BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

4. MODİFİYE BİTÜMLER
4.1. GİRİŞ
Bitümün saf formu yüksek trafik yoğunluğundaki yollar için uygun olmayıp bu nedenle servis
ömrü süresinde performansının geliştirilmesi amacıyla modifiye edilmesi gerekmektedir.
Modifiye bitümler, 1960’larda Avrupa’da, 1970’lerde ise Amerika’da gelişirilip ve
kullanılmaya başlanmıştır.
Bitüm, bitümlü karışımların viskoelastik özelliklerinden dolayı üstyapı performansında önemli
bir etkiye sahiptir. Modifiye bitüm kullanımının avantajları aşağıda belirtilmiştir.
• Günlük veya mevsimsel sıcaklık değişimlerine karşı duyarlılığın azaltılması.
• Sıcaklıktan dolayı oluşan deformasyona karşı kaplamaya daha fazla direnç sağlaması.
• Yaşlanmaya karşı daha iyi direnç göstermesi.
• Karışımların mukavemetini arttırması.
• Agrega ve bitüm arasında oksidasyona karşı mukavemeti arttırması.
• Çatlakların önlenmesi.
• Düşük sıcaklıklarda termal çatlakların azaltılmaması ve esnekliğin korunması.
• Yüksek sıcaklıklarda tekerlek izinde oturmanın azaltması ve dayanımı arttırması.

4.2. MODİFİYE BİTÜM KATKILARI VE SINIFLANDIRILMALARI

Modifiye bitüm katkıları, bitüm özelliklerini değiştirme mekanizması, modifiye edici
kompozisyonu ve fiziksel yapısı veya geliştirilerek hedeflenen bitüm özelliğine göre birkaç
şekilde sınıflandırılmaktadır.
4.2.1. Modifiye Bitüm Katkılarının Fiziksel ve Kimyasal Özeliklerine Göre
Sınıflandırılması
Modifiye bitüm ve katkıları; fiziksel, kimyasal ve diğer tip modifikasyon olarak 3 ana grupta
değerlendirilmektedir.
* Fiziksel Modifikasyon:
Bitüm modifikasyonunda; termoplastikler, termosetler, termoplastik elastomerler gibi birçok
farklı polimerler bulunmaktadır. Termoplastik elastomerlerden stiren-butadien-stiren triblok
kopolimer (SBS) veya etilen-vinil-asetat kopolimer (EVA) gibi bunun hidrojene edilmiş
formları ve plastomerler sık kullanılan modifiye bitüm katkılarına örnek verebiliriz. Gerçekte,
‘ideal bitüm’ olarak tanımlanan ve bitümün farklı servis sıcaklık ve yüklerinde fiziksel ve
reolojik özelliklerini koruyan, karıştırma ısısında (165 ºC) kendisini düşük viskozite Newton
akışkanına dönüştüren bir yapıda olmasını sağlamaktadır. Tablo 4.1 bitüm modifikasyonu için
kullanılan modifiyer tipi ve ona bağlı katkı tipini göstermektedir.

* Kimyasal Modifikasyon:
Kimyasal modifikasyon, sülfür ve lignin (odun özü) gibi organo-metalik bileşimlerin katkı
olarak kullanımıyla yapılır. Saf bitümün özelliklerini modifiye etmek amacıyla kimyasal etken
olarak kullanılır. Tablo 4.2.’de farklı tip modifiye edicilerde kullanılan katkı maddesi tipleri
görülmektedir.

36
 BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

4.2.2. Modifiye Bitüm Katkılarının Bitüm Özelliklerine Etkisi İle İlgili Sınıflandırma
Modifiye Bitüm katkıları, madde partikülleri veya katkılar olarak bitüm içinde tamamen dağılır
veya bitüm içinde çözülür. Organik veya inorganik malzemeler olarak bir kısmı bitümle
reaksiyona girer. Bir kısmı ise durağan filler olarak ilave edilir. Katkılar, özgül ağırlıkları ve
fiziksel özelliklerine göre değişir. Çevresel koşullara karşı oksidasyon ve su etkileri gibi farklı
şekilde tepki vermeleri beklenir.
Superpave bitüm kriterleriyle ilgili olarak modifiye bitümlerde; depolama stabilitesi,
viskoziteye bağlı kesme oranı, reolojik tepkiye bağlı gerilme, mekanik çalışmanın etkileri,
yükleme oranı bağımlılığı ve zaman-sıcaklık eşdeğerliği konularına özel dikkat gösterilmelidir.

MODİFİYER TİPİ KATKI TİPİ

*Stiren-Butadien - Stirene (SBS)

*Stiren-Butadien - Kauçuk (SBR)
*Stiren-İzopren - Kauçuk (SIS)
*Stiren-Etilen - Butadien - Stiren(SEBS)
*Etilen-Propilen - Dien Terpolimer (EPDM)
(1)Termoplastik Elastomerler
*Isobuten-Isopren Copolimer (IIR)
*Doğal Kauçuk
*Ufalanmış Tekerlek Kauçuğu
*Polibutadin (PBD)
*Poliisopren

*Etilen Vinil Asetat (EVA)

* Etilen Metil Akrilat (EMA)
* Etilen Butil Akrilat (EBA)
*Ataktik Polipropilen (APP)
(2)Termoplastik Polimerler
*Polietilen (PE)
*Polipropilen (PP)
*Polivinil Klorid (PVC)
*Polistiren (PS)

*Epoksi Reçine
*Poliüretan Reçine
(3)Termoseting Polimerler
*Akrilik Reçine
*Fenolik Reçine

Tablo 4.1. Fiziksel Modifiyer ve Katkı Tipleri

37
 BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

MODİFİYER TİPİ KATKI TİPİ

*Organo-Metalik Bileşimler
Kimyasal Modifiyerler *Sülfür
*Lignin (Odun Özü)

*Selülöz
*Alümino-Magnezyum Silikat
*Cam Fiber
Fiber
*Asbest
*Poliester
*Polipropilen

*Organik Aminler
Adezyon Geliştiriciler
*Amidler

*Aminler
Antioksidanlar *Fenoller
*Organo – Çinko/Organo-Kurşun Bileşikleri

*Trinidad Göl Asfaltı (TLA)

Doğal Bitümler *Gilsonit
*KayaAsfaltı

*Siyah Karbon
*Sulu Kireç
Filler
*Kireç
*Uçucu Kül

Genişletici *Sülfür

Tablo 4.2. Kimyasal Modifiye Edicilerde Kullanılan Katkı Maddeleri

4.3. MODİFİYE BİTÜMLERİN ÜRETİMİ, DEPOLANMASI VE TAŞINMASI

Modifiye bitümlerin karıştırılması şantiyede genellikle mobil karıştırma plentlerinde yapılır.
Modifiye bitümlerin karıştırma ve karıştırılması ilgili tüm personel, potansiyel kazalar ve
tehlikeler konusunda yeterli bilince sahip olmak için iş güvenliği eğitiminden geçirilmesi
önemlidir.

