స్టీఫెన్ హాకింగ్

qMq $X¯«s¡÷|ü •*Œ
d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥
&Üˆˆ ÄsY. sêeTø£ècÕís

¬ &ç¶
NAVEENA VISWAROOPA SILPI STEPHEN HAWKING
by : Dr. R Ramakrishna Reddy
Á|ü#T· s¡D HÓ+. : 2350/307 ` 35 >∑‘· eTTÁ<äD\T : 2011,

2011, 2013
Á|ü‘·T\T : 2000
4e eTTÁ<äD : p˝…,’ 2016
© s¡#·sTT‘·
yÓ\ : 50/`
Á|ü‘·T\≈£î
$XÊ˝≤+Á<Ûä |ü_¢wæ+>¥ Vü≤Ödt $XÊ˝≤+Á<Ûä ãTø˘Vü≤Ödt
33`22`2, #·+Á<ä+ _*¶+>¥‡ $»j·Tyê&É, $XÊK|ü≥ï+,
#·T≥Tº>T∑ +≥, $»j·Tyê&É`520004 nq+‘·|⁄ü s¡+, >∑T+≥÷s¡T
bò˛Hé : 0866`2430302 ‹s¡T|ü‹, ø±øÏHê&É, ˇ+>√\T
Email : vphpublish@gmail.com lø±≈£îfi¯+, ø£&|É ,ü $»j·Tq>∑s+¡
ôV≤#·Ã]ø£ : á |ü⁄düÔø£+˝À @ uÛ≤>±HÓ’ïHê |üP]Ô>± ø±˙, bÕøÏåø£+>± ø±˙ ø±|”¬s’{Ÿ Vü≤≈£îÿ
ø£*–qyê] qT+&ç ˝Òø£ Á|ü#·Ts¡Dø£s¡Ô\ qT+&ç eTT+<äT>± sê‘·|üPs¡«ø£
nqTeT‹ bı+<ä≈£î+&Ü @ s¡÷|ü+>± yê&ÉT≈£îHêï ø±|”¬s’{Ÿ #·≥ºØ‘ê´ H˚s¡+.
eTTÁ<äD : $XÊ˝≤+Á<Ûä $C≤„q dü$T‹ eTTÁ<äD≤\j·T+ ` $»j·Tyê&É
n+øÏ‘·+
Hê J$‘· >Á +∑ <∏ëìï |Á jü ÷Ó »qø£s+¡ >± eT\∫

J$‘· >∑eT´+˝À dü+uÛ$Ñ +#˚ Ä≥Tb˛≥¢qT n\y√ø£>± d”«ø£]+∫
Áù|eT, ø£s¡TD, ø£åe÷>∑TD≤\ dü$Tà[‘· neTè‘· uÛ≤+&ÉyÓTÆ
Hê XÊg |ü]XÀ<Ûqä , kÕVæ≤‘·´s¡+>∑+˝À |ü⁄s√_Ûeè~ΔøÏ yês¡~˝Û ≤
nC≤„‘· dü÷‘Á <· ëÛ ] |Á kü Õ~+∫q es¡+˝≤
Hê düTK, <äT'U≤*ï düeTbÕfi¯fl˝À¢ d”«ø£]+∫ e÷s¡<Z ]ä Ù˝≤ q&ç∫q,
Hê düV≤ü #·] ‘·T\dæøÏ ùÁ|e÷qTsê>±\‘√
sêps¡T sêeTø£ècÕí¬s&ç¶
s¡#q· ô|’ Hê uÛ≤eq
uÛÖ‹ø£yTÓ qÆ ndæ‘Ô ê«ìï e~˝ÒdTü ø=ì, e´øÏÔ #˚‘q· ˝À+∫ $X¯« #˚‘q· ˝ÀìøÏ
m~–qyês¡T XÊÁdüÔE„\T. XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T ‘·eTì•‘· |ü]XÀ<Ûäq\‘√, ì>∑TZ<˚*Ãq
dæ<ëΔ+‘ê\‘√, dü‘ê´$wüÿs¡D\‘√, XÊÅdj Ô” T· uÀ<Ûq ä \‘√, eTìwæì eT˙wæ>±
r]Ã ~<ä& › ÜìøÏ bÕ≥T|ü&‘É ês¡T. y˚sTT sπ ø£\T>± $ø£d+æ ∫q y˚T<∏√ dü+|ü‹‘Ô √,
XÊÁdj Ô” T· , yÓC’ ≤„ìø£ s¡+>∑+˝À m|üŒ{øÏ | £ ü &ÉT $q÷‘·ï Ä$wüÿs¡D\≈£î ø£sèÔ¡ ‘·«+
eVæ≤düTq Ô ï, eVæ≤+∫q XÊÁdy Ôü ‘˚ \Ô· T e÷qe s¡÷|ü+˝Àì n_Ûqe düèwæøº s£ ˝Ô¡ .Ò @
XÊÁdy Ôü ‘˚ Ô· |
Á ‹
ü bÕ<äq\T n+‹eT dü‘ê´\Tø±e⁄. ˇø£ |ü]ø£\Œq ‘·sê«‘· eTs=ø£
|ü]ø£\Œq yÓ\T>∑T˝Àìø=düT+Ô ~. Ä u≤≥˝À XÊÁdE Ôü \„ T ìs¡+‘·s¡ XÁ e ¯ T‘√ d ù «<ä
_+<äTe⁄\T ∫+~+∫ e÷qyê[ nuÛTÑ ´<äjT· u≤≥≈£î k˛bÕHê\T>± ì\TkÕÔsT¡ .
Ä~X¯˝À, n+#·Hê\ø£+<äì nq+‘·$C≤„q+‘√, Hê&ûeT+&É\+ |üì #˚jT· ø£
b˛sTTHê eT÷>∑y√sTTq >=+‘·T≈£î ã<äT\T>± yêsTTdt dæ+<∏d ôä »’ sY <ë«sê
uÛ≤yê*ï e÷≥\T>± eT\#·Tø=ì nq+‘·$X¯« n<Û´ä j·THêìøÏ lø±s¡+ #·T{≤º&TÉ
d”|
ôº H
ò é Vü‰øÏ+>¥. qMq XÊÁdj Ôü T· T>∑+˝À n|üs¡ ◊HédH º” >é ± |
ù s=+<ë&ÉT. øπ +Á_&ç®
$X¯«$<ë´\j·T+˝À ˇø£|ü &ÉT \Tø±dæjT· Hé bÁ ıô|d ò sü Y Ä|òt y˚T<∏yä T˚ {Ïø‡˘ |ü<$ ä ì
q÷´≥Hé eTVü‰X¯jT· T&ÉT #˚|{ ü ≤º&TÉ . Ä |ü<$ ä ˝À ø=qkÕ–q XÊÁdy Ôü ‘˚ Ô· d”|
ôº Hò é
Vü‰øÏ+>¥.
$X¯« |ü⁄≥Tºø,£ dü]Vü≤<äT\› T, uÛ$ Ñ wü´‘Y, eT¬sH√ï ÄdüøøÔÏ s£ y ¡ TÓ q
Æ $wüj÷ · *ï
ãVüQ»qs¡+»ø£+>±, Á|ü»\ uÛ≤wü˝À #Ó|æŒq XÊÁdüÔy˚‘·Ô Vü‰øÏ+>¥. $X¯«düèwæº˝À
düèwæøº s£ Ô¡ ñHêï&H É ˚ n+XÊìï, qeTàø±ìï, ø=‘·Ô $C≤„q XÊÁkÕÔ\T n+^ø£]+#·&+É
˝Ò<ì ä Vü‰øÏ+>¥ ìs=àVü≤e÷≥+>± ‘Ó*bÕs¡T. uÛ÷ Ñ e÷´ø£s¸¡ D dæ<ëΔ+‘·+ | Á øü ±s¡+
X¯Sq´dæ‹ ú qT+∫ $X¯«+ ‘·qqT ‘êqT Ä$s¡“$ ¤ +#·>\∑ <äT, düèwæ+º #·Tø√>∑\<äT
≈£L&Ü n+{≤s¡T. e÷s¡T‘·Tqï s√E\T, dü]ø=‘·Ô dæ<ëΔ+‘ê\T, Ä$wüÿs¡D\T,
bÕ‘·qeTàø±\≈£î dü«dæÔ #ÓãT‘êj·T+{≤s¡T. XÊÁdyÔü ‘˚ >Ô· ±, yÓTTVü≤e÷≥+ ˝Ò≈î£ +&Ü,
ôd’Hé‡≈£î eT‘êìøÏ, <˚e⁄&çøÏ eT<Ûä´ ‘˚&Ü\qT $e]kÕÔ&ÉT. Äj·Tq Áyêdæq
dü+øÏ| å øÔü ±\+ ø£<≈ä∏ î£ –˙ïdt ãTø˘ Ä|òt ]ø±s¡T˝‡¶ À kÕúq+ \_Û+∫+~. $T*j·THé
ø±|”\T neTTà&ÉTb˛j·÷sTT. $X¯«+˝À Á|ü‹<ëìì $e]+#·>∑*–q ˇø£
qeT÷HêqT ‘·j·÷s¡T #˚j·÷\qï~ Vü‰øÏ+>¥ dü+ø£\Œ+. q÷´≥Hé, &çsêø˘
yês¡dTü &ÉT>± Vü‰øÏ+>¥ ns¡TΩ&ì É m+‘√ eT+~ ø=ìj·÷&Üs¡T.
Ä‘·à$XÊ«dü+ eTT+<äT n${Ï‘·q+ ‘·\ ˇ>±Z*‡+<˚. eTìwæ ø£<ä\˝Òì,
e÷{≤¢&É˝Òì dæú‹˝À ñ+≥÷, Hê\T>∑T <äXÊu≤›\T>± Hê&ûeT+&É\ yê´~Û‘√
b˛sê&ÉT‘·÷, dü]ø=‘·Ô XÊÁdüÔ$C≤„Hêìï |ü+∫ô|&ÉT‘·Tqï d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥
e÷qyê[ #·]‘Á ˝· À eTVü≤Àqï‘· XÊÁdy Ôü ‘˚ >Ô· ± ì*Ãb˛‘ê&ÉT. d”|ôº H
ò é Vü‰øÏ+>¥ J$‘·
$X‚cÕ\T n+<äs÷ ¡ ‘Ó\TdüTø√ <ä>$ Z∑ . á |ü⁄düøÔ £ s¡#q · ˝À n+XÊ\˙ï m+‘√
dü+øÏå|üÔ+>± düeT≈£Ls¡Ã&É+ »]–+~. mH√ï Á|ü#·Ts¡D˝À¢ yÓ\Te&çq $wüj·T
ùdø£s¡D\qT Äø£[+|ü⁄ #˚düTø=ì, dü+øÏå|üÔ+>± á |ü⁄düÔø£+˝À bı+<äT
|üs# ¡ & · +É »]–+~. düeTÁ>∑ $wüjT· |ü]C≤„HêìøÏ bÕsƒ≈¡ î£ \T l m. >±+~Û,
l j·T+. $»j·T≈£îe÷s¡¢ s¡#·q\qT dü+Á|ü~ùdÔ eT+∫~. d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥
J$‘· ø£<ä∏ s¡#q · $XÊ˝≤+Á<äÛ | Á #ü T· s¡D≤\j·T+ y˚TH˚»s¡T l _. áX¯«s¡s¬ &ç¶
>±] bÁ ˛‘ê‡V≤ü + e\¢ yÓ\Te&ç+~. Äj·Tq≈£î Hê Vü≤è<äjT· |üPs¡«ø£ ø£è‘·»‘„ \· T.
d”|
ôº H ò é >±] e´øÏ>Ô ‘∑ · bò˛{À\qT, $wüj÷ · \qT m+‘√ n+<ä+>± |ü⁄düøÔ +£ ˝À
bı+<äT|ü]∫q l.j·Tdt.yÓ+ø£≥kÕ«$TøÏ Hê n_Ûq+<äq\T.
` ÄsY. sêeTø£ècÕí¬s&ç¶,
uÛÖ‹ø£ XÊÁdüÔ $uÛ≤>∑+
lø£èwü<í e˚ sêj·T $X¯«$<ë´\j·T+
nq+‘·|ü⁄s¡+.
Ç+<äT˝À . . .
1. d”|
ôº H
ò é Vü‰øÏ+>¥ dü+øÏ|
å Ôü J$‘· #·]‘Á · 1
2. $X¯«+ Ä$sê“e
¤ + 32
3. ø£èwü_
í ˝≤\ dü+>∑‘T· \T 35
4. dü\ú ø±˝≤\ uÛ≤eq @+ #ÓãT‘·T+~? 40
5. Je+ ‘=* Äqyêfi¯ófl 42
6. >Á V
∑ ‰ü +‘·s¡ yêdüT\ nH˚«wüD 44
7. $X¯«yê´|üq+ »s¡T>∑T‘·T+<ë? 45
8. ◊ø£´ dæ<ëΔ+‘· $X‚cÕ\T 48
9. Vü‰øÏ+>¥ eTH√uÛ≤yêqTuÛ÷
Ñ ‘·T\T 51
6WHSKHQ+DZNLQJ4XRWHV
)LOPRJUDSK\6WHSKHQ+DZNLQJ
6WHSKHQ+DZNLQJ3KRWR$OEXP
d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥ dü+øÏå|üÔ J$‘· #·]Á‘·
Á|ü>‹∑ o\+ ø±\+, dü+|òTü s¡¸D <ëì eT÷\+. |ü]D≤eT+ <ëì HÓ»’ +. @e÷s¡TŒ
n+<ä]ø° yÓ÷<ä+ø±<äT. e÷s¡TŒ ø√]q Hê&ÉT dü+|òTü s¡¸D ‘·|Œü <äT. dü+|òTü s¡¸D ˝Òì Hê&ÉT
ø£fi,¯ XÊÁkÕÔ\≈£î m<äT>∑T<ä\˝Ò<Tä . XÊÁdü+Ô n&ÉT>∑&TÉ >∑THê, nDTeDTe⁄Hê, eTìwæJeq
>∑eTHêìï, dü«Á|üj÷Ó »q, kÕs¡«»˙q Á|üj÷Ó »Hê\‘√ ìπs•› dü÷,Ô düs«¡ uÛ÷Ñ ‘· Væ≤‘·ø±]>±,
Jeq kÕs¡úø£´ ~X¯>± kÕ–b˛j˚T |üdæ&çu≤≥ y˚düTÔ+~. XÊÁdüÔ+ dü<ë e+<ä˙j·T+.
•s√<Ûës¡´+. XÊÁdü+Ô Nø£{À¢ ø£sB¡ |æø£ ˝≤+{Ï~. XÊÁdü+Ô rs¡Ãì düeTdü´˝Ò<Tä . XÊÁdü+Ô
#Ó|Œü ì <Ûs’Ó ´¡ +˝Ò<Tä . n~ ø£\Œ‘·sT¡ e⁄. e+<ä\ dü+e‘·‡sê\T>± XÊÁdü˝Ô Àø£+˝À mH√ï
ˇ&ç<Tä &ÉT≈£î\T. >¬ ©*jÓ÷ dü÷s¡´øπ +Á<ä dæ<ëΔ+‘êìï Á|üyX˚ ô¯ |{Ïqº s√E˝À¢ eT‘· dü+ã+~Û‘·
yê<äq\T yÓTT<ä\j·÷´sTT. ÄHê&ÉT eT‘· uÛ≤yê\≈£î $s¡T<ä+Δ >± dü÷s¡´øπ +Á<ä dæ<ëΔ+‘êìï
Á|üuÀ~Û+∫q+<äT≈£î >¬ ©*jÓ÷≈£î ø±s¡>±s¡ •ø£å $~Û+#ês¡T. j·÷e‘Y yÓC’ ≤„ìø£ XÊÁkÕÔìøÏ
¬>©*jÓ÷ Ä<äT´&ÉT nì ◊Héd”ºHé ø=ìj·÷&Üs¡T. Ä˝ŸãsYº ◊Héd”ºHé, eT‘·+˝Òì
XÊÁdü+Ô ≈£î+≥T+~. XÊÁdü+Ô ˝Òì eT‘·+ >∑T&ç~¶ nì ù|s=ÿHêïs¡T. <˚e⁄&ÉT ˝Ò<ë eT‘êr‘·
uÛ≤eq\qT |üøÿ£ ≈£î ô|{Ïº Ä˝À∫+#˚yês¡T ø=+<äsT¡ +{≤s¡T. Ä~X¯>± yÓ[fl‘˚, eTìùw ˇø£
dü è wæ º ø £ s ¡ Ô . ‘· q nedü s ê\ nH˚ « wü D ˝À ‘· q ≈£ î ø±e\dæ q edü T Ô e ⁄\qT ‘êqT
düèwæ+º #·T≈£î+{≤&ÉT. j·TT>±\ bÕ≥T eTìwæ y˚T<Ûdä Tü ‡ì XÊdæ+∫q uÛ≤yê\T, dæ<ëΔ+‘ê\T
&Ü]«Hé Á|ü‹bÕ<äq‘√ ≈£î|üŒ ≈£L*b˛j·÷sTT. á #·sê#·s»¡ >∑‘T· ìÔ ˇø£ düTeTTVüAs¡+Ô ˝À
<˚e⁄&ÉT düèwæ+º #ê&Éqï uÛ≤eq eTìwæì y˚\ @fi¯ófl bÕ*+∫+~. <ëìì ≈£Lø£{yÏ fi˚ fl¯ ‘√
ô|øÏ*+#ê&ÉT &Ü]«Hé.
H˚H=ø£ n$&ç yê&çqì uÛ≤$+#·&É+ ˝Ò<äT, uÛ≤e|üs¡+>± kÕe÷q´ J$‘êH˚ï
>∑&TÉ |ü⁄‘·THêïqT. uÛ≤yê\qT e÷eT÷\T ø£+sƒ+¡ ‘√ e´ø£+Ô #˚jT· ˝Òøb£ ˛sTTHê, Ä˝À#·q\˙ï
eT÷dü˝À b˛dæq≥T¢ e*¢+#·>∑\qT (ø£+|üP´≥sY <ë«sê). $X¯«+ dü«j·T+ |üP]‘·+.
$X¯« Ä$sê“¤yêìï uÛÖ‹ø£ XÊÁdüÔ ìj·Te÷\T $|ü⁄©ø£]+#·>\∑ e⁄ n+{≤&ÉT Vü‰øÏ+>¥. á
»>∑‘T· Ô ñìøÏøÏ <˚e⁄&ÉT nedüs+¡ ˝Ò<ìä d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ uÛ≤eq. uÛ÷Ñ e÷´ø£s¸¡ D dæ<ëΔ+‘·+
Á|üø±s¡+ X¯Sq´ dæ‹ú qT+∫ $X¯«+ ‘·qqT ‘êqT Ä$s¡“$¤ +#·>\∑ <äT, düèwæ+º #·Tø√>∑\<äT
nì Ç{°e\ Vü‰øÏ+>¥ dü+#·\q yê´K´\qT #˚XÊs¡T.
Ä‘·à $XÊ«dü+ eTT+<äT n+>∑yø’Ó \£ ´+ ‘·\ ˇ>±Z*‡+<˚. Hê&û eT+&É\ yê´~Û‘√
ø£+&Ésê\T ø£<\ä ø£b˛sTTHê, ñyÓ«‘·TqÔ m–dæ|&ü ˚ Ä˝À#·q\‘√ nq+‘·$XÊ«+‘·sê*ï
nH˚«wæd÷ü HÔ ˚ ñHêï&ÉT. <Û«ä ì+#·˝ìÒ >=+‘·T≈£î Á|ü‘êé÷ïj·T+>± m\Áø±ºìø˘ |ü]ø£sê\‘√,
sêJ|ü&ìÉ \ø£Då ≤*ï qs¡qsêHê J]í+#·Tø=ì, $X¯«|ü]D≤e÷ìøÏ dü+ã+~Û+∫q nH˚ø£
n+XÊ*ï, dæ<ëΔ+‘ê*ï @ø°øè£ ‘·+ #˚ùd+<äT≈£î |ü⁄s√>∑$T+∫q n|ü⁄s¡÷|ü XÊÁdüE Ô &„ TÉ
d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥. qMq XÊÁdüj Ô T· T>∑+˝À ªn|üs¡ ◊HédHº” μé >± eTqïq\T bı+<ës¡T. Äj·Tq
Áyêdæq ªm Á;|òt Væ≤düØº Ä|òt f…+Æ μ |ü⁄düøÔ +£ q\u…’ uÛ≤wü˝À¢øÏ nqTe~+|üã&ç+~. $T*j·THé
ø±|”\T neTTà&ÉTb˛j·÷sTT. uÛ÷Ñ >√fi¯+ MT<ä ñqï, Á|ü‹ @&ÉTe+<ä\ j·÷uÛ’… eT+~˝À
ˇø£sT¡ ø=qT>√\T #˚kÕs¡T. \+&ÉHé dü+&˚ f…yÆ Té ‡ |üÁ‹ø£ u…dôºt d\¢sY C≤_‘ê˝À á |ü⁄düøÔ ±ìï
ù|s=ÿ+~. øπ +Á_&ç® $X¯«$<ë´\j·T+˝À ˇø£|ü &ÉT \Tø±dæjT· Hé Ábıô|dò sü Y Ä|òt y˚T<∏yä TÓ {Ïø‡˘
|ü<$ä ì q÷´≥Hé eTVü‰X¯jT· T&ÉT #˚|{ü ≤º&TÉ . Ä |ü<$ä ˝À ø=qkÕ–q eTs√ XÊÁdüyÔ ‘˚ Ô̊
Ä#ês¡´ d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥.
XÊÁdüÔ |ü]XÀ<Ûäq\¬ø’ ‘·eT J$‘ê\qT eTT&ÉT|ü⁄ ø£{Ïº, ìs¡+‘·s¡+ Á|üjÓ÷>±˝À¢
eTTì– ‘˚\T‘·÷, yê{Ï˝Àì Äq+<ëìï yÓ‘T· ≈£îÿ+≥÷, mH√ï yÓ|’ ˝üò ≤´\qT m<äTs=ÿ+≥÷
- ∫e]øÏ ‘·eT ‘·|dü Tü ‡ |ò*ü +∫ dü‘´· + düTŒ¤]düT+Ô ~. uÛÖ‹ø£yTÓ qÆ ndæ‘Ô ê«ìï e~˝ÒdTü ø=ì,
e´øÏÔ #˚‘q· ˝À+∫, $X¯«#˚‘q· ˝ÀìøÏ m~–q yêπs XÊÁdüE Ô \„ T. m+<äs√ eTVü≤˙j·TT\T
e÷qyê[ ÁX‚jT· düT‡ ø√dü+ uÛTÑ $˝À ne‘·]kÕÔsT¡ . ‘·eT e+‘·T bÕÁ‘· ‘êeTTìs¡«Væ≤kÕÔsT¡ .
Ä u≤≥˝À XÊÁdüE Ô \„ T ìs¡+‘·s¡ ÁX¯eT‘√ ùd«<ä _+<äTe⁄\T ∫+~+∫ e÷qyê[ nuÛTÑ ´<äjT·
u≤≥≈£î k˛bÕHê\T>± ì\TkÕÔsT¡ . n+#·Hê\ ø£+<äì nq+‘· $C≤„q+‘√, Hê&û eT+&É\+
|üì #˚jT· ø£b˛sTTHê, eT÷>∑y√sTTq >=+‘·T≈£î ã<äT\T>± yêsTTdt dæ+<∏ôä d»’ sY <ë«sê
uÛ≤yê*ï e÷≥\T>± eT\#·Tø=ì nq+‘· $X¯« n<Û´ä j·THêìøÏ lø±s¡+ #·T{≤º&TÉ d”ôº |Hò é
Vü‰øÏ+>¥. m≈£îÿe dü+e‘·‡sê\T J$+#·&ìÉ yÓ<’ ´ä ì|ü⁄DT\T #Ó|Œæ Hê, n≈£î+]ƒ‘· Bø£,å
kÕ~Û+#ê\qï ‘·|qü Vü‰øÏ+>¥˝À yÓT+&ÉT>± ø£ì|ækÕÔsTT. ìsêX¯øπ e÷Á‘·+˝ÀqTø±≈£î+&Ü
|ü≥Tº<\ä ‘√ |ü]XÀ<Ûqä \T ø=qkÕ–+#ê&ÉT.
Ç+>±¢+&ÉT˝Àì Äø˘‡|òsü ˝¶Y À d”ôº |Hò é $*j·T+ Vü‰øÏ+>¥ 1942 »qe] 8q »ìà+#ê&ÉT.
|ü⁄{Ïºq _&É¶qT #·÷dæ ‘·+Á&ç m+‘√ Äq+<ä+‘√ eTT]dæb˛‘·÷ ã+<ÛäTe⁄\ø£+<ä]ø°
2 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥
‘Ó*j·TCÒkÕ&ÉT. ¬>©*jÓ÷ #·ìb˛sTTq eT÷&ÉT X¯‘êu≤Δ\ ‘·sê«‘· d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥
»ìà+#ê&ÉT. ¬s+&√ Á|ü|ü+#·j·TT<äΔ+‘√ dü‘·eT‘·eTÚ‘·Tqï s√E\$. @Hê&ÉT @+
»s¡T>∑T‘·T+<√ ‘Ó*j·Tì |ü]dæ‹ú . »s¡àq¢≈î£ , Á_{°wsü ¢¡ eT<Û´ä z ˇ|üŒ+<ä+ ≈£î~]+~. @
|ü]dæ‘ú T· ˝À¢qT Äø˘‡|òsü ,¶Y øπ +Á_&é\® ô|q’ u≤+ãT\T y˚jT· ≈£L&É<ìä ìs¡sí TT+#·T≈£îHêïs¡T.
Bìø±s¡D+>± Äø˘‡|òsü ¶Y m+‘√ nqT≈£L\yÓTqÆ , ìyêdü jÓ÷>∑ýÓTqÆ Á|ü<X˚ y¯ TÓ +Æ ~. yÓ<’ ´ä +˝À
Á|üd<æ Δä |ü]XÀ<Û≈ä î£ &Óq’ &Üˆˆ ÁbòÕ+ø˘ Vü‰øÏ+>¥ ‘·q≈£îe÷s¡T&ÉT yÓ<’ ´ä s¡+>∑+˝À ì|ü⁄DT&Ó,’
n<äT“‘ê\T kÕ~Û+#ê\ì Ä•+#˚yê&ÉT. Je yÓ<’ ´ä XÊÁkÕÔ\ô|q’ d”ôº |Hò ≈é î£ n+‘· ÄdüøÔÏ
ñ+&˚~ ø±<äT. >∑D‘Ï ,· uÛÖ‹ø£ XÊÁkÕÔ\yÓ|’ ⁄ü Äj·Tq ÁX¯<Δä #·÷ù|yê&ÉT. yÓ<’ ´ä |ü]XÀ<Û≈ä î£ &ÓH’ ê,
‘·q ≈£îe÷s¡T&ÉT uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À yÓ÷{≤s¡T q÷´sêHé »ãT“q |ü&‘É ê&Éì }Væ≤+#·˝<Ò Tä .
ˇø£ bòÕ´$T© &Üø£sº T¡ >±] @&ÉT>∑Ts¡T dü+‘êq+˝À ˇø£ÿs¬ q’ ~ Çk˛u…˝Ÿ. áyÓT>±¢k˛Z˝À
|ü⁄{Ï+º ~. d”ôº |Hò é ‘·*¢ Çk˛u…˝Ÿ ≈£îe÷s¡Tì eTT<äT˝› ≤eD≤´\≈£î m+‘√eTT]dæb˛j˚T~.
eTVü‰qTuÛ≤e⁄\ |ü⁄≥Tºø£ Á|üøè£ ‹ |üd>æ {∑ qºÏ ≥T¢ Ç≥©øÏ #Ó+~q >¬ ©*jÓ÷ Á‹X¯‘·
es¡+ú ‹øÏ |òTü q+>± yÓC’ ≤„ìø£ Á|ü|+ü #·+ ìyêfi¯ó\]ŒdüTqÔ ï s√EH˚-Vü‰øÏ+>¥ 1942 »qe]
mì$T<äe ‘˚~q »ìà+#ê&ÉT. >¬ ©*jÓ÷ es¡+ú ‹q |ü⁄{Ïqº Vü‰øÏ+>¥ m+‘√ eT+~øÏ
Á|”‹ bÕÁ‘·T&Éj÷· ´&ÉT. Hê n_Ûe÷q XÊÁdüyÔ ‘˚ Ô· >¬ ©*jÓ÷ nì d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ #ÓbÕŒ&ÉT.
|ò*æ bÕŒ, y˚TØ nH˚ Ç<äs› T¡ #Ó˝fi¢… ó¯ ¢ Vü‰øÏ+>¥≈î£ Hêïs¡T. m&É«sYq¶ T Vü‰øÏ+>¥ ‘·+Á&ç <ä‘‘Ô· ≈· î£
rdüT≈£îHêï&ÉT. d”ôº |Hò é ‘ê‘· eékÕj·T eè‹Ô˝À eTTì– ‘˚˝yÒ ê&ÉT. Äj·Tq≈£î ø±e\dæq+‘·
bı\+ ñ+~. nqTø√ì |ü]dæú‘·T\T eékÕj·T+ô|’q rÁe|ü]D≤e÷\T #·÷bÕsTT.
ñqï bı\+ b˛sTT, dü>≥∑ T J$‘êìï >∑&ùç | s√E˝§#êÃsTT. ÁbòÕ+ø˘ Vü‰øÏ+>¥qT Äø˘‡|òsü ø¶Y Ï
|ü+|æ+∫ yÓ<’ ´ä XÊÁdü+Ô #·~$+#ê&ÉT. yÓ<’ ´ä |ü]XÀ<Ûqä ì$T‘·+Ô 1937˝À ‘·÷s¡TŒ ÄÁ|òøæ ±
yÓfi≤fl&ÉT. j·TT<ä+Δ ø±s¡D+>± ÄÁ|òøæ ±qT+&ç mH√ï u≤<Û\ä ≈£î >∑Ts¬ ’ z&É˝À Á|üj÷· DÏ+∫,
Ç+>±¢+&ÉT #˚sê&ÉT. ‘·*¢ Çk˛u…˝Ÿ ô|<ä\› Áb˛<ä“\¤ +‘√ $<ä´quÛ´Ñ dæ+#˚+<äT≈£î Äø˘‡|òsü ¶Y
#˚sT¡ ≈£î+~. |üqTï\ ÇHéôdŒø£sº Y >±H˚ ø±≈£î+&Ü mH√ï ñ<√´>±\T #˚dæ ôdÁø£≥Ø>± e÷]+~.
Äj·TT<äΔ düeTj·T+˝À e÷ HêqïqT neTàø£\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î M\sTT+~. \+&ÉHé
ñ‘·sÔ +¡ yÓ|’ ⁄ü qï ôV≤’ >π {Ÿ qT+∫ Vü‰øÏ+>¥ ‘·*¢ <ä+Á&ÉT\T Äø˘‡|òsü ¶Y #˚sT¡ ≈£îHêïs¡T. Çk˛u…˝Ÿ
>∑s¡“¤e‹>± e⁄qï|ü&˚ Äø˘‡|òüsY¶ #˚sês¡T. á ÁbÕ+‘·+ j·TT<äΔ >=&Ée\≈£î ‘ê$e«ì
Á|ü<X˚ +¯ . yÓTT<ä{Ï •X¯óe⁄>± Vü‰øÏ+>¥ yê]¬ø+‘√ Äq+<ëìï ø£\T>∑CkÒ Õ&ÉT. j·TT<äΔ uÛj Ñ T· +
nø£ÿ&çyê]øÏ ≈£îqT≈£î ˝Ò≈î£ +&Ü #˚ùd~ n|üŒ{À¢ »s¡àHé $-2 $Tôd˝’ Ÿ Vü‰øÏ+>¥ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T
ìe•düTqÔ ï Á|ü<X˚ ÊìøÏ <ä>sZ∑ √¢ |ü&+ç ~.
&Üˆˆ sêps¡T sêeTø£ècÕís¬ &ç¶ 3
Vü‰øÏ+>¥≈î£ #Ó˝\¢… T |ü⁄{Ï+º <äqï dü+‘√wü+ Äej·TdüT˝À n‘·ìøÏ ô|<ä>› ± ø£\T>∑˝<Ò ≥ä .
y˚TØ ù|s¡T‘√ eTT<äT>› ± ô|]–q #Ó˝\¢… Tô|q’ n+‘· n_Ûe÷q eTT+&˚~ø±<äT. øπ e\+
¬s+&ÉT dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT ‘˚&Ü
ø±ã{Ïº y˚TØ‘√ ∫qï|ü&ÉT Vü‰øÏ+>¥≈î£
‘·>T∑ e⁄˝§#˚ÃsTT. |ò*æ bÕŒ |ü⁄fÒ|º Œü {ÏøÏ
Vü‰øÏ+>¥≈î£ <ë<ë|ü⁄ ◊<˚+&ÉT.¢ ÄyÓT
#ê˝≤ #·Ts¡T¬ø’q<äì, $wüj·÷\qT
düT\Te⁄>± Äø£[+|ü⁄ #˚düT≈£îH˚<äì
Vü ‰ øÏ + >¥ n_Û Á bÕj· T +. #ê˝≤
dü+e‘·‡sê\ ‘·sê«‘· m&É«sY¶ M]
J$‘ê˝À¢øÏ Á|üy•˚ +#ê&ÉT. m&É«sY¶ <ä‘‘Ô· · |ü⁄Á‘·T&ÉT. m&É«sY¶ eTqdü‘Ô «· +, #˚w\ºü T M]øÏ
q#˚Ã$ø±e⁄. #·<Tä e⁄ô|q’ ÁX¯<Δä #·÷|æ+#˚yê&ÉT ø±<äT. nsTTHê, m&É«s¡T¶ n+fÒ n+<ä]ø°
eTqdüT˝À Áù|eT. zs√E ôV≤’ >π {Ÿ˝Àì qs¡ÙØ˝À Vü‰øÏ+>¥qT e~˝≤s¡T. Á|ü|+ü #·+˝À
n+<ä]ø° <ä÷s¡yTÓ qÆ ≥T¢, ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ Ä\q ˝Òq≥T¢ uÛ≤$+∫ Vü‰øÏ+>¥ @&ÉTŒyÓTT<ä˝{… ≤º&TÉ .
n+<äs÷¡ ø=‘˚.Ô Äj·Tq nedüqú T ns¡+ú #˚dTü ≈£îqï ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T eTs√ @&Ü~øÏ ô|>’ ±
Ä qs¡‡ØøÏ |ü+|ü˝<Ò Tä dü÷ÿ˝À¢ #˚]yÓT*¢>± #·<eä &É+ yÓTT<ä˝{… ≤º&TÉ . nø£ÿ&ç uÀ<ÛHä ê
|ü<äΔ‘·T\T Vü‰øÏ+>¥øÏ q#·Ã˝Ò<äT. |òæ*bÕŒej·TdüT˝À ∫qï<Ó’Hê #·<äe&É+ eTT+<äT>±H˚
H˚s¡TÃ≈£î+~. Vü‰øÏ+>¥≈£î ∫qï‘·q+˝À Vü≤yês¡T¶ nH˚ ùdïVæ≤‘·T&ÉT+&˚ yê&ÉT. n‘·ìøÏ
|ò⁄ü {Ÿu≤˝Ÿ, u≤øÏ‡+>¥˝À Á|üyX˚ e¯ TT+~. r]ø£ düeTj·÷˝À¢ Hê¬øH√ï $wüj÷· \T Hπ̊sŒyê&ÉT.
Á|ü‹e´øÏÔ J$‘·+˝À u≤\´+ z eT<ÛäTs¡ |òüT≥º+. |æ\¢\≈£î @$ q#·TÃ‘êjÓ÷
ns¡+ú ø±<äT. me]øÏ @ Ä≥ u§eTà\+fÒ Çwüyº ÷Ó yê{Ïô|q’ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T ÁX¯<Δä #·÷|ü⁄‘ês¡T.
Vü‰øÏ+>¥≈î£ u§eTà s¬ \’ +fÒ m+‘√ Çwüeº T≥. zkÕ] nyÓT]ø± yÓ[flq Vü‰øÏ+>¥ ‘·+Á&ç
s¬ \’ Tu§eTà ‘Ó#êÃ&ÉT. n‘·ì dü+‘√cÕìøÏ ne<ÛTä ˝Òe¢ ⁄. ‘·q ‘·*ø¢ ,Ï #Ó*ø¢ Ï ≈£L&Ü ø=ìï
edüTeÔ ⁄\T ‘Ó#êÃ&ÉT. m\ÁøÏøº s¬˘ \’ T n+fÒ Vü‰øÏ+>¥ ø¬ +‘√ Çwü+º . mH√ï s√E\T>± ‘·qT
≈£L&Éu≥… Tºø=qï &ÉãT“\˙ï ô|{Ïº eTs=ø£ m\ÁøÏøº ˘ s¬ \’ T u§eTàqT ø=Hêï&ÉT. ∫qï‘·q+˝À
‘·qøÏwyºü TÓ qÆ u§eTà\‘√ Ä&É˝øÒ £ b˛‘˚ m+‘√ ∫ø±≈£î |æ\˝¢ À¢ ø£ì|ædTü +Ô ~. m+‘√ Çwü+º >±
ø=qï¬s\’ T |üì #˚jT· ˝Ò<Tä . Ä s√E˝À¢ ‘·eTøÏwyºü TÓ qÆ u§eTà\‘√ Ä&ÉT≈£î+≥Tqï≥T¢ ø£\\T
e#˚Ãe≥ Vü‰øÏ+>¥≈£î. |üì#˚j·Tì ¬s’\T u§eTàqT ‘·j·÷s¡T #˚düTø√yê\ì m+‘√
Á|üjT· ‹ï+#ê&ÉT. u§eTà $e÷Hê\T |ü&eÉ \qT #˚jT· ≥+ H˚sT¡ Ã≈£îHêï&ÉT. yÓTø±¢HêVü≤Hé
nH˚ ùdïVæ≤‘·Tì e\¢ ∫qï ∫qï u§eTà\qT yê&ç esYÿ cÕ|ü⁄˝À u§eTà\qT ‘·j÷· s¡T

#˚ùdyês¡T. <ëìe\¢ Vü‰øÏ+>¥ øÏw¢ ‘ºü s· y¡ TÓ qÆ Ä≥\qT Bì <ë«sê Vü‰øÏ+>¥ ø£qT>=H˚+<äT≈£î
ñdæø=*Œ+~. Ä≥\e\¢ $$<Ûä s¡ø±\ u§eTà˝…˝≤ |üì#˚kÕÔj÷Ó ‘Ó\TdüT≈£îH˚≥≥T¢ #˚kÕsTT.
1950˝À Vü‰øÏ+>¥ ≈£î≥T+ã+ ôdsTT+{Ÿ Ä˝≤“Hé‡, ôV≤sYbº ˛ò sY¶ ùwsY≈î£ e÷]+~.
<ë<ë|ü⁄ eT÷&ÉT dü+e‘·‡sê\T ôdsTT+{Ÿ Ä˝≤“Hé‡ dü÷ÿ˝Ÿ |òsü Y >∑s‡¢Y ˝À $<ä´quÛ´Ñ dæ+#ê&ÉT.
Ä s√E˝À¢ |ü~ dü+e‘·‡sê\ es¡≈î£ nu≤“sTT\T, Ä&É|\æ \¢ dü÷ÿ˝À¢ #·<Tä e⁄ø√e#·TÃ.
|ü<øä =+&Ée dü+e‘·‡s¡+ qT+&ç ôdsTT+{Ÿ Ä˝≤“Hé‡ dü÷ÿ˝À¢ #·~yê&ÉT. eT÷&Ée ‘·s>¡ ‹∑ ˝À
u≤\y˚T<Ûë$ ãVüQeT‹ì bı+<ë&ÉT. ‘·s>¡ ‹∑ ˝À ‘Ó*yÓq’ ≈£îÁsê&ÉT>± ù|s=+<ë&ÉT. Vü‰øÏ+>¥
J$‘êìï Á|üu≤Û $‘·+ #˚dqæ >∑D‘Ï {· #° s· Y &ÓÁ’ ø±Hé ‘·V≤ü ‘ê ù|s¡TqT mH√ïkÕs¡T¢ düà]+#ê&ÉT.
>∑D‘Ï ,· uÛÖ‹ø£ XÊÁkÕÔ˝À¢ ÁbÕ<∏$ä Tø£ $C≤„Hêìï m+‘√ ‘Ó\TdüT≈£îH˚yê&ÉT. ∫qï|üŒ{Ï dü÷ÿ\T
J$‘·+ ‘·q≈£î n+‘·>± s¡T∫+#·˝Ò<äT. Äø˘‡|òüsY¶≈£î e∫Ãq ‘·sê«‘· Vü‰øÏ+>¥ uÛÖ‹ø£
XÊÁdü+Ô |ü≥¢ m≈£îÿe>± ÁX¯<Δä #·÷ù|yê&ÉT. XÊÁd”j Ô T· ‘·sV¡ ‰ü ≈£î #Ó+~q dü+^‘·+, Ä\¶dt
Vü‰ø˘d”¢, øÏ+>¥ùd¢, u…sY Á{≤+&é s¡ôd˝Ÿ s¡#·q\+fÒ Äj·TqøÏwüº+. Ä s¡#·q˝À¢ s¡ôd˝Ÿ
uÛ≤yê\T, ùd«#êÃ¤jT· T‘· Ä˝À#·Hê <Û√s¡DT\T Vü‰øÏ+>¥qT Á|üu≤Û $‘·+ #˚kÕsTT. dü÷ÿ˝Ÿ
Vü≤À+esYÿ #˚j·T&ÉeT+fÒ m+‘√ ∫ø±≈£î. ‘·s¡>∑‹øÏ dü+ã+~Û+∫q |ü⁄düÔø±\qT
|ü{+ºÏ #·Tø√≈£î+&Ü bÕ|t dü+^‘·+ $+≥÷ ñ+&˚yê&ÉT. |üØø£˝å À¢ e÷s¡Tÿ\ XÊ‘·+ @e÷Á‘·+
‘·>π ~Z ø±<äT. ø=+‘· ø£w|ºü &ü ‘ç >˚ ±ì düe÷<Ûëq+ <=s¡øì£ >∑D‘Ï · düeTdü´*ï m+‘√ düT\Te⁄>±
|ü]wüÿ]+#˚yê&ÉT. ø£fi¯ófl eT÷düTø=ì >±˝À¢ y˚fi¯óflø£<äT|ü⁄‘·÷, @<√ |ü]wüÿ]düTÔqï≥T¢,
>∑D‘Ï d· eü Tdü´\ ∫≈£îÿ\qT ‘=\–+#˚yê&ÉT.
Ä s√E˝À¢ ø£+|üP´≥s¡+fÒ @ ø=~› eT+~ø√ ‘Ó\TdüT. @ ô|<ä› ø£+ô|˙˝À¢,
$X¯«$<ë´\j·÷˝À¢H˚ ˇø£{Ï ñ+&˚~. 1958˝À ‘·q ùdïVæ≤‘·T\‘√ ø£*dæ <ëì qeT÷Hê
‘·j·÷s¡T #˚kÕ&ÉT. ‘·q bÕsƒ¡XÊ\‘√ dü+‘·‡+ã+<Ûë\T ø=qkÕ–+#˚yê&ÉT. XÊÁkÕÔìøÏ
dü+u+~Û+∫q ñ|üHê´kÕ\T r]ø£ ñqï|ü&É˝≤¢ yÓ[fl bÕsƒX¡ Ê\˝À ø=qkÕ–+#˚yê&ÉT.
dü÷ÿ\T e÷>∑CH’… qé T s¡÷bı+~+#˚yê]øÏ dü÷#·q*#˚Ãyê&ÉT. ∫qï‘·q+˝À ã&ç˝À bÕsƒê\T
#·øÿ£ >± $H˚yê&ÉT. ñc˛íÁ>∑‘q· T >∑T]+∫ ôdH’ ‡é {°#s· Y bÕsƒ+¡ #ÓãT‘√+~. ì‘·´J$‘·+˝À
eTq+ s√p #·÷düTÔqï düeTdü´qT {°#·sY Á|ükÕÔ$+∫+~. m≈£îÿe>± y˚&ç ñqï {°
&çø±ø£¸Hqé T, ‘êπ>+<äT≈£î M˝…q’ ñc˛íÁ>∑‘≈· î£ rdüT≈£îsêyê\+fÒ @$T #˚j÷· *? bÕ\T
y˚dqæ ø£|ü ˝À &çø±ø£¸Hé ø£\bÕ˝≤? ˝Òø£ y˚&>ç ± ñqï &çø±ø£¸H˝é À bÕ\T ø£\bÕ˝≤?
Á|ü•ï+∫+~. $<ë´s¡T\ú qT+∫ düs¬ q’ düe÷<Ûëq+sê˝Ò<Tä . y˚&>ç ± ñqï &çø±ø£¸Hqé T
‘·≈î£ ÿe>± rdüTø=ì, ñc˛íÁ>∑‘· ‘·≈î£ ÿe>± ñqïbÕ\qT ø£*|æ‘˚ dü]b˛‘·T+<äì #ÓbÕŒ&ÉT.
<ëì˝À <ë>∑Tqï XÊÁdü$Ô es¡D≈£L&Ü #˚XÊ&ÉT. #·<Tä e⁄, ‘Ó*$˝Àq÷ y˚T<Ûë$>± ù|s=+~q
Vü‰øÏ+>¥, eÁdü<Ô ëÛ s¡D $wüjT· +˝À ÁbÕ<Ûëq´‘· ì#˚Ãyê&ÉT ø±<äT. Äø£s¸¡ Dj° T· +>±, eT+∫
<äTdüTÔ\qT <Ûä]+#ê\qï ø√]ø£ ‘·≈£îÿe>± ñ+&˚~. ∫+|æ] ‘·\, <äTdüTÔ\qT #·÷ùdÔ
Vü‰øÏ+>¥ eTT<äT>› ± ø£ì|æ+#˚yê&ÉTø±<äT. n&É~¶ &É+¶ >± dü÷ÿ\T j·T÷ìbòÕ+ y˚dTü ≈£îH˚ yê&ÉT.
e÷≥rs¡T eT<ÛTä s¡+>± ñ+&˚~ø±<äT. |ü<ë\ ñ#êÃs¡D, <Û«ä ì zs¡ø+£ >± ñ+&˚~. ‘√{Ï
ùdïVæ≤‘·T\T Vü‰øÏ+^dt nì |æ\Tdü÷Ô >π *#˚ùdyês¡T.
Vü‰øÏ+>¥ ‘·+Á&ç ñ<√´>∑Ø‘ê´ 1950˝À $T˝ŸV≤æ ˝ŸøÏ e÷sê&ÉT. á ÁbÕ+‘·+ \+&ÉHé
}]∫es√¢ ñ‘·sÔ ¡ uÛ≤>±q ñ+&˚~. n+<ä]ø° nqT>∑TD+>±, ÄyÓ÷<äj÷Ó >∑´+>± ñqï
Ä\“Hé‡˝À z Ç\T¢ ø=Hêïs¡T. n~ ˇø£ øπ <∏Áä &É˝Ÿ q>∑s+¡ . m+‘√ $XÊ\+>±, sê»dü
yÓTT\øÏ+#˚ Ø‹>± ø£ìŒ+#˚ Ç+{À¢ m+‘√ dü+‘√wü+>± >∑&bç Õs¡T. Ç+{ÏMT<ä m+‘·
nedüsy¡ ÷Ó , n+‘˚ Ks¡TÃô|fÒyº ê&ÉT Vü‰øÏ+>¥ ‘·+Á&ç. m≈£îÿe &ÉãT“\T Ks¡TÃô|fÒ+º <äT≈£î
Vü‰øÏ+>¥ ‘·+Á&ç e<ä˝› <Ò Tä . Äj·Tq ø=ìï dü+e‘·‡sê\ ‘·sê«‘· »ãT“|ü&ç eTs¡D+Ï #ê&ÉT.
n+‘·≈î£ eTTqTù| Vü‰øÏ+>¥ ‘·+Á&ç Ç\T¢qT ne÷à&ÉT. Ä Ç+{À¢ Vü‰øÏ+>¥ s¡÷+≈£î Á|ü‘´˚ ø£‘\· T
ñ+&˚$. Vü‰øÏ+>¥ ‘·*¢ nø£ÿ ù|s¡T C≤HÓ{Ÿ. kÕsê ÄyÓT≈£L‘·Ts¡T. kÕsê n+fÒ Vü‰øÏ+>¥≈î£
m+‘√ Áù|eT, n_Ûe÷q+ ≈£L&ÜqT. C≤HÓ{Ÿ ≈£î≥T+ã+ Vü‰s¬ Œ+&ÉH˝é À ñ+&˚~. Vü‰øÏ+>¥
e⁄+≥Tqï q>∑sêìøÏ ◊<äT øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À Vü‰s¬ Œ+&ÉHé ñ+~. C≤HÓ{Ÿ z &Üø£sº .Y
ôdsTT+{Ÿ Ä\“Hé‡≈£î Vü‰s¬ Œ+&ÉHé <ä>sZ∑ >¡ ± e⁄+&É≥+ e\¢ ‘·sT¡ #·÷ Vü‰øÏ+>¥ nø£ÿ&çøÏ
yÓfifl‚ yê&ÉT. Ä\“Hé˝À Vü‰øÏ+>¥ ‘·*¢ <ä+Á&ÉT\≈£î ‘Ó*dæqyê¬ses¡÷ ˝ÒsT¡ . Äj·Tq Hêqï<√
$+‘·d«ü uÛ≤e+. me«]‘√q÷ ø£*$&ç>± ñ+&˚yê&ÉT ø±<äT. yê] ≈£î≥T+u≤H˚ï nø£ÿ&çyês¡T
n<√˝≤ #·÷ùdyês¡T. Vü‰øÏ+>¥ ‘·+Á&ç <Ûqä e+‘·T&ÉT ø±ø£b˛e≥+ e\¢ Ç+{À¢ ø±e\dæq
dü<Tä bÕj·÷\T ñ+&˚$ø±e⁄. Ç+{ÏøÏ m+‘· nedüsy¡ ÷Ó , n+‘˚ Ks¡TÃ#˚ùdyê&ÉT. $˝≤kÕ\≈£î
dü«dæÔ #Óù|Œyê&ÉT.
Vü‰øÏ+>¥ ‘·+Á&ç ù|<ä≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~q e´øÏÔ. &ÉãT“eè<Ûë #˚j·T&ÉeT+fÒ
n‘·ìøπ e÷Á‘·+ q#·Ã<äT. düV≤ü »+>± o‘·\ Á|ü<X˚ +¯ ø±ã{Ïº Vü‰øÏ+>¥ Ç+{À¢ ôd+Á≥˝Ÿ
V”≤{Ï+>¥ nedüse¡ Tj˚T´~. &ÉãT“˝Òì ø±s¡D+>± ≈£î≥T+ãeT+‘ê V”≤{Ï+>¥ kÂø£s´¡ +˝Òø£
#·*øÏ u≤<Û|ä &ü y˚ ês¡T. øπ e\+ Ç+{À¢ ñqï <äTdüT\Ô T,ôd«≥ºs‘¢¡ √ ø±\+ >∑&ùç |yês¡T. bÕ‘·
{≤ø°‡˝À Ä|òd” Tü ≈£î yÓfifl‚ yê&ÉT. ≈£î≥T+ã |ü]dæ‘ú T· \ ø£qT≈£L\+>± ø±\+ yÓfifl¯ ãT#˚Ãyês¡T.
ôdsTT+{Ÿ Ä\“Hé‡øÏ ø=‘·>Ô ± e∫Ãq s√E˝À¢ Vü‰øÏ+>¥ z >∑s‡¢Y dü÷ÿ˝À¢ ø=~›H\Ó \T #·~yê&ÉT.
ÁbòÕ+ø˘ Vü‰øÏ+>¥ ÄÁ|òøæ ± yÓ[flq|ü&ÉT neTà ùdïVæ≤‘·Tsê\T u…]˝Ÿ <ä>]Z∑ øÏ yÓfifl‚ yês¡T.
yÓTCÀsêÿ B$MT<äTqï &˚j÷· nH˚ eP]˝À yês¡T e⁄+&˚yês¡T. u…]˝Ÿ uÛsÑ Ô¡ sêãsYº Áπ>yé‡
z ø£$. u…]˝Ÿ ø=&ÉTø¬ q’ $*j·T+, Vü‰øÏ+>¥ ø£*dæ ˇø£ ≥÷´≥sY <ä>sZ∑ ¡ #·<Tä e⁄≈£îH˚yês¡T.

