‫‪www.collegeprozheh.

ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫دانشگاه آزاد اسالمي‬

‫عنوان ‪:‬‬
‫سيستم هاي توليد انعطاف پذير‬
‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫فهرست ‪:‬‬

‫مقدمه‬

‫توليد انعطافپذير‬

‫مزيت رقابتي توليد انعطافپذير‬

‫رفتار با مشتري‬

‫افزايش توانايي جهت رقابت‬

‫تعريف جديد از سازمان‬

‫آزادي عمل در قيمتگذاري‬

‫خط سير انتقال كاال‬

‫روشهاي تبليغاتي‬

‫ماهيت فعاليتهاي فروش‬

‫اقدامات و فعاليتهاي مديران‬

‫اتوماسيون‬

‫سطوح سلسله مراتبي سيستم هاي اتوماسيون صنعتي‬

 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫مقدمه‬

‫در جهان صنعتي امروز‪ ،‬به توليد به عنوان يك سالح رقابتي نگريسته مي شود و‬

‫سازمانهاي توليدي در محيطي قرار گرفته اند که از ويژگيهاي آن مي توان به افزايش‬

‫فشارهاي رقابتي‪ ،‬تنوع در محصوالت‪ ،‬تغيير در انتظارات اجتماعي و افزايش سطح توقع‬

‫مشتريان اشاره کرد‪ .‬محصوالت در حالي که بايد بسيار کيفي باشند‪ ،‬تنها زمان کوتاهي‬

‫در بازار مي مانند و بايد جاي خود را به محصوالتي بدهند که با آخرين ذائقه‪ ،‬سليقه و يا‬

‫نياز مشتريان سازگار هستند‪ .‬بي توجهي به خواست مشتري و يا قصور در تحويل به موقع‬

‫ممكن است بسيار گران تمام شود‪ .‬شرايط فوق سبب گرديده تا موضوع اطالعات براي‬

‫سازمانهاي توليدي از اهميت زيادي برخوردار شود‪ .‬از طرف ديگر‪ ،‬آخرين بررسيها حاکي‬

‫از آن است که استراتژي رقابتي مبتني بر بازار خود نيز به تدريج در حال گذر است وچشم‬

‫انداز استراتژيك رقابت در آينده مبتني بر منابع خواهد بود‪ .‬به عبارت ديگر در حالي که‬

‫شرکتها امروزه موفقيت را در تبعيت و استفاده درست از قوانين‪ ،‬فرصتها و شرايط ديكته‬

‫شده توسط بازار مي دانند‪ ،‬استراتژي مبتني بر منابع بر اين موضوع تاکيد دارد که منفعت‬

‫و موفقيت بيشتر با اتكا بر مزيتها و منابع منحصر به فرد و قابل اطمينان شرکت و سرمايه‬

‫گذاري به منظور توسعه و حفاظت از آنها حاصل خواهد شد‪.‬‬

 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫البته منابع توليدي مورد نظر تنها شامل سرمايه‪ ،‬زمين‪ ،‬ماشين آالت و تجهيزات نمي‬

‫شوند‪ ،‬بلكه بناي توليد نسل آينده بر تاکيد و توجه به اطالعات‪ ،‬مديريت دانش و توجه‬

‫ويژه به مسئله آموزش افراد خواهد بود‪.‬‬

‫وضعيت به وجود آمده و تحوالت صورت گرفته مذکور در حوزه فعاليتهاي توليدي‪ ،‬اگرچه‬

‫خود حاصل به کارگيري گسترده و همه جانبه فناوريهاي اطالعاتي در اين حوزه است‪،‬‬

‫ولي در عين حال باعث توجه مضاعف سازمانها و شرکتهاي توليدي به مقوله اطالعات و‬

‫فناوريهاي مرتبط با آن شده است‪ .‬اين تحقيق با هدف تبيين موضوع فوق صورت گرفته‬

‫است و سعي دارد تا نقش و تاثير فناوري اطالعات در وضعيت کنوني توليد و ساخت‬

‫کاالها را به تصوير بكشد‪ .‬اهميت اين بررسي از آنجا ناشي مي شود که چند سالي است‬

‫در کشور‪ ،‬افزايش تعداد واحدهاي توليدي و به تبع آن تحقق نسبي فضاي رقابتي باعث‬

‫گرديده تا توجه توليدکنندگان و شرکتهاي صنعتي به کيفيت محصوالت‪ ،‬افزايش سهم‬

‫بازار و مسئله صادرات معطوف گردد‪ .‬از همين رو به نظر مــي رسد دانستن تحوالت‬

‫صورت گرفته در بخشهاي توليدي جوامع پيشرفته مي تواند در تعيين و شناخت بهتر‬

‫مسيري که سازمانهاي توليدي و صنعتي کشور براي ارتقاي توان رقابتي خود بايد طي‬

‫کنند موثر واقع شود‪ .‬در اين مقاله شرح داده خواهد شد که چگونه توسعــه هاي اخير‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫در حوزه فناوري اطالعات به ويژه هوش مصنوعي و سيستم هاي خبره‪ ،‬وضعيت توليد در‬

‫جوامع صنعتي را دگرگون ساخته است‪.‬‬

 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫توليد انعطافپذير‬

‫در پايان قرن بيستم توليد انعطافپذير جاي خود را به توليد انبوه داده است‪.‬‬

‫در عصر کنوني با تغيير شيوههاي توليد‪ ،‬چهره زندگي دگوگون خواهد شد‪.‬‬

‫توليد انعطافپذير فلسفهاي متفاوت دارد که در آن رابطه بين قيمت‪ ،‬تعداد‪ ،‬کيفيت و‬

‫سود برقرار ميگردد که با تفكرات گذشته متفاوت است‪.‬‬

‫گفته ميشود مشكل کمبود زمين يكي از داليل شكلگيري سيستم توليد انعطافپذير‬

‫است‪.‬‬

‫توانايي خلق مزيت نسبي و رقابتي در محيط پويا و پرتحول صنعت امروزي يك ارزش‬

‫است‪.‬‬

‫توليد انعطافپذير سياست نسبتاً جديدي است که توسط شرکتهاي موفق براي توسعه و‬

‫افزايش رقابت بهکار گرفته ميشود‪.‬‬

‫بااستفاده از توليد انعطافپذير ميتوان انواع محصوالت متناسب با نياز مشتري را توليد‬

‫کرد‪.‬‬

‫کارگران تنها زماني به توليد انعطافپذير پاسخ ميدهند که نوعي حس تعهد دوجانبه‬

‫موجود باشد‪.‬‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫اين نكته قابل انكار نيست که در هيچ قرني حجم تغييرات و سرعت تحول در تمام‬

‫زمينههاي اجتماعي‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬فرهنگي‪ ،‬و هنري بهشدت اين قرن نبوده است‪.‬‬

‫در واقع ميتوان گفت قرن ‪ 20‬قرني است گسترده بين دوانقالب‪ ،‬انقالبي در آغاز قرن و‬

‫انقالبي در پايان آن‪.‬‬

‫انقالب آغازين همانا ظهور توليد انبوه و پايانگرفتن توليد دستي است و انقالب پاياني‬

‫ظهور توليد انعطافپذير و خاتمهيافتن عصر توليد انبوه است‪ .‬اکنون جهان در عصري‬

‫جديد به سرميبرد‪ ،‬عصري که در آن دگرگوني شيوههاي توليد محصوالت و ساختههاي‬

‫بشر چهره زندگي را يكسره دگرگون خواهد کرد‪.‬‬

‫هنري فورد و آلفرداسلون مدير جنرالموتورز معتقدند توليدات صنعتي راه را براي ورود‬

‫به عصر توليد انبوه هموار ساخت و آي جي تويودا و تااي چياو هنو در شرکت تويوتا‬

‫پيشگام توليد انعطافپذير شدند‪.‬‬

‫اين مقاله بهدنبال آن است که بيان کند توليد انعطافپذير و کارکرد آن چيست و چگونه‬

‫ميتوان آن را به تمام گوشه و کنار جهان برد‪ ،‬بهگونهاي که همگان از آن منتفع شوند‪.‬‬

‫توليد انعطافپذير چيست؟ شايد بهترين راه براي تبيين اين سيستم مقايسه آن با توليد‬

‫دستي و توليد انبوه است‪.‬‬

 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫يك توليدگر دستي از کارگران بسيار ماهر و ابزارهاي ساده اما انعطافپذير استفاده‬

‫ميکند تا دقيقاً آنچه را که مشتري ميخواهد بسازد‪ .‬در مجموع مشخصات توليد دستي‬

‫از اين قرار است‪:‬‬

‫‪ O‬وجود نيروي کاري که در طراحي‪ ،‬ماشين کاري و اندازهکردن مهارت داشته باشد؛‬

‫‪ O‬وجود سازماندهي غيرمتمرکز؛‬

‫‪ O‬بهکارگيري ماشينآالت چندمنظوره؛‬

‫‪ O‬حجم بسيار پايين توليد‪.‬‬

‫توليدگر انبوه در طراحي محصوالت از متخصصان استفاده ميکند اما اين محصوالت‬

‫توسط کارگران نيمهماهر و ماهر ساخته ميشود‪ .‬اين محصوالت در حجم بسيار توليد‬

‫ميشود‪ .‬در اين سيستم توليدگر بهمنظور افزايش کارايي و کاهش قيمت از ايجاد هرنوع‬

‫نوآوري جلوگيري ميکند و اين امر بهدليل وجود روشهاي کاري يكسان‪ ،‬محيط کاري را‬

‫براي کارکنان ماللآور و فاقد روح ميگرداند‪.‬‬

‫در مقابل توليد انعطافپذير مزاياي توليد دستي و توليد انبوه را با يكديگر تلفيق کرده و‬

‫از قيمت باالي اولي و انعطافناپذيري دومي اجتناب ميکند‪ .‬بنابراين توليدگر انعطافپذير‬

‫براي توليد محصوالت بسيار متنوع‪ ،‬افرادي را از همه سطوح سازماني و با مهارتهاي‬

‫مختلف گردآورده و بهصورت گروهي بهکار ميگيرد‪ ،‬و نيز از ماشينآالتي استفاده ميکند‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫که هم بهطور فزاينده خودکار هستند و هم بسيار انعطافپذير‪ .‬در توليد انعطافپذير در‬

‫مقايسه با توليد انبوه‪ ،‬همه چيز را بهميزان کمتر مورد استفاده قرار ميدهند‪ .‬يعني نيروي‬

‫انساني موجود‪ ،‬فضاي الزم براي توليد‪ ،‬سرمايهاي که صرف ابزارآالت ميشود‪ .‬نيروي‬

‫مهندسي الزم براي بهوجودآوردن محصول جديد و زمان مورد نياز براي ساخت محصول‬

‫جديد‪ ،‬همه و همه را بهمراتب تقليل ميدهد‪ .‬همچنين ميزان موجودي موردنياز به مقدار‬

‫معتنابهي کمتر ميشود‪.‬‬

‫اساساً توليد انعطافپذير فلسفهاي متفاوت دارد که در آن رابطهاي بين قيمت‪ ،‬تعداد‪،‬‬

‫کيفيت‪ ،‬سود برقرار ميگردد‪ ،‬که با تفكرات گذشته متفاوت است‪ .‬طبق نظر مديران سنتي‬

‫رابطه زير بين سود‪ ،‬مقدار قيمت و هزينه وجود دارد‪:‬‬

‫=‪ R‬سود=‪ P‬قيمت=‪ C‬هزينه=‪ Q‬تعداد‬

‫‪)R = Q(P-C‬‬

‫بهنظر مديران‪ ،‬تعداد محصوالت فروخته شده‪ ،‬قيمت فروش و هزينه سه عاملي هستند‬

‫که بهطور مستقل ميتوان آنها را کنترل کرد‪ .‬در سيستم توليد انبوه‪ ،‬مديران ميخواستند‬

‫با باالبردن حجم توليد‪ ،‬هزينهها را کاهش دهند‪ .‬روش توليد انعطافپذير‪ ،‬تفكر ديگري‬

