You are on page 1of 54

H¥${V

^³Vm‘a ñVmoÌ Ho$ ~mX ‘mbdYam na nwZ: lr dY©‘mZ ñVmoÌ


dV©‘mZ {OZemgZ Zm¶H$ H$ s 21 dt gXr
H$ s ZdrZV‘ AX²^wV ñVw{V Amerdm©X
na‘ nyÁ¶ AmMm¶© lr {dÚmgmJaOr ‘hmamO

aM{¶Vm
na‘ ‘w‘wjw ‘w{Z lr àUå¶ gmJaOr ‘hmamO
na‘ ‘w‘wjw ‘w{Z lr àUå¶gmJaOr ‘hmamO {da{MV
nÚmZwdmX, nyOZ, ‘§Ì Ed§ AW©
na‘ ‘w‘wjw ‘w{Z lr àUå¶ gmJaOr ‘hmamO

g§ñH$aU
àW‘ - OZdar 2014, 2000 à{V¶m±
lr dY©‘mZ ñVmoÌ {ÛVr¶-13 Aà¡b 2014, ‘hmdra O¶§Vr, 1000 à{V¶m±

(g§ñH¥$ V Ed§ {hÝXr) ‘yë¶ - 20 é. (nwZ: àH$meZ hoVw)


nÚmZwdmX, nyOZ, F${Õ ‘§Ì,
Om߶ ‘§Ì, {hÝXr AW© g{hV àmpßV ñWmZ
lr ZdrZ O¡Z, JmoQ>oJm±d, 094258-37476
lr Amo‘ AJ«dmb, aVbm‘, 094251-03766

Adga
aVbm‘ ‘| H¥${V Ho$ nyU© hmoZo na lr dY©‘mZ ñVmoÌ {dYmZ
{XZm§H$ 19.1.2014, a{ddma

nyʶmO©H$ n[adma
{dO¶Hw$‘ma AJ«dmb
Amo‘ AJ«dmb
* àH$meH$ *
ew^‘² H$ÝñQ´>³eZ, aVbm‘
Amh©V {dÚm àH$ meZ
JmoQ>oJm±d ‘wÐH$
N>mOo‹S> {àÝQ>ar àm.{b., 108, ñQ>oeZ amoS>, aVbm‘
1 2
àñVmdZm H$s nyOZ Ho$ gmW gånÞ hþB© h¡& BgH$m Cn¶moJ AmË‘H$ë¶mU H$s ^mdZm dmbo
lmdH$m| Ho$ {bE nmR> Am¡a {MÝVZ ê$n ‘| ghm¶H$ ~ZoJm& gmW hr Xrnmdbr H$s nyOm
nyÁ¶ 108 ‘w{Z àUå¶gmJaOr Ûmam a{MV lr dY©‘mZ ñVmoÌ 64 N>ÝXm| ‘| ‘| ^r H$m¶©H$mar hmoJm&
{Z~Õ g§ñH¥$V ^mfm H$m gM‘wM EH$ àUå¶ H$mì¶ h¡& ‘w{Zlr Ho$ {bE H$mì¶ aMZm ‘w{Z àUå¶gmJaOr H$s aMZm àoaUm ^bo hr ‘mZVw§J H$m ^³Vm‘a ñVmoÌ ahm
AnZo Amn ‘| H$moB© BîQ> Zht h¡& dh Vmo EH$ gmYZ ^a, EH$ ~hmZm ^a h¡, Omo ‘w{Z hmo na ^³Vm‘a Am¡a lr dY©‘mZ ñVmoÌ ‘| EH$ ‘m¡{bH$ AÝVa Vmo ¶hr h¡ {H$
H$mo ‘moj‘mJ© na MbZo H$s àoaUm XoZo dmbo VrWªH$a ^JdmZ ‘hmdra go Omo‹S>Vm h¡& ^³Vm‘a ñVmoÌ Am{XZmW H$s ñVw{V H$m H$mì¶ hmoVo hþE ^r {H$gr ^r VrWªH$a H$m
‘w{Z ‘| ‘hmdra O¡gm ~ZZo H$s ^mdZm OJmVm h¡& Omo g§ñH¥$V ^mfm H$mo R>rH$ VarHo$ ñVw{V H$mì¶ h¡& ¶{X ~Vm¶m Z Om¶ {H$ ¶h Am{XZmW H$s ñVw{V h¡ Vmo dh 23 ‘| go
go Zht g‘PVo CZHo$ {bE ‘w{Zlr Zo lr dY©‘mZ ñVmoÌ H$m nÚmZwdmX {hÝXr ‘| ^r {H$gr ^r Aݶ VrWªH$a na M[aVmW© hþB© ‘mZr Om gH$Vr h¡& Cg‘| Am{XZmW H$m
{H$¶m h¡& {d{eîQ> ñdê$n H$ht Zht PbH$Vm& dh Aݶ {H$gr VrWªH$a na ^r g‘mZ ê$n go
O¡Z Y‘© ‘| O¡Z ‘w{Z aMZmH$mam| Ûmam ñVmoÌ aMZm H$s EH$ bå~r naånam h¡& K{Q>V hmoVr h¡& Cgo VrWªH$a ‘mÌ H$s ^p³V Am¡a ^mdnyU© ñVw{V H$hm Om gH$Vm h¡&
AmMm¶© g‘ÝV^Ð H$m ñd¶§^y ñVmoÌ Am¡a AmMm¶© ‘mZVw§J H$m ^³Vm‘a ñVmoÌ Bg H$Xm{MV² Bgr[bE Cgo Am{XZmW ñVmoÌ Ho$ Zm‘ go H$‘ Am¡a ^³Vm‘a ñVmoÌ Ho$ Zm‘
naånam H$s CëboIZr¶ aMZmE± h¢& {H$ÝVw Hw$N> g‘¶ go ¶h naånam {dÀN>oX O¡gr go A{YH$ OmZm OmVm h¡& BgHo$ {dnarV lr dY©‘mZ ñVmoÌ ‘| ^JdmZ dY©‘mZ H$s
pñW{V H$mo àmßV hmo JB© Wr& g§ñH¥$V ^mfm ‘| aMZm Vmo ~‹S>r hr H${R>Z bJZo bJr Wr ñnîQ> Am¡a EH$mJ« CnpñW{V h¡& BgHo$ {bE H${d ‘w{Z àUå¶gmJa Zo AnZr
¶hm± VH$ {H$ n‹T>Zo-{bIZo ‘| ^r Bg ^mfm H$m Cn¶moJ H$‘ Ed§ H${R>Z hmo J¶m& Eogo ^p³VnaH$Vm ‘| ‘hmdra Ho$ {d{^Þ Zm‘m| VWm CZHo$ OrdZ d¥Îm H$s
g‘¶ ‘| ‘w{Z lr àUå¶ gmJaOr Zo AnZo H$mì¶ H$m¡eb go Cn‘m, énH$, KQ>ZmAm|/B{Vd¥Îm H$m g§{jßV gyú‘ bo{H$Z à˶j Cn¶moJ {H$¶m h¡& MÝXZm H$m
A{Ve¶mo{º$, AZwàmg Am{X Ab§H$mam| H$m à¶moJ H$a lr dY©‘mZ ñVmoÌ H$s aMZm ‘hËdnyU© KQ>ZmH«$‘ ^r aMZm ‘| Am¶m h¡&
H$s& O¡go ^³Vm‘a ñVmoÌ ‘| àW‘ eãX hr "^³Vm‘a' h¡, R>rH$ Cgr Vah Bg
¶h h‘mao nwʶ H$m hr CX¶ h¡ {H$ O¡Z Y‘© Ho$ à‘wI ñVmoÌm| H$s aMZm ñVmoÌ H$m ^r àW‘ eãX "dY©‘mZ' h¡& MÝXZm H$m ‘hËdnyU© KQ>ZmH«$‘ H$m dU©Z ^r
‘mbdm àmÝV H$s ^y{‘ na hþ¶r h¢& O¡go ^³Vm‘a ñVmoÌ H$s aMZm Yma ‘| Am¡a A{ÛVr¶ VarHo$ go àñVwV {H$¶m J¶m h¡& Bg àH$ma Z Ho$db ^p³V Am¡a AZw^y{V
H$ë¶mU ‘§{Xa ñVmoÌ H$s CÁO¡Z ‘| hþ¶r& Cgr VmaVå¶ ‘| g‘m{Y V§Ì O¡go J«ÝWm| H$s Vrd«Vm H$s ÑpîQ> go ~pëH$ A{^ì¶p³V H$m¡eb H$s ÑpîQ> go ^r ¶h ñVw˶ ñVmoÌ
H$s g§ñH¥$V ^mfm ‘| Q>rH$m H$aZo dmbo ny. ‘w{Zlr àUå¶ gmJaOr ‘hmamO Ûmam h¡&
emgZ Zm¶H$ ^JdmZ ‘hmdra Ho$ JwUm| H$mo H$hZo dmbm Am¡a {XJå~a gåàXm¶ Ho$ ‘¢ Amem H$aVm hÿ± Bgo ì¶mnH$ bmoH${à¶Vm {‘boJr Am¡a ¶h ^ì¶ Ordm| ‘|
ñVmoÌm| ‘| emgZ Zm¶H$ Ho$ Zm‘ go àW‘ ñVmoÌ lr dY©‘mZ ñVmoÌ H$s aMZm aVbm‘ ^p³V^md OmJ¥V H$a CÝh| dY©‘mZ ^JdmZ² O¡gm ~ZZo H$s àoaUm Xo gHo$Jm&
‘| gånÞ hþB©&
O¡Z Y‘© ‘| A[ahÝVm|-VrWªH$am| H$s Mm¢gR> F${Õ¶m± hmoVr h¢& CÝht F${Õ¶m|
- S>m°. O¶Hw$‘ma ObO
H$m H$WZ H$aVo hþE lr dY©‘mZ ñVmoÌ 64 N>ÝXm| ‘| {Z~Õ h¡& Bg ñVmoÌ H$m à˶oH$ 30, BpÝXam ZJa, aVbm‘ (‘.à.)
N>ÝX ñd¶§ ‘| hr EH$ F${Õ ‘§Ì h¡& lr dY©‘mZ ñVmoÌ H$s aMZm lr dY©‘mZ ñdm‘r ’$moZ 07412-260911, ‘mo. 94071-08729

3 4
JwßVm H$s do n§{º$`m§ ñ‘aU hmo AmVr h¡ {OZ‘| do H$hVo h¡-
ñVw{V OJV H$ m ZdrZ ZjÌ : lr dY©‘mZ ñVmoÌ
am‘ Vwåhmam M[aV ñd`§ hr H$mì` h¡&
^maVr` g¨ñH¥${V ‘| AnZo AmamÜ` H$s ñVw{V, JwUJmZ Am¡a àmW©Zm H$s naånam H$moB© H${d hmo Om` ghO gå^mì` h¡&&
AË`ÝV àmMrZ h¡ ^maV ‘| gä`Vm Ho$ àmMrZV‘ Adeofm| ""‘moh| Omo X‹S>mo""(‘wXm}§ H$m Q>rcm) ‘|
O¡Z AmJ‘ H$m ‘yc ñÌmoV VrWªH$a ^JdmZ ‘hmdra Ûmam CZHo$ g‘deaU ‘| {X`o
^r {Ogo ""‘mohZ OmoX‹S>mo"" H$hm OmVm h¡, Omo nwamVËdr` Adeof VWm {ecmcoI àmá hþE h¡ do
J`o CnXoe h¢& Bgr H$maU Cgo O¡ZmJ‘ H$hm OmVm h¡& ^JdmZ Ho$dckmZr Wo AV: gånyU©
^r H$mì`mË‘H$ e¡cr, ícmoH$, ‘§Ì, G$MmE§ Am¡a `§Ìmo Ho$ ê$n ‘| {‘cVo h¢& ^maV H$s àmMrZV‘
MamMa go g¨~§{YV kmZ CZHo$ kmZ ‘| PcH$Vm Wm {Ogo do "hñVm‘cH$" hWocr na aIo
g¨ñH¥${V`m| ‘| l‘U g¨ñH¥${V Am¡a d¡{XH$ g¨ñH¥${V à‘wI h¡& l‘U g¨ñH¥${V (O¡Z g¨ñH¥${V) ‘|
Am±dco H$s ^m§{V gånyU© nmaX{f©Vm Ho$ gmW {~Zm {H$gr cm¡{H$H$ AWdm Acm¡{H$H$ ghm`Vm
AÜ`mË‘ à‘wI g¨ñH¥${V hmoVo hþE ^r ñVw{V`m§ àMwaVm go {‘cVr h¡& d¡{XH$ g¨ñH¥${V Vmo AnZo
AWdm ì`dYmZ Ho$ gmW ñnîQ> {Zhma H$a ì`m»`m H$a gH$Vo Wo& CZH$s ‘oK JO©Zm O¡gr
lw{V`m| Ed§ ñ‘¥{V`m| H$s à‘wIVm Ho$ H$maU Am¡a AnZo Mma doXm| G$½doX, gm‘doX, `Owd}X,
AZjar dmUr H$s ì`m»`m CZHo$ ‘hmnpÊS>V {eî` àW‘ JUYa Jm¡V‘ ñdm‘r Ûmam 18
AWd©doX, doXm§J, 18 nwamUm| VWm 108 Cn{ZfXm| Ho$ H$maU hr d¡{XH$ g¨ñH¥${V H$hcmVr h¡&
‘hm^mfmAm| VWm 700 cKw ^mfmAm| ‘| Bg àH$ma H$s JB© {H$ ^JdmZ Ho$ dh CnXoe OrdOJV
G$½doX Am¡a gm‘doX Vmo nyU©V`m ñVw{V naH$ G$MmAm| Am¡a ‘§Ìmo go ^ao n‹S>o h¡&
Ho$ àË`oH$ àmUr H$mo Cgr H$s ^mfm ‘| g‘P ‘| Am OmVo Wo& `hr gånyU© ""AmJ‘ `m {OZdmUr""
àñVwV "lr dY©‘mZ ñVmoÌ" {dÛmZ coIH$ {gÕhñV H${d ‘w{Zlr àUå` gmJa Or h¡ Omo J§Jm H$s ^m§{V ""dra {h‘mMc V| {ZH$gr Jwê$ Jm¡V‘ Ho$ ‘wI Hw$ÊS> nar'' h¡&
‘hmamO H$s ^md, ^mfm Am¡a CËgmh go AmoVàmoV ñVw{V H$mì` h¡ {OgHo$ H$Wm Zm`H$ ñd`§ ‘w{Z lr àUå` gmJa Or H$s Bg àUå` H¥${V H$m ^r CÔoí` ^r `hr h¡ {H$ ^{º$
VrWªH$a ^JdmZ ‘hmdra ñdm‘r h¡& CZHo$ JwUm| H$s D$Om© Ed§ Á`mo{V Bgo ñVw{V OJV Ho$ ZdrZ CndZ go MwZH$a cm`o J`o ê${Ma a§Jm| Ho$ BZ eãX nwînm| H$s gwa{^ go ^º$ H$m öX` à^w Ho$
ZjÌ H$s à{Vð>m XoJr Am¡a Omo h‘| {ZpíMV hr ^{º$ Ho$ ‘mÜ`‘ go ‘moj ‘mJ© H$s Amoa àd¥V MaUm| H$s ^{º$ ‘| g¨Ho$pÝÐV hmo Om`| Am¡a Cggo CËnÝZ D$Om© go CgHo$ XwîQ>mîQ> H$‘m} H$m XhZ
H$aoJm& d¡{XH$ g¨ñH¥${V go {^ÝZ O¡Z g¨ñH¥${V ‘| Vmo ì`{º$ nyOm Ho$ ñWmZ na JwUm| H$s hr nyOm hmo Om`o R>rH$ Cgr àH$ma O¡go gyú‘Xeu `§Ì Ho$ H$maU àH$me H$mo EH$ {~ÝXþ na g¨Ho${ÐV H$aZo
H$s OmVr h¡& O¡Z AmJ‘ Ho$ gd©à‘wI gyÌ J«§W lr ""VËdmW©gyÌ"" `m ‘mojemñÌ Ho$ ‘§JcmMaU go CËnÝZ D$Om© gYZrH¥$V hmoH$a Ap½Z CËnÝZ H$a XoVr h¡&
‘| na‘ nyÁ` C‘mñdm‘r Zo ñnîQ> H$a {X`m h¡-
‘w{Z lr àUå` gmJa Or ‘hmamO Zo nmn amoJ H$mo Zmf H$aZo Ho$ {c`o ñVmoÌ ê$nr
‘moj‘mJ©ñ` ZoÎmma§, ^oÎmma§ H$‘© ^y ^yVm‘²& Anyd© Am¡f{Y H$m {Z‘m©U {H$`m h¡& BZ Am¡K‹S> XmZr d¡ÚamO Zo AÝ` ""MVwa"" d¡Úmo H$s ^m§{V
kmVma§ {dídVËdmZm‘² dÝXo VX²JwU cãY`o&& Am¡f{Y H$s JmonZr`Vm ~Zm H$a Zhr aIr h¡& Am¡f{Y coZo H$m g‘`, ‘mÌm, AZwnmZ Am¡a
ñVw{V-ñVmoÌm| H$s g¨^m{dV g‘ñV AmcmoMZmAm| àË`mcmoMZmAm| H$s `Wmf{º$ dO©Zr` ~mVm| H$m Iwcmgm EH$ gmW H$a {X`m h¡&
gwX¥‹T> {H$co ~ÝXr H$aZo Ho$ níMmV² AmBE A~ h‘ ~mc`moJr ‘Zmok‘w{Z emÝV na‘ {Zñàhr ñVw{V Ho$ 64 ‘| go àË`oH$ N>ÝX {H$gr Z {H$gr amoJ Ho$ ñWm`r {ZdmaU H$m gmYZ
na‘ ‘w‘wjw ‘w{Z lr àUå` gmJa Or ‘hmamO H$s M¡VÝ` coIZr go {Zg¥V ""lr dY©‘mZ h¡& `h 64 N>ÝX 64 G${Õ`m| Ho$ àVrH$ h¢& Bg ñVmoÌ H$m EH$ hr cú` h¡, EH$ hr H$gm¡Q>r h¡ {H$
ñVmoÌ"" Ho$ Üd{Z cmoH$ ‘| àdoe H$a|& `hm± Xod ^mfm g¨ñH¥$V ‘| G$MmAm| H$s nmn {V{‘a hm[aUr BgHo$ n‹T>Zo, ‘ZZ H$aZo go h‘mar d¥{Îm Am¡a àd¥{Îm "`mdÝZ ^{º$ H$aUm` ‘Z: à`mg: &
Á`mo{V H$s Jy§O Ho$ gmW ^maV ^maVr {hÝXr H$s AmZÝX Xm{`Zr ’w$hmam| go ‘Z à’w${„V hmo AWm©V² h‘mam ‘Z à^w H$s ^{º$ H$aZo ‘| àd¥Îm hmo OmE&
OmVm h¡&
‘w{Zlr Ûmam a{MV lr dY©‘mZ ñVmoÌ ‘| à`wº$ eãX, e¡cr Am¡a ^md ^co hr nyd© ‘|
dY©‘mZ ñVmoÌ Ho$ Xygao hr H$mì` go ñVmoÌ H$m à`moOZ, Am¡a Ah§H$ma {dhrZ {MÎm H$s AÝ` {H$gr H$mì` `m ñVmoÌ ‘| d{U©V hmo MwHo$ hmo§ {H$ÝVw CZH$s AdYmaUm Am¡a A{^ì`{º$
gacVm-ghOVm (XrZVm Zht) ñnîQ> hmo OmVr h¡& `hm§ ‘wPo amîQ´H${d ñd. lr ‘¡{WcreaU gd©Wm {Zamcr VWm Anyd© h¡& CXmhaU Ho$ {c`o ^JdmZ Ho$ A{Ve`m| Am¡a AîQ> àm{Vhm`m] H$m

5 6
{ddaU Am¡a do {H$g ~mV Ho$ àVrH$ h¡ `h ~mV {~ëHw$c ZdrZ VWm M‘ËH$mar h¡& Mm¡Xhd| VWm empÝVYmam Ed§ {ZË`{Z`‘ nyOm {d{Y gpå‘{cV H$aHo$ & Bg nX dX‘ `m EH$mooh§ ~hþñ`m{‘""
nÝÐhd| H$mì` ‘| à^w Ho$ OÝ‘ Ed§ Ho$dc kmZ Ho$ Xg A{Ve` EH$ hr H$mì` ‘mcm ‘| {namo`o J`o H$mo M[aVmW© {H$`m h¡& ‘w{Zlr H$s `h `moOZm gmoZo ‘| gwJpÝY ^a XoZo""`m ß~nXh dX Or‘ ~§‘
h¢& `h kmZ Am¡a ~w{Õ H$m M‘ËH$ma hr h¡& nwamUm| ‘| Zmar H$m ñWmZ ‘m±, Xodr, ^JdVr ~VmVo hþE H$s ""ñd`§ gånyU©"" hmoZo H$s à{H«$`m h¡& ‘w{Zlr Ho$ Bg à`mg go `h ñVmoÌ Ak Am¡a {dk XmoZm|
H$hm J`m h¡ ""`Ì Zm`©ñVw nyÁ`ÝVo a‘ÝVo VÌ XodVm"" {H$ÝVw dmñV{dH$Vm {~ëHw$c CcQ> h¡& Ho$ {c`o Cn`moJr ~Z J`m h¡&
AmO go 2550 df© nyd© hr ^JdmZ ‘hmdra Zo MÝXZm (Omo CZH$s J¥hñWmdñWm H$s ‘m¡gr Wr) Hw$c {‘cm H$a `h g‘rjm ‘hmVoOñdr gy`© H$s AmaVr N>moQ>o go Xrn go H$aZo H$m
Ho$ ~hmZo Zmar H$s X`Zr` Xem, ~ÝYZ, g¨H$Q> Am{X go {ZH$mc H$a g‘mO ‘| C{MV ñWmZ à`mg ‘mÌ h¡& ‘w{Zlr àUå` gmJa Or H$s àñVwV aMZm H$m àË`oH$ N>§X CZHo$ àUå` Zm‘ H$mo
{XcmZo H$m Omo ‘hmZ CnH«$‘ {H$`m Wm CgH$s Amoa g‘mO H$m Ü`mZ AmH¥$îQ> H$amZo Ho$ {c`o gmW©H$ H$aVm h¡& AÝV ‘| ‘oam {ZdoXZ `hr h¡ {H$ lr Jwê$ H$s `h H¥$nm ‘oao n‹T>Zo-{cIZo H$s
h‘ ‘w{Zlr àUå` gmJa Or H$mo H¥$Vk ^md go àUm‘ H$aVo h¡ H$mì` H«$. 22 Am¡a AmJo McH$a àoaUm Am¡a {dÚmWu H$m Aä`mg ‘mÌ g‘Po§& Bg‘| Ìw{Q>`m± hmoZm gå^d hr Zhr Amdí`H$ h¡&
23 dm§ H$mì` à^w Ho$ g‘dfaU Ho$ 5000 YZwf D$§Mo hmoZo H$m Z`m hr H$maU ~VmVm h¡& ‘w{Zlr {’$a ^r ‘w{Z lr go `hr àmW©Zm h¡ {H$ ‘wPo Eogo Adga {‘cVo ah| Vm{H$ ‘¡ ""AënlwV§ lwVdVm§
H$hVo h¡ {H$ {‘Ï`mX¥pîQ> Ordm| H$mo à^w Ho$ ‘wIXe©Z H$a nmZo H$m nwÊ` hr Zhr h¡ {H$ do à^w H$s n[ahmg Ym‘:"" AmnH$s ^{º$ Ho$ H$maU ‘wIarH¥$V ~Zm ahÿ±& AmnH$s Bg H¥$nm Ho$ {c`o ‘oao
BVZr D$§Mr JÝYHw$Q>r Ho$ Xe©Z H$a gH|$& nmg H$moB© eãX gm‘Ï`© Zhr h¡ {Oggo ‘¡ AnZo AmZÝX H$mo ì`º$ H$a gHy±$ YÝ`dmX XoZm Vmo Xya&
28 do H$mì` ‘| VrZ N>Ìm| Ûmam àH$mamÝVa go AnZr loð>Vm H$m H$WZ Am¡a 29 do
H$mì` ‘| qghmgZ na ^r Mma A§Jwc D$na ~¡R>Zo H$m {~ëHw$c ZdrZ H$maU ~Vm`m J`m h¡& `h lr Jwê$ MaU M§MarH$
g^r CXmhaU H${d öX` ‘w{Z lr H$s gd©Wm {dcjU Am¡a Cd©am ~w{Õ H$m {X½Xe©Z H$amVo h¢& a‘oeMÝÐ ‘Z`m§ O¡Z
~Îmrgdm§ H$mì` EH$ ZdrZ CX²^mdZm àñVwV H$aVm h¡ O~ ‘w{Zlr H$hVo h¡ {H$ ho à^w ! AmnHo$ H$ënVê$ hmCg
H$‘m] Ho$ gmW a{V, hmñ` O¡go Zm¡ H$‘© ^r ZîQ> hmo J`o h¡ {H$ÝVw AmnHo$ ^º$ lmoVmAm| Ho$ ‘Z ‘| ^monmc
AmnH$s dmUr gwZmH$a hmñ` Am¡a a{V XmoZm| CËnÝZ hmo OmVo h¡& AemoH$ d¥j Ho$ Zm‘ H$s {XZm§H$ 27/02/14
ì`wËn{Îm ^r AmnHo$ gm‘rß` go Aa{V Am¡a AemoH$ ~w{Õ Ho$ H$maU ""AemoH$"" hmo JB© h¡& H$m‘
doXZm ZmeH$ H$mì` 35 ‘| nwîn Ho$ Znw§gH$ doX H$m hmoZo Ho$ H$maU AmnH$s gpÝZ{Y ‘| nwînd¥pîQ>
VrZm| doXmo§ (ñÌr doX nwê$f doX Am¡a Znw§gH$ doX) Ho$ jaU H$m àVrH$ h¡& YÝ` h¡ ‘w{Zlr H$s
H$ënZm H$s C‹S>mZ .............& Bgr àH$ma 38 d| H$mì` ‘| à^w Ho$ nX {dhma ‘| Xodm| Ûmam lr
MaUmo Ho$ ZrMo {Z{‘©V gwJpÝYV gwdU©‘`r H$‘cm| H$s ^m§{V `{X ‘oao öX` àXoe ‘| CnpñWV
AmnH$s N>{~ Ho$ H$maU loð> Am¡a gwa{^V hmo Om`o Vmo ""{H$‘² AmíM`©‘² ? H$mì` 39 ""AY©
‘mJYr'' H$m Z`m AW© Xo OmVm h¡& 43 dm§ H$mì` ^{º$, ‘w{º$ e{º$ Am¡a kmZ H$s ZdrZ
n[a^mfmE± J‹T>Vm h¡&
Bg nwñVH$ ‘| ‘w{Zlr Zo Xrnmdcr nyOZ {d{Y, Omo ^JdmZ dY©‘mZ ‘hmdra Ho$ OrdZ
go Ow‹S>r naånam h¡, ì`mnma Ho$ ~hr ImVo ‘| A§{H$V {H$`o OmZo dmcm {cpIV {g{Õ `§Ì.
‘§JcmîQ>H$ ñVmoÌ H$m H$mì`‘` {hÝXr AZwdmX, ‘hmdra {dYmZ, A{^foH$ {d{Y, d¥hX²

7 8
H¥$ {V Ho$ Zon϶ go Zo H$a {XIm¶m& ^³Vm‘a Am{X ñVmoÌ H$s aMZm ^r Bgr loUr ‘| AmVr h¡&
H$^r gå‘wI à{V‘m Ho$ H$maU öX¶ ‘| A{Ve¶H$mar ^md CËnÞ hmoVo h¢&
AmMm¶© Hw$ÝXHw$ÝX Xod Zo AîQ> nmhþS> ‘| H$hm h¡ {H$ "Aah§Vo gwh^Îmr O¡go Q>rbo Ho$ ZrMo ‘hmdra H$s à{V‘m go Jm¶ H$m XÿY PaZm, BÝÐ^y{V H$m
gå‘Îm§' AWm©V² ^JdmZ ‘| ew^ ^p³V hmoZm g嶽Xe©Z h¡& nydm©Mm¶m] Zo Bgr ‘mZ ñVå^ H$s à{V‘m H$mo XoIH$a g嶽Xe©Z hmoZm Am¡a Jm¡V‘ JUYa Ûmam
H$maU AahÝV ^JdmZ H$s ^p³V g‘¶-g‘¶ na H$s h¡& AmMm¶© "O¶{V ^JdmZ²' B˶m{X M¡Ë¶ ^p³V H$aZm& dñVwV: ¶h ^r {H$gr
Hw$ÝXHw$ÝX Xod H$s àmH¥$V ^{º$¶m± Am¡a AmMm¶© nyÁ¶nmX Xod H$s g§ñH¥$V M‘ËH$ma go H$‘ Zht h¡ Am¡a Bg àH$ma a{MV H$mì¶ ^r A{Ve¶H$mar Am¡a
^{º$¶m± Bgr A{^àm¶ H$m Aà{V‘ CXmhaU h¢& ¶h ~mV AbJ h¡ {H$ AmO M‘ËH$mar hmoVo h¢& àmg§{JH$ H$mì¶ "lr dY©‘mZ ñVmoÌ' Bgr loUr H$m H$mì¶
BZ ^p³V¶m| H$m kmZ lmdH$ H$mo {~ëHw$b hr Zht h¡& ¶o ^{º$¶m± Ho$db g‘PZm Mm{hE&
l‘U-Am{X ˶mJr d«Vr Ho$ {bE hr Amdí¶H$ {H«$¶m ‘| Cn¶moJr ah JB© h¢&
CÁO¡Z MmVw‘m©g Ho$ ~mX A{Ve¶ joÌ ~Zo{‹S>¶mOr AmVo hþE
˶mJr-d«Vr {Zanoj-{ZamH$m§j hmoVo h¢ Bg{bE dh BZ ^{º$¶m| H$mo Cn¶moJr
AH$ñ‘mV² ^JdmZ ‘hmdra ñdm‘r H$s ñVw{V H$aZo H$m ^md ~Zm Am¡a joÌ
g‘PVo h¢& gm‘mݶ J¥hñWlmdH$ ¶m gamJr A{daVr Ord Ho$db CÝht
na AmH$a lr A{OVZmW ^JdmZ H$s à{V‘m H$m Xe©Z H$aHo$ BVZr {dew{Õ
ñVmoÌ, ^p³V nmR> na {dídmg H$aVm h¡ {Oggo CgH$mo Hw$N> M‘ËH$m[aH$
Am¡a gmhg ~‹T>m {H$ {MpÝVV H$m¶© H$mo àmaå^ H$a {X¶m& Vrgao {XZ {dhma
’$b H$s Amem hmo&
{H$¶m Am¡a ~‹S>ZJa Ho$ àdmg Ho$ ~mX aVbm‘ AmZm hþAm& Bgr ~rM ñVmoÌ
dV©‘mZ ‘| dhr ñVmoÌ Á¶mXm àM{bV h¡§ {OZHo$ gmW {H$gr H$s aMZm nyU© hþB©& g§ñH¥$V ^mfm ‘| Bg ñVmoÌ ‘| ^JdmZ Ho$ nm±M Zm‘m| H$m
M‘ËH$m[aH$ KQ>Zm H$m dU©Z Ow‹S>m h¡& ¶o M‘ËH$ma CZ ‘Zr{f¶m| H$s ^JdmZ gH$maU CëboI, OÝ‘ Ho$ Xg A{Ve¶ EH$ hr H$mì¶ Z§. 14 ‘|, Ho$dbkmZ
Ho$ à{V Ñ‹T> AmñWm Ho$ H$maU hþE Wo& Ho$ Xe A{Ve¶ ^r EH$ hr H$mì¶ Z§. 15 ‘| {Z~Õ h¢& BgHo$ gmW hr XodH¥$V
dñVwV: ^mdm| ‘| CËH¥$îQ>Vm {H$gr H$îQ> Ho$ g‘¶, CngJ© Am{X Ho$ Mm¡Xh A{Ve¶m| H$m dU©Z H$mì¶ 36 go 41 VH$ ‘| {H$¶m h¡& AîQ> àm{Vhm¶m]
g‘¶ AmñWm H$s Ñ‹T>Vm go AmVr h¡& ¶h EH$mÝV Zht h¡ {H$ H$îQ> ¶m CngJ© H$m dU©Z ñVw{V H$mì¶ 28 go 35 VH$ ‘| h¢& AîQ> à{Vhm¶m] H$m dU©Z Mma
H$mo OrVZo go hr ^mdm| ‘| CËH¥$îQ>Vm AmVr h¡& ^mdm| H$s CËH¥$îQ>Vm Ho$ {bE H$fm¶ Am¡a Zm¡-Zm¡ H$fm¶ H$m ^JdmZ ‘| A^md hmoZo go K{Q>V {H$¶m h¡&
{Z{‘Îm Hw$N> ^r hmo gH$Vo h¢& H$^r-H$^r AnZo ^mdm| go ^JdmZ H$s à{V‘m BÝÐ^y{V, MÝXZm, ^JdmZ Ho$ Ðì¶, JwU, n¶m©¶m] H$m {MÝVZ Am¡a CgH$s
‘| A{Ve¶ {XIVm h¡ Vmo H$^r-H$^r à{V‘m H$s A{Ve¶Vm Ho$ H$maU AnZo H$m‘Zm ghO ^mdm| ‘| AmVr JB© Am¡a ñVmoÌ nyU© hmo J¶m& {Og {XZ ñVmoÌ
^mdm| ‘| A{Ve¶ {XIVm h¡& ¶h nañna {Z{‘Îm-Z¡{‘{ÎmH$ gå~ÝY h¡& Bg H$mo nyU© {H$¶m Cgr {XZ aVbm‘ ‘| àdoe hþAm Am¡a ^JdmZ ‘hmdra ñdm‘r
gå~ÝY ‘| {Z{‘Îm Am¡a CnmXmZ XmoZm| H$s ¶mo½¶Vm go hr Z¡{‘{ÎmH$ ^md ¶m Ho$ VmonImZm ‘pÝXa ‘| Xe©Z hþE& Xÿgao hr {XZ EH$ ImoB© hþB©, {bIr hþB©
H$m¶© K{Q>V hmoVm h¡& H$^r ^md ~bdmZ hmo Vmo à{V‘m ‘| A{Ve¶ ¶m à{V‘m S>m¶ar EH$ ì¶p³V ñd¶§ boH$a Am J¶m {OgH$m ~hþV {XZm| go H$moB© nVm Zht
hr àH$Q> hmo OmVr h¡& O¡go ‘¡Zm gwÝXar, goR> YZ§O¶ Am¡a g‘ÝV^Ð Am[X Mb ahm Wm&

