XVI ıncı asrın ilk yarımında Gelibolu

FEVZİ K.URTOĞLU

Osmanlı İmparatorluğunun kuruluş d e v r i n d e Gelibolu'nun ne kadar

büyük b i r r o l o y n a d ı ğ ı i l k bakışta g ö z e çarpar. Türk orduları, B a l k a n
yarımadasının istilâsına G e l i b o l u d a n başladılar. K a y ı n p e d e r i K a n t a K o -
z i n o s ' a yardım bahanesiyle o ğ l u Süleyman Paşa kumandasında Gelibolu
yarımadasına kuvvet yollayan O r h a n bey; Bolayer berzahına h a k i m o l ­
d u k t a n s o n r a yarımadanın k a r a i l e rabıtasını k e s d i v e k a l e l e r i b i r e r b i r e r
m u h a s a r a v e z a p t e t t i . Yarımadanın e n mühim k a l e s i o l a n G e l i b o l u zapte-
dîldikten s o n r a Çanakkale boğazının h e r i k i kıyısı, A n a d o l u v e Rumeli
yakaları .türk h a k i m i y e t i n e girdi (754 H - 1353 M ) . Bundan sonra Türk
orduları, T r a k y a y ı , Makedonyayı, B a l k a n dağlarına k a d a r u z a y a n Meriç
ovasını z a b t v e İşgal e t m e k t e güçlük ç e k m e d i ['J.

M u r a d T i n i l k zamanlarında Savualı K o n t A m e d e , G e l i b o l u kalesini

(24 - A g o s t o s - 1 3 6 6 ) d a donanma ile g e l e r e k k a r a y a a s k e r döküb z a b -
tedüb Bizanslılara v e r d i ise d e Türk O r d u s u d o k u z ay y i r m i bir gün
sonra b u değerli yeri geri almakta gecikmedi [*]. Y u n a n d i l i n d e ( K a ­
dırga şehri) manasına g e l e n ( G a l i P o l i ) d e n t a h r i f edilmiş o l a n G e l i b o l u ,
R u m e l i v e A n a d o l u arasındaki e n kısa m u v a s a l e y o l u üzerinde b u l u n d u ­
ğu için O r h a n v e M u r a d b e y l e r zamanında b i r i n c i sınıf a s k e r i mevkiler­
d e n sayılırdı. A n a d o l u d a n Rumeliye g ö n d e r i l e c e k o r d u l a r b u r a d a n karşı
yakaya geçerler, h a r p sahasından d ö n e n g a z i l e r , aldıkları g a n i m e t l e r ve
esirlerle b i r l i k t e Geliboluya gelirlerdi. M u r a d B e y zamanında b u g a n a -
i m d e n beşte biri hükümet h a z i n e s i n e alınmağa başlamış v e b u n a ( p e n -
ç ü y e k ) denmişdi. P e n ç ü y e k o l a r a k a l m a n g e n ç e s i r l e r , Türk a i l e l e r i a r a -

[ l Osmanlı İmparatorluğunun kuruluş d e v r i hakkında t a r i h l e r i m i z i n v e r d i k l e r i haberler

L

noksan ve h a t t a kısmen yanlıştır. Aşık Paşazade tarihînde Rumeliye geçiş 758 hicrîde
gösterilmektedir k i Bizans menbalarının k a y d e t t i k l e r i 1353 miladisiniu m u k a b i l i olan 754
hicrî i l e mukayese edersek tam dört yıl fark eder. H a y r u l l a h Efendi tarihî. C i l t . 3, s. 88 de
754 yılını kabul etmiştir. Türk T a r i h Encümeui Mecmuasının 7 inci nüshasında neşredilen
O r h a n Beyin vakfiyesi de bunu teyid e t m e k t e d i r .
['-'] Neşri t a r i h i , K o n t Amede'nîn seferinden haberdar olmadığından: " G e l i b o l u y u Süley­
man Paşa f e t h e t t i amma asah rivayete göre M u r a d H a n f e t h e t t i , , demektedir. K o n t j ^ m e -
denin seteri hakkında Yorga T a r i h i n i mehaz i t t i h a z eden Şaklr Paşanın Osmanlı T a r i h i ,
Cİld. I , S. 191 - 195'e bakınız.
 292 Fevzi K u r t o g l u

s m d a birkaç yıl k a l a r a k Türk D i l i v e âdetlerini kavradıktan s o n r a asker

e d i l i r d i k i b u suretle Y e n i ç e r i teşkilâtı vücud bulmuşdu.
Gerek ganaimden alınan b u v e r g i n i n ve gerekse Yeniçeri askerinin
ihdasında, Gelibolunun coğrafî mevkii dolayısiyle oynadığı r o l inkâr
edilemez. Fakat Gelibolunun ehemmiyeti yalnız R u m e l i v e A n a d o l u ara­
sındaki e n kısa y o l üzerinde bulunması değildir. Yıldırım B a y e z i d zama­
nında M a n i s a , Aydın, Menteşe b e y l i k l e r i zabt edilerek garbî Anadolu
kıyıları Osmanlı hükümetinin eline geçtikten s o n r a G e l i b o l u n u n ehemmi­
y e t i b i r k a t d a h a arttı.
Yıldırım Bayezid boğazın sevkülceyşî v e iktisadî bakımından ne
k a d a r büyük b i r önemi olduğunu t a k d i r e d e r e k Sarıca Paşayı Gelibolu
k a l e s i n i n t a k v i y e v e limanının temizletilerek b i r üssülhareke i t t i h a z e d i l ­
mesine memur etti.
G e l i b o l u n u n zabtından 3 2 yıl s o n r a 1 3 9 0 d a başlayan inşaat yıllarca
sürdü, Z a i f ve harab o l a n dış k a l e yıkıldı. B u n a m u k a b i l b i r t e p e üze­
rinde olub içersinde b i r c a m i i l e 3 0 0 b i n a b u l u n a n iç k a l e t a m i r edile­
r e k yenileşdirildi. Ç e k d i r i sınıfı g e m i l e r i h e m fırtınalı h a v a l a r d a n h e m d e
k u v v e t l i düşman donanmasının hücumundan m u h a f a z a e t m e k için İç içe
iki havuzdan müteşekkil o l a n yapma liman temizlendi. V e b u limanı
müdafaa v e m u h a f a z a için m e d h a l i n e i k i k u v v e t l i k u l e yapıldı. H a r b ge­
milerini sevk ve idare eden gemicilerden başka m u h a r i p o l m a k üzere
A z a b askerleri tahsis e d i l d i .
B i z a n s müverrihlerinden D u k a s ; Çanakkalenin E ğ e d e n i z i mahrecinde
kâin o l u b K a t a l a n l a r tarafından t a h r i b edilmiş o l a n Gelibolu Kalesini,
Yıldırım B a y e z i d ' i n y e n i d e n b i n a ettiği v e k a r a k o l h i z m e t i n i g ö r m e k için
kadırgalara b i r tahassungâh yapdınldığını kaydetmektedir.
Aragon Kralı tarafından T i m u r i e n k ' e elçi o l a r a k gönderilen Calavİ-
jo seyahatnamesinde: «cumartesi günü Gelibolu şehrine vardık. Bura­
da bir kale vardır. Şehir, Yunan sahili üzerinde olmakla beraber
Türklerin e l i n d e d i r . Şimdiki halde Beyazıd'ın oğlu Süleyman Çeîbî'ye
a i t t i r . Türkler, h a r b g e m i l e r i n i v e s a i r g e m i l e r i b u r a d a m u h a f a z e d i y o r l a r .
Onların b u r a d a T e r s a n e v e b u y u k b i r havuzları vardır. B i z g e ç e r k e n 4 0
k a d a r Türk g e m i s i l i m a n d a yatıyordu. G e l i b o l u kalesi askerle dolu idi.
Gemiler h e r z a m a n için h a r e k e t e hazırdı,, d e m e k t e d i r f ] . 1

G e l i b o l u limanı, Kanunî Süleyman zamanına kadar Osmanlı hükü­

m e t i n i n e n mühim t e r s a n e s i v e donanmanın üssülharekesi olarak kaldı.
Derya kapdanlarına G e l i b o l u S a n c a k beğliği v e r i l i r d i . Fatih ikinci Meh-
med zamanında k u r u l a n Kasımpaşa t e r s a n e s i ikinci ve hattâ üçüncü

t ] C a l a v i j V n u n seyahatnamesi
1
türltçeye çevrilerek 1926 yılında V a k i t gazetesine tef­
r i k a edilmiştir. . . .
 X V I inci asrın İlk yarımında G e l i b o l u 293

derecede b i r ehemmiyeti haizdi. A n c a k c e z a i r kiralı B a r b a r o s Hayeddin

I s t a n b u l a g e l e r e k kırallığım Knunî Süleymana t a k d i m v e Osmanlı d o n a n ­
masının kumandanlığını k a b u l e t t i k d e n s o n r a D e r y a kapudanlarına C e z a ­
y i r Beylerbeyliği p a y e s i v e r i l d i ['] ve Y a v u z Selim zamanında büyültül­
müş oîan İstanbul t e r s a n e s i T ü ı k donanmasının m e r k e z i oldu. Gelibolu
ikinci dereceye i n d i r i l m e k l e beraber daha uzun b i r zaman imperatorluğun
e n mühim b i r h a r b limanı v e t e r s a n e s i o l a r a k yaşadı. Gelibolu sancağı,
Kapdanpaşa e y a l e t i n e bağlı s a n c a k l a r d a n b i r i n i teşkil e t t i . G e l i b o l u S a n ­
cağına B e y o l a n l a r , donanmanın i k i n c i k u m a n d a m o l a n K a p d a n Paşaların
kethüdaları i d i [ ] . a

İbni K e m a l , K e m a l Reisden bahsederken Gelibolu hakkında şöyle

söyler. " M e v l i d i Dârül G a z v e i g-elibolu i d i k i o l diyârın d o ğ a n oğlanları
t i m s a h g i b i s u içinde büyürler. S a b a h v e akşam g e m i l e r i n s i l i s r e s i âva-
zesile u y u r l a r , , [ ] . X V i n c i v e X V I i n c i asırlarla X V I I i n c i asrın i l k yarı­
s

mında İstanbuldan s o n r a i k i n c i t e r s a n e m i z olan ve A n a d o l u ile Rumeli

abasında e n mühim m u v a s a l e y o l u n u teşkil e d e n G e l i b o l u limanı, 1683
yılında y e l k e n l i h a r b g e m i l e r i y a n i kaİyon filoları i h d a s e d i l d i k d e n s o n r a
yavaş y a v a ş e h e m m i y e t i n i k a y b e t m e ğ e başldı [*].

