(123doc) Chuoi Gia Tri Toan Cau Mat Hang CA Phe Va Kha Nang Tham Gia Cua Viet Nam

Bé c«ng th−¬ng
ViÖn nghiªn cøu th−¬ng m¹i
B¸o ço tæng kÕt ®Ò tµi
Chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª

vµ kh¶ n¨ng tham gia cña viÖt nam
Chñ nhiÖm ®Ò tµi: Th.S. Hoµng ThÞ V©n Anh
8362
Hµ néi - 12/2009
Bé c«ng th−¬ng
B¸o ço tæng kÕt ®Ò tµi

Thùc hiÖn theo Hîp ®ång sè 045.09.RD/H§-KHCN ngµy 25 th¸ng 02 n¨m 2009
gi÷a Bé C«ng Th−¬ng vµ ViÖn Nghiªn cøu th−¬ng m¹i

Çc thµnh viªn tham gia: TS. NguyÔn ThÞ NhiÔu
Th.S. §ç Kim Chi
Th.S. Ph¹m ThÞ C¶i
Th.S. Lª Huy Kh«i
CN. Ph¹m Hång Lam
Hµ néi - 12/2009
Danh môc ch÷ viÕt t¾t
ViÕt t¾t tiÕng Anh

ViÕt t¾t Néi dung tiÕng Anh Néi dung tiÕng ViÖt
FAO Food and Agriculture Tæ chøc n«ng l−¬ng Liªn hîp quèc
Organization of the United
Nations
GAP Good Agricultural Practice Tiªu chuÈn quèc gia vÒ thùc hµnh
n«ng nghiÖp tèt
ICA International Coffee HiÖp ®Þnh cµ phª quèc tÕ
Agreement
ICO International Coffee Tæ chøc cµ phª thÕ giíi
Organization
SPS Sanitary and Phytosanitary Tiªu chuÈn vÖ sinh dÞch tÔ & kiÓm
Standards dÞch ®éng thùc vËt
TBT Technical Barriers to Trade Hµng rµo kü thuËt th−¬ng m¹i
WTO World Trade Organization Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi
EU European Union Liªn minh Ch©u ©u
HACCP Hazard Analysis and Critical HÖ thèng ph©n tÝch mèi nguy vµ
Control Points ®iÓm kiÓm so¸t tíi h¹n
USD United States Dollar §ång §« la Mü
BSCA Brazil Speciality Coffee HiÖp héi cµ phª ®Æc s¶n Braxin
Association
IHCAFE Honduran Institute for Coffee ViÖn cµ phª quèc gia Honduras
VICOFA Vietnam Coffee and Cocoa HiÖp héi cµ phª, ca cao ViÖt nam
Association
ViÕt t¾t tiÕng ViÖt

ViÕt t¾t Néi dung tiÕng ViÖt
NN&PTNT N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n
DN Doanh nghiÖp
VN ViÖt Nam
HTX Hîp t¸c x·
KNNK Kim ng¹ch nhËp khÈu
NK NhËp khÈu
XK XuÊt khÈu
KNXK Kim ng¹ch xuÊt khÈu
Danh môc b¶ng, s¬ ®å
B¶ng:
B¶ng 1.1. Nh·n hiÖu cña mét sè nhµ chÕ biÕn cµ phª lín 13
B¶ng 1.2. Chia sÎ lîi Ých trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª 17
B¶ng 1.3. T×nh h×nh s¶n xuÊt cµ phª cña Braxin 23
B¶ng 1.4. VÞ trÝ cña Braxin trong xuÊt khÈu cµ phª thÕ giíi 24
B¶ng 1.5. VÞ trÝ cña Honduras trong xuÊt khÈu cµ phª thÕ giíi 28
B¶ng 2.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt cµ phª cña ViÖt Nam 33
B¶ng 2.2. XuÊt khÈu cµ phª cña ViÖt Nam sang 10 thÞ tr−êng chñ yÕu 37
B¶ng 2.3. VÞ trÝ cña cµ phª ViÖt Nam trong s¶n xuÊt cµ phª thÕ giíi 38
B¶ng 2.4. TØ träng cña ViÖt Nam trong s¶n xuÊt cµ phª Robusta 39
B¶ng 2.5. VÞ trÝ cña ViÖt Nam trong xuÊt khÈu cµ phª thÕ giíi 39
B¶ng 2.6. VÞ trÝ cña cµ phª ViÖt Nam trªn mét sè thÞ tr−êng nhËp khÈu chñ yÕu 40
B¶ng 2.7. ChØ sè c¹nh tranh cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam so víi çc ®èi thñ 47
c¹nh tranh chñ yÕu
S¬ ®å:
S¬ ®å 1.1. Çc nguyªn nh©n chÝnh t¹o lîi thÕ ®éc quyÒn cho çc c«ng ty ®a 8
quèc gia
S¬ ®å 1.2. Kªnh tiªu thô cµ phª thÕ giíi 9
S¬ ®å 1.3. M« h×nh chuçi gi¸ trÞ gia t¨ng ®èi víi hµng n«ng s¶n 10
S¬ ®å 1.4. Gi¸ trÞ gia t¨ng trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª 14
S¬ ®å 1.5. Chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu víi çc ®èi t−îng tham gia 15
S¬ ®å 1.6. M« h×nh ngµnh cµ phª Braxin 25
S¬ ®å 1.7. Çc ®èi t−îng tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª Honduras 29
S¬ ®å 2.1. Gi¸ cµ phª Robusta FOB ViÖt Nam, gi¸ LIFFE vµ gi¸ chØ thÞ ICO 45
Môc lôc
Danh môc ch÷ viÕt t¾t

Danh môc b¶ng vµ s¬ ®å
Më ®Çu 1
CH¦¥NG 1: TæNG QUAN VÒ CHUçI GI¸ TRÞ TOµN CÇU 5
MÆT HµNG Cµ PH£
1.1. Kh¸i qu¸t vÒ chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª 5
1.1.1. §Æc ®iÓm thÞ tr−êng cµ phª toµn cÇu 5
1.1.2. §Æc ®iÓm chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª 7
1.1.3. C¬ cÊu chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª 11
1.1.4. Çc ®èi t−îng tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª 15
1.2. Çc yÕu tè t¸c ®éng ®Õn chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª 18
1.2.1. Çc yÕu tè kh¸ch quan 18
1.2.2. Çc yÕu tè chñ quan 19
1.3. Kinh nghiÖm tham gia cña n−íc ngoµi vµo chuçi gi¸ trÞ toµn 22
cÇu mÆt hµng cµ phª
1.3.1. Kinh nghiÖm cña n−íc ngoµi 22
1.3.2. Bµi häc rót ra cho ViÖt Nam 31
CH¦¥NG 2: THùC TR¹NG THAM GIA CñA VIÖT NAM trong 33

CHUçI GI¸ TRÞ TOµN CÇU MÆT HµNG Cµ PH£
2.1. Kh¸i qu¸t chung vÒ ngµnh cµ phª ViÖt Nam 33
2.1.1. Quy m« vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt cµ phª 33
2.1.2. T×nh h×nh chÕ biÕn cµ phª 35
2.1.3. T×nh h×nh xuÊt khÈu 36
2.2. Thùc tr¹ng tham gia vµ çc yÕu tè t¸c ®éng tíi sù tham gia 37
ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ toµn mÆt hµng cµ phª
2.2.1. Thùc tr¹ng tham gia cña cµ phª ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ toµn 37
2.2.2. Thùc tr¹ng çc yÕu tè t¸c ®éng tíi sù tham gia cña ViÖt Nam 44
vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
2.3. §¸nh gi¸ chung vÒ kh¶ n¨ng tham gia cña ViÖt Nam trong 55
chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
i
Ch−¬ng 3; GI¶I PH¸P vµ kiÕn nghÞ NH»M T¡NG C¦êNG Sù 62
THAM GIA CñA Cµ PH£ VIÖT NAM trong CHUçI GI¸ TRÞ
TOµN CÇU MÆT HµNG Cµ PH£
3.1. Xu h−íng ph¸t triÓn chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª 62
thêi gian tíi vµ nh÷ng c¬ héi, th¸ch thøc míi ®èi víi sù tham
gia cña ViÖt Nam
3.1.1. Xu h−íng ph¸t triÓn cña chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª 62
3.1.2. C¬ héi vµ th¸ch thøc míi ®èi víi sù tham gia cña ViÖt Nam 65
3.2. Quan ®iÓm vµ ph−¬ng h−íng tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn 69
3.2.1. Quan ®iÓm tham gia 69
3.2.2. Ph−¬ng h−íng tham gia 71
3.3. Gi¶i ph¸p nh»m t¨ng c−êng sù tham gia cña ViÖt Nam trong 74
chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª thêi gian tíi
3.3.1. Nhãm gi¶i ph¸p tr−íc m¾t 74
3.3.2. Nhãm gi¶i ph¸p l©u dµi 82
3.4. Mét sè kiÕn nghÞ 83
KÕt luËn 87
PhÇn phô lôc 89
Tµi liÖu tham kh¶o 91
ii
Më ®Çu
1. Sù cÇn thiÕt nghiªn cøu:
Cµ phª lµ mét trong nh÷ng n«ng s¶n cã quy m« kim ng¹ch xuÊt khÈu
lín nhÊt cña ViÖt Nam. N¨m 2007, kim ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª ®¹t 1.911 triÖu
USD, n¨m 2008, cµ phª n»m trong danh s¸ch mét trong t¸m mÆt hµng xuÊt
khÈu ®¹t kim ng¹ch trªn 2 tØ USD cña ViÖt Nam. Cµ phª ViÖt Nam ®· xuÊt
khÈu ®−îc tíi h¬n 70 quèc gia vµ vïng l·nh thæ. Tuy nhiªn, sù ph¸t triÓn nµy
vÉn cßn chøa ®ùng nh÷ng yÕu tè kÐm bÒn v÷ng: chñ yÕu lµ xuÊt cµ phª nh©n -
®−îc s¬ chÕ vµ ®ãng gãi, b¸n theo çc hîp ®ång ng¾n h¹n vµ v× thÕ mµ hoµn
toµn bÞ ®éng vµo thÞ tr−êng; cµ phª chÕ biÕn vµ th−¬ng hiÖu cßn thÊp; b¶n th©n
gi¸ trÞ cña cµ phª nh©n xuÊt khÈu còng rÊt thÊp, ch−a chó träng ®Õn chÊt l−îng
vµ tÝnh l©u dµi cña s¶n phÈm; tØ lÖ tiªu dïng cµ phª ë trong n−íc vÉn ë møc
thÊp (0,5kg/ng−êi/n¨m so víi çc n−íc trång cµ phª kh¸c cã møc trung b×nh lµ
3kg/ng−êi/n¨m) kh«ng ®ñ ®Ó t¹o ra sù tù chñ cña s¶n l−îng tiªu dïng néi ®Þa
so víi xuÊt khÈu.
Chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª lµ sù tham gia cña çc chñ thÓ
kinh tÕ vµo çc c«ng ®o¹n kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh tõ nghiªn cøu triÓn khai -
s¶n xuÊt - chÕ biÕn - ph©n phèi ®Õn ph¸t triÓn th−¬ng hiÖu ®Ó h×nh thµnh chuçi
gi¸ trÞ gia t¨ng s¶n phÈm trªn ph¹m vi toµn cÇu.
Nh− vËy, çc n−íc cã thÓ tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng
cµ phª theo 3 cÊp ®é: gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp (kh©u s¶n xuÊt), gi¸ trÞ gia t¨ng trung
b×nh (kh©u chÕ biÕn th« vµ kh©u xuÊt khÈu cµ phª nh©n), gi¸ trÞ gia t¨ng cao
(rang xay, chÕ biÕn, ph©n phèi cµ phª). Tham gia vµo ho¹t ®éng t¹o ra gi¸ trÞ
gia t¨ng trong chuçi bao gåm çc ®èi t−îng chÝnh sau: (i) Ng−êi trång, s¶n
xuÊt vµ chÕ biÕn cµ phª nguyªn liÖu (chñ yÕu lµ ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn ë
Nam Mü, §«ng Nam ¸ vµ Nam ¸ (Braxin, ViÖt Nam, Ên §é...), ®©y lµ nh÷ng
®èi t−îng tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ ë kh©u cã gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp vµ gi¸ trÞ
gia t¨ng trung b×nh; (ii) Çc nhµ chÕ biÕn cµ phª thµnh phÈm ®¸p øng nhu cÇu
®a d¹ng cña ng−êi tiªu dïng (chñ yÕu ë çc n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nh−
Thuþ SÜ, §øc, Ph¸p...) vµ çc nhµ ph©n phèi (chñ yÕu do çc tËp ®oµn xuyªn
quèc gia vµ ®a quèc gia ë çc n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn thùc hiÖn)- lµ nh÷ng
®èi t−îng tham gia vµo chuçi ë kh©u cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao. Cïng víi qu¸ tr×nh
toµn cÇu ho¸ kinh tÕ, çc tËp ®oµn cµ phª xuyªn quèc gia hµng ®Çu thÕ giíi
(nh− Nestle...) ®· x©y dùng vµ ph¸t triÓn chuçi gi¸ trÞ cña s¶n phÈm cµ phª
toµn cÇu ®Ó liªn kÕt gi÷a kh©u ®Çu cña chuçi (çc nhµ s¶n xuÊt cµ phª nguyªn
liÖu) víi kh©u cuèi cña chuçi (çc nhµ chÕ biÕn cµ phª thµnh phÈm vµ tæ chøc
m¹ng l−íi ph©n phèi toµn cÇu).
§èi víi ViÖt Nam, thêi gian qua, viÖc tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn
cÇu mÆt hµng cµ phª chñ yÕu lµ ë kh©u s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn cµ phª nh©n. V×
thÕ, mÆc dï ViÖt Nam chiÕm tõ 10- 12% thÞ phÇn nhËp khÈu cµ phª nh©n toµn
1
cÇu nh−ng chØ chiÕm kho¶ng trªn 2% gi¸ trÞ cña ngµnh s¶n phÈm cµ phª toµn
cÇu. Do ®ã, ®Ó khai th¸c tèt tiÒm n¨ng, lîi thÕ vÒ s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn cµ phª
nguyªn liÖu, lîi thÕ vÒ thÞ tr−êng tiªu thô ®· t¹o ®−îc trong thêi gian qua, n©ng
cao hiÖu qu¶ chung cña ngµnh cµ phª vµ t¹o b−íc t¨ng tr−ëng cao h¬n cña xuÊt
khÈu cµ phª ViÖt Nam th× trong thêi gian tíi, cÇn ®Èy m¹nh sù tham gia cña
ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª. Trong ®ã, mét mÆt, tiÕp
tôc khai th¸c lîi thÕ so s¸nh ®Ó n©ng cao gi¸ trÞ gia t¨ng ë kh©u s¶n xuÊt, chÕ
biÕn cµ phª nguyªn liÖu; mÆt kh¸c, cÇn nghiªn cøu kh¶ n¨ng tham gia ë møc
s©u h¬n vµo çc kh©u t¹o ra gi¸ trÞ gia t¨ng cao cña s¶n phÈm nh− tham gia vµo
kh©u rang xay, vµo m¹ng l−íi ph©n phèi cµ phª thµnh phÈm toµn cÇu. Do ®ã,
viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi: “Chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª vµ kh¶ n¨ng
tham gia cña ViÖt Nam” lµ cÇn thiÕt.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu:
ë ViÖt Nam ®· cã mét sè nghiªn cøu vÒ cµ phª, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn:
- Dù ¸n n©ng cao n¨ng lùc nghiªn cøu chÝnh s¸ch do Sida tµi trî, (2003),
“B¸o ço nghiªn cøu thÞ tr−êng cµ phª” do ViÖn Nghiªn cøu th−¬ng m¹i thùc
hiÖn ®· tËp trung ph©n tÝch vÒ ®Æc ®iÓm, c¬ cÊu vµ xu h−íng ph¸t triÓn thÞ
tr−êng cµ phª thÕ giíi, triÓn väng ph¸t triÓn s¶n xuÊt cµ phª cña ViÖt Nam vµ
kh¶ n¨ng th©m nhËp cña cµ phª ViÖt Nam vµo çc thÞ tr−êng nhËp khÈu, ph©n
tÝch çc nh©n tè c¶n trë sù ph¸t triÓn cña xuÊt khÈu cµ phª cña ViÖt Nam trªn
çc thÞ tr−êng xuÊt khÈu chñ yÕu... tõ ®ã t×m ra çc gi¶i ph¸p thÝch hîp cho sù
ph¸t triÓn cña ngµnh cµ phª, kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña c©y cµ phª trong chiÕn l−îc
ph¸t triÓn xuÊt khÈu cña c¶ n−íc.
- Nghiªn cøu cña Trung t©m Th«ng tin N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng
th«n phèi hîp Oxfam Anh vµ Oxfam Hång K«ng thùc hiÖn (2006): “¶nh
h−ëng cña th−¬ng m¹i cµ phª toµn cÇu ®Õn ng−êi trång cµ phª tØnh §¨k L¨k”
®· m« t¶ t×nh h×nh thÞ tr−êng cµ phª thÕ giíi, ViÖt Nam vµ tØnh §¨k L¨k; giíi
thiÖu nh÷ng m¾t xÝch chñ yÕu trong “chuçi thÞ tr−êng” cµ phª ë §¨k L¨k; vÒ
t¸c ®éng cña viÖc t¨ng c−êng tù do hãa th−¬ng m¹i trong ngµnh cµ phª ë ViÖt
Nam ®èi víi ng−êi s¶n xuÊt vµ nh÷ng ng−êi liªn quan ®Õn mua b¸n cµ phª ®Ó
tõ ®ã ®−a ra nh÷ng kÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ cho ngµnh cµ phª.
- Nghiªn cøu cña PGS.TS. §inh V¨n Thµnh, (2007), “§iÒu tra, kh¶o s¸t,
®¸nh gi¸ t¸c ®éng ®Õn m«i tr−êng cña viÖc trång vµ chÕ biÕn xuÊt khÈu cµ phª.
§Ò xuÊt çc gi¶i ph¸p nh»m b¶o vÖ m«i tr−êng ®èi víi viÖc gia t¨ng xuÊt khÈu
mÆt hµng nµy trong thêi gian tíi" ®· nghiªn cøu nh÷ng t¸c ®éng cña viÖc më
réng xuÊt khÈu cµ phª trong nh÷ng n¨m tíi ®èi víi m«i tr−êng ®Ó tõ ®ã cã
nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m h¹n chÕ, phßng ngõa vµ xö lý « nhiÔm m«i tr−êng vµ
ph¸t triÓn çc vïng s¶n xuÊt cµ phª s¹ch.
- Nghiªn cøu cña C«ng ty TNHH t− vÊn ph¸t triÓn bÒn v÷ng (2007): "X¸c
®Þnh kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh s¶n xuÊt cµ phª Robusta cña ViÖt Nam",
2
®−a ra nh÷ng gîi ý chÝnh s¸ch trung h¹n vµ dµi h¹n ®Ó ®iÒu chØnh qui m« s¶n
xuÊt thÝch hîp, c¶i thiÖn chÊt l−îng, gi¶m gi¸ thµnh ®Ó tõng b−íc c¶i thiÖn
nh÷ng nguyªn nh©n lµm gi¶m søc c¹nh tranh cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam.
- §Ò ¸n “N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña cµ phª ®Õn n¨m 2015 vµ
®Þnh h−íng 2020” cña Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, víi çc néi
dung chñ yÕu lµ ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña cµ phª ViÖt Nam;
®−a ra çc néi dung n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña cµ phª vµ çc gi¶i ph¸p
nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña cµ phª ViÖt Nam thêi gian tíi.
Çc nghiªn cøu vÒ cµ phª còng ®−îc nhiÒu chuyªn gia çc n−íc quan
t©m nghiªn cøu, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn:
- Ingrid Fromm and Juan A.Dubon, (2006), “Upgrading and the Value
chain Analysis: The case of small-scale coffee farmers in Honduras”, víi môc
tiªu lµ ph©n tÝch xem lµm thÕ nµo mµ çc hé trång cµ phª quy m« nhá ë
Honduras cã thÓ tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ.
- Christopher L.Gilbert, (2006), Value chain analysis and market power
in commodity processing with application to the cocoa and coffee sectors,
ph©n tÝch chuçi gi¸ trÞ vµ søc m¹nh thÞ tr−êng trong kh©u chÕ biÕn ®èi víi
ngµnh cµ phª vµ ca cao ®Ó ®−a ra çc ®Ò xuÊt cho çc n−íc trång cµ phª vµ ca
cao- nh÷ng n−íc cung cÊp phÇn lín l−îng cµ phª vµ ca cao ra thÞ tr−êng thÕ
giíi nh−ng l¹i thu ®−îc Ýt lîi nhuËn nhÊt trong chuçi gi¸ trÞ.
- Alexander Sarris, Sara Savastano, (2006), The market and the
difficutlties of accessing to small -scale coffee farmers in Tanzania, ph©n tÝch
thÞ tr−êng vµ nh÷ng h¹n chÕ tham gia thÞ tr−êng ®èi víi nh÷ng nhµ s¶n xuÊt cµ
phª nhá ë Tanzania vµ nh÷ng khã kh¨n cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt cµ phª nhá
trong viÖc tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª.
- Bernard Kilian, Connie Jones, Lawrence Pratt and Andris Villabobos,
(2007), The value chain for organic and fairtrade products and its implication on
Producers in Latin America, ®· ph©n tÝch sù ph¸t triÓn cña cµ phª th−¬ng m¹i
c«ng b»ng vµ cµ phª h÷u c¬ ®Õn sù ph¸t triÓn cña ngµnh cµ phª Ch©u mü Latin.
3. Môc tiªu nghiªn cøu:
Môc tiªu cña ®Ò tµi lµ nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ chuçi gi¸ trÞ
toµn cÇu mÆt hµng cµ phª vµ thùc tiÔn tham gia cña ViÖt Nam, ®¸nh gi¸ kh¶
n¨ng tham gia ®Ó tõ ®ã ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ nh»m t¨ng c−êng
sù tham gia h¬n n÷a cña cµ phª ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng
cµ phª thêi gian tíi.
§Ó thùc hiÖn môc tiªu trªn, ®Ò tµi ®i vµo gi¶i quyÕt çc nhiÖm vô chñ yÕu sau:
- Tæng quan chung vÒ chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª; nghiªn
cøu kinh nghiÖm cña n−íc ngoµi trong tham gia chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu
vµ rót ra bµi häc cho ViÖt Nam.
3
- Ph©n tÝch thùc tr¹ng tham gia cña ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu
mÆt hµng cµ phª; ®−a ra ®¸nh gi¸ chung vÒ kh¶ n¨ng tham gia cña ViÖt Nam
vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª.
- §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ nh»m t¨ng c−êng sù tham gia
cña ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª thêi gian tíi.
4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu:
4.1. §èi t−¬ng nghiªn cøu:
§èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ chuçi gi¸ trÞ vµ kh¶ n¨ng tham gia
cña ViÖt Nam trong chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª.
4.2. Ph¹m vi nghiªn cøu:
VÒ néi dung: träng t©m cña ®Ò tµi lµ nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ
thùc tiÔn tham gia cña ViÖt Nam ®Ó tõ ®ã ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p tham gia trong
chuçi; VÒ thêi gian: nghiªn cøu chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª vµ t×nh
h×nh tham gia cña ViÖt Nam tõ 2003 - 2008.
5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu:
- Nghiªn cøu tµi liÖu vÒ çc nghiªn cøu cã liªn quan.
- Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch, thèng kª, so s¸nh, tæng hîp.
- Tæ chøc héi th¶o khoa häc, xin ý kiÕn chuyªn gia.
- Mét sè ph−¬ng ph¸p kh¸c.
6. Néi dung nghiªn cøu:
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, tµi liÖu tham kh¶o vµ çc phô lôc, ®Ò tµi
®−îc kÕt cÊu thµnh ba ch−¬ng:
Ch−¬ng 1: Tæng quan vÒ chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng tham gia cña ViÖt Nam trong chuçi gi¸ trÞ
toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
Ch−¬ng 3: Gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ nh»m t¨ng c−êng sù tham gia cña
ViÖt Nam trong chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
4
CH¦¥NG 1
TæNG QUAN VÒ CHUçI GI¸ TRÞ TOµN CÇU MÆT HµNG Cµ PH£
1.1. Kh¸i qu¸t vÒ chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
Cã thÓ kh¸i qu¸t chung vÒ chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª qua
çc néi dung sau:
1.1.1. §Æc ®iÓm thÞ tr−êng cµ phª toµn cÇu
* VÒ s¶n phÈm:
Cµ phª thuéc vµo hä thùc vËt Rubiazeen. Theo ph©n lo¹i thùc vËt häc,
lo¹i nµy cã kho¶ng 500 lo¹i nh−ng chØ cã 2 chñng lo¹i cµ phª lµ cã ý nghÜa
kinh tÕ: cµ phª chÌ Arabica, chiÕm gÇn 70% s¶n phÈm cµ phª thÕ giíi vµ cµ phª
Canephora (cßn ®−îc gäi lµ cµ phª vèi, Robusta) chiÕm kho¶ng 30% tæng s¶n
l−îng. Çc lo¹i cµ phª Liberica vµ Exelsa còng cã mÆt trªn thÞ tr−êng nh−ng
chiÕm mét l−îng kh«ng ®¸ng kÓ. Theo çch ph©n lo¹i cña HiÖp ®Þnh cµ phª
quèc tÕ (ICA), cµ phª ®−îc chia lµm hai lo¹i chñ yÕu: cµ phª Robusta vµ cµ phª
Arabica, trong ®ã cµ phª Arabica cã 3 ph©n nhãm Arabica chÝnh lµ Arabica
C«l«mbia dÞu, çc lo¹i cµ phª dÞu kh¸c vµ cµ phª Arabica kh¸c.
Cµ phª Arabica ®−îc trång hÇu hÕt t¹i çc vïng 230 vÜ ®é B¾c tíi 250 vÜ
®é Nam, t¹i çc vïng cã ®iÒu kiÖn phï hîp nh− Mü, ch©u Phi, ch©u ¸, ch©u
§¹i D−¬ng, tËp trung chñ yÕu t¹i Braxin, C«l«mbia, Mªhic« vµ çc n−íc
Trung Phi. Cµ phª Robusta kh«ng chÞu ®−îc l¹nh nh− cµ phª chÌ, v× vËy, viÖc
gieo trång chØ h¹n chÕ t¹i çc vïng n»m ë 100 vÜ ®é B¾c vµ Nam xÝch ®¹o, tËp
trung chñ yÕu t¹i Indonexia, bê biÓn Ngµ, Uganda vµ ViÖt Nam.
Nh×n chung, hiÖn nay cµ phª ®−îc s¶n xuÊt víi tr×nh ®é th©m canh cao.
ViÖc trång nh÷ng lo¹i cµ phª cã n¨ng suÊt cao, sö dông lao ®éng tèi ®a trªn
mét diÖn tÝch trång trät, t¨ng chi phÝ b¶o vÖ thùc vËt vµ ®Èy m¹nh ch¨m sãc
®em l¹i n¨ng suÊt cao trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch. Tuy nhiªn, n¨ng suÊt cµ phª
th−êng thay ®æi theo chu kú bèn n¨m nªn cã ¶nh h−ëng tíi s¶n l−îng vµ gi¸ cµ
phª trªn thÞ tr−êng thÕ giíi.
Thêi vô thu ho¹ch cµ phª ë çc n−íc s¶n xuÊt cµ phª rÊt kh¸c nhau nªn ®·
phÇn nµo lµm gi¶m bít søc Ðp thêi vô cña nguån cung cµ phª trªn thÞ tr−êng.
Tuy nhiªn, gi¸ cµ phª trªn çc thÞ tr−êng giao ngay còng th−êng phô thuéc vµo
thêi ®iÓm thu ho¹ch cña çc n−íc cung cÊp lín nh− Braxin, C«l«mbia ... (®èi
víi cµ phª Arabica), In®«nªxia hay ViÖt Nam (®èi víi cµ phª Robusta).
ViÖc s¶n xuÊt cµ phª rang xay hay cµ phª hoµ tan ®ßi hái ph¶i ®Çu t− lín
cho c«ng nghÖ chÕ biÕn còng nh− nhËp khÈu nhiÒu lo¹i cµ phª kh¸c nhau cho
c«ng ®o¹n pha trén vµ th−êng kh«ng thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ë çc
5
n−íc ®ang ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, çc lo¹i s¶n phÈm cµ phª ®Æc s¶n ”Single-
origin” vÉn cã c¬ héi chiÕm lÜnh thÞ tr−êng. §©y lµ nh÷ng lo¹i cµ phª h¶o
h¹ng, cã xuÊt xø tõ mét vïng hoÆc mét quèc gia nhÊt ®Þnh, cã uy tÝn cao trªn
thÞ tr−êng cµ phª quèc tÕ nh− cµ phª dÞu cña C«l«mbia.
Do nh÷ng kh¸c biÖt vÒ tËp qu¸n tiªu dïng, s¶n phÈm cµ phª rÊt kh¸c
nhau gi÷a çc n−íc, çc khu vùc. Ng−êi tiªu dïng ë T©y vµ T©y nam ch©u ¢u
th−êng −a chuéng cµ phª thµnh phÈm cã pha trén l−îng cµ phª Robusta t−¬ng
®èi lín, trong khi ng−êi tiªu dïng B¾c ¢u vµ Italia l¹i −a chuéng cµ phª thµnh
phÈm cã hµm l−îng Arabica cao. Çc n−íc Trung ¢u chñ yÕu sö dông çc lo¹i
cµ phª dÞu (Colombian Milds vµ çc lo¹i cµ phª dÞu kh¸c) trong cµ phª thµnh
phÈm cña hä... Çc lo¹i cµ phª thµnh phÈm kh«ng chØ kh¸c nhau do thµnh phÇn
vµ tû träng çc lo¹i cµ phª nh©n dïng trong chÕ biÕn mµ cßn kh¸c nhau do kü
thuËt vµ çc bÝ quyÕt trong kh©u rang xay. Çc bÝ quyÕt vµ çc chÊt phô gia
dïng trong rang xay t¹o nªn çc lo¹i cµ phª thµnh phÈm cã h−¬ng vÞ ®Æc biÖt,
cho çc ®èi t−îng kh¸ch hµng vµ thÞ phÇn riªng biÖt trªn thÞ tr−êng tiªu thô.
* Çc n−íc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu chÝnh:
Cµ phª lµ c©y trång quan träng trong c¬ cÊu xuÊt khÈu cña nhiÒu n−íc
®ang ph¸t triÓn. Trªn 3/4 s¶n l−îng cµ phª cña çc n−íc s¶n xuÊt ®−îc dïng
cho xuÊt khÈu. T¹i 17 n−íc xuÊt khÈu cµ phª chñ yÕu, thu nhËp tõ xuÊt khÈu cµ
phª ®ãng gãp trªn 25% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu. Nh−ng nh×n chung, sè quèc
gia lÖ thuéc vµo s¶n xuÊt cµ phª ®ang gi¶m ®i cïng víi çc ch−¬ng tr×nh ®a
d¹ng ho¸ xuÊt khÈu ë hÇu hÕt çc n−íc ®ang ph¸t triÓn. S¶n l−îng cµ phª thÕ
giíi xin xem phô lôc 1.
Nh÷ng n−íc xuÊt khÈu cµ phª chñ yÕu lµ Braxin vµ C«l«mbia, chiÕm
45% tæng l−îng cµ phª xuÊt khÈu trªn thÕ giíi. Cïng víi In®«nesia,
Guatemala, Uganda, Mªhico, ViÖt Nam, Bê BiÓn Ngµ, Costa Rica, El Salvado,
Ethiopia vµ Kenia, 12 n−íc nµy chiÕm 80% l−îng cµ phª xuÊt khÈu trªn toµn
thÕ giíi. Khèi l−îng cµ phª xuÊt khÈu cña mçi n−íc kh«ng chØ phô thuéc vµo
s¶n l−îng, gi¸ c¶, l−îng tån kho mµ cßn phô thuéc vµo chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt
xuÊt khÈu còng nh− thãi quen tiªu dïng.
Cµ phª hßa tan xuÊt hiÖn trªn thÞ tr−êng tõ nh÷ng n¨m 30 vµ ®· lan réng
tõ thÞ tr−êng çc n−íc ph¸t triÓn sang thÞ tr−êng çc n−íc ®ang ph¸t triÓn trong
nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Cµ phª hßa tan - víi nhiÒu chñng lo¹i phong phó, ®a d¹ng -
®· lµm thay ®æi ®¸ng kÓ c¬ cÊu tiªu dïng cµ phª, phæ biÕn nhÊt lµ çc lo¹i cµ
phª espresso, cappuccino hay moka ë ch©u ¢u vµ cµ phª percolator ë B¾c Mü.
L−îng cµ phª t¸i xuÊt ®¹t kho¶ng 10 triÖu bao mçi n¨m, chñ yÕu lµ giao
dÞch gi÷a çc n−íc thuéc Céng ®ång Ch©u ¢u.
6
* Çc n−íc tiªu thô vµ nhËp khÈu
Tiªu thô cµ phª phô thuéc vµo møc sèng vµ tr×nh ®é c«ng nghiÖp ho¸ ë
mçi n−íc. Cµ phª chñ yÕu lµ hµng ho¸ xuÊt khÈu, song nhiÒu n−íc s¶n xuÊt cµ
phª còng tiªu dïng mét khèi l−îng cµ phª kh¸ lín. Kho¶ng 25% s¶n l−îng cµ
phª thÕ giíi, t−¬ng ®−¬ng 23 triÖu bao, do çc n−íc trång cµ phª tù tiªu thô.
Møc tiªu thô cµ phª ë Braxin, C«l«mbia, Venezuela, Mehico, Cuba vµ çc
n−íc kh¸c ë Trung Mü t−¬ng ®èi cao. Cµ phª còng ®−îc tiªu thô nhiÒu ë
Ethi«pia, In®«nªxia vµ Philippin. T×nh h×nh tiªu thô cµ phª xin xem phô lôc 2.
Nhu cÇu tiªu dïng cµ phª ë çc n−íc nhËp khÈu kho¶ng 95 triÖu bao.
Çc n−íc nhËp khÈu mçi n¨m chÕ biÕn kho¶ng 73 triÖu bao thµnh cµ phª rang
xay hoÆc cµ phª hoµ tan.
* BiÕn ®éng gi¸ c¶
Gi¸ cµ phª çc lo¹i trªn thÞ tr−êng thÕ giíi cã sù chªnh lÖch kh¸ lín. Gi¸
cµ phª Robusta b×nh qu©n chØ vµo kho¶ng 70% so víi gi¸ cµ phª Arabica vµ
kho¶ng trªn 80% møc gi¸ cµ phª tham kh¶o cña ICO. Gi¸ Robusta còng cã ®é
dao ®éng cao h¬n d−íi ¶nh h−ëng cña sù thay ®æi vÒ cung cÇu thÞ tr−êng. Khi
nguån cung t¨ng m¹nh, gi¸ cµ phª Robusta cã thÓ gi¶m xuèng chØ b»ng
kho¶ng 50% gi¸ cµ phª Arabica nh− ®· tõng x¶y ra trong n¨m 2001.
Trong khi ®ã, gi¸ cµ phª dÞu C«l«mbia vµ çc lo¹i cµ phª dÞu kh¸c kh¸
æn ®Þnh vµ duy tr× ë møc cao do nguån cung h¹n chÕ trong khi nhu cÇu víi lo¹i
cµ phª cao cÊp nµy ngµy cµng cao. §Ó gi¶m bít søc Ðp cña chªnh lÖch gi¸ c¶,
hiÖn nay çc nhµ chÕ biÕn cµ phª cã xu h−íng t¨ng c−êng tû lÖ pha trén çc
lo¹i cµ phª kh¸c trong cµ phª thµnh phÈm.
1.1.2. §Æc ®iÓm chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
Thø nhÊt, ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
lµ møc ®é tËp trung cao víi sù chi phèi cña çc tËp ®oµn ®a quèc gia. Víi sù
chi phèi nµy, "chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu mang ®Æc tr−ng cña mét chuçi gi¸
trÞ ®−îc dÉn d¾t bëi nhµ b¸n hµng".
Kh«ng gièng víi m« h×nh chuçi gi¸ trÞ do çc nhµ s¶n xuÊt dÉn d¾t, n¬i
mµ lîi nhuËn thu ®−îc chñ yÕu tõ quy m« s¶n xuÊt, khèi l−îng hµng hãa b¸n
ra vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn; trong m« h×nh chuçi gi¸ trÞ ®−îc dÉn d¾t bëi nhµ b¸n
hµng, lîi nhuËn thu ®−îc chñ yÕu nhê sù liªn kÕt cña nh÷ng kh©u cã gi¸ trÞ gia
t¨ng cao nh− nghiªn cøu, ph©n phèi, tiÕp thÞ vµ dÞch vô tµi chÝnh. Lîi nhuËn
th−êng tËp trung lín nhÊt ë nh÷ng kh©u cã kh¶ n¨ng h¹n chÕ nh÷ng ng−êi míi
gia nhËp chuçi.
Víi møc ®é tËp trung cao nªn chi phèi vµ l·nh ®¹o chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu
mÆt hµng cµ phª chÝnh lµ çc tËp ®oµn së h÷u mét sè nh·n hiÖu næi tiÕng nh−
7
Nestle, Kraft Foods..., nh÷ng nh·n hiÖu nµy ®· t¹o ra søc hót m·nh liÖt ®èi víi
kh¸ch hµng trªn ph¹m vi toµn cÇu vµ hä ®ang tiÕp tôc ®Þnh vÞ t¹i kh©u cã gi¸ trÞ
gia t¨ng cao nhÊt. Trong kinh doanh cµ phª nh©n, çc tËp ®oµn lín (Neumann
Kaffee-Gruppe; Volcaphe; Ecom Trading; Olam Internetional, Tchibo) chi phèi
tíi 45% tæng l−îng giao dÞch cµ phª nh©n cña toµn thÕ giíi. Cßn trong lÜnh vùc
chÕ biÕn, 4 tËp ®oµn cµ phª lín (Proctor & Gamble, Kraft Foods, Nestle vµ Sara
Lee) chi phèi 60% l−îng cµ phª rang xay vµ cµ phª hoµ tan.
Xu h−íng tËp trung ho¸ ngµy cµng t¨ng ®· khiÕn mét sè c«ng ty ®a
quèc gia cã ¶nh h−ëng lín trªn thÞ tr−êng do kh¶ n¨ng chi phèi cña hä ®Õn gi¸
thÞ tr−êng thÕ giíi trong khi nh÷ng ng−êi trång cµ phª ngµy cµng khã kh¨n h¬n
trong nh÷ng tho¶ thuËn vÒ gi¸, ch−a kÓ ®Õn viÖc ph¶i chia sÎ lîi nhuËn víi
nh÷ng ng−êi trung gian. Bëi v× çc nhµ s¶n xuÊt nhá th−êng kh«ng cã c¬ së
chÕ biÕn cÇn thiÕt ®Ó xö lý cµ phª h¹t vµ th−êng ph¶i b¸n t¹i mét møc gi¸ rÊt
thÊp ®Ó ®−a s¶n phÈm cña hä vµo thÞ tr−êng.
S¬ ®å 1.1. Çc nguyªn nh©n chÝnh t¹o lîi thÕ ®éc quyÒn cho çc c«ng ty
®a quèc gia
ThÞ tr−êng c¹nh tranh cao HÖ thèng chÝnh s¸ch ¸p