9 10
^JdmZ ‘hmdra ñdm‘r Omo {H$ dV©‘mZ ‘| {OZemgZ Zm¶H$ h¢& CÝht Xrnmdbr {d{Y
H$m VrW© Mb ahm h¡& Eogo VrWªH$a dV©‘mZ emgZ Zm¶H$ H$s Bg ñVw{V
H$aHo$ ‘oam OÝ‘ g’$b hmo J¶m& AZm{XH$mb go ^aV joÌ ‘| AZ§V Mm¡~rgr hmoVr Am¶r h¢, Bgr H«$‘
Bg ñVmoÌ H$m bm^ g^r ^ì¶ AmË‘mAm| H$mo hmo Bg ^mdZm go BgH$m ‘| Bg ¶wJ ‘| ^r Am{XZmW go boH$a ‘hmdra n¶©ÝV Mm¡~rg VrWªH$a hþE&
{hÝXr ‘| nÚmZwdmX ^r nyU© {H$¶m& ^JdmZ ‘hmdra H$s nyOm, O¶‘mbm, VoB©gd| VrWªH$a nmíd©ZmW Ho$ 256 df© gm‹T>o VrZ ‘mh Ho$ ~mX ApÝV‘
[a{Õ ‘§Ì Am¡a Omn ‘§Ì H$s aMZm H$m H$m¶© ^r gmW hr nyU© H$a {X¶m VrWªH$a ^JdmZ² ‘hmdra H$mo H$m{V©H$ dXr A‘mdñ¶m H$mo ‘moj àmßV hþAm
{Oggo ¶h ñVmoÌ EH$ {dYmZ H$m ê$n bo {b¶m h¡& Wm VWm CZHo$ àW‘ JUYa BÝÐ^y{V Jm¡V‘ H$mo Anam{•H$ H$mb ‘| Cgr
Xrnmdbr Ho$ {XZ ^r Bg ñVmoÌ H$m nmR> Am¡a nyOZ H$aHo$ ^ì¶ {XZ H¡$dë¶ H$s àmpßV hþB© Wr, Bgr Ho$ àVrH$ ê$n ‘| H$m{V©H$ dXr
gwYrOZ Cg {XZ H$s nyOm {H«$¶m gånÞ H$a|& A‘mdñ¶m H$mo Xrnmdbr nd© ‘Zm¶m OmVm h¡&
g^r Vah Ho$ amoJ, emoH$, {d¶moJ, OÝ‘, Xþ:I, gån{Îm, nwÌ Am{X àmV: H$mb nyOm {d{Y (‘§{Xa ‘|)- àmV: H$mb gy¶m}X¶ Ho$ g‘¶
gm¡^m½¶ H$s H$‘r H$mo Bg ñVmoÌ H$s nyOZ, {dYmZ, {Z˶ nmR>, d«V, ñZmZm{X H$aHo$ n{dÌ dñÌ nhZH$a {OZoÝÐ Xod Ho$ ‘pÝXaOr ‘| n[adma
EH$meZ Am{X go nwʶ AO©Z H$aHo$ àmßV H$a| Am¡a h‘mar Vah g嶳Ëd Ho$ gmW nhþ±M H$a {OZoÝÐ Xod H$s dÝXZm H$aZr Mm{h¶o& VXþnamÝV Wmbr
H$s {dew{Õ H$mo ~‹T>md| VWm AmË‘H$ë¶mU hoVw ‘moj nW na Xod, emñÌ, Jwé ‘| AWdm ‘ybZm¶H$ ^JdmZ H$s doXr na Mma-Mma ~mVr dmbo gmobh
Ho$ à{V AmñWmdmZ hmoVo hþE {ZaÝVa ~‹T>Vo ah|, ¶hr nwZrV ^mdZm h¡& XrnH$ àÁÁd{bV H$aZm Mm{hE VWm ^JdmZ² ‘hmdra ñdm‘r H$s nyOZ,
na‘ CnH$mar AmMm¶© JwéXod lr {dÚmgmJaOr ‘hmamO H$s H¥$nm go {Zdm©UH$mÊS> n‹T>Zo Ho$ níMmV² ‘hmdra ñdm‘r Ho$ ‘mojH$ë¶mUH$ H$m A¿¶©
Omo Hw$N> Wmo‹S>m gm g§ñH¥$V, gm{h˶ Am{X H$m kmZ A{O©V hþAm h¡, CÝht ~mobH$a {Zdm©U bmSy> M‹T>mZm Mm{hE& Cg {XZ ¶h dY©‘mZ ñVmoÌ g§ñH¥$V
AmMm¶© JwéXod Ho$ ‘hmZ² Amerfm| go ‘wP Aënk ‘| ¶h gm‘϶© Am¶r h¡ Eogo ¶m {hÝXr ‘| Adí¶ n[admaOZm| Ho$ gmW {‘bH$a gm‘y{hH$ nmR> H$aVo hþE
JwéXod Ho$ ‘mojJm‘r nmdZ MaUm| ‘| H$mo{Q>e: Z‘mo@ñVw& B˶b‘²& n‹T>|&
{Zdm©U bm‹Sz> M‹T>mZo dmbo {XZ gm¶§ H$mo lmdH$ JU AnZo-AnZo Kam|
- na‘ ‘w‘wjw ‘w{Zlr ‘| Xrnmdbr nyOZ H$aVo h¢& XrnH$m| H$m ‘Zmoha àH$me H$aVo h¢& lr
{OZ‘§{XaOr ‘| d AnZr XþH$mZm| na XrnH$m| H$mo gOmVo h¢ Am¡a à‘w{XV
aVbm‘
13 OZdar 2014
hmoVo h¢& gw~h ‘hmdra ^JdmZ H$s nyOZ, {dYmZ AîQ> Ðì¶ go H$a|& em‘
nm¡f ew³bm 13, gmo‘dma H$mo Ka ¶m XþH$mZ na nmR> H$a|&
g§Ü¶mH$mb ‘| nyOm {d{Y (Ka ‘|) - Anam•H$mb Jm¡Ywbr ~obm

11 12
(gm¶§ 4 go 7 ~Oo VH$) ‘| Ka Ho$ B©emZ H$moU (CÎma nyd© ‘|) AWdm Ka XþH$mZ na nyOZ - Bgr àH$ma XþH$mZ na ^r nyOZ H$aZr Mm{hE
Ho$ ‘w»¶ H$‘ao ‘| nyd© H$s Xrdma AWdm gw{dYmZwgma Xrdma na ‘mÊS>Zm AWdm bKwén ‘| n§Mna‘oîR>r Ho$ àVrH$ ê$n nm±M XrnH$ àÁÁd{bV H$a
(lr H$m nd©VmH$ma boIZ) ~ZmH$a Mm¡H$s Ho$ D$na {OZdmUr Ed§ ^JdmZ nyOZ H$aZm Mm{hE& nyOZ H$aZo go nyd© AîQ> Ðì¶ V¡¶ma H$a EH$ Mm¡H$s
‘hmdra ñdm‘r H$s Vñdra aIZr Mm{h¶o& Aݶ Xodr-XodVmAm| (¶Wm na aI b|& Xÿgar Mm¡H$s na Wmbr ‘| ñdpñVH$ ~Zm¶|, ‘§Jb H$be H$s
gañdVr, bú‘r JUoeOr Am{X) Ho$ {MÌm{X Zht aIZm Mm{h¶o ³¶m|{H$ ñWmnZm H$a|& JÔr na ~hr ImVm, H$b‘-XdmV, én¶m| H$s W¡br Am{X
O¡Z Y‘© ‘| BgH$m H$moB© CëboI Zht h¡& EH$ nmQ>o na AîQ>Ðì¶ H$s Wmbr, aI|&
Xÿgao nmQ>o na Ðì¶ M‹T>mZo Ho$ {bE Imbr Wmbr ‘| ñdpñVH$ ~ZmE±& Ka Ho$ EH$ Mm¡H$s na ZE ~hr Ho$ AÝXa grYo n¥îR> na D$na hëXr ¶m amobr
‘w{I¶m AWdm {H$gr Aݶ gXñ¶ H$mo Ed§ g^r gXñ¶m| H$mo ewÕ YmoVr- go ñdpñVH$ ~Zm¶| VWm lr H$m nd©VmH$ma boIZ H$a|&
XþnÅ>m nhZH$a Xrn‘m{bH$m Ho$ ~m¶t Va’$ AmgZ bJmH$a ~¡R>Zm Mm{hE& O¡Z g‘mO ‘| ^r Bg {XZ ~hr ImVo ~XbZo H$s Am¡a Z¶m H$m¶©
EH$ nmQ>o na Mm§db go ñdpñVH$ ~ZmH$a Cg na ‘hmdra ñdm‘r H$m àmaå^ H$aZo H$s naånam Mbr Am ahr h¡ ³¶m|{H$ dh ¶wJ n[adV©Z H$m
‘Zmoha ’$moQ>mo, {OZdmUr, Xm{hZr Va’$ Kr H$m XrnH$, ~mBª Va’$ g‘¶ Wm Bg{bE ZB© ì¶dñWm Ho$ àmaå^ Ho$ ¶mo½¶ gd©loîR> ew^ ¶h
YynXmZ, ‘ܶ ‘| ‘§Jb H$be ñWm{nV H$a|& gmobh H$maU ^mdZm Ho$ g‘¶ ‘mZm J¶m&
àVrn ê$n Mm¡H$s na Mma-Mma ~m{V¶m| dmbo gmobh XrnH$ àÁÁd{bV nyOZ {dgO©Z - em§{VnmR> Ed§ {dgO©Z H$aHo$ Ka H$m EH$ ì¶p³V
H$aZm Mm{hE& BÝht gmobhH$maU ^mdZmAm| H$mo ^mH$a VrW©H$a àH¥${V H$m
AWdm ~mar-~mar g^r ì¶p³V ‘w»¶ XrnH$ H$mo AIÊS> àÁÁd{bV
~ÝY ^JdmZ² ‘hmdra ñdm‘r Zo {H$¶m Wm Bgr Ho$ àVrH$ ñdê$n gmobh
H$aVo hþE amV ^a U‘moH$ma ‘§Ì Omn AWdm nmR> ¶m Am{XZmW ñVmoÌ
XrnH$ Mma-Mma ~m{V¶m| dmbo Obm¶o OmVo h¢& (164=64) ¶h 64
(^³Vm‘a ñVmoÌ), dY©‘mZ ñVmoÌ Am{X nmR> H$aVo hw¶o ep³V AZwgma
H$m A§H$ Mm¡gR> F${Õ H$m àVrH$ h¢& ^JdmZ ‘hmdra Mm¢gR> F${Õ¶m| go
am{Ì OmJaU H$aZm Mm{hE& ¶{X am{Ì OmJaU Zht H$a gHo$ Vmo H$‘ go
¶w³V Wo& Bg{bE nmR> H$aVo g‘¶ à˶oH$ H$mì¶ Ho$ ~mX {bIo AK© H$m
H$‘ ‘w»¶ XrnH$ ‘| ¶Wm¶mo½¶ K¥V ^aH$a Cgo Ombr go T>§H$ H$a Cgr
‘§Ì ~mobVo hþE nwînm§O{b jonU H$a|& XrnH$m| ‘| ewÕ Xoer Kr Cn¶w³V
ñWmZ na amV ^a ObZo XoZm Mm{hE eof XrnH$m| ‘| go EH$ XrnH$ ‘§{Xa ‘|
hmoVm h¡& (K¥V H$s AZwnbpãY na ¶Wm¶mo½¶ ewÕ Vob H$m à¶moJ {H$¶m Om
^oO XoZm Mm{hE& ¶{X {ZH$Q> ‘| H$moB© gå~ÝYr ahVo h¢ Vmo dhm± ^r XrnH$
gH$Vm h¡&) XrnH$m| na gmobh ^mdZm A§{H$V H$aZr Mm{hE& BÝh| ObmZo
^oOm Om gH$Vm h¡& AWdm eof XrnH$ Ka Ho$ ‘w»¶ XadmOo na Ed§
Ho$ níMmV² Xrnmdbr nyOZ, gañdVr ({OZdmUr) nyOZ, Mm¢gR> F${Õ
‘w»¶-‘w»¶ ñWmZm| na aIo Om gH$Vo h¢& {‘îR>mZ Am{X H$m {dVaU
H$m A¿¶© ~mobZm Mm{h¶o& nyOZ Ywbr hþB© AîQ> Ðì¶ go H$aZr Mm{hE&
H$aZm h¡ Vmo nyOm g‘mpßV Ho$ níMmV² nyOZ ñWb go Wmo‹S>m hQ>H$a
nyOZ go nyd© {VbH$ Ed§ ‘m¡br ~ÝYZ g^r H$mo H$aZm Mm{h¶o&
{dV[aV H$a|&

13 14
nyOm Ho$ níMmV² {Z‘m©ë¶ gm‘J«r new-n{j¶m| H$mo AWdm ‘§{Xa Ho$ ~hr na A§{H$V H$a|
‘mbr H$mo Xr Om gH$Vr h¡& Mm¡~rg nÎmm| dmbr Am‘ ¶m Amemnmb H$s
~ÝXZdma ~ZmH$a XadmOo Ho$ ~mha ~m§YZr Mm{hE Omo Mm¡~rg VrWªH$am| H$s
àVrH$ h¡& lr ‘hmdra ñdm{‘Zo Z‘:
(g‘wÀM¶ ‘§Ì - › õt MVw:fpîQ>F${Õä¶mo Z‘:) lr bm^ lr ew^
ZmoQ> -Xrnmdbr Ho$ {XZ nQ>mIo, AZma {~bHw$b Z Obmd|& Bggo lr
lr lr
bmIm| Ordm| H$m KmV hmoVm h¡, n¶m©daU àXÿ{fV hmoVm h¡, ñd¶§ H$mo ^r
lr lr lr
hm{Z hmo OmVr h¡ Am¡a ^mar nmn H$m ~ÝY hmoVm h¡& AV: AnZo ~ÀMm| H$mo
lr lr lr lr
Bg ~war AmXV go amoH|$&
lr lr lr lr lr
gm‘J«r-AîQ> Ðì¶ H$s Wmbr, XrnH$, ‘§JbH$be, nrbr gagm|, && lr F$f^m¶ Z‘:&&
lr’$b, {OZdmUr, 2 Mm¡H$s, 2 nmQ>o, amobr, Ho$ea {Kgr hþB©, H$b‘- && lr ‘hmdra ñdm{‘Zo Z‘:&&
XdmV, ZB© ~hr& && lr Jm¡V‘ JUYam¶ Z‘:&&
nyOm J¥hñWmMm¶© ¶m Hw$Qw>å~ Ho$ ‘w{I¶m H$mo ñZmZ H$a YmoVr XþnQ²>Q>m && lr {OZ‘wImoX²^d gañdVr Xo춡 Z‘:&&
nhZZm Mm{hE& && lr Ho$dbkmZ bú‘r Xo춡 Z‘:&&
{d{Y - nyOZ ‘| ~¡R>o hþE g^r gÁOZm| H$m {ZåZ ‘§Ì ~mobH$a
{VbH$ H$a|& ZJa ‘ܶ ............. ew^ {‘{V .......... dma ....... g§. .........................
‘§Jb§ ^JdmZ dramo, ‘§Jb§ Jm¡V‘mo JUr& dra {Zdm©U g§. ................... Vm. ....................... ‘mh ....................
‘§Jb§ Hw$ÝXHw$ÝXmÚmo, O¡Z Y‘m}@ñVw ‘§Jb§&& gZ² .................... b½Z .................. ...............ZjÌ ....................
BgHo$ ~mX {ZåZ ‘§Ì n‹T>H$a g^r OZm| H$mo ew{Õ Ho$ {bE Wmo‹S>o go ew^ ~obm ‘| ZdrZ ‘whÿV© {H$¶m&
Ob Ho$ hëHo$ N>tQ>| X|-
Zm‘ XþH$mZ ..............................................................................&
› õt A‘¥V A‘¥VmoX²^do A‘¥V§ df©Uo, A‘¥V§ òmd¶ òmd¶ g§ g§
³bt ³bt ãby§ ãby§ Ðm§ Ðm§ Ðt Ðt Ðmd¶ Ðmd¶ R>: R>: õt ñdmhm&
XrnH$ àÁÁd{bV H$aVo hþE {ZåZ ‘§Ì CÀMma| -
› õt AkmZ {V{‘aha§ XrnH§$ àÁÁdbm{‘ H$amo{‘ ñdmhm&
15 16
‘§JcmîQ> H$ -ñVmoÌ `o {dîUw-à{V{dîUw - cm§JcYam: gámoÎmam qde{Vg² ,
( {hÝXr AZwdmX- ‘w{Z lr àUå`gmJa Or) Ì¡H$më`o à{W-VmpñÌ-fpîQ>-nwéfm: Hw$d©ÝVw Vo ‘§Jc§&& 3&&

G$f^Xod go ‘hmdra VH$, VrWªH$a Mm¡~rg ‘hm,


lr ‘Þ‘« gwam-gwaoÝÐ ‘wHw$Q> - àÚmoV - aËZà^m ,
~mah MH«$s Zm¡ Zmam`U, à{VZmam`U ZdH$ ahm&
^mñdV² nmX-ZIoÝXd: àdMZm‘² ^moYrÝXd: ñWm{`Z:&
Zm¡ ~c^Ð OJV² {d»`mV, nwéf ecmH$m BÝh| H$hmo,
`o gd} {OZ{gÕ-gy`©ZwJVmg² Vo nmR>H$m: gmYd: ,
ÌogR> `o g~ ‘hmnwéf ^r, h‘H$mo ‘§JcH$mar hmo && 3 &&
ñVwË`m `mo{JOZ¡íM n§M Jwad: Hw$d©ÝVw Vo ‘§Jc§&& 1&&
`o gdm£f{Y-G$Õ`: gwVngm§, d¥qÕJVm: n§M `o ,
{OZHo$ MaU H$‘c Ho$ ZI g~, e{e g‘ C‚dc M‘H$ aho, `o MmîQ>m§J ‘hm{Z{‘Îm Hw$ecme² MmîQ>m¡ {d`M²Mm[aU:&
Xod Agwa ‘wHw$Q>m| H$s ‘{U`m|, go emo{^V hmo {dcg aho& n§M kmZYamg² Ì`mo@{n ~{cZmo, `o ~w{Õ G$Õrídam: ,
do A[ahÝV {gÕ AmMmaO, nmR>H$ ‘w{Z A{dH$mar hmo, gá¡Vo gH$cm{M©Vm ‘w{Zdam: Hw$d©ÝVw Vo ‘§Jc§&& 4&&
n§M na‘ na‘oð>r à{V{XZ, h‘H$mo ‘§JcH$mar hmo && 1 &&
gdm£f{Y G${ÕYmar ‘w{Z, Vn G${Õ Ho$ ^r YmaH$,
gå`½Xe©Z-~moY-d¥Îm‘‘c§ aËZÌ`§ nmdZ§, {H«$`m-{d{H«$`m MmaU G${Õ, ~w{Õ G${Õ Ho$ ^r gmYH$&
‘w{º$-lr-ZJam{YZmW-{OZnV² - `wº$mo@ndJ©àX:& Vn {deof go ~c G${Õ ^r, ag G${Õ {edH$mar hmo,
Y‘©: gy{º$-gwYm M M¡Ë`‘pIc§ M¡Ë`mc`§ l`mc`§, gá G${Õ`m| go emo{^V ‘w{Z, h‘H$mo ‘§JcH$mar hmo && 4 &&
àmoº§$ M {Ì{dY§ MVw{d©Y‘‘r Hw$d©ÝVw Vo ‘§Jc§&& 2&& Á`mo{Vì`©ÝVa ^mdZm‘aJ¥ho ‘oam¡ Hw$cmÐm¡ pñWVm: ,
gå`½Xe©Z kmZ MaU, {Z‘©c aËZÌ` nmdZ h¡, Oå~y emë‘{c-M¡Ë`-empIfw VWm djma ê$ß`m{Ðfw&
‘mojàXm`r `hr Y‘© h¡, ‘wpŠVnwar H$m gmYZ h¡& BîdmH$ma-{Jam¡ M Hw$ÊS>c-ZJo Ûrno M Z§Xrídao ,
{OZAmJ‘ {OZà{V‘m {OZda, Ho$ Amc` AKhmar hm|, e¡co `o ‘ZwOmoÎmao {OZ-J¥hm: Hw$d©ÝVw Vo ‘§Jc§&& 5&&
n§M na‘ na‘oð>r à{V{XZ, h‘H$mo ‘§JcH$mar hmo && 2 && Á`mo{Vf ì`ÝVa ^dZdm{g`m|, d¡‘m{ZH$ Amdmgm| ‘|,
‘oé Hw$cmMc M¡Ë` d¥j, d¥jmam| ê$ß`mMc ‘|&
Zm^o`m{X{OZm: àeñV-dXZm: »`mVmíMVw{dªe{V: , BîdmH$ma ‘mZwfmoÎma hmo, Voah AR> {J[aYmar hmo,
lr‘ÝVmo ^aVoída-à^¥V`mo `o M{H«$Umo ÛmXe&
AH¥${Ì‘ g~ M¡Ë`mc` ^r, h‘H$mo ‘§JcH$mar hmo && 5&&
17 18
H¡$cmeo d¥f^ñ` {Zd¥©{V‘hr drañ` nmdmnwao, H$ë`mUH$ Omo J^© g‘` na, OÝ‘ g‘` VrWªH$a Ho$,
Månm`m§ dgwnyÁ` gp‚mZnVo: gå‘oXe¡co@h©Vm‘²& Xrjm kmZ ‘hm H$ë`mUH$, gwa Za ny{OV nX {OZHo$&
eofmUm‘{n MmoO©`ÝV {eIao Zo‘rída - ñ`mh©Vmo, Xodm| Ûmam ‘moj g‘` H$s, nyOm {dñ‘`H$mar hmo,
{Zdm©UmdZ`: à{gÕ {d^dm: Hw$d©ÝVw Vo ‘§Jc§&& 6&& nm±Mm| H$ë`mUH$ lr {OZ Ho$, h‘H$mo ‘§JcH$mar hmo && 8 &&

AîQ>mnX go G$f^Xod Or, ‘hmdra nmdmnwa go, BËW§ lr-{OZ-‘§JcmîQ>H${‘X§ gm¡^m½`-gånËH$a§,


{JaZmar go Zo{‘à^w Or, dmgwnyÁ` Månmnwa go& H$ë`mUofw ‘hmoËgdofw gw{Y`g² VrWªH$amUm‘wf:&
eof ~rg VrWªH$a lrOr, {J[a gå‘oX {dhmar hmo, `o ûm¥ÊdpÝV nR>pÝV V¡íM gwOZ¡ Y©‘m©W© H$m‘mpÝdVm,
‘moj^y{‘`m± Mm¡~rgm| H$s, h‘H$mo ‘§JcH$mar hmo && 6 && cú‘raml`Vo ì`nm`-a{hVm {Zdm©U cú‘ra{n&& 9&&

gnm} hmacVm ^dË`{gcVm gËnwîn Xm‘m`Vo, Bg àH$ma gm¡^m½` àXm`r, ‘§Jc AîQ>H$ Omo n‹T>Vm,
gånÚoV agm`Z§ {df‘{n àrqV {dYÎmo [anw:& H$ë`mUH$ nyOm {dYmZ Ho$, Adga na ^r h¡ n‹T>Vm&
Xodm `mpÝV de§ àgÞ - ‘Zg:, qH$ dm ~hþ ~«y‘ho, Aé à^mV ‘| gwZVm ^r Omo, Y‘© AW© H$m‘mpÝdV hmo,
Y‘m©Xod Z^mo@{n df©{V ZJ¡: Hw$d©ÝVw Vo ‘§Jc§&& 7&& ‘mojnwar H$mo J‘Z H$ao dh, g~H$mo ‘§JcH$mar hmo && 9 &&

gn© hma ~Z Om`o ‘mcm, A{g {df A‘¥V ~ZVm, && B{V lr ‘§JcmîQ>H$ ñVmo̧ g‘mᑲ&&
eÌw {‘Ì gm ào‘r ~ZVm, Xod ñd`§ de h¡ hmoVm&
~hþV H$h| Š`m aËZ d¥pîQ> ^r, Z^ go {ZV gwIH$mar hmo, {ZJ«©ÝWmo{ZaVmË‘gm¡»`-{Zc`mo, ‘wŠË`mVwañVmaH$g²&
O¡Z Y‘© H$m h¡ à^md dh, h‘H$mo ‘§JcH$mar hmo && 7 && VrWm}ÕmaH$! drVH$m‘H$chmo, {dkmo@{n JmoajH$:&&
gÝ‘mJª ö{X empÝVVmo Z`{V `mo, ^ì`m§íM ‘wpŠV{l`o&
`mo J^m©dVamoËgdmo ^JdVm§ OÝ‘m{^foH$moËgdmo, {dÚmgmJa nyÁ`nmX H$‘c§, g¨ñWmß` g¨nyO`o&&
`mo OmV: n[a{ZîH«$‘oU {d^dmo `: Ho$dckmZ^mH²$&
`: H¡$dë`nwa - àdoe - ‘{h‘m gånm{XV: ñd{J©{^:,
H$ë`mUm{Z M Vm{Z n§M gVV§ Hw$d©ÝVw Vo ‘§Jc§&& 8&&

19 20
{dYmZ àmaå^ H$ aZo hoVw ‘ÝÌmoƒma {d{Y {X½~ÝYZ
( nyd© {Xem ‘| gagm|/nwîn H$m jonU )
Oc ew{Õ D$± h«m§ U‘mo A[ah§VmU§ h«m§ nyd© {Xem g‘mJVmZ² {d¿ZmZ² {Zdma` {Zdma`
D$± h«m§ h«t h«y± h«m¢ h«: Z‘mo@h©Vo ^JdVo lr‘Vo nÙ ‘hmnÙ {VqJÀN> Ho$g[a ‘m§ EVmZ² gdm©Z² aj aj ñdmhm&
nwÊS>arH$ ‘hmnwÊS>arH$ J§Jm {gÝYw amo{hÐmo-{hVmñ`m h[aÕ[aH$mÝVm grVm
grVmoXm Zmar ZaH$mÝVm gwdU©Hy$cm ê$ß`Hy$cm aŠVm aŠVmoXm ( Am¾o` {Xem ‘| gagm|/nwîn H$m jonU )
jramå^mo{Z{Y ewÕ Oc§ gwdU© KQ>§ àjm{cV n[any[aV§ ZdaËZ J§YmjV D$± h«t U‘mo {gÕmU§ h«t Am¾o` {Xem g‘mJVmZ² {d¿ZmZ² {Zdma` {Zdma`
nwînm{M©V ‘‘moXH§$ n{ḑ Hw$é Hw$é ç ç Ãm¢ Ãm¢ d§ d§ ‘§ ‘§ h§ h§ j§ j§ c§ c§ ‘m§ EVmZ² gdm©Z² aj aj ñdmhm&
n§ n§ Ðm§ Ðm§ Ðt Ðt h§ g: ñdmhm&
( X{jU {Xem ‘| gagm|/nwîn H$m jonU )
hñV àjmcZ D$± h«y± U‘mo AmB[a`mU§ h«y± X{jU {Xem g‘mJVmZ² {d¿ZmZ² {Zdma` {Zdma`
D$± h«t AgwOa gwOa ^d ñdmhm hñV àjmcZ§ H$amo{‘& ‘m§ EVmZ² gdm©Z² aj aj ñdmhm&

A‘¥V ñZmZ ( Z¡G$V {Xem ‘| gagm|/nwîn H$m jonU )


