Şekil-2.10. Örnek Proje - Kısa Devre Hesabı Için Tek Hat Şeması

Şekil-2.10.
Örnek Proje - Kısa devre hesabı için tek hat şeması
Tablo-2.9. Şebeke Elemanlarının Kısa Devre Empedanslarının

100 MVA Baz Gücündeki Birim Değerleri
Eleman Birim Değer Açıklama

Senkron X d′′ (%) Sn: Makinanın anma gücü
X pu =
Makine S n ( MVA) Xnd : Kendi bazında birim
değer (Subtransient)
Sistem 100 Sk : Üç fazlı arıza için ve-
X pu =
(Şebeke) S k ( MVA) rilen sistem kısa devre
gücü
Transformatör u k (%) uk : Kısa devre gerilim
X pu =
S n ( MVA) düşümü (Plaka üzerin-
den)
Sn : Transformatör anma
gücü (Plaka üzerinden)
Hat X (Z )Ω / km × L(km) ×100 L : Hat uzunluğu (km)
X pu (Z pu ) =
U n2 (kV ) Un : Anma gerilimi (kV)
(Hattın bağlı olduğu)
2 OG Trafo Merkezlerinin Projelendirilmesi
Asenkron I n / I an × 100 In : Motor anma akımı

X mot pu =
Motor S n ( MVA) (A)
Ian : Yol alma akımı (A)
Sn: Motor anma gücü
(MVA) (Sn = P/cosφ)
Şönt 100(%) Sn : Kondansatör grubu
X C pu = −
Kondansatör S n (MVAR) toplam anma gücü
(MVAR)
Seri X RC (Ω / faz) × 100(%) XRC : Ω/faz reaktans
X RCpu = −
Kondansatör U 2n (kV) Un: Anma gerilimi (kV)
Seri U n (%) Sn : Anma gücü (MVA)

X pu =
Reaktans S n ( MVA) %Un : Gerilim düşümü
Bobini (istenilen değer)
Kısa devre hesaplarında sistem üzerindeki tüm elemanların pozitif, negatif ve sıfır
bileşenleri bulunur ve kısa devre türüne göre verilen formüllerde bu bileşenler he-
saba katılır.
Kendi Bazındaki Değerler: 100 MVA Bazına Göre Değerler:
Sistem
" = 2766 MVA 100
100
0,0360
" 2766
(Sistemin kısa devre gücü)
0,0360
Un = 154 kV
2 0,036 0,0720
(Sistemin anma gerilimi)

0,1 0,036 0,0036
2
alınmıştır.

0,1 (doğrudan topraklı)
Đndirici Transformatör
OG Trafo Merkezlerinin Projelendirilmesi 3
100 () () () 0

% 11,9 11,9
() () ()
! 154 $ 100

! 34,5 $ 0,1190
Ynyn0
%&'
%&
1 (yıldız-yıldız topraklı)
Not-1: Sistemin kısa devre gücü, indirici trafonun gücü ile %uk değerleri ilgili
bilgi TEDAŞ veya TEĐAŞ kuruluşundan alınabilir.
Not-2: Devre elemanlarının pozitif, negatif ve sıfır bileşen değerlerinin he-

sabında ondalık hane sayısı 4 (yani virgülden sonra 4 hane) alınmıştır.
Daha sonra kısa devre hesabında ondalık hane sayısı 2 kabul edilecektir.
Not-3: Devre elemanlarına ait tablolarda verilen değerler pozitif bileşen de-
ğerleridir.
34,5 kV Nötr Direnci

* 60 Ω * 100 60 100
* 5
!* ,34,5-
477 MCM Al-St Havai Hat

. 4,08 $0 2 . 100 0,1342 4,08 100

2
! 34,5 $ ! ,34,5-
12 0,1342 3 j0,3427 Ω/km 0,0460 pu

2 2 0,046
2 . 100 0,2842 4,08 100
(Tablo-9h’den alınmıştır.)
2 2 3 0,15 2
! ,34,5-
0,1342 3 0,15
0,0970
0,2842 Ω/km
2 . 100 0,3427 4,08 100
2 2
3 ! ,34,5-
2
0,1170
2 2 0,1170
(Tablo-11h’den alınmıştır.)
2 32 3 0,1170

0,3510
Not-1: 2 2 3 0,15 ifadesindeki 0,15 değeri (0,0047x50Hz)/1,6 hesabı

ile bulunur.
:'
3 ifadesindeki 3 değeri Tablo-11h’deki Tek Devre ve Hattın
:
Not-2:
Yapısı Çelik toprak telli (koruma teli - ground wire) durum için Xo/X1 değeri
2,9 verilmiştir. Hesaplarda kolaylık açısından 3 alınabilir. Eğer iletim hattı
çift devre olsaydı bu durumda 4,4 alınması gerekirdi. Çift devre iletim hattı,
aynı güzergahta iki tane ayrı ayrı üç fazlı iletim hattı sistemini ifade eder. Bu
yöntemle, hem daha fazla güç iletimi hem de yedekleme amaçlanır.
3x(1x240 mm2) XLPE Kablo (Düz tertip)

L 1,2 $0 . 100 0,0754 1,2 100

! ,34,5-
! 34,5 $
0,0080
1 0,0754 3 <0,1681 Ω/$0
8 8 0,0080
(Tablo-5h. a’dan alınmıştır.)
0,0640

8
. 100 0,1681 1,2 100

! ,34,5-

4
0,0170
(Tablo-12-h’den alınmıştır.) 4 4 0,017
0,068
3x(1x150 mm2) XLPE Kablo (Düz tertip)

L 0,35 $0 . 100 0,1240 0,35 100

! ,34,5-
! 34,5 $
0,0040 pu
1 0,1240 3 j0,1797 Ω/km
3 3 0,0040
(Tablo-5h. a’dan alınmıştır.)
0,0120

3
L 100 0,1797 0,35 100

! ,34,5-

7
0,0050
(Tablo-12h’den alınmıştır.) 7 7 0,005
0,0350
Not-1: Kablo kataloglarında direnç değeri, 20 oC ve 90 oC sıcaklıktaki de-

ğerleri Ω/km olarak verilir. Bu değer DC direnç değeridir. Üç fazlı en büyük
kısa devre akımı hesabında 20 oC’deki direnç değeri, tek fazlı en küçük kı-
sa devre hesabında ise 160 oC’deki direnç değeri kullanılır ki bu durumda
o o
değeri, R2=R1(1+α∆t) den RDC-160 C=RDC-20 C(1+0,0039(160-
20))=1,546xRDC-20 C≅1,55RDC-20 C olur.
o o
Not-2: Kablo kataloglarında endüktans değeri mH/km olarak verilir. Bura-

dan endüktif direnç değeri XL=2πfL10-3 Ω/km ile bulunur.
Not-3: Kablolarda R0/R1 ve X0/X1 değerleri için, Tablo-12h’den H Kablo satı-

rından 30 kV gerilim seviyesi ve kablonun kesiti hangi değere yakın ise (ör-
nek projede 150 mm2 50’ye ve 240 kesiti ise 300’e yakın olduğu varsayıl-
mıştır.) buradan Şilt ve toprak sütunu ile kesiştiği yerdeki değerler kullanılır.
Dağıtım Transformatörü
1000 $ 1 6
() () ()
,- 1
% 6
6
! 34,5 $

! 0,4 $ () () () 0
Dyn5
%&'
%&
1 (üçgen-yıldız)
BĐRĐM DEĞERLER (100 MVA Baza göre)

R1-2 (Doğru- R0 (Sı- X1-2 (Doğru- X0 (Sı-
Devre Elemanları U (kV)
Ters) fır) Ters) fır)
Sistem 154 0,0036 0,0036 0,036 0,072
Đndirici Transforma-
154/34,5 0 0 0,119 0,119
tör
Nötr Direnci 34,5 0 5 0 0
477 MCM Al-St Ha-
34,5 0,046 0,097 0,117 0,351
vai Hat
3x(1x240 mm2) Kab-