vÒ phÝa cung dông ë çc n−íc ph¸t triÓn:
®¸nh thuÕ cao vµo çc mÆt
§éc quyÒn hµng cµ phª chÕ biÕn.
Hµng ho¸ xuÊt khÈu chñ mua, chÕ
yÕu lµ s¬ chÕ biÕn vµ tiªu
thô s¶n
phÈm
S¶n l−îng cµ phª cã qui
m« chñ yÕu lµ nh÷ng
ng−êi s¶n xuÊt nhá: Nhu cÇu cña ng−êi tiªu
kh«ng tËn dông ®−îc lîi dïng mang tÝnh ®Æc thï, së
thÕ kinh tÕ nhê qui m« thÝch râ nÐt
trong s¶n xuÊt vµ tiªu thô
s¶n phÈm
Çc cè g¾ng cña çc n−íc s¶n xuÊt/xuÊt khÈu cµ phª ®Ó c¶i thiÖn t×nh
tr¹ng ®éc quyÒn trong suèt nh÷ng n¨m qua kh«ng ®¹t ®−îc kÕt qu¶ ®¸ng kÓ.
Trong 50 n¨m qua, çc n−íc s¶n xuÊt ®· th«ng qua mét sè c¬ chÕ vµ diÔn ®µn
nh− HiÖp héi çc n−íc s¶n xuÊt cµ phª (ACPC) vµ Tæ chøc cµ phª quèc tÕ
(ICO) ®Ó æn ®Þnh gi¸ cµ phª thÕ giíi ë møc cã lîi cho ng−êi s¶n xuÊt. N¨m
1963, “Tæ chøc cµ phª quèc tÕ - ICO” ra ®êi nh− lµ mét gi¶i ph¸p cho nh÷ng
th¨ng trÇm vÒ gi¸ c¶ vµ nh÷ng biÕn ®éng vÒ cung cÇu cµ phª. Môc ®Ých ban
®Çu cña ICO lµ qu¶n lý HiÖp ®Þnh cµ phª quèc tÕ (ICA) ký kÕt n¨m 1962, ®Þnh
ra çc h¹n ng¹ch nh»m giíi h¹n l−îng cung cña cµ phª thÕ giíi vµ ®Ó ®Èy gi¸
lªn vµ ICO tiÕp tôc ho¹t ®éng theo çc hiÖp ®Þnh kÕ tiÕp tõ ®ã ®Õn nay.
8
S¬ ®å 1.2. Kªnh tiªu thô cµ phª thÕ giíi
Ng−êi tiªu
§o¹n dïng
thÞ Nh÷ng ng−êi
tr−êng b¸n lÎ
æn Nh÷ng nhµ
®Þnh, ph©n phèi
gi¸ trÞ
cao
Nh÷ng nhµ Nh÷ng nhµ

rang xay nhËp khÈu Nh÷ng nhµ
m«i giíi
§o¹n Nh÷ng c«ng

thÞ ty xuÊt khÈu
tr−êng
th−êng Çc c«ng
xuyªn ty v©n t¶i
biÕn
®éng Chñ trang Ng−êi thu
tr¹i mua
C«ng nh©n Ng−êi s¶n

trang tr¹i xuÊt nhá
Nguån: Tæ chøc Cµ phª quèc tÕ (ICO)

Tuy nhiªn, Tæ chøc Cµ phª quèc tÕ (ICO) chØ lµ mét diÔn ®µn ®èi tho¹i
gi÷a çc n−íc s¶n xuÊt cµ phª, kh«ng cã ph¸p quyÒn, kh«ng thÓ khèng chÕ h¹n
ng¹ch xuÊt khÈu vµ còng nh− çc hiÖp ®Þnh n«ng s¶n hµng hãa kh¸c, dÔ bÞ vi
ph¹m.1 Çc tháa thuËn vÒ khèng chÕ s¶n l−îng cµ phª vµ h¹n ng¹ch xuÊt khÈu ®Ó
®Èy gi¸ lªn, b¶o vÖ quyÒn lîi cho ng−êi trång cµ phª, tá ra kh«ng cã hiÖu lùc.
Nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn viÖc çc n−íc xuÊt khÈu cµ phª khã hîp t¸c
trong viÖc b×nh æn gi¸ cµ phª thÕ giíi lµ do ®Æc tÝnh cña s¶n phÈm cµ phª vµ sù
kh¸c biÖt trong ®é co gi·n cña cÇu theo gi¸ ®èi víi cµ phª thµnh phÈm vµ cµ
phª nguyªn liÖu. VÒ phÝa cÇu, nhu cÇu cña ng−êi tiªu dïng ®èi víi cµ phª
thµnh phÈm rÊt Ýt co gi·n theo gi¸ vµ gi¸ t¨ng hay gi¶m Ýt cã ¶nh h−ëng tíi
l−îng tiªu thô cµ phª. Ng−îc l¹i vÒ phÝa cung, gi¸ cµ phª cã biªn ®é dao ®éng
rÊt lín phô thuéc vµo nguån cung cµ phª nguyªn liÖu trªn thÞ tr−êng trong khi
còng nh− çc s¶n phÈm n«ng nghiÖp kh¸c, s¶n xuÊt cµ phª rÊt nh¹y c¶m víi
çc thay ®æi vÒ khÝ hËu vµ thêi tiÕt. V× vËy, nguån cung cµ phª cã thÓ biÕn
®éng rÊt m¹nh trong khi nhu cÇu t−¬ng ®èi æn ®Þnh.
1
N¨m 1973, 21 n−íc s¶n xuÊt cµ phª, xuÊt khÈu 90% l−îng cµ phª thÕ giíi ®· t×m çch
t¹m tr÷ 10% cµ phª xuÊt khÈu, nh−ng dù ¸n nµy còng thÊt b¹i n¨m 1975.
9
Thø hai, so víi hµng c«ng nghiÖp, sè l−îng çc kh©u trong chuçi gi¸ trÞ
toµn cÇu mÆt hµng cµ phª cã thÓ ng¾n h¬n vµ gi¸ trÞ gia t¨ng ë mét sè kh©u
còng kh¸c nhau. Trong chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª chñ yÕu lµ çc
kh©u: nghiªn cøu gièng vµ triÓn khai s¶n xuÊt thö nghiÖm thµnh c«ng, ®−a ra
trång trät, trë thµnh ®Çu vµo cña çc ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn sau ®ã míi
chuyÓn qua kh©u ph©n phèi vµ marketing. Trong chuçi gi¸ trÞ nµy, gi¸ trÞ gia
t¨ng lín nhÊt cã ®−îc ë kh©u ph©n phèi vµ marketing, tiÕp theo ®ã lµ kh©u
R&D vµ chÕ biÕn, kh©u mang l¹i gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp nhÊt lµ kh©u trång trät.
S¬ ®å 1.3. M« h×nh chuçi gi¸ trÞ gia t¨ng ®èi víi hµng n«ng s¶n
M« h×nh nµy ®· phÇn nµo gi¶i thÝch ®−îc v× sao çc TËp ®oµn kinh
doanh ho¹t ®éng trªn ph¹m vi toµn cÇu th−êng tËp trung nhiÒu vµo çc ho¹t
®éng ph©n phèi vµ marketing, nghiªn cøu gièng vµ quy tr×nh s¶n xuÊt råi
chuyÓn giao cho çc n−íc chËm ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn ®Ó trång trät.
Ngay c¶ çc doanh nghiÖp FDI khi ®Çu t− ra n−íc ngoµi còng chỉ lµm çc kh©u
cã lợi nhất, cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao nhÊt chứ kh«ng lµm toµn bộ chuỗi. Theo ®ã,
c«ng ty mÑ lµm çc kh©u nghiªn cøu, triÓn khai, ph©n phèi vµ ph¸t triÓn
th−¬ng hiÖu- lµ kh©u cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao, kh©u trång trät th× chuyÓn cho çc
c«ng ty thµnh viªn cña hä ë n−íc ngoµi ®¶m nhiÖm. Ch¼ng h¹n, h·ng Nestle
tËp trung vµo nghiªn cøu gièng, ph©n bãn vµ quy tr×nh trång, chÕ biÕn, ®ãng
gãi vµ ph©n phèi cµ phª, sau ®ã chuyÓn giao cho çc c«ng ty thµnh viªn ®Çu t−
sang n−íc ngoµi ®Ó trång trät vµ chÕ biÕn.
Thø ba, ®èi t−îng tham gia vµo kh©u s¶n xuÊt cña chuçi chñ yÕu lµ çc
hé n«ng d©n, çc chñ trang tr¹i vµ mét sè Ýt doanh nghiÖp. Do ®ã, ngay c¶ ë
kh©u cã gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp nhÊt (s¶n xuÊt), nÕu kh«ng ®¸p øng ®−îc çc yªu
cÇu vÒ chÊt l−îng s¶n phÈm vµ ®iÒu kiÖn giao hµng th× còng kh«ng thÓ tham
gia ®−îc vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu. V× vËy, lµ hµng n«ng s¶n vµ cã tÝnh nh¹y
c¶m cao nªn ®Ó t¨ng c−êng sù tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu, çc
10
quèc gia ®Òu cã sù hç trî, ®Æc biÖt lµ hç trî çc ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ®Ó s¶n
phÈm cµ phª cã thÓ tham gia ®−îc vµ tham gia vµo çc kh©u cã gi¸ trÞ gia
t¨ng cao.
1.1.3. C¬ cÊu chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
VÒ c¬ b¶n, çc n−íc cã thÓ tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu theo
3 cÊp ®é. §©y còng chÝnh lµ c¬ cÊu cña chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª:
1.1.3.1. Gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp
Trång trät, thu ho¹ch: S¶n xuÊt cµ phª b¾t ®Çu tõ trang tr¹i thu h¸i cµ
phª. T¹i trang tr¹i nhá, cµ phª ®−îc thu h¸i b»ng tay t¹i thêi ®iÓm thu ho¹ch,
trong khi t¹i çc trang tr¹i lín, thu ho¹ch cµ phª th−êng ®−îc c¬ khÝ ho¸ hç trî.
1.1.3.2. Gi¸ trÞ gia t¨ng trung b×nh
Thu gom, chÕ biÕn cµ phª nh©n: T¹i çc trang tr¹i quy m« nhá, ng−êi
trång cµ phª quy m« nhá th−êng b¸n cµ phª cho çc chñ së h÷u lín ®Ó hä ®¶m
nhiÖm kh©u chÕ biÕn vµ ®−a ra thÞ tr−êng. Trong mét sè tr−êng hîp, çc trang
tr¹i quy m« nhá b¸n s¶n phÈm cña m×nh tr−íc khi thu ho¹ch cho nh÷ng ng−êi
mua gom ®Ó nhËn nguån cung cÊp tÝn dông.
XuÊt khÈu/NhËp khÈu cµ phª nh©n: Çc quy tr×nh xuÊt khÈu cã thÓ kh¸c
nhau nhiÒu tïy thuéc vµo n−íc xuÊt khÈu vµ ng−êi mua. T¹i mét sè quèc gia,
cµ phª nh©n xuÊt khÈu th«ng qua Héi ®ång cµ phª cña chÝnh phñ (Government
Coffee Board) trong khi ë mét sè quèc gia kh¸c, cµ phª nh©n ®−îc xuÊt khÈu
th«ng qua doanh nghiÖp. T¹i çc quèc gia nhËp khÈu, cµ phª nh©n ®−îc kiÓm
tra b»ng ph−¬ng ph¸p c¶m quan vµ ®−îc l−u gi÷ trong kho tr−íc khi vËn
chuyÓn tíi çc nhµ rang xay.
Cµ phª nh©n chñ yÕu ®−îc nhËp khÈu tõ çc n−íc xuÊt khÈu qua çc
th−¬ng gia quèc tÕ. NhiÒu nhµ rang xay lín cña T©y ¢u cã çc trung t©m mua
gom riªng, quan hÖ trùc tiÕp víi n−íc xuÊt khÈu. Tuy nhiªn, hÇu hÕt çc nhµ
rang xay vÉn mua cµ phª qua çc nhµ nhËp khÈu trung gian hoÆc çc trung t©m
giao dÞch quèc tÕ. Nh÷ng thÞ tr−êng kú h¹n cã ¶nh h−ëng nhÊt trong giao dÞch
cµ phª lµ Së giao dÞch cµ phª, ®−êng vµ ca cao New York vµ Së giao dÞch cµ
phª London. Ngoµi ra, cßn cã çc së giao dÞch cµ phª cã quy m« nhá h¬n, cã
t¸c ®éng chi phèi t¹i mçi khu vùc nh− Paris, Santos vµ Singapore.
1.1.3.3. Gi¸ trÞ gia t¨ng cao
Nghiªn cøu, triÓn khai: Nghiªn cøu gièng, ph©n bãn, kü thuËt trång vµ
ch¨m sãc cµ phª nh»m ®¸p øng ®óng nh÷ng thay ®æi cña nhu cÇu thÞ tr−êng vµ
ph¸t triÓn ngµnh cµ phª bÒn v÷ng.
11
Rang, xay, chÕ biÕn: Çc nhµ rang xay cµ phª cã thÓ mua cµ phª theo
mét sè ph−¬ng thøc: (1) th«ng qua mua trùc tiÕp tõ nhµ s¶n xuÊt, (2) mua cµ
phª nh©n t¹i kho nhËp khÈu, hoÆc (3) th«ng qua ®µm ph¸n ®éc lËp víi ng−êi
m«i giíi vµ nhËp khÈu. Sau khi h¹t cµ phª ®−îc rang xay, lµm nguéi th× tiÕn
hµnh pha trén, ®ãng gãi vµ chuÈn bÞ s½n sµng cho kh©u ph©n phèi.
Çc h·ng chÕ biÕn t¹i n−íc nhËp khÈu th−êng Ýt mua cµ phª trùc tiÕp tõ
nhµ s¶n xuÊt mµ th−êng mua qua ng−êi m«i giíi gi÷a h·ng xuÊt khÈu cña n−íc
s¶n xuÊt vµ h·ng chÕ biÕn. Ng−êi m«i giíi mua cµ phª trªn danh nghÜa cña
ng−êi chÕ biÕn vµ xóc tiÕn toµn bé qu¸ tr×nh nµy tõ kh©u vËn chuyÓn, b¶o hiÓm
cho ®Õn khi cµ phª ®−îc ®−a ®Õn c¬ së rang xay vµ chÕ biÕn.
Ph©n phèi vµ ph¸t triÓn th−¬ng hiÖu: Çc nhµ rang xay ph©n phèi çc
s¶n phÈm cña hä th«ng qua mét sè kªnh. Çc h·ng chÕ biÕn lín th−êng ph©n
phèi cµ phª ®· pha trén cña m×nh th«ng qua çc kªnh b¸n bu«n vµ cung cÊp cµ
phª cho çc nhµ hµng, kh¸ch s¹n, s©n bay vµ siªu thÞ.
Çc h·ng rang xay, chÕ biÕn cµ phª cã hÖ thèng ph©n phèi b¶o ®¶m ®Ó
çc s¶n phÈm cña hä lu«n cã mÆt trªn thÞ tr−êng tiªu thô. Çc h·ng chÕ biÕn cã
thÓ ®−a cµ phª thµnh phÈm vÒ çc chi nh¸nh hoÆc kho ë çc c¬ së s¶n xuÊt ®Ó
b¸n ký göi; hoÆc cã thÓ b¸n s¶n phÈm qua hÖ thèng ph©n phèi nhiÒu cÊp. Ngoµi
ra, cßn cã çc c«ng ty th−¬ng m¹i b¸n cµ phª thµnh phÈm mang nh·n hiÖu hµng
ho¸ riªng cña m×nh. Çc c«ng ty nµy cã thÓ tù ®¶m nhiÖm kh©u rang xay, chÕ
biÕn hoÆc mua l¹i cña çc nhµ rang xay kh¸c. Mét trong nh÷ng nhµ tiªu thô lín
lµ çc c¬ së dÞch vô ¨n uèng.
C«ng nghiÖp chÕ biÕn cµ phª thÕ giíi bao gåm kho¶ng 250 c«ng ty víi
doanh thu hµng n¨m vµo kho¶ng 6 tû USD. Bèn nhµ chÕ biÕn cµ phª lín nhÊt
lµ Proctor & Gamble, Kraft Foods, Nestle vµ Sara Lee chiÕm kho¶ng 60% tæng
l−îng cµ phª hßa tan vµ cµ phª rang xay toµn cÇu. Tuy nhiªn, do çc c«ng ty
nµy th−êng tËp trung vµo thÞ tr−êng s¶n phÈm ®¹i chóng nªn sù thay ®æi theo
h−íng ®¸p øng thÞ hiÕu tiªu dïng ®èi víi cµ phª ®Æc s¶n trong thêi gian gÇn
®©y ®· dÉn ®Õn nhu cÇu t¨ng lªn ®èi víi çc nhµ rang xay nhá. Bëi v×, mÆc dï
çc c«ng ty lín th−êng cã lîi thÕ vÒ søc mua, hÖ thèng ph©n phèi, chÕ biÕn vµ
marketing, nh−ng çc doanh nghiÖp nhá l¹i cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ çc s¶n
phÈm ®Æc s¶n hoÆc ®¸p øng nhu cÇu cña tõng thÞ tr−êng riªng lÎ.
12
B¶ng 1.1. Nh·n hiÖu cña mét sè nhµ chÕ biÕn cµ phª lín
C«ng ty N−íc Nh·n hiÖu ThÞ Çc ®Æc ®iÓm chÝnh

phÇn
1. Proctor&Gamble Mü Folgers 7% C«ng ty hµng tiªu dïng lín
Ho me CafÐ nhÊt thÕ giíi
Millstone Kinh doanh trªn 300 chi
nh¸nh t¹i 300 n−íc
Folgers lµ nh·n hiÖu cµ phª
sè mét t¹i Mü
2. Kraft Foods, mét bé Mü Mü: Maxwell House; Yuba; 25% Cã trªn 90.000 nh©n c«ng vµ
phËn cña Altria Group Starbucks 159 c¬ së chÕ biÕn trªn thÕ
(tr−íc ®©y lµ Philip Ch©u ¢u: Jacobs; Carte Noir; giíi
Morris) Blendy; Gevalia; JacquÐ Lµ nhµ chÕ biÕn cµ phª sè
Vabre; Kenco; Kaffee HAG; mét t¹i 7 n−íc ch©u ¢u
Saimaza Kinh doanh kho¶ng 257 triÖu
t¸ch cµ phª hµng ngµy
3. Nestle Thuþ Nescafe 24% C«ng ty thùc phÈm vµ ®å
SÜ Monka uèng lín nhÊt thÕ giíi
Ricore Cã kho¶ng 260.000 nh©n
c«ng vµ c¬ së s¶n xuÊt t¹i
hÇu hÕt çc n−íc trªn thÕ giíi
Nescafe, ®−îc ®−a ra thÞ
tr−êng vµo n¨m 1938, lµ lo¹i
cµ phª hoµ tan ®−îc th−¬ng
m¹i ho¸ thµnh c«ng ®Çu tiªn
trªn thÕ giíi
4. Sara Lee Mü Mü: 7% Cã kho¶ng 137.000 nh©n
Hills Bros c«ng, cã c¬ së chÕ biÕn t¹i 58
n−íc vµ thÞ tr−êng tiªu thô t¹i
Superior trªn 200 n−íc
Ch©u ¢u: Th−¬ng hiÖu Superior coffee
Douwe Egberts ®· tån t¹i trªn 100 n¨m
Maison du CafÐ
Merrild Van Nelle
Senseo
Braxin:
CafÐ do Ponto
Nguån: ITC, Major Manufacturers in the coffee value chains
13
Nh− vËy, gi¸ trÞ gia t¨ng ®−îc h×nh thµnh ë tÊt c¶ çc kh©u trong chuçi
vµ ®−îc thÓ hiÖn ë d¹ng ®¬n gi¶n nh− S¬ ®å 1.4 d−íi ®©y.
S¬ ®å 1.4. Gi¸ trÞ gia t¨ng trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª
USD/tÊn %
Thu ho¹ch hat caphe
GTGT
N«ng tr¹i
Gi¸ n«ng b¸n lÎ

tr¹i:
chÕ biÕn kh« chÕ biÕn −ít
45 10
N−íc s¶n xuÊt
h¹t cµ phª ®· chÕ h¹t cµ phª ®· chÕ biÕn

Nhµ m¸y
biÕn gi¸ xuÊt 20

x−ëng:
136
H·ng XK
h¹t cµphª xuÊt FOB: 170 7

khÈu
thuÕ xuÊt khÈu
vËn t¶i vµ b¶o CIF: 180 4

hiÓm
thuÕ nhËp khÈu
H·ng nhËp khÈu
b¸n cµphª h¹t

ra thÞ tr−êng Gi¸ b¸n 8
bu«n: 214
nhµ bu«n
c«ng ty chÕ biÕn cña hµng cµphª

Nhµ m¸y
N−íc tiªu thô
gi¸ chÕ biÕn 9

xuÊt x−ëng:
343
cµphª tan cµphª bét
Cöa hµng b¸n
cña hµng b¸n b¸n theo môc gi¸ b¸n lÎ: 22

lÎ cho tiªu ®Ých th−¬ng 440
thô ç nh©n m¹i vµ gi¶i trÝ
lÎ
Qu¸n bar
qu¸n cµphª 50
Nguån: Nghiªn cøu vÒ cµ phª cña M. Wheeler
14
1.1.4. Çc ®èi t−îng tham gia vµo chuçi
1.1.4.1. Çc ®èi t−îng tham gia
§iÒu hµnh çc ho¹t ®éng trong çc c«ng ®o¹n cña chuçi gÝa trÞ cµ phª toµn
cÇu chÝnh lµ çc nhµ vËn hµnh chuçi. Nh÷ng ng−êi vËn hµnh ®iÓn h×nh trong
chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu lµ (i) n«ng d©n trång cµ phª; (ii) ng−êi mua gom,
chÕ biÕn cµ phª h¹t, doanh nghiÖp xuÊt nhËp khÈu; (iii) c«ng ty rang xay, chÕ
biÕn cµ phª, nhµ b¸n lÎ. Nãi çch kh¸c, ®Ó s¶n xuÊt ra cµ phª h¹t, ®−a cµ phª h¹t
®Õn cµ phª thµnh phÈm b¸n cho ng−êi tiªu dïng cuèi cïng ph¶i cã sù tham gia
cña nhiÒu ®èi t−îng vµ ®−îc thÓ hiÖn ®¬n gi¶n trong S¬ ®å 1.5 d−íi ®©y.
S¬ ®å 1.5. Chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu víi çc ®èi t−îng tham gia
N«ng d©n trång cµ phª
Ng−êi mua gom
Ng−êi chÕ biÕn
N−íc s¶n xuÊt

Nhµ xuÊt khÈu trong n−íc
Th−¬ng nh©n n−íc ngoµi
C«ng ty rang xay, chÕ biÕn cµ phª
Nhµ b¸n lÎ N−íc tiªu dïng
Ng−êi tiªu dïng
Nguån: Anna Milford (2004), Coffee, Co- operatives and Competltion: The Impact of Fair
Trade, Chis. Michelsen Institute, Norway
- ë kh©u t¹o ra gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp:

