÍÅOÖ’ "åi¬Hõ ã¨~åã¨i 6.3 q∞eÜ«∞#¡ K˘Ñ¨ÙÊ# Wk
1980ÅÖ’ ã¨~åã¨i "åi¬Hõ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ 4.8 q∞eÜ«∞#¡ HõO>Ë KåÖÏ Z‰õΩ¯=. JO`ÕQÍHõ
¿Ñ^ŒÅ#∞ Z‰õΩ¯=QÍ ~Ú|ƒO^Œ∞ʼnõΩ QÆ∞iKÕ¿ã „^Œ"ÀºÅƒ}O J^Œ∞ѨÙÖ’ ÃÑ@ì|_çOk.
1991 PQÆã∞¨ Öì ’ J`«ºkèHOõ QÍ 17 âß`åxH˜ KÕi# "åi¬Hõ „^Œ"ÀºÅƒ} ~ˆ @∞ 1996
Ѷ„≤ |=iÖ’ 5 âß`åxH˜ `«yOæ K«|_çOk.
HÍx Wk ã¨O㨯~°}ʼnõΩ ã¨O|OkèOz# ã¨=∞„QÆ ã¨fi~°∂ѨO HÍ^Œ∞. ã¨O㨯~°}Å
`˘e „ѨÜ∞« `åflÅ∞ [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ HõxÊOz#ѨÊ\˜H© ~ÚOHÍ "≥à§◊ =Åã≤# ^Œ∂~°O KåÖÏ
=ÙOk. 'U ~å[H©Ü∞« áêsìH˜ áê~°"¡ ∞≥ O\òÖ’ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ "≥∞*Ïi\© ~åHõáÈ=_»O`À H˘#™êy#
~å[H©Ü∞« Jã≤~÷ `° « HÍ~°}OQÍ U „ѨÉ∞íè `«fiO ‰õÄ_® „Ѩ*ÏHõ~¬° Hõ q^è•<åÅ #∞O_ç "≥^· ˘Åy
Hõi#î "≥∞#ÿ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ x~°Ü
‚ ∂« Å#∞ KÕÜ∞« ÖËHáõ È~ÚOk.
JO^Œ∞=Å# U „ѨÉ∞íè `«fiO ‰õÄ_® „ѨÉ∞íè `«fi, ¿ãqOQ∑ûx ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÉ∞íè `«fi
=ºÜ«∂xfl `«yOæ KÕO^Œ∞‰õΩ QÆ\ ì̃ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕÑ@ ¨ Öì ^Ë ∞Œ . 1992–96 HÍÅOÖ’ „ѨÉ∞íè `«fi
¿ãqOQ∑û ÃÑ@∞ì|_ç JO`«~°O ã¨~åã¨i l._ç.Ñ≤.Ö’ 7.1 âß`«OQÍ H˘#™êyOk.
1991–92Ö’ 28.5 aeÜ«∞#¡ ~°∂áêÜ«∞Å∞QÍ =Ù#fl PǨ~° ^è•<åºÅÃÑ· ã¨aû_ô
1996–97Ö’ 61.14 aeÜ«∞#¡‰Ωõ ÃÑiyOk. JÖψQ1988–89Ö’ 32.01 aeÜ«∞#∞¡QÍ
=Ù#fl ~°™êÜ«∞xHõ Z~°∞=ÙÅÃÑ· ã¨aû_ô 1989–90Ö’ 45.42 aeÜ«∞#¡‰Ωõ 1995–96Ö’
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 493
62.35 aeÜ«∞#¡‰õΩ ÃÑiyOk. ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÅ ã¨aû_ôÅ∞, =º=™êÜ«∞OÖ’ =#~°∞Å
H˘~°`« HÍ~°}OQÍ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ `«Q_æÆ ®xH˜ ^•ifã≤Ok. 'XHõ¯ ~°™êÜ«∞xHõ Z~°∞=ÙÅÃÑ·
~ÚKÕÛ ã¨aû_ô Hˆ O„^Œ ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ =º=™êÜ«∞O, =ºÜ«∂xH˜ ^•^•Ñ¨Ù ã¨=∂#OQÍ
=ÙO^Œx— „Ѩ=ÚY =º=™êÜ«∞ Pi÷Hõ âßG"Õ`Ϋ ã≤.ÃÇÏKü. ǨÏ#∞=∞O`«~å=Ù 1992Ö’
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. JÖψQ „ѨÉ∞íè `«fiO 1995–96Ö’ _ôlÖò, H˜~Àã≤<,£ =O@QͺãπÅÃÑ· ~ÚzÛ#
ã¨aû_ô 93.6 aeÜ«∞#∞¡. „ѨÉ∞íè `«fiO P~ÚÖò HõOÃÑhʼnõΩ K≥eO¡ K«=Åã≤# |HÍ~ÚÅ∞
ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÖ’¡ =Ù<åfl~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ P~ÚÖò HõOÃÑhÅ∞ P~ÚÖò ~°OQÆOÖ’ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ
ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÃÑ@ìÖHË õ áÈÜ«∂~Ú.
J^Õq^èOŒ QÍ Ñ¨aH¡ ± ~°OQÆ Ü«∂[=∂#ºOÖ’x ZÅ„Hì̃ã\≤ © É’~°∞Ť ∞, ~°"å}Ï
HÍ~˘Êˆ~+¨#∞¡ ÖÏO\˜ "å\˜Ö’ ã¨O㨯~°}Å∞ JO`«QÍ Ñ¶e¨ `åÅ∞ ™êkèOK«Ö^Ë ∞Œ . ѨO*ÏÉò
„ѨÉèí∞`«fiO Ô~·`«∞ʼnõΩ q^Œ∞º`üx, h\˜x Lz`«OQÍ ã¨~°Ñ¶¨~å KÕã≤Ok. KåÖÏ ~Ú`«~°
~å„ëêìÅ∞ ‰õÄ_® L`«ÊuÎ ~ˆ @¡ HõO>Ë KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=H˜ ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕâß~Ú. HÍ|\ì̃ q^Œ∞º`ü,
~°"å}ÏÅ =∞øeHõ =ã¨`∞« Å HõÅÊ# KåÖÏ ~Ú|ƒO^Œ∞Å <≥^∞Œ ~˘¯O@∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’
~å„ëêìÅ ZÅ„Hì̃ã\≤ © É’~°∞Ť ∞ „\Ï<£ûáÈ~°∞ì HÍ~˘Êˆ~+¨#∞¡ #ëêìÅÖ’ #_çKå~Ú. PtOz#
Pi÷Hõ =$kú~ˆ @∞ =∞O^ŒyOzOk.
ÖË|~°∞ =∂Ô~¯\ò, #ëêìÅ∞ =KÕÛ HõOÃÑhʼnõΩ Zy˚\ò J=HÍâßÅ∞ ã¨$+≤ìOKÕ
ã¨O㨯~°} KÕÑ>¨ OìË ^Œ∞‰õΩ xiÌ+"ì¨ ∞≥ #ÿ K«~º° Å∞ KÕÑ@¨ Öì ^Ë ∞Œ . H˘kÌ ã¨O=`«û~åÅ `˘e q[Ü«∞O
`«~∞° "å`« Pi÷Hõ ã¨O㨯~°}Å "ÕQOÆ =∞O^ŒyOzOk. JO`ÕQÍHõ 1997 #∞O_ç Pi÷Hõ
q^è•#O <≥=∞‡kOK«_O» "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. 1996–97Ö’ 7.8 âß`«OQÍ =Ù#fl l._ç.Ñ≤.
=$kú ˆ~@∞ 1997–98Ö’ 5 âß`åxH˜ `«yæOk. 20 âß`åxH˜ ÃÑ·QÍ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl
ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ 1996 #∞O_ç =~°∞ã¨QÍ 3= ã¨O=`«û~°O ‰õÄ_® ÉÏQÍ `«QÍæ~Ú.
1995–96Ö’ Ѩi„â◊=∞Å∞ =∞O^ŒyOKå~Ú. =∞s =ÚYºOQÍ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ =∞øeHõ =ã¨`∞« Å
HõÅÊ<å ~°OQÆOÖ’ "≥#∞HõÑ@ ¨ ∞ì ÃÑ^ŒÌ P@OHõOQÍ Ñ¨i}q∞OzOk. q^Õj ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞
– q^Õj „Ѩ`º« HõΔ ÃÑ@∞ì|_ç, áÈ~°∞áì ÈeÜ≥∂ ÃÑ@∞ì|_»∞Å „Ѩ"åǨÏO H©} Δ O˜ zOk.
„^Œ=ºÖ’@∞ ~°OQÆOÖ’#∂ ÃÑ^ŒÌ Z^Œ∞~°∞^≥|ƒ `«yeOk. 1996–97Ö’
l._ç.Ñ≤.Ö’ 0.6 âß`åxH˜ fã¨∞H˘x ~å|_ç# „^Œ=ºÖ’@∞ 1997–98Ö’ ~Ô \˜Oì ѨÙH˜
ÃÑQ· Í 1.3 âß`åxH˜ ÃÑiyOk. Hˆ O„^ŒO ~å„ëêìÅ#∞ "≥Ú`«OÎ QÍ K«∂¿ãÎ „^Œ=ºÖ’@∞ 2.4
âß`åxH˜ ÃÑiyOk. 1997Ö’ Ü«Ú<≥>· _ˇ £ „ѶO¨ \ò (QÆ∞„*ÏÖò) „ѨÉ∞íè `«fiO S^Œ= "Õ`#«
Hõq∞\© ã≤áê¶ ~°∞ûefl áêHΔ̃HOõ QÍ P"≥∂kOz# HÍ~°}OQÍ "Õ`<« åÅÃÑ· „ѨÉ∞íè `«fi =ºÜ«∞O
qѨs`«OQÍ ÃÑ~°Q_Æ O» `À „^Œ=ºÖ’@∞ÃÑ· =uÎ_ç ÃÑiyOk. Ѩiã≤u÷ U ã≤u÷ H˜ KÕiO^ŒO>Ë

494 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fi Pi÷Hõ ã¨~ˆ fi 1998–99 ‰õÄ_® 'Ö’@∞ÃÑ· ~å*ϺOQÆ Ñ¨iq∞`«∞Å ã¨=∞㨺x
ѨÙ#óѨijeOK«=Åã≤# ã¨=∞Ü«∞=∂ã¨#fl"≥∞#ÿ ^Œx— "åºMϺxOK«Hõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ .
1996–97 #∞O_ç Pi÷Hõ Ѩiã≤÷u =∞O^ŒyOK«_®xH˜ áêH˜ΔHõOQÍ HÍ~°}O
Pi÷Hõ =∂O^ŒºOÖ’ *áê<£, ^ŒH} Δ̃ H˘iÜ«∂, WO_À<Õ+Ü ≤ ∂« , ^ä•Üü∞ÖÏO_£ ~Ú`«~° ^ÕâßÅ
~°∞} =$kú ˆ~@∞`À "≥Ú`«ÎOQÍ `«∂~°∞Ê Pã≤Ü«∂ ã¨OHΔÀÉèíOÖ’ z‰õΩ¯H˘#_»O. ~°ëêº,
„ɡlÖòÖÏO\˜ „ѨÑO¨ K«OÖ’x W`«~° „áêO`åÅ∞ ‰õÄ_® ã¨OHΔÀÉèí Ѩiã≤`÷ ∞« Å <≥^∞Œ ~˘¯<åfl~Ú.
1998Ö’ „ѨÑO¨ K« =$kú ~ˆ @∞ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz „ѨÑO¨ K« "å}˜[º =$kú =∞O^ŒyOzOk.
ã¨OHΔÀÉèOí „Ñ¨ÑO¨ K« ÃÑ@∞ì|_»∞Å „Ѩ"åǨÏOÃÑ,· ZQÆ∞=∞`«∞ÅÃÑ· „Ѩu‰õÄÅ „ѨÉÏè =O K«∂Ñ≤Ok.
Ѷe¨ `«OQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’H˜ q^Õj ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞, ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ `«QÍæ~Ú. "≥Ú`«OÎ
Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl ^ÕâßÅ ZQÆ∞=∞`«∞Å HõO>Ë ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ `«yáæ ÈÜ«∂~Ú.
JO^Œ∞‰õΩ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ZQÆ∞=∞`«∞ʼnõΩ P@OHÍÅ∞QÍ =Ù#fl =∞øeHõ ã¨^∞Œ áêÜ«∂Å HõÅÊ#
(q^Œ∞º`ü, ~°"å}Ï, F_»~ˆ =Ù, =ã¨`∞« Å ÖÏO\˜q) Ö’#∞ áê`«HÍÅѨ٠HÍi‡Hõ K«\ÏìÅ∞,
H˘#™êQÆ∞`«∞#fl "å}˜[º x|O^è#Œ Å∞ ÖÏO\˜ "å\˜x ã¨ik^Œ_Ì O» Ö’ ã¨O㨯~°}Å "≥Ñ· Ũ¶ ºO
HÍ~°}O. Wk „â◊=∞ P^è•i`« =ã¨∞=Î ÙÅ ZQÆ∞=∞u ~°OQÆOÖ’ H˘iÜ«∂, `≥"· å<£, ǨOHÍOQ∑
ÖÏO\˜ ^ÕâßÅ∞ MÏm KÕã#≤ *ÏQÍx ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ QÍHõ K≥<· å P„Hõq∞OK«∞H˘#QÆeQˆ ÖÏ
KÕã≤Ok.
JO`ÕQÍHõ J}fi„ãÎ̈ ѨsHõÅΔ (~å[H©Ü∞« „ѨÜ∂≥ [#O H˘~°‰Ωõ a*ˇÑ≤ „ѨÉ∞íè `«fiO
ǨÏ_®q_çQÍ [iÑ≤Oz#) HÍ~°}OQÍ qkèOѨ|_ç# POHõÅΔ ∞ Pi÷Hõ Ѩiã≤u÷ ÃÑ· „Ѩu‰õÄÅ
„ѨÉÏè =O K«∂áê~Ú. ~å[H©Ü∞« Jã≤~÷ `° ,« qq^èŒ „áêѨOzHõ ^Œ$HõÊ^ä•Å∞ QÆÅ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ`À
U~°Ê_ç# J=HÍâ◊"å^Œ ã¨OH©~°‚ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞, XHõ"≥·Ñ¨Ù ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ã¨O㨯~°}Å#∞,
„ѨÑO¨ pHõ~}° Ö’ áêÖÁæ#_®xfl J_»∞H¤ ˘<Õ ã¨fi^Õj =∞O„`åxfl [Ñ≤ã∞¨ #Î fl a*ˇÑ≤ =∂`«$
ã¨Oã¨÷ P~ü.Zãπ.Zãπ., =∞~˘Hõ"≥·Ñ¨Ù ã¨O㨯~°}ÅÃÑ· qâßfi™êxfl „ѨHõ\ ˜ã¨∞Î#fl a*ˇÑ≤ –
~å[H©Ü∂« ÅÖ’ ÖÏQÍ<Õ Pi÷HÍOâßÅÖ’ ‰õÄ_® a*ˇÑ≤ ~Ô O_»∞ <åůŠ^èÀ~°}˜ – W=hfl
ã¨O㨯~°}Å∞ #`«#Î _»Hxõ q=i™êÎ~Ú.
J~Ú#ѨÊ\˜H© ã¨O㨯~°}Å „Hõ=∞O H˘#™êQÍÅx ~Ô @ · ∞ #∞O_ç ÖˇÑìπ¶ =~°‰Ωõ QÆÅ
Jxfl ~å[H©Ü∞« áêsìÅÖ’ qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ UHÍaè„áêÜ«∞O =ÙO_»@O „Ѩ*Ï™êfi=∞ºOÖ’ KåÖÏ
„áê^è•#º`« QÆÅ ™ê#∞‰õÄŠѨi}Ï=∞O.
Pi÷Hõ ã¨O㨯~°}Å∞ ÖËHõ ã¨~°mHõ~°} JO>Ë ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å∞ ã¨fi`«O„`«O
™êkèOK«∞H˘#flѨC_»∞ xˆ~tÌ OK«∞H˘#fl `«fii`åaè=$kú, áêi„âßq∞H©H~õ } ° , ™êfi=ÅO|#†
¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å# ÖÏO\˜ ÅHΔͺÅÖ’ =∂~°∞Ê HÍ^Œ∞. ã¨~m° Hõ~} ° , „ѨÑO¨ pHõ~}° „Hõ=∞OÖ’
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 495
ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO =Ç≤ÏOK«_O» JO>Ë H˘xfl "å=∞ѨHΔõ ÃãHõ¬#∞¡ "åkã¨∞#Î fl@∞¡ JO`«~å˚fÜ«∞
ÃÑ@∞ì|_çH˜ ÖËHõ ™ê„=∂[º"å^•xH˜ ÖËHõ S.ZO.ZѶ.π –„Ñ¨ÑO¨ K« ÉϺO‰õΩʼnõΩ ÖÁOQÆ∞ÉÏ@∞
HÍ^Œ∞. qq^èŒ HõO„\’à◊√§ „ѨÉ∞íè `Àfi^ÀºQÍÅ J#∞Éè=í O, ™È+¨eã¨∞ì ta~°O Ѩ`#« O ÖÏO\˜
„ѨѨOK«OÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl =∂~°∞ÊÅ∞, Ô~O_»= „ѨѨOK« Ü«Ú^•ú#O`«~°O #∂`«#
„ѨÑO¨ pHõ~} ° „Hõ=∞O, W\©=e HÍÅOÖ’ "ÕQOÆ QÍ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl qq^èŒ Pi÷Hõ
=º=ã¨÷Å J#∞Éèí=O – g@xfl\˜ „áêuѨkHõ#, ã¨fi`«O„`«O ™êkèOK«∞H˘#flѨC_»∞
xˆ~tÌ OK«∞H˘#fl ÅHΔͺŠ™ê^è#Œ ‰õΩ =ӺǨxfl =∂~°Û=Åã≤# J=ã¨~O° U~°Ê_çOk.
nx J~°Oú <≥„Ǩ˙ =ӺǨÏO `«Ñʨ x HÍ^Œ∞. ^•xH˜ Kåi„`«Hõ „áê^è•#º`« =ÙOk.
Jk ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =º=ã¨H÷ ˜ QÆOcè~`° x« , qã¨Î $ux ã¨=∞‰õÄiÛOk. ÉË~=° ∂ â◊HxΘ , ã¨fi`«O„`«x
ÃÑOzOk. ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =º=ã¨÷ ã¨=∂*ÏxH˜ ™ê÷~Úx `≥zÛÃÑ\ì̃Ok. =∂i# „ѨÑO¨ K«
Ѩiã≤`÷ ∞« ʼnõΩ ã¨ÊO^Œ#QÍ J"Õ ÅHΔͺÅ∞ ™êkèOK«_®xH˜ =ӺǨÏOÖ’ =∂~°∞Ê
J=ã¨~=° ∞~ÚOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1950ÅÖ’ ™êfi=ÅO|#‰õΩ `«fii`åaè=$kúH˜
kQÆ∞=∞`«∞ÅÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ @» O J=ã¨~=° ∞~ÚOk. HÍx D<å_»∞ ™êfi=ÅO|# `«fii`åaè=$kú
™êkèOKåÅO>Ë ÃÑ@∞ì|_ç, ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O ^•x ^•fi~å ã¨=∞~°`ú « ÖËHõ L`åÊ^ŒHõ
™ê÷~ÚÅ∞ xÅɡ@∞ìHÀ=_»O J=ã¨~O° .
<≥„Ǩ˙ =ӺǨxH˜ ѨÅ∞ q^è•Å∞QÍ qâı+¨OQÍ Hõ$+≤ KÕã≤#"åˆ~ D<å\˜
Ѩiã≤`÷ ∞« Å ^Œ$ëêì º ã¨O㨯~°} P=â◊ºHõ`x« QÆ∞iÎOKå~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ WOk~°QÍOnè`À
áê@∞ <≥„Ǩ˙ HÍÅO <å\˜ „a\˜+π Pi÷Hõ âßG"Õ`«Î ÔH.Z<£. ~å*ò, =∂i¯ûãπì Pi÷Hõ
âßG"Õ`Ϋ ÖÏ~ü¤ "Õ∞Ѷ∂¨ #O^£ ^ÕâßÜü∞, <≥„Ǩ˙ J#∞K«~∞° _»∞ #~°ãO≤ ǨÏ~å=Ù, "å=∞ѨHΔõ
Pi÷Hõ âßG"Õ`ÅΫ ∞ ã¨∞Y=∞Üü∞ K«„Hõ=iÎ, ã≤ÃÇÏKü. ǨÏ#∞=∞O`«~å=Ù, J~°∞<˚ ¿£ ã<£ QÆ∞ÑÎ̈,
<ÀɡÖò |Ǩï=∞u „QÆÇÏ‘ `« J=∞~°ºÎ ¿ã<£, „Ѩ=ÚY Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ã¨fi`«O„`å#O`«~O°
J`«ºkèHõ HÍÅO =ÚYº=∞O„uQÍ Ñ¨x KÕã#≤ *’ºu|ã¨∞ – JO^Œ~∂° "Õ~ˆ fi~°∞ "≥Y· ~°∞Å`À
qq^èŒ ™ê÷~ÚÅÖ’ ã¨~m° Hõ~} ° J=∞Å∞ [~°∞ѨÙ`«∞<åfl~°∞. P~ü.Zãπ.Zãπ. =∞^Œ`Ì ∞« QÆÅ
ã¨fi^Õj *ÏQÆ~} ° =∞OKü |ÅOQÍ „ѨuѶ∞¨ \˜ã∞¨ #Î flѨÊ\˜H˜ a*ˇÑ≤ ‰õÄ_® ã¨O㨯~°}ŠѨ@¡
x|^Œ`ú `« À =ÙOk.
|Ü«∞\˜ „ѨÑO¨ K«OÖ’ =ã¨∞#Î fl =∂~°∞ÊʼnõΩ ^ÕjÜ«∞OQÍ á⁄Ok# J#∞Éè"í åxH˜
ã¨ÊO^Œ#QÍ, ã¨fi`«O„`«O á⁄Ok#ѨÊ\˜ #∞O_ç ™êkèOz# q[Ü«∂Å#∞ =º~°Oú HÍhÜ«∞‰õΩO_®
HÍáê_»∞‰õΩO@∂ D Q˘Ñ¨Ê ^ÕâO◊ `«# xQÆ∂_è"» ∞≥ #ÿ , Jáê~°"∞≥ #ÿ â◊HxΘ QÆ∞iÎOz „ѨÑO¨ K«OÖ’
`«#^≥#· ™ê÷<åxfl á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ J#∞"≥#· =ӺǨxfl ~°∂á⁄OkOK«∞HÀ"åe.

496 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 28
#∂`«# ã¨ÇϨ ™„ êaÌÖ’
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Pi÷Hõ q^è•#O
Pi÷Hõ ã¨O㨯~°}Å „Hõ=∞O KÕã#≤ "åQÍÌ#O „Ѩ`ºÕ H˜Oz 1991 ã¨O㨯~°}Å
`«~∞° "å`« #∂`«# ã¨ÇϨ „™êaÌ ã¨O=`«û~åÅÖ’ ™êkèOK«=Åã≤ =ÙOk. 2007Ö’ ÉèÏ~°`«
Pi÷Hõ =º=ã¨÷ Ü≥ÚHõ¯ Éèqí +¨º^Œ=HÍâ◊O =Å㨠áêÅ# #∞O_ç q=ÚH˜Î á⁄Ok# 60=
ã¨O=`«û~°OÖ’ W\©=Å K«i„`«Ö’ Z#fl_»∂ ÖË#O`« Pâß=ǨÏOQÍ =ÙOk. HÍx ã¨O㨯~°}Å
`˘e ^ŒâÖ◊ ’ Z^Œ∞~Ô #· ã¨=∞㨺Å∞ ~ÚOHÍ H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú. KåÖÏ ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ
^Õâ◊ Pi÷Hõ Ѩiã≤u÷ Ö’ J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ =$kú #"≥∂^≥#· ѨÊ\˜H© ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞~°OQÆOÖ’x
"≥#∞HõÉÏ@∞`«#O HÍ~°}OQÍ „ѨÑO¨ K« =∂#"åaè=$kú ã¨∂zHõÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ™ê÷#O
kQÆ∞=‰õΩ Ñ¨_áç È`«∂ =ÙOk. „ѨÑO¨ K« Pi÷Hõ =º=ã¨Ö÷ ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ qb#=∞=Ù`«∞O_»QÍ
#∂`«# ã¨ÇϨ „™êaÌÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ H˘`«Î ã¨=∞㨺efl H˘`«Î ã¨"åà◊§#∞ Z^Œ∞~˘¯#flk.
`«∂~°∞Ê Pã≤Ü∂« ^ÕâßÅ PˆQflÜ«∂ã≤Ü∂« ã¨OHΔÀÉèOí HÍ~°}OQÍ#∞, „ѨÑO¨ K«
Pi÷Hõ Ѩiã≤u÷ =∞O^ŒyOK«_O» =Å##∂ 1990 ^Œâß|ÌO z=~°Ö’ =∞O^ŒyOz# ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
Pi÷Hõ ѨÙ~ÀQÆu ã¨ÇϨ „™êaÌ „áê~°OÉèOí Ö’#∂ H˘#™êyOk. K«=Ú~°∞ ^è~Œ Å° ∞ ÃÑ~°Q_Æ O» `À#∞,
J"≥∞iHÍÖ’ 9/11 >ˇ„~°iã¨∞ì ^•_ç`À#∞ #∂`«# ã¨Ç¨Ï„™êaÌ `˘e ã¨O=`«û~åÅ∞
JÅ¡HõÖ’¡Å=∞Ü«∂º~Ú. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ 1996–97 #∞O_ç 2000–2001 =~°ã¨QÍ
9= „Ѩ}ÏoHõ HÍÅOÖ’ ã¨Q@ Æ ∞ "åi¬Hõ l_çÑ≤ =$kú~ˆ @∞ 5.5QÍ #"≥∂^Œ~ÚOk. =$kú
~ˆ @∞ „Ѩ}ÏoHÍ ÅHõΔ º"≥∞#ÿ 6.5 HõO>Ë `«‰Ωõ ¯=QÍ =Ù#flѨÊ\˜H© ÃÑ^ŒÌ #+ì̈O ÖˉΩõ O_®
=$kú~ˆ @∞¡ `«Q‰æÆ Ωõ O_® ã¨OHΔÀÉèí ã¨O=`«û~åÅ#∞ JkèQqÆ ∞OK«QÅÆ ã¨O㨯~°}Ï#O`«~° ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
Pi÷Hõ =º=ã¨÷ Ü≥ÚHõ¯ ã¨=∞~°`ú x« Kå\˜KÑ≥ Ê≤ Ok.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 497
 Ѩ^=Œ „Ѩ}ÏoHõ Ü≥ÚHõ¯ "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨O=`«û~°O 2002–03 <≥=∞‡kQÍ 3.8
âß`«O =$kú ~ˆ @∞`À „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. 1990ÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =º=™êÜ«∞ ѨÙ~ÀQÆ=∞#O
"ÕQOÆ `«yOæ k. 2002–03Ö’ ~°∞`«∞ Ѩ=<åÅ∞ qѶŨ =∞Ü«∂º~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ =º=™êÜ«∞
L`åÊ^ŒH`õ « 15.6 âß`«O Ѩ_áç È~ÚOk. 2002–03 #∞O_ç 2006–07 =~°‰Ωõ QÆÅ
„Ѩ}ÏoHÍ HÍÅOÖ’ =º=™êÜ«∞~°OQÆO JO`« Pâß[#HõOQÍ ÖË^∞Œ . D HÍÅOÖ’ ã¨~åã¨i
=$kú ~ˆ @∞ 2.3 âß`«O =∂„`«"∞Õ . Wk 1980–83, 1992–95 HÍÖÏÖ’¡ ™êkèOz#
3.4 âß`«O ÖËHõ #∂`«# ã¨ÇϨ „™ê|ÌOÖ’x "≥Ú^Œ\ ˜ S^Œ∞ ã¨O=`«û~åÅ (2001–02
#∞O_ç 2005–06) =$kú ~ˆ @∞ 3 âß`«O HõO>Ë ~Úk `«‰Ωõ ¯=.
„Ѩ}ÏoHÍ HÍÅOÖ’x "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨O=`«û~°OÖ’ ã¨∂Å÷ *ÏfÜ≥∂`«ÊuÎ (l_çÑ)≤
`« ‰ õ Ω ¯=QÍ =Ù#flѨ Ê \˜ H © „Ѩ } ÏoHÍ HÍÅOÖ’ =º=™êÜ« ∞ O JO`« 㨠* Ï=ÙQÍ
ÖËHáõ È~Ú#ѨÊ\˜H© 2002–03 #∞O_ç 2006–07 =~°‰Ωõ QÆÅ „Ѩ}ÏoHÍ HÍÅOÖ’
7.6 ã¨Q@ Æ ∞ =$kú̂~@∞`À Pi÷Hõ =º=ã¨÷ Ѩ\ +˜ Oì̈ QÍ =ÙOk. Wk „Ѩ}ÏoHÍ ÅHõΔ º"≥∞#ÿ
8 âß`«O HõO>Ë H˘OK≥O `«‰Ωõ ¯=QÍ =Ù#flѨÊ\˜H˜ JѨÓ~°fi q[Ü«∞O. QÆ`O« Ö’ Z#fl_»∂
‰õÄ_® =$kú ~ˆ @∞ 5 ã¨O=`«û~°=ÚÅ∞ xÅHõ_Q» Í ÖË^∞Œ . ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =º=ã¨÷ Ü≥ÚHõ¯
7 âß`«O "åi¬Hõ l_çÑ≤ =$kú, 5.6 âß`«O `«Åã¨i P^•Ü«∞OÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ – ~å#∞#fl
20 ã¨O=`«û~°=ÚÅ∞ ™êkèã∞¨ OÎ ^Œx 2004Ö’ K≥Ñʨ |_ç# *’㨺O TǨ[x`«"∞≥ #ÿ HõÅHÍ^Œ∞.
„Ѩ=ÚY Pi÷Hõ âßG"Õ`Ϋ [„á¶ê _ç. ™êÉòû XHõ J_»∞QÆ∞ =ÚO^Œ∞Hˆ ã≤ x~°∞Ѩ"∞£ ÉÏ*òáêÜü∞`À
Hõeã≤ 2000Ö’<Õ ~å#∞#fl ^Œâß|ÌOÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ `«Åã¨i P^•Ü«∞O ~Ô \ì̃OѨÙ
J=Ù`«∞O^Œx ÉèÏ~°`« „Ѩ^•è x`À K≥áêÊ_»∞. '1960ÅÖ’ [áê<£, 1970ÅÖ’ H˘iÜ«∂,
1980ÅÖ’ K≥<· å `«Åã¨i P^•Ü«∂xfl ~Ô \˜Oì ѨÙH˜ ÃÑOK«QeÆ QÍ~Ú. 1990ÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
"åi¬Hõ `«Åã¨i =$kú ~ˆ @∞x ~Ô \ì̃OѨÙH˜ JO>Ë 7 âß`åxH˜ ÃÑOK«_"» ∞Õ QÍHõ XHõ ^Œâß|ÌO
áê@∞ =$kú ~ˆ @∞x xÅɡ@∞ì‰Ωõ O@∞O^Œx "Õ∞=Ú qâ◊fiã≤ã∞¨ <Î åflO.—
"åã¨=Î OQÍ 10= „Ѩ}ÏoHõ Ü≥ÚHõ¯ z=i <åÅ∞QÆ∞ ã¨O=`«û~åÅÖ’ JOK«<åʼnõΩ
q∞Oz 8.6 âß`«O ã¨Q@ Æ ∞ =$kú ~ˆ @∞ ™êkèOK«_O» [iyOk. JO`ÕQÍHõ 2006–07Ö’
Éè Ï ~° ` « Pi÷ H õ =º=㨠÷ JO`« ‰ õ Ω =ÚO^Œ ∞ 㨠O =`« û ~° O ™êkè O z# =$kú ˆ ~ @∞
9 âß`åxfl q∞Oz 9.4 âß`åxfl ™êkèOzOk. nx`À ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =º=ã¨÷ 1990Ö’ 6
âß`«O =$kú ~ˆ @∞x Ju„Hõq∞Oz TѨO^Œ∞H˘x 9 âß`«O, JO`«HOõ >Ë Z‰õΩ¯= =$kú
~ˆ @∞ ™êkèOKÕ #∂`«# HõHΔõ ºÖ’xH˜ „Ѩ"tÕ Oz#@¡~ÚOk. áê¡xOQ∑ Hõq∞+¨<£ 11= ѨOK«=~°¬
„Ѩ}ÏoHõ (2007–08 #∞O_ç 2012–13)‰õΩ ã¨Q@ Æ ∞ "åi¬Hõ =$kú~ˆ @∞x 9 âß`«OQÍ
x~°~‚ ÚOzOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ JO`«=~°Hˆ ™êkèã∞¨ OÎ ^• ÖËHõ JO`«HOõ >Ë Z‰õΩ¯= ™êkèã∞¨ OÎ ^•!
498 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 1950Ö #∞O_ç ã¨Q@ Æ ∞ `«Åã¨i "åi¬HÍ^•Ü«∞O 8 âß`«O ™êkèOz ~Ô O_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅÖ’
„ѨÑO¨ K«OÖ’ ~Ô O_»= J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ Pi÷Hõ =º=ã¨Q÷ Í Zky# [áê<£ ã≤u÷ H˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
KÕ~∞° H˘<Õ Ñ¨iã≤u÷ HõxÑ≤OzOk.
#∂`«# ã¨ÇϨ „™êaÌÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Pi÷Hõ ѨÙ~ÀQÆ=∞<åxfl ã¨#fl^ŒOú KÕÜ∞« |_çOk.
JÖÏQÆ<Õ =∂_çã¨<£ |$Ǩτ^ŒæO^äŒO "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨Ç¨Ï„™êaÌ HÍÅ=∞O`«\Ï ÉèÏ~°`«^Õâ◊O
„ѨÑO¨ K«OÖ’<Õ J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ Hõey =ÙO^Œh, „ѨÑO¨ K« l_çÑÖ≤ ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
"å\Ï ^•^•Ñ¨Ù 30 âß`«=∞x q=iOzOk. 1700 <å\˜H˜ ‰õÄ_® ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „ѨÑO¨ K«OÖ’
J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ Pi÷Hõ =º=ã¨Q÷ Í H˘#™êyO^Œx q=iOzOk. P `«~∞° "å`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
=Å㨠áêÅ# „H˜O^ŒH˜ =zÛOk. „ѨѨOK« l._ç.Ñ≤.Ö’ ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =º=ã¨÷ "å\Ï
„Hõ=∞OQÍ Ñ¨_çáÈ~ÚOk. ã¨fi`«O„`«O ™êkèOz# `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ 1950Ö’
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ "å\Ï 4.2 âß`«O. P `«~∞° "å`« 50 ã¨O=`«û~åÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „Hõ=∞OQÍ
ѨÙOA‰õΩO@∂ 2001 <å\˜H˜ 5.1 âß`åxH˜ KÕ~∞° H˘#flk. 1973, 2001 =∞^躌 HÍÅOÖ’
"åi¬Hõ =$kú̂~@∞ 5.12QÍ #"≥∂^Œ∞ KÕã∞¨ H˘O@∂ D ã≤u÷ H˜ KÕ~∞° HÀQÆeyOk. D =$kú
~ˆ @∞ K≥<· åHõO>Ë `«‰Ωõ ¯=. HÍx D HÍÅOÖ’ „ѨÑO¨ K« =$kú ~ˆ @∞ 3.05 HõO>Ë KåÖÏ
Z‰õΩ¯=. 2003–04 #∞O_ç J"≥∞iHÍ, [áê<£, Ü«¸~°Ñπ ^ÕâßÅ HõO>Ë ^•^•Ñ¨Ù
2 1/2 ~Ô @∞¡ "ÕQOÆ `À, „ѨÑO¨ K« =$kú ~ˆ @∞ 5 âß`«O HõO>Ë KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ "åi¬HOõ QÍ
8.6 âß`«O =$kú ~ˆ @∞ ™êkèOzOk. D =$kú~ˆ @∞x xÅɡ@∞ìHÀQÆey`Õ ã¨g∞Ѩ Éèqí +¨º`«∞ÖÎ ’
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ *áê<£x JkèQqÆ ∞Oz J"≥∞iHÍ, K≥<· åÅ `«~∞° "å`« „ѨÑO¨ K«OÖ’ =¸_»=
J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ HÍQÆÅ∞QÆ∞`«∞Ok.
D =$kú xÅHõ_»QÍ =ÙO_Õ^•?
™êkèOz# =$kú ~ˆ @∞¡ xÅHõ_Q» Í =ÙO_Õ"å ÖË^• x~åúiOK«_®xH˜ W\©=e
㨠O =`« û ~åÅÖ’ Pi÷ H õ =º=㨠÷ Ö ’x H˘xfl W`« ~ ° „Ѩ = ∂}Ïefl Ѩ i jeOK« _ » O
J=ã¨~=° ∞=Ù`«∞Ok. D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ k ¿ãqOQ∑û – Pi÷Hõ =º=ã¨K÷ Õ L`«ÊuÎ
KÕÜ∞« |_ç# ÃÑ@∞ì|_ç. XHõ =∞Oz ã¨OHˆ `«"∞Õ q∞@O>Ë l_çÑ≤ Ü≥ÚHõ¯ x+¨ÊuÎQÍ xÅHõ_Q» Í
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ã¨∂Å÷ *ÏfÜ«∞ ¿ãqOQ∑û =∞iÜ«Ú ÃÑ@∞ì|_ç ~ˆ @∞ `«∂~°∞Ê Pã≤Ü∂« ^ÕâßÅ
™ê÷~ÚH˜ ^ŒQ~æÆ Q° Í =zÛOk. 2000–01Ö’ l_çÑÖ≤ ’ 23.4 âß`«OQÍ =Ù#fl ã¨∂Å÷ *ÏfÜ«∞
¿ãqOQ∑û 2005–06 <å\˜H˜ 32.4 âß`åxH˜ KÕiOk. ã¨∂÷Å *ÏfÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_çH˜
K≥Ok# ã¨O|Okè`« ã¨OYºÅ∞ 24, 33.8. "åã¨=Î OQÍ 2004–05, 2005–06 ™êkèOz#
Z‰õΩ¯= =$kú̂~@∞Ö’ qx=∞Ü«∞O HõO>Ë ÃÑ@∞ì|_ç l_çÑ≤ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ
=#~°∞ J~ÚOk. 2003–04 #∞O_ç ѨaH¡ ± ÃãHÍì~∞° Ö’ ¿ãqOQ∑û ÃÑiQÍ~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 499
ѨaH¡ ± ¿ãqOQ∑û – ÃÑ@∞ì|_ç =∞^躌 JO`«~O° `«yOæ k. ã¨Q@ Æ ∞ ¿ãqOQ∑û – ÃÑ@∞ì|_ç
JO`«~O° ÃÑ· „ѨÉÏè =O |ÅѨ_Oç k. 2001–02 #∞O_ç 2003–04 =~°‰Ωõ QÆÅ =¸_»∞
ã¨O=`«û~åÅ =º=kèÖ’ ¿ãqOQ∑û ÃÑ@∞ì|_»∞efl JkèQqÆ ∞OKå~Ú. Wk 2000–01 #∞O_ç
2005–06 HÍÅ =º=kèH˜ l_çÑÖ≤ ’ ã¨fiÅÊOQÍ 0.2 âß`«O ã¨Q@ Æ ∞ "åi¬Hõ q∞QÆ∞Å∞x
ã¨=∞‰õÄ~°Û_®xH˜ ^•ifã≤Ok. 1980–81, 1990–91 =∞^躌 HÍÅOÖ’ l_çÑÖ≤ ’ 1.9
âß`«OQÍ =Ù#fl ¿ãqOQ∑û ÃÑ@∞ì|_ç JO`«~O° 1991 ã¨O㨯~°}Å `«~∞° "å`« 1991–92,
1999–2000 =∞^躌 HÍÖÏxH˜ 1.2 âß`åxH˜ `«yOæ k.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ 2006Ö’ 15–64 =Ü≥∂ Ѩiq∞uÖ’ 62.9 âß`«O „Ѩ[Å∞
=ÙO_»QÍ D =Ü≥∂Ѩiq∞uÖ’ =Ù#fl "åi ã¨OYº 2026 <å\˜H˜ 68.4 âß`åxH˜
KÕ~∞° `«∞O^Œx JOK«<å. =∞~˘Hõ q^èOŒ QÍ K≥áêÊÅO>Ë Ñ¨xKÕÜ∞« x"å~°∞ ѨxKÕ¿ã "åiÃÑ·
P^è•~°Ñ¨_Õ x+¨ÊuÎx `«yæ¿ãÎ ¿ãqOQÆ∞ûx xÅɡ\ì=K«∞Û, ~ÚOHÍ ÃÑOK«=K«∞Û.
ѨxKÕÜ∞« x"å~°∞ ѨxKÕ¿ã"åiÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ #ç x+¨ÊuÎ 2000Ö’ 0.62 =ÙO_»QÍ 2025
<å\˜H˜ 0.48H˜ `«yOæ K«=K«∞Û#x JOK«<å. P^è•~°Ñ_¨ @» OÖ’ D 14 áê~ÚO@∞¡ `«Q∞Æ ^æ ÅŒ
ã¨~åã¨i ¿ãqOQÆ∞ûÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅx JO>Ë l_çÑÖ≤ ’ 25 âß`«O (2002Ö’) ¿ãqOQÆ∞ûx
39 âß`«O ¿ãqOQÆ∞û (2025Ö’) ÃÑOK«∞`«∞O^Œx JOK«<å.
ˆHO„^Œ ~åR „ѨÉèí∞`åfiÅ „^Œ=ºÖ’@∞ Ѩiã≤÷u 2003–04 #∞O_ç H˘O`«
"≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_@» O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. „^Œ=ºÖ’@∞ ã¨=∞㨺 ã¨O㨯~°} =ÚO^Œ∞HÍÅOÖ’<Õ QÍHõ
1990ÅÖ’ ‰õÄ_® ÃÑ^ŒÌ J=~À^èŒOQÍ H˘#™êyOk. 1990–91Ö’ l_çÑ≤Ö’ 6.6
âß`«OQÍ =Ù#fl Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fi „^Œ=ºÖ’@∞ 1996–97Ö’ 4.1 âß`åxH˜ `«yOæ k. HÍx
=∞~°ÖÏ „Hõ=∞OQÍ ÃÑiy 2000–01 <å\˜H˜ 6.2 âß`åxH˜ ÃÑiyOk. „^Œ=ºÖ’@∞
=∞~°ÖÏ ÃÑiy xÅHõ_» ã≤u÷ Ö’ =ÙO_»@"Õ∞ QÍHõ "≥Ú`«OÎ Ö’@∞Ö’ ~Ô "≥#∂º Ö’@∞ (=_ô¤
K≥eO¡ ѨÙÅ∞, ã¨aû_ôÅ∞, ~°H} Δõ =ºÜ«∞O, r`åÅ∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q Hõeã≤) x+¨ÊuÎ „Hõ=∞OQÍ
ÃÑiyOk. 1990–91Ö’ 49.4 âß`«OQÍ =Ù#fl D x+¨ÊuÎ 1998–99Ö’ 74.8
âß`åxH˜ 2003–04Ö’ 79.7 âß`åxH˜ ÃÑiyOk. JO>Ë ÃÑ@∞ì|_çx ÃÑOK«_®xH˜
JO`«HOõ `«‰Ωõ `«‰Ωõ ¯= "≥Ú`åÎÅ∞ "≥zÛOK«|_®¤~Ú. 1990Å z=~°‰Ωõ Hˆ O„^Œ ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ
Ö’@¡ÃÑ· ~å*ϺOQÆ|^Œ"ú ∞≥ #ÿ Ѩiq∞`«∞efl qkèOKåÅx „Ѩ™êÎqOK«=Åã≤#O`«QÍ Ñ¨iã≤u÷
H©Δ}˜OzOk.
Ѷe¨ `«OQÍ 2003 PQÆã∞¨ Öì ’ Ѷã≤ ¯¨ Öò iá¶ê~ü‡û JO_£ |_≥\˚ ò "Õ∞<Õ*ò"∞≥ O\ò Ü«∂‰õΩì
(FRBMA) KÕÜ∞« |_çOk. K«@O ì – ^•xH˜ ã¨O|OkèOz# xÜ«∞=∂Å∞ 2004 EÖˇ·
5 #∞O_ç J=∞Å∞Ö’H˜ =™êÎÜ∞« x „ѨH\õ O˜ K«|_çOk. K«@Oì Ü≥ÚHõ¯ ÅHõΔ ºO Pi÷Hõ ^Œ∂~°^$Œ +≤ì
500 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
: ~Ô "≥#∂º Ö’@∞#∞ "åi¬HOõ QÍ l_çÑÖ≤ ’ 0.5 âß`«O `«yOæ K«_O» , 2009 =∂iÛ 31
<å\˜H˜ ѨÓiÎQÍ `˘ÅyOK«_O» . „^Œ=ºÖ’@∞#∞ „Ѩu ã¨O=`«û~°O l_çÑÖ≤ ’ 0.3 âß`«O
`«yOæ K«_O» , 2009 =∂iÛ 31 <å\˜H˜ l_çÑÖ≤ ’ 3 âß`«O HõO>Ë Z‰õΩ¯= Q͉õΩO_®
KÕÜ«∞_»O.
D „ѨÜ∞« `åflÅ∞ „Ѩ`ºÕ H˜Oz 2004Ö’ ZѶ.π P~ü.a.ZO.Z. J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛ#
`«~∞° "å`« QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ q[Ü«∞O ™êkèOKå~Ú. 2001–02Ö’ l_çÑÖ≤ ’ 6.2 âß`«OQÍ
=Ù#fl Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fi „^Œ=ºÖ’@∞ 2004–05Ö’ 4 âß`åxH˜, 2006–07Ö’ |_≥\˚ ò
JOK«<å "Õ∞~°‰Ωõ 3.8 âß`åxH˜ „Hõ=∞OQÍ `«yOæ k. 2000–01Ö’ l_çÑÖ≤ ’ 4.4 âß`«OQÍ
=Ù#fl „^Œ=ºÖ’@∞ ‰õÄ_» 2004–05Ö’ 2.5 âß`åxH˜ 2006–07Ö’ |_≥\˚ ò JOK«<å
"Õ∞~°‰Ωõ 2.1 âß`åxH˜ `«yOæ k. Wk „^Œ=ºÖ’@∞Ö’ x+¨ÊuÎQÍ ~Ô "≥#∂º Ö’@∞ 27 âß`«O
áê~ÚO@∞¡ `«Q_æÆ ®xH˜ JO>Ë 2003–04Ö’ =Ù#fl 79.7 âß`«O #∞O_ç 2006–07Ö’
57 âß`åxH˜ `«Q_æÆ ®xH˜ ^•ifã≤Ok. ~å„ëêìÅ „^Œ=º Ѩiã≤u÷ ‰õÄ_® QÆ}hÜ«∞OQÍ
"≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_Oç k. 1990–01Ö’ 3.3 âß`«OQÍ =Ù#fl ~å„ëêìÅ „^Œ=ºÖ’@∞ 2003–04Ö’
4.5 âß`åxH˜ ÃÑiy P `«~∞° "å`« 2005–06Ö’ 3.2 âß`åxH˜ 2006–07Ö’ 2.6
âß`åxH˜ Ѩ_çáÈ~ÚOk. JÖψQ 1990–91Ö’ 0.9 âß`«OQÍ =Ù#fl „^Œ=ºÖ’@∞
2003–04Ö’ 4.5 âß`åxH˜ ÃÑiy P `«~∞° "å`« 2005–06Ö’ 0.5 âß`åxH˜ `«yæ
2006–07 <å\˜H˜ ã¨∞<åflH˜ KÕiOk. ~å„ëêìÅ „^Œ=º Ô~"≥#∂º Ö’@¡ H˘~°‰õΩ
ZѶ.π P~ü.a.ZO.Z. ÅHΔͺÅ∞ ~Ô O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ =ÚO^Œ∞QÍ<Õ KÕ~_° O» [iyOk. Hˆ O„^Œ
~åR |_≥˚\ò Ö’@¡Ö’ HõÅQÆeÑ≤# ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ã¨OѶ¨∞\˜`« ™ê^è•~°} „ѨÉèí∞`«fi Ö’@∞
(Consolidated General Government Deficit) H˜ ^•ifã≤Ok. 1990–91
l_çÑ≤Ö’ 9.4 âß`«OQÍ =Ù#fl D Ö’@∞ 2001–02Ö’ 9.9 âß`åxH˜ ÃÑiy
2004–05Ö’ 7.5 âß`åxH˜, 2006–07Ö’ 6.3 âß`åxH˜ Ѩ_áç È~ÚOk. WHõ „^Œ=º
ã¨g∞Hõ~}° OÖ’x P^•Ü«∞O q+¨Ü∂« xH˜ =¿ãÎ „ѨÉ∞íè `«fiO Ѩ#∞fl l_çÑ≤ x+¨ÊuÎx QÆ}hÜ«∞OQÍ
ÃÑOK«ÖHË áõ È~ÚOk. ã¨O㨯~°}Å `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ „Ѩ`º« HõΔ Ñ¨#∞flÅ (=ºH˜QÎ `Æ « P^•Ü«∞O
Ѩ#∞fl HÍ~˘Êˆ~\ò Ѩ#∞fl) `«yOæ ѨÙ`À JÖψQ Ѩ~ÀHõΔ Ñ¨#∞flÅ (Hõã"ì̈ ∞£ û, ZÔH· û*ò ã¨sfiã¨∞
\ÏH±û) `«yOæ ѨÙ`À "≥Ú`«OΠѨ#∞fl – l_çÑ≤ x+¨ÊuÎ 1900–01Ö’ 10.1 âß`«O =ÙO_»QÍ
Jk 2001–02Ö’ 8.2 âß`åxH˜ `«yæOk. P `«~°∞"å`« Jk <≥=∞‡kQÍ ÃÑiy
2005–06Ö’ 10.3 âß`åxH˜ 2006–07Ö’ 10.8 âß`åxH˜ ÃÑiyOk.
HÍx "≥Ú`«OÎ g∞^Œ ~Ô "≥#∂º JOÔHÅ∞ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ѩ#∞flÅ K«„@OÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl
=∂~°∞Êx ã¨Ê+ì̈OQÍ `≥eÜ«∞*ËÜ∞« =Ù. ~ˆ @¡Ö’ `«yOæ ѨÙÅ∞#flѨÊ\˜H© "≥Ú`«OÎ QÍ =ºHÎ̃Q`Æ ,«
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 501
HÍ~˘Êˆ~\ò Ѩ#∞flÅ #∞O_ç =KÕÛ P^•Ü«∞O ÃÑiyOk. =ºHÎ̃Q`Æ « P^•Ü«∞O Ѩ#∞fl, "≥Ú`«OÎ
Ѩ#∞fl ~Ô "≥#∂ºÖ’ âß`«OQÍ 1990–91Ö’ 9.3 âß`«O =ÙO_»QÍ 2000–01Ö’ 17.1
âß`åxH˜ ÃÑiy ^•^•Ñ¨Ù ~Ô \˜Oì Ѩ~ÚOk. 2006–07Ö’ |_≥\˚ ò JOK«<å 17.6 âß`«O.
HÍ~˘Êˆ~+¨<£ \ÏH±û "≥Ú`«OÎ ~Ô "≥#∂ºÖ’ x+¨ÊuÎQÍ <å@H©Ü∞« "≥∞#ÿ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ #"≥∂^Œ∞
KÕã∞¨ H˘#flk. 1990–91Ö’ 9.3 âß`«OQÍ =Ù#fl HÍ~˘Êˆ~+¨<£ \ÏH±û 2001–02Ö’
19.6 âß`åxH˜ 2004–05Ö’ 27.1 âß`åxH˜ ÃÑiyOk. |_≥\˚ ò JOK«<å 30.1
âß`«O „Ѩ`º« HõΔ Ñ¨#∞fl (=ºH˜QÎ `Æ ,« HÍ~˘Êˆ~+¨<)£ "≥Ú`«OΠѨ#∞fl P^•Ü«∞O x+¨ÊuÎ 1990–91Ö’
19.1 âß`«O =ÙO_»QÍ 2006–07Ö’ 47.6 âß`åxH˜ ÃÑiyOk. nxx Jaè=$kúH~õ "° ∞≥ #ÿ
kâ◊Ö’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊQÍ ã¨O㨯~°} q=∞~°≈‰õΩÅ∞ QÆ=∞xOKåe.
HÍx ã¨=∞㨺 =∂~°∞Ê "≥Ñ· Ù¨ =ÙOk. 2005–06Ö’ ~Ô "≥#∂º =ã¨∂à◊§Ö’ ^•^•Ñ¨Ù
86 âß`«O =_ô¤ K≥eO¡ ѨÙÅ∞ ã¨aû_ôÅ∞, r`«O, Ñ≤OKè#« ∞¡, ~°H} Δõ ʼnõΩ "≥zÛOK«|_çOk.
„ѨÉ∞íè `«fiO QÆ`O« Ö’ ÉèÏsQÍ JѨCÅ∞ KÕã≤ =Ù#flO^Œ∞=Å# ("≥Ú`«OÎ „ѨÉ∞íè `«fi JѨC –
l_çÑ≤ x+¨ÊuÎ ^•^•Ñ¨Ù 90 âß`åxH˜ KÕiOk) 2005–06Ö’ "≥Ú`«OÎ ~Ô "≥#∂ºÖ’ XHõ¯
=_ô¤ K≥eO¡ ѨÙňH 38âß`«O ã¨aû_ôʼnõΩ 13 âß`«O Y~°Û~ÚOk. ã¨=∂[OÖ’x qq^èŒ
ÃãHõ¬#¡ _ç=∂O_»#¡ ∞ fˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ „ѨÉ∞íè `åfiÅÃÑ· ÃÑiy# =uÎà√◊ §, ã¨aû_ôÅ =ºÜ«∞O (¿Ñ^ŒÅ
¿Ñ~°∞`À `«~°K«∞QÍ "åiH˜ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ KÕ‰õÄ~°Ûx) r`åÅ ~å~ÚfÅ∞ ÖÏO\˜
ã¨=∞㨺–1990 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèíOÖ’ S.ZO.ZѶπ. =uÎ_ç`À Hõey# H˘kÌáê\˜
"≥ã¨∞Å∞ÉÏ@∞ `«Ñ¨Ê 1991 ã¨O㨯~°}Å `«~°∞"å`« ‰õÄ_® H˘#™êyOk. Ѷ¨e`«OQÍ
=º=™êÜ«∞O q^Œº P~ÀQƺO =ÔQ~· åÅ Jaè=$kúH˜ =∞øeHõ =ã¨`∞« Å HõÅÊ#‰õΩ (~À_»∞,¡
F_»~ˆ =ÙÅ∞, q^Œ∞º`ü ÖÏO\˜) „ѨÉ∞íè `«fi ÃÑ@∞ì|_ç J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ~Ô "≥#∂º
=ã¨∂à◊√§ =∞iÜ«Ú l_çÑÖ≤ ’ x+¨ÊuÎQÍ „ѨÉ∞íè `«fi ÃÑ@∞ì|_ç =ºÜ«∞O 2003–04 #∞O_ç
`«Q_æÆ O» "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. ZѶ.π P~ü.a.ZO.Z. K«@Oì KÕã#≤ ѨÊ\˜ #∞O_ç „^Œ=ºÖ’@∞ Ѩiã≤u÷
"≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_#ç ѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ =∞iH˘O`« Z‰õΩ¯=QÍ Pi÷Hõ „Hõ=∞tHõ} Δ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì_O»
J=ã¨~=° ∞x qâı+¡ ‰¨ Ωõ Å∞ Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤~∞° .
1990 ^Œâß|ÌO z=i #∞O_ç kQÆ*Ï~°∞`«∞#fl áêi„âßq∞Hõ =$kú #∂`«#
ã¨ÇϨ „™êaÌÖ’ HÀÅ∞H˘#_»O XHõ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ Ѩi}Ï=∞O. 2000–01Ö’ Hˆ =ÅO
2.1 âß`«O =$kú ~ˆ @∞ QÆÅ áêi„âßq∞Hõ ~°OQÆO 2006–07Ö’ 10 âß`«O =$kú ~ˆ @∞
™êkèOz ÉÏQÍ Ñ¨ÙOAH˘#flk. =∞s =ÚYºOQÍ 2006–07H˜ =ÚO^Œ∞ QÆÅ 5
ã¨O=`«û~åÅÖ’ U<å_»∂ =$kú̂~@∞ 7 âß`åxH˜ `«Q‰æÆ Ωõ O_® ã¨Q@ Æ ∞ =$kú ~ˆ @∞ 8.8
502 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
âß`«O ™êkèOzOk. Wk 1951#∞O_ç ZѨC_»∂ ™êkèOK«x q[Ü«∞O. "åi¬Hõ
áêi„âßq∞HÍaè=$kú 10 âß`«O ™êkèOK«_O» 11= „Ѩ}ÏoHõ (2007–12) ÅHõΔ ºO.
áêi„âßq∞Hõ ~°OQÆOÖ’ Ü«∞O„`« x~å‡}O "ÕQÆOQÍ Jaè=$kú K≥OkOk.
2000–01Ö’ J`«ºO`« kQÆ∞= ™ê÷~ÚH˜ KÕi# HͺÑ≤@Öò QÆ∂_£û ~°OQÆO `«~∞° "å`« 5
ã¨O=`«û~åÅÖ’ ÉÏQÍ Ñ¨ÙOAH˘x 2002–03, 2005–06 =∞^茺HÍÅOÖ’ ã¨QÆ@∞
=$kú ~ˆ @∞ 13.5 ™êkèOzOk. HͺÑ≤@Öò QÆ∂_£û ~°OQÆO =$kú ~ˆ @∞ 1993–2003
HÍÅOÖ’ qѨs`«OQÍ =$kú K≥Ok# qx=∞Ü«∞^•s =$kú ~ˆ @∞`À ã¨=∂#=∞=_»"∞Õ QÍHõ
2005 <å\˜H˜ ^•xx JkèQqÆ ∞Oz =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ~ÚOk.
1980Å #∞O_ç Z‰õΩ¯= =$kú~ˆ @∞ (Ѩi„â◊=∞Å HõO>Ë Z‰õΩ¯=) Hõey=Ù#fl
¿ã=Å ~°OQÆO 2002–03 #∞O_ç 2006–07 =∞^躌 HÍÅOÖ’ l_çÑ≤ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅÖ’
68.6 âß`«O JOkOzOk. D HÍÅOÖ’ =º=™êÜ«∂aè=$kú =∞O^ŒyOK«_O» =Å#
J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ `À_®Ê@∞ Ѩi„â◊=∞Å #∞O_ç ÅaèOzOk. n~°H… ÍeHõOQÍ D ~°OQÍÅ "Õ~ˆ fi~°∞
Jaè=$kú ~ˆ @¡ HÍ~°}OQÍ l_çÑÖ≤ ’ D ~°OQÍÅ "å\ÏÅ∞ QÆ}hÜ«∞OQÍ =∂~å~Ú.
2006–07Ö’ ã¨sfiã¨∞ ~°OQÆO "å\Ï 55.1 âß`«O, Ѩi„â◊=∞Å "å\Ï 26.4 âß`«O,
=º=™êÜ«∞O "å\Ï 18.5 âß`«O, 1950–51Ö’, 1970–71Ö’ `«$fÜ«∞, kfifÜ«∞,
„áê^äqŒ ∞Hõ ~°OQÍʼnõΩ ã¨O|Okè`« JOÔHÅ∞ =~°∞ã¨QÍ 27.5, 13.3., 59.2 =∞iÜ«Ú
32.1, 21.6, 46.3. 2006–07 <å\˜H˜ l_çÑÖ≤ ’ 55 âß`«OQÍ =Ù#fl ã¨sfiã¨∞ ~°OQÆO
^Õâ◊ Pi÷Hõ q^è•#OÖ’ =ÚYº"≥∞#ÿ áê„`« áÈ+≤ã∞¨ #Î flk.
|Ü«∞\˜ „ѨѨOK«O`À ã¨O|O^è•Å∞
|Ü«∞\˜ „ѨÑO¨ K«O`À ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ QÆÅ ã¨O|O^è•Å q+¨Ü∞« OÖ’ #∂`«#
ã¨ÇϨ „™êaÌÖ’ =zÛ# =∂~°∞ÊÅ∞ Jaè=$kúH~õ O° QÍ =Ù<åfl~Ú. ã¨~m° Hõ~}° , „ѨÑO¨ pHõ~}° Å`À
‰õÄ_ç# ã¨O㨯~°}Å∞ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ì̃#ѨÊ\˜ #∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ „ѨÑO¨ K« Pi÷Hõ
=º=ã¨Ö÷ ’ "ÕQOÆ QÍ UH©H$õ `«=∞=Ù`«∂ =zÛOk. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ "å}˜[º ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ l_çÑÖ≤ ’
x+¨ÊuÎQÍ 1974Ö’ ^•^•Ñ¨Ù 10 âß`«O =ÙO_»QÍ, 1990Ö’ 15.71 âß`åxH˜ ÃÑiyOk.
P `«~∞° "å`« 1991Ö’ ã¨O㨯~°}Å∞ KÕÑ\¨ #ì˜ Ñ¶e¨ `«OQÍ 2004Ö’ 32.6 âß`åxH˜
JO>Ë 1990 ã¨OYºH˜ ~Ô \ì̃OѨÙH˜ ÃÑQ· Í ÃÑiyOk. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ q^Õj "å}˜[ºO l_çÑÖ≤ ’
x+¨ÊuÎQÍ 2002Ö’ 30.8 âß`åxH˜ KÕiOk. Wk J"≥∞iHÍ ™êkèOz# 23.6 âß`«O
HõO>Ë, [áê<£ ™êkèOz# 21 âß`«O HõO>Ë Z‰õΩ¯=. HÍx K≥<· å ™êkèOz# 54.8 âß`«O
HõO>Ë ^ŒH} Δ̃ H˘iÜ«∂ ™êkèOz# 69.1 âß`«O HõO>Ë KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 503
 ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ =ã¨∞=Î ÙÅ ~°OQÆOÖ’ 2002–2007 HÍÅOÖ’ 20
âß`«O ÃÑiQÍ~Ú. 2002–03, 2005–06 =∞^躌 HÍÅOÖ’ =ã¨∞=Î ÙÅ ã¨~åã¨i ZQÆ∞=∞`«∞Å
~ˆ @∞ 24 âß`«O. 2006–07Ö’ "≥Ú^Œ\ ˜ 9 <≥ÅÅ ZQÆ∞=∞u ~ˆ @∞ 36.3 âß`«O.
2005–06 <å\˜H˜ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ 100 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡ =∂~°∞¯x ^•\˜Ok.
5 ã¨OIIÅ֒Ѩ٠~Ô \˜Oì Ѩ٠qÅ∞= QÆÅ =ã¨∞=Î ÙÅ ZQÆ∞=∞u [iyOk. ™êfi`«O„`«ºO ™êkèOz#
`˘e ^ŒâÖ◊ ’ =ã¨∞=Î ÙÅ ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ ~Ô \˜Oì Ѩ٠HÍ=_®xH˜ 23 ã¨OIIÅ HÍÅO (1949–72)
Ѩ\ ˜ìOk. 2005 #∞O_ç ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ K≥·<å HõO>Ë "ÕQÆOQÍ#∞, „ѨѨOK«
ZQÆ∞=∞`«∞Å ~ˆ @∞H˜ ~Ô \ì̃OѨÙH˜ ÃÑQ· Í#∞ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ 1981Ö’ „ѨÑO¨ K«
ZQÆ∞=∞`«∞ÅÖ’ 0.43 âß`åxH˜ Ѩ_áç È~Ú# ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ "å\Ï xÅHõ_Q» Í ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂
2000Ö’ 0.67 âß`åxH˜ 2005Ö’ 1 âß`åxH˜ ÃÑQ· Í ÃÑiyOk. 2009 <å\˜H˜
ÅHõΔ ºOQÍ ZOK«∞H˘#fl "å\Ï 1.5 âß`«O.
QÆ`« H˘kÌ ã¨O=`«û~åÅÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ã¨~°∞‰õΩÅ ZQÆ∞=∞`«∞Å HõO>Ë ¿ã=Å
ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ `«fii`«OQÍ ÃÑiQÍ~Ú. ¿ã=Å ZQÆ∞=∞`«∞Å qÅ∞= 1992Ö’ 4.9 aeÜ«∞<£
_®Å~°∞.¡ 2003Ö’ 25 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞.¡ 2005–06Ö’ 61.4 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞.¡
QÆ_z» # =¸_»∞ ã¨O=`«û~åÅÖ’ ¿ã=Å ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ =¸_»∞ ~Ô @∞¡ ÃÑiQÍ~Ú. ™êѶ"ìπ ~Õ ü
¿ã=Å∞, "å}˜[º ¿ã=Å∞, ã¨=∂Kå~° ¿ã=Å∞ ÖÏO\˜ qq^èŒ ~°H=õ ÚÖˇ#· ¿ã=ÅÖ’ =$kú
`«fii`«OQÍ [iyOk. 2005Ö’ „ѨÑO¨ K« ã¨~∞° ‰õΩÅ ZQÆ∞=∞`«∞ÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ "å\Ï
1 âß`«O. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ~åºOH± 29. „ѨÑO¨ K« "å}˜[º ¿ã=Å ZQÆ∞=∞`«∞ÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
"å\Ï 2.3 âß`«O. ~åºOH± 11. ã¨~∞° ‰õΩÅ ZQÆ∞=∞`«∞Å HõO>Ë "ÕQOÆ QÍ ÃÑ~°Q_Æ O» =Å#
2005Ö’ ¿ã=Å ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ ã¨~∞° ‰õΩÅ ZQÆ∞=∞`«∞ÅÖ’ 60 âß`åxH˜ KÕ~∞° H˘#flk.
¿ã=Å ZQÆ∞=∞`«∞Å∞ 1995–96, 2003–04 =∞^躌 HÍÅOÖ’ "åi¬HOõ QÍ 36
âß`«O HÍOáœO_£ =$kú ~ˆ @∞# ÃÑiQÍ~Ú. D HÍÅOÖ’ "≥Ú`«OÎ ¿ã=Å ZQÆ∞=∞`«∞ÅÖ’
™êѶ"ìπ ~Õ ü "å\Ï 10 âß`«O #∞O_ç 48.9 âß`åxH˜ ÃÑiyOk. Z^Œ∞QÆ∞^ŒÅ ÉÏQÍ<Õ
=Ù#fl@∞¡ HõxÊOz#ѨÊ\˜H˜ D ~°OQÆOÖ’ ~ÚOHÍ xÅHõ_»Ü≥ÿ∞# Jaè=$kúH˜ KåÖÏ
J=HÍâßÅ∞ =Ù<åfl~Ú.
™êѶ"ìπ ~Õ `ü À áê@∞ =zÛ# ~Ú\©=e Ѩi}Ï=∞O =$uÎÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ ¿ã=Å`À ã¨Ç¨
ZQÆ∞=∞`«∞ÅÖ’ qѨ"¡ å`«‡Hõ"∞≥ #ÿ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ. 2004–05Ö’ =$uÎ ¿ã=Å ZQÆ∞=∞`«∞Å∞
2.6 âß`«O ÃÑiy 16.3 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡ qÅ∞=‰õΩ KÕ~å~Ú. 2005–06Ö’x "≥Ú^Œ\ ˜
6 <≥ÅÖ’¡ 181 âß`«O ÃÑiy 15.4 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡‰õΩ KÕi ™êѶπì"Õ~ü qÅ∞=#∞
JkèQÆq∞OKå~Ú. HÍ|\˜ì ¿ã=Å ~°OQÆOÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Z^ŒQÆ_®xH˜ Jáê~°"≥∞ÿ#
504 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
J=HÍâßÅ∞ =Ù<åfl~Ú. [Ѷs¨ ™êÉòû K≥ÑÊ≤ #@∞¡ '20, 25 ã¨O=`«û~åÅ „H˜`O« ¿Ñ^ŒiHõOÖ’
H˘@∞ìq∞\Ïì_∞» `«∞#fl ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 1990ÅÖ’ J`«∞º#fl`«"∞≥ #ÿ ™êOˆHuHõ ã¨=∂Kå~° ¿ã=Å
^•fi~å „Ñ¨ÑO¨ K« Pi÷Hõ =º=ã¨x÷ „ѨÉÏè q`«O KÕã∞¨ OÎ ^Œx Z=~°∞ TÇ≤ÏOKå~°∞. Z=~°∂
TÇ≤ÏOz =ÙO_»~∞° .—
q^ÕâßʼnõΩ =Å㨠áÈ~Ú# ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ _»|∞ƒ (1970Å #∞O_ç) =zÛ KÕ~∞° `«∂
=ÙOk. Wk HõÔ~O\ò JH“O\ò Ö’@¡#∞ x~°fiÇ≤ÏOѨ^Œy# Ѩiq∞`«∞ÅÖ’ =ÙOzOk.
ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ =zÛ KÕ~_° O» q+¨Ü∂« xH˜ =¿ãÎ Hõ~Ô O\ò JH“O\òÖ’H˜ =zÛ KÕ~ˆ D "≥Ú`åÎÅ∞
q^Õj „Ѩ`º« HõΔ ÃÑ@∞ì|_ç (FDI) áÈ~°∞áì ȶ eÜ≥∂ ÃÑ@∞ì|_ç „áêuѨkHõ QÆÅ HͺÑ≤@Öò
JH“O\òÖ’H˜ =zÛ KÕ̂~ "≥Ú`åÎÅ HõO>Ë KåÖÏ Z‰õΩ¯=. 1990Å S.\˜. qѨ=¡ O `«~∞° "å`«
q^ÕâßʼnõΩ =Å㨠áÈ~Ú# "åi ã¨OYº ÃÑiyOk. "å~°∞ ѨOÑ≤Oz# _»|∂ƒ ÃÑiyOk.
1980–90Å =∞^躌 "åi¬HOõ QÍ ã¨Q@ Æ ∞# =zÛ KÕi# "≥Ú`åÎÅ∞ 2.5 aeÜ«∞#¡ _®Å~°∞¡
HÍQÍ 1991–2000Å =∞^躌 "åi¬Hõ ã¨Q@ Æ ∞ 7.4 aeÜ«∞#¡ _®Å~°‰¡ Ωõ ÃÑiyOk. #∂`«#
ã¨ÇϨ „™êaÌÖ’ 2001–04Å =∞^躌 "åi¬Hõ ã¨Q@Æ ∞ 21.7 aeÜ«∞#¡‰Ωõ KÕiOk. „ѨÑO¨ K«OÖ’<Õ
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÅ∞ `≥K∞« ÛH˘<Õ ^ÕâO◊ J~ÚOk. P `«~∞° "å`« ™ê÷<åÅÖ’
K≥<· å (21.3 aeÜ«∞#¡ _®Å~°∞)¡ , "≥∞H˜ûHÀ (18.1 aeÜ«∞#¡ _®Å~°∞)¡ , „á¶ê<£û (12.7
aeÜ«∞#¡ _®Å~°∞)¡ , Ѷe≤ Ñ‘Ê<£û (11.6 aeÜ«∞#¡ _®Å~°∞)¡ =Ù<åfl~Ú. 2004Ö’ "≥Ú`«OÎ
„ѨÑO¨ K« K≥eO¡ ѨÙÅ∞ 225.8 aeÜ«∞#¡ _®Å~°Ö¡ ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ "å\Ï ^•^•Ñ¨Ù 10 âß`«O.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’H˜ =zÛ KÕi# "≥Ú`åÎÅ∞ 1990–91Ö’ =Ù#fl 0.7 âß`«O #∞O_ç
2003–04Ö’ 3.2 âß`åxH˜ ÃÑiyOk.
=Å㨠ã¨fiÉèÏ=OÖ’ ‰õÄ_® =∂~°∞Ê =zÛOk. QÆ`O« Ö’ `«‰Ωõ ¯= xѨÙ}`« QÆÅ
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ HÍi‡‰õΩÅ∞ QÆÖòÊù ^ÕâßʼnõΩ, =∞^躌 „áêKåºxH˜ =Åã¨áÈÜ«∂~°∞. HÍx P `«~∞° "å`«
HÍÅOÖ’ Z‰õΩ¯= ã¨OáêkOK«QÅÆ , ™êOˆHuHõOQÍ J~°›`Å« ∞ QÆÅ HÍi‡‰õΩÅ∞ =$uÎ^•~°∞Å∞
(„Ѩ`ºÕ H˜Oz S.\˜. ~°OQÆOÖ’) ѨtÛ=∞ ^ÕâßʼnõΩ J"≥∞iHÍ, HÔ #_®, Ü«¸~°Ñπ ^ÕâßʼnõΩ
=Å㨠áÈÜ«∂~°∞. Ѷ¨e`«OQÍ K≥e¡OѨÙÅ∞ ‰õÄ_® =∞^茺 „áêK«º ^ÕâßÅ #∞O_Õ QÍHõ
ѨtÛ=∞ ^ÕâßÅ #∞O_ç =KåÛ~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ q^ÕâßÅ #∞O_ç =KÕÛ "≥Ú`åÎÅÖ’
ã¨QOÆ XHõ¯ J"≥∞iHÍ #∞O_Õ =ã¨∞#Î flk. q^Õj x^è∞Œ Å∞ ~å|@ì_®xH˜ KåÖÏ „áÈ`åûǨÏHÍÅ∞
„ѨH\õ O˜ K«|_®¤~Ú. ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ HͺÑ≤@Öò =∂Ô~¯@∞¡ ‰õÄ_® ^Œ$_èO» QÍ,
PHõ~¬° }Ü © ∞« OQÍ =Ù<åfl~Ú.
#∂`«# ã¨Ç¨Ï„™êaÌÖ’ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x HͺÑ≤@Öò JH“O\òÖ’H˜ =zÛ KÕˆ~
x^è∞Œ Å∞ P~ÀQƺHõ~O° QÍ =$kú K≥O^Œ∞`«∞<åfl~Ú. HͺÑ≤@Öò JH“O\ò q∞QÆ∞à◊√§ Hõ~Ô O\ò
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 505
JH“O\ò Ö’@¡#∞ ѨÓ_»Û@"Õ∞ QÍHõ q^Õj =∂~°Hõ xÅfiÅ∞ áÈQÆ∞ Ѩ_\» ÏxH˜ ^•ifã¨∞<Î åfl~Ú.
~°∂áê~Ú qÅ∞= JO`«QÍ `«Q‰æÆ Ωõ O_® K«∂¿ãO^Œ∞‰õΩ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ áÈ\©ÃÑ· „Ѩu‰õÄÅ „ѨÉÏè =O
K« ∂ Ѩ ‰ õ Ω O_® x"åiOKÕ O ^Œ ∞ ‰õ Ω ã¨ = ∞~° ú = O`« " ≥ ∞ ÿ # Ü« ∂ [=∂#º Ѩ ^ Œ ú ` « ∞ Å∞
J=ã¨~=° ∞=Ù`«∞<åfl~Ú. 2000–01Ö’ 42.3 aeÜ«∞#∞¡QÍ =Ù#fl q^Õj =∂~°Hõ „^Œ=º
xÅfiÅ∞ 2007 Ѷ„≤ |=i <å\˜H˜ 185.1 aeÜ«∞#¡ _®Å~°‰¡ Ωõ JO>Ë Hˆ =ÅO 6 ã¨OIIÅÖ’
4.5 ~Ô @¡‰Ωõ ÃÑQ· Í ÃÑiQÍ~Ú. Wk QÆ`O« Ö’ q^Õj =∂~°Hõ „^Œ=º xÅfiÅ∞ 1980–81Ö’
5.8 aeÜ«∞#¡ _®Å~°∞,¡ 1990–91Ö’ 2.24 aeÜ«∞#¡ _®Å~°`¡ À =Ù#fl Ѩiã≤u÷ `À
áÈeÛ`Õ KåÖÏ J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ =∂~°∞Ê.
WHõ ÃÑ@∞ì|_»∞Å ~åHõ q+¨Ü∂« xH˜ =¿ãÎ 1995–99 HÍÅOÖ’ "åi¬Hõ ã¨Q@ Æ ∞
2.5 aeÜ«∞#¡ _®Å~°∞Pæ 1995–99 HÍÅOÖ’ "åi¬Hõ ã¨Q@ Æ ∞ 2.5 aeÜ«∞#¡ _®Å~°∞Q¡ Í
=Ù#fl xHõ~° q^Õj „Ѩ`º« HõΔ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ `«~∞° "å`« P~°∞ ã¨O=`«û~åʼnõΩ JO>Ë 2000–01
#∞O_ç 2005–06 =~°‰Ωõ "åi¬Hõ ã¨Q@ Æ ∞ 3.7 aeÜ«∞#¡ _®Å~°‰¡ Ωõ ÃÑiyOk. 2006
U„Ñ≤Öò #∞O_ç ÃãÃÑOì |~ü =~°‰Ωõ =zÛ KÕi# q^Õj „Ѩ`º« HõΔ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ 4.2 aeÜ«∞<£
_®Å~°∞.¡ QÆ_z» # ã¨O=`«û~°OÖ’ ~Ú^Õ HÍÅ =º=kèÖ’ =zÛ# ÃÑ@∞ì|_çH˜ ~Ô \ì̃OѨÙ.
HÍx K≥<· åH˜ `«~e° =ã¨∞#Î fl q^Õj „Ѩ`º« HõΔ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 2002Ö’ 49.3
aeÜ«∞#¡ _®Å~°¡`À áÈeÛ K«∂¿ãÎ KåÖÏ `«‰õΩ¯"≥·#ѨÊ\˜H© ÉèÏ~°`«^Õâ◊ QÆ`« iHÍ~°∞¤`À
áÈeÛ`Õ ZѶ.π _ç.S. =$kú QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ k.
ZѶπ._ç.S. ^Õâ◊OÖ’H˜ =zÛ KÕ~°_»"Õ∞ QÍHõ ^Õâ◊O #∞O_ç ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÅÖ’
`«~e° "≥à§◊ _»O ~Ú\©=e Ѩi}Ï=∞O. 2005–06Ö’ 3.2 aeÜ«∞#¡ _®Å~°∞¡ ^ÕâO◊
#∞O_ç `«~e° áÈ~ÚOk. XHõ"Ñ·≥ Ù¨ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ HõOÃÑhÅ∞ q^ÕâßÅÖ’ ÃÑ@∞ì_∞» Å∞ "≥∞~°̊~∞° ¡
ZH˜fil+¨#∞¡ [~°∞ѨÙ`«∞<åfl~Ú. \Ï\Ï „QÆ∂Ѩ٠POQÀ¡–_»Kü Ü«∂[=∂#ºOÖ’x ÃÑ^ŒÌ L‰õΩ¯
ã¨Oã¨x÷ 12.2 aeÜ«∞#¡ _®Å~°‰¡ Ωõ ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘#flk. Ç≤ÏO_®Ö’¯ JÅ∂ºq∞xÜ«∞O
ã¨Oã¨÷ HÔ #_® <Àqeãπ ã¨Oã¨x÷ 5.5 aeÜ«∞<£ _®Å~°‰¡ Ωõ H˘#flk. XHõ JOK«<å „Ñ¨HÍ~°O
ÉèÏ~°`« HõOÃÑhÅ∞ 2007Ö’ q^ÕâßÅÖ’ 35 aeÜ«∞#¡ _»Å~°¡ JH˜fil+¨#∞¡ "≥∞~°~˚ ∞° ¡ [iáê~Ú.
2005 _çÃãO|~ü iáÈ~°∞ì ##∞ã¨iOz ÉèÏ`«~^° âÕ O◊ Ö’x Ju ÃÑ^ŒÌ HõOÃÑhÅÖ’x 20
HõOÃÑhÅ∞ "å\˜ ~å|_çÖ’ 20 âß`«O ÃÑQ· Í q^Õj J=∞‡HÍÅ ^•fi~å á⁄O^•~Ú.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ HͺÑ≤@Öò =∂Ô~¯\òÖ’xH˜ q^Õj Pi÷Hõ ã¨Oã¨÷Å ^•fi~å =K«Û
áÈ~°∞ìá¶ÈeÜ≥∂ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ HõOÃÑhÅKÕ J"≥∞iHõ<£ _çáêl@s iã‘Ñπì û
(ADRs) QÀ¡|Öò _çáêl@s iã‘Ñìπ û ^•fi~å ã¨g∞HõiOK«|_ç# =#~°∞Å∞ =ÙO\Ï~Ú.
ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO 1992 #∞O_ç =∂„`«"∞Õ q^Õj ã¨Oã¨Å÷ ^•fi~å ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „ÃÑ=· ∞s
506 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ÃãHõO_»s Ãã‰õĺi\© =∂Ô~¯\òÖ’H˜ q^ÕjÜ«Úefl H˘xfl +¨~`° ∞« Å`À ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÃÑ@ì_®xfl
J#∞=∞uOzOk. JѨÊ\˜ #∞O_ç q^Õj „^Œ=º ã¨Oã¨Å÷ ^•fi~å áÈ~°∞áì ȶ eÜ≥∂ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞
ÃÑiQÍ~Ú. 1993 #∞O_ç 2002 =~°‰Ωõ QÆŠѨk ã¨O=`«û~åÅÖ’ "åi¬HOõ QÍ ã¨Q@ Æ ∞#
2.3 aeÜ«∞#¡ _®Å~°∞¡ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞QÍ =KåÛ~Ú. 2000 #∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’H˜ =zÛ#
áÈ~°∞áì ȶ eÜ≥∂ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ KåÖÏ ~Ô @∞¡ ÃÑiQÍ~Ú. 2005–06Ö’ iHÍ~°∞¤ ™ê÷~ÚÖ’
12.5 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ =KåÛ~Ú. áÈ~°∞ìá¶ÈeÜ≥∂ ÃÑ@∞ì|_»∞ÅÖ’ ÉèÏQÆOQÍ
JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ ã¨O=`«û~°O 0.62 aeÜ«∞#∞¡QÍ =Ù#fl Z_çP~ü, l_çP~üÅ∞ 2005–06Ö’
2.5 aeÜ«∞#¡ _®Å~°‰¡ Ωõ ÃÑiQÍ~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ HͺÑ≤@Öò =∂Ô~¯\ò JOK«<åÅ#∞ q∞Oz
Ѩi}u K≥OkOk. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ™êì‰Ωõ =∂Ô~¯\ò Ü≥ÚHõ¯ =∂Ô~¯\ò HͺÑ≤@Öˇ*· +Ë <¨ £ 1980Ö’
l_çÑ≤Ö’ 5 âß`«O =ÙO_»QÍ 1990Ö’ 13 âß`åxH˜, 1993Ö’ 60 âß`åxH˜
2007 [#=iÖ’ 91.5H˜ ÃÑiyOk. Wk Pq~°ƒqù ã¨∞#Î fl =∂Ô~¯\ò Pi÷Hõ =º=ã¨Å÷ `À
áÈÅÛ^ŒyOkQÍ<Õ QÍHõ ~ÚOK«∞q∞OK«∞ [áê<£ (96 âß`«O) ^ŒH˜Δ} H˘iÜ«∂
(94.1 âß`«O)Å ™ê÷~ÚH˜ KÕiOk.
ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÅ∞QÍ =zÛ Ñ¨_Õ áÈ~°∞áì ȶ eÜ≥∂ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ^ÕjÜ«∞ Pi÷Hõ =º=ã¨x÷
ZQÆ∞_»∞ kQÆ∞à◊§‰õΩ QÆ∞iKÕ™êÎ~Ú. JO^Œ∞=Å# D Jã≤~÷ `° « #∞O_ç ^ÕjÜ«∞ Pi÷Hõ =º=ã¨x÷
~°HOΔ̃ K«∞H˘#_»O ã¨=∞㨺 J~ÚOk. ã¨O㨯~°}Å `«~∞° "å`« JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# qq^èŒ
„ѨÉèí∞`åfiÅ∞ ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =º=ã¨÷x áÈ~°∞ìá¶ÈeÜ≥∂ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ Jã≤÷~°Ñ¨~°K«‰õΩO_®
ѨÓiÎQÍ =¸Å^è#Œ Pã¨∞eÎ fl =∂iÊ_ç KÕã∞¨ H˘<Õ q^è•<åxH˜ (Full Capital acccount
convertability) J#∞=∞u ~ÚzÛ (XHõ HõOÃÑh ã¨fi^ÕâO ◊ Ö’ =Ù#fl Pã¨∞ÅÎ ∞, JѨCÅ∞
MÏ`åx =∂Ô~¯\ò x~°~‚ ÚOz# =∂~°HOõ ~ˆ @∞ „ѨHÍ~°O q^Õj Pi÷Hõ Pã≤Î ÖËHõ JѨCQÍ
|^ŒÖÏ~ÚOK«∞H˘<Õ ¿ãfiK«ÛHù ˜ J#∞=∞u ~ÚzÛ) „Hõ=∞|^ŒOú QÍ *Ï„QÆ`QΫ Í =º=ǨÏiOKå~Ú.
|Ü«∞\˜ „ѨÑO¨ K«O`À ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨O|O^è•ÅÖ’ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ Ѩi}Ï=∞O
q^Õj ~°∞}ÏÅ∞ Ѩiq∞`«∞Å∞ ^•@‰õΩO_® *Ï„QÆ`«Î Ѩ_»@O. <åÅ∞QÆ∞
debt sustainability indicators ~°∞}O – l_çÑ≤ x+¨ÊuÎ, ~°∞} – ¿ã=Å x+¨ÊuÎ,
"≥Ú`«OÎ JѨCÖ’ ã¨fiÅÊHÍeHõ ~°∞}ÏÅ x+¨ÊuÎ, "≥Ú`«OÎ JѨCÖ’ ~å~ÚfÅÃÑ· á⁄Ok#
~°∞}O x+¨ÊuÎÅ q+¨Ü∞« OÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ x~°fiǨÏ} Q“~°=„Ѩ^OŒ QÍ =ÙOk. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
q^Õj ~°∞}O l_çÑ≤ Ü≥ÚHõ¯ x+¨ÊuÎ 1990–91Ö’ 28.7 âß`«O =ÙO_»QÍ 2000–01Ö’
22.5 âß`åxH˜ 2005–06Ö’ 15.8 âß`åxH˜ Ѩ_çáÈ~ÚOk. JѨCÅ TaÖ’
‰õÄ~°∞‰õΩáȉõΩO_®, JѨCefl f~°ÛQÆÅ ^ÕâO◊ ã¨=∞~°`ú ‰« Ωõ ~°∞} ¿ã=Å x+¨ÊuÎ ‰õÄ_®
2000–01Ö’ 17.1 âß`åxH˜ 2004–05Ö’ 6.1 âß`åxH˜ Ѩ_áç È~ÚOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 507
 J`«ºkèHOõ QÍ JѨCÅ∞#fl "≥Ú^Œ\ ˜ Ѩk ^ÕâßÅÖ’ 1991Ö’ 3= ™ê÷#OÖ’
=Ù#fl ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 2004Ö’ 8= ™ê÷<åxH˜ =zÛOk. =ÚYº"≥∞#ÿ JOâ◊"∞Õ q∞@O>Ë D
^ÕâßÅÖ’ K≥<· å =∂„`«"∞Õ 2004Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ HõO>Ë `«‰Ωõ ¯= ~°∞} – l_çÑ≤ x+¨ÊuÎ,
~°∞} ¿ã=Å x+¨ÊuÎ – =~°∞ã¨QÍ 12.9 âß`«O, 3.5 âß`«O Hõey =ÙOk. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
~°∞} – l_çÑ≤ x+¨ÊuÎ ~°∞} ¿ã=Å x+¨ÊuÎ =~°∞ã¨QÍ 17.9 âß`«O, 6.1 âß`«O Ѩk
^ÕâßÅ *Ïa`åÖ’x ~°∞} l_çÑ,≤ ~°∞} ¿ã=Åx ~°∞} l_çÑ,≤ ~°∞} ¿ã=Å x+¨Ê`«∞ÅÎ ∞
„ɡlÖò (38 âß`«O, 46 âß`«O) @s¯ (53.6, 35.9), WO_À<Õ+Ü ≤ ∂« (56.5, 22.1),
ǨÏOQÆs (66.8, 25.2)Å`À áÈeÛ K«∂¿ãÎ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ QÆ}ÏOHÍÅ∞ KåÖÏ ™ê#∞‰õÄÅOQÍ
=Ù<åfl~Ú. ã¨fiÅÊHÍeHõ ~°∞}O, "≥Ú`«OÎ JѨC‰õΩ QÆÅ x+¨ÊuÎ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxk 6.1 âß`«O
=∂„`«"∞Õ . K≥<· åk 47.2 âß`«O, JÖψQ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ ~å~ÚfÅ`À ‰õÄ_ç# JѨC
"≥Ú`«OÎ JѨCÖ’ 35 âß`«O. K≥<· åk 15.5 âß`«O =∂„`«"∞Õ .
q^Õj JѨCÅ∞ : 2004
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
=. ^Õâ◊O "≥Ú`«ÎO l.Z<£.S.H˜ ~°∞} "≥Ú`«ÎO "≥Ú`«ÎO
<≥O. q^Õj JѨC ~°∞}O ¿ã=Å∞ JѨCÖ’ JѨCÖ’
(Ü«Ú.Zãπ. _®Å~°∞¡ ã¨fiÅÊHÍeHõ ~å~ÚfÅ`À
(aeÜ«∞#¡Ö’) ~°∞}O ‰õÄ_ç# ~°∞}O
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1. K≥<· å 248.9 12.9 3.5 47.2 15.5
2. „ɡlÖò 222.0 38.0 46.8 11.4 1.5
3. ~°+¨º<£ ÃѶ_»ˆ~+¨<£ 197.3 34.7 9.8 17.6 0.0
4. JÔ~O˚ \©<å 169.2 117.4 28.5 16.2 0.8
5. @s¯ 161.6 53.6 35.9 19.7 2.9
6. WO_À<Õ+≤Ü«∂ 140.6 56.5 22.1 17.4 27.7
7. "≥∞H˜ûHÀ 139.7 20.8 22.9 6.6 1.0
8. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 122.7 17.9 6.1 6.1 35.0
9. áÈÖˇO_£ 99.2 41.7 34.6 17.0 6.4
10. ǨÏOQÆs 63.2 66.8 25.2 19.5 0.3
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
508 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 Wk Ѩ~ånè# #Ü«∂ =Åã¨"å^Œ Jaè=$^•ú?
Pi÷Hõ ã¨O㨯~°}Å ÖËHõ ã¨~m° Hõ~}
° „ѨÑO¨ pHõ~}
° „Hõ=∞O Ü≥ÚHõ¯ q=∞~°≈‰õΩÅ∞
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ™êfi=ÅO|# ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O`À ‰õÄ_ç# <≥„Ǩ˙ Jaè=$kú ѨO^ä•xfl
=^Œe #Ü«∂ =Åã¨"å^Œ Ѩ~ånè# Jaè=$kú kâ◊QÍ áÈ`«∞#fl^Œx, D Jaè=$kú ѨO^ä•Ö’
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ™ê~°fiÉè∫=∞`åfixH˜ „Ѩ=∂^ŒO á⁄Oz =ÙO^Œx ÉèÏqOKå~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Pi÷Hõ
=º=ã¨x÷ ÉÏ~å¡ `≥~z° , "å+≤OQÆ<ì £ xˆ~tÌ `« #Ü«∂ L^•~°"å^Œ q^è•<åefl H˘#™êyOK«_O»
=Å# ^ÕjÜ«∞ Ѩi„â◊=∞Å∞, Pi÷Hõ =º=ã¨÷ q^Õj |Ǩïà◊*Ïu ã¨Oã¨Å÷ ÃÑ@∞ì|_»∞Å`À
=ÚOK≥`«Î|_»`åÜ«∞x, P Ѩiã≤÷u ÉèÏ~°`« áêi„âßq∞Hõ q^èŒfiO™êxH˜ HÍHõáÈ~Ú<å,
áêi„âßq∞Hõ ã¨ÎOÉèí#‰õΩ ^•ifã¨∞ÎO^Œx "åkOKå~°∞. ÉèÏ~°`« áêi„âßq∞Hõ L`«Ê`«∞ÎÅ
qÅ∞= ÃÑOK«_O» Ö’#∞, J=∞‡HÍÅÖ’#∞ q^Õj ã¨Oã¨Å÷ "å\Ï 1990Ö’ 9.5 âß`«O
11.26 âß`«O =ÙO_»QÍ Jq 2001 <å\˜H˜ Hˆ =ÅO 12.63 âß`«O 13.77 âß`åxH˜
ÃÑiy#@∞¡ ÃÑ^ŒÌ „ÃÑ"· \Õ ò HõOÃÑhÅÃÑ· KÕã#≤ J^躌 Ü«∞#O `≥eÜ«∞*ËãO≤ k. J^躌 Ü«∞#O
`«# qâı+¡ } ¨ #∞O_ç ѨaH¡ ± ÃãHÍì~ü L`åÊ^ŒHõ HõOÃÑhÅ#∞ q^Õj ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÖËx
„ÃÑ"· \Õ ò ÃãHÍì~∞° Ö’x z#fl HõOÃÑhÅ#∞ q∞#Ǩ~ÚOzOk. P q^èOŒ QÍ "≥Ú`«OÎ QÍ Pi÷Hõ
Ѩiã≤u÷ x Ѩije¿ãÎ ÉèÏ~°`« áêi„âßq∞Hõ L`«ÊuÎÖ’ q^Õj "å\Ï WOHÍ KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=.
ÉèÏ~°`« Ѩi„â◊=∞ KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ áÈ\© =ÙO_Õ P\’"≥Úɡַ ò á¶ê~å‡ã¨∂º\˜HÖõ ò ~°OQÍÅÖ’
JO`«~å˚fÜ«∞ =∂Ô~¯\òÖ’ [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ áÈ\©Ñ_¨ Q» ÅÆ ∞QÆ∞`«∞#flk.
D PO^Àà◊#ÅÖ’ "åã¨Î=O ÖË^Œ∞. WO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ K«iÛOz# q^èŒOQÍ
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ q^Õj ~°∞}OÃÑ· ã¨Ç¨ Ü«∞OÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ \» Ïxfl `«yOæ K«∞‰õΩO@∂<Õ
=∞Oz =$kú ~ˆ @∞ ™êkèOzOk. ÉèÏ~°`« áêi„âßq∞Hõ =$kú ‰õÄ_® ѨÙOAH˘#flk. Jk
kQÆ∞=∞`«∞Å∞ KÕã¨∞H˘#fl qx=∞Ü«∞^•s =ã¨∞Î=ÙÅÃÑ· P^è•~°Ñ¨_ç# #Ü«∂=Åã¨"å^Œ
áêi„âßq∞HÍaè=$kú HÍ^Œ∞. HͺÑ≤@Öò QÆ∂_£û Ѩi„â◊=∞Å`À ‰õÄ_ç# "≥q· ^躌 Éèií `«"∞≥ #ÿ
áêi„âßq∞HÍaè=$kú. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ѨxKÕã∞¨ #Î fl q^Õj HõOÃÑhÅ∞ ^ÕjÜ«∞ Ѩi„â◊=∞efl
^ÕjÜ«∞ =∂Ô~¯\òx q^Õj kQÆ∞=∞`«∞Å`À =ÚOK≥`ÖΫ ^Ë ∞Œ . q^Õj „Ѩ`º« HõΔ ÃÑ@∞ì|_ç Z‰õΩ¯=QÍ
=zÛ#ѨÊ\˜H˜ q^Õj „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ q^è•#OÃÑ· PkèÑ`¨ º« O =∂@ JÖÏ
=ÙOz QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ J^Œ∞Ѩ٠‰õÄ_® ™êkèOK«Ö^Ë ∞Œ .

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 509

 #∂`«# ã¨ÇϨ ™„ êaÌÖ’ ã¨"åà◊√§
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ x~°O`«~O° QÍ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ ã¨"åÅ∞ ¿Ñ^ŒiHõO.
¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å<å „Hõ=∂xfl ã¨O㨯~°}Å∞ "ÕQ=Æ O`«O KÕâßÜ«∂ ÖËHõ `«yOæ KåÜ«∂? –
J<Õ JOâ◊OÃÑ· Pi÷Hõ âßG"Õ`ÅΫ =∞^躌 K«~Û° [~°∞QÆ∞`«∞Ok. 1983–93 =∞^躌 HÍÅOÖ’
^•i„^Œº ~ˆ Y‰õΩ kQÆ∞=# x=ã≤OKÕ „Ѩ[Å âß`«O 44.5 #∞O_ç 36H˜ `«yOæ ^Œx, ¿Ñ^ŒiHõO
QÆ}hÜ«∞OQÍ `«yOæ ^Œx XHõ JOwHÍ~°O =ÙOk. HÍx P `«~∞° "å`« JO>Ë 1990ÅÖ’
UO [iyOk? – J<Õ JOâ◊OÃÑ· q"å^ŒO =ÙOk. <Õ+#¨ Öò âßOѨÙÖò ã¨~ˆ fi ¿ãHõiOz#
ã¨=∂Kå~°O "Õ∞~°‰Ωõ 1999–2000Ö’ ¿Ñ^ŒiHõO 26 âß`åxH˜ Ѩ_áç È~ÚOk. ã¨~ˆ fi
[iÑ≤# Ѩ^uúŒ QÆ`O« `À áÈÅÛ^Œy#kQÍ ÖË^∞Œ . Ѷe¨ `«OQÍ D ã¨=∞㨺ÃÑ· QÆO^Œ~Q° ÀàÏxfl
=∞iH˘O`« ÃÑOzOk. 61= ^Œáê¶ Z<£.Zãπ.Zãπ. 2004–05H˜ ¿ãHõiOz# ã¨=∂Kå~°O
1993, 1999Å ã¨=∂Kå~°O`À áÈÅÛ^ŒyOkQÍ =ÙOk. 1993`À áÈÅÛ^Œy#
ã¨=∂Kå~°O "Õ∞~°‰Ωõ 1993, 2004–05 =∞^躌 HÍÅOÖ’ ¿Ñ^ŒiHõO 36 #∞O_ç 27.8
âß`åxH˜ `«yæOk. 1999–2000`À áÈÅÛ^Œy# Ѩ^Œúu „ѨHÍ~°O 1999–2000,
2004–05 =∞^躌 HÍÅOÖ’ ¿Ñ^ŒiHõO 26.1 #∞O_ç 22 âß`åxH˜ `«yOæ k.
1993, 2004–05 HÍÅOÖ’ ¿Ñ^ŒiHõO 36 #∞O_ç 27.8 âß`åxH˜ `«yOæ ^Œ<kÕ
ZÖÏO\˜ x<å^ŒO ÖËx JOâ◊O. #∂`«# ã¨ÇϨ „™êaÌÖ’ 1999–2000, 2004–2005
=∞^躌 ¿Ñ^ŒiHõO `«Q_æÆ O» ÃÑ· UHÍaè„áêÜ«∞O =ÙO_»@O`À 1990ÅÖ’ UO [iyOk?
J<Õ JOâ◊OÃÑ· K«~Û° Hˆ O„nHõiOѨ|_çOk. áÈeHõ ã¨=∞㨺x JkèQqÆ ∞OK«_®xH˜ KåÖÏ
Ѩ^`úŒ ∞« efl LѨÜ∂≥ yã¨∂,Î POQÆãπ _ô@<£ 1993–94, 1999–2000 =∞^躌 HÍÅOÖ’
"åi¬HOõ QÍ 1.3 âß`«O áê~ÚO@∞¡ Ѩ@} ì ¿Ñ^ŒiHõO 0.9 âß`«O `«Q_æÆ O» `À 1990ÅÖ’
¿Ñ^ŒiHõOÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ `«Q∞Æ ^æ ÅŒ #"≥∂^Œ~ÚO^Œx "åkOKå_»∞. ã¨∞O^Œ~O° , >ˇO_»∂ů~ü
D JOK«<åx P"≥∂kã¨∂Î JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ QÆ_zç # 10 1/2 ã¨OIIÅ HÍÅ=º=kè HõO>Ë
1990 ^Œâß|ÌOÖ’x z=i 6 ã¨OIIÅ HÍÅOÖ’ ¿Ñ^ŒiHõOÖ’ áê~ÚO\ò @∞ áê~ÚO\ò
ã¨QÆ@∞ "åi¬Hõ `«QÆ∞æ^ŒÅ Z‰õΩ¯=QÍ #"≥∂^Œ~ÚO^Œx "åkOKå~°∞. Ç≤Ï=∂Oâ◊√,
=∞¿ÇÏO„^Œ^Õ"£, ã≤. ~°q ÖÏO\˜ ~Ú`«~°∞Å∞ D "å^Œ#`À qÉèËkOKå~°∞. "å~°∞
1987–2005 HÍÅOÖ’ "åi¬Hõ ¿Ñ^ŒiHõO `«Q∞Æ ^æ ÅŒ 0.6 âß`«O`À#∞ 1993–2005
HÍÅOÖ’x 0.7 âß`«O`À#∞ áÈeÛ`Õ 1973, 1988 =∞^躌 HÍÅOÖ’ Z‰õΩ¯= "ÕQOÆ QÍ
"åi¬HOõ QÍ 1.1 âß`«O ~ˆ @∞ `«yOæ ^Œ<åfl~°∞. HÍx 1993, 2005 =∞^躌 ¿Ñ^ŒiHõO
`«QÆ∞æ^ŒÅ‰õΩ, 1999–2000, 2004–05 =∞^茺HÍÅOÖ’ ¿Ñ^ŒiHõO `«QÆ∞æ^ŒÅ
HÍ~°}=∞<åfl~°∞. JO>Ë 1990Ö’ ¿Ñ^ŒiHõO `«y#æ z=i ^Œâß|ÌO J<åfl~°∞.
510 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 1990ÅÖ’ ¿Ñ^ŒiHõO `«Q∞Æ ^æ ÅŒ ~ˆ @∞ H˘O`« q"å^•ã¨Ê^Œ"∞≥ #ÿ ѨÊ\˜H˜ #∂`«#
ã¨ÇϨ „™êaÌÖ’ ¿Ñ^ŒiHõO `«yOæ ^Œx JO^Œ~∂° JOwHõiOKå~°∞. XHõ JOK«<å „Ñ¨HÍ~°O
"åi¬Hõ „QÍg∞} ¿Ñ^ŒiHõO `«Q∞Æ ^æ ÅŒ 1.8 âß`«O, Ѩ@} ì ¿Ñ^ŒiHõO `«Q∞Æ ^æ ÅŒ 0.8 âß`«O.
1999–2005 HÍÅOÖ’ =∞~˘Hõ JOK«<å „Ñ¨HÍ~°O „QÍg∞} ¿Ñ^ŒiHõO `«Q∞Æ ^æ ÅŒ 1.13
âß`«O Ѩ@} ì ¿Ñ^ŒiHõO `«Q∞Æ ^æ ÅŒ 0.73 âß`«O. =º=™êÜ«∞O `«Q∞Æ =æ ÚYO Ѩ\ #ì˜ D
HÍÅOÖ’ „QÍg∞} ¿Ñ^ŒiHõO `«Q_æÆ O» Pã¨HHΘ ~õ O° . WO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}O ÃÑiy# =º=™êÜÕ∞`«~°
Láêkè HõÅÊ#, „^Œ"ÀºÅƒ}OÃÑ· J^Œ∞ѨÙ. =∞~˘Hõ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ JOâ◊O. x~°∞¿Ñ^ŒÅ∞
"≥Ú`«OÎ – "≥Ú`«OÎ ¿Ñ^ŒÅ x+¨ÊuÎÖ’ 1983Ö’ 55.2 âß`«O =ÙO_»QÍ 1993–94Ö’
43.2 âß`åxH˜ 2004–05Ö’ 36.5 âß`åxH˜ `«yOæ k.
ÉèÏ~°`« – Pi÷Hõ =º=ã¨÷ Z‰õΩ¯= =$kú ~ˆ @∞ ѨO^ä•Ö’ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÆ∞`«∞#fl
1980Å #∞O_ç "≥Ú`«OÎ [<åÉèÏÖ’ ¿Ñ^ŒÅ x+¨ÊuÎ `«y#æ ѨÊ\˜H˜ 2004–05Ö’ ¿Ñ^Œ
„Ѩ[Å ã¨OYº ã¨fi`«O„`«O ™êkèOz#ѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ [<åÉèÏH˜ (1951Ö’ 361
q∞eÜ«∞#∞¡) ~ÚOK«∞q∞OK«∞ ã¨=∂#O. Pi÷Hõ =$kú "ÕQÆOQÍ ÃÑ~°QÆÖË^Œ∞. JO`ÕQÍHõ
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl Jã¨=∂#`« Jaè=$kú Ѷe¨ `åÅ∞ ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ JO^Œ_®xH˜ J=~À^èOŒ QÍ =ÙOk.
1993–2005 HÍÅOÖ’ ™êkèOz# =$kú ~ˆ @∞ ¿Ñ^ŒiHÍxfl `«yOæ K«_®xH˜ `À_»Ê_ç#ѨÊ\˜H˜
Jã¨=∂#`«Ö’ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ D „Hõ=∂xfl Ѩiq∞`«O KÕãO≤ k. Jã¨=∂#`« ÃÑ~°Q‰Æ Ωõ O_®
=ÙO_ç =ÙO>Ë ¿Ñ^ŒiHõ ™ê÷~Ú „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ =∞i 2.8 âß`«O Ѩ@} ì „áêO`åÅÖ’
4.3 âß`«O Ѩ_áç È~Ú =ÙO_Õk.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ "≥Ñ· Ũ¶ ºO ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O ~°OQÆOÖ’ =ÙOk. ^ÕâO◊ Ö’ x~°H~Δõ å㨺`«
Z‰õΩ¯=QÍ =ÙOk. 6–14 =Ü≥∂ Ѩiq∞uÖ’ =Ù#fl a_»Å¤ Ö’ ^•^•Ñ¨Ù =¸_»= =O`«∞
=∞Ok |_çH˜ "≥à◊§_»O ÖË^Œ∞. |_çH˜áÈÜÕ∞ "åiÖ’ ‰õÄ_® KåÖÏ=∞Ok =∞^茺֒
=∂#∞‰õΩO@∞<åfl~°∞ („ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÅ∞ ÃÇÏzÛOz „áê~°OaèOz# ã¨~fi° tHΔÍ
JaèÜ∂« <£ ™êkèOzO^Œx K≥ÑC¨ ‰õΩ#fl ã¨~fi° tHõΔ ÖËHõ ™ê~°fi„uHõ q^Œº q"å^•ã¨Ê^Œ=∞~ÚOk).
JO>Ë ¿Ñ^ŒÅ∞ ™ê=∂lHõOQÍ Z^ŒQ_Æ ®xH˜ =ÚYº"≥∞#ÿ =#~°∞QÍ =Ù#fl q^Œº ¿Ñ^ŒÅÖ’
Z‰õΩ¯= âß`åxH˜ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖË^Œ∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O QÆ_çz# Ô~O_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅÖ’
J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# Pi÷HÍaè=$kú ™êkèOz#ѨÊ\˜H˜ P Jaè=$kú ã¨=∂[OÖ’x J`«ºO`«
^Œ∞~°ƒÅù "≥∞#ÿ ÃãHõ¬#∞¡ r=#™ê÷~Ú "≥∞~°∞QÆ∞^ŒÅÖ’ „Ѩ`ºÕ H˜Oz ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å a_»Å¤ P~ÀQƺ
ã¨O~°H}Δõ , q^ŒºÅÖ’ „ѨuѶe¨ OK«Ö^Ë ∞Œ . 2006Ö’ 3 ã¨OIIÅ =Ü«∞ã¨∞û֒Ѩ٠=Ù#fl a_»Å¤ Ö’
4.6 âß`«O =∞Ok P =Ü«∞ã¨∞H˜ `«y# |~°∞=Ù HõO>Ë `«‰Ωõ ¯=QÍ =Ù<åfl~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞.
„ѨÑO¨ K« =∂#"åaè=$kú ã¨∂zHõ (HDI) Ö’ 2000Ö’ 124= ™ê÷#OÖ’ =Ù#fl ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
2004 <å\˜H˜ 126= ™ê÷<åxH˜ Ѩ_áç È~ÚOk. NÅOHõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ HõO>Ë ÃÑ#· 89=
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 511
™ê÷#OÖ’ =ÙOk. Ѩi„â◊=∞Å ¿ã=ÅÖ’ `«fii`«"∞≥ #ÿ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ™êkèOz#ѨÊ\˜H˜ #∂`«#
ã¨ÇϨ „™êaÌÖ’ =º=™êÜ«∞OÖ’ =$kú =∞O^ŒH˘_çQÍ =ÙOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ѨxKÕ¿ã "åiÖ’
55 âß`«O =∞Ok =º=™êÜ«∞~°OQÆOÖ’ ѨxKÕã¨∞Î#flѨÊ\˜H˜ 2006–07Ö’ l_çÑ≤Ö’
=º=™êÜ«∞O "å\Ï 18.5 âß`åxH˜ Ѩ_áç È~ÚOk. 1994, 2005 =∞^躌 HÍÅOÖ’
=º=™êÜ«∞OÖ’ Láêkè ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ^•^•Ñ¨Ù Ug∞ ÖË^∞Œ . Wk „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’
f„="≥∞#ÿ x~åâß xã¨Ê $ǨÏʼnõΩ ^•ifã≤Ok.
[=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ HÍÅO #∞O_ç =$kú J<Õk ™ê=∂lHõ <åºÜ«∂xH˜ +¨~`° ∞« QÍ
ÉèÏqOK«|_çOk. HÍx Hˆ =ÅO =$kú ™ê=∂lHõ <åºÜ«∂xfl fã¨∞‰õΩ~åÖË^∞Œ . D "åã¨=Î O
J`«∞º#fl`« ™ê÷~ÚÖ’ QÆ∞iÎOK«|_çOk. JO^Œ∞Hˆ „Ѩ^•è x =∞<À‡Ç¨Ï<£ãO≤ Q∑ =$kÌ J<Õk
Z‰õΩ¯= =∞OkH˜ =iÎOKÕkQÍ =ÙO_®Åx, =º=™êÜ«∞ ^Œ∞~°uæ x Ѩi+¨¯iOKÕkQÍ =ÙO_®Åx
ѨÅ∞=∂~°∞¡ K≥áêÊ~°∞. U"≥∞ÿ#ѨÊ\˜H˜ ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O H˘~°‰õΩ =$kúÃÑ· <≥„Ǩ˙ –
=∞ǨÏÅ<˘aãπ =ӺǨÏO ã¨O㨯~°}Å `«~∞° "åu HÍÖÏxH˜ ‰õÄ_® =iÎã∞¨ OÎ k. Jaè=$kúH~õ °
K«\ÏìŠѶ¨e`åÅ∞ kQÆ∞= #∞O_ç „Ñ¨[efl ã¨g∞HõiOz#ѨC_Õ ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ ^Œ‰õΩ¯`å~Ú.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ QÆ_z» # 20 ã¨OIIÅÖ’ ã¨fi`«O„`«O ™êkèOz# `«~∞° "å`« `˘e 20 ã¨OIIÅ
HõO>Ë Z‰õΩ¯= =$kú ˆ~@¡#∞ ™êkèOzOk. HÍx ™ê^è•~°} ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å rq`åÅÖ’
=∂~°∞Ê q+¨Ü«∂xH˜ =¿ãÎ |Ǩïâß `˘eHÍÅO =º=^èÕ ÉÏQÆ∞O^Œx K≥ѨÊHõ `«Ñ¨Ê^Œ∞.
#∂`«# ã¨ÇϨ „™êaÌÖ’ Jaè=$kú Ѷe¨ `åÅ∞ ™ê^è•~°} „Ѩ[ʼnõΩ KÕ~=° Åã≤# J=ã¨~åxfl
QÆ∞iOz Z‰õΩ¯=QÍ K≥Ñʨ #=ã¨~O° ÖË^∞Œ . ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO, QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ
|ÅO QÆÅ "å=∞ѨHÍΔ Å∞ – ¿Ñ^ŒiHõO ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O ã¨=∞㨺x „Ѩ|ÅOQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ
`≥ã∞¨ <Î åfl~Ú. nxx U „ѨÉ∞íè `«fi=¸ q㨇iOK«*ÏÅ^Œ∞. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ KÕÜ∞« =Åã≤Ok
KåÖÏ =ÙOk.
áœ~° ã¨=∂[O #∞O_ç Pq~°ƒùqã¨∞Î#fl kQÆ∞= ™ê÷~Ú L^Œº=∂Å∞ ‰õÄ_®
QÆ}hÜ«∞OQÍ Hõ$+≤ KÕã∞¨ <Î åfl~Ú. J~°∞}ü~åÜü∞ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ ~å[™êÎ<Ö£ ’x L^Œº=∂Å∞,
^ÕâO◊ Ö’x W`«~° „áêO`åÅ L^Œº=∂Å∞ ã¨=∂Kå~° ǨωõΩ¯ H˘~°‰Ωõ ¿Ñ^Œefl ã¨g∞HõiOKå~Ú.
D ǨωõΩ¯ ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ Hˆ \Ï~ÚOK«|_ç# x^è∞Œ Å∞ ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆÑ~¨ K° ‰« Ωõ O_® K«∂¿ãO^Œ∞‰õΩ
qxÜ≥∂yOK«|_çOk. JÖψQ Láêkè ǨωõΩ¯ L^Œº=∂Å∞ „QÍg∞} x~°∞^ÀºQÆ∞ʼnõΩ Láêk
Ǩg∞ Ѩ^äŒHÍʼnõΩ ^•ifâß~Ú. PO„^茄Ѩ^ÕâòÖ’ Ü«∞O.q. ᶜO_Õ+¨<£ ã¨Oã¨÷ ^•fi~å
âßO`å ã≤<å› #_çÑ#≤ L^Œº=∂Å∞ – ÉÏÅŠǨωõΩ¯Å H˘~°‰Ωõ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz a_»Å¤ q^•º
ǨωõΩ¯ H˘~°‰Ωõ #_çÑ#≤ L^Œº=∂Å∞ „QÍg∞} „Ѩ[efl ã¨g∞HõiOz =¸_»∞ ÅHõÅΔ =∞Ok
ÉÏÅ HÍi‡‰õΩefl |_çH˜ ~°ÑÊ≤ OKå~Ú.
512 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 D L^Œº=∞O ^ÕâO◊ Ö’x W`«~° „áêO`åʼnõΩ qã¨iÎ OzOk. PǨ~°O ǨωõΩ¯
L^Œº=∞O ‰õÄ_® |ÅO ѨÙOAH˘O@∞Ok. "≥q· ^躌 Éèií `«"∞≥ #ÿ D L^Œº=∂efl „Ѩ^•è #
~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞, "å\˜ „âı}∞Å∞ *ÏfÜ«∞ J*ˇO_®Ö’H˜ `≥zÛ áÈ~å\ÏÅ∞ KÕÑ\¨ #ì˜ Ñ¨C_»∞
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x HÀ\Ï¡k Hõ+rì̈ =ÙÅ HõÅÅ∞ ™êHÍ~°=∞=Ù`å~Ú.
=∞<À‡Ç¨Ï<£ãO≤ Q∑ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x Ü«ÚÑ≤Z „ѨÉ∞íè `«fiO ã¨=∂Kå~° ǨωõΩ¯ (RTI)
K«@Oì , *ÏfÜ«∞ „QÍg∞} Láêkè Ǩg∞ K«@Oì (NREGA) KÕãO≤ k.
*ÏfÜ«∞ „QÍg∞} Láêkè Ǩg∞ K«@Oì 2005 ÃãÃÑOì |~üÖ’ „ѨH\õ O˜ K«|_çOk.
2006 Ѷ≤„|=iÖ’ „áê~°OaèOK«|_çOk. `˘e ^Œâ◊Ö’ 200 "≥#∞Hõ|_ç# lÖÏ¡Å∞
QÆ∞iÎOK«|_®¤~Ú. ^Õâ"◊ åºÑÎ̈OQÍ QÆÅ q∞ye# lÖÏ¡ÅxflO\˜H˜ D K«@Oì 5 ã¨OIIŠ֒ѨÙ
=iÎOѨKÜ Õ ∞« |_»∞`«∞O^Œx „ѨH\õ O˜ K«|_çOk. HÍx 2007 ÃãÃÑOì |~üÖ’<Õ „ѨÉ∞íè `«fiO D
Ѩ^HŒä Oõ ^ÕâO◊ Ö’x Jxfl lÖϡʼnõΩ qãÎ̈iOѨKãÕ ∞¨ #Î fl@∞¡ „ѨH\õ O˜ zOk. K«@Oì „Ñ¨HÍ~°O
„Ѩu ~åR „ѨÉ∞íè `«fiO „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ Pi÷Hõ ã¨O=`«û~°OÖ’ „Ѩu ‰õΩ@∞OÉÏxH˜
Pi÷Hõ ã¨O=`«û~°OÖ’ Hõhã¨O 100 ~ÀAʼnõΩ `«Q‰æÆ Ωõ O_® Láêkè HõeÊOK«=Åã≤ =ÙO@∞Ok.
‰õΩÅѨ~O° QÍ#∞, W`«~° q^è•Å∞QÍ#∞ ¿Ñ^Œefl qÉèlí OK«‰Ωõ O_® KåÖÏ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ "å~°∞
„ѨÜ≥∂[<åÅ∞ á⁄O^Õ q^èŒOQÍ K«@ìO „Ѩܫ∞uflOzOk. „Ѩ[Å∞ K≥·`«#º=O`«∞Öˇ·
ã¨g∞Hõ$`«∞Öˇ#· KÀ@ K«@Oì 㨄Hõ=∞OQÍ J=∞Å∞ [~°∞Ѩ|_çOk.
a_»Å¤ ǨωõΩ¯Å ~°H} Δõ H˘~°‰Ωõ *ÏfÜ«∞ Hõq∞+¨<£ U~åÊ@∞ KÕã≤ 2007Ö’
âßO`åã≤<å›x ^•xH˜ Kè~·≥ Ñü ~¨ û° <£QÍ xÜ«∞q∞OK«_O» `À ÉÏÅŠǨωõΩ¯Å ã¨=∞㨺x „ѨÉ∞íè `«fiO
z`«âÎ √◊ kú`À#∂ KÕÑ_¨ ∞» `«∞O^Œx Pâ◊Å∞ HõeyOzOk. ZO.q.ZѶ.π „ѨÜ∂≥ QÆO ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ
J=∞Å∞ [~°Ñ_¨ O» [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx PtOK«_O» [iyOk. HÍx PK«~} ° Ö’ [iyOk
^•^•Ñ¨Ù â◊¥#ºO. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 2007Ö’ Pi÷Hõ W|ƒO^Œ∞Å ™ê‰õΩ`À q^•º ǨωõΩ¯
aÅ∞¡ P"≥∂^ŒO á⁄O^ŒÖ^Ë ∞Œ .
L`åÊ^Œ#‰õΩ q*Ï˝#O H©ÅHõ"≥∞ÿ# `«~°∞}OÖ’, „ѨѨOK«O q*Ï˝# ã¨=∂[O
kâ◊QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ`«∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PK«~} ° PHÍOHΔ̃Oz# q^èOŒ QÍ ÖË^∞Œ . ¿Ñ^Œ
„Ѩ[Å =∞Oz rq`åxH˜ J=HÍâßÅ∞ HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ, Ѩiâ’^è#Œ Jaè=$kúÖ’ „ѨÑO¨ K«
áÈ\©x `«@∞ìH˘x xÅ|_»\ÏxH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ Jáê~°"∞≥ #ÿ q^•ºÑ¨~"° ∞≥ #ÿ =∂#= =#~°∞efl
`«Ü∂« ~°∞ KÕã∞¨ H˘x =$kú ~ˆ @∞¡ ™êkèOz "å\˜x xÅɡ@∞ìH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ „áê^äqŒ ∞Hõ q^Œºx
ÃÑ· ™ê÷~Ú q^Œºx `«fii`«OQÍ Jaè=$kú Ѩ~K° åÅx Jxfl ~°HÍʼnõΩ K≥Ok# Pi÷Hõ âßG"Õ`ÅΫ ∞
JOwHõiã¨∞<Î åfl~°∞. S.\˜. ~°OQÆO ‰õÄ_® xѨÙ}∞Å H˘~°`x« Z^Œ∞~˘¯O@∞#flk. „áê^äqŒ ∞Hõ

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 513

q^ŒºÖ’ ÃÑ· ™ê÷~Ú q^ŒºÅ∞ K≥·<å ™êkèOz# `«fii`åaè=$kú K≥·<å âßG"Õ`«ÎÅ∞ ѨÅ∞
~°OQÍÅÖ’ Ѩiâ’^è<Œ å Ѩ„`åÅ∞ ~°∂á⁄OkOK«_O» Ö’#∞ ¿Ñ>ˇO@∞¡ ^•YÅ∞ KÕÜ∞« _»OÖ’#∞
„ѨuѶe¨ OzOk. nx`À „¿Ñ~°} á⁄Ok „Ѩ^•è #=∞O„u =∞<À‡Ç¨Ï<£ãO≤ Q∑ <åÖˇ_ç̊ Hõq∞+¨<£
xÜ«∞q∞OKå_»∞. HÍx Jk `«# HÍ~°ºHõÖÏáêÅ`À JO`«QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÆÖHË áõ È~ÚOk.
W\©=Å (2006–2007) Ü«ÚÑ≤Z „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’x q^•ºâßY =∞O„u J~°∞<˚ 㣠O≤ Q∑ L#fl`«
q^•º ã¨Oã¨Å÷ Ö’ 27 âß`«O ã‘@‰¡ Ωõ "≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏʼnõΩ i[~°∞fi KÕÜ∞« _®xH˜ KÕã#≤
„ѨÜ∞« `«flO |_ç "≥ÚQÆ"∞≥ ~°∞QÆx ÅHõÖΔ Ïk ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å a_»Å¤ J=ã¨~åefl f~°Û_®xH˜ QÍHõ,
`«y# ã¨OYºÖ’ xѨÙ}∞Öˇ#· Ѩx"åix `«Ü∂« ~°∞ KÕÜ∞« _®xH˜ QÍHõ ÖËHõ qq^èŒ ~°OQÍÅÖ’
Ѩiâ’^èŒ#Ö’ áÈ\©x ÃÑOK«_®xH˜ QÍHõ "≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÅ ~å[H©Ü«∂efl ÅHõΔ ºOQÍ
ÃÑ@∞ìH˘#flk. =ÚY∞ºÖˇ#· ã¨É∞íè ºÅ∞ x~°ã#¨ QÍ ~år<å=∂ KÕÜ∞« _»O =Å# <åÖˇ_˚ç Hõq∞+¨<£
^•x „áê^è•#º`« HÀÖ’Ê~ÚOk. q^•º~°OQÆOÖ’x qq^èŒ ™ê÷~ÚÅÖ’ `«HõΔ} K«~°ºÅ∞
KÕÑ@¨ _ì O» Ö’x ֒ѨO ÃÑ^ŒÌ P@OHõOQÍ Ñ¨i}q∞OzOk.
#∂`«# ã¨ÇϨ „™êaÌÖ’ ^ÕâO◊ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl ã¨"åÅ∞ ã¨fi`«O„`«O =zÛ# `˘e
^ŒâßÉÏÌÅÖÏQÍ ^Õâ◊ Pi÷Hõ =$kú ~ˆ @∞x ÃÑOKÕ „ѨÜ∞« `«flO HÍ^Œ∞. D =$kúx xÜ«∞O„`«}‰õΩ
`≥KÕÛ ã¨=∞~°ú=O`«"≥∞ÿ# áêÅ#, D =$kú JO^ŒiH© =iÎOKÕ q^èŒOQÍ#∞ xÅHõ_»QÍ
H˘#™êˆQkQÍ#∞ KÕÜ∞« QÆÅ ã¨Oã¨e÷ fl x~å‡}Ïefl ã¨$+≤Oì K«_O» – Jã¨Ö#·ˇ ã¨"åÅ∞ „ѨÉ∞íè `«fi
Ü«∞O„`åOQÆO KÕ`« 㨄Hõ=∞OQÍ Ñ¨xKÕ~ÚOz, ™êkèã¨∞Î#fl Jaè=$kú HÀ\Ï¡k „Ѩ[Å
r=# ™ê÷~Úx "≥∞~°∞QÆ∞ѨiKÕ q^èOŒ QÍ ~°∂ѨÙk^Œ∞HÌ ˘<ÕÖÏ Ç¨g∞ HõeÊOK«_O» – áœ~°
ã¨=∂[ L^Œº=∂Å ~å[H©Ü∞« áêsìÅ Z^Œ∞@#∞#fl ã¨"åÅ∞. '=∞#‰õΩ ã≤~÷ ° ã¨OHõÅÊO
=ÙO>Ë =∞#Ö’ JO`«~`æ° O« QÍ =Ù#fl â◊HΘ ™ê=∞~åúºÅÖ’ ã¨Q"Æ ∞≥ <ÿ å "≥zÛOK«QeÆ y`Õ ~å#∞#fl
20 ÖËHõ 25 ã¨O=`«û~åÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ¿Ñ^ŒiHõO. QÆ`H« ÍÅѨ٠㨇 $uQÍ q∞QÆ∞Å∞`«∞Ok—
– ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ ã¨O㨯~°}ÅÃÑ· #∂`«# ã¨ÇϨ „™êaÌ „áê~°OÉèOí Ö’ XHõ „Ѩ=ÚY Pi÷H"õ `Õ Î«
"åºMϺ#O. ã¨fiÅÊ"≥∞#ÿ ~å[H©Ü∞« „ѨÜ∂≥ [<åÅ <åtOz =∞# â◊HÜ Î˜ Ú« ‰õΩeÎ fl ã¨O‰õΩz`«"∞≥ #ÿ
‰õΩÅ=∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å H˘~°‰õΩ "≥zÛOK«_®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ xˆ~ÌtOK«∞H˘#fl ^Õâ◊ ÅHΔͺefl
™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ XHõ =∞Oz Kåi„`«Hõ J=HÍâ◊O =∞# =ÚO^Œ∞#flk.

514 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 29
Éèí∂ã¨O㨯~°}Å∞-1
=Åã¨"å^Œ „ѨÉèÏ=O
*ÏfÜ«∞ Ô~·`«∞ L^Œº=∂Å "å~°ã¨`«fiO
ã¨fi`«O„`«O =zÛ#ѨÊ\˜ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ =º=™êÜ«∞O
=Åã¨"å^Œ Ñ„ ɨ Ïè =O
=Åã¨"å^ŒO ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =º=™êÜ«∞OÃÑ· q<åâ◊H~õ "° ∞≥ #ÿ „ѨÉÏè =O K«∂Ñ≤Ok.
^ÕâO◊ "≥Ú`«OÎ L`«ÊuÎÖ’ =º=™êÜ≥∂`«ÊuÎ J`«ºkèHOõ QÍ =Ù#fl HÍÅOÖ’ D q^èfiŒ Oã¨O
[iyOk.
=Åã¨"å^ŒO ZÖÏO\˜ H˘`«Î â◊‰Ωõ eÎ fl fã¨∞H˘x ~å‰õΩO_® ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ™êO„Ѩ^•Ü«∞
=º=™êÜ«∞ ѨÙ<å^Œ∞efl ‰õΩkÑ≤"ãÕ O≤ k. =º=™êÜ«∞O "åºáêsHõ~} ° KÕÜ∞« |_çOk. HÍx
áêi„âßq∞Hõ ÃÑ@∞ì|_ç^•s =ÚO^Œ∞<å\˜ L`«ÊuÎ q^è•#O #∞O_ç ÃÑ@∞ì|_ç^•s L`«ÊuÎ
q^è•#OÖ’ =∂~°∞Ê K≥O^Œ∞`«∞#fl ã¨fi`«O„`« ã¨=∂*ÏÅÖ’ÖÏQÍ QÍHõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’
"åºáêsHõ~}° ÃÑ@∞ì|_ç^•s L`«ÊuÎ q^è•#O "≥Ñ· Ù¨ =∂~°∞Ê K≥OkOK«Ö^Ë ∞Œ .
=Å㨠áêÅ#Ö’ =Ù#fl ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ =º=™êÜ«∞ "åºáêsHõ~} ° ~Ô `· ∞« Å #∞O_ç
q∞QÆ∞Å∞#∞ (tã¨∞ÅÎ ^•fi~å _»|∞ƒ ~°∂ѨOÖ’) =ã¨∂à◊√§ KÕÜ∞« _®xfl =º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÅÎ ‰õΩ
ZQÆ∞=∞u =∂Ô~¯\ò‰Ωõ fã¨∞H˘x =zÛ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ #∞O_ç „a@<£ `«~e° OK«_®xfl ã¨∞ÅÉè`í ~« O°
KÕãO≤ k. P q^èOŒ QÍ ã¨OѨ^Œ `«~e° OѨÙH˜ ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ Oç k.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 515
 J^Õq^èOŒ QÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ~Ô `· ∞« Å =sæH~õ }° ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∞^•~°∞_»∞
Jaè=$kú K≥O^Œ_®xH˜ HÍHõ =_ô¤ÅH˜KÕÛ Éèí∂™êfi=∞º =~åæxfl ÃÑOzOk. P q^èŒOQÍ
ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ =º=™êÜ«∞O =∂~°∞ÊH˜ QÆ∞~°~Ú#ѨÊ\˜H˜ Jk =Åã¨"å^Œ Ѩ^ŒúuÖ’
n~°H… ÍeHõOQÍ =º=™êÜ«∞O |ÅÇ‘Ï#Ѩ_Õ q^èOŒ QÍ [iyOk.
=Åã¨"å^Œ áêÅ#Ö’ =Ù#fl ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =º=™êÜ«∞OÖ’ Pq~°ƒqù Oz# „Ѩ`ºÕ Hõ
ÅHõ} Δ ÏÅ∞ ~Ô `· ∞« ÅÃÑ· ÉèÏqOѨ~åx ÉèÏ~åxfl "≥∂áê~Ú.
"≥Ú^Œ\ k˜ : =Åã¨~å[ºO =º=™êÜ«∞OÃÑ· KåÅ Z‰õΩ¯= Ѩ#∞flÅ∞ qkèOzOk.
=Å㨠áêÅ# `˘eHÍÅOÖ’ Éèí∂q∞ tã¨∞Î ˆ~@∞¡ Z‰õΩ¯=QÍ x~°‚~ÚOz ~å[ºO
[g∞O^•sÅ`À âßâ◊fi`« Ѩiëê¯~åʼnõΩ ([g∞O^•s Ѩiëê¯~°O ÖËHõ âßâ◊fi`« Ѩiëê¯~°O)
‰õΩ^Œ∞~°∞ÛH˘#flk. [g∞O^•~°∞ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ =º=™êÜ«∞^•~°∞xH˜ =∞^躌 ^ŒàÏiH© J`«_∞»
xs‚`« "≥Ú`åÎxfl „ѨÉ∞íè `åfixH˜ K≥eO¡ Kå_»∞. J`«_∞» ~Ô `· ∞« #∞O_ç tã¨∞Î =ã¨∂Å∞ KÕã∞¨ H˘<åfl_»∞.
HÍx tã¨∞Î =ÚO^Œ∞QÍ x~°‚~ÚOK«|_çOk. Hõ#∞Hõ HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ =º=™êÜ≥∂`«Ê`«∞ÎÅ
^è~Œ Å° ∞ ÃÑiy#ѨÊ\˜H˜ J^Œ#OQÍ tã¨∞ÅÎ ∞ =ã¨∂Å∞ KÕÜ∞« _»O gÅ∞Ѩ_^» xŒ „ѨÉ∞íè `«fiO
QÆ∞iÎOzOk. P^•Ü«∞OÖ’x ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅx ^ŒàÏ~°∞Å∞ ™⁄O`«O KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞.
P `«~∞° "å`« =Å㨠áêʼnõΩÅ∞ ~Ô `· ∞« Å`À „Ѩ`ºÕ Hõ ã¨O|O^èOŒ QÆÅ Éè∂í q∞ tã¨∞Î
q^è•<åxfl „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\Ïì~∞° . nx<Õ ~Ô `· åfis q^è•#O JO\Ï~°∞. ~Ô `· åfis q^è•#O J=∞Å∞Ö’
=Ù#fl „áêO`åÅÖ’ Éè∂í q∞ tã¨∞Î `«~K° ∞« QÍ ÃÑOK«|_çOk. „a\˜+π áêʼnõΩÅ∞ K≥ÑC¨ H˘#fl@∞¡QÍ
QÍHõ "å~°∞ QÆ`O« Ö’ ã¨fi^Õj áêʼnõΩÅ∞ =ã¨∂Å∞KÕã#≤ ^•xHõO>Ë KåÖÏ Z‰õΩ¯= =ã¨∂Å∞
KÕâß~°∞. ѨO@Å∞ ^≥|ƒu#flѨC_»∞ ÖËHõ ^è~Œ Å° ∞ `«Q_æÆ O» =Å# ~Ô `· ∞« H˜ KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=
P^•Ü«∞O =zÛ#ѨC_»∞ – 1930Å <å\˜ =∞Ǩ=∂O^ŒºO (Great Depression)
ÖÏO\˜ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ ‰õÄ_® ZÖÏO\˜ q∞#Ǩ~ÚOѨÙÅ∞ ÖˉΩõ O_® ~Ô `· ∞« L`«ÊuÎ KÕã#≤
^•xÖ’ ^•^•Ñ¨Ù 75 âß`«O =∂~°∞ÊÅ∞ KÕâß~°∞. 20= â◊`å|ÌO =KÕÛ@ѨÊ\˜H˜ =Åã¨"å^Œ
~å[ºO "≥Ú`«OÎ P^•Ü«∞OÖ’ ã¨QÍxH˜ ÃÑQ· Í ~Ô `· ∞« Å #∞O_ç Éè∂í q∞ tã¨∞ÅÎ ~°∂ѨOÖ’
=ã¨∂Å∞ KÕãO≤ ^Õ.
~Ô O_»=k : =Å㨠áêÅ#Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î Éè∂í ™êfi=∞º q^è•#O
ÃÑiyOk. =_ô¤ ˆ~@∞¡ ÃÑiQÍ~Ú. Ô~·`«∞Å #∞O_ç ~å|\ì̃# tã¨∞Î W`«~° |Å=O`«Ñ¨Ù
=ã¨∂à◊√§ KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO_Õq. ~Ô `· ∞« Å #∞O_ç tã¨∞QÎ Í =ã¨∂Å∞ KÕã#≤ ^•xH˜
„ѨÉ∞íè `åfixH˜ K≥eO¡ z# ^•xH˜ =∞^躌 KåÖÏ =º`åºã¨O =ÙO_Õk. Wk ^ŒàÏsʼnõΩ ^ŒHˆ ¯k.
516 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ~Ô `· åfis „áêO`åÅÖ’ „ѨÉ∞íè `åfixH˜, ~Ô `· ∞« H˜ „Ѩ`º« HõΔ ã¨O|O^èOŒ =Ù#flѨÊ\˜H˜
HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ D „áêO`åÅÖ’ ‰õÄ_® Éèí∂™êfi=∞º q^è•#O, H“Å∞^•s Ѩ^Œúu
qã¨iÎ OKå~Ú. ~Ô `· åfis „áêO`åÅÖ’ "≥Ú`«OÎ Éè∂í q∞Ö’ 40 #∞O_ç 50 âß`«O Éè∂í ™êfi=ÚÅ
Jnè#OÖ’<Õ =ÙOk. ã¨fi`«O„`åxH˜ =ÚO^Œ∞ „a\˜+O≤ _çÜ∂« Ö’ ™êQÆ∞Ö’ =Ù#fl Éè∂í q∞Ö’
60 #∞O_ç 70 âß`«O ([q∞O^•s „áêO`åÅ`À HõeÑ≤) Éè∂í ™êfi=ÚÅ Ü«∂[=∂#ºOÖ’
=ÙOk.
=Åã¨"å^Œ Ѩiã≤u÷ H“Å∞^•s =º=™êÜ«∂xH˜ JkèHõ =_ô¤ ~ˆ @¡‰Ωõ J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ
Ѩiã≤`÷ ∞« efl ã¨$+≤Oì zOk. ™êO„Ѩ^•Ü«∞ ǨÏãÎ̈Hàõ Å◊ ∞ KÕu=$`«∞ÅΠѨi„â◊=∞Å∞ H©} Δ O˜ K«_O»
P^è∞Œ xHõ Ѩi„â◊=∞Å∞ `«fi~°QÍ Jaè=$kú K≥O^ŒHáõ È=_»O =º=™êÜ«∞OÃÑ· XuÎ_ç ÃÑOKå~Ú.
JO`ÕQÍHõ Ô~·`«∞ÅÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl =º`åºã¨O Ѷ¨e`«OQÍ ˆHO„nHõiOѨ|_»∞`«∞#fl
Éè∂í Ü«∂[=∂#ºO „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ Láêkè ÖËHáõ È=_»O Éè∂í q∞ HÀã¨O "≥OѨ~å¡_Õ Éè∂í q∞
ÖËx "åi ã¨OYºx ÃÑOzOk. ã¨fi`«O„`«O =KÕÛ <å\˜H˜ U=∂„`«O Éèí∂q∞ÖËx ÖËHõ
ZHõ~O° ֒Ѩ٠Éè∂í q∞ QÆÅ „QÍg∞} ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ 60 âß`«O ÃÑQ· Í =Ù<åfl~Ú. =∞~˘Hõ
JOK«<å "Õ∞~°‰Ωõ 75 âß`«O „QÍg∞} „Ѩ*ÏhHõO Éè∂í q∞ÖËx H“Å∞^•sÅ∞ =º=™êÜ«∞
HÍi‡‰õΩÅ∞.
Ѷe¨ `«OQÍ H“Å∞ ~ˆ @∞¡ KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ =Ù<åfl~Ú. ™ê^è•~°}OQÍ Ñ¨O@Ö’
50 âß`åxH˜ ÃÑ·QÍ =Ù<åfl~Ú. ѨO*Ï|∞Ö’#∞ `«q∞à◊<å_»∞Ö’ `«O*Ï=Ó~°∞ ÖÏO\˜
„áêO`åÅÖ’#∞ ѨO@Ö’ 80 #∞O_ç 85 âß`«O H“Å∞ K≥eO¡ Kåe. 1930 ^Œâß|ÌO
z=i ѨO@Ö’ 50 âß`«O H“Å∞^•~°∞xH˜ ^ŒHͯÅx ~Ô `· ∞« L^Œº=∞O _ç=∂O_£ KÕãO≤ k.
`«O*Ï=Ó~°∞Ö’ 1952 Pi¤<<≥ û£ ѨO@Ö’ Éè∂í ™êfiq∞ "å\Ïx 60 âß`åxH˜ `«yOæ zOk.
JO`ÕQÍHõ Éèí∂™êfiq∞ ˆH=ÅO Éèí∂q∞ tã¨∞Î =∂„`«O K≥e¡OKÕ"å_»∞. L`«ÊuÎ =ºÜ«∞O
"≥Ú`åÎxfl H“Å∞^•~°∞ Éèií OKÕ"å_»∞. WOHÍ =º=™êÜ≥∂`«Ê`«∞ÅÎ ^è~Œ Å° HõO>Ë KåÖÏ "ÕQOÆ QÍ
H“Å∞ ~ˆ @∞¡ ÃÑiQÍ~Ú.
Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ H“Å∞`À áê@∞ Ô~·`«∞Å #∞O_ç J„Hõ=∞OQÍ _»|∞ƒ =ã¨∂Å∞
KÕâß~°∞. "≥\ Kì̃ åH˜i KÕ~ÚOKå~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Ü«Ú.Ñ≤.Ö’ qq^èŒ ÉèÏQÍÅÖ’ JÖÏO\˜
J„Hõ=∞ =ã¨∂à◊√§ KÕã#≤ 50 ã¨O^Œ~åƒùÅ#∞ Ü«Ú.Ñ≤. [q∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ Ì Hõq∞\©
ZuÎK«∂Ñ≤Ok. =Å㨠áêÅ<å HÍÅOÖ’ ^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ Ô~·`«∞ L^Œº=∂Å∞ JÖÏO\˜
J~°ú Éè∂í ™êfi=∞º K«@qì ~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ =ã¨∂à◊§‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_®~Ú.