‫است؛ برخالف تفكر توليد انبوه که محصول با کيفيت را گرانتر ميداند‪ ،‬توليد انعطافپذير‬

‫بر اين اساس کار ميکنند که محصول با کيفيت‪ ،‬لزوماً با هزينههاي باال توليد نميشود‪.‬‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫در يك تحقيق کالرك و فوجي موتو در مورد شيوههاي توليد انبوه و انعطافپذير به‬

‫چهار تفاوت اصلي بين اين دو شيوه توليد رسيدند‪ .‬اين چهار تفاوت عبارتند از‪ - 1 :‬تفاوت‬

‫در شيوه رهبري ‪ - 2‬کار گروهي ‪ - 3‬ارتباط با ديگران ‪ - 4‬تكوين همزمان‪.‬‬

‫در اين چهار مورد است که اعمال شيوههاي انعطافپذير بهکار سرعت ميبخشد و از‬

‫ميزان نيروي کار ميکاهد‪.‬‬

‫‪ O‬رهبري ‪ :‬توليدکنندگان انعطافپذير بدون استثنا از نوعي رهبري به نام‬

‫شوسا(‪ )SHUSA‬که تويوتا پيشگام آن بود‪ ،‬استفاده ميکنند‪ .‬شوسا بهمعني کارفرما است‪.‬‬

‫او رهبر گروهي است که وظيفهاش طراحي و مهندسي محصول جديد و آمادهکردن براي‬

‫توليد است‪ .‬در بهترين شرکتها مقام شوسا داراي قدرت بسياري است و چه بسا اين مقام‬

‫بيشترين انگيزه را ايجاد ميکند و کارمندان در پي موقعيتي هستند که آنها را به اين‬

‫مقام نزديك کند‪.‬‬

‫‪ O‬کار گروهي‪ :‬با بررسي دومين عنصر توسط کالرك و فوجي موتو‪ ،‬يعني گروه کاري‬

‫منسجم‪ ،‬مشكل رهبري آشكارتر شد‪ .‬چنانكه گفته شد‪ ،‬شوسا گروه کوچكي را براي‬

‫اجراي پروژه تكوين محصول‪ ،‬گرد ميآورد‪ .‬اعضاي اين گروه همه از بخشهاي اجرايي‬

‫شرکت هستند‪ ،‬نظير بخشهاي ارزيابي بازار‪ ،‬طراحي محصول‪ ،‬طراحي صنعتي‪ ،‬تكنولوژي‬

‫پيشرفته‪ ،‬طراحي تفصيلي‪ ،‬مهندسي توليد و عمليات کارخانه‪ ،‬البته افراد گروه پيوند خود‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫را با بخشهاي اجرايي مربوطه حفظ ميکنند‪ .‬ولي در طول برنامه آنها مشخصاً تحت فرمان‬

‫شوسا هستند‪ .‬اينكه آنها چگونه در گروه عمل کنند‪ ،‬امري که قضاوتش با شوسا است‪،‬‬

‫انتصاب بعدي آنها را تعيين ميکند که ممكن است در گروه تكوين ديگري باشد‪.‬‬

‫‪ O‬ارتباط با يكديگر‪ :‬مسئله دانش مشترك اعضاي سازمان را با مشخصه ديگري از توليد‬

‫انعطافپذير يعني ارتباط با يكديگر آشنا ميکند‪ .‬در اين سازمانها اعضاي گروه رسماً‬

‫متعهد ميشوند که دقيقاً کاري را انجام دهند که همه اعضاي گروه بر سر آن به توافق‬

‫رسيدهاند‪.‬‬

‫‪ O‬تكوين همزمان‪ :‬با توجه به سه مورد قبلي‪ ،‬بهعلت تماس مستقيم و رو در رويي افراد‬

‫با يكديگر‪ ،‬مراحل کار بهطور همزمان و به موازات همديگر انجام ميگيرد مثالً در‬

‫شرکتهاي خودرو که استراتژي انعطافپذير را اعمال ميکنند توليد قالب را همزمان با‬

‫طراحي آغاز ميکنند و‪...‬‬

‫در پي تحقيق ديگري که توسط رابرت و تامپسون انجام گرفته است‪ ،‬آنها بر اين اعتقاد‬

‫هستند که اولين گام براي تبديلشدن به سازمان انعطافپذير شناسايي اتالف است‪ .‬از‬

‫ديد تايچي دراوهنو پايهگذار روش‪ ، JIT‬اتالف چيزي است که باعث ايجاد ارزش در‬

‫محصول يا خدمت نميشود‪ .‬ارزش چيزي است که به يك مشتري آگاه انگيزه ميدهد تا‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫براي محصول پول بپردازد‪ .‬بدينترتيب هر چيزي که در فرايند وجود دارد و جلو ايجاد‬

‫محصول کامل با زمان تحويل مناسب را ميگيرد‪ .‬اتالف محسوب ميشود‪.‬‬

‫در استراتژي توليد انعطافپذير با شناسايي عوامل اتالف‪ ،‬مجموعهاي از اهداف بدون‬

‫اتالف را شناسايي کرده و براي دستيابي به آنها برنامهريزي ميشود‪ .‬اين عوامل عبارتند‬

‫از‪:‬‬

‫َ مشتريگرايي (نارضايتي مشتري صفر)؛‬

‫َ رهبري (ناهماهنگي صفر)؛‬

‫َ سازماندهي انعطافپذير (کاغذ بازي صفر)؛‬

‫َ مشارکت (نارضايتي صفر)؛‬

‫َ معماري اطالعات (اطالعات بيفايده صفر)؛‬

‫َ فرهنگ بهبود (خالقيت از دسترفته صفر)؛‬

‫َ توليد انعطافپذير (کارهاي بدون ارزش افزوده صفر)؛‬

‫َ مديريت تجهيزات انعطافپذير (خرابي و نقص صفر)؛‬

‫َ مهندسي انعطافپذير (فرصت از دست رفته صفر)‪.‬‬

‫در نهايت استفاده از نمودار رادار ميتواند وضعيت سازماني را ازلحاظ دوري يا نزديكي‬

‫نسبت به هدف اصلي‪ ،‬يعني سيستم انعطافپذير بازگو کند‪ .‬در مقياس موردنظر‪ ،‬عدد ‪5‬‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫بدترين وضعيت (حالت توليد انبوه) را نشان ميدهد‪ .‬نهايتاً وقتي به هدف اصلي نزديك‬

‫ميشود که چندضلعي در سطح يك قرار گيرد‪.‬‬

‫اساساً پيشگام توليد انعطافپذير شرکت تويوتا در ژاپن است‪ .‬بنابهگفته نويسنده کتاب‬

‫«ماشيني که جهان را دگرگون کرد‪ ».‬شرکت تويوتا به يك سيستم توليدي نياز داشت‬

‫که موجودي اقالم فراوان نداشته باشد‪ .‬در سال ‪ 1950‬توليد ساالنه تويوتا بهميزان ‪2‬هزار‬

‫و ‪ 685‬دستگاه خودرو بود‪ .‬اين در حالي بود که شرکت فورد تنها در يك کارخانهاش‬

‫هرروز تعداد ‪ 7‬هزار دستگاه خودرو توليد ميکرد‪.‬‬

‫براي افزايش ميزان توليد در شرکت تويوتا‪ ،‬فرايند توليد به يك دگرگوني ژرف نياز‬

‫داشت‪ .‬اين دگرگوني از طريق شتابان کردن آهنگ توليد ايجاد نشد‪ .‬بلكه باتوجه به‬

‫مجموعهاي از اقدامات فني محقق گرديد‪ .‬زيرا براي ژاپنيها امكان ايجاد کارخانههاي‬

‫گسترده و پهناور وجود نداشت‪ .‬چرا که آنها با مشكل کمبود زمين روبرو بودند و شايد‬

‫اين يكي از داليل شكلگيري سيستم توليد انعطافپذير بود‪ .‬اين حقيقت را تاي چي او‬

‫کانو سرمهندس تويوتا در سال ‪ 1950‬هنگام بازديدش از کارخانه فورد واقع در ديترويت‬

‫عيان کرد‪ .‬اما اين مهندس زيرك ژاپني بهخوبي آگاه بود که با بهبود فرايند توليد آنها‬

‫قادرند از گستردگي واحدهاي توليد تا حد چشمگيري جلوگيري کنند‪ .‬در اين مورد‬

‫نويسنده کتاب «ماشيني که جهان را دگرگون کرد» اعتقاد دارد‪ ،‬حتي در دهه ‪ 90‬نيز‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫کارخانههاي خودروسازي شيوههاي سنتي توليد انبوه را بهکار ميگيرند‪ .‬بنابراين ‪20‬‬

‫درصد از فضا و وسعت کارخانه و ‪ 25‬درصد از نيروي کار صرف شده بهعلت غلط بودن‬

‫شيوههاي توليد بههدر ميرود‪.‬‬

‫مزيت رقابتي توليد انعطافپذير‬

‫يكي از ارزشهاي محيطي در صحنه رقابت بينالمللي‪ ،‬توانايي خلق مزيت نسبي و مزيت‬

‫رقابتي در محيط پويا و پرتحول صنعت امروزي است‪ .‬در اين رابطه استفاده از سيستمهاي‬

‫بهبوديافته و منعطف در محصوالت و فرآيند توليد مورد تاکيد بوده و براي نائلشدن بدان‬

‫توجه مستمر به کيفيت و نيازهاي مشتريان اجتنابناپذير است‪ .‬بنابراين براي اينكه‬

‫سازمانها و بهخصوص شرکتهاي صنعتي بتوانند به محيط پويا و پيچيده خود پاسخ بدهند‪،‬‬

‫بايد قادر باشند که اين ارزشهاي محيطي را وارد سازمان کنند و با فراگيرکردن اجراي‬

‫مستمر‪ ،‬آن را بهصورت يك پيش فرض اساسي و ارزش درون سازماني درآورند‪ .‬بهعبارتي‬

‫بهبود و نوآوري و ايجاد انعطاف در توليد که نوعي تغيير استراتژيك در يك سازمان است‬

‫را بهعنوان يك ارزش حياتي بهصورت نهادي درآورند‪.‬‬

‫در گذشته تكنولوژي و دانش فني در مورد طراحي و توليد دو عامل اصلي در تعيين‬

‫توانايي رقابت شرکتها بهحساب ميآمدند‪ .‬اما امروزه نقش تكنولوژي ضعيف گرديده و‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫موفقيت به معيارهاي اثربخشي هزينه‪ ،‬نظير کاهش هزينه امكانات‪ ،‬بهروزکردن تجهيزات‬

‫و نگهداري نيروي کار قوي بستگي دارد‪ .‬توانايي در تغيير و انجام توليدات متنوع‪ ،‬سود‬

‫قابل توجهي را براي توليدکنندگان بههمراه خواهد داشت‪ .‬شرکتهايي که تكنولوژي توليد‬

‫انعطافپذير را به تكنولوژي ساخت سنتي ترجيح ميدهند‪ ،‬بهتر و سريعتر ميتوانند در‬

‫برابر تغييرات بازار عكسالعمل نشان دهند‪ .‬در جلب رضايت مشتريان موفقتر هستند و‬

‫بدينترتيب از درصد باالي سود برخوردار خواهند شد‪ .‬تحقيقات نشان داده است که اتخاذ‬

‫سياستهاي درست و بهکارگيري اصولي تكنولوژي‪ ،‬تعيينکننده توان رقابتي يك سازمان‬

‫در آينده است‪ .‬سياستي که مبتني بر تكنولوژي توليد انعطافپذير باشد سازمان را قادر‬

‫ميسازد تا بهترين موفقيت را در عرصه مبارزهاي که پيشرو دارد براي خود فراهم کند‪.‬‬