( A§Owcr ‘| Oc coH$a eara na {N>‹S>Ho$ ) D$± h«m¢ U‘mo CdÁPm`mU§ h«m¢ Z¡G$V {Xem g‘mJVmZ² {d¿ZmZ² {Zdma`
D$± h«t A‘¥Vo A‘¥VmoX²^do A‘¥Vdf©{U A‘¥V§ òmd` òmd` g¨ g¨ Šbt Šbt {Zdma` ‘m§ EVmZ² gdm©Z² aj aj ñdmhm&
ãcy§ ãcy§ Ðm§ Ðm§ Ðt Ðt Ðmd` Ðmd` g¨ h§ Âdt údt h§ g: ñdmhm&
( npíM‘ {Xem ‘| gagm|/nwîn H$m jonU )
{VcH$ ‘ÝÌ D$± h«: U‘mo cmoE gìd gmhÿU§ h«: npíM‘ {Xem g‘mJVmZ² {d¿ZmZ² {Zdma`
( Zd {VcH$ H$a| ) {eIm ‘ñVH$ J«rdm, öX`, XmoZm| ^wOm`|, nrR>, H$mZ, {Zdma` ‘m§ EVmZ² gdm©Z² aj aj ñdmhm&
Zm{^, hmW
D$± h«m§ h«t h«y± h«m¢ h«: A {g Am C gm Z‘: (‘‘/`O‘mZñ`) gdmªJew{Õ hoVd: ( dm`ìd {Xem ‘| gagm|/nwîn H$m jonU )
Zd {VcH§$ H$amoå`h‘²& D$± h«m§ U‘mo A[ah§VmU§ h«m§ dm`ìd {Xem g‘mJVmZ² {d¿ZmZ² {Zdma`
{Zdma` ‘m§ EVmZ² gdm©Z² aj aj ñdmhm&

21 22
( CÎma {Xem ‘| gagm|/nwîn H$m jonU ) ajm ‘ÝÌ
D$± h«t U‘mo {gÕmU§ h«t CÎma {Xem g‘mJVmZ² {d¿ZmZ² {Zdma` {Zdma` ‘m§ (‘§Ì n‹T>H$a g^r nmÌm| na gagm|/nwîn H$m jonU H$a| 3 ~ma) D$± h«y± jy§ ’$Q²>
EVmZ² gdm©Z² aj aj ñdmhm& {H$[a{Q> {H$[a{Q> KmV` KmV` na {d¿ZmZ² ñ’$moQ>` ñ’$moQ>` ghò IÊS>mZ²
Hw$é Hw$é na‘wÐm§ {N>ÝX {N>ÝX na‘ÝÌmZ² {^ÝX {^ÝX jm§ j: dm: dm: h«y± ’$Q²>
( EoemZ {Xem ‘| gagm|/nwîn H$m jonU ) ñdmhm&
D$± h«y± U‘mo AmB[a`mU§ h«y± EoemZ {Xem g‘mJVmZ² {d¿ZmZ² {Zdma` {Zdma`
‘m§ EVmZ² gdm©Z² aj aj ñdmhm& empÝV ‘ÝÌ
(‘§Ì n‹T>H$a g^r nmÌm| na gagm|/nwîn H$m jonU H$a| 7 ~ma)
(AYmo-{Xem ‘| gagm|/nwîn H$m jonU ) D$± Z‘mo@h©Vo ^JdVo àjrUXmofm` {Xì`VoOmo ‘yV©`o Z‘: lr empÝVZmWm`
D$± h«m¢ U‘mo CdÁPm`mU§ h«m¢ AYmo-{Xem {Xem g‘mJVmZ² {d¿ZmZ² {Zdma` empÝVH$am` gd©{d¿Z àUmeZm` gd©amoJmn‘¥Ë`w {dZmeZm` gd© naH¥$V
{Zdma` ‘m§ EVmZ² gdm©Z² aj aj ñdmhm& jwÐmonÐd {dZmeZm` gd© jm‘ S>m‘a {dZmeZm` gdm©[aîQ> empÝV H$am` D$±
h«m§ h«t hÿ± h«m¢ h«: A {g Am C gm Z‘: ‘m§ gd© empÝV§ Hw$é Hw$é VwpîQ>§ nwpîQ>§ M Hw$é
(D$Üd©-{Xem ‘| gagm|/nwîn H$m jonU ) Hw$é ñdmhm&
D$± h«: U‘mo cmoE gìd gmhÿU§ h«: D$Üd©-{Xem g‘mJVmZ² {d¿ZmZ² {Zdma`
{Zdma` ‘m§ EVmZ² gdm©Z² aj aj ñdmhm& nmÌ A§J ew{Õ
( g^r nmÌ Oc go ew{Õ H$a| )
(gd©-{Xem ‘| gagm|/nwîn H$m jonU ) D$± h«m§ h«t hÿ± h«m¢ h«: Z‘mo@h©Vo lr‘Vo n{dÌVa OcoZ nmÌ ewqÕ H$amo{‘ ñdmhm&
D$± h«m§ h«t h«y§ h«m¢ h«: U‘mo A[ah§VmU§ h«m§ h«t h«y§ h«m¢ h«: gd©- {Xem g‘mJVmZ²
^y{‘ ew{Õ ‘ÝÌ
{d¿ZmZ² {Zdma` {Zdma` ‘m§ EVmZ² gdm©Z² aj aj ñdmhm&
( Oc go ^y{‘ ew{Õ H$aZm )
D$± h«t Z‘: gd©km` gd©cmoH$ZmWm` Y‘© VrW©ZmWm` lr empÝVZmWm`
ajm gyÌ ‘ÝÌ
na‘ n{dÌoä`: ewÕoä`: Z‘: n{dÌ OcoZ ^y{‘ ewqÕ H$amo{‘ ñdmhm&
( g^r nmÌm| Ho$ Xm{hZo hmW na ajm gyÌ ~m§Yo )
D$± Z‘mo@h©Vo gdª aj aj h«y± ’$Q²> ñdmhm&
ajm gyÌ ‘ÝÌ
( XmhrZo hmW ‘| ajm gyÌ ~m±YZm )
D$± Z‘mo@h©Vo gdª aj aj h«y± ’$Q²> ñdmhm&

23 24
‘§Jc H$ce d AÝ` H$cem| ‘| gwnmar Am{X aIZo H$m ‘ÝÌ Mmam| H$moZm| na H$ce ñWmnZm H$m ‘ÝÌ
( g^r H$cem| ‘| gwnmar hëXr gagm| Am{X aI| ) ( ‘m§S>Zm Ho$ Mmam| H$moZm| na H$ce ñWmnZm H$a| )
D$± h«t A {g Am C gm Z‘: ‘§Jc H$ceo nw§Jm{X ’$cm{Z à^¥{V dñVy{Z D$± AmÚmZm‘mÚo Oå~yÛrno ‘oamoX©{jU ^mJo ^aV joÌo Am`©IÊSo> ^maV Xoeo
à{jnm{‘{V ñdmhm& ............ àXoeo .......... ZmpåZ ZJao ............ {XJå~a {OZ ‘pÝXao
...................... Adgao .......... dra {Zdm©U g¨dËgao ‘mgmZm‘wÎm‘o ‘mgo
‘§Jc H$ce d AÝ` H$cem| Ho$ D$na lr’$c aIZo H$m ‘ÝÌ ........... ‘mgo ............ njo ................ {VWm¡ ........ dmgao ...................
( ‘§Jc H$ce na lr’$c aI| ) {dYmZ/n§MH$ë`mUH$ ‘hmoËgd Adgao .......... H$m`©ñ` {Z{d©¿Z
D$± jm§ jt jy§ j| j¢ jm| jm¢ j: Z‘mo@hVo ^JdVo lr‘Vo gd© aj-aj h«y± ’$Q²> g‘mßË`Wª, ‘ÊS>n ^y{‘ ewÕ`Wª, nmÌ ewÕ`Wª, emÝË`Wª nwÊ`mh-
ñdmhm& dmMZmWª, ZdaËZ J§Y nwînmjVm{X ~rOnyam{X emo{^V§ lr .............
`O‘mZñ` hñVmä`m§ MVw: H$moUofw MVw: H$ce ñWmnZ‘² H$amoå`h‘²& Âdt
‘§Jc H$ce ñWmnZm ‘ÝÌ údt h§ g: ‘§Jc§ ^dVw ñdmhm& D$± h«t ñdñË`o nwÊ` Hw$å^§ ñWmn`m{‘ ñdmhm&
(CÎma nyd© (B©emZ) {Xem Ho$ H$moZo ‘| ‘§Jc H$ce ñWm{nV H$a|)
D$± lr‘V² Ah©V² na‘oídamon{XîQ> {eîQ>oîQ> X`m‘yc Y‘© à^mdH$ `îQ> `mOH$ ‘§Jc XrnH$ ñWmnZm H$m ‘ÝÌ
à^¥{V ^ì` OZmZm§ gÕY© lr ~cm`w Amamo½` Eíd`© A{^d¥{Õ añVw& lr ( nyd© X{jU {Xem ‘| ‘§Jc XrnH$ ñWmnZm H$a| )
‘p‚mZemgZo ^JdVmo ‘h{V ‘hmdra dÕ©‘mZ VrWªH$añ` Y‘© VrW} lr é{Ma Xr{áH$a§ ew^ XrnH§$ gH$c cmoH$ gwImH$a ‘w‚dc‘²&
‘ycg¨Ko Hw$ÝX Hw$ÝXmåZm`o ‘Ü`cmoHo$ Oå~yÛrno gwXe©Z ‘¡amo X©{jU ^mJo ^aV {V{‘a Omcha§ àH$a§ gXm, {H$c Yam{‘ gw‘§JcH$‘² ‘wXm&&
joÌo Am`© IÊSo> ^maV Xoeo ............ àXoeo ............. ZmpåZ ZJao {d{dY D$± h«t AkmZ {V{‘a ha§ XrnH§$ ñWmn`m{‘{V ñdmhm&
Ac§H$ma ‘pÊS>V `k ‘ÊS>no hþÊS>md-g{n©Ur H$mco Xw:I§ ZmpåZ n§M‘ H$mc
`wJo àdÎm©‘mZo................dra {Zdm©U g¨dËgao ‘mgmoÎm‘ ‘mgo ..........‘mgo {dZm`H$ `ÝÌ ñWmnZm
.......... njo .............{VWm¡ .............. dmgao {OZ à{V‘m`m: g{ÞYm¡ ‘Ü`o VoO: VV: ñ`mX² ~c`‘WYZw: g¨»`H$moð>ofw n§M,
{XJå~a O¡ZmMm`© empÝV dra {ed kmZ {dÚmgmJa naånam`m§ ‘w{Z Am{`©H$m nyÁ`mÝg¨ñWmß` d¥Îmo VV Cn[aVZo, ÛmXemå^moéhm{U&
lmdH$ lm{dH$m{X MVw{d©Y g¨K g{ÞYm¡ {dYmZ {Z{d©¿Z g‘mßË`Wª VÌ ñ`w‘ªJcmÝ`wÎmw‘ eaU nXmZ², n§M nyO`m‘afuZ, Y‘© à»`m{V ^O:
{H«$`m ewÕ`Wª emÝË`Wª nwÊ`mh-dmMZmWª ZdaËZ J§Y nwînmjVm{X ~rOnya {Ì^wdZn{VZm, doð>`oX§ Hw$emT²>`‘²&&
emo{^V‘² ewÕ àmgwH$ Oc n[any[aV ‘§Jc Hw$å^§ ‘ÊS>nmJ«o ñdñË`¡ ñWmnZ§ D$± h«t ñZnZ nrR>o {dZm`H$ `Ý̧ ñWmn`m{‘&
H$amo{‘ P§ údt h§ g: ñdmhm&

25 26
`ÝÌm{^foH$ ‘ÝÌ (àmV:H$mcrZ Xod dÝXZm ‘| nyd© AmMm`m}§ Ho$ AZwH«$‘ go g‘ñV H$‘m}§ Ho$ j`
ñZmËdm ew^må~Ya: H¥$V`ËZ`moJmV² Ho$ {cE ^md nyOm, ñVdZ, dÝXZm g{hV lr n§M ‘hmJwé ^pŠV H$m ‘¢
`Ý̧ {Zdoí` ew{MnrR> dao@{^qfMoV²& H$m`moËgJ© H$aVm hÿ±& )
D$± ^y^©wd: ñd[ah ‘§Jc `ÝÌ ‘oVV² (EH$ H$m`moËgJ© AWm©V² Zm¡ ~ma U‘moH$ma ‘§Ì H$m Omn H$a|& )
{d¿Zm¡K-dmaH$-‘h§ n[afoM`m{‘&&
D$± ^y^w©d: ñd[ah {d¿Zm¡K-dmaH§$ `Ý̧ d`§ n[aqfM`m‘:& A{^foH$ à{Vkm
`m: H¥${Ì‘mg² V{XVam: à{V‘m {OZñ`,
-{Z`‘- g¨ñZmn`pÝV nwéhÿV-‘wIm-X`ñVm:&
AmO Ho$ {bE gá ì`gZ, am{Ì ^moOZ Ed§ A^ú` H$m Ë`mJ, ~«÷M`© d gX²^md-cpãY-g‘`m{X-{Z{‘Îm `moJmV²,
AîQ>‘ycJwU H$m nmcZ& VÌ¡d-‘w‚dc-{Y`m Hw$gw‘§ {jnm{‘&& 2&&

A{^foH$ {d{Y OÝ‘moËgdm{X g‘`ofw `Xr` H$s{V©,


(AmMm`© lr ‘mKZpÝX Or H¥$V) goÝÐm: gwamá ‘Xdm aUJm: ñVwdpÝV&
( {hÝXr AZwdmX - ‘w{Z lr àUå`gmJa Or ) Vñ`mJ«Vmo {OZnVo: na`m {dewÕ`m,
nwînmO§qc ‘c` OmV ‘wnm{jno@h‘²&& 3&&
lr‘Z²-ZVm-‘a-{eañVQ>-aËZ-XrpßV-
Vmo`md-^m{g-MaUmå~wO-`w½‘-‘re‘²& H¥${Ì‘ AH¥${Ì‘ {OZ à{V‘m, {OZda H$s h¢ Ohm± H$ht,
Ah©ÝV-‘wÞV-nX-àX-‘m{^-Zå`, ‘w»` BÝÐ go CZH$s hmoVr, {ZVà{V hr A{^foH$ {d{Y&
VÝ‘y{V©-fyÚ-X{^foH$-{dqY-H$[aî`o&& 1&& Ahmo na‘ gm¡^m½` h‘mam, H$mc cpãY de go Am`m,
nwînm§O{c jonU H$aZo H$mo, {OZda {ZH$Q> Mcm Am`m&& 2.3&&
{ZË` Z‘« gwa {ga ‘wHw$Q>m| H$s, aËZ Xr{á go Xr{nV h¡§, nwînm§Oqc {jnm{‘&
{OZHo$ MaU H$‘c Oc O¡go, Vac àH$m{eV ny{OV h¢&
lrH$ma coIZ
{ednX Xm`r A[ahÝVm| H$mo, `mX H$ê$± {OZê$n dê$±,
lrnrR> Šc¥áo {deXmj Vm¡K¡:, lràñVao nyU©-eem§H$-H$ëno&
CZH$s hr {OZ à{V‘mAm| H$m ‘§Jc lr A{^foH$ H$ê$±&& 1&& lrdV©Ho$ MÝÐ-‘gr{V dmVmª, gË`mn`ÝVt {l`‘m {cIm{‘&& 4&&

27 28
VrZ OJV² ‘| nmdZ nd©V, Omo gw‘oé h¢ emídV h¢, Mm‘a Xn©U AmgZ H$cem, Pmar ‘§Jc Ðì` aho,
CgHo$ nmÊSw>H$ dZ ‘| XoImo, aIr {ecm ^r nmÊSw>H$ h¡& ÜdOm drOZm VWm N>Ì ^r, AmgZ AmJo emo^ aho&
AjV gmo dh e{e g‘ emo^o, {OZda H$maU lr`wV Omo, O`dÝVm| {OZXod gXm hr, O`-O`H$ma H$amo Ca Yma&
Cg na lr {cIH$a Ho$ ‘Z ‘|, H$ê$± à{Vkm {d{Y `wV hmo&& 4&& qghmgZ na Amn nYmamo, nmn H$‘© H$m H$‘ hmo ^ma&& 6&&
D$± h«t lrH$ma coIZ§ H$amo{‘& D$± h«t lr Y‘© VrWm©{XZmW ^Jd{Þh nmÊSw>H$ {ecm nrR>o qghmgZo {Vð>
{Vð>&
nrR> ñWmnZm
H$ZH$m{X {Z^§ H$‘«§, nmdZ§ nwÊ` H$maU‘²& H$ce ñWmnZm
ñWmn`m{‘ na§ nrR>§, {OZ-ñZnZm` ^{º$V:&& 5&& lrVrW© H¥$ËñZ-nZ-d`©, {dYm¡ gwaoÝÐ:,
jrampãY-dm[a{^-anya`-XwX²K Hw$å^mZ²&
ñdU© aOV CÎm‘ YmVw H$m, Omo nmdZ qghmgZ h¡, `m±ñVm-Ñem-{Zd {d^mì` `Wm h©Ur`mZ² ,
AYa {damOo lr{OZ {’$a ^r, Zm‘ Yao qghmgZ h¡& g¨ñWmn`o Hw$gw‘-MÝXZ-^y{f-VmJ«mZ²&& 7&&
drVamJ gd©k {OZoída, Wmn ahm Cg AmgZ no,
lr {OZda à{V‘m Or H$mo ‘¢, cmD$§Jm {ga AmgZ no&&5&& emV Hw$å^r` Hw$å^m¡KmZ², jramãYog² Vmo` ny[aVmZ²&
D$± h«t lrnrR> ñWmnZ§ H$amo{‘& ñWmn`m{‘ {OZ ñZmZ, MÝXZm{X gw M{M©VmZ²&& 8&&

A{^foH$ hoVw à{V‘m ñWmnZm lr {OZ Ho$ OÝ‘m{^foH$ H$s, {d{Y hþB© Omo Xodm| go,
^¥§Jma-Mm‘a-gwXn©U-nrR>-Hw$å^, d¡gr hr à{V‘m{^foH$ {d{Y, d¡^d ^pŠV ^mdm| go&
Vmc-ÜdOm-Vn-{ZdmaH$-^y{fVmJ«o& ñdU© H$ce ‘| jramoX{Y H$m, àmgwH$ Oc coH$a Am`m,
dY©ñd-ZÝX O`-nmR> nXm-dcr{^:, MÝXZ Ho$ga Hw$gw‘ {d^y{fV, Mma H$ce ‘| ^a cm`m&&7.8&&
qghmgZo {OZ ^dÝV-‘h§ l`m{‘& D$± h«t Ahª MVw: H$moUofw MVw: H$ce ñWmnZ§ H$amo{‘&
d¥f^m{X gwdramÝVmZ² OÝ‘mVm¡ {OîUw M{M©VmZ²&
ñWmn`må`-{^foH$m` ^ŠË`m nrR>o ‘hmoËgd‘²&& 6&& A¿`©
AmZÝX-{Z^©a-gwa-à‘Xm{X-JmZ¡,
dm©{XÌ-nya-O`-eãX-H$c-àeñV¡:&&

29 30
CÒr`-‘mZ-OJVrn{V H$s{V© ‘oZm§, ~¥hX² empÝVYmam
nrR>ñWct dgw-{dYmM©Z-`mo„gm{‘&& 9&&
D$± Z‘: {gÕoä`:, D$± Z‘: {gÕoä`:, D$± Z‘: {gÕoä`:, lr
AmZpÝXV hmo gwa IMar ^r d{ZVm H$aVt ‘§JcJmZ, drVamJm` Z‘: lr {OZemgZm¶ Z‘: lr AZoH$mÝV Y‘m©¶ Z‘:& A[ah§Vm
dm{XÌm| O`-O` Vmcm| go, g~ H$aVo {OZda gå‘mZ& ‘§Jb§ ^dVw {gÕm ‘§Jb§ ^dVw gmhþ ‘§Jb§ ^dVw Amh©VY‘m} ‘§Jb§ ^dVw&
nwÊ`’$cm A[ahÝVm H$s `h, nwÊ` H$s{V© H$m ‘hmà^md, D$± Z‘mo@h©Vo ^JdVo lr‘Vo lr(‘§{Xa Ho$ ‘ybZm¶H$ ^JdmZ H$m
dgw-{d{Y A¿`© g‘{n©V {OZda, ~Zm aho nyOZ H$m ^md&& 9&& Zm‘) F$f^ZmW VrWªH$am¶ g‘deaU emo{^Vm¶, ÛmXeJU-
D$± h«t ñZnZnrR> pñWVm` {OZm` A¿`ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& n[adopîQ>Vm¶, na‘m¡Xm[aH$ eara n{dÌm¶, AZÝV MVwîQ>¶ g{hVm¶,
A{^foH$ ewÕkmZ MoVZm¶, F${f-Am{¶©H$m-lmdH$-lm{dH$m à‘wI MVw: g§KmongJ©
H$‘©-à~ÝY-{ZJS¡>-a{n hrZ-Vmá§, ham¶ lr empÝVZmWm¶ Km{VH$‘© a{hVm¶, AKm{VH$‘© a{hVm¶,
kmËdm{n ^{º$-deV: na‘m{X-Xod‘²& AndmX^¶§ Anha-Anha, AH$mb‘¥Ë¶w§ Anha-Anha,A{VH$m‘§
Ëdm§ ñdr`-H$ë‘f-JUmoÝ‘W-Zm` Xod& Anha-Ahna, H«$moYm{XH$fm¶§ Anha-Anha Ap½Zdm¶w^¶§ Anha-
ewÕmoXH¡$-a{^-Z`m{‘ ‘hm-{^foH$‘²&& 10&& Anha, Xod‘Zwî¶ {V¶©H²$ H¥$VmongJª Anha-Anha, àH¥${VH$mongJª
Anha-Anha, gd©XþîQ> ^¶§ Anha-Anha, gd©H«y$a amoJ§ Anha-Anha,
H$‘© ~ÝY go a{hV Amn hmo, na‘ ewÕ ~mha ^rVa, gd©eyb amoJ§ Anha-Anha, gd© Hw$îR>amoJ§ Anha-Anha, gd©newamoJ§
OmZ ahm hÿ± {’$a ^r à^wda, ^pŠV ^md go hmoH$a Va& Anha-Anha, gd©d¥jnwînamoJ§ Anha-Anha, ^yH$ån^¶§ Anha-
AnZo ‘Z H$m H$mcwf YmoZo, Amá Xod H$m ÝhdZ H$ê$±, Anha, A{Vd¥pîQ>^¶§ Anha-Anha, AZmd¥pîQ>^¶§ Anha-Anha,
^md ew{Õ go ewÕ CXH$ go, {ZO-Ca {OZda N>{d Yê$±&& 10&& gd©Xþ{^©j^¶§ Anha-Anha, gdm}Xa‘ñVH$ ì¶mqY Anha-Anha,
D$± h«t lt Šbt E| Ahª d§ ‘§ h§ h§ g¨ g¨ V§ V§ n§ n§ d§ d§ h§ h§ g¨ g¨ V§ V§ n§ n§ P§ P§ jt gdmªJì¶mqY Anha-Anha, ì¶ÝVam{X~mYm§ Anha-Anha, gd©gmVm
jt údt údt Ðm§ Ðm§ Ðt Ðt Ðmd` Ðmd` Z‘mo@h©Vo ^JdVo lr‘Vo n{dÌ-Va- doXZr¶§ Anha-Anha, gd©H$‘©amoJ Anha-Anha&
OcoZ {OZ-‘{^foM-`m‘r{V ñdmhm& ho nmíd©-VrWª ZmW& gd}fm§ (empÝVYmamH$Vm© H$m Zm‘) empÝV¨ Hw$é
VrWm}Îm‘ ^d¡ Zua¡:, jra dm[a{Y ê$nH¡$:& Hw$é, gd©OZmZmZÝXZ§ Hw$é Hw$é, gd© ^ì¶mZÝXZ§ Hw$é H$é, gd©
ñZn`m{‘ gwOÝ‘mámZ² , {OZmZ² gdm©W© {g{Õ XmZ²&& 11&& JmoHw$bmZÝXZ§ Hw$é Hw$é, gd© bmoH$mZÝXZ§ Hw$é H$é& lr dY©‘mZ ^JdZ² !
D$± h«t lt d¥f^m{X dramÝVmZ² OcoZ ñZn`m‘r{V ñdmhm& gd}fm§ñdpñVañVw, H$ë¶mU‘ñVw, O¶moñVw, XrKm©¶wañVw, drad§ed¥{ÕañVw,
Eoíd¶m©{^d¥{ÕañVw&

31 32
› õt lr {gÕ na‘opîR>Zo lrF$f^-A{OV-MÝÐà^- gånyOH$mZm§ à{V-nmcH$mZm§, `VrÝÐ gm‘mÝ` Vnmo YZmZm‘²&
dmgw n y Á ¶-em§ { VZmW-‘w { Zgw d « V ZmW-Zo { ‘ZmW-nmíd© Z mW - Xoeñ` amîQ´ñ` nwañ`amk:, H$amoVw empÝV§ ^JdmZ² {OZoÝÐ:&&
dY©‘mZñdm{‘Zo MVw:fpîQ>F${Õ g‘pÝdV‘wZ¶o Ah©V²{gÕmMm¶m}nmܶm¶-
gmYw-{OZY‘©-{OZmJ‘-{OZM¡Ë¶ {OZM¡Ë¶mb¶ ZdXodVmä¶mo Z‘:& -**--
› õt lt ³br§ E| Ahª A{g Am Cgm AZmhV {dÚm¶¡ U‘mo Aah§VmU§
õm¢ gd© {d¿Z§ empÝV¨ {OZemgZ à^mdZm§ Hw$é-Hw$é ñdmhm& A{^foH$ níMmV² A¿`©
› õt lt ³br§ E| Ahª A{g Am Cgm AZmhV {dÚm¶¡ U‘mo Aah§VmU§ nmZr`-MÝXZ-gXjV-nwîn-nw§O,
õm¢ gd© {d¿Z§ empÝV¨ {OZemgZ à^mdZm§ Hw$é-Hw$é ñdmhm& Z¡doÚ-XrnH$-gwYyn-’$c-~«OoZ&
› õt lt ³br§ E| Ahª A{g Am Cgm AZmhV {dÚm¶¡ U‘mo Aah§VmU§ H$‘m©îQ>H$-H«$WZ-dra-‘ZÝV-eqº$,
õm¢ gd© {d¿Z§ empÝV¨ {OZemgZ à^mdZm§ Hw$é-Hw$é ñdmhm& gånyO`m{‘ ‘hgm ‘hgm§ {ZYmZ‘²&& 12&&
› õt lt ³br§ E| Ahª A{g Am Cgm AZmhV {dÚm¶¡ U‘mo Aah§VmU§
õm¢ gd© {d¿Z§ empÝV¨ {OZemgZ à^mdZm§ Hw$é-Hw$é ñdmhm& Oc MÝXZ AjV nwînm| H$m, Méda Xrn Yyn ’$c co,
› õt lt ³br§ E| Ahª A{g Am Cgm AZmhV {dÚm¶¡ U‘mo Aah§VmU§ AmR>m| H$m BH$ A¿`© ~ZmH$a, {OZda gå‘wI H$a-H$a co&
õm¢ gd© {d¿Z§ empÝV¨ {OZemgZ à^mdZm§ Hw$é-Hw$é ñdmhm& AîQ> H$‘© go a{hV ~Zy± ‘¢, Am¡a ~Zy± Vw‘ g‘ ^JdmZ²,
› õt lt ³br§ E| Ahª A{g Am Cgm AZmhV {dÚm¶¡ U‘mo Aah§VmU§ `hr ^md go A¿`© M‹T>mVm, erK« {‘co {OZJwU H$s ImZ&& 12&&
õm¢ gd© {d¿Z§ empÝV¨ {OZemgZ à^mdZm§ Hw$é-Hw$é ñdmhm& D$± h«t A{^foH$mÝVo d¥f^m{X ‘hmdramÝVoä`mo A¿`ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
› õt lt ³br§ E| Ahª A{g Am Cgm AZmhV {dÚm¶¡ U‘mo Aah§VmU§
õm¢ gd© {d¿Z§ empÝV¨ {OZemgZ à^mdZm§ Hw$é-Hw$é ñdmhm&
› õt lt ³br§ E| Ahª A{g Am Cgm AZmhV {dÚm¶¡ U‘mo Aah§VmU§ {OZ{~å~ n[a‘mO©Z
õm¢ gd© {d¿Z§ empÝV¨ {OZemgZ à^mdZm§ Hw$é-Hw$é ñdmhm& ho VrW©nm {ZO `emo Ydcr H¥$Vmem:,
› õt lt ³br§ E| Ahª A{g Am Cgm AZmhV {dÚm¶¡ U‘mo Aah§VmU§ {gÕm¡f YmíM ^d-Xw:I ‘hm-JXmZm‘²&
õm¢ gd© {d¿Z§ empÝV¨ {OZemgZ à^mdZm§ Hw$é-Hw$é ñdmhm& gX² ^ì` ö‚m{ZV n§H$ H$~ÝY H$ënm,
`y`§ {OZm: gVV empÝVH$am ^dÝVw &&13&&

33 34
ZËdm ‘whþ-{Z©O-H$a¡-a‘¥Vmon-‘o`¡: , YÝ` hþAm ‘¢ AmO {OZoída, H$aHo$ nmdZ lr A{^foH$,
ñdÀN>¡-{O©ZoÝÐ Vd MÝÐ H$am dXmV¡:& EH$ hOma AmR> Zm‘m| go, CƒmaU H$aVm g{deof&
ewÕm§-ewHo$Z {d‘coZ {ZVmÝV-aå`o, ‘Z dM VZ H$s ew{Õ g¨^mco, AR> {d{Y nyOm H$aZo AmO,
Xoho pñWVmZ² Oc-H$UmZ² n[a‘mO©`m{‘&& 14&& qghmgZ na nwZ: AmnH$mo, g¨ñWm{nV H$aVm {OZamO&& 15&&
Xmohm D$± h«t lr qghmgZ nrR>o {OZ-{~å~§ ñWmn`m{‘&
{OZ {~å~m| H$m dñÌ go, n[a‘mO©Z AmZÝX&
H$m¡Z H$h gHo$ Yam na, {H$VZm nwÊ` à~ÝY&& {OZ{~å~ ñWmnZm H$m A¿`©
{OZ à{V‘m {OZ gmaIr, H$amo {ZË` Vw‘ Ü`mZ, Oc J§YmjV¡: nwîn¡í, Mé Xrn gw YynH¡$:&
hþAm hmoEJm Bgr go, AmV‘ H$m H$ë`mU&& 13.14&& ’$c¡ a©K¡ {O©Z ‘M}O², OÝ‘ Xw:Im nhmZ`o&& 16&&
D$± h«t A‘cm§ ewHo$Z {OZ-{~å~§ n[a‘mO©Z§ H$amo{‘& Xmohm
Oc MÝXZ AjV VWm nwîn Mé Am¡ Xrn&
A{^foH$ ñVw{V Yyn ’$cm| Ho$ A¿`© go, {OZ MaUm| Ho$ g‘rn && 16&&
h‘Zo à^wOr Ho$ MaU nImao&& Q>oH$ && D$± h«t lr nrR> pñWV {OZm` Z‘: A¿`ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&