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 517

 WÖÏO\˜ Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ "åi "≥Ú`«OÎ á⁄ÖÏxfl QÍx ÖËHõ "åi
‰õΩ@∞O|O ™êQÆ∞ KÕÜ∞« _®xH˜ gÖˇ#· O`« á⁄ÖÏxfl =ÙOK«∞H˘x J^Œ#OQÍ =Ù#fl á⁄ÖÏxfl
áÈ\©Ñ_¨ ∞» `«∞#fl Éè∂í q∞ÖËx ~Ô `· ∞« ʼnõΩ Z‰õΩ¯= ~ˆ @¡‰Ωõ H“Å∞H˜zÛ H“Å∞`À áê@∞ J„Hõ=∞
=ã¨∂à◊√§ KÕÜ«∞_»O Pi÷HõѨ~°OQÍ „ѨÜ≥∂[#Hõ~°=∞x ÉèÏqOKå~°∞ QÍx ‰õÄbÅ#∞
xÜ«∞q∞OK«∞H˘x "åi „Ѩ`º« HõΔ Ñ¨~º° "ÕH} Δõ Ö’ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∂xH˜
ã≤^ÑúŒ _¨ Ö» ^Ë ∞Œ . ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∞O Pq~°ƒqù OK«Háõ È=_®xH˜ HÍ~°}O H˘O^Œ~∞°
P~ÀÑ≤Oz# q^èOŒ QÍ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~Ô `· ∞« Å ÖËHõ Éè∂í ™êfi=ÚÅ ã¨ÇϨ [ ã≤^"úŒ ∞≥ #ÿ ѶӨ º_»Öò
=∞#ãÎ̈`fi« O HÍ^Œ∞. HÍ|\ì̃ [q∞O^•s ~Ô `· åfis „áêO`åÅÖ’x ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ "åi
á⁄ÖÏÅ#∞ z#fl =ÚHõ¯Å∞QÍ qÉèlí Oz ™êO„Ѩ^•Ü«∞ Ѩ^uúŒ Ö’ =º=™êÜ«∞O KÕã∞¨ #Î fl
H“Å∞^•~°∞ʼnõΩ H“Å∞H˜KåÛ~°∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ 60 âß`«O =º=™êÜ«∞ ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ XH˘¯Hõ¯~°∞ 5 ZHõ~åÅ֒ѨÙ
40 âß`«O ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ 2.5 ZHõ~åÅ֒Ѩ٠Hõey =Ù<åflÜ«∞x ã¨fi`«O„`«O `«~∞° "å`«
H˘kÌ HÍÖÏxH˜ [iÑ≤# J^躌 Ü«∞<åÅ∞ JOK«<å "Õâß~Ú.
z#fl Hõ=∞`åÅ ã¨=∞㨺 P Hõ=∞`åÅ∞ q_»Q˘@ì|_»@O =Å# f„=`«~°O
KÕÜ«∞|_çOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ~°`«flyiÖ’ 1/160 =O`«∞ ZHõ~°O "≥·âßźO QÆÅ
Éè∂í YO_®Å∞<åflÜ«∞x ѨO*ÏÉòÖ’ "≥∞àÿ §◊ á⁄_»=ÙO_ç "≥_Å» ∞Ê =∂„`«O H˘kÌ QÆ*ÏÅ∞ QÆÅ
Éè∂í YO_®Å∞<åflÜ«∞x ~åÜ«∞Öò Hõq∞+¨<£ PѶπ J„yHõÅÛ~ü 1928 `«# x"ÕkHõÖ’ ¿Ñ~˘¯#flk.
‰õΩ@∞O|O Hõ=∞`«O "å~°ã¨∞Å =∞^茺 qÉèílOѨ|_»@O`À ~ÚOHÍ z#fl =ÚHõ¯Å∞
K≥Hõ¯Å~ÚOk.
=Åã¨~å[ºO, „QÍg∞} ã¨=∂[OÖ’ „áê|źO =Ç≤ÏOz# ÃãHõ¬#∞¡ Ô~·`«∞ÃÑ·
qѨs`«"∞≥ #ÿ ÉèÏ~åÅ∞ "≥∂áê~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ ~Ô `· ∞« JѨCÖ’¡ ‰õÄ~°∞‰õΩáÈÜ«∂_»∞. „ÃÑ"· \Õ ò
=_ô¤ "åºáê~°∞Å J<åºÜ«∞"≥∞#ÿ =_ô¤ ~ˆ @∞¡ HÍ~°}OQÍ ~Ô `· ∞« ~°∞} ÉèÏ~°O ÃÑiyOk.
~Ô `· ∞« Å∞ `«=∞ ~°∞} J=ã¨~åÅÖ’ 93 âß`«O „ÃÑ"· \Õ ò =_ô¤ "åºáê~°∞Å #∞O_ç 3 âß`«O
„ѨÉèí∞`«fiO #∞O_ç =∞~˘Hõ 3 âß`«O ã¨Ç¨ÏHÍ~° ã¨OѶ¨∂Å #∞O_ç 1 âß`«O "å}˜[º
ÉϺO‰õΩÅ #∞O_ç á⁄O^Œ∞`«∞#fl@∞¡ 1954Ö’ i[~°∞fi ÉϺOH± PѶπ WO_çÜ«∂KÕ
xÜ«∞q∞OѨ|_ç ~°∂~°Öò „ÔH_ç\ò ã¨~ˆ fi Hõq∞\© ã¨Ê+ì̈O KÕãO≤ k. 1950–51 H˘~°‰Ωõ ~°∂~°Öò
„ÔH_ç\ò ã¨~ˆ fi #∞O_ç ¿ãHõiOz# ã¨=∂Kå~°O "Õ∞~°‰Ωõ Zãπ.*ˇ. áê\˜Öò ~Ô `· ∞« Å∞ `«=∞
JѨCÅÃÑ· ^•^•Ñ¨Ù 6500 q∞eÜ«∞#∞¡ =_ô¤ K≥eO¡ Kå~°x JOK«<å "Õâß~°∞. =Å㨠áêÅ#
JO`«=∞ÜÕ∞º =~°‰Ωõ ~Ô `· ∞« Å∞ =_ôŤ ∞ tã¨∞ÅÎ ~°∂ѨOÖ’ "åi¬HOõ QÍ 14,200 q∞eÜ«∞#¡
~°∂áê~ÚÅ∞ K≥eO¡ Kå~°x JOK«<å "ÕÜ∞« |_çOk.
518 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 J`«ºkèHõ ~Ô `· ∞« Å∞ ^Œ∞~°ƒ~ù "° ∞≥ #ÿ |`«∞‰õΩb_»∞ã¨∞#Î fl „QÍg∞} ã¨=∂[OÖ’x ÃÑ·
ÃãHõ¬#∞¡ ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∞O HõO>Ë H“Å∞, =_ô¤ "åºáê~°O Z‰õΩ¯= P^•Ü«∂xfl
`≥zÛ ÃÑ>Ëì ÖÏÉèí™ê\˜ =#~°∞QÍ Ñ¨iQÆ}˜ã¨∞Î#fl HÍ~°}OQÍ =º=™êÜ«∂xH˜ ÃÑ@∞ì|_ç
ÃÑ~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . =º=™êÜ«∞O Jaè=$kú [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ .
=Å㨠~å[ºO =º=™êÜ«∞O #∞O_ç QÆ∞OAH˘#fl _»|∞ƒÖ’ H˘O`« ÉèÏQÆ"∞≥ <ÿ å
=º=™êÜ«∂aè=$kúH˜ "≥zÛOK«Ö^Ë ∞Œ . Ѷe¨ `«OQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =º=™êÜ«∞O "≥#∞Hõ|_ç# ã≤u÷ Ö’
=ÙO_çáÈ~ÚOk. 1951 <å\˜H˜ ‰õÄ_® LѨÜ∂≥ yOz# <åQÆà§◊ Ö’ 97 âß`«O H˘Ü«∞º<åQÆà§ı
Hˆ =ÅO 3 âß`«O =∂„`«"∞Õ W#∞Ѩ <åQÆà√◊ § Jaè=$kú Ѩ~K° |« _ç# "≥∞~°∞QÔ #· q`«<Î åÅ∞
~°™êÜ«∞xHõ Z~°∞=ÙÅ qxÜ≥∂QÆO |Ǩï `«‰Ωõ ¯=.
HÍ|\ì̃ KåÖÏHÍÅO #∞O_ç ãÎ̈|`ú Q« Í =Ù#fl ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =º=™êÜ«∞OÖ’ =Åã¨
áêÅ# z=i ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ H©}Δ `å ÅHõ}Δ ÏÅ∞ HõeÊOK«_O» Pâ◊Û~°º[#HõO HÍ^Œ∞. 1936–50
=∞^躌 HÍÅOÖ’ =ÚYº"≥∞#ÿ ѨO@Å ZHõ~å kQÆ∞|_»∞Å∞ `«QÍæ~Ú. J^Õq^èOŒ QÍ 1901 –
1941 =∞^躌 HÍÅOÖ’ `«Åã¨i =º=™êÜ«∞ L`«ÊuÎ 14âß`«O PǨ~° ^è•<åºÅ L`«ÊuÎ
24 âß`«O `«QÍæ~Ú.
ã¨fi`«O„`«O =KÕÛ<å\˜H˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ f„="≥∞#ÿ PǨ~° H˘~°`x« Z^Œ∞~˘¯#flk.
KåÖÏ „áêO`åÅÖ’x ^Œ∞iƒùHΔõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞<åfl~Ú. 1946–1953 =∞^躌 HÍÅOÖ’ 10,000
q∞eÜ«∞#¡ ~°∂áêÜ«∞Å qÅ∞= QÆÅ 14 q∞eÜ«∞#¡ @#∞flÅ PǨ~° ^è•<åºÅ∞ kQÆ∞=∞u
KÕã¨∞HÀ=Åã≤ =zÛOk. Wk „Ѩ}ÏoHÍaè=$kúÃÑ· f„= „ѨÉèÏ=O K«∂Ñ≤Ok. "≥Ú^Œ\ ˜
ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõ (1951–56)Ö’ „Ѩ}ÏoHÍ =ºÜ«∞OÖ’ ^•^•Ñ¨Ù ã¨QOÆ PǨ~° ^è•<åºÅ
kQÆ∞=∞uˆH "≥zÛOK«=Åã≤ =zÛOk.
=º=™êÜ« ∞ OÖ’ =Å㨠áêÅ<å HÍÅOÖ’ Pq~° ƒ ù q Oz# Ö’áêÅ#∞
`˘ÅyOK«∞H˘x Jaè=$kú Ѩ^OŒä Ö’ ÃÑ@ì_O» 1947Ö’ ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Z^Œ∞@
#∞#fl ÃÑ^ŒÌ ã¨"åÅ∞. ~Ô `· ∞« ÃÑ· "≥∂Ѩ|_ç# ѨÅ∞ K«@|ì ^Œ"ú ∞≥ #ÿ K«@qì ~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ ÉèÏ~åÅ#∞
`˘ÅyOK«_O» , ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î J~°ú Éè∂í ™êfi=∞º ^ŒàÏsÅ#∞ `˘ÅyOK«_O» , H“Å∞^•s ǨωõΩ¯efl
"≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~°K«@O, `«‰õΩ¯= =_ô¤ ˆ~@∞H˜ ~°∞} ™œHõ~°ºO HõeÊOK«_»O, =º=™êÜ«∞O,
=º=™êÜ«∂xH˜ K≥Ok# =∞øeHõ =ã¨`∞« ʼnõΩ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÃÑOK«@O, âß„ã‘Ü Î ∞« =º=™êÜ«∞
Ѩiâ’^è#Œ x „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_O» ÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ „áê~°OaèOK«_O» [iyOk. =∞~˘Hõ
q^èŒOQÍ K≥áêÊÅO>Ë ÉèÏ~°`«^Õâ◊ =º=™êÜ«∞OÖ’ ã¨=∞„QÆ"≥∞ÿ# ã¨O™ê÷Ѩ~°"≥∞ÿ#
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 519
™êOˆHuHõѨ~°"≥∞ÿ# ã¨O㨯~°} fã¨∞H˘x=KÕÛ „Ѩܫ∞`«flO „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. q^Õj
ã¨Ç¨ Ü«∂xH˜ JO`«O ѨÅHõ_®xH˜ PǨ~° ã¨fiÜ«∞O ã¨=∞$kú ™êkèOKåe.
ã¨fi`«O„`å#O`«~°O KÕѨ\ì=Åã≤# ã¨O㨯~°}ʼnõΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ# PÖ’K«#Å∞
PK«~} ° ÉèÏ~°`« *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ HÍÅOÖ’<Õ ~°∂á⁄OkOK«|_®¤~Ú. D *ÏfÜ≥∂^Œº=∞
"å~°ã`¨ åfixfl QÆ∞iOz ã¨OHΔ̃ÑOÎ̈ QÍ `≥Å∞ã¨∞H˘O^•O.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O, ~Ô `· ∞« L^Œº=∂Å∞
19= â◊`å|ÌO z=i #∞O_ç áêi„âßq∞Hõ q^èfiŒ Oã¨O HÍ~°}OQÍ =º=™êÜ«∞OÃÑ·
~°nÌ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞O^Œx, L`«ÊuÎ q^è•<åÅ#∞ P^è∞Œ hHõiOK«_O» Ö’ qѶŨ =∞~ÚO^Œx, „QÍg∞}
~°OQÆOÖ’ Láêkè H˘~°=_»∞`«∞O^Œx `˘e<å\˜ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ K≥|∞`«∂ =KåÛ~°∞.
=Åã¨"å^ŒO HÍ~°}OQÍ Éè∂í q∞ H˘~°‰Ωõ ÃÑiy# áÈ\©H˜ =ÚHõ¯Å∞ K≥H¯õ Å=Ù`«∞#fl
Éè∂í q∞H˜ ÃÑiy# tã¨∞Î H“Å∞ˆ~@¡H˜ =∞^躌 ã¨O|O^èOŒ =Ù#fl@∞¡ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞Å∞ QÆ∞iÎOKå~°∞.
qq^èŒ ™ê÷~ÚÖ ~Ô `· ∞« Å rq`åÅ#∞ „‰õΩOQÆnã≤# tã¨∞Î ~ˆ @¡#∞ q=∞i≈OKå~°∞. 1885Ö’
*ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ ™ê÷ÑO≤ z#ѨÊ\˜ #∞O_ç `«‰Ωõ ¯= Éè∂í q∞tã¨∞xÎ âßâ◊fi`« „áêuѨkHõ#
x~°~‚ ÚOKåÅx, ~Ô `· åfis q^è•#O J=∞Å∞Ö’ =Ù#fl „áêO`åÅÖ’ ‰õÄ_® =∂\˜=∂\˜H˜
Éè∂í q∞ tã¨∞Î ÃÑOK«~å^Œx „Ѩu ã¨O=`«û~°O _ç=∂O_£ KÕã∂¨ Î =zÛOk.
`˘e `« ~ ° O *ÏfÜ« ∞ "å^Œ ∞ Å∞ =º=™êÜ« ∞ OÖ’ „Ѩ É è í ∞ `« fi ^ÀÑ≤ _ ô à ѷ
Hˆ O„nHõiOz#ѨÊ\˜H,˜ H˘O^Œ~∞° Éè∂í ™êfi=∞º H“Å∞^•s ã¨O|O^è•xfl JkèHõ =_ô¤ ~ˆ @¡
ã¨=∞㨺x q=∞i≈OKå~°∞. =∂~°∞Ê HÍ"åÅx "åkOKå~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ~Ô `· åfis, âßâ◊fi`«
Éè∂í q∞ tã¨∞Î q^è•<åÅ∞ J=∞Å∞Ö’ =Ù#fl „áêO`åÅÖ’ Hõi#î "≥∞#ÿ K«\ÏìÅ`À x~°fiÇ≤ÏOK«|_Õ
z#fl =º=™êÜ«∞ Hˆ „Δ `åÅ∞ ~Ô `· ∞« ‰õΩ Ñ¨ÓiÎ ~°H}
Δõ HõeÊOKåÅx, `«‰Ωõ ¯= =_ô¤ ~ˆ @∞H˜ ~°∞}
™œHõ~º° O HõeÊOKåÅx ,âßâ◊fi`« „áêuѨkHõ# `«‰Ωõ ¯= Éè∂í q∞ tã¨∞Î =ÙO_®Åx l.q.
*’+≤ _ç=∂O_£ KÕâß~°∞.
[ã≤ãì π ~°#_Õ =∞~˘Hõ J_»∞QÆ∞ =ÚO^Œ∞Hˆ ã≤ J~°ú Éè∂í ™êfi=∞º =º=™êÜ«∞O ™ê÷#OÖ’
ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∂xfl „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ>Ëì =º=™ê÷Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ =∂~°∞Ê HÍ"åÅx PHÍOH˜OΔ Kå~°∞.
ã¨fi`«O„`åº#O`«~O° JO>Ë J~°ú â◊`å|ÌO `«~∞° "å`« [~°∞QÆ∞`«∞#fl Ѩi}Ï=∂Å#∞ JOK«<å
"Õã≤ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ L=∞‡_ç #=¸<åx PHÍOHΔ̃OKå~°∞. XHõ"Ñ·≥ Ù¨ JѨÊ\˜
Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞, ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞QÍ =∂~°∞Ê K≥O^Œ∞`å~°x,
520 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
=∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ Éè∂í ™êfi=∞º J}z"Õ`« #∞O_ç ¿ãfiK«Ûù á⁄Ok `«‰Ωõ ¯= =_ôH¤ ˜ JO`«QÍ ÉèÏ~°O
QÍx ~°∞} ã¨^∞Œ áêÜ«∞O á⁄O^ŒQÅÆ z#fl ~Ô `· ∞« Å∞ JkèHõ ã¨OYºÖ’ =ÙO\Ï~°x JOK«<å
"Õâß~°∞. ™êQÆ∞KÕ¿ã "å_çx Éè∂í q∞H˜ ^Œ∂~°O KÕÜ∞« _»O *Ïu qѨ`∞« HÎ ˜ ^•ifã¨∞OÎ k. ÃÑ^ŒÌ
z#fl =º=™êÜ«∞^•~°∞Å HõÅ~ÚHõ ^ÕâO◊ ã≤~÷ `° fi« O Jaè=$kú ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ J=ã¨~O° .
Éè∂í ™êfi=∞º q^è•<åxfl ã¨OѨ#fl =∞^躌 `«~Q° uÆ ~Ô `· ∞« Å (ÃÑ@∞ì|_ç^•s ~Ô `· ∞« Å)`À Éèsí Î
KÕÜ∞« _»O, z#fl ã¨#flHÍ~°∞ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ KÕܸ« `«xzÛ xÅɡ@_ì O» ã¨fi`«O„`«O <å\˜ ~å[H©Ü∞«
Pi÷Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ J`«ºO`« PK«~} ° Ü
© ∞« "≥∞#ÿ q^è•#OQÍ x~°∂Ñ≤`=« ∞~ÚOk.
Wk 1947 `«~∞° "å`« HÍO„ÔQãπ áêsì JÖψQ „ѨÉ∞íè `«fiO P"≥∂^ŒO á⁄Ok# q^è•#O.
nxH˜ aè#flOQÍ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ =∂~°∞ÊÅ∞ ã¨∂zOK«|_®¤~Ú. "å\˜x `«~∞° "å`« Ѩije^•ÌO.
19= â◊`åÉÏÌO`åxH˜ ~Ô `· ∞« H“Å∞^•~°∞Å L^Œº=∂Å∞ =Å㨠"å^•xfl QÍx,
=Å㨠~å*Ϻxfl QÍx „Ѩ`º« HõOΔ QÍ „ѨuѶ∞¨ \˜OK«‰Ωõ O_® `«=∞ „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ _ç=∂O_»¡ H˘~°‰Ωõ
áÈ~å_»∞`«∂ Pq~°ƒqù OKå~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ÉˇOQÍÖòÖ’ 1870ÅÖ’ [q∞O^•~°∞ÅKÕ
ÃÑOK«|_ç# H“Å∞ˆ~@¡‰Ωõ =ºuˆ~HõOQÍ H“Å∞ ã¨"∞≥ ‡Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOz# =º=™êÜ«∞ ã¨OѶ∂¨ Å∞
™ê÷ Ñ ≤ O K« | _®¤ ~ Ú. JÖψ Q 1880ÅÖ’ ɡ O QÍÖò H“Å∞^•s aÅ∞¡ à ѷ K« ~ ° Û Å∞
[~°∞QÆ∞`«∞#flѨC_»∞ J#∞=OtHõ ǨωõΩ¯Å#∞ H“Å∞ âßâ◊fi`« x~°Ü ‚ ∂« xfl _ç=∂O_£ KÕã∂¨ Î
ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î ~Ô `· ∞« Å∞ ã¨g∞HõiOK«|_®¤~∞° . J^Õq^èOŒ QÍ =∞Ǩ~åRÖ’ 1870ÅÖ’ =_ô¤
"åºáê~°∞ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ# L^Œº=∞O Pq~°ƒùqOzOk. D Ô~O_»∞
ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ WO_çÜ∞« <£ J™Èã≤Ü∞Õ +¨<,£ ѨÓ<å ™ê~°fi[xHõ ã¨ÉÖíè ÏO\˜ *ÏfÜ«∞"å^Œ
ã¨Oã¨Å÷ ∞ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ =∞^Œ`Ì ∞« `≥eáê~Ú.
20= â◊`å|ÌOÖ’ ~Ô `· ∞« L^Œº=∂ʼnõΩ, qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ
L^Œº=∂xH˜ =∞^躌 ^Œ$_è"» ∞≥ #ÿ ã¨O|O^èOŒ U~°Ê_çOk. XHõ~∞° =∞~˘Hõ ^•xH˜ |ÖÏxfl
~Úã¨∂Î á⁄O^Œ∞`«∂ ~Ô O_»∞ ~°HÍÅ L^Œº=∂Å∞ |ÅѨ_®¤~Ú. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O WOHÍ
qã¨Î $`«=∞~ÚOk. =º=™êÜ«∞ ã¨=∞㨺Å#∞ KÕÑ@ ¨ _ì O» „áê~°OaèOzOk. ~Ô `· ∞« L^Œº=∂Å∞
`«=∞=Å¡ ã¨=∞㨺Å#∞ ã¨Ê+ì̈OQÍ =ºHõOÎ KÕã∂¨ Î *ÏfÜ«∞ ™ê÷~Ú L^Œº=∂Å∞QÍ ZkQÍ~Ú.
1920ÅÖ’ ~Ô `· ∞« L^Œº=∂Å∞ L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò, =∞ÅÉÏ~°∞ÅÖ’ ã¨Ç¨ Ü«∞ x~åHõ~} ° ,
dÖÏѶ`¨ ü L^Œº=∂Å`À ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•ÅÖ’ ZkQÍ~Ú. H“Å∞ HÍÅ =º=kèH˜ ~°H} Δõ
HõeÊOKåe, Éè∂í q∞ tã¨∞Î `«yOæ Kåe, K«@qì ~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ J„Hõ=∞ =ã¨∂à◊§#∞ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∂« e
ÖÏO\˜ _ç=∂O_»¡#∞ KÕѨ\Ïì~Ú. ã¨~åÌ~ü Ѩ>ËÖò, =∞Ǩ`å‡QÍOnè ÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 521
 „Ѩ`º« Hõ"Δ ∞≥ #ÿ K«∞~°∞HÔ #· áê„`« x~°fiÇ≤ÏOz# QÆ∞[~å`üÖ’x ÉÏ~À¤e ã¨`庄QÆÇϨ O (1928)
~Ô `· ∞« L^Œº=∂Å∞ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ SHõº"≥∞ÿ =∞"Õ∞Hõ"∞≥ ÿ Ѩx KÕâßÜ«∞#_®xH˜ L^•Ç¨Ï~°}.
1930, 1940 ^ŒâßÉÏÌÅ∞ ÉèÏ~°`« *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊʼnõΩ
QÆ∞~Ô #· HÍÅO. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ "å=∞ѨHΔõ ÉèÏ"åÅ∞ ÃÑiy# HÍÅO. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’
~Ô `· ∞« L^Œº=∞O JqzÛù#fl ÉèÏQÆOQÍ ZkyOk. ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπKÕ „áê~°OaèOK«|_ç#
J`«ºO`« â◊H=Î̃ O`«"∞≥ #ÿ L^Œº=∞"≥∞#ÿ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ <À^Œº=∞O L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò PO„^èÖŒ ÏO\˜
– ^ÕâO◊ Ö’x ѨÅ∞ „áêO`åÅÖ’ Ѩ#∞flÅ x~åHõ~}° tã¨∞ÅÎ x~åHõ~}° ~°∂ѨO fã¨∞H˘#flk.
K«@|ì ^Œ"ú ∞≥ #ÿ tã¨∞ÅÎ ∞ 50 âß`«O =∂„`«"∞Õ K≥eO¡ K«=∞x L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò ~Ô `· ∞« ʼnõΩ QÍOnèr
ã¨fiÜ«∞OQÍ K≥áêÊ_»∞.
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Éèíq+¨º`ü ~å*ϺOQÆOÖ’ „áê^äŒq∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞ Pi÷Hõ
HÍ~°º„Hõ=∞O *Ïa`åÖ’ D „H˜Ok JOâßÅ#∞ KÕ~åÛÅx ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ
1931 Hõ~åz ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ "≥Y· i fã¨∞H˘#flk.
(1) ~Ô `· ∞« Å∞ K≥eO¡ KÕ H“Å∞ tã¨∞ÅÎ Ö’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ `«yOæ ѨÙ, Pi÷HÑõ ~¨ O° QÍ
y@ìÉÏ@∞HÍx Hõ=∞`åʼnõΩ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ tã¨∞Î q∞#Ǩ~ÚOѨÙ.
(2) =º=™êÜ«∞ ~°∞} ÉèÏ~åxH˜ ã¨Ç¨ Ü«∞O, „Ѩ`º« HõΔ Ñ¨~ÀHõΔ =_ô¤ "åºáê~°OÃÑ·
J^Œ∞ѨÙ.
(3) ÉÏxã¨`fi« O #∞O_ç ÉÏxã¨`åfixH˜ ^ŒQ~æÆ Q° Í =Ù#fl Ѩiã≤`÷ ∞« Å #∞O_ç ‰õÄbʼnõΩ
¿ãfiK«Ûù HõeÊOKåe.
(4) ~Ô `· ∞« Å∞ ‰õÄbÅ∞ "åi ǨωõΩ¯Å Ñ¨i~°H}Δõ H˘~°‰Ωõ ã¨OѶ∂¨ Å∞ ™ê÷ÑO≤ K«∞H˘<Õ
ǨωõΩ¯ Hõey =ÙO_®e.
(5) Hõhã¨OQÍ x~°~‚ ÚOz# =º=™êÜ«∞ P^•Ü«∞OÃÑ· ¿ÇÏ`«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ suÖ’
J^•Ü«∞Ѩ٠Ѩ#∞fl qkèOKåe.
1935Ö’ JÖÏ›ÉÏ^£Ö’x ã¨~åÌ~ü Ѩ>ÖË ò J^躌 Hõ`Δ #« [iy# H˜™ê<£ ã¨Éíè [q∞O^•s
q^è•<åxfl ~°^∞Œ Ì KÕÜ∂« Åx f~å‡xOzOk. ^ŒàÏ~°∞Å *’HõºO ÖËx ~Ô `· ∞« Ü«∂[=∂#º
=º=ã¨÷ H˘~°‰Ωõ _ç=∂O_£ KÕãO≤ k. J^Õ ã¨O=`«û~°O cǨ~ü H˜™ê<£ ã¨Éíè [q∞O^•s
q^è•#O ~°^∞Œ Ì f~å‡<åxfl P"≥∂kOzOk. Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞, ™È+¨eã¨∞Åì ∞ H˜™ê<£ ã¨ÉÖíè ’
KÕi "å\˜H˜ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ |ÖÏxfl KÕ‰Äõ ~åÛ~°∞. ~Ô `· ∞« ã¨OѶ∂¨ Å „ѨÜ∞« `åflʼnõΩ Ñ¨`åHõ
522 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
™ê÷~ÚQÍ PeO_çÜ∂« H˜™ê<£ HÍO„ÔQãπ (`«~∞° "å`« PeO_çÜ∂« H˜™ê<£ ã¨ÉQíè Í ¿Ñ~°∞
=∂~°Û|_çOk) ™ê÷ÑO≤ K«|_çOk. H˜™ê<£ HÍO„ÔQãπ "≥Ú^Œ@ ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙
áêÖÁæ<åfl~°∞.
H˜™ê<£ HÍO„ÔQãπ H˜™ê<£ „Ѩ}ÏoHõx „ѨHõ\ ˜OzOk. 1936 _çÃãO|~üÖ’
=∞Ǩ~åRÖ’ [iy# JdÅ ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ ÃÑ*·¶ ò ѨÓ~ü ã¨^㌠∞¨ û P"≥∂kOz#
=º=™êÜ«∞ HÍ~°º„Hõ=∂xfl D „Ѩ}ÏoHõ „ѨÉÏè q`«O KÕãO≤ k. ÃÑ*·¶ òÑÓ¨ ~ü HÍO„ÔQãπ ã¨^㌠∞¨ û`À
áê@∞ H˜™ê<£ HÍO„ÔQãπ ~Ô O_»= ã¨^㌠∞¨ û Z<£.l. ~°OQÍ J^躌 Hõ`Δ #« x~°fiÇ≤ÏOK«|_çOk.
H“Å∞x, tã¨∞Î QÆ}hÜ«∞OQÍ `«yOæ K«=∞x Hõ~åpÖ’ KÕã#≤ f~å‡<åxfl ÃÑ*·¶ òÑÓ¨ ~ü =º=™êÜ«∞
HÍ~°º„Hõ=∞O ѨÙ#~°∞^•…\ O˜ zOk. Jk ~ÚOHÍ h\˜ f~°∞"å ~ˆ @¡x `«yOæ K«=∞x Jxfl
~°HÍŠѶ¨Óº_»Öò (Éèí∂™êfi=∞º) JѨCÅ#∞, ÖˇgÅ#∞, "≥\ ˜ìKåH˜ix K«@ìq~°∞^ŒúOQÍ
„ѨH\õ O˜ KåÅx, "å~°ã`¨ fi« Ѩ٠ǨωõΩ¯Å`À H“Å∞ HÍÅ=º=kèx ã≤s÷ HõiOKåÅx, JѨCÅÃÑ·
=∂i\’iÜ«∞O „ѨHõ\ ˜OKåÅx, `«‰õΩ¯= =_ô¤ˆ~@∞H˜ ~°∞} ™œHõ~°ºO HõeÊOKåÅx,
|`«H_õ ®xH˜ J#∞"≥#· Hõh㨠"Õ`<« åxfl ã¨iÜ≥∞ÿ # Ѩx Ѩiã≤`÷ ∞« Å#∞ HõeÊOKåÅx _ç=∂O_£
KÕãO≤ k. Jk ~å#∞#fl ã¨O=`«û~åÅÖ’ f„="≥∞#ÿ K«~º° QÍ ^•ifã≤ ã¨q∞+≤ì =º=™êÜ«∂xfl
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ>Ëì „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕÜ∂« Åx ‰õÄ_® ã≤áê¶ ~°∞û KÕãO≤ k.
~Ô `· ∞« Å#∞ "庉õΩÅ`« ѨiKÕ ¿Ñ^ŒiHõO, Láêkè ÖËq∞ ~°∞}ÉèÏ~°O ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯
Ju =ÚYº"≥∞#ÿ J`«º=ã¨~° ã¨=∞㨺QÍ 1937Ö’ „á⁄"≥x¬Ü∞« Öò ZxflHõʼnõΩ HÍO„ÔQãπ
~°∂á⁄OkOz# ZxflHõÅ "Õ∞xÃÑ™¶ Èì =i‚OzOk. JO^Œ∞‰õΩ HÍÅO K≥eá¡ È~Ú# Éè∂í q∞
tã¨∞Î H“Å∞ q^è•<åÅ#∞ ¿Ñ~˘¯#flk. D ã¨=∞㨺‰õΩ JOu=∞ Ѩiëê¯~°O „a\˜+π
™ê„=∂[º"å^Œ ^ÀÑ≤_ôx `˘ÅyOK«_»O. Éèí∂q∞ tã¨∞Î H“Å∞ Ô~"≥#∂º q^è•<åÅ#∞
ã¨=¸ÅOQÍ ã¨O㨯iOK«_"» ∞Õ J~Ú#ѨÊ\˜H© H“Å∞ ~°∞} ÉèÏ~åÅ `«H} Δõ LѨâ=◊ ∞<åxH˜
K«~º° Å∞ KÕÑ@ ¨ =ì Åã≤# J=ã¨~O° =ÙO^Œx "Õ∞xÃÑ™¶ Èì ¿Ñ~˘¯#flk.
1937–39 =∞^躌 28 <≥ÅÖ’¡ „a\˜+O≤ _çÜ∂« Ö’x J`«ºkèHõ „áêq#∞ûÅÖ’
HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~åæÅ∞ U~åÊ@∞ KÕã≤#ѨC_»∞ =º=™êÜ«∞ HÍ~°º„Hõ=∂xfl, ZxflHõÅ
"åQÍÌ<åxfl J=∞Å∞ [~°Ñ_¨ ®xH˜ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ [iQÍ~Ú. JѨÊ\˜ =∞O„u=~åæÅ∞ KåÖÏ
Ѩiq∞`«∞ʼnõΩ Ö’|_ç ѨxKÕÜ∞« =Åã≤ =zÛOk. =∞O„u =~åæʼnõΩ Ñ¨iq∞`« JkèHÍ~åÅ∞
=∂„`«"∞Õ =Ù<åfl~Ú. Jq Hˆ =ÅO 28 <≥ÅÅ áê@∞ JkèHÍ~°OÖ’ =Ù<åfl~°∞. ™ê„=∂[º"å^Œ
=ºuˆ~Hõ áÈ~å@OÖ’ qq^èŒ =~åæÅ∞ Hõeã≤ Ѩx KÕã∞¨ #Î flѨÊ\˜H˜ Ѷ∞¨ ~°¬} Ѩ_∞» `«∞#fl =~åæÅ
„ѨÜ∂≥ [<åÅ =∞^躌 ã¨=∞`«∞ź`« áê\˜ã∂¨ Î ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ SHõº`« xÅɡ@=ì Åã≤#
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 523
J=ã¨~O° =ÙOk. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ =∞O„u=~åæÅ∞ ÉÏQÍ<Õ Ñ¨xKÕâß~Ú. H“Å∞ ǨωõΩ¯Å∞
~°∞}ÉèÏ~°O ã¨=∞㨺ÅÃÑ· qq^èŒ =∞O„u =~åæÅ∞ KåÖÏ K«\ÏìÅ∞ KÕâß~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
1937, 1938ÅÖ’ cǨ~ü H“Å∞ K«\ÏìÅ∞ KÕÜ«∞|_®¤~Ú. 1911 #∞O_ç ÃÑOz#
H“à◊§#∞ ~°^Œ∞Ì KÕâß~Ú. 12 ã¨OIIÅ∞ ™êQÆ∞ KÕã≤# Ô~·`«∞ʼnõΩ "å~°ã¨`«fi ǨωõΩ¯efl
=iÎOѨKâÕ ß~Ú. K«@qì ~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ =ã¨∂à◊§#∞ x¿+kèOKå~Ú. H“Å∞^•~°∞Å ã≤u÷ QÆ`∞« Åxfl
"≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~∞° ã¨∂Î JÖÏO\˜ K«\ÏìÅ∞ Ü«Ú.Ñ≤. ÉÁOÉÏ~Ú ÃãO„@Öò „áêq<≥ûãπ, "åÜ«Ú=º
ã¨iǨÏ^Œ∞Ì „áêq<£û Xi™êû =∞„^•ã¨∞ÅÖ’ ‰õÄ_® KÕÜ∞« |_®¤~Ú. Xi™êûÖ’ [q∞O^•~°∞Å
P^•Ü«∂xfl 50 #∞O_ç 60 âß`«O `«yOæ KÕ aÅ∞¡‰Ωõ „a\˜+π QÆ=~°fl~ü P"≥∂^ŒO `≥Å∞ѨÖ^Ë ∞Œ .
=∞„^•ã¨∞Ö’ ~Ô "≥#∂º =∞O„u \˜. „ѨHÍâ◊O <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x Hõq∞\© H“Å∞x =¸_çO@
Ô~O_»∞ =O`«∞Å∞ `«yæOz ^•^•Ñ¨Ù [q∞O^•s q^è•<åxfl ~°^Œ∞Ì KÕ¿ã XHõ ã≤á¶ê~°∞û
KÕãO≤ =k. [q∞O^•~°∞ʼnõΩ ZÖÏO\˜ #+¨ì ѨiǨ~°O K≥eO¡ KÕ ã¨=∞㨺x u~°ã¯¨ iã¨∂Î
=∞„^•ã¨∞ JÃãOc¡ =ÚYº=∞O„u ã≤. ~å[QÀáêÖÏKåi x"ÕkHõ‰Ωõ =∞^Œ`Ì ∞« `≥eáê~°∞.
HÍx P iáÈ~°∞ì „áêuѨkHõ# aÅ∞¡ ~°∂á⁄OkOKÕ Ö’Ñ¨Å =∞O„u=~°æO ~år<å=∂
KÕãO≤ k. KåÖÏ „áêq#∞ûÅ∞ ~°∞} ã¨Ç¨ Ü«∞O JO^Œ*ãË ∂¨ Î =_ô¤ "åºáê~°∞Å HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞
„Hõ=∞|^ŒOú KÕã∂¨ Î K«\ÏìÅ∞ KÕâß~Ú. ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ 40,000 =∞Ok Hõ@∞ì ÉÏxã¨Å‰õΩ
=ÚH˜Î HõeÊOK«|_çOk. XHõ q^èŒOQÍ ã¨fiÅÊHÍÅOQÍ ™êy# HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~åæÅ
áêÅ<åHÍÅO J@∞ „QÍg∞} ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x PkèÑ`¨ º« =~åæʼnõΩ, J}QÍi# =~åæʼnõΩ
Éèqí +¨º`«∞Î ^Œ~Ê° }OÖÏ Ñ¨xKÕãO≤ k (Ô~O_»∞ =~åæÅ∞ QÆ∞}áê~îåÅ∞ <Õ~∞° ÛH˘<åfl~Ú).
1930, 1940 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ QÍOnèr "≥Y· i – „Ѩ`ºÕ H˜Oz =º=™êÜ«∞ ã¨=∞㨺ÃÑ·
QÍOnèr "≥Y· iH˜ KåÖÏ „áê^è•#º`« =ÙOk. PÜ«∞# ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å[H©Ü∞« ~°OQÆOÖ’x
(„H˜Ok ™ê÷~Ú) =~°æ â◊‰Ωõ ÅÎ ã¨=∞`«∞ź`«x ã¨$+≤Oì Kå_»∞, „ѨuѶ∞¨ \˜OKå_»∞. 1937Ö’
QÍOnèr ''Éèí∂q∞ =∞iÜ«Ú W`«~° Pã≤Î JO`å Z=_»∞ ѨxKÕ™êÎ~À J`«_çk——
J<åfl~°∞.''^Œ∞<Õfl"å_çk Éè∂í q∞—— J<Õ ÉèÏ"åxH˜ nxH˜ ÃÑ^ŒÌ `Õ_® ÖË^∞Œ .
1942Ö’ QÍOnèr Å∂~Úãπ ѶK≤ ~≥ Hü ˜ ~ÚzÛ# „ѨÉ∞íè `«fi WO@~°∂fi ºÖ’ ~Ô `· ∞« Å∞
[q∞O^•~°∞Å á⁄ÖÏxfl ™êfinè#O KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~°x *’㨺O K≥áêÊ~°∞. H˘O`« Ç≤ÏOã¨H˜
J=HÍâ◊O =Ù#flѨÊ\˜H© [q∞O^•~°∞Å∞ ''áêiáÈ~Ú ã¨Ç¨ÏHõi™êÎ~°<åfl~°∞.—— JO`ÕQÍHõ
Éè∂í ™êfi=ÚʼnõΩ #+¨ì ѨiǨ~°O K≥eO¡ K«_O» Pi÷HOõ QÍ J™ê^躌 =∞<åfl~°∞. ã¨fi`«O„`å#O`«~O°
[q∞O^•~°∞Å Éè∂í q∞x "åi ã¨fiK«ÛOù ^Œ ÖÁOQÆ∞ÉÏ@∞ ^•fi~å QÍx ÖËHõ K«@Oì ^•fi~å
524 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
QÍx ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘x ™êQÆ∞KÕ¿ã"åiH˜ ѨOK«∞`«∞Ok Jx g∞~åɡ<H£ ˜ *ˇÅ· ∞Ö’ (1942Ö’
PÜ«∞# JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« |_®¤~∞° ) K≥áêÊ~°∞.
Ü«Ú^ŒHú ÍÅOÖ’ =∞~°}O˜ z# ~Ô `· ∞« L^Œº=∂Å∞ 1945Ö’ Ü«Ú^ŒOú =Úyã≤#
`«~°∞"å`« ã¨fi`«O„`«O #∂`«# ™ê=∂lHõ =º=ã¨÷ JOK«<åÅ`À #∂`«# [=ã¨`åfiÅ∞
ѨÙOAH˘x =ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~Ú. [q∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ Ì H˘~°‰Ωõ XuÎ_ç ÃÑiyOk.
x*ÏO ã¨O™ê÷#OÖ’x `≥ÅOQÍ}Ï L^Œº=∞O ɡOQÍÖòÖ’x `≥ÉèÏQÆ L^Œº=∞OÖÏO\˜
ã¨=∞~°jÅ Éè∂í ™êfi=∞º =ºuˆ~Hõ L^Œº=∂Å∞ ^ÕâO◊ Ö’x qq^èŒ „áêO`åÅÖ’ ѨÙ@∞ìH˘KåÛ~Ú.
1930, 1940 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ LѨYO_»OÖ’x qã¨Î $`« „áêO`åʼnõΩ "åºÑ≤Oz# ~Ô `· ∞«
L^Œº=∂Å Ü≥ÚHõ¯ J`«ºO`« =ÚYº"≥∞#ÿ `À_®Ê@∞ Uq∞@O>Ë Jx, ã¨fi`«O„`å#O`«~O°
=º=™êÜ«∞ ã¨O㨯~°}ʼnõΩ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ "å`å=~°}Ïxfl ã¨$+≤Oì Kå~Ú.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x *ÏfÜ«∞ ~Ô `· ∞« L^Œº=∂Å ã¨∞n~°"… ∞≥ #ÿ K«i„`«H˜ ã¨fi`«O„`å#O`«~O°
Éèí∂ã¨O㨯~°}ÅÃÑ· =zÛ# XuÎ_çH˜ =∞^茺 QÆÅ ã¨O|O^èŒO KåÖÏ H©ÅHõ"≥∞ÿ#k.
QÆ=∞xOK«^yŒ Ok. D ã¨O|O^è•xfl QÆ=∞xOK«_O» Ö’x "≥Ñ· Ũ¶ ºO HÍ~°}OQÍ<Õ ^ÕâO◊ Ö’
1950ÅÖ’ „áê~°OaèOz# Éè∂í ã¨O㨯~°}Å HÍ~°º„Hõ=∞O *ÏfÜ«∞ ÖËHõ ~Ô `· ∞« L^Œº=∂Å
Ѷe¨ `«OQÍ QÍHõ áêʼnõΩÅ∞ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ WzÛ# =~°=∞x „Ѩ=ÚY Pi÷Hõ âßG"Õ`Ϋ Z.ZO.
Y∞„™È Pâ◊Û~°ºHõ~"° ∞≥ #ÿ "å^Œ# KÕÜ∞« _®xH˜ ^•ifã≤Ok.
ã¨fi`«O„`å#O`«~° `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ *ÏfÜ«∞ ~Ô `· ∞« L^Œº=∂Å ã¨∞n~°… K«i„`«x
„ѨuѶe¨ ã¨∂Î =º=™êÜ«∞ ã¨=∞㨺ÃÑ,· ~Ô `· ∞« Å ã¨=∞㨺ÅÃÑ· ÉèÏ~°fÜ«∞ ~å[H©Ü∞« =~åæÅÖ’
qã¨Î $`«"≥∞ÿ# UHÍaè„áêÜ«∞O =ºHõÎ=∞~ÚOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ "å=∞ѨHõΔ ÉèÏ"åÅ`À
„ѨÉÏè q`«"∞≥ #ÿ *ÏfÜ«∞ „Ѩ}ÏoHÍ Hõq∞\© (1938Ö’ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ J^躌 ‰õΩΔ _çQÍ
U~°Ê_ç 1940ÅÖ’ ‰õÄ_® ѨxKÕã≤Ok) ÉÏOÉË „Ѩ}ÏoHõ (ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Pi÷HÍaè=$kú
1944–45 „Ѩ } ÏoHõ Éè Ï ~° ` « ÃÑ@∞ì | _ç ^ •s =~° æ „Ñ¨ = ÚY „Ѩ u x^è Œ ∞ ÅKÕ
~°∂á⁄OkOѨ|_ç#k) HÍO„ÔQãπ =i¯OQ∑ Hõq∞\©KÕ 1945Ö’ q_»∞^ŒÅ KÕÜ∞« |_ç# ZxflHõÅ
"Õ∞xÃÑ™¶ Èì – D „H˜Ok JOâßÅ#∞ WOK«∞q∞OK«∞ JOwHõiOKå~Ú.
~Ô `· ∞« H˜ ~å*ϺxH˜ =∞^躌 ^ŒàÏ~°∞Å#∞ JO>Ë [q∞O^•~°#¡ ∞, `åÅ∂HÍ^•~°#¡ ∞
~°^∞Œ Ì KÕã∂¨ Î J`«º=ã¨~O° QÍ Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞ KÕÑ@¨ |ì _®e. J=ã¨~"° ∞≥ `ÿ Õ "åiH˜ ѨiǨ~°O
K≥eO¡ Kåe. `«‰Ωõ ¯= =_ô¤ ~ˆ @¡H˜ ~°∞} ™œHõ~º° O HõeÊOK«_O» ^•fi~å „QÍg∞} ~°∞}ÉèÏ~°O
ã¨=∞㨺 Ѩi+¨¯iOѨ|_®e. ^ÕâO◊ Ö’x qãÎ̈ $`« „áêO`åÅÖ’ =ºHÎ̃Q`Æ « =º=™êÜ«∞O ÖËHõ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 525
Ô~·`«∞ Ü«∂[=∂#ºO H˘#™êQÍe. „ÃÑ·"Õ\ò Ü«∂[=∂#ºOÖ’x á⁄ÖÏÅÖ’ ã¨Ç¨ÏHÍ~°
=º=™êÜ«∞O „ѨÉ∞íè `«fi Éè∂í =ÚÅÖ’ ã¨q∞+≤ì =º=™êÜ«∞O „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«|_®e.
„QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ [q∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ ÃÌ Ñ· UHÍaè„áêÜ«∞O (ã¨ÇϨ [OQÍ
[q∞O^•~°∞ÅÖ’ q∞#Ǩ~ÚOz) =ºHõ=Î ∞~ÚOk. HÍx ã¨ÇϨ HÍ~° =º=™êÜ«∞OÃÑ· JÖÏO\˜
UHÍaè„áêÜ«∞O ÖË^∞Œ . D JOâ◊OÃÑ· `«y#O`«QÍ ~Ô `· ∞« Å ã¨g∞Hõ~} ° [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . „Ѩ[Å
=∞#ã¨∞ûÖ’ Wk |ÅOQÍ <å@∞H˘#ÖË^∞Œ . *ÏfÜ«∞ „Ѩ}ÏoHÍ Hõq∞\© ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞,
HÍO„ÔQãπʼnõΩ D ã¨=∞㨺 Ѩ@¡ ã¨iÜ≥∞ÿ # J=QÍǨÏ# =ÙOk. D ã¨=∞㨺ÃÑ· HÍO„ÔQãπ
ZxflHõÅ "Õ∞xÃÑ™¶ Èì (1946) Ö’x =∂@Å á⁄OkHõ QÆ=∞<å~°›O. ''=ºH˜QÎ `Æ « =º=™êÜ«∞O
ÖËHõ ~Ô `· ∞« Ü«∂[=∂#ºO H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. Jaè=$kúH~õ "° ∞≥ #ÿ =º=™êÜ«∞O JÖψQ #∂`«#
™ê=∂lHõ qÅ∞=Å „áÈ`åûǨÏHÍÅ ã¨$+≤Hì ˜ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Ѩiã≤`÷ ∞« ʼnõΩ J#∞"≥#· ã¨ÇϨ HÍ~°
=º=™êÜ«∞ q^è•#O J=ã¨~=° ∞=Ù`«∞Ok. JÖÏO\˜ =∂~°∞Ê ã¨O|Okè`« ~Ô `· ∞« Å ™œÇ¨~°Oú
P"≥∂^ŒO`À<Õ KÕÑ@ ¨ |ì _»∞`«∞Ok.
1946 ~åR ZxflHõÅ `«~°∞"å`« HÍO„ÔQãπ =∞~°ÖÏ q[Ü«∞O ™êkèOzOk.
ˆHO„^ŒOÖ’ <≥„Ǩ˙ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ `å`å¯eHõ „ѨÉèí∞`«fiO U~åÊ@∞ KÕÜ«∞|_çOk.
„áêq#∞ûÖ’xH˜ HÍO„ÔQãπ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ [q∞O^•s q^è•#O ~°^Œ∞Ì H˘~°‰õΩ aÅ∞¡Å∞
~°∂á⁄OkOKÕ Hõq∞\©Å#∞ U~åÊ@∞ KÕâß~Ú.
ã¨fi`«O„`«O =zÛ# `«~°∞"å`« 1947 #=O|~üÖ’ Pi÷Hõ HÍ~°º„Hõ=∂xfl
~°∂á⁄OkOKÕO^Œ∞‰õΩ Z.S.ã≤.ã≤. XHõ Hõq∞\©x xÜ«∞q∞OzOk. HÍ~°º„Hõ=∞O 1945
_çÃãO|~ü ZÅHõ<Δ £ "Õ∞xÃÑ™¶ Èì H˘xfl „ѨH\õ O˜ z# ã¨∂„`åÅ „áêuѨkHõ# ~°∂á⁄OkOKåe.
„ѨH\õ O˜ z# ã¨∂„`åÅ∞ : ã¨=∂#`«fiO ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O „áêuѨkHõ# ^ÕâO◊ Ö’ x["≥∞#ÿ
„Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl xi‡OK«∞@ ~å[H©Ü«∞ Pi÷Hõ JkèHÍ~åÅ∞ qˆHO„nHõ~°}`À ˆHO„^Œ
„Ѩ}ÏoHõ#∞ J=∞Å∞ [~°∞ѨÙ@ „ÃÑ·"Õ\ò ÃÑ@∞ì|_ç^•s Pi÷Hõ q^è•#O Jnè<åxH˜
㨠O Ѩ Ó~å‚ kè H Í~° ~å[º xÜ« ∞O„`«}‰õΩ „Ѩ`åº=∂flÜ«∂xfl ã¨=∞‰õÄ~°∞Û@. Wk
J#∞ã¨iOK«_®xH˜ ZÖÏO\˜ #=¸<å ÖËx ã¨OH˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ J*ˇO_® HÍ~°º„Hõ=∞O ~°∂ѨHÅõ Ê#
Hõq∞\© J^躌 ‰õΩΔ _»∞ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ QÍO^èÜ Õ ∞« "å^Œ∞Å∞, ™È+¨eã¨∞Åì "Õ∞e HõÅ~ÚHõQÍ
=Ù#fl =∞øÖÏ<å P*Ï^£, Z<£.l. ~°OQÍ, l.ZÖò. #O^•, [Ü«∞„ѨHÍ+π <å~åÜ«∞},
*ˇ.ã≤. ‰õΩ=∞~°Ñʨ , JK«∞º`ü Ѩ@fi~°<ú £ â◊OHõ~~° å=Ù ^Õ"Å£ ∞ ã¨É∞íè ºÅ∞.
Hõq∞\© =º=™êÜ«∞O H˘~°‰Ωõ 20 JOâßefl ã≤áê¶ ~°∞û KÕãO≤ k. H˘xfl JOâßÅ∞
WHõ¯_» „Ѩ™êÎq^•ÌO – ã≤áê¶ ~°∞ûÖ’x HÍ¡A–2 WÖÏ =ÙOk. ''Ô~`· ∞« H˜ – ~å*ϺxH˜ =∞^躌
526 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
QÆÅ ^ŒàÏsÅO^Œ~∞° `˘ÅyOK«|_®e. ^ŒàÏ~°∞Å ™ê÷#OÖ’ ÖÏÉèÏÅ∞ áÈQÆ∞ KÕã∞¨ H˘#x
ã¨Ç¨ÏHÍ~° ã¨OѶ¨∂Å∞ ÖÏO\˜ ã¨Oã¨÷Å∞ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì|_®e—— HÍ¡AÖ’x "≥Ú^Œ\ ˜ ÉèÏQÆO
[q∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ #Ì ∞ „Ѩ™êÎqOzOk. ^ŒàÏ~°∞Å#∞ QÆ∞iOz# ~Ô O_»= ÉèÏQÆO
H˘O`« ã¨OkQÆOú QÍ =ÙOk. H˘O^Œ~∞° nxx „ÃÑ"· \Õ ò =_ô¤ "åºáê~°∞Å =~°‰Î Ωõ Å `˘ÅyOѨÙQÍ
"åºMϺxOKå~°∞.
H˘O^Œ~∞° HÍO„ÔQãπ"å^Œ∞Å∞ W^Õ PÖ’K«#Ö’ =Ù<åfl~°∞. HÍx Hõq∞\© JÖÏO\˜
f„="≥∞#ÿ "≥Y· i fã¨∞H˘#fl@∞¡ ÖË^∞Œ . =º=™êÜ«∞ ~°∞}O „áêÃãã≤OQ∑ =∂Ô~¯\˜OQ∑ Y~°∞Ûefl
`«yOæ KÕ |ǨïàÏ~°ú ™ê^èHŒ õ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å#∞ ™ê÷ÑO≤ Kåe J<Õk D ^ŒâÖ◊ ’ JOwHÍ~°O
á⁄OkOk.
ã¨ Ç ¨ Ï HÍ~° =º=™êÜ« ∂ xH˜ =¿ãÎ „Ѩ É è í ∞ `« fi O z#fl Hõ = ∞`« O ^•~° ¡ ` À
„ѨÜ∂≥ QÍ`«‡HõOQÍ ÃÑÅ· \ò Ѩ^HŒä Íxfl x~°fiÇ≤ÏOK«=K«∞Û. „ѨÜ∂≥ QÆO, „Ѩ^~Œ ≈° # HÀã¨O „ѨÉ∞íè `«fiO
ã¨ÇϨ HÍ~° =º=™êÜ«∂xfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«=K«∞Û.
Hõq∞\© Éè∂í QÆi+ª̈ Ѩiq∞u PÖ’K«#x ‰õÄ_® „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ì̃Ok. Hõ=∞`«O Ü≥ÚHõ¯
QÆi+¨ª Ѩiq∞u x~°~‚ ÚOK«|_®Åx QÆi+¨ª Ѩiq∞uH˜ q∞Oz =Ù#fl Éè∂í q∞x ™êfinè#O
KÕã∞¨ H˘x „QÍ=∞ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å Jnè#OÖ’ =ÙOKåÅx Hõq∞\© ã≤áê¶ ~°∞û KÕãO≤ k.
Hõq∞\© KÕã#≤ W`«~° ã≤áê¶ ~°∞ûÅ∞, „Ѩã∞¨ `Î « Éè∂í q∞ tã¨∞Î q^è•#O ™ê÷#OÖ’ Jaè=$kúH~õ °
=º=™êÜ«∞ P^•Ü«∞Ѩ٠Ѩ#∞fl =º=™êÜ≥∂`«Ê`«∞ÅÎ ‰õΩ y@∞ìÉÏ@∞ ^è~Œ Å° ∞ =º=™êÜ«∞O
Ѩi„â◊=∞ =∞^躌 <åºÜ«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ x|O^è#Œ Å∞ z#fl Hõ=∞`åÅ#∞ Ѩ\ +˜ ì¨ Ñ¨~K° _« O» Hõ=∞`åÅ∞
q_»Q˘@ì_®xfl x"åiOK«∞@. Hõq∞\© WOHÍ WÖÏ ã≤áê¶ ~°∞û KÕãO≤ k.
''ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ# ™êyOK«_®xH˜ ã¨Ê+¨Oì QÍ x~°fizOѨ|_ç# JkèHÍ~åÅ`À
`«y#xfl Pi÷Hõ =#~°∞Å`À Ѩiã¨~åÅÖ’x Jxfl ã¨Oã¨÷ÅÃÑ· Ѩ~°º"ÕHõΔ}ÏkèHÍ~åÅ`À
K«@|ì ^Œ"ú ∞≥ #ÿ „QÍ=∞ ѨOKå~ÚfÅ∞ <≥ÅH˘ÅÊ|_®e—— – D ã≤áê¶ ~°∞ûx ã¨iQÍæ J=∞Å∞
[~°Ñ_¨ ®xH˜ ^•^•Ñ¨Ù J~°ú â◊`å|ÌO `«~∞° "å`« ~å*ϺOQÆ ã¨=~°} (73= ã¨=~°} 1993)
J=ã¨~°=∞~ÚOk.
KåÖÏ W`«~° HÍ¡AÅ∞ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞ QÆi+ª̈ Ѩiq∞`«∞Å∞
=º=™êÜ«∞ P^•Ü«∞Ѩ٠Ѩ#∞flÖÏO\˜q JO`« ã¨∞ÅÉèíOQÍ âßã¨#O KÕÜ«∞|_»ÖË^Œ∞.
Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞, =º=™êÜ«∞ ~°∞}O, Éè∂í q∞ tã¨∞Î x~åú~} ° =º=™êÜ«∞ P^•Ü«∞OÃÑ·
Ѩ#∞fl qkèOѨ٠ÖÏO\˜ „QÍg∞} ~°OQÍxH˜ K≥Ok# H©ÅHõ"∞≥ #ÿ JOâßÅ∞ ~åR *Ïa`åÖ’
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 527
KÕ~Û° |_®¤~Ú. D JOâßÅÃÑ· K«\ÏìÅ∞ KÕã≤ J=∞Å∞ [~°∞Ѩ=Åã≤Ok. ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞
QÍx Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO HÍ^Œ∞.
Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO KÕã#≤ ã≤áê¶ ~°∞ûÅ#∞, ~å„ëêìÅ∞ W`«~° ѨiáêÅ<å Ü«∞O„`åOQÍÅ∞
W+ì̈Ñ_¨ Õ ÖËHõ J=∞Å∞ [~°ÑQ¨ ÅÆ JOâßʼnõΩ =∞^躌 qÉè[í # [~°Q_Æ O» „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk.
Hˆ O„^ŒO #∞Oz =KÕÛ ã≤áê¶ ~°∞ûÅ∞ L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ HÍO„ÔQãπ =º=™êÜ«∞ ã¨O㨯~°}Å
Hõq∞\© (‰õΩ=∞~°Ñʨ Hõq∞\©) 1949 EÖˇÖ· ’ ÖËHõ 1959 <åQÆÑÓ¨ ~ü HÍO„ÔQãπ KåÖÏ
JOâßÅÃÑ· KÕã#≤ ã≤áê¶ ~°∞ûÅ∞ ~å„ëêìʼnõΩ, ~Ô `· ∞« ʼnõΩ "≥Ú`«OÎ QÍ „Ѩ[ʼnõΩ P"≥∂^ŒÜ∂≥ QƺO
HÍÖË^Œ∞. ã¨Ç¨ÏHÍ~° =º=™êÜ«∂xfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ XHõ "Õ∞~°‰õΩ x~°ƒO^è•xfl
„Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì_»O, „ÃÑ·"Õ\ò =~°ÎHõO, =_ô¤ "åºáê~°∞efl `˘ÅyOz ã¨Ç¨ÏHÍ~° ã¨OѶ¨∂efl
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì_O» , Éè∂í QÆi+¨ª Ѩiq∞u J=∞Å∞ [~°Ñ_¨ O» ÖÏO\˜q. JÖÏO\˜ HÍ~°º„Hõ=∂ʼnõΩ
ѨÅ∞ ~°HÍÅ∞QÍ |Å"≥∞#ÿ „ѨuѶ∞¨ @# ÉÏǨ@OQÍ xQÆ∂_èO» QÍ Z^Œ∞~°~ÚOk.
nxx QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x ã¨fi`«O„`å#O`«~° ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „Ѩ*Ï™êfi=∞º =º=ã¨Ö÷ ’
Éè∂í ã¨O㨯~°} „ѨÜ∞« `«flO Ü≥ÚHõ¯ q[Ü«∂xfl, "≥Ñ· Ö¨¶ Ϻxfl Ѩije^•ÌO.

528 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 30
Éèí∂ ã¨O㨯~°}Å∞ -2
[g∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ Ì - H“Å∞^•s ã¨O㨯~°}Å∞

ã¨fi`«O„`å#O`«~O° Éè∂í ã¨O㨯~°}Å „Hõ=∞O ~Ô O_»∞ qã¨$`Î « ^ŒâÅ◊ Ö’ [iyOk.

ã¨fi`«O„`«O =zÛ# "≥O@<Õ „áê~°OÉè"í ∞≥ ÿ 1960 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí =~°‰Ωõ H˘#™êy#
"≥Ú^Œ\ ˜ ^Œâ◊ D „H˜Ok JOâßÅÃÑ· ^Œ$+≤ì ™êiOzOk.
1. [g∞O^•~°∞,¡ *Ïw~åÌ~∞° ¡ ÖÏO\˜ =∞^躌 =~°∞ÅÎ ~°^∞Œ .Ì
2. H“Å∞ `«yOæ ѨÙ, H“Å∞^•~°∞ʼnõΩ Ü«∂[=∂#º ǨωõΩ¯Å∞ HõeÊOK«@O`À ‰õÄ_ç#
H“Å∞^•s ã¨O㨯~°}Å∞.
3. Éè∂í Hõ=∞`åÅÃÑ· QÆi+¨ì Ѩiq∞u.
4. ã¨ÇϨ HÍsHõ~}° , ã¨=∂[ Jaè=$kú HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ D ^Œâ#◊ ∞ ã¨O™ê÷Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ
ã¨O㨯~°}Å ^Œâ◊ Jx ‰õÄ_® JO\Ï~°∞. 1960 ^Œâß|ÌO =∞^躌 Ö’ "≥Ú^ŒÖ·ˇ ǨÏi`«qѨ=¡ O
„áê~°OÉèOí =~°‰Ωõ H˘#™êy# D ^Œâx◊ ~Ô O_»= ^Œâ◊ ÖËHõ ™êOˆHuHõ ã¨O㨯~°}Å ^Œâ◊
JO\Ï~°∞. ~Ô O_»∞ ^Œâe◊ fl q_çq_ç ÉèÏQÍÅ∞QÍ qÉèlí OK«\ÏxH˜ gÅ∞Ѩ_^» ∞Œ . D XHõ\ ˜
=∞~˘Hõ ^•xQÍ ã¨Ç¨ Ü«∞HÍiQÍ =Ù<åfl~Ú. XHõ ^Œâ◊ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ =∞~˘Hõ ^Œâ◊
HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’H˜ K˘K«∞Û‰õΩ =KåÛ~Ú. HÍ|\˜ì =∞#O ~Ô O_»∞ ^ŒâÅ◊ HÍÅ„Hõ=∂xfl HõzÛ`«OQÍ
áê\˜OKå=Ú.
[g∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ Ì
ã¨fi`«O„`«O =zÛ# `«~∞° "å`« XHõ\ ˜ ~Ô O_»∞ ã¨O=`«û~åÅÖ’ JO>Ë 1949
<å\˜H˜ [g∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ Ì aÅ∞¡Å∞ ÖËHõ H“Å∞^•s K«@Oì L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò, =∞^躌 „Ѩ^âÕ ò,
cǨ~°∞, =∞„^•ã¨∞, J™êûO, ÉÁOÉÏ~Ú ÖÏO\˜ J<ÕHõ „áêq#∞ûÅÖ’ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_®¤~Ú.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 529
W`«~° „áêq#∞ûʼnõΩ L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò [g∞O^•s ~°^∞Œ Ì Hõq∞\© (l.a.ѨO`ü J^躌 Hõ`Δ #« ) iáÈ~°∞ì
#=¸<åQÍ Ñ¨xKÕãO≤ k.
D HÍÅOÖ’ ~å*ϺOQÆ Ñ¨i+¨`∞« Î ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å*ϺOQÍxfl ~°∂á⁄OkOKÕ „Hõ=∞OÖ’
=ÙOk. [g∞O^•~°∞¡ HÀ~°∞Åì ^•fi~å Pã≤ÇΠϨ ‰õΩ¯ Ju„Hõ=∞} ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺efl „Ѩ™êÎqOK«@O
^•fi~å, ѨiǨ~°O ã¨fiÅÊ=∞x ™ê‰õΩ`À QÍx `«=∞ Z¿ã@ì ¡ ™êfinè<åxfl J_»∞‰¤ Ωõ O\Ï~°x
[g∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ Ì Ñ¨@¡ ѨÓiÎ x|^Œ`ú « QÆÅ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙, l.a. ѨO`ü,
ã¨~å÷~Ñü >¨ ÖË ò ÖÏO\˜ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ`À ã¨Ç¨ JO^ŒiÖ’ qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ PO^Àà◊#
<≥ÅH˘x =ÙOk. ~åR JÃãOc¡ÖÖ’ ÃÑO_çOQÆ∞ÅÖ’ =Ù#fl [g∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ Ì
aÅ∞¡Å∞ - ~Úq <åºÜ«∞ „Ѩ„H˜Ü«∞ ^•fi~å ™êkèOK«∞HÀ=_®xH˜ gÅ∞Ѩ_»#qQÍ
~°∂á⁄OkOѨ|_ç#q QÆ#∞Hõ ~åR JÃãOc¡ ã≤áê¶ ~°∞û KÕã#≤ ѨiǨ~°O „áêuѨkHõ# P"≥∂^ŒO
á⁄O^Œ∞`åÜ«∞x `«~∞° "å`« ~åRѨu P"≥∂^ŒO H˘~°‰Ωõ ѨOÑ≤OK«|_»`åÜ«∞x, ~åR P"≥∂^ŒO
á⁄O^Œ_@» =∞O>Ë Hˆ O„^Œ =∞O„u =~°Oæ P"≥∂^ŒO á⁄O^Œ_"» ∞Õ J=Ù`«∞O^Œx - ã¨∞n~°"… ∞≥ #ÿ
K«~°ÛÅ `«~°∞"å`« ~å*ϺOQÆOÖ’ ã¨O|Okè`« x|O^èŒ#Å∞ ~°∂á⁄OkOK«|_®¤Ü«∞x
<åÜ«∞‰õΩʼnõΩ #=∞‡HõO ‰õΩkiOk.
JÃãOc¡Å∞ ã≤áê¶ ~°∞û KÕã#≤ ѨiǨ~°O KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=QÍ H“Å∞^•~°‰¡ Ωõ J#∞‰õÄÅOQÍ
=ÙO@∞Ok.
~å*ϺOQÆ x~å‡`«Å∞ TÇ≤ÏOz# q^èOŒ QÍ<Õ ^ÕâO◊ Ö’x qq^èŒ „áêO`åÅÖ’x
[g∞O^•~°∞¡ [g∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ ‰Ì Ωõ K≥Ok# K«@Oì Ü≥ÚHõ¯ ~å*ϺOQÆ x|^Œ`ú x«
ã¨"åÅ∞ KÕâß~°∞. áê\Ïfl ÃÇÏ· HÀ~°∞ì [g∞O^•s "åº*Ϻxfl (JaèÜ∂≥ QÍxfl) ã¨=∞i÷OzOk.
HÍO„ÔQãπ „ѨÉ∞íè `«fiO `«Q∞Æ q^èOŒ QÍ ã¨ÊOkOz ~å*ϺOQÆ ã¨=~°}Ö#∞ P"≥∂kOѨ*ãË O≤ k.
[g∞O^•s q^è•#O ~°^Œ∞Ì J=∞Å∞ H˘~°‰õΩ ~åR JÃãOc¡Å#∞ |Ö’¿Ñ`«O
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ, „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯ Ju„Hõ=∞} ã¨=∞㨺 ÖËHõ ѨiǨ~°O `«‰Ωõ ¯=<Õ ã¨=∞㨺
HÀ~°∞Åì Ö’ J#∞=∞uOK«‰Ωõ O_® KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨=~°} 1951, <åÅæ= ã¨=~°}
1955 Ö’ L^ÕtÌ OK«|_®¤~Ú. [g∞O^•~°∞¡ "åi Z¿ã@ì #¡ ∞ „ѨÉ∞íè `«fiO ™êfinè#O KÕã∞¨ HÀ#_®xfl
*ÏѨºO KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ, ÃÇÏ· HÀ~°∞,ì ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ JÑ‘Êà◊√¡ H˘#™êyOK«#ѨÊ\˜H˜ 1950 ^Œâß|úO
=∞^躌 HÍÅO <å\˜H˜ "åi „ѨuѶ∞¨ @# "≥#∞fl qiz "ÕÜ∞« |_çOk. `«~K° ∞« QÍ =ºHõOÎ
KÕã∞¨ #Î fl Jaè„áêÜ«∂xH˜ q~°∞^ŒOú QÍ q∞`«"å^Œ ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ"å~°∞ ‰õÄ_® Éè∂í ã¨O㨯~°}Å#∞
J_»∞H¤ ˘<Õ Ñ¨^HŒä Oõ Ö’ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO =Ç≤ÏOK«Ö^Ë ∞Œ , "åã¨=Î OQÍ D „Hõ=∂xfl „Ѩ*Ï™êfi=∞º
K«„@O ѨikèÖ’ ѨÓiÎ KÕÜ∞« Ü«∞uflOKå~°∞.
530 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 KåÖÏ ~å„ëêìÅ∞ 1956 <å\˜Hˆ P"≥∂kOz# [g∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ #Ì ∞
J=∞Å∞ Ѩ~°K«_»OÖ’ Z^Œ∞Ô~·# ÃÑ^ŒÌ P@OHõO ã¨iÜ≥ÿ∞# iHÍ~°∞¤Å∞ ÖËHõáÈ=_»O.
J~Ú#ѨÊ\˜H© 1950 ^Œâß|ÌO z=~°‰õΩ Éèí∂ ã¨O㨯~°}Å „Hõ=∞O =∞^茺=~°∞ÎÅ
(„a\˜+≤O_çÜ«∂Ö’ [g∞O^•~°∞Å∞, ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’ Hõeã≤áÈ~Ú# ã¨fi^Õâ◊
ã¨O™ê÷<åÅÖ’x *Ïw~åÌ~∞° )¡ ~°^∞Œ Ì Ñ¨ÓiÎ KÕÜ∞« |_çOk. "≥Ú`«OÎ „Hõ=∞O „Ѩ*Ï™êfi=∞º
K«„@OÖ’ [iyOk. ZÖÏO\˜, Ç≤ÏOã¨, ÉÖÏ`å¯~°O „ѨÜ∂≥ yOѨ|_»Ö^Ë ∞Œ . KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=
=º=kèÖ’ D „Hõ=∞O ѨÓiÎ KÕÜ∞« |_çOk. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ HÍÅOÖ’ [g∞O^•~°∞Å∞
™ê„=∂[º"å^Œ ta~°OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Ѩ|_ç ™ê=∂lHõOQÍ "≥e"ÕÜ∞« |_®¤~∞° QÆ#∞Hõ
~Úk ™ê^躌 Ѩ_Oç k. HÍx *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ =ÙO_ç QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ ™ê=∂lHõ
=∞^Œ`Ì ∞« á⁄Oz# ÃÑ· ÃãHõ¬#¡ ~Ô `· ∞« Å „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ ÉˇkiOѨÙQÍ =Ù#fl ã¨O㨯~°}Å#∞
[Ü«∞„Ѩ^OŒ KÕÜ∞« @O =∞#O =ÚO^Œ∞ K«∂_»É’ÜÕ∞ q^èOŒ QÍ KåÖÏ Hõ+Oì̈ QÍ H˘xfl
ã¨O^Œ~åƒùÖÖ’ J™ê^躌 OQÍ Ñ¨i}q∞OzOk.
[g∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ Ì JO>Ë ^•^•Ñ¨Ù 20 q∞eÜ«∞#∞¡QÍ =Ù#fl =∂r
H“Å∞^•~°∞Å∞ WѨC_»∞ Éè∂í Ü«∂[=∂#∞ÅÜ«∂º~°∞ HÍ|\˜ì J`«ºkèHõ „áêO`åÅÖ’ H“Å∞
XѨÊO^•Å∞ =∞ødHõOQÍ (<À@ =∂@Å`À) KÕã∞¨ H˘#|_»`å~Ú Hõ#∞Hõ ~å`« ѨÓ~°fiHõ
P^è•~åÅ∞ ÅaèOK«=Ù. XHõ „áêO`«OÖ’ =Ù#fl H“Å∞^•~°∞ ‰õΩ@∞OÉÏÅ ã¨OYº x~åúiOK«@O
KåÖÏ Hõ+Oì¨ J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ã¨O㨯~°}Å∞ „áê~°OaèOz# `«~∞° "å`« H“Å∞ XѨÊO^•ÅÖ’
`«QÆ∞æ^ŒÅ =Ù#fl@∞ì ѨO_ç`«∞Å∞ JOwHõi™êÎ~°∞. 1950-51Ö’ 41 âß`«OQÍ H“Å∞
=º=™êÜ«∞O „H˜O^Œ =Ù#fl „áêO`«O 1960 Å <å\˜H˜ 20-25 âß`åxH˜ `«yOæ k. HÍx
H“Å∞ =º=™êÜ«∞OÖ’ =Ù#fl Éè∂í q∞ `«Q∞Æ ^æ ÅŒ ã¨fiO`« =º=™êÜ«∞OÖ’ =Ù#fl Éè∂í q∞
ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ HÍ~°}O. H“Å∞^•~°∞Å∞ Éè∂í q∞ Ü«∂[=∂#∞Å=_»O =Å# =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞.
Ü«∂[=∂#∞Å∞ JѨÊ\˜H˜ ™êQÆ∞KÕã∞¨ #Î fl H“Å∞^•~°∞Å#∞ MÏm KÕ~ÚOK«_O» =Å# ‰õÄ_®.
Z¿ã@ì ∞¡ ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘#fl `«~∞° "å`« [g∞O^•~°‰¡ Ωõ K≥eO¡ z# ѨiǨ~°O
™ê^è•~°}OQÍ KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=. XHõ ~å„ëêìxH˜ =∞~À ~å„ëêìxH˜ `Õ_® =ÙOk. Wk ~Ô `· ∞«
L^Œº=∞O |ÅO g∞^Œ Éè∂í ™êfi=ÚʼnõΩ H“Å∞^•~°‰¡ Ωõ =∞^躌 QÆÅ =~°æ á⁄OkHõ g∞^Œ
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`fi« O Ü≥ÚHõ¯ "≥Ú`«OÎ JÃãOc¡ Ü≥ÚHõ¯ Ãã^· •úOuHõ x|^Œ`ú « g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ ç
K≥eO¡ ѨÙÅ∞ [iQÍ~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ HÍj‡~°∞Ö’ ѨiǨ~°O K≥eO¡ K«|_»Ö^Ë ∞Œ . ѨO*Ï|∞Ö’
áê\˜Ü∂« Ö’ P„Hõ=∞} H“Å∞^•~°∞ (J#∞=OtHõ H“Å∞^•~°∞Å∞) ZÖÏO\˜ ѨiǨ~°O
K≥eO¡ K«Ö^Ë ∞Œ . kQÆ∞= ™ê÷~Ú H“Å∞^•~°∞Å∞ <å=∞=∂„`«OQÍ =ÙO_Õ "å~Ú^•Å∞QÍ KåÖÏ
ã¨O=`«û~åÅ `«~|° _ç K≥eO¡ K«=Åã≤# ^•xÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜ "å~Ú^• K≥eO¡ Kå~°∞. J`«ºkèHõ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 531
 ~å„ëêìÖ’¡ `«~`° =« ∞ Éè^Ë •Å`À L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò #=¸<åxfl J#∞ã¨iOKå~Ú. JHõ¯_» K≥eO¡ K«|_ç#
ѨiǨ~°O Éè∂í ™êfiq∞ á⁄ÖÏxH˜ qÖ’=∞ ã¨O|O^èOŒ Ö’ =ÙOk. z#fl [g∞O^•~°∞Å∞ (ã¨OѨ#fl
~Ô `· ∞« Å #∞O_ç "Õ~∞° KÕã≤ K«∂_»@O ™ê^躌 Ѩ_x» "å~°∞, Éè∂í ã¨O㨯~°}Ö’ giH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
QÆ∞iÃÑ@ì|_ç#q HÍ^Œ∞) "åi¬HOõ QÍ ~°∞.25Å∞QÍ Éè∂í q∞tã¨∞Î K≥eO¡ KÕ"å~°∞. "åi "åi¬Hõ
P^•Ü«∂xH˜ 20Ô~@∞¡ #+¨Ñì i¨ Ǩ~°O á⁄O^•~°∞. WHõ "åi¬HOõ QÍ ~°∞.2000 Å #∞O_ç
10,000 Éè∂í q∞tã¨∞Î K≥eO¡ KÕ ÃÑ^ŒÌ [g∞O^•~°∞¡ "åi "åi¬Hõ P^•Ü«∂xH˜ 2 #∞O_ç
4 ~Ô @∞¡ #+¨ì ѨiǨ~°O á⁄O^•~°∞. JO`ÕQÍHõ D#+¨Ñì i¨ Ǩ~°O K≥eO¡ Ѩ٠n~°H… ÍeHõOQÍ -
H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ 40 UO_»¡ áê@∞ ™êQÆ∞`«∞Ok. #+¨ìѨiǨ~°O á⁄Ok# ÃÑ^ŒÌ
[g∞O^•~°∞Å∞ JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ "åiH˜ =KÕÛ P^•Ü«∞OÖ’ Hˆ =ÅO 40= =O`«∞ =∂„`«"∞Õ
á⁄O^ŒQeÆ QÍ~°∞.
"≥Ú`«OÎ K≥eO¡ K«=Åã≤# 6700 q∞eÜ«∞#¡ ~°∂áêÜ«∞Å #+¨Ñì i¨ Ǩ~°OÖ’ 1961
=~°‰Ωõ "åã¨=Î OQÍ K≥eO¡ zOk 1642 q∞eÜ«∞#∞¡ =∂„`«"∞Õ . ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 1946-1953
HÍÅOÖ’ PǨ~° ^è•<åºÅ kQÆ∞=∞`«∞ÅÖ’ K≥eO¡ z# 10,000 q∞eÜ«∞#¡`À áÈeÛ`Õ
~Úk KåÖÏ z#fl "≥Ú`«"Î ∞Õ ^•xÖ’ P~°= =O`«∞ =∂„`«"∞Õ .
[g∞O^•s q^è•# ~°^∞Œ ÖÌ ’ |ÅÇ‘Ï#`«Å∞
^ÕâO◊ Ö’x qq^èŒ „áêO`åÅÖ’ [g∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ ‰Ì Ωõ K≥Ok# H˘xfl
HÍ¡AÅ∞ J=∞Å∞ [~°Ñ|¨ _ç# q^è•#OÖ’ H˘xfl =ÚYº"≥∞#ÿ |ÅÇ‘Ï#`«Å∞ =Ù<åfl~Ú.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ L`«~Î „° Ѩ^âÕ òÖ’ [g∞O^•~°∞Å∞ =ºH˜QÎ `Æ « =º=™êÜ«∞O „H˜O^Œ „ѨH\õ O˜ z#
á⁄ÖÏÅ∞ "å~°∞ =ÙOK«∞H˘#_»O J#∞=∞uOK«|_çOk. =ºH˜QÎ `Æ « =º=™êÜ«∞O J<Õ Ñ¨^OŒ
KåÖÏ Jã¨Ê+¨Oì QÍ x~°fizOѨ|_çOk. á⁄ÖÏxfl ™êQÆ∞KÕ¿ã "åˆ~ QÍHõ á⁄ÖÏxfl =ºH˜QÎ `Æ O« QÍ
Ѩ~º° "ÕHOΔ˜ KÕ "å~°∞, XHõ |O^è∞Œ =Ù ^•fi~å Ѩ~º° "ÕHOΔ˜ KÕ"å~°∞, ÖËHõ á⁄ÖÏxH˜ ÃÑ@∞ì|_ç,
JѨC ã¨=∞‰õĈ~Û"å~°∞. =ºH˜ÎQÆ`« =º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞ - Jx qѨs`« "åºMϺ<åÅ∞
KÕÜ∞« \ÏxH˜ gÅ∞QÍ Ñ¨^OŒ x~°fizOѨ|_çOk. JO`ÕQÍHõ L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò, cǨ~°∞, =∞„^•ã¨∞
ÖÏO\˜ ~å„ëêìÅÖ’ (QÆi+¨ì Ѩiq∞u K«\ÏìÅ∞ „Ѩ"âÕ ◊ ÃÑ@ì|_Õ =~°‰Ωõ ) [g∞O^•~°∞ =ºH˜QÎ `Æ «
=º=™êÜ«∞OQÍ „ѨH\õ O˜ K«|_Õ á⁄ÖÏʼnõΩ XHõ Ѩiq∞u qkèOK«|_»Ö^Ë ∞Œ . HÍO„ÔQãπ =º=™êÜ«∞
ã¨O㨯~°}Å Hõq∞\© (‰õΩ=∞~°Ñʨ Hõq∞\©) 1949Ö’ WzÛ# iáÈ~°∞Öì ’ (Hõh㨠âßs~°Hõ
„â◊=∞KÕã∂¨ Î =º=™êÜ«∞Ѩ٠Ѩ#∞ÅÖ’ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO =Ç≤ÏOz# "å~°∞ =∂„`«"∞Õ =ºH˜QÎ `Æ «
=º=™êÜ«∞O KÕã∞¨ #Î fl@∞¡QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ KåÅx ã¨Ê+ì̈OQÍ ¿Ñ~˘¯#|_ç#ѨÊ\˜H© =ºHÎ̃Q`Æ «
=º=™êÜ«∞^•~°∞_»∞ Ѩ^•xfl Jã¨Ê+¨Oì QÍ x~°fizOK«_O» [iyOk. U Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ ‰õÄ_®
532 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
H“Å∞ ~Ô `· ∞« x Pi÷Hõ ^Œ∞ã≤u÷ H˜ <≥\"ì˜ Ü
Õ ∞« x q^èOŒ QÍ =ºH˜QÎ `Æ « =º=™êÜ«∂xH˜ uiy á⁄O^ŒQeÆ Qˆ
á⁄ÅOÃÑ· QÆi+¨Ñì i¨ q∞ux Hõq∞\© =ÚO^Œ∞QÍ<Õ ã¨Ê+¨Oì KÕãO≤ k.
HÍx PK«~}° Ö’ Ѩ~ÀHõΔ Éè∂í Ü«∞[=∂#∞Öˇ#· (absentee owners) [g∞O^•~°∞¡
ÃÑ^ŒÌ Éè∂í YO_®Å#∞ xÅɡ@∞ì HÀQÆeQÍ~°∞. WOHÍ KåÖÏ „áêO`åÅÖ’ [g∞O^•~°∞¡ =ºH˜QÎ `Æ «
=º=™êÜ«∞O „H˜O^Œ gÖˇ·#O`« Z‰õΩ¯= ÉèÏQÍefl „ѨHõ\ ˜OK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î#
H“Å∞^•~°#¡ ∞ „Ѩ^•è #OQÍ `«‰Ωõ ¯= ~°H}Δõ QÆÅ H“Å∞^•~°#¡ ∞ MÏm KÕ~ÚOK«\ÏxH˜ áêÅÊ_®¤~∞°
(Éè∂í QÆi+¨ì Ѩiq∞`«∞Å∞ H“Å∞^•s K«\ÏìÅ∞ J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛ# `«~∞° "å`« ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
Éè∂í ã¨O㨯~°}Ö’ ÃÑ^ŒÌ =∞K«Ûx q∞yeã¨∂Î ~Ô `· ∞« efl ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î MÏm KÕ~ÚOK«@O
[iyOk).
QÆ`O« Ö’ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î H“à◊√¡ á⁄O^Õ [g∞O^•~°∞Å á⁄ÖÏefl =ºH˜QÎ `Æ « =º=™êÜ«∞O
„H˜O^Œ `≥K∞« ÛH˘#_»O „áê~°OaèOKå~°∞. "å~°∞ KåÖÏ =~°‰Ωõ ã¨Ñb¨¶ Hõ$`«∞ÅÜ«∂º~°∞. "å~°∞
P á⁄ÖÏÅÃÑ· ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÃÑ\Ïì~∞° . P „áêO`åÅÖ’ Éè∂í ã¨O㨯~°} ÅHΔͺÅÖ’ XHõ>#ÿˇ
ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∞O kâ◊QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÍ~°∞.
[g∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ Ì Ü≥ÚHõ¯ ѨÓiÎ „ѨÉÏè "åxfl x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ qã¨Î $`«
Éèí∂ YO_®Å#∞ =ºH˜ÎQÆ`« =º=™êÜ«∞O „H˜O^Œ‰õΩ fã¨∞H˘x =zÛ xÅɡ@∞ìH˘#_»O
[g∞O^•~°∞Å∞ J#∞ã¨iOz# XHõ Ѩ^uúŒ . [g∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ Ì K«\Ïìxfl ^•x
J=∞Å∞#∞ x~ÀkèOKÕO^Œ∞‰õΩ [g∞O^•~°∞¡ KåÖÏ W`«~° Ѩ^`úŒ ∞« Å∞ KÕÑ\¨ Ïì~∞° . JÖÏO\˜
K«@Oì ~åR JÃãOc¡ÅÖ’ KÕÜ∞« |_»∞`«∞Ok. QÆ#∞Hõ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ áê~°"¡ ∞≥ O@s Ѩ^`úŒ ∞« ÅÖ’
QÆÅ „Ѩu J=HÍâßxfl LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘<åfl~°∞. Ѷe¨ `«OQÍ =Ú™ê~Ú^• aÅ∞¡ÅÃÑ· ã¨∞n~°…
K«~Û° Å∞ [iQÍ~Ú. ÃãÖˇ‰Ωõ ì Hõq∞\©Å‰õΩ Ñ¨OÑ≤OKå~°∞. KåÖÏ ã¨=~°}Å∞ „ѨuáêkOKå~°∞.
L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò, cǨ~üÖÏO\˜ ѨÅ∞ ~å„ëêìÅÖ’ aÅ∞¡Å∞ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì_®xH˜ Jq P"≥∂^ŒO
á⁄O^Œ\ÏxH˜ =∞^躌 KåÖÏ ã¨O=`«û~åÅ∞ QÆ_Kç å~Ú.
K«\ÏìÅ∞ KÕã#≤ `«~∞° "å`« ‰õÄ_® "å\˜ J=∞Å∞#∞ "å~Ú^• "Õ~ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ
Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ <åºÜ«∞™ê÷<åefl LѨÜ≥∂yOK«∞H˘<åfl~°∞. =∞#O ~ÚO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞
QÆ=∞xOz# q^èOŒ QÍ K«\ÏìÅ ~å*ϺOQÆ|^Œ`ú x« HÀ~°∞Åì Ö’ - ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì =~°‰Ωõ áÈ~Ú
=∂@=∂@H˜ ã¨"åÅ∞ KÕâß~°∞. Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ Z‰õΩ¯=QÍ „ѨuѶ∞¨ \˜Oz# cǨ~°∞Ö’ "åiH˜
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ~Ô O_»∞™ê~°∞¡ =ºuˆ~HõOQÍ f~°∞Ê =zÛ#ѨÊ\˜H˜ K«@Oì J=∞Å∞ H͉õΩO_®
J_»∞H¤ ˘<Õ „ѨÜ∞« uflOKå~°∞. "å~°∞ Jnè#OÖ’ =Ù#fl Éè∂í q∞H˜ ã¨O|OkèOz# iHÍ~°∞Ť #∞
JѨÊyOK« x~åHõiOKå~°∞. Éè∂í ™êfi=ÚÅ „H˜O^Œ ™ê÷~Ú ~Ô "≥#∂º L^ÀºQÆ∞Å =∞^躌 ÖÏÅ∂p
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 533
 HÍ~°}OQÍ K«@Oì J=∞Å∞ Hõ+ì¨ ™ê^躌 O KÕÜ∞« |_çOk. [g∞O^•s „áêO`åÅÖ’ ~Ô "≥#∂º
JkèHÍ~°∞Å`À KåÖÏ=∞Ok QÆ`O« Ö’ [g∞O^•~°‰¡ Ωõ tã¨∞ÅÎ ∞ =ã¨∂Å∞ KÕã#≤ U*ˇO@∞¡
HÍ=_»O =Å# [g∞O^•~°H¡ ˜ "åà◊H¡ ˜ =∞^躌 ÖÏÅ∂p ™ê^躌 Ѩ_Oç k. Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ K«@ì
ã¨ÉÖíè ’¡, HÀ~°∞Åì Ö’ J=∞Å∞ [i¿Ñ ^ŒâÖ◊ ’ „ѨuѶ∞¨ \˜OKå~°∞.
[g∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ Ì „Hõ=∂xfl gÖˇ#· O`« `«fi~°Ö’ ѨÓiÎ KÕÜ∂« Åx HÍO„ÔQãπ
`«# ã¨OHõÖÏÊxfl ѨÅ∞=∂~°∞¡ ѨÙ#~°∞^•…\ O˜ zOk. D ã¨OHõÖÏÊxfl ZSã≤ã≤ f~å‡<åÅÖ’
(L^• 1954 EÖˇ· f~å‡#O) =ÚYº=∞O„`«∞Å Ñ≤ãã≤ ≤ J^躌 ‰õΩΔ Å ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ (1950
U„Ñ≤Öò) "≥Ú^Œ@ „Ѩ}ÏoHÍ =Ú™ê~Ú^•Ö’ Jxfl\˜x q∞Oz HÍO„ÔQãπ ZxflHõÅ
"Õ∞xÃÑ™¶ ÈìÅÖ’ =ºHõOÎ KÕãO≤ k. =Ü≥∂[# F\˜OQÆ∞`À ‰õÄ_ç# „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO [g∞O^•~°¡
~å[H©Ü∞« „áê|ÖϺxfl `«yOæ zOk. =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ ~Ô `· ∞« Å n~°H… ÍeHõ _ç=∂O_»#¡ ∞ f~°Û=Åã≤#
P=â◊ºHõ`#« ∞ ÃÑOzOk. ã¨O=`«û~åÅ `«~|° _ç D _ç=∂O_»∞¡ KÕ~ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ HÍO„ÔQãπ
ã¨fiÜ«∞OQÍ ~Ô `· ∞« efl ã¨g∞HõiOzOk. HÍO„ÔQãπ 1951, 1955ÅÖ’ áê~°"¡ ∞≥ O\òKÕ ~å*ϺOQÆ
ã¨=~°}Å∞ P"≥∂kOѨKÜ Õ ∞« _»O ÖÏO\˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ áêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ K«~º° Å∞
KÕÑ\¨ Oì˜ k.
Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ „ѨuѶ¨∞\˜Oz#ѨÊ\˜H˜ cǨ~°∞Ö’x H˘xfl „áêO`åÅÖ’
q∞#Ǩ~ÚOz [g∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ Ì „Hõ=∞O ÉèÏ~°`« iѨaH¡ ± U~åÊ@∞ KÕã#≤ `«~∞° "å`«
^Œâß|ÌO ֒ѨŠѨÓiÎ KÕÜ∞« |_çOk. ÃÑ^ŒÌ ѨӺ_»Öò Z¿ã@ì ∞¡ JO`«iOKå~Ú. D „Hõ=∞OÖ’
„Ѩ^•è #OQÍ #+¨Ñì _¨ #ç "å~°∞ Éè∂í =ÚÅ∞ HÀÖ’Ê~Ú# ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞. =ÚYºOQÍ
ÖÏÉèÑí _¨ #ç "å~°∞ [g∞O^•~°∞ #∞O_ç „Ñ¨`º« HõOΔ QÍ H“Å∞H˜ ѨÙK«∞ÛH˘#fl J#∞=OtHõ H“Å∞^•~°∞
WѨC_»∞ "å~°∞ Éèí∂Ü«∂[=∂#∞ÅÜ«∂º~°∞. JÖÏO\˜ H“Å∞^•~°∞Å∞ ™ê^è•~°}OQÍ
=∞^躌 `«~Ç° ¨ ÖËHõ ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å∞ gà◊√¡ H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ "åi á⁄ÖÏʼnõΩ z#fl
~Ô `· ∞« ʼnõΩ ZÖÏO\˜ ~å`«HÀ`«Å∞ ÖˉΩõ O_® H“Å∞H˜ã∞¨ OÎ \Ï~°∞.
H“Å∞^•s ã¨O㨯~°}Å∞
[g∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ Ì J=∞Å∞ [~°∞Ѩ|_ç# `«~∞° "å`« ‰õÄ_® [g∞O^•s
„áêO`åÅÖ’ ZÖÏO\˜ ~å`«HÀ`«Å∞ ÖˉΩõ O_® <À\˜=∂@`À H“Å∞H˜KÛÕ Ñ¨^uúŒ H˘#™êyOk.
JÖÏO\˜ H“Å∞^•s Ѩ^uúŒ WѨC_»∞ =ºH˜QÎ `Æ « =º=™êÜ«∞O „H˜OkH˜ `≥K∞« ÛH˘#fl =∂r
[g∞O^•~°∞Å á⁄ÖÏÖ’¡ =ÙOk. QÆ`O« Ö’ J#∞=OtHõ H“Å∞^•~°∞Å∞QÍ =ÙO_ç WѨC_»∞
Éè∂í Ü«∂[=∂#∞Öˇ#· "å~°∞ LѨH“Å∞H˜zÛ# á⁄ÖÏÖ’¡#∂ =ÙOk. ã¨fi`«O„`«O =KÕÛ
<å\˜H˜ ã¨QOÆ á⁄ÖÏÅ∞ [g∞O^•s q^è•#O „H˜O^Œ =Ù<åfl~Ú. q∞ye# ã¨QOÆ ~Ô `· åfis
534 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
q^è•#O „H˜O^Œ =ÙOk. WHõ¯_» ‰õÄ_® Éè∂í ™êfi=∞º q^è•#O, JÉè„í ^Œ`Ö« ’ JѨÙÊÅÖ’
‰õÄ~°∞‰õΩáÈ~Ú# ~Ô `· ∞« Å ã¨=∞㨺Å∞ =Ù<åfl~Ú.
HÍ|\˜ì Éèí∂ ã¨O㨯~°}ÅÖ’ Ô~O_»= „Ѩ^è•# ÅHõΔ ºO H“Å∞^•s K«@ìO.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x qq^èŒ „áêO`åÅÖ’x ~å[H©Ü∞« Pi÷Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ KåÖÏ "≥q· ^躌 O
=ÙOk. qq^èŒ ~å„ëêìÅ∞ P"≥∂kOz# H“Å∞^•s K«@Oì Ü≥ÚHõ¯ ã¨fiÉèÏ=OÖ’#∞ ^•xx
J=∞Å∞ [iÑ≤# q^è•#OÖ’#∂ =º`庙êÅ∞<åfl~Ú. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ qq^èŒ K«\ÏìÅ
=∞^躌 H˘xfl L=∞‡_ç ÅHΔͺÅ∞<åfl~Ú. ^ÕâO◊ Ö’x qq^èŒ „áêO`åÅÖ’ "å\˜x J=∞Å∞
ѨiKÕ q^è•#OÖ’ H˘xfl ™ê=∂#º JOâßÅ∞ Pq~°ƒùqOKå~Ú. D J^茺ܫ∞#OÖ’
=º`庙êÅ#∞ QÍHõ ™ê=∂#º JOâßÅ#∞ ѨijeOK«\ÏxH˜ Ѩiq∞`«=∞=Ù^•O.
H“Å∞^•s ã¨O㨯~°}ÅÖ’ =¸_»∞ =∞øeHõ"∞≥ #ÿ ÅHΔͺÅ∞ =Ù<åfl~Ú. XHõ Éè∂í
YO_®xfl xs‚`« ã¨O=`«û~åÅ∞ L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 6 ã¨O=`«û~åÅ∞ ™êQÆ∞KÕã#≤ H“Å∞Ô~`· ∞« ʼnõΩ
~°H}Δõ HõeÊOK«∞@, ~Ô O_»=k H“Å∞ ~Ô `· ∞« Å∞ K≥eO¡ KÕ H“Å∞‰õΩ L`«ÊuÎÖ’ 1/4 #∞O_ç 1/6
=O`«∞ =ÙO_ÕÖÏ `«yOæ K«∞@. =¸_»=k ~Ô `· ∞« ™êQÆ∞KÕã∞¨ #Î fl á⁄ÅOÃÑ· H˘xfl +¨~`° ∞« Å`À
J`«_Hç ˜ Éè∂í Ü«∂[=∂#º ǨωõΩ¯ HõeÊOK«∞@. =∂Ô~¯@∞ ~ˆ @∞ HõO>ˇ `«‰Ωõ ¯=QÍ ™ê^è•~°}OQÍ
"åi¬HOõ QÍ K≥eO¡ KÕ H“Å∞ã¨i 8 ~Ô @∞¡ ÖËHõ 10 ~Ô @∞¡ ~Ô `· ∞« ‰õΩ Éè∂í q∞ÃÑ· Ü«∂[=∂#º
ǨωõΩ¯ HõeÊOKåe. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’ J`«_∞» K≥eO¡ K«=Åã≤# ^è~Œ ° "åi¬Hõ
H“Å∞‰õΩ 8 ~Ô @∞¡ JO>Ë Éè∂í q∞ Ü≥ÚHõ¯ =∂Ô~¯@∞ ^è~Œ Ö° ’ 40 âß`«O.
~Ô `· ∞« Å ã≤u÷ QÆ`∞« Å#∞ ÃÑOK«\ÏxH˜ „ѨÜ∞« uflã¨∂<Î Õ "≥Ú`«OÎ g∞^Œ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
Éè∂í ™êfiq∞H˜ „Ѩ`ºÕ H˜Oz z#fl Éè∂í ™êfiq∞ „ѨÜ∂≥ [<åÅ#∞ H“Å∞^•~°∞ „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ
=∞^躌 ã¨=∞`ÒźO =ÙO_ÕÖÏ KÕÜ∞« @O ÅHõΔ ºOQÍ ã¨O㨯~°}Å∞ KÕÑ\¨ |ì _®¤~Ú.
ã¨fiO`« =º=™êÜ«∞O H˘~°‰Ωõ Éè∂í ™êfiq∞ uiy á⁄ÅO á⁄Ok# `«~∞° "å`« J`«_ç
™êQÆ∞Éè∂í q∞ ~åRO qkèOz# QÆi+¨ì Ѩiq∞uH˜ q∞OK«x q^èOŒ QÍ J`«_ç á⁄ÖO á⁄O^Õ
ǨωõΩ¯ Ѩiq∞`«O KÕÜ∞« |_çOk. "≥Ú^Œ\ ˜ „Ѩ}ÏoHõ ‰õΩ@∞O| Hõ=∞`åxH˜ =¸_»∞~Ô @∞¡
Éè∂í q∞x Ѩiq∞uQÍ ã¨∂zOzOk. ‰õΩ@∞O| Hõ=∞`«O XHõ J~°‰Ωõ `À ™êQÆ∞ KÕÜ∞« QÆey#
á⁄ÅOQÍ ã¨∂„fHõiOK«|_çOk. Éè∂í ™êfiq∞ ã¨fiO`« =º=™êÜ«∞O H˘~°‰Ωõ á⁄ÖÏxfl
á⁄O^Õ@ѨC_»∞ ‰õÄ_® H“Å∞^•~°∞H˜ Ug∞ q∞QÆÅÛ‰õΩO_® "≥Ú`«OÎ fã¨∞HÀ‰õÄ_»^∞Œ . Hˆ ~°à,◊
Xi™êû, QÆ∞[~å`ü, Ç≤Ï=∂K«Öò„Ѩ^âÕ ò, =∞Ǩ~åR, Hõ~åfl@Hõ, `«q∞à◊<å_»∞ ÖÏO\˜ ~å„ëêìÅÖ’
H“Å∞ ~Ô `· ∞« ™êQÆ∞KÕã∞¨ #Î fl á⁄ÖOÖ’ Hõhã¨O ã¨QOÆ J`«_Hç ˜ =^ŒeÃÑ\Ïìe. cǨ~°∞ÖÏO\˜
W`«~° ~å„ëêìÅÖ’ H“Å∞ Ô~·`«∞ ™êQÆ∞ KÕã¨∞Î#fl á⁄ÅOÖ’ ã¨QÆO QÍx ÖËHõ Hõhã¨O
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 535
 5 ZHõ~åÅ∞ (ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖòÖ’ 2.5 ZHõ~åÅ∞) QÍx Uk `«‰Ωõ ¯"≥`· Õ ^•xx H“Å∞ ~Ô `· ∞« H˜
=ke ÃÑ\Ïìe.
WHõ á⁄ÖO ѨOz# `«~∞° "å`« H“Å∞ ~Ô `· ∞« Hõ=∞`«O ~åRO qkèOz# QÆi+¨ì
Ѩiq∞ux q∞OK«‰Äõ _»^<Œ Õ +¨~`° ∞« ÅÖ’ Éè∂í ™êfiq∞ á⁄ÖÏxfl H“Å∞ ~Ô `· ∞« á⁄O^Õ Ç¨Ï‰õΩ¯
Ѩiq∞`«O KÕÜ∞« |_çOk.
z#fl Éè∂í ™êfi=ÚÅ Pi÷Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ H“Å∞^•~°∞Å HõO>ˇ "≥∞~°∞QÆ∞QÍ ÖË=x
~Ô O_»= „Ѩ}ÏoHõ QÆ∞iÎOzOk. HÍ|\˜ì "å~°∞ ã¨fiO`« =º=™êÜ«∂xH˜ "åi "≥Ú`«OÎ Hõ=∞`åxfl
á⁄O^Œ=K«∞Û#x ã¨∂zOzOk. HÍx PK«~}° Ö’ H“Å∞^•s K«\ÏìÅ J=∞Å∞Ö’ KåÖÏ
H˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ J#∞Éè"í åÅ∞ Z^Œ∞~°Ü∂« º~Ú. z#fl Éè∂í ™êfi=ÚÅ ~°H}Δõ H˘~°‰Ωõ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_ç#
J=HÍâßÅ∞ ~Ô "≥#∂º JkèHÍ~°∞Å`À ÖÏÅ∂p Ѩ_#ç ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅKÕ ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆ
Ѩ~K° |« _®¤Ü∞« x =º=™êÜ«∞ ã¨O|O^è•ÅÃÑ· áê¡xOQÆ∞ Hõq∞+¨<£ \Ïãπ¯á¶È~üû J^躌 ‰õΩΔ _»∞ `«#
x"ÕkHõ (1973) Ö’ ã¨Ê+¨Oì KÕâß~°∞. ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ `«=∞ á⁄ÖÏÅ#∞ "åi |O^è∞Œ =ÙʼnõΩ
~Ú`«~°∞ʼnõΩ |^ŒÖÏ~ÚOz z#fl Éèí∂™êfi=ÚÅ `«~°QÆuÖ’ KÕi P `«~°∞"å`« z#fl
Éè∂í ™êfi=ÚʼnõΩ ~ÚzÛ# ~å~ÚfÅ#∞ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘x H“Å∞ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ `«=∞ á⁄ÖÏÅ
#∞O_ç MÏm KÕ~ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ K«@Oì Ö’x JOâßÅ#∞ ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆ
ѨiKå~°x =¸_»= „Ѩ}ÏoHõ ‰õÄ_® ã¨Ê+¨Oì KÕãO≤ k.
"åã¨=Î OQÍ uiy á⁄O^Õ Ç¨Ï‰õΩ¯, ~ÚO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ „Ѩ™êÎqOz# =ºH˜QÎ `Æ «
=º=™êÜ«∂xH˜ ~Ú=fi|_ç# Jã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ x~°fiK«#O H“Å∞^•~°∞efl ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î MÏm
KÕ~ÚOK«\ÏxH˜ LѨÜ≥∂yOK«∞HÀ|_ç ~å#∞#fl H“Å∞ K«\Ïìxfl =ÚO^Œ∞QÍ JOK«<å
"ÕÜ∞« @O`À MÏm KÕ~ÚOKÕ „Hõ=∞O „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. K«@Oì J=∞ÅÜÕ∞º ֒ѨŠJ`«ºkèHõ
„ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄O^Œ_®xH˜ gÅ∞QÍ ã¨fi„ѨÜ∂≥ [<åѨ~∞° Å∞ K«\ÏìÅ∞ KÕÜ∞« _®xH˜ J=∞Å∞
[~°Ñ_¨ ®xH˜ Jq∞`«"∞≥ #ÿ *ÏáêºÅ∞ Ѩ^HŒä Oõ „ѨHÍ~°"∞Õ KÕ~ÚOKå~°∞.
H“Å∞ ~Ô `· ∞« Å∞ MÏm KÕ~ÚOK«\ÏxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ ~°H}Δõ á⁄Ok#
`«~∞° "å`« ‰õÄ_® ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î MÏmÅ∞ KÕ~ÚOK«|_®¤~Ú. 1948-51 HÍÅOÖ’ ÉÁOÉÏ~Ú
~åROÖ’ ~°H}Δõ á⁄Ok# H“Å∞^•~°¡ ã¨OYº 1.7 q∞eÜ«∞#¡ #∞O_ç 1.3 q∞eÜ«∞#¡‰Ωõ 23
âß`«O `«y#æ @∞¡ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^Œ∞ ~åROÖ’ 1951, 1955 =∞^躌 HÍÅOÖ’ 57 âß`«O
`«y#æ @∞¡ Éè∂í ã¨O㨯~°}ÅÃÑ· xÜ«∞q∞OѨ|_ç# áê¡xOQÆ∞ Hõq∞+¨<£ áê#Öò „ѨH\õ O˜ zOk.
ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ÃÑ· [iy# =∞~˘Hõ q=~°}Ï`«‡Hõ J^躌 Ü«∞#O „ѨHÍ~°O 1951 <å\˜ „Ѩu
100 =∞Ok ~°H`Δ˜ « H“Å∞^•~°Ö¡ ’ <åÅ∞QÆ∞ ã¨O=`«û~åÅ `«~åfi`« JO>Ë 1954 <å\˜H˜
536 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
45.4 âß`«O ~°H`Δ˜ « H“Å∞^•~°∞Q¡ Í =Ù<åfl~°∞. 12.4 âß`«O Éè∂í q∞ á⁄O^Õ Ç¨Ï‰õΩ¯x
qxÜ≥∂yOK«∞H˘x Éè∂í q∞ Ü«∞[=∂#∞ÅÜ«∂º~°∞. 2.6 âß`«O =∞Ok K«@|ì ^ŒOú QÍ MÏm
KÕ~ÚOK«|_®¤~∞° . 17.5 âß`«O ã¨fiK«ÛOù ^ŒOQÍ Éè∂í q∞ ǨωõΩ¯x =^ŒÅ∞H˘<åfl~°∞. ã¨fiK«ÛOù ^ŒOQÍ
ǨωõΩ¯x =^ŒÅ∞H˘#_»O =\˜ì=∂@. ^Ò~°˚#ºO`À ÖÁOQÆnã¨∞H˘x ã¨fiK«ÛùO^ŒOQÍ
=^Œ∞Å∞H˘#fl@∞¡ „ѨH\õ O˜ K«_O» [iyOk.
H“Å∞^•~°∞ʼnõΩ ~°H}Δõ HõeÊOK«_O» Ö’ "≥Ñ· Ö¨¶ ϺÅ∞#flѨÊ\˜H© QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ x+¨ÊuÎÖ’
H“Å∞^•~°∞Å∞ ~°H}Δõ âßâ◊fi`« J#∞=OtHõ ǨωõΩ¯Å∞ á⁄O^ŒQeÆ QÍ~°∞. "≥#∞Hõ\ ˜ ¿Ñ~åÖ’
„Ѩ™êÎqOz# ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ÃÑ· q=~°}Ï`«‡Hõ J^躌 Ü«∞#O „ѨHÍ~°O 45.4 âß`«O H“Å∞^•~°∞Å∞
~°H`Δ˜ « H“Å∞^•~°∞Å∞QÍ =ÙO_çáÈÜ«∂~°∞. 12.4 âß`«O Ü«∂[=∂#∞ÅÜ«∂º~°∞. JO>Ë
"≥Ú`«OÎ K«@ì ѨikèÖ’H˜ fã¨∞H˘x ~å|_ç# 67.8 âß`«O H“Å∞^•~°∞Å∞ ZÖÏO\˜ JÉè„í ^Œ`H« ˜
QÆ∞i HÍÖË^∞Œ . ~°H}Δõ á⁄Ok# H“Å∞^•~°¡ á⁄ÖÏÖ’¡ L`«ÊuÎ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ XHõ =∞Oz Ѩi}Ï=∞O.
KåÖÏ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ H“Å∞ K«\ÏìÅ∞ H“Å∞^•s ǨωõΩ¯efl ^•zÃÑ\Ïì~Ú. JO>Ë
H“Å∞ q^è•#O =∞~À ~°∂ѨOÖ’ H˘#™êˆQÖÏ KÕâß~Ú. H“Å∞^•~°∞Å∞ QÆ`O« Ö’ KÕã#≤
ѨxKÕã∂¨ Î J^Õ ™ê÷~ÚÖ’ H˘#™êQÆ∞`«∞#flѨÊ\˜H˜ "å~°∞ ~ÚѨÙÊ_»∞ Hˆ „Δ `« ¿ã=‰õΩÅ∞ (farm
servants) Jx Ñ≤Å∞=|_®¤~∞° . Éè∂ í ã¨O㨯~°}Å `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ H“Å∞^•~°∞Å∞
áêeHÍѨÙÅ∞QÍ =∂~°Û|_®¤~∞° . áêeHÍѨÙÅ∞ H“Å∞^•~°∞Å∞QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«|_»~∞° QÆ#∞Hõ
J=∞Å∞Ö’ =Ù#fl H“Å∞^•s K«@Oì „H˜O^Œ ~°H}Δõ ÅaèOK«^∞Œ . L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò ÖÏO\˜ H˘xfl
á⁄ÅO ™êQÆ∞ KÕã∞¨ ‰õΩO@∂ _»|∞ƒ K≥eO¡ KÕ"å~°∞ H“Å∞^•~°∞Å∞QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ Ѩ|_»`å~°∞.
ѨO@Ö’ xs‚`« ÉèÏQÍxfl QÍx, ѨO@Ö’ H˘O`« x+¨ÊuÎ „ѨHÍ~°O QÍx K≥eO¡ KÕ"å~°∞
áêeHÍѨÙÅ∞. ѨtÛ=∞ɡOQÍÖòÖ’ ÉÏ~åæ^•~°∞Q¡ Í Ñ≤Å∞=|_Õ áêeHÍѨÙÅ∞ ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò
Éè∂í ã¨O㨯~°}Å K«@Oì "åiH˜ Ѩiq∞`« ~°H}Δõ HõeÊOKÕ q^èOŒ QÍ ã¨=iOѨ|_Õ =~°‰Ωõ
JO>Ë 1970 EÖˇ· =~°‰Ωõ ZÖÏO\˜ ~°H}Δõ á⁄O^ŒÖ^Ë ∞Œ .
H“Å∞^•~°∞Å JÉèí„^Œ`« =ÚYº"≥∞ÿ# HÍ~°}O J`«ºkèHõ H“Å∞ XѨÊO^•Å∞
<À\˜=∂@Å`À [iQÍ~Ú. ~å`«ÑÓ¨ ~°fiHõ"∞≥ #ÿ P^è•~åÅ∞ ÖË=Ù. HÍ|\˜ì H“Å∞^•~°∞Å∞
K«@Oì =Å# „ѨÜ∂≥ [#O á⁄O^ŒÖHË õ áÈÜ«∂~°∞. HÍx 1971 [<åÉèÏ ÖˇH¯õ Å #"≥∂^Œ∞
KÕã≤# q=~åÅ#∞ |\˜ì ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ ™êQÆ∞Ö’ =Ù#fl Éèí∂q∞Ö’ 91.1 âß`«O
Ü«∂[=∂#∞Å∞ ™êQÆ∞KÕã¨∞Î#flq. Jxfl ~å„ëêìÅÖ’ HõO>ˇ cǨ~°∞Ö’ 99.6 âß`«O
Ü«∂[=∂#∞Å ¿ã^ŒºOÖ’ =Ù<åfl~Ú. Hˆ =ÅO 0.22 âß`«OÖ’ =∂„`«"∞Õ H“Å∞^•~°∞Å
™êQÆ∞Ö’ =ÙOkÖÏO\˜ Jã¨O|^Œ"Ì ∞≥ #ÿ x~°Ü ‚ ∂« ʼnõΩ ~å=Åã≤# =ã¨∞OÎ k. cǨ~°∞Ö’ J`«ºkèHõ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 537
 âß`«O H“Å∞^•~°∞Å ¿ã^ŒºOÖ’ =ÙO^Œ<kÕ ™ê^è•~°}OQÍ JO^Œ~∂° JOwHõiOKÕ XHõ
"åã¨=Î O. 1961 [<åÉèÏ ÖˇH¯õ Å##∞ã¨iOz 36.65 âß`«O ™êQÆ∞Éè∂í q∞ H“Å∞^•~°∞Å
¿ã^ŒºOÖ’ =ÙOk. HÍ|\˜ì J`«ºkèHõ H“Å∞ XѨÊO^•Å∞ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« |_»Ö^Ë xŒ Ѷe¨ `«OQÍ
~Ô `· ∞« Å∞ ~°H}Δõ ÖËx ã≤u÷ Ö’ =Ù<åfl~°x 1961, 1971 QÆ}ÏOHõ q=~åÅÖ’x JO`«~O°
`≥eÜ«∞*Ëã∞¨ #Î flk. 1961 QÆ}ÏOHõ q=~åÅ∞ ^ÕâO◊ Ö’x 82 âß`«O H“Å∞ XѨÊO^•Å‰õΩ
~°H}Δõ ÖË~x° JOK«<å "Õâß~Ú.
ã¨fi`«O„`å#O`«~° `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ L`«~Î „° Ѩ^âÕ òÖ’ [g∞O^•s q^è•#O
~°^Œ∞̉õΩ Éèí∂ ã¨O㨯~°}Å K«@ìO J=∞Å∞‰õΩ ã¨iÜ≥ÿ∞# iHÍ~°∞¤Å∞ ÖËHõáÈ=_»O ÃÑ^ŒÌ
J=~À^èŒOQÍ QÆ∞iÎOK«|_çOk. H˘xfl q∞eÜ«∞#¡ iHÍ~°∞¤efl ã¨iKÕÜ«∞\ÏxH˜ H˘`«ÎQÍ
~å~ÚOK«\ÏxH˜ JѨÊ\˜ ~Ô "≥#∂º=∞O„u K«~}° ã≤OQ∑ f„= „ѨÜ∞« `«flO KÕÜ∞« =Åã≤ =zÛOk.
`«~∞° "å`« ã¨O=`«û~åÅÖ’x JÖÏO\˜ f„="≥∞#ÿ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ "å=∞ѨHΔõ â◊‰Ωõ ÅÎ
<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ KÕÑ@¨ |ì _®¤~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ Hˆ =ÅO =∞^躌 `«~Q° uÆ H“Å∞Ô~`· ∞« ÖË QÍHõ ¿Ñ^ŒÅ∞
ZÖÏO\˜ ~°H}Δõ ÖËx áêeHÍѨÙÅ∞ ‰õÄ_® „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄O^•~°∞. JÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `åflʼnõΩ
„ѨMϺ`« L^•Ç¨Ï~°}Å∞, Hˆ ~°à,◊ ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖòÖ’ KåÖÏ =Ù<åfl~Ú.
1960 ^Œâß|ÌO z=iÖ’ QÆ∞_çÃã "åã¨∞ʼnõΩ H“Å∞^•~°∞ʼnõΩ Éè∂í =ÚÅ∞ Ѩ\ÏìeKÕÛ
HÍ~°º„Hõ=∞O ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î KÕÑ@¨ |ì _çOk. QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ q[Ü«∞O ™êkèOz# D HÍ~°º„Hõ=∞O
~Ô `· ∞« ã¨OѶ∂¨ Å∞ K«∞~°∞HÔ #· ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO`À „áê~°OaèOK«|_çOk.
1977Ö’ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò "å=∞ѨHõΔ „ѨÉèí∞`«fiO
áêeHÍѨÙʼnõΩ K«@|ì ^Œ"ú ∞≥ #ÿ ǨωõΩ¯Å∞ âßâ◊fi`« "å~°ã`¨ fi« ǨωõΩ¯Å∞ HõeÊOK«\ÏxH˜ áêeHÍѨÙH˜
ѨO@Ö’ =¸_»= =O`«∞ ÉèÏQÆO ^ŒH¯õ \ÏxH˜ gÅ∞QÍ áêeHÍѨÙx #"≥∂^Œ∞ KÕ¿ã 1978
EÖˇÖ· ’ „ѨMϺ`« 'PѨ~ˆ +¨<£ ÉÏ~å— HÍ~°º„Hõ=∞O „áê~°OaèOzOk. 24 q∞eÜ«∞#∞¡
=ÙO\Ï~°x JOK«<å "ÕÜ∞« |_ç# áêeHÍѨÙÅÖ’ 1978 E<£ <å\˜H˜ 0.4 q∞eÜ«∞#¡
=∞Ok =∂„`«"∞Õ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« |_®¤~∞° . HÍx PѨ~ˆ +¨<£ ÉÏ~åæ HÍ~°º„Hõ=∞O „áê~°OaèOz#
`«~åfi`« #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« |_ç# áêeHÍѨÙÅ ã¨OYº 1979 JHÀì|~°∞ <å\˜H˜ 0.7 q∞eÜ«∞#¡‰Ωõ
1990 #=O|~°∞ <å\˜H˜ 1.4 q∞eÜ«∞#¡‰Ωõ ÃÑiyOk.
ѨtÛ=∞ɡOQÍÖòÖ’ PѨ~ˆ +¨<£ ÉÏ~åæ „Ñ¨Ü∂≥ QÆOÖ’ QÆ=∞xOK«^yŒ # JOâ◊O.
Hˆ ~°àÖ◊ ’ ÖÏQÍ „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ „Ѩ`ºÕ H˜Oz „ѨÜ∂≥ [#O á⁄O^Œ#∞#fl ÉÏ~åæ^•~°¡ =∞^Œ`Ì ∞« x
ã¨g∞HõiOKÕ „ѨÜ∞« `«flO [iyOk. ã¨O㨯~°}Å J=∞Å∞‰õΩ "åi K«∞~°∞HÔ #· ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO
J=ã¨~°=∞x "åix K≥·`«#ºÑ¨~°K«@O [iyOk. JO`ÕQÍHõ „ѨÉèí∞`«fi HÍ~°º„Hõ=∂efl
538 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
[Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ J=∞Å∞ KÕÜ∞« _»OÖ’ ™ê^è•~°}OQÍ ÃÑ^ŒÌ P@OHÍÅ∞QÍ Ñ¨xKÕ¿ã Ѩ\ÏfisÅ∞
ÖÏO\˜ „H˜Ok ™ê÷~Ú ~Ô "≥#∂º L^ÀºQÆ∞Å#∞ `«@ã¨÷ Ѩ~K° @« O [iyOk. ѨtÛ=∞ɡOQÍÅ∞
„ѨÉèí∞`«fiO PѨˆ~+¨<£ ÉÏ~åæx „áê~°Oaèã¨∂Î<Õ ¿Ñ^ŒÅ∞ `«=∞ Jaè„áêÜ«∂efl ã¨Ê+¨ìOQÍ
=ºH©ÎHõiOKÕO^Œ∞‰õΩ Ô~"≥#∂º JkèHÍ~°∞Å "≥·Yi =∂ˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ tHõΔ}Ï `«~°QÆ`«∞Å∞
x~°fiÇ≤ÏOzOk. ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_Õ „QÍg∞} „áêO`« ta~°OÖ’ x~°fiÇ≤ÏOѨ|_Õ 30 #∞O_ç
40 =∞Ok =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ∞ áêeHÍѨÙÅ∞ 18 =∞Ok Éè∂í ã¨O㨯~°} ~Ú`«~°
ã¨O|Okè`« âßYÅ JkèHÍ~°∞Å∞ tHõ}Δ Ï ta~°OÖ’ áêÖÁæO\Ï~°∞. g~°O`å Hõeã≤ =ÙO\Ï~°∞.
Hõeã≤ uO\Ï~°∞. K«~Û° Ö’¡ áêÖÁæO\Ï~°∞.
PѨ~ˆ +¨<£ ÉÏ~åæ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î áêeHÍѨÙefl #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« _®xH˜ Ѷe¨ `«OQÍ
"åi H“Å∞ =º=kèH˜ ~°H}Δõ HõeÊOK«\ÏxH˜ ^•ifã≤#ѨÊ\˜H˜ P „Hõ=∞O ѨÓiÎ KÕÜ∞« @O
™ê^躌 Ѩ_Ö» ^Ë ∞Œ . =∞^躌 Ö’ PyáÈ~ÚOk. JO^Œ∞‰õΩ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ HÍ~°}ÏÅ∞ =Ù<åfl~Ú.
"≥Ú^Œ\ k˜ PѨ~ˆ +¨<£ ÉÏ~åæ H˘#™êyOѨ٠~å[H©Ü∞« OQÍ PK«~}° Ü © ∞« O HÍ^Œ∞. <≥u· HõOQÍ
ã¨=∞~°h÷ Ü«∞O HÍ^Œ∞ Jx QÆ∞iÎOK«|_çOk. PѨ~ˆ +¨<£ ÉÏ~åæ HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ `«@ã¨Ñ÷ _¨ #ç
Éè∂í ™êfi=ÚÅq ÃÑ^ŒÌ Hõ=∞`åÅ∞ HÍ=Ù. g~°∂ =º=™êÜ«∞ ^•~°∞ÖË. gi Hõ=∞`åÅ∞ áêe
HÍѨÙÅ Hõ=∞`åÅ HõO>ˇ <å=∞=∂„`«OQÍ ÃÑ^ŒqÌ . Éè∂í ™êfi=ÚʼnõΩ Ñ¨O@Ö’ <åÅæ==O`«∞
K≥O^Œ∞`«∞Ok. q∞yeOk áêeHÍѨÙÅH˜ K≥O^Œ∞`«∞Ok. ѨtÛ=∞ɡOQÍÅ∞Ö’ HÍÅ„Hõ=∞OÖ’
J`«ºkèHõ "≥∞*Ïi\© =º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞ 5 ZHõ~åŠ֒Ѩ٠=º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞, z#fl
Hõ=∞`åÅ ã¨O„^ŒOÖ’ HõiyáÈÜ«∂~°∞. ^ÕâO◊ Ö’x W`«~° „áêO`åÅÖ’ Z^Œ∞~˘¯#fl ã¨OkQÍú=¿ã÷
z#fl Éè∂í ™êfiq∞ H“Å∞^•~°∞Å „ѨÜ∂≥ [<åÅ =∞^躌 ã¨=∞`«∞ź`«x Ѩi~°HOΔ˜ K«_O» ZÖÏ?
J<Õ ã¨OkQÍú=ã¨÷ ~ÚHõ¯_» Z^Œ∞~À¯=Åã≤ =zÛOk. WO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ „Ѩ™êÎqOz#@∞¡
H“Å∞^•sK«@Oì =ÚO^Œ∞QÍ<Õ D JOâßxfl TÇ≤ÏOz nxHõ#∞QÆ∞}"≥∞#ÿ x|O^è#Œ Å#∞
KÕiÛOk.
=∞~˘Hõ ã¨=∞㨺 ɡOQÍÅ∞Ö’ =Ù#fl Éè∂í q∞ =∞x+≤ x+¨ÊuÎx |\˜ì Éè∂í Ü«∂[=∂x
XHõ z#fl Éè∂í YO_®xfl ~Ú^Œ~Ì ∂° JO`«HOõ >ˇ Z‰õΩ¯==∞Ok áêeHÍѨÙÅ∞ ÖËHõ ÉÏ~åæ^•~°¡
=∞^躌 uѨÊQÆey`Õ JO>Ë „Ѩuz#fl Éè∂í YO_®xH˜ H“Å∞ ǨωõΩ¯Å∞ HÀˆ~ ÉÏ~åæ^•~°∞¡
XHõiHõO>ˇ Z‰õΩ¯= =ÙO_»=K«∞Û. XHõi¿Ñ~°∞ âßâ◊fi`«OQÍ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« _»=∞O>Ë =∞~˘Hõix
`˘ÅyOK«_"» ∞Õ . ÉÏ~åæ^•~°∞¡ JO^Œ~∂° #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« |_ç`Õ XH˘¯Hõ¯iH˜ ^ŒHˆ ¯k z#fl =ÚHõ¯
=∂„`«"∞Õ (=º=™êÜ«∂xH˜ Hõ#∞‰õÄÅO HÍ#O`« z#fl =ÚHõ¯Å∞) P q^èOŒ QÍ PѨ~ˆ +¨<£
ÉÏ~åæ HÍ~°º„Hõ=∂xfl =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞H˘x áÈ=_®xfl ~å[H©Ü«∞ Pi÷Hõ Ѩiq∞`«∞Å∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 539
J_»∞‰¤ Ωõ <åfl~Ú. '^Œ∞<Õfl"å_çH˜ Éè∂í q∞ ÖËHõ „Ѩu =º=™êÜ«∞^•~°∞xH˜ H“Å∞ =º=kèH˜ ѨÓiÎ
~°H}Δõ J=∞Å∞ [~°Ñ_¨ ®xH˜ "åã¨=ΠѨiã≤`÷ ∞« Å∞ J#∞=∞uOK«Ö^Ë ∞Œ .
H“Å∞^•s ã¨O㨯~°} Ѩiq∞`«∞Å∞
P q^èOŒ QÍ H“Å∞^•~°∞ÅO^Œi H“Å∞ =º=kèH˜ ~°H}Δõ HõeÊOKåÅ#fl H“Å∞^•s
K«@Oì Ü≥ÚHõ¯ "≥Ú^Œ\ ˜ ÅHõΔ ºO áêH˜HΔ õ q[Ü«∂<Õfl ™êkèOzOk. H“Å∞^•~°∞ÅÖ’ J`«ºkè‰Ωõ Å∞
("åiÖ’ KåÖÏ=∞Ok Éè∂í Ü«∂[=∂#∞Å∞ ‰õÄ_® JÜ«∂º~°∞) ~°H}Δõ á⁄Ok#ѨÊ\˜H˜
~ÚOHÍ ~°H}Δõ ÅaèOK«x "å~°∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ =Ù<åfl~°∞. Hˆ ~°à,◊ ɡOQÍÖòÖÖ’ áêH˜HΔ õ
q[Ü«∂Å∞ ™êkèOz#ѨÊ\˜H˜ PK«~}° Ö’ ZÖÏO\˜ ~°H}Δõ ÖËx H“Å∞^•s q^è•#O JO>Ë
ѨO@Ö’ xs‚`« "å\Ï ~ÚKÕÛ Ñ¨^uúŒ QÍ<Õ xs‚`« "≥Ú`«OÎ _»|∞ƒ ~°∂ѨOÖ’ ~ÚKÕÛ Ñ¨^uúŒ QÍx
ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î <À\˜ =∂@Å XѨÊO^•Å∞ H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú. ~°H}Δõ ÖËx H“Å∞^•~°∞Å∞
ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ H˘#™êQÆ_O» =Å# H“Å∞^•s K«@Oì Ö’x ~Ô O_»= ÃÑ^ŒÌ ÅHõΔ º"≥∞#ÿ ''<åºÜ«∞"≥∞#ÿ
™ê÷~ÚH˜ H“Å∞ˆ~@¡x `«yOæ K«_O» ^•^•Ñ¨Ù J™ê^躌 =∞~ÚOk. =∂Ô~¯\ò Ѩiã≤u÷ L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
=Å㨠áêÅ# HÍÅOÖ’ ÃÑiy# =∞x+≤ á⁄ÅO x+¨ÊuÎ Z‰õΩ¯= H“à◊‰¡ Ωõ ^•ifã≤Ok.
JÖÏO\˜ Ѩiã≤÷uÖ’ K«@ì|^Œú"≥∞ÿ# <åºÜ«∞"≥∞ÿ# H“à◊√¡ ~°HõΔ} á⁄Ok# H“Å∞^•~°¡‰õΩ
(JO>Ë `˘ÅyOK«_®xH˜ =∂~°Û\ÏxH˜ gÅ∞Ѩ_x» H“Å∞^•~°‰¡ Ωõ ) =iÎOѨ*Ü Ë ∞« =K«∞Û.
™êQÆ∞KÕ¿ã ~Ô `· ∞« Å∞ K≥eO¡ K«=Åã≤# H“Å∞x „Hõ=∞|^ŒOú KÕã∂¨ Î Jxfl ~å„ëêìÖÖ’
âßã¨#O KÕÜ∞« |_çOk. J`«ºkèHõ ~å„ëêìÅ∞ "≥Ú^Œ\ ,˜ ~Ô O_»= „Ѩ}ÏoHõÅ∞ ã¨∂zOz#
QÆi+¨ì H“à◊x¡ JO>Ë L`«ÊuÎÖ’ 20 #∞O_ç 25 âß`åxfl x~°~‚ ÚOKå~Ú. ѨO*Ï|∞ ǨÏ~åº<å,
`«q∞à◊<å_»∞, PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò (HÀ™êÎ „áêO`åÅ∞) JO`«HOõ >ˇ Z‰õΩ¯=QÍ 33.3 #∞O_ç 40
âß`«O =~°‰Ωõ x~°~‚ ÚOKå~Ú. HÍx PK«~}° Ö’ ^ÕâO◊ Ö’x Jxfl „áêO`åÖ’ H“Å∞ =∂Ô~¯\ò
~ˆ @∞ L`«ÊuÎÖ’ 50 âß`«OQÍ =ÙOk. JO`ÕQÍHõ ~Ô `· ∞« L`«ÊuÎ =ºÜ«∞O "≥Ú`«OÎ QÍ QÍx
áêH˜HΔ Oõ QÍx Éèií OKåe. 1960 ^Œâß|ÌO z=iÖ’ „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ ǨÏi`«qѨ=¡ O - á⁄ÅO
qÅ∞=#∞ ^•O`À áê@∞ H“Å∞ˆ~@∞¡ ÃÑOK«_O» (ѨO*Ï|∞Ö’x H˘xfl „áêO`åÅÖ’ 70
âß`«O =~°‰Ωõ )Ö’ ã¨=∞㨺efl f„=`«~O° KÕãO≤ k. =∞s ÉÏ^è•Hõ~"° ∞≥ #ÿ JOâ◊"∞Õ q∞@O>Ë
¿Ñ^ŒÅ∞ ~°H}Δõ á⁄O^Œx H“Å∞^•~°∞¡ ÖËHõ áêeHÍѨÙÅ∞ =∂„`«"∞Õ =∂Ô~¯\ò ~ˆ @∞ „ѨHÍ~°O
H“à◊√¡ ÖËHõ ѨO@Ö’ áêÅ∞ K≥eO¡ Kå~°∞. J#∞=OtHõ ǨωõΩ¯Å#∞ á⁄Ok# ÃÑ· ™ê÷~ÚH˜
K≥Ok# H“Å∞^•~°∞¡ K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ H“Å∞ˆ~@¡#∞ J=∞Å∞ [iÑ≤OK«∞HÀQÆeQÍ~°∞.
540 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 H“Å∞ K«@ìOÖ’x =¸_»= ÅHõΔ º"≥∞ÿ# H“Å∞^•~°¡‰õΩ Ü«∂[=∂#ºÇ¨Ï‰õΩ¯Å∞
HõeÊOK«_O» ‰õÄ_® áêH˜HΔ Oõ QÍ ™êkèOK«|_çOk. =∞#O ~ÚO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ H˘O`« q=~°OQÍ
QÆ=∞xOz#@∞¡, Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ uiy á⁄ÅO á⁄O^Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ qxÜ≥∂QÆO, K«@|ì ^ŒOú QÍ
K«@qì ~°∞^ŒOú QÍ MÏm KÕ~ÚOK«_O» - ã¨fiK«ÛOù ^ŒOQÍ JѨÊyOK«_O» , H“Å∞ XѨÊO^•Å∞
<À\˜=∂@Å XѨÊO^•Å‰õΩ =∂~°∞Ê =ÔQ·~åÅ∞. D ÅHΔͺxfl `«y#O`«QÍ ™êkèOKÕ
J=HÍâßxfl `«yOæ Kå~Ú. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ H“Å∞^•~°∞Å∞ Ü«∂[=∂#º ǨωõΩ¯Å∞
á⁄O^ŒQeÆ QÍ~°∞.
^Œ∞~°^$Œ +¨=ì âß`«∞Î D JOâ◊OÃÑ· ^ÕâO◊ "≥Ú`«OÎ g∞^Œ ã¨=∂Kå~°O ÅÉèºí O HÍ=_»O
ÖË^∞Œ . HÍx H˘xfl „Ѩ`ºÕ Hõ „áêO`åÅÃÑ· [iÑ≤# J^躌 Ü«∞<åÅ∞ ã¨∂zHõQÍ Ñ¨xKÕ™êÎ~Ú.
Ñ≤.Ü«∞ãπ. JѨÙÊ 1975Ö’ ~åâß_»∞. W\©=e ã¨=∂Kå~åxfl |\˜ì QÆ∞[~å`üÖ’ =Ù#fl 1.3
q∞eÜ«∞#¡ H“Å∞^•~°Ö¡ ’ ã¨QOÆ =∞OkH˜ ÃÑQ· Í JO>Ë ã¨∞=∂~°∞ 0.77 q∞eÜ«∞#¡ =∞Ok
Ü«∂[=∂#º ǨωõΩ¯efl H˘<åfl~°∞. =∞Ǩ~åRÖ’x 2.6 q∞eÜ«∞#¡ H“Å∞^•~°∞Ö¡ ’ 1.1
q∞eÜ«∞#¡ (^•^•Ñ¨Ù ã¨QOÆ ) =∞Ok Ü«∂[=∂#º ǨωõΩ¯Å∞ á⁄O^•~°∞. W`«~° ~å„ëêìÅÖ’
‰õÄ_® QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ ã¨OYºÖ’ Ü«∞[=∂#∞ÅÜ«∂º~°∞ (g~°∞ QÍHõ [g∞O^•s „áêO`åÖÖ’
=∞^è Œ º =~° ∞ Î Å #∞ (^Œ à ÏsÅ#∞) `˘ÅyOK« _ » O =Å# 20 q∞eÜ« ∞ #¡ =∞Ok
Ü«∞[=∂#∞ÅÜ«∂º~°∞). WOHÍ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ H“Å∞^•~°∞Å∞ Ü«∂[=∂#º ǨωõΩ¯Å∞
á⁄O^ŒHáõ È=_®xH˜ HÍ~°}O ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ âßâ◊fi`« J#∞=OtHõ ǨωõΩ¯Å∞, H“Å∞ `«yOæ ѨÙ
á⁄Ok# g~°∞ Jxfl JOâßÅÖ’ ^•^•Ñ¨Ù Ü«∂[=∂#∞Å∞ ÖÏQÍ<Õ =º=ǨÏiã¨∞<Î åfl~°∞.
QÆ#∞Hõ ѨÓiÎ Ü«∂*=∂#ºO á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ JO`«QÍ „¿Ñ~°} ÖË^∞Œ .
[g∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ ,Ì H“Å∞^•s K«@Oì , QÆi+¨Ñì i¨ q∞u K«@Oì - D
=¸_çO\˜ ã¨q∞+≤ì Ѷe¨ `«OQÍ Éè∂í ã¨O㨯~°}Å „Ѩ^•è # ÅHΔͺÅÖ’ XHõ>#ÿˇ - ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞
ÃÑ\˜ì JkèHõ L`«ÊuÎx ™êkèOKÕ Jaè=$kúÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ =º=™êÜ«∞^•~°∞Å ã¨$+≤ì [iyOk.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x Éè∂í ã¨O㨯~°}Å#∞ J^躌 Ü«∞#O KÕã#≤ "å~°∞. „Ѩ=ÚY Pi÷Hâõ ß„ã¨"Î `Õ Î«
_ÕxÜ«∞~ü ^ä•~°fl~ü 1968Ö’ ~ÚÖÏ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. H˘xfl ~îÖ° Ï~ÚOѨÙÅ∞ Ö’áêÅ∞ =Ù#flѨÊ\˜H˜
QÆ`«OÖ’ |ÅÇ‘Ï#"≥∞ÿ# H“Å∞^•~°∞Å∞QÍ =Ù#fl KåÖÏq∞eÜ«∞#∞¡ H˘Åk =Ù#fl
=º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞ ~°H}Δõ á⁄Ok# H“Å∞^•~°∞Å∞, Ü«∂[=∂#∞Å∞ HÍQÆeQÍ~°∞.
=zÛ# =∂~°∞ÊÅ#∞ =~°∞ã¨QÍ Ñ¨ije¿ãÎ g\˜ Ü≥ÚHõ¯ ã¨q∞+≤ì „Ñ¨ÉÏè "åxfl JOK«<å
"ÕÜ∞« =K«∞Û. [g∞O^•s q^è•#O ~°^∞Œ Ì 20 q∞eÜ«∞#¡ H“Å∞^•~°∞Å∞ Ü«∂[=∂#∞Å∞QÍ
=∂~°_®xH˜, Ѩ~ÀHõΔ [g∞O^•~°∞efl „Ѩ`º« HõΔ =º=™êÜ«∞O "≥Ñ· Ù¨ =∞~°eÛ =ºH˜QÎ `Æ « =º=™êÜ«∞O
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 541
KÕÑ@¨ _ì ®xH˜ ^•ifã≤Ok. ~Ô `· åfis „áêO`åÅÖ’ ^•^•Ñ¨Ù ã¨QOÆ =∞Ok H“Å∞^•~°∞Å∞
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ÉÁOÉÏ~Ú, QÆ∞[~å`üÅÖ’ Éèí∂ Ü«∂[=∂#∞ÅÜ«∂º~°∞. JO`ÕQÍHõ
H“Å∞^•~°∞efl MÏm KÕ~ÚOz# 50 âß`«O á⁄ÖÏÖ’¡ (ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ ^•^•Ñ¨Ù 70 âß`«O)
Ü«∂[=∂#∞Å∞ „Ѩ`º« HõΔ =º=™êÜ«∞O KÕÑ\¨ Ïì~∞° . JO>Ë "å\˜x H“Å∞‰õΩ ~Ú=fiÖË^∞Œ .
QÆ`O« Ö’ ~Ô `· åfis q^è•#O =Ù#fl „áêO`åÅ∞ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ ã¨OYºÖ’ kQÆ∞= ™ê÷~Ú
H“Å∞^•~°∞Å∞ J#∞=OtHõ ǨωõΩ¯Å∞ (QÆ∞[~å`«∞, =∞Ǩ~åRÅÖ’ ã¨QOÆ =∞Ok) á⁄O^•~°∞.
ѨtÛ=∞ ɡOQÍÅ∞ ÖÏO\˜ QÆ`[« g∞O^•s „áêO`åÅÖ’ ‰õÄ_® ^•^•Ñ¨Ù ã¨QOÆ =∞Ok
áêeHÍѨÙÅ∞ J#∞=OtHõ ǨωõΩ¯Å∞ á⁄O^•~°∞. JO`ÕQÍHõ 3-5 q∞eÜ«∞#¡ Éè∂í q∞ÖËx
=º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞ ã‘eOQÆ∞ K«\ÏìÅ „H˜O^Œ „ѨH\õ O˜ K«|_ç# q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í q∞x á⁄O^•~°∞.
WѨC_»∞ J#∞=OtHõ ǨωõΩ¯Å∞ á⁄Ok `«yOæ z# H“Å∞x K≥eã¡ ∞¨ #Î fl H“Å∞^•~°∞Å∞
áêeHÍѨÙÅ∞ Ü«∂[=∂#º ǨωõΩ¯Å∞ á⁄Ok# H“Å∞Ô~`· ∞« Å∞ QÆi+¨ª Ѩiq∞ux q∞Oz
q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í q∞QÍ „ѨH\õ O˜ K«|_ç# á⁄ÖÏxfl á⁄Ok# Éè∂í q∞ÖËx ¿Ñ^ŒÅ∞ - „Ѩ`º« HõΔ
=º=™êÜ«∞^•~°∞Öˇ#· Ѩ~ÀHõΔ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ - JO^ŒiHˆ "åiã¨fiO`« =#~°∞Å #∞O_ç ÖËHõ
¿Ñ^Œ Ô~·`«∞ʼnõΩ ‰õÄ_® ã¨O™ê÷QÆ`« =#~°∞Å #∞O_ç ÅÉèíº=∞=Ù`«∞#fl ~°∞}Ïefl QÍx
LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘x Jaè=$kÌH~õ "° ∞≥ #ÿ ~Ô `· ∞« Å∞ HÍ"åÅ<Õ „¿Ñ~°} =ÙOk.

542 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 31
Éèí∂ ã¨O㨯~°}Å∞ -3
QÆi+ª̈ Ѩiq∞u - Éèí∂^•<À^Œº=∞O,
Éèí∂ QÆi+ª̈ Ѩiq∞`«∞Å∞
Éè∂í ѨOѨHOõ <åºÜ«∞|^ŒOú QÍ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ QÆi+¨ª Ѩiq∞`«∞Å#∞ qkèOK«_O»
Éè∂í ã¨O㨯~°} ÅHõΔ ºO. HÍx D ã¨=∞㨺ÃÑ· ™ê=∂lHõ J#∞‰õÄÅ`« ÖË^xŒ K≥Ñʨ ÖËO QÍx
|ÅÇ‘Ï#OQÍ =ÙOk. D HÍ~°º„Hõ=∞O J=∞Å∞ [~°Ñ_¨ O» Ö’ Z^Œ∞~˘¯#fl W|ƒO^Œ∞Å∞ nxx
„ѨuѶe¨ OKå~Ú.
PeO_çÜ∂« H˜™ê<£ãɨ íè 1946Ö’ QÆi+¨ì Ѩiq∞u 25 ZHõ~åÅ∞QÍ =ÙO_®Å<Õ
_ç=∂O_»∞x |ÅѨizOk. ã¨fi`«O„`«O =zÛ# "≥O@<Õ HÍO„ÔQãπ Éè∂í QÆi+¨ì Ѩiq∞u
PÖ’K«#x JkèHÍiHõOQÍ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜Oì k. Z.S.ã≤.ã≤. 1947 PQÆã∞¨ Öì ’ Pi÷Hõ HÍ~°º„Hõ=∂xfl
~°∂á⁄OkOKÕO^Œ∞‰õΩ Hõq∞\©x xÜ«∞q∞OzOk. [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ J^躌 Hõ`Δ #« D
Hõq∞\© Hõ=∞`åÅ QÆi+¨ì Ѩiq∞u x~°~‚ ÚOK«|_®e. QÆi+¨ì Ѩiq∞uH˜ q∞Oz# q∞QÆ∞Å∞
Éè∂í q∞ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å Jnè#OÖ’ =ÙOK«|_®e Jx ã≤áê¶ ~°∞û KÕãO≤ k. J^Õ q^èOŒ QÍ
‰õΩ=∞~°Ñʨ J^躌 Hõ`Δ #« xÜ«∞q∞OK«|_ç# HÍO„ÔQãπ =º=™êÜ«∞ ã¨O㨯~°}Å Hõq∞\© ‰õÄ_®
Hõ=∞`«O Ü≥ÚHõ¯ QÆi+¨ì Ѩiq∞u ZHõ<åq∞H± Ǩe¤OQÆ∞H˜ =¸_»∞ ~Ô @∞¡ =ÙO_®Åx ã≤áê¶ ~°∞û
KÕãO≤ k. Hõq∞\© `«# iáÈ~°∞xì 1949 EÖˇÖ· ’ ã¨=∞iÊOzOk (=º=™êÜ«∞^•~°∞xH˜
¿ÇÏ`«∞|^Œ"Ì ∞≥ #ÿ ™ê÷~Ú QÆÅ rq`åxfl ~Úã¨∂Î ™ê^è•~°}"≥∞#ÿ Ѩi=∂}O QÆÅ ‰õΩ@∞OÉÏxH˜
XHõ [`« Z^Œ∞ÅÌ ‰õΩ Ñ¨x HõeÊOK«QeÆ y# Hõ=∞`«O ZHõ<åq∞H± Ǩe¤OQÆ∞QÍ x~°fizOK«|_çOk).
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 543
 "≥Ú^Œ\ ˜ „Ѩ}ÏoHõ (1951-56) ‰õÄ_® XHõ =ºH˜Î Hõey =ÙO_Õ á⁄ÖÏxH˜ QÆi+¨ì
Ѩiq∞u =ÙO_®Åx K≥ÑÊ≤ Ok. ‰õΩ=∞~°Ñʨ Hõq∞\© ã¨∂zOz# QÆi+¨ì Ѩiq∞u ã¨iÜ≥∞ÿ #^Œx
„Ѩ}ÏoHõ JOwHõiã¨∂<Î Õ ~åRO ^•x Ü≥ÚHõ¯ =º=™êÜ«∞ K«i„`«, „Ѩã∞¨ `Î « ã¨=∞㨺efl
QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x QÆi+¨ì Ѩiq∞ux x~°~‚ ÚOKåÅx ¿Ñ~˘¯#flk. JO`ÕQÍHõ 1953Ö’
¿ãHõiOK«É’ÜÕ∞ ~Ô `· ∞« , =º=™êÜ«∂xH˜ ã¨O|OkèOz# QÆ}ÏOHõ q=~åÅ∞ D x~°Ü ‚ ∂« xH˜
ã¨=∂Kå~åxfl ã¨=∞‰õÄ~°∞Û`åÜ«∞x ‰õÄ_® ¿Ñ~˘¯#flk. ã¨Ê+¨Oì QÍ QÆi+¨ì Ѩiq∞u J=∞Å∞
[i¿Ñ `«H}Δõ HÍ~°º„Hõ=∞O ÖË^∞Œ . J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ã¨~ˆ fi [iÑ≤ QÆi+¨ì Ѩiq∞u K«\Ïìxfl Ѩ\+˜ Oì¨ QÍ
J=∞Å∞ [i¿Ñ Ü«∞O„`åOQÍxfl ã¨#fl^ŒOú KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ~Ô O_»∞ ÖËHõ =¸_»∞ ã¨O=`«û~åÅ
=º=kè J=ã¨~=° ∞x "≥Ú^Œ\ ˜ „Ѩ}ÏoHõ JOK«<å "ÕãO≤ k.
HÍ|\˜ì Jaè=∞`åÅ∞ ã≤áê¶ ~°∞ûÅ „ѨH@õ #Å∞ "≥Å∞=_ç#ѨÊ\˜H˜ ã¨fi`«O„`å#O`«~°
`˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ QÆi+¨ì Ѩiq∞`«∞Å ã¨=∞㨺ÅÃÑ· ~ÚÖÏO\˜ ѨÙ~ÀQÆu ÖËHáõ È=@O
Pâ◊Û~°º [#HõO HÍ^Œ∞. HÍO„ÔQãπ D JOâßxfl QÆ∞iÎOzOk. 1953Ö’ P„QÍÖ’ [iy#
ZSã≤ã≤ ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ ''™ê^躌 =∞ÜÕ∞º "Õ∞~°‰Ωõ Éè∂í q∞ ÖËx HÍi‡‰õΩʼnõΩ Éè∂í q∞x ѨÙ#óѨOÑ≤}©
KÕ¿ã ÅHõΔ ºO`À Éè∂í q∞H˜ ã¨O|OkèOz# ã¨=∂Kå~åxfl ¿ãHõiOK«_®xH˜ Hõ=∞`åÅÃÑ· QÆi+¨ì
Ѩiq∞`«∞Å#∞ x~°~‚ ÚOK«\ÏxH˜ ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ `«H}Δõ K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ Ïì~∞° Jx HÀiOk.
D "≥·Yi<Õ HÍO„ÔQãπ =i¯OQÆ∞ Hõq∞\©H˜ ZSã≤ã≤ `«~°∞"å`« H˘xfl ã¨O=`«û~åÅ∞
ѨÙ#~°∞^•…\ O˜ Kå~Ú. H˘xfl ~å„ëêìÅ∞ ~ÚO`«‰Ωõ =ÚO^Õ P"≥∂kOz# QÆi+¨ì Ѩiq∞u
K«\ÏìÅ#∞ 1960 <å\˜H˜ J=∞Å∞ [~°áêÅx ~Ú`«~° ~å„ëêìÅ∞ JÖÏO\˜ K«\Ïìxfl
1958-59 <å\˜H˜ P"≥∂kOKåÅx 1957Ö’ *ÏfÜ«∂aè=$kú =∞O_»e (NDC) ™ê÷~Ú
ã¨OѶ∞¨ O XHõ f~å‡<åxfl P"≥∂kOzOk (1952 Ö’ Ü«∞<£._ç.ã≤ ™ê÷ÑO≤ K«|_çOk. Wk
Jaè=$kúH˜ ã¨O|OkèOz# H©ÅHõ"≥∞ÿ# JOâßÅ#∞ K«iÛOKÕO^Œ∞‰õΩ Jxfl ~å„ëêìÅ
=ÚYº=∞O„`«∞Å∞ <≥„Ǩ˙ J^躌 Hõ`Δ #« ã¨=∂"Õâ=◊ ∞ÜÕ∞º "ÕkHõ).
D =∞^躌 HÍÅOÖ’ ^ÕâO◊ Ö’x ѨÅ∞ „áêO`åÅÖ’, Ѩ„uHõÅÖ’ áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’,
~åR JÃãOc¡ÅÖ’, HÍO„ÔQãπ áêsìÖ’#∂ QÆi+¨ì Ѩiq∞`«∞ʼnõΩ =ºuˆ~Hõ`« ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂
=zÛOk. „QÍg∞} Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞, Ѩ@}ì ã¨OѨ#∞flÅ∞, „ÃÑ"· @Õ ∞ Pã≤ΠǨωõΩ¯‰õΩ =ÚѨÙÊ
"å\˜Å#¡ ∞#fl@∞¡ PO^Àà◊# *ˇO^•~°∞. 1959 [#=iÖ’ [iy# ÉèÏ~°fÜ«∞ *ÏfÜ«∞
HÍO„ÔQãπ <åQÆÑÓ¨ ~°∞ ã¨^㌠∞¨ û <å\˜H˜ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ XHõ ã¨fi~°∂ѨO fã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. |Ç≤Ï~°OQÆ
ã¨^㌠∞¨ û‰õΩ =ÚO^Œ∞ „Ѩ=ÚY HÍO„ÔQãπ"å^Œ∞Å∞ ã¨É‰˚ˇ Ωõ ì û Hõq∞\© =ºuˆ~H˜Oz#ѨÊ\˜H˜ <åQÆÑÓ¨ ~ü
HÍO„ÔQãπ (1959 [#=i) Éè∂í ã¨O㨯~°}ʼnõΩ ã¨O|OkèOz# Jã¨Ê+¨`ì #« ∞ `˘ÅyOz
544 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
~Ô `· ∞« H˜ ã≤~÷ `° åfixfl KÕ‰Äõ ~ˆ ÛO^Œ∞‰õΩ Hõ=∞`åÅÃÑ· QÆi+¨ì Ѩiq∞`«∞Å∞ x~°~‚ ÚOK«|_®Åx
1959 ã¨O=`«û~åO`åxH˜ P "Õ∞~°‰Ωõ K«@Oì Jxfl ~å„ëêìÅKÕ P"≥∂kOѨ|_®Åx XHõ
f~å‡<åxfl P"≥∂kOzOk. JO`ÕQÍHõ q∞QÆ∞Å∞QÍ „ѨH\õ O˜ K«|_ç# Éè∂í q∞ ѨOKå~ÚfÅ
Jnè#OÖ’ =ÙOz á⁄ÅO ÖËx HÍi‡‰õΩÅ`À ‰õÄ_ç# ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å ^•fi~å x~°fiÇ≤ÏOѨ
|_®e.
<åQÆÑÓ¨ ~ü ã¨^㌠∞¨ û `«~∞° "å`« q=∞~°≈Å∞ "≥Å∞¡"`≥ åÎ~Ú. HÍO„ÔQãπ áê~°"¡ ∞≥ O@s
áêsì Ãã„Hõ@s Ü«∞<£.l.~°OQÍ 1958Ö’<Õ QÆi+¨ì Ѩiq∞u PÖ’K«#x q=∞i≈ã¨∂Î 100
=∞Ok áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã¨É∞íè ºÅ ã¨O`«HÍÅ`À <≥„Ǩ˙H˜ ÖËY ѨOÑ≤OKå_»∞. 1959 Ѷ„≤ |=iÖ’
HÍO„ÔQãπH˜ ~år<å=∂ KÕâß~°∞. <åQÆÑÓ¨ ~ü ã¨^㌠∞¨ û „QÍg∞}, Ѩ@}ì „áêO`åÅÖ’ q∞`«"å^Œ
â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ |ÅѨ__» ®xH˜ `À_»Ê_çOk. Éè∂í QÆi+¨ì Ѩiq∞u x~°ƒO^èŒ ã¨ÇϨ HÍsHõ~}° „Ѩuáê^Œ#`À
HõÅ`« K≥Ok# Ü«∞<£.l.~°OQÍ, ã≤.~å[QÀáêÖÏKåi *Ïf~¸Hõ~} ° ‰õΩ Ñ¨aH¡ ± ÃãHõ~ì ∞° ,
„ÃÑ"· @Õ ∞ ÃãHÍì~∞° x =ÚOK≥`\Ϋ ÏxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „ѨKå~°O KÕÑ\¨ #ì˜ ¿ãfiKåÛù "å}˜[º "ÕkHõ
=ÚYº <åÜ«∞‰õΩ_≥#· q∞#∂ =∞™êh`À KÕ`∞« Å∞ Hõeáê~°∞. Ü«∞<£.l. ~°OQÍ J^躌 ‰õΩΔ _»∞QÍ
ã¨fi`«O„`«áêsìx ™ê÷ÑO≤ Kå~°∞.
[g∞O^•s q^è•#O ~°^Œ∞Ì =Å# „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ á⁄Ok#"å~°∞ QÆ`«OÖ’
H“Å∞^•~°∞Å∞QÍ =ÙO_ç ~ÚѨC_»∞ Éè∂í q∞ Ü«∂[=∂#∞Öˇ#· "å~°∞ ‰õÄ_® QÆi+¨ì Ѩiq∞ux
J=∞Å∞ Ѩ~K° _« O» ^•fi~å Éè∂í ã¨O㨯~°}Ö’x `«~∞° "å`« K«~º° QÍ KÕÑ@¨ #ì ∞#fl Éè∂í q∞ ѨOÑ≤}©
„ѨÜ∞« `åflxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ xez# „âı}∞Å "≥#∞Hõ ã¨g∞Hõ$`«∞ÅÜ«∂º~°∞.
QÆi+¨ì Ѩiq∞u K«\Ïìxfl ~°∂á⁄OkOz J=∞Å∞ [~°Ñ=¨ Åã≤Ok. ~å„ëêìÅ∞ QÆ#∞Hõ
K«\Ïìxfl =ºuˆ~H˜Oz# "å~°∞ ~å„ëêìÅÖ’x q[Ü«∞O ™êkèOKåe. <åQÆÑÓ¨ ~°∞ ã¨^㌠∞¨ û
`«~∞° "å`« ã¨=∂"Õâ"◊ ∞≥ #ÿ ~åR JÃãOc¡Å∞ <åQÆÑÓ¨ ~ü f~å‡<åxfl J=∞Å∞ [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ
QÆ\ ì˜ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . QÆi+¨ì Ѩiq∞`«∞Å ã¨=∞㨺 ™êz"Õ`« "≥Y· iH˜ QÆ∞~°~ÚOk.
J`«ºkèHõ ~å„ëêìÅ∞ 1961 z=iH˜ JO>Ë JkèHÍiHõOQÍ „ѨÜ∞« `«flO „áê~°OaèOz# `«~∞° "å`«
14 ã¨O=`«û~åʼnõΩ K«\Ïìxfl P"≥∂kOKå~Ú.
Éè∂í QÆi+¨ì Ѩiq∞u K«@Oì Ö’x |ÅÇ‘Ï#`«Å∞ qѨs`«"∞≥ #ÿ *ÏѨºO, K«@Oì
Ü≥ÚHõ¯ ã¨fiÉèÏ=O - QÆi+¨ì Ѩiq∞`«∞Å∞ KåÖÏ H˘kÌáê\˜ Éè∂í q∞x =∂„`«"∞Õ Ñ¨OѨHÍxH˜
q∞QÆ∞Å∞Û`åÜ«∞x ã¨Ê+¨Oì KÕâß~Ú. "≥Ú`«OÎ g∞^Œ KåÖÏ ~å„ëêìÅ QÆi+¨ì Ѩiq∞u K«\ÏìÅÖ’
KåÖÏ ÃÑ^ŒÌ Ö’áêÅ∞<åfl~Ú. "≥Ú^Œ\ k˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x 70 âß`åxH˜ ÃÑQ· Í Hõ=∞`åÅ∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 545
 5 ZHõ~åÅ HõO>ˇ `«‰Ωõ ¯=QÍ =Ù#fl Ѩiã≤u÷ Ö’ ~å„ëêìÅ∞ qkèOz# QÆi+¨ì Ѩiq∞u KåÖÏ
Z‰õΩ¯=QÍ =ÙOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’ QÆi+¨ª Ѩiq∞u (á⁄ÅO `«~Ç° ¨ x |\˜)ì
27 #∞O_ç 312 ZHõ~åÅ =~°‰Ωõ J™êûOÖ’ 50 ZHõ~åÅ∞, Hˆ ~°à◊ 15 #∞O_ç 37.5
ZHõ~åÅ∞ ѨO*Ï|∞ 30 #∞O_ç 60 ZHõ~åÅ∞ ѨtÛ=∞ɡOQÍÅ∞ 25 ZHõ~åÅ∞, =∞Ǩ~åR
18 #∞O_ç 126 ZHõ~åÅ∞. JO`ÕQÍHõ KåÖÏ ~å„ëêìÅÖ’ "≥Ú^Œ@ QÆi+¨ì Ѩiq∞`«∞Å∞,
‰õΩ@∞O| Hõ=∞`åÅ g∞^ŒQÍHõ =ºH˜ÎQÆ`« Hõ=∞`åÅÃÑ· x~°‚~ÚOK«|_®¤~Ú. Ѷ¨e`«OQÍ
Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ QÆi+¨ì Ѩiq∞u #∞O_ç `«ÑÊ≤ OK«∞H˘#_®xH˜ |O^è∞Œ =ÙÅ =∞^躌 ѨOK«\ÏxH˜
"≥ã∞¨ Å∞ÉÏ@∞ HõeÊOK«|_çOk. JO`ÕQÍHõ Éè∂í ™êfiq∞ ‰õΩ@∞O| ã¨É∞íè ºÅ∞ 5 HõO>ˇ Z‰õΩ¯=QÍ
=ÙO_Õ QÆi+¨ì Ѩiq∞u ÃÑOK«|_çOk. D x|O^è#Œ ##∞ã¨iOz Hˆ ~°àÖ◊ ’ 67 âß`«O,
=∞^躌 „Ѩ^âÕ òÖ’ 90 âß`«O, cǨ~°∞Ö’, =∞„^•ã¨∞, =∞Ǩ~åRÅÖ’ 100 âß`«O, „uѨÙ~°Ö’
140 âß`«O ÃÑOK«|_çOk. PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’ ‰õΩ@∞OÉÏÅÖ’ S^Œ∞QÆ∞~°∞H˜ q∞Oz# „Ѩu
J^Œ#Ѩ٠ã¨É∞íè ºxH˜ 6#∞O_ç 72 ZHõ~åÅ =~°‰Ωõ (Éè∂í q∞ `«~Ç° ¨ x |\˜)ì J#∞=∞uOK«|_çOk.
D L^•~°"∞≥ #ÿ Ѩiq∞`«∞ʼnõΩ q∞Oz á⁄ÖÏÅ∞ Hõey =Ù#fl ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=.
QÆi+¨ì Ѩiq∞ux q∞Oz KåÖÏH˘kÌ Hõ=∞`åÅ∞ =Ù#fl [=¸‡ - HÍj‡~ü, ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò,
Ç≤Ï=∂K«Öò„Ѩ^âÕ ò, ѨO*Ï|∞ ÖÏO\˜ H˘xfl ~å„ëêìÅÖ’ ‰õΩ@∞O| Ѩi=∂}Ïxfl |\˜ì ZÖÏO\˜
q∞#Ǩ~ÚOѨÙÅ∞ J#∞=∞uOѨ|_»Ö^Ë ∞Œ .
~Ô O_»=k : H˘xfl ~°HÍÅ á⁄ÖÏÅ∞ QÆi+¨ì Ѩiq∞u #∞O_ç q∞#Ǩ~ÚOѨÙ|_»=K«∞Û##fl
~Ô O_»= „Ѩ}ÏoHõ ã≤áê¶ ~°∞ûÅ##∞ã¨iOz J`«ºkèHõ ~å„ëêìÅ∞ QÆi+¨ì Ѩiq∞`«∞ʼnõΩ KåÖÏ
q∞#Ǩ~ÚOѨÙefl J#∞=∞uOKå~Ú. \©, HÍѶ,‘ ~°|ƒ~°∞ `À@Å∞, ѨO_»`¡ À@Å∞, Ѩâ√◊ áÈ+¨},
áê_çÑi¨ „â◊=∞ Lxfl L`«ÊuÎH˜ x=∞QÆfl"≥∞#ÿ „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ á⁄ÖÏÅ∞, K«HÔ ¯~° á¶êºHõsì Å P^èfiŒ ~°ºOÖ’
K≥~∞° ‰õΩ `À@Å∞, ÉèÏs ÃÑ@∞ì|_»∞Å`À ã¨=∞~°=÷ O`«OQÍ x~°fiÇ≤ÏOѨ|_»∞`«∞#fl =º=™êÜ«∞
Hˆ „Δ `åÅ∞ QÆi+ì̈ Ѩiq∞`«∞Å #∞O_ç q∞#Ǩ~ÚOѨÙÅ∞ á⁄O^•~Ú. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
H“Å∞^•~°∞Å∞ áêeHÍѨÙÅ ^•fi~å ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ KÕÑ\¨ #ì˜ Ñ¨~ÀHõΔ Éè∂í ™êfi=∞º q^è•<åxH˜
JO`«O ѨeH˜ "å~°∞ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î Jaè=$kúH~õ "° ∞≥ #ÿ ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∞O KÕÑ>¨ ÖìË Ï
„áÈ`«ûÇ≤ÏOK«@O ‰õÄ_® ã¨O㨯~°}Å ÅHõΔ ºO.
q∞#Ǩ~ÚOѨÙÅ∞ ~Ú=fi_»O Jã¨O|^Œ"ú ∞≥ #ÿ ™ê÷~ÚH˜ KÕiOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
`«q∞à◊<å_»∞ 26 `«~°Ç¨Å q∞#Ǩ~ÚOѨÙÅ∞ ~Ú=fi@O [iyOk. ã¨=∞~°÷=O`«OQÍ
x~°fiÇ≤ÏOѨ|_»∞`«∞#fl =º=™êÜ«∞ Hˆ „Δ `åŠѨiQÆ}#‰õΩ ã¨iÜ≥∞ÿ # „Ѩ=∂}O ÖË^∞Œ . JkèHõ
ã¨OYºÖ’ ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ QÆi+¨ì Ѩiq∞`«∞Å #∞O_ç |Ü«∞@Ѩ__» ®xH˜
546 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ã¨=∞~°=÷ O`«"∞≥ #ÿ =º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞QÍ „ѨH\õ O˜ K«∞H˘<åfl~°∞. JÖψQ =∞„^•ã¨∞ „ѨÉ∞íè `«fiO
„ѨuáêkOz# ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å x~°fiǨÏ}Ö’ =Ù#fl á⁄ÖÏʼnõΩ QÆi+¨ì Ѩiq∞`«∞Å
#∞O_ç q∞#Ǩ~ÚOѨ٠‰õÄ_® ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ `«=∞ á⁄ÖÏÅ#∞ #H˜b ã¨ÇϨ HÍ~°
Hˆ „Δ `åʼnõΩ |kb KÕ~ÚOK«∞H˘#_»O ^•fi~å ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆÑ~¨ K° |« _çOk. HÍx =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨
QÆi+¨ì Ѩiq∞u K«\ÏìÅ∞ Hõhã¨O H˘O^Œ~∞° Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ `«=∞ á⁄ÖÏÅ∞ J<庄HÍO`«O
H͉õΩO_® x"åiOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ ã¨=∞~°=÷ O`«"∞≥ #ÿ „Ѩ`º« HõΔ =º=™êÜ«∞OÖ’H˜ =∂~°\ÏxH˜
^•ifã≤Ok.
QÆi+¨ì Ѩiq∞u K«@ìO fã≤H˘x ~å=_»OÖ’ [iy# qѨs`«"≥∞ÿ# *ÏѨºO
KåÖÏ=~°‰õΩ ^•x ÖHΔͺxfl ^≥|ƒfã≤Ok. ÃÑ^ŒÌ Éèí∂™êfiq∞ "åi q∞QÆ∞Å∞ Éèí∂q∞x
J=Ú‡H˘#_®xH˜ QÍx ÖËHõ |O^èŒ∞=ÙÅ ¿Ñ~°¡Ö’ #H˜b |^ŒÖÏ~ÚOѨÙÅ∞ a<åq∞
|^ŒÖÏ~ÚOѨÙÅ∞ KÕÜ∞« _®xH˜ =º=kè ÅaèOzOk. JO`ÕQÍHõ, Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ `«=∞ „Ѩ`º« HõΔ
Ѩ~º° "ÕH}Δõ Ö’ Jaè=$kúH~õ "° ∞≥ #ÿ =º=™êÜ«∂xH˜ =∂~å=∞x „ѨH\õ O˜ K«∞H˘x H“Å∞^•~°∞efl
á⁄ÖÏÅ #∞O_ç <≥\"ì˜ Ü Õ ∞« _®xH˜ áêÅÊ_®¤~∞° . Pq^èOŒ QÍ QÆi+¨ì Ѩiq∞`åÅ K«\ÏìÅ∞ J=∞Å∞
[i¿Ñ ã¨=∞Ü«∞O =KÕÛ@ѨÊ\˜H˜ ^•^•Ñ¨Ù U Hõ=∞`åʼnõΩ QÆi+¨ì Ѩiq∞uH˜ q∞Oz# á⁄Å=¸
ÖË^∞Œ . HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`fi« O D Ѩiã≤u÷ x QÆ∞iÎOzOk.
1961 <å\˜H˜ J`«ºkèHõ ~å„ëêìÅ∞ QÆi+¨ì Ѩiq∞u K«\ÏìÅ#∞ P"≥∂kOz#ѨÊ\˜H˜
cǨ~°∞, "≥∞ãÿ ∂¨ ~ü, Hˆ ~°à,◊ Xi™êû, ~å[™ê÷<£ ÖÏO\˜ ~å„ëêìÅÖ’ 1970 ã¨O=`«û~åxH˜
‰õÄ_® Hõhã¨O XHõ¯ ZHõ~"° ∞≥ <ÿ å q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í q∞ =Ù#fl@∞¡ „ѨH\õ O˜ K«|_»Ö^Ë ∞Œ . PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’
Hˆ =ÅO 1400 ZHõ~åÅ∞ q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í q∞ „ѨH\õ O˜ K«|_çOk. HÍx ZÖÏO\˜ ѨiѨHfiõ O
[~°QÆÖË^Œ∞. XHõ [=¸‡ HÍj‡~üÖ’ =∂„`«O QÆi+¨ì Ѩiq∞`«∞Å∞ ѨÓiÎQÍ J=∞Å∞
[~°Ñ¨|_®¤~Ú. 1955 ã¨O=`«û~°O <å\˜H˜ 2,30,000 ZHõ~åÅ∞ q∞QÆ∞Å∞ Éèí∂q∞
H“Å∞^•~°∞ʼnõΩ Éè∂í q∞ ÖËx „âßq∞‰õΩʼnõΩ Jk ‰õÄ_® ZÖÏO\˜ ѨiǨ~°O K≥eO¡ K«‰Ωõ O_®
™êfinè#O KÕÜ∞« |_çOk. HÍx ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ "≥Ú`«OÎ QÍ K«∂¿ãÎ 1970 ã¨O=`«û~åO`åxH˜
2.4 q∞eÜ«∞#¡ ZHõ~åÅ∞ q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í q∞QÍ „ѨH\õ O˜ K«|_çOk. ^•xÖ’ ã¨QOÆ =∂„`«"∞Õ
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ "≥Ú`«OÎ ™êQÆ∞Éè∂í q∞Ö’ Hˆ =ÅO 0.3 âß`«O =∂„`«"∞Õ Ñ¨OK«|_çOk.
QÆi+¨ì Ѩiq∞`«∞Å J=∞Å∞Ö’x "≥Ñ· Ũ¶ ºO`À 1960 ^Œâß|ÌO =∞^躌 #∞O_ç
„QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ H˘`«Î ã¨g∞Hõ~}° Ö’ „áê~°OÉè=í ∞Ü«∂º~Ú. ^èxŒ Hõ ~Ô `· ∞« Å UH©H~õ }°
[iyOk. aÔH_ç (1967Ö’ ã≤.a.QÆ∞áêÎ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x HÍO„ÔQãπ áêsì „Ñ¨É∞íè `åfixfl
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 547
Ѩ_Q» ˘\˜#ì `«~∞° "å`« K«~}° ü ã≤OQ∑ ™ê÷ÑO≤ z# áêsì) ÖÏO\˜ áêsìÅ ™ê÷Ñ#¨ `À "åi
ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ ~å[H©Ü∂« aè„áêÜ«∂Å∞ =ºHõ=Î ∞Ü«∂º~Ú. aÔH_ç `«~∞° "å`« ã¨fi`«O„`« áêsì ~ÚOHÍ
~Ú`«~° áêsìÅ`À Hõeã≤ 1974Ö’ aÜ«∞Öò_ç (BLD) J~ÚOk. aÜ«∞Öò_ç 1977Ö’
JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# [#`åáêsì Ü≥ÚHõ¯ =ÚYº"≥∞#ÿ ÉèÏQÆO.
1960 ^Œâß|ÌO =∞^躌 HÍÅO <å\˜ „^Œ"ÀºÅƒ}O ~°∂áê~Ú qÅ∞= `«yOæ ѨÙ,
ÉèÏ~°`« áêH˜™êÎ<£ Ü«Ú^ŒOú ÖÏO\˜ ~å[H©Ü∞« Pi÷Hõ ã¨OHΔÀÉèOí <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ ^ÕâO◊ Ö’x
ѨÅ∞ „áêO`åÅÖ’ |Å"≥∞#ÿ =º=™êÜ«∞ ã¨=¸Å ã¨O㨯~°}"å^Œ "≥Y· i Pq~°ƒqù OzOk.
ã≤Ñ≤S(Ü«∞O.Ü«∞Öò) <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x #HõûÖˇ·@∞ L^Œº=∞O 1960 ^ŒâßÉÏÌO`åxH˜
ѨtÛ=∞ɡOQÍÖòÖ’, PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò, Xi™êû, cǨ~°∞Ö’¡x H˘xfl „áêO`åʼnõΩ qã¨iÎ OzOk.
1970 Ö’ ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò ÖÏO\˜ H˘xfl ~å„ëêìÅÖ’, JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ ã¨O=`«û~åÅÖ’
^ÕâO◊ Ö’x ѨÅ∞ „áêO`åÅÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞,ì ™È+¨eã¨∞ì áêsìÅ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ Éè∂í P„Hõ=∞}
L^Œº=∞O KÕÑ@¨ |ì _çOk. D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ 1969-70Ö’ J™êûO, PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò, cǨ~°∞,
ѨO*ÏÉò, ~å[™ê÷<,£ `«q∞à◊<å_»∞, L`«~Î „° Ѩ^âÕ ,ò ѨtÛ=∞ɡOQÍÖòÅÖ’ JÅ[_»∞Å∞ [iQÍ~Ú.
P„Hõq∞OѨ|_ç# Éè∂í q∞ KåÖÏ `«‰Ωõ ¯"Õ, |O[~°∞ Éè∂í =ÚÅ∞, „ѨÉ∞íè `«fiO ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘x
ѨOK«x á⁄ÖÏÅ∞ =∂„`«"∞Õ P„Hõq∞OK«|_®¤~Ú. L^Œº=∞O J}z"ÕÜ∞« |_çOk. 20,000
=∞Ok „H˜Ü∂« jÅ ~å[H©Ü∞« HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« |_®¤~∞° . HÍx Éè∂í P„Hõ=∞}
Ѩiq∞`«"∞≥ #ÿ q[Ü«∞"Õ∞ ™êkèOz#ѨÊ\˜H˜ "≥Ú`«OÎ g∞^Œ L^Œº=∞O „ѨfHÍ`«‡Hõ „ѨÉÏè =O
K«∂Ñ≤Ok. <å@H©Ü∞« OQÍ *Ïu ^Œ$+≤ì =º=™êÜ«∞ ã¨=∞㨺ÃÑ· Ѩ_Oç k.
D <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ 1960 ^Œâß|ÌO, 1970 ^Œâß|ÌÑÙ¨ „áê~°OÉèí ã¨O=`«û~åÅÖ’
Éè∂í ã¨O㨯~°} „ѨÜ∞« `åflÅ∞ ~Ô O_»=^ŒâÖ◊ ’ =Ù<åfl~Ú. *ÏfÜ«∂aè=$kú =∞O_»e Ü≥ÚHõ¯
Éè∂í ã¨O㨯~°}Å J=∞Å∞ Hõq∞\© 1964 E<£Ö’ ã¨=∂"Õâ=◊ ∞~ÚOk. Ö’áêÅ∞ ÖˉΩõ O_®
Éè∂í ã¨O㨯~°} K«\ÏìÅ∞ KÕã≤ J=∞Å∞ [~°Ñ=¨ Åã≤#kQÍ =ÚYº=∞O„`«∞ÅÃÑ· =uÎ_ç `≥zÛOk.
1960 ^Œâß|ÌO z=~° „Ѩ`ºÕ H˜Oz 1969 `«~∞° "å`« WOk~åQÍOnè "å=∞ѨHΔõ kâ◊QÍ
"≥ÚQÆ∞Kæ ∂« Ѩ_O» `À D „ѨÜ∞« `åflÅ∞ "ÕQOÆ Ñ¨ÙOA‰õΩ<åfl~Ú. 1970 ÃãÃÑOì |~°∞Ö’ P"≥∞
=ÚYº=∞O„`«∞Å H˘~°‰Ωõ U~åÊ@∞ KÕã#≤ Éè∂í ã¨O㨯~°}Å ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ „QÍg∞} „áêO`åÖÖ’
Jã¨O`«$Ñ≤Î Ç≤ÏO㨠K≥Å~ˆ QÆ_®xH˜ HÍ~°}Ïxfl WÖÏ q=iOKå~°∞.
'*ÏfÜ≥∂^Œº=∞ HÍÅOÖ’ ÅHõÖΔ Ïk ~Ô `· ∞« ÅÖ’ ~ˆ HÔ uÎOz# Pâ◊Å∞, PHÍOHõÅΔ ∞
<≥~"° ~Õ Û° _»OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ J=∞Å∞ Ѩ~z° #, Éè∂í ã¨O㨯~°} K«~º° Å∞ qѶŨ =∞Ü«∂º~Ú.
548 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ã¨OH˜ÑΔ OΨ QÍ z#fl ~Ô `· ∞« Å∞ H“Å∞^•~°∞Å∞ Éè∂í q∞ÖËx HÍi‡‰õΩÅ∞ #∂`«# =º=™êÜ«∞ q^è•#OÖ’
áêÅ∞ ѨOK«∞H˘<ÕÖÏ ã¨O™ê÷Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ Ѩiã≤`÷ ∞« Å#∞ =∞#O ~ÚOHõ#∞ ã¨$+≤Oì K«=Åã≤ =ÙOk.
=ÚYº=∞O„`«∞Å ã¨^㌠∞¨ ûÖ’ QÆi+¨ì Ѩiq∞`«∞Å `«yOæ Ѩ٠ã¨=∞㨺 K«iÛOK«|_çOk.
=ÚYº=∞O„`«∞ÅÖ’ J`«ºkè‰Ωõ Å∞ „Ѩuáê^Œ#x u~°ã¯¨ iOKå~°∞. Wn ~ÚOHÍ ã¨^㌠∞¨ ûÖ’
q"å^•ã¨Ê^ŒOQÍ =Ù#fl ~Ú`«~° ã¨=∞㨺Å∞ Hˆ O„^Œ Éè∂í ã¨O㨯~°}Å Hõq∞\© ã¨=∂Ö’K«#‰õΩ
x"ÕkOK«|_®¤~Ú. 1971 PQÆã∞¨ Öì ’ Hõq∞\© QÆi+¨ì Ѩiq∞`«∞ÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ `«yOæ ѨÙ,
ã¨=∞~°=÷ O`«"∞≥ #ÿ =º=™êÜ«∂xH˜ ~Ú=fi|_ç# q∞#Ǩ~ÚOѨÙÅ LѨãO¨ ǨÏ~°}, ‰õΩ@∞OÉÏxfl
Ü«¸x\òQÍ fã¨∞H˘x QÆi+¨ì Ѩiq∞`«∞Å =iÎOѨÙ`À ã¨Ç¨ ѨÅ∞ ã≤áê¶ ~°∞ûÅ∞ KÕãO≤ k.
1971, 1972 ZxflHõÅ `«~∞° "å`« =∞iH˘O`« |Ö’¿Ñ`«"∞≥ #ÿ HÍO„ÔQãπ 1972
EÖˇ·Ö’ =ÚYº=∞O„`«∞Å ã¨=∂"Õâ◊O [iÑ≤ #∂`«# *ÏfÜ«∞ =∂~°æ^Œ~°≈HÍÅ#∞
P"≥∂kOѨ*ãË O≤ k. #∂`«# =∂~°^æ ~Œ ≈° HÍÅ∞ Hˆ O„^Œ Éè∂í ã¨O㨯~°} Hõq∞\© 1971 PQÆã∞¨ Öì ’
KÕã#≤ ã≤áê¶ ~°∞ûÅ∞ „áêuѨkHõQÍ ~°∂á⁄OkOK«|_®¤~Ú. 1972 EÖˇ· =∂~°^æ ~Œ ≈° HÍÅÖ’x
=ÚYº"≥∞#ÿ JOâßÅ∞.
1. x~°O`«~O° h\˜ áê~°∞^ŒÅ ™œHõ~º° O QÆey ~Ô O_»∞ ѨO@Å ™êQÆ∞ á⁄ÖÏʼnõΩ
QÆi+ì̈ Ѩiq∞u 10-18 ZHõ~åÅ∞. XHõ ѨO@ ѨO_çOKÕ á⁄ÖÏxH˜ 27 ZHõ~åÅ∞.
`«‰Ωõ ¯= ~°HOõ "≥∞@ì á⁄ÖÏʼnõΩ 54 ZHõ~åÅ∞.
2. S^Œ∞QÆ∞~°∞ ã¨É∞íè ºÅ∞ (Éè~í ,ΰ ÉèÏ~°º =ÚQÆ∞~æ ∞° "≥∞#ÿ ~°∞ Ñ≤ÅÅ¡ ∞) QÆÅ ‰õΩ@∞O|O
Ü«¸x\òQÍ fã¨∞H˘x QÆi+¨ì Ѩiq∞u =iÎOѨ*Ü Ë ∞« |_»∞`«∞Ok. D ã¨OYºH˜ q∞Oz =Ù#fl
‰õΩ@∞OÉÏʼnõΩ J^Œ#Ѩ٠ã¨É∞íè ºxH˜ J^Œ#Ѩ٠Éè∂í q∞ J#∞=∞uOK«|_»∞`«∞Ok. HÍx QÆi+¨ì
Ѩiq∞u S^Œ∞QÆ∞~°∞ ã¨É∞íè ºÅ∞#fl ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ ~Ô \˜Oì ѨÙQÍ x~°~‚ ÚOK«|_»∞`«∞Ok.
3. q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í q∞ ѨOѨHOõ Ö’ Éè∂í q∞ ÖËx =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩʼnõΩ - „Ѩ`ºÕ H˜Oz
Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ∞, Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÅÆ ‰õΩ K≥Ok# "åiH˜ „áê^è•#º`« ~Ú=fi|_»∞`«∞Ok.
4. q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í q∞H˜ ѨiǨ~°O =∂Ô~¯@∞ ~ˆ @∞ HõO>Ë `«‰Ωõ ¯=QÍ H˘`«QÎ Í
Hˆ \Ï~ÚOK«|_ç# "åiH˜ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ =ÙO@∞Ok.
1952 =∂~°^æ ~Œ ≈° HÍÅ##∞ã¨iOz J`«ºkèHõ ~å„ëêìÅ∞ (QÆi+¨ì Ѩiq∞u K«\ÏìÅ∞
ÖËx Dâß#º ÉèÏ~°`« ~å„ëêìÅ∞, QÀ"åx q∞#Ǩ~ÚOz) QÆi+¨ì Ѩiq∞`«∞efl `«yãæ ∂¨ Î
Éè∂í Ѩiq∞u K«\Ïìxfl P"≥∂kOKå~Ú. QÆi+¨ì Ѩiq∞u K«\ÏìʼnõΩ „ѨuѶ∞¨ @#, QÆi+¨ì
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 549
Ѩiq∞ux ~îÖ° Ï~ÚOKÕ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ ѨÅ∞ ~°HÍÅ∞QÍ H˘#™êQÍ~Ú. ^Õâ◊ "åºÑ¨OÎ QÍ QÆÅ
HÀ~°∞Åì Ö’ =O^ŒÅ "ÕÅ Hˆ ã¨∞Å∞ ^•YÅ∞ KÕÜ∞« |_®¤~Ú. XHõ JOK«<å "Õ∞~°‰Ωõ XHõ¯
PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’<Õ 5,00,000 Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑO_çOQÆ∞Ö’ =Ù<åfl~Ú.
D „Ѩ=∂^•xfl J_»∞H¤ ˘<Õ „ѨÜ∞« `«flOÖ’ „ѨÉ∞íè `«fiO 1974 PQÆã∞¨ Öì ’ áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’
~å*ϺOQÍxH˜ 34= ã¨=~°}x P"≥∂kOѨ*ãË O≤ k. ã¨=iOK«|_ç# ã‘eOQÆ∞ K«\ÏìÅ∞
~å*ϺOQÆ „áêuѨkHõ# ã¨"åÅ∞ KÕÜ∞« |_»_O» ™ê^躌 Ѩ_‰» Ωõ O_® ~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯ 9=
Ã+_»∂ºÅ∞Ö’ KÕ~|° _®¤~Ú.
uiy KÕÑ\¨ #ì˜ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í q∞ ѨOÑ≤}Ö© ’ H˘O`« Jaè=$kú
™êkèOzOk. HÍx "≥Ú`«OÎ g∞^Œ Ѷe¨ `åÅ∞ JO`« Pâß[#HõOQÍ ÖË=Ù. 1970Å ã‘eOQÆ∞
K«\ÏìÅ∞ Ѷe¨ `«OQÍ 1980 ^Œâß|ÌÑÙ¨ „áê~°OÉèí ã¨O=`«û~åÅÖ’ 2.27 q∞eÜ«∞#¡ ZHõ~åÅ
Éè∂í q∞ ѨOK«|_çOk. HÍx 32.25 q∞eÜ«∞#¡ ZHõ~åÅ Éè∂í q∞x ã‘eOQÆ∞Å #∞O_ç
`«yOæ KÕO^Œ∞‰õΩ L^ÕâÌ ◊ ѨÓ~°fiHõOQÍ K≥ÖÏ¡ K≥^~Œ ∞° KÕÜ∞« |_çOk.
1985 =∂iÛ <å\˜H˜ q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í q∞QÍ „ѨH\õ O˜ K«|_ç# 7.2 q∞eÜ«∞#¡
ZHõ~åÅÖ’ 4.3 q∞eÜ«∞#¡ ZHõ~åÅ∞ 3.3. q∞eÜ«∞#¡ =∞OkH˜ ѨOK«|_çOk. JO`ÕQÍHõ
q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í q∞x á⁄Ok# "åiÖ’ ã¨QOÆ =∞OkH˜ ÃÑQ· Í 54.6 âß`«O =∞Ok Ã+_»∂ºÅ∞¤
‰õΩÖÏʼnõΩ Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÅÆ ‰õΩ K≥Ok#"å~°∞. ѨOK«|_ç# Éè∂í q∞Ö’ g~°∞ 43.6 âß`«O
á⁄O^•~°∞. 1947 Ö’ HÍO„ÔQãπ Pi÷Hõ HÍ~°º„Hõ=∞O „ѨH\õ O˜ z# ÅHõΔ º"≥∞#ÿ q∞QÆ∞Å∞
Éè∂í =Úefl „QÍ=∞ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ ʼnõΩ Ñ¨OK«@O ÖËHõ P á⁄ÖÏxfl LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘x
H˘`«Î ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å#∞ „áê~°OaèOK«@O - U =∂„`«O q[Ü«∞O ™êkèOK«Ö^Ë ∞Œ ,
q∞QÆ∞Å∞QÍ „ѨH\õ O˜ Ѩ|_ç ѨOK«|_»x á⁄ÅO ^•^•Ñ¨Ù 1.6 q∞eÜ«∞#¡ ZHõ~åÅ∞ "åº[ºOÖ’
=ÙOk.
ã‘eOQÆ∞ J=∞Å∞ [~°Ñ¨_»OÖ’ KåÖÏ „áêOfÜ«∞ =º`庙êÅ∞ =Ù<åfl~Ú.
„ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄O^Õ "åix ~å[H©Ü∞« OQÍ ã¨g∞HõiOz# ~å„ëêìÅÖ’ ÖËHõ „ѨÉ∞íè `«fiO
Z‰õΩ¯= ~å[H©Ü∞« z`«âÎ √◊ kú „Ѩ^iŒ ≈Oz# ~å„ëêìÅÖ’ Z‰õΩ¯= q[Ü«∂Å∞ ™êkèOK«@O
[iyOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ^ÕâO◊ "≥Ú`«OÎ g∞^Œ q∞QÆ∞Å∞QÍ „ѨH\õ O˜ K«|_ç# Éè∂í q∞Ö’
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x ™êQÆ∞Éè∂í q∞Ö’ 3 âß`«O HõO>ˇ `«‰Ωõ ¯= L#fl ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò JO^Œ*ãË O≤ k.
1992 ã¨O=`«û~°O =∞^躌 HÍÖÏxH˜ 7.3 q∞eÜ«∞#¡ ZHõ~åÅ∞ (1970 Ö’ 2.4
q∞eÜ«∞#¡ ZHõ~åÅ∞) q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í q∞QÍ „ѨH\õ O˜ K«|_çOk, ѨOK«|_çOk. 5 q∞eÜ«∞#¡
550 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ZHõ~åÅ∞ (1970Ö’ 1.2 q∞eÜ«∞#¡ ZHõ~åÅ∞) LѨHÍ~°O á⁄Ok#"å~°∞ 4.7 q∞eÜ«∞#¡
=∞Ok LѨHÍ~°O á⁄Ok# "åi ã¨OYºÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ „Ѩ`ºÕ H˜Oz 1985-1992
HÍÅOÖ’ ѨOK«|_ç# á⁄ÅO "≥â· ßźO (ZHõ~åÅ∞) HõO>Ë KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=. LѨHÍ~°O
á⁄Ok# "å~°∞ 1.4 q∞eÜ«∞#¡ =∞Ok ѨOK«|_ç# á⁄ÖO "≥ⷠߺÅO 0.1 q∞eÜ«∞#¡
ZHõ~åÅ∞.
1972 `«~∞° "å`« ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ "≥∞~°∞QÆ∞^ŒÅ =Ù#flѨÊ\˜H˜ Éè∂í q∞ ÖËx "åiH˜
ѨOK«^yŒ #kQÍ „ѨH\õ O˜ K«|_ç# q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í q∞ "≥Ú`«OÎ ™êQÆ∞Ö’ =Ù#fl Éè∂í q∞Ö’
2 âß`«O =∂„`«"∞Õ . 4.5 q∞eÜ«∞#¡‰Ωõ ÃÑQ· Í „Ѩ[Å∞ ZO`À H˘O`« Éè∂í q∞ á⁄Ok#ѨÊ\˜H˜
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =º=™êÜ«∞OÖ’x J<åºÜ«∂Å∞ KåÖÏ=~°‰Ωõ H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú.
ã‘eOQÆ∞ K«\ÏìÅ =ÚYº"≥∞#ÿ „ѨÉÏè =O - |Ǩïâß n~°H… ÍeHõOQÍ KåÖÏ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ
„ѨÉÏè =O Uq∞@O>Ë Jk Éè∂í q∞ =∂Ô~¯\ò#∞ #+¨Ñì i¨ zOk. Éè∂í Hõ=∞`åÅÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl
Hˆ O„nHõ~}° x J_»∞H¤ ˘#flk. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =º=™êÜ«∂xfl ‰õΩΔ }‚OQÍ J^躌 Ü«∞#O KÕã#≤ "å_»∞.
q^è•# ~°∂ѨH~õ ΰ J~Ú# ã≤ÃÇÏKü.ǨÏ#∞=∞O`«~å=Ù ~ÚÖÏ K≥áêÊ~°∞ (QÆi+¨ì Ѩiq∞uH˜
q∞Oz# Éè∂í Ü«∂[=∂#º Hˆ O„nHõ~}° x K«@Oì x~°∞`åûǨÏѨizOk). QÆi+¨ì Ѩiq∞u
qkèOK«|_»Háõ È`Õ Éè∂í q∞ =∂Ô~¯\òÖ’ =Ù#fl áÈ\© HÍ~°}OQÍ z#fl ã¨#flHÍ~°∞ ~Ô `· ∞« Å∞
á⁄ÖÏÅ∞ HÀÖ’ÊÜÕ∞ „Ѩ=∂^ŒO =ÙOk. K«@Oì "å~°∞ á⁄ÖÏÅ∞ HÀ֒ʉõΩO_® x"åiOzOk.
Ö’áêÅÖ’ ‰õÄ_»∞‰õΩ#fl *ÏѨºO KÕÜ∞« |_ç# ã‘eOQÆ∞ K«\ÏìÅ HÍ~°}OQÍ Ñ¨Ù#ó
ѨOѨHÍxH˜ q™êÎ~°"≥∞ÿ# q∞QÆ∞Å∞ Éèí∂q∞ ¿ãHõiOKÕ J=HÍâ◊O HÀÖ’Ê~Ú#ѨÊ\˜H©
n~°H… ÍeHõOQÍ K«∂¿ãÎ qѨs`« [<åÉèÏ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ, `«~`° ~« åÅ∞QÍ ÃÑ^ŒÌ Hõ=∞`åÅ qÉè[í #
ã‘eOQÆ∞ Ѩiq∞`«∞Å#∞ q∞Oz H˘kÌ Éè∂í q∞ =∂„`«"∞Õ q∞QÆÅ_®xH˜ ^•i fã≤Ok.
25 ZHõ~åÅ∞ ÖËHõ JO`«HOõ >ˇ Z‰õΩ¯= (Hõhã¨O 15 ZHõ~åÅ∞ JO`«HOõ >Ë Z‰õΩ¯=) QÆÅ
Hõ=∞`åÅ ã¨OYº ã¨fi`«O„`åº#O`«~° ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ 1990Å =~°‰Ωõ `«Q∞Æ `æ ∂« =zÛOk.
^ÕâO◊ Ö’x H˘xfl z#fl „áêO`åÅÖ’ q∞#Ǩ~ÚOz ѨӺ_»Öò `«~Ç° ¨ Ö’ ÃÑ^ŒÌ Z¿ã@ì ∞¡
QÆ`H« ÍÅO <å\˜=∂@ J~ÚOk. Éè∂í ™êfi=ÚÅÖ’ Jã¨=∂#`« D<å\˜ „Ѩ^•è # ã¨=∞㨺
HÍ^Œ∞. XHõ JOK«<å „Ñ¨HÍ~°O 1976 -77 <å\˜H˜ 25 ZHõ~åŠ֒Ѩ٠=Ù#fl Hõ=∞`åÅ∞
97 âß`«O 10 ZHõ~åÅ֒Ѩ٠=Ù#fl Hõ=∞`åÅ∞ 87 âß`«O. U =∂„`«O Éè∂í q∞ ÖËx
ã¨=∞㨺 =º=™êÜ«∞ [<åÉèÏÖ’x ã¨QOÆ =∞Ok ã¨=∞㨺.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 551
 QÆi+¨ì Ѩiq∞ux `«yOæ K«_O» ^•fi~å Éè∂í ѨOѨHOõ H˘~°‰Ωõ Kտ㠄ѨÜ∞« `«flO
~å[H©Ü∞« OQÍ ™ê^躌 =∞ÜÕ∞ºk HÍ^Œ∞ ÖËHõ Pi÷HOõ QÍ PK«~}° Ü
© ∞« O HÍ^Œ∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
=∞x+≤ Éè∂í q∞ x+¨ÊuÎ „Ѩ`ºÕ H˜Oz [<åÉèÏÖ’ Z‰õΩ¯= âß`«O =º=™êÜ«∞OÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ _» O»
(1991Ö’ "≥Ú`«OÎ „âßq∞‰õΩÅÖ’ 67 âß`«O) Ѷe¨ `«OQÍ Éè∂í q∞ H˘~°‰Ωõ áÈ\©Ñ_¨ Õ "åi
ã¨OYº Z‰õΩ¯=. Éè∂í q∞ ÖËx HÍi‡‰õΩʼnõΩ Éè∂í q∞x ѨOKÕO^Œ∞‰õΩ QÆi+¨ì Ѩiq∞ux `«yOæ KÕ
ZÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `«flO ‰õÄ_® Hõh㨠L`«ÊuÎx ™êkèOK«ÖxË PK«~}° Ü © ∞« O HÍx Hõ=∞`åÅ
ã¨OYºx ÃÑOK«∞`«∞Ok. JO`ÕQÍHõ ~ÚѨÙÊ_»∞ ~å[H©Ü∞« OQÍ KåÖÏ =ÚYº"≥∞#ÿ Éè∂í ™êfi=∞º
=~åæÅ∞. JÖÏ KÕÜ∞« \ÏxH˜ „ѨÜ∞« uflOz# áêÅ#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ #∂`«# =º=™êÜ«∞^•~°∞Å
L^Œº=∞O (new formers movement) „H˜O^Œ ã¨g∞Hõ$`«=∞=Ù`å~Ú. XHõ „Ѩ=ÚY
[~°fleã¨∞ì ~Ú\©=Å K≥ÑÊ≤ #@∞¡ '^Œ∞<Õfl"å_çH˜ Éè∂í q∞ „áêuѨkHõ# Éè∂í q∞x ѨOKÕO^Œ∞‰õΩ
XHõ¯ áÈÖòáê\ò =∂„`«"∞Õ „ѨÜ∞« uflOK«QÅÆ _»∞—.
HÍ|\˜ì W\©=e HÍÅOÖ’ Éèí∂q∞ÖËx ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ Hõh㨠"Õ`«<åxH˜ Ǩg∞
HõeÊOK«@O, Wà◊¡ ã¨Ö÷ ÏÅ∞ ã¨=∞‰õÄ~°Û_»O, JÖψQ H“Å∞^•~°¡ H“Å∞ =º=kèH˜ Ǩg∞
HõeÊOK«_»O =∂„`«"Õ∞ PK«~°}©Ü«∞"≥∞ÿ# HÍ~°º„Hõ=∞O. WOHÍ „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’
=º=™êÜÕ∞`«~° Láêkè ÃÑOK«@O á⁄ÅO J=ã¨~O° ÖËx Ѩâ√◊ áÈ+¨}, =º=™êÜ«∞OÖ’
ã¨O|O^èOŒ QÆÅ W`«~° Láêkè =∂~åæÅ∞ HõeÊOK«_O» „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O.
Éè∂í ^•<À^Œº=∞O
Éè∂í ^•#O =º=™êÜ«∞OÖ’ =º=™ê÷Q`Æ "« ∞≥ #ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ `≥KÛÕ O^Œ∞‰õΩ „ѨÉ∞íè `«fi
K«@Oì ^•fi~å QÍHõ XHõ L^Œº=∞O ^•fi~å Éè∂í ã¨O㨯~°} kâ◊QÍ KÕã#≤ XHõ „ѨÜ∞« `«flO.
„Ѩ=ÚY QÍO^èÜ Õ ∞« x~å‡}Ï`«‡Hõ HÍ~°ºHõ~ΰ PKå~°º q<ÀÉÏÉèÏ"Õ 1950 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí Ö’
L^Œº=∞O „áê~°OaèOKÕO^Œ∞‰õΩ x~å‡}Ï`«‡Hõ Ѩx ^è~Œ ‡° Hõ~ΰ $`«fiO ÖÏO\˜ QÍO^èÜ
Õ ∞« PÖ’K«#Å∞
Ѩ^`úŒ ∞« Å#∞ KÕÑ\¨ Ïì~∞° .
q<ÀÉÏÉèÏ"Õ ^ÕâO◊ Ö’ JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`« ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê `≥KÛÕ O^Œ∞‰õΩ x~å‡}Ï`«‡Hõ
HÍ~°ºHõ~Åΰ ã¨=∂Yº - ã¨~Àfi^ŒÜ∞« ã¨=∂*òx ™ê÷ÑO≤ Kå_»∞. PÜ«∞#, PÜ«∞# ã¨ÇϨ K«~∞° Å∞
Éè∂í q∞ ÖËx ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ Ñ¨OK«\ÏxH˜ ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ#∞ "åi á⁄ÖÏÖ’¡ Hõhã¨O 6=
=O`«∞ ^•#O KÕÜ∞« =∞x #K«Û*ˇ¿ÑÊO^Œ∞‰õΩ áê^ŒÜ∂« „`«Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
™êQÆ∞Ö’ =Ù#fl 300 q∞eÜ«∞#¡ ZHõ~åÅ ™êQÆ∞ Éè∂í q∞Ö’ 6= =O`«∞ JO>Ë 50 q∞eÜ«∞#¡
ZHõ~åÅ∞ ¿ãHõiOK«@O ÅHõΔ ºOQÍ ÃÑ@∞ìH˘<åfl~°∞. S^Œ∞QÆ∞~°∞ QÆÅ ™ê^è•~°} ‰õΩ@∞O|O
552 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 Éè∂í q∞ ÖËx ¿Ñ^Œ"å_çx ‰õΩ@∞O| ã¨É∞íè ºxQÍ JOwHõiOz ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ =Ù#fl á⁄ÖOÖ’
P~°==O`«∞ `åºQÆO KÕÜ∂« Åx „ѨuáêkOKå~°∞.
L^Œº=∞O „ѨÉ∞íè `«fiO`À ã¨O|O^èOŒ ÖËx ^≥#· ѨÊ\˜H˜ ^•xH˜ HÍO„ÔQãπ =∞^Œ`Ì ∞«
=ÙOk. L^Œº=∞OÖ’ K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæ#=∞x ZSã≤ã≤ HÍO„ÔQãπ "åix Ji÷OzOk. QÆ`O« Ö’
„Ѩ=ÚY HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ P `«~∞° "å`« „ѨMϺ`« ™È+¨eã¨∞ì áêsì <åÜ«∞‰õΩ_≥#· [Ü«∞„ѨHÍ+π
<å~åÜ«∞} 1953Ö’ Éè∂í ^•<À^Œº=∞OÖ’ KÕ~\° ÏxH˜ „H˜Ü∂« jÅ ~å[H©Ü∂« Å #∞O_ç
`«ÑÙ¨ ÊH˘<åfl~°∞.
q<ÀÉÏ "≥Ú^Œ\ ˜ Éè∂í ^•<åxfl Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x ™êÜ«Ú^èŒ
~Ô `· åOQÆ áÈ~å@ „Ѩu^èfiŒ #∞Å∞ ~ÚOHÍ ã¨=∞ã≤áÈx `≥ÅOQÍ}Ö’ =Ù#fl áÈK«OѨe¡ „QÍ=∞O
#∞O_ç 1951 U„Ñ≤Öò 18# ã‘fiHõiOKå_»∞. PÜ«∞# =¸_»∞ <≥ÅŠ֒ѨŠD „áêO`«OÖ’x
^•^•Ñ¨Ù 200 „QÍ=∂Å∞ Ѩ~º° \˜Oz 12,200 ZHõ~åÅ Éè∂í ^•#O ã‘fiHõiOKå~°∞. L^Œº=∞O
L`«~Î åxH˜ „Ѩ`ºÕ H˜Oz cǨ~°∞ L`«~Î „° Ѩ^âÕ òʼnõΩ qã¨iÎ OzOk. 1956 =∂iÛ <å\˜H˜
4 q∞eÜ«∞#¡ ZHõ~åʼnõΩ ÃÑQ· Í ã‘fiHõiOz L^Œº=∞O `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ
q[Ü«∞O ™êkèOzOk. P `«~∞° "å`« L^Œº=∞ "ÕQOÆ =∞O^ŒyOzOk.
JO`ÕQÍHõ ^•#O KÕÜ∞« |_ç# Éè∂í q∞Ö’ KåÖÏÉèÏQÆO =º=™êÜ«∞ Ü≥∂Qƺ"≥∞#ÿ k
HÍ^Œ∞, ÖËHõ q"å^•ÅÖ’ =Ù#flk. |Ǩïâß D HÍ~°}OQÍ<Õ Éè∂í ^•#O ^•fi~å ¿ãHõiOK«|_ç#
4.5 q∞eÜ«∞#¡ ZHõ~åÅ Éè∂í q∞Ö’ ^•^•Ñ¨Ù 6,54,000 ZHõ~åÅ∞ =∂„`«"∞Õ . 1957
ã¨O=`«û~åO`åxH˜ 2,00,000 ‰õΩ@∞OÉÏʼnõΩ Ñ¨OK«|_çOk. 1961 „áê~°OÉèÏxH˜
8,72,000 ZHõ~åÅ∞ ѨOK«|_çOk.
D =∞^躌 HÍÅOÖ’ 1955 ã¨O=`«û~åO`åxH˜ L^Œº=∞O '„QÍ=∞^•#O— ~°∂ѨÙ
fã¨∞H˘#flk. Éè∂í q∞ JO`å ^Õ=Ù_çH˜ K≥O^Œ∞`«∞O^Œ<Õ QÍO^èÜ Õ ∞« ÉèÏ=*ÏÅO „QÍ=∞^•#
„QÍ=∂ÅÖ’ Éè∂í q∞ U XHõ¯ =ºH˜HÎ ˜ K≥Ok#k HÍ^Œ∞. QÆ#∞Hõ Jk ã¨q∞+≤ì Ü«∂[=∂#ºOÖ’
=ÙO@∞O^Œx L^Œº=∞O „ѨH\õ O˜ zOk. L^Œº=∞O Xi™êûÖ’ „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. JHõ¯_»
KåÖÏ [Ü«∞„Ѩ^=Œ ∞~ÚOk. 1960 ã¨O=`«û~åO`åxH˜ 4500 H˜ ÃÑQ· Í '„QÍ=∞^•#—
„QÍ=∂Å∞<åfl~Ú. Xi™êûÖ’ 1946, =∞Ǩ~åRÖ’ 603 , Hˆ ~°àÖ◊ ’ 543, PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’
483, =∞„^•ã¨∞Ö’ 250 „QÍ=∞^•# „QÍ=∂Å∞<åfl~Ú. D L^Œº=∞O =~°æ =º`åºã¨O
~ÚOHÍ Pq~°ƒqù OK«x „QÍ=∂ÅÖ’, Éè∂í Ü«∂*=∂#ºOÖ’ ‰õÄ_® KåÖÏ `«‰Ωõ ¯= =º`åºã¨O
=Ù#fl „QÍ=∂ÅÖ’ H˘xfl `≥ Q Æ Å ã¨ = ¸Ç¨  Å P"å™êÅ∞QÍ =Ù#fl „QÍ=∂ÅÖ’