Ç+^¢wßü uÛ≤wüô|q’ |ü≥T‘ê«ìï ø=+‘· Äj·Tq <ë«sê bı+<ä&+É »]–+~. &˚j÷· qT+&ç
‹]– e∫Ãq ‘·sê«‘· |üØø£˝å À ñrÔsT¡ &í ,’Ó Ä\“Hé‡ dü÷ÿ\T˝À #˚sê&ÉT. Ä]úø£ k˛úeT‘·\T
eTìwæ <Óq’ +~q J$‘·+˝À Á|ü<ëÛ q bÕÁ‘· eVæ≤kÕÔsTT. &ÉãT“ Ks¡TÃ ô|{Ïº ø√s¡T≈£îqï
dü÷ÿ˝À¢ #·~$+#˚ X¯øÔÏ Äj·Tq ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\≈£î ˝Ò<Tä . kÕÿ\sYw|æ t |üØø£˝å À¢ HÓ–qZ yê]øÏ
Ä uÛj Ñ T· + ˝Ò<Tä . nHês√>∑´ ø±s¡D+>± Ä |üØø£å Áyêj·T˝Òøb£ ˛j·÷&ÉT. ôdsTT+{Ÿ Ä\“Hé˝ÀH˚
Vü‰øÏ+>¥ #·<Tä e⁄ø√e\dæe∫Ã+~.
Ä s√E˝À¢ dü÷ÿfi¯fl˝À, |æ\\¢ ‘Ó*$‘˚≥\qT ã{Ïº #˚sT¡ Ã≈£îH˚yês¡T. dü÷ÿfi¯flqT m_dæ
Áπ>&é\‘√ $uÛõÑ +∫, eT+∫ e÷s¡Tÿ\Tqï $<ë´s¡T*ú ï m Áπ>&é˝À #˚sπ Ãyês¡T. á $uÛ»Ñ q
ø=+‘· eT+~ $<ë´s¡Tú\ eTH√<ÛÓ’sê´\qT <Óã“rùd~. e÷qdæø£ e´<∏äqqTuÛÑ$+∫q
$<ë´s¡T\ú T J$‘·+˝À sêDÏ+#·˝øÒ b£ ˛j˚Tyês¡T. m˝…yHÓ é |üd¢ ˝t À d”ôº |Hò ≈é î£ eT+∫ e÷s¡Tÿ\T
sêe&É+‘√ m Áπ>&é dü÷ÿ˝À¢ #˚sê&ÉT. dü÷ÿ\T $<ä´˝À d”ôº |Hò é @s√p yÓqTø£ã&É˝<Ò Tä .
eT+∫ ‘Ó*$ ‘˚≥\Tqï $<ë´s¡T\ú ‘√ b˛{°|&ü ç #·<eä ≥+ e\¢ $<ë´]ú eTT+<ä&TÉ >∑T
y˚jT· >∑\&ÉT. #˚‹ Áyê‘· u≤>√˝Òø,£ ø±¢dTü esYÿ yÓT#·TÃ≈£îH˚ |ü<‹Δä ˝À #˚jT· ˝Òøb£ ˛e≥+
e\¢ d”ôº |Hò é n+‘·>± sêDÏ+#·˝øÒ b£ ˛j˚Tyê&ÉT. ‘√{Ï $<ë´s¡T\ú T d”ôº |Hò ˝é Àì Á|ü‘´˚ ø£‘q· T
>∑T]Ô+#ês¡T. uÛÑ$wü´‘YÔ˝À m<√ kÕ~Û+#·uÀj˚T eTVü≤Àqï‘· e´øÏÔ>± }Væ≤+#˚yês¡T.
n‘·ì˝Àì Á|ü‹uÛ≤bÕ≥yê*ï #·÷dæ ª◊HédHº” μé nì |æ*#˚yês¡≥. $~Û $∫Á‘·yTÓ qÆ ~.
}Væ≤+#·q$ ˇø√ÿkÕ] yêdüeÔ s¡÷|ü+˝Àì ø=kÕÔsTT. ◊HédHº” é |ü]XÀ<Ûqä \ô|’ d”ôº |Hò é
Á|üu≤Û $‘·T&Ée⁄‘ê&Éì ÄHê&˚ ;»+ @s¡Œ&ç+~.
eT+∫ ùdïVæ≤‘·T\T me]¬ø’Hê e÷s¡Z<äs¡Ù≈£î\e⁄‘ês¡T. d”ºô|òHé≈£î n‹ ‘·≈£îÿe
eT+∫ùdïVæ≤‘·T\T+&˚yês¡T. yê] eT<Ûä´ ÁbÕ|ü+∫ø£ $wüj·÷\ô|’ #·s¡Ã\T »s¡T>∑T‘·÷
ñ+&˚$. ˇø£ n+X¯+ô|q’ düTBs¡È #·sÃ¡ \T »]π>$. Ä s√E˝À¢ sπ &çj÷Ó eTìwæì m+‘√
Äø£≥Tº≈£îH˚~. eT‘·+ düe÷C≤ìï ìj·T+Á‹+#˚~. πs&çjÓ÷, eT‘·+, |òæõø˘‡, $X¯«+,
¬>˝≤ø°‡\ô|’q ‘·s¡T#·÷ ùdïVæ≤‘·T\eT<Ûä´ #·s¡Ã\T »]π>$. $X¯«+|ü⁄≥Tºø£, uÛÑ>∑e+‘·Tì
bÕÁ‘· ˝≤+{Ï ÄdüøøÔÏ s£ y¡ TÓ qÆ n+XÊ\T yês¡+<ä]˝À }Vü≤\≈£î ø=‘·Ô }Vü≤\≈£î ‘ê$#˚Ã$.
>¬ ˝≤ø°‡\ qT+&ç edüTqÔ ï ø±+‹ ms¡T|ü⁄ s¡+>∑TyÓ|’ ⁄ü yÓTT>∑TZ #·÷|ü⁄‘√+<äì XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T
‘Ó*bÕs¡T. Bì dü+|üPs¡í $es¡D $X¯«+ $düÔ]k˛Ô+<äì ‘Ó*j·TCÒk˛Ô+<äì ø=+<ä]
n_ÛÁbÕj·T+. ô|’ø±+‹ ˙\+ yÓ’|ü⁄ yÓTT>∑Z#·÷|æ‘˚ $X¯«+ ≈£î+∫+#·T≈£îb˛‘√+<äì
$e]+#ê&ÉT. $X¯«+˝À e÷s¡TŒ ñ+&É<äì ÄHê&ÉT d”ºô|òHé uÛ≤$+#ê&ÉT. Äj·Tq
|ü]XÀ<Ûqä \T #˚dTü qÔ ï ‘·sT¡ D+˝À ˇø£|Œü {Ï n_ÛÁbÕj·T+ bıs¡bÕ≥ì Á>∑V≤æ +#ê&ÉT. >∑D‘Ï ,·
uÛÖ‹ø£ XÊÁkÕÔ˝À¢ |ü≥T‘ê«ìï kÕ~Û+#ê\qï~ d”ôº |Hò é n_ÛÁbÕj·T+. $<ë´s¡T˝ú À¢ Áù|s¡D
ø£*–+#˚~ ñbÕ<Ûë´j·TT˝Ò. yê]˝À ‘·–q+‘· ñ‘Ô̊C≤ìï ì+ù|~yêπs. {≤Væ≤{≤ nH˚
>∑DÏ‘· XÊÁdüÔ >∑Ts¡Te⁄ d”ºô|òHéqT >∑DÏ‘·+yÓ’|ü⁄ Äø£]¸‘·T&Éj˚T´˝≤ #˚kÕ&ÉT. d”ºô|òHéqT &Üø£ºsY
#Ój·÷´\qï ø√]ø£ Äj·Tq ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î+&˚~. JeXÊÁdüÔ+ô|’q m˝≤+{Ï ÄdüøÏÔ
#·÷ù|yê&ÉT ø±<äT d”ôº |Hò .é ‘·q ≈£îe÷s¡Tì eTqdü‘Ô «· + ‘Ó\TdüTø=ì s¡kÕj·Tq XÊÁdü+Ô yÓ|’ ⁄ü
<äèwæeº Ts¡˝≤Ã&ÉT. ôdsTT+{Ÿ Ä\“Hé‡ dü÷ÿ\TqT e~˝≤ø£, >∑D‘Ï X· ÊÁdüÔ nedüsêìï d”ôº |Hò é
>∑T]Ô+#ê&ÉT. >∑D‘Ï X· ÊÁdüÔ ÁbÕ<∏$ä Tø£ |ü]C≤„q+ m+‘√ nedüs+¡ . øπ +Á_&ç¶ $X¯«$<ë´\j·T+˝À
&çÁ^kÕúsTT $<ë´s¡T\ú ≈£î >∑D‘Ï +· uÀ~Û+#ê*‡ e∫Ãq|ü&ÉT d”ôº |Hò é ø=+‘· ÁX¯eT |ü&Ü*‡
e∫Ã+~.
d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ ‘·+Á&ç øÏ$T˝Ÿ Væ≤˝Ÿ <ä>sZ∑ T¡ qï ˝Òãsπ ≥Ø˝À |ü]XÀ<Ûqä \T #˚ùdyê&ÉT.
Äj·TqyÓ+≥ d”ôº |Hò é yÓfifl‚ yê&ÉT. nø£ÿ&ÉTqï yÓTÁÆ ø√k˛ÿ|ü⁄\qT #·÷&É≥+, ø°≥ø±\T, <√eT\qT
|ü]o*+#·&+É »]π>~. n$ m+‘√ ÄdüøìÔÏ ø£*–+#˚$. Vü‰øÏ+>¥ ‘·+Á&ç ìs¡+‘·s+¡
ø£wæº+#˚ e´øÏÔ. ñwüí<˚XÊ˝À¢ e#˚Ã »ãT“\qT >∑T]+∫ |ü]XÀ~Û+#˚yê&ÉT. J$‘·+˝À
m≈£îÿeø±\+ <ëì¬ø’ $ìjÓ÷–+#˚yê&ÉT. yÓ’<ä´ |ü]XÀ<Ûäq˝À dü‘·‡+u+<Ûë\T ø£*–
j·TT+&É≥+ eTTK´+. uÛÖ‹ø£ XÊÁdüÔ+˝À e´øÏÔ ÁX¯eTô|’q n‘·ì n_Ûeè~Δ Ä<Ûës¡|ü&ç
ñ+≥T+~. ˇø£edüTeÔ ⁄ @$<Û+ä >± |üì#˚dTü +Ô <√ ‘Ó\TdüTø√yê\qï ÄdüøÔÏ m≈£îÿe. ø±˙,
Ä edüTeÔ ⁄ uÛ≤>±\qT $&ÉBdæq ‘·sê«‘·, düs¬ q’ Áø£eT+˝À neTs¡Ã˝Òøb£ ˛j˚Tyê&ÉT d”ôº |Hò .é
ôdH’ ‡é , ˝…øÿ£ \ |ü]C≤„q+ d”ôº |Hò é ‘·+Á&çe\¢ eT]+‘· ô|]–+~. uÛÖ‹ø£XÊÁdü+Ô ˝À |ü]XÀ<Ûqä
#˚j·÷\qï ‘·|üq d”ºô|òHé≈£î ∫qï ‘·q+ qT+&˚ ø£*–+~. uÛÖ‹ø£, K>√fi¯ XÊÁkÕÔ\T
n‘·ìï Äø£≥Tº≈î£ HêïsTT. Ä ~X¯>±H˚ d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ |üjT· ì+#ê&ÉT. $X¯« s¡V≤ü kÕ´*ï
‘Ó\TdüTø√e&É+˝À m+‘√ Äq+<ä+ bı+<˚yê&ÉT.
Äø˘‡|òsü ˝¶Y Àì j·T÷ìe]Ù{Ï ø±˝ÒõøÏ <äsU¡ ≤düTÔ |ü+|üeTì d”ôº |Hò é ‘·+Á&çø√sê&ÉT.
>∑D‘Ï +· H˚sŒ¡ +<äT≈£î düs¬ q’ e´øÏÔ ˝Òøb£ ˛e≥+ e\¢ ø=ìï düuø®… \º˘ T #·~y˚+<äT≈£î M\Tø±˝Ò<Tä .
Á|üøè£ ‹ XÊÁdü+Ô #˚ùd+<äT≈£î nqT≈£L\yÓTqÆ |ü]dæ‘ú T· \T e⁄+&É≥+ e\¢ d”ôº |Hò é ø=+‘·
ÄdüøÔÏ #·÷|æ+#ê&ÉT. Bìe\¢ d”ôº |Hò é ô|˝ò Àwæ|t bı+<ä>*∑ >±&ÉT. kÕÿ\sYw|æ t |üØø£å Áyêùd
düeTj·T+˝À d”ôº |Hò é ≈£î≥T+ã+ Ç+&çj÷· ≈£î yÓ[fl+~. nø£ÿ&˚ ˇø£ dü+e‘·‡s¡ ø±\+
ñ+&Ü*‡e∫Ã+~. m≈£îÿekÕúsTT |üØø£˝å À ñrÔsT¡ ˝í q’… yê]øÏ e÷Á‘·yT˚ Äø˘‡|òsü ¶Y j·T÷ìe]Ù{Ï
ø±˝Òõ˝À #˚sπ +<äT≈£î M\T+≥T+~. 1959˝À Ä |üØø£å ø√dü+ ÁX¯$T+#ê*‡e∫Ã+~.
|üØø£Áå yêdæq ‘·sê«‘· d”ôº |Hò é dü+‘·è|æøÔ s£ +¡ >± ˝Ò&TÉ . |üØø£å düeTj·T+˝À $#˚Ãdæq ì|ü⁄DT\T
d”ôº |Hò qé T |ü{+ºÏ #·Tø√˝Ò<Tä . á $wüjT· +˝À ø=+‘· u≤<Ûä ≈£L&Ü y˚d+æ ~. ø=ìï s√E\‘·sê«‘·
z f…*Á>±+ e∫Ã+~. n+<äT˝À d”ôº |Hò ≈é î£ kÕÿ\sY e∫Ã+<äì ‘Ó*bÕs¡T. $T*≥Ø düØ«dt

#˚dqæ yês¡T ≈£L&Ü ô|’ |üØø£å ÁyêkÕs¡T. yês¡+‘ê d”ôº |Hò é ø£Hêï ej·TdüT˝À ô|<äy› ês¡T.
>∑D‘Ï êìï, uÛÖ‹ø£XÊÁkÕÔìï y˚Tfi¯$+∫ Á|üøè£ ‹XÊÁkÕÔìï n<Û´ä j·Tq+ #˚jT· &É+˝À Vü‰øÏ+>¥˝À
m+‘√ e÷s¡TŒe∫Ã+~. Äø˘‡|òüsY¶ $X¯«$<ë´\j·T+˝À ø=+‘· ø±\+ ìs¡T‘ê‡Vü≤+>±
ñHêï&ÉT. eT÷&Ée dü+e‘·‡s¡+ qT+&ç m+‘√ ñ˝≤¢d+ü >± ñ+&É>*∑ >±&ÉT. uÛÖ‹ø£ XÊÁdüÔ
n<Û´ä j·Tq s¡÷|üø\£ Œq düT\uÛ‘Ñ s· +¡ #˚kÕs¡T. n+<äTe\¢ n+‘· ø£w+ºü ˝Ò≈î£ +&ÜH˚ ô|’
ø±¢dTü ≈£î yÓfifl‚ yês¡T. Äø˘‡|òsü ˝¶Y À Äj·Tq≈£î n+‘·>± ÁX¯$T+#·≈î£ +&ÜH˚ ø±\+ >∑&∫ç b˛‘√+~.
s√E˝À z >∑+≥ ÁX¯$TùdÔ ÄHê{Ï ~q#·s´¡ »]–b˛j˚T~. z s√E ÄX¯Ãs¡´ø£sy¡ TÓ qÆ
dü+|òüT≥q »]–+~. uÛÖ‹ø£XÊÁdüÔ Ä#ês¡T´&ÉT |ü⁄düÔø£+˝Àì >∑DÏ‘· düeTdü´*ï
|ü]wüÿ]+#·eTHêï&ÉT. ø±¢d+ü ‘ê Ä |üì˝À eTTì–b˛j·÷s¡T. d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ |ü⁄düøÔ ±ìï
d”]j·Tdt>± ‹]π>düTHÔ êï&ÉT. ns¡>› +∑ ≥ >∑&TÉ düTHÔ êï @MT#˚jT· ≈£î+&Ü |ü⁄düøÔ +£ ˝Àì ù|J\T
‹]π>düTÔHêï&ÉT ø±¢düTesYÿqT nÁX¯<äΔ #˚düTÔqï Vü‰øÏ+>¥ô|’ {°#·sY ∫sê≈£î|ü&Ü¶&ÉT. @+
#˚dTü HÔ êïeì Á|ü•ï+#ê&ÉT. @ e÷Á‘·+ ‘=Dø£≈î£ +&Ü |ü⁄düøÔ +£ ˝Àì ‘·|ü *ï @ø£sT¡ e⁄ô|{≤º&TÉ .
n‘·ì˝Àì Á|üC≤„bÕ≥yê\≈£î >∑Ts¡Te⁄ $düàj·÷ìøÏ ˝Àqj·÷´&ÉT. Vü‰dü˝º Ÿ >∑<Tä ˝À¢ |ü⁄düøÔ ±\qT
eTT+<äT+#·Tø=ì nVü≤]ïX¯\T ÁX¯$T+#·T‘·Tqï ø=+<ä]ô|’ Äj·Tq≈£î C≤*y˚ùd~. J$‘·+
$˝≤düe+‘·+>± ñ+&˚~ø±<äT. |üØø£\å T düMT|ædTü HÔ êïsTT ø±˙, d”ôº |Hò é e÷Á‘·+ d”]j·Tdt>±
rdüTø√≈£î+&Ü uÀ{Ÿøu¢£ Ÿ≈î£ yÓfifl‚ yê&ÉT. •ø£≈å î£ &ç kÕj·T+˝Ò≈î£ +&Ü ˇ+≥]>± |ü&eÉ ˝À
≈£Ls=Ãì Ä˝À∫dü÷Ô ñ+&˚yê&ÉT. |ü&eÉ qT düÁø£eT+>± q&ÉT|ü⁄‘·÷H˚ eT<Û´ä ˝À Äù|dæ
Ä˝À∫+#˚yê&ÉT. uÀ{ŸqT @ ~X¯>± q&ÉT|ü⁄‘·THêï&√ ns¡eú Tj˚T´~ø±<äT. •ø£≈å î£ &ÉT Äj·TqqT
>∑÷]Ã ªá ≈£îÁsê&ç‘√ n˙ï düeTdü´˝Ò. eT<Û´ä ˝À q&É|&ü +É e÷H˚d,æ Á>∑V‰ü >∑‘T· *ï >∑÷]Ã
Ä˝À∫+#˚yê&ÉTμμ.
J$‘·+ ˇ&ç+¶ ∫q $dü]Ô ø±<äT. J$‘· >∑eT´+˝À mH√ï ˇ&ç <äT&ÉT≈£î\T. ìsêX¯,
ìdüŒèVü≤\T. Äq+<ä+, øπ ]+‘·\T eT¬sH√ï. J$‘· eT\T|ü⁄ @$<Û+ä >± ‹s¡T>∑T‘·T+<√
eTqø£s+ú¡ ø±<äT. kÕ|ò>” ± kÕπ> J$‘·+ ˇø£ÿ kÕ]>± uÛ]Ñ +#·˝ìÒ dü+|òTü ≥q\≈£î >∑Ts¬ q’ |ü&ÉT
˙s¡T >±]b˛‘·T+~. uÛ$Ñ wü´‘·TÔ n+<Ûøä ±s¡eTì|ædTü +Ô ~. $~Û $∫Á‘·yTÓ qÆ ~. @ ìeTTwü+˝À
m˝≤+{Ï dü+|òTü ≥q\T »s¡T>∑T‘êjÓ÷ me«]øÏ ns¡+ú ø±<äT. d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ J$‘·+
Vü≤è<äjT· $<ës¡ø+£ >± e÷s¡T‘·T+<äì me«]øÏ ‘Ó\TdüT. J$‘·eTH˚~ ˇø£ $X¯«$<ë´\j·T+.
<ëì <ë«sê H˚s¡«>∑*–q+‘˚ H˚s¡TÃø√yê*. $~Û eÁøÏ+∫+~. ∫qï#·÷|ü⁄ #·÷dæ+~.
yÓ÷{≤s¡T q÷´sêHé yê´~Û yÓT*¢>± ø£è+>∑Bj·T≥+ yÓTT<ä˝{… +ºÏ ~. ÄHê&ûeT+&É\ yê´~Û
Äj·Tq˝Àì ø=ìï nej·Tyê\ ø£<ä*ø£qT ìj·T+Á‹dü÷Ô, Äj·TqqT Çã“+<äT\≈£î
>∑T]#˚jT· &É+ yÓTT<ä˝{… +ºÏ ~. J$‘·+ J$+#·&ÜìøÏ >±˙, ìs¡T‘ê‡Vü≤ |ü&{É ≤ìøÏ ø±<äT
nì ìs¡ísTT+#·T≈£îHêï&ÉT, sêJ|ü&Éì \ø£åD≤*ï qs¡qsêq J]í+#·Tø=qï eTVü≤Àqï‘·
e´øÏìÔ Ç+‘·es¡≈î£ eTq+ #·÷&É˝<Ò Tä . #·]Á‘· ñqï+‘·ø±\+, XÊÁdüÔ Á|ü|+ü #·+ eTs¡Te˝Òì
z eTVü≤Àqï‘· XÊÁdüyÔ ‘˚ >Ô· ± d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ ∫s¡dàü s¡Dj° T· T&ÉT>± yÓ\T>=+<äT‘·THêï&ÉT.
øπ +Á_&ç˝® À #˚s{¡ ≤ìøÏ Á|ü<eä∏ T ‘·s>¡ ‹∑ ˝À ñrÔs‘í¡ · ø±yê*. Ä ‘·sT¡ D+˝ÀH˚ Äs√>∑´+
ø°Då ‘·yTÓ T<ä˝+’… ~. |üØø£,å ‘·sê«‘· Ç+≥s¡÷´\‘√ø£*|æ |òdü øºt ±¢dTü e∫Ã+~. |ü]XÀ<Ûqä @
øπ Áå ‘·+˝À ø=qkÕ–+#ê\qï Ä˝À#·q˝À |ü&Ü¶&TÉ . $X¯«XÊÁdü+Ô ˝Ò<ë dü÷ø£àå ø£D≤\ MT<ä
n|üŒ{À¢ |ü]XÀ<Ûqä \T }|ü+<äT≈£îHêïsTT. $X¯«XÊÁdü+Ô ô|q’ Äø£s¸¡ D Äj·Tq˝À yÓTT<ä˝+’… ~.
◊HédHº” é kÕ<Ûës¡D kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘·+ m≈£îÿe yê&ÉTø£˝À ñ+~. Äø˘‡|òsü ˝¶Y À $X¯«XÊÁdüÔ
øπ Áå ‘·+˝À |ü]XÀ<Ûqä \T #˚dqæ yês¡T ˝ÒsT¡ . øπ +Á_&ç˝® À Áô|&ò é Vü≤ÀsTT˝Ÿ düTÁ|üd<æ Δä XÊÁdüyÔ ‘˚ >Ô· ±
n+<ä]ø° düT|ü]∫‘·T&ÉT. Äj·Tq |üs¡ý˚ø£åD˝À |ü]XÀ<Ûäq #˚j·÷\ì <äs¡U≤düTÔ
ô|≥Tº≈î£ Hêï&ÉT. øπ +Á_&ç® yês¡T ø=ìï wüs‘¡ T· \‘√ &Óìdt dæÿj·÷e÷ nH˚ XÊÁdüyÔ ‘˚ qÔ· T
¬>’&é>± ìs¡ísTT+#ês¡T. Áô|ò&é Vü≤ÀsTT˝Ÿ ‘·q $düÔè‘· |ü]#·j·÷\‘√ mH√ï <˚XÊ\T
‹s¡T>∑T‘·T+&˚yê&ÉT dæÿj·÷e÷ m|ü&É÷ n+<äTu≤≥T˝À ñ+≥÷, Äj·Tq |ü]XÀ<Ûqä ≈£î
dü÷#·q*#˚Ãyê&ÉT. uÛ≤yê\ $X‚¢wüD˝À¢ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥ Äj·Tq‘√ $uÛÒ~+#˚yê&ÉT.
Vü‰øÏ+>¥˝À ˇø£ ñ‘ê‡Vü‰ìï, Áù|s¡D ì+|æqyê&ÉT dæÿj·÷e÷.
f…*k˛ÿ|ü⁄\<ë«sê n+‘·]ø£å+˝À @+»s¡T>∑T‘·T+<√ |ü]o*+#·&É+ Vü‰øÏ+>¥≈£î
s¡T∫+#·˝<Ò Tä . ndü+U≤´ø£ qø£Áå ‘ê*ï, Á>∑V≤ü sêX¯ó\ô|q’ n<Û´ä j·Tq+ô|q’ ÄdüøÔÏ #·÷|ü˝<Ò Tä .
]˝…{$Ï {Ï, ø±«+≥+ dæ<ëΔ+‘ê\ Á|ü‹bÕ<äq <ë«sê yÓC’ ≤„ìø£ »>∑‘T· ˝Ô À $q÷‘·ï >∑yêøå±\T
‘Ó]∫q ◊Héd”ºHé ôd’<ëΔ+‹ø£ $X¯«XÊÁdüÔ+ Vü‰øÏ+>¥qT Äø£]¸+|üCÒdæ+~. <ëì˝Àì
˝À‘·TbÕ‘·T*ï n<Ûä´j·Tq+ #˚j·÷\ì, eT]ìï dü÷Á‘ê*ï yÓ\T>∑T˝ÀìøÏ ‘˚yê\ì
ìs¡ísTT+#·T≈£îHêï&ÉT.
πø+Á_&ç®˝À n|ü¢sTT&é y˚T<∏äy˚T{Ïø˘‡ n+&é ~∏j·T]{Ïø£˝Ÿ |òæõø˘‡ $uÛ≤>±ìï
ÁbÕs¡+_Û+#·&+É Vü‰øÏ+>¥≈î£ m+‘√ ø£*dæ e∫Ã+~. 1962˝À |ü]XÀ<Ûqä #˚jT· {≤ìøÏ
øπ +Á_&é˝® Àì Á{Ïì{° Vü‰\T˝À Á|üy•˚ +#ê&ÉT. nø£ÿ&É #˚]q ‘·sê«‘· |ü]XÀ<Ûqä n+‘·
düT\TyÓq’ ~ ø±<äì Á>∑V≤æ +#ê&ÉT. Ä&ÉT‘·÷, bÕ&ÉT‘·÷ n<Û´ä j·Tq+ #˚jT· &É+ ≈£î<äs<¡ ìä
‘Ó\TdüT≈£îHêï&ÉT. ◊HédHº” é dü÷Á‘ê*ï, ns¡+ú #˚dTü ø=ì, ‘·q<Óq’ XË*’ ˝À ø=‘·Ô Á|ü‹bÕ<äq\T
#˚j·T{≤ìøÏ lø±s¡+ #·T{≤º&ÉT. ˝…ø£ÿ˝À¢ ‘·–q+‘· Á|üy˚X¯+ ˝Òø£b˛e&É+ e\¢ m+‘√
ÁX¯$T+#ê*‡ e∫Ã+~. kÕ<Ûës¡D kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘· ne>±Vü≤qô|’ ø=+‘· ø±\+ ≈£îd”Ô
|ü&Ü¶&TÉ . |ü]XÀ<Ûqä Á|ü>‹∑ Äj·Tq nHês√>∑´+ ≈£î+≥T|ü&˝˚ ≤ #˚d+æ ~. Äø˘‡|òsü ¶Y ∫e]
dü+e‘·‡s¡+˝ÀH˚, ‘·q X¯Øs¡+˝À @<√»s¡T>∑T‘√+<äì Vü‰øÏ+>¥ >∑eTì+#ê&ÉT.

$~Û ã©j·TyÓTqÆ ~. d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ ã÷≥T¢ <Û]ä +∫q ‘·sê«‘· eTT&çyd˚ Tü ≈£îH˚+<äT≈£î
Çã“+~ |ü&˚ |ü]dæ‹ú øÏ rdüT≈£îyÓ[fl+~. q&Éø£ y˚>+∑ ‘·–+Z ~. q&Éø˝£ À n|ü&É|ü &ÉT
u≤˝…H‡é ‘·|Œü &É+ ‘·÷*b˛j˚T dæ‹ú øÏ Áø£eT+>± #˚sT¡ ≈£î+≥THêï&ÉT. >√&ÉH√, dü+Ô uÛ≤H√ï
>∑T<äT≈› î£ H˚yê&ÉT. n\àsê˝Àì
|ü⁄düøÔ +£ rdüT≈£îH˚+<äT≈£î ø£wºü
eTsTT´+~. 1962 &çôd+ãsY˝À
ÁøÏ d ü à dt ôd\e⁄\≈£ î yÓ [ fl
q|ü  &É T d” º ô |ò H é Vü ‰ øÏ + >¥
|ü ] dæ ú ‹ $∫Á‘· + >±qT,
ÄX¯Ãs¡´ø£s¡+ >±qT Äj·Tq
‘·*<¢ +ä Á&ÉT\≈£î ø£ì|æ+∫+~.
uÛÀ»q düeTj·T+˝À ÄVü‰s¡ $JHGLQWKHJDUGHQRIKLV6W$OEDQ
VKRPH
DQGDWKLV2[IRUGJUDGXDWLRQLQ
|ü<ësêú\qT rdüTø√e&ÜìøÏ
Çã“+~ |ü&y˚ ê&ÉT. d”kÕ˝Àì Á<äyê*ï >±¢dTü ˝ÀìøÏ dü]>± ˇ+|ü⁄ø√˝Òø£ b˛j˚T yê&ÉT. @
ø°≥ø£ ø±≥T≈£î >∑Ts¬ ’ Vü‰øÏ+>¥ n˝≤ ‘·j÷· s¡j÷· ´&ÉqT≈£îHêïs¡+‘ê. dü]>±Z Çs¡y’Ó ˇø£{À
edü+‘·+˝À Äj·Tq ‘·+Á&ç Vü‰øÏ+>¥qT \+&ÉH˝é Àì ôdsTT+{Ÿ ãs√Ô˝Àe÷´ ÄdüT|üÁ‹øÏ
rdüT≈£îyÓfi≤fl&ÉT. nj·Tq yÓ÷ø±*˝Àì ∫qï ø£+&Ésêìï ø£‘·Ô]+∫ XÊ+|æ˝Ÿ |üØø£å≈£î
|ü+bÕs¡T. Äj·Tq X¯Øs¡+˝À m\Áø√º&\é qT >∑T#êÃs¡T. sπ &çj÷Ó ãù|ø˘ Á<äyêìï Äj·Tq
yÓHïÓ eTTø£˝ÀìøÏ |ü+|æ, u…sqY T }j·T\˝≤ }|ü⁄‘·÷ mø˘‡sπ |üØø£\å T ìs¡«Væ≤+#ês¡T.
$_Ûqï |üØø£\å T ‘·sê«‘· mm˝Ÿmdt (nyÓ÷´Á{≤|òøæ ˘ ˝≤≥s¡˝Ÿ ôds¢ êdæd)t ‘√ u≤<Û|ä &ü TÉ ‘·THêï&Éì
ìsêú]+#ês¡T. nyÓT]ø±˝À á yê´~Ûì ‘ê¬>ÁVæ≤>¥‡ &çdC” Ÿ n+{≤s¡T. Ä dü+|òTü ≥q\T
Äj·Tq düàè‹ |ü<∏ä+˝À ì*∫b˛j·÷sTT. Äj·Tq yÓT<ä&ÉT˝À ìøÏå|üÔeTj·÷´sTT.
Çs¡ejÓ÷´ø£{À dü+e‘·‡s¡+ qT+&ç Ä yê´~Û‘√ b˛sê≥+ dü\T|ü⁄‘·÷, J$‘·+˝À @<√
kÕ~Û+#ê\qï ‘·|qü ‘√ J$düTHÔ êï&ÉT. J$‘· |üse¡ ÷s¡+ú ˝Àø£øfi£ ≤´Dy˚T mes¡T m+<äT≈£î
|ü⁄&É‘ês√ ‘Ó*j·T<äT. ø=+<äs¡T ˝Àø£ø£fi≤´D+ ø√düy˚T |ü⁄&É‘ês¡T. eTìwæ J$‘ê˝À¢
nq+‘·yTÓ qÆ $C≤„Hêìï ì+|ü⁄‘ês¡T. yê] |ü]XÀ<Ûqä \T Á|ü»*ï Á|üu≤Û $‘·+ #˚kÕÔsTT.
Ç|üŒ{Ïø° Äyê´~Ûì Äj·Tq n~Û>∑£$T+#·&É+ Á|üX¯+dü˙j·T+. Ç+>±¢+&ÉT˝À yÓ÷{≤sY
q÷´sêHé yê´~Û>± ÁbÕ#·Ts¡´+˝À ñqï, á »ãT“, yÓqïeTTø£˝Àì Hê&û eédüúq÷,
yÓT<ä&TÉ ˝À ø=+‘·u≤Û >±˙ï n#˚‘q· + #˚dTü +Ô <äì &Üø£sº T¡ ¢ ‘Ó*bÕs¡T. Jeø£D≤*ï Vü≤]dü÷,Ô
ø£+&Ésê*ï »&É‘ê«ìøÏ >∑T]#˚d.æ |üøyå£ ê‘·+ Äe]+∫ eTè‘·TéTTK+˝ÀøÏ rdüT≈£îyÓfió¯ +Ô ~.
s¬ +&ÉT dü+e‘·‡sê\T e÷Á‘·yT˚ J$+#·e#·Ãì &Üø£sº T¡ ¢ ìsêΔ]+#ês¡T. á yês¡Ô eTìwæì
m+‘√ ø£è+>∑BdüT+Ô ~. ìsêX¯, ìdüŒèVü≤\≈£î >∑T]#˚dTü +Ô ~. øπ +Á_&çø® Ï ‹]– e#êÃ&ÉT.
e÷qdæø+£ >± <Ós’ ê´ìï ‘Ó#T· Ã≈£îH˚ ~X¯>± Äj·Tq Ä˝À#·q*ï eT[fl+#ê&ÉT. e÷qdæø£
düeT‘·T˝≤´ìï bı+<ä&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ï+#ê&ÉT. eTH√<Ûs’Ó ´¡ + ‘·|Œü Vü‰øÏ+>¥≈î£ $T–*+~
˝Ò<Tä . #Ó≈î£ ÿ #Ó<sä ì¡ Ä‘·à $XÊ«dü+, |ü≥Tº<\ä Vü‰øÏ+>¥qT eTT+<äT≈£î q&ç|+æ ~. m+<äTøÏ˝≤
»]–+~. áyê´~Û ‘·qøπ m+<äT≈£î e∫Ã+<äì d”ôº |Hé eT<Ûqä |ü&Ü¶&TÉ . ‘·q uÛ$Ñ wü´‘YÔ
@eTÚ‘·T+<äqï uÛj Ñ T· +. Vü‰øÏ+>¥qT $~Û ˇø£ ø√D+˝À qT+∫ Ä<äT≈£î+<äì #Ó|ü ø√e#·TÃ.
Á|üj÷Ó >∑XÊ\ |ü]XÀ<Ûqä qT m+#·Tø=ì ñ+fÒ Äj·Tq≈£î ø£weºü Tì|æ+#˚~. ôd<’ ëΔ+‹ø£
e÷s¡+Z ø=+‘· Äj·Tq≈£î }s¡≥ì∫Ã+~. øπ e\+ y˚T<Ûdä Tü ‡, >∑D‘Ï · kÕj·T+‘√ Äj·Tq
|ü]XÀ<Ûqä #˚jT· e#·TÃ. X¯Øs¡ nej·Tyê\T düV≤ü ø£]+#·øb£ ˛sTTHê, yÓT<ä&TÉ #·Ts¡T≈£î>±
ñ+&É≥+ e\¢, ‘·q Ä˝À#·q\‘√ eTT+<äT≈£î <ä÷düTø¬ fi≤fl&ÉT. eTqdüT+fÒ e÷s¡eZ TT+≥T+~.
#Ój÷· ´\qï ‘·|Hü ˚ e⁄+fÒ ø±\+ eTìwæøÏ u≤ìdüe⁄‘·T+~. m+‘·ùd|üsTTHê Ä˝À#·q\‘√
ôd<’ ëΔ+‹ø£ s¡÷|üø\£ Œq\T #˚dTü +Ô &˚yê&ÉT, ‘·q˝Àì nqT≈£L\yÓTqÆ n+XÊìï >∑T]Ô+∫,
Ä ˇø£ÿ Ä\+ãq‘√ nÁ>∑ÁX‚DÏ yÓC’ ≤„ìø£ XÊÁdüyÔ ‘˚ >Ô· ± s¡÷bı+<äT‘ê&ÉT.
á »ãT“ Vü‰øÏ+>¥qT @+#˚düTÔ+<√qì uÛÑj·T|ü&Ü¶&ÉT. Vü‰øÏ+>¥ J$‘· \ø£å´+
|æ.ôV≤#Y.&çì |üP]Ô#j ˚ T· &É+. n+‘·es¡≈î£ ‘·qT J$kÕÔ&qÉ ï qeTàø£+ ˝Ò<Tä . ø±\Áø£yT˚ D
‘·q˝Àì yê´~Û |ü]dæ‹ú ì >∑T]Ô+#ê&ÉT. m+‘√ y˚>+∑ ‘√ qs¡ø+£ yÓ|’ ⁄ü Ä »ãT“ ‘·qqT
rdüT≈£îyÓfió¯ fl‘·T+<äì uÛj Ñ T· |ü&Ü¶&TÉ Vü‰øÏ+>¥. n~ø±düÔ eT+<ä–+∫+~. |ü]XÀ<Ûqä ô|’ <äèwæº
eT[¢+#ê&ÉT. kÕ<Ûës¡D kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘·+ô|’ |ü≥T‘ê«ìï kÕ~Û+#ê&ÉT. dü+‘·è|æøÔ s£ y¡ TÓ qÆ
|ü]XÀ<Ûqä #˚jT· >∑*>±&ÉT Vü‰øÏ+>¥. J$‘êìï z eT\T|ü⁄≈£î rdüTø¬ [flq dü+|òTü ≥q z
s√E »]–+~. Vü‰øÏ+>¥ ‘·q rÁeyÓTqÆ e÷qdæø£ ˇ‹Ô&qç T+∫ ãj·T≥|ü&≥É +˝À zÁd”eÔ T÷]Ô
düVü≤ø£]+∫+~. ÄyÓT z dü÷ÿ˝À¢ #·<äTe⁄≈£î+{À+~. Vü‰øÏ+>¥ ‘Ó*$‘˚≥\T ÄyÓTqT
m+‘√ Äø£]¸+#êsTT. J$‘êìøÏ, uÛ$Ñ wü´‘Y≈Ô î£ eT<Û´ä ˙* y˚T|ò÷ü \T ‘=+– #·÷düTHÔ êïsTT.
u≤>± Ä˝À∫ùdÔ Vü‰øÏ+>¥ ‘·qT nqT≈£îqï Á|üe÷<äkÕúsTTøÏ #˚s¡Tø√˝Ò<äT. z bÕØº˝À
Vü‰øÏ+>¥ Ä Ád”ìÔ #·÷kÕ&ÉT. ÄyÓTù|s¡T CÒHé yÓ˝’ Ÿ.¶ Vü‰øÏ+>¥≈î£ XÊÁdüyÔ T˚ z Á|ü|+ü #·+.
<ëì˝ÀH˚ eTTqT>∑T‘·÷ ‘˚\T‘·T+&˚yê&ÉT. ÄyÓT yês¡+‘·|⁄ü ôd\e⁄˝À¢ øπ +Á_&éø® Ï yÓ[fl
ùdïVü‰ìï, Áù|eTqT |ü+#˚~. <Ûs’Ó ê´ìï Vü‰øÏ+>¥˝À ì+ù|~. |æøïÏ ø˘≈î£ rdüT≈£îyÓ[fl dü+‘√wü+
ø£*–+#˚~. me«s¡T, m+<äT≈£î |ü]#·jT· + ne⁄‘ês√, me]øÏ ms¡Tø£. ÄyÓT kÕVü≤#·s´¡ +
Vü‰øÏ+>¥qT ÄXÊ|ü<+ä∏ ˝ÀìøÏ rdüT≈£îyÓ[fl+~. $X¯«XÊÁdü|Ô ⁄ü ≥+#·T˝À¢ |üjT· ì+#˚˝≤ #˚d+æ ~.
<ë+‘√ Äj·Tq yÓqT~]– #·÷&É˝<Ò Tä .