X I X u n c u asırda buharlı g e m i l e r i n m e y d a n a çıkması v e zırhlı g e m i ­

l e r i n kullanılmağa başlaması üzerine bütün bütün i h m a l e , uğrayan Geli­
b o l u n u n e h a l i s i , balıkçılık v e y e l k e n l i t i c a r e t g e m i l e r i ile deniz seferleri,
yapmakta devam ettiler. Çanakkale muharebeleri esnasında düşman
t a y y a r e l e r i v e S a r o s körfezinden i n g i l i z zırhlılarının açdıklan e n d i r e k t o p

['] Hızır adını taşıyan Barbarosun Istanbula gelerek Kanunî Süleyman tarafından
kabulü esnasında Hayreddin unvanı verildiği b i r kısım tarihlerimizde kaydedilmektedir.
H a l b u k i gerek Lütfü Paşa ve gerekse Rüstem Paşa t a r i h l e r i r «Şimdiye kadar Hayreddİn
Reis d e n i l i r k e n şimdi H a y r e d d i n Paşı o l d u " d e m e k t e d i r l e r . Topkapu Sarayı Müzesi Müdürü
Bay Tahsin Ö z tarafından sarayın m e t r u k evrakı arasında bulunan bir mektüb b u mesele­
yi temamile aydınlatmaktadır. ( E v a i l i . Z i l k a d e m i n âme hamsetü işrin ve tisa mie) t a r i h i n d e n
de anlaşılacağı üzre 925 hicrisinde Cezayir hıttasının himaye altına alınması için Cezayir-
den b i r heyet vedaatİyle Istanbula Yavuz S u l t a n Selime gönderilen b i r m e k t u b u n türkçeye
tercemesİ.olan bu vesikada "Emİrimİz H a y r e d d i n ' unvanını kullanmaktadır, Bu unvanın
o halde Süleyman tarafından verildiğini iddiaya imkân y o k t u r . Bay Tahsin Ö z tarafıbdan
şerek bu mesele ve gerekse Barbaros H a y r e d d i n ' i n b i r Türk ressamı ve aynı zamanda
Tersane kahyası olan Haydar Reis tarafından renkli olarak yapılmış resmi yakında
neşredilecektir.
[ ] G e l i b o l u Beyi A l i Kahya kumandasındaki 12 Türk kadırgası K o r f u adası önünden
2

geçerken A n d r e a doryanm pususuna düştü (Barbaros H a y r e d d i n Paşa, Fevzi Kürtoğlu, S 394).

[ ] İbni K e m a l T a r i h i , yazma,
3
İstanbul M i l l e t Kütüphanesi, numara 32, C. 8 varak 46
[*] Y e l k e n devrinde Akdenİze çıkan harp g-emileri bantlarını ne peksimetlerini Ge-
l i b o l u d a k i depolardan alırdı (1156, Ra,5) Akdenİze memur Nasırıbahri, P a t r o n a ve Feyzi hnda
kalyonlarına G e l i b o l u baruthanesinden d o r t y u z kantar verilmesine dair (Başvekâlet Hazinei
evrak bahrîye numara 1512).
294 ' Fevîi.Kurtöglu :

ateşi aitında şehir baştan başa yandı; H a r a b oldu. Sulh olduktan sonra
a h a l i n i n b i r kısmı y e r l e r i n s döndülerse d e şehir e s k i m a m u r i y e t i n i henüz
kazanamadı.
Evliya Çelebi seyahatnamesi i l e E d i r n e Vilâyeti s a l n a m e l e r i n i n ver­
diği kifayetsiz malûmatı b i r tarafa bırakırsak, tarihimizde b u kadar
önemli y e r işğal e d e n G e l i b o l u y u tanıttıran T ü r k ç e b i r e s e r i n henüz neş-
redilmediğini g ö r ü r ö z . A h l a t , Kayseri, E r z i n c a n şehirleri hakkında olduğu
gibi Gelibolu hakkında d a b i r monoğrafi neşredilmesi t e m e n n i o l u n u r .
Başvekâlet'e b a ğ l ı o l a n i s t a n b u l d e k i e s k i Bâbıâli Hazineievrak dai­
resinde yaptığım araştırmalarda Gelibolu Sancağının 9 2 4 H - 1518 M :
yılında yazılmış b i r d e f t e r i n e tesadüf e t t i m . B u d e f t e r i bana haber ver­
diğinden dolayı B a y Kâmil G e b e c i y e teşekkürü b i r b o r ç b i l i r i m . 42,50x16
eb'admda 345 varakdan müteşekkil o l a n b u d e f t e r ç o k i t i n a i l e vücuda
getirilmiştir. İlk s a h i f e s i n d e £»i> H-"* ^ - Î 1 1
tarafından tanzim ve merhum
Mustafa beyin azadlılarından A b d u l l a h tarafından yazıhb 1 6 Rebiülahır .
924 d e H a l e b şehrinde bk- *>.V <>. ,Li
^ a t a k d i m edildiği kaydedimek-
t e d i r . D e f t e r i n muhteviyatı hakkında t e r t i b edilen fihristte şu satırlar
okunmaktadır:

— J « — ^ - J J "cU"— ı j ' U p — < i * ~ & * c S t e

— ( K a s r İ j j ^ J l ı ^ J j j U k i > ^ _ . U j U * — J . . J i ' ı l J _ * . Lj-»U- — »tv.
t o l i j l »Lj-İi.

— jL»L_ Ujlrj JU-lej j£- JJÎ'<>İ5 ıjlLj»;i_* U ^ l c —J^JS'SAİÎ j U a i u ^ . UjLr

— ^ÎJİS^-»-! 1
jLJL^fl — - ajb\â-a 'CJ-II o l â j ! — ., . • ^ — Lİ^-JÎ~

Defterin muhteviyatı, f i h r i s t t e yazıldığı g i b i ç o k z e n g i n d i r . Gelibolu

şehrinin m a h a l l e l e r i b i r e r b i r e r adları v e s a n i a r i l e kaydedilmiştir. Şehrin
müsliman a h a l i s i 5 5 m a h a l l e y e ayrılmış o l u p h e r m a h a l l e d e birer cami
veya mescit bulunmaktadır. Hıristiyan a h a l i i s e 6 m a h a l l e y e ayrılmış o l u p '
her mahallede b i r e r k i l i s e bulunmaktadır. B u m a h a l l e l e r i n a d l a n i l e k a ç
aile oturduğunu g ö s t e r e n l i s t e şudur:

<jrij\ ( W r^-r^ Wy ¿^"¿1 j ^ / j j - A - ^ j l I jUaL- \U= — 1

( 1 7 aile )
(13 aile ) jrOl - w . %U — 2
(27 « ) ıİLu«- j _ j « — 3
(21 « ) j-cfcr j j f =-
j j + a ı ^~\^ « — .4

(23 « ) < > - j j i ^ - ^ Ç a J£ o s l j j U a l — a — 5

(25 « ) > W * :
. = —
 X V I inci asrın i l k yarımında G e l i b o l u 295

(13 aile ] •— 7
(2 6 " ) '1 — 8
(30 " ) 1 — 9
(42 a ) 1 — 10
(3 8 « 1
11
(12 -C — 12
(21 « . ' C — 13
(13 a ] « — 14
(19 • ] d —
* ut*- u r ^ 13
(30 n 1 tf — 16
(16 ) ' t —
" 17
(3? tc ) 1: — 18
(49 1 ) a — 19
(32 ir ) • —
20
v-r ^ .M*
(2 3 e ) — 21
(14 1 1 ¿ 1 t-j_jö>j j ^ U j ^ + i U di. — 22
( 6 5 -- I t —
23
(30 (( 1 — 24
(33 M, J — 2S
(40 1 J • — 26
(12 H 1 1 — 27
(2 6 11 } • — 28
n } M — 29
("
(15 1 j t 30
(3 3 I ) « —
81
(12 ıı 1 • — 32
( 6 a } (i — 33
(40 « ) *>-_jl*U- j ^ j i l ) d i y ı i _ ^»U.
u « — 34
(2 7 a ) i — 35
(28 H 1 A i U j j>-iİl j r U d U j T 1 C — 36
(17 H ) As-I o f a ( —. 37
(2 0 a ) t — 38
(31 er ) j / L « — 39
(2 8 « ) i —. 40
- i Alâeddin Yahşizade d e m e k l e meşhurdur. M e s c i d e muttasıl
^ vardır. .
 296 Fevzi Kurtoğlu

