ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE

I. Interwencja humanitarna
a. Definicje interwencji ze względów humanitarnych
Interwencja humanitarna to działania podjęte przez państwo / grupę państw lub organizację
międzynarodową, które przy użyciu siły interweniują w sprawie innego państwa. Motywowane poczuciem
sprawiedliwości, koniecznością potrzeby.
Argumenty za:
• Ochrona praw człowieka
• Zwyczajowe prawo do interwencji humanitarnej
• Kwestie moralne

Interwencja humanitarna (wg Czomplińskiego) – ingerencja w sprawy należące do wyłącznych kompetencji

innego państwa w sposób władczy.

Interwencja humanitarna (wg Domagały) to akt wymierzony przeciw państwu rozumiany jako podmiot
interwencji. Leży poza zakresem stosunków uznawanych za normalny. Środek wyjątkowy. Zawiera element
przymusu w celu uzyskania wpływów na strukturę polityczną lub jej zmianę. Przejawia się w stosowaniu
środków militarnych.

Interwencja humanitarna każdy rodzaj wywierania wpływu na suwerenne państwo i jego sprawy
wewnętrzne w celu zmiany / utrzymania struktury politycznej i uzyskania wpływów na treść decyzji
podejmowanych w danym państwie. Zawiera środki od ekonomicznych do militarnych.

b. Interwencja humanitarna – podział wg A. Domagały

• Konsensualna obejmująca użycie siły zbrojnej
• Konsensualna nie obejmująca użycia siły zbrojnej (pomoc humanitarna)
• Niekonsensualna obejmująca użycie siły zbrojnej
• Niekonsensualna obejmująca użycie środków niemilitarnych (środki ekonomiczne)

