Predmet:

Sociologija

Seminarski rad
„Porodica i brak“

Mentor: Student:
Doc. Dr Danijela Medojević Anamarija Petrović 77/19

Bar, decembar 2019. godine

Sadržaj

Uvod............................................................................................................................................................3
1.Porodica...................................................................................................................................................4
1.1.Tipovi porodice.................................................................................................................................4
1.2.Funkcije porodice..............................................................................................................................6
2.Brak kao institucija...................................................................................................................................7
3.Razlika izmedju braka i porodice.............................................................................................................8
Zaključak.....................................................................................................................................................9
Literatura...................................................................................................................................................10

2
Uvod

Porodica je u toj mjeri dio naše svakodnevne rutine da je skoro i ne primjećujemo. Često
porodica biva zanemarena i postavljena na marginu društva. Čak je i Ogist Kont, jedan od
osnivača sociologije shvatao značaj porodice smatrajući je osnovnom jedinicom društva. U
porodici postoje odnosi koji su osnova svih drugih društvenih odnosa. U stvari, od odnosa u
porodici zavise i odnosi u društvu.

Brak i porodica su dvije pojave koje su usko povezane da je teško pronaći tanku nit koja ih
razdvaja. I samo čovječanstvo je nailazilo na različite oblike organizacije porodice pa samim tim
i braka nailazeći na iskušenja. Ljudi su tragali za idealnim brakom, ali se niko nije zapitao da li
idealan brak postoji. U današnje vrijeme je došlo do propadanja moralnih vrijednosti tako da
porodica i brak nisu više svete tvorevine ljudi. Postavlja se pitanje kako vratiti prave vrijednosti
na istorijsku pozornicu i kako organizovati život unutar moderne porodice.  Porodica je primarna
zajednica zato što je prva najvažnija i najprisnija ljudska skupina. Ona je prototip svake druge
društvene zajednice jer se u porodici uspostavljaju trajne, emotivno-prisne, solidarne i svestrane
veze između članova, kakve bi se mogle poželjeti i u globalnom društvu. Zbog višestrukih
funkcija, porodicu mnogi smatraju osnovnom ćelijom svakog društva koja nastaje formiranjem
braka između muškarca i žene, u kojem se rađaju djeca.

Porodica je nezamjenljiva sredina u kojoj se čovjek formira kao ličnost, u kojoj živi
zadovoljavajući neke od svojih najbitnijih potreba koje se samo u porodici i mogu zadovoljiti.
Porodica je specifična bio-socijalna zajednica ljudi. Ona ima veoma značajnu ulogu u razvoju
čovjeka, ali ne samo čovjeka nego društva uopšte.

3
1.Porodica

Porodica je jedan od najstarijih, najtrajnijih i relativno najstabilnijih oblika zajedničkog života

ljudi u svim fazama društveno-istorijskog razvoja. Ona se pojavljuje u funkciji zadovoljavanja
nekih primarnih potreba ljudi, prije svega, onih koji se odnose na produženje vrste, na brigu o
maloljetnoj djeci, na emotivnu sferu članova porodice i dr. Kao društvena grupa, porodica ima
više bitnih odlika, kako onih koje su relativno trajne i univerzalne, tako i onih koje su varijabilne,
jer proizilaze od različitih tipova porodice kroz istoriju društvenog razvoja. U pojmovnom
odredjenju porodice upravo ulaze one karakteristike koje su relativno trajnog i univerzalnog
karaktera.

Prva karaktekristika je da porodica počiva na biološkim osnovama. Druga bitna karakteristika

odnosi se na bio-socijalne veze u porodici, tj. na odnose srodstva, pri čemu je najvažniji oblik
srodstva – krvno, prirodno (biološko) srodstvo, mada se porodica može zasnivati i uvećavati i
uključivanjem i drugih srodnika. Treća odlika porodice se odnosi na vrlo širok i složen splet
socijalnih odnosa u porodici koji se ispoljavaju u nizu porodičnih funkcija, kako unutrašnjih,
tako i spoljašnjih, kao i onih koje se mogu označiti „transmisionim“, jer povezuju pojedinca u
porodici i cijelu porodicu sa socijalnom sredinom, odnosno širom društvenom zajednicom1.