‫توليد انعطافپذير‪ ،‬سياست نسبتاً جديدي است که توسط شرکتهاي موفق براي توسعه و‬

‫افزايش رقابت در بازار رقابتي بهکار گرفته ميشود‪ .‬يك شرکت با بهکارگيري توليد‬

‫انعطافپذير اين امكان را فراهم ميکند که انواع متنوعي از محصوالت را متناسب با نياز‬

‫مشتريان توليد کند‪ .‬خانم وود (‪ )WOOD‬توليد انعطافپذير را چنين تعريف کرده است‪:‬‬

‫«دستيابي به تسهيالت کلي که نيازهاي بازار در حال تغيير را‪ ،‬در حداقل زمان ممكن‬

‫از تاريخ ارائه سفارش تا مرحله فروش کاال با بهکارگيري سرمايه کم برآورده سازد‪».‬‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫توليد انعطافپذير به شرکتها اين امكان را ميدهد که مراحل توليد بين توليد محصوالت‬

‫متعدد را تغيير دهد‪ .‬و بهطور سريع و موثر پاسخگوي نيازهاي مشتريان باشد‪ .‬هرچند که‬

‫بهکارگيري اين روش در برخي از صنايع امكانپذير نيست ولي عمده شرکتهاي موفق از‬

‫جمله صنايع اتومبيلسازي نسبت به اجراي آن اقدام کردهاند‪.‬‬

‫براي مثال سازندگان اتومبيل در آمريكا و ژاپن که تغيير خط توليد براساس توليد‬

‫انعطافپذير را دنبال ميکنند‪ ،‬آنها را قادر کرده است که طرحها و خطوط توليد را‬

‫بهسرعت و با هزينههاي بسيار کم و در کمترين زمان تغيير دهند‪ ،‬کيفيت توليدات خود‬

‫را افزايش و هزينههاي توليد را کاهش دهند‪ .‬و آن را با سليقههاي مشتريان سازش دهند‪،‬‬

‫تا بدينترتيب رضايت آنان را جلب کنند‪ .‬مثالً شرکت تويوتا درصدد است که مدلهاي‬

‫جديدي را به خواست و انتخاب خود مشتري از قبيل نوع رنگ و ساير خصوصيات در‬

‫عرض سه روز تحويل دهد‪ .‬شرکت فورد نيز در زمينه تغيير خط توليد و بهکارگيري‬

‫شيوههاي انعطافپذير و تجارب ژاپنيها در ميان شرکتهاي آمريكايي پيشرو بهشمار‬

‫ميرود‪ .‬فورد برنامه تغييرات و دگرگوني در ابزار و امكانات توليدي خود را در سراسر‬

‫جهان بهاجرا گذاشت‪ .‬در اين زمينه ‪ 28‬ميليارد دالر صرف بهکارگيري اتوماسيون در‬

‫توليد شد‪ .‬تعداد کارگران شرکت فورد در سراسر جهان از ‪ 506‬هزارو ‪ 500‬نفر به ‪390‬‬

‫هزار کاهش يافت‪ .‬در يك دوره ‪ 9‬ساله تعداد روباتها در کارخانههاي فورد واقع در آمريكاي‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫شمالي از ‪ 326‬به ‪ 1300‬روبات افزايش يافت و از اين طريق ‪ 80‬هزار کارگر ساعتي و ‪16‬‬

‫هزار کارگر حقوقبگير جاي خود را به ماشينها دادند‪ .‬تعداد کارگران ساعتي بهميزان ‪47‬‬

‫درصد کاهش يافت و بهرهوري تا حد ‪ 57‬درصد افزايش پيدا کرد‪.‬‬

‫در استراتژيهاي جديد‪ ،‬مديران نياز به طرز تفكر و انديشه نويني دارند و بايد به اين‬

‫مسئله آگاه باشند‪ ،‬که وقتي استراتژي سازمان مبتني بر توليد انعطافپذير گرديد‪ .‬اداره‬

‫آن بهطرز تفكر جديدي نياز دارد‪ .‬اساساً اتخاذ اين نوع استراتژي تاثير عميقي بر کليه‬

‫ابعاد و زيرسيستمهاي سازمان ميگذارد‪ .‬از آنجايي که توليدکنندگاني که توليد‬

‫انعطافپذير را دنبال ميکنند در يك محيط پويا و رقابتي عمل ميکنند‪ ،‬مديران بايد‬

‫روشهاي خالقي را براي مديريت و هدايت و کنترل وظايف گوناگون اتخاذ کنند‪ .‬تا بتوانند‬

‫همگام با تغيير و تحول محيط بيروني سازمان‪ ،‬محيط دروني سازمان را با محيط بيروني‬

‫تطبيق دهند و نسبت به نيازهاي متغير محيط بيروني و دروني واکنش کامل نشان دهند‪.‬‬

‫توليد انعطافپذير ميتواند تاثير مهمي روي اين مسئله که چگونه بايد سازمان اداره‬

‫شود‪ ،‬داشته باشد‪ .‬شرکتهايي که سيستمهاي توليد انعطافپذير را بهکار ميگيرند بايد‬

‫همكاري و هماهنگي وسيعي را بين واحدهاي مختلف سازمان ايجاد کنند‪ ،‬بهطوري که‬

‫همه واحدها در مورد محصوالتي که توليد ميشود و همچنين در مورد هريك از ابعاد‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫محصول و تغييرات الزم در آن اطالعات کامل در اختيار داشته باشند‪ .‬در ساختار سازماني‬

‫اينگونه شرکتها بههمراه هر فروشنده يك مهندس اجرايي بهکار گرفته ميشود‪ .‬اين تعداد‬

‫در مورد شرکتهايي که توليد آنان براساس روش انبوه است بهازاي هر ‪ 16‬نفر يك مهندس‬

‫اجرايي ميباشد‪ .‬اين امر باعث ميشود که مهندسان و فروشندگان دست در دست هم و‬

‫به همكاري و همدلي نسبت به تامين نيازهاي مشتريان تالش کنند‪.‬‬

‫يكي از محققان مشاهدات خود را در مورد کارخانه نابي که استراتژي توليد انعطافپذير‬

‫را اتخاذ کرده بدينگونه ترسيم ميکند‪:‬‬

‫کارگران خط توليد در اين کارخانه بهصورت گروهي کار ميکنند ويك سيستم‬

‫اطالعرساني ساده اما گسترده وجود دارد که به هر کس اين امكان را ميدهد تا سريعاً به‬

‫مشكالت پاسخ دهد و بتواند وضعيت کلي کارخانه را درك کند‪.‬‬

‫در کارخانه نابي همه اطالعات از قبيل اهداف روزانه توليد‪ ،‬خودروهايي که تا آن وقت‬

‫روز توليد شدهاند‪ ،‬خرابي تجهيزات‪ ،‬کسري کارکنان‪ ،‬نياز به اضافهکاري و غيره روي‬

‫تابلوهاي آندُن (‪( )ANDON‬نمايش گرهاي الكترونيكي) نمايش داده ميشوند‪ ،‬اين‬

‫تابلوها از هر سكوي کار قابل رويت است‪ .‬بدين صورت هر زمان در هر کجاي کارخانه که‬

‫مشكلي روي ميدهد‪ ،‬هر کارگري که بداند ميتواند کمك کند‪.‬‬

 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫در واقع قلب کارخانه نابي‪ ،‬همانا گروه کار پويا است‪ .‬ايجاد چنين گروههاي کار آساني‬

‫نيست‪ .‬نخست به کارگران گستره متنوعي از مهارتها را آموزش ميدهند‪ .‬شغلها در‬

‫گروهها‪ ،‬کاري چنان طراحي شده که وظايف ميان کارگران گردشي است و کارگران‬

‫براساس آن ميتوانند جاي خالي يكديگر را پر کنند‪ .‬کارگران در شرکت نابي داراي‬

‫مهارتهاي متعددي هستند از جمله تعمير ابزارآالت ساده‪ ،‬کنترل کيفيت‪ ،‬تميزکاري‪،‬‬

‫سفارش مواد مورد نياز‪ ،‬بنابراين آنها تشويق ميشوند تا فعاالنه فكر کنند‪ ،‬بهطوري که‬

‫پيش از جديشدن مشكالت‪ ،‬راهحلهايي براي آنها بينديشند‪.‬‬

‫طي مطالعات صورت گرفته کارخانجاتي که توليد انعطافپذير را عمل کردهاند آشكارا‬

‫مشخص شده است که کارگران تنها زماني به توليد انعطافپذير پاسخ ميدهند‪ .‬که نوعي‬

‫حس تعهد دو جانبه موجود باشد‪.‬‬

‫رفتار با مشتري‬

‫هدف يك سازمان موفق اساساً ايجاد و گسترش يك رابطه درازمدت‪ ،‬محكم و سودمند‬

‫با مشتريان از طريق فراهمکردن محصوالتي با کيفيت عالي و ارائه خدمات موثر به آنان‬

‫است‪.‬‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫شرکتهايي که براساس استراتژي توليد انعطافپذير عمل ميکنند نسبت به ساير‬

‫شرکتهاي ديگر محصوالت با کيفيت بهتري توليد ميکنند‪ .‬زيرا محصوالت آنها مطابق با‬

‫نياز مشتري است‪ .‬از طرف ديگر اساس اين استراتژي براين طرز تفكر قرار گرفته است‬

‫که توليد محصول مشتريپسند نياز به ايجاد يك رابطه محكم با مشتريان است‪.‬‬

‫اغلب اين شرکتها رضايت مشتريان را بهعنوان شاخص موفقيت درنظر ميگيرند‪ .‬در‬

‫اينگونه شرکتها ابتدا نيازهاي مشتريان را مشخص ميکنند‪ ،‬سپس کليه امكانات و منابع‬

‫را جهت تامين اين نيازها فراهم ميکنند‪.‬‬

‫مطالعات آلدن هاياشي نشان ميدهد که سازندگان توليد انبوه بندرت قادرند که در برابر‬

‫نيازهاي متنوع مشتريان عكسالعمل نشان دهند و اغلب آنان داراي اين طرزتفكر هستند‬

‫که‪« :‬ميخواهي بخواه‪ ،‬نميخواهي نخواه‪ ».‬اساساً در اينگونه توليدات روابط بين‬

‫توليدکننده و مصرفکننده يك رابطه زورمدارانه است‪ .‬به اين مفهوم که کارخانه سعي‬

‫ميکند براي هموارکردن توليد‪ ،‬کاالهايشان را به مشتريان تحميل کنند‪ .‬و هيچگونه تعهد‬

‫درازمدتي از سوي طرفين وجود ندارد و اين امر حس بياعتمادي را به حداکثر ميرساند‪.‬‬

‫آلدن هاياشي در توليد انعطافپذير رفتار با مشتري را باتوجه به سه اصل زير بيان‬

‫ميکند‪:‬‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫نخست اينكه سيستم فروش فعال است نه منفعل يعني بهجاي اينكه آنان منتظر مشتري‬

‫باشند خود بهسراغ مشتريان ميروند‪.‬‬

‫دوم اينكه مشتري در نظر توليدکننده انعطافپذير جزء تفكيكناپذير روند توليد است‪.‬‬

‫سوم اينكه سيستم‪ ،‬انعطافپذير است بهاين مفهوم که کل سيستم فروش بهاندازه سه‬

‫هفته موجودي کاال دارد که تازه بيشتر آن قبالً فروخته شده است‪.‬‬

‫افزايش توانايي جهت رقابت‬

‫اساساً امروزه نميتوان تاثير تكنولوژي را بر روند توليد و بهبود آن ناديده گرفت‪ .‬کاپن و‬

‫گالرز در يك تحقيق به اين نتيجه رسيدهاند که بهبود و پيشرفت تكنولوژي نهتنها موجب‬

‫کوتاهشدن چرخه عمر محصول ميشود بلكه موجب تغيير در بخشهايي از بازار نيز‬

‫ميگردد‪ .‬چرخه کوتاه عمر محصوالت و افزايش رقابت بر اهميت سرعت و تناسب سازماني‬

‫ميافزايد‪ .‬توليدکنندگان اگر تجهيزاتشان را طوري طراحي کنند که نسبت به خطوط و‬

‫فرآيندهاي توليد تغييرپذير و منعطف باشند‪ ،‬موقعيت بهتري نسبت به رقبا در بازار کسب‬