4.3.1 Modifiye Bitüm Katkıları

Modifiye bitümlerin üretiminde kullanılan modifiyerlerin karıştırılması sırasında çok dikkatli
olmak gerekir. En çok kullanılan modifiye edici tipleri:
• Stiren Butadien Stiren (SBS) topakları veya tozu
• Etilen Vinil Asetat (EVA) topakları
• Stiren Butadien Lastik lateks
• Doğal hidrokarbon modifiye ediciler
• F-T sentetik mumlar
• Ufalanmış lastik

38
 BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

SBR lateksin sıcak bitüme karıştırılması da karıştırma işlemi sırasında aşırı köpürmeye sebep
olduğundan nem tutulmasını elimine etmek için özel karıştırma ekipmanı gerektirmektedir.
SBS ve EVA polimerleri çok yanıcı olup ısı veya tutuşma kaynakları etkisine kalmayacak
yerlerde depolanmalıdır.
Genişletici Yağlar
Genişletici yağların küçük miktarları, bitüm lastiği ve bazı SBS modifiye bitümlerin üretiminde
kullanılır. Bu genişletici yağların bazıları yüksek konsantrasyonda Polisayklik Aromatik
Hidrokarbonlar (PAH’lar) içerir.
Yapıştırıcı Katkılar
Yüksek modifiye bitümlerin, bitümün adezyon özelliklerini geliştirmek veya kullanılan zor
agregalar için kimyasal katkıların kullanımı daha fazla yaygınlaşmaktadır. Bazı katkıların
toksik olması nedeniyle kimyasal yapı ve karıştırma bilgileri üreticiden temin edilmelidir.

4.4. MODİFİYE BİTÜMLERİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

Bitümlü bağlayıcılar, farklı sıcaklık ve yük şartları altında farklı davranışlar gösterirler. Bitüm,
düşük sıcaklıklarda veya kısa süreli yüklemelerde sert ve elastik olma eğilimindeyken yüksek
sıcaklık ve uzun süreli yüklemelerde daha akışkan ve plastik davranış gösterir. Ortalama
koşullarda ise her iki davranışın kombinasyonu olarak davranır.
Bitüm ve modifiye bitüm katkıları arasındaki etkileşimin dört farklı biçimi vardır.
1. Modifiye bitüm katkıları, bitümün içinde ayrı bir fazda mevcuttur.
2. Bitüm, modifiye bitüm katkısı içinde ayrı bir fazda mevcuttur. Ürün, modifiyer özellikleri
gösterir.
3. Modifiye bitüm katkıları, bitümle bir ara yüz oluşturarak malzemenin mekanik yapısına
bağlı olarak daha büyük elastisite verir.
4. Modifiye bitüm katkısı, bitümle moleküler bir bağ oluşturarak malzemeye daha fazla
elastisite ve rijitlik verir.
4.4.1. Modifiye Bitüm Katkıların Yapısı
Modifiye bitümler, Homojen Bağlayıcılar ve Homojen Olmayan Bağlayıcılar olarak iki ana
yapısal grupta toplanır.
• Homojen bağlayıcılar, iki farklı fazın mikroskopta görülemediği veya dokulararası
malzemenin küçük, sınırlı, bakış açısından tek-faz gibi davrandığı bitüm ve polimer
karışımları olarak tanımlanır. EVA, SBR ve SBS bu tür modifiye katkılardır.
• Homojen olmayan bağlayıcılar, iki farklı fazın saptanabilir olması ve bir deneyin aşamasına
bağlı olarak özelliklerinde sınırlı farklılıkların olduğu bağlayıcılardır. Bitüm içinde kısmen
çözülmüş ufalanmış lastik parçaları içeren Kauçuk-Bitüm (KMB) bu grupta yer alır.

39
 BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

4.4.1.1. Homojen Bağlayıcılar

* Stiren - Butadien - Stiren (SBS):
SBS bir blok kopolimer olup lineer veya radyal olarak sınıflandırılabilir. Aynı orandaki radyal
bloklu kopolimer, lineer blok kopolimerlerle kıyaslandığında polimer modifiye bitümde
(yüzdesine bağlı olarak), bitümün plastik deformasyon direncinde önemli bir artışı ve bitümde
daha yüksek viskozite ve yumuşama noktası sağlar.
* Stiren - Butadien - Kauçuk (SBR):
SBR Lateks, stiren butadien polimer içerip, dünyada üretilen sentetik kauçukların yarısından
fazlasını oluşturur. SBR Lateks, sert stiren monomer ve yumuşak butadien monomerin
kopolimerizasyonu yoluyla üretilir. Butadien, elastikliğe katkıda bulunur. Stiren ise malzemeye
sertlik ve güç verirken bağlayıcıyı daha esnek yapar.
* Doğal Kauçuk:
Doğal kauçuk lateks, bitümün elastikiyetini arttıran polimerize olmuş izopren monomerleri
içerir. Ancak doğal kauçuk lateks sıcaklığa daha fazla duyarlı olduğundan ağırlıklı olarak soğuk
bitümlü bağlayıcı modifikasyonunda kullanılır.
* EVA (Etilen - Vinil - Asetat):
EVA, elastomer bir malzemedir. Kaplamanın erime notasını düşürerek soğuk havadan dolayı
oluşacak deformasyonların oluşmasını engeller.
EVA katkılı modifiye bitümler, genel olarak tekerlek izi oturmasından dolayı oluşması
muhtemel hasarlara karşı kaplamanın direncini arttırdığı düşünülmektedir.
4.4.1.2. Homojen Olmayan Bağlayıcılar
* Bitüm - Lastik:
Bitüm - Lastik ürünler, yüksek sıcaklıklarda, bitümün akış özelliklerine, tekerlek lastiğinin
sertlik ve elastikiyetine sahip iki fazlı bir bileşiğe ulaşmak için öğütülmüş kauçuk (özel,
derecelendirilmiş morfoloji ve kompozisyon ile) ve bitümün birleştirilmesiyle oluşur.
Ancak tekerlek lastiği tipinin, tekerleğin yapılma şekline ve kaynağına bağlı olduğu
unutulmamalıdır. Doğal kauçuk ve sentetik kauçuk içeriği de kaynaklarına bağlı olarak
değişmektedir. Kauçuk partiküllerinin morfolojisi, mekanik öğütmeden sonraki öğütülmüş
kauçuk yapısını etkilemektedir.
4.4.1.3. Doğal Oluşumlu Hidrokarbon Modifiye Bitüm Katkıları
Doğal oluşumlu hidrokarbon modifiye bitüm katkıları, yumuşama noktasını arttırarak bitümü
sertleştirir. Bitümlü karışımın ısıya duyarlılığı da azalmış olur.
4.4.1.4. Yüksek Molekül Ağırlıklı Balmumları
Ham petrol kaynağından elde edilen mum ile bitüm modifiye edicisi olarak kullanılan Fisher-
Tropsch (F-T) işleminden elde edilen yüksek molekül ağırlıklı mumlar arasında çok farklılıklar
vardır.
F-T mumları, akışkanlığı arttırıcı ve sıcak karışım asfaltın karıştırılması ve sıkıştırılması
sırasında modifiye bitümün viskozitesini azaltıcı ve düşük sıcaklıklarda bitüm özellikleri