1.1.Tipovi porodice

Uočavanjem varijabilnih elemenata porodice nas upućuje na praćenje raličitih tipova porodice
tokom društveno-istorijskog razvoja. Medju naučnicima postoji opšta saglasnost o tome da je
porodica prošla kroz različite oblike. Medjutim, pri odgovoru na pitanje koji su osnovni tipovi u
istorijskoj hronologiji porodice, pojavljuju se vrlo različita shvatanja. Američki sociolozi i
antropolozi, npr. , smatraju da postoje dva osnovna tipa porodice: mala porodica koja se sastoji
od oba bračna druga i njihove djece, što je karakteristično za viši nivo kulturnog razvoja, i velika
porodica, karakteristična za primitivne zajednice.
1
Vidanović,I.,”Pojedinac i porodica(metode,tehnike i vještine socijalnog rada),Beograd,1996.godine

4
Postoje i druge tipologije koje polaze od odnosa u porodici s obzirom na njenu veličinu (mala,
velika, poligina, poliandrijska i dr.), od autoriteta u porodici (materijarhalna, patrijarhalna,
egalitarna i dr.), od načina računanja porijekla (matrilinearna, patrilinearna, agnatska, kognatska
i dr.), od kulturnih razlika (kineska, mediteranska, evropska ), od stepena solidarnosti u
porodici, i td.

Dzon Lok smatra da se u razvitku porodice mogu razlikovati tri glavna oblika: velika
patrijarhalna porodica ranih društava, mala patrijarhalna porodica i nuklearna porodica, nastala
kao rezultat ekonomsko-socijalnih promjena koje su pratile industrijsku revoluciju. Morgan i
Engels su postavili opštu šemu za tipologiju porodice od nastanka ljudskog društva do danas,
mada nisu dovoljno razgraničili tipove porodice od oblika braka, tako da je njihova šema dosta
neprecizna. Po Engelsu, na bazi rekonstrukcije industrijskog razvoja porodice koju je izvršio
Morgan, a koju je Engels preuzeo, u istorijskom razvoju porodice razlikuju se sljedeći oblici:
promiskuitet, porodica krvnog srodstva, porodica punalua, sindijazmička porodica (porodica
parova) i monogamna porodica. Promiskuitet je najnerazvijeniji oblik grupne bračne zajednice u
kojoj je prisutna puna sloboda polnog opštenja izmedju polova, a polni odnosi nisu regulisani
nikakvim društvenim normama. O porodici u pravom smislu riječi, može se govoriti tek sa
pojavom porodice krvnog srodstva.

U okviru porodice krvnog srodstva, roditelji i djeca su isključeni iz polnih odnosa, a polno
opštenje je dozvoljeno samo medju pripadnicima iste generacije. Dok je za porodicu krvnog
srodstva karakteristično što su iz polnog opštenja isključeni roditelji i djeca, za porodicu punalua
je karakteristično što su iz uzajamnih polnih odnosa isključeni braća i sestre. Sindijazmička
porodica (porodica parova) se pojavljuje u fazi varvarstva (prvobitna zajednica). Za ovaj tip
porodice karakteristično je polno opštenje izmedju jednog muškarca i jedne žene, pri čemu je
muškarac, za razliku od žene, uvek mogao da opšti sa više žena. Monogamna porodica se razvila
iz sindijazmičke porodice i postaje dominantan oblik porodice u civilizovanom društvu. Bračna
veza je regulisana društvenim pravilima, a njena bitna karakteristika je nejednakost polova,
odnosno dominacija muškaraca2.

2
Mladenović,M.,”Osnovi sociologije porodice”,Beograd,1973.godina

5
1.2.Funkcije porodice

Kao parcijalna društvena grupa, porodica obavlja niz funkcija od kojih su najvažnije3:

 reproduktivna,
 ekonomska,
 zaštitna,
 vaspitna i obrazovna,
 emotivna,
 socijalizatorska funkcija.

Funkcije porodice se tokom istorije mijenjaju, kao što se i sama porodica mijenja. Većina
sociologa se slaže sa time da su funkcije porodice višedimenzionalne i da se mogu odrediti na tri
nivoa- na biološkom nivou (zadovoljenje seksualnih potreba i reproduktivnih funkcija), na
ekonomskom nivou (proizvodne i potrošne funkcije) i na psihosocijalnom nivou (vaspitna
funkcija, funkcija socijalizacije i razvijanja emotivnih veza izmedju članova). Porodične funkcije
su istorijska kategorija, pa samim tim one su istorijski promjenljive. Sistem porodičnih funkcija
je odredjen mjestom i ulogom porodice u društvenoj strukturi. Stoga se sistem tih funkcija
mijenja u zavisnosti od promjena odnosa porodica-društvo.