N«ng d©n: N«ng d©n trång cµ phª cã thÓ lµ çc hé trång cµ phª theo qui
m« hé gia ®×nh hoÆc quy m« trang tr¹i hoÆc lµ víi t− çch lµ c«ng nh©n cho
n«ng tr−êng cµ phª. §©y lµ ®èi t−îng thu ®−îc gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp nhÊt trong
chuçi gi¸ trÞ.
15
- ë kh©u t¹o ra gi¸ trÞ gia t¨ng trung b×nh:
+ Nhµ mua gom: Cµ phª chñ yÕu ®−îc b¸n d−íi d¹ng nh©n x« cho ®¹i lý
thu mua. Hä cã nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau ®Ó thu mua cµ phª nguyªn liÖu.
+ Doanh nghiÖp xuÊt/nhËp khÈu: Çc doanh nghiÖp xuÊt khÈu tiÕn hµnh
ph©n lo¹i cµ phª thµnh nhiÒu cÊp chÊt l−îng kh¸c nhau ®Ó xuÊt khÈu. Çc n−íc
nhËp khÈu chÝnh chñ yÕu ë çc thÞ tr−êng truyÒn thèng Mü, T©y ¢u vµ NhËt B¶n.
- ë kh©u t¹o ra gi¸ trÞ gia t¨ng cao:
+ Çc c«ng ty rang xay, ph©n phèi cµ phª: Çc c«ng ty rang xay cµ phª
cã vai trß quan träng trong viÖc ®a d¹ng hãa s¶n phÈm còng nh− h−¬ng vÞ cña cµ
phª. ThÞ tr−êng çc lo¹i cµ phª hoµ tan ph¸t triÓn nhanh chãng víi nhiÒu lo¹i cµ
phª riªng biÖt, thÝch hîp víi thÞ hiÕu cña tõng ®Þa ph−¬ng, tõng nhãm ®èi t−îng
tiªu dïng riªng biÖt nh− cµ phª cã mïi b¹ch ®Ëu khÈu cña thÞ tr−êng T©y ¢u, cµ
phª cã mïi quÕ cña thÞ tr−êng Trung §«ng, cµ phª cã vÞ gõng tiªu thô trong
mïa ®«ng vµ cµ phª l¹nh b¸n trong mïa hÌ... HiÖn ®· cã h¬n 100 lo¹i h−¬ng
liÖu kh¸c nhau ®−îc dïng cho s¶n xuÊt çc lo¹i cµ phª ®Æc biÖt. Ngoµi ra, çc
c«ng ty rang xay nµy còng thu ®−îc gi¸ trÞ gia t¨ng cao nhê ph¸t triÓn m¹nh ë
kh©u nghiªn cøu triÓn khai gièng, ph©n bãn vµ kü thuËt trång cµ phª.
+ Çc nhµ b¸n lÎ:
Cµ phª thµnh phÈm dïng cho hé gia ®×nh th−êng ®−îc ph©n phèi qua hÖ
thèng b¸n bu«n vµ sau ®ã ®−a vµo hÖ thèng b¸n lÎ - cöa hµng, cöa hiÖu, qu¸n cµ
phª…Çc nhµ kinh doanh cµ phª hoµ tan chñ yÕu lµ nhËp khÈu cµ phª bét víi
khèi l−îng lín vµ ®ãng gãi t¹i n−íc nhËp khÈu hoÆc nhËp khÈu cµ phª hoµ tan
®· ®ãng gãi s½n. Cµ phª hoµ tan dïng cho hé gia ®×nh th−êng ®−îc kinh doanh
qua çc ®¹i lý, çc nhµ b¸n bu«n, sau ®ã ®−a vµo m¹ng l−íi b¸n lÎ.
Nh− vËy, trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª, lîi Ých ®−îc chia sÎ cho çc ®èi
t−îng tham gia vµo tõng c«ng ®o¹n cña chuçi. Theo mét nghiªn cøu cña
Oxfam vµ UK Food Group2, víi møc gi¸ cµ phª h¹t t¹i trang tr¹i lµ 0,06
USD/kg vµ gi¸ b¸n lÎ cµ phª thµnh phÈm lµ 3,57 USD/kg, møc lîi nhuËn t¨ng
thªm cña çc ®èi t−îng chñ yÕu tham gia trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª nh− sau:
- ChÕ biÕn −ít (bao gåm c¶ chi phÝ): 0,04 USD/kg
- Nhµ mua gom: 0,05 USD/kg
- Nhµ chÕ biÕn (bao gåm c¶ chi phÝ): 0,04 USD/kg
- Nhµ kinh doanh: 0,02 USD/kg
- Nhµ rang xay (bao gåm c¶ chi phÝ): 1,217 USD/kg
2
Karen St Jean-Kufuor in 2002
16
- Nhµ b¸n lÎ (bao gåm c¶ chi phÝ qu¶n lý): 1,1 USD/kg.
Cßn theo kÕt qu¶ ph©n tÝch chuçi gi¸ trÞ cµ phª cña Max Havelaar, Fenny
Eshuis vµ Jos Harmsen th× nh÷ng nhµ s¶n xuÊt cµ phª h¹t kh«ng cã c¬ së chÕ
biÕn sÏ chØ thu ®−îc kho¶ng 6,3% trong trÞ gi¸ b¸n lÎ cña cµ phª thµnh phÈm.
B¶ng 1.2. Chia sÎ lîi Ých trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª
Euro %
Gi¸ b¸n lÎ 1,57 100,00
VAT (6% t¹i Hµ Lan) 0,09 5,73
Lîi nhuËn ph©n phèi, chi phÝ rang xay, b¶o 1,20 76,43
qu¶n, vËn t¶i ®−êng biÓn, tµi chÝnh, lîi
nhuËn cña nhµ rang xay vµ nhµ nhËp khÈu
Gi¸ FOB 0,28 17,84
ThuÕ xuÊt khÈu vµ çc chi phÝ kh¸c 0,01 0,64
Chi phÝ chÕ biÕn, vËn t¶i, bao gãi, chi phÝ 0,17 10,83
mua gom vµ lîi nhuËn cña nhµ mua gom
Thu nhËp cña çc tæ chøc s¶n xuÊt 0,10 6,37
1.1.4.2. Çc ph−¬ng thøc tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt
hµng cµ phª
Çc ®èi t−îng cã thÓ tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ
phª theo çc ph−¬ng thøc sau:
- B¸n hµng cho ng−êi mua ®éc lËp trªn thÞ tr−êng. Sù tham gia vµ mèi liªn
kÕt gi÷a çc ®èi t−îng theo ph−¬ng thøc nµy kh¸ ®¬n gi¶n, chñ yÕu lµ th«ng qua
çc hîp ®ång mua b¸n. §©y lµ cÊp ®é tham gia thÊp nhÊt vµ ®¬n gi¶n nhÊt.
- B¸n hµng cho b¹n hµng n−íc ngoµi cã quan hÖ hîp t¸c vµ liªn kÕt chÆt
chÏ h¬n th«ng qua ®Çu t−, liªn doanh, nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i... CÊp ®é
tham gia cña çc ®èi t−îng theo çc h×nh thøc nµy lµ phøc t¹p vµ s©u s¾c h¬n.
- Tham gia víi vai trß lµ mét m¾t xÝch, mét bé phËn trong m¹ng l−íi
liªn kÕt däc cña çc tËp ®oµn rang xay, ph©n phèi cµ phª lín.
- Tham gia víi t− çch lµ ng−êi thèng lÜnh chuçi. §©y lµ h×nh thøc c«ng
ty ho¹t ®éng thµnh c«ng ë trong n−íc vµ trë thµnh nh÷ng nhµ xuÊt khÈu dµy d¹n
kinh nghiÖm quèc tÕ, tham gia çc ho¹t ®éng liªn kÕt quèc tÕ vµ trë thµnh TNC.
17
1.2. Çc yÕu tè t¸c ®éng ®Õn chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt
hµng cµ phª
1.2.1. Çc yÕu tè kh¸ch quan
1.2.1.1. Vai trß cña çc tæ chøc xuÊt khÈu cµ phª quèc tÕ
Trªn 50 n¨m nay, çc n−íc s¶n xuÊt ®· th«ng qua mét sè c¬ chÕ vµ diÔn
®µn nh− HiÖp héi çc n−íc s¶n xuÊt cµ phª (ACPC) vµ Tæ chøc cµ phª quèc tÕ
(ICO) ®Ó æn ®Þnh gi¸ cµ phª thÕ giíi ë møc cã lîi cho ng−êi s¶n xuÊt. N¨m
1945, mét HiÖp ®Þnh cµ phª quèc tÕ do 14 n−íc Mü La Tinh thiÕt lËp lÊy tªn lµ
FEDECAME ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh, nh−ng ®· sôp ®æ n¨m 1956. Sau
khi HiÖp ®Þnh cµ phª quèc tÕ thÊt b¹i, 7 quèc gia Mü La Tinh ký "HiÖp ®Þnh cµ
phª Mü La Tinh" (IACO) n¨m 1958 vµ ®−a ra mét ch−¬ng tr×nh kiÓm so¸t
l−îng xuÊt khÈu cña 15 n−íc Mü La Tinh. N¨m 1960, IACO cè g¾ng phèi hîp
s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cña çc n−íc trång cµ phª ë Ch©u Phi nh−ng c¶ hai nç
lùc ®ã ®Òu kh«ng thµnh c«ng. N¨m 1963, Tæ chøc cµ phª quèc tÕ - ICO ra ®êi
t¹i mét héi nghÞ do Liªn Hîp quèc triÖu tËp n¨m tr−íc ®ã nh− lµ mét gi¶i ph¸p
cho nh÷ng th¨ng trÇm vÒ gi¸ c¶ vµ nh÷ng biÕn ®éng vÒ cung cÇu tõ thËp kû
1930 ®Õn thËp kû 1960. Môc ®Ých ban ®Çu cña ICO lµ qu¶n lý HiÖp ®Þnh cµ
phª quèc tÕ (ICA) ký kÕt n¨m 1962, ®Þnh ra çc h¹n ng¹ch nh»m giíi h¹n
l−îng cung cña cµ phª thÕ giíi vµ ®Ó ®Èy gi¸ lªn.3
HiÖp ®Þnh cµ phª quèc tÕ ®Çu tiªn cã hiÖu lùc n¨m 1962 trong thêi h¹n 5
n¨m vµ ICO tiÕp tôc ho¹t ®éng theo çc hiÖp ®Þnh kÕ tiÕp tõ ®ã. Nh÷ng hiÖp
®Þnh nµy bao gåm HiÖp ®Þnh cµ phª quèc tÕ 1968 (vµ hai lÇn gia h¹n), HiÖp
®Þnh cµ phª quèc tÕ 1976, 1983 (vµ bèn lÇn gia h¹n) vµ HiÖp ®Þnh 1994 (víi
mét lÇn gia h¹n). HiÖp ®Þnh sau cïng, hiÖp ®Þnh 2001 cã hiÖu lùc t¹m thêi tõ
1/10/2001. Tõ ®ã ®Õn nay, nh»m ®èi phã víi t×nh tr¹ng cµ phª gi¶m gi¸ vµo
®Çu nh÷ng n¨m 90, çc n−íc s¶n xuÊt cè g¾ng phèi hîp víi nhau ®Ó gi¶m t¹m
thêi l−îng cµ phª xuÊt khÈu. Chñ tr−¬ng nµy sau ®ã ®· ®−îc thèng nhÊt trong
HiÖp héi çc quèc gia cµ phª ACPC gåm 28 quèc gia kiÓm so¸t 85% l−îng cµ
phª thÕ giíi. N¨m 1993, mét sè n−íc ®· phèi hîp víi nhau t¹m tr÷ 20% l−îng
cµ phª xuÊt khÈu ®Ó ®Èy gi¸ lªn. N¨m 2001, ACPC mét lÇn n÷a dù ®Þnh t¹m tr÷
20% l−îng cµ phª xuÊt khÈu chÊt l−îng thÊp ®Ó gi¶m cung. Tuy nhiªn, do viÖc
thùc hiÖn kÕ ho¹ch cña çc thµnh viªn ACPC vµ çc n−íc kh«ng ph¶i thµnh viªn
kh«ng cã ¶nh h−ëng mÊy ®Õn gi¸ cµ phª nªn ACPC ®−a thªm mét kÕ ho¹ch
kh¸c, ®ã lµ tiªu hñy 5% cµ phª chÊt l−îng thÊp. Nh−ng cho ®Õn nay, kÕ ho¹ch
nµy vÉn ch−a thùc hiÖn ®−îc. NhiÒu hiÖp ®Þnh ®· ®−îc ký kÕt tõ nh÷ng n¨m
1960 nh»m quy ®Þnh h¹n ng¹ch xuÊt khÈu ®Ó b×nh æn gi¸ cµ phª. Tuy nhiªn, c¬
3
ICARD, OXFAM Anh vµ OXFAM Hong Kong, 2002.
18
chÕ h¹n ng¹ch ®· lµm biÕn d¹ng quan hÖ cung cÇu cña thÞ tr−êng ®ång thêi níi
réng kho¶ng çch vÒ gi¸ gi÷a cµ phª cã phÈm cÊp cao thÊp kh¸c nhau.4
Ch−¬ng tr×nh c¶i thiÖn chÊt l−îng cµ phª cña ICO kªu gäi çc n−íc s¶n
xuÊt thµnh viªn kÓ tõ ngµy 1/10/2002 kh«ng ®−îc phÐp xuÊt khÈu cµ phª
Arabica cã nhiÒu h¬n 86 lçi trªn mét mÉu 300 gam hoÆc Robusta cã nhiÒu h¬n
150 lçi trªn mét mÉu t−¬ng tù. Ch−¬ng tr×nh nµy còng kªu gäi çc n−íc thµnh
viªn kh«ng ®−îc phÐp xuÊt khÈu bÊt kú lo¹i cµ phª Arabica hay Robusta nµo cã
tû lÖ Èm d−íi møc 8% hoÆc cao h¬n 12,5% víi ®iÒu kiÖn lµ ®iÒu nµy kh«ng ¶nh
h−ëng tíi tËp qu¸n ®· thiÕt lËp. Do ®ã, nh÷ng n¬i ®é Èm d−íi møc 12,5% th× çc
nhµ xuÊt khÈu nªn cè g¾ng duy tr× hoÆc gi¶m. ChØ nh÷ng tr−êng hîp ngo¹i lÖ
®èi víi çc lo¹i cµ phª ®Æc s¶n th−êng cã tû lÖ Èm cao nh−ng çc lo¹i cµ phª nµy
ph¶i ®−îc nhËn biÕt b»ng th−¬ng hiÖu.
1.2.1.2. Çc tiªu chuÈn vÒ chÊt l−îng s¶n phÈm, sinh th¸i vµ x∙ héi
N©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm cµ phª lµ mét trong nh÷ng môc tiªu
chiÕn l−îc quan träng nhÊt trong n©ng cÊp chuçi gi¸ trÞ. Trong bèi c¶nh toµn
cÇu ho¸, chÊt l−îng kh«ng chØ bao gåm chÊt l−îng bªn trong cña s¶n phÈm
(vÝ dô nh− kÝch cì, h−¬ng vÞ), mµ cßn bao gåm c¶ çc ®Æc tÝnh liªn quan ®Õn
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cµ phª. §iÒu nµy t¸c ®éng nhiÒu ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
chuçi gi¸ trÞ cµ phª t¹i nh÷ng n−íc cã thu nhËp thÊp còng nh− t¹i çc nÒn
kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi. ChØ khi çc quèc gia s¶n xuÊt cµ phª cã thÓ ¸p dông
vµ thùc hiÖn ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn tiªu chuÈn vÒ chÊt l−îng,
sinh th¸i vµ x· héi th× míi t¨ng c¬ héi tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª.
MÆt kh¸c, çc s¶n phÈm chÊt l−îng cao cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ
tr−êng tèt h¬n ngay c¶ víi møc gi¸ cao h¬n. Do ®ã, c¶i thiÖn chÊt l−îng cµ
phª lµ mét phÇn quan träng trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn s¶n phÈm, trong ®ã cã
viÖc ¸p dông çc tiªu chuÈn sinh th¸i vµ x· héi. KhuyÕn khÝch ¸p dông çc
tiªu chuÈn nµy trë thµnh mét c«ng cô s¾c bÐn ®Ó tiÕp søc cho çc doanh
nghiÖp trong viÖc tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu.
1.2.2. Çc yÕu tè chñ quan
1.2.2.1. Lîi thÕ so s¸nh cña quèc gia khi tham gia chuçi
Lîi thÕ so s¸nh cña mét quèc gia khi tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu
mÆt hµng cµ phª ®−îc thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm chÝnh sau:
Trong kh©u s¶n xuÊt/xuÊt khÈu cµ phª, nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn chÊt
l−îng cµ phª gåm: (i) Quy m« vµ tÝnh chÊt ®Êt ®ai, ®iÒu kiÖn khÝ hËu, thêi tiÕt,
nguån n−íc... (ii) Çc yÕu tè liªn quan ®Õn n©ng cao n¨ng suÊt tù nhiªn cña
s¶n phÈm; (iii) Lùa chän ph−¬ng thøc canh t¸c, kü thuËt trång trät, thu ho¹ch,
4
ICARD, OXFAM Anh vµ OXFAM Hong Kong, 2002.
19
s¬ chÕ, sö dông çc chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng, ph©n bãn, thuèc trõ s©u, h×nh
thøc tæ chøc s¶n xuÊt... Trªn thÕ giíi, cµ phª lµ lo¹i thøc uèng ®−îc −a chuéng
vµ cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao. Do ®ã, c©y cµ phª trë thµnh lo¹i c©y trång cã gi¸
trÞ, ®−îc nhiÒu quèc gia chó träng ph¸t triÓn. Cµ phª lµ lo¹i c©y trång c¹n, l©u
n¨m, chÞu sù t¸c ®éng cña mäi sù biÕn ®éng thêi tiÕt, khÝ hËu. §· cã nhiÒu
c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh sinh tr−ëng, ph¸t triÓn, h×nh thµnh n¨ng
suÊt vµ chÊt l−îng cµ phª. Næi tiÕng nhÊt thÕ giíi lµ cµ phª Brazil, Col«mbia,
In®onexia, Etiopia víi n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng cao, tËp trung ë ®é cao 1200 -
2000 m so víi mÆt biÓn.
Cßn trong kh©u chÕ biÕn, ph©n phèi phô thuéc vµo: m¹ng l−íi çc c¬ së
chÕ biÕn; kh¶ n¨ng kü thuËt, m¸y mãc thiÕt bÞ, tr×nh ®é c«ng nghÖ chÕ biÕn,
tr×nh ®é lao ®éng trong çc ®¬n vÞ chÕ biÕn cµ phª, kh¶ n¨ng vµ h×nh thøc tæ
chøc s¶n xuÊt, liªn kÕt kinh tÕ gi÷a çc ®¬n vÞ chÕ biÕn víi nhau... Nh÷ng yÕu tè
trªn quyÕt ®Þnh ®Õn quy m«, chñng lo¹i, n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng cµ phª chÕ biÕn
vµ ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn gia t¨ng khèi l−îng cµ phª chÕ biÕn cho xuÊt khÈu.
Nguyªn nh©n buéc çc n−íc trång cµ phª xuÊt khÈu cµ phª chñ yÕu ë d¹ng cµ
phª h¹t vµ chØ dõng ë kh©u s¶n xuÊt vµ s¬ chÕ trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu
lµ do kh«ng thÓ c¹nh tranh víi ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn cµ phª ë çc n−íc
ph¸t triÓn. Hä thiÕu nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ mét chiÕn l−îc tiÕp thÞ hiÖu
qu¶ cho phÐp s¶n xuÊt çc lo¹i s¶n phÈm ®Æc biÖt phï hîp víi tõng thÞ tr−êng
tiªu thô.
1.2.2.2. M«i tr−êng chÝnh s¸ch cña quèc gia
Kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ hiÖu qu¶ kinh doanh cµ phª phô thuéc rÊt lín vµo
sù t¸c ®éng cña chÝnh phñ th«ng qua çc chÝnh s¸ch ®Þnh h−íng vµ ®iÒu tiÕt vÜ
m«. Çc chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ bao gåm:
- ChÝnh s¸ch t¸c ®éng trùc tiÕp: chÝnh s¸ch vèn, tÝn dông, thuÕ, chÝnh
s¸ch ®Êt ®ai vµ çc yÕu tè ®Çu vµo, çc chÝnh s¸ch chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n phÈm
xuÊt khÈu theo h−íng n©ng cao chÊt l−îng vµ gi¸ trÞ gia t¨ng cña s¶n phÈm nh−:
®æi míi c«ng nghÖ kü thuËt s¶n xuÊt, çc ph−¬ng ¸n tæ chøc s¶n xuÊt theo h−íng
liªn kÕt n«ng nghiÖp víi c«ng nghiÖp, thu hót vèn ®Çu t− n−íc ngoµi ... vµo çc
kh©u cña chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu.
- ChÝnh s¸ch t¸c ®éng gi¸n tiÕp nh»m ®Þnh h−íng çc ®¬n vÞ s¶n xuÊt,
çc ®Þa ph−¬ng, çc ®¬n vÞ ph¸t triÓn m¹nh s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª:
chÝnh s¸ch ®µo t¹o nguån nh©n lùc, chÝnh s¸ch khoa häc c«ng nghÖ, chÝnh
s¸ch c¶i çch hµnh chÝnh nhµ n−íc... Trong ®ã, chÝnh s¸ch khoa häc c«ng nghÖ
®ãng vai trß quan träng, cho phÐp t¹o ra çc gièng míi vµ kü thuËt c«ng nghÖ
tiÕn tiÕn trong s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn cµ phª.
20
Bªn c¹nh çc chÝnh s¸ch trªn, mét sè yÕu tè kh¸c cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng
®Õn sù ph¸t triÓn chuçi gi¸ trÞ cµ phª nh−:
- C«ng t¸c kÕ ho¹ch, quy ho¹ch s¶n xuÊt, quy ho¹ch ®Êt ®ai, quy ho¹ch
ph¸t triÓn vïng nguyªn liÖu, chÝnh s¸ch thay ®æi c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ, ¸p dông
çc m« h×nh tæ chøc s¶n xuÊt tiªn tiÕn ... Nh÷ng yÕu tè nµy nh»m t¹o ra sù
ph¸t triÓn cã tæ chøc, cã ®Þnh h−íng vµ cã hiÖu qu¶ c¶ trong ng¾n h¹n vµ dµi
h¹n ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª; g¾n kÕt trùc tiÕp çc khu vùc s¶n
xuÊt cµ phª víi chÕ biÕn vµ tiªu thô th«ng qua çc h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt
tiªn tiÕn, liªn kÕt kinh doanh.
- Dù b¸o thÞ tr−êng, gi¸ c¶, cÇu tiªu dïng thÞ tr−êng, dù b¸o sù ph¸t triÓn
khoa häc c«ng nghÖ trong çc kh©u cña chuçi gi¸ trÞ cµ phª. §©y lµ yÕu tè rÊt cÇn
thiÕt cho çc ®èi t−îng tham gia vµo chuçi, nh»m gióp hä cã h−íng ®i ®óng trong
viÖc kh«i phôc thÞ tr−êng truyÒn thèng, ph¸t hiÖn thÞ tr−êng tiÒm n¨ng, thÞ tr−êng
míi; lùa chän hîp lý chñng lo¹i s¶n phÈm thÝch øng víi tõng lo¹i thÞ tr−êng; cã kÕ
ho¹ch tiÕn ®é ®ãn b¾t thÞ tr−êng, ®ãn b¾t nhu cÇu vµ ®æi míi s¶n phÈm.
Nh÷ng chÝnh s¸ch vµ sù t¸c ®éng vÜ m« cña chÝnh phñ lµ c¬ së ®Ó t¹o
m«i tr−êng kinh doanh thuËn lîi cho ho¹t ®éng cña çc kh©u trong chuçi gi¸
trÞ cµ phª, t¨ng c−êng n¨ng lùc c¹nh tranh vµ n©ng cao kh¶ n¨ng tham gia cµ
phª vµo çc nÊc thang cao h¬n trong chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu.
1.2.2.3. N¨ng lùc cña çc ®èi t−îng tham gia
N¨ng lùc tham gia cña mçi ®èi t−îng trong chuçi thÓ hiÖn kh¶ n¨ng ®iÒu
chØnh linh ho¹t vÒ çc yÕu tè ®Çu vµo (gièng, ®Êt ®ai, lao ®éng, tµi chÝnh...),
çc yÕu tè ®Çu ra (s¶n phÈm/dÞch vô...) còng nh− qu¶n trÞ doanh nghiÖp (m«
h×nh tæ chøc qu¶n lý...) ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ tr−êng. Çc nghiªn cøu vÒ
chuçi gi¸ trÞ cho thÊy kh¶ n¨ng ®iÒu phèi chuçi còng nh− çc yÕu tè phi gi¸
nh− nguån nh©n lùc, kü n¨ng; çc yÕu tè kü thuËt nh− tiÒm lùc nghiªn cøu vµ
ph¸t triÓn ®ãng vai trß rÊt quan träng. Nh×n chung, n¨ng lùc tham gia cña çc
®èi t−îng trong chuçi gi¸ trÞ theo çc nhãm yÕu tè t¸c ®éng chÝnh:
Mét lµ, nhãm yÕu tè s¶n xuÊt, kinh doanh bao gåm:
- Qui m« s¶n xuÊt, kinh doanh (phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn khÝ hËu, thæ
nh−ìng, lao ®éng, n¨ng lùc tµi chÝnh...)
- Kü thuËt vµ c«ng nghÖ (thiÕt bÞ m¸y mãc, kho dù tr÷, b¶o qu¶n, trang
thiÕt bÞ vËn chuyÓn...).
- N¨ng lùc ®Çu t− cho nghiªn cøu, ph¸t triÓn: ph¸t triÓn gièng, c«ng
nghÖ thu ho¹ch, chÕ biÕn vµ b¶o qu¶n...
- N¨ng lùc kinh doanh cña doanh nghiÖp:
21
+ Tr×nh ®é qu¶n lý vµ kiÕn thøc s¶n xuÊt, kinh doanh cña chñ doanh nghiÖp.
+ Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc (çn bé vµ c«ng nh©n, tr×nh ®é çn bé qu¶n
lý kinh doanh)
+ Bé m¸y tæ chøc qu¶n lý (c¬ cÊu tæ chøc doanh nghiÖp, cã hay kh«ng
bé phËn chuyªn m«n vÒ ph¸t triÓn thÞ tr−êng/quan hÖ kh¸ch hµng, ph©n tÝch
th«ng tin thÞ tr−êng, dù b¸o thÞ tr−êng, ph¸t triÓn m¹ng l−íi tiªu thô).
- S¶n phÈm cña doanh nghiÖp:
+ TÝnh ®a d¹ng: tØ lÖ s¶n phÈm chÝnh, çc s¶n phÈm thay thÕ...
+ ChÊt l−îng: s¶n phÈm ®· ®¹t tiªu chuÈn qu¶n lý chÊt l−îng quèc tÕ, sè
s¶n phÈm cã th−¬ng hiÖu riªng...
+ Gi¸ thµnh: so víi çc ®èi thñ c¹nh tranh trªn ®Þa bµn, trong n−íc hay
ngoµi n−íc.
Hai lµ, nhãm yÕu tè thÞ tr−êng bao gåm:
- HÖ thèng th«ng tin dù b¸o vÒ thÞ tr−êng cña doanh nghiÖp
- Kh¶ n¨ng xóc tiÕn th−¬ng m¹i
- M¹ng l−íi dÞch vô b¸n vµ sau b¸n hµng
- Mèi quan hÖ kh¸ch hµng/®èi t¸c (sù tham gia vµo çc hiÖp héi ngµnh
hµng, çc ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn s¶n phÈm...)
Bªn c¹nh çc yÕu tè néi t¹i t¸c ®éng ®Õn kh¶ n¨ng tham gia cña çc ®èi
t−îng vµo chuçi gi¸ trÞ, çc yÕu tè nh− vai trß cña ChÝnh phñ trong viÖc hç trî
chÝnh s¸ch ngµnh cµ phª, cung cÊp çc s¶n phÈm/dÞch vô c«ng, hç trî thÞ
tr−êng xuÊt khÈu hay æn ®Þnh chÝnh s¸ch tµi chÝnh... lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn quan
träng cho doanh nghiÖp n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh vµ tham gia vµo chuçi
gi¸ trÞ toµn cÇu.
1.3. Kinh nghiÖm tham gia cña n−íc ngoµi vµo chuçi
gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
1.3.1. Kinh nghiÖm cña n−íc ngoµi
1.3.1.1. Kinh nghiÖm cña Braxin
Braxin lµ quèc gia cã lÞch sö trång trät, chÕ biÕn vµ tiªu thô cµ phª tõ
thÕ kû 17, ph¸t triÓn m¹nh tõ thËp kû 20 thÕ kû 20 cho ®Õn nay. Tr−íc ®©y, cµ
phª chiÕm tíi 80% tæng thu nhËp tõ xuÊt khÈu, tuy nhiªn hiÖn nay, con sè
nµy ®· gi¶m xuèng do gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña çc ngµnh hµng kh¸c t¨ng m¹nh.
Lîi nhuËn cña ng−êi trång cµ phª còng kh«ng cao nh− tr−íc ®©y do chi phÝ
lao ®éng t¨ng ®¸ng kÓ, th−êng chiÕm tíi 85% tæng chi phÝ s¶n xuÊt.
22
B¶ng 1.3. T×nh h×nh s¶n xuÊt cµ phª cña Braxin
N¨m DiÖn tÝch S¶n l−îng N¨ng suÊt

canh t¸c (ha) (triÖu bao) (bao/ha)
2003 2.201.550 28,820 13,09
2004 2.212.870 39,272 17,75
2005 2.217.666 32,944 14,86
2006 2.152.397 42,512 19,75
2007 2.073.092 36,070 16,27
2008 2.265.167 45,99 16,36
Nguån: Tæ chøc cµ phª thÕ giíi ICO), 2009

Niªn vô 2008/09, Braxin cã 6,289 tû c©y cµ phª trªn diÖn tÝch canh t¸c
2,265 triÖu ha ph©n bè trªn 14 bang, 300.000 nhµ s¶n xuÊt víi 8 triÖu lao ®éng.
Trong ®ã, çc c¬ së s¶n xuÊt nhá (d−íi 20ha, s¶n l−îng 300 bao) chiÕm 70% c¬
së s¶n suÊt vµ chiÕm 20% tæng s¶n l−îng; çc c¬ së s¶n xuÊt trung b×nh (20 -
200 ha, 300- 3000 bao) chiÕm 20% c¬ së s¶n xuÊt, 40% tæng s¶n l−îng vµ çc
c¬ së s¶n xuÊt lín (trªn 200 ha, trªn 3000 bao) chiÕm 10% c¬ së s¶n xuÊt víi
40% tæng s¶n l−îng. Braxin ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ xuÊt khÈu cµ phª víi thÞ phÇn
chiÕm tíi 20% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª thÕ giíi.
Lµ n−íc ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ s¶n l−îng cµ phª Arabia vµ ®øng thø hai
vÒ s¶n l−îng cµ phª Robusta, s¶n xuÊt cµ phª cña Braxin cã vÞ trÝ chi phèi ®èi
víi thÞ tr−êng cµ phª thÕ giíi vÒ phÝa cung.
MÆc dï vÞ trÝ cña ngµnh cµ phª gi¶m t−¬ng ®èi trong c¬ cÊu xuÊt khÈu
hµng hãa cña Braxin nh−ng Braxin vÉn lµ n−íc xuÊt khÈu cµ phª lín nhÊt thÕ
giíi víi s¶n l−îng t−¬ng ®èi æn ®Þnh. Thµnh tùu nµy ®¹t ®−îc mét phÇn lµ nhê
n−íc nµy cã hÖ thèng gi¸m s¸t nguån cung cµ phª hiÖu qu¶, trªn c¬ së ®ã, ®−a
ra th«ng tin vµ dù b¸o thÞ tr−êng cµ phª rÊt chÝnh x¸c, ®−îc c«ng bè qua Héi
th¶o triÓn väng thÞ tr−êng ®−îc tæ chøc hµng n¨m t¹i Braxin.
23
B¶ng 1.4. VÞ trÝ cña Braxin trong xuÊt khÈu cµ phª thÕ giíi
ChØ tiªu KNXK T¨ng bq T¨ng bq Tû träng VÞ trÝ
2008 2003-2008 2003-2008 trong tæng trong XK
(1000 vÒ trÞ gi¸ vÒ l−îng XK thÕ cµ phª
N−íc USD) (%) (%) giíi (%) thÕ giíi
ThÕ giíi 21.598.610 23 4 100,00
Braxin Tæng KNXK cµ phª 4.167.885 22 3 19,3 1
Cµ phª ch−a rang,
090111 4.131.559 22 3 26,36 1
ch−a khö caffein
Cµ phª rang, ch−a
090121 35.213 40 24 0,74 19
khö caffein
Cµ phª rang, ®·
090122 414 35 11 0,12 29
khö caffein
Çc lo¹i cµ phª
090190 584 48 151 0,62 28
kh¸c
090112 115 -17 -34 0,024 35
®· khö caffein
Nguån: Trung t©m th−¬ng m¹i thÕ giíi, ITC, 2009
Tuy nhiªn, còng nh− hÇu hÕt çc n−íc s¶n xuÊt cµ phª kh¸c, Braxin còng
chiÕm thÞ phÇn kh¸ h¹n chÕ vÒ xuÊt khÈu cµ phª hßa tan mÆc dï ChÝnh phñ vµ
çc tæ chøc ®iÒu phèi ngµnh cµ phª ®· cã nhiÒu chÝnh s¸ch ph¸t triÓn c«ng
nghiÖp chÕ biÕn còng nh− thu hót ®Çu t− cña çc tËp ®oµn ®a quèc gia vµo c«ng
nghiÖp chÕ biÕn cña Braxin. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng nµy lµ ngoµi çc yÕu tè
liªn quan ®Õn vèn vµ c«ng nghÖ, çc c¬ së rang xay vµ chÕ biÕn th−êng ®−îc
ph¸t triÓn t¹i çc thÞ tr−êng tiªu thô ®Ó ®¶m b¶o ®−a cµ phª thµnh phÈm ®Õn
ng−êi tiªu dïng trong thêi gian ng¾n nhÊt vµ cã tû lÖ pha trén trong cµ phª thµnh
phÈm phï hîp nhÊt víi thÞ hiÕu cña ng−êi tiªu dïng.
Cã thÓ thÊy r»ng, vÞ trÝ quan träng cña Braxin trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª
toµn cÇu ®−îc kh¼ng ®Þnh nhê:
Thø nhÊt, ngµnh cµ phª Braxin ®· nhËn ®−îc sù ®iÒu tiÕt vµ hç trî cña
ChÝnh phñ:
Çc thµnh tùu vÒ khoa häc kü thuËt, xóc tiÕn th−¬ng m¹i vµ th«ng tin
gi¸m s¸t vµ dù b¸o hiÖu qu¶ mµ Braxin ®¹t ®−îc trong thêi gian qua phÇn lín lµ
nhê x©y dùng vµ ph¸t triÓn tèt hÖ thèng tæ chøc ngµnh hµng cµ phª, ho¹t ®éng
chuyªn nghiÖp vµ mang l¹i nhiÒu lîi nhuËn cho çc nhãm lîi Ých tham gia trong
ngµnh. Çc tæ chøc ngµnh hµng nµy ®¹i diÖn cho tõng nhãm lîi Ých kh¸c nhau,
tham gia vµo qu¸ tr×nh (i) th¶o luËn, ho¹ch ®Þnh vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch; (ii) x¸c
24
®Þnh, ®iÒu chØnh, gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ nghiªn cøu kü thuËt cµ phª; (iii) thùc hiÖn
çc ch−¬ng tr×nh xóc tiÕn th−¬ng m¹i, t¨ng c−êng chÊt l−îng cµ phª. Bé N«ng
nghiÖp Braxin cã chøc n¨ng nghiªn cøu, ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, chÞu tr¸ch
nhiÖm vÒ çc vÊn ®Ò vÖ sinh an toµn thùc phÈm, phßng chèng bÖnh dÞch.
S¬ ®å 1.6. M« h×nh ngµnh cµ phª Braxin

S¶n xuÊt cµ phª
221 ngµn trang tr¹i (70% nhá
h¬n 10 ha)
70 hîp t¸c x·
S¶n l−îng trung b×nh: 35 triÖu
bao 60kg
Cµ phª hßa tan XuÊt khÈu

Cµ phª rang xay 9 DN 200 DN
150 DN. C«ng suÊt: 3,5 L−îng XK: 25
triÖu bao triÖu bao
ThÞ tr−êng n−íc

ThÞ tr−êng néi
ngoµi
®Þa
XK: 25 triÖu bao vµ
Tiªu thô: 16 triÖu 3 triÖu bao cµ phª
bao hßa tan (quy ®æi)
ThÞ phÇn: 30%
Nguån: HiÖp héi ABIC