$X¯«Ä$sê“¤e dæ<ëΔ+‘ê\T XÊÁdüÔy˚‘·Ô\qT eTs√ Á|ü|ü+#êìøÏ rdüT≈£îyÓfi≤flsTT.
yê&ç>±, y˚&>ç ± Á|üd+ü >±\T, yê<äq\T yÓTT<ä\j·÷´sTT. sêj·T˝Ÿ kıôd{’ ° ìs¡«Væ≤+#˚
dü<dä Tü ‡˝À Á|üU≤´‘· XÊÁdüE
Ô \„ ‘√ Vü‰øÏ+>¥ #·]Ã+#˚ kÕúsTTøÏ m~>±&ÉT. XÊÁdüÔ dæ<ëΔ+‘ê\˝Àì
˝ÀbÕ*ï ãVæ≤s¡‘Z +· #˚ùdyê&ÉT. ø=~› ø±\+˝ÀH˚ Äj·Tq ù|s¡T Á|üU≤´‘·T\T Ç+>±¢+&ÉT˝À
e÷s¡TÁyÓ÷>±sTT. ‘·q X¯Øs¡+˝Àì yê´~Û yÓT*¢>± $»è+_Û+#·&+É yÓTT<ä˝{… +ºÏ ~. ˝Òe&É+,
q&Ée≥+, sêj·T≥+, e÷{≤¢&É≥+ ø£wüºeTj˚T´kÕúsTTøÏ #˚s¡T≈£î+{À+~. $TÁ‘·T\
düV‰ü j·÷ìï ‹s¡dÿü ]+#˚yê&ÉT. CÒHé ‘·q neT÷\´ùde\‘√ Vü‰øÏ+>¥qT ñ‘Ô̊»|ü]#˚~.
CÒHé ‘·q J$‘êìï Vü‰øÏ+>¥‘√ |ü+#·Tø√yê\ì ìs¡sí TT+#·T≈£î+~. Vü‰øÏ+>¥≈î£ mm˝Ÿmdt
ñ+<äì ‘Ó*dæq s√E˝À¢H˚ CÒH‘é √ |ü]#·jT· yÓT+Æ ~. yÓT*¢>± |ü]Dj·÷ìøÏ <ë]rdæ+~.
ô|[fl ñ<√´>∑+‘√ eTT&ç|&ü ç ñ+~. ‘=+<äs>¡ ± |æôV≤#Y&ç |üP]Ô #˚j÷· *‡q nedüs+¡
@s¡Œ&ç+~. <ëìø√dü+ ÁX¯$T+#ê*‡e∫Ã+~. >±Hé$˝Ò¢ n+&é ø°Hé ø±˝Òõ˝À ]ôd]Ã
ô|˝ò Àwæ|≈t î£ n|üs¢ TT #˚kÕ&ÉT. Ä düeTj·T+˝À CÒHé #ÓsTT´$]– ≈£L&Ü Vü‰øÏ+>¥ <äsU¡ ≤düTqÔ T
|üP]Ô#d˚ +æ ~. |ü]XÀ<Ûqä , kÕeTs¡´ú +ô|q’ ne>±Vü≤q ñqï Ç<äs› T¡ Á|üeTTKT\ ù|s¡q¢ T
n|æøπ¢ wüH˝é À dü÷∫+#ê*. \+&ÉHé øÏ+>¥‡ ø±˝Òõ˝À ñqï u≤+&ûøÏ n|üŒ{À¢ m+‘√ ù|s¡T
ñ+&˚~. >∑‘+· ˝À Vü‰øÏ+>¥ |ü]XÀ<ÛHä ê |üÁ‘êìï Ábıô|dò sü Y u≤+&û Ábıd”&+ç >¥‡ Ä|òt ~
sêj·T˝Ÿ kıôd{’ ø° Ï dü«j·T+>± düeT]Œ+#ês¡T. Vü‰øÏ+>¥ e÷s¡<Z ]ä Ù nsTTq &Óìdt dæÿj·÷e÷
Á|ü‘´˚ ø£ ÁX¯<eΔä \¢ u≤+&û kÕqT≈£L\yÓTqÆ ñ‘·sÔ +¡ ÁyêkÕ&ÉT. Vü‰øÏ+>¥ ø°dt ø±˝Òõ ô|˝ò À>±
#˚sê&ÉT. J$‘·+˝À ø±dü+Ô ‘· }s¡≥ ø£*–+~. Bìe\¢ 1965˝À CÒH‘é √ ô|[¢ »]–+~.
e÷s¡Z<ä]Ù dü¬s’q e÷s¡Z+ m+|æø£ #˚dæq|ü&ÉT, |ü]XÀ<Ûäø£ $<ë´]ú ÄπøåÁ‘·+˝À
eTT+<ä&TÉ >∑T y˚kÕÔ&TÉ . e÷s¡<Z ]ä Ù nsTTq &Óìdt dæÿj·÷e÷ Vü‰øÏ+>¥ $wüjT· +˝À Á|ü‘´˚ ø£
ÁX¯<Δä #·÷ù|yê&ÉT. \+&ÉH˝é Àì ãsYÿf…ø˘ ø±˝Òõ˝À n|üs¢ TT&é y˚T<∏yä T˚ {Ïø‡˘ Ä#ês¡T´&Óq’
s√»sY ô|Hé s√CŸ Ç+{ÏøÏ Vü‰øÏ+>¥qT rdüT≈£îyÓ[fl |ü]#·jT· + #˚kÕ&ÉT. ÄHê{Ï s√E˝À¢
eTè‘· qø£Áå ‘ê\ô|q’ |ü]XÀ<Ûqä #˚dqæ e´øÏÔ Äj·Tq. Ä øπ Áå ‘·+˝À Á|üeTTKT&ÉT ø±e&É+
e\¢ Vü‰øÏ+>¥≈î£ m+‘√ #˚jT· ÷‘· ì#êÃ&ÉT. Äj·Tq‘√ e÷{≤¢&ç \+&ÉHé qT+∫ s¬ ˝’ À¢‹]–
edüTqÔ ï|ü&ÉT Vü‰øÏ+>¥ ‘·q B∏ddæ qt T >∑÷]Ã ì•‘·+>± Ä˝À∫düTqÔ ï|ü&ÉT yÓTs¡T|ü⁄˝≤+{Ï
Ä˝À#·q e∫Ã+~. ø±\_˝≤\T, _>¥u≤´+>¥ ~∏jT· Ø\ô|q’ |ü≥T‘·«+ kÕ~Û+∫q Vü‰øÏ+>¥
ø£èwæ m+‘√ Á|üX+¯ dü˙j·TyÓTqÆ ~. Äj·Tq ‘·q B∏ddæ ˝t À ù|s=ÿqï $es¡D≤‘·àø£ eTT–+|ü⁄
XÊÁdüÔy˚‘·Ô*ï ÄX¯Ãs¡´#·øÏ‘·T*ï #˚dæ+~. $X¯«XÊÁdüÔ Á|ü|ü+#·+˝À ñ<äsTT+∫q eTs√
dü÷s¡T´ì>± yÓT#·TÃ≈£îHêïs¡T. Ä yÓ\T>∑T\T ø=‘·Ô |ü+<∏ë˝À XÊÁdüyÔ ‘˚ *Ô· ï q&ç|#æ +˚ <äT≈£î
ñ|üø£]düTÔHêïsTT.
1965˝À Á{Ï ì {Ï V ü ‰ ˝Ÿ #êô|˝Ÿ ˝ À Vü ‰ øÏ + >¥ , CÒ H é \ T <ä + |ü ‘ · T \j· ÷ ´s¡ T .
ìkÕ‡s¡eTÚ‘·T+<äì }Væ≤+∫q J$‘êìøÏ Vü‰øÏ+>¥ J$‘·+˝À CÒHé Á|üy•˚ +#êø£ ø=‘·yÔ \Ó T>∑T
e∫Ã+~. ô|[flbò˛{À˝À Äj·Tq |üøÿ£ qTqï CÒHé Vü‰øÏ+>¥ J$‘˚#Ã· ¤ Á|ü‹|ò*ü +#˚+<äT≈£î
6WHSKDQZHGGLQJWR-DQH:LOGHLQ
e∫Ãq z ‘ês¡˝≤ ø£q|ü&+ç ~. ÄHê{Ï qT+&ç uÛj Ñ T· +ø£s¡ yê´~Ûì düyê\T #˚d÷ü Ô eT]ìï
$»j·÷*ï kÕ~Û+#˚ ~X¯>± Vü‰øÏ+>¥ m~>±&ÉT. }‘·øÁ£ s¡ Vü‰øÏ+>¥≈î£ m+‘√ ñ»«\
uÛ$Ñ wü´‘·TÔ ì∫Ã+~. Vü‰øÏ+>¥≈î£ ô|fi¯flsTTq ø=‘·˝Ô À ø±|ü⁄s¡eTT+&˚+<äT≈£î Ç\T¢ yÓ<Tä ø√ÿe&É+
z düeTdü´ nsTT+~. CÒHé Äs√EøÏ \+&ÉH˝é Àì >±yÓd|ºü ˝”ò Ÿº ø±˝Òõ˝À n+&ÉsY Á>±&ÉT´j˚T{Ÿ
$<ë´]ú>± ñ+&˚~. \+&ÉH≈é î£ yÓ[fl yêsê+‘·+˝À ‹]– \+&ÉHøé =#˚Ã~. Vü‰øÏ+>¥ m≈£îÿe
<ä÷s¡+ q&ÉTe˝Òì |ü]dæ‹ú øÏ #˚sT¡ ≈£îHêï&ÉT. øπ +Á_&ç® ø°dt ø±˝Òõ (>√Hé $*¢ ø¬ d’ æ ø±˝Òõ)˝À
]ôd]Ã ô|˝ò À>± m+|æøj £ ÷· ´&ÉT. CÒH≈é î£ , Vü‰øÏ+>¥≈î£ nqT≈£L\ ÁbÕ+‘êìï m+#·Tø√yê\qT
≈£îHêï&ÉT. Ä ø±˝Òõ ãs¡‡sYqT ‘·q≈£î z ìyêkÕìï ø±˝Òõ˝À ø£*Œ+#·eTHêï&ÉT. ô|˝ò À>±
ìj·T$T‘·T˝…q’ yê]øÏ ìyêdü+ Çe«≈£L&É<ìä ø±˝Òõ j·÷»e÷q´+ ìs¡j í T· +. e÷¬sÿ{Ÿ≈î£
<ä>sZ∑ >¡ ± bòÕ{¢ Ÿ‡ ìsêàD+ »s¡>T∑ ‘·Tqï+<äTq, nø£ÿ&É ìedæ+#˚+<äT≈£î ìs¡sí TT+#·T≈£îHêïs¡T.
ø=Hêïfi¯ófl nyÓT]ø± yÓ[fl Vü‰øÏ+>¥ <ä+|ü‘T· \T ‹]– e#êÃs¡T. n|üŒ{Ïø° Ç+{Ï ìsêàD+
|üP]Ôø±˝Ò<Tä . Ä ø±˝Òõ ãs¡‡sYqT eT∞fl ÁbÕ<Û̊jT· |ü&≥É + »]–+~. |ü]dæ‹ú ì ns¡+ú
#˚dTü ≈£îqï ãs¡‡sY, Á>±&ÉT´j˚T{Ÿ $<ë´s¡T\ú Tqï ÁbÕ+‘·+˝À, Vü‰øÏ+>¥ ãdü≈î£ nqTeT‹ì#êÃ&ÉT.
s√E≈£î Çs¡y’Ó nsTT<äT wæ*+¢ >¥\T #Ó*+¢ ∫ øπ e\+ eT÷&ÉT s√E\T+&É≥+ »]–+~.
e+<ä j·÷s¡T\¶ <ä÷s¡+˝À z Ç+{Ïì n<Ó≈› î£ rdüTø=ì Vü‰øÏ+>¥ n+<äT˝À #˚]b˛j·÷&ÉT.
$X¯«$<ë´\j·T+ $uÛ≤>±ìøÏ Ä Ç\T¢ <ä>sZ∑ √¢ ñ+&˚~. Ä øπ +Á_&ç˝® Àì *{Ï˝Ÿ ôdsTT+{Ÿ

y˚TØdt ©Hé˝À Ä Ç\T¢ ñ+&˚~. Ä Ç+{ÏqT+&ç dæ\«sY Ád”{º Ÿ e+<ä j·÷s¡T\¶ <ä÷s¡+˝À
ñ+~. &çbÕsYyº TÓ +{Ÿ Ä|òt n|üs¢ TT&é e÷´<∏yä T˚ {Ïø‡˘ n+&é ~∏jT· ]{Ïø˝£ Ÿ |òõæ ø˘‡≈£î }‘·øÁ£ s¡
kÕj·T+‘√ q&ç#˚ yÓfifl‚ yê&ÉT. Vü‰øÏ+>¥ <ä+|ü‘T· \qT |ü\Tø£]+#˚+<äT≈£î yÓ[flq $TÁ‘·T\T
Ä ∫qï Ç+{Ï˝À Ç$T&çb˛j˚Tyês¡T. e+≥|üqT˝À¢ kÕj·T|ü&TÉ ‘·÷, ÄVü‰<¢ øä s£ y¡ TÓ qÆ dü+^‘·+
$+≥÷ ø±\πø|å +ü #˚ùdyês¡T. ô|˝ò Àwæ|t e\¢ ø=+‘· Ä]úø+£ >± Vü‰øÏ+>¥ }s¡≥ #Ó+<ë&ÉT.
‘·q X¯Øs¡+˝À ñqï »ãT“qT @e÷Á‘·+ ˝…øÿ£ #˚jT· ≈£î+&Ü ÁX¯$T+#·&+É yÓTT<ä˝{… ≤º&TÉ .
1966˝À yÓ÷{≤sY q÷´sêHé yê´~Û $»è+_Û+#·kÕ–+~ n&ÉT>∑T rdæ n&ÉT>∑T y˚jT· ≥y˚T
ø£w‘ºü s· y¡ TÓ +Æ ~. ùdïVæ≤‘·T\T Vü‰øÏ+>¥ |ü]dæ‹ú ì #·÷dæ u≤<Û|ä &ü y˚ ês¡T. kÕj·T+ #˚jT· {≤ìøÏ
eTT+<äTø=ùdÔ ‹s¡dÿü ]+#˚yê&ÉT. <ä>sZ∑ √¢ ñqï >√&ÉqT, dü+Ô u≤H√ï |ü≥Tºø=ì q&ç#y˚ ê&ÉT.
C≤HéuÀ¢k˛¢|tò Vü‰øÏ+>¥ |ü]XÀ<Ûqä \ ô|q’ |ü⁄düøÔ ±\T ÁyêkÕ&ÉT. _j·÷+&é ~ u≤¢ø˘ Vü≤À˝Ÿ,
d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ j·T÷ìesYÙ\H˚ |ü⁄düøÔ ±\qT Á|ü|+ü #êìøÏ |ü]#·jT· + #˚kÕ&ÉT. Vü‰øÏ+>¥qT
#·÷XÊø£ C≤Hé uÀ¢k˛¢|òt m+‘√ ø£è+–b˛j·÷&ÉT. X¯Øs¡+˝À ˇø√ÿHê&ç |ü≥T‘ê«ìï
ø√˝ÀŒ‘·THêï, Ä˝À#·q\ y˚&ìç ‘·>ìZ∑ e«≈£î+&Ü eTT+<äT≈£î yÓfió¯ ‘·Tqï+<äT≈£î Vü≤è<äjT·
|üPs¡«ø£+>± n_Ûq+~+#ê&ÉT. n+>∑yÓ’ø£\´+ Ä‘·àôdúÌs¡´+ eTT+<äT ‘·\ˇ>∑Ze\dæ+<˚.
@<√ kÕ~Û+#ê\qï ‘·|qü , |ü≥Tº<\ä Vü‰øÏ+>¥˝À #·÷&Ée#·TÃ. me]ø√dü+ á Á|üV‰ü düq+.
Á|ü|+ü #·+˝ÀH˚ Ç˝≤+{Ï <Ûs’Ó ´¡ e+‘·TDÏí |ü]XÀ<Ûqä }|æ]>± uÛ≤$düTqÔ ï n‘·T´qï‘· XÊÁdüyÔ ‘˚ qÔ· T
eTq+ #·÷&É˝eÒ TT. »qà |ü⁄˙‘·+ #˚dTü ≈£îH˚ e´≈£î\Ô T @ ø=~›eT+<√. Äø√e≈£î #Ó+~q
eTVü≤Àqï‘· XÊÁdüÔy˚‘·Ô d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥.
1967˝À Vü‰øÏ+>¥ ≈£î≥T+ã+˝À Äq+<ä+ yÓ*$¢ ]dæ+~. Äj·Tq≈£î ≈£îe÷s¡T&ÉT
»ìà+#ê&ÉT. sêãsYº nH˚ HêeTø£sD¡ + #˚kÕs¡T. Vü‰øÏ+>¥ ù|s¡T ~>∑+‘ê\≈£î yê´|æ+∫+~.
Äj·Tq sêdæq yê´kÕ\T, |ü]XÀ<Ûøä £ Á|ü‘T· \ ø√dü+ m+‘√ eT+~ Ädüø‘ÔÏ √ m<äTs¡T#·÷&É≥+
yÓTT<ä˝+’… ~. $X¯«XÊÁdü+Ô >∑T]+∫ Äj·Tq‘√ yê<äq≈£î ~π>+<äT≈£î »+πøyês¡T. Ä‘·àq÷´q‘·‘√
eTT&ÉT#·T≈£î b˛j˚Tyês¡T. sêãsYº |ü⁄{Ïqº y˚fi≤$X‚wyü T˚ yÓ÷, Vü‰øÏ+>¥ sêdæq dæ+>∑T´˝≤]{°dt
n+&é C≤yÓTÁ{° nH˚ |ü]XÀ<Ûøä £ Á|ü‹øÏ Á|ü‹cÕº‘à· ø£yTÓ qÆ Ä&ÉyTé ‡ ãVüQeT‹ \_Û+∫+~.
|üÁ‹ø£\T, |ü]XÀ<Ûqä e÷>∑CH’… \é T dü+#·\Hê‘·àø£ yês¡*Ô ï Á|ü#T· ]dü÷Ô ªVü‰øÏ+>¥ ◊HédHº” é
yês¡dTü &ÉTμ nì ù|s=ÿHêïs¡T. MT&çj÷· ˝À edüTqÔ ï ø£<Hä∏ ê\qT Vü‰øÏ+>¥ düTì•‘·+>±
yê]øÏ @dæìe÷ V”≤s√, >=|üŒ y˚T<Ûë$‘√ ˇø£ e´øÏìÔ b˛\Ã&É+ düV≤ü »+ nì Á‘√dæ|⁄ü #êÃ&ÉT.
yê]¬ø|ü&É÷ yÓs¬ {’ ° düe÷#êsê\T nedüs+¡ . n+>∑yø’Ó \£ ´+ ñ+&ç, ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+~q
e´≈£î\Ô T ‘·≈î£ ÿe>± ñ+&É≥+ e\¢, yê]øÏ H˚qT z V”≤s√˝≤ ø£ì|æ+#êqT. yês¡T ˇø£
q>∑ï dü‘ê´ìï Á>∑V≤æ +#·˝≈Ò î£ Hêïs¡T. H˚qT y˚T<Ûë$ì ø±<äT, e{Ïº n+>∑$ø£\TD°!í n+{≤&ÉT
d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥.
sêãsYº »ìà+∫q ‘·sê«‘· d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥≈£î Ä]úø£+>± m+‘√ ø£*dæe∫Ã+~.
eT÷&ÉT HÓ\\ ‘·sê«‘· n<˚ s√&ÉT˝¶ À z Ç\T¢ <=]øÏ+~. ø=ìï dü+e‘·‡sê\T n+<äT˝À
ñqï‘·sê«‘·, Ç\T¢ ø=Hê\qï n_ÛÁbÕj·÷ìø=#êÃ&ÉT Vü‰øÏ+>¥. $X¯«$<ë´\j·T+˝À
ø=+‘·ù|s¡T, Á|ü‹wü\º T bı+<ë&ÉT. Vü‰øÏ+>¥ ãs¡‡sY≈î£ ‘·q ø£cÕºìï $qï$+#·T≈£îHêï&ÉT.
Vü‰øÏ+>¥≈î£ nqT≈£L\yÓTqÆ Ø‹˝À Á>ö+&é bò˛s¢ ˝Y ÀH˚ edü‹ì ø£*Œ+#ês¡T. Ä Ç+{Ï˝À
ø±e\dæq $XÊ\yÓTqÆ >∑<Tä \T, ôd+Á≥˝Ÿ Vü‰\T, >±¬sH¶ é ≈£L&Ü ñ+&˚~. m\ÁøÏøº ˘ M˝Ÿ
#Ós’ ˝Y À &çbÕs¡Tyº TÓ +≥T≈£î #˚sT¡ ≈£îH˚yê&ÉT. eTT>∑TsZ T¡ |æ\\¢ T Ä >±¬sH¶ ˝é À Ä&ÉT≈£îH˚yês¡T.
ø±˝Òõ >±sYq¶ sY\T <ëì uÛ≤<ä´‘· ìs¡«Væ≤+#˚yês¡T. 1974 es¡≈î£ Vü‰øÏ+>¥ ‘·q uÛÀ»q
|ò\ü Vü‰sê\T ‘êH˚ rdüT≈£îH˚yê&ÉT. CÒHé ‘·H˚ dü«j·T+>± Vü‰øÏ+>¥ |üqT\˙ï #·÷düT≈£îH˚~.
ˇø£] düV‰ü j·T+ m+‘√ nedüse¡ Tì uÛ≤$+∫, |ü]XÀ<Ûøä £ $<ë´s¡T˝ú À¢ ˇø£]ï ‘·q Ç+{À¢H˚
ñ+#·T≈£îHêïs¡T. yê¬s+‘√ Vü‰øÏ+>¥ ~q#·s´¡ ˝À¢ kÕj·T|ü&y˚ ês¡T. 1980˝À ‘·q nedüsê\
ì$T‘·+Ô Áô|y’ {˚ Ÿ qs¡T‡\qT ìj·T$T+#·T≈£îHêï&ÉT. Ábı<äTq› , kÕj·T+Á‘·+ yês¡T s¬ +&ÉT
˝Ò<ë eT÷&ÉT >∑+≥\T ùde#˚dæ yÓfifl‚ yês¡T. 1985˝À Vü‰øÏ+>¥≈î£ ìyÓ÷ìjÓ÷ e∫Ã+~.
Ä ‘·sê«‘· Á{≤øÏjÓ÷{ÀMT Ä|üπswüHé »]–+~. Ä ‘·sê«‘· Çs¡yÓ’Hê\T>∑T >∑+≥\T
qs¡T‡\ ùde\T nedüse¡ Tj·÷´sTT.
s√»sY ô|Hé s√CŸ‘√ d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ |ü]XÀ<Ûqä \T }|ü+<äT≈£îHêïsTT. ãsYÿf…ø˘
ø±˝Òõ˝À ô|Hé s√CŸ≈î£ Ä#ês¡´ |ü<√qï‹ \_Û+∫+~. dü+j·TTø£+Ô >± ◊HédHº” é kÕù|ø£å
dæ<ëΔ+‘·+ô|q’ <äèwæº kÕ]+#ês¡T. ÄπøÁå ‘·+˝À nqs¡fiZ ¯ ø£èwæ #˚kÕs¡T. ≈£L\+ø£w+ü >±
|ü]XÀ~Û+∫q ‘·sê«‘·, Ä dæ<ëΔ+‘·+ô|q’ q÷‘·q >∑D‘Ï · kÕ+πø‹ø±*ï yÓ\Te]+#ês¡T.
|ü~ùV≤qTe+<ä\ ø√≥¢ dü+e‘·‡sê\ yÓqTø£ _>¥u≤´+>¥, dæ+>∑T´˝≤]{° nH˚ uÛ≤eq\
Ä<Ûës¡+>± $X¯«+ Ä$s¡“$¤ +∫+<äì ãTTEe⁄ #˚kÕs¡T. á dü+j·TTø£Ô |ü]XÀ<Ûøä £ n+XÊ\≈£î,
yÓTTyÓT+≥dt B∏sy¡ Té ‡ nH˚ ù|s¡T ô|{≤ºsT¡ . >∑D‘Ï ,· uÛÖ‹ø£ XÊÁkÕÔ˝À¢ ù|s¬ ìïø£>q∑ ï XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· øπ
ô|’ n+XÊ\T ne>∑‘+· ø±e⁄, XÊÁdüÔ Á|ü|+ü #·+˝À ˇø£ yÓ\T¢e˝≤ n$ ì*#êsTT. 1969˝À
ÄB∏sy¡ Té ‡ Á|ü#T· ]+|üã&çq|ü&ÉT |ü]XÀ<Ûqä ˝À düTesêí<´äÛ j·÷ìï düèwæ+º ∫q$>± y˚T<Ûëe⁄\T
ù|s=ÿHêïs¡T. øπ e\+ y˚T<Û,ä n+¬ø\T, eTT+<äT ‘·sê\ $X¯« XÊÁdüÔ $C≤„q+ Vü‰øÏ+>¥≈î£
n<äT“¤‘ê\qT düèwæ+º #˚ |ü]XÀ<Ûqä \≈£î <√Vü≤<ä |ü&Ü¶sTT. 1970 es¡≈î£ Vü‰øÏ+>¥ |ü]XÀ<Ûqä \T
dü÷\ú $X¯« n<Û´ä j·Tq+ es¡øπ |ü]$T‘·eTj·÷´sTT. Ä ‘·sê«‘· @ø£ _+<äT‘ê«\ô|q’
Äj·Tq <äèwæº øπ +ÁBø£è‘·yTÓ +Æ ~. >∑D‘Ï d· ÷ü Á‘ê\ Ä<Ûës¡+>± >¬ ˝≤ø°‡\T eTq≈£î <ä÷s¡+>±
b˛‘·THêïj·Tì ù|s=ÿHêïs¡T. Bì <ë«sê $X¯«+ yê´ø√∫düT+Ô <äì ‘Ó*bÕs¡T. >¬ ˝≤ø°‡\T
<ä>sZ∑ ,¡ <ä>sZ∑ >¡ ± ñ+fÒ yê{Ï kÕ+Á<ä‘· m≈£îÿe>±H˚ ñ+≥T+~. >¬ ˝≤ø°‡\T &Ûøû =q≈£î+&Ü

ñ+fÒ $X¯«+ dü+ø√#· dæ‹ú ˝À ñ+&ç ñ+≥T+<ë? n$ »s¡T>∑T‘·÷ b˛sTT <ä÷s¡+>±
yÓ[flb˛sTT e⁄+{≤j·÷? $_Ûqï øÏ¢wüºÁ|üX¯ï\≈£î düe÷<ÛëHê\T s¡÷bı+~+#˚+<äT≈£î
s√»sYô|Hés√CŸ, Vü‰øÏ+>¥ q&ÉT+_–+#ês¡T. kÕ<Ûës¡D kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘·+ düs¬ q’ <äsTT‘˚
$X¯«+˝À nq+‘· kÕ+Á<ä‘êdæ‹ú ñ+&˚<ìä ‘Ó*bÕs¡T. á dæ‹ú H˚ _>¥ u≤´+>¥ @ø£_+<äT‘·«+
nì ù|s=ÿHêïs¡T. $X¯«+ |ü⁄≥Tºø£ @$<Û+ä >± »]–q~ kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘·+ }Væ≤+#·˝<Ò ìä
ìs¡÷|æ+#ês¡T. ø±«+≥+ |òæõø˘‡ n<Ûä´j·Tq+ <ë«sê düe÷<ÛëHêìï bı+<ä >∑\eTì
‘Ó*bÕs¡T. uÛ≤Ø ø±j·T+>∑\ qø£åÁ‘ê\T ‘·eT˝Àì Ç+<ÛäHêìï $ìjÓ÷–ùdÔ n$
n+‘·k˛Œ¤≥HêìøÏ >∑Ts¬ ’ |ü‘q· yÓTT+<äT‘êj·Tì kÕ<Ûës¡D kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘·+ }Væ≤düT+Ô ~.
nq+‘· kÕ+Á<ä‘‘· √ ≈£L&çq @ø£_+<äT‘ê«ìï #˚sT¡ ≈£îH˚≥+‘· es¡≈î£ Ä qø£Áå ‘ê\T |ü‘H· êìï
ø=qkÕ–dü÷ÔH˚ ñ+{≤sTT. á dü‘ê´ìï Vü‰øÏ+>¥, ô|Hés√CŸ\T ø£*dæ ìs¡÷|æ+#ês¡T.
@ø£_+<äT‘·«+ ø±˝≤+‘·y˚T nì ù|s=ÿHêïs¡T. @ø£_+<äT‘·«+ #·T≥÷º nq+‘·
ã\>∑Ts¡T‘ê«ø£s¡¸D πøåÁ‘·eTT+≥T+~. Bì düMTbÕìøÏ ø±+‹ #˚]Hê, ‘·q˝ÀìøÏ
ÇeTT&ÉTÃ≈£î+≥T+~. @B ‘·|Œæ +#·Tø√˝Òì ø±\|ü]~Ûì ø±\_˝≤\Hêïs¡T. z s√E sêÁ‹
ìÁ<ä≈î£ |üÁø£$T+#˚ eTT+<äT ˇø£ uÛ≤eq düTŒ¤sD¡ ø=∫Ã+~. ô|Hés√CŸ, Vü‰øÏ+>¥ dü÷Á‘ê\T
@ø£_+<äT‘ê«\πø ø±<äT, ø±\ _˝≤\≈£î ≈£L&Ü nqTe]Ô+#·e#·TÃ nì ìs¡j í ÷· ìø=#êÃ&ÉT.
s¬ +&ÉT ø±\_˝≤\T &Ûøû =qï|ü&ÉT ˇπø ø±\_˝+>± @s¡Œ&ç‘˚ <ëì e\j·T$d”sÔ +í¡ s¬ +&ÉT
_˝≤\ø£Hêï m≈£îÿe>± ñ+≥T+~. &Ûøû =qï|ü&ÉT $&ÉT<ä\j˚T´ X¯øìÔÏ á uÛ≤eq <ë«sê
‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î M\e⁄‘·T+~. uÛ≤eq uÛÑ$wü´‘YÔ˝À ìs¡÷|üDe⁄‘˚ }Væ≤+#·˝Òì
|ü]D≤eT+. á $wüj·÷ìï düeTÁ>∑+>± ‘Ó\TdüTø√yê\qï Ä‘·è‘· Vü‰øÏ+>¥˝À
yÓTT<ä\sTT+~. Vü‰øÏ+>¥ $_Ûqï ø√D≤˝À¢ ø±\_˝≤\qT düŒè•+#ê&ÉT. ø±\_˝≤\T n+‘·
ø±s¡T q\Tù|MT ø±<äì ù|s=ÿHêï&ÉT. ø±\_\+ ≈£L&Ü sπ &çjT˚ wüHqé T $&ÉT<ä\ #˚dTü +Ô <äì
ù|s=ÿHêï&ÉT.
1970e dü+e‘·‡s¡+˝À Vü‰øÏ+>¥ Äs√>∑´|ü]dæ‹ú eT]+‘· ø°Då +Ï ∫+~. Äj·TqqT
}‘·øÁ£ s¡\ Ä<Ûës¡+ qT+&ç <ä÷s¡+ #˚d+æ ~. q&Éø£ øÏw¢ ºü ‘·sy¡ TÓ +Æ ~. #·Áø±\≈£îØÃ ‘·q≈£î
düs«¡ dü«yÓT+Æ ~. ùdïVæ≤‘·T\T Vü‰øÏ+>¥ uÛ$Ñ wü´‘·TÔ eT÷düTø£ b˛sTT+<äì uÛ≤$+#ês¡T. Ä‘·àã\+
eTT+<äT n${Ï ‘·qyÓT+‘·. Áã‘·T≈£î≈£î z ns¡eú TT+<äì uÛ≤$+∫q y˚<ë+‹. ‘·q e\¢
Á|ü|ü+#êìøÏ z XÊÁdüÔ dü+<˚XÊìïyê«\ì J$düTÔqï eTVü≤Àqï‘· XÊÁdüÔy˚‘·Ô. ì]¢|üÔ‘·,
ìs¡T‘ê‡Vü≤+ eTìwæì ø£è+>∑BkÕÔsTT. Á|ü|+ü #·+˝À eTq≈£Hêï m+‘√eT+~ Äs¡HÔ ê<äT\THêïs¡T.
yê] u≤<Û\ä eTT+<äT eTq$ #ê˝≤ ∫qïeì uÛ≤$+∫q jÓ÷–. ÄdüT|üÁ‹˝À ‘·q <ä>sZ∑ √¢
z |üdæ u≤\T&ÉT nqTuÛ$Ñ düTqÔ ï u≤<Ûä eTT+<äT Hê »ãT“eTØ ∫qï~>± ø£ìŒ+∫+~
n+{≤&ÉT Vü‰øÏ+>¥. me¬sH’ ê ‘·q
MT<ä kÕqTuÛÑ÷‹ #·÷|æùdÔ, Ä
|üduæ ≤\Tì ñ<ä+‘·+ HÓeTπskÕÔ&TÉ .
kÕqTuÛÑ÷‹ eTìwæì eT]+‘·
ø£è+>∑BdüT+Ô ~. Ä‘·à <Ûs’Ó ê´ìï∫Ã,
eTqdüT }s¡≥ ø£*–+#˚ eT<ÛTä s¡
|ü\T≈£î\T eTìwæ˝À dü]ø=‘·Ô
Je+ b˛kÕÔsTT nì Vü‰øÏ+>¥
#ÓãT‘·T+&˚ yê&ÉT. ‘·q J$‘·
ø£<˝ä∏ À mH√ï eT\T|ü⁄\THêïj·Tì
Vü‰øÏ+>¥ uÛ≤$+#˚ yê&ÉT. Vü‰øÏ+>¥≈î£
»ãT“ ñ+<ä ì ‘Ó * j· T &ÜìøÏ
eTT+<ä T J$‘· + uÀs¡ T ø=fÒ º
<äì|æ+#˚~. #˚j·T<ä–q |üì
n+≥÷ @B ø£ì|æ+#˚~ ø±<äT.
ÄdüT|üÁ‹ qT+&ç Vü‰øÏ+>¥ Ç+{ÏøÏ
‹]>=#êÃø£ ñ] rdü T Ô q ï≥T¢
ø£\ø£Hêï&ÉT. Ç‘·sT¡ \ ÁbÕD≤\qT ì\u…f+ºÒ <äT≈£î Vü‰øÏ+>¥ ÁbÕD‘ê´>∑+ #˚dTü qÔ ï≥T¢ ≈£L&Ü
ø£\˝§#˚ÃsTT. dü‘êÿs¡´+ #˚dæ #·ìb˛‘˚ u≤>∑T+&˚<ìä |æ+#˚~. 1970˝À Äj·Tq≈£î s¬ +&√
dü+‘êq+ \÷d” »ìà+∫+~. u≤¢ø˘ Vü≤À˝Ÿ‡ô|’ Vü‰øÏ+>¥ #˚dqæ ø£èwæøÏ Á|ü|+ü #·XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T
bı>∑&\ÔÉ ‘√ eTT+#Ó‘êÔsT¡ . Äj·Tq ãVüQfi¯ ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+<ës¡T. øπ +Á_&ç˝® À Äj·Tq≈£î
Á|ü‘´˚ ø£ kÕúqy˚Ts¡Œ&ç+~. K>√fi¯ XÊÁdüÔ $uÛ≤>∑+˝À sêsêE>± yÓ\T>=+<ë&ÉT. mm˝ŸjT· dt
»ãT“ ø±s¡D+>± ø£\+≈£î, ø±–‘êìøÏ ‘·q #˚‘T· \T düV≤ü ø£]+#·˝<Ò Tä . nsTTHê Ä‘·à
$XÊ«dü+ dü&*É b˛˝Ò<Tä . nkÕ<Ûës¡DyÓTqÆ C≤„|øü X£ ø¯ ,ÔÏ m+‘·{Ï düMTø£sD¡ ≤HÓï’ Hê ô|<äe⁄\T
ø£~*dü÷,Ô s¡÷bı+~+#·>\∑ n|üPs¡« Á|üC≤„e+‘·T&ÉT Vü‰øÏ+>¥. me«]øÏ @~ nedüsy¡ ÷Ó ,
$~Ûyê]øÏdTü +Ô ~. e]í+#·˝ìÒ Á|ü‹uÛÑ Äj·Tq˝À <ë>∑T+~. |ü]XÀ<Ûqä yê´kÕìï sêj·÷*‡
e∫Ãq|ü&ÉT q\uÛ’… ù|J\ yê´kÕìï H√{Ï‘√ nqs¡fiZ +¯ >± #ÓbÕŒ&ÉT. ôdÁø£≥Ø <ëìï
sêj·T≥+ »]–+~. øπ +Á_&ç® $X¯«$<ë´\j·T+ yês¡T Vü‰øÏ+>¥ s¡∫+∫q ª~˝≤sY® ùdÿ˝Ÿ
Ádüøº Ã£ sY Ä|òt ùdŒwt f…yÆ Té μqT 1973˝À Á|ü#T· ]+∫. Bìï z ÁbÕe÷DÏø£ Á>∑+<∏+ä >± XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T
n+^ø£]+#ês¡T. nj·Tq |ü]XÀ<Ûqä \ |ò*ü ‘ê\T K+&Ü+‘·sê\≈£î $dü]Ô +#êsTT. mH√ï

<˚XÊ\T Äj·Tq≈£î kÕ«>∑‘+· |ü*ø±sTT. Äj·Tq Á|ü‹bÕ~+∫q yÓC’ ≤„ìø£ dü÷Á‘ê\T,
yêÚ≤´Hê\T XÊÁdüÔ Á|ü|ü+#·+˝À Á|üuÛÑ+»Hêìï düèwæº+#êsTT. m+‘√ Á|ü‹uÛÑ ñqï
XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· ≈£î ªô|˝ò À Ä|òt sêj·T˝Ÿ kıôd{’ μ° \_ÛdTü +Ô ~. Vü‰øÏ+>¥ eTTô|ŒÌ s¬ +&Ée @≥H˚
Ä düu´ÑÛ ‘·«+ bı+<ës¡T. nyÓT]ø±˝Àì ø±*bò˛]ïj·÷ ÇHéd≥ºæ ÷´{Ÿ Ä|òt f…ø±ï\J˝À z
@&Ü~bÕ≥T |ü]XÀ<Ûqä \T ìs¡«Væ≤+#·&ÜìøÏ ÄVü‰«q+ e∫Ã+~. dü+e‘·‡s¡ø±\+ nø£ÿ&É
|ü]XÀ<Ûäq\T #˚dæ 1975˝À πø+Á_&ç®øÏ ‹]– e#êÃs¡T. $<äT´#·Ã¤øÏÔ‘√ q&ç#˚ #·Áø±\
≈£îØÃì neTs¡TÃ≈£îHêïs¡T. nqT≈£L\yÓTÆq Ç+{ÏøÏ e÷sês¡T. Vü‰øÏ+>¥ uÛ≤yê\T
nø£så s¡ ÷¡ |ü+˝ÀìøÏ e÷πs Á|üÁøÏjT· qT s¡÷bı+~+#·T≈£îHêïs¡T. Äj·Tq uÛ≤yê\ø£qT≈£L\+>±
≈£îØÃøÏ neT]Ãq #·Áø±\T ‹]π> Ø‹˝À neTs¡Ãã&Ü¶sTT. n+‘·sê®rj·T U≤´‹ Vü‰øÏ+>¥≈î£
\_Û+∫+~. Äj·Tq |ü]XÀ<Ûäq |òü*‘ê\T Á|ü|ü+#·+ q\TeT÷\˝≤ yê´|æ+#êsTT.
$X¯«XÊÁdü+Ô ˝À Vü‰øÏ+>¥ ù|s¡T e÷s¡TÁyÓ÷–+~. øπ e\+ 1975-76 dü+e‘·‡s¡+˝ÀH˚
Äs¡T n‘·T´qï‘· |ü⁄s¡kÕÿsê\qT bı+<ës¡T. uÛ≤s¡´>± ‘·q≈£î Á|ü‘´˚ ø£‘· ñ+&Ü\ì, Vü‰øÏ+>¥
nuÛTÑ ´qï‹øÏ düV≤ü ø£]+∫q eTVæ≤fi¯>± >∑T]Ô+|ü⁄ ñ+&Ü\ì CÒHé Ä•+#˚~. ˇø£|ü &ÉT @
dü+<äs¡“¤yÓTT∫ÃHê Vü‰øÏ+>¥ ñqï‘· dæú‹øÏ uÛ≤s¡´ø±s¡DeTì #ÓãT‘·T+&˚yê&ÉT. ù|s¡T,
Á|üU≤´‘·T\T, &ÉãT“, ùdïVæ≤‘·T\T ô|]π> ø=B›, Vü‰øÏ+>¥˝À ÄuÛ≤eq ‘·–Z+<äì CÒHé
‘Ó*ù|yês¡T. nqTø√ì <ä÷s¡+ yê]<ä]› eT<Û´ä ô|s¡T>∑T‘·÷e∫Ã+~. >∑T]Ô+|ü⁄ >∑*–q
e´≈£îÔ\T Vü‰øÏ+>¥qT ø£\e&ÜìøÏ e∫Ãq|ü&ÉT, yê]øÏ CÒHéqT |ü]#·j·T+ #˚j·Tì
dü+<äsê“¤\THêïsTT. eT<Û´ä j·TT>±\Hê{Ï uÛ≤wüô|’ ÄyÓT |ü]XÀ<Ûqä \T #˚dæ |æôV≤#Y&ç &çÁ^
bı+<ës¡T. øπ +Á_&ç® kÕŒìwt uÛ≤cÕ$uÛ≤>∑+˝À ñ<√´>∑+ bı+<ës¡T. uÛsÑ ≈Ô¡ î£ ùde #˚d÷ü ,Ô
|æ\¢\‘√ düs¡<ë>± >∑&ÉbÕ\ì ÄyÓT≈£î ø√]ø£ ñ+&˚~. ñ<√´>∑+ e\¢ nqT≈£îqï+‘·
ø±\+ |æ\\¢ ‘√ >∑&|É ˝ü øÒ £ u≤<Ûä |ü&TÉ ‘·÷ ñ+&˚~.
Ä|üsπ wüHé ø±ø£eTT+<äT Vü‰øÏ+>¥ |ü*øπ e÷≥˝À¢ ndüŒwü‘º · ø£q|ü&TÉ ‘·÷ e∫Ã+~.
m+‘√ |ü]#·jT· eTTqï e´≈£î\Ô T ‘·|Œü Äe÷≥*ï eTs=ø£sT¡ >∑T]Ô+#˚ yês¡Tø±<äT. HÓeTà~>±,
ndüŒwü+º >± Vü‰øÏ+>¥ e÷{≤¢&TÉ ‘·THêï ôdÁø£≥Ø yê{ÏøÏ nø£så ¡ s¡÷|ü+ ø£*Œ+#˚~. XÊÁd”j Ô T·
|üÁ‘ê\qT düeT]Œ+#·&+É , ôd$THês¡˝¢ À bÕ˝§Zq&É+ ≈£L&Ü Vü‰øÏ+>¥ #˚ùdyê&ÉT. Äj·Tq
uÛ≤yê\qT eTs=ø£sT¡ $ì|æ+#˚yês¡T. Á{≤øÏj÷Ó ≥MT Ä|üsπ wüHé #˚dqæ ‘·sê«‘· Vü‰øÏ+>¥≈î£
e÷≥ |ü&çb˛sTT+~. á |ü]dæú‘·T˝À¢ XÊÁd”Ôj·T s¡#·q\qT #˚j·T&É+ m+‘· ø£wüºyÓ÷
}Væ≤+#·˝eÒ TT. H˚&TÉ qï yÓC’ ≤„ìø£ |ü<‘Δä T· \T Vü‰øÏ+>¥qT XÊÁdüÁÔ |ü|+ü #·+˝À eTT+<ä&TÉ >∑T
y˚sTT+∫+~. ø±*bò˛]ïj·÷˝Àì z ø£+|üP´≥sY dü+dü≈ú î£ #Ó+~q e˝ÀºCŸ nH˚ ì|ü⁄DT&ÉT
Vü‰øÏ+>¥ Vü‰euÛ≤yê\qT, ô|<ë\ ø£<*ä ø£*ï ø£+|üP´≥sY˝À nø£så ¡ s¡÷|ü+<ë˝ÒÃ $<ÛëHêìï
s¡÷bı+~+#ê&ÉT. ôdŒwü˝Ÿ bÕπøõì e˝ÀºCŸ‘j · ÷· s¡T
#˚d,æ Vü‰øÏ+>¥ #˚‹˝À ñqï dæ«#Yì H=ø£ÿ&É+ <ë«sê,
ø£+{Ï#÷· |ü⁄, ‘·\ Ä&ç+#·&+É <ë«sê ø£+|üP´≥sY
ìj· T +Á‘· D »]π > ≥≥T¢ ì]à+#ê&É T . BH˚ ï
áø£«˝…»’ sY nHêïs¡T. ‘·q uÛ≤yê*ï, ø£<*ä ø£*ï d”Œ#Y
dæ+<∏ôä d»’ sY≈î£ |ü+|æ nqTdü+<Ûëq+ #˚dTü ø√e#·TÃ.
X¯s¡y˚>∑+‘√ kÕ+πø‹ø£ $C≤„q+ ø£<ä\T‘·Tqï
s√E\$. á Á|üÁøÏjT· &Ódÿt {≤|t ø£+|üP´≥sYMT<ä
»]π>~. øπ +Á_&ç® m&Ü|æyº é ø£eT÷´ìπøwüHøé Ï #Ó+~q
&˚$&é e÷düHé eT]ø=ìï dü<äTbÕj·÷\T, yÓdü\T u≤≥TqT ø£*Œ+#ê&ÉT. Vü‰øÏ+>¥
#·Áø±\≈£îØÃøÏ, ˇø£ ø£+|üP´≥sYqT, d”Œ#Y dæ+<∏ôä d»’ sYqT neTsêÃ&ÉT. á neT]ø£ Vü‰øÏ+>¥≈î£
eT]+‘· ‘√&ÜŒ≥TqT ø£*Œ+∫+~. Bì<ë«sê Vü‰øÏ+>¥ ìeTTcÕìøÏ |ü~ùV≤qT e÷≥*ï,
|ü*πø $<ÛëHêìï, uÛÑÁ<ä |üs¡#·{≤ìï #˚j·T>∑*π> kÕúsTTøÏ #˚s¡T≈£îHêï&ÉT. nedüs¡yÓTÆ‘˚
$wüj÷· *ï Á|æ+≥T≈£L&Ü #˚dTü ø√>∑\&ÉT. á kÂø£s´¡ +<ë«sê Vü‰øÏ+>¥ s¬ +&ÉT |ü⁄düøÔ ±*ï,
XÊÁd”Ôj·T |üÁ‘ê*ï s¡÷bı+~+#ê&ÉT. n+‘˚ø±≈£î+&Ü, nH˚ø£ y˚~ø£\MT<ä e÷{≤¢&˚
neø±X¯+ ≈£L&Ü ø£*–+~. bÕsƒ¡≈£î\T, Áù|ø£å≈£î\T (m+‘√ Áù|eT‘√) Vü‰øÏ+>¥qT
Ä<ä]+#ês¡T. d”Œ#Y dæ+<∏ôä d»’ sY Bì˝À Á|üeTTK bÕÁ‘· eVæ≤düT+Ô ~. |ü]dæ‹ú ì, dü+<äsê“¤ìï
HÓeTs¡Ty˚düT≈£î+≥÷, ns¡úe+‘·yÓTÆq e÷≥\T>±, yêÚ´\T>± d”«#Y dæ+<∏äôd’»sY
e÷s¡TÃ≈£î+≥T+~.
Á|ü|+ü #·+˝À mm˝Ÿmdt yê´~Û‘√ m≈£îÿeø±\+ J$+∫q e´øÏÔ Vü‰øÏ+>¥. nej·Tyê\
ø£<*ä ø£ yÓT*¢>± |ü&bç ˛‘·÷ eTs¡D≤ìøÏ #˚sT¡ e⁄>± rdüT≈£îyÓfifl‚ Ä uÛj Ñ T· +ø£s¡ yê´~Ûì
Ä‘·àôdÌús¡´+‘√ m<äTs=ÿ+≥Tqï BÛs¡T&ÉT Vü‰øÏ+>¥. Äj·TqqT Ä yê´~Û Væ≤+düô|{ÏºHê,
XÊÁdüÁÔ |ü|+ü #êìøÏ ùde\T #˚ùd uÛ≤>±´ìï $~Û Á|ükÕ~+∫+~. \TπøwæjT· dt Ä#ês¡´ |ü<$ä ˝À
ø=qkÕ>∑T‘·÷ neT÷\´ s¡#·q*ï #˚kÕ&ÉT. á |ü]dæú‘·T˝À¢ ≈£L&Ü uÀ~Û+#·&É+,
|üs¡ý˚øÏå+#·&É+ Vü‰øÏ+>¥ e÷qTø√˝Ò<äT. n≈£î+]ƒ‘·Bø£å, |üì˝À n+øÏ‘· uÛ≤yêìï
n\es¡#T· ≈£îqïyês¡T ø±˝≤ìï dü~«ìjÓ÷>∑+ #˚dTü ≈£î+{≤s¡T. sêj·T˝Ÿ kıôd{’ ° düu´ÑÛ ‘ê«ìï
1974˝À Vü‰øÏ+>¥ bı+<ë&ÉT. Ä eT<ÛäTs¡ ø£åD≤\T eTs¡Te˝Òì$. Ä düuÛÑ´‘ê«ìøÏ
ns¡TΩ˝q’… yê]ì |òTü q+>± düHêàì+#˚yês¡T. Ä ñ‘·‡e düu˝ÑÛ À düu´ÑÛ ‘ê«ìï bı+<˚yê]ì
y˚~ø£ MT~øÏ ÄVü‰«ì+∫, Á|ü‘´˚ ø£ |ü⁄düøÔ +£ ˝À dü+‘·ø+£ rdüT≈£îH˚yês¡T. düsY ◊»ø˘ q÷´≥Hé
‘·s+¡ qT+&ç edüTqÔ ï<˚ á kÕ+Á|ü<ëj·T+. Vü‰øÏ+>¥ $wüjT· +˝À z Á|ü‘´˚ ø£‘· #√≥T