34,5 0,008 0,064 0,017 0,068
lo
3x(1x150 mm2) Kab-
34,5 0,004 0,012 0,005 0,035
lo
Dağıtım Transforma-
34,5/0,4 0 0 6 6
törü
(1 noktasından bakıldığın-
0,0616 0,1766 0,2940 0,645
da)Toplam:
(2 noktasından bakıldığın-
0,0616 0,1766 6,2940 6,6450
da)Toplam:
Burada OG ekipmanlarının boyutlandırılması ve seçiminde en çok kullanılan üç-

fazlı kısa devre akımı ve tek-faz (faz-toprak) kısa devre akımı hesaplanacaktır.
2.7.1. IEC 60909’a Göre Kısa Devre Genel Bilgi ve Hesabı
2.7.1.1. Semboller ve Temel Formüller
A d.a. bileşeninin =>.. başlangıç değerleri

@ Kompleks operatör
a Dengesiz kısa devre akımı ile üç faz kısa devre akımı arasındaki
oran
cUC /√3 Eş değer gerilim kaynağı (etken)

E″ Senkron makinenin başlangıç geçici gerilimi
f Frekans (50 Hz veya 60 Hz)
IF Simetrik kısa devre kesme akımı (etken)
IG Kararlı durum simetrik kısa devre akımı (etken)
IGH Birleşik ikaz sistemli jeneratörün bağlantı uçlarındaki (kutuplarda)
kararlı durum kısa devre akımı
I"G Başlangıç simetrik kısa devre akımı (etken)
IIJ Asenkron motorun simetrik bloke edilmiş rotor akımı
IK Elektrikli donanım beyan akımı
ILM Isıl eş değer kısa devre akımı
IN.O. Kısa devre akımının d.a. bileşeni

IP Tepe kısa devre akımı
K Empedanslar için düzeltme faktörü
m d.a. bileşeninin ısı etkisiyle ilgili faktör
n a.a. bileşeninin ısı etkisiyle ilgili faktör
p Asenkron motorun kutuplarının çifti
pQ Jeneratörün gerilim regülasyon aralığı
pR Transformatörün gerilim ayar aralığı
pGKR Beyan akımda transformatör sargılarındaki toplam kayıp
pKS Asenkron motorun beyan aktif gücü (pKS sKS cos φKS ηKS -
q Asenkron motorların kesme akımının hesaplanmasıyla ilgili faktör
X Anma kesiti
R sıra. r Sırasıyla mutlak ve nispi değerde direnç
RQ Senkron makinenin rezistif direnci
R QZ iP hesaplanır iken senkron makinenin hayali rezistif direnci
S"G Başlangıç simetrik kısa devre gücü
SK Elektrikli donanımın beyan görünen gücü
]^ üçü En küçük zaman gecikmesi
tK Beyan dönüştürme oranı (kademe değiştiriciana konumda); t K b 1
TG Kısa devre akımının süresi
Ud Donanım için en yüksek gerilim, faz-faz (etken)
c Gerilim faktörü
UC Sistem anma gerilimi, faz-faz (etken)
UK Beyan gerilim, faz-faz (etken)
uGK Transformatörün yüzde beyan kısa devre gerilimi
uGJ Kısa devre sınırlama reaktörünün yüzde kısa devre gerilimi
uJK Transformatörün yüzdekısa devre geriliminin beyan rezistif bileşe-
ni
ueK Transformatörün yüzdekısa devre geriliminin beyan reaktif bileşeni
U,- , U,- , U,- Pozitif, negatif, sıfır bileşen gerilimleri

X sıra. x Sırasıyla mutlak ve nispi değerde reaktans
X N sıra. X g Sırasıyla boyuna eksen ve enine eksende, senkron reaktans
X NH Bağlantı uçlarında (kutuplarda) kararlı durum kısa devresi olması
durumunda birleşik ikaz sistemli jeneratörün hayali reaktansı
X"N sıra. X"g Sırasıyla boyuna eksen ve enine eksende, senkron makinenin baş-
langıç geçici reaktansı (doymuş değeri)
xN Doymamış senkron reaktans, nispi değer
xN iOL Doymuş senkron reaktans, nispi değer, doymuş yüksüz kısa devre
oranının karşılığı
Z sıra. z Sırasıyla mutlak ve nispi değerde empedans
ZG Üç fazlı a.a. sistemin kısa devre empedansı
Z,- Pozitif bileşen kısa devre empedansı
Z,- Negatif bileşen kısa devre empedansı
Z,- Sıfır bileşen kısa devre empedansı
k Asenkron motorun verimi
l Tepe kısa devre akımının hesaplanmasıyla ilgili faktör
m Kararlı durum kısa devre akımının hesaplanmasıyla ilgili faktör
n Simetrik kısa devre akımının hesaplanmasıyla ilgili faktör
n Boşluğun mutlak geçirgenliği, µ 4π10qr H/m
t Özdirenç
u Faz açısı
vw Kısa devrenin sonunda iletken sıcaklığı
01 Pozitif bileşen nötr referansı
02 Negatif bileşen nötr referansı
00 Sıfır bileşen nötr referansı
Alt indisler
,1- Pozitif bileşen

,2- Negatif bileşen

,0- Sıfır bileşen
a.a. Alternatif akım
d.a. Doğru akım
f Hayali
k veya k3 Üç faz kısa devre
k1 Faz-toprak kısa devre, faz-nötr kısa devre
k2 Faz-faz kısa devre
k2E,kE2E Toprak bağlantılı faz-faz kısa devre
K Sırasıyla K R , K Q , K y veya K y empedans düzeltme faktörleriyle
hesaplanan empedanslar veya reaktanslar
n Anma değeri (IEV 151-04-01)
r Beyan değeri (IEV 151-04-03)
rsl Sonuçlandırma
t Aktarılan değer
YT Yardımcı servis transformatörü
B Bara
E Toprak
F Arıza yeri
YG Yüksek gerilim, transformatörün yüksek gerilim tarafı
AG Alçak gerilim, transformatörün alçak gerilim tarafı
L Hat
LR Bloke edilmiş rotor
L1, L2, L3 Üç fazlı a.a. sistemin hat iletkenleri
M Asenkron motor veya asenkron motor grubu
M Motorsuz
OG Orta gerilim, transformatörün orta gerilim tarafı
N Üç fazlı a.a. sistemin, jeneratörün veya transformatörü nötrü
P Bağlantı ucu, kutup
Q Fider bağlantı noktası
R Kısa devre sınırlama reaktörü

S Santralin şalt merkezi (jeneratör ile yükte kademe değiştiricili
transformatör)
SO Santralin şalt merkezi (jeneratör ile sabit dönüştürme oranlı veya
boşta kademe değiştiricili transformatör)
T Transformatör
Üst indisler
″ Başlangıç geçici değeri

′ Rezistans veya reaktans p.u. uzunluğu
b Kısa devre öncesi
Simetrik bileşenlerin uygulaması
II I,- 3 I,- 3 I,-

II~ a I,- 3 aI,- 3 I,-
II aI,- 3 a I,- 3 I,-
1 1 1 1
a 3 j √3, a j √3
2 2 2 2
- Pozitif bileşen akımı I,-
- Negatif bileşen akımı I,-
- Sıfır bileşen akımı I,-
Kısa devre akımının d.a. bileşeni
iN.O. √2I"G q(
⁄
Burada;
I"G Başlangıç kısa devre akımı,
f Anma frekansı,
t Zaman,
⁄ Oran
Simetrik kısa devre kesme akımı

Kısa devre yerindeki kesme akımı, genelde simetrik akım Ib ile ten küçük süresinde
d.a. akımı id.a.’dan ibarettir.
Jeneratörden uzak kısa devre

IF I"G , IF I"G
IF I"G , IF I"G
Jeneratöre yakın kısa devre

Tek kaynaktan beslenen üç faz kısa devre
IF µI"G
Gözlü olmayan şebekelerde üç faz kısa devre
IF IF

2.8. IEC Kısa Devre Hesap Bilgileri ve Tabloları

Kısa devre hesapları, elektriksel bir donanımın karakteristiklerinin seçilmesi ya da
kontrol edilmesi için yapılması gereken zorunlu bir işlemdir.
Gerilim faktörü “c”, eşdeğer gerilim kaynağı ile √3’e bölünen anma gerilim Un
arasındaki orandır. Bu değerler, Tablo-14h’de verilmiştir. Gerilim faktörünün uy-
gulanması, aşağıda belirtilen değişik nedenlerden dolayı gereklidir:
- Gerilimin zamana ve arıza yerine bağlı olarak değişmesi,
- Transformatör kademelerinin değişmesi,
- Hesaplamalarda yüklerin ve kapasitansların ihmal edilmesi,
- Jeneratör ve motorların başlangıç geçici davranışı.
En büyük kısa devre akımları