Braxin x©y dùng vµ ph¸t triÓn hÖ thèng hîp t¸c x· ngµnh hµng cµ phª
ho¹t ®éng rÊt hiÖu qu¶ vµ nhÞp nhµng. S¶n xuÊt cµ phª cña çc Hîp t¸c x·
chiÕm tíi 35% tæng s¶n l−îng cµ phª cña c¶ n−íc. Hîp t¸c x· cµ phª lín nhÊt
thÕ giíi cña Braxin cã tªn lµ Cooxupe ®−îc thµnh lËp tõ n¨m 1957, cã 12.000
thµnh viªn, trong ®ã 70% lµ n«ng tr¹i quy m« nhá (5-7ha), 30% lµ quy m« võa
vµ lín. Hµng n¨m, HTX nµy bu«n b¸n tíi 4,5 triÖu bao cung cÊp cho c¶ thÞ
tr−êng trong n−íc vµ xuÊt khÈu trùc tiÕp tíi çc thÞ tr−êng Mü, EU, NhËt B¶n.
HTX cã hÖ thèng hoµn chØnh bao gåm kho chøa, lµm s¹ch, ph©n lo¹i, ®¸nh
bãng, pha trén h¹t cµ phª vµ bu«n b¸n trùc tiÕp. HTX cã kho chøa c«ng suÊt
lªn tíi 3,3 triÖu bao/n¨m. HTX cã kho¶ng 60 chuyªn gia n«ng nghiÖp, mçi
ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm cung cÊp dÞch vô hç trî cho kho¶ng 200-250 hé. Nh−
vËy, mçi vô, mét chuyªn gia cã thÓ tíi th¨m 1 trang tr¹i kho¶ng 4 lÇn ®Ó h−íng
dÉn kü thuËt míi, kiÓm tra quy tr×nh s¶n xuÊt ®Õn thu ho¹ch, ph¸t hiÖn vÊn ®Ò
vµ gióp gi¶i quyÕt khã kh¨n khi cÇn thiÕt.
25
Tr−íc ®©y, ngµnh cµ phª Braxin do ViÖn cµ phª Braxin (IBC) qu¶n lý.
Tæ chøc nµy thiÕt lËp h¹n ng¹ch xuÊt khÈu còng nh− ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng. Do ¸p
lùc vÒ h¹n ng¹ch, çc nhµ s¶n xuÊt ®· trén cµ phª Arabica chÊt l−îng cao víi
çc lo¹i cµ phª cÊp thÊp h¬n. Khi ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p nµy bÞ ph¸t hiÖn, IBC
®· bÞ gi¶i thÓ. §iÒu nµy ®· dÉn ®Õn sù t¨ng c−êng xuÊt khÈu cµ phª chÊt l−îng
cao, ®Æc biÖt lµ víi Hoa Kú, thÞ tr−êng cã nhu cÇu cao ®èi víi cµ phª hoµ tan h¶o
h¹ng. Sau IBC, ChÝnh phñ ®· n¾m vai trß kiÓm so¸t ngµnh s¶n xuÊt cµ phª. HiÖp
héi Ngµnh C«ng nghiÖp cµ phª Braxin (ABIC) ®· phô tr¸ch viÖc phßng chèng
®−a çc lo¹i cµ phª “thay thÕ” vµo thÞ tr−êng. Víi sù gi¸m s¸t cña ABIC, Braxin
hiÖn lµ nhµ s¶n xuÊt nhiÒu lo¹i cµ phª chÊt l−îng cao ®Ó xuÊt khÈu.
Thø hai, ngµnh cµ phª Braxin thùc hiÖn ®iÒu chØnh c¬ cÊu s¶n xuÊt phï
hîp víi yªu cÇu cña thÞ tr−êng.
Thãi quen uèng cµ phª ®· lan réng ra nhiÒu n−íc mµ tr−íc ®©y trµ ®−îc coi
lµ ®å uèng phæ biÕn, ®iÒu nµy gi¶i thÝch t¹i sao l−îng cµ phª hßa tan ngµy cµng
t¨ng. V× vËy, tû lÖ cµ phª robusta còng ®−îc pha trén nhiÒu h¬n. Do gi¸ Robusta
rÎ h¬n gi¸ Arabica nªn nhiÒu doanh nghiÖp rang xay cµ phª ë nhiÒu n−íc - mµ
tr−íc ®©y hä chØ sö dông toµn Arabica - th× nay ®· pha trén tíi trªn 40% Robusta.
Theo HiÖp héi nh÷ng nhµ rang xay cµ phª Braxin, trung b×nh mçi hecta
trång cµ phª chØ thu ho¹ch ®−îc 25 bao cµ phª arabica th× tõ 1 hecta trång lo¹i
cµ phª Robusta Conillon cã thÓ thu ho¹ch ®−îc 100 bao hoÆc nhiÒu h¬n. V×
vËy, ®Ó gi¶m gi¸ thµnh, n©ng cao søc c¹nh tranh cña s¶n phÈm, HiÖp héi çc
nhµ s¶n xuÊt cµ phª hßa tan Braxin dù ®Þnh, thêi gian tíi sÏ s¶n xuÊt nhiÒu cµ
phª Conillon h¬n, chiÕm 70% l−îng cµ phª sö dông trong cµ phª hßa tan, phôc
vô nhu cÇu çc thÞ tr−êng tiªu thô cµ phª nh− T©y Ban Nha vµ Ph¸p, n¬i ng−êi
tiªu dïng −a thÝch lo¹i cµ phª thµnh phÈm cã tû lÖ cµ phª Robussta cao h¬n.
ChÝnh phñ Braxin ®· hç trî mét phÇn kinh phÝ cho HiÖp héi xuÊt khÈu
cµ phª Braxin ®Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch gia t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª chÕ
biÕn (cµ phª rang xay, cµ phª hßa tan).
Thø ba, Braxin chó träng tíi chÊt l−îng cµ phª vµ chñng lo¹i ®Æc s¶n
ngay tõ kh©u s¶n xuÊt.
N¨m 2006, HiÖp héi cµ phª ®Æc s¶n Braxin (BSCA) ®· më chiÕn dÞch tiÕp
thÞ cho “10 lo¹i cµ phª ngon nhÊt” trªn Internet trong “Cuéc thi cµ phª tù nhiªn
cuèi vô thu ho¹ch”. Cµ phª tù nhiªn cuèi vô thu ho¹ch lµ nh÷ng lo¹i cµ phª ®−îc
ph¬i kh« b»ng ¸nh n¾ng mÆt trêi, qu¸ tr×nh nµy cho phÐp hµm l−îng ®−êng trong
vá qu¶ chuyÓn hÕt vµo bªn trong h¹t, tõ ®ã t¹o ra h−¬ng vÞ cµ phª th¬m ngon
th−êng ®−îc −a dïng trong çc s¶n phÈm cµ phª ®Æc s¶n. Braxin lµ n−íc s¶n xuÊt
vµ xuÊt khÈu cµ phª lín nhÊt thÕ giíi nh−ng chØ míi gÇn ®©y míi giµnh ®−îc
danh tiÕng vÒ chÊt l−îng.
26
N¨m 2007, çc nhµ rang xay lín cña Nga ®· tíi th¨m çc ®ån ®iÒn trång
cµ phª ngon ë bang Minas Gerais cña Braxin ®Ó t×m hiÓu çch s¶n xuÊt vµ
h−¬ng vÞ cña çc lo¹i cµ phª ngon. Chñ tÞch HiÖp héi cµ phª ®Æc s¶n Braxin
BSCA, cho biÕt, thÞ tr−êng Nga lµ mét thÞ tr−êng tiÒm n¨ng lín. §oµn kh¶o s¸t
cña Nga tiÕp tôc më ®−êng cho BSCA sau khi x¸c ®Þnh ®Èy m¹nh tiªu thô cµ
phª ë thÞ tr−êng Nga n¨m 2008.
BSCA còng tËp trung xóc tiÕn th−¬ng m¹i ®èi víi cµ phª ®Æc s¶n cña
Braxin t¹i çc héi chî thùc phÈm quèc tÕ ®−îc tæ chøc ë Mü, Hy L¹p vµ NhËt.
BSCA còng cho biÕt, ng−êi NhËt ®Æc biÖt −a thÝch cµ phª cã chÊt l−îng vµ tr¶
gi¸ cao nhÊt t¹i çc cuéc ®Êu gi¸ cµ phª ®Æc s¶n.
Theo BSCA, çc nhµ s¶n xuÊt Braxin ®ang t×m çch n©ng cao doanh sè
b¸n cµ phª chÊt l−îng cao víi gi¸ cao h¬n t¹i ch©u ¢u. Tr−íc ®©y, ch−¬ng
tr×nh xuÊt khÈu mµ chÝnh phñ Braxin hËu thuÉn chØ míi tËp trung vµo môc tiªu
gia t¨ng l−îng xuÊt khÈu. Cßn hiÖn nay BSCA muèn göi mét th«ng ®iÖp ®i
kh¾p mäi n¬i r»ng Braxin ®ang chµo b¸n cµ phª chÊt l−îng tèt nhÊt. Víi tèc ®é
t¨ng tr−ëng ë çc thÞ tr−êng cµ phª chñ yÕu hiÖn t¹i thÊp h¬n 2%/n¨m song thÞ
tr−êng cµ phª ®Æc s¶n toµn cÇu ®ang cã møc t¨ng tr−ëng kho¶ng 10%/n¨m;
cïng víi sù ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng cµ phª ch©u ¢u víi sù ra ®êi cña nhiÒu cöa
hiÖu cµ phª vµ doanh sè b¸n cµ phª ®Æc s¶n t¨ng cao sÏ hËu thuÉn cho chiÕn
dÞch nµy cña Braxin.
Thø t−, Braxin x¸c ®Þnh ph¸t triÓn thÞ tr−êng tiªu thô trong n−íc v÷ng
ch¾c t¹o c¬ së ®Ó th©m nhËp, më réng thÞ tr−êng n−íc ngoµi.
Braxin, còng nh− mét sè quèc gia s¶n xuÊt cµ phª hµng ®Çu kh¸c, ®·
nhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña viÖc ®Èy m¹nh tiªu dïng cµ phª trong
n−íc. Braxin kh«ng chØ lµ n−íc xuÊt khÈu cµ phª ®øng ®Çu thÕ giíi mµ cßn xÕp
thø 2 sau Mü trong viÖc tiªu thô cµ phª. Ngµnh cµ phª Brazil ®Æt môc tiªu t¨ng
l−îng tiªu thô néi ®Þa lªn 15 triÖu bao mçi n¨m (hiÖn nay kho¶ng 13 triÖu
bao/n¨m) th«ng qua çc ch−¬ng tr×nh qu¶ng ço vµ khuyÕn m·i, ®Èy møc tiªu
thô b×nh qu©n lªn 5,3 kg/ng−êi (hiÖn nay kho¶ng 4,9 kg/ng−êi/n¨m) vµ ®· cã
xu h−íng tiÕp tôc t¨ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.
1.3.1.2. Kinh nghiÖm cña Honduras
Honduras lµ n−íc trång cµ phª lín thø hai t¹i Trung Mü. Honduras cã
lîi thÕ c¹nh tranh h¬n çc n−íc kh¸c trong khu vùc v× chi phÝ s¶n xuÊt thÊp
h¬n nhê s½n lao ®éng vµ chi phÝ thuª lao ®éng kh¸ rÎ. Theo ViÖn cµ phª Quèc
gia Honduras (IHCAFE), chi phÝ s¶n xuÊt cµ phª cña Hoduras vµo kho¶ng
0,65-0,7 USD/pound cµ phª nh©n, trong khi chi phÝ nµy cña Costa Rica lµ trªn
0,9 USD/pound.
27
Honduras tËp trung thùc hiÖn chÝnh s¸ch më réng s¶n xuÊt cµ phª. Theo
ViÖn cµ phª Quèc gia Honduras, n−íc nµy dù ®Þnh sÏ t¨ng gÊp ®«i khèi l−îng
xuÊt khÈu cµ phª lªn 7,7 triÖu bao vµo n¨m 2010/2011 nhê chi phÝ s¶n xuÊt
thÊp vµ quü ®Êt dù phßng lín, ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn gièng cµ phª lo¹i míi vµ
çc ch−¬ng tr×nh hç trî kü thuËt.
Trong khi hÇu hÕt çc n−íc s¶n xuÊt cµ phª ®· më réng nÒn kinh tÕ cña
hä vµ gi¶m sù phô thuéc vµo ngµnh hµng cµ phª nh− mét ngµnh hµng chÝnh t¹o
ra nguån thu ngo¹i tÖ trong suèt nh÷ng thËp kû qua th× ë Honduras, cµ phª vÉn
chiÕm mét thÞ phÇn rÊt lín trong nguån thu tõ xuÊt khÈu víi tû träng 23%
trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ n−íc. Tuy s¶n l−îng kh«ng lín nh−ng
Honduras lu«n lµ 1 trong 10 n−íc xuÊt khÈu cµ phª lín nhÊt thÕ giíi víi tû
träng 2,8% trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª toµn cÇu.
B¶ng 1.5. VÞ trÝ cña Honduras trong xuÊt khÈu cµ phª thÕ giíi
T¨ng bq 03- T¨ng bq Tû träng VÞ trÝ trong
KNXK 2008
08 vÒ trÞ gi¸ 03-08 vÒ XK thÕ giíi XK cµ phª
(1000 USD)
(%) l−îng (%) (%) TG
ThÕ giíi 21.598.610 23 4 100,00
Honduras Tæng KNXK cµ phª 652.132 26 7 2,83 10
090111 603.279 25 9 3,85 8
ch−a khö caffein
090112 4.104 4 5 0,57 11
®· khö caffein
090121 3.142 24 0,07 46
khö caffein
Cµ phª rang, ®·
090122 107 116 64 0,03 50
khö caffein
Çc lo¹i cµ phª
090190 9 9 -44 0,01 71
kh¸c
Nguån: Trung t©m th−¬ng m¹i thÕ giíi- ITC, 2009
Honduras chñ yÕu xuÊt khÈu cµ phª sang §øc (35% tæng kim ng¹ch
xuÊt khÈu), Mü (17%), BØ (15%), Hµn Quèc (7%) vµ Hµ Lan (6%)... Cµ phª
®−îc xuÊt khÈu qua çc nhµ kinh doanh cµ phª, mét l−îng nhá ®−îc xuÊt khÈu
cho çc nhµ rang xay n−íc ngoµi trùc tiÕp tõ çc nhµ s¶n xuÊt lín.
Theo IHCAFE, Honduras cã kho¶ng 70.000 hé s¶n xuÊt cµ phª, trong ®ã
trªn 80% lµ çc nhµ s¶n xuÊt nhá víi diÖn tÝch trång cµ phª kho¶ng d−íi 5 ha,
13% trang tr¹i cµ phª cã diÖn tÝch 5 - 35 ha vµ 2% cßn l¹i lµ çc trang tr¹i lín.
28
Çc nhµ mua gom trung gian cã thÓ chia lµm 3 nhãm: çc nhµ mua gom
nhá víi khèi l−îng d−íi 230 tÊn/n¨m; çc nhµ mua gom trung b×nh víi khèi
l−îng 230 - 920 tÊn/n¨m vµ çc nhµ mua gom lín víi khèi l−îng trªn 920
tÊn/n¨m. Çc nhµ mua gom lín th−êng giao dÞch trùc tiÕp víi çc nhµ xuÊt
khÈu trong khi çc nhµ mua gom nhá vµ võa b¸n cµ phª cho çc nhµ mua gom
lín theo çc ®iÒu kiÖn cña hä (gi¸ c¶, møc chiÕt khÊu, khèi l−îng giao dÞch...).
Theo IHCAFE, cã kho¶ng 3.000 nhµ trung gian trong ngµnh cµ phª Honduras.
S¬ ®å 1.7. Çc ®èi t−îng tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª Honduras
Marketing néi ®Þa Marketing quèc tÕ
Trung gian Rang xay

n= 11 Nhµ b¸n bu«n
cµ phª
n= 3.000
Ng−êi sx cµ
phª XuÊt khÈu
n= 44
6%
Rang xay
HTx·
n= 160
Cã 44 doanh nghiÖp xuÊt khÈu cµ phª t¹i Honduras, tËp trung ë San Pedro
Sula nh−ng cã chi nh¸nh vµ ®¹i diÖn t¹i çc vïng trång cµ phª. Çc c«ng ty xuÊt
khÈu lín cã çc trung t©m mua gom víi çc kho hµng ®−îc trang bÞ hiÖn ®¹i t¹i
çc vïng s¶n xuÊt tËp trung nh»m gi¶m chi phÝ trung gian vµ qu¶n lý kªnh ph©n
phèi hiÖu qu¶ h¬n. Çc nhµ xuÊt khÈu lín cho biÕt hä tr¶ gi¸ cao h¬n cho ng−êi
n«ng d©n nhê tiÕt kiÖm ®−îc chi phÝ cho ng−êi mua gom trung gian.
Còng nh− nhiÒu n−íc s¶n xuÊt/xuÊt khÈu kh¸c, çc nhµ rang xay cña
Honduras vÉn chñ yÕu tËp trung cho thÞ tr−êng néi ®Þa, l−îng cµ phª rang xay xuÊt
khÈu kh¸ h¹n chÕ. Çc nhµ rang xay cã hÖ thèng ph©n phèi riªng, hä chñ yÕu lµ
mua hµng tõ çc nhµ xuÊt khÈu, Ýt cã quan hÖ trùc tiÕp víi çc nhµ s¶n xuÊt nhá.
Trong ngµnh cµ phª Honduras, nhµ xuÊt khÈu ®ãng vai trß trung t©m,
chi phèi chuçi gi¸ trÞ. Bªn c¹nh quyÒn lùc chi phèi vÒ vèn, hä cã th«ng tin thÞ
tr−êng vµ ®iÒu phèi gi¸ c¶ cña çc nhµ s¶n xuÊt vµ çc nhµ mua gom nhá. Tuy
nhiªn, chØ kho¶ng 17% nhµ xuÊt khÈu mua cµ phª trùc tiÕp tõ nhµ s¶n xuÊt, 6%
mua tõ çc hîp t¸c x·, cßn l¹i 77% mua hµng tõ çc nhµ mua gom trung gian.
29
Nh»m t¨ng c−êng chÊt l−îng cµ phª, Honduras ®· thùc hiÖn nh÷ng
ch−¬ng tr×nh phæ biÕn kiÕn thøc dµnh cho n«ng d©n còng nh− c¶i thiÖn kÜ n¨ng
s¶n xuÊt cña hä. NhiÒu hîp t¸c x· ®−îc thµnh lËp nh»m cung cÊp m¸y mãc vµ
nguyªn liÖu chuyªn dông ngay t¹i ®Þa ph−¬ng víi môc tiªu chuÈn ho¸ vµ c¶i
thiÖn t×nh h×nh s¶n xuÊt.
Honduras còng ®Çu t− cho ch−¬ng tr×nh cung cÊp cµ phª cho thÞ tr−êng
cµ phª ®Æc s¶n. ë Honduras, nhiÒu quü ®· ®−îc lËp ra ®Ó x©y dùng nh÷ng ®Þa
®iÓm thö nghiÖm ®Þa ph−¬ng, n¬i ph©n lo¹i nh÷ng lo¹i cµ phª cã thÓ b¸n ra
cho thÞ tr−êng chuyªn biÖt nµy. Çc tæ chøc phi chÝnh phñ vµ IHCAFE ®· triÓn
khai nhiÒu ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn çc s¶n phÈm cµ phª chÊt l−îng cao (cµ phª
h÷u c¬, cµ phª th©n thiÖn víi m«i tr−êng...) nh»m c¶i thiÖn thu nhËp cho ng−êi
n«ng d©n. T¹i Honduras, çc lo¹i cµ phª cã çc chøng chØ nµy cã thÓ b¸n víi
gi¸ cao gÊp ®«i cµ phª th«ng th−êng. Bªn c¹nh ®ã, çc nhµ s¶n xuÊt cµ phª
còng cho r»ng, tham gia vµo çc ch−¬ng tr×nh nµy lµ mét ph−¬ng çch h÷u
hiÖu ®Ó n©ng cao vÞ thÕ trong chuçi gi¸ trÞ. Víi kh¶ n¨ng ®¸p øng tèt h¬n çc
yªu cÇu cña thÞ tr−êng nhËp khÈu nh− ®¶m b¶o çc tiªu chuÈn nghiªm ngÆt
trong suèt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, çc nhµ s¶n xuÊt cã thÓ x©y dùng quan hÖ v÷ng
ch¾c víi ng−êi mua trong çc c«ng ®o¹n kh¸c nhau cña chuçi gi¸ trÞ.
1.3.1.3. Kinh nghiÖm cña mét sè tËp ®oµn rang xay, ph©n phèi:
ChÕ biÕn cµ phª ®−îc hiÓu mét çch ®¬n gi¶n lµ sù t¨ng thªm gi¸ trÞ vµo
çc s¶n phÈm th«. Tuy nhiªn, xuÊt khÈu cµ phª chÕ biÕn vµ cµ phª rang xay l¹i
chiÕm mét tØ lÖ nhá trong c¬ cÊu xuÊt khÈu cña çc n−íc s¶n xuÊt chñ yÕu vµ
nhËn ®−îc Ýt lîi nhuËn nhÊt trong chuçi gi¸ trÞ.
Trong khi ®ã, çc nhµ chÕ biÕn vµ ph©n phèi cµ phª hµng ®Çu thÕ giíi
nh− Nestle, Kraft Foods, Saralee/D.E vµ Proctor & Gamble, Tchibo, Lavazza...
lµ nh÷ng TNCs trong x©y dùng vµ l·nh ®¹o chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu. Çc
doanh nghiÖp dÉn ®Çu thÕ giíi nµy chiÕm thÞ phÇn 60% thÞ tr−êng cµ phª rang
xay vµ chÕ biÕn toµn cÇu. §Æc biÖt, t¹i çc n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, tèp
çc doanh nghiÖp dÉn ®Çu nµy chiÕm thÞ phÇn rÊt lín (chiÕm tíi 90-95% thÞ
phÇn t¹i PhÇn Lan, Thuþ §iÓn, NhËt B¶n; chiÕm 80-85% thÞ phÇn t¹i óc,
Nauy, §øc, §an M¹ch, Mü; chiÕm thÞ phÇn 72-75% t¹i Anh, Ph¸p, Italia).
Nh÷ng doanh nghiÖp nµy ®· thiÕt lËp ®−îc tªn tuæi vµ biÓu t−îng cña hä th«ng
qua çc chiÕn dÞch qu¶ng ço quy m« lín (chi phÝ cho qu¶ng ço th−êng
chiÕm tíi 3-6% doanh thu). Hä ®· thiÕt lËp ®−îc m¹ng l−íi chuçi siªu thÞ, cöa
hµng theo çc tiªu chÝ cña hä ®Ó b¸n s¶n phÈm mang nh·n hiÖu riªng cña c«ng
ty. Ngoµi ra, hä còng ®· thiÕt lËp nhiÒu nhµ m¸y chÕ biÕn cµ phª hoµ tan t¹i
chÝnh çc n−íc s¶n xuÊt nh»m gi¶m thiÓu chi phÝ.
30
Cã thÓ thÊy ®Æc ®iÓm chung trong chiÕn l−îc x©y dùng vµ chi phèi chuçi
gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu cña çc doanh nghiÖp dÉn ®Çu nµy gåm 3 giai ®o¹n:
Giai ®o¹n tr−íc n¨m 1970, tËp trung t¹o dùng uy tÝn næi tiÕng cho çc nh·n
hiÖu cµ phª nh− Nescafe, Monka cña Nestle; Kaffee HAG cña Kraft Foods,
Homecafe cña Proctor & Gamble; Maison de Cafe vµ Cafe de P«nt cña Saralee...
Giai ®o¹n 1970-2000, tËp trung ph¸t triÓn m¹ng l−íi ph©n phèi, hÖ
thèng cöa hµng b¸n lÎ, chiÕm lÜnh thÞ tr−êng cµ phª hoµ tan, thÞ tr−êng cµ phª
t−¬i t¹i çc n−íc ph¸t triÓn Ch©u ©u, B¾c Mü, NhËt B¶n vµ óc, sau ®ã chuyÓn
dÇn tõ çc thÞ tr−êng nµy sang çc khu vùc thÞ tr−êng kh¸c.
Giai ®o¹n tõ n¨m 2000 ®Õn nay, ngoµi viÖc tiÕp tôc ph¸t triÓn m¹ng l−íi
ph©n phèi, b¸n lÎ cµ phª, chiÕm lÜnh thÞ tr−êng, cßn tËp trung vµo nghiªn cøu
vµ chuyÓn giao çc quy tr×nh/c«ng nghÖ canh t¸c, thu ho¹ch, b¶o qu¶n, chÕ
biÕn vµ ®ãng gãi cµ phª cho çc doanh nghiÖp kinh doanh cµ phª ë çc n−íc
®ang ph¸t triÓn.
1.3.2. Bµi häc rót ra cho ViÖt Nam
Qua nghiªn cøu kinh nghiÖm cña mét sè n−íc vµ tËp ®oµn, cã thÓ rót ra mét
sè bµi häc cho ViÖt Nam trong viÖc tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu:
Mét lµ, t¨ng ®Çu t− c¬ së h¹ tÇng, n©ng cao hiÖu qu¶ cña çc tæ chøc hç
trî trong chuçi gi¸ trÞ:
Brazil t¨ng ®Çu t− m¹nh vµo c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n. HÖ thèng ®−êng
giao th«ng tõ n«ng tr¹i ®Õn c¶ng xuÊt khÈu ®· ®−îc c¶i thiÖn. Nhµ n−íc còng
tõng b−íc t− nh©n ho¸ çc c¶ng xuÊt khÈu nh»m t¨ng hiÖu qu¶, gi¶m chi phÝ vµ
n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña cµ phª Brazil.
T¹i Honduras, bªn c¹nh çc hç trî cña ChÝnh phñ, çc tæ chøc phi chÝnh
phñ vµ IHCAFE ®ãng vai trß quan träng trong çc ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn çc s¶n
phÈm cµ phª chÊt l−îng cao (cµ phª h÷u c¬, cµ phª th©n thiÖn víi m«i tr−êng, cµ
phª th−¬ng m¹i c«ng b»ng...) nh»m c¶i thiÖn thu nhËp cho ng−êi n«ng d©n còng
nh− cung cÊp çc dÞch vô hç trî cho çc c«ng ®o¹n cña chuçi gi¸ trÞ.
Hai lµ, quan t©m khai th¸c thÞ tr−êng trong n−íc:
Brazil, còng nh− mét sè quèc gia s¶n xuÊt cµ phª hµng ®Çu kh¸c, ®·
nhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña viÖc ®Èy m¹nh tiªu dïng cµ phª trong
n−íc. HiÖn nay, Brazil tiªu thô trªn 13 triÖu bao mçi n¨m, chiÕm kho¶ng 40%
s¶n l−îng trung b×nh cña n−íc nµy. NÕu tÝnh theo ®Çu ng−êi, trung b×nh mçi
ng−êi d©n Brazil tiªu thô 4,9 kg cµ phª/n¨m.
Theo ICO, sù ph¸t triÓn tiªu dïng cµ phª néi ®Þa ë çc n−íc xuÊt khÈu
cµ phª ®· trë thµnh mét trong nh÷ng −u thÕ trong viÖc nghiªn cøu sù c©n b»ng
31
cung cÇu cña thÞ tr−êng cµ phª. Mét vÊn ®Ò quan träng trong viÖc cæ vò sù tiªu
dïng cµ phª lµ nh÷ng nghiªn cøu vÒ t¸c dông cña cµ phª víi søc kháe cña
ng−êi tiªu dïng. ë Brazil, nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ nh÷ng hiÖu qu¶ tèt cña
viÖc uèng cµ phª ®èi víi søc khoÎ do ABIC (HiÖp héi çc nhµ rang xay Brazil)
tµi trî ®· ®−îc lÜnh héi vµ thÓ hiÖn trong chiÕn l−îc cæ vò tiªu dïng.
Ba lµ, chó träng c«ng t¸c gi¸m s¸t chÊt l−îng cµ phª:
S¶n phÈm cµ phª cña Braxin rÊt cã uy tÝn trªn thÞ tr−êng thÕ giíi nhê chÊt
l−îng cao. MÆc dï ®iÒu kiÖn thæ nh−ìng, khÝ hËu cña Braxin ch−a h¼n ®· tèt
h¬n ViÖt Nam nh−ng Braxin cã gièng tèt vµ ®ång bé, quy tr×nh vµ kü thuËt s¶n
xuÊt vµ chÕ biÕn tiªn tiÕn nhê Braxin cã hÖ thèng nghiªn cøu khoa häc rÊt tèt
do chÝnh phñ ®Çu t− toµn bé. Ch©u ¸ hiÖn cã tiÒm n¨ng më réng vÒ s¶n xuÊt,
nh−ng sÏ khã cã thÓ c¹nh tranh víi cµ phª Braxin vÒ chÊt l−îng s¶n phÈm.
Honduras còng ®Çu t− cho ch−¬ng tr×nh cung cÊp cµ phª cho thÞ tr−êng cµ phª
®Æc s¶n. ë Honduras, nhiÒu quü ®· ®−îc lËp ra ®Ó x©y dùng nh÷ng ®Þa ®iÓm thö
nghiÖm ®Þa ph−¬ng, n¬i ph©n lo¹i nh÷ng lo¹i cµ phª cã thÓ b¸n ra cho thÞ
tr−êng chuyªn biÖt nµy.
Bèn lµ, tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª th«ng qua tiÕp nhËn ®Çu t− vµ
chuyÓn giao c«ng nghÖ tõ çc n−íc ph¸t triÓn:
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ chÕ biÕn vµ b¶o qu¶n cµ phª, nhËp
khÈu cµ phª chÕ biÕn sÏ cã xu h−íng t¨ng lªn trong nh÷ng n¨m tíi. Ph−¬ng
ph¸p sÊy kh« b»ng lµm l¹nh trong s¶n xuÊt cµ phª hoµ tan sÏ ®−îc sö dông
réng r·i h¬n ®Ó ®¶m b¶o chÊt l−îng cµ phª hoµ tan. HiÖn nhiÒu n−íc ph¸t triÓn
nhËp khÈu cµ phª ®· triÓn khai ch−¬ng tr×nh trî gióp vÒ c«ng nghÖ sÊy kh«
b»ng ph−¬ng ph¸p lµm l¹nh cho çc n−íc trång cµ phª ®Ó s¶n xuÊt cµ phª hoµ
tan ngay t¹i çc n−íc nµy. §©y còng lµ mét biÖn ph¸p hîp t¸c h÷u hiÖu ®Ó gia
t¨ng gi¸ cµ phª xuÊt khÈu nh»m n©ng cao gi¸ trÞ cho çc s¶n phÈm cµ phª cña
çc n−íc s¶n xuÊt/xuÊt khÈu.
N¨m lµ, chñ ®éng tham gia vµo mét sè kh©u cña chuçi gi¸ trÞ cµ phª
toµn cÇu mµ quèc gia cã lîi thÕ. ë kh©u gieo trång cµ phª, ®Ó n©ng cao gi¸ trÞ
gia t¨ng cña cµ phª h¹t, chÝnh phñ Braxin ®· tµi trî 50% chi phÝ cho R&D;
khuyÕn khÝch viÖc tæ chøc çc héi thi cña çc chñ trang tr¹i cµ phª ®Ó thu hót
th−¬ng gia quèc tÕ ®Õn ký hîp ®ång tiªu thô s¶n phÈm víi çc chñ trang tr¹i
lín. ë kh©u xuÊt khÈu cµ phª h¹t, Braxin sö dông hiÖu qu¶ th−¬ng m¹i ®iÖn tö
®Ó khai th¸c çc thÞ tr−êng kú h¹n. ë kh©u chÕ biÕn cµ phª hoµ tan, chÝnh phñ
®Æc biÖt quan t©m khuyÕn khÝch ®Çu t− ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn
cµ phª, n©ng nhanh s¶n l−îng vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª hoµ tan, ®a d¹ng
ho¸ s¶n phÈm cµ phª chÕ biÕn xuÊt khÈu.
32
CH¦¥NG 2
THùC TR¹NG THAM GIA CñA VIÖT NAM trong CHUçI GI¸ TRÞ
TOµN CÇU MÆT HµNG Cµ PH£
2.1. Kh¸i qu¸t chung vÒ ngµnh cµ phª ViÖt Nam

2.1.1. Quy m« vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt cµ phª
2.1.1.1. DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l−îng
ViÖt Nam lµ n−íc cã s¶n l−îng cµ phª ®øng thø hai thÕ giíi, sau Brazil,
vµ ®øng ®Çu vÒ xuÊt khÈu cµ phª vèi. Theo sè liÖu cña Côc Trång trät, Bé
NN&PTNT, ®Õn n¨m 2008, c¶ n−íc cã 520.000 hÐc ta cµ phª, trong ®ã diÖn
tÝch cµ phª ë çc tØnh phÝa Nam, chñ yÕu ë T©y Nguyªn vµ §«ng Nam bé, ®¹t
501.100 hÐc ta, chiÕm tû lÖ 96,3%.
H¬n 90% diÖn tÝch cµ phª cña ViÖt Nam lµ cµ phª vèi (Robusta), cßn l¹i
lµ cµ phª chÌ (Arabica). Cµ phª Robusta ®−îc trång chñ yÕu ë çc vïng T©y
Nguyªn, §«ng Nam Bé, cµ phª Arabica ph©n bè chñ yÕu ë mét sè tØnh T©y
b¾c, §«ng b¾c vµ B¾c Trung bé vµ mét phÇn ë §«ng Nam bé.
N¨ng suÊt b×nh qu©n cµ phª ViÖt Nam vµo lo¹i cao nhÊt thÕ giíi, kho¶ng
1,7 tÊn/ha, th−êng cao h¬n kho¶ng 0,7tÊn/ha so víi çc n−íc trång cµ phª trªn thÕ
giíi. S¶n l−îng b×nh qu©n hiÖn nay ®¹t kho¶ng 800.000- 1.000.000 tÊn (nh©n).
B¶ng 2.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt cµ phª cña ViÖt Nam
DiÖn tÝch N¨ng suÊt S¶n l−îng L−îng XK