4 6 aile ) Si*' — 41
29 ' )
'I t - 42
8 « ) U •• — 43
1 9 • ) Ut JyS c f — 44
41 « ) N — 45
1 5 " ) «-*-)> «ijjjl c
• —. 46
54 « ) -r*"- j H * - ^ il li — 47
24 « ) 1 ıı — 48
39 - ) a '1 — 49
32 • ) J — 50
( 25 • ) — 5 1

( 1 1 « ) A H — 52
< ! 18 • ) ı I — 53
( 9 - ) • — 54
( 15 • ) li — 55

D e f t e r i n üçüncü kısmını teşkil e d e n j ^ - j s ¿11= j U J J c=u- başlığı altında

o d e v r i n h a r p donanması teşkilâtı hakkında ç o k kıymetli malûmat v a r ­
dır Gemi reisleri ve azaplar 93 bölüğe ayrılmışlar. H e r bölüğün
b i r r e i s i , b i r odabaşısı, b i r v e y a b i r kaç neferi ile b i r de si olduğu

['] Yavuz S e l i m i n Mısır kÖlemenlerile yaptığı harpte donanmanın o r d u i l e teşriki

harekât ederek çok kıymetli hizmetlerde bulunduğuna şüphe y o k t u r . F a k a t mevcut Selîm-
nâme'lerde Türk donanmasının İcra ettiği harekâtı gösteren malûmat y o k g i b i d i r . Yalnız
Müzeler sabık müdürü ve şimdi saylav Bay H a l i l , Mısır hükümdarı Kanso Gavrİ'nİn Yavuz
Selime gönderdiği b i r m e k t u b u Topkapı sarayında bularak T a r i h Encümeni Mecmuasında
neşretmişlerdir k i b u m e k t u p t a ı ... Denizden ve karadan asker cemedüp b i z i m üzerimize
gelmeğe n i y y e t eylemİşsiz deyu istİma olundu» diyerek Yavuz S e l i m i n Mısıra karşı harp
hazırlığında bulunmasının sebepleri sorulmaktadır. N u r u Osmaniye kütüphanesinde 4087
numarada bulunan Fetihnâme-i dîyâr-ı A r a p adlı yazma eserde Yavuz S e l i m i n K a h i r e y e
girdikten spnra donanmanın Mısıra gelmesini tehalükle beklediği anlaşılmaktadır. Bİr
Îiloya kumanda eden K u r t oğlu Musühüddîn'in İskenderİyeye geldiğini haber alan Yavuz
Selim hemen gemilerile b i r l i k t e kahireye gelmesi İçin emir yollamış ve K u r t oğlu, Reşit
boğazından girerek Kahire önüne geldiği zaman hükümdar tarafından kabul ve i l t i f a t
edilmişti. B i r müddet sonra İstanbuldan üç yüz pare gemi İle k a p u d a n Deryanın İsken­
derİyeye geldiği haber alındıkta K a h i r e y e gelmesi emredilmiş K a p u d a n D e r y a Câıer A ğ a
kendine v e k i l intihap ettiği Borsa Sancakbeyi Kocı Ağayı donanma i l e bırakarak k e n d i
biı kaç gemi i l e Reşit Boğazından Nile g i r i p K a h i r e y e gelmiş ve hükümdarı ziyaret ede­
rek donanma ahvali hakkında malûmat vermiş. Y a v u z Selim b i r müddet sonra maiyeti
halkı i l e gemilere binip Kapudan Caier A ğ a i l e b i r l i k t e N i l nehrinden inmiş ve oradan
atlara binerek İskenderİyeye g i d i p donanmayı teftiş e t t i k t e n sonra Mısıra avdet etmiş,
Mısırdan dönüşte yaralılarla alınan g a n a i m i j g e m i l e r l e İstnnbula göndermişti.
 X V I ıneı asrın i l k yarımında G e l i b o l u 297

görülüyor. Bu teşkilâta bakılırsa bölüklerin herbiri . çekdiri sınıfından

bir gemiyi kullanacak zabitleri ihtiva etmektedir. En başta Kapudan T u r ­
gut Ata'nın reisi olduğu bölük gelmektedir. Bu bölükte ser-oda A l i ' d e n
başka Hızır Veled-i Y a k u b , Hasan Veled-i Yûsuf, Turahan Veled-i İs­
mail, Osman Veled-i Süleyman adları yazılıdır, ^ f o l a r a k ta Kosta Veled-i
Y o r g i görülmektedir. ;

Kapudan Turgut A t a hakkında şimdiye kadar hiçbir yerde malû­

mata rast gelmedim. Yalnız Barbaros'un arkadaşı olan ve T u r g u t Reis
diye şöhret kazanan ve sonra Trablusgarp beylerbeyi olan Turgut Pş.dan
bahseden o devrin eserleri Turgudca dediklerine göre, bir de Büyük
Turgud'un olması lâzım gelmektedir. A c a b a X V . asrın sonlan ve X V I .
asrın i l k yarısında yaşaması lâzım gelen bu Büyük T u r g u d , Gelibolu
defterindeki Kapudan T u r g u d A t a mıdır?
Ser-oda denilen odabaşılık, Yeniçeri teşkilâtında olduğu g i b i X V I I .
asırdaki yelken filosu teşkilâtında da mevcuttur. Gömi ise kürekçilere
nezaret eden zabit demektir. Gelibolu azaplarını teşkil eden 93 bölükten
bir kısmının gömilerî hıristiyan ve bir kısmının da Türk olduğu görül­
mektedir. Kürekle mücehhez olan çekdiri sınıf gemilerin mürettebati üç
kısma ayrılırdı. Birinci kısım gemici olanlardır k i başlarında reis denilen
kumandan bulunurdu. İkinci kısmı teşkil eden kürekçiler ya esirlerden
teşkil edilir veya deniz kenarı ahalisinden kanun dairesinde alınırdı.
Gelibolu sancağının hangi yerlerinden ve ne mikdar kürekçi alınacağı
defterde sarahatie gösterilmektedir. Gelibolu'nun hıristiyan ahalisinden
kürekçilik hizmetinde olanların avarız-ı divaniyeden ve tasarruflarında
olan melik bağ-u bağçelerin üşür ve haracından muaf olduğu ve Maydos
kariyesİnin yüz kürekçi verdiklerini görüyoruz. Üçüncü kısım mörettebatı
ise muharipler olup bazan sipahilerden ve bazan yeniçerilerden alınırdı.
Gemiler ilkbaharda kızaklardan denize indirilir. Direk, kürek vesair
levazımı donadılır; kürekçiler ve askerler yerlerine geçerler ve böylece
denize açılırlardı. Sonbaharda gemiler seferden dönerler; kürekçiler ve
askerler yerlerine giderler. Gemiler üstü örtülü kızağa çekilerek muhafaza
edilirlerdi. Gelibolu azapları ve reislerini gösteren cedveli aynen buraya
konuldu. Bu cedveli t e t k i k etmek suretile Yavuz Selim devrinde donan-
mamızdaki reislerin ve zabitlerin adlarını birer birer öğrenebiliriz.

Cemâat-i rüesâ ve azafoân-ı Gelibolu

1 — Bölük, Reİs kapudan Turgut Ata, Serada A l i veledi...?, Hızır veledi Yâkub,
Hasan veledi Yusuf, Turahan veledi ismail, Osman veledi Süleyman, gömi Kosta
veledi Yorgİ.
2 — Bölük Mustafa Kethüda, seroda İlyâs v e l e d i A b d u l l a h , Mehmet v e l e d i A h m e d j
gömi Y o r k i veledi Yuvan.
 298 •-"-j* Fevzi K u r t o g l u :
'•• '•.

3 — Bölük Alî Reis veled... ?, seroda DSvûd veledi A b d u l l a h , Mehmed veledi Dâvud
.. R e i s , gömi Dîvâne: 1