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 553

[Ü«∞„Ѩ^Œ=∞~ÚO^Œx, q<ÀÉÏÉèÏ"Õ `«# L^Œº=∂xH˜ JÖÏO\˜ „QÍ=∂Å#∞ ZOÑ≤Hõ
KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl_»<Õ "å^Œ# =ÙOk.
Éè∂í ^•# „QÍ=∞^•# L^Œº=∞O `˘Å∞`« H˘O`« Pâß=ǨÏOQÍ HõxÊOz#ѨÊ\˜H˜
1960Å <å\˜H˜ L`åûǨÏO HÀÖ’Ê~ÚOk. HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ „Ѩ[Š㨇 $u Ѩ^OŒä #∞O_ç
`˘ÅyáÈ~ÚOk. QÆ_z» # 38 ã¨O=`«û~åÅÖ’ Éè∂í ^•#O ^•fi~å ÅÉèºí "≥∞#ÿ á⁄ÅOÖ’
Hõhã¨O ã¨QÍxfl ‰õÄ_® ѨOK«ÖHË áõ È~Ú# Jâ◊H`Îõ « HÍ~°}OQÍ ~åR Éè∂í ^•# Hõq∞\©x ~°^∞Œ Ì
KÕã#≤ @∞¡ cǨ~°∞ „ѨÉ∞íè `«fiO 1999 E<£Ö’ „ѨH\õ O˜ zOk.
Éè∂í ^•#OÃÑ· ã¨iÜ≥∞ÿ # x~å÷~}° „Ѩ`ºÕ H˜Oz ^•x xQÆ∂_èâ» H◊ ÃΘ Ñ· ã¨iÜ≥∞ÿ # x~å÷~}°
~ÚOHÍ KÕÜ∞« =Åã≤ =ÙOk. Jk TǨ[x`«"∞≥ #ÿ k HÍ<Õ QÍHõ Jaè=$kú x~À^èHŒ "õ ∞≥ #ÿ kQÍ
=~°æ áÈ~å\Ïxfl x"åiOKÕ ÅHõΔ ºO QÆÅkQÍ „`Àã≤ÑÙ¨ K«Û|_çOk. 'Ô~`· ∞« qѨ=¡ áÈ~å\ÏxH˜
J=~À^èOŒ QÍ Ñ¨xKÕÜ∞« @"Õ∞— ^•x ÅHõΔ º=∞x ÉèÏ~°`« =º=™êÜ«∞ ã¨O㨯~°}Å K«i„`«
HÍ~°∞_˘Hõ~∞° "åºMϺxOKå_»∞.
HÍx Éè∂í ^•<À^Œº=∞OÖ’ QÆ=∞xOK«^yŒ # „áê^è•#º`« QÆÅ JOâßÅ∞<åfl~Ú.
"≥Ú^Œ\ k˜ , Wk ã¨fi`«O„`åº#O`«~O° Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞ fã¨∞H˘x =KÕÛO^Œ∞‰õΩ „ѨÉ∞íè `«fi K«@Oì
^•fi~å QÍHõ XHõ L^Œº=∞O ^•fi~å KÕã#≤ „ѨÜ∞« `«flO ~Ô O_»=k : L^Œº=∞O ^è~Œ ‡° Hõ~ΰ $`«fiO
PÖ’K«#ÃÑ· ÖËHõ Éè∂í q∞ JO`å ^Õ=Ù_çk J<Õ PÖ’K«#ÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ Oç k. QÆ#∞Hõ L^Œº=∞O
Ü≥ÚHõ¯ xQÆ∂_è» â◊HΘ (Potential) Jáê~°"∞≥ #ÿ k. Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞, Pã≤Ü Î Ú≥ Hõ¯ ^è~Œ ‡° Hõ~Åΰ ∞QÍ
ÖËHõ ã¨=∂# ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ∞QÍ =º=ǨÏiOK«_O» Ö’ qѶŨ "≥∞`ÿ Õ "åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ QÍO^èÜ Õ ∞«
=∂~°Oæ Ö’ ã¨`庄QÆÇϨ O KÕÑ@¨ =ì K«∞Û.
Éè∂í ™êfi=ÚÅÃÑ· XuÎ_ç `≥zÛ Éè∂í q∞ ÖËx "åiH˜ J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ Ѩiã≤`÷ ∞« Å#∞
ã¨$+≤Oì K«@O ^•fi~å JO>Ë ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ <≥u· Hõ "å`å=~°}Ïxfl ã¨$+≤Oì K«_O» ^•fi~å
L^Œº=∞O Éè∂í ã¨=∞㨺H˜ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ `À_®Ê@∞#OkOzOk. nxx „Ѩ=ÚY Hõ=¸ºxã¨∞ì
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ W.Ü«∞O.Ü«∞ãπ. #O|∂„káê^£ QÆ∞iÎOKå~°∞. 'ã¨~Àfi^ŒÜ∞« O - Hõ=¸ºx[O
J<Õ #O|∂„káê^£ "庙êxfl L@OH˜ã∂¨ Î H˘\ÏO㑯 ~ÚÖÏ ~åâß~°∞.
Éè∂í ^•# „QÍ=∞^•# L^Œº=∞O XHõ "Õ∞~°‰Ωõ ~Ô `· åOQÆO Ü≥ÚHõ¯ ~å[H©Ü∞« ~Ú`«~°
HÍ~°ºHõÖÏáêʼnõΩ „¿Ñ~°} ~ÚzÛOk. Éè∂í ѨOѨHOõ H˘~°‰Ωõ , Éè∂í q∞ÃÑ· „ÃÑ"· @Õ ∞ Ü«∂[=∂#ºO
~°^∞Œ Ì H˘~°‰Ωõ =º=™êÜ«∞^•~°∞Å ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å Jaè=$kú H˘~°‰Ωõ ~å[H©Ü∞« „ѨKå~åxH˜
J#∞"≥#· "å`å=~°}Ïxfl ã¨$+≤Oì zOk.
554 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 32
ã¨Ç¨ÏHÍ~° ã¨OѶ¨∂Å∞,
Éèí∂ ã¨O㨯~°}Å∞ - ã¨g∞HõΔ
=∞Ǩ`å‡QÍOnè, [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙Å`À ã¨ÇϨ ™È+¨eã¨∞Åì ∞, Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞
ã¨ÇϨ HÍsHõ~}° ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =º=™êÜ«∞OÖ’ Jaè=$kúH˜ ^•i fã¨∞OÎ ^Œx, „Ѩ`ºÕ H˜Oz ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ
KåÖÏ „ѨÜ∂≥ [#HÍiQÍ =ÙO@∞O^Œx JOwHõiOKå~°∞. HÍ|\˜ì Éè∂í ã¨O㨯~°}Å ^•fi~å
™êkèOK«^ÅŒ z# ã¨O™ê÷Q`Æ « =∂~°∞ÊÅ J*ˇO_®Ö’ ã¨ÇϨ HÍsHõ~}° =ÚYº"≥∞#ÿ JOâ◊"∞≥ Oÿ k.
HÍx Éè∂í QÆi+ì̈ Ѩiq∞u ã¨=∞㨺֒ ÖÏQÍ<Õ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å ã¨=∞㨺֒ ‰õÄ_®
q„ã¨`Î "« ∞≥ #ÿ UHÍaè„áêÜ«∞O „Ѩ`ºÕ H˜Oz ~Ô `· ∞« ÅÖ’ ÖË^∞Œ . D Ѩiã≤u÷ x „ѨuѶe¨ ã¨∂Î ã¨fi`«O„`«O
=zÛ# `«~∞° "å`« HÍO„ÔQãπ '=º=™êÜ«∞ Ü≥∂Qƺ"≥∞#ÿ „ѨÉ∞íè `«fi Éè∂í =ÚÅÖ’ ã¨#flHÍ~°∞
~Ô `· ∞« ÅÖ’ „ѨÜ∂≥ QÍ`«‡HõOQÍ ã¨ÇϨ HÍ~° =º=™êÜ«∞OÃÑ· ÃÑÖ· \ˇ ò Ѩ^HŒä ÍÅ∞ KÕÑ>¨ ìË „ѨÜ∞« `«flO
KÕã∞¨ OÎ k— ÖÏO\˜ `å`å¯eHõ „Ѩuáê^Œ#Å∞ KÕãO≤ k. JO`ÕQÍHõ ã¨ÇϨ HÍsHõ~} ° kâ◊QÍ
„áê~°OaèOKÕ ZÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `åflxÔH<· å ~Ô `· ∞« ʼnõΩ #K«Û*ˇÑÊ≤ "åi JOwHÍ~°O, ™œÇ¨Ï~°O÷
á⁄O^Œ_»O [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx q=~°} ~Ú=fi|_çOk. ZÖÏO\˜ XuÎ_ç x~°ƒO^è•Å∞
=ÙO_»É’=x K≥ÑÊ≤ Ok.
HÍO„ÔQãπ =º=™êÜ«∞ ã¨O㨯~°}Å Hõq∞\© ‰õΩ=∞~°Ñʨ Hõq∞\© 1949 EÖˇÖ· ’
KÕã#≤ ã≤áê¶ ~°∞ûÅ∞ JѨÊ\˜H˜ =Ù#fl Ѩiq∞`«"∞≥ #ÿ ™ê#∞‰õÄÅ`«x JkèQqÆ ∞Oz HÍO„ÔQãπ
=ÚO^Œ∞‰õΩ áÈÜÕ∞ ã¨OHˆ `åefl =ºHõOÎ KÕãO≤ k. qq^èŒ `«~Ç° ¨ Å =º=™êÜ«∂xH˜ ~å*ºO
`«~`° =« ∞ Éè^Ë •Å`À ã¨ÇϨ HÍ~åxfl =iÎOѨ*ãË ∞¨ OÎ k. =º=™êÜ«∞^•~°∞_»∞ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ xfl
=∂Ô~¯\˜OQÆ∞, ~°∞}ÏʼnõΩ LѨÜ∂≥ yOK«∞HÀ=Åã≤ =ÙO@∞Ok. ã¨#flHÍ~°∞ ~Ô `· ∞« `«# ÖÏO\˜
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 555
W`«~∞° Å`À Hõeã≤ ã¨q∞+≤ì =º=™êÜ«∞O KÕã∞¨ HÀ=Åã≤ =ÙO@∞Ok. P q^èOŒ QÍ ã¨ÇϨ HÍ~°
ã¨OѶ∂¨ Å#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ x~°ƒO^èOŒ „ѨÜ∂≥ yOѨ|_»∞`«∞O^Œ<Õ ã¨∂K«# KÕÜ∞« |_çOk.
„Ѩ`ºÕ Hõ tHõ} Δ á⁄Ok# „âı}∞Å „ѨKå~°O. „ѨÉ∞íè `«fi ã¨Ç¨ Ü«∞O - ~Ô `· ∞« Å ã¨OkQÆ`ú #« ∞
`«yOæ z "åix ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ ʼnõΩ ã¨q∞+≤ì =º=™êÜ«∂xH˜ ã¨#fl^ŒOú KÕã∞¨ OÎ ^Œx Hõq∞\©
Jaè„áêÜ«∞Ѩ_Oç k. HÍx Wk `˘O^Œ~á° ê@∞`À U~°Ê~°K∞« H˘#fl Jaè„áêÜ«∞=∞x `«~∞° "åu
Ѷ∞¨ @#Å∞ ã¨Ê+ì̈O KÕâß~Ú.
z#fl, =∞^躌 `«~Ç° ¨ =º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞ U~°Ê~°K∞« H˘#_®xfl
„áÈ`«ûÇ≤ÏOKåÅx JO^Œ∞‰õΩ `À_»Ê_®Åx "≥Ú^Œ\ ˜ „Ѩ}ÏoHõ ã≤áê¶ ~°∞û KÕãO≤ k. ~å[ºO
Ü≥ÚHõ¯ J=∞Å∞ Ѩ~K° Õ JkèHÍ~åÅ#∞ QÆ∞iOz „Ѩ}ÏoHõ „Ѩ™êÎqOK«Ö^Ë ∞Œ . HÍx „QÍ=∞OÖ’x
ã¨QOÆ á⁄ÖÏxH˜ Ü«∂[=∂#ºO =Ç≤ÏOKÕ "≥∞*Ïi\© ~Ô `· ∞« Å∞ ã¨ÇϨ HÍ~° Ü«∂[=∂#ºO
„H˜OkH˜ ~å"åÅx HÀi`Õ P x~°‚Ü«∞O „QÍ=∞O "≥Ú`åÎxH˜ =iÎã¨∞ÎOk. WÖÏ
=iÎOѨ*Ü Ë ∞« _»OÖ’ H˘O`« x~°ƒOù ^ŒO =ÙOk.
#∂`«#OQÍ „áê~°OaèOK«|_ç# ã¨=∂*Ïaè=$kú Ѩ^HŒä Oõ Ü≥ÚHõ¯ tHõ} Δ á⁄Ok#
HÍ~°ºHõ~°ÎÅ ã¨Ç¨Ü«∞O`À áêsìÅ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ`À L`ÕÎ[Ѩ~°K«|_ç# „QÍ=∞ ѨOKå~Úf
„QÍg∞}Ïaè=$k÷ Ѩ^HŒä ÍÅ∞ J=∞Å∞ [~°Ñ_¨ ®xˆH QÍHõ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =º=™êÜ«∞OÖ’ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ
ã¨O™ê÷Q`Æ "« ∞≥ #ÿ =∂~°∞Êefl - L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Éè∂í ã¨O㨯~°} J=∞Å∞Ö’ `À_»Ê_»_O» ^•fi~å,
ã¨=∂*ÏxH˜ K≥Ok# Ѩx H˘~°‰Ωõ ã¨fiK«ÛOù ^ŒOQÍ Ñ¨xKÕ¿ã"åix ã¨#fl^ŒOú KÕÜ∞« _»O ^•fi~å
ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å#∞ ™ê÷ÑO≤ K«_O» ^•fi~å fã¨∞H˘x ~å=\ÏxH˜ ‰õÄ_® `À_»Ê_»∞`«∞O^Œx
„Ѩ}ÏoHÍ Hõ~Åΰ ∞ PtOKå~°∞. JO`ÕQÍHõ `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ =º=™êÜ«∞ L`«ÊuÎÖ’
ÅHΔͺefl ™êkèOK«_»OÖ’ ã¨Ç¨ÏHÍsHõ~°} x~°fiÇ≤ÏOK«#∞#fl áê„`«ÃÑ· ÃÑ^ŒÌ JOK«<åÅ∞
=Ù<åfl~Ú. 10ã¨OIIÅ HÍÅ =º=kèÖ’ =º=™êÜ«∞ Éè∂í =ÚÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ ÉèÏQÆO
ã¨ÇϨ HÍ~° Ѩ^`úŒ ∞« ÅÖ’ ™êQÆ∞ KÕÜ∞« |_»_®xH˜ |Å"≥∞#ÿ ѨÙ<å^Œ∞Å∞ "Õ¿ã K«~º° Å∞ KÕÑ@ ¨ _ì O»
„Ѩ^•è # Hõ~=ΰ ºOQÍ ~Ô O_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõ „ѨH\õ O˜ zOk. QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ x+¨ÊuÎÖ’
=º=™êÜ«∞ á⁄ÖÏefl 10ã¨OII~åÅÖ’ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å Ü«∂*=∂#ºO „H˜OkH˜ fã¨∞H˘x
~å"åÅ#fl J`åºâ◊ QÆŠѨ^HŒä Oõ ‰õÄ_® =º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÅÎ Ö’ K≥<· å ã¨ÇϨ HÍsHõ~} °
^•fi~å J^Œ∞ƒù`åÅ∞ ™êkèã∞¨ OÎ ^Œx "å~°ÅÎ ∞ =ã¨∞OÎ _»_O» `À KåÖÏ ™ê^•ã‘^• Ѩ^HŒä Oõ QÍ
HõxÊOzOk (KåÖÏ ã¨O=`«û~åÅ `«~∞° "å`« 1976Ö’ =∂"À =∞~°}Ï#O`«~O° K≥<· å
K≥ÑC¨ H˘#flO`« q[Ü«∂Å∞ ™êkèOK«Ö^Ë xŒ `≥eã≤Ok. XHõ JOK«<å „Ñ¨HÍ~°O 1954 -
556 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
1974 HÍÅOÖ’ K≥<· å =º=™êÜ«∂aè=$kú ~ˆ @∞ Hˆ =ÅO 2% =∂„`«"∞Õ . Wk ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
™êkèOz# 2.5 âß`«O ~ˆ @∞ HõO>ˇ `«‰Ωõ ¯=).
ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ efl ZÖÏ x~°fiÇ≤ÏOzOn, =º=™êÜ≥∂`«ÊuÎÖ’ ZO`« Jaè=$kú
™êkèOzOn. J^躌 Ü«∞#O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 1956Ö’ ~Ô O_»∞ „Ѩuxkè =~åæÅ#∞
(XHõ\ ˜ „Ѩ}ÏoHÍ ã¨OѶ∂¨ xH˜ K≥Ok#k. ~Ô O_»=k PǨ~° =º=™êÜ«∞ =∞O„u`«fiâßYH˜
K≥Ok#k). K≥<· å‰õΩ Ñ¨OÑ≤OzOk. ~Ô O_»= „Ѩ}ÏoHõ xˆ~tÌ Oz# ÅHΔͺÅ∞ `«y#O`«QÍ
ÖË=x "å\˜x ÃÑOKåÅx Jaè„áêÜ«∞Ѩ_çOk. =º=™êÜ«∞ =ºÜ«∞OÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ
ÖˉΩõ O_®<Õ ÅHΔͺÅ∞ ™êkèOK«=K«∞Û#x K≥<· å J#∞Éè=í O ã¨Ê+ì̈O KÕã#≤ @∞ì ÉèÏqOzOk.
~Ô O_»∞ „Ѩuxkè =~åæÅ∞ ^•^•Ñ¨Ù XˆH q^è"Œ ∞≥ #ÿ x~°Ü ‚ ∂« xH˜ =KåÛ~Ú. K≥<· å
ã¨ÇϨ HÍsHõ~} ° ^•fi~å PǨ~° ^è•<åºÅ L`«ÊuÎÖ’, =º=™êÜ«∞ =∞øeHõ ã¨^∞Œ áêÜ«∂Å
qã¨~Î }° Ö’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ Jaè=$kú ™êkèOzO^Œx x"ÕkOKå~Ú. ~Ô O_»∞ „Ѩuxkè =~åæÅ∞
(XHõ Hõq∞\©Ö’x W~°∞=Ùi ã¨É∞íè ºÅ∞ =ºHõOÎ KÕã#≤ H˘kÌáê\˜ Jã¨O`«$Ñ≤xÎ q∞#Ǩ~ÚOz)
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ã¨ÇϨ HÍ~° =º=™êÜ«∞ qã¨~Î }° H˘~°‰Ωõ ÃÑ^ŒÌ HÍ~°º„Hõ=∂xfl ã≤áê¶ ~°∞û KÕâß~Ú.
=º=™êÜ«∂xH˜ J^Œ#Ѩ٠x^è∞Œ Å H˘~°‰Ωõ _ç=∂O_»∞ KÕÜ∞« ‰õΩO_® K≥<· åx J#∞ã¨iOz
=º=™êÜ«∞ ~°OQÆOÖ’ =º=™ê÷QÆ`« =∂~°∞ÊÅ ^•fi~å JkèHÀ`«ÊuÎ ™êkèOKåÅx
ã¨ÇϨ HÍsHõ~} ° ‰õΩ Ñ¨ÓiÎQÍ x|^Œ∞_ú #·≥ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ ~å„ëêìÅÃÑ· XuÎ_ç KÕÜ∞« _»O
„áê~°OaèOKå_»∞. QÆ`«OÖ’ Ô~O_»= „Ѩ}ÏoHõ „ѨuáêkOz# ÅHΔͺÅ#∞ JkèQÆq∞Oz
~å#∞#fl 5 ã¨O=`«û~åÅÖ’ =º=™êÜ≥∂`«ÊuÎ 25 #∞O_ç 35 âß`«O =~°‰Ωõ ÃÑOKåÅx
*ÏfÜ«∂aè=$kú =∞O_»e, ZSã≤ã≤ ÅHΔͺxfl xˆ~ÌtOKå~Ú. HÍx ~å„ëêìÅ∞ ã¨Ç¨ÏHÍ~°
=º=™êÜ«∞OÖ’ „ѨÜ∂≥ QÍʼnõΩ JOwHõiã¨∂<Î Õ ã¨ÇϨ HÍsHõ~} ° ‰õΩ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#ΠѨ^HŒä ÍÅ∞
KÕÑ@ ¨ _ì ®xfl J_»∞H¤ ˘<åfl~Ú.
<≥„Ǩ˙ #K«Û*ˇÑ¨Ê@OÖ’ ã¨O™ê÷QÆ`« =∂~°∞ÊÅ „áêuѨkHõQÆÅ =º=™êÜ«∞
=ӺǨxH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ XuÎ_ç ÃÑOK«_O» H˘#™êyOzOk. Ѷe¨ `«OQÍ 1959Ö’ [iy#
<åQÆѨÓ~ü HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ '„ѨMϺ`« <åQÆѨÓ~ü f~å‡#O— P"≥∂^ŒO á⁄OkOk.
„QÍ=∞ѨOKå~ÚfÅ∞ „QÍ=∞ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å P^èfiŒ ~°ºOÖ’ „QÍ=∞ x~°fiǨÏ} [~°QÍe.
Jq "å\˜ q^èŒ∞Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ# JkèHÍ~åÅ∞, Pi÷Hõ =#~°∞Å∞
Hõey =ÙO_®e Jx <åQÆÑÓ¨ ~ü f~å‡#O ã¨Ê+¨Oì QÍ ¿Ñ~˘¯#flk. f~å‡#O WOHÍ ~ÚÖÏ
K≥Ñ≤ÊOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 557
 Éèíq+¨º`ü =º=™êÜ«∞ q^è•#O ã¨Ç¨ÏHÍ~° ã¨q∞+≤ì =º=™êÜ«∞O, ã¨q∞+≤ì
=º=™êÜ«∂xH˜ Éè∂í q∞ ã¨g∞HõiOK«|_»∞`«∞Ok. =º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞ `«=∞ Pã≤ÇΠϨ ‰õΩ¯x
xÅɡ@∞ì‰õΩO@∂<Õ "åi Éèí∂q∞ x+¨ÊuÎÖ’ =º=™êÜ≥∂`«ÊuÎÖ’ "å\Ï á⁄O^Œ∞`å~°∞.
JO`ÕQÍHõ á⁄ÅOÖ’ ѨxKÕ¿ã"å~°∞ - "åiH˜ á⁄ÅO =Ù<åfl ÖËHáõ È~Ú<å L=∞‡_ç =º=™êÜ«∞
Hˆ „Δ `«OÖ’ "å~°∞ KÕã#≤ Ѩxx |\ì̃ Ѷe¨ `«OÖ’ "å\Ï á⁄O^Œ∞`å~°∞.
ã¨q∞+≤ì =º=™êÜ«∞ ™ê÷Ñ#¨ ‰õΩ =ÚO^Œ∞ K«~º° QÍ ^Õâ◊ "åºÑÎ̈OQÍ ¿ã"å ã¨ÇϨ HÍ~°
ã¨OѶ∂¨ Å∞ x~°fiÇ≤ÏOK«|_®e. D ^Œâ◊ =¸_»∞ ã¨O=`«û~åÅ֒Ѩ٠ѨÓiÎ KÕÜ∞« |_®e.
D =º=kè ֒ѨŠ‰õÄ_® J=HÍâ◊=Ú#fl KÀ@ Ô~·`«∞Å P"≥∂^ŒO á⁄Ok ã¨Ç¨ÏHÍ~°
=º=™êÜ«∂xfl „áê~°OaèOK«=K«∞Û.
WHõ¯_» ÃÑ^ŒÌ =ÚO^Œ_»∞QÆ∞ "ÕÜ«∞=Åã≤ =ÙOk. <åQÆѨÓ~ü f~å‡#O ã¨q∞+≤ì
ã¨ÇϨ HÍ~° =º=™êÜ«∞O „áêuѨkHõ QÆÅ Éèqí +¨º`ü =º=™êÜ«∞ q^è•<åxfl TÇ≤ÏOK«@"Õ∞
QÍHõ JÖÏO\˜ =º=™êÜ«∞ q^è•#O =¸_»∞ ã¨O=`«û~åÅÖ’ ™êkèOK«|_®Åx ¿Ñ~˘¯#flk.
1940 ^Œâß|ÌO =∞^躌 HÍÅO #∞O_ç ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞ ™ê÷ÑO≤ KåÅx KÕã∂¨ Î =zÛ#
„Ѩuáê^Œ# "å\˜ J=∞Å∞‰õΩ ã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ# HÍ~°º„Hõ=∞O ÖËHõáÈ`Õ Jk WHõ U =∂„`«O
ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ H˘ˆ~ ã≤áê¶ ~°∞ûQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«|_»^∞Œ . D ã≤áê¶ ~°∞ûH˜ HÍO„ÔQãπ
֒Ѩe #∞O_ç "≥Å∞Ѩe #∞O_ç =ºuˆ~Hõ`« ÃÑÅ∞¡aH˜Ok.
D f~å‡#O „ÃÑ"· @Õ ∞ Pã≤xÎ , Éè∂í ™êfi=∞º =~åæÅ á⁄ÖÏÅ#∞ ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘<Õ
kâ◊QÍ KÕѨ\ ˜ì# "≥Ú^Œ\ ˜ K«~°ºÜ«∞x, Wk ™ÈqÜ«∞\ò ÖËHõ K≥·<å `«~°Ç¨Ö’ ã¨q∞+≤ì
Ü« ∂ *=∂<åºxH˜ ^•i f㨠∞ Î O ^Œ x Ѩ „ uHõ Å ∞, <åQÆ Ñ ¨ Ó ~ü 㨠^ Œ ã ¨ ∞ û `« ~ ° ∞ "å`«
ã¨=∂"ÕâÑ◊ ~¨ K° |« _ç# áê~°"¡ ∞≥ O@∞ "åkOKå~Ú. ã≤.~å[QÀáêÖÏKåi, ~°OQÍ ÖÏO\˜
ã‘xÜ«∞~ü HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞, K«~} ° ãü O≤ Q∑ ÖÏO\˜ W`«~° <åÜ«∞‰õΩÅ∞ áêsì ֒ѨÖÏ,
"≥Å∞ѨÖÏ „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xfl ‰õÄ_»Q\Æ ì̃ ^ÕâO◊ ÃÑ· xÜ«∞O`«$`«fiѨ٠Hõ=¸ºxã¨∞ì HÍ~°º„Hõ=∞O
~°^∞Œ |Ì _»∞`«∞O^Œx ÉÏǨÏ@OQÍ ^•_ç KÕâß~°∞.
áêsìÖ’ f„="≥∞ÿ# qÉèí[# <≥^Œ∞~˘¯#fl <≥„Ǩ˙ ã¨Ç¨ÏHÍ~° ã¨OѶ¨∂Å#∞
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì_®xH˜ ZÖÏO\˜ x~°ƒOù ^•xfl „ѨÜ∂≥ yOKÕ ã¨=∞㨺 ÖË^xŒ , áê~°"¡ ∞≥ O@∞ D
ã¨=∞㨺ÃÑ· ZÖÏO\˜ H˘`«Î K«\Ïìxfl P"≥∂kOK«É’=_»O ÖË^Œx 1959 Ѷ≤„|=iÖ’
558 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
áê~°¡"≥∞O@∞H˜ Ǩg∞ ~Úã¨∂Î ã¨Éèí∞ºÅ#∞ ã¨=∂^è•#Ѩ~°KÕ „ѨHõ@# KÕâß~°∞. HÍx
<≥„Ǩ˙ ã¨ÇϨ HÍ~° =º=™êÜ«∞O PHÍOHΔ̃OK«^yŒ #^Œx, ~Ô `· ∞« ʼnõΩ #K«Û*ˇÑʨ \ÏxH˜ `«#
„ѨÜ∞« `«flO H˘#™êy™êÎ#x `«# =ºHÎ̃Q`Æ « qâßfi™êxfl ѨÙ#~°∞^•…\ O˜ Kå~°∞.
1959 =∂iÛÖ’ \˜É\ˇ òÖ’ K≥<· å J}z"Õ`,« H˘xfl <≥ÅÅ `«~∞° "å`« ÉèÏ~°`«
ã¨iǨÏ^Œ∞Ì Ö’Ñ¨Å K≥<· å P„Hõ=∞}Å∞ <≥„Ǩ˙ =ºHÎ̃Q`Æ « „Ѩu+ì̈x `«yOæ K«_"» ∞Õ QÍHõ K≥<· å
`«~Ç° ¨ H˜ K≥Ok# ZÖÏO\˜ Ѩ^HŒä Oõ ‰õÄ_® J#∞=∂<åã¨Ê^Œ"∞≥ #ÿ kQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«|_çOk.
=∞iH˘O`« u~ÀQÆ=∞#O ‰õÄ_® Jx"å~°º=∞~ÚOk. ~å#∞#fl =¸_»∞ ã¨O=`«û~åÅÖ’
^Õâ◊ "åºÑÎ̈OQÍ ¿ã"å ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å#∞ „áê~°OaèOKåÅx HÍO„ÔQãπ áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’
"åkOzOk. Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ ѨiѨHfiõ "≥∞#ÿ KÀ@ ã¨fiK«ÛOù ^ŒOQÍ ã¨q∞+≤ì =º=™êÜ«∞ Hˆ „Δ `åÅ∞
„áê~°OaèOѨ|_»`åÜ«∞x K≥ÑÊ≤ Ok.
^Õâ◊ "åºÑÎ̈OQÍ =¸_»∞ ã¨O=`«û~åÅÖ’ ¿ã"å ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞ ™ê÷ÑO≤ K«_O»
KåÖÏ |$ǨÏ`«~Î "° ∞≥ #ÿ „ѨÜ∞« `«fl=∞x, JO^Œ∞‰õΩ <≥ʼnõΩ 6000 K˘Ñ¨C# =¸_»∞ ã¨O=`«û~åÅ
áê@∞ ã¨Ç¨ÏHÍ~° ã¨OѶ¨∂Å#∞ „áê~°OaèOK«=Åã≤ =ÙO@∞O^Œx HÍO„ÔQãπ QÆ∞iÎOzOk.
¿ã"å ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å x~°fiǨÏ}Ö’ H©ÅHõáê„`« áÈ+≤OK« QÆÅ HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõ~Åΰ
H˘~°‰Ωõ tHõ}
Δ Ï Hˆ O„^•xfl x~°fiÇ≤ÏOKåÅx ZSã≤ã≤ x~°~‚ ÚOzOk. Ñ≤ãã≤ Å≤ ‰õΩ P^ÕâßÅ∞
*Ïs KÕãO≤ k. HÍO„ÔQãπ J^躌 ‰õΩΔ ~åÅ∞ WOk~åQÍOnè „Ñ¨Ü∞« uflOz#ѨÊ\˜H˜ ~åR HÍO„ÔQãπ
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ P^ÕâßÅ#∞ q㨇iOKå~°∞. 1959 E<£ `«~°∞"å`« P „Ѩܫ∞`«fl"Õ∞
q~°q∞OK«|_çOk.
=¸_»= „Ѩ}ÏoHõ Ô~O_»= „Ѩ}ÏoHõ‰õΩ aè#flOQÍ ã¨Ç¨ÏHÍsHõ~°} QÆ∞iOz
ã¨∞xfl`«"∞≥ #ÿ , PK«~}
° Ï`«‡Hõ "≥Y· i KÕÑ\¨ Oì̃ k. ã¨ÇϨ HÍ~° =º=™êÜ«∞O q+¨Ü∂« xH˜ =¿ãÎ
lÖÏ¡H˜ Ѩk ÃÑÖ· \ˇ ò „áê*ˇ‰Ωõ Åì #∞ „áê~°OaèOKåÅx x~°~‚ ÚOzOk. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
ã¨=∂*Ïaè=$kú L^Œº=∞O ~°∞}ÏÅ∞, =∂Ô~¯\˜OQÆ∞, ѨOѨHõO, „QÍg∞} Ѩi„â◊=∞
ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ, Éè∂í ã¨O㨯~°}Å J=∞Å∞ ÖÏO\˜ HÍ~°º„Hõ=∂Å ^•fi~å ™êkèOK«|_Õ ™ê^è•~°}
=º=™êÜ«∂aè=$kú q[Ü«∞O #∞O_ç ã¨ÇϨ HÍ~° =º=™êÜ«∞O Jaè=$kú K≥O^•Åx ÃÇÏK«ÛiHõ
Ѩ„`«OÖ’ ã¨Ê+ì̈O KÕãO≤ k. Wk J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ PÖ’K«#x, PHõ~¬° }Ü © ∞« "≥∞#ÿ =∂@Ö’¡
=ºHõOÎ KÕÜ∞« _»OQÍ =ÙOk QÍx HÍ~åºK«~} ° Ѩ^HŒä Oõ ÖÏQÍ ÖË^∞Œ .
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 559
ã¨ÇϨ HÍsHõ~}° Ѩiq∞`«∞Å∞
q^è•#O „Ѩu+¨Oì Éè#í ‰õΩ KÕ~∞° ‰õΩ#fl `«~∞° "å`« ã¨ÇϨ HÍ~° L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ Jaè=$kú
"≥Ú`«OÎ g∞^Œ `˘e<å\˜ „Ѩuáê^Œ‰Ωõ Å∞ xˆ~tÌ Oz# ÅHΔͺʼnõΩ KåÖÏ kQÆ∞=Ù# =ÙOk.
„Ѩ=ÚY Pi÷H"õ `Õ Î« _ÕxÜ«∞Öò ^è•~°‡~ü 1958 _çÃãO|~°∞ 1959 "Õ∞ =∞^躌 HÍÅOÖ’ ^Õâ◊
"åºÑÎ̈OQÍ 117 =∞Oz ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ ÅÃÑ· [iÑ≤# ã¨~ˆ fiÖ’ QÆ=∞xOz# Ö’áêÅ∞
P `«~∞° "å`« HÍÅOÖ’ ‰õÄ_® H˘#™êQÍ~Ú. =∞~˘Hõ Pi÷H"õ `Õ Î« ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞
ѨijʼnõΩ_»∞ =ÙÖòÊù - ÖÏ_≥*hˇ û¯ 1960, 1970 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ JÖÏO\˜ Ö’áêÅ#∞
QÆ=∞xOKå~°∞.
ã¨Ç¨ÏHÍ~° =º=™êÜ«∂xH˜ =¿ãÎ Ô~O_»∞ ~°HÍÅ ã¨Ç¨ÏHÍ~° ã¨OѶ¨∂Å∞<åfl~Ú.
"≥Ú^Œ\ ˜k, Éèí∂ ã¨O㨯~°}Å #∞O_ç `«Ñ¨C‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÉèí∞`«fiO W=fiE¿Ñ
„áÈ`åûǨÏHÍÅ#∞ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ `≥K∞« ÛH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ U~°Ê~°K|« _ç# ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞,
- Wq ã¨OѨ#∞flÖˇ#· ѨÅ∞‰õΩ|_ç QÆÅ ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ U~åÊ@∞ KÕã#≤ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞.
g\˜Ö’ =º=™êÜ«∞‰õÄbÅ#∞, =∂r H“Å∞^•~°∞efl #H˜b ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ KÕiÊOKå~°∞. ã¨ÇϨ HÍ~°
ã¨OѶ¨∂Å#∞ U~°Ê~°K«@O Éèí∂ QÆi+¨ì Ѩiq∞u K«\ÏìÅ∞ ÖËHõ H“Å∞ K«\ÏìÅ #∞O_ç
`«ÑC¨ H˘#_®xH˜ `À_»Ê_çOk. ѨÅ∞‰õΩ|_ç QÆÅ ã¨É∞íè ºÅ∞ "åi á⁄ÖÏefl ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ #"≥∂^Œ∞
KÕÜ∞« |_ç# ‰õÄbÅKÕ ™êQÆ∞ KÕ~ÚOKå~°∞. #H˜b ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞ "åiH˜ „ѨÉ∞íè `«fiO
ã¨aû_ôÅ ~°∂ѨOÖ’ ~ÚKÕÛ Pi÷Hõ ã¨Ç¨ Ü«∞O, JÖψQ H˘~°`Q« Í =Ù#fl ~°™êÜ«∞xHõ Z~°∞=ÙÅ∞,
"≥∞~°∞QÔ #· q`«<Î åÅ∞ „\ÏHõ~ì ∞° ¡ =O\˜ =º=™êÜ«∞Hõ L`åÊ^ŒHÍÅ∞ á⁄O^•~Ú.
~Ô O_»∞ : ¿Ñ^ŒÅ∞, ǨÏi[#∞Å∞ W`«~° Ñ‘_`ç « `å_ç`« =~åæʼnõΩ QÆ`O« Ö’ ™êQÆ∞Ö’H˜
~åx Éè∂í q∞x JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ `≥zÛ „ѨÉ∞íè `«fi =∞^Œ`Ì ∞« `À U~åÊ@∞ KÕÜ∞« |_ç# ã¨ÇϨ HÍ~°
ã¨OѶ¨∂Å∞ - `«‰õΩ¯= ~°HõO, h\˜ áê~°∞^ŒÅ ™œHõ~åºÅ∞ ÖËHõáÈ=_»O, ã¨#fl^ŒúO
KÕÜ∞« |_»Háõ È=_»O á⁄O^ŒÉ’ÜÕ∞ „ѨÜ∂≥ [#O ÃÑ· #=∞‡HõO H˘~°=_ç# ~Ô `· ∞« Å∞ - ÖÏO\˜
HÍ~°}ÏÅ`À „ѨÉ∞íè `«fi =∞^Œ`Ì ∞« `À KÕÑ>¨ ìË W`«~° HÍ~°º„Hõ=∂Å ÖÏQÍ<Õ Ys^≥#· , [Ü«∞„Ѩ^OŒ
HÍx „ѨÜ∂≥ QÍÅ∞QÍ q∞yeáÈÜ«∂~Ú. L`«ÊuÎÖ’ „ѨÜ∂≥ [<åÅÖ’ PtOz# ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ
ÖË^Œ∞.

560 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 ¿ã<å ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞ ã¨ÇϨ HÍ~° =º=™êÜ«∂xH˜ =∂~°∞Ê *ˇO^Œ∞`åÜ«∞<Õ
Pâ◊Å∞ K≥kiáÈÜ«∂~Ú. ã¨ÇϨ HÍ~° =º=™êÜ«∞O „ѨÉ∞íè `«fi „áê*ˇ‰Ωõ Åì #∞ #H˜b ã¨ÇϨ HÍ~°
ã¨OѶ∂¨ Å#∞ JkèQqÆ ∞Oz JO`«QÍ qãÎ̈iOK«Ö^Ë ∞Œ .
ã¨ÇϨ HÍ~° =º=™êÜ«∞ ã¨OѶ∂¨ Å HõO>ˇ KåÖÏ ÉÏQÍ Ñ¨xKÕã#≤ ¿ã"å ã¨ÇϨ HÍ~°
ã¨OѶ∂¨ Å∞ ‰õÄ_® ÃÑ^ŒÌ Ö’áêÅ HÍ~°}OQÍ ‰õΩO@∞Ѩ_®¤~Ú. ¿ã"å ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞
ÉèÏ~°`^« âÕ ,◊ „QÍg∞} Jã¨=∂#`å x~å‡}Ïxfl „ѨuѶe¨ OK«_"» ∞Õ QÍHõ ^•xx ÉÖ’¿Ñ`«O
KÕ¿ã "≥Y· i Hõey =Ù<åfl~Ú. ™ê^è•~°}OQÍ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∞¨ O <åÜ«∞Hõ`fi« O JO>Ë ^•x
„ÃÑã≤_O≥ @∞, Ãã„Hõ@s, „>ˇ[~°~Åü ∞ ÉÏQÍ á⁄ÖÏÅ∞ =Ù#fl Éè∂í ™êfi=ÚÖË QÍHõ =~°HÎ Oõ , =_ô¤
"åºáê~åxfl QÆ∂_® xÜ«∞O„uOK«QeÆ y# "å~°∞ - „QÍ=∞OÖ’ JxflO\©H˜ `å"Õ∞ J~Ú#
D ÃÑ^ŒÌ =∞#∞+¨μÅ∞ =º=™êÜ«∞ ~°∞}O`À áê@∞ H˘~°`Q« Í =Ù#fl =º=™êÜ«∞ L`åÊ^ŒHÍÅ#∞
ã¨fiO`«O KÕã∞¨ H˘O\Ï~°∞. ã¨ÇϨ HÍ~° „QÍg∞} ÉϺO‰õΩÅKÕ `«‰Ωõ ¯= =_ôH¤ ˜ W=fi|_Õ =º=™êÜ«∞
~°∞}Ïefl ~ÚÖÏO\˜ ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ =º=™êÜÕ∞`«~° Ѩ#∞ʼnõΩ, =_ô¤ "åºáê~åxH˜ ‰õÄ_®
qxÜ≥∂yOKå~Ú. J@ì_∞» QÆ∞ ™ê÷~ÚÖ’ ѨOKå~ÚfÅ∞, ã¨=∂*Ïaè=$kú HÍ~°º„Hõ=∂Å∞,
ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞ HõeÊOz# ~å[H©Ü∞« J=HÍâßefl „QÍg∞} „áêO`«OÖ’x ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ
J#∞‰õÄÅOQÍ "åix HÍ~åºK«~} ° ‰õΩ ã¨g∞HõiOK«_O» ^•fi~å qxÜ≥∂yOK«∞H˘#_»OÖ’
HÍO„ÔQãπ, HÍO„ÔQãπ ÖÏO\˜ ÅHΔͺÅ∞ QÆÅ ™È+¨eã¨∞Åì ∞, Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ qѶŨ "≥∞#ÿ "Õ∞~°‰Ωõ
D ã¨Oã¨Å÷ ∞ „QÍ=∞OÖ’x PkèÑ`¨ º« ÃãHõ#Δ K¡ Õ ™êfinè#O KÕã∞¨ HÀ|_®¤~Ú. D PkèÑ`¨ º«
ÃãHõ Δ # ∞¡ . D 㨠O 㨠÷ e fl "åi Pi÷ H õ ~å[H© Ü « ∞ Ѩ Å ∞‰õ Ω |_ç ÃÑOK« ∞ H˘<Õ O ^Œ ∞ ‰õ Ω
LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl~Ú.
`˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ∞, Éè∂í q∞ ÖËx"åà◊√¡ D ã¨Oã¨Å÷ #∞O_ç
ZÖÏO\˜ ã¨Ç¨ Ü«∂xfl á⁄O^ŒÖHË áõ ÈÜ«∂~°∞. L^•Ç¨Ï~°} : „QÍg∞} ã¨ÇϨ HÍ~° Ѩ~Ñ° u¨
ã¨OѶ∂¨ Å∞ ѨO@Å∞ ѨO_çOKÕ =º=™êÜ«∞^•~°∞xH˜ ~°∞}O ~Ú"åfie QÍx Éè∂í q∞ Ü«∞[=∂x
HÍ^Œx 1954 i[~°∞fi ÉϺO‰õΩ PѶπ WO_çÜ∂« (P~üaS) KÕã#≤ q=~°}Ï`«‡Hõ ã≤áê¶ ~°∞ûx
J=∞Å∞ ѨiKÕO^Œ∞‰õΩ D ã¨Oã¨÷Å∞ x~åHõiOKå~Ú. ѨO@ |∞∞}ÏÅ∞ ~ÚKÕÛO^Œ∞‰õΩ
ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å u~°™ê¯~°O, Éè∂í q∞x Ǩg∞QÍ ÃÑ@∞ìH˘x ~°∞}Ïe™êÎ=∞x Ѩ@∞ì|@ì_O»
JO>Ë Éè∂í q∞ ÖËx "åix D Ѩ^HŒä Oõ #∞O_ç q∞#Ǩ~ÚOK«_"» ∞Õ J~ÚOk. H“Å∞^•~°∞Å∞
=º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ∞ ~Ú`«~∞° Å∞ "≥Ú`«OΠѨOÑ≤}© KÕÜ∞« |_ç# ~°∞}OÖ’ 4 #∞O_ç
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 561
6 âß`«O =∂„`«"∞Õ á⁄O^ŒQeÆ QÍ~°x 1969Ö’ i[~°∞fiÉϺOH± PѶπ WO_çÜ∂« „ѨH\õ O˜ zOk.
JdÅ ÉèÏ~°`« ~°∞} ã¨g∞HõΔ Hõq∞\© 1969 x"ÕkHõ, z#fl ã¨#flHÍ~°∞ ~Ô `· ∞« Å ~°∞}
¿ã=ÅÃÑ· *ÏfÜ«∞ =º=™êÜ«∞ Hõg∞+¨<£ ~°∂á⁄OkOz# `å`å¯eHõ x"ÕkHõ 1971 Éè∂í q∞
ÖËx "åix ѨÓiÎQÍ q∞#Ǩ~ÚOz#@∞¡ ^è$Œ =Ѩ~K° å~Ú. JO`ÕQÍHõ z#fl ã¨#flHÍ~°∞
Ô~·`«∞Å∞ „QÍg∞} ã¨Ç¨ÏHÍ~° ã¨OѶ¨∂Å #∞O_Õ QÍHõ *ÏfÜ«∞O KÕÜ«∞|_ç# ÉϺO‰õΩÅ
#∞O_ç q=Hõ#Δ ∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞<åfl~°x ã¨Ê+¨Oì KÕâß~Ú. D „QÆ∂ѨÙefl ÅHõΔ ºOQÍ ÃÑ@∞ìH˘x
ã¨#flHÍ~°∞ ~Ô `· ∞« Å =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩŠѨ^HŒä Oõ (ZO.ZѶ.π Z.ZÖò), z#fl ~Ô `· ∞« Å Jaè=$kú
U*ˇhû ÖÏO\˜ HÍ~°º„Hõ=∂Å ^•fi~å WOk~åQÍOnè „áê~°OaèOz# 'QÆsc ǨÏ~îå"À—
g\˜Ñ@ ¨ ¡ q=Hõ#Δ ∞ `«yOæ KÕ „ѨÜ∞« `«flO KÕãO≤ k.
ã¨ÇϨ HÍ~° L^Œº=∞OÖ’x ™ê^è•~°} ֒ѨO Uq∞@O>Ë Jk „Ѩ[Å ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxfl
„áÈ`«ûÇ≤ÏOK«\ÏxH˜ |^Œ∞Å∞QÍ ÉÏ¡‰Ωõ , lÖÏ¡, _çq[#∞, ~åR ™ê÷~ÚÖ’¡, J=ã¨~åʼnõΩ
q∞Oz xÜ«∞q∞OK«|_ç# JkèHÍ~°∞Å∞, QÆ∞=∂™êÎÅ∞, W<£ÃãÊHõ~ì ¡° ÖÏO\˜ L^ÀºQÆ∞Å`À
„ѨÉ∞íè `«fi _çáê~°∞"ì ∞≥ O@∞QÍ =∂~°Û|_çOk. ã¨ÇϨ HÍ~° L^Œº=∞ ã¨∂„`åŠѨ@¡ ™ê^è•~°}OQÍ
ZÖÏO\˜ ™ê#∞Éè∂í u ÖËx L^Àºy ™êfi=∞ºO ™ê÷xHõ ã¨fi„ѨÜ∂≥ [<åѨ~∞° ÅKÕ „ѨÉÏè q`«"∞≥ ÿ
ã¨Ç¨ÏHÍ~° ã¨OѶ¨∂Å#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«\ÏxH˜ =∂~°∞QÍ "å\˜ Jaè=$kúx P@OHõѨ~°KÕ
™ê^è#Œ =∞~ÚOk. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ¿ã"å ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞ „Ѩ`ºÕ H˜Oz ã¨ÇϨ HÍ~° Ѩ~Ñ° u¨
ã¨OѶ¨∂Å∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ =º=™êÜ«∞OÖ’ H©ÅHõáê„`« x~°fiÇ≤ÏOKå~Ú. 1951-52Ö’
„QÍ=∞™ê÷~Ú ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞QÍ =Ù#fl „áê^äqŒ ∞Hõ =º=™êÜ«∞ Ѩ~Ñ° u¨ ã¨OѶ∂¨ Å∞
(pacs) 23 HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å∞ ~°∞}Ïe=fiQÍ 1960-61 <å\˜H˜ JÖÏO\˜ 2,12,000
ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞ ^•^•Ñ¨Ù 200 HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞efl ~°∞}ÏÅ∞QÍ Ñ¨OÑ≤}© KÕâß~Ú.
1992-93 <å\˜H˜ „QÍg∞} ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ 4900 HÀ@¡ ~°∞} ã¨^∞Œ áêÜ«∞O
HõeÊOzOk.
kQÆ∞= Ѩ\ Hì˜ õ K«∂¿Ñ q^èOŒ QÍ 1951-52Ö’ ~Ô `· ∞« ~°∞} J=ã¨~åÅÖ’ 3.3
âß`«O =∂„`«"∞Õ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞ ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕÜ∞« QÆeQÍ~Ú. HÍx 1981 <å\˜H˜
^•^•Ñ¨Ù 30 âß`«O ã¨=∞‰õÄ~°ÛQÆeQÍ~Ú. 1951Ö’ Ô~·`«∞ `«# ~°∞} J=ã¨~åÅÖ’
92.7 âß`«O "Õ∞~°‰Ωõ =_ô¤ "åºáêi, =~°‰Î Ωõ _»∞, Éè∂í ™êfiq∞ ÖÏO\˜ "åiÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ ®¤_∞» .
562 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 Ѩ\Hì˜ õ
=º=™êÜ«∞^•~°∞_»∞ : qq^èŒ ~°∞} =#~°∞Å∞ 1951- 1981
(ã¨OYºÅ∞ âß`«OÖ’)
----------------------------------------------------
1951-52 1971 1981
----------------------------------------------------
=_ô¤ "åºáêi, =~°‰Î Ωõ _»∞, Éè∂í ™êfiq∞ =ÔQ~· åÅ∞ 92.7 68.3 36.8
ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞ 3.3 22.0 29.9
"å}˜[º ÉϺO‰õΩÅ∞ 0.9 2.6 29.4
„ѨÉ∞íè `«fiO 3.1 7.1 3.9
----------------------------------------------------
1981 <å\˜H˜ ~Ô `· ∞« ~°∞} J=ã¨~åÅÖ’ 63 âß`åxH˜ ÃÑQ· Í `«‰Ωõ ¯= =_ôH¤ ˜
ã¨Oã¨Å÷ #∞O_ç ÅaèOKå~Ú. ^•^•Ñ¨Ù 30 âß`«O ~°∞}ÏÅ∞ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞, =∞~˘Hõ
30 âß`«O ~°∞}ÏÅ∞ WOk~åQÍOnèKÕ 1969 EÖˇÖ· ’ *ÏfÜ«∞O KÕÜ∞« |_ç# "å}˜[º
ÉϺO‰õΩÅ∞ ã¨=∞‰õÄ~åÛ~Ú.
HÍx JѨÙÊÅ∞ fã¨∞‰õΩ#fl"å~°∞ ã¨iQÍ K≥eO¡ K«Háõ È=_»O =Å# ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î
|HÍ~ÚÅ∞ ¿Ñ~°∞‰õΩáÈÜ«∂~Ú. ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞ 㨄Hõ=∞OQÍ Ñ¨xKÕÜ∞« \ÏxH˜ Wk
ÃÑ^ŒÌ P@OHõ=∞~ÚOk. 1960,1970 =∞^躌 HÍÅOÖ’ „áê^äqŒ ∞Hõ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞
ѨOz# JѨCÅÖ’ 20 #∞O_ç 38 âß`«O =~°‰Ωõ uiy K≥eO¡ K«x JѨCÅ∞<åfl~Ú.
1970 <å\˜H˜ JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚÖ’ |HÍ~ÚÅ ã¨~åã¨i 45 âß`åxH˜, cǨ~°∞
ÖÏO\˜ H˘xfl ~å„ëêìÅ ÉHÍ~ÚÅ∞ 77 âß`åxH˜ KÕ~_° O» `À Ѩiã≤u÷ =∞s H©} Δ O˜ zOk.
ÉHÍ~Ú Ñ¨_#ç "å~°∞ ¿Ñ^Œ, z#fl ~Ô `· ∞« Å∞ =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞. ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å∞ ‰õÄ_®.
ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞« „áê|źO`À |HÍ~ÚÅ ã¨=∞㨺 „Ѩ=∂^ŒH~õ ° ã≤u÷ H˜
KÕ~°∞H˘x „QÍg∞} Ѩ~°Ñ¨u ã¨OѶ¨∂Å ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅÃÑ· „Ѩu‰õÄÅ „ѨÉèÏ=O K«∂Ñ≤Ok.
~°∞.10,000 Å =~°‰Ωõ QÆÅ Jxfl „QÍg∞} ~°∞}Ïefl ~°^∞Œ Ì KÕÜ∂« Åx 1990Ö’ q.Ñ≤.ã≤OQ∑
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 563
<Õ+¨#Öò „Ѷ¨O\ò „ѨÉèí∞`«fiO fã¨∞H˘#fl x~°‚Ü«∞O ÖÏO\˜ „Ѩ*ÏHõ~°¬Hõ K«~°ºÅ∞ „ѨÉèí∞`«fi
Y*Ï<åÃÑ· ÃÑ^ŒÌ ÉèÏ~åxfl "≥∂Ѩ_"» ∞Õ QÍHõ „QÍg∞} ~°∞} ã¨Oã¨Å÷ ™êfi=ÅO|#x =∞iH˘O`«
H©Δ}˜OѨKÕâß~Ú.
WO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ „Ѩ™êÎqOz#@∞¡ 1970ÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÅÖ’ ã¨Ç¨ÏHÍ~°
ã¨OѶ¨∂Å∞, ÉϺO‰õΩÅ ~°∞}ÏÅ∞ Ô~·`«∞ʼnõΩ - „Ѩ`ÕºH˜Oz z#fl, ã¨#flHÍ~°∞ Ô~·`«∞ʼnõΩ
JO^Œ_O» „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. 1979-80Ö’ "å}˜[º ÉϺO‰õΩÅ∞ WzÛ# ã¨fiÅÊHÍeHõ
~°∞}ÏÅÖ’ 34 âß`«O "≥Ú`«OÎ ‰õΩ@∞OÉÏÅÖ’ 33 âß`«OQÍ =Ù#fl 2.5 ZHõ~åÅ֒ѨÙ
QÆÅ ‰õΩ@∞OÉÏʼnõΩ JO^•~Ú. J^Õ q^èOŒ QÍ ~°∞}ÏÅÖ’ 57 âß`«O "≥Ú`«OÎ ‰õΩ@∞OÉÏÅÖ’
49 âß`«OQÍ =Ù#fl 5 ZHõ~åŠ֒Ѩ٠QÆÅ ‰õΩ@∞OÉÏʼnõΩ JO^•~Ú. QÆ`O« Ö’ ÖÏQÍ
„QÍg∞} ~°∞} ™œHõ~º° O Hˆ =ÅO ã¨OѨ#∞flʼnõΩ =∂„`«"∞Õ Ñ¨iq∞`«O HÍÖË^∞Œ . „ѨÉ∞íè `«fi
q^è•<åÅ##∞ã¨iOz „QÍg∞} ÉϺO‰õΩÅ∞ ~°∞}ÏÅÖ’ Z‰õΩ¯=âß`«O |ÅÇ‘Ï# =~åæʼnõΩ
W=fi=Åã≤ =ÙOk. „áê^äqŒ ∞Hõ =º=™êÜ«∞ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å #∞O_ç "≥Ú`«OΠѨOÑ≤}©
KÕÜ∞« |_ç# ~°∞}ÏÅÖ’ 5 ZHõ~åŠ֒Ѩ٠QÆÅ ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ 34 âß`«O 5 ZHõ~åÅ HõO>ˇ
Z‰õΩ¯= =Ù#fl ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ 62% á⁄O^•~Ú. Éè∂í q∞ ÖËx"åi Ѩiã≤u÷ JÖψQ =ÙOk.
"≥Ú`«OΠѨOÑ≤}© KÕÜ∞« |_ç# ~°∞}OÖ’ Hˆ =ÅO 4% =∂„`«"∞Õ "åiH˜ JOkOk.
„QÍg∞} ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ¿ã"å ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∞¨ O KåÖÏ =ÚYº"≥∞#ÿ áê„`«
x~°fiÇ≤ÏOK«_O» „áê~°OaèOKå~Ú. qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ ~Ô `· åOQÍxH˜ Z‰õΩ¯= "≥Ú`åÎÅÖ’ ~°∞}ÏÅ∞
`«‰Ωõ ¯= =_ô~¤̂ @∞‰õΩ ÅÉèºí =∞ÜÕ∞º@∞¡ KÕÜ∞« @OÖ’ H©ÅHõáê„`« áÈ+≤OKå~Ú. Jq "≥∞~°∞QÔ #·
q`«<Î åÅ#∞ P^è∞Œ xHõ ѨiHõ~åÅ#∞, ~°™êÜ«∞xHõ Z~°∞=Ùefl `≥ÑÊ≤ OK«\ÏxH˜ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_@» "Õ∞
QÍHõ, "å\˜x qxÜ≥∂QÆOÖ’H˜ `≥K∞« ÛH˘#_®xH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ _»|∞ƒ#∞ ‰õÄ_® WÑ≤ÊOKå~Ú.
KåÖÏ „áêO`åÅÖ’ Ô~·`«∞Å∞ "åi L`«Ê`«∞ÎÅ#∞ =∂Ô~¯@∞ì KÕã¨∞HÀ=\ÏxH˜ ‰õÄ_®
ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_®¤~Ú. "åãÎ̈=OQÍ Jq 1960 ^Œâß|ÌO z=iÖ’ „áê~°OaèOz# ǨÏi`«
qѨ¡"åxfl [Ü«∞„Ѩ^ŒO KÕÜ«∞\ÏxH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# Ѩiã≤÷`«∞efl HõeÊOKå~Ú. JO^Œ∞ˆH
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x ã¨ÇϨ HÍ~° L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ Ö’áêŠѨ@¡ ѨÓiÎ J=QÍǨÏ# QÆÅ =ÙÖòÊù
ÖÏ_≥*ˇhû¯ 1972 "Õ∞Ö’ „ѨѨOK«ÉϺO‰õΩH˜ ѨOÑ≤Oz# "åi¬Hõ x"ÕkHõÖ’ ~ÚÖÏ
¿Ñ~˘¯<åfl_»∞ : 'ÅHõÖΔ Ïk =∞Ok ~Ô `· ∞« Å∞ "å\˜ (ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å) #∞O_ç „Ñ¨Ü∂≥ [#O
á⁄O^•~°∞, Jq ÖËx ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl TÇ≤ÏOK«_O» ™ê^躌 O HÍ^Œ∞.——

564 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

áêÅ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x ã¨ÇϨ HÍ~° L^Œº=∞O Hõ^Œä J`«ºO`« [Ü«∞„Ѩ^"Œ ∞≥ #ÿ „ѨÜ∂≥ QÍxfl
q=iOK«‰Ωõ O_® ѨÓiÎ HÍ^Œ∞. QÆ∞[~å`«∞Ö’x HÔ ~Ú~å (MË^•) lÖÏ¡Ö’ Ju ™ê^è•~°}OQÍ
„áê~°OÉèí"≥∞ÿ# D „ѨÜ≥∂QÆO ^Õâ◊=∞O`«\Ï "åºÑ≤Oz# 'H©Δ~° qѨ¡=O— (White
Revolution) Ü≥ÚHõ¯ J„QÆQÍq∞ J~ÚOk. =∞#O WHõ¯_» P#O^£ „ѨÜ∂ ≥ QÆO Ü≥ÚHõ¯
ã¨OHΔ̃ÑÎ̈ q=~°}‰õΩ Ñ¨iq∞`«=∞=Ù^•O.
ÉÁOÉÏ~Ú #QÆ~åxH˜ áêÅ∞ ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕã∞¨ #Î fl MË^• lÖÏ¡ ~Ô `· ∞« Å∞ `å=Ú áêÅ
"åºáê~°∞ÅKÕ "≥∂ã¨yOK«|_®¤=∞x ÉèÏqOKå~°∞. J^Õ lÖÏ¡‰õΩ K≥Ok# „Ѩ=ÚY
*ÏfÜ«∞"å^Œ <åÜ«∞‰õΩ_≥·# ã¨~åú~üѨ>ËÖò#∞ P„â◊~ÚOz ã¨Ç¨Ü«∞=∞i÷OKå~°∞. Ѩ>ËÖò,
"≥Ú~ås˚ ^ÕâßÜü∞Å „áÈ`åûǨÏO`À ~Ô `· ∞« Å∞ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∞¨ OQÍ U~°Ê_ç, "åi ã¨OѶ∞¨ O
ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕ¿ã áêÅ#∞ H˘#=Åã≤OkQÍ ã¨"∞≥ ‡ KÕã≤ ÉÁOÉÏ~Ú „ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ· XuÎ_ç `≥zÛ
XÑ≤ÊOKå~°∞. P q^èOŒ QÍ JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£, |~À_® *ÏfÜ«∞ ~°ÇϨ ^•iÃÑ· z#flѨ@} ì OQÍ
=Ù#fl P#O^£Ö’ 1946 _çÃãO|~°∞Ö’ '„_ç„ã≤Hì ± HÀ PѨ~ˆ \˜"£ q∞Öò¯ „á⁄_»∂ºã¨~ü Ü«¸xÜ«∞<£
eq∞>ˇ_—£ QÍ ilãì̈~ü KÕ~ÚOK«∞H˘#fl ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∞¨ O ÉÁOÉÏ~ÚH˜ ~ÀAH˜ 258
b@~°¡ áêÅ∞ ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕãO≤ k.
QÍO^èÜÕ ∞« ™êfi`«O„`« áÈ~å@ Ü≥∂^è∞Œ _»∞ „uÉè∞í =<£^•ãπ, HÔ .áê\˜Öò áêÅ ã¨ÇϨ HÍ~°
ã¨OѶ∞¨ O ™ê÷ÑO≤ K«∞HÀ=∞x #K«Û*ˇ|∞`«∂ „QÍ=∂ÅÖ’ áê^ŒÜ∂« „`«Å∞ [iáê_»∞. ã¨ÇϨ HÍ~°
ã¨OѶ∂¨ xH˜ "≥Ú^Œ\ ™˜ êiQÍ 1947Ö’ Kè~·≥ ‡° <£ JÜ«∂º_»∞. 25 ã¨OIIÅ∞QÍ =∞~°Ö =∞~°ÖÏ
Kè~·≥ ‡° <£ J=Ù`«∂=Ù<åfl_»∞. _®Hõ~ì ü =s…ãπ ‰õΩiÜ«∞<£ Hˆ ~°à‰◊ Ωõ K≥Ok# „Ѩ=ÚY WO[h~°∞ :
H©~Δ ° qѨ"¡ åxH˜ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ =ºHÎ̃. 1950 #∞O_ç 1973 =~°‰Ωõ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∞¨ =ÚYº
HÍ~°º x~åfiǨÏ}ÏkèHÍi, ã¨OѶ∞¨ O`À WѨÊ\˜H© ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å∞ H˘#™êyã¨∞#Î fl"å_»∞.
100 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ Ö’Ñ¨Ù QÆÅ ~Ô O_»∞ „QÍ=∞ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å`À „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ
Ü«¸xÜ«∞<£ 2000 ã¨OII <å\˜H˜ 1,015 ã¨OѶ∂¨ Å`À 5,74,000 ã¨Éºíè `åfixH˜ ZkyOk.
~ÀAH˜ 250 b@~°¡ áêÅ #∞O_ç ^•^•Ñ¨Ù 1 q∞eÜ«∞<£ b@~°‰¡ Ωõ "åi¬HOõ QÍ 487 HÀ@¡
"åºáê~åxH˜ ZkyOk.
D `«fii`« ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ „Hõ=∞OÖ’ Ü«¸xÜ«∞<£ `«# HÍ~°º„Hõ=∂Å`À "≥q· ^蕺xfl
ÃÑOzOk. K«eHÍÅOÖ’ ÃÑiy# áêÅ L`«ÊuÎ Hõ#∞QÆ∞}OQÍ =∂Ô~¯@∞¡ ^˘~°Hxõ ã¨=∞㨺x
áêHΔ̃HOõ QÍ Ñ¨i+¨¯iOKÕO^Œ∞‰õΩ 1955Ö’ Ü«¸xÜ«∞<£ áêÅá⁄_ç, "≥#fl `«Ü∂« ~°∞ KÕ¿ã
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 565
 á¶êºHõsì x ™ê÷ÑO≤ zOk. P ã¨O=`«û~°"∞Õ Ü«¸xÜ«∞<£ `«# L`«Ê`«∞ÅÎ #∞ J=¸Öò ¿Ñ~°∞x
ZOÑ≤Hõ KÕãO≤ k. J=¸Öò `«fi~°Ö’ „ѨÑO¨ K«OÖ’ J`«ºO`« â◊H=Î̃ O`«"∞≥ #ÿ |Ǩïà◊*Ïu
L`«Ê`«∞ÖÎ #·ˇ QÍ¡HÀû, <≥[ÖòÅÖ’ áÈ\©Ñ_¨ Q» ÅÆ ™ê÷~ÚH˜ ZkyOk.
1960Ö’ 600 @#∞flÅ [#∞fl, 2500 @#∞flŠѨãÑ≤ Å≤ Å¡ PǨ~°O L`«ÊuÎ
KÕ¿ã H˘`«Î á¶êºHõsì „Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’<Õ "å}˜[º ™ê÷~ÚÖ’ WO`« ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î WÖÏO\˜ Ѩ^•~å÷Å#∞
Qˆ ^≥ áêÅ`À L`«ÊuÎ KÕ¿ã "≥Ú^Œ\ ˜ á¶êºHõsì W^Õ.1964Ö’ Ѩâ√◊ =ÙÅ PǨ~åxfl `«Ü∂« ~°∞
KÕ¿ã P^è∞Œ xHõ Hõ~å‡QÍ~°O xi‡OK«|_çOk. Ѩâ√◊ =ÙʼnõΩ |Å=~°H÷ "õ ∞≥ #ÿ PǨ~åxfl ã¨~ã° "¨ ∞≥ #ÿ
^è~Œ Å° ‰õΩ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ Ü«¸xÜ«∞<£ P^è∞Œ xHõ HõOѨӺ@~ü Ѩi*Ï˝<åxfl
LѨÜ≥∂yOK«∞H˘#flk. 1994-95 Ö’ Ü«¸xÜ«∞<£ 1,44,181 @#∞flŠѨâ◊√=ÙÅ
"Õ∞`«#∞ `«# âßYÅ ^•fi~å Jq∞‡Ok.
„Ѩu ™ê=∂lHÍaè=$kú HÍ~°º„Hõ=∂xH˜ XHõ ã¨=∞„QÆ"∞≥ #ÿ "≥Y· i LO@∞Ok.
Ü«¸xÜ«∞<£ HÍ~°ºHõÖÏáêefl x~°O`«~O° QÍ ZÖÏ qãÎ̈iOK«=K«∞Û<À, ™ê^è•~°} ~Ô `· ∞« H˜
ã¨O|OkèOz# qq^èŒ JOâßÅ#∞ Ü«¸xÜ«∞<£ `«# ѨikèÖ’H˜ `≥K∞« ÛH˘<Õ „Hõ=∞OÖ’
H˘`«Î ã¨Oã¨Å÷ ∞ ZÖÏ Ñ¨Ù@∞ìH˘™êÎÜ∂≥ J=QÆ`O« KÕã∞¨ H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ MË^• ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∞¨ O
XHõ #=¸<å. ã¨É∞íè ºÅ∞ "Õ∞Å∞ *Ïu Ѩâ√◊ =ÙÅ∞ Hõey LO_»_®xH˜ XHõ Hõ$„u=∞ QÆ~Àƒù`Ê« uÎ
Hˆ O„^•Å∞ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« |_çOk. 1994 -95Ö’ 827 Hˆ O„^•Å ^•fi~å 6,70,000
"Õ∞Å∞ *Ïu Ѩâ√◊ =ÙÅ L`«ÊuÎ [iyOk. ~Ô `· ∞« Å∞ <å=∞ =∂„`«ÑÙ¨ Y~°∞Û`À Ѩâ√◊ =ÙʼnõΩ
"≥^· ºŒ O KÕ~ÚOK«∞HÀ=\ÏxH˜ gÅ∞QÍ 24 QÆO@Å∞ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ =ÙO_Õ ~ˆ _çÜ∂≥ >ˇeá¶È#∞¡
J=∞~°Û|_ç# 29 "åǨÏ<åÅ ã¨OKå~° "≥^· ºŒ âßÅ <≥ÅH˘ÅÊ|_çOk. Ѩâ√◊ =ÙÅ∞ Hõey
=Ù#fl ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ cè=∂ ~°H}Δõ HõeÊOK«|_çOk. Ѩâ√◊ =ÙÅ "Õ∞`« L`«ÊuÎH˜ "Õ∞e~°HOõ q`«<Î åÅ∞
㨠~ ° Ñ ¶ ¨ ~ å KÕ Ü « ∞ |_®¤ ~ Ú. Ѩ â ◊ √ =Ùʼnõ Ω ~ÀQÆ x~À^è Œ H õ \© H ÍÅ `« Ü « ∂ s ‰õ Ä _®
„áê~°OaèOK«|_çOk. Ѩâ◊√=ÙÅ ÃÑOѨHõO, Ü«∂[=∂#º x~åfiǨÏ}Ö’ "≥∞ʼnõΩ=Å#∞
QÆ∞iOz ~Ô `· ∞« efl K≥`· #« º Ѩ~K° OÕ ^Œ∞‰õΩ „Hõ=∞|^ŒOú QÍ #∂ºãπÖ@ ˇ ~ü „ѨK∞« iOK«|_çOk.
~Ô `· ∞« ‰õΩ@∞O|OÖ’ ™ê^è•~°}OQÍ Ñ¨â√◊ áÈ+¨} ÉÏ^躌 `«Å∞ x~°fiiÎOKÕ =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ tHõ} Δ
~Ú=fi_»O [iyOk. „QÍg∞}Ïaè=$kú Ѩ^äŒHÍʼnõΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ# "Õ∞<Õ[~°¡‰õΩ tHõΔ}
~ÚKÕÛO^Œ∞‰õΩ P#O^£Ö’ „QÍg∞} Ü«∂[=∂#º tHõ} Δ Ï Hˆ O„^ŒO ™ê÷ÑO≤ K«|_çOk. 'P#O^£
#=¸<å— QÆ∞[~å`üÖ’x W`«~° lÖϡʼnõΩ "åºÑ≤OK«_O» `À =∂Ô~¯\˜OQ∑ J=ã¨~åÅ#∞
Ѩ~°º"ÕHΔ̃OKÕO^Œ∞‰õΩ 1974Ö’ QÆ∞[~å`ü HÀ PѨˆ~\˜"£ q∞Öò¯ =∂Ô~¯\˜OQ∑ ÃѶ_»ˆ~+¨<£
eq∞>ˇ_£ P#O^£ ™ê÷ÑO≤ K«|_çOk.
566 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ã¨Ç¨ÏHÍ~° ã¨OѶ¨∂Å∞ MË^• lÖÏ¡Ö’x „QÍg∞} „Ѩ[Å - „Ѩ`ÕºH˜Oz ¿Ñ^Œ
~Ô `· ∞« Å, Éè∂í q∞ ÖËx ¿Ñ^ŒÅ r=# ™ê÷~Úx "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~K° å~Ú. XHõ JOK«<å##∞ã¨iOz,
ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å HÍ~°ºHõÖÏáêŠѶe¨ `«OQÍ MË^• lÖÏ¡Ö’x „QÍg∞} ‰õΩ@∞OÉÏÅ
P^•Ü«∞OÖ’ 48 âß`«O áê_ç KÕÜ∞« _»O =ã¨∞OÎ k. ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å ÖÏÉèÏÅÖ’x
H˘O`« ÉèÏQÆO „QÍ=∂ÅÖ’x ÉÏ=ÙÅ∞, ~À_»∞,¡ áê~îâ° ßÅÅ ÖÏO\˜ L=∞‡_ç J=ã¨~åÅ
H˘~°‰Ωõ "≥zÛOK«|_çOk.
ã¨Ç¨ÏHÍ~° L^Œº=∞O ã¨Ç¨ÏHÍ~° ã¨OѶ¨∂Å KÕ`« „Ѩ*Ï™êfi=∞ºÜ«Ú`«OQÍ
ѨxKÕ~ÚOzOk. Ü«∂[=∂#ºO ã¨É∞íè ºÅ ã¨=∞㨺efl K≥q Ü≥Úyæ q#flk. kQÆ∞= ‰õΩÖÏÅ
"å~°∞ ¿Ñ^ŒÅ`À ã¨ÇϨ ã¨É∞íè ºÅO^Œi „ѨÜ∂≥ [<åÅ H˘~°‰Ωõ ѨxKÕãO≤ k. Ѩ^HŒä Oõ Ö’, q^è•#
~°∂Ѩ HõÅÊ# „Hõ=∞OÖ’ ã¨É∞íè ºx ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO =ÙO_Õ q^èOŒ QÍ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∞¨ K«„@
~°∂ѨHÅõ Ê# [iyOk. áêÅ L`«ÊuÎ^•~°∞_≥· =ÙO_ç „Hõ=∞|^ŒOú QÍ áêÅ∞ ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕ¿ã
"å_≥=~Ô <· å ã¨É∞íè ºxQÍ #"≥∂^Œ∞ HÍ=K«∞Û. „QÍ=∞OÖ’x áêňHO„^ŒO =^ŒÌ ‰õΩÅ=∞`åÅ
Hõf`«OQÍ ‰õĺ֒xÅ∞K«∞x áêÅ∞ Jq∞‡ _»|∞ƒ `≥K∞« ÛH˘<Õ „QÍ=∞ã¨∞_Î ∞» , XHõ\ ˜ ~Ô O_»∞
ˆQ^≥Å∞#fl"å_»∞ ¿Ñ^Œ"å_»∞ QÍx Éèí∂™êfiq∞ HÍ^Œ∞. áêÅ L`«ÊuÎ^•~°∞ÅÖ’ ^•^•Ñ¨Ù
=¸_»==O`«∞ =∞Ok Éè∂í q∞ ÖËx ¿Ñ^ŒÖ.Ë
JÖÏO\˜ L`«ÊuÎ^•~°∞Å∞ <å=∞=∂„`«"∞≥ #ÿ XHõ ~°∂áê~Ú „Ѩ"âÕ ◊ ~°∞ã¨∞=Ú
Hõhã¨O ~°∞II10Å qÅ∞=Å QÆÅ XHõ ¿+~°∞ H˘x ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∞¨ OÖ’ ã¨É∞íè ºÅÜ«∂º~°∞.
ã¨É∞íè ºÅ∞ ~°ÇϨ 㨺 F\˜OQÆ∞ „Ѩ„H˜Ü∞« ^•fi~å Ü«∂[=∂#º Hõq∞\©x Z#∞fl‰õΩO\Ï~°∞. ¿+~°¡
ã¨OYº`À ã¨O|O^èOŒ ÖˉΩõ O_® „Ѩf ã¨É∞íè ºxH˜ XHõ F@∞ =ÙO@∞Ok. Hõq∞\© q^è•#
~°∂ѨHÅõ Ê# Ѩ~º° "ÕH} Δõ KÕã∞¨ OÎ k. Kè~·≥ ‡° <£, Hõq∞\©Ö’x =¸_»= =O`«∞ ã¨É∞íè ºÅ∞ „Ѩf
ã¨O=`«û~°O Ѩ^gŒ q~°=∞} KÕ™êÎ~∞° . H˘`«Î ZxflHõÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«|_»`å~Ú. ZxflHõÅ∞
Ѩ@∞ì^ŒÖQÍ áÈ\ÏáÈ\©QÍ [~°∞QÆ∞`å~Ú. ^•^•Ñ¨Ù 99 âß`«O =~°‰õΩ F@∞¡
áÈÅ=Ù`«∞O\Ï~Ú. 12 =∞Ok É’~ü¤ PѶπ _≥~Ô· Hõ~ì ∞° ¡ Ü«∂[=∂#ºOÖ’ x~°fiÇ≤ÏOѨ|_Õ
lÖÏ¡ ™ê÷~Ú Ü«¸xÜ«∞<£Ö’ P~°∞QÆ∞~°∞ _≥·Ô~Hõì~°∞¡ „QÍ=∞ ã¨Ç¨ÏHÍ~° ã¨OѶ¨∂Å K≥·~°‡#¡
#∞O_ç Z#∞flH˘#|_»`å~°∞. É’~°∞¤ „QÍ=∞ „Ѩux^è∞Œ Å #∞O_ç "åi¬HOõ QÍ XHõ Kè~·≥ ‡° <£#∞
Z#∞fl‰õΩO@∞Ok. XHõ "Õ∞<ÕlOQ∑ _≥~Ô· Hõ~ì ∞° #∞ xÜ«∞q∞ã¨∞OÎ k. J`«_∞» J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ W`«~°
L^ÀºQÆ∞efl xÜ«∞q∞™êÎ_∞» . D ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∞¨ O L`«ÊuÎ^•~°∞x K˘~°=x xÜ«∞O„`«}x
P^è∞Œ xHõ âß„ãÎ̈ ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O`À J#∞ã¨O^è•#O KÕã≤ KåÖÏ =∞Oz Ѷe¨ `åÅ∞
™êkèã¨∞Î#flk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 567
 MË^•Ö’ ™êkèOz# q[Ü«∞O`À L^Œº=∞O ^Õâ◊OÖ’x W`«~° „áêO`åʼnõΩ
qã¨ÎiOzOk. 1964Ö’ JѨÊ\˜ „Ѩ^è•#=∞O„u, ÖÏÖò|Ǩï^Œ∂Ì~ü âß„ã≤Î P#O^£
#=¸<åÖ’ ã¨ÇϨ HÍ~° áêÅ ã¨~Ñ° ~¨¶ å Hˆ O„^•Å#∞ „áê~°OaèOKåÅ<Õ ÃÑ^ŒÌ HÍ~°º„Hõ=∂xfl
„Ѩuáêkã¨∂Î =ÚYº=∞O„`«∞ʼnõΩ ÖËYÅ∞ ~åâß~°∞. „Ѩ^•è #=∞O„u „áÈ`åûǨÏO`À 1965
<Õ+#¨ Öò _≥~Ús _≥=ÖˇÑ"π ∞≥ O\ò É’~°∞¤ ™ê÷ÑO≤ K«|_çOk. J`«ºO`« „ѨuÉèÏâße J~Ú#
‰õΩiÜ«∞<£x ^•xH˜ Q“~°"å^Œº‰õΩΔ _çx KÕâß~°∞. ‰õΩiÜ«∞<£ Ѩ@∞ì|@ì_O» `À Ü«∞<£._ç._ç.a.
_èbç Ö¡ ’ QÍHõ P#O^£Ö’ ™ê÷ÑO≤ K«|_çOk. P#O^£ #=¸<åx J#∞Hõiã¨∂Î Ü«∞<£._ç._ç.a.
^ÕâO◊ Ö’x W`«~° „áêO`åÅÖ’ 'PѨ~ˆ +¨<£ Ѷ_¡¨ —£ HÍ~°º„Hõ=∞O „áê~°OaèOzOk. 1995
<å\˜H˜ 8.9 q∞eÜ«∞<£ ~Ô `· ∞« Å ã¨Éºíè `«fiO`À ^Õâ◊ "åºÑ¨OÎ QÍ 69,875 „QÍg∞} áêÅ
ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞ U~°Ê_®¤~Ú. qãÎ̈~} ° ÉÏQÍ =Ù#flѨÊ\˜H© XHõ JOK«<å „Ñ¨HÍ~°O
"≥Ú`«OÎ áêÅ L`«ÊuÎÖ’ PѨ~ˆ +¨<£ Ѷ_¡¨ £ 6.3%xH˜, =∂Ô~¯@∞ì KÕÜ∞« |_»∞`«∞#fl áêÅÖ’
22%xH˜ =∂„`«"∞Õ „áêux^躌 O =Ç≤Ïã¨∞#Î flk. qã¨~Î } ° ‰õΩ WOHÍ KåÖÏ J=HÍâ◊O =ÙOk.
„ѨÑO¨ K« ÉϺO‰õΩ 'PѨ~ˆ +¨<£ Ѷ_¡¨ —£ ÃÑ· KÕã#≤ J^躌 Ü«∞#O P#O^£ #=¸<åx
J#∞ã¨iOK«_O» =Å# ZÖÏO\˜ ÖÏÉèÏÅ∞ =zÛOn q=iOzOk. QÆ`O« Ö’ QÆ∞[~å`ü
á⁄Ok# „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ 'D<å_»∞ ^Õâ◊OÖ’x W`«~° „áêO`åÅ∞ á⁄O^Œ∞`«∞<åflÜ«∞x
¿Ñ~˘¯#flk.
"≥Ú^Œ\ ˜k : PѨˆ~+¨<£ Ѷ¨¡_£ HÍ~°}OQÍ áêÅ ã¨~°Ñ¶¨~åÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ#
ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ Ѷe¨ `«OQÍ áêÅ L`«ÊuÎ^•~°∞Å - „Ѩ`ºÕ H˜Oz ¿Ñ^ŒÅ P^•Ü«∞O ÃÑiyOk.
1969 =~°‰Ωõ *ÏfÜ«∞ áêÅ L`«ÊuÎ "åi¬HOõ QÍ 0.7 âß`«O ~ˆ @∞# ÃÑ~°QQÆ Í 'PѨ~ˆ +¨<£
Ѷ_¡¨ —£ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜#ì `«~∞° "å`« ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ~ˆ @∞ 4 âß`åxfl q∞OzOk. áêÅ L`«ÊuÎ^•~°∞ʼnõΩ
ã¨ÇϨ HÍ~° =º=ã¨÷ 1972 Ö’ ~°∞.2.1 aeÜ«∞#∞¡ K≥eO¡ K«QÍ 1995 <å\˜H˜ 34 aeÜ«∞#¡‰Ωõ
ÃÑiyOk. JO`ÕQÍHõ áê_ç KÕÜ∞« @O ~Ô `· ∞« Ü≥ÚHõ¯ =ÚYº"≥∞#ÿ "åºÑ¨HOõ =∂„`«"∞Õ QÍHõ
„Ѩ`ºÕ H˜Oz ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ P^•Ü«∞=#~°∞ J~ÚOk. „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄O^Œ∞`«∞#fl
"åiÖ’ 60 âß`«O =∞Ok z#fl,ã¨#flHÍ~°∞ ~Ô `· ∞« Å∞, Éè∂í q∞ ÖËx ¿Ñ^ŒÅ∞, áêÅ ã¨ÇϨ HÍ~°
ã¨OѶ∂¨ Å∞ XHõ "Õ∞~°‰Ωõ ¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å<å Hˆ O„^•Å∞QÍ Ñ¨xKÕâß~Ú. JO`ÕQÍHõ P#O^£
#=¸<å áêÅ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞ ‰õΩÅ, =∞`« eOQÆ q=Hõ`Δ ‰« Ωõ Jf`«OQÍ, U XHõ¯
„QÆ∂ѨÙx ÅHõΔ ºOQÍ ÃÑ@∞ìHÀHõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜ ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ =KåÛ~Ú. JÖψQ
1970 ^Œâß|ÌO =∞^躌 Ö’ `˘Å∞`« „QÍg∞} =∞Ǩ~åRÖ’ P "≥#∞"≥O@<Õ PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’
ã¨ÇϨ =∞iH˘xfl ~Ú`«~° ~å„ëêìÅÖ’ „áê~°OaèOK«|_ç# Láêkè Ǩg∞ Ѩ^HŒä Oõ (E.G.S)
568 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
WÖÏO\˜ ÅHΔͺÅ<Õ ™êkèOzOk. D Ѩ^äŒHõO =Å# =ÚYºOQÍ „ѨÜ≥∂[<åÅ#∞
á⁄Ok#"å~°∞ Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏʼnõΩ Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÅÆ ‰õΩ K≥Ok# Éè∂í q∞ ÖËx ¿Ñ^ŒÅ∞.
Ѩ^HŒä Oõ D „QÆ∂ѨÙefl ÅHõΔ ºOQÍ ÃÑ@∞ìH˘#HõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜ "å~°O`«@ "å~°∞ ZOÑ≤Hõ
KÕã¨∞H˘x Ѩ^äŒHõOÖ’H˜ =KåÛ~°∞. „Ѩ`ÕºH˜Oz J}QÍi# ÃãHõΔ#¡#∞ ÅHΔ̃`« „QÆ∂ѨÙÅ∞QÍ
xˆ~tÌ OK«∞H˘#HõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜ JÖÏO\˜ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ P ÃãHõ#Δ H¡ ˜ KÕ̂~ ™ê#∞‰õÄÅ`«
=ÙOk. ~Úk ~Ú`«~° „QÆ∂ѨÙÅ #∞O_ç Jx"å~°ºOQÍ =KÕÛ =ºuˆ~Hõ`x« J_»∞H¤ ˘#flk.
~Ô O_»=k : áêÅ ã¨~Ñ° ~¨¶ å ã¨OѶ∂¨ Å, PѨ~ˆ +¨<£ Ѷ_¡¨ £ „ѨÉÏè =O áêÅã¨~Ñ° ~¨¶ å,
P^•Ü«∞O ÃÑOѨÙ^ŒÅ Ju„Hõq∞Oz KåÖÏ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ~ÚOk. „ѨѨOK« ÉϺO‰õΩ
J^躌 Ü«∞#O iáÈ~°∞ì KÕã#≤ q^èOŒ QÍ PѨ~ˆ +¨<£ Ѷ_¡¨ ,£ áê_ç Ѩi„â◊=∞ qã¨~Î }° ʼnõΩ J#∞|O^èŒ
L`«ÊuÎQÍ ^ÕjÜ«∞OQÍ áêŠѨi„â◊=∞ ѨiHõ~åÅ L`«ÊuΠѨi„â◊=∞ (WѨC_»∞ áêŠѨi„â◊=∞H˜
K≥Ok# ѨiHõ~åÅ∞ 7 âß`«O =∂„`«"Õ∞ kQÆ∞=∞u KÕã¨∞HÀ|_»∞`«∞<åfl~Ú). Ѩâ◊√=ÙÅ
"Õ∞`«, Ѩâ√◊ P~ÀQƺO, Hõ$„u=∞ QÆ~Àƒù`Ê« uÎ, Ü«∂[=∂#º ã¨=∂Kå~° =º=ã¨Å÷ ∞ PǨ~°
™êOˆHuHõ`« ÖÏO\˜ "å\˜H˜ ã¨O|OkèOz# ^ÕjÜ«∞ xѨÙ}∞Å ã¨Oã¨÷ ™ê÷Ñ#¨ [iyOk.
=∞øoHõ ã¨^∞Œ áêÜ«∂Å∞, ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O, qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ ™êOˆHuHõ Ѩ#∞Å∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
„QÍg∞} „Ѩ[ʼnõΩ tHõ} Δ - ÖÏO\˜q ^ÕjÜ«∞O KÕÜ∞« |_»@O =Å# L`«ÊuÎ Y~°∞Ûefl
ÉÏQÍ `«yOæ K«∞H˘#_»O ™ê^躌 Ѩ_Oç k.
PѨˆ~+¨<£ Ѷ¨¡_£, áêÅ ã¨Ç¨ÏHÍ~° ã¨OѶ¨∂Å∞ =∞Ç≤Ïà◊ÅÃÑ· a_»¤ÅÃÑ·, q^ŒºÃÑ·
™ê#∞‰õÄÅ „ѨÉÏè =O K«∂áê~Ú. D L^Œº=∞O ^•fi~å =∞Ç≤Ïà◊Å ™êkèHÍi`«x ÃÑOK«QÅÆ
J=HÍâßxfl (Sewa) ÖÏO\˜ „ѨÉ∞íè `Õfi`«~° ã¨Oã¨Å÷ (NGO) ã¨ÇϨ HÍ~°O`À PѨ~ˆ +¨<£ Ѷ_¡¨ £
^•^•Ñ¨Ù 6000 =∞Ç≤Ïà◊Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕ áêÅ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å#∞ ™ê÷ÑO≤ zOk. D
ã¨OѶ∂¨ ÅÖ’ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ =∂„`«"∞Õ ã¨É∞íè ºÅ∞. Ü«∂[=∂#º Hõq∞\©Å#∞ ‰õÄ_® ѨÓiÎQÍ
=∞Ç≤Ïà◊ÖË x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. Wq ѨÙ~°∞ëêkèHºõ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å HõO>Ë ã¨=∞~°=÷ O`«OQÍ
ѨxKÕâß~Ú. Wq áêÅ ^•fi~å =KÕÛ P^•Ü«∞O`À =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ "åi rq`åÅÃÑ· Z‰õΩ¯=
xÜ«∞O„`«} ™êkèOz ÃÑ\Ïì~Ú. Wà◊¡ "≥Å∞ѨŠ‰õÄ_® x~°Ü ‚ ∂« Å∞ KÕÜ∞« _»OÖ’ áêÅ∞
ѨOK«∞H˘<ÕÖÏ KÕâß~Ú. "åi Ü«∂[=∂#º, <åÜ«∞Hõ`fi« ã¨=∞~°`÷ ‰« Ωõ J=HÍâ◊O HõeÊOKå~Ú.
JO`ÕQÍHõ ¿Ñ^Œ „QÍ=∂ÅÖ’ áêÅ =Å# =KÕÛ P^•Ü«∞O Ñ≤ÅÅ¡ ∞ |_çH˜ áÈ=\ÏxH˜,
HÍã¨Î "≥∞~°∞ÔQ·# „QÍ=∂ÅÖ’ "åi Ñ≤Å¡Å∞ K«^Œ∞=Ù Z‰õΩ¯=HÍÅO H˘#™êyOK«\ÏxH˜
`À_»Ê_çOk. JO>Ë =∞^躌 Ö’ K«^∞Œ =Ù =∂#∞HÀ<Õ "åix `«yOæ zOk. Ñ≤ÅÅ¡ O^Œ~∂° |_çH˜
áÈ`«∞#fl XHõ =∂ki ã¨OѨ#fl „QÍ=∂ÅÖ’ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å =Å# =KÕÛ P^•Ü«∞OÖ’
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 569
H˘O`«ÉÏè QÆO áê~îâ° ßÅ ™œHõ~åºÅ#∞ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~K° \« ÏxH˜ "≥zÛOK«|_çOk. áêÅ ã¨ÇϨ HÍ~°
ã¨OѶ∂¨ Å „ѨÉÏè =O HÍ~°}OQÍ<Õ áê~îâ° ßÅÖ’¡ ÉÏeHõŠǨ[~°∞ ÃÑiy#@∞¡ Hˆ „Δ `«™ê÷~ÚÖ’
[iy# J^躌 Ü«∞<åÅ∞ ^è$Œ =ѨiKå~Ú.
P#O^£ #=¸<å qã¨~Î } ° Hˆ =ÅO áêňH Ѩiq∞`«O HÍÖË^∞Œ . Ü«∞<£._ç._ç.a.
„áÈ`åûǨÏO`À ѨO_»∞¡, ‰õÄ~°QÍÜ«∞Å, L`«ÊuÎ^•~°∞Å, #∂<≥yO[Å Ô~·`«∞Å, LѨÙÊ
`«Ü∂« s^•~°∞Å, K≥@¡ ÃÑOѨHOõ ^•~°∞Å ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å∞ „áê~°OaèOK«|_®¤~Ú. D
„Hõ=∂xH˜ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_OÕ ^Œ∞‰õΩ MË^• Ü«¸xÜ«∞<£ ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝<åxfl tHõ} Δ á⁄Ok#
HÍ~°ºHõ~Åΰ #∞ ã¨=∞‰õÄiÛOk. ã¨fi„ѨÜ∂≥ [#Ѩ~∞° Å #∞O_ç - „Ѩ`ºÕ H˜Oz #∂<≥ yO[Å
"åºáê~°∞Å #∞O_ç „Ñ¨uѶ∞¨ @# Z^Œ∞~°~ÚOk. ^ÕâO◊ Ö’x H˘xfl „áêO`åÅÖ’ ã¨ÇϨ HÍ~°
ã¨OѶ∂¨ Å ™ê÷Ñ#¨ ‰õΩ ã¨<åflǨÏHõ K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ #ì̃ Ü«∞<£._ç._ç.a. ^Œà◊ ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ Éè∫uHõ
^•_»∞Å ÉˇkiOѨÙÅ∞ =KåÛ~Ú. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ L^Œº=∞O Jaè=$kú K≥OkOk. ^ÕâO◊ Ö’x
KåÖÏ „áêO`åÅÖ’ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å ‰õÄ~°QÍÜ«∞Å, ѨO_»¡ ^Œ∞HÍ}ÏÅ∞, áêÅ |∂`«∞ÅO`«
„áêK«∞~°ºO á⁄O^•~Ú. áêÅ∞, áêÅ L`«Ê`«∞ÎÅÖ’ 'J=¸Öò— ZO`«QÍ „áêux^茺O
=Ç≤ÏOzO^À âßMÏǨ~° #∂<≥ÅÖ’ ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å L`«Ê`«∞ÖÎ #·ˇ ^è•~å„ÉÏO_£ #∂<≥Å∞
JO`« „áêux^躌 O =Ç≤ÏOKå~Ú.
ã¨fi`«O„`å#O`«~O° ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ™êkèOz# ÃÑ^ŒÌ q[Ü«∂ÅÖ’ ~Úk XHõ\ .˜
ã¨Ç¨ÏHÍ~° ã¨OѶ¨∂Å#∞ J^茺ܫ∞#O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ 1950 ^ŒâßÉÌOÖ’ ÉèÏ~°`« „Ѩuxkè
=~åæÅ∞ K≥<· å "≥àϧ~Ú. HÍx D<å_»∞ _»[#¡ H˘Åk ^ÕâßÅ∞ 'P#O^£— J#∞Éè"í åxfl
J^躌 Ü«∞#O KÕã≤ <Õ~∞° ÛH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩuxkè =~åæÅ#∞ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ ѨOÑ≤ã∞¨ <Î åfl~Ú.
kQÆ∞=™ê÷~ÚÖ’ D „ѨÜ∂≥ QÆO Ü≥ÚHõ¯ „ѨÉÏè "åxfl 1985Ö’ 'P#O^£— ã¨g∞ѨOÖ’x XHõ
„QÍ=∞OÖ’x XHõ ¿Ñ^Œ ~Ô `· ∞« D ~°K~« Ú`«Å`À K≥ÑÊ≤ # =∂@Å∞ ''XHõ ‰õΩiÜ«∞<£x Hõey
=ÙO_»@O QÆ∞[~å`ü KÕã∞¨ ‰õΩ#fl J^Œ$+ì̈O. „Ѩf ~å„ëêìxH˜ ^Õ=Ù_»∞ XHõ ‰õΩiÜ«∞<£x ~Ú¿ãÎ
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x KåÖÏ ã¨=∞㨺Å∞ Ѩi+¨¯iOѨ|_»`å~Ú—— - Jx =ºHõOÎ KÕâß_»∞.
Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞ - ã¨g∞HõΔ
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ P^è∞Œ xHõ „Ѩ*Ï™êfi=∞º K«„@ Ѩiq∞`«∞ÅÖ’ ZÖÏO\˜ Ç≤ÏO™ê
„ѨÜ∂≥ QÆO ÖˉΩõ O_® qã¨$`Î "« ∞≥ #ÿ Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞ J=∞Å∞ Ѩ~K° |« _®¤~Ú. ™ÈqÜ«∞\ò
Ü«¸xÜ«∞<£Ö’ ÖÏQÍ |Å=O`«ÑÙ¨ ™ê=¸Ç‘ÏHõ~} ° QÍx ÖËHõ K≥<· åÖ’ ÖÏQÍ ~Ô `· ∞« efl
Hõ=¸º#¡Ö’H˜ <≥\ "ì̃ ãÕ ≤ Éè∂í =Úefl ™êfinè#O KÕã∞¨ HÀ=_»O QÍx [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . [áê<£Ö’
570 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ÖÏQÍ |Ü«∞\˜ #∞O_ç =zÛ P„Hõq∞Oz# Ãã#· ºO F_çOz# „Ѩ[ÅÖ’ Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞
KÕÑ@ ¨ Öì ^Ë ∞Œ . =Ü≥∂[# F\˜OQÆ∞, „ѨuѨHÍΔ Å‰õΩ Ñ¨ÓiÎ áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å∞ ã¨fi`«O„`« <åºÜ«∞
=º=ã¨÷ L#flKÀ@ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ D HÍ~°º„Hõ=∂xfl KÕÑ\¨ Oì̃ k. ã¨∞n~°"… ∞≥ #ÿ â◊H=Î̃ O`«"∞≥ #ÿ
*ÏfÜ«∞, ~Ô `· ∞« L^Œº=∂Å "å~°ã`¨ fi« O „áêuѨkHõQÍ ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ =Åã¨"å^Œ
=º=™êÜ«∞ K«„\Ïxfl [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ =∂iÛ"ÕãO≤ k. J~°÷ â◊`å|ÌO áê@∞ QÆÅ =º=™êÜ«∞
ãÎ̈|`ú x« `˘ÅyOzOk. ^ÕâO◊ Ö’x KåÖÏ „áêO`åÅÖ’ P^è∞Œ xHõ Jaè=$kúH~õ "° ∞≥ #ÿ ÖËHõ
ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∂xfl, P `«~∞° "å`« ^ŒâÖ◊ ’ ǨÏi`« qѨ=¡ O`À ã¨O|O^èOŒ QÆÅ
™êOˆHuHõ =º=™êÜ«∂xfl „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ìQÅÆ ã¨O™ê÷Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ =∞øeHõ =∂~°∞ÊÅ∞ KÕÑ@¨ |ì _®¤~Ú.
Éè∂í ™êfi=∞º x~°ƒOù ^èŒ =ã¨∂à◊√§, "≥\ Kì̃ åH˜i, QÆ`H« ÍÅO <å\˜ =∂@Å∞. ~å[ºO
~Ô `· ∞« #∞O_ç ^•^•Ñ¨Ù Ug∞ =ã¨∂Å∞ KÕÜ∞« @O ÖË^∞Œ . H˘xfl ~å„ëêìÅ∞ Éè∂í q∞ tã¨∞xÎ
‰õÄ_® ~°^∞Œ Ì KÕâß~Ú. W`«~° KÀ@¡ ‰õÄ_® Éè∂í q∞ tã¨∞Î ~ˆ @∞¡ â◊`åÉÏÌÅ `«~|° _ç ã≤~÷ O° QÍ
=ÙO_»QÍ Éè∂í q∞ tã¨∞Î Ü≥ÚHõ¯ "åãÎ̈= qÅ∞= qѨs`«OQÍ `«yOæ k. =º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÅÎ
^è~Œ Å° ∞ ÉÏQÍ ÃÑiQÍ~Ú. =Åã¨áêÅ# HÍÅOÖ’ Éè∂í q∞ tã¨∞Î KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO_Õk.
Jk „Hõ=∞OQÍ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ =º=™êÜ«∞O #∞O_ç =KÕÛ P^•Ü«∞OÖ’ ^•^•Ñ¨Ù ã¨QÍxH˜
KÕiOk. P `«~∞° "å`« Jk „Hõ=∞OQÍ =º=™êÜ«∂^•Ü«∞OÖ’ 1 âß`«O HõO>ˇ `«yOæ k.
ã¨ÇϨ HÍ~° ÉϺO‰õΩÅ #∞O_ç *ÏfÜ«∞O KÕÜ∞« |_ç# ÉϺO‰õΩÅ #∞O_ç ~Ô `· ∞« H˜ ~°∞}ÏÅ∞
Åaèã∞¨ OÎ _»_O» =Å# J`«_Ãç Ñ· =_ô¤ "åºáêi Ѩ@∞ì ‰õÄ_® ã¨_e» Ok. JÖÏO\˜ ã¨Oã¨Å÷ ∞
ÉϺO‰õΩÅ∞ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ ~°∞}ÏÅ∞ 1950 -51 Ö’ 0.23 aeÜ«∞#∞¡ W=fiQÍ, 1965-
66Ö’ 3.65 aeÜ«∞#∞¡, 1972-73Ö’ 7.75 aeÜ«∞#∞¡ WKåÛ~Ú. D JѨCÅ∞
¿Ñ^ŒÅ‰õΩ ‰õÄ_® JO^•~Ú. „Hõ=∞OQÍ ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ ã¨=∂# F@∞ ǨωõΩ¯ QÆÅ „Ѩ*Ï™êfi=∞º
~Ô `· åOQÆOÖ’x kQÆ∞= ÃãHõ¬#‰¡ Ωõ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ JO^ÕÖÏ „ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ#· „QÍg∞} ‰õΩb#
=~°Oæ ÃÑ#· =uÎ_ç KÕãO≤ k. P q^èOŒ QÍ =º=™êÜ«∂aè=$kúHÔ · ~Ô `· åOQÆO "≥Ú`åÎxH˜ ÅÉèºí =∞ÜÕ∞º
=#~°∞Å∞ QÆ}hÜ«∞OQÍ ÃÑiQÍ~Ú.
=º=™êÜ«∂aè=$kúH˜ WKÕÛ „áÈ`«ûǨÏHÍÅ∞ =º=™êÜ«∞ =~åæÅÖ’x qã¨Î $`«
ÃãHõ¬##¡ ∞ PHõi¬OKå~Ú. QÆ`O« Ö’ Ѩ~ÀHõΔ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞QÍ =Ù#fl =∂r [g∞O^•~°∞,¡
*Ïw~åÌ~∞° ¡ "åi á⁄ÖÏÅ#∞ =ºH˜QÎ `Æ « =º=™êÜ«∂xH˜ LOK«∞H˘<Õ J=HÍâ◊O HõeÊOK«|_»_O»
=Å# "å~°O`å P^èŒ∞xHõ ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∂xfl KÕѨ\Ïì~°∞. J^Õ q^èŒOQÍ
H“Å∞^•~°∞Å∞, áêeHÍѨÙÅ∞ Ü«∂[=∂#º ǨωõΩ¯Å∞ ÖËHõ H“Å∞‰õΩ ~°H} Δõ á⁄O^Œ_O» `À
"åi á⁄ÖÏefl Jaè=$kú Ѩ~°K«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ Z‰õΩ¯= ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÃÑ@ì_®xH˜
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 571
ã¨#fl^Œ=ú ∞Ü«∂º~°∞. ã‘eOQÆ∞ q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í =ÚÅ∞, Éè∂í ^•# á⁄ÖÏÅ∞, ¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å#
HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ QÆ`O« Ö’ P„Hõq∞OK«|_»x „ѨÉ∞íè `«fi Éè∂í =ÚÅ∞ á⁄Ok#"å~°∞
"åi á⁄ÖÏÅ Jaè=$kúH˜ ã¨#fl^Œ=ú ∞Ü«∂º~°∞. WO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ K«iÛOz# q^èOŒ QÍ Éè∂í
ã¨O㨯~°} H˘~°‰Ωõ KÕÑ\¨ #ì̃ qq^èŒ K«~º° Å „ѨÉÏè =O ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∞^•~°∞efl
ã¨$+≤Oì K«_O» ÃÑ· L`åÊ^ŒH`õ « ÃÑOK«\ÏxH˜ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÃÑ@ì_O» ÃÑ· Ѩ_Oç k.
JO`ÕQÍHõ =Åã¨áêÅ<å HÍÅOÖ’ ÖÏQÍ =º=™êÜ«∞ q∞QÆ∞Å∞ ~å|@ì_®xH˜
|^Œ∞Å∞QÍ „ѨÉ∞íè `«fiO WѨÙÊ_»∞ =º=™êÜ«∂aè=$kúH˜ ÃÑ^ŒÌ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ „áê~°OaèOzOk.
„QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ „QÍg∞}Ïaè=$kú HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ „áê~°OaèOK«|_®¤~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x
=O^ŒÅ "ÕÅ „QÍ=∂ÅÖ’ Jaè=$kúÑ~¨ K° |« _ç# =º=™êÜ«∞ Ѩ^`úŒ ∞« Å#∞ JÅ=~°KOÕ ^Œ∞‰õΩ
q`«Î<åÅ#∞ ѨiHõ~åÅ#∞ ã¨~°Ñ¶¨~å KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ, z#fl `«~°Ç¨ „Ѩ*Ï Ñ¨#∞Å#∞
„áÈ`« û Ç≤ Ï OKÕ O ^Œ ∞ ‰õ Ω ÉÏ¡ ‰ õ Ω _≥ = ÅÑπ " ≥ ∞ O@∞ PѶ ‘ ã ¨ ~ ° ∞ ¡ (BDOS) =º=™êÜ« ∞
q㨠Π~ ° } Ïkè H Í~° ∞ Å∞, qÖË * ò Öˇ = Öò =~° ¯ ~° ∞ ¡ (VLWS), Ѩ x KÕ Ü « ∞ _» O
ã¨~fi° ™ê^è•~°}=∞~ÚOk. âß„ã‘Ü Î ∞« =º=™êÜ«∞ Ѩiâ’^è#Œ ‰õΩ, h\˜ áê~°∞^ŒÅ Ѩ^HŒä ÍʼnõΩ,
q^Œ∞º^Œ∞`«ÊuÎH,˜ =∞øeHõ ã¨^∞Œ áêÜ«∂Å HõÅÊ#‰õΩ ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÅ∞ "≥zÛOK«|_®¤~Ú. 1950-
51 Ö’, 73,000 @#∞flÅ∞QÍ =Ù#fl ~°™êÜ«∞xHõ Z~°∞=ÙÅ ÅÉèºí `« 1965-66 <å\˜H˜
7,84,00 @#∞flʼnõΩ 1972-73 <å\˜H˜ 27,69,000 @#∞flʼnõΩ ÃÑiyOk. W=hfl
=º=™êÜ«∂xfl KåÖÏ „ѨÉÏè q`«O KÕâß~Ú. ã¨fi`«O„`«ºO =zÛ#ѨÊ\˜ #∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
=º=™êÜ«∂xfl xt`«OQÍ Ñ¨ijeã¨∞#Î fl "åiÖ’ XHõ~Ô #· _ÕxÜ«∞Öò ^è•~°fl~ü ~ÚÖÏ ~åâß_»∞.
`˘e ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÅ∞ =º=™êÜ«∂xfl J„â◊^Œú KÕã≤#@∞¡ K≥ѨÊ@O
[~°∞QÆ∞`«∞Ok. D P~ÀѨ} f„=OQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«=Åã≤Ok HÍ^Œ∞. ã¨fi`«O„`«O =zÛ#
`«~∞° "å`« "≥Ú^Œ\ ˜ 21 ã¨O=`«û~åÅÖ’ =º=™êÜ«∞OÖ’ =∂~°∞ÊÅ∞ `≥KÛÕ O^Œ∞‰õΩ KåÖÏ
„ѨÜ∞« `åflÅ∞ [iQÍ~Ú. "åã¨=Î OQÍ QÆ_z» # ~Ô O_»∞ â◊`åÉÏÌÅÖ’ HõO>ˇ D HÍÅOÖ’
Z‰õΩ¯= =∂~°∞ÊÅ∞ [iQÍ~Ú.— Ѷe¨ `åÅ∞ "åã¨"Î åefl `≥eÜ«∞*Ë™êÎ~Ú. "≥Ú^Œ\ ˜ =¸_»∞
„Ѩ}ÏoHõÅ HÍÅOÖ’ (=¸_»= „Ѩ}ÏoHõ z=i ã¨O=`«û~°"≥∞ÿ# 1965-66 x
q∞#Ǩ~ÚOz) ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =º=™êÜ«∞O "åi¬HOõ QÍ 3 âß`«O ÃÑQ· Í Jaè=$kú K≥OkOk.
D Jaè=$kú ~ˆ @∞ JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ QÆ_z» # J~°â÷ `◊ åaÌÖ’ ™êkèOz# Jaè=$kú ~ˆ @∞
HõO>Ë 7.5 ~Ô @∞¡ Z‰õΩ¯=. 1891 -1946 HÍÅOÖ’ "åi¬Hõ Jaè=$kú ~ˆ @∞ 0.4 âß`«O.
JO`ÕQÍHõ "≥Ú^Œ\ ˜ =¸_»∞ „Ѩ}ÏoHõÅ HÍÅOÖ’ ™êkèOz# Jaè=$kú ~ˆ @∞ =º=™êÜ«∞
Éè∂í q∞x qã¨iÎ OK«_O» =Å# =∂„`«"∞Õ QÍHõ ZHõ~åxH˜ ™êkèOz# kQÆ∞|_»∞ÅÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ
572 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
=Å# ‰õÄ_® ™êkèOK«|_çOk. ^•^•Ñ¨Ù =º=™êÜ«∂aè=$kú kQÆ∞|_»∞Å ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ
=Å# ™êkèOK«|_çOk. JO`ÕQÍHõ D HÍÅOÖ’ ™êkèOz# =º=™êÜ«∂aè=$kú KåÖÏ
W`«~° ^ÕâßÅ∞ ™êkèOz# ^•xHõO>ˇ Z‰õΩ¯=. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1878 -1912 HÍÅOÖ’
[áê<£ ™êkèOz# Jaè=$kú ~ˆ @∞ 2.5 âß`«O HõO>ˇ `«‰Ωõ ¯=. P `«~∞° "å`« 1937 =~°‰Ωõ
™êkèOz# Jaè=$kú ~ˆ @∞ JO`«HOõ >ˇ `«‰Ωõ ¯=.
Éè∂í ã¨O㨯~°}ŠѶe¨ `«OQÍ ^ÕâO◊ Ö’x ã¨fiO`« =º=™êÜ«∞O J`«ºkèHõ „áêO`åÅÖ’
=º=™êÜ«∞O Ü≥ÚHõ¯ =ÚYº"≥∞#ÿ ~°∂Ѩ=∞~ÚOk. HÍÅ QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ^ŒÌ =º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞
z#fl, =∞^茺`«~°QÆu =º=™êÜ«∞^•~°∞ÅÜ«∂º~°∞. XHõ JOK«<å „Ñ¨HÍ~°O 1976-77
<å\˜H˜ 97 âß`«O =º=™êÜ«∞^•~°∞Å Hõ=∞`åÅ∞ 25 ZHõ~åÅ֒ѨÙQÍ =Ù<åfl~Ú. "å~°∞
™êQÆ∞KÕã∞¨ #Î fl á⁄ÖÏÅ∞ "≥Ú`«OÎ ™êQÆ∞Ö’ =Ù#fl Éè∂í q∞Ö’ 73.6 âß`«O (86.9 âß`«O
=º=™êÜ«∞^•~°∞Å Hõ=∞`åÅ∞ 10 ZHõ~åÅ∞ ÖËHõ JO`«HOõ >ˇ `«‰Ωõ ¯=. "å~°∞ ™êQÆ∞ KÕã∞¨ #Î fl
Éè∂í q∞ "≥Ú`«OÎ =º=™êÜ«∞ Éè∂í q∞Ö’ 43.4 âß`«O) =∞~À"≥Ñ· Ù¨ 25 ZHõ~åÅ∞ ÃÑQ· Í
™êQÆ∞Éè∂í q∞ QÆÅ =º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞ "≥Ú`«OÎ =º=™êÜ«∞^•~°∞ÅÖ’ 3 âß`«O. "å~°∞
™êQÆ∞KÕã∞¨ #Î fl Éè∂í q∞ "≥Ú`«OÎ =º=™êÜ«∞ Éè∂í q∞Ö’ 26.2 âß`«O =ÙOk. JO`ÕQÍHõ
ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ ã¨OMº, "åi Jnè#OÖ’ =Ù#fl Éè∂í q∞ Ѩiq∞u „Hõ=∞OQÍ `«Q∞Æ `æ ∂«
=zÛOk. 100 ZHõ~åÅ∞ ÃÑQ· Í =Ù#fl Z¿ã@ ì ∞¡ KåÖÏ J~°∞^Œ∞. P Z¿ã@
ì Ö¡ ’ P^è∞Œ xHõ
ÃÑ@∞ì|_ç^•i Ѩ^`úŒ ∞« ÅÖ’ =º=™êÜ«∞O KÕÜ∞« |_»∞`«∞#flk.
HÍx =º=™êÜ«∞ [<åÉèÏÖ’x ^•^•Ñ¨Ù ã¨QOÆ =∞OkH˜ ã¨O|OkèOz# Éè∂í q∞
ã¨=∞㨺 (J`«ºkèHõ W`«~° ^ÕâßÅ ÖÏQÍ QÍHõ "å~°ã`¨ fi« OQÍ ã¨O„Hõq∞OKÕ ‰õΩÅ =º=ã¨÷
HÍ~°}OQÍ „áêp# HÍÅO #∞O_ç Éè∂í q∞ ÖËx"å~°∞QÍ =ÙO_çáÈ`«∞<åfl~°∞.) H˘#™êQÆ∞`«∂
=ÙOk. [<åÉèÏ =$kú ~ˆ @∞, =º=™êÜ«∞ [<åÉèÏÖ’x Z‰õΩ¯= ÉèÏQÍxfl W=Ú_»∞ÛHÀÖËx
áêi„âßq∞H©Hõ~°} „Hõ=∞O Ü≥ÚHõ¯ Jâ◊HõÎ`« ã¨=∞㨺x [\˜ÅO KÕâß~Ú. ÉèÏ~°`«^Õâ◊
Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ Éè∂í q∞ÖËx "å~°O^ŒiH© Éè∂í q∞x ã¨=∞‰õÄ~°Û@O ~å[H©Ü∞« OQÍ, Pi÷HOõ QÍ,
PK«~°}©Ü«∞ Ѩiëê¯~°O HÍ^Œ∞. (^ŒâßÉÏÌÅ áê@∞ H˘#™êQÆ∞`«∞#fl ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò,
Hõ=¸ºxã¨∞ì „Ñ¨É∞íè `«fiO ‰õÄ_® '^Œ∞<Õfl"å_çHˆ Éè∂í q∞— ã¨=∞㨺x JO`« f„=OQÍ KÕÑ@
¨ Öì ^Ë ∞Œ .
JHõ¯_» ™êkèOz# q[Ü«∞O áêeHÍѨÙÅ∞ ÖË^• ÉÏ~°^æ •~°Ö¡ ’ ^•^•Ñ¨Ù ã¨QOÆ =∞OkH˜
H“Å∞ HÍÅ=º=kèH˜ ~°HõΔ} HõeÊOK«\ÏxH˜ Ѩiq∞`«=∞~ÚOk.) Éèí∂q∞ ÖËx "åiѨx
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 573
Ѩiã≤÷`«∞efl "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~°K«_»O, „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ "åiH˜ =º=™êÜ«∞`Õ~° Láêkè
HõeÊOK«_O» ÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `åflʼnõΩ qq^èŒ ~å„ëêìÅÖ’ qaè#fl"≥∞#ÿ Ѷe¨ `åÅ∞ ã≤kOú Kå~Ú.
„QÍg∞} ¿Ñ^ŒiHõO, J<åºÜ«∞O, Éè∂í q∞ÖËx`«#O ã¨=∞㨺efl Ѩi+¨¯iOKÕO^Œ∞‰õΩ
ã¨ÇϨ HÍ~° L=∞‡_ç =º=™êÜ«∞O XHõ Ѩ^uúŒ QÍ qѶŨ =∞~ÚOk. „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’
¿Ñ^ŒÅ H˘~°‰Ωõ L^Õtú Oz# Ѩ^HŒä ÍÅ#∞ `«~K° ∞« QÍ ã¨OѨ#∞flÅ∞ qxÜ≥∂yOK«∞H˘<åfl~°∞.
<≥„Ǩ˙ L#flѨÊ\˜H˜ ™È+¨eã¨∞ì `«~°Ç¨ ã¨=∂[O HÍO„ÔQãπ ÅHõΔ º=∞x (Jk ÉèÏ~°`«
~å*ϺOQÆOÖ’x P^ÕtHõ ã¨∂„`åÅÖ’ KÕ~°Û|_çOk) P=_ç HÍO„ÔQãπ (1955)
P"≥∂kOz#ѨÊ\˜H˜ <åQÆÑÓ¨ ~ü HÍO„ÔQãπ ã≤áê¶ ~°ã∞¨ Å∞ KÕã#≤ ѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ =º=™êÜ«∞O
™È+¨e[O kâ◊Ö’ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÆÖ^Ë ∞Œ . J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ , ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
=º=™êÜ«∞O #∞O_ç ѨӺ_»Öò J=âıëêÅ#∞ `˘ÅyOz, "å~°ã`¨ fi« OQÍ ã¨O„Hõq∞Oz#
=Åã¨"å^Œ =º=™êÜ«∞ K«„\Ïxfl Jaè=$kú Ѷe¨ `åÅ∞ ¿Ñ^Œ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ, XHõ "Õ∞~°‰Ωõ =º=™êÜ«∞
HÍi‡‰õΩʼnõΩ <≥=∞‡kQÍ JO^Õ Jaè=$kú =∂~°Oæ Ѩ\ Oì˜ zOk.
HÍx `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ ™êkèOz# QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ Jaè=$kú ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl
^Õâ◊ J=ã¨~åÅ#∞ fˆ~ÛkQÍ ÖË^∞Œ . ã¨fi`«O„`å#O`«~O° "åi¬HOõ QÍ 2.25 âß`«O K˘Ñ¨C#
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl [<åÉèÏ, `«Åã¨i P^•Ü«∞O ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ, `«fii`« áêi„âßq∞H©Hõ~°}
„ѨÜ∞« `åflÅ∞, á⁄~°∞QÆ∞ ^ÕâßÅ`À ~Ô O_»∞ ÃÑ^ŒÌ Ü«Ú^•úÅ∞ - ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =º=™êÜ«∞ _ç=∂O_»x¡
f~°Û@O Hõ+`ì¨ ~« O° KÕâß~Ú. "≥Ú^Œ\ ˜ „Ѩ}ÏoHÍ HÍÅOÖ’ 12 q∞eÜ«∞#¡ @#∞flÅ PǨ~°
^è•<åºÅ kQÆ∞=∞u ~Ô O_»= =¸_»= „Ѩ}ÏoHõÅ HÍÅOÖ’ 19.4, 32.4 q∞eÜ«∞#¡
@#∞flʼnõΩ ÃÑiyOk. JѨÊ\˜Hˆ ѨÓ~°~Î Ú# ã¨O™ê÷Q`Æ « ã¨O㨯~°}Å∞, =∞øeHõ ã¨^∞Œ áêÜ«∂Å
HõÅÊ#‰õΩ "≥zÛùOz# ÃÑ^ŒÌ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ HÍ~°}OQÍ ^ÕâO◊ 1960 ^Œâß|ÌO =∞^躌 HÍÅO
<å\˜H˜ ™êOˆHuHõ ã¨O㨯~°}Å „áêuѨkHõ# `«~∞° "åu ^Œâ◊ =º=™êÜ«∞ ѨÙ~ÀQÆuH˜ JO>Ë
ǨÏi`« qѨ"¡ åxH˜ ã¨#fl^Œ=ú ∞~ÚOk.

