#Í&ÉT uÛÑ÷eTT\T e´ekÕj·T+ jÓ÷>∑´+>± e÷s¡Ã&É+

q÷‘·q ÄsêZìø˘ XÊÁd”Ôj·T $<Ûëq+

uÛÑ÷$T, #Í&ÉT uÛÑ÷$T>± e÷s¡&ÜìøÏ #ê˝≤ ø±s¡D≤\T ñ+{≤sTT n$ :`
1. uÛÑ÷ $C≤„q XÊÁdüÔ|üs¡+>± |”¢k˛ºd”Hé j·TT>∑+ (2.5 \ø£å\ dü+e‘·‡sê\) qT+&ç H˚{Ï es¡≈£î uÛÑ÷$Tô|’
»]–q nH˚ø£ |ü]D≤e÷\T nq>± øå±s¡ KìC≤\T ô|òCŸ‡ bÕsY (Feldsphar), ô|ò˝Ÿ¶‡ <∏ësTT&é‡
(Peldgathords), yÓTÆø± e+{Ï KìC≤\T yê‘êes¡D Á|üuÛ≤e+ e\q ø£åj·Tø£s¡D+ #Ó+~ n‹ ∫qï
πsDTe⁄\T>± e÷] eT{Ϻ˝À ø£*dæq|ü⁄Œ&ÉT nì Ä eT{Ϻ jÓTTø£ÿ P ô|+#·&ÜìøÏ <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·T+~.
H

düeTTÁ<ärs¡ ÁbÕ‘ê\T ˇø£|ü⁄Œ&ÉT düeTTÁ<ä ˙{Ï˝À eTTì– ñ+&ç ‘·s¡Tyê‘· uÛÑ÷$T ô|’øÏ @s¡Œ&ç+~.
á ÁbÕ+‘ê\˝À eT{Ϻ, ñ|ü⁄Œ \eD≤\ kÕ+Á<ä‘· m≈£îÿe>± ñ+&É≥+, ø=ìï #√≥¢ <ëì‘√ bÕ≥T>±
#Í&ÉT ≈£L&Ü ñ+&É≥+.
2. s¡kÕj·Tq XÊÁdüÔ |üs¡+>± IA Á>∑÷|ü⁄ eT÷\ø±\T, II Á>∑÷|ü⁄ eT÷\ø±\ Á|üuÛ≤e+ \q øå±s¡ Á|üuÛ≤e+
ñ+≥T+~.
IA Á>∑÷|ü⁄ eT÷\ø±\T k˛&çj·T+, bı{≤wæj·T+, s¡T_&çj·T+, d”dæj·T+, ÁbòÕì‡j·T+
II Á>∑÷|ü⁄ eT÷\ø±\T yÓT^ïwæj·T+, u…]*j·T+, ø±*¸j·T+, ÁkÕºì¸j·T+
3. uÛÖ>√[ø£ dæú‹ |üs¡+>± nq>± düeTTÁ<ä rs¡ ÁbÕ+‘ê\T, ‘·≈£îÿe ˝À‘·T˝À ñqï uÛÑ÷>∑s¡“¤ »˝≤\T