4 — Bölük Bâlî Dırâz, seroda lsâ B i l î veledi Bektaş, Mehmet veledi Bâlî Dırâz,
j -Muştala-veledi A b d u l l a h . , ,,. ...
5 — Bölük Reis Hacı İlyas, Seroda Yûsuf veledi A b d u l l a h , İlyâs veledi Abdullah,
• dibek Veledi Dibak. v
6 — Bölük A h m e d Veledi seroda Mehmed Veledi Osman — Şaban V e l e d i Hasan —
Gûmi, Hacı Y u s u f ; * /' t?
7 şr— Reis Mustafa Kâtip — seroda Hüsnü V e l e d i Mustafa — Y u s u f V e l e d i Durmuş —
Gûmi İsa V e l e d i Hızır
8 — Bölük Reis Abdürrahman — seroda Durmuş V e l e d i Y a k u b —> Sefer Veledi Abdul­
lah — Gûmi Yörgi V e l e d i İstavri
9 : — Bölük Reis Kasım Kedİan (Katalan) — s e r o d a İskender V e l e d i A b d u l l a h — Musa
Veledi A l i
10 — Bölük Reis Ramazan V e l e d i Yanağaç — seroda Hacı Idria V e l e d i Hasan — Mustafa
.Veledi A b d u l l a h reis — Gûmi Dimterİ V e l e d i Mihâl
11 — Bölük Reis Şule Veledi Sarı İlyas— seroda İlyas Veledi Melik Şah — Yusuf
V e l e d i A b d u l l a h — Gûmi Nasuh V e l e d i A b d u l l a h ' -
1 2 . — Bölük Reis Mustafa V e l e d i Köse Durmuş — seroda Hacı Bayram V e l e d i İlyas —
Mustafa V e l e d i A b d u l l a h — Gûmi Kosta Veledi Kerbarî " "
13 — BÖIük Reis Kıvaç A h m e d Veledi A b d u l l a h — seroda Şeydi V e l e d i Abdullah —
. A h m e d V e l e d i A b d u l l a h — Gûmi V e l i V e l e d i Hamza
14 — Bölük Reis S e y i d A h m e d Sİpah — seroda Mehmed V e l e d i U m u r — Mustafa V e l e d i
Hamza — Gûmi M a n o l
15 — Bölük Reis Bâli V e l e d i T u r A l i — seroda Ahmed pabucı Anadolu — A l i Veledi
. reis B â l i — G û m i M a n o l V e l e d i Istafan
16 — Bölük Reis A l i Veledi Arap Hoca — s e r o d a İbrahim Veledi İsmail —Musıafa
V e l e d i A b d u l l a h — Gûmi Hamza V e l e d i A b d u l l a h
17 — Bölük Reis Mustafa B i r a d e r Eca •—seroda Nasuh Veledi M e z i d — Şaban V e l e d i
reis Mustafa
18 — Bölük Reis Mustafa V e l e d i Hasan B â l i — s e r o d a A h m e d V e l e d i H ı z ı r — l s â Veledi
. . Abdullah — Veli Veledi Ahmed
19 — Bölük Reis Mustafa V e l e d i Nasuh Reis — s e r o d a Hasan V e l e d i A l i — N a s u h Ve¬
ledi reis Mustafa — Gûmi Şükrü
20 — Bölük Reis H a l i l V e l e d i A z a b c i — seroda Resûl — M e h m e d V e l e d i M u r a d — Gûmi
Hüdâverdi V e l e d i reis Mustafa
21 — Bölük Reİs Mehmet V e l e d i Yunus — seroda Veysi Sipah — Karagöz V e l e d i A b d u l l a h
22 — Bölük Reİs Hacı Mahmud Veledi A b d u l l a h — seroda Y u s u f V e l e d i Saru H a y y a t —
Aü Veledi A b d u l l a h
23 — Bölük Reis İbrahim Veledi Mustafa — seroda Yusuf Veledi Hâtem — Kasım V e l e d i
Abdullah
24 — Bölük Reis Ahmed Veledi İlyas — seroda Musa V e i e d i İlyas — Bilâl V e l e d i reis
A h m e d — Gûmi V e l e d i Y a n a k
25 — Bölük Reis Hacı Yunus — seroda İlyas V e l e d i Abdullah — Ahmet V e l e d i reis
.... A b d u l l a h -
26 — Bölük Reis Bâli V e l e d i Saltık.— seroda s M e h m e t V e l e d i Y u s u f — Ramâzan V e l e d i
M a h m u d — G û m i lsâ
27— Bölük Reis M a m a V e l e d i Ömer—seroda Mustafa V e l e d i Bayraklı — Y u s u f V e l e d i
ilyas — Gûmi A l i V e l e d i Mehmed * ;
' '
 XVI ıncL asrın İlk yarımında G e l i b o l u 299¬

2 8 . — . B ö l ü k . R e i s Mehmet V e l e d i İbrahim - _. v
29 — Bölük Reis A K Bıyıklı — seroda A l i V e l e d i Tarancı—Ahmet Veledi Abdullah —
Gûmi M a n o i ,- .
30 — Bölük Reis Hasan Bâlİ Veledi Mustafa — seroda Hasan V e l e d i Süleyman — A l i
Veledi Mehmed — Gûmi...
31 — Bölük Reis Şeydi Ahmet Kâtib — seroda Mehmed Veledi Mustafa — M e h m e d
V e l e d i reis M a h m u d — Gûmi Y o r g i
32 — Bölük Reis A b d i S i p a h — seroda A l i V e l e d i N a s u h ' — Hasan V e l e d i A b d u l l a h
33 — Bölük Reis Isâ Dîvâne—seroda Mehmed V e l e d i Mustafa — H a m l a Veledi reis
Elmezbur — Gûmi İbrahim
34 — Bölük Reis Süleyman K e d l a n — seroda Yusuf Veledi Abdullah — Halil Veledi
Hasan—Şîrmerd Gûmi
35 :— Bölük Reis Murad Veledi Ramazan—seroda Mustafa Veledi Mehmed-—Musa
V e l e d i  l i — Gûmi Y o r g i
36 — Bölük Reis Murad Veledi H ı z ı r — s e r o d a Musa V e l e d i Bektaş — Mustafa V e l e d i
Mehmed — Gûmi M a h m u d V e l e d i Resûl
37 — Bölük Reis A l i U s l u n y a — seroda Mehmed Veledi Y u s u f — M u s t a f a Veledi reis
Elmezgûr
38 — Bölük Reis İskender Paşalı — seroda Ahmed Veledi T i m u r — Âli Veledi reis
Elmezgûr
39 — Bölük Reis Mehmed V e l e d i Eşref — seroda Ramazan V e l e d i Hamza — Mehmed
Veledi Bayezit
40 — Bölük Reis Hızır Veledi Selâtîn—seroda A h m e d V e l e d i Mehmed — Gûmi D i m -
i t r i Veledi Yani
41 — Bölük Reis Ahmed Veledi Hacı M i r — seroda Y a k u b Sofi V e l e d i A b d u l l a h —
:
Aİi V e l e d i Şîr M e r d ~ •
42 — Bölük Reîs Murad Veledi Mehmed — seroda Karagöz Veledi A b d u l l a h — îsâ
V e l e d i Hamza
43 — Bölük Reis İlyas V e l e d i ? — seroda A l i V e l e d i A b d u l l a h — îsâ V e l e d i Hızır
44 — Bölük Reis Bâli V e l e d i M e z i d — s e r o d a Kasım V e l e d i A b d u l l a h — Hacı V e l e d i
Abdullah
45 — Bölük Reis A h m e d Dîvâne — N a s u h V e l e d i Y u s u f — Mehmed V e l e d i Aİİ — Gûmi
Mİhâi Sîpâh ı '•
46 — Bölük Reis Kasım V e l e d i Resûl — seroda i b r a h i m V e l e d i A h m e d Dîvâne — M u s ­
tafa V e l e d i Nasuh — Gümî M a n o l Veledi Yorgî
47 — Bölük Reis Mustafa Kuşköylü—seroda Safer V e l e d i M e h m e d — İlyas V e l e d i Halil
48 — Bölük Reis Y u s u f ?-"• seroda Mehmed Veledi tlyas — Yusuf V e l e d i A b d u l l a h
49— ? Veledi Hacı A l i - seroda İlyas V e l e d i A b d u l l a h — Mehmed V e l e d i Isâ —
Gûmİ Mustafa V e l e d i Kârban reis
50 — Bölük Reis A l i Encunuslı — seroda Mustafa V e l e d i A v r a n o s — Ömer V e l e d i A b d u l ­
l a h — A h m e d V e l e d i A b d u l l a h — Gûmi İspanyan
51 — Bölük Reis İsmail Başçı—seroda Hasan Veledi ? — Yusuf V e l e d i - Musa —
Gûmi A l e k s i - r ; " . .. - ... :-. -•. — .'¬
52 — Bölük Reis Hamza V e l e d i A b d u l l a h — M u t a k Kemâl'reis — seroda H a y d a r V e l e d i
A h m e d — İdris V e l e d i Mustafa C e l l a d — Gûmi Şîr M e r d
53 — Bölük Reis Mehmed Sipah — seroda Mustafa V e l e d i A b d u l l a h -— Ramazan V e l e d i
Mustafa — Gûmi Mustafa V e l e d i Keylân
54 — Bölük Reis Yahşi — s e r o d a Hacı Aslıhan — Mustafa V e l e d i Rustem — Gûmi Hacı
Mehmed ... ... ... j
 300 Fevzi Kurtoğlu

55 — Bölük Reis ? Veledi Özgür — seroda ? V e l e d Kulağuz — İlyas V e l e d i Umıir —