N¨m
(ha) (t¹/ha) (1000 tÊn) (1000 tÊn)
2003 509.937 14,8 755,1 691,4
2004 503.241 16,6 834,6 867,6
2005 491.400 15,6 767,7 834,1
2006 488.700 20,2 985,3 785,1
2007 506.000 18,9 961,3 1.074,4
2008 520.000 18,5 961,3 1.059,5
Nguån: HiÖp héi cµ phª, ca cao ViÖt nam (VICOFA), 2009
33
2.1.1.2. Gièng
§èi víi gièng cµ phª Robusta, cho tíi nay hÇu hÕt diÖn tÝch cµ phª ®Òu
®−îc trång b»ng h¹t do d©n tù s¶n xuÊt, lai t¹o vµ kh«ng qua chän läc5. GÇn ®©y,
ViÖt Nam míi cã ®−îc bé gièng t−¬ng ®èi hoµn chØnh, ®ã lµ çc dßng v« tÝnh
TR4, TR5, TR6, TR7, TR8 ®· ®−îc c«ng nhËn chÝnh thøc vµ çc dßng TR9,
TR11, TR12, TR13 ®−îc c«ng nhËn t¹m thêi do ViÖn Khoa häc kü thuËt n«ng
l©m nghiÖp T©y Nguyªn chän läc. Çc dßng v« tÝnh nµy cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt
rÊt cao, tõ 4 - 6 tÊn/ha, h¹t lo¹i R1 trªn 80%, kh¸ng cao víi bÖnh gØ s¾t, chÝn rÊt
tËp trung thuËn lîi cho viÖc thu h¸i, chÕ biÕn vµ thÝch øng tèt víi çc tØnh trång
cµ phª ë T©y Nguyªn. Tuy nhiªn, viÖc phæ biÕn triÓn khai trong s¶n xuÊt b»ng
c«ng nghÖ c−a ghÐp c¶i t¹o thay thÕ çc gièng cò vÉn cßn h¹n chÕ. MÆt kh¸c, sè
l−îng gièng kh«ng theo kÞp tiÕn ®é trång míi, thay thÕ v−ên trång.
§èi víi gièng cµ phª Arabica, hiÖn nay ng−êi d©n vÉn trång chñ yÕu tõ
gièng Catimor. Gièng nµy do ViÖn Khoa häc kü thuËt n«ng l©m nghiÖp chän
läc vµ phæ biÕn ra s¶n xuÊt tõ n¨m 1990. Do cã tiÒm n¨ng cho n¨ng suÊt rÊt
cao, kh¸ng ®−îc bÖnh gØ s¾t, h¹n chÕ ®−îc s©u ®ôc th©n vµ ®Æc biÖt lµ thÝch
øng tèt víi tÊt c¶ çc vïng sinh th¸i tõ cao ®é 1000m - 1.500m so víi mÆt biÓn
nªn vÉn ®−îc ng−êi s¶n xuÊt −a chuéng. Tuy nhiªn, gièng nµy cßn h¹n chÕ ë
chç kÝch th−íc h¹t bÐ, cho chÊt l−îng s¶n phÈm ch−a cao. Trong nh÷ng n¨m
gÇn ®©y ViÖn ®· lai t¹o, chän läc ®−îc çc gièng TN1, TN2, TN3 cho n¨ng
suÊt t−¬ng ®−¬ng víi gièng Catimor, kh¸ng ®−îc bÖnh gØ s¾t, kÝch th−íc h¹t
lín vµ chÊt l−îng s¶n phÈm ®−îc c¶i thiÖn. Tuy nhiªn v× lµ gièng lai F1 nªn
viÖc triÓn khai trong s¶n xuÊt cßn rÊt h¹n chÕ do chi phÝ nh©n gièng b»ng c«ng
nghÖ ghÐp vµ nu«i cÊy m« cßn kh¸ cao. Riªng dßng thuÇn TH1 mÆc dï kh¸ng
®−îc bÖnh gØ s¾t, h¹t to, chÊt l−îng s¶n phÈm cao phï hîp víi nhu cÇu s¶n xuÊt
cµ phª chÌ chÊt l−îng cao, nh−ng n¨ng suÊt thÊp vµ chØ thÝch øng víi nh÷ng
n¬i cã ®é tõ 800m trë lªn.
2.1.1.3. Thu ho¹ch
Mïa vô thu ho¹ch cµ phª ë ViÖt Nam th−êng b¾t ®Çu vµo th¸ng 10 vµ kÐo
dµi kho¶ng 4 th¸ng phô thuéc thêi tiÕt vµ vïng kh¸c nhau. Mïa thu ho¹ch còng
lµ mïa m−a ë T©y Nguyªn nªn cã nhiÒu bÊt lîi trong viÖc ph¬i sÊy, b¶o qu¶n.
§Ó thu ho¹ch cµ phª, hÇu hÕt n«ng d©n ®Òu h¸i theo kiÓu “tuèt cµnh”
(h¸i qu¶ chÝn lÉn qu¶ xanh). T×nh tr¹ng thu ho¹ch theo kiÓu tuèt cµnh gÇn nh−
trë thµnh mét thãi quen vµ ®· diÔn ra hµng chôc n¨m nay nh−ng ch−a kh¾c
phôc ®−îc. Së dÜ cã t×nh tr¹ng nh− vËy lµ do ngoµi nguyªn nh©n sî mÊt trém,
cßn cã nguyªn nh©n kh¸c ®ã lµ thu ho¹ch nhiÒu lÇn sÏ lµm t¨ng chi phÝ, trong
5
Theo ®iÒu tra cña §Ò ¸n “N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña cµ phª ®Õn n¨m 2015 vµ ®Þnh
h−íng 2020”, Côc ChÕ biÕn n«ng l©m s¶n vµ NghÒ muèi, Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT
34
khi ®ã nh©n c«ng lao ®éng vµo chÝnh vô l¹i khan hiÕm. Bªn c¹nh ®ã, l©u nay
viÖc mua b¸n s¶n phÈm chØ mang tÝnh tho¶ thuËn gi÷a ng−êi mua vµ ng−êi b¸n
kh«ng theo mét tiªu chuÈn nµo nªn ch−a t¹o ra søc Ðp thóc ®Èy ®æi míi
ph−¬ng ph¸p thu ho¹ch.
2.1.2. T×nh h×nh chÕ biÕn
Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña §Ò ¸n “N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña cµ
phª ®Õn n¨m 2015 vµ ®Þnh h−íng 2020”, tÝnh ®Õn n¨m 2007, c¶ n−íc cã:
+ 97 nhµ m¸y c«ng suÊt tõ 5.000 ®Õn 60.000 tÊn/n¨m, ®¸p øng yªu cÇu
chÕ biÕn 600.000 - 800.000 tÊn nh©n/n¨m.
+ 17 c¬ së, trong ®ã cã mét sè nhµ m¸y quy m« c«ng nghiÖp (nh−
Vinacafe Biªn Hßa, Nestle Th¸i Hßa, Olam ViÖt Nam, Trung Nguyªn,
Nescafe...) chÕ biÕn cµ phª bét, cµ phª hßa tan víi tæng c«ng suÊt 10.500 tÊn
vµ h¬n 10.000 c¬ së rang xay nhá.
HiÖn ë n−íc ta ¸p dông ba ph−¬ng ph¸p chñ yÕu trong chÕ biÕn cµ phª
nh©n: Ph−¬ng ph¸p chÕ biÕn kh«: chñ yÕu dïng cho chÕ biÕn cµ phª Robusta;
Ph−¬ng ph¸p chÕ biÕn −ít: chñ yÕu dïng cho chÕ biÕn cµ phª Arabica; Ph−¬ng
ph¸p chÕ biÕn b¸n −ít. Cã tíi trªn 90% s¶n l−îng cµ phª ®−îc chÕ biÕn b»ng
ph−¬ng ph¸p kh« vµ b¸n −ít.
2.1.2.1. H×nh thøc tæ chøc chÕ biÕn
- Giai ®o¹n s¬ chÕ - chÕ biÕn tõ cµ phª qu¶ t−¬i thµnh cµ phª thãc kh«
hoÆc/vµ cµ phª nh©n x«: Giai ®o¹n nµy t−¬ng ®èi ph©n t¸n víi h¬n 80% s¶n
l−îng ®−îc chÕ biÕn trong çc hé gia ®×nh víi quy m« nhá lÎ, thiÕu s©n ph¬i,
m¸y sÊy, phô thuéc nhiÒu vµo thêi tiÕt nªn chÊt l−îng kh«ng cao vµ thiÕu æn
®Þnh, kh«ng ®¶m b¶o an toµn vÖ sinh thùc phÈm.
- Giai ®o¹n tinh chÕ, t¸i chÕ: Cµ phª thãc hoÆc nh©n x« ®−îc çc nhµ
m¸y thu gom l¹i vµ chÕ biÕn tiÕp theo thµnh cµ phª nh©n xuÊt khÈu vµ çc lo¹i
cµ phª kh¸c (®óng h¬n lµ t¸i chÕ cµ phª thu mua tõ çc hé n«ng d©n qua kh©u
ph©n lo¹i, chän läc, ®¸nh bãng vµ ®ãng bao xuÊt khÈu).
Víi çch tæ chøc chÕ biÕn nh− trªn, çc nhµ m¸y chÕ biÕn cã quy m«
c«ng nghiÖp kh«ng chñ ®éng ®−îc nguån nguyªn liÖu c¶ vÒ sè l−îng lÉn chÊt
l−îng. Mét sè nhµ m¸y cã quy m« chÕ biÕn c«ng nghiÖp c«ng suÊt lín, thiÕt bÞ
t−¬ng ®èi hiÖn ®¹i l¹i kh«ng sö dông hÕt c«ng suÊt do thiÕu nguyªn liÖu, mÆt
kh¸c viÖc mua b¸n, xuÊt khÈu cµ phª hiÖn nay ë ViÖt Nam chñ yÕu kh«ng theo
tiªu chuÈn nªn kh«ng ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cao trong chÕ biÕn.
2.1.2.2. VÒ tr×nh ®é chÕ biÕn
ë ph¹m vi hé n«ng d©n vµ çc c¬ së nhá lÎ, m¸y mãc thiÕt bÞ phôc vô
chÕ biÕn ®−îc trang bÞ s¬ sµi, chñ yÕu lµ ph¬i s©n. Trong khi ®ã, diÖn tÝch s©n
ph¬i l¹i thiÕu nªn cµ phª sau thu ho¹ch cã khi ®−îc ®æ thµnh ®èng hoÆc ph¬i
35
qu¸ dµy, kh«ng ®¶m b¶o viÖc lµm kh« vµ s¬ chÕ cµ phª trong vßng 24 giê sau
thu h¸i. Tr×nh ®é nh©n lùc cho chÕ biÕn ë khu vùc nµy rÊt thÊp, chñ yÕu chØ
lµm theo kinh nghiÖm.
ë quy m« c«ng nghiÖp, çc nhµ m¸y sö dông m¸y mãc thiÕt bÞ trong
n−íc (chñ yÕu lµ tõ C«ng ty C¬ khÝ Vina Nhatrang) hoÆc nhËp khÈu tõ n−íc
ngoµi. HiÖn nay, mét sè nhµ m¸y ®· trang bÞ çc thiÕt bÞ hiÖn ®¹i nhËp khÈu
nh− hÖ thèng ph©n lo¹i (theo kÝch cì, träng l−îng, mµu s¾c), m¸y ®¸nh bãng,
m¸y steam (hÊp)... Cã mét thùc tÕ lµ thiÕt bÞ, c«ng nghÖ nhËp khÈu cã c«ng
suÊt, chÊt l−îng cao nh−ng gi¸ thµnh cao nªn thêi gian khÊu hao dµi. Trong khi
®ã, thiÕt bÞ chÕ t¹o trong n−íc cã gi¸ hîp lý h¬n nh−ng chÊt l−îng ch−a cao,
tèn nhiÒu n−íc vµ cßn nhiÒu kh©u ph¶i sö dông lao ®éng thay thÕ. Tr×nh ®é
nh©n lùc cho chÕ biÕn ë khu vùc nµy còng thÊp, chñ yÕu lµ mét vµi kü s−
chuyªn ngµnh, cßn l¹i lµ c«ng nh©n kh«ng qua ®µo t¹o, lao ®éng thêi vô.
Nh×n chung, trong nh÷ng n¨m qua c«ng nghÖ vµ ph−¬ng ph¸p chÕ biÕn
cµ phª nh©n ®· ®−îc ®Çu t− n©ng cÊp ®æi míi víi çc m¸y mãc thiÕt bÞ míi cña
Anh, Mü Brasil, NhËt B¶n nªn chÊt l−îng s¶n phÈm ®−îc n©ng cao dÇn so víi
tr−íc. §èi víi çc hé, c«ng t¸c s¬ chÕ, chÕ biÕn còng ®−îc quan t©m, nhiÒu hé
®· ®Çu t− x©y lß sÊy, s©n ph¬i, kho tµng ®Ó b¶o qu¶n, nh»m ®¶m b¶o chÊt l−îng
s¶n phÈm trong mïa m−a.
Tuy nhiªn, ho¹t ®éng chÕ biÕn cµ phª nãi chung cña ViÖt Nam cßn nhiÒu
h¹n chÕ c¶ vÒ quy m« vµ chÊt l−îng. D©y chuyÒn chÕ biÕn c«ng nghiÖp phÇn
lín do çc doanh nghiÖp trong n−íc chÕ t¹o, c«ng nghÖ nhËp khÈu chiÕm tû
träng bÐ (7-8%) do khã kh¨n vÒ vèn. Ph−¬ng thøc vµ tæ chøc chÕ biÕn cßn
nhiÒu ®iÓm bÊt hîp lý, ch−a g¾n víi ®Þa bµn s¶n xuÊt tËp trung. Ho¹t ®éng s¬
chÕ, chÕ biÕn cµ phª hé gia ®×nh cßn bÞ th¶ næi, ph©n t¸n, quy m« nhá, thiÕu
m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn ®¹i nªn chÊt l−îng thÊp, gi¸ thµnh cao. Çc doanh nghiÖp
kinh doanh cµ phª, çc ®¹i lý mua cµ phª còng thiÕu hÖ thèng kho tµng vµ thiÕt
bÞ chÕ biÕn. Thùc tÕ lµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn cµ phª ®· kh«ng theo kÞp víi sù
ph¸t triÓn nhanh chãng cña s¶n xuÊt cµ phª. Ho¹t ®éng s¬ chÕ, ®¸nh bãng chñ
yÕu h×nh thµnh ë vïng s¶n xuÊt tËp trung nh− T©y Nguyªn. Ho¹t ®éng chÕ biÕn
cµ phª hoµ tan míi h×nh thµnh ë TP Hå ChÝ Minh vµ Biªn Hoµ víi quy m« nhá.
V× vËy, cµ phª xuÊt khÈu hiÖn nay cña ViÖt Nam chñ yÕu lµ cµ phª nh©n ch−a
qua chÕ biÕn c«ng nghiÖp.
2.1.3. T×nh h×nh xuÊt khÈu
Cµ phª ViÖt Nam chñ yÕu dµnh cho xuÊt khÈu (trªn 90% tæng s¶n
l−îng). Cµ phª ViÖt Nam ®· xuÊt khÈu ®Õn h¬n 70 quèc gia vµ vïng l·nh thæ,
trong ®ã çc n−íc thµnh viªn EU vµ Hoa Kú vÉn lµ çc thÞ tr−êng träng ®iÓm.
Bªn c¹nh çc n−íc nhËp khÈu/tiªu thô, mét sè n−íc s¶n xuÊt cµ phª kh¸c còng
36
nhËp khÈu mét sè l−îng lín cµ phª Robusta cña ViÖt Nam ®Ó chÕ biÕn cµ phª
hßa tan do cµ phª ViÖt Nam cã gi¸ thµnh c¹nh tranh h¬n, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn
Th¸i Lan, Indonesia vµ Ên §é.
B¶ng 2.2. XuÊt khÈu cµ phª cña ViÖt Nam sang 10 thÞ tr−êng chñ yÕu
§¬n vÞ: tÊn
TT Tªn n−íc 2003 2004 2005 2006 2007 2008
1 §øc 106.059 164.625 127.852 114.383 178.697 136.023
2 Hoa Kú 83.991 108.069 117.519 87.932 148.065 106.393
3 T.Ban Nha 59.794 81.876 68.262 88.527 100.643 73.709
4 Italia 51.641 61.916 95.667 56.123 90.494 86.438
5 BØ 60.161 78.624 21.807 21.668 30.804 88.456
6 Ba Lan 57.179 60.377 19.847 40.496 25.245 30.106
7 Hµn Quèc 35.310 34.023 34.512 38.491 37.918 40.123
8 Ph¸p 38.754 36.197 26.265 18.720 24.850 25.850
9 Anh 23.890 39.961 27.940 25.866 38.925 35.157
10 NhËt B¶n 19.640 25.164 25.800 31.133 45.303 59.190
Tæng céng
536.419 690.832 565.471 523.339 720.944 681.445
(10 n−íc)
Tæng l−îng XK 691.421 867.616 834.086 785.146 1.074.386 1.059.506
Çc n−íc kh¸c 155.002 176.784 271.647 261.807 326.442 463.101
2.2. Thùc tr¹ng tham gia vµ çc yÕu tè t¸c ®éng tíi
sù tham gia cña ViÖt nam vµo chuçi gi¸ trÞ ToµN cÇu mÆt
hµng cµ phª
2.2.1. Thùc tr¹ng tham gia cña ViÖt Nam trong chuçi gi¸ trÞ toµn
Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, thêi gian qua, ViÖt Nam ®· rÊt tÝch cùc trong
viÖc tham gia chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu vµ chñ yÕu lµ tham gia ë kh©u s¶n
xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª nh©n. Nh÷ng nç lùc ®ã thÓ hiÖn ë: NÕu n¨m 1998,
ViÖt Nam vÉn ®øng thø 4 vÒ s¶n l−îng cµ phª th× tõ n¨m 1999 ®Õn nay ViÖt
Nam ®· v−¬n lªn trë thµnh n−íc ®øng thø 2 thÕ giíi vÒ s¶n l−îng cµ phª.
37
B¶ng 2.3. VÞ trÝ cña cµ phª ViÖt Nam trong s¶n xuÊt cµ phª thÕ giíi
§¬n vÞ: triÖu bao, 1 bao = 60kg
N−íc 2003 2004 2005 2006 2007 2008

ThÕ giíi 103,912 115,558 110,417 128,301 118,257 128,846
Trong ®ã:
Braxin 28,8 39,2 32,9 42,5 36,1 45,9
ViÖt Nam 15,3 14,2 13,5 19,3 16,4 18,5
C«l«mbia 11,2 12,0 12,5 12,5 12,5 9,5
Indonexia 6,4 7,5 9,1 7,5 7,8 9,3
Ên §é 4,5 4,5 4,4 5,1 4,4 4,3
Mexico 4,2 3,9 4,3 4,2 4,15 4,65
£tiopia 3,87 4,56 4,03 4,6 4,9 4,4
Guatemala 3,6 3,7 3,67 3,95 4,1 3,7
Peru 2,6 3,4 2,48 4,3 3,1 3,8
Honduras 2,9 2,6 3,2 3,4 3,8 3,9
Tû träng (%)
Braxin 27,72 34,09 29,91 33,13 30,54 35,64
ViÖt Nam 14,73 12,35 12,27 15,04 13,87 14,36
C«l«mbia 10,78 10,43 11,36 9,74 10,58 7,38
Indonexia 6,16 6,52 8,27 5,85 6,60 7,22
Ên §é 4,33 3,91 4,00 3,98 3,72 3,34
Mexico 4,04 3,39 3,91 3,27 3,51 3,61
£tiopia 3,72 3,97 3,66 3,59 4,15 3,42
Guatemala 3,46 3,22 3,34 3,08 3,47 2,87
Peru 2,50 2,96 2,25 3,35 2,62 2,95
Honduras 2,79 2,26 2,91 2,65 3,21 3,03
Nguån: Tæ chøc cµ phª thÕ giíi (ICO), 9/2009
§Æc biÖt, víi møc t¨ng s¶n l−îng b×nh qu©n 12,5%/n¨m trong giai ®o¹n
1998 - 2008 vµ n¨ng suÊt kho¶ng 18,9 t¹/ha, gÊp gÇn 2 lÇn n¨ng suÊt cµ phª
trung b×nh thÕ giíi, hiÖn ViÖt Nam cung cÊp gÇn 40% s¶n l−îng cµ phª
Robusta thÕ giíi vµ ®øng vÞ trÝ thø nhÊt vÒ s¶n xuÊt cµ phª Robusta.
38
B¶ng 2.4. TØ träng cña ViÖt Nam trong s¶n xuÊt cµ phª Robusta
(TriÖu bao, 60 kg/bao)
2003 2004 2005 2006 2007 2008

Tæng s¶n l−îng TG 103,9 115,6 110,4 128,3 118,3 128,8
Cµ phª Robusta 42,8 42,6 42,2 48,4 45,9 49,1
ViÖt Nam 15,2 14,2 13,5 19,3 16,4 18,5
Tû träng (%) 35,5 33,3 31,99 39,87 35,72 37,67
Nguån: Tæ chøc cµ phª thÕ giíi- ICO, 9/2009
ViÖt Nam hiÖn lµ mét trong nh÷ng n−íc xuÊt khÈu cµ phª lín thÕ giíi,
chiÕm tû träng 8-10% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª thÕ giíi. Theo
VICOFA, trong niªn vô cµ phª 2007/2008, çc doanh nghiÖp ®· xuÊt khÈu cµ
phª nh©n sèng qua 70 quèc gia vµ vïng l·nh thæ, ®ång thêi xuÊt khÈu cµ phª
hßa tan sang 25 thÞ tr−êng, xuÊt khÈu cµ phª rang xay ®Õn 6 thÞ tr−êng vµ çc
lo¹i cµ phª chÕ biÕn kh¸c qua 16 thÞ tr−êng.
B¶ng 2.5. VÞ trÝ cña ViÖt Nam trong xuÊt khÈu cµ phª thÕ giíi
T¨ng bq T¨ng bq Tû träng VÞ trÝ trong
KNXK 2008 2003-2008 2003-2008 trong tæng XK cµ phª
(1000 USD) vÒ trÞ gi¸ vÒ l−îng XK thÕ giíi thÕ giíi
(%) (%) (%)
ThÕ giíi 21.598.610 23 4 100,00
Tæng KNXK cµ 2
ViÖt Nam 1.777.763 38 4 8,23
phª
090111 1,767,889 38 4 15,1 2
ch−a khö caffein
090112 3.830 -9 -22 0,53 13
®· khö caffein
090121 4.939 14 14 0,1 38
khö caffein
Cµ phª rang, ®·
090122 962 76 0,28 21
khö caffein
Çc lo¹i cµ phª
090190 120 -18 20 0,13 38
kh¸c
39
ViÖt Nam ®· chiÕm ®−îc vÞ trÝ cao trªn mét sè thÞ tr−êng nhËp khÈu cµ
phª chñ yÕu. ViÖt Nam ®· trë thµnh nhµ cung cÊp cµ phª lín thø hai cho §øc -
thÞ tr−êng nhËp khÈu cµ phª lín thø hai thÕ giíi. Trong n¨m 2008, ViÖt Nam
®· cung cÊp cho thÞ tr−êng §øc trªn 171 ngµn tÊn cµ phª víi kim ng¹ch 376
triÖu USD, chiÕm 14,8% kim ng¹ch nhËp khÈu cµ phª cña §øc (so víi tû träng
25,1% cña Braxin vµ 8,9% cña Colombia). Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ng−êi §øc ®·
trë nªn quen thuéc víi h−¬ng vÞ cña cµ phª ViÖt Nam nªn trong t−¬ng lai ViÖt
Nam cã nhiÒu c¬ héi gia t¨ng xuÊt khÈu tíi thÞ tr−êng nµy.
Trªn thÞ tr−êng Mü - thÞ tr−êng ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ nhËp khÈu cµ phª -
ViÖt Nam ®øng thø 3 sau Colombia (19,2%) vµ Braxin (18,1%) víi tû träng
8,9% trong tæng kim ng¹ch nhËp khÈu. Mét h¹n chÕ cña ViÖt Nam trªn thÞ
tr−êng nµy lµ ®¬n gi¸ xuÊt khÈu rÊt thÊp, kh«ng chØ so víi Colombia vµ Braxin
mµ c¶ nh÷ng n−íc cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt t−¬ng tù víi ViÖt Nam nh− Indonexia.
Cµ phª ViÖt Nam chØ ®øng thø s¸u vÒ xuÊt khÈu sang thÞ tr−êng Ph¸p -
thÞ tr−êng ®øng thø ba thÕ giíi vÒ nhËp khÈu cµ phª nh−ng lµ mét trong 5 n−íc
xuÊt khÈu hµng ®Çu sang Italia vµ NhËt B¶n - nh÷ng n−íc ®øng thø 4 vµ thø
n¨m thÕ giíi vÒ nhËp khÈu cµ phª. Do c¬ cÊu xuÊt khÈu cµ phª cña ViÖt Nam
lµ cµ phª Robusta (víi gi¸ thÊp h¬n nhiÒu so víi gi¸ cµ phª Arabica cña çc
n−íc Nam Mü) còng nh− do ViÖt Nam chñ yÕu cµ phª nh©n sèng, ch−a qua
chÕ biÕn s©u, nªn ®¬n gi¸ xuÊt khÈu b×nh qu©n cña ViÖt Nam th−êng thÊp h¬n
so víi çc ®èi thñ c¹nh tranh.
B¶ng 2.6. VÞ trÝ cña cµ phª ViÖt Nam trªn mét sè

thÞ tr−êng nhËp khÈu chñ yÕu
T¨ng bq
KNNK tõ Tû träng L−îng NK T¨ng bq
§¬n gi¸ 2004-
VN 2008 trong tõ VN 2004-2008 ThuÕ
NK 2008 vÒ
(1000 tæng 2008 vÒ trÞ gi¸ NK
(USD/tÊn) l−îng
USD) KNNK (TÊn) (%)
(%)
Mü, n−íc nhËp khÈu lín nhÊt thÕ giíi, chiÕm 20,45% tæng KNNK thÕ giíi
ThÕ giíi 3.648.429 100,0 1.355.778 2.691 19 2
Colombia 702.222 19,2 241.920 2.903 18 1 0
Braxin 658.551 18,1 284.661 2.313 23 -1 0
ViÖt Nam 308.201 8,9 123.949 2.487 27 -5 0
Guatemala 319.220 8,7 108.908 2.931 10 -2 0
Indonesia 217.966 6,0 67.372 3.235 22 3 0
§øc, n−íc nhËp khÈu thø hai thÕ giíi, chiÕm 15,28% tæng KNNK thÕ giíi
ThÕ giíi 2.725.881 100,0 1.076.698 2.532 26 4
40
Braxin 685.212 25,1 287.842 2.381 25 2 0,7
ViÖt Nam 376.398 14,8 171.756 2.191 36 4 0,7
Colombia 243.570 8,9 88.300 2.758 17 -1 0
Peru 163.687 6,0 62.182 2.632 32 10 0
Honduras 141.025 5,2 54.119 2.606 29 10 0
Ph¸p, n−íc nhËp khÈu thø ba thÕ giíi, chiÕm 6,34% tæng KNNK thÕ giíi
ThÕ giíi 1.131.696 100,0 333.533 3.393 20 -1
Braxin 152.571 13,5 62.633 2.436 17 -4 0,7
§øc 150.703 13,3 35.333 4.265 39 18 0
Thôy SÜ 147.287 13,0 7.065 20.847 41 32 0
BØ 125.446 11,1 27.856 4.503 11 -7 0
Italia 116.673 10,3 17.576 6.638 12 3 0
ViÖt Nam 0,7
84.928 7,5 48.840 1.739 19 -4
Italia, n−íc nhËp khÈu thø t− thÕ giíi, chiÕm 6,12% tæng KNNK thÕ giíi
ThÕ giíi 1.092.848 100,0 466.749 2.341 24 4
Braxin 378.466 34,6 158.181 2.393 25 3 0,7
ViÖt nam 141.462 12,9 81.691 1.732 39 13 0,7
Ên §é 115.205 10,5 56.460 2.040 27 7 0,7
Colombia 66.889 6,1 24.734 2.704 35 16 0
§øc 38.878 3,6 12.316 3.157 21 5 0
NhËt B¶n, n−íc nhËp khÈu thø n¨m thÕ giíi, chiÕm 5,98% tæng KNNK thÕ giíi
ThÕ giíi 1.066.638 100 395.650 2.696 18 1
Braxin 290.637 27,2 116.524 2.494 28 5 2
Colombia 213.198 20,0 73.949 2.883 15 0 2
Indonesia 107.748 10,1 51.281 2.101 17 -2 2
Guatemala 79.356 7,4 24.969 3.178 13 -2 2
ViÖt Nam 76.884 7,2 44.537 1.726 46 17 2
Nguån: Trung t©m th−¬ng m¹i quèc tÕ - ITC, 2009