‫خواهند کرد‪.‬‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫توليد انعطافپذير شرکت را قادر ميسازد تا محصوالت متعدد و متنوعتري را توليد کند‪.‬‬

‫از طرف ديگر‪ ،‬منعطفبودن فرآيند توليد‪ ،‬باعث گسترش تغييرات سريع در طرحها و‬

‫افزايش نوآوري در سازمان ميگردد‪ .‬از آنجايي که شرکت ميتواند با آهنگ مناسب‬

‫توليداتش را مطابق با نياز و خواست بازار تغيير دهد‪ .‬بهسهولت نيز ميتواند در برابر رقبا‬

‫و تغيير تقاضاي مشتريان مقابله کند‪.‬‬

‫کريج گالبريس و آلكس دنوبل براين اعتقاد هستند‪« :‬وقتي که فرآيند توليد براساس‬

‫توليد انعطافپذير طراحي گردد از همان امكانات و تجهيزات نيز ميتوان براي توليد‬

‫محصوالت ديگر استفاده کرد‪ ،‬بنابراين محصوالت مشتريپسند در يك طيف وسيع و‬

‫بهآساني ساخته ميشود‪».‬‬

‫در دنياي متحول امروز هرگاه شرکتي بتواند در عرضه محصولي که متناسب با نياز‬

‫مشتريان وبازار است پيش قدم باشد‪ ،‬سود کالني را براي سازمان بهارمغان خواهد آورد‪.‬‬

‫توليد بهروش انعطافپذير‪ ،‬مدت زمان عرضه محصول به بازار را کاهش ميدهد‪.‬‬

‫ساکسينان در تحقيقات خود متوجه اين نكته شد که زمان متوسط عمر کاال براي‬

‫کارخانجاتي که خطوط توليد آنان مجهز به تكنولوژي انعطافپذير است ‪ 6‬هفته ميباشد‪.‬‬

‫اين مدت براي توليدکنندگان سنتي و انبوه که فرايند توليد آنان تنها براساس يك‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫محصول طراحي شده ‪ 16‬هفته است‪ .‬مضافاً زمان مونتاژ در توليد انعطافپذير به ‪ 4‬روز‬

‫کاهش يافته اما اين مدت براي ساير سازندگان ديگر ‪ 6‬هفته است‪ .‬در مجموع مدت زمان‬

‫توليد محصول و عرضه آن در توليد انعطافپذير به ‪ 9‬ماه کاهش پيدا کرده است‪ .‬در حالي‬

‫که اين مدت براي توليد انعطافپذير ‪ 2‬سال يا بيشتر است‪.‬‬

‫در زمينه طراحي و مهندسي محصول نيز‪ ،‬اين استراتژي سازمان را قادر ميسازد‪ ،‬که با‬

‫تغيير در برنامه کامپيوتري‪ ،‬طرحهاي خود را ظرف چندروز تغيير دهد‪ .‬در حالي که براي‬

‫سازمانهايي که بهطور سنتي و انبوه توليد ميکنند اين امر مستلزم ماهها وقت است‪.‬‬

‫تعريف جديد از سازمان‬

‫وقتي از شرکتهايي که توليداتشان برمبناي روش انبوه است‪ ،‬سئوال شود‪« :‬شما چه‬

‫محصوالتي را توليد ميکنيد‪ ».‬بالفاصله محصوالت خود را فهرست ميکنند‪ .‬در حالي که‬

‫وقتي از سازندگاني که روش توليد انعطافپذير را بهکار ميگيرند سئوال شود‪« :‬شما چه‬

‫چيزي را توليد ميکنيد‪ ».‬پاسخ ميدهند‪« :‬هرچه شما بخواهيد‪ ».‬امروزه در بازاري که‬

‫شتابان در حال تغيير است‪ .‬توانايي تغييرات سريع در محصول ميتواند بهعنوان يك سالح‬

‫رقابتي قوي بهشمار آيد‪.‬‬

 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫شرکتهايي که روش توليد انعطافپذير را بهکار ميگيرند قادرند که افكار خود را بر روي‬

‫«روزنههاي فرصت بازار» متمرکز کنند‪ .‬و بهمحض اينكه روزنهها شروع به باز و بستهشدن‬

‫ميکنند‪ ،‬بهسرعت ميتوانند طرحهايشان را تغيير دهند و از فرصتهاي پيشآمده بهنحو‬

‫مطلوب استفاده کنند‪ .‬توليد انعطافپذير همراه با بازاريابي احتمال اين خطر را که ممكن‬

‫است شرکت محصولي را توليد کند و خريداري نداشته باشد را کاهش ميدهد‪ .‬اما‬

‫سازندگاني که بهطور سنتي توليد ميکنند‪ ،‬اساساً براي توليد يك کاال بااستاندارد مشخص‬

‫و بهمنظور افزايش کارايي و کاهش قيمت واحد کاال سازماندهي شدهاند‪ .‬و اين خطر‬

‫همواره آنها را تهديد ميکند که نتوانند بهسرعت در مقابل تغييرات عكسالعمل نشان‬

‫دهند‪ .‬و اين باعث ميشود که فرصتهايي که در بازار براي آنها پيش ميآيد از دست‬

‫بدهند‪ .‬تجهيزات و ماشينآالت نيز در اين نوع سازمانها تا مدت زماني که عمر تجهيزات‬

‫اجازه ميدهد و يا تا مدت زماني که مشتريان مايل به خريد محصوالت باشند به توليد‬

‫ادامه ميدهند‪ .‬اما در توليد به روش انعطافپذير سپري در برابر تغييرات محيطي فراهم‬

‫ميشود که اکثر شرکتهاي سنتي از آن بيبهره هستند‪.‬‬

 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫آزادي عمل در قيمتگذاري‬

‫توليدکنندگان انعطافپذير ضمن جلب رضايت مشتريان سعي ميکنند که محصوالت را‬

‫طبق خواست مشتري و مناسب با بازار توليد کنند‪ .‬براين اساس آنها ميتوانند محصوالت‬

‫خود را با قيمت بهتر و باالتر بفروشند تا بدين ترتيب مرزهاي سود باالتر را حفظ کنند‪.‬‬

‫اما رقبايي که بهشيوه انبوه توليد ميکنند بيشتر تحت تاثير بازار هستندو اين بازار و‬

‫مشتري است که قيمت را بر آنها تحميل ميکند‪ .‬اغلب ديده شده است که توليد کاالهاي‬

‫مشتريپسند در محيطي که از تكنولوژي بااليي برخوردار است مشكل و حتي ممكن‬

‫است فروش نرود‪ .‬در اين شرايط توليدکنندگاني که استراتژي انعطافپذير را اتخاذ‬

‫کردهاند‪ ،‬ميتوانند با اتخاذ استراتژيهاي منعطف و بهموقع از اين شرايط جان سالم بدر‬

‫ببرند‪.‬‬

‫اما توليدکنندگان انبوه بهعلت اصرار در حفظ وضعيت موجود دچار چالش ميگردند‪ ،‬که‬

‫رهايي از اين وضعيت هزينههاي بسيار فراوان را به سازمان آنها تحميل ميکند‪ .‬البته‬

‫استراتژي توليد انعطافپذير خالي از مشكل نيست و اين استراتژي مانند ساير‬

‫استراتژيهاي ديگر مشكالت مربوط به خود را دارد‪ .‬از جمله تثبيت قيمت در بازار مستلزم‬

‫مذاکره بين فروشنده و خريدار است و تغيير در قيمت‪ ،‬زمان بيشتر و توجه بيشتر مديران‬

‫را ميطلبد‪ .‬زيرا ممكن است که در هر معاملهاي قيمتها نياز به ارزيابي مجدد داشته باشد‪.‬‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫خط سير انتقال كاال‬

‫از آنجا که توليدکنندگان انعطافپذير به تكنولوژي سطح باال مجهزند روابط بسيار نزديكي‬

‫با عرضهکنندگان و مشتريان برقرار ميکنند تا بتوانند سريع به نيازهاي بازار در حال‬

‫تغيير پاسخ دهند‪ .‬توليدکنندگان انعطافپذير دست به تالشهاي مشترکي با‬

‫عرضهکنندگان ومشتريان بيواسطه ميزنند‪ .‬اين نوع همكاريها به آنها اين امكان را‬

‫ميدهد که بهآساني محصوالتي را که کاربرد ويژه دارند‪ ،‬توسعه دهند‪ .‬باوجود همكاري‬

‫وسيع‪ ،‬توانايي توليدکنندگان انعطافپذير در تغيير سريع محصول اغلب باعث عدم انطباق‬

‫خط سير کاال با عرضهکنندگان مواد اوليه و توزيعکنندگان ميشود‪.‬‬

‫توليدکنندگاني که توليد انعطافپذير را بهکار ميگيرند ممكن است نتوانند قراردادهاي‬

‫طويلالمدتي براي مواد اوليه موردنياز ببندند‪ .‬اساساً ممكن است بين اهداف‬

‫توليدکنندگان که ميخواهند قيمت محصوالت را کاهش دهند و توزيعکنندگاني که‬

‫ميخواهند باايجاد قراردادهاي بلندمدت به سود بيشتر دست يابند نوعي تضاد و اختالف‬

‫ايجاد کند‪.‬‬

‫توزيعکنندگاني که محصوالت اينگونه توليدکنندگان را توزيع ميکنند‪ ،‬احتمال دارد‬

‫که مشكالت زيادي را تجربه کنند‪ ،‬کار اصلي توزيعکننده اين است که توليد را با عرضه‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫محصول محدود به آخرين مصرفکننده هدايت کند‪ .‬اگر توزيعکنندهاي قادر نباشد‬

‫بهآساني از يك بازار به بازار ديگر گريز بزند‪ ،‬موجودي آن بهميزان قابل مالحظهاي کاهش‬

‫مييابد‬

‫اتخاذ استراتژي توليد انعطافپذير الزمهاش روابط جديدي در خط سير کاال است‪.‬‬

‫توليدکنندگان در جستجوي روابط گسترده و عميقي با عرضهکننده هستند زيرا براي‬

‫توزيع هر کاال مستلزم يك توزيعکننده خاص است‪ .‬از طرف ديگر توزيعکنندگان نيز مايل‬

‫هستند که با ادامه همكاري از سود بيشتري بهرهمند گردند‪ .‬در سيستم توليد انبوه‬

‫توزيعکنندگان کاال باانبوهي از مشترياني مواجهاند که متقاضي کاالهاي مشابه هستند‪.‬‬

‫اين امر موجب کاهش هزينه و افزايش سود ميگردد‪ .‬اما در چارچوب جديد توزيعکننده‬

‫با تكتك مشتريان که متقاضي کاالهاي متفاوتي هستند بايد روابط نزديك و تنگاتنگ‬

‫برقرار کند‪ .‬و الزمه اين روابط داشتن کارکنان بيشتري است‪ .‬و اين موضوع باعث ميشود‬

‫تا هزينه توليدکنندگان انعطافپذير افزايش يابد‪ .‬بههرحال ايجاد انعطافپذيري يك‬

‫توانايي اساسي براي توليدکنندگاني است که ميخواهند سودمند باقي بمانند‪.‬‬

 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫روشهاي تبليغاتي‬

‫توليدکنندگاني که روح انعطافپذيري را عينيت ميبخشند نوآوري و همسويي در بازار‬

‫را تمرين ميکنند‪ .‬در اين نوع استراتژي توليدکنندگان متناسب با نياز مشتريان کااليي‬

‫را توليد ميکنند‪ ،‬سپس بهمحض تغيير در نيازها نسبت به توليد کاالي ديگر اقدام‬

‫ميکنند‪ .‬توانايي تغيير در محصول مستلزم تغيير در عناصر تبليغاتي است‪ .‬عناصر‬

‫تبليغاتي براي توليدکنندگان انبوه نسبتاً ساده است و برنامههاي تبليغاتي آنها بيشتر‬