Formiranje karaktera ličnosti mora početi od prvih dana života i tu funkciju porodica ne može
prebaciti ni na koga drugoga. A psihološki proces identifikacije lakše se otkriva u intimnoj
atmosferi porodice nego u drugim ustanovama. Porodica vrši funkciju primarne grupe,
omogućujući neposredni kontakt, ličnu povezanost, razvijanje emocija i podstiče da se razvije
ljubav kao potreba, te je svakako ona jedinstvena društvena organizacija koja podstiče razvitak i
emocionalne strane ljudskog života, pružajući uslove da se formira integralna i uravnotežena
ličnost.

3
Golubović,Z.,”Porodica kao ljudska zajednica”,Zagreb,1981.godina

6
2.Brak kao institucija

Brak je prirodna – polna i društvena veza po pravilu trajne prirode izmedju lica suprotnih polova,
koja zavisno od istorijskih i društvenih uslova može imati različite oblike (grupni brak,
poligamijski, monogamijski), različitu formu (gradjanski, crkveni, neformalni, faktički) i
različite sadržaje i zadatke (ekonomske, pravne, socijalne, duhovne, moralne, psihičke, estetske i
dr.). S razvojem društva brak se izdvaja u posebnu grupu i sve više se sužava. Uglavnom, postoje
sledeći njegovi oblici: grupni brak više muškaraca i više žena, koji opet ima različite oblike-
brak izmedju jednog muškarca i više zena (poliginija); brak izmedju jedne žene i više muškaraca
(poliandrija) – obje ove vrste braka nazivaju se poligamijom, najzad monogamni brak, tj. brak
izmedju jednog muškarca i jedne žene. Smatra se da, ukoliko se društvo više razvija, utoliko više
preovladjuje monogami brak4.

Nezavisno od ovih razlika, svaki brak može biti društveno dopušten, zakonit, što znači sklopljen
onako kako to zahtjevaju društvene norme i faktičan (nezakonit) kad se ne drži ovih normi. Brak
je društveno-priznata biosocijalna veza izmedju lica suprotnih polova koja ima relativno trajni
karakter i različite oblike i sadržaje, zavisno od odredjenih društvenih uslova. Izbor bračnog
druga tijesno je povezan sa prirodom društvenih odnosa i sa tipom porodične organizacije. U
mnogim našim krajevima, naročito na selu kandidati za brak ne učestvuju u odlučivanju o tome
koga će izabrati za svog bračnog druga. O tome odlučuju roditelji ili drugi odrasli srodnici.

U nekim krajevima ostavlja se sloboda odlučivanja budućim bačnim partnerima, ali sve ostale
formalnosti obavljaju u ime njih njihovi roditelji. U demokratskoj, industrijskoj porodici,
gradskoga tipa bitno se mijenjaju odnosi prije zaključenja braka. Sve veći značaj dobija izbor
bračnog druga, jer od uspjelog ili neuspjelog izbora zavisi stabilnost braka i lična sreća bračnih
drugova.

4
Mitrović,M.,Petrović,S.,”Sociologija”,Beograd,1994.godina

7
Izmjena polnih običaja tijesno je povezana sa mnogobrojnim izmjenama u našem posleratnom
društvu, a naročito za sve većom afirmacijom društvenog, porodičnog i bračnog individualizma.
Zato, zaključenje braka predstavlja stvar samih bračnih drugova. Bračni drugovi se, po pravilu,
već dovoljno poznaju prije zaključenja braka. Savremeno društvo sa svoje strane sve više
podstiče mlade ljude na samostalno odabiranje bračnog druga. Postepeno se mijenja odnos
društva prema pojavi predbračnih veza i predbračnog života, upravo da bi se omogućilo uspješno
ovo odabiranje.