40
 BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

üzerinde negatif bir etkiye sahip olmaması şeklinde davranır. 80 °C’nin altındaki servis
sıcaklıklarında yumuşama noktasını arttırarak penetrasyon değerini düşürür. Sıcak karışımın
deformasyon dayanımını ve yüksek sıcaklık performansını arttırır.
4.4.2 Modifiye Bitüm Özellikleri
4.4.2.1 Reoloji (Akış Davranışı)
Reoloji, malzemenin akış ve deformasyonunun incelenmesidir. Bitümlü bağlayıcılar, yükleme
zamanı ve sıcaklıktan etkilenen viskoelastik davranan malzemelerdir. Yüksek sıcaklıklarda ve
uzun yükleme zamanlarında bağlayıcılar, viskoz sıvılar gibi davranarak kalıcı deformasyonlar
oluştururlar. Düşük sıcaklık veya kısa yükleme süreleri sonunda geri kazanılan birçok
deformasyonla elastik (kırılgan) katılar olarak davranırlar.
Modifiye edilmemiş bitümlerin davranışları basit olup farklı sıcaklıklarda penetrasyon,
yumuşama noktası ve viskozite gibi deneylerle tahmin edilebilir. Diğer taraftan modifiye
edilmiş bitümler sınıflandırılması için tek başına penetrasyon, yumuşama noktası ve viskozite
gibi deneyler yeterli değildir. Çünkü modifiye edilmiş bitümün reolojik özellikleri daha
karmaşıktır.
Polimer tipinin seçimi, derecesi ve miktarı, yumuşama noktasını yükseltmek ürünün
bozulmasını engellemek için ürünün maksimum sıcaklık limitler içinde belirlenen viskozitesine
ulaşmak gerekmektedir.
Polimer modifiye bitümler yumuşama noktası değerlerinin uzun süreli depolamalarda düşme
eğiliminde olduğunu göstermiektedir. Geleneksel bitümün yumuşama noktasının üzerinde
Newton davranışı göstermesinin tersine modifiye edilmiş bağlayıcılar, kesme incelmesi
davranışı göstererek özellikle uygulama sıcaklıklarının altında normal kesme oranlarında
dinamik viskozite ölçümlerini verir.
Polimer ilave edilmiş bitümlü bağlaycının düşük sıcaklık ve modülde elastikiyet özelliği
artmaktadır. Yüksek sıcaklıklarda ise modifiye edilmiş bitümlü bağlayıcı, modifiye edilmemiş
bitümlerle kıyaslandığında daha gelişmiş rijitlik ve elastikiyet özelliği göstermektedir.
Reolojik özelliklerin ölçümünde en genel yol, farklı frekanslarda (yükleme zamanlarında) ve
sıcaklıklarda kesme kuvveti uygulayan Dinamik Kesme Reometresi (DSR) kullanımıdır.
4.4.2.2. Elastikiyet
Elastik davranış, belirli bir yük altında deformasyona uğrayan bağlayıcının yük kaldırıldıktan
sonra bir kısmı veya tamamının yük öncesi haline geri dönmesidir. Bağlayıcının elastik geri
kazanımı, genellikle bağlayıcının yorulma direncinin ölçümü veya gerekli çatlama veya
deformasyon olmaksızın büyük basınçları absorbe etme kabiliyetinin ölçümünde kullanılır.
Özel modifiye edici katkılar, morfoloji veya modifiye bitüm sistemine bağlı olarak özel elastik
geri kazanım özelliklerine sahiptirler. Örneğin, SBS çok yüksek elastik geri kazanımla
sonuçlanan çok yüksek bir elastik butadien zincirleriyle sert stiren alanlarına bağlanarak üç
boyutlu bir ağ oluşturur. SBR, nispeten daha düşük elastik geri kazanımla sonuçlanan
gelişigüzel stiren-butadien moleküllerine sahiptir. EVA, rijit üç boyutlu bir ağ oluşturarak esas
bağlayıcıya elastik geri kazanım sağlamaz ve bağlayıcıya yüksek sertlik verir.

41
 BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

Bağlayıcının elastik özelliği genellikle modifiye edici tipi ve modifikasyon derecesinden

etkilenir ve düşük sıcaklıkta düktilometrede uzatılmış numunenin elastik geri kazanımının
ölçülmesiyle belirlenir. Genelde elastik geri kazanım ve modifikasyon derecesi arasında
doğrudan bir bağlantı vardır.

4.4.2.3. Kohezyon
Kohezyon, bitümlü bağlayıcının moleküller arası bağlanma ve kırılmasını sağlayan çekme
gerilmesinin ölçümüdür. Bitümlü bağlayıcıların doğal kuvveti, yapışkanlığı ve sertliği,
termoplastik polimerler ve öğütülmüş lastik ile geliştirilir. Bundan dolayı geleneksel
bağlayıcıların bağlarının kırılması için gereken düşük çekme gerilmelerine kıyasla modifiye
bağlayıcılarda moleküler bağların kırılması için daha büyük kuvvet veya çekme gerilmesi
gerekmektedir.
Modifiye bağlayıcının kohezif gücünün ölçülmesi için bir güç deneyi olan düktilite deneyi
uygulanır ve çok küçük uzama aralıklarında ölçülen kuvvetle numunenin uzaması tespit edilir.