En büyük kısa devre akımları hesaplanırken, aşağıdaki koşulların uygulanması ge-
rekir;
- Tablo-14h’ye göre cen büyük gerilim faktörü, ulusal standardın olmaması du-
rumunda en büyük kısa devre akımlarının hesaplaması için uygulanmalıdır,
- Sistem konfigürasyonu ile kısa devre yerindeki kısa devre akımlarının en
büyük değerine sebep olan güç santrallerinden ve şebeke fiderlerinden en
büyük beslemeyi seçme veya kısa devre akımının kontrolü için şebekenin
bölümlere ayrılmasını kabul etme,
- Eş değer empedans ZQ, dış şebekelerin temsil edilmesi için kullanıldığında,
en küçük eş değer kısa devre empedansı, şebeke fiderlerinden beslenen en
büyük kısa devre akımına tekabül etmesi için kullanılmalıdır,
- Gerektiğinde motorlar (Alçak gerilim güç besleme sistemlerinde asenkron
motorların kısa devre akımına I"k katkısı; bu katkı, motor olmaksızın he-
saplanan başlangıç kısa devre akımının I"kM % 5’inden daha büyük değil
ise ihmal edilebilir) dahil edilmelidir,
- Hatların (havaî hatlarının veya kabloların) rezistansı RL, 20 oC sıcaklıkta
uygulanması gerekir.
En küçük kısa devre akımları

En küçük kısa devre akımları hesaplanırken, aşağıdaki koşulların uygulanması ge-
rekir;
- En küçük kısa devre akımlarının hesaplaması için cen küçük gerilim faktörü, Tablo-
14h’ye göre uygulanmalıdır,
- Sistem konfigürasyonu ile kısa devre yerindeki kısa devre akımlarının en küçük
değerine sebep olan güç santrallerinden ve şebeke fiderlerinden en küçük besleme-
yi seçme,
- Motorlar ihmal edilmelidir,
- Hatların (havaî hatlar, kablolar, hat iletkenleri ile nötr iletkenleri ) rezistansları
RL, daha yüksek sıcaklıkta uygulanmalıdır:
RL = [1 + α (θc - 20 oC) ] RL20
Burada;
- RL20: 20 oC sıcaklıktaki direnç,
- θc : Kısa devre süresinin sonunda, oC cinsinden iletken sıcaklığı,
- α : Bakır, alüminyum ve alüminyum alaşımıyla ilgili çoğu uygulama amaç-
ları için yeterli doğrulukta geçerli olan 0,004/K’e eşit faktör, (Not: θc için
örneğin IEC 60865-1, IEC 60949 ve IEC 60986’ya bakınız).
En büyük ve en küçük kısa devre akımlarının hesaplanması, aşağıda belirtilen he-

saplamayı kolaylaştıran kabulleri esas alır.
• Kısa devre süresince, ilgili kısa devre tipinde bir değişiklik olmaz, bir baş-
ka deyişle, kısa devre süresi esnasında üç-faz kısa devresi üç-faz olarak ka-
lır ve faz-toprak kısa devresi faz-toprak olarak kalır.
• Kısa devre süresince, ilgili şebekede bir değişiklik olmaz.
• Transformatörlerin empedansı, kademe değiştiricinin ana konumuna göre
hesaplanır. Şebeke transformatörlerinin KT empedans düzeltme faktörü
uygulandığı için bu husus kabul edilebilir.
• Ark dirençleri dikkate alınmaz.
• Sıfır bileşen sistemindekiler dışında, bütün hat kapasitansları, şönt
admitanslar ve statik yükler ihmal edilir.
Kondansatörler ve statik yükler

IEC 60909’da verilen hesaplama metotları, hat kapasitanslarını, paralel
admitansları ve sıfır bileşen sistemininkiler dışında dikkate alınmayan statik yükle-
ri hesaba katar.
Kısa devrenin oluşma süresine bakılmaksızın, şönt kondansatörlerin boşalma akı-

mı, tepe kısa devre akımının hesaplaması için ihmal edilebilir. Kısa devre oluştu-
ğunda devreye giren paralel bağlı gerilim sınırlama cihazları ile donatılması koşu-
luyla, seri kondansatörlerin etkisi, kısa devre akımlarının hesaplamasında ihmal
edilebilir. Yüksek gerilim doğru akım iletim sistemlerinin olması durumunda, kon-
dansatör bankı ve filtrelere, a.a. kısa devre akımı hesaplanırken özel dikkat sarf
edilme ihtiyacı doğabilir.
Hesaplama yöntemi
Kısa devre akımlarını hesaplama için kullanılan metot, kısa devre yerindeki eş de-
ğer gerilim kaynağının uygulanmasını esas alır. Eş değer gerilim kaynağı yalnızca,
sistemin aktif gerilimidir.
Elektrikli donanımın kısa devre empedansları
Şebeke fiderleri
Şebeke fiderleri, transformatörler, havai hatlar, kablolar, reaktörler ve benzeri do-
nanımda, pozitif bileşen ve negatif bileşen kısa devre empedansları eşittir (Z1=Z2 ).
Sıfır bileşen kısa devre empedansı Z(0) = U(0) / I(0), üç paralel iletken ile dönüş
bağlantısı (örneğin toprak, topraklama düzeni, nötr iletkeni, toprak teli, kablo şilti
ve kablo zırhı) arasında a.a. gerilimin olduğu farz edilerek belirlenir. Bu durumda,
sıfır bileşen akımının üç katı, dönüş yolundan geçer.
Jeneratörlerin (G), şebeke transformatörlerinin (T) ve santralin şalt merkezindeki

(S) empedansları; kısa devre yerindeki eş değer gerilim kaynağı ile kısa devre
akımları hesaplanır iken KG, KT ile KS veya KSO empedans düzeltme faktörleriy-
le çarpılmalıdır.
Q bağlantı noktasındaki şebeke iç empedansı ZQ, alternatif kısa devre akım gücü
S"kQ veya başlangıç alternatif kısa devre akımı I"kQ ile hesaplanır.
Şekil-2.12. Şebekenin transformatörsüz eşdeğer şeması
Şekil 2.12’e göre şebekenin iç empedansı,
cUC cUC

Z R 3 X
√3I"G SG
"
ile belirlenir.
Şekil-2.13. Transformatörlü şebeke eşdeğer şeması
Şekil 2.13’ye göre kısa devre; Q fider bağlantı noktasında yalnızca başlangıç kısa
devre akımı I"kQ ve transformatörün alçak gerilim tarafına göre pozitif bileşen eş-
değer kısa devre empedansı ZQt,
cUC 1 cUC
1 cUCQ

ZL
√3I"G t K
S"G t K S"G
Z
X
1 3 R /Z

şekilde hesaplanır. Burada;
UC Q fider bağlantı noktasındaki anma gerilimi,
I"G Q fider bağlantı noktasındaki başlangıç simetrik kısa devre akımı,
c UC gerilimi için gerilim faktörü
tK Yükte kademe değiştiricinin ana konumunda beyan dönüştürme oranı.
35 kV’un üstünde anma gerilimli yüksek gerilim fiderlerinin havaî hatları ile bes-
lenmesi durumunda, eş değer empedans ZQ, çoğu durumda ZQ=0+jXQ olarak dikka-
te alınabilir. Diğer durumlarda, şebeke fiderleri rezistansları RQ için doğru değer
bilinmiyor ise XQ=0,995ZQ olduğunda, RQ=0,1XQ olarak alınabilir.
Đki Sargılı Transformatörler

Her transformatörün plakasında yazılı olan kısa devre gerilimi %uk ya da kısa dev-
re empedansı %Z kendi anma gücüne göre verilmiştir. Yükte kademe değiştiricili
olan ve ya olmayan iki sargılı transformatörün pozitif bileşen kısa devre empedans-
ları beyan transformatör verilerinden hesaplanabilir:
uGK UKR