Tuy nhiªn, xuÊt khÈu cµ phª hßa tan vµ cµ phª kh¸c míi ®¹t tû lÖ rÊt
thÊp. ViÖt Nam vÉn chñ yÕu næi tiÕng lµ mét quèc gia xuÊt khÈu cµ phª
nguyªn liÖu. Trong khi xuÊt khÈu cµ phª nh©n cña ViÖt Nam ®· chiÕm vÞ trÝ
thø hai thÕ giíi tõ nhiÒu n¨m nay th× ViÖt Nam vÉn ch−a chiÕm ®−îc vÞ trÝ
41
trong 20 n−íc xuÊt khÈu lín nhÊt vÒ xuÊt khÈu cµ phª rang xay vµ çc lo¹i cµ
phª chÕ biÕn kh¸c.
Theo HiÖp héi Cµ phª ViÖt Nam (Vicofa), c¶ n−íc hiÖn cã kho¶ng 140
doanh nghiÖp tham gia xuÊt khÈu cµ phª. Tuy nhiªn, s¶n l−îng cµ phª nh©n
xuÊt khÈu cña ViÖt Nam hiÖn nay ®a phÇn thuéc çc doanh nghiÖp héi viªn
cña Vicofa. Trong niªn vô 2007/2008, 60 doanh nghiÖp héi viªn cña Vicofa
xuÊt khÈu 578.878 tÊn víi kim ng¹ch 1,13 tû USD, chiÕm 61% kim ng¹ch xuÊt
khÈu cµ phª c¶ n−íc vµ chØ riªng 4 doanh nghiÖp dÉn ®Çu ®· chiÕm tíi 38%
kim ng¹ch.
DÉn ®Çu vÒ th−¬ng hiÖu cµ phª xuÊt khÈu trong vßng 10 n¨m trë l¹i ®©y
lµ Tæng c«ng ty Cµ phª ViÖt Nam (Vinacafe), mét doanh nghiÖp Nhµ n−íc,
nh−ng thùc ra s¶n l−îng xuÊt khÈu chñ yÕu cña doanh nghiÖp nµy l¹i thuéc vÒ
mét doanh nghiÖp thµnh viªn lµ C«ng ty cæ phÇn §Çu t− xuÊt nhËp khÈu T©y
Nguyªn (th−¬ng hiÖu Vinacafe Bu«n Ma Thuét). Hµng n¨m, xuÊt khÈu cña
Vinacafe Bu«n Ma Thuét chiÕm 17 - 20% kim ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª c¶
n−íc. KÕ tiÕp lµ çc doanh nghiÖp nh− Cµ phª 2-9 Dak Lak (Simexco Dak
Lak), Intimex, Th¸i Hßa, Inexim Dak Lak, TÝn NghÜa (§ång Nai)...
VÒ cµ phª hßa tan, thÞ phÇn hiÖn n»m trong tay bèn th−¬ng hiÖu hµng
®Çu lµ Vinacafe Biªn Hßa, Nescafe (doanh nghiÖp 100% vèn n−íc ngoµi), G7
cña Trung Nguyªn vµ gÇn ®©y cã thªm Moment cña Vinamilk. Mçi th−¬ng
hiÖu cã mét thÕ m¹nh riªng nh− Vinacafe Biªn Hßa cã thÕ m¹nh lµ nhiÒu kinh
nghiÖm trong s¶n xuÊt, th©m nhËp thÞ tr−êng vµ cã thÓ xem ®©y lµ nhµ m¸y s¶n
xuÊt cµ phª hßa tan ®Çu tiªn cña ViÖt Nam. Nescafe cña Nestle th× l¹i cã −u
thÕ cña mét tËp ®oµn ®a quèc gia. G7 cña Trung Nguyªn th× cã thÕ m¹nh, kinh
nghiÖm ®· tõng tr¶i trong lÜnh vùc cµ phª rang xay vµ hÖ thèng qu¸n nh−îng
quyÒn. Cµ phª Moment th× dùa vµo Vinamilk víi hÖ thèng ch©n rÕt ph©n phèi
réng kh¾p c¶ n−íc.
VÒ cµ phª rang xay, ngoµi cµ phª Trung Nguyªn víi çc qu¸n cµ phª
nh−îng quyÒn trong n−íc vµ n−íc ngoµi, xuÊt khÈu cµ phª rang xay cña çc
nhµ s¶n xuÊt ViÖt Nam cßn kh¸ h¹n chÕ, chñ yÕu lµ s¶n phÈm cña çc tËp ®oµn
n−íc ngoµi nh− Nestle. TËp ®oµn Nestle mçi n¨m thu mua trung b×nh kho¶ng
tõ 20 - 25% s¶n l−îng cµ phª xuÊt khÈu cña ViÖt Nam phôc vô cho viÖc s¶n
xuÊt cµ phª hßa tan t¹i 15 nhµ m¸y trªn toµn thÕ giíi. V× vËy, viÖc ®−a cµ phª
vµ çc s¶n phÈm chÕ biÕn tõ cµ phª vµo hÖ thèng ph©n phèi cña çc nhµ ph©n
phèi lín sÏ t¹o ®−îc kh¶ n¨ng më réng tiªu thô cµ phª ViÖt Nam ra thÞ tr−êng
n−íc ngoµi do tham gia ®−îc vµo hÖ thèng ph©n phèi toµn cÇu cña çc doanh
nghiÖp nµy.
42
Tuy nhiªn, phÇn lín çc doanh nghiÖp ViÖt Nam hiÖn nay ch−a chó
träng ®óng møc ®Õn viÖc x©y dùng vµ qu¶ng b¸ th−¬ng hiÖu v× mét th−¬ng
hiÖu ch−a ®ñ m¹nh sÏ lµm gi¶m kh¶ n¨ng giao dÞch th−¬ng m¹i quèc tÕ.
Trung Nguyªn lµ ®¬n vÞ ®Çu tiªn x©y dùng th−¬ng hiÖu, më webside vµ xuÊt
khÈu cµ phª rang xay ra nhiÒu thÞ tr−êng uy tÝn trªn thÕ giíi. Çc thÞ tr−êng
xuÊt khÈu chÝnh cña Trung Nguyªn bao gåm: Mü, EU, Malaysia, Indonesia,
NhËt, Singapore, trong ®ã Mü lµ thÞ tr−êng lín nhÊt (25%). Trong qu¸ tr×nh
th©m nhËp thÞ tr−êng Mü, c«ng ty ®· t¹o dùng ®−îc mèi quan hÖ víi çc b¹n
hµng n−íc ngoµi. Çc s¶n phÈm cña Trung Nguyªn kh«ng thuÇn tuý cã gi¸ trÞ
vËt chÊt cña s¶n phÈm mµ c¶ gi¸ trÞ tinh thÇn cña s¶n phÈm víi khÈu hiÖu
"Kh¬i nguån s¸ng t¹o". Çch thøc tæ chøc m¹ng l−íi ®¹i lý tiªu thô trªn toµn
quèc còng lµ çch mµ çc doanh nghiÖp kh¸c cã thÓ häc tËp: tÊt c¶ ®Òu cã
chung mét kiÓu vµ mét phong çch.
Ra ®êi vµo gi÷a n¨m 1996 -Trung Nguyªn lµ mét nh·n hiÖu cµ phª non trÎ cña
ViÖt Nam, nh−ng ®· nhanh chãng t¹o dùng ®−îc uy tÝn ®èi víi ng−êi tiªu dïng c¶ trong vµ
ngoµi n−íc.
Tõ mét h·ng cµ phª nhá bÐ n»m gi÷a thñ phñ cµ phª Bu«n Mª Thuét, Trung
Nguyªn ®· trçi dËy thµnh mét tËp ®oµn hïng m¹nh víi 6 c«ng ty thµnh viªn: C«ng ty cæ
phÇn Trung Nguyªn, c«ng ty cæ phÇn cµ phª hoµ tan Trung Nguyªn, c«ng ty TNHH cµ
phª Trung Nguyªn, c«ng ty cæ phÇn th−¬ng m¹i vµ dÞch vô G7 vµ c«ng ty liªn doanh
Vietnam Global Gateway (VGG). Çc ngµnh nghÒ chÝnh bao gåm: S¶n xuÊt, chÕ biÕn,
kinh doanh trµ, cµ phª; nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i vµ dÞch vô ph©n phèi, b¸n lÎ hiÖn ®¹i.
§i tiªn phong trong viÖc ¸p dông m« h×nh kinh doanh nh−îng quyÒn t¹i ViÖt Nam,
hiÖn nay, Trung Nguyªn ®· cã mét m¹ng l−íi gÇn 1000 qu¸n cµ phª nh−îng quyÒn trªn
c¶ n−íc vµ 8 qu¸n ë n−íc ngoµi lµ MÜ, NhËt, Singapore, Th¸i Lan, Trung Quèc,
Campuchia, Ba Lan, Ukraina. S¶n phÈm cµ phª Trung Nguyªn vµ cµ phª hßa tan G7 ®·
®−îc xuÊt khÈu ®Õn 43 quèc gia trªn thÕ giíi víi çc thÞ tr−êng träng ®iÓm nh− MÜ, Trung
Quèc. Bªn c¹nh ®ã, Trung Nguyªn còng ®· x©y dùng ®−îc mét hÖ thèng h¬n 1000 cöa
hµng tiÖn lîi vµ trung t©m ph©n phèi G7Mart trªn toµn quèc.
Tuy nhiªn, ngay b¶n th©n Trung Nguyªn còng gÆp ph¶i rÊt nhiÒu khã
kh¨n trong kh©u tiªu thô. ThÞ phÇn trong n−íc hiÖn nay chÞu søc Ðp c¹nh tranh
m¹nh cña çc mÆt hµng gi¶. NhiÒu ®¹i lý mang tªn Trung Nguyªn nh−ng thùc
tÕ l¹i tiªu thô çc s¶n phÈm kh¸c, ®¸nh lõa ng−êi tiªu dïng. Trung Nguyªn
hiÖn ch−a cã biÖn ph¸p ®èi phã víi çc tr−êng hîp b¸n hµng gi¶.
Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña ®Ò tµi cÊp nhµ n−íc m· sè KX.01.16/06-10 vÒ
kh¶ n¨ng tham gia cña hµng n«ng s¶n ViÖt Nam (trong ®ã cã cµ phª) vµo chuçi
gi¸ trÞ toµn cÇu, hÇu hÕt çc doanh nghiÖp ®Òu cho r»ng, nguån th«ng tin chñ
43
yÕu vÒ s¶n phÈm cµ phª tr−íc khi doanh nghiÖp xuÊt khÈu chñ yÕu lµ do doanh
nghiÖp tù t×m hiÓu thÞ tr−êng (88,46%), tõ ng−êi mua ®Æt hµng (65,38%), th«ng
tin tõ çc tæ chøc dÞch vô cung cÊp chiÕm tØ lÖ nhá (15,38%). §iÒu nµy chøng tá
çc doanh nghiÖp xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam ®· rÊt tÝch cùc trong viÖc tiÕp cËn
thÞ tr−êng.
KÕt qu¶ ®iÒu tra còng cho thÊy, doanh nghiÖp ViÖt Nam gÆp rÊt nhiÒu
rñi ro trong xuÊt khÈu mµ nguyªn nh©n chÝnh lµ do thiÕu th«ng tin vÒ thÞ
tr−êng vµ s¶n phÈm (84,62%), do thay ®æi thÞ hiÕu cña kh¸ch hµng (19,23%).
ChÝnh v× vËy, ®Ó h¹n chÕ rñi ro, hÇu hÕt çc doanh nghiÖp ®Òu nhËn thÊy cÇn
thiÕt ph¶i tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu. Tuy nhiªn, hä còng nªu
lªn nh÷ng trë ng¹i chÝnh ®Ó cã thÓ n©ng cao n¨ng lùc tham gia vµo chuçi gi¸
trÞ cµ phª toµn cÇu, ®ã lµ søc c¹nh tranh cña s¶n phÈm cßn thÊp (84,62%),
thiÕu vèn (65,38%), ch−a cã uy tÝn trªn thÞ tr−êng quèc tÕ (53,85%), thiÕu
th«ng tin thÞ tr−êng (50%). Doanh nghiÖp còng ®−a ra mét sè kiÕn nghÞ víi
nhµ n−íc nh»m n©ng cao n¨ng lùc tham gia vµ chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu, trong ®ã
tËp trung vµo viÖc t¹o ®iÒu kiÖn tiÕp cËn vèn tÝn dông, hç trî c¬ së h¹ tÇng, hç
trî vÒ th«ng tin khoa häc, khuyÕn n«ng vµ khuyÕn th−¬ng, hç trî ®Ó ®¸p øng
çc yªu cÇu vÒ tiªu chuÈn chÊt l−îng, b¶o vÖ m«i tr−êng vµ vÖ sinh an toµn
thùc phÈm.
2.2.2. Thùc tr¹ng çc yÕu tè t¸c ®éng tíi sù tham gia cña ViÖt Nam
vµo chuçi gi¸ trÞ toµ ncÇu mÆt hµng cµ phª
Çc yÕu tè t¸c ®éng tíi sù tham gia cña cµ phª ViÖt Nam vµo chuçi gi¸
trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª tËp trung chñ yÕu vµo (i) lîi thÕ so s¸nh cña ViÖt
Nam, (ii) chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam ®èi víi ngµnh cµ phª vµ (iii) n¨ng lùc cña
çc ®èi t−îng tham gia chuçi.
2.2.2.1. Lîi thÕ cña ViÖt Nam trong tham gia chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu
mÆt hµng cµ phª
Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao cña cµ phª Robusta ViÖt Nam chñ yÕu dùa trªn 4
yÕu tè chÝnh:
Mét lµ, ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai, khÝ hËu thuËn lîi cho phÐp s¶n xuÊt cµ phª víi
n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng cao. Trong ®ã, lîi thÕ lín nhÊt cña ViÖt Nam lµ cã çc
vïng s¶n xuÊt cµ phª tËp trung nh− T©y Nguyªn.
Hai lµ, gi¸ lao ®éng rÎ. ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng n−íc trång cµ phª
cã chi phÝ lao ®éng thÊp nhÊt vµ cïng víi n¨ng suÊt cao ®· gãp phÇn lµm gi¸
thµnh trªn mét ®¬n vÞ s¶n phÈm ë ViÖt Nam thÊp.
44
Ba lµ, lîi thÕ vÒ kho¶ng çch vËn chuyÓn. Çc vïng s¶n xuÊt chÝnh cµ
phª ViÖt Nam ®Òu gÇn çc c¶ng xuÊt khÈu do ®Þa h×nh ViÖt Nam cã chiÒu
ngang hÑp.
Bèn lµ, hÖ thèng chÝnh s¸ch cña nhµ n−íc ®èi víi ngµnh cµ phª th«ng
tho¸ng, t¹o m«i tr−êng b×nh ®¼ng cho tÊt c¶ çc t¸c nh©n tham gia s¶n xuÊt,
chÕ biÕn vµ tiªu thô cµ phª.
Nhê çc lîi thÕ nµy nªn cµ phª ViÖt Nam ®· nhanh chãng tham gia vµ
cã vÞ trÝ cao trong xuÊt khÈu cµ phª nguyªn liÖu.
Tuy nhiªn, cµ phª robusta ViÖt Nam th−êng ®−îc b¸n víi gi¸ thÊp h¬n
so víi nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. Cã thÓ so s¸nh gi¸ FOB ë ViÖt Nam víi gi¸ chØ
thÞ ICO vµ gi¸ ë thÞ tr−êng kú h¹n LIFFE ®Ó thÊy râ ®iÒu nµy:
S¬ ®å 2.1. Gi¸ cµ phª Robusta FOB ViÖt Nam, gi¸ LIFFE vµ gi¸ chØ
thÞ ICO (USD/tÊn)
6,000.0
5,000.0
4,000.0
Gi¸ chØ thÞ ICO
3,000.0 Gi¸ LIFFE
FOB ViÖt Nam
2,000.0
1,000.0
0.0
2004 2005 2006 2007
Nguån: §Ò ¸n "N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña cµ phª ®Õn n¨m 2015 vµ
®Þnh h−íng 2020", Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT
ViÖc gi¸ b¸n cµ phª ViÖt Nam lu«n bÞ thua thiÖt, ngoµi nguyªn nh©n
kinh nghiÖm vµ tr×nh ®é nghiÖp vô cña çc doanh nghiÖp kinh doanh non kÐm,
tæ chøc qu¶n lý ngµnh hµng ®¬n gi¶n, cßn do cµ phª ViÖt Nam ch−a cã uy tÝn
cao trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. Nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu cña t×nh tr¹ng nµy lµ:
- Thø nhÊt, vÒ chÊt l−îng cµ phª xuÊt khÈu:
HiÖn ViÖt Nam ch−a tham gia ch−¬ng tr×nh c¶i tiÕn chÊt l−îng cµ phª,
th«ng qua thùc hiÖn NghÞ quyÕt 420 cña ICO. Theo NghÞ quyÕt 420, çc thµnh
viªn xuÊt khÈu ph¶i biÓu thÞ trong khung 17 cña tÊt c¶ çc chøng chØ xuÊt xø
çc th«ng tin vÒ chÊt l−îng cµ phª nh©n xuÊt khÈu víi sè lçi vµ hµm l−îng Èm.
Lý do nh− ®· ®Ò cËp ®Õn ë trªn, ®ã lµ viÖc mua b¸n cµ phª kh«ng ¸p dông theo
45
tiªu chuÈn, do ®ã chÊt l−îng thÊp, ®Æc biÖt lµ thiÕu æn ®Þnh. Bªn c¹nh ®ã, çc
nhµ rang xay còng lo ng¹i vÒ viÖc cµ phª ViÖt Nam thiÕu an toµn, do kü thuËt
lµm kh« kh«ng tèt dÉn ®Õn rñi ro nhiÔm orchratoxin. MÆt kh¸c, l−îng th¶i lo¹i
cµ phª ViÖt Nam ë çc c¶ng lu«n chiÕm tû lÖ lín, chiÕm tíi 70-80% tæng sè cµ
phª bÞ th¶i lo¹i trªn thÕ giíi, chñ yÕu lµ do ViÖt Nam b¸n cµ phª ë d¹ng “x«”,
ph©n lo¹i theo tiªu chuÈn cò 4193:1993, theo ®ã cµ phª chØ ®−îc ®¸nh gi¸ ®¬n
gi¶n theo 3 tiªu chÝ: hµm l−îng Èm, h¹t ®en vì vµ t¹p chÊt.
- Thø hai, vÒ ph¸t triÓn th−¬ng hiÖu:
ViÖt Nam ch−a x©y dùng ®−îc nh÷ng th−¬ng hiÖu m¹nh g¾n liÒn víi vÞ
trÝ cña s¶n phÈm trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. Cµ phª ViÖt Nam ®· cã mÆt trªn toµn
thÕ giíi, nh−ng d−êng nh− ng−êi tiªu dïng trªn thÕ giíi vÉn ch−a biÕt, hä h»ng
ngµy vÉn ®ang dïng cµ phª hiÖu Nestle, Maxell, Folger... Ngoµi nh÷ng nç lùc
cña cµ phª cña Trung Nguyªn víi çc qu¸n cµ phª nh−îng quyÒn t¹i thÞ tr−êng
n−íc ngoµi, ®−îc ®¸nh gi¸ nh− mét ®ãng gãp quan träng trong nh÷ng nç lùc
®−a th−¬ng hiÖu cµ phª ViÖt Nam ra thÕ giíi, th−¬ng hiÖu cµ phª cña ViÖt
Nam trªn thÞ tr−êng thÕ giíi cßn rÊt h¹n chÕ.
NhiÒu chuyªn gia trong lÜnh vùc th−¬ng hiÖu n«ng s¶n cho r»ng, c¬ së
cña th−¬ng hiÖu lµ vïng nguyªn liÖu ®ång nhÊt, chÊt l−îng cao vµ an toµn.
Thùc tÕ, hiÖn nay trõ vïng nguyªn liÖu cµ phª §¾c L¾c lµ t−¬ng ®èi lín cßn
nh÷ng vïng nguyªn liÖu cµ phª §«ng Nam Bé hay B¾c Trung Bé cßn manh
món, nhá lÎ vµ ch−a thËt sù x©y dùng ®−îc th−¬ng hiÖu cña m×nh.
- Thø ba vÒ ¸p lùc c¹nh tranh:
ViÖt Nam s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu chñ yÕu lµ cµ phª Robusta nªn sù c¹nh
tranh diÔn ra gi÷a çc n−íc trång vµ xuÊt khÈu nhiÒu cµ phª Robusta trªn thÕ
giíi nh−: Braxin, In®onexia, Cotdivoa... So víi çc n−íc nµy, chóng ta cã lîi
thÕ vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi, n¨ng suÊt cao, chi phÝ tµi nguyªn thÊp h¬n
nh−ng yÕu vÒ chñng lo¹i vµ chÊt l−îng mÆt hµng, gi¸ thµnh s¶n phÈm. MÆt
kh¸c, sù t¨ng gi¶m s¶n l−îng ë çc n−íc nµy sÏ ngay lËp tøc t¸c ®éng lªn gi¸
thÞ tr−êng vµ t¸c ®éng lín ®Õn ngµnh cµ phª ViÖt Nam.
46
B¶ng 2.7. ChØ sè c¹nh tranh cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam so víi çc
®èi thñ c¹nh tranh chñ yÕu*
ViÖt Nam Braxin Colombia Guatemala Indonesia Hondurus
Gi¸ trÞ Thø Gi¸ trÞ Thø Gi¸ trÞ Thø Gi¸ trÞ Thø Gi¸ trÞ Thø Gi¸ trÞ Thø
h¹ng h¹ng h¹ng h¹ng h¹ng h¹ng
Çc chØ sè chung
G1 199487 3409492 1739780 578102 650273 500102
G2 41% 22 27% 38 21% 56 18 65 26 40 29 32
G3 4% 2% 6% 8 1 21
G4 0% 0% 0% 0 0 0
G5 100% 100% 99% 100 71 100
G6 1 1 1 1 1 1
VÞ trÝ c¹nh tranh n¨m 2007
P1 1992920 2 3407358 1 1726874 3 576890 4 538566 5 498961 6
P2 23 12 18 15 38 7 43 6 3 47 70 2
P3 11% 2 18% 1 9% 3 1 8 3 6 3 10
P4a 1 100 1 101 1 96 110 1 93 1 106
P4b 54 65 64 4 79 52 78
P5a 11 3 10 10 6 31 64 9 14 6 34
P5b 9 7 14 30 16 27
Thay ®æi trong giai ®o¹n 2003 - 2007
C1 0,00% 20 0,00% 46 0,00% 56 0,00% 65 0,00% 48 0,00% 35
C2 0% 53 0% 54 0% 79 0% 88 0% 55 0% 65
C3 0% 36 0% 47 0% 46 0% 41 0% 35 0% 49
C4 0% 32 0% 51 0% 56 0% 60 0% 72 0% 57
* ChØ so s¸nh víi çc n−íc s¶n xuÊt/xuÊt khÈu, kh«ng so s¸nh víi çc n−íc nhËp khÈu/t¸i xuÊt
G1: Kim ng¹ch xuÊt khÈu (1000 USD)
G2: T¨ng tr−ëng KNXK (%/n¨m) 2003 - 2007
G3: Tû träng trong xuÊt khÈu quèc gia (%)
G4: Tû träng trong nhËp khÈu quèc gia (%)
G5: Thay ®æi b×nh qu©n n¨m trong xuÊt khÈu b×nh qu©n ®Çu ng−êi (%)
G6: §¬n gi¸ xuÊt khÈu so s¸nh (møc b×nh qu©n cña thÕ giíi = 1)
P1: XuÊt khÈu rßng (1000 USD)
P2: XuÊt khÈu b×nh qu©n ®Çu ng−êi (USD/ng−êi)
P3: Tû träng trªn thÞ tr−êng thÕ giíi (%)
P4a: ChØ sè ®a d¹ng s¶n phÈm (sè çc s¶n phÈm t−¬ng tù)
P4b: ChØ sè tËp trung xuÊt khÈu
P5a: ChØ sè ®a d¹ng thÞ tr−êng (sè thÞ tr−êng xuÊt khÈu)
P5b: ChØ sè tËp trung thÞ tr−êng
C1: HiÖu qu¶ c¹nh tranh (% thay ®æi theo n¨m)
C2: ChØ sè lîi thÕ ®Þa lý (% thay ®æi theo n¨m)
C3: ChØ sè chuyªn m«n hãa s¶n phÈm (% thay ®æi theo n¨m)
C4: Kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu thÕ giíi (% thay ®æi theo n¨m)
Nguån: Trung t©m th−¬ng m¹i quèc tÕ, 2008
2.2.2.2. ChÝnh s¸ch cña ViÖt Nam ®èi víi ngµnh hµng cµ phª
ChÝnh s¸ch ®èi víi ngµnh cµ phª ViÖt nam tËp trung vµo:
(1) Çc chÝnh s¸ch nh−: LuËt §Çu t−, LuËt Doanh nghiÖp, çc chÝnh
s¸ch cho vay, −u ®·i vÒ tÝn dông trong Nhµ n−íc, hç trî l·i suÊt sau ®Çu t−, b¶o
47
hiÓm xuÊt khÈu ... (çc chÝnh s¸ch nµy hiÖn ®ang ®−îc rµ so¸t ®Ó phï hîp hãa
víi çc cam kÕt cña WTO theo lé tr×nh).
Theo çc cam kÕt më cöa thÞ tr−êng, ViÖt Nam cam kÕt xãa bá çc biÖn
ph¸p phi thuÕ trong qu¶n lý xuÊt, nhËp khÈu cµ phª; cã møc cam kÕt thuÕ vµ lé
tr×nh c¾t gi¶m thuÕ. (B¶ng cam kÕt vµ lé tr×nh c¾t gi¶m thuÕ mÆt hµng cµ phª
xin xem Phô lôc 3). Cô thÓ:
- Trî cÊp trong n−íc: H¹n chÕ møc trî cÊp nh− trî gi¸, hç trî l·i suÊt dù
tr÷, trî cÊp riªng… d−íi møc 10% gi¸ trÞ s¶n l−îng ngµnh cµ phª.
- Trî cÊp xuÊt khÈu: chØ duy tr× hai h×nh thøc trî cÊp xuÊt khÈu mµ çc
n−íc ®ang ph¸t triÓn ®−îc ¸p dông lµ: (1) Trî cÊp c−íc phÝ vËn chuyÓn cho hµng
xuÊt khÈu vµ (2) Hç trî ho¹t ®éng xóc tiÕn th−¬ng m¹i, më réng thÞ tr−êng.
- QuyÒn kinh doanh: Çc doanh nghiÖp n−íc ngoµi ®−îc quyÒn xuÊt,
nhËp khÈu cµ phª.
Ngµy 26/8/2008, Bé tr−ëng Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n ®·
cã quyÕt ®Þnh sè 2635/Q§-BNN-CB phª duyÖt ®Ò ¸n “N©ng cao n¨ng lùc c¹nh
tranh cña cµ phª ViÖt Nam ®Õn 2015 vµ ®Þnh h−íng 2020" víi tæng vèn ®Çu t−
®Ó thùc hiÖn ®Ò ¸n lµ 32.759 tû ®ång. Theo ®ã, phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2015 cã 50-
70% s¶n l−îng cµ phª ViÖt Nam tham gia giao dÞch t¹i çc sµn giao dÞch quèc
tÕ; ¸p dông çc ph−¬ng thøc mua b¸n hiÖn ®¹i: giao dÞch kú h¹n... phßng ngõa
rñi ro khi cã biÕn ®éng gi¸ trªn thÞ tr−êng; ®−a cµ phª ViÖt Nam tham gia giao
dÞch t¹i çc sµn giao dÞch quèc tÕ (New York, London).
(2) ChÝnh s¸ch khuyÕn khÝch n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm
Trong 3 n¨m gÇn ®©y, nh÷ng ph¶n håi kh«ng tèt vÒ chÊt l−îng cµ phª
nh©n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam diÔn ra liªn tiÕp tõ çc c¶ng ®Õn, çc nhµ rang
xay vµ trung t©m giao dÞch hµng hãa quèc tÕ. Tr−íc thùc tÕ nµy, ngµy
15/10/2007, Bé NN & PTNT ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 86/2007/Q§ - BNN
vÒ viÖc t¹m thêi sö dông tiªu chuÈn quèc gia TCVN 4193 - 2005 trong kiÓm
tra chÊt l−îng cµ phª nh©n xuÊt khÈu. §©y lµ quyÕt ®Þnh cã ý nghÜa rÊt quan
träng ®èi víi viÖc n©ng cao chÊt l−îng cµ phª xuÊt khÈu vµ uy tÝn cµ phª ViÖt
Nam trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. KhuyÕn khÝch t¨ng gi¸ trÞ s¶n xuÊt cµ phª theo
h−íng bÒn v÷ng, trong ®ã, tû lÖ ¸p dông cµ phª theo thùc hµnh n«ng nghiÖp tèt
(GAP) vµ s¶n xuÊt cµ phª cã chøng chØ, truy nguyªn nguån gèc theo nguyªn
t¾c 4C, UTZ Kapah, ban hµnh vµ ¸p dông quy tr×nh GAP trong s¶n xuÊt cµ
phª, çc tiªu chuÈn, quy chuÈn ®èi víi s¶n xuÊt, chÊt l−îng cµ phª, x©y dùng
th−¬ng hiÖu, uy tÝn cµ phª ViÖt Nam ®Ó gi¶i quyÕt tèt ®Çu ra cho ngµnh cµ phª,
t¹o ®éng lùc n©ng cao chÊt l−îng cµ phª.
48
Utz Kapeh lµ ch−¬ng tr×nh chøng nhËn toµn cÇu dµnh cho çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ
cung øng cµ phª, thùc hiÖn bëi mét tæ chøc phi chÝnh phñ mang tªn Utz Kapeh - trô së
chÝnh t¹i Amsterdam - Hµ Lan. Bé nguyªn t¾c Utz Kapeh bao gåm 114 ®iÒu quy ®Þnh chi
tiÕt vÒ tÝnh truy nguyªn vµ ®Þnh d¹ng s¶n phÈm, gièng vµ chñng lo¹i, viÖc qu¶n lý ®Êt
trång, chÕ ®é canh t¸c ph©n bãn t−íi tiªu vµ thuèc b¶o vÖ thùc vËt, thu ho¹ch vµ chÕ
biÕn, an toµn vµ phóc lîi cho ng−êi lao ®éng.
C¶ n−íc hiÖn cã h¬n 18.000 ha cµ phª cña h¬n 1.200 hé n«ng d©n vµ 10
doanh nghiÖp trång cµ phª ®−îc chøng nhËn cµ phª s¹ch theo tiªu chuÈn UTZ
Kapeh, s¶n l−îng cµ phª ®¹t tiªu chuÈn s¹ch cña tæ chøc nµy n¨m 2008 ®¹t
h¬n 54.000 tÊn vµ n¨m 2009, dù kiÕn cã thªm 10.000 - 12.000 ha cµ phª cña
8.000 hé n«ng d©n chuyªn cung cÊp nguyªn liÖu cho C«ng ty Vinacafe Bu«n
Ma Thuét tham gia. N«ng d©n tham gia ®−îc UTZ Kapeh t− vÊn miÔn phÝ vµ
chØ tr¶ phÝ 1,8 ®« la Mü/ha cµ phª cho mét tæ chøc ®¸nh gi¸ ®éc lËp lµ
Cafecontrol cña ViÖt Nam. Ngoµi 10 c«ng ty s¶n xuÊt cµ phª nh©n, cßn cã hai
nhµ xuÊt khÈu ®ang cã chøng nhËn cña UTZ Kapeh lµ Vinacafe Bu«n Ma
Thuét vµ Nedcoffee, doanh nghiÖp 100% vèn cña Hµ Lan.
T¹i L©m §ång, ngµnh n«ng nghiÖp tØnh nµy ®· triÓn khai thµnh c«ng dù
¸n x©y dùng m« h×nh ph¸t triÓn cµ phª bÒn v÷ng t¹i huyÖn Di Linh - vïng
chuyªn canh cµ phª lín nhÊt cña tØnh, víi sù tµi trî cña C«ng ty cµ phª ICP
(§øc). Sau mét n¨m triÓn khai, dù ¸n ®· x©y dùng 4 m« h×nh chuÈn, tõ tËp
huÊn kü thuËt trång cµ phª bÒn v÷ng cho n«ng d©n, chuyÓn giao kü thuËt t−íi
n−íc vµ bãn ph©n kh«ng ¶nh h−ëng xÊu ®Õn m«i tr−êng, qu¶n lý dÞch h¹i, kü
thuËt thu ho¹ch, b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn sau thu ho¹ch, ®Õn kü n¨ng tiÕp cËn thÞ
tr−êng. H¬n 200 hé tham gia dù ¸n ®· cung øng ra thÞ tr−êng gÇn 320 tÊn cµ
phª nh©n ®¹t chøng chØ 4C - mét lo¹i chøng chØ trång cµ phª dùa trªn nguyªn
t¾c bÒn v÷ng m«i tr−êng, kinh tÕ, x· héi cña EU. C«ng ty cµ phª Trung
Nguyªn lµ doanh nghiÖp cµ phª ®Çu tiªn trong n−íc ®−îc cÊp chøng nhËn
EuropGap, mét tiªu chuÈn an toµn vµ chÊt l−îng, Ên ®Þnh bëi HiÖp héi s¶n
phÈm çc nhµ b¸n lÎ EU.
49
Mét trong çc yÕu tè quan träng cña s¸ng kiÕn tiªu chuÈn “Bé Quy t¾c chung cho céng
®ång cµ phª” (4C) lµ Bé Quy t¾c øng xö 4C. §©y lµ bé tËp qu¸n ®ang ®−îc sö dông trong
lÜnh vùc cµ phª, cã vai trß ®Þnh h−íng cho çc trang tr¹i vµ c«ng ty trªn con ®−êng h−íng
tíi ho¹t ®éng s¶n xuÊt bÒn v÷ng, vËn hµnh sau vô mïa, chÕ biÕn vµ bu«n b¸n s¶n phÈm
cµ phª. Bé Quy t¾c øng xö 4C bao gåm 30 nguyªn t¾c kinh tÕ, sinh th¸i, x· héi ¸p dông
cho tÊt c¶ çc chñ thÓ trong chuçi cung cµ phª, ®ã lµ çc trang tr¹i cµ phª, çc ®ån diÒn cµ
phª, çc tæ chøc s¶n xuÊt, çc nhµ m¸y, çc th−¬ng nh©n vµ çc nhµ xuÊt khÈu.
GTZ ®· hç trî 4C th«ng qua Dù ¸n quan hÖ ®èi t¸c nhµ n−íc t− nh©n víi Liªn ®oµn cµ
phª §øc vµ Liªn ®oµn cµ phª Ch©u ¢u (ECF). Ban ®Çu, ®¬n vÞ qu¶n lý 4C ®· ®−îc thµnh
lËp cïng víi çn bé cña GTZ vµ ECF. Trong giai ®o¹n ®Çu cña s¸ng kiÕn, ®¬n vÞ qu¶n lý ®·
t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó x©y dùng Bé Quy t¾c øng xö 4C. Çc bªn tham gia kh¸c nhau (®¹i
diÖn nhµ s¶n xuÊt, ®¹i diÖn th−¬ng m¹i, ®¹i diÖn ngµnh c«ng nghiÖp, çc tæ chøc c«ng
®oµn, çc tæ chøc phi chÝnh phñ) ®· tranh luËn vµ quyÕt ®Þnh vÒ thiÐt kÕ cña Bé Quy t¾c. ë
giai ®o¹n 2, çc bªn tham gia ®· ®−a ra çc cam kÕt cô thÓ vÒ th−¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp.
Ngoµi ra, ®¬n vÞ qu¶n lý ®· khuyÕn khÝch tranh luËn vÒ çch thøc qu¶n trÞ dµi h¹n phï hîp vµ
®−a ra c¬ chÕ kiÓm tra. Trong n¨m 2006: s¸ng kiÕn 4C ®· ®−îc ®¨ng ký nh− mét hiÖp héi.
Hai nhµ tµi trî ®· hç trî vÒ tµi chÝnh ®Ó x©y dùng 4C lµ BMZ vµ SECO
Bé Quy t¾c 4C kh«ng cho phÐp sö dông nh·n m¸c hoÆc biÓu t−îng trªn s¶n phÈm cuèi
cïng. Tuy nhiªn, çc thµnh viªn cã thÓ ®ßi hái quy chÕ thµnh viªn cña hä trong ®ãng gãi
th«ng qua b¸o ço c«ng ty hoÆc qua çc kªnh ®èi tho¹i kh¸c.
(3) ChÝnh s¸ch héi nhËp
ViÖt Nam lµ mét trong sè 77 thµnh viªn cña Tæ chøc Cµ phª quèc tÕ
(ICO). N¨m 2008, ChÝnh phñ ViÖt Nam còng ®· ký HiÖp ®Þnh cµ phª Quèc tÕ
(ICA). Bªn c¹nh ®ã, viÖc gia nhËp Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO) ®·
mang l¹i cho ngµnh cµ phª ViÖt Nam mét “s©n ch¬i” khæng lå víi h¬n 5 tû
ng−êi tiªu thô vµ kim ng¹ch nhËp khÈu trÞ gi¸ 635 tû USD/n¨m.
Cïng víi nh÷ng c¶i thiÖn vÒ m«i tr−êng kinh doanh, LuËt Th−¬ng m¹i
2005 cho phÐp “mua b¸n hµng hãa qua së giao dÞch hµng hãa”, bao gåm hîp
®ång kú h¹n vµ hîp ®ång quyÒn chän. Theo LuËt, “th−¬ng nh©n ViÖt Nam
®−îc quyÒn ho¹t ®éng mua b¸n hµng hãa qua së giao dÞch hµng hãa ë n−íc
ngoµi theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ”. NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ vÒ ho¹t ®éng
mua b¸n hµng hãa qua së giao dÞch hµng hãa ®−îc ban hµnh ®· t¹o hµnh lang
ph¸p lý cho çc doanh nghiÖp cµ phª ViÖt Nam tham gia giao dÞch trªn thÞ
tr−êng kú h¹n LIFFE, mét b−íc tiÕn ®¸ng kÓ trong tham gia vµo thÞ tr−êng thÕ
giíi cña çc doanh nghiÖp xuÊt khÈu.
(4) ChÝnh s¸ch khoa häc c«ng nghÖ vµ khuyÕn n«ng:
Trong sè çc cè g¾ng nh»m ph¸t triÓn bÒn v÷ng cho ngµnh cµ phª, khoa
häc c«ng nghÖ tõ l©u ®· ®−îc coi lµ ch×a khãa nh»m gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò
quan träng tõ thùc tiÔn nh−: chän t¹o gièng míi cã n¨ng suÊt, chÊt l−îng cao,
50
kh¸ng bÖnh, tõng b−íc chuyÓn ®æi c¬ cÊu gièng; x©y dùng vµ phæ cËp çc quy
tr×nh ch¨m sãc hîp lý, tiÕt kiÖm nh»m h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, b¶o vÖ m«i
tr−êng; ®a d¹ng hãa s¶n phÈm n«ng nghiÖp trong vïng trång cµ phª, t¨ng thu
nhËp trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch, gãp phÇn qu¶n lý rñi ro trong s¶n xuÊt; ®æi míi