574 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 33
=º=™êÜ«∂aè=$kú - ǨÏi`« qѨ¡=O
n~°H… ÍeHõOQÍ PǨ~° H˘~°`« Z^Œ∞~˘¯O@∂ aHΔÍáê„`« Ѩ@∞ìH˘x L#fl ã≤u÷
#∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl PǨ~° ~°OQÆOÖ’ ã¨fiÜ«∞O ã¨=∞$kú ™êkèOKÕ ã≤u÷ Hˆ QÍHõ J^Œ#OQÍ
L`«ÊuÎ KÕ¿ã ã≤u÷ H˜ fã¨∞H˘x =zÛ#kQÍ Ç¨Ïi`« qѨ=¡ O QÆ∞iÎOK«|_çOk. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
=º=™êÜ«∞OÖ’ - „Ѩ`ºÕ H˜Oz 1960 ^Œâß|ÌO =∞^躌 ÉèÏQÆO #∞O_ç ÃÑ^ŒÌ ™êOˆHuHõ
ã¨O㨯~°}Å HÍ~°}OQÍ D =∂~°∞Ê =zÛOk. ǨÏi`« qѨ"¡ åxH˜ ^•ifã≤# #∂`«#
=º=™êÜ«∞ q^è•#O „Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì_®xH˜ "≥#∞Hõ QÆÅ ~å[H©Ü«∞ Pi÷Hõ HÍ~°}ÏÅÃÑ·#,
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì_®xH˜ ZOK«∞H˘#fl ã¨=∞Ü«∞O ÃÑ#· KåÖÏ K«~Û° [iyOk. =º=™êÜ«∞ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ
ã¨fiÉèÏ=OÃÑ· qq^èŒ =º=™êÜ«∞ =~åæÅ - „Ѩ`ºÕ H˜Oz ¿Ñ^ŒÅ ã≤u÷ QÆ`∞« ÅÖ’x =∂~°∞ÊÃÑ#· ,
„ѨÉ∞íè `åfiÅ Ü≥ÚHõ¯ =~°æ á⁄OkHõÃÑ#· , ǨÏi`« qѨ=¡ O „ѨÉÏè =OÃÑ#· ‰õÄ_® KåÖÏ K«~Û°
[iyOk.
<≥„Ǩ˙ áêÅ<å HÍÅOÖ’ JO>Ë ã¨fi`«O„`«O =zÛ#ѨÊ\˜ #∞O_ç 1964Ö’
PÜ«∞# =∞~°}˜OKÕ =~°‰õΩ =º=™êÜ«∞O J„â◊^Œú KÕÜ«∞|_çO^Œx, =º=™êÜ«∂xH˜
ã¨O|OkèOz# ™êOˆHuHõ ѨÙ<åkÃÑ· ^Œ$+≤ì ÃÑ@ìÖ^Ë xŒ q=∞~°≈ =ÙOk. HÍx ^ÕâO◊ `«fii`«QuÆ x
áêi„âßq∞H©H~õ }° K≥O^•Å<Õ <≥„Ǩ˙ HõÅ <≥~"° ~Õ åÅO>Ë =º=™êÜ«∂aè=$kú H©ÅHõ=∞x
PÜ«∞#H˜ ã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ# J=QÍǨÏ# =ÙOk. "≥Ú^Œ\ ˜ „Ѩ}ÏoHõ #∞O_ç =º=™êÜ«∂xH˜
Hˆ \Ï~ÚOѨÙÅ∞ U „Ѩ=∂}ÏÅ`À K«∂z#ѨÊ\˜H˜ QÆ}hÜ«∞OQÍ =Ù<åfl~Ú. "≥Ú^Œ\ ˜
„Ѩ}ÏoHõÖ’ =º=™êÜ«∂xH˜ h\˜ áê~°∞^ŒÅ‰õΩ "≥Ú`«OÎ „Ѩ}ÏoHõ =ºÜ«∞OÖ’ 31 âß`«O
Hˆ \Ï~ÚOK«_O» `À ã¨Ç¨ `«~∞° "å`« Jxfl „ѨÉ∞íè `åfiÅ Hˆ \Ï~ÚOѨÙÅ∞ ‰õÄ_® 20, 24
âß`«O =∞^躌 =Ù<åfl~Ú. "≥Ú^Œ\ ˜ ~Ô O_»∞ „Ѩ}ÏoHõÅ HÍÖÏÅ∞ =º=™êÜ«∞ ã¨O㨯~°}Å
ã¨Ç¨ÏHÍ~° =º=™êÜ«∞O „áêuѨkHõ# L`«ÊuÎ qѨs`«OQÍ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞O^Œx "Õã¨∞H˘#fl
JOK«<åÅ∞ <≥~°"Õ~°ÖË^Œ∞. HÍx <≥„Ǩ˙ „áê~°OÉèíO #∞O_ç P^èŒ∞xHõ =º=™êÜ«∂xH˜
J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ âß„ã‘Ü Î ∞« "≥∞#ÿ =∞øeHõ ã¨^∞Œ áêÜ«∂Å HõÅÊ#‰õΩ KåÖÏ „áê^è•#º`« ~ÚKåÛ_»∞.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 575
L‰õΩ¯ á¶êºHõsì Å`À áê@∞ <≥„Ǩ˙ ÉÏ„HÍ#OQÆÖò ÖÏO\˜ h\˜ áê~°∞^ŒÅ q^Œ∞º^Œ∞`«ÊuÎ
„áê*ˇ‰Ωõ Åì ∞ Jã¨OMϺHõ"∞≥ #ÿ =º=™êÜ«∞ q^•ºÅÜ«∂Å∞, Ѩiâ’^è<Œ å Hˆ O„^•Å∞, ~°™êÜ«∞xHõ
Z~°∞=ÙÅ Hõ~å‡QÍ~åÅ∞ - ÖÏO\˜ P^è∞Œ xHõ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ^Õ"åÅÜ«∂Å x~å‡}ÏxH˜ KåÖÏ
„áê^è•#º`« xKåÛ_»∞.
1950 ^Œâß|ÌO z=i 1960 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèí ã¨O=`«û~åÅ <å\˜H˜ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
Ѩiã≤`÷ ∞« Å Hõ#∞QÆ∞}OQÍ KÕÑ@¨ ^ì yŒ # Éè∂í ã¨O㨯~°}ŠѶe¨ `åÅ∞, JÖψQ =º=™êÜ«∞
qã¨~Î }° ^•fi~å =º=™êÜ«∂aè=$kú JO>Ë Z‰õΩ¯= Éè∂í q∞x ™êQÆ∞Ö’H˜ fã¨∞H˘x ~å=_»O
=Å# [iy# =º=™êÜ«∂aè=$kÌ XHõ Ѩiq∞uH˜ KÕ~∞° H˘#_»O`À <≥„Ǩ˙ `«# ^Œ$+≤xì
Jx"å~°ºOQÍ ™êOˆHuHõ Ѩiëê¯~åÅ kâ◊QÍ =∞~°ÖÏÛ_»∞ (ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞
KÕÑ\¨ #ì˜ [áê<£, K≥<· å ÖÏO\˜ ^ÕâßÅ∞ ‰õÄ_® "å\˜ Jaè=$kú ~ˆ @∞x H˘#™êyOKÕO^Œ∞‰õΩ
=º=™êÜ«∞~°OQÆOÖ’ P^è∞Œ xHõ ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ>Ëì ѨO^ä•x J#∞ã¨iOKå~Ú).
<≥„Ǩ˙ rqOz =ÙO_»QÍ<Õ =¸_»= „Ѩ}ÏoHõÖ’ „ѨÜ∂≥ QÆ Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ `«fi~°`Q« uÆ x
=º=™êÜ«∂xfl Jaè=$kú Ѩ~K° \« ÏxH˜ =ã¨`∞« Å∞ =#~°∞Å∞ ÉÏQÍ =Ù#fl „áêO`åÅ#∞ ~å„ëêìxH˜
XHõ\ ˜ K˘Ñ¨C# "≥Ú`«OÎ 15 lÖÏ¡Å#∞ ZOÑ≤Hõ KÕÜ∞« _»O [iyOk. `«~∞° "å`« HÍÅOÖ’
D „ѨÜ∂≥ QÆO qã¨Î $`« Ѩ~K° |« _çOk. ǨÏi`« qѨ"¡ åxfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOz# „Ѩ=ÚY∞ÅÖ’
XHõ~Ô #· l.Zãπ.ÉèÖí Ï¡ ~ÚÖÏ K≥áêÊ_»∞.
'ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ QÆ∞}Ï`«‡Hõ"∞≥ #ÿ ™êOˆHuHõ =∂~°∞Ê - ǨÏi`«qѨ=¡ O... PÜ«∞#
(<≥„Ǩ˙) rq`« HÍÅOÖ’ QÍHõ PÜ«∞# K«xáÈ~Ú# `«~°∞"å`« =zÛOk. HÍx
™êOˆHuHÍaè=$kúH˜ ѨÙ<å^Œ∞Å∞ <≥„Ǩ˙ HÍÅOÖ’<Õ "ÕÜ∞« É_®¤~Ú.—
U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H˜ 1960 ^Œâß|ÌO =∞^躌 HÍÅO <å\˜H˜ H˘xfl n~°H… ÍeHõ ^èÀ~°}∞Å
„ѨÉÏè =O JÖψQ H˘xfl `«H} Δõ Jx"å~°º`«Å∞ #∂`«# =º=™êÜ«∞ q^è•<åxfl ™ê^躌 O
KÕâß~Ú.
1949-65 HÍÅOÖ’ "åi¬Hõ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ 3 âß`«O`À =º=™êÜ«∞ L`«ÊuÎÖ’
QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ =Ù#flѨÊ\˜H© ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 1950 ^Œâß|ÌO =∞^躌 HÍÅOÖ’#∞,
1960 ^Œâß|ÌO =∞^躌 HÍÅOÖ’#∞ PǨ~° ^è•<åºÅ H˘~°`« Z^Œ∞~˘¯#flk. 1960 ^Œâß|ÌO
„áê~°OÉèíOÖ’ =º=™êÜ«∂aè=$kú ã¨ÎOaèOK«_»O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. QÆ`« J~°÷ â◊`å|ÌOÖ’
"åi¬HOõ QÍ 1 âß`«OQÍ =Ù#fl [<åÉèÏ=$kú ~ˆ @∞ ã¨fi`«O„`å#O`«~O° 2.2 âß`åxH˜ ÃÑ~°Q@Æ O,
áêi„âßq∞H©H~õ }° ‰õΩ Hˆ \Ï~ÚOѨÙÅ∞ ÃÑOK«@O. ÉèÏ~°`« =º=™êÜ«∞ ~°OQÆOÃÑ· n~°H… ÍeHõ
XuÎ_»∞Å∞ `≥zÛÃÑ\Ïì~Ú. ÉèÏ~°`«^Õâ◊ =∂Ô~¯@∞¡ „Ѩ[Å PǨ~° _ç=∂O_»∞x ѨÓiÎQÍ
f~°ÛÖËHáõ ÈÜ«∂~Ú. 1950 ^Œâß|ÌO =∞^躌 HÍÅO #∞O_ç PǨ~° ^è~Œ Å° ∞ ÃÑiQÍ~Ú. PǨ~°
H˘~°`x« f~°Û\ÏxH˜, ^è~Œ Å° #∞ ã≤s÷ HõiOK«\ÏxH˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î PǨ~° ^è•<åºÅ∞
576 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
kQÆ∞=∞u KÕã∞¨ H˘#Hõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . kQÆ∞=∞`«∞Å∞ =^Œ#Ì ∞‰õΩO>Ë PǨ~° ^è•<åºÅ#∞ ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î
¿ãHõiOKåe. WÖÏ KÕÜ«∞@O „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO ÖËx ~°ëêº K≥·<åÅ`À ™ê^茺"Õ∞ QÍx
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ P"≥∂^ŒÜ∂≥ QƺO HÍ^Œ∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ P"≥∞iHÍ #∞O_ç Ñ≤.Ü«∞Öò.480 Ѩ^HŒä Oõ
„H˜O^Œ PǨ~°^•è <åºÅ kQÆ∞=∞u H˘~°‰Ωõ KÕã∞¨ H˘#fl q"å^Œ„QÆãΨ XѨÊO^•Å∞ 1956Ö’
"≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú. D Ѩ^HŒä Oõ „H˜O^Œ "≥Ú^Œ\ ˜ ã¨O=`«û~°O ^•^•Ñ¨Ù =¸_»∞ q∞eÜ«∞#¡
@#∞flÅ PǨ~°^•è <åºÅ∞ kQÆ∞=∞u KÕã∞¨ H˘#_»O [iyOk. P `«~∞° "å`« kQÆ∞=∞`«∞Å
Ѩi=∂}O ÃÑiyOk.1963 <å\˜H˜ 4.5 q∞eÜ«∞#¡ @#∞flʼnõΩ KÕiOk.
D Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’<Õ K≥<· å (1962) `À áêH˜™êÎ<£ (1965) `À ~Ô O_»∞ Ü«Ú^•úÅ∞
=zÛѨ_®¤~Ú. =~å¬ÉÏè =O HÍ~°}OQÍ ~Ô O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ∞ 1965,1966 ÅÖ’ ^Œ∞iƒùHΔõ
Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ U~°Ê_®¤~Ú. =º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÅÎ ∞ 17 âß`«O PǨ~°^•è <åºÅ L`«ÊuÎ 20
âß`«O Ѩ_áç ÈÜ«∂~Ú. PǨ~°^•è <åºÅ ^è~Œ Å° ∞ 1965-68 HÍÅOÖ’ "åi¬HOõ QÍ 20
âß`«O ÃÑiQÍ~Ú. 1966Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 10 q∞eÜ«∞#¡ @#∞flʼnõΩ ÃÑQ· Í PǨ~° ^è•<åºxfl
kQÆ∞=∞u KÕã∞¨ HÀ=Åã≤ =zÛOk. ^ÕâO◊ Ö’x ѨÅ∞ „áêO`åÖÖ’ - „Ѩ`ºÕ H˜Oz Ü«Ú.Ñ≤,
cǨ~°∞ÅÖ’ ^Œ∞iƒùHΔõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ U~°Ê_ç# ã¨OHΔÀÉèí ã¨=∞Ü«∞OÖ’ J"≥∞iHÍ PǨ~° ^è•<åºÅ
kQÆ∞=∞u PÑ≤"™Õ êÎ=∞x ɡkiOzOk. ÉèÏ~°`ü áêH˜™êÎ<£ Ü«Ú^ŒOú , qÜ«∞`åflOÃÑ· ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
"≥Y· i - J"≥∞iH͉õΩ J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ q^è•<åxH˜ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl XÑ≤ÊOK«\ÏxH˜ „ÃÑã≤_O≥ @∞
*Ï#û<£H˜ J=HÍâßÅ∞QÍ =zÛѨ_®¤~Ú. PǨ~°O H˘~°‰Ωõ P^è•~°Ñ_¨ #ç "å_çx +¨~`° ∞« Å`À
ÖÁOQÆnÜ«∞_»O ã¨∞ÅÉèOí QÆ^•!
1960 ^Œâß|ÌO =∞^躌 ã¨O=`«û~åŠѨiã≤`÷ ∞« Å <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ Pi÷Hõ ™êfi=ÅO|#
- „Ѩ`ºÕ H˜Oz PǨ~° ã¨fiÜ«∞O ã¨=∞$kú ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ q^Õj q^è•#O
Ü≥ÚHõ¯ J`«ºO`« „áê^è•#º`å ÅHΔͺÅÜ«∂º~Ú. #∂`«# =º=™êÜ«∞ q^è•#O J=∞Å∞
„áê~°OaèOK«|_çOk. JѨÊ\˜ „Ѩ^•è #=∞O„u ÖÏÖò|ǨÏ^Œ∂~Ì âü ß„ã≤,Î PǨ~° =∞O„u ã≤.
ã¨∞„|=∞}ºO, âß„ã≤Î `«~∞° "å`« 1966Ö’ „Ѩ^•è #=∞O„u J~Ú# WOk~åQÍOnè ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
=º=™êÜ«∂aè=$kú H˘~°‰Ωõ KÕÑ\¨ #ì˜ #∂`«# q^è•#OÖ’x =∞øeHõ =∂~°∞ÊʼnõΩ „Ѩ^•è #
HÍ~°‰Ωõ Å∞. „ѨÑO¨ K« ÉϺOH±KÕ xÜ«∞q∞OѨ|_ç# ɡÖò q∞+¨<£ D =∂~°∞Êx ã≤áê¶ ~°∞û KÕãO≤ k.
Ѩiã≤u÷ x J"≥∞iHÍ `«#Hõ#∞‰õÄÅOQÍ =∂~°∞Ê~å"åÅx XuÎ_ç KÕãO≤ k. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
‰õÄ_® QÆ}hÜ«∞OQÍ #∂`«# q^è•<åxH˜ UHÍaè„áêÜ«∞O Pq~°ƒqù OzOk. JkèHõ kQÆ∞|_»∞Å
=OQÆ_®Å∞ ( Hyv) ~°™êÜ«∞xHõ Z~°∞=ÙÅ∞ „H˜q∞ ã¨OǨ~°Hõ =∞O^Œ∞Å∞ U „\ÏHõ~ì ∞° ¡ ѨOѨÙÃã@∞¡
ÖÏO\˜ "å\˜`À ã¨Ç¨ =º=™êÜ«∞ Ü«∞O„`«Ñi¨ Hõ~åÅ∞, =º=™êÜ«∞ q^•ºHÍ~°º„Hõ=∂Å∞
~°∞} ™œHõ~åºÅ∞ U~åÊ@∞, h\˜áê~°∞^ŒÅ W`«~° J#∞‰õÄÅ`«Å∞ =Ù#fl „áêO`åÅÖ’
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 577
 32 q∞eÜ«∞#¡ ZHõ~åÅ Éè∂í q∞ ("≥Ú`«OÎ =º=™êÜ«∞O KÕÜ∞« |_»∞`«∞#fl Éè∂í q∞Ö’ 10=
=O`«∞) D Ѩ^HŒä Oõ „H˜O^Œ „ѨÜ∂≥ [#O á⁄O^Œ_®xH˜ ZOÑ≤Hõ KÕÜ∞« |_çOk.
=º=™êÜ«∞OÃÑ· „ѨÉ∞íè `«fi ÃÑ@∞ì|_ç QÆ}hÜ«∞OQÍ ÃÑiyOk. 1968-73 HÍÅOÖ’
=º=™êÜ«∞ ~°∞} ™œHõ~åºÅ∞ ~Ô \˜Oì Ѩ٠KÕÜ∞« |_®¤~Ú. 1965 Ö’ =º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÅÎ
^è~Œ Å° Hõq∞+¨<£ xÜ«∞q∞OK«|_çOk. ~Ô `· ∞« y@∞ìÉÏ@∞ ^è~Œ H° ˜ Ǩg∞ HõeÊOK«|_çOk. „ѨÉ∞íè `«fi
ÃÑ@∞ì|_ç ~°∞} ™œHõ~º° O y@∞ìÉÏ@∞ ^è~Œ Å° ∞ #∂`«# ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O ÅÉèºí `«ÖÏO\˜q
~Ô `· ∞« Å „ÃÑ"· @Õ ∞ ÃÑ@∞ì|_»∞efl ÃÑOKå~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ Ç¨Ïi`« qѨ"¡ åxH˜ =ÚO^Œ∞ "åi¬HOõ QÍ
XHõ q∞eÜ«∞<£ ÃÇÏHÍì~‰¡° Ωõ h\˜áê~°∞^ŒÅ ™œHõ~º° O HõeÊOK«|_»QÍ 1970 ^Œâß|ÌOÖ’
"åi¬HOõ QÍ 2.5 q∞eÜ«∞#¡ ÃÇÏHÍì~‰¡° Ωõ h\˜áê~°∞^ŒÅ ™œHõ~º° O HõeÊOK«|_çOk. JO`ÕQÍHõ
1960-61, 1970-71 =∞^躌 HÍÅOÖ’ ZÅ„H˜Hì ± =∞iÜ«Ú _ôlÖò ѨOѨÙÃã@∞¡ ã¨OYº
4,21,000 #∞O_ç 2.4 q∞eÜ«∞#¡‰Ωõ É’~ü"Ö≥ òû 90,000 #∞O_ç 4,60,000 ʼnõΩ
„\ÏHõ~ì ∞° ¡ 31,000 #∞O_ç 1,40,000 ʼnõΩ ÃÑiyOk. W^Õ HÍÅ =º=kèÖ’ ~°™êÜ«∞xHõ
Z~°∞=ÙÅ∞ <≥„· \’[<£ á¶êã¨Ê~°ã,π á⁄\Ï+≤Ü∞« OÅ qxÜ≥∂QÆO 3,06,000 "≥∞„\˜H± @#∞flÅ
#∞O_ç 2,350,000 "≥∞„\˜H± @#∞flʼnõΩ ÃÑiyOk.
D #∂`«# q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ Ѷe¨ `åÅ∞ KåÖÏ `«‰Ωõ ¯= HÍÅ=º=kèÖ’ JO^•~Ú.
1967-68, 1970-71 HÍÅ =º=kèÖ’ PǨ~° ^è•<åºÅ L`«ÊuÎ, 35 âß`«O ÃÑiyOk.
1964-65, 1971 -72 HÍÅ =º=kèÖ’ PǨ~°^•è <åºÅ L`«ÊuÎ, 89 q∞eÜ«∞<£ @#∞flÅ
#∞O_ç 112 q∞eÜ«∞<£ @#∞flʼnõΩ ÃÑiyOk. JO>Ë `«Åã¨i ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ~ˆ @∞ 10
âß`«O. 1966Ö’ 10.6 q∞eÜ«∞#¡ @#∞flÅ∞QÍ =Ù#fl PǨ~° ^è•<åºÅ kQÆ∞=∞u 1970
<å\˜H˜ 3.6 q∞eÜ«∞#¡ @#∞flʼnõΩ Ñ¨_áç È~ÚOk. J^Õ HÍÅOÖ’ PǨ~°ÅÉèºí `« 73 q∞eÜ«∞#¡
@#∞flÅ #∞O_ç 99.5 q∞eÜ«∞#¡ @#∞flʼnõΩ ÃÑiyOk. #∂`«# =º=™êÜ«∞ q^è•#O
KÕѨ@ì|_»HõáÈ`Õ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O "åi¬HõOQÍ Hõhã¨O 8 #∞O_ç 10 q∞eÜ«∞#¡ @#∞flÅ
kQÆ∞=∞`«∞Å∞ KÕã∞¨ ‰õΩO@∂ 600 #∞O_ç 800 q∞eÜ«∞#¡ _®Å~°∞¡ "≥zÛOK«=Åã≤ =ÙO_Õ^xŒ
JOK«<å "ÕÜ∞« |_çOk. PǨ~° ÅÉèºí `« 1978Ö’ 110.25 q∞eÜ«∞#¡ @#∞flÅ∞ =ÙO_»QÍ
Jk „Hõ=∞OQÍ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ 1984 <å\˜H˜ 128.8 q∞eÜ«∞#¡ @#∞flʼnõΩ KÕ~∞° H˘Ok.
1980Å <å\˜H˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ PǨ~° ~°OQÆOÖ’ ã¨fiÜ«∞O ã¨=∞$kú ™êkèOK«@"Õ∞ QÍHõ 30
q∞eÜ«∞#¡ @#∞flÅ q∞QÆ∞Å∞ ^è•<åºxfl Hõey áê`«ÉÏH©Å#∞ fˆ~Û ã≤u÷ H˜ ÖËHõ PǨ~° H˘~°`«
QÆÅ ^ÕâßʼnõΩ ZQÆ∞=∞u KÕÜ∞« QÆey# ã≤u÷ H˜ KÕ~∞° H˘#flk. D HÍ~°}OQÍ<Õ 1987,
1988Ö’ =zÛ# =~å¬ÉèÏ= Ѩiã≤÷`«∞efl [Ü«∞„Ѩ^ŒOQÍ Z^Œ∞~˘¯#QÆeyOk. 1990
^ŒâßÉÏÌO`åxH˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ PǨ~° ^è•<åºÅ L`«ÊuÎ ^•^•Ñ¨Ù 200 q∞eÜ«∞#¡ @#∞flʼnõΩ
KÕ~∞° H˘O@∞Ok. Wk 1950-51 <å\˜ HõO>ˇ 51 q∞eÜ«∞#¡ @#∞flÅ∞ Z‰õΩ¯=. [<åÉèÏ
=$kú ~ˆ @∞ 2.1 âß`«O HÍQÍ PǨ~° ^è•<åºÅ L`«ÊuÎ ~ˆ @∞ 3 âß`«O.
578 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 =º=™êÜ≥∂`«Ê`«∞ÎÅ kQÆ∞|_»∞Å ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ HÍ~°}OQÍ Ç¨Ïi`« qѨ¡=O
=º=™êÜ«∂aè=$kú ~ˆ @∞x ÃÑOzOk. 1949-50, 1989-90 =∞^躌 HÍÅOÖ’ ã¨~åã¨i
Jaè=$kú~ˆ @∞ "åi¬HOõ QÍ 2.7 âß`«O. ǨÏi`« qѨ"¡ åxH˜ =ÚO^Œ∞ HÍÅOÖ’ JO>Ë 1949-
50 #∞O_ç 1964-65 =~°‰Ωõ =º=™êÜ≥∂`«ÊuÎ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅÖ’ 51 âß`«O ™êQÆ∞Ö’H˜
Z‰õΩ¯= Éè∂í q∞x fã¨∞H˘x ~å=_»O =Å# ("åi¬Hõ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ~ˆ @∞ 1.61 âß`«O) 49
âß`«O kQÆ∞|_ç ÃÑOK«_O» =Å# ("åi¬Hõ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ~ˆ @∞ 1.5 âß`«O) ™ê^躌 Ѩ_Oç k.
=º=™êÜ≥∂`«Ê`«∞ÅÎ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ#∞ JÖψQ xÅɡ>OìË ^Œ∞‰õΩ =º=™êÜ«∞ qã‘~Î O‚° kQÆ∞|_çÖ’
ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÖÏ ~Ô O_»∞ H˘#™êQÍe. qã‘~Î O‚° Ö’ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ XHõ™ê÷~ÚH˜ =zÛ# `«~∞° "å`«
JO>Ë ~ÚOHõ ÃÑOK«\ÏxH˜ J=HÍâßÅ∞ ÖËx ™ê÷~ÚH˜ KÕ~∞° H˘#fl `«~∞° "å`« J^Õ Jaè=$kú
~ˆ @∞ H˘#™êQÍÅO>Ë `«fii`«QuÆ x kQÆ∞|_»∞Å∞ ÃÑOK«_O» J=ã¨~=° ∞=Ù`«∞Ok. JÖÏ
KÕÜ∞« @OÖ’ ǨÏi`« qѨ=¡ O [Ü«∞„Ѩ^=Œ ∞~ÚOk. 1967-68, 1989-90 =∞^躌 HÍÅOÖ’
=º=™êÜ≥∂`«ÊuÎÖ’ 80 âß`«O ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ kQÆ∞|_»∞Å∞ ÃÑOK«_O» ^•fi~å ("åi¬Hõ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ
2.5 âß`«O) ™êkèOK«|_çOk. qã‘~Î å‚xfl ÃÑOK«_O» ^•fi~å 20 âß`«O Jaè=$kú ("åi¬HOõ QÍ
0.26 âß`«O) ™êkèOK«|_çOk. W\©=e HÍÅOÖ’ qã‘~Î O‚° Ö’ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ѨÓiÎQÍ
PyáÈ~ÚOk Hõ#∞Hõ L`«ÊuÎ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ Hˆ =ÅO kQÆ∞|_»∞Å HÍ~°}OQÍ<Õ [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
#∂`«# =º=™êÜ«∞ q^è•#O J=∞Å∞ „áê~°OaèOz#ѨÊ\˜ #∞O_ç H˘xfl ã¨O^ÕÇ¨ Å∞
JáÈǨÏÅ∞ =ºHõÎ=∞Ü«∂º~Ú. JѨÊ\˜ˆH J#∞‰õÄÅ`«Å∞ =Ù#fl „áêO`åÅÖ’ =#~°∞efl
Hˆ O„nHõiOK«_O» =Å# ǨÏi`«qѨ=¡ O „áêOfÜ«∞ Jã¨=∂#`«efl ÃÑOK«∞`«∞Ok – J<Õk
XHõ f„="≥∞#ÿ q=∞~°≈. JÖÏO\˜ PO^Àà◊#ʼnõΩ Ñ¨iëê¯~°O ǨÏi`«qѨ"¡ åxfl ~Ú`«~°
„áêO`åʼnõΩ qã¨iÎ OK«_O» Ö’ =ÙOk QÍx =ºuˆ~H˜OK«_O» Ö’ ÖË^∞Œ . ǨÏi`« qѨ=¡ O WOHÍ
Jã¨=∂#`«efl ÃÑOK«Háõ ÈQÍ ^ÕâO◊ Ö’x qq^èŒ „áêO`åʼnõΩ qã¨iÎ Oz "å\˜x ™œÉèÏQƺ=O`«O
KÕãO≤ ^Œx l.Zãπ. ÉèÖí Ï¡ÖÏO\˜ ѨO_ç`∞« Å J^躌 Ü«∞#O ã¨Ê+¨Oì KÕãO≤ k. 1962-65 #∞O_ç
1970-73 =~°‰Ωõ QÆÅ HÍÅ =º=kèÖ’ JO>Ë Ç¨Ïi`« qѨ=¡ O `˘e^ŒâÖ◊ ’ Jaè=$kú ~ˆ @∞
2.08 âß`«O ™êkèOK«|_çOk. Wk ѨtÛ"≥∂`«~Î ° „áêO`åÖˇ#· ѨO*Ï|∞, ǨÏ~åº<å, ѨtÛ=∞
Ü«ÚÑ≤ÅÖ’ QÀ^è∞Œ =∞ kQÆ∞|_»∞ÅÖ’ qѨs`«"∞≥ #ÿ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ HÍ~°}OQÍ ™êkèOK«|_çOk.
ǨÏi`« qѨ=¡ O Ü≥ÚHõ¯ ~Ô O_»= ^Œâ◊ Ö’ JO>Ë 1970-73 #∞O_ç 1980- 83 =~°‰Ωõ
QÆÅ HÍÅ=º=kèÖ’ JkèHõ kQÆ∞|_ç =OQÆ_®Å ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝<åxfl QÀ^è∞Œ =∞ #∞O_ç
=iH˜ qã¨iÎ OK«_O» =Å# ǨÏi`« qѨ=¡ O ^ÕâO◊ Ö’x ~Ú`«~° „áêO`åʼnõΩ - `«∂~°∞Ê
Ü«Ú.Ñ≤. PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’x HÀ™êÎ „áêO`åÅ∞, `«q∞à◊<å_»∞ Hõ~åfl@HõÅÖ’x H˘xfl „áêO`åʼnõΩ
qã¨iÎ OzOk. =∞Ǩ~åR, QÆ∞[~å`ü, PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’x „áêO`åÅ Jaè=$kú, JdÅ ÉèÏ~°`«
"åi¬Hõ Jaè=$kú ~ˆ @∞ 2.38 x JkèQqÆ ∞OzOk. 1980-83 #∞O_ç 1992-95 =~°‰Ωõ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 579
 QÆŠǨÏi`«qѨ=¡ O Ü≥ÚHõ¯ ~Ú\©=e =¸_»=^Œâ◊ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ „áÈ`åûǨÏHõ~"° ∞≥ #ÿ Ѷe¨ `åÅ∞
™êkèOzOk. D ^ŒâÖ◊ ’ QÆ`O« Ö’ KåÖÏ `«‰Ωõ ¯= Jaè=$kú K≥Ok# ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖò
`«∂~°∞Ê „áêO`åʼnõΩ cǨ~°∞, J™êûO, Xi™êûʼnõΩ qã¨iÎ OzOk. ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò QÆ`O« Ö’
Z#fl_»∂ ÖË#O`«QÍ 5.39 âß`«O Jaè=$kú ™êkèOzOk. JÖψQ ~Ú`«~° „áêO`åÅ∞
„Ѩ`ºÕ H˜Oz =∞^躌 „Ѩ^âÕ ò ^ŒH}Δ˜ „áêO`«O ~å[™ê÷<£ =∞^躌 „áêO`«O ‰õÄ_® `«fi~°QÍ Jaè=$kú
K≥O^•~Ú. =¸_»= ^Œâ◊ z=iH˜ qq^èŒ ~å„ëêìÅ =∞^躌 L`«ÊuÎÖ’ kQÆ∞|_»∞ÅÖ’ =º`åºã¨O
KåÖÏ =~°‰Ωõ `«yOæ k.
`˘e ^ŒâÖ◊ ’ - „Ѩ`ºÕ H˜Oz 1970 ^Œâß|ÌO `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ ǨÏi`« qѨ=¡ O
„QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ =~°æ qÉèí[#H˜ ^•ifã¨∞ÎO^Œ<Õ Jaè„áêÜ«∞O =ºHõÎ=∞~ÚOk.
ã¨OѨ#flÔ~`· ∞« Å∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞ P^è∞Œ xHõ =ã¨`∞« Å∞ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’
ÖËx z#fl ~Ô `· ∞« efl H“Å∞^•~°∞efl J}QÆ„^˘H˜¯ |ÅѨ_∞» `«∞<åfl~°x q=∞~°≈ =ÙOk. JO`ÕQÍHõ
=º=™êÜ«∞ Ü«∂O„fHõ~°} =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ Láêkèx ǨÏiã¨∞ÎO^Œx q=∞~°≈Å∞
"≥Å∞¡"≥`åÎ~Ú. =∞~˘Hõ q^èŒOQÍ K≥áêÊÅO>Ë „QÍg∞} ¿Ñ^ŒiHõO ÃÑiˆQ „Hõ=∞O
„áê~°OÉè=í ∞~ÚO^Œx, „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ =º=™êÜ«∞Hõ JâßOu, u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞
ã¨$+≤Oì K«|_»∞`«∞<åflÜ«∞x ÉèÏqOK«|_çOk. 1960 ^Œâß|ÌO z=iÖ’ 1970 ^Œâß|ÌO
„áê~°OÉèíOÖ’ H˘xfl ÃãHõΔ#¡Ö’ ǨÏi`«qѨ¡=O Z~°∞Ѩ٠qѨ¡"åxH˜ ^•ifã¨∞ÎO^Œ<Õk
JOkѨÙK«∞ÛH˘<Õ x<å^Œ=∞~ÚOk.
„áêOfÜ«∞ Jã¨=∂#`«Å ÖÏQÍ<Õ Ñ¨Å∞ JáÈǨÏÅ∞ ‰õÄ_® x~å^è•~åÅx `«~∞° "å`«
Ѷ¨∞@#Å∞ ~Ú\©=e J^茺ܫ∞<åÅ∞ ã¨Ê+¨ìO KÕâß~Ú. #∂`«# =º=™êÜ«∞ q^è•#O
„áê~°OaèOz#ѨÊ\˜ #∞O_ç ^•x =Å# =KÕÛ „ѨÜ∂≥ [<åÅ#∞ ¿Ñ^Œ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜
`≥KÛÕ O^Œ∞‰õΩ =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ „ѨÜ∂≥ [<åʼnõΩ ~°H}Δõ HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ ÏìÅ<Õ
J=QÍǨÏ# =ÙOk. (#∂`«# q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ „Ѩu‰õÄŠѶe¨ `åÅÃÑ· ÉèÏ~°`« "Õ∞^è•=ÙÅ
„Ѩ=∂^Œ ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞ "å\˜x x"åiOK«\ÏxH˜ `«Q∞Æ K«~º° Å∞ KÕÑ>¨ OìË ^Œ∞‰õΩ `À_»Ê_ç =ÙO\Ï~Ú)
#∂`«# q^è•#O „áê~°OaèOz# `«~∞° "å`« WOk~åQÍOnè 1960 ^Œâß|ÌO z=iÖ’ 1970
^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí Ö’ KÕÑ\¨ #ì˜ 'QÆsc ǨÏ~îå"À—Ö’ ÉèÏQÆOQÍ „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ ã¨#fl z#flHÍ~°∞
~Ô `· ∞« Å „ѨÜ∂≥ [<åÅ ã¨O~°H}Δõ ‰õΩ K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ Ïì~∞° . „QÍg∞} Ѩ#∞Å HÍ~°º„Hõ=∞O (RWP)
z#fl ~Ô `· ∞« Å Jaè=$kÌ ã¨Oã¨÷ (SFDA) ã¨#flHÍ~°∞ ~Ô `· ∞« Å =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩŠѨ^HŒä Oõ
(MFAL) „QÍg∞} Láêkè Ѩ^H Œä Oõ (CSRE), =∞Ǩ~åRÖ’ Láêkè Ǩg∞ Ѩ^HŒä Oõ
(EGS) - ÖÏO\˜ ѨÅ∞ Ѩ^H Œä ÍÅ∞ „áê~°OaèOK«|_®¤~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Ü«∞ãπÜ∞« Ѷ_π Zç ,
Ü«∞OÜ«∞ãπ ZÜ«∞Öò Ѩ^HŒä ÍÅ∞ Ѩk ÅHõÅΔ =∞OkH˜ ÃÑQ· Í z#fl ~Ô `· ∞« Å#∞ 5 ÅHõÅΔ =∞OkH˜
ÃÑQ· Í ã¨#flHÍ~°∞ ~Ô `· ∞« Å#∞ QÆ∞iÎOz "åiH˜ ã¨fiÅÊHÍeHõ =∞^躌 HÍeHõ, n~°H… ÍeHõ ~°∞}Ïefl
580 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 JO^Œ*âË ß~Ú. z#fl ã¨#flHÍ~°∞ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ "å~°∞ fã¨∞H˘#fl JѨCÅÖ’ 25 âß`«O 33.3
âß`«O „ѨÉ∞íè `«fiO ã¨aû_ôÅ∞QÍ ~ÚzÛOk. ã¨ÇϨ HÍ~° ã¨OѶ∂¨ Å ^•fi~å, =º=™êÜ«∂aè=$kú
ÉϺO‰õΩÅ ^•fi~å, *ÏfÜ«∞O KÕÜ∞« |_ç# "å}˜[º ÉϺO‰õΩÅ ^•fi~å „Ñ¨É∞íè `«fiO ÖHõÖΔ Ïk
=∞Ok ¿Ñ^Œ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ ~°∞} ™œHõ~º° O HõeÊOzOk. ~°∞}ÏÅ∞ ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ JO^Õ q^èOŒ QÍ
`«Q∞Æ K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ Oì˜ k. (30= J^蕺ܫ∞O K«∂_»O_ç)
D Ѩ^äŒHÍÅÖ’ Ö’áêÅ∞ |ÅÇ‘Ï#`«Å∞ =Ù#flѨÊ\˜H© „Ѩ[ʼnõΩ KåÖÏ
^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ ®¤~Ú. q`«<Î åÅ∞ ÃÑ@∞ì|_çÖÏO\˜ =º=™êÜ≥∂`«Ê`«∞ÅÎ Hõ=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ™œHõ~åºÅ∞
ÃÑ^ŒÌ ~Ô `· ∞« ÅHõO>ˇ z#fl ~Ô `· ∞« Å∞ Z‰õΩ¯=QÍ á⁄O^ŒQeÆ QÍ~°x 1979Ö’ „Ѩ=ÚY Pi÷Hõ
âß„ã¨"Î `Õ Î« ~å*òH$õ +¨‚ iáÈ~°∞ì KÕâß_»∞. S^Œ∞ ZHõ~åÅ∞ JO`«HOõ >ˇ `«‰Ωõ ¯= á⁄ÖÏÅ∞ QÆÅ
z#fl ~Ô `· ∞« Å∞ =º=™êÜ«∞OÖ’H˜ =zÛ# "≥Ú`«OÎ qã‘~Î O‚° Ö’ 21 âß`«O á⁄ÖÏÅ∞ QÆey
31.4 âß`«O qã‘~Î O‚° Ö’ ™êQÆ∞ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. "åi ~°™êÜ«∞xHõ Z~°∞=ÙÅ qxÜ≥∂QÆO 32
âß`«O, á⁄O^Œ∞`«∞#fl =º=™êÜ«∞ ~°∞}ÏÅ∞ 33 âß`«O, „ѨÉ∞íè `«fiO HõeÊOz# ~°∞} ™œHõ~åºÅ
^•fi~å z#fl ~Ô `· ∞« Å∞ ÃÑ^ŒÌ ~Ô `· ∞« Å HõO>ˇ Z‰õΩ¯= kQÆ∞|_ç ™êkèOKå~°∞. 21âß`«O
á⁄ÖÏÅ∞ QÆÅ z#fl ~Ô `· ∞« Å∞ "≥Ú`«OÎ =º=™êÜ≥∂`«ÊuÎÖ’ 26 âß`«O ™êkèOK«QeÆ QÍ~°∞.
ǨÏi`« qѨ=¡ O z#fl ~Ô `· ∞« x Éè∂í q∞ÖËx ¿Ñ^ŒÅ „âı}∞ÅÖ’H˜ <≥\ "ì˜ Ü
Õ ∞« HõáÈQÍ
J`«_xç xÅ^˘‰õΩ¯‰õΩ<ÕÖÏ KÕãO≤ k. "≥∞~°∞QÔ #· q`«<Î åÅ∞ W`«~° =º=™êÜ«∞ L`åÊ^ŒHÍÅ`À
z#fl ~Ô `· ∞« XHõ "Õ∞~°‰Ωõ |ÅѨ_®¤_∞» . `«# á⁄ÖÏxfl ÃÑ^ŒÌ ~Ô `· ∞« H˜ J=Ú‡HÀ=Åã≤# ã≤u÷ H˜
<≥\ ˜ì"ÕÜ«∞|_»ÖË^Œ∞. l.Zãπ. ÉèíÖÏ¡, l.ÔH.K«O„^•Å J^茺ܫ∞<åÅ∞ D "åã¨Î"åxfl
^è$Œ gHõiOKå~Ú. "åã¨=Î OQÍ 25 ZHõ~åÅ∞ P ÃÑ#· =Ù#fl =º=™êÜ«∞^•~°∞Å ã¨OYº, "åi
P^•Ü«∂Å∞ ã¨fi`«O„`å#O`«~O° `«QÍæ~Ú. z#fl ã¨#flHÍ~°∞ ~Ô `· ∞« Å ã¨OYº „Hõ=∞OQÍ ÃÑiyOk.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ z#fl =∞^躌 `«~Ç° ¨ ~Ô `· ∞« Å ^Õâ=◊ ∞~ÚOk. 1980-81Ö’ 25 ZHõ~åÅ∞
JO`«HõO>ˇ `«‰õΩ¯= á⁄ÅO QÆey# =º=™êÜ«∞ ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ "≥Ú`«ÎO =º=™êÜ«∞
‰õΩ@∞OÉÏÅÖ’ 98 âß`«OQÍ =ÙO_ç 77.2 âß`«O qã‘~Î O‚° Ö’x á⁄ÖÏÅ∞ ™êQÆ∞ KÕâß~Ú.
10 ZHõ~åÅ∞ JO`«HOõ >ˇ `«‰Ωõ ¯= á⁄ÅO QÆey# =º=™êÜ«∞ ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ 88.5 âß`«OQÍ
=ÙO_ç "≥Ú`«OÎ qã‘~Î O‚° Ö’ 47.5 âß`«O ™êQÆ∞ KÕâß~Ú.
H“Å∞ =º=kèH˜ ~°H}Δõ ÖËx H“Å∞^•~°∞Å∞ áêeHÍѨÙÅ∞ =∂„`«O #+¨áì ÈÜ«∂~°∞.
ǨÏi`« qѨ=¡ O "åºÑ≤Î *ˇOk# „áêO`åÅÖ’ H“Å∞ˆ~@∞¡ á⁄ÅO qÅ∞= `«fii`«OQÍ ÃÑ~°Q_Æ O»
=Å# D ÃãHõ#Δ ∞¡ XuÎ_Hç ˜ QÆ∞~°Ü∂« º~Ú. D „áêO`åÅÖ’ Éè∂í Ü«∞*=∂#∞Å∞ ~°H}Δõ ÖËx
H“Å∞^•~°∞efl `˘ÅyOz P^è∞Œ xHõ ѨiHõ~åÅ#∞ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘x ã¨fiÜ«∞OQÍ =º=™êÜ«∞O
KÕ~ÚOK«@O „áê~°OaèOKå~°∞. HÍx ~°H}Δõ á⁄Ok# H“Å∞^•~°∞Å∞ áêeHÍѨÙÅ∞ z#fl
~Ô `· ∞« ÅÖÏQÍ<Õ #∂`«# ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O`À „ѨÜ∂≥ [#O á⁄O^•~°∞.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 581
 ǨÏi`« qѨ=¡ O „QÍg∞} x~°∞^ÀºQÍxfl ÃÑOK«∞`«∞O^Œ<Õ PO^Àà◊#Å∞ x~å^è•~°=∞x
x~°∂Ñ≤`« =∞Ü«∂º~Ú.1969Ö’ ѨO*Ï|∞Ö’ =º=™êÜ«∂xfl ‰õΩΔ }‚OQÍ J^躌 Ü«∞O KÕã#≤
=ÙÖòÊù ÖÏ_≥lhû¯ (Ü«Ú^•ú#O`«~O° q∞„`« ~å*ϺÅ∞ *áê<£x P„Hõq∞Oz# HÍÅOÖ’ Éè∂í
ã¨O㨯~°}ŠѨ^HŒä Íxfl ~°∂á⁄OkOK«@OÖ’ [#~°Öò =∂H± P~°∂~Ì Hü ˜ ã¨ÅǨ ~ÚzÛ#"å_»∞,
P `«~∞° "å`« `≥"· å<£ ^ŒH}Δ˜ qÜ«∞`åflO <ÕáêÖò WO_À<Õ+Ü ≤ ∂« , Ѷe≤ ÃÑ<·¶ û£ , ÉèÏ~°`^« âÕ ßÅ
Éèí∂ã¨O㨯~°}Å`À ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^èŒO QÆÅ"å_»∞) #∂`«# ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O
qã¨iÎ OK«_O» `À ~ÀA"ås ‰õÄbH˜ _ç=∂O_»∞ ÃÑiyO^Œx, QÆ`O« Ö’ HõO>ˇ Éè∂í q∞ÖËx
„âßq∞‰õΩx Ѩiã≤u÷ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_Oç ^Œx q=iOKå_»∞. qiqQÍ „\ÏHõ~ì ∞° ¡ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì_O» =Å#
Z^Œ∞ÅÌ ‰õΩ Ñ¨x `«ÑÊ≤ Ok QÍx ‰õÄbÅ J=ã¨~O° `«QÖæÆ ^Ë <Œ åfl_»∞. „\ÏHõ~ì ¡° `«~∞° "å`« ^ŒâÖ◊ ’
#∂iÊ_ç Ü«∞O„`åÅ∞ ~Ú`«~° Ü«∞O„`åÅ∞ qK«H}Δõ Ï ~°ÇÏ≤ `«OQÍ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì_O» =Å# ‰õÄbʼnõΩ
Láêkè ^˘~°Hõ^Œ<Õ PO^Àà◊# ‰õÄ_® J~°÷ ~°Ç≤Ï`«O. WѨÊ\˜ =~°‰õÄ ^Õâ◊OÖ’x U
„áêO`«OÖ’#∞ JÖÏO\˜ Ѩiã≤u÷ ~åÖË^∞Œ . L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1961-81 HÍÅOÖ’ ѨO*Ï|∞Ö’
=º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ ã¨OYº 3 ~Ô @∞¡ ÃÑiyOk. Éè∂í q∞ÖËx =º=™êÜ«∞ ‰õΩ@∞OÉÏÅ
ã¨OYº `«yOæ k. J^Œ#OQÍ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ‰õÄbÅ∞ `«∂~°∞Ê Ü«ÚÑ≤, cǨ~°∞ÅÖ’x "≥#∞Hõ|_ç#
lÖÏ¡Å #∞O_ç =Åã¨Å ^•fi~å ã¨=∞‰õÄ~°Û|_®¤~∞° .
ǨÏi`« qѨ=¡ O `«~∞° "å`« ^ŒâÅ◊ Ö’ =º=™êÜ«∞OÖ’ Láêkè ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ~ˆ @∞
H˘O`« =∞O^ŒyOzO^Œ<Õ "å^Œ# =ÙOk. ǨÏi`« qѨ=¡ O `«y#O`«QÍ Láêkè HõeÊOK«_O» `À
qѶŨ =∞~ÚOk QÍx JѨÊ\˜H˜ L#fl Láêkèx áÈQ˘@ìÖ^Ë ∞Œ .
ǨÏi`« qѨ=¡ O ѨO*Ï|∞, ǨÏ~åº<å, HÀ™êÎ, PO„^è,Œ =∞Ǩ~åR, `«q∞à◊<å_»∞
=ÔQ~· åʼnõΩ "åºÑ≤Î *ˇOk =º=™êÜ«∞Ѩ~"° ∞≥ #ÿ Láêkèx ÃÑOK«_O» `À áê@∞ =º=™êÜ«∞Hõ
Ѩi„â◊=∞Å Jaè=$kú, =º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÅÎ y_»O¤ QÆ∞Å x~å‡}O. ~°™êÜ«∞xHõ Z~°∞=ÙÅ
„H˜q∞ã¨OǨ~°Hõ =∞O^Œ∞Å "åºáê~°O, ~°"å}Ï Ñ¨i„â◊=∞ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ, =º=™êÜ«∞ ѨiHõ~åÅ
L`«ÊuÎ, „@‰õΩ¯Å∞ „\ÏHõ~ì ∞° ¡ ZÅ„H˜Hì ± _ôlÖò ѨOѨÙÅ∞ ~Ú`«~° P^è∞Œ xHõ =º=™êÜ«∞ ѨiHõ~åÅ
i¿Ñ~°‰¡ Ωõ ã¨sfiã≤OQ∑‰Ωõ ÃÑiy# _ç=∂O_»∞ =ÔQ~· åÅ`À Jk =º=™êÜÕ∞`«~° „QÍg∞} Ѩ@}ì
Láêkèx ‰õÄ_® ÃÑOzOk.
ǨÏi`« qѨ"¡ åxfl J#∞ã¨iOz ÃÑiy# „QÍg∞} P^•Ü«∂Å∞ „QÍg∞} „áêO`åÖÖ’
QÆ$Ç¨Ï x~å‡} HÍi‡‰õΩÅ∞ =„_»Oy Ѩx"åà◊√§, ^Œs˚ Ѩx"åà◊√§, <Õ`Ñ« x¨ "åà◊√¡ ~Ú`«~°
Ѩx"åà◊√¡ _ç=∂O_»∞ ÃÑOKå~Ú. JO`ÕQÍHõ „\Ïxûã¨~ì ∞° ,¡ ~ˆ _çÜ∂≥ Å∞,"åpÅ∞, ÃãH· à˜ √◊ ,¡
á¶êº#∞¡, >ˇeq[#∞¡, "å+≤OQ∑ "≥∞+‘#∞¡, "≥∂\Ï~°∞ ÃãH· à˜ √◊ §, HÍ~°∞,¡ Z~Ú~ü HõO_ç+#¨ ~°∞¡
ÖÏO\˜ á¶êºHõsì ÅÖ’ `«Ü∂« ~°Ü∞Õ º qx=∞Ü«∞ =ã¨∞=Î ÙʼnõΩ _ç=∂O_»∞ ÃÑiyOk. g\˜Ö’
H˘xflO\˜H˜ „QÍg∞} „áêO`åÅ _ç=∂O_»∞ Ѩ@}ì „áêO`åÅ#∞ JkèQqÆ ∞OK«_O» =Å#
582 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 L`«Êu^•~°∞Å∞ „QÍg∞} „áêO`åňHã≤ K«∂_»Hõ `«Ñʨ @O ÖË^∞Œ . =º=™êÜ«∞OÖ’x Jaè=$kú
„ѨÉÏè =O =º=™êÜÕ∞`«~° ~°OQÆOÃÑ· Ѩ__» O» =Å# 1971 -81 HÍÅOÖ’ ѨO*Ï|∞Ö’
Ѩ@}ì Láêkè 50 âß`«O ÃÑiyOk.
ǨÏi`« qѨ=¡ O ã¨$+≤Oì z# LáêkèHÅõ Ê# `«fii`«QuÆ x ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl [<åÉèÏH˜
Láêkè HõeÊOK«Ö^Ë ∞Œ . D Ѩiã≤u÷ x Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ J`«º=ã¨~° ã¨fiÅÊHÍeHõ n~°H… ÍeHõ
K«~º° Å∞ KÕÑ@¨ _ì O» J=ã¨~O° . WHõ¯_» ‰õÄ_® ǨÏi`« qѨ=¡ O H©ÅHõ=∞x x~°∂Ñ≤`=« ∞~ÚOk.
ǨÏi`« qѨ=¡ O HÍ~°}OQÍ áÈQÆ∞Ѩ_#ç PǨ~°^•è <åºÅ xÅfiÅ∞ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ ™ê÷~ÚÖ’
„Ѩ`ºÕ H˜Oz =º=™êÜ«∞HõOQÍ "≥#∞Hõ|_ç# „áêO`åÅÖ’ LáêkèHÅõ Ê# ¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å#
Ѩ^HŒä Íxfl KÕÑ@¨ _ì O» ™ê^躌 O KÕâß~Ú.
ǨÏi`« qѨ=¡ O "åºÑ≤*Î Oˇ k# „áêO`åÅÖ’ =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ x["Õ`<« åÅ∞
ÃÑiQÍ~Ú. `«‰Ωõ ¯= "Õ`<« åÅ∞ =Ù#fl cǨ~°∞ Ü«ÚÑ≤Å #∞O_ç =Åã¨Å∞ ÖËHáõ È`Õ Ç¨Ïi`«qѨ=¡ O
=Å# Z‰õΩ¯= Jaè=$kú ™êkèOz# ѨO*Ï|∞ ÖÏO\˜ „áêO`åÅÖ’ HÍi‡‰õΩÅ "Õ`<« åÅ∞
~ÚOHÍ ÃÑiy =ÙO_Õq. =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ∞ U „áêO`åÅ #∞O_ç =Åã¨Å∞ áÈÜ«∂~À
P „áêO`åÅÖ’ ‰õÄ_® "Õ`«<åÅ∞ ÃÑiQÍ~Ú. 1970 ^Œâß|ÌO =∞^茺HÍÅO #∞O_ç
=º=™êÜÕ∞`«~° "Õ`<« åÅ`À JO`«~å„+¨ì =º`庙êÅ∞ `«Q_æÆ O» „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. JO^Œ∞‰õΩ
"≥#∞Hõ|_ç# „áêO`åÅ #∞O_ç ǨÏi`« qѨ=¡ „áêO`åʼnõΩ =Åã¨Å∞ áÈ=_»O ‰õÄ_®
áêH˜HΔ Oõ QÍ HÍ~°}O.
PǨ~° ÅÉèºí `«, PǨ~° ^è•<åºÅ ^è~Œ Å° `«Q∞Æ ^æ ÅŒ , =º=™êÜ«∞ =º=™êÜÕ∞`«~°
~°OQÍÅÖ’ Láêkè HõÅÊ# ÖÏO\˜ HÍ~°}ÏÅ s`åº „QÍg∞} ¿Ñ^ŒiHõ ™ê÷~ÚÅÃÑ· ǨÏi`«
qѨ=¡ O QÆ}hÜ«∞OQÍ „ѨÉÏè =O K«∂Ñ≤Ok. XHõ „áêO`«OÖ’ =º=™êÜ«∂aè=$kúH˜ ÖËHõ
ǨÏi`« qѨ=¡ qã¨~Î }° ‰õΩ P „áêO`«OÖ’ ^•i„^Œº~ˆ Y‰õΩ kQÆ∞=# =Ù#fl ¿Ñ^ŒÅ ã¨OYºH˜
ã¨O|O^èOŒ =ÙO^Œx D<å_»∞ JO^Œ~∂° JOwHõiã¨∞<Î åfl~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x J`«ºkèHõ
„Ѩ*ÏhHõO (=¸_çO@ ~Ô O_»∞ =O`«∞Å∞) ~ÚѨÊ\˜H© =º=™êÜ«∞OÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ _» O» `À
¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å# K«~º° QÍ Ç¨Ïi`« qѨ=¡ `«~Ç° ¨ Jaè=$kú "åºÑ≤Î *ˇO^Œ_O» Ü≥ÚHõ¯
„áê^è•#º`« QÆ∞iÎOK«|_çOk. JO^Œ∞ˆH h\˜ áê~°∞^ŒÅ ~Ú`«~° =º=™êÜ«∞ =∞øeHõ
ã¨^∞Œ áêÜ«∂ʼnõΩ ~Ú\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ „ѨÉ∞íè `«fi ÃÑ@∞ì|_»∞efl `«yOæ K«_O» f„="≥∞#ÿ
q=∞~°≈ʼnõΩ QÆ∞~°=Ù`«∞#flk.
„QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ ǨÏi`«qѨ=¡ O Z~°∞Ѩ٠qѨ"¡ åxH˜ ^•ifÜ«∞ÖË^∞Œ . HÍx
~Ô `· ∞« Å x~°ã#¨ ~Ô `· ∞« Å ã¨=∞~°jÅ`« ÃÑiyOk. ǨÏi`« qѨ=¡ O =Å# „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞
á⁄Ok# z#fl, =∞^躌 `«~Ç° ¨ ÃÑ^ŒÌ ~Ô `· ∞« Å∞ "åi L`«Ê`«∞ÅÎ ‰õΩ Z‰õΩ¯= ^è~Œ Å° ∞ HÍ"åÅx

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 583

"åi ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ `«yOæ K«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÉ∞íè `«fiO ã¨aû_ôÅ∞ ~Ú"åfiÅx _ç=∂O_»∞ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
(J^蕺ܫ∞O 32 K«∂_»O_ç). W\©=e ã¨O=`«û~åÖÖ’ D ÃãHõ#Δ ‰¡ Ωõ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞Hõ`fi« O
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#flk. Pi÷HÑõ ~¨ O° QÍ PK«~}° Ü © ∞« O HÍx ~å~ÚfÅ∞ ~Ú=fiÅã≤OkQÍ XuÎ_ç
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#flk. „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ XuÎà√◊ § ÖÁOQÆ∞`«∞<åfl~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ KåÖÏ ~å„ëêìÅ∞
=º=™êÜ«∞ J=ã¨~åʼnõΩ L`«ÊuÎ ^è~Œ ° HõO>ˇ `«‰Ωõ ¯=‰õΩ q^Œ∞º`«∞Î ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕã∞¨ <Î åfl~Ú.
WÖÏO\˜ Ѩi}Ï=∂Å∞ =º=™êÜ«∞OÃÑ<· Õ QÍHõ n~°H… ÍeHõOQÍ ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ q^è•#OÃÑ·
‰õÄ_® „Ѩu‰õÄÅ „ѨÉÏè =O K«∂ѨÙ`å~Ú (K«∂_»O_ç J^蕺ܫ∂Å∞ 28,29,32)
'Ѩ~åº=~°} ã¨=∞`«∞ź`«x HÍáê_»∞‰õΩO@∂ n~°H… ÍeHõOQÍ =º=™êÜ«∞ Jaè=$kÌx
H˘#™êyOK«_O» ZÖÏ? J<Õk W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ `«Öuˇ #Î H˘`«Î ã¨=∞㨺. ~°™êÜ«∞xHõ
Z~°∞=ÙÅ∞ „H˜q∞ ã¨OǨ~°Hõ =∞O^Œ∞Å∞ JuQÍ "å_»_O» =Å#, h\˜ áê~°∞^ŒÅ H˘~°‰Ωõ
Éè∂í QÆ~ƒ° ù [Å=#~°∞Å#∞ Z‰õΩ¯=QÍ qxÜ≥∂yOK«∞H˘=_»O =Å# "å`å=~°}Ѩ~O° QÍ
=KÕÛ „Ѩu‰õÄŠѶe¨ `åÅÃÑ· ~Ú\©=Å JÉèºí O`«~åÅ∞ [iQÍ~Ú. D ã¨=∞㨺‰õΩ ã¨∞ÅÉè"í ∞≥ #ÿ
Ѩiëê¯~åÅ∞ ÖË=Ù. ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O`À [iˆQ =º=™êÜ«∂aè=$kú ã¨=∞㨺Å∞
`≥zÛÃÑ_»∞`«∞O_»QÍ =º=™êÜ«∂aè=$kú [~°QHÆ áõ È`Õ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞« ã¨=∞㨺Å`À
áê@∞ ã¨OH˜¡+¨ì"≥∞ÿ# Ѩ~åº=~°} ã¨=∞㨺Å∞ ã¨$+≤ìOK«|_»`å~Ú. ǨÏi`« qѨ¡"åxH˜
=ÚO^Œ∞HÍÅOÖ’ ÃÇÏHÍì~∞° H˜ ѨO_çOz# QÀ^è∞Œ =∞ =i ™ê÷~ÚÖ’ D<å\˜ L`«Ê`«∞ÅÎ #∞
™êkèOKåÅO>Ë J^Œ#OQÍ 80 q∞eÜ«∞<£ ÃÇÏHÍì~°¡ Éèí∂q∞ JO>Ë „Ѩã¨∞Î`«O =Ù#fl
=º=™êÜ≥∂Qƺ"≥∞#ÿ Éè∂í q∞ HõO>ˇ 66 âß`«O Z‰õΩ¯= HÍ=Åã≤ =ÙO@∞O^Œx „ѨMϺ`«
=º=™êÜ«∞ âß„ã¨"Î `Õ Î« Ü«∞O.Ü«∞ãπ. ™êfiq∞<å^ä<Œ £ JOK«<å "Õâß_»∞. J_»=Ùefl ~ÚѨÊ\˜Hˆ
„Ѩ=∂^ŒHõ~°"≥∞ÿ# ™ê÷~ÚH˜ #iH˜"ÕÜ«∞|_ç# `«~°∞"å`« „Ѩã¨∞Î`«O =Ù#fl J_»=Ùefl
~°HOΔ˜ K«∞HÀ"åÅO>Ë JkèHõ kQÆ∞|_ç ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O Jx"å~°ºO.
D Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ P^è∞Œ xHõ ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O`À ‰õÄ_ç# =º=™êÜ«∂aè=$kúx
QÆ∞_çQ¤ Í =ºuˆ~H˜OK«_O» J~°÷ ~°ÇÏ≤ `«O. ~°™êÜ«∞xHõ „H˜q∞ ã¨OǨ~°Hõ =∞O^Œ∞Å JkèHõ
J#∞z`« qxÜ≥∂QÆOÃÑ· h\˜áê~°∞^ŒÅÖ’ =$^ä• x"åiOK«_»OÃÑ· r= "≥·q^蕺xfl
Ѩi~°HOΔ˜ Kåeû# J=ã¨~O° ÃÑ· P^è∞Œ xHõ Ѩi*Ï˝<åxfl qxÜ≥∂yOK«∞H˘O@∂ Ѩ~åº=~°}
ã¨=∞`«∞ź`«‰Ωõ ™êO„Ѩ^•Ü«∞ Ѩ^`úŒ ∞« Å#∞ J#∞ã¨iOK«_O» ÃÑ· ~Ô `· ∞« Å#∞ K≥`· #« ºÑ¨~K° =« Åã≤
=ÙO@∞Ok. D<å\˜ „áêѨOzHõ Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ™êfi=ÅO|#`À =º=™êÜ«∞OÖ’
xÅHõ_» QÆey# Jaè=$kú ™êkèOKåÅO>Ë |Ü≥∂>ˇHÍflÅr ~°OQÆOÖ’ Ѩiâ’^è#Œ ‰õΩ J`«ºkèHõ
„áê^è•#º`« ~Ú"åfie.

584 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 34
ã¨fi`«O`„ åº#O`«~O° =º=™êÜ«∞ áÈ~å\ÏÅ∞
ã¨fi`«O„`«O =ÚO^Œ∞ „áê~°OÉè"í ∞≥ ÿ H˘#™êQÆ∞`«∂ - =zÛ# =∞ǨÏ`«~Î ° `≥ÅOQÍ}Ï
~Ô `· åOQÆ L^Œº=∞O, ÃÑѨÓû (PEPSU) H“Å∞^•~°∞Å L^Œº=∞O #∞O_ç 1960 ^Œâß|ÌO
z=i <å\˜ #HõûÖˇ@· ∞ ÖËHõ =∂"À~Úã¨∞ì L^Œº=∞O, 1980 ^Œâß|ÌO <å\˜ #∂`«#
~Ô `· åOQÆ L^Œº=∂Å =~°‰Ωõ ™êy# =º=™êÜ«∞ áÈ~å\ÏÅ∞ KåÖÏ "≥q· ^躌 Éèií `«"∞≥ #ÿ q.
g\˜`À áê@∞ =∞^躌 HÍÅOÖ’ 1957-58 ÅÖ’ =∞^躌 „Ѩ^âÕ ò, cǨ~ü, Y~åfi~ü `≥QÅÆ
L^Œº=∞O, 1967-75 #∞O_ç =∞Ǩ~åRÖ’x ^è∞Œ eÜ«∂Ö’ aèÅ∞¡Å L^Œº=∞O, 1978
#∞O_ç =∂i¯ ûã¨∞ì „Ñ¨nÑπ „ѨÉ∞íè <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ Hõ™êìH_õ £ ã¨OѶ∞¨ @# #_çÑ#≤ =s¡Å
áÈ~å@O - ÖÏO\˜ JO`«QÍ „áêK«∞~°ºO á⁄O^Œx áÈ~å\ÏÅ∞ [iQÍ~Ú. ã≤.Ñ≤.S.
ÖÏQÍ<Õ Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ.Ñ≤., Ñ≤.Ü«∞ãπ.Ñ≤.Å∞ ‰õÄ_® 1970 Ö’ Éè∂í P„Hõ=∞} L^Œº=∞O
KÕÑ\¨ Ïì~Ú. h\˜ áê~°∞^ŒÅ Ѩ^HŒä ÍÅ =ºÜ«∂xfl ~Ô `· ∞« Å #∞O_ç ~å|>ËOì ^Œ∞‰õΩ qkèOz#
Jaè=$kú Ѩ#∞fl‰õΩ x~°ã#¨ QÍ Ñ¨O@Å y@∞ìÉÏ@∞ ^è~Œ Å° H˘~°‰Ωõ ~ÚOHÍ ~Ú`«~° ã¨=∞㨺ÅÃÑ·
ѨO*Ï|∞Ö’, PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’ L^Œº=∂Å∞ [iQÍ~Ú. ã≤.Ñ≤.S. 1968Ö’ "≥∞QÍÖ’
ÉèÏ~°fÜ«∞ Éè`Ë ü =∞*ÏÌ~ü Ü«¸xÜ«∞<£ J<Õ JdÅ ÉèÏ~°`« =º=™êÜ«∞ HÍi‡Hõ ã¨OѶ∂¨ xfl
™ê÷ÑO≤ zOk. ^Õâ◊ "åºÑ¨OÎ QÍ W`«~° KÀ@¡ÖÏQÍ<Õ `«O*Ï=Ó~ü, Hˆ ~°àÖ◊ Ö’ =º=™êÜ«∞
HÍi‡Hõ, ~Ô `· ∞« L^Œº=∂Å∞ KÕÑ@¨ |ì _®¤~Ú. D L^Œº=∂Å∞ KåÖÏ =~°‰Ωõ ã¨fi`«O„`«O
=zÛ# `«~°∞"å`« =º=™êÜ«∞Ѩ~°OQÍ, ™ê=∂lHõѨ~°OQÍ =zÛ# =∂~°∞ÊÅ „Hõ=∂xfl
q=i™êÎ~Ú.
ã¨fi`«O„`«O, ^•x`Àáê@∞ =º=™êÜ«∞ ã¨O|O^è•ÅÖ’ =KÕÛ =∂~°∞ÊÅ#∞ QÆ∞iOz#
JOK«<åÅ`À 1945 - 47 HÍÅOÖ’ ^Õâ◊ "åºÑ¨OÎ QÍ =º=™êÜ«∞ áÈ~å\ÏÅ∞ ÃÑ^ŒÌ
Z`«∞#Î [iQÍ~Ú. g\˜Ö’ ɡOQÍÖòÖ’x `≥ÉÏè QÍ, ѨO*Ï|∞Ö’x HÔ <åÖò HÍÅhÅ H“Å∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 585
~Ô `· ∞« Å L^Œº=∂Å∞ ÖÏO\˜ H˘xfl L^Œº=∂Å∞ ã¨fi`«O„`åxH˜ =ÚO^Œ∞, P `«~∞° "å`« ÃÑiy#
=∞`«``« fi« "å^Œ "≥Å∞¡=`À P@OHõÑ~¨ K° |« _®¤~Ú. HÍx ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ qb#=∞ÜÕ∞º
„Hõ=∞OÖ’ =Ù#fl ~Ô O_»∞ ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷<åÅÖ’ - L^Œº=∂Å∞ ã¨fi`«O„`å#O`«~° ã¨O=`«û~åÅÖ’
‰õÄ_® H˘#™êQÍ~Ú. XHõ\ ˜ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ ã¨O™ê÷<åxH˜ K≥Ok# `≥ÅOQÍ}Ï, ~Ô O_»=k
ÃÑѨÙû (PEPSU)H˜ K≥Ok# áê\˜Ü∂« ÖÏ, ~Ô O_»∞ L^Œº=∂ʼnõΩ ‰õÄ_® Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞
<åÜ«∞Hõ`fi« O ='Ç≤ÏOKå~°∞.
`≥ÅOQÍ}Ï ~Ô `· åOQÆ áÈ~å@O
`≥ÅOQÍ}ÏÖ’ ÖËHõ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ ã¨O™ê÷#OÖ’x `≥Å∞QÆ∞ =∂\Ï¡_Õ „áêO`«OÖ’
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O, ¿ã\ì ò HÍO„ÔQãπ, PO„^è=Œ ∞Ǩã¨Éíè ÖÏO\˜ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨Oã¨Å÷ „ѨÉÏè =O
HÍ~°}OQÍ 1930 ^Œâß|ÌO z=i #∞O_ç x*ÏO x~°O‰õΩâ◊áêÅ# ~å[H©Ü∞« =ºuˆ~Hõ`«
<≥^∞Œ ~˘¯O@∞#flk. 1940 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí #∞O_ç 1942 Ö’ „a\˜+μ¨ "å~°∞ ã≤ÑS≤ ÃÑ·
qkèOz# x¿+^èŒO ZuÎ"Õã≤# `«~°∞"å`« Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ "åi ѨÅ∞‰õΩ|_çx `«fi~°QÍ
qã¨iÎ OK«∞H˘x PO„^èŒ =∞Ǩã¨ÉÃíè Ñ· J^Œ∞Ѩ٠™êkèOKå~°∞. `≥ÅOQÍ}ÏÖ’ ~Ô `· ∞« Å∞ =O^ŒÅ
"ÕÅ ZHõ~åÅ∞ Éè∂í q∞ QÆÅ *Ïw~åÌ~∞° Å ^Õâò=ÚMòÅ ^ÀÑ≤_Hç ˜ QÆ∞~°Ü∂« º~°∞. „ѨÉ∞íè `«fiO
qkèOz# ^è•#ºÑ¨Ù =ã¨∂à◊‰¡ Ωõ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ JkèHÍ~°∞Å∞ qkèOz# "≥\Kì˜ åH˜iH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ ~Ô `· ∞« Å#∞ ã¨OѶ∞¨ \˜`Ñ« i¨ Kå~°∞. 1945 #∞O_ç ~Ô `· ∞« ʼnõΩ ~°H}Δõ QÍ xeKå~°∞.
~Ô `· åOQÆ L^Œº=∞O "ÕQOÆ QÍ qã¨iÎ OzOk.
ã¨fi`«O„`«ºO =zÛ# `«~∞° "å`« áêH˜™êÎ<£ „a\˜+μ¨ JkèHÍ~°∞Å „áÈ`åûǨÏO`À,
ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ #"å|∞ ã¨fi`«O„`«~åAQÍ H˘#™êQÍÅ<Õ PHÍOHõ`Δ À, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ qb<åxfl
x~åHõiOKå_»∞. x*ÏO L^•ã‘# "≥Y· i Ѩ@¡ ~åR „Ѩ[Å∞ Jã¨ÇϨ <åxH˜ QÆ∞~°Ü∂« º~°∞.
¿ã\ì ò HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ qb#O H˘~°‰Ωõ L^Œº=∞O „áê~°OaèOKå~°∞. =∞Ǩ~åR
HÀ™êÎ PO„^èŒ ã¨iǨÏ^Œ∞ÅÌ Ö’ HͺOѨÙÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. ~°*ÏHÍ~°^¡ •_»∞Å#∞ „ѨuѶ∞¨ \˜OK«_®xH˜
PÜ«Ú^è•Å∞ ã¨=∞‰õÄ~°Û|_®¤~Ú. x*ÏO =ºuˆ~Hõ qb# J#∞‰õÄÅ L^Œº=∞OÖ’
Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæ<åfl~°∞. 1947 PQÆã∞¨ ì 1948 ÃãÃÑOì |~°∞ =∞^躌 HÍÅOÖ’
QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ q[Ü«∂Å∞ ™êkèOKå~°∞. #ÖÁæO_», Y=∞‡O, =~°OQÆÖò lÖÏ¡Å#∞ |Å"≥∞#ÿ
™ê÷=~åÅ∞QÍ =∂~°∞ÛH˘<åfl~°∞. Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ JkèHÍ~°∞Å∞ Ѩ@}ì ÏʼnõΩ áêiáÈÜ«∂~°∞.
„QÍ=∂Å∞ Hõ=¸ºxã¨∞Åì =â◊=∞Ü«∂º~Ú. „QÍ=∂ʼnõΩ ~°H}Δõ HõeÊã¨∂Î ~°*ÏHÍ~°∞ÅÃÑ· ^•_»∞Å∞
[i¿ÑO^Œ∞‰õΩ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ ã¨ÉÅíè #∞ Q˘iÖÏ¡ ^ŒàÏÅ#∞ U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. =_çâßÅÅ∞,
586 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 Hõ„~°Å∞, ~åà◊√¡ <å@∞ `«∞áê‰õΩÅ∞ PÜ«Ú^è•Å∞QÍ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ (3000)
„QÍ=∂ÅÃÑ· J^Œ ∞ Ѩ Ù ™êkè O Kå~° ∞ . D J=HÍâßxfl Éè í ∂ 㨠O |O^è • Å#∞
ѨÙ#~°fi º=ã‘÷ HõiOK«\ÏxH˜ LѨÜ∂≥ yOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. 1930Å <å\˜ Pi÷Hõ =∂O^ŒºO HÍÅOÖ’
JѨCÅ „H˜O^Œ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘#fl Éè∂í =ÚÅ#∞ uiy ~Ô `· ∞« ʼnõΩ JѨÊyOKå~°∞.
|O[~°∞ Éè∂í q∞ J@g Éè∂í q∞ Éè∂í q∞ÖËx ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ Ñ¨OK«|_çOk. =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ
‰õÄeˆ~@∞¡, ÉèÏ~°ºÅ#∞ H˘@ì_O» ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺Å∞ KÕÑ@¨ |ì _®¤~Ú. Éè∂í ™êfi=ÚÅ Éè∂í q∞ÃÑ·
QÆi+¨Ñì i¨ q∞u "≥Ú^Œ@ 500 ZHõ~åÅ∞QÍ P `«~∞° "å`« 100 ZHõ~åÅ∞QÍ „ѨH\õ O˜ K«|_çOk.
q∞QÆ∞Å∞Éè∂í q∞ Éè∂í q∞ ÖËx z#fl ~Ô `· ∞« ʼnõΩ Ñ¨OK«|_çOk. JѨCÅ „H˜O^Œ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞
™êfinè#O KÕã∞¨ H˘#fl á⁄ÖÏÅ∞ - "å\˜x 'Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ ~Ú`«~° z#fl ~Ô `· ∞« ʼnõΩ Jq∞‡"ÕÜ∞« _»O
=Å# uiy ~Ô `· ∞« Å∞ á⁄O^Œ\ÏxH˜ gÅ∞Ѩ_x» Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ ‰õÄ_® ~Ô `· ∞« Å∞ Éè∂í ™êfi=ÚÅ
q∞QÆ∞Å∞Éè∂í q∞ Ѩ@¡ Pã¨HΘ K«∂ѨÖ^Ë ∞Œ . ~Ô `· ∞« Å∞ "åiH˜ "å~°ã`¨ fi« OQÍ ã¨O„Hõq∞Oz# Éè∂í =ÚÅ<Õ
HÀ~°∞‰õΩ<åfl~°∞ QÍx Éè∂í ™êfi=ÚÅ q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í =ÚÅ#∞ HÍ^Œ∞. ~Ô `· ∞« Å∞ `«=∞‰õΩ =∂„`«"∞Õ
ǨωõΩ¯Å∞ QÆÅ, ~Ú`«~°∞ʼnõΩ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ ÖËx Éèí∂q∞x `«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ ‰õÄ_®
xÖɡ@∞ìH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ Z‰õΩ¯= J=HÍâ◊O =ÙO@∞O^Œx JOK«<å"Õã≤ =ÙO\Ï~°∞. "åã¨=Î OQÍ
L^Œ º =∞O H© Δ } ˜ O z# `« ~ ° ∞ "å`« [iyOk^Õ . Ô ~ · ` « ∞ Å∞ ~ÚÖÏO\˜ Éè í ∂ =Úefl
xÅɡ@∞ìH˘#QÆeQÍ~°∞ QÍx 'q∞QÆ∞Å∞— Éè∂í =Úefl HÍ^Œ∞.
x*ÏO x~°~‚ ÚOK«∞H˘#_®xH˜ ~ÚzÛ# ã¨O=`«û~° HÍÅ =º=kè QÆ_zç # `«~∞° "å`«,
x*ÏO =ºuˆ~Hõ „ѨuѶ∞¨ @<å L^Œº=∞O „Ѩ[Å∞ PtOz# kâ◊QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ~Ú#
`«~∞° "å`«, 1948 ÃãÃÑOì |~°∞ 13# ÉèÏ~°`« Ãã#· ºO ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^Œ∞Ö’ „Ѩ"tÕ OzOk. nxx
q=ÚH˜Î Ãã#· ºOQÍ ÉèÏqOz „Ѩ[Å∞ ™êfiQÆuOKå~°∞. H˘kÌ ~ÀAÅÖ’ x*ÏO, J`«_ç Ãã#· ºO
ÖÁOyáÈÜ«∂~°∞. ÉèÏ~°`« Ãã#· ºO ~°*ÏHÍ~°#¡ ∞ ÖÁOQÆn¿ãO^Œ∞‰õΩ „QÍ=∂ʼnõΩ "≥o§Ok.
Ãã<· åºxfl ~Ô `· ∞« Å∞ Pã¨HQΘ Í PǨfixOKå~°∞. HÍx Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ =i QÔ iÖÏ¡ Ü«Ú^Œú ^ŒàÏÅ#∞
~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« ‰õÄ_»^xŒ , PÜ«Ú^è•Å∞ `«ºlOK«‰Äõ _»^xŒ , ™ê„=∂[º"å^Œ J#∞‰õÄÅ |∂~°∞"˚ å
Éè∂í ™êfi=∞º <≥„Ǩ˙ „ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ· q=ÚH˜Î Ü«Ú^ŒOú H˘#™êyOKåÅx x~°~‚ ÚOKå~°∞. Ѷe¨ `«OQÍ
QÔ iÖÏ¡ ^Œà◊ ã¨É∞íè ºÅ#∞ J_»=ÙÅÖ’ ~°ÇϨ 㨺 ™ê÷=~åÖË~Ê° ~°K∞« HÀ=∞x, ~°*ÏHÍ~°Ã¡ Ñ· ^•_»∞Å∞
KÕã#≤ >Ë¡ ÉèÏ~°`ë ã#· ºOÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕÜ∞« =∞x K≥áêÊ~°∞. HÍx "å~°∞ ~Úk ~°*ÏHÍ~°Ö¡ ÏO\˜
=∞^躌 Ü«ÚQÍÅ PÜ«Ú^è•Å∞ QÆÅ Ãã#· ºO HÍ^Œx, P^è∞Œ xHõ PÜ«Ú^è•Å∞ QÆÅ |Å"≥∞#ÿ
Ãã#· º=∞<Õ "åã¨"Î åxfl q㨇iOKå~°∞.

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 587

 Ãã·#ºO L^Œº=∞OÖ’ áêÖÁæ#fl K«∞~°∞ÔH·# HÍ~°ºHõ~°Îefl JÔ~ã¨∞ìÅ∞ KÕã≤Ok.
D „Hõ=∞OÖ’ "ÕÖÏk=∞Ok Ô~·`«∞Å#∞ ÉÏ^èŒÅ‰õΩ QÆ∞iKÕã≤Ok. J_»=ÙÅÖ’ ^•H˘¯#fl
Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ ã¨O|O^è•Å∞ ѨÙ#~°∞^Œiú OK«∞H˘#_®xH˜, J_»=ÙÅÖ’x `≥QÅÆ „Ѩ[ÅÖ’
H˘`«Î ™ê÷=~åÅ∞ xi‡OK«∞H˘#_®xH˜ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕâß~°∞. HÍx "åi „ѨÜ∞« `åflÅ∞ JO`«QÍ
Ѷe¨ OK«Ö^Ë ∞Œ . ã≤ÑS≤ x~°O`«~O° QÍ K«~Û° Å∞ [iÑ≤, áêsì <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =∂™È¯ ã¨O^Œi≈Oz#
`«~∞° "å`« 1951Ö’ L^Œº=∞O JkèHÍiHõOQÍ q~°q∞OK«|_çOk. JѨÊ\˜H˜ J_»=ÙÅÖ’
H˘kÌ=∞Ok =∂„`«"∞Õ q∞yÖÏ~°∞. KåÖÏ=∞Ok ã¨∞=∂~°∞ 500 =∞Ok K«xáÈÜ«∂~°∞.
10,000 =∞Ok *ˇà· §◊ Ö’ =Ù<åfl~°∞.
L^Œº=∞O „Ѩ™êÎqOz# ã¨=∞㨺ʼnõΩ „ѨÉ∞íè `«fiO "≥O><Õ ã¨ÊOkOzOk. 1949Ö’
*Ïw~åÌs ~°^∞Œ Ì âßã¨#O KÕÜ∞« |_çOk. ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ H“Å∞ =∞iÜ«Ú =º=™êÜ«∞ Éè∂í =ÚÅ
K«@Oì 1950Ö’ P"≥∂kOK«|_çOk. ™êQÆ∞Ö’ =Ù#fl <åÅæ= =O`«∞‰õΩ ÃÑQ· Í QÆÅ „áêO`«OÖ’
QÆÅ 6,00,000 =∞Ok H“Å∞ ~Ô `· ∞« Å∞ ã¨∞ÅÉè"í ∞≥ #ÿ +¨~`° ∞« Å`À Éè∂í q∞x H˘#∞QÀÅ∞ KÕ¿ã
ǨωõΩ¯`À ã¨Ç¨ ~°H`Δ˜ « H“Å∞^•~°∞Å∞QÍ „ѨH\õ O˜ Ѩ|_®¤~∞° . 1950 ^Œâß|ÌO =∞^躌 HÍÅOÖ’
Éè∂í QÆi+¨ì Ѩiq∞u qkèOK«|_çOk. ~Ô `· ∞« Å ~å[H©Ü∞« K≥`· #« ºO HÍ~°}OQÍ Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞
KåÖÏ=~°‰Ωõ ÉÏQÍ J=∞Å∞Ѩ~K° |« _®¤~Ú. L^Œº=∞O ã¨^∞Œ =Ì ∞}˜y## `«~∞° "å`« uiy =zÛ#
Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ áê`« Ѩ^`úŒ ∞« Å∞ J#∞ã¨iOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~°∞. Éè∂í =Úefl `«‰Ωõ ¯= ^è~Œ H° ˜ J=∞‡_®xH˜
ã≤^ŒúѨ_®¤~°∞. Ô~·`«∞Å ã¨fiO`« Éèí∂=Úefl QÍx |O[~°∞ Éèí∂=Úefl QÍx ™êfinè#O
KÕã∞¨ H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ JO`«QÍ „ѨÜ∞« uflOK«Ö^Ë ∞Œ . L^Œº=∞O `≥ÅOQÍ}ÏÖ’x Éè∂í ™êfi=∞º q^è•#ѨÙ
"≥#∞fl qizOk. HÍx nxx x*ÏO =ºuˆ~Hõ qb# J#∞‰õÄÅ q=ÚH˜Î áÈ~å@O JѨÊ\˜Hˆ
™êkèOzOk. „Ѩ*Ï L^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞QÍ Hõ=¸ºx+¨μÅì ∞ ~Ô `· ∞« Å _ç=∂O_»#¡ ∞ =ºH©HÎ iõ OKÕ
J=HÍâ◊O HõeÊOzOk.
áê\˜Ü∂« ÖÏ =Ú*Ï~å L^Œº=∞O
ѨO*Ï|∞Ö’x ã¨fi^Õj ã¨O™ê÷#O áê\˜Ü«∂ÖÏÖ’ ã¨fi`«O„`«O =KÕÛ@ѨÊ\˜H˜
H˘#™êQÆ∞`«∞#fl =Ú*Ï~å ÖËHõ H“Å∞ ~Ô `· ∞« Å L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ =¸ÖÏÅ∞ 19= â◊`å|ÌO
z=iÖ’ =Ù<åfl~Ú. QÆ`«OÖ’ Éèí∂q∞tã¨∞Î =ã¨∂Å∞ KÕ¿ã ǨωõΩ¯Å∞ QÆÅ |¿ãû^•~°∞¡
(Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞) áêÅ<å =º=Ǩ~åÅÖ’ ÃÑiy# Ѩ@∞ì HÍ~°}OQÍ Ü«∂*=∂#º ™ê÷~Ú
á⁄O^Œ_O» Ö’ ã¨Ñb¨¶ Hõ$`«∞ÅÜ«∂º~°∞. („a\˜+O≤ _çÜ∂« Ö’ [q∞O^•~°∞Å∞ ÖËHõ Éè∂í q∞tã¨∞Î
=ã¨∂Å∞ KÕ¿ã"å~°∞ "åi ™êO„Ѩ^•Ü«∞ ǨωõΩ¯Å`À tã¨∞ÅÎ ∞ =ã¨∂Å∞ KÕã≤ ^•xÖ’ H˘O`«ÉÏè QÆO
588 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ã¨fiO`«O KÕã∞¨ H˘<Õ q^è•<åxfl J#∞HõiOK«_O» "åix Éè∂í ™êfi=Úefl KÕãO≤ k) ã¨O™ê÷#OÖ’x
6= =O`«∞ „áêO`«OÖ’ =Ù#fl ^•^•Ñ¨Ù 800 „QÍ=∂ÅÖ’ =º=™êÜ«∞O KÕã¨∞Î#fl
Éè∂í Ü«∂*=∂#∞efl H“Å∞^•~°∞Å ™ê÷~ÚH˜ <≥\"ì˜ âÕ ß~°∞. `«~`° ~« åÅ∞QÍ ~Ô `· ∞« Å∞ ™êQÆ∞KÕã∂¨ Î
=zÛ#, "åiH˜ K≥Ok# D Éè∂í q∞ÃÑ· D H˘`«Î Éè∂í ™êfi=ÚʼnõΩ ZÖÏO\˜ K«@|ì ^Œ"ú ∞≥ #ÿ
ǨωõΩ¯ÖË^<Œ åfl~°∞ ~Ô `· ∞« Å∞.
q"å^ŒO Ñà iy Ñà ^Œ^Ì ~Œ ÚOk
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O ^•x`À áê@∞ 1920ÅÖ’ =zÛ# JHÍb, „Ѩ*Ï=∞O_»Öò
L^Œº=∂Å∞ ~Ô `· ∞« Å ~å[H©Ü∞« K≥`· <« åºxfl =ºH©HÎ iõ OK«\ÏxH˜ J=HÍâ◊O HõeÊOKå~Ú. HÍx
áê\˜Ü∂« ÖÏÖ’x J}z"Õ`« "å`å=~°}O ~å[H©Ü∞« HÍ~°ºHõÖÏáêefl Hõ+`ì¨ ~« O° KÕãO≤ k.
1930 ^Œâß|ÌO z=iÖ’ KåÖÏ ~å„ëêìÅÖ’ HÍO„ÔQãπ =∞O„u =~åæÅ∞ fã¨∞H˘x =zÛ#
~å[H©Ü∞« "å`å=~°}OÖ’x =∂~°∞Ê`À XHõ L^Œº=∞O Pq~°ƒqù OK«\ÏxH˜ J=HÍâ◊O
U~°Ê_çOk. JѨÊ\˜H˜ á⁄~°∞QÆ∞# =Ù#fl „a\˜+¨μ ѨO*Ï|∞Ö’ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ Ô~·`åOQÆ
L^Œº=∞OÖ’ K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨xKÕã∞¨ <Î åfl~°∞. =Ú*Ï~å L^Œº=∂xfl #_çÑO≤ K«QÅÆ <åÜ«∞Hõ`fi« â◊HQΘ Í
ZkQÍ~°∞.
1939 #∞O_ç â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ# L^Œº=∞O Pq~°ƒùqOzOk. 1945 #∞O_ç
=Ú*Ï~åÅ∞ |¿ãfiO^Œ~¡° =∞^躌 ÉÏǨ@"≥∞#ÿ Ѷ∞¨ ~°¬}QÍ Ñ¨i}u K≥OkOk. ~å[ºO |HÍ~Ú
K≥e¡OK«#O^Œ∞‰õΩ, ^•_»∞Å∞ [iÑ≤#O^Œ∞‰õΩ ˆHã¨∞Å∞ ÃÑ@ì_»OÖ’ *’HõºO KÕã¨∞H˘#flk.
|Å=O`«OQÍ Éè∂í =Úefl Jnè#OÖ’H˜ `≥K∞« ÛH˘#flO^Œ∞‰õΩ |HÍ~ÚÅ#∞ =ã¨∂Å∞ KÕã#≤ O^Œ∞‰õΩ
ѨÅ∞ „áêO`åÅÖ’ Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú. =∞Ǩ~å[ =ºuˆ~Hõ „Ѩ*Ï™êfi=∞º L^Œº=∂xH˜
<åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOz# „Ѩ*Ï=∞O_»Öò Hõ=¸ºxã¨∞Åì Ѩ@¡ ~Ô `· ∞« ã¨=∞㨺ŠѨ@¡ ™ê#∞Éè∂í u`À
=º=ǨÏiOzOk. „Ѩ*Ï=∞O_»Öò "≥#∞Hõ HÍO„ÔQãπ =ÙOk QÆ#∞Hõ ~Úk ~Ô `· ∞« ʼnõΩ ÉÖÏxfl
KÕ‰Äõ iÛOk.
ã¨fi~å[ºO ~åHõ`À áê\˜Ü«∂ÖÏ WO_çÜ«∞<£ Ü«¸xÜ«∞<£Ö’ KÕiOk.
ÉÏ^躌 `åÜ«Ú`« „ѨÉ∞íè `«fi ™ê÷Ñ#¨ ZÖÏO\˜ K«~º° Å∞ KÕÑ@¨ Öì ^Ë ∞Œ . Jxfl ~å[H©Ü∞« „QÆ∂ѨÙÅ
=ºuˆ~Hõ``« À XO@iÜ≥∞ÿ # =∞Ǩ~å*Ï =Ú*Ï~åÅÃÑ· f„= x~°ƒO^èHŒ ÍO_» ™êyOKå_»∞.
„Ѩ*Ï=∞O_»Öò Ô~·`«∞Å `«~°Ñ¨Ù# ˆHO„^•xH˜ q[˝Ñ¨ÙÎÅ∞ KÕã≤Ok. ѨO*Ï|∞Ö’x =∂r
ã¨O™ê÷<åÅ#∞ HõeÑ≤ áê\˜Ü∂« ÖÏ JO_£ Dãπì ѨO*Ï|∞ ¿ã\ì òû Ü«¸xÜ«∞<£ ¿Ñ~°∞`À H˘`«Î
~å„ëêìxfl U~åÊ@∞ KÕã#≤ `«~∞° "å`« J}z"Õ`« PyáÈ~ÚOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 589
 HÍx ~å[ºO ^Œ$_èO» QÍ =º=ǨÏiOK«‰Ωõ O_® áÈ\©Ñ_¨ Õ =~åæʼnõΩ ÖËHõ ~åÉ’ÜÕ∞
„QÆ∂ѨÙʼnõΩ Ñ¨iëê¯~åxfl =ke"ÕÜ∞« _»O`À ^•^•Ñ¨Ù JO`«~∞° º^Œú Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞ U~°Ê_®¤~Ú.
H˘O^Œ~∞° Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ ™êÜ«Ú^èŒ =Ú~îåÅ#∞ ~°OQÆOÖ’H˜ kOK«_O» `À, D =Ú~îåÅ
^•_»∞efl „ѨuѶ∞¨ \˜OKÕO^Œ∞‰õΩ L^Œº=∞O `«# ™êÜ«Ú^èŒ =Ú~îåÅ#∞ `«Ü∂« ~°∞ KÕã∞¨ HÀ=Åã≤
=zÛOk. `Õ[ã≤OQ∑ ã¨fi`«O`«~,ü ѨO*Ï|∞ Hõ=¸ºxã¨∞Åì #∞O_ç peáÈ~Ú# H©iÎ „QÆ∂ѨÙ
Hõeã≤ 1948Ö’ ÖÏÖò Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìx U~°Êiz ™êÜ«Ú^èŒ =ÅO\©~∞° ^ŒàÏÅ x~°fiǨÏ}‰õΩ
xiÌ+~ì¨ ∂° ѨO ~ÚzÛOk.
1948 ã¨O=`«û~åO`åxH˜ |¿ãfiO^Œ~∞° #¡ ∞ "åi ™êÜ«Ú^èŒ =Ú~îåÅ#∞ „ѨuѶ∞¨ \˜Oz
=∞*Ï~°‰¡ Ωõ JO_»QÍ xeKÕO^Œ∞‰õΩ XHõ z#fl ™êÜ«Ú^èŒ =Ú~îå ã≤^=úŒ ∞~ÚOk. D ™êÜ«Ú^èŒ
=Ú~îå =∞Ǩ J~Ú`Õ 100 =∞OkH˜ q∞OK«xkQÍ =ÙOk. D ™êÜ«Ú^èŒ =Ú~îå, „ѨÉ∞íè `«fi
|ÅQÍÅ`À `«ÅѨ_OÕ ^Œ∞‰õΩ ã¨Oã≤^"úŒ ∞≥ #ÿ k HÍ^Œ∞. 1949 [#=i H˜+<¨ £ Ѷ∞¨ ~ü Ѷ∞¨ @#Ö’
D ™êÜ«Ú^èŒ =Ú~îåÖ’x #Å∞QÆ∞~°∞ „áê}ÏÅ∞ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ [iy#
XHõ Ѷ∞¨ @#Ö’ XHõ áÈbã¨∞ K«xáÈ=@O`À „ѨÉ∞íè `«fi |ÅQÍÅ∞ ^•_ç KÕ™êÎÜ∞« x TÇ≤ÏOz#
Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ™êÜ«Ú^èŒ =Ú~îåÖ’x =ÚY∞ºefl JHõ¯_» #∞O_ç ѨOÑ≤Oz `«=∞x
ѨÓiÎQÍ =^ŒÅáÈÜ«∂~°<Õ ÉèÏ=O „Ѩ[ʼnõΩ HõÅQƉΩõ O_® <å=∞=∂„`«OQÍ JuH˘kÌ=∞Okx
=ÙOKå~°∞. D ã¨OѶ∞¨ @# ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« |_ç# ^è~Œ "° ∞£ ã≤OQ∑ ѶH¨ ͯ~ü `«k`«~∞° Å∞
qKå~°} `«~åfi`« =ke"ÕÜ∞« É_®¤~∞° . "å=∞ѨHΔõ HÍO„ÔQãπ "åkÜ≥∞ÿ # „|+πÉÏ<£ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’
HÍO„ÔQãπ"å^Œ∞Å∞ <åºÜ«∞Ѩ~"° ∞≥ #ÿ ~°H}Δõ ‰õΩ ã¨Ç¨ Ü«∞ Ѩ_®¤~∞° .
1951 HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~°Oæ U~åÊ@∞`À Ѩiã≤u÷ ѨÓiÎQÍ =∂iOk. „a+πÉÏ<£
LѨ = ÚYº=∞O„u JÜ« ∂ º_» ∞ . =º=™êÜ« ∞ 㨠O 㨠¯ ~° } Å ZOHõ fi ~Ús Hõ q ∞\©
xÜ«∞q∞OK«|_çOk. ~Ô `· ∞« Å#∞ MÏm KÕ~ÚOK«‰Ωõ O_® ~°H}Δõ HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ `å`å¯eHõOQÍ
1952Ö’ ÃÑѨÙû H“Å∞^•~°∞Å K«@Oì KÕÜ∞« |_çOk. D =∞^躌 HÍÅOÖ’ ZxflHõÅ∞ [iQÍ~Ú.
ÃÑѨÓûÖ’ HÍO„ÔQãπ ѨÓiÎ "≥∞*Ïi\© ™êkèOK«ÖHË áõ È~ÚOk. `«=∞‰õΩ QÆ`O« Ö’ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_#ç
„a+πMÏ<£ „QÆ∂Ѩ٠~°∞}O f~°∞ÛH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ =ÚQÆ∞~æ ∞° Hõ=¸ºxã¨∞ì âßã¨#ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ XHõ
J=HÍâ◊O ÅaèOzOk. HÍx a¿ãfi^•~°‰¡ Ωõ K≥eO¡ K«=Åã≤# #+¨Ñì i¨ Ǩ~°OÖ’ H˘O`« `«yOæ ѨÙ
™êkèOKå=∞#fl q∞+¨`À Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ =∞Ǩ~å*Ï =∂=∞QÍÔ~#· ~åˆ~"åÖωõΩ =∞^Œ`Ì ∞«
~ÚKåÛ~°∞. ѨO*Ï|∞ ZxflHõÅÖ’ ã‘@∞¡ ѨOѨHOõ Ö’ JHÍmÅ`À ‰õΩki# XѨÊO^ŒO "Õ∞~°‰Ωõ
Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ ~åˆ~"åÖωõΩ =∞^Œ`Ì ∞« ~ÚKåÛ~°x =∞~˘Hõ Hõ^#Œä O.
590 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ~åˆ~"åÖÏ =∞O„u=~°Oæ =º=™êÜ«∞ K«\Ïìxfl P"≥∂kOK«∞‰õΩO_®<Õ Ñ¨`#« =∞~ÚOk.
~åRѨu áêÅ# „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì_O» Ѩiã≤u÷ Ö’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ =∂~°∞Ê `≥zÛOk. ~åRѨu
ÃÑѨÙû P„Hõ=∞} H“Å∞^•~°∞Å K«@Oì (1953) *Ïs KÕâß_»∞. D K«@Oì „Ñ¨HÍ~°O H“Å∞^•~°∞Å∞
"å~°∞ K≥eã¡ ∞¨ #Î fl tã¨∞HÎ ˜ 12 ~Ô @∞¡ "≥Ú`«OΠѨiǨ~°O K≥eO¡ z "å~°∞ ™êQÆ∞KÕã∞¨ #Î fl á⁄ÖÏʼnõΩ
Ü«∂[=∂#∞Å∞ HÍ=K«∞Û. D K«@Oì #+¨Ñì i¨ Ǩ~°O K≥eO¡ K«‰Ωõ O_® ~Ô `· ∞« ʼnõΩ Ü«∂[=∂#º
ǨωõΩ¯Å∞ HõeÊOKåÅ#fl Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ _ç=∂O_»∞ "Õ∞~°‰õΩ ÖË#ѨÊ\˜H˜ Ô~·`«∞ʼnõΩ
J"≥∂^ŒÜ∂≥ Qƺ=∞~ÚOk. P `«~∞° "å`« ~Ô `· ∞« Å #∞O_ç ZÖÏO\˜ „ѨuѶ∞¨ @# ÖË^∞Œ .
a¿ãfi^•~°∞Å Éè∂í =ÚÅ∞ #+¨Ñì i¨ Ǩ~°O ÖˉΩõ O_® ™êfinè#O KÕã∞¨ HÀ|_»Ö^Ë ∞Œ QÆ#∞Hõ
#∂`«# =º=™êÜ«∞ K«@Oì Jã¨=∞„QÆOQÍ =ÙO^Œx Hõ=¸ºxã¨∞Åì x~°ã#¨ H˘#™êyOk.
Ѷ¨e`«OQÍ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ Ô~·`«∞ʼnõΩ ^Œ∂~°=∞=@O ÃÑiyOk. =Ú*Ï~å L^Œº=∞O,
„Ѩ*Ï=∞O_»Öò, „a+πÉÏHõ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x "å=∞ѨHõΔ HÍO„ÔQãπ „QÆ∂Ѩ٠ã¨Ç¨ÏK«~°∞ʼnõΩ
^Œ∂~°=∞Ü«∂º~°∞. Z^Œ∞QÆ∞`«∞#fl JHÍbʼnõΩ =∞`«``« fi« q∞`«"å^Œ „QÆ∂ѨÙʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ
ã¨fiÜ«∞OQÍ ã¨=∞~°÷=O`«OQÍ áÈ~å_» QÆÅ |ÅOÖËx Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ n~°…HÍeHõOQÍ
K«∂z#ѨC_»∞ D „Hõ=∞OÖ’ Z‰õΩ¯= #+¨áì ÈÜ«∂~°∞.
#HõûÖˇ@· ∞ ~Ô `· åOQÆ L^Œº=∞O : #HõûŃs
Ѩt=Û ∞ɡOQÍÖò :
ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖòÖ’ ã≤ÑS≤ , ã≤ÑZ≤ O, HÍO„ÔQãπ #∞O_ç q_çáÈ~Ú# |OQÍ¡ HÍO„ÔQãπÅ
"≥Ú^Œ\ ˜ HÍO„ÔQ¿ã`«~° SHõº ã¨OѶ∞¨ @# (Ü«Ú.Ü«∞Ѷ)π „ѨÉ∞íè `«fiO 1967 =∂iÛÖ’ „Ѩ=∂}
ã‘fiHÍ~°O KÕãO≤ k. D „ѨÉ∞íè `«fiO `«fii`«OQÍ Éè∂í ã¨O㨯~°}Å#∞ J=∞Å∞ Ѩ~K° åÅx
x~°~‚ ÚOzOk. Éè∂í q∞ÖËx ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í q∞x ѨOKÕ áêeHÍѨÙÅ `˘ÅyOѨÙ#∞
PÑ≤"¿Õ ã HÍ~°º„Hõ=∂xfl „Ѩ=ÚY ã≤ÑZ≤ O ~Ô `· ∞« <åÜ«∞‰õΩ_»∞, ~Ô "≥#∂º =∞O„u J~Ú# ǨÏ~ˆ
Hõ$+¨H‚ À<å~ü „ѨH\õ O˜ Kå_»∞. Wk ¿Ñ^ŒÅ Pâ◊efl ÃÑOzOk. z#fl =∞^躌 `«~Q° uÆ ~Ô `· ∞« ÅÖ’
`«=∞ á⁄ÖÏÅ∞ áêeHÍѨÙʼnõΩ ^Œ‰Ωõ ¯`åÜ«∞<Õ PO^Àà◊# ÃÑOzOk. Éè∂í ѨOѨHOõ Ö’ KåÖÏ
ã¨=∞㨺Å∞ =Ù<åfl~Ú. JkèHÍ~°OÖ’ =Ù#fl ã≤ÑÜ ≤ ∞« O K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ x|O^è#Œ Å#∞ q㨇iOK«_O»
™ê^躌 Ѩ_^» ∞Œ . JO`ÕQÍHõ HÀÔ~¯Å ѨijÅ#, ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ Ѩ\ÏìÅ „Ѩ^•è #O - JO`å "≥O@<Õ
KÕÜ∞« QÆeyOk HÍ^Œ∞. Jx"å~°ºOQÍ H˘O`« ã¨=∞Ü«∞O J=ã¨~O° . D „Hõ=∂xfl áêsì

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 591

 <Õ~°∞ÛH˘<Õ ^Œâ◊Ö’ =ÙOk. H˘O`«=∞Ok ã¨Ç¨ÏK«~°∞ʼnõΩ "Õˆ~ PÖ’K«#Å∞ =Ù<åfl~Ú.
<Õ~∞° ÛHÀ"åÅ<Õ PHÍOHõΔ ÖË^∞Œ . D HÀ=H˜ K≥Ok#"å~°∞ #HõûŃs „QÆ∂ѨÙ.
L`«~Î ° ɡOQÍÅ∞Ö’x _®i˚eOQÆ∞ lÖÏ¡H˜ K≥Ok## #HõûŃs „áêO`«OÖ’ 1950
^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí #∞O_ç Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ ã¨O`åÖò, X~°Ü∂« <£, ~å*ò|hû `≥QÅÆ ‰õΩ K≥Ok#
áêeHÍѨÙÅ, \© `À@Å „âßq∞‰õΩÅ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· ѨxKÕã∞¨ <Î åfl~°∞. áêeHÍѨÙÅ∞ *’`Õ^•~°∞¡
ÖËHõ Éè∂í ™êfi=ÚÅ H˘~°‰Ωõ 'JkèÜ∂« ~ü— q^è•#O „ѨHÍ~°O ѨxKÕã∞¨ <Î åfl~Ú. D q^è•<åxfl
J#∞ã¨iOz *’`Õ^•~°∞¡ áêeHÍѨÙʼnõΩ <åQÆà√◊ ,¡ Z^Œ∞ÅÌ ∞ q`«<Î åÅ∞ ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕã≤ ѨO@Ö’
"å\Ï á⁄O^Œ∞`å~°∞. "å\ÏÅÃÑ·, MÏm KÕ~ÚOK«@OÃÑ· ™ê^è•~°}OQÍ q"å^•Å∞
=ã¨∞OÎ \Ï~Ú. HÍx Ü«Ú<≥>· _ˇ £ „ѶO¨ @∞ „ѨÉ∞íè `«fiO á⁄ÖÏÅ∞ H“Å∞ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ ~ÚzÛ "Õã∞¨ OÎ ^Œ<Õ
ÉèÜ
í ∞« O HÍ~°}OQÍ q"å^•Å∞ ÃÑiQÍ~Ú. \© `À@Å HÍi‡‰õΩÅ∞ \© `À@Å Ü«∞[=∂#∞Å∞
=i ѨO_çOKÕ á⁄ÖÏÖ’¡ áêeHÍѨÙÅ∞QÍ Ñ¨xKÕã∞¨ OÎ \Ï~°∞. =i á⁄ÖÏÅÃÑ· qkèOz# QÆi+¨ì
Ѩiq∞u #∞O_ç q∞#Ǩ~ÚOѨ٠á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ D =i á⁄ÖÏÅ∞ iHÍ~°∞Ť Ö’ \© `À@Å∞QÍ
K«∂Ѩ|_»∞`«∞O\Ï~Ú. Kå~°∞=∞AO^•~ü P „áêO`«OÖ’ ÃÑ^ŒÌ <åÜ«∞‰õΩ_»∞. 1965 #∞O_ç
=º=™êÜ«∞ qѨ=¡ OÃÑ· ™êÜ«∞^èŒ áÈ~å@OÃÑ· Kå~°∞=∞AO^•~ü PÖ’K«#Å∞ =∂"À PÖ’K«#Å
„áêuѨkHõ# =Ù<åfl~Ú. Wq ã≤ÑZ≤ O "≥Y· iH˜ aè#fl"≥∞#ÿ q. PÜ«∞# K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ Ѩ^`úŒ ∞« Å
^•fi~å Éè∂í ã¨O㨯~°} ™ê^躌 Ѩ_∞» `«∞O^Œx qâ◊fiã≤OK«Háõ È=_»"∞Õ QÍHõ D ѨO^ä• ~Ô `· ∞« Å
qѨ=¡ PHÍOHõeΔ fl `«yãæ ∞¨ OÎ ^Œx ‰õÄ_® "åkOKå_»∞. Éè∂í q∞x J„Hõq∞OKåe, Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«
Ѩ^Œú`«∞Å #=ÅOaOz ã¨O~°H˜ΔOK«∞HÀ"åÅ<Õ PÖ’K«#ʼnõΩ xiÌ+¨ì ~°∂Ѩq∞KÕÛO^Œ∞‰õΩ
Kå~°∞=∞AO^•~ü PÜ«∞# ã¨ÇϨ K«~∞° Å∞ Hõ#∂ã¨<åºÖò, `≥QÅÆ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ [OQÆÖò ã¨O`åÖò
Ü«Ú<≥>_ÿˇ £ „ѶO¨ @∞ „ѨÉ∞íè `«fiO JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~å=\ÏxH˜ Hˆ =ÅO 16 ~ÀAÅ =ÚO^Œ∞
_®i˚eOQ∑ lÖϡʼnõΩ ã≤ÑZ≤ O ã≤eyi ã¨Éò _çq[<£ P^èfiŒ ~°ºOÖ’ ~Ô `· ∞« ã¨^㌠∞¨ û x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.
"å~°∞ Éè∂í q∞ÃÑ· Éè∂í ™êfi=ÚÅ QÆ∞`åÎkÑè `¨ åºxH˜ JO`«O ѨÅHÍÅx, ~Ô `· ∞« Å Hõq∞\©Å ^•fi~å
Éèí∂ѨOѨHõO [~°QÍÅx, Éèí∂™êfi=ÚʼnõΩ Ü«Ú<≥·>ˇ_£ „ѨÉèí∞`åfixfl ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`åfixfl
™êÜ«Ú^èOŒ QÍ „ѨuѶ∞¨ \˜OKåÅx Ñ≤Å∞ѨÙxKåÛ~°∞. "åiÖ’ H˘O^Œ~∞° K≥ÑÊ≤ # ã¨=∂Kå~åxfl
|\˜ì „QÍ=∂Å∞ ã¨OѶ∞¨ \˜`O« KÕÜ∞« |_®¤~Ú. 15000 #∞O_ç 20000 =∞Ok ã¨=∞~°jÅ
HÍ~°ºHõ~°ÎÅÜ«∂º~°∞. „QÍ=∂ÅÖ’ U~åÊ@∞ KÕã≤# Ô~·`«∞ Hõq∞\©Å∞ ™êÜ«Ú^èŒ ^ŒàÏÅ
Hˆ O„^•ÅÜ«∂º~Ú. Jq Éè∂í =Úefl P„Hõq∞OKå~Ú. Éè∂í q∞H˜ ã¨O|OkèOz# iHÍ~°∞e¤ fl
`«QÆ∞Åɡ\Ïì~Ú. JѨCÅ∞ ~°^ŒÌ~Ú#@∞¡ „ѨHõ\ ˜OKå~Ú. ã¨=∂O`«~° áêÅ<å =º=ã¨÷x
<≥ÅH˘ÖÏÊ~Ú. Éè∂í ™êfi=ÚÅ #∞O_ç ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘#fl `«∞áê‰õΩÅ`À áê@∞ qÅ∞¡Å∞,
592 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ÉÏ}ÏÅ∞, |ÖÏ¡Å∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛH˘<åfl~°∞. #HõÅ˚ ƒs, MÏiÉÏi, á¶êxû^Õ= áÈbã¨∞ ¿ã+ì #¨ ¡
ѨikèÖ’ QÆŠǨÏ\˜y+¨, ÉÏ~åQÆO*ò, É∫ѨÙY∞iÜ«∂Å∞ qѨ=¡ ™ê÷=~åÅÜ«∂º~Ú.
Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ ÉèÏQÆOQÍ =Ù#fl „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’ ~Ô `· ∞« Å∞ P`«‡Ç¨Ï`åº ã¨^$Œ â◊º"≥∞#ÿ
Ѷ∞¨ ~°¬}Ö’H˜ ÖÏQÆ|_®¤~x° ã≤ÑÜ ≤ ∞« O <åÜ«∞‰õΩÅ∞ J~°O÷ KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. ã≤ÑZ≤ O „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’
=ÙO@∂ #HõÅ˚ ƒs HÍ„"Õ∞_»¡ K«~º° x J#∞=∞uOK«Ö^Ë ∞Œ . "≥Ú^Œ@ #K«Û*ˇÑʨ \ÏxH˜ „ѨÜ∞« `åflÅ∞
[iQÍ~Ú. Ǩψ~Hõ$+¨‚ HÀ<å~ü ã≤eQÆ∞i "≥àϧ_»∞. áÈbã¨∞ʼnõΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ# =º‰õΩÎÅ∞
ÖÁOyáÈÜÕ∞ÖÏ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ, K«@ì q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ PÑ≤ "Õ~ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ ™ê÷xHõ
~Ô `· ∞« ã¨OѶ∂¨ Å#∞ ã¨O„ѨkOz K«\|ì ^ŒOú QÍ Éè∂í ѨOѨHÍxH˜ ã¨ÇϨ HõiOKÕO^Œ∞‰õΩ ™ê÷xHõ
<åÜ«∞‰õΩÅ#∞ XÑ≤ÊOKå#x ~Ô q#∂º =∞O„u „ѨH\õ O˜ Kå_»∞. HÍx ™ê÷xHõ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
XѨÊO^•xfl u~°ã¯¨ iOKå~°∞. „ѨÉ∞íè `«fiO J}z"Õ`« KÕÑ_¨ ∞» `«∞O^Œ<Õ JOK«<å`À ™ê÷xHõ
~Ô `· ∞« Å#∞ áÈbã¨∞ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ ~Ô K«ÛQ˘@ì_O» „áê~°OaèOKå~°∞. áÈbã¨∞ÅÃÑ· ^•_»∞Å∞,
áÈbã¨∞Å∞ uÑ≤Ê H˘@ì_O» , =∞~°ÖÏ Ñ¶∞¨ ~°¬}Å∞ [iQÍ~Ú. ã≤ÑÜ ≤ ∞« O u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å
=∞^Œ`Ì ∞« ‰õΩ áÈbã¨∞Å J}z"Õ`‰« Ωõ =∞^èºÕ =∂~°Oæ H˘~°‰Ωõ „ѨÜ∞« uflOzOk. Ü«Ú<≥>· _ˇ £ „ѶO¨ @∞
=∞O„u=~°æ LѨãO¨ Ѷ∂¨ xfl ѨOÑ≤Oz ~år „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕãO≤ k. ~Ô `· ∞« Å∞ K«~Û° Å#∞ HÀ~å~°x
HÍx Kå~°∞=∞AO^•~ü „`Àã≤ ѨÙKåÛ_»x ã¨=∂Kå~°O. ã≤ÑÜ ≤ ∞« O D K«~º° efl YO_çOz
Jã¨O`«$Ñ≤Î <åÜ«∞‰õΩefl |Ç≤Ï+¨¯iOK«@O QÍx, „ѨÉ∞íè `«fiO #∞O_ç ~år<å=∂ KÕ~ÚOK«@O
QÍx - U^À XHõ\ ˜ KÕÜ∞« Hõ `«Ñʨ x Ѩiã≤u÷ U~°Ê_çOk. ã≤ÑÜ ≤ ∞« O "≥Ú^Œ\ ˜ Ѩ^uúŒ <Õ
J=ÅOaOzOk. Ju"å^Œ ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ UHõ=∞Ü«∂º~Ú. #HõÅ˚ ƒs ~Ô `· ∞« ʼnõΩ
ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_OÕ ^Œ∞‰õΩ "≥Ú^Œ@ XHõ Hõq∞\©QÍ P `«~∞° "å`« ã≤.Ñ≤.S.(ZO.ZÖò)QÍ â◊‰Ωõ ÅÎ ∞QÍ
ã¨OѶ∞¨ \˜`=« ∞Ü«∂º~Ú.
„ѨÉèí∞`«fi J}z"Õ`« PtOz# Ѷ¨e`åÅxzÛOk. EÖˇ· <å\˜H˜ L^Œº=∞O
J}QÍiáÈ~ÚOk. [QÆ < £ 㨠O `åÖò ` À ã¨ Ç ¨  J`« º kè H õ „âı } ∞Å∞ <åÜ« ∞ ‰õ Ω Å∞
x~°ƒOkèOѨ|_®¤~∞° . #HõûÖˇ@· ∞ L^Œº=∞O q^•º~°∞Å÷ ∞ „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ â◊HQΘ Í Ñ¨@}ì ÏʼnõΩ
Ѩiq∞`«=∞~ÚOk. #HõûÖˇ@· ∞ =Ú~îåʼnõΩ ã≤ÑZ≤ O HÍ~°ºHõ~Åΰ ‰õΩ =∞^躌 gkè áÈ~å@=∞~ÚOk.
~Ô `· åOQÆ qѨ=¡ O HõÅÅ∞ Z_®i x<å^•ÅÜ«∂º~Ú.
NH͉õΩà◊O, PO„^Ñ„Œè ^¨ âÕ ò
NH͉õΩàÏxH˜ KåÖÏ ^Œ∂~°OÖ’ =∂"ÀKÕ ã¨∂ÊùiÎ á⁄O^•=∞x K≥ÑC¨ H˘#fl =∞~ÀHõ
„QÆ∂Ѩ٠qѨ=¡ HÍ~°∞Å∞, `≥QÅÆ Ö’ XHõ „QÆ∂ѨÙH˜ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOz ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆO`À
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 593
P`«‡Ç¨Ï`åº ã¨^$Œ â◊º"≥∞#ÿ „ѨuѶ∞¨ @#‰õΩ ã¨#fl^Œ=Ì ∞Ü«∂º~°∞. qѨ=¡ O ¿Ñ~°∞`À „ѨÜ∂≥ QÍÅH˜
ky P^è∞Œ xHõ áÈbã¨∞ |ÅQÍÅ#∞ „ѨuѶ∞¨ \˜OKÕO^Œ∞‰õΩ qÅ∞¡ ÉÏ}ÏÅ∞ |ÖÏ¡Å`À ~°OQÆOÖ’H˜
kOK«|_ç# #HõÅ˚ ƒs `≥QÅÆ ~Ô `· ∞« Å∞ "åi <åÜ«∞Hõ`åfixfl QÆ∞iOz U=∞#∞‰õΩO@∞<åfl~À
J_»QÍÅx NH͉õΩà◊O <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ `ÀK«Háõ È=_»O Pâ◊Û~°ºHõ~O° . ^Œ@"ì ∞≥ #ÿ J_»=ÙÅÖ’
=ÙO@∂ |Ü«∞@ „ѨÑO¨ K«O`À JO`«QÍ ã¨O|O^è•Å∞ ÖËx x~°H~Δõ åã¨∞ºÖˇ#· NH͉õΩà◊O
`≥QÅÆ „Ѩ[Å∞ áÈ~å\ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ #HõÅ˚ ƒs qëê^•xfl QÆ∞iOz `≥Å∞ã¨∞H˘<Õ J=HÍâ◊O
ÖË^∞Œ .
NH͉õΩà◊O PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’ L`«~Î å# Xi™êû ã¨iǨÏ^Œ∞QÌ Í QÆÅ "≥#∞Hõ|_ç#
lÖÏ¡. 1950 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí #∞O_ç áê~°fifѨÙ~°O, áêÅH˘O_», áê`«Ñ@¨ flO, H˘`«∂~Î ∞°
„áêO`åÅÖ’x Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ ™ê÷xHõ *Ï`«Ñ¨Ù, ã¨=~° `≥QÆÅ „Ѩ[Å#∞ ã¨OѶ¨∞\˜`«
ѨiKå~°∞.1957-58 #∞O_ç 1967 =~°‰Ωõ yi[# ã¨OѶ∂¨ Å∞QÍ =∞Ç≤ÏàÏ ã¨OѶ∂¨ Å∞QÍ
`≥QÅÆ „Ѩ[Å#∞ ã¨OѶ∞¨ \˜`« Ѩiz# L^Œº=∞O - `≥QÅÆ ‰õΩ K≥O^Œx =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞,
Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞ K«@ì q~°∞^ŒOú QÍ ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘#fl Éè∂í =Úefl uiy á⁄O^Œ@O, ‰õÄe
ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ J@g L`«Ê`«∞ÅÎ ‰õΩ "≥∞~°∞QÔ #· ^è~Œ Å° ∞, JѨCÅ `«yOæ ѨÙ, Wà◊§ x~å‡}ÏxH˜
~Ú`«~° x`åº=ã¨~åʼnõΩ J_»qÖ’x Hõ„~°, HõÅѨ Lz`«OQÍ JO^Œ∞ÉÏ@∞ ÖÏO\˜ ѨÅ∞
„ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ ™êkèOK«_O» `À `≥QÅÆ „Ѩ[Å∞ P`«‡qâßfiã¨O`À Ѩiã¨~° Ѩ@}ì ÏÅÖ’ [iy#
„Ѩ^Œ~°≈#ÅÖ’ K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæ<åfl~°∞. JO`«HõO>ˇ ã¨=∞~°jÅOQÍ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«OQÍ
L^Œº=∂Å∞ KÕÑ\¨ ÏìÅ<Õ K˘~°= `≥QÅÆ „Ѩ[Å∞ ÖËHõ yi[#∞Å #∞O_ç =zÛ# ^Œ$ëêìO`«~åÅ∞
ÖË=Ù.
#HõÅ˚ ƒsÖ’ ÖÏQÍ<Õ áêsì ѨO^ä•`À qÉèkË Oz# ã≤ÑZ≤ O Jã¨O`«$ѨΠf„="å^Œ
<åÜ«∞‰õΩÅ QÔ iÖÏ¡ Ü«Ú^ŒOú `À f„="å^Œ ѨO^ä•H˜ =∂~åÅx x~°~‚ ÚOK«∞H˘<åfl~°∞. #HõÅ˚ ƒsÖ’
HõO>ˇ =∞iHÍã¨Î =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ~Ú =º‰õΩÅÎ ∞QÍ =~°æ â◊„`«∞=ÙÅ∞QÍ =Ù#fl"åix x~°∂‡eOKåÅx
x~°~‚ ÚOKå~°∞. #HõÅ˚ ƒs`À „¿Ñ~°} á⁄Ok, HÍx ^•x J#∞Éè"í åxfl q㨇iOz - #HõÅ˚ ƒs
L^Œº=∞O J}z"ÕÜ∞« |_ç# `«~∞° "å`« L^Œº=∞O „áê~°OaèOKå~°∞. Wk 1967 #=O|~°∞Ö’
„áê~°OÉè"í ∞≥ ÿ 1968 #=O|~°∞, 1969 Ѷ„≤ |=iÖÖ’ J`«∞º#fl`« ^ŒâH◊ ˜ KÕ~∞° H˘#flk. qÅ∞¡Å∞,
ÉÏ}ÏÅ∞, Hõ„~°Å∞ <å@∞ `«∞áê‰õΩÅ`À ™êÜ«Ú^è∞Œ Öˇ#· yi[#∞Å∞ `«=∞ HÍ~°ºHõ~eΰ fl JÔ~ã¨∞ì
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ =zÛ# áÈbã¨∞efl áê~°^ÀÖÏ~°∞. Hõ=¸ºxã¨∞ì qѨ=¡ HÍ~°∞Å∞ „QÍ=∂ÅÖ’ uiy
„Ѩ[Å#∞ „QÍ=∞~°HHΔõ õ ^ŒàÏÅ∞QÍ U~°Ê_»=∞x K≥áêÊ~°∞. PÜ«Ú^è•Å#∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛHÀ=∞<åfl~°∞.
1969 U„Ñ≤ÖòÖ’ *ÏfÜ«∞ ™ê÷~ÚÖ’ f„="å^Œ "å=∞ѨHΔõ HÍ~°ºHõ~Åΰ `À ã≤.Ñ≤.S.(ZO.ZÖò)
594 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
áêsì ™ê÷ÑO≤ KåÅx x~°Ü‚ ∞« O fã¨∞H˘<åfl~°∞. „Ѩ*Ï Ñ¨O^ä• #∞O_ç QÔ iÖÏ¡ Ü«Ú^Œú `«O„`åxH˜,
=ºHÎ̃QÆ`« Ç≤ÏO™ê"å^•xH˜ q^è•<åxfl =∂~°∞ÛH˘<åfl~°∞. „ѨÉèí∞`«fi ã¨=∂Kå~°O "Õ∞~°‰õΩ
f„="å^Œ∞ÅKÕ 48 =∞Ok ǨÏ`«º KÕÜ∞« |_®¤~∞° . f„="å^Œ∞Å∞ ^•xH˜ ~Ô \˜Oì Ѩ٠ã¨OYºÖ’
ǨÏ`«ºÅ∞ KÕâß=∞<åfl~°∞. giÖ’ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞, =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞, áÈbã¨∞Å∞ á¶ê~Ô ã¨∞ì
JkèHÍ~°∞Å∞ =Ù<åfl~°∞. Jx"å~°ºOQÍ J}z"Õ`« f„=`«~=° ∞~ÚOk. 1969 #=O|~°∞
#∞O_ç 1970 [#=i =~°‰Ωõ 13 =∞Ok <åÜ«∞‰õΩÅ∞ K«OѨ|_®¤~∞° . 1970 E<£ =~°‰Ωõ
1400 =∞Ok JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« |_®¤~∞° . 1970 EÖˇ· 10 # ~Ú~°∞=Ù~°∞ ÃÑ^ŒÌ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
q. ã¨`º« <å~åÜ«∞}, PkÉè@í ¡ HÔ Ö· Ïã¨O K«OѨ|_®¤~∞° .L^Œº=∞O J}z"ÕÜ∞« |_çOk. 1971
#∞O_ç L^Œº=∂xfl ѨÙ#~°∞^Œiú OKÕO^Œ∞‰õΩ H˘xfl =∂"À~Úã¨∞ì „QÆ∂ѨÙÅ∞ |ÅÇ‘Ï#"≥∞#ÿ
„ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕâß~Ú. 1975 <å\˜H˜ L^Œº=∞O ѨÓiÎQÍ J}QÍi áÈ~ÚOk. =∂"À~Úã¨∞ì
„QÆ∂ѨÙÅ Ü«Ú=‰õΩÅ∞ D<å_»∞ ‰õÄ_® PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò, cǨ~°∞, =∞^躌 „Ѩ^âÕ òÅÖ’ `≥QÅÆ
„Ѩ[Å∞, kQÆ∞= ‰õΩÖÏÅ ¿Ñ^Œ =º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞ =º=™êÜ«∞‰õÄbÅ∞ x=tã¨∞Î#fl
=∂~°∞=¸Å "≥#∞Hõ|_ç# „áêO`«HÍÅOÖ’ "åi #=¸<å qѨ¡= „Ѩܫ∞`åflÅ∞
H˘#™êyã¨∞<Î åfl~°∞.
#∂`«# =º=™êÜ«∞^•~°∞Å L^Œº=∂Å∞
â◊~^° £ *’+≤ ¿+`å¯i ã¨OѶ∞¨ @# <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ =∞Ǩ~åRÖ’x <åã≤HÖ± ’ 1980Ö’
~Ô Å· ∞ ~À_»∞Ť kQƃO^è#Œ O`À *ÏfÜ«∞ ~å[H©Ü∞« ~°OQÆO ÃÑH· ˜ ~Ô `· ∞« L^Œº=∂Å∞ ǨÏ~îå`«∞QÎ Í
=KåÛ~Ú. Le¡áêÜ«∞Å∞, K≥~∞° ‰õΩ ^è~Œ Å° ∞ ÃÑOKåÅx _ç=∂O_»∞ KÕã∂¨ Î #=O|~°∞ 10 #
~Ô O_»∞ ÅHõÅΔ =∞Ok ~Ô `· ∞« Å∞ ÉÁOÉÏ~Ú - HõÅHõ`åÎ, ÉÁOÉÏ~Ú - _èbç ¡ ~Ô Å· ∞ ~À_»∞¤
=∂~åæÅ#∞ kQƃO^èOŒ KÕâß~°∞. "ÕÅ=∞Ok JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« |_®¤~∞° . áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÅÖ’
W^Œ~Ì ∞° =∞~°}O˜ Kå~°∞. K≥~∞° ‰õΩ, Le¡áêÜ«∞Å ^è~Œ Å° ∞ ÃÑiQÍ~Ú. L^Œº=∞<åÜ«∞‰õΩ_»∞ â◊~^° *£ ’+≤
SHõº~å[ºã¨q∞u =∂r L^Àºy. PÜ«∞# Ѩ@}ì áêi„âßq∞Hõ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ „QÍg∞}
=º=™êÜ«∞ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ =∞^躌 QÆÅ =º`åºã¨O `«# L^Œº=∞ ã≤^•úO`åxH˜ „áêuѨkHõ
KÕã¨∞H˘<åfl_»∞. 1986Ö’ Ü«Ú.Ñ≤.Ö’x =Ú[Ѷ¨~ü#QÆ~ü lÖÏ¡Ö’x ã≤™œe „QÍ=∞OÖ’
=∞Ç‘ÏO^Œ~ãü O≤ Q∑ uHÍÜ«∞`ü =∂^躌 q∞Hõ áê~îâ° ßÅ q^Œº=~°‰Ωõ K«^∞Œ =ÙH˘#fl =∞^躌 `«~Q° uÆ
~Ô `· ∞« . *Ï\ò ‰õΩŠѨOKå~Úf ÃÑ^Œ.Ì PÜ«∞# ÖHõÖΔ Ïk =∞Ok ~Ô `· ∞« Å`À x~°fiÇ≤ÏOz#
ÃÑ^ŒÌ |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨É‰íè Ωõ Ü«ÚÑ≤ =ÚYº=∞O„u ã¨fiÜ«∞OQÍ =zÛ ÃÑOz# q^Œ∞º`«∞Î ~ˆ @¡#∞
`«yãæ ∞¨ #Î fl@∞¡ „ѨH\õ O˜ K«=Åã≤ =zÛOk. Wq 1980 ÅÖ’ =∂~°∞=¸Å „QÍg∞} „Ѩ[Å
ã¨g∞Hõ~°}`À ã¨OÉèíqOz# <å@H©Ü«∞ Ѩi}Ï=∂Å∞. `«q∞à◊<å_»∞Ö’ "≥·=™ê~ÚQÆÖò,
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 595
Hõ~åfl@HõÖ’x ~å*ºÔ~`· ∞« ã¨OѶ∞¨ , ѨO*Ï|∞ Ü«ÚÑ≤ÅÖ’x ÉèÏ~°fÜ«∞ H˜™ê<£ Ü«¸xÜ«∞<£,
QÆ∞[~å`«∞Ö’x MË^Œ`ü ã¨=∂*ò H˜™ê<£ ã¨OѶπ∞, =∞Ǩ~åRÖ’x `Õ`å¯i ã¨OѶ¨∞@#Å∞
<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ qq^èŒ ã¨=∞Ü«∂ÅÖ’ qq^èŒ _ç=∂O_»Ã¡ Ñ· "ÕÅ, ÅHõÅΔ ã¨OYºÖ’ ~Ô `· ∞« Å∞
ã¨g∞Hõ$`«∞Öˇ· ~À_»¡ ~Ô à· ¡◊ kQƃO^è#Œ O KÕâß~°∞. #QÆ~åÅ #∞O_ç ã¨~Ñ° ~¨¶ å JÜÕ∞º ã¨~∞° ‰õΩefl
PÑ≤"âÕ ß~°∞. ™ê÷xHõ „áêOfÜ«∞ „ѨÉ∞íè `«fi PѶ㑠∞¨ Å Z^Œ∞@ ^è~Œ åflÅ∞ KÕâß~°∞. JkèHÍ~°∞Å#∞
Ѷ∞¨ ’~å"£ KÕâß~°∞. ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ JkèHÍ~°∞Å#∞ "åi _ç=∂O_»‰¡ Ωõ =∞^Œ`ú ∞«
`≥e¿ÑO`«=~°‰Ωõ „QÍ=∂ÅÖ’ „Ѩ"tÕ OK«‰Ωõ O_® - „Ѩ`ºÕ H˜Oz ZxflHõÅ ã¨=∞Ü«∂ÅÖ’
J_»∞H¤ ˘<åfl~°∞. ÃÑOz# q^Œ∞º`«∞Î Kås˚Å#∞ ~°∞}ÏÅÃÑ· =_ôŤ #∞, h\˜áê~°∞^ŒÅ Ѩ^HŒä ÍÅ
Y~°∞Ûefl K≥eO¡ K« x~åHõiOKå~°∞.
Ѩ@}ì „áêO`åÅ „Ѩ[ʼnõΩ PǨ~° Ѩ^•~å÷Å∞ ~Ú`«~° =Ú_ç=#~°∞Å∞ KÒHõQÍ
ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ „ѨÉ∞íè `«fiO =º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÅÎ ^è~Œ Å° #∞ xÜ«∞O„uã¨∞#Î flk - J<Õk
D L^Œº=∂Å =∞øeHõ J=QÍǨÏ#. =º=™êÜ≥∂`«ÊuÎH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ áêi„âßq∞Hõ =ã¨∞=Î ÙʼnõΩ
Z‰õΩ¯= ^è~Œ Å° ∞ K≥eO¡ K«=Åã≤ =ã¨∞#Î flk. Ѷe¨ `«OQÍ Ñ¨@}ì „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ H˘~°‰Ωõ ~Ô `· ∞« Å∞
^ÀÑ≤_ô KÕÜ∞« |_»∞`«∞<åfl~°∞. ~Ô `· ∞« Å∞ JO`«~`æ° « =Åã¨"å^Œ Ñ‘_`ç ∞« Å=Ù `«∞<åfl~°∞. ~Ô `· ∞« Å∞
~ÚѨÊ\˜Hˆ KåÖÏ K≥eO¡ Kå~°∞ QÆ#∞Hõ JѨCÅ∞ uiy K≥eO¡ K«#=ã¨~O° ÖË^∞Œ . =∞øeHõ
=ã¨`∞« Å HõÅÊ#HõÜ∞Õ º Y~°∞ÛÅ∞ K≥eO¡ K«#=ã¨~O° ÖË^∞Œ . ~Ô `· ∞« Å∞ ~°∞}Ѩ_ç ÖË~∞° . "å~°∞
~°∞}^•`«Å∞.
qq^èŒ ã¨OѶ∂¨ Å <åÜ«∞‰õΩÅ∞ W^Õ JOâßxfl ~Ô `· ∞« ʼnõΩ J~°=÷ ∞ÜÕ∞º q^èOŒ QÍ
K≥áêÊ~°∞. J<åºÜ«∞"≥∞ÿ# „ѨÉèí∞`«fi _ç=∂O_»¡#∞ „ѨuѶ¨∞\˜OK«@O <åºÜ«∞|^Œú=∞x
ã¨=∞O[ã¨=∞x ~Ô `· ∞« Å∞ #=∂‡~°∞.
„Ѩ™ê~° ™ê^è<Œ åÅ#∞ PHõi¬Oz# D #∂`«# ~Ô `· ∞« L^Œº=∂Å∞ - „Ѩ`ºÕ H˜Oz
1980ÅÖ’ "å\˜ ^Œ$+≤ìx =º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÎʼnõΩ y@∞ìÉÏ@∞ ^èŒ~°Å _ç=∂O_»¡ÃÑ·#,
h\˜f~°∞"å, q^Œ∞º`ü Kèås˚Å∞ =_ôŤ ÖÏO\˜ „ѨÉ∞íè `«fi |HÍ~ÚÖ ~°^∞Œ Ì ÖËHõ `«yOæ Ѩ٠-
ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· ˆHO„nHõiOKå~Ú. ǨÏi`« qѨ¡=O`À ã¨Ç¨ ã¨fi`«O„`å#O`«~°
=º=™êÜ«∂aè=$kú`À „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄Ok# ã¨OѨ#fl ^èxŒ Hõ ~Ô `· ∞« Å _ç=∂O_»‰¡ Ωõ D
L^Œº=∂Å∞ "åǨÏHÍÅ∞QÍ Ñ¨xKÕã∞¨ <Î åflÜ«∞x, g\˜H˜ „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ`À ZÖÏO\˜ ã¨O|O^èOŒ
ÖË^xŒ P~ÀѨ} =ÙOk. HÍx nxx ã≤^•úO`«H~õ Åΰ ∞ L^Œº=∞<åÜ«∞‰õΩÅ∞ „`Àã≤ÑÙ¨ KåÛ~°∞.
L^Œº=∂xH˜ =∞^躌 `«~Q° uÆ ã¨#flHÍ~°∞ ~Ô `· ∞« Å qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ ™ê=∂lHõ ѨÙ<åk =ÙO^Œx,
JO`ÕQÍHõ L^Œº=∞O =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ Hõh㨠"Õ`<« åÅ ÃÑOѨÙ, =∞Ç≤Ïà◊Å ^Œo`«∞Å
596 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ã¨=∞㨺Å∞ KÕѨ\ ˜ìO^Œx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. HÍx "åã¨Î="Õ∞=∞O>Ë XHõ ¿+`å¯s ã¨OѶ¨∞@#
q∞#Ǩ~ÚOz U ã¨OѶ∞¨ O ‰õÄ_® Éè∂í q∞ QÆÅ ~Ô `· ∞« ŠѨikèx q∞Oz ~Ú`«~° ã¨=∞㨺Å#∞
„Ѩ™êÎqOK«Ö^Ë ∞Œ . D ã¨OѶ∂¨ Å∞ Éè∂í q∞ÖËx „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ =∞Ç≤Ïà◊Å ã¨=∞㨺ŠѨ@¡
ã¨=u`«e¡ „¿Ñ=∞ K«∂áê~Ú. HÍx ~Ô `· ∞« ʼnõΩ ã¨O|OkèOz#O`«=~°‰Ωõ Jq ÃÑ^ŒÌ ~Ô `· ∞« Å
ã¨=∞㨺ֈH QÍHõ ~Ô `· ∞« ÅO^Œi ã¨=∞㨺ʼnõΩ „áêux^躌 O =Ç≤ÏOKå~Ú. z#fl ~Ô `· ∞« Å∞ ‰õÄ_®
=∂Ô~¯@¡ H˘~°‰Ωõ L`«ÊuÎ KÕã∂¨ ,Î „ѨÉ∞íè `«fi ~°∞}ÏÅ∞ K≥eO¡ K«=Åã≤ =ÙO@∞Ok. QÆ#∞Hõ "åi
„ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ ‰õÄ_® gi _ç=∂O_»Ö¡ ’ Wq∞_ç =Ù<åfl~Ú. y@∞ìÉÏ@∞ ^è~Œ Å° H˘~°‰Ωõ ,
"≥∞~°∞QÔ #· =ã¨`∞« Å H˘~°‰Ωõ KÕã#≤ _ç=∂O_»∞¡ <åºÜ«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ "Õ. HÍh gi ã≤^•úO`«OÖ’x
„QÍg∞} „Ѩ[Å∞, Ѩ@}ì „Ñ¨[Å =∞^躌 q"å^•xH˜ ã¨O|OkèOz# JOâ◊O ã¨=∞O[ã¨"∞≥ #ÿ k
HÍ^Œ∞. Wk J<åÖ’z`«"∞≥ #ÿ „ѨuѶ∞¨ @#‰õΩ ~å[ºO J}z"Õ`‰« Ωõ ^•i fã¨∞OÎ k. nx=Å#
z#fl ~Ô `· ∞« Å∞ |e Ѩâ√◊ =ÙÅ=Ù`å~°∞. "åã¨=Î OQÍ 1981Ö’ `«q∞à◊<å_»∞Ö’ ~Ú^Õ [iyOk.
JѨCÅ∞ K≥eO¡ Ѩ٠x~åHõ~}° , Ѷe¨ `«OQÍ ~å[ºO KÕÑ\¨ #ì˜ J}z"Õ`« |Å"≥∞#ÿ L^Œº=∂xfl
h~°∞QÍiÛOk. 1982Ö’ „âßq∞‰õΩÅ, ~Ô `· ∞« Å áêsì ™ê÷Ñ#¨ `À ^•^•Ñ¨Ù ~Ô O_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅ∞QÍ
ÃÑOz áÈ+≤Oz# L^Œº=∂xfl ѨÙ#~°∞^Œiú OK«_®xH˜ <åÜ«Ú_»∞ KÕã#≤ Jxfl „ѨÜ∞« `åflÅ∞
x+¨ÊÅù =∞Ü«∂º~Ú. z=iH˜ J`«_∞» Ug∞ KÕÜ∞« ÖËHáõ ÈÜ«∂#<Õ Jã¨O`«$Ñ≤`Î À 1984Ö’
K«xáÈÜ«∂_»∞. `«q∞à◊<å_»∞ L^Œº=∞O <ÕiÊ# QÆ∞}áê~îåÅ∞ ~Ú`«~∞° Å∞ ã‘fiHõiOK«Ö^Ë ∞Œ .
ã‘fiHõiOz =ÙO>Ë 1984Ö’ ѨO*Ï|∞ ~Ô `· ∞« ʼnõΩ PǨ~°^•è <åºÅ L`«ÊuÎ `«yOæ K«=∞#_»O
ÖÏO\˜ P`«‡Ç¨Ï`åº ã¨^$Œ â◊º"≥∞#ÿ ã¨∂K«#ezÛ =ÙO_Õ"å~°∞ HÍ^Œ∞. L^Œº=∂Å#∞ #_»Ñ_¨ =» ∞O>Ë
QÍOnèrÖÏQÍ L^Œº=∂xfl ZHõ¯_» ZѨC_»∞ „áê~°OaèOKåe. ZHõ¯_» ZѨC_»∞ „áê~°OaèOKåe,
ZHõ¯_» ZѨC_»∞ PÑ≤"Ü Õ ∂« Ö’ `≥Å∞ã¨∞H˘#_»O HÍx QÍOnèr J_»∞QÆ∞*Ï_»ÅÖ’ #_»∞ã¨∞<Î åfl=∞x
K≥ÑC¨ H˘#fl <åÜ«∞‰õΩÅ∞ JÖÏO\˜ QÆ∞}áê~îåxfl <Õ~∞° ÛH˘#fl ^•YÖÏÅ∞ HõxÊOK«Ö^Ë ∞Œ .
D L^Œº=∂Å∞ H˘`«qÎ QÍ „Ѩ™êÎqOK«|_»∞`«∞<åfl~Ú. Wq „ѨÑO¨ K«"åºÑ¨OÎ QÍ
=ã¨∞#Î fl #∂`«# ^èÀ~°}Ö˜ ’ ÉèÏQÆ=∞x, =~åæf`«"∞≥ #ÿ =x ™êO„Ѩ^•Ü«∞ ~å[H©Ü∞« áêsìÅ
x~å‡}ÏÅ qÅ∞=Å Pq~°ƒqù Oz# ™ê=∂lHõ L^Œº=∂Åx K≥ÑC¨ |_»∞`«∞<åfl~Ú. D
#∂`«# ~Ô `· ∞« L^Œº=∂Å∞ U q^èOŒ QÍ#∂ #∂`«#"≥∞#ÿ q HÍ=Ù. QÆ`O« Ö’ ~Ô `· ∞« L^Œº=∂Å∞
~ÚÖÏO\˜ _ç=∂O_»∞¡ KÕÑ\¨ Ïì~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ã≤ÑS≤ =∂~°^æ ~Œ ≈° Hõ`fi« OÖ’ Jaè=$kúÑ#¨ ∞fl
ÖËHõ h\˜f~°∞"å qkèOѨÙH˜ =ºuˆ~HõOQÍ H˜™ê<£ãɨ 1íè 958Ö’ ÃÑ^ŒÌ L^Œº=∞O #_çÑO≤ k.
Jxfl ~Ô `· ∞« ã¨OѶ∂¨ Å∞ ѨÅ∞ ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞ y@∞ìÉÏ@∞ ^è~Œ ° H˘~°‰Ωõ _ç=∂O_»∞ KÕâß~Ú.
1967Ö’ K«~}° ãü O≤ Q∑ PÜ«∞# áêsì aÜ«∞Öò_ç Pq~åƒù=O`À ã¨fi`«O„`å#O`«~O° =º=™êÜ«∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 597
=∂~°∞Ê #∞O_ç „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ á⁄Ok# ã¨OѨ#fl ~Ô `· ∞« Å â◊HOõ =zÛ#@∞¡QÍ ÉèÏqOK«|_çOk.
"≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏÅ L^Œº=∂Å∞ ‰õÄ_® D „Hõ=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«|_®¤~Ú.
D L^Œº=∂ʼnõΩ H˘`«^Î #Œ O PáêkOK«\ÏxH˜ K«∂Ñ≤# =∞~˘Hõ HÍ~°}O : QÆ`O« Ö’
=zÛ# L^Œº=∂Åhfl ~å[H©Ü∞« áêsìʼnõΩ J#∞|O^èŒ ã¨Oã¨Å÷ ∞ HÍQÍ Wq =∂„`«O U
~å[H©Ü∞« áêsì`À ã¨O|O^èOŒ ÖËxq. Wk áêH˜HΔ õ ã¨`º« O. g\˜Ö’ U XHõ¯\© ‰õÄ_®
~å[H©Ü∞« áêsìKÕ „áê~°OaèOѨ|_ç#k HÍ^Œ<kÕ "åã¨=Î "Õ∞ HÍx HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ ~å[H©Ü∞«
áêsìÅ`À J#∞ã¨O^è•#O KÕÜ∞« |_®¤~Ú. `«q∞à◊<å_»∞ ã¨OѶ∞¨ O ÉÏǨ@OQÍ ~å[H©Ü∞« áêsìQÍ
=∂iOk. Wk PeO_çÜ∂« aÔHÜ«Úx JâßOuH˜ QÆ∞iKÕãO≤ k. Hõ~åfl@Hõ ~Ô `· ∞« ã¨OѶ∞¨ O
(KRS) ZxflHõÅÖ’ `«# JÉèºí ~°∞Å ÷ #∞ xÖɡ\Oì˜ k. ѨO*Ï|∞ aÔHÜ«Ú ~Ú`«~° ã¨Oã¨Å÷
HõO>ˇ ~Ô `· ∞« ã¨OHˆ =Δ ∞O H˘~°‰Ωõ ѨxKÕ¿ã ã¨fiÉèÏ"åxfl xÅɡ@∞ìH˘#flk. HÍx J#∞"≥#· ã¨=∞Ü«∞O
K«∂ã≤ JHÍbÅ`À [`«H\õ Oì˜ k. ¿+`å¯i ã¨OѶ∞¨ @# 1984 Ö’H±ãɨ íè ZxflHõÅ #∞O_ç
~å[H©Ü∂« ÅÖ’ *’HõºO KÕã∞¨ H˘#flk. =∞Ǩ~åRÖ’x 48 Ö’H±ãɨ íè xÜ≥∂[Hõ =~åæÅÖ’
JÉèºí ~°∞Å÷ #∞ áÈ\©H˜ ÃÑ\˜Oì k. 1987 #∞O_ç HÍO„ÔQãπ =ºuˆ~Hõ ã¨g∞Hõ~}° Ö’ q.Ñ≤.ã≤OQ∑H˜
â◊~^° *£ ’+≤ ÉÏǨ@OQÍ ã¨ÇϨ HõiOKå_»∞. JO^Œ∞‰õΩ „ѨuѶŨ OQÍ q.Ñ≤.ã≤OQ∑ #∂`«#
=º=™êÜ«∞ q^è•<åxfl ~°∂á⁄OkOKÕO^Œ∞‰õΩ Hˆ a<≥\ò ™ê÷~Ú Ñ¨^qŒ |ǨïHõiOKå_»∞.
q.Ñ≤.ã≤OQ∑`À *’+≤ ã¨O|O^è•Å HÍ~°}OQÍ *’+≤ uHÍÜ«∞`ü ã¨O|O^è•Å∞ ^≥|ƒu<åfl~Ú.
JdÅ ÉèÏ~°`« ~Ô `· ∞« SHõº`«x L=∞‡_çQÍ „Ѩ^iŒ ≈Oz# ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ uHÍÜ«∞`ü J#∞K«~∞° Å∞
*’+≤, ~Ú`«~° <åÜ«∞‰õΩÅ#∞, É’@∞HõÉ¡ ò "ÕkHõ #∞O_ç ^•^•Ñ¨Ù ÖÏy"Õâß~°∞. ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ
^Œ∂~°OQÍ =ÙO\Ï=∞x uHÍÜ«∞`ü KÕã#≤ „ѨH@õ #Å∞ =\˜"ì #Õ x `ÕeáÈ~ÚOk. uHÍÜ«∞`üH˜
JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ ~°∂ѨO ^•ÅÛx a*ˇÑ`≤ À ã¨O|O^è•Å∞ 1990 JÜ≥∂^躌
ã¨=∞㨺`À ã¨Ê+¨Oì QÍ =ºHõ=Î ∞Ü«∂º~Ú. QÆ∞[~å`ü H˜™ê<£ ã¨OѶ∞π H˜ a*ˇÑ`≤ À QÆÅ ã¨O|O^è•Å∞
JO^ŒiH© `≥eã≤#"Õ.
Ãã·^•úOuHõOQÍ ‰õÄ_® L^Œº=∞O ѨÓiÎQÍ qÉèíl`«"≥∞ÿ#k. Ô~·`«∞x „ѨѨOK«
=∂Ô~¯@∞H˜ J#∞ã¨O^è•#O KÕã∞¨ #Î fl ã¨~m° Hõ~}° ‰õΩ â◊~^° *£ ’+≤ J#∞‰õÄÅ∞_»∞ : HÔ .P~ü.Zãπ.
|Ǩïà◊*Ïu ã¨Oã¨Å÷ ‰õΩ =ºuˆ~H˜. "å\˜ „Ѩ"âÕ ßxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ x~°ã#¨ Å∞ =ºHõOÎ KÕã∞¨ #Î flk.
L^Œº=∞OÖ’ ã¨O™ê÷Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ Ãã^· •úOuHõÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ SHõº`« ÖË^∞Œ . 1990ÅÖ’ L^Œº=∞ "ÕQOÆ
=∞O^ŒyOzOk.