c. Sposoby realizacji interwencji humanitarnej

• Strefy bezpieczeństwa
• Przymusowe rozbrojenia stron wojujących
• Przymusowa egzekucja rezolucji RB ONZ
• Aresztowanie przywódców
• Pomoc humanitarna
• Operacje lotnicze (korytarze humanitarne, wsparcie sił lądowych, logistyka, transport)
• Ochrona konwojów i punkty pomocy humanitarnej
• Operacje pokojowe i misje monitorujące
• Blokady morskie i operacje desantowe
• Operacje wojskowe o niskiej intensywności
• Operacje wojskowe o wysokiej intensywności
d. Argumenty zwolenników interwencji humanitarnej
• Państwa mają nie tylko legalne prawo, ale także moralny obowiązek interwencji w sytuacjach
łamania praw człowieka, ludobójstwa oraz masowych mordów, naruszających podstawowe
standardy ludzkiego zachowania.
• Państwo posiada wartość moralną tylko wtedy, gdy respektuje prawa jednostek i ich interesy. W
sytuacji, gdy tego nie robi traci swoją suwerenność oraz może stać się obiektem agresji innych
krajów.
• Według zwolenników podejścia legalistycznego prawa człowieka są ważniejsze od praw państw do
suwerenności.
• Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.
e. Argumenty przeciwników interwencji humanitarnej
• Podstawowe przyczyny skłaniające państwa do podjęcia interwencji nie mają podłoża
humanitarnego.
• Państwo, motywowane humanitarnie, nie powinno narażać własnych sił zbrojnych na zagrożenie,
ponieważ naruszona zostaje w ten sposób umowa pomiędzy państwem a obywatelami.
• Prawo do interwencji humanitarnej mogłoby podlegać nadużyciom ze strony państw, które pod
pretekstem ochrony praw człowieka uciekałyby się do realizacji swych tradycyjnych interesów
narodowych.
• Państwa stosują zasadę interwencji humanitarnej w sposób wybiórczy.
• W obliczu braku konsensu, co do zasad rządzących podjęciem indywidualnej lub zbiorowej
interwencji humanitarnej, ustanowienie prawa do niej naruszałoby ład międzynarodowy.
• Interwencja humanitarna zawsze będzie oparta na preferencjach kulturowych silnych państw.
II. Suwerenność państwa
a. Cztery płaszczyzny suwerenności – wg S. D. Krasnera
1. Suwerenność wewnętrzna - organizacja państwa, władza
2. Suwerenność współzależności - zdolność władz od kontroli ruchów transgranicznych, globalizacja
eroduje suwerenność
3. Suwerenność w prawie międzynarodowym - suwerenna równość państw
4. Suwerenność westfalska - wyłączenie aktorów zewnętrznych ze spraw wewnętrznych państwa
b. Zasady suwerenności państwa
Zasada suwerenności - całowładność i samowładość (wewnętrzna kontrola i zewnętrzna autonomia),
immunitet jurysdykcyjny państwa, zasada suwerennej równości (art. 2 ust. 2 KNZ), zasada nieinterwencji
(rez. 2131 ZO ONZ), zasada zakazu użycia siły (art. 2 ust. 4 KNZ), uczestnictwo w organizacjach
międzynarodowych, decydowanie o sojuszach wojskowych, polityka zagraniczna, ustrój wewnętrzny.
c. Zasada suwerennej równości państw „Deklaracja Zasad Prawa Międzynarodowego”
Suwerenna równość państw - art. 1, art. 2 i art. 55 KNZ, rezolucja ZO ONZ 2625 z 1970r. Deklaracja zasad
prawa międzynarodowego:
1. Równość względem prawa
2. Każde państwo korzysta z praw związanych z pełną suwerennością
3. Obowiązek poszanowania podmiotowości innych państw
4. Nienaruszalność terytorium i niepodległości państw
5. Prawo swobodnego wyboru i rozwijania systemu politycznego, społecznego, gospodarczego,
kulturowego.
6. Obowiązek wypełniania w dobrej wierze swoich zobowiązań (pacta sunt servanda)
7. Załatwianie sporów metodami pokojowymi
8. Zakaz ingerencji w sprawy wewnętrzne państwa
d. Ograniczona suwerenność państw.
Henry Shue, 2004: Suwerenność państwowa ma postać prawa rozumianego normatywnie i jurydycznie, a
skoro tak, to posiada ograniczenia jego wykonywania (jak prawo własności, władztwo terytorialne państwa,
prawo do swobody wypowiedzi itd.)