c«ng nghÖ, thiÕt bÞ chÕ biÕn sau thu ho¹ch nh»m gi÷ v÷ng chÊt l−îng vèn cã
cña cµ phª nh©n, gi¶m thiÓu « nhiÔm m«i tr−êng, tiÕt kiÖm n−íc.
Víi sù tËp trung ®Çu t− nghiªn cøu tõ nguån lùc trung −¬ng lÉn ®Þa
ph−¬ng nªn nhiÒu bé gièng míi, quy tr×nh vµ tiÕn bé kü thuËt míi ®· ®−îc tÝch
cùc phæ cËp vµ ®−îc çc doanh nghiÖp, n«ng hé ¸p dông réng r·i. Nhê ®ã:
- §−a b×nh qu©n n¨ng suÊt cµ phª c¶ n−íc tõ 1,0 tÊn nh©n/ha lªn 1,8 tÊn
nh©n/ha, chÊt l−îng nh©n thÓ hiÖn qua kÝch cì h¹t còng ®−îc c¶i thiÖn rÊt râ
rÖt, cì nh©n lo¹i 1 trªn sµng 16 tõ 20-30% lªn 50-60%. TiÕn bé v−ît bËc nµy
nhê ¸p dông gièng míi vµ çc quy tr×nh th©m canh hîp lý. DiÖn tÝch ¸p dông
gièng míi qua trång míi vµ ghÐp c¶i t¹o chiÕm kho¶ng 50%. Çc diÖn tÝch
th©m canh ®ñ n−íc t−íi ®¹t trªn 3 tÊn nh©n/ha trªn diÖn réng, cã n¬i, cã lóc ®¹t
tíi 6-7 tÊn nh©n/ha. (Çc tån t¹i vÒ chÊt l−îng n»m ë thu ho¹ch, sau thu ho¹ch,
hÖ thèng thu mua, chÕ biÕn xuÊt khÈu, hÖ thèng kiÓm so¸t chÊt l−îng... )
-H¹ gi¸ thµnh s¶n xuÊt, t¨ng lîi nhuËn: çc diÖn tÝch th©m canh hîp lý,
®iÒu kiÖn thuËn lîi, n¨ng suÊt cao, gi¸ thµnh s¶n xuÊt tõ 7.000 - 8.000®/kg
gi¶m xuèng cßn 5.000-6.000®/kg, cã thÓ duy tr× s¶n xuÊt cµ phª trong thêi kú
gi¸ thÊp còng nh− thu lîi nhuËn cao trªn 50-60 triÖu/ha víi gi¸ b¸n 20.000®/kg
trë lªn. H¹ gi¸ thµnh nhê ng−êi s¶n xuÊt biÕt tiÕt kiÖm n−íc t−íi, ph©n bãn,
hãa chÊt b¶o vÖ thùc vËt...
- §a d¹ng hãa s¶n phÈm trong v−ên cµ phª: ng−êi s¶n xuÊt cã thªm thu
nhËp tõ c©y ¨n qu¶, c©y tiªu. M« h×nh cµ phª chÌ xen cao su rÊt cã hiÖu qu¶
(Dreija, Daklak) cÇn nh©n réng trªn çc vïng sinh th¸i kh¸c ë phÝa B¾c (S¬n
La, Lai Ch©u dù kiÕn trång 10.000ha cao su). Thu nhËp tõ gç c©y ®ai rõng, che
bãng (nh− C«ng ty Cµ phª Th¾ng lîi, Dak Lak). M« h×nh cµ phª xen quÕ
(C«ng ty §oµn kÕt, Dak Lak).
- Gãp phÇn s¶n xuÊt cµ phª bÒn v÷ng: viÖc ¸p dông çc quy tr×nh vµ tiÕn
bé kü thuËt nªu trªn cïng víi kinh nghiÖm phong phó tõ s¶n xuÊt lµ c¬ së quan
träng gióp cho mét sè ®¬n vÞ s¶n xuÊt, doanh nghiÖp b¾t ®Çu s¶n xuÊt cµ phª
cã chøng nhËn vµ ®Æc biÖt s¶n phÈm næi tiÕng cµ phª Bu«n Ma Thuét ®· ®−îc
®¨ng b¹ chØ dÉn ®Þa lý vµo th¸ng 10/2005. Ngµnh cµ phª ®ang tiÕn tíi ¸p dông
phæ cËp bé tiªu chuÈn 4C do HiÖp héi cµ phª 4C thÕ giíi ®Ò xuÊt nh− lµ mét bé
quy t¾c thùc hµnh nÒn t¶ng cña s¶n xuÊt cµ phª bÒn v÷ng ®−îc céng ®ång cµ
phª quèc tÕ thõa nhËn.
51
(5) ChÝnh s¸ch chÕ biÕn vµ tiªu thô s¶n phÈm
Ngoµi NghÞ quyÕt sè 03/2000/NQ-CP ngµy 2/2/2000 vÒ kinh tÕ trang tr¹i,
QuyÕt ®Þnh sè 150/2005/Q§-TTg ngµy 20/6/2005 cña Thñ t−íng chÝnh phñ vÒ
phª duyÖt quy ho¹ch chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp, thñy s¶n c¶
n−íc ®Õn n¨m 2010 vµ tÇm nh×n ®Õn 2020, QuyÕt ®Þnh sè 80/2002/Q§-TTg
ngµy 24/6/2002 cña Thñ t−íng chÝnh phñ vÒ viÖc khuyÕn khÝch tiªu thô n«ng
s¶n hµng hãa th«ng qua hîp ®ång th× çc quyÕt ®Þnh phª duyÖt, çc ®Ò ¸n ph¸t
triÓn ngµnh hµng mòi nhän ®Òu nhÊn m¹nh ®Õn çc chÝnh s¸ch hç trî cho kh©u
b¶o qu¶n chÕ biÕn vµ tiªu thô s¶n phÈm cña çc vïng nguyªn liÖu tËp trung. Çc
chÝnh s¸ch thuéc lÜnh vùc nµy bao gåm: quy ho¹ch m¹ng l−íi c¬ së chÕ biÕn
g¾n víi çc vïng nguyªn liÖu tËp trung, hç trî x©y dùng çc c¬ së thu gom, b¶o
qu¶n s¬ chÕ nguyªn liÖu tr−íc khi ®−a vµo chÕ biÕn, hç trî tÝn dông −u ®·i ®Çu
t− chiÒu s©u c¶i tiÕn c«ng nghÖ chÕ biÕn ®Ó t¨ng chÊt l−îng vµ gi¸ trÞ n«ng s¶n,
®Çu t− x©y dùng çc tuyÕn giao th«ng, bÕn c¶nh phôc vô vËn chuyÓn nguyªn
liÖu tõ vïng s¶n xuÊt vÒ c¬ së chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu, hç trî x©y dùng çc chî
®Çu mèi, kho chøa n«ng s¶n ... Ngoµi ra, çc chÝnh s¸ch vÒ thÞ tr−êng nh− cung
cÊp th«ng tin, tæ chøc çc héi chî triÓn l·m trong vµ ngoµi n−íc, hç trî x©y
dùng vµ ph¸t triÓn th−¬ng hiÖu hµng hãa, qu¶ng b¸ s¶n phÈm, t«n vinh çc n«ng
s¶n hµng hãa cã chÊt l−îng cao ®−îc thÓ hiÖn trong çc quyÕt ®Þnh phª duyÖt
çc ch−¬ng tr×nh, ®Ò ¸n ph¸t triÓn çc ngµnh hµng mòi nhän.
Tuy nhiªn, kÕt qu¶ ®iÒu tra vÒ n¨ng lùc tham gia chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu
®èi víi mét sè n«ng s¶n thuéc §Ò tµi cÊp nhµ n−íc KX.01.16/06-10 cho thÊy
®a sè çc chÝnh s¸ch nh»m n©ng cao n¨ng lùc tham gia cña hµng n«ng s¶n ViÖt
Nam vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu míi ®¸p øng ®−îc ë møc ®é kh¸ vµ trung b×nh.
Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do çc chÝnh s¸ch nµy ch−a ®−îc hÖ thèng hãa, cËp
nhËt vµ bæ sung, ®iÒu chØnh kÞp thêi ®Ó s¸t víi t×nh h×nh thùc tiÔn s¶n xuÊt. Mét
sè chÝnh s¸ch ch−a ph¸t huy hiÖu qu¶ trong thùc tiÔn do thiÕu h−íng dÉn triÓn
khai cô thÓ, viÖc nghiªn cøu, qu¸n triÖt vµ tæ chøc thùc hiÖn ch−a chÆt chÏ hoÆc
kh«ng ®ñ nguån lùc ®Çu t− ...
2.2.2.3. N¨ng lùc tham gia cña çc ®èi t−îng trong chuçi
* Çc ®¬n vÞ s¶n xuÊt cµ phª:
Theo VICOFA, hiÖn c¶ n−íc cã trªn 500.000 hé n«ng d©n trång cµ phª
vµ cã trªn 1 triÖu nh©n khÈu cã cuéc sèng liªn quan víi c©y cµ phª. Trªn 80%
diÖn tÝch cµ phª c¶ n−íc do çc hé n«ng d©n trùc tiÕp qu¶n lý, sè diÖn tÝch cµ
phª cßn l¹i thuéc çc doanh nghiÖp Nhµ n−íc qu¶n lý, nh−ng sau khi thùc hiÖn
c¬ chÕ giao kho¸n ®Õn tõng ng−êi lao ®éng th× sè diÖn tÝch nµy thùc chÊt còng
do hé n«ng d©n qu¶n lý. So víi nhiÒu n−íc trång cµ phª trªn thÕ giíi th× çc hé
n«ng d©n trång cµ phª cña ViÖt nam ®Òu thuéc d¹ng nhá, lÎ, diÖn tÝch trung
52
b×nh tõ 0,5 - 1ha vµ mang tÝnh t−¬ng ®èi ®éc lËp. Sè hé gia ®×nh cã diÖn tÝch
lín trªn 5 ha vµ s¶n xuÊt d−íi h×nh thøc trang tr¹i chiÕm tû lÖ thÊp.
Do h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt d−íi d¹ng hé gia ®×nh ph©n t¸n, nhá lÎ vµ
t−¬ng ®èi ®éc lËp dÉn ®Õn suÊt ®Çu t−/ tÊn s¶n phÈm cña tõng hé gia ®×nh nãi
riªng vµ toµn ngµnh cµ phª nãi chung t¨ng cao do hé gia ®×nh nµo còng ph¶i
tù mua s¾m m¸y b¬m, ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn, m¸y xay x¸t, ®Çu t− x©y dùng
s©n ph¬i, kho tµng ... nh−ng hiÖu qu¶ sö dông thÊp v× chØ sö dông trong mét
kho¶ng thêi gian ng¾n trong n¨m, tõ ®ã lµm t¨ng chÝ phÝ s¶n xuÊt dÉn ®Õn hiÖu
qu¶ kinh tÕ thÊp. ViÖc tiÕp cËn víi nh÷ng tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ còng
nh− çc dÞch vô kh¸c nh− vay vèn tÝn dông, ng©n hµng còng hÕt søc khã kh¨n
do diÖn tÝch nhá, manh món vµ kh¶ n¨ng tµi chÝnh h¹n hÑp. Còng do h×nh thøc
tæ chøc theo kiÓu s¶n xuÊt, nhá lÎ, ph©n t¸n vµ tÝnh ®éc lËp t−¬ng ®èi cña çc
hé gia ®×nh nªn s¶n phÈm lµm ra kh«ng nh÷ng chÊt l−îng kh«ng cao mµ cßn
kh«ng æn ®Þnh do ®iÒu kiÖn hiÓu biÕt vµ møc ®é ®Çu t− cho kh©u thu h¸i chÕ
biÕn kh¸c nhau, tõ ®ã lµm cho chÊt l−îng cµ phª cña toµn ngµnh bÞ ¶nh h−ëng
nghiªm träng.
* Çc doanh nghiÖp thu mua/chÕ biÕn cµ phª nh©n:
Tr−íc ®©y, çc doanh nghiÖp xuÊt khÈu cµ phª trong n−íc hÇu nh−
chiÕm ®éc quyÒn trong viÖc thu mua cµ phª trùc tiÕp tõ çc hé gia ®×nh vµ çc
doanh nghiÖp s¶n xuÊt cµ phª ®Ó xuÊt khÈu, do vËy mµ çc doanh nghiÖp nµy
ch−a thùc sù quan t©m ®Õn ng−êi s¶n xuÊt, mèi liªn kÕt gi÷a ng−êi s¶n xuÊt víi
çc nhµ doanh nghiÖp hÇu nh− kh«ng cã. Do kh«ng cã mèi liªn kÕt nªn khi gi¸
cµ phª lªn cao, çc doanh nghiÖp th−êng khã cã thÓ thu mua ®−îc sè l−îng lín
trong thêi gian ng¾n ®Ó xuÊt khÈu. H¬n n÷a, do nguån tµi chÝnh cã h¹n, phÇn
lín çc doanh nghiÖp ph¶i vay ng©n hµng nªn dÔ gÆp ph¶i rñi ro.
Çc doanh nghiÖp thu mua, ®¸nh bãng l¹i vµ sau ®ã ph©n lo¹i theo çc
kÝch cì, träng l−îng vµ mÇu s¾c kh¸c nhau thµnh R1, R2 vµ R3 víi tû lÖ chÕ
biÕn b×nh qu©n lÇn l−ît lµ R2 (50,7%), tiÕp theo lµ R1 (44,5%) vµ R3 (4,8%).
Çc s¶n phÈm nµy ®−îc gäi chung lµ cµ phª nh©n x«. Mét phÇn nhá s¶n l−îng
cµ phª nh©n x« (tõ 3 ®Õn 6%) ®−îc çc doanh nghiÖp chÕ biÕn t− nh©n lµm
thµnh cµ phª bét b¸n t¹i thÞ tr−êng trong n−íc. Ngay t¹i §¨k L¨k, çc doanh
nghiÖp chÕ biÕn §¨k L¨k chñ yÕu sö dông c«ng nghÖ chÕ biÕn kh«. Mét sè
doanh nghiÖp thËm chÝ vÉn sö dông çc lo¹i c«ng nghÖ chÕ biÕn tõ thêi Ph¸p,
trªn thùc tÕ chØ lµ t¸i chÕ vµ ph©n lo¹i l¹i. Mét sè kh¸ch hµng n−íc ngoµi
kh«ng mua theo çch ph©n lo¹i R1, R2 vµ R3 mµ chñ yÕu mua nguyªn liÖu
®ång h¹ng, gi¸ thÊp h¬n vµ ®em vÒ n−íc chÕ biÕn l¹i.
HÖ thèng ®Þnh gi¸ hiÖn t¹i kh«ng khuyÕn khÝch ®−îc çc hé vµ çc
doanh nghiÖp t− nh©n n©ng cao chÊt l−îng cña cµ phª nh©n xuÊt khÈu. Tuy
53
nhiªn, víi çc s¶n phÈm tõ c«ng nghÖ chÕ biÕn −ít cã chÊt l−îng cao h¬n vµ
gi¸ cao h¬n, gióp çc doanh nghiÖp æn ®Þnh xuÊt khÈu víi çc ®èi t¸c n−íc
ngoµi nh−ng còng ®ßi hái ®Çu t− cao h¬n. Çc c«ng ty xuÊt khÈu cã d©y
chuyÒn chÕ biÕn −ít trùc tiÕp mua qu¶ t−¬i cña ng−êi trång cµ phª víi yªu cÇu
ch¨m sãc, thu h¸i ph¶i tËp trung vµ ph¶i theo ®óng qui tr×nh kü thuËt.
ChÕ biÕn −ít ®ßi hái cµ phª nguyªn liÖu ph¶i chÝn ®Ó s¶n phÈm cã ®é
®ång ®Òu cao h¬n vÒ kÝch th−íc, träng l−îng vµ mÇu s¾c. §Çu t− më réng n¨ng
lùc "chÕ biÕn −ít" t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó n«ng d©n tù nguyÖn tËp hîp nhau l¹i trong
çc HTX hay çc tæ chøc céng ®ång tù qu¶n kh¸c (do chÕ biÕn −ít ®ßi hái viÖc
ch¨m sãc, thu h¸i cµ phª tËp trung ®óng kü thuËt theo lÞch tr×nh ®· ®Þnh, nhê
®ã sÏ t¹o c¬ héi kÐo çc hé l¹i gÇn nhau).
Cµ phª chÕ biÕn −ít ®−îc xuÊt khÈu víi gi¸ cao h¬n b×nh th−êng kho¶ng
100 USD/tÊn, gi¸ thu mua cµ phª ®Ó chÕ biÕn −ít còng cao h¬n b×nh th−êng
400-600 ®ång/kg hoÆc h¬n. Tuy nhiªn, cµ phª cho chÕ biÕn −ít hiÖn nay míi
chØ ®−îc trang bÞ trong mét sè doanh nghiÖp lín, chñ yÕu do nh÷ng h¹n chÕ vÒ
vèn cña çc doanh nghiÖp nhá.
* Çc doanh nghiÖp xuÊt khÈu:
Mét yÕu tè c¶n trë kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña çc doanh nghiÖp ViÖt Nam
lµ kinh nghiÖm tham gia trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. HÇu hÕt çc doanh nghiÖp chØ
thùc sù thùc hiÖn çc giao dÞch kinh doanh trong kho¶ng h¬n 10 n¨m trë l¹i
®©y. Do ®ã, nhiÒu chñ doanh nghiÖp thiÕu nh÷ng kü n¨ng c¬ b¶n nh− khai
th¸c, xö lý tin tøc vµ ®µm ph¸n th−¬ng m¹i. H¬n n÷a, sù ph¸t triÓn rÇm ré cña
çc doanh nghiÖp xuÊt khÈu cµ phª chñ yÕu trong giai ®o¹n gi¸ cµ phª thÕ giíi
cao nªn nh÷ng kü n¨ng nµy ch−a ®−îc chó träng ®óng møc. Çc doanh nghiÖp
ViÖt Nam hiÖn nay cã qui m« nhá vµ s¶n phÈm chÕ biÕn chñ yÕu dõng l¹i ë
çc s¶n phÈm s¬ chÕ. Çc s¶n phÈm nµy ph¶i b¸n cho çc c«ng ty ®a quèc gia
®Ó tiÕp tôc chÕ biÕn thµnh s¶n phÈm tiªu dïng cuèi cïng. Do thiÕu çc kü n¨ng
vµ kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ nghiªn cøu thÞ tr−êng nªn s¶n phÈm cµ phª hßa tan vµ
rang xay cña ViÖt Nam chñ yÕu tiªu thô t¹i thÞ tr−êng trong n−íc, l−îng vµ gi¸
trÞ xuÊt khÈu çc mÆt hµng nµy ra n−íc ngoµi ®Òu kh«ng ®¸ng kÓ.
Còng do míi tham gia thÞ tr−êng quèc tÕ nÒn hÇu hÕt çc doanh nghiÖp
xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ch−a chó träng ®Õn c«ng t¸c x©y dùng vµ b¶o vÖ
th−¬ng hiÖu, do ®ã çc doanh nghiÖp gÆp ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc
xuÊt khÈu, ®Æc biÖt ®èi víi çc s¶n phÈm cã chÊt l−îng cao h¬n. Bªn c¹nh víi
viÖc bÞ Ðp gi¸ tõ lîi thÕ ®éc quyÒn mua cña çc c«ng ty ®a quèc gia th× cµ phª
ViÖt Nam chñ yÕu lµ xuÊt khÈu nh÷ng s¶n phÈm chÊt l−îng thÊp. NhiÒu doanh
nghiÖp ViÖt Nam cã kh¶ n¨ng chÕ biÕn çc s¶n phÈm chÊt l−îng cao nh−ng
kh«ng thÓ xuÊt khÈu víi møc gi¸ t−¬ng øng vµ buéc ph¶i xuÊt khÈu b»ng çch
54
trén thªm çc t¹p chÊt lÉn víi çc s¶n phÈm chÊt l−îng cao. §©y lµ sù thiÖt h¹i
rÊt lín vÒ gi¸ ®èi víi çc doanh nghiÖp ViÖt Nam.
HiÖn nhiÒu doanh nghiÖp n−íc ngoµi ®· tõng b−íc trùc tiÕp tham gia thu
mua s¶n phÈm cµ phª tõ çc hé n«ng d©n vµ çc doanh nghiÖp s¶n xuÊt cµ phª
trong n−íc. B»ng çch th«ng qua çc tæ chøc cÊp chøng chØ vÒ chÊt l−îng s¶n
phÈm nh− UTZ Certified, Rein Fruit Alliance, Organic Coffee, 4C ... ®Ó thiÕt
lËp mèi liªn kÕt trùc tiÕp víi ng−êi s¶n xuÊt. Do ®−îc hç trî vÒ mÆt kü thuËt,
®−îc ®¶m b¶o cam kÕt víi gi¸ mua cao h¬n, ng−êi n«ng d©n dÔ s½n sµng chÊp
thuËn tham gia vµo çc tæ chøc nµy vµ tõ ®ã çc doanh nghiÖp n−íc ngoµi sÏ
kiÓm so¸t ®−îc s¶n l−îng, chÊt l−îng cµ phª còng nh− chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ
cña tõng vïng. Víi kh¶ n¨ng tµi chÝnh lín, çc doanh nghiÖp n−íc ngoµi ®ang
dÇn trë thµnh ng−êi quyÕt ®Þnh gi¸ mua cµ phª cña ng−êi n«ng d©n. Ch¼ng
h¹n, tËp ®oµn Nestle mçi n¨m thu mua trung b×nh kho¶ng tõ 20 - 25% s¶n
l−îng cµ phª xuÊt khÈu cña ViÖt Nam phôc vô cho viÖc s¶n xuÊt t¹i 15 nhµ
m¸y trªn toµn thÕ giíi. Nh− vËy, viÖc ®−a cµ phª vµ çc s¶n phÈm chÕ biÕn tõ
cµ phª vµo hÖ thèng ph©n phèi cña çc nhµ ph©n phèi lín ®· t¹o kh¶ n¨ng më
réng tiªu thô cµ phª ViÖt Nam ra thÞ tr−êng n−íc ngoµi theo hÖ thèng ph©n
phèi toµn cÇu cña çc doanh nghiÖp nµy.
Tãm l¹i, ViÖt Nam míi chØ tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng
cµ phª trong çc c«ng ®o¹n chñ yÕu: s¶n xuÊt; chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu cµ phª
nh©n. HiÖn çc doanh nghiÖp ViÖt Nam míi chØ dõng l¹i ë çc “m¾t xÝch” ®Çu
cña chuçi, do ®ã çc doanh nghiÖp ViÖt Nam vÉn chØ nhËn ®−îc mét phÇn nhá
trong chuçi gi¸ trÞ cßn phÇn rÊt lín gi¸ trÞ gia t¨ng cña chuçi gi¸ trÞ cµ phª
thuéc vÒ çc doanh nghiÖp chÕ biÕn n−íc ngoµi.
2.3. §¸nh gi¸ chung vÒ kh¶ n¨ng tham gia cña ViÖt
Nam trong chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
2.3.1. Trong kh©u nghiªn cøu - triÓn khai
Thêi gian qua, ViÖt Nam ®· ¸p dông nhiÒu tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ
vÒ gièng, kü thuËt th©m canh, phßng trõ dÞch h¹i… trong s¶n xuÊt, chÕ biÕn cµ
phª phôc vô cho xuÊt khÈu. HÖ thèng chÕ biÕn cµ phª kh¸ ph¸t triÓn vµ ®· thu
hót ®−îc nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ c¶ trong vµ ngoµi n−íc tham gia. Víi nh÷ng
tiÕn bé ®−îc ¸p dông trong kh©u chÕ biÕn, cµ phª robusta ngµy cµng ®−îc çc
nhµ chÕ biÕn trªn thÕ giíi −a chuéng v× gãp phÇn gi¶m gi¸ thµnh çc s¶n phÈm
cµ phª hßa tan.
Tuy nhiªn, viÖc øng dông phæ biÕn khoa häc c«ng nghÖ cßn khã kh¨n do
tÝnh chÊt manh món, nhá lÎ cña ngµnh. Trong khi ®ã, ngµnh cµ phª thÕ giíi ®·
®¹t cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn ®Ó thu nhiÒu gi¸ trÞ gia t¨ng cao trong chuçi.
Ch¼ng h¹n, viÖc sö dông c«ng nghÖ biÕn ®æi gen cho phÐp t¸ch cafein khái h¹t
55
cµ phª ngay trong qu¸ tr×nh trång trät, cho phÐp gi÷ nguyªn h−¬ng vÞ cña cµ
phª. §©y lµ ph−¬ng ph¸p t¸ch cafein chñ yÕu, thay thÕ cho ph−¬ng ph¸p chiÕt
xuÊt truyÒn thèng b»ng n−íc, çc chÊt chiÕt suÊt h÷u c¬ hay axit cacbonic. Mét
tiÕn bé n÷a lµ ph−¬ng ph¸p sÊy kh« b»ng lµm l¹nh trong s¶n xuÊt cµ phª hoµ tan.
HiÖn nhiÒu n−íc ph¸t triÓn nhËp khÈu cµ phª ®· triÓn khai ch−¬ng tr×nh trî gióp
vÒ c«ng nghÖ sÊy kh« b»ng ph−¬ng ph¸p lµm l¹nh cho çc n−íc trång cµ phª ®Ó
s¶n xuÊt cµ phª hoµ tan ngay t¹i çc n−íc nµy. §©y còng lµ mét biÖn ph¸p hîp t¸c
h÷u hiÖu ®Ó gia t¨ng gi¸ cµ phª xuÊt khÈu nh»m n©ng cao gi¸ trÞ cho çc s¶n
phÈm cµ phª cña çc n−íc s¶n xuÊt/xuÊt khÈu. Cßn theo kinh nghiÖm cña Braxin,
n−íc nµy ®· thay ®æi çch thøc trång cµ phª tõ nh÷ng vïng ®Êt Ýt dèc h¬n ®Õn
vïng s−¬ng gi¸ vµ thay ®æi ®¸ng kÓ trong c«ng nghÖ s¶n xuÊt: trång c©y dµy h¬n,
c¬ khÝ ho¸ kh©u thu ho¹ch, sö dông hîp lý thuèc trõ s©u vµ thuèc diÖt cá, ®−a ra
nhiÒu lo¹i c©y trång míi, gieo h¹t trong èng ®Ó ngõa dÞch bÖnh, çc kü thuËt xÐn
tØa c©y míi, tiÕp cËn th«ng tin tèt h¬n, ®Æc biÖt trong viÖc øng dông çc kÕt qu¶
nghiªn cøu.
2.3.2. Trong kh©u s¶n xuÊt
Lµ n−íc tham gia thÞ tr−êng cµ phª thÕ giíi muén h¬n so víi çc nhµ
xuÊt khÈu truyÒn thèng, nh−ng trong nh÷ng n¨m qua, ViÖt Nam ®· nhanh chãng
kh¼ng ®Þnh ®−îc vÞ trÝ cña m×nh trong chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª - lµ
nhµ xuÊt khÈu cµ phª lín thø hai vµ nhµ xuÊt khÈu cµ phª Robusta lín nhÊt thÕ
giíi. Hµng n¨m, ViÖt Nam xuÊt khÈu kho¶ng 900.000 - 1.000.000 tÊn cµ phª
sang tíi 70 quèc gia vµ vïng l·nh thæ, trong ®ã n¨m 2008 lµ h¬n 1 triÖu tÊn, ®¹t
kim ng¹ch h¬n 2 tû USD, ®ãng gãp lín vµo môc tiªu c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i
hãa n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n.
Tuy nhiªn, trong kh©u s¶n xuÊt cßn tån t¹i nh÷ng h¹n chÕ sau:
- DiÖn tÝch cµ phª thêi gian qua ph¸t triÓn mét çch tù ph¸t, kh«ng theo
quy ho¹ch. Cµ phª chÌ cã gi¸ b¸n cao nh−ng diÖn tÝch trång cµ phª chÌ qu¸ Ýt,
ch−a xøng víi tiÒm n¨ng lîi thÕ cña quèc gia.
- HÖ thèng cung cÊp gièng cßn yÕu, kh«ng ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña
s¶n xuÊt c¶ vÒ sè l−îng lÉn chÊt l−îng. Gièng cµ phª Robusta vÉn chñ yÕu do
ng−êi d©n tù lai t¹o nªn kh«ng ®¶m b¶o chÊt l−îng.
- MÆc dï n¨ng suÊt cµ phª cña ViÖt Nam thuéc lo¹i cao trªn thÕ giíi
nh−ng s¶n xuÊt thiÕu bÒn v÷ng.
- TËp qu¸n thu ho¹ch theo kiÓu h¸i “tuèt cµnh” lµm ¶nh h−ëng nghiªm
träng ®Õn chÊt l−îng cµ phª.
- Gi¸ thµnh s¶n xuÊt cao do s¶n xuÊt chñ yÕu lµ hé n«ng d©n víi quy m«
nhá, vèn Ýt, chi phÝ ®Çu t− cao.
56
- Ch−a cã m« h×nh tæ chøc s¶n xuÊt hîp lý, thiÕu sù g¾n kÕt gi÷a ng−êi
s¶n xuÊt víi nhau ®Ó trao ®æi, chia sÎ kinh nghiÖm vµ víi nhµ chÕ biÕn, kinh
doanh ®Ó ®¶m b¶o ®Çu ra.
- Tr×nh ®é lao ®éng h¹n chÕ, chñ yÕu lµ lao ®éng b¸n thêi vô.
2.3.3. Trong kh©u thu gom/chÕ biÕn cµ phª nh©n
- ChÊt l−îng do c«ng nghÖ thu ho¹ch vµ b¶o qu¶n cßn l¹c hËu, ®Çu t−
cho chÕ biÕn ®Ó t¨ng gi¸ trÞ cßn h¹n chÕ. C«ng nghÖ chÕ biÕn cµ phª cña ViÖt
Nam tuy ®· ®−îc ®Çu t− nh−ng cßn yÕu so víi yªu cÇu vÒ chÊt l−îng s¶n phÈm,
®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ l−u gi÷ ®−îc h−¬ng vÞ cña cµ phª. HÖ thèng tæ chøc thu
mua cµ phª còng nh− quan hÖ ph©n chia lîi nhuËn trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª
trªn thÞ tr−êng néi ®Þa còng kh«ng khuyÕn khÝch ®−îc ng−êi s¶n xuÊt c¶i thiÖn
c«ng nghÖ sau thu ho¹ch vµ n©ng cao chÊt l−îng cña cµ phª xuÊt khÈu. V× vËy,
mÆc dï ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng n−íc ®øng ®Çu vÒ s¶n l−îng cµ phª trªn
thÕ giíi nh−ng doanh sè vµ gi¸ trÞ gia t¨ng çc doanh nghiÖp ViÖt Nam thu
®−îc lµ kh«ng nhiÒu bëi cµ phª ViÖt Nam xuÊt khÈu chñ yÕu lµ s¶n phÈm th«.
Bªn c¹nh ®ã, chÊt l−îng s¶n phÈm ®· lµm gi¶m uy tÝn còng nh− gi¸ cña
cµ phª n−íc ta trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. S¶n phÈm xuÊt khÈu chØ dùa trªn mét sè
tiªu chÝ ®¬n gi¶n vÒ phÇn tr¨m h¹t ®en vì, t¹p chÊt; ph−¬ng ph¸p tÝnh lçi vÉn
ch−a ®−îc ¸p dông, s¶n phÈm xuÊt khÈu phÇn lín ë møc ®é s¬ chÕ... Thªm vµo
®ã, viÖc n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm vµ c«ng t¸c vÖ sinh an toµn thùc phÈm,
ng¨n ngõa nÊm mèc còng nh− d− l−îng thuèc b¶o vÖ thùc vËt vÉn ch−a ®−îc
quan t©m th−êng xuyªn.
ICO cho biÕt, tÝnh tõ th¸ng 3/2007 trë vÒ tr−íc, cµ phª cã nguån gèc tõ
ViÖt Nam bÞ th¶i lo¹i chiÕm tíi 88% tæng sè cµ phª bÞ lo¹i th¶i cña thÕ giíi,
t¨ng 19% so víi 6 th¸ng tr−íc ®ã. Nh− vËy, gi¸ trÞ xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam
vµ uy tÝn vÒ chÊt l−îng cµ phª cña ViÖt Nam ®· bÞ sôt gi¶m nghiªm träng. Bªn
c¹nh nh÷ng diÔn biÕn bÊt th−êng cña thêi tiÕt, sù tho¸i ho¸ cña nguån tµi
nguyªn ®Êt, yÕu tè nãng véi cña ng−êi n«ng d©n trong qu¸ tr×nh canh t¸c... cßn
ph¶i kÓ ®Õn sù l¹c hËu vµ thiÕu ®ång bé trong quy tr×nh khai th¸c, b¶o qu¶n vµ
chÕ biÕn çc s¶n phÈm tõ mÆt hµng cµ phª. Theo ®ã, mÆc dï n»m trong vÞ trÝ 3
n−íc xuÊt khÈu cµ phª lín nhÊt thÕ giíi nh−ng sè l−îng çc ®¬n vÞ, doanh
nghiÖp thu mua, chÕ biÕn nguån nguyªn liÖu nµy cña ViÖt Nam ®−îc coi lµ
m¹nh l¹i rÊt h¹n chÕ.
Ngoµi ra, viÖc suy gi¶m chÊt l−îng cµ phª xuÊt khÈu cña ViÖt Nam cßn
do thiÕu sù h−íng dÉn cña çc c¬ quan qu¶n lý chuyªn m«n trong viÖc phæ
biÕn vµ ¸p dông çc tiªu chuÈn kü thuËt cho mÆt hµng cµ phª xuÊt khÈu. §a
phÇn çc doanh nghiÖp thu mua vµ chÕ biÕn cµ phª ViÖt Nam ®Òu lµ çc doanh
nghiÖp võa vµ nhá, tiÒm lùc tµi chÝnh cßn h¹n chÕ, thiÕt bÞ c«ng nghÖ cßn l¹c
57
hËu vµ thiÕu sù g¾n kÕt chÆt chÏ víi ng−êi d©n tõ kh©u trång ®Õn qu¸ tr×nh thu
mua, b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn.
ChÊt l−îng cµ phª xuÊt khÈu cña ViÖt Nam kh«ng æn ®Þnh cßn lµ do tËp
qu¸n canh t¸c ®· tån t¹i tõ l©u cña ng−êi n«ng d©n ViÖt Nam. Thèng kª cho
thÊy, 50% sè hé n«ng d©n trång cµ phª sö dông ph©n bãn kh«ng ®óng çch,
viÖc ch¨m sãc c©y cµ phª còng tiÕn hµnh kh«ng ®óng quy tr×nh kü thuËt, viÖc
thu h¸i cµ phª xanh, cµ phª non vÉn th−êng xuyªn x¶y ra... Cïng víi ®ã lµ viÖc
ph¸t triÓn tù ph¸t çc lo¹i c©y trång kh«ng theo quy ho¹ch vµ ph¸ rõng ®Ó
trång cµ phª ®ang cã xu h−íng gia t¨ng t¹i nhiÒu ®Þa ph−¬ng chÝnh lµ nguyªn
nh©n kh¸ch quan ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt, chÊt l−îng s¶n phÈm, g©y biÕn
®éng cung - cÇu trªn thÞ tr−êng vµ t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i tr−êng sinh th¸i.
- VÒ vÖ sinh an toµn thùc phÈm: HiÖp ®Þnh vÒ ¸p dông çc biÖn ph¸p
vÖ sinh an toµn thùc phÈm vµ kiÓm dÞch ®éng thùc vËt (HiÖp ®Þnh SPS) ®· cã
hiÖu lùc tõ ngµy 1/1/1995, do vËy, ®èi víi ngµnh cµ phª ViÖt Nam ngµy nay
vÊn ®Ò nµy cÇn ®−îc nghiªn cøu mét çch nghiªm tóc. Çc vÊn ®Ò sö dông çc
lo¹i ho¸ chÊt trong b¶o vÖ thùc vËt ®−îc ®Æt lªn hµng ®Çu. Chóng ta khuyÕn
khÝch ¸p dông biÖn ph¸p phßng trõ s©u bÖnh tæng hîp (IPM) kh«ng dïng
thuèc trõ s©u bÖnh trong danh môc cÊm cña nhµ n−íc vµ víi liÒu l−îng, nång
®é, ph−¬ng ph¸p cho phÐp.
Võa qua, HiÖp héi cµ phª ca cao ViÖt Nam ®· nhËn ®−îc b¸o ço kh¶o
s¸t mÆt hµng cµ phª cña çc n−íc cung cÊp cµ phª nh©n cho NhËt B¶n, trong
®ã cã b¸o ço sè 6 vÒ ViÖt Nam cña Promar NhËt B¶n do HiÖp héi cµ phª NhËt
B¶n chñ tr×, tiÕn hµnh tõ th¸ng 4 ®Õn ®Çu th¸ng 8 n¨m 2007. Trong b¸o ço
nµy, Promar NhËt B¶n ®· kh¶o s¸t mét lo¹t 24 n−íc trong ®ã cã ViÖt Nam, b¸o
ço ®· nªu ra møc tån d− tèi ®a cña 14 lo¹i n«ng d−îc trong h¹t cµ phª do Uû
ban Codex quy ®Þnh.
B¸o ço còng liÖt kª tãm t¾t çc lo¹i thuèc trõ s©u bÖnh vµ trõ cá d¹i ®·
dïng cho cµ phª ë ViÖt Nam nãi chung ®Òu ë møc thÊp vµ trung b×nh. B¸o ço
còng ®−a ra b¶ng thèng kª so s¸nh çc n−íc cung cÊp cµ phª cho NhËt B¶n
trong ®ã cã Braxin, Colombia, Indonesia, Ethiopia, Guatemala, ViÖt Nam,
trong ®ã, ViÖt Nam ®−îc xÕp thø 6 vÒ l−îng nhËp khÈu cµ phª cña NhËt B¶n
n¨m 2006 víi 31.000 tÊn. Promar NhËt B¶n còng thèng kª danh môc l−îng tån
d− tèi ®a cña Bé y tÕ lao ®éng vµ phóc lîi NhËt B¶n. Theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t
trªn, tuy cµ phª ViÖt Nam ch−a m¾c lçi nghiªm träng nµo, nh−ng râ rµng ®©y
lµ mét c¶nh b¶o cho toµn ngµnh cµ phª ViÖt Nam trong viÖc sö dông ho¸ chÊt
®Ó b¶o vÖ thùc vËt.
58
Ngoµi vÊn ®Ò d− l−îng thuèc trõ s©u, ngµnh cµ phª cßn cÇn quan t©m
®Æc biÖt ®Õn vÊn ®Ò nÊm mèc vµ nhiÔm Ochratoxyn A (OTA) trong cµ phª.
§©y lµ vÊn ®Ò çc kh¸ch hµng ch©u ¢u ®Æc biÖt quan t©m.
- VÒ c«ng nghÖ chÕ biÕn: Çc doanh nghiÖp gÆp ph¶i mét sè khã kh¨n
chÝnh lµ: Thø nhÊt, viÖc nhËp khÈu çc thiÕt bÞ chÕ biÕn tõ n−íc ngoµi cã c«ng
suÊt cao vµ s¶n phÈm tèt nh−ng gi¸ b¸n cao, ®ßi hái thêi gian khÊu hao l©u.
Thø hai, çc m¸y mãc s¶n xuÊt trong n−íc ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu thÞ
tr−êng mÆc dï gi¸ rÎ chØ b»ng 1/5 ®Õn 1/3 gi¸ nhËp ngo¹i nh−ng tèn n−íc, khã
xö lý sau khi chÕ biÕn vµ nhiÒu kh©u ®ßi hái lao ®éng thay thÕ. Ngoµi ra, mét
khã kh¨n chÝnh n÷a trong chÕ biÕn cµ phª ë ViÖt Nam lµ hÇu hÕt ng−êi trång