ñqï ÁbÕ+‘ê\˝Àì ˙s¡T Ä$] ne«&É+ e\q \eD≤\T kÕ+Á<ä‘· ô|s¡>∑&É+ e\q eT{Ϻ jÓTTø£ÿ
HêD´‘· ‘·>∑TZ‘·T+~. k˛&çj·T+ XÊ‘·+ ô|s¡>∑&É+ e\q uÛÑ÷ uÛÖ‹ø£ dæú‹ e÷s¡T‘·T+~.
4. yê‘êes¡D XÊÁdüÔ|üs¡+>± n‘·´\Œ es¡¸bÕ‘·+ ñqï 500 mm/year ø£Hêï ‘·≈£îÿe es¡¸bÕ‘·+ ñqï
ÁbÕ+‘ê\˝À uÛ÷Ñ $T #Í&ÉTu≤πs neø±X¯+ ñ+~. n~Ûø£ y˚&ç yê‘êes¡D+ ≈£L&Ü <√Vü≤<ä|&ü TÉ ‘·T+~.
5. dü÷ø£àå JesêX¯ó\T XÊÁdü|Ô sü +¡ >±, uÛ÷Ñ $T Äs√>∑´+>± ñ+&Ü*, n+fÒ uÛ÷Ñ $T˝À ‘·–q+‘· dü÷ø£àå Jesê•
ñ+&Ü*. n+fÒ uÛÑ÷$T˝À ‘·–q+‘· ‘˚eT, ùd+Á~j·T ø£s¡“q+ ñ+&Ü*. Ç$ ˝À|æ+∫q|ü⁄Œ&ÉT Ä
uÛÑ÷$T jÓTTø£ÿ \ø£åD≤\T e÷s¡T‘êsTT.
#Í&ÉT uÛÑ÷eTT\T \ø£åD≤\T, á uÛÑ÷eTT\qT eTTK´+>± y˚dü$˝À #·÷∫q|ü⁄Œ&ÉT uÛÑ÷$Tô|’ ‘Ó\¢ì
˝Ò<ë q\¢ì bıs¡\T #ê˝≤ |ü\T#·>± ø£qã&ÉT‘êsTT. ˙s¡T uÛÑ÷$T˝ÀøÏ |”\TÃø√ø£b˛e&É+, uÛÑ÷$T >∑{Ϻ>±
ñ+&É≥+, Çø£ÿ&É ô|]π> yÓTTø£ÿ\T m<äT>∑T<ä\ ˝À|ü+ (b˛wüø±\T n+<äø£b˛e&É+), ‘·s¡T#·T s√>±\≈£î
>∑T] ø±e&É+ s¬ ‘’ T· \T >∑eTì+#·e#·TÃqT. ~>∑Tã&ç ‘·>&Z∑ +É , #Í&ÉT m≈£îÿe>± ñqï|ü⁄Œ&ÉT yÓTTø£ÿ\T #·ìb˛e&É+,
$‘·Ôq+ yÓTT\¬ø‘·Ôø£b˛e&É+ ≈£L&Ü »s¡T>∑T‘·T+~.