• Suwerenność jako prawo oznacza możliwość czynienia „zła”;
• Zasada nieinterwencji ochrania suwerenność państwa, w tym prawo do czynienia „zła”.
Nawet jednak w najbardziej radykalnych poglądach nie oznacza to, że zasada nieinterwencji jest absolutna.
Sama zasada nieinterwencji ogranicza suwerenność - nikomu co do zasady nie wolno ingerować w sprawy
wewnętrzne innego państwa, a więc nie wolno wszystkiego.
Jeżeli przyznajemy jednostkom prawa to czy więcej warte są jednostki-obywatele naszego państwa, niż
innego państwa?
Kto powinien co do zasady chronić obywateli? Ich własne państwo.
Czy obywatele innego państwa mają zatem jakiekolwiek prawa, kiedy są one naruszane przez ich własne
państwo?
Jeśli nie mają oni żadnych praw, to wtedy nikt nie ma żadnych praw i cały system nie istnieje.
Nie ma więc możności czynienia każdego „zła”, nie każde „zło” można uzasadnić suwerennością: pewnych
czynów nigdy nie wolno popełnić (wyniszczenie mniejszości, ludobójstwo, zbrodnie przeciwko ludzkości)
III. Zakaz użycia siły militarnej we współczesnym prawie międzynarodowym
a. Zakaz użycia siły w Karcie Narodów Zjednoczonych
Stanowi w art. 2 ust. 4: „Wszyscy członkowie powstrzymają się w swych stosunkach międzynarodowych od
stosowania groźby lub użycia siły przeciwko integralności terytorialnej lub niezawisłości politycznej
któregokolwiek państwa bądź w jakikolwiek inny sposób niezgodny z celami Organizacji Narodów
Zjednoczonych".
Szersze podejście niż w przypadku Ligii Narodów wyklucza nie tylko wojnę, ale również wszelkie użycie
siły militarnej niezgodne z celami ONZ. Jest ono sformułowane już w preambule, która mówi: „My, Ludy
Narodów Zjednoczonych, zdecydowane […] zapewnić - przez przyjęcie zasad i ustanowienie metod - aby
siły zbrojne były używane tylko we wspólnym interesie".
Stworzenie zakazu użycia siły oraz stworzenie odpowiednich gwarancji. Karta wyraźnie stwierdza w art. 24,
że Rada Bezpieczeństwa ponosi główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i
bezpieczeństwa. Ona też decyduje, jakie środki należy podjąć, zgodnie z rozdziałem VII, w razie zagrożenia
pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji.
Zasada zakazująca stosowania groźby użycia siły lub jej użycia została rozwinięta w Deklaracji zasad prawa
międzynarodowego z 24 października 1970 r,8 Stwierdza ona, że wojna agresywna stanowi zbrodnię
przeciwko pokojowi. Każde państwo ma obowiązek powstrzymania się od groźby czy użycia siły w celu
naruszenia istniejących granic międzynarodowych oraz międzynarodowych linii demarkacyjnych lub jako
środka rozstrzygania sporów terytorialnych i problemów granicznych.
b. Prawo do samoobrony indywidualnej i zbiorowej w Karcie Narodów Zjednoczonych.
Art. 51 Karty stanowi ,,Nic w niniejszej Karcie nie narusza naturalnego prawa każdego członka Organizacji
Narodów Zjednoczonych, przeciwko któremu dokonano zbrojnej napaści, do indywidualnej lub zbiorowej
samoobrony, zanim Rada Bezpieczeństwa zastosuje środki konieczne do utrzymania międzynarodowego
pokoju i bezpieczeństwa. Środki podjęte przez członków w wykonaniu tego prawa do samoobrony powinny
być natychmiast podane do wiadomości Rady Bezpieczeństwa...". Intencja art. 51 jest oczywista - mimo
ustanowionego zakazu użycia siły ofiara zbrojnej napaści (agresji) może użyć siły do swojej obrony, inne
państwa zaś mogą przyjść jej z pomocą. Karta uznaje prawo do samoobrony za naturalne, istnieje ono
bowiem niezależnie od tego, czy Rada Bezpieczeństwa podejmuje, czy nie podejmie stosownych działań.
IV. Zbrojna interwencja humanitarna: prawne, moralne i polityczne dylematy
a. Problem legalności zbrojnej interwencji humanitarnej
Według tradycyjnego podejścia zbrojna interwencja humanitarna jest formą zakazanej przez prawo