Gûmi Evbad Veledi A b d i
56 — Bölük Yunus Reİs Veledi Şeydi A h m e d — seroda Tür A l i V e l e d i Abdülkerim —
İbrahim V e l e d i Yahşi — Gûmi Hüsnü V e l e d i İsa
57 _ Bölük İskender Veledi Abdullah — Mutak Dâvui Reis — s e r o d a Mustafa V e l e d i
A b d u r r a h m a n — Hasan V e l e d i Hacı Nasuh
58 — Bölük Reis A l i Bolayırlı — seroda A l i V e l e d i Hamza — Mustafa V e l e d i Y u s u f —
G a n i V e l e d i İbrahim — Gûmi Y u v a n
59 — Bölük Reis Hamza Sabuni — seroda D u r A l i Veledi A l i — A h m e d Veledi A b ­
d u l l a h — Hüsnü V e l e d i A b d u l l a h
60 — Bölük Reis Pîr V e l e d i Yusuf Zâkir — A h m e d V e l e d i A b d u l l a h — Mustafa Veledi
Hızır — Şehrî V e l e d i Yahşi
61 — Bölük Reis Şîr M e r d V e l e d i A b d u l l a h - seroda Derviş V e l e d i A b d u l l a h — tsâ
V e l e d i Mustafa
,62 — Bölük Peis Mehmed Veledi A b d u r r a h m a n — seroda Ahmed Veledi A b d u l l a h —
İsa V e l e d i A h m e d
63 — Bölük Reİs Pîr A1İ V e l e d i Hacı Yunus — seroda U m u r V e l e d i AIİ — H ı z ı r V e l e d i İsâ
64 — Bölük Reis Şeydi V e l e d i İbrahim — seroda Ferhad V e l e d i A b d u l l a h — Hamza V e ­
ledi A b d u l l a h
65 — Bölük Reis İsâ V e l e d i S e l m a n — seroda İlyas V e l e d i Musa
66 — Bölük Reis Hacı Nasuh Veledi S a d i k Y u s u f — Hamza V e l e d i A b d u l l a h — Mehmed
V e l e d i Karagöz •• • . . . . . . .
67 — Bölük Reis A h m e d Dîvâne Menteşeli — seroda Mustafa Veledi A l i — H ı z ı r Veledi
Abdullah
68 — Bölük Reis Şaban zade Veledi Halil —seroda Mehmed Veledi Hamza F a k i h —
Ahmed Veledi Abdullah -• .-.
69 — Bölük Reis Turbalı — Hamza V e l e d i Şîr M e r d
70 —• ".» » Turmuş Köseç — A l i Sipah V e l e d i Nusrat
71 — » » Karagöz V e l e d i A b d u l l a h — M e h m e d V e l e d i Mustafa
72 — ıı ıı Balaban V e l e d i Y u s u f
73 — .»• » Mehmed V e l e d i Babalar — İbrahim V e l e d i Yusuf
74 — » » Hüsnü Veledi Sule R e i s — A I İ Dîvâne V e l e d i A n d u y
75 — ıı » Abdülâziz — Mehmed
4
V e l e d i Mustafa . .
76 — » » A b d u l l a h V e l e d i A b d u l l a h — V e l i V e l e d i Mehmed
77 — ı> ıı Hasan Medad
78 — » ıı Şaban Veledi Hamza — A h m e d V e l e d i M e m d u h
79 — •> ıı Mustafa Sipah A v l o n a l i — Hamza V e l e d i A l i ' . . . ;',
8 0 — » n Hüsnü V e l e d i Hızır — Musa V e l e d i V e l i zade
S I — » i Hüsnü V e l e d i K a b i l — A b m e d V e l e d i Mehmed ... -ı
82 — « » Mehmed Gürcülü V e l e d i Lûtfi — Hamza V e l e d i A l i
83 — » > Hacı Hamza V e l e d i A l i — A h m e d V e l e d i İsmail
84 — ıı » Hüsnü V e l e d i İsmail Başçı — Hüsnü V e l e d i Hasan
85 — ıı » Yusuf V e l e d i İ n e b i y e — M e h m e d Sipah V e l e d i İbrahim
86 — » ıı Sadık — Pîr A h m e d
87 — » » Hasan V e l e d i Hasan Reİs — Mehmed V e l e d i Bolayırlı
8 8 — u » Sefer Sipah V e l e d i Hasan — M e h m e d V e l e d i Saltık
89. —\ ' • » . . " » Hacı B a y r a m . V e l e d i K u r t b e y i — A l i V e l e d i Osman - .V:
90— » « Cağfer — Hüsnü V e l e d i Şîr M e r d
 XVI inci asrın i l k yarımında G e l i b o l u 30'i

91 — Bölük Reİs Mehmed N a l b a n d — Hamza V e l e d i A b d u l l a h

92 — » » Mustafa T a b a k V e l e d i i b r a h i m — M u r a d V e l e d i N i y a z i
93 — » „ Hacı Yusuf veledi A l i D i r a z — Mustafa V e l e d i Hacı

Gemi reislerinden sonra donanmanın cephanesini muhafaza edenler,

levazım v e s a i r e n i n muhafaza edildiği m a h z e n l e r e b a k a n l a r , ğurek yapan­
lar, gemileri kalafat edenler, m a k a r a yapanlar, üstüpü y a p a n l a r , topçular,
kumbaracılar, beylik binaları tamir edenler ve e n n i h a y e t Gelibolu ile
karşıyaka arasında n a k l i y a t y a p a n at gemileri reislerinin listesi geliyor.
Gerek b i n a yapanların v e g e r e k a t g e m i s i r e i s l e r i n i n ücret y e r i n e kendi­
lerine verilmiş o l a n çiftliklerin hasılatı i l e geçindiklerini görüyoruz. Deniz­
cilik teşkilâtını t a m a m l a m a k için l i s t e n i n g e r i s i n i a y n e n yazıyorum;

Cemâati Cebeciyanki donanmaya hacet olan cebelere hizmet ederler: İsmail veled
A b d u l l a h - Pervane V a r n a veledi A b d u l l a h - A l i T u r h a l a veledi A b d u l l a h .
Cemaat kİ mahzen h i z m e t i n i ederler: Yusuf veled AIİ - Hamza veled Abdullah-
İskender veledi A b d u l l a h - İbrahim veledi Mustafa-AIİ V e l e d i A b d u l l a h reis - İlyas veledi
Hızır - Kasım veledi Abdulluh.
Cemâati Kürekciyan k i hassa gemiler İçin kürek yunarlar: Yunus veledi A b d u l l a h
A l i v e l e d i A b d u l l a h - AIİ diğer v e l e d i A b d u l l a h - Kasım veled A b d u l l a h .
Cemâati K a l afat çıyan: İsa veledi A b d u l l a h ser kalafatcıyan - Yunus veledi A bdullah
kethüdâİ kalafatcıyan - Mustafa veledi A b d u l l a h ser bölük - Hızır veledi Abdullah-AÜ veledi
A b d u l l a h - İskender veledi A b d u l l a h - Mustafa veledi Hızır - Dâver veledi Y a k u b - Yusuf
veledi A b d u l l a h - Mehmed veledi A b d u l l a h - Yusuf veledi Şir m e r d - H a m z a veledi AIİ-
Hızır veledi Abdullah-İsa Bâli veledi Hamza-Mustafa veledi A b d u l l a - İsa v e l e d i İskender-
Hamza veledi Abdullah-İsa veledi Hızır - Hasan veledi A b d u l l a h - Mehmed veledi İlyas-
Yusuf veledi A b d u l l a h - Hamza veledi A b d u l l a h - Mustafa veledi A b d u l l a h - Hamza veledi
A b d u l l a h - İskender veledi A b d u l l a h - İsmail veled A b d u l l a h .
Cemâati Makaracİyan: Hızır veledi A b d u l l a h - Kasım veledi A b d u l l a h - M i h a l kümi başı.
Cemâati Uatubuciyan: Y a k u b veledi İskender - Hızır veledi A b d u l l a h - M a h m u d veledi
Abdullah.
Cemâati T o p c i y a n : P i r Mehmed veledi Hacı Osman ser topcİyan - Hızır veledi A b -
d u l l a h kethüdâİ topciyan-Hızır veledi A b d u l l a h - K a y a veledi Hızır - Yusuf veledi A b d u l l a h -
Yakub veledi A b d u l l a h ser bölük - Kasım veledi A b d u l l a h - A h m e d veledi K a y a - llyaa
veledi A b d u l l a h - M a h m u d veledi A b d u l l a h - Hızır veledi İbrahim - Kasım veledi A b d u l l a h -
Hasan veledi A b d u l l a h - Hasan veled İbrahim - Hamza veledi A b d u l l a h - İlyas veled A b d u l -
[ a h - Mustafa veledi A b d u l l a h - İskender veledi A b d u l l a h - Mehmed veledi ser t o p c i y a n -
Mehmed veledi kethüda - Karagöz veledi A b d u l l a h - Nasuh veled Hızır-Mehmed veledi A b ­
dullah - Hustafa veledi Hızır - Ömer b i r a d e r i mezkûr - Hamza veledi A b d u l l a h - AIİ veledi
Kasım - Muatafa veledi • İlyas - Hamza v e l e d i A b d u l l a h .
Cemâati K u m b a r a c i y a n : Bektaş veledi H a l i l ser Kumbaraciyan - Hasan veledi A b d u l -
1 ah - Hamza veledi A b d u l l a h - A h m e d v e l e d i D a v u d - Y u s u f veledi A b d u l l a h - i s k e n d e r veledi
A b d u l l a h - İskender diğer veledi A b d u l l a h - A l i veledi A b d u l l a h .
Cemâati Mermetciyanr Hassa dükkânlarun ve- mahzenlerin ve Kârbansarayın ve k a l e ­
n i n evlerini mermet ve hassa odaların m e r m e t ederken mâ takaddümden duta g e l d i k l e r i
çiftlikleri tasarruf ederler. Haraç ve ispeneç v e r i r l e r . Hassai Hümâyun için z a b t o l u n u r
avarızı divâniyeden ve tekâlifi üriiyeden muaf ve mü seli İmi e r d i r . E l l e r i n d e Babı saadeti
âsiyandan hükmü hümayunları vardır. ( N i k o l a K e f e l u vesaire onüç kişinin a d l e r i yazılıdır).
302 rî-T--} Fevzi- Kurtoğlu- ttl