‫درصدد تبليغ شكل محصول است که ماشينآالت آنها براي توليد آن محصول اختصاص‬

‫يافته است‪ .‬توليدکنندگاني که در چارچوب استراتژي انعطافپذير عمل ميکنند با‬

‫پيچيدگيهاي خاص در زمينه تطبيق عناصر تبليغاتي مواجه نيستند‪.‬‬

‫توليدکنندگان انعطافپذير بهجاي تبليغ ويژگيهاي خاص محصول‪ ،‬بيشتر محور تبليغات‬

‫خود را در جهت حل مشكالت مشتريان متمرکز ميکنند و برنامههاي تبليغاتي آنان‬

‫همسو با نيازهاي مشتريان است‪ .‬بهعنوان يك مزيت در توليد انعطافپذير ميتوان اشاره‬

‫کرده که با تغيير در توليد نياز به تجديد مجدد عناصر تبليغاتي نيست و اين امر موجب‬

‫کاهش هزينه نيز ميشود‪.‬‬

 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫ماهيت فعاليتهاي فروش‬

‫منعطفبودن توليد‪ ،‬بر روي پرسنل فروش و ساير فعاليتهاي فروش تاثير ميگذارد‪.‬‬

‫پرسنل فروش و مهندسان اجرايي براي اينكه بتوانند با توليدات و تقاضاهاي جديد همسو‬

‫باشند نياز به آموزش گسترده و مداوم دارند و بايد خالقانهتر عمل کنند‪ .‬همچنين کار‬

‫خود را پرمخاطرهتر بدانند‪ .‬و نيز از دانش و تجربه کافي برخوردار باشند‪ ،‬چرا که در توليد‬

‫انعطافپذير هدف اين است که همه افراد در هر رده سازماني بايد مسئوليتپذير باشند‪.‬‬

‫در اين سيستم‪ ،‬پرسنل فروش بايد ارتباط تنگاتنگ با مشتريان برقرار کنند و بيشتر به‬

‫نظرات آنان و اينكه آنها طالب چه کااليي هستند‪ ،‬گوش بدهند‪ :‬اساساً عامل موفقيت‬

‫فروش در اين سيستمها براساس سه عامل زير است‪:‬‬

‫‪ O‬فروشندگان به حرفهاي مشتريان گوش ميدهند؛‬

‫‪ O‬مطالبي که مشتريان ميگويند در محصول پياده ميکنند؛‬

‫‪ O‬ايجاد ايستگاههاي شنوايي‪ :‬دائماً به نظرات مشتريان گوش ميدهند و آن را منتقل‬

‫ميکنند‪.‬‬

‫ايجاد ايستگاههاي شنوايي يا گرفتن نظرات مشتري به يكي از طريق زير انجام ميگيرد‪.‬‬

‫الف‪ :‬توفان مغزي؛ از مشتريان خواسته ميشود که نظرات خودشان را در مورد محصول‬

‫بيان کنند؛‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫ب‪ :‬رفتن به محل کار مشتري؛‬

‫ج‪ :‬خدمات بعد از فروش؛‬

‫د‪ :‬آزمايشگاه در محل کارخانه؛‬

‫م‪ :‬از طريق پرسشنامه‪.‬‬

‫توماس ورتوبا‪ THOMAS WORTOBA‬اعتقاد دارد‪« :‬فروشندگان در اين سيستم بايد‬

‫اشخاصي باشند که ترکيب ويژهاي را خلق کنند که مناسب نيازهاي ويژه هر خريدار‬

‫باشد‪ ».‬از آنجايي که عامل دانش مستلزم آموزش مداوم است‪ .‬سازندگاني که توليد‬

‫انعطافپذير را بهکار ميگيرند بايد پرسنل فروش را با روحيهاي خالق پرورش دهند‪.‬‬

‫برقراري حدود ميزان فروش مستلزم توجه مديريت و ايجاد جو مناسب براي نوآوري است‪.‬‬

‫در اين سازمانها از اعضاي فروش انتظار ميرود که سهميههاي واحد را براي محصوالتي‬

‫که توليد شدهاند فراهم کنند و مديران فروش سيستمي را ايجادکنند که ميزان‬

‫مشترييابي فروشندگان و سودي که آنها براي شرکت فراهم ميکنند را ارزيابي کنند‪.‬‬

‫اقدامات و فعاليتهاي مديران‬

‫بهکارگيري استراتژي توليد انعطافپذير‪ ،‬درگيريها و مشغلههاي وسيعي را براي مديران‬

‫بههمراه دارد‪ .‬نخست اينكه فعاليت مديران در اين سيستم که در آن محصول‪ ،‬خط سير‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫کاال و مشتريان در حال تغيير است‪ ،‬مستلزم تالش‪ ،‬مهارت‪ ،‬صبر و حوصله زيادي است‪،‬‬

‫ثانياً تغييرات مداوم در فرايند توليد‪ ،‬تعيين قيمت مناسب‪ ،‬تطبيق عناصر تبليغاتي و‬

‫متوازن ساختن توزيع‪ ،‬کار پيچيده و مشكلي است‪ .‬همچنين مديران بايد در ارتباط‬

‫مستمر با فروشندگان ومهندسان اجرايي باشند و به آنها در ارتباط با تغييراتي که قرار‬

‫است در مورد محصول داده شود‪ ،‬آموزش دهد‪ ،‬عليرغم اين همه مشكالت‪ ،‬اينگونه‬

‫شرکتها در تحويل کاالهايي که مشتريان در جستجوي آن هستند از رقبايشان که در‬

‫چارچوب توليد انبوه توليد ميکنند‪ ،‬تواناترند و موفقتر عمل ميکنند و اين برقوت قلبي‬

‫و اراده و اعتمادبهنفس مديران ميافزايد‪.‬‬

‫عالوهبر اينها توليد انعطافپذير مستلزم شرکت گسترده و مشارکت کليه کارکنان است‪.‬‬

‫مديران بايد فضايي را ايجاد کنند تا کارکنان ترغيب و تشويق به مشارکت گردند‪.‬‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫اتوماسيون‬

‫جستجو به منظور يافتن راهي بهتر براي توليد قطعات‪ ،‬همواره عامل محرك و اساسي در‬

‫خودکارسازي يا اتوماسيون بوده است‪ .‬تعويض نيروي کار انساني با ماشين را مي توان‬

‫ابتدايي ترين مرحله خودکارسازي توليد دانست که حدوداً در سال ‪ 1775‬ميالدي به‬

‫وقوع پيوست و انقالب صنعتي نق ش موثري در رابطه با آن داشت‪ .‬دستگاه تراش و نقاله‬

‫ها نمونه هايي از مكانيزاسيون ايجاد شده بودند‪ .‬روند اتوماسيون‪ ،‬در سال ‪ 1952‬با ساخت‬

‫اولين ماشين ‪ NC‬در دانشگاه‪ MIT‬وارد مرحله جديدي شد که مشخصه بارز آن عبارت‬

‫بود از جايگزيني کنترل انساني با کنترل خودکار ماشين‪ .‬نوعي از اتوماسيون قابل برنامه‬

‫ريزي بود که عمليات آن به وسيله اعداد و نشانه ها کنترل مي شد‪.‬‬

‫مجموعه اي از اعداد‪ ،‬يك برنامه را شكل مي دادند که ماشين را براي توليد قطعه هدايت‬

‫مي کرد‪ .‬در نتيجه‪ ،‬در اين نوع ماشين ها براي توليد محصول جديد‪ ،‬به جاي اينكه ماشين‬

‫تعويض گردد‪ ،‬تنها برنامه آن تعويض مي شد که اين موضوع به باالرفتن سطح انعطاف‬

‫پذيري منجر گرديد‪ .‬با ورود اين فناوري به کارخانجات در دهه هاي ‪ 1950‬و ‪،1960‬‬

‫کنترل دستي جاي خود را به کنترل عددي داد و به دنبال آن با ورود رايانه به عرصه‬

‫توليد‪ ،‬اين نوع کنترل نيز با کنترل کامپيوتري (‪ )CNC‬جايگزين گرديد و به تدريج‬

‫استفاده از اتوماسيون نرم متداول گشت(‪ .)1‬البته خودکارسازي‪ ،‬تنها محدود به فرايند‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫توليدي نمي شد و بخشهاي اداري و مالي کارخانجات را نيز در بر مي گرفت‪ .‬درحقيقت‬

‫سيستم هايي مانند پرداخت حقوق و دستمزد و صدور فاکتور از جمله نخستين‬

‫کاربردهاي رايانه در صنايع هستند‪ .‬نمونه مهم ديگر در اين زمينه‪ ،‬سيستم برنامه ريزي‬

‫احتياجات مواد (‪ )MATERIAL REQUIREMENT PLANNING‬بود که به منظور‬

‫خودکارسازي عمليات برنامــه ريزي احتياجات مواد طراحي گرديد‪ .‬از آنجا که تمامي‬

‫پيشرفتهاي يادشده در اين مرحله از اتوماسيون‪ ،‬تنها حول يك ماشين يا عمليات خاص‬

‫صورت پذيرفت‪ ،‬واژهاتوماسيون نقطه ايبراي آن در نظر گرفته شد‪ .‬در اين نوع اتوماسيون‪،‬‬

‫مواردي از کاربردهاي ابتدايي فناوري اطالعات به چشم مي خورد‪.‬‬

‫در دهه ‪ ، 70‬با ظهور رايانه هاي ارزانتر و کارآتر و پيشرفتهاي الكترونيكي و مخابراتي‪،‬‬

‫اتوماسيون هاي نقطه اي نيز به تدريج گسترش يافته و با پيوستن به يكديگر تبديل به‬

‫اتوماسيون هاي گسترده تري به نام جزاير اتوماسيون شدند‪ .‬جزاير اتوماسيون نشانگر‬

‫مجموعه اي از زيرسيستم هاي يكپارچه خودکار شده در کارخانه هستند‪ .‬سيستم هاي‬

‫توليد انعطاف پذير‪ ،‬سيستم مديريت توليد‪ ،‬سيستم هاي يكپارچه جابجايي و انبارسازي‬

‫مواد و سيستم هاي ‪ CAM‬و‪ CAD‬نمونه هايي از جزاير اتوماسيون ايجاد شده هستند‪.‬‬

‫انگيزه غايي‪ ،‬همانا خواست انسان براي افزايش هرچه بيشتر اتوماسيون در سيستم توليدي‬

‫به منظور دستيابي به بهره وري باالتر است‪.‬‬

 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫با ادامه فعاليت و تحقيق بر روي جزاير اتوماسيون‪ ،‬اين جزاير نيز به مرور توسعه پيدا کرده‬

‫و شروع به همپوشاني و رقابت با يكديگر کردند‪.‬‬

‫اين مسئله به همراه جايگزيني تدريجي انديشه سيستمـي و کل نگر به جاي انديشه جزء‬

‫نگرانه‪ ،‬همچنين پيشرفتهـاي صورت گرفته در زمينه فناوري اطالعات باعث شد تا برخي‬

‫به فكر يكپارچه سازي کليـه عمليات توليدي با يكديگر بيفتند و به اين ترتيب موضـوع‬

‫«توليد يكپارچه رايانه اي» ‪COMPUTER INTEGRATED MANUFACTURING‬‬

‫‪ )= CIM‬مطرح گرديد‪.‬‬

‫توليد يكپارچه رايانه اي اگرچه پايان تالشهاي محققان در خودکارسازي امور توليدي و‬

‫صنعتي نيست اما از آنجا که نمايانگر خودکارسازي و يكپارچه سازي کليه فعاليتهاي‬

‫مرتبط با توليد به وسيله به کارگيري رايانه ها‪ ،‬روبات ها و شبكه هاي ارتباطي در درون‬

‫يك کارخانه است داراي اهميت بسيار زيادي است‪.‬‬

‫توليد يكپارچه رايانه اي‬

‫توليديكپارچه رايانه اي نوعي فناوري است که مي تواند به هر صنعت وابسته شده و توسط‬