598 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 35
=∞`«`«`«fi"å^Œ ѨÙ#~°∞^Œú~°} ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ
=∞`«`«`«fi"å^ŒO, =∞`«`«`«fi"å^Œ áêsìÅ∞ ã¨Oã¨÷Å∞ D<å\˜~å[H©Ü«∞
"å`å=~°}OÖ’ ÉèÏQÆ=∞Ü«∂º~Ú. ZxflHõÅ ã¨g∞Hõ~°}‰õΩ =∞`«`«`«fi"å^Œ q[˝Ñ≤Î
LѨÜ≥∂yOK«∞H˘#|_»∞`«∞#flk. ^Õâ◊O QÆ_»z# Ô~O_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅ∞QÍ =∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å
"≥Å∞¡=`À ‰õΩ<åie¡Ok. D<å_»∞ =∞`«``« fi« "å^ŒO ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂*Ïxfl ~å[º `«O„`åxfl
Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl J`«ºO`« f„="≥∞#ÿ „Ѩ=∂^ŒO. Jk Ãã‰õΩºÅi*Ïxfl |ÅÇ‘Ï#Ѩ~∞° ã¨∞#Î flk.
Hõ+Oì≤ z ™êkèOz# ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å SHõº`«‰Ωõ =ÚѨCQÍ =∂iOk. J<åQÆiHõ â◊‰Ωõ eÎ fl
ã¨=∂[OÃÑH· ˜ Lã≤H˘Å∞Ê`«∞#flk.
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ =∞`«``« fi« "å^Œ ã¨=∞㨺x K«iÛOKÕO^Œ∞‰õΩ =ÚO^Œ∞QÍ
Ãã‰õΩºÅi[O, =∞`«``« fi« "å^ŒO Ѩ^•Å#∞ x~°fizOK«=Åã≤ =ÙOk. =∞øeHõOQÍ Ãã‰õΩºÅi[O
JO>Ë =∞`åxfl ~å[ºO ~å[H©Ü∂« Å #∞O_ç q_»Q˘@ì_O» . =∞`åxfl =ºH˜QÎ `Æ « q+¨Ü∞« OQÍ
ѨiQÆ}O˜ K«_O» . ~å[ºO XHõ ¿Ñ~°∞x J`«_ç / P"≥∞ =∞`«O ÖËHõ ‰õΩÅO „áêuѨkHõ#
q=Hõ`Δ ‰« Ωõ QÆ∞i KÕÜ∞« ‰õΩO_® =ÙO_»@O.
ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[O =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ã¨=¸Ç¨Å∞QÍ qÉèlí OѨ|_ç =Ù#fl^Œx,
=∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# =º`庙êÅ HÍ~°}OQÍ D ã¨=¸Ç¨Å Pi÷Hõ ~å[H©Ü«∞ ™ê=∂lHõ
™êO㨯 $uHõ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ "Õ~°∞ "Õ~°∞QÍ =ÙO\ÏÜ«∞x – Ѩ~°ã¨Ê~°O „Ѩu‰õÄÅOQÍ
‰õÄ_® =ÙO\ÏÜ«∞<Õ qâßfiã¨OÃÑ· P^è•~°Ñ¨_ç# ã≤^•úO`«O =∞`«`«`«fi"å^ŒO. Jxfl\˜x
q∞Oz =∞`«``« fi« "å^ŒO qâßfi™êÅ q^è•#O. P q^è•#O ^•fi~å Jk ã¨=∂*Ïxfl Pi÷Hõ
=º=ã¨x÷ ~å[º `«O„`åxfl K«∂ã¨∞OÎ k. q=iã¨∞OÎ k. P q^è•#O K«∞@∂ì ~å[H©Ü∂« Å#∞
x~°fiÇ≤ÏOKÕ „ѨÜ∞« `«flO KÕã∞¨ OÎ k. XHõ ã≤^•úO`«OQÍ Jk *Ïu q^Õfi+¨O, Ü«¸^Œ∞ =ºuˆ~Hõ`«
á¶êã≤[OÅ#∞ áÈe =ÙO@∞Ok. ^•xx ÉèÏ~°fÜ«∞ á¶êã≤ã∞¨ ì ~°∂ѨOQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«=K«∞Û.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 599
=∞`«``« fi« ã≤^•úO`«O, =∞`« Ç≤ÏOã¨Å =∞^躌 ã¨O|O^è•xfl QÆ=∞xOKåe. XHõ ã≤^•úO`«OQÍ
=∞`«``« fi« "å^ŒO, =∞`«``« fi« ÉèÏ"åÅ#∞, PÖ’K«<å ^èÀ~°}∞Å#∞ "åºÑ≤Î KÕã∞¨ OÎ k. =∞`«
Ç≤ÏO㨠=∞# ^Œ$+≤xì =∂ˆ~ Ѩiã≤u÷ "≥Ñ· Ù¨ PHõi¬Oz#ѨÊ\˜H˜ Jk H©ÅHÍOâ◊O HÍ^Œ∞.
=∞`« Ç≤ÏO㨠"≥#∞Hõ ^•y =Ù#fl n~°H… ÍeHõ HÍ~°}O =∞`«``« fi« ã≤^•úO`åxfl ÖËHõ qâßfiã¨
q^è•<åxfl "åºÑ≤Î KÕÜ∞« _»O.
=∞`«``« fi« PÖ’K«# XHõ ™ê÷~Ú f„=`«‰Ωõ KÕi# `«~∞° "å`« =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ÉèÜ í ∞« O,
J#∞=∂#O, ^ÕfiëêÅÖ’ "å`å=~°}O HõÅ∞+≤`O« KÕÜ∞« |_ç# `«~∞° "å`« ™ê^è•~°}OQÍ
=∞`«ÇÏ≤ O㨠K≥Å~ˆ QÆ∞`«∞Ok. P q^èOŒ QÍ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ Ç≤ÏO㨠ÖˉΩõ O_®<Õ =∞`«``« fi«
ã≤^•úO`«O. "åºÑ≤Î K≥O^ŒQÅÆ QÆ∞`«∞Ok. HÍx =∞`«``« fi« ã≤^•úO`«O ÖˉΩõ O_® =∞`« Ç≤ÏOã¨
[~°QÆ^Œ∞. =∞~˘Hõ q^èŒOQÍ K≥áêÊÅO>Ë =∞`«`«`«fi ã≤^•úO`«O, ~å[H©Ü«∂Å∞ [|∞ƒ,
=∞`«ÇÏ≤ O㨠Hˆ =ÅO |Ü«∞\˜H˜ HõxÑ≤OKÕ ã¨∂K«#. ^Œ∞~°^$Œ +¨=ì âß`«∞,Î =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ Ç≤ÏOã¨H˜
Éè∂í q∞HõQÍ =ÙO_Õ =∞`«``« fi« ã≤^•úO`«O Ü≥ÚHõ¯ LxH˜ ™ê^è•~°}OQÍ q㨇iOѨ|_»∞`«∞Ok.
Ç≤ÏO㨠K≥Å~ˆ y#ѨC_»∞ =∂„`«"∞Õ =∞`«``« fi« "å^Œ K≥`· #« ºO QÆ∞iÎOѨىõΩ =ã¨∞OÎ k. HÍ|\˜ì
=∞`«``« fi« "å^Œ∞Å∞ =∞`«ÇÏ≤ O㨠HõO>Ë =∞`«``« fi« "å^Œ qâßfi㨠q^è•<åxfl "åºÑ≤OѨKÜ Õ ∞« _»O
Ѩ@¡ Pã¨HÎ̃ K«∂ѨÙ`å~°∞. "åãÎ̈=OQÍ =∞`«ÇÏ≤ Oã¨x „¿Ñ~ˆ Ñ≤Oz x~°fiÇ≤ÏOKÕ "åi „Ѩ^•è #
ÅHõΔ ºO ǨÏ`åºHÍO_»HÍ^Œ∞. „Ѩ[ʼnõΩ =∞`«``« fi« "å^ŒOÖ’H˜ ÖψQ Ѩiã≤u÷ x ã¨$+≤Oì K«_O» .
ãà ‰õΩºÅi[O, =¸ÖÏÅ∞
^Õâ◊ qÉè[í #, ^•x`À áê@∞ áêâ◊qHõ"∞≥ #ÿ ^˘g∞‡Å∞ [iy#ѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`«
„Ѩ[Å∞ Ãã‰õΩºÅi*Ïxfl =∞øeHõ qÅ∞=QÍ JOwHõiOKå~°∞. ^•xx ~å*ϺOQÆOÖ’
„Ѩu+≤Oì K«∞‰õΩ<åfl~°∞. Ãã‰õΩºÅ~ü ~å*Ϻxfl, ã¨=∂*Ïxfl xi‡OK« ã¨=∂Ü«∞`«=Î ∞Ü«∂º~°∞.
Wk *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O ™êkèOz# Q˘Ñ¨Ê q[Ü«∂ÅÖ’ XHõ\.˜ ã¨fi`«O„`« áÈ~å@ "å~°ã`¨ fi« O,
QÍOnèr |e^•#O, Ãã‰õΩºÅi[O Ѩ@¡ <≥„Ǩ˙ ѨÓiÎ x|^Œ`ú ,« =∞`«``« fi« "å^Œ =ºuˆ~Hõ
áÈ~å@OÖ’ ã¨~åÌ~ü Ѩ>ÖË ò, =∞øÖÏ<å P*Ï^£, ã≤. ~å[QÀáêÖÏKåi, W`«~° <åÜ«∞‰õΩÅ∞
<≥„Ǩ˙H˜ WzÛ# K«∞~°∞HÔ #· =∞^Œ`Ì ∞« –1950 ^Œâß|ÌOÖ’x Ãã‰õΩºÅi[O „Ѩ|Å"≥∞#ÿ â◊HΘ
HÍ=\ÏxH˜ ^•ifâß~Ú. 1952, 1957, 1962 ZxflHõÅÖ’ =∞`«`«`«fi áêsìÅ∞
~å}˜OK«Ö^Ë ∞Œ . `«~∞° "å`« H˘xfl ã¨O=`«û~åÅ =~°‰Ωõ ‰õÄ_® ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’
<å=∞=∂„`«ÑÙ¨ â◊HQÎ̃ Í =ÙO_çáÈÜ«∂~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ „Ѩ[Å∞ Pi÷HÍaè=$kú, q^•º"åºÑ≤,Î
âßG ™êOˆHuHõ ~°OQÍÅ∞ =∞`«``« fi« PÖ’K«#x |ÅÇ‘Ï#Ѩ~∞° ™êÎÜ∞« x, JO`«"Ú≥ Ok™êÎÜ∞« x
qâ◊fiã≤OKå~°∞.
600 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 =∞`«``« fi« "å^ŒO ÉèÏ~°fÜ«∞ ~°OQÆO #∞O_ç „Hõ=∞OQÍ J^Œ$â◊º=∞=Ù`«∞O^Œx
„Ѩ[Å∞ #=∂‡~°∞. HÍx =∞`«``« fi« "å^•xH˜ Ѩiã≤`÷ ∞« Å#∞ |\ì̃ HÍãÎ̈ ãÎ̈|`ú Q« Í, K«∞~°∞‰õΩQÍ
=ÙO_Õ ^Œâ◊Å∞ =ÙO\ÏÜ«∞x, |Å"≥∞ÿ# áÈ~å@O ÖˉõΩO_® Jk JO`«iOz áÈ^Œx
„Ѩ[Å∞, "åi <åÜ«∞‰õΩÅ∞ QÆ∞iÎOK«Ö^Ë ∞Œ . JO`ÕQÍHõ =∞`«``« fi« ~å[H©Ü∂« Å∞ x„^•}OQÍ
=Ù#flѨÊ\˜H© =∞`«``« fi« ã≤^•úO`«H~õ Åΰ ∞ "åi ѨxH˘#™êyOKå~°∞. P~ü.Zãπ.Zãπ. [#ã¨OѶ∞π ,
[=∂Ü«∞`«–W–W™ê¡q∞, =Úã≤O¡ bQÆ∞, JHÍb^Œàò, Hˆ ~°àÖ◊ ’ KåÖÏ „ÔHã· =Î̈ =∞`«``« fi«
„QÆ∂ѨÙÅ∞ ÖÏO\˜ =∞`«``« fi« ã¨Oã¨Å÷ ∞ "å\˜ Ѩx H˘#™êyOKå~Ú. 1960 ^Œâß|ÌOÖ’
=∞`«``« fi« "å^ŒO |ÅO ѨÙOAH˘#flk. 1950 ^Œâß|ÌO z=~°Ö’<Õ =~°∞ã¨QÍ =∞`«
Ѷ∞¨ ¬}Å∞ [iQÍ~Ú. =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ^˘g∞‡ÅÖ’ 1958Ö’ U_»∞QÆ∞~°∞ K«OѨ|_»QÍ, 1959Ö’
41, 1961Ö’ 108 =∞Ok K«OѨ|_®¤~∞° . „Ѩ`ºÕ H˜Oz 1961Ö’ [|Å∂Ê~°∞ =∞`«
Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ *Ïux ‰õΩkÑ≤"âÕ ß~Ú. <≥„Ǩ˙ "≥O@<Õ ã¨ÊOkOz *ÏfÜ«∞ ã¨=∞„QÆ`å =∞O_»ex
U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. 1962Ö’ K≥<· å ^Œ∞~å„Hõ=∞} Jxfl ÃãHõ#Δ ¡ „Ѩ[ÅÖ’ *ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`å
ÉèÏ"åxfl ÃÑOKå~Ú. =∞`«`«`«fi ÉèÏ"åÅ∞ "≥#∞HõO[ "ÕÜ«∞=Åã≤ =zÛOk. HÍx D
q~å=∞O H˘kÌáê\˜^#Õ x x~°∂Ñ≤`=« ∞~ÚOk.
1960 ^Œâß|ÌOÖ’ =∞~°ÖÏ =∞`«`«`«fi â◊‰õΩÎÅ∞ ÃÑÅ∞¡aHÍ~Ú. ™ê^è•~°}
„Ѩ[ÅÖ’x QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ÃãHõΔ#∞¡ =∞`« ‰õΩÅ"å^•Å „ѨÉèÏ"åxH˜ Ö’#Ü«∂º~°∞.
áê~°"¡ ∞≥ O\òÖ’ [#ã¨OѶ∞π |ÅO 1962Ö’ 14 =ÙO_»QÍ 1967 <å\˜H˜ 35H˜ ÃÑiyOk.
KåÖÏ L`«~Î ° ÉèÏ~°`« ~å„ëêìÅÖ’ ã¨OH©~‚° =∞O„u =~åæÅÖ’ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO =Ç≤ÏOzOk.
L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò, =∞^躌 „Ѩ^âÕ ò, ~å[™ê÷<Ö£ ’x „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ =∞^Œ`Ì ∞«
á⁄O^ŒQeÆ yOk. =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ ‰õÄ_® ÃÑiQÍ~Ú. 1964Ö’ [iy# =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞
1070† 1969Ö’ 520† 1970Ö’ 521† =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Ö’ K«xáÈ~Ú# "åi ã¨OYº
=~°∞ã¨QÍ 1919, 673, 298, 1971-1977 HÍÅOÖ’ =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ `«QÍæ~Ú.
1971 áê~°"¡ ∞≥ O@s ZxflHõÅÖ’ WOk~åQÍOnè |ÅO ѨÙOAH˘#_»O`À D HÍÅOÖ’
ã¨O=`«û~°OÖ’ ‰õÄ_® 250H˜ q∞Oz Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . K«xáÈ~Ú#"åi ã¨OYº
‰õÄ_® 1000H˜ q∞OK«Ö^Ë ∞Œ . áê~°"¡ ∞≥ O\òÖ’ [#ã¨OѶ∞π |ÅO ‰õÄ_® 1967Ö’ 35
=ÙO_»QÍ 1971 <å\˜H˜ 22H˜ `«yáæ È~ÚOk. 1971 z=~°Ö’ [iy# |OQÍ¡^âÕ ò Ü«Ú^ŒOú
‰õÄ_® Ç≤ÏO^Œ∂, =Úã≤O¡ =∞`«``« fi« "å^•Å#∞ ÉÏQÍ ^≥|ƒfã≤Ok. HÍx =∞~°ÖÏ 1978
#∞O_ç =∞`«`«`«fi"å^ŒO, =∞`« Ç≤ÏO㨠ÃÑ~°QÆ_»O „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. JѨÊ\˜ #∞O_ç
JO@∞"åºkèÖÏ "åºÑ≤ã∂¨ Î qãÎ̈ $`«~∂° ѨO ^•eÛOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 601
 `«fii`«OQÍ qãÎ̈ $`«OQÍ "åºÑ≤Î K≥O^Õ =∞`«``« fi« "å^ŒO =∞`«ÇÏ≤ Oã¨Å ã¨fiÉèÏ=O
KåÖÏ PO^Àà◊# HõeyOKÕ JOâ◊O. QÆ`O« Ö’ =∞`«Ñ∞¨¶ ~°¬}ʼnõΩ ^Œ∂~°OQÍ =Ù#fl Hˆ ~°à,◊
`«q∞à◊<å_»∞, PO„^茄Ѩ^Õâò, ѨtÛ=∞ɡOQÍÖò, Xi™êûÅ`À ã¨Ç¨ ^•^•Ñ¨Ù Jxfl ÃÑ^ŒÌ
#QÆ~åʼnõΩ ^ÕâO◊ Ö’x Jxfl „áêO`åʼnõΩ =∞`«``« fi« "å^ŒO =∞`«ÇÏ≤ Oã¨Å∞ "åºÑ≤OKå~Ú.
„QÍ=∂ʼnõΩ qãÎ̈iOz# Jxfl =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ „QÆ∂ѨÙÅ#∞ ÉèÏQÆ™êfi=Úefl KÕâß~Ú. =∞`«
Ç≤ÏO㨠=ÚO^Œ∞QÍ "Õã∞¨ H˘#fl Ѩ^HŒä Oõ „ѨHÍ~°O ™êyOKÕk. x~å‡}|^Œ"ú ∞≥ #ÿ k. Z‰õΩ¯=
HÍÅO H˘#™êˆQk. =∞`«Ñ∞¨¶ ~°¬}Å∞ H˘xfl "å~åÅ áê@∞ <≥ÅÅ áê@∞ ™êQÍ~Ú. Ѷ∞¨ ~°¬}Ö’
áêÖÁæ#fl "åiH˜ x^è∞Œ Å∞, ÉÏO|∞Å∞ ~Ú`«~° q^èfiŒ Oã¨H~õ ° ™ê^è<Œ åÅ∞ ã¨=∞‰õÄ~°Û|_®¤~Ú.
1971–77 HÍÅOÖ’ qkèOK«|_ç# J`«º=ã¨~° Ѩiã≤÷u HÍÅOÖ’ P~ü.Zãπ.Zãπ.
[#ã¨OѶ∞π – [=∂~Ú`ü.W.W™ê¡q∞ʼnõΩ K≥Ok# ÃÑ^ŒÌ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =ÚYº HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞
JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« |_®¤~∞° . =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_®xH˜, =∞`« q^Õfiëêxfl ~Ô K«ÛQ˘@ì_®xH˜
H˘kÌ=∞Ok =∂„`«"Õ∞ q∞yÖÏ~°∞. Ѷ¨e`«OQÍ =∞`« „ѨKå~° ™ê÷~Ú =∞`« Ç≤ÏOã¨
`«yáæ ÈÜ«∂~Ú. =∞~˘Hõ "≥Ñ· Ù¨ [#`å „Ñ¨É∞íè `«fi HÍÅOÖ’ [#`å áêsìÖ’#∞, „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’#∞
P~ü.Zãπ.Zãπ., [#ã¨OѶ∞π ѨÅ∞‰õΩ|_ç HÍ~°}OQÍ =∞`«``« fi« "å^ŒO, =∞`«ÇÏ≤ O㨠ÃÑiQÍ~Ú.
D HÍÅOÖ’ =∞`«``« fi« "å^ŒO |ÅOQÍ "Õà¥◊ §#∞H˘#flk. =∞~°ÖÏ 1980Ö’ WOk~åQÍOnè
JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ#ѨÊ\˜H˜ ^•x ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ#∞ J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ∞« _»OÖ’ qѶŨ =∞~ÚOk.
=∞`«``« fi« "å^Œ ÅHõ}Δ ÏÅ∞
Jxfl ã≤^•úO`åÅ∞, ~å[H©Ü∂« Å∞ ÖÏQÍ<Õ =∞`«``« fi« "å^ŒO ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ ™ê=∂lHõ
ѨÙ<åk ÖËHõ =¸ÖÏÅ∞ Hõey =ÙO@∞Ok. Jk ™ê=∂lHõ, Pi÷Hõ ~å[H©Ü∂« Å #∞O_ç
L`«ÊuÎÜ∞ÿ≥ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ ~å[H©Ü∂« Å#∞ „ѨuѶe¨ ã¨∞OÎ k. HÍx ~Úk "åãÎ̈= Ѩiã≤u÷ x
HÍ~°}ÏÅ#∞ Ѩi}Ï=∂Å#∞ ã¨iQÍ JOK«<å "ÕÜ«∞‰õΩO_® =„H©HõiOz# Ѩ^ŒúuÖ’
ã¨OÉèqí ã¨∞OÎ k. P q^èOŒ QÍ =∞`«``« fi« "å^ŒO U ™ê=∂lHõ "åãÎ̈"åxfl „ѨuѶe¨ OK«^∞Œ .
Jk „ѨH\õ O˜ KÕ ™ê=∂lHõ "åã¨=Î O ™ê=∂lHõ "åã¨=Î O HÍ^Œ∞. Jk „ѨH\õ O˜ KÕ ™ê=∂lHõ
Jã¨O`«$Ñ≤Î HÍ~°}ÏÅ∞ HÍ~°HÍÅ∞ HÍ=Ù. ™ê=∂lHõ ~°∞QƇ`«H˜ Jk ã¨∂zOKÕ Ñ¨iëê¯~åÅ∞
Ѩiëê¯~åÅ∞ HÍ=Ù. "åãÎ̈=OQÍ K≥áêÊÅO>Ë J^Õ (=∞`«``« fi« "å^Œ"∞Õ ) XHõ ™ê=∂lHõ
~°∞QƇ`«. P q^èOŒ QÍ =∞`«``« fi« "å^ŒO – ^•x ѨÙ@∞ìH‰õ Ωõ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ ^•if¿ã U
ã¨=∞㨺ʼnõΩ ["å|∞ HÍ^Œ∞. JO`ÕQÍHõ Jk ™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊÅ H˘~°‰Ωõ KÕ¿ã áÈ~å\Ïxfl
|ÅÇ‘Ï#Ѩ~∞° ã¨∞OÎ k. ã¨fi`«O„`åº#O`«~° ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨=∂[O Ãã‰õΩºÅ~ü ã¨fiÉèÏ=O Hõey
=ÙO_»QÍ Jk J#∞ã¨iã¨∞Î#fl Pi÷Hõ q^è•#O =∞`«`«`«fi"å^Œ "åºÑ≤ÎH˜ J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ#
602 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
™ê~°=O`«"≥∞ÿ# ˆHΔ„`åxfl ã¨=∞‰õÄ~°∞ã¨∞Î#flk. Jk J#∞ã¨iã¨∞Î#fl Pi÷HÍaè=$kú `«~°Ç¨
#∞O_ç ™ê=∂lHõ ã¨=∞㨺Å∞`«Ê#fl=∞=Ù`«∞<åfl~Ú. 1947 `«~∞° "å`« ^ÕâO◊ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ
Pi÷HÍaè=$kú ™êkèOzOk. HÍx ¿Ñ^ŒiHõO, x~°∞^ÀºQÆO, =Åã¨"å^Œ "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O
#∞O_ç L`«Ê#fl"≥∞#ÿ Jã¨=∂#`« ã¨=∞㨺Å∞ „Ѩ`ºÕ H˜Oz [<åÉèÏ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’
áêHΔ̃HOõ QÍ<Õ Ñ¨i+¨¯iOK«|_®¤~Ú. D ã¨=∞㨺Å∞ „Ѩ[Å <≥~· åâߺxH˜, =ºHÎ̃Q`Æ « ™ê=∂lHõ
"庉õΩÅ`«‰õΩ QÆ∞iKÕ™êÎ~Ú. KåbKåÅx Pi÷Hõ ™ê=∂lHõ J=HÍâßÅ H˘~°‰õΩ
J<å~ÀQƺHõ~°"≥∞ÿ# áÈ\©x ã¨$+≤ì™êÎ~Ú. "åãÎ̈=OQÍ ÃÑ@∞ì|_ç^•s Jaè=$kú q^è•#O
f„="≥∞#ÿ , ã¨Ê+ì̈OQÍ HõO\˜H˜ HõxÑ≤OKÕ Pi÷Hõ =º`庙êÅ#∞ ÃÑOzOk. "≥Ú`«OÎ g∞^Œ
„Ѩ[ʼnõΩ KåÖÏ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î Pi÷HÍ=HÍâßÅ∞ ÃÑiy#ѨÊ\˜H˜ "å\˜x JO^Œ∞HÀ=_®xH˜
Jã¨=∂#`«Å∞ QÆ`O« Ö’ HõO>Ë ‰õÄ_® ÃÑiQÍ~Ú. „Ѩ[Å PHÍOHõÅΔ ∞ Jq <≥~"° ~ˆÕ J=HÍâßÅ
HõO>Ë "ÕQOÆ QÍ ÃÑiQÍ~Ú. =∞`«``« fi« "å^ŒO UѨÙQÍ ÃÑ~°Q_Æ ®xH˜ Éè∂í q∞ K«^∞Œ #∞ KÕã≤
=ÙOK«|_ç#@¡~ÚOk.
ÃÑ#· q=iOz# ™ê=∂lHõ ã¨OkQÆ`ú « =∞^躌 `«~Q° `Æ ∞« Å#∞ ÖËHõ ÃÑ\© |∂~°∞"˚ åÅ#∞
„Ѩ`ºÕ H˜Oz „ѨÉÏè q`«O KÕãO≤ k. W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’x ÃÑ\© |∂~°∞"˚ åÅ∞ x~°O`«~O°
x~°∞^ÀºQÆ ÉèÜ í ∂« xfl „Ѩu‰õÄÅ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« efl Z^Œ∞~˘¯O@∞<åfl~°∞. JO`ÕQÍHõ
ã¨fi`«O„`å#O`«~°O q^•º"åºÑ≤Î, ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê `«~°Ç¨ `«fii`«QÆux [<åÉèÏ
ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ`À ÅHõΔÖÏk Ô~·`«∞ „âßq∞Hõ =~°æ Ü«Ú=‰õΩefl #QÆ~åʼnõΩ áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ#
âßYÅÖ’ L^ÀºQÍÅ H˘~°‰Ωõ Ѩ~∞° QÆ∞Å∞ f¿ãÖÏ KÕâß~Ú. D `«~Ç° ¨ qâı+¡ } ¨ 1960
^Œâß|ÌO `˘e ã¨O=`«û~åÅ =~°‰Ωõ =∞`«``« fi« "å^ŒO ZO^Œ∞‰õΩ x„^•}OQÍ =ÙO^À
q=iã¨∞OÎ k. JkèHÍ~° ™Èáê#OÖ’ ѨiáêÅ<å Ü«∞O„`åOQÆOÖ’ ÉèÏ~°f~¸Hõ~}° , qã¨~Î }° ,
ÉϺOH˜OQ∑, "å}˜[ºO, áêi„âßq∞Hõ HõOÃÑhÅ Jaè=$kú qã¨~Î } ° , áê~îâ° ßÅ, HõàÏâßÅ
q^Œº W`«~° ™ê=∂lHõ ¿ã=Å ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ, WO[h~°∞,¡ _®Hõ~ì ¡° âßG"Õ`ÅΫ tHõ}Δ xÜ«∂=∞HÍÅ
ÃÑ~° ∞ QÆ ∞ ^Œ Å HÍ~° } OQÍ ã¨ fi `« O „`« O "≥ Ú ^Œ \ ˜ =¸_» ∞ Ѩ O K« = ~° ¬ „Ѩ } ÏoHõ Å ∞
=∞^躌 `«~Q° `Æ ∞« ʼnõΩ qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ J=HÍâßÅ∞ HõeÊOKå~Ú. D J=HÍâßÅ∞ 1960 ^Œâß|ÌO
=∞^躌 HÍÖÏxH˜ J_»∞QÆO\Ï~Ú. JO`ÕQÍHõ Pi÷HÍaè=$kú q^è•#O, ~ˆ @∞, áêi„âßq∞Hõ
"å}˜[º ~°OQÍÖ’¡H˜ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î Láêkè HõeÊOK«_O» Ö’ qѶŨ =∞Ü«∂º~Ú. ™ê=∂lHõ
¿ã=Å qã¨~Î } ° ‰õΩ Ñ¨iq∞`«∞Å∞ qkèOKå~Ú. ÃÑ\© |∂~°∞"˚ åÅ∞ =∞~°ÖÏ Láêkè H˘~°`,«
áÈ\©, ã¨Ê~°Åú ∞, Jã¨O`«$Ñ≤Î ^ŒâH◊ ˜ <≥\"ì˜ ÜÕ ∞« |_®¤~∞° . JO`ÕQÍHõ =º=™êÜ«∞ ã¨O|O^è•ÅÖ’x
=∂~°∞ÊÅ∞ ‰õΩÅ =∞`«`«`«fi"å^Œ ã≤^•úO`åÅ∞ L^Œº=∂Å∞, áêsìÅ∞ ѨÙ\ì̃ ÃÑ~°QÆ_®xH˜
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 603
J#∞"≥#· ™ê~°=O`«"∞≥ #ÿ <ÕÅx ã¨=∞‰õÄ~ˆ Û H˘`«Î ™ê÷~Ú ã¨OѨ#fl =∞^躌 `«~Q° uÆ ÃÑ@∞ì|_ç
=º=™êÜ«∞^•~°∞efl JO>Ë „QÍg∞} |∂~°∞"˚ åÅ#∞ ÃÑ\© |∂~°∞"˚ åÅ#∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥KåÛ~Ú.
=∞`«``« fi« "å^ŒO ÃÑ\© |∂~°∞"˚ åÅ Pi÷Hõ ã¨=∞㨺ʼnõΩ Ñ¨iëê¯~°O HÍ^Œ∞. Jk
"åi ™ê=∂lHõ „ѨÜ≥∂[<åÅ#∞ <≥~°"Õ~°ÛÖË^Œ∞. "åi Pi÷Hõ ™ê=∂lHõ ^Œ∞~°=ã¨÷‰õΩ
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ =º`庙êxH˜, JÉè„í ^Œ`å ÉèÏ"åxH˜ HÍ~°}ÏÅ#∞ J~°Oú
KÕã∞¨ HÀÖËx ã≤u÷ Å =Ù#fl "åi "庉õΩÅ`« ‰õΩÅ =∞`«``« fi« ~°∂áêÅ#∞ KÕÑ_¨ ∞» `«∞Ok. "åi
ã¨=∞㨺ʼnõΩ ~Ú`«~° áêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ , ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ „QÆ∂ѨÙÅ∞ HÍ~°}ÏÅ∞QÍ K«∂Ѩ|_»`å~Ú.
=∞`«``« fi« ã¨=∞㨺 Hˆ =ÅO Pi÷Hõ ~°OQÍxˆH Ѩiq∞`«O HÍÖË^∞Œ . ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞
KåÖÏ `«~åÅ #∞O_ç ™ê=∂lHõOQÍ =∂~°∞Ê K≥O^Œ∞`«∞<åfl~°∞. "å~°∞ H˘`«Î „ѨÑO¨ Kåxfl
á⁄O^Œ‰õΩO_®<Õ áê`« „ѨѨOKåxfl HÀÖ’Ê`«∞<åfl~°∞. D „Hõ=∞O ã¨fi`«O„`åº#O`«~°O
"ÕQ=Æ O`«=∞~ÚOk. ‰õΩÅO, L=∞‡_ç ‰õΩ@∞O|O „QÍg∞} Ѩ@} ì ã¨O|O^è•Å∞ ÖÏO\˜
"å\˜H˜ ã¨O|OkèOz# áê`« ã¨O„Ѩ^•Ü«∞ ™ê=∂lHõ ã¨Oã¨÷Å∞, ã¨OѶ‘∞ÉèÏ"åÅ∞
Ѩ~㰠ʨ ~åÅO|#QÍ =ÙO_Õ q^è•<åÅ∞ "ÕQOÆ QÍ H©} Δ ã˜ ∞¨ <Î åfl~Ú. =~åæÅ∞, HÍi‡Hõ ã¨OѶ∂¨ Å∞,
H˜™ê<£ ã¨ÉÅíè ∞, Ü«Ú=[# ã¨OѶ∂¨ Å∞, ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞, W`«~° ã¨fiK«ÛOù ^Œ ã¨Oã¨Å÷ ∞
=ÔQ~· åʼnõΩ K≥Ok# ã¨Oã¨Å÷ ã¨OѶ∞‘ ÉèÏ"åÅ∞ "≥∞Å¡QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ =ã¨∞<Î åfl~Ú. HÍx áê`«
ã¨Oã¨Å÷ ™ê÷<åxfl ѨÓiÎQÍ Éèsí Î KÕÜ∞« ÖËHáõ È`«∞<åfl~Ú. D Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ KåÖÏ=∞Ok
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞ SHõº`«, ã¨OѶ∞‘ ÉèÏ= Hˆ O„^•Å∞QÍ =∞`« ã¨Oã¨Å÷ "≥Ñ· Ù¨ =∞~°Å∞`«∞<åfl~°∞.
ÖÏÉèÏ¿ÑHõ,Δ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#Ѩ٠áÈ\©``« fi« O, =ºHÎ̃QÍ ÃÑ÷ ÑH· ˜ ZQÆÉÏHÍÅ<Õ J¿ÑHõΔ
"≥#∞Hõ|_»"¤ å_çx QÍeH˜ =kÖËã≤ QÔ ez#"å_ç̂H Jhfl ^ŒHͯÅ<Õ P^è∞Œ xHõ `åufiHõ ^èÀ~°}˜
~Ú`åº^Œ∞Å ã¨"∞≥ ‡@ áÈ@¡Ö’ ~ÚѨÊ\˜ =~°‰Ωõ qq^èŒ ™ê=∂lHõ ÉèÏQÍÅ#∞ HõeÑ≤ =ÙOz#
áê`« qÅ∞=Å∞ ™ê=∂lHõ Hõ@∞ìÉÏ@∞¡ `«∞`«∞xÎ Ü«∞Öˇ· J^Œ$â◊º=∞=Ù`«∞<åfl~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ
<≥u· Hõ ™êO㨯 $uHõ â◊¥#ºO U~°Ê_»∞`«∞#flk. Wk ÉèÜ í ∞« O, ^Õfi+¨O „áêuѨkHõÅ∞QÍ QÆÅ
ã≤^•úO`åʼnõΩ KåÖÏ J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ k. =º‰õΩÅÎ ∞, „QÆ∂ѨÙÅ∞, áêsìÅ∞ =∞`« ÉèÏ"åÅ#∞,
L„kHõ`Î Å« #∞ ~Ô K«ÛQ˘@ì_O» ^•fi~å ~å[H©Ü∂« kèHÍ~åxfl `«fi~°QÍ, ã¨∞ÅÉèOí QÍ á⁄O^Õ =∂~åæxfl
KÕѨ_»∞`«∞<åfl~Ú.
=∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ „Ѩ[ʼnõΩ „Ѩ`ºÕ H˜Oz Ü«Ú=`«‰Ωõ ã¨∂ÊùixÎ zÛ# Ãã‰õΩºÅ~ü ÉèÏ"åÅ∞
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞ P^Œ~å≈Å∞ H©} Δ ã˜ ∞¨ <Î åfl~Ú. 1947 `«~∞° "å`« „Ѩ[ʼnõΩ Éèqí +¨º`«∞ΠѨ@¡
PâßÉèÏ=O HõeÊOK«QÅÆ , P~ÀQƺѨ~"° ∞≥ #ÿ *ÏfÜ«∞ ÉèÏ"åÅ∞ ÃÑOá⁄OkOK«QÅÆ , L=∞‡_ç
*ÏfÜ«∞ ÅHõΔ ºO Ѩ@¡ Pã¨HΘ HõeyOz HõeÑ≤Oz =ÙOK«QÅÆ , Ãã‰õΩºÅ~ü ÉèÏ"åÅ#∞ |Ö’¿Ñ`«O
604 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
KÕÜ∞« QÆÅ „Ѩ[Åx ã¨"∞≥ Hÿ ºõ ѨiKÕ ÅHõΔ ºO ^•~°≈xHõ`« J=ã¨~=° ∞~ÚOk. ^Œ∞~°^$Œ +ì̈=âß`«∞Î
JÖÏO\˜ ^•~°≈xHõ`« „Ѩ`ºÕ H˜Oz 1970Å `«~∞° "å`« H˘~°=_çOk. P q^èOŒ QÍ ã¨=¸Å"≥∞#ÿ
áê~°^iŒ ≈Hõ =∂~°∞Ê, „Ѩ[ʼnõΩ Pã¨HÎ̃ HõeyOKÕ Jaè=$kúH~õ "° ∞≥ #ÿ ã¨=∞ã¨=∂[ P^Œ~≈° O
ÖËHáõ È=Ù@ =Å# ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ SHõº`«x ÉèOí QÆÑ~¨ z° ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ Jaè=$kèú „ѨÜ∞« `åflʼnõΩ
J_»∞H¤ ˘#_®xH˜ =∞`«``« fi« "å^Œ L^Œº=∂ʼnõΩ =∂~°Oæ ã¨∞QÆ=∞=∞=Ù`«∞Ok. HÍ|\˜ì =∞`«``« fi«
"å^Œ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ J#∞‰õÄeOKÕ ™ê=∂lHõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å#∞ `˘ÅyOK«_O» J=ã¨~O° .
D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ XHõ ÃÇÏK«ÛiHõ J=ã¨~O° . Ãã^· •úOuHõ Ѩiâ’^è#Œ „áêuѨkHõÃÑ·
=∞`«`«`«fi"å^ŒOÃÑ· Ö’`≥·# ™ê=∂lHõ qâı¡+¨} [~°QÍe. qq^èŒ =~åæʼnõΩ =∞`«`«`«fi
ÉèÏ"åÅ#∞ PáêkOK«_»O ã¨iÜ≥ÿ∞# "≥·Yi HÍ^Œ∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’
ÃÑ@∞ì|_ç^•s =~°Oæ =∞`«``« fi« "å^•xH˜ =∞^Œ`Ì ∞« WzÛ#@∞¡ WѨÊ\˜ =~°‰Ωõ ™êHΔͺ^è•~åÅ∞
ÖË=Ù HÍx Éèqí +¨º`«∞ÖÎ ’ =∞^Œ`Ì ∞« ~Ú=fi^Œx HõzÛ`«OQÍ K≥Ñʨ ÖË^∞Œ .
n~°H… ÍeHõ, ã¨fiÅÊHÍeHõ HÍ~°}ÏÅ∞
=∞`«`«`«fi ã≤^•úO`«O =∞`« Ç≤ÏOã¨Å =∞^茺 `Õ_®x QÆ∞iÎOz#>Ë¡ n~°…HÍeHõ
=∞`«``« fi« HÍ~°}ÏÅ∞, =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ ~Ú`«~° =∞`«ÇÏ≤ O㨠~°∂áêÅ∞ K≥Å~ˆ QÆ_®xH˜ `«H} Δõ
ã¨fiÅÊHÍeHõ HÍ~°}ÏÅ =∞^茺 `Õ_®x QÆ∞iÎOKåe. =∞`« Ç≤ÏO㨠HÍ~°}ÏÅ∞ `«~°K«∞QÍ
ã¨OѶ∞¨ @#ÅѨ~"° ∞≥ #ÿ q, Jq ™ê÷xHõ"∞≥ #ÿ q, „Ѩ`ºÕ Hõ `«~Ç° ¨ H˜ K≥Ok#q. Ü«∂^Œ$zÛùH"õ ∞≥ #ÿ q,
z#fl =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ã¨=∞㨺 ÖËHõ q"å^•xH˜ ã¨O|OkèOz#q. XHõ J=∂‡~Úx "ÕkOè K«_O»
ÖËHõ aè#fl =∞`åʼnõΩ K≥Ok# ~Ú~°∞=Ùi =∞^躌 Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« Ѷ∞¨ ~°¬} ÖÏO\˜q. =ÚO^Œ∞QÍ
ã¨O|Okè`« „áêO`«OÖ’ =∞`«``« fi« "å^Œ "å`å=~°}O "åºÑ≤OѨ*¿Ë ãÎ z#fl Ѷ∞¨ @#ÖË Ñ¶∞¨ ~°¬}Å
~°∂ѨO ^•Å∞Û`å~Ú. D ã¨OѶ∞¨ @#Å HÍ~°}ÏÅ∞ =∞Ǩ J~Ú`Õ xѨ٠~°=fiÅ∞QÍ Ñ¨xKÕã≤
=∞`«``« fi« zK«∞Û ~ˆ ѨÙ`å~Ú. =∞`« Ç≤ÏOã¨H˜ =∞iH˘xfl JOâßÅ∞ ‰õÄ_® HÍ~°}ÏÅ=Ù`å~Ú.
„Hõ=∞~°ÇÏ≤ `«"∞≥ #ÿ Pi÷HÍaè=$kú HÍ~°}OQÍ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#ΠѨÖÅ¡ˇ #∞O_ç #QÆ~åʼnõΩ =Åã¨Å∞
ÃÑ~°QÆ_»O =Å# =∞`«Ç≤ÏOã¨Ö’ =ÚiH˜"å_»ÖÖ’ x=ã≤OKÕ Ñ¨@ì} ¿Ñ^ŒÅ *’HõºO
=ÙO@∞Ok. Láêkè ÖËHõ ¿Ñ^ŒiHõOÖ’ „=∞QÆ∞`æ ∂« P~ÀQƺO q^Œº áêiâ◊√^躌 O „`åQÆ∞h~°∞
ÖÏO\˜ Hõh㨠=ã¨`∞« Å∞ ÖˉΩõ O_® g~°∞ QÆ∞OѨÙÅ∞ QÆ∞OѨÙÅ∞QÍ |`«∞‰õΩ`«∞O\Ï~°∞. ^Œ∞~°ƒ~ù °
r=# Ѩiã≤÷`«∞Å HÍ~°}OQÍ ÃÑiˆQ P„QÆǨÏO, <≥·~åâ◊ºO "åix =∞`«Ç≤ÏOã¨H˜
|eѨâ◊√=ÙÅ∞QÍ =∂~°∞™êÎ~Ú. =∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞ Å∂\©Å‰õΩ, ^ÀÑ≤_ôʼnõΩ J=HÍâ◊O
HõeÊOz#ѨC_»∞ "åiÖ’ P„QÆÇϨ O <≥~· åâ◊ºO =ºHõ=Î ∞=Ù`å~Ú. W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 605
㨇y¡OQ∑, K«@ì q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ ™ê~å `«Ü∂« s J=∞‡HõO E^ŒO, =∂^ŒHõ „^Œ"åºÅ ~°"å}Ï,
H˜_®flÑ≤OQ∑ʼnõΩ áêÅÊ_Õ K«@ì q~°∞^Œú HÍ~°ºHõÖÏáêÅ „Ѩ`º« iú <Õ~ã° ÷¨ =~åæÅ PkèHºõ `«x
Kå@∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}efl "ÕkHõQÍ KÕã∞¨ ‰õΩO@∞<åfl~Ú.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ áêÅ<å x~°fiǨÏ}Ö’x W\©=e =∞~˘Hõ =ÚYº"≥∞#ÿ
ÅHõ}Δ O =∞`«ÇÏ≤ O㨠Ѩ@¡ „ѨÉ∞íè `«fi Ü«∞O„`åOQÆOÖ’ „Ѩ`ºÕ H˜Oz áÈbã¨∞ÅÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl
"≥∞`«H^õ #Œ O. =∞`«ÇÏ≤ Oã¨x [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ Z^Œ∞~˘¯<Õ ™ê^è<Œ åÅ∞ ~å[ºO Jnè#OÖ’<Õ
=ÙO\Ï~Ú. `«H} Δõ ~å[º K«~º° =∂„`«"∞Õ =∞`« Ç≤ÏOã¨x J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ∞« QÆÅ∞QÆ∞`«∞Ok.
HÍx W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÆO âßOu Éè„í ^Œ`Å« |ÖÏxfl `«Q∞Æ
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ^Œ$_èO» QÍ x~°Ü ‚ ∂« `«‡HõOQÍ „ѨÜ∂≥ yOz# ã¨O^Œ~åƒùÅ∞ KåÖÏ J~°∞^Œ∞.
JO`ÕQÍHõ =∞`«Ç≤ÏOã¨H˜ =ÚO^Œ∞ f„="≥∞ÿ# qq^èŒ ~°HÍÅ L„^ÕHõ [#Hõ „ѨKå~åÅ∞
™êQÆ∞`å~Ú. J~Ú#ѨÊ\˜H© =∞`« q^Õfiëêxfl ~Ô K«ÛQ˘>Ë"ì åiH˜ =∞`« Ç≤ÏO㨠x~åfiǨωõΩʼnõΩ
=ºuˆ~HõOQÍ J=∞Å∞Ö’ =Ù#fl K«\ÏìŠѨikèÖ’ fã¨∞H˘#fl K«~º° Å∞ ‰õÄ_® KåÖÏ J~°∞^Œ∞.
W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ =∞`«`«`«fi"å^Œ∞Å∞, =∞`«`«`«fi ã≤^•úO`«O ~å[H©Ü«∞
Ü«∞O„`åOQÆOÖ’ K˘K«∞Û‰õΩáÈ`«∞#flk. Ѷe¨ `«OQÍ qq^èŒ ™ê÷~ÚÅÖ’x JkèHÍ~°∞Å∞ =∞`«``« fi«
â◊‰õΩÎefl „ѨK«Ûù#flOQÍ ÉÏǨ@OQÍ „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~°∞. „Ѩ`ÕºH˜Oz áÈbã¨∞ÅÖ’
=∞`«`«ffiHõiOѨ|_ç# ÃãHõΔ#∞¡ KÕ+¨ìÅ∞_çy Ѩiã≤÷ux H©Δ}˜OѨ*Ëâß~Ú. =∞iH˘xfl
ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ áêHΔ̃Hõ ^Œ$+≤`ì À =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}efl ã¨=∞iúOKå~Ú.
1960Å #∞O_ç Ãã‰õΩºÅ~ü áêsìÅ∞, „QÆ∂ѨÙÅ∞, =º‰õΩÅÎ ∞ =∞`«``« fi« "å^ŒO Ѩ@¡
J#∞ã¨iOz# ~å[H©Ü∞« J=HÍâ◊"å^ŒO =Å# ‰õÄ_® =∞`«``« fi« "å^ŒO ÃÑiyOk. Jq
~å[H©Ü∂« ÅÖ’ =∞`«O K˘~°ÉÏ@∞x J#∞‰õÄeOKå~Ú. =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ^•_»∞Å ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ
Tyã¨ÖÏ_®~Ú. "≥#∞Hõ_∞» QÆ∞ "Õâß~Ú. `å`å¯eHõ ZxflHõÅ „ѨÜ∂≥ [<åÅ H˘~°‰Ωõ ÖËHõ
HÍO„ÔQãπ =ºuˆ~Hõ q^è•#OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ =∞`«``« fi« â◊‰Ωõ ÅÎ `À ~årѨ_®¤~Ú. "å\˜H˜ ™ê÷#O
HõeÊOKå~Ú. JO`«HOõ >Ë ÉÏ^è•Hõ~"° ∞≥ #ÿ JOâ◊"∞Õ =∞O>Ë =∞`«``« fi« áêsìÅ`À á⁄`«∞ÅÎ ∞
ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl~Ú. 1960 ^Œâß|ÌO `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ HÍO„ÔQãπ Hˆ ~°àÖ◊ ’ =Úã≤O¡ bQÆ∞x
q∞„`«ÑH¨ OΔõ QÍ ã‘fiHõiOz =∞`«``« fi« â◊‰Ωõ ÅÎ `À "≥∞„ÿ uH˜ <åOk ѨeH˜Ok. P `«~∞° "å`«
Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ∞ ˆH~°à◊Ö’ =Úã≤¡O bQÆ∞`À ѨO*ÏÉòÖ’ JHÍb^Œàò`À
q∞„`«ÑH¨ ÍΔ Å∞QÍ =º=ǨÏiOKå~Ú. "≥∞<ÿ åi\© =∞`«``« fi« "å^ŒO J~°Oú KÕã∞¨ HÀQÆeyO^Œx
„Ѩ*Ï™êfi=∞º|^Œú"≥∞ÿ#^Œx, <åºÜ«∞|^Œú"≥∞ÿ#^Œx "≥∞ÿ<åi\© =∞`«`«`«fi"å^ŒO "≥∞*Ïi\©
=∞`«``« fi« "å^Œ=∞O`« „Ѩ=∂^ŒHÍi HÍ^Œx „ѨuK«~º° efl ã¨=∞iúOK«∞H˘<åfl~Ú. 1967Ö’
606 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
™È+¨eã¨∞ìÅ∞ W`«~° Ãã‰õΩºÅ~ü áêsìÅ „QÆ∂ѨÙÅ∞ ZxflHõÅÖ’ =∞`«`«`«fi [#ã¨OѶπ∞`À
"≥Ú^Œ@ ã‘@¡ ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ H˘~°‰Ωõ P `«~∞° "å`« KåÖÏ L`«~Î åk ~å„ëêìÅÖ’ HÍO„ÔQ¿ã`«~°
„ѨÉèí∞`åfiÅ U~åÊ@∞H˜ KÕ`«∞Å∞ Hõeáê~Ú. 1974–75Ö’ [Ü«∞„ѨHÍ+π <å~åÜ«∞}
HÍO„ÔQãπH˜ WOk~åQÍOnèH˜ =ºuˆ~HõOQÍ KÕѨ\ ˜ì# ã¨OѨÓ~°‚ qѨ¡"åxH˜ "≥<≥fl=ÚHõQÍ
xeKÕO^Œ∞‰õΩ P~ü.Zãπ.Zãπ., [#ã¨OѶπ∞, [=∂`ü–Z–W™ê¡q∞Å#∞ J#∞=∞uOKå~°∞.
1977Ö’ [#ã¨OѶ∞π [#`åáêsìÖ’ ÉèÏQÆ=∞~ÚOk. 1989 #=O|~°∞ ZxflHõÅÖ’ q.Ñ≤.
ã≤OQ∑ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x [#`å^Œàò a*ˇÑ`≤ À Ѩ~ÀHõΔ ZxflHõÅ ã¨O|O^èOŒ ÃÑ@∞ìH˘#flk.
P `«~∞° "å`« ^•x q∞„`«ÑH¨ ÍΔ Öˇ#· Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ∞ Ѩ~ÀHõOΔ QÍ<≥#· ѨÊ\˜H˜ ~Ô O_»∞ K«~º° efl
J#∞=∞uOKå~Ú.
=∞`«``« fi« áêsìÅ∞ „QÆ∂ѨÙŠѨ@¡ "≥∞`«Hõ "≥Y· i "å\˜x Q“~°=„Ѩ^"Œ ∞≥ #ÿ qQÍ
KÕ¿ã KåÖÏ „Ѩu‰õÄŠѶ¨e`åxfl ~ÚzÛOk. =∞`«`«`«fi "å^•xH˜ <åºÜ«∞|^Œú`«x
ã¨=∞‰õÄiÛOk. =∞`«``« fi« "å^•xfl ѨÓiÎQÍ x~°∂‡eOz#ѨÊ\˜H˜ ^•xx ^Œ∂+≤`Ñ« ^¨ OŒ QÍ
KÕã#≤ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O, <≥„Ǩ˙ â◊HOõ JOkzÛ# `À_®Ê@∞x D q^è•#O =∞e#Ѩ~z° Ok.
Ãã‰õΩºÅ~ü "å^Œ∞Å∞ ~Ú\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ qq^èŒ ~å~ÚfÅ ^•fi~å =∞`«``« fi« ÉèÏ"åÅ#∞
ã¨O`«$Ñ≤ÑÎ ~¨ K° Õ "≥Y· i KÕÑ\¨ Ïì~∞° . L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ~år"£QÍOnè ëêÉÏ<À Hˆ ã¨∞ q+¨Ü∞« OÖ’
~å*ϺOQÆ ã¨=~°} ^•fi~å ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì f~°∞Êx `«Å„H˜O^Œ∞Å∞ KÕÜ∞« _»OÖ’#∞, 1986Ö’
JÜ≥∂^茺֒ q"å^ŒOÖ’ =Ù#fl =∞ã‘^Œ∞ =∞Ok~ü ^•fi~åÅ#∞ `≥iÑ≤OK«_»O`À#∞
=∞`«``« fi« "å^Œ∞efl ã¨O`«$Ñ≤ÑÎ ~¨ K° « Ü«∞uflOKå~°∞. JÖψQ q.Ñ≤.ã≤OQ∑ 1990Ö’ ã¨fi`«O„`«
k<À`«û=O<å_»∞ ~Ô _£ á¶È~ü¤ #∞O_ç KÕã#≤ LѨ<åºã¨OÖ’ „Ѩ=HõÎ [#‡k<åxfl ÃãÅ=Ù
k#OQÍ „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤O¡ =∞`«``« fi« "å^Œ∞ʼnõΩ ~ÚzÛ# D ~å~ÚfÅ∞
=∞`«``« fi« L„kHõ`Î Å« ‰õΩ `«yOæ K«Háõ ÈQÍ ÃÑOKå~Ú.
HÍx q∞`«"å^Œ, "å=∞ѨHõΔ, =∞^èÕº"å^Œ ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ∞ "Õ∞^è•=ÙÅ∞
J=HÍâ◊"å^•xH˜ `«ÖÁyæ#ѨÊ\˜H˜ Jq =∞`«``« fi« áêsìÅ∞ HÍ=<Õ JOâ◊O QÆ=∞<å~°›O.
Wk =∞`«``« fi« "å^Œ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅx J_»∞H¤ ˘#flk. ÉèÏ~°`^« âÕ x◊ fl =∞øeHõOQÍ Ãã‰õΩºÅ~ü
~å[ºOQÍ xeÑ≤Ok.
ÉèÏ~°`« ~å[ºO =∞øeHõOQÍ Ãã‰õΩºÅ~ü ~å[ºOQÍ =ÙO@∂ =∞`«``« fi« "å^•xfl
=ºuˆ~H˜OzOk. HÍx ÉèÏ~°`«~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ JÖψQ J`«ºkèHõ ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ
Ãã‰õΩºÅi[OÖ’ KåÖÏ |ÅÇ‘Ï#`«Å∞ =Ù<åfl~Ú. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°fÜ«∞ ™ê=∂lHõ
~å[H©Ü«∞ Ѩiã≤÷ux Ѩi~°HΔ̃OKÕ JOâ◊"Õ∞q∞@O>Ë =∞`«`«`«fi ã≤^•úO`åxH˜ =∞`«`«`«fi
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 607
â◊‰Ωõ ÅÎ ‰õΩ ~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ K«∞~°∞HÔ #· =∞^Œ`Ì ∞« ÖËHáõ È=_»O. W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ ~å*ϺxH˜
=∞`«`«`«fi"å^ŒO =∞`«Ç≤ÏOã¨Å`À ^Œ$_è»OQÍ =º=ǨÏiOKÕ ~å[H©Ü«∞ ã¨OHõÅÊO
H˘~°=_ç#ѨÊ\˜H,˜ Jk `«#‰õΩ QÆÅ J<ÕHõ „ѨKå~° „Ѩ™ê~° ™ê^è<Œ åÅ ^•fi~å áê~ ѨÙã¨HÎ ÍÅ
^•fi~å áêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ K«~º° Å ^•fi~å =∞`«``« fi« ã≤^•úO`åxfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«Ö^Ë ∞Œ . =Åã¨
áêÅ# HÍÅOÖ’ =∞# J#∞Éè=í O JÖψQ áêH˜™êÎ<,£ |OQÍ¡^âÕ ò J#∞Éè=í O XHõ"Ñ·≥ Ù¨
W@b, [~°‡h, ÃãÊ~Ú<£ (Jq [Ü«∞„Ѩ^"Œ ∞≥ #ÿ q) =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ „á¶ê<£û, J"≥∞iHÍ (Jq
qѶŨ "≥∞#ÿ q) J#∞Éè=í O – =∞`«``« fi« ÖËHõ =∞`«``« fi« `«~Ç° ¨ L^Œº=∂Å∞ ~å[ºO =∞^Œ`Ì ∞«
W=fiHõáÈ`Õ ÖËHõ ~å*ϺkèHÍ~°O `«@ã¨O÷ QÍ L^•ã‘#OQÍ =º=ǨÏiOK«Háõ È`Õ Jaè=$kú
K≥O^Œ*ÏÅ=Ù. D kâ◊Ö’ H˘xfl JOâßÅ∞ ã¨Ê+¨Oì KÕÜ∞« =K«∞Û. "≥Ú^Œ\ k˜ : =∞`«``« fi«
áêsìʼnõΩ =∞øeHõOQÍ Ãã‰õΩºÅ~ü áêsìÖ·ˇ =ÙO_ç =∞`«``« fi« "å^ŒO Ѩ@¡ J=HÍâ◊"å^•xfl
áê\˜OKÕ áêsìʼnõΩ =∞^躌 QÆÅ ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ `Õ_®x QÆ∞iÎOKåe. =∞`«``« fi« ã≤^•úO`«O K«∞@∂ì
xi‡OѨ|_ç# áêsì =∞`«``« fi« áêsì. Jq Pq~°ƒqù Oz#ѨÊ\˜ #∞O_ç =∞`«``« fi« PÖ’K«<å
q^è•<åxfl, =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ L„kHõ`Î e« fl „áÈ`«ûÇ≤Ï™êÎ~Ú.Ãã‰õΩºÅ~ü J=HÍâ◊"å^Œ áêsìÅ∞
=∞`«``« fi« ^•_»∞Å ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ Tyã¨ÖÏ_»∞`«∂ "≥#∞Hõ_∞» QÆ∞ "Õ¿ã "≥Y· i KÕÑ\¨ #ì̃ ѨÊ\˜H˜
Jq =∞`«`«`«fi "≥·Yix ã‘fiHõiOK«=Ù. =∞`«`«`«fi áêsìÅÖÏ =º=ǨÏiOK«=Ù. Wk
=∞`«``« fi« "å^Œ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ#∞"åºÑ≤xÎ XHõ "Õ∞~°‰Ωõ J_»∞H¤ ˘O@∞Ok. ~Ô O_»=k "≥∞*Ïi\©
(Ç≤ÏO^Œ∂) =∞`«``« fi« "å^•xH˜ "≥∞<ÿ åi\© (=Úã≤O¡ , ã≤‰Ωõ ¯, „ÔHã· =Î̈ ) =∞`«``« fi« "å^•xH˜
=∞^躌 `Õ_® ÖË^∞Œ . Jq XˆH =∞`«``« fi« "å^ŒO Ü≥ÚHõ¯ aè#fl~°∂áêÅ∞. ~Ô O_»∂ ã¨=∂#"≥∞#ÿ
„Ѩ=∂^ŒHÍ~°∞ÖË. "≥∞<ÿ åi\© =∞`«``« fi« "å^•Å∞–1947H˜ =ÚO^Œ∞ =Úã≤O¡ =∞`«``« fi« "å^ŒO,
W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ ѨO*Ï|∞Ö’ ã≤‰Ωõ ¯ =∞`«``« fi« "å^ŒOÖÏQÍ qÉè[í #`À Ѩiã¨=∂Ñ≤Î
HÍ=Ù. HÍx "≥∞*Ïi\© =∞`«`«`«fi"å^ŒO á¶êã≤ã¨∞ì ~°∂áêxfl fã¨∞H˘O@∞Ok. QÆ`«OÖ’
ÖÏQÍ<Õ W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ ‰õÄ_® qaè#fl =∞`«``« fi« "å^•Å∞ Ѩ~㰠ʨ ~° ã¨ÇϨ HÍ~°O`À
Jaè=$kú K≥Ok „Ѩ=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ Ѷe¨ `åÅ#O^Œ*ãË ∞¨ <Î åfl~Ú.
Ç≤ÏO^Œ∂ – =Úã≤O¡ =∞`«``« fi« "å^ŒO
1960 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí #∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x =∞`«``« fi« "å^Œ∞Å∞ "åi
~å[H©Ü∂« ÅÖ’ L„kHõ`Î ,« f„=`« ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ =∞`« ã¨=∞㨺Š<å„â◊~Úã¨∂Î =KåÛ~°∞.
=Åã¨"å^Œ áêÅ<å HÍÅOÖ’ 1940ÅÖ’ 'W™ê¡O „Ѩ=∂^ŒOÖ’ Ѩ_Oç k— J<Õ x<å^ŒO`À
=Úã≤O¡ =∞`«``« fi« "å^ŒO Jaè=$kú K≥OkOk. HÍx Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«``« fi« "å^ŒO JO`«QÍ
=∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ L„kHõ`Î Å« #∞ ~Ô K«ÛQ˘@ìÖHË áõ È~ÚOk QÆ#∞Hõ Jk |ÅÇ‘Ï#OQÍ, Ѩiq∞`«OQÍ
608 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
=ÙO_çáÈ~ÚOk. Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«``« fi« "å^Œ∞Å∞ ‰õÄ_® "åi ã¨O㨯 $u „Ѩ=∂^ŒOÖ’ Ѩ_Oç ^Œx
x<å^•Å∞ ~ÚKåÛ~°∞. Jq „Ѩ[efl JO`«QÍ HõkeOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~Ú. JO^Œ∞‰õΩ KåÖÏ
HÍ~°}ÏÅ∞ =Ù<åfl~Ú. Ç≤ÏO^Œ∂~Ú[O XHõ x~å‡}|^Œú"≥∞ÿ# =∞`«O HÍ^Œ∞. ^•xH˜
„áê=∂}˜HOõ QÍ ¿Ñ~˘¯#|_Õ XˆH XHõ „QÆO^äOŒ ÖË^∞Œ . JkèHÍ~° „Hõ=∞O QÆŠѨÓ*Ïi =~°Oæ
ÖË^∞Œ . Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ XˆH ^Õ=Ù_»∞ ÖË_∞» . XˆH qâßfi™êÅ q^è•#O ÖË^∞Œ . Ѷe¨ `«OQÍ
"åiÖ’ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ "≥q· ^躌 O Z‰õΩ¯=. "åãÎ̈=OQÍ Ç≤ÏO^Œ∞=Ù Z=~À x~°~‚ ÚOK«_®xH˜
ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ x|O^è#Œ Å∞ ÖË=Ù. =∞`« ã¨ÇϨ #O, qâßÅ ^Œ$HõÊ^äOŒ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ ã¨O㨯 $uÖ’
ÉèÏQÆ=∞Ü«∂º~Ú. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ "≥∞*Ïi\©QÍ =Ù#fl Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞ "åi =∞`«O
„Ѩ=∂^ŒOÖ’ Ѩ_Oç ^Œx XÑ≤ÊOK«_O» ‰õÄ_® ã¨∞ÅÉèOí HÍ^Œ∞. =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ÉèÏ"À„^ÕHÍÅ#∞
Ô~K«ÛQ˘@ìx^Õ =∞`«`«`«fi ~å[H©Ü«∂Å∞ "ÕQÆOQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ=x Ç≤ÏO^Œ∂
=∞`«``« fi« "å^Œ∞Å∞ QÆ∞iÎOKå~°∞. 1947 =ÚO^Œ∞ <å\˜ =Úã≤O¡ ~å[H©Ü∂« Å #∞O_ç XHõ
ѨÙ@x J~°∞=Ù `≥K∞« ÛH˘x, 1970Å #∞O_ç `«=∞ ~å[H©Ü∂« Å#∞ Jaè=$kúÑ~¨ K° _« ®xH˜
gÖˇ#· =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ã¨=∞㨺x "≥`H« _õ O» „áê~°OaèOKå~°∞. 1980ÅÖ’ ÉÏ„c =∞ã‘^∞Œ
~å=∞[#‡Éè∂í q∞ ã¨=∞㨺x Ѩ@∞ì‰Ωõ <åfl~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ~å=Ú_çH˜ UÔHH· õ ™ê÷#O =ÙOk
QÆ#∞Hõ D ã¨=∞㨺 Ç≤ÏO^Œ∞=Ùefl L„kHõÑÎ ~¨ K° Q« ÅÆ ^Œ∞. Ç≤ÏO^Œ∞=Ù – XHõ q^èOŒ QÍ ÉèÏ~°fÜ«Ú_»∞
P~åkèOKÕ qÅ∞=Å „Ѩu~°∂ѨO ~å=Ú_»∞. ~å=Úx ¿Ñ~°∞ ÅHõÖΔ Ïk „Ѩ[Å =∞#ã¨∞ûÅ#∞
ã¨Ê $tã¨∞ÎOk. ã¨O=`«û~åÅ `«~°|_ç P~ü.Zãπ.Zãπ.KÕ ÃÑOz áÈ+≤OK«|_ç# a*ˇÑ≤
qâ◊fiÇ≤ÏO^Œ∂ Ѩi+¨`,ü Éè[í ~°OQÆ^àŒ ò ã¨Oã¨Å÷ ∞ D ã¨=∞㨺x LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘x ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÖ’ ѨÅ∞‰õΩ|_ç ÃÑOK«∞H˘#_»OÖ’ [Ü«∞„Ѩ^Œ=∞Ü«∂º~Ú. =∞`«`«`«fi "å^Œ
„ѨuѶ∞¨ @#x XHõ "Õ∞~°‰Ωõ |ÅÇ‘Ï#Ѩ~K° Q« eÆ QÍ~Ú. q"å^•xH˜ ã¨O|OkèOz# ã¨OHΔ̃ÑÎ̈
K«i„`« kQÆ∞=# ~Úã¨∞<Î åflO.
ÉÏ|~üKÕ xÜ«∞q∞OѨ|_ç# XHõ QÆ=~°fl~°∞ 16= â◊`å|ÌO „áê~°OÉèíOÖ’
JÜ≥∂^茺֒ (Ü«Ú.Ñ≤.Ö’) XHõ =∞ã‘^Œ∞ xi‡OKå_»∞. ~å=Ú_»∞ [x‡Oz# ã¨÷ÅOÖ’
JHõ¯_» XHõ =∞Ok~°O ‰õÄ_® =Ù#fl ã¨Å÷ OÖ’ =∞ã‘^∞Œ xi‡OѨ|_çO^Œx 19= â◊`å|ÌOÖ’
H˘O^Œ~∞° Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ JÉèºí O`«~O° `≥eÜ«∞*Ëâß~°∞. HÍx 1949Ö’ =∞`«``« fi« ÉèÏ"åÅ∞
QÆÅ XHõ lÖÏ¡ "Õ∞l„¿ã\ì ò Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞ =∞ã‘^∞Œ Ö’ „Ѩ"tÕ OKÕO^Œ∞‰õΩ, JK«@ ã‘`å~å=ÚÅ
q„QÆǨefl „Ѩu+≤ìOKÕO^Œ∞‰õΩ J#∞=∞uOKÕ =~°‰õΩ D ã¨=∞㨺x Z=~°∂ JO`«QÍ
Ѩ\ ˜ìOK«∞HÀÖË^Œ∞. JѨÊ\˜ ǨϟOq∞x+¨ì~ü ã¨~åÌ~ü Ѩ>ËÖò, [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ lÖÏ¡
"Õ∞l„¿ã\ì ò K«~º° x YO_çOKå~°∞. HÍx L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò „ѨÉ∞íè `«fiO P K«~º° x "≥#H˜¯ fã¨∞H˘#_»O
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 609
 ™ê^躌 Ѩ_^» xŒ ÉèÏqOzOk. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò „ѨÉ∞íè `«fiO =∞ã‘^∞Œ H˜ `åàÏÅ∞
"Õ~ÚOz Ç≤ÏO^Œ∂ =Úã≤O¡ Å „Ѩ"âÕ ßxfl x¿+kèOzOk. HÀ~°∞Öì ’ q"å^ŒOÖ’ =Ù#fl D
ã¨=∞㨺H˜ `å`å¯eHõ Ѩiëê¯~°OQÍ nxx ^•^•Ñ¨Ù JO^Œ~∂° P"≥∂kOKå~°∞. 1983
=~°‰õΩ Ñ¨iã≤÷`«∞Å∞ „ѨâßO`«OQÍ =Ù<åfl~Ú. 1983Ö’ qâ◊fiÇ≤ÏO^Œ∂ Ѩi+¨`ü
~å=∞[#‡Éèí∂q∞H˜ q=ÚH˜Î HõeÊOKåÅx JO>Ë =∞ã‘^Œ∞x ‰õÄÅQ˘\˜ì J^Õ ã¨÷ÅOÖ’
~å=∞=∞Ok~°O xi‡OKåÅx ã¨∞_çQÍe „ѨKå~°O „áê~°OaèOzOk. D „ѨKå~åxH˜ „ѨuQÍ
Ãã‰õΩºÅ~ü áêsìÅ∞ „QÆ∂ѨÙÅ∞ KÕãO≤ ^Õg∞ ÖË^∞Œ . „ѨKå~åxfl Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀÖË^∞Œ . JHõ™ê‡`«∞QÎ Í
1986 Ѷ„≤ |=i 1= `Õn# |Ǩïâß L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò =ÚYº=∞O„u ã¨∂K«# "Õ∞~°‰Ωõ lÖÏ¡
"Õ∞l„¿ã\ì ò =∞ã‘^∞Œ x `≥iÑ≤Oz Ç≤ÏO^Œ∂ ѨÓ*Ï~°∞ʼnõΩ JѨÊ*ˇÑÊ≤ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ ѨÓ[Å∞
KÕã∞¨ H˘#_®xfl J#∞=∞uOKå~°∞. Ѷe¨ `«OQÍ =∞`«``« fi« L„kHõ`Î Å« ∞ ~Ô K«ÛQ˘@ì|_®¤~Ú.
^Õâ"◊ åºÑÎ̈OQÍ =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ K≥Å~ˆ QÍ~Ú. XHõ¯ L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò Ѩ@}
ì ÏÅÖ’<Õ 65 =∞Ok
K«OѨ|_®¤~∞° . "≥O@<Õ q.ÃÇÏKü.Ñ≤. ÉÏ„c Ü«∂Hõ<Δ £ Hõq∞\© <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x Ç≤ÏO^Œ∂,
=Úã≤O¡ =∞`«``« fi« „QÆ∂ѨÙÅ∞ "≥∂ǨÏiOKå~Ú. =∞ã‘^∞Œ x ‰õÄeÛ P ã¨Å÷ OÖ’<Õ ~å=∂ÅÜ«∞O
xi‡OKåÅx Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«`«`«fi"å^Œ∞Å∞ _ç=∂O_£ KÕâß~°∞. =∞ã‘^Œ∞x =Úã≤¡OʼnõΩ
JѨÊK≥áêÊÅx =Úã≤O¡ =∞`«``« fi« "å^Œ∞Å∞ _ç=∂O_£ KÕâß~°∞. Ãã‰õΩºÅ~ü *ÏfÜ«∞"å^Œ
ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ =º‰õΩÅÎ ∞, áêsìÅ∞ „QÆ∂ѨÙÅ∞ XHõ¯™êiQÍ ã¨=∞㨺 f„=`«x QÆ∞iÎOKå~Ú.
HÍx JѨÙÊ_»∞ ‰õÄ_® `«Q∞Æ q^èOŒ QÍ ã¨ÊOkOK«Ö^Ë ∞Œ . W~°∞ѨHÍΔ Å =∞`«``« fi« "å^Œ∞Å∞ "åi
"åi |ÖÏÅ`À ã¨OѶ∞¨ \˜`=« ∞Ü«∂º~°∞. HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ H˘xfl K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ ˜ì
=ÙO_»=Åã≤Ok. ^ŒâßÉÏÌÅ K«i„`« QÆÅ ^ÕâO◊ Ö’ ã¨ÇϨ #O, L=∞‡_ç ã¨O㨯 $u Jaè=$kú
âßOu ™ê=∞~°™êºÅ∞ =Ù#fl>Ë¡ Ñ‘_#» J<åºÜ«∞O, J}z"Õ`,« q=HõÖΔ ÏO\˜q ‰õÄ_®
=ÙO\Ï~Ú. HÍx ã¨Ê+¨ìOQÍ QÆ`«OÖ’ [iy# `«Ñ¨Cx ã¨ik^ŒÌ_®xH˜ =~°Î=∂#O
LѨÜ≥∂yOK«‰õÄ_»^Œ∞.
1989Ö’ ~å#∞#fl Ö’H±ãɨ íè ZxflHõÅ#∞ QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x ÉÏ„c =∞ã‘^∞Œ
=Ù#fl KÀ@ ~å=∞=∞Ok~°O xi‡OK«_®xH˜ q.ÃÇÏKü.Ñ≤. ÃÑ^ŒÌ „Ѩ*Ï L^Œº=∂xfl
x~°fiÇ≤ÏOzOk. D ÅHõΔ ºOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ QÆÅ „QÍ=∂Å∞, Ѩ@}ì ÏÅ∞, #QÆ~åÅ
#∞O_ç W@∞HõÅ∞ fã¨∞H˘x ~å=Åã≤OkQÍ Ñ≤Å∞Ѩ٠WzÛOk. Ö’H±ãɨ íè ZxflHõÅ∞ L„kHõÎ
=∞`« "å`å=~°}OÖ’ [iQÍ~Ú. [#`å^Œàò`À, ^•x "å=∞ѨHΔõ q∞„`«∞Å`À a.*ˇ.Ñ≤.H˜
Ѩ~ÀHõΔ J=QÍǨÏ# =ÙOk. Ѷe¨ `«OQÍ 1984Ö’ ~Ô O_»∞ ã‘@∞¡ =Ù#fl a.*ˇ.Ñ≤. 86 ã‘@∞¡
QÔ ezOk. JO`ÕQÍHõ Hˆ O„^ŒOÖ’ q.Ñ≤. ã≤OQ∑KÕ U~°Ê~°K|« _ç# H˘`«Î „ѨÉ∞íè `«fiO ã≤.Ñ≤.S.,
610 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ã≤.Ñ≤.ZO., a.*ˇ.Ñ≤Å∞ |Ü«∞@ #∞O_ç ~ÚKÕÛ =∞^Œ`Ì ∞« ÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ Oç k. ÃÑiy# „Ѩ*Ï
=∞^Œ`Ì ∞« x Ѩ\ +˜ Ñì̈ ~¨ K° ∞« H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ a.*ˇ.Ñ≤. JÜ≥∂^躌 Ö’ ~å=∞=∞Ok~° x~å‡}O `«#
ÅHõΔ º=∞x JkèHÍiHõOQÍ „ѨH\õ O˜ zOk. D ÖHΔͺxfl „ѨKå~°O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ a.*ˇ.Ñ≤.
J^躌 ‰õΩΔ _»∞ ZÖò.HÔ . J^•fih <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ JdÅ ÉèÏ~°`« ~°^Ü Œä ∂« „`« x~°fiÇ≤ÏOzOk.
~°^Ü Œä ∂« „`« =∞`« L„kHõ`Î Å« #∞ ~Ô K«ÛQ˘\ì̃Ok. KåÖÏKÀ@¡ =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ K≥Å~ˆ QÍ~Ú.
=ÚÖÏÜ«∞Oã≤OQ∑ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x Ü«Ú.Ñ≤. „ѨÉ∞íè `«fiO „Ѩ^~Œ ≈° #x x¿+kèOz#ѨÊ\˜H˜
1990 JHÀì|~°∞ =∂™êO`åxH˜ "ÕÖÏk=∞Ok a.*ˇ.Ñ≤., q.ÃÇÏKü.Ñ≤. HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ JÜ≥∂^躌
KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. HÍ~°ºHõ~°Îefl K≥^Œ~°Q˘@ì_®xH˜ =∞ã‘^Œ∞‰õΩ #+¨ìO "å\˜Å¡‰õΩO_®
x~åHõiOKÕO^Œ∞‰õΩ áÈbã¨∞Å∞ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê~°∞. HÍÅ∞ÊÅÖ’ K«xáÈ~Ú#"å~°∞
QÍÜ«∞Ѩ_#ç "å~°∞ ^•^•Ñ¨Ù 100 =∞Ok =Ù<åfl~°∞.
P `«~∞° "å`« a.*ˇ.Ñ≤. q.Ñ≤.ã≤OQ∑ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ =∞^Œ`Ì ∞« LѨãO¨ ǨÏiOzOk.
Ѷe¨ `«OQÍ q.Ñ≤. ã≤OQ∑ „ѨÉ∞íè `«fiO Ѩ_áç È~ÚOk. H˘`«Î Ö’H±ãɨ Híè ˜ 1991Ö’ ZxflHõÅ∞
x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú. a.*ˇ.Ñ≤. 119 =∞Ok áê~°"¡ ∞≥ O\ò ã¨É∞íè ºÅÖ’ HÍO„ÔQãπH˜ „Ѩ^•è #
„ѨuѨHõΔOQÍ Pq~°ƒùqOzOk. a.*ˇ.Ñ≤., L`«Î~°„Ѩ^Õâò, =∞^茺„Ѩ^Õâò, ~å[™ê÷<£,
Ç≤Ï=∂K«Å„Ѩ^âÕ ò <åÅ∞QÆ∞ ~å„ëêìÅÖ’ „ѨÉ∞íè `åfiÅ <Õ~Ê° ~°zOk. ~å[H©Ü∞« „ѨÜ∂≥ [<åÅ#∞
Ѩ\ +˜ Ñì̈ ~¨ K° ∞« H˘x ~ÚOHÍ ÃÑOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ a.*ˇ.Ñ≤. q.ÃÇÏKü.Ñ≤.Å∞ 1992 _çÃãO|~ü
6# ~Ô O_»∞ ÅHõÅΔ =∞Ok`À ÃÑ^ŒÌ „Ѩ^~Œ ≈° # x~°fiÇ≤ÏOKå~Ú. ~Ô O_»∞ã¨Oã¨Å÷ ÃÑ^Œ<Ì åÜ«∞‰õΩÅ∞
Ǩ[~°Ü«∂º~°∞. =∞ã‘^Œ∞ Ѩi~°HΔ̃OK«|_»∞`«∞O^Œx Ü«Ú.Ñ≤. =ÚYº=∞O„u HõàϺ}üã≤OQ∑
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞Hì ˜ Ǩg∞ WKåÛ_»∞. a.*ˇ.Ñ≤. <åÜ«∞‰õΩÅ∞ áê~°"¡ ∞≥ O\òÖ’ WÖÏO\˜ Ǩg∞x
ѨÙ#~°∞^•…\ O˜ Kå~°∞. D Ǩg∞Åhfl =Ù#flѨÊ\˜H˜ a.*ˇ.Ñ≤. q.ÃÇÏKü.Ñ≤. HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ "åi
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ K«∂ã¨∞OÎ _»QÍ ã¨"∞≥ ‡@ áÈ@¡`À =∞ã‘^∞Œ x ^èfiŒ Oã¨O KÕâß~°∞. Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO
ã¨ÎOaèOzOk. ^Õâ◊O k„Qƃù=∞‰õΩ QÆ∞~°~ÚOk. D Ѷ¨∞@# KåÖÏ q<åâ◊Hõ~°"≥∞ÿ#
Ѩi}Ï=∂ʼnõΩ ^•ifã≤Ok. =∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞ qã¨Î $`«OQÍ ^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ [iQÍ~Ú.
ÉÁOÉÏ~Ú, HõÅHõ`åÎ, Éè’áêÖòÖ’ Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ KåÖÏ f„=™ê÷~ÚÖ’ [iQÍ~Ú. ÉÁOÉÏ~ÚÖ’
Ѷ¨∞~°¬}Å∞ ^•^•Ñ¨Ù <≥Å~ÀAÅ áê@∞ ™êQÍ~Ú. ^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ Ñ¶¨∞~°¬}ÅÖ’ 3000
=∞OkH˜ ÃÑQ· Í Ç¨Ï`«∞ÅÜ«∂º~°∞. ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å q"ÕK#« O â◊HÎ̃ HÍ~°}OQÍ =∞`« L„kHõ`Î Å« ∞
`«y#æ ѨÊ\˜H˜ ~å=∞[#‡Éè∂í q∞ – ÉÏ„c =∞ã‘^∞Œ ã¨=∞㨺 áê`« QÍÜ«∞OÖÏ ã¨Å∞ѨÙ`«∂
ÉÏkèã∂¨ <Î Õ =ÙOk. =∞`«``« fi« â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ ~å[H©Ü∞« OQÍ Z^ŒQ_Æ O» H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. 1998Ö’
ZxflHõÅÖ’ a.*ˇ.Ñ≤. q∞„`«ÑH¨ ÍΔ Å`À Hõeã≤ „ѨÉ∞íè `åfixfl U~°Ê~°zOk.
ÉÏ„c =∞ã‘^Œ∞ ~å=∞[#‡Éèí∂q∞ ã¨=∞㨺ÃÑ·H˜ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# ã¨=∞㨺QÍ
HõxÑ≤ã∞¨ #Î flѨÊ\˜H© "åãÎ̈=OQÍ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ã¨=∞㨺 HÍ^Œ∞. =∞`«``« fi« "å^Œ∞ʼnõΩ x*ÏxH˜
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 611
=∞`«O Ѩ@¡ Pã¨H˜Î ÖË^Œ∞. =∞`åxfl =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# QÆ∞iÎOѨÙx J=HÍâ◊OQÍ fã¨∞H˘x
„Ѩ[ÅÖ’ =∞`«``« fi« ÉèÏ"åefl *ÁÑ≤ÊOz ~å[H©Ü∞« „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄O^Œ_O» Ѩ@<¡ Õ "åi
Pã¨H˜Î. =∞`«`«`«fi"å^•xH˜ HÍ~°}O =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# qÉèË^•Å∞ HÍ=Ù. =∞`«`«`«fi"å^ŒO,
=∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ÉèÏ"åÅ∞ Hõey =ÙO_»@O ~Ô O_»∂ XHõ\ ˜ HÍ^Œ∞. "åã¨=Î OQÍ Jxfl =∞`åÅ
<≥u· Hõ P^蕺u‡Hõ qÅ∞=Å∞ =∞`«``« fi« qÅ∞=efl =ºuˆ~H˜™êÎ~Ú. =∞`«``« fi« "å^ŒO JO>Ë
~å[H©Ü∂« Å∞, ~å[º =º=Ǩ~åÅÖ’H˜ =∞`«O Ü≥ÚHõ¯ J"åOKèh« Ü«∞"≥∞#ÿ K˘~°ÉÏ@∞.
1942Ö’ QÍOnèr K≥ÑÊ≤ #@∞¡ ''=∞`«O =ºH˜QÎ `Æ « q+¨Ü∞« O. ^•xH˜ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ ZÖÏO\˜
™ê÷#O LO_»‰Äõ _»^∞Œ .——
=ÚyOѨÙ
W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ =∞`«``« fi« "å^ŒO =∞`«``« fi« „QÆ∂ѨÙÅ∞ ÃÑiy#ѨÊ\˜H˜
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ =∞øeHõOQÍ ~ÚѨÊ\˜H˜ P~ÀQƺHõ~"° ∞≥ #ÿ Ãã‰õΩºÅ~ü ã¨=∂*Ïxfl Hõey =ÙOk.
=∞`«``« fi« "å^ŒO ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂*Ïxfl ~å[º `«O„`åxfl Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl J`«ºO`« f„="≥∞#ÿ
ã¨"åÅ∞ J~Ú#ѨÊ\˜H˜ Jk ~ÚѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ PÖ’K«<å su HÍ^Œ∞.
`«fi~°QÍ ã¨∞ÅÉèOí QÍ ZxflHõÅÖ’ QÔ ez ~å[H©Ü∂« kèHÍ~åxfl á⁄O^Œ_®xH˜ =∞`«``« fi« "å^•xfl
LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘#_»OÖ’ =∞`«``« fi« "å^Œ∞Å∞ q[Ü«∞O ™êkèOz#ѨÊ\˜H˜ "åi F@∞¡ "Õã#≤
„Ѩ[Å∞ "åi JѨÊ\˜H˜ =Ù#fl ~å[H©Ü«∞ Pi÷Hõ Ѩiã≤÷`«∞ŠѨ@¡ Jã¨O`«$Ñ≤Îx =ºHõÎO
KÕ¿ãO^Œ∞Hˆ F@∞ KÕâß~°∞. "å~°∞ =∞`«``« fi« ã≤^•úO`åxfl QÆ}hÜ«∞OQÍ ã‘fiHõiOK«Ö^Ë ∞Œ .
ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å∞ ~ÚѨÊ\˜H˜ Ãã‰õΩºÅ~ü"å^Œ∞ÖË. =∞`«``« fi« "å^Œ ã≤^•úO`åxfl qâ◊fiã≤OKÕ "å~°∞
KåÖÏ H˘kÌ=∞Ok =∂„`«"∞Õ . =∞`« Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞ [iy# „áêO`åÅÖ’ ‰õÄ_® Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞,
=Úã≤O¡ Å =∞^躌 ÖËHõ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ ~Ú`«~° "≥∞<ÿ åi\©Å =∞^躌 âßâ◊fi`«"∞≥ #ÿ qÉè[í # ÖË^∞Œ .
„Ѩ*Ï K≥`· #« ºO „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ Ѩ@}ì „áêO`åÅÖ’ =∞`«``« fi« "å^Œ "åºÑ≤HÎ ˜
J_»∞H¤ @
õ Qì Í xezOk. 19= â◊`åÉÌO z=i áê^ŒOÖ’ „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ =∞`«``« fi« "å^ŒO
WѨÊ\˜H˜ |ÅOQÍ "Õà◊¥§#_»OÖ’ ZO^Œ∞‰õΩ qѶ¨Å=∞~ÚO^À WѨÊ\˜ D |ÖÏxfl
á⁄O^Œ_®xH˜ WO`« ã¨∞n~°… HÍÅO ZO^Œ∞‰õΩ Ñ¨\ Oì˜ ^À Wk q=iã¨∞OÎ k.

612 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 36
=∞`«`«`«fi"å^ŒO – ~å*ϺkèHÍ~° qxÜ≥∂QÆO
ã¨fi`«O„`«O =zÛ# `«~∞° "å`« 1998Ö’ "≥Ú^Œ\ ™˜ êiQÍ *ÏfÜ«∞ ™ê÷~ÚÖ’
XHõ =∞`«``« fi« áêsì ~å*H©Ü∂« kèHÍ~°O ã‘fiHõiOK«_O» ÉèÏ~°`« „Ѩ[ʼnõΩ XHõ H˘`«Î J#∞Éè=í O.
1992 _çÃãO|~ü 6# a*ˇÑ≤ J„QÆ<åÜ«∞‰õΩÅ ã¨=∞HõOΔ Ö’ Ç≤ÏO^Œ∂`«fiOKÕ „¿Ñ~ˆ Ñ≤OK«|_ç#
Hõ~¿° ã=‰õΩÅ∞ ÉÏ„c =∞ã‘^∞Œ ‰õÄeÛ"Õã#≤ ѨC_»∞ 1980Ö’ [#ã¨OѶ∞π a*ˇÑQ≤ Í J=`å~°O
ZuÎ#ѨC_»∞ "Õã∞¨ H˘#fl QÍO^èÜ Õ ∞« ™È+¨e[O =Úã¨∞QÆ∞ `˘ÅyáÈ~ÚOk. P "≥#∞"≥O@<Õ
[iy# =∞`«``« fi« Ç≤ÏO™êHÍO_»Ö’ ^•^•Ñ¨Ù 3000 =∞Ok „áê}ÏÅ∞ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞.
=∞ã‘^Œ∞ ‰õÄeÛ"Õ`«‰õΩ H˘O^Œ~°∞ Ju"å^Œ â◊‰õΩÎÅ∞ ÉÏ^èŒ∞ºÅx, áêsì J„QÆ<åÜ«∞Hõ`«fiO
[iy# q^èfiŒ Oã¨HÍO_»‰Ωõ k„Qƃ=ù ∞ K≥OkO^Œx, PO^Àà◊# =ºHõOÎ KÕãO≤ ^Œx áêsì `«#
<Õ~åÅ#∞ HõÑ≤ÊѨÙKÕÛ ™ê^è•~°}"≥∞ÿ# Z`«∞ÎQÆ_» =∞~˘Hõ™êi „ѨÜ≥∂yOzOk. *ÏfÜ«∞
„Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨OѶ∞¨ @# (Z<£_Zç )‰õΩ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOz a*ˇÑ≤ 1998Ö’ =∞~°ÖÏ
1999Ö’ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ#ѨC_»∞ Ô~O_»∞ "å^Œ#Å∞ =ºHõÎ=∞Ü«∂º~Ú. XHõ\ ˜ :
JkèHÍ~°O Ju"å^Œ â◊‰Ωõ ÅÎ f„=`«x `«yOæ z, q∞`«"å^Œ∞efl |ÅѨ_ÖÕ Ï KÕã∞¨ OÎ k. P
q^èŒOQÍ „Ѩ*Ï"≥∂^ŒO á⁄O^Œ∞`«∞Ok. Ô~O_»=k : =∞`«`«`«fi / á¶êã≤ã¨∞ì â◊‰õΩÎʼnõΩ
~å*ϺkèHÍ~°O JѨÊK≥ѨÊ_»O KåÖÏ „Ѩ=∂^ŒHõ~°O. Jq ~å*ϺkèHÍ~åxfl =∞`«`«`«fi
ã≤^•úO`åxfl "åºÑ≤Î K≥OkOK«_®xH˜ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘O\Ï~Ú J<Õ Ãã‰õΩºÅ~ü "å^Œ#.
~Ô O_»= "å^Œ# "åãÎ̈"åxH˜ ^ŒQ~æÆ Q° Í =ÙO^Œx `«~∞° "åu Ѷ∞¨ @#Å∞ ã¨Ê+ì̈O KÕâß~Ú.
`«~∞° "å`« [iyO^Õq∞\˜? qÃÇÏKüÑ,≤ Éè[í ~°OQÆ^àŒ ò, P~ü.Zãπ.Zãπ. =∞`«``« fi«
L„kHõÎ`«x ÃÑOKå~Ú. n~°…HÍeHõ PHÍOHõΔÜ≥ÿ∞# Ç≤ÏO^Œ∂ ~å[º™ê÷Ѩ# H˘~°‰õΩ
~å*ϺkèHÍ~åxfl LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘# Ü«∞uflOKå~Ú. P~ü.Zãπ.Zãπ. Ѩ@¡ q^èÜ Õ ∞« `«`À
P~ü.Zãπ.Zãπ. =∂~°^æ ~Œ ≈° ‰õΩÅ#∞ ã¨O`«$Ñ≤ÑÎ ~¨ K° Õ ÅHõΔ ºO`À =∂#= =#~°∞Å Jaè=$kú
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 613
âßY =∞O„u =Ú~°m =∞<ÀǨÏ~ü *’+≤ q^Œºx =∞`«`«ffiHõ~°} K≥OkOKÕ Ãã·^•úOuHõ
J*ˇO_®x Ѩ@∞ì^ÅŒ `À =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩáÈÜ«∂_»∞. =∞Ǩ`å‡QÍOnèx ǨÏ`«º KÕã#≤
‰õΩ„@Ö’ [ã≤ãì π r=<£ÖÏÖò Hõq∞+¨<K£ Õ xOk`«∞xQÍ x~åúiOK«|_ç# q._ç. ™ê=~°¯~ü
z„`«Ñ@ ¨ O áê~°"¡ ∞≥ O\ò ÃãO„@Öò ǨÅ∞Ö’ QÍOnèr z„`«Ñ\¨ ÏxH˜ Z^Œ∞~°∞QÍ „ѨuѨHΔõ
<åÜ«∞‰õΩ~åÅ∞ ™ÈxÜ«∂QÍOnè`À ã¨Ç¨ ѨÅ∞=Ùi x~°ã#¨ Å =∞^躌 Pq+¨¯iOK«|_çOk.
ã¨OH©~‚° ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ =∞<ÀÉèÏ"åefl QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìH˘x a*ˇÑ≤ =∞`«``« fi« J*ˇO_®x
„ѨH¯õ # ÃÑ\ì̃#@∞¡ „ѨH\õ O˜ z#ѨÊ\˜H,© q"å^Œ ã¨Å÷ OÖ’ QÍx, ^•x Ѩiã¨~åÅÖ’ QÍx
PÅÜ«∞ x~å‡}Ïxfl J#∞=∞uOKÕO^Œ∞‰õΩ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì x~åHõiOz#ѨÊ\˜H,˜ PÜ≥∂^躌 Ö’
~å=∂ÅÜ«∞ x~å‡}O H˘~°‰Ωõ PO^Àà◊# 2002 „áê~°OÉèOí Ö’ J`«ºO`« f„=™ê÷~ÚH˜
KÕiOk. P~ü.Zãπ.Zãπ. *’HõºO KÕã∞¨ H˘x ã≤ÃÇÏKüÑx≤ <≥=∞‡kOK«=Åã≤OkQÍ #K«ÛK≥Ñʨ =∞x
„Ѩ^è•#=∞O„u P~ü.Zãπ.Zãπ.x JiúOKÕO`«QÍ Ñ¨iã≤÷u H©Δ}˜OzOk. D PO^Àà◊#
QÆ∞[~å`üÖ’x =∞`«``« fi« Ѩiã≤u÷ ÃÑ· „Ѩ`º« HõΔ „ѨÉÏè =O K«∂Ñ≤Ok. QÆ∞[~å`üÖ’ 2002Ö’
„áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ ǨÏ`åºHÍO_» ^•^•Ñ¨Ù =¸_»∞ <≥ÅÅ áê@∞ H˘#™êyO^Œx ѨijʼnõΩÅ∞
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. =∞`«``« fi« ѨÓi`«O KÕÜ∞« |_ç# q^Œºx QÆ∞iOz QÆ∞[~å`ü qëê^•xfl QÆ∞iOz
=∞iH˘xfl q=~åÅ∞ `≥Å∞ã¨∞H˘O^•O.
q^Œº – =∞`«`«`«fi"å^ŒO
Z<£._ç.Z. ã¨OH©~°‚OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ a*ˇÑ≤ JkèHÍ~°OÖ’ =Ù#flѨÊ\˜H˜ Jk
J=HÍâ◊=Ú#fl Jxfl Ѩ^`úŒ ∞« Å #∞ѨÜ∂≥ yOK«∞H˘x Ç≤ÏO^Œ∂`«fi ã≤^•úO`åxfl "åºÑ≤Î KÕÜ∞«
Ü«∞uflOzOk. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ K«i„`« ã¨=∂[O Ѩ@¡ q^•º~°∞Åú Ö’ áêHΔ̃Hõ qÉè[í # "≥Y· ix
JÅ=~°KOÕ ^Œ∞‰õΩ áê~ ѨÙã¨HÎ ÍÅ∞ ~°∂á⁄OkOz É’kèOKÕO^Œ∞‰õΩ 1990Å #∞O_ç ~åR
™ê÷~ÚÖ’ =Ù#fl ~å[H©Ü∂« kèHÍ~åxfl x~°O`«~åÜ«∞OQÍ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘#flk. D áê~
ѨÙãÎ̈HÍʼnõΩ 1950Å #∞O_ç P~ü.Zãπ.Zãπ.KÕ #_»Ñ|¨ _»∞`«∞#fl ã¨~ã° fi¨ f tâ◊√ =∞Ok~üÅ
H˘~°‰Ωõ q^•º ÉèÏ~°u ~°∂á⁄OkOz# áê~ ѨÙã¨HÎ ÍÅ∞ #=¸<åÅ∞. L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò =∞^躌 „Ѩ^âÕ ò
~å[™ê÷<£ QÆ∞[~å`ü – a*ˇÑ≤ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# Jxfl ~å„ëêìÅÖ’ =Úã≤O¡ efl ~åHõãΔ ∞¨ Å∞QÍ
z„fHõiã¨∂Î "≥∞<ÿ åi\©Å#∞ q^ÕjÜ«ÚÅ∞QÍ =i‚ã∂¨ ,Î Ç≤ÏO^Œ∂ <åQÆiHõ`x« PHÍâßxÔH`«∞`Î ∂«
~åÜ«∞|_ç# ѨÙãÎ̈HÍÅ∞ áê~î°º „Ѩ}ÏoHõÖ’ ÉèÏQÆ=∞Ü«∂º~Ú. #~°ã≤OǨ~å=Ù „ѨÉèí∞`«fi
HÍÅOÖ’ *ÏfÜ«∞ q^•º Ѩiâ’^èŒ# =∞iÜ«Ú tHõΔ}Ï =∞O_»e (NCERT) áê~î°º

614 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

ѨÙã¨ÎHÍÅÖ’ =∞`«`«`«fiO *ÁÑ≤ÊOK«_®xfl ѨijeOKÕO^Œ∞‰õΩ L#fl`« ™ê÷~Ú Hõq∞\©x
xÜ«∞q∞OzOk. ã¨=∞㨺 Ü≥ÚHõ¯ f„=`«x J^躌 Ü«∞#O KÕã≤ Hõq∞\© iáÈ~°∞ì WzÛOk.
K«i„`«x =∞`«Ñ~¨ O° QÍ "åºMϺxOK«_O» =∞`«``« fi« "å^Œ ã≤^•úO`«OÖ’ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ
JOâ◊O QÆ#∞Hõ K«i„`« áê~î°º ѨÙã¨ÎHÍÅÃÑ· Ãã·^•úOuHõ ^•_ç ˆHO„nHõiOK«|_çOk.
P~ü.Zãπ.Zãπ. =∞`«``« fi« "åºMϺ<åÅ K«i„`«x KåÖÏ ã¨O=`«û~åÅ #∞O_ç „Ñ¨Kå~°O
KÕã∞¨ #Î flk. HÍx a*ˇÑ≤ Hˆ O„^ŒOÖ’ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# `«~∞° "å`« H˘`«kÎ „Ѩ=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ
^èÀ~°}˜ : âß„ã‘Ü Î ∞« "≥∞#ÿ Ãã‰õΩºÅ~ü K«i„`«, K«i„`«HÍ~°∞ÅÃÑ· ^•_ç KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ, Jaè=$kú
x~À^èŒHõ QÆ`« "≥·Éèí=O H˘~°‰õΩ "≥#∞Hõ K«∂ѨÙÅ∞ K«∂¿ã =∞`«`«`«fi K«i„`« ~°K«#‰õΩ
„áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ *ÏfÜ«∞ ™ê÷~ÚÖ’ „ѨÉèí∞`«fi „áÈ`åûǨÏO`À „ѨÉèí∞`«fi ã¨Oã¨÷efl
~å*ϺkèHÍ~åxfl LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘<Õ „ѨÜ∞« `«flO. [#ã¨OѶ∞π [#`å áêsìÖ’ qb#"≥∞ÿ
[#`å áêsì1977Ö’ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ#ѨC_»∞ P~ü.Zãπ.Zãπ. ˆHO„^ŒOÖ’x
JkèHÍ~åxH˜ ^ŒQÆæ~°QÍ =zÛOk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x J`«ºO`« „Ѩ=ÚY K«i„`«HÍ~°∞Öˇ·#
~˘q∞ÖÏ¡ ^ä•Ñ¨~,ü P~ü.Zãπ. â◊~‡° , ã¨f+πKO« „^Œ, aѨ<K£ O« „^Œ ÖÏO\˜ „Ѩ=ÚY K«i„`«HÍ~°∞efl
Z<£.ã≤.W.P~ü.\˜. JÉèºí iúOz ~å~ÚOz# áê~îâ° ßÅ ™ê÷~Ú áê~ ѨÙãÎ̈HÍefl x¿+kèOKÕ
„ѨÜ∞« `«flO KÕãO≤ k. JѨC_»∞ Z<£.ã≤.W.P~ü.\˜. W`«~° ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ ã¨Oã¨Å÷ #∞O_Õ
QÍHõ ^Õâ"◊ åºÑÎ̈OQÍ x~°ã#¨ "≥Å∞¡"`≥ _Ϋ O» `À „ѨÜ∞« `«flO q~°q∞OK«∞HÀHõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ .
a*ˇ Ñ ≤ QÆ ` « J#∞Éè í " åÅ #∞O_ç QÆ ∞ }áê~î ° O K« H õ ¯ QÍ <Õ ~ ° ∞ ÛH˘#flk.
Z<£.ã≤.W.P~ü.\˜., Ü«Ú.l.ã≤., S.ã≤ÃÇÏKü.P~ü.ÖÏO\˜ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ ã¨Oã¨Å÷ #∞O_ç
„ѨuѶ∞¨ @#x JOK«<å "Õã#≤ „ѨÉ∞íè `«fiO `«#‰õΩ Ñ¨x=Ú@∞¡QÍ Ñ¨xKÕÜ∞« _®xH˜ ~Ú+ì̈Ñ_¨ #ç
"åi<Õ PÜ«∂ ã¨Oã¨Å÷ _≥~Ô· Hõ~ì ∞° Q¡ Í, Kè~·≥ Ñü ~¨ û° <£ûQÍ, H“xûÖò ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ xÜ«∞q∞OK«_O» Ö’
*Ï„QÆ`ÑΫ _¨ Oç k. P `«~∞° "å`« q^•º~°OQÆOÖ’ P~ü.Zãπ.Zãπ. Ãã^· •úOuHõ J*ˇO_®x J=∞Å∞
[i¿ÑO^Œ∞‰õΩ Ñ¨ÓiÎQÍ =∞^ŒÌ`«∞ WzÛOk. P~ü.Zãπ.Zãπ. Pi÷Hõ, ~å[H©Ü«∞, q^Õj
=º=Ǩ~åÅÖ’ "≥#Hõ_∞» QÆ∞ "Õã#≤ @∞¡ q^•º~°OQÆOÖ’ `«# Ãã^· •úOuHõ x|^Œ`ú « #∞O_ç
"≥#∞Hõ_∞» QÆ∞ "ÕÜ∞« ÖË^∞Œ . P~ü.Zãπ.Zãπ. `«# J#∞|O^èŒ HÍi‡Hõ ã¨OѶ∂¨ Å, ~Ô `· ∞« ã¨OѶ∂¨ Å
_ç=∂O_»#¡ ∞ „ѨH¯õ # ÃÑ\˜Oì k. Pi÷Hõ ã¨O㨯~°}ÅÖ’ ã¨fi^Õj *ÏQÆ~}° =∞OKü JÉèºí O`«~åefl
q㨇iOzOk. HÍx =∞`«``« fi« ã≤^•úO`åxfl "åºÑ≤Î KÕÜ∞« _»OÖ’ Ѩ@∞ì^ÅŒ QÍ Ñ¨xKÕãO≤ k.
^ŒâßÉÏÌÅ `«~|° _ç „â◊=∞Ѩ_ç xi‡Oz# q^•º~°OQÆ K«„\Ïxfl ^èfiŒ Oã¨O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
=Ú~°m =∞<ÀǨÏ~ü *’+≤ P^èfiŒ ~°ºO =Ç≤ÏOKå~°∞. Z<£.ã≤.W.P~ü.\˜. _≥~Ô· Hõ~ì ü UHÍaè„áêÜ«∞O
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 615
 ™êkèOK«_O» =∂@ JÖÏ=ÙOz, qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ ã¨O„ѨkOѨÙÅ∞ ‰õÄ_® [~°Ñ‰¨ Ωõ O_® 2000
ã¨OIIÖ’ #∂`«# *ÏfÜ«∞ áê~ „Ѩ}ÏoHõ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\Ïì_∞» . q^Œº L=∞‡_ç *Ïa`åÖ’
=ÙO_»QÍ (ˆHO„^Œ, ~å„ëêìÅ ÉèÏQÆ™êfi=∞º *’HõºO`À) ã¨fi`«O„`«O =zÛ#ѨÊ\˜ #∞O_ç
q^•º~°OQÆOÖ’ KÕÑ>¨ ìË U =ÚYº"≥∞ÿ# K«~º° Ü≥∞ÿ <å áê~°"¡ ∞≥ O\òÖ’, JÖψQ Jxfl ~å„ëêìÅ
Hˆ O„^Œ áêe`« „áêO`åÅ q^•º =∞O„`«∞Å∞ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ QÆÅ Hˆ O„nÜ«∞ q^•º ã¨ÅǨ
=∞O_»e (CABE) Ö’ K«iÛOKÕ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞O =ÙOk. HÍx Z<£.ã≤.W.P~ü.\˜. J@∞
CABE `À ã¨O|O^èŒO ÖˉõΩO_® W@∞ ™êO„Ѩ^•Ü«∂efl J#∞ã¨iOKÕ Ñ¨^Œú`«∞efl
áê\˜OK«‰Ωõ O_® #∂`«# áê~ „Ѩ}ÏoHõx x~åúiOzOk.
Z<£.ã≤.W.P~ü.\˜. ^ÕâO◊ Ö’x „Ѩ=ÚY Ãã‰õΩºÅ~ü K«i„`«HÍ~°∞ÅKÕ ~åÜ«∞|_ç#
K«i„`« ѨÙãÎ̈HÍÅÖ’x ÉèÏQÍÅ#∞ ~°K~« Ú`«Å „Ѩ"∞Õ Ü«∞O ÖˉΩõ O_®, HÍÑ‘~Ô @ · ∞ ǨωõΩ¯efl
‰õÄ_® LÅ¡OѶ∞≤ Oz `˘ÅyOzOk. WO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ „Ѩ™êÎqOz#@∞¡ D K«i„`« ѨÙã¨HÎ ÍÅ∞
*ÏfÜ«∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `å =∞O_»e (National Integration Council) ã≤áê¶ ~°∞û "Õ∞~°‰Ωõ
Z<£.ã≤.W.P~ü.\˜. JÉèºí ~°#ú `À K«i„`« ѨÙã¨HÎ ÍÅÖ’ QÆÅ =Åã¨"å^Œ, =∞`«``« fi« "å^Œ áêH˜HΔ `õ #« ∞
ã¨ik^ÕOÌ ^Œ∞‰õΩ „Ѩ=ÚY K«i„`«HÍ~°∞ÅKÕ ~åÜ«∞|_ç#q. D `˘ÅyOѨÙefl ZOÑ≤Hõ KÕãO≤ k
QÆ∞iÎOK«|_ç# K«i„`«HÍ~°∞Å Hõq∞\© HÍ^Œ∞, P~ü.Zãπ.Zãπ.
D `˘ÅyOѨÙÅ∞ =∞`«ÉÏè "åŠѨ@¡ QÆÅ „Ѩ`ºÕ H˜Oz "≥∞<ÿ åi\©Å =∞`« ÉèÏ"åÅ
Ѩ@¡ QÆÅ #„=∞`«`À KÕÜ∞« _»O [iyO^Œx „Ѩ™êÎqOK«|_çOk. áê~ ѨÙã¨HÎ ÍÅÖ’ U
=∞`åxH˜ K≥Ok# JOâßÖ<≥·<å KÕ~°ÛÉ’ÜÕ∞ =ÚO^Œ∞ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# ÉèÏ"åÅ#∞
<˘Ñ≤ÊOK«_®xfl x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ ã¨O|Okè`« =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ xѨÙ}∞Å#∞ ã¨O„Ѩk™êÎ#x
Z<£.ã≤.W.P~ü.\˜. _≥~Ô· Hõ~ì ü Ǩg∞ WKåÛ_»∞. J`«ºO`« „Ѩ=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ D „Ѩuáê^Œ#x
q^•º=∞O„u =Ú~°m =∞<ÀǨÏ~ü *’+≤ P"≥∂kOKå_»∞. =∞`åxH˜ ã¨O|OkèOz#
ã¨=∂Kå~°=∞O`å áê~ ѨÙãÎ̈HÍÅÖ’ KÕ~Û° _®xH˜ =ÚO^Œ∞ PÜ«∂ =∞`«ÃÑ^ŒÅÌ P"≥∂^ŒO
á⁄O^Œ∞`«∞O^Œx Ǩg∞ WKåÛ_»∞. XHõ™êi áê~ ѨÙãÎ̈HÍÅÖ’ KÕ~Û° É’ÜÕ∞ „Ѩu JOâ◊OÃÑ·
JÖÏO\˜ g\’ ǨωõΩ¯ =∞`« ÃÑ^ŒÌʼnõΩ HõeÊOz# `«~°∞"å`« r=âß„ãÎ̈OÖ’ K«i„`«Ö’
âß„ã‘Ü
Î ∞« Ѩiâ’^è#Œ ¿ÇÏ`«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ É’^è#Œ J™ê^躌 =∞=Ù`«∞Ok. H˘O^Œi =∞<ÀÉèÏ"åÅ∞
^≥|ƒuO\ÏÜ«∞<Õ ™ê‰õΩ`À ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x ‰õΩÅ =º=ã¨÷ Ü≥ÚHõ¯ J}z"Õ`« ã¨fiÉèÏ"åxfl
ZuÎ K«∂¿Ñ JOâßÅ∞ WѨÊ\˜ˆH `˘ÅyOK«|_®¤~Ú. JÖÏ KÕÜ«∞_»O =Å# =KÕÛ
„Ѩ=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ Ѩi}Ï=∂efl QÆ∞iOz – „Ѩ`ºÕ H˜Oz ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÖÏO\˜ |Ǩïà◊ =∞`åÅ∞
QÆÅ ^ÕâO◊ Ö’ ѨÅ∞=Ù~°∞ „Ѩ™êÎqOKå~°∞.
616 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 HÍx Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«``« fi« â◊‰Ωõ ÅÎ "åºMϺ<åxfl P"≥∂kOK«x "åiÃÑ· *Ïu
=ºuˆ~‰õΩÅ<Õ =Ú„^Œ"ÕÜ«∞_»O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. Z<£.ã≤.W.P~ü.\˜. áê~î°º ѨÙãÎ̈HÍÅÖ’x
=∂~°∞Êefl „ѨuѶ∞¨ \˜Oz# "åix P~ü.Zãπ.Zãπ. ã¨~ü ã¨OѶ∞π KåÅH± HÔ .Zãπ. ã¨∞^Œ~≈° <£
Ç≤ÏO^Œ∂ =ºuˆ~‰õΩÅx Ü«¸~À WO_çÜ∞« <£û Jx "åkOKå_»∞. ~˘q∞ÖÏ¡ ^ä•Ñ¨~,ü P~ü.Zãπ.
â◊~‡° , J~°∞<˚ ^£ "Õ Ö£ ÏO\˜ K«i„`«HÍ~°∞efl JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∂« Åx P~ü.Zãπ.Zãπ. ѨÇϨ ~å „QÆ∂ѨÙÅ∞
_ç=∂O_£ KÕâß~Ú. =∂#= =#~°∞Å Jaè=$kú âßY =∞O„u =Ú~°m =∞<ÀǨÏ~ü *’+≤
`˘ÅyOѨÙefl ã¨=∞iúã∂¨ Î ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ ™êO㨯 $uHõ ¿ãfiK«ÛHÔù · Ü«Ú^•úxH˜ Ñ≤Å∞Ñ≤KåÛ_»∞.
=∞O„u =∞~˘Hõ J_»∞QÆ∞ =ÚO^Œ∞Hˆ ã≤ =ºuˆ~H˜Oz# "Õ∞^è•q =~åæxfl ɡkiOK« Ü«∞uflã¨∂,Î
"å~°∞ ~åã≤# K«i„`« "å=∞ѨHΔõ "å^Œ#Å "Õ∞^è•Ñ¨~"° ∞≥ #ÿ >ˇ„~°i*Ïxfl "åºÑ≤Î KÕã∞¨ OÎ ^Œx,
Jk ã‘=∂O`«~° L„QÆ"å^ŒO HõO>Ë „Ѩ=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ ^Œx ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. a*ˇÑ≤ =Ú@ì_ç
¿ã#Å∞ ~Ô O_»∞ ~°HÍÅ >ˇ„~°i*Ïxfl ã¨=∞~°=ú O`«OQÍ Z^Œ∞~À¯"åÅx L^ÀƒùkOKå~Ú.
q^•º q^è•<åxfl =∞`«``« fi« ѨÓi`«O KÕÜ∞« _»O Ѩ@¡ x~°ã#¨ Å∞ ÃÑÅ∞¡aHÍ~Ú.
K«i„`«HÍ~°∞Å∞, Ãã‰õΩºÅ~ü g∞_çÜ«∂, ÉèÏ~°`« "Õ∞^è•q =~°æOÖ’x qãÎ̈ $`«"≥∞ÿ# ÃãHõ¬#∞¡
Jã¨OkQÆOú QÍ `«=∞ x~°ã#¨ Å∞ =ºHõOÎ KÕâß~Ú. „ѨÉ∞íè `«fi „ѨÜ∞« `åflʼnõΩ ¿ÇÏ`«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ
"å^Œ#Å`À „ѨuѶ∞¨ \˜OKå~°∞. H˘O^Œi =∞<ÀÉèÏ"åÅ∞ ^≥|ƒuO\ÏÜ«∞<À ÖËHõ q^•º~°∞Åú Ö’
^ÕâÉ◊ Híè Î̃ ÉèÏ"åefl `«y™æ êÎÜ∞« <À ™ê‰õΩÅ∞ K«∂Ñ≤ <åQÆiHõ ã¨=∂*ÏÅ∞ "åi QÆ`åxH˜ K≥Ok#
~°∞zOK«x JOâßefl x¿+kèOK«=x K≥áêÊ~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ QÆ`« "≥É· "íè åxfl Juâ◊~ÚOz
K≥¿ÑÊO^Œ∞‰õΩ Hõ@∞ì Hõ^ÅŒä e¡`Õ „ѨÑO¨ K«O ^Œ$+≤Öì ’ #=ÙfiÅ áêÅ=Ù`«∞O^Œx q=iOKå~°∞.
J"≥∞iHÍ `«# áê~ ѨÙã¨HÎ ÍÅ #∞O_ç ÉÏxã¨`åfixfl, Ü«¸~°Ñπ „Ѩ*Ï"≥∂^Œ Jaè„áêÜ«∂ʼnõΩ
aè#fl"≥∞#ÿ Jaè„áêÜ«∂Å∞ QÆÅ"åix K«OÑ≤"Ü Õ ∞« _®xfl, Ç≤Ï@¡~ü Ü«¸^Œ∞ÅÃÑ· ™êyOz#
ǨÏ`åºHÍO_»x `˘Åy™êÎÜ∂« ? ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ <åQÆiHõ ^ÕâßÅ =∞^躌 `«Ö`ˇ ∞« ‰Î Ωõ x ã¨Q~Æ fi° OQÍ
xÅ|_»QÆÅQÍe QÍx K«i„`«x, K«i„`«HÍ~°∞efl J}z"ÕÜ«∞_»OÖ’ `åeÉÏ#¡ ã¨~°ã¨#
KÕ~°‰õÄ_»^Œ∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ K«i„`«x =„H©Hiõ OK«_®xH˜ ã¨O‰õΩz`«"∞≥ #ÿ áêH˜HΔ ~õ O° QÆ∞ ѨÙÅ=∞_®xH˜
Kտ㠄Ѩܫ∞`åflÅ∞ „áêp# ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ K≥Ok# J™ê^è•~°}"≥∞ÿ#, QÆ=∞xOK«^Œy#
"åãÎ̈"åefl =∞~°∞QÆ∞Ѩ~∞° ™êÎÜ∞« x „Ѩ=ÚY "Õ∞^è•q <ÀɡÖò |Ǩï=∞u „QÆÇÏ‘ `« J=∞~°ºÎ ¿ã<£
2001 [#=iÖ’ WO_çÜ∞« <£ Ç≤Ïãì̈s HÍO„ÔQãπ J^躌 HΔÀѨ<åºã¨OÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. qaè#fl
Jaè„áêÜ«∂Å∞ QÆÅ qaè#fl =∞`åÅ∞, ã¨O㨯 $`«∞ŠѨ@¡ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ JÅ=~°K∞« H˘#fl
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 617
"≥·Yi ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ q*Ï˝#âßGO QÆ}˜`«O Jaè=$kú K≥O^Œ_®xH˜ ^ÀǨÏ^ŒÑ¨_çO^Œx
q=iOKå~°∞. QÆ∞ѨÙÅÎ HÍÖÏxH˜ HÍãÎ̈ J@∂ W@∂QÍ („Ѩ`ºÕ H˜Oz P~°ºÉè@ í ,ì =~°ÇϨ
q∞Ç≤Ï~°∞Å`À „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ ) q*Ï˝# âßG QÆ}`˜ « âß„™êÎÅ Pq+¨¯~°}ʼnõΩ =¸ÖÏÅ∞
JѨÊ\˜Hˆ H˘#™êQÆ∞`«∞#fl "≥q· ^躌 Éèií `«"∞≥ #ÿ PÖ’K«#ÅÖ’ =Ù<åflÜ«∞<åfl~°∞. "åãÎ̈=OQÍ
xsâ◊fi~°"å^•xfl. J*Ë̋Ü∞« `å"å^•xfl =∞`« q*Ï˝# Ѩ~"° ∞≥ #ÿ ã¨O^ÕÇϨ "å^•xfl ã¨=∞iúOKÕ
™êÇ≤Ï`«ºO U ~Ú`«~° „áêp# ÉèÏ+¨Ö’¡ HõO>Ë ã¨O㨯 $`«O áêm ÉèÏ+¨Ö’¡ Z‰õΩ¯=QÍ
"≥Å∞=_çOk. QÆ∞ѨÙÎÅ HÍÅOÖ’ âßG ѨÙ~ÀQÆuH˜ J„QÆQÍq∞QÍ Ñ¨xKÕã≤Ok =∞`«
q*Ï˝#Ѩ~"° ∞≥ #ÿ ã¨O^ÕÇϨ "å^Œ=∞x, Jk Hõhã¨O „H©ã∞¨ ΠѨÓ~°fiO 6= â◊`åÉÏÌxH˜ =ÚO^Œ∞
HÍÅO #∞O_ç H˘#™êQÆ∞`«∞#fl^Œx, Jk QÆ}`˜ « q*Ï˝# âß„™êÎÅ Jaè=$kúH˜ ~Ú`ÀkèHOõ QÍ
`À_»Ê_çO^Œx q=iOKå~°∞. JO`ÕQÍHõ 'ÉèQí =Æ næ``« À ã¨Ç¨ „áêp# „QÆO^äÅŒ Ö’x „Ѩu
JOâ◊OÃÑ· <å q"ÕHOõ `À U~°Ê~°K∞« H˘#fl Jaè„áêÜ«∂Å∞ <å‰õΩ =ÙO\Ï~Ú. =∞`« „QÆO^ä•ÅÖ’
K≥Ñʨ |_ç# JOâ◊O ¿ÇÏ`«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ PÖ’K«#x HõÑÊ≤ "ÕÜ∞« _®xfl J#∞=∞uOK«#∞ J<åfl_»∞.
^Õâ"◊ åºÑÎ̈OQÍ x~°ã#¨ Å∞ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz q^•º"Õ`ÅΫ #∞O_ç (Q“~°"åaè=∂<åÅ∞
á⁄Ok 60 ã¨IIÅ∞ #∞O_ç ѨxKÕã∞¨ #Î fl WO_çÜ∞« <£ Ç≤Ïãì̈s HÍO„ÔQãπ, K«i„`« ~°K~« Ú`«Å
*ÏfÜ«∞ ã¨OѶ∞¨ O`À ã¨Ç¨ ) Ѩ„uHÍ~°OQÆO #∞O_ç x~°ã#¨ Å∞ =ºHõ"Î ∞≥ #ÿ ѨÊ\˜H,˜ Ç≤ÏO^Œ∂™êÎ<£
>ÿ̌"∞£ û Ѩ„uHõ ã¨Oáê^Œ‰Ωõ _»∞ g~ü ã¨OѶ∞‘ fi ¿Ñ~˘¯#fl@∞¡QÍ q^Œºx `åeÉÏhHõ~} ° KÕ¿ã
„Hõ = ∞O H˘#™êyOK« | _ç O k. <Õ + ¨ # Öò Hõ i ‰õ Ω ºÅ"£ ∞ „¿Ñ¶ O =~ü ¯ „áêuѨ k Hõ #
~°∂á⁄OkOK«|_ç# áê~ „Ѩ}ÏoHõ ™ê^è•~°} Ѩ^`úŒ ∞« Å∞ áê\˜OK«|_»‰Ωõ O_®<Õ J=∞Å∞
[~°Ñ|¨ _çOk. „Ѩ=ÚY K«i„`«HÍ~°∞Å∞ ~åã≤# áê~ ѨÙã¨HÎ ÍÅ∞ (WO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ H˘xfl
`˘ÅyOѨÙÅ∞ KÕã#≤ ) ѨÓiÎQÍ `˘ÅyOK«|_®¤~Ú. P ™ê÷#OÖ’ P~ü.Zãπ.Zãπ. ã≤^•úO`åÅ`À
™êxflÇ≤Ï`«ºO QÆÅ, q^•º~°OQÆOÖ’ „Ѩ=ÚY∞Å∞QÍ QÆ∞iÎOѨ٠á⁄O^Œx ~°K«#Å∞
„Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì|_®¤~Ú. WO_çÜ«∞<£ Ç≤Ïã¨ìs HÍO„ÔQãπ '#∂`«# Z<£.ã≤.W.P~ü.\˜. áê~î°º
ѨÙã¨HÎ ÍÅÖ’ K«i„`«— J<Õ 130 ¿ÑrŠѨÙã¨HÎ Oõ „ѨK∞« iOzOk. ^•xÖ’ D H˘`«Î ѨÙã¨HÎ ÍÅÖ’
QÆÅ ÃÑ^ŒÌ `«Ñ¨CÅ =„H©Hõ~°}Å *Ïa`å ~ÚzÛOk. "å\˜Ö’ H˘xflO\˜x kQÆ∞=
L@OH˜ã¨∞Î<åfl=Ú.
`«~K° ∞« QÍ `«ÑC¨ Å∞ ~°K~« Ú`«Å `≥eÜ«∞x`«#O HÍ~°}OQÍ ^˘~°∞`¡ å~Ú. HÍx
g\˜Ö’ `«ÑC¨ Å∞ =∞`«``« fi« ѨHáΔõ ê`«O`À, ^Œ∞~°a=è ∂#O`À K«i„`«x K≥áêÊÅ<Õ P`«∞~°`«
HÍ~°}OQÍ [iQÍ~Ú. H˘O`«HÍÅO #∞O_ç ã¨OѶ∞¨ Ѩi"å~ü „ѨK∞« ~°}Å∞ U `«~Ç° ¨ „ѨKå~°O
618 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
KÕã∞¨ <Î åflÜ≥∂ D ѨÙãÎ̈HÍÅ∞ P `«~Ç° ¨ „ѨKå~°O KÕã∞¨ <Î åfl~Ú. ã¨O‰õΩz`«`fi« O, ѨHáΔõ ê`«O
KÀ^ŒHõ â◊‰Ωõ ÅÎ ∞QÍ QÆÅ D ѨÙã¨HÎ ÍÅ∞ ã¨∂zHõÖ’ „Ѩ™êÎqOz# ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ , q+¨Ü∞« Ѩ~"° ∞≥ #ÿ
`«Ñ¨Cefl `˘eyOK«_»O ^•fi~å JOwHÍ~°Ü≥∂Qƺ"≥∞ÿ# áê~ѨÙã¨ÎHÍÅ∞QÍ =∂~°Û_»O
™ê^茺Ѩ_»^Œ∞.
Ѩ^Œ= `«~°QÆu H˘~°‰õΩ Ç¨ÏiFO Ü≥ÚHõ¯ 'ã¨=∞HÍb# ÉèÏ~°`«^Õâ◊O— "≥Ú^Œ\ ˜
„ѨK∞« ~°}Ö’ QÍOnèr ǨÏ`«º „Ѩ™êÎqOK«|_»Ö^Ë ∞Œ . D ã¨=∞㨺ÃÑ· áê~°"¡ ∞≥ O\òÖ’<Õ QÍHõ
^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ PO^Àà◊# =ºHõÎO HÍQÍ D „H˜Ok "åHͺxfl KÕiÛ Ñ¨Ù#~°∞‡„kOK«_»O
[iyOk :
'_èbç Ö¡ ’ QÍOnèr „áê~°<ú å ã¨=∂"ÕâßxH˜ Ǩ[~°Ü∞Õ ºO^Œ∞‰õΩ "≥à√◊ `«∂ =ÙO_»QÍ
1948 [#=i 30# <å^è∂Œ ~åO QÍ_ÕûKÕ Ç¨Ï`«º KÕÜ∞« |_ç# HÍ~°}OQÍ ã¨=∂[OÖ’
âßOu ™ê=∞~°™êºÅ∞ fã¨∞H˘x=KÕÛ QÍOnèr „Ѩܫ∞`åflÅ∞ JHõ™ê‡`«∞ÎQÍ qëê^ŒOQÍ
=Úyâß~Ú.— (¿Ñl 57)
HÍx QÍ_Õû Z=~°∞, J`«_Hç ˜ P~ü.Zãπ.Zãπ.`À, Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ǩã¨É`íè À – „Ѩ`ºÕ H˜Oz
^•x <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ™ê=~°¯~ü`À QÆÅ ã¨O|O^è•ÖËq∞\˜ ÖÏO\˜ JOâßÅ „Ѩ™êÎ=# ÖË<ÖÕ ^Ë ∞Œ .
áê~ ѨÙã¨HÎ ÍÅ#∞ =∞`«``« fi« ѨÓi`«O KÕÜ∞« _»O n~°H… ÍeHõ ^Œ∞+¨Êeù `åÅxã¨∞OÎ ^Œx
QÆ∞[~å`üÖ’ K≥ň~y# =∞`«`«`«fi Ç≤ÏO™êHÍO_» ã¨Ê+¨ìO KÕã≤Ok. QÆ∞[~å`ü`À ÉÏQÍ
ѨiK«Ü∞« O =Ù#fl"å~°∞ áê~ ѨÙãÎ̈HÍÅÖ’ KåÖÏ JÉèºí O`«~H° ~õ "° ∞≥ #ÿ ã¨=∂Kå~°O =ÙO^Œx
K≥|∞`«∞<åfl~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ QÆ∞[~å`ü ~åROÖ’x 9= `«~Q° uÆ q^•º~°∞Å÷ ∞ `«=∞ ™È+¨Öò
ãì̈_ãô π áê~ ѨÙãÎ̈HOõ ^•fi~å "≥∞<ÿ åi\©Å∞ q^ÕjÜ«ÚÅx <Õ~∞° ÛH˘x =ÙO\Ï~°∞.
=Úã≤O¡ Å`À áê@∞ „ÔHã· =Î̈ ÙÅ∞, áês≈Å∞, W`«~° q^ÕjÜ«ÚÅ∞ ‰õÄ_® "≥∞<ÿ åi\©
=∞`åÅ∞QÍ QÆ∞iÎOѨ|_»∞`«∞<åfl~Ú. J`«ºkèHõ ~å„ëêìÅÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ "≥∞<ÿ åi\©Å∞QÍ
=Ù<åfl~°∞. =Úã≤O¡ Å∞, „ÔHã· =Î̈ ÙÅ∞, ã≤‰Ωõ ¯Å∞ "≥∞*Ïi\©QÍ =Ù<åfl~°∞.
JÖψQ 10= `«~Q° uÆ ™È+¨Öò ã¨_ì ãô π (™êOѶ∞≤ Hõ âßGO) áê~ ѨÙã¨HÎ Oõ á¶êã≤*Ïxfl,
<år~Ú*Ïxfl „ѨâO◊ ã≤ã∞¨ OÎ k. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞ "åi ã¨fi^ÕâO◊ Ö’ "≥∞<ÿ åi\©Å∞QÍ =∂~°∞Û`«∞#fl
D q^ÕjÜ«ÚÅ`À ZÖÏ =º=ǨÏiOKåÖ’ a_»Å¤ ‰õΩ É’kèOK«|_»∞`«∞Ok.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 619
 <år~Ú[O ã≤^•úO`«O : á¶êã≤[O ÖÏQÍ<Õ XHõ *Ïux ѨiáêeOKÕO^Œ∞‰õΩ
Ç≤Ï@¡~Kü Õ „ѨuáêkOK«|_ç# ã¨∂„`åÅ∞ ã≤^•úO`åÖË <år~Ú[O. <år áêsì JkèHÍ~°O
KÕÑ\¨ #ì̃ `«~∞° "å`« JѨiq∞`«"∞≥ #ÿ ã¨~åfikèHÍ~°O xÜ«∞O`«H˜ JѨÊK≥ÑÊ≤ Ok. xÜ«∞O`«
Ѷ¨Óº_»Öò Jx Ñ≤Å∞=|_®¤_»∞. „ѨѨOK«OÖ’ [~°‡#∞¡ =∂„`«"Õ∞ ã¨fiK«Ûù"≥∞ÿ# P~°∞ºÅx,
„ѨѨOKåxfl áêeOKÕO^Œ∞ˆH "å~°∞ ѨÙ\Ïì~°x Ç≤Ï@¡~ü „ѨHõ\ ˜OKå_»∞. [~°‡<£ „Ѩ[Å∞
<år~Ú[O ã¨∂„`åefl HõzÛ`«OQÍ J#∞ã¨iOKÕO^Œ∞‰õΩ gÅ∞QÍ Jq áê~îåºOâßÅÅÖ’
KÕ~Û° |_®¤~Ú. 'Ç≤Ï@¡~ü =∂ <åÜ«∞‰õΩ_»∞. "Õ∞=Ú PÜ«∞xfl „¿Ñq∞™êÎ=Ú— Jx áê~ ѨÙã¨HÎ ÍÅ∞
K≥áêÊ~Ú.
<år~Ú[O ™êkèOz# q[Ü«∂Å∞ : Ç≤Ï@¡~∞° |Å"≥∞#ÿ áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÍxfl
™ê÷ÑO≤ z H˘kÌHÍÅOÖ’<Õ [~°‡<£ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ ÃÑ^ŒÌ Q“~°=O `≥zÛÃÑ\Ïì_∞» . q™êÎ~"° ∞≥ #ÿ
„ˆQ@~ü [~°‡h ã¨$+≤Oì Kå_»∞. Ü«¸^Œ∞ „Ѩ[Å =ºuˆ~Hõ q^è•<åxfl J=∞Å∞ [iÑ≤ [~°‡<£
*Ïu PkèHõº`«x ã¨=∞iúOKå_»∞. #∂`«# PiúHõ q^è•<åefl J=∞Å∞ [iÑ≤ [~°‡hx
ã¨OѨ^ŒfiO`«O KÕâß_»∞. x~°∞^ÀºQÆ x~°∂‡Å#‰õΩ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ „áê~°OaèOKå_»∞. XHõ
^Œâß|ÌOÖ’ [~°‡h ™êfi=ÅO|# ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ x~°O`«~° „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕâß_»∞. =Ô~· ûÖòû
ã¨Okè XѨÊO^•xfl HÍy`«Ñ¨Ù =ÚHõ¯QÍ „`Àã≤ѨÙzÛ Ü«Ú^Œú [i=∂<åxfl K≥e¡OK«_»O
xeÑ≤"âÕ ß_»∞. ™ê^è•~°} „Ѩ[Å`À ™êǨÏã¨ã∂¨ ÊùiÎ ~°Q∞Æ ÖÁ¯ÖÏÊ_»∞.
P~°º*Ïu Ѩq„`«`#« ∞, PkèHºõ `«#∞ xÅɡ>OìË ^Œ∞‰õΩ ÅHõÖΔ Ïk=∞Ok TK«HÀ`«
HÀÜ«∞|_®¤~<° Õ q+¨Ü∞« O Hõhã¨O „Ѩ™êÎqOK«|_»Ö^Ë ∞Œ .
<år~Ú[O H©iÎ „Ѩu+¨eì fl qxÑ≤ã∂¨ Î "≥∞<ÿ åi\©Å#∞ q^ÕjÜ«ÚÅ∞QÍ PÖ’zOKÕ
q^èOŒ QÍ ÃÑOK«|_ç# `«~åxfl QÆ`O« Ö’ Z#fl_»∂ ÖËx Ѩ^uúŒ Ö’ "≥∞<ÿ åi\©ÅÃÑ· ^•_»∞Å∞
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ 2002Ö’ QÆ∞[~å`üÖ’ KÕã#≤ q^èOŒ QÍ =∞`«``« fi« â◊‰Ωõ ÅÎ =Ú@ì_ç ¿ã#QÍ
ã¨g∞HõiOK«_O» ã¨∞ÅÉèOí .
QÆ∞[~å`üÖ’ ǨÏ`åºHÍO_»
'„ѨÑO¨ K«OÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „Ѩu+¨xì `«yOæ z# *Ïu <˘ã¨@ #Å¡=∞K«Û— – JѨÊ\˜H˜
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „Ѩ^•è x J@Öò aǨs "å*ò¿Ñ~Ú–2002 =∂iÛÖ’ QÆ∞[~å`ü Ç≤ÏO™êHÍO_»#∞
=i‚ã¨∂Î âßOu H˘~°‰õΩ *Ïu #∞^ÕÌtOz KÕã≤# „Ѩã¨OQÆOÖ’x =∂@Å∞. PÜ«∞#

620 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

<åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’x „ѨÉèí∞`«fiO Ç≤ÏOã¨x J}K«_»OÖ’ qѶ¨Å=∞~ÚOk. Ç≤ÏO㨠=¸_»∞
<≥ÅÅ áê@∞ x~åѶ∂¨ @OQÍ H˘#™êQÆ_"» ∞Õ QÍHõ H˘`«Î „áêO`åʼnõΩ qã¨iÎ OzOk. Ѩ@}ì ÏÅ
#∞O_ç Ñ¨Öˇ¡Å‰õΩ qã¨ÎiOzOk. D „Hõ=∞O ÉèÏ~°`«^Õâ◊ „Ѩu+¨ìx =∞s kQÆ*ÏiÛOk.
Ç≤ÏO㨠ã¨^∞Œ =Ì ∞}˜QÍHõ K«xáÈ~Ú# "åi ã¨OYº 2000 QÍ#∞, â◊~} ° Ï~°∞Åú ta~åÅÖ’
`«Å^•K«∞H˘#fl"åi ã¨OYº 2,00,000 QÍ#∞ JOK«<å "ÕÜ∞« |_çOk.
D qëê^ŒQÍ^äŒ QÆ∞[~å`üÖ’x XHõ z#fl Ѩ@ì}O QÀ„^•Ö’ Ѷ≤„|=i 27
L^ŒÜ∞« O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. ã¨|~°‡f ZH±û„ÃÑãπÖ’x XHõ É’wÖ’ K≥Å~ˆ y# =∞O@Å∞ 15
=∞Ok „ã‘ÅÎ ∞, 20 =∞Ok Ñ≤ÅÅ¡ `À ã¨Ç¨ 59 =∞Okx ã¨r= ^ŒÇϨ #O KÕâß~Ú. ÉÏkè`∞« Å∞
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, Hõ~°¿ã=‰õΩÅ∞, JÜ≥∂^茺 =^ŒÌ =∞`« HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ áêÖÁæx uiy
=ã¨∞#Î fl"å~°∞. 1992 _çÃãO|~ü 6# =∞`«``« fi« L„^ÕHOõ `À ~Ô K«ÛQ˘@ì|_ç# =¸HõÅKÕ
‰õÄeÛ"ÕÜ∞« |_ç# ÉÏ„c =∞ã‘^∞Œ ™ê÷#OÖ’ ~å=∞=∞Ok~°O x~°∂‡eOKåÅ<Õ „ѨKå~°OÖ’
ÉèÏQÆOQÍ ã¨=∞~°jÅ Ç≤ÏO^Œ∂ áÈ~å@ ã¨Oã¨÷ qâ◊fiÇ≤ÏO^Œ∂ Ѩi+¨`Kü Õ ã¨g∞HõiOK«|_ç#
"ÕÖÏk=∞Ok Hõ~¿° ã=‰õΩÅÖ’ g~°∂ =Ù<åfl~°∞. a*ˇÑ≤ ~å=∞=∞Ok~°O xi‡™êÎ#x "åQÍÌ#O
KÕãO≤ k. JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ 3 ã¨OIIÅ∞ ÃÑQ· Í HÍÅO QÆ_zç Ok. P~ü.Zãπ.Zãπ. =Ú@ì_ç
¿ã#Å∞ Jã¨ÇϨ #O`À ‰õΩ`«‰Ωõ `«ÖÏ_»∞`«∞<åfl~Ú. ~Ô K«ÛQ˘@ì|_ç# =∞`«``« fi« L„kHõ`Î « HÍãÎ̈
=ÚO^Œ∞ "≥#∞HõQÍ ÉèQí ∞Æ =æ ∞#Hõ `«Ñʨ ^Œ∞. Jk QÀ„^•Ö’ =∞O@Å∞ ~ˆ Ñ≤Ok. qq^èŒ qKå~°}
Hõq∞\©Å #∞O_ç JOk# ã¨=∂Kå~°O "Õ∞~°‰Ωõ [iy# Ѷ∞¨ @# : ¿ã+ì <¨ £ =^ŒÌ J=Ú‡H˘<Õ
=Úã≤O¡ Å∞ Ç≤ÏO^Œ∂ Hõ~¿° ã=‰õΩÅ =∞^躌 |Ǩïâß Ç≤ÏO^Œ∂ Hõ~¿° ã=‰õΩÅ∞ =Úã≤O¡ efl ~Ô K«ÛQ˘>Ëì
q^èOŒ QÍ ZuÎá⁄_»∞Ѩ٠=∂@Å#_»O =Å# `«QÍ^• =zÛOk. Hõ~¿° ã=‰õΩÅ∞ ~å=Ú_çx
á⁄QÆ∞_»∞`«∂ x<å^•Å∞ W=fi=∞<åfl~°x, u~°ã¯¨ iOz# =Úã≤O¡ Å QÆ_®¤Å∞ Ѩ\ ì˜ ÖÏQÍ~°x
H˘xfl iáÈ~°∞Åì Hõ^#Œä O. [iy# Ѷ∞¨ ~°¬} ã¨=∂Kå~°O Ѩiã¨~åÅÖ’ =Ù#fl =Úã≤O¡ ʼnõΩ
KÕiOk. 10 ÖËHõ 15 =∞Ok QÆ∞OѨÙQÍ =zÛ ~Ô Å· ∞ÃÑ· ~åà◊√§ ~°∞"åfi~°∞. JѨÊ\˜Hˆ ~Ô Å· ∞
¿ã+ì <¨ £ ^•\˜ "≥o§Ok. á⁄e"Õ∞~°ÅÖ’ PyOk. D ^ŒâÖ◊ ’ Hõ~¿° ã=‰õΩÅ∞ „ѨÜ∂« }˜ã∞¨ #Î fl
É’wH˜ xѨÊO@∞H˘#flk. qëê^Œ Ѷ∞¨ @# [iyOk.
=Úã≤O¡ QÆ∞OѨ٠ɒwÃÑ· ÃÑ„\’Öò ÖËHõ H˜~Àã≤<£ áÈã≤ xѨÊO\˜OzO^Œx qãÎ̈ $`«
„ѨKå~°O [iyOk. HÍx P `«~∞° "å`« =zÛ# <åºÜ«∞ x"ÕkHõÅ∞ JÖψQ Ü«Ú.Ñ≤. ɡ#s˚
ZOHõfi~Ús Hõq∞\© x"ÕkHõ JÖÏ [iy =ÙO_»^Œx, „Ѩ=∂^Œ=âß`«∞Î =∞O@Å∞
K≥Å~ˆ QÍÜ«∞x, ~Ô Å· ∞Ö’<Õ Z=~À fã¨∞H˘x "≥à√◊ `«∞#fl H˜~Àã≤<£ ÖËHõ _ôlÖò HÍ~°}OQÍ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 621
 =∞O@Å∞ K≥Å~ˆ y =ÙO\ÏÜ«∞x ¿Ñ~˘¯<åfl~Ú. HÍx P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÉÏ^躌 `åÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ
™ê÷<åÅÖ’ =Ù#fl"å~°∞ "ÕÖˇuÎ K«∂Ѩ_»O =Å# =Úã≤¡OÅÃÑ· P„QÆǨxH˜ <åºÜ«∞|^Œú`«
KÕ‰õÄ~°Û|_çOk.
a*ˇÑ≤ áêe`« ~å„+ì̈"∞≥ #ÿ QÆ∞[~å`ü =ÚYº=∞O„u #ˆ~O„^Œ"∂≥ _ç P~ü.Zãπ.Zãπ.H˜
K≥Ok# =ºH˜Î. Ç≤ÏO^Œ∂`«fiO‰õΩ Ñ¨~°=∞ q^èÕÜ«Ú_»∞. QÀ„^• Ô~·Å∞ =∞O@ÅÖ’
K«xáÈ~Ú#"åiH˜ „ѨÉèí∞`«fiO ѨHΔÍ# JO`«º„H˜Ü«∞Å∞ [iÑ≤™êÎ=∞x „ѨHõ\ ˜OKå_»∞.
=∞$`«^ÕǨÅ∞ JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£ fã¨∞H˘x ~å|_»`å~Ú. Jq =KÕÛ ã¨=∞Ü«∞O ‰õÄ_®
~ˆ _çÜ∂≥ Ö’ „ѨH\õ O˜ K«|_çOk. \˜.q. Kèå#à◊√§, QÆ∞[~å`ü "å~åΠѨ„uHõÅ∞ HÍeáÈ`«∞#fl
~Ô Å· ∞ á¶⁄\’Å#∞ „ѨK∞« iOKå~Ú. ~Ô Å· ∞ÃÑ· ^•_ç áêH˜™êÎ<£ WO@~ü ã¨sfiÃããπ WO>ˇe*ˇ<û£ KÕ
[~°∞Ѩ|_çO^Œx "≥∂_ô „ѨH\õ O˜ Kå_»∞. P q^èOŒ QÍ =Úã≤O¡ Å∞ =ÚO^Œ∞ "Õã∞¨ ‰õΩ#fl Ѩ^HŒä Oõ
„ѨHÍ~°O ~Ô Å· ∞ `«Q∞Æ Åɡ@|ì _çO^Œx ã¨∂zOKå_»∞. =Úã≤O¡ ÖË ÉÏ^è∞Œ ºÅx qÃÇÏKüÑ≤ ã¨Ê+¨Oì QÍ
„ѨH\õ O˜ zOk. Ѷ„≤ |=i 28# ~åR "åºÑ¨Î |O^£H˜ Ñ≤Å∞Ñ≤zÛOk. nxH˜ „ѨÉ∞íè `«fi =∞^Œ`Ì ∞«
ÅaèOzOk.
Ѷ„≤ |=i 28# =∞`«``« fi« ǨÏ`åºHÍO_» „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. ^•^•Ñ¨Ù 3 <≥ÅÅ
áê@∞ H˘#™êyOk. `«ÅʼnõΩ HÍëêÜ«∞O i|ƒ#∞¡ Hõ@∞ì‰Ωõ #fl Ç≤ÏO^Œ∂ Ü«Ú=‰õΩÅ QÆ∞OѨÙ
=Úã≤O¡ Ѩiã¨~åÅÃÑ· ^•_»∞Å∞ KÕâß~Ú. Wà◊√§ `«Q∞Æ Åɡ\Ïì~Ú. =∞Ç≤Ïà◊ÅÃÑ· J`åºKå~åÅ∞
™êyOKå~Ú. =∂#ÉèíOQÍÅ∞ KÕâß~Ú. áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÆO, áÈbã¨∞Å∞ `«ÅÅ∞
uѨCH˘<åfl~°∞. K«∂ã‘K«∂_»#@∞¡<åfl~°∞. =∞ø<åOwHÍ~°O `≥eáê~°∞. H˘xflKÀ@¡
ã¨Ç¨Ü«∞Ѩ_®¤~°∞. Ç≤ÏOã¨x J@HÍ~ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ *’HõºO KÕã¨∞HÀ=^ŒÌx J`«∞º#fl`«
~å[H©Ü∂« kèHÍ~°O #∞O_ç JkèHÍ~°∞ʼnõΩ P^ÕâßÅOk#@∞¡ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ ™êHΔͺ^è•~åÅ∞
ÅaèOKå~Ú. JO^Œ∞Hˆ Ç≤ÏO㨠JǨÏ=∞‡^•ÉÏ^£ =_À^Œ~Åü #∞O_ç KåÖÏ Ñ¨@} ì ÏňH QÍHõ
ѨÖÅ¡ˇ ‰õΩ ‰õÄ_® „áêH˜Ok. XHõ ã¨O^Œ~ƒ° Où Ö’ 40 Ѩ@} ì ÏÅÖ’ Hõ~∂° Êùº qkèOK«|_çOk.
Ç≤ÏO㨠Ü≥ÚHõ¯ `«~Ç° ¨ , ™ê÷~Ú H˘#™êyOѨ٠KåÖÏ ã¨Ê+¨Oì QÍ, Ü«∂^Œ$zÛùHOõ QÍ =zÛѨ_Oç k
HÍ^Œx ã¨Ê+ì̈O KÕã∞¨ <Î åfl~Ú. ^•_»∞Å∞ KÕ¿ã =Ú~îåÅ =^ŒÌ =Úã≤O¡ Ü«∞[=∂#∞Å "åºáê~°
ã¨Oã¨Å÷ *Ïa`åÅ∞ =Ù<åfl~Ú. =Ú~îåÅ∞ P ã¨Oã¨e÷ fl QÆ∞iÎOKå~Ú. Å∂\© KÕâß~Ú.
`«=∞ "≥O@ `≥K«∞ÛH˘#fl Qͺãπ ã≤eO_»~°¡ #∞ѨÜ≥∂yOz `«QÆ∞Åɡ\Ïì~Ú. =Úã≤¡OÅ
Jaè=∂#O, Q“~°=O á⁄Ok# =e QÆ∞[~åu ^Œ~åæÖÏO\˜ Kåi„`«Hõ „áê^è•#º`« QÆÅ
ѨÅ∞ Hõ@_ì ®Å∞ ^èfiŒ Oã¨O KÕÜ∞« |_®¤~Ú. Ç≤ÏO㨠„QÍ=∂ʼnõΩ "åºÑ≤OzOk. `«~`° ~« åÅ∞QÍ
Hõeã≤ "≥∞eã≤ rqOz# „Ѩ[Å∞ XHõ¯™êiQÍ Ñ¨~㰠ʨ ~°O â◊„`«∞=ÙÅÜ«∂º~°∞. ÉÏkè`∞« Å∞

622 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î „QÍ=∂Å∞ q_çzÃÑ\˜ì áêiáÈÜ«∂~°∞. ^•_»∞ÅÖ’ ÃÑ· ‰õΩÖÏÅ "åi`À áê@∞
^Œo`«∞Å `≥QÅÆ „Ѩ[Å∞ K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæ<åfl~°∞.
™ê^è•~°}OQÍ ~Ô O_»∞ „QÆ∂ѨÙÅ =∞^躌 [iˆQ Ѷ∞¨ ~°¬}ÅÖÏ QÍHõ 2002 <å\˜
Ѷ∞¨ @#Å∞ UHõÑH¨ OΔõ QÍ =ÚO^Œ∞QÍ "Õã∞¨ H˘#fl Ѩ^HŒä Oõ „ѨHÍ~°O Ju áêâ◊qHõOQÍ „ѨÉ∞íè `«fi
=∞^Œ`Ì ∞« `À [iy#@∞¡ ѨijʼnõΩÅ∞ QÆ=∞xOKå~°∞. Ç≤ÏO㨠ã¨fiÉèÏ"åxfl `«=∞ Jnè#OÖ’
=ÙOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ *Ïu q^èŒfiOã¨O, *Ïux `«∞_çzÃÑ@ì_»O ÖÏO\˜ Ѩ^Œ*ÏÅO
LѨÜ∂≥ yOK«|_çOk. "≥Ú^Œ\ ˜ ^•_»∞Å LÃÑÊ# `«~∞° "å`« "≥∞<ÿ åi\©Å∞ "å~°∞ Z‰õΩ¯=QÍ
=Ù#fl „áêO`åÅÖ’ ^•_»∞ʼnõΩ `«ÅѨ_®¤~∞° . QÆ∞[~å`ü q^•º~°∞Å÷ ∞ KåÖÏ ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ
K«^Œ∞=Ù`«∞#fl K«i„`«Ö’ Ç≤Ï@¡~°∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞. =Úã≤¡OÅ∞ qÅ#∞¡. Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«`«`«fi
â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ QÆ∞[~å`üÖ’ 1998Ö’ =∞`« =∂iÊ_»∞efl J_»∞H¤ ˘<Õ <≥ÑO¨ `À „ÔHã· =Î̈ ÙÅÃÑ· ^•_»∞Å∞
KÕâß~Ú. HÍx `«~°∞"å`« [~°QÆ#∞#fl ÃÑ^ŒÌ Hõ^äŒH˜ Jq iǨ~°ûÖòûQÍ Ñ¨ijʼnõΩÅ∞
QÆ=∞xOKå~°∞. P q^èOŒ QÍ KåÖÏHÍÅO #∞O_ç ~°∂á⁄OkOK«∞‰õΩO@∂ =zÛ# Ѩ^HŒä Íxfl
PK«~} ° Ö’ ÃÑ@ì_®xH˜ QÀ„^• XHõ ™ê‰õΩQÍ LѨHiõ OzOk.
QÀ„^• Ѷ¨∞@#Å∞ *Ïu K≥·`«<åºxfl ‰õΩkÑ≤"Õâß~Ú. QÆ∞[~å`ü "åã¨Î"åÅ#∞
"≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ fã¨∞H˘x ~å=_»OÖ’ Ѩ„uHõÅ∞, \˜qÅ∞ „Ѩ=ÚY áê„`« áÈ+≤OKå~Ú. ~åR
„ѨÉ∞íè `«fiO `«Q∞Æ q^èOŒ QÍ ã¨ÊOkOz áêÅ<å ÉÏ^躌 `«Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕÖÏ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ HÍO„ÔQãπ
W`«~° „ѨuѨHÍΔ Å∞ "å*ò¿Ñ~Ú „ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ· KåÖÏ =uÎ_ç `≥KåÛ~Ú. „ѨÉ∞íè `«fiO JHõ¯_ç
Ѩiã≤`÷ ∞« efl ѨijeOKÕO^Œ∞‰õΩ XHõ XѨÊO^•xfl ѨOÑ≤OK«=Åã≤OkQÍ *ÏfÜ«∞ =∂#=
ǨωõΩ¯Å Hõq∞+¨<x£ PiúOK«Hõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . QÆ∞[~å`ü „Ѩ[ŠǨωõΩ¯efl ~°HOΔ̃ KÕ ÉÏ^躌 `«Ö’
"≥∂_ç „Ñ¨É∞íè `«fiO qѶŨ =∞~ÚO^Œx *ÏfÜ«∞ =∂#= ǨωõΩ¯Å Hõq∞+¨<£ ã¨Ê+ì̈O KÕãO≤ k.
áê~°¡"≥∞O\òÖ’ Jaèâ◊Oã¨# f~å‡#O „Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì_®xH˜ XHõ ~ÀA =ÚO^Œ∞
U„Ñ≤Öò 29# ÉÁQÆ∞æ QÆ#∞Å âßMÏ =∞O„u, ÃÑ^ŒÌ ^Œo`« <åÜ«∞‰õΩ_»∞ =∞O„u =~°Oæ #∞O_ç
~år<å=∂ KÕâß~°∞. Z<£._ç.Z. #∞O_ç Ö’H± [#â◊HÎ̃ "≥^· ˘ÅyOk. =∞`«``« fi« Ç≤ÏOã¨x
J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ«∞_»OÖ’ QÆ∞[~å`ü „ѨÉèí∞`«fi "≥·Ñ¶¨ÖϺxH˜, =ÚYº=∞O„uQÍ #ˆ~O„^Œ"≥∂_ç
H˘#™êQÆ_®xH˜ x~°ã#¨ QÍ D K«~º° KÕÑ\¨ #ì̃ @∞¡ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. =∞~°∞ã¨\ ˜ ~ÀA „Ѩ^•è #
=∞O„uH˜ PÜ«∞# áêsì ã¨ÇϨ K«~∞° ʼnõΩ =∞~˘Hõ J==∂#O Z^Œ∞~°∞ HÍ#∞#flk. 2002 "Õ∞
1 Ç≤ÏO^Œ∂ Ѩ„uHõ „ѨK∞« iOz# q^èOŒ QÍ Z<£._ç.Z. q∞„`«ÑH¨ ÍΔ Å∞ ‰õÄ_® „ѨuѨHÍΔ Å`À
áê@∞ H˘#™êQÆ∞`«∞#fl QÆ$Ç¨Ï ^ŒÇ¨Ï<åŠǨÏ`åºHÍO_»x YO_çã¨∂Î, #ˆ~O„^Œ "≥∂_ôx
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 623
=ÚYº=∞O„u Ѩ^Œq #∞O_ç `˘ÅyOKåÅx _ç=∂O_£ KÕâß~Ú. <Õ+¨#Öò HÍ#ÊùÔ~<£û
F\˜OQ∑Ö’ áêÖÁæ#‰õÄ_»^xŒ x~°~‚ ÚOzOk. Z<£._ç.Z. „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’ =Ù#fl P áêsì
„Ѩuxkè X=∞~ü J|∞ÌÖÏ¡ ~år<å=∂‰õΩ ã≤^ÑúŒ _¨ ®¤_∞» . Z<£._ç.Z. ÉèÏQÆ™êfi=∞º ѨHÍΔ Öˇ#·
`«$}=¸Öò HÍO„ÔQãπ, `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =∞=∞`å ɡ#s˚, Z„~°<åflÜ«Ú_»∞ ‰õÄ_®
"≥∂_ôx `˘ÅyOKåÅ<åfl~°∞. a*ˇÑH≤ ˜ K≥Ok# Hˆ a<≥\ò =∞O„u L=∂ÉèÏ~°u ã¨<åºã≤xÖÏ
QÍHõ <år „ѨuxkèQÍ =∂\Ï¡_Oç ^Œx =∂r „Ѩ^•è x K«O„^ŒâYı ~ü P~ÀÑ≤ã∂¨ Î <årÅ∞
[~°‡hÖ’ KÕãO≤ k a*ˇÑ≤ QÆ∞[~å`üÖ’ KÕÜ∞« Ü«∞uflã¨∞OÎ ^Œx ã¨∂zOKå_»∞. 'QÆ∞[~å`üÖ’
K«~º° fã¨∞H˘#_®xH˜ =∞Ô~xfl â◊"åefl ÖˇH¯˜ OKåe? =∞Ô~xfl QÆ$ǨÏ^ŒÇϨ <åÅ∞ [~°QÍe?—
Jx =ÚÖÏÜ«∞Oã≤OQ∑ Ü«∂^Œ"£ „Ѩ^•è #=∞O„ux xÅnâß_»∞. „ѨÉ∞íè `åfixfl xÅɡ\ÏìÖÏ
ÖË^• J<Õk ã¨=∞㨺 HÍ^Œx *Ïu =∞#∞QÆ_» Jã¨Ö#·ˇ ã¨=∞㨺 Jx ã¨Ê+ì̈O KÕâß_»∞.
ã≤ÑS≤ (ZO) <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ™È=∞<å^äŒ Kè@« s˚ QÆ∞[~å`üÖ’ „ѨÉ∞íè `«fi „áÈ`åûǨÏO`À #ˆ~O„^Œ"∂≥ _ô
~°∂á⁄OkOz# ǨÏ`åºHÍO_» ™êQÆ∞`«∞O^Œx P~ÀÑ≤OKå_»∞.
„ѨuѨHõΔ <åÜ«∞‰õΩ~åÅ∞, HÍO„ÔQãπ J^茺‰õΔΩ~åÅ∞ J~Ú# ™ÈxÜ«∂QÍOnè
áê~°¡"≥∞O\ò K«~°ÛÖ’ *’HõºO KÕã¨∞‰õΩO@∂ QÆ∞[~å`üÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl J`åºKå~åÅ∞
QÆ$ǨÏ^ŒÇϨ <åÅ∞ ǨÏ`åºHÍO_» Ѷ∞¨ @#efl q=~°OQÍ „Ѩ™êÎqOKå~°∞. P `«~∞° "å`« P"≥∞
D „H˜Ok _ç=∂O_»∞¡ KÕâß~°∞. "≥Ú^Œ\ k˜ : QÆ∞[~å`ü =ÚYº=∞O„u "≥O@<Õ `«H} Δõ "Õ∞
`˘ÅyOK«|_®e. ~Ô O_»∞ : 355 PiìHÖõ ò ##∞ã¨iOz "≥O@<Õ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO ~åROÖ’
*’HõºO KÕã∞¨ HÀ"åe. =¸_»∞ : ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ã≤\ O˜ Q∑ [_ô̊ P^èfiŒ ~°ºOÖ’ qKå~°} Hõq∞+¨<£
xÜ«∞q∞OK«|_®e. QÆ∞[~å`üÖ’ Ѩiã≤u÷ x J^Œ∞Ѩ٠KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO `«H} Δõ "Õ∞
^Œ$_èO» QÍ =º=ǨÏiOKåÅx ‰õÄ_® P"≥∞ _ç=∂O_£ KÕâß~°∞. JO`ÕQÍHõ *ÏfÜ«∞ =∂#=
=#~°∞Å Hõq∞+¨<,Õ W`«~° K«@|ì ^Œú ã¨Oã¨Å÷ ã≤áê¶ ~°∞ûÅhfl "≥O@<Õ J=∞Å∞ [~°áêe.
<Õ~ã° ∞¨ eÎ fl Hõi#î OQÍ tHΔ̃OKåe. ÉÏkè`∞« ʼnõΩ ã¨Ç¨ Ü«∞ ѨÙ#~å"å㨠HÍ~°º„Hõ=∞O "≥O@<Õ
KÕѨ\Ïìe.
qÉè^Ë •Å #∞O_ç ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞ kâ◊QÍ "≥=· ∞#㨺O #∞O_ç K«~Û° Å kâ◊QÍ QÆ∞[~å`üx
ѨÙ#ifli‡OKÕO^Œ∞‰õΩ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÍÅx K≥|∞`«∂ ™ÈxÜ«∂QÍOnè QÀ„^• ǨÏ`åºHÍO_»
áê~°"¡ ∞≥ O\òÖ’ YO_çOѨ|_ç =ÙO>Ë QÆ∞[~å`ü ǨÏ`åºHÍO_» x"åiOѨ|_ç =ÙO_Õ^#Œ fl
"å*ò¿Ñ~Ú "≥·Yix „ѨtflOKå~°∞. áê~°¡"≥∞O\ò YO_çOK«ÖË^Œ#_»O Jã¨`«º=∞<åfl~°∞.
'JO^ŒiHõO>Ë =ÚO^Œ∞QÍ ÉèÜ í ∞« OHõ~"° ∞≥ #ÿ QÀ„^• qëê^•xfl J`«ºO`« f„="≥∞#ÿ Ѩ^*Œ ÏÅO`À
624 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
27= `Õn#<Õ YO_çOKå#x— P"≥∞ K≥áêÊ~°∞. Jã¨`åºxfl =∂\˜=∂\˜H˜ K≥Ñʨ _»O ^•fi~å
^•xfl ã¨`º« OQÍ K≥ÖÏ=∞}© KÕÜ∞« _»O P~ü.Zãπ.Zãπ.H˜ ã¨OѶ∞¨ Ѩi"å~üH˜ KåÖÏ W+ì̈"∞≥ #ÿ
Z`«∞QÎ _Æ Ü
» ∞« x J<åfl~°∞. "å*ò¿Ñ~Ú QÀ"å LѨ<åºã¨OÖ’ =Úã≤O¡ efl QÆ∞iOz K≥ÑÊ≤ #
JOâßefl L@OH˜ã∂¨ Î PÜ«∞#k 'Ô~O_»∞ <åůŠ^èÀ~°}—˜ Ü«∞x P~ÀÑ≤OKå~°∞. ''XHõ~ÀA
PÜ«∞# ™ê#∞Éè∂í u „ѨH\õ ™˜ êÎ_∞» . =∞~°∞ã¨\ ˜ ~ÀA P =∞`åxfl YO_ç™êÎ_∞» . XHõ~ÀA
ã¨ÇϨ #O =Ç≤ÏOK«=∞x Jiú™êÎ_∞» . =∞~°∞ã¨\ ˜ ~ÀA qzÛù#flHõ~"° ∞≥ #ÿ ѨHáΔõ ê`«O „Ѩ^iŒ ≈™êÎ_∞» .
„Ѩ^•è #=∞O„`Õ ~Ô O_»∞ <åůŠ^èÀ~°}H˜ ˜ áêÅÊ_ç`Õ D „ѨÉ∞íè `«fiO #∞O_ç ^ÕâO◊ Uq∞
PtOK«QÅÆ ^Œ∞?—— J~Ú#ѨÊ\˜H˜ 'WѨÊ\˜Hˆ q∞OzáÈ~ÚO^Õg∞ ÖË^∞Œ . Ѩiã≤u÷ x WѨC_»∂
ã¨ik^Œ=Ì K«∞Û—. „Ѩ^•è #=∞O„u =∞`«O qâßfi™êÅ Hõf`«OQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „Ѩ[ŠѨ@¡ `«#‰õΩ
QÆÅ ÉÏ^躌 `«Å‰õΩ Hõ~"ΰ åºÅ‰õΩ J#∞QÆ∞}OQÍ ã¨ÊOkOKåÅx P"≥∞ q[˝ÑÎ≤ KÕãO≤ k.
™ÈxÜ«∂QÍOnè Ö’H±ãɨ íè „Ñ¨ãO¨ QÆO `«~∞° "å`« QÆ∞[~å`üÖ’x QÍOnè [#‡™ê÷#"≥∞#ÿ
áÈ~°∞|O^Œ~Öü ’ „ѨãO¨ yã¨∂Î 'QÍOnèr QÆ∞[~å`ü— QÍ_£û QÆ∞[~å`ü—QÍ =∂~°Û|_»∞`«∞O^Œx
P~ÀÑ≤OKå~°∞. ~åRѨu ‰õÄ_® Ѩiã≤u÷ f„=`« Ѩ@¡ PO^Àà◊# =ºHõOÎ KÕâß~°∞. ã¨OHõ@
ã≤u÷ H˜ <≥\ "ì̃ Ü
Õ ∞« |_ç# a*ˇÑ≤ ~å[ºã¨ÉÖíè ’ Z<£._ç.Z.H˜ "≥∞*Ïi\© ÖËHáõ È=_»O =Å#
Z`«∞QÎ _Æ » =∂iÛOk. ~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯ 355 PiìHÖõ ò ##∞ã¨iOz QÆ∞[~å`üÖ’ Hˆ O„^ŒO
*’HõºO KÕã∞¨ HÀ"åÅx „ѨuѨHOΔõ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ_ç`Õ f~å‡<åxfl P"≥∂kOKåÅx x~°~‚ ÚOzOk.
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ~å*ºã¨ÉÖíè ’ f„="≥∞#ÿ q=∞~°≈Å <≥^∞Œ ~˘¯#Hõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . cǨ~°∞ =∂r
=ÚYº=∞O„u, ~å„+‘Ü ì ∞« [#`å^Œàò (P~ü*_ˇ )ç <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ÖÏÅ∂ „Ѩ™ê^£ Ü«∂^Œ"£ QÀ„^•
Ѷ¨∞@# "≥#∞Hõ P~ü.Zãπ.Zãπ. ǨÏã¨Î=ÚO^Œ<Õ J#∞=∂<åÅ∞ =ºHõÎ=∞=Ù`«∞<åflÜ«∞x,
#ˆ~O„^Œ"∂≥ _ôx áÈ\Ï K«@Oì „H˜O^Œ JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∂« Åx _ç=∂O_£ KÕâß~°∞.
q∞„`«∞Å KÕ`« XO@i KÕÜ∞« |_ç, „ѨuѨHOΔõ q=∞~°≈ʼnõΩ QÆ∞~°~Ú, Ѩ„uHõÅ
Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∞O Ü≥ÚHõ¯ „Ѩu‰õÄÅ`« <≥^∞Œ ~˘¯#fl Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO ѨO*ÏÉò =∂r
_≥~Ô· Hõ~ì ü [#~°Öò PѶπ áÈbãπ HÔ .Zãπ.Ñ≤. yÖòx QÆ∞[~å`ü =ÚYº=∞O„u #ˆ~O„^Œ"∂≥ _ôH˜
~°H} Δõ ã¨ÅǨ^•~°∞QÍ Ñ¨OÑ≤OzOk. yÖò QÆ`O« Ö’ J™êûO áÈbãπ pѶQπ Í =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ
ã¨=∞㨺efl xѨÙ}`«`À Ѩi+¨¯iOKå_»∞. P `«~∞° "å`« ѨO*ÏÉòÖ’ >ˇ„~°iã¨∞ì Ç≤ÏOã¨x
[Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ J}z"ÕÜ∞« QÆeQÍ_»∞. QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `«fiO D xÜ«∂=∞HõO Ѩ@¡ ã¨∞=ÚYOQÍ
ÖË^Œ∞. Hõ#∞Hõ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°} "≥·Yi #=ÅOaOzOk. HÍx ˆHO„^ŒO P^Õâßefl
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 625
áê\˜OK«_»O `«Ñ¨Ê "Õˆ~ QÆ`«ºO`«~°O ÖË^Œ∞. P `«~°∞"å`« Ѩiã≤÷u "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_çOk.
Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« K«~º° Å∞ "≥#∞HõÑ@ ¨ ∞ì |\Ïì~Ú.
EÖˇ· „áê~°OÉèOí Ö’ "≥∂_ô „ѨÉ∞íè `«fiO =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ L„kHõ`Î e« fl J=HÍâ◊OQÍ
=∂~°∞ÛH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ JÃãOc¡H˜ =ÚO^Œã¨∞Î ZxflHõÅ∞ [iÑ≤OKåÅx x~°‚~ÚOzOk.
QÆ∞[~å`üÖ’ ™ê^è•~°} Ѩiã≤÷`«∞Å∞ <≥ÅH˘<åflÜ«∞x „ѨHõ\ ˜OzOk. yÖòx _èçb¡H˜
ѨOÑ≤OzOk. JÃãOc¡x ~°^∞Œ Ì KÕãO≤ k. `«fi~°QÍ ZxflHõÅ∞ [iÑ≤OK«=∞x ZÅHõ<Δ £ Hõq∞+¨<x£
HÀiOk.
ã¨fi`«O„`«"∞≥ #ÿ xëêÊHΔ̃H`õ "« ∞≥ #ÿ *ˇ.ZO. eOQÀ¤ P^èfiŒ ~°ºOÖ’x ZxflHõÅ Hõq∞+¨<£
Jaè„áêÜ«∂Å∞ "Õ~∞° QÍ =Ù<åfl~Ú. 2002 PQÆã∞¨ ì 16# ã¨=∂"Õâ"◊ ∞≥ #ÿ ZxflHõÅ Hõq∞+¨<£
QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `«fiO HÀiHõ#∞ Z<£._ç.Z. XuÎ_xç u~°ã¯¨ iOzOk. ZÅHõ<Δ £ Hõq∞+¨<£
ѨijʼnõΩÅ∞ QÆ∞*~å`ü „ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ· ^Àëê~ÀѨ} KÕ¿ã q^èOŒ QÍ =Ù<åfl~Ú. Jq a*ˇÑH≤ ˜
ÃÑ^ŒÌ Z^Œ∞~°∞^≥|ƒ. ~åROÖ’x âßOu Éè„í ^Œ`Å« ∞ ™ê^è•~°} ã≤u÷ H˜ ~åÖË^xŒ , Ѷ∞¨ ~°¬}Å
`«~∞° "å`« =∞`« qÉè[í # KÕã#≤ QÍÜ«∂Å∞ WOHÍ =∂#ÖË^xŒ Hõq∞+¨<£ K≥ÑÊ≤ Ok.
<≥=∞‡kQÍ ™êQÆ∞`«∞#fl ã¨Ç¨ Ü«∞ ѨÙ#~å"åã¨O Ѩ#∞flÅ =Å#, ^À+¨μefl JÔ~ã¨∞ì
KÕÜ∞« _»O, tHΔ̃OK«_O» [~°Q#Æ O^Œ∞# âßOu Éè„í ^Œ`Å« Ѩiã≤u÷ ™ê^è•~°} ã≤u÷ H˜ KÕ~_° ®xH˜
*ÏѨºO [~°∞QÆ∞`«∞O^Œ#flk. "≥∞<ÿ åi\©Å PkèÑ`¨ º« „áêO`åÅÖ’ "≥∞*Ïi\© =∞`«O "åi
Jaè„áêÜ«∂Å∞ ‰õÄ_® ~ÚÖψQ =Ù#fl=#flk. „Ѩ[Å∞ ™ê÷xHõ áÈbã¨∞efl, JkèHÍ~°∞efl,
~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩefl #=∞‡_»O ÖË^#Œ flk. qâßfiã¨O HõeyOKÕ K«~º° Å∞ KÕÑ@¨ _ì O» J=ã¨~O° .
=ÚO^Œ∞QÍ ^À+¨μefl "åi ™ê÷~Ú Ç¨ÏŸ^•Å`À ã¨O|O^èŒO ÖˉõΩO_® JÔ~ã¨∞ì KÕã≤
tH˜OΔ KåÅ#flk. ZxflHõÅ „ѨKå~åÅ∞ L„kHõ`Î e« fl ~Ô K«ÛQ˘\˜ì <å=∞=∂„`«OQÍ =Ù#fl âßOuH˜
ÉèOí QÆO Hõey™êÎÜ∞« #flk.
P <≥ÅÖ’#∞ QÆ`O« Ö’#∞ QÆ∞[~å`ü ã¨O^Œi≈Oz# `˘q∞‡k =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ
|$O^ŒO x"ÕkHõ#∞ „Ѩ™êÎqã¨∂Î ÉÏkè`∞« ÅÖ’ ~ÚOHõ#∞ JÉè„í ^Œ`å ÉèÏ=O =ÙO^Œ#flk. P
`«~åfi`« „Ѩ[Å #∞O_ç ã¨fiÜ«∞OQÍ ã¨=∂Kå~°O `≥Å∞ã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ ZÅHõΔ<£ Hõq∞+¨<£
ã¨É∞íè ºÅO^Œi`À ‰õÄ_ç# |$O^ŒO QÆ∞[~å`ü ã¨O^Œi≈OzOk. QÆ`O« Ö’ `«=∞‰õΩ `≥eã≤#
"å\˜HOõ >Ë Z‰õΩ¯=QÍ ÉÏkè`« „áêO`åÅ∞ =Ù#fl@∞¡ QÆ=∞xOzOk. ~åROÖ’x 25 lÖÏ¡ÅÖ’
20 lÖÏ¡Å∞ =∞`«ÇÏ≤ Oã¨KÕ „ѨÉÏè q`«"∞≥ #ÿ lÖÏ¡Å∞. "≥Ú`«OÎ ~åROÖ’ QÆÅ 182 JÃãOc¡
626 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
xÜ≥∂[Hõ=~åæÅÖ’x 154 xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ∞, 464 áÈbãπ ¿ãì+¨#¡Ö’ 284 áÈbãπ
¿ãì+¨#¡ ѨikèÖ’ QÆÅ „áêO`åÅ∞, 151 Ѩ@ì}ÏÅ∞, 993 „QÍ=∂Å∞ ^•_»∞ʼnõΩ
QÆ∞~°Ü∂« ºÜ«∞x J_ç+#¨ Öò _≥~Ô· Hõ~ì ü [#~°Öò PѶπ áÈbãπ P~ü.a. N‰õΩ=∂~ü „ѨH@ õ #x
Hõq∞+¨<£ L@OH˜OzOk. ~åROÖ’ H˘xfl „áêO`åňH ^•_»∞Å∞ Ѩiq∞`«=∞Ü«∂ºÜ«∞#fl
W`«~° „ѨH@ õ #Å∞ J"åã¨=Î =∞x Hõq∞+¨<£ QÆ=∞xOzOk. Ѷ„≤ |=i 27 QÀ„^• Ѷ∞¨ @#
`«~∞° "å`« ™êy# QÆ$Ç¨Ï ^ŒÇϨ <åÅ∞ ǨÏ`åºHÍO_» #∞O_ç `«ÑÊ≤ OK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ „áê}ÏÅ∞
J~°KÕ`« |@∞ìH˘x Wà◊√§ =ke „QÍ=∂Å∞ =ke áêiáÈ~Ú#"å~°∞ ~ÚOHÍ uiy
~åÖË^Œ∞ QÆ#∞Hõ F@~°¡ *Ïa`åÅ∞ `å*ÏQÍ ã¨=iOK«_»O ™ê^茺Ѩ_»^Œx ˆHΔ„`«™ê÷~Ú
ѨijÅ#Å∞ ã¨Ê+¨Oì KÕâßÜ«∞x Hõq∞+¨<£ ¿Ñ~˘¯#flk. ~åROÖ’ f„=OQÍ qã¨Î $`«OQÍ QÆÅ
^Œ∞iƒùHõΔ Ñ¨iã≤÷ux QÆ∞~°∞Î KÕã¨∂Î '^Œ∞iƒùHõΔ Ñ¨iã≤÷`«∞Å =∞^茺 ZxflHõÅ∞ [iÑ≤ `«^•fi~å
ã¨Ç¨Ü«∞ HÍ~°º„Hõ=∂xH˜ JO`«~åÜ«∞O HõeyOK«_»=∂ ÖËHõ ã¨Ç¨Ü«∞ HÍ~°º„Hõ=∞O
H˘#™êyOK«_=» ∂ – ^ÕxH˜ „áê^è•#º`« ~Ú"åfie?— – Jx „ѨtflOzOk. ã¨fi`«O„`«
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ K«i„`«Ö’ ZÅHõ<Δ £ Hõq∞+¨<£ ÖÏO\˜ ~å*ϺOQÆ ã¨Oã¨÷ XHõ ~åR „ѨÉ∞íè `åfixfl
QÆ∞iOz =∂\Ï¡_∞» `«∂ ~ÚO`« Ѩ~∞° +¨ Ѩ^*Œ ÏÖÏxfl LѨÜ∂≥ yOz# Ѷ∞¨ @# =∞~˘Hõ\ ˜
ÖË^Œ∞.
ZÅHõ<Δ £ Hõq∞+¨<£ x~°Ü ‚ ∂« xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „ѨÉ∞íè `«fiO KÕã#≤ q[˝ÑxÎ≤ ã¨∞„Ñ‘O
HÀ~°∞ì „`Àã≤ÑÙ¨ zÛ#ѨC_»∞ a*ˇÑ≤ <åºÜ«∞|^Œ`ú x« ^•^•Ñ¨Ù HÀÖ’Ê~ÚOk. ~å*ϺOQÍxfl
J#∞ã¨iOz JÃãOc¡ ~Ô O_»∞ ã¨=∂"ÕâßÅ =∞^躌 =º=kè P~°∞<≥Åefl q∞OK«~å^Œ∞. QÆ#∞Hõ
"≥O@<Õ ZxflHõÅ∞ [~°áêÅx „ѨÉ∞íè `«fiO ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞Hì ˜ q[˝ÑÎ≤ KÕãO≤ k. ZxflHõÅ `ÕnÅ#∞
x~°~‚ ÚOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ ZxflHõÅ Hõq∞+¨<‰£ Ωõ =ÙO^Œx, P~°∞<≥ÅÅ =º=kè xÜ«∞=∞O ‰õÄ_®
J=∞Å∞Ö’ =Ù#fl JÃãOc¡H˜ =iÎã∞¨ OÎ k QÍx ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« |_ç# JÃãOc¡H˜ =iÎOK«^xŒ
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ã¨Ê+¨Oì KÕãO≤ k. JѨC_»∞ ZxflHõÅ∞ _çÃãO|~ü =∞^躌 Ö’ x~°fiÇ≤ÏOѨ|_»`åÜ«∞x
ZxflHõÅ Hõq∞+¨<£ „ѨH\õ O˜ zOk. D ֒ѨŠL„kHõ`Î e« fl =∞iH˘O`« ~Ô K«ÛQ˘>Ëì q^èOŒ QÍ
ÃãÃÑOì |~ü 24# QÍOnè#QÆ~Öü ’ „ѨMϺ`« JHõ~Δ ^° •è "£∞ PÅÜ«∞O =^ŒÌ ^•^•Ñ¨Ù 30 =∞Ok
„áê}Ïefl |eQ˘#fl >ˇ„~°iã¨∞ì ^•_ç [iyOk. ZxflHõÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«|_®¤~Ú. QÆ∞[~å`ü
ã¨=∂[O =∞`«Ñ~¨ O° QÍ ZO`«QÍ qÉèlí `«"∞≥ =ÿ ÙO^À K«∂ÃÑ\Ïì~Ú. J`«ºkèHõ "≥∞*Ïi\©`À
a*ˇÑ≤ ÔQezOk. "≥∂_ç =ÚYº=∞O„uQÍ uiy ZxflHõÜ«∂º_»∞. ZxflHõÅ q[Ü«∞O
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 627
 Ç≤ÏO^Œ∂`«fi"å^Œ∞ʼnõΩ H˘`«Î ÉÖÏxfl `≥zÛÃÑ\˜Oì k. '~å#∞#fl ~Ô O_»∞ ã¨O=`«û~åÅÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂
~å„ëêìxfl PtOK«=K«∞Û. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ K«i„`«x áêH˜™êÎ<£ Éè∂í QÀàÏxfl =∂~°∞™êÎO— – qÃÇÏKüÑ≤
<åÜ«∞‰õΩ_»∞ „Ѩg}ü `˘QÍ_çÜ∂« „ѨH\õ O˜ Kå_»∞.
QÆ∞[~å`ü J#∞Éè=í O ѨÅ∞ q^è•Å∞QÍ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[OÖ’x ~å[H©Ü∂« ÅÖ’x
=∞Ozh K≥_h¤» "≥eH˜ fã≤Ok. XHõ"Ñ·≥ Ù¨ Pi÷Hõ |Ç≤Ï+¨¯~°} JO>Ë Láêkè u~°ã¯¨ ~°}
=∞iÜ«Ú =Úã≤¡O "åºáê~° ã¨Oã¨÷efl "≥O@|_ç "ÕkèOK«_»O ^•fi~å =Úã≤¡OÅÃÑ·
H˘#™êQÆ∞`«∞#fl HõHΔõ ™êkèOѨ٠K«~º° Å∞, =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ Hˆ ã¨∞Å∞ ZuÎ"ãÕ ∞¨ ‰õΩO\Ï=∞x =∂@
W=fiHõáÈ`Õ „QÍ=∂Ö’¡H˜ ~å‰õΩO_® KÕã∞¨ #Î fl J@HÍ~ÚOѨÙÅ∞, ZѶ.π S.P~ü.Å∞ xOѨ‰Ωõ O_®
Kèåi˚+@ ‘ ∞¡ ~°∂á⁄OkOK«‰Ωõ O_® ÉÏkè`∞« Å∞ <åºÜ«∞O á⁄O^Œ_®xH˜ KÕã∞¨ #Î fl „ѨÜ∞« `åflʼnõΩ
P@OHõÑ_¨ ∞» `«∞#fl áÈbã¨∞Å∞. QÀ„^• ~Ô Å· ∞ qëê^ŒOÖ’ =∞~°}O˜ z# "åi ‰õΩ@∞OÉÏʼnõΩ
~Ô O_»∞ ÅHõÅΔ ∞, ^•_»∞ʼnõΩ QÆ∞~°~Ú K«xáÈ~Ú#"åi ‰õΩ@∞OÉÏʼnõΩ XHõ ÅHõΔ Ñ¨iǨ~°O
W=fi_»O [iyOk. QÀ„^• ~Ô Å· ∞ Ѷ∞¨ @#Ö’ K«xáÈ~Ú# "å~°O^Œ~∂° Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞. ^•_»∞ʼnõΩ
QÆ∞Ô~· K«xáÈ~Ú# "åiÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ =Úã≤¡OÅ∞. "≥Ú^Œ@ „ѨÉèí∞`«fiO ÉÏkè`«∞ʼnõΩ
ã¨Ç¨ Ü«∞ Hˆ O„^•Å∞ ÃÑ>ËOì ^Œ∞‰õΩ x~åHõiOzOk. P `«~∞° "å`« ™ê^è•~°} Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞
<≥ÅH˘<åflÜ«∞x x~°∂Ñ≤OKÕO^Œ∞‰õΩ ˆHO„^•Å#∞ =¸ã≤"Õã≤Ok. QÀ„^• Ô~·Å∞‰õΩ
xѨÊ\˜OK«_®xH˜ ‰õΩ„@ Ѩxfl# J#∞=∂x`«∞Å <≥ѨO`À =Úã≤¡OÅÖ’ ÉèíÜ≥∂`åÊ`«O
ã¨$+≤Oì KÕO^Œ∞‰õΩ áÈ\© K«@Oì „Ñ¨Ü∂≥ yOK«|_çOk. D Ѩi}Ï=∂ŠѶe¨ `«OQÍ XHõ =∞`åxH˜
K≥Ok# "å~°O`å XˆHKÀ@ =ÙO_®Å<Õ ÉèÏ=O „Ѩ|eOk. =∞^茺`«~°QÆu =Úã≤¡OÅ∞
‰õÄ_® =Úã≤O¡ x"å㨠„áêO`åÅ "≥Ñ· Ù¨ PHõi¬`∞« Å∞ HÍHõ `«Ñʨ ÖË^∞Œ . „ѨÉ∞íè `«fi ÉèÜ í ∞« O,
áÈbã¨∞ ÉèÜ í ∞« O, qK«ÛÅq_çQÍ ã¨OK«iã¨∞#Î fl =∞`«``« fi« "å^Œ QÆ∞OѨÙÅ ÉèÜ í ∞« O – JO`«\Ï
ÉèÜ
í ∞« O`À ‰õÄ_ç# "å`å=~°}O P=Ç≤ÏOzOk. J™ê^è•~°} ^è~·≥ º° =O`«∞Å∞ =∂„`«"∞Õ
D ÉèÜ í ∂« xfl JkèQqÆ ∞OK«QÅÆ ~°∞.
=∞~˘Hõ " ≥ · Ñ ¨ Ù ÉÏkè ` « ∞ ʼnõ Ω <åºÜ« ∞ O KÕ ¿ ãO^Œ ∞ ‰õ Ω =∞^Œ Ì ` « ∞ ã¨ Ç ¨  Ü« ∞ O
JOkOKÕO^Œ∞‰õΩ ã≤\ [˜ <£û Ѷ~¨ ü [ã≤ãì π JO_£ Ñ‘ã,π J<£Ç¨ ^£, Hõ=¸º#e[O HõOÉÏ\ò,
ã¨ÇϨ =∞`ü ÖÏO\˜ ѨÅ∞ áœ~° ã¨=∂[ „QÆ∂ѨÙÅ∞, á¶ê^Œ~ü ã≤ãÖ≤ ò „ѨHÍ+π ÖÏÜ«∞~ü =Ú‰õΩÖò
ã≤<å›, +¨|flO ǨÏã≤‡, f™êÎ Ãã`«fiÖÏ_£, ǨÏ~°¬ =∞O_ÕÖò ÖÏO\˜ ™ê=∂lHõ HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞
xifi~å=∞OQÍ JÅ∞ÃÑ~°QxÆ Hõ$+≤ KÕâß~°∞. XHõ ã¨fi`«O„`« áœ~° <åºÜ«∞™ê÷#O ™êHΔͺefl
¿ãHõiOzOk. =∂#= ǨωõΩ¯Å „QÆ∂ѨÙÅ∞ ÃÑq¶ ∞xã¨∞ì „QÆ∂ѨÙÅ∞ qKå~°}Å∞ KÕÑ\¨ Ïì~Ú.
628 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
Ѩ„uHÍ ~°K~« Ú`«Å∞ „Ѩ*Ï „ѨÜ∂≥ [<åefl Ѩi~°HOΔ̃ K« Ü«∞uflOKå~°∞. ~åˆH+π ã≤<å› ÖÏO\˜
z„`« x~å‡`«Å∞ _®‰õΩº"≥∞O@s z„`åefl xi‡Oz ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ „ѨKå~°O KÕâß~°∞. =∞#ã¨∞efl
HõkeOKÕ áê~å˚xÜ«∂ ѶK‘ ~« ü ѶÖ≤ ò‡ ~°∂á⁄OkOK«|_çOk.
ÉÏkè`∞« ʼnõΩ K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ ~°H}
Δõ HõeÊOK«_O» H©ÅHõ"∞≥ #ÿ JOâ◊O. D „Hõ=∞OÖ’
*ÏfÜ«∞ =∂#= ǨωõΩ¯Å Hõq∞+¨<£ (NHRC), ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì qt+¨ì"≥∞ÿ# áê„`«
x~°fiÇ≤ÏOKå~Ú. 2003 "Õ∞Ö’ Z<£.ÃÇÏKü.P~ü.ã≤. ÉÏkè`∞« ʼnõΩ JOk# ɡkiOѨÙʼnõΩ
ã¨ÊOkã¨∂Î ÉÏkè`«∞Å ™ê‰õΔΩÅ ~°HõΔ}‰õΩ KÕѨ\ ˜ì# K«~°ºÅÃÑ· x"ÕkHõ ѨOѨ=Åã≤OkQÍ
_≥~Ô· Hõ~ì ü [#~°Öò PѶπ áÈbãπx P^ÕtOzOk. 2004 =∂iÛ 15# ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì ~åR
„ѨÉ∞íè `«fiOÃÑ· QÆÅ qâßfiã¨~åÇ≤Ï`åºxfl `≥eÜ«∞*Ëã,≤ 9 QÆ∞[~å`ü ^˘g∞‡ Hˆ ã¨∞ÅÖ’ ™ê‰õΩΔ efl
QÆ∞iÎOz "åiH˜ ~°H} Δõ HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fi áÈbã¨∞efl áê~å q∞e@s ^ŒàÏefl
ѨOÑ≤OK«=Åã≤OkQÍ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `åfixfl P^ÕtOzOk. „ѨMϺ`« ɡã∞¨ ì ÉËHsõ Hˆ ã¨∞Ö’
ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì f~°∞Ê ‰õÄ_® XHõ =∞ǨÏ`«~Î ° ã¨OѶ∞¨ @#. =_À^ŒiÖ’x XHõ ÉËHsõ H˜ xѨÊO\˜Oz
14 =∞Okx ã¨r= ^ŒÇϨ #O KÕã#≤ Hˆ ã¨∞Ö’ q_»∞^ŒÅ KÕÜ∞« |_ç# ^À+¨μÅÃÑ· H˘`«QÎ Í
ã¨=∂Kå~°O ¿ãHõiOz QÆ∞[~å`ü "≥Å∞ѨŠqKå~°} [iÑ≤OK«=Åã≤OkQÍ ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì
P^ÕtOzOk. JÖψQ |b¯ãπ Ü«∂‰õÄÉò ~°ã∂¨ Öò Ѩ>ÖË ò Hˆ ã¨∞ ‰õÄ_® QÆ∞[~å`ü "≥Å∞ѨÅ
qKå~°} [~°Ñ¨|_®Åx ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì P^ÕtOzOk. QÆ∞[~å`ü Ç≤ÏO㨠ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ
áÈbã¨∞Å∞ #"≥∂^Œ∞ KÕã#≤ 4252 Hˆ ã¨∞ÅÖ’ 2100 Hˆ ã¨∞Å∞ qKå~°} [~°Ñ‰¨ Ωõ O_®
=¸ã≤"Ü Õ ∞« |_®¤Ü∞« x =∂r ™⁄eã≤@~ü [#~°Öò PѶπ WO_çÜ∂« Jq∞Hõãπ ‰õΩiÜÕ∞ ǨÏ~ˆ +π
™êÖËfi ÃÑ@∞ìH˘#fl Js˚H˜ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì #∞O_ç =zÛ# ã¨ÊO^Œ# „ѨÉèí∞`«fi ^Ò~°˚<åºxfl
„ѨuѶ∞¨ \˜Oz#"å~°∞ ™êkèOz# Q˘Ñ¨Ê q[Ü«∞O. ™ê÷xHõ áÈbã¨∞Å∞ Kèåi˚+@ ‘ ∞¡ ^•YÅ∞
KÕÜ∞« ‰õΩO_® =¸ã≤"ãÕ #≤ Hˆ ã¨∞efl uiy KÕÑ>¨ OìË ^Œ∞‰õΩ ã‘xÜ«∞~ü áÈbãπ JkèHÍ~°∞Å`À
XHõ áê#Öòx U~åÊ@∞ KÕÜ∞« =Åã≤OkQÍ 2004 PQÆã∞¨ ì 17# ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ~åR „ѨÉ∞íè `åfixfl
P^ÕtOzOk. JO`ÕQÍHõ i=Óº Hõq∞\© ™êkèOz# Jaè=$kúx „Ѩu =¸_»∞ <≥ÅÅ
H˘Hõ™êi iáÈ~°∞ì KÕÜ∞« =Åã≤OkQÍ QÆ∞[~å`ü _≥~Ô· Hõ~ì ü [#~°Öò PѶπ áÈbãπx P^ÕtOzOk.
2004 "Õ∞Ö’ [iy# ™ê^è•~°} ZxflHõÅÖ’ Ü«∞<£_Zç Ѩ~å[Ü«∞O áêÅ~ÚOk.
HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`åfi# QÆÅ ‰õÄ@q∞ JkèHÍ~°O KÕÑ\¨ Oì˜ k. QÆ∞[~å`ü Ѷ∞¨ @#Å∞ Z<£._ç.Z.
Ѩ~å[Ü«∂xH˜ ^•ifâßÜ«∞x ѨÅ∞=Ù~°∞ "åºMϺxOKå~°∞. Ãã‰õΩºÅ~ü â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ HÍO„ÔQãπ
"≥#∞Hõ ã¨g∞Hõ$`«=∞=_®xH˜ QÆ∞[~å`ü Ѷ∞¨ @#Å∞ `À_»Ê_®¤~Ú. Ü«Ú.Ñ≤.Z. #∞O_ç „Ñ¨[Å∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 629
KåÖÏ Z‰õΩ¯= PtOKå~°∞. 2005 "Õ∞Ö’ #ˆ~O„^Œ"∂≥ _ôH˜ J"≥∞iHÍ g™ê u~°ã¯¨ iOzOk.
WOQÆO¡ _£ ‰õÄ_® g™ê u~°ã¯¨ iOz a*ˇÑH≤ ,˜ ^•x q∞„`«ÑH¨ ÍΔ Å‰õΩ =ÚYO K≥Åx¡ Ѩiã≤u÷
HõeÊOzOk. áÈ\Ï K«@Oì ~°^∞Œ Ì H˘~°‰Ωõ KÕã#≤ „ѨÜ∞« `«flO áêH˜HΔ õ q[Ü«∂xfl ™êkèOzOk.
áÈ\Ï ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞|_çOk. QÍx ~°^Œ∞Ì QÆ`åxH˜ =iÎOKÕÖÏ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. QÆ`«OÖ’
x~°ƒOkèOѨ|_ç#"å~°∞ *ˇà· §◊ Ö’ =∞QÆ∞`æ ∂« <Õ =Ù<åfl~°∞.
ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∂« ÅÃÑ· QÆ∞[~å`ü "Õã#≤ =Ú„^Œ `˘ÅyáÈÖË^∞Œ . QÆ∞[~å`üÖ’
#ˆ~O„^Œ"∂≥ _ô =ÚYº=∞O„uQÍ a*ˇÑ≤ áêÅ# H˘#™êQÆ∞`ÀOk. 2007 U„Ñ≤Öò "Õ∞Ö’
x~°ƒO^èŒOÖ’ =Ù#fl "åiÃÑ· [iy# ǨÏ`åºHÍO_», <Õ~°QÍà◊§`À ã¨O|O^è•Å∞<åflÜ«∞<Õ
P~ÀѨ}`À =Úã≤O¡ J^蕺Ѩ‰Ωõ xÃÑ,· J`«x ÉèÏ~°ºÃÑ· QÆ∞[~å`ü ã‘xÜ«∞~ü áÈbãπ JkèHÍ~°∞ÅKÕ
[~°∞Ѩ|_ç# #H˜b Z<£H“O@~ü – ~åROÖ’ Ѩiã≤÷`«∞Å∞ ã¨*Ï=ÙQÍ ÖË=x ^ÕâßxH˜
`≥eÜ«∞*ˇáêÊ~Ú. |~À_® Ü«¸x=i≈\©Ö’ z„`«Hàõ ◊ JÉèºí ã≤ã∞¨ #Î fl q^•ºiú 2007 U„Ñ≤ÖòÖ’
JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« |_®¤_∞» . J`«_Hç ˜ =∞^Œ`Ì ∞« `≥eÑ≤# „á⁄ÃÑ㶠~¨ ü Ü≥ÚHõ¯ _ô<+£ Ñ≤ π ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« |_çOk.
HÍ~°}O KåÖÏ Ç¨㨺ã¨Ê^ŒOQÍ#∞, PÖ’K«<åѨ~∞° Å∞ ã≤Q∞Æ `æ À `«ÅkOK«∞‰õΩ<Õ q^èOŒ QÍ#∞
=ÙOk. q^•ºiú „Ѩ^~Œ ≈° # H˘~°‰Ωõ QÍHõ ѨsHõÖΔ ’ ÉèÏQÆOQÍ "Õã#≤ z`«~Î ∞° =Ù `«=∞ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ
ÉèÏ"åefl QÍÜ«∞ѨizO^Œx H˘O^Œ~∞° =∞`«``« fi« "å^Œ∞Å∞ "≥ã· π Kèå#ûÅ~üH˜ Ѷ~≤ åº^Œ∞ KÕâß~°∞.
Ѷe¨ `«OQÍ q^•ºiú x~°ƒO^èOŒ , „á⁄ÃÑ㶠~¨ ü _ô<+£ Ñ≤ π ~°^∞Œ .Ì QÀ„^•H˜ „áêux^躌 O =Ç≤ÏOz#
ZO.ZÖò.Z. QÆ∞[~å`ü „ѨÉ∞íè `åfixH˜ „áêux^躌 O =Ç≤ÏOz# ÖÏÜ«∞~ü <å<å=u Hõq∞+¨<£
Z^Œ∞@ QÀ„^• ã¨OѶ¨∞\Ï#O`«~°O Ç≤ÏO™êHÍO_»Ö’ "å~°∞ x~°fiÇ≤ÏOz# áê„`«H˜
ã¨O|OkèOz# ~°HÑÎõ O¨ H˜Å"≥∞#ÿ q=~åÅ#∞ 2007 JHÀì|~ü 25# gH˜OΔ z# „ÃÑ"· ∞£ >ˇ"ÿ ∞£
>ˇeq[<£ „¿ÑHõ‰Δ Ωõ Å∞ k„Qƃ=ù ∞‰õΩ QÆ∞i J~Ú<å~°∞.
Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«``« fi« áêsìÅ∞, „QÆ∂ѨÙÅ∞ HÍãÎ̈ "≥#H˜¯ <≥\ "ì̃ Ü Õ ∞« |_®¤~Ú. HÍh
"å~°∞ ѨâßÛ`åÎÑѨ _¨ Ö» ^Ë ∞Œ , F_çOѨ|_»Ö^Ë ∞Œ . 2007 QÆ∞[~å`ü JÃãOc¡ ZxflHõÖ’ '"≥∂_ô—
=∞~°ÖÏ =ÚYº=∞O„uQÍ ZxflÔH<· å_»∞. Hõ\ H˜ õ pHõ@∞¡ Hõ=Ú‡‰õΩ#fl ~ÀAÖ’¡ ‰õÄ_® Z=i
ã¨∂ÊùiÎ Éèqí +¨º Pâß"å^Œ*’º`«∞efl ã¨r=OQÍ =ÙOzO^À JÖÏO\˜ "≥∂ǨÏ<£^•ãπ Hõ~"° ∞£ K«O^£
QÍOnè =∂~°Oæ Ö’H˜ QÆ∞[~åÖò ~å=Åã≤ =ÙOk...