#˚dTü ≈£î+~. sêj·T˝Ÿ kıôd{’ ° n<Û´ä ≈£îå &Óq’ düsY Ä˝…Hé Vü‰&çÿHé ‘·q dü«Vü≤kÕÔ\‘√ Vü‰øÏ+>¥
≈£Ls¡TÃqï #Ó+‘·≈î£ rdüT≈£y[Ó fl dü+‘·ø+£ #˚sTT+#ê&ÉT. á eT<ÛTä s¡ |òTü ≥º+ eTs¡Te˝Òì~.
z eT+∫ XÊÁdüÔy˚‘·ÔøÏdüTÔqï ns¡T<Ó’q >ös¡e+. sê»ø°j·T |ü\T≈£îã&ÉT\≈£î, <ÛäHêìøÏ,
eTπs‘·s¡ yê{ÏøÏ dü+ã+<Û+ä ˝Ò≈î£ +&Ü, øπ e\+ XÊÁdüyÔ ‘˚ Ô· ø£èwæøÏ yÓT∫Ã Ä düu´ÑÛ ‘ê«ìïkÕÔsT¡ .
m˝≤+{Ï $eTs¡Ù\≈£î ‘êe⁄˝Ò≈î£ +&Ü Ä >ös¡e+ \_ÛdTü +Ô ~. øπ e\+ ø=ìï dü+e‘·‡sê˝Ò
á uÛTÑ $˝À Vü‰øÏ+>¥ ñ+&Ée#·Ãì &Üø£sº T¡ ¢ #ÓãT‘·THêï, Ä >ös¡e+ Vü‰øÏ+>¥≈î£ \_Û+#·&+É
m+‘√ Á|üX+¯ dü˙j·T+.
<˚e⁄&ç >∑T]+∫ Vü‰øÏ+>¥ n_ÛÁbÕj·T+ y˚sT¡ . á $X¯«+ Ä$sê“¤e $wüjT· +˝À
$_Ûqï≈£î˝≤\T,eT‘ê\T s¡ø£s¡ø±\T>± e]í+#êsTT. <˚e⁄&˚ á düèwæºøÏ eT÷\+ nì
#ê˝≤ eT+~ yê<äq. Vü‰øÏ+>¥ z XÊÁdüyÔ ‘˚ >Ô· ±, $X¯«+ |ü⁄≥Tºø,£ Äs¡+uÛ≤ìøÏ ø±s¡D+.
<˚e⁄&ç n;Ûwyºü T˚ nì #Ó|ü ø√ qedüs+¡ ˝Ò<+ä {≤&ÉT. ndü\T á $X¯«+ m+<äT≈£î+<äì
Á|ü•ïùd,Ô »yêãT>± <˚e⁄&ìç ìs¡«∫+#·T ø√e#·Ã+{≤&ÉT.
<˚e⁄&Éqï uÛ≤eqô|’ $_Ûqï XÊÁdüÔy˚‘·Ô\≈£î $_Ûqï
n_ÛÁbÕj·÷ \THêïsTT. ø√|ü]ïø£dt >∑D‘Ï · dæ<ëΔ+‘ê\
Ä<Û ë s¡ + >± dü ÷ s¡ T ´ì #· T ≥÷º $$<Û ä bÕ¢ H Ó ≥ T¢
‹s¡T>∑T‘·THêïj·Tì n_ÛÁbÕj·T |ü&Ü¶s¡T (1473-
1543). Äj·Tq ‘·q XÊÁdüÔ s¡#q· ˝À¢ <˚e⁄&çì >∑÷]Ã
Á|ükÕÔ$+#ês¡T. eT‘· $s¡T<äΔyÓTÆq uÛ≤eq\≈£î
#√{Ïe«˝Ò<Tä . uÛ÷Ñ $T ‘·q #·T≥÷º ‘êqT ‹s¡T>∑T‘·÷
dü÷s¡T´ì #·T≥÷º ‹s¡T>∑T‘√+<äqï ø√|ü]ïø£dt
dæ<ëΔ+‘êìï düeT]ú+∫ q+<äT≈£î Áã÷H√qT düJe
<äV≤ü q+ #˚dqæ #Ûê+<äd+ü s√eTq¢~. ø¬ |üs¢ Y (1571-
1630) ≈£L&Ü dü÷s¡T´ì ÁbÕ<∏ä$Tø£+>± rdüTø=ì
$$<Ûä bÕ¢H≥Ó T¢ ‹s¡T>∑T‘·THêïj·Tì ‘Ó*bÕ&ÉT. dü÷s¡T´&ÉT <˚e⁄&Éì uÛ≤$+#˚yês¡T Äs√E˝À¢
˝Òøb£ ˛˝Ò<Tä . >¬ ©*jÓ÷ >¬ ©* (1564-1642) |ü]XÀ<Ûqä \‘√ dü÷s¡´øπ +Á<ä dæ<ëΔ+‘êìøÏ
m+‘√eT+~ Äø£]¸‘T· \j·÷´s¡T. Bì‘√, #·]Ã ôd<’ ëΔ+‹ø£ |ü⁄Hê<äT\T ø£<*ä b˛j˚T <äX≈¯ î£
#˚s¡T≈£îHêïsTT. ¬>©*jÓ÷qT s√yéT≈£î |æ*|æ+#ês¡T. n|üŒ{ÏøÏ Äj·Tq ej·TdüT‡ 70
dü+e‘·‡sê\T. Á¬ød’ eÔü uÛ≤yê\≈£î $s¡T<ä+Δ >± dü÷s¡´ øπ +Á<ä dæ<ëΔ+‘êìï Á|üuÀÛ ~+∫, <Óe’
<ä÷wüD≈£î bÕÁ‘·T&Éj÷· ´&Éì n_Ûj÷Ó >∑+ #˚kÕs¡T. >¬ ©*jÓ÷qT <√wæ>± Á|üø{£ +Ï ∫ ø±sê>±s¡
•ø£å $~Û+∫+~. X‚wJü $‘·+ ≈£L&Ü >∑èVü≤ìs¡“+¤ <Û+ä ˝À >∑&bç Õ&ÉT. eT‘· uÛ≤yê\≈£î $s¡T<äΔ
n_ÛÁbÕj·÷\T yÓ\¢&ç+#˚yês¡T Äs√E˝À¢ •ø£å≈£î >∑Ts¡j˚Týês¡T. ø±˙ @ XÊÁdüÔy˚‘·Ô
n_ÛÁbÕj·÷ìï ø={Ïº bÕπsùd+<äT≈£î˝Ò<Tä . me] n_ÛÁbÕj·T+ yê]~. eT‘êìï Áù|$T+∫q
XÊÁdüÔy˚‘·Ô˝À¢ nÁ>∑>∑DT´&ÉT q÷´≥Hé (1642-1727). nq+‘·yÓTÆq $XÊ«ìï ns¡ú+
#˚dTü ø√e&ÜìøÏ <˚e⁄&ç‘√ nedüse¡ THêï&ÉT. á $X¯«+˝À dü÷s¡T´&ÉT, $$<Ûä >√fi≤\T,
‘√ø£ #·Tø£ÿ\T ‹]π>+<äT≈£î @ ã©j·TyÓTqÆ , nr‘·yTÓ qÆ X¯øÔÏ @<√ ˇø£≥T+<ä+{≤s¡T.
j·TT>±\bÕ≥T eTìwæ y˚T<Ûdä Tü ‡qT XÊdæ+∫q uÛ≤yê\T, dæ<ëΔ+‘ê\T, &Ü]«Hé (1859)
Á|ü‹bÕ<äq\‘√ ≈£î|üŒ≈£L* b˛j·÷sTT. á #·sê#·s¡ »>∑‘T· ìÔ ˇø£ düTeTTVüAs¡+Ô ˝À
<˚e<˚e⁄&ÉT düèwæ+º #ê&Éqï uÛ≤eq eTìwæì y˚\ @fi¯óflbÕ*+∫+~. <ëìì ≈£Lø£{Ï y˚fifl¯ ‘√
&Ü]«Hé ô|ø£*+#ê&ÉT. Çs¡y’Ó X¯‘êãΔ+˝À XÊÁdüÁÔ |ü|+ü #êìï m+‘√ düT<ä÷s¡ rsê\≈£î
rdüT≈£îyÓ[flq eTVü≤Àqï‘· e´øÏÔ Ä˝ŸãsYº ◊HédHº” é (1879-1955). á $XÊ«ìï <˚e⁄&ÉT
@$<Û+ä >± düèwæ+º #ê&√ ‘Ó\TdüTø√yê\Hêï&ÉT. $X¯«+MT<ä Äj·Tq uÛ≤eq, $es¡D ˝Ò$T{À
‘Ó\TdüTø√yê\ì ◊HédHº” é n_ÛÁbÕj·T+. nì•Ã‘· dü÷Á‘êìï $e]dü÷Ô <˚e⁄&ÉT bÕ∫ø£˝≤&É&TÉ
n+{≤&ÉT. eT‘·+˝Òì XÊÁdüÔ+ ≈£î+{Ï~. XÊÁdüÔ+˝Òì eT‘·+ >∑T&ç¶~ nì ù|s=ÿHêï&ÉT
◊HédHº” .é <˚e⁄&ç $wüjT· +˝À Vü‰øÏ+>¥≈î£ , ‘·q uÛ≤s¡´ n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ ‘˚&Ü ñ+~. nr‘·yTÓ qÆ
X¯øìÔÏ <˚e⁄&ç>± uÛ≤$kÕÔsêyÓT. _>¥u≤´+>¥ dæ<ëΔ+‘·+ >=|üŒ<˚ø±e#·TÃ, <ëìô|’ me¬sH’ ê
|ü]XÀ<Ûqä \T #˚jT· e#·TÃ nsTT‘˚ <ëìï $X¯«ø£sÔ¡ #·s´¡ >± uÛ≤$ùd,Ô ôdH’ ‡é ø°, eT‘êìøÏ
eT<Û´ä ù|N\T+&Ée⁄ nì uÛ≤$+#˚yê]‘√ CÒHé @ø°u$ÑÛ kÕÔsT¡ . Vü‰øÏ+>¥ <äèwæ˝º À $X¯«+
ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ qÆ rs¡Tì uÛÖ‹ø£ XÊÁdüÔ ìj·Te÷\T ìsêΔ]+#·>\∑ T>∑T‘êj·T+{≤s¡T. eTq+
ns¡+ú #˚dTü ø√˝Òì $<Û+ä >± $X¯«+ ìj·TeT s¡V≤æ ‘·+>± ñ+&Ü\ì <˚e⁄&ÉT ìs¡sí TT+#ê&Éì
#Ó|Œü &É+ kÕ<Û´ä + ø±<ä+{≤s¡T. ndü\T <˚e⁄&ÉT ñHêï&√ ˝Ò&√ n~ $e]+#·<Tä . øπ e\+
<˚e⁄&ÉT ìj·TeTs¡V≤æ ‘·+ ø±<äqï $wüj÷· ìï e÷Á‘·yT˚ <ëì <ë«sê ‘Ó\TdüT+Ô ~. á
»>∑‘T· Ô ñìøÏøÏ <˚e⁄&ç nedüs+¡ ˝Ò<+ä {≤&ÉT Vü‰øÏ+>¥. á $XÊ«ìï <˚e⁄&ÉT düèwæ+º #·˝<Ò Tä .
uÛÖ‹ø£ XÊÁdüÔ dü÷Á‘ê\ |ò*ü ‘·+>± _>¥u≤´+>¥qT ns¡+ú #˚dTü ø√e#·TÃ. Ç{°e\ (2010)
~ Á>±+&é &çCH’… é nH˚ |ü⁄düøÔ ±ìï Vü‰øÏ+>¥, uÛÖ‹ø£ XÊÁdüyÔ ‘˚ Ô· *jÓ÷HêsY¶ eT¢&Hç Í‘√ ø£*dæ
s¡∫+#ês¡T. Vü‰øÏ+>¥ sêdæq ªdü+øÏ|å Ôü ø±\ #·]Á‘·μ |ü⁄düøÔ +£ (1988) Á|ü|+ü #· U≤´‹
Hê]®+∫+~. $X¯« düèwæ˝º À düèwæøº s£ Ô¡ ñHêï&ÉH˚ n+XÊìï qeTàø±ìï, ø=‘·Ô $C≤„q XÊÁkÕÔ\T
n+^ø£]+#·&+É ˝Ò<ìä Vü‰øÏ+>¥ ‘Ó*bÕs¡T. $XÊ«ìøÏ dü+ã+~Û+∫q~, K>√fi¯ s¡V≤ü kÕ´\
>∑T]+∫ mìï dæ<ëΔ+‘ê\T #·~$Hê, |ü⁄düÔø±\T #·~$Hê düèwæºø£s¡Ô Á|üy˚Tj·÷ìï
ÄyÓ÷~+#·&+É ˝Ò<ìä Vü‰øÏ+>¥ n+≥THêïs¡T. Vü‰øÏ+>¥ Hêdæ≈Ô î£ &Éì Äj·Tq e÷J uÛ≤s¡´
CÒHé ‘·q J$‘· >±<Û˝ä À sêdüT≈£îHêïs¡T. uÛ÷Ñ e÷´ø£s¸¡ D dæ<ëΔ+‘·+ Á|üø±s¡+ X¯Sq´dæ‹ú

qT+∫ $X¯«+ ‘·qqT ‘êqT Ä$s¡“$¤ +#·>\∑ <äT. ‘·qqT ‘êqT düèwæ+º #·Tø√>∑\<äT≈£L&Ü.
$X¯«+˝À e÷qe⁄\ ñìøÏ Ç|üŒ{Ïø° ø=qkÕ>∑&+É yÓqTø£ ñqï ø±s¡D+ Ç<˚q+{≤&ÉT
Vü‰øÏ+>¥. e÷s¡T‘·Tqï s√E\T, dü]ø=‘·Ô dæ<ëΔ+‘ê\T, Ä$wüÿs¡D\T bÕ‘· qeTàø±\≈£î
dü«dæÔ #ÓãT‘êj·T+{≤s¡T. Vü‰øÏ+>¥ eT‘· uÛ≤eq\ $wüj·T+˝À #ê˝≤ C≤Á>∑‘·Ô>±
eéVü≤]kÕÔ&ÉT. XÊÁdüÔy˚‘·Ô>± ìs=àVü≤e÷≥+>± eT‘êìøÏ, <˚e⁄&çøÏ eT<Ûä´ ‘˚&Ü\qT
$e]kÕÔ&TÉ . +RFNLQJEHOLHYHVWKDWWKHXQLYHUVHLVJRYHUQHGE\WKHODZVRIVFL
HQFH7KHODZVPD\KDYHEHHQGHFUHHGE\*RGEXW*RGGRHVQRWLQWHUYHQHWR
EUHDNWKHODZV Vü‰øÏ+>¥ Ç{°e\ (2010) eT‘êìøÏ, ôdH’ ‡é ≈£î eT<Û´ä >∑\ ‘˚&ÜqT Ç˝≤
$e]+#ê&ÉT. 7KHUH LV D IXQGDPHQWDO GLIIHUHQFH EHWZHHQ UHOLJLRQ ZKLFK LV
EDVHGRQDXWKRULW\>DQG@VFLHQFHZKLFKLVEDVHGRQREVHUYDWLRQDQGUHDVRQ
6FLHQFHZLOOZLQEHFDXVHLWZRUNV
Vü ‰ øÏ + >¥ , CÒ H é \ ≈£ î 1979
dü+e‘·‡s¡+˝À eT÷&Ée dü+‘êq+>±
‹yÓ÷r »ìà+#ê&ÉT. ˇø£ dü+e‘·‡s¡+
eTT+<äT Vü‰øÏ+>¥≈î£ n‘·´+‘· Á|ü‹cÕº
‘·àø£yTÓ qÆ Ä\“sYº ◊HédHº” é |ü⁄s¡kÕÿs¡+
\_Û + ∫+~. H√u… ˝ Ÿ ãVü Q eT‹
‘·sê«‘·, ù|s¡T Á|üU≤´‘·T\Tqï Ä 7KH&RUSXV&ORFNKDVWDNHQDWHDPRIVSHFLDOLVW
ãVü Q eT‹ì n+<äT ø√e{≤ìøÏ HQJLQHHUVVHYHQ\HDUVWRFUHDWHDQGZLOOVWDQGRXWVLGH
WKHOLEUDU\RI&RUSXV&KULVWL&ROOHJH&DPEULGJH
yêwæ+>¥≥Hé yÓfi≤fl&ÉT. es¡Tdü Á|üU≤´
‘·T\T Vü‰øÏ+>¥≈î£ \_Û+#·&+É Äj·Tq≈£î Äq+<äyT˚ dæ+~. øπ +Á_&ç˝® À q÷´≥Hé eTVü‰X¯jT· T&ÉT
ìs¡«Væ≤+∫q ª\Tø±dæjT· Hé Ábıô|dò sü Y Ä|òt y˚T<∏yä T˚ {Ïø‡˘ |ü<$ä Äj·TqqT e]+∫+~.
Äj·Tq≈£î Á|ü|+ü #· yê´|ü+Ô >± Á|üX+¯ dü\+<ësTT. |üÁ‹ø£\T Äj·TqqT >∑T]+∫ m+‘√
düTÔ‹+#êsTT.
øπ +Á_&ç® dæ\«sY Ád”{º Ÿ˝Àì \Tø±dæjT· Hé Ábıô|dò sü Y ø±sê´\j·T+ z ø=‘·Ô XÀuÛqÑ T
dü+‘·]+#·T≈£î+~. Ä uÛeÑ q+˝À Á|üy•˚ +#·>±H˚ ˇø£ H√{°dTü ø£q|ü&TÉ ‘·T+~. H√{°dTü @
uÀs¡Tø¶ √ n‹øÏ+∫q~ø±<äT. n<√ m\Áø±ºìø˘ ‘Ós.¡ <ëìô|’ ªìX¯Ùã›+ bÕ{Ï+#·+&ç. u≤dt
ìÁ<äb˛‘·THêïs¡Tμ nH˚ ‘·e÷cÕ |ü<ë\T ñ+{≤sTT. Ä ‘Ós≈¡ î£ esY¶ ÁbÕôddüs,Y yÓTÁÆ ø√bò˛Hé,
˝Ö&é d”Œø£sY ñ+≥T+~. Vü‰øÏ+>¥ #·Áø±\ ≈£îØÃøÏ m<äTs¡T>± ∫qïfÒãT˝Ÿ, <ëìô|’ |ü⁄düøÔ +£ ,
ù|J\T ‘·eT+‘·≈î£ ‘êy˚T ‘ÓsT¡ #·T≈£îH˚ @sêŒ≥T ñ+≥T+~. Vü‰øÏ+>¥ ãè+<ëìøÏ #Ó+~q
y˚T<Ûëe⁄\+‘ê Vü‰øÏ+>¥ >∑~˝À ø£\Tdü÷Ô ñ+{≤s¡T. n‹ øÏ¢wüº‘·s¡yÓTÆq $wüj·÷*ï
#·]ÃdüTqÔ ï|ü&ÉT ≈£L&Ü #·‘T· s√≈£î\Ô T $düTs¡T≈£î+{≤s¡T. u≤dt nH˚ Á|ü‘´˚ ø£‘· #·÷|æ+#ê*‡q
nedüs+¡ ˝Ò<Tä . e÷eT÷\T>± ø±s¡´Áø£e÷\T »]–b˛‘·÷ ñ+{≤sTT.
@e«]¬øH’ ê, z ñqï‘· kÕúq+ #˚sT¡ ≈£îHêïø£ Ç+{À¢ Ks¡TÃ\T ô|]–b˛‘êsTT. sêã&ç
‘·≈î£ ÿyÓ,’ Ks¡TÃ m≈£îÿe nsTTq|ü&ÉT <ÛHä ês¡q® ø√dü+ ÁbÕ≈£î˝≤&ÉT‘ês¡T. ôd\Á_{Ï kÕúsTTøÏ
#˚s¡T≈£îqï Vü‰øÏ+>¥ >∑èVü≤ìs¡«Vü≤D≈£î Äj·Tq dü+bÕ~+#˚ &ÉãT“ dü]b˛e&É+ ˝Ò<äT.
nHês√>∑´+, ∫øÏ‘‡· Ks¡TÃ\T,|æ\\¢ #·<Tä e⁄\T, >∑èVü‰edüsê\T Vü‰øÏ+>¥qT Çã“+<äT\≈£î
>∑T]#˚kÕsTT. y˚T<Ûëe⁄\T ‘·eT $C≤„Hêìï, nqTuÛÑyêìï |ü⁄düÔø£s¡÷|ü+˝ÀH√, düuÛÑ˝À¢,
Á|üd+ü >∑s÷¡ |ü+˝ÀH√ yÓ\Te]+#ê*. eTìwæ u≤<Û˝ä À¢ ñ+fÒ, eT+∫ s¡#q· *ï,dü+<˚XÊ*ï
#˚jT· ˝Ò&TÉ . kÕ+kÕ]ø£ Ks¡TÃ\≈£î ø=+‘ÓH’ ê ñ|üj÷Ó >∑øs£ +¡ >± ñ+≥T+<äì z bÕ|ü⁄\sY
ôd’Hé‡|ü⁄düÔø±ìï sêj·T{≤ìøÏ |üPqT≈£îHêï&ÉT. á yês¡Ô n+#Ó\+#·\T>± q÷´j·÷sYÿ
#˚]+~. u≤+≥yéT nH˚ |ü_w¢ sü T¡ ¢ s¬ +&ÉTqïs¡ \ø£\å &Ü\s¡T¢ Ä |ü⁄düøÔ ±ìøÏ bÕ]‘√wæø+£ >±
#Ó*¢+#˚+<äT≈£î eTT+<äT≈£î e#êÃs¡T. ªÁ|òüyéT ~ _>¥ u≤´+>¥ ≥T u≤¢ø˘ Vü≤À˝Ÿ‡μ nH˚
ù|s¡T‘√ |ü⁄düøÔ ±ìï sêj·÷\Hêïs¡T.
Ä#ês¡´ |ü<$ä , ø=+‘· nHês√>∑´+, |ü]XÀ<Ûqä , bÕ|ü⁄\sY ôdH’ ‡é |ü⁄düøÔ £ s¡#q· ,kÕ+kÕ]ø£
u≤<Û\ä T Vü‰øÏ+>¥≈î£ ø£Då + r]ø£ ˝Ò≈î£ +&Ü #˚kÕsTT. }|æ] dü\|üì |üqT\T, Á|üd+ü >±\‘√
#ÓH’ ê, eT¬sH√ï <˚XÊ\T ‹]>±&ÉT. 1985 C…˙yê˝À rÁe ndü«dü‘ú ≈· î£ ˝Àqj·÷´&ÉT.
qTýÓ÷ìj·÷ yê´~Û‘√ Vü‰øÏ+>¥ Äs√>∑´+ <Óã“‹+~. n‘·édüs¡ ∫øÏ‘‡· #˚ùd >∑~˝À
Vü‰øÏ+>¥qT ñ+#ês¡T. mH√ï s¡ø±\ Ä<ÛTä ìø£ |ü]ø£sê\qT Äj·Tq≈£î neT]Ã ∫øÏ‘‡·
#˚kÕs¡T. Äj·Tq Äs√>∑´ |ü]dæú‹ Ä+<√fi¯qø£s¡+>± e÷]+~. &Üø£ºs¡T¢ $düàj·÷ìøÏ
>∑Ts¡j÷· ´s¡T. J$+#·&+É ø£weºü Tì ìsêΔsD¡ ø=#êÃs¡T. á |ü]dæ‘ú T· ˝À¢ Á{≤ø√´≥e÷ ‘·|Œü <äì
‘˚˝≤Ãs¡T. >=+‘·T˝Àì XÊ«dü Hêfi¯+˝À bÕ¢døºæ ˘ |ü]ø£sêìï neT]Ã, ø£èÁ‹eT XÊ«dü <ë«sê
ã‹øÏ+#·&+É ˇø£ÿfÒ e÷s¡eZ Tì ‘˚˝≤Ãs¡T. uÛsÑ Ô¡ Äs√>∑´ |ü]dæ‹ú CÒHqé T ø£\es¡|]ü ∫+~.
Ä+<√fi¯q≈£î >∑T]#˚d+æ ~. ˇø£ |ü]dæ‹ú ˝À ˝…|’ tò düb˛]º+>¥ j·T+Á‘êìï Ä|æyj ˚ ÷· \ì
&Üø£sº T¡ ¢ #ÓbÕŒs¡T. n+<äT≈£î CÒHé n+^ø£]+#·˝<Ò Tä . &Üø£sº ¢¡ n_ÛÁbÕj·÷ìï e´‹πsøÏ+∫+~.
Vü‰øÏ+>¥≈£î @eTÚ‘·T+<√qì uÛÑj·T|ü&ç+~. @~ @yÓTÆHê ∫øÏ‘·‡ ø=qkÕ–+#ê\ì
|ü≥Tº|ü{Ïº+~. ÄyÓT ÄX¯\T ∫>∑T]+#êsTT. yÓT*¢>± Äs√>∑´ |ü]dæú‹ yÓTs¡T>∑sTT+~.
Vü‰øÏ+>¥ ø±dæ+‘· yÓTs¡T>¬ q’ Äs√>∑´+‘√ Ç+{ÏøÏ ‹]–e#êÃ&ÉT. @ nr‘·yTÓ qÆ X¯øÔÏ eTìwæøÏ
|ü⁄qs¡q® à ìdüT+Ô <√ me«]ø° ‘Ó*j·T<äT. $~Û, ˝Àø£ø˝£ ≤´D+ ø√dü+ »ìà+∫q e´≈£î\Ô
ø£s¡Ôe´ ìs¡«Vü≤D≈£î @e÷Á‘·+ n&ÉT¶ø£*–+#·<äT. Vü‰øÏ+>¥ J$‘· >±<Ûä Á|ü‹ ˇø£ÿ]ø°

dü÷Œ¤]<Ô ëj·Tø£+. nsTT‘˚ ì» dü«s¡+b˛sTT, ø£èÁ‹eT dü«s¡ù|{Ïø£ neTs¡Ã&É+ »]–+~.
eT÷>∑uÀsTTq dü«s¡+ ‹]– sê<äqï $wüjT· + Vü‰øÏ+>¥qT ø£*∫y˚d+æ ~. @<√ kÕ~Û+#ê\qï
Ä‘·àôdsúÌ ´¡ + eTT+<äT Ä$wüjT· + m+‘√ ∫qï~>± ø£ìŒ+∫+~. dæ+<∏ôä d»’ sY düV‰ü j·T+‘√
e÷{≤¢&≥É + n\yê≥T #˚dTü ≈£îHêï&ÉT. n|üŒ{Ïø° ù|s¡T Á|üU≤´‘·T\Tqï Vü‰øÏ+>¥ |ü]dæ‹ú ì
$ì XÊÁdüÔ Á|ü|+ü #·+ ìyÓ«s¡uÀsTT+~. ø±*bò˛]ïj·÷≈£î #Ó+~q z ø£+|üP´≥sY ì|ü⁄DT&ÉT
Vü‰øÏ+>¥ ø√dü+ eT÷&ÉT y˚\ |ü<ë\ yÓTq÷ ø£*–q kÕ|òyºt s˚ qY T s¡÷bı+~+#ê&ÉT. Ä
ø£+|üP´≥sYqT Vü‰øÏ+>¥ #·Áø±\ ≈£îØÃøÏ neTsêÃs¡T.
ˇø£|Œü {Ï dü+uÛ≤wüD Ç‘·sT¡ \qT Çã“+~ ô|fÒ~º . @e÷Á‘·+ ns¡eú Tj˚T´~ø±<äT.
dæ+<∏ôä d»’ sY e∫Ãq ‘·sê«‘· ns¡+ú ø±≈£î+&Ü kÕπ> Vü‰øÏ+>¥ dü+uÛ≤wüD yÓTs¡T>∑sTT´+~.
H√s¡T ‘Óse¡ ≈£î+&ÜH˚ dü«s¡ ø£<*ä ø£‘˝· À dü+uÛ≤wæ+#˚ kÂø£s´¡ +
ø£*–+~. Ä– b˛sTTq Á>∑+<∏ä s¡#·q≈£î eT∞fl lø±s¡+
#·T{≤º&TÉ . Vü‰øÏ+>¥ ñqï |ü]dæ‘ú T· ˝À¢ me«s¡÷ ≈£L&Ü Á>∑+<Ûä
s¡#·q≈£î |üPqTø√s¡T. m+‘√ |ü≥Tº<ä\‘√ Ä s¡#·qqT
ø=qkÕ–+#ês¡T. Á|òyü Té ~ _>¥ u≤´+>¥ ≥T u≤¢ø˘ Vü≤À˝Ÿ‡ nqï
f…{Æ ˝Ï ŸqT e÷sêÃ\ì|æ+∫+~. Ç‘·sT¡ \‘√ ≈£L&Ü #·]Ã+∫,
dü+bÕ<ä≈î£ &ÉT |”≥sY >∑TC≤]¶ ÄyÓ÷<ä+‘√ ªm Á;|òt Væ≤düØº
Ä|òt f…ÆyéTμ nH˚ ù|s¡T‘√ $&ÉT<ä\sTT´+~. Vü‰{Ÿ πø≈£î˝≤¢
$T*j·THé ø±|”\T neTTà&ÉTb˛j·÷sTT. Ä |ü⁄düÔø£ s¡#·q
bÕsƒ≈¡ î£ \≈£î dü]ø=‘·Ô dü+<˚XÊì∫Ã+~. Ä |ü⁄düøÔ +£ neTàø±˝À¢qT, düMTø£˝å À¢q÷ ]ø±s¡T¶
düèwæ+º ∫+~. á |ü⁄düøÔ +£ yÓ\Te&çq ‘·sê«‘· Vü‰øÏ+>¥ z ôd\Á_{°>± m~>±&ÉT. nbÕs¡yTÓ qÆ
dü+|ò÷ü \T, Á|üC≤<äsD¡ ô|\T¢_øÏ b˛sTT+~. Vü‰øÏ+>¥ bò˛{À ñqï {° wüsT¡ \º T yÓ\T>∑T˝Àì
ø=#êÃsTT. á Ä<äsD¡ ‘√ Vü‰øÏ+>¥ ùd«#·Ã>¤ ± ‹]π> neø±XÊìï ø√˝ÀŒj·÷&ÉT. mø£ÿ&çøÏ
yÓ[flq b˛©düT Ábıf…ø¸£ Hé nedüse¡ Tj˚T´~. Vü‰øÏ+>¥ sêø£ ø=ìï dü+<äsê“¤˝À¢ Á{≤|òøæ ˘
C≤yéT\≈£î <ë]rdæ+~. HêHé |òøæ ¸£ Hé |ü⁄düøÔ +£ $T*j·THé dü+K´˝À¢ neTTà&ÉT b˛e&É+
dü+#·\q+ ø£*–+∫+~.
dü+øÏ|å Ôü ø±\+ ø£<ä∏ |ü⁄düøÔ +£ q÷´j·÷sYÿ f…yÆ Té ‡ u…dºt ôd\¢s‡Y *dt˝º À eTTô|ŒÌ @&ÉT
yêsê\T, ~ dü+&˚ f…yÆ Té ‡˝À 28 yêsê\T+~. düTe÷s¡T q\uÛ’… uÛ≤wü˝À¢øÏ nqTe~+|ü
ã&ç+~. Vü‰øÏ+>¥ ≈£î≥T+ã |ü]dæú‘·T\T u≤>∑T>± ˝Ò≈£îqï|ü&ÉT, Ä]úø£ nedüsê\T
u≤~ÛdTü qÔ ï|ü&ÉT á |ü⁄düøÔ £ s¡#q· #˚|{ü ≤º\qT≈£îHêï&ÉT. Vü‰øÏ+>¥ ≈£L‘·Ts¡T dü÷ÿ\T |òE ” \T
#Ó*¢+#˚+<äT≈£î düT\Te⁄>± ñ+≥T+<äqï n_ÛÁbÕj·T+‘√ Ä |ü⁄düÔø£ s¡#·q #˚|ü{≤º&ÉT.
|ü⁄düøÔ +£ e÷¬sÿ{Ÿ˝À $&ÉT<ä\j˚T´ s√EøÏ Vü‰øÏ+>¥ ≈£îe÷¬sÔ dü÷ÿ\T˝À ∫e] dü+e‘·‡s¡+˝À
ñ+~. $X¯«dü÷Á‘ê*ï, $X¯«+˝Àì n+XÊ\ì Á|üC≤s¡+»ø£+>± sêj·T≥+ n+‘·
düT\Te⁄ø±<äT. Ä H˚|<ü ´ä∏ +˝À á |ü⁄düøÔ +£ $&ÉT<ä\ m+‘√ eT+~ Ä<äsD¡ ≈£î ˝ÀHÓ+’ ~.
Vü‰øÏ+>¥ sêdæq kÕ+πø‹ø£ Á>∑+<∏ë\qT πø+Á_&ç® j·T÷ìe]Ù{° Áô|dt eTTÁ~+#·ø£
b˛e#·ÃqT≈£îHêï&ÉT. Ä˝Ÿ »ø£sY e÷Hé nH˚ ˇø£ @C…+{ŸqT dü+Á|ü~+∫, Hê |ü⁄düøÔ +£
msTTsY b˛sYº |ü⁄düøÔ £ $Áø£jT· XÊ\˝À ñ+&˚Ø‹ Á|ü#T· ]+#ê\Hêï&ÉT Vü‰øÏ+>¥. MT |ü⁄düøÔ +£ ˝Àì
n+XÊ\T $<ëý˚‘·Ô\T, $<ë´s¡Tú\≈£î e÷Á‘·y˚T ns¡ú+ ø±e#·TÃ yê{ÏøÏ, C…Á|ò” Äs¡ÃsY
‘·sV¡ ‰ü |ü⁄düøÔ ±\T+&˚#√≥ kÕúqeTT+&É<ìä #ÓbÕŒ&ÉT. yÓTT<ä{Ï Á|ü‹ì |ü~eT+~ Á|ü#T· s¡D
ø£s\Ô¡ ≈£î |ü+bÕ&ÉT. Hês¡Hº é nH˚ nyÓT]ø± dü+düú á |ü⁄düøÔ £ Á|ü#T· s¡D≈£î eTT+<äT ø=∫Ã+~.
u≤+≥yéT nH˚ Ç+ø√ dü+dü,ú n+<ä]ø° n+<äTu≤≥T˝À ñqï dü+dü.ú ôdH’ ‡é |ü⁄düøÔ ±\
Á|ü#·Ts¡D˝À u≤+≥yéTøÏ n+‘· ù|s¡T ˝Ò<äT. Ä dü+düú dü+bÕ<ä≈£î&ÉT |”≥sY >∑TC≤®Ø¶
Vü‰øÏ+>¥ |ü⁄düøÔ +£ ô|’ Á|ü‘´˚ ø£ ÁX¯<Δä rdüT≈£îHêï&ÉT. kÕe÷q´ Á|üC≤˙ø±ìøÏ ns¡eú Tj˚T´Ø‹˝À
|ü⁄düøÔ +£ ˝Àì n+XÊ\qT |ü\Te÷s¡TŒ\‘√ sêj·TeTHêïs¡T. ˇø√ÿkÕ] á e÷s¡TŒ Á|üÁøÏjT· ≈£î
n+‘·eTT+&É<y˚ ÷Ó nì|æ+∫+~. mH√ï kÕs¡T¢ #·~$ Ä |ü⁄düøÔ ±ìï »qs¡+»ø£+>± e÷s¡TŒ
#˚jT· ≥+˝À >∑TC≤®Ø¶ |ü≥Tº<˝ä Ò eTTK´ø±s¡DeTì Vü‰øÏ+>¥ ‘Ó*bÕ&ÉT. >∑TC≤®Ø¶ dü÷#·q\y˚Ts¡≈î£
mH√ï n+XÊ*ï ‹s¡T>∑sêj·÷*‡ e∫Ã+~. Vü‰øÏ+>¥ $<ë´s¡T˝ú À¢ ˇø£s¬ q’ Á_j·÷Hé ${Ÿ
á |ü⁄düøÔ £ s¡#q· ˝À kÕj·T+ n+~+#ê&ÉT. >∑D‘Ï · düMTø£sD¡ ≤\T @e÷Á‘·+ ˝Ò≈î£ +&Ü,
<ëì˝À <ë>∑Tqï kÕsê+XÊìï kÕe÷q´ Á|üC≤˙ø±ìøÏ n+<äCj Ò ÷· \qï ø√]ø£ Vü‰øÏ+>¥˝À
yÓT+&ÉT>± ø£ìŒdüT+Ô ~. Ä~eTyêdüT\ <äXq¯ T+&ç H˚{Ï Hê>∑]ø£‘· dü+‘·]+#·T≈£îqï s√E\
es¡≈î£ e÷qe C≤‹ Á|ü>‹∑ ì z f…*$»Hé ∫Árø£]+∫+~. $X¯«XÊÁdüÔ ìj·Te÷\qT+∫
H˚{Ï XÊÁdüÔ Á|ü|+ü #·+˝À #√≥T #˚dTü ≈£îqï |ü]D≤e÷\qT, Á|ü>‹∑ ì z <äèX¯´s¡÷|ü+˝À
kÕ<Ûës¡D Á|üC≤˙ø±ìøÏ n+~+#˚ ø±s¡´Áø£e÷*ï f…*$»Hé <ë«sê s¡÷bı+~+#ê\+{≤&ÉT
Vü‰øÏ+>¥. dü+øÏ|å øÔü ±\+ ø£<ä∏ |ü⁄düøÔ £ Á|ü#T· s¡D <ë<ë|ü⁄ |üPs¡eÔ ‘·÷+<äqï düeTj·T+˝À
H˚#s· Y |üÁ‹ø£≈î£ düMTøÏ+å #˚+<äT≈£î Vü‰øÏ+>¥ z Á|ü‹ì |ü+bÕ&ÉT. n#·TÃø±e\dæq Á|ü‹˝À
mH√ï ‘·|ü \T, ø±e\dæq #√≥ bò˛{À\ eTTÁ<äD bıs¡bÕ≥sTT+<äì ‘Ó*bÕs¡T. M{Ïì
dü]~<ä›eTì Vü‰øÏ+>¥ u≤+≥yéT dü+düúqT ø√sês¡T. n#·ÃsTTq |ü⁄düÔø±\qT |ü+|æD°øÏ
|ü + |ü ≈ £ î +&Üì*|æ , ‘· | ü  *ï dü ] ~<ë› s ¡ T . H˚ { Ï ø Ï $T*j· T Hé ø±|” \ T ô|’ > ±
neTTà&ÉTb˛j·÷sTT.
Vü‰øÏ+>¥ <äèwæ˝º À $X¯«uÛ≤eqy˚sT¡ . $XÊ«ìï me«s¡÷ düèwæ+º #·˝sÒ T¡ . mes¡÷ n+‘·+
#˚jT· ˝ÒsT¡ . á øπ Áå ‘·+˝À m+‘√ ì•‘·<èä wæ,º ˝À‘·T\T ‘Ó\TdüT≈£îqïyês¡T Vü‰øÏ+>¥ #˚|Œæ q
}Vü≤»ì‘·ø±˝≤ìï ns¡+ú #˚dTü ø√>∑\s¡T. $X¯« XÊÁdü+Ô ˝À dü+|üPs¡í düyTÓ øÆ ´£ dæ<ëΔ+‘êìï

ø£qT>=q >∑*–‘˚ <˚e⁄&ç uÛ≤eqqT ‘Ó\TdüTø√>∑\eT+{≤&ÉT. n+>∑yø’Ó \£ ´+ ñqï Vü‰øÏ+>¥
ôd’<ëΔ+‹ø£ uÛÖ‹ø£ XÊÁdüÔy˚‘·Ô>± s¡÷bı+<ä&É+ #·]Á‘·˝À eTs¡T|ü⁄sêì dü+|òüT≥q>±
ù|s=ÿqe#·TÃ. dü+øÏ|å Ôü ø±\+ø£<ä∏ |ü⁄düøÔ +£ ø£esY ù|J˝À Vü‰øÏ+>¥ Vü≤è<äjT· $<ës¡øs£ y¡ TÓ qÆ
bò˛{Àì u≤+≥yéT dü+düú eTTÁ~+∫+~. Á|ü|ü+#·+˝À m+‘√ eT+~ yÓ’C≤„ì≈£î\T,
$X¯«XÊÁdü+Ô ô|q’ eT≈£îÿe⁄qïyês¡T e÷Á‘·yT˚ ø±≈£î+&Ü, e÷eT÷\T Á|üC≤˙ø£+≈£L&Ü á
|ü⁄düøÔ ±ìï ø=Hêïs¡T. Vü‰øÏ+>¥ mø£ÿ&ÓH’ ê m<äTs¬ ‘’ ˚ n|ü]∫‘·T\T ≈£L&Ü >∑Ts¡T|Ô fü ºÒ <äX≈¯ î£
m~>±s¡T. Äj·Tq bÕsƒ≈¡ î£ \ dü+K´ #Ó|Œü ˝Òq+‘·>± m~–+~. ãC≤s¡T≈£î yÓ[fl‘˚, mes¡+fÒ
yês¡T Vü‰øÏ+>¥qT |ü\Tø£]+#·&+É yÓTT<ä˝{… ≤ºsT¡ .Äj·Tq J$‘· ø£<ôä∏ |’ ÄdüøÔÏ ñqï @
s¡#s· TT‘ÓH’ ê, Vü‰øÏ+>¥ Ä‘·à>ös¡e+ <Óã“‹q≈£î+&Ü sêj·T>∑*–‘˚ dü+‘√wækÕÔq+{≤&ÉT.
s¡#·q yêdüÔyêìøÏ <ä>∑Zs¡>± ñ+fÒ #ê\ì Vü‰øÏ+>¥ n_ÛÁbÕj·T+. ø±\+ ø£<∏ä s¡#·q
Vü‰øÏ+>¥ #˚|ü{Ïºq|ü&ÉT m+‘√ Äq+<ëìøÏ >∑Ts¡j·÷´&ÉT. $X¯«XÊÁdüÔ Á|ü|ü+#·+˝À
Çs¡yn’Ó sTT<äT dü+e‘·‡sê\ düTBs¡È Á|üj÷· D≤ìï nqTuÛyÑ ê*ï, Ä$wüÿs¡D*ï dü+øÏ|å +Ôü >±
bı+<äT|ü]#ê&ÉT. –˙ïdt ãTø˘ Ä|òt ]ø±sY¶‡˝À á |ü⁄düÔø±ìøÏ kÕúq+ \_Û+∫+~.
Á|ü|+ü #·yê´|ü+Ô >± Ä |ü⁄düøÔ +£ #·~$ yê] n_ÛÁbÕj·÷\T Vü‰øÏ+>¥≈î£ ‘Ó*j·TCÒkÕs¡T. á
|ü⁄düÔø£kÕsê+X¯+ #·~$q yê]øÏ ns¡úyÓTÆ‘˚ #ê\ì Vü‰øÏ+>¥ n_ÛÁbÕj·T+. $X¯«+
ìj·TeTã<äe› Tì, yê{Ïì ‘Ó\TdüTø√>∑\eTì Vü‰øÏ+>¥ n+{≤s¡T.
Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± Vü‰øÏ+>¥ H˚&ÉT z ôd*Á_{°>± ì*∫ b˛j·÷&ÉT. Vü‰øÏ+>¥≈£î
\_Û+#·ì |ü⁄s¡kÕÿsê\T, dü‘êÿsê\T ˝Òe⁄. H√u…˝Ÿ ãVüQeT‹øÏ #˚sT¡ e⁄˝À ñqï z eTVü≤Àqï‘·Ô
XÊÁdüÔy˚‘·Ô d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥. 1989˝ÀVü‰øÏ+>¥qT Ç+>±¢+&ÉT sêDÏ ø£+bÕìj·THé Ä|òt
Vü‰qsY‘√ dü‘·ÿ]+∫+~. nH˚ø£ $X¯«$<ë´\j·÷\T >ös¡e &Üø£ºπs≥¢‘√ Äj·Tìï

düHêàì+∫+~. $•wüº |ü⁄s¡cÕÿsê\‘√ |ü]XÀ<Ûqä dü+dü\ú T Äj·Tìï eTT+#Ó‘êÔsTT. $~Û
Ä&çq Hê≥ø£+˝À n+>∑yø’Ó \£ ´+ bı+~Hê, |ü≥Tº<\ä ,
kÕ<Ûäq Vü‰øÏ+>¥qT ñqï‘· •Ksê\≈£î #˚]Ã+~.
πø+Á_&ç®˝À z düHêàq düuÛÑ˝À Vü‰øÏ+>¥ yêsTTdt
dæ+<Ûôä d»’ sY <ë«sê ø£è‘·»‘„ \· T ‘Ó*j·T CÒdTü qÔ ï|ü&ÉT
ø£+≥‘·&çu…≥ºì Áù|ø£å≈£î\T ˝Òs¡T. Äj·Tq |ü\T≈£î\T
Vü≤è<äj÷· \qT ø£*∫y˚d+æ ~. 1990˝À @ Á;Û|tò Væ≤düØº
Ä|òt f…ÆyéTqT ø=ìï \ø£å\ &Ü\s¡¢‘√ z ∫Á‘·+>±
ì]à+#˚+<äT≈£î düHêïVü‰\T #˚XÊs¡T. Vü‰øÏ+>¥ ø±sê´\j·÷ìï düT+<äs+¡ >± r]Ã ~~›,
∫Á‘êìï ≈£L&Ü CÀ&ç+#ês¡T. ù|s¡T Á|üU≤´‘·T\Tqï Ä˝ŸãsYº ◊HédHº” é nyês¡T¶ 1978˝À
Vü‰øÏ+>¥≈î£ \_Û+∫+~. dæ+>∑T˝≤]{°dt n+&é C≤ýÓTÁ{° Ä|òt ùdŒwtf+Æ… nH˚ yê´kÕìøÏ
1966˝À Ä&ÉyTé ‡ Áô|C’ ŸqT bı+<ës¡T. sêj·T˝Ÿ nÁdüHº ê$Tø£˝Ÿ kıôd{’ ° yês¡T m&ç+>∑Hº é
yÓT&É˝ŸqT Vü‰øÏ+>¥≈î£ Á|ü<ëq+ #˚kÕs¡T. bısTTdt ;, yÓT&É˝ŸqT bı+{Ï|dæò j æ T· ˝Ÿ nø±&ÉMT
Ä|òt ôdH’ ‡é , yê{ÏøH£ é yês¡T Vü‰øÏ+>¥≈î£ ãVüAø£]+#ês¡T. 1976˝À es¡d>ü ± |ü<øä∏ ±\qT
bı+<ës¡T. Vü≤|æøHÏ ‡é , &É˙ï, ôV≤’ ˙eTHé, e÷¬>y® ˝Ó Ÿ, Vü‰^dt‡ |ü<øä∏ ±\qT sêj·T˝Ÿ kÂôd{’ °
<ë«sê bı+<ës¡T. s√»sYô|Hé s√CŸ‘√ dü+j·TTø£Ô+>± ÇÁC≤sTT˝Ÿ y√˝ŸŒ¤ bÂ+&˚wüHé
Áô|’CŸqT uÛÖ‹ø£XÊÁdüÔ $uÛ≤>∑+˝À d”«ø£]+#ês¡T. 1987˝À bÕ˝Ÿ &Ó’sêø˘ yÓT&É˝Ÿ‘√
ÇHéd≥ºæ ÷´{Ÿ Ä|òt |òõæ ø˘‡, Vü‰øÏ+>¥qT >ös¡$+∫+~. ø£e÷+&ÉsY Ä|òt ~ Á_{Ïwt m+ô|s’ Y
nH˚ >ös¡e |ü‘ø· +£ ‘√ Á_{°wt Á‘√Hé dü‘ÿ· ]+∫+~. Á|ü|+ü #· düTÁ|üd<æ Δä $X¯«$<ë´\j·÷˝…q’
Äø˘‡|òsü ¶Y (1978), j·T÷ìe]Ù{° Ä|òt ∫ø±>√ (1981), H√Á{°&y˚ Té (1982), |æì‡≥Hé
7KHSUHVHQWDWLRQRIWKHPLFKHOVRQPRUOH\$ZDUGWRVWHSKHQ+DZNLQJE\/DZUHQFH.UDXVV
(GZDUG+XQGHUWDQG'RURWK\+RYRUND