‫آن صنعت هدايت شود‪ ،‬بدين معني که هر صنعت برحسب مجموعه تجارب‪ ،‬نيازمنديها‬

‫و موقعيتهاي خاص خود‪ ،‬شرايطي ويژه براي توليد يكپارچه رايانه اي فراهم مي آورد‪ .‬از‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫اين رو‪ ،‬تعاريف و توصيفهاي متفاوتي براي آن وجود دارد‪ .‬در زير نمونه هايي از توصيف‬

‫هاي صورت گرفته ارائه شده است‪.‬‬

‫سيستم يكپارچه رايانه اي شامل رايانه اي کردن فراگير و سيستماتيك فرايند توليدي‬

‫است‪ .‬چنين سيستم هايي بااستفاده از پايگاه داده هاي مشترك‪ ،‬فعاليتهايي همچون‬

‫طراحي به کمك رايانه‪ ،‬ساخت به کمك رايانه‪ ،‬مهندسي به کمك رايانه‪ ،‬انجام تست ها‪،‬‬

‫تعميرات و مونتاژ را يكپارچه مي سازند‪.‬‬

‫(اسپريت‪ ،‬کميسيون انجمن هاي اروپايي ‪ )1982‬سيستم توليد يكپارچه رايانه اي‬

‫عبارتست از به کارگيري يكپارچه اتوماسيون بر پايه رايانه و سيستم هاي پشتيباني‬

‫تصميم گيري به منظور مديريت فعاليتهاي سيستم توليدي‪ ،‬از طراحي محصول تا فرايند‬

‫توليدي و نهايتاً توزيع به انضمام مديريت توليد و موجودي و مديريت منابع مالي‪.‬‬

‫(هارن و براون ‪ )1984‬سيستـم توليد يكپارچه رايانـه اي‪ ،‬پردازنـده هاي مواد و اطالعات‬

‫است که سه زير سيستم اصلي آنها عبارتند از‪ :‬سيستم فيزيكي کارخانه‪ ،‬سيستم تصميم‬

‫و سيستم اطالعاتي‪.‬‬

‫(ماير ‪ ) 1990‬توليد يكپارچه رايانه اي عبارت است از علم و هنر خودکارسازي بااستفاده‬

‫از يكپارچگي حاصل از فناوري اطالعات در فرآيندهاي توليدي‪( .‬يومانز و همكاران ‪)1986‬‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫با کمي دقت در توصيفها و ديدگاههاي مذکـور در مورد توليـد يكپارچه رايانـه اي مـــي‬

‫توان به نقش و اهميت اطالعـات و فناوريهاي اطالعاتي در تحقق سيستم توليد يكپارچـه‬

‫رايانه اي پي برد‪ .‬به بيان ديگر‪ ،‬مي توان گفت که اين سيستم در طي روند توسعه فناوري‬

‫اطالعات به مانند فعاليت مهمي در کنار آن ظاهر گرديده و گسترش يافته است‪.‬‬

‫براي بررسي نقش فناوري اطالعات در اين سيستم بهتر است که ابتدا ديدگاه مذکور‬

‫کمي شفاف تر شود‪ .‬همانگونه که هارن‪ ،‬براون و شيونان در کتابشان اشاره مي کنند‪،‬‬

‫درك مسئله اين سيستم بستگي به زمينه تجربي و ديدگاه اشخاص نسبت به آن دارد‪ .‬از‬

‫اين رو است که نگرشها و ديدگاههاي متفاوتي در رابطه با آن وجود دارد که آنها در اثر‬

‫خود به برخي از آنها اشاره کرده اند‪ .‬آنچه در اينجا به عنوان مالك در نظر گرفته مي‬

‫شود‪ ،‬ديدگاهي است که خودهارن و همكارانش در مورد اين سيستم ارائه کرده اند‪ .‬اين‬

‫ديدگاه که در شكل يك نشان داده شده است به لحاظ جامعيت و نگرش سيستمي‪،‬‬

‫مناسبترين ديدگاه از بين ديدگاههاي موجود به نظر مي رسد ‪.‬‬

‫طوط ارتباطي نشانگر يكپارچگي مجموعه عمليات و نيز نشاندهنده مدار بسته بازخورد‬

‫اطالعات هستند‪ .‬به طور خالصـه‪ ،‬مـي توان گفت که توليد يكپارچه رايانه اي به معني‬

‫يكپارچگي جزاير اتوماسيون مرتبط با عمليات اداري ‪ -‬مالي‪ ،‬پشتيباني مهندسي‪ ،‬مديريت‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫توليد و عمليات مربوط به سطح اجرايي است‪ .‬اين فرايند به وسيله ارتباطات رايانه اي و‬

‫تسهيالت ذخيره سازي داده ها انجام مي شود‪.‬‬

‫‪ CAD‬و فناوري اطالعات‪ :‬در گذشته طراحي قطعات و محصوالت به صورت دستي و‬

‫باا ستفـاده از ميزهاي بزرگ و ابزارهاي نقشــــه کشي انجام مي گرفت و نقشه ها غالباً‬

‫برروي کاغذ ترسيم مي شدند‪ .‬به همين سبب طراحيها عموماً وقت گير و پردردسر بودند‪.‬‬

‫همچنين در صورت ترسيم اشتباه و يا تغيير طرح‪ ،‬اصالح و رسم مجدد نقشه ها زمان‬

‫زيادي را به خود اختصاص مي داد‪ .‬اين مسئله در مواردي که محصول از قطعات متعدد‬

‫و پيچيده برخوردار بود نمود بيشتري داشت‪ .‬نگهداري نقشه ها و مراقبت از آنها نيز مسئله‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫ديگري بود که هم فضاي زيادي را مي طلبيد و هم زمان قابل توجهي را براي‬

‫کدگذاريبايگاني و بازيابي مجدد به خود اختصاص مي داد‪ .‬بااين همه اين نقشه ها تنها‬

‫نمايانگر شكل و وضعيت هندسي و مكاني قطعات نسبت به يكديگر آن هم به صورت دو‬

‫بعدي بودند‪.‬‬

‫به تدريج با بكارگيري رايانـه در امر نقشــه کشي و ايجاد و توسعه نرم افزارهاي ‪، CAD‬‬

‫تحولي در امور طراحي به قوع پيوست‪ .‬کاهش خطاهاي طراحي و توليد‪ ،‬ايجاد تناسب‬

‫ميان نقشه و روشهاي توليد‪ ،‬تشخيص آسان روابط اجزاي قطعه در مرحله تحليل‪ ،‬تسهيل‬

‫در آمــاده سازي مستندات و بهبود يا افزايش استانداردهاي طراحي از مزاياي طراحي به‬

‫کمك رايانه بودند‪.‬‬

‫امروزه باافزايش توان رايانه ها در ذخيره و پردازش داده و همچنين پيشرفتهاي صورت‬

‫گرفته در زمينه فناوريهاي اطالعاتي به ويژه هوش مصنوعي‪ ،‬امكانات و قابليتهاي‬

‫سيستـــم هاي ‪ CAD‬به طور چشمگيري افزايش يافته است‪ .‬نرم افزارهاي پيشرفته‪CAD‬‬

‫امروزي‪ ،‬امكان ايجاد مدلهاي توپر سه بعدي را براي طراح فراهم آورده اند‪ .‬اين نرم افزارها‬

‫با بهره برداري وسيع از تكنيــك هاي هوش مصنوعي و به لطف سيستم هاي خبره تعبيه‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫شده در آنها‪ ،‬قابليت تجزيه و تحليل طرحها را نيز دارا هستند‪ .‬به عنوان مثال آنها قادرند‬

‫جرم طرح‪ ،‬حجم طرح و مرکز ثقل قطعات را محاسبه و تعيين کنند‪.‬‬

‫مي توانند محل برخورد يا فصل مشترك قطعات مونتاژي را بررسي کنند و خواص‬

‫مكانيكي قطعات نظير تنش و يا جريان گرمايي را مورد تجزيه و تحليل قرار دهند‪ .‬برخي‬

‫از اين نرم افزارها مي توانند حرکت قطعات را نيز مورد مطالعه قرار دهند و برخي ديگر‬

‫قادرند نقاط و زمانهاي بازرسي قطعه را تعيين سازند‪ .‬آنها حتي پايگاه اطالعاتي مورد نياز‬

‫توليد محصول را به وجود مي آورند‪ .‬پايگاه مذکور شامل تمام اطالعات مربوط به محصول‬

‫از ديد طراحي‪ ،‬از اطالعات هندسي‪ ،‬ليست مواد و قطعات‪ ،‬مشخصات مواد و غيره گرفته‬

‫تا اطالعات اضافي مورد نياز براي توليد مي شود‪ .‬سيستم هاي قدرتمند‪ CAD‬فعلي‪،‬‬

‫همچنين قابليت تبادل اطالعات با سيستم هاي بانك اطالعاتي و انتقال داده ها به ساير‬

‫نرم افزارهاي توليدي را نيز دارا هستند که اين ويژگي‪ ،‬کارآيي آنها را به نحو چشمگيري‬

‫افزايش داده است‪.‬‬

‫فناوري اطالعات در طراحي فرآيند به کمك رايانه‪ :‬يكي ديگر از جزاير اتوماسيون ايجاد‬

‫شده در زمينه توليد‪ ،‬سيستم طراحي فرآيند به کمك رايانه ( ‪COMPUTER-AIDED‬‬

‫‪ )PROCESS PLANNING=CAPP‬است‪ .‬اين سيستم هـا بـه منظور انجام خودکار‬

 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫طراحي فرايند توليد قطعاتي که در گذشته توسط متخصصان روشهاي توليـدي انجام‬

‫مي گرفت ايجاد گرديده اند‪ .‬اين سيستم ها از نظر يكپارچـــــه سازي اهميت بسياري‬

‫دارند چرا که يكي از نقاط کليدي در ايجاد ارتباط ميان‪ CAD‬و ‪ CAM‬به شمار مي روند‪.‬‬

‫خروجيهاي يك سيستم طراحي فرآيند عبارتند از‪ :‬انتخاب عمليات مناسب و تعيين توالي‬

‫عمليات مزبور بر روي قطعه‪ ،‬انتخاب ماشين آالت ضروري براي اجراي عمليات‪ ،‬تعيين‬

‫ابزارآالت و فيكسچر ها و همچنين دستورالعملهاي اجرايي براي تنظيم دستگاه‪ ،‬مسير‬

‫حرکت ابزارها‪ ،‬پارامترهاي عمليات نظير سرعت‪ ،‬مدت‪ ،‬ميزان بار و‪ ...‬البته بايد خاطرنشان‬

‫ساخت از آنجا که برنامه ريزي و طرح ريزي فرايند ساخت قطعات بسيار متكي به تجربه‬

‫و قضاوت برنامه ريزان است‪ ،‬خودکارسازي کليه فعاليتهاي يادشده‪ ،‬کاري بس دشوار بوده‬

‫و غالب سيستم هاي موجود طراحي فرآيند‪ ،‬توان اجراي تمامي فعاليتهـاي فوق را ندارند‪،‬‬

‫بلكه در اکثـر موارد تنهـا مــــي توانند خدمات پشتيباني تصميم گيري ارائه کنند‪.‬‬

‫نقش فناوري اطالعات در سيستم طراحي فرآيند نيز بسيار مشهود است‪ .‬به طور کلي در‬

‫توسعه اين نوع سيستم ها دو رويكرد مطرح است‪ - 1 :‬رويكرد بهبودي يا متنوع؛ ‪- 2‬‬

‫رويكرد مولد يا بنيادي‪.‬‬

 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫در رويكرد بهبودي که اساس آن استفاده از فناوري گروهي و ابزارهاي دسته بندي و‬