OZ‘ OZ‘ Ho$ g¨{MV nmVH$, VËjU hr {Zadmao&& h‘Zo..... {OZ JÝYmoXH$ YmaU H$aZm
àmgwH$ Oc Ho$ H$ce lr{OZ, à{V‘m D$na T>mao&& h‘Zo..... ZËdm narË` {ZO ZoÌ ccmQ> `moíM&
drVamJ Aah§V Xod Ho$, Jy±Oo O` O`H$mao&& h‘Zo..... ì`mVw jUoZ haVm, XK g¨M`§ ‘o &&
MaUmå~wO ñne© H$aV hr, N>m`o hf© Anmao&& h‘Zo..... ewÕmoXH§$ {OZnVo Vd nmX `moJmX²&
nmdZ VZ ‘Z Z`Z ^`o g~, Xya ^`o A±{Y`mao&& h‘Zo..... ^y`mX² ^dm Vnha§, K¥V ‘mXaoU && 17&&

nwZ: {OZ{~å~ `WmñWmZ {damO‘mZ H$aZm ‘wpŠV lr d{ZVm H$amoXH$ {‘X§, nwÊ`mL²> Hw$amoËnmXH§$&
ñZmZ§ {dYm` ^dVmo@îQ>, ghò ZmåZm- ZmJoÝÐ {ÌXeoÝÐ MH«$ nXdr, amÁ`m{^fo H$moXH$‘²&&
‘wƒmaUoZ ‘Zgmo dMgmo {dew{Õ‘²& gå`½kmZ M[aÌ Xe©Z cVm, g¨d¥{Õ gånmXH§$&
{OK¥jw-[apîQ>-{‘Z Vo@îQ> V`t {dYmVw §, H$s{V© lr O` gmYH§$ Vd {OZ, ñZmZñ` JÝYmoXH$‘²&& 18&&
qghmgZo {d{Y dXÌ {Zdoe`m{‘&& 15&&

35 36
Xmohm Y‘m©‘¥V Ca Oc{Y gm|, kmZ^mZw Vw‘ ê$n&
A{V gwJpÝYV {OZ Xoh go, g¨ñn{e©V Oc OmZ& Vw‘ao MaU-gamoO H$mo, ZmdV {Vhþ±-OJ-^yn&& 5&&
{OZ J§YmoXH$ {ga Yê$±, YÝ` ~Zm {XZ-‘mZ&& 17.18&& ‘¢ dÝXm¢ {OZXod H$mo, H$a A{V {Z‘©c ^md&
D$± h«t lr {OZ JÝYmoXH§$ ñd ZoÌ ccmQ>o Yma`m{‘& H$‘©-~ÝY Ho$ N>oXZo, Am¡a Z H$Nw> Cnmd&& 6&&
^{dOZ H$mo ^d-Hy$n V¢, Vw‘ hr H$m‹T>Zhma&
B‘o ZoÌo OmVo, gwH¥$V Oc {gŠVo g’${cVo& XrZ-X`mc AZmWn{V, AmV‘ JwU ^ÊS>ma&& 7&&
‘‘oX§ ‘mZwî`§, H¥${V OZJUm Xo`‘ ^dV²&& {MXmZÝX {Z‘©c {H$`mo, Ymo` H$‘©-aO ‘¡c&
‘Xr`mX² ^„mQ>m Xew^Va H$‘m©Q>Z ‘^yV²& gac H$ar `m OJV ‘|, ^{dOZ H$mo {ed-J¡c&& 8&&
gXoÑH²$ nwÊ`mh ‘©‘, ^dVw Vo nyOZ {dYm¡&& 19&& Vw‘ nX-n§H$O nyOV¢ , {d¿Z-amoJ Q>a Om`&
nwînm§Oqc {jnm{‘& eÌw {‘ÌVm H$mo Ya¢, {df {Za{dfVm Wm`&& 9&&
MH«$s IJYa BÝÐ nX, {‘c¢ AmnV¢ Amn&
--**-- AZwH«$‘ H$[a {ednX ch¢, Zo‘ gH$c h{Z nmn&& 10&&
Vw‘ {~Z ‘¢ ì`mHw$c ^`mo, O¡go Oc{~Z ‘rZ&
( {ZË` {Z`‘ nyOZ àmaå^ ) OÝ‘ Oam ‘oar hamo, H$amo ‘mo{h ñdmYrZ&& 11&&
{dZ` nmR> n{VV ~hþV nmdZ {H$`o, {JZVr H$m¡Z H$aod&
(VO©- ‘oao ga na aI Xmo Jwéda, AnZo `o XmoZm| hmW....) A§OZ go Vmao Hw$Yr, O` O` O` {OZXod&& 12&&
WH$s Zmd ^dX{Y {df¢, Vw‘ à^w nma H$ao`&
Bh {d{Y R>m‹S>mo hmo` Ho$, àW‘ n‹T>o Omo nmR>& Iod{Q>`m Vw‘ hmo à^w, O` O` O` {OZXod&& 13&&
YÝ` {OZoída Xod Vw‘, Zmeo H$‘© Ow AmR>&& 1&& amJ g{hV OJ ‘| ê$ë`mo, {‘co gamJr Xod&
AZÝV MVwîQ>` Ho$ YZr, Vw‘ hr hmo {gaVmO& drVamJ ^|Q²>`mo A~¢, ‘oQ>mo amJ Hw$Q>od&& 14&&
‘w{º$dYw Ho$ H§$V Vw‘, VrZ ^wdZ Ho$ amO&& 2&& {H$V {ZJmoX {H$V ZmaH$s, {H$V {V`ªM AkmZ&
{Vhþ± OJ H$s nr‹S>m haZ, ^dX{Y emofUhma& AmO YÝ` ‘mZwf ^`mo, nm`mo {OZda WmZ&& 15&&
km`H$ hmo Vw‘ {díd Ho$, {edgwI Ho$ H$aVma&& 3&& Vw‘H$mo nyO¢ gwan{V, A{hn{V Zan{V Xod&
YÝ` ^m½` ‘oamo ^`mo, H$aZ c½`mo Vw‘ god&& 16&&
haVm AK A§{Y`ma Ho$, H$aVm Y‘©-àH$me&
AeaU Ho$ Vw‘ eaU hmo , {ZamYma AmYma&
{WaVm-nX XmVma hmo, YaVm {ZOJwU amg&& 4&& ‘¢ Sy>~V ^d {gÝYw ‘|, Iod cJmAmo nma&& 17&&
37 38
BÝÐm{XH$ JUn{V WHo$, H$a {dZVr ^JdmZ²& nyOm nr{R>H$m
AnZmo {daX {Zhm[aH¢$, H$sOo Amn g‘mZ&&18&& D$± O` O` O`& Z‘mo@ñVw Z‘mo@ñVw Z‘mo@ñVw& U‘mo A[ah§VmU§, U‘mo
Vwåhar ZoH$ gwÑpîQ> V¢, OJ CVaV h¡ nma & {gÕmU§, U‘mo AmB[a`mU§, U‘mo CdÁPm`mU§, U‘mo cmoE gìdgmhÿU§&&
hm hm Sy>ã`mo OmV hm|, ZoH$ {Zhma {ZH$ma&& 19&& D$± h«t AZm{X ‘yc ‘ÝÌoä`mo Z‘:& ( nwînm§Oqc {jnm{‘ )
Omo ‘¢ H$hhÿ± Am¡a gmo, Vmo Z {‘Q>¢ CaPma&
‘oar Vmo Vmogm| ~Zr, `mV¢ H$am¢ nwH$ma&& 20&& ‘§Jc, CÎm‘, eaU nmR>
dÝXm| nm±Mm| na‘Jwé, gwaJwé d§XV Omg& MÎmm[a ‘§Jc§, A[ahÝV ‘§Jc§, {gÕ ‘§Jc§, gmhÿ ‘§Jc§, Ho$d{c nÊUÎmmo Yå‘mo
{dKZhaZ ‘§JcH$aZ, nyaZ na‘ àH$me&& 21&& ‘§Jc§&
Mm¡~rgm| {OZnX Z‘m|, Z‘m| emaXm ‘m`& MÎmm[a cmoJwÎm‘m, A[ahÝV cmoJwÎm‘m, {gÕ cmoJwÎm‘m, gmhÿ cmoJwÎm‘m, Ho$d{c
{ed‘J gmYH$ gmYw Z{‘, aÀ`m| nmR> gwIXm`&& 22&& nÊUÎmmo Yå‘mo cmoJwÎm‘m&
MÎmm[a gaU§ nìd‚mm{‘, A[ahÝV gaU§ nìd‚mm{‘, {gÕ gaU§ nìd‚mm{‘,
‘§Jc nmR> gmhÿ gaU§ nìd‚mm{‘, Ho$d{c nÊUÎmmo Y呧 gaU§ nìd‚mm{‘&
‘§Jc ‘y{V© na‘ nX, n§M Yamo {ZV Ü`mZ& D$± Z‘mo@h©Vo ñdmhm & ( nwînm§Oqc {jnm{‘ )
hamo A‘§Jc {díd H$m, ‘§Jc‘` ^JdmZ²&& 23&&
‘§Jc {OZda nX Z‘m|, ‘§Jc Aah§V Xod& An{dÌ: n{dÌmo dm, gwpñWVmo Xw:pñWVmo@{n dm&
‘§JcH$mar {gÕnX, gmo dÝXm| ñd`‘od&& 24&& Ü`m`oËn§M-Z‘ñH$ma§, gd©-nmn¡: à‘wÀ`Vo&& 1&&
‘§Jc AmMmaO ‘w{Z, ‘§Jc Jwé CdPm`& An{dÌ: n{dÌmo dm, gdm©dñWm§ JVmo@{n dm&
gd© gmYw ‘§Jc H$amo, dÝXm| ‘Z-dM-H$m`&& 25&& `: ñ‘aoËna‘mË‘mZ§, g ~mømä`ÝVao ew{M:&& 2&&
‘§Jc gañdVr ‘mV H$m, ‘§Jc {OZda Y‘©& Anam{OV-‘ÝÌmo@`§ gd©-{d¿Z {dZmeZ:&
‘§Jc‘` ‘§JcH$aU, hamo AgmVm H$‘©&& 26&& ‘§Jcofw M gd}fw , àW‘§ ‘§Jc§ ‘V:&& 3&&
`m {d{Y ‘§Jc H$aZV|, OJ ‘| ‘§Jc hmoV& Egmo n§M U‘mo`mamo, gìd-nmdßn-UmgUmo&
‘§Jc "ZmWyam‘" `h, ^dgmJa Ñ‹T> nmoV&& 27&& ‘§JcmU§ M gìdoqg, nT>‘§ hdB© ‘§Jc‘²&& 4&&
AW² nm¡dm©{•H$ (‘Ü`m{•H$-Amnam{•H$) Xod dÝXZm`m§ nydm©Mm`m© - Ahª-{‘Ë`ja§ ~«÷, dmMH§$ na‘o{ð>Z:&
ZwH«$‘oU gH$c H$‘©-j`mWª, ^mdnyOm dÝXZmñVd, g‘oV§ lr n§M ‘hmJwé {gÕ MH«$ñ` g×rO§, gd©V: àU‘må`h§&& 5&&
^{º$ H$m`moËgJª H$amoå`h‘² & VmdH$m`§ nmdH$呧 Xwƒ[a`§ dmoñgam{‘& H$‘m©îQ>H$-{d{Z‘w©ŠV§, ‘moj cú‘r {ZHo$VZ§&
(Zm¡ ~ma U‘moH$ma ‘§Ì H$m Omn H$a| Ed§ AmHw$cVm Z H$a|) gå`ŠËdm{X JwUmonoV§, {gÕMH«$‘² Z‘må`h§&& 6&&
39 40
{d¿Zm¡Km: àc`§ `mpÝV, em{H$Zr-^yV-nÞJm:& D$± h«t lr C‘mñdm‘r Or H¥$V VÎdmW© gyÌoä¶mo AZ¿`© nX àmá`o
{df§ {Z{d©fVm§ `m{V, ñVy`‘mZo {OZoídao&& 7&& A¿`ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
( nwînm§Oqc {jnm{‘ )
g‘ñV ñVmoÌ A¿`©
n§MH$ë`mUH$ A¿`© CXH$ M§XZ V§Xwc nwînH¡$e², Mé gwXrn gwYyn ’$cm¿`© H¡$:&
CXH$ M§XZ V§Xwc nwînH¡$e², Mé gwXrn gwYyn ’$cm¿`© H¡$:& Ydc ‘§Jc JmZ admHw$co, {OZJ¥ho {OZñVmoÌ ‘h§ `Oo&&
Ydc ‘§Jc JmZ admHw$co, {OZ J¥ho {OZ H$ë`mUH$ ‘h§ `Oo&& D$± h«t lr H$ë¶mU ‘§{Xa ñVmoÌ, ^º$m‘a ñVmoÌ, dY©‘mZ ñVmoÌ Ed§
D$± h«t lr ^JdVmo J^© OÝ‘ Vn kmZ {Zdm©U n§MH$ë`mUHo$ä`mo g‘ñV {OZñVmo̧ AZ¿`© nX àmá`o A¿`ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
AZ¿`© nX àmá`o A¿`ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
nyOm à{Vkm nmR>
n§Mna‘oð>r A¿`© (VO©- ^º$m‘a ñVmoÌ ...........)
CXH$ M§XZ V§Xwc nwînH¡$e², Mé gwXrn gwYyn ’$cm¿`© H¡$:& lr‘p‚mZoÝÐ-‘{^d§Ú OJV²-Ì`oe§,
Ydc ‘§Jc JmZ admHw$co, {OZJ¥ho {OZ BîQ>(ZmW) ‘h§ `Oo&& ñ`mÛmX²-Zm`H$-‘ZÝV-MVwîQ>-`mh©‘²&
D$± h«t lr n§Mna‘o{ð>ä`mo AZ¿`© nX àmá`o A¿`ª {Zd©nm‘r{V lr ‘ycg¨K gwÑem§ gwH¥$V¡H$ hoVw: ,
ñdmhm& O¡ZoÝÐ `k {d{Yaof ‘`m@ä`Ym{`&& 1&&
(AmJo àË`oH$ ñdpñV CƒmaU Ho$ gmW nwîn jonU H$a| )
{OZghòZm‘ A¿`© ñdpñV {ÌcmoH$-Jwado {OZ-nw§Jdm`,
CXH$ M§XZ V§Xwc nwînH¡$e², Mé gwXrn gwYyn ’$cm¿`© H¡$:& ñdpñV ñd^md-‘{h‘moX`-gwpñWVm`&
Ydc ‘§Jc JmZ admHw$co, {OZJ¥ho {OZZm‘ ‘h§ `Oo&& ñdpñV àH$me ghOmop‚m©V-ÑL²‘`m`,
D$± h«t lr ^Jdp‚mZ AîQ>moÎma ghò Zm‘oä`mo AZ¿`© nX àmá`o ñdpñV àgÞ-c{cVmX²-^wV-d¡^dm`&& 2&&
A¿`ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& ñdñË`wM² N>c-{Û‘c-~moY-gwYm-ßbdm`,
ñdpñV ñd^md-na^md-{d^mgH$m`&
VÎdmW©gyÌ Or A¿`© ñdpñV {ÌcmoH$-{dVV¡H$-{MXwX² J‘m`,
CXH$ M§XZ V§Xwc nwînH¡$e², Mé gwXrn gwYyn ’$cm¿`© H¡$:& ñdpñV {ÌH$mc-gH$cm`V-{dñV¥Vm`&& 3&&
Ydc ‘§Jc JmZ admHw$co, {OZJ¥ho {OZgyÌ ‘h§ `Oo&& Ðì`ñ` ew{Õ-‘{YJå`-`WmZwê$n§,
^mdñ` ew{Õ-‘{YH$m‘{Y-J§VwH$m‘:&
41 42
Amc§~Zm{Z {d{dYmÝ`-dcåã` dëJZ², na‘{f© ñdpñV ‘§Jc-nmR>
^yVmW©-`k-nwéfñ` H$amo{‘ `k‘²&& 4&& ( AmJo àË`oH$ ñdpñV CƒmaU Ho$ gmW nwîn jonU H$a| )
Ah©ËnwamU-nwéfmoÎm‘-nmdZm{Z, {ZË`m-àH§$nmX²-^wV Ho$dcm¡Km:, ñ’w$aÝ‘Z: n`©` ewÕ ~moYm:&
dñVyZ² `ZyZ ‘pIcmÝ` `‘oH$ Ed& {Xì`md{YkmZ ~c à~moYm:, ñdpñV {H«$`mgw: na‘f©`mo Z:&& 1&&
Apñ‘Äm²ÁdcX² {d‘c-Ho$dc-~moY-d•m¡, H$moð>ñW YmÝ`mon-‘‘oH$ ~rO§, g¨{^Þ g¨lmoV¥ nXmZwgm[a&
nwÊ`§ g‘J« ‘h ‘oH$ ‘Zm Owhmo{‘&& 5&& MVw{d©Y§ ~w{Õ~c§ XYmZm:, ñdpñV {H«$`mgw: na‘f©`mo Z:&& 2&&
D$± h«t {d{Y`k à{VkmZm` {OZ à{V‘mJ«o n[anwînm§Oqc {jnm{‘& g¨ñne©Z§ g¨ldU§ M Xyam, XmñdmX-ZK«mU {dcmoH$Zm{Z&
{Xì`mZ² ‘{VkmZ ~cmÛ hÝV:, ñdpñV {H«$`mgw: na‘f©`mo Z:&& 3&&
ñdpñV ‘§Jc-nmR> àkm àYmZm: l‘Um: g‘¥Õm:, àË`oH$ ~wÕm: Xegd© nyd£:&
( AmJo àË`oH$ ñdpñV CƒmaU Ho$ gmW nwîn jonU H$a| ) àdm{XZmo@îQ>m§J {Z{‘Îm {dkm:, ñdpñV {H«$`mgw: na‘f©`mo Z:&& 4&&
lrd¥f^mo Z: ñdpñV, ñdpñV lrA{OV:& O§KmZc loUr ’$cm§~w V§Vw, àgyZ ~rOm§Hw$a Mma Umh²dm:&
lrgå^d: ñdpñV, ñdpñV lrA{^ZÝXZ:& Z^m|@JU ñd¡a {dhm[aUíM, ñdpñV {H«$`mgw: na‘f©`mo Z:&& 5&&
lrgw‘{V: ñdpñV, ñdpñV lrnX²‘à^:& A{UpåZ Xjm Hw$ecm ‘{hpåZ, c{KpåZ eŠVm: Ø{VZmo J[apåU&
lrgwnmíd©: ñdpñV, ñdpñV lrMÝÐà^:& ‘Zmo dnw dm©½~{cZíM {ZË`§, ñdpñV {H«$`mgw: na‘f©`mo Z:&& 6&&
lrnwînXÝV: ñdpñV, ñdpñV lrerVc:& gH$m‘ ê${nËd d{eËd ‘¡í`§, àmH$må` ‘ÝV{Õ© ‘Wm{á‘mám:&
lrlo`mZ² ñdpñV, ñdpñV lrdmgwnyÁ`:& VWm@àVrKmV JwU àYmZm:, ñdpñV {H«$`mgw: na‘f©`mo Z:&& 7&&
lr{d‘c: ñdpñV, ñdpñV lrAZÝV:& Xr᧠M V᧠M VWm ‘hmoJ«§, Kmoa§ Vnmo Kmoa nam H«$‘ñWm:&
lrY‘©: ñdpñV, ñdpñV lrempÝV:& ~«÷m na§ Kmoa JwUmí Ma§V:, ñdpñV {H«$`mgw: na‘f©`mo Z:&& 8&&
lrHw$ÝWw: ñdpñV, ñdpñV lrAaZmW:& Am‘f© gdm£fY`g² VWmer,{d©fm {dfm ÑpîQ> {dfm {dfmíM&
lr‘{„: ñdpñV, ñdpñV lr‘w{Zgwd«V:& gpI„ {dS²>O„ ‘cm¡fYrem:, ñdpñV {H«$`mgw: na‘f©`mo Z:&& 9&&
lrZ{‘: ñdpñV, ñdpñV lrZo{‘ZmW:& jra§ òd§Vmo@Ì K¥V§ òd§Vmo, ‘Yw òd§Vmo @ß` ‘¥V§ òd§V:&
lrnmíd©: ñdpñV, ñdpñV lrdÕ©‘mZ:& AjrU g¨dmg ‘hmZ gmíM, ñdpñV {H«$`mgw: na‘f©`mo Z:&& 10&&
&& nwînm§Oqc {jnm{‘ &&
&& B{V na‘{f© ñdpñV ‘§Jc {dYmZ§ n[anwînm§Oqc {jnm{‘&&

43 44
{dYmZ ‘ÊS> b

t ³bt
³b

³b
³b
õt

t
³b
³bt

t
t ³bt
³b

45
lr dY©‘mZ {OZ nyOZ AjV g‘ h¡ Ydb AIpÊS>V ‘oam kmZ ñd^md KZm
(‘w{Zlr àUå¶gmJa {da{MV) AV: AmnHo$ MaUZ A{n©V AjV H$aZo ^md ~Zm&&3&&
ñWmnZm › öt lt dragÝ‘{V dY©‘mZm{Vdra ‘hmdra n§MZm‘Yo¶m¶
ho à^w Voao MaU H$‘b H$s, nyOm H$aZo ‘¢ Am¶m dY©‘mZ {OZoÝÐm¶..
g§ñWm{nV H$aHo$ {ZO {MV ‘| AmO ~hþV ‘¢ hfm©¶m&
AmˆmZZ H$aVm hÿ± ñdm{‘Z² ApÝV‘ VrWªH$a ‘hmdra {d{dY-{d{dY nwînm| Ho$ ag‘¶ BÌ gwJÝY bJm¶o h¢
{VîR>-{VîR> ‘‘ öX¶ {damOmo gÝ‘{V dY©‘mZ A{Vdra& Zmgm go ‘Z gy§K-gy§KH$a H$m‘ {d^md ~‹T>m¶o h¢&
› öt lr dragÝ‘{V dY©‘mZm{Vdra ‘hmdra n§MZm‘Yo¶! Bgr dmgZm Ho$ H$maU go XoI gH$m Zm Voam ê$n
dY©‘mZ {OZ AÌ .. nwîn gwJpÝYV A{n©V H$aVm ‘wPo {XIo ‘‘ AmË‘ ñdê$n&&4&&
› öt lt dragÝ‘{V dY©‘mZm{Vdra ‘hmdra n§MZm‘Yo¶m¶
Ob Vmo VZ H$s ew{Õ H$aVm VZ H$s V¥fm {‘Q>mVm h¡ dY©‘mZ {OZoÝÐm¶..
^p³V H$m Ob ~ho öX¶ Vmo ‘Z H$s empÝV ~‹T>mVm h¡&
hmo {dewÕ ‘oam ‘Z ^JdZ ‘Z H$s V¥îUm emÝV H$amo agZm B{Ýж H$s bmobwnVm O‹S> ‘| amJ ~‹T>mVr h¡
¶h {dewÕ àmgwH$ Ob {Z‘©b A{n©V H$aVm Vmn hamo&&1&& {‘îQ> BîQ> 춧OZ A{V ImH$a VZ H$m ‘‘V OJmVr h¡&
› öt lt dragÝ‘{V dY©‘mZm{Vdra ‘hmdra n§MZm‘Yo¶m¶ ‘¢ MoVZ hmoH$a ^r ^JdZ² H$aVm O‹S> go amJ ahm
dY©‘mZ {OZoÝÐm¶.. Mmé-Mmé Mé MaU M‹T>mH$a MoVZ A~ Hw$N> OmJ ahm&&5&&
› öt lt dragÝ‘{V dY©‘mZm{Vdra ‘hmdra n§MZm‘Yo¶m¶
~mø dñVw H$mo XoI OJV ‘| CgH$mo nmZo H$s BÀN>m dY©‘mZ {OZoÝÐm¶..
‘Z H$m bmo^ ~‹T>mVr à{Vnb AmO {‘br gå¶H²$ {ejm&
bmo^ H$fm¶ {‘Q>mZo ^JdZ ‘Z erVbVm nm OmZo VZKQ> nZKQ> J¥hKQ> KQ>-KQ> ^Q>H$-^Q>H$ ‘¢Zo XoIm
MaUZ MÝXZ bo H$a Am¶m Vd nX aO erVb nmZo &&2&& ganQ>-ganQ> Xm¡‹S>-Xm¡‹S> H$a M‘H$ OJV {dÚwV aoIm&
› öt lt dragÝ‘{V dY©‘mZm{Vdra ‘hmdra n§MZm‘Yo¶m¶ Xm¡‹S> {‘Q>o AkmZ‘¶r ¶h {ZO KQ> XrnH$ Á¶mo{V Obo
dY©‘mZ {OZoÝÐm¶.. V~ MaUZ O‹S> XrnH$ ~mVr Ho$db Á¶mo[V àH$me {‘bo&&6&&
› öt lt dragÝ‘{V dY©‘mZm{Vdra ‘hmdra n§MZm‘Yo¶m¶
IÊS>-IÊS> h¡ kmZ h‘mam ko¶m| Ho$ AmH$f©U go dY©‘mZ {OZoÝÐm¶..
H$‘© AmdaU ‘¡bm H$aVm amJ-Ûof ñne©Z go&
46 47
H$^r Obm h¡ H$^r Jbm h¡ am|Xm Hy$Q>m H$Q>m {‘Q>m lr dY©‘mZ ñVmoÌ
BZ AZÝV OÝ‘m| ‘| ^JdZ² VZ g§J AmV‘ Iy~ {nQ>m&
amJ Ûof go H$‘©~ÝY {’$a H$‘© ’$bm| go Xoh {‘br àW‘ db¶ nyOm
AîQ> H$‘© Ho$ ~ÝY ObmZo Yyn M‹T>mVm ~mo{Y {‘br&&7&& àW‘ db¶ H$moîR>mon[a nwînmÄOqb {jnm{‘&
› öt lt dragÝ‘{V dY©‘mZm{Vdra ‘hmdra n§MZm‘Yo¶m¶
dY©‘mZ {OZoÝÐm¶.. 1. AÑí¶ H$mo {XImZo dmbr ñVw{V
lr dY©‘mZ {OZXod nXma{dÝX -
¶h hmo Om¶ dh hmo Om¶o AJ{UV OÝ‘m| ‘| nhbo `w½‘-pñWVm§Jw{cZIm§ew-g‘yh^m{g&
Bgr H$m‘Zm go MaUZ ‘| Iy~ M‹T>m¶o ag ’$b bo& àÚmoVVo@pIc-gwaoÝÐ{H$arQ>-H$mo{Q>:
A{dZída ’$b H$^r Z Mmhm nyOZ H$m ’$b ^r Zída ^ŠË`m "àUå`' {OZXod-nX§ ñVdr{‘&&1
{H$ÝVw AmO ’$b Vd nX A{n©V H$a Mmhÿ± ’$b A{dZída&&8&& dY©‘mZ {OZXod `wJcnX, cmcH$‘c go emo{^V h¢
› öt lt dragÝ‘{V dY©‘mZm{Vdra ‘hmdra n§MZm‘Yo¶m¶ {OZHo$ A§Jwcr H$s ZI Am^m, go g~H$m ‘Z ‘mo{hV h¢&
dY©‘mZ {OZoÝÐm¶.. Xodm| Ho$ ‘wHw$Q>m| H$s ‘{U`m§, ZI Am^m ‘| M‘H$ aht
CZ MaUm| H$s ^pŠV go ‘‘, ‘{V Ww{V H$aZo ‘Mc ahr&&1&&
³¶m nmD±$ ³¶m ImoD±$ à^wda g‘P Zht AmVm ‘wPH$mo › öt gdm©{Ve¶ g‘pÝdV MaU H$‘bm¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ lr
BpÝж gwI ‘Z H$s BÀN>mE± nmJbnZ bJVt IwX H$mo& dY©‘mZ-‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
Ob MÝXZ AjV nwînm| H$mo Mé XrnH$ YynZ ’$b bo AW© - lr dY©‘mZ {OZoÝÐ Xod Ho$ XmoZm| MaU H$‘bm| ‘| pñWV A§Jw{b¶m| Ho$
[‘{lV H$aHo$ AK© M‹T>mVm Vd nX nmD±$ ‘wp³V {‘bo§&&9&& ZIm| H$s {H$aUm| Ho$ g‘yh H$s Am^m ‘| XodoÝÐm| Ho$ ‘wHw$Q>m| Ho$ {eIa àH$m{eV
› öt lt dragÝ‘{V dY©‘mZm{Vdra ‘hmdra n§MZm‘Yo¶m¶ hmoVo h¢& CZ {OZXod Ho$ MaUm| ‘| ^p³V go àUm‘ H$aHo$ ‘¢ ñVw{V H$aVm hÿ±&
dY©‘mZ {OZoÝÐm¶.. F${Õ - › öt U‘mo Amo{h~w{Õ {OUmU§&
‘§Ì - › öt lr§ ³br§ E| Ahª AÑí¶ dñVw àmßV¶o dram¶ Z‘:&&