Page 1 of 4
 s¡kÕj·Tìø£ XÊÁdüÔ|üs¡+>± Á|üjÓ÷>∑XÊ\˝À |üØøÏå+∫ ‘Ó\TdüTø√e&É+ Bì˝À \eD≤\ kÕ+Á<ä‘·qT
m\Áø√º ø£+&ÉøϺ${° |üØø£å <ë«sê ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ. Bì |ü]e÷D≤ìï ªª&Ódæ ` d”yÓTHé‡/ MT≥s¡T (ds/m) >±
>∑T]ÔkÕÔs¡T. 4 ø£Hêï ‘·≈£îÿe⁄>± ñ+&Ü*. $ìeTj·T k˛&çj·T+ (Exchangeable Sodium (NA)) XÊ‘·+.
15% ø£Hêï ‘·≈£îÿe⁄>± ñ+&Ü*. ñ<äõq dü÷∫ø£ P Bìì 1 qT+&ç 14 es¡≈£î >∑T]ÔkÕÔs¡T. 7 qT+&ç
H

7.5 es¡≈£î ñ+&Ü*. á ô|’ \ø£åD≤\T á ÁøÏ+~ |ü{Ϻø£ <ë«sê #·÷&Ée#·TÃ.

‘·s¡>∑‹ Ç.dæ. (ED) $ìeTj·T k˛&çj·T+ XÊ‘·+ P dü÷∫ø£
H

ñ|ü⁄Œ eT{Ϻ 4% ø£Hêï m≈£îÿe 15% ø£Hêï ‘·≈£îÿe 8.5% ø£Hêï ‘·≈£îÿe
ñ|ü⁄Œ   #Í&ÉT 4% ø£Hêï m≈£îÿe 15% ø£Hêï m≈£îÿe 8.5% ø£Hêï m≈£îÿe
#Í&ÉT 4% ø£Hêï ‘·≈£îÿe 15% ø£Hêï m≈£îÿe 8.5% ø£Hêï m≈£îÿe

uÛÑ÷$Tô|’ ø£qã&˚ |ü\T#·ì bıs¡ ‘Ó\¢>± ñ+fÒ yê&ÉTø£ uÛ≤wü˝À bÕ\ #Í&ÉT n+{≤s¡T. Bì P 7.5 qT+&ç
H

8.5 es¡≈£î ñ+≥T+~. H˚\ ø=~›>± >∑T\¢>± ñ+≥T+~. H˚\ô|’ bıs¡ q\¢>± ñ+fÒ Bq P 8.5 qT+&ç H

10 es¡≈£î ñ+≥T+~. H˚\ >∑{Ϻ>± ñ+≥T+~, yÓTTø£ÿ\T #·ìb˛e&É+ ≈£L&Ü >∑eTì+#·e#·TÃqT.

#Í&ÉT ìj·T+Á‘·D #·s¡´\T ` ùd+ÁBj·T |ü<䛋 ` Á|üdüTÔ‘· $<Ûëq+ :
yê‘êes¡D+, ˙s¡T \uÛÑ´‘·, ˙{Ï HêD´‘·, eT{Ϻ jÓTTø£ÿ P $\TeqT ã{Ϻ $$<Ûä |ü<ä∆‘·T\T
H

bÕ{Ï+#ê*. Bì˝À ˙{Ï \uÛÑ´‘·, \_Û+#˚ ˙{Ï HêD´‘· eTTK´yÓTÆq~. ˙{Ï jÓTTø£ÿ P 7 >±qT ˙{Ï˝À
H

\eD≤\ kÕ+Á<ä‘· 1 ˝Ò<ë 1 ø£Hêï ‘·≈£îÿe>± ñqï~ $ìjÓ÷–+#ê*. dü+e‘·‡s¡+˝À M\qìï m≈£îÿe
s√E\T ˙s¡T \_Û+#·ø£b˛‘˚ |ü∫à s=≥º ms¡Te⁄\T y˚j·T&É+ ≈£L&Ü ø£wüº+ ne⁄‘·T+~. P \eD kÕ+Á<ä‘·
H

m≈£îÿe>± ñ+fÒ |ü∫à s=≥º ms¡Te⁄\T ≈£L&Ü u≤>± ô|s¡>∑e⁄. ø±e⁄q Ç˝≤+{Ï |ü]dæú‘·T\\˝À <äX¯\
yêØ>± |üqT\T #˚|ü{≤º*. n$.
yÓTT<ä≥ bı˝≤ìï eT&ÉT\T>± @s¡Œs¡#ê*. ˙s¡T ô|{Ϻ Hê\T>∑T s√E\ ‘·sT¡ yê‘· bÕs¡T<ä\ rj·÷*.
Ç{≤¢ M˝…’qìï kÕs¡T¢ #˚j·÷*. ‘·s¡Tyê‘· u≤>± <äTøÏÿ <äTìï eTs¡˝≤ Ç<˚$<Ûä+>± #˚j·÷*. Bì e\q
uÛÑ÷$T ˝À|ü\ m≈£îÿe>± ñqï \eD≤\qT ≈£L&Ü ‘=\–+∫ uÛÑ÷dæú‹ì e÷πsà Á|üj·T‘·ï+ #˚j·÷*.
‘·s¡Tyê‘· ø£+b˛düTº ms¡Te⁄\qT n~Ûø£+>± y˚dæ nq>± mø£sêìøÏ 20 πøõ© $‘·ÔHê\qT y˚dæ |üP‘· <äX¯˝À
uÛÑ÷$T˝À ø£*j·T<äTHêï*. Ç{≤¢ ˇπø dü+e‘·‡s¡+˝À ¬s+&ÉT ˝Ò<ë eT÷&ÉT kÕs¡T¢ #˚j·÷*.