‫کدگذاري است‪ ،‬از يك قطعه مرکب اصلي براي نشان دادن دامنه اشكال توليدي در يك‬

‫خانواده استفاده مي شود‪ .‬هرگاه که سيستم قطعه جديدي را به عنوان عضوي از يك‬

‫خانواده خاص شناسايي کرد‪ ،‬طرح ريزي فرآيند قطعه مرکب آن خانواده را به گونه اي‬

‫اصالح مي نمايد که بتواند طرح فرآيند آن قطعه جديد را ايجاد کند‪ .‬سيستـم در اين‬

‫رويكرد‪ ،‬براي تعيين شكل قطعـات از تكنيك هاي طبقـه بندي قطعات استفاده کرده و‬

‫آنها را با اشكال متناظـر در قطعات اصلي مطابقت مـــي دهد‪.‬‬

‫در رويكرد بنيادي‪ ،‬طرح فرآيند براساس اطالعات موجود در پايگاه داده هاي توليد ايجاد‬

‫مي شود‪ .‬در اين رويكرد‪ ،‬سيستم طراحي فرآيند در شكل سيستـم هاي دانش ‪ -‬پايه و‬

‫هوش مصنوعي و در برخي موارد نيز به صورت يك سيستم‪ DSS‬عمل کرده و با دريافت‬

‫اطالعات جزئيات قطعه موردنظر‪ ،‬انواع عمليات توليدي در دسترس و توانايي آنها برحسب‬

‫دقت و تلرانس‪ ،‬تجربه مربوط به قطعات پيشين و‪ ...‬اقدام به طراحي فرآيند مناسب جهت‬

‫قطعه مي کند‪.‬‬

‫تالش براي رايانه اي کردن خبرگي و منطق قضاوت مورد نياز در عملكرد طرح ريزي‬

‫فرآيند قطعات همچنان ادامه دارد‪.‬‬

 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫برنامه ريزي منابع توليد و فناوري اطالعات‪ :‬سيستم مديريت توليد (‪ )MRP II‬به دليل‬

‫يكپارچگي که در عمليات مختلف توليدي به وجود مي آورد‪ ،‬يكي از جزاير مهم اتوماسيون‬

‫محسوب مي شود‪ .‬اين سيستم که صورت تكامل يافته برنامه ريزي منابع توليد است ‪،‬‬

‫سيستم نسبتاً کاملي است که رويكردي يكپارچه را براي مديريت منابع توليدي ارائه مي‬

‫دهد و شامل توابع عملياتي و مدولهاي متعددي نظير سربرنامه توليد( ‪MASTER‬‬

‫‪ ، )PRODUCTION SCHEDULE=MBS‬برنامـــه ريزي سرانگشتي ظرفيت‪ ،‬برنامه‬

‫ريزي احتياجات ظرفيت‪ ،‬کنترل فعاليت توليد‪ ،‬خريد و مدولهاي مالي مي شود‪ .‬شكل‬

‫(‪ )2‬ساختار سيستم مذکور را نشان مي دهد‪.‬‬

 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫سيستم مديريت توليـد را مي توان يك سيستم يكپارچه ارتباطي و پشتيباني تصميــــم‬

‫گيري دانست که کليه فعاليتهاي توليدي ‪ -‬تجاري را پشتيباني مي کند‪ .‬از جمله‬

‫مهمترين عللي که به استفاده گسترده از اين سيستم به عنوان يك تكنيك مديريت توليد‬

‫منجر گرديده است‪ ،‬استفاده آن از قابليتهاي رايانه براي ذخيره سازي و دستيابي به حجم‬

‫بااليي از اطالعات است که اين امر خود براي هر شرکت ضروري مي نمايد‪ .‬عالوه براين&‬

‫سيستم مديريت توليد به ايجاد هماهنگي و يكپارچگي ميان فعاليتها و قسمتهاي مختلف‬

‫مانند مهندسي توليد و مواد در واحد توليدي کمك مي کند‪.‬‬

‫سيستـم هاي‪ MRP II‬به تدريج از سيستـــم هاي ذخيره داده ها به صورت فايل‪ ،‬به‬

‫سيستم هاي مدي ريت پايگاه داده تبديل شده و به طور خاص به سيستم هاي پايگاه داده‬

‫هاي ارتباطي گرايش يافتــه اند‪ .‬به عبارت ديگر‪ ،‬داده ها بايد به گونه اي ذخيره گردند‬

‫که از طرفي از ذخيره سازي زائد آنها در جاهاي مختلف اجتناب شود و از طرفي ديگر‬

‫دستيابي به هر حالت دلخواه (اعم از جستجو يا گزارش) را تسهيل سازند‪ .‬پايگاه داده‬

‫هاي توليد مورد نياز اين سيستم شامل اطالعات اصلي قطعات (نظير شماره قطعه‪ ،‬شرح‪،‬‬

‫واحد شمارش‪ ،‬سياست اندازه انباشته‪ ،‬موقعيت در انبار و‪ )...‬اطالعات موجودي‪ ،‬ليست‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫مواد‪ ،‬اطالعات مسير (مجموعه عمليات ساخت يا مونتاژ قطعه)‪ ،‬اطالعات مراکز کاري‬

‫(ظرفيت‪ ،‬هزينه و‪ )...‬و اطالعات ابزارآالت مي شود‪.‬‬

‫باتوجه به حجم زياد داده هاي مورد نياز سيستـم هاي ‪ MRP II‬و درنظرگرفتن اين نكته‬

‫که کارآيي اين سيستم ها بستگي زيـادي به صحت و به روز بـــودن داده هاي مذکور‬

‫دارد‪ ،‬لذا مي توان گفت که ايجاد مكانيسم هايي جهت جمع آوري اتوماتيك داده هاي‬

‫يادشده مي تواند ميزان استفاده از اين سيستم ها و همچنين کارآيي آنها را به نحو‬

‫چشمگيري افزايش دهد‪ .‬اين موضوعي است که مورد توجه پژوهشگران مسائل توليدي‬

‫واقع شده است به گونه اي که امروزه سيستم هاي خودکار جمع آوري داده ها با سيستم‬

‫هاي رديابي مواد در ‪ MRP II‬مرتبط گشته و در نتيجه يك سيستم بالدرنگ براي‬

‫دسترسي آني به اطالعات قطعات در جريان ساخت فراهم گرديده است‪.‬‬

‫فناوري اطالعات و کنترل کيفيت‪ :‬به طور سنتي وظيفه کنترل کيفيت با بهره گيري از‬

‫روشهاي بازرسي دستي و رويه هاي نمونه برداري آماري انجام مي گرفته است‪ .‬روشهاي‬

‫دستي عمومـــاً وقت گيـر بوده و به پرسنل ماهر و صرف دقت بسيار نياز داشت‪ .‬در‬

‫ضمن به دليل نمونه برداري امكان ارائه محصول معيوب به بازار نيز وجود داشت‪ .‬همچنين‬

‫در روشهاي مذکور غالباً قطعه از مجاورت ماشين برداشته شده و به ناحيه جداگانه اي‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫منتقل مي شد که اين امر بعضاً موجب بروز تاخير و يا ايجاد گلوگاه در زمان بندي توليد‬

‫مي گرديد‪.‬‬

‫آنچه در حال حاضر به عنوان کنترل کيفيت به کمك رايانه مطرح است‪ ،‬استفاده از‬

‫قابليتهاي رايانه‪ ،‬حساسه ها‪ ،‬سيستم هاي بينائي مصنوعي‪ ،‬تكنيك هاي هوش مصنوعي‬

‫و سيستم هاي خبره در بازرسي و تست قطعات است‪.‬‬

‫فناوري اطالعات در ساير جزاير اتوماسيون‪ :‬با نگاهي به وضعيت جزاير اتوماسيون مي‬

‫توان دريافت که نقش فناوري اطالعات در آنها شبيه به يكديگر بوده و بيشتر در رابطه با‬

‫نياز آنها به حجم زياد اطالعات و استفاده از قابليت ذخيره و پردازش داده ها توسط رايانه‬

‫هاي پيشرفته و همچنين تالش در جهت به کارگيري اتوماسيون تصميم گيري به وسيله‬

‫سيستم هاي خبره و ساير تكنيك هاي هوش مصنوعي است‪ .‬در مورد ساير جزاير‬

‫اتوماسيون نيز وضع به همين صورت است‪.‬‬

‫سيستم انباشت و برداشت خودکار که به آن انبار اتوماتيك نيز گفته مي شود سيستمي‬

‫است که مواد را بااستفاده از جرثقيل هاي تحت کنترل رايانه انبار کرده و در موقع لزوم‬

‫فراخواني مي کند‪ .‬سيستم مزبور هر پالت دريافتي را نوعاً بااستفاده از سيستم بارکد‬

‫شناسايي کرد‪ ،‬يك موقعيت خالي و مناسب در قفسه ها را براي آن انتخاب مي کند و‬

‫جرثقيل را در مسيري که به موقعيت مزبور منتهي مي شود هدايت مي کند‪ .‬همچنين‬

 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫زماني که درخواستي براي فراخواني يك پالت انبار شده مي رسد‪ ،‬رايانه موقعيت آن را‬

‫شناسايي کرده و جرثقيل را براي برداشتن پالت مورد نظر به آن موقعيت هدايت مي کند‪.‬‬

‫روبات ها از ديگر مصاديق و کاربردهاي سيستم هاي دانش پايه و خبره هستند‪ .‬روبات‬

‫صنعتي يك ماشين همه منظوره و برنامه پذير است که ويژگيهاي خاصي از انسان را‬

‫داراست‪ .‬از روبات ها در کارهايي نظير انتقال و جابجايي مواد‪ ،‬جوشكاري‪ ،‬روکش کاري‪،‬‬

‫مونتاژ قطعات و بازرسي استفاده مي شود‪ .‬امروزه تالش زيادي در جهت هوشمندسازي‬

‫روبات ها و افزايش توان آنها در شناخت تغييرات محيطــي (و به تبع آن انجام واکنش‬

‫مناسب) صـورت مي گيرد‪.‬ماير معتقد است که يك روبات هوشمند بايد قادر به حس‬

‫کردن (ديدن و لمس کردن)‪ ،‬فكرکردن (تصميم سازي) و فعاليت کردن (حرکت و کنترل‬

‫کردن) باشد‪ .‬ا و کاربرد هوش مصنوعي در رابطه با مسائل روبات ها را در چهار موضوع‬

‫مهم مي داند که عبارتند از‪ :‬طراحي‪ ،‬انتخاب روبات‪ ،‬نحوه استقرار فضاي کار‪ ،‬برنامه ريزي‬

‫و نگهداري و تعميرات‪.‬‬

‫سيستم هاي‪ CAM‬نيز از اهميت ويژه اي در توليد برخوردارند‪ .‬يك سيستم ‪ CAM‬شامل‬

‫برنامه ريزي‪ ،‬برنامه ريزي توليد‪ ،‬ماشين کاري‪ ،‬مونتاژ‪ ،‬و نگهداري و تعميرات است که در‬

‫زمينه ماشين کاري و مونتاژ از فناوري هوش مصنوعي و روبات ها به طور چشمگيري‬

‫استفاده مي شود‪.‬‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫هر يك از جزاير اتوماسيون به انبوهي از داده ها و اطالعات نيازمند است که در قالب‬

‫پايگاههاي داده در اين سيستم ها ساختاردهي شده و در موقع لزوم فراخوانده مي شوند‪.‬‬

‫اطالعات مورد نياز برخي از اين جزاير در کتاب «يومانز» تشريح شده است(‪.)2‬‬

‫فناوري اطالعات و ارتباط جزاير اتوماسيون‪ :‬يكي از مزاياي توليد يكپارچه رايانه اي اين‬

‫است که در آن‪ ،‬آگاهي فزاينده اي در مورد نياز به طراحي براي توليد و مونتاژ وجود دارد‪.‬‬