Bundan sonra mermetcimyan çiftlikleri nâmı'altında oh yedi kıta

çiftlik yazılıdır".
( Z i k r o l u n a n çiftliklerden k a l i l ve kesir h e r ne hasıl olursa m e r k u m u n mermeteiyan k i
onüç neferdir. Aralarında alesseviye hisse edüb hizmet e d e r l e r ) .
" ' u * l AfŞİf e l i : D e f t e r i a t i k mucibince mukaddema • a t gemilerinde reis olanlar
-

gemiler, k e n d u l e r i n mülkü öhıb h i z m e t l e r i mukabelesinde çiftlik tasarruf edüb gemilerden

nısıf hasılı k e n d u l e r i n ve nısfı âher hassaİ hümâyun için zabtölunurmuş. M e r h u m ve mağ­
fur Sultan Bayezid H a n tabe serah zamanında hükmü şerifi âlişan v a r i d olub a t g e m i l e r i
beyliğe alınıb ve r e i s l e r i n i n tasarrufunda olan çiftlikler ve mezraaların hâsılı hassai' hüma­
y u n için zabtolunmak b u y u r u l u b reislere yevmî beşer akçe ve kethüdalarına yevmî sekiz
akçe vazife tayin o l u n u b ekser akçesi z i k r o l a n çiftlikler hasılından v e r i l i r . Maadası havale
olunan yerden verile deyu e m r olmağın el'an a t gemilerinde reis olanlar yevmî beşer akçe
ve- kethüdaları sekiz akçeye mutasarrıf olub hizmet ederler. A n a d o l u canibinde Çatal -
burgaz Kadılığında Üçbaşlı nam karyede z i k r o l a n a t g e m i l e r i reislerine müteallik çiftlikler
vardır. Biga Sancağı defterinde yazılmıştır. O l çiftlikler at g e m i l e r i reisleri canibleıinden
zabtolunub mutasarrıf oldukları mevâciblcrinin ekser akçeleri ol çiftlikler hasılındandır.
„ 1 j \ ^f
e » t - j j : Kethüda Alî veled Hasan Paşa - Mustafa veled Kırca - Mustafa
sipah veled Hızır - Şeydi veled A l i - Hamza veled A b d u l l a h - Yusuf veled İsmail - Mehmed
veled Hacı A l i - İlyas veled ? Karagöz veled Y u s u f • Yusuf veled Mustafa - Yusuf veled
Hamza - A l i Sipah veled ?.

Defterin bundan s o n r a k i kısımlarında f i h r i s t e kaydedildiği üzere p a ­

dişahın hasları, G e l i b o l u beğinin hasları, P a l o kasrı d e n i l e n Limni adası­
nın m e r k e z i olan (Palokasteri) muhafızlarının tımarları, Gelibolu kalesi
muhafızlarının tımarları, K i l i t b a h i r k a l e s i muhafızlarının tımarları ve sipa­
h i l e r i n z i a m e t v e tımarları s i y a k a t i l e kaydedilmiştir. B u n d a n s o n r a k i kısım
Bolayır, G e l i b o l u , Mig-alıkara (Malgara) daki vakıflarla Gelibolu sancağı
dahilinde s a i r vakıflar hakkında ç o k kıymetli malûmat verilmektedir.

- Vakıf kısımlarından n e g i b i i s t i f a d e l e r imkânı olduğunu göstermek

için b i r n u m u n e alıyorum. •
" M e s c i d ; derpişi hânei has A h m e d bey k i aslında Gazi Hüdâvendigârın saray y e r i
o l u b mescid bina olunmuştur. Bâ berat Sultan Bayezid H a n Tâbeserah.,,
" M e s c i d Hasan Paşa b i n Karaca Paşa k i aslında Karaca Paşanın adına İken mescid
ve evkafı ihrak o l u b mezkûr Hasan Paşa t e k r a r bina edüb evkafı m a m u r etmiştir, Müte
velli elhâletü hâzihi AIİ Çelebi b i n Hasan Paşa elmezburdur.,,
' " M e s c i d Sinan Bey B i r a d e r Saruca Pa;a, mezkûr mescide i m a m ve müezzin k i m
olursa mütevelli h i z m e t i n i i m a m ve müezzin görür, m u k a r r e r mütevelli y o k t u r . , ,
" M e r h u m ve mağfûr Hacı A h m e d Bey zaviye ye mescididir. S u l t a n M u r a d zamanın­
da hibe ve t e m l i k edilmiş. Merhum ve mağfur S u l t a n Mehmed mukarrernâme vermiş.,,
" M e r h u m ve mağfûr Şahkulu b i n Yusuf. Şehri G e l i b o l u k u r b i n d e devletlü Kabaağaç
nam mevzide b e r m u c i b i vaklİye Hamse aşere ve tisa mie,, ... " H a c ı Hızır k i mezkûr
Hacı Hızır Kadımda kâfirin k u v v e t i b e r u yakaya g e l d i k d e o l zamanda Kozluderede G ö z -
tepesi demekle maruf yerde b i r pâre y e r ' mezkûr Hacı Hızıra t e m l i k o l u n u r , evlâd be evlâd.,,
" M a i k a r a d a Evlâdı A h İ Musa kİ m e r h u m ve mağlflr Gazi Hüdâvendîgâr tâbeserah
A h i Musaya kendu ruhiçün vakıf evlâtlık üzre sadaka edüb seb'a ve sittin ve seb'a mie
gurresindc vakıfname! hümayun irzan buyurulmuş evlâdı ve ensâbına evlâdı kızlarının
erisabına Ahilik v e r d i k l e r i şen i l e s a b i t o l a , .
; i v -
 X V I ıncı aşnn.ilk yarımında G e l i b o l u 303

• G e l i b o l u d e f t e r i f i h r i s t i n d e yazılı o l a n l a r d a n başka b i r kaçta k a n u n ­

n a m e s u r e t i vardır. B u n l a r d a k a n u n reayayı G e l i b o l u , k a n u n reayayı c e -
zirei i m r o z , kanun reayayı c e z i r e i limnos, k a n u n reayayı cezirei taşos
başlıkları altında d ö r t kısma ayrılmıştır. H e r b i r i n d e r e a y a d a n alınan v i r ­
gülleri miktarı, z a m a m v e s u r e t i istinası s a r a h a t v e tafsilâtla gösterilmiş­
tir. Ehemmiyetine b i n a e n b u kanunları d a b u r a y a a y n e n y a z ı y o r u m . D a ­
ha fazla malûmat a l m a k v e t e t k i k a t y a p m a k isteyenler hazinei evrak da­
iresinde 4 3 6 n u m a r a d a kayitÜ o l a n d e f t e r e müracaat edebilirler.

Kanunu reayayı Gelibolu — Kazai Geliboluya müteallik k u l reayası ziraat

ettiklerinde o n kilede b i r kile üşür ve her b i r medden ... k i l i salarya deyu v e r i r l e r . Ve
temam çiftlik t u t a n kimesneler y i k r i m ikişer akçe çift resmin verürler. V e şol râayet k i
çiftlik tutmaz. Çifti o l u b ziraat eder. N i m çift deyu o n b i r akçe verürler. V e çiftlik t u t -
mayub ve çifti dahi olmıyan resmi nebbak deyu yılda dokuz akçe verür ve her mücerred
resmi mücerred deyu yılda altı akçe verür. Mücerred dahi çiftlik duttuğu t a k d i r d e âdet
üzre y i r m i ikişer akçe temam çift resmini verür. Ve şol yerde k i Sipahi taifesinden olub
râayet çiftlik t u t a r , temam çift resmini verüb ve o n . k i l i de b i r k i l i sahibi arza üşür verür­
ler ve salâriyye verürler. Müsellİm ve yamak ve bağcı ve güdacı ve eanbaz ve yürük
ve bunların emsali taife olduğu yerden hizmetleri avariz mukabelesindedir. O l taifeden
r a i y c t çiftlik t u t a n l a r y i r m i ikişer akçe çift resmi verürler. V e b u taifeden temam çiftlik
tutmayub ata hakkı olub ziraat eden kimesneler boyunduruk hakkı deyu o n b i r akçe
verürler ve o n k i l i de b i r k i l i üşür v e r i r l e r ve salâriyye verürler. Çiftlik t u t m a y u b ve
çifti olmıyanlar oturdukları y e r d e âdet duhanı d e y u yılda altışar akçe .verürler ve tere­
keden g a y r i nuhud, mercimek ve b u n u n emsali h u b u b a t t a n ve Fevakihden dahi onda b i r
üşür verürler ve bisatin ve kovanda üşür alınır. V e cürüm ve cinayet hususunda yaya ve
müsellİm köylerinden gayri serbest olmıyan timarlarda v a k i olan cürmün nısfı Sancak
Beğinİn ve nısfı sahibi Tımarındır. Ve resmi arus ve t a p u i zemin sahibi t i m a r a mahsustur.
Sancak Beği canibinden dahlnlunmaz. Ziâmet ve arpalıklar ve Çerİbaşılık ve Çavuş Timarı
ve D i z d a r Tımarları serbestiyet üzre zabt ve tasarruf o l u n u r . B u Timarların cürmüne ve
cinayetine ve resmi arusuna k u l ve cariye müştüluguna (mü}de) vesair bâdi havâsına s a n ­
cak beği auhaşıları ve adamları dahletmezler. M a l k a r a Kadılığına müteallik olan k u r r a d a
dahi resmi çift hususunda ve g a y r i hususatta vechİ meşruh üzre amel olunur.