2. {MÎm EH$mJ« H$aZo dmbr ñVw{V


Zmh§H¥$Vo@h{‘{V ZmÌ M‘ËH¥$Vo@{n,
~wÕo: àH$f©deVmo Z M XrZVmo@h‘²&

48 49
lrdraXod-JwU-n`©`-MoVZm`m§ AW©-CÀM Hw$b ‘| CËnÞ hmoZm, gwI Ho$ gmYZ hmoZm, gwÝXa Xoh hmoZm,
g¨crZ - ‘mZg - de: ñVw{V‘mVZmo{‘&&2&& gm¡^m½¶ hmoZm, Iy~ YZ hmoZm, BZ g~H$mo ‘¢ ‘moj ‘mJ© Ho$ ¶mo½¶ àeñV nwʶ
Zht Ah§H¥$V hmoH$a Ho$ ‘¢, Zht M‘ËH¥$V hmoH$a Ho$ H$m ’$b V~ VH$ Zht ‘mZVm hÿ± O~ VH$ {H$ ^p³V H$aZo Ho$ {bE ‘Z ‘| à¶mg
~wÕr H$s CËH$Q>Vm go Zm, Zht XrZVm ‘Z aI Ho$& Z hmod|&
dra à^y H$s JwU-n`m©`m|, go `wV {ZV MoVZVm ‘| F${Õ - › öt U‘mo Ho$dbUmU {OUmU§&
crZ hþAm h¡ ‘oam ‘Z `h, AV: g¨ñVdZ H$aVm ‘¢&&2&& ‘§Ì - › öt lt ³bt E| Ahª nwʶ’$bàXm¶ dram¶ Z‘:&&
› öt ewÕ JwUn¶m©¶M¡Vݶm¶ ³bt ‘hm~rOmja g[hVm¶ lr dY©‘mZ
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& 4. ~w{Õ-H$bm-{dH$m{gZr ñVw{V
AW© - ¶h ñVw{V ‘¢ Z Ah§H$ma go H$a ahm hÿ±, Z ¶hm± {H$gr àH$ma go M‘ËH¥$V
Vñ‘mXh§ {edXgmYZgmYZm`
hmoZo na H$a ahm hÿ±, Z hr ~w{Õ H$s àH$f©Vm Ho$ H$maU H$a ahm hÿ± Am¡a Z XrZ
^ŠVoadí` - H$aUm` g‘wÚVmo@pñ‘&
hmoZo go H$a ahm hÿ±, {H$ÝVw lr dra ^JdmZ Ho$ JwU n¶m©¶m| go g{hV MoVZm ‘|
Zmo {MÝV`m{‘ {ZO-~w{Õ-H$cm-ñdepŠV§
‘oam ‘Z brZ h¡ Bg{bE ñVw{V H$aVm hÿ±&
VwH²$ {ZñÌnmo ^d{V ‘mV[a dm g‘jo&&4&&
F${Õ - › ör§ U‘mo ‘UnÁO¶ {OUmU§ &
Bgr{cE A~ ‘moj àXm`r, gmYZ H$mo ‘¢ gmY ahm
‘§Ì - › öt lt ³bt E| Ahª {MÎm¡H$mJ«H$aUm¶ dram¶ Z‘:&&
‘¢ Adí` ^pŠV H$aZo H$mo, A~ ‘Z go V¡`ma hþAm&
‘wP‘| ~wÕr N>ÝX H$cm dm, eŠVr h¡ `m Zht nVm
3. CËH¥$îQ> nwʶ ’$b àXm¶r ñVw{V
‘m± g‘j Á`m| ~mcH$ H$aVm, VO c‚mm ‘¢ H$ê$± H$Wm&&4&&
Cƒ¡: Hw$c-à^dVm gwIgmYZm{Z
› öt ~w{Õ H$bmË‘ep³V dY©Zm¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ-
gm¡ÝX`©-Xoh-gw^J-Ð{dU-à^yV‘²&
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
‘Ý`o Z ‘moj-nW-nwÊ`’$c§ àeñV§
`mdÝZ ^pŠVH$aUm` ‘Z: à`mg:&&3&& AW© - Bg{bE ‘moj XoZo dmbo gmYZ H$mo gmYZo Ho$ {bE ‘¢ ^p³V Adí¶ H$aZo
Cƒ Hw$cm| ‘| n¡Xm hmoZm, gwI gmYZ g~ nm coZm& Ho$ {bE CÚV hmoVm hÿ±& ‘¢ Eogm H$aZo ‘| AnZr ~w{Õ, H$bm Am¡a AmË‘ep³V Ho$
gwÝXa Xoh ^m½` ^r CÎm‘, YZ d¡^d ^r nm coZm& ~mao ‘| {dMma Zht H$é±Jm O¡go {H$ {eew ‘m± Ho$ gm‘Zo {Zb©ÁO hmoH$a {dZm
‘moj ‘mJ© Ho$ cm`H$ `o g~, nwÊ` ’$cm| H$mo Zm ‘mZy± {dMmao MoîQ>m H$aVm ahVm h¡&
^pŠV H$aZ H$m ‘Z `{X hmoVm, nwÊ` ’$c ahm ‘¢ OmZy±&&3&& F${Õ - › öt U‘mo H$moÅ>~w{Õ {OUmU§&
› öt bm¡{H$H$mbm¡{H$H$ nwʶ’$bàXm¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ lr ‘§Ì - › öt lt ³bt E| Ahª ~w{ÕH$bmË‘ ep³VdY©Zm¶ dram¶ Z‘:&&
dY©‘mZ-‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
50 51
5. bú‘r àmpßV ñVw{V Omo CËnÝZ hþAm {OZ Hw$c ‘|, drad§e H$m dh h¡ nyV
gm‘m{`Ho$ lwV{dMmaU-nmR>H$mco dra à^w H$mo N>mo‹S> AÝ` H$mo, ‘mZ ahm Š`m| Vy ao ^yV&
`: gÝ‘qV ñ‘a{V {ZË`aqV XYmZ:& gyaO H$m ’¡$cm Zqh {XIVm, YaVr na Mhþ± Amoa àH$me
Vñ`¡d hñVJV-nwÊ` - g‘ñV-cú‘t OÝ‘ g‘` go A§Y ~Zo doo, `m {’$a C„ÿ gm Am^mg&&6&&
X¥îQ‰>m Z H$mo@{n Hw$éVo@Ì ~wYñVW¡d&&5&& › öt drad§emoËn{ÎmH$am¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ-‘hmdra-
gm‘m{`H$ ‘| {ZV {MÝVZ ‘|, emñÌnmR> Ho$ jU ‘| ^r {OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
Omo gÝ‘{V H$mo `mX H$a ahm, {ZË` öX` a{V Ya Ho$ hr& AW©-Omo, {OZoÝÐ ^JdmZ Ho$ Hw$b ‘| CËnÞ hþAm h¡, dh hr dra ^JdmZ² H$m
gH$c nwÊ` H$s cú‘r CgHo$, hmW ñd`§ Am OmVr h¡ d§eO h¡ AWm©V² CgHo$ Hw$b XodVm ^JdmZ ‘hmdra hr h¢ {H$ÝVw Omo dra ^JdmZ
Eogm cI {’$a {H$g kmZr H$mo, à^w ^pŠV Zm ^mVr h¡?&&5&& H$mo N>mo‹S>H$a Aݶ Hw$bXodVm Am{X H$mo ‘mZVm h¡, dh àmUr gy¶© Ho$ àMÊS>
› öt hñVJV bú‘rH$am¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ- àH$me H$mo àmßV H$aHo$ ‘mZmo OÝ‘OmV AÝYm ~Zm {’$aVm h¡ ¶m {’$a Cëby H$s
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& Vah gy¶© Ho$ àH$me ‘| Cgo Hw$N> {XIVm Zht h¡&
AW©-gm‘m{¶H$ ‘|, emñÌ {MÝVZ ‘|, nmR> H$aVo g‘¶ Omo Ord gÝ‘{V F${Õ - › öt U‘mo nmXmUwgmarU§ {OUmU§&
^JdmZ² ‘| amJ aIH$a CZH$mo ¶mX H$aVm h¡, CgHo$ hr hmW ‘| nwʶ H$m g‘ñV ‘§Ì - › öt lt ³bt E| Ahª drad§e {OZHw$b d¥{ÕH$am¶ dram¶ Z‘:&&
d¡^d ahVm h¡& ¶h XoIH$a ^r Bg g§gma ‘| Eogm H$m¡Z ~w{Õ‘mZ hmoJm Omo
gÝ‘{V ^JdmZ² H$m Cgr àH$ma hr ñ‘aU Z H$ao? 7. BpÀN>V ’$b XoZo dmbr ñVw{V
F${Õ - › öt U‘mo ~rO~w{Õ {OUmU§& amJm{XXmof-`wV-‘mZg-XodVmZm§
‘§Ì - › öt lt ³bt E| Ahª hñVJV ^JdV² bú‘rH$am¶ dram¶ godm {H$‘ß`{Ve`§ Z XXm{V H$ñ`&
Z‘:&& godm§ H$amoVw {OZH$ënVamo: gX¡d
godm {H$‘ën’$cXm@ß`’$cm@{n Vñ`&&7&&
6. d§ed¥{ÕH$a ñVw{V amJ Ûof go g{hV aho Omo, Eogo Xodmo§ H$s godm
gyVo M `mo {OZHw$co g {h drad§emo Š`m A{Ve` ’$c Xo gH$Vr h¡, godm {edgwI H$s ‘odm&
dra§ {dhm` ‘ZwVo@Ý`Hw$cm{YXod‘²& lr{OZda h¢ H$ënd¥j g‘, CZH$s godm gXm H$amo
AmcmoH$‘mß` OJVrh ado: àMÊS§> H$ënd¥j H$s godm ^r Š`m, Aën’$cm `m {Zî’$c hmo?&&7&&
OmË`ÝYdX² ^«‘{V dm {H$c H$m¡{eH$: g:&&6&& › öt H$ënd¥jg‘’$bàXm¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ-
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
52 53
AW© - amJ Am{X Xmof go ¶w³V ‘Z dmbo XodVmAm| H$s godm (^p³V) {H$gr H$mo db¶ AK©
H$^r ^r CËH¥$îQ>, A{Ve¶H$mar ’$b Zht XoVr h¡& gX¡d {OZoÝÐ ^JdmZ² ê$nr {dÚmpãY-gy[a-nX-nL²>H$O-gm¡a^m{b-
H$ënd¥j H$s godm H$amo& ³¶m H$^r H$ënd¥j H$s godm ^r {~Zm ’$b dmbr ¶m {eî¶-àUå¶-‘w{ZZm {OZXod ^³Ë¶m&
{Zî’$b hþB© h¡ ? AWm©V² Zht hþB© h¡& lr dY©‘mZ-{OZ-g§ñVdZ§ ì¶Ym{¶
F${Õ - › öt U‘mo g§{^ÊUgmoXmamU§ {OUmU§& Vñ¶m{X‘o@Ì db¶o@M©Z¶moëbgm{‘&
‘§Ì - › öt lt ³bt E| Ahª ‘Zmodm§{N>V ’$b àXm¶ dram¶ Z‘:&& › õt AîQ>Xb H$‘bm{YnV¶o lr dY©‘mZ {OZoÝÐm¶ A¿¶ª
{Zd©nm‘r{V ñdmhm
8. gd© A{ZîQ> J«h {ZdmaH$ ñVw{V
`o ì`ÝVam{Xgwa-^mdZ-Xod-d¥ÝXm: {ÛVr¶ db¶ nyOm
H¥$Ëdm Vw `ñ` Z‘Z§ gwI‘mßZwdpÝV& {ÛVr¶ db¶ H$moîR>mon[a nwînmÄOqb {jnm{‘&
Xodm{Y-Xod-ew^-Zm‘-n{dÌ-‘ÝÌmo 9. H$mbgnm©{X ¶moJ {ZdmaH$ ñVw{V
ì`mhÝË`{ZîQ>‘pIc§ {H$‘w {dñ‘`pÝV&&8&&
AmñVm§ gwXw:f‘-H$cm-H${cH$mc-H$mcñ
^dZdm{g ì`ÝVa Xodmo Ho$, gwa g‘yh go dpÝXV h¢ ËdÝZm‘-Xe©-‘ZZ§ à{V‘mß`c§ ñ`mV²&
{OZda Ho$ MaUm| ‘| PwH$ do, gwI nmVo AmZpÝXV h¢& hñV§JVo JéS>-‘ÝÌ-{dYmZ-{gÕo:
Xodm| Ho$ ^r Xod à^y H$m Zm‘, ‘ÝÌ h¡ ny{OV h¡ H$mcm{X-gn©-H¥$V`moJ-^`oZ qH$ ñ`mV²&&9&&
g~ A{ZîQ> `{X Xya hmo J`o, ~‹S>r ~mV Š`m| {dpñ‘V h¡?&&8&&
^co ~Zm hmo H$crH$mc H$m, à^md g~ na XwIXm`r
› öt gdm©{ZîQ> {dZmeH$m¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ-
Xe©Z, ‘ZZ, gwZm‘ AmnH$m, {~å~ ‘mÌ ^r gwIXm`r&
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& {gÕ {H$`m hr Jé‹S>‘ÝÌ hr , {OgHo$ hmW nhþ±M Om`o
AW© - Omo ì¶ÝVa Am{X Xod Am¡a ^dZdmgr Am{X Xodm| H$m g‘yh h¡ do Xod ^r H$mc gn© Ho$ `moJ ^`m| go, {’$a {H$gH$m ‘Z S>a nm`o?&&9&&
{OZ {OZoÝÐ ^JdmZ² H$mo Z‘Z H$aHo$ gwI àmßV H$aVo h¢, CÝht Xodm{YXod Ho$ › öt gdm©{ZîQ> ¶moJ ^¶ {ZdmaH$m¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶
ew^ Zm‘ H$m n{dÌ ‘§Ì ¶{X g^r A{ZîQ>m| H$mo Zme H$a X| Vmo Bg‘| {dñ‘¶ dY©‘mZ-‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
³¶m H$aVo hmo ?
AW©-^bo hr ~hþV Xþ:f‘ H$mb Ho$ H${bH$mb H$m g‘¶ ~Zm aho {H$ÝVw dra
F${Õ - › öt U‘mo XÿamgmXU‘{X {OUmU§&
^JdmZ² H$m Zm‘, CZH$m Xe©Z, CZHo$ ~mao ‘| {dMmaUm Am¡a CZH$s à{V‘m hr
‘§Ì - › öt lt ³bt E| Ahª gdm©{ZîQ> J«h {ZdmaH$m¶ dram¶ Z‘:&& H${bH$mb Ho$ Xmof H$mo Xÿa H$aZo Ho$ {bE n¶m©ßV h¡& Aao ! {Ogo Jé‹S> ‘ÝÌ Ho$
{dYmZ H$s {g{Õ hmW ‘| Am J¶r hmo Cgo H$mbgn© Am{X ¶moJm| H$m ^¶ ³¶m
H$aoJm ?
54 55
F${Õ - › öt U‘mo Xÿa’$mgÎm‘{X {OUmU§& Xod§ ‘ZpÝV OJ{V à{dO¥på^Vo@{n
‘§Ì - › öm§ öt ö±y öm¢ ö: gdm©{ZîQ>¶moJ {ZdmaH$m¶ dram¶ Z‘:&& {M×moYVoO{g gVrh {H$‘ÝYVm dm&&11&&
eñÌ AñÌ go g{hV hþE Omo, ^«Hw${Q> M‹T> aht cmc Z`Z
10. gd© amoJ haU ñVw{V ‘‘Vm nmn Xw:I co ~¡R>o, Xoh {dê$n H«y$a h¡ ‘Z&
amJm{X-amoJ-haUm` Z H$mo@Ì d¡Ú: cmoJ BÝh| ^r à^y ‘mZVo, {Og OJ ‘| à^w Amn ah|
H$‘m©îQ> ~ÝY-{dKQ>m` agm`Z§ Z& MoVZ kmZ àH$me {XIo Zm, Am¡a AÝYVm {H$go H$h| ?&&11&&
`mo `ÝZ dopËV g Z VÌ ‘V§ à‘mU§ › öt {‘϶mJ«hmnhaUm¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ-‘hmdra-
d¡ÚñËd‘od Vd dmH²$M agm`Z§ VV²&&10&&
{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
amJ amoJ H$m Zme H$ê$± ‘¢, {XIVm d¡Ú Zht H$moB©
AW© - eñÌ-Aó aIZo dmbo, ^m¢Amo H$mo {dH¥$V {H$¶o hþE, bmb-bmb
AîQ> H$‘© ~ÝYZ {‘Q> OmE, Zht agm`Z h¡ H$moB©& Am±Im| dmbo, nmn-‘‘Ëd VWm nr‹S>m H$mo AnZo nmg aI| hþE, {dÐÿn Am¡a
Omo {Og {dÚm Zht OmZVm, Zht à‘m{UH$ dh kmZr ^¶§H$a {XIZo dmbm| H$mo ^r bmoJ Bg g§gma ‘| AmnHo$ M¡Vݶ kmZ H$m àH$me
d¡Ú Amn hmo AV: ~Z JB© ‘hm agm`Z Vd dmUr&&10&& ’¡$bm hmoZo na ^r Xod ‘mZVo h¢, Bggo ~‹T>H$a AÝYVm Am¡a ³¶m hmoJr ?
› öt Xþ{Z©dma amoJ {dZmem¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ- F${Õ - › öt U‘mo XÿagdUÎm‘{X {OUmU§&
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
‘§Ì - › öm§ öt ö±y öm¢ ö: {‘϶m~w{Õ haUm¶ dram¶ Z‘:&&
AW©-Bg g§gma ‘| amJ Am{X amoJ H$mo ZîQ> H$aZo Ho$ {bE H$moB© d¡Ú Zht h¡ Am¡a
AmË‘m go AîQ> H$‘© Ho$ ~ÝYZ H$mo Xÿa H$aZo Ho$ {bE H$moB© agm¶Z Zht h¡& Omo 12. nwʶmoX¶H$ar ñVw{V
{Og amoJ H$m OmZH$ma Zht h¡, dh Cg amoJ ‘| àm‘m{UH$ Zht ‘mZm OmVm h¡&
nwÊ`moX`oZ Vd VrW©H$am»`H$‘©-
Bg{bE ho ^JdZ² ! Amn hr d¡Ú h¢ Am¡a AmnHo$ dMZ hr agm¶Z h¢&
‘mhmËå`V: H${ccKm{V{d{YàUmemV²&
F${Õ - › öt U‘mo XÿaKmUÎm‘{X {OUmU§& VrWm}X`mo@^d{XhmË‘-{hVm` dra !
‘§Ì - › öm§ öt ö±y öm¢ ö: Xþ{Z©dmaamoJ agm¶Zm¶ dram¶ Z‘:&& nwÊ`{Ûf¡Z©w ‘{h‘m H$W‘ä`wnoV: &&12&&
VrWªH$a ew^ Zm‘ H$‘© Ho$, nwÊ` CX` H$s ‘{h‘m go,
11. {‘϶m AmJ«h ZmeH$ ñVw{V Mma Km{V`m nmn Zme go, VrWm}X` H$s J[a‘m go&
eñÌmñÌ^«y{dH¥${Vcmo{hV-ZoÌdÝV§ nwÊ` CX` go C{XV VrW© hr, dra! AmË‘{hV H$m H$maU
H«$mo‹S>rH¥$VmK-‘‘VmV©-{dê$nam¡Ð‘²& ~Zo nwÊ` Ho$ Ûofr CZH$mo, hmo V~ ‘{h‘m Š`m| YmaU ?&&12&&

56 57
› öt nwʶVrWm}X¶m¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ-‘hmdra- F${Õ - › öt U‘mo XgnwìdrU§ {OUmU§&
{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& ‘§Ì - › öm§ öt ö±y öm¢ ö: gd©g‘¥{ÕH$am¶ dram¶ Z‘:&&
AW© - nmn ê$n Km{V H$‘m] Ho$ Zme go AmnHo$ VrWªH$a Zm‘ H$‘© Ho$ ‘mhmËå¶
go Omo nwʶ CX¶ hþAm h¡& Cgr nwʶmoX¶ go Bg g§gma ‘| ho dra ^JdZ² ! 14. OÝ‘moËgd ñVw{V
AmnH$m VrWm}X¶ hþAm Wm Omo {H$ g^r Ordm| Ho$ AmË‘{hV Ho$ {bE h¡& {’$a {Z:ñdoXVm@pñV dnwfmo ‘ceyÝ`Vm Vo
nwʶ go Ûof aIZo dmbo AmnHo$ VrW© H$s ‘{h‘m H$mo H¡$go A§JrH$ma H$a gH$Vo ñdmÚmH¥${V: na‘g¨hZZ§ gwê$n‘²&
h¢? AWm©V² nwʶ go Ûof aIZo dmbo VrW© Am¡a ^JdmZ² H$s ‘{h‘m Zht g‘P gm¡cú` -gm¡a^-‘nma-g‘W©Vm M
gH$Vo h¢&
gàr{V^mfU-‘Wm-g‘-XwJ²YaŠV‘²&&14&&
F${Õ - › öt U‘mo XÿaXa{gÎm‘{X {OUmU§&
ñdoX a{hV h¡ {Z‘©c h¡ VZw, na‘m¡Xm[aH$ gwÝXa ê$n
‘§Ì - › öm§ öt ö±y öm¢ ö: nwʶVrWm}X¶m¶ dram¶ Z‘:&& àW‘ g¨hZZ nhcr AmH¥${V, ew^cjU`wV gm¡a^ Hy$n&
AVwcZr` h¡ epŠV AmnH$s, {hV-{‘V-{à` dMZm‘¥V h¢
13. g‘¥{ÕdY©H$ ñVw{V
Xw½Ya§J g‘ aŠV Xoh H$m, Xe A{Ve` na‘m‘¥V h¢&&14&&
J^m}Ëgdo à{V{XZ§ n¥WwaËZd¥pîQ> -
› öt Xe OÝ‘m{Ve¶YmaH$m¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ-
O©Ý‘moËgdo gH$c-cmoH$-gwemÝV-d¥{Îm:&
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
gdm©{Vem`ZJwUm Xe OÝ‘ZñVo
gyú‘oU H$mo JU{`Vw§ JwUVm§ Vw eŠV:&&13&& AW©-eara H$m ngrZm a{hV hmoZm (1), ‘b-‘yÌ a{hV hmoZm (2), loîR>
J^© g‘` Ho$ H$ë`mUH$ ‘|, à{V{XZ aËZm| H$s dfm© àW‘ g§ñWmZ (3), CËH¥$îQ> g§hZZ (4), gwÝXa ê$n hmoZm (5), ew^ bjUm|
go g{hV eara hmoZm(6), gwJpÝYV eara hmoZm (7), Anma ep³V hmoZm (8),
OÝ‘ g‘` Ho$ H$ë`mUH$ ‘|, gH$c cmoH$ ‘| gwI hfm©&
g~go ào‘ nyd©H$ ~mobZm (9), Am¡a {H$gr go g‘mZVm Zht aIZo dmbm eara
gyú‘ ê$n go Vd JwU JU H$mo, {JZZo ‘| hmo H$m¡Z g‘W©?
‘| g’o$X a³V hmoZm (10), ¶o OÝ‘ Ho$ Xe A{Ve¶ h¢&
Xe A{Ve` Omo ‘yV© ê$n h¢, g‘Pmo CZ‘| {H$VZm AW©&&13&&
F${Õ - › öt U‘mo MCXgnwìdrU§ {OUmU§&
› öt gd©g‘¥{ÕdY©H$m¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ-‘hmdra-
‘§Ì - › öm§ öt ö±y öm¢ ö: OÝ‘moËgd YmaH$m¶ dram¶ Z‘:&&
{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
AW©-J^© H$ë¶mUH$ Ho$ g‘¶ à{V{XZ ~hþV aËZm| H$s dfm© hmoVr h¡& OÝ‘
15. Ho$dbkmZmoËgd ñVw{V
H$ë¶mU Ho$ g‘¶ nyao bmoH$ ‘| EH$ jU Ho$ {bE empÝV hmo OmVr h¡& AmnHo$
OÝ‘ g‘¶ Ho$ gdm}ËH¥$îQ> Xe JwU h¢ {H$ÝVw gyú‘ ê$n go CZ JwUm| Ho$ ^md H$mo H«$moe§ MVw:eV{‘cm’$cHo$ gw{^j:
H$m¡Z {JZZo ‘| g‘W© hmo gH$Vm h¡ ? AWm©V² H$moB© Zht& eyÝ`íM OrddY^wŠË`wngJ©Vm`m:&
58 59
{dÚoída: IJ‘Z§ ZI-Ho$e-d¥{Õ- › öt gdm©ZÝXH$am¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ-‘hmdra-
N>m`m-{dhrZ-‘{Z‘of-‘wI§ MVwîH$‘²&&15&& {OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
H$mog Mma gm¡ VH$ gw{^j h¡, àmUr dY CngJ© a{hV AW©-OÝ‘ H$ë¶mUH$ Ho$ g‘¶ ‘ÝXa (gw‘oé) Zm‘ Ho$ à{gÕ nd©V na gm¡Y‘©
{~Z ^moOZ {ZV JJZ J‘Z h¡, ZI Ho$em| H$s d¥{Õ a{hV& Xod Ho$ Ûmam A{^foH$ {H«$¶m H$s JB© Wr& AmZÝX ag go ^ao Cg gm¡Y‘© BÝÐ Zo
{~Z N>m`m VZw Mma ‘wIm| go, {Z{Z©‘of cmoMZ {Q>‘H$ma Cgr nd©Vna {dpñ‘V hmoVo hþE AmnH$m Zm‘ "dra' ¶h ew^ Zm‘ aIm Wm&
g~ {dÚmAm| Ho$ B©ída hmo, Xe Ho$dc A{Ve` gwIH$ma&&15&& F${Õ - › öt U‘mo nÊUg‘UmU§ {OUmU§&
› öt XeHo$dbkmZm{Ve¶YmaH$m¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ- ‘§Ì - › öm§ öt ö±y öm¢ ö: gdm©ZÝXH$am¶ dram¶ Z‘:&&
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
AW©-Mma gm¡ H$moe VH$ n¥Ïdr Vb na gw{^j hmoZm (1), Ord dY H$m 17. gnm©{X ^¶ {ZdmaH$ ñVw{V
A^md(2), ^moOZ H$m A^md(3), CngJ© H$m A^md(4), g^r {dÚmAm| Ho$ H«$sS>mjUo gwaVwH¡$: gh e¡edo@{n
B©ída(5), AmH$me ‘| J‘Z(6), ZI, Ho$e H$s d¥{Õ Zht hmoZm (7), N>m¶m Am`mV Ed ^w{d g¨J‘Zm‘ Xod:&
Zht hmoZm (8), {Q>‘H$ma a{hV ‘wI (9), Am¡a Mma ‘wI hmoZm (10), ¶o ZmJñ` ê$n‘dYm`© ^`m` am¡Ð§
Ho$dbkmZ Ho$ Xe A{Ve¶ h¢& {Z^ua^y- "‘©h{Vdra' B{V à{g{Õ:&&17&&
F${Õ - › öt U‘mo AÆ>§J‘hm{U{‘ÎmHw$gbmU§ {OUmU§& e¡ed d` ‘| H«$s‹S>m H$aVo, Xod ~mcH$m| Ho$ g¨J Amn
‘§Ì - › öm§ öt ö±y öm¢ ö: Ho$dbkmZmoËgdYmaH$m¶ dram¶ Z‘:&& g¨J‘ Xod V^r Am nhþ±Mm, XoZo H$mo à^w H$mo g¨Vmn&
ZmJ ê$n Ya ‘hm ^`§H$a, cIH$a dra Z ^rV hþE
16. AmZÝXXm¶r ñVw{V "‘hmdra' `h Zm‘ aIm V~, Xod ñd`§ g~ ‘rV hþE&&17&&
OÝ‘jUo à{WV-nd©V-‘ÝXam»`o › öt gnm©{XOÝVw^¶{ZdmaH$m¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ-
gm¡Y‘©-Xod-{d{hVñZnZmonMmao& ‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
AmZÝX{Z^©aagoZ gw{dpñ‘V: gZ² AW©-~më¶mdñWm ‘| ^r Xod-~mbH$m| Ho$ gmW H«$s‹S>m Ho$ g‘¶ g§J‘ Zm‘ H$m
"dra§' MH$ma Vd Zm‘ gwaoÝБw»¶: &&16&& Xod n¥Ïdr na Am¶m Cg Xod Zo ZmJ H$m ^¶§H$a ê$n dra ~mbH$ H$mo S>amZo Ho$
OÝ‘ g‘` na ‘ÝXa ‘oé, nd©V Omo {d»`mV ahm {bE aIm& dra {Z^uH$ Wo& Bg{bE hr g§J‘ Xod Zo "‘h{V dra' (‘hmdra)
{Og na hr gm¡Y‘© BÝÐ Zo, à^w H$m H$a A{^foH$ H$hm& Zm‘ aI {X¶m& Bg àH$ma "‘hmdra' Zm‘ à{gÕ hþAm&
"dra' AmnH$m Zm‘ `hr ew^, YaVr na {d»`mV aho F${Õ - › öt U‘mo nËVo¶~wÕmU§ {OUmU§&
hmo AmZpÝXV {dpñ‘V hmoH$a, Xodm| Ho$ ^r BÝÐ H$ho&& ‘§Ì - › lm§ lt ly§ lm¢ l: gnm©{X^¶ {ZdmaH$m¶ dY©‘mZm¶ Z‘:&&
60 61
18. g§Xoh {ZdmaH$ ñVw{V › öt {OZXrjmYmaH$m¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ-‘hmdra-
e§L²H$m§ {ZYm` ö{X Vm¡ JJZ§ MaÝVm¡ {OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
G$Õrídam¡ {dO`-g¨O`Zm‘Yo`m¡ AW© - Bg ~rVo hþE MVwW© H$mb ‘| VrWªH$a ~hþV go amOmAm| Ho$ gmW Xr{jV
Ëdm‘re! drú` cKw XyaV Ed hfm©V² hþE Wo& Amn ¶h OmZVo hþE ^r EH$mH$s ahH$a ‘m¡Z ahVo hþE Am¡a ~mah df© VH$
àmoƒm`© "gÝ‘{V' gwZm‘ JVm¡ {deL²>H$m¡&&18&&
{Z^uH$ hmoH$a {dhma H$aVo aho {H$ÝVw H$^r IoX H$mo àmßV Zht hþE&
emñÌ {df` g¨Xoh YmaH$a, Mco Om aho Xmo ‘w{ZamO F${Õ - › öt U‘mo A{U‘mB{– {OUmU§&
g¨O` {dO` Zm‘ h¢ {OZHo$, JJZ G${Õ hr ~Zm OhmO&
‘§Ì - › lm§ lt ly§ lm¢ l: {OZXrjm àXm¶ dY©‘mZm¶ Z‘:&&
XoI Xya go h{f©V hmoH$a, cI H$a hr {Z:e§H$ hþE
YÝ`-YÝ` h¡ BZH$s ‘{V ^r, "gÝ‘{V' H$hH$a X§J hþE&&18&&
20. Mm[aÌ {dew{Õ dY©H$ ñVw{V
› öt ~w{Õg§Xoh dmaH$m¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ-‘hmdra-
àmá-j`mone‘‘mÌH$fm`Vw`m}
{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
‘Îmo@{n d¥{Õ-‘wn`m{V na§ M[aÌ‘²&
AW©-g§O¶-{dO¶ Zm‘ Ho$ Xmo F${ÕYmar ‘wZrída AnZo öX¶ ‘| g§Xoh YmaU
Ëd§ "dY©‘mZ' B{V Zm‘ ^w{d ànÝZmo
H$aHo$ AmH$me ‘| Mbo Om aho Wo& ho B©e ! AmnH$mo Xÿa go hr XoIH$a erK« hr do
Ý`mgo à^md Bh Zm‘{Z ^md‘w»`mV²&&20&&
g§Xoh a{hV hmo JE Am¡a ~‹S>o hf© go "gÝ‘{V' ¶h ew^ Zm‘ H$hH$a Mbo JE&
Mm¡Wr H$fm` ‘mÌ H$m {OZH$mo, j`mone‘ JV ^md ahm
F${Õ - › öt U‘mo dm{XËV~wÕrU§ {OUmU§&
hmo à‘Îm `{X ~rM-~rM ‘|, dY©‘mZ Mm[aÌ ahm&
‘§Ì - › lm§ lt ly§ lm¢ l: ~w{Õg§Xoh ham¶ dY©‘mZm¶ Z‘:&&
Bgr{cE Vmo Zm‘ AmnH$m, "dY©‘mZ' ^r »`mV hþAm
19. Xrjm àXm¶r ñVw{V Zm‘ Ý`mg ‘| ^r ^mdm|, go Ý`mg ~Zm `h kmV hþAm&&20&&
VrW}ídam {dJVH$mc-MVwW©Ho$@pñ‘Z² › öt gm‘m{¶H$ Mm[aÌd¥{ÕH$am¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ-
g¨Xr{jVm ~hþcg¨»`H$ - ^y{‘ZmW¡:& ‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
OmZÝZ{n Ëd‘J‘mo Z {h IoX‘oH$mo AW© - ‘mÌ MVwW© g§ÁdbZ H$fm¶ H$m j¶mone‘ AmnH$s AmË‘m ‘| Wm& à‘Îm
dmM§¶‘mo {ÛXedf©‘^r-{d©ö˶ &&19&& JwUñWmZ ‘| AmZo na ^r AmnH$m Mm[aÌ d¥qÕJV Wm& AWm©V² Amn dY©‘mZ
Bg MVwW© H$mc ‘| {OVZo , nhco Omo VrW}e hþE Mm[aÌ Ho$ Ymar Wo& Bg àH$ma Bg n¥Ïdr na Amn "dY©‘mZ' Zm‘ H$mo àmßV hþE&
^mdm| H$s ‘w»¶Vm go hr Zm‘ {Zjon ‘| à^md AmVm h¡&
H$B© H$B© amOmAm| Ho$ g¨J, Xr{jV hmo VnË`mJ {H$E&
Amn OmZVo Wo `h ^JdZ, {’$a ^r Amn Z IoX {H$E F${Õ - › öt U‘mo ‘{h‘mB{– {OUmU§&
‘m¡Z YmaH$a EH$mH$s hmo, ~mah df© {dhma {H$E&&19&& ‘§Ì - › öt lt ³bt Mm[aÌ d¥{Õ H$am¶ dY©‘mZm¶ Z‘:&&
62 63
21. am¡Ð CnÐd ZmeH$ ñVw{V dra à^y H$m Xe©Z nmD$±, ^pŠV Am¡a C„mg ^ar
XrjmoËgdo Vn{g crZ‘Zm ~^yd Xe©Z nmH$a dhr MÝXZm, ^`-~ÝYZ go V~ C^ar&&22&&
M¡H$mo ^dmZ² à{dOhma g{hîUw`moJr& › öt A{ZîQ>~§YZ{dZmem¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-
C‚m¡ZHo$ {nV¥dZo g‘YmV² g‘m{Y- ‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
‘wJ«¡énÐdgho@"ß`{Vdra' g¨km&&21&& AW© - Omo AZoH$ àH$ma Ho$ ~§YZm| go ~§Yr Wr, nr{‹S>V Wr, amoVr ahVr Wr,
Vn H$ë`mUH$ hmoZo na à^w, Vn ‘| hr g¨crZ hþE g‘¶ H$mo JwOma ahr Wr& Eogr MÝXZm Zo ^r ^p³V Am¡a Cëbmg go O~
EH$mH$s ~Z H$a {dhma H$a, ghZerc `moJr Ow hþE& AmnH$s {d^wVm H$mo XoIr Vmo AmnH$mo XoIZo ‘mÌ go ho ^JdZ² ! dh ^¶ ‘w³V
hmo JB© Wr&
C‚m¡Zr Ho$ ‘aKQ> na O~, Amn Ü`mZ ‘| crZ hþE
F${Õ - › öt U‘mo J[a‘mB{– {OUmU§&
CJ« CnÐd ghH$a Ho$ hr, Zm‘ {c`m "A{Vdra' hþE&&21&&
‘§Ì - › öt ãby§ A{ZîQ>~§Y {dZmem¶ {OZm¶ Z‘:&
› öt CJ«monÐdZmeH$m¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
23. CËH¥$îQ> nX àXm¶r ñVw{V
AW©-Xrjm H$ë¶mUH$ hmoZo na Amn Vn ‘| brZ hmo JE Wo& Amn ghZerb
kmZmoËgdo@ew^XVrd g^m n¥{Wì`m
¶moJr Wo, AHo$bo hr {dhma H$aVo Wo& CÁO¡Z ZJar Ho$ í‘emZ ‘| O~ Amn
JËdmonarh {OZ! nÄm²Mghò-XÊS>mZ²&
g‘m{Y (ܶmZ) YmaU {H$¶o Wo V^r CJ«Vm Ho$ gmW hþE CnÐd H$mo ghZ
{‘Ï`mX¥em§ Z ^dVmo ‘wI-Xe©-nwÊ`-
{H$¶m& {Oggo AmnH$s "A{Vdra' g§km hþB©&
‘wÀN´>m` Ed ^JdZ²! gw{damO‘mZ:&&23&&
F${Õ - › öt U‘mo b{K‘mB{– {OUmU§&
kmZmoËgd hmoZo na à^w H$s, g‘dgaU gr g^m cJr
‘§Ì - › öt lt ³bt gdm}ngJ© {ZdmaH$m¶ ‘hmdram¶ Z‘:&&
nm±M hOma YZwf D$na Om, MoVZVm O~ nyU© OJr&
{‘Ï`mX¥pîQ> Ordm| H$mo Vd, ‘wI Xe©Z H$m nwÊ` H$hm±?
22. A{ZîQ> ~§YZ {dZmer ñVw{V
Bgr{cE BVZo D$na Om, emo{^V hmoVo ~¡R> dhm±&&23&&
`m ~§YZ¡íM {d{dY¡: {H$c g¨{Z~Õm › öt CËH¥$îQ>nX{damO‘mZm¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ-
g¨nr{S>Vm {dc{nVm g‘`oZ ZrVm& ‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
^ŠË`mo„goZ {d^wVm§ à{dcmoH$‘mZm AW©-ho {OZ ! kmZ H$ë¶mUH$ Ho$ g‘¶ Bg n¥Ïdr go nm±M hOma YZwf D$na
gm MÝXZm JV^`m Vd cmoH$ZoZ&&22&& OmH$a AmnH$s g‘dgaU g^r bJr Wr Omo A˶ÝV emo{^V hmoVr Wr& (Kmoa)
ZmZm {dY ~§YZ VmS>Z nm, Omo na Ka ‘| ~§Yr n‹S>r {‘϶mÑpîQ>¶m| H$mo AmnHo$ ‘wI Xe©Z H$m nwʶ Zht h¡ Bg{bE hr ho ^JdZ²!
nr{‹S>V hmoH$a amoVr ahVr, H$îQ> gho ha K‹S>r - K‹S>r& Amn BVZr D±$MmB© na {damO‘mZ hþE Wo&