ZR
%100 SKR
uJK UKR

PGKR PGKR UKRQ

RR
%100 SKR 3IKR SKR

X R Z R R R
Burada;
UKR Yüksek gerilim veya alçak gerilim tarafındaki transformatörün beyan geri-
limi,
IKR Yüksek gerilim veya alçak gerilim tarafındaki transformatörün beyan akı-
mı,
SKR Transformatörün beyan görünen gücü,
PKR Beyan akımda sargılarda transformatörün toplam kaybı,
uGK Beyan akımda yüzde kısa devre gerilimi,
uJK Kısa devre geriliminin yüzde beyan rezistif bileşeni.
ueK Kısa devre geriliminin yüzde beyan endüktif bileşeni.
( u kr = 2
u Rr + u Xr
2
)
Genelde RT/XT oranı, transformatörün gücünün büyüklüğü ile azalır. Büyük güçlü
transformatörler için direnç (rezistans) öyle küçüktür ki kısa devre akımı hesapla-
nırken empedansın yalnızca reaktanstan ibaret olduğu farz edilebilir.
Tepe kısa devre akımının ip veya id.a. bileşeninin id.a. değerlerinin hesaplanması ge-
rekir ise direnç dikkate alınmalıdır. Üç fazlı trafoların pozitif, negatif ve sıfır bile-
şen kısa devre empedansları imalatçılardan elde edilebilir. Sıfır dirençlerinin hesap-
lanması için Tablo-16h. yaklaşık olarak kullanılır.
Đki sargılı transformatörler için empedans düzeltme faktörleri

Şebeke transformatörü, farklı gerilimlerde iki ve ya daha fazla şebekeye bağlı olan
transformatördür. Yükte kademe değiştiricili olan veya olmayan iki sargılı trans-
formatör için empedans düzeltme faktörü KT transformatör empedansına ek olarak
uygulanması gerekir.
ZTK = KT.ZT
cenbüyük
K T = 0,95.
1 + 0,6.xT
Burada:
xT : Transformatörün nispi reaktansı xT = X T /(SrT / U rT ) = ( X T .SrT ) / U rT

2 2
cen büyük: Tablo-14h’den alınan transformatörün alçak gerilim tarafına bağlı şebeke-
nin anma gerilimiyle ilgilidir.
XT: Trafonun endüktif bileşeni
Bu düzeltme faktörü, santralin şalt merkezindeki transformatörler için uygulanma-

malıdır.
Empedans düzeltme faktörü, dengesiz kısa devre akımları hesaplanırken transfor-

matörün negatif bileşen ve sıfır bileşen empedanslarına da uygulanmalıdır. Trans-
formatörün yıldız noktası ile toprak arasındaki empedanslar ZN, düzeltme faktörü
olmaksızın sıfır bileşen empedansına 3ZN olarak eklenmelidir.
Yıldız noktası ile toprak arasındaki empedanslar, düzeltme faktörü olmaksızın uy-
gulanmalıdır.
Kablolar ve havai hatlar
Kablolar:
Kabloların hatlara göre en belirgin farkları, fazların birbirine daha yakın olması ne-
deniyle reaktans değerinin daha küçük, faz arası ve toprağa göre kapasitelerinin
daha yüksek olmasıdır. Omik direnç formülü ve hesabı hatlardaki ile aynıdır; sade-
ce uzunluk ve iletken kesiti değişir.
Kablolarda km başına omik direnci ve endüktif direnci Tablo-4h ve 5h’lerden bu-

lunabilir. Kabloların pozitif ve negatif direnç ve reaktans değeri birbirine eşittir
(R1=R2 ve X1=X2). Sıfır bileşen reaktansı (X0) ise kablonun döşendiği ortam şartla-
rına bağlıdır. Sıfır akımları, toprak, metal aksamlar, metal borular, kablo zırhı ve
kılıfları (siperleri) tarafından absorbe edilir yani emilir. X0 değeri için nötr hattının
olup olmaması, sıfır bileşen akımının büyüklüğü, kablo iç yapısı ve kablo dış kılıfı
etkilidir. Tablo-12 ve 13h’de verilen oranlar ortalama değerlerdir. R0 ve X0’ın ger-
çek değerleri kesin olarak kablo döşeme yani tesis işi bittikten sonra ölçme yoluyla
belirlenmelidir.
Kabloların birim uzunluk (1 m) için 20 oC ortam sıcaklığı için omik direnç yani DC
direnç R = 1/κ.qn ifadesinden hesaplanır. Burada qn, mm2 olarak kablo kesitidir; κ,
özgül iletkenlik olup bakır için κ = 56 m/Ω.mm2, alüminyum için κ = 35 m/Ω.mm2
alınır. Kablo uzunluğu, m -metre- birimi cinsinden hesaba girmelidir.
Kabloların endüktif direnç değerleri, Tablo-4h ve 5h.’lerde verilmiştir. Bu tablo-

larda verilen reaktanslar 50 Hz için geçerlidir. Bu değerlerin 60 Hz’deki değerlerini
bulmak için tüm değerler, 50/60 ile çarpılmalıdır.
Tablo-2.10. a) 0,6/1 kV Üç Fazlı Sistemde Bakır Đletkenli Bir Damarlı

PVC Kablo DC ve Efektif Dirençler (d: üçgen şeklinde, y: yanyana
yani düz şekil)
Kablo DC Direnç Kablo

Kesiti 20 °C’de Döşeme Đlave AC Direnç Efektif Direnç
(mm2) (ohm/km) Şekli (10-3 ohm/km) 70
°C’de(ohm/km)
1x50 0,387 d/y 0,5/0,2 0,4540/0,4537
1x70 0,268 d/y 0,7/0,3 0,3142/0,3138
1x95 0,193 d/y 1,0/0,4 0,2271/0,2265
1x120 0,153 d/y 1,4/0,5 0,1809/0,1800
1x150 0,124 d/y 1,7/0,6 0,1477/0,1466
1x185 0,0991 d/y 2,2/0,8 0,1185/0,1171
1x240 0,0754 d/y 2,9/1,1 0,0914/0,0896
1x300 0,0601 d/y 3,6/1,4 0,0742/0,0720
Tablo-2.10. b) 18/30 kV Üç Fazlı Sistemde Bakır Đletkenli Bir Damarlı

XLPE Kablo DC ve Efektif Dirençler (d: üçgen şeklinde, y: yanyana
yani düz şekil)
Kablo DC Direnç Kablo