międzynarodowe interwencji w wewnętrzne sprawy suwerennego państwa. Mamy wówczas dochodzi do
złamania zasady nieinterwencji oraz suwerenności państw. Są to podstawowe zasady, na których opiera się
społeczność międzynarodowa. Niektóre zbrojne interwencje humanitarne prowadzą do naruszenia
integralności terytorialnej państwa macierzystego (np. Interwencja w Kosowie). W tym przypadku złamana
została trzecia fundamentalna zasada prawa międzynarodowego (zasada nienaruszalności integralności
terytorialnej państw).
Tradycyjne rozumienie prawa międzynarodowego zostało w ostatnich latach podważone. Wprowadzono
pojęcie moralnego wymiaru prawa międzynarodowego. Zagadnienie to sprowadza się do uznania, że
naczelną zasadą prawa międzynarodowego jest zasada poszanowania praw człowieka. Zapewnienie
przestrzegania podstawowych praw człowieka nie należy już do kompetencji wewnętrznej państw.
Wskazuje się, że w dobie praw człowieka, w wyjątkowych sytuacjach, zasada poszanowania praw
człowieka ma pierwszeństwo przed innymi podstawowymi zasadami prawa międzynarodowego. Podkreśla
się także, że podstawowe nomy dotyczące praw człowieka należą obecnie do zwyczajowego prawa
międzynarodowego, a zatem są wiążące dla wszystkich państw.
Zgodnie z powszechną praktyką interwencja zbrojna może mieć miejsce w ramach interwencji humanitarnej
za zgodą Rady Bezpieczeństwa ONZ. Rada zezwala na interwencję zbrojną, kiedy dochodzi do naruszeń
praw człowieka w takim stopniu, że stanowi to zagrożenie dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.
Większość przedstawicieli doktryny prawa międzynarodowego uznaje dopuszczalność interwencji
humanitarnej z upoważnienia Rady Bezpieczeństwa ONZ. Podczas dyskusji w ramach ONZ wskazywano,
że kształtuje się norma prawa międzynarodowego zezwalająca na zbrojną interwencję humanitarną w
przypadku rażących naruszeń praw człowieka. Warunkami takiej interwencji są brak woli lub możliwości
ochrony praw człowieka przez władze państwowe oraz upoważnienie Rady Bezpieczeństwa ONZ.
Interwencja taka miałaby miejsce w ramach zbiorowego obowiązku ochrony praw człowieka.
W szczególności chodzi tutaj o zapobieżenie najpoważniejszym naruszeniom praw człowieka, a więc
ludobójstwu, zbrodniom wojennym, zbrodniom przeciwko ludzkości oraz czystkom etnicznym. Państwo, na
terenie którego naruszenia prawa mają miejsce musi przyczyniać się do naruszeń lub zachowywać się
pasywnie zezwalając na nie. Interwencja humanitarna musi nastąpić w sytuacji wymagającej
natychmiastowego działania, wobec braku możliwości zastosowania środków zastępczych oraz w sytuacji
zagrożenia nieodwracalnymi stratami. Sytuacja międzynarodowa powinna uniemożliwiać zastosowanie
proce dury pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych lub gdy przedsięwzięte środki nie dały
spodziewanych rezultatów. Użyte środki mają być proporcjonalne do zagrożenia. Interwencja humanitarna
nie może także doprowadzić do zmiany stanu prawnego. Powinna być nadzorowana przez ONZ, która może
interwencję humanitarną zawiesić lub zreorganizować zgodnie z decyzjami Rady Bezpieczeństwa.
b. Dylematy moralne związane ze zbrojną interwencją humanitarną
Zbrojna interwencja humanitarna nieuchronnie prowadzi do pewnej liczby ofiar w ludziach oraz cierpienia.
W ostatnich latach, w związku ze znacznym zwiększeniem ilości interwencji humanitarnych, nasiliły się
protesty europejskich pacyfistów. Poglądy pacyfistów zdają się potwierdzać orzeczenia sądów państw
Zachodu. Według tych orzeczeń nielegalne jest zestrzelenie samolotu opanowanego przez terrorystów.
Odnośnie nieuniknionych ofiar wywołanych zbrojną interwencją humanitarną należy stwierdzić, że ilość
uratowanych istnień ludzkich wielokrotnie przewyższa liczbę ofiar. Ponadto interweniując nie zakłada się