64 65
F${Õ - › öt U‘mo nÎm[a{– {OUmU§& `¡‘©Ý`Vo {OZ! gXm na‘mË‘ê$n-
‘§Ì - › öt U‘mo A[ah§VmU§ Z‘:& {‘ËW§ H$W§ dX ^do`w-[ahmV©`wŠVm:&&25&&
AÝVa§J ‘| {ZO AmV‘ go, {díd MamMa XoI aho,
24. Ah§H$ma Zmer ñVw{V Ho$dc kmZ gmW Omo hmoVm, dh AZÝV gwI ^moJ aho&
‘mZmoÕV: gH$cdoXnwamU{dX² `mo ho {OZ! Vd na‘mË‘ ê$n H$mo, ‘mZ aho Omo Bgr àH$ma
‘mZm{X^yñW{OZ-{~å~‘WoÝÐ-^yVo:& Ahmo! ~VmAmo H¡$go {’$a do, Xw:Ir ah|Jo {H$gr àH$ma&&25&&
‘mZmo JVmo {dc`Vm‘dcmoŠ` Vo@ñ` › öt AZÝVkmZgwIg{hVm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-
gm‘Ï`©‘Ý`nwéfofw Z X¥í`Vo VV²&&24&& ‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
hþAm ‘mZ go CÕV h¡ Omo, gH$c nwamU emñÌ kmVm AW© - AnZr AmË‘m ‘| MamMa g{hV {díd H$mo à˶j XoIH$a Ho$dbkmZ Ho$
‘mZñVå^ ~Zo {OZ-{~å~m|, H$mo cI BÝÐ^y{V ^«mVm& gmW hmoZo dmbo AZÝV gwI Ho$ Amn ^mo³Vm hþE& ho {OZ ! Omo na‘mË‘m ê$n
‘mZ a{hV hmo I‹S>o aho Á`mo§, ^yc J`o hm| g~ Hw$N> hr H$mo Bgr àH$ma ‘mZVo h¢ do Bg bmoH$ ‘| ~VmAmo H¡$go Xþ:Ir ah gH$Vo h¢ ?
N>mo‹S> AmnH$mo AÝ` nwéf ‘|, `h à^md Š`m hmo` H$^r?&&24&& AWm©V² Zht ah gH$Vo h¢&
› öt {‘϶m‘X{dZmem¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ-‘hmdra- F${Õ - › öt U‘mo B©gÎm{– {OUmU§&
{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& ‘§Ì - › öt U‘mo Aéh§VmU§ Z‘:&&
AW© - Omo ‘mZ go CXÊS> Wm, g‘ñV emñÌ Am¡a nwamUm| H$m OmZH$ma Wm,
Eogo Bg BÝÐ^y{V H$m ‘mZ ^r ‘mZñVå^^y{‘ ‘| pñWV {OZ{~å~m| H$mo XoIH$a 26. Hw$bXrnH$ Xm¶r ñVw{V
{db¶ hmo J¶m Wm& Bg{bE AmnHo$ O¡gr gm‘϶© Aݶ nwéfm| ‘| Zht XoIr Aä`ÝVao ~{hanre! {d^mg‘mZmo
OmVr h¡& {díd§ {VañH¥$V‘hmo@Ì {MX{M©f¡VV² &
F${Õ - › öt U‘mo nmH$m‘{– {OUmU§& ho kmV¥d§e-Hw$c-XrnH$! MoVZm`m§
‘§Ì - › öt lt ³bt H«$m¢ {‘϶m‘X{dZmem¶ {OZm¶ Z‘:&& `V² gX² {d^m{V `XgÝZ {d^m{V VÌ&&26&&
~mha ^rVa B©e! Amn Vmo, nyU© ê$n go ^m{gV hmo
25. g§H$Q> ‘moMZ ñVw{V
Vd MoVZ Ho$ ‘hm VoO go, VoO g‘yh nam{OV hmo&
gmjmX² {dcmoŠ` gMamMa{díd‘ÝV: kmV¥d§e Ho$ ho Hw$c XrnH$!, kmVmnZ MoVZVm ‘|
H¡$dë`-~moYdXZÝVgwIñ` ^moŠVm&
Omo h¡ dh à{V^m{gV hmoVm, Omo Zm {XIVm Zm Cg‘|&&26&&

66 67
› öt M¡VݶnyU©-VoO: g{hVm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ- 28. namH«$‘H$mar ñVw{V
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& N>ÌÌ`§ dX{V Vo {ÌOJËà^wËd§
AW©-ho B©e ! Amn ~mha-^rVa àH$me‘mZ h¢& Ahmo ! AmnH$s MoVZm H$m ¶h empñV ñd`§ Z ‘wIVmo ‘XJd©eyÝ`:&
àH$me g~ Amoa go ¶hm± go {VañH¥$V H$a ahm h¡& ho kmV¥d§e Ho$ Hw$bXrnH$ ! gË`§ gVm§ {d{Ya`§ {h namH«$‘mUm§
AmnH$s kmZ MoVZm ‘| Omo dñVw h¡ dh {XIVr h¡ Am¡a {OgH$m ApñVËd Zht h¡ dramo {OVopÝÐ`‘Zm ^JdmZ{g Ëd‘²&&28&&
dh Zht {XIVr h¡& VrZ cmoH$ ‘| à^wVm Voar, VrZ N>Ì H$h XoVo h¢
F${Õ - › öt U‘mo d{gÎm{– {OUmU§& ‘X K‘ÊS> go a{hV hþE Omo, H¡$go Hw$N> H$h gH$Vo h¢&
‘§Ì - › öt nyU©M¡Vݶm¶ dram¶ Z‘:&& ‘hm namH«$‘ Ymar g‚mZ, Bgr ar{V go ahVo h¢
Bgr{cE Vmo dra {OVopÝÐ`, ^JdZ Vw‘H$mo H$hVo h¢&&28&&
27. g嶳Ëd àXm¶r ñVw{V › öt N>Ì̶YmaH$m¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ-‘hmdra-
Ëd§ {MËH«$‘mH«$‘{ddV©{dew{Õ-`wŠV: {OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
ñdmË‘mZ‘mË‘{Z {d^mì` {d^md‘wŠV:&
AW© - VrZm| N>Ì AmnHo$ d¡^d H$m ~ImZ Bg bmoH$ Ho$ bmoJm| Ho$ {bE H$a aho
d¡^m{dH§$ dnw[aX§ {OZ! ní`{g ñd§
h¢& Omo ‘X-Jd© go a{hV hmoVm h¡ dh ñd¶§ AnZo ‘wI go AnZr {d^wVm Zht
gå`ŠËdH$maU‘hmo ì`^dV² naofm‘²&&27&& H$hVm h¡& gM h¡ - namH«$‘r gËnwéfm| H$s Eogr hr ar{V hmoVr h¡& Bg{bE Amn
MoVZ H$s JwU-n`m©`m| ‘|, Vw‘ {dew{Õ `wV hmoH$a Ho$ dra h¢& ‘Z, BpÝжm| Ho$ {dOoVm h¢ Am¡a ^JdmZ² h¢&
AmV‘ ‘| AmV‘ H$mo nmH$a, g~ {d^md H$mo VO H$a Ho$& F${Õ - › öt U‘mo A§VS²>T>mU{– {OUmU§&
{ZO eara H$mo ^r ho {OZda!, d¡^m{dH$ hr XoI aho
‘§Ì - › öt N>Ì̶g{hVm¶ ‘hmdram¶ Z‘:&&
XyOm| H$mo dh hr VZ XoImo!, gå`JXe©Z hoVw cho&&27&&
› öt gd©JwUn¶m©¶kmVm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ- 29. qghmgZ Xm¶r ñVw{V
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
qghmgZmon[a {dam{OVw‘Ì cmo^m
AW© - ho {OZ ! MoVZm Ho$ JwU, n¶m©¶m| Ho$ n[aU‘Z ‘| Amn {dew{Õ go ¶w³V dmÄm²N>ÝË`wnm`eVH¡$ ^w©{d {MÎmcmo^mV²&
h¢& AnZr AmË‘m H$mo AnZr AmË‘m ‘| hr AZw^d H$aHo$ Amn {d^mdm| go a{hV
cm^o@{n Vñ` MVwaL²>Jwc‘yÜd©‘o{V
h¢& Amn AnZo Bg d¡^m{dH$ eara H$mo ^r XoI aho h¢& Ahmo ! AmnH$m eara
d¡^m{dH$ hmoH$a ^r Xÿgam| Ho$ {bE g嶳Ëd H$m H$maU ~Zm h¡& {Zcm}^Vm dX ^dÎmw{cVm ¹$ MmÝ`¡:&&29&&
F${Õ - › öt U‘mo Aßn{S>KmX{– {OUmU§& XoIm OmVm h¡ cmo^r OZ, qghmgZ na ~¡R>Z H$mo
‘§Ì - › öt {dew{ÕdY©H$m¶ {OZm¶ Z‘:&& H$a| Cnm` g¡H$‹S>m| OJ ‘|, ‘Z ‘| cmo^ H$s Eo§R>Z hmo&
68 69
qghmgZ H$m cm^ hþAm na, Amn Mma A§Jwc D$na g‘yh H$hVm h¡& BZ Mm‘am| Ho$ g‘yh go AmnH$m eara gwemo{^V hmoVm h¡ Omo ¶h
H$hmo Amn gm {Zcm}^r Š`m, Am¡a H$ht hmo Bg ^yna&&29&& H$h ahm h¡ {H$ AmnHo$ Abmdm H$moB© nwéf ‘m¶m go A˶ÝV eyݶ öX¶ dmbm
› öt qghmgZàm{Vhm¶©g{hVm¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ- Zht h¡&
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& F${Õ - › öt U‘mo J‘UJm{‘{– {OUmU§&
AW© - bmo^r bmoJ Bg g§gma ‘| AnZo ‘Z Ho$ bmo^ Ho$ H$maU g¡H$‹S>m| Cnm¶ ‘§Ì - › öt gwaMm‘a-emo{^Vm¶ dra-{OZm¶ Z‘:&&
H$aHo$ qghmgZ na ~¡R>Zm MmhVo h¢& AmnH$mo qghmgZ H$m bm^ hmoZo na ^r
Amn Cggo Mma A§Jwb D$na aho& Aݶ bmoJm| Ho$ gmW AmnH$s VwbZm ~VmAmo 31. ‘wI VoO dY©Z ñVw{V
H¡$go H$s Om¶ ? Apñ‘Z²^do ^{d{Z amof{d^md^m{O
F${Õ - › öt U‘mo H$m‘ê$d{– {OUmU§& M¡VÝ`dË`{n ‘wI§ Z {~^{V© VoO:&
‘§Ì - › öt qghmgZmon[aemo{^Vm¶ dram¶ Z‘:&& ^m‘ÊS>c§ {h n[aVmo Vd ^mg‘mZ§
`X² dra! dpŠV ^{dgá-^dmZwJmWm‘²&&31&&
30. N>b H$nQ> Zmer ñVw{V H«$moY {d^md ^md dmco Omo, ^ì` Ord g¨g¥{V ‘| h¢
D$Üdª ‘whþ J©X{V `m{V M {ZåZd¥qÎm MoVZ hmoH$a Ho$ ^r CZHo$, ‘wI na VoO Zht Hw$N> h¡&
‘m`m{dZm§ Vw ‘Zgm g‘ dH«$d¥{Îm‘²& dra à^w Vd ‘wI ‘ÊS>c H$m, VoO ~VmVm ^m‘ÊS>c
Voä`ñVZw ñVd {d^m{V gwMm‘am¡Kmo ^ì` OZm| Ho$ gá ^dm§| H$s, JmWm JmVm h¡ à{Vnc&&31&&
‘m`m{VeyÝ`öX`mo ^dXÝ`Zm Z&&30&& › öt ^m‘ÊS>bàm{Vhm¶© g{hVm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶
D$na OmH$a ~ma-~ma, {’$a, {’$a ZrMo AmVo Mm‘a dY©‘mZ-‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
‘m`mdr OZ Hw${Q>c ‘Zm Á`m|, ‘mZmo dH«$d¥{Îm aIH$a& AW© - Bg g§gma ‘| amof ê$n {d^md ^mdm| H$mo aIZo dmbo ^ì¶ Ordm| ‘|
M‘am| go emo{^V à^w VZ `o g~go ‘mZmo H$hVm h¡ MoVZVm hmoZo na ^r ‘wI VoO H$mo YmaU Zht H$aVm h¡& ho dra ! AmnHo$
AÝ` {H$gr H$m öX` `hm± no, {~Z ‘m`m Zm ahVm h¡&&30&& ‘wI Ho$ Mmam| Amoa ¶h ^m‘ÊS>b àH$me‘mZ hmo ahm h¡ dh ^ì¶ Ordm| Ho$
gmV ^dm| H$s JmWm H$h ahm h¡&
› öt gwaMm‘aemo{^Vm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& F${Õ - › öt U‘mo ObMmaU{– {OUmU§&
AW©-¶o gwÝXa Mm‘am| H$m g‘yh ~ma-~ma D$na OmH$a ZrMo Am OmVm h¡& ‘§Ì - › öt ^m‘ÊS>bVoO: g{hVm¶ dram¶ Z‘:&&
‘m¶mdr bmoJm| H$s Vmo ‘Z Ho$ gmW Hw${Q>b d¥{Îm ahVr h¡& ¶h ~mV Mm‘am| H$m

70 71
32. gå‘mohZH$mar ñVw{V V¥Vr¶ db¶ nyOm
{M̧ {d^mo! {Ì^wdZoe! {OZoe! dra! V¥Vr¶ db¶ H$moîR>mon[a nwînmÄOqb {jnm{‘&
Ý`yZo Ëd{` ÐþV{dhmñ`-aVoZ Xod!
{Xì`¿dqZ VX{n H$U©{`Vw§ Vw ^ì`m 33. emoH$ {dZmeH$ ñVw{V
Am`mpÝV Vo a{VdemXZw`pÝV hmñ`‘²&&32&& gm‘rß`Vmo@ß`a{VemoH$‘qV {dhm`
VrZ cmoH$ Ho$ hmo B©ída Vw‘, Vw‘ {OZoe Vw‘ dra {d^y d¡Sy>`©nÌ-h[aVm^-‘{UàemI:&
hmñ` Zht h¡ aVr Zht h¡, Vd MoVZ ‘| Ahmo à^y & gåàmß` Zm‘ c^Vo {dQ>nmo@ß`emoH$:
{’$a ^r {Xì`Üd{Z H$mo gwZH$a, ^ì` Ord a{V ^md Ya| emo^m§ Zamo@{n `{X qH$ Vd ^pŠVVmo@V:&&33&&
VÎd kmZ nr-nrH$a ‘mZmo, hmo àgÝZ ‘Z hmñ` H$a|&&32&& ZmZm {dY d¡Sy>`© ‘Ur H$s, h[aV ‘{U‘`r emIm`|
› öt {Xì¶Üd[Zàm{Vhm¶©¶w³Vm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ- Vd g‘rnVm go hr VO Xr, Aa{V emoH$ H$s ~mYm`|&
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& ‘mZmo Bgr{cE Cg Vé H$m Zm‘ AemoH$ H$hm OmVm
AW© - ho {d^mo ! ho {Ì^wdZ Ho$ B©e ! ho {OZoe ! ho dra ! Amn‘o§ erK« hmñ¶ Š`m Amí`M© Amn ^pŠV go, `{X ‘Zwî` emo^m nmVm&&33&&
Am¡a a{V ^md Zht h¢ {’$a ^r ¶h AmíM¶© h¡ {H$ ho Xod ! Omo ^ì¶ Ord AmnH$s › öt AemoH$ d¥j àm{Vhm¶© g{hVm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶
{Xì¶ Üd{Z H$mo gwZZo Ho$ {bE AmVo h¢, do amJ Ho$ H$maU go hmñ¶ H$mo àmßV hmoVo dY©‘mZ-‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
h¢& AW©-AmnHo$ gm‘r߶ go Aa{V Am¡a emoH$ ~w{Õ H$mo N>mo‹S>H$a d¥j ^r AemoH$
Zm‘ nm boVm h¡ Am¡a d¡Sy>¶© Ho$ nÎmo VWm h[aV Am^m dmbr ‘{U H$s emIm dmbm
F${Õ - › öt U‘mo O§KmMmaU{– {OUmU§&
hþAm emo^m H$mo nmVm h¡& AV: ¶{X AmnH$s ^p³V go ‘Zwî¶ ^r Aa{V, emoH$
‘§Ì - › öt {Xì¶monXoe‘mo{hVm¶ dram¶ Z‘:&& H$mo N>mo‹S>H$a emo^m nm boVm h¡ Vmo Bg‘| ³¶m ~mV h¡ ? AWm©V² Hw$N> ^r Zht&
db¶ AK© F${Õ - › öt U‘mo nwß’$’$b MmaU{– {OUmU§&
{dÚmpãY-gy[a-nX-nL²>H$O-gm¡a^m{b- ‘§Ì - › öt AemoH$d¥j¶w³Vm¶ dram¶ Z‘:&&
{eî¶-àUå¶-‘w{ZZm {OZXod ^³Ë¶m&
lr dY©‘mZ-{OZ-g§ñVdZ§ ì¶Ym{¶ 34. AmË‘h˶m {dZmeH$ ñVw{V
Vñ¶ {ÛVr¶ db¶o@M©Z¶moëbgm{‘& `mpÝV ¹$ ^mo! ^{dOZm ^`^rVdí`mV²
› õt MVw{dªe{VXb H$‘bm{YnV¶o lr dY©‘mZ {OZoÝÐm¶ A¿¶ª Hw$d©pÝV qH$ {ZOhqV M OwJwßg`m dm&
{Zd©nm‘r{V ñdmhm gåàmßZwdÝËd^`Vm-‘^`-à{gÕ-
nmX-Û`§ dX{V dm{XVXwÝXw{^ñVo&&34&&
72 73
Aao-Aao Amo ^{dOZ Š`m| Vw‘, Š`m| BVZo ^`^rV hþE ‘mZVm hÿ±&
AmË‘½cm{Z go AmË‘KmV H$mo, H$aZo Š`mo§ V¡`ma hþE& F${Õ - › öt U‘mo ‘oKYmaMmaU{– {OUmU§&
A^` àXm`r MaU H$‘c H$mo, àmá H$amo Aé A^` ahmo ‘§Ì - › öt {ZîH$m‘mË‘Zo {OZm¶ Z‘:&&
Xod XwÝXw^r ~OVr-~OVr, `hr H$h ahr dra à^mo&&34&&
› öt XodXþÝXþ{^àm{Vhm¶© g{hVm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ 36. ^y gånXmXm¶r ñVw{V
dY©‘mZ-‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& VrWª§H$a-àH¥${VnwÊ`-deoZ^y{‘-
AW©-^mo ! ^ì¶ Ord Amn ^¶^rV hmoZo go H$hm± Om aho hmo Am¡a ½bm{Z go X¥©îQ>m@{VH$mÝV-‘{UH$m^aU¡H$-H$mÝVm&
AmË‘h˶m ³¶m| H$aVo hmo ? Amn bmoJ A^¶ Ho$ {bE à{gÕ BZ XmoZm| MaUm| ñdÀN>m M ^mdZgwa¡{d©{hVmonH$mam
H$mo àmßV H$amo Am¡a A^¶Vm àmßV H$amo Eogm AmnH$s ~OVr hþB© Xod XþÝXþ{^ YmÝ`m{X-nwîn{d^d¡-h©gVrd Zmar&&36&&
H$hVr h¡&
nwÊ` àH¥${V VrWªH$a go hr, ^y{‘ aËZ‘` ñd`§ hþB©
F${Õ - › öt U‘mo Ap½JYy‘MmaU{– {OUmU§&
^dZdm{g Xodm| Ho$ Ûmam, ñdÀN> {XI ahr gm’$ hþB©&
‘§Ì - › öt XodXþÝXþ{^àm{Vhm¶© g‘pÝdVm¶ dram¶ Z‘:&& nwîn ’$cm| go ^ar {XI ahr, YmÝ`m{XH$ go nyU© VWm
35. H$m‘doXZm ZmeH$ ñVw{V VrWªH$a H$m J‘Z XoIH$a, ^yZmar `h h±go `Wm&&36&&
nwînm{U gpÝV gH$cm{Z Znw§gH$m{Z › öt Xodm{Ve¶n{dÌm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-
hf©pÝV Vm{Z d{ZVm-Za-g¨J`moJmV²& ‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
H$m‘pñÌdoXg{hV: nVVrh H$m‘§ AW©-VrWªH$a àH¥${V Ho$ nwʶ Ho$ H$maU go ^y{‘ A˶ÝV gwÝXa aËZm| Ho$
XodoÝÐnwînnVZmÀN>cVmo@{^‘Ý`o&&35&& Am^yfUm| H$mo YmaU H$aZo dmbr EH$ ñÌr gr {XImB© XoVr h¡ (1), dh ^y{‘
nwîn ê$n ‘| pIco Ord g~, ^md Znw§gH$ doX Ya| ^mdZdmgr Xodm| Ho$ Ûmam H$s JB© godm go ñdÀN> hmoVr h¡ (2), Am¡a dh ‘mZmo
Ymݶ Am{X nwînm| Ho$ d¡^d go g{hV hþB© h§gVr hþB© Zmar hr hmo (3)&
V^r H$^r Za go h{f©V hm|, Zmar g¨J ^r hf© Ya|&
XodoÝÐm| H$s nwîn d¥pîQ> Omo, à^w gå‘wI {ZV {JaVr h¡ F${Õ - › öt U‘mo V§VwMmaU{– {OUmU§&
VrZ doX go g{hV H$m‘ `h, {JaVm h¡ `h H$hVr h¡&&35&& ‘§Ì - › öt gd©gwIgånÞm¶ {OZm¶ Z‘:&&
› öt gwanwînd¥pîQ> emo{^Vm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-
37. gw{^j H$ar ñVw{V
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
dm`w: à^mo: nW{dhma{XemZwgmar
AW©-g^r nwîn Znw§gH$ doX dmbo hmoVo h¢& ¶hm± VrZm| doXm| go g{hV H$m‘ hr
dm`w: gwJÝYKZ - {‘{lV-gm¡»`H$mar&
XodoÝÐm| Ho$ Ûmam hmoZo dmbr nwîn d¥{ï> Ho$ N>b go A˶{YH$ {Ja ahm h¡, Eogm ‘¢
74 75
dm`w: gwJÝY-Oc - df©U - {MÎmhmar ‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
dm`w: gwapñÌXeamO-{ZXoe-Ymar&&37&& AW© - Ohm± AmnHo$ MaU aIo JE dht na Xodm| Ho$ Ûmam {Z{‘©V hþE do H$‘b
{OYa {Xem ‘| J‘Z AmnH$m, Cgr {Xem ‘| dm`w ~ho gwJÝY‘¶ Am¡a gwdU© Ho$ hmo JE& Xodm§| Zo {dhma Ho$ g‘¶ AmH$me H$mo Hw$gw‘ ‘¶
A{V gwJÝY‘` ndZ gy§YH$a, AMaO H$aVm {díd aho& H$a {X¶m& ¶{X AmnHo$ ܶmZ go ‘oao ‘Z: àXoe ^r Eogo hr gwJpÝYV Am¡a
‘ÝX-‘ÝX A{V Oc dfm© ‘|, ^r gwJÝY gr AmVr h¡ ñdU©‘¶ hmo OmE± Vmo Bg‘| AmíM¶© ³¶m h¡ ?
dm`w Hw$‘ma Xod go godm, BÝÐmkm H$admVr h¡&&37&& F${Õ - › öt U‘mo ndUMmaU{– {OUmU§&
› öt MVw{U©H$m¶Xodny{OVm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ- ‘§Ì - › öt ¶wJb-nmX-ny{OVm¶ dram¶ Z‘:&&
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
AW©-dm¶w à^w Ho$ nW {dhma H$s {Xem Ho$ AZwgma ~hVr h¡ (4), dh dm¶w 39. {‘Ì dY©H$ ñVw{V
A˶{YH$ gwJÝY go {‘{lV hþB© gwIH$mar hmoVr h¡ (5), gwJpÝYV Ob H$s {Xì`Üd{Z-d©h{V `ñVw ‘wIma{dÝXm-
dfm© Ho$ gmW dm¶w ~hVr h¡& (6) ¶h dm¶w Hw$‘ma Xod ‘w»¶ BÝÐ H$s Amkm H$mo XYª M Vñ` Icw ‘mJYOm{VXodm:&
YmaU H$aZo dmbo h¢& Xya§ Vw dra! ghOoZ {dgn©`pÝV
F${Õ - › öt U‘mo {ghmMmaU{– {OUmU§& ‘¡Ìt {‘W: gX{g ^y[a {d^md`pÝV&&39&&
‘§Ì - › öt gd©XodnXny{OVm¶ dram¶ Z‘:&& Amn ‘wI H$‘c go ho ^JdZ! {Xì` Üd{Z Omo pIaVr h¡
‘mJY Om{V Xod go AmYr, dhr Xya VH$ OmVr h¡&
38. {MÎm haU H$ar ñVw{V Bgr{cE dh AY© ‘mJYr, H$hcmVr gwIH$a ^mVr
Ý`mgmo {h ¶Ì MaUñ¶ {d{Z{‘©Vm{Z VWm nañna ‘| ‘¡Ìr ^r, Ordm| ‘o§ XoIr OmVr&&39&&
nX²‘m{Z gm¡a^‘¶m{Z gwdU©H$m{Z& › öt ‘¡Ìr àgmaH$m¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-‘hmdra-
Xod¡Z©^m§{g {döVm¡ Hw$gw‘m{n©Vm{Z {OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
Ü`mZmZ² ‘Zm§{g `{X ‘o@{n {H$‘X²^wVm{Z&&38&&
AW©-ho dra ! Omo {Xì¶ Üd{Z AmnHo$ ‘wIH$‘b go àdm{hV hmoVr h¡, CgH$m
Xodm| Ûmam nX {dhma ‘|, Z^ ‘| H$‘c aMo OmVo AmYm ^mJ ‘mJY Om{V Ho$ Xod ghO hr Xÿa VH$ ’¡$bm XoVo h¢&(8) VWm g^m
dhr H$‘c {’$a ñdU©‘`r hm|, Aé gwJÝY go ^a OmVo& ‘| nañna ‘¡Ìr H$mo Iy~ ~ZmE aIVo h¢& (9)
Amn MaU Ho$ Ý`mg ‘mÌ go, Hw$gw‘ Bg Vah hmoVo h¢ F${Õ - › öt U‘mo C½JVdmU§ {OUmU§&
AX²^wV Š`m `{X Amn Ü`mZ go, ‘Z: H$‘c ‘‘ pIcVo h¢&&38&&
‘§Ì - › öt {Xì¶dMZH$am¶ dY©‘mZm¶ Z‘:&&
› öt nmXݶmg H$‘ba{MVm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-