Kesiti 20 °C’de Döşeme Đlave AC Di- Efektif Direnç
(mm2) (ohm/km) Şekli renç 90 °C’de
(10-3 ohm/km) (ohm/km)
1x50 0,387 d/y 2,9/14,1 0,4862/0,4974
1x70 0,268 d/y 2,9/13,5 0,3370/0,3476
1x95 0,193 d/y 3,1/13,2 0,2441/0,2542
1x120 0,153 d/y 3,2/12,8 0,1945/0,2041
1x150 0,124 d/y 4,7/19,1 0,1603/0,1747
1x185 0,0991 d/y 5/18,6 0,1289/0,1425
1x240 0,0754 d/y 5,3/18,1 0,0997/0,1125
1x300 0,0601 d/y 5,8/17,8 0,0810/0,0930
Havai hatlar:
Hava hattı iletkenlerinin km başına omik direnci ve endüktif direnci (reaktans)
Tablo-9h veya 10 h’den bulunabilir. Enerji iletim hatlarının pozitif ve negatif di-
renç ve reaktans değeri birbirine eşittir (R1=R2). Kısa devre hesaplarında hava hat-
larının kapasitif değerler rol oynamaz.
Orta Gerilim enerji iletim hatlarında genelde Swallow (3AWG), Raven (1/0AWG),
Pigeon (3/0AWG), Hawk (477MCM) ve kısmen Partridge (266,8MCM) çelik özlü
alüminyum iletken kullanılır. Çelik özlü alüminyum iletkenler (ACSR: Aluminium
Conductor Steel Reinforced), çelik özler üzerine yerleştirilen alüminyum iletken-
lerden oluşur. Đletkenin orta kısmında bulunan çelik kısım iletkene çekme, germe
özellikleri açısından yüksek mukavemet sağlar. Đletken kısımda alüminyumun kul-
lanılması hem ağırlık açısından hem de kolay elde edilebilen bir rezerv olması ve
pahalı olmaması tercih nedenidir. Mekanik hesaplarda çelik kesit, elektriksel he-
saplarda ise alüminyum kesit kullanılır.
Kısa devre akımlarının hesaplanması
Kısa devre akımının jeneratörden uzak olması durumunda kısa devre akımı, aşağı-
daki iki bileşenin toplamı olarak göz önüne alınabilir:
- Tüm kısa devrenin süresince, sabit genlikli a.a. bileşeni,
- Başlangıçta A değerinde olan ve sıfıra sönümlenen periyodik olmayan d.a. bile-
şeni.
Şekil-2.6, kısa devrenin jeneratörden uzak olması durumunda kısa devrenin genel
gidişatını şematik olarak gösterir. Simetrik a.a. kısa devre akımları I"k, Ib ve Ik et-
ken değerlerdir ve yaklaşık olarak aynı genliktedir.
Kısa devrenin jeneratöre yakın olması durumunda kısa devre akımı (Şekil-2.7),
aşağıdaki iki bileşenin toplamı olarak göz önüne alınabilir:
- Kısa devre sırasında, genliği sönümlenen a.a. bileşeni,
- Başlangıçta A değerinde olan ve sıfıra sönümlenen periyodik olma-
yan d.a. bileşeni.
Jeneratörler, santralin şalt merkezleri ve motorlar ile beslenen sistemlerde kısa dev-
re akımının hesaplanması (jeneratöre yakın ve/veya motora yakın kısa devreler);
yalnızca başlangıç simetrik kısa devre akımı I"k ve tepe kısa devre akımı ip değil
aynı zamanda simetrik kısa devre kesme akımı Ib ve kararlı durum kesme akımını
da Ik kapsar. Bu durumda simetrik kısa devre kesme akımı Ib, başlangıç simetrik kı-
sa devre akımı I"k’dan daha küçüktür. Normalde, kararlı durum kesme akımını Ik,
simetrik kısa devre kesme akımı Ib’den daha küçüktür.
Kısa devre yerindeki başlangıç simetrik kısa devre akımı I"k, simetrik kısa devre
kesme akımı Ib ve kararlı durum kısa devre akımının Ik hesaplanması için sistem,
kısa devre yerinde eş değer kısa devre empedansına Zk indirgenen şebekeye dönüş-
türülebilir. Şebeke indirgemesi, kısa devre yerindeki Z(1)=Z(2) ve Z(0) kısa devre
empedanslarını hesaplamak için gereklidir. Genelde az bir hata ile şebeke eleman-
ları için Z(1)=Z(2) alınabilir.
Üç fazlı kısa devre:

Termik ve dinamik zorlanmaların hesabında esas alınan üç fazlı veya üç kutuplu
kısa devre, üç faz iletkenin de kısa devre edilmesi durumunu gösteren simetrik bir
arıza türüdür. Üç fazlı kısa devre hesabı, tek faz eşdeğer devresi üzerinden yapılır.
Üç fazlı kısa devre hesabında elemanların sadece pozitif bileşen değerleri dikkate
alınır; negatif ve sıfır bileşenler devreye girmez.
c! c!
"
√31 √3 3
c Gerilim faktörü
ZG Üç fazlı a.a. sistemin kısa devre empedansı
(Not: I"k yerine I"k3 notasyonu da kullanılır)

Z(0), Z(1)=Z(2)’den daha büyük olduğu yaygın durum için en büyük başlangıç kısa
devre akımı I"k, üç faz kısa devrede oluşacaktır. Ancak düşük sıfır bileşenli trans-
formatöre yakın kısa devreler için Z(0), Z(1)’den daha küçük olabilir. Bu durumda,
en büyük başlangıç kısa devre akımı I"kE2E, faz-faz toprak kısa devresinde meydana
gelecektir.
Faz-toprak kısa devresi:
Otomatik açma sağlayan -özellikle koruma amaçlı- cihazların hesabında esas alı-
nan faz-toprak veya tek (bir) faz-toprak veya tek kutuplu kısa devre, herhangi bir
faz (iletkeni) ile toprak arasında oluşan asimetrik bir arız türüdür. Bu arıza türü,
doğrudan veya bir empedans üzerinden topraklı sistemlerde tanımlıdır. Sağlam di-
ğer iki fazdaki yük akımları göz önüne alınmaz. Faz-toprak arızasını veren formül-
de arızalı fazdan geçen akım değeri (sağlam diğer iki fazdaki yük akımları göz
önüne alınmaz) hesaplanır.
Tek fazlı kısa devre hesabında asimetrik yapısından dolayı simetrili bileşenlerden
yararlanılır. Pozitif, negatif ve sıfır bileşenlerin Thevenin eşdeğer devreleri seri
bağlantılı olarak düşünülür.
√3!
I"G
Z,- 3 Z,- 3 Z,-
√3!
I"G
2Z,- 3 Z,-
Burada;
c Gerilim faktörü
Z,- Pozitif bileşen kısa devre empedansı

Z,- Negatif bileşen kısa devre empedansı
Z,- Sıfır bileşen kısa devre empedansı
Z(0), Z(2)= Z(1)’den daha küçük ise başlangıç faz-toprak kısa devre akımı I"k1, üç
faz kısa devre akımı I"k’dan daha büyük ancak I"kE2E akımından daha küçüktür.
Bununla birlikte 0,23< Z(0) / Z(1) < 1,0 ise I"k1 kesiciyle kesilen en büyük akım
olacaktır.
Tepe kısa devre akımı
iP κ√2I"G (p indisi peak yani tepe anlamındadır)
κ 1,02 3 0,9eqJ⁄e
Burada;
iP Tepe kısa devre akımı
I"G Üç fazlı kısa devre akımı
Termik eşdeğer kısa devre akımı

Termik eşdeğer kısa devre akımı, kısa devre akımının d.a. bileşeninin zamana göre
sıcaklık etkisi m faktörü ve kısa devre akımının a.a. bileşeninin zamana göre sıcak-
lık etkisi n faktörü kullanılarak,
ILM I"G √m 3 n
formülü ile hesaplanır. Bu değer özellikle akım trafolarının termik (ısıl) dayanımla-
rında çok önemlidir. Burada;
m Kısa devre akımının d.a. bileşenin ısıl etkisi için faktör,
n Kısa devre akımı için a.a. bileşenin ısıl etkisi için faktör,
demektir.
m faktörü değeri, kısa devre yerine göre hesaplanan κ faktörü kullanılarak Şekil-
2h’deki diyagramdan elde edilir.
n faktörü değeri, I"G /IG oranı kullanılarak Şekil-3h’deki diyagramdan elde edilir.
"
Dağıtım şebekelerinde jeneratörden uzak kısa devreler için I"G IG ve 1 ol-

duğundan dolayı n = 1 alınabilir.
Beyan kısa devre süresi (Tk), 1 s veya daha uzun olan jeneratörden uzak kısa devre-
ler için m ≅ 0 alınabilir. Bu durumda formülde m+n = 1 alınır. m parametresinin
tam değeri aşağıdaki formülden hesaplanabilir:
m=
1
2. f .Tk . ln(κ − 1)
[ ]
e 4. f .Tk ln(κ −1) − 1
2.8.1. IEC hesap örnekleri
Örnek-2.13.
Q 34,5/0,4 kV
Yük
) 630 $

500 !) %4,5 ¡¡, 4 25 00
4 95 00
NYY,
50 0 60 0
1. Şebeke ön empedansı
0,352 0Ω
. ! 1,1×,400-
500
1

Not: c = gerilim katsayısı
. !