630 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 37
‰õΩÅO, JO@~åx`«#O,
‰õΩÅ =ºuˆ~Hõ ~å[H©Ü∂« Å∞, =ӺǨÅ∞
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ‰õΩÅ =º=ã¨÷ ^•^•Ñ¨Ù 2500 ã¨OIIÅ „H˜`O« ѨÙ\˜Oì k. Wk
Hˆ =ÅO Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÖ’<Õ QÍHõ ã≤‰Ωõ ¯Å∞, „ÔHã· =Ψ ÙÅ∞, =Úã≤O¡ ÅÖ’ ‰õÄ_® „Ѩ|ÅOQÍ
=ÙOk. ^•xÖ’ KåÖÏ JOâßÅ∞ =Ù#flѨÊ\˜H© =#~°∞Å JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ Jã¨=∂#=HÍâßʼnõΩ,
kQÆ∞= ‰õΩÖÏÅ J}z"Õ`‰« Ωõ ^ÀÑ≤_Hç ,˜ J„QÆ=~å‚Å∞, x=∞fl=~å‚ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ q=Hõ`Δ «
áê\˜OK«_®xH˜, - <åºÜ«∞|^Œ`ú « HõeÊOz# ‰õΩÅ ™Èáê# Ѩ~O° Ѩ~‰° Ωõ , ÃÇÏK«∞Û`«Q∞Æ Åæ ‰õΩ,
ã¨Ê $â◊º`«, Jã¨Ê $â◊º`«Å‰õΩ ã¨O|OkèOz# JOâßÅ#∞ Ѩije^•ÌO.
=~°‚ =º=ã¨÷ H˘xfl „QÆ∂ѨÙÅÃÑ· Jã¨Ê $â◊√ºÅ∞, ‰õΩÅÇ‘Ï#∞Å∞ J<Õ =Ú„^Œ "Õã≤
"åiH˜ Éè∂í q∞ÃÑ· Ü«∞[=∂<åºxfl, ^Õ"åÅÜ«∞ „Ѩ"âÕ ßxfl „QÍ=∂xH˜ K≥Ok# ÉÏq, K≥~∞° =Ù
ÖÏO\˜ L=∞‡_ç =#~°∞Å JO^Œ∞ÉÏ@∞x x~åHõiOzOk. Jã¨Ê $â◊√ºÅ∞ HÍx"å~°∞, "åiÖ’
J`«ºO`« kQÆ∞= „âı}H˜ ˜ K≥Ok# "åÔ~#· ѨÊ\˜H˜ Jã¨Ê $â◊√ºÅ`À ZÖÏO\˜ Éè∫uHõ ã¨O|O^èOŒ
Hõey LO_»‰Äõ _»^∞Œ . "åi KÕ`∞« Å g∞^Œ∞QÍ WKÕÛ h\˜x, PǨ~åxfl JOwHõiOK«~å^Œ∞.
„QÍ=∂ÅÖ’ JO@~åx ‰õΩÖÏʼnõΩ K≥Ok#"å~°∞ áêH©Ñx¨ , h~°∞ "≥∂Ü«∞@O,
K«zÛáÈ~Ú# [O`«∞=ÙÅ K«~å‡Å∞ Xez â◊√kú KÕÜ∞« @O, =º=™êÜ«∞Hõ „â◊=∞ - ÖÏO\˜
hK«"∞≥ #ÿ Ѩ#∞Å∞ KÕ¿ã"å~°∞. "å~°∞ "åi ¿ã=ʼnõΩ „ѨuѶŨ OQÍ '*Ïl=∞}˜ q^è•#O—
„ѨHÍ~°O Éè∂í Ü«∂[=∂#º ‰õΩ@∞OÉÏÅ #∞O_ç xiÌ+"ì¨ ∞≥ #ÿ ÉèÏQÍxfl á⁄O^Õ"å~°∞.
19= â◊`å|ÌO =∞^躌 , z=i ÉèÏQÍÅ #∞O_ç '*Ïl=∞}˜ q^è•#O— ѨQ∞Æ à◊§
ÉÏ~°@O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. Pi÷Hõ =∂~°∞ÊÅ∞ - „Ѩ`ºÕ H˜Oz =º=™êÜ«∞ L`«ÊuÎ =º=™êÜ«∞
ã¨O|O^è•Å "åºáêsHõ~}° , „QÍ=∂Å "≥Å∞ѨŠá¶êºHõsì ÅÖ’, =∞O_ôÅÖ’ „ѨÉ∞íè `«fi ¿ã=ÅÖ’,
Ãã#· ºOÖ’ #∂`«# Láêkè J=HÍâßÅ∞ - Jã¨Ê $â◊√ºÅ r=# ã≤u÷ Ö’ =∂~°∞ÊH˜ `À_»Ê_®¤~Ú.
=∞Ǩ~åRÖ’ *’ºuÉÏѨÓÖË, Hˆ ~°àÖ◊ ’x N <å~åÜ«∞} QÆ∞~°∞ ÖÏO\˜ ã¨O㨯~°ÅÎ ∞ KÕÑ\¨ #ì˜

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 631

ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°} L^Œº=∂Å∞ ‰õΩÅ =º=ã¨x÷ , ‰õΩÅ Jã¨=∂#`«Å#∞ ã¨"åÅ∞ KÕÜ∞« @O
„áê~°OaèOKå~Ú. 1920 `«~∞° "å`« QÍOnèr Jã¨Ê $â◊º`å x~°∂‡Å##∞ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’
ÉèÏQÆOQÍ KÕã≤ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î "≥H· ÍO (1924-25) QÆ∞~°∞"åÜ«¸~ü ã¨`庄QÆÇ¨ Å ÖÏO\˜
áÈ~å\ÏÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. JO@~åx`«<åxfl áê\˜OK«_O» ^•fi~å J„QƉΩõ ÖÏÅ"å~°∞ ZO`«
f„="≥∞ÿ# J<åºÜ«∞O KÕã¨∞Î<åfl~À „QÆÇ≤ÏOKÕÖÏ KÕã≤ "åi `«Ñ¨Cx ã¨ik^Œ∞ÌH˘#=∞x
#K«ÛK≥¿ÑÊO^Œ∞‰õΩ QÍOnè „Ñ¨Ü«∞uflOKå_»∞. „a\˜+¨μ áêʼnõΩÅ∞ J}QÍi# =~åæÅ#∞
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ #∞O_ç "Õ~∞° KÕã,≤ 1932 ZxflHõÅ J"å~°∞Ö¤ ’x „Ѩ`ºÕ Hõ xÜ≥∂[Hõ =~åæÅ
„áêuѨkHõ# K«@ì ã¨ÉÅíè Ö’ giH˜ H˘xfl xÜ≥∂[Hõ=~åæÅ∞ i[~°∞fi KÕÜ∞« Ü«∞uflOKå~°∞.
QÍOnèr D „ѨÜ∞« `åflxfl =ºuˆ~H˜OKå_»∞. HÍ~°}O XHõ™êi "å~°∞ Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[O
#∞O_ç q_»Q˘@ì|_ç`Õ "åiѨ@¡ Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[O "≥Y· ix =∂~°∞Ê K≥OkOK«\ÏxH˜ J=HÍâ◊O
LO_»^∞Œ .
1920 ^ŒâßÉÏÌO`åxH˜ |~À_® =∞Ǩ~åA WzÛ# LѨHÍ~°"Õ`«#O`À
J"≥∞iHÍÖ’ q^Œº<åi˚Oz =zÛ# „Ѩ=ÚY <åºÜ«∞"åk a.P~ü. JOÉË^¯Œ ~ü J}QÍi#
=~åæʼnõΩ ÃÑ^Œ<Ì åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ ZkQÍ_»∞. JOÉË^¯Œ ~ü =∞Ǩ~åRÖ’ JO@~åx ‰õΩÅOQÍ
ѨiQÆ}O˜ Ѩ|_Õ "≥∞ǨÏ~ü ‰õΩÖÏxH˜ K≥Ok#"å_»∞. 1932 QÍOnèr Hõ=¸º#Öò J"å~°∞H¤ ˜
=ºuˆ~HõOQÍ x~åǨ~°nHõΔ KÕÑ\¨ #ì˜ `«~∞° "å`« J}QÍi# =~åæʼnõΩ (Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏʼnõΩ)
[#~°Öò Ç≤ÏO^Œ∂ Hˆ @yi #∞O_ç ã‘@∞¡ i[~üfi KÕÜ∞« |_»`åÜ«∞<Õ Ñ¨Ó<å XѨÊO^•xfl
JOwHõiOKå_»∞. 1936 <å\˜H˜ =∞~˘Hõ =∞`«OÖ’H˜ =∂~°@O J=ã¨~=° ∞x "åkOKå_»∞.
ã≤‰Ωõ ¯ =∞`åxfl ‰õÄ_® ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ H˘<åfl_»∞. HÍx =∞`«O =∂~°∞Ê`À i[ˆ~fi+¨#¡ =Å#
X#QÆ∂_Õ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ H˘#™êyOѨىΩõ „a\˜+μ¨ „ѨÉ∞íè `«fiO Ǩg∞ W=fi#O^Œ∞# =∞`«=∂iÊ_ç
"å~Ú^• "ÕÜ∞« |_çOk. ~Ô `· ∞« efl, „âßq∞‰õΩefl HõeÑ≤ LOKåÅ<Õ PÖ’K«#`À 1936Ö’
JOÉË^¯Œ ~ü WO_çÃÑO_≥O@∞ ÖË|~ü áêsìx ™ê÷ÑO≤ Kå_»∞. 1937Ö’ ÉÁOÉÏ~Ú Öˇl¿ã\¡ "˜ £
JÃãOc¡H˜ [iy# ZxflHõÅÖ’ áêÖÁæx H˘kÌ ã‘@∞¡ ÔQeKå_»∞. HÍx 1940 ^Œâß|Ì
„áê~°OÉèOí Ö’<Õ `«# HÍO„ÔQãπ =ºuˆ~Hõ ã¨OѶ∞¨ @# „ѨÜ∞« `«flO „ѨÜ∂≥ [#HÍiQÍ ÖË^xŒ
QÆ∞iÎOKå_»∞. HÍ|\˜ì Ã+_»∂ºÖò ‰õΩÖÏÅÃÑ· =∂„`«"∞Õ Hˆ O„nHõiOKåÅx xâ◊Û~ÚOK«∞H˘x
1942Ö’ Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ ã¨OѶ∞¨ @##∞ ™ê÷ÑO≤ Kå_»∞. Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ∞ Z‰õΩ¯=
„ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄O^Õ J=QÍǨÏ#`À JOÉË^¯Œ ~ü =Åã¨"å^Œ „ѨÉ∞íè `åfixH˜ ~å[H©Ü∞« OQÍ
ã¨Ç¨ÏHõiOKå_»∞. PÜ«∞# q^èÕÜ«∞`« PÜ«∞#‰õΩ "≥·„™ê~Ú HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ =∞O_»e
(Viceroy’s Executive Council)Ö’ ™ê÷<åxfl `≥zÛÃÑ\˜O ì k.
qq^èŒ „áêO`åÅÖ’ W`«~° ^èÀ~°}∞Å∞ Pq~°ƒqù OKå~Ú. ѨO*ÏÉòÖ’ P^è•~°O,
Ü«Ú.Ñ≤.Ö’ PkÇ≤ÏO^Œ∞, ɡOQÍÖòÖ’ <å=∞â◊¥„^Œ∞Å∞. ѨO*ÏÉò, ɡOQÍÖòÖ’ "å~°∞ „a\˜
632 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
J#∞‰õÄÅ Ü«¸xÜ«∞xã¨∞,ì Hõ$+≤H± „Ѩ*ÏáêsìÅ`À [`«H\õ Ïì~∞° . cǨ~üÖ’ KåÖÏ =ÚYº"≥∞#ÿ
ǨÏi[# HÍO„ÔQã¨∞ <åÜ«∞‰õΩxQÍ Zky# [QÆr=˚ <£ ~åO MË`ü =∞EÌ~ü ã¨Éxíè , J}QÍi#
=~åæÅ bQÆ∞#∞ ™ê÷ÑO≤ Kå_»∞. ã¨fi`«O„`åxH˜ =ÚO^Œ∞ ǨÏi[# ã¨Oã¨Å÷ =ÚYº"≥∞#ÿ _ç=∂O_»∞.
ÉËQÍ~ü ÖËHõ ‰õΩÅѨ~O° QÍ |Å=O`«OQÍ ~°∞^Œ|Ì _ç# „â◊=∞ #∞O_ç q=ÚH˜,Î =º=™êÜ«∂xH˜
J@g Éè∂í =ÚÅ∞ =∞OE~°∞, Éè∂í q∞ Hõey =ÙO_ÕO^Œ∞‰õΩ QÆÅ K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ P@OHÍÅ#∞
`˘ÅyOK«@O. KåÖÏ=∞Ok =º‰õΩÅÎ ∞QÍ QÍO^èÜ Õ ∞« "å^Œ∞Å∞, QÍO^èÜ
Õ ∞« ã¨Oã¨Å÷ ∞ D JOâ◊OÃÑ·
K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨x KÕâß~Ú.
ã¨fi`«O„`«O ~åHõ`À ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ J<åºÜ«∂xfl, Jã¨=∂#`«efl `˘ÅyOK«\ÏxH˜
„ѨÜ∞« `åflÅ∞ [iQÍ~Ú. ‰õΩÅO, =∞`«O, Ãã‰õΩû, ÉèÏ+¨, `≥QÅÆ Hõf`«OQÍ ~å*ϺOQÆO
áœ~°∞ÅO^ŒiH© ~å[H©Ü«∞ ǨωõΩ¯Å∞ HõeÊOzOk. ~å*ϺOQÆOÖ’ 17= PiìHõÖò
JO@~åx`«<åxfl x¿+kèOzOk. U ~°∂ѨOÖ’<≥<· å ^•x PK«~}° x¿+kèOK«|_ç#k.
JO@~åx`«#O HÍ~°}OQÍ HõeÊOK«|_Õ J™œHõ~º° O K«@sì `åº <Õ~O° . 1955Ö’ K«@Oì
KÕã∂¨ Î JO@~åx`«#O <Õ~åʼnõΩ [i=∂<å qkèOK«|_»∞`«∞O^Œx, ÖˇÃ· ã#∞ûÅ∞, ѨaH¡ ± „QÍO@∞¡
xeÑ≤ "ÕÜ∞« |_»`åÜ«∞x áê~°"¡ ∞≥ O@∞ K«@Oì KÕãO≤ k. <Õ~ã° ∞¨ ÅÎ #∞ tH˜OΔ KÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩ`ºÕ Hõ
HÀ~°∞Åì ∞, JkèHÍ~°∞Å xÜ«∂=∞HõO`À Hõi#î "≥∞#ÿ ÃÑOK«|_ç# tHõ‰Δ Ωõ J=HÍâ◊O HõeÊã¨∂Î
1976Ö’ áœ~°ÇϨ ‰õΩ¯Å ~°H}Δõ (ã¨=~°}) K«@Oì P"≥∂kOK«|_çOk. ~å*ϺOQÆO Ã+_»∂ºÅ∞¤
‰õΩÖÏʼnõΩ K«@ãì ɨ Åíè Ö’, q^•º ã¨Oã¨Å÷ Ö’, „ѨÉ∞íè `«fi L^ÀºQÍÅÖ’ i[ˆ~fi+¨<£ J=HÍâßÅ∞
HõeÊOzOk.
ã¨fi`«O„`åxH˜ =ÚO^Œ∞~ÀAÅÖ’ qÉèË^•Å∞#flѨÊ\˜H˜ HÍO„ÔQã¨∞ ~å*ϺOQÆ
=Ú™ê~Ú^• Hõq∞\©H˜ JOÉË^¯Œ ~ü#∞ Kè~·≥ ‡° <£QÍ ZOÑ≤HKõ ãÕ O≤ k. <≥„Ǩ˙ =∞O„u=~°Oæ Ö’
<åºÜ«∞âßY =∞O„ux KÕãO≤ k. HÍx `«~∞° "å`« ‰õÄ_® qÉè^Ë •Å∞ `«Ö`ˇ _Ϋ O» `À JOÉË^¯Œ ~ü
„ѨÉ∞íè `«fiO #∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ =zÛ JdÅ ÉèÏ~°`« Ã+_»∂ºÖò¤ ‰õΩÖÏÅ ÃÑ_¶ ~ˆ» +¨<£ ™ê÷ÑO≤ Kå_»∞.
HÍx áêsì JÉèíº~°∞÷Å∞ J`«ºkèHõOQÍ i[~°∞fi_»∞ ã‘@¡`À HÍO„ÔQã¨∞ JÉèíº~°∞÷Å KÕ`«∞Ö’¡
F_çáÈÜ«∂~°∞. 1956Ö’ JOÉË^¯Œ ~ü =∞~°ÖÏ =∞`«O =∂~°_O» J=ã¨~O° QÍ ÉèÏqOKå_»∞.
`«# <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ J~°÷ q∞eÜ«∞<£ „Ѩ[Å∞ (H˘O^Œ~∞° '6— q∞eÜ«∞<£Å∞ JO\Ï~°∞)
=ÚYºOQÍ "≥∞ǨÏ~°∞¡ É∫^Œ=ú ∞`«O ã‘fiHõiOKå~°∞. „ÔHã· =Ψ , W™ê¡O =∞`åÅÖ’ =∂i# Ã+_»∂ºÅ∞¤
‰õΩÖÏÅ "åiH˜ i[ˆ~fi+¨#∞¡ u~°ã¯¨ iOK«|_®¤~Ú. É∫^Œ=ú ∞`åxH˜ Wk =iÎOѨKÜ Õ ∞« ÖË^∞Œ .
JO^Œ∞=Å# JOÉË^¯Œ ~ü É∫^Œ=ú ∞`åxfl ZOÑ≤Hõ KÕã≤ =ÙO_»=K«∞Û.
P„Q͉õΩ K≥Ok# *Ï`«"Å£ ∞ ÖÏO\˜ H˘xfl JO_»~ål „QÆ∂ѨÙÅ∞ JOÉË^¯Œ ~ü#∞
J#∞ã¨iOKå~Ú. KåÖÏ W`«~° „QÆ∂ѨÙÅ∞ =∞`«=∂iÊ_çH˜ ^Œ∂~°OQÍ LO_çáÈÜ«∂~Ú.
JOÉË^Œ¯~ü kfifÜ«∞ „âı}˜ <åÜ«∞Hõ`åfixfl `«Ü«∂~°∞ KÕÜ«∞‰õΩO_® 1956Ö’
=∞~°}O˜ Kå_»∞. HÍx =∞~°}Ï#O`«~=° Ú „ѨK∞« iOѨ|_ç# JOÉË^¯Œ ~ü ÖËY „áêuѨkHõQÍ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 633
 1957Ö’ iѨaH¡ <õ £ áêsì ™ê÷ÑO≤ K«|_çOk. J^Õ ã¨O=`«û~°=Ú ÉÁOÉÏ~Ú âßã¨#ã¨Éíè
ZxflHõÅÖ’ áêÖÁæx H˘xfl ã‘@∞¡ QÔ ezOk. =ºH˜ÑÎ ~¨ "° ∞≥ #ÿ W`«~° JOâßʼnõΩ K≥Ok#
ã¨=∞㨺Å∞ peHõ‰Ωõ ^•ifâß~Ú. pe# „QÆ∂ѨÙÅ∞ J`«ºkèHOõ HÍO„ÔQã¨∞Ö’ KÕ~å~Ú.
"å\˜H˜ HÍO„ÔQã¨∞Ö’ ™ê÷#O HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ "≥.· a.K«"å<£ „Ѩ`ºÕ Hõ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕâß_»∞.
1970 ^Œâß|ÌO `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ ^Õâ◊ "åºÑ¨OÎ QÍ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ =zÛ#
=∂~°∞ÊÅÖ’ ÉèÏQÆOQÍ =∞Ǩ~åRÖ’ ^Œo`« áêO^è~Œ ∞° Q¡ Í QÆ∞iÎOѨ|_ç# #∂`«# ^èÀ~°}˜
(^Œo`«∞Å∞ JO>Ë J}z"Õ`‰« Ωõ QÆ∞iHÍ|_ç#"å~°∞, ^ÕâO◊ Ö’x ѨÅ∞ „áêO`åÅ Ã+_»∂ºÅ∞¤
‰õΩÖÏÅ"å~°∞ `å=Ú JÖÏ Ñ≤Å=|_®Åx HÀ~°∞‰õΩ<åfl~°∞). Pq~°ƒqù OzOk. Jk "≥Ú^Œ@
ã¨$[<å`«‡Hõ ™êÇ≤Ï`«ºOÖ’#∞ P `«~∞° "å`« ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ „ѨuѶe¨ OzOk. 1972Ö’
~å[H©Ü∞« ã¨Oã¨#÷ ∞ ™ê÷ÑO≤ z# ^Œo`« áêO^ä~Œ ∞° ¡ Ãã^· •úOuHõOQÍ JOÉË^¯Œ ~ü PÖ’K«#Å#∞
ã‘fiHõiOKå~°∞. Ü«Ú=‰õΩÅ∞ #QÆ~° „áêO`åÅÖ’ q^•º~°∞Å÷ =∞^Œ`Ì ∞« á⁄O^•~°∞. qѨ"¡ åxfl
QÆ∞iOz =∂\Ï¡_®~°∞. xiÌ+"ì¨ ∞≥ #ÿ =ӺǨÏO ~°∂á⁄OkOz# ^•YÖÏÅ∞ ÖË=Ù. =∞~°\Ïfi_®
Ü«¸x=i≈\© ¿Ñ~°∞#∞ JOÉË^¯Œ ~ü Ü«¸x=i≈\© =∂~°Û\ÏxH˜ [iy# PO^Àà◊# 1978Ö’
=∞Ǩ~åRÖ’x „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ ^Œo`« =ºuˆ~Hõ ^•_»∞ʼnõΩ ^•ifã≤Ok. ^•_»∞ʼnõΩ
áêÅÊ_ç# "å~°∞ „Ѩ^•è #OQÍ =∞^躌 ã¨÷ ‰õΩÖÏxH˜ K≥Ok# „ÉÏǨχ}Ë`~« ° =∞~åiî ‰õΩhƒ
~Ô `· ∞« Å∞.
1980Å <å\˜H˜ ^Œo`« áêO^è~Œ Ö¡° ’ ^Œo`Õ`~« ° ¿Ñ^ŒÅ#∞, É∫^Œ=ú ∞`åxH˜ K≥O^Œx
^Œo`«∞#∞ HõÅ∞ѨÙHÀ"åÖÏ? ÖË^•? ™êO㨯 $uHõ, Pi÷Hõ áÈ~å\ÏÅÖ’ ^ÕxH˜ „áê^è•#º`«
W"åfie? ~å*Ï ^è•ÖË, <å"£∞^Õ"£ ^è⌠ßÖò Å =ºH˜`Î fi« „áê^è•#º`« ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺ÅÃÑ·
^Œo`« áêO^è~Œ Ö¡° ’ qÉè^Ë •Å∞ ÃÑÅ∞¡aHÍ~Ú, peHõÅ∞ "≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú. 20 ã¨OIIÅ∞
„H˜`O« iѨaH¡ <õ £ áêsì peHõÅ ÖÏQÍ<Õ gxÖ’ J`«ºkèHOõ HÍO„ÔQãπÖ’ KÕiáÈÜ«∂~Ú.
ÖËHõ HÍO„ÔQãπ‰Ωõ q∞„`«ÑH¨ ÍΔ ÅÜ«∂º~Ú. a.P~ü.JOÉË^¯Œ ~ü =∞#∞=∞_»∞ „ѨHÍ+π JOÉË^¯Œ ~ü
1990Ö’ =∞Ǩ~åR JÃãOc¡ ZxflHõÅÖ’ áÈ\© KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ^Œo`« ã¨Oã¨Å÷ xflO\˜x
SHõºÑ¨iKÕ „Ѩܫ∞`«flO KÕâß_»∞. 5,00,000 =∞Ok`À ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ „Ѩ^Œ~°≈#
x~°fiÇ≤ÏOKå_»∞. `«~∞° "å`« qÉè^Ë •Å∞ "≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú.
L`«~Î ° ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ 1980 ^Œâß|ÌOÖ’ Hõh¬~åO (`«~∞° "å`« L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò
=ÚYº=∞O„u J~Ú# =∂Ü«∞=u) <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ |Ǩï[# ã¨=∂*ò"ån áêsì
Pq~°ƒqù OzOk. D áêsì ~å[H©Ü∂« kèHÍ~°"∞Õ `«# ÅHõΔ ºOQÍ, =ӺǨÏOQÍ „ѨH\õ O˜ zOk.
"≥Ú^Œ@ ^Œo`«∞Å∞, "≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏÅ∞, "≥∞ÿ<åi\©Å∞ |Ǩï[# ã¨=∂[ áêsìQÍ
U~°Ê_®Åx K≥ÑÊ≤ #ѨÊ\˜H,© ^•x F@∞¡ ÃÑOK«∞HÀ=\ÏxH˜ Jk a.*ˇ.Ñ≤, HÍO„ÔQãπ, [#`å,
ã¨=∂*ò"åk áêsì ^Õx`À<≥<· å [`« Hõ@_ì ®xH˜ ã≤^ÑúŒ _¨ #ç ^Œo`«∞Å áêsì J~ÚOk.
634 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
a.*ˇ.Ñ≤.`À JÖÏO\˜ XѨÊO^ŒO 1995Ö’ =∂Ü«∂=ux L`«~Î „° Ѩ^âÕ ò =ÚYº=∞O„ux
KÕãO≤ k. q.Ñ≤.ã≤OQ∑x ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞ =∞Ǩ ѨÙ~°∞+¨μxQÍ ÉèÏqOz# "åiH˜ z~å‰õΩ
HõeyOKÕ q^èOŒ QÍ a.Zãπ.Ñ≤. ^ÕgÖÏÖò, K«O„^ŒâYı ~üʼnõΩ J#∞‰õÄÅOQÍ q.Ñ≤.ã≤OQ∑‰Ωõ
=∞^Œ`Ì ∞« #∞ LѨãO¨ ǨÏiOzOk. a.Zãπ.Ñ≤., Ü«Ú.Ñ≤. ѨO*ÏÉò, =∞^躌 „Ѩ^âÕ òÅÖ’ Ã+_»∂ºÅ∞¤
‰õΩÖÏÅ =∞^Œ`Ì ∞« á⁄O^Œ_O» Ö’ [Ü«∞„Ѩ^=Œ ∞~ÚOk. ^Œo`Õ`~« ° áêsìÅ∞, „QÆ∂ѨÙÅ∞ ^Œo`«∞Å
ã¨=∞㨺Å#∞ KÕÑ@ ¨ _ì O» ‰õÄ_® a.Zãπ.Ñ≤. JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~å=@OÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ
áê„`« x~°fiÇ≤ÏOzOk. ‰õÄb, Láêkè Ǩg∞ Ѩ^HŒä Oõ , ѨxǨωõΩ¯, Wà◊§ ã¨Ö÷ ÏÅ∞, q^•ºÇ¨Ï‰õΩ¯
ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺ŠѨiëê¯~åxÔH· qq^èŒ áêsìÅ∞, „ѨÉ∞íè `Õfi`«~° ã¨Oã¨Å÷ ∞ ™ê÷ÑO≤ z# =º=™êÜ«∞
‰õÄb ã¨OѶ∂¨ Å∞ Jhfl ^Œo`«∞Å P`«‡ qâßfi™êxfl ÃÑOKå~Ú. „Ѩ`ºÕ Hõ ^Œo`« ã¨Oã¨Å÷ ∞
ѨÙ@ìQ˘_»∞QÆ∞ÖÏ¡ ѨÙ\Ïì~Ú. „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ ^Œo`« Ü«Ú=‰õΩÅ∞, JOÉË^¯Œ ~ü ã¨OѶ∂¨ Å∞
™ê÷ÑO≤ Kå~°∞. Ѩ@}ì „áêO`åÅÖ’ q^•º~°∞Å÷ ∞, Láê^蕺ܫÚÅ∞, Ü«Ú=‰õΩÅ∞, PѶ㑠∞¨ ÅÖ’
ѨxKÕ¿ã"åà◊√§ ^Œo`« ã¨OѶ∂¨ Å∞QÍ x~å‡} |^ŒOú KÕÜ∞« |_®¤~∞° . D ã¨OѶ∂¨ Å∞ "å\˜
ã¨É∞íè ºÅ „ѨÜ∂≥ [<åÅ H˘~°‰Ωõ ѨxKÕâß~Ú QÍx g\˜H˜ „QÍg∞} Ѩ@}ì ¿Ñ^ŒÅ`À JO`«QÍ
ã¨O|O^è•Å∞ ÖË=Ù.
^Œo`«áêsìÅ∞, W`«~° ~å[H©Ü∞« „QÆ∂ѨÙÅ∞ KåÖÏ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KÕã#≤ ѨÊ\˜H,˜
~ÚѨÊ\˜H© "≥∞*Ïi\© ^Œo`«∞Å∞ HÍO„ÔQãπ‰Ωõ F@∞ KÕÜ∞« _»O QÆ=∞xOK«=Åã≤# JOâ◊O. D
™ê^è•~°}"≥∞#ÿ "åã¨=ΠѨiã≤`÷ Õ ^Œo`« <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ HÍO„ÔQãπ "≥Ñ· Ù¨ ‰õΩ <≥\ Oì˜ k QÍx
W=Ú_»∞ÛH˘#_»O ÖËHõ #=∞‡„^ÀǨÏO ã≤^•úO`åÅ „áêuѨkHõ# KÕ¿ã q=~°}Å∞ HÍ=Ù. D
Ѩiã≤u÷ x =∂~°Û@O "åi ÅHõΔ º"≥∞`ÿ ,Õ ^Œo`« ã≤^•úO`«H~õ Åΰ ∞ D Ѩiã≤u÷ H˜ =¸ÖÏ^è•~°"∞≥ #ÿ
HÍ~°}ÏÅ#∞ J=QÍǨÏ# KÕã∞¨ HÀ"åe.
^Œo`« <åÜ«∞‰õΩÅ HÀÔ~¯ÖË=∞~Ú#ѨÊ\˜H˜ É∫^Œ=ú ∞`«O ã‘fiHõiOz# „QÍg∞} „Ѩ[Å∞
Ç≤ÏO^Œ∂ ^Õ=`«Å#∞ =^Œ∞Å∞HÀÖË^∞Œ . "åi ^≥=· QÆ}OÖ’ JOÉË^¯Œ ~ü, |∞^Œ∞_ú ∞» á¶È\’Å#∞
KÕ~åÛ~°∞. É∫^Œú=∞`«O ã‘fiHõiOz#"å~°∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙŠѨO_»∞QÆefl „Ѩ`ÕºH˜Oz "åiH˜
x¿+kèOѨ|_ç# Q“i, QÆ}Ѩu ѨÓ[Å ÖÏO\˜ ѨO_»∞QÆÅ#∞ =∞`«Ñ~¨ O° QÍ x¿+kèOK«|_ç#
PǨ~° Ѩ^•~å÷Å#∞ =O_ç H˘`«QÎ Í á⁄Ok# L`åûǨÏO`À ÉÏǨ@OQÍ J@ìÇ¨ ã¨OQÍ
KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. J„QÆ=~å‚Å"å~°∞ P„QÆÇϨ Ÿ^Œ„QÆ∞ÖˇO· k, ^Œo`«∞Å∞ É∫^Œ∞Öú #·ˇ O^Œ∞‰õΩ HÍ^Œ∞.
^•xx "å~°∞ ã¨∞ÅÉèOí QÍ<Õ ã¨~∞° ‰Ì Ωõ áÈQÆeQÍ~°∞. ™êO„Ѩ^•Ü«∞ Ç≤ÏO^Œ∂ ™êO„Ѩ^•Ü«∂efl
u~°ã¯¨ iOz Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`« PKå~åÅ#∞ J#∞HõiOK«@O "åiH˜ P„QÆÇ¨ xfl `≥ÑÊ≤ OzOk.
J„QÆ=~°‚ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ U PKå~åÅ∞, ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å∞ ^Œo`«∞Å∞ áê\˜OK«~å^Œx
x¿+kèOKå~À J"Õ PKå~° ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å#∞ PK«iOK«QeÆ y#O^Œ∞=Å# "å~°∞ ã¨=~°‚
Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ`À ã¨=∂#∞Å=∞x ÉèÏqOKå~°∞. ^Õ"åÅÜ«∞ „Ѩ"âÕ O◊ ^•fi~å =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 635
 ã¨=∂#`«fiO ™êkèOK«@O ã¨=∞O[ã¨"∞≥ #ÿ ^Œ<Õ QÍOnèr J=QÍǨÏ# ã¨iÜ≥∞ÿ #k. „ÔHã· =Ψ
=∞`«OÖ’H˜ =∂i# ^Œo`«∞Å#∞ „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ K«sÛÅ∞ ÖËHõ K«sÛÅÖ’ „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ ã¨Å÷ O
Hˆ \Ï~ÚOѨÙ, K«iÛ Ñ¨^=Œ ÙÅ`À Ѩ^À#fl`« x~åHõ~}° , =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ x~°fiǨÏ}
Ǩ Ï ‰õ Ω ¯ u~° ã ¨ ¯ ~° } , =∞`« É’^è Œ ‰ õ Ω Å∞ ^Œ o `« ∞ Å KÕ u g∞^Œ ∞ QÍ WzÛ# h\˜ x
JOwHõiOK«Háõ È=@O ÖÏO\˜ q=Hõ`Δ Å« ∞ ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ q=Hõ`Δ å ã¨=∞㨺x Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«O
#∞O_ç „ÔHã· =Ψ =∞`«OÖ’H˜ =∂iÛ#@∞¡ x~°∂Ñ≤`=« ∞~ÚOk. =Úã≤O¡ ÖÖ’ QÆ∂_® W^Õ
[iyOk. kQÆ∞= ‰õΩÖÏÅ #∞O_ç =Úã≤O¡ =∞`«OÖ’xH˜ =∂i#"å~°∞ J„QƉΩõ ÅO Jëê~°ÑÅπ¶
q=Hõ`Δ ‰« Ωõ QÆ∞~°Ü∂« º~°∞.
J^Õ q^èŒOQÍ L^ÀºQÍÅÖ’ ÃÑ· ™ê÷~Ú q^•º ã¨Oã¨÷Å ã‘@∞¡ i[ˆ~fi+¨#∞¡
<å=∞=∂„`«"∞≥ #ÿ `Õ_®x fã¨∞HÀQÆeQÍ~Ú. "≥Ú`«OÎ [<åÉèÏÖ’ Hˆ =ÅO 3% =∞Ok =∂„`«"∞Õ
ÃÑ· K«^∞Œ =ÙÅ∞ K«kq „ѨÉ∞íè `«fi L^ÀºQÍʼnõΩ J~°›`« á⁄O^ŒQÅÆ ∞QÆ∞`«∞<åfl~°∞. Ã+_»∂ºÅ∞¤
‰õΩÖÏÅ"å~°∞ ¿Ñ^ŒÅ∞, „QÍg∞} „áêO`åʼnõΩ K≥Ok#"å~°∞ "åiH˜ D J=HÍâßÅ∞ =∞s
`«‰Ωõ ¯=. ZxflHõÅ∞ J=ã¨~åÅ s`åº Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ „Ѩux^è∞Œ Å∞ K«@ì ã¨ÉÅíè Ö’ "åi
ã¨=∞㨺Å#∞ „Ѩ™êÎqOK«_O» Jx"å~°ºO QÆ#∞Hõ K«@ì ã¨ÉÅíè Ö’ ã‘@¡ i[ˆ~fi+¨#∞¡ H˘O`«
„ѨÉÏè =O K«∂Ñ≤Ok. HÍx =ºH˜QÎ `Æ O« QÍ ÃÑ÷ ÑH· ˜ Z^ŒQÍÅ<Õ PHÍOHõΔ q+¨Ü∞« OÖ’ Ã+_»∂ºÅ∞¤
‰õΩÖÏÅ „Ѩux^è∞Œ Å∞ J„QÆ=~å‚Å „Ѩux^è∞Œ Å HõO>ˇ U q^èOŒ QÍ#∞ "≥#∞Hõ|_ç áÈÖË^∞Œ .
=∞Ǩ~åRÖ’ =∞ǨÏ~°∞¡, =∂OQ∑Å∞, PO„^茄Ѩ^ÕâòÖ’ =∂kQÆÅ∞, =∂ÅÅ∞, L`«Î~°
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ K«ÇϨ ~°∞,¡ K«∞„ǨÅ∞ ÖÏO\˜ Ã+_»∂ºÅ∞ ‰õΩÖÏÅÖ’x ‰õΩÖÏÅ =∞^躌 áÈ\©
W\©=e ã¨=∞㨺. Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅÖ’ H˘O`« "≥∞~°∞QÔ #· ‰õΩÖÏÅ∞ Jx"å~°ºOQÍ i[ˆ~fi+¨#¡
„ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄O^ŒQÅÆ ∞QÆ∞`å~°∞ Hõ#∞Hõ i[ˆ~fi+¨#¡ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄O^Œ_O» Ö’ "≥#∞Hõ|_ç#
‰õΩÖÏÅ∞ i[ˆ~fi+¨#Ö¡ ’ i[ˆ~fi+¨#∞¡ ÖËHõ HÀ\ÏÖÖ’ HÀ\ÏÅ∞ _ç=∂O_£ KÕÜ∞« _»O „áê~°Oaè™êÎ~∞° .
Ѷ¨e`«OQÍ Ã+_»∂ºÖò¤ ‰õΩÖÏÅ =∞^茺 â◊„`«∞`«fiO ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. ~å[H©Ü«∞OQÍ ‰õÄ_®
=ºHõ=Î ∞=Ù`ÀOk. Wk i[ˆ~fi+¨#¡ `«~¯° O - XHõ™êi i[ˆ~fi+¨<£ ™êkèOz# `«~∞° "å`« h
J=HÍâßxfl WOHÍ ÃÑOK«∞H˘#_®xH˜ i[ˆ~fi+¨<£ Hˆ ‰õΩÖ’ h „QÆ∂ѨÙH˜ ÃÑ^ŒÌ =ÚHõ¯ H˘~°‰Ωõ
„ѨÜ∞« uflOK«Hõ `«Ñʨ ^Œ∞.
U"≥∞ÿ#ѨÊ\˜H© "≥Ú`«ÎOQÍ K«∂¿ãÎ Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏŠѨiã≤÷u QÆ}hÜ«∞OQÍ
"≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_Oç k. HÍx JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}ÏÅ∞ =∞`«=∂iÊ_»∞Å∞, i[ˆ~fi+¨#∞¡, =ӺǨÅ∞ HÍ=Ù.
™ê=∂lHõ Pi÷Hõ =∂~°∞Ê, áêi„âßq∞H©H~õ }° , „QÍg∞} Láêkè "≥∞~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ ^•ifã≤#
=º=™êÜ«∂aè=$kÌ - Jhfl `À_»Ê_®¤~Ú. „áê^äqŒ ∞Hõ q^Œº, P~ÀQƺ =ã¨`∞« Å qã¨~Î }° ,
¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å# Ѩ^HŒä Oõ , „QÍg∞} Láêkè Ǩg∞ Ѩ^HŒä ÍÅ∞, áêÅ L`«ÊuÎ, "Õ∞HõÅ
ÃÑOѨHOõ Ѩ^HŒä ÍʼnõΩ ã¨aû_ôÅ∞, JѨCÅ∞ ÖÏO\˜ „QÍg∞} P^•Ü«∂xfl ÃÑOKÕ Ñ¨^HŒä ÍÅ∞,
JHõ~Δ å㨺`å „Ñ¨Kå~°O, ÉÏÅ HÍi‡Hõ =º=ã¨÷ ~°^∞Œ Ì „ѨKå~°O ÖÏO\˜q H©ÅHõOQÍ Ñ¨xKÕâß~Ú.
636 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
J`«ºO`« ¿Ñ^Œ"åx, J`«ºO`« kQÆ∞= ‰õΩÖÏxH˜ K≥Ok# "åx F@∞ KåÖÏ qÅ∞"≥#· k
HÍ=_»O =Å# =Ü≥∂[# F@∞ǨωõΩ¯ KåÖÏ „ѨÉÏè =O K«∂Ñ≤Ok. Éè∂í ѨOѨHOõ JO`«‰Ωõ
=ÚO^Œ∞ Éè∂í q∞ÖËx "åi ™ê÷~Úx ÃÑOzOk. "åi r=# „Ѩ=∂}ÏÅ#∞ ÃÑOzOk.
„ѨÉ∞íè `«fiO WzÛ# „QÍO@∞¡, JѨCÅ ã¨Ç¨ Ü«∞O`À Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ"å~°∞ Éè∂í q∞ H˘#∞QÀÅ∞
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ J=HÍâ◊O HõeÊOKÕ H˘`«Î Ѩ^HŒä Íxfl PO„^è„Œ Ѩ^âÕ ò „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜Oì k. JÖψQ ÉÏ*ò=∞}˜
q^è•#O qzÛù#fl`«, ™êO„Ѩ^•Ü«∞ =$uÎ #∞O_ç ‰õΩÖÏxfl q_»Q˘@ì_O» ‰õÄ_® H©ÅHõ"∞≥ #ÿ q.
g@xfl\˜ Ѷ¨e`«=ÚQÍ Ñ¨@ì# „áêO`åÅÖ’ Jã¨Ê $â◊º`« JO`«iOzOk.
„QÍ=∂ÅÖ’ KåÖÏ=~°‰Ωõ `«yáæ È~ÚOk. kQÆ∞= ‰õΩÖÏʼnõΩ Láêkè J=HÍâßÅ∞ ÉÏQÍ
ÃÑiy# Jaè=$kú K≥Ok# „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ JO@~åx`«#O ^•^•Ñ¨Ù JO`«iOzOk.
„âßq∞‰õΩÅ J=ã¨~O° Z‰õΩ¯=QÍ =ÙO_»_O» =Å# Ü«∞[=∂#∞Å∞ `«=∞ J„QÆ ‰õΩÅ PkèHºõ `«#∞
„ѨH¯õ #ÃÑ@ì=Åã≤ =zÛOk. á¶êºHõsì ÅÖ’, PѶ㑠∞¨ ÅÖ’ ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ ѨÓ~°fi ÉèÏ=#Å∞ ѨÓiÎQÍ
`˘ÅyáÈ#ѨÊ\˜H© ‰õΩÅ „áêuѨkHõ QÆÅ q=Hõ`Δ « KåÖÏ J~°∞^Œ∞. Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ "åiÃÑ·
J`åºKå~åÅ∞ H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú. HÍx Jq kQÆ∞= ‰õΩÖÏxH˜ K≥Ok# Ü«Ú=‰õΩ_»∞ ÃÑ·
‰õΩÖÏxH˜ K≥Ok# J=∂‡~ÚÅ`À áêiáÈ=_»O ÖËHõ J„QƉΩõ ÅO JkèHÍ~åxfl ã¨"åÅ∞
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ kQÆ∞= ‰õΩÖÏÅ∞ f„="å^Œ ~å[H©Ü«∞ „QÆ∂ѨÙÅ`À HõÅ=@O J„QƉõΩÅ
xÜ«∞=∂Å#∞ ÉÏǨ@OQÍ LÅ¡OѶ∞≤ OK«\ÏxH˜ „Ѩu„H˜Ü∞« QÍ QÍx [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. D
J`åºKå~åÅ∞ J`«ºO`« f„= Ѩ^*Œ ÏÅO`À YO_çOK«^yŒ #^≥#· ѨÊ\˜H© g\˜x kQÆ∞= ‰õΩÖÏÅ∞
`«=∞ ǨωõΩ¯efl `å=Ú ^Œ$_èO» QÍ „ѨuáêkOK«_®xH˜ x^Œ~≈° <åÅ∞QÍ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ"åe.
HÍx q^Œº, Láêkè, W`«~° ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ J=HÍâßÅ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ WѨÊ\˜H˜
Jã¨=∂#`«Å∞ H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú. ‰õΩÖÏxH˜, JHõΔ~å㨺`«‰õΩ =∞^茺 ã¨O|O^èŒO
KåÖÏ|Å"≥∞#ÿ k. „QÍ=∂ÅÖ’ J„QƉΩõ ÖÏÅ∞ ^ŒâßÉÏÌÅ∞QÍ ^•^•Ñ¨Ù ™ê~°fi„uHõ =Ü≥∂[#
JHõ~Δ å㨺`« ™êkèOK«QÍ kQÆ∞= ‰õΩÖÏÅ "å~°∞ „Ѩ`ºÕ H˜Oz =∞Ç≤Ïà◊Å∞ x~°H~Δõ åã¨∞ºÅ∞QÍ
=Ù<åfl~°∞. 1991Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ "≥Ú`«OÎ Ö’ K«∂¿ãΠѨÙ~°∞+¨μÅÖ’ JHõ~Δ åã¨∞ºÅ∞ 64%
„ã‘ÅÎ Ö’ JHõ~Δ åã¨∞ºÅ∞ 39% Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏŠѨÙ~°∞+¨μÅ JHõ~Δ å㨺`« 46% „ã‘ÅÎ JHõ~Δ å㨺`«
19% =∂„`«"∞Õ . Ü«Ú.Ñ≤.Ö’ ã¨O|Okè`« QÆ}ÏOHÍÅ∞ 56/25, 36/8 HÍx Hˆ ~°àÖ◊ ’
"≥Ú`«OÎ QÍ K«∂ã≤#ѨC_»∞ ã¨O|Okè`« QÆ}ÏOHÍÅ∞ 94/86, Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅÖ’ 85/73.
„áê^äŒq∞Hõ q^•º=HÍâßÅ∞ ÖÏO\˜ ™ê#∞‰õÄÅ K«~°ºÅ ^•fi~å Jã¨=∂#`«efl ZÖÏ
`«yOæ K«=K«∞Û<À „áêOfÜ«∞ J^躌 Ü«∞<åÅ∞ q=i™êÎ~Ú. q^Œº ÖËHáõ È`Õ i[ˆ~fi+¨<£ q^è•#O
ã¨=∞‰õÄ~ˆ Û „ѨÜ∂≥ *<åÅ∞ ‰õÄ_® LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘#_»O ™ê^躌 Ѩ_^» ∞Œ . „Ѩu™ê÷~ÚÖ’
Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏʼnõΩ i[~°∞fi KÕÜ∞« |_ç# L^ÀºQÍÅ∞, ã‘@∞¡ xOѨ_O» ™ê^躌 Ѩ_H» õ áÈ=_»"∞Õ
nxH˜ x^Œ~≈° #O.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 637
 Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ ‰õÄ_® LáêkèǨg∞ Ѩ^äŒHÍÅ∞, W`«~° K«~°ºÅ ^•fi~å `«fii`«
Pi÷HÍaè=$kú, Láêkè HõÅÊ# ÖÏO\˜ ¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å# Ѩ^HŒä ÍÅ∞ H˘#™êyOK«=Åã≤
=ÙO@∞Ok. ™ê=∂lHõ Ѩi=~°#Î ‰õΩ q^Œº ÃÑ^ŒÌ ™ê^è#Œ OQÍ QÆ∞iÎOK«|_çOk. HÍ|\˜ì ™ê~°fi„uHõ
„áê^äqŒ ∞Hõ q^Œº‰õΩ ÃãHõO_»s q^Œº‰õΩ J=HÍâßÅ∞ `«Ñʨ xã¨iQÍ HõeÊOK«|_®e. „ã‘Î q^Œº‰õΩ
„Ѩ`ºÕ Hõ „áê^è•#º`« W"åfie.
1990Ö’ =∞O_»Öò =ºuˆ~Hõ PO^Àà◊# „áê^è•#º`« ã¨O`«iOK«∞‰õΩ#flk.
"≥#∞Hõ|_ç# =~åæÅ ÖËHõ ‰õΩÖÏÅ ã¨=∞㨺, Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ ã¨=∞㨺H˜ ѨÓiÎQÍ aè#fl"≥∞#ÿ k.
"≥#∞Hõ|_ç# "å~°∞ PKå~åÅ∞, ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å∞ áê\˜OK«_O» Ö’ „ÉÏǨχ}∞Å∞, Hõ„Δ uÜ«ÚÅ∞
HõO>ˇ kQÆ∞=#, Jã¨Ê $â◊√ºÅ HõO>ˇ ÃÑ#· =ÙO\Ï~°∞. HÍx Éè∂í q∞, W`« Pi÷Hõ =#~°∞Å∞
Hõey =ÙO_Õ J=HÍâ◊O Z‰õΩ¯= QÆ#∞Hõ gix Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ`À áÈÅÛ\ÏxH˜ gÅ∞ÖË^∞Œ .
JO`ÕQÍHõ "å~°∞ Jã¨Ê $â◊√ºÅ∞QÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«|_»Ö^Ë ∞Œ . D "≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏÅÖ’ KåÖÏ
=º`庙êÅ∞<åfl~Ú. g\˜Ö’ H˘xfl ‰õΩÖÏÅ∞ Pi÷HOõ QÍ, ™ê=∂lHõOQÍ KåÖÏ â◊H=Θ O`«"∞≥ #ÿ q.
[q∞O^•~°¡ á⁄ÖÏÅ H“Å∞^•~°∞Å∞QÍ =Ù#fl"åiH˜ Éè∂í q∞ÃÑ· ǨωõΩ¯Å∞ HõeÊOz#
ã¨fi`«O„`åº#O`«~° Éè∂í ã¨O㨯~°}Å =Å# JÇ≤Ï~°∞,¡ Ü«∂^Œ=ÙÅ∞, ‰õΩs‡Å∞, =Hõ¯oQÆ∞Å∞,
eOQÍÜ«∞`üÅ∞, Ö’^è•Å∞ ÖÏO\˜ "≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏÅ"å~°∞ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞
á⁄O^•~°∞.
D „H˘`«QÎ Í á⁄Ok# |ÅO "åi ~å[H©Ü∞« K˘~°=x, „áêux^蕺xfl ÃÑOzOk.
nxH˜ g~°∞ q^ŒºÖ’, L^ÀºQÍÅÖ’ W`«~° ~°OQÍÖÖ’ Z‰õΩ¯= „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ
LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘<Õ „ѨÜ∞« `«flOÖ’ =Ù<åfl~°∞. „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ =º=™êÜ«∞ ‰õÄbÅ∞QÍ
=Ù#fl Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ "åix Z‰õΩ¯=QÍ ^ÀK«∞‰õΩ<Õk gˆ~. =∞O_»Öò iáÈ~°∞ì HÍ=Åã≤#O`«
ã¨=∂Kå~°O ¿ãHõiOK«‰Ωõ O_® `«ÑC¨ _»∞ Ѩ^`úŒ ∞« ÅÖ’ ~°∂á⁄OkOK«|_çO^Œx âß„ã¨"Î `Õ ÅΫ ∞
x~°∂Ñ≤OKå~°∞. =∞O_»Öò `«Ñ¨CÅ∞ ‰õÄ_® ™ê=∂lHõ âß„ã¨Î"Õ`«ÎÅ f„= q=∞~°≈ʼnõΩ
QÆ∞~°Ü∂« º~Ú. ã¨fi`«O„`åº#O`«~O° ‰õΩÅO f„="≥∞#ÿ =∂~°∞ÊʼnõΩ QÆ∞~°~ÚO^Œx HÍx, HÍÅO
K≥eá¡ È~Ú#, ‰õΩÅO Ѩ@¡ áêâßÛ`«∞ºÅ‰õΩ QÆÅ ^Œ∞~°=QÍǨÏ# „áêuѨkHõ# <åºÜ«∞=º=ã¨÷
ѨxKÕã∞¨ #Î fl^Œx ™ê=∂lHõ âß„ã¨"Î `Õ ÅΫ ∞ "åkOKå~°∞. "åã¨=Î OQÍ "≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏÅ
i[ˆ~fi+¨#∞¡, ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O H˘~°‰Ωõ áÈ~å@O`À HõO>ˇ JkèHÍ~°
Ѩ^gŒ ÖÏÅ㨠Ѩ\¡ Z‰õΩ¯= Pã¨HΘ QÆÅq.

638 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 38
ã¨fi`«O„`å#O`«~°O ÉèÏ~°fÜ«∞ =∞Ç≤Ïà◊Å∞
ã¨fi`«O„`å#O`«~O° =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ ã¨O|OkèOz K«@Ñì ~¨ O° QÍ#∞ ~å[H©Ü∞« Ѩ~O° QÍ#∞
q^•º ™ê=∂lHõ ™ê÷~ÚѨ~°OQÍ#∞ <å@H©Ü«∞"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ ã¨OÉèíqOKå~Ú.
~å*Ï~å"≥∂‡Ç¨Ï#~åÜü∞ ã¨=∂[OÖ’ áê`«∞‰õΩáÈ~Ú# KèåO^Œã¨ ÉèÏ"åÅ#∞ „ѨtflOK«_O»
„áê~°OaèOz# 19= â◊`åaÌ "≥Ú^Œ\ ˜ áê^ŒO #∞O_ç ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°} L^Œº=∞OÖ’ =∞Ç≤Ïà◊Å
ã≤u÷ QÆ`∞« Å∞ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~K° @« O „Ѩ^•è #"≥∞#ÿ JOâ◊OQÍ =ÙO@∂ =zÛOk.
JO`ÕQÍHõ ã¨fi`«O„`« áÈ~å@O 1920Å #∞O_ç „Ñ¨`ºÕ H˜Oz 1930 Å #∞O_ç
=∞Ç≤Ïà◊Å ã¨$[<å`«‡Hõ â◊HÜ Î˜ Ú« ‰õΩeÎ fl qxÜ≥∂yOK«∞H˘#flk. 1930 ^Œâß|ÌO =∞^躌 HÍÅOÖ’
QÍOnèr =∞Ç≤ÏàÏ <åÜ«∞‰õΩ~åÅ∞ =∞$^Œ∞Å ™ê~åÉÏÜü∞`À K≥ÑÊ≤ # ''<Õ#∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ „ã‘ÅÎ #∞
=O@ QÆk #∞O_ç |Ü«∞\˜H˜ ~°ÑÊ≤ OKå#∞. "å~°∞ "≥#H˜¯áȉõΩO_® K«∂ã¨∞HÀ=Åã≤# ÉÏ^躌 `«
g∞^Œ (=∞Ç≤ÏàÏ HÍ~°ºHõ~Åΰ k)—— =∂@Å∞ KåÖÏ J~°=÷ O`«"∞≥ #ÿ q. ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ K≥Ok#
=∞QÆ"åà◊¡ `À_»∞ ÖˉΩõ O_® „ã‘ÅÎ ∞ „Ѩ^~Œ ≈° #Ö’ áêÖÁæx *ˇà· ‰¡◊ Ωõ áÈQÆey#ѨC_»∞ "å~°∞
L^ÀºQÍÅ#∞ PtOK«=K«∞Û. F@∞ǨωõΩ¯ Hõey =ÙO_»=K«∞Û. Ñ≤„`åi˚`åxfl "å~°ã`¨ fi« OQÍ
á⁄O^Œ=K«∞Û. â◊`å|ÌHÍÅOáê@∞ ™êy# ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°} HõO>ˇ 1920 Å #∞O_ç „Ñ¨*Ï
áÈ~å\ÏÅ`À „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ =∞Ç≤Ïà◊Å ~å[H©Ü∞« ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO „ã‘ÅÎ ‰õΩ qã¨$`Î "« ∞≥ #ÿ J=HÍâßÅ
H˘`«Î ^•fi~åÅ#∞ `≥~z° Ok.
19 â◊`å|ÌOÖ’ <åºÜ«∞ „QÆÇÏ‘ `«QÍ =Ù#fl =∞Ç≤Ïà◊™ê÷~Ú 20= â◊`å|ÌO „áê~°OÉèOí Ö’
*ÏfÜ«∞"å^Œ∞Öˇ#· ѨÙ~°∞+¨μʼnõΩ =∞^Œ`Ì ∞« ^•~°∞Å∞QÍ#∞ 30,40 ^Œâß|ÌOÖ’ ѨÙ~°∞+¨μÅ`À
KÕ~Ú KÕ~Ú HõeÑ≤ áÈ~å_Õ ^ŒâH◊ ˜ ZkyOk. =∞Ç≤Ïà◊Å∞ QÍOnèÜ∞« "å^ŒO #∞O_ç ™È+¨eã¨∞Åì ∞,
Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞, i=Å∂º+¨#s >ˇ„~°iã¨∞Åì =~°‰Ωõ QÆÅ *ÏfÜ«∞"å^ŒO Ü≥ÚHõ¯ Jxfl áêÜ«∞ÅÖ’
áêÖÁæ<åfl~°∞. "å~°∞ ~Ô `· ∞« L^Œº=∂ÅÖ’ áêÖÁæ<åfl~°∞. HÍi‡Hõ=~°æ áÈ~å\ÏÅÖ’ áêÖÁæ<åfl~°∞.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 639
"å~°∞ „Ѩ`ºÕ Hõ =∞Ç≤ÏàÏ ã¨Oã¨e÷ fl ™ê÷ÑO≤ Kå~°∞. g\˜Ö’ 1926Ö’ ™ê÷ÑO≤ z# JdÅ ÉèÏ~°`«
=∞Ç≤ÏàÏ ã¨OѶ∞¨ O J`«ºO`« =ÚYº"≥∞#ÿ k.
ã¨fi`«O„`å#O`«~°O áÈ~å_ç ™êkèOK«∞H˘#fl ã¨fi`«O„`« Ѷ¨e`åÅ##∞ÉèíqOKÕ
ã¨=∞Ü«∞O =zÛ#ѨC_»∞ ã¨ÇϨ [OQÍ ^Œ$+≤ì K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ ~å*ϺOQÆÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ ǨωõΩ¯Å "≥Ñ· Ù¨
=∞~°eOk. ~å*ϺOQÆO =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ ã¨=∂#`åfixfl "åQÍÌ#O KÕãO≤ k. KåÖÏ ã¨O=`«û~åÅ
„H˜`O« *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O KÕã#≤ "åQÍÌ<åxfl <≥~"° iÕ ÛOk. =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ q^ŒºÖËHõ Pã≤Î ÖËHõ
P^•Ü«∞O ÖÏO\˜ J~°›`«Å`À ã¨O|O^èŒO ÖˉõΩO_» ѨÙ~°∞+¨μÅ`À áê@∞ F@∞ǨωõΩ¯
HõeÊOzOk. áêâßÛ`«º ^ÕâßÖÖ’ n~°H… ÍÅO áÈ~å_ç ™êkèOK«∞H˘#fl F@∞ǨωõΩ¯ ÉèÏ~°`«
=∞Ç≤Ïà◊Å∞ ã¨∞<åÜ«∂ã¨OQÍ ™êkèOK«QeÆ QÍ~°∞.
1930 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí #∞O_ç =∞Ç≤Ïà◊Å∞ _ç=∂O_»∞ KÕã∞¨ #Î fl Ç≤ÏO^Œ∂
HÀ_£ aÅ∞¡#∞ K«@Oì KÕ¿ã „Hõ=∂xfl <≥„Ǩ˙ 1950 ^Œâß|ÌOÖ’ „áê~°OaèOKå_»∞. ÉèÏ~°`«
~å*ϺOQÆ z`«∞„ΠѨux ~°∂á⁄OkOz# ~å*ϺOQÆ xѨÙ}∞_»∞ a.Ü«∞<£.~å=Ù J^躌 Hõ`Δ #«
QÆÅ Hõq∞\© q+¨Ü∂« xfl ™êHõźOQÍ J^躌 Ü«∞#O KÕã≤ 1944Ö’ z`«∞Î „Ѩux ã¨=∞iÊOzOk.
ã¨fi`«O„`å#O`«~° <åºÜ«∞âßY =∞O„u a.P~ü. JOÉË^¯Œ ~ü J^躌 Hõ`Δ #« =∞~˘Hõ Hõq∞\©
q"åÇ¨Ï =Ü«∞ã¨∞û#∞ ÃÑOK«∞`«∂ XHõxH˜ XˆH ÉèÏ~°º =∂„`«"∞Õ =ÙO_®Å<Õ Ñ¨^uúŒ x ã¨=∞i÷ã∂¨ Î
=∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ q_®‰õΩÅ∞ =∞<À=iÎ, "å~°ã`¨ fi« ǨωõΩ¯Å#∞ HõeÊã¨∂Î aÅ∞¡#∞ ã¨=∞iÊOzOk.
aÅ∞¡ =~°H\õ Ïflxfl „ã‘Î ^è#Œ OQÍ ÖËHõ =∞Ç≤Ïà◊Å Pã≤QÎ Í Ñ¨~Q° } Æ O˜ KåÅ#flk. aÅ∞¡‰Ωõ
"≥∞*Ïi\© HÍO„ÔQãπ ã¨É∞íè ºÅ =∞Ç≤ÏàÏ HÍ~°ºHõ~Åΰ ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°ÅÎ |Å"≥∞#ÿ =∞^Œ`Ì ∞«
ÅaèOz#ѨÊ\˜H˜ ã¨=∂[OÖ’x ‰õΩb# ÃãHõ#Δ ¡ #∞O_ç „ÃÑã≤_O≥ @∞ ~å*ËO„^Œ„Ѩ™ê^£`À
ã¨Ç¨ H˘O^Œ~∞° ã‘xÜ«∞~ü HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ =ºuˆ~Hõ`« aÅ∞¡ "å~Ú^• Ѩ__» ®xH˜
^•ifã≤Ok. z=iH˜ aÅ∞¡Ö’x ÃãHõ<Δ £ <åÅ∞QÆ∞ „Ѩ`ºÕ Hõ K«\ÏìÅ∞QÍ P"≥∂kOK«|_®¤~Ú.
Jq Ç≤ÏO^Œ∂ q"åÇ¨Ï K«@Oì , Ç≤ÏO^Œ∂ "å~°ã`¨ fi« Ѩ٠K«@Oì , Ç≤ÏO^Œ∂ "≥∞<ÿ åi\© ã¨O~°HHΔõ `õ fi«
K«@Oì , Ç≤ÏO^Œ∂ ^Œ``Ϋ « =∞iÜ«Ú =∞<À=iÎ K«@Oì .
Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ ǨωõΩ¯Å#∞ =iÎOѨKÜ
Õ ∞« @O KåÅ^Œ∞. WOHÍ
KåÖÏ KÕÜ∂« e. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ~Úk ÃÑ^ŒÌ =ÚO^Œ_∞» Qˆ . K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ ǨωõΩ¯Å#∞ ~Ú`«~°
=∞`åÅ "åiH˜ =iÎOѨ Kտ㠄ѨÜ∞« `åflÅÖ’ „ѨÉ∞íè `«fiO Z^Œ∞~˘¯#fl f„="≥∞#ÿ =ºuˆ~Hõ`«
<ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ D JOâßxfl QÆ=∞xOKåe. JO^Œ∞‰õΩ ëêÉÏ<À Hˆ ã¨∞ ã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ L^•Ç¨Ï~°}.
1985Ö’ Ç≤ÏO^Œ∂ K«@ìO ã¨O㨯iOѨ|_ç# 40 ã¨OIIÅ `«~°∞"å`« ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
640 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
q_®‰õΩe=fi|_ç# =Úã≤O¡ =∞Ç≤Ïà◊ =∞<À=iÎQÍ H˘kÌ"Ú≥ `åÎxfl =∞OE~°∞ KÕãO≤ k. =Úã≤O¡
‰õΩb# =~åæÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ QÆO^Œ~Q° Àà◊O K≥Å~ˆ yOk. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì f~°∞Ê J=∞Å∞ [~°Q‰Æ Ωõ O_®
aÅ∞¡ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ì=Åã≤OkQÍ ~år"£ QÍOnè „Ñ¨É∞íè `«fiOÃÑ· XuÎ_ç =zÛOk. „ѨÉ∞íè `«fiO
Ü≥ÚHõ¯ Ñ≤iH˜`<« åxfl xOkOK«@O ã¨∞ÅÉè"í ∞Õ QÍHõ J=ã¨~O° ‰õÄ_®. HÍx „Ѩ`º« ~°∞Å÷ ∞
ÅHõΔÅ=∞Okx g^èŒ∞Ö’¡H˜ ~°Ñ≤ÊOK«QÍ ëêÉÏ<À =∞^ŒÌ`«∞^•~°∞Å∞ H˘xfl=O^ŒÅ=∞Okx
=∂„`«"∞Õ ã¨g∞HõiOK«QeÆ QÍ~°∞. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ JO`«\ ˜ ÃÑ^ŒÌ =∂~°∞ÊÅ∞ `≥KÛÕ aÅ∞¡#∞
¿Ñ^ŒÅO^ŒiH© =iÎOKÕ ã≤qÅ∞ HÀ_£aÅ∞¡#∞ fã¨∞‰õΩ~å#O^Œ∞‰õΩ <≥„Ǩ˙x q=∞i≈OKÕ"å~°∞.
=Úã≤O¡ ÖÖ’ HõO>ˇ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÖÖ’ ã¨OѶ∞¨ ã¨O㨯~°} „Hõ=∞O KåÖÏ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ=@O
=Å# <≥„Ǩ˙ „ѨuѶ∞¨ @# <≥^∞Œ ~˘¯O@∂<Õ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ =∞^Œ`Ì ∞« #∞ ‰õÄ_® á⁄O^ŒQeÆ QÍ_»x
QÆ∞iÎOK«@O J=ã¨~O° .
=∞Ç≤Ïà◊Å∞ H˘xfl K«@ìѨ~°"≥∞ÿ# ǨωõΩ¯Å∞ á⁄O^ŒQÆey#ѨÊ\˜H˜ =∞iH˘xfl
HÍy`åňH Ѩiq∞`«=∞Ü«∂º~Ú. =∞Ç≤Ïà◊Å∞ „Ѩ`ºÕ H˜Oz „QÍg∞} =∞Ç≤Ïà◊Å∞ F@∞ǨωõΩ¯
â◊HxΘ QÆ∞iÎOKå~°∞. HÍx ~Ú`«~° JOâßÖÖ’ „Ѩ`ºÕ H˜Oz `«O„_ç Pã≤Î <åÜ«∞Hõ`fi« OQÍ
á⁄O^Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ q+¨Ü∞« OÖ’ "≥Ú`«OÎ g∞^Œ K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ ǨωõΩ¯Å∞ HÀ~°Ö^Ë ∞Œ . WѨÊ\˜Hˆ
^ÕâO◊ Ö’x KåÖÏ „áêO`åÅÖ’x „QÍg∞} Ѩ@}ì =∞Ç≤Ïà◊Å∞ `«O„_ç Pã≤ÖÎ ’ ǨωõΩ¯Å∞
=^ŒÅ∞H˘#_»O ã¨~fi° ™ê=∂#ºO. JO^Œ∞‰õΩ Éè~í ΰ ~ÚO\˜Ö’ x"åã¨=ÚO_Õ ™êO„Ѩ^•Ü«∞HõO
HÍ~°}O. `«O„_ç Pã≤ÖÎ ’ "å\Ï á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ#fl XˆH XHõ¯ J=HÍâ◊O Hõ@flO
QÆ#∞Hõ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ =~°H\õ Ïflxfl JO`«QÍ =ºuˆ~H˜OK«Ö^Ë ∞Œ .
q_®‰õΩÅ∞ fã¨∞HÀ=_»=∞O>Ë ã¨=∂[OÖ’ H˘O`« `ÕeHÔ #· ÉèÏ=O =Ù#flѨÊ\˜H©
„ã‘Î XO@iQÍ x=ã≤OK«@OÖ’ KåÖÏ ~Ú|ƒO^Œ∞Å∞#flѨÊ\˜H© Ѩ@}ì „áêO`åʼnõΩ K≥Ok#
=∞Ç≤Ïà◊Å∞ q_®‰õΩÅ∞ á⁄O^ÕÇϨ ‰õΩ¯x qxÜ≥∂yOK«∞H˘O@∞<åfl~°∞.
1947 `«~∞° "å`« =∞Ç≤ÏàÏ L^Œº=∂Å∞
=∞Ç≤Ïà◊Å ã¨=∞㨺Å∞ =∞Ç≤ÏàÏ ã¨OѶ∂¨ Å∞ JÖψQ „Ѩ^•è # ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞
KÕÑ@¨ _ì O» XHõ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ Ѩi}Ï=∞O. =~°H@õ fl ǨÏ`«ºÅ∞ =∂#ÉèOí QÍÅ∞, `åQÆ_O»
=Å# K≥Å~ˆ Qˆ ‰õΩ@∞O| Ç≤ÏOã¨H˜ K≥Ok# ã¨=∞㨺Å∞ KÕÑ@¨ |ì _®¤~Ú. 1970 Å `«~∞° "å`«
1990ÅÖ’ ‰õÄ_® ã¨=∞㨺ÅÃÑ· H˘xfl ™ê÷xHõOQÍ =∞iH˘xfl H˘O`« qã¨$`Î O« QÍ L^Œº=∂Å∞
„áê~°OÉè=í ∞Ü«∂º~Ú. „Ѩ[Å K≥`· #« ºO ÃÑiyOk.

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 641

 ã¨fi`«O„`å#O`«~O° *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ qaè#fl ~å[H©Ü∞« â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ "å\˜ Ѩ^`úŒ ∞« Å#∞
Jq ZOK«∞H˘#flѨC_»∞ =∞Ç≤ÏàÏ L^Œº=∞O ‰õÄ_® |Ǩï=ÚY=∞~ÚOk. KåÖÏ=∞Ok
=∞Ç≤ÏàÏ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ qÉè[í # ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ [iy# Ѷ∞¨ ~°¬}Å ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ `«ÑÊ≤ áÈ~Ú#
=^Œe "≥à|¡◊ _ç# "åi ѨÙ#~å"åã¨OÖ’ ã¨Ç¨ „ѨÉ∞íè `«fiO ~Ú`«~° ã¨Oã¨Å÷ ∞ „áê~°OaèOz#
=∞Ç≤ÏàÏ ã¨OHˆ =Δ ∞ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ áêÖÁæ<åfl~°∞. #QÆ~åÅÖ’ =i¯OQ∑ q"≥∞<£ Ǩã¨Öì ò, =$uÎ
q^•º Hˆ O„^•Å∞ <≥ÅH˘ÖÏÊ~°∞. 1954Ö’ Hõ=¸ºxã¨∞ì =∞Ç≤Ïà◊Å∞ PeO_çÜ∂« =Ù"≥∞<£û
HÍ#ÊÔ~<£û =^Œe <Õ+#¨ Öò ÃÑ_¶ ~ˆ» +¨<£ PѶπ WO_çÜ∞« <£ =Ù"≥∞<£ ™ê÷ÑO≤ Kå~°∞. Jk qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ
=∞Ç≤ÏàÏ "ÕkHõQÍ QÍHõ áêsì"kÕ HõQÍ Ñ¨xKÕãO≤ k. 1950, 1960 ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ =∞Ç≤ÏàÏ
áÈ~å\ÏÅ∞ JO`«QÍ [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . 1970 ^Œâß|ÌOÖ’ =∞~°ÖÏ H˘O`«H^õ eŒ Hõ =KÕÛ=~°‰Ωõ
ã¨fi`«O„`å#O`«~O° =∞Ç≤ÏàÏ L^Œº=∞O ÖË^<Œ Õ Jaè„áêÜ«∂xH˜ ^•ifã≤Ok. HÍx JÖÏO\˜
Jaè„áêÜ«∞O U~°Ê~°∞K«∞HÀ=_»O JO>Ë L^Œº=∞ áÈ~å@ ^ŒâÅ◊ `«~∞° "å`« Ѩ\+˜ Ñì¨ ~¨ K° ∞« HÀ=_»O,
x~å‡}Ï`«‡Hõ"≥∞ÿ# Ѩ#∞Å∞ KÕѨ@ì_»O. ^Œâ◊Å∞ L^Œº=∞OÖ’ Jaè#fl ÉèÏQÍÅ∞QÍ J~°÷O
KÕã∞¨ HÀÖËHáõ È=_»"∞Õ . ÉèÏ~°fÜ«∞ =∞Ç≤ÏàÏ L^Œº=∞O ã¨fi`«O„`å#O`«~O° ã¨iQÍæ JÖÏO\˜
^ŒâÅ◊ QÆ∞O_® =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êyOk.
=∞Ç≤Ïà◊Å∞, ~Ô `· ∞« Å `≥QÅÆ „Ѩ[Å HÍi‡Hõ ã¨OѶ∂¨ Å∞, Ѩ~åº=~°} Ѩi~°H} Δõ
L^Œº=∂ÅÖ’ ‰õÄ_® =ÚYº"≥∞#ÿ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. PÜ«∂ ã¨OѶ∂¨ ÖÖ’ =∞Ç≤Ïà◊Å
ã¨=∞㨺Å#∞ „Ѩ™êÎqOKå~°∞. 1946 - 47 Ö’ ɡOQÍÅ∞Ö’ `≥ÉÏè QÆ ~Ô `· åOQÆ L^Œº=∞OÖ’
=∞Ç≤Ïà◊Å∞ '<åi "åÇ≤Ïx— J<Õ „Ѩ`ºÕ Hõ "ÕkHõ#∞ ™ê÷ÑO≤ z ѨxKÕâß~°∞. Hõ=¸ºxã¨∞ì =∞Ç≤ÏàÏ
HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ Pi÷HOõ ~Ú`«~° Pã≤ÑÎ ~¨ "° ∞≥ #ÿ ǨωõΩ¯Å∞, „QÍ=∞™ê÷~Ú =∞Ç≤ÏàÏ™ê÷~Ú, =∞Ç≤ÏàÏ
P`«‡~°H}Δõ ã¨q∞u ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· „QÍg∞} =∞Ç≤Ïà◊efl ã¨g∞HõiOKå~°∞. "å~°∞ QÆ$ǨÏÇ≤ÏOã¨x
ÉèÏ~°ºÅ#∞ H˘@ì_O» ÖÏO\˜ ã¨=∞㨺Å∞ ‰õÄ_® KÕÑ\¨ Ïì~∞° . 1946-50 HÍÅOÖ’ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^Œ∞
ã¨O™ê÷#OÖ’x `≥ÅOQÍ}ÏÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ KÕÑ\¨ #ì˜ ~Ô `· åOQÆ áÈ~å@OÖ’ =∞Ç≤Ïà◊Å
ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ k. HÍx JHõ¯_» =∞Ç≤ÏàÏ ã¨OѶ∂¨ Å∞ ™ê÷ÑO≤ K«|_»Ö^Ë ∞Œ . QÔ iÖÏ¡
^ŒàÏÅÖ’ =∞Ç≤Ïà◊Å KÕiHõ x~°∞`åûǨÏѨ~K° |« _çOk. Ѩ@∞ì^ÅŒ QÍ KÕi# "åi ¿ã=Å∞
‰õÄ_® ѨÓiÎQÍ P"≥∂^ŒO á⁄O^ŒÖ^Ë ∞Œ . W`«~° „áêO`åÅÖ’x Hõ=¸ºxã¨∞ì =∞Ç≤Ïà◊Å∞ ‰õÄ_®
Hõ=¸ºxã¨∞ì Ü«Ú=‰õΩefl ÃÑo§ KÕã∞¨ HÀ=Åã≤OkQÍ „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~°x, =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ K≥Ok#
ã¨=∞㨺ÅÃÑ· ѨxKÕÜ∞« =∞<åfl~°x HÍx "åix ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ qb#O KÕã∞¨ HÀÖË^xŒ
P~ÀÑ≤OKå~°∞.
642 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 1960 ^Œâß|ÌO z=iÖ’#∞ 1970 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí Ö’#∞ #HõûÖˇ@· ∞ L^Œº=∞O,
*ˇ.Ñ≤. L^Œº=∞O, záȯ L^Œº=∞O, ^è~Œ Å° ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ =ºuˆ~Hõ L^Œº=∞O ÖÏO\˜ #∂`«#
~å[H©Ü∞« ^èÀ~°}∞Å∞ L^Œº=∂Å∞ „áê~°OÉè=í ∞Ü«∂º~Ú. =∞Ǩ~åRÖ’x Ѩ@}ì „áêO`åÅÖ’
Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ ™È+¨eã¨∞Åì ∞ KÕÑ\¨ #ì˜ P JkèHõ ^è~Œ Å° =ºuˆ~Hõ L^Œº=∞O ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ
[iy# „Ѩ^Œ~°≈#ÅÖ’ "ÕÖÏk=∞Ok =∞Ç≤Ïà◊Å∞ áêÖÁæ<åfl~°∞. L^Œº=∞O QÆ∞[~å`üH˜
qã¨iÎ OzOk. HÍx JHõ¯_» [Ü«∞„ѨHÍ+π <å~åÜ«∞} ã¨OѨÓ~°‚ qѨ=¡ OKÕ „ѨÉÏè q`«"∞≥ #ÿ
#=x~å‡} L^Œº=∞O =ÅÖ’ z‰õΩ¯H˘#flk. D L^Œº=∂Å∞ =∞Ç≤Ïà◊Å ã¨=∞㨺efl „Ѩ`º« HõOΔ QÍ
KÕÑ@¨ Öì HË áõ È~Ú#ѨÊ\˜H˜ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ áêÖÁæ#_»O =Å# "åiH˜ Ñ≤`$« ™êfi=∞ºO,
=∞Ç≤Ïà◊Å J}z"Õ`« ÖÏO\˜ ã¨OH˜+¡ ì¨ ã¨=∞㨺Škâ◊QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÆ\ÏxH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ
P`«‡qâßfi™êxfl ã¨=∞‰õÄ~åÛ~Ú. D =∞^躌 HÍÅOÖ’ QÆ∞[~å`«∞Ö’ =zÛ# =ÚYº"≥∞#ÿ
#∂`«# Ѩi}Ï=∞O *∫o HÍi‡Hõ ã¨OѶ∞¨ O (Textile Labour Association) Ü≥ÚHõ¯ =∞Ç≤ÏàÏ
qÉèÏQÍxfl ã¨fiÜ«∞O Láêkè =∞Ç≤ÏàÏ ã¨OѶ∂¨ Å∞ U~åÊ@∞ KÕÜ∞« @O, Jk *∫o HÍi‡Hõ
ã¨OѶ∞¨ O #∞O_ç q_ç=_ç ã¨fi`«O„`« ã¨OѶ∞¨ =∞~ÚOk. Jk Jã¨OѶ∞¨ \˜`« ~°OQÆOÖ’ Wà◊§=^ŒÌ
J=∞‡HõO^•~°∞Å∞QÍ g^è∞Œ Å "≥O@ uiy J"Õ∞‡"å~°∞QÍ =Ù#fl =∞Ç≤Ïà◊efl ã¨g∞HõiOz
ã¨q∞+≤ì ÉË~™° ê~åÅ`À tHõ}Δ , ~°∞} ã¨^∞Œ áêÜ«∂Å∞, ™êOˆHuHõ ã¨Ç¨ Ü«∂xfl JO^Œ*ãË O≤ k.
Wk WO_À~ü, Éè’áêÖò, _èbç ,¡ ÅHÀflʼnõΩ qã¨iÎ OzOk. WѨÊ\˜ DÖÏÉèÏ\ò ã¨=∞~°=÷ O`«"∞≥ #ÿ
<åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ ¿ã= KÕã∞¨ #Î flk.
=∞Ǩ~åRÖ’x ^è∞Œ eÜ«∂ lÖÏ¡H˜ K≥Ok# +¨ÇϨ ^Œ `≥QÅÆ „áêO`«OÖ’ 1972
=∞~˘Hõ `«~Ç° ¨ L^Œº=∞O Pq~°ƒqù OzOk. `˘Å∞`« QÍO^èÜ Õ ∞« ã¨~Àfi^ŒÜ∞« <åÜ«∞‰õΩÅ P
`«~∞° "å`« =∂"À~Úã¨∞ì HÍ~°ºHõ~Åΰ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ ÉèÏÅ∞¡ `≥QÅÆ =∞Ç≤ÏàÏ L^Œº=∞O, ™ê~å
=ºuˆ~Hõ L^Œº=∞OQÍ Ñ¨i}˜u K≥OkOk. L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞ ™ê~åHõÅ∞¡ H˘@¡Ö’x ™ê~å~Ú
‰õΩO_»efl ѨQ∞Æ ÅQ˘\Ïì~∞° . `åy ÉèÏ~°ºÅ#∞ Ç≤ÏOã≤OKÕ "åix |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ tH˜OΔ KÕO^Œ∞‰õΩ
„Ѩ^~Œ ≈° #Å∞ [iáê~°∞. 1960 ^Œâß|ÌO `˘e ã¨O=`«û~åÖÖ’ ã¨fi`«O„`å#O`«~O°
‰õΩ=∞"å<£Ö’ P„â◊=∂Å∞ <≥ÅH˘eÊ# q<ÀÉÏÉèÏ"Õ, QÍOnèÜ∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ã¨~à° Ï[<£ q∞~åɡ<£
Ü«ÚÑ≤Ö’x Ѩ~fi° `« „áêO`åÖˇ#· L`«~Î åYO_£ záȯ L^Œº=∞OÖ’ „Ѩã^≤ ∞Œ _ú #·≥ ™ê÷xHõ
QÍO^èÜ Õ ∞« "å^≥#· ã¨∞O^Œ~Öü ÏÖò |ǨïQÆ∞}Å „ѨÉÏè =O`À WÖÏO\˜ L^Œº=∞O ™êyOk.
=∞Ç≤Ïà◊Å∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ ™ê~å~Ú J=∞‡HÍÅ#∞ x¿+kèOKåÅx _ç=∂O_£ KÕâß~Ú.
™ê~å~Ú ^Œ∞HÍ}ÏÅ#∞ Ñ≤HÔ \˜OQ∑ KÕâß~°∞. ™ê~å =ºuˆ~Hõ L^Œº=∂Å∞ ^ÕâO◊ Ö’x qq^èŒ
„áêO`åʼnõΩ K≥ň~QÆ_»O H˘#™êyOk. W\©=Å 1990 ^Œâß|ÌO =∞^茺 HÍÅOÖ’
PO„^è„Œ Ѩ^âÕ òÖ’ ¿Ñ^Œ „QÍg∞} =∞Ç≤Ïà◊Å â◊H=Θ O`«"∞≥ #ÿ ™ê~å =ºuˆ~Hõ x~°ã#¨ "≥Å∞¡=
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 643
=∞^Œºáê# x¿+^è•xH˜, P `«~åfi`« ™ê~å J=∞‡HõOÃÑ· Ѩiq∞u qkèOK«_®xH˜ ^•ifã≤Ok.
QÍOnèr =∞Ç≤ÏàÏ K≥`· #« ºOÖ’x =ÚYº"≥∞#ÿ JOâßxfl J=QÆ`O« KÕã∞¨ H˘x =∞^Œºáê#
|Ç≤Ï+¨¯~°} *ÏfÜ«∞ "å^Œ HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ KÕã≤ ^•x J=∞Å∞#∞ =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ
JѨÊK≥áêÊ~°∞.
1974 #∞O_ç L`«Î~åYO_£Ö’ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ záȯ L^Œº=∞OÖ’ K«∞~°∞‰õΩQÍ
áêÖÁæ<åfl~°∞. =∞Ç≤Ïà◊Å∞ K≥@#¡ ∞ H“yeOK«∞H˘x HõÅѨ HÍO„\ÏHõ~ì ∞° ¡ K≥@∞¡ #iH˜ "ÕÜ∞« ‰õΩO_®
J_»∞H¤ À=_»O =Å# L^Œº=∂xH˜ záȯ J<Õ ¿Ñ~°∞ =zÛOk. Wk Ѩ~åº=~°} Ѩi~°H}Δõ
H˘~°‰Ωõ KÕÑ\¨ #ì˜ "≥Ú^Œ\ ˜ ÃÑ^ŒÌ L^Œº=∞O. J_»=ÙÅ∞ ^èfiŒ Oã¨"∞≥ `ÿ Õ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ =O@ K≥~‰° Ωõ ,
Ѩâ√◊ =ÙÅ "Õ∞`«, h\˜ H˘~°‰Ωõ "≥∞àÿ §◊ H˘Åk #_çz ¿ãHõiOK«=Åã≤ =ÙO@∞Ok. Ѩiã¨~åÅ
Ѩi~°H}Δõ Ö’ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ „Ѩ=ÚY áê„`« =Ç≤ÏOKå~°∞.
=∞^躌 „Ѩ^âÕ òÖ’x Kèf« ãÎ Ñπ ∞¨¶ _£ `≥QÅÆ „áêO`åÅÖ’ aèÖÏÜü∞ L‰õΩ¯ Hõ~å‡QÍ~°O
Ü«∂O„fHõ~°}x 1977Ö’ ™ê÷Ñ≤OK«|_ç# Kè«fÎãπѶ¨∞_£ QÆ#∞Å „âßq∞Hõ ã¨OѶ¨∞OÖ’
x~°ãO≤ KÕO^Œ∞‰õΩ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæ<åfl~°∞. =∞Ç≤ÏàÏ =ÚH˜Î "≥∂~åÛ J<Õ H˘`«Î
"ÕkHõ#∞ ™ê÷ÑO≤ Kå~°∞. 1979Ö’ [Ü«∞„ѨHÍ+π <å~åÜ«∞} PÖ’K«#Ö’ „ѨÉÏè q`«"∞≥ #ÿ
Kèå„`«Ü«Ú= ã¨OѶ¨∞~°¬"åÇ≤Ïx J<Õ ã¨OѶ¨∞O É’kè QÆÜ«∞Ö’x PÅÜ«∞ ѨÓ*Ï~°∞ʼnõΩ
=ºuˆ~HõOQÍ =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ∞ áÈ~å\ÏxH˜ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOzOk. ^•xÖ’ =∞Ç≤ÏàÏ
HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ ™ê^è•~°} =∞Ç≤Ïà◊Å∞ „Ѩ^•è # áê„`« áÈ+≤OKå~°∞. á⁄ÖÏÅ#∞ =∞Ç≤Ïà◊Å ¿Ñ~°`¡ À
‰õÄ_® il+¨~ì ∞° KÕÜ∞« |_ç _ç=∂O_£ KÕâß~°∞. `«~∞° "åu ã¨O=`«û~åÖÖ’ D _ç=∂O_»∞H˜
=∞Oz P^Œ~}° ÅaèOzOk. H˘xfl ~å„ëêìÅÖ’ „ѨÉ∞íè `«fiOKÕ Ñ¨OK«|_ç# Éè∂í =ÚÅ∞, Ѩ\ÏìÅ∞
=∞Ç≤Ïà◊Å ¿Ñ~°`¡ À il+¨~ì ∞° KÕÜ∞« |_®¤~Ú.
1984 Ü«¸xÜ«∞<£ HÍÔ~ƒ· _£ á¶êºHõsì #∞O_ç q_»∞^ŒÖ#·ˇ ~°™êÜ«∞xHõ q+¨"åÜ«Ú=Ù
ÉÏkè`∞« ʼnõΩ <åºÜ«∞O ™êkèOKÕ „ѨÜ∞« `«flOÖ’ ''Éè’áêÖò Qͺãπ Ñ‘_`ç « =∞Ç≤ÏàÏ, L^ÀºQ∑
ã¨OѶ∞¨ @#— <åÜ«∞Hõ`fi« áê„`« x~°fiÇ≤ÏOzOk. 1980 #∞O_ç =∞Ǩ~åRÖ’ ~Ô `· ∞« L^Œº=∂xH˜
<åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤Ïã¨∞#Î fl ¿+\ϯs ã¨OѶ∞¨ @# Ü≥ÚHõ¯ =∞Ç≤ÏàÏ qÉèÏQÆOQÍ 1980 ^Œâß|ÌO
=∞^茺ÉèÏQÆOÖ’ ã¨=∞„QÆ =∞Ç≤ÏàÏ iQÍkè Pq~°ƒùqOzOk. Jk 1986 #=O|~°∞Ö’
x~°fiÇ≤ÏOz# ã¨^㌠∞¨ ûH˜ ÖHõ=Δ ∞OkH˜ ÃÑQ· Í =∞Ç≤Ïà◊Å∞ Ǩ[~°Ü∂« º~°∞. ã¨=∂[OÖ’x W`«~°
ÃãHõ#Δ ¡ HõO>ˇ =∞Ç≤Ïà◊ŠѨ@¡ áêâ◊qHõOQÍ =º=ǨÏiã¨∞#Î fl ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ
ã¨^㌠∞¨ û ^Œ$_è"» ∞≥ #ÿ "≥Y· i KÕÑ\¨ Oì˜ k. ѨOKå~Úf lÖÏ¡ Ѩi+¨`Öü ‰õΩ [~°∞QÆ#∞#fl ZxflHõÅÖ’
=∞Ç≤ÏàÏ JÉèºí ~°∞Å÷ #∞ áÈ\© ÃÑ\ÏìÅx x~°~‚ ÚOzOk.
644 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 =∞Ç≤ÏàÏ L^Œº=∞OÖ’ =∞~˘Hõ "≥Y· iH˜ K≥Ok# "å~°∞ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÎ QÆÅ
=∞Ç≤ÏàÏ „QÆ∂ѨÙÅ#∞ xi‡OK«_»O „áê~°OaèOKå~°∞. D „QÆ∂ѨÙÅ∞ 1970 ^Œâß|ÌO
=∞^躌 HÍÅOÖ’ Ѩ@}ì Hˆ O„^•ÅÖ’ ѨÙ@ìQ˘_»∞QÆ∞ÖÏ¡ ѨÙ@∞ìH˘KåÛ~Ú. g\˜Ö’ =∂"À~Úã¨∞ì
ÖËHõ #HõûÖˇ@· ∞ L^Œº=∞OÖ’ „ѨÉÏè q`«∞Öˇ#· "å~°∞ JkèHOõ QÍ =Ù<åfl~°∞. 1970 ^Œâß|ÌO
„áê~°OÉèOí Ö’ L^Œº=∞O H©}Δ O˜ K«_O» `À g~°∞ „ã‘,ΠѨÙ~°∞+¨ ã¨O|O^è•Å∞, ~å[H©Ü∞« ã¨Oã¨Å÷ Ö’
=∞Ç≤Ïà◊Å ™ê÷#O ã¨=∞㨺ÅÃÑ· K«~Û° ѨÙ#~åÖ’K«# „áê~°OaèOKå~°∞. D K«~Û° Å∞ KÕÑ\¨ #ì˜
`˘e ã¨Oã¨Å÷ ∞ 1974Ö’ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£ L™ê‡xÜ«∂ Ü«¸x=i≈\©Ö’x „ѨQuÆ jÅ =∞Ç≤ÏàÏ
ã¨OѶ∞¨ O, 1975Ö’ ѨÓ<åÖ’x ѨÙ~ÀQÍq∞ „ã‘Î ã¨OѶ∞¨ @#, ÉÁOÉÏ~ÚÖ’x „ã‘Î q=ÚH˜Î
ã¨OѶ∞¨ @#, SHõº~å[ºã¨q∞u 1975 x JO`«~å˚fÜ«∞ =∞Ç≤ÏàÏ ã¨O=`«û~°OQÍ „ѨH\õ O˜ K«@O
=∂iÛ 8 # "≥Ú^Œ\™˜ êiQÍ JO`«~å˚fÜ«∞ =∞Ç≤ÏàÏ k<À`«û=O [~°∞ѨÙH˘#_®xH˜ TѨÙxzÛ
=ÙO@∞Ok. JHÀì|~°∞Ö’ ѨÓ<åÖ’ [iÑ≤# ã¨^㌠∞¨ û‰õΩ ~åR "åºÑ¨OÎ QÍ QÆÅ =∂"À~Úã¨∞ì
„QÆ∂ѨÙʼnõΩ ™È+¨eã¨∞ì iѨaH¡ <õ £ áêsìʼnõΩ, ã≤.Ñ≤.Ü«∞O ÖÏÖò xëê<£ áêsìH˜ K≥Ok# =∞Ç≤Ïà◊Å∞
ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ Ǩ[~°Ü∂« º~°∞.
1977Ö’ Z=∞Ô~h˚ û `«~∞° "å`« =∞Ç≤ÏàÏ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ TѨO^Œ∞H˘<åfl~Ú. _èbç Ö¡ ’x
=∞Ç≤ÏàÏ „QÆ∂Ѩ٠'=∂#∞+≤— J<Õ Ñ¨„uHõ „áê~°OaèOKå~°∞. =∞Ç≤ÏàÏ L^Œº=∞O, K«i„`«,
=∞Ç≤ÏàÏ ™êÇ≤Ï`«ºO qâı+¡ }¨ `À „ѨK∞« iOzOk. =∞^è∞Œ H˜ëê~ü ã¨=∞~°=÷ O`«"∞≥ #ÿ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’
=∞Ç≤Ïà◊Å ã¨=∞㨺ʼnõΩ ã¨O|OkèOz# ™êÇ≤Ï`åºxfl „ѨK∞« iã¨∞#Î fl P Ѩ„uHõ ~ÚѨÊ\˜H˜
H˘#™êQÆ∞`«∞#flk.
[#`å áêsìÖ’x =∞Ç≤Ïà◊Å∞ =ÚYºOQÍ ™È+¨eã¨∞Åì ∞ =∞Ç≤ÏàÏ ~°H}Δõ ã¨q∞ux
™ê÷ÑO≤ z =~°H@õ fl „ѨKå~°OÖ’ „Ѩ=ÚY áê„`« x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. D HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ _èbç H¡ ˜
K≥Ok# „ã‘Î ã¨OѶ∞¨ ~°¬— ‰õÄ_® K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæ#flk. =~°H@õ fl "ÕkOè ѨÙÅ∞, =~°H@õ fl ǨÏ`«ºÅ
ã¨=∞㨺 „Ѩ^~Œ ≈° #Å∞ gkè <å@HÍÅ∞ =~°H@õ fl ÉÏkè`∞« Å Wà◊§ Z^Œ∞@ „Ѩ^~Œ ≈° #Å∞, K«@ì
ã¨O㨯~°} H˘~°‰Ωõ _ç=∂O_»¡ ^•fi~å ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î KÕÑ@ ¨ |ì _çOk. ã≤.Ñ≤.ZO. =∞Ç≤ÏàÏ
qÉèÏQÆO J#∞|O^èŒ ã¨Oã¨÷ [#"åk =∞Ç≤ÏàÏ ã¨q∞u, 1981Ö’ ™ê÷ÑO≤ K«|_ç# JdÅ
ÉèÏ~°`« „Ѩ*Ï™êfi=∞º =∞Ç≤ÏàÏ ã¨OѶ∞¨ O (AIDWA) D ã¨=∞㨺ÃÑ· ~ÚO\˜O\˜ „ѨKå~°O
KÕÑ\¨ Ïì~Ú. =~°H@õ fl x¿+^èŒ K«@Oì (1961) ã¨=~°} aÅ∞¡, áê~°"¡ ∞≥ O@∞ *Ï~ÚO@∞
ÃãÅH±ì Hõq∞\©H˜ ѨOÑ≤OK«|_çOk. Hõq∞\© ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ Ñ¨~º° @# KÕÑ@¨ Qì Í 1981, 1982
ã¨OIIÅÖ’ =∞Ç≤ÏàÏ ã¨OѶ∂¨ Å∞, HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ Hõq∞\©H˜ q[˝ÑÙ¨ ÅÎ ∞, ™êHΔͺ^è•~åÅ∞ JO^Œ*âË ß~°∞.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 645
=~°H@õ fl <Õ~åÅ#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«\Ïxfl =ºuˆ~H˜OKÕ K«\ÏìxH˜ |ÅO KÕ‰Äõ ~ˆ Û ã¨=~°}Å∞
1984 Ö’ P"≥∂^ŒO á⁄O^•~Ú. HÍx =~°H@õ flO H˘#™êQÆ∞`«∞O_»_O» , fã¨∞H˘#fl "åiH˜
tHõÅΔ ∞ Ѩ_ÖÕ Ï KÕÜ∞« @OÖ’ QÆÅ W|ƒO^Œ∞Å HÍ~°}OQÍ JO`«QÍ q[Ü«∞O ™êkèOKåÅ<Õ
ÉèÏ=O L^Œº=∞HÍ~°∞ʼnõΩ ‰õÄ_® HõÅQÆHáõ È=_»O`À L^Œº=∞O `«Q∞Æ =æ ÚYO Ѩ\Oì˜ k.
L^Œº=∞O KÕÑ\¨ #ì˜ =∞~˘Hõ ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞㨺 =∂#ÉèOí QÍÅ∞ „Ѩ`ºÕ H˜Oz áÈbã¨∞Å∞
KÕã#≤ =∂#ÉèOí QÍÅ∞. 1978Ö’ ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£Ö’ ~°g∞*Ïc Hˆ ã¨∞, =∞Ǩ~åRÖ’ =∞^è∞Œ ~°
Hˆ ã¨∞. 1980Ö’ ѨtÛ=∞ Ü«Ú.Ñ≤.Ö’ =∂Ü«∂`åºy Hˆ ã¨∞ ÖÏO\˜ ѨÅ∞ ã¨OѶ∞¨ @#Å∞
ã¨=∞㨺 f„=`«x „Ѩ[Å ^Œ$+≤Hì ˜ `≥KåÛ~Ú. „Ѩ^•è # ~å[H©Ü∞« ѨHÍΔ Å`À ã¨Ç¨ =∞Ç≤ÏàÏ
„QÆ∂ѨÙÅ∞ ã¨OѶ∂¨ Å∞ ã¨=∞㨺x ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î KÕÑ\¨ Ïì~Ú. =∂#ÉèOí QÆOÃÑ· JѨÊ\˜H˜ =Ù#fl
K«\Ïìxfl ã¨=iOKÕ aÅ∞¡ 1980Ö’ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_çOk. 1983Ö’ aÅ∞¡ P"≥∂^ŒO á⁄OkOk.
x~°∂Ѩ} ÉÏ^躌 `« ÉÏkè`∞« Å #∞O_ç P~ÀѨ}Å∞ Z^Œ∞~˘¯<Õ "åiH˜ =∂~°Û@O aÅ∞¡ fã¨∞H˘x
=zÛ# ÃÑ^ŒÌ =∂~°∞Ê. Wk <Õ~åÅ∞ KÕã#≤ "åiH˜ tHõÅΔ ∞ Ѩ_ÖÕ Ï KÕÜ∞« @OÖ’ ÃÑ^Œ=Ì ∂~°∞ÊÅ∞
`≥zÛOk. HÍx D HÍÅOÖ’ L^Œº=∞ QÆ=∞#OÖ’x ZQÆ∞_»∞ kQÆ∞à◊¡ HÍ~°}OQÍ#∞, ã≤^•úO`«O,
=ӺǨÅÖ’ qÉè^Ë •Å HÍ~°}OQÍ#∞ =∞Ç≤ÏàÏ L^Œº=∞O =∞O^ŒyOzOk. „ѨÉ∞íè `«fiO Ü≥ÚHõ¯
ã¨`fi« ~° ã¨ÊO^Œ# ‰õÄ_® KåÖÏ=∞Ok HÍ~°ºHõ~Åΰ #∞ `«=∞ J*ˇO_®x „ѨÉ∞íè `«fiO ™êfinè#O
KÕã∞¨ H˘#fl^Œ<Õ ÉèÏ=O HõeyOzOk. JO`ÕQÍHõ ã¨O㨯~°} „ѨÜ∂≥ [<åÅ#∞ ~Ú=∞_»∞ÛH˘#QÆÅ
J=HÍâ◊O ÖËx =ӺǨÏOÖ’x JO`«~`æ° « |ÅÇ‘Ï#`« ѨÓiÎQÍ =ºHõ=Î ∞~ÚOk.
L^Œº=∞O =∞O^ŒyOzOk. 1985 - 86Ö’ ëêÉÏ#∞ Hˆ ã¨∞ x~°ã#¨ Å∞ JO`«‰Ωõ
=ÚO^Œ∞QÆÅ L`«∞ûHõ`« SHõº`« H˘~°=|_®¤~Ú. Ju ™ê^è•~°} =∞Ç≤ÏàÏ Ç¨Ï‰õΩ¯Å ã¨=∞㨺
=Úã≤¡O qÅHõΔ}Ö’ =Ú_çÃÑ@ì|_»_»O, =Úã≤¡O =∞Ç≤Ïà◊ŠǨωõΩ¯Å Ñ¨@¡ Ç≤ÏO^Œ∂
=∞`«``« fi« "å^Œ∞Å L`«∞ûHõ`« - ã¨OH˜+¡ Oì̈ KÕÜ∞« |_ç# "å`å=~°}O =∞Ç≤ÏàÏ Ç¨Ï‰õΩ¯Å
HÍ~°ºHõ~eΰ fl QÆO^Œ~Q° Àà◊Ñi¨ zOk, xã¨ûǨÜ«Úefl KÕãO≤ k.
JÖψQ ã¨u ÖËHõ ~å[™ê÷<Ö£ ’ kÜ≥∂~°ÖÏÖ’ ~°∂ÑπH#õ fi~ü J<Õ Ü«Ú=u ǨÏ`«ºH˜
=ºuˆ~HõOQÍ [iy# PO^Àà◊#x ‰õÄ_® Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«``« fi« "å^Œ „QÆ∂ѨÙÅ∞ ^•xx Ç≤ÏO^Œ∂
™êO„Ѩ^•Ü«∞OÃÑ· [iy# ^•_çQÍ z„uOz =∞Ç≤Ïà◊efl "åi ã¨u ǨωõΩ¯x ~°HOΔ˜ K«∞H˘#_®xH˜
g^è∞Œ ÅÖ’x ~°ÑÊ≤ OK«_O» `À ã¨=∞㨺 „ѨH¯õ ^•i Ѩ\Oì˜ K«|_çOk. Pã¨HHΘ ~õ O° QÍ ã¨uH˜ =ºuˆ~Hõ`«
™êfiq∞ Jyfl"Õ+Öπ ÏO\˜ P~°º ã¨=∂["å^Œ∞Å #∞O_ç =zÛOk. Jyfl"Õ+π ~å[™ê÷<,£
646 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ǨÏ~åº<å „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ Ѩ~°º\˜Oz ã¨uH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xfl
‰õÄ_»Q\Æ Ïì~∞° . PÜ«∞# ã¨uH˜ =∞`« „QÆO^ä•ÅÖ’ QÆÅ „áê=∂}˜H`õ ë Ñ· K«iÛOKÕO^Œ∞‰õΩ Ñ¨Ói
|<å~°ãπ ^Õ"åÅÜ«∂Å J„QÆ Ñ¨Ó*Ï~°∞efl PǨfixOKå~°∞. Xi™êûÖ’ QÍO^èÜ Õ ∞« "å^Œ∞Å∞
10,000 =∞Ok =∞Ç≤Ïà◊Å`À „Ѩ^Œ~°≈# [iÑ≤ ѨÓs PÅÜ«∞ ѨÓ*Ï~°∞ÅÖ’ ÃÑ^ŒÌx
=∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# „áê=∂}˜Hõ`« x~°∂Ñ≤OK«=∞x ÃѶ∞~å"£ KÕâß~°∞. PÜ«∞# ZÖÏO\˜
„áê=∂}˜H`õ x« K«∂ѨÖHË áõ ÈÜ«∂_»∞. =∞Ǩ~åR ‰õΩÅ =ºuˆ~Hõ L^Œº=∞O #∞O_ç ~å[™êÎ<Ö£ ’x
„QÍg∞} =∞Ç≤Ïà◊Å #∞O_ç ‰õÄ_® =ºuˆ~Hõ`« =ºHõ=Î ∞~ÚOk.
1980ÅÖ’ ''ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨu—Î — =∞Ç≤ÏàÏ „QÆ∂ѨÙÅ∞ PO^Àà◊#Å #∞O_ç <åºÜ«∞O
ã¨Ç¨ Ü«∞O, Ѩiâ’^è#Œ „ѨK∞« ~°} ÖÏO\˜q KÕÑ>¨ ìË =∞Ç≤ÏàÏ Hˆ O„^•Å ™ê÷Ñ#¨ "≥Ñ· Ù¨ =∞~°ÖÏ~Ú.
_èbç Ö¡ ’x '㨿ÇÏe— ÖÏO\˜ =∞Ç≤ÏàÏ „QÆ∂ѨÙÅ∞ Hˆ =ÅO =∞Ç≤Ïà◊Å ã¨=∞㨺ÅÃÑ· Hˆ O„nHõiOK«@"Õ∞
QÍHõ "åiÖ’ =Ù#fl ã¨Ow`«O, #$`«ºO Hõàe◊ fl =ºH©HÎ iõ OK«∞H˘<Õ q^èOŒ QÍ „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_O»
J=ã¨~=° ∞x ÉèÏqOKå~Ú.
=∞iH˘xfl ã¨OѶ∂¨ Å∞ „QÆ∂ѨÙÅ∞, Ѩ„uHõÅ∞ #_çáê~Ú. Ѩ„uHõÅÖ’ =∞Ç≤Ïà◊Å
„Ѩu+¨xì kQÆ*ψ~Û J_»fi~ü>A
ÿˇ "≥∞O@∞¡, ã≤x=∂ÅÖ’x Jã¨Éºíè Hõ~° ^Œ$âߺÅÃÑ· xѶ∂¨ "Õâß~Ú.
=∞Ç≤Ïà◊Å P~ÀQƺ ã¨=∞㨺efl „Ѩ™êÎqOKå~Ú. „Éè∂í } ǨÏ`«ºÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ „ѨKå~°O
KÕÑ\¨ Ïì~Ú. =ÚiH˜"å_»ÅÖ’ x=ã≤OKÕ „ã‘ÅÎ ∞ h~°∞ QÆ$Ç¨Ï =ã¨`∞« Å ã¨=∞㨺ʼnõΩ „ѨKå~°O
WKåÛ~Ú. Hˆ =ÅO =∞Ç≤Ïà◊Å∞ QÍHõ ~Ú`«~° ã¨=¸Ç¨Å`À Hõeã≤ ѨxKÕ¿ã „QÆ∂ѨÙÅ∞ ‰õÄ_®
=∞Ç≤ÏàÏ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· ^Œ$+≤ì ÃÑ\Ïì~Ú.
ÃÇÏ· ^Œ~åÉÏ^£Ö’ =∞Ç≤ÏàÏ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· ã≤^•úO`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ J^躌 Ü«∞#O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
J<Õfi+≤ J<Õ "ÕkHõ ™ê÷ÑO≤ K«|_çOk. _èbç Ö¡ ’ =∞Ç≤ÏàÏaè=$kú J^躌 Ü«∞# Hˆ O„^ŒO Ѩiâ’^è#Œ x,
JkèHÍ~° Ѩ„`åÅ∞ ~°∞A=Ù KÕ¿ã „Hõ=∂xfl „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk. =∞Ç≤ÏàÏ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· Ѩ„uHõ
#_çÑ≤Ok. 1990ÖÖ’ ~ÚOHÍ KåÖÏ Ü«¸x=i≈\© „áêuѨkHõ QÆÅ ˆHO„^•Å∞
Pq~°ƒqù OKå~Ú. D<å_»∞ Ü«¸x=i≈\©ÅÖ’ =∞Ç≤ÏàÏ ã¨=∞㨺ÅÃÑ· J^躌 Ü«∞#O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
=Åã≤#O`« Ѩiâ’^è<Œ å Ѩ„`åÅ∞ ÅÉèºí =∞=Ù`«∞<åfl~Ú.
L^Œº=∞O ã¨Ê+¨Oì QÍ 1950 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí Ö’ÖÏQÍ<Õ =º=ã‘H÷ $õ `«"∞≥ #ÿ ^ŒâÖ◊ ’H˜
„Ѩ"tÕ OzOk. H˘O^Œ~∞° HÍ~°ºHõ~Åΰ ‰õΩ L^Œº=∞O `«Q∞Æ =æ ÚYO Ѩ\#ì˜ @∞¡ HõeÊOzOk. HÍx
"åã¨Î=OQÍ L^Œº=∞O PÖ’K«#efl ã¨=∂*OÖ’H˜ qã¨ÎiOѨ*Ëã≤Ok. D ^Œâ◊Ö’
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 647
Ãã^· •úOuHÍOâ◊O H˘O`« ѨÅ∞K«|_ç f~°∞`«∞Ok. L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ ÅHΔͺÅÖ’, =ӺǨÅÖ’
Ѩ^`úŒ ∞« ÅÖ’ SHõº`« Ö’Ñ≤Oz# =∂@ ‰õÄ_® "åã¨=Î "Õ∞. HÍ~åºK«~}° ÃÑ· UHÍaè„áêÜ«∂xfl
™êkèOK«\ÏxH˜ |^Œ∞Å∞ `«H}Δõ ã¨OHΔÀÉèÏʼnõΩ ã¨ÊOkOKÕ "≥Y· i JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}O HÍ=K«∞Û.
L^Œº=∞OÖ’x H˘xfl ÃãHõ#Δ ∞¡ q^Õj ã¨Oã¨Å÷ #∞O_ç Pi÷Hõ =#~°∞Å∞ á⁄Ok, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x
L^Œº=∂xH˜ ã¨O|O^èOŒ ÖËx =#~°∞Å∞ ã¨=∞‰õÄiÛ# "åiH˜ ã¨O|OkèOz# ã¨=∞㨺Å∞
KÕÑ\¨ Ïì~<° Õ q=∞~°≈Å∞ =Ù<åfl~Ú. Ѩ@}ì q^•º=O`«∞Öˇ#· =∞Ç≤ÏàÏ „QÆ∂ѨÙÅ ¿Ñ^Œ „QÍg∞}
¿Ñ^ŒÅ ÖËHõ Ѩ@ì} ¿Ñ^ŒÅ =∞Ç≤ÏàÏ „QÆ∂ѨÙÅ ã¨=∞㨺Š=∞^茺 JO`«~°O JÖψQ
=ÙO_çáÈ~ÚOk.
JÖÏQÆx JѨÊ\˜=~°‰Ωõ ™êyOz# L^Œº=∂Å Hõ$+≤, =$^è• J~ÚO^Œx J~°O÷
HÍ^Œ∞. „ѨÉ∞íè `«fi q^è•#O ã¨`Ê« eù `åÅxzÛOk. =∞Ç≤Ïà◊Å P~ÀQƺO, q^Œº, ~å[H©Ü∞«
ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO H˘~°‰Ωõ Ѩ^HŒä ÍÅ#∞ ~°∂á⁄OkOz 1988Ö’ „ѨÉ∞íè `«fiO =∞Ç≤Ïà◊Å ã¨=∞㨺ÅÃÑ·
xiÌ+"ì¨ ∞≥ #ÿ *ÏfÜ«∞ Ѩ^HŒä Oõ Ö’ =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛOk. ѨOKå~ÚfÅÖ’x =¸_»= =O`«∞
ã‘@∞¡ =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ i[~°∞fi KÕÜ∞« |_®Åx P^ÕtOz# ѨOKå~Úf~å*ò aÅ∞¡ 1989Ö’
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_çOk. (Jk 1990Ö’ P"≥∂^ŒO á⁄OkOk) „QÍg∞} „áêO`åÅ =∞Ç≤Ïà◊Å∞,
a_»Å¤ Jaè=$kú Ѩ^HŒä Oõ (DWAKRA) „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ@ì|_çOk. ¿Ñ^Œ =∞Ç≤Ïà◊efl „QÆ∂ѨÙÅ∞QÍ
ã¨OѶ∞¨ \˜`Ñ« ~¨ K° _« O» Ö’ ™ê÷xHõ =ÅO@s „QÆ∂ѨÙÅ∞, ~å[H©Ü∞« HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_®¤~∞° .
=∞~˘Hõ #∂`«# Ѩ^HŒä Oõ =∞Ç≤ÏàÏ HÀ+π „áê~°OaèOK«|_çOk. Wk =∞Ç≤ÏàÏ =∞O_»e ã¨É∞íè ºÅ
xѨÙ}∞Å#∞ r=#™ê÷~Úx ÃÑOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ D ã¨^∞Œ áêÜ«∞O HõeÊOzOk.
D Ѩ^HŒä ÍÅ∞ ã¨=∞~°=÷ O`«OQÍ Ñ¨xKÕÜ∞« _»=∞<Õk ™ê÷xHõ ™ê÷~Ú <åÜ«∞Hõ`fi« O g\˜x
qxÜ≥∂yOK«∞H˘#_»OÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ ç LO@∞Ok. Wk =∞Ç≤ÏàÏ ã¨=∂[OÃÑ· =∞Ç≤Ïà◊Å
~å[H©~¸Hõ~}° ™ê÷~Ú K≥`· #« º ™ê÷~Úx |\˜ì =∂~°∞`«∞O@∞Ok. HÍx KåÖÏ „QÆ∂ѨÙÅ∞
¿Ñ^Œ „QÍg∞} =∞Ç≤Ïà◊Å ^ŒQiæÆ H˜ "≥o§ ã¨Ç¨ Ü«∞Ѩ_\» ÏxH˜ „ѨÉ∞íè `«fiO Ü≥ÚHõ¯ K«@|ì ^Œ`ú x«
LѨÜ∂≥ yOK«∞HÀQÆeQÍ~Ú.
™ê÷xHõ *ÏfÜ«∞ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ =∞Ç≤Ïà◊Å áê„`«x ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ „ѨÜ∞« `åflÅ∞
[~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. ѨOKå~ÚfÅÖ’ =¸_»==O`«∞ ã‘@∞¡ =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ i[~°∞fi KÕÜ∞« |_®¤~Ú.
QÆ#∞Hõ ZxflÔH·# ѨOKå~Úf ã¨Éèí∞ºÅ‰õΩ, „QÍ=∞ ã¨~°ÊOK«∞ʼnõΩ "åi áê„`« ã¨iQÍ
x~°fiÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ tHõ}Δ ~Ú=fi@O [~°∞QÆ∞`«∞#flk. áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ =¸_»==O`«∞
ã‘@∞¡ =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ i[~°∞fi KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ H˘O`« HÍÅOQÍ QÆ\ ì˜ „ѨÜ∞« `«flO [~°∞QÆ∞`«∞#flk.
JO^Œ∞‰õΩ =∞Ç≤ÏàÏ ~å[H©Ü∞« "Õ`ÅΫ ∞, =∞Ç≤ÏàÏ „QÆ∂ѨÙÅ H˘xfl ~å[H©Ü∞« áêsìÅ =∞^Œ`Ì ∞«
=Ù#flk.
648 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
P~ÀQƺO - q^Œº
KåÖÏ "≥#∞Hõ|_ç# ~åRO (~å[™êÎ<)£ Ö’x "≥#∞Hõ|_ç# lÖÏ¡ ÉÏ~°‡~üÖ’ =∞Ç≤Ïà◊Å
JHõ~Δ å㨺`å âß`«O 8 Wk ã¨Éò ã¨ÇϨ ~°<£ P„ѶH≤ ÍÖ’x "≥#∞Hõ|_ç# ^ÕâO◊ |i¯#á¶ê™ÈÖ’
HõO>ˇ `«‰Ωõ ¯=. JHõ¯_» JHõ~Δ å㨺`å âß`«O 10. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x "≥#∞Hõ|_ç# lÖÏ¡ QÆO*ÏO
tâ◊√ =∞~°}ÏÅ ~ˆ @∞ "≥~ÚºH˜ 164. Wk ã¨Éò ã¨Ç¨ ~°<£ P„ѶH≤ ÍÖ’x "≥#∞Hõ|_ç# ^ÕâO◊
=∂e HõO>ˇ J^è•fi#flOQÍ =ÙOk. JHõ¯_ç tâ◊√=∞~°}ÏÅ ˆ~@∞ 16% Ü«Ú.Ñ≤.Ö’
Fertility 5% Wk `«‰Ωõ ¯= P^•Ü«∞O =KÕÛ ^ÕâßÅ ã¨~åã¨i HõO>ˇ Z‰õΩ¯=. |~å‡,
ÉOQÍ¡^âÕ òÅ HõO>ˇ KåÖÏ Z‰õΩ¯= „ã‘ΠѨÙ~°∞+¨ x+¨ÊuÎ LO_Õ „Ѩu 1000 =∞Ok ѨÙ~°∞+¨μʼnõΩ
QÆÅ =∞Ç≤Ïà◊Å ã¨OYº 865. Wk „ѨÑO¨ K«OÖ’ Jxfl ^ÕâßÅHõO>ˇ `«‰Ωõ ¯=.
12-14 =Ü≥∂ Ѩiq∞uÖ’ =ÙO_ç U áê~îâ° ßÅÖ’ #"≥∂^Œ∞ HÍx ÉÏeHõÅ∞
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ "≥Ú`«OÎ Ö’ K«∂ã≤#ѨC^Œ∞ ^•^•Ñ¨Ù ã¨QOÆ =∞Ok =Ù<åfl~°∞. Ü«Ú.Ñ≤, Ü«∞O.Ñ≤,
cǨ~°∞ÅÖ’ =¸_çO@ ~Ô O_»∞ =O`«∞ʼnõΩ ÃÑQ· Í =Ù<åfl~°∞. ~å[™ê÷<Ö£ ’ 82 âß`«O
=∞Ok =Ù<åfl~°∞. 10-14 =Ü≥∂ Ѩiq∞uÖ’ =Ù#fl „QÍg∞} ÉÏeHõÅÖ’ 42 âß`«O 5-
9 =Ü≥∂Ѩiq∞uÖ’ =Ù#fl „QÍg∞} ÉÏÅÉÏeHõÅÖ’ 40âß`«O =∂„`«"∞Õ áê~îâ° ßʼnõΩ
Ǩ[~°=Ù`«∞<åfl~°∞. =∞^茺֒ |_ç =∂#∞H˘<Õ "åi âß`«O KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ =ÙOk.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ "≥Ú`«OÎ g∞^Œ XHõ ã¨OIIÖ’ ÃÑ|· _ç# "å~°∞ áê~îâ° ßʼnõΩ ã¨~åã¨i Ǩ[~°Ü∞Õ º
ã¨O=`«û~åÅ∞ 2.4 =∞Ç≤Ïà◊Å ã¨~åã¨i 1.2 ã¨OIIÅ∞. ѨÙ~°∞+¨μÅ ã¨~åã¨i 3-5 ã¨OIIÅ∞
15-19 =Ü≥∂Ѩiq∞uÖ’ =Ù#fl „ã‘ÖÎ Ö’ ã¨QOÆ =∞Ok x~°H~Δõ åã¨∞ºÅ∞ K≥<· åÖ’ 10 âß`«O
HõO>ˇ `«‰Ωõ ¯=.
JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨~åã¨i, "≥#∞Hõ|_»¤ „áêO`åÅ#∞ QÆ∞iOz K≥ÑÊ≤ =ke"Õ¿ãÎ
Pâß=ǨÏ"≥∞#ÿ „áêO`åÅ∞ q~°l"Õ∞‡ "≥Å∞QÆ∞ ~ˆ YÅ#∞ q㨇iOz#@∞¡=Ù`«∞Ok. Hˆ ~°à◊ ~åRO
™êkèOz# „ѨQuÆ U Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl ^ÕâßxÔH<· å Jã¨∂Ü«∞ HõeyOKÕ q^èOŒ QÍ#∞,
H˘xfl JOâßÅÖ’ Jaè=$kú K≥Ok# ^ÕâßÅ`À ã¨=∂#OQÍ#∞ =ÙOk. =Ü≥∂[# =∞Ç≤Ïà◊Å
JHõ~Δ å㨺`åˆ~@∞ 1990-91Ö’ 86 âß`«O (ѨÙ~°∞+¨μÅ JHõ~Δ å㨺`å ~ˆ @∞ 94 âß`«O)
Wk K≥<· å HõO>ˇ KåÖÏ Z‰õΩ¯=. JHõ¯_» =∞Ç≤Ïà◊Å JHõ~Δ å㨺`å ~ˆ @∞ 68 âß`«O, ѨÙ~°∞+¨μÅ
JHõ~Δ å㨺`« ~ˆ @∞ 86 âß`«O. Hˆ ~°àÖ◊ ’ ™êkèOzOk K≥<· åÖ’x U „áêO`«OÖ’<≥<· å ™êkèOz#
^•xHõO>ˇ ‰õÄ_® Z‰õΩ¯=. 1987-88 <å\˜H˜ 10-14 =Ü≥∂Ѩiq∞uÖ’ =Ù#fl Hˆ ~°à◊
„QÍg∞} ÉÏeHõÅ JHõ~Δ å㨺`å ~ˆ @∞ 98 âß`«O. 1992-93 <å\˜H˜ „áê^äqŒ ∞Hõ q^ŒºÑ¨ÓiÎ
KÕã#≤ P~°∞ ã¨O=`«û~åÅ∞ P ÃÑ· =Ü«∞ã¨∞û QÆÅ ÉÏeHõÅ âß`«O 60. ã¨O|Okè`« JdÅ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 649
 ÉèÏ~°`« âß`«O 28.1% =∂„`«"∞Õ . 1992Ö’ [#<À`«ÊuÎ ~ˆ @∞ 1.8. Wk ÅHõΔ ºOQÍ
xˆ~tÌ OK«∞H˘#fl 28.1% (J"≥∞iHÍ ã‘fi_»<Å£ ) ~ˆ @∞ HõO>ˇ `«‰Ωõ ¯=. JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨~åã¨i
[<å<À`«ÊuÎ ~ˆ @∞ 3.1 =∞Ç≤Ïà◊Å ã≤u÷ QÆ`∞« Å`À ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^èOŒ QÆÅ tâ◊√ =∞~°}ÏÅ∞
Hˆ ~°àÖ◊ ’ 1992Ö’ 1000H˜ 17 =∂„`«"∞Õ . ã¨O|Okè`« ã¨OYºÅ∞ K≥<· åÖ’ 31, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
"≥Ú`«OÎ fã¨∞‰õΩO>ˇ 79, „ã‘ΠѨÙ~°∞+¨ x+¨ÊuÎ1990-91 HÍÅOÖ’ 1004 #∞O_ç 1036 H˜
ÃÑiyOk. J^Õ HÍÅ =º=kèÖ’ JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~Ú 972 #∞O_ç 927H˜ `«yOæ k.
J^Œ$+¨=ì âß`«∞Î Hˆ ~°à◊ =∂„`«"∞Õ L[fiÅ"≥∞#ÿ L^•Ç¨Ï~°} HÍ^Œ∞. q^•º"åºÑ≤Î H˘~°‰Ωõ
=ÚO^Œ∞QÍ „Ѩܫ∞`åflÅ∞ „áê~°OaèOz# Kåi„`«Hõ J#∞‰õÄÅ`«, ~åR [<åÉèÏÖ’x
QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ ÉèÏQÆO =∂`«$™êfi=∞º ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å∞ áê\˜OK«_O» - HÍ~°}ÏÅ∞QÍ Hˆ ~°à◊
Jaè=$kú K≥Ok#@∞¡QÍ HõxÊOK«=K«∞Û. D ~Ô O_»∞ "åã¨"Î åÖË. g\˜`À áê@∞ P^è∞Œ xHõ
Hˆ ~°àÅ◊ ∞ ÃÑ^ŒÌ ÉèÏQÆOQÍ =Ù#fl u~°∞"å#∂¯~°∞ H˘zÛ<£ ã¨O™ê÷<åÅ∞ 19 â◊`å|ÌO „áê~°OÉèOí
#∞O_ç q^ŒºH˜ „áê^è•#º`« xKåÛ~Ú. =∂`«$™êfi=∞º q^è•#O - =∞Ç≤Ïà◊Å ^•fi~å "å~°ã`¨ fi« ѨÙ
ǨωõΩ¯Å∞ ã¨O„Hõq∞OK«@O ‰õÄ_® |Å"≥∞#ÿ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ JOâ◊O. JO`ÕQÍHõ K«∞~°∞HÔ #·
ÉèÏQÆ™êfi=∞º ~å[H©Ü∞« ã¨O㨯 $u, P ã¨O㨯 $uH˜ `À_»Ê_ç# JHõ~Δ å㨺`å ™ê÷~Ú, P~ÀQƺO
„Ѩ*ÏѨOÑ≤}© q^è•#O, „áê^èqŒ ∞Hõ q^Œº - ÖÏO\˜ ~Ú`«~° JOâßÅ∞ ‰õÄ_® KåÖÏ
=ÚYº"≥∞#ÿ q. Ç≤Ï=∂K«Å„Ѩ^âÕ ò, `«q∞à◊<å_»∞ ~å„ëêìÅ∞ D ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ JOâßÅ#∞
J#∞HõiOz Jaè=$kú ™êkèOKå~Ú.
1961Ö’ ‰õÄ_® Ç≤Ï=∂K«Öò„Ѩ^âÕ òÖ’ =∞Ç≤Ïà◊Å JHõ~Δ å㨺`å ~ˆ @∞ 9 âß`«O
(ѨÙ~°∞+¨μÅ JHõ~Δ å㨺`å ~ˆ @∞ 21 âß`«O) - JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨~åã¨i HõO>ˇ KåÖÏ
`«‰Ωõ ¯=QÍ =Ù<åfl~Ú. 1987-88 <å\˜H˜ 10-14 =Ü≥∂ Ѩiq∞uÖ’ =Ù#fl ÉÏeHõÅ
JHõ~Δ å㨺`åˆ~@∞ „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ 81 Ѩ@}ì „áêO`åÅÖ’ 97 (ÉÏÅ∞~° ã¨O|Okè`«
ã¨É∞íè ºÅ∞ 95 âß`«O 96 âß`«O) P q^èOŒ QÍ Ñ¨@}ì „áêO`åÅÖ’ ÉÏÅ∞~° HõO>ˇ ÉÏeHõÅ
JHõ~Δ å㨺`å âß`«O Z‰õΩ¯=. D q+¨Ü∞« OÖ’ Hˆ ~°à◊ `«~∞° "å`« ~Ô O_»= ™ê÷#O Ç≤Ï=∂K«Ö„ò Ѩ^âÕ Hò ˜
^ŒH¯˜ Ok. Ѩ@}ì „áêO`åÅÖ’ áê~îâ° ßʼnõΩ Ç¨[~°Ü∞Õ º ÉÏeHõÅ q+¨Ü∞« OÖ’ Ç≤Ï=∂K«Öò„Ѩ^âÕ ò
Hˆ ~°àx◊ JkèQqÆ ∞OzOk. Ç≤Ï=∂K«Öò„Ѩ^âÕ òÖ’ 95 âß`«O, Hˆ ~°àÖ◊ ’ 94 âß`«O. „QÍg∞}
„áêO`åÅ q+¨Ü∂« xH˜ =¿ãÎ Hˆ ~°à,◊ Ç≤Ï=∂K«Å„Ѩ^âÕ ò HõO>Ë KåÖÏ =ÚO^Œ∞ =ÙOk.
Hˆ ~°àÖ◊ ’ 591 âß`«O Ǩ[~°=Ù`∞« O_»QÍ Ç≤Ï=∂K«Å„Ѩ^âÕ Öò ’ 73 âß`«O =∂„`«"∞Õ . S#ѨÊ\˜H˜
Ç≤Ï=∂K«Öò„Ѩ^Õâò ~Ú`«~° ~å„ëêìÅ HõO>ˇ KåÖÏ =ÚO^Œ∞Ok. Ç≤Ï=∂K«Öò„Ѩ^ÕâòÖ’
1901-1991 HÍÅOÖ’ „ã‘ΠѨÙ~°∞+¨ x+¨ÊuÎ 884:976. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ "≥Ú`«OÎ Ö’ ~Úk
J`«ºO`« Z‰õΩ¯= ({92) ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ Hˆ ~°àÖ◊ ’ ~Úk 1004 #∞O_ç 1036 H˜ ÃÑiyOk.
650 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 1991Ö’ Ç≤Ï=∂K«Öò„Ѩ^âÕ òÖ’ 0-4 =Ü≥∂ Ѩiq∞uÖ’ QÆÅ P_»=∞QÆ tâ◊√ =∞~°}ÏÅ
~ˆ @∞ x+¨ÊuÎ 88.2 ã¨O|Okè`« Hˆ ~°à◊ ~ˆ @∞ 91.1 âß`«O HõO>ˇ ‰õÄ_® `«‰Ωõ ¯=. JdÅ
ÉèÏ~°`« ã¨~åã¨i 107.4 âß`«O HõO>ˇ KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=. S#ѨÊ\˜H˜ tâ◊√ =∞~°}ÏÅ ~ˆ @∞
1990-92Ö’ „Ѩu "≥~ÚºH˜ 70, JÖψQ 1991Ö’ [#<À`«ÊuÎ ~ˆ @∞ 3.1 D ~Ô O_»∞
‰õÄ_® JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨~åã¨i HõO>ˇ `«‰Ωõ ¯=.
`«q∞à◊<å_»∞Ö’ ‰õÄ_® qq^èŒ „ã‘ΠѨÙ~°∞+¨ ã¨O|O^è"Œ ∞≥ #ÿ ã¨∂zHõÖÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ
ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ =ÙOk. 1991Ö’ [#<À`«ÊuÎ ~ˆ @∞ 2.2. D JOâ◊OÖ’ Hˆ ~°àk◊ „Ѩ^=Œä ∞™ê÷#OÖ’
=ÙO_»QÍ `«q∞à◊<å_»∞k ~Ô O_»=™ê÷#O. tâ◊√ =∞~°}ÏÅ ~ˆ @∞ 1990-92Ö’ „Ѩu "≥~ÚºH˜
58. JO>Ë `«q∞à◊<å_»∞ 3= ™ê÷#OÖ’ =ÙOk. „Ѩ^=Œä ∞, kfifÜ«∞ ™ê÷<åÅ∞ Hˆ ~°à◊ ѨO*Ï|∞Åq.
1987-88Ö’ 10-14 =Ü≥∂Ѩiq∞uÖ’ QÆÅ ÉÏeHõÅ JHõ~Δ å㨺`å âß`«O Ѩ@} ì
„áêO`åÅÖ’ 85.6 âß`«O, „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ 70.8 âß`«O, 1991Ö’ 0-4
=Ü≥∂ Ѩiq∞uÖ’ QÆÅ ÉÏeHõÅ ÉÏÅ∞~° =∞~°}ÏÅ ~ˆ @∞ x+¨ÊuÎ 90.5 âß`«O. JdÅ
ÉèÏ~°`« ã¨~åã¨i ~ˆ @∞ 107.4 âß`«O. 1992-93 <å\˜H˜ 12-23 <≥ÅÅ =Ü≥∂Ѩiq∞uÖ’
QÆÅ a_»Å¤ Ö’ 97 âß`«O =∞OkH˜ ~ÀQÆ x~À^èHŒ õ \©HÍÅ∞ "ÕÜ∞« @O [iyOk. ^ÕâO◊ Ö’<Õ
Wk J`«ºO`« Z‰õΩ¯= âß`«O.
D "≥q· ^躌 O eOQÆ q=HõHΔ ˜ K≥Ok# „Ѩu‰õÄÅ JOâßÅ qâı+¡ }¨ KÕÜ∞« \ÏxH˜
LѨHiõ ã¨∞OÎ k. K«i„`« ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å∞ KåÖÏ =ÚYº"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H,˜ ^ŒH}Δ˜ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜
Kåi„`«HOõ QÍ =∞OziHÍ~°∞¤ =Ù#flѨÊ\˜H˜ „Ѩ*Ï ã¨OHˆ =Δ ∞O Ѩ@¡ x|^Œ`ú « `«fii`«"∞≥ #ÿ =∂~°∞Ê
fã¨∞H˘x~åQÆÅ^Œx Ç≤Ï=∂K«Ö„Ѩ^Õâò ã¨Ê+ì̈O KÕã¨∞Î#flk. Pi÷HõѨ~°"≥∞ÿ# Jaè=$kú ÖËHõ
ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ^•#O`«@ Jk =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ <åºÜ«∞O [iˆQO^Œ∞‰õΩ ^•i fÜ«∞^Œ∞. Jaè=$kú
K≥Ok# ~å„ëêìÖˇ·# ѨO*Ï|∞, ǨÏ~åº<åÅÖ’ eOQÆq=HõΔ#∞ `«yæOK«_®xH˜ JO`«QÍ
„ѨÜ∞« `åflÅ∞ [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . =∞Ç≤ÏàÏ JHõ~Δ å㨺`«, q^Œº - ~Ú`«~° ã¨∂zHõÅÖ’x Jaè=$kú`À
ã¨O|O^è•Å ^•fi~å =∞Ç≤Ïà◊Å JÉèí∞º#fluH˜ ^•if™êÎ~Ú. qѨ~°ºÜ«∞OQÍ JHõΔ~å㨺`«
q^ŒºÅÖ’x `«‰Ωõ ¯=™ê÷~Ú ~Ú`«~° ã¨∂zHõÅÖ’ „Ѩu‰õÄÅ ^èÀ~°}∞ʼnõΩ ^•ifã¨∞OÎ k.
HÍ|\˜ì JHõ~Δ å㨺`« „áê^èqŒ ∞Hõ q^Œº ~°OQÍÅ "≥Ñ· Ũ¶ ºO =Å# ÉÏ^èÅŒ ‰õΩ QÆ∞~°Ü∞Õ ºk
„ã‘ÎÅ∞. „QÍ=∂ÅÖ’x áê~î°âßÅÅ∞ ã¨iQÍ Ñ¨xKÕ~Ú#ѨC_»∞ JÉσ~ÚʼnõΩ á⁄~°∞QÆ∞
„QÍ=∂ʼnõΩ ÖËHõ Ѩ@}ì ÏʼnõΩ ÖËHõ „ÃÑ"· @Õ ∞ áê~îâ° ßÅʼnõΩ Ñ¨OÑ≤OK«@O [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
J=∂‡~ÚÅ#∞ ™ê^è•~°}OQÍ ~Úà◊Ö¡ ’<Õ =ÙOK«∞`å~°∞. HÍ~°}O J=∂‡~Ú K«^∞Œ =Ù =Å#
=KÕÛ Ñ¶e¨ `åÅ∞ J=∂‡~Ú J`«QÎ ÍiO\˜"åà◊√¡ á⁄O^Œ∞`å~°∞ QÆ#∞Hõ J=∂‡~Ú K«^∞Œ =ÙH˜
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 651
ÃÑ>Ëì Y~°∞Û á⁄~°∞yO\˜Ö’ =Ù#fl "≥ÚHõ¯H˜ h~°∞ áÈÜ«∞@O ÖÏO\˜^<Œ Õ ÉèÏ=# „Ѩ|ÅOQÍ
=ÙO_»@O =Å# J=∂‡~ÚÅ#∞ ~Úà◊Hˆ¡ Ѩiq∞`«O KÕ™êÎ~∞° . HÍx HÍ=Åã≤#xfl áê~îâ° ßÅÅ∞
=ÙO_ç Láê^蕺ܫÚÅ∞ 㨄Hõ=∞OQÍ =zÛ `«~Q° `Æ ∞« Å∞ x~°fiÇ≤Ï¿ãÎ ^ÕâO◊ Ö’ J`«ºkèHõ „áêO`åÅÖ’
J=∂‡~ÚÅ#∞ |_çH˜ ѨOÑ≤OK«@O [~°∞QÆ∞`«∞Ok. D "Õ∞~°‰Ωõ q^ŒºqÅ∞= Ѩ@¡ K≥`· #« ºO
J`«ºO`« ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å ÃãHõ#Δ Ö¡ ’ ‰õÄ_® "åºÑ≤Î K≥OkOk. ™ê=∂lHõOQÍ ÃÑH· ˜ ZQÆÉÏHõ\ÏxH˜
q^Œº "åiH˜ XHõ =∂~°=æ ∞x KåÖÏ ã¨Ê+¨Oì QÍ `≥Å∞ã¨∞. HÍx ^ÕâO◊ Ö’x áê~îâ° ßÅÖ’¡
=¸_»==O`«∞ áê~îâ° ßÅÖ’¡ XˆH XHõ Láê^蕺ܫÚ_»∞ ѨxKÕ¿ã Ѩiã≤u÷ Ö’ (1986Ö’)
=¸_çO@ ~Ô O_»∞=O`«∞Å =∞Ok Láê^蕺ܫÚÅ∞ QÔ ~· å›[~°=Ù`«∞#fl Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’, 6-10
=Ü≥∂[# Ѩiq∞uÖ’ =Ù#fl 58 =∞Ok Ñ≤ÅÅ¡ ‰õΩ XˆH Láê^蕺ܫÚ_çx xÜ«∞q∞OKÕ
Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ q^ŒºH˜ "≥zÛOKÕ `«Åã¨i =ºÜ«∞OÖ’ 116 ^ÕâßÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 82=
™ê÷#OÖ’ =Ù#fl Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ =∞Ç≤ÏàÏ JHõ~Δ å㨺`« 39 âß`«OQÍ<Õ =ÙO_»_O» Ö’ qѨs`«"∞Õ g∞
ÖË^∞Œ (1990- 91).
=∞Ç≤Ïà◊Å ã≤u÷ QÆ`∞« Å#∞ "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~K° OÕ ^Œ∞‰õΩ kQÆ∞=™ê÷~Ú #∞O_ç Lz`« „áê^äqŒ ∞Hõ
P~ÀQƺ =ã¨`∞« Å∞ HõeÊOKåe. q^ŒºÖ’ ÖÏQÍ<Õ P~ÀQƺ=ã¨`∞« Å∞ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖËHáõ È`Õ
ÖËHõ ÃÑ^ŒÌ Y~°∞Û`À ‰õÄ~°∞‰õΩ#fl=~Ú`Õ #+¨áì È`«∞#flk „ã‘ÅÎ ∞, ÉÏeHõÅ∞. "≥∞~°∞QÔ #· =ã¨`∞« ʼnõΩ
"≥∞~°∞ÔQ·# ™ê÷~ÚH˜ QÆÅ J=HÍâßÅÖ’ =º`庙êÅ∞ 1901 -1999 HÍÅOÖ’ „ã‘Î
ѨÙ~°∞+¨x+¨ÊuÎ 972 #∞O_ç 927H˜ `«Q_æÆ ®xH˜ „Ѩ^•è # HÍ~°}O. ѨÙ~°∞+¨μÅ`À áÈeÛ K«∂¿ãÎ
P~ÀQƺ =ã¨`∞« ʼnõΩ r=#™ê÷~ÚH˜ HõeÊOK«|_ç# J=HÍâßÅ #∞O_ç =∞Ç≤Ïà◊Å∞ `«‰Ωõ ¯=
„ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄O^•~°∞. JO^Œ∞Hˆ "åi x+¨ÊuÎ `«yOæ k. D Jã¨=∂#`«x `«yOæ KÕO^Œ∞‰õΩ
P~ÀQƺ=ã¨`∞« Å∞ =∞Ç≤Ïà◊Å JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ fã¨∞H˘x ~å"åe. Hˆ ~°àÖ◊ ’ ~ÚÖÏO\˜ =ã¨`∞« Å∞
JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ fã¨∞H˘x ~å=_»O =Å# 90 âß`«O „Ѩã¨"åÅ∞ Pã¨Ê„`«∞ÖÖ’
[~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. =∞Oz Ѷe¨ `åÅ∞ ™ê^躌 =∞=Ù`«∞<åfl~Ú.
P q^èOŒ QÍ ~å*ϺOQÆOÖ’ á⁄O^Œ∞Ѩ~K° |« _ç# K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ ~å[H©Ü∞« Ѩ~"° ∞≥ #ÿ
ǨωõΩ¯Å∞ - ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞Ѩ~O° QÍ#∞ "åi „ѨÜ∞« `åflŠѨ~O° QÍ#∞ "åi"≥#· ǨωõΩ¯Å∞
- ™êkèOK«|_®ÅO>Ë, „Ѩ*Ï™êfi=∞º|^ŒOú KÕÜ∞« |_®ÅO>Ë ÅHõÖΔ Ïk =∞Ç≤Ïà◊Å∞ "å\˜x
J=QÍǨÏ# KÕã∞¨ HÀQÆÅQÍe, qxÜ≥∂yOK«∞HÀQÆÅQÍe. ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ ~Ô O_»∞ ^è$Œ "åÅÖ’
=Ù#fl Hˆ ~°à,◊ Ç≤Ï=∂K«Ö„Ѩ^âÕ òÅ∞ ^•i K«∂áê~Ú. q∞ye# ~å„ëêìÅ∞ J#∞ã¨iOKåe.
=∞Ç≤ÏàÏ L^Œº=∞O ‰õÄ_® q^Œº, P~ÀQͺʼnõΩ =∞Ç≤ÏàÏ ™êkèHÍiHõ`« =ӺǨÏOÖ’
„áê^è=Œ ∂ºÅ∞QÍ KÕ~∞° ÛHÀ"åe.