(1982), q÷´j·÷sYÿ (1982), ©&é‡ (1987), q÷´πø»˝Ÿ (1987), ≥dt‡º (1989),
@˝Ÿ (1989), øπ +Á_&é® (1989), eT]j·TT Vü‰sYyêsY\¶ T >ös¡e &Üø£sπº ≥¢‘√ eTT+#Ó‘êÔsTT.
n‘·T´‘·eÔ T ÁbòÕ+øÏH¢ é yÓT&É˝ŸqT 1981˝À bı+<ës¡T. nyÓT]ø£Hé |òõæ ø£˝Ÿ kıôd{’ ° yês¡T
1999˝À Äj·Tq XÊÁdüÔ |ü]XÀ<Ûqä \≈£î yÓT∫Ã p*j·Tdt m&é>s∑ Y ˝…\’ Hé ô|˝ò Ÿ¶ Áô|C’ ŸqT
ãVüQø£]+∫+~. øπ CŸ yÓdsºü H¡ é ]»sY« j·T÷ìe]Ù{Ï d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥≈î£ yÓTKÆ ˝Ÿ düHé yÓ÷sπ ¢
nyês¡Tq¶ T 2003˝À ãVüQø£]+∫+~. Á|ü‹cÕº‘à· ø£yTÓ qÆ ø√ù|y¢ TÓ &É˝Ÿ Ä|òt ~ sêj·T˝Ÿ
kıôd{’ ì° Äj·Tq 2006˝À ø¬ e’ dü+ #˚dTü ≈£îHêï&ÉT. 2008e dü+e‘·‡s¡+˝À j·T÷ìe]Ù{°
Ä|òt kÕHéd‡æ jÓ÷>√ &ç ø£+b˛ôd˝º ≤ yê]#˚Ã bò˛ì‡ø± Áô|C’ ŸqT Vü‰øÏ+>¥ bı+<ës¡T. j·TTHÓf’ &… é
ùdº{Ÿ˝À n‘·T´‘·ÔeT bÂs¡T\ >ös¡yês¡ú+ Ç#˚Ã Áô|dæ&Óì‡j·T˝Ÿ yÓT&É˝Ÿ Ä|òt Á|ò”&ÉyéTqT
2009˝À d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥≈î£ Ç#êÃs¡T. øπ +Á_&ç® $X¯«$<ë´\j·T+, ôd+≥sY |òsü Y ~∏jT· ]{Ïø˝£ Ÿ
ø±kÕà\J e<ä› 19 &çôd+ãsY 2007˝À d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ $Á>∑V‰ü ìøÏ Á|ü|+ü #· Á|üU≤´‘·
Ä]ºd>ºt ± ù|s=+~q ◊Hé yê\ºsY ‘Ósr¡ dæ ø£è‘·»‘„ \· T ‘Ó*bÕ&ÉT. ÄÁ|òøæ H£ é ÇHédTü ≥º ÷´{Ÿ
|òsü Y y˚T<∏yä T˚ {Ïø˝£ Ÿ ôdq’ ‡dt, øπ |tfHÆ… ˝é À ≈£L&Ü Vü‰øÏ+>¥ $Á>∑V≤ü Á|ü‹wüº #˚kÕs¡T. e´øÏÔ
ã‹≈£î+&É>±H˚ á˝≤+{Ï ns¡T<Óq’ >ös¡yê\T dürÿs¡T\Ô T m+‘· eT+~ bı+<ä>*∑ >±s¡T.
XÊÁdüÁÔ |ü|+ü #·+˝À H˚{øÏ ° eTVü‰sêE˝≤ yÓ\T>=+<äT‘·Tqï Vü‰øÏ+>¥ eT¬sH√ï $|üy¢ ê‘·àø£
düeTdü´\≈£î »yêãT\+~kÕÔ&ìÉ Á|ü»\T Ä•düTHÔ êïs¡T. kÕHé kÕ˝Ÿyê&És˝Y À 6WHSKHQ
:+DNLQJ6FLHQFH0XVHXP qT HÓ\ø=˝≤Œs¡T. n+<äT˝À Äj·Tq dü*Œq |ü]XÀ<Ûq ä
|ò*ü ‘ê\ ÁbÕeTTK´‘·, Äj·Tq e´øÏ>Ô ‘∑ · $X‚cÕ\qT e´ø°øÔ ]£ +#·&+É »]–+~. ˇø±H=ø£
Ç+≥s¡÷´˝À MT <Û̊´j·T+ @$T≥ì Á|ü•ïùdÔ 0\JRDOLVDFRPSOHWHXQGHUVWDQGLQJRI

WKH 8QLYHUVH ZK\ LW LV DQG ZK\ LW H[LVWV DW DOO nì ‘Ó*bÕ&ÉT. Vü‰øÏ+>¥≈£î
sê»ø°j÷· \+fÒ –≥ºe⁄. j·TTHÓf’ &… é øÏ+>¥&+É jÓTTø£ÿ ˝ÒãsY bÕØº˝À, sê»ø°jT· Á|ü#ês¡+˝À
bÕ˝§Z+≥÷ ∫qï |æ\\¢ uÛ$Ñ wü´‘·TÔ ø±s¡´Áø£eT #ê]{Ï nsTTq 626 ∫Á\¶H‡é $˝ÒCd… t Ä|òt
j·TT¬øqT ã\|ü]#ê&ÉT. kÕj·T+ n+~+#ê\ì
nuÛ Ñ ´ ]ú + #ê&É T . $X¯ « #· ] Á‘· ø£ < ∏ ä q +˝À z
ø£<∏ëHêj·T≈£î&ÉT Vü‰øÏ+>¥. Äj·Tq düŒè•+#·ì
n+XÊ\T ˝Òe⁄. 676PLVLRQ n+‘·]ø£+å ˝ÀìøÏ
áj·Tq yÓT&É˝ŸqT rdæ¬ø[fl+~. á ns¡T<Ó’q
yÓT&É˝ŸqT >∑‘·+˝À &Ü]«Hé, ◊Héd”ºHé, ÁøÏø˘\T
bı+<ës¡T. Ä kÕúq+ Vü‰øÏ+>¥≈î£ <äøÿÏ +~. H√u…˝Ÿ
$TqVü‰sTT+∫ Vü‰øÏ+>¥≈î£ \_Û+#·ì |ü⁄s¡kÕÿsê\T,
dü‘êÿsê\T ˝Òeì #Ó|Œü e#·TÃ. $*j·T+ Vü≤À|t øÏH‡é ,
$3RUWUDLWRIWKHIDPRXVVFLHQWLVW6WHSKHQ
+DZNLQJVHWLQDJDUGHQZLWKLQWKHJURXQGVRI
ñ˝ŸŒ,¤ e÷ø˘‡yÓ˝Ÿ, VüAĆŸ, Ä\“sYº ◊HédHº” ,é sêj·T˝Ÿ
&DPEULGJH8QLYHUVLW\
nÁkÕºq$Tø£˝Ÿ kıôd{’ ,° dü+&˚fyÆ… Té ‡, Á_{≤ìø±˝≤+{Ï
$•wüº |ü⁄s¡cÕÿsê\qT Äj·Tq n+<äT≈£îHêïs¡T. @ Á;|òt Væ≤düØº Ä|òt f…yÆ Té , u≤¢ø˘ Vü≤À˝Ÿ‡
n+&é uÒ; j·T÷ìe¬sÙdt, ~ ˝≤sY® ùdÿ˝Ÿ Ádüøº ‡£ sY Ä|òt ùdŒwt f…+Æ , »qs¡˝Ÿ ]˝…{$Ï {Ï -
◊HédHº” é ôd+≥qØ düsπ «, ~ Á>±+&é &çCH’… (é 2010) ˝≤+{Ï Á>∑+<∏ë˝Ò ø±≈£î+&Ü, mH√ï
yê´kÕ\T s¡∫+#ês¡T. eTT+u≤sTT˝À z dü<dä Tü ‡≈£î, uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ÄVü‰«q+ |ü*øÏ+~.
Äj· T q sêø£ q T dü à ]+#· T ø√ì e´øÏ Ô ,
eTT+u≤sTT˝À ˝Ò&Éì #Ó|üø√e#·TÃ.
wüDTàU≤q+<é Vü‰˝Ÿ ì+&çb˛sTT, Á|ü»\T
Äj· T qqT #· ÷ ùd+<ä T ≈£ î , Á|ü d ü + >∑ +
$H˚ + <ä T ≈£ î m>∑ ã &Ü¶ s ¡ T . sêÁwü º | ü ‹
Ä‹<Û ë ´ìï d” « ø£ ] +#ê&É T . dæ ] bò ˛ sY ¶
Ä&ç{À]j·T+˝À e´+>√´≈£î\Ô T ø£\uÀdæq
ñ|ü H ê´dü Ádü e +‹˝À Ç+Á<ä Á |ü k Õú ì ï
eTùV≤+Á<ä C≤\+‘√ eTT+#Ó‘êÔsT¡ . 1991
es¡≈î£ Vü‰øÏ+>¥ uÛ≤s¡´ CÒHé Vü‰øÏ+>¥ Äj·Tìï
ø£+{ÏøÏ s¬ |üŒ˝≤>± #·÷düT≈£î+~. Äj·Tq≈£î
sêãsYº, \÷d”, Á‹yÓ÷r nH˚ eTT>∑TZs¡T
|æ\\¢ T. Vü‰øÏ+>¥ ù|s¡T ñqï‘· •Ksê\≈£î
#˚s≥¡ +, ø°Då dÏ Tü qÔ ï Äs√>∑´+, n+>∑yø’Ó \£ ´+
CÒHé Vü‰øÏ+>¥qT ø£~*+∫+~. z s¡øy£ TÓ qÆ

u≤<Û,ä ndü÷j·T ÄyÓT˝À #√≥T #˚dTü ≈£î+~. Vü‰øÏ+>¥ qT+∫ $&çb˛sTT+~. ‘·sê«‘·
m˝…H’ é e÷düHé nH˚ qsY‡qT ô|[fl#˚dTü ≈£îHêï&ÉT. Vü‰øÏ+>¥ ≈£L‘·Ts¡T \÷d” ˇø£ qe˝≤
s¡#·sTT‘·. sêãsYº nyÓT]ø±≈£î e\düb˛j·÷&ÉT. Äj·Tq≈£î C≤sY® m&É«sY¶ nH˚
≈£îe÷s¡T&ÉTHêï&ÉT.
nq+‘·yTÓ qÆ á $XÊ\ $X¯«+˝À e÷qeJ$‘·+ n‹ $∫Á‘·yTÓ qÆ ~. m+‘√eT+~
XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T ‘·eT J$‘·ø±˝≤ìï |ü]XÀ<Ûqä \≈£î n+øÏ‘+· #˚kÕs¡T. $XÊ«ìï |ü]o*+∫,
|ü ] XÀ~Û + ∫, $X‚ ¢ w æ + ∫, nø£ å s ¡
s¡÷|ü+˝À eT*∫, n‘·T´<äT“¤‘·+>±
n+~+#·&+É kÕe÷qýÓTqÆ $wüjT· +
ø±<äT. n˝≤+{Ï XÊÁdüÔ ‘·|üdæ«øÏ
$Ts¡$T≥T¢ >=*ù| Á|ü‹uÛ‘Ñ √ bÕ≥T,
ne<Û ä T ˝… s ¡ T >∑ ì J$‘êqTuÛ Ñ e +,
nqq´ kÕe÷qýÓTqÆ Áø±+‹<äsÙ¡ q+,
nì‘·s¡ kÕ<ÛäýÓTÆq Vü≤è<äj·T 7KH:HGGLQJRIVWHSKHQ+DZNLQJDQG(ODLQH0DVRQLQ
e÷qdæø£ uÖ~Δø£ X¯≈î£ ˝Ô H… √ï ñ+&Ü*. Ä‘·à$XÊ«dü+ eTT+<äT n${Ï ‘·qyÓT+‘·? nì
eTT+<äT≈£î kÕ–b˛sTTq eTVü≤Àqï‘· XÊÁdüyÔ ‘˚ Ô· Vü‰øÏ+>¥. nq+‘· $X¯«+˝Àì eTsêà\qT
ã<ëã<ä\T #˚jT· &ÜìøÏ $bÕŒ]q $C≤„q H˚Á‘·+, Á|üøè£ ‹ X¯≈î£ \Ô n<Û´ä j·Tq+ô|’ dü+~Û+∫q
y˚T<Û√ nÁdü+Ô Ä XÊÁdüE Ô &„ TÉ . Vü‰øÏ+>¥˝À eTVü‰ •Ksê*ï ˝§+>∑BdüTø√>∑\ ny˚Tj·T
dü+ø£\Œ ã\eTT+~ XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T ‘·eT ì•‘· |ü]XÀ<Ûqä \‘√, ì>∑T<Z *˚ Ãq dæ<ëΔ+‘ê\‘√,
dü‘ê´$wüÿs¡D\‘√, XÊÁd”j Ô T· uÀ<Ûqä \‘√, eTìwæì eT˙wæ>± r]Ã~<ä&› ÜìøÏ |ü⁄&É‘ês¡T.
y˚sTTπsø£\T>± $ø£d+æ ∫q y˚T<Û√dü+|ü‹‘Ô √, XÊÁd”j Ô T· , yÓC’ ≤„ìø£ s¡+>∑+˝À m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT
$q÷‘·ï Ä$wüÿs¡D\≈£î ø£sèÔ¡ ‘·«+ eVæ≤düTqÔ ï, eVæ≤+∫q XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T qs¡T\s¡÷|ü+˝Àì
n_Ûqe düèwæøº s£ ˝Ô¡ .Ò n&É+¶ ≈£î˝…ìï m<äTs¬ H’ ê dü‘ê´H˚«wüD |ü<+ä∏ ˝À XÊÁdüyÔ ‘˚ Ô· Á|ükÕúq+
ìs¡+‘·s¡+ kÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+≥T+~. Ä~X¯>±H˚ Ç{°e\ Ä#ês¡´ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥ á
$XÊ«ìï <˚e⁄&ÉT düèwæ+º #·˝<Ò Tä . uÛÖ‹ø£ XÊÁdüÔ dü÷Á‘ê\ |ò*ü ‘·+>±H˚ _>¥ u≤´+>¥ dæ<ëΔ+‘êìï
$e]+#·e#·Ãì, $X¯«düèwæº˝À düèwæºø£s¡Ô ñHêï&ÉH˚ n+XÊìï, qeTàø±ìï ø=‘·Ô $C≤„q
XÊÁdü\Ô T n+^ø£]+#·&+É ˝Ò<ìä Vü‰øÏ+>¥ ‘Ó*bÕs¡T. Äj·Tq ‘êC≤ |ü⁄düøÔ +£ ª~ Á>±+&é
&çCH’… μé (2010)˝À mH√ï dü]ø=‘·Ô XÊÁdü$Ô wüj÷· \qT ‘Ó*bÕs¡T. Äj·Tq uÛ≤eq\ô|’
ø=+‘·e´‹πsø£‘· ≈£L&Ü #√≥T #˚dTü ≈£î+~. Vü‰øÏ+>¥ ìs=àVü≤e÷≥+>± ‘·q n_ÛÁbÕj·÷ìï
‘Ó*bÕs¡T. $XÊ\ <Ûèä ø£Œ<∏+ä ‘√ |ü]o*ùdÔ @ XÊÁdüyÔ ‘˚ Ô· Á|ü‹bÕ<äq\T n+‹eT dü‘ê´\Tø±e⁄.
$C≤„q XÊÁdü+Ô ˝À á Ä˝À#·q≈£î ‘êe⁄˝Ò<Tä . ˇø£ |ü]ø£\Œq ‘·sê«‘· eTs=ø£ |ü]ø£\Œq
yÓ\T>∑T˝Àìø=kÕÔsTT. yê{ÏkÕj·T+‘√ XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T dü‘ê´ìï ‘Ó\TdüTø√e{≤ìøÏ
|üPqTø=+{≤s¡T. Ä<ÛTä ìø£ XÊÁkÕÔ\T, uÛÖ‹ø£ |ü]XÀ<ÛHä ê\j·÷˝À¢, >±E Hê[ø£˝À¢ |üØø£\å
‘·sê«‘·, ìsêΔ]‘·yTÓ qÆ dü÷Á‘ê\T m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT n$ e÷πs neø±XÊ\THêïsTT. $C≤„q
XÊÁdü+Ô |ü⁄s√>∑eTqeT+‘˚. Äu≤≥˝ÀH˚ Vü‰øÏ+>¥ q&ç#ê&Éì ˇø£ ø√e≈£î #Ó+~q XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T
‘Ó\T|ü⁄‘·THêïs¡T. Vü‰øÏ+>¥qT >∑T]+∫ #Ó|ü ø√<ä–q~ m+‘√ ñ+~. Hê\T>∑T <äXÊu≤Δ\T>±
Hê&ûeT+&É\ yê´~Û‘√ b˛sê&ÉT‘·÷, ‘·q Ä‘·à$XÊ«dü+‘√ sêJ|ü&Éì \ø£åD≤*ï
nDTeDTe⁄Hê J]í+#·Tø=qï eTVü≤Àqï‘· Ä<ÛäTìø£ $X¯«XÊÁdüÔy˚‘·Ô Vü‰øÏ+>¥ e´øÏÔ‘·«+
e÷qyê[ #·]Á‘·˝À eTVü≤Àqï‘·+.
$X¯«+ Ä$sê“¤e+
$X¯«+ @$<Û+ä >± |ü⁄{Ï+º ~? BìøÏ Ä~, n+‘·+ ñ+<ë? $X¯«+ Ä$sê“¤yêìøÏ
Hê+~ @~?. $X¯«+ |ü⁄≥Tºø,£ uÛ$Ñ ‘· >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√<ä–+~ m+‘√ ñ+~. uÛÖ‹ø£
XÊÁdüÔ dü÷Á‘ê\ <ë«sê $X¯«+ Ä$sê“¤yêìï ø=+‘· ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ. dü+|üPs¡í $esê\‘√,
Ä<Ûësê\‘√ $X¯«+ |ü⁄≥Tºøq£ T ns¡+ú #˚dTü ≈£îH˚+<äT≈£î m+‘√ eT+~ XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T q&ÉT+
_–+#ês¡T. $_Ûqï eT‘ê\T,yê] düHê‘·q Á>∑+<∏ë˝À¢ ù|s=ÿqï $wüj÷· \ Ä<Ûës¡+>±
$X¯«+ |ü⁄≥Tºø£ >∑T]+∫ ‘Ó*bÕs¡T. Væ≤+<ä÷, eTTdæ+¢ , ÁøÏwj ºæ T· qT¢ yê] |ü$Á‘· Á>∑+<∏ë˝À¢
$e]+∫q $wüj÷· \ô|q’ qeTàø£+‘√ $X¯«+ |ü⁄≥Tºø£ >∑T]+∫ ø±dæ+‘· ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T.
Hê>∑]ø£‘· n_Ûeè~Δ #Ó+~q s√E\qT+∫, e÷qeC≤‹ $C≤„q+ $dü]Ô +∫+~. |ü⁄sê‘·q
XÊÁdüÔ y˚‘\Ô· ≈£î <Óe’ uÛøÑ ÔÏ ø=+‘· bÕ\T m≈£îÿeH˚ #Ó|Œü e#·TÃ. Á^≈£î ‘·‘«· y˚‘Ô· n]kÕº{˝Ï Ÿ
$XÊ«ìøÏ #êe⁄ |ü⁄≥Tºø\£ T ˝Òeì, XÊX¯«‘·yTÓ qÆ <äì, <Óe’ ì]à‘·eTì yÓ\&¢ +ç #ês¡T. $X¯«+
dæús¡yÓTÆq<äì, ø±\Á|üuÛ≤e+ Bìô|’q ñ+&É<äì ÄHê{Ï XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T qe÷às¡T. 19e
X¯‘êãΔ+˝À uÛ÷Ñ $T, $X¯«+, ø±\+‘√ bÕ≥T e÷s¡TŒ #Ó+<äT‘êj·Tì ns¡+ú #˚dTü ≈£îHêïs¡T.
uÛ÷Ñ $T˝À \_Û+#˚ sêfi¯ófl, Ç‘·s¡ |ü<ësêú\T, dü÷ø£àå Je⁄\ Ä<Ûës¡+>± n$ e+<ä\ ø√≥¢
dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ‘y· T˚ düèwæ+º |üã&Ü¶jT· ì ‘˚˝≤Ãs¡T. <Ûsä √à&Óq’ $Tø˘‡ Ä<Ûës¡+>± uÛ÷Ñ $T,
$X¯«+ >∑T]+∫ eT]ø=+‘· ne>±Vü≤q ø£*–+~. $X¯«+ dæsú y¡ TÓ qÆ <äH˚ uÛ≤eqqT, q÷´≥Hé
>∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D dæ<ëΔ+‘·+ düeT]ú+∫+~. q÷´≥Hé dü÷Á‘·+ $X¯«+˝Àì Á|ü‹qø£Áå ‘·+,
eTs=ø£ <ëìì Äø£]¸dTü +Ô <äì ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. Bì <ë«sê ìX¯Ã\‘ê«ìøÏ #√≥T ˝Ò<ìä
‘Ó\TdüT+Ô ~. qø£Áå ‘ê\≈£î øπ +Á<ä kÕúqeTT+&É<Tä >∑qTø£, n$ ≈£î|üŒ≈£L* b˛‘êj·Tì q÷´≥Hé
q$Tàø£ . $X¯ « +, ø±\+‘√bÕ≥T e÷s¡ T Œ #Ó + <ä T ‘· T +<ä q ï uÛ ≤ eqqT mes¡ ÷

e´ø°øÔ ]£ +#·˝øÒ b£ ˛j·÷s¡T. q÷´≥Hé, ◊Hédqº” ¢ Á|ü‹bÕ<äq\T $X¯« yê´ø√#·, dü+ø√#·Hê\qT
$e]+#·˝øÒ b£ ˛j·÷sTT. m&ç«Hé Vü≤ãT˝Ÿ 1929˝À $X¯«$düsÔ D¡ >∑÷]Ã ù|s=ÿHêïs¡T.
@ø£_+<äT <äXe¯ <ä› $X¯«+ jÓTTø£ÿ dü\ú , ø±\ |ü]<ÛTä \T nq+‘·+ nì uÛ≤$+#ês¡T. _>¥
u≤´+>¥ ~ÛjT· Ø˝À $X¯«+ |ü⁄≥Tºø£ >∑T]+∫ ‘Ó*bÕs¡T. @ø£_+<äT <äX¯ uÛ≤eq˝À uÛÖ‹ø£
dü÷Á‘ê˝ÒM |üì #˚jT· e⁄.
$X¯«+ ‘=*, eT*<äX\¯ >∑÷]Ã $|ü⁄©ø£s+¡ >± ‘Ó\TdüTø√˝Òì >∑&TÉ |¶ ]ü dæ‹ú @s¡Œ&ç+~.
á øÏw¢ ºü |ü]D≤e÷ìï ‘·–+Z #·T≈£îH˚+<äT≈£î $X¯«+ dæsú ‘¡ ê«ìï Á|üyX˚ ô¯ |{≤ºsT¡ ø=+‘·eT+~
XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T. >¬ ˝≤ø°‡\T <ä÷s¡+ »]π>ø=~›, q÷‘·q+>± ø=‘·Ô >¬ ˝≤ø°‡\T |ü⁄≥Tºø=∫Ã Ä
<ä÷sêìï $dü]Ô düTHÔ êïj·Tì ø=+<äsT¡ ù|s=ÿHêïs¡T. BìøÏ ÄqT≈£L\+>± kÕ<Ûës¡D kÕù|ø£å
dæ<ëΔ+‘êìï e÷s¡TŒ #˚j÷· \ì uÛ≤$+#ês¡T. Bìe\¢ ø=‘·Ô |ü<ës¡ú düèwæº (n‹ n\Œ+>±)
ìs¡«#·HêìøÏ neø±X¯yT˚ s¡Œ&ç+~. dü\ú ø±\ |ü]D≤e÷\e\¢ >¬ ˝≤ø°‡\ |ü<ës¡ú kÕ+Á<ä‘˝· À
@e÷s¡TŒ ñ+&É<ìä á uÛ≤eq\T dü÷∫+#êsTT. øπ +Á_&ç® XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T ø=ìï qø£Áå ‘ê˝À¢
ã\V”≤q sπ &çj÷Ó <Ûë]àø£ øπ +Á<ë\qT >∑T]Ô+#ês¡T. Bì e\¢ >¬ ˝≤ø°‡\T #ê˝≤ <ä÷s¡+˝À
ñqï≥T¢ ìsêΔ]+#·Tø√e#·TÃ. á uÛ≤eq ìX¯Ã\ dæ<ëΔ+‘êìøÏ $s¡T<äyΔ TÓ qÆ ~. 1964˝À
bÕ\|ü⁄+‘· ne‘·\ yÓTÁÆ ø√y˚yé ‘·s+¡ >±\ ñìøÏì Äs√ï ô|+»j·÷dt, sêãsYº $\‡Hé\T
ø£qT>=Hêïs¡T. yê{Ï ñc˛íÁ>∑‘·\T ‘·≈£îÿe>± ñ+&É≥+ e\¢ $X¯«+ #·\¢ì Nø£{Ï
Á|ü<X˚ e¯ THêïs¡T. düs¬ q’ ãTTEe⁄\T ˝Òø£ á dæ<ëΔ+‘êìøÏ >∑T]Ô+|ü⁄ \_Û+#·˝<Ò Tä . $XÊ«ìï
@ø£ _+<äT‘·« uÛ≤eq‘√ #·÷&É≥+ düs¬ q’ ~ ø±<äì s¡w´ü Hé XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T n_ÛÁbÕj·T|ü&Ü¶sT¡ .
á ‘·sT¡ D+˝À d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ _>¥ u≤´+>¥ @ø£_+<äT‘·« uÛ≤eq $X¯«+ |ü⁄≥Tºø≈£ î£
eT÷\yÓTqÆ düe÷#êsêìï Çe«>∑\T>∑T‘·T+<äì qeTàø£+‘√ |ü]XÀ<Ûqä \T ø=qkÕ–+#ê&ÉT.
s√»sY ô|Hé s√CŸ‘√ ø£*dæ >∑DÏ‘· düMTø£s¡D≤\ s¡÷|üø£\Œq #˚kÕs¡T.Bì <ë«sê
$X¯«e÷s¡+uÛ≤ìøÏ @ø£_+<äT<äX¯ nedüs¡eTì ìsêΔ]+#ês¡T. $X¯«e÷s¡+uÛ≤ìøÏ
ø°\ø£deü ÷#ês¡+ \uÛ´Ñ yÓTHÆ ê, á $<Û+ä >±H˚ m+<äT≈£î »s¡>±\qï Á|üXï¯ ≈£î düe÷<Ûëq+
˝Ò<Tä . á uÛ≤eqqT m+‘√eT+~ XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T >∑{>ºÏ ± $X¯«dædTü HÔ êïs¡T. @ø£ _+<äT‘·«dæ‹ú ì
uÛÖ‹ø£ XÊÁdüÔ ìj·Te÷\T düeT]ú+#·e⁄. d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ @ø£_+<äT‘·« dæ‹ú ì q$TàHê,
uÛÖ‹ø£ XÊÁdüÔ ìj·Te÷\qT|üj÷Ó –+∫ $X¯«e÷s¡+uÛ≤ìï $X‚w¢ +æ #·e#·Ãì≈£L&Ü ‘Ó*bÕs¡T.
kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘êìï, ø±«+≥+ yÓTø±ìø˘‡‘√ CÀ&ç+∫ eTs√ dü]ø=‘·Ô dæ<ëΔ+‘·+ <ë«sê
$X¯«+ ‘=* ø£Då ≤\qT ‘Ó\TdüTø√e#·Ãì Äj·Tq ‘Ó*bÕs¡T.<ëH˚ï ø±«+≥+ >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D
dæ<ëΔ+‘·eTHêïs¡T. @ø£ _+<äT‘·« dæ<ëΔ+‘·+ $X¯«+ Äs¡+uÛ+Ñ ˝À dü\ú ø±\ |ü]~Û˝À e+|ü⁄
‹]– #·T≥º\T #·T≥º\T>± ñ+&˚<ìä ‘Ó*bÕs¡T. ‘·sê«‘·, dü÷|üsY Ádæ+º >¥ dæ<ëΔ+‘êìï
Á|üyX˚ ô¯ |{≤ºsT¡ . ]#·s¶Y ô|Hò eé THé @ |ü<ës¡ú
eT÷\ø£ D yÓ T Æ H ê, @e÷s¡ Z + ˝À HÓ ’ H ê
|üjT· ì+#·e#·Ãì ‘Ó*bÕ&ÉT. @ø£‘«· _+<äT
dü\ú e+|ü⁄\qT á dæ<ëΔ+‘·+ eTT+<äT>±
|üd>æ ≥∑ ˝º <Ò Tä . @ø£‘«· _+<äTe⁄\‘√ ≈£L&çq
düú\e+|ü⁄\Tqï $XÊ«ìï á dæ<ëΔ+‘·+
ìs¡«Væ≤+#·>∑\<äT. @ø£‘·« _+<äTdüú\
e+|ü⁄\T, m\¢\T˝Òì düú\ e+|ü⁄\qT
|ü]>∑D˝ÀìøÏ rdüTø=ì 1983˝À õyéT
Vü‰]º˝Ÿ, d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥\T $X¯«+ jÓTTø£ÿ
dæ‹ú ì >∑÷]Ã ‘Ó*bÕs¡T. Ms¡T ª$XÊ«ìøÏ
Vü≤<äT›\T ˝Òø£b˛e≥y˚T <ëì |ü]~ÛøÏ
eT÷\+μμ nì ù|s=ÿHêïs¡T. |ü]~Û\T ˝Òì $XÊ«ìøÏ uÛÖ‹ø£ XÊÁdüÔ dü÷Á‘ê\T nq«]ÔkÕÔsTT.
<ëH˚ï XÊÁd”j Ô T· dæ<ëΔ+‘· uÛ≤eq>± nì d”«ø£]+#ê*. m\¢\T ˝Òì $XÊ«ìï nì•Ã‘ê
dü÷Á‘·+ <ë«sê ø=+‘·yT˚ s¡≈î£ n_Ûe]í+#·e#·TÃ. |ü]XÀ<Ûqä \ <ë«sê ô|’ uÛ≤eq ‘·|Œü ì
(‘·‘·«y˚‘·Ô ø±sY¢bÕ|üŒsY) ìs¡÷|æ+|üã&ç‘˚ $XÊ«ìøÏ m\¢\T ñHêïj·Tì qe÷à*‡+<˚.
$X¯« >∑‹ì ìsêΔ]+#·˝eÒ TT. @ qø£Áå ‘·yTÓ HÆ ê n‘·´+‘· >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D e\¢ ≈£î+∫+#·Tø£
b˛‘·T+~. >¬ ˝≤ø°‡˝À á˝≤+{Ï dü+|òTü ≥q\T #·÷dü÷HÔ ˚ ñ+{≤eTT. Á|üøè£ ‹ ø£≥Tºu≤≥¢˝À,
ìs¡ísTT+∫q |ü]<ÛäT˝À¢H˚ @ dü+|òüT≥HÓ’Hê »s¡T>∑T‘·T+<äì ø±«+≥+ dæ<ëΔ+‘·+
‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. düT<ä÷s¡ qø£Áå ‘·+˝À »]π> dü+|òTü ≥q˝Ò M{ÏøÏ ñ<ëVü≤s¡D. @ø£_+<äT‘ê«\T,
_>¥u≤´+>¥ <äX˝¯ ÀH√, ≈£î|üŒ≈£L˝Ò qø£Áå ‘ê\˝À e÷Á‘·yT˚ @s¡Œ&É‘êj·Tì ìj·TeT+˝Ò<Tä .
uÛÖ‹ø£ dü÷Á‘ê\T nìï ÁbÕ+‘ê\≈£î (ñ‘·sÔ -¡ <äøDåÏ Á<ÛTä yê\T), dü\ú -ø±\ |ü]~Û˝À¢ @
_+<äTe⁄ e<äH› H’Ó ê ìs¡÷|æ+|üã&É‘êsTT. ñ‘·sÔ ,¡ <äøDåÏ Á<ÛTä yê\TqïfÒ,¢ $XÊ«ìøÏ Ä~,
n+‹eT <äX\¯ THêïsTT (}Vü‰»ì‘·+>± |ü]>∑DùÏ d)Ô . ì»ø±\+˝À M{ÏøÏ ‘˚&Ü ñ+~.
CÀHê<ÛHä é Vü≤À*yÓ˝Ÿ, d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥\T ø£*dæ $X¯«yê´ø√#êìï n+#·Hê y˚jT· ≥+ »]–+~.
$X¯«+˝Àì |ü<ës¡ú kÕ+Á<ä‘· @#√≥HÓH’ ê Ä |ü<ës¡ú kÕ+Á<ä‘· ˇø£{>Ï ± ñ+≥T+<äì,
kÕ+Á<ä‘·˝À¢ ‘˚&Ü\qT >∑\>∑*|æ $X¯«yê´ø√#êìï >∑DÏ+#ês¡T. $X¯«+ ˇø£ _+<äTe⁄
qT+&ç eTVü‰yê|ü⁄>± m~–+<äì >∑T]Ô+#ês¡T. n+<äT˝À |ü<ës¡úeT+‘ê düe÷q+>±
yê´|æÔ #Ó+~+<äì, m+‘·yê´ø√#·+ nedüsy¡ ÷Ó n+‘˚ yê´ø√#·+ bı+~+<äì, $X¯«+
X¯Sq´»ì‘·eTì n_ÛÁbÕj·T|ü&Ü¶sT¡ . $X¯«+˝À 1080 eT÷\ |ü<ës¡ú ø£D≤\THêïj·Tì

uÛ≤$+#ês¡T. X¯øÔÏ qT+&ç |ü<ës¡ú ø£D≤\qT bı+<äe#·TÃ. |ü<ësêúìï düèwæ+º #˚ X¯øÔÏ mø£ÿ&É
qT+∫ Ä$s¡“$¤ +∫+~. $X¯«+˝À nK+&É >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D X¯øÔÏ ñ+<äì, <ëìøÏ dü]|ü&¶É
|òTü q |ü<ës¡ú X¯øÔÏ @s¡Œ&ç+<äì ‘Ó*bÕs¡T.
ø±«+≥+ nì•Ã‘êdü÷Á‘·+ Á|üø±s¡+ |ü<ës¡ú+, nìï #√{≤¢ ˇπø kÕ+Á<ä‘·˝À
ñ+&É<+ä ≥T+~. $X¯«+ nq+‘·eTH˚ Á|ü‹bÕ<äq˝À nì•Ã‘· dü÷Á‘· ìj·TeT+ Á|üø±s¡+,
$X¯«+ kÕ+Á<ä‘· ‘·≈î£ ÿekÕúsTT˝À ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ ,Æ m+‘√ $dü]Ô +∫+<äì ù|s=ÿHêïs¡T. $düsÔ D¡
Ä–b˛j˚T <äX≈¯ î£ , ÁbÕ+‘ê\T m≈£îÿe, ‘·≈î£ ÿe sπ ≥T˝À yê´ø√#·+ #Ó+<äT‘êsTT. ‘·≈î£ ÿe>±
yê´ø√∫+#˚ ÁbÕ+‘ê˝À¢, |ü<ës¡+ú jÓTTø£ÿ >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D X¯øÔÏ yê´ø√#êìï ‘·≈î£ ÿe #˚d,æ
|ü<ës¡ú eT÷\ø£D≤\T <ä>s¬Z∑ ,’ |òTü ˙uÛ$Ñ +∫ >¬ ˝≤ø°‡\T, qø£Áå ‘ê\T>± s¡÷bı+<äT‘êsTT.
Bì Ä<Ûës¡+>± $_Ûqï s¡ø±\ |ü<ësêú\ |ü⁄≥Tºøq£ T ‘Ó*j·TCÒkÕÔsTT.
uÛÖ‹ø£XÊÁdüÔ ìj·Te÷\qqTdü]+∫ $X¯«e÷$s¡“¤$+∫+<äì XÊÁdüÔE„\ q$Tàø£.
eTìwæøÏ n+‘·T|ü≥ìº $wüj÷· \qT >∑÷]Ã #·]Ã+#·T≈£îH˚|ü &ÉT, @<√ ˇø£ nr‘·yTÓ qÆ
X¯øÏÔ ñ+<äqï Á|ükÕÔeq edüTÔ+~ <ëH˚ï <Ó’e+>± uÛ≤$+#·Tø√e#·TÃ. ìj·Te÷\qT
ñ\¢+|òTæ +#˚ X¯ø,ÔÏ Ä ø£ì|æ+#·ì X¯øøπÔÏ e÷Á‘·+ ñ+&É<Tä . $XÊ«ìï @$<Û+ä >± q&ç|+æ #ê˝À
ÄX¯øøπÔÏ ñ+<äì e~˝Òj÷· *. $X¯«+ |ü⁄≥Tºø£ |ü]dæ‘ú T· \qT ìj·T+Á‹+#˚ kÕVü≤dü+ Ä
ø£ì|æ+#·ì X¯øøÔÏ Ï ˝Ò<ìä , $X¯«>∑‹ì XÊdæ+#˚ ìs¡j í T· + <ëì≈£î+<äqï uÛ≤eq\ ø=#êÃeTT.
uÛÖ‹ø£, >∑D‘Ï · XÊÁdüÔ $C≤„Hê\ e\¢ $X¯« ìsêàD≤ìï ns¡+ú #˚dTü ø√e#·TÃ>±˙, á $C≤„HêìøÏ
Je+b˛dæ q&ç|+æ #˚ n<äèX¯´X¯øÔÏ @~? $X¯«+|ü⁄≥Tºø,£ @ Á|üÁøÏjT· <ë«sê kÕ<Û´ä yÓT+Æ <äqï~
dü+|üPs¡í ◊ø£´‘ê dæ<ëΔ+‘·+ $e]+#·>\∑ <ë? $X¯«+ m+<äT≈£î ñ+&Ü*? nqï Á|üXï¯ ≈£î
düs¬ q’ düe÷<Ûëq+ ‘·qe<ä˝› <Ò ìä d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ ‘Ó*bÕs¡T.
ø£èwüí _˝≤\ dü+>∑‘T· \T

ø£èwüí_˝≤\qT (u≤¢ø˘Vü≤À˝Ÿ‡) ns¡ú+ #˚düTø√e&É+ <ë«sê $X¯«|ü⁄≥+#·T\qT
ne˝ÀøÏ+#˚ neø±X¯+ ø£\T>∑T‘·T+~. nyÓT]ø± XÊÁdüyÔ ‘˚ Ô· C≤Hé M\sY 1969˝À u≤¢ø˘
Vü≤À˝Ÿ nH˚ |ü<ëìï yê&Üs¡T. á _˝≤\ @sêŒ≥TqT ‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î kÕù|ø£å
dæ<ëΔ+‘·+‘√bÕ≥T, ø±«+≥+ dæ<ëΔ+‘·+≈£L&É nedüs+¡ . M{Ï eT<Û´ä >∑\ dü+ã+<Ûëìï
‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î n‹ ∫qï ø£D≤˝…q’ Áb˛{≤qT¢, ø±«sYÿ˝Ò ø±≈£î+&Ü, Ç+ø± n‹ ∫qï
ø£D≤\qT Ä$wüÿ]+∫ yê{ÏøÏ dü÷|üsY Ádæ+º >¥‡ nH˚ ù|s¡T‘√ |æ\TdüTHÔ êïs¡T. |ü]e÷D+˝À
Áb˛{≤qT¢ $X¯«eT+‘· ñ+fÒ, dü÷|üsY Ádæ+º >¥\T uÛ÷Ñ eT+‘· ñ+{≤sTT. ø£èwü_í \+ n+fÒ
Á<äe´sê• m≈£îÿe>± ñqï qø£Áå ‘ê\T nekÕq<äX˝¯ À ‘·eT˝À ñqï >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D ã˝≤\
ÁbÕã\´+ e\¢ ‘·eT øπ +Á<ä+ yÓ|’ ⁄ü q≈£î |ü‘q· + #Ó+~ ≈£î+∫+#·T≈£î b˛‘êsTT. Á<äe´kÕ+Á<ä‘·
nq+‘·+>± ô|s¡T>∑T‘·T+~. á <äX≈¯ î£ #˚sT¡ ≈£îqï qø£Áå ‘·<Xä q¯ T ªu≤¢øV˘ ≤ü À˝Ÿμ n+{≤s¡T.
á qø£Áå ‘· |ü˝≤j·Tq y˚>+∑ , ø±+‹y˚>±ìøÏ düe÷q+. Bìì düMT|æ+∫q @Á<äeýÓTHÆ ê,
ø±+‹ πsK˝…’Hê yÓqT~]– sê˝Òe⁄. u≤¢ø˘ Vü≤À˝Ÿ (ø±\_\+) ˝Ò<ë ø£èwüí_\eTì
m+<äTø£Hêïs¡+fÒ,Bì düMT|ü+˝ÀìøÏ @~ Á|üy˚•+∫Hê n+fÒ n+‘·]ø£åHÍø£ ˝Ò<ë
ôV≤’ Á&√»Hé nDTe⁄ ˝Ò<ë m\Áø±ºHé sπ &çj÷Ó ‘·s+¡ >∑+, ∫es¡≈î£ ø±+‹≈£L&Ü yÓqTø£≈î£
sê˝Ò<Tä . Çø£ÿ&É X¯øÔÏ ˝Ò<ë |ü<ës¡+ú q•+#·<Tä . n$ ˇø£ s¡÷|ü+ qT+&ç eTs√ s¡÷|ü+˝ÀìøÏ
e÷s¡TŒ #Ó+<äT‘êsTT. ø£èwüí_\+ dü«uÛ≤yêìï <ëì Á<äe´sê•,ø√D°j·T >∑‹y˚>∑+,
$<äT´<ëy˚X+¯ Ä<Ûës¡+>±, ◊HédHº” é kÕ<Ûës¡D kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘êìï ñ|üj÷Ó –+∫ n<Û´ä j·Tq+
#˚kÕs¡T. u≤¢øV˘ ≤ü À˝Ÿô|’ |ü‘q· + #Ó+~q Á<äe´+ - nq+‘·kÕ+Á<ä‘q· T bı+~ n‹ ∫qï
_+<äTe⁄>± s¡÷bı+<äT‘·T+~.
BH˚ï ªdæ+>∑T´˝≤]{°μ n+{≤s¡T.
uÛÖ‹ø£ XÊÁdüÔ ìj·Te÷\T á
_+<äTe⁄ô|’q |üì#˚j·Te⁄. n$
‘·eT˝À ‘êeTT n+‘·Øq¢ yÓTÆ ø=‘·Ô
}Vü ≤ \≈£ î ‘ê$e«e⁄. ø±\+
yÓTT<ä{À¢ dæ+>∑T´˝≤]{° $k˛Œ¤≥+
(%LJ %DQJ) #Ó+<ä≥+ e\H˚,
$X¯« Ä$sê“¤yêìøÏ, yê´|üHêìøÏ eT÷\yÓT+Æ <äì kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘·+ <ë«sê d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥
ìs¡÷|æ+#ês¡T. |ü]düsê\˝À |ü<ësêú\T n‹y˚>+∑ >± ø£<\ä T‘·T+fÒ, Ä ÁbÕ+‘·+˝À ø£èwü_í \+
ñ+<äì >∑T]Ô+#ê*. @<˚ì qø£Áå ‘·+, á ø£èwü_í \+ #·T≥÷º ‹s¡T>∑T‘·÷ ñ+fÒ, Ä qø£Áå ‘·+
$&ÉT<ä\ #˚düTÔqï yêj·TTe⁄\qT ø£èwüí_\+ Äø£]¸+#·T≈£î+≥T+~. á yêj·TTe⁄\T
ø£èwü_í ˝≤ìï #π̊sdüeTj·T+˝À &Ûøû =+{≤sTT. ‘·<ë«sê @ø˘‡ øÏsD¡ ≤\T ñ‘·Œ‹Ô ne⁄‘êsTT.
M{Ï Ä<Ûës¡+>± ªu≤¢ø˘ Vü≤À˝ŸμqT >∑T]Ô+#·e#·TÃ. u≤¢ø˘ Vü≤À˝Ÿ‡ yê´kÕs¡+ú <ëì Á<äe´sê•øÏ
nqT˝Àe÷qT bÕ‘·+˝À ñ+≥T+~. qø£åÁ‘·+˝À Ç+<äqX¯øÏÔ ‘·]–b˛‘·Tqï ø=B›
>∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D X¯øeÔÏ \¢ |ü<ës¡+ú ˇø£ #√≥T≈£î #˚sT¡ ≈£î+≥T+~. |ü<ës¡+ú ˝À q÷´Á{≤Hé\T
n~Ûø+£ >± ñ+{≤sTT. BH˚ï q÷´Á{≤Hé qø£Áå ‘·+ n+{≤s¡T. dü÷s¡T´ì Á<äe´sê•øÏ 1.4
s¬ ≥T¢ $T+∫q Á<äe´sê• >∑\ qø£Áå ‘ê\qT dü÷|üsY H√yê n+{≤s¡T.
ø±+‹ ø£D≤\‘√ ì+&ç ñ+≥T+<äì ˝Ò<ë ‘·s¡+>±\‘√ ≈£L&ÉTø=qï<äì ¬s+&ÉT
yê<äq\THêïsTT. ø±«+≥+ dæ<ëΔ+‘ê\T ô|’ s¬ +&ç+{Ïì düeT]úkÕÔsTT. ø±+‹ ‘·s+¡ >∑

