UNIVERZITET CRNE GORE

EKONOMSKI FAKULTET

„Bruto domaći proizvod u Crnoj Gori u posljednjoj deceniji“

Mentor: Student:

Prof dr. Baćović Maja Lačević Dženita 58/16

Podgorica, decembar 2019.godine

 Bruto domaći proizvod je makroekonomski indikator koji pokazuje sumu finalnih dobara
koja su proizvedena i usluga koje su pružene u jednoj zemlji u odredjenom vremenskom periodu
(najčešće godinu dana). To je ekonomski izraz koji predstavlja ukupnu produkciju finalnih
dobara i usluga, ostvarenu u nacionalnoj ekonomiji, bez obzira na vlasništvo. To podrazumijeva
da BDP uključuje vrijednosti produkcije stranih lica u zemlji, a isključuje aktivnosti firmi u
vlasništvu domaćeg rezidenta u inostranstvu. BDP predstavlja ukupno stvoren domaći dohodak.
Poznajući bruto domaći proizvod kao ukupnu potrošnju roba i usluga na svim tržištima jedne
ekonomije dolazimo do činjenice, tj. pretpostavke da potrošnja raste iz godine u godinu pa tada
ekonomija proizvodi više roba i usluga ili prodaje te robe i usluge po višim cijenama. Dakle, iz
povećane potrošnje proizilaze dva učinka koja ekonomisti nastoje podijeliti. Tako dolazimo do
nominalnog i realnog bruto domaćeg proizvoda. Nominalni BDP je BDP iskazan u tekućim
cijenama i jednostavno se dobija kao zbir proizvedeniih količina finalnih dobara i usluga
pomnoženim sa njihovim tekućim cijenama, dok je realni BDP vrijednost svih dobara i usluga
pomnožen sa njihovim stalnim cijenama.

Godine nakon sticanja nezavisnosti, u ekonomskom smislu, bile su pune izazova za Crnu
Goru. Snažan ekonomski rast od 2006-2008. godine, bio je praćen rastom stranih direktnih
investicija (u prosjeku iznad 20% BDP-a) i kreditnim bumom (godišnjih stopa rasta preko
100%). Svjetska ekonomska kriza pogodila je Crnu Goru 2009. godine i kontrakcijom
ekonomskog rasta od -5,7%, poljuljala temelje makroekonomske stabilnosti i istakla značaj
fiskalne odgovornosti u koncipiranju ekonomske politike i postizanja održivog ekonomskog rasta
i razvoja. Mali i otvoren ekonomski sistem, poput crnogorskog, osjetljiv je na spoljnje uticaje, ali
i flesksibilan u primjeni antikriznih mjera. Te mjere, bilo jednokratnog karaktera ili strukturne
reforme, doprinosile su „liječenju“ sistema tokom krize, ne ugrožavajući njegovu srednjoročnu i
dugoročnu održivost.
Eurizovanoj crnogorskoj ekonomiji, fiskalna politika, kao važan instrument ekonomske politike,
uz ograničene mjere monetarne politike, predstavlja pokretač ekonomskog rasta i razvoja.
Oporavak javnih finansija od 2009. godine, kada je deficit iznosio 5,8%, još uvijek traje, usporen
negativnim uticajem krize u eurozoni, strukturnim disbalansima i posljedicama ekstremnih
vremenskih neprilika (poplave, snijeg i suše). I pored toga što je javna potrošnja smanjena sa
50% na 40% BDP-a, rezultirajući blagim padom deficita, teret javnog duga raste.

2
Generator oporavka crnogorske ekonomije, u toku krize i u dugoročnoj perspektivi, je turizam
koji kreira tražnju visoko iznad domaće proizvodnje, uzrokujući visok robni deficit. I pored
konstantnog suficita usluga, bilans tekućeg računa bilježi učešće od 20% u BDP-u. Strane
direktne investicije ostaju na relativno visokom nivou (iznad 10% BDP-a), dok pad kreditne
aktivnosti i posljedična nelikvidnost predstavljaju osnovnu prepreku rastu crnogorske ekonomije.