4.4.2.4. Adezyon
Adezyon, bitümlü bağlayıcıyla agrega arasındaki kırılmayı sağlayan kuvvetlerin ölçümüdür.
Bitümlü bağlayıcının kimyasal yapısına ve agrega yapısına bağlıdır.
Agrega / bitüm arayüzünde etkili olan faktörler aşağıdadır:
• Agrega / bitüm arayüzünde bulunan toz ve/veya nem adezyonu azaltabilir.
• Modifikasyonun seviyesi bitümün viskozitesini etkileyerek sarma kabiliyetini ve agrega-
bitüm sarılma zamanını etkiler.
Yolun ortamı ve hava sıcaklığı (özellikle gece sıcaklıkları) önemlidir. Yüzey kaplamalarının
sıcaklıktan kaynaklanan adezyon hataları iki faktöre bağlıdır:
• Homojen modifiye bağlayıcılar için yüksek seviyede modifikasyon, azalan sarma kabiliyeti
ve artan sertliğe bağlı olarak daha yüksek adezyon sorunu oluşturur.
• Düşük sıcaklıklarda, bağlayıcının daha yüksek sertliğe sahip olması azalan adezyon ile
sonuçlanır.
• Bağlayıcı tabakanın film kalınlığı arttırılarak adezyon geliştirilir.
4.4.2.5. Yaşlanma ve Dayanıklılık
Zaman içerisinde bitümlü bağlayıcıların özelliklerindeki değişimler yaşlanma olarak
adlandırılır ve orijinal özellikler ile yeni kazanılmış özellikler arasındaki fark olarak ifade edilir.
Bitümlü bağlayıcıların yaşlanmasını etkileyen tipik faktörler olan sıcaklık ve zaman bitümlü
bağlayıcının viskoelastik davranışı ile de ilişkilidir. Servis yaşlanması, bağlayıcının
sertleşmesini (rijitlikte artış ve elastik özelliklerde azalış), yoğun trafik yükleri altında ve
ultraviyole ışınlarına maruz kaldığı yoldaki ömrü olarak tarif edilir.
Modifiye bağlayıcıların özelliklerindeki dejenerasyon ve ters değişiklikler bitümlü ürünlerin
yüksek sıcaklık altında depolandığında da görülür. Bu nedenle bitümlü bağlayıcıların
dayanıklılığı, belirli bir bağlayıcının belirli bir uygulamada yaşlanmanın negatif etkilerine karşı
direncidir.

42
 BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

4.4.2.6. Isı Duyarlılığı

Isı duyarlılığı, yüksek sıcaklıklarda yumuşama noktası ve düşük sıcaklıklardaki kırılma noktası
tarafından kontrol edilen sıcaklıkla ilgili bitümün yoğunluğunda (stabilitesinde) değişimler ısı
duyarlılığı olarak tanımlanır. İki uç nokta arasındaki aralık bitümün ham kaynağı ve derecesine
bağlı olarak, ‘servis ısısı’ olarak adlandırılır. Bitümün yumuşama noktalarının üzerindeki ısıya
maruz kalmasında kusma / oturma, kırılma noktası altındaki sıcaklığa maruz kaldığında kırılma
görülebilmektedir.
Bitüme polimer ilavesiyle servis sıcaklığı aralığı genişletilmektedir. Geleneksel bitüme polimer
ilave edildiğinde modifiye bitümün trafik yükleri ve iklim koşullarına karşı rijitlik değeri
yükselerek daha iyi performans gösterir.
4.4.2.7. Kimyasal Uyum ve Stabilite
Kimyasal uyum, karıştırma ve depolama sırasında önemli olan stabil homojen karışımlarla
ilgilidir. Polimerler, standart bitüm işlem sıcaklıklarında kimyasal olarak stabil olmalıdır.
Kimyasal uyum ifadesi faz ayrışması oluşturmadan polimerin bitümde dağılma kabiliyetidir.
Ancak kimyasal uyumun derecesi; bitüm tipi ve polimer modifiye edici katkının ürün
formülünde kullanılan polimer derecesine bağlı olarak değişir.

4.5 SÜPERPAVE SINIFLANDIRMA SİSTEMİ

Taşımacılık sektörünün büyümesi, bitümlü sıcak karışım kaplamalı yollarda ağır taşıt trafiğinin
artması, artan trafik yükleri ve hacimleri karşısında geleneksel bitüm sınıflandırma
sistemlerinin yetersiz kalması, uzun ömürlü ve yüksek performanslı bitümlü kaplamaların
yapılması ihtiyacını ortaya çıkarmıştır.
Superpave, Üstün Performanslı Bitümlü Kaplamaların kısaltmasıdır. Superpave, Stratejik
Karayolu Araştırma Programının (SHRP) bir ürünü olan, kapsamlı bir bitümlü karışım tasarım
ve analiz sistemidir. Stratejik Karayolu Araştırma Programı (SHRP); 1987 yılında ABD
yollarının performansını ve dayanıklılığını artırmak için beş yıllık bir araştırma programı olarak
kongre kararı ile kuruldu ve 1993 yılında tamamlanarak Superpave Performans Sınıflandırma
Sistemi (PG) geliştirildi. Bu özellikler ilk olarak Asphalt Institute (Asphalt Institute SP-1)
tarafından tanıtıldı ve kısa süre sonra bir AASHTO standardı (AASHTO M 320) ve ASTM
standardı (ASTM D 6373 2007) olarak yayınlandı.
Stratejik Karayolu Araştırma Programının (SHRP) amacı, sıcak karışım bitümlü malzeme
özelliklerini kaplama performansı ile ilişkilendirecek bir sistemin geliştirilmesiydi. Superpave,
bitümlü bağlayıcıları ve mineral agregaları belirlemek, bitümlü sıcak karışımı tasarımı yapmak
ve kaplama performansını analiz etmek için geliştirilmiş performans tabanlı bir sistemi temsil
eder. SHRP araştırma fonlarının üçte biri, laboratuvar ölçümlerini saha performansı ile daha
yakından ilişkilendirmek için performansa dayalı bitümlü malzeme standartlarının
geliştirilmesine yönelikti
Superpave'in performansa dayalı standartlarının kaplama performansını iyileştirmek için nasıl
kullanıldığını anlamak için, bitümlü sıcak karışımı oluşturan malzemelerin özelliklerinin ve bir
karışım olarak birlikte nasıl davrandıklarının anlaşılması gerekir. Hem bireysel malzeme
özellikleri hem de karışım kombinasyonları kaplama performansını etkileyici faktörlerdir.