zabijania kogokolwiek, chociaż w praktyce wiadomo, że pewna liczba ofiar po stronie bezbronnych cywili
jest nieunikniona. Podejmując decyzję o interwencji humanitarnej należy wziąć pod uwagę następujące
czynniki: interwencja musi być wywołana dobrymi intencjami, musi być krokiem ostatecznym (należy
wyczerpać pokojowe środki załagodzenia konfliktu), muszą istnieć perspektywy pomyślnego jej
zakończenia, wreszcie przyczyna wojny musi być słuszna.
Wiele przypadków zbrojnej interwencji humanitarnej spełnia powyższe warunki. W szczególności
interwencja z upoważnienia Rady Bezpieczeństwa ONZ może być uznana za wojnę etycznie
usprawiedliwioną.
c. Uwarunkowania polityczne zbrojnej interwencji humanitarnej
Działania państw na arenie międzynarodowej wyznaczają pojęcia interesu, wpływu oraz siły. W związku z
tym, powodem angażowania się państw w operacje wojskowe o charakterze humanitarnym będą zawsze
interesy polityczne, militarne lub gospodarcze, a nie powody moralne. Wskazuje się, że Zachód interweniuje
wybiórczo. Przykładowo państwa Zachodu nie chciały udzielić pomocy milionom głodujących obywateli
Korei Północnej, a interwencja w lraku nie miała celów humanitarnych, lecz przyświecały jej cele
strategiczne – zapewnienie ropy naftowej. Obie interwencje w byłej Jugosławii miały natomiast na celu
niedopuszczenie do trwałej destabilizacji Bałkanów. Zachód interweniował jednak także w odległych
zakątkach Afryki. W tych przypadkach trudno dopatrzeć się realizacji jakichkolwiek interesów
strategicznych. Należy tu wymienić interwencje w Siena Leone, Liberii, Somalii, Dar Furze oraz Zairze.
Zdaniem państw Trzeciego Świata świat zarządzany jest przez największe państwa Zachodu, które
wykorzystują zbrojną interwencję humanitarną do mieszania się w wewnętrzne sprawy państw biednych.
Jest to rodzaj neoimperialnej lub neokolonialnej polityki prowadzonej pod hasłami walki o prawa człowieka.
Odnośnie wybiórczości stosowania zbrojnej interwencji humanitarnej należy stwierdzić, że nie można nie
brać pod uwagę względów praktycznych. Udana interwencja musi prowadzić do militarnego zwycięstwa
przy jak najmniejszych stratach własnych oraz stratach wśród ludności cywilnej. Widać, że wyznaczona
sobie przez Zachód rola światowego policjanta oraz obrońcy praw człowieka i demokracji zaczyna być dla
Zachodu ciężarem. Ilość różnego rodzaju interwencji wzrasta, a przywódcy państw zachodnich mają coraz
większe problemy z przekonaniem swoich społeczeństw do konieczności uczestnictwa w
międzynarodowych misjach. Ponad to ilość środków finansowych przeznaczana na utrzymanie zdolności
wojsk do przeprowadzenia interwencji jest bardzo duża. Państwa Zachodu nie są w stanie utrzymać tak
dużych wydatków.
V. Prawa człowieka
a. Cechy praw człowieka
Cechy charakteru:
• Uniwersalne
• Nienaruszalne
• Niezbywalne
• Niepodzielne
Cechy genezy:
• Przyrodzone
• Wzajemnie powiązane i współzależne
• Internacjonalizacja
Cechy ochrony prawnej:
• Prawo podmiotowe
• Instytucjonalizacja ochrony
• Dynamiczne
• Ważki charakter
b. Fundamentalne prawa człowieka
Prawa związane z fizycznym przetrwaniem
• Prawo do życia
• Zakaz tortur, okrutnego i nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania
• Zakaz niewolnictwa
Fundamentalne wolności
• Zakaz karania bez podstawy prawnej
• Prawo do osobowości prawnej
• Wolność myśli, sumienia i wyznania
• Lex retro non agit
• Zakaz pozbawiania wolności z powodu niepłacenia długów
Penalizacja rażących naruszeń
• Zakaz ludobójstwa
• Zakaz zbrodni wojennych
• Zakaz zbrodni przeciwko ludzkości
c. Rozumienie pojęcia praw człowieka
Definicja 1: Prawa służące jednostce, odnoszące się do jej pozycji w państwie (płaszczyzna filozoficzna)
oraz służące jej w świetle norm prawa międzynarodowego i krajowego (płaszczyzna instytucjonalna).