uÛÑ÷$T jÓTTø£ÿ P $\Te ` b˛wüø±\

H

\uÛÑ´‘· :`
@ P e<ä› @ @ b˛wüø±\T yÓTTø£ÿ\≈£î
H

n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ekÕÔsTT eT]j·TT @ @

b˛wüø£ ˝ÀbÕ\T @s¡Œ&ÉT‘êsTT.

#Í&ÉT uÛÑ÷eTT\˝À ≈£L&Ü H˚\˝À #ê˝≤

s¡ø±\ b˛wüø±\T ñ+{≤sTT. ø±˙ P H

m≈£îÿe⁄>± ñqï|üŒ&ÉT n$ yÓTTø£ÿ\≈£î

Page 2 of 4
n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ sêe⁄. ø±e⁄q eTT+<äT>± uÛÑ÷$T jÓTTø£ÿ P $\TeqT ‘·–Z+#ê*. P $\TeqT
H H

‘·–Z+#·&ÜìøÏ b˛wüø±\T \uÛÑ´‘·qT ô|+#·&ÜìøÏ Á|ü‹ <ëìøÏ u≤ø°º]j·÷\T n+<äTu≤≥T˝À ñHêïsTT.

M{Ïì ñ|üjÓ÷–+#·Tø=ì #Í&ÉT uÛÑ÷eTT\qT düX¯´XÊeT\+>± #˚j·Te#·TÃqT. kÕ<Ûës¡D uÛÑ÷eTT\˝À
|ü+&ç+#˚ $<Û+ä >± n‹ ‘·≈î£ ÿe ø±\+˝À #Í&ÉT uÛ÷Ñ eTT\qT e´ekÕj·T jÓ÷>∑´+>± e÷]à n~Ûø£ |ü+≥\qT
|ü+&ç+#·e#·TÃqT.

H˚\ <ë«sê Çe«<ä>∑T ãjÓ÷ô|ò]º˝…’»s¡T¢

Je s¡kÕj·Tq ms¡Te⁄\qT yê&˚≥|ü⁄Œ&ÉT m≈£îÿe y˚&,ç ˝Ò<ë dü÷s¡´ ø±+‹ eT]j·TT s¡kÕj·THê\T ‘·>T∑ \≈£î+&Ü
#·÷düTø√yê*.
Acetobacter diazotrophicus qÁ‘·»ì #Ós¡≈£î |ü+≥≈£î
Azospirillum Brasillance or lipoferum qÁ‘·»ì e] |ü+≥≈£î
Rhyzobium qÁ‘·»ì |ü|ü⁄Œ C≤‹ |ü+≥\≈£î
Azotobacter chrococcum qÁ‘·»ì Ç‘·s¡ |ü+≥\≈£î
Pseudomonas Straita & Bacillus bòÕdüŒs¡dt u≤ø°º]j·÷
Megaterium (PSB) b˛{≤wt u≤ø°º]j·÷
Frateuria Aurantia (KSB) õ+ø˘ u≤ø°º]j·÷
VAM y˚s¡T¢ n_Ûeè~∆ eT]j·TT ‘˚eT, b˛wüø±\T n+<äCÒj·TTqT.
Thiobacillus SP dü\Œ¤sY u≤ø°º]j·÷
Serritia SP yÓT^ïwæj·T+ u≤ø°º]j·÷
Burkholderia SP dæ*ø± u≤ø°º]j·÷
Humic Acid y˚sT¡ ¢ n_Ûeè~∆, $‘·qÔ + yÓTT\¬ø‘·T≥Ô ≈£î ø±e\dæq m+C…e’ TT\T
Fulvic Acid ø±≥j·÷Hé mπøÃ+CŸ <ë«sê b˛wüø±\T n+<äCÒj·TTqT.