s¡÷|ü+˝À ñqï|ü&ÉT, >∑Ts¡T‘ê«ø£s¡¸D Á|üuÛ≤e+ <ëìô|’ ñ+≥T+~. ã\yÓTÆq
>∑Ts¡T‘ê«ø£s¡¸D, qø£åÁ‘ê\ ø±+‹ì <ä÷s¡+>± |üj·Tì+#˚≥≥T¢ #˚j·T<äT. q÷´≥Hé
>∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D X¯øÔÏ @$<Û+ä >± Á|üu≤Û $‘·+ #˚dTü +Ô <√ me]ø° ‘Ó*j·T<äT. ◊HédHº” é 1915˝À
‘·q kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘·+ <ë«sê Ä Á|üu≤Û yêìï ‘Ó*j·T CÒkÕ&ÉT. ˇø£ qø£Áå ‘·+˝À ôV≤’ Á&√»Hé
yêj·TTe⁄˝Àì |üse¡ ÷DTe⁄\T &Ûøû =≥Tºø=ì y˚&ìç ø£\T>∑CkÒ ÕÔsTT. á #·s´¡ ˝À V”≤*j·T+
yÓ\Te&ÉT‘·T+~. á düeTj·T+˝À qø£Áå ‘·+ ø±+‹ì $&ÉT<ä\ #˚dTü +Ô ~. á y˚&ç e\¢
yêj·TTe⁄ dü+ø√#·+ Ä>∑T‘·T+~. u…\÷Hé˝Àì >±*, u…\÷Héì yê´ø√∫+|ü #˚dTü +Ô ~.
ˇø£ qø£Áå ‘·+˝À Ç+<Ûqä + m≈£îÿe>± ñ+fÒ n+‘· ‘·«s¡>± q•düT+Ô ~. H˚&TÉ qï dü÷s¡T´&ç˝À
eTs√ 500 ø√≥¢ dü+e‘·‡sê\≈£î dü]|ü&˚ Ç+<Ûqä eTT+~. qø£Áå ‘·+˝À Ç+<Ûqä + Ks¡ÃsTT‘˚,
n~ #·\ã¢ &ç dü+ø√∫düT+Ô ~. dü÷s¡T´&çøÏ 1.4 s¬ ≥T¢ m≈£îÿe Á<äe´sê•>∑\ o‘·\ qø£Áå ‘ê\T,
‘·eT >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D≈£î ‘·≥Tºø=ì ì\ã&É˝eÒ ⁄ nì düTÁãeTD´+ #·+Á<äXK‚ sY n+#·Hê
y˚XÊs¡T. n+‹eT <äX˝¯ À ñqï n~Ûø£ Á<äe´sê•>∑\ qø£Áå ‘ê\≈£î #·+Á<äXK‚ sY |ü]$T‹
m+‘·>±H√ e]ÔdTü +Ô ~. Ä |ü]$T‹øÏ ‘·≈î£ ÿe >∑\ qø£Áå ‘·+ dü+ø√∫+∫ ˇø£ ‘Ó\¢ eTs¡>T∑ E®>±
e÷s¡T‘·T+~. #·+Á<äXK‚ sY |ü]$T‹ì m&ç+¶ >∑Hº é ‹s¡dÿü ]+#ê&ÉT. ˇø£ qø£Áå ‘·+ _+<äT
kÕúsTT˝À |ü‘q· + ø±e{≤ìï e´‹πsøÏ+#ê&ÉT. Á|üeTTK XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T ø=+<äsT¡ ô|$’ wüj÷· ìï
e´‹πsøÏdTü qÔ ï+<äT e\¢ düTÁãeTD´+ #·+Á<äXK‚ sY ‘·q |ü]XÀ<Ûqä qT eTs√ e÷sêZìøÏ
e÷s¡TÃ≈£îHêï&ÉT. #·+Á<äXK‚ sY >±s¡T ‘=* ~Hê˝À¢ ìs¡«Væ≤+∫q |ü]XÀ<Ûqä ≈£î 1983˝À
H√u…˝Ÿ ãVüQeT‹ \_Û+∫+~. á øπ Áå ‘·+˝À zô|Hé V”≤eTsY ø£èwæ Á|üX+¯ dü˙j·TyÓT+Æ ~.
q÷´Á{≤Hé qø£Áå ‘ê\≈£î z |ü]~Û ñ+<äì, M{Ï Á<äe´sê• eT÷&ÉT dü÷s¡T´\ Á<äe´sê•øÏ
$T+∫ ñ+fÒ, Ä Á<äe´sê• ø£\T>∑CÒùd >∑Ts¡T‘ê«ø£s¡¸D X¯øÏÔ, q÷´Á{≤Hé\ ˇ‹Ô&çì
$T+∫e⁄+&ç, ù|*b˛‘·T+~. BH˚ï ˝≤+&é-zô|Hé V”≤eTsY Mø±|òt |ü]~Û n+{≤s¡T. qø£Áå ‘·
>∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D øπ Áå ‘·+ e\¢ dü\ú ø±\+˝À ø±+‹ øÏsD¡ ≤\ e÷s¡+Z e÷s¡T‘·T+~. dü÷s¡´Á>∑V≤ü D
düeTj·T+˝À á e+|ü⁄qT #·÷&Ée#·TÃ. qø£Áå ‘·+ dü+ø√∫+∫q|ü&ÉT <ëì ñ|ü]‘·\+ô|q’
>∑Ts¡T‘ê«ø£s¡¸D X¯øÏÔ m≈£îÿyÓ’ ø±+‹e÷s¡Z+˝ÀìøÏ yÓfi‚fl≥≥T¢ #˚düTÔ+~. Bìe\¢ ø±+‹
ø°Då ‘· »]–q≥T¢ ne⁄‘·T+~.ø±+‹ ø£ì|æ+#·q≥¢e⁄‘·T+~. ø±+‹ø£Hêï y˚>y∑ TÓ qÆ ~ ˝Ò<ìä
kÕù|ø£ådæ<ëΔ+‘·+ ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. @ ÁbÕ+‘·+˝À qø£åÁ‘·+ô|’q >∑Ts¡T‘ê«ø£s¡¸D X¯øÏÔ
ã˝Àù|‘·+>± ñ+≥T+<√, ø±+‹ ø£ì|æ+#·≈î£ +&Ü b˛‘·T+<√, Ä ÁbÕ+‘êìï ø±\_\+
˝Ò<ë ø£èwü_í \+ n+{≤s¡T.
$X¯«+˝À >¬ ˝≤ø°‡\T ≈£L&Ü >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D |ü‘H· êìøÏ ˝ÀHÓ’ ø£èwü_í ˝≤\T @s¡Œ&Ée#·Ãì
d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ ‘Ó*bÕs¡T. 1965-70\ eT<Û´ä s√»sY ô|Hés√CŸ-d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥\T,
kÕ<Ûës¡D kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘·+ <ë«sê ˇø£ ø±\_\+˝À nq+‘· kÕ+Á<ä‘,· dü\ú ø±\ e+|ü⁄
>∑*–q ˇø£ @ø£_+<äT‘·«+ ñ+<äì ìs¡sí TT+#ês¡T. á _+<äTe⁄ <ä>sZ∑ ¡ @ XÊÁdüÔ ìj·Te÷\T
e]Ô+#·e⁄, ø±+‹ ˝Ò<ë @s¡øy£ TÓ qÆ dü+øπ ‘ê\T yÓ\Te&Ée⁄. @ø£_+<äTe⁄ <ä>sZ∑ ¡ dü+uÛ$Ñ +#˚
|ü]D≤e÷\T ø±\_\+ ãj·T≥ ñqï |ü]o\≈£îìøÏ ne>∑‘+· ø±e⁄, @ø£_+<äT‘ê«ìï
ˇø£ uÛ$Ñ wü´‘·T>Ô ± |ü]>∑DkÏ ÕÔ&TÉ ø±\_\+ ne‘·\e⁄qï |ü]o\≈£î&ÉT. ø£èwü_í \+ ˇπø
s¡V≤ü <ë]˝≤ >√#·]dü÷,Ô dü\ú ø±\ ÁbÕ+‘·|⁄ü dü]Vü≤<äT› ø£*– ñ+≥T+~. <ëìqT+∫ @B
ãj·T≥≈£î sê<äT. ˇø£ qø£Áå ‘·+ ø±\_\+>± e÷s¡TŒ#Ó+<˚ eTT+<äT, Ä qø£Áå ‘·+ ø√˝ÀŒj˚T
X¯øÏÔ n~Ûø£+. ‘·<ë«sê, ‘=+<äs¡>± dæús¡‘·«+ bı+<äT‘·T+~. ádæú‹ Ä qø£åÁ‘·+˝Àì
yêj·TTe⁄\T, |ü<ësêú\ kÕ+Á<ä‘·, ˝À|ü\ »]π> #·s¡´\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç ø±\_\+
dü«uÛ≤eeTT+≥T+~. yÓsï¡ sY ÇÁC≤sTT˝Ÿ ø£èwü_í ˝≤\ô|’ Á|ü‘´˚ ø£ |ü]XÀ<Ûqä \T »]|æ, kÕ<Ûës¡D
kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘·+ <ë«sê |ü]ÁuÛ$Ñ T+#·ì _˝≤\T düsfi¡ +¯ >±qT, >∑T+Á&É+>±qT ñ+{≤j·Tì
‘Ó*bÕs¡T. yê{Ï |ü]e÷D+ Á<äe´sê• Ä<Ûës¡+>± ìs¡sí TTkÕÔsì¡ ‘Ó*bÕ&ÉT. eè‘êÔø±s¡+˝À
˝Òì qø£Áå ‘ê\T |ü‘q· yÓT‘Æ ˚ ø±\_\+>± e÷s¡e⁄. n$ @ø£_+<äT‘·« s¡÷|ü+ <ë\TÃ‘êj·Tì
ù|s=ÿHêï&ÉT. Áu≤+&ÉHé ø±s¡sº Y 1970˝À |ü]ÁuÛ$Ñ TdüTqÔ ï ø±\_\+ Äø±s¡+, <ëì Á<äe´sê•,
ÁuÛeÑ TD y˚>±ìï ã{Ïº ìs¡sí TTkÕÔsì¡ ù|s=ÿHêï&ÉT. ìX¯Ã\+>± ‹s¡T>±&ÉT‘·Tqï ø£èwü_í \+≈£î
kÂwü̃e nø£+å ø£*–j·TT+≥T+<äì Vü‰øÏ+>¥ ìs¡÷|æ+#ês¡T. &˚$&é sê_HédHü é ø±s¡sº Y á
|ü]XÀ<Ûqä qT düeT]ú+#ê&ÉT. ø£èwü_í \+ |ü]e÷D+ <ëì˝Àì |ü<ësêú\ dü«uÛ≤e+ MT<ä
Ä<Ûës¡|&ü <É ìä ≈£L&Ü ‘Ó*bÕ&ÉT.
&\JQXV; ø±\_\+ø±<äì Vü‰øÏ+>¥, ø±*bò˛]ïj·÷ $X¯«$<ë´\j·÷ìøÏ
#Ó+~q øÏ|<t ë∏ sYï‘√ |ü+<Ó+ø±kÕ&ÉT.ø±\_˝≤\T ˝Òeì s¡TEyÓ‘’ ˚ d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ ø£èwæeè<Ûë
nsTTqfÒ.¢ ø±\Áø£eTD+˝À &\JQXV ‘=+u…X’ Ê‘·+≈£î ô|>’ ± ø£èwü_í \y˚Tqì XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T
uÛ≤$+#ês¡T. >¬ ˝≤ø°‡\˝À ø±\_˝≤\T m≈£îÿe>± ñHêïsTT. n+<äTøπ n$ düèwædº Tü qÔ ï
>∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D m≈£îÿe>± ñ+~. e÷eT÷\T qø£Áå ‘ê\T n+‘· m‘·TqÔ >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ DqT
düèwæº+#·˝Òe⁄. ø±«»s¡¢˝À n‹ô|<ä› ø£èwüí_˝≤\THêïj·Tì qeTTà‘·THêïs¡T. á _˝≤\
nj·TkÕÿ+‘· X¯øÏÔe\¢ <ëì˝À |ü&çb˛j˚T |ü<ësêúìï ø£D≤\ s¡÷|ü+˝À ãj·T≥≈£î
yÓ<»ä \T¢‘T· +~. Bìï ˇø£ C…{Ÿ s¡÷|ü+˝À #·÷&Ée#·TÃ. $X¯« |ü⁄≥Tºø£ »]–q ‘=*Hê{Ï
s√E˝À¢ì ø±\_˝≤\qT ã{Ï,º ‘=*Hê{Ï $X¯«+ >∑T]+∫ ns¡+ú #˚dTü ø√e#·TÃ. ø±\_˝≤\T/
ø£èwüí_\+ ∫qïyÓ’‘˚ Á|üø±X¯e+‘·+>± ñ+{≤sTT. ∫qïø±\_˝≤\ ñìøÏì ‘˚*ø£>±
|üdæ>∑≥ºe#·TÃ.
ø£èwü_í ˝≤\˝À @<ÓH’ ê |ü<ës¡+ú ˝Ò<ë $øÏsD¡ + >±ì #˚sT¡ ‘·÷H˚ $d”sÔ +í¡ ô|s¡T>∑T‘·T+~.

s¬ +&ÉTø±\_˝≤\T ø£*ùdÔ ˝Ò<ë &Ûøû =+fÒ eTs√ ø±\_\+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. ø±\_˝≤\T
$øÏsD¡ ≤ìï Á|üd]ü +|üe⁄. dü+|òTü ≥HêøÏ‹å » $d”sÔ +í¡ ô|s¡T>∑T‘·T+<äì d”ôº |Hò é ù|s=ÿHêï&ÉT.
ø£èwü_í ˝≤\T ≈£L&Ü ø£D≤\qT düèwækº ÕÔjT· ì ‘Ó*bÕ&ÉT.$&ÉT<ä˝q’… ø£D≤\ s¡÷|ü⁄sπ K\T,
y˚&ç #˚dæq edüTÔe⁄ $&ÉT<ä\ #˚ùd ø£D≤\ es¡í∫Á‘·+ ˇø£˝≤>± ñ+<äì Vü‰øÏ+>¥≈£î
nì|æ+∫+~. XÊÁdü˝Ô Àø£eT+‘ê ø±\_\+ ø£D≤\qT, $øÏsD¡ ≤ìï $&ÉT<ä\ #˚dTü +Ô <äì
n_ÛÁbÕj·T|ü&Ü¶sT¡ . ø±\_\+ Á<äe´sê• m≈£îÿyÓ‘’ ˚ ñc˛íÁ>∑‘· ‘·≈î£ ÿe⁄+≥T+~. ø±\_\+
qT+&ç e#˚Ã ø£D≤\T ˝À|ü\ qT+&ç e∫Ãq$ ø±e⁄, <ëì e\j·T+ ‘·sê«‘· ñqï
dü\ú +˝À qT+&ç $&ÉT<ä˝q’… $. á ø£D≤\qT H˚sT¡ >± >∑eTì+#·˝eÒ TT, m≈£îÿe Á<äe´sê•>∑\
‘=*Hê{Ï ø±\_˝≤\T H˚{øÏ ° mø˘‡sπ , >±e÷ øÏsD¡ ≤\ s¡÷|ü+˝À $øÏsD¡ ≤ìï $&ÉT<ä\
#˚dü÷ÔH˚ ñ+{≤sTT. á˝≤+{Ï _˝≤\T ø±s¡Tq\T|ü⁄˝À ñ+&Ée⁄. M{ÏqT+&ç $<äT´‘Y
bı+~‘˚ ø=ìï $<äT´‘Y øπ +Á<ë\qT s¡÷bı+~+#·e#·TÃ. kÕ<Ûës¡D kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘·+
ø±«+{+ j·÷+Á‹ø£ XÊÁkÕÔ\ Ä<Ûës¡+>± ø£èwü_í ˝≤\ qT+&ç $ø£sD¡ + (uÒøH£ dé Hº” -é Vü‰øÏ+>¥
$øÏsD¡ +) yÓ\Te&ÉT‘·T+<äì dæsú |¡ &ü +ç ~. d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ yÓ\&¢ +ç ∫q uÛ≤eq\qT \+&ÉHé
øÏ+>¥‡ ø±˝ÒõøÏ #Ó+~q C≤Hé JfÒ\sY ‹s¡dÿü ]+#ê&ÉT. H˚&TÉ d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ uÛ≤eq\T
düs¬ q’ eì XÊÁdüE Ô \„ T qeTTà‘·THêïs¡T. sπ &çjT˚ wüHé ($øÏsD¡ eTT) Á|üÁøÏjT· düs¬ q’ <Ó‘’ ˚ d”ôº |Hò é
Vü‰øÏ+>¥ <äèwæº˝À ø±\_\+ Á<äe´sê• ø£˙dü+ Á>±eTT˝À ˇø£ uÛ≤>∑yÓTÆHê n~Ûø£+>±
ñ+&Ü\Hêï&ÉT. yê{Ï n+‹eT <äX˝¯ À n+‘·øq£ ï ‘·≈î£ ÿekÕúsTTøÏ #˚sT¡ ≈£î+fÒ Äj·Tq
uÛ≤eq˝À¢ ˝À|üeTTqïfÒ.¢ n|ü&ÉT ø±\_\+ n<äèX¯éTÚ‘·T+<äì ‘Ó*bÕs¡T.
ø±\_\+˝ÀqT+∫ ø£D≤\T yÓ\Te&˚ø=~› <ëì Á<äe´sê•, |ü]e÷DeTT ‘·>T∑ ‘Z T· +~.
∫es¡>± ø£D≤\ Á|üdsü D¡ m≈£îÿyÓ’ ø°Då <äX≈¯ î£ #˚sT¡ ≈£î+≥T+~.dü÷s¡T´ì |òTü q |ü]e÷D+
>∑\ ø±\_\+ ø°Då +Ï #ê\+fÒ 1066 dü+e‘·‡sê\T |ü&TÉ ‘·T+<äì n+#·Hê. $X¯«+˝À
ø±\_˝≤\ kÕ+Á<ä‘· ˇø£ÿ{Ï>± ñ+&É<äT. ø±\_\+ ∫e] <äX¯˝À m+‘√ y˚>∑+>±,
uÛj Ñ T· +ø£sy¡ TÓ qÆ ù|\T&ÉT‘√ n+‘·eTe⁄‘·T+~. Ä ù|\T&ÉT ø√{Ï yÓT>±≥Hé ôV≤’ Á&√»Hé
u≤+ãT\≈£î düe÷q+. ø±\_\+ ù|\T&ÉTqT ns¡+ú #˚dTü ≈£î+fÒ eT÷\ø£D uÛÖ‹ø£ XÊÁkÕÔìï
eT]+‘· ‘Ó\TdüT≈£îqïfÒ.¢ á ù|\T&ÉT˝À n~Ûø£ X¯øÔÏ >∑*–q >±e÷ øÏsD¡ ≤\T yÓ\Te&ÉT‘êsTT.
eTq bÕ\|ü⁄+‘·˝À ˇø£ |òüTqø±+‹dü+e‘·‡s¡+˝À ¬s+&ÉT ø±\_˝≤\ ù|\Tfi¯ófl
»s¡T>∑T‘êj·Tì n+#·Hê. ø±\_\+ qT+∫ yÓ\Te&çq eT÷\ø£D≤\˝À @ ø=ìï+{Ï
\ø£åD≤˝À ‘Ó\TdüT≈£î+{≤eTT. uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT p<ä+ Ä&É&ÉT nì ◊Héd”ºHé ‘Ó*bÕ&ÉT.
Çø£ÿ&É Ä e÷≥\T e]Ô+#·e⁄. uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT p<ä+ Ä&É&yÉ T˚ ø±<äT, m+‘√ y˚>+∑ >±
bÕe⁄\T ø£<Tä |ü⁄‘ê&Éì Vü‰øÏ+>¥ n+{≤&ÉT.
dü\ú ø±˝≤\ uÛ≤eq @+#ÓãT‘·T+~?
¬>©*jÓ÷, q÷´≥Hé uÛ≤eq˝À¢+∫ edüTÔe⁄\ #·\q+ s¡÷|ü⁄~<äT›≈£î+~. XÊÁdüÔ
|ü⁄Hê<äT\≈£î z s¡÷|ü+ ø£*Œ+∫q yê]˝À n]kÕº{˝Ï Ÿ ˇø£ÿs¡T. edüTeÔ ⁄\≈£î $sêeTdæ‹ú
nqï~ düV≤ü » dæ‹ú >± ù|s=ÿHêïs¡T. edüTeÔ ⁄ #·\HêìøÏ u≤Vü≤´Áù|s¡D nedüs+¡ . ãs¡Te⁄qT
ã{Ïº uÛ÷Ñ e÷´ø£s¸¡ D e÷s¡T‘·T+<äì qe÷à&ÉT. n]kÕº{˝Ï Ÿ Á|üj÷Ó >∑ Ø‘ê´ edüTeÔ ⁄ ãs¡Te⁄‘√
dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü, y˚>±ìï ˇπø rs¡Tq ô|+#·T≈£î+{≤j·Tì ‘Ó*bÕ&ÉT. ¬>©*jÓ÷
ø=\‘·\≈£î q÷´≥Hé ìj·Te÷˝Ò Ä<Ûës¡+. ˇø£ edüTeÔ ⁄ eTs=ø£ edüTeÔ ⁄qT Äø£]¸dTü +Ô <äì
q÷´≥Hé >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D Á|üÁøÏjT· qT Á|üyX˚ ô¯ |{≤º&TÉ . edüTeÔ ⁄\ eT<Û´ä <ä÷s¡yTÓ ‘Æ ˚ Äø£s¸¡ D
X¯øÏÔ n+‘· ‘·≈£îÿe>± ñ+≥T+<äì ≈£L&Ü q÷´≥Hé ‘Ó*bÕ&ÉT. qø£åÁ‘ê\ eT<Ûä´>∑\
>∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ Dô|’ n+#·Hê\T ‘·j÷· s¡j÷· ´sTT. n]kÕº{˝Ï Ÿ, >¬ ©*jÓ÷, q÷´≥Hé uÛ≤yê\≈£î
eT<Ûä´ ‘˚&Ü ø£ì|ædüTÔ+~. $sêeTdæú‹ì n]kÕº{Ï˝Ÿ Áb˛‘·‡Væ≤ùdÔ, #·\q >∑eTHê\qT
q÷´≥Hé Äø±X¯|⁄ü ≥+#·T\<ëø± rdüT≈£îyÓfi≤¢&TÉ . $sêe÷ìøÏ Á|üe÷D≤\T ˝Òe⁄. q÷´≥Hé
}Væ≤+∫q uÛ≤eq\T, ø£qT>=qï ìj·Te÷\≈£î düeTq«j·T+ ˝Òø£ ìs¡T‘ê‡Vü≤ |ü&Ü¶&TÉ .
ìs¡ù|ø£å kÕúq+, ø±˝≤\T ˝Òìdæ‹ú ì düMTøÏ+å |ü ˝Òø£ b˛e&É+ q÷´≥Hé >∑eTì+#ê&ÉT.
1676˝À s√eTsY, ø±+‹ y˚>+∑ nq+‘·+ ø±<äì ‘Ó*bÕ&ÉT. ø±+‹ y˚>+∑ ôdø£qT≈£î ˇø£
\øå±q\uÛ’… y˚\T nì Á|üø{£ +Ï #ê&ÉT. H˚&TÉ ì]Δwºü XÊÁdüÔ ìj·Te÷\‘√ ø±+‹ôdø£qT≈£î
ˇø£ \øå± mquÛ’… Äs¡T y˚\T nì ìs¡sí TT+#ês¡T.
Á_{Ïwt XÊÁdüyÔ ‘˚ Ô· y˚Tø£‡e˝Ÿ $<äT´‘Y nj·TkÕÿ+‘· X¯øÔÏ dæ<ëΔ+‘ê\ <ë«sê ‘·s+¡ >∑
Á|üÁøÏjT· qT, ‘·s+¡ >∑y>˚ ±\qT ø£qT>=Hêï&ÉT. sπ &çj÷Ó ˝Ò<ë ø±+‹ ‘·s+¡ >±\T ˇø£ ì]›wºü
y˚>+∑ ‘√ Á|üj÷· DÏkÕÔjT· ì Ädæ<ëΔ+‘·+ <ë«sê ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T. Bì <ë«sê ìs¡ù|ø£å
$sêeT+≈£î dü«dæÔ |ü\ø±*‡e∫Ã+~. á<ÛäsY nH˚ |ü<ës¡ú+ <ë«sê á ‘·s¡+>±\T
|üjT· ìkÕÔjT· ì ìs¡j í ÷· ìø=#êÃs¡T. yÓTKÆ ˝ŸdHü ,é yÓ÷Ø¢ Á|üj÷Ó >±\ <ë«sê ø±+‹ y˚>±ìï
uÛ÷Ñ $T #·\HêìøÏ nqT≈£L\, \+ã ~X¯˝À¢ ìs¡sí TT+#ês¡T. Ä s¬ +&ÉT ~X¯˝À¢ ø±+‹y˚>+∑
ˇπø˝≤>∑THêïj·Tì ‘Ó*bÕs¡T. ˝À¬s+CŸ á Á|ü‹bÕ<äqqT ‘·q Á|üjÓ÷>±\ <ë«s¡
ìs¡÷|æ+#ê&ÉT. Ä\“sYº ◊Héd”ºHé dæ<ëΔ+‘ê\ <ë«sê 1905˝À ªá<∏äsYμ uÛ≤eqqT
ø={Ïyº j˚ T· &É+ »]–+~. y˚Tø£‡e˝Ÿ Á|ü‹bÕ<äq*ï, ø±+‹y˚>±ìï ‘·q≈£î nqT≈£L\+>±
eT\#·T≈£îHêï&ÉT ◊Héd”ºHé. X¯øÏÔ, Á<äe´sêX¯ó\ eT<Ûä´ düeTq«j·÷ìï Á|üy˚X¯ô|{Ïº XÊÁdüÔ
Á|ü|+ü #·+˝À m+‘√ ø°]ìÔ bı+<ë&ÉT ◊HédHº” .é ø±+‹y˚>±ìøÏ #˚sT¡ ≈£îH˚ edüTeÔ ⁄ <ëì
Á<äe´sê•ì ≈£L&Ü ô|+#·Tø√yê*. ø±ã{Ïeº düTeÔ ⁄ y˚>+∑ ø±+‹y˚>±ìï $T+#·˝<Ò Tä . y˚>∑+

n~Û>∑$T+#ê\+fÒ Á<äe´sê• nq+‘·+>± e÷sê*, n~Ûø£ X¯øÏÔì bı+<ë*. kÕù|ø£å
dæ<ëΔ+‘·+, ø±+‹ m+‘·y˚>∑+>± |üj·Tì+#˚~ ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. ø±+‹ m+‘· <ä÷s¡+,
ø±\+ |üjT· ì+∫+<äqï $wüjT· +˝À |ü]o\≈£î\T á dæ<ëΔ+‘·e÷<Ûës¡+>± @ø°u$ÑÛ +#·sT¡ .
ìs¡ù|ø£å‘·≈£î, kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘·+˝À ‘êe⁄˝Ò<äT. $_Ûqï ø=\‘·\T y˚πs«s¡T düú˝≤˝À¢
ìs¡sí TT+#·q$ kÕù|øå±˝Ò. H˚&TÉ 0.0000 0000 333 564 0952 ôdø£q˝¢ À ø±+‹
|üjT· ì+∫q <ä÷sêìï ˇø£ MT≥s¡T>± uÛ≤$düTHÔ êïeTT. bÕ]dt˝À ñ+∫q ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£
bÕ¢{qÏ + ø£&ô¶û |’ >∑\ s¬ +&ÉT kÕúHê\ eT<Û´ä >∑\ <ä÷sêìï MT≥sY n+≥THêïeTT. Bìï
d”õj·T+ >∑&j ç ÷· s¡+‘√ ø=*#ês¡T. yÓTøÆ ˝£ Ÿ düH,é yÓ÷Ø¢ Á|üj÷Ó >∑+ <ë«sê ªá<Ûsä μY uÛ≤eq
‘=*–b˛sTT+~. dü\ú ø±˝≤\qT >∑÷]Ã eTq uÛ≤yê\qT eTÚ*ø£+>± e÷s¡TÃ≈£îH˚ kÕúsTTøÏ
kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘·+ rdüTø¬ [fl+~. @<ÓH’ ê ˇø£ dü\ú +˝À ˇø£ _+<äTe⁄qT Á‹$Trj·T+>±
dü÷∫kÕÔsT¡ (x, y, z). á uÛ≤eq ˇø£ |ü]$T‘· kÕúsTT es¡øπ e]ÔdTü +Ô ~. dü÷s¡T´ìøÏ
#·+Á<äTìøÏ eT<Û´ä >∑\<ä÷s¡+, ˇø£ >¬ ˝≤ø°‡øÏ eTs√ >¬ ˝≤ø°‡øÏ >∑\ <ä÷sêìï, ø√D≤ìï ã{Ïº
ô|’ uÛ≤eq e÷s¡T‘·T+~. s¬ +&ÉT dü\ú dü+U≤´ _+<äTe⁄\ eT<Û´ä <ä÷sêìï bı&Ée⁄‘√ ˝Ò<ë
ø±\+‘√ ≈£L&Ü ìs¡ísTT+#·e#·TÃ. düú\+˝À ì]Δwüº _+<äTe⁄qT Hê\T>∑T $T‘·T\‘√
dü÷∫+#·&+É düããT (n+fÒ ø±˝≤ìï ˇø£ $T‹>± rdüTø√e&É+). kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘·+
≈£î&ç m&ÉeT*ï Ä<Ûës¡+>± ≈£L&Ü $e]+#·e#·TÃ. Ç<äs› T¡ $TÁ‘·T\ >∑èVü‰\T s¬ ˝’ «Ò ùdwº Hü ≈é î£
≈£î&ç, m&ÉeT\ ~X¯˝À düe÷q <ä÷s¡+˝À ñHêïj·TqT≈£î+<ëeTT. Ä Ç<äs› T¡ ≈£î&ç, m&ÉeT\
~X¯>± |üjT· ì+∫ ùdwº Hü é #˚sT¡ ≈£î+{≤s¡T. yê]<ä]› øÏ ø±e\dæq $TÁ‘·T&ÉT yê]˝À ˇø£]ì
MT >∑èVü≤+ m≥TyÓ|’ ⁄ü , m+‘·<÷ä s¡+˝À ñ+<äì Á|ü•ï+#ê&ÉqT≈£î+<ë+. ≈£î&çy|’Ó ⁄ü , ˇø£
øÏ˝À MT≥sY <ä÷s¡+˝À nì #ÓãT‘ê&ÉT. s¬ +&Ée $TÁ‘·T&ÉT e÷ >∑èVü≤+ m&ÉeTyÓ|’ ⁄ü , ˇø£
øÏ˝ÀMT≥sY <ä÷s¡+˝À ñ+<äì #ÓãT‘ê&ÉT. @ $TÁ‘·Tì Ç+{ÏqT+#ÓH’ ê, s¬ +&Ée $TÁ‘·Tì
>∑èVü≤+ s¬ +&ÉT øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+ ñ+<äì #Ó|Œü e#·TÃ. kÕù|ø£+å >± #·÷ùdÔ ˇø£ ø=‘·Ô
dü+K´qT|üj÷Ó –+∫ ˇø£ bÕsTT+{ŸqT #Ó|Œü e#·TÃ. n˝≤π> ø±+‹ y˚>+∑ mø£ÿ&ÓH’ ê ˇø£{>Ï ±H˚
ñ+≥T+<äì y˚Tø£‡e˝Ÿ ‘Ó*bÕ&ÉT. dü÷s¡T´&ç qT+&ç yÓ\Te&çq ø±+‹ 8 ì$TcÕ\≈£î
#˚sT¡ ‘·T+~. H˚{Ï ø±+‹ >¬ ˝≤ø°‡\qT e<ä* \ø£\å dü+e‘·‡sê˝…+’ ~. $X¯«+˝À m|ü&√
»]–q dü+|òTü ≥q\qT eTq+ H˚&TÉ #·÷düTHÔ êïeTì ns¡+ú . dü\ú ø±˝≤\ >∑T+&Ü @ edüTeÔ ⁄
|üjT· ì+#˚ e÷sêZHï’Ó Hê düsfi¡ sπ̄ K <ë«sê ‘Ó*j·TCÒjT· e#·TÃ. ◊HédHº” é Á|ü‘´˚ ø£ kÕù|ø£å
>∑Ts¡T‘ê«ø£s¡¸D dæ<ëΔ+‘ê\qT düeTq«j·T+ #˚j·T&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#ê&ÉT. n+<äT˝À
dü|©üò ø£è‘·T&ÉT ø±˝Ò<Tä . @ s¬ +&ÉT edüTeÔ ⁄\ eT<Û´ä HÓH’ ê >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D ñ+≥T+<äì q÷´≥Hé
‘Ó*bÕ&ÉT. qø£åÁ‘ê\T dü÷s¡T´ì yÓqTø£>± Á|üj·÷DÏdüTÔqï|ü&ÉT, dü÷s¡´ø±+‹ ˇ+|ü⁄
‹s¡T>∑T‘·Tqï≥Tº ø£ì|ædüTÔ+<äì ◊Héd”ºHé 1915˝À ‘Ó*bÕ&ÉT. á Á|üjÓ÷>∑ |òü*‘êìï
πøe\+ dü÷s¡´ Á>∑Vü≤D+ @s¡Œ&çq ‘·s¡TD+˝À |ü]o*+#·e#·TÃ. 1919˝À Á_{°wt
XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T Á|üj÷Ó >∑Ø‘ê´ dü÷s¡T´ì <ä>sZ∑ ¡ qø£Áå ‘· ø±+‹ ˇ+|ü⁄ ‹s¡T>∑T‘·T+<äì ◊HédHº” é
uÛ≤eqqT ãTTEe⁄ #˚kÕs¡T. kÕe÷q´ kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘·+ neT\T ˝Àìø=∫Ãq ‘·sê«‘·
dü\ú ø±˝≤\T #·\qo\ |ü]e÷D≤\T>± >∑T]Ô+|üã&Ü¶sTT. dü\ú ø±˝≤\T $X¯«+˝À »]π>
Á|ü‹<ëì˙ Á|üuÛ≤$‘·+ #˚j·T&Éy˚T>±ø£, n$≈£L&Ü Á|üuÛ≤$‘·eTÚ‘êsTT. düú\ø±˝≤\H˚
uÛ≤eq uÛ$Ñ wü´‘Y˝À eTq <Ûèä ø£Œ<∏ëìï dü]ø=‘·Ô e÷s¡+Z ˝À q&ç|dæ Tü +Ô ~. |ü]D≤eT s¡V≤æ ‘·
$XÊ«ìï q$Tàq eTq+, $X¯«+ #·\qo\eTì, $dü]Ô k˛Ô+<äì H˚&TÉ dæ<ëΔ+‘·e÷<Ûës¡+>±
$XÊ«ìøÏ ÄB, n+‘·eT÷ ñHêïj·Tì ‘Ó*bÕs¡T.
Je+ ‘=* Äqyêfi¯ófl

á $X¯«+˝À mH√ï n<äT“¤‘ê*ï #·÷dü÷Ô ñ+{≤+. ø=+&É\T, ˙s¡T, #Ó≥T¢, qø£Áå ‘ê\T,
eT¬sH√ï. ø£ì|æ+#˚ Á|ü‹edüTeÔ ⁄≈£î z s¡÷|üøs£ Ô¡ ñ+{≤&ÉT. á $X¯«+ düèwæøº s£ Ô¡ mes¡T?
e÷qe⁄ì $C≤„q+ $X¯«<äsÙ¡ q+ #˚ùd+<äT≈£î q&ÉT+ø£{+ºÏ ~. á $X¯«+ Ä$s¡“$¤ +∫+<Ó{≤¢?
@ düèwæøº s£ Ô¡ BìøÏ Hê+~|ü*ø±&ÉT. Je+ ‘=* Äqyêfi¯fløÏ nH˚«wüD yÓTT<ä˝+’… ~. K>√fi¯
XÊÁdüÁÔ bÕ<∏$ä Tø£ dü÷Á‘ê*ï ne>∑‘+· #˚dTü ≈£îqï XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T $_Ûqï s¡ø±\ dæ<ëΔ+‘ê*ï
$X¯« Ä$sê“yêìøÏ dü÷∫+#ês¡T. M{Ï˝À eTVü‰ $k˛Œ¤≥ dæ<ëΔ+‘·+ (_>¥ u≤´+>¥ ~∏jT· Ø).
$X¯«+ ˇø£|ü &ÉT n‘·´~Ûø£ kÕ+Á<ä‘,· ñc˛íÁ>∑‘\· T ø£*–q n‹ ∫qï _+<äTe⁄ s¡÷|ü+˝À
ñ+&˚<ìä ‘Ó*bÕs¡T. nqTø√ì |ü]dæ‘ú T· ˝À¢ á _+<äTe⁄ ô|<ä› X¯ã+Δ ‘√ ≈£L&çq ù|\T&ÉT‘√
|ü–*b˛sTT+~. $X¯«+˝Àì Á<äe´+ ˇø£ _+<äTe⁄˝À ñ+&É≥eT+fÒ, <ëì˝Àì Á<äe´+
˙{ÏøH£ êï 1014 s¬ ≥T¢ ∫ø£ÿ<äq+‘√ ñ+<äì uÛ≤$+#ês¡T. <ëì˝Àì Á<äe´+ Áù|\T&ÉT
dü+uÛ$Ñ +∫q|ü&ÉT ø±+‹ y˚>+∑ ø£Hêï m≈£îÿe>± $dü]Ô +∫+~. á dü+|òTü ≥q 12
_*j·THé dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ+<ä≥ »]–+<äì n+#·Hê. Ä $dü]Ô +∫q Á<äe´ eT÷\+>±
¬>˝≤ø°‡\T @s¡Œ&Ü¶j·Tì _>¥u≤´+>¥ ~∏j·TØ #ÓãT‘√+~. Ä dü+<äs¡“¤+>± yÓ\Te&çq
$øÏsD¡ X¯øÔÏ H˚{øÏ ° $X¯«+˝À ø±dæàø˘ dü÷ø£àå ‘·s+¡ >∑ H˚|<ü ´ä∏ $øÏsD¡ ≤\ s¡÷|ü+˝À ñ+<äì
‘Ó\T|ü⁄‘·THêïs¡T. sêãsYº $\‡Hé, Äs√ï ô|+õj·÷dt ‘·eT |ü]XÀ<Ûqä ˝À¢ ô|’ $wüj÷· *ï
‘Ó*j·TCÒkÕs¡T. _>¥u≤´+>¥ dæ<ëΔ+‘êìøÏ ã\yÓTqÆ Ä<Ûësê\T 1964˝À ô|’ XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô·
|ü]XÀ<Ûqä \ |ò*ü ‘·+>± yÓ\Te&Ü¶sTT. $X¯«+˝À á ô|<ä› ù|\T&ÉT e⁄<ä+‘êìøÏ eTT+<äT
$X¯«+˝À m\Áø±ºqT¢, Áb˛{≤qT¢, q÷´Á{≤Hé\T ˝Òeì XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T ù|s=ÿHêïs¡T. Á<äe´+,
$s¡T<äÁΔ <äe´+, ˝…bÕºH‡é , ø±«sYÿ‡ nH˚ uÛ≤eq\T e÷Á‘·yT˚ e⁄+&˚$. ù|\T&ÉT dü+uÛ$Ñ +#êø£
Á<äe´, $s¡T<äΔ Á<äe´ ø£D≤\T &Ûøû =ì @ø£eTj·÷´sTT. á ‘·sT¡ D+˝À ø=~›bÕ{Ï Á<äe´+,
X¯ø>ÔÏ ± e÷], $X¯«+˝ÀøÏ yÓ\Te&ç+~. n+‘˚ø±≈£î+&Ü, ø±ÿ«sY‡ eT<Û´ä ã+<Ûyä T˚ s¡Œ&ç,
Áb˛{≤qT¢, q÷´Á{≤qT¢>± e÷sêsTT. á #·s¡´˝À uÛ≤>∑+>± ôV’≤Á&√»Hé, V”≤*j·T+,
&ÉT´{°]j·T+, *~∏jT· +\T @s¡Œ&Ü¶sTT. Ä _+<äTe⁄ Áù|\T&ÉT ø±s¡D+>±, yÓ\Te&çq
ñc˛íÁ>∑‘· e\¢ eT÷&ÉT \ø£\å dü+e‘·‡sê\ es¡≈î£ |üse¡ ÷DTe⁄\ |ü]D‹ #Ó+<ä˝<Ò Tä .
á |ü]dæ‹ú ˝À ñc˛íÁ>∑‘· #ê˝≤ ‘·–bZ ˛sTT+~. ‘·sê«‘· ø±\Áø£eT+˝À, mH√ï #·s´¡ \T,
}Væ≤+#·ì |ü]D≤e÷\T #√≥T #˚düT≈£îHêïsTT. $X¯«+ $düÔs¡D yÓTT<ä˝…’+~. Je+
n+≈£îsês¡ŒD, <ëìøÏ nqT≈£L\yÓTqÆ |ü]dæ‘ú T· \T @s¡Œ&Ü¶sTT. s¡øs£ ø¡ ±\ |üse¡ ÷DTe⁄\,
#·s¡´\ ø±s¡D+>± >±*, ˙s¡T, <Ûä÷[, qø£åÁ‘ê\T, Á>∑Vü‰\T, ¬>˝≤ø°‡\T, eT¬sH√ï
Ä$s¡“$¤ +#êsTT. Je+ $X¯«+˝À }|æ]b˛düT≈£î+~. >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D X¯øÔÏ z y˚T<∏ëX¯ø>ÔÏ ±
|ü]D‹ #Ó+~+~. ‘·q Ä~Ûø£´‘·qT Á|ü<ä]Ùdü÷Ô, |ü<ësêú\ düy˚Tàfi¯Hê\T, yêj·TTe⁄,
<Û÷ä [ì düyT˚ à[+∫ dü+©q+ #˚dæ qø£Áå ‘ê\ »qHêìøÏ ø±s¡DuÛ÷Ñ ‘·yTÓ +Æ ~. qø£Áå ‘ê\˝À
e⁄qï ôV≤’ Á&√»Hé, V”≤*j·T+\e\¢ $øÏsD¡ + yÓ\Te&ç+~. ø±+‹, >±*, ˙s¡T, ‘·–q+‘·
ñc˛íÁ>∑‘· uÛ÷Ñ $Tô|’ ñ+&É≥+ ÁbÕDÏø√{Ï Ä$sê“¤yêìøÏ Hê+~ nsTT+~. ø±s¡“Hé uÛ÷Ñ $Tô|’
ñ+&É≥+ ÁbÕDÏø√{ÏøÏ eT]+‘· nqT≈£L\yÓT+Æ ~.
Je+ ‘=* Äqyêfi¯fl nH˚«wüD≈£î XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T #˚dqæ ø£èwæ n+‘ê Ç+‘·ø±<äT.
ø√{≤¢qTø√≥¢ @fi¯flÁøÏ+<ä≥ uÛ÷Ñ $Tô|q’ »]–q #·s´¡ \ ø±s¡D+>± Je+ Ä$s¡“$¤ +∫+<äì,
n+‘·]ø£+å qT+&ç Je+ neìøÏ #˚]+<äì yê<äq\T≈£L&Ü ñHêïsTT. ñ˝≤ÿX¯ø˝£ ≤\
e\¢ Je+ |ü⁄s¡T&ÉT b˛düT≈£î+<äì ø±*bò˛]ïj·÷ j·T÷ìe]Ù{Ï XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T
‘Ó*j·TCÒdTü HÔ êïs¡T. u…+JHé, ø±s¡“Hé düyT˚ àfi¯Hê\ e\¢ |æ@ôV≤#Y (bÕ*ôdø’ ø¢Ï ˘ Äs√y˚T{Ïø˘
ôV≤’ Á&√ø±s¡“Hé\T) @s¡Œ&ÉT‘·T+~. ñ˝≤ÿ X¯ø˝£ ≤\˝À ≈£L&Ü |æ@ôV≤#Y\T ñHêïsTT. Je
eT÷\ø±\ìï+{Ï˝À ø±s¡“Hé, ôV’≤Á&√»Hé ‘·|üŒ≈£î+&Ü #√≥T #˚düT≈£î+{≤sTT. ø£s¡“q
|ü<ës¡+ú kÂs¡≈î£ ≥T+ã+ @s¡Œ&çq s√EøÏ ñ+<ë? Ä ‘·sê«‘· @s¡Œ&ç+<ë? nqï $wüjT· +
#·sÃ¡ ≈£î #√≥T #˚dTü ≈£î+~. s¬ +&ÉT y˚sπ «s¡T ñ˝≤ÿ X¯ø˝£ ≤\ |ü]XÀ<Ûqä \ |ò*ü ‘·+>± |æmôV≤#Y\T
ˇπø ìwüŒ‹Ô˝À ñHêïj·Tì ‘˚*+~. Je+ eTqT>∑&≈É î£ |æmôV≤#Y\T eTÚ[ø£ ø£D≤\T>±
e÷πs >∑TD+ ñ+~. ñ˝≤ÿ X¯ø˝£ ≤\T |æmôV≤#Y\qT nìï Á>∑V‰ü \≈£î ≈£L&Ü #˚sy¡ d˚ æ
e⁄+{≤j·Tì ø=+<ä] q$Tàø£.
Je+ uÛ÷Ñ $T MT<äøÏ ô|$’ <Û+ä >± e∫Ã+<äì ø=+<äsT¡ XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T qeTTà‘·T+fÒ,
uÛ÷Ñ $T MT<äH˚ Je+ |ü⁄≥Tºø£ »]–+<äì eT]ø=+<äsT¡ . Áô|&ò Vé ‰ü sTT˝Ÿ Je+ n+‘·]ø£+å
qT+&ç ñ\ÿ\T, Ädæsº êsTT&É¢ <ë«sê uÛ÷Ñ $Tì #˚]+<ä+≥THêïs¡T. ô|]ò à˝≤+{Ï XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T
Bì e´‹πsøÏdTü HÔ êïs¡T. $X¯«+˝À eTq+ ˇ+≥] yêfi¯fl+ ø±<äì, 6(7, (6HDUFK IRU
([WUD7HUUHVWULDO,QWHOOLJHQFH) nH˚ uÛ≤eqqT |ò* æ |t yÓ÷]»Hé, õjÓ÷-ôw|æŒø=ø=ì
nH˚ XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T 1959˝À Á|üyX˚ ô¯ |{≤ºsT¡ . Bìï |üP]Ô>± q$Tàq ÁbòÕ+ø˘Á&˚ø˘ 1960˝À
ˇø£ düMTø£sD¡ ≤ìï s¡÷bı+~+#ês¡T. bÕ\|ü⁄+‘·˝À n‘·´+‘· Hê>∑]ø£‘· ‘Ó*dæq yê]ì
˝…øÿÏ +#˚+<äT≈£î ô|’ düMTø£sD¡ + ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~. ø±sY,¢ kÕ>∑Hé n‘·´+‘· Hê>∑]ø£‘·
‘Ó*dæq eTqTwüß\T $T*j·THé <ëø± ñ+&Ée#·Ãì uÛ≤$düTHÔ êï&ÉT.
Á>V∑ ‰ü +‘·s¡ yêdüT\ nH˚«wüD