Definicja 2: UNHCR: Prawa człowieka to prawa przyrodzone wszystkim osobom ludzkim, niezależnie od
narodowości, miejsca zamieszkania, płci, pochodzenia etnicznego lub narodowego, rasy, religii, języka lub
innej cechy szczególnej, są one wzajemnie powiązane, współzależne i niepodzielne.

Definicja 3: pod pojęciem „praw człowieka” rozumie się pewne swobody (np. Wolność wypowiedzi,
wolność od tortur, prawo do prywatności, prawo do wolności osobistej) i przywileje (np. Do korzystania z
praw wyborczych bez żadnej dyskryminacji, do rzetelnego postępowania sądowego), które chronią
powszechnie uznane dobra (np. Życie, prywatność) oraz są zagwarantowane przez normy prawa
pozytywnego i związane są z godnością osoby ludzkiej.
d. „Generacje” praw człowieka
1. Wolności i prawa osobiste oraz polityczne w tym prawa do:
- życia;
- prywatności;
- zakazu tortur;
- zakazu niewolnictwa i pracy przymusowej;
- wolności i bezpieczeństwa osobistego;
- wolności myśli, sumienia i wyznania
- uczciwego procesu;
- wolności słowa;
- korzystania z prawa wyborczego;
2. Wolności i prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne, w tym prawa do:
- nauki;
- ochrony zdrowia;
- pracy;
- wynagrodzenia;
- słusznych warunków pracy i płacy;
- bezpiecznych i higienicznych warunków pracy;
- świadczeń socjalnych i ubezpieczeń społecznych;
- zrzeszania się;
3. Prawa kolektywne, w tym prawa do:
- pokoju;
- życia w czystym środowisku naturalnym;
- rozwoju;
- samostanowienia;
- prawa mniejszości narodowych;
- wspólnego dziedzictwa kulturowego;
4. Prawa mniejszości seksualnych, prawo do informacji, prawo do Internetu.
VI. Prawa człowieka a stosunki międzynarodowe
a. Prawa człowieka i porządek międzynarodowy
Art. 28 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r. - „Każdy jest uprawniony do takiego porządku
społecznego i międzynarodowego, w którym prawa i wolności ustanowione w niniejszej Deklaracji mogą
być w pełni urzeczywistniane”. Międzynarodowe standardy praw człowieka stały się formalnym wyrazem
nowej moralności, na której są lub powinny być, oparte stosunki międzynarodowe. W rezultacie przestały
one stanowić jedną z dziedzin tych stosunków. Ponad to, niezależnie od rzeczywistego i normatywnego
kształtu porządku międzynarodowego ochrona praw człowieka jest i pozostanie przede wszystkim domeną
systemów i polityki wewnętrznej państw. Wnikanie praw człowieka w stosunki międzynarodowe i
umacnianie ich miejsca w tych stosunkach przebiega na dwóch, niejako równoległych, lecz ze sobą
sprzężonych poziomach: prawa międzynarodowego (norm) oraz praktycznej rzeczywistości tych stosunków
w różnych ich dziedzinach: politycznej, gospodarczej itp. Od chwili przyjęcia Karty Narodów
Zjednoczonych i uchwalenia Powszechnej Deklaracji prawa człowieka przekraczają własną dziedzinę i pod
różnymi postaciami wchodzą w tkankę współżycia międzynarodowego. Oprócz Paktów Praw Człowieka i
innych konwencji ONZ powstały - najpierw na Zachodzie - regionalne organizacje ochrony praw człowieka
lub też takie, w których członkostwo jest uzależnione od przestrzegania określonych standardów w tej
dziedzinie (np. Rada Europy).
b. Prawa człowieka a konflikty zbrojne
Pierwsza połowa lat dziewięćdziesiątych była prawdziwą eksplozją takich właśnie wojen wewnętrznych. Ich
podłożem były problemy etniczne, religijne. mniejszości narodowych, przebieg granic (wcześniej
najczęściej narzuconych przez mocarstwa zewnętrzne).
Wspólną cechą większości tych konfliktów były coraz większe cierpienia ludności cywilnej. Co więcej,
coraz częściej bezbronna ludność cywilna była jedynym celem i ofiarą działań zbrojnych podejmowanych
przez rozmaite grupy paramilitarne. Działania zbrojne polegały na nękaniu ludności cywilnej. Masowe i
drastyczne naruszenia praw człowieka rzadziej były związane bezpośrednio z działaniami wojennymi,
częściej były pośrednim efektem takich działa lub zamierzonym rezultatem użycia siły przeciwko ludności
cywilnej.
c. Państwa wobec praw człowieka
VII. Współczesne wyzwania wobec praw człowieka
a. Czynniki determinujące obecną sytuację w międzynarodowej ochronie praw człowieka
b. Konflikty zbrojne a prawa człowieka