43
 BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

Superpave sistemi bitümlü sıcak karışım kaplamalarındaki kalıcı deformasyon, yorulma

çatlaması ve düşük sıcaklıkta çatlama gibi üç ana sorunu iyileştirmek için testleri ve teknik
özellikleri nasıl kullandığını açıklamaktadır.
Superpave sisteminin önemli bir özelliği, testlerinin kaplamaların maruz kaldığı trafik, çevre
ve ikim koşullarını daha gerçekçi bir şekilde temsil eden sıcaklık ve yaşlanma koşullarında
yapılmasıdır. Üstyapı kaplamalarında Superpave tarafından ele alınan kaplama sorunları (TİO,
yorulma çatlaması ve düşük sıcaklıkta çatlama) nispeten yaygın sıcaklık koşullarında
gerçekleşir. Superpave performans dereceli (PG) bağlayıcı standartı, projenin beklenen iklim
ve yaşlanma koşullarında, kaplama sorunlarını azaltmaya yardımcı olmak için bu eğilimleri
kullanır.
Superpave karışım tasarım yöntemi, başarılı performans gösterecek bir karışımın üretilmesinde
ilk yaklaşım olarak dikkatli malzeme seçimini kapsar. Superpave bitümlü karışım tasarımının
dört temel adımı malzeme seçimi, agrega yapısının seçimi, bitümlü bağlayıcı içeriğinin seçimi
ve karışımın nem duyarlılığı açısından değerlendirilmesidir.
Süperpave bağlayıcı sınıflandırma sistemi konusunda ülkemizde KGM Araştırma ve Geliştirme
Dairesi Başkanlığı bünyesinde çalışmalar gerçekleştirilmiş, BSK kaplamalı yollarımız ve sathi
kaplamalı yollarımız için bitüm sınıfı seçim haritaları oluşturulmuştur. Şu anda halen aktif
olarak kullanılmakta olan bu çalışma sonuçları mevcut yayın değiştirilmeden yürürlükteki
halinin gerekli görülen bölümü bu kısma eklenmiştir.
4.5.1 BSK KAPLAMALI YOLLAR İÇİN BİTÜM SINIFI SEÇİM HARİTALARI
Teknolojik, bilimsel ve ekonomik gelişmelere bağlı olarak, ülkemizin güvenli, konforlu ve
uzun ömürlü yolların yapılması yönünde talep ve ihtiyaçları gün geçtikçe artmaktadır. Bu talep
ve ihtiyaçlara uygun olarak, Kuruluşumuz sahip olduğu misyon, görev ve hizmet anlayışı ile
kaliteli, konforlu ve uzun ömürlü yolların yapılmasına yönelik olarak son dönemde yeni bir
Bitümlü Sıcak Karışım (BSK) kaplamalı yol hamlesi başlatmıştır. Beraberinde, Ülkemiz BSK
ve bitümlü bağlayıcı kullanımı bakımından Avrupa ülkeleri arasında en ön sıralarda yerini almış
olup, ulaştırma hedeflerine uygun olarak bu üretimler orta ve uzun dönemde artarak devam
edecektir.
Diğer taraftan, yapılan BSK kaplamalı yolların ömrünü, dolayısıyla hizmet seviyesi ve
maliyetini karışımda kullanılan bitümlü bağlayıcının özellikleri önemli ölçüde etkilemektedir.
Zira, yol üstyapılarında görülen yapısal bozulmalar büyük ölçüde kullanılan bitümlü bağlayıcı
içinde veya temas yüzeyinde ortaya çıkmaktadır. Yüksek sıcaklıklarda tekerlek izinde oturma
şeklinde görülen bozulmalar viskoz hale geçen bitümün kaplama tabakasının boşluklarına
doğru akışı şeklinde olurken, orta sıcaklıklarda boyuna yönde ve/veya timsah sırtı şeklinde,
düşük sıcaklıklarda ise enine yönde gelişen çatlaklar sertleşen bitümün kendi içerisinde veya
temas yüzeyinden kırılmasıyla ortaya çıkmakta, yine sudan kaynaklanan soyulma ve sökülme
şeklinde bozulmalar da bitümün agrega temas yüzeyindeki yapışkanlığını kaybetmesine bağlı
olarak meydana gelmektedir.
Farklı sıcaklıklarda farklı şekilde görülen bu bozulmalar bitümlü bağlayıcıların visko-elastik
davranış özelliği nedeniyle oluşmaktadır. Bitümlü bağlayıcılar değişen sıcaklık ve yük
koşullarına bağlı olarak sabit ve kararlı bir reolojik davranış göstermeyip, yüksek sıcaklık ve

44
 BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

uzun süreli yükleme durumlarında viskoz bir sıvı gibi davranırken, düşük sıcaklıklarda sert,
elastik bir katı gibi davranmaktadır.
Bitümlü bağlayıcıların tanımlanmasında, yaygın olarak tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de
penetrasyon değerine bağlı bir sınıflama sistemi gelleneksel olarak kullanılagelmiştir. Bu değer
deneysel olarak 25oC'de bitümün kıvamlılığı ölçülerek belirlenmektedir. Bozulmaya neden
olan sıcaklıklar çoğunlukla kaplamanın maruz kaldığı aşırı yüksek ve aşırı düşük sıcaklıklar
olmasına rağmen penetrasyon değerine göre belirlenen bitüm sınıfı, söz konusu bitümün
25oC'den farklı sıcaklıklardaki davranışı konusunda çok sınırlı ölçüde bilgi vermekte, yük
altındaki davranışı hakkında ise hiçbir bilgi vermemektedir.
Geleneksel sınıflandırma sistemlerinin bu yetersizlikleri nedeniyle yeni bir sınıflandırma
yöntemi olarak Amerika Birleşik Devletlerinde Stratejik Karayolu Araştırma Programı (SHRP)
çerçevesinde performans esaslı SUPERPAVE (Üstün Performanslı Asfalt Kaplama) bağlayıcı
sınıflandırma sistemi geliştirilmiştir. Bu sistemde, bitüm sınıfı yüksek, orta ve düşük sıcaklık
olmak üzere maruz kalabileceği bütün sıcaklık şartlarındaki performansına ve fiziksel
özelliklerinden ziyade mekanik ve reolojik özelliklerine bağlı olarak tespit edilmektedir.
SUPERPAVE yönteminde bitümler, sıcaklık koşullarında gösterdikleri performanslara göre
sınıflandırılmıştır. Bu nedenle, bu tür bitümlere “Performans Sınıfı (Performance Grade)”
bitüm adı verilmiş ve PG simgesi ile tanımlanmıştır. PG simgesini takip eden rakamlar,
bağlayıcının hizmet vereceği yerdeki ortalama en yüksek ve ortalama en düşük kaplama
sıcaklıklarını göstermektedir.
Aşağıda bir sınıflandırma örneği gösterilmiştir. Bu örnekteki gibi, yoldaki en yüksek ve en
düşük kaplama sıcaklıklarına göre belirlenen performans sınıfı, aynı zamanda bu yolda
kullanılacak bitümün yüksek sıcaklıklarda +64oC'ye, düşük sıcaklıklarda ise -22oC'ye kadar
beklenilen performansı göstermesi gerektiği anlamına gelmektedir.