1 1,1×,34,5 - 1
1 · · 0,000352 Ω 0,352 0Ω
]) 500 ¤,¥
£ ,¤ ¦
0,995×1 0,995× 0,352 0Ω 0,35 0Ω

§
0,1 → 0,1× 0,35 0Ω 0,035 0Ω
§
2. Trafo
% !) ×! %4,5 ,400-

1 11,43 0Ω
%100×) %100 630 ¨
×
%©ª& ©&~

% «&¬
× veya
! ,400-

× 8. 10
3,22 0Ω
)
630
×

: ¡ü$] ,75 °¯ - ]±@0 $@²ı@´
1 × 11,43 3,22 10,96 0Ω
3. Ana iletken
r '
µ ×1 3 0,00393×,70 20- = 1,2×

1,2 1,2×0,193×50 11,58 0Ω
l×
¸¹
¶× · 0,08 ¸ × 500 0,075×50 3,75 0Ω
4. Yük iletkeni
1,2×0,727×60 52,34 0Ω

¸¹
¶× · 0,08 ¸ × 500 0,082×60 4,92 0Ω
5. 3 noktasında kısa devre empedansı ve üç fazlı arıza akımı
º 67,09 0Ω ve º 19,68 0Ω
1 3 67,09 3 19, 68 69,92 0Ω
×! 1,05× 400

" 3467,98
√3×1 √3× 69,92. 10q
=» l×√2×¼¼ 1,02×√2× 3,5 $ 5 $
6. 1 noktasında kısa devre empedansı ve üç fazlı arıza akımı
3,17 0Ω , 10,72 0Ω
1 3 3,17 3 10,72 11,17 0Ω
×! 1,05× 400

¼¼ 21,69 $
√3×1 √3× 11,17. 10q
=» l×√2×¼¼ 1,39×√2×21,69 $ 42,69 $
7. 3 noktasında kısa devre empedansı ve tek faz-toprak arıza akımı
Transformatör sıfır empedansları (Trafonun bağlantı düzeni Dyn olduğundan Tab-

lo-16h.’den)
½ 3,22 0Ω , 0,95× 10,66 0Ω 10,42 0Ω
Düzeltilmiş trafo direnç ve endüktif dirençleri
º 0,97×3,22 33,14 0Ω , º 0,97× 10,42 0Ω 10,37 0Ω
Ana iletken sıfır empedansları (Tablo-13h a’dan, “Dönüş yolu dördüncü iletken
üzerinden tamamlanması durumu”)
¾ 4×¾ 4× 11,58 0Ω 46,32 0Ω
¾ 3,65× 3,75 0Ω 13,68 0Ω
Yük iletkeni sıfır empedansları (Tablo-13h a’dan, “Dönüş yolu dördüncü iletken
üzerinden tamamlanması durumu”)
¾ 4×¾ 4× 52,34 0Ω 209,37 0Ω
¾ 4,13× 4,92 0Ω 20,32 0Ω
¾ 46,32+209,37 = 255,70 0Ω
¾ 13,68+20,32 = 34,01 0Ω
¸¿ ×√3×!
¸¿

1À
1À
,2 3 2 3 2¾ 3 3 ¾ - 3 ,2 3 2 3 2¾ 3 3 ¾ -

1« Á£ ¦ 3 £ ¦ ,393,020Ω- 3 ,83,730Ω-
401,84 0Ω
0,95×√3× 400
¸¿

401,84. 10q
1637,91
1, 64 $
Örnek-2.14.
UnQ = 20 kV
I”kQ = 10 kA
SrT = 400 kVA

UrT = 20 kV
UrTHL = 410 V
Ukr = %4
PkrT = 4.6 kW T
R(0)T / RT = 1.0
X(0)T / XT = 0.95 Kablo
l=4m
Un = 410 V
F1
ZI ,0,208 3 j0,068- Ω/km (3x185 Al-Alüminyum kablo için)
R ,-I 4,23R I ; X ,-I 1,21XI (3x185 Al-Alüminyum kablo için)
c ×UC UKRIÄ 1,1 ×20 0,41

ZL ×Ã Æ ×Ã Æ 0,534 mΩ
√3×I"G UKRÅÄ √3×10 20
R
0,1
X
X L 0,0995×ZL 0,531 mΩ
R L 0,1×XL 0,053 mΩ
ZL ,0,053 3 j0,531- mΩ

16,81 mΩ

uGK UKRIÄ 4 410
ZRIÄ × ×
100 SKR 100 400×10
(LV: Low Voltage)
UKRIÄ

410
R RIÄ PGKR × 4,600× 4,83 mΩ
SKR
,400×10 -
X RIÄ ZRIÄ

RRIÄ 16,10 mΩ
ZRIÄ ,4,83 3 j16,10- mΩ
SKR 400
XR XR× 16,10× 0,03831
UKRIÄ
410
cdOÇ 1,05
K R 0,95× 0,95× 0,975
1 3 ,0,6× XR - 1 3 ,0,6×0,03831-
ZRÈ K R ×ZRIÄ ,4,71 3 j15,70- mΩ
ZI 0,5×,0,208 3 j0,068 -×4×10q ,0,416 3 j0,136- mΩ
ZG ZL 3 ZRÈ 3 ZI 5,18 3 j16,37 mΩ
c× UC 1,05×400
IG 14,12 kA
√3×ZG √3×17,17
R RG 5,18
0,316
X X G 16,37
Ê
κ 1,02 3 0,98eqË 1,4
iP κ ×√2 ×IG 1,4×√2×14,12 27,96 kA
R ,-R R R
X ,-R 0,95X R
Z,-RÈ K R ×,R R 3 j0,95X I - ,4,712 3 j14,913- mΩ
Z,-I ,4,23R I 3 1,21XI - ,1,76 3 j0,165- mΩ
Z,- Z,- ZÈ ,5,18 3 j16,37- mΩ
Z,- Z,-RÈ 3 Z,-I ,6,47 3 j15,08- mΩ
Z,- 3 Z,- 3 Z,- ,16,83 3 j47,82- mΩ
c×UC ×√3 1,05×400×√3

IG

14,35 kA
Z,- 3 Z,- 3 Z,- 50,70
iP κ×√2×IG

1,4×√2×14,35 28,41 kA
2.8.2. Örnek Proje - Kısa Devre Hesabı (IEC’ye göre)
Örnek projenin 1 noktasında üç fazlı kısa devre, 2 noktasında ise tek-faz toprak ve
üç fazlı kısa devre durumunda kısa devre akımlarının hesabı yapılacaktır. Hava hat-
ları ve kablolarda omik ve reaktif direçler faz ve km başınadır.
1 noktasında üç fazlı kısa devre:
Şebeke
Şebeke kısa devre gücü:
′′
= 2766 MVA
. ! 1,1×,34,5.10 -
1 0,473 Ω

′′ 2766. 10Ì c: 1,1 (gerilim katsayısı)
0,995×1 0,995× 0,473 Ω 0,471 Ω
§
0,1 ise 0,1× 0,471 Ω 0,047 Ω
§
Đndirici Trafo Merkezi

Đndirici merkez trafo gücü: 100 MVA
Đndirici merkez trafo primer gerilimi: UnQ = 154 kV

Đndirici merkez trafo sekonder gerilimi: UrQtlv = 34,5 kV
Bağıl kısa devre gerilimi: %uk = %11,9
Bağıl omik kısa devre gerilimi: %ukr = 0,7
Nominal gerilim: Un =34,5 kV

uGK UKRÅÄ 11,9 ,34,5.10 -
ZR × × 1,416 Ω
100 SKR 100 100. 10Ì
%
) !)«^

%0,7 ,34,5.10 -
0,083 Ω
%100 ) %100 100. 10Ì
× ×
XR ZR

RR 1,414 Ω
R1T0=R1T (1T0: 1. Trafonun Sıfır bileşeni) ; X1T0=0,95X1T
R1T0 = 0,083 Ω
X1T0 = 1,414 Ω
Đletim hattı: 477 MCM (Hawk tipi Al-St iletken), 4,08 km

Rh1=Rh2=0,1194 Ω/km (20 oC) ve Rh1=0,1194 Ω/km×0,408 km=0,487 Ω
Xh1=Xh2=0,3427 Ω/km ve Xh1=0,3427 Ω/km×0,408 km=1,398 Ω
Hava hatlarında Rh0=2Rh1 ve Xh0=3Rh1 alınabilir.
Rh0=2×0,487Ω=0,974 Ω
Xh0=3×1,398Ω=4,195 Ω
Kablo-1: 1x240 mm2 XLPE yer altı kablosu, 1,2 km

R1k1 = R1k2 = 0,0754 Ω/km (20 oC) ve Rk1=0,0754 Ω/km×1,2 km=0,0905 Ω
X1k1 = X1k2 = 0,168 Ω/km ve Xk1=0,168 Ω/km×1,2 km=0,2016 Ω
R0/R1=8; X0/X1=4 (Tablo-12h’den)
R1k0=8×0,0905Ω=0,72Ω
X1k0=4×0,2016Ω=0,81Ω
Kablo-2: 1x150 mm2 XLPE yer altı kablosu, 0,35 km