b˛wüø£ ˝ÀbÕ\qT ìyê]+#·&É+ ø√dü+ ø=ìï ø£cÕj·÷\qT ÁùdŒ #˚düTø=qe#·TÃqT. n‹ ‘·≈£îÿe Ks¡TÑ√
Ç+{Ï e<ä›H˚ ¬s’‘·T\T #˚düTø=qe#·TÃqT. n$ :`
|òæwt nyÓTÆH√Ädæ&é (#˚|ü\ nyÓTÆH√ ÄeT¢+) 5 qT+&ç 10 $T.©¢ / ©≥s¡T ˙s¡T
m>¥ nyÓTÆH√ Ädæ&é (ø√&çÁ>∑T&É¢ nyÓTÆH√ ÄeT¢+) 5 qT+&ç 10 $T.©¢ / ©≥s¡T ˙s¡T
|ü+#·>∑e´ 3 qT+&ç 5 $T.©¢ / ©≥s¡T ˙s¡T
k˛j·÷;Hé, qTe⁄«\T ˝Ò<ë ñ\e\T yÓTT\ø£\T ø£cÕj·T+ mø£sêìøÏ 1 πøJ d”&é‡, ø=ã“] ˙s¡T. ` 10
$T.© / 1 ©ˆˆ ˙s¡T
˙{Ï‘√ bÕ≥T nedüsêìï ã{Ϻ |ü⁄\¢ eTõ®>∑, u≤ø°º]j·÷\T ø£*dæ yê&ÉTø=qe#·TÃqT. Ç{≤¢ Á|ü‹
15 s√E\≈£î ˇø£kÕ] ÁùdŒ #˚j·÷*.

Page 3 of 4
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À \ø£å˝≤~ mø£sê\T #Í&ÉT uÛÑ÷eTT\T>± ñHêïsTT. M{Ïì |ü+≥\≈£î nqT≈£L\+>±
e÷s¡Ã&ÜìøÏ e´ekÕj·T XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T dü÷∫+∫q |ü<ä∆‹ <ë«sê nq>± |ü∫à s=≥º ms¡Te⁄\T õ|ü‡+
yê&É&É+ m≈£îÿe ø±\+ eT]j·TT m≈£îÿe ÁX¯eT‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï |üqT\T. uÛÑ÷$Tì e÷s¡Ã&ÜìøÏ m≈£îÿe
ø±\+ |ü{Ϻ q≥¢sTT‘˚ ¬s’‘·T m≈£îÿe qwüºb˛j˚T neø±X¯+ ñ+~. ø±e⁄q q÷‘·q XÊÁd”Ôj·T $<ÛëHê\‘√
n‹ ‘·≈£îÿe ø±\+˝À uÛÑ÷$Tì e÷s¡Ãe#·TÃ.

#Í&ÉT uÛÑ÷eTT\≈£î q÷‘·q XÊÁd”Ôj·T $<Ûëq+:`

dü\Œ¤sY Äøχ&Óõ’ +>¥ u≤ø°]º j·÷qT (Thiobacillus sp) Ç∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT uÛ÷Ñ $T˝Àì k˛&çjT· +, ø±*¸jT· + ‘·~‘·s¡
eT÷\ø±\T, yê{Ï nj·÷qT¢ dü˝Œ¤sY‘√ #·s¡´ bı+~ yê{Ï jÓTTø£ÿ dü˝ÒŒ¤{Ÿ\T @s¡Œs¡∫ P qT ‘·–ZkÕÔsTT.
H