Slika br.1. Bruto domaći proizvod prema rashodovnoj metodi

Izvor: www.Monstat.org

Slika br. 2 BDP u Crnoj Gori (2006-2017)

Izvor:httpswww.ucg.ac.meskladisteblog_21954objava_40621fajloviUvodno%20predavanje_140219.pdf

3
Bruto domaći proizvod u Crnoj Gori je prikazan u tabeli 2. Dakle, iskazane su vrijednosti BDP-a
za svaku godinu u milionima eura i to u stalnim cijenama. Analizu strukture potrošnje čine izdaci
domaćinstva, izdaci neprofitnih ustanova, individualni izdaci države koji obuhvataju izdatke za
obrazovanje, zdravstvo, kulturu, sport, socijalne službe, nabavke ljekova i dr. te kolektivni izdaci
države koji obuhvataju izdatke za upravne, administrativne, odbrambene, ekonomske i razne
druge netržišne usluge države. Analizirajući samu strukturu BDP-a vidimo iz podataka da
ukupna konačna potrošnja ima najveću vrijednost u odnosu na preostala tri segmenta.

Ovo razdoblje obilježile su pozitivne i negativne stope rasta. Trend rasta zadržao se do
2008.godine dok je u 2009. godini zabilježen veliki pad potrošnje jer nam je poznato da je to bila
prva ozbiljna recesijska goodina u Crnoj Gori. U 2011.godini vidljiv je zanemarljiv rast BDP-a,
mada i zanemarljiv jer narednu godinu prati negativna stopa rasta. Tek 2015.godine dolazi do
relanog rasta BDP-a na 3,4. Uporedjujući potrošnju iz 2006.godine sa onom iz 2017.godine
zapažamo da su i potrošnja domaćinstva kao i potrošnja države pale za približno 3%. Bruto
investicije države su ukupna ulaganja u dugotrajnu imovinu i promjenu zaliha. Kroz ovo
razdoblje vidimo pozitivne stope rasta. Na početku razdoblja, 2006.godine one su iznosile
978.475Eur, medjutim ulaskom Crne Gore u krizu one su značajno opale da bi na kraju razdoblja
doživjele značajan porast i iznosile 1 157 403Eur.

Dio proizvedenih dobara i usluga ne završava u domicilnoj konačnoj i investicionoj potrošnji već
je namijenjen izvozu, dok se jedan dio domaće potrošnje ostvaruje iz uvoza. Može se zaključiti
da, iako je domaća potrošnja primarno odredjenja BDP-om da se ne može staviti znak jednakosti
izmedju te dvije kategorije već bi to bilo moguće samo u zatvorenom tržištu, ali postoji vrlo mala
vjerovatnoća da se taj veoma rijedak slučaj i pojavi. izvoz roba i usluga kroz ovo razdoblje je
bilježio negativne stope rasta i to značajan pad od 14,1% u 2009.godini i samo 0,1% u 2012. dok
je 2015. zabilježen značajan rast od 9,4%. Analizirajući podatke zaključujemo da će značajnije
stope rasta izvoza Crna Gora imati onog trenutka kada postane punopravna članica Evropske
Unije čime će joj biti stvorene mnoge povoljnosti i mogućnosti izlaska na evropsko tržište. Uvoz
je 2009.godine pao čak za 26.273 miliona Eur što se u završnici manifestovalo na stopu od čak
-20,4%, 2010.godine u odnosu na prethodnu je pao za 0.3%. Narednih godina posle 2012. uvoz
raste iz godine u godinu.