76 77
40. {Z‘©b öX¶ H$ar ñVw{V XoImo-XoImo `hr {XImZo, Y‘© MH«$ AmJo McVm
Z¡‘©ë`^md-‘{^Vmo YaVre‘m᧠A{V àH$me Mhw± Amoa ’¡$cVm, g^r {Xem OJ‘J H$aVm&&41&&
{XJ² am{OH$m Xe {d^mo!JJZ§ {dYyë¶:& › öt Y‘©MH«$àdV©H$m¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-‘hmdra-
gd©Vw©-nwîn-’$c-ny[aV-^yéhmíM {OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
ì`mh²dmZ-‘{n©V-gwam¡K BV: H$amo{V&&40&& AW©-Z Amerf dMZ XoVo h¢, Z h±gVo h¢, Z XoIVo h¢ Am¡a Z ~mV H$aVo h¢,
Aé {dhma Ho$ g‘` JJZ ^r, {Z‘©c ^md `hm± YaVm {’$a ^r Bg OJV² Ho$ A{YZmW VrW© àdV©Z ‘| VËna h¢& CZ VrW©ZmW Ho$
Xem| {Xem`| Yy{c {~Zm hr, Z^ Mhw± Amoa gXm H$aVm& {demb Y‘©MH«$ H$mo XoImo Omo Y‘©MH«$ gd© {XemAm| H$mo àH$m{eV H$a ahm h¡
g^r G$Vy Ho$ nwîn ’$cm| go, d¥j cYo BH$ g¨J {XIVo Am¡a àH$me H$s A{YH$Vm dmbm dh AmJo Mb ahm h¡& (¶hm± XodH¥$V Mm¡Xh
AmAmo-AmAmo BYa Amn g~, Xod ~wcmdm ^r H$aVo&&40&& A{Ve¶ Xem©¶o h¢&)
› öt gd©{XH²$ V‘moham¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ- F${Õ - › öt U‘mo VÎmVdmU§ {OUmU§&
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& ‘§Ì - › öt Y‘©MH«$-àdV©H$m¶ dram¶ Z‘:&&
AW©-Amn B©e, AmßV Ho$ Mmam| Amoa AmH$me {Z‘©bVm YmaU H$aVm h¡&(10)
Xem| {XemE| ho {d^mo ! Yy{b a{hV hmoVr h¡& (11), d¥j g^r F$VwAm| Ho$ nwîn-
’$bm| go ^ao ahVo h¢&(12), ‘w»¶ Xodm| H$m g‘yh Bg Amoa ~wbmdm H$aVo 42. gd©{g{Õ Xm¶H$ ñVw{V
h¢&(13) {MÎm§ ‘Xr`{‘h crZ‘wV Ëd{` ñ`mV²
F${Õ - › öt U‘mo {XÎmVdmU§ {OUmU§& ËdÐÿn^m ‘{` ‘Z:-na‘mUw-Xoeo&
‘§Ì - › öt Z¡‘©ë¶‘Z: H$am¶ dY©‘mZm¶ Z‘:&& OmZm{‘ Zmo {H${‘{V g¨KQ>Vo g‘o{V
qH$ dm‘«~rO-JUZoZ ag¨ ~w^wjmo:&&42&&
41. Y‘© MH«$ àdV©ZH$ar ñVw{V ‘oam {MÎm Amn ‘| ho à^w! crZ hþAm Š`m nVm Zht
Zmerd©M: àhgZ§ à{dcmoH$dmVm© `m {’$a Amn ê$n H$s Am^m, ‘Z ‘o§ AmVr nVm Zht&
VrW©àdV©Znamo OJVmo@{YZmW:& H¡$gm Š`m `h K{Q>V hmo ahm, Zht nVm Hw$N> ‘wPH$mo Xod!
ní`ÝVw Vñ` H$Hw$^ÝVa-^mg‘mZ§ Am‘ JwR>{c`m| H$mo Š`m {JZZm ag MIZo H$s BÀN>m Ed&&42&&
VoOmo@{YH$mJ«-J‘Z§ n¥WwY‘©MH«$‘²&&41&& › öt A{VV¥pßVH$am¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-‘hmdra-
Zht H$moB© Amerf dMZ h¢, h±go XoI H$a ~mV Zht {OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
{’$a ^r VrW© àdV©Z hmoVm, VrZ OJV Ho$ ZmW `hr& AW© - Bg ^p³V ‘| ‘oam {MÎm Amn ‘| brZ hþAm h¡ AWdm AmnHo$ ê$n H$s

78 79
Am^m ‘oao ‘Z Ho$ na‘mUw àXoem| ‘| g‘m ahr h¡& ³¶m K{Q>V hmo ahm h¡? ‘¢ Zht 44. {ZpíMÝV H$aZo dmbr ñVw{V
OmZVm hÿ±& R>rH$ ^r h¡ ag MIZo dmbo H$mo Am‘ H$s JwR>{b¶m| H$mo {JZZo go ³¶m ^¥Ë`mo@{n ^yn{V‘a§ Vw gXml`m{‘
à¶moOZ ? àmoËWm` ‘ñVH$-‘Vrd-‘XoZ `m{V&
F${Õ - › öt U‘mo ‘hmVdmU§ {OUmU§& Ì¡cmoŠ`ZmW-nX-n§H$O-^pŠV-^ŠVmo
‘§Ì - › öt A{g Am C gm ‘hmdram¶ Z‘:&& {ZpíMpÝVVm§ `{X XYm{V Vw {dñ‘`: {H$‘²&&44&&
‘¢ amOm Ho$ {ZH$Q> ah ahm, `hr gmoMH$a Zm¡H$a ^r
43. AmË‘JwUm| H$s ep³VdY©H$ ñVw{V AnZm ‘ñVH$ D$±Mm H$aHo$, Jd© YmaH$a Mco V^r&
VrZ cmoH$ Ho$ ZmW AmnHo$, MaU H$‘c ^ŠVr dmcm
^pŠVíM gm ñ‘a-éfm{¾-KZm¡Kdfm©
‘wpŠVíM gm ñVdZV: ñd`‘o{V hfm©V²& ^ŠV `hm± {ZpíMÝV ~Zm `{X, Š`m {dñ‘` à^w aIdmcm&&44&&
epŠVíM V¥ß`{VVam§ JwUnyU©Vm`m§ › öt ^³V{MÝVmnhaUm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-
k{áíM qdX{V ^¥e§ Vd MoVZm^m‘²&&43&& ‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
^pŠV dhr Omo H$m‘ H«$moY H$s, A{¾ ~wPmZo dfm© hmo AW©-‘¢ Vmo amOm H$m gXm {ZH$Q> go Aml¶ boVm hÿ±, Eogm Zm¡H$a ^r ‘wI D$na
‘wpŠV dhr Omo g¨ñVw{V H$aVo, ñd`§ Am ahr h{f©V hmo& H$aHo$ ~‹S>o ‘X ‘| MbVm h¡& {’$a ¶hm± VrZ bmoH$ Ho$ ZmW Ho$ MaU H$‘bm| H$s
^p³V H$aZo dmbm ^³V ¶{X {ZpíMÝVVm YmaU H$aVm h¡ Vmo Bg‘| {dñ‘¶
Amn JwUm| H$s nyU© àm{á ‘|, VwîQ> H$ao Omo epŠV dhr
³¶m H$aZm ?
Amn MoVZm H$s Am^m H$m, AZw^d H$aVm kmZ dhr&&43&&
F${Õ - › öt U‘mo Kmoana³H$‘mU§ {OUmU§&
› öt AmË‘JwUdY©H$m¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-‘hmdra-
{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& ‘§Ì - › öt gd©{MÝVm{d‘w³Vm¶ {OZm¶ Z‘:&&
AW©-^p³V Vmo dhr h¡, Omo H$m‘ Am¡a H«$moY H$s Ap½Z Ho$ {bE KZr^yV dfm© hmo&
45. qhgm ZmeH$ ñVw{V
‘wp³V ^r dhr h¡, Omo AmnHo$ ñVdZ go ñd¶§ hf©-hf© go Mbr AmE& ep³V Cgr
H$m Zm‘ h¡ Omo AmnHo$ JwUm| H$s nyU©Vm ‘| Iy~ V¥ßV H$a|& OmZZm ^r dhr h¡, gË`§ Ëd`m gw{d{hVm@Ì ‘wZoaqhgm
{Oggo AmnH$s MoVZm H$s Am^m AÀN>r Vah AZw^d ‘| AmE& ~mømÝVa“-`‘-‘mß` g‘mMaV² Vm‘²&
AÝV: à^md B{V Ho$dc~moY-gy{V-
F${Õ - › öt U‘mo KmoaVdmU§ {OUmU§&
`©kmW©-qhgZ-{Zd¥{Îm-~{h-{d©^y{V:&&45&&
‘§Ì - › öt AZÝVep³V-gånÞm¶ {OZm¶ Z‘:&&
gË` H$hm h¡ Amn dra Zo, ‘w{Z H$m EH$ Aqhgm Y‘©
^rVa ~mha g¨`‘ nmH$a, Amn ~‹T>m`o CgH$m ‘‘©&

80 81
Cgr Y‘© go AÝVa§J ‘o§, Ho$dckmZ àH$me hþAm F${Õ - › öt U‘mo ‘U~brU§ {OUmU§&
`km| H$s qhgm éH$ OmZm, ~mha Y‘© à^md hþAm&&45&& ‘§Ì - › öt ñdJwUn¶©¶-^mg‘mZm¶ dram¶ Z‘:&&
› öt Aqhgm-ñd^mdm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& 47. ‘wI ZoÌm{X nr‹S>m {dZmeH$ ñVw{V
AW©-AmnZo Bg OJV² ‘| ‘w{Z Ho$ {bE Aqhgm H$m Omo CnXoe {X¶m h¡ dh AË`ÝV-nyV- MaU§ Vd gd©-dÝÚ§
g˶ hr {X¶m h¡& AmnZo AÝVa§J Am¡a ~mø ¶‘ àmßV H$aZo Cg Aqhgm H$m hr {MÎmo {ZYm` `Xh§ ñd‘wI§ {dní`Z²&
AmMaU {H$¶m Wm& Cgr Aqhgm H$m ¶h A§Va§J à^md h¡ {H$ Bg àH$ma C„mg`m{‘ ‘wIXn©U- Xe©ZmÎmo
Ho$dbkmZ AmË‘m ‘| CËnÞ hþAm Am¡a ¶km| Ho$ {bE H$s OmZo dmbr qhgm éH$ grXm{‘ gmå`{dH$cmV² ñd‘wIo@{Vdra!&&47&&
JB©, ¶h Cg Aqhgm H$m ~mø à^md Wm& A{V n{dÌ Omo MaU H$‘c h¢, dÝXZr` {ZV gXm aho
F${Õ - › öt U‘mo Kmoa JwU ~§^¶marU§ {OUmU§& CZH$mo {MV ‘| YmaUm H$aHo$, AnZm ‘wI h‘ XoI aho&
‘§Ì - › öt Aqhgmna‘ñd^mdm¶ {OZm¶ Z‘:&& A{V Cëbm{gV ‘‘ ‘Z hmoVm, {H$ÝVw Amn ‘wI Xn©U XoI
46. ‘ZmoaW g’$bH$ar ñVw{V Amn garIm gmå` h‘mao, ‘wI na Zht XoI H$a IoX&&47&&
kmZñ` dm gwIJwUñ` M H$ñ`{Mƒ › öt gm嶑wIm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-‘hmdra-
n`m©`‘mÌ H${cH$m‘h-‘máwH$m‘:& {OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
AÝVñËd{` ñdJwU-n`©`-^mg‘mZo- AW© - Bg n¥Ïdr na g^r OZm| go dÝXZr¶ AmnHo$ A˶ÝV n{dÌ MaU H$‘b
ß`ñ‘mX¥e: H$W‘hmo Zw ^doV² gV¥îU:&&46&& H$mo AnZo {MÎm ‘| YmaH$a Ho$ O~ ‘¢ AnZm ‘wI CZ MaUm| ‘| XoIVm hÿ± Vmo ~hþV
hr Cëb{gV hmoVm hÿ±& {H$ÝVw ho A{Vdra ! AmnHo$ ‘wI Xn©U Ho$ Xe©Z go AnZo
gwI JwU H$s `m kmZ JwUm| H$s, {H$gr JwUm| H$s ^r n`m©`
‘wI na gmå¶ H$s H$‘r XoIZo go ‘¢ IoX-{IÞ hmoVm hÿ±&
EH$ g‘` H$s H$Ur ‘mÌ hr, Vd JwU H$s ‘wP‘o§ Am Om`&
AnZr hr JwU-n`m©`m| go, ^rVa Amn àH$m{eV hmo F${Õ - › öt U‘mo dM ~brU§ {OUmU§&
{’$a ^r ‘wP O¡gm H¡$go `y§, V¥îUm nr{‹S>V aho Ahmo&&46&& ‘§Ì - › Z‘mo ^JdVo dra {OZm¶ Z‘:&&
› öt gd©‘ZmoaWny{V©H$am¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& 48. gm¡^m½¶dY©H$ ñVw{V
AW©-kmZ JwU H$s hmo ¶m gwI JwU H$s, {H$gr ^r EH$ JwU H$s n¶m©¶ ‘mÌ gX²-Ðì`g¨`‘-nWo àW‘§ à`wÁ`
H${UH$m H$mo ‘¢ Mmh ahm hÿ±& Ahmo ! Amn Vmo AnZo JwU-n¶m©¶m| go AÝVa§J ‘| ñd§ ^mdg¨`‘{ZYm¡ VXZwì`Ym{`&
Zmo„§K`Z² H«$‘{dqY H«$‘{dX² {d{Ykmo
àH$me‘mZ h¢& Eogm hmoZo na ^r ‘oao O¡gm V¥îUm g{hV ~Zm aho, ¶h H¡$go hmo
‘mV©ÊS>dƒa{V d¡ ‘hVm§ ñd^md:&&48&&
gH$Vm h¡ ?
82 83
nhco Amn Ðì` g¨`‘ Ho$, nW na IwX H$mo Mcm {XE AW©-Amn gmnoj hmoVo hþE ^r {Zanoj hþE hmo& {ZpíMV hr Amn ~Õ hmoH$a
V^r ^md g¨`‘ H$s {Z{Y ^r, Amn ñd`§ hr àmá {H$E& ‘w³V O¡go {XIVo hmo Amn ‘wp³V ‘| aV hmoVo hþE ^r ~Õ hmo, Amn EH$ hmoH$a ^r
Omo H«$‘ OmZo {d{Y H$mo OmZo, Š`m C„§KZ H$a gH$Vm AZÝV {XIVo hmo& Bg‘| AmnH$mo H$moB© {damoY Zht h¡& Amn AnZr AmË‘m Ho$
‘hmnwéf H$m `h ñd^md h¡, gyaO g‘ nW na McVm&&48&& AZwemgZ go ¶w³V hmoZo na ^r {OZemgZ ‘| ^r hmo&
› öt Ðì¶^mdg§¶‘ {Z{Y àmßVm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ F${Õ - › öt U‘mo Am‘mog{hnÎmmU§ {OUmU§&
dY©‘mZ-‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& ‘§Ì - › öt lt AZmhV{dÚm¶¡ Ahª Z‘:&
AW©-g‘rMrZ Ðì¶ g§¶‘ Ho$ nW na AnZo Amn H$mo gd©àW‘ {Z¶w³V {H$¶m&
CgHo$ AZwê$n AmnZo ñd¶§ H$mo ^md g§¶‘ H$s {Z{Y ‘| bJm¶m& H«$‘ H$mo OmZZo 50. Y‘m©ZwamJ dY©H$ ñVw{V
dmbo Am¡a {d{Y Ho$ kmVm nwéf gy¶© Ho$ g‘mZ H$^r H«$‘ {d{Y H$m Cëb§KZ
X¥îQ>mo@{n Zmo lw{VJVmo Z H$Xm{n nydª
H$aVo hþE Zht MbVo h¢& dmñVd ‘| ‘hmZ² nwéfm| H$m ¶h ñd^md h¡&
ñn¥îQ>mo ‘`m Z ‘{h‘mZ‘h§ Z doX²{‘&
F${Õ - › öt U‘mo H$m¶ ~brU§ {OUmU§& Xodoe! ^pŠVag{Z^©a-‘mZgo@pñ‘Z²
‘§Ì - › jm§ jr§ jy§ jm¢ j: gm¡^m½¶g§nX²H$am¶ dram¶ Z‘:&& àË`jVmo@ß`{YH$amJ‘{V: namojo&&50&&
nhco Zht AmnH$mo XoIm, Zht gwZm h¡ H$^r H$ht
49. AH$mpñ‘H$ ’$b àXm¶r ñVw{V
Zht Nw>Am h¡ H$^r AmnH$mo, OmZr ‘{h‘m H$^r Zht&
gmnojVmo@{n {ZanojJVmo@{g ZyZ§ ^pŠV gwag go ^ao hþ`o Bg, ‘ooao ‘Z ‘| Amn ‘wZre
~Õmo{n ‘wŠV Bd ‘wpŠVaVmo@{g ~Õ:&
Zht hþE àË`j VWm{n, ‘{V ‘| amJ A{YH$ Š`m| B©e&&50&&
EH$mo@ß`ZÝV B{V ^m{g Z Vo {damoY:
› öt AmíM¶©H$a ‘{h‘m g{hVm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶
ñdmË‘mZwemgZ`wVo {OZemgZo@{n&&49&&
dY©‘mZ-‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
hmoH$a Ho$ gmnoj Amn à^w, g~go hr {Zanoj hþE AW©-‘¢Zo AmnH$mo H$^r XoIm Zht h¡, nhbo H$^r ^r AmnH$m Zm‘ Zht gwZm h¡,
H$‘© ~ÝY go ~Õ ‘wŠV go, ‘wŠVr ‘| aV ~Õ hþE& AmnH$mo Nw>Am ^r Zht h¡ Am¡a Z ‘¢ AmnH$s ‘{h‘m H$mo OmZm h¡& {’$a ^r ho
hmoH$a EH$ AZÝV ^mgVo, Bg‘| H$moB© {damoY Zht Xodoe ! ^p³V go ^ao ‘oao ‘Z ‘| à˶j go ^r A{YH$ amJ-~w{Õ namoj ‘| hmo
AmV‘ AZwemgZ go `wV hmo, {OZemgZ go `wŠV dht&&49&& ahr h¡&
› öt nañna-{déÕ-Y‘©g{hVm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ F${Õ - › öt U‘mo Ioëbmog{hnÎmmU§ {OUmU§&
dY©‘mZ-‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& ‘§Ì - › öt lt dragÝ‘{V ‘hmdram¶ Z‘:&&

84 85
51. {d‘w³V ì¶p³V ‘obmnH$ ñVw{V gwa gwI H$mo Omo Mmh ahm hmo, H$a {ZXmZ `{X H$aVm nwÊ`
AÚm{n Vo àdMZmå~w ‘Z: {n{nËgm dhr ~ÝY H$m H$aU h¡ Z`, Zht OmZVo O¡Zr nwÊ`&&52&&
nrËdm@{n V¥î`{V {dcmoŠ` nwZ-{X©X¥jm& › öt gH$bZ¶ {db{gVm¶ ³bt ‘hm~rOmja g{hVm¶ dY©‘mZ-
EVÝ‘ZmoaW`wJñ` `Xm {h ny{V©: ‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
gmjmX² ^doÝ‘‘ {d‘wpŠVH$Wm VXm@c‘²&&51&& AW©-AmnHo$ Ûmam H$ho hþE Vn Am¡a ¶‘ H$m CËgmh Ho$ gmW nmbZ H$aZo go
Voao dMZ Zra H$mo nrZo, H$s BÀN>m nr-nr H$a ^r Am¡a AmnH$s ^p³V go ^m½¶ Ordm| H$mo Omo nwʶ hmoVm h¡, dh ‘moj H$m gmYZ
V¥á Zht hmoVm ‘oam ‘Z, nwZ: XoIZm cI H$a ^r& ~ZVm h¡& Omo nwʶ {ZXmZ g{hV Am¡a Xoh gwI H$s Mmh dmbm h¡ dh ~ÝY H$m
Xmo hr ‘oar ‘Zmo H$m‘Zm, O~ nyaU hm|Jr gmjmV² H$maU h¡& ¶h Z¶ (Zr{V) O¡Z ^r Zht OmZVo h¢&
‘wpŠV H$Wm ^r ‘oar nyar, hmo OmEJr ‘oar ~mV&&51&& F${Õ - › öt U‘mo ‘ëbmog{hnÎmmU§ {OUmU§&
› öt gmjmV² Xe©ZH$am¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ- ‘§Ì - › öt lt ÛmXem§J{dÚmYmaH$m¶ {OZm¶ Z‘:&&
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
AW©-AmO ^r AmnHo$ àdMZ Ob H$mo nrZo H$s BÀN>m ~Zr h¡& ‘Z AmnHo$ 53. aËZ̶ àXm¶r ñVw{V
dMZ Ob H$mo nr-nr H$a ^r ߶mgm ~Zm ahVm h¡& AmnH$mo XoIH$a ^r nwZ: gå`ŠËd‘od {OZXod! Vd¡d ^pŠV-
XoIZo H$s BÀN>m ~Zr ahVr h¡& AmnHo$ dMZm‘¥V H$mo nrZo H$s Am¡a AmnH$mo km©Z§ VXod M[aV§ ì`dhma{‘ËW‘²&
XoIZo H$s ¶o XmoZm| ‘ZmoH$m‘Zm ‘oar O~ gmjmV² nyU© hmo OmEJr ‘oar ‘wp³V H$s VmdV² H$amoVw ^{dH$ñËdX^oX~wÕ²`m
H$Wm ^r Cgr g‘¶ g‘mßV hmo OmEJr& ‘wŠË`§JZm-a‘UVmË‘-gwI§ Z `mdV²&&53&&
F${Õ - › öt U‘mo Oëbmog{hnÎmmU§ {OUmU§&
ho {OZ! ^pŠV AmnH$s {ZV hr, gå`½Xe©Z H$hr JB©
‘§Ì - › öt lt ³bt E| Ahª Z‘:&&
dhr kmZ h¡ dhr M[aV h¡, `h ì`dhmar ~w{Õ ahr&
aI A^oX ~w{Õ go {OZ ‘|, V~ VH$ `h ì`dhma H$amo
52. nabmoH$ gwI H$ar ñVw{V
‘wpŠV dYy H$m a‘U AmË‘ gwI, O~ VH$ Zm Vw‘ àmá H$amo&&53&&
nwÊ`§ Ëd`mo{XV-Vnmo`‘-nmcZoZ
› öt aËZ̶nyUm©¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-‘hmdra-
^ŠË`mo{O©VoZ ^{dZm§ {edgmYZ§ Vo&
{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
nwÊ`§ {ZXmZg{hV§ gwagm¡»`H$m‘§
~ÝYàX§ Z {h Z`§ g‘d¡{V O¡Z:&&52&& AW© - ho {OZXod ! AmnH$s ^p³V hr g嶽Xe©Z h¡& dh ^p³V hr g嶽kmZ
h¡ Am¡a Cg ^p³V H$mo H$aZm hr gå¶H²$ Mm[aÌ h¡& Bg ì¶dhma H$mo ^ì¶OZ
H$hm AmnZo O¡gm {OZda, ‘mZ Cgo Vn d«V YaVm
Amn‘o§ A^oX ~w{Õ Ho$ gmW V~ VH$ H$aVm aho O~ VH$ {H$ ‘wp³V ñÌr ‘|
^ì`OZm| H$s ^pŠV H$m dh, nwÊ` ‘moj gmYZ ~ZVm&
a‘UVm dmbm AmË‘gwI Z àmßV hmo OmE&
86 87
F${Õ - › öt U‘mo {dßnmog{hVnÎmmU§ {OUmU§& gmdm©` dm a{d[ah¡d {Zarh-~ÝYw-
‘§Ì - › öt lt g嶽Xe©ZkmZMm[aÌm¶ Z‘:&& ^©ì`m` VoZ ^wdZo na‘mo@{g XmVm&&55&&
Vw‘H$mo XoVm hy± `h H$hVm, V~ H$moB© Hw$N> XoVm h¡
54. àe§gm dY©H$ ñVw{V {H$ÝVw Amn X| Jwá ê$n go, ‘m¡Z Yma `h XoIm h¡&
ê$noU ‘wø{g OZ§ Ëd‘‘moh BîQ>mo Á`m| a{d g~H$m {hV H$aVm h¡, {~Z BÀN>m Ho$ ~ÝYw ~Zm
cmo^§ {ddY©`{g ^y[a {Zemå` dmM‘²& Cgr Vah ^ì`m| Ho$ {hV ‘|, Vw‘ g‘ XmVm H$moB© Zm&&55&&
VÌmß`wepÝV gwOZ§ gwOZm ^dÝV§ › öt lr gmdm©¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-‘hmdra-{OZm¶
Xmofm JwUm` ZZw MÝÐH$a¡{Z©XmKo&&54&& A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
‘mo{hV H$aVo Amn ê$n go, g^r OZm| H$mo ho {Z‘m}h! AW©-‘¢ Vwåh| Xo ahm hÿ±, Eogm H$hVo hþE H$moB© Hw$N> XoVm h¡ {H$ÝVw Amn ^JdZ²
gwZ H$a dMZ Am¡a gwZZo H$m, cmo^ ~‹T>mVo ho {Zcm}^!& A{V JwßV ê$n go ‘m¡Z nyd©H$ XoVo hmo& O¡go a{d g^r Ho$ {hV Ho$ {b¶o hmoVm h¡
{’$a ^r loð> nwéf h¡ H$hVo, loð> nwéf Ho$dc h¢ Amn Am¡a EH$ {Zarh ~ÝYw h¡ d¡go hr Amn ^ì¶Ordm| Ho$ {bE {Zarh ~ÝYw h¢& Bg
bmoH$ ‘| Bgr H$maU go Amn na‘ XmVm h¢&
Xmof JwUm| Ho$ {cE hao Á`m|, {Zem MÝБm go g¨Vmn&&54&&
F${Õ - › öt U‘mo ‘wh{Upìdg{– {OUmU§ &
› öt lrJUYa‘w{Z go{dVm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-
‘§Ì - › öt U‘mo {gÕmU§ dra {OUmU§ Z‘:&
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
AW©-Amn ê$n go bmoJm| H$mo ‘mo{hV H$aVo hmo {’$a ^r Amn ‘moh a{hV ‘mZo 56. ¶mMH$ g§VwpîQ> H$ar ñVw{V
OmVo hmo& Amn dMZ gwZmH$a bmo^ H$mo Am¡a ~‹T>mVo ahVo hmo& {’$a ^r gÁOZ
{XËgm à^mo! Ëd{` `{X à{dXmVw‘pñV
nwéf AmnH$mo hr gÁOZ ‘mZVo h¢& gM hr h¡& Xmof ^r JwU Ho$ {bE hmoVo h¢&
XmVì` Ed ‘‘ d¡ ‘Z{g pñWVmW©:&
³¶m Xmofm (am{Ì) J‘u Ho$ {XZ ‘| MÝБm H$s {H$aUm| Ho$ Ûmam JwU dmbr Zht hmo
OmVr h¡? XmVm g‘mo Z Vd ‘Ëg‘-`mMH$mo Z
H$m§jmå`h§ {H$‘{n Zmo ^dVmo ^dÝV‘²&&56&&
F${Õ - › öt U‘mo gìdmog{h nÎmmU§ {OUmU§&
‘§Ì - › öt gd©{Õ©g{hVm¶ ‘hmdram¶ Z‘:&& {’$a ^r `{X Vw‘ BÀN>m H$aVo, XoZo H$s ‘wPH$mo Hw$N> ^r
Xo hr XoZm Amn à^y Or, Omo ‘oao ‘Z ‘| Hw$N> ^r&
XmVm Vw‘ g‘ Am¡a Zht h¡, Am¡a Zht `mMH$ ‘wP gm
55. JwßV gånXm Xm¶H$ ñVw{V
Mmh Zht Hw$N> Vw‘go Mmhy±, Vw‘H$mo `m ~ZZm Vw‘ gm&&56&&
Vwä`§ XXm{‘ H$W`Z² àXXm{V H$píMZ²
‘m¡ZoZ {XËg{V ^dmZ{V-Jwáê$nmV²& › öt A¶mMH$d¥ËV¶o ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-‘hmdra-
{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
88 89
AW©-ho à^mo ! Amn Ho$ nmg XoZo Ho$ {bE Vmo h¡ Am¡a ¶{X AmnH$s XoZo H$s BÀN>m 58. AÝVam¶ {ZdmaH$ ñVw{V
hmo Vmo ‘oao ‘Z ‘| Omo nXmW© pñWV h¡ Cgo Xo hr XoZm& AmnHo$ O¡gm XmVm Zht h¡ ZîQ>mîQ>H$‘©[anw~mYH$! Vo Z‘mo@ñVw
Am¡a ‘ooao O¡gm H$moB© ¶mMH$ ^r Zht h¡& ‘¢ Amngo Hw$N> ^r Zht MmhVm hy±, ‘¢ ñdJm©ndJ©-gwIXm`H$! Vo Z‘mo@ñVw
AmnH$mo hr Mmh ahm hÿ±& {díd¡H$-H$s{V©-JwU Zm`H$! Vo Z‘mo@ñVw
F${Õ - › öt U‘mo {X{Æ>{Upìdg{– {OUmU§ & {d¿ZmÝVam`-{d{Y-dmaH$!Vo Z‘mo@ñVw&&58&&
‘§Ì - › öt U‘mo Aah§VmU§ dS²>T>‘mU§ Z‘:& AîQ> H$‘© [anw ~mYH$ ZmeH$, ho à^w Vw‘H$mo Z‘Z H$ê$±
57. ¶mÌm {d¿Z {ZdmaH$ ñVw{V ñdJ© ‘moj gwI Ho$ hmo Xm`H$, ho à^w Vw‘H$mo Z‘Z H$ê$±&
Ed§ MVwX©e{VWm-dnöË` `moJmZ² Amn H$s{V© JwU Zm`H$ OJ ‘|, ho à^w Vw‘H$mo Z‘Z H$ê$±
Ü`mZmV² Vwar`ew^ewŠb-demV² à‘wŠV:& AÝVam` {d¿Zm| Ho$ dmaH$, ho à^w Vw‘H$mo Z‘Z H$ê$±&&58&&
nmdmnwa-à‘X-nX²‘-gamodañWmo › öt AZÝVMVwîQ>¶ g{hVm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-
{Zdm©U-‘mß` ^wdZñ` {ea: àVñWo&&57&& ‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
`moJm| H$mo g¨H$mo{MV H$aHo$, Bg {d{Y Mm¡Xg H$s {V{W H$mo AW© - ~mYm CËnÞ H$aZo dmbo AîQ> H$‘© eÌwAm| H$mo ZîQ> H$aZo dmbo ho
Mm¡Wo ewŠb Ü`mZ H$mo Ü`mH$a, Amn {d‘wŠV {H$E IwX H$mo& ^JdZ²! AmnH$mo Z‘ñH$ma hmo& ñdJ© Am¡a ‘moj Ho$ gwI XoZo dmbo ho ^JdZ²
nmdmnwa Ho$ nX²‘ gamoda, na g¨pñWV à^w hmoH$a Ho$ AmnH$mo Z‘ñH$ma hmo& {díd ‘| EH$‘mÌ H$s{V© JwU Ho$ Zm¶H$ ho ^JdZ² AmnH$mo
Amn ‘hm {Zdm©U àmá H$a, R>hao cmoH$ {eIa Om Ho$&&57&& Z‘ñH$ma hmo& {d¿Z H$aZo dmbo AÝVam¶ H$‘© H$mo amoH$ XoZo dmbo ho ^JdZ²
› öt nmdmnwa nX²‘ gamoda pñWV {Zdm©U àmßVm¶ ³bt-‘hm~rOmja- AmnH$mo Z‘ñH$ma hmo&
g{hVm¶ dY©‘mZ-‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& F${Õ - › öt U‘mo {X{Æ> {dgmU§ {OUmU§ &
AW©- Bg àH$ma MVwX©er H$s {V{W ‘| ¶moJm| H$mo g§Hw${MV H$aHo$ Mm¡Wo ew^ ‘§Ì - › öt AZÝVMVwîQ>¶ g{hVm¶ dram¶ Z‘:&
ew³b ܶmZ Ho$ H$maU go ‘w³V hþE& nmdmnwa Ho$ AmZÝXXm¶r nX²‘ gamoda na
pñWV hmoVo hþE Amn {Zdm©U àmßV H$aHo$ bmoH$ Ho$ {eIa na R>ha JE& 59. {dOoVm H$maH$ ñVw{V
F${Õ - › öt U‘mo Amgr{dgmU§ {OUmU§& OoVm Ëd‘od g‘Z: gH$copÝÐ`mUm§
‘§Ì - › öt {gÕMH«$m¶ dram¶ Z‘:& ZoVm Ëd‘od JwUH$m§{j-VnmoYZmZm‘²&
^oÎmm Ëd‘od KZH$‘©‘hrYamUm§
kmVm Ëd‘od ^JdZ²! gMamMamUm‘²&&59&&