R2k1=R2k2=0,124 Ω/km (20 oC) ve R2k1=0,124 Ω/km×0,350 km=0,0434 Ω,

X2k1=X2k2=0,18 Ω/km ve X2k2=0,18 Ω/km×0,350 km=0,063 Ω
R2k0=3×0,0434Ω=0,13Ω
X2k0=7×0,063Ω=0,44Ω
R0/R1=3; X0/X1=7 (Tablo-12h’den)

(Not: Kablo R ve L değerleri HES kablo kataloğundan alınmıştır.)
1 noktasına kadar devrenin toplam empedansı:
Rtop = RQ+RT+Rh+Rk1+Rk2
=0,047+1,4114+0,478+0,1086+0,0521 = 0,7514 Ω
Xtop = XQ+XT+Xh+Xk1+Xk2
= 0,471+1,414+1,398+0,2016+0,0630 = 3,5477 Ω
Zk = Rtop+jXtop=0,7782 + j3,5477 ve Zk = 3,6264 Ω
6041,48 Í, ÎÏ ÐÑ
×! 1,1×34,5. 10
′′
√3×1 √3×3,63
R/X=0,7514/3,5477=0,21, kappa=1,50 ve ip=12788,8 A=13 kA
Ith = I"k m + n = 6 0,03 + 1 = 6131,8 A = 6,13 kA
m=
1
2. f .Tk . ln(κ − 1)
[ ]
e 4. f .Tk ln(κ −1) − 1
m=0,03 bulunur. Diğer parametre n=1 alınabilir.
2 noktasında üç fazlı kısa devre:

Yukarıda verilen bileşenlere ilave olarak dağıtım trafosu da devreye girecektir.
Dağıtım Trafo Merkezi

Dağıtım trafo gücü: Srt1 = 1000 kVA
Dağıtım trafo primer gerilimi: Urt1hv = 34,5 kV
Dağıtım trafo sekonder gerilimi: Urqtlv = 0,4 kV
Bağıl kısa devre gerilimi: %ukrt = %6
Yükte bakır kaybı: Pkrt = 12,2 kW
Nominal gerilim: Un = 0,4 kV

uGK UKRÅÄ 6 0, 4.10
ZR × × 0,010 Ω
100 SKR 100 100. 10Ì
! ,400-

× 12,2. 10
0,002 Ω
)
1000
×
X R ZR

RR 0,009 Ω
Trafo empedans düzeltme faktörü:
CdOÇ 1,05
K R 0,95× 0,95× 0,9635
1 3 ,0,6× XR - 1 3 ,0,6×0,0587-
SKR 1000
XR XR× 0,09× 0,0587
UKRIÄ
400
Düzeltilmiş trafo için direnç ve reaktans değerleri:
R2TK=KT×R2T = 0,002 Ω
X2TK=KT×X2T = 0,009 Ω
R2T0=R2T ve X2T0=0,95X1T olup,
R2T0 = 0,002 Ω
X2T0 = 0,009 Ω
R2T ifadesindeki 2T, 2. trafoyu, 2T0 ise 2.trafonun sıfır bileşenini temsil eder.
2 noktasındaki üç fazlı kısa devre akımını bulmak için, dağıtım trafosu öncesindeki
tüm bileşenlerin 2 noktasına indirgenmesi gerekir. Şebekenin dönüşümü için D1
katsayısı: (1/ü21T)(1/ü22T)=0,00000675=6,75.10-6 şeklindedir. Burada;
34,5$
Ó ü
154$
0,4$

ü
34,5$
Şebekeden dağıtım trafosuna kadar olan bileşenler için D2 katsayısı:
(1/ü22T)=0,00013443=134,43.10-6 şeklindedir. Sistem bileşenleri ile D1 ve D2 kat-
sayıları ve
Buna göre 2 noktasına kadar devrenin toplam empedansı:
RK=D1×0,047+D2×(0,083+0,487+0,1086+0,0521)+0,002×106=1880,82 µΩ
XK= D1×0,471+D2×(1,414+1,398+0,2016+0,063)+0,009×106=9056,72 µΩ
ZK=9249,96 µΩ
×! 1,05×0,4. 10

′′ 26214,94 ÔÍ, ÔÔ ÐÑ
√3×1 √3×9249,98. 10qÌ
R/X=1880,82/9056,72=0,21, κ (kappa)=1,50 ve ip=31951,67 A = 32 kA
Ith = I"k m + n = 6 0,03 + 1 = 26605,26 A = 26,60 kA
m=
1
2. f .Tk . ln(κ − 1)
[ ]
e 4. f .Tk ln(κ −1) − 1
m=0,03 bulunur.
Bu formülde f, şebeke frekansı olup f=50 Hz ve Tk, toplam arıza temizleme süresi
olup Tk=1 s (s: saniye) alınır. Diğer parametre n=1 alınabilir.
2 noktasında tek-faz toprak kısa devresi:

Sistemin 2 noktasında tek-faz toprak kısa devre arızası için 2 noktasına kadar top-
lam empedans ZK = 2Z1+Z0 şeklinde hesaplanmalıdır. Minimum tek faz toprak kısa
devre akımı bulunacağı 70 oC’deki direnç değerleri alınmıştır.
RS=2×D1×0,047+2×D2×(0,083+0,487+0,1086+0,0521)+2×0,002×106+D2×(0,974
+0,87+0,16)+0,02×106
=5713,65 µΩ
XS=2×D1×0,471+2×D2×(1,414+1,398+0,2016+0,063)+2×0,009×106+D2×(4,195+
0,81+0,44)+0,009×106
=9056,72 µΩ
ZS=27639,93 µΩ
¸¿ ×√3×!
¸¿
1À
0,95×√3× 400
27639,93. 10qÌ

¸¿
23812,63
23, 81 $
2.8.2.1. Örnek Proje - Akım Trafosu Seçimi
Gerilim transformatörünün gücü seçilirken gerçek yük değerine göre seçim yapıl-
malıdır. Gerilim transformatörü anma yüküne göre kalibre edildiğinden küçük yük-
lerde oran hatası büyüyecektir. Oran hatası anma yüküne yakın yüklerde mini-
mumdur.
26,78 olup bir üst norm değer

«%&
Trafonun primer akımı, »
√©Õ √¤,¥
Tablo-19h’den primer değeri 30 A seçilir. Buna göre;
OG Sayaç ve koruma röleleri için akım trafosu seçimi:

Dönüşüm oranı : 30/5 A
Gücü : 60 VA
Hata sınıfı : 0,5 (ölçme için), 1 (koruma için)
Ith : 300In
Ith değeri = 300×30 A = 9000 A = 9 kA olup, 1 noktasındaki üç fazlı kısa devrenin
Ith değeri olan (pu hesaba göre) 4 kA’den büyük olduğundan kısa devrenin termik
etkisine dayanır.
«%&
Trafonun sekonder akımı, À 1443,4 olup bir üst norm değer
√©Õ √,¤
Tablo-19h’den primer değeri 1600 A seçilir. Buna göre;
AG Reaktif Güç Kontrol Rölesi için akım trafosu seçimi:

Gücü : 10 VA (Reaktif güç rölesinin gücünü karşılar)
Hata sınıfı : 0,5
Ith : 100In
AG Enerji Analizörü için:

Gücü : 10 VA (Enerji analizörünün gücünü karşılar)
Hata sınıfı : 0,5
Ith : 100In
OG Trafo Merkezlerinin Projelendirilmesi
Projelen 39
Ith değeri = 100×1600

00 A = 160000A = 160 kA olup, 2 noktasındaki üç fazlı kısa
kıs
devrenin Ith değeri olan (pu hesaba göre) 16 kA’den büyük olduğundan
undan kısa devre-
nin termik etkisine dayanır. Burada Ith = 60In için 60×1600 A = 96000 A = 96 kA
ğundan) değerinde bir akım trafosu da seçilebilir.
(96 kA > 16 kA olduğundan)
Akım trafolarının tek-hhat şemasındaki bağlantı durumu aşağıdaki şekilde gösteri

gösteril-
miştir.
1600/5 A EA
10VA
1600/5 A
10VA
2.8.2.2. Örnek Proje - Gerilim Trafosu Seçimi
Gerilim transformatörünün gücü seçilirken gerçek yük değerine

de erine göre seçim yyapıl-
malıdır. Gerilim transformatörü anma yüküne göre kalibre edildiğinden
edildi inden küçük yü
yük-
lerde oran hatası büyüyecektir.
büyüyecektir. Oran hatası anma yüküne yakın yüklerde mini-
min
mumdur.
Dönüşüm oranı : 34,5/0,1 kV

Gücü : 60 VA
Hata sınıfı :1

Şekil-2.10. Örnek Proje - Kısa Devre Hesabı Için Tek Hat Şeması

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Şekil-2.10. Örnek Proje - Kısa Devre Hesabı Için Tek Hat Şeması

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Şekil-2.10.