Ve Gelibolu Kadılığına müteallik Sancak Beği . Haslarından H o r a ve Ganos nam

köyler raâyası Sancak Beğine nakid verirler. Bazı yılda ikişeryüz akçe ve bazıları yüz
akçe v e r i r l e r . Ve mücerred olanlar . kırkar akçe v e r i r l e r ve bağları olanlar yılda b i r e r
Kabakulak dolu Şıra i l e verürler. K a b a k u l a k dahi raâyabanlarmdandır. V e bundan g a y r i
Karye H o r a d a Kabak Kulakçı kâfirler vardır. Yılda m a k t u boş K a b a k K u l a k verürler.
A y r u k - nesne vermezler. A m i l ol boş K a b a k u l a k d a n verür şıra ile d o l d u r u b âmile t e s l i m
ederler, âmil boş verdüğü K a b a k u l a k l a r a doldurdukları şıra bahasından âmilden onbeşer
akçe verilür. G e l i b o l u d a şehir kâfirlerine her Kabakulağın kırkar akçeye verürler. Mena-
pulye t u t u l u b satılur. Z i k r o l a n K a b a k u l a k âdeti ve Menapulya k a d i m i kanunlarıdır. K a r -
yeteyni mezburetân dağlık taşlık sarp y e r l e r olmağın e k i n ziraat etmezlermiş amma azdan
ve çokdan ziraat e t t i k l e r i t a k d i r c e âdet üzre üşür verürler. V e olan y e r l e r d e ibrişimden
üşür verürler. V e ola gelen- âdet üzre resmi A r u s verürler. V e z i k r o l a n köylerden olan
iskeleden üşür mahî ve resmi gümrük ve baç azdan ve çokdan her ne olursa Sancak
Beği canibinden zabtolunur. Kadimden reâya taifesi sipahilerine ambar yapmak babında
ve her kişi k i ziraat üşrünü a k r e b bazara iletmek babında ve gayri hususatta kanun üzre
amel olunur. J - -—i
 304 F e v z i Kurtoğlu

K a n u n u r e â y a y ı C e z i r e i İ m r o z — Mâtakaddiimclen haraç ve espeneç vermez­

ler. Balyanbulu canibinde temam çilt tutanlar yılda yetmişer akçe resmi çift v e r i r l e r . N i m
çift t u t a n otuzbeşer akçe resmi çift verür ve ziraat e t t i k l e r i n d e üşür mukabelesinde elle­
r i n d e olan y e r l e r i n i n mıkdarına göre mukataai zemin verürler, üşür vermezler ve İskender
nam mevzide olanlar y e r l e r i çok olmağın e k d i k l e r i n d e n üşür verür ve Zeytünden üşür ve­
rürler mukataai zemin vermezler ekdüklerinde üşür verürler. Aralarındr cari ve mamul
olan İstanbul kilesi de mukaddema ol k i l i ile onda b i r kile ve karmandan harmana b i r
k i l o salâriyye verürken üşür alan kimesneler sonradan kalıbur deyu b i r muhalif ölçü i l e edüb
üzerlerine b i d ' a t olmağın reâya rencide ve müteşekki oldukları ecilden ber m u c i b i lermanı
âlişan k a l b u r i l e ölçmek def olunup evvelki âdetleri üzre k i l i i l e ölçmek m u k a r r e r o l d u .
V e mevzii mezburda olanlar dahi temam çift dutanlar yetmişer akçe ve n i m çift dutanlar
otuzbeâer akçe resmi çift v e r i r l e r . V e âdeti ağnam hususuna cezirei mezkûrden alettevâli
k u z u koyundan ayrılmayub kuzuları bile saytlmıyub kuzusuz koyun başına b i r e r akçe ver­
d i k l e r i n d e n sonra müslim olanlardan gayrusu şunların k i koyunu kırk veyahud kırkdan ziyade
olucak b i r koyun ve b i r kuzufminabeskö) deyu resmi agil v e r i r l e r ve kırk koyundan eksik
olucak b i r koyun ve b i r k u z u deyu resmi agil v e r i r l e r , ve kırk k o y u n d a n eksik olıicak hemen
bir k o y n (minabesko) verürler ve İskender canibi k o y u n u olanlar yılda onikişer akçe resmi agil
verürler. Mukataai zemin v e r d i k l e r i yerde resmi agil y o k t u r . V e k o y u n başına b i r e r akçe
Küvvâde verürler vo cezirei mezkûrun cümle köylerinde satılan şeylerden m u d başına b i r e r
akçe verürler ve b i t ' a t hanaziri canavar başına ikişerbuçuk akçe verürler. Küçi (Küçük)
canavarın üçünden b i r canavar resmi alunur ve cezirei mezkûre v a k i olan iskelode gümrük
hususunda âdet ve kanun b u d u r k i cezirei mezkûrde mütemekkîn olan kimesnelerden gayrı
y e r d e n koyun ve kuzu getürüb cezirede satarsa k o y u n başına b i r akçe ve dahi kuzuya b i r e r
akçe gümrük verürler. Getürdüğü k o y u n u b i r kaç gün cezirede çıkarub dahi cezirede
satmıyub gerü yabana g i t m e l u olursa y e r l i olduğİçün gümrük vermez. A m m a şöyleki gayrı
yerden koyun ve kuzu getüren cezire halkından olmayub yabandan adam olursa uğrayub
cezirede satıcak koyun başına b i r akçe ve eğeriki kuziçün b i r akçe adet üzre temam güm­
rük verür. A m m a şöyle k i davarını çıkarub ve anda b i r gün veyahud i k i gün az ve çok ne
m i k d a r durursa dahi cezirede satmıyub yabana g i t m e l u olduğu t a k d i r c e yabandan kimse
olduğİçün i k i k o y u n b i r akçe ve dört kuzuya b i r akçe hesabı üzre nisıl gümrük verür ve
cezireden koyun ve kuzu yabana g i t m e l u olorsa alub giden eğer y e r l i olsun ve eğer yaban­
dan adam olsun b i r koyuna b i r akçe ve i k i kuzuya b i r akçe hesabı üzre tamam gümrük v e ­
rür. V e cezireden yabana giden b i r b e y g i r d e n ve sığırdan ve davar haşına onİkİşcr akçe
gümrük alunur ve yabandan cezireye gelen beygirdon ve sığırdan eğer y e r l i k e n d i hizmeti
ve maşlahtı içün getürürse gümrük vermez, sattığı t a k d i r c e davar başına onikişer akçe
âdet üzre temam gümrük verür. V e yağ ve b a l ve peynir hususunda sekiz baş peynire b i r
akçe gümrük verilür ve t u l u m p e y n i r i olucak tulum eğer büyük olsun eğer küçük, t u l u m
başına üç akçe gümrük alınır yağ ve b a l t u l u m u dahi büyledir. V e cezireden yabana giden
kebelerden altı kebeye b i r akçe gümrükdür ve yabandan g e t i r i l e n sabundan havyardan
sabun sanduğu i l e olursa b i r sandık sabundan o n b i r akçe gümrük alunur sânduğ ile a l ­
mazsa kantar hesabı üzre kantar başında dört akçe gümrük alunur ve b i r v a r i l havyardan
on akçe körük alunur ve turşu balık gelürse b i r kabakulak balıkdan dört akçe gümrük
alunur ve yabandan gelen su sığrı derisine b i r deriye üç akçe gümrük ve kara sığır d e r i ­
sine b i r deriye b i r akçe gümrük alunur. V e bu mezkur andan gayrı... ve zafran g i b i vegayri
hırdavat matağdan h e r ne gelürse babaları hesab olunur yüz akçeden dürt akçe besab
üzre gümrük alunur reâyâyı cezirei mezkûr vechi meğruh üzre hükuku şer'iye ve rüsumu
ürfiye eda e t t i k l e r i n d e n sonra ve kürekciden ve binadan dahi filcümle avarızı diva-
niyeden muaflardır. M u a f i y e t l e r i ve h a k i k a t h a l l e r i mufasassal ve maşruh d e f t e r i cedide
sebt o l u n d u .
 X V I ıncı asrın i l k yarımında G e l i b o l u 305