4
Kada bi se uporedjivali vrijednosti uvoza i izvoza tj. njihove stope rasta ili pada zaključujemo iz
podataka dostupnih na sajtu Monstata da je vrijednost uvoza na početku analiziranog razdoblja
bila veća od izvoza, što nije promijenjeno sve do 2017.godine. Tako gledano 2006.godine imamo
vrijednost uvoza veću za gotovo milion eura, dok je na kraju 2017.godine slična situacija.
Vezano za analizirane podatke u nastavku je prikazan grafik sa stopama rasta za period od 10
godina gdje možemo grafički doživjeti promjene o kojima se govorilo.

Grafik br.1. Kretanje BDP-a u Crnoj Gori

Izvor:www.monstat.org

Što se tiče bruto domaćeg proizvoda za posmatrani period po glavi stanovnika na slici 2
zapažamo rast sa 3,529Eur u 2006.godini na 6,908Eur u 2017.godini. Kada se koristi bruto
domaći proizvod kao pokazatelj rasta i životnog standarda puno je bolje koristiti bruto domaći
proizvod per capita odnosno po glavi stanovnika budući da on pokazuje realniju sliku, jer uzima
u obzir broj stanovnika neke države u ovom slučaju Crne Gore. On se izračunava na način da se
ukupni bruto domaći proizvod u odredjenoj godini podijeli sa brojem stanovnika odredjene
države u toj godini.

5
Pa tako, 2006.godine BDP per capita iznosi 3,529Eur, naredne godine raste na 4,367Eur dok
2008. iznosi 5,029Eur. Naredne godine zbog već navedenih činjenica pada na 4,842Eur a zatim
raste na 5,045Eur. 2011.godine i 2012. godine bilježi prvo rast na 5,265Eur,a zatim mali pad na
5,126Eur. U svim narednim godinama bilježi rast iz godine u godinu i 2017. dostiže iznos od
6,908Eur po glavi stanovnika.

Kako bi sagledali ekonomsko stanje jedne zemlje ili pojedine regije moramo se osvrnuti
na BDP koji imaja ulogu makroekonomskog pokazatelja kao vrijednost svih finalnih proizvoda i
usluga koji su proizvedeni u nekom posmatranom periodu u okviru od godinu dana. Dva
osnovna načina pokazivanja bruto domaćeg proizvoda su realni i nominalni BDP. Realni BDP
iskazuje vrijednost u stalnim cijenama dok nominalni BDP iskazuje vrijednost u tekućim
cijenama. U ovom radu analize su radjene na temelju analize strukture potrošnje gdje smo mogli
da vidimo kako se BDP sumira kroz državnu potrošnju, potrošnju domaćinstva, razliku izvoza i
uvoza te bruto investicija. Analiza kretanja bruto domaćeg proizvoda obuhvata period od
2006.godine pa sve do 2017.godine. Na početku analiziranog perioda 2007.godine započinje
svjetska ekonomska kriza koja Crnu Goru nije u prvom mahu zahvatila, pa su se negativni
rezultati počeli uvidjati krajem 2008.godine, a godina poslije 2009. je zapravo najlošija u ovom
cijelom posmatranom periodu. U godinama krize dolazi do znatnog smanjenja bruto investicija,
potrošnje domaćinstava, a isto tako i izvoza iz čega su vidljive negativne stope rasta. U ovom
analiziranom periodu možemo istaknuti 2007.godinu kada je u Crnoj Gori ostvarena stopa rasta
bruto domaćeg proizvoda od 5,2% te je to najveća stopa rasta u ovom periodu i to godinu nakon
sticanja njene nezavisnosti. Godinu kasnije stopa rasta iznosi 2,1% te je to kraj pozitivnog
razdoblja za narednih nekoliko godina. 2009.godine zabilježena je negativna stopa rasta od čak
-5,8% što je rekordni pad u posmatranom periodu. Naredne godine dolazi do smanjenja bruto
investicija, potrošnje, a tokom cijelog perioda uvoz nadmašuje izvoz. Jedino rješenje ove
situacije jeste članstvo Crne Gore u Evropskoj Uniji čime će joj se otvoriti evropsko tržište koje
će omogućiti povećanje izvoza a samim tim i rasta BDP u narednom periodu.