Şekil 4.1 Suparvave Performans Sınıfı Gösterimi

Diğer taraftan, sıcaklığın yanında bitümlü bağlayıcıların davranışına etki eden diğer bir
parametre yükün uygulanma süresidir. Bir bitümlü bağlayıcının sıcaklığını artırarak elde
edilebilecek akış miktarı, sıcaklığı artırmadan sabit yük altında uzun süre tutularak da elde
edilebilir. Yükün miktar ve uygulama süresinin sıcaklık artışındaki davranışa tekabül etmesi
Superpave performans sınıflama sisteminde proje trafiğine (20 yıl boyunca geçecek toplam
standart dingil yükü tekerrür sayısı) ve trafiğin hızına (hızlı, yavaş veya duran trafik) bağlı
olarak gerekli yüksek sıcaklık performans sınıfının artırılması ile dikkate alınmaktadır.

45
 BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

Bitüm performans sınıflamasının başlıca üstünlükleri şunlardır:

1. Geleneksel sınıflamalarda kullanılan penetrasyon ve viskozite deneyleri bitümlü
kaplamalarda uzun yıllar boyunca elde edilen tecrübelere dayalı olarak geliştirilmiştir. Bu
deneylerde amaç, geçmiş başarılı uygulamaları tekrar etmek, başarısızlıklardan
kaçınmaktır. Fakat, bu tip ampirik deneyler, geçmişteki trafik ve çevre şartları aynı kaldığı
müddetçe faydalı sonuçlar vermektedir. Maalesef, bugünkü trafik koşulları, hem trafik
hacmi hem de trafik yükü bakımından penetrasyon ve viskozite sınıflamasının yapıldığı
yıllardan çok farklı ve fazladır. Bu nedenle geleneksel sınıflamaya göre kullanılan bitümler
pek çok yol kesiminde üstyapının öngörülenden çok daha erken bozulmasına neden
olabilmektedir.Performans sınıflamasında hem trafik hacmini hem de yükün uygulama
süresini dikkate almak mümkün olmaktadır.
2. Penetrasyon deneyi 25oC ve viskozite deneyi ise 60oC olmak üzere sadece bir sıcaklık
değerinde belirlenmekte, bitümün diğer sıcaklıklardaki davranışı hakkında bilgi
vermemektedirler.
3. Bitümler, viskoelastik malzemeler olup maruz kaldıkları sıcaklık ve yüke göre farklı
davranış gösterirler. Yükün uygulama süresinin uzunluğu bitümün daha yüksek sıcaklıktaki
davranışına karşılık gelmesine karşılık, geleneksel metotlar yükün uygulanma süresini
dikkate almamaktadır. Performans sınıflamasında ise yükün etki süresi de dikkate
alınmaktadır.
4. Farklı ham petrol kaynaklarından elde edilen bitümler büyük ölçüde farklı özellik
göstermektedirler. Bu nedenle, farklı ham petrolden elde edilen bitümler aynı penetrasyon
ve viskozite sınıfında yer alsalar bile imalat sırasında ve yolda trafik altında farklı
performans gösterebilmektedirler.
5. Geleneksel sınıflama sistemleri orijinal (base) bitümler için geçerli olup, modifiye bitümler
için kullanılamamaktadır. Performans sınıflaması her cins bitüm için kullanılabilmektedir.
6. Geleneksel sınıflandırma sistemlerinde viskozite sınıflamasındaki “İnce Film Halinde
Isıtma Kaybı Deneyi (TFOT)” ile bulunan kısa dönemli yaşlanma hariç, bitümün trafik ve
çevre şartları altında uzun dönemli yaşlanması dikkate alınmamaktadır. SUPERPAVE
performans sınıflaması ile “Döner İnce Film Deneyi (RTFOT)” deneyi ile bitümün kısa
dönemli yaşlanması, “Basınçlı Yaşlandırma Deneyi (PAV)” ile uzun dönemli yaşlanması
dikkate alınabilmektedir.
7. Performans sınıflama sisteminde plastik deformasyonlar, (tekerlek izinde oturma,
ondülasyon v.b.) yorulma çatlağı ve termal çatlak olmak üzere kaplama performansına etki
eden üç ana bozulma mekanizması dikkate alınmaktadır. Superpave bitümlü bağlayıcı
performans sınıflamasında, sınıfları 6C'lik aralıklarla artmakta veya azalmaktadır.
Superpave performans sınıflama sistemi AASHTO M320 standardına göre Tablo 4.3. 'deki
gibi verilmektedir.

46
47
BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

Tablo 4.3 Superpave Performans Sınıfı Bitümlü Bağlayıcı Şartnamesi (AASHTO M320)
 BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

4.5.2 BİTÜM SINIFININ SEÇİMİ İÇİN YAPILAN ÇALIŞMALAR

4.5.2.1 Sıcaklık Verilerinin Analiz Edilmesi
Ülkemiz yol üstyapılarında gerekli bitüm performans sınıflarının belirlenebilmesi için öncelikli
olarak yol bazında hakim olan kaplama sıcaklıkları belirlenmiştir. Bu amaçla Devlet
Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü‟nden ülkemizde yer alan tüm meteorolojik istasyonlara ait
sıcaklık verileri alınmıştır. Bu verilerden, her yıl için ardışık 7 güne ait en yüksek sıcaklık
ortalaması ve bu değerlerin son 20 yıla ait ortalamaları ve standart sapmaları belirlenmiştir.
Aynı şekilde her yıl için belirlenen yıl içindeki en düşük sıcaklık verisinin son 20 yıla ait
ortalaması ve standart sapması belirlenmiştir. Elde edilen bu sıcaklıklar ekstrem hava
sıcaklıkları olup, sırasıyla ortalama en yüksek hava sıcaklığı ve ortalama en düşük hava
sıcaklığı olarak adlandırılmaktadır.
Elde edilen bu sıcaklıklar meteoroloji istasyonlarına ait olup, yol seviyesindeki sıcaklıklara
çevrilmesi gerekmektedir. Bu amaçla, en yakın meteorolojik istasyonlara ait değerler ile yol ve
istasyon kotları arasında farkları esas alan bir analiz yöntemiyle kontrol kesim seviyesinde her
bir yol için en düşük ve en yüksek sıcaklıklar belirlenmiştir. Her bir yol için belirlenen bu hava
sıcaklıkları daha sonra aşağıda verilen formüllerle kaplama sıcaklıklarına çevrilmiştir.
T20mm = 0.9545 (Thavamaks-0.00618 E2 + 0.2289 E + 42.2) - 17.78
Tmin = Thavamin
Burada;
T20mm : Yüzeyden 20 mm derinlikteki en yüksek kaplama sıcaklığı, oC
Tmin : Yüzeydeki en düşük kaplama sıcaklığı, oC
Thavamaks : Ortalama 7 günlük en yüksek hava sıcaklığı , oC
Thavamin : Ortalama düşük 1 günlük hava sıcaklığı, oC
E : Bitümün kullanılacağı yol kesiminin derece olarak enlemi.
Kaplama sıcaklıkları hesaplandıktan sonra, o yol kesiminde kullanılması gereken bitümlü
bağlayıcı performans sınıfı belirlenmiştir. PG sınıfları hem yüksek hem de düşük sıcaklıklarda
6oC‟lik aralıklarla artmakta veya azalmakta olup, örneğin en yüksek kaplama sıcaklığı 56oC,
en düşük kaplama sıcaklığı -24oC olarak hesaplanmış ise kullanılması gereken temel
performans sınıfı PG 58-28 olarak belirlenir.
4.5.2.2 Bitümlü Bağlayıcıların Performans Sınıflarının Belirlenmesi
Yolda kullanılması gereken bitüm performans sınıfları belirlendikten sonraki aşama, hangi
bitümlü bağlayıcının bu performansı sağladığının araştırılması, kullanılacak bitüme karar
verilmesi, eğer sağlamıyorsa nasıl ve hangi oranda modifiye edilerek gerekli performans
sınıfının elde edileceğinin araştırılmasıdır.
Bu maksatla ilk aşamada ülkemizde üretim yapan 4 adet rafineriden değişik zaman ve
penetrasyonlarda bitümlü bağlayıcı numunesi alınarak her bitümlü bağlayıcının hangi sıcaklık
aralıklarında hizmet verdiği Superpave bağlayıcı şartnamesine uygun olarak tespit edilmiştir.
Kırıkkale, İzmit, Aliağa ve Batman rafinerilerine ait B 50/70, B 70/100 ve B 160/220 sınıfı