652 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 39
=Å㨠"å^•#O`«~° ÉèÏ~°`« ~å[ºO
~å[H©Ü«∞ Pi÷HÍaè=$kú : ѨijÅ#
1947Ö’ ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ [#‡xzÛ# *ÏfÜ«∞ q=ÚH˜Î áÈ~å@O
=Å㨠"å^•#O`«~° ÉèÏ~°`« ~å[ºOÃÑ· „ѨQÍ_è» =Ú„^Œ"ãÕ O≤ k. ã¨fi`«O„`«O =zÛ J~°ú
â◊`å|ÌO ÃÑ·QÍ HÍÅO QÆ_çzOk. ^Õâ◊O #∂`«# ã¨Ç¨Ï„™êaÌÖ’xH˜ J_»∞y_çOk. U
â◊‰õΩÎʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ L^Œº=∞O Z^Œ∞~˘_ç¤ ^Œ$_è»OQÍ áÈ~å_çO^À "å\˜Ö’ H˘xfl
LѨi`«ÅOÃÑH· ˜ =KåÛ~Ú. *Ïu x~å‡}ÏxH˜ ã¨"åà◊√§ qã¨∞~°∞`«∞<åfl~Ú. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O
ÖËHõ q=ÚHÎ̃ áÈ~å@ ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å Ü≥ÚHõ¯ |Ǩïà◊ „Ѩ*Ï L^Œº=∞O. â◊`å|Ì HÍÅO
™êy# D ã¨∞n~°… áÈ~å@O *ÏfÜ«∞ qѨ"¡ åxH˜ ^•ifã≤Ok. =~°æ ‰õΩÅ =∞`« eOQÆ
q=HõΔ =Ü≥∂Éè^Ë •Å#∞ JkèQqÆ ∞Oz `«~`° =« ∞ Éè^Ë •Å`À JO^ŒiH© „áêux^躌 O =Ç≤ÏOzOk
QÆ#∞Hõ ~Úk *ÏfÜ«∞ qѨ=¡ =∞~ÚOk. U ^ÕâO◊ Ö’ ‰õÄ_® ~ÚO`« "≥q· ^躌 Éèií `«"∞≥ #ÿ
~°OQÍÅ #∞O_ç „Ñ¨[Å#∞ PHõ@∞ìH˘x PHõi¬Oz# qѨ=¡ O |Ǩïâß LO_»^∞Œ . ã¨OѶ∞¨
=∞`« ã¨O㨯~°ÅÎ ∞ Hõ=ÙÅ∞ ~°K~« Ú`«Å∞ HõàÏHÍ~°∞Å∞ `åufi‰õΩÅ∞ =~°‰Î Ωõ Å∞ áêi„âßq∞Hõ"`Õ ÅΫ ∞,
~å[H©Ü∞« "Õ∞^è•=ÙÅ∞. ~å[huA˝Å∞ – JO^Œ~∂° ™ê^è•~°} „Ѩ[Å`À KÕ`∞« Å∞ Hõeáê~°∞.
„Ѩ[Å #∞O_ç <Õ~∞° ÛH˘<åfl~°∞. =∂#= K«i„`«Ö’<Õ J`«ºO`« ÃÑ^ŒÌ „Ѩ*Ï L^Œº=∂ÅÖ’
XHõ>#ÿ̌ D L^Œº=∂xH˜ =∂~°^æ ~Œ ≈° Hõ`fi« O =Ç≤ÏOKå~°∞. L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ D ã¨fiÉèÏ=O
ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ ~å*ϺxH˜ #∂`«#`åfixfl ã¨=∞‰õÄiÛOk.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ „Ѩ[Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO QÆńѨ*Ï L^Œº=∞"Õ∞ QÍHõ
*ÏfÜ«∞ ~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ =∞#∞QÆ_x» , ^•x „Ѩ`ºÕ Hõ ã¨fiÉèÏ"åxfl q=iOKÕ H˘xfl =∞øeHõ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 653
ÅHõ}Δ ÏÅ∞ QÆÅ L^Œº=∞O. Jq ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ`,« Ãã‰õΩºÅ~ü „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO,
¿Ñ^ŒÅ Hõ#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ "≥Y· i Ѩ@¡ ѨÓiÎ x|^Œ`ú «, „âı}∞Å „áêuѨkHõ QÆÅ qѨ"¡ À^Œº=∂xH˜
aè#flOQÍ „Ѩ*Ï L^Œº=∞OQÍ =ÙO_»@=∞O>Ë L^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHõ ÅHõ}Δ ÏÅ#∞ "≥#∞Hõ‰Ωõ
=∞~°ÅÛ_»O ^•^•Ñ¨Ù J™ê^躌 =∞ÜÕ∞ºO`«QÍ PÖ’K«#ʼnõΩ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[OÖ’x J@ì_∞» QÆ∞
á⁄~°ÅÖ’H˜ *ÁÑ≤ÊOK«_O» . JO^Œ∞=Å#<Õ D ã¨∂„`åÅ #∞O_ç "≥^· ˘ÅQÆ_O» QÍx ÖËHõ
"å\˜x „ѨH¯õ # ÃÑ@ì_®xH˜ „ѨÜ∞« uflOz#ѨÙ_»∞ QÍx ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ |Å"≥∞#ÿ
„ѨuѶ∞¨ @# <≥^∞Œ ~˘¯<åfl~Ú. (J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ 1975–77 HÍÅOÖ’ „Ѩ*Ï™êfi=∞º
ǨωõΩ¯ÅÃÑ· `å`å¯eHõOQÍ POHõÅΔ ∞ qkèOz#ѨC_»∞ „Ѩ[Å #∞O_ç ÃÑÅ∞¡aH˜# ã¨ÊO^Œ#).
ÉèÏ~°`« q=ÚH˜Î áÈ~å@O ÖËHõ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHõ ÉèÏ"åÅ∞
ã¨fi`«O„`«O =zÛ# `«~∞° "å`« JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# „ѨÉ∞íè `åfiʼnõΩ, JkèHÍ~° =~°Oæ áÈbã¨∞
<åºÜ«∞ =º=ã¨÷ K«@ãì ɨ Åíè ∞ q^•º q^è•#O Ѩ„uHõÅ∞ ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞ ÖÏO\˜ „ѨÉ∞íè `«fi
Ü«∞O„`åOQÍxfl, JÖψQ áœ~° ã¨=∂*Ïxfl, ™ê^è•~°} „Ѩ[Å#∞ „ѨÉÏè q`«O KÕã#≤ Ѩiq∞u
ã¨fi`«O„`åº#O`«~° ÉèÏ~°`« ~å[º ã¨fiÉèÏ"åxfl x~°~‚ ÚOK«_O» Ö’ H©ÅHõ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOzOk.
„ѨÉ∞íè `«fiO ~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ KåÖÏ =ÚYº"≥∞#ÿ , H©ÅHõ"∞≥ #ÿ ™ê^è#Œ "≥∞#ÿ ѨÊ\˜H© „ѨÉ∞íè `«fiO
JO>Ë ~å[º=∞x QÆO^Œ~Q° Àà◊Ñ_¨ ‰» Äõ _»^xŒ q=iOK«_O» J=ã¨~O° . „ѨÉ∞íè `«fi"Õ∞ Jhfl
K«∂ã¨∞‰õΩO@∞O^Œ<Õ PÖ’K«# ã¨iÜ≥ÿ∞#q HÍx `˘O^Œ~°áê@∞ Jaè„áêÜ«∂Å∞
U~°Ê~°K∞« HÀ=_®xH˜ ^•ifÜ«∞=K«∞Û. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ „ѨÉ∞íè `«fiO [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ÖÏO\˜
^Œ$_è"» ∞≥ #ÿ ™È+¨eã¨∞ì <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ =ÙO_»=K«∞Û. Jk ~å*ϺOQÆO`À áê~°"¡ ∞≥ O\ò`À
™È+¨e[O ÅHõΔ ºOQÍ „ѨH\õ O˜ KÕ@@∞¡ KÕÜ∞« =K«∞Û. Jk ¿Ñ^ŒÅ∞ Éè∂í q∞ÖËx"å~°∞ J}QÍi#
‰õΩÖÏÅ∞ `≥QÅÆ ∞ ÖÏO\˜ "åi ~°H} Δõ ‰õΩ |Å"≥∞#ÿ K«\ÏìÅ∞ KÕã≤ =ÙO_»=K«∞Û. J~Ú#ѨÊ\˜H©
~å[ºO ™È+¨eã¨∞ì ~å*ºOQÍ QÍHõ |∂~°∞"˚ å ~å[ºOQÍ =ÙO_»=K«∞Û. HÍ~°}O ~å[º
Ü«∞O„`åOQÆOÖ’ ã¨=∂[OÖ’ "≥Ú`«ÎOQÍ JkèHÍ~° á⁄OkHõ „ѨÉèí∞`«fi <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’
„ѨuѶe¨ Oz# ^•xHõO>Ë aè#flOQÍ =ÙO_»=K«∞Û. Jk K«\ÏìÅ∞ ~å*ϺOQÆ ~Ú`«~° ã¨Oã¨Å÷ ∞
ZÖÏ x~°fizOѨ|_®Ö’ ZÖÏ J=∞Å∞ [~°Ñ|¨ _®Ö’ x~°~‚ ÚOK«=K«∞Û.
~å[º K«„\Ïxfl xi‡OK«_O» ÖËHõ =∂~°Û@O JO>Ë Hˆ =ÅO „ѨÉ∞íè `«fiO HÍ^Œ∞.
JO`«HOõ >Ë KåÖÏ Z‰õΩ¯=. QÍOnèr ~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ ã¨OH˜+¡ ì̈ ã¨fiÉèÏ"åxfl ÉÏQÍ J=QÆ`O«
KÕã∞¨ H˘<åfl_»∞. =Å㨠~å*Ϻxfl ‰õÄÅÛ@OÖ’ [Ü«∞„Ѩ^"Œ ∞≥ #ÿ `«# „ѨÜ∞« `«flOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ
654 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
PÜ«∞# =Åã¨"å^Œ „ѨÉ∞íè `åfixfl q=∞i≈OK«_O» =∂~°Û@O ÃÑ#· <Õ QÍHõ =Åã¨"å^Œ ~å[º
JkèHÍ~åxfl „Hõ=∞|^ŒOú QÍ xsfi~°ºO KÕÜ∞« _»OÃÑ· Hˆ O„nHõiOKå_»∞. nxx PÜ«∞# q^•º
q^è•#OÖ’ Ѩ„uHõÅÖ’ áÈbã¨∞ÅÖ’ Jxfl\˜x q∞Oz „Ѩ[ÅÖ’ "åºÑ≤Oz# =Åã¨"å^Œ
„ѨÉÏè "åxfl „ѨuѶ∞¨ \˜OK«_O» ^•fi~å ™êkèOK« Ü«∞uflOKå_»∞. =Åã¨"å^•#O`«~° ÉèÏ~°`«
~å*ϺxH˜ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ kâß xˆ~âÌ O◊ KÕÜ∂« Å#∞H˘#fl "åiÖ’ JÖÏO\˜ J=QÍǨÏ#
Ö’Ñ≤OzOk.
*ÏfÜ«∞ "å^Œ "å~°ã`¨ fi« O, =Åã¨"å^•#O`«~° ~å[ºO
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞ "å~°ã¨`«fiOQÍ 1947 `«~°∞"å`« „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨~°fi ã¨`åÎHõ
|Ǩïà◊ =~°æ *ÏfÜ«∞ ~å[ºO U~°Ê_çOk. ~å[ºOÖ’x =~°æ á⁄OkHõ ÖËHõ =~°æ ã¨fiÉèÏ=O
~å[H©Ü∞« ã¨g∞Hõ~} ° Ü≥ÚHõ¯ =ӺǨÅKÕ ÖËHõ qq^èŒ =~åæÅ KÕ`« ‰õÄ_»Q@
Æ |ì _Õ ™ê=∂lHõ
=∞^Œ`Ì ∞« KÕ`« ~°∂á⁄OkOѨ|_®e. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ POHõÅΔ ∞ ÖËx ã¨fiÉèÏ=O XHõ
=~°Oæ ÖËHõ =~åæÅ „QÆ∂ѨÙH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ ÖËHõ „Ѩu‰õÄÅOQÍ =~°æ ^Œ$HõÊ^äOŒ =∂~°Û_®xH˜
™ê^躌 O KÕã∞¨ OÎ k.
~Ô O_»=k : *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O "å~°ã`¨ fi« OQÍ ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ`x« *ÏfÜ«∞
ã¨~fi° ã¨`åÎkHè Í~° x~°fiǨÏ}x JO^Œ*ãË O≤ k. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ x~å‡`«Å∞ 19= â◊`å|ÌO
z=i áê^ŒO <å\˜Hˆ ™ê„=∂[º"å^ŒOÃÑ· =Åã¨"å^Œ x~å‡}OÃÑ· ã¨=∞„QÆ"∞≥ #ÿ q=∞~°≈
#aè=$kú KÕâß~°∞. „ѨÑO¨ K«"åºÑ¨OÎ QÍ K«∂ã≤#ѨÊ\˜H© JÖÏO\˜ q=∞~°≈ #aè=$kú Ѩ~K° _« O» Ö’
"å~°∞ „Ѩ^=Œä ÚÅ∞. P^è∞Œ xHõ ™ê„=∂[º"å^ŒO ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O Jaè=$kú K≥O^Œ_®xH˜
Ѩiã≤`÷ ∞« efl ã¨$+≤Oì K«_O» HõO>Ë =Åã¨Å‰õΩ U q^èOŒ QÍ "≥#∞HõÉÏ@∞`«<åxH˜ QÆ∞iKÕã∞¨ OÎ ^À
^•^•Ñ¨Ù =∂~ü¯û Hõ#∞Q˘#flѨC_Õ Hõ#∞Q˘<åfl~°∞. Ǩ|ƒ<£ Öˇx<£Å HõO>Ë =ÚO^Õ
=Åã¨"å^ŒOÃÑ· q=~°}Ï`«‡Hõ q=∞~°≈x Jaè=$kúÑi¨ Kå~°∞. ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ ã¨∞n~°…
áÈ~å@O, =∂~°∞`«∞#fl Ѩiã≤`÷ ∞« Å#∞ QÆ=∞#OÖ’H˜ fã¨∞H˘x Jaè=$kú Ѩ~z° # q=∞~°≈H˜
ã¨O|OkèOz# PÖ’K«#Å#∞ „Ѩ[ÅÖ’ „ѨKå~°O KÕÜ∞« _»O – „Ѩ[efl f„=OQÍ „ѨÉÏè q`«O
KÕâß~Ú.
ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍÖ’ `«∂~°∞Ê Pã≤Ü«∂Ö’x H˘xfl „áêO`åÅÖ’ Ѩ~ånè#
ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O Jaè=$kúH˜ H©ÅHõOQÍ ÉèÏqOK«|_ç# JO`«~å˚fÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç,
~å[ºO (ã¨fi^Õj „ѨÉ∞íè `«fiO), ^ÕjÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç – HõÅ~ÚHõ QÆÅ áêÅHõ ã¨OH©~‚° #=¸<å
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 655
ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ =iÎOK«^∞Œ . ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ã¨fi`«O„`åº#O`«~O° áêÅHõ=~°æ ã¨OH©~O‚° Ö’
q^Õj ÃÑ@∞ì|_ç ÉèÏQÆ™êfiq∞ HÍ^Œ∞.
q^Õj ÃÑ@∞ì|_çH˜ ™ê„=∂[º"å^•xH˜ |Ǩïà◊ *Ïu ã¨Oã¨Å÷ ‰õΩ q^èÜ Õ ∞« `« QÆÅ
ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ∞QÍ ã¨ÇϨ Hõiã¨∞#Î fl |∂~°∞"˚ å |_® |∂~°∞"˚ å Éè∂í ™êfi=∞º =~°Oæ „áê|źOÖ’
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ =ÙO^Œ<Õ PÖ’K«#x KåÖÏHÍÅO =~°‰Ωõ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞"å^Œ ѨHOΔõ Ö’x
XHõ ÃãHõ<Δ £ |ÅѨ~z° Ok. ã¨fi`«O„`«O =zÛ# `«~∞° "å`« JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ# ÉèÏ~°`«
|∂~°∞"˚ åÅ∞ ÖËHõ ÃÑ@∞ì|_ç^•s =~°Oæ ™ê„=∂[º"å^ŒO`À ~årѨ_∞» `«∞#fl^Œx, Ѷe¨ `«OQÍ
ã¨fi`«O„`åº#O`«~° ÉèÏ~°`« ~å[ºO #Ü«∂ =Å㨠~å[º=∞x ‰õÄ_® "åkOK«_O» [iyOk.
HÍ|\ì̃ QÆ`O« Ö’ =Åã¨"å^Œ áêÅ#Ö’ =Ù#fl ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÖÏO\˜ ^ÕâßÅ∞ ™È+¨eã¨∞ì
q^è•<åxH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•<åxfl ‰õÄÅ^ÀÜ«∞x^Õ ã¨fi`«O„`«OQÍ
Jaè=$kú K≥O^Œ*ÏÅ=∞<åfl~°∞. D PÖ’K«#Å∞ ã¨"åÅ∞ KÕÜ∞« |_®¤~Ú. g\˜H˜ q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ
™êHΔͺ^è•~åÅ∞ g\˜x „`Àã≤ÑÙ¨ KåÛ~Ú.
ÉèÏ~°`« ÃÑ@∞ì|_ç^•s =~°Oæ Ü≥ÚHõ¯ ~å[H©Ü∞« Pi÷Hõ ã¨fi`«O„`åxfl QÆ∞iOz,
JÖψQ Jk *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ ™êO„Ѩ^•Ü«∂efl ™êfiÜ«∞`«OÎ
KÕã∞¨ H˘#_»"∞Õ QÍHõ 1920Å #∞O_ç ™ê„=∂[º"å^Œ Pi÷Hõ q^è•#OÃÑ· q=∞~°≈ #aè=$kú
Ѩ~K° _« O» Ö’ U q^èOŒ QÍ J„QÆÉÏè QÍ# =Ù#fln D „QÆO^äOŒ Ö’<Õ =∞~˘Hõ KÀ@ q=iOKåe.
ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl ™ê„=∂[º"å^Œ ÖËHõ q^Õj „áê|ÖϺxH˜ Ö’#∞ QÍx „Ѩ}ÏoHÍ|^Œ"ú ∞≥ #ÿ
™êfi=ÅO|# PiúHÍaè=$kú Ѩ^OŒä Ö’ =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩáÈ"åÅ#fl <≥„Ǩ˙ ™êkèOz#
UHÍaè„áêÜ«∞OÖ’ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ∞QÍ =Ù<åfl~°∞. <≥„Ǩ˙ – =∞ǨÏÅ<˘aãπ
=ӺǨÏOÖ’x =ÚYº"≥∞#ÿ ÅHΔͺÅÖ’ XHõ\ ˜ : ÉèÏ~°`« PiúHõ =º=ã¨H÷ ˜ q^Õj „áê|źO
#∞O_ç q=ÚHÎ̃ HõeÊOK«_O» , ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ q^Õj ÃÑ@∞ì|_çx q㨇iOK«^yŒ # ™ê÷~ÚH˜
`«yæOz D ÅHΔͺxfl WOk~åQÍOnè ǨÏÜ«∂OÖ’ ™êkèOK«_»O [iyOk (25, 26
J^蕺ܫ∂Å∞ K«∂_»O_ç). HÍi‡Hõ=~°æO ã¨OѶ¨∂Å∞QÍ ~°∂ѨÙk^Œ∞ÌH˘#flѨÊ\˜H© Jk
HÍ~˘Êˆ~\©H~õ }° K≥O^Œ∞`«∞#flk. ~å[H©Ü∞« „Ѩ`åº=∂flÜ«∞OQÍ "å=∞ѨHÍΔ Å∞ HÍi‡Hõ=~°Oæ Ö’
‰õÄ_® Ѩ@∞ì HÀÖ’Ê`«∞<åfl~Ú. „Ѩã∞¨ `Î « =º=㨉÷ Ωõ nè>#ÿ̌ ã¨"åÅ∞QÍ Z^ŒQÖÆ HË áõ È`«∞<åfl~Ú.
|∂~°∞"˚ å =~°Oæ `«# =∞#∞QÆ_‰» Ωõ ™ê„=∂[º"å^•xfl P„â◊~Úã¨∞OÎ ^Œx, q^Õj ã¨Ç¨ Ü«∞O
Jiúã∞¨ OÎ ^Œx TǨQÍ<åÅ∞ KÕã∞¨ <Î åfl~Ú. WHõ ѶӨ º_»Öò Éè∂í ™êfi=ÚÅ q+¨Ü∂« xH˜ =¿ãÎ
656 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
"åi â◊HΘ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ HÍÅOÖ’<Õ Ç¨ÏiOK«|_çOk. ã¨fi`«O„`å#O`«~° Éè∂í ã¨O㨯~°}Å`À
"å~°∞ XHõ =¸Å‰õΩ <≥\ "ì̃ Ü Õ ∞« |_®¤~∞° .
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ L#fl`« q^•º ã¨Oã¨Å÷ Ö’ H˘O`« ѨÅ∞‰õΩ|_ç QÆÅ "å=∞ѨH"Δõ å^Œ
q=∞~°≈‰õΩÅ∞ 1947Ö’ ™êkèOz# ã¨fi`«O„`«O =Åã¨"å^Œ∞Å #∞O_ç <≥„Ǩ˙ HÍѨÖÏ^•~°∞QÍ
=Ù#fl #Ü«∂ =Å㨠~å*ϺxH˜ JkèHÍ~° |kb HÍ^Œx ã¨}∞QÆ∞`«∂ JOwHõiOKå~°∞.
"å~°∞ ã¨~m° Hõ~} ° kâ◊QÍ KÕÑ>¨ ìË ZÖÏO\˜ K«~º° Ö’<≥<· å ^•xÖ’ JO`«~`æ° O« QÍ ~Úq∞_ç
=Ù#fl ™ê„=∂[º"å^Œ J#∞‰õÄÅ`«#∞, ÉèÏ~°`« ~å[º Ѩ~ånè# ã¨fiÉèÏ"åxfl K«∂ã¨∞<Î åfl~°∞.
1960 ^Œâß|ÌOÖ’ ÃÑ^ŒÌ Pi÷Hõ ã¨OHΔÀÉèÏxfl Z^Œ∞~˘¯#flѨC_»∞ ~°∂áê~Ú qÅ∞= `«yOæ z
"å}˜[º ã¨~m° Hõ~} ° ‰õΩ „ѨÜ∞« uflOz#ѨC_»∞ W^Õ "å^Œ# KÕâß~°∞. 1960 ^Œâß|ÌO z=i
ã¨O=`«û~åÅ`À 1970 ^ŒâßÉÌOÖ’ WOk~åQÍOnè Pi÷Hõ *ÏfÜ«∞"å^ŒO kâ◊QÍ
=∞~°e#ѨC_»∞ D q=∞~°≈Å#∞ „ѨH¯õ #ɡ\Ïì~∞° . =∞~°ÖÏ 1980 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí Ö’
ã¨~°mHõ~°} „Ѩܫ∞`åflÅ`À ÉèÏ~°`«^Õâ◊O S.ZO.ZѶπ. #∞O_ç ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`«ÎO JѨC
fã¨∞‰õΩ#flѨC_»∞ D q=∞~°≈Å#∞ =∞~°ÖÏ =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥KåÛ~°∞. W\©=Å 1991 `«~∞° "å`«
㨠~ ° m Hõ ~ ° } „Ѩ Ñ ¨ O pHõ ~ ° } ÅÖ’ K« ∞ ~° ∞ Ô H · # Éè Ï QÆ ™ êfi=∞ºO`À ‰õ Ä _ç # K« ~ ° º Å#∞
ã¨fi`«O„`åº#O`«~°O J#∞ã¨iã¨∂Î =zÛ# q^è•<åxfl "≥#H˜¯ uѨÊ@OQÍ u~ÀQÆ=∞#
K«~º° Å∞QÍ Ñ¨iQÆ}㘠∞¨ <Î åfl~°∞.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ã¨O㨯~°}ÅÃÑ· W\©=e HÍÅOÖ’ =zÛ# |Ǩï [<åaè„áêÜ«∞O
WO^Œ∞‰õΩ aè#flOQÍ =ÙOk. W\©=e ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ „ѨѨOK« ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O
=∂~°∞ÊʼnõΩ QÆ∞~Ô #· Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’, ^ÕjÜ«∂aè=$kú H˘~°‰Ωõ „ѨÑO¨ K« ÃÑ@∞ì|_çx „ѨÑO¨ K«
=∂Ô~¯@¡‰Ωõ qxÜ≥∂yOK«∞H˘<Õ J=HÍâßÅ∞ Pq~°ƒqù Oz#ѨÙ_»∞, ã¨=∞~°`ú « L`åÊ^ŒHõ ™ê÷~Ú
„Ѩ=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ ã≤u÷ H˜ Ѩ_áç È=_®xH˜ ^•if¿ã ã¨O~°H}Δõ "å^Œ =ӺǨÏO #∞O_ç |Ü«∞@Ѩ_ç
„ѨÑO¨ pHõ~}° „Hõ=∞OÖ’ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO =Ç≤ÏOKåÅ<Õ „¿Ñ~°} ã¨O㨯~°}ʼnõΩ J#∞‰õÄÅOQÍ
qãÎ̈ $`«"∞≥ #ÿ UHÍaè„áêÜ«∂xH˜ ^•ifã≤Ok.
Wk ÅHΔͺŠ^Œ$ëêì º =∞^Œ`Ì ∞« ^Œ$ëêì º <≥„Ǩ˙ HÍÅO <å_»∞ ™êkèOz# |Ǩï[#
ã¨=∞‡ux [˝Ñ≤ÎH˜ `≥ã¨∞ÎOk. ™êfi=ÅO|#, `«fii`åaè=$kú, ¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å# ÖÏO\˜
ã¨fi`«O„`«O ™êkèOK«∞H˘#flѨC_»∞ xˆ~tÌ OK«∞H˘#fl ÅHΔͺÅ#∞ QÍeH˜ =ke"ÕÜ∞« _»O QÍHõ,
"å\˜x ™êkèOKåÅ<Õ PHÍOˆHΔ WѨC_»∞ ã¨O㨯~°}Å #∂`«# =ӺǨÏO J=∞Å∞‰õΩ =∞^Œ`Ì ∞« x

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 657

‰õÄ_»Q\Æ Oì˜ k (J^蕺ܫ∞O 26, J^蕺ܫ∞O 27Ö’x n~°H… ÍeHõ x~°ƒO^è•Å∞, ã¨O㨯~°}Å
P=â◊ºHõ`« K«∂_»O_ç).
QÆ`O« Ö’ "å=∞ѨHΔõ PÖ’K«<å ^èÀ~°}`˜ À „ѨÉÏè q`«∞_≥#· ZѶ.π ÃÇÏKü. HÍ~˘¤™È
(„ɡlÖò „ÃÑã≤_O≥ \òQÍ „ѨÑO¨ pHõ~} ° „Hõ=∞OÖ’ áêÖÁæx Pi÷Hõ ã¨O㨯~°}Å ^•fi~å ^ÕâßxH˜
=∂~°^æ ~Œ ≈° Hõ`fi« O =Ç≤Ïã¨∞<Î åfl_»∞). `«# QÆ`« PÖ’K«#Å#∞ =∂~°∞ÛH˘<åfl_»∞. PÜ«∞# q^Õj
ÃÑ@∞ì|_ç ã¨fiÉèÏ=O ZÖÏ =∂iOn, Jk "≥#∞Hõ|_ç# ^ÕâßÅ Jaè=$kúH˜ ZÖÏ
qxÜ≥∂yOK«∞HÀ=K«∞Û<À K≥áêÊ_»∞. PÜ«∞# "å^Œ# WÖÏ =ÙOk. „ѨѨOpHõ~°}
q㨇iOK«*ÏÅx "åãÎ̈=O. HÍ|\ì̃ „ѨÑO¨ pHõ~} ° KÕÑ\¨ ÏìÖÏ =^•Ì J<Õk ã¨=∞㨺 HÍ^Œ∞.
"≥#∞Hõ|_ç# ^ÕâßÅ∞ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄O^Õ q^èOŒ QÍ `˘e ^ŒâÖ◊ ’ JÜÕ∞º Y~°∞Û ÉèÏ~°O
¿Ñ^ŒÅÃÑ· Ѩ_»‰õΩO_® „ѨѨOpHõ~°} ZÖÏ KÕѨ\ÏìÅ<Õk ã¨=∞㨺. W^Õ Jaè„áêÜ«∂xfl
„ѨÑO¨ pHõ~}° x |ÅѨiKÕ "å=∞ѨH"Δõ å^Œ∞Å∞, q"ÕHOõ QÆÅ "å}˜[º"Õ`ÅΫ ∞ JOwHõiOKå~°∞.
¿Ñ^ŒÅ‰õΩ Ñ¨ÓiÎ ~°H} Δõ HõeÊOK«|_®ÅO>Ë ¿Ñ^ŒÅ#∞ ã¨g∞HõiOKåÅO\Ï~°∞ HÍ~˘¤™È. D
q+¨Ü∞« OÖ’ =∞Ǩ`å‡QÍOnè <≥ÅH˘eÊ# ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å∞ W`«~° "≥#∞Hõ|_ç# ^ÕâßÅ
HõO>Ë ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ ™ê#∞‰õÄÅ`«x JO^Œ*™Ë êÎÜ∞« x PÜ«∞# Jaè„áêÜ«∞Ѩ_∞» `«∞<åfl~°∞.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞ "å~°ã¨`«fiOQÍ ÉèÏ~°`« ~å*ºO „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl „áê^äŒq∞Hõ
qÅ∞=QÍ ã‘fiHõiOzOk. U JO`«~å˚fÜ«∞ „Ѩ=∂}ÏÅ`À K«∂ã≤#ѨÊ\˜H© ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO ѨÓiÎQÍ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO. H˘O^Œ~∞° "åkã¨∞#Î fl@∞¡QÍ
ÖÏOKè#« „áêÜ«∞"≥∞#ÿ k, áêHΔ̃H"õ ∞≥ #ÿ k HÍ^Œ∞. ‰õΩb#∞Å∞ ™ê^è•~°} „Ѩ[ʼnõΩ |Ǩï=∞uQÍ
WzÛ# ÖËHõ „a\˜+μ¨ "åà◊√§ |Ǩï=∞uQÍ WzÛ# `«Å„H˜O^Œ∞Å∞ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO HÍ^Œ∞.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞ HÍÅOÖ’ ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å∞ ã¨∞n~°…HÍÅO áÈ~å_ç ™êkèOK«∞‰õΩ#fl
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO. JO^Œ∞=Å# Wk ÉèÏ~°`« ã¨=∂[OÖ’ |ÅOQÍ "Õà◊¥§#∞H˘#fl
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO. ZxflHõÅÖ’ Z‰õΩ¯= âß`«O „Ѩ[Å∞ áêÖÁæ#_»O =Å#, „H˘`«Î „QÆ∂ѨÙÅ∞
=~åæÅ∞ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨Oã¨÷ÅÖ’ K«∞~°∞‰õΩQÍ =∞"Õ∞Hõ=∞=_»O =Å##∂ „Ѩ*Ï™êfi=∞º
ѨÙ<åk qã¨Î $`«Ñ¨~°K«|_çOk. „Ѩ*Ï™êfi=∞º Ѩikèx WOHÍ qã¨Î $`«Ñ¨~°KÕ áÈ~å\O
H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. „ѨÉ∞íè `«fi ã¨Oã¨Å÷ Ö’#∞ W`«~° ã¨Oã¨Å÷ Ö’#∞ Z‰õΩ¯= áê~°^~Œ ≈° Hõ`« H˘~°‰Ωõ ,
ã¨=∂Kå~° ǨωõΩ¯ H˘~°‰Ωõ „ѨKå~°O [~°∞QÆ∞`«∞O_»@O JO^Œ∞‰õΩ L^•Ç¨Ï~°}QÍ K≥Ñʨ =K«∞Û.
658 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ÉèÏ~°`«^Õâ◊O „Ѩ*Ï™êfi=∞º K«„@OÖ’ áêi„âßq∞Hõ Ѩi}Ï=∞O H˘~°‰õΩ
„ѨÜ∞« uflOK«_O» „Ѩ`ºÕ H˜Oz ¿Ñ~˘¯#^Œy#k. D „ѨÜ∞« `åflxH˜ ZÖÏO\˜ #=¸<å ÖË^∞Œ .
Jaè=$kú K≥Ok# áêâßÛ`«º áêi„âßq∞Hõ ^ÕâßÅ∞, ™È+¨eã¨∞ì ^ÕâßÅ∞ ÖËHõ H˘`«ÎQÍ
áêi„âßq∞H©H~õ }° K≥Ok# `«∂~°∞Ê Pã≤Ü∂« ^ÕâßÅ∞ Jxfl áêi„âßq∞Hõ ^ÕâßÅ áêi„âßq∞Hõ
Ѩi}Ï=∂xH˜ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ „áê~°OÉèí ^ŒâÖ◊ ’ =#~°∞Å ã¨g∞Hõ~}° (ÃÑ@∞ì|_ç H˘~°‰Ωõ q∞QÆ∞Å∞#∞
ã¨g∞HõiOK«_O» , „âßq∞‰õΩefl Ѩi„â◊=∞Å "≥Ñ· Ù¨ =∞~°ÅÛ_»O) ѨÓiÎ „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ ǨωõΩ¯Å∞
ÖËx Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ [iyOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ HõOK≥Å L^Œº=∂Å∞ („a@<£) |Å=O`«ÑÙ¨
ã¨q∞+‘Hì ~õ }
° (™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£) Z‰õΩ¯= Éè∂í q∞ tã¨∞ÅÎ ∞ ([áê<£) ÉÏx㨠q^è•#O
(J"≥∞iHÍ), HÍi‡Hõ ǨωõΩ¯Å J}z"Õ`« (`«∂~°∞Ê Pã≤Ü∂« ^ÕâßÅ∞) =Åã¨"å^Œ q∞QÆ∞Å∞
ã¨O„QÆÇϨ } (KåÖÏ ^ÕâßÅ∞ L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Pã≤Ü∂« "≥ãOì≤ _ôãπ =Åã¨Å #∞O_ç PÜ«∂
^ÕâßÅ ^ÕjÜ«∞ ÃÑ@∞ì|_ç ã¨OK«Ü∞« O #∞O_ç 85 âß`«O UHõÑH¨ Δõ |^ŒÖÏ~ÚOѨÙQÍ „a@<£
á⁄OkOk) ÖÏO\˜ =∂~åæÅ∞ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ ÖË=Ù.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ HÍi‡Hõ=~°Oæ ÃÑ,· ~Ô `· åOQÆOÃÑ· ÉèÏ~åÅ∞ "≥∂Ѩ‰Ωõ O_® áêi„âßq∞Hõ
=∂~°∞Ê KÕÑ>¨ OìË ^Œ∞‰õΩ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO Ǩg∞ WzÛOk. HÍi‡Hõ=~°Oæ ã¨q∞+≤ì ÉË~™° ê~åÅ`À
KåÖÏ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ ™êkèOK«∞‰õΩ#flk. ã¨fi`«O„`åº#O`«~O° „ѨÉ∞íè `«fiO =º=™êÜ«∂xH˜
=#~°∞Å∞ Hˆ \Ï~ÚOzOk QÍx =º=™êÜ«∞O #∞O_ç ~å|@ìÖ^Ë ∞Œ . 1959–61 HÍÅOÖ’
K≥<· åÖ’ 16 #∞O_ç 23 q∞eÜ«∞#¡ [<åÉèÏ Hõ~∞° =ÙÅ`À K«xáÈÜ«∂~°x KåÖÏ ã¨O=`«û~åÅ
`«~∞° "å`« |Ü«∞\˜ „ѨÑO¨ KåxH˜ `≥eã≤Ok. „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO, Ѩ„uHÍ ¿ãfiK«Ûù =Ù#fl ^ÕâO◊ Ö’
„Ѩ[ʼnõΩ "åãÎ̈"åÅ∞ `≥eÜ«∞‰õΩO_® <˘H˜¯Ñ¨@_ì O» ™ê^躌 Ѩ_∞» `«∞O^Œx TÇ≤ÏOK«Ö=Ë Ú.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Ѩ„uHÍ ¿ãfiK«Ûù (8600 k#Ѩ„uHõÅ∞ 33,000 "å~° ѨHΔõ =∂㨠Ѩ„uHõÅ∞)
„ѨÉ∞íè `åfiÅ#∞ *ÏQÆ~∂° Hõ`Q« Í =ÙO_ÕÖÏ KÕã∞¨ #Î flk. H˘~°`« Ѩiã≤`÷ ∞« Å#∞ ÃÑ^ŒÌ Hõ~∞° =ÙÅ#∞
x"åiOK«_®xH˜ `À_»Ê_»∞`«∞<åfl~Ú.
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO Jaè=$kú „Hõ=∞OÖ’ ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å Jaè„áêÜ«∞ =ºH©ÎHõ~°}‰õΩ
J=HÍâ◊O HõeÊã¨∞OÎ k. "åi „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ `Àã≤ÑÙ¨ K«Û_®xH˜ gÅ∞Ѩ_^» ∞Œ . ã¨fi`«O„`«O
=zÛ#ѨÊ\˜#∞O_ç ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å#∞ ^≥|ƒf¿ã „^Œ"ÀºÅƒ} q^è•<åxfl H˘#™êyOK«_»O
U „ѨÉ∞íè `åfixH˜ ™ê^躌 Ѩ_x» Ѩiã≤u÷ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO HõeÊOzOk.

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 659

 1950 ^Œâß|Ì „áê~°OÉèí ã¨O=`«û~åÅÖ’ ^è~Œ Å° ∞ Ѩ_áç ÈÜ«∂~Ú. 1956–1990
=∞^躌 HÍÅOÖ’ ~Ô O_»∞™ê~°∞¡ K«=Ú~°∞ ã¨OHΔÀÉèÏÅ∞ Hõ~∞° =ÙÅ∞ ã¨OÉèqí Oz#ѨÊ\˜H© „^Œ"ÀºÅƒ}
~ˆ @∞ 8âß`åxfl q∞OK«Ö^Ë ∞Œ . 1991 `«~∞° "å`« ã¨O㨯~°}ÅÖ’ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ã≤s÷ Hõ~} °
ã¨O™ê÷Q`Æ « ã¨~∞° ÉÌ Ï@∞¡ KÕÑ@ ¨ |ì _ç#ѨC_»∞ ‰õÄ_® – Wq „ѨÉ∞íè `«fi =ºÜ«∂xfl ‰õΩkOK«_O»
^•fi~å ¿Ñ^ŒÅ#∞ W|ƒO^Œ∞ʼnõΩ QÆ∞iKÕ¿ã K«~°ºÖˇ·#ѨÊ\˜H©, „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO „Ѩ[Å#∞
Ѩ\ Oì˜ K«∞HÀ‰õΩO_® "åi =∂<å# "åix =^Œe"ÕÜ∞« @O [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . ¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å#
K«~º° Å∞ KÕÑ@ ¨ |ì _®¤~Ú. ã¨O㨯~°}Å∞ KÕÑ\¨ #ì̃ "≥Ú^Œ\ ˜ ~Ô O_»∞ ã¨O=`«û~åÅÖ’ ÃÑiy#
¿Ñ^ŒiHÍxfl `«yOæ K«_O» [iyOk. Pi÷HÑõ ~¨ "° ∞≥ #ÿ ^Œ∂~°^$Œ +≤Hì ˜ ã¨=∞ ã¨=∂[O Ѩ@¡ x|^Œ`ú ‰« Ωõ
=∞^躌 ã¨OkQÆOú Ö’ (J=∞~°ºÎ ¿ã<£ Wk =∞OzH˜ K≥_∞» ‰õÄ =∞^躌 ã¨OkQÆOú HÍ^Œx, ~Ô O_»∞
=∞Oz K«~º° ʼnõΩ =∞^躌 "åã¨qÎ Hõ"∞≥ #ÿ ã¨OkQÆOú J<åfl_»∞) ~Ô O_»= ^•xH˜ `«y# „áê^è•#º`«
W=fix^Õ ã¨OkQÆOú Ѩi+¨¯iOK«|_»^xŒ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO Ǩg∞ Wã¨∞OÎ k.
*ÏfÜ≥∂^Œº=∞O ã¨O„Hõq∞OѨKãÕ #≤ "å~°ã`¨ fi« OÖ’x <åÅæ= JOâ◊O ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å
Hõ#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# ^Œ$HõÊ^äŒO. ¿Ñ^Œ „Ѩ[ʼnõΩ KÕÜ«∞=Åã≤#O`« KÕÜ«∞ÖËHõ áÈ~Ú#ѨÊ\˜H©
ÉèÏ~°`« ~å[ºO D ^Œ$HõÊ^ä•xH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ =ÙOk. ã¨fi`«O„`åº#O`«~O° ~°∂á⁄OkOz#
9 ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõÅÖ’ „Ѩu „Ѩ}ÏoHõ ‰õÄ_® ¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å#x H©ÅHõ"∞≥ #ÿ ÅHõΔ ºOQÍ
ZOK«∞‰õΩ#flk. q∞`«"å^Œ ~å[H©Ü∞« ã¨OѶ∞¨ @#Å∞ ‰õÄ_® ¿Ñ^ŒÅ ã¨OHˆ =Δ ∞O Ѩ@¡ x|^Œ`ú #« ∞
„ѨH\õ O˜ K«_O» Ü«∂^Œ$zÛùHOõ HÍ^Œ∞. 1980 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí Ö’ a*ˇÑQ≤ Í J=`«iOz#
[#ã¨OѶ∞π QÍO^èÜ Õ ∞« ™È+¨e*Ïxfl `«# ÅHõΔ ºOQÍ „ѨH\õ O˜ zOk.
ÉèÏ~°`« ~å[ºO ã¨fi`«O„`«O =zÛ#ѨÊ\˜ #∞O_ç Éè∂í ã¨O㨯~°}ŠѨ@¡ x|^Œ`ú «
Hõey =ÙOk. ѶӨ º_»Öò `«~Ç° ¨ Éè∂í ™êfi=ÚÅ JkèHÍ~°O PkèÑ`¨ º« O #∞O_ç ~Ô `· åOQÍxH˜
q=ÚHÎ̃ HõeÊOzOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Éè∂í ã¨O㨯~°}efl „Ѩ*Ï™êfi=∞º K«@ì ѨikèÖ’ KÕÑ@ ¨ _ì O»
Q“~°=„Ѩ^"Œ ∞≥ #ÿ ^≥#· ѨÊ\˜H© ã¨O㨯~°}ŠѶe¨ `åÅ∞ ~Ô `· åOQÆOÖ’x "≥∞~°∞QÔ #· ÃãHõ#Δ ∞¡ ¿Ñ^Œ
ÃãHõ#Δ ¡ HõO>Ë ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ Ѷe¨ `åÅ∞ á⁄O^•~Ú. WÖÏ [~°Q_Æ ®xH˜ áêH˜HΔ Oõ QÍ HÍ~°}O
„H˜Ok ™ê÷~ÚÖ’ =~°æ á⁄OkHõ – „Ѩ`ÕºH˜Oz kQÆ∞= ™ê÷~ÚÖ’x <åºÜ«∞=¸~°∞ÎÅ∞,
áÈbã¨∞Å∞, JkèHÍ~° =~°Oæ ÖÏO\˜ „ѨÉ∞íè `«fi Ü«∞O„`åOQÆO Ü≥ÚHõ¯ ^Œ$HõÊ^äOŒ „ѨÉ∞íè `«fiO
X~°=_çÖ’ ÖËHáõ È=_»O. Jk ¿Ñ^ŒÅ Ѩ@¡ JO`« ™ê#∞‰õÄÅOQÍ ÖË^∞Œ . „Ѩ*Ï™êfi=∞ºOÖ’
„ѨÉèí∞`«fiO |ńѨÜ≥∂QÆO`À J=∞Å∞ [~°Ñ¨ÖË^Œ∞. HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ KåÖÏ „ѨÉèí∞`åfiÅ∞
D K«~º° efl H˘#™êyã¨∂Î =KåÛ~Ú. 1970 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí #∞O_ç ǨÏi`« qѨ=¡
660 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
=ӺǨÏO Ѷe¨ `åÅ∞ ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ JO^Œ*¿Ë ã xiÌ+ì̈ ÅHΔͺÅ`À ~Ô O_»= ^Œáê¶ ã¨O㨯~°}Å∞
„áê~°OÉè=í ∞Ü«∂º~Ú. Ѷe¨ `åÅ∞ „ѨâO◊ ã¨hÜ«∞OQÍ =Ù#flѨÊ\˜H© WOHÍ KÕÜ∞« =Åã≤Ok
KåÖÏ =ÙOk. ~ÀE ~Ô O_»∞ ѨÓ@Å uO_çH˜ Ǩg∞ ÖËx „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ xHõ$+¨ì ¿Ñ^ŒiHÍxH˜
D<å\˜ Ѩiã≤÷`«∞ʼnõΩ =∞^茺 ZÖÏO\˜ áÈeHõ ÖË^Œ∞. ^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ [iÑ≤# 㨈~fiÅ
„áêuѨkHõ# _ÕxÜ«∞Öò ^è•~°flÖò ÖÏO\˜ ѨO_ç`∞« Å∞ W`«~° ѨijʼnõΩÅ∞ „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ
rq`åÅÖ’ QÆ∞}Ï`«‡Hõ"∞≥ #ÿ =∂~°∞Ê =zÛ#@∞¡ x"ÕkOKå~°∞. Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞, ^ÕâO◊ Ö’x
J`«ºkèHõ „áêO`åʼnõΩ Ç¨Ïi`« qѨ=¡ qãÎ̈~} ° , xˆ~tÌ `« ¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å# HÍ~°º„Hõ=∂Å∞
– „Ѩ`ºÕ H˜Oz 1960 ^Œâß|ÌO z=i #∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x qã¨Î $`« „QÍg∞} „Ѩ*ÏhHÍxH˜
~°H}
Δõ HõeÊOKå~Ú. (28 #∞O_ç 31 =~°‰Ωõ J^蕺ܫ∂Å∞ K«∂_»O_ç).
¿Ñ^Œ i HÍxfl H˘eKÕ O ^Œ ∞ ‰õ Ω ÅÉè í º =∞ÜÕ ∞ º J㨠= ∞„QÆ " ≥ ∞ ÿ # 㨠∂ zHõ Å #∞
LѨÜ≥∂yOK«∞H˘#flѨÊ\˜H© ^•i„^Œº ˆ~Y‰õΩ kQÆ∞=# =Ù#fl „QÍg∞} „Ѩ[Å x+¨ÊuÎ
1970–71Ö’ =Ù#fl 58–75 âß`«O #∞O_ç (1950 ^Œâß|ÌOÖ’ ~ÚOHÍ KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ
=ÙOk QÍx QÆ}ÏOHÍÅ∞ ÅÉèºí O HÍÖË^∞Œ ). 1993–94 <å\˜H˜ 37.3 âß`åxH˜ `«yOæ k.
Ѩ@ì} „QÍg∞} „Ѩ[Å`À ã¨Ç¨ "≥Ú`«ÎO [<åÉèÏH˜ K≥Ok# ã¨O|Okè`« QÆ}ÏOHÍÅ∞
56.25% 36%. 1950–51Ö’ 32 ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ ã¨~åã¨i PÜ«Úëê¯ÅO 1993–94
<å\˜H˜ ~Ô \˜Oì ѨÙH˜ ÃÑQ· Í 63 ã¨OIIʼnõΩ ÃÑiyOk. 1996–97Ö’ `«Åã¨i P^•Ü«∞O
1950–51 <å\˜HOõ >Ë 2 1/2 ~Ô @∞¡ ÃÑiyOk. D HÍÅ =º=kèÖ’ [<åÉèÏ 158
â◊$Ï`åxH˜ ÃÑQ· Í ÃÑiyOk. JHõ~Δ å㨺`å âß`«O 1951Ö’ Ju `«‰Ωõ ¯=QÍ =Ù#fl 18.3
âß`«O #∞O_ç 1997 <å\˜H˜ 62 âß`åxH˜ ÃÑiyOk. tâ◊√ =∞~°}ÏÅ∞ „Ѩu "≥~Úº
=∞OkH˜ 1951Ö’ 146 =ÙO_»QÍ 1997 <å\˜H˜ 71H˜ `«QÍæ~Ú. PǨ~° ~°OQÆOÖ’
ã¨fiÜ«∞O ã¨=∞$kú Hõ~∞° =Ùefl QÆ`H« ÍÅѨ٠ё_H» Åõ Å∞QÍ q∞yeÛOk.
Ñ¿ ^ŒiHõO, Ñ„ *¨ Ï™êfi=∞ºO – ÉèÏ~°`« ~å[ºO
Wq QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ q[Ü«∂Å∞. D Jaè=$kú ™êkèOz#ѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
300 q∞eÜ«∞#¡‰Ωõ ÃÑQ· Í „Ѩ*ÏhHõO ^•i„^Œº ~ˆ Y‰õΩ kQÆ∞=# |`«∞‰õΩb_»∞ã¨∞#Î fl, ^•^•Ñ¨Ù
ã¨QOÆ =∞Ok x~°H~Δõ åã¨∞ºÅ∞QÍ q∞yeáÈ~Ú# ^ŒÜ∞« hÜ«∞"≥∞#ÿ Ѩiã≤u÷ H˘#™êQÆ∞`«∞#flk.
<≥=∞‡kQÍ ™êQÆ∞`«∞#fl Jaè=$kú ~ˆ @∞ (`«∂~°∞Ê Pã≤Ü∂« , „Ѩ`ºÕ H˜Oz WO_À<Õ+Ü ≤ ∂« ,
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 661
 K≥<· åÅ∞ <å@H©Ü∞« OQÍ ¿Ñ^ŒiHÍxfl `«yOæ z# `«fii`« Jaè=$kú ~ˆ @∞H˜ L^•Ç¨Ï~°}Å∞).
ÉèÏ~°`« ~å[º ã¨fiÉèÏ=O „Ѩ*Ï ã¨g∞Hõ~} ° ^•fi~å ¿Ñ^ŒÅ Hõ#∞‰õÄÅOQÍ =~°æ á⁄OkHõx
`«Q∞Æ q^èOŒ QÍ =∂~°Û_»OÖ’x "≥Ñ· Ũ¶ ºO – ¿Ñ^ŒiHõO H˘#™êQÆ_®xH˜ HÍ~°}ÏÅ∞.
ã¨fi`«O„`«O =zÛ# `«~∞° "å`« LxH˜Ö’H˜ =zÛ# ã¨~fi° ã¨`åÎHõ „Ѩ*Ï™êfi=∞º *ÏfÜ«∞
~å[ºO ã¨fiÉèÏ=s`åº |Ǩïà◊ =~åæÅ∞ QÆÅk. qq^èŒ =~åæÅ =∞^躌 QÆÅ =~°æ ã¨=∞`«∞ź`«
ÖËHõ =~°æ á⁄OkHõ =∂~°Û_®xH˜ J#∞"≥#· k. =∞~˘Hõ q^èOŒ QÍ K≥áêÊÅO>Ë ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞
~å[º~°OQÆOÃÑ· ѨÅ∞ =~åæÅ∞ – "å}˜[ºO, Ѩi„â◊=∞, q`«~Î O° QÍÅÖ’x ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞,
~Ô `· åOQÆOÖ’x ÃÑ· ÃãHõ#Δ ∞¡, =∞^躌 `«~Q° uÆ =$uÎ^•~°∞Å∞, q*Ï˝# HÍi‡‰õΩÅ∞, =º=™êÜ«∞
HÍi‡‰õΩÅ∞, ¿Ñ^Œ ~Ô `· ∞« Å∞, KÕu=$`«∞ÅÎ "åà◊√§, QÆ∞iÎOѨ٠á⁄O^Œx Ѩ@} ì HÍi‡‰õΩÅ∞ –
„áê|źO H˘~°‰Ωõ áÈ\© Ѩ_∞» `«∞<åfl~Ú. „áê|źO H˘~°‰Ωõ [~°∞QÆ∞`«∞#fl D áÈ\© PÜ«∂
=~åæÅ∞ ~å[H©Ü«∞OQÍ „Ѩ[efl ã¨OѶ¨∞\˜`«Ñ¨~°K«_»OÃÑ· PÜ«∂ =~åæÅ =~°æ ^Œ$HõÊ^äŒO,
Ãã^· •úOuHõ „áê|źO ™êkèOK«QÅÆ QÆ_O» ÖËHõ ã¨=∂[O "≥Ú`åÎxfl „ѨÉÏè q`«O KÕÜ∞« _»OÃÑ·
P^è•~°Ñ_¨ ç Ѩi+¨¯iOK«|_»∞`«∞Ok.
"≥Ú^Œ\ ˜ #∞O_ç <≥„Ǩ˙ =∞ǨÏÅ<˘aãπ Ü≥ÚHõ¯ <åºÜ«∞O`À ‰õÄ_ç# Jaè=$kú
=ӺǨÏO, <≥„Ǩ˙ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x „ѨÉ∞íè `«fiO „áê~°OaèOz# ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ
H˘~°‰Ωõ KÕÑ\¨ #ì̃ K«~º° Å∞ ã¨=∞~°=ú O`«OQÍ J=∞Å∞ [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ „H˜Ok ™ê÷~Ú #∞O_ç
¿Ñ^ŒÅ ã¨g∞Hõ~} ° [~°QÍÅx PtOzOk. HÍx D Hõ~"ΰ åºxfl x~°fiÇ≤ÏOK«=Åã≤# U*ˇhûx
QÆ∞iÎOK«_O» ã¨=∞㨺 J~ÚOk. JѨÊ\˜ =~°‰Ωõ áÈ~å\ÏÅ∞, L^Œº=∂Å∞ #_çÑ#≤ HÍO„ÔQãπ
ã¨fi`«O„`åº#O`«~O° <≥„Ǩ˙ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ áêÅHõ áêsìQÍ =∂~°∞Ê K≥OkOk. HÍO„ÔQãπ
HÍ~°ºHõ~Åΰ KÕ`« „Ѩ[Å#∞ ã¨g∞HõiOѨK¿Õ 㠄ѨÜ∞« `åflÅ∞ qѶŨ =∞Ü«∂º~Ú. (QÍOnèr D
Ѩiã≤u÷ x JOK«<å "Õã≤ ã¨fi`«O„`«O ~åQÍ<Õ HÍO„ÔQãπx ~°^∞Œ Ì KÕÜ∂« Åx, áêÅHõ áêsìH˜
aè#flOQÍ „Ѩ[Å ã¨=∞㨺ÅÃÑ· áÈ~å_Õ „Ѩ`ºÕ Hõ ã¨Oã¨x÷ U~åÊ@∞ KÕÜ∂« Åx WzÛ# Ñ≤Å∞ѨÙ
qѶŨ =∞~ÚOk). <≥„Ǩ˙ D JO`«~åxfl ѨÓ_ÕÛO^Œ∞‰õΩ „QÍ=∞ ™ê÷~Ú #∞O_ç ÃÑ· ™ê÷~Ú
=~°‰Ωõ JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÍxfl ã¨$+≤Oì Kå~°∞.
„Ѩ[Å#∞ ã¨g∞HõiOK«_O» , "åix K≥`· #« ºÑ¨~K° _« O» ~å[H©Ü∞« Hõ~=ΰ ºO. L^Àºy
™êfi=∞ºO nxH˜ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞O HÍ^Œ∞. "åãÎ̈=OQÍ <≥„Ǩ˙ D Hõ~"ΰ åºxfl "å=∞ѨHOΔõ
x~°fiÇ≤Ïã¨∞OÎ ^Œx PtOKå_»∞. „ѨÉ∞íè `«fi HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ J=∞Å∞ [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ, P q^èOŒ QÍ

662 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

„Hõ=∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê `≥KÛÕ O^Œ∞‰õΩ <≥„Ǩ˙, "å=∞ѨHΔõ =∞^Œ`Ì ∞« H˘~°‰Ωõ KåÖÏ™ê~°∞¡
„ѨÜ∞« uflOKå_»∞. HÍx "å=∞ѨHOΔõ <≥„Ǩ˙x ™ê„=∂[º"å^Œ∞Å KÕ`∞« Ö’¡ Ѩx=Ú@∞ìQÍ
ѨiQÆ}˜OzOk. JO^Œ∞=Å# <≥„Ǩ˙ „ѨÉèí∞`åfixfl =ºuˆ~H˜OKåÅx, ‰õÄÖÏÛÅx
ã¨∂„fHõiOzOk. P q^èOŒ QÍ ÉèÏ~°`« ~å*ϺOQÆO Ü≥ÚHõ¯ „Ѩ*Ï™êfi=∞º x~å‡}O HõeÊOz#
J=HÍâßxfl (Jk |∂~°∞"˚ å „Ñ¨*Ï™êfi=∞º=∞x K≥ÑÊ≤ ) „`Àã≤ÑÙ¨ zÛOk. L^Àºy ™êfi=∞ºO
Ѩ„uHõÅ∞, <åºÜ«∞=º=ã¨÷ q^•º q^è•#O ÖÏO\˜ ѨÅ∞ LѨ=º=ã¨Å÷ Ö’x =~°æ á⁄OkHõx
=∂ˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ QÍx ÖËHõ „Ѩã∞¨ `Î « ~å[º K«„@OÖ’ ¿Ñ^Œ „Ѩ[Åx ÃÑOK«_®xH˜, "åix
ã¨g∞HõiOK«_®xH˜ QÍx JO`«QÍ Hõ$+≤ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . ÉèÏ~°`« |Ǩïà◊ =~°æ *ÏfÜ«∞ ~å[ºO
Ü≥ÚHõ¯ =∂~°∞Ê K≥O^Õ J=HÍâßÅ#∞ QÆ∞iÎOK«‰Ωõ O_® ÉèÏ~°`« ~å*Ϻxfl qѨ=¡ O ^•fi~å
‰õÄeÛ"ÕÜ∞« _®xH˜ "≥~· ∞° ^蕺Å∞ ѨiѨHfiõ =∞ÜÕ∞º ^Œâ◊ H˘~°‰Ωõ xsH˜OΔ zOk. x~°O`«~åÜ«∞OQÍ
xsH˜ãΔ ∂¨ Î =ÙOk. "å=∞ѨHOΔõ Ü≥ÚHõ¯ D "≥Ñ· Ũ¶ ºO, JÖψQ `«y#O`«QÍ ¿Ñ^ŒÅ Hõ#∞‰õÄÅOQÍ
ÖËx ã¨OHˆ =Δ ∞ ^Œ$HõÊ^äOŒ H˘~°=_ç# ~å[º Ü«∞O„`åOQÆOÃÑ· "≥Ú`«OÎ QÍ ã¨=∂[OÃÑ· „áê|źO
™êkèOz# "å}˜[º"Õ`ÅΫ J=QÍǨÏ# ÃÑ@∞ì|_ç^•s Jaè=$kú ^Œ$HõÊ^ä•xH˜ ^•ifã≤Ok.
Wk ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å „ѨÜ≥∂[<åʼnõΩ Ç¨xHõ~°"≥∞ÿ# ‰õΩÅ =∞`« â◊‰õΩÎÅ∞ „Ѩ*Ï™êfi=∞º
J=HÍâßÅ#∞ JkèHÍkèHOõ QÍ qxÜ≥∂yOK«∞HÀ=_®xH˜ ^•ifã≤Ok.
ã¨OYº s`åº ¿Ñ^ŒÅ∞ Z‰õΩ¯=. "åi F@∞¡ Jxfl ~å[H©Ü∞« áêsìʼnõΩ J=ã¨~O°
QÆ#∞Hõ ¿Ñ^ŒÅ∞ KåÖÏ ~å~ÚfÅ∞ á⁄Ok#ѨÊ\˜H© ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å Hõ#∞‰õÄÅOQÍ ~å[H©Ü∞«
ã¨g∞Hõ~°}‰õΩ QÆÅ J=HÍâ◊O 㨄Hõ=∞OQÍ qxÜ≥∂yOK«∞HÀ=_»O [~°QÆÖË^Œ∞. K≥^Œ∞~°∞
=∞^Œ∞~°∞QÍ JHõ¯_»Hõ¯_» H˘xfl „ѨÉèí∞`Õfi`«~° ã¨Oã¨÷Å∞ Ü«Ú=‰õΩÅ H˘~°‰õΩ "ÕkHõefl
ã¨=∞‰õÄ~åÛ~Ú. HÍx Jq Ѩiq∞`« Ѷe¨ `åÅ<Õ ™êkèOKå~Ú. ~å*ϺOQÍxH˜ ѨOKåÜ«∞f
~å*ò ã¨=~°}Å`À ™ê÷xHõ ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ<å ã¨Oã¨Å÷ ‰õΩ JkèHÍ~åÅ∞ HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ
KÕã#≤ W\©=e „ѨÜ∞« `åflÅ∞ KåÖÏ Pâ◊Å∞ HõeÊOKå~Ú. Jaè=$kúH~õ ° ~å[H©Ü∞« â◊‰Ωõ ÅÎ ∞
D „Ѩ*Ï™êfi=∞º J=HÍâßxfl qxÜ≥∂yOK«∞H˘#QÆey# "Õ∞~°‰õΩ D Pâ◊Å∞ "åã¨Î=
~°∂ѨO ^•Å∞Û`å~Ú.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨fi`«O„`å#O`«~° Ѩi}Ï=∞OÖ’ ¿Ñ^ŒiHõO H˘#™êQÆ_O» J`«ºO`«
=ÚYº"≥∞#ÿ "≥Ñ· Ũ¶ ºO. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl xÅɡ@∞ìH˘#QÆÅQÆ_O» J`«ºO`«
Q˘Ñ¨Ê q[Ü«∞O. ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å J=ã¨~åÅ#∞ fˆ~Û kâ◊Ö’ D „Ѩ*Ï™êfi=∞º K«„\Ïxfl
Ѩ\ +˜ Ñì̈ ~¨ K° ∞« H˘#_»O =ÚYº"≥∞#ÿ Hõ~=ΰ ºO. HÍx 1970 ^Œâß|ÌO z=i ã¨O=`«û~åÅ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 663
#∞O_ç Jxfl ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞ ¿Ñ^ŒÅ`À ã¨Ç¨ qq^èŒ =~åæÅ#∞ PHõ@∞ì‰Ωõ <ÕO^Œ∞‰õΩ ~å[º
=#~°∞Å#∞ HÍ#∞HõÅ∞QÍ Ñ¨OKÕO^Œ∞‰õΩ áÈ\©Ñ_¨ ∞» `«∞<åfl~Ú. Ѷe¨ `«OQÍ PǨ~°O, Z~°∞=ÙÅ∞,
_ôlÖò, ZQÆ∞=∞`«∞Å∞, q^Œ∞º`ü ~°OQÍÅÖ’ WKÕÛ ~å~ÚfÅ∞ ^Õâßxfl Pi÷HOõ QÍ QÆO^Œ~Q° Àà◊
ã≤u÷ Ö’H˜ <≥\ "ì̃ ãÕ ∞¨ <Î åfl~Ú.
ã¨~°fi ã¨`åÎHõ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ÉèÏ~°`« ~å[º =∞#∞QÆ_»‰õΩ, Jaè=$kúH˜ |Å"≥∞ÿ#
~å[ºO J=ã¨~O° . „Ѩ*Ï™êfi=∞º qˆHO„nHõ~} ° ‰õΩ „Ѩ[ʼnõΩ ™êkèHÍiHõ`« HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ
„Ѩ`åº=∂flÜ«∞OQÍ =ÙO_Õ |Å"≥∞#ÿ ~å[ºO HÍ^Œ∞. Ѩiq∞`«"∞≥ #ÿ Ju„Hõ=∞ʼnõΩ J=HÍâ◊O
HõeÊã¨∂Î „Ѩ*Ï™êfi=∞º Ѩiq∞`«∞Å "≥Å∞ѨŠ=ÙO_ç ѨxKÕã∂¨ Î „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxH˜ „Ѩ=∂^•xfl
`≥zÛÃÑ>Ëì â◊‰Ωõ ÅÎ #∞ – >ˇ„~°iã¨∞Åì ∞ "Õ~åÊ@∞"å^Œ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡, =∞`«=∞ø_躻 =∞`« KèåO^Œã¨
Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« ‰õΩÅ =∞`« â◊‰Ωõ ÅÎ #∞ J}z"ÕÜ∞« QÆÅ |Å"≥∞#ÿ ~å[ºO J=ã¨~O° . |Å"≥∞#ÿ
~å[ºO, P~ÀQƺHõ~"° ∞≥ #ÿ áÈ\©`À ѨxKÕÜ∞« x ÃÑ@∞ì|_çx ([áê<£, W`«~° `«∂~°∞Ê Pã≤Ü∂«
^ÕâßÅ∞ [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ KÕã#≤ q^èOŒ QÍ) „Hõ=∞tHõ} Δ Ö’ ÃÑ@ìQÅÆ ^Œ∞. ѨxKÕÜ∞« x HÍi‡Hõ
ÃãHõΔ#¡#∞ ÖËHõ ™ê=∂lHõOQÍ P"≥∂^ŒO á⁄Ok# L`«ÊuÎ ™ê÷~Ú "Õ∞~°‰õΩ Ñ¨xKÕÜ«∞x
HÍi‡Hõ ÃãHõ#Δ #¡ ∞ „Hõ=∞tHõ} Δ Ö’ ÃÑ@ìQÅÆ ^Œ∞. |Å"≥∞#ÿ ~å[ºO „Ѩ*ÏHõ~¬° Hõ q^è•<åÅ#∞
QÍHõ ™ê=∂lHõ <åºÜ«∂xfl H©ÅHõ ÅHõΔ ºOQÍ ÃÑ@∞ìH˘x ã¨=∞HÍb# „ѨÑO¨ K«O Ü≥ÚHõ¯
Jaè=$kú K≥Ok# âß„ã‘Ü Î ∞« q^è•<åÅ ^•fi~å `«fii`« Pi÷HÍaè=$kúH˜ =∂~°^æ ~Œ ≈° Hõ`fi« O
=Ç≤ÏOK«QÅÆ ^Œ∞. |Å"≥∞#ÿ ~å[ºO `«# ã¨~fi° ã¨`åÎHõ JkèHÍ~åxfl `«yOæ K«∞H˘#_»O QÍHõ
Ѩ\ +˜ Ñì̈ ~¨ K° ∞« H˘<Õ q^èOŒ QÍ „ѨÑO¨ pHõ~}
° „Hõ=∞OÖ’ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO =Ç≤ÏOK«QÅÆ ^Œ∞.

664 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 40
áêÅ<å ã¨Oã¨÷ÅÖ’ „Hõ=∞~åÇ≤Ï`«ºO
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å[H©Ü∞« Ѩi}Ï=∞OÖ’ QÆ=∞xOK«^QŒ æÆ JOâßÅ∞ : „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO
Ѩ@¡ *ÏfÜ≥ÿ∞Hõº`« Ѩ@¡ Pi÷HÍaè=$kú Ѩ@¡ <åÜ«∞‰õΩÅ x|^Œú`«, JO^Œ∞Hõ=ã¨~°"≥∞ÿ#
~å[H©Ü∞« ã¨Oã¨Å÷ x~å‡}O† "å\˜x ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[OÖ’ áê^Œ∞Q˘Å∞Ê@. =∞~˘Hõ
q^èOŒ QÍ K≥áêÊÅO>Ë „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[º K«„\Ïxfl xi‡Oz x~°fiÇ≤ÏOK«_O» . `«fii`«QuÆ x
[iy# ™ê=∂lHõ =∂~°∞Êx, ~å[H©Ü«∞ ~°OQÆOÖ’H˜ #∂`«# ™ê=∂lHõ „QÆ∂ѨÙÅ∞
„Ѩ"tÕ Oz "åi ǨωõΩ¯efl HÍáê_»∞H˘#_®xH˜ KÕã∂¨ Î =zÛ# Ü«∞`åflÅ#∞ `«@∞ìH˘x Jq
^Œ$_èO» QÍ xÅ^˘‰õΩ¯‰õΩ<åfl~Ú. âßOuÜ«Ú`«OQÍ, ~å*ϺOQÆ|^ŒOú QÍ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ#
„ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ D „Ѩ*Ï™êfi=∞º K«„@O Ü≥ÚHõ¯ JO`«~`æ° « |ÖÏxH˜ ã¨OHˆ `«O.
QÆ_z» # 25 ã¨O=`«û~åÅÖ’ ~å[H©Ü∞« =º=ã¨÷ X_ç^∞Œ _»∞‰õΩÅ <≥^∞Œ ~˘¯#flk.
~å[H©Ü∞« ã¨Oã¨Å÷ ∞ H˘O`« Ѩ@∞ì HÀÖ’ÊÜ«∂~Ú. H˘O`« „Hõ=∞~åÇ≤Ï`«ºO KÀ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ#flk.
~å[H©Ü∞« ã¨Oã¨Å÷ Ö’ H©} Δ `« =ºHõ=Î ∞~ÚOk. Pi÷HÍaè=$kú ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê, „Ѩ[ÅÖ’
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ~å[H©Ü∞« K≥`· #« ºO –ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ÃÑOK«|_ç# "åi PHÍOHõÅΔ ∞, "åi
™ê=∂lHõ ã≤u÷ x JOwHõiOKÕO^Œ∞‰õΩ J}QÍi# „Ѩ[Å u~°™ê¯~°O, „Ѩ`ºÕ H˜Oz „QÍg∞}
„áêO`åÅÖ’ Z‰õΩ¯= ~å[H©Ü∂« kèHÍ~°O H˘~°‰Ωõ Pi÷HÍaè=$kú „ѨÜ∂≥ [<åÅ H˘~°‰Ωõ
áÈ\©Ñ¨_»∞`«∞#fl ™ê=∂lHõ „QÆ∂ѨÙÅ =∞^茺 ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl =~°æѨ~°"≥∞ÿ#, ‰õΩÅѨ~°"≥∞ÿ#
Ѷ∞¨ ~°¬} ÖÏO\˜ ã¨"åà◊§‰õΩ ~å[H©Ü∞« ã¨Oã¨Å÷ ∞ `«y#O`«QÍ ã¨ÊOkOK«ÖHË áõ È`«∞<åfl~Ú.
Ѷe¨ `«OQÍ J`«ºkèHõ ~å[H©Ü∞« ã¨Oã¨Å÷ ∞ <≥u· HÍkèHÍ~åxfl HÀÖ’Ê`«∞<åfl~Ú.
^Õâßxfl ѨiáêeOK«_O» – 㨄Hõ=∞OQÍ Ñ¨iáêeOK«_O» Hõ+`ì¨ ~« =° ∞~ÚOk. D ѨiáêÅ<å
ã¨OHΔÀÉèOí – Jã≤~÷ ° „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞, `«~K° ∞« QÍ ZxflHõÅ∞, áÈ\© Ѩ_∞» `«∞#fl "Õ~ˆ fi~°∞ ™ê=∂lHõ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 665
„QÆ∂ѨÙÅ =~åæÅ∞ _ç=∂O_»¡#∞ J=ã¨~åÅ#∞ ã¨~°∞ÌÉÏ@∞ KÕÜ«∞_»OÖ’x Jâ◊HõÎ`«,
|ÅÇ‘Ï#Ѩ_»∞`«∞#fl âßOu Éèí„^Œ`«Å∞, q„^ÀǨÏO, =∞`« Ç≤ÏOã¨Å ™ê÷~ÚH˜ KÕ~°∞`«∞#fl
JÅ[_ç "≥·=∞#㨺O, ~å*ϺOˆQ`«~° Ѩ^Œú`«∞ÅÖ’ Ç≤ÏO™ê=∂~°æO KÕѨ_»∞`«∞#fl „Ѩ[Å
PO^Àà◊#Å∞, ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ÅOK«Q˘O_ç`#« O, Jxfl\˜x q∞Oz Hˆ O„^ŒOÖ’, ~å„ëêìÅÖ’
QÆÅ „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ "å\˜ q^è•<åÅ#∞ J=∞Å∞Ѩ~K° _« O» Ö’ ã¨iÜ≥∞ÿ # áêÅ# JOkOK«_O» Ö’
"≥Ñ· Ũ¶ ºO ÖÏO\˜ ѨÅ∞ ~°∂áêÅ#∞ fã¨∞H˘O@∞Ok.
J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ~å[H©Ü∞« =º=ã¨÷ ÖËHõ ^•x ã¨Oã¨Å÷ ∞ ‰õΩѨʉõÄÅ∞`«∞<åflÜ«∞x
K≥Ñʨ _»O `«Ñʨ =Ù`«∞Ok. |ÅÇ‘Ï#`«Å∞#flѨÊ\˜H˜ ~å[H©Ü∞« =º=ã¨,÷ ~å[H©Ü∞« ã¨Oã¨Å÷ ∞
Ѩ i ã≤ ÷ ` « ∞ Å Hõ # ∞QÆ ∞ }OQÍ ã¨ ~ ° ∞ Ì É Ï@∞ KÕ ã ¨ ∞ H˘#QÆ Å =x x~° ∂ Ñ≤ O K« ∞ H˘<åfl~Ú.
ã¨=∞~°ú=O`«OQÍ HÍHõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜ ѨxKÕÜ«∞QÆÅ∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. Jq KåÖÏHÍÅOQÍ
ѨxKÕã∂¨ Î =ÙO_»@O, ~å[H©Ü∞« „Hõ=∞OÖ’ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz ZxflHõÅÖ’ „Ѩ[Å∞ JkèHÍkèHOõ QÍ
áêÖÁæ#_»O =Å# Jq K«@|ì ^Œ`ú #« ∞ xÅɡ@∞ìH˘<åfl~Ú.
xã¨ûO^ÕÇϨ OQÍ ~å[H©Ü∞« ã¨Oã¨e÷ fl |ÅÇ‘Ï#Ѩ~z° Ok ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ
ã¨fiÉèÏ=O. *Ïu x~å‡}OÖ’ ~å[H©Ü∞« ã¨Oã¨Å÷ Jaè=$kúÖ’ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞Hõ`fi« O
ã¨fiÉèÏ=O H©ÅHõáê„`« x~°fiÇ≤Ïã¨∞OÎ k. Hˆ O„^ŒOÖ’x ~å„ëêìÅÖ’x <åÜ«∞‰õΩÅ ™ê÷~Ú „Hõ=∞OQÍ
H©}Δ ã˜ ∞¨ OÎ _»_O» =Å# ~å[H©Ü∞« =º=ã¨Ö÷ ’ ã¨OHΔÀÉèOí HõO>Ë Wk ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x
ã¨OHΔÀÉèOí QÍ ã¨Ê+ì̈=∞=Ù`«∞Ok.
KåÖÏ ^ŒâßÉÏÌÅ #∞O_ç ~å[H©Ü∞« =º=ã¨÷ x~°fiǨÏ}ÔH· ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞Hõ`fi« O
=ӺǨ`«‡Hõ"≥∞ÿ# Ѩ^äŒHõO, ^Œ$HõÊ^äŒO, ã≤^•úO`«O ÖËHõ PÖ’zOz ~°∂á⁄OkOK«∞H˘#fl
Z`«∞QÎ _Æ Å» ∞ ÖˉΩõ O_® x~°fiÇ≤Ïã¨∂Î =zÛOk. ~å[H©Ü∞« ã¨=∞㨺efl Ѩi+¨¯iOKÕO^Œ∞‰õΩ
JѨÊ\˜HÑõ C¨ _»∞ `å`å¯eHõ `«~∞° }ÀáêÜ«∞efl "≥`∞« H˘¯#flk. JkèHÍ~åxfl xÅɡ@∞ìH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ
#Å¡_|» ∞ƒx "å_»∞‰õΩ#flk. ‰õΩÅ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ áêsìÅ „QÆ∂ѨÙÅ <Õ~Ê° ~°z ã≤^•úO`« ~°ÇÏ≤ `«
J=HÍâ◊"å^Œ ‰õÄ@=ÚÅ <å„â◊~ÚOzOk. Ѷe¨ `«OQÍ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ZxflHõÅÖ’ QÔ eKå~°∞.
HÍx 㨄Hõ=∞OQÍ áêÅ# ™êyOK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~°∞. WOk~åQÍOnè ÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩ~åÅ∞
‰õÄ_® áêsì, áê~°"¡ ∞≥ O@∞, JkèHÍ~°=~°Oæ ã¨Oã¨Å÷ Ö’x H©}Δ `«x J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ∞« ÖËHáõ È~ÚOk.
áê~°"¡ ∞≥ O\ò
ZxflHõÅ∞, áœ~° ¿ãfiK«Ûù `«~∞° "å`« áê~°"¡ ∞≥ O@s „Ѩ*Ï™êfi=∞ºOÖ’ áê~°"¡ ∞≥ O\ò
H©ÅHõ ™ê÷#O P„Hõq∞ã¨∞OÎ k. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ áê~°"¡ ∞≥ O\ò ~åR JÃãOc¡Å∞ „ѨÉ∞íè `åfiefl
666 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
K«@ì|^ŒúO KÕÜ«∞_»"Õ∞ QÍHõ Jq q^è•<åÅ ~°∂ѨHõÅÊ# KÕ™êÎ~Ú. "å\˜ J=∞Å∞#∞
Ѩ~º° "ÕH™Δ˜ êÎ~Ú. „ѨÉ∞íè `«fi Ѩxf~°∞ Ѩ@¡ HÍѨÖÏ^•~°∞Å∞QÍ =º=ǨÏi™êÎ~Ú. ^Œ∞~°^$Œ +¨=ì âß`«∞Î
QÆ`« H˘xfl ã¨O=`«û~åÅ∞QÍ "å\˜ Ѩx q^è•#OÖ’ H©} Δ `å ÅHõ}
Δ ÏÅ∞ „Ѩ"tÕ OKå~Ú.
kQÆ*Ï~°∞_»∞`«#O HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k.
áê~°"¡ ∞≥ O\òx Q“~°=„Ѩ^OŒ QÍ Ñ¨xKÕ~ÚOK«_®xH˜ [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙ x~°O`«~°
Hõ$+≤ ™êyOKå~°∞. fiHõ ÖËHõáÈ~Ú<å áê~°¡"≥∞O\ò ã¨=∂"ÕâßʼnõΩ „Hõ=∞|^ŒúOQÍ
Ǩ[~°Ü∂« º_»∞. „ѨuѨHΔõ áêsìÅ Jaè„áêÜ«∂efl Q“~°qOKå_»∞.
„Ѩ*Ï™êfi=∞º „Hõ=∞OÖ’ Jx"å~°ºÉèÏQÆOQÍ "å\˜x ѨiQÆ}˜OKå_»∞. "å\˜
„ѨÉÏè "åxH˜ Ö’#Ü«∂º_»∞. „ѨÉ∞íè `«fi q^è•<åÅ#∞ ‰õÄ_® =∂~°∞ÛH˘<åfl_»∞. „ѨuѨHΔõ áêsìÅ∞
‰õÄ_® áê~°¡"≥∞O@s x|O^èŒ#ʼnõΩ Ö’|_ç ÉÏ^茺`åÜ«Ú`«OQÍ Ñ¨xKÕâß~Ú. <≥„Ǩ˙
HÍÅOÖ’#∞, <≥„Ǩ˙ `«~∞° "å`« H˘xfl ã¨O=`«û~åÅ =~°‰Ωõ áê~°"¡ ∞≥ O@s =º=ã¨÷ 㨄Hõ=∞OQÍ<Õ
ѨxKÕãO≤ k. HÍx `«~∞° "å`« ã¨O=`«û~åÅÖ’ áê~°"¡ ∞≥ O\ò `«# „Ѩu+ì̈#∞ HÀÖ’Ê~ÚOk.
1960 ^Œâß|ÌO z=~° #∞O_ç HÍ~°ºHõÖÏáêÅÖ’ H©Δ}`« "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. áê~°¡"≥∞O\ò
JÃãOc¡Ö’ J~°∞ѨÙÅ∞, ˆHHõÅ∞, QÆO^Œ~°QÀà◊O – „Ѩ^è•# =∞O„u Ѩ@¡ ‰õÄ_® JÅ¡i
zÅ¡~Q° Í =º=ǨÏiOK«_O» "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. áê~°"¡ ∞≥ O\òÖ’, JÃãOc¡ÅÖ’ `«~K° ∞« QÍ "åH“@∞¡,
J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ∞« ÖËx ^Œ$âߺÅ∞, J==∂#Hõ~"° ∞≥ #ÿ „Hõ=∞tHõ} Δ Ï~åÇ≤Ï`«ºO, ¿ÇÏ`«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ
"å^Œ#Å∞ WzÛѨÙK«∞ÛHÀ=_®Å ™ê÷#OÖ’ ^èŒ~åflÅ`À ã¨Ç¨ áê~°¡"≥∞O\ò JÃãOc¡ÅÖ’
„Ѩ^Œ~°≈#Å∞, W`«~° q^èŒfiOã¨Hõ~° Z`«∞ÎQÆ_»Å‰õΩ áêÅÊ_»@O [~°∞QÆ∞`«∞Ok. W\©=e
ã¨O=`«û~åÅÖ’ XHõ áêsì HÍHõáÈ`Õ =∞~˘Hõ áêsì áê~°"¡ ∞≥ O\òÖ’ ɡ~· åî ~ÚOѨÙÅ∞ [~°Ñ_¨ O» `À
~ÀAÅ `«~|° _ç áê~°"¡ ∞≥ O\ò ZÖÏO\˜ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ x~°fiÇ≤ÏOK«ÖHË áõ È`«∞#flk.
<≥„Ǩ˙ HÍÅOÖ’ =Öˇ QÍHõ W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ XHõ áêsì "≥∞*Ïi\©
™êkè¿ã,Î Jk „ѨÉ∞íè `åfixfl U~°Ê~°z „ѨuѨHΔõ áêsìÅ Jaè„áêÜ«∂efl Ѩ\ Oì̃ K«∞HÀ‰õΩO_®
`«# q^è•<åÅ#∞ ~°∂á⁄OkOK«∞H˘x J=∞Å∞ [~°Ñ¨ Ü«∞uflOK«_O» ã¨~fi° ™ê=∂#º=∞~ÚOk.
WHõ „ѨuѨHΔÍÅ∞ ‰õÄ_® „ѨÉèí∞`«fi q^è•<åÅÖ’x QÆ∞}^Àëêefl Ѩ\ ˜ìOK«∞HÀ‰õΩO_®
=ºuˆ~H˜OK«_"» ∞Õ `«=∞ ÉÏ^躌 `«#fl@∞¡ =º=ǨÏiã¨∞<Î åfl~Ú. W@∞ „ѨÉ∞íè `«fiO J@∞ „ѨuѨHÍΔ Å∞
‰õÄ_® PK«~} ° Ü © ∞« "≥∞#ÿ „Ѩ`åº=∂flÜ«∂Å#∞ QÆ∞iOz PÖ’zOK«_O» ÖË^∞Œ . x~°ã#¨ Å∞
=ºHõÎ=∞=Ù`«∞<åfl~Ú. J~°ú=O`«"≥∞ÿ# K«~°Û [~°QÆ_»O ÖË^Œ∞. „ѨÉèí∞`«fi x~°‚Ü«∞OÖ’x
Lz`å#∞z`åÅ∞ áê~°"¡ ∞≥ O\òÖ’ QÍx, JÃãOc¡Ö’ QÍx QÍHõ g^è∞Œ Ö’¡#∂, Ѩ„uHõÅÖ’#∂
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 667
K«~Û° OK«|_»∞`«∞<åfl~Ú. XHõÑC¨ _»∞ áê~°"¡ ∞≥ O\ò „ѨuëêªH~õ O° QÍ ÉèÏqOz# 'Hõfiâ◊Û<£ J=~ü—
J~°∞ѨÙÅ∞, Hˆ HõÅ`À J~åK«Hõ ã¨=∞Ü«∞OQÍ =∂iOk. `«~K° ∞« QÍ Hõfiâ◊Û<£ J=~ü ~°^∞Œ Ì
K͆ǰ|_Ȱ`ǰ#flk.
Ѷ≤~å~ÚOѨÙ^•~°∞Å∞ ~å[H©Ü«∞ Ãã·^•úOuHõ HÍ~°}ÏÅ s`åº QÍHõ =ºH˜ÎQÆ`«
„ѨÜ∂≥ [<åÅ s`åº áêsìÅ∞ =∂~åÛ~°∞. „ѨÉ∞íè `åfiÅ#∞ Ѩ_Q» ˘\Ïì~∞° . 1967 `«~∞° "å`«
~å„ëêìÅÖ’ Wk ã¨~°fi™ê^è•~°}=∞~ÚOk. ˆHO„^ŒOÖ’ 1977Ö’ [#`å „Ñ¨Éèí∞`åfixfl
‰õÄÅ^ÀÜ«∞_»O`À D [|∞ƒ =ºHõÎ=∞~ÚOk. H˘kÌ=∞Ok ZO.ZÖò.Z.Å∞, ZO.Ñ≤.Å∞
„ѨÉèí∞`åfiÅ#∞ U~°Ê~°K«QÆÅQÆ_»O, Ѩ_»Q˘@ìQÆÅQÆ_»O K«∂¿ãÎ XHõ ^Œâ◊Ö’ áê~°¡"≥∞O@s
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO JѨÇ¨ 㨺OQÍ =∂~°Û|_ç#@∞¡ `ÀzOk. HÍx 1985 <å\˜ Ѷ~≤ å~ÚOѨÙ
x~À^èHŒ õ K«@Oì `À„ѨÉ∞íè `åfiʼnõΩ XHõ "Õ∞~°‰Ωõ ã≤~÷ `° fi« O KÕ‰Äõ iOk. HÍx W\©=e HÍÅOÖ’
Ѷ~≤ å~ÚOѨ٠x~À^èHŒ õ K«@ì Ѩiq∞`«∞ʼnõΩ Ö’|_ç [iˆQ Ѷ~≤ å~ÚOѨÙÅ∞ Z‰õΩ¯=Ü«∂º~Ú.
"≥Ú`«ÎO g∞^Œ 1960 ^Œâß|ÌO z=i #∞O_ç áê~°¡"≥∞O\ò JÃãOc¡Å∞
ã¨=∞~°=ú O`«OQÍ Ñ¨xKÕÜ∞« x Ѷe¨ `«OQÍ áê~°"¡ ∞≥ O@s ã¨Oã¨Å÷ Ѩ@¡ „Ѩ[ʼnõΩ Q“~°=O
`«yæOk. q^è•# ~°∂ѨHõÅÊ#Ö’#∞, ѨiáêÅ#Ö’#∞ "å\˜ áê„`« H©Δ}˜ã¨∂Î LOk.
J~Ú#ѨÊ\˜H© Jq ѨÓiÎQÍ Ñ¨xKÕÜ∞« x ã≤u÷ H˜ KÕ~∞° HÀÖË^∞Œ . "å\˜H˜ ~å*ϺOQÆO xˆ~tÌ Oz#
áê„`«x `«y#O`«QÍ HÍHõáÈ~Ú<å Jq x~°fiÇ≤ÏOK«QÆÅ∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. Jq WѨÊ\˜H˜
„Ѩ*Ïaè„áêÜ«∂xfl =ºHõÎO KÕã¨∞Î<åfl~Ú. áê~°¡"≥∞O\ò ÖËHõ JÃãOc¡ ã¨=∂"ÕâßÅ∞
„áê~°OaèOK«_®xH˜ „ѨÉ∞íè `«fiO ÉèÜ í ∞« Ѩ_∞» `«∞Ok. Jxfl\˜x q∞Oz áê~°"¡ ∞≥ O\ò qâßfiã¨O
á⁄O^ŒQeÆ y`Õ „ѨÉ∞íè `«fiO JkèHÍ~°OÖ’ H˘#™êQÆQÅÆ ∞QÆ∞`«∞Ok. 1977 #∞O_ç Hˆ O„^ŒOÖ’
Ö’H±ãɨ íè qâßfiã¨O HÀÖ’Ê~Ú# HÍ~°}OQÍ U_»∞ „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ ‰õÄeáÈÜ«∂~Ú.
=∞O„u=~°Oæ
„Ѩ^è•#=∞O„u <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ „Ѩ^è•#=∞O„u KÕ`« ZOÑ≤Hõ KÕÜ«∞|_ç#
=∞O„u=~°Oæ HÍ~°º x~åfiǨÏHõ âßYQÍ ã¨q∞+≤ì ÉÏ^躌 `«`À ѨxKÕã∞¨ OÎ k. XHõ „ѨÉ∞íè `«fiO
Ü≥ÚHõ¯ |ÅO ^•x Ü≥ÚHõ¯ =∞O„u=~°æ |ÖÏxfl |\˜ì JOK«<å "ÕÜ«∞|_»∞`«∞Ok.
^Œ∞~°^$Œ +ì̈=âß`«∞Î q^è•# x~°Ü
‚ ∂« Å∞ KÕ¿ã ã¨Oã¨Q÷ Í =∞O„u=~°Oæ áê„`« Ü≥ÚHõ¯ „áê^è•#º`«
1969 #∞O_ç JO>Ë WOk~åQÍOnè „Ñ¨É∞íè `«fiO „áê~°OÉèOí #∞O_ç `«Q∞Æ `æ ∂« =zÛOk.
JѨÊ\˜ #∞O_ç q^è•# x~°‚Ü«∂Å∞ KÕÜ«∞_»OÖ’ =∞O„u=~°æO q㨇iOK«|_çOk.
668 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
„Ѩ^•è #=∞O„u Jcè+Oì¨ "Õ∞~°‰Ωõ =∞O„`«∞Å∞QÍ xÜ«∞q∞OK«|_»`å~°∞. QÆ#∞Hõ "å~°∞ Ѩ^=Œ Ùefl
P"≥∂k™êÎ~∞° . WOk~åQÍOnè `«~∞° "å`« =zÛ# „Ѩ^•è #=∞O„`«∞Å∞ JO`« „Ѩ=ÚY∞Å∞
HÍ#ѨÊ\˜H˜ =∞O„u=~°Oæ ÃÑ· „Ѩ^•è #=∞O„u PkèÑ`¨ åºxfl `«yOæ KÕ „ѨÜ∞« `åflÅ∞ [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ .
=∞O„u=~°æO áê„`« `«QÆæ_®xH˜ HÍ~°}O – „ѨÉèí∞`«fiO Ü≥ÚHõ¯ áêsì Ü≥ÚHõ¯
JkèHÍ~åÅ∞ „Ѩ^•è # =∞O„`«∞Å KÕ`∞« Ö’¡ Hˆ O„nHõiOѨ|_»@O, áêÅHõ áêsìÅ∞ ZxflHõÅÖ’
QÔ Å=_®xH˜ „Ѩ^•è # =∞O„`«∞ÅÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ @ » O.
=∞O„u=~°Oæ JkèHÍ~°O `«yOæ K«_®xH˜ `À_»Ê_ç# =∞~˘Hõ HÍ~°}O HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ
âßYH˜ ã¨=∂O`«~O° QÍ – =∞O„`«∞Å Ü≥ÚHõ¯ =∞O„u=~°Oæ Ü≥ÚHõ¯ q^è∞Œ ÅÖ’H˜ K˘K«∞ÛH˘x
=zÛ JkèHÍ~åÅ#∞ ÖÏH˘¯#fl@∞=O\˜ Ñ≤.ZO.X.QÍ „Ѩã≤kú QÍOz# „Ѩ^è•#=∞O„u
ã¨z"åÅÜ«∞O Pq~°ƒqù OK«_O» . Ñ≤ZOF ã¨=∂Kå~åxfl ¿ãHõiã¨∞OÎ k, ã¨ÅǨeã¨∞OÎ k.
Pi÷Hõ q^Õj q^è•<åÅ`À ã¨Ç¨ q^è•<åÅ#∞ ~°∂á⁄Okã¨∞OÎ k. áêÅ<å =º=Ǩ~åÅ
L#fl`åkèHÍ~°∞Å xÜ«∂=∞HÍÅ∞ Ѩ^À#fl`«∞ÅÖ’ *’HõºO KÕã∞¨ ‰õΩO@∞Ok. Ñ≤ZOF Ü≥ÚHõ¯
PkèHõº`« K≥ÖÏ~ÚOKÕ áê„`« âß„ã≤Î WOk~åQÍOnèÅ`À „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. [#`å
ѨiáêÅ#Ö’#∂, a*ˇÑ≤ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’x J@Öò aǨs "å*ò¿Ñ~Ú „ѨÉ∞íè `«fiOÖ’#∂
H˘#™êyOk.
„Ѩ^•è #=∞O„u KÕ`∞« Ö’¡ JkèHÍ~°O Hˆ O„nHõiOK«|_»@O J<å~ÀQƺHõ~"° ∞≥ #ÿ k.
q^è•# x~°Ü ‚ ∂« ÅÖ’ ѨiáêÅ#Ö’ „Ѩ*Ï™êfi=∞º qÅ∞=efl `«yOæ KÕk. ^ÕâßxH˜, „ѨÉ∞íè `åfixH˜
|Å"≥∞#ÿ <åÜ«∞Hõ`åfixfl JOkOK«_O» J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ѨÊ\˜H˜ JkèHÍ~°O XHõ =ºHÎ̃ KÕ`∞« Ö’¡
Hˆ O„nHõiOѨ|_»@O ã¨=∞O[ã¨O HÍ^Œ∞, "åOKèh« Ü«∞=¸ HÍ^Œ∞. |Å"≥∞#ÿ =∞O„u=~°Oæ ,
qq^èŒ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ QÆÅ"å~°∞, qq^èŒ „áêO`åÅ "å~°∞, qq^èŒ ™êO㨯 $uHõ qÉèÏQÍʼnõΩ
K≥ O k#"å~° ∞ Jkè H Í~° O Ö’ áêÅ∞Ѩ O K« ∞ H˘x q^è • <åÅ∞ ~° ∂ á⁄OkOK« _ » O Ö’
ã¨=∞~°=ú O`«"∞≥ #ÿ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOK«QeÆ Qˆ ÖÏ KÕã∞¨ OÎ k.
<åºÜ«∞=º=ã¨÷
L#fl`« <åºÜ«∞=º=ã¨÷ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì ~å*ϺOQÍxfl J=∞Å∞ Ѩ~∞° ã¨∂Î
"åºMϺxOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯x, ÉÏ^躌 `«x ѨÓiÎQÍ qxÜ≥∂yOK«∞H˘#flk. Jk „ѨÉ∞íè `«fiO Ü≥ÚHõ¯
HÍ~°ºx~åfiǨÏHõ âßã¨# x~å‡} âßYÅ #∞O_ç ã¨fi`«O„`«OQÍ =º=ǨÏiOKÕ L#fl`«
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 669
„Ѩ=∂}ÏÅ#∞ <≥ÅH˘eÊOk. Jk „áê^äqŒ ∞Hõ ǨωõΩ¯Å ~°H}
Δõ ‰õΩ J„QÆÉÏè QÍ# xÅ∞ã¨∞OÎ k.
D HÍ~°}ÏÅ s`åº Jk „Ѩ[Å Q“~°"åaè=∂<åefl K«∂~°Q˘#flk.
ÉèÏ~°`« <åºÜ«∞=º=ã¨÷ ™ê=∂lHõOQÍ ‰õΩb# ã¨fiÉèÏ=O QÆÅ^Œx Ü«∞^è•`«^Œä
ã≤u÷ x HÍáê_Õ ã¨fiÉèÏ=O QÆÅ^Œx q=∞~°≈ =ÙOk. D ã¨fiÉèÏ=O`À Jk ™ê=∂lHõ
ã¨=∞㨺Å∞, L^Œº=∂ŠѨ@¡ ã¨ÊOkOK«^xŒ , Ѷe¨ `«OQÍ =ºHÎ̃Q`Æ « ǨωõΩ¯Å ~°H}
Δõ ¿Ñ~°∞`À
ã¨=¸Å"≥∞#ÿ =∂~°∞ÊÅ∞ QÀˆ~ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ K«\ÏìxH˜ J_»∞Q¤ Í xezO^Œx "å^Œ#Å∞
=Ù<åfl~Ú. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ KåÖÏ ã¨O=`«û~åÅ =~°‰õΩ Éèí∂ã¨O㨯~°}Å#∞ ÉϺO‰õΩÅ
*Ïf~¸Hõ~} ° #∞ J_»∞H¤ ˘<Õ q^èOŒ QÍ Pã≤ΠǨωõΩ¯x "åºMϺxOzOk.
~å*ϺOQÆOÖ’x P^ÕtHõ ã¨∂„`åÅ#∞ q㨇iOKÕ "≥·Yi KÕѨ\ ˜ìOk.
~å*ϺOQÆOÖ’ ^•x ã¨=~°} Hõ=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ã¨∞ÅÉè"í ∞≥ #ÿ Ѩ^uúŒ á⁄O^Œ∞Ѩ~K° _« O» =Å#
ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì WzÛ# D ‰õΩb# ^èÀ~°}˜ QÆÅ f~°∞ÊÅ∞ KåÖÏ=~°‰Ωõ ã¨=iOK«|_®¤~Ú.
=∞#O "≥#∞Hõ\ ˜ J^蕺ܫ∂ÅÖ’ QÆ=∞xOz# q^èŒOQÍ `«=∞ q^è•<åÅ J=∞Å∞
[iÑ≤OKÕO^Œ∞‰õΩ <≥„Ǩ˙, WOk~åQÍOnè KåÖÏ ~å*ϺOQÆ ã¨=~°}Å∞ KÕÑ\¨ Ïì~∞° .
JO`ÕQÍHõ W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ =∞Ç≤Ïà◊Å HÍi‡‰õΩÅ "≥∞<ÿ åi\©Å ǨωõΩ¯Å
#∞O_ç r"å=~°} =∂#= ǨωõΩ¯Å∞ ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O ™ê=∂lHõ q=HõΔ =~°‰Ωõ QÆÅ
™ê=∂lHõ ã¨=∞㨺ŠѨ@¡ ™ê#∞‰õÄÅOQÍ ã¨ÊOkã¨∞OÎ k.
ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì W\©=Å „Ѩ*Ï „ѨÜ∂≥ [<åÅ "åº*Ϻxfl „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜Oì k. nx
##∞ã¨iOz ÉÏkè`∞« _»∞ „Ѩ^•è # <åºÜ«∞=¸iÎH˜ "Õã#≤ XHõ áÈã¨∞ì HÍ~°∞¤ i\ò Ñ≤\ +˜ <¨ Q£ Í
ã‘fiHõiOK«|_»∞`«∞Ok. JÖÏ Jx ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ L#fl`« <åºÜ«∞™ê÷<åÅ∞ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’
=Ù<åflÜ«∞x HÍ^Œ∞. HÍx QÆ`«OÖ’ ѨÓiÎQÍ =¸ã≤"ÕÜ«∞|_ç# H˜\ ˜H© "åi H˘~°‰õΩ
`≥~°=|_çOk.
D<å\˜ ÉèÏ~°`« <åºÜ«∞=º=ã¨÷H˜ K≥Ok# Ô~O_»∞ „Ѩu‰õÄÅ JOâßÅ∞ :
(1)<åºÜ«∞O JO^Œ_®xH˜ [~°∞QÆ∞`«∞#fl q∞ug∞i# *ÏѨºO. Hˆ ã¨∞ ã¨O=`«û~åÅ `«~|° _ç,
^ŒâßÉÏÌÅ `«~|° _ç #_»∞ã¨∂Î =ÙO@∞Ok. ÃÇÏ· HÀ~°∞Åì Ö’ ¿Ñ~°∞‰õΩáÈ~Ú# Hˆ ã¨∞Å∞ ÅHõÅΔ
ã¨OYºÖ’ =Ù<åfl~Ú. (2) <åºÜ«∞O á⁄O^Œ_®xH˜ JÜÕ∞º qѨs`«"∞≥ #ÿ =ºÜ«∞O HÍ~°}OQÍ
ã¨OѨ#∞flʼnõΩ =∂„`«"∞Õ HÀ~°∞Åì ∞ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ =Ù<åfl~Ú.
670 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ ~å*ϺOQÆO HÍ~°ºx~°fiǨÏ} âßY‰õΩ – K«@ì ã¨ÉÅíè ‰õΩ
WzÛ# JkèHÍ~åÅ#∞ ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì J#~°›OQÍ Ptã¨∞#Î fl^Œ<Õ P~ÀѨ}Å∞ =Ù<åfl~Ú.
=∞i Ô~O_»∞ ~å*ϺOQÆ ã¨Oã¨÷Å∞ – ~åRѨu ZÅHõΔ<£ Hõq∞+¨<£ ã¨fi`«O„`«
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ q^è∞Œ Å∞ 㨄Hõ=∞OQÍ x~°fiÇ≤ÏOKå~Ú. ~åRѨ`∞« Å∞ ~å*ϺOQÆO HõeÊOz#
JkèHÍ~åÅ#∞ ǨïO^•QÍ, Q“~°=„Ѩ^ŒOQÍ, q"å^Œ~°Ç≤Ï`«OQÍ qxÜ≥∂yOK«∞H˘x
x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. JÖψQ ZÅHõ<Δ £ Hõq∞+¨#∞¡ ‰õÄ_® Hˆ O„^Œ ~åR K«@ãì ɨ Åíè ‰õΩ "ÕÖÏk=∞Ok
JÉèºí ~°∞ÅÌ ∞ áÈ\© KÕã#≤ HÀ\Ï¡k =∞Ok F@~°∞¡ áêÖÁæ#fl ZxflHõÅ#∞ ~å*ϺOQÆ x|O^è#Œ Å
"Õ∞~°‰Ωõ [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ x~°fiÇ≤ÏOKå~Ú.
ѨiáêÅ# L#fl`åkèHÍ~° =~°Oæ
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl J`«ºO`« =ÚYº"≥∞#ÿ , ã¨O™ê÷Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ ã¨OHΔÀÉèOí
ѨiáêÅ#, L#fl`åkèHÍ~° =~°Oæ Ü≥ÚHõ¯ ã¨fiÉèÏ"åxH˜ ã¨O|OkèOz#k. ¿Ñ^ŒÅ rq`«OÖ’
ѨiáêÅ# áê„`« Z<Àfl ~Ô @∞¡ ÃÑiy#ѨÊ\˜H˜ KåÖÏ ~å„ëêìÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ #QÆ~åÅÖ’ âßOu
Éè„í ^Œ`Å« ‰õΩ ÉèOí QÆO "å\˜Å_¡ O» `À ã¨Ç¨ ѨiáêÅ# H©} Δ O˜ K«_O» áêÅ<å ã¨OHΔÀÉèÏxH˜
^•ifã¨∞Î#flk.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ L^Àºy™êfi=∞ºO =∞øeHõOQÍ ‰õΩb# ã¨fiÉèÏ=O QÆÅk, Ü«∞^è•`«^Œä
ã≤ ÷ u x HÍáê_Õ k . ™ê=∂lHõ =∂~° ∞ Êx – „Ѩ ` Õ º H˜ O z ¿Ñ^Œ Å ‰õ Ω Jkè H Í~° O
ã¨O„Hõq∞OѨ*Ü Ë ∞« _®xfl J_»∞‰¤ Ωõ <Õ ã¨fiÉèÏ=O QÆÅk. Jk „Ѩ`ºÕ H˜Oz PkèÑ`¨ º« ™ê=∂lHõ
„QÆ∂ѨÙʼnõΩ Ñ¨Å∞‰õΩ|_ç QÆÅ =º‰õΩÅÎ ‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ =º=ǨÏiOKÕk.
áêÅ<å =º=ã¨Ö÷ ’ ѨxKÕÜ∞« x "åix, Jã¨=∞~°∞eú fl tH˜OΔ z ÅOK«Q˘O_ç`<« åxfl
J^Œ∞Ѩ٠KÕã≤ x*Ï~ÚfQÍ Ñ¨xKÕ¿ã"åix „áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕ „Hõ=∞tHõ} Δ x J=∞Å∞ [i¿Ñ
Ü«∞O„`åOQÆO ÖË^∞Œ .
áêÅ<å =º=ã¨÷ ™ê=∂#∞ºÅ Ѩ@¡ `«Q∞Æ q^èOŒ QÍ =º=ǨÏiOK«_O» ÖË^∞Œ . „ѨÉ∞íè `«fi
L^ÀºQÆ∞Å∞ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz áÈbã¨∞Å∞ ™ê^è•~°} „Ѩ[ŠѨ@¡ J=∞~åº^ŒQÍ, x~°Ü Ì ∞« QÍ,
x~°O‰õΩâ◊OQÍ, ÅOK«Q˘O_»∞Å∞QÍ =º=ǨÏiOKå~°∞. WHõ „Ѩ[ŠѨ@¡ "åi qâ◊fiã¨hÜ«∞`«#∞
„Ѩ™êÎqOK«#=ã¨~O° ÖË^∞Œ . ™ê^è•~°} „Ѩ[Å`À „ѨÉ∞íè `«fi L^ÀºQÆ∞Å ã¨O|O^èOŒ W\©=e
ã¨O=`«û~åÅÖ’ JkèHÍ~° ѨHΔõ =ºuˆ~Hõ F@¡ ~°∂ѨOÖ’ =ºHõ=Î ∞=Ù`«∞Ok. „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl
F@∞ â◊HxÎ̃ ™ê^è•~°} „Ѩ[Å∞ LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘O@∂ ¿ãflǨÏѨÓ~°fiHõ"∞≥ #ÿ Q“~°=„Ѩ^"Œ ∞≥ #ÿ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 671
 Hõh㨠™ê=∞~°ºú O Hõey `«=∞‰õΩ ã¨ÇϨ HõiOz ѨxKÕÜ∞« QÆÅ „ѨÉ∞íè `«fiO H˘~°‰Ωõ ZxflHõÅ`À
„ѨÉ∞íè `åfiÅ#∞ =∂~°∞Û`«∞<åfl~°∞.
L^ÀºQÆ ™êfi=∞ºOÖ’x =∞^躌 L#fl`« ™ê÷~ÚÖ’¡ ‰õÄ_® – „Ѩ`ºÕ H˜Oz ÖˇÃ· ã<£û
HÀ\Ï q^è•#OÖ’x ã¨OH˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ xÜ«∞=∞ x|O^è#Œ ŠѨ^`úŒ ∞« Å =ºH˜QÎ `Æ « qK«H} Δõ ÏkèHÍ~åÅ
HÍ~°}OQÍ Jã¨=∞~°`ú « J#=ã¨~° *ÏáêºÅ∞ ÅOK«Q˘O_ç`#« O ÃÑiQÍ~Ú. HÍx WѨÊ\˜H˜
x*Ï~Úf ã¨=∞~°`ú « QÆÅ L^ÀºQÆ∞Å ã¨OYº KåÖÏ Z‰õΩ¯=QÍ<Õ LOk.
J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ J=ã¨~åÅ HõO>Ë L^Àºy ™êfi=∂ºxfl q∞ug∞i ÃÑOK«_O»
[iyOk. Ѷe¨ `«OQÍ Jaè=$kú ã¨OHˆ =Δ ∞ HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ „ѨH¯õ #ÃÑ\ì̃ Hˆ O„^Œ ~åR ™ê÷xHõ
„ѨÉ∞íè `åfiÅ L^Àºy ™êfi=∂ºxH˜ „ѨÉ∞íè `«fi =#~°∞ÅÖ’ „ѨÉ∞íè `«fi =ºÜ«∞OÖ’ ÃÑ^ŒÌ ÉèÏQÍxfl
Hˆ \Ï~ÚOK«=Åã≤ =zÛOk.
L^Àºy ™êfi=∂ºxH˜ K≥Ok# XHõ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ JOâ◊"∞Õ q∞@O>Ë Jk WѨÊ\˜H©
~å[H© Ü « ∞ `« @ 㨠÷ ` å 㨠O „Ѩ ^ •Ü« ∂ xfl áê\ ˜ ã ¨ ∞ Î # flk. Jkè H Í~° ∞ Å∞ "åi
Jaè „ áêÜ« ∂ ÖË " ≥ ∞ ÿ # Ѩ Ê \˜ H © Jkè H Í~° O Ö’ =Ù#fl „Ѩ É è í ∞ `« fi q^è • <åÅ#∞ J=∞Å∞
[~°∞ѨÙ`«∞<åfl~°∞. D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ Ñ¨tÛ=∞ ɡOQÍÖò, Hˆ ~°àÅ◊ Ö’x Hõ=¸ºxã¨∞ì „Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞
– "å\˜ q^è•<åÅ#∞ ~å[H©Ü∞« Ãã^· •úOuHõ ÖËHõ =~°æ „áêuѨkHõ# JkèHÍ~°∞Å∞ J=∞Å∞
[~°Ñ_¨ O» ÖË^xŒ Ѷ~≤ åº^Œ∞ KÕÜ∞« Hõ áÈ=_»O QÆ=∞<å~°›O.
L^Àºy ™êfi=∞ºO Ü≥ÚHõ¯ ѨHáΔõ ê`«O ÖËHõ áêH˜HΔ `õ « Ãã^· •úOuHõ ~å[H©Ü∞« HÍ~°}ÏÅ
s`åº QÍHõ "å~°∞ ѨxKÕ¿ã ã¨fiÉèÏ=OÖ’ =ÙOk. JkèHÍ~°∞Å∞ "åi xÜ«∂=∞HÍÅ∞,
Ѩ^À#fl`«∞Å∞, |kbÅ∞, ã¨sfiã¨∞ H˘#™êyOѨÙ, L^ÀºQÍ#O`«~° Láêkè, JkèHÍ~°
^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO ÖËHõ ÅOKåÅ HÍ~°}OQÍ "åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ KÕÑ@ ¨ |ì _Õ „Hõ=∞tHõ}Δ Ï
K«~º° Å #∞O_ç ~°H}Δõ H˘~°‰Ωõ ZO.ZÖò.Z.Å∞, ZO.Ñ≤.Å∞ =∞O„`«∞ÅÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ ∞» `«∞O\Ï~°∞.
L^ÀºQÆ∞Å∞ "åi ~å[H©Ü∞« Ü«∞[=∂#∞Å Ü≥ÚHõ¯ =ºH˜QÎ `Æ « ÖËHõ ~å[H©Ü∞« J*ˇO_®x
J=∞Å∞ѨiKÕ „Hõ=∞OÖ’ ~å[H©Ü∞« ‰õΩ„@Ö’ WiH˜OK«|_»`å~°∞. ~å[H©Ü∞« *’HõºO`À
L^ÀºQÆ∞Å „Hõ=∞tHõ} Δ ã¨=∞~°`ú « H©}
Δ ™˜ êÎ~Ú. ÅOK«Q˘O_ç`#« O ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok.
„Ѩã∞¨ `Î O« =Ù#fl L^Àºy™êfi=∞º áêÅ<å q^è•<åxfl `˘ÅyOK«_O» ™ê^躌 Ѩ_^» ∞Œ .
L^ÀºQÆ∞Å∞ ÖËx ѨiáêÅ# TǨ[x`«O. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ =∞Oz „ѨÉ∞íè `«fiO Jaè=$kú
=∂~°∞Ê H˘~°‰õΩ L^Àºy ™êfi=∂ºxfl ã¨iÜ≥ÿ∞# ™ê^èŒ#OQÍ =∞eKÕO^Œ∞‰õΩ ^•xÖ’
672 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
ã¨=¸Å"≥∞ÿ# ã¨O㨯~°} ѨÙ#~°∞r˚=O ѨÙ#ifl~å‡}O KÕѨ@ì_»O WHõ U=∂„`«O
q㨇iOK«~åx J`«º=ã¨~O° . áêÅ<å K«„@OÖ’x Ö’áêÅ#∞, "å\˜x `˘ÅyOK«_®xH˜
KÕÑ@ ¨ =ì Åã≤# K«~º° Å#∞ QÆ∞iOz Z<Àfl ѨiáêÅ<å ã¨O㨯~°} Hõq∞+¨#∞¡, ѨiáêÅ<å
xѨÙ}∞Å∞ J#∞Éè=í A˝Å∞ q*Ï˝#=O`«∞Öˇ#· JkèHÍ~°∞Å∞ J^躌 Ü«∞#O KÕâß~°∞. HÍx `«Q∞Æ
K«~º° Å∞ KÕÑ>¨ ìË ~å[H©Ü∞« z`«âÎ √◊ kú Ö’Ñ≤OzOk. L^Àºy ™êfi=∞ºO áê„`«, ^•x „ѨÉÏè "åxH˜
K≥Ok# =∞i ~Ô O_»∞ W`«~° JOâßÅ∞ „Ѩ™êÎqOK«=Åã≤ =ÙOk. L^Àºy ™êfi=∞º qÅ∞=Å∞,
PÖ’K«<å q^è•#O, x~å‡}ÏÅ∞ Jxfl ~°OQÍʼnõΩ qã¨iÎ OKå~Ú. Jq ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ q^•º
âß„ã‘Ü Î ∞« ~°OQÍʼnõΩ "åºÑ≤Î K≥Ok =∞# q^•º"Õ`ÅΫ âßG"Õ`ÅΫ JO`«~`æ° « â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ ѨÓiÎQÍ
qxÜ≥∂QÆOÖ’H˜ ~åHõáÈ=_®xH˜ HÍ~°}=∞=Ù`«∞<åfl~Ú. JÖψQ „ѨÉ∞íè `«fi ~°OQÆ ã¨Oã¨Å÷ ÃÑ·
JkèHÍ~°∞Å J^Œ∞ѨÙ, ^•xH˜ ~å[H©Ü∞« *’HõºO `À_»=_»O`À P ã¨Oã¨Å÷ ∞ P~ÀQƺHõ~O° QÍ
Jaè=$kú K≥O^ŒÖHË õ áÈ`«∞<åfl~Ú.
áÈbã¨∞
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ áÈbã¨∞efl L^Àºy™êfi=∞ºO |ÅÇ‘Ï#`«Å`À áê@∞ =∞iH˘xfl [|∞ƒÅ∞
Ѩ\ ì˜ Ñ‘_ãç ∞¨ <Î åfl~Ú. U „Ѩ=∂}ÏÅ`À K«∂ã≤#ѨÊ\˜H˜ áÈbã¨∞ =º=ã¨÷ Jã¨=Î ºã¨O÷ QÍ =ÙOk.
^•x H©Δ}`« âßOu Éèí„^Œ`«Å Ѩiã≤÷u H©Δ}˜OK«_®xH˜ HÍ~°}=∞=Ù`«∞Ok. QÆ_»z#
50 ã¨O=`«û~åÅÖ’ áÈbã¨∞ áê~å q∞Å@sÃÑ· =ºÜ«∂xfl 100 ~Ô @¡‰Ωõ ÃÑQ· Í ÃÑOK«_O»
[iyOk. J~Ú#ѨÊ\˜H© áÈbã¨∞Å∞ <Õ~åxfl x~ÀkèOKÕ áê„`« ã¨iQÍ x~°fiÇ≤ÏOK«_O»
ÖË^∞Œ . <Õ~ã° ∞¨ ÅÎ ∞ `å=Ú x~°ƒOkèOѨ|_»`å=∞x QÍx, x~°ƒOkèOѨ|_ç#ѨÊ\˜H˜ 㨄Hõ=∞OQÍ
qKå~°}Å∞ [iÑ≤ tHΔ̃OѨ|_»`å=∞x QÍx ÉèÜ í ∞« Ѩ_@
» O ÖË^∞Œ . KåÖÏ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’
"åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ =zÛ# P~ÀѨ}Å∞ #"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« |_»@O ÖË^∞Œ . áÈbã¨∞Å Jã¨=∞~°`ú ,«
"åiH˜ ã¨iÜ≥∞ÿ # tHõ}Δ W=fiHõáÈ=_»O, <Õ~ã° ∞¨ Å÷ `À QÆÅ ~°ÇϨ 㨺 ã¨O|O^è•Å∞, HÀ~°∞Åì Ö’H˜
`«fi~°QÍ qKå~°}Å∞ [~°QHÆ áõ È=_»O, <Õ~ã° ∞¨ ÅÎ ∞ „ѨfHÍ~°O f~°∞ÛH˘O\Ï~°<Õ ÉèÜ í ∞« O`À
áœ~°∞Å∞ ™êHΔͺxH˜ ~åHõáÈ=_»O ÖÏO\˜ HÍ~°}ÏÅ`À WÖÏ [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
áÈbã¨∞Å∞ ™ê^è•~°}OQÍ „Ѩ[ŠѨ@¡ „Ѩu‰õÄÅ "≥Y· i`À =º=ǨÏiã¨∞OÎ \Ï~°∞.
Wk "åiH˜ =Å㨠áêÅ# #∞O_ç "å~°ã`¨ fi« OQÍ ã¨O„Hõq∞OzOk. ¿Ñ^ŒÅ∞ "åi Hõ=ã¨~"° ∞≥ #ÿ
z#fláê\˜ ã¨Ç¨ Ü«∂xfl ‰õÄ_® áÈbã¨∞Å #∞O_ç á⁄O^ŒÖ~Ë ∞° . HÍx `«~K° ∞« QÍ áÈbã¨∞Å
Ç≤ÏO™ê ^Ò~°̊<åºÅ‰õΩ QÆ∞~°=Ù`«∞O\Ï~°∞. ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O H˘~°‰Ωõ , K«\Ïìefl J=∞Å∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 673
[iÑ≤OK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ [i¿Ñ áÈ~å\ÏÅÖ’ `«~°K«∞QÍ ÖÏsî Kèås˚ʼnõΩ, ÉèÏ+¨Ê"åÜ«Ú
„ѨÜ≥∂QÍxH˜ ZÖÏO\˜ =ÚO^Œã¨∞Î ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞ ÖËx HÍÅ∞ÊʼnõΩ QÆ∞~°=Ù`«∞O\Ï~°∞.
qKå~°}Ö’ =Ù#fl Mˇn· ÅÃÑ· áÈbã¨∞Å∞ áêâ◊qHõOQÍ =º=ǨÏiã¨∞OÎ \Ï~°∞. "åi áêâ◊qHõ`«
=∞~°}ÏʼnõΩ ^•ifã¨∞OÎ k. 1997Ö’ áÈbã¨∞Å Jnè#OÖ’ =Ù#fl Mˇn· Å Kå=ÙÅ∞ 800QÍ
#"≥∂^Œ∞ KÕÜ∞« |_çOk. Ѷe¨ `«OQÍ „Ѩ[Å∞ áÈbã¨∞ÅO>Ë ÉèÜ í ∞« Ѩ_`» å~°∞. Jã¨ÇϨ ºOQÍ
K«∂™êÎ~∞° . â◊„`«∞=ÙÅ∞QÍ Ñ¨iQÆ}™˜ êÎ~∞° .
~å[H©Ü«∞ *’HõºO ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ áÈbã¨∞efl `«=∞ Hõ#∞‰õÄÅOQÍ
LѨÜ≥∂yOK«∞H˘#_»O Ѩiã≤÷`«∞efl =∞iO`«QÍ H©Δ}˜OѨKÕã≤Ok. áÈbã¨∞ „âı}∞ÅÖ’
„Hõ=∞tHõ} Δ Ï ~åÇ≤Ï`«ºO "åºÑ≤Î ÅOK«Q˘O_ç`<« åxH˜, <≥u· Hõ Ѩ`<« åxH˜ ^•ifã≤Ok.
WHõ ™ê^è•~°} áÈbã¨∞Å∞, =∞Ç≤ÏàÏ áÈbã¨∞Å∞ "åi r`«Éèí`åºÅ∞, Ѩx
Ѩiã≤`÷ ∞« Å∞, Ѩ^À#flu J=HÍâßÅ∞, ™ê=∂lHõ ™ê÷~Ú – Jhfl KåÖÏ kQÆ∞= ™ê÷~ÚÖ’
=Ù<åfl~Ú QÆ#∞Hõ KåÖÏ Jã¨O`«$Ñ≤`Î À =Ù<åfl~°∞. ~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ =º=ã¨Q÷ Í
=Ù#fl áÈbã¨∞ =º=ã¨x÷ J^Œ∞Ѩ٠KÕã≤ ã¨O㨯iOz ѨÙ#ifli‡OKåeû# J=ã¨~åxfl, ™ê^è•~°}
„Ѩ[ŠѨ@¡ áÈbã¨∞Å ^Œ$HõÊ^ä•xfl =∂~°Û=Åã≤# J=ã¨~O° `À ^ŒâßÉÏÌÅ `«~|° _ç, qq^èŒ
„ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ áêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ Hõ~=ΰ ºOQÍ ÉèÏqOKå~Ú. HÍx WѨÊ\˜ =~°‰Ωõ U „ѨÉ∞íè `«fiO
‰õÄ_® P kâ◊Ö’ ZÖÏO\˜ „ѨÜ∞« `«flO KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . <Õ+#¨ Öò áÈbã¨∞ Hõq∞+¨<£ 1979
iáÈ~°∞xì J=∞Å∞ Ѩ~K° _« O» Ö’ ÖËHõ ^•xÖ’x ã≤áê¶ ~°∞ûefl ѨiQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞H˘#_»OÖ’
Jxfl Hˆ O„^Œ ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ "≥Ñ· Ũ¶ ºO „ѨÉ∞íè `«fiѨ~"° ∞≥ #ÿ J„â◊^úŒ ÖËHõ L^•ã‘# "≥Y· iH˜
L^•Ç¨Ï~°}.
™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÅ∞
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ q∞e@s J`«ºO`« „Hõ=∞tHõ}
Δ ÏÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ kQÍ, =$uΠѨ@¡ x|^Œ`ú «
QÆÅkQÍ H˘#™êQÆ∞`«∞#flk. áœ~° „ѨÉ∞íè `«fi xÜ«∞O„`«}Ö’ =ÙO@∂ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨Oã¨e÷ fl,
"å\˜ Ѩx q^è•<åxfl Q“~°qOKÕ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞O áê\˜ã∂¨ Î =ÙOk. ~°H} Δõ q^è•<åxH˜
ã¨OÉOkèOz# ã¨ÅǨÅ∞ Wã¨∞OÎ k. Ü«Ú^ŒHú ÍÅOÖ’ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕ JkèHÍ~°O
Hõey =ÙO@∞Ok. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ~°H}Δõ q^è•#O Ü≥ÚHõ¯ =∞øeHõ ~°∂Ѩ٠~ˆ Yefl x~°~‚ ÚOKÕk
áœ~° „ѨÉ∞íè `«fi"Õ∞.
q∞Å@sH˜, áœ~° „ѨÉèí∞`åfixH˜ =∞^茺 ã¨`«ûO|O^è•Å∞ ÃÑOá⁄O^Œ@O
Ü«∂^Œ$zÛùHOõ HÍ^Œ∞. KåÖÏ W`«~° =¸_»= „ѨÑO¨ K« ^ÕâßÅÖÏQÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ‰õÄ_®
674 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
q∞e@s PkèÑ`¨ º« O „H˜OkH˜ =ã¨∞OÎ ^Œx PO^Àà◊# K≥Ok# ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯
*ÏfÜ«∞ <åÜ«∞Hõ`fi« O D q+¨Ü∞« OÖ’ *Ï„QÆ`Ϋ Ѩ_Oç k. J`«º=ã¨~"° ∞≥ #ÿ Pi÷HÍaè=$kú
#∞O_ç =#~°∞efl =∞~°ÅÛ‰õÄ_»^<Œ Õ PHÍOHõ`Δ À <≥„Ǩ˙ W`«~° <åÜ«∞‰õΩÅ∞ q∞e@sx
Ѩiq∞`«O KÕâß~°∞. WO_çÜ∂« – K≥<· å Ü«Ú^ŒOú `«~∞° "å`« q∞e@s ÃÑOK«|_çOk. HÍh
[<åÉèÏ s`åº K«∂¿ãÎ WѨÊ\˜H˜ K≥<· å áêH˜™êÎ<£ ÖËHõ ^ŒH} Δ̃ H˘iÜ«∂, WO_À<Õ+Ü ≤ ∂« ,
J"≥∞iHÍ, J`«ºkèHõ Ü«¸~°Ñπ ^ÕâßÅ HõO>Ë `«‰Ωõ ¯=QÍ<Õ =ÙOk. *ÏfÜ«∂^•Ü«∞OÖ’
~°H}Δõ |_≥\˚ ò Hˆ \Ï~ÚOѨÙÅ x+¨ÊuÎ `«‰Ωõ ¯=QÍ<Õ =ÙOk. ~°H} Δõ =ºÜ«∞O Pi÷HÍaè=$kúH˜
ÉèíiOѨ~åx ÉèÏ~°OQÍ =ÙO_»‰õÄ_»^Œx, ~°HõΔ}Ï=ã¨~åʼnõΩ ã¨iѨ_Õ@O`« =∂„`«"Õ∞
=ÙO_®Å<Õk ÅHõΔ ºO.
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞ ‰õÄ_® ~°H} Δõ =º=Ǩ~åʼnõΩ q∞e@sx áêHΔ̃Hõ
~å[H©Ü«∞ K«~°ÛÖ’ JOâßÅ∞ KÕÜ«∞‰õÄ_»^Œ<Õ JOâßxfl áê\˜OKå~Ú. ÉèÏ~°`«^Õâ◊
„Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨Oã¨Å÷ ã≤~÷ `° fi« O ‰õÄ_® q∞e@sx ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ ^Œ∂~°OQÍ =ÙOzOk.
JO`ÕQÍHõ ã¨fi`«O„`«O =zÛ# "≥O@<Õ JkèHÍ~°∞Å „âı}∞Å xÜ«∂=∞HõOÖ’
QÆ`O« Ö’ =Å㨠áêÅ# HÍÅOÖ’ áê\˜Oz# =~°æ „áêOfÜ«∞ q=HõΔ PÑ≤"Ü Õ ∞« _»O [iyOk.
qaè#fl ™ê=∂lHõ ™ê÷~ÚʼnõΩ K≥Ok# ‰õΩÖÏÅ #∞O_ç, =∞`åÅ #∞O_ç, „áêO`åÅ #∞O_ç
xÜ«∂=∞HÍÅ∞ [iQÍ~Ú. Wk q∞e@sH˜ JdÅ ÉèÏ~°`« ã¨fiÉèÏ"åxfl ã¨O`«iOz ÃÑ\˜Oì k.
q∞e@s tHõΔ} ‰õÄ_® JdÅ ÉèÏ~°`«, *ÏfÜ«∞ ^Œ$HõÊ^ä•xfl JOkOz q∞e@sx
*ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`« ã¨=∞„QÆ`Å« â◊HQÎ̃ Í KÕãO≤ k. Wk q∞e@sÖ’x XHõ ÃãHõ<Δ x£ QÍx, PѶ㑠~¨ ¡°
Ѩ\ÏÖÏxfl QÍx, ™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÅ#∞ QÍx ~å*ϺOˆQ`«~° ~å[H©Ü∞« Hˆ O„^ŒO "≥#∞Hõ
ã¨g∞HõiOz Ѩ\ +˜ Ñì̈ ~¨ K° _« ®xfl ^•^•Ñ¨Ù J™ê^躌 O KÕãO≤ k.
~å[H©Ü∞« =º=Ǩ~åÅÖ’ q∞e@s *’HõºO KÕã∞¨ H˘<Õ „Ѩ=∂^ŒO ÖË#ѨÊ\˜H˜
~Ú\©=e HÍÅOÖ’ H˘xfl ~å[H©Ü∞« â◊‰Ωõ ÅÎ ∞, g∞_çÜ∂« q∞e@sx q∞e@s ã¨O㨯 $ux
PHÍâßxH˜ Z`ÕÎ ^èÀ~°}x˜ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\Ïì~Ú.
Hˆ O„^Œ ~åR ã¨O|O^è•Å∞
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ÃÑ_¶ ~» Ö° ò q^è•#O ~å*ϺOQÆOÖ’ á⁄O^Œ∞Ѩ~K° |« _ç# q^èOŒ QÍ |Å"≥∞#ÿ
Hˆ O„^ŒOÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ ç =ÙOk. J=∞Å∞ [iÑ≤# Pi÷HÍaè=$kú #=¸<å HÍ~°}OQÍ „Ѩ}ÏoHõ,
ѨaH¡ ± ÃãHÍì~,ü ¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å#ʼnõΩ Hˆ O„^ŒO x^è∞Œ Å∞ ã¨=∞‰õÄ~°Û_»O, Ѩ#∞flÅ ^•fi~å
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 675
Hˆ O„^•xH˜ ÅaèOKÕ Z‰õΩ¯= =#~°∞Å #∞O_ç ~å„ëêìʼnõΩ Hˆ \Ï~ÚOK«@O ÖÏO\˜ Ѩx
q^è•#O ^•fi~å „Hõ=∞OQÍ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO, ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅÃÑ· „áê|źO =Ç≤ÏOzOk.
JO`ÕQÍHõ ã¨fi`«O„`åº#O`«~° `˘e ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ XˆH áêsì ˆHO„^ŒOÖ’ ~å„ëêìÅÖ’
JkèHÍ~°OÖ’ =ÙOk. Wk „Ѩ^•è #=∞O„uH˜ Hˆ O„^Œ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞Hõ`åfixH˜ ~å„ëêìÅÃÑ·
Ѩ@∞ì ÃÑOzOk. HÍx D Ѩ@∞ìx K˘~°=x Éèí∂ã¨O㨯~°}Å∞ J=∞Å∞ [~°Ñ¨_®xH˜
`«y#O`«QÍ qxÜ≥∂yOK«∞HÀÖË^∞Œ . P `«~∞° "å`« ~å„ëêìÅ∞ „Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ HÍO„ÔQ¿ã`«~°
áêsìŠѨiáêÅ# „H˜O^ŒH˜ =KåÛ~Ú. ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅÃÑ· Hˆ O„^ŒO „ѨÉÏè =O `«yOæ k.
ÖˇÃ· ã#∞û – HÀ\Ï q^è•#O ~°^∞Œ ,Ì Hˆ O„^Œ „Ѩ}ÏoHõÅ áê„`« `«Q∞Æ ^æ ÅŒ ‰õÄ_® ~å„ëêìÅÃÑ·
Hˆ O„^ŒO „áê|źO `«Q_æÆ ®xH˜ HÍ~°}ÏÅ∞.
H˘xfl H©ÅHõ ~°OQÍÅÖ’ ~åR „ѨÉèí∞`åfiÅ#∞ „ѨÉèÏq`«O KÕÜ«∞QÆÅ Z‰õΩ¯=
JkèHÍ~åÅ∞ QÆÅ |Å"≥∞#ÿ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO J=ã¨~O° QÆ∞iÎOK«|_çOk. ѨÅ∞ =∞`åÅ∞,
ѨÅ∞ ÉèÏ+¨Å∞ QÆÅ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÖÏO\˜ ^ÕâO◊ Ö’ "≥∞<ÿ åi\©Å‰õΩ Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏʼnõΩ
Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÅÆ ‰õΩ ~°H} Δõ HõeÊOKÕ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ áê„`« Hˆ O„^ŒO á'È+≤OKåeû =ÙO@∞Ok.
„áêOfÜ«∞ =º`庙êÅ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ#∞ x~ÀkèOK«_®xH˜, âßOuOѨKÜ Õ ∞« _®xH˜ ‰õÄ_®
|Å"≥∞#ÿ Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO J=ã¨~O° . JO`ÕQÍHõ qzÛù#flHõ~"° ∞≥ #ÿ ‰õΩÅ =∞`« „áêOfÜ«∞
â◊‰Ωõ ÅÎ `À =º=ǨÏiOKÕO^Œ∞‰õΩ, "å\˜ Ѷ∞¨ ~°¬}Å#∞ J^Œ∞ѨÙÖ’ ÃÑ>ËOì ^Œ∞‰õΩ ‰õÄ_® |Å"≥∞#ÿ
Hˆ O„^ŒO J=ã¨~O° .
J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∞ =º=ã¨÷ Ü≥ÚHõ¯ ÃѶ_»~°Öò ã¨fiÉèÏ=O
HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ H©}Δ ã˜ ∞¨ OÎ ^Œ#_»O `«Ñʨ =Ù`«∞Ok. ~å*ϺOQÆO ã¨=∞‰õÄiÛ# ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuxÎ
~å„ëêìÅ∞ qxÜ≥∂yOK«∞HÀQÆÅ∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. Hˆ O„^ŒOÖ’ JkèHÍ~°OÖ’ =Ù#fl áêsì QÍHõ
W`«~° áêsìÅ∞ ~å„ëêìÅ#∞ ¿ãfiK«ÛùQÍ áê\˜OK«QÆÅ∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. ã¨O㨯 $u, q^Œº,
Éè∂í ã¨O㨯~°}Å∞, =º=™êÜ«∂aè=$kú, h\˜ áê~°∞^ŒÅ, P~ÀQƺ Ѩi~°H} Δõ , h\˜ ã¨~Ñ° ~¨¶ å,
„Ѩ*Ï ã¨OHˆ =Δ ∞O ~°OQÍÅÖ’ ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuxÎ J#∞Éèqí ã¨∞<Î åfl~Ú.
JO`ÕQÍHõ ^•^•Ñ¨Ù Jxfl Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fiO Ü≥ÚHõ¯ Pi÷Hõ ™ê=∂lHÍaè=$kú ã¨OHˆ =Δ ∞
„Ѩ}ÏoHõÅ∞ Ѩ^HŒä ÍÅ∞ – ~å„ëêìŠѨiáêÅ<å Ü«∞O„`åOQÆO KÕ`<« Õ J=∞Å∞ Ѩ~K° |« _»`å~Ú.
^Œ∞~°^$Œ +ì̈=âß`«∞Î H˘xfl ~å„ëêìÅÖ’ ѨiáêÅ# JO`« 㨄Hõ=∞OQÍ ÖË^∞Œ . âßOu
Éèí„^Œ`«Å Ѩi~°HõΔ}`À áê@∞ Pi÷HÍaè=$kú ã¨OˆHΔ=∞ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ "≥#∞Hõ|_®¤~Ú.
JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}O ѨiáêÅ# 㨄Hõ=∞OQÍ x~°fiÇ≤ÏOK«Háõ È=_»O QÍx Hˆ O„^ŒO *’HõºO
676 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 HÍ^Œ∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ˆHO„^ŒO XuÎ_ç KÕã≤#ѨÊ\˜H˜ H˘xfl ~åR „ѨÉèí∞`«fi áêÅ<å
Ü«∞O„`åOQÍÅ∞, Éèí∂ã¨O㨯~°}Å∞ ã¨iQÍ J=∞Å∞ [~°Ñ¨HõáÈ=_»O =Å# Éèí∂q∞ÖËx
¿Ñ^ŒÅ∞ „ѨÜ≥∂[#O á⁄O^ŒÖË^Œ∞. =∞~À"≥·Ñ¨Ù ˆH~°à◊, ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖò „ѨÉèí∞`åfiʼnõΩ
ˆHO„^ŒOÖ’ JO`«QÍ „áêux^茺O ÖËHõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H˜ Ô~·`«∞ʼnõΩ J#∞‰õÄÅOQÍ
Éèí∂ã¨O㨯~°}Å#∞ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ@ì_»OÖ’ P ~åR „ѨÉèí∞`åfiÅ∞ ZÖÏO\˜ W|ƒO^Œ∞Å∞
Z^Œ∞~À¯ÖË^Œ∞.
~å„ëêìÅ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuÖÎ ’ Hˆ O„^ŒO *’HõºO KÕã∞¨ H˘#fl XˆH XHõ JOâ◊O :
356 PiìHÖõ òx „ѨÜ∂≥ yOz ~åRѨu áêÅ# ~°∂ѨOÖ’ Hˆ O„^Œ ѨiáêÅ##∞ ~å„ëêìÅÃÑ·
~°∞^ŒÌ_»O. D JkèHÍ~°O ~åROÖ’x ~å*ϺOQÆ|^Œú"≥∞ÿ# „ѨÉèí∞`«fiO ѨiáêÅ#
x~° fi Ç≤ Ï OK« _ ®xH˜ gÅ∞Ѩ _ » x J™ê^è • ~° } Ѩ i ã≤ ÷ ` « ∞ ÖË ~ ° Ê _ç # Ѩ C _» ∞ =∂„`« " Õ ∞
„ѨÜ∂≥ yOK«_®xH˜ L^ÕtÌ OK«|_çOk. HÍx „ѨuѨHΔõ áêe`« ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ#∞ ~°^∞Œ Ì
KÕÜ∞« _®xH˜ ÖËHõ áêÅHõ áêsì ~åR âßYÅ#∞ `«# J^Œ∞ѨÙÖ’ =ÙOK«∞H˘#_®xH˜ D
JkèHÍ~°O 1970ÅÖ’ `«~K° ∞« QÍ LѨÜ∂≥ yOK«|_çOk. `«~∞° "å`« HÍÅOÖ’ D JkèHÍ~°
^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO KåÖÏ=~°‰õΩ J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ«∞|_çOk. U"≥∞ÿ#ѨÊ\˜H© PiìHõÖò 356
^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO ~å„ëêìÅ ã¨fiÜ«∞O „ѨuѨuxÎ JѨÇ¨ 㨺OQÍ =∂iÛO^Œ#_»O `«Ñʨ =Ù`«∞Ok.
㨠= ∂Yº J<Õ k Ü« ¸ xÜ« ∞ <£ Ü≥ Ú Hõ ¯ |ÅÇ‘ Ï #"≥ ∞ ÿ # ~° ∂ Ѩ O HÍ^Œ ∞ .
"≥q· ^躌 Éèií `«"∞≥ #ÿ ã¨=∂*ÏxH˜ J#∞"≥#· |Å"≥∞#ÿ Ü«¸xÜ«∞<£ Ü≥ÚHõ¯ ~°∂ѨO ã¨=∂Yº.
J^Õq^èOŒ QÍ ã¨=∂YºÖ’ |Å"≥∞#ÿ Hˆ O„^ŒO |Å"≥∞#ÿ ~å„ëêìÅ∞ Ѩ~㰠ʨ ~° q~°∞^•úÅ∞ HÍ=Ù.
Hˆ O„^Œ ~åR ã¨O|O^è•Å#∞ ѨijeOKÕO^Œ∞‰õΩ 1980Ö’ xÜ«∞q∞OK«|_ç# ã¨~å¯iÜ«∂
Hõq∞+¨<£ ‰õÄ_® W^Õ x~°Ü ‚ ∂« xfl „ѨH\õ O˜ zOk. "å\˜ HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞, "åQÍú<åÅ#∞
J=∞Å∞ Ѩ~K° _« ®xH˜ Hˆ O„^ŒO ~å„ëêìÅ∞ |ÅOQÍ =ÙO_»@"Õ∞ ã¨=∂Yº ã¨∂„`«O. |Å"≥∞#ÿ
*ÏfÜ«∞ ~å[ºO JkèHÍ~° qˆHO„nHõ~} ° Å =∞^躌 ZÖÏO\˜ "≥~· ∞° ^躌 O ÖË^∞Œ . ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
ÖÏO\˜ "≥·q^茺Éèíi`«"≥∞ÿ# ã¨=∂[OÖ’ „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxH˜ *ÏfÜ≥ÿ∞Hõº`« Jaè=$kúH˜
HÍ=Åã≤Ok JkèHÍ~° qˆHO„nHõ~°} QÍx JkèHÍ~° ˆHO„nHõ~°} HÍ^Œ∞. x~°‚Ü«∂Å∞
KÕÜ∞« _»OÖ’#∞, J=∞Å∞ Ѩ~K° _« O» Ö’#∞ qˆHO„nHõ~} ° J=ã¨~O° .
„ѨÉèí∞`«fiO Ü≥ÚHõ¯ =¸_»= „âı}˜H˜ JO>Ë ™ê÷xHõ ã¨fiÜ«∞O ѨiáêÅ#‰õΩ
JkèHÍ~åxfl qˆHO„nHõiOz ã¨O„Hõq∞OѨKÜ Õ ∞« _»O – *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O Ü≥ÚHõ¯ ~å[H©Ü∞«
ѨiáêÅ# J*ˇO_®Ö’x =∞øeHõ"∞≥ #ÿ JOâ◊O. Ѷe¨ `«OQÍ 1950 ^Œâß|ÌO z=iÖ’
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 677
kQÆ∞= ™ê÷~ÚÖ’ „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl áê^Œ∞Q˘eÊ „Ѩ}ÏoHõÅÖ’ qq^èŒ Jaè=$kú Ѩ^HŒä ÍÅ
J=∞Å∞Ö’ „Ѩ[Å *’Hͺxfl ~å[H©Ü∞« ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxfl ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ ™ê÷xHõ ѨiáêÅ#
JkèHÍ~°OÖ’x Z‰õΩ¯= ÉèÏQÍxfl lÖÏ¡ Ѩi+¨`üʼnõΩ, „QÍ=∞ ѨOKåÜ«∞fʼnõΩ |kb
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ XHõ „Ѩܫ∞`«flO [iyOk. D „Ѩܫ∞`«flO Ü≥ÚHõ¯ Ѷ¨e`åÅ∞ KåÖÏ
x~åâß[#HõOQÍ =Ù<åfl~Ú. HÍ~°}O D =¸_»=„âı}˜ ã¨Oã¨÷Å∞ JkèHÍ~°∞ÅKÕ
J}z"ÕÜ∞« |_®¤~Ú. ~åR ѨiáêÅ#`À#∞ ™ê÷xHõ JkèHÍ~°∞Å`À#∞ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å∞
QÆÅ Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ "åi JkèHÍ~åxfl =∞iH˘O`« ÃÑOK«∞H˘#_®xH˜ D Ѩiã≤÷`«∞efl
LѨÜ∂≥ yOK«∞H˘<åfl~°∞. JO`ÕQÍHõ ~åR „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ `«=∞ JkèHÍ~åÅ∞ =^Œ∞Å∞H˘x
™ê÷xHõ ã¨Oã¨Å÷ ‰õΩ Hõ@Éì @ˇ _ì ®xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ =Ù<åfl~Ú. 1980ÅÖ’ ѨOKåÜ«∞f~å*ò
„ѨÜ∂≥ QÆO ~Ô O_»∞ ~å„ëêìÅÖ’ Hõ~å‚@Hõ, ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖòÅÖ’ =∂„`«"∞Õ Ñ¶Å¨ „Ѩ^"Œ ∞≥ Oÿ k.
ZxflÔH·#ѨÊ\˜H© W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ ^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ Ñ¨OKåÜ«∞fÅ∞ ã¨iÜ≥ÿ∞#
ѨÙ<å^Œ∞ÅÃÑ· ѨÙ#ifli‡OK«|_®¤~Ú. "≥∞~°∞QÔ #· Ѷe¨ `åÅ∞ W=fi@O „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk.
ѨOKå~ÚfÅÖ’x 30 ÅHõÅΔ =∞Ok ã¨É∞íè ºÅÖ’ 10 ÅHõÅΔ =∞Ok =∞Ç≤Ïà◊Å∞. =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨
J`«ºkèHõ #QÆ~åÅÖ’x, Ѩ@}ì ÏÅÖ’x =ÚxûѨÖò „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ ÅOK«Q˘O_ç`#« O`À, Jã¨=∞~°ú
áêÅ#`À ‰õΩ<åiÅ∞¡`∞« <åfl~Ú. ~À_»∞,¡ áê~°∞¯Å∞, gkènáêÅ∞, h~°∞, q^Œ∞º`ü ã¨~Ñ° ~¨¶ å,
=Ú~°∞QÆ∞, P~ÀQƺ ~°H}Δõ , áêiâ◊√^躌 O áê~îâ° ßÅ q^Œº <Õ~åÅ J^Œ∞Ѩ٠– Jhfl H©}Δ ã˜ ∞¨ <Î åfl~Ú.
~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞, áêsì q^è•#O KåÖÏ [|∞ƒÅ`À H©}Δ ã˜ ∞¨ <Î åfl~Ú.
Wq : JO`«~`æ° « Jã≤~÷ `° ,« áêsìŠ֒ѨŠJO`«~`æ° « ‰õΩ=Ú‡ÖÏ@Å∞ =Ú~îå`«`fi« O, KåÖÏ
áêsìÅÖ’ |ÅÇ‘Ï#"≥∞#ÿ Jã¨=∞~°ú x~å‡}O Ѷe¨ `«OQÍ =ÚHõ¯Å∞ K≥H¯õ Å=Ù`«∞#fl áêsìÅ∞,
ã≤~÷ `° fi« O H˘~°=_ç# ã¨OH©~å‚Å∞, XHõ áêsì #∞O_ç =∞~˘Hõ áêsìÖ’H˜ q^èÜ
Õ ∞« `«Å∞ =∂~°∞Û`«∞#fl
~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∞, HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞, J`«ºkèHõ áêsìÅÖ’ H˘~°=_ç# „Ѩ*Ï™êfi=∞º K«~Û° ,
Jaè=$kú ã¨OHˆ =Δ ∞O ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O q^è•<åʼnõΩ =∞^Œ`Ì ∞« ã¨g∞HõiOK«_O» Ö’x "≥Ñ· Ũ¶ ºO.
J`«ºkèHõ ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞ ZÖÏO\˜ n~°H… ÍeHõ ~å[H©Ü∞« HÍ~°º„Hõ=∞O ÖËHõ Jaè=$kú
Ѩ^HŒä Oõ #=¸<å ÖˉΩõ O_® ѨxKÕÜ∞« _»O, HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ q^è•<åÅ #∞O_ç ~å[H©Ü∞«
K«~Û° x ÃÑ÷ Ñ· =ºHÎ̃Q`Æ "« ∞≥ #ÿ JOâßÅ "≥Ñ· Ù¨ =∞~°ÅÛ@O, áêsìÅ∞ ‰õΩÅ =∞`« „áêOfÜ«∞
^Œ∞~°a=è ∂#∞ÅÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ @» O. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1989 #∞O_ç ZxflHõÅ∞ É’á¶È~üû ǨÏ"åÖÏ
JѨ"å^Œ∞Å∞, ÖËx PÅÜ«∂xfl ѨÙ#ifli‡OK«∞@, „ѨÉ∞íè `«fi ã¨sfiã¨∞ÅÖ’ H˘xfl "ÕÅ L^ÀºQÍÅ
678 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
i*ˆ~fi+¨#∞¡, q^ÕâO◊ Ö’ ѨÙ\ì̃# ™ÈxÜ«∂ QÍOnè HõO>Ë "å*ò¿Ñ~Ú Ü≥∂Qƺ`«Å∞, H˘xfl
=O^ŒÅ HÍiæÖò K˘~°ÉÏ@∞^•~°∞ÅÃÑ· ™êkèOz# q[Ü«∞O ÖÏO\˜ „Ѩ*Ï rq`«O`À JO`«QÍ
ã¨O|O^èOŒ ÖËx JOâßÅÃÑ· ZxflHõÅ∞ [iQÍ~Ú.
L#fl JkèHÍ~åxfl xÅɡ@∞ìHÀ=_®xH˜ ÖËHõ JkèHÍ~°O ^ŒH˜¯OK«∞HÀ=_®xH˜
~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞ „QÍO@∞¡, ã¨aû_ôÅ∞, Lz`« q^Œ∞º`ü, KÒHõaÜ«∞ºO "åQÍÌ<åÅ ÖÏO\˜
KÒHõÉÏ~°∞ [<åHõ~¬° Hõ q^è•<åʼnõΩ áêÅÊ_»∞`«∞<åfl~Ú. KåÖÏ áêsìÅ∞ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∞
"åi =ºH˜ÎQÆ`« áê„`«x, áêÅ#x Juâ◊~ÚOz K≥ѨC‰õΩO@∂ ~å[H©Ü«∞ ã¨Oã¨÷efl
|ÅÇ‘Ï#Ѩ~∞° ã¨∞<Î åfl~Ú. ~å[H©Ü∞« [|∞ƒ Ü≥ÚHõ¯ XHõ ÅHõ} Δ O ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∞
ZO`« =Úã¨e"åà◊§~Ú<å, „Ѩ[Å pè`å¯~åÅ∞ ZO`« á⁄Ok<å ~å[H©Ü«∂Å #∞O_ç
q~°q∞OK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ q=ÚYOQÍ =ÙO_»@O. "åà◊√§ áê`«HÍÅѨ٠ã¨O㨯 $`« ã¨∂HÎ̃.
'`«$+¨‚ #r~°‚ =Ü«∞"Õ∞+π r#"£— (=$^Œ∞úÅ=∞=Ù`åO, HÍx HÀÔ~¯Å∞ HÍ^Œ∞), ^Œ$_è»OQÍ
qâ◊fiã≤™êÎ~°∞.
Ѷe¨ `«OQÍ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞Hõ`fi« O „Ѩ[ÅÃÑ· Ѩ@∞ì HÀÖ’Ê`«∞#flk. ZxflHõÅÖ’
HÍ=Åã≤# "≥∞*Ïi\© ™êkèOz#ѨÊ\˜H© ã¨=∂*ÏxHõ=ã¨~"° ∞≥ #ÿ Jaè=$kúH~õ "° ∞≥ #ÿ =∂~°∞ÊÅ∞
KÕÑ@¨ Öì HË áõ È`«∞#flk. =∞s „Ѩ=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ Ѷe¨ `«"∞Õ =∞O>Ë "≥Ú`«OÎ ~å[H©Ü∞« ~°OQÆ"∞Õ
qÅ∞=Å∞ HÀÖ’Ê~Ú JѨÇ¨ 㨺O áêÅ=Ù`«∞Ok. „Ѩ[ÅÖ’ ~å[H©Ü∞« áêsìŠѨ@¡ ~å[H©Ü∞«
<åÜ«∞‰õΩŠѨ@¡ JѨ#=∞‡HõO x~åâß"å^ŒO „Ѩ|Å∞`«∞<åfl~Ú. ~å[H©Ü∂« Å∞ ~å[H©Ü∞«
rq`« O JO>Ë „Ѩ [ Å∞ #Ü« ∞ =OK« H õ ÅOK« Q ˘O_ç ` « # OQÍ D㨠_ ç O KÕ "≥ · Y i
#=ÅOaã¨∞<Î åfl~°∞. ~å[H©Ü∞« rq`«O JO`«QÍ „Éè+í μ¨ ì Ѩ@_ì O» =Å# P^Œ~å≈Å∞ QÆÅ
Ü«Ú=‰õΩÅ∞ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’H˜ „Ѩ"tÕ OK«_O» ÖË^∞Œ . ~å[H©Ü∂« Ö’¡H˜ =KÕÛ"å~°∞ ~å[H©Ü∞«
~° O QÍxfl ™ê=∂lHõ O QÍ Pi÷ H õ O QÍ ÃÑ· à ѷ H ˜ Z^Œ Q Æ _ ®xH˜ ™ê^è Œ # OQÍ
LѨÜ≥∂yOK«∞H˘O@∞<åfl~°∞.
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO =∞#∞QÆ_H» ˜ =∞Oz áêÅ# ™êQÆ_®xH˜ ~å[H©Ü∞«
HÍ~° º Hõ ~ ° Î Å ∞, <åÜ« ∞ ‰õ Ω Å∞ áêsì Å ∞ J=㨠~ ° O . "å\˜ x JѨ Ç ¨  㨠º O KÕ Ü « ∞ _» O ,
U=yOK«∞HÀ=_»O ~å[H©Ü∞« q<åâ◊<åxH˜ ^•ifã¨∞OÎ k. JkèHÍ~°"å^•xfl, á¶êã≤*Ïxfl,
q∞e@s áêÅ##∞ ™êfiQÆuOK«_=» ∞=Ù`«∞Ok.
„Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∂« Å∞ HÍO„ÔQãπ J<Õ qâßÅ"≥∞#ÿ Q˘_»∞QÆ∞ „H˜O^Œ ÖËHõ
^•x „áê|źOÖ’ Jaè=$kú K≥O^•~Ú QÆ#∞Hõ HÍO„ÔQãπ ã¨Oã¨÷ H©} Δ O˜ K«_O» f„="≥∞#ÿ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 679
JOâ◊O. KåÖÏ ã¨O=`«û~åÅ #∞O_ç HÍO„ÔQãπ áêsì XHõ ã¨Oã¨÷QÍ kQÆ∞= ™ê÷~ÚÖ’
„Hõ=∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ ~å[H©Ü∞« HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ ™êyOK«Ö^Ë ∞Œ . Jk ZxflHõÅ Ü«∞O„`«=∞~ÚOk.
ZxflHõÅ Ü«∞O„`«OQÍ ‰õÄ_® ѨxKÕÜ∞« ÖËHáõ È`«∞#flk.
WO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ QÆ=∞xOz# q^èOŒ QÍ WOk~åQÍOnè áêsì Ü≥ÚHõ¯ ~å[H©Ü∞«
ѨÙ<åkx ã¨iKÕÜ∞« QÆey#ѨÊ\˜H,© Ѩx q^è•<åxfl Hˆ O„nHõiOK«_O» =Å# XˆH <åÜ«∞‰õΩxÃÑ·
JkèHÍiHõOQÍ P^è•~°Ñ¨_ÕÖÏ KÕÜ«∞_»O=Å# ã¨Oã¨÷ K«„\Ïxfl |ÅÇ‘Ï#Ѩ~°zOk.
^Œ∞~°^$Œ +¨=ì âß`«∞Î HÍO„ÔQãπ x~°fiÇ≤ÏOz# HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞
~å[H©Ü∞« x~å‡}O Pq~°ƒqù OK«Ö^Ë ∞Œ . WѨÊ\˜H© HÍO„ÔQãπ =∂„`«"∞Õ Ãã‰õΩºÅ~ü „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO
Ѩ@¡ x|^Œ`ú « Hõey ^ÕâO◊ Ö’x Jxfl „áêO`åÅÖ’ XHõ "Õ∞~°HÔ <· å LxH˜ QÆey# *ÏfÜ«∞
áêsì.
HÍO„Ô Q ¿ã`« ~ ° áêsì Å ∞ „Ѩ u Ѩ H õ Δ O Ö’ =Ù#flѨ C _» ∞ ÉÏ^è Œ º `åÜ« Ú `« " ≥ ∞ ÿ #
¿ÇÏ`«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ , ã¨=∞~°=ú O`«"∞≥ #ÿ q=∞~°≈ KÕÜ∞« _»OÖ’ qѶŨ =∞Ü«∂º~Ú. 1977, 1989
ÖËHõ 1998Ö’ JkèHÍ~°OÖ’ =Ù#flѨC_»∞ Jq „Ѩ`åº=∂flÜ«∞ *ÏfÜ«∂aè=$kú HÍ~°º„Hõ=∂xfl
ÖËHõ J*ˇO_®x „ѨuáêkOK«_O» Ö’ qѶŨ =∞Ü«∂º~Ú. JO`ÕQÍHõ 1967#∞O_ç WѨÊ\˜
=~°‰Ωõ Hˆ ~°à◊ ѨtÛ=∞ ɡOQÍÖòÖÏO\˜ XHõ\ © J~å q∞#Ǩ~ÚOѨÙÅ`À Jq Ãã^· •úOuHõ
HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ ÖËHõ q^è•#Ѩ~"° ∞≥ #ÿ qÉè^Ë •Å#∞ „ѨH¯õ #ÃÑ\˜ì ã¨∂„`«~Ç° Ï≤ `«"∞≥ #ÿ J=HÍâ◊"å^Œ
‰õÄ@=ÚÅ <Õ~åÊ@∞ KÕâß~Ú.
~å[H©Ü«∞ áêsìÅ∞ H©Δ}˜OK«_»O, qzÛù#fl=∞=_»O, J^Œ$â◊º=∞=_»O ÖÏO\˜
„Hõ=∂xH˜ „ѨuѨHõΔ áêsìÅ`À ã≤Ñ≤ZO, a*ˇÑ≤Å∞ áêH˜ΔHõOQÍ q∞#Ǩ~ÚOѨÙÅ∞QÍ
¿Ñ~˘¯#=K«∞Û. ã≤ÑZ≤ O ‰õÄ_® H˘O`«HÍÅO #∞O_ç ã¨|Î `ú Q« Í =ÙOk. Jk áêsì x~å‡}OÖ’#∞
~å[H©Ü∞« q^è•<åÅ∞ HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’#∞ xtÛ`åaè„áêÜ«∂Å∞ QÆÅq. Jk áê~°"¡ ∞≥ O@s
„Ѩ*Ï™êfi=∞º `«~å¯xfl JOwHõiOz#ѨÊ\˜H˜ ^•x HÍ~°º„Hõ=∞O D QÆ∞iÎOѨÙx ѨÓiÎQÍ
„ѨuѶe¨ OK«^∞Œ . ^•x ~å[H©Ü∞« PK«~} ° Ü«¸~À Hõ=¸ºx*Ïxfl ÖËHõ ™È+¨Öò _≥"∂≥ „Hõ\ H˜ ±
q^è•<åxfl J#∞ã¨iã¨∞ÎOk. HÍx ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•<åxfl Ç≤ÏO™ê „ѨÜ≥∂[#O`À
‰õÄÅ^À¿ã „áêuѨkHõ QÆÅ ™êìexã¨∞ì q^è•#O ^•xH˜ =∂~°æ^Œ~°≈HõOQÍ =ÙO@∞Ok.
JO`ÕQÍHõ ^•xH˜ áê~°"¡ ∞≥ O@s „Ѩ*Ï™êfi=∞º K«„@OÖ’ QÆÅ *ÏfÜ«∂aè=$kú ^Œ$HõÊ^äOŒ
ÖË^∞Œ . „Ѩ`åº=∂flÜ«∞OQÍ ™È+¨eã¨∞ì q^è•<åxfl „Ѩuáêkã¨∞OÎ k.