3.Razlika izmedju braka i porodice

Izmedju braka i porodice postoje značajne razlike. Sa strukturalnog stanovišta, brak je

dvovalentna društvena grupa, jer sadrži samo dvije strane u tome odnosu (muža i ženu), bez
obzira na činjenicu što se i sa jedne i sa druge strane (ili samo jedne) mogu naći više muškaraca
ili više žena. Medjutim, porodica je složenija društvena tvorevina, jer je ona, po pravilu,
najmanje trovalentna društvena grupa (oba roditelja i djeca), bez obzira što u odredjenim
slučajevima, po broju članova, porodica može biti i manje od braka (riječ je o nepotpunoj
porodici – jedan roditelj i dijete). Medjutim, suštinska razlika izmedju braka i porodice nije samo
u broju članova već i u sadržini odnosa. Prvi momenat koji treba imati u vidu to je da se brak
uglavnom svodi na polnu vezu, za razliku od porodice kao biološke zajednice u širem smislu,
koja, pored polnih, uključuje i reproduktivne veze. Drugi momenat je da porodicu karakterišu
odnosi srodstva, kao bio-socijalne veze. Medjutim, brak i srodstvo se, po pravilu, isključuju.
Brak predstavlja samo osnov za zasnivanje nekih oblika srodstva (krvnog srodstva i srodstva po
tazbini). Treći momenat da se socijalni odnosi koji karakterišu porodicu, najvećim dijelom, ne
mogu primijeniti na bračnu grupu5. Porodica je parcijalna, ali i najkompleksnija društvena grupa.
U njoj se prepliću mnogobrojne društvene funkcije i oblici društvenih odnosa i procesa. Teško je
naći drugu grupu koja zadovoljava toliko raznovrsnih ljudskih i društvenih potreba. Ona je
društvena grupa u kojoj se odvijaju osnovni procesi ljudskog života i toliko je povezana sa
životom svakog pojedinca da ostavlja snažan pečat u njegovom razvoju. Porodica je, zato,
društvena grupa koju pojedinac najlakše identifikuje sa sobom, svojim interesima i egzistencijom
uopšte.
5
Petković,V.,”Sociologija”,Ekonomski fakultet,Beograd,2000.godina

8
Zaključak

Porodica je predmet proučavanja mnogih naučnika. Pa na osnovu toga postoje mnogobrojne

definicije o porodici. Porodica je jedna od najstarijih društvenih grupa. Porodica je tijesno
povezana sa brakom, srodstvom i domaćinstvom, ali se ne može poistovjetiti sa njima.
Opšta obilježja porodice na našem području počiva na privatnoj svojini i čvrstom srodničkom
strukturom. U ovakvoj porodici dominacija muškaraca nad ženom i starijeg nad mladjima je
potpuno prirodna. Porodica je primarna zajednica zato što je prva najvažnija i najprisnija ljudska
skupina. Ona je prototip svake druge društvene zajednice jer se u porodici uspostavljaju trajne,
emotivno prisne, solidarne i svestrane veze izmedju članova, kakve bi se mogle poželjeti i u
globalnom društvu. Zato, i zbog višestrukih funkcija, porodicu mnogi smatraju osnovnom
ćelijom svakog društva, svojevrsnim “društvom u malom”. Porodica nastaje formiranjem braka
izmedju muškaraca i žene, u kojem se radjaju djeca. Porodica je širi pojam od braka, ali je brak
osnova porodice. Porodica je primarna grupa i intimna zajednica, a brak je društvena ustanova
okrenuta donekle i širem društvu.

Brak se zasniva na osnovu slobodnog izbora i dublje emotivne vezanosti budućih supružnika, pri
čemu veliku ulogu igraju imovinsko – materijalni interesi porodice.

Porodica je primarna društvena grupa nastala po biološkim zakonima, krvnom srodstvu i

društvenim pravilima, pa stoga mnogi ističu da je najznačajnija grupa u životu svake jedinke, kao
i u životu svakog društva. To je jedina grupa koju pojedinac zatiče rodjenjem i kao takvu ne
može je birati.

9
Literatura

1. Vidanović,I.,”Pojedinac i porodica(metode,tehnike i vještine socijalnog

rada),Beograd,1996.godine
2. Mladenović,M.,”Osnovi sociologije porodice”,Beograd,1973.godina
3. Mitrović,M.,Petrović,S.,”Sociologija”,Beograd,1994.godina
4. Petković,V.,”Sociologija”,Ekonomski fakultet,Beograd,2000.godina
5. Golubović,Z.,”Porodica kao ljudska zajednica”,Zagreb,1981.godina

10