‫به عبارت ديگر‪ ،‬سعي مي شود که طراحي محصول به گونه اي انجام گيرد که امكان‬

‫ساخت و مونتاژ آن با دستگاهها و تجهيزات موجود وجود داشته و حتي المقدور به سهولت‬

‫انجام شود‪.‬‬

‫همچنين در صورت يكپارچگي اطالعاتي اگر در قسمتي از داده ها و برنامه ها تغييراتي‬

‫رخ دهد‪ ،‬پيامد آن در سرتاسر سيستم اعمال شده و سيستم باتوجه به شرايط جديد‬

‫بهينه مي گردد‪ .‬در مجموع‪ ،‬يكپارچگي‪ ،‬کارآيي سيستم را افزايش داده و زمان پيشبرد‬

‫قطعه را به ميزان قابل توجهي کاهش خواهد داد‪ .‬اما در اين ميان مشكلي وجود دارد‪ .‬از‬

‫آنجا که جزاير اتوماسيون به طور جداگانه شكل گرفته و هريك براي حل مشكل خاص و‬

‫يا خودکارسازي فرايند مشخصي توسعه يافته اند ايجاد ارتباط بين آنها دشوار و پر دردسر‬

‫است‪ .‬عدم وجود ساختار يكسان و مورد توافق باعث گرديده که فروشندگان اينگونه‬

‫سيستم ها‪ ،‬محصوالتشان را به راههاي مختلف آماده کنند و در نتيجه شرکتهاي توليدي‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫با دشورايهاي بزرگي براي يكپارچه کردن محصوالت خريداري شده از فروشندگان مختلف‬

‫روبرو شوند‪.‬‬

‫در ايجاد ارتباط ميان جزاير اتوماسيون‪ ،‬ميلر و همكارانش سه نوع يكپارچه سازي را‬

‫ضروري شمرده اند‪ :‬يكپارچگي فني‪ ،‬يكپارچگي رويه و يكپارچگي در هدف‪ .‬يكپارچگي‬

‫فني به ايجاد ارتباط الكترونيك ميان مناطق مختلف عملياتي مي پردازد‪.‬‬

‫يكپارچگي رويه هنگامي به دست مي آيد که يك نگرش يكسان در مورد چگونگي تعبير‬

‫و تفسير اطالعات بر گروههاي مختلف عملياتي حاکم باشد‪ .‬در نتيجه‪ ،‬اين گروهها که‬

‫اطالعات ر ا ميان يكديگر مبادله مي کنند‪ ،‬توانايي استفاده از رويه هاي مشترك و مناسب‬

‫را خواهند داشت‪ .‬در نهايت‪ ،‬يكپارچگي در هدف زماني به دست مي آيد که نواحي مختلف‬

‫عملياتي (يا جزاير اتوماسيون) از داده ها و اطالعات مشترك جهت نيل به اهداف عمومي‬

‫مشترك استفاده کنند‪.‬‬

‫موضوع قا بل توجه ديگر در اين زمينه‪ ،‬نحوه ارتباط جزاير اتوماسيون با مديريت توليد‬

‫است اين ارتباط توسط کنترل فعاليت توليد صورت مي گيرد‪.‬‬

‫در بين تالشهايي که در جهت ايجاد يك رويه استاندارد براي ساخت سيستم هاي توليد‬

‫يكپارچه رايانه اي انجام گرفته پروژه اروپايي برنامه استراتژيك اروپايي براي تحقيق و‬

‫توسعه در فناوري اطالعات يكي از موارد جالب توجه است‪ .‬هدف اساسي اين پروژه که‬
 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫پايه کتاب يومانز و همكارانش (‪ )1985‬را تشكيل مي داد ارائه ساختاري براي سيستم‬

‫هاي توليد يكپارچه رايانه اي در اروپا بود‪ .‬بدين منظور آنها در مطالعه خود ابتدا سعي در‬

‫تقسيم و مدوله کردن کل توليد يكپارچه رايانه اي در زير سيستم هاي مجزاي عملياتي‬

‫و شرح حداقل مشخصات و مسئوليت هر زيرسيستم و تعيين انواع داده هاي ورودي و‬

‫خروجي آنها کرده و پس از آن‪ ،‬نحوه ارتباط بين زيرسيستم ها و روابط آنها با يكديگر را‬

‫مورد بحث قرار داده اند‪ .‬آنها موضوعهايي همچون حفاظت شبكه‪ ،‬قابليت اطمينان‪،‬‬

‫سازمانهاي سخت افزاري‪ ،‬پروتكل ها و نگهداري و تعميرات را موارد حائز اهميت در حوزه‬

‫ارتباطات در شبكه دانسته اند‪.‬‬

‫يومانز و همكارانش همچنين انواع ارتباطات در سيستم توليد يكپارچه رايانه اي را به سه‬

‫دسته کلي ار تباطات در فاز طراحي‪ ،‬ارتباطات در مرحله ساخت و ارتباط اين دو قسمت‬

‫با يكديگر تقسيـم و هريك را به طور جداگانه تشريح کرده اند‪ .‬به عنوان نمونه آنها در‬

‫ارتباطات طي مرحله ساخت‪ ،‬سه نوع شبكه منطقي(‪ )3‬تعريف مي کنند‪:‬‬

‫شبكه کنترل براي راندن و به جريان انداختن ماشين ها‪ ،‬روبات ها؛‬

‫شبكه نظارت براي محافظت و اطمينان از صحت عملكرد زير سيستم ها؛‬

‫شبكه مديريت براي بهينه سازي عمليات خط توليد‪.‬‬

 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫الزم به ذکر است از آنجا که ايجاد ساختار متنوعي از سيستم توليد يكپارچه رايانه اي به‬

‫گونه اي که تمامي نيازمنديهاي کليه شاخه هاي صنايع توليدي را پوشش دهد غير‬

‫ممكن است‪ ،‬دامنه مدل آنها محدود به فعاليتهايي شد که مستقيماً مربوط به طراحي و‬

‫توليد محصوالت و قطعات ماشين کاري شده در بخش مهندسي مكانيك بودند‪.‬‬

‫در اين جا مجدداً يادآوري مي شود که ميزان يكپارچگي و سطح اتوماسيون در صنايع‬

‫مختلف متفاوت بود ه و هر شرکت توليدي به فراخور پيچيدگي و شرائط حاکم بر آن و‬

‫در نظر گرفتن موقعيتها و نيازهايش در اين مسير گام برداشته است‪ .‬از همين رو‪،‬‬

‫فعاليتهاي تحقيق و توسعه در زمينه خودکارسازي توليد و کارآمدتر و هوشمندتر کردن‬

‫جزاير اتوماسيون هنوز هم ادامه دارد و قابليتها و توانمنديهاي هريك از اين جزاير با توجه‬

‫به توسعه روزافزون فناوري اطالعات و کاهش دائمي هزينه فناوري رايانه‪ ،‬در حال تغيير‪،‬‬

‫تكامل و پيشرفت است‪.‬‬

 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫سطوح سلسله مراتبي سيستم هاي اتوماسيون صنعتي‬

‫سيستم هاي اتوماسيون صنعتي مي توانند خيلي مجتمع و پيچيده باشند ولي عموما به‬

‫سطوح سلسله مراتبي ساختاربندي مي شوند‪ .‬هر سطح شرايط متفاوتي در شبكه ارتباطي‬

‫دارد‪ .‬در مثال فوق يك ساختار سلسله مراتبي از يك اتوماسيون صنعتي نشان داده شده‬

‫است‪.‬‬

‫سطح ‪Element‬‬

‫سطج فيزيكي اتوماسيون دستگاها و سنسورهاي عمل کننده است که پردازش هاي فني‬

‫را انجام مي دهند‪.‬‬

‫سطح فيلد ‪Field Level‬‬

‫پايين ترين سطح اتوماسيون سطح ‪ Field‬است که شامل دستگاههاي کتنرلي ماند‬

‫‪ PLC1‬و ‪ CNC2‬است‪ .‬دستگاههاي فيلد اصلي معموال طبقه بندي شده اند‪ .‬کار‬

‫‪ ( Programmable Logiv Controller) PLC‬كنترل كننده منطقي قابل برنامه‬ ‫‪1‬‬

‫ريزي‬

‫ماشيني كه بطور خودكار توسط‬ ‫‪- ( Computer Numeric Control) CNC 2‬‬

‫كامپيوتر اجرا مي شود‪.‬‬

 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫دستگاهها در سطح فيلد انتقاب بين پروسه توليد محصول و پردازش هاي فني است‪.‬‬

‫اطالعات ممكن است باينري يا آنالوگ باشد‪.‬‬

‫جهت ارتباط سطح فيلد معموال از کابلهاي چند رشته اي و رابطهاي سريال استفاده مي‬

‫شود‪ .‬استانداردهاي ارتباطي سريال مانند‪ RS485,RS422 :‬و ‪ RS485‬ئ و نوعهاي‬

‫عمومي د يگر با استاندارد ارتباطي موازي ‪ IEEE488‬با هم استفاده مي شود‪.‬‬

‫رو شهاي ارتباطي نقطه به نقطه در شبكه ارتباطي از لحاظ قيمت کابل کشي و کيفيت‬

‫ارتباط مقرون به صرفه بودند‪ .‬امروزه ‪ (Filed Bus‬يك نوع شبكه صنعتي) اغلب براي‬

‫انتقال اطالعات در سطح فيلد بكار مي رود‪ .‬از آنچائيكه در يك فرآيند اتوماسيوني‬

‫زمانبندي درخواستها بايد بطور دقيق اجرا شود برنامه هاي کنترل کننده هاي اين سطح‬

‫عمليات انتقال چرخشي نياز دارند‪ .‬که اطالعات را در فواصل زماني مشخص انتقال دهند‬

‫و اطالعات تعيين شده را براي کم کردن زمان انتقال به قسمتهاي کوچكتر تقسيم کنند‪.‬‬

‫سطح‪(Call Level )Cell :‬‬

‫در سطح ‪ Cell‬جريان داده ها اساسا شامل‪ :‬بارگزاري برنامه ها‪ ،‬مقادير و اطالعات است‬

‫که در طول فرآيند توليد انجام مي شود‪.‬‬

 ‫‪www.collegeprozheh.ir‬‬ ‫کالج پروژه‬

‫جهت دستيابي به درخواستهاي ارتباطي در اين اليه از شبكه هاي سرعت باال استفاده‬

‫مي شود‪ .‬بعد از تعريف اصطالحات ‪ CIM‬و ‪ Dccs‬بسياري از شرکتها قابليتهاي شبكه‬

‫هايشان را جهت سطح ‪ Cell‬سيستم اتوماسيون افزايش دادند‪.‬‬

‫‪ 3 Etherenet‬همراه با ‪ 4 TCP/IP‬بعنوان يك استاندارد براي اين سطح مورد قبول واقع‬

‫شد هر چند نتو‪.‬انست يك ارتباط وابسته به زمان(‪ ) Real Time‬را فراهم کند‪.‬‬

‫سطح‪(Areal Level)Area‬‬

‫در سطح ‪ Cell ، Area‬گروه بندي شده و توسط يك برنام عمال شبيه سازي و مديريت‬

‫مي شوند‪ .‬توسط اليه ‪ Area‬عملكرد کنترل کننده ها بررسي شده و فرآيند و اعمال‬

‫کنترل کننده اي مانند‪ :‬تنظيمات توليد‪ ،‬خاموش و روشن کردن ماشين و فعاليتهاي‬

‫ضروري توليد مي شود‪.‬‬

‫سطح‪(Plant Level) :‬‬

‫باالترين سطح ي ك سيستم اتوماسيون صنعتي است که کنترل کننده آن اطالعات‬

‫مديريتي سطح ‪ Area‬را جمع آوري و کل سيستم اتوماسيون را مديريت مي کند‪.‬‬

‫‪( Programmable Logic Controller) PLC‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪( Computer Nurmeric Control) CNC‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪4‬‬

www.collegeprozheh.ir ‫کالج پروژه‬

: ‫منابع‬

‫ مديريت توليد و عمليات‬: ‫ احمد جعفرژاد‬-1

www.imi.ir.tadbir -2

www.ayandehnegar.org -3

www.technologystudent.com -4