Örnek Proje - Kısa devre hesabı için tek hat şeması

Tablo-2.9. Şebeke Elemanlarının Kısa Devre Empedanslarının

Eleman Birim Değer Açıklama

Asenkron I n / I an × 100 In : Motor anma akımı

Seri U n (%) Sn : Anma gücü (MVA)

  100  ()  ()  ()  0

Not-2: Devre elemanlarının pozitif, negatif ve sıfır bileşen değerlerinin he-

34,5 kV Nötr Direnci

477 MCM Al-St Havai Hat

.  4,08 $0 2  .  100 0,1342  4,08  100

12  0,1342 3 j0,3427 Ω/km  0,0460 pu

2  32  3  0,1170

Not-1: 2  2 3 0,15 ifadesindeki 0,15 değeri (0,0047x50Hz)/1,6 hesabı

3x(1x240 mm2) XLPE Kablo (Düz tertip)

(Tablo-12-h’den alınmıştır.)   4  4  0,017

3x(1x150 mm2) XLPE Kablo (Düz tertip)

(Tablo-12h’den alınmıştır.)   7  7  0,005

Not-1: Kablo kataloglarında direnç değeri, 20 oC ve 90 oC sıcaklıktaki de-

Not-2: Kablo kataloglarında endüktans değeri mH/km olarak verilir. Bura-

Not-3: Kablolarda R0/R1 ve X0/X1 değerleri için, Tablo-12h’den H Kablo satı-

BĐRĐM DEĞERLER (100 MVA Baza göre)

3x(1x240 mm2) Kab-

Burada OG ekipmanlarının boyutlandırılması ve seçiminde en çok kullanılan üç-

2.7.1. IEC 60909’a Göre Kısa Devre Genel Bilgi ve Hesabı

2.7.1.1. Semboller ve Temel Formüller

A d.a. bileşeninin =>.. başlangıç değerleri

cUC /√3 Eş değer gerilim kaynağı (etken)

IN.O. Kısa devre akımının d.a. bileşeni

U,- , U,- , U,- Pozitif, negatif, sıfır bileşen gerilimleri

,1- Pozitif bileşen

,2- Negatif bileşen

R Kısa devre sınırlama reaktörü

″ Başlangıç geçici değeri

Simetrik bileşenlerin uygulaması

II  I,- 3 I,- 3 I,-

I"G Başlangıç kısa devre akımı,

Simetrik kısa devre kesme akımı 

Jeneratörden uzak kısa devre

IF  I"G , IF  I"G

Jeneratöre yakın kısa devre

Gözlü olmayan şebekelerde üç faz kısa devre

2.8. IEC Kısa Devre Hesap Bilgileri ve Tabloları

En büyük kısa devre akımları

En küçük kısa devre akımları

En büyük ve en küçük kısa devre akımlarının hesaplanması, aşağıda belirtilen he-

Kondansatörler ve statik yükler

Kısa devrenin oluşma süresine bakılmaksızın, şönt kondansatörlerin boşalma akı-

Elektrikli donanımın kısa devre empedansları

Jeneratörlerin (G), şebeke transformatörlerinin (T) ve santralin şalt merkezindeki

Şekil-2.12. Şebekenin transformatörsüz eşdeğer şeması

Şekil 2.12’e göre şebekenin iç empedansı,

Şekil-2.13. Transformatörlü şebeke eşdeğer şeması

şekilde hesaplanır. Burada;

UC Q fider bağlantı noktasındaki anma gerilimi,

I"G Q fider bağlantı noktasındaki başlangıç simetrik kısa devre akımı,

c UC gerilimi için gerilim faktörü

tK Yükte kademe değiştiricinin ana konumunda beyan dönüştürme oranı.

Đki Sargılı Transformatörler

SKR Transformatörün beyan görünen gücü,

PKR Beyan akımda sargılarda transformatörün toplam kaybı,

uGK Beyan akımda yüzde kısa devre gerilimi,

uJK Kısa devre geriliminin yüzde beyan rezistif bileşeni.

100 () () () 0

. 4,08 $0 2 . 100 0,1342 4,08 100

12 0,1342 3 j0,3427 Ω/km 0,0460 pu

2 32 3 0,1170

Not-1: 2 2 3 0,15 ifadesindeki 0,15 değeri (0,0047x50Hz)/1,6 hesabı

(Tablo-12-h’den alınmıştır.) 4 4 0,017

(Tablo-12h’den alınmıştır.) 7 7 0,005

A d.a. bileşeninin =>.. başlangıç değerleri

U,- , U,- , U,- Pozitif, negatif, sıfır bileşen gerilimleri

II I,- 3 I,- 3 I,-

Simetrik kısa devre kesme akımı

IF I"G , IF I"G

UC Q fider bağlantı noktasındaki anma gerilimi,

I"G Q fider bağlantı noktasındaki başlangıç simetrik kısa devre akımı,

c UC gerilimi için gerilim faktörü

Z,- Pozitif bileşen kısa devre empedansı

Z,- Negatif bileşen kısa devre empedansı

Z,- Sıfır bileşen kısa devre empedansı

iP κ√2I"G (p indisi peak yani tepe anlamındadır)

) 630 $

0,995×1 0,995× 0,352 0Ω 0,35 0Ω

% !) ×! %4,5 ,400-

1 × 11,43 3,22 10,96 0Ω

1,2×0,727×60 52,34 0Ω

1 3 67,09 3 19, 68 69,92 0Ω

×! 1,05× 400

=» l×√2×¼¼ 1,02×√2× 3,5 $ 5 $

1 3 3,17 3 10,72 11,17 0Ω

×! 1,05× 400

=» l×√2×¼¼ 1,39×√2×21,69 $ 42,69 $

½ 3,22 0Ω , 0,95× 10,66 0Ω 10,42 0Ω

º 0,97×3,22 33,14 0Ω , º 0,97× 10,42 0Ω 10,37 0Ω

¾ 4×¾ 4× 11,58 0Ω 46,32 0Ω

¾ 3,65× 3,75 0Ω 13,68 0Ω

¾ 4×¾ 4× 52,34 0Ω 209,37 0Ω

¾ 4,13× 4,92 0Ω 20,32 0Ω

¾ 46,32+209,37 = 255,70 0Ω

¾ 13,68+20,32 = 34,01 0Ω

ZI ,0,208 3 j0,068- Ω/km (3x185 Al-Alüminyum kablo için)

R ,-I 4,23R I ; X ,-I 1,21XI (3x185 Al-Alüminyum kablo için)

c ×UC UKRIÄ 1,1 ×20 0,41

ZL ,0,053 3 j0,531- mΩ

ZRIÄ ,4,83 3 j16,10- mΩ

ZRÈ K R ×ZRIÄ ,4,71 3 j15,70- mΩ

ZI 0,5×,0,208 3 j0,068 -×4×10q ,0,416 3 j0,136- mΩ

ZG ZL 3 ZRÈ 3 ZI 5,18 3 j16,37 mΩ

iP κ ×√2 ×IG 1,4×√2×14,12 27,96 kA

Z,-RÈ K R ×,R R 3 j0,95X I - ,4,712 3 j14,913- mΩ

Z,-I ,4,23R I 3 1,21XI - ,1,76 3 j0,165- mΩ

Z,- Z,- ZÈ ,5,18 3 j16,37- mΩ

Z,- Z,-RÈ 3 Z,-I ,6,47 3 j15,08- mΩ

Z,- 3 Z,- 3 Z,- ,16,83 3 j47,82- mΩ