n<˚$<Ûä+>± ˙{Ï˝À #·s¡´‘√ #·s¡´ »]|æq|üŒ&ÉT Ä eT÷\ø±\ jÓTTø£ÿ ôV’≤Á&ܬø’‡&é\T ≈£L&Ü @s¡Œs¡TkÕÔsTT.
á$<Û+ä >± P ‘·>T∑ ‘Z T· +~. s¬ ‘’ T· \T u≤ø°]º j·÷\qT Ç#˚à Á|ü‹kÕ] <äTøÏÿ <äTqï&É+ e\q n&ÉT>∑T bıs¡˝˝Àì
H

eT{Ϻ ≈£L&Ü ÁøÏ+~øÏ ô|’øÏ sêe&É+ e\q eT+∫ #·s¡´ »]–, |òü*‘ê\T u≤>∑T+{≤sTT.

uÛÑ÷$T <ë«sê •©+Á<ä yê´~Û ìyês¡D≈£î á ÁøÏ+~ u≤ø°º]j·÷\qT ˝Ò<ë |òü+^\qT yê&Ée#·TÃqT.
g HÓeT{À&ÉT¢ (qT*|ü⁄s¡T>∑T) kÕdæ˝ÀyÓTÆdædt
g y˚s¡T |ü⁄s¡T>∑T (|ü∫Ãy˚s¡T <ë«sê edüTÔ+~) ` yÓT{≤¬s’õj·T+ nìk˛dæ˝…
g y˚s¡T Á≈£îfi¯ófl ‘Ó>∑Tfi¯ófl ` f…Æø√ &Ósêà$]&ç, Áf…ÆH√&ÓsêàVü≤sê®ìj·T+
g •©+Á<ÛäHê•ì ` düT&√yÓTTHêdt bò˛¢s√dædt.

uÛÑ÷$TøÏ u≤ø°º]j·÷ ˝Ò<ë |òü+^\qT Ç#˚à |ü<䛋 :`

ˇø£ mø£sêìøÏ Á|ü‹ 15 s√E\≈£î ˇø£kÕ] H˚\ ‘˚eT>± ñqï|ü⁄Œ&ÉT ˝Ò<ë ˙{ÏøÏ Ç#˚à ‘·&ÉT\
<ë«sê Çyê«*. u≤ø°º]j·÷ ˝Ò<ë |òü+^\qT s¡kÕj·THê\T yê&˚ bÕÁ‘·\˝À>±ì, |ü]ø£sê\˝À >±ì,
X¯óÁuÛÑ+ #˚j·T≈£î+&Ü yê&Ésê<äT. u≤ø°º]j·÷\qT m+&É˝À ñ+#·sê<äT.
200©ˆˆ ˙{Ïì ˇø£ Á&ÉeTTàqT ˙&É˝À ñ+∫ ˙s¡T b˛dæ Çe«<ä\∫q u≤ø°º]j·÷\qT Á|ü‹ s¡ø£+
500 Á>± #=|ü⁄Œq rdüTø=ì ˙{Ï˝À ø£\bÕ*. 2 πøJ\ u…\¢+ ø£*|æ u≤>± ø£*j·Tu…{≤º*. Á|ü‹ s√E 3
kÕs¡T¢ #=|ü⁄Œq 2 s√E\T ø£*j·Tu…{Ϻ, 3e s√Eq uÛÑ÷$TøÏ Çyê«*. #Í&ÉT uÛÑ÷eTT\≈£î Ç#˚Ã≥|ü⁄Œ&ÉT
dü\Œ¤sY u≤ø°º]j·÷qT 6 kÕs¡T¢ Çe«&É+ e\q eT+∫ |òü*‘·+ edüTÔ+~. dü\Œ¤sY‘√ bÕ≥T ô|’q #Ó|æŒq
u≤ø°º]j·÷\T nìï ÇùdÔ #ê˝≤ eT+∫ |òü*‘ê\T ñ+{≤sTT.

M.S. düTÁãVü≤àD´+ sêE

Heart Trust
‘Ó\+>±D,
bò˛Hé HÓ+. 7659855588

Page 4 of 4