680 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 W\©=e HÍÅOÖ’ a*ˇÑ≤ x~°O`«~O° QÍ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ =zÛOk. a*ˇÑ≤ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ
=∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# HÍ~°}ÏÅ s`åº<Õ QÍHõ ^•xÃÑ· P~üZãπZãπ „áê|źO s`åº ‰õÄ_®
"åOKèh« Ü«∞O HÍ^Œ∞. "≥∞<ÿ åi\©Å#∞ |Ç≤Ï+¨¯iOz Ç≤ÏO^Œ∂ ~å„ëêìxfl ™ê÷ÑO≤ KÕ ÅHõΔ ºO
QÆÅ P~üZãπZãπ a*ˇÑ≤H˜ kQÆ∞= „âı}∞efl <åÜ«∞Hõ`åfixfl Ãã·^•úOuHõ K«„\Ïxfl
ã¨=∞‰õÄ~°∞Û`«∞Ok. ã¨O™ê÷Ñ~¨ O° QÍ, Ãã^· •úOuHõOQÍ „Ѩ*Ï™êfi=∞º q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ P~üZãπZãπ
ã≤^•úO`«O á¶êã≤[O Ü≥ÚHõ¯ ÉèÏ~°fÜ«∞ ~°∂áêxH˜ „áêux^茺O =Ç≤Ïã¨∞ÎOk. a*ˇÑ≤H˜
=∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# ^Œ$HõÊ^äŒO =Ù#flѨÊ\˜H© P~üZãπZãπ ÖËHõáÈ`Õ Jk W@b [~°‡hÅÖ’x
„H˜ãÜ
ì≤ ∞« <£ _≥"∂≥ „Hõ\ H˜ ± áêsìÅÖÏQÍ ÖËHõ J"≥∞iHÍÖ’x iѨaH¡ <õ £ áêsìÖÏQÍ =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ
q[˝ÑÙ¨ ÅÎ `À Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÖ’x H˘xfl ÃãHõ#Δ #¡ ∞ PHõ@∞ìH˘<Õ q∞`«"å^Œ áêsì J~Ú =ÙO_Õk.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ W`«~° q∞`«"å^Œ áêsìÅ∞ „Hõ=∞OQÍ JO`«~åú#=∞=_»O =Å#,
HÍO„ÔQãπ H©} Δ O˜ K«_O» =Å#, ã¨=∂#`«fiO ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O Ѩ@¡ x|^Œ`ú Ö« xË `«fi~°QÍ
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl =∞^躌 `«~Q° `Æ ∞« Å =∞^Œ`Ì ∞« =∞# a*ˇÑ≤ W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ Jaè=$kú
K≥OkOk. HÍx JdÅ ÉèÏ~°`« ™ê÷~ÚÖ’ ZxflHõŠѨ~O° QÍ HÍO„ÔQãπH˜ „Ѩ`åº=∂flÜ«∞OQÍ
a*ˇÑ≤ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl H˘Ån ^•xx ‰õÄ_® HÍO„ÔQãπx Ѩ\ ì˜ Ñ‘_ãç ∞¨ #Î fl [|∞ƒÖË Ñ‘_ãç ∞¨ <Î åfl~Ú.
W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ ™ê÷xHõ Ѩiã≤`÷ ∞« Å s`åº#∞, HÍO„ÔQãπ
H©Δ}`« HÍ~°}OQÍ#∞, ~å[H©Ü«∂Å ^•fi~å Jáê~°"≥∞ÿ# Pi÷Hõ „ѨÜ≥∂[<åÅ∞ á⁄O^Õ
J=HÍâßÅ HÍ~°}OQÍ#∞ KåÖÏ „áêOfÜ«∞ áêsìÅ∞ ÖËHõ XHõ <åÜ«∞‰õΩx áêsìÅ∞
ѨÙ@∞ìH˘KåÛ~Ú.
ÅOK«Q˘O_ç`#« O
ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î „Ѩ|Å∞`«∞#fl ÅOK«Q˘O_ç`#« O, ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl <Õ~åÅ∞, <Õ~Ñ° Ó¨ i`«
~å[H©Ü∂« Å∞ – ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Jaè=$kúH˜ „Ѩ*Ï™êfiq∞Hõ <≥u· Hõ P~ÀQͺxH˜ „Ѩ=∂^ŒHÍ~°∞Å∞QÍ
Ѩi}q∞OKå~Ú.
=Å㨠áêʼnõΩÅ áêÅ# "≥Ú^Œ\ ˜ #∞O_ç ™ê^è•~°} „Ѩ[ʼnõΩ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’
ÖË^∞Œ . r`åÅ∞ Z‰õΩ¯=QÍ =Ù#fl ÃÑ· ™ê÷~Ú L^ÀºQÆ∞ÅÖ’ `«Ñʨ q∞ye# „H˜Ok ™ê÷~Ú
L^ÀºQÆ∞ÅÖ’ ÅOK«Q˘O_ç`#« O „Ѩ|eOk. HÍx "≥#∞Hõ|_ç# Pi÷Hõ q^è•# ã¨fiÉèÏ=O
HÍ~°}OQÍ#∞, =Å㨠~å[º Ѩxq^è•#O Ü≥ÚHõ¯ Ѩiq∞`« ã¨fiÉèÏ=O HÍ~°}OQÍ#∞
ÅOK«Q˘O_ç`#« O „ѨÉÏè =O H˘kÌ=∞Ok „Ѩ[ÅÃÑ<· Õ Ñ¨_Oç k. HÍx Ѩi‡\ò ÖˇÃ· ã<£û HÀ\Ï

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 681

q^è•<åxfl „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ì_O» , qx=∞Ü«∞ =ã¨∞=Î ÙÅ H˘Å`«Å∞, ~Ô O_»= „ѨÑO¨ K« Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’
qѨs`«"≥∞ÿ# Ѩ#∞flÅ qkèOѨÙÅ`À #Å¡ |*Ï~°∞ "åºáê~°O Ѩ#∞flÅ ZQÆ"Õ`«
qãÎ̈ $`«=∞~ÚOk. HÍx JѨÊ\˜H˜ ѨiáêÅ#Ö’, ~å[H©Ü∞« =º=ã¨Ö÷ ’ ÅOK«Q˘O_ç`#« O
"åºÑ≤OK«ÖË^Œ∞.
Pi÷HÍaè=$kú ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î „ѨÉ∞íè `«fi HÍ~°ºHõÖÏáêÅ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ Pi÷Hõ áêÅ<å
~°OQÍÅÖ’ ÅOK«Q˘O_ç`«<åxH˜ J=HÍâßÅ∞ HõeÊOKå~Ú. „ѨÉèí∞`«fi Pi÷Hõ =#~°∞Å
JO^Œ∞ÉÏ@∞H˜, Ѩi‡@∞¡ Öˇ·Ãã#∞ûÅ HÀ\ÏÅ∞ á⁄O^Œ_®xH˜ ~å[H©Ü«∞ „áêѨHõO
LѨÜ≥∂yOK«∞HÀ|_çOk.
<≥„Ǩ˙ HÍÅOÖ’ Ѩ#∞flÅ ZQÆ"Õ`«`À ã¨Ç¨ ~å[H©Ü«∞, áêÅ<åѨ~°"≥∞ÿ#
ÅOK«Q˘O_ç`«#O ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ã¨∂K«#Å∞ ã¨Ê+¨ìOQÍ HõxÑ≤OKå~Ú. HÍx Hõiî#"≥∞ÿ#
ã¨=∞Ü≥∂z`« K«~º° Å∞ Ѩiã≤u÷ kQÆ*Ï~°‰Ωõ O_® J_»∞‰¤ Ωõ <åfl~Ú. 1950ÅÖ’ ÅOK«Q˘O_ç`#« O
=¸ÖÏÅ∞ |ÅOQÍ "Õà◊¥§#∞H˘#ÖË^Œ∞. ã¨fi`«O„`« áÈ~å@O, QÍO^èÕÜ«∞ <≥·uHõ`«`À
„ѨÉÏè q`«"∞≥ #ÿ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞Hõ`fi« O HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞, =∞^躌 ÃÑ· ™ê÷~ÚÖ’¡ x*Ï~Úf QÆÅ
JkèHÍ~° =~°Oæ , z`«âÎ √◊ kú QÆÅ <åºÜ«∞=¸~°∞ÅÎ ∞ ÅOK«Q˘O_ç`#« O qã¨~Î }° x J_»∞H¤ ˘<åfl~°∞.
HÍx `« fi i`« Q Æ u x 㨠= ∞㨠º =¸ÖÏÖ’¡ H ˜ áÈ~Ú x~° ∂ ‡eOK« _ ®xH˜ =ӺǨ Ï O
~°∂á⁄OkOK«ÖË^Œ∞.
Ѷe¨ `«OQÍ „Ѩ[Å rq`«OÖ’ „ѨÉ∞íè `«fiO x~°fiÇ≤ÏOKÕ áê„`« ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl H˘nÌ
ÅOK«Q˘O_ç`«#O f„=`« ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ =zÛOk. HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ ~å[H©Ü«∞ =º=ã¨÷
ÅOK«Q˘O_ç`«#OÖ’ z‰õΩ¯H˘#flk. kQÆ∞= ™ê÷~ÚÖ’¡ J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ«∞|_»HõáÈ=_»O`À
ÅOK«Q˘O_ç`#« O „Hõ=∞OQÍ ~å[H©Ü∞« áêÅ<å =º=ã¨Å÷ Ö’x ÃÑ· ™ê÷~ÚʼnõΩ ZQÆÉÏH˜Ok.
~å[H©Ü«∞ „áêѨHõO JOkzÛ# „áÈ`åûǨÏO`À ã¨~°fi "åºÑ¨Î"≥∞ÿ# ÅOK«Q˘O_ç`«#O
ѨiáêÅ#x K«∞@∞ì=Ú\ì̃ ^èfiŒ Oã¨O KÕã∞¨ #Î flk. WѨC_»∞ ÅOK«Q˘O_ç`#« O JkèHÍ~°∞ʼnõΩ
~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ Ñ¨iq∞`«"∞≥ ÿ ÖË^∞Œ . ã¨=∂[OÖ’x U ÃãHõ<Δ £ ‰õÄ_® ^•xH˜ Jf`«OQÍ
ÖË^∞Œ . g∞_çÜ∂« , q^•º~°OQÆO, qq^èŒ =$`«∞ÅÎ ∞, <åºÜ«∞ =º=ã¨÷ ‰õÄ_® HõàO◊ H˜`=« ∞Ü«∂º~Ú.
áêÅ<åѨ~"° ∞≥ #ÿ Jã¨=∞~°`ú « *ÏáêºÅ`À áê@∞ ÅOK«Q˘O_ç`#« O ™ê^è•~°} „Ѩ[Å áêe@
âßѨ=∞~ÚOk.
HÍx WѨÊ\˜H˜ x*Ï~ÚfѨ~°∞Öˇ·# JkèHÍ~°∞Å∞, L^ÀºQÆ∞Å∞, ~å[H©Ü«∞
HÍ~°ºHõ~Åΰ ∞, <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =Ù<åfl~°∞. ѨiáêÅ#Ö’ „Ѩ*Ï rq`«OÖ’ QÆÅ ÅOK«Q˘O_ç`<« åxfl
Juâ◊~ÚOz K≥|∞`«∂ x*Ï~ÚfH˜ Hõh㨠QÆ∞iÎOѨ٠Hõ~∞° =~ÚOk.
682 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∞ =º=ã¨÷Ö’ 1960= ^Œâß|ÌO z=i #∞O_ç ZxflHõʼnõΩ
ã¨=∞‰õÄ~°Û_»O JqhuH˜ ÃÑ^ŒÌ =#~°∞ J~ÚOk. _»|∞ƒ ã¨OK«∞Å∞ #Å¡^#Œè O =Ù#fl"åà◊§‰õΩ
™ê#∞‰õÄÅ`« ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞O_»@O =Å# ZxflHõÅ∞ Y~°∞Û`À ‰õÄ_»∞‰õΩ#fl =º=Ǩ~°=∞~ÚOk.
KåÖÏ ã¨O=`«û~åÅ #∞O_ç ‰õΩÅ =∞`« Ѷ¨∞~°¬}Å∞ ~“_ôÅ#∞, QÆ∞O_®Å#∞
~å[H©Ü«∂ÅÖ’H˜ ~°Ñ≤Êã¨∞Î<åfl~Ú. ‰õΩÅ =∞`«`«`åfiÅ∞, âßOu Éèí„^Œ`«Å Ѩi~°HõΔ}Ö’
"≥∞`«Hõ^Œ#O, ZxflHõÅÖ’ ^èŒ#|ÅO, HõO_»|ÅO „ѨÜ≥∂QÆO – Ѷ¨e`«OQÍ ^Õâ◊OÖ’x
H˘xfl „áêO`åÅÖ’ ~å[H©Ü∂« Å∞ <Õ~Ñ° Ó¨ i`«O KÕÜ∞« |_»∞`«∞<åfl~Ú. ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ,
"åºáê~°ã∞¨ ÅÎ , JkèHÍ~°∞Å, áÈbã¨∞Å, <Õ~ã° ∞¨ Å÷ =∞^躌 ã¨O|O^è•Å∞ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú.
_»|∞ƒ`À <Õ~Q° Íà◊§ =Ú~îåefl, L^ÀºQÆ∞efl ÖÁOQÆnã¨∞‰õΩx ZxflHõefl `˘`«_Î ®xH˜ áÈeOQÆ∞
|∂`«∞efl ™êfinè#O KÕã∞¨ HÀ=_»O [~°∞QÆ∞`«∞Ok. HÍx W\©=e XHõ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ
Ѩi}Ï=∞O. ~å[H©Ü∂« ÅÖ’x ÅOK«Q˘O_ç`#« O`À <Õ~Q° Íà◊§`À _»|∞ƒ ã¨OK«∞Å áê„`«`À
Ãã·^•úOuHõOQÍ, ~å[H©Ü«∞OQÍ, =º=™ê÷Ѩ~°OQÍ =º=ǨÏiOK«=Åã≤# f~°∞`≥#∞flÅÃÑ·
^Õâ"◊ åºÑÎ̈OQÍ K«~Û° [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ~å[H©Ü«∞ ã¨Oã¨÷ÅÖ’ H˘O`« |ÅÇ‘Ï#`«, H©Δ}`« KÀ@∞
KÕã∞¨ H˘#flѨÊ\˜H© Jq ѨxKÕÜ∞« _»O H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. QÆ`« "≥É· =íè O á⁄O^ŒQÅÆ P ã¨Oã¨Å÷
™ê=∞~°ºú O ~å[H©Ü∞« ѨO_ç`∞« Å#∞, x~åâß"å^Œ∞Å#∞ Pâ◊Û~°ºK«H`˜ ∞« efl KÕã∞¨ OÎ k. W\©=e
ã¨O=`«û~åÅÖ’ Hˆ O„^ŒOÖ’ Jã≤~÷ ° x~°~Hú° õ „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞, ã¨=∂[OÖ’ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl Ç≤ÏO™ê
„Ѩ=$uÎ, ѨiáêÅ#Ö’ ~å[H©Ü∞« rq`«OÖ’ ÅOK«Q˘O_ç`#« O, ~å[H©Ü∂« Å∞, ~å[H©Ü∞«
ã¨Oã¨Å÷ ÃÑ· „Ѩ|e# xi¡Ñ`Î̈ å ÉèÏ=O „Ѩ|e#ѨÊ\˜H© ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO Jaè=$kú
K≥O^Œ∞`«∞Ok. ã¨∞„Ѩu+≤`ì =« ∞=Ù`«∞Ok. „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨Oã¨Å÷ ∞ |ÅOQÍ "Õà¥◊ §#∞H˘<åfl~Ú.
ZxflHõÅ =º=ã¨÷ Ü≥ÚHõ¯ JkèHÍ~°O x~åѶ¨∂@OQÍ ™êQÆ∞`«∞Ok. ZxflHõÅ Hõq∞+¨<£
Ѩ~º° "ÕH}
Δõ Ö’ [iy# ZxflHõÅ∞ <åÜ«∞‰õΩʼnõΩ áêsìʼnõΩ <åºÜ«∞|^Œ`ú « HõeÊã¨∞<Î åfl~Ú.
„Ѩ[Å∞ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz ¿Ñ^ŒÅ∞, "Õ∞^è•=ÙÅ∞ "åi PHÍOHõeΔ fl =ºH©HÎ iõ OKÕO^Œ∞‰õΩ, q^è•<åÅ
Ѩ@¡ "åi „áê^è•#º`«#∞ =ºH©ÎHõiOKÕO^Œ∞‰õΩ, "åQÍÌ<åÅ∞ KÕã≤ <≥~°"Õ~°Ûx "åix
tHΔ̃OKÕO^Œ∞‰õΩ F@∞ PÜ«Ú^è•xfl ¿ãfiK«ÛQù Í qxÜ≥∂yOK«∞H˘O@∞<åfl~°∞.
^Œ∞~°^$Œ +¨Hì ~õ ° JOâ◊"∞Õ =∞O>Ë, W`«~° „Ѩ*Ï™êfi=∂ºÅÖ’ ÖÏQÍ<Õ ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∞«
=º=㨉÷ Ωõ „Ѩ[Å∞ ZOÑ≤HKõ ¿Õ ã q^è•<åÅ#∞ J=∞Å∞ [i¿Ñ Ü«∞O„`åOQÆO ÖË^∞Œ . HÍ|\˜ì
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 683
HÍÖÏ#∞QÆ∞}OQÍ „Ѩ[Å =∂~°∞`«∞#fl J=ã¨~åÅ#∞ fˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz Jaè=$kú
Ѷe¨ `åÅÖ’ Z‰õΩ¯= "å\Ï HÍ"åÅx HÀ~°∞`«∞#fl _ç=∂O_»#¡ ∞ fˆ~Û q^èOŒ QÍ ~å[H©Ü∞«
ѨiáêÅ<å ã¨Oã¨Å÷ #∞ ã¨O㨯iOK«=Åã≤# J=ã¨~O° =ÙOk. WѨÊ\˜ =~°‰Ωõ ѨxKÕã#≤
ã¨Oã¨÷Å∞ ™ê=∂lHõOQÍ Ü«∞^è•`«^äŒ ã≤÷ux, ã≤÷~°`åfixfl ã¨O~°H˜ΔOKÕ q^èŒOQÍ ã¨#fl^ŒúO
KÕÜ∞« |_ç =Ù<åfl~Ú. HÍx *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O, „Ѩ*Ï™êfi=∞º Ѩx q^è•#OKÕ ~å[H©~¸Hõ~}°
K≥OkOK«|_ç# „Ѩ[Å P^ÕâßÅ "Õ∞~°‰Ωõ Pi÷HÍaè=$kú ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê Hõ~"ΰ åºÅ#∞
<≥~"° ~ˆÕ Û q^èOŒ QÍ "å\˜x uiy ~°∂á⁄OkOK«=Åã≤ =ÙOk. J^Õq^èOŒ QÍ D Hõ~"ΰ åºÅ#∞
<≥~"° ~Õ Û° _®xH˜ „Ѩ[Å â◊HÜ
Θ Ú« ‰õΩeÎ fl qxÜ≥∂QÆOÖ’H˜ `≥KÛÕ #∂`«# ã¨Oã¨e÷ fl ã¨$+≤Oì K«=Åã≤#
J=ã¨~O° =ÙOk. nxÖ’ ~å[H©Ü∞« áêsìÅ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ áê„`« H©ÅHõ"∞≥ #ÿ k.
ã¨fi`«O„`« áÈ~å@O JOkOz# `«~Ç° ¨ , ™ê÷~Ú QÆÅ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩefl D<å_»∞
PtOK«ÖHË áõ È~Ú#ѨÊ\˜H˜ ã¨fi`«O„`« áÈ~å@OÖ’#∞ ~å*ϺOQÆOÖ’#∞ ~°∂á⁄OkOK«|_ç#
P^Œ~å≈ŠѨ@¡ ™ê=∂lHõ ~å[H©Ü∞« x|^Œ`ú « QÆÅ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ `«Ü∂« ~°∞
KÕã∞¨ H˘#QÆÅ „Ѩ[Å â◊HÃÎ̃ Ñ· ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Éèqí +¨º`«∞Î P^è•~°Ñ_¨ ç =ÙOk.

684 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 41
#∂`«# ã¨ÇϨ ™„ êaÌ á„ ê~°OÉèOí Ö’
=∞#O #∂`«# ã¨Ç¨Ï„™êaÌÖ’x "≥Ú^Œ\ ˜ ^Œâß|ÌOÖ’ „Ѩ"ÕtOK«QÍ<Õ H˘xfl
=∞øeHõ"∞≥ #ÿ „Ѩâfl◊ Å∞ Z^Œ∞~°=Ù`«∞<åfl~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ WѨÊ\˜ =~°‰Ωõ Uq∞ ™êkèOzOk?
^ÕâO◊ ZÖÏO\˜ ã¨=∞㨺efl Z^Œ∞~˘¯O@∞Ok? Éèqí +¨º`ü Hõ~"ΰ åºÖËq∞\˜? J=HÍâßÖËq∞\˜?
D<å_»∞ ѨÅ∞=Ù~°∞ "Õ∞^è•=ÙÅ∞, "å~åÎѨ„uHõÅ∞, "å~°Ñ¨„uHõÅ∞ ã¨=∞HÍb#
ã¨=∞㨺ÅÃÑ· "≥Å∞=_»∞`«∞#fl ѨÙã¨HÎ ÍÅ∞ ã¨fi`«O„`åº#O`«~° ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl pHõ\ ˜ „áêO`«OQÍ
K«∂¿ã "≥Y· i KÕÑ_¨ ∞» `«∞<åfl~Ú. 1993Ö’ ~°K~« Ú`« ã≤. ^ä•=∞ãπ ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ ^ŒÜ∞« hÜ«∞"≥∞#ÿ
Ѩiã≤u÷ x WÖÏ ã¨g∞H˜OΔ Kå_»∞.
‰õΩŠѶ∞¨ ~°¬}Å∞, ÉèÏëêѨ~"° ∞≥ #ÿ Ѷ∞¨ ~°¬}Å∞, =∞`«``« fi« ~°HáÎõ ê`«O, WOk~åQÍOnè
~år"£ QÍOnèŠǨÏ`«º, áêH˜™êÎ<£ K≥<· åÅ`À Ü«Ú^•úÅ∞ ѨO*Ï|∞ "Õ~åÊ@∞"å^ŒO, HÍj‡~°∞Ö’
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞, J™êûOÖ’ ~°HáÎõ ê`«O, ^ŒH}Δ˜ Ïk# Ç≤ÏOn =ºuˆ~Hõ L^Œº=∂Å∞, PHõe,
ÅOK«Q˘O_ç`#« O, Ѩiã¨~åÅ HÍÅ∞+¨ºO, ã¨OѨ#∞flÅ¿Ñ^ŒÅ =∞^躌 ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl JO`«~åÅ∞,
‰õΩÅ^Œ∞~°ÇϨ OHÍ~°O,=~°H@ õ fl ǨÏ`«ºÅ∞, ÉÏÅ HÍi‡‰õΩÅ∞, <Õ~=° ∞Ü«∞O KÕÜ∞« |_»∞`«∞#fl
~å[H©Ü∂« Å∞, =∞Ç≤Ïà◊ŠѨ@¡ q=Hõ,Δ =∂#= ǨωõΩ¯Å LÅ¡OѶ∞¨ #Å∞.
<≥„Ǩ˙ =Ù#flO`« =~°‰Ωõ ѨÅ∞=Ù~°∞ "Õ∞^è•=ÙÅ∞ =ºHõOÎ KÕã#≤ Pâß"å^•xH˜ Wk
ѨÓiÎQÍ aè#fl"≥∞#ÿ "≥Y· i. Q˘Ñ¨Ê K«i„`«HÍ~°∞ÅÖ’ XHõ~Ô #· Zãπ. QÀáêÖò 1984Ö’ WÖÏ
~åâß_»∞ :
HÍÅQÆ=∞#O`À <≥„Ǩ˙ Ü«ÚQÆO 'JO`«HOõ `«‰Ωõ =∞ã¨HÉõ Ïi# ã¨fi~°Ü
‚ Ú« QÆOÖÏ
HõxÑ≤ã∞¨ #Î flk. PÜ«∞# K«xáÈ~Ú#ѨC_»∞ HÍÖÏxfl `«# "≥O@ fã¨∞‰õΩáÈ~Ú#@¡~ÚOk.

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 685

L#fl`«"∞≥ #ÿ Pâ◊Å∞ PHÍOHõÅΔ `À áê@∞ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ q[Ü«∂Å∞ ™êkèOz# <≥„Ǩ˙
Ü«ÚQÆO D<å_»∞ J^Œ$â◊º"≥∞#ÿ „ѨÑO¨ K«O. QÆuOz# PÖ’K«#Å∞, HÀÖ’Ê~Ú# J=HÍâßÅ∞
„‰õΩOQÆnã¨∞#Î fl J#∞Éè∂í u. „Ѩ*Ï¿ã= WHõ U=∂„`«O ™êfi~°~ú Ç° Ï≤ `«"∞≥ #ÿ P^Œ~≈° O HÍ^Œ∞.
P<å_»∞ PÜ«∞# „Ѩ[ʼnõΩ xˆ~tÌ Oz# ÅHΔͺÅ∞ D<å_»∞ JÅ[_ç, JÅã¨@ HõeyOKÕqQÍ
=Ù<åfl~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ ã¨q∞+≤ì P`«‡qâßfiã¨O f„="≥∞#ÿ Z^Œ∞~°∞ ^≥|ƒÅ‰õΩ QÆ∞~°~ÚOk.
„Ѩ[Å Pâß"å^ŒO ^≥|ƒu#flk.
qã¨Î $`«OQÍ Ñ¨~K° ∞« H˘x =Ù#fl ¿Ñ^ŒiHõO, Jã¨=∂#`«Å∞ x~°H~Δõ å㨺`« ™ê=∂lHõ
J<åºÜ«∞O eOQÆ q=HõΔ ™ê=∂lHõ J}z"Õ`« ÅOK«Q˘O_ç`#« O, ‰õΩÅ`«`fi« O, =∞`«``« fi« O
– Wn ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ =ÚYz„`«O. HÍ|\˜ì ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ QÆ`O« =~°=Î ∂#O ѨÅ∞=Ùix x~åâß
xã¨Ê $ǨÏʼnõΩ QÆ∞iKÕã¨∞Î#flk. HÍx Wg WÖÏO\˜ |ÅÇ‘Ï#`«Å∞ =∞# ^Œ$+≤ìx
HõÑÊ≤ "ÕÜ∞« ‰õÄ_»^∞Œ . ã¨fi`«O„`« áÈ~å@ HÍÅOÖ’#∞, ã¨fi`«O„`«O ™êkèOz# `˘e HÍÅOÖ’#∞
™êkèOKåÅx PtOz#=hfl ™êkèOK«_O» [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . xã¨ûO^ÕÇϨ OQÍ f„="≥∞#ÿ Ö’áêÅ∞
=Ù<åfl~Ú. H˘`«Î |ÅÇ‘Ï#`«Å∞ ѨÙ@∞ìH˘KåÛ~Ú. H˘`«Î „Ѩ=∂^•Å∞ L`«Ê#fl=∞Ü«∂º~Ú.
J~Ú#ѨÊ\˜H© ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Jxfl ~°OQÍÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ Jaè=$kú ™êkèOz#@∞¡
QÆ∞iÎOK«Hõ áÈ=_»O `«Ñʨ =Ù`«∞Ok. QÆ_z» # 52 ã¨O=`«û~åÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ™êkèOz#
Ѷe¨ `åÅ∞ U Kåi„`«Hõ „Ѩ=∂}ÏÅ s`åº ‰õÄ_® – „Ѩ`ºÕ H˜Oz =∞# „ѨÜ∂« }O ZHõ¯_»
#∞O_ç "≥Ú^ŒÅ~ÚO^À, =∞#O #_çz =zÛ# ^•i ZQÆ∞_»∞ kQÆ∞à◊§`À ZO`« Jã¨=Î ºã¨O÷ QÍ
=ÙO^À QÆ=∞#OÖ’ ÃÑ@∞ìH˘O>Ë QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ q[Ü«∂Å∞ ™êkèOzO^Œx JOwHõiOK«Hõ
`«Ñʨ ^Œ∞. D HÍÅOÖ’ Z<Àfl ~å[H©Ü∞« Pi÷Hõ ™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊÅ∞ [iQÍ~Ú. D
„Hõ=∞OÖ’ ^ŒâßÉÏÌÅ `«~|° _ç áÈQÆ∞Ѩ_#ç Hõâ‡◊ ÅO QÆ∞@ìÅ∞QÍ Ñ¶∞¨ hÉèqí OzOk. Jaè=$kú
ZÖÏO\˜ ǨÏOQÆ∂ P~åƒù@O ÖˉΩõ O_® ™êkèOK«_O» [iyOk QÆ#∞Hõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ѨÅ∞
~°OQÍÅÖ’ ™êkèOz# QÆ∞}Ï`«‡Hõ ѨÙ~ÀQÆu q㨇iOK«|_çOk. ~å[H©Ü∞« Pi÷Hõ ™ê=∂lHõ
~°OQÍÅÖ’ ™êkèOz# ѨÙ~ÀQÆu q∞ye# ã¨=∞㨺efl Ѩi+¨¯iOK«∞H˘#QÆÅ „Ѩ[Å â◊HÃΘ Ñ·
qâßfi™êxfl ÃÑOzOk.
*ÏfÜ≥∞ÿ Hõº`«
~å[H©Ü∞« OQÍ, Pi÷HOõ QÍ ÉèÏ"À^ÕfiQÆÑ~¨ O° QÍ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ SHõº`«x Ѩ\ +˜ Ñì¨ ~¨ z° ,
ã¨OH˜¡+¨ì"≥∞ÿ# *Ïu x~å‡} „Hõ=∂xfl =ÚO^Œ∞‰õΩ #_»Ñ¨_»OÖ’ Ѷ¨∞#"≥∞ÿ# q[Ü«∞O
686 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
™êkèOK«|_çOk. q™êÎ~"° ∞≥ #ÿ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ "≥q· ^躌 O D „Hõ=∂xfl J_»∞H¤ ÀÖË^∞Œ . ™ê=∂lHõ
=∞^è#Œ OÖ’ L`«Ê#fl"≥∞#ÿ L„kHõ`Î Å« ∞ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ XˆH *Ïu J<Õ *ÏfÜ«∞`å ÉèÏ"åxfl
WOHÍ ÃÑOKÕO^Œ∞‰õΩ J_»∞~¤ åÖË^∞Œ .
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ SHõº`«‰õΩ KåÖÏ ã¨"åà◊√§ Z^Œ∞~°Ü«∂º~Ú. "å\˜x KåÖÏ=~°‰õΩ
JkèQqÆ ∞OK«_O» [iyOk. JkèHÍ~° ÉèÏëê ã¨=∞㨺, ÉèÏëê ~å„ëêìŠѨÙ#ifl~å‡}O, ÉèÏ~°`«
QÆ∞iÎOѨÙH˜ ã¨=∞`«∂HõOQÍ „áêOfÜ«∞ ™êO㨯 $uHõ QÆ∞iÎOѨÙÅ x~åHõ~}° , `≥QÅÆ ã¨=∞㨺
Ѩ@¡ ™ê#∞Éè∂í u`À =º=ǨÏiOz *ÏfÜ«∞ „Ѩ^•è # „ã¨=OuÖ’ "å\˜ qb#O, "Õ~åÊ@∞"å^Œ
L^Œº=∂Å "≥#∞Hõ =Ù#fl ÉèÏ"åÅ#∞ J=QÆ`«O KÕã¨∞H˘O@∂<Õ "å\˜`À ^Œ$_è»OQÍ
=º=ǨÏiOK«_O» , „áêOfÜ«∞ Jã¨=∂#`«Å#∞ `«yOæ K«_®xH˜ z`«âÎ √◊ kú`À „ѨÜ∞« `åflÅ∞
KÕã≤ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å[H©Ü∞« SHõº`«‰Ωõ Ǩg∞ HõeÊOK«|_çOk.
~å„ëêìÅ =∞^躌 Jã¨=∂#`«Å∞ =Ù<åfl~Ú. HÍx D Jã¨=∂#`«Å∞ JO`«~`æ° «
=Åã¨"å^ŒO =Å# QÍx ÖËHõ Jaè=$kú K≥Ok# XHõ „áêO`«O "≥#∞Hõ|_ç# „áêO`åxfl
^ÀÑ≤_ô KÕÜ∞« _»O =Å# QÍx ÖËHõ Pi÷HOõ QÍ ÖÁOQÆnã¨∞H˘#_»O =Å# QÍx U~°Ê_»Ö^Ë ∞Œ .
JO^Œ∞=Å# ~å„ëêìÅ =∞^茺 Jã¨=∂#`«Å∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ SHõº`«‰õΩ „Ѩ=∂^ŒHÍ~°∞Å∞QÍ
Ѩi}q∞OK«Ö^Ë ∞Œ .
W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ KåÖÏ „áêOfÜ«∞ áêsìÅ∞, XHõ ~å„ëêìxH˜ Ѩiq∞`«"∞≥ #ÿ
áêsìÅ∞ ѨÙ\Ïì~Ú. Jq ~å„ëêìÅÖ’ ¿ãfiK«ÛQù Í JkèHÍ~°O KÕÑ\¨ Ïì~Ú. Jq U^À XHõ
*ÏfÜ«∞ áêsìH˜ q∞„`«ÑH¨ OΔõ QÍ =ÙO_ç QÍx ÖËHõ JdÅ ÉèÏ~°`™« ê÷~ÚÖ’ U~°Ê_ç# ‰õÄ@q∞Ö’
KÕiQÍx Hˆ O„^Œ „ѨÉ∞íè `«fi JkèHÍ~°OÖ’ ‰õÄ_® ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅÜ«∂º~Ú. Jq ~å„ëêìÅ =#~°∞ÅÃÑ·
ѨÓiÎ J[=∂~Ú+‘ HÍ"åÅx QÍHõ (Jq ZÖÏQÆ∂ ~åR =#~°∞ÅÃÑ· J[=∂~Ú+‘ Hõey
=Ù<åfl~Ú QÆ#∞Hõ) Hˆ O„^Œ =#~°∞ÅÖ’ Z‰õΩ¯= "å\Ï H˘~°‰Ωõ áÈ~å_»∞`«∞<åfl~Ú.
JO`ÕQÍHõ ZxflHõʼnõΩ ã¨O|OkèOz#, ã¨OÉOkèOK«x ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ~å[H©Ü∂« Å∞
JO`«HOõ `«‰Ωõ *ÏfÜ«∞ ã¨fiÉèÏ"åxfl ã¨O`«iOK«∞H˘O@∞<åfl~Ú. ^Õâ"◊ åºÑ¨OÎ QÍ „Hõ=∞|^ŒOú QÍ
x~°fiÇ≤ÏOѨ|_»∞`«∞#fl ™ê~°fi„uHõ ZxflHõÅ∞, JdÅ ÉèÏ~°`« ~å*H©Ü∞« áêsìÅ „Ѩ`ºÕ H˜Oz
HÍO„ÔQãπ „áê|źO, Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞« JOâßÅÃÑ· ^Õâ"◊ åºÑ¨Î „ѨKå~åÅ∞,ˆ~_çÜ∂« , \˜.q.,
"å~åÎÑ„¨ uHõÅ∞ K«Å# z„`åÅ`À ã¨Ç¨ JdÅ ÉèÏ~°`« ~°"å}Ï ã¨=∂Kå~° Je¡HÅõ Ѩx
q^è•#O Ѷe¨ `«OQÍ ^ÕâO◊ Ö’x Jxfl „áêO`åÅÖ’ XˆH XHõ ~å[H©Ü∞« ã¨O㨯 $u "åºÑ≤ã∞¨ OÎ k.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 687
HÍ|\˜ì <≥„Ǩ˙ â◊HOõ `«~∞° "å`« ‰õÄ_® 1971, 1977, 1980, 1984 ™ê~°fi„uHõ ZxflHõÅ
JÖψQ 1999Ö’ a*ˇÑ≤ <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ <Õ+#¨ Öò _≥"∂≥ „Hõ\ H˜ ± JÅÜ≥∞<£û q[Ü«∂xfl
„ѨÉÏè q`«O KÕã#≤ ZxflHõÅ ã¨∞_çQÍÅ∞Å∞ *ÏfÜ«∞ ã¨fiÉèÏ=O QÆÅq HÍ=_»O Ü«∂^Œ$zÛùHOõ
HÍ^Œ∞.
J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ‰õΩÅ =∞`« qÉè[í #`À áê@∞ Pi÷HÑõ ~¨ "° ∞≥ #ÿ Jaè=$kúÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ
„áêOfÜ«∞ =º`庙êÅ∞ f„="≥∞#ÿ ã¨=∞㨺efl =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥ã∞¨ <Î åfl~Ú. „Ѩ`ºÕ H˜Oz =∞`«`fi« O
"åºÑ≤ã∂¨ <Î Õ =ÙOk. QÆ`« ~Ô O_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅ #∞O_ç Ãã‰õΩºÅ~ü â◊‰Ωõ ÅÎ Ö’ =∞`«``« fi« =ºuˆ~Hõ
ã¨∂ÊùiÎ `«Q∞Æ `æ ∞« #flk. 1989Ö’#∞, W\©=Å 1998, 1999ÅÖ’ ÖÏQÍ Ãã‰õΩºÅ~ü"å^Œ∞Å∞
„Ѩ`º« HõOΔ QÍ<À, Ѩ~ÀHõOΔ QÍ<À =∞`«``« fi« â◊‰Ωõ ÅÎ `À "≥∞„ÿ u <≥~Ñ° Ù¨ `«∞<åfl~Ú. P q^èOŒ QÍ
=∞`«``« fi« â◊‰Ωõ ÅÎ ‰õΩ Q“~°=O qâ◊fiã¨hÜ«∞`« `≥zÛ ÃÑ_»∞`«∞<åfl~°∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ãã‰õΩºÅi[O
„áêuѨkHõQÍ<Õ |Å"≥∞#ÿ SHõº`« QÆÅ *ÏuQÍ =∞#QÆÅ∞QÆ∞`«∞Ok QÆ#∞Hõ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜
=∞`«`«`«fiO J`«ºO`« „Ѩ=∂kHÍi J~ÚOk. =∞`«O ~å[H©Ü«∂Å #∞O_ç ѨÓiÎQÍ
q_»Q˘@ì|_»Háõ È`Õ, =∞`«``« fi« â◊‰Ωõ ÅÎ `À ~årѨ_\» ÏxH˜ „ѨÜ∞« ufl¿ãÎ =∞`«``« fi« O Ѩ@¡ ã¨iÜ≥∞ÿ #
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ^Œ$_èO» QÍ =º=ǨÏiOK«Háõ È`Õ UO [~°∞QÆ∞`«∞O^À ѨO*ÏÉòÃÑ· J^蕺ܫ∞O
24Ö’ QÆ=∞xOKåO. D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ ã¨O㨯 $f ã¨O„Ѩ^•Ü«∂ŠѨ@¡ „Ѩ`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ „â◊^úŒ
=Ç≤ÏOKåeû# J=ã¨~O° ã¨Ê+¨=ì ∞=Ù`«∞Ok. =∞`åÅ∞, ^ÕjÜ«∞ ã¨O㨯 $f ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å∞
„Ѩ[Å rq`«OÖ’ =ÚYº"≥∞#ÿ áê„`« x~°fiÇ≤Ï™êÎ~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ ã¨O㨯 $f "å~°ã`¨ åfixfl
=∞`«``« fi« Jaè=$kú x~À^èHŒ õ â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆÑ~¨ K° ‰« Ωõ O_® J_»∞H¤ À"åÅO>Ë P^è∞Œ xHõ
Ãã‰õΩºÅ~ü â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ ™êO㨯 $uHõ "å~°ã`¨ fi« O ã¨O„Ѩ^•Ü«∂Å`À ã¨$[<å`«‡Hõ
ã¨O|O^è•Å∞ U~°Ê~°K∞« HÀ=Åã≤ =ÙO@∞Ok. ^Œ∞~°^$Œ +¨=ì âß`«∞Î „Ѩ*Ï rq`åxH˜ ã¨O|OkèOz#
D JOâ◊OÃÑ· ã¨=∞„QÆ"∞≥ #ÿ J^躌 Ü«∞#O [~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . Ãã‰õΩºÅ~ü „Ѩ*Ï™êfi=∞º â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ =∞`åxfl
XHõ `åufiHõ`«, P^蕺u‡Hõ J#∞Éèí=O, <≥·uHõ`«‰õΩ =∂~°æ^Œi≈, =∂#ã≤Hõ UHÍO`«OQÍ
ѨiQÆ}˜OK«_®xH˜ =∞`åxfl Ñ≤_ç"å^ŒOQÍ, =∞ø_軺OQÍ, =∞`«`«`«fi "åǨÏHõOQÍ
ѨiQÆ}O˜ K«_®xH˜ =∞^躌 QÆÅ =º`庙êxfl J~°Oú KÕã∞¨ HÀ"åe.
U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H© *Ïu x~å‡} „Hõ=∂xfl *Ï„QÆ`QΫ Í ÃÑOz áÈ+≤OKÕO^Œ∞‰õΩ Jk
UÔHH· õ =∂~°Oæ HÍ^Œ∞ QÆ#∞Hõ Jk H˘`«Î ã¨"åà◊§#∞ Z^Œ∞~˘¯<Õ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ Z^Œ∞~°∞^≥|ƒÅ∞,
JO`«~åÜ«∂Å∞ `«Ñʨ =Ù.
688 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
Ñ„ *¨ Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∞« q^è•<åÅ∞
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ãã‰õΩºÅ~ü, ÃÑ_¶ ~» Ö° ò |Ǩïà◊ áêsìÅ ~å[H©Ü∞« q^è•<åxfl
J=ÅOaã¨∞#Î flk. ¿Ñ^ŒiHõO`À „=∞QÆ∞`æ ∞« #fl „Ѩ[Å∞ QÆÅ "≥#∞Hõ|_ç# Pi÷Hõ q^è•#O`À,
Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« ™ê=∂lHõ Ѷ∞¨ ~°¬}Å`À, =¸_»∞ ÃÑ^ŒÌ Ü«Ú^•úÅ HÍ~°}OQÍ 1947 #∞O_ç
~°H}Δõ ‰õΩ ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`åÎÅ#∞ Hˆ \Ï~ÚOz, x~°O`«~O° JO`«~å˚fÜ«∞ XuÎ_Hç ˜ Ö’#=Ù`«∂
^ÕâO◊ ZO`À "≥q· ^躌 OQ͆ Z<Àfl ã¨=∞㨺Å#∞ Z^Œ∞~À¯=Åã≤ =zÛOk. J~Ú#ѨÊ\˜H©
~å[H©Ü«∞ =º=ã¨÷ ѨsHõΔÅ#∞ `«@∞ìH˘x 1967–69, 1974–77 ã¨OHΔÀÉèÏÅ#∞
JkèQÆq∞OzOk. 'ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 1947 #∞O_ç ™êkèOz# q[Ü«∂ÖËq∞\˜? – Jx
WOk~åQÍOnèx 1972 PQÆã∞¨ Öì ’ „ѨtflOK«QÍ P"≥∞ '=∞# ^Õâßxfl ã¨fi`«O„`« „Ѩ*Ï™êfi=∞º
^ÕâO◊ QÍ xÅɡ@∞ìH˘#_»"∞Õ Jxfl\˜HOõ >Ë Q˘Ñ¨Ê q[Ü«∞O— Jx K≥ÑÊ≤ Ok.
~å[H©Ü∞« ã≤~÷ `° fi« O ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ =ÚYº"≥∞#ÿ ÅHõ}Δ O. 1967
#∞O_ç ~å„ëêìÅÖ’ 1989 #∞O_ç Hˆ O„^ŒOÖ’ `«fi~° `«fi~°QÍ „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ =∂~å~Ú. HÍx
~å[H©Ü∞« ã≤~÷ `° fi« O H˘#™êQÆ∞`«∂ =zÛOk. ~å*ϺOQÆ Ñ¨iq∞`«∞ÅÖ’ qq^èŒ ~å[H©Ü∞«
â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ HõÅ~ÚHõÅ∞, ~å[H©Ü∞« áÈ~å\ÏÅ∞ KÕâß~Ú. ~å*ϺOQÆ|^Œ"ú ∞≥ #ÿ „Ѩ*Ï™êfi=∞º
x|O^è#Œ Å ##∞ã¨iOz „ѨÉ∞íè `åfiÅ∞ =∂~å~Ú. Ѩ~ål`«∞Öˇ#· "å~°∞ F@q∞x ǨïO^•QÍ
JOwHõiOKå~°∞. ¿ãfiKåÛùÜ«Ú`«OQÍ „Hõ=∞|^ŒúOQÍ ZxflHõÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«|_»`åÜ«∞x
qâ◊fiã≤ã∞¨ #Î fl „Ѩ[Å∞ ^Õâßxfl ~å„ëêìxfl ѨOKå~Úfx Z=~°∞ ѨiáêeOKåÖ’ x~°~‚ Ú™ê
PO^Àà◊#Å`À ã¨Ç¨ „Ѩ[Å∞ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ Z‰õΩ¯=QÍ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO =Ç≤ÏOK«_O» ~å[H©Ü∞«
Jã≤~÷ `° ‰« Ωõ ^•ifÜ«∞ÖË^∞Œ .
~å[H©Ü∞« q^è•#O WOK«∞q∞OK«∞ „ѨtflOK«_®xH˜ gÅ∞Ѩ_#» O`« <åºÜ«∞|^Œ`ú «
™êkèOzOk. „áê~°OÉèOí Ö’ =∞øeHõ x|O^è#Œ Å#∞ „ѨtflOz# H˘kÌ=∞Ok ‰õÄ_® `«~∞° "å`«
P"≥∂kOKå~°∞. Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞ KåÖÏ ^ŒâßÉÏÌÅ =~°‰Ωõ Ãã^· •úOuHõOQÍ ~å*ϺOQÆ =∞øeHõ
K«„@O áêÅHõ ^ÀÑ≤_ô =~åæʼnõΩ J#∞‰õÄÅOQÍ ~°∂á⁄OkOK«|_çO^Œx "åkOKå~°∞. HÍx
D<å_»∞ "å~°∂ ~å*ϺOQÆ Ñ¨i~°H}Δõ ‰õΩ ^Œ$_èO» QÍ xÅ|_»∞`«∞<åfl~°∞. =∞`«``« fi« "å^Œ∞Å∞
"≥Ú^Œ\ ˜#∞O_ç ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü«∂Å Ü≥ÚHõ¯ Ãã‰õΩºÅ~ü ã¨fiÉèÏ"åxfl |ÅÇ‘Ï#Ѩ~°K«
Ü«∞uflã¨∞<Î åfl~°∞. =∂@ =~°∞㨉Ωõ Ãã‰õΩºÅi*Ïxfl P"≥∂kOz#ѨÊ\˜H˜ "åà◊√§ Ãã‰õΩºÅi[O
Ѩ^•xfl =∞~˘Hõ q^èOŒ QÍ x~°fizOz ^•x ã¨fiÉèÏ"åxfl =∂~°Û Ü«∞uflã¨∞<Î åfl~°∞. J^Õq^èOŒ QÍ
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 689
[Ü«∞„ѨHÍ+π <å~åÜ«∞} 1960ÅÖ’ 1970 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèíOÖ’ |Ǩïà◊ áêsì
áê~°"¡ ∞≥ O@s q^è•<åxfl q=∞i≈Oz#ѨÊ\˜H˜ 1977Ö’ J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷ ZuÎ"ãÕ #≤
`«~∞° "å`« P"≥∂kOKå_»∞. H˘`«QÎ Í ~å[H©Ü∂« ÅÖ’H˜ =zÛ#, =ã¨∞#Î fl „QÆ∂ѨÙÅ∞ ‰õÄ_®
"åi „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ ™êkèOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ D q^è•#O Ѩiq∞`«∞ÅÖ’ ѨxKÕã∞¨ <Î åfl~°∞. 5
^ŒâßÉÏÌʼnõΩ ÃÑQ· Í Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl D =º=ã¨÷ =¸ÖÏÅ∞ |ÅOQÍ "Õà¥◊ §#∞H˘<åfl~Ú. "≥∂iãπ
*’<£û 1966Ö’ ~åã≤Ok D<å\˜H© =iÎã∞¨ OÎ k. '¿ãfiKåÛùÜÚ« `« ~å[H©Ü∞« q^è•#O`À
~å[H©Ü∞« ã≤~÷ `° åfixfl q∞o`«O KÕÜ∞« _»O ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∞« J^Œ∞ƒù`O« Jx Ñ≤Å==K«∞Û.——
Ñ„ *¨ Ï™êfi=∞ºO ã¨∞~°H`Δ˜ « ™ê÷#O
1947 #∞O_ç ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ™êkèOz# J`«ºO`« QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ q[Ü«∞O –
ÉèÏ~°fÜ«∞ rq`åxH˜ J`«ºO`« =∞øeHõ ÅHõ}Δ ÏÖˇ#· ~å[H©Ü∞« „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl áœ~° ǨωõΩ¯Å#∞
^Œ$_èO» QÍ áê^Œ∞Q˘ÅÊ_»O, ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ D<å_»∞ Ѩ„uHÍ ¿ãfiK«Û,ù Jaè„áêÜ«∞Å∞ =ºHõOÎ
KÕ¿ã ¿ãfiK«Û,ù ã¨OѶ∂¨ Å∞ U~°Ê~°K∞« H˘<Õ ¿ãfiK«Û,ù „ѨÉ∞íè `åfixfl ¿ãfiK«ÛQù Í q=∞i≈OKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯
J#∞Éèqí ã¨∞<Î åfl~Ú. "åiH˜ ¿ãfiK«ÛQù Í áêÖÁæ<OÕ ^Œ∞‰õΩ ZxflHõÅ∞, ~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞, ã¨fi`«O„`«
<åºÜ«∞ =º=ã¨÷ =Ù<åfl~Ú. ÉÏÖˇ\ò ÉÏH±û ^•fi~å „Ñ¨É∞íè `åfixfl =∂ˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ ~å[H©Ü∞«
rq`«OÖ’ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO =Ç≤ÏOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ =ÙOk.
QÆ`O« Ö’ =Å㨠áêÅ# „H˜O^Œ =Ù#fl „ѨÉ∞íè `åfiÅÖ’ XHõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ =∂„`«"∞Õ
„Ѩ*Ï™êfi=∞º áœ~° ǨωõΩ¯Å∞ QÆÅ ~å[H©Ü∂« Å#∞ H˘#™êyOK«QÅÆ ∞QÆ∞`«∞#flk. J`«ºkèHõ
ÉèÏ~°fÜ«ÚÅÖ’ „Ѩ*Ï™êfi=∞º qÅ∞=ŠѨ@¡ x|^Œ`ú « "Õà¥◊ §#∞H˘#flk. J`«º=ã¨~° Ѩiã≤u÷
‰õÄ_® „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl |ÅÇ‘Ï#Ѩ~K° Ö« HË áõ È~ÚOk. „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∞« K«„@O ^•fi~å
™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê ™ê^躌 =∞<Õ qâßfiã¨O ‰õÄ_® |ÅOQÍ <å@∞H˘#flk. ÉϺO‰õΩÅ H˘xfl
Ѩi„â◊=∞Å *Ïf~¸Hõ~}° , Éè∂í ã¨O㨯~°}Å J=∞Å∞, =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ 30 âß`«O i[ˆ~fi+¨#`¡ À
ѨOKåÜ«∞f ~å*ò ã¨=∞~°=ú O`«OQÍ Ñ¨xKÕÜ∞« _»O, KåÖÏ ~å„ëêìÅÖ’ Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ
`≥QÅÆ ‰õΩ i[ˆ~fi+¨#∞¡ =ºuˆ~Hõ`« ÖˉΩõ O_® [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ J=∞Å∞Ѩ~K° _« O» – xëêH˜HΔ `õ «
ã¨=∂#`«fiO kâ◊Ö’ ™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊH˜ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ ã¨O㨯~°}ʼnõΩ ~å[H©Ü∞«
„Ѩ*Ï™êfi=∞ºO P@OHõO HÍ^Œx ã¨Ê+¨Oì KÕâß~Ú.

690 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 ã¨fi`«O„`åº#O`«~O° ÉèÏ~°`« ~å[H©Ü∞« Ѩi}Ï=∞OÖ’ ™ê#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ JOâ◊O :
„Ѩ[ÅÖ’ „Hõ=∞OQÍ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl ~å[H©Ü∞« K≥`· #« ºO, ~å[H©Ü∞« „Hõ=∞OÖ’ "åi „Ѩ`º« HõΔ
Ѩ~ÀHõΔ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO.
ã¨fi`«O„`« áÈ~å@O „Ѩ[ÅÖ’ qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ ÃãHõ#Δ #¡ ∞ ~å[H©~¸Hõ~}° K≥OkOzOk.
„Ѩ*ÏO^Àà◊#Å∞ ZxflHõÅ ~å[H©Ü«∂Å∞ D „Hõ=∂xfl =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩáÈÜ«∂~Ú.
HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ J`«ºkèHõ ã¨OYºÖ’ „Ѩ[Å∞ ™ê=∂lHõ „QÆ∂ѨÙÅ∞ ~å[H©Ü«∞OQÍ
ã¨g∞HõiOѨ|_»∞`«∂ ~å[H©Ü∞« ã¨Oã¨Å÷ Ö’ W=Ú_»∞ÛH˘#|_®¤~∞° .
J##∞‰õÄÅ`«‰Ωõ QÆ∞iKÕÜ∞« |_ç# =∞Ç≤Ïà◊Å∞ =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ∞ Ѩ@}ì ¿Ñ^ŒÅ∞
"åi ™ê=∂lHõ ã≤u÷ QÆ`∞« Å∞ J^è•fi#flOQÍ =Ù<åflÜ«∞x, "å\˜x =∂~°Û_»O ™ê^躌 Ѩ_∞» `«∞O^Œx,
`å=Ú PHÍOH˜ΔOKÕ =∂~°∞ÊÅ∞ ~å[H©Ü«∂Å ^•fi~å, ~å[H©Ü«∞ ǨωõΩ¯Å ^•fi~å
™ê^躌 Ѩ_`» åÜ«∞x qâ◊fiã≤OKå~°∞.
„Ѩ[Å∞ ~å[H©Ü∂« kèHÍ~°OÖ’#∞, "å~°∞ L`«ÊuÎ KÕã∞¨ #Î fl ã¨OѨ^ÖŒ ’#∞ Z‰õΩ¯=
"å\Ï HÀ~°∞`«∞<åfl~°∞. J}z"Õ`« q=HõΔ =OK«# `«$}©HÍ~°OÖÏO\˜ J}z"Õ`« ~°∂áêÅ#∞
Éèií OKÕO^Œ∞‰õΩ ã≤^OúŒ QÍ ÖË~∞° .
ѨOKåÜ«∞fÅ #∞O_ç áê~°"¡ ∞≥ O\ò =~°‰Ωõ qq^èŒ ™ê÷~ÚÅ F@∞ ǨωõΩ¯ qÅ∞=,
JkèHÍ~°O – "å\˜x qxÜ≥∂yOK«∞H˘#_»O =Å# á⁄O^Õ „ѨÜ∂≥ [<åŠѨ@¡ „Ѩ[Å
K≥`· #« ºO ÃÑiyOk. áÈeOQÆ∞ |∂`«∞Å P„Hõ=∞} F@∞¡ J=∞‡HõO H˘#∞QÀÅ∞ F@∞ ÉϺO‰õΩÅ∞
„áêѨHOõ ~å[H©Ü∂« Å∞ „Hõ=∞OQÍ "≥#∞Hõ Ѩ@∞ìÑ_¨ ∞» `«∞<åfl~Ú. F@~°∞ `«# x~°Ü ‚ ∞« O "Õ∞~°Hˆ
F@∞ "Õã¨∞Î<åfl_»∞. ‰õΩ@∞O|OÖ’x ѨÙ~°∞+¨μÅ P^ÕâßÅ "Õ∞~°‰õΩ „ã‘ÎÅ∞ F@∞ "ÕÜ«∞
x~åHõiã¨∞<Î åfl~°∞. JO`ÕQÍHõ ¿Ñ^ŒÅ∞ ÉÏkè`∞« Å∞ áêsìÅ∞ JÉèºí ~°∞Åú q+¨Ü∞« OÖ’ W`«~∞° Å
P^ÕâßÅ∞ áê\˜OK«_O» ÖË^∞Œ . HÍx "å~°∞ WѨÊ\˜H˜ ‰õΩÅO =∞`«O ÖÏO\˜ PHõ~¬° }ʼnõΩ
XHõ"∞Õ ~°‰Ωõ Ö’#=Ù`«∞#flѨÊ\˜H˜ J=Ú‡_»∞áÈ=_»O ÖË^∞Œ . „ѨÉ∞íè `«fi Jaè=$kú ã¨OHˆ =Δ ∞ Ѩ^HŒä ÍÅ
#∞O_ç Z‰õΩ¯= „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄O^Õ q^èOŒ QÍ ã¨=∞㨺Å∞ q^è•<åÅ∞ ã≤^•úO`åÅ∞ „QÆ∂ѨÙ
„ѨÜ∂≥ [<åÅ#∞ |\˜ì F@∞ KÕ¿ã "≥Y· i #=ÅOaã¨∞<Î åfl~°∞.
W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ ZxflHõÅ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ ‰õΩÅO áê„`« ÃÑiy# =∂@
"åã¨=Î "Õ∞. HÍx ZxflHõÅ ~°OQÆOÖ’ W`«~° ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞« ã¨=∞㨺 ÖË#ѨC_»∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 691
ÖËHõ JÖÏO\˜ ã¨=∞㨺Å∞ q^Œº Láêkè J=HÍâßÅÖ’ ÖÏQÍ ‰õΩÅO`À HõÅQÆÅѨ|_ç#ѨC_»∞
‰õΩÅO XHõ ~å[H©Ü∞« JOâ◊OQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ =ã¨∞OÎ k. U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H˜ 1971Ö’ QÆsc
ǨÏ\Ï"À, 1974–75 *ˇ.Ñ≤. L^Œº=∞O, 1977 <å\˜ Z=∞Ô~h˚ û =ºuˆ~Hõ ZxflHõÅ∞,
WOk~åQÍOnè ǨÏ`åº#O`«~O° 1984 ZxflHõÅÖ’ ÖÏQÍ qã¨Î $`« *ÏfÜ«∞ ã¨=∞㨺Å∞
„Ѩ^•è # ã¨=∞㨺Å∞QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛ#ѨC_»∞ ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ ‰õΩÅO XHõ JOâ◊OQÍ
"≥#∞HõÑ@¨ ∞ì Ѩ\ Oì˜ k.
F@~°∞¡ qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ ™ê=∂lHõ Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞« ã¨=∞㨺ʼnõΩ ã¨ÊOkOK«_"» ∞Õ
QÍHõ "å~°∞ Z=iH˜ F@∞ "Õã∞¨ <Î åfl~À P <åÜ«∞‰õΩÅ∞ `«=∞ J=ã¨~åʼnõΩ ã¨ÊOkOKåÅx
HÀ~°∞`«∞<åfl~°∞. „Ѩ[Å∞ JkèHÍ~°OÖ’ =Ù#fl"åix K«∂ã≤ ÉèÜ í ∞« Ѩ_@
» O ÖË^xŒ , "åiH˜
=ºuˆ~HõOQÍ F@∞ KÕÜ∞« _®xH˜ ã¨Oâ◊~ÚOK«_O» ÖË^xŒ Jxfl ™ê÷~ÚÖ’¡x ZxflHõÅ∞ KåÖÏ™ê~°∞¡
ã¨Ê+¨Oì KÕâß~Ú.
QÆ`O« Ö’ ~å[H©~¸Hõ~}° K≥O^Œx „Ѩ[Å∞ ~å[H©~¸Hõ~}° K≥Ok ã¨g∞Hõ$`«∞Å=_»O
J<Õ x~°O`«~O° QÍ ™êQÆ∞`«∞#fl „Hõ=∞O H˘xfl™ê~°∞¡ Ѩ@}ì „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’x H˘xfl
ÃãHõ#Δ #¡ ∞ HõÅ∞ѨÙH˘x „Ѩ*ÏO^Àà◊#Å ~°∂ѨO fã¨∞‰õΩO@∞#flk. Wk ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ KåÖÏ
„áêO`åÅÖ’x „QÍg∞} „Ѩ[Å =~°‰Ωõ "≥à§◊ ÖË^∞Œ . Jaè=$kú „ѨÜ∂≥ [<åÅÖ’ "å\Ï H˘~°‰Ωõ ,
x~°Ü‚ ∂« Å∞ KÕÜ∞« _»OÖ’ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO H˘~°‰Ωõ x~°ã#¨ ~å[H©Ü∂« Å∞ KÕÑ@¨ |ì _»∞`«∞<åfl~Ú.
J}z"ÕÜ∞« |_ç# =~åæÅ∞ „QÆ∂ѨÙÅ∞ ~å[H©Ü∞« ~°OQÆO ÃÑH· ˜ ~å=_»O`À x~°ã#¨ ~å[H©Ü∂« Å∞
=$kúKO≥ ^•~Ú. HÍx =~°æ áÈ~å@O H˘~°‰Ωõ ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ J}z"Õ`« q=HõÅΔ ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
„Ѩ[Å ã¨g∞Hõ~}° [~°QxÆ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ JkèHÍ~° áÈ~å@O „Ѩ*Ï
ã¨g∞Hõ~}° `«~K° ∞« QÍ ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ ~°∂ѨO fã¨∞‰õΩO\Ï~Ú.
~å[H©Ü∞« H„ =õ ∞OÖ’ Ñ„ [¨ Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO
~å[H©Ü∞« „Hõ=∞OÖ’ „Ѩ[Å ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxfl ÃÑOz „Ѩ*Ï™ê=∂ºxfl |Ö’¿Ñ`«O
KÕÜ∞« _»O D<å\˜ J`«ºO`« =ÚYº"≥∞#ÿ Hõ~=ΰ ºO. xs‚`« HÍÅ=º=^è∞Œ ÅÖ’ [iˆQ ZxflHõÅÖ’
F@∞ KÕÜ∞« _»O JÖÏO\˜ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºOQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ K«Ö=Ë Ú.
WѨÊ\˜ =~°‰Ωõ ¿Ñ^ŒÅ#∞, ÉÏkè`∞« Å#∞ ~å[H©Ü∞« OQÍ ã¨g∞HõiOK«_O» Ö’#∞,
™ê=∂lHõ ~å[H©Ü∞« JkèHÍ~°O "åiH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ =∞~°ÅÛ_»OÖ’#∞ "≥Ñ· Ũ¶ ºO [iyOk.
692 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
Pi÷HÍaè=$kú =Å# ÃÑ^ŒÌ „ѨÜ∂≥ [<åÅ∞ á⁄Ok# ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞, ǨÏi`« qѨ=¡ O`À
„ѨÜ∂≥ [#O á⁄Ok# Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞, 1947 `«~∞° "å`« =zÛ# Jáê~°"∞≥ #ÿ J=HÍâßÅ#∞
JOkѨÙK«∞ÛH˘#fl "Õ∞^è•=ÙÅ∞, =$uÎ^•~°∞Å∞, =∞^茺`«~°QÆ`«∞Å∞, „ѨÉèí∞`«fi L^ÀºQÆ∞Å∞,
„ѨÉ∞íè `«fi~°OQÆ L^ÀºQÆ∞Å∞, ã¨OѶ∞¨ \˜`« HÍi‡Hõ =~°Oæ , Ã+_»∂ºÅ∞¤ ‰õΩÖÏÅ∞, Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÅÆ Ö’
ÃÑ· á⁄~°Å‰õΩ K≥Ok#"åà◊√§ „Ѩ*Ï™êfi=∂ºxfl `«=∞‰õ#∞‰õÄÅOQÍ =∞~°Å∞ÛHÀQÆeQÍ~°∞. ¿Ñ^ŒÅ∞
JÖÏ KÕÜ∞« ÖËHáõ ÈÜ«∂~°∞. x~°Ü ‚ ∂« Å∞ KÕ¿ã „Hõ=∞OÖ’ "å~°∞ =^Œe"ÕÜ∞« |_®¤~∞° . "åi
rq`åÅ#∞ „ѨÉÏè q`«O KÕ¿ã ^≥#· O^ŒxHõ x~°Ü ‚ ∂« ÅÖ’ ‰õÄ_® "åi „Ѩ"∞Õ Ü«∞O ÖË^∞Œ .
"åiH˜ Pi÷Hõ q^è•#OÖ’ =#~°∞Å∞ Ѩiq∞`«OQÍ HõeÊOK«|_çOk. "åi JkèHÍ~åxfl
„ѨÉÏè q`«O KÕ¿ãO`«QÍ „Ѩ[efl ã¨g∞HõiOK«ÖHË õ áÈÜ«∂~°∞. =∂~°∞ÊÅ∞ HÀˆ~ áêsìÅ∞ „QÆ∂ѨÙÅ∞
ã¨OѶ¨∂Å∞ ‰õÄ_® "åix ã¨g∞HõiOK«_»O Ѩ@¡ J„â◊^Œú KÕâß~Ú. ¿Ñ^ŒÅ∞ x~°ã¨#Å∞
`≥eÜ«∞*Ëâß~°∞. H˘xfl ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ KÕâß~°∞. ZxflÔH#· =º‰õΩÅÎ ∞ "åi ™ê=∂lHõ
Pi÷Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« efl "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ~∞° ™êÎ~<° Õ Pâ◊`À ZxflHõÅÖ’ K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæ<åfl~°∞.
J@ì_∞» QÆ∞ „Ѩ[Å K«∞~°∞HÔ #· *’HõºO ÖËx^Õ Jaè=$kú QÍx ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê
QÍx *ÏfÜ«∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `« QÍx ѨÓiÎQÍ ™ê^躌 Ѩ_^» ∞Œ QÆ#∞Hõ "åix ã¨g∞HõiOK«_O» J=ã¨~O° .
ã¨fi`«O„`« áÈ~å@OÖ’ ™ê^è•~°} „Ѩ[Å K«∞~°∞HÔ #· *’HõºO „Ѩ`ºÕ HõOQÍ ¿Ñ~˘¯#^Œy#k
HÍQÍ P áÈ~å@ "å~°ã∞¨ Å∞ "åix q㨇iOK«_O» qѨs`«O. QÍOnèr Q˘Ñ¨Ê`«#O ™ê^è•~°}
„Ѩ[Å#∞ JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`«OQÍ ã¨g∞HõiOK«_O» Ö’#∞ ÉèÏ~°`« ã¨fi`«O„`« áÈ~å\Ïxfl |Ǩïâß
„ѨÑO¨ K«OÖ’<Õ J`«∞º#fl`« „Ѩ*Ï L^Œº=∞OQÍ #_»Ñ_¨ O» Ö’#∂ ÖË^•? [=ǨÏ~üÖÏÖò <≥„Ǩ˙
Ü≥ÚHõ¯ Jaè=$kú „Ѩ}ÏoHõ ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê ‰õÄ_® „H˜Ok #∞O_ç fã¨∞H˘x =KÕÛ XuÎ_Ãç Ñ<· Õ
P^è•~°Ñ_¨ Oç k. PÜ«∞# `«# ã¨fiO`« „Ѩ}ÏoHõx J=∞Å∞ Ѩ~K° _« O» Ö’ qѶŨ =∞=_»O "Õ~ˆ
JOâ◊O.
~å[H©Ü∞« x~°ã#¨ ~°∂áêÅ∞
F@∞ ǨωõΩ¯`À áê@∞ ~å[H©Ü∞« x~°ã#¨ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü∂« ÅÖ’ ™ê^è•~°}
ÉèÏQÆO. Ñ‘_ç`«∞Å∞ `«=∞ ÉÏ^èŒÅ#∞ _ç=∂O_»¡#∞ =ºHõÎO KÕã¨∞H˘<Õ ™ê^èŒ#O x~°ã¨#.
ã¨=∂[OÖ’x qq^èŒ ÃãHõ#Δ ∞¡ ~å[H©Ü∞« K≥`· #« ºO`À "åi ™ê=∂lHõ Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ `«fii`«
=∂~°∞ÊÅ H˘~°‰Ωõ Hõ$+≤ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞ QÆ#∞Hõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ x~°ã#¨ Å∞ x~°ã<¨ À^Œº=∂Å∞
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. JkèHÍ~°OÖ’ =Ù#fl"åix ã¨ÊOkOKÕÖÏ KÕÜ∞« _®xH˜ x~°ã<¨ À^Œº=∂Å∞
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 693
=ÚYº"≥∞#ÿ ™ê^è<Œ åÅ∞QÍ Ñ¨xKÕã∞¨ <Î åfl~Ú. D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ `«Ö`ˇ ÎÕ =ÚYº"≥∞#ÿ „Ѩâfl◊ :
áœ~° ¿ãfiK«Ûù QÆÅ „áêux^躌 „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨=∂[OÖ’ x~°ã#¨ ~°∂áêÅ∞ ZÖÏ =ÙO_®e?
WѨÊ\˜ =~°‰Ωõ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ ã¨iÜ≥∞ÿ # x~°ã#¨ ~°∂áêÅ∞ ~°∂á⁄OkOK«∞H˘#_»OÖ’ ÖËHõ
x~°ã#¨ ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ Uq∞ KÕÜ∞« =K«∞Û? Uq∞ KÕÜ∞« ‰õÄ_»^∞Œ ? J<Õ JOâ◊OÃÑ· UHÍaè„áêÜ«∞O
~°∂á⁄OkOK«∞H˘#_»OÖ’ qѶŨ =∞Ü«∂º~°∞.
~å[H©Ü∞« áêsìÅ q^•º~°∞Å÷ HÍi‡‰õΩÅ ~Ô `· ∞« Å „ѨÉ∞íè `Àfi^ÀºQÆ∞Å ™ê^è•~°} áœ~°∞Å
x~°ã<¨ À^Œº=∂Å∞ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î JÔ~ã¨∞Åì ‰õΩ Ñ¶∞¨ ~°¬}ʼnõΩ ^•if¿ã q^èOŒ QÍ „Ѩ^~Œ ≈° #Å∞,
x~åǨ~°nHõÅΔ ∞, ǨÏ~åÎà√◊ §, ѨxKÕ¿ã „áêO`åÅÖ’ q^•º ã¨Oã¨Å÷ Ö’ ã¨"∞≥ ‡Å∞, ^è~Œ åflÅ∞,
|O^£Å∞, ÃѶ∞~å"£Å∞, ~å™êÎ~ÀHÀÅ∞, ã¨`庄QÆǨÏO, âßã¨<ÀÅ¡OѶ¨∞#O ~°∂áêÅ∞
fã¨∞H˘O@∞<åfl~Ú. g\˜Ö’ H˘xfl ~°∂áêÅ∞ XuÎ_ç `≥KÛÕ q. =∞iH˘xfl âßOu Éè„í ^Œ`Å« ‰õΩ
ÉèOí QÆO Hõeyã¨∂Î Ç≤ÏO㨉Ωõ ^•if¿ãq. KåÖÏ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ x~°ã#¨ HÍ~°∞Å∞ U „Ѩ[ʼnõΩ
„áêux^躌 O =Ç≤ÏOKåÅx Ptã¨∞<Î åfl~À P „Ѩ[Å<Õ `å=Ú KÕÑ>¨ ìË x~°ã#¨ ÅÖ’ áêÖÁæ#=∞x
XuÎ_ç `≥ã∞¨ OÎ \Ï~°∞. x~°ã#¨ Å∞ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz „Ѩ^~Œ ≈° #Å ~°∂ѨOÖ’ ™êˆQ x~°ã#¨ Å∞
`«~K° ∞« QÍ HÍ~°Ã¡ Ñ,· |ã¨∞ûÅÃÑ,· ~Ô à· §◊ ÃÑ· „ѨÉ∞íè `«fi „ÃÑ"· \Õ ò Pã¨∞ÅÎ ÃÑ· ^•_»∞Å`À =ÚQÆ∞ã¨∞OÎ \Ï~Ú.
`«~K° ∞« QÍ PO^Àà◊#HÍ~°∞Å∞ JuQÍ =º=ǨÏiOK«_O» , ^•xH˜ nè@∞QÍ ÖËHõ JO`«HOõ >Ë
Z‰õΩ¯=QÍ JkèHÍ~°∞Å∞, áÈbã¨∞Å∞ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«OQÍ ã¨ÊOkOK«_»O`À Ѩiã≤÷u
q+¨=ÅÜ«∞OQÍ =∂i =∞s H©}Δ ã˜ ∞¨ OÎ k.
JÖÏO\˜ x~°ã<¨ À^Œº=∂Å L^ÕâÌ º◊ O "åi _ç=∂O_»Ö¡ ’x <åºÜ«∞|^Œ`ú x« ã¨O|Okè`«
JkèHÍ~°∞ʼnõΩ #K«ÛK≥Ñʨ _»O HÍ^Œ∞. QÍO^èÜ
Õ ∞« Ѩ^*Œ ÏÅOÖ’ K≥áêÊÅO>Ë JkèHÍ~°∞Å =∞#ã¨∞û
=∂~°Û_»O ^•fi~å _ç=∂O_»∞¡ ™êkèOK«∞H˘#_»O HÍ^Œ∞, ˆH=ÅO "åi _ç=∂O_»¡#∞
™êkèOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ JkèHÍ~åxfl |ÅÇ‘Ï#Ѩ~z° |Å=O`« ÃÑ>ËOì ^Œ∞‰õΩ.
HÍ|\˜ì xO^Œ XHõ ѨHOΔõ ÃÑ· JO>Ë x~°ã#¨ HÍ~°∞ÅÃÑ· "≥∂Ѩ_O» ã¨iÜ≥∞ÿ #k HÍ^Œ∞.
JkèHÍ~°OÖ’ =Ù#fl"å~°∞ âßOuÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ x~°ã#¨ ‰õΩ ã¨ÊOkOK«~∞° , Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ
x~°ã#¨ ‰õΩ =∂„`«"∞Õ ã¨ÊOk™êÎ~∞° QÆ#∞Hõ x~°ã#¨ HÍ~°∞Å∞ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ x~°ã#¨ <Õ
KÕÑ_¨ ∞» `«∞O\Ï~°∞. D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ "≥∞~ÿ <° £ g#~ü 1962Ö’ ~åã≤# D kQÆ∞= "åHͺÅ∞
WѨÊ\˜H© =iΙêÎ~Ú.
694 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 '„Ѩ*Ï L^Œº=∞O =Å# âßOu Éè„í ^Œ`Å« ‰õΩ ÉèOí QÆO "å\˜e#¡ ѨC_»∞, _ç=∂O_»¡
<åºÜ«∞|^Œ`ú x« ѨiQÆ}O˜ z QÍHõ _ç=∂O_£ KÕ¿ã „QÆ∂Ѩ٠Ü≥ÚHõ¯ q^èfiŒ Oã¨Hõ â◊HxΘ QÆ∞iÎOz
„ѨÉ∞íè `«fiO ~å~ÚfÅ∞ W=fi_®xH˜ JOwHõiã¨∞OÎ k. P q^èOŒ QÍ „ѨÉ∞íè `«fiO âßOuÜ«Ú`«OQÍ
ÃÑ^ŒÌ „QÆ∂ѨÙÅ∞ KÕ¿ã _ç=∂O_»¡ Ѩ@¡ ã¨ÊOkOK«Háõ È=_»O, Ç≤ÏO™êÜ«Ú`«OQÍ KÕ¿ã _ç=∂O_»#¡ ∞
ѨÓiÎQÍ P"≥∂kOK«_O» KÕã∞¨ OÎ @∞Ok.— =∞~˘Hõ q^èOŒ QÍ K≥áêÊÅO>Ë „Ѩ*ÏO^Àà◊#Å
x~åfiǨωõΩÅ∞QÍ "å~°∞ JkèHÍ~°∞ÅÃÑ· XuÎ_ç fã¨∞H˘x ~å=_»O QÍHõ "åi =∞#ã¨∞Å#∞
=∂~°Û_®xH˜ „ѨÜ∞« uflOK«_O» JÖψQ JkèHÍ~°∞Å∞ ‰õÄ_® x~°ã#¨ HÍ~°∞Å PO^Àà◊#Å∞
<åºÜ«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ "≥#· ѨC_»∞ =∞#ã¨∞û =∂~°∞ÛH˘#_®xH˜ ã≤^ÑúŒ _¨ @» O [~°QÍe.
âßOuÜ«Ú`«"∞≥ #ÿ x~°ã#¨ x P@OHõÑ~¨ K° _« ®xH˜ ÖËHõ J}K«_®xH˜ Kտ㠄ѨÜ∞« `«flO
„Ѩ*Ï™êfi=∞º q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ ^≥#· >Ë¡ Ç≤ÏO™êÜ«Ú`« x~°ã#¨ ‰õÄ_® „Ѩ*Ï™êfi=∞º Ѩx q^è•<åxH˜
„Ѩ=∂^ŒHÍiQÍ Ñ¨i}q∞ã¨∞OÎ k.
D ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ =∞~˘Hõ „Ѩâ◊fl Z^Œ∞~°=Ù`«∞Ok. „Ѩ*Ï™êfi=∞º q^è•#OÖ’
ã¨`庄QÆÇϨ O KÕÑ@¨ _ì O» ÖËHõ K«\ÏìÅ#∞ JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`«OQÍ Ju„Hõq∞OK«_O» <åºÜ«∞|^Œ=ú ∂?
J~Ú`Õ ZÖÏO\˜ +¨~`° ∞« Å`À ÖËHõ ZÖÏO\˜ Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’? nxÃÑ· =∞iH˘O`« J=QÍǨÏ#‰õΩ
=∂~°^æ ~Œ ≈° Hõ`fi« O H˘~°‰Ωõ ã¨`庄QÆÇ¨ xH˜ =¸ÅѨÙ~°∞+¨μ_≥#· QÍOnèrx P„â◊~ÚOK«=K«∞Û.
QÍOnèr ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ „Ѩ[Å∞ `«=∞O`«@ `å=Ú Z#∞flH˘#fl „ѨÉ∞íè `åfixH˜
=ºuˆ~HõOQÍ ã¨`庄QÆÇϨ O ÖËHõ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #O KÕÜ∞« _»O ã¨iÜ≥∞ÿ # K«~º° HÍ^Œ<åfl_»∞.
„a\˜+μ¨ "åiH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ‰õÄ_® ã¨`庄QÆÇϨ O ÖËHõ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #O „uHõ~}° â◊√kúQÍ
[~°QÍÅ<åfl_»∞. U"≥∞#ÿ ѨÊ\˜H˜ „ѨÉ∞íè `«fiO J<åºÜ«∞=¸, J<≥u· Hõ`‰« Ωõ áêÅÊ_ç`Õ JѨC_»∞
‰õÄ_® ã¨ik^Œ_Ì ®xH˜ KÕÑ\¨ #ì˜ Jxfl „ѨÜ∞« `åflÅ∞ qѶ֨ "≥∞`ÿ Õ z@ìz=i PÜ«Ú^èOŒ QÍ
ã¨`庄QÆÇ¨ xfl ÖËHõ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #x P„â◊~ÚOKåe. QÍO^èÜ Õ ∞« Ѩ^`ÌŒ ∞« efl J#∞Hõiã¨∂Î
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ KÕÑ\¨ #ì˜ áÈ~å@ ~°∂áêÅ∞ ^Œ∞~å„QÆÇ¨ xfl áÈe=Ù<åfl~Ú. QÍO^èÜ Õ ∞«
J=QÍǨÏ# "Õ∞~°‰Ωõ ã¨`庄QÆÇ¨ xH˜ ^Œ∞~å„QÆÇ¨ xH˜ =∞^躌 QÆÅ =º`庙êxfl `≥Å∞ã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ
QÍO^èÜÕ ∞« ѨO_ç`∞« _≥#· *’<£ q. ÉÏO_»∞~°O\ò Ü≥ÚHõ¯ 'HÍOÔHfiãπ PѶπ =Ü«∞Öˇ<û£ — #∞O_ç
D „H˜Ok "åHͺÅ#∞ L@OH˜OK«=K«∞Û.
''x~° ¡ H õ Δ ºO ÖË H õ Ѩ ^ ä Œ H õ O „Ѩ H Í~° O „Ѩ * Ï™êfi=∞º Ѩ ^ Œ Ì ` « ∞ ʼnõ Ω #+¨ ì O
"å\˜Å¡*ËÜ«∞|_ç#ѨC_»∞ <åºÜ«∂xfl J=¿ÇÏà◊# KÕ¿ã kâ◊QÍ <åºÜ«∞ Ü«∞O„`åOQÆO
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 695
=∞~°ÅÛ|_ç#ѨC_»∞ âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ #O KÕÑ@¨ =ì K«∞Û. HÍx âßã¨<ÀÅ¡OѶ∞¨ # ã¨`庄QÆÇϨ K«„@
Ѩiq∞`«∞ÅÖ’ QÍHõ ^Œ∞~å„QÆÇϨ O suÖ’ KÕÑ@¨ |ì _ç`Õ Jk K«@|ì ^Œ`ú « Ѩ@¡ qã¨Î $`«"∞≥ #ÿ
L^•ã‘#`«‰Ωõ ÖËHõ x~°H¡ ÍΔ ºxH˜ ^•ifÜ«∞=K«∞Û. „Ѩ*Ï™êfi=∞º Ѩ^`úŒ ∞« ÅÖ’x qâßfi™êxfl
|ÅÇ‘Ï#Ѩ~K° OÕ ^Œ∞‰õΩ K«@qì ~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ Z`«∞QÎ _Æ Å» #∞ „ѨÜ∂≥ yOKÕ "åiH˜ ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ =» K«∞Û.——
x~°ã#¨ áœ~°∞xH˜ âßfiã¨ÖÏO\˜k. HÍ|\˜ì x~°ã#¨ =ºHõOÎ KÕÜ∞« =^ŒxÌ QÍOnèr
ZѨC_»∂ ã¨ÅǨ WzÛ =ÙO_»_»∞. HÍx W\©=e H˘O^Œ~°∞ QÍO^èÕÜ«∞"å^Œ∞Å∞,
QÍO^èÜÕ ∞« "å^Œ∞Å∞ HÍx"å~°∞ Ѩ\#ì˜ =∂~åæxfl =∂„`«O J#∞ã¨iOz =ÙO_Õ"å_»∞ HÍ^Œ∞.
HÍx, PÜ«∞# "åQÍú#O KÕã#≤ q^èOŒ QÍ ã¨fiÜ«∞Oáêe`« „Ѩ*Ï™êfi=∞º ã¨=∂*ÏxH˜ ã¨iѨ_Õ
x~°ã#¨ ~°∂áêʼnõΩ ~°∂á⁄OkOz =ÙO_Õ"å_»∞.
Pi÷Hõ q^è•#O x~°fiǨÏ}
ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ Pi÷Hõ q^è•#O x~°fiǨÏ} 25 #∞O_ç 31 =~°‰Ωõ
QÆÅ J^蕺ܫ∂ÅÖ’ q=iOz#@∞¡ "≥Ú`«OÎ g∞^Œ ã¨O`«$Ñ≤HÎ ~õ O° QÍ =ÙOk. HÍx J=ã¨~åÅ
"Õ∞~°‰Ωõ QÍx, J=HÍâßÅ "Õ∞~°‰Ωõ QÍx q[Ü«∂Å∞ ™êkèOK«ÖHË áõ È~ÚOk.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Pi÷Hõ ã¨|Î `ú x« JkèQqÆ ∞OzOk. ¿Ñ^ŒiHõO – "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O –
¿Ñ^ŒiHõO q+¨=ÅÜ«∞O #∞O_ç |Ü«∞@Ѩ_Oç k. =Åã¨"å^Œ Pi÷Hõ K«„@O #∞O_ç ‰õÄ_®
q_ç=_çOk. ™êfi=ÅO|#, ã¨fi`«O„`« Pi÷Hõ q^è•<åxH˜ ѨÙ<å^Œ∞Å∞ "Õã∞¨ H˘#flk. P q^èOŒ QÍ
~å[H©Ü∞« ã¨fi`«O„`åxfl Pi÷Hõ ã¨fi`«O„`«OQÍ =∂~°∞ÛHÀ"åÅ#fl iѨaH¡ ± x~å‡`«Å Ѩ^HŒä Íxfl
<≥~"° iÕ ÛOk.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ x~°O‰õΩâ◊ ^ÕâO◊ HÍ^Œ∞. ã¨fiÜ«∞O ã¨=∞$kú ™êkèOz# ^ÕâO◊ HÍ^Œ∞.
W`«~° ^ÕâßÅ`À ã¨O|O^è•Å∞ ÖˉΩõ O_® XO@iQÍ =ÙO_®Å#∞H˘#fl ^Õâ=◊ ¸ HÍ^Œ∞.
JÖÏ =ÙO_»@O ™ê^躌 =¸ HÍ^Œ∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ „ѨÑO¨ K« Pi÷Hõ q^è•#OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ
=∂„`«"∞Õ Jaè=$kú K≥O^ŒQÅÆ ^Œ∞. HÍx „ѨÑO¨ K« Pi÷Hõ q^è•#O`À ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
Ü≥ÚHõ¯ qb#O =Å㨠áêÅ# HÍÅO <å\˜HOõ >Ë aè#fl"≥∞#ÿ k. Jk ã¨fiÜ«∞Oáêe`« ÉèÏ~°`^« âÕ ◊
Jaè=$kú J=ã¨~åÅ „áêuѨkHõ#, ѨtÛ=∞ Ü«¸~°Ñ,π L`«~Î ° J"≥∞iHÍÅÖ’x Jaè=$kú
K≥Ok# ÃÑ@∞ì|_ç^•s ^ÕâßÅ Pi÷Hõ q^è•<åʼnõΩ Ö’|_ç QÍHõ ã¨fi`«O„`«OQÍ =ÙO_Õ
„áêuѨkHõ# Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∂ =ÙOk. q^Õj ÃÑ@∞ì|_çH˜ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ q^è•#OÃÑ·
696 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
|Å"≥∞ÿ# Ѩ@∞ìÖË^Œ∞. ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O q^Õj ÃÑ@∞ì|_çÃÑ· q^Õj ã¨Ç¨Ü«∞OÃÑ·
P^è•~°Ñ_¨ @» O KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=. D<å_»∞ Pi÷HOõ QÍ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ Ѩi„â◊=∞ Un ‰õÄ_® q^Õj
ÃÑ@∞ì|_ç xÜ«∞O„`«}Ö’ ÖË^∞Œ .
ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ q^è•#OÖ’ |Ǩïà◊ *Ïu ã¨Oã¨Å÷ ∞ ‰õÄ_® `«‰Ωõ ¯= áê„`«
x~°fiÇ≤Ïã¨∞<Î åfl~Ú. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ Jaè=$kú K≥Ok# ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O H˘~°‰Ωõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
H˘xfl áêi„âßq∞Hõ ^ÕâßÅÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ @» O H˘#™êQÆ∞`«∂ =ÙOk.
ã¨fi`«O„`«O ™êkèOz# "≥O@<Õ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `«#^≥#· `«~Ç° ¨ Pi÷Hõ q^è•<åxfl –
„ѨÉ∞íè `åfixH˜ =∂Ô~¯\òH˜ ã¨=∂# „áê^è•#º`« QÆÅ q∞„â◊=∞ Pi÷Hõ q^è•<åefl [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ
Jaè=$kú KÕã∞¨ H˘#flk. „ѨÉ∞íè `«fi „ÃÑ"· \Õ ò ~°OQÍÅ =∞^躌 Ѩ~㰠ʨ ~°O ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ Õ ã¨O|O^è•xfl
Jaè=$kú KÕãO≤ k. ã¨ÇϨ „™êaÌÖ’x z=i ^Œâß|ÌOÖ’ ÖˇÃ· ã#∞û – HÀ\Ï ~å*òÃÑ· L^Àºy
™êfi=∞ºO xÜ«∞O„`«}Å#∞ ~°^∞Œ Ì KÕã∂¨ ,Î „Ѩ[Å r=# „Ѩ=∂}ÏʼnõΩ #+¨Oì "å\˜Å‰¡ Ωõ O_®
ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ q^è•<åxfl „ѨÑO¨ K« Pi÷Hõ q^è•#OÖ’ qb#O KÕã∂¨ Î Pi÷Hõ ã¨O㨯~°}Å∞
„Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\˜Oì k.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ =º=™êÜ«∞OÖ’ Ѩi„â◊=∞ÅÖ’ *ÏfÜ«∂^•Ü«∞OÖ’ xÅHõ_Q» ÅÆ
Jaè=$kú ™êkèOzOk. ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ q^è•#OÃÑ· „ѨÑO¨ K« Pi÷Hõ q^è•#OÖ’x X_ç^∞Œ _»∞‰õΩÅ
„ѨÉÏè =O Ѩ_Ö» ^Ë ∞Œ . „ѨÑO¨ K«OÖ’x =¸_»∞ ÃÑ^ŒÌ „Ѩu‰õÄÅ`«Å∞. 1970Å K«=Ú~°∞ ã¨OHΔÀÉèOí ,
ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ Pi÷Hõ ã¨O|O^è•Å QÆÅ Ü«¸~°ÑHπ ˜ K≥Ok# ™È+¨eã¨∞ì ^ÕâßÅ
Ѩ`#« O, 1997<å\˜ `«∂~°∞Ê PˆQflÜ«∂ã≤Ü∂« ^ÕâßÅ Pi÷Hõ ã¨OHΔÀÉèOí #∞O_ç #+¨Oì
"å\˜Å‰¡ Ωõ O_® xÅ^˘‰õΩ¯H˘#QÆeyOk. 1991 <å\˜ q^Õj =∂~°Hõ „^Œ=º ã¨OHΔÀÉèOí
#∞O_ç ÃÑ^ŒÌ #+¨Oì "å\˜Å‰¡ Ωõ O_® x"åiOK«∞HÀQÆeyOk.
=º=™êÜ«∞ L`«ÊuÎ L`åÊ^ŒHõ`«Ö’ =Å㨠áêÅ# HÍÅO <å\˜ ã¨Î|ú`«
JO`«iOzOk. 1950 #∞O_ç =º=™êÜ«∂aè=$kú 3 1/2 ~Ô @∞¡ ÃÑiyOk. "åi¬HOõ QÍ
PǨ~° ^è•<åºÅ L`«ÊuÎ 3 âß`«O ÃÑOK«∞‰õΩO@∂ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ PǨ~°OÖ’ ã¨fiÜ«∞O
ã¨=∞$kú ™êkèOzOk. JѨC_»ÑC¨ _»∞ J<å=$+≤ì HÍ~°}OQÍ ^Œ∞iƒùHÍΔ Å∞ ã¨OÉèqí Oz#ѨÊ\˜H˜
Hõ~∞° =Ù HÍ@HÍÅ∞ QÆ`H« ÍÅѨ٠*Ï˝ÑH¨ ÍÅ∞QÍ q∞yeáÈÜ«∂~Ú. HÍÅO QÆ_z» # H˘Ån
=º=™êÜ«∞ L`«ÊuÎ ~°∞`«∞Ѩ=<åÅ „ѨÉÏè =O `«Q∞Æ `æ ∂« =ÙOk.

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 697

 1950 #∞O_ç Ѩi„â◊=∞Å∞ 17Ô~@¡‰Ωõ ÃÑQ· Í ÃÑiQÍ~Ú. JO`ÕQÍHõ Ѩi„â◊=∞Å∞
x~å‡}Ѩ~"° ∞≥ #ÿ =∂~°∞ÊʼnõΩ QÆ∞~°Ü∂« º~Ú. L`åÊ^ŒHõ =ã¨∞=Î ÙÅ ~°OQÆOÖ’x ֒ѨO PtOz#
"Õ∞~°‰Ωõ HÍHõáÈ~Ú<å QÆ}hÜ«∞OQÍ JkèQqÆ ∞OK«|_çOk. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ L`åÊ^ŒHõ Ü«∞O„`åÅ∞,
Ü«∞O„`« ѨiHõ~åÅ H˘~°‰Ωõ Jaè=$kú K≥Ok# ^ÕâßÅÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ @» O KåÖÏ=~°‰Ωõ `«yOæ k.
q^Œ∞º`ü ~°"å}Ï ÉϺOH˜OQ∑ ~°OQÍÅ∞ ÉÏQÍ qãÎ̈iOKå~Ú. ^Œ∂~° „áêO`«
ÅHΔͺÅ#∞ KÕkèOK«QÆÅ H˜ΔѨ}∞Å`À, J}ÏfiÜ«Ú^è•Å∞ L`«ÊuÎ KÕÜ«∞QÆÅ ™ê=∞~°úºO`À
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ~°H}Δõ ~°OQÆOÖ’ WOK«∞q∞OK«∞ ã¨fiÜ«∞O ã¨=∞$kú ™êkèOzOk. J~Ú#ѨÊ\˜H˜
WOHÍ J`«ºO`« L#fl`« ™ê÷~Ú ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O QÆÅ ~°H}Δõ ѨiHõ~åÅ#∞ q^ÕâßÅ
#∞O_ç H˘#=Åã≤ =ã¨∞ÎOk. ÃÑ^ŒÌ ã¨OYºÖ’ âßG"Õ`«ÎÅ#∞ ™êOˆHuHõ xѨÙ}∞Å#∞
ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛH˘#flk.
[<åÉèÏ =$kú ~ˆ @∞ Z‰õΩ¯=QÍ =Ù#flѨÊ\˜H˜ 1950 #∞O_ç *ÏfÜ«∂^•Ü«∞O
7Ô~@¡‰Ωõ ÃÑQ· Í ÃÑiyOk. `«Åã¨i P^•Ü«∞O 2 1/2 ~Ô @∞¡ ÃÑiyOk.
ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ Ѩiã≤u÷ x „Ѩ™êÎqã¨∂Î „Ѩ=ÚY Pi÷H"õ `Õ Î« „á¶êxûãπ P~ü. „á¶êOÔHÖò
1978 WÖÏ UHõ~∞° =Ù ÃÑ\Ïì~∞° : ''1960 ^Œâß|ÌO z=~°Ö’ 1970ÅÖ’ PǨ~° ^è•<åºÅ
H˘~°`,« ^è~Œ Å° ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ, ^ÕjÜ«∞ =Ú_ç=#~°∞Å ÅÉèºí `«Ö’ H˘~°`,« áêi„âßq∞Hõ L`«ÊuÎ
`«Q∞Æ ^æ ÅŒ , „ѨÉ∞íè `«fi ÃÑ@∞ì|_ç ~ˆ @¡Ö’ ã¨OÎ Éè#í H©}Δ `«, H˘~°`Q« Í =Ù#fl q^Õj =∂~°Hõ „^Œ"åºxfl
PǨ~° ^è•<åºÅ =Ú_ç=#~°∞Å kQÆ∞=∞`«∞ʼnõΩ =∞~°Å∞Û@.—— D<å_»∞ JÖÏO\˜ Ѩiã≤u÷
TÇ≤ÏOK«_O» JO`« ã¨∞ÅÉèOí HÍ^Œ∞. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯ 'ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ~ˆ @∞¡ [<åÉèÏ
ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ˆ~@∞x JkèQÆq∞OK«=Ù— – J<Õ P"≥∞ JOK«<å 80ÅÖ’<Õ `«Ñ¨Êx
x~°∂Ñ≤OK«|_çOk.
QÆ_z» # H˘kÌ ã¨O=`«û~åÅÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Z‰õΩ¯= Pi÷Hõ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ™êkèOKÕ
^ŒâÖ◊ ’ „Ѩ"tÕ OzOk. „ѨÑO¨ K«OÖ’ =ÚYº"≥∞#ÿ Pi÷Hõ â◊HQΘ Í ZkˆQ ^•iÖ’ =ÙOk. 20=
â◊`å|ÌÑÙ¨ „ѨÑO¨ K« Pi÷Hõ q^è•#OÖ’ Jk ÃÑ^ŒÌ áê„`« x~°fiÇ≤ÏOK«#∞#flk.
Pi÷Hõ ã¨=∞㨺Å∞
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ WOHÍ Ñ¨i+¨¯iOK«∞H˘#=Åã≤# Pi÷Hõ ã¨=∞㨺Å∞ KåÖÏ =Ù<åfl~Ú.
#∂`«# ã¨ÇϨ „™êaÌÖ’x `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’ ~ÚOHÍ ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞ã¨ºÖˇ^∞Œ ~˘¯#=K«∞Û. „ѨÑO¨ K«
698 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
„Ѩ=∂}ÏÅ`À K«∂¿ãÎ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O ~ÚOHÍ "≥#∞Hõ|_ç# ^Õâ◊O. Jaè=$kú K≥Ok#
ÃÑ@∞ì|_ç^•s ^ÕâßÅ∞ Pi÷Hõ =º`庙êxfl `«yOæ K«Háõ ÈQÍ ÃÑOKå~Ú. ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ q^è•#O
ÃÑ^ŒÌ =ÚO^Œ_∞» QÆ∞Å∞ "Õã#≤ ѨÊ\˜H˜ Pi÷Hõ ѨOÑ≤}Ö© ’x Ö’áêÅ HÍ~°}OQÍ „Ѩ[Å PHÍOHõÅΔ
=∂@ JÖÏ =ÙOz WѨÊ\˜H˜ =∞øeHõ J=ã¨~åÅ∞ f~°ÛÖËHáõ È`«∞#flk.
ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ ã¨fi`«O„`«O "≥#H˜¯ uѨÊ_®xH˜ gÅ∞Ѩ_x» k HÍ^Œ∞. =∞#O „ѨÑO¨ K«
ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#OÖ’ x=ã≤ã∞¨ <Î åfl~°∞. Wk Jã¨=∂#"≥∞#ÿ k. Wk Pi÷Hõ ™œ+¨=ª O
QÆÅ, H˘xfl Ѩiq∞`«∞ʼnõΩ Ö’|_ç# Pi÷Hõ =º=ã¨Å÷ ∞ QÆÅ ^ÕâßÅ∞QÍ qÉèlí `«"∞≥ ÿ =ÙOk.
„ѨÑO¨ K« =º=ã¨÷ WѨÊ\˜H© áÈ\©Ñ_¨ Õ ã¨~fi° ã¨`åÎHõ ~å*ϺÅ∞ *ÏfÜ«∞ Pi÷Hõ =º=ã¨Å÷ ∞ Hõey
=ÙOk. Jaè=$kú K≥Ok# ^ÕâßÅ∞ „ѨÑO¨ K« Pi÷Hõ q^è•#OÖ’ "å\˜ PkèHºõ `å ™ê÷<åxfl
xÅɡ@∞ìH˘<ÕO^Œ∞‰õΩ H˘xfl Ѩiq∞`«∞ʼnõΩ Ö’|_ç# ^ÕâßÅ ™ê¿ÑH˜HΔ õ ã≤u÷ QÆ`∞« Å#∞ Pi÷Hõ
q^è•<åʼnõΩ |ÅÇ‘Ï#Ѩ~K° _« O» `À ã¨Ç¨ KÕÜ∞« QÆey#^ŒO`å KÕ™êÎ~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷HÍaè=$kú
WѨÊ\˜ =~°‰Ωõ ã¨fi`«O„`«"∞≥ #ÿ ^≥#· ѨÊ\˜H˜ „ѨÑO¨ K« ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#OÖ’ KÕ~Û° |_ç qb#O
KÕÜ∞« |_»@O =Å# uiy Ѩiq∞`«∞Å∞ qkèOѨ|_»x ^ŒâH◊ ˜ KÕ~∞° HÀÖË^∞Œ . JO>Ë Jaè=$kú
K≥Ok# Pi÷Hõ q^è•<åʼnõΩ Ö’|_ç =ÙO_Õ „Ѩ=∂^•xfl JkèQqÆ ∞Oz# ^Œâ‰◊ Ωõ KÕ~∞° HÀÖË^∞Œ .
''<≥„Ǩ˙ WOk~åQÍOnèŠǨÏÜ«∂OÖ’ ÉèÏs Ѩi„â◊=∞Å∞ q^Œ∞º^Œ∞`åÊ^Œ#ÃÑ·
Hˆ O„nHõiOz ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ Jaè=$kÌ K≥Ok# ^ÕâßʼnõΩ =∞^躌 QÆÅ JO`«~åxfl `«yOæ KÕ
„ѨÜ∞« `«flO [iyOk. Ü«¸~°Ñπ 150 ã¨O=`«û~åÅ HÍÅOÖ’ ™êkèOzOk ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
H˘kÌ ã¨O=`«û~åÅÖ’ ™êkèOKÕ Hõ~=ΰ ºO KÕÑ\¨ Oì˜ k. =∞#O QÆ`O« #∞O_ç =~°=Î ∂#OÖ’H˜
Ѩ~∞° QÆ∞Å∞ fã¨∞OÎ _»QÍ „ѨÑO¨ K«OÖ’x Jaè=$kú K≥Ok# ^ÕâßÅÖ’ =~°=Î ∂#O Éèqí +¨º`ü
kâ◊QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ`«∞#flk. <≥„Ǩ˙ â◊HOõ <å\˜ JOK«<åÅ∞ ÅHΔͺÅ∞ – ™êfi=ÅO|#`À
Pi÷Hõ ã¨fi`«O„`åxfl xÅɡ@∞ì‰õΩO@∂ <åºÜ«∞"≥∞ÿ# ã¨=∂*Ïxfl xi‡OK«∞<Õ ÅHΔͺÅ∞
™êkèOK«_®xH˜ ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O ™ê^è<Œ åÅ∞ =∂~°∞Ê K≥O^•e.—— „ѨÑO¨ K« Pi÷Hõ q^è•#O
XHõ „H˘`«Î „áê=ÚYº`« QÆÅ ^ŒâÖ◊ ’H˜ „Ѩ"tÕ OzOk. Ѩi„â◊=∞, =º=™êÜ«∞O, "å}˜[ºO,
~°"å}Ï ã¨=∂Kå~åʼnõΩ Ãã<· û£ x J#∞=iÎOѨKãÕ ≤ =∞~˘Hõ ÃÑ^ŒÌ =ÚO^Œ_∞» QÆ∞ "ÕãO≤ k.
D<å_»∞ Pi÷HÍaè=$kú ÖËHõ <åÅæ= áêi„âßq∞Hõ qѨ¡=O "≥∞ÿ„HÀzÑπ,
|Ü≥∂>ˇHÍflÅr, W#Êù~ˆ ‡+¨<£ >ˇHÍflÅr, #∂`«# WO^è#Œ =#~°∞Å∞ Jaè=$kú K≥Ok#
Ü«∂[=∂#º ~Ú`«~° "Õ∞^è•Ñ¨~"° ∞≥ #ÿ xѨÙ}`«ÅÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ ç =ÙOk. W=hfl ‰õÄ_® „Ѩ[Å
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 699
Ü≥ÚHõ¯ Jaè=$kú K≥Ok# âßG ™êOˆHuHõ Ü«∂[=∂#º W`«~° "Õ∞^è•Ñ¨~"° ∞≥ #ÿ ™ê=∞~°ºú OÃÑ·
P^è•~°Ñ_¨ ç =ÙO\Ï~Ú. Jaè=$kú K≥Ok# ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O Ѩiâ’^è#Œ W`«~° "Õ∞^èÀ
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ ~ÚѨÊ\˜Hˆ Jaè=$kú K≥Ok# ^ÕâßÅÖ’ Hˆ O„nHõiã¨∂Î ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl W`«~°
Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl ^ÕâßÅ#∞ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞ qx=∞Ü«∞ =ã¨∞=Î ÙÅ L`«ÊuÎH,˜ âßs~°Hõ
„â◊=∞H˜ K≥Ok# HÍ~°ºHõÖÏáêʼnõΩ Ñ¨iq∞`«O KÕ¿ã q^èOŒ QÍ #∂`«# JO`«~å˚fÜ«∞ „â◊=∞
qÉè[í # [iˆQ „Ѩ=∂^ŒO =ÙOk.
HÍx ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ q^è•#O, ÃÑ@∞ì|_ç^•s =~°Oæ , ÉèÏ~°`« ~å[ºO H˘O`«
Ѩi=∂}O q^Õj ÃÑ@∞ì|_çx – „Ѩ`ºÕ H˜Oz ™êOˆHuHõ Ѩi*Ï˝#O, Ü«∂[=∂#º x~°fiǨÏ}
xѨÙ}`«Å#∞ W=Ú_»∞ÛH˘#_®xH˜, ^ÕjÜ«∞ „ѨÉ∞íè `«fi „ÃÑ"· \Õ ò ÃÑ@∞ì|_»∞Å =∞^躌 P~ÀQƺHõ~"° ∞≥ #ÿ
áÈ\©H˜ J=HÍâ◊O HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ ã‘fiHõiOK«QÅÆ ^ŒâH◊ ˜ KÕ~∞° H˘<åfl~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ÖÏ\˜<£
J"≥∞iHÍ `«~Ç° ¨ Jaè=$kúH,˜ |Ǩïà◊*Ïu ã¨Oã¨Å÷ ∞ Pi÷H~õ O° QÆOÖ’x H©ÅHõ"∞≥ #ÿ ™ê÷<åÅ#∞
xÜ«∞O„uOz, JO`«~`æ° « L`«ÊuÎ, JO`«~å˚fÜ«∞ =∂~°HOõ q^è•<åÅ#∞ x~°~‚ ÚOKÕO^Œ∞‰õΩ
J=HÍâ◊O W=fi‰õÄ_»^∞Œ . q^Õj ÃÑ@∞ì|_ç =Å# áêi„âßq∞HÍaè=$kú [iy#ѨÊ\˜H˜ Jaè=$kú
K≥Ok# ÃÑ@∞ì|_ç^•s ^ÕâßÅ`À áÈeÛ K«∂¿ãÎ ™ê¿ÑH˜HΔ Oõ QÍ ^•x ™êOˆHuHõ "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O
H˘#™êˆQÖÏ Kտ㠄Ѩ=∂^ŒO =ÙOk. áêi„âßq∞Hõ qѨ=¡ O Ü≥ÚHõ¯ QÆ_z» # ^ŒâÅ◊ ‰õΩ W\©=e
^ŒâH◊ ˜ K≥Ok# Ѩi„â◊=∞Å∞ ÉèÏ~°`^« âÕ ßxH˜ |kb KÕÜ∞« |_ç#ѨÊ\˜H˜ Jaè=$kú K≥Ok#
"Õ∞^èÀ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ ^•xH˜ ^Œ∂~°OQÍ =ÙOK«|_»`å~Ú. JO>Ë Jq Jaè=$kú K≥Ok#
^ÕâßÅ QÆ∞`åÎkÑè `¨ åºxH˜ Ѩiq∞`«O KÕÜ∞« |_»`å~Ú. q^Õj ÃÑ@∞ì|_ç Ѩ@¡ =∞#‰õΩ QÆÅ
„Ѩu‰õÄÅ`«#∞ `«yOæ K«∞H˘#=Åã≤# J=ã¨~=° Ú#flѨÊ\˜H© ^•x kâ◊x, áê„`«x xÜ«∞O„uOKÕ
q^è•#O H˘#™êyOK«=Åã≤ =ÙO@∞Ok.
áêi„âßq∞Hõ qѨ=¡ O Ü≥ÚHõ¯ z=i ^Œâ◊ "Õ∞^è• HÍ~°ºHõÖÏáêÅÃÑ· P^è•~°Ñ_¨ ∞» `«∞Ok
QÆ#∞Hõ q^Œº – „Ѩ`ºÕ H˜Oz ÃÑ· ™ê÷~Ú q^Œº Z‰õΩ¯= „áê^è•#º`« ã¨O`«iOK«∞H˘O@∞Ok.
HÍ|\˜ì q^Œº Ü≥ÚHõ¯ "åºÑ≤Î HõO>Ë QÆ∞}Ï`«‡Hõ`« =ÚYº=∞=Ù`«∞Ok. ^ÕâO◊ Ö’x „QÍg∞}
Ѩ@}ì „áêO`åÅÖ’x J`«ºkèHõ q^•º~°∞Å÷ ‰õΩ ™ê÷~Ú QÆÅ q^Œº #OkOK«ÖHË áõ È=_»O
=Å# ^Õâ◊O q™êÎ~°"≥∞ÿ# "Õ∞^è•â◊H˜Îx LѨÜ≥∂yOK«ÖËHõáÈ`«∞#flk. D Ö’áêxfl ÖËHõ
|ÅÇ‘Ï#`«x JO`«~`æ° « "Õ∞^è• =Åã¨QÍ =i‚OK«=K«∞Û. HÍ|\˜ì Jã¨=∞„QÆOQÍ Ö’Ñ¨É∂íè ~Ú+¨Oì QÍ
=Ù<åfl q^•º q^è•<åxfl #gHõiOK«_O» J`«º=ã¨~O° . D ~°OQÆOÖ’ J„â◊^úŒ Ѷe¨ `«O QÆ_z» #
700 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
HÍÅOÖ’ Ü«∞O„`åÅ L`«ÊuÎx J„â◊^úŒ KÕÜ∞« _»O =Å# Hõey# Ѷe¨ `«O ÖÏO\˜k QÆ#∞Hõ
QÆ∞}Ï`«‡Hõ q^Œºx J„â◊^úŒ KÕã∂¨ Î „Ѩã∞¨ `Î « q^•º q^è•<åxH˜ =Úã¨∞QÆ∞Å∞ `˘_çy „Ѩ*ÏHõ~¬° HOõ QÍ
Kտ㠄ѨÜ∞« `åflefl J_»∞H¤ À"åe.
ѨÅ∞ HÍ~°}ÏÅ s`åº ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ #∞O_ç J"≥∞iH͉õΩ Ü«¸~°ÑÙ¨ H˜ "Õ∞^èÀ =Åã¨
H˘#™êQÆ∞`«∞Ok. nxx x"åiOK«_®xH˜ `«y# Ѩ^`úŒ ∞« Å∞ ~°∂á⁄OkOK«|_®e. q^ÕâßÅÖ’
=Ù#fl ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ ÃÑ@∞ì|_»∞Å HõO>Ë "åix ~°ÑÊ≤ OK«_O» J=ã¨~O° .
L`«ÊuÎ ~°OQÆOÖ’ ѨaH¡ ± ÃãHÍì~ü x~°fiÇ≤ÏOKÕ áê„`«`À ã¨Ç¨ Pi÷HÍaè=$kúÖ’
„ѨÉ∞íè `«fiO x~°fiÇ≤ÏOKÕ K«∞~°∞HÔ #· áê„`«H˜ KåÖÏ „áê^è•#º`« =ÙOk. Jq ÖˉΩõ O_® =∞#O
J^èŒ∞<å`«# ™êOˆHuHõ ~°OQÆOÖ’ áÈ\©Ñ¨_»ÖË=Ú. =#~°∞Å#∞ ã¨=∞~°ú=O`«OQÍ
qxÜ≥∂yOK«∞H˘O@∂, „ÃÑ"· \Õ ò ~°OQÆO`À áÈ\© Ѩ_Õ q^èOŒ QÍ „ѨÉ∞íè `«fi~°OQÆ ã¨Oã¨e÷ fl
ѨxKÕ~ÚOKåe. ~å[H©Ü∞« „áêѨHOõ Ü≥ÚHõ¯ Jã¨=∞~°ú L^Àºy ™êfi=∞ºO Ü≥ÚHõ¯ ^è$Œ `«~åR
H“ye #∞O_ç „Ñ¨É∞íè `«fi ~°OQÍxH˜ q=ÚH˜Î HõeÊOKåe.
¿Ñ^ŒiHõO Jã¨=∂#`«, ™ê=∂lHõ J<åºÜ«∞O, kQÆ∞= ™ê÷~ÚÖ’ =Ù#fl J`«ºkèHõ
„Ѩ[Å r=# ã¨~o° ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ Jaè=$kúÃÑ· P=iOz# heh_»Å∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊
Pi÷HÍaè=$kú ~å[H©Ü∞« „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO s`åº QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ q[Ü«∂Å∞ ™êkèOz#ѨÊ\˜H©
^Õâ◊ „Ѩ[Å∞ KåÖÏ `«‰Ωõ ¯= `«Åã¨i P^•Ü«∞O`À, x~°H~Δõ å㨺`«`À, „ѨÑO¨ K« =∂#=
=#~°∞Å Jaè=$kú ã¨∂zHõÅ∞ kQÆ∞= ™ê÷#O`À 21= â◊`å|ÌOÖ’H˜ „Ѩ"tÕ ã¨∞<Î åfl~°∞. „Ѩ[Å
™ê=∂lHõ Pi÷Hõ Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ KåÖÏ =∂~°∞Ê =zÛOk. HÍx D =∂~°∞Ê KåÖÏ <≥=∞‡kQÍ
[iyOk.
1954Ö’ <≥„Ǩ˙ áê~°"¡ ∞≥ O\òÖ’ „Ѩ}ÏoHõ ™ê=∂lHõ ÖHΔͺÅ#∞ „Ѩuáêkã¨∂Î
WÖÏ K≥áêÊ~°∞ :
'=∞#O ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x 360 q∞eÜ«∞#¡ „Ѩ[Å H˘~°‰õΩ „Ѩ}ÏoHõ
„áê~°Oaèã∞¨ <Î åflO. D 360 q∞eÜ«∞#¡ „Ѩ[Å∞ Uq∞ HÀ~°∞`«∞<åfl~°∞? "å~°∞ ‰õÄ_»∞ QÆ∞_®¤
h_® HÀ~°∞`«∞<åfl~°∞. P~ÀQƺO ‰õÄ_® HÀ~°∞`«∞<åfl~°∞. HÍ|\˜ì =∞# =∞#ã¨∞Ö’ =ÙO_»=Åã≤#
XˆH XHõ q^è•#O =∞#O 360 q∞eÜ«∞#¡ „Ѩ[Å H˘~°‰Ωõ ѨxKÕÜ∂« e. H˘kÌ=∞Ok H˘~°‰Ωõ
HÍ^Œ∞. XHõ „QÆ∂Ѩ٠H˘~°‰Ωõ HÍ^Œ∞.—

ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 701

 áê~°"¡ ∞≥ O\òÖ’ ~Ô O_»= ѨOK«=~°¬ „Ѩ}ÏoHõ#∞ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ_»∞`«∂ <≥„Ǩ˙ ™È+¨eã¨∞ì
ã¨=∂*Ïxfl 'ã¨=∂<å=HÍâßÅ∞ QÆÅ „Ѩu =ºH©Î =∞Oz rq`«O QÆ_Ñ» _¨ ®xH˜ J=HÍâ◊O
QÆÅ ã¨=∂[O— Jx x~°fizOKå_»∞. D ÅHΔͺÅ∞ áêH˜HΔ Oõ QÍ <≥~"° ~Õ Û° |_®¤~Ú. ™ê=∂lHõ
J<åºÜ«∂xfl ^•xx JkèQqÆ ∞OKÕ „ѨÜ∞« `åflÅ#∞ QÆ∞iOz =∞#O 34, 35 J^蕺ܫ∂ÅÖ’
J^躌 Ü«∞#O KÕâßO. =∞#O D J^蕺ܫ∞OÖ’ ¿Ñ^ŒiHõO ã¨=∞㨺Å∞ r=# ™ê÷~Úx
QÆ∞iOz K«iÛ^•ÌO.
Ñ¿ ^ŒiHõO
x~°O`«~O° QÍ Pi÷Hõ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ =Ù#flѨÊ\˜H˜ 50 ã¨O=`«û~åʼnõΩ ÃÑQ· Í QÆ_z» #
HÍÅOÖ’ ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ¿Ñ^ŒiHÍxfl x~°∂‡eOK«_O» Ö’ qѶŨ =∞~ÚOk. ¿Ñ^ŒiHõO
~ÚOHÍ =ÙOk QÍx ÉÏQÍ `«yOæ K«|_çOk.
1960 ^Œâß|ÌO „áê~°OÉèOí Ö’ áê¡xOQ∑ Hõq∞+¨<£ ^•i„^Œº ~ˆ Y J<Õ ÉèÏ=#x
~°∂á⁄OkOzOk. D ~ˆ Y‰õΩ kQÆ∞=# =Ù#fl „Ѩ[Å qxÜ≥∂QÆO – „Ѩ`ºÕ H˜Oz PǨ~°
^è•<åºÅ qxÜ≥∂QÆO Hˆ ÅsÅ s`åº Hõh㨠™ê÷~ÚH˜ `«‰Ωõ ¯=QÍ =ÙO@∞Ok. =Å㨠áêÅ<å
HÍÅO <å\˜ ÖËHõ ã¨fi`«O„`«O =zÛ# `˘e ã¨O=`«û~åʼnõΩ K≥Ok# QÆ}ÏOHõ q=~åÅ∞
ÖË#ѨÊ\˜H˜ 1970–71 <å\˜ ã¨=∂Kå~åxfl |\˜ì 59 âß`«O „Ѩ[Å∞ ^•i„^Œº ~ˆ Y‰õΩ
kQÆ∞=# x=ã≤ã∞¨ <Î åfl~°∞. JѨÊ\˜ #∞O_ç D ã¨OYº „Hõ=∞OQÍ `«Q∞Æ `æ ∂« =zÛOk. Jk
1977–78Ö’ 51.3H˜ 1983Ö’ 44.5H˜ 1993–94Ö’ 36H˜ `«yOæ k. <å}ËxH˜ =∞~À"≥Ñ· Ù¨
K«∂¿ãÎ 300 q∞eÜ«∞#¡ „Ѩ[Å∞ – ã¨fi`«O„`«O =zÛ#ѨÊ\˜ =∞# ^Õâ◊ [<åÉèÏ ZO`«
=ÙO^À JO`«=∞Ok „Ѩ[Å∞ ~ÚѨÊ\˜H© ^•i„^Œº ~ˆ YH© kQÆ∞=# =Ù<åfl~°∞. ¿Ñ^ŒiHõO Jxfl
~å„ëêìÅÖ’ XˆH q^èOŒ QÍ ÖË^∞Œ . 1993–94Ö’ cǨ~°∞Ö’ J`«ºO`« JkèHOõ QÍ 63
âß`«O =ÙO_»QÍ Ñ¨O*Ï|∞, ǨÏ~åº<åÅÖ’ 20 âß`«O =ÙOk.
™ê=∂lHõ x|^Œ`ú « QÆÅ Pi÷Hõ âßG"Õ`ÅΫ Ö’ XHõ~Ô #· ã¨∞Y"≥∂Üü∞ K«„Hõ=iÎ
=∂~°^æ ~Œ ≈° Hõ`fi« OÖ’ WOk~åQÍOnè „Ñ¨É∞íè `«fiO 1970 ^Œâß|ÌO =∞^躌 HÍÅOÖ’ KÕÑ\¨ #ì˜
ѨÅ∞ ¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å# Láêkè HõÅÊ<å HÍ~°º„Hõ=∂ŠѶe¨ `«OQÍ ¿Ñ^ŒiHõO ™ê÷~ÚÖ’¡
`«Q∞Æ ^æ ÅŒ #"≥∂^Œ~ÚOk. 1984–85 #∞O_ç D HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ H˘#™êyOK«|_»∞`«∞<åfl~Ú.
ÅOK«Q˘O_ç`#« O ÅH˜`Δ « „QÆ∂ѨÙʼnõΩ KÕ~Û° _»OÖ’ ֒ѨO =Ù#flѨÊ\˜H˜ Jq ¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å#‰õΩ
QÆ}hÜ«∞OQÍ `À_»Ê_®¤~Ú. =∞Ǩ~åRÖ’ Láêkè Ǩg∞ Ѩ^HŒä Oõ ã¨=∞~°=ú O`«OQÍ J=∞Å∞
[~°∞Ѩ|_çOk. 1950ÅÖ’ 1960ÅÖ’ <≥„Ǩ˙ „Ѩ}ÏoHÍ =ӺǨxfl J#∞ã¨iOz KÕÑ\¨ #ì˜

702 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚

 ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ Pi÷Hõ ѨÙ#ifl~å‡}O `«~∞° "å`« HÍÅOÖ’ ¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å# Ѩ^HŒä ÍÅ#∞ J=∞Å∞
Ѩ~K° _« ®xfl ™ê^躌 O KÕãO≤ ^Œx D ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ „Ѩ™êÎqOK«_O» ã¨=Úz`«OQÍ =ÙO@∞Ok.
HÍx ã¨fi`«O„`åº#O`«~O° ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å∞ =Å㨠áêÅ<å HÍÅOÖ’ =Ù#flO`«
^Œ∞~°ƒ~ù ° ^•i„^ŒºOÖ’ ÖË~∞° . 1943 <å\˜ ɡOQÍÖò Hõ~∞° =ÙÖÏO\˜ Hõ~∞° =Ùx Z^Œ∞~À¯ÖË^∞Œ .
1987–88 <å\˜ =~å¬ÉÏè = Ѩiã≤`÷ ∞« Å HÍ~°}OQÍ H˘kÌ=∞Ok PHõe`À [|∞ƒÅ`À
=∞~°}O˜ Kå~°∞. 1965–67, 1972–73 HÍÅO <å\˜ =~å¬ÉÏè = Ѩiã≤`÷ ∞« ÅÖ’ ‰õÄ_®
^•^•Ñ¨Ù JÖÏO\˜ #+¨"ì ∞Õ ã¨OÉèqí OzOk.
JÖψQ =Å㨠áêÅ# HÍÅOÖ’#∞, ã¨fi`«O„`å#O`«~° `˘e ã¨O=`«û~åÅÖ’#∞
KåÖÏ =∞OkH˜ ~ÀAH˜ ~Ô O_»∞ ѨÓ@Å Éè’[#O ÖË^∞Œ . ã¨O=`«û~°OÖ’ H˘xfl <≥ÅÅ∞
~ÀAH˘HõÑÓ¨ @ Éè’[#O ‰õÄ_® ÖˉΩõ O_® QÆ_áç ê~°∞. HÍx W\©=e J^躌 Ü«∞#O ~ÀAH˜
~Ô O_»∞ ѨÓ@Å Éè’[#O ÖËx ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ 1983 <å\˜H˜ 19 âß`åxH˜ 1994 <å\˜H˜ 5
âß`åxH˜ `«y#æ @∞¡ ã¨Ê+¨Oì KÕãO≤ k.
Z‰õΩ¯= PǨ~° ^è•<åºÅ∞ W`«~° PǨ~° Ѩ^•~å÷Å ÅÉèºí `« ‰õÄ_® ¿Ñ^ŒiHõO
`«Q∞Æ ^æ ÅŒ #∞ ã¨∂zã¨∞OÎ k. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1901, 1941Å =∞^躌 HÍÅOÖ’ `«Åã¨i PǨ~°
^è•<åºÅ qx=∞Ü«∞O 24 âß`«O ÃÑQ· Í Ñ¨_áç ÈQÍ, 1951Ö’ ~ÀAH˜ 349.9 „QÍ=∂Å∞QÍ
=Ù#fl `«Åã¨i PǨ~° ^è•<åºÅ qx=∞Ü«∞O 1971Ö’ 468.8 „QÍ=∂ʼnõΩ 1995Ö’
507.7 „QÍ=∂ʼnõΩ JO>Ë 28 âß`«O ÃÑiyOk. PǨ~° ^è•<åºÅ ÅÉèºí `«Ö’x ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ`À
áê@∞ W`«~° qx=∞Ü«∞ =ã¨∞=Î ÙÅ ÅÉèºí `« ÃÑiyOk. 1950Ö’ "åi¬HOõ QÍ `«Åã¨i 9
g∞@~°¡ =„ã¨OÎ ÅÉèºí O HÍQÍ 1960Ö’ 15 g∞@~°∞¡ 1995Ö’ 29.5 g∞@~°¡ =„ã¨OÎ
ÅÉèºí =∞~ÚOk. "åi¬HOõ QÍ W`«~° =ÚYº"≥∞#ÿ qx=∞Ü«∞ =ã¨∞=Î ÙÅ ÅÉèºí `« D kQÆ∞=
QÆ}ÏOHÍÅ∞ `≥eÜ«∞*Ë™êÎ~Ú.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
ã¨O= MÏ^Œº`≥Ö· ÏÅ∞ =#ã¨Êu K«HÔ ¯~° \© HÍѶ‘
`«û~°O (ˆHr) (ˆHr) (ˆHr) („QÍ=ÚÅ∞) („QÍ=ÚÅ∞)
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1955 2.5 0.7 5.0 362.0 67.0
1975 3.5 0.8 6.1 446.0 62.0
1995 7.0 1.0 14.1 646.0 55.0
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 703
 J^Õq^èOŒ QÍ 1950–1996 HÍÅ =º=kèÖ’ áêÅ L`«ÊuÎ 17 q∞eÜ«∞#¡ @#∞flÅ∞
#∞O_ç 68.3 q∞eÜ«∞#¡ @#∞flʼnõΩ J#QÍ 4 ~Ô @∞¡. „QÆ∞_»¡ L`«ÊuÎ 1,832 q∞eÜ«∞#¡
#∞O_ç 28.400 q∞eÜ«∞#¡‰Ωõ J#QÍ 15 ~Ô @¡‰Ωõ ÃÑQ· Í, KÕÑŨ L`«ÊuÎ 752 "ÕÅ @#∞flÅ
#∞O_ç 5388 @#∞flʼnõΩ J#QÍ 7 ~Ô @¡‰Ωõ ÃÑQ· Í ÃÑiyOk.
r=# ™ê÷~Úx `≥eÜ«∞*Ë¿ã =ÚYº"≥∞#ÿ ã¨∂zHõ J~Ú# `«Åã¨i P^•Ü«∞O
1950–1995 HÍÅ =º=kèÖ’ 250 âß`«O ÃÑiyOk. 1975 #∞O_ç 1995 =~°‰Ωõ
`«Åã¨i P^•Ü«∞O Ü≥ÚHõ¯ "åi¬Hõ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ~ˆ @∞ 2.8 âß`«O Wk Jaè=$kú K≥Ok#
^ÕâßÅ Ü≥ÚHõ¯ PÜ«∂ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl ^ŒâÅ◊ `À áÈÅÛ^ŒyOkQÍ =ÙOk. „a@<£
(1855 #∞O_ç 1967 =~°‰Ωõ 1.34 âß`«O), „á¶ê<£û (1861 #∞O_ç 1966 =~°‰Ωõ 1.7
âß`«O), [~°‡h (1850 #∞O_ç 1967 =~°Hõ 1.83 âß`«O), J"≥∞iHÍ (1834 #∞O_ç
1967 =~°‰Ωõ 1.75 âß`«O).
¿Ñ^ŒiHõ ã¨=∞㨺H˜ ™êOѶ∞≤ Hõ, Pi÷Hõ Jã¨=∂#`« `À_»~ÚOk. ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯
Pi÷Hõ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ #∞O_ç ¿Ñ^ŒÅ∞ H˘O`« „ѨÜ∂≥ [#O á⁄Ok#ѨÊ\˜H˜ "åiH˜ ã¨OѨ#∞flʼnõΩ
=∞^茺 JO`«~°O =∞#O K«∂ã¨∞ÎO_»QÍ<Õ ÃÑiyOk. Pi÷Hõ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ Ѷ¨e`åÅ#∞
ã¨=∂[OÖ’x ÃÑ· ™ê÷~ÚH˜ K≥Ok#"å~°∞ XHõ "Õ∞~°‰Ωõ =∞^躌 `«~Q° uÆ H˜ K≥Ok#"å~°∞ áÈQÆ∞
KÕã∞¨ H˘<åfl~°∞. JO`ÕQÍHõ P^•Ü«∞O, JkèHÍ~°O J=HÍâßÅ J#∞z`«"∞≥ #ÿ ѨOÑ≤}© ^ÕâO◊
Ü≥ÚHõ¯ ™êOѶ∞≤ Hõ =~°æ K«„@OÖ’H˜ K˘K«∞Û‰õΩáÈ`«∞Ok. ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞ŠѨâ√◊ „Ѩ=$uÎ
„áêuѨkHõÃÑ· Pi÷Hõ ã¨~m° Hõ~}° q^è•<åÅ∞ „áê~°OaèOK«|_»∞`«∞<åfl~Ú. QÆ#∞Hõ "åix
(ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞efl) J^Œ∞Ѩ٠KÕ¿ã K«~º° Å∞ KÕÑ@¨ Hì áõ È`Õ Jã¨=∂#`«Å∞ WOHÍ ÃÑiˆQ J=HÍâ◊O
=ÙOk.
r=# ™ê÷~Ú
„Ѩ[Å Éè∫uHõ ™êOѶ∞≤ Hõ J=ã¨~åÅ∞ Hõh㨠™ê÷~Ú "Õ∞~°‰Ωõ f~°Û|_»#O^Œ∞#
„Ѩ[Å r=# ™ê÷~Ú x~åHõiOѨ|_»∞`«∞#flk. =∂#=Ùx ã≤u÷ QÆ`∞« efl ã¨~fi° `À=ÚYOQÍ
Jaè=$kú Ѩ~K° _« O» Ö’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ "≥#∞Hõ|_ç =ÙOk. D JOâ◊OÖ’ W`«~° Jaè=$kú
K≥O^Œ∞`«∞#fl ^ÕâßÅ`À áÈeÛ K«∂ã≤#ѨÊ\˜H˜ x~åâß[#HõOQÍ =ÙOk. 1999Ö’
SHõº~å[ºã¨q∞u Jaè=$kú „Ѩ}ÏoHõ (Ü«ÚZ<£_Ñç )≤ 174 ^ÕâßÅ ã¨=∂Kå~åxfl ¿ãHõiOz
~°∂á⁄OkOz# =∂#"åaè=$kú ã¨∂zHõÖ’ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ 132= ™ê÷#OÖ’ =ÙOk.
704 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
 r=# ™ê÷~Ú J<Õk „¿Ñ=∞† =∂#= ã¨O|O^è•Å∞ HõàÅ◊ ∞ ã¨Ow`«O ™êÇ≤Ï`åºÅ
P™êfi^Œ# ÖÏO\˜ H˘xfl H˘Å`«Å‰õΩ gÅ∞Ѩ_x» JOâßʼnõΩ qã¨iÎ Oz =ÙO@∞Ok. HÍx
^•x Jaè=$kúx ÖËHõ "≥#∞HõÉÏ@∞`«<åxfl H˘Å=_®xH˜ gÖˇ·# =∞iH˘xfl JOâßÅKÕ
x~åúiOK«=K«∞Û. =∞#O =ÚO^Œ∞QÍ P~ÀQƺO, q^ŒºH˜ ã¨O|OkèOz# =¸_»∞ JOâßʼnõΩ
– PÜ«Úëê¯ÅO, tâ◊√=∞~°}ÏÅ ~ˆ @∞, JHõ~Δ å㨺`«Å#∞ fã¨∞‰õΩO^•O.
D ~°OQÍÅÖ’ ã¨fi`«O„`å#O`«~° iHÍ~°∞x¤ =Å㨠áêÅ# HÍÅO <å\˜ iHÍ~°∞`¤ À
áÈeÛ K«∂¿ãÎ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O QÆ_»z# =¸_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# q[Ü«∂Å∞
™êkèOzO^Œx K≥Ñʨ =K«∞Û. HÍx ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ P~ÀQƺO, q^Œº =~°∞ã¨QÍ JkèHÍ~°OÖ’H˜
=zÛ# Hˆ O„^Œ ~å„+¨ì „ѨÉ∞íè `åfiÅ #∞O_ç KåÖÏ `«‰Ωõ ¯= „áê^è•#ºO á⁄Ok# ~°OQÍÅ∞. D
~°OQÍÅÖ’ =∞#O ™êkèOz# Jaè=$kúx K≥·<å, NÅOHõ ÖÏO\˜ W`«~° ^ÕâßÅ`À
áÈeÛ#ѨC_»∞ =∞#O ZO`« "≥#∞Hõ|_çOk, Uq∞ ™êkèOKåeûOn ã¨Ê+¨=ì ∞=Ù`«∞Ok.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ 1950Ö’ 32QÍ =Ù#fl ã¨Q@Æ ∞ PÜ«Úëê¯ÅO 1970 <å\˜H˜
45.6 ã¨O=`«û~åʼnõΩ 1998H˜ 63 ã¨O=`«û~åʼnõΩ ÃÑiyOk. HÍx 1997 <å\˜H˜ K≥<· å
„Ѩ[Å ã¨Q@Æ ∞ PÜ«Úëê¯ÅO 69.8 ã¨OIIÅ∞. NÅOHõÖ’ 73.1 ã¨OIIÅ∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’
1940Ö’ „Ѩu "≥~Úº =∞OkH˜ 27.4QÍ =Ù#fl =∞~°}ÏÅ ~ˆ @∞ 1970 <å\˜H˜ 14.98H˜
1997 <å\˜H˜ 8.9H˜ `«Q_æÆ O» =Å# ã¨Q@Æ ∞ PÜ«Úëê¯ÅO ÃÑiyOk.
tâ◊√ =∞~°}ÏÅ ~ˆ @∞ 1941Ö’ „Ѩu "≥~ÚºH˜ 227 =ÙO_»QÍ 1970 <å\˜H˜
130 H˜ 1997 <å\˜H˜ 71H˜ `«yOæ k. 1997 <å\˜H˜ K≥<· å (38), NÅOHõ (17).
WѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ „Ѩã∂¨ u =∞~°}ÏÅ∞ KåÖÏ Z‰õΩ¯=. „Ѩu ÅHõΔ „Ѩã"¨ åʼnõΩ 507
=∞Ok K«xáÈ`«∞<åfl~°∞. K≥<· å, NÅOHõÅÖ’ ã¨O|Okè`« ã¨OYºÅ∞ =~°∞ã¨QÍ 95,140.
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’x 60 âß`«O HÍ#∞ÊÅ∞ ZÖÏO\˜ tHõ}Δ á⁄O^Œx
"åi Ѩ~º° "ÕH}Δõ Ö’ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú.
qã¨Î $`« ™ê÷~ÚÖ’ x~°H~Δõ å㨺`« H˘#™êQÆ∞`«∂ =ÙO_»@O ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ü≥ÚHõ¯
=∞~˘Hõ "≥Ñ· Ũ¶ ºO.1950Ö’ ^•^•Ñ¨Ù 82 âß`«O ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ x~°H~Δõ åã¨∞ºÅ∞. 1997
<å\˜H˜ ‰õÄ_® 38 âß`«O x~°H~Δõ åã¨∞ºÅ∞QÍ =∂~å~°∞. ã¨O|Okè`« ã¨OYºÅ∞ K≥<· åÖ’
17.1 âß`«O NÅOHõÖ’ 9.3 âß`«O. JO`ÕQÍHõ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x JHõ~Δ å㨺`«Ö’ ‰õÄ_®
„ã‘ΠѨÙ~°∞+¨μÅ =∞^躌 =º`åºã¨O KåÖÏ Z‰õΩ¯=. „ã‘ΠѨÙ~°∞+¨μÅ JHõ~Δ å㨺`« 1:2 x+¨ÊuÎÖ’
=ÙOk.
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 705
 QÆ_z» # J^蕺ܫ∂ÅÖ’ q=iOz# q^èOŒ QÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ÃÑ· ™ê÷~Ú q^Œº
™êOˆHuHõ q^Œº XHõ "Õ∞~°‰Ωõ ÉÏQÍ<Õ =ÙOk. QÆ`« ^Œâß|ÌOÖ’ áê~îâ° ßÅ q^Œº "ÕQOÆ QÍ
qã¨iÎ OzOk. |_çH˜ áÈÜÕ∞ |_ç D_»∞ QÆÅ a_»Å¤ âß`«O ÃÑiyOk. 88 âß`åxH˜ ÃÑQ· Í
„QÍ=∂ʼnõΩ „áê^äqŒ ∞Hõ áê~îâ° ßÅÅ =ã¨u HõeÊOK«|_çOk. HÍx W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’
áê~îâ° ßÅÖ’¡ ÃÑ· ™ê÷~Ú q^•ºã¨Oã¨Å÷ Ö’ q^Œº Ü≥ÚHõ¯ QÆ∞}Ï`«‡Hõ`« H©}Δ O˜ zOk. H˘xfl
q∞#Ǩ~ÚOѨÙÅ`À „ѨÉ∞íè `«fi áê~îâ° ßÅ =º=ã¨÷ ÉÏQÍ ^≥|ƒu#flk. JO^Œ∞‰õΩ „ѨÉ∞íè `«fiO,
~å[H©Ü∞« áêsìÅ∞, q^•ºkèHÍ~°∞Å∞, Láê^蕺ܫÚÅ∞, `«e^¡ OŒ „_»∞Å∞, q^•º~°∞Åú ∞ JO^Œ~∂°
ÉÏ^è∞Œ ºÖË. „QÍg∞} áê~îâ° ßÅÖ’¡ q^Œº =∞s J^è•fi#OQÍ =ÙOk. KåÖÏ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ 5
ã¨O=`«û~åÅ∞ áê~îâ° ßʼnõΩ Ç¨[Ô~#· q^•ºiúH˜ K«^=Œ _»O ~åÜ«∞_»O ~å^Œ∞.
QÆ_z» # 50 ã¨O=`«û~åÅÖ’ P~ÀQƺ ã¨O~°H}Δõ „Ѩ`ºÕ H˜Oz „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’
ѨÓiÎQÍ J„â◊^‰úŒ Ωõ QÆ∞~°~ÚOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ QÆ`« ^Œâß|ÌOÖ’ 19 âß`«O „Ѩ[ʼnõΩ
=∞Ozh\˜ =ã¨u ÖË^∞Œ . 25 âß`«O „Ѩ[ʼnõΩ P~ÀQƺ ¿ã=Å∞ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖË=Ù.
71 âß`«O „Ѩ[ʼnõΩ áêiâ◊√^躌 =ã¨`∞« Å∞ ÖË=Ù. 5 ã¨OIIŠ֒Ѩ٠=Ü«∞ã¨∞û QÆÅ a_»Å¤ Ö’
53 âß`«O =∞Ok =Ü«∞ã¨∞ûH˜ `«y# |~°∞=Ù ÖË~∞° . W\©=e ã¨O=`«û~åÅÖ’ D ã¨OYº
„Hõ=∞OQÍ `«Q∞Æ `æ ∞« #flk. áÈeÜ≥∂, =∞â◊¥zHõO, HõÜ Δ ∞« , _çÑiΑ¶ Ü«∂, ^è#Œ ∞~åfi`«O, HÀiO`«
^ŒQ∞Æ æ – ÖÏO\˜ [|∞ƒÅ∞ ~å‰õΩO_® "åºkè x~À^èHŒ õ K«~º° Å∞ [Ü«∞„Ѩ^OŒ QÍ x~°fiÇ≤ÏOK«
|_»∞`«∞<åfl~Ú.
q^ŒºÖ’ ÖÏQÍ<Õ „ѨKå~ÀQƺ~°OQÆOÖ’ ‰õÄ_® „Ѩ[ʼnõΩ JO^Œ*Ë¿ã ¿ã=Å∞
QÆ∞}Ï`«‡Hõ`« KåÖÏ ~å„ëêìÅÖ’ – „Ѩ`ºÕ H˜Oz Ç≤ÏOn ÉèÏëê ~å„ëêìÅÖ’ J^è•fi#OQÍ =Ù#flk.
„QÍg∞} „áêO`åÅÖ’ QÆ$ǨÏ=ã¨u "≥∞~°∞QÆ∞Ѩ_Oç k. HÍx Ѩ@}ì „áêO`åÅÖ’
ÅHõÖΔ Ïk =∞Ok Wà◊√§ ÖËHõ ¿Ñ"£"∞≥ O@¡ g∞^Œ ÖËHõ QÆ∞_çÃãÅÖ’ ZO_» "å# QÍÅ∞Å #∞O_ç
~°H}Δõ ÖˉΩõ O_® |`«∞‰õΩb_»∞ã¨∞<Î åfl~°∞.
rq`åxfl ã¨∞ÅÉè`í ~« O° ã¨∞Y=O`«O*Ë¿ã ã¨∂¯@~°∞¡ "≥∂\Ï~°∞ ÃãH· à˜ √◊ §, ~ˆ _çÜ∂≥ Å∞,
ZÅ„H˜Hì ± á¶êº#∞¡,¡ ‰õÄÅ~°∞,¡ >ˇeá¶È#∞¡, >ˇeq[#∞¡, i„Ѷl≤ ~ˆ @~°∞,¡ "å+≤OQ∑ "≥∞+‘#∞¡ ÖÏO\˜
=ã¨∞=Î ÙÅ qxÜ≥∂QÆO „Ѩ`ºÕ H˜Oz „QÍ=∂ÅÖ’ KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=.
=∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ 1950 #∞O_ç q^Œ∞ºnÌH~õ }° KÕÜ∞« |_ç# Ѩ@}ì ÏÅ∞, „QÍ=∂Å ã¨OYº
qѨs`«OQÍ ÃÑiyOk. 1990ÅÖ’ QÆ∞_çÃãÅ∞ q∞#Ǩ~ÚOz „QÍg∞} „áêO`åÅÖ’x
706 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚
43 âß`«O ‰õΩ@∞OÉÏʼnõΩ Ñ¨@}ì ÏÅÖ’x ^•^•Ñ¨Ù Jxfl ‰õΩ@∞OÉÏʼnõΩ q^Œ∞º`ü =ã¨u
HõeÊOK«|_çOk. 1950Ö’ 5.1 aeÜ«∞<£ H˜Ö’"å\ò J=~üû (ÔH._»|∞¡ º.ÃÇÏKü.)QÍ =Ù#fl
q^Œ∞º^Œ∞`«ÊuÎ 1996 <å\˜H˜ 434 aeÜ«∞<£ H˜Ö’"å\ò J=~üûH˜ ÃÑiyOk. Ѩ@}ì „QÍg∞}
„Ѩ[ʼnõΩ "å~åΠѨ„uHõÅ∞, =∂ºQÆ*ˇ·#∞¡, ã≤x=∂Å∞, ã¨Ow`«O, >ˇeq[#∞¡ Z‰õΩ¯=QÍ
JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ =KåÛ~Ú.
^ÕâO◊ Ö’ „Ѩ|e# x~°∞^ÀºQÆO „Ѩ[Å r=#™ê÷~ÚÃÑ· KåÖÏ „Ѩu‰õÄÅ „ѨÉÏè =O
K«∂Ñ≤Ok. Pi÷HÍaè=$kú q^•º=O`«∞Öˇ#· „QÍg∞}, Ѩ@}ì „Ñ¨[Å x~°∞^ÀºQÆOÃÑ· f„="≥∞#ÿ
„ѨÉèÏ=O K«∂¿ÑO`«QÍ Ñ¨i„â◊=∞ ¿ã=ÅÖ’ `«y#xfl L^ÀºQÍÅ∞ HõeÊOK«_»OÖ’
qѶŨ =∞~ÚOk. "åi rq`åʼnõΩ f„="≥∞#ÿ =∂#ã≤H,õ ™ê=∂lHõ, Pi÷Hõ Jã¨=∞`«∞ź`«x
`≥zÛÃÑ\˜Oì k.
Jaè=$kú, ¿Ñ^ŒiHõO r=# ™ê÷~Ú s`åº qq^èŒ ~å„ëêìÅ =∞^躌 , "å\˜Ö’x
„áêO`åÅ =∞^躌 ã¨ik^Œ=Ì Åã≤# KåÖÏ =º`åºã¨O =ÙOk. r=# ™ê÷~ÚÖ’ =∂#"åaè=$kú
ã¨∂zHõÅÖ’ "≥∞~°∞QÆ∞^ŒÅ H˘~°‰Ωõ ~å[ºO, ™ê=∂lHõ ~°OQÆOÖ’ QÆ`O« Ö’ HõO>Ë KåÖÏ
K«∞~°∞HÔ #· áê„`« x~°fiÇ≤ÏOK«=Åã≤ =ÙO@∞Ok.
Láêkè ^˘~°Hxõ =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ∞, z#fl ~Ô `· ∞« Å∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨=∂[OÖ’
r=# ™ê÷~Ú s`åº J`«ºO`« J}QÍi# =~°Oæ . "å~°∞ ¿Ñ^ŒiHõO`À ~ÀQÍÅ∞, ~˘ã¨∞Åì `À
ã¨`=« ∞`«=∞=Ù`«∞O\Ï~°∞. "åiH˜ ã¨iÜ≥∞ÿ # q^Œº, WO\˜ =ã¨u, P~ÀQƺ ¿ã=Å∞, ~°H`Δ˜ «
=∞Ozh\˜ ã¨~Ñ° ~¨¶ å, áêiâ◊√^躌 O, q^Œ∞º`ü, ™êO㨯 $uHõ q<À^Œ =ã¨`∞« Å∞ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’
=ÙO_»=Ù. ‰õΩÅq=Hõ,Δ ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ J}z"Õ`« ÉÏkè`∞« Å∞ ‰õÄ_® "åˆ~. "å~°∞ =~°æ ã¨OѶ∂¨ ÅÖ’
ã¨OѶ∞¨ \˜`« Ѩ~K° |« _ç# "å~°∞ HÍ^Œ∞. ~å[H©Ü∞« „Hõ=∞OÖ’ ‰õÄ_® JO`«QÍ *’HõºO ÖËx"å~°∞.
<≥~"° ~Õ =Û° Åã≤# "åQÍú<åÅ∞
=∞#‰õΩ xã¨ûO^ÕÇϨ OQÍ <≥~"° ~Õ Û° =Åã≤# "åQÍú<åÅ∞ KåÖÏ =Ù<åfl~Ú. Z<Àfl
"≥∞àÿ √◊ § =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ=Åã≤ =ÙOk. =∞#O ~ÚOHÍ ¿Ñ^ŒiHõO, ~ÀQÍÅ∞, x~°H~Δõ å㨺`«,
™ê=∂lHõ "≥#∞HõÉÏ@∞`«#O, ‰õΩÅѨ~"° ∞≥ #ÿ q=Hõ,Δ „ã‘ΠѨÙ~°∞+¨ q=Hõ,Δ J}z"Õ`Ö« ÏO\˜
ã¨"åà◊√§ Z^Œ∞~˘¯O@∞<åflO. HÍx x~åâß xã¨Ê $ǨÏʼnõΩ QÆ∞iH͉õÄ_»^∞Œ . =∞# ã¨=∞㨺ÅÖ’
KåÖÏ=~°‰Ωõ =∞#O Ö’#~Ú# J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ =∂~°∞ÊÅ =Å# L`«Ê#fl"≥∞#ÿ q QÍx ã¨|Î `ú «
ã¨fi`«O„`«O `«~åfi`« ÉèÏ~°`«^Õâ◊O 707
ÖËHõ u~ÀQÆ=∞#O =Å# HÍ^Œ∞. Ö’áêÅ∞ KåÖÏ =Ù#flѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞«
~°OQÆOÖ’ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ q[Ü«∂Å∞ ™êkèOzOk. ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O kâ◊QÍ QÆ}hÜ«∞"≥∞#ÿ
Jaè=$kú ™êkèOzOk. XHõ ¿Ñ^Œ ^ÕâO◊ ™ê=∂lHõ <åºÜ«∂xfl KÕÑ@¨ Qì ÅÆ ^•? – J<Õ
JOâ◊OÃÑ· QÆ`O« Ö’ #_»z# K«~Û° WѨC_»∞ ã¨O^Œ~ƒ° ù â◊√kú HÀÖ’Ê~ÚOk. D<å_»∞ =∞#O
Jaè=$kú <åºÜ«∞O ™êkèOKåO QÆ#∞Hõ Jaè=$kúx <åºÜ«∞O`À ZÖÏ J#∞ã¨O^è•#O
KÕÜ∂« Å#fl <≥„Ǩ˙ ã¨OkQÆ`ú « ‰õÄ_® J^Œ$â◊º=∞~ÚOk. HÍ|\˜ì ~å#∞#fl ^Œâß|ÌOÖ’
ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Jáê~°"∞≥ #ÿ Jaè=$kú ™êkèã∞¨ OÎ ^Œx, „Ѩ[Å rq`åÅ#∞ =∂~°Û_»OÖ’#∞ "åiH˜
=∞Oz r=# „Ѩ=∂}Ïxfl HõeÊOK«_O» Ö’#∞ ÃÑ^ŒÌ =ÚO^Œ_∞» QÆ∞ "Õã∞¨ OÎ ^Œx PtOK«=K«∞Û.
=∞# Pâß"å^ŒO D ã¨=∞㨺ʼnõΩ „Ѩ*Ï™êfi=∞ºO Hõ#∞Q˘#QÆÅ^Œ<Õ qâßfiã¨OÖ’
=ÙOk. =∞Ç≤Ïà◊Å∞ „QÍg∞} ¿Ñ^ŒÅ∞ J}z"ÕÜ∞« |_ç# ‰õΩÖÏÅ∞, =~åæÅ∞ WO`«HOõ >Ë =∞Oz
=∂#=`å"å^ŒO`À ‰õÄ_ç# rq`«O ™ê^躌 Ѩ_∞» `«∞O^Œx qâ◊fiã≤ã∞¨ <Î åfl~°∞. "å~°∞ "å~°ã`¨ fi« OQÍ
ã¨O„Hõq∞Oz# ~å[H©Ü∞« K≥`· #« ºO`À "Õ∞ÖÁ¯O\Ï~°∞. KåÖÏ |ÅÇ‘Ï#`«Å∞ =Ù#flѨÊ\˜H˜
ÉèÏ~°`«^Õâ◊ „Ѩ*Ï™êfi=∞º ~å[H©Ü«∞ q^è•#O P JkèHÍ~åxfl K≥ÖÏ~ÚOKÕ K«„\Ïxfl
ã¨=∞‰õÄ~°∞Û`«∞Ok. „Ѩ*Ï™êfi=∞ºOÖ’ „Ѩ[Å JkèHÍ~°O `«~°`«~åÅ∞QÍ ¿Ñ~°∞‰õΩáÈ~Ú
QÆ∞@ìÅ∞QÍ áÈQÆ∞Ѩ_¤» ^Œ∞=Ú‡ ^è∂Œ ox `«∞_çz ÃÑ@ìQÅÆ [ńѨàÜ ◊ ∞« O.

708 aѨ<£K«O„^Œ, =∞$^Œ∞Å =ÚYs˚, Pk`«º =ÚYs˚