ns¡úsêÁ‹ Äø±XÊìï ì•‘·+>± |ü]o*+#·+&ç. $qTM~Û˝À y˚˝≤~ qø£åÁ‘ê\T
ø£ì|ækÕÔsTT. eTq≈£î ì‘·´+ ø£ì|æ+#˚ dü÷s¡T´ì ˝≤+{Ïy˚ á qø£Áå ‘ê\T. M{Ï #·T≥÷º
uÛ÷Ñ $T˝≤+{Ï Á>∑V≤ü + ‹s¡T>∑T‘·T+<˚y÷Ó . dü÷s¡T´ì #·T≥÷º uÛ÷Ñ $T ‹s¡T>∑T‘·Tqï≥T¢, uÛ÷Ñ $T
˝≤+{Ï eTs√ Á>∑Vü≤+ ‹s¡>∑≥+˝Ò<ë? nH˚ Á|üX¯ï ‘·˝…‘·Ôø£e÷q<äT. $X¯«+˝À uÛÑ÷$T
n~«rj·TyÓTÆq~. eTq kÂs¡≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~q Ç‘·s¡ Á>∑Vü‰\˝À >±˙, eTπs‘·s¡
Á>∑V‰ü ˝À¢>±˙ Je+ ñ+<ë? uÛ÷Ñ $T˝≤>± Ä Á>∑V‰ü ˝À¢ mø£ÿ&√ ˇø√ÿ#√≥, uÛ÷Ñ $T MT<ä
ñqï≥T¢ yê‘êes¡D |ü]dæ‘ú T· \T ñ+&Ée#·TÃ ø£<ë?. d”ôº |Hé Vü‰øÏ+>¥≈î£ mø£ÿ&√ ˇø£ #√≥
Á>∑V‰ü +‘·s¡ Je⁄\THêïj·Tì qeTàø£+. nø£ÿ&É Je+ ñ+&Ée#·TÃ nì q$Tàø£. >∑D‘Ï ·
$C≤„q e÷<Ûës¡+>± Äj·Tq ø=ìï dü+K´\ s¡÷|üø\£ Œq #˚XÊ&ÉT. yê{Ï Ä<Ûës¡+>±
d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ Á>∑V‰ü +‘·s¡ Je⁄\ (DOLHQOLIH) ñìøÏì ‘Ó*j·TCÒdTü HÔ êï&ÉT. @ Á>∑V‰ü \˝ÀH√
yê{Ï ñìøÏ <=s¡øÿ£ b˛sTTHê, á $X¯«+˝À mø£ÿ&√ ˇø£#√≥ ñ+≥T+~. ÄÁ>∑V‰ü +‘·s¡
yêdüT\T uÛ÷Ñ MTà<ä <ä+&Éj÷· Á‘· #˚jT· e#·TÃ. yê] $C≤„q+ n$T‘·+>± ≈£L&Ü ñ+&Ée#·TÃ.
yês¡T uÛ÷Ñ $T MT<ä≈î£ eùd,Ô ø=\+ãdt nyÓT]ø±qT <ä]Ù+∫q≥T¢, mH√ï }Væ≤+#·ì
|ü]D≤e÷\T dü+uÛÑ$+#·e#·TÃ. H˚{ÏXÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£ $C≤„Hêìï CÀ&ç+∫ yê]‘√
dü+ã+<Ûë\T HÓ\ø=˝≤Œ\ì d”ôº |Hò é Äø±+ø£.å
uÛ÷Ñ $T MT<ä e÷Á‘·yT˚ @ eT÷&ÉT e+<ä\ø√≥¢ ÁøÏ‘+· Jeø√{Ï Ä$s¡“$¤ +∫+<äì
n+#·Hê\THêïsTT. á $X¯«+˝À eTq+ ˇ+≥]yêfi¯fle÷? á $X¯«+˝À eTq˝≤>±
‘Ó*yÓ’q ø±\˙\T+{≤j·Tì XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T uÛ≤$düTÔHêïs¡T. $X¯«+˝À ÁbÕDÏø√{Ï ˝Ò<äì
yê~+#·˝ÒeTT. dü÷s¡T´ìøÏ ˇø£ Á>∑Vü≤ ≈£î≥T+ãeTTqï|ü&ÉT, y˚πs qø£åÁ‘ê\≈£î
Á>∑Vü≤≈£î≥T+u≤\T ‘·|üŒ≈£î+&Ü ñ+{≤sTT. $T©ÿy˚ ¬>˝≤ø°‡˝À |ü~y˚\ ø√≥¢
qø£Áå ‘ê\THêïj·T+≥THêïs¡T. M{Ï˝À mø£ÿ&√ uÛ÷Ñ $T˝≤>± Jesê•øÏ ÄyÓ÷<äj÷Ó >∑ýÓTqÆ
Á|ü<X˚ e¯ TT+≥T+~. eTq uÛ÷Ñ $T ø£+fÒ ø=ìï ø√≥¢ dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ‘y· T˚ Jy√‘·Œ‹Ô »]–
ñ+&Ée#·TÃ. eTq X¯Øs¡ Äø£è‹ Ä Je⁄\≈£î ñ+&Éøb£ ˛e#·TÃ.
eTq $X¯«+ |ü⁄{Ïº 1200-1500 ø√≥¢ dü+e‘·‡sê˝…+’ <äì XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T #ÓãT‘·THêïs¡T.
eTìwæ Ä$sê“¤e+ øπ e\+ q\uÛy’… \˚ dü+e‘·‡sê\≈£î $T+∫ ñ+&É<ìä n+#·Hê. eTq
$C≤„q+ Á>∑V‰ü +‘·sy¡ êdüT\ ñìøÏì >∑T]Ô+#˚+‘· ~X¯>± m~–+<ë? m&ç«Hé Vü‰ãT˝Ÿ,
eTq bÕ\|ü⁄+‘· Äe\ >¬ ˝≤ø°‡\THêïj·Tì 1924˝ÀH˚ ù|s=ÿHêï&ÉT. Vü‰ãT˝Ÿ f…*k˛ÿ|ü⁄
<ë«sê |ü~y˚\ø√≥¢ qø£åÁ‘ê\THêïj·Tì ìs¡ísTT+#ês¡T. ô|’ qø£åÁ‘ê\˝À eTq˝≤+{Ï
Je⁄\T+{≤j·Tì q$Tàø£. dü÷s¡´≈£î≥T+u≤ìï <ë{ÏyÓ[fl ãT<Ûä Á>∑Vü≤+ ˝≤+{Ï eTs√
Á>∑V‰ü ìï 1995˝À ø£qT>=Hêïs¡T. ôd˝Ÿc˛düøÔ ,˘ ã¬sï{Ÿ nH˚ XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T (Á>∑V‰ü +‘·sy¡ êdüT\T)
j·÷ìy˚TwüHé <ë«sê Á>∑V‰ü +‘·s¡ yêdüT\T á $<Û+ä >± ñ+&Ée#·Ãì }Væ≤+#ês¡T. 1974˝À
sπ &çj÷Ó f…*k˛ÿ|ü⁄qT|üj÷Ó –+∫ ˇø£ qø£Áå ‘· düeT÷Vü‰ìøÏ dü+<˚X+¯ |ü+bÕs¡T. Ä qø£Áå ‘êìï
á dü+<˚X+¯ #˚s{¡ ≤ìøÏ mH√ï dü+e‘·‡sê\T |ü≥eº #·Ãì ‘Ó\T|ü⁄‘·THêïs¡T. $C≤„q |üs+¡ >±
m~–q e´≈£î\Ô T nø£ÿ&É ñ+&ç, Ä dü+<˚XÊìï ns¡+ú #˚dTü ø=ì düe÷#ês¡+ eTq≈£î
|ü+|æ‘˚ n$ #˚sπ ≥|üŒ{ÏøÏ mH√ï dü+e‘·‡sê\T |ü&‘É êsTT. Á>∑V‰ü +‘·s¡ yêdüT\T uÛ÷Ñ MTà<ä≈î£
sêyê\+fÒ #ê˝≤ø£w+ºü . eTq≈£î <ä>sZ∑ √¢ ñqï qø£Áå ‘êìøÏ eTq+ q&ç∫ yÓ[fl‘˚ ˇø£ \ø£å
dü+e‘·‡sê\T |ü&‘É êj·T≥. ø±+‹y˚>+∑ ˝À Á|üj÷· DÏùdÔ mH√ï dü+e‘·‡sê\T |ü&TÉ ‘·T+~.
ø±+‹y˚>+∑ ‘√ düe÷q+>± |üjT· ì+#˚ yêVü≤Hê\T eTq≈£î˝Òe⁄. @ JyÓH’ ê Ç+‘· düT<ä÷s¡+
Á|üj·÷D+ #˚j·T&É+ ø£wüº+. ø±*bò˛]ïj·÷˝À 6(7, 6HDUFK IRU ([WUDWHUULVWULDO
,QWHOOLJHQFH ,QVWLWXWH) dü+düú yπ̊s Á>∑Vü‰\˝À Je+ ñ+&Ée#·Ãì, yê{Ï nH˚«wüD¬ø’
|ü]XÀ<Ûqä \T #˚dTü HÔ êïs¡T.
$X¯« yê´|üq+ »s¡T>∑T‘√+<ë?

ì•‘·sêÁ‹˝À eTq≈£î X¯óÁ≈£î&ÉT, n+>±s¡≈î£ &ÉT, ãèVü≤düŒ‹, X¯ì eT¬sH√ï qø£Áå ‘ê\T
Á|üø±X¯e+‘·+>± ø£ì|ækÕÔsTT. eTq≈£î ô|Á’ >∑V‰ü \T, qø£Áå ‘ê\T m+‘√ <ä÷s¡+˝À ñHêïsTT.
Áb˛øÏ‡e÷ ôd+{ÖØ nH˚ qø£Áå ‘·+ eTq≈£î Hê\T>∑Tø±+‹ dü+e‘·‡sê\ <ä÷s¡+˝À ñ+~
(ø±+‹ ˇø£ dü+e‘·‡s¡+˝À |üjT· ì+#˚<÷ä sêìï ø±+‹ dü+e‘·‡s¡ <ä÷s¡+ n+{≤s¡T).
Ä qø£Áå ‘·+ qT+&ç yÓ\Te&çq ø±+‹ eTq*ï #˚s{¡ ≤ìøÏ Hê\T>∑T dü+e‘·‡sê\T |ü&TÉ ‘·T+~.
uÛ÷Ñ $TøÏ, ô|q’ ø£Áå ‘êìøÏ eT<Û´ä <ä÷s¡+ Çs¡ye’Ó T÷&ÉT \ø£\å ø√≥¢ yÓTfiÆ ó¯ fl. eTq ø£+{ÏøÏ
ø£ì|æ+#˚ qø£‘å ê\T ø=ìï e+<ä\ ø±+‹ dü+e‘·‡sê\ <ä÷s¡+˝À ñHêïsTT. nq+‘·
$X¯«+˝À dü÷s¡´≈£î≥T+ã+ ˇø£ eTTK´ uÛ≤>∑+. dü÷s¡T´&ÉT mì$T~ ø±+‹ ìeTTcÕ\
<ä÷s¡+˝À ñHêï&ÉT ø±+‹ dü+e‘·‡s¡eT+fÒ ø±+‹ 9.6 \ø£\å øÏ˝ÀMT≥s¡T¢ Á|üj÷· DÏ+#˚
<ä÷s¡eTqïe÷≥. eTq bÕ\|ü⁄+‘·˝À q\uÛy’… \˚ ø√≥¢ qø£Áå ‘ê\THêïsTT. dü÷s¡T´&ÉT n+<äT˝À
ˇø£ qø£Áå ‘·+. qø£Áå ‘ê\ ô|<ä› >∑T+|ü⁄qT ª¬>˝≤ø°‡μ n+{≤eTT. $X¯«+˝À düTe÷s¡T 10,000
$T*j·TqT\ ¬>\ø°‡˝…’Hê e⁄Hêïj·T+≥THêïs¡T. Ç$ dæús¡+>± e⁄+&É≈£î+&Ü |üs¡düŒs¡
‹s√>∑eTq+˝À e⁄+{≤sTT. 1924˝À m&ç«Hé Vü≤ãT˝Ÿ mH√ï Ç‘·s¡ >¬ ˝≤ø°‡\THêïj·Tì
‘Ó*bÕ&ÉT. dü÷s¡T´&ÉT >¬ ˝≤ø°‡˝À <ëì øπ +Á<ä+ qT+&ç eTTô|Œ’ò y˚\ ø±+‹ dü+e‘·‡sê\
<ä÷s¡+˝À ñHêï&ÉT. dü÷s¡T´ì #·T≥÷º nH˚ø£ Á>∑Vü‰\T, y˚˝≤~ dü÷ø£åà Á>∑Vü‰\T,
ñ|üÁ>∑V‰ü \T, ñ\ÿ\T, ‘√ø£#T· ø£ÿ\THêïsTT. m&ç«Hé Vü≤ãT˝Ÿ ‘=$Tà~ >¬ ˝≤ø°‡\ <ä÷sê\qT
˝…øÿÏ +#ê&ÉT. eTq+ #·÷&É>*∑ >π >¬ ˝≤ø°‡\T |ü~y˚\ø√≥T¢. ˇø√ÿ >¬ ˝≤ø°‡˝À |ü~y˚\ ø√≥¢
qø£Áå ‘ê\T+{≤sTT. ˇø√ÿ qø£Áå ‘êìøÏ ˇø√ÿ es¡í ∫Á‘·eTT+≥T+~. Ä es¡í ∫Á‘·+ <ëì
ñc˛íÁ>∑‘ô· |’ Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+≥T+~. qø£Áå ‘ê\˝À $_Ûqï eT÷\ø±\T+{≤sTT. eTq qT+∫
<ä÷s¡+>± yÓfifl‚ qø£Áå ‘ê\ ø±+‹ s¡+>∑T˝À e÷s¡TŒ ø£ì|ædTü +Ô ~. &Ü|üs¢ Y Á|üu≤Û ee÷<Ûës¡+>±
á e÷s¡TŒqT ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ eTq qT+∫ qø£åÁ‘ê\T <ä÷s¡+>± ˝Ò<ë <ä>∑Zs¡>±
düMT|æ+∫q|ü&ÉT ms¡T|ü⁄ s¡+>∑T yÓ|’ ⁄ü $kÕú|qü eTT (VKLIW) ˝Ò<ë ˙\+ s¡+>∑T yÓ|’ ⁄ü
$kÕú|Hü ê\qT >∑eTìkÕÔeTT. ø±s¡T X¯ã+Δ m≈£îÿe ˝Ò<ë ‘·≈î£ ÿe>± $q|ü&&É Üìï ã{Ïº
ø±s¡T <ä>sZ∑ ¡ ˝Ò<ë <ä÷s¡eTÚ‘·Tqï~ ‘Ó\TdüT+Ô ~. n˝≤π> ø±+‹ ‘·s+¡ >±\T ˇø£ qø£Áå ‘·+
qT+&ç eTq≈£î <ä>sZ∑ ¡ ˝Ò<ë <ä÷s¡+ ne⁄‘·Tqï≥T¢ ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ. >¬ \ø°‡ es¡í ∫Á‘ê\qT
ã{Ïº ms¡T|ü⁄yÓ|’ ⁄ü $kÕú|qü + #Ó+<äT‘·THêïj·Tì ‘Ó*bÕs¡T. Bì Ä<Ûës¡+>± >¬ \ø°‡\˙ï
eTq≈£î <ä÷s¡+>± yÓ[fl b˛‘·THêïj·Tì ‘Ó\Tk˛Ô+~. ¬>\ø°‡\ q&ÉTeT <ä÷s¡+
ô|s¡T>∑T‘√+<ä+fÒ, $X¯«+ dæús¡+>± ˝Ò<äì $düÔ]k˛Ô+<äì XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T ‘Ó*bÕs¡T. $X¯«+
ìX¯Ã\‘· ˝Ò<ë $d”sÔ ‘í¡ · >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D Á|üu≤Û e+ ìs¡sí TTdüT+Ô ~. $X¯«+ $düsÔ D¡ y˚>+∑
ˇø£ dü]Vü≤<äTq› T <ë{Ï yÓ[‘˚, $X¯«+ ìs¡+‘·sêj·T+>± $dü]Ô dü÷HÔ ˚ ñ+≥T+~. sê¬ø{Ÿ
y˚>+∑ ôdø£qT≈£î @&ÉT yÓTfiÆ fl¯ ≈£î n~Û>£∑ $T+∫‘˚ <ëìô|’ >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D X¯øÔÏ |üì#˚jT· <äT.
kÕ<Ûës¡D kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘·+ nì•Ã‘· $XÊ«ìï q$Tà+~. $XÊ«ìï uÛ÷Ñ $Tô|’ @yÓ|’ ⁄ü qT+∫
#·÷dæHê ˇø£ Ø‹˝ÀqT, mø£ÿ&É qT+∫ #·÷dæHê n<˚ Ø‹˝ÀqT ñ+≥T+<äì Á|ò&” eé ÷Hé
‘Ó*bÕ&ÉT. Äs√ï ô|+õj·÷dt, sêãsYº $\‡Hé\T ‘·eT Á|üj÷Ó >±\ <ë«sê Á|ò&” eé ÷Hé
yÓTT<ä{Ï }Vü≤ ì»yÓTÆq<äì 1965˝À ìs¡÷|æ+#ês¡T. u≤uŸ&çπø, õyéT |”ãT˝Ÿ‡\T
dü+j·TTø£+Ô >± ‘·eT |ü]XÀ<Ûqä \ <ë«sê düT<ä÷s¡ ÁbÕ+‘ê\qT+∫ edüTqÔ ï ø±+‹ eTq*ï
Ç|ü&ÉT #˚sT¡ ‘·÷ ñ+&Ée#·Ãì, $X¯«+ yê´|üq+ #Ó+<ä&+É e\¢ ø±+‹ ms¡T|ü⁄ s¡+>∑TyÓ|’ ⁄ü
$kÕú|qü + #Ó+<äT‘·T+<äì ‘Ó*bÕs¡T. ô|+õj·÷dt, $\‡Hé\≈£î 1978˝À H√u…˝Ÿ ãVüQeT‹
e∫Ã+~. u…\÷Héô|’ s¬ +&ÉT ∫qï eTs¡ø£ _+<äTe⁄\ qT+∫, }<äT‘·÷ b˛‘˚, Ä s¬ +&ÉT
eTs¡ø£ _+<äTe⁄\ <ä÷s¡+ ≈£L&Ü ô|s¡T>∑T‘·÷ ñ+≥T+~. s¬ +&ÉT >¬ \ø°‡\ y˚>+∑ yê{Ï
eT<Û´ä <ä÷sêìøÏ nqT˝Àe÷qT bÕ‘·+˝À ñ+≥T+~. $X¯«+ ˇπø Ø‹˝À $dü]Ô k˛Ô+<äì
Vü≤ãT˝Ÿ ‘Ó*bÕ&ÉT.
>∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D Ä<Ûës¡+>± $_Ûqï >¬ \ø°‡\ eT<Û´ä >∑\ $düsÔ D¡ ‘·sT¡ >∑T‘·÷ b˛sTT,
∫e]øÏ Ä–b˛‘·T+~. á dæú‹˝À ¬>\ø°‡\T <ä>∑Zs¡>± #˚s¡≥+ (düTHêï kÕúsTTøÏ)
yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. $X¯«+ $düÔ]dü÷Ôb˛e&É+, düTHêï kÕúsTTøÏ #˚s¡≥+ »s¡T>∑T‘·T+<äì
‘Ó*bÕs¡T. Á|ò&” eé ÷Hé qeT÷Hê\ Á|üø±s¡+ $X¯«+ nq+‘·+ ø±<äT. <ëìøÏ dü]Vü≤<äT\› T˝Òe⁄.
>¬ \ø°‡\ eT<Û´ä <ä÷s¡+ düTHêï>± uÛ≤$ùd,Ô Ä |ü]dæ‹ú ì eTq+ _>¥u≤´+>¥>± uÛ≤$düTHÔ êïeTT.
Ä düeTj·T+˝À $X¯«kÕ+Á<ä‘·, düú\ø±\|ü⁄ e+|ü⁄ nq+‘·eTHêïs¡T. Ä kÕúHêìï
@ø£_+<äT‘·«+>± ù|s=ÿHêïs¡T. ôV≤s¡àHéuÀ+&û, <∏ëeTdt >√˝Ÿ¶\T 1948˝À ìX¯Ã\dæú‹
dæ<ëΔ+‘êìï Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. ¬>\ø°‡\T ˇø£<ëì H=ø£{Ï <ä÷s¡eTÚ‘·Tqï|ü&ÉT,
ø=‘·|Ô <ü ësêú\‘√ ø=‘·Ô >¬ \ø°‡\T s¡÷bı+<äT‘·THêïj·Tì ‘Ó*bÕs¡T. á |ü<ës¡+ú m\¢|ü &É÷
ì‘·´ q÷‘·q+>± düèwæ+º |üã&ÉT‘·T+~. |ü<ës¡ú düèwæøº Ï ‘ê$∫Ãq dæ<ëΔ+‘·+ ìX¯Ã\dæ‹ú
dæ<ëΔ+‘·+. ô|+õj·÷dt, $\‡Hé\T $X¯«+ >∑‘+· ˝À Ç+‘·ø+£ fÒ m≈£îÿe kÕ+Á<ä‘· ø£*–
ñ+<äì ‘Ó*bÕs¡T. Ç<˚ø±≈£î+&Ü, eTπs‘·s¡ ø±s¡D≤\ e\¢ ìX¯Ã\dæú‹ dæ<ëΔ+‘êìï,
$düà]+#ês¡T. >¬ \ø°‡\˙ï ˇø£<ëì qT+&ç eTs=ø£{Ï ø£<Tä \T‘·THêïj·THêïs¡T Á|ò&” eé ÷Hé,
ì»yÓTqÆ $X¯«+˝À >¬ \ø°‡\T ø=+‘· |üøÿ£ \≈£î ≈£L&Ü »s¡T>∑T‘·THêïj·Tì, n$ ˇø£ #√fÒ
ñ+&Ü*‡q nedüs+¡ ˝Ò<ìä ≈£L&Ü ù|s=ÿ+≥THêïs¡T. K˝≤‹ïø√yé, Á|ò&” eé ÷Hé uÛ≤yê*ï
m+<äs√ ì•‘·+>± |ü]o*+#ês¡T. 1970˝À M] n_ÛÁbÕj·÷\qT e÷s¡TÃ≈£îHêïs¡T.
‘·<ë«sê, ∫es¡≈î£ >¬ \ø°‡\T ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£ ‘·sV¡ ‰ü ˝À ø£<\ä e\dæq<˚B ˝Ò<ìä , @ø£_+<äT‘·«
dü÷Á‘êìøÏ ÄVü‰«q+ |ü*ø±s¡T. K˝≤‹ïø√yé, *|òwt {æ Ÿ\® Á|ü‹bÕ<äq\T <ë«sê $XÊ«ìøÏ
ˇø£ Äs¡+uÛ+Ñ , n˝≤π> @ø£_+<äT‘·«+ ñ+&Ée#·Ãì ‘Ó*dæ+~. uÛÖ‹ø£ XÊÁdüyÔ ‘˚ Ô· s√CsYô|Hé
s√CŸ |ü‘q· eTÚ‘·Tqï qø£Áå ‘êìï >∑T]+∫ >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D e\¢H˚ kÕ<Û´ä eTÚ‘·T+<äì ù|s=ÿHêïs¡T.
@ edüTÔyÓ’Hê >∑Ts¡T‘ê«ø£s¡¸D≈£î ˝ÀHÓ’ |ü‘·q~X¯˝À ∫es¡≈£î @ø£_+<äT‘·« <äX¯≈£î
#˚sT¡ ≈£î+≥T+<äì ô|Hés√CŸ ìsêΔ]+#ê&ÉT. d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥, ô|Hé s√E\T dü+j·TTø£+Ô >±
kÕ<Ûës¡D kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘·+ ì»yÓTqÆ <Ó‘’ ,˚ $X¯«+ |ü<ës¡+ú ‘√ ì+&ç ñ+fÒ, _>¥u≤´+>¥
@ø£_+<äT‘·«+‘√ ñ+≥T+<äì ìs¡÷|æ+#ês¡T. m≈£îÿe Ä<äsD¡ M]uÛ≤eqπø \_Û+∫+~.
$XÊ«ìøÏ ø±\+˝À ˇø£ Äs¡+uÛÑ+ ñ+<äì 1970˝À ◊Héd”ºHé kÕ<Ûës¡D kÕù|ø£å
dæ<ëΔ+‘·e÷<Ûës¡+>± s¡TEe⁄ nsTT+~. ô|’ XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· dü+j·TTø£Ô ø£èwæ |ò*ü ‘·+ e\¢ ô|’
s¡TEe⁄ \_Û+∫+~.
◊ø£´ dæ<ëΔ+‘· $X‚cÕ\T
$X¯«+ Ä~˝À n‘·´~Ûø£ kÕ+Á<ä‘·‘√ ≈£L&çq n‹ ∫qï _+<äT s¡÷|ü+˝À
ñ+&˚<Hä ˚ yês¡T. Ä _+<äTe⁄ yê´dü+ |üse¡ ÷DTe⁄ yê´dü+ ø£Hêï ∫qï~>± ñ+&˚<ìä
XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T #ÓãT‘·THêïs¡T. Vü≤sƒê‘·T>Ô ±, @y√ø±s¡D≤\ e\¢ ù|\T&ÉT dü+uÛ$Ñ +∫, n+<äT˝Àì
Á<äe´+ ø±+‹y˚>∑+ ø£Hêï, m≈£îÿe y˚>∑+‘√ n~ $düÔ]+∫+<äì ø=ìï dæ<ëΔ+‘ê\T
$e]düTHÔ êïsTT. á |ü]D≤eT+ düTe÷s¡T |üHïÓ +&ÉT _*j·Tq¢ dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ‘+· #√≥T
#˚düT≈£îqï~. á $<Ûä+>± @ø±s¡D+ #˚‘· »]–+~ nì Ç|üŒ{Ïø° $X‚¢wü≈£î\T
‘·\eTTqø£\e⁄‘·THêïs¡T. Ä ‘·sê«‘· @+ »]–+<äqï $wüjT· +ô|’ nH˚ø£ |ü]XÀ<Ûqä \T
yÓ\T>∑T˝Àìø=#êÃsTT. |ü]XÀ<Ûqä |ò*ü ‘ê\ Ä<Ûës¡+>± ‘=* <äX˝¯ À $X¯«+˝À Áb˛{≤qT¢,
m\Áø±ºqT¢, q÷´Á{≤q¢ e+{Ï$ ˝Òeì πøe\+ Á<äe´+, $s¡T<äΔ Á<äe´+ e÷Á‘·y˚T
ñHêïj·Tì XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T ‘Ó*bÕs¡T. _>¥u≤´+>¥ Á|üÁøÏj·T ‘·sê«‘· Á<äe´, $s¡T<äΔ
Á<äeúÛ≤eq\≈£î dü«dæÔ #Ó|Œæ , n$ \j·TyÓTÆ Á<äe´+ X¯ø>ÔÏ ± e÷]+<äì #ÓãT‘·THêïs¡T.
XÊÁdüÔ $C≤„q+ $dü]Ô düTqÔ ï ø=~›, düT<ä÷s¡ $XÊ«+‘·sêfi¯+˝À \uÛ´Ñ eTÚ‘·Tqï, dü÷øå±à‹
dü÷ø£àå yÓTqÆ ø£D≤\T, eTq+ |ü]o*düTqÔ ï Á<äe´+˝Àì ø£D≤\T ˇø£fqÒ ì ‘˚*+~. á
H˚|<ü ´ä∏ +˝À ◊ø£´ øπ Áå rj·T dæ<ëΔ+‘·+ s¡÷|ü⁄~<äT≈› î£ +~. düèwæ˝º Àì >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D, <äTs¡“\
øπ +Á<äø,£ $<äT´<äjT· kÕÿ+‘·, Á|üã\ øπ +Á<äø£ X¯≈î£ \Ô T, ˇπø X¯øøÔÏ Ï $$<Ûä s¡÷bÕ\ì $X‚w¢ Dü
e∫Ã+~. ◊ø£´ øπ Áå rj·T dæ<ëΔ+‘·+ 8QLILHGILHOGWKHRU\ X¯≈î£ \Ô qT ◊ø£´+ #˚ùd+<äT≈£î
düT>∑eT+ #˚dTü +Ô ~. ô|X’ ≈¯ î£ \Ô dü«s¡÷bÕ\T yê{Ï ne<ÛTä \ <ë«sê mH√ï ø=‘·Ô $wüj÷· *ï
‘Ó\TdüTø√e#·TÃ n+<äT˝À >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D ã\V”≤qyÓTqÆ ~ á X¯øÔÏ nq+‘· <ä÷sê\≈£î
yê´|æ+∫+~. Á<äe´+˝Àì ø£D≤\eT<Û´ä Äø£s¸¡ D≈£î edüTeÔ ⁄\T uÛ÷Ñ $Tì n+{Ïô|≥Tºø=ì
ñqï≥T¢, Á>∑Vü‰\T yê{Ï ø£ø£å´˝À¢H˚ ñ+&É{≤ìï ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. <äTs¡“\ πø+Á<äø£ X¯øÏÔ
|üse¡ ÷DTe⁄ øπ +Á<ë\qT $e]düT+Ô ~. j·TTπsìj·T+ ˝≤+{Ï sπ &çj÷Ó <Ûë]àø£ eT÷\ø±\
øπ +Á<äø±\T $#˚Ã<¤ eä TÚ‘·Tqï|ü&ÉT yÓ\Te&˚ ø£D≤\ $esê\qT $e]düT+Ô ~. Bì ne~Û
10`14 MT≥s¡T.¢ $<äT´<ëy˚XÊ\ eT<Û´ä Äø£s¸¡ D, $ø£s¸¡ D\≈£î, |üse¡ ÷DT ìsêàD≤ìøÏ,
ø±+‹ $&ÉT<ä\≈£î $<äT´<äj·TkÕÿ+‘· X¯øÏÔ ø±s¡D+. á X¯øÏÔ ne~Û nq+‘·+.
Á|üã\πø+Á<äøX£ ø¯ ÔÏ |üse¡ ÷DTe⁄˝Àì øπ +Á<äø±\qT ˇø£{>Ï ± ñ+#·T‘·T+~. nDTπø+Á<äø+£ ˝Àì
Áb˛{≤q¢qT, q÷´Á{≤q¢qT ‘·j÷· s¡T #˚ùd ø±«sYÿ\qT ø£\T|ü⁄‘·T+~. |üse¡ ÷DT øπ +Á<äø+£ ˝À
Áb˛{°qT¢, q÷´Á{≤q¢qT ˇπø #√≥ ã+~ÛdTü +Ô ~. Bì X¯øÔÏ ne~Û 10`11 MT≥s¡¢ ø£Hêï
‘·≈î£ ÿe. M{Ï X¯≈î£ \Ô eT<Û´ä ‘˚&ÜqT rdüT≈£î+fÒ Á|üã\πø+Á<äø£ X¯øÔÏ $<äT´<äjT· kÕÿ+‘·
X¯øÏÔø£Hêï 100 ¬s≥T¢, $<äT´<äj·TkÕÿ+‘· X¯øÏÔ >∑Ts¡T‘ê«ø£s¡¸D X¯øÏÔø£Hêï 1036 ¬s≥T¢,

<äTs¡“\πø+Á<äø£ X¯øÔÏ >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D X¯øÔÏ ø£Hêï 1025 s¬ ≥T¢ m≈£îÿe. á X¯≈î£ \Ô eT<Û´ä
dü+ã+<Û,ä u≤+<Ûyä ê´\qT ‘Ó\TdüTø√e&É+ e\¢ $C≤„q XÊÁdüÔ |ü]~Û $dü]Ô düT+Ô ~. á
~X¯>± |ü]XÀ<Ûqä \T, $C≤„q XÊÁdüÔ ne<ÛTä *ï ô|+#·T≈£î+≥÷ b˛‘˚ mH√ï ø=‘·Ô Ä$wüÿs¡D\T
yÓ\Te&ÉT‘êsTT.
>∑‘+· ˝À Á^≈£î ‘·‘«Ô· y˚‘,Ô· >∑D‘Ï · XÊÁdüE
Ô &„ q’Ó ô|<’ ë∏ >∑sd¡ ,t düèwæ˝º À @s¡Œ&˚ |ü]D≤e÷\≈£î
>∑D‘Ï · XÊÁkÕÔìï CÀ&ç+∫ ø=‘·Ô |ü<+ä∏ ˝ÀìøÏ rdüT≈£î yÓfi≤fl&ÉT. #Ó≥TºMT<ä qT+&ç j·÷|æ˝Ÿ
|ü&{É ≤ìøÏ, Á>∑V‰ü \T ‘·eT ø£ø´å£ ˝À ‹s¡T>∑{≤ìøÏ >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D X¯øÔÏ eTTKéTì düsY
◊C≤ø˘ q÷´≥Hé Á|üe∫+#ês¡T. á Á|ü|+ü #êìï eTs√ ˝Àø±ìøÏ rdüTø£y[Ó flq Ä$wüÿs¡D
e÷ø˘‡yÓ˝Ÿ s¡÷bı+~+#ê&ÉT. nj·TkÕÿ+‘·, $<äT´#·Ã≈¤ î£ \Ô T nH˚$ ˇπø X¯øÔÏ s¡÷bÕ+‘·sê\ì
Äj·Tq ‘Ó*bÕ&ÉT. yê{Ïì ˇø£ y˚~ø£ MT~øÏ ‘Ó∫Ã dü]ø=‘·Ô s¡÷bÕ+‘·sêìï#êÃ&ÉT. á
X¯≈î£ \Ô ◊ø£´+‘√ uÛÖ‹ø£ XÊÁdü+Ô ø=‘·Ô b˛ø£&\É ‘√ $dü]Ô *¢+~. ◊HédHº” é ‘·q y˚T<∏ëX¯øìÔÏ
ñ|üjÓ÷–+∫ Á<äe´+, X¯øÏÔ, <˚X¯ø±˝≤\qT ˇø£ ‘ê{Ïô|’ ì\#˚˝≤ #˚kÕ&ÉT. Ä<ÛäTìø£
uÛÖ‹ø£ XÊÁdüÔ Á|üu≤Û e+ e\¢ $<äT´<äjT· kÕÿ+‘·, <äTs¡“\, Á|üã\ øπ +Á<äø£ X¯≈î£ \Ô T ˇπø
|ü]~Û˝Àìø=#êÃsTT. ã\V”≤qyÓTqÆ >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D M{Ï˝À ÇeTT&É˝øÒ b£ ˛sTT+~. ø±«+≥yéT,
kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘ê\ eT<Û´ä düj÷Ó <Û´ä sêø£b˛e&ÜìøÏ á X¯øÔÏ eT÷\yÓT+Æ ~. ◊HédHº” é á
πøåÁ‘·+˝À m+‘√ ø£èwæ #˚kÕ&ÉT. ◊ø£´ πøåÁrj·T dæ<ëΔ+‘· s¡÷|üπsK*ï e÷πsÃ+<äT≈£î
Á|üjT· ‹ï+#ê&ÉT. ø±«+≥yéT dæ<ëΔ+‘·+˝Àì uÛ≤eq\T á øπ Áå ‘·+˝À ø=ìï Çã“+<äT\≈£î
>∑T]#˚d+æ ~. á ~X¯˝À |ü]XÀ<Ûqä \T eTTeTàs¡ eTj·÷´sTT. ø£èwü_í ˝≤\ @sêŒ≥TqT
$X¯Bø£]+#˚+<äT≈£î ø±«+≥yéT, kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘ê\ nedüs+¡ @s¡Œ&ç+~. düèwæ˝º À n‹
dü÷ø£àå ø£D≤˝…q’ Áb˛{≤qT¢, ø±«sYÿ˝Ò ø±≈£î+&Ü, n‘·´+‘· ∫qïø£D≤\ nedüs+¡ @s¡Œ&ç+~.
Çs¡ejÓ÷´ X¯‘êãΔ+˝À n‹ ∫qï ø£D≤\qT Ä$wüÿ]+#ês¡T. yê{ÏøÏ dü÷|üsY Ádæ+º >¥‡ nH˚
HêeTø£s¡D+ #˚kÕs¡T. n$ Áb˛{≤q¢ø£Hêï dü÷ø£åàyÓTÆq$. |ü]e÷D≤\qT z $<Ûä+>±
b˛\TÃ≈£î+fÒ, Áb˛{≤qT¢ $X¯«eT+‘· ôdE ’ ˝À¢ ñHêïj·TqT≈£î+fÒ, dü÷|üsY Ádæ+º >¥ uÛ÷Ñ eT+‘·
ôd’CŸ˝À ñHêïj·TqTø√e#·TÃ. á dü÷|üsY Ádæº+>¥\T kÕù|ø£å, ø±«+≥yéT dæ<ëΔ+‘ê\
nq«j·THêìøÏ dü]b˛‘êsTT. d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥, ô|Hé s√CŸ\T dü+j·TTø£+Ô >± ~ÛjT· Ø Ä|òt
me«]~∏+>¥ ˝Ò<ë ◊ø£´øπ Áå rj·T dæ<ë›+‘· s¡÷|ü ø£\Œq≈£î ø£èwæ #˚dTü HÔ êïs¡T. á ◊ø£´
dæ<ëΔ+‘·+ $XÊ«ìï >∑T]+∫ düs¬ q’ düe÷<Ûëq+ ÇdüT+Ô <äì Vü‰øÏ+>¥ qeTàø£. Vü‰øÏ+>¥
|ü]XÀ<Ûqä ˝À¢ ˇø£ n+XÊìï #·]Ã+#˚≥|ü&ÉT n‹ dü÷ø£àå ø£D≤\T, |üse¡ ÷DTe⁄\T #√≥T
#˚dTü ≈£î+fÒ >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D X¯øøÔÏ Ï n+‘· ÁbÕ<Ûëq´‘· ìe«qedüs+¡ ˝Ò<ìä ‘Ó*bÕs¡T. Ä
kÕúsTT˝À >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D X¯øÔÏ Á|üu≤Û e+ m+‘√ ‘·≈î£ ÿe. >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D X¯øÔÏ düT$XÊ\
<ä÷sê\˝À |üì #˚dTü +Ô ~. n+<äT˝À Äø£s¸¡ D X¯øÔÏ Á|ü<ëÛ q+>± ñ+≥T+~. ˇø£ ìØí‘·
yÓTT‘·+Ô ˝À ø£D≤\qT rdüTø=ì |ü]>∑DùÏ dÔ >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D X¯≈î£ \Ô ÁbÕã\ý˚T m≈£îÿe>±
ñ+≥T+~. qø£Áå ‘ê\ ôdC’ Ÿ˝À¢ì edüTeÔ ⁄\ $wüjT· +˝À ≈£L&Ü >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D X¯ø,ÔÏ nìï
X¯≈î£ \Ô ø£Hêï Ä~Ûø´£ ‘· ø£*–j·TT+≥T+~. u≤¢ø˘ Vü≤À˝Ÿ‡qT >∑T]+∫ yê{Ï #·T≥÷º @s¡Œ&çq
>∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D øπ Áå ‘ê\ >∑T]+∫ Vü‰øÏ+>¥ 1970˝À |ü]XÀ~Û+#ê&ÉT. ø±«+≥yéT, kÕ<Ûës¡D
kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘ê\T ˇø£<ëìô|’ eTs=ø£{Ï @$<Û+ä >± Á|üu≤Û yê\qT #·÷|ü⁄‘êjÓ÷ Vü‰øÏ+>¥
ø£èwæ ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ D, ø±«+≥yéT dæ<ëΔ+‘ê\eT<Û´ä dü+ã+<Ûë\≈£î z e÷s¡+Z
á |ü]XÀ<Ûqä <ë«sê yÓ\&¢ sÉ TT+~. ◊ø£´ øπ Áå ‘· dæ<ëΔ+‘·+ $X¯«+ Ä~˝ÀqT, H˚{Ï |ü]dæ‘ú T· \
$es¡D˝ÀqT, Á|üøè£ ‹˝Àì uÛÖ‹ø£ dü÷Á‘ê\ Ä<Ûës¡+ <ë«sê $e]+#·e#·Ãì ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~.
XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T ◊ø£´πøåÁ‘· dæ<ëΔ+‘êìï n_Ûeè~Δ #˚dæq|ü&ÉT <˚e⁄&ç Ä˝À#·q @$T{À
‘Ó\TdüTø√>∑\T>∑T‘ês¡ì Vü‰øÏ+>¥ z dü+<äs“¡ +¤ ˝À ‘Ó*bÕ&ÉT. $X¯«+˝À Á|ü‹<ëì >∑T]+∫
@ ø±düsÔ TTHê ‘Ó*j·TCÒùd X¯øÔÏ düyTÓ øÆ ´£ dæ<ëΔ+‘êì≈£î+~. Vü‰øÏ+>¥ n‘·T´qï‘· XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô·
y˚T<∏qä T $e]dü÷Ô ◊HédHº” ,é ôV≤’ düHé ãsY,Z &çsêø˘\T @Hê&É÷ ‘êeTT yêdüeÔ yê<äT\e÷?,
|ü]ø£sê\‘√ XÊÁdüÔ dæ<ëΔ+‘ê*ï HÓeTs¡Ty˚dqæ y˚T<Ûëe⁄\e÷? nì #Ó|Œü ˝Ò<Tä . ndæ‘ú «· +˝À
ñqï dæ<ëΔ+‘ê\ eT<Û´ä düeTq«j·T+ ˝Ò<qä ï $wüj÷· H˚ï Á|ükÕÔ$+#ês¡T. dæ<ëΔ+‘ê\
s¡÷|üø\£ Œq Á|üj÷Ó >∑ »ì‘·yT˚ nì #Ó|Œü &É+ ø£w+ºü . dæ<ëΔ+‘·+ eTT+<äT|ü⁄{Ï,º |ü]o\q,
Á|üj÷Ó >±\ <ë«sê ãTTEe⁄ #˚jT· &É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ‘·<ë«sê dæ<ëΔ+‘êìøÏ z Je+
edüT+Ô ~. XÊÁkÕÔ_eÛ è~Δ <ë«sê ø±\Áø£yT˚ D ø=ìï dæ<ëΔ+‘ê\T $|ò\ü eTÚ‘êsTT. m+‘√
ÁX¯$T+∫q XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T ‘·eT Á|ü‹bÕ<äq\T ≈£î|üŒ≈£L*b˛‘˚ ˇ|üø√s¡T. á<∏sä Y uÛ≤eqqT
ø=+‘·eT+~ XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T qe÷às¡T. 1905˝À ◊HédHº” é dæ<ëΔ+‘ê\ Ä<Ûës¡+>± á<∏sä Y
uÛ≤eqqT ø={Ïºy˚j·T&É+ »]–+~. yÓTÆø£˝Ÿ düHé yÓ÷Ø¢ Á|üjÓ÷>±ìï ≈£L&Ü Çø£ÿ&É
ñ<ëVü≤s¡D>± #Ó|ü ø√e#·TÃ. ø±+‹ y˚>+∑ mø£ÿ&ÓH’ ê ˇø£ÿfÒ nì y˚Tø£‡e˝Ÿ ‘Ó*bÕ&ÉT.
}Vü≤»ì‘·ø±˝≤ìï >∑÷]Ã õyéT Vü‰]º˝Ÿ, Vü‰øÏ+>¥\T ù|s=ÿHêïs¡T. }Vü≤»ì‘· ø±˝≤ìøÏ,
>∑D‘Ï X· ÊÁkÕÔìøÏ dü+ã+<Û+ä ˝Ò<ìä z XÊÁdüE Ô &„ TÉ Vü‰øÏ+>¥ uÛ≤eq\qT e´‹πsøÏ+#ê&ÉT.
á $wüj·T+˝À Vü‰øÏ+>¥ yêdüÔyêìøÏ ns¡ú+#Óù|Œ ˇø£ dæ<ëΔ+‘·yÓ÷, qeT÷HêH√
nedüse¡ T+{≤&ÉT. Äj·Tq <äèwæ˝º À ˇø£d<æ ëΔ+‘êìï |ü]>∑D+Ï #˚ $wüjT· +˝À $XÊ\,
$düèÔ ‘·, düeT<äèwæº m+‘√ eTTKéTì ‘Ó*bÕ&ÉT. $X¯«+˝À Á|ü‹<ëìì $e]+#·>*∑ –q
ˇø£ qeT÷HêqT ‘·j÷· s¡T #˚j÷· \qï~ Vü‰øÏ+>¥ dü+ø£\Œ+. q÷´≥Hé, &çsêø˘ yês¡dTü &ÉT>±
Vü‰øÏ+>¥ ns¡TΩ&ìÉ m+‘√eT+~ ø=ìj·÷&Üs¡T. Vü‰øÏ+>¥ ‘·q |ü]XÀ<Ûqä \e\¢, |ü]C≤„q+
e\¢ ◊Héd”ºHé kÕe÷q´ kÕù|ø£å dæ<ëΔ+‘· $X‚¢wüD <ë«sê $XÊ«ìøÏ ÄB, n+‘·eT÷
ñHêïj·T+≥THêïs¡T.