48
 BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

bitümler ile Aliağa rafinerisinde ait B 100/150 sınıfı bitümlere Araştırma ve Geliştirme Dairesi
Başkanlığı Bitümlü Bağlayıcılar Laboratuarında ileri deney metotları ile bütün performans
deneyleri yapılarak PG sınıfları belirlenmiştir. Hangi deneylerin hangi bitümler üzerinde ve
hangi performansı ölçmeye yönelik olarak yapıldığı Şekil 4.2 ve Tablo 4.4 'de verilmiştir.
Ayrıca, yukarıda belirtilen rafineri bitümleri farklı tip ve oranda polimer katkı malzemeleri
kullanılarak modifiye edilmiş ve üretilen PMB numunelerin performans sınıfları belirlenerek,
polimer modifiye bitümler için Superpave performans sınıflamasını esas alan bir sınıflama
sistemi geliştirilmiştir. Hazırlanan PMB şartnamesi 10.07.2009 tarih ve B.11.1.TCK.0.12.03-
274/1061 sayılı yazı ile dağıtımı yapılarak uygulamaya konulmuş olup, söz konusu PMB
Şartnamesinin güncel hali Tablo 4.3‟de verilmektedir.

Tablo 4.4 PG Sınıflamasında Yapılan Deneyler ve Performans Kriterleri

Şekil 4.2 Üstyapı Bozulma Tipine Göre Yapılan Performans Sınıflama Deneyleri

49
 BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

4.5.2.3 Bitümlü Bağlayıcılara Yapılan Performans Deneyleri

• Dönel viskozite (Brookfield viskozite) deneyi
Dönel viskozite deneyi, bitümlü bağlayıcının, sıcak karışım tesisinde, hangi derecede
pompalanabilirlik ve işlenebilirliğe sahip olduğunun tespitine yönelik olarak akış
karakteristiklerinin belirlenmesinde kullanılır. Dönel viskozite, silindirik bir çubuğun sabit bir
sıcaklıkta, bitümlü bağlayıcı numunesi içinde kendi etrafında dönüş hızını sabit tutacak
burulma kuvvetinin ölçülmesi ile belirlenir. 135oC‟de dönmeye karşı direnç maksimum 3 Pa.s
olmalıdır.

Şekil 4.3 Dönel Viskozite Deney Cihazı

• Döner ince film halinde ısıtma deneyi (RTFOT)

Deney ile, bitümlü bağlayıcıların depolanma, plente aktarılma, plentte karıştırılma, taşınma,
serilme ve sıkıştırılma işlemleri sırasında kısa dönemli yaşlanma özellikleri belirlenmektedir.
RTFO deneyi dairesel, dikey ve kendi ekseni etrafında dönen 8 adet numune şişelerin üzerine
takılabildiği bir taşıyıcıya sahip etüv içerisinde yapılır. Her birinin içerisine 35 gr bitüm konulan
şişeler taşıyıcı ile birlikte dönerken en alt konuma geldiklerinde hava üfleyici parça sıra ile her
bir şişenin içerisine hava püskürtülerek numuneler 163oC sıcaklıkta 85 dakika süre ile
yaşlandırılır.

Şekil 4.4 Döner İnce Film Etüvü

50
 BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

• Basınçla yaşlandırma deneyi (PAV)

Superpave bağlayıcı şartnamesi bitümlerin orta ve düşük sıcaklıklarda yorulma çatlakları ve
termal çatlaklara karşı dayanımlarını belirlemek için bitümlerin uzun dönemli yaşlandırılmasını
zorunlu kılmaktadır. Uzun dönemde görülen böyle bir yaşlanma daha ziyade bitümün
oksidasyonu nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Superpave Bağlayıcı Şartnamesinde uzun dönemli
yaşlandırma Basınçlı Yaşlandırma Kabı (Pressure Ageing Vessel, PAV) ile yapılmakta olup,
bu şekilde bitümde uzun dönemde ortaya çıkan fiziksel ve kimyasal değişiklikler temsil
edilmektedir.
Deneyde, RTFOT deneyinden çıkan numuneler her birine 50g olacak şekilde numune kaplarına
konur. Numune kapları 10 adet numune kabı alabilen raflı numune taşıyıcıya yerleştirildikten
sonra basınçlı yaşlandırma kabına alınarak 2070 kPa basınç altında bitümlü bağlayıcının
belirlenen yüksek sıcaklık performansına bağlı olarak 90oC ,100oC veya 110oC’de 20 saat süre
ile yaşlandırılır. Böylece kaplamanın yapım ve hizmet sırasında karşılaşacağı çevresel koşullar
temsil edilmiş olmaktadır.