90 91
‘Z go g{hV gH$c BpÝÐ` Ho$, Vw‘ hr EH$ {dOoVm hmo ho à‘mU ! ho gd©kXod ! AmnHo$ {bE Z‘ñH$ma hmo& gH$b Xþ:Im| H$m {dZme
Omo JwU Mmh| Eogo ‘w{Z Ho$, EH$ ‘mÌ Vw‘ ZoVm hmo& H$aZo dmbo VWm ‘wZrÝÐ-JUYam| go Z‘ñH¥$V AmnHo$ {bE Z‘ñH$ma hmo&
KZr ^yV Omo H$‘© e¡c Wo, CZH$mo Vw‘Zo Vmo‹S> {X`m F${Õ - › öt U‘mo ‘hþagdrU§ {OUmU§ &
gH$c MamMa Ho$ kmVm hmo, {ZO ‘| {ZO H$mo Omo‹S> {c`m&&59&& ‘§Ì - › öt AZÝVdr¶m©¶ naMH«$à‘X©Zm¶ Z‘:&
› öt bmoH$mbmoH$km¶H$m¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& 61. Ob ^¶ {ZdmaH$ ñVw{V
AW©-‘Z g{hV BpÝжm| H$mo OrVZo dmbo Amn hmo& JwUm| H$s AmH$m§jm H$aZo Vo VrW©nwÊ`Oc‘‚mZewÕ^yVm
dmbo Vnpñd¶m| Ho$ ZoVm Amn hr hmo& KZr^yV H$‘© nd©Vm| Ho$ ^oXZ H$aZo dmbo ^ì`m: nwam g‘^dZ² H${cnmnnyVm:&
Amn hr hmo& ho ^JdZ² ! MamMa g‘ñV OJV² Ho$ kmZ Amn hr hmo& ZmZm-Z`monZ`-gá-{d^L>²J-^L>²Jo
F${Õ - › öt U‘mo IragdrU§ {OUmU§ & VrW} {Z‘‚mZ{dYo: {H$‘w d{Äm²MV: ñ`m‘²&&61&&
‘§Ì - › öt {d{OVopÝж dY©‘mZm¶ Z‘:& Amn VrW© Ho$ nwÊ` Zra ‘|, Sy>~ Sy>~ H$a ewÕ hþE
^ì` hþE {OVZo ^r nhco, Ymo H${c nmn {dewÕ hþE&
60. Aݶ ‘ÝÌ VÝÌ à^md amoYH$ ñVw{V ZmZm Z` CnZ` Aé {Og‘|, gá ^§J H$s cha| hm|
ho dra! {gÕ-J{V^yfU! drVH$m‘! Eogo VraW ‘| Sw>~H$s h‘, coZo ‘| Š`m| d§{MV hm|?&&61&&
Vwä`§ Z‘mo@ÝË`-{OZ-VrW©H$a!à‘mU!& › öt Y‘©-VrWm©{YnV¶o-³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-
gd©kXod! gH$cmV©{dZmeH$m` ‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
Vwä`§ Z‘mo ZV‘wZrÝÐ-JUo{eVm`&&60&& AW© - AmnHo$ VrW© ê$nr nwʶ Ob ‘| Sy>~H$a ewÕ hþE ^ì¶ Ord nhbo
{gÕJ{V Ho$ ^yfU Vw‘ hmo, H$m‘ a{hV hmo Vw‘ hmo dra H${bH$mb Ho$ nmn go AnZo H$mo n{dÌ {H$¶o h¢& AZoH$ Z¶, CnZ¶, gßV ^§J
ho ApÝV‘ {OZ VrWªH$a à^w, Vw‘ à‘mU ‘‘ ha cmo nra& H$s Va§Jm| Ho$ VrW© ‘| Sy>~Zo H$s {d{Y go {’$a ‘¢ ³¶m| d§{MV ahÿ±&
g^r XwIm| Ho$ ZmeH$ Vw‘H$mo, Xod h‘mao Vwåh| Z‘Z F${Õ - › öt U‘mo A{‘¶-gdrU§ {OUmU§ &
JUYa Am¡a ‘wZrída Z‘Vo, ho na‘oída Vwåh| Z‘Z&&60&& ‘§Ì - › öt Ah©Vo ^JdVo Ob^¶§ ñVå^¶-ñVå^¶ Z‘:&
› öt drVamJ gd©kXodm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-
‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& 62. g§gma ^¶ VmaH$ ñVw{V
AW©-ho dra ! ho {gÕ J{V Ho$ Am^yfU ! ho H$m‘ a{hV ! ho ApÝV‘ VrWªH$a ! ~mco@{n nmcH$ B{V à{V^mgVo ¶mo
`mo `m¡dZo@{n ‘XH$m‘-^Q>m{^‘Xu&
92 93
g¨gma-gmJa-VQ>-pñWV-nwÊ`^mOm§ › öt lr bmoH$moÎm‘eaUm¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ dY©‘mZ-
{gqÕ à{nËgwa^dV² V‘h§ Z‘m{‘&&62&& ‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
~më` AdñWm ‘| ^r nmcH$, go à{V^m{gV hmoVo Amn AW©-Amn bmoH$moÎm‘ hmo, OJV² ‘| EH$ ‘mÌ eaʶ^yV hmo, Amn hr loîR> hmo,
^a `m¡dZ ‘| ^r ‘X‘mVo, H$m‘ gw^Q> H$mo OrVo Amn& g§gma gmJa go VmaZo dmbo ‘w»¶ OhmO hmo& ܶmZ ‘|, {MÝVZ H$s ~w{Õ ‘| Am¡a
nwÊ`dmZ Omo I‹S>o hþE h¢, g¨g¥{V gmJa Ho$ VQ> na gwH$Wm Ho$ àg§J ‘| ^r ‘¢ AmnH$mo hr ñ‘aU H$aVm hÿ±& AmnH$mo hr Z‘ñH$ma
CÝh| {g{Õ ‘| nhþ±MmVo Wo, Z‘Z Amn H$mo H$a {ea Ya&&62&& H$aVm hÿ± Am¡a AmnH$m hr ܶmZnyd©H$ AZwerbZ H$aVm hÿ±&
› öt lt ^d^¶{Z‘ÁOZVmaH$m¶ ³bt-‘hm~rOmja-g{hVm¶ F${Õ - › öt U‘mo A³IrU‘hmUgmU§ {OUmU§&
dY©‘mZ-‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& ‘§Ì - › öt lr bmoH$moÎm‘eaU^yVm¶ {OZm¶ Z‘:&
AW©-Omo ~mbnZ ‘| ^r nmbH$ H$s Vah {XIVo Wo& Omo ¶m¡dZ ‘| ^r K‘ÊS>
Am¡a H$m‘ ¶moÕmAm| H$m ‘X©Z {H$E h¢& Omo g§gma gmJa Ho$ VQ> na pñWV 64. gd© H$m¶© g’$bVmXm¶H$ ñVw{V
nwʶmË‘m Ordm| H$mo Omo {g{Õ àmßV H$amZo H$s BÀN>m H$aVo Wo CZ ^JdZ² H$mo ‘¢ `: g¨ñVd§ àHw$éVo ^w{d ^md^ŠË`m
Z‘ñH$ma H$aVm hÿ±& g¨ñWmß` {MÎm-H$‘co l¥UwVo@Ì M¡V‘²&
F${Õ - › öt U‘mo gpßngdrU§ {OUmU§ & {d¿Z§ {dhË` g’$cr^dVrîQ>H$m`},
‘§Ì - › öt lr ñ¶mÛm{XZo {OZemgZ dram¶ Z‘:&& kmZ§ gwI§ g c^Vo jUdY©‘mZ‘²&&64&&
^md ^pŠV go Bg àH$ma Omo, dra à^y H$m `h g¨ñVd
63. CÎm‘ eaU Xm¶H$ ñVw{V öX` H$‘c ‘| Yma AmnH$mo, H$aVm gwZVm Vd d¡^d&
cmoH$moÎm‘mo@{g OJXoH$eaÊ`^yV: {d¿Zm| H$mo dh ZîQ> H$ao Aé, BîQ> H$m`© ‘o§ aho g’$c
lo`mZ² Ëd‘od ^dVmaH$‘w»`nmoV:& ha jU ~‹T>Vo kmZ gwIm| H$m, nmAmo Vw‘ "àUå`' {ed ’$c&&64&&
Ü`mZo@{n {MÝVZ‘Vm¡ gwH$Wm-àgL²>§Jo › öt lr à{VjUdY©‘mZ-kmZgwIm{XJwUm¶ ³bt-‘hm~rOmja-
Ëdm§ g¨ñ‘am{‘ {dZ‘m{‘ M MM©`m{‘&&63&& g{hVm¶ dY©‘mZ-‘hmdra-{OZm¶ A¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
VrZ cmoH$ ‘| CÎm‘ Vw‘ hmo, nyU© OJV ‘| EH$ eaU AW©-Bg n¥Ïdr na Omo ^ì¶ Ord ^md ^p³V Ho$ gmW AnZo {MÎm H$‘b ‘|
^d VaZo H$mo BH$ OhmO hmo, loð> Vwåhr hmo H$ê$± daU& ^JdmZ² H$mo ñWm{nV H$aHo$ Bg ñVmoÌ H$mo H$aVm h¡ Am¡a gwZVm h¡ dh {d¿Zm|
{MÝVZ ‘| ^r Ü`mZ g‘` ^r, Am¡a H$Wm Ho$ H$aZo ‘| H$mo ZîQ> H$aHo$ BpÀN>V H$m¶© ‘| g’$b hmoVm h¡ VWm ha jU ~‹T>Zo dmbo kmZ
Vw‘H$mo `mX H$ê$± ‘¢ àU‘y±, MMm© H$ê$± gXm hr ‘¢&&63&& Am¡a gwI H$mo àmßV H$aVm h¡&

94 95
F${Õ - › öt U‘mo A³IrU‘hmb¶mU§ {OUmU§&
‘§Ì - › öt lr n§MZm‘Yo¶m¶ BîQ>{g{Õ H$am¶ dram¶ Z‘:&
db¶ AK©
{dÚmpãY-gy[a-nX-nL²>H$O-gm¡a^m{b-
{eî¶-àUå¶-‘w{ZZm {OZXod ^³Ë¶m&
lr dY©‘mZ-{OZ-g§ñVdZ§ ì¶Ym{¶
Vñ¶ {ÌaÌ db¶o@M©Z¶moëbgm{‘&&
› õt Ûm{Ìe§V²Xb H$‘bm{YnV¶o lr dY©‘mZ {OZoÝÐm¶ A¿¶ª
{Zd©nm‘r{V ñdmhm
Am¶m© N>ÝX
lr dY©‘mZg§ñVw{V-[a¶§ H¥$Vm àUå¶dm{Y©Zm ‘w{ZZm&
AmMm¶© à‘wIm¶©-àJwé-{dÚmdm{Y©-{eî¶oU&&
drao {Zdm©UJVo eyݶ MVw: nÄM{ÛV‘o df}&
‘mbd^yaVbm‘o nm¡fo ‘m{g {gVgßVå¶m‘²&&
› õt MVw: fpîQ> F${Õ g{hV dY©‘mZ {OZoÝÐm¶ ‘hm¿¶ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&

(Omn ‘§Ì 108 ~ma bm¢J AWdm nrbo Mm±db go)


› õt MVw: fpîQ> F${Õ g{hV dY©‘mZ {OZoÝÐm¶ Z‘:&

96
F$ {Õ ‘§Ì 32. › öt U‘mo O§KmMmaU{– {OUmU§&
33. › öt U‘mo nwß’$’$b MmaU{– {OUmU§&
1. › öt U‘mo Amo{h~w{Õ {OUmU§&
34. › öt U‘mo Ap½JYy‘MmaU{– {OUmU§&
2 › ör§ U‘mo ‘UnÁO¶ {OUmU§ &
35. › öt U‘mo ‘oKYmaMmaU{– {OUmU§&
3. › öt U‘mo Ho$dbUmU {OUmU§&
36. › öt U‘mo V§VwMmaU{– {OUmU§&
4. › öt U‘mo H$moÅ>~w{Õ {OUmU§&
37. › öt U‘mo {ghmMmaU{– {OUmU§&
5. › öt U‘mo ~rO~w{Õ {OUmU§&
38. › öt U‘mo ndUMmaU{– {OUmU§&
6. › öt U‘mo nmXmUwgmarU§ {OUmU§&
39. › öt U‘mo C½JVdmU§ {OUmU§&
7. › öt U‘mo g§{^ÊUgmoXmamU§ {OUmU§&
40. › öt U‘mo {XÎmVdmU§ {OUmU§&
8. › öt U‘mo XÿamgmXU‘{X {OUmU§&
41. › öt U‘mo VÎmVdmU§ {OUmU§&
9. › öt U‘mo Xÿa’$mgÎm‘{X {OUmU§&
42. › öt U‘mo ‘hmVdmU§ {OUmU§&
10. › öt U‘mo XÿaKmUÎm‘{X {OUmU§&
43. › öt U‘mo KmoaVdmU§ {OUmU§&
11. › öt U‘mo XÿagdUÎm‘{X {OUmU§&
44. › öt U‘mo Kmoana³H$‘mU§ {OUmU§&
12. › öt U‘mo XÿaXa{gÎm‘{X {OUmU§&
45. › öt U‘mo Kmoa JwU ~§^¶marU§ {OUmU§&
13. › öt U‘mo XgnwìdrU§ {OUmU§&
46. › öt U‘mo ‘U~brU§ {OUmU§&
14. › öt U‘mo MCXgnwìdrU§ {OUmU§&
47. › öt U‘mo dM ~brU§ {OUmU§&
15. › öt U‘mo AÆ>§J‘hm{U{‘ÎmHw$gbmU§ {OUmU§&
48. › öt U‘mo H$m¶ ~brU§ {OUmU§&
16. › öt U‘mo nÊUg‘UmU§ {OUmU§&
49. › öt U‘mo Am‘mog{hnÎmmU§ {OUmU§&
17. › öt U‘mo nËVo¶~wÕmU§ {OUmU§&
50. › öt U‘mo Ioëbmog{hnÎmmU§ {OUmU§&
18. › öt U‘mo dm{XËV~wÕrU§ {OUmU§&
51. › öt U‘mo Oëbmog{hnÎmmU§ {OUmU§&
19. › öt U‘mo A{U‘mB{– {OUmU§&
52. › öt U‘mo ‘ëbmog{hnÎmmU§ {OUmU§&
20. › öt U‘mo ‘{h‘mB{– {OUmU§&
53. › öt U‘mo {dßnmog{hVnÎmmU§ {OUmU§&
21. › öt U‘mo b{K‘mB{– {OUmU§&
54. › öt U‘mo gìdmog{h nÎmmU§ {OUmU§&
22. › öt U‘mo J[a‘mB{– {OUmU§&
55. › öt U‘mo ‘wh{Upìdg{– {OUmU§ &
23. › öt U‘mo nÎm[a{– {OUmU§&
56. › öt U‘mo {X{Æ>{Upìdg{– {OUmU§ &
24. › öt U‘mo nmH$m‘{– {OUmU§&
57. › öt U‘mo Amgr{dgmU§ {OUmU§&
25. › öt U‘mo B©gÎm{– {OUmU§&
58. › öt U‘mo {X{Æ> {dgmU§ {OUmU§ &
26. › öt U‘mo d{gÎm{– {OUmU§&
59. › öt U‘mo IragdrU§ {OUmU§ &
27. › öt U‘mo Aßn{S>KmX{– {OUmU§&
60. › öt U‘mo ‘hþagdrU§ {OUmU§ &
28. › öt U‘mo A§VS²>T>mU{– {OUmU§&
61. › öt U‘mo A{‘¶-gdrU§ {OUmU§ &
29. › öt U‘mo H$m‘ê$d{– {OUmU§&
62. › öt U‘mo gpßngdrU§ {OUmU§ &
30. › öt U‘mo J‘UJm{‘{– {OUmU§&
63. › öt U‘mo A³IrU‘hmUgmU§ {OUmU§&
31. › öt U‘mo ObMmaU{– {OUmU§&
64. › öt U‘mo A³IrU‘hmb¶mU§ {OUmU§&
97 98
O¶ ‘mbm lr {Zdm©UjoÌ H$ m A¿`©
Oc J§Y AjV nwîn Mé ’$c, Xrn Yynm`Z Yam¢&
dY©‘mZ {OZXod H$s O¶ {Ìebm ZÝXZ dra H$s O¶ "ÚmZV" H$amo {Za^` OJV gm¢, OmoaH$a {dZVr H$am¢&&
{ZO MoVZ H$s n[aUV ‘| aV kmZmZÝX ñd^md ahm gå‘oXJ‹T> {JaZma Månm, nmdmnwar H¡$cme H$m|&
gm‘m{¶H$ ‘| ܶmZ g‘¶ ‘| {OZH$mo MoVZ ^md ahm& nyOm| gXm Mm¡~rg {OZ, {Zdm©U ^y{‘ {Zdmg H$m|&&
kmZ MoVZm ‘| Ho${b H$a ewÕmV‘ ‘hmdra H$s O¶& D$± h«t MVw{dªe{V VrWªH$a {Zdm©U joÌoä`mo A¿`ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm&
amJ amoJ Ho$ haZo dmbo H$m‘ H«$moY ‘X ZmeZ hmao&
^d gmJa go nma bJmVo gÝ‘{V Xm¶r dra H$s O¶&& g‘wƒ` ‘hmA¿`©
‘¢ Xod lr AahÝV nyOy±, {gÕ nyOy± Mmd gm|&
g~ Ordm| na H$éUm YaVo eÌw na ^r g‘Vm aIVo AmMm`© lr CdPm` nyOy±, gmYw nyOy± ^md gm|&&
CJ« n[afh {dO¶r ‘w{Zda ‘hmdra ^JdmZ H$s O¶&& Ah©ÝV ^m{fV ~¡Z nyOy±, ÛmXem§J aMr JZr &
~mah df© Vno Vn à{V{XZ Ho$dbkmZ ñd^md {b¶m nyOy± {XJå~a Jwé MaU {ed, hoV g~ Amem hZr&&
nra har MÝX~mbm H$s CnH$mar {OZda H$s O¶&&
gd©k ^m{fV Y‘© Xe-{d{Y, X`m‘` nyOy± gXm&
O{O ^mdZm fmoS>e aËZÌ`, Om {~Zm {ed Zqh H$Xm&&
Jm¡V‘ JUYa bI Ho$ {OZH$mo gwY-~wY IwX H$s ^yb JE&
Ì¡cmoŠ` Ho$ H¥${Ì‘ AH¥${Ì‘, M¡Ë` M¡Ë`mc` OOy±&
{eî¶ ~Z JE ¶{Vda g~hr dY©‘mZ ^JdmZ H$s O¶&&
n§M‘oé ZÝXrída {OZmc`, IMa gwa ny{OV ^Oy±&&
H¡$cme lr gå‘oX {Jar, {JaZma ‘¢ nyOy± gXm&
{OZH$s nyOm ^md {bE Mb ‘|T>H$ Xod ‘hmZ ~Zm
Månmnwar nmdmnwar nw{Z, Am¡a VraW gd©Xm&&
lo{UH$, àrqVH$a bmIm| OZ kmZ {bE {OZamO H$s O¶&&
Mm¡~rg lr {OZamO nyOy±, ~rg joÌ {dXoh Ho$&
F$OwHy$bm ZXr Ho$ VQ> na J«m‘ O¥§{^H$m ‘| CnOm
Zm‘mdcr BH$ ghg-dgw O`, hmo` n{V {edJoh Ho$&&
Ho$dbkmZ àH$m{eV OJ ‘| l‘U à‘wI {OZamO H$s O¶&&
Xmohm- Oc J§YmjV nwîn Mé, Xrn Yyn ’$c cm`&
nmdmnwa {Zdm©U ^y{‘ no Vw‘Zo {gÕ à¶mU {H$¶m&
gd© nyÁ` nX nyOhÿ± , ~hþ {d{Y ^{º$ ~‹T>m`&&
OÝ‘ ‘aU VmaH$ {OZda dY©‘mZ ^JdmZ H$s O¶&&
D$± h«t ^mdnyOm ^mddÝXZm {ÌH$mcnyOm {ÌH$mcdÝXZm H$a¡
› öt lt dragÝ‘{V dY©‘mZm{Vdra ‘hmdra n§MZm‘Yo¶m¶ dY©‘mZ H$amd¡ ^mdZm ^md¡ lrAahÝV Or, {gÕ Or, AmMm`© Or,CnmÜ`m` Or,
{OZoÝÐm¶.. gd© gmYw Or n§M-na‘o{ð>ä`mo Z‘:& àW‘mZw`moJ, H$aUmZw`moJ,
MaUmZw`moJ, Ðì`mZw`moJoä`mo Z‘:& Xe©Z {dewÕ`m{X fmoS>e H$maUoä`mo
99 100
Z‘:& CÎm‘ j‘m{X XecmjU Y‘}ä`mo Z‘:& gå`½Xe©Z, gå`½kmZ, N>Ì M‘a ^m‘ÊS>c ^mar, `o Vwd àm{Vhm`© ‘Zhmar&&
gå`½Mm[aÌoä`mo Z‘:& Oc Ho$ {df¡, Wc Ho$ {df¡, AmH$me Ho$ {df¡, Jw’$m empÝV {OZoe empÝV gwIXmB©, OJV² nyÁ` nyOm¡ {gaZmB©&
Ho$ {df¡, nhm‹S> Ho$ {df¡, ZJa ZJar {df¡, CÜd©cmoH$, ‘Ü` cmoH$, nmVmc na‘ empÝV XrO¡ h‘ g~H$mo, n‹T>¢ {VÝh| nw{Z Mma g¨K H$mo&&
cmoH$ {df¡ {damO‘mZ H¥${Ì‘ AH¥${Ì‘ {OZ M¡Ë`mc` {OZ {~å~oä`mo Z‘:& ~gÝV{VcH$m
{dXoh joÌo {dÚ‘mZ ~rg VrWªH$aoä`mo Z‘:& nm±M ^aV, nm±M EoamdV Xe nyO¢ {OÝh| ‘wHw$Q>-hma {H$arQ> cmHo$,
joÌ g¨~§Yr Vrg Mm¡~rgr Ho$ gmV gm¡ ~rg {OZ{~å~ooä`mo Z‘:& BÝÐm{X Xod Aé nyÁ` nXmãO OmHo$&
Z§XrídaÛrn g¨~§Yr ~mdZ {OZ-M¡Ë`mc`oä`mo Z‘:& n§M‘oé g¨~§Yr Añgr gmo empÝVZmW da d§e OJV² àXrn,
{OZ M¡Ë`mc`oä`mo Z‘:& lr gå‘oX {eIa, H¡$cme, Månmnwa, nmdmnwa, ‘oao {c`o H$aqh empÝV gXm AZyn&&
{JaZma, gmoZm{J[a, Vma§Jm, ‘Wwam Am{X {gÕ joÌoä`mo Z‘:& O¡Z~Ðr, BÝÐdO«m
‘y‹S>~Ðr, XodJ‹T>, MÝXoar, nnm¡am, hpñVZmnwa, A`moÜ`m, amOJ¥hr, Vma§Jm g¨nyOH$m| H$mo à{VnmcH$m| H$mo, `VrZH$m| Am¡ `{VZm`H$m| H$mo&
M‘ËH$ma, ‘hmdraOr, nÙnwar, {VOmam, A§V[aj nmagZmW, ‘Šgr Am{X amOm àOm amîQ´ gwXoe H$mo co, H$sOo gwIr ho {OZ! empÝV H$mo Xo&&
A{Ve` joÌoä`mo Z‘:& lr MmaU G${ÕYmar gá na‘{f©ä`mo Z‘:& lr{OZ hmod¡ gmar àOm H$mo gwI, ~c`wV hmo Y‘©Ymar Zaoem&
ghòZm‘oä`mo Z‘:& C‚m¡Z (AnZo ZJa H$m Zm‘) ZJa ‘| pñWV g‘ñV hmod¡ dfm© g‘` n¡, {Vc^a Z aho ì`m{Y`m| H$m AÝXoem&&
{OZ‘pÝXa, {OZM¡Ë`mc`ñW {OZ{~å~oä`mo Z‘: AZ¿`©-nX àmá`o hmod¡ Mmoar Z Omar, gwg‘` daV¡ hmo Z XwîH$mc ‘mar&
gånyU© A¿`ª {Zd©nm‘r{V ñdmhm& gmao hr Xoe Yma¢, {OZda d¥fH$mo Omo gXm gm¡»`H$mar&&
EH$ H$m`moËgJ© H$a| (Zm¡ ~ma U‘moH$ma ‘ÝÌ H$m Omn H$a|) (nwîßnm§Oqc {jnm{‘)
Xmohm- Km{VH$‘© {OZ Zme H$[a, nm`mo Ho$dcamO&
empÝVnmR> empÝV H$amo g~ OJV² ‘|, d¥f^m{XH$ {OZamO&&
(empÝVnmR> ~mocVo g‘` nwînjonU H$aVo ahZm Mm{h`o) ( A~ hmW Omo‹S>H$a ^JdmZ² go àmW©Zm H$a| )
Mm¡nmB© emñÌm| H$m hmo nR>Z gwIXm, cm^ gËg¨JVr H$m&
empÝVZmW ‘wI e{e CZhmar, erc JwU-d«V g¨`‘-Ymar& gX²d«Vm| H$m gwOg H$hHo$, Xmof T>mH±y g^r H$m&&
cIZ EH$ gm¡ AmR> {damO¢, {ZaIV Z`Z H$‘c-Xc cmO¢&& ~mocy± ß`mao dMZ {hV Ho$, AmnH$m ê$n Ü`mD$±&
n§M‘ MH«$d{V© nX-Ymar, gmoc‘ VrWªH$a gwIH$mar& Vmocm| goD$ MaU {OZHo$, ‘moj Omo cm| Z nmD$±&&
BÝÐ-ZaoÝÐ nyÁ` {OZ Zm`H$, Z‘mo empÝV-{hV empÝV-{dYm`H$&& Am`m© N>ÝX
{Xì` {dQ>n nhþnZ H$s dafm, XwÝXw{^ AmgZ dmUr gagm& Vd nX ‘oao {h` ‘|, ‘‘ {h` Voao nwZrV MaUm| ‘|&
V~cm¢ crZ ahÿ± à^w, O~cm¢ Z nm`m ‘w{º$ nX ‘¢Zo&
101 102
Aja nX ‘mÌm go Xy{fV, Omo H$Nw> H$hm J`m ‘wPgo& Vw‘ hmo à^w XodZ Ho$ Xod, ‘¢ Vmo H$ê$± MaU Vd god&&
j‘m H$amo à^w gmo g~, H$éUm H$[a nw{Z Nw>‹S>mhþ ^d Xw:I go&& ‘¢ Am`mo nyOZ Ho$ H$mO, ‘oamo OZ‘ g’$c ^`mo AmO&
ho OJ~ÝYw {OZoída! nmD$± Vd MaU eaU ~{chmar& nyOm H$aHo$ ZdmD$± ‘¢ ere, ‘wP AnamY j‘hÿ OJXre&&
‘aU g‘m{Y gwXwc©^, H$‘m] H$m j` gw~moY gwIH$mar&& Xmohm- gwI XoZm Xw:I ‘oQ>Zm `hr AmnH$s ~mZ&
nwînm§Oqc {jnm{‘ ( EH$ H$m`moËgJ© H$a| ) ‘mo Jar~ H$s drZVr, gwZ crÁ`mo ^JdmZ²&&
nyOZ H$aVo Xod H$s, Am{X ‘Ü` AdgmZ&
{dgO©Z nmR> gwaJZ Ho$ gwI ^moJH$a, nmd¡ ‘moj {ZXmZ&&
{~Z OmZo dm OmZHo$, ahr Qy>Q> Omo H$mo`& O¡gr ‘{h‘m Vw‘ {df¢, Am¡a Ya¢ Zqh H$mo`&
Vw‘ àgmX V¢ na‘ Jwé, gmo g~ nyaU hmo`&& 1&& gyaO ‘| Omo Omo{V h¡, Zqh VmamJU hmo`&&
nyOZ {d{Y OmZy± Zht, Zqh OmZy± Amh²dmZ& ZmW {Vhmao Zm‘ V¢, AK {N>Z ‘m{h ncm`&
Am¡a {dgO©Z hÿ± Zht, j‘m H$amo ^JdmZ²&& 2&& Á`m| {XZH$a àH$meV¢, A§YH$ma {dZem`&&
‘ÝÌhrZ YZhrZ hÿ±, {H«$`mhrZ {OZXod& ~hþV àe§gm Š`m H$ê$±, ‘¢ à^w ~hþV AkmZ&
j‘m H$ahþ amIhþ ‘wPo, Xohþ MaU H$s god&& 3&& nyOm{d{Y OmZy± Zht, eaU ampI ^JdmZ²&&
Am`o Omo-Omo XodJU, nyOo ^pŠV à‘mU& EH$ H$m`moËgJ© H$a|, (Zm¡ ~ma U‘moH$ma ‘ÝÌ H$m Omn H$a|)
Vo A~ Omdhÿ± H¥$nmH$a, AnZo-AnZo WmZ&& 4&&
lr {OZda H$s Am{eH$m, crOo ere M‹T>m`&
^d-^d Ho$ nmVH$ H$Q>|, Xw:I Xya hmo Om`&&
( Zm¡ ~ma U‘moH$ma ‘ÝÌ H$m Omn H$a| )

n[aH«$‘m {dZVr ({OZñVw{V) (Mm¡nmB©)


‘¢ Vw‘ MaU-H$‘c JwUJm`, ~hþ {d{Y ^{º$ H$ar ‘Z cm`&
OZ‘ OZ‘ à^w nmD$± Vmo{h, `h godm’$c XrOo ‘mo{h&&
H¥$nm {Vhmar Eogr hmo`, Om‘Z ‘aU {‘Q>mdmo ‘mo{h&
~ma-~ma ‘¢ {dZVr H$ê$±, Vw‘ godm ^dgmJa Vê$±&&
Zm‘ coV g~ Xw:I {‘Q> Om`, Vw‘ Xe©Z Xo»`m à^w Am`&

103 104

You might also like