Vü‰øÏ+>¥ eTH√uÛ≤yêqTuÛ÷Ñ ‘·T\T
&ç»sYº ◊˝≤+&é &çdÿt Ç+≥s¡÷´˝À d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ 1992 ÁøÏdeºü Tdt s√Eq q÷´
˝≤©øÏ mH√ï ÄdüøøÔÏ s£ y¡ TÓ qÆ $wüj÷· \T yÓ\&¢ +ç #ês¡T. n+>∑yø’Ó \£ ´+‘√ u≤<Û|ä &ü TÉ ‘·THêïqì
n+<äs÷¡ nqT≈£î+≥THêï uÛ≤e e´ø°øÔ s£ D¡ ˝À H˚qT n+<ä]˝≤>± ñHêïqì ‘Ó*bÕ&ÉT.
uÛÖ‹ø£ XÊÁkÕÔìï m+‘· Áù|$TkÕÔH√, n+<ä]˝≤>±H˚ Áù|eT, ÄbÕ´j·T‘·, ÄÁs¡‘ú · ø±yê\ì
d”ºô|òHé ù|s=ÿHêï&ÉT. dü+^‘·+ n+~+#˚ Äq+<ä+ø£+fÒ, dü+‘·è|æÔø£s¡yÓTÆq |òü*‘ê\T
uÛÖ‹ø£ XÊÁdü+Ô ˝À \_Û+∫q|ü&ÉT ø£*>π Äq+<ä+ nbÕs¡+. >√¢]j·÷ dü+^‘·eT+fÒ
m+‘√ Çwü+º . ø±\_˝≤\ #·s´¡ ˝À m+‘· nqTuÛ÷Ñ ‹ bı+<äT‘êH√, <ëìøÏ‘√&ÉT >√¢]j·÷
dü+^‘·+ J$‘êìøÏ z ø=‘·Ô nqTuÛ÷Ñ ‹ìdüT+Ô <ä+{≤&ÉT. Á{≤øÏj÷Ó ≥MT Ä|üsπ wüHé nj·÷´ø£
dü«s¡+ eT÷>∑uÀsTT ‹]– sêø£b˛‘˚ J$‘·+ eè<Ûë nì uÛ≤$+#ê&ÉT. yê˝Ÿº ã˝ÀºCŸ nH˚
ø±*bò˛]ïj·÷ ø£+|üP´≥sY ì|ü⁄DT&ÉT ‘·q n‘·>Ô ±]øÏ dü«s¡ù|{Ïø≈£ î£ Çã“+~ ø£*–q|ü&ÉT
z ø£+|üP´≥sY ‘√ |üì#˚ùd dæ+<∏äôd’»sYqT ‘·j·÷s¡T #˚kÕ&ÉT. d”ºô|òHé≈£î Äj·Tq Ä
dæ+<∏ôä d»’ sYqT ãVüQø£]+#ês¡T. Bì <ë«sê e÷eT÷\T Á|üd+ü >∑ y˚>+∑ ˝À |ü<√e+‘·T
y˚>∑+‘√ Á|üdü+>±ìï ø=qkÕ–+#·e#·TÃ, d”ºô|òHé yÓTT+&çyê&Éì Ä Ç+≥s¡÷´˝À
Á|ükÕÔ$+#·>±, y˚T<Ûë$ ‘·q+ ñqï me«¬sH’ ê dü«‘·+Á‘·+>± ñ+&Ü\qT≈£î+{≤s¡T. <ëìï
yÓTT+&ç‘q· +>± uÛ≤$+#·≈L£ &É<+ä {≤s¡T. d”ôº |Hò é ≈£î≥T+ã+ô|q’ #·T\ø£q˝Ò<Tä . ñqï|ü]<ÛTä ˝À¢
J$+#ê\qï~ ≈£î≥T+ã <Û´˚ j·TeT+{≤&ÉT. Äj·Tq J$‘·+ô|’ ‘·+Á&ç Á|üu≤Û eyÓT≈£îÿe≥.
\+&ÉHé qT+∫ Ç+{Ïø=düTÔqï z s√E sêÁ‹, qø£åÁ‘ê\ yÓ\T>∑TqT #·÷dæ m+‘√
Äø£s¡¸D°j·TT&Éj·÷´&ÉT. ÄHê&˚ $X¯«XÊÁdüÔ |ü]XÀ<Ûäq≈£î n+≈£îsês¡ŒD »]–+<äì
nqTø√e#·Ã+{≤&ÉT. d”ºô|òHé #˚‹ Áyê‘· u≤>√˝Òø£ e÷s¡Tÿ\T ‘·≈£îÿe e#˚Ãj·Tì z
dü+<äs“¡ +¤ ˝À #ÓbÕŒ&ÉT. Äø˘‡|òsü ˝¶Y À uÛÖ‹ø£ XÊÁkÕÔ<´äÛ j·Tq+ ø£]qƒ +>± ˝Ò<ìä , düMTø£sD¡ ≤\qT
>∑T]Ô+#·T≈£î+fÒ ø√s¡T‡ düT\Te⁄>± |üP]Ô#˚j·Te#·Ãì ù|s=ÿHêï&ÉT. πø+Á_&ç®˝À eT+#·T
s¡÷|ü+˝À ñqïdüŒ¤{Ïø±\ô|’ ùdÿ{Ï+>¥ #˚dü÷Ô |ü&çb˛sTT ˝Òe˝Òì |ü]dæú‹øÏ d”ºô|òHé
#˚s¡T≈£îqï|ü&ÉT, X¯Øs¡+˝À @<√ ˝À|üeTT+<äì ìsêú]+#·T≈£îHêï&ÉT. &Üø£ºs¡T¢ ¬s+&ÉT
dü+e‘·‡sê\ø£Hêï J$+#·&HÉ êïs¡T. m+‘·{Ï e´ø£sÔ TTHê á $wüjT· +˝À ø£\‘· #Ó+<äø£
e÷q&ÉT. s√Es√E≈£î Äj·Tq |ü]dæ‹ú eTØ ~>∑C≤]b˛‘√+<äì Á>∑V≤æ +#ê&ÉT. Äø£Då +˝À
J$‘·+ @eTÚ‘·T+<√qqï uÛÑj·TeTT+&˚~. ø±˙, HÓeTà~>± d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥ Äs√>∑´
|ü]dæú‹ yÓTs¡T>∑e⁄‘·÷ e∫Ã+~. |æôV≤#Y.&ç. |üP]Ô #˚j·÷\qï |ü≥Tº<ä\ m≈£îÿyÓ’+~.
|ü]XÀ<Ûäq˝À Á|ü>∑‹ kÕ~Û+#êqqï ‘·è|æÔ Äj·Tq≈£î ø£*–+~. _>¥u≤´+>¥ ~∏j·TØì
$|ü⁄\+>± $X¯Bø£]+∫, $X¯«+ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq dæú‹ì >∑÷]Ã |ü]XÀ~Û+#ês¡T.
»ãT“sêø£eTTqT|ü⁄ J$‘· >∑e÷´ìï >∑÷]Ã d”]j·Tdt>± rdüTø√˝Ò<Tä . eTìwæøÏ n+<äì
<ëìô|’q yêýÓ÷Vü≤+ ñ+≥T+~. J$‘·+ J$+#·&Üìπøø±<äT, Á|ü|ü+#êìøÏ @<√
n+~+#·&+É <ëì ø£seÔ¡ éTì ‘Ó\TdüT≈£îqï≥T¢ d”ôº |Hò é ‘Ó*bÕ&ÉT. J$‘·eT+fÒ b˛sê≥+.
J$+∫q|ü&ÉT eTìwæ bı+<˚ Äq+<ä+ø£+fÒ, Á|ü|+ü #êìøÏ e÷qeC≤„Hêìï |ü+∫q|ü&ÉT
\_Û+#˚ ‘·è|æÔ XÊX¯«‘·eT+{≤&ÉT. d”ôº |Hò ,é q÷´sêHé yê´~Û e∫Ãq ‘·sê«‘· z ‘·‘«Ô· y˚‘˝Ô· ≤,
y˚<ë+‹˝≤ e÷sê&Éqe#·TÃ. z dü+<äs“¡ +¤ ˝À q÷´sêHé »ãT“ ‘·q≈£î m+‘√ dü<Tä bÕj·÷ìï,
neT÷\´ø±˝≤ìï Á|ükÕ~+∫+<ä+{≤&ÉT. Ä ø±\+ ‘·qqT ñqï‘· •Ksê\˝À q&ç#≥˚ ≥T¢
#˚d+æ <äì d”ôº |Hò é #ÓbÕŒs¡T. Ä »ãT“ n‹ ‘·≈î£ ÿe nkÂø£sê´ìøÏ >∑T]#˚d+æ <äì ‘Ó*bÕs¡T.
$X¯«XÊÁdüÔ n<Ûä´j·THêìøÏ Ä »ãT“ <ë«sê \_Û+∫q $ÁXÊ+‹ ø±\+ m+‘·>±H√
ñ|üj÷Ó >∑|&ü +ç <äHêïs¡T. Á|ü‹ eT>∑yê&ç $»j·÷ìøÏ yÓqø±\ z Ád”Ô ñ+≥T+<äqï dü‘´· +
d”ôº |Hò é $wüjT· +˝À ≈£L&Ü »]–+~. CÒHyé ˝’Ó Ÿ,¶ Vü‰øÏ+>¥ J$‘·+˝À yÓ\T>∑T*ï, ÄX¯qT
ì+|æ+~. Áù|eTø√dü+ mH√ï ‘ê´>±\T #˚dqæ e´≈£î\Ô THêïs¡T. z eTìwæ nHês√>∑é+‘·T&Éì
‘Ó*dæ≈L£ &Ü CÒHyé ˝’Ó Ÿ¶ eTT+<äTø=∫Ã ô|[fl #˚dTü ø√e&É+ m+‘√ yÓT#·TÃø√‘·–q $wüjT· +.
ô|[fløÏ ñ<√´>±ìøÏ eTT&ç|&ü ç ñ+&É≥+ e\¢ |æôV≤#Y.&ç. ‘·«s¡>± |üP]Ô #˚j÷· *‡ e∫Ã+~.
d”ôº |Hò qé T eT]+‘· ñ‘ê‡Vü≤|ü]∫ &Üø£sπº {ŸqT ‘·«s¡>± bı+<˚˝≤ #˚d+æ ~. |æôV≤#Y.&ç eùdÔ
ñ<√´>∑+ düT\Tee⁄‘·T+<äì Vü‰øÏ+>¥ uÛ≤$+#ê&ÉT. Vü‰øÏ+>¥qT nHês√>∑´+>± ñqï|ü&ÉT
ø£+{ÏøÏ s¬ |üŒ˝≤ #·÷düT≈£î+~. Áù|$T+∫q eTìwæ uÛ≤s¡´>± eùdÔ J$‘·+˝À, @eTìôwH’ ê
@<ÓH’ ê kÕ~Û+#·>\∑ &ÉT. u≤<Û˝ä À¢, nHês√>∑´+˝À ≈£L&Ü Ä<ä]+#˚ eTVü≤‘·sÔ X¡ ø¯ ÔÏ Ád”eÔ T÷]Ôøπ
ñ+~. zs¡TŒ˝À uÛ÷Ñ e÷‘·˝≤ eéVü≤]+#˚>T∑ D+ uÛ≤s¡´≈£î e÷Á‘·yT˚ ñ+~. ø±\>∑eTq+˝À
mH√ï s√E\T >∑&∫ç b˛j·÷sTT. ˇø±H=ø£ dü+<äs“¡ +¤ ˝À Vü‰øÏ+>¥ Ç˝≤ Á|ükÕÔ$+#ê&ÉT
ªªyÓ÷{≤sY q÷´sêHé »ãT“$TqVü‰, @ $wüjT· +˝À≈£L&Ü n<äèwüeº +‘·TDÒ.í CÒH,é |æ\\¢ T
sêãsYº, \÷d”, {ÏMTà\ Áù|eT, düVü≤ø±sê\T J$‘·+˝À ø£*–q Çã“+<äT\ qT+&ç
düT\Te⁄>± J$‘êìï eTT+<äT≈£î q&çbÕsTT. Hê eè‹Ô˝À $»j·÷ìøÏ ø±s¡D+ yêπs.
uÛÖ‹ø£XÊÁdü+Ô ‘√ ‘·q X¯Øs¡eT+‘ê ì+&çb˛sTTq|ü&ÉT, »ãT“≈£î kÕúq+ m+‘· ñ+≥T+<äì

Á|üuÛÀ~kÕÔ&ÉT. n~ n+‘· Ä≥+ø±ìï düèwæº+#·˝Ò<äT. πø+Á_&ç® $X¯«$<ë´\j·T+˝À
\TπøwæjT· Hé Ä#ês¡´ |ü<$ä e∫Ãq ‘·sê«‘· Vü‰øÏ+>¥≈î£ mH√ï >ös¡e|ü‘ø· ±\T \_Û+#êsTT.
ø±\+ø£<ä∏ |ü⁄düøÔ +£ d”ôº |Hò é Vü‰øÏ+>¥ J$‘·+˝À ø±\#·Áø±ìï ‹|æŒ+~. Äj·Tq≈£î \_ÛdTü qÔ ï
yÓT&É˝Ÿ‡øÏ m+‘√ ÄX¯Ãs¡ý˚Tdæ+~. –˙ïdt ãTø˘ Ä|òt ]ø±s¡T‡¶ ˝À <ëìøÏ kÕúq+ \_Û+∫+~.
ˇø£ $T*j·THé ø±|”\T neTTà&ÉTb˛e&É+ n+‘·dTü \uÛ+Ñ ø±<äT. düe÷»+˝À d”ôº |Hò qé T z
ôd\Á_{Ï>± e÷]Ã+~. Ä |ü⁄düøÔ +£ ˝Àì $wüj÷· \T n+<ä]ø° ns¡+ú ø±≈£îHêï, $X¯«+
ìj·TeTã<äΔeT˙, yê{Ïì ns¡ú+ #˚düTø√>∑\eTì ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡+{≤&ÉT Vü‰øÏ+>¥.
n+‘·]ø£+å ˝À »s¡T>∑T‘·Tqï n<äT“¤‘ê*ï $e]dü÷Ô »Hê*ï n+‘·]ø£j å ÷· q+ #˚sTT+#·&+É
n+<ä]ø° #˚‘ø· ±<äT. uÛÖ‹ø£ XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T ø±\_˝≤*ï $e]+#·&+É e\¢, XÊÁdüÔ s¡#s· TT‘·\T
}Vü‰»>∑‘T· ˝Ô ÀìøÏ yÓ[fl $Vü≤]+#·>*∑ >±s¡T. ø±\_˝≤\T eTØø±s¡T q\T|ü⁄ø±e⁄, ˇø£
dæús¡yÓTÆq |ü<äΔ‹, ø£D≤\qT,$øÏs¡D≤\qT $&ÉT<ä\ #˚kÕÔj·Tqï $wüj·÷ìï ‘Ó*bÕs¡T.
eTìwæ≈£îqïfÒº qø£åÁ‘ê\≈£î eTs¡D eTT+≥T+<äqï $wüj·T+ kÕe÷q´ Á|üC≤˙ø±ìøÏ
ns¡+ú ø±<äT. qø£Áå ‘·+ |ü‘q· yÓTÆ ø±\_\+>± e÷s¡T‘·T+~. Bìï H˚sT¡ >± #·÷&É˝eÒ TT.
BH˚ï Vü‰øÏ+>¥ sπ &çjT˚ wüHé nì n+{≤s¡T.
eTìwæ #·ìb˛sTTq ‘·sê«‘· $X¯«+˝À ø£ì|æ+#·ì rsê\≈£î yÓfió¯ fl‘ê&Éì ø=+<ä]
uÛ≤eq. s¬ +&ç+{ÏøÏ ø=+‘· kÕeTéTT+~. ø±\_\+˝À @ edüTeÔ ⁄ |ü&Hç ê e÷j·TyÓTÆ
n+‹eT+>± Vü‰øÏ+>¥ sπ &çjT˚ wüH>é ± e÷s¡T‘·T+~. @ XÊÁdüyÔ ‘˚ sÔ· TTHê eTìwæ˝À ø£*>π
Áù|s¡D Ä<Ûës¡+>± XÊÁdü|Ô *üò ‘ê\qT }Væ≤kÕÔ&TÉ . yê{Ï s¡TEe⁄\ ø√dü+ Á|üjT· ‹ïkÕÔ&TÉ .
Ç|üŒ{Ï es¡≈£î Ç˝≤π> »s¡T>∑T‘·THêïj·Tì d”ºô|òHé yÓ\¢&ç+#ê&ÉT. _>¥u≤´+>¥
dü+uÛÑ$+∫q|ü&ÉT $X¯«+ Äs¡+uÛÑyÓTÆ+<äì $X¯«dækÕÔqT. $X¯« Ä$sê“¤yêìï uÛÖ‹ø£
XÊÁdüÔ ìj·Te÷\T ‘Ó\T|ü⁄‘êsTT. ø±˙ eTq+ ns¡+ú #˚dTü ø√˝Òì ø=ìï $X¯«ìj·Te÷*ï
<˚e⁄&ÉT düèwæ+º #ê&Éì m+<äT≈£î nqTø√s¡T nì Á|ü•ïkÕÔ&TÉ Vü‰øÏ+>¥. uÛÖ‹ø£XÊÁdüÔ $wüjT·
Ä<Ûës¡+>± Áù|eT, $XÊ«dü+, HÓ‹’ ø£‘q· T $e]+#·˝eÒ T+{≤&ÉT. ø±˙, uÛÖ‹ø£, >∑D‘Ï ·
XÊÁkÕÔ˝À¢ e⁄|üj÷Ó –+#˚ ‘ê]ÿø£ |ü]C≤„q+, ì»J$‘·+˝À ≈£L&Ü e÷s¡<Z sä Ù¡ ø£+ ø±e#·TÃ.
$X¯«+ m+<äT≈£î ñ+<äqï Á|üXï¯ ≈£î <˚e⁄&ç ñìøÏì yê&ÉTø√e#·Ã+{≤s¡T. d”ôº |Hò ,é eTìwæ
}Væ≤+∫q <ëìø£+fÒ _Ûqï+>± »]–q|ü&ÉT dü+‘√cÕìøÏ ne<ÛäT\T+&Ée⁄. ø=ìï
dü+e‘·‡sê\≈£î d”ôº |Hò é J$‘·+ n+‘·eTÚ‘·T+<äì ‘Ó*|æq &Üø£sº T¡ ,¢ H˚&TÉ ÄX¯Ãsê´ìøÏ
˝ÀHÍ‘·THêïs¡T. &Üø£ºs¡T¢ <ÛäèMø£]+∫q <ëìø£Hêï 30 dü+e‘·‡sê\ô|’>± J$+#·&É+,
|æ\\¢ ≈£î ‘·+Á&ç ø±e&É+ m+‘√ n<äèwü+º >± uÛ≤$+#ê&ÉT Vü‰øÏ+>¥. Á|üøè£ ‹ Á|ükÕ~+∫q
J$‘·+, Äs√>∑´+, Hê|üì $wüjT· +˝À qqTï eTT+<ä+» y˚ùd˝≤ #˚d+æ <äì ‘Ó*bÕs¡T.
J$‘·+˝À >∑Ts¡T‘ê«ø£s¸¡ DqT ø±«+≥yéT yÓTø±ìø˘‡‘√ eTT&çô|{Ïº Á|üøè£ ‹ X¯≈î£ \Ô ‘√ düyTÓ øÆ ´£
|üs#¡ &· Üìï ‘Ó\TdüTø√yê\ì ÄX¯ Vü‰øÏ+>¥≈î£ +~.
ª~ ˝≤sY® ùdÿ˝Ÿ Ádüøº Ã£ sY Ä|òt ùdŒwt f…+Æ μ nH˚ |ü⁄düøÔ ±ìï m©¢d‘t √ ø£*dæ Vü‰øÏ+>¥
sêkÕ&ÉT. n~ ø±\+ ø£<˝ä∏ ≤>± bÕ|ü⁄\sY |ü⁄düøÔ +£ ø±<äT. Á|ü‘´˚ ø£ bÕsƒ≈¡ î£ \ø√dü+ sêdæq
|ü⁄düøÔ e£ T~. <ëì˝À kÕ+πø‹ø£ |ü<Cä ≤˝≤\T e⁄+{≤sTT. á s¡#q· ≈£î s√»sY ô|Hé s√CŸ,
sêãsYº C…s√ø˘, Áu≤+&ÉHé ø±s¡sº ,Y C≤sY® m©‡dt\T Vü‰øÏ+>¥≈î£ düV≤ü ø±sêìï n+~+#ês¡T.
ø±«+≥+ dæ<ëΔ+‘ê\ô|’ |ü]XÀ<Ûqä #˚dTü qÔ ï|ü&ÉT >±´Ø –ã“Hé‡, &ÜHé ù|CŸ, õyéT Vü‰]º˝Ÿ\T
n+~+∫q #˚jT· ÷‘·qT eTs¡Te˝Òì~ nì Vü‰øÏ+>¥ ù|s=ÿHêï&ÉT. e÷s¡<Z ]ä ÙøÏ ø°]Ô øÏØ{≤\T
øπ e\+ ‘·q ø£èwæe˝Ò¢ ø±<äT, |ü]XÀ<Ûøä £ $<ë´s¡T\ú ìs¡+‘·s¡ ø£èwæ, ‘√&ÜŒ≥T, n+‘·s+¡ –ø£
$wüj÷· ˝À¢ düV≤ü ø±s¡+ e\¢H˚ \_ÛkÕÔsTT. e´øÏ>Ô ±qT, |ü]XÀ<Û≈ä î£ &ÉT>±qT ù|s=+<ë\+fÒ,
≈£î≥T+ã düuÛÑT´\≈£î, |ü]XÀ<Ûäø£ $<ë´s¡Tú\ HÓ’‹ø£ ‘√&ÜŒ≥T m+‘√ nedüs¡+. á
$wüjT· +˝À Vü‰øÏ+>¥ >=|üŒ n<äèwüeº +‘·T&ç>± ù|s=ÿqe#·TÃ. @ e÷s¡<Z ]ä Ù n+‘·s+¡ –ø£
$wüjT· +˝À ≈£L&Ü ˇø±H=ø£ dü+<äs“¡ +¤ ˝À |ü]XÀ<Ûøä £ $<ë´]ú kı+‘· _&É\¶ ø£Hêï n~Ûø+£ >±
eéVü≤]kÕÔ&TÉ . Á_j·÷Hé ${ŸqT á dü+<äs“¡ +¤ >± Vü‰øÏ+>¥ ø=ìj·÷&Ü&ÉT. ${Ÿ áj·Tq
|ü]XÀ<Ûøä £ $<ë´]ú. z Á>∑+<∏ä s¡#q· #˚dTü qÔ ï düeTj·T+˝À Vü‰øÏ+>¥ H√{Ïe÷≥ |ü&bç ˛sTT+~.
uÛ≤ee´ø°øÔ s£ D¡ ≈£L&Ü ø£w‘ºü s· y¡ TÓ +Æ ~ *$+>¥ ôd+≥sY |ü<‹Δä q uÛ≤yê\qT e´ø£+Ô #˚ùd,Ô
Á>∑+<∏ä s¡#q· Á_j·÷Hé ${Ÿ ø=qkÕ–+#ê&ÉT. &˚$&é y˚Td”Hé ø£èwæe\¢ dæ+<∏ôä d»’ sY, e´øÏ>Ô ‘∑ ·
ø£+|üP´≥sYqT Vü‰øÏ+>¥ ø£~˝Ò #·Áø±\ ≈£îØÃøÏ neTsêÃs¡T. á neT]ø£ Vü‰øÏ+>¥ e´øÏ>Ô ‘∑ ·
ôd˝ºÌ ŸqT e÷]Ã+~. Äj·Tq Áyêdæq yê´kÕ\T, Ä|üŒ{Ï ø±\+˝À m~–q XÊÁdüÔ |ü]~ÛøÏ
˝Àã&ç ñHêïj·THêïs¡T. @ XÊÁdüsÔ #¡ H· H’Ó ê, n|üŒ{Ï s¡#s· TT‘· |ü]C≤„q |ü]|üø±«ìøÏ ˝Àã&ç
ñ+≥T+~. XÊÁdüÔ dü<dä Tü ‡˝À¢, düu˝ÑÛ À¢ ≈£L&Ü Vü‰øÏ+>¥ d”«#Y dæ+<∏ôä d»’ sYqT|üj÷Ó –+∫
dü_≈Û î£ \qT yÓT|æŒ+#˚yês¡T. Vü‰øÏ+>¥ $X¯« s¡#q· ≈£î >¬ ©*jÓ÷, q÷´≥Hé uÛ≤eq\T |ü⁄Hê~
y˚kÕsTT. ÄHê{Ï s√E˝À¢H,˚ Ä XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T $X¯«+˝À @ ÁbÕ+‘· |ü]dæ‘ú T· \HÓH’ ê uÛÖ‹ø£,
>∑D‘Ï · XÊÁdüÔ ìj·Te÷\ Ä<Ûës¡+>± $X‚w¢ +æ #·&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+<äì ‘Ó*bÕs¡T. düs«¡ +
Hê≈£î ‘Ó\Tdüì nqTø√e&É+ eT÷s¡‘â «· +. á $X¯«+˝À düs«¡ E„&TÉ ñ+&É&TÉ . m+‘· >=|üŒ
XÊÁdüyÔ ‘˚ ø¬Ô· H’ ê $C≤„q |ü]<ÛTä \T ñ+{≤sTT. ns¡+ú #˚dTü ≈£îqï~ ø=+‘Ó‘’ ,˚ ‘Ó\TdüTø√e\dæq~
ø=+&É+‘·. Nø£{˝Ï À nH˚«wæ+#ê*‡q s√E\T b˛j·÷sTT. $X¯«+ >∑T]+∫ ˇø£ dü+|üPs¡í
dæ<ëΔ+‘êìï Ä$wüÿ]+#·&ÜìøÏ H˚{Ïø° neø±X¯eTT+<äì Vü‰øÏ+>¥ uÛ≤eq. n~

kÕ~Û+∫qHê&ÉT $X¯«Á|ü|ü+#· Á|üuÛÑTe⁄\+ ø±>∑\eT+{≤s¡T. $X¯«+ Áø£eTã<ä›eTì
uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À ‘·|üŒ≈£î+&Ü <ëì>∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡ì Vü‰øÏ+>¥ qeTàø£+. eTìwæ
}Væ≤+#·&+É ˝À ‘·|ü ˝Ò<Tä . }Vü≤≈£î }‘·$T#˚Ã <ës¡T\ ø√dü+ nH˚«wæ+#ê*. J$‘·+˝À
$»j·÷ìï bı+<ë\qT≈£î+fÒ yÓT≥¢y|’Ó ⁄ü #·÷dü÷Ô e⁄+&É≈î£ +&Ü, Ä yÓT≥T¢ m≈£îÿ‘·÷ b˛yê\ì
eTVü‰‘êà>±+BÛ ‘Ó*bÕs¡T. n˝≤π>, eTìwæ $C≤„q+ ø=+‘·es¡øπ $dü]Ô +∫ ñ+≥T+<äì
Ä˝À∫+#˚<ëìø£+fÒ, XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T $X¯« ne>±Vü≤q≈£î q&ÉT+ø£{≤º\ì Vü‰øÏ+>¥ ù|s=ÿHêïs¡T.
$»j·T+ ˇø£ >∑eTq+ e÷Á‘·y˚T. mìïkÕs¡T¢ z&çHê ¬>\e&ÜìøÏ J$‘·+˝À eTs√
neø±X¯+ ñ+≥T+~. n˝≤π>, @s√C…H’ ê $X¯«+ Áø£eT ã<äeΔ Tì, á dü‘ê´ìï XÊÁdüÔ
Á|ü|+ü #·+ >∑T]ÔdTü +Ô <äì Äj·Tq q$Tàø£.

STEPHEN HAWKING QUOTES
♦ (YHQLIWKHUHLVRQO\RQHSRVVLEOHXQLILHGWKHRU\LWLVMXVWDVHWRI
UXOHVDQGHTXDWLRQV:KDWLVLWWKDWEUHDWKHVILUHLQWRWKHHTXDWLRQV
DQGPDNHVDXQLYHUVHIRUWKHPWRGHVFULEH"
♦ *RGQRWRQO\SOD\VGLFH+HDOVRVRPHWLPHVWKURZVWKHGLFHZKHUH
WKH\FDQQRWEHVHHQ
♦ , KDYH QRWLFHG HYHQ SHRSOH ZKR FODLP HYHU\WKLQJ LV SUHGHVWLQHG
DQGWKDWZHFDQGRQRWKLQJWRFKDQJHLWORRNEHIRUHWKH\FURVVWKH
URDG
♦ ,WKLQNFRPSXWHUYLUXVHVVKRXOGFRXQWDVOLIH,WKLQNLWVD\VVRPH
WKLQJDERXWKXPDQQDWXUHWKDWWKHRQO\IRUPRIOLIHZHKDYHFUHDWHG
VRIDULVSXUHO\GHVWUXFWLYH:H¶YHFUHDWHGOLIHLQRXURZQLPDJH
♦ ,I ZH GR GLVFRYHU D FRPSOHWH WKHRU\ LW VKRXOG EH LQ WLPH XQGHU
VWDQGDEOH LQ EURDG SULQFLSOH E\ HYHU\RQH7KHQ ZH VKDOO DOO SKL
ORVRSKHUVVFLHQWLVWVDQGMXVWRUGLQDU\SHRSOHEHDEOHWRWDNHSDUWLQ
WKHGLVFXVVLRQRIZK\ZHDQGWKHXQLYHUVHH[LVW
♦ ,QWHOOLJHQFHLVWKHDELOLW\WRDGDSWWRFKDQJH
♦ ,W LV QR JRRG JHWWLQJ IXULRXV LI \RX JHW VWXFN :KDW , GR LV NHHS
WKLQNLQJDERXWWKHSUREOHPEXWZRUNRQVRPHWKLQJHOVH6RPHWLPHV
LWLV\HDUVEHIRUH,VHHWKHZD\IRUZDUG,QWKHFDVHRILQIRUPDWLRQ
ORVVDQGEODFNKROHVLWZDV\HDUV
♦ ,WLVQRWFOHDUWKDWLQWHOOLJHQFHKDVDQ\ORQJWHUPVXUYLYDOYDOXH
♦ 0RVWVHWVRIYDOXHVZRXOGJLYHULVHWRXQLYHUVHVWKDWDOWKRXJKWKH\
PLJKW EH YHU\ EHDXWLIXO ZRXOG FRQWDLQ QR RQH DEOH WR ZRQGHU DW
WKDWEHDXW\

♦ 0\JRDOLVVLPSOH,WLVDFRPSOHWHXQGHUVWDQGLQJRIWKHXQLYHUVH
ZK\LWLVDVLWLVDQGZK\LWH[LVWVDWDOO
♦ 1RWRQO\GRHV*RGSOD\GLFHEXWKHVRPHWLPHVWKURZVWKHPZKHUH
WKH\FDQQRWEHVHHQ
♦ 2QHFDQQRWUHDOO\DUJXHZLWKDPDWKHPDWLFDOWKHRUHP
♦ 6RPHRQHWROGPHWKDWHDFKHTXDWLRQ,LQFOXGHGLQWKHERRNZRXOG
KDYHWKHVDOHV
♦ 7KHXVXDODSSURDFKRIVFLHQFHRIFRQVWUXFWLQJDPDWKHPDWLFDOPRGHO
FDQQRWDQVZHUWKHTXHVWLRQVRIZK\WKHUHVKRXOGEHDXQLYHUVHIRU
WKHPRGHOWRGHVFULEH:K\GRHVWKHXQLYHUVHJRWRDOOWKHERWKHURI
H[LVWLQJ"
♦ 7KHZKROHKLVWRU\RIVFLHQFHKDVEHHQWKHJUDGXDOUHDOL]DWLRQWKDW
HYHQWVGRQRWKDSSHQLQDQDUELWUDU\PDQQHUEXWWKDWWKH\UHIOHFWD
FHUWDLQXQGHUO\LQJRUGHUZKLFKPD\RUPD\QRWEHGLYLQHO\LQVSLUHG
♦ 7KHUHDUHJURXQGVIRUFDXWLRXVRSWLPLVPWKDWZHPD\QRZEHQHDU
WKHHQGRIWKHVHDUFKIRUWKHXOWLPDWHODZVRIQDWXUH
♦ :HDUHMXVWDQDGYDQFHGEUHHGRIPRQNH\VRQDPLQRUSODQHWRID
YHU\DYHUDJHVWDU%XWZHFDQXQGHUVWDQGWKH8QLYHUVH7KDWPDNHV
XVVRPHWKLQJYHU\VSHFLDORFRQILQHRXU³(LQVWHLQZDVZURQJ
ZKHQKHVDLG³*RGGRHVQRWSOD\GLFH´&RQVLGHUDWLRQRIEODFNKROHV
VXJJHVWVQRWRQO\WKDW*RGGRHVSOD\GLFHEXWWKDW+HVRPHWLPHV
FRQIXVHVXVE\WKURZLQJWKHPZKHUHWKH\FDQ¶WEHVHHQ´

FILMOGRAPHY - STEPHEN HAWKING
*HQLXV RI %ULWDLQ 7KH 6FLHQWLVWV :KR &KDQJHG WKH :RUOG >6HOI@
$VNLQJ%LJ4XHVWLRQV79HSLVRGH>$FWRU@
2XWRIWKH'DUNQHVV79HSLVRGH>$FWRU@
7KH/LJKWV&RPH2Q79HSLVRGH>$FWRU@
$ 5RRPIXO RI %ULOOLDQW 0LQGV 79 HSLVRGH >$FWRU@
7KH)LUVW)LYH79HSLVRGH>$FWRU@
³,QWRWKH8QLYHUVHZLWK6WHSKHQ+DZNLQJ´>6HOI@>:ULWHU@
7KH6WRU\RI(YHU\WKLQJ79HSLVRGH>$FWRU@
7LPH7UDYHO79HSLVRGH>$FWRU@
$OLHQV79HSLVRGH>$FWRU@
7KH&KDOOHQJHRI4XDQWXP5HDOLW\9>$FWRU@

³1DNHG6FLHQFH´>6HOI@>VSHFLDOWKDQNV@
6WHSKHQ+DZNLQJ¶V8QLYHUVH79HSLVRGH>VSHFLDOWKDQNV@
$OLHQ&RQWDFW79HSLVRGH>$FWRU@
%H\RQGWKH+RUL]RQ>$FWRU@>:ULWHU@

6WHSKHQ +DZNLQJ¶V %H\RQG WKH +RUL]RQ 86$
(complete title)
4XDQWXP5RXOHWWH>$FWRU@
7KHWK+RXU>$FWRU@

/HRQDUGR'L&DSULR3UHVHQWV7KHWK+RXU,QWHU
QDWLRQDO (English title) (long title)
/DVW'D\VRQ(DUWK79>$FWRU@
'LH,QYDVLRQGHU,GHHQ79>$FWRU@
,QYDVLRQRIWKH,GHDV,QWHUQDWLRQDO(English title)

³+RUL]RQ´>6HOI@
7KH+DZNLQJ3DUDGR[79HSLVRGH>$FWRU@
7KH7LPH/RUGV79HSLVRGH>$FWRU@
$OLHQ3ODQHW79>$FWRU@
7KH6N\DW1LJKW>6HOI@
7KH%LUWKRIWKH8QLYHUVH79HSLVRGH>$FWRU@
6WHSKHQ+DZNLQJ¶V8QLYHUVH79PLQLVHULHV

>$FWRU@
*UHDW&RPSRVHUV>6HOI@
5LFKDUG:DJQHU79HSLVRGH

>$FWRU@
5HDOLW\RQWKH5RFNV79VHULHV>:ULWHU@
7KH6FLHQFHRI6WDU7UHN79>$FWRU@
7KH&RORXUVRI,QILQLW\79>$FWRU@
&RORXUVRI,QILQLW\,V*RGD1XPEHU"
,QWHUQDWLRQDO(English title) (long title)
)DWHRIWKH8QLYHUVH>$FWRU@>:ULWHU@
7KH0DNLQJRI
$%ULHI+LVWRU\RI7LPH
79>$FWRU@
$%ULHI+LVWRU\RI7LPH>$FWRU@>:ULWHU@
7KH$VWURQRPHUV79HSLVRGH>$FWRU@
&UHDWLRQRIWKH8QLYHUVH79>$FWRU@

*RGGLGQRWFUHDWHWKH8QLYHUVHDQGWKH%LJ%DQJZDVDQLQHYL
WDEOHFRQVHTXHQFHRIWKHODZVRISK\VLFV
*RGKDVQRDQ\SODFHLQWKHRULHVDQWKHFUHDWLRQRIWKHXQLYHUVHGXHWR
DVHULHVRIGHYHORSPHQWLQSK\VLFV
,Q WKH *UDQG GHVLJQ 6WHSKHQ +DZNLQJ JLYHV KLV SHUVSHFWLYHV DQ
SK\VLFDOUHDOLW\DQGH[SHFWDWLRQVIRUIXWXUHIXQGDPHQWDOSK\VLFV
+DZNLQJVD\VLQKLVERRN7KH*UDQG'HVLJQWKDWJLYHVWKHH[
LVWHQFHRIJUDYLW\WKHXQLYHUVHDQDQGZLOOFUHDWVLWVHOIIURPQRWKLQJ
7KHWLPHVRI/RQGRQ
6SRQWDQHRXVFUHDWLRQLVWKHUHDVRQWKHUHLVVRPHWKLQJUDWKHUWKDQ
QRWKLQJ ZK\ WKH XQYLHUVH H[LVWV ZK\ ZH H[LVW ,W LV QRW QHFHVVDU\ WR
LQYRNH*RGWROLJKWWKHEOXHWRXFKSDSHUDQGVHWWKHXQLYHUVHLVJRLQJ
,IZHGLVFRYHUDFRPSOHWHWKHRU\LWZRXOGEHWKHXOWLPDWHWULPSKD
UHDVRQIRUWKHPZHVKRXOGNQRZWKHPLQGRI*RG$%ULHI+LVWRU\RI
7LPH
$QHZVHULHVRIWKHRULHVPDGHDFUHDWRURIWKHXQLYHUVHUHGXQGDQW
7KHWLPHVRI/RQGRQ
6WHSKHQ+DZNLQJKDVFRQWULEXWHGDVPXFKDVDQ\RQHVLQFH(LQVWHLQW
WRRXUXQGHUVWDQGLQJRIJUDYLW\&RSOH\0HGDORIWKH5R\DO6RFLHW\LVD
ILWWLQJ UHFRJQL]DWLRQ RI DQ DVWRQLVKLQJ UHVHDUFK FDUHHU VSRQQLQJ PRUH
WKDQ\HDUV3UHVLGHQWRIWKH5R\DO6RFLHW\
:KLOHPDQ\SURPLQHQWSK\VLFLVWV&RVPRORJLVWVDQGDVWURPHUVKDYH
PDGHSURPLQHQWFRQWULEXWLRQVWRWKHVWXG\RITXDQWXPJUDYLW\DQG&RV
PRORJ\WKHLPSDFWRIVWHSKHQ+DZNLQJ
VFRQWULEXWLRQVWRWKHILHOGWUXO\
VWDQGRXW3URFHHGLQJVRIWKH+DZNLQJ
VWK%LUWKGD\
$%ULHI+LVWRU\RI7LPHKDVEHHQLQ7KH6XQGD\7LPHVEHVWVHOOHUV
OLVWIRUZHHNV*XLQQHVV%RRNRI5HFRUGV

6WHSKHQ+DZNLQJDQG5RJHU3HQURVH

|ü‘·ø±\T-dü‘êÿsê\T
1974 - sêj·T˝Ÿ kıôd’{° Ä|òt \+&ÉHé düuÛÑ´‘·«+
1975 - m&ç¶+>∑ºHé |ü‘·ø£+
1976 - sêj·T˝Ÿ kıôd’{Ï VüQ>∑dt |ü‘·ø£+, sêj·T˝Ÿ kıôd’{Ï Ä|òt ÄsYº‡≈£î >ös¡e
düuÛÑT´&ÉT
1979 - Ä\“sYº ◊Héd”ºHé |ü‘·ø£+
1979 - \Tπøwæj·THé Ábıô|òdüsY Ä|òt y˚T<∏äy˚T{Ïø˘‡, πø+Á_&ç® $X¯«$<ë´\j·T+, 30
dü+e‘·‡sê\T á |ü<ä$˝À ñHêïs¡T (1979-2009)
1981 - ÁbòÕ+øÏ¢Hé |ü‘·ø£+
1982 - Äs¡¶sY Ä|òt ~ Á_{Ïwt m+ô|’sY
1985 - >√˝Ÿ¶ yÓT&É˝Ÿ Ä|òt ~ sêj·T˝Ÿ nÁkÕºq$Tø£˝Ÿ
1986 - yÓT+ãsY Ä|òt ~ b˛+f…|òæø£˝Ÿ nø±&ÉMT Ä|òt ôd’q‡dt.
1988 - z˝ŸŒ¤ Áô|’CŸ ÇHé |òæõø˘‡
1989 - Á|æHé‡ Ä|òt ndüTº]j·Tdt nyêsY¶‡ ÇHé ø±+ø±sY¶
1989 - ø£+bÕìj·THé Ä|òt ÄqsY
1999 - E*j·Tdt m&é>∑sY ˝…’*Hé |ò”˝Ÿ¶ Áô|’CŸ Ä|òt ~ nyÓT]ø£Hé |òæõø£˝Ÿ kıôd’{Ï
2003 - yÓTÆK˝Ÿ düHé yÓ÷Ø¢ nyêsY¶ Ä|òt πøwt yÓÁdüºHé ]»sY« j·T÷ìe]Ù{Ï
2006 - ≈£L|”¢ yÓT&É˝Ÿ Ä|òt ~ sêj·T˝Ÿ kıôd’{Ï
2008 - bò˛ì‡ø± Áô|’dt Ä|òt ~ j·T÷ìe]Ù{Ï Ä|òt kÕì‡j·÷>√ &ç ø±+b˛ôdº˝≤¢
2009 - Áô|dæ&Óì‡j·T˝Ÿ yÓT&É˝Ÿ Ä|òt Á|ò”&ÉyéT
(The highest civilian honour in the United States)

d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥ J$‘· $X‚cÕ\T
(dü+øÏå|üÔ+>±)
|ü⁄≥Tºø£ : d”ºô|òHé $*j·T+ Vü‰øÏ+>¥
»qe] 8, 1942
Äø˘| ‡ süò ,¶Y Ç+>±¢+&ÉT, j·TT.¬ø.
ìyêdü+ : Ç+>±¢+&ÉT, j·TT.¬ø.
C≤rj·T‘· : j·TT.¬ø. (Á_{Ïwt)
|ü]XÀ<Ûq
ä øπ ‘Áå ê\T : n|üs¢ TT&é y˚T<∏y
ä T˚ {Ïø,‡˘ ~∏jT· ]{Ïø˘ |òõ
æ ø˘‡
ø±kÕà\J
$<ëúÛ≤´dü+ : Äø˘|‡ süò ¶Y $X¯«$<ë´\j·T+

øπ +Á_&ç® $X¯«$<ë´\j·T+
ñ<√´>∑ ìs¡«Vü≤D : øπ +Á_&ç® $X¯«$<ë´\j·T+, | ô ]MT≥sY

Çìwüß≥ º ÷´{Ÿ |òsü Y ~∏jT· ]{Ïø˝£ Ÿ |òõ
æ ø˘‡
|ü]XÀ<Ûq
ä |üs´¡ y˚ø≈å£ î£ &ÉT : &Óìïdt d
ô j
’ T· e÷
düT|
Á d
ü <
æ Δä |ü]XÀ<Ûq
ä \T : u≤¢ø˘ Vü≤À˝Ÿ,‡ ~∏jT· ]{Ïø˝£ Ÿ ø±kÕà\õ
ø±«+≥+ >Á ±${Ï, Vü‰øÏì>¥ sπ &çjT· dt
Vü‰øÏ+>¥ s¡#·q\T
1988 - A Brief History of Time
(dü+e‘·s‡ +¡ ˝À $T*j·THé ø±|”\T neTTà&ÉT b˛j·÷sTT)
1993 - Black Holes and Baby Universes and Other Essays
1996 - The Nature of Space and Time (with Sir Roger Penrose)
1997 - The large, the small and the Human Mind
(with Sir Roger Penrose)
2002 - The Universe in a Nutshell
2005 - A Brief History of Time (with Leonard Mlodinow)
2010 - The Grand Design (with Leonard Mlodinow)
»qs¡+»ø£ XÊÅdüÔ Á|ü#ês¡≈£î&ç>± . . .

Vü‰øÏ+>¥ mH√ï <ä÷s¡<sä Ù¡ Hé |Á <ü sä Ù¡ q*#êÃ&TÉ . Äj·Tq dü«j·T+>± Alien
Planet nH˚ f…*$»Hé d”]j·T˝Ÿ (ôdH ’ )‡é \˝À q{Ï+#ê&ÉT. Alien Planet nH˚
&çdüÿeØ #Ûêq˝Ÿ˝À Äj·Tq bÕÁ‘· ñ+~. The Simpsons and Futurama,
Family Guy ˝≤+{Ï Hê≥ø±˝À¢ ø£+|üP´≥sY <ë«sê s¡÷bı+~+∫q d”ºô|òHé
¡ «äÛ ìì yê&Üs¡T. The Fairly odd Parents, Dilbert Cartoon \˝À |
ø£+sƒ< Á ‘ü ´˚ ø£
bÕÁ‘·˝À ø£ì|æ+#ê&ÉT. |æ+ø˘ bòÕ¢sTT&é ^‘·+, Keep Talking˝À ø£+|üP´≥sY
Ä<Ûë]‘· yêsTTdtqT ñ|üj÷ Ó –+#ês¡T. The Division Bell, Party Animals
ù ]≥ Ä\“yTé \T yÓ\Te&Ü¶sTT. #Ûêq˝Ÿ4˝À ªe÷düsº Y Ä|òt ~ j·T÷ìesY,‡ Su-
|
perhero Movie nH˚ dæìe÷˝À d”| ôº H ò é Vü‰øÏ+>¥ n_Ûqj·T+ #˚kÕ&ÉT. Dark
Angel nH˚ TV d”]j·T˝Ÿ˝À z bÕÁ‘q · T b˛wæ+#ê&ÉT.

స్టీఫెన్ హాకింగ్

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

స్టీఫెన్ హాకింగ్

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

qMq $X¯«s¡÷|ü •*Œ

&Üˆˆ ÄsY. sêeTø£ècÕís

Á|ü#T· s¡D HÓ+. : 2350/307 ` 35 >∑‘· eTTÁ<äD\T : 2011,

Hê J$‘· >Á +∑ <∏ëìï |Á jü ÷Ó »qø£s+¡ >± eT\∫

4 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

6 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

8 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

10 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

12 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

14 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

16 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

18 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

20 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

22 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

24 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

26 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

&Üˆˆ sêps¡T sêeTø£ècÕís¬ &ç¶ 27

28 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

Ç+≥s¡÷´˝À MT <Û̊´j·T+ @$T≥ì Á|ü•ïùdÔ 0\JRDOLVDFRPSOHWHXQGHUVWDQGLQJRI

30 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

32 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

34 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

ø£èwüí _˝≤\ dü+>∑‘T· \T

36 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

38 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

40 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

Je+ ‘=* Äqyêﬁ¯óﬂ

Á>V∑ ‰ü +‘·s¡ yêdüT\ nH˚«wüD

$X¯« yê´|üq+ »s¡T>∑T‘√+<ë?

48 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

50 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

52 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

54 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

&Üˆˆ sêps¡T sêeTø£ècÕís¬ &ç¶ 55

56 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

&Üˆˆ sêps¡T sêeTø£ècÕís¬ &ç¶ 57

7KH&KDOOHQJHRI4XDQWXP5HDOLW\  9 >$FWRU@

%H\RQGWKH+RUL]RQ  >$FWRU@>:ULWHU@

4XDQWXP5RXOHWWH  >$FWRU@

7KHWK+RXU  >$FWRU@

/DVW'D\VRQ(DUWK  79 >$FWRU@

'LH,QYDVLRQGHU,GHHQ  79 >$FWRU@

58 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

7KH+DZNLQJ3DUDGR[  79HSLVRGH>$FWRU@

7KH7LPH/RUGV  79HSLVRGH>$FWRU@

$OLHQ3ODQHW  79 >$FWRU@

7KH%LUWKRIWKH8QLYHUVH  79HSLVRGH>$FWRU@

6WHSKHQ+DZNLQJ¶V8QLYHUVH  79PLQLVHULHV

5LFKDUG:DJQHU  79HSLVRGH

5HDOLW\RQWKH5RFNV  79VHULHV>:ULWHU@

7KH6FLHQFHRI6WDU7UHN  79 >$FWRU@

7KH&RORXUVRI,QILQLW\  79 >$FWRU@

)DWHRIWKH8QLYHUVH  >$FWRU@>:ULWHU@

$%ULHI+LVWRU\RI7LPH  >$FWRU@>:ULWHU@

7KH$VWURQRPHUV  79HSLVRGH>$FWRU@

&UHDWLRQRIWKH8QLYHUVH  79 >$FWRU@

&Üˆˆ sêps¡T sêeTø£ècÕís¬ &ç¶ 59

60 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

62 qMq $X¯«s¡÷|ü•*Œ d”ºô|òHé Vü‰øÏ+>¥

&Üˆˆ sêps¡T sêeTø£ècÕís¬ &ç¶ 63

ìyêdü+ : Ç+>±¢+&ÉT, j·TT.¬ø.

C≤rj·T‘· : j·TT.¬ø. (Á_{Ïwt)

$<ë´uÛ≤´dü+ : Äø˘|‡ süò ¶Y $X¯«$<ë´\j·T+

7KH&KDOOHQJHRI4XDQWXP5HDOLW\9>$FWRU@

%H\RQGWKH+RUL]RQ>$FWRU@>:ULWHU@

4XDQWXP5RXOHWWH>$FWRU@

7KHWK+RXU>$FWRU@

/DVW'D\VRQ(DUWK79>$FWRU@

'LH,QYDVLRQGHU,GHHQ79>$FWRU@

7KH+DZNLQJ3DUDGR[79HSLVRGH>$FWRU@

7KH7LPH/RUGV79HSLVRGH>$FWRU@

$OLHQ3ODQHW79>$FWRU@

7KH%LUWKRIWKH8QLYHUVH79HSLVRGH>$FWRU@

6WHSKHQ+DZNLQJ¶V8QLYHUVH79PLQLVHULHV

5LFKDUG:DJQHU79HSLVRGH

5HDOLW\RQWKH5RFNV79VHULHV>:ULWHU@

7KH6FLHQFHRI6WDU7UHN79>$FWRU@

7KH&RORXUVRI,QILQLW\79>$FWRU@

)DWHRIWKH8QLYHUVH>$FWRU@>:ULWHU@

$%ULHI+LVWRU\RI7LPH>$FWRU@>:ULWHU@

7KH$VWURQRPHUV79HSLVRGH>$FWRU@

&UHDWLRQRIWKH8QLYHUVH79>$FWRU@