Şekil 4.5 Basınçlı Yaşlandırma Kabı Deney Ekipmanları

• Dinamik Kesme Reometresi (DSR)

Dinamik Kesme Reometresi Deneyi (The Dynamic Shear Rheometer, DSR) belli bir sıcaklık
ve kesme gerilmesi altında bitümün visko-elastik davranışını belirlemek için yapılan bir
deneydir. DSR deneyi ile, bitümlü bağlayıcının sıcaklık ve yük altında yorulma ve kalıcı
deformasyona karşı direncini tespit edilerek yüksek sıcaklık performans sınıfı belirlenmektedir.
Deney numunesi biri hareketli (sağa sola salınım yapan) olmak üzere iki disk arasına
yerleştirilir. Numunenin, hareketli disk tarafından uygulanan salınımlı (osilasyonlu) kesme
kuvvetine karşı gösterdiği reolojik özellikler belirlenir. DSR deneyinde bitüm numunesinin
kompleks kayma modülü (G*) ve faz açısı (δ) ölçülmektedir. Kompleks kayma modülü (G*)
malzemenin sürekli tekrar eden kesme gerilmelerine tabi tutulmasıyla deformasyona karşı
gösterdiği toplam direncin bir ölçüsüdür. Faz açısı (δ) ise uygulanan kesme gerilmesi ile

51
 BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

meydana gelen kesme deformasyonu arasındaki gecikme olup, viskoz ve elastik

deformasyonun bağıl miktarlarının göstergesidir. Numuneye uygulanan salınımlı kesme
kuvvetinin frekansı saniyede 10 radyan (1,59 Hz) olup, bu yaklaşık 90 km/saat hızdaki trafik
altında meydana gelen deformasyonları temsil etmektedir.

Şekil 4.6 Dinamik Kesme Reometreresi (DSR)

• Kiriş Eğilme Reometresi (BBR)

Kiriş Eğilme Reometresi (BBR) deneyi bitümlü bağlayıcının rijitlik ve sünme özelliklerinin
belirlenmesinde kullanılır. Bu parametreler bitümlü bağlayıcının düşük sıcaklık çatlağına karşı
dayanımının bir ölçüsü olarak kullanılır. Diğer Superpave deneylerinde olduğu gibi bu deneyde
de bitümlü bağlayıcının uygulanacağı bölgedeki tahmin edilen gerçek sıcaklık değerleri deney
sıcaklığı olarak kullanılır. Deneyde, belirli boyutlarda hazırlanan bitüm kirişi numunesine
bilgisayar kontrollü olarak 4 dakika boyunca sabit yük uygulanarak zaman-deformasyon ile
zaman-sünme sertliği grafikleri çizilir. Deney, bitümün termal çatlak oluşumuna karşı direncini
ölçmeye yönelik olduğundan negatif sıcaklıklarda gerçekleştirilir. 60 saniye sonunda sünme
sertliği S(t)≤ 300 MPa ve m-değeri ≥ 0.300 olmalıdır.

52
 BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

Şekil 4.7 Kiriş Eğilme Reometresi Deneyi (BBR)

4.5.3 BİTÜM SINIFI SEÇİM HARİTALARININ KULLANIMI VE DİKKAT

EDİLECEK HUSUSLAR
Meteorolojik istasyon verilerinin değerlendirilmesiyle belirlenen gerekli bitüm performans
sınıfları (PG) haritalarda gösterilmiştir. Haritalarda gösterilen PG sınıfları temel performans
sınıfı olup, sadece sıcaklık verileri dikkate alınarak belirlenmiş, trafik hacmi, trafik hızı, eğim
gibi etkenler yol kesimi bazında ve yıllara göre sıkça değişkenlik arz edebildiğinden, haritalara
dahil edilmemiştir. Bu nedenle, yolda kullanılması gereken nihai performans sınıfına karar
verirken diğer faktörlerin ayrıca değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu faktörler dikkate
alınırken sadece yüksek sıcaklık performans sınıfı değiştirilmekte, düşük sıcaklık performans
sınıfında bir değişiklik yapılmamaktadır. Bu kapsamda, bitüm sınıfı seçiminde aşağıdaki
adımların takip edilmesi gerekmektedir.
1. Bitüm sınıfı belirlenecek yolun ilgili Bölge haritasından lejantında belirtilen rengine göre
temel PG sınıfı belirlenir.
2. İlgili yolun 20 yıllık toplam standart dingil yükü tekerrür sayısı (T8.2) belirlenir. Bu trafik
20 ile 70 milyon arasında ise yüksek sıcaklık performansı bir sınıf, 70 milyondan büyükse
iki sınıf artırılır.
3. Boyuna eğimi ≥ %4 ve uzunluğu L≥ 500 m olan çıkış rampalarında, yarıçapı ≤ 200 m olan
yatay kurplarda, bölünmüş yollarda kavşak noktalarının gerisi, bölünmemiş yollarda ise
kavşak noktalarının hem ilerisi hem de gerisindeki 200 metrelik bir kesim içerisinde ve
kavşak içlerinde yüksek sıcaklık performansı bir sınıf daha artırılır.
4. Temmuz ve ağustos aylarının uzun yıllar sıcaklık ortalaması ile haziran ve eylül aylarının
uzun yıllar sıcaklık ortalaması arasındaki fark ≤ 3 ºC olan yollarda yüksek sıcaklık
performansı bir sınıf artırılır (sıcaklık verilerine aşağıdaki adresten ulaşılabilir.
'http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx'

53
 BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

5. Performans sınıfları 6 ºC 'lik aralıklarla artmakta veya azalmaktadır.

6. Toplamda yüksek sıcaklık performansı üç sınıftan fazla artırılamaz.
7. Nihai gerekli performans sınıfı bu şekilde belirlendikten sonra bitüm sınıfı seçim
tablosundan hangi bitümün kullanılması gerektiğine ve bitüm modifikasyonunun gerekip
gerekmediğine karar verilir.
8. Bitüm sınıfları bitümlü kaplamanın en üst kısmında yer alan aşınma tabakası için geçerli
olup, alt tabakalar için bitüm sınıfları ayrıca belirlenecektir.
9. Batman rafinerisi veya Polimer Modifiye Bitüm (PMB) olarak iki alternatifli verilen bitüm
sınıfına, bitümün taşıma mesafesi ve modifikasyondaki performansına göre karar
verilmelidir.
10. Yolun genel güzergahı normal bitüm gerektirmesine karşılık, PMB kullanımını gerektiren
kavşak, rampa ve kurp kesimlerinde lokal olarak bitümün modifikasyonu yerine karışımın
modifikasyonuna öncelik verilmelidir.
11. Tüm güzergah PMB kullanımı gerektiren yollarda, genel PMB sınıfına göre daha yüksek
performanslı bitüm kullanılmasını gerektiren kavşak, rampa ve kurp kesimlerinde genel
PMB sınıfını değiştirmeden alternatif olarak Asfalt Betonu Binder tabakası da modifiye
bitümlü ya da karışımın modifikasyonu şeklinde yapılabilecektir.
12. Belirlenen nihai bitüm sınıfı söz konusu yola ait üstyapı projelendirme veya üstyapı takviye
raporlarında belirtilmesi kaydıyla uygulanacaktır.

54
BİTÜMLÜ BAĞLAYICILAR LABORATUVAR EL KİTABI

Tablo 4.5 Bitüm Sınıfı Seçim Tablosu

55