K a n u n u reâyûyı c e z i r e i Lîmnos — Şunlar k i Paspanlardır. K a d i m d e n yılda

onbeşer akçe haraç ve onar akçe esbneç verürler ve şunlar k i aseslerdir. Onikişer akçe
haraç ve onar akçe ebneç verürler ve şunlar kİ müslimlerdİr. Onbeşer akçe haraç ve o n ­
ikişer akçe esbneç verürler. K a d i m d e n ve şunlar k i kesti bani ardır. Onikişer akçe haraç
ve onar akçe esbneç verürler ve z i k r o l a n âdet üzre sâyir h u k u k u şer'iye ve rüsumu ürfiyeyi
eda e d e r l e r ve sayir reâya dahi üç neviyle d e f t e r i hakaniye sebt o l u n d u l a r . Âlâları kırkar
akçe haraç ve yirmibeşer akçe esbneç verürler. V e mutavassıtülhâl olanlar otuz beşer akçe
haraç ve yirmibeşer akçe esbneç verürler ve edna olanlar otuzar akçe haraç ve oobeşer
akçe esbneç verürler ve mücerred olanlar onbeşer akçe haraç ve onar akçe esbneç verürler
ve b u mecmuun haraçları hassai hümayun için zabtolunur. Esbneçleri sahibi t i m a r u n d u r
ve bağlarından dönümden dünüme sekizer akçe resmi dönüm verürler. V e t e r e k e l e r i n d e n
ve baki hububat cinsinden ve olan yerlerde kükülden ve zeytinden ve baldan ve besatin-
d e n ve fuvakehden kanunu şer'i nebevi üzre Üşür verürler. Üşrü küvvâde kulun başına
resmi k u l d e y u b i r e r akçe verürler ve cürüm ve cinayet hususunda H i s a r E r i Timarlarına
müteallik köylerim cürüm ve cinayeti nısıf sancak beğinin ve nısıf sahibi Timarundur.
V e resmi arus olduğu yerde sahibi tİmara mahsustur. Bunun üzre d e f t e r i hâkaniye sebt
o l u n d u . V e âdeti ağnam hususunda cezirei mezkûrenin havası m u t e d i l olub ziyade soğuk
olmamağın cemi zamanda koçlarını koyunlarından ayırmadıkları ecelden kuzuları b i r mev­
sime mahsus değüldür. Resmi ganem cem olunduğu v a k i t t e anasını emerolunan kuzu sayıl­
maz. Madası sayılur her k o y u n başına b i r akçe resmi ganem alınur. Kadimden koyun
başına b i r akçe resim ve ağıldan ağıla resmi ağıl v e r e g e l d i k l c r i ecelden evvelki âdetleri
üzre k o y u n başına b i r akçe resmi ganem ve h e r ağıldan y i r m i dörder akçe resmi ağıl
deyu v e r i l m e k üzre defteri cedide kaydolundu. A d e t i ağnam cem olunacak resim d a h i
bile alınub adedi ağnam ve resmi ağıl hassai hümayun için zabtolunur. Kurâı cezirei mez¬
küre halkı h u k u k u şer'iye ve rüsumu ürfiye vechİ meşruh üzre i f a e t t i k l e r i n d e n sonra
cezirede e t r a f t a derya kenarında olan karavol y e r l e r i n i görüb gozedüb muhafaza etmek
k a d i m i k i z m e t l e r i d i r . Sair avarızı dİvaniyeden ve tekâliii ürfiyeden muaf olmağıçün hükmü
hümayunları vardır. Sancak Beği beyleri canibinden adalarında Subaşı alanlar yalı muha-
fazatına varılmak İçün oturak deyu reayadan h e r yıl akçe almaları üzerlerine sonradan
b i t ' a t olmağın reâya bu hususta rencide ve müşteki oldukları arz olunub oturak âdeti
üzerlerinden r e f o l u n d u . K a d i m d e n edegeldiklerİ üzre lâzım vc labud olan yerlere yalı m u ­
hafazalını d a edeler. B u husus içün reayadan o t u r a k mczbûr akçe alınmaya deyu b u y u -
rulmağın o t u r a k âdetinden d e f t e r i cedidi hakaniye hasıl k a y d olunmadı.

İskele v e gümrük der cezirei L i m n o s — Cezirede olan kurada satılan

hamirdan y i r m i medreden yüz medreye dahi ziyadeye varınca i k i medre şıra alınır hassai
hümayun için zabtolunur. V e bundan gayri satılandan her medre başına b i r e r akçe alınıb
malı padişahı için zabtolunur. Şöyle k i kübde şıra y i r m i medreden eksik o l u b o n ve o n -
bcş medre olduğu t a k d i r c e ondokuz m e d r e y e varınca b i r medre alınır ve cezireden b e r -
g i r ve sığır ve k o y u n satılırsa iskeleden yabana gitmelû olucak b e y g i r d e n ve sığırdan
onikişer akçe alınıb malı padişah! İçin zabtolunur ve k o y u n d a n dahi koyun başına ikişer
akçedir ve cezirede satılıb yabana g i d e n baldan ve akçeden altı akçe gümrük a l u n u r .
V e yabandan iskeleye gelen metağdan yüz akçeden beş akçe gümrük alunur. V e buğday
ve a r p a ve n u h u d ve g a y r i h u b u b a t cinsinden satılıb yabana g i t m e l u olucak cezirei mez-
kûrede o n küe b i r m e d hesab o l u n u r , h e r medrede üç akçe gümrük alınıb malı padişahi
İçil) zabtolunur.

Kanunu reâyâyı cezirei T a ş o z ••- Hassa padişahı âlem penah halledallahi

teâla mülkehu cezirei mezkûrde olan reâya çifti olanlar üşür mukabelesinde ellişer akçe
Türkiyat Mecmuası — 20
306 Fevzi Kurtoğln

resmi çift deyu verürler. Ammâ üşür vermezler A z ziraat eden çok ziraat eden çift resmini
beraber v e r i r l e r ve çift resmi v e r d i k l e r i n d e n gayrı üzerlerinde âmü olan veyahud h e r k i m
zabit olursa y e m l i k deyu çiftten çifte buçuk k i l i çavdar veregelmişlerdir ve b a k l i (bakla)
ve mercemekden ve soğandan ve sarmsakdan ve ketenden oian y e r d e gökülden üşür ve­
r i r l e r ve çapa i l e ziraat edenler çiftlu g i b i değüldür herne ekerlerse üşürlerin v e r i r l e . N a r
ve i n c i r ve zeytun ve badem ve ceviz o l o n y e r l e r d e üşrün verürler d e f t e r i hâkanide t a y i n
olunan üzre haraç verürler ekseriya haraçları otuzar akçedir ve tayın olunan haraçlarından
gayrı yirmibeşer akçe esbneç verürler ve resmi ganem hususunda mukaddema koyun ve keçi
başına eyüden ve yatoludan b i r e r akçe alınmıştır. Sekiz yıl mıkdarı vardır k i âmil olanlar
akçe almakdan vaz gelüb o n davardan b i r davar alınmak âdet etmişler sonradan üzerlerine
b i d ' a t olmağın reâya davar alunduğundan rencide vo müşteki oldukları arz olunub k a d i m i
âdetleri mucibince b i r e r akçe alınmak buyurulmağın koyun ve keçi başına b i r e akçe alınmak
üzre d e f t e r i hâkaniye sebt olundu ve resmi güvvada k o y u n başına b i r e r akçe vereerelmiş-
l e r d i r . V e kovanları durduğu yer İçin resmi ağıl deyu ikişer akçe verürler kovanı az olan
ve çok olan ağıl resmi beraber verüler vs olan yerde b i t ' a t hanazir ve canavar başına b i r
akçe alunur ve şırlerinden üşür verürler. V e cürüm ve cinayet hususunda günahlarına ve
şenaatlerine göre âdet ve k a n u n üzre c e r i m e d i r ve resmi güveği bakireden ve seyyibeden
otuzar akçe alunur. V e cezirei mezkûrde olan bîveler onsekizer akçe haraç deyu ve altışar
akçe esbneç deyu yılda yirmidörder akçe verürler. K a d i m d e n âdeti reâyâyı cezirei mezkûre
vechİ meşrh üzre icra olunmak m u k a r r e r kılınıb d e f t e r i cedidi hâkaniye sebt ve k a y d
olundu.

 d e t i i s k e l e ! L i m a n h î s a r — Nefsi hisar k u r b i n d e olan iskelede cezireye gelen

ve giden davardan b e y g i r ve sığırdan dörder akçe gümrük alunur. K o y u n ve keçi olursa
dört koyuna b i r akçe alunur vesair hırdavattan h e r ne olursa bahası hesab olunub yüz
akçeden i k i akçe gümrük alunur ve kebe olursa kebeye b i r akçe gümrüktür ve b a l olursa
kantar başına b i r akçedir, zeytinyağı ve bunun emsali g a y r i matağdan olduğu t a k d i r c e
bahası hesab olunub yüz akçeden i k i akçe gümrük alunur.

{Türk s u e l alanında h a r i t a v e kırokilere verilen değer ve A l i Macar

reis atlası) adiie neşrettiğim e s e r d e baş vekâlet b a z i n e i evrakmdaki mü­
himine defterlerinden cilt 5 sahife 156 v e 19 rebüevvel - 9 7 3 tarihli bir
hükme istinat e d e r e k A1İ M a c a r r e i s i n birtürk l e v e n d i olduğunu kaydet­
miştim. F r a n s a encümeni daniş azalarından a m i r a l Jurien deie Gravier
(Lepanto muharebesi) adlı e s e r i n d e Macar adını taşıyan üç türk kapta­
nını b i z e tanıtmaktadır. B u n l a r d a n Yusuf Macar reis türk s a ğ cenahında
(16) numaralı gemiye; Ferhat M a c a r r e i s türk s o l cenahına (60) numaralı
gemiye, atlasın sahibi olan A l i Macar reisin ise Türk M e r k e z i n d e ( 2 1 )
numaralı g e m i y e k u m a n d a ettiği görülür. G e l i b o l u defterinde (20) n u m a ­
r a d a gösterilen m a h a l l e n i n ( M a c a r veledi Cemşit) adını taşıdığı görülüyor.
Acaba F e r h a t , Y u s u f v e A l i reisler ( M a c a r velit Cemşit) i n oğullanmıdır?
e ğ e r böyle i s e b u üç kardeşin a s i a n türk olduklarına hiç şüphe kalmaz.