cµ phª, çc ®¹i lý vµ çc doanh nghiÖp ®Òu Ýt nhiÒu tham gia chÕ biÕn s¶n
phÈm b»ng nhiÒu lo¹i c«ng nghÖ kh¸c nhau. §iÒu nµy dÉn ®Õn thÞ tr−êng çc
s¶n phÈm cµ phª sau thu ho¹ch kh«ng ®ång ®Òu, s¶n phÈm chÊt l−îng kh«ng
cao vµ gi¸ khã cã thÓ ph¶n ¸nh ®óng hµm l−îng chÕ biÕn cña s¶n phÈm. Trong
khi ®ã, ë çc n−íc kh¸c - Indonesia - kh©u chÕ biÕn chØ tËp trung ë çc doanh
nghiÖp chÕ biÕn lín.
GÇn ®©y, mét sè c«ng ty còng b¾t ®Çu chó träng tíi hîp t¸c víi çc
tr−êng ®¹i häc vµ viÖn nghiªn cøu trong n−íc s¶n xuÊt nh÷ng m¸y chÕ biÕn cµ
phª trong n−íc v× gi¸ thµnh rÎ h¬n rÊt nhiÒu. Trung Nguyªn lµ mét vÝ dô.
Trong thêi gian qua, c«ng nghÖ chÕ biÕn cµ phª chñ yÕu ®−îc nhËp khÈu tõ 2
n−íc lµ ý vµ §øc nh−ng gÇn ®©y c«ng ty ®· b¾t ®Çu hîp t¸c víi tr−êng ®¹i häc
B¸ch khoa thµnh phè Hå ChÝ Minh ®Ó s¶n xuÊt lo¹i m¸y mãc t−¬ng tù.
2.3.4. Trong kh©u xuÊt khÈu cµ phª
§Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu, ngµy cµng cã nhiÒu
doanh nghiÖp s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cña ViÖt nam tham gia vµo çc ch−¬ng
tr×nh ph¸t triÓn cµ phª bÒn v÷ng. Çc chøng chØ cµ phª sinh th¸i nh− UTZ
CERTIFIED gióp nhµ s¶n xuÊt cµ phª chøng minh ®· thùc hiÖn çc thùc hµnh
n«ng nghiÖp tèt vµ ph−¬ng ph¸p canh t¸c hiÖu qu¶. UTZ CERTIFIED t¹o ®iÒu
kiÖn cho çc nhµ s¶n xuÊt ë mäi quy m« vµ xuÊt xø tù thÓ hiÖn sù kh¸c biÖt víi
çc nhµ s¶n xuÊt th«ng th−êng vµ hç trî hä tiÕp cËn tíi çc thÞ tr−êng cµ phª
ph¸t triÓn nhanh kh¾p thÕ giíi. L−îng b¸n UTZ tõ ViÖt Nam trong n¨m 2008
®· ®¹t 14.500 tÊn, t¨ng gÊp ®«i so víi n¨m 2007, chiÕm gÇn 20% tæng doanh
thu cµ phª UTZ toµn cÇu. Çc doanh nghiÖp ViÖt Nam ®−îc nhËn chøng chØ
UTZ CERTIFIED xin xem Phô lôc 4.
Bªn c¹nh ®ã, mét sè doanh nghiÖp cµ phª cña ViÖt Nam ®· tham gia
giao dÞch trªn thÞ tr−êng kú h¹n cµ phª London (LIFFE). Míi b¾t ®Çu tõ n¨m
2004, hiÖn ®· cã 33 doanh nghiÖp cµ phª giao dÞch trªn LIFFE th«ng qua Ng©n
hµng Techcombank. Trong ®ã cã 11 doanh nghiÖp nhµ n−íc, 22 doanh nghiÖp
59
t− nh©n. Sè l−îng doanh nghiÖp tham gia LIFFE chñ yÕu tËp trung ë §¾c L¾c,
Gia Lai, B×nh D−¬ng, TP.HCM . Doanh nghiÖp xuÊt nhËp khÈu trùc tiÕp chiÕm
40%, cßn l¹i lµ ®¹i lý thu mua, chÕ biÕn cµ phª.
Theo ®¸nh gi¸ cña Techcombank, hîp ®ång t−¬ng lai ®· ®−îc doanh
nghiÖp sö dông nh− mét c«ng cô ®Ó phßng chèng rñi ro vµ x¸c ®Þnh gi¸ thÞ
tr−êng thùc tÕ. §Æc biÖt lµ trong ®ît biÕn ®éng gi¸ cµ phª trªn thÞ tr−êng, hîp
®ång t−¬ng lai ®· gãp phÇn gi¶m bít rñi ro vÒ ®ét biÕn gi¸ cho doanh nghiÖp
vµ cßn mang l¹i lîi Ých cho ng−êi trång cµ phª.
Tuy nhiªn, cµ phª ViÖt Nam ch−a tham gia ®−îc vµo c«ng ®o¹n cao h¬n
cña chuçi gi¸ trÞ do ch−a cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn còng
nh− ph¸t triÓn hÖ thèng ph©n phèi toµn cÇu. Cã thÓ thÊy, tuy cµ phª ViÖt Nam
®−îc ®¸nh gi¸ cao vÒ çc chØ sè lîi thÕ so s¸nh (yÕu tè ®Þa lý, kh¶ n¨ng ®¸p
øng nhu cÇu thÞ tr−êng thÕ giíi cña s¶n phÈm...) nh−ng l¹i ë vÞ trÝ thÊp ®èi víi
çc chØ sè n¨ng lùc c¹nh tranh nh− kh¶ n¨ng ®a d¹ng hãa s¶n phÈm vµ thÞ
tr−êng.
Ngoµi ra, vai trß cña çc doanh nghiÖp (l·nh ®¹o chuçi) trong viÖc quyÕt
®Þnh thÞ tr−êng ch−a cã. Çc doanh nghiÖp cµ phª cña ViÖt Nam ®· cã nh÷ng
vai trß nhÊt ®Þnh trong viÖc s¶n xuÊt nh−ng ch−a ph¶i lµ nh÷ng ng−êi ®Þnh gi¸.
Lµ n−íc s¶n xuÊt cµ phª lín trªn thÕ giíi nh−ng gi¸ cµ phª cña ViÖt Nam phô
thuéc nhiÒu vµo nh÷ng nhµ tiªu thô lín (çc nhµ rang xay) trªn thÕ giíi. Çc
doanh nghiÖp trong ngµnh cµ phª còng chñ yÕu sö dông nh÷ng nghiÖp vô bu«n
b¸n truyÒn thèng, ch−a cã nh÷ng h×nh thøc th−¬ng m¹i tiªn tiÕn nh− thÞ tr−êng
giao sau hay th−¬ng m¹i ®iÖn tö... Sù tham gia vµo sµn giao dÞch cµ phª Bu«n
Mª Thuét cßn rÊt h¹n chÕ. Bªn c¹nh ®ã, sè l−îng çc doanh nghiÖp xuÊt khÈu
cµ phª cña ViÖt Nam nhiÒu, c¹nh tranh m¹nh trong khi ®ã, sè l−îng çc doanh
nghiÖp n−íc ngoµi mua cµ phª ë ViÖt Nam Ýt h¬n nªn çc doanh nghiÖp n−íc
ngoµi cã quyÒn lùc thÞ tr−êng vµ Ðp gi¸ thu mua t¹i thÞ tr−êng trong n−íc.
2.3.5. Trong kh©u x©y dùng vµ ph¸t triÓn th−¬ng hiÖu
Tuy ViÖt Nam ch−a x©y dùng ®−îc nh÷ng th−¬ng hiÖu m¹nh g¾n liÒn
víi vÞ trÝ cña s¶n phÈm trªn thÞ tr−êng quèc tÕ nh−ng mét sè c«ng ty ®· b−íc
®Çu v−¬n ra thÞ tr−êng thÕ giíi víi çc nh·n hiÖu cña cµ phª ViÖt nam. Bªn
c¹nh ®ã, ngµy cµng cã nhiÒu c«ng ty ®a quèc gia quan t©m ®Çu t− vµo ngµnh
cµ phª ViÖt Nam còng t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng c−êng n¨ng lùc tham gia cña cµ phª
ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu.
MÆc dï vËy, sau 20 n¨m ph¸t triÓn mang tÝnh bïng næ, tuy ®· ®−îc thÕ
giíi thõa nhËn lµ “c−êng quèc cµ phª” nh−ng ViÖt Nam míi chØ lµ c−êng quèc
s¶n xuÊt vµ b¸n cµ phª h¹t, chØ ®−îc chia phÇn gi¸ trÞ gia t¨ng rÊt h¹n chÕ trong
chuçi gi¸ trÞ. ViÖt Nam cã s¶n phÈm cµ phª víi chÊt l−îng cao, h−¬ng vÞ th¬m
60
ngon nhê nh÷ng lîi thÕ ®Þa lý, khÝ hËu nh− cµ phª Arabica ë S¬n La, cµ phª
Robusta Bu«n Mª Thuét... MÆc dï cµ phª ViÖt Nam ®· cã mÆt trªn toµn thÕ
giíi, nh−ng d−êng nh− ng−êi tiªu dïng trªn thÕ giíi vÉn ch−a biÕt v× h»ng
ngµy hä vÉn ®ang dïng cµ phª hiÖu Nestle, Maxell, Folger... Ngoµi nh÷ng nç
lùc cña cµ phª cña Trung Nguyªn víi çc qu¸n cµ phª nh−îng quyÒn t¹i thÞ
tr−êng n−íc ngoµi, ®−îc ®¸nh gi¸ nh− mét ®ãng gãp quan träng trong nh÷ng
nç lùc ®−a th−¬ng hiÖu cµ phª ViÖt Nam ra thÕ giíi, th−¬ng hiÖu cµ phª cña
ViÖt Nam trªn thÞ tr−êng thÕ giíi cßn rÊt h¹n chÕ.
Tãm l¹i, tõ sù ph©n tÝch trªn cã thÓ thÊy r»ng, thêi gian qua ViÖt Nam
®· tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu ë çc kh©u s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ
xuÊt khÈu cµ phª nh©n. Thêi gian tíi, ngoµi viÖc tiÕp tôc khai th¸c tèi ®a gi¸ trÞ
gia t¨ng ë çc kh©u ®· tham gia, ViÖt Nam hoµn toµn cã kh¶ n¨ng tham gia vµ
tham gia s©u h¬n n÷a vµo çc kh©u cña chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
nh»m thu ®−îc nhiÒu gi¸ trÞ gia t¨ng trong çc c«ng ®o¹n cao h¬n cña chuçi,
kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ vµ uy tÝn cña cµ phª ViÖt Nam trªn thÞ tr−êng thÕ giíi.
61
Ch−¬ng 3
GI¶I PH¸P vµ kiÕn nghÞ NH»M T¡NG C¦êNG Sù THAM GIA CñA
Cµ PH£ VIÖT NAM VµO CHUçI GI¸ TRÞ TOµN CÇU MÆT HµNG Cµ PH£
3.1. Xu h−íng ph¸t triÓn chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt
hµng cµ phª thêi gian tíi vµ nh÷ng c¬ héi, th¸ch thøc
míi ®èi víi sù tham gia cña ViÖt Nam
3.1.1. Xu h−íng ph¸t triÓn cña chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
3.1.1.1. TriÓn väng thÞ tr−êng cµ phª toµn cÇu
- TriÓn väng s¶n xuÊt:
Theo USDA, s¶n l−îng cµ phª thÕ giíi vô 2009/10 sÏ ®¹t møc 129 triÖu
bao (lo¹i 60kg/bao), thÊp chót Ýt so víi s¶n l−îng n¨m ngo¸i, trong ®ã s¶n l−îng
cµ phª cña Braxin kho¶ng 43,5 triÖu bao nhê chu kú t¨ng s¶n l−îng hai n¨m mét
lÇn cña c©y cµ phª arabica - chiÕm 75% tæng s¶n l−îng cµ phª thu ho¹ch cña
Braxin, cßn s¶n l−îng cña ViÖt Nam kho¶ng 18,8 triÖu bao. Gi¸ dÇu má vµ çc
s¶n phÈm dÇu t¨ng cao trong thêi gian qua ®· lµm t¨ng chi phÝ cho c©y cµ phª vµ
¶nh h−ëng ®Õn thu nhËp còng nh− kh¶ n¨ng ®Çu t− cho c©y cµ phª.
VÒ triÓn väng dµi h¹n, s¶n l−îng cña çc n−íc s¶n xuÊt cµ phª cã xu
h−íng t¨ng lªn nh−ng kh«ng nhiÒu do n¨ng suÊt cµ phª cña nhiÒu n−íc s¶n
xuÊt chÝnh ®· ®¹t møc cao vµ diÖn tÝch Ýt cã kh¶ n¨ng më réng. KÕ ho¹ch t¹m
tr÷ 20% s¶n l−îng cµ phª cña HiÖp héi çc n−íc s¶n xuÊt cµ phª (ACAP) tuy
®−îc nhiÒu n−íc ñng hé nh−ng vÉn kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc do biÕn ®éng gi¸
vµ thiÕu vèn.
Theo ICO, diÖn tÝch trång cµ phª trªn thÕ giíi dù b¸o sÏ biÕn ®éng
kh«ng ®¸ng kÓ trong nh÷ng n¨m tíi. Mét sè n−íc cã kÕ ho¹ch gi¶m diÖn tÝch
cµ phª theo ch−¬ng tr×nh hç trî gi¸ cµ phª thÕ giíi nh−ng ch−a thùc hiÖn ®−îc.
NhiÒu n−íc cßn tiÕp tôc më réng hoÆc duy tr× diÖn tÝch cµ phª hiÖn cã.
- TriÓn väng tiªu thô:
Theo Tæ chøc cµ phª quèc tÕ (ICO), tiªu thô cµ phª thÕ giíi sÏ ®¹t møc
t¨ng tr−ëng b×nh qu©n 1,2 - 1,4% /n¨m trong nh÷ng n¨m tíi, theo ®ã ®Õn n¨m
2015, l−îng cµ phª tiªu thô trªn toµn cÇu ®¹t 130 triÖu bao. L−îng tiªu thô cµ
phª hßa tan sÏ t¨ng nhanh ë çc n−íc ph¸t triÓn. Nhu cÇu ®èi víi çc lo¹i cµ
phª chÊt l−îng cao t¨ng lªn sÏ khuyÕn khÝch çc n−íc s¶n xuÊt ®iÒu chØnh l¹i
c¬ cÊu s¶n xuÊt çc lo¹i cµ phª, ph¸t triÓn cµ phª h÷u c¬...
62
Xu h−íng cña thÞ tr−êng lµ ngµy cµng ®ßi hái cµ phª chÊt l−îng cao
h¬n, do vËy nhu cÇu cµ phª ®Æc biÖt sÏ t¨ng nhanh. Møc tiªu thô cµ phª sÏ t¨ng
nhanh ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ sÏ ®−îc ph¸t triÓn m¹nh sang §«ng ¢u,
ch©u ¸, ch©u Mü La Tinh, ch©u Phi, Trung ¸ - trong ®ã cã Trung Quèc vµ
Nga - lµ nh÷ng n−íc tr−íc ®©y cã xu h−íng tiªu thô chÌ nhiÒu h¬n. Xu h−íng
t¨ng tiªu thô t¹i çc n−íc s¶n xuÊt chÝnh sÏ lµm tû träng cµ phª giµnh cho xuÊt
khÈu so víi tæng s¶n l−îng cña çc n−íc nµy vµo n¨m 2015 gi¶m xuèng d−íi
70% so víi tû träng 75% cña 10 n¨m tr−íc.
- TriÓn väng xuÊt nhËp khÈu:
Theo ICO, nhËp khÈu cµ phª toµn cÇu sÏ ®¹t tèc ®é t¨ng b×nh qu©n
0,2%/n¨m trong giai ®o¹n 2001 - 2010, ®¹t 5,5 triÖu tÊn vµo n¨m 2010. Çc
n−íc ph¸t triÓn vÉn lµ khu vùc nhËp khÈu cµ phª chñ yÕu. NhËp khÈu cña çc
n−íc ph¸t triÓn ®¹t gÇn 5,1 triÖu tÊn, chiÕm 92% tæng l−îng nhËp khÈu, trong
®ã nhËp khÈu vµo khu vùc B¾c Mü dù b¸o sÏ gi¶m nhÑ, chØ ®¹t 154 triÖu tÊn vµ
nhËp khÈu vµo ch©u ¢u còng gi¶m xuèng cßn 2,96 triÖu tÊn.
VÒ xuÊt khÈu, cµ phª Braxin vÉn lµ n−íc c¹nh tranh nhÊt trªn thÞ tr−êng
thÕ giíi. Çc n−íc s¶n xuÊt cã thÓ cung øng cµ phª trùc tiÕp cho thÞ tr−êng
nh−ng phÇn lín l−îng cµ phª nh©n ®−îc b¸n cho çc nhµ bu«n lín nhÊt thÕ
giíi. Çc nhµ kinh doanh cµ phª lín nhÊt thÕ giíi hiÖn bao gåm Neumann
Kaffee-Gruppe; Volcaphe; Ecom Trading; Olam Internetional. Çc nhµ kinh
doanh cµ phª chuyªn mua cµ phª ®Ó b¸n cho çc nhµ rang xay. Mét phÇn cµ
phª nh©n còng sÏ ®−îc b¸n trùc tiÕp cho çc nhµ rang xay. Çc nhµ rang xay,
chÕ biÕn lín nhÊt thÕ giíi hiÖn t¹i lµ Nestle; Kraft Foods; Sara Lee; Tchibo. Hä
cã çc th−¬ng hiÖu cµ phª riªng vµ hä b¸n cho çc nhµ b¸n bu«n hoÆc b¸n lÎ
®Õn ng−êi tiªu dïng. ChÝnh v× cã sù ph©n khóc vµ kh¸c biÖt nh− vËy nªn cung
cÇu vµ gi¸ c¶ cµ phª trªn thÞ tr−êng thÕ giíi phô thuéc mét bªn cung lµ çc nhµ
trång vµ kinh doanh cµ phª cña çc n−íc s¶n xuÊt víi mét bªn lµ çc nhµ rang
xay, chÕ biÕn vµ kinh doanh cµ phª lín nhÊt thÕ giíi.
3.1.1.2. Xu h−íng ph¸t triÓn cña chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
Trªn thÞ tr−êng cµ phª thÕ giíi, hÖ thèng kinh doanh cµ phª toµn cÇu cã
møc ®é tËp trung hãa cao. Trong lÜnh vùc kinh doanh cµ phª nh©n, çc tËp
®oµn lín nhÊt chi phèi tíi 45% tæng l−îng giao dÞch cµ phª nh©n cña toµn thÕ
giíi vµ trong lÜnh vùc rang xay, chÕ biÕn cµ phª cã 4 tËp ®oµn lín nhÊt chi phèi
60% l−îng cµ phª rang xay vµ cµ phª chÕ biÕn cña toµn thÕ giíi. §Æc ®iÓm nµy
cña thÞ tr−êng cµ phª thÕ giíi sÏ chi phèi xu h−íng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña
chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª thÕ giíi thêi gian tíi nh− sau:
* Xu h−íng kÕt hîp m¹nh mÏ h¬n gi÷a çc ®èi t−îng trong chuçi ®Ó
x©y dùng hÖ thèng s¶n xuÊt - ph©n phèi trän gãi
63
Xu h−íng nµy kÐo theo sù ph¸t triÓn kÐo dµi cña chuçi cµ phª toµn cÇu
ra c¶ ®Çu chuçi vµ cuèi chuçi. ë phÝa ®Çu chuçi, xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu
çc chñ trang tr¹i trång cµ phª theo hîp ®ång hoÆc tháa thuËn chÊt l−îng cña
ng−êi mua mµ thùc chÊt lµ theo yªu cÇu cña ng−êi sö dông. Bªn c¹nh çc yªu
cÇu cña ng−êi sö dông vÒ chÊt l−îng cµ phª nh©n, çc hîp ®ång gi÷a ng−êi
mua vµ çc chñ trang tr¹i trång cµ phª th−êng kÌm theo viÖc kiÓm so¸t quy
tr×nh kü thuËt canh t¸c, kiÓm so¸t chÊt l−îng theo yªu cÇu cña ng−êi mua trªn
c¬ së kiÓm tra tr−íc chø kh«ng ph¶i kiÓm tra sau vµ qua nh÷ng thñ tôc tham
gia vµo qu¸ tr×nh x¸c nhËn h¬n lµ kiÓm tra s¶n phÈm. Ch¼ng h¹n, çc chñ trang
tr¹i trång cµ phª ph¶i tu©n thñ quy tr×nh canh t¸c phï hîp GAP cña EU vÒ
l−îng ph©n bãn tån d− h¬n lµ mçi chuyÕn hµng cµ phª xuÊt khÈu vµo EU ph¶i
cã chøng chØ vÒ d− l−îng chÊt ph©n bãn, thuèc trõ s©u kh«ng v−ît qu¸ møc
cho phÐp. Xu h−íng nµy xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn m¹nh ë Braxin tõ sau n¨m
2000, b¾t ®Çu tõ viÖc n−íc nµy tæ chøc çc héi thi chñ trang tr¹i cµ phª hµng
n¨m, thu hót nhiÒu th−¬ng gia ®Õn tham dù vµ trùc tiÕp ký çc hîp ®ång s¶n
xuÊt - tiªu thô víi çc chñ trang tr¹i trång cµ phª giái. Trong bèi c¶nh ng−êi
tiªu dïng cµ phª, ®Æc biÖt lµ ë çc n−íc ph¸t triÓn, ngµy cµng cã yªu cÇu cao
vÒ an toµn vÖ sinh thùc phÈm vµ quy ®Þnh cña çc n−íc nhËp khÈu cµ phª ngµy
cµng theo chiÒu h−íng kiÓm tra tr−íc th× xu h−íng nµy ngµy cµng t¨ng. Trong
khi ®ã, ë cuèi chu kú cña chuçi cµ phª h×nh thµnh mét thÕ hÖ míi çc h·ng
rang xay, chÕ biÕn cµ phª mini, chñ yÕu lµ s¶n xuÊt cµ phª cho ng−êi sµnh
uèng vµ mét sè h·ng cµ phª mini chuyªn s¶n xuÊt mét sè lo¹i cµ phª ®Æc biÖt
sö dông nguyªn liÖu cµ phª nh©n cña mét sè trang tr¹i trång cµ phª (theo chØ
®Þnh hoÆc ®−îc lùa chän tr−íc).
Xu h−íng nªu trªn sÏ g¾n kÕt chÆt chÏ gi÷a çc chñ trang tr¹i trång cµ
phª víi çc tËp ®oµn kinh doanh cµ phª hµng ®Çu thÕ giíi vµ çc h·ng chÕ biÕn
cµ phª mini trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu d−íi sù dÉn d¾t cña çc tËp
®oµn th−¬ng m¹i vµ chÕ biÕn cµ phª hµng ®Çu thÕ giíi. Nh− vËy, xÐt vÒ b¶n
chÊt, chuçi gi¸ trÞ cµ phª ®−îc më réng ë c¶ ®Çu chuçi vµ cuèi chuçi nh− ®·
nªu trªn chÝnh lµ phÇn më réng cña toµn cÇu hãa, lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh tù do
hãa th−¬ng m¹i nh−ng còng ph¶n ¸nh sù thay ®æi quan hÖ gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu
thô cµ phª toµn cÇu, víi ®Æc tr−ng lµ nh÷ng ng−êi mua lín ngµy cµng t¨ng vai
trß −u thÕ trong çc ho¹t ®éng kinh tÕ th«ng qua sù ®iÒu hµnh chuçi cña m×nh.
* Xu h−íng duy tr× vµ ph¸t triÓn chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu ®−îc
®iÒu phèi bëi çc tËp ®oµn th«ng qua hÖ thèng siªu thÞ, chuçi cöa hµng b¸n
lÎ ph©n bè réng kh¾p toµn cÇu:
Cïng víi xu h−íng nªu trªn, tõ sau n¨m 2000 ®Õn nay, mét xu h−íng
ph¸t triÓn kh¸c cña chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu cµ phª ®ang diÔn ra vµ sÏ tiÕp tôc
ph¸t triÓn m¹nh trong thêi kú tíi, ®ã lµ xu h−íng thay thÕ vai trß “ng−êi cÇm
64
l¸i” chuçi tõ çc nhµ s¶n xuÊt cµ phª sang çc nhµ kinh doanh cã hÖ thèng siªu
thÞ, chuçi cöa hµng b¸n lÎ cµ phª réng kh¾p toµn cÇu.
Trong thÕ kû XX, chuçi cung øng cµ phª th−êng ®−îc quyÕt ®Þnh bëi
nhµ s¶n xuÊt cµ phª nh©n (çc c«ng ty cµ phª, çc ®ån ®iÒn, chñ trang tr¹i...)
vµ vai trß cña HiÖp héi cµ phª ca cao lµ rÊt lín. Çc nhµ kinh doanh chØ tham
gia trùc tiÕp vµo s¶n xuÊt trong nh÷ng tr−êng hîp ngo¹i lÖ. NghÜa lµ, vÒ c¬ b¶n
çc nhµ s¶n xuÊt tham gia tÝch cùc vµo x©y dùng luËt ch¬i, c¶ vÒ gi¸ c¶ còng
nh− xö lý çc tranh chÊp trong th−¬ng m¹i quèc tÕ mÆt hµng cµ phª.
Nh−ng tõ sau n¨m 2000 ®Õn nay, vai trß “cÇm l¸i” nªu trªn cña çc nhµ
s¶n xuÊt cµ phª nh©n trong chuçi gi¸ trÞ mÆt hµng cµ phª thÕ giíi b¾t ®Çu suy
gi¶m m¹nh, nh−êng chç cho çc nhµ kinh doanh cã hÖ thèng siªu thÞ vµ chuçi
cöa hµng b¸n lÎ réng kh¾p toµn cÇu ®ang trë nªn m¹nh mÏ h¬n. Xu h−íng
chuçi cña doanh nghiÖp b¸n lÎ ®ang m¹nh lªn vµ chi phèi chiÒu h−íng ph¸t
triÓn cña chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu. Cã 3 yÕu tè chÝnh t¹o nªn b−íc chuyÓn
®æi vai trß cÇm l¸i ®ã: (1) Sù ph¸t triÓn cña çc c¬ së rang xay, chÕ biÕn cµ phª
hßa tan; (2) Nh÷ng thay ®æi vÒ phÝa cÇu trªn thÞ tr−êng cµ phª thÕ giíi ®· mang
l¹i lîi thÕ cho çc tËp ®oµn th−¬ng m¹i b¸n lÎ cµ phª hµng ®Çu thÕ giíi; (3)
Çc tËp ®oµn cµ phª tÝch cùc ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh tù chuyÓn ®æi m×nh th«ng
qua ®a d¹ng hãa chøc n¨ng vµ ho¹t ®éng trong tham gia chuçi nh−: m«i giíi,
chÕ biÕn (rang xay) hoÆc v−¬n ®Õn ®Çu cña chu kú lµ viÖc s¶n xuÊt h¹t gièng
cµ phª ®Ó cung øng cho çc chñ trang tr¹i, ®ån ®iÒn trång cµ phª ë çc n−íc
®ang ph¸t triÓn.
Chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu lµ kÕt qu¶ cña sù lùa chän ph−¬ng thøc
ph¸t triÓn cña çc tËp ®oµn th−¬ng m¹i vµ chÕ biÕn cµ phª hµng ®Çu thÕ giíi
trong ®iÒu kiÖn tù do hãa th−¬ng m¹i vµ toµn cÇu hãa. Trong ®ã, gi¸ trÞ gia
t¨ng lín cã ®−îc lµ ë kh©u ph©n phèi vµ marketing cµ phª chÕ biÕn, tiÕp ®ã lµ
kh©u R&D vµ chÕ biÕn rang xay cßn kh©u mang l¹i gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp nhÊt
vÉn lµ kh©u trång trät vµ s¬ chÕ. Do ®ã, çc tËp ®oµn kinh doanh cµ phª hµng
®Çu thÕ giíi th−êng tËp trung nhiÒu vµo çc ho¹t ®éng ph©n phèi vµ marekting,
nghiªn cøu gièng vµ quy tr×nh s¶n xuÊt råi chuyÓn giao cho çc n−íc s¶n xuÊt
cµ phª nh©n ®Ó ph¸t triÓn trång trät. Xu h−íng lµ çc c«ng ty mÑ chØ lµm çc
kh©u nghiªn cøu, triÓn khai, ph©n phèi vµ ph¸t triÓn th−¬ng hiÖu- lµ nh÷ng kh©u
cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao- ngµy cµng râ nÐt.
3.1.2. C¬ héi vµ th¸ch thøc míi ®èi víi sù tham gia cña ViÖt Nam
trong chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
Xu h−íng ph¸t triÓn chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu ®· t¹o ra nh÷ng c¬ héi
vµ th¸ch thøc míi ®èi víi sù tham gia cña cµ phª ViÖt Nam:
65
3.1.2.1. Nh÷ng c¬ héi
Thø nhÊt, ngµnh cµ phª ViÖt Nam cã c¬ héi míi ®Ó n©ng cÊp c¶ chÊt
l−îng s¶n phÈm vµ quy tr×nh canh t¸c, chÕ biÕn. Khi ®ã, çc chñ trang tr¹i cµ phª
vµ çc doanh nghiÖp cµ phª ViÖt Nam sÏ tù ®iÒu chØnh quy tr×nh s¶n xuÊt vµ s¶n
phÈm cµ phª theo çc hîp ®ång, tháa thuËn víi ng−êi mua, qua ®ã võa n©ng cao
chÊt l−îng s¶n phÈm võa n©ng cÊp quy tr×nh s¶n xuÊt, gi¶m thiÓu ®−îc çc rñi ro
cã tÝnh truyÒn thèng nh− s¶n phÈm bÞ ø ®äng, hµng xuÊt khÈu bÞ tr¶ l¹i khi d−
l−îng chÊt ph©n bãn hoÆc thuéc trõ s©u v−ît qu¸ møc cho phÐp...
Thø hai, ngµnh cµ phª ViÖt Nam cã c¬ héi míi ®Ó ph¸t triÓn vµ ®a d¹ng
çc s¶n phÈm míi (nhÊt lµ çc s¶n phÈm chÕ biÕn) bªn c¹nh çc s¶n phÈm
truyÒn thèng. Trªn c¬ së x©y dùng mèi liªn kÕt chiÕn l−îc, çc chñ trang tr¹i
hoÆc çc c«ng ty chÕ biÕn cµ phª ViÖt Nam cã thÓ ph¸t triÓn nhiÒu lo¹i cµ phª
kh¸c nhau, kh¸c víi çc lo¹i truyÒn thèng. MÆt kh¸c, do xu h−íng më réng,
kÐo dµi ë cuèi chuçi, t¹o c¬ héi ®Ó h×nh thµnh çc h·ng rang xay, chÕ biÕn cµ
phª mini cña ViÖt Nam víi çc s¶n phÈm ®a d¹ng ®¸p øng nhu cÇu cña çc thÞ
tr−êng khã tÝnh, phï hîp víi tiÒm lùc vÒ vèn, c«ng nghÖ vµ nh©n lùc cña çc
doanh nghiÖp trong ngµnh cµ phª ViÖt Nam.
Thø ba, çc chñ trang tr¹i trång cµ phª vµ çc c«ng ty chÕ biÕn cµ phª
ViÖt Nam cã nh÷ng c¬ héi míi ®Ó lùa chän quy tr×nh canh t¸c hoÆc c«ng nghÖ
chÕ biÕn phï hîp víi n¨ng lùc tµi chÝnh cña m×nh nh−ng vÉn ®¹t ®−îc hiÖu qu¶
ë mét møc ®é nµo ®ã qua më réng quy m« s¶n xuÊt trªn c¬ së mét sè c«ng
nghÖ chÕ biÕn hoÆc quy tr×nh canh t¸c ®−îc lùa chän. Ch¼ng h¹n, viÖc lùa chän
quy tr×nh s¶n xuÊt cµ phª h÷u c¬, quy tr×nh s¶n xuÊt cµ phª phï hîp víi yªu
cÇu vÒ vÖ sinh thùc vËt cña çc n−íc ph¸t triÓn hoÆc ®Ó ®¸p øng çc yªu cÇu vÒ
d− l−îng ph©n bãn... sÏ t¹o c¬ héi cho çc chñ trang tr¹i trång cµ phª ViÖt
Nam kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i tham gia vµo viÖc chÊp nhËn c«ng nghÖ trång cµ
phª víi hµm l−îng vèn cao (nh− chi phÝ lín cho ph©n bãn vµ thñy lîi) ®Ó ®¹t
®−îc n¨ng suÊt cao nh−ng vÉn cã thÓ ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ kinh tÕ do gi¸ b¸n cµ
phª h÷u c¬, cµ phª an toµn cao h¬n nhiÒu so víi cµ phª kh«ng thuéc lo¹i nµy.
Thø t−, çc doanh nghiÖp th−¬ng m¹i ViÖt Nam cã thÓ tham gia vµo çc
chuçi cöa hµng b¸n lÎ hoÆc çc chuçi siªu thÞ do çc tËp ®oµn ph©n phèi cµ
phª chÕ biÕn hµng ®Çu thÕ giíi x©y dùng, l·nh ®¹o d−íi h×nh thøc nh−îng
quyÒn th−¬ng m¹i. §©y lµ kh©u cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao vµ phï hîp víi n¨ng lùc
cña çc doanh nghiÖp ViÖt Nam. H×nh thøc nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i sÏ mét
mÆt, nhanh chãng tiÕp cËn vµ tham gia chuçi ë nh÷ng kh©u cã gi¸ trÞ gia t¨ng
cao, mÆt kh¸c nhanh chãng tiÕp nhËn c«ng nghÖ kinh doanh hiÖn ®¹i cña çc
tËp ®oµn ph©n phèi cµ phª lín trªn thÕ giíi.
66
Thø n¨m, mét sè doanh nghiÖp kinh doanh cµ phª ViÖt Nam cã tiÒm
lùc m¹nh (nh− Cµ phª Trung Nguyªn) cã nhiÒu c¬ héi tham gia chuçi gi¸ trÞ cµ
phª toµn cÇu víi vai trß lµ ng−êi x©y dùng vµ “thèng lÜnh chuçi” ph©n phèi cµ
phª víi th−¬ng hiÖu riªng trªn mét sè khu vùc thÞ tr−êng thÕ giíi th«ng qua
ph¸t triÓn chuçi cöa hµng b¸n lÎ cµ phª. Thùc tÕ cho thÊy, do n¾m b¾t ®−îc xu
thÕ míi nªn C«ng ty cµ phª Trung Nguyªn ®· tËp trung nguån lùc chñ ®éng
tham gia chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu ë kh©u ph©n phèi b¸n lÎ (lµ kh©u cã gi¸
trÞ gia t¨ng cao) trªn c¬ së x©y dùng ®−îc nh·n hiÖu “Cµ phª Trung Nguyªn”
vµ “G7 Mart” næi tiÕng trong n−íc vµ thÕ giíi, ph¸t triÓn m¹ng l−íi ph©n phèi
b¸n lÎ cµ phª theo ph−¬ng thøc nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®Ó cã h¬n 1000 cöa
hµng trong n−íc, sau ®ã ph¸t triÓn m¹nh l−íi cöa hµng ë n−íc ngoµi nh−
Singapore, Hoa Kú, Ph¸p, NhËt B¶n. §ång thêi, c«ng ty cµ phª Trung Nguyªn
còng ®Èy m¹nh ho¹t ®éng chÕ biÕn cµ phª hßa tan ®Ó xuÊt khÈu cho çc chuçi
siªu thÞ ë Singapore, Hµn Quèc, Hoa Kú, Ph¸p, NhËt B¶n, §an M¹ch víi kim
ng¹ch ®¹t trªn 420 ngµn USD/n¨m. §©y lµ tr−êng hîp ®iÓn h×nh vÒ sù thµnh
c«ng cña çc doanh nghiÖp kinh doanh cµ phª ViÖt Nam trong tham gia chuçi
gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu. H¬n n÷a, vÒ l©u dµi, ph−¬ng thøc tham gia chuçi gi¸ trÞ
theo çch thøc nµy sÏ gãp phÇn t¹o lËp vÞ thÕ míi cho cµ phª ViÖt Nam trªn thÞ
tr−êng b¸n lÎ cµ phª toµn cÇu.
Thø s¸u, çc doanh nghiÖp kinh doanh cµ phª ViÖt Nam cã c¬ héi míi
®Ó liªn doanh víi çc tËp ®oµn cµ phª hµng ®Çu thÕ giíi x©y dùng çc c¬ së
rang xay, chÕ biÕn cµ phª hßa tan t¹i ViÖt Nam víi nguån cµ phª nguyªn liÖu
cña ViÖt Nam. Trªn c¬ së ®ã, x©y dùng m¹ng l−íi ph©n phèi trùc tiÕp s¶n
phÈm cµ phª chÕ biÕn t¹i thÞ tr−êng ViÖt Nam vµ khu vùc ASEAN, sau ®ã
v−¬n dÇn m¹ng l−íi b¸n lÎ ra thÞ tr−êng thÕ giíi. ViÖc tham gia mét sè kh©u cã
gi¸ trÞ gia t¨ng cao trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu theo ph−¬ng thøc nµy sÏ
võa gãp phÇn kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña ViÖt Nam trong trång trät vµ xuÊt
khÈu cµ phª nh©n (cã gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp), võa cã thÓ t¹o ra lîi thÕ míi cho cµ
phª ViÖt Nam ë c¶ kh©u ®Çu vµ kh©u cuèi cña chuçi gÝa trÞ.
3.1.2.2. Nh÷ng th¸ch thøc:
Thø nhÊt, sù ph¸t triÓn cña chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu cã xu h−íng
ngµy cµng chÞu ¶nh h−ëng cña ng−êi mua ë phÝa cuèi cña chuçi. Do vËy, khi
tham gia chuçi, ng−êi trång cµ phª ViÖt Nam vÉn n»m ë ®iÓm cã møc rñi ro
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cao nhÊt trong chuçi gi¸ trÞ vµ hä vÉn lµ nhãm chñ thÓ
n»m ë ®¸y cña chuçi gi¸ trÞ. Thªm vµo ®ã, ng−êi trång cµ phª, mét mÆt, vÉn
chÞu ¶nh h−ëng cña hÖ thèng gi¸ c¶ hay thay ®æi trªn thÞ tr−êng cµ phª thÕ
giíi; mÆt kh¸c, hä vÉn ph¶i ®Çu t− ®¸ng kÓ vµo c«ng nghÖ vµ ph−¬ng ph¸p s¶n
xuÊt míi ®Ó ®¶m b¶o s¶n phÈm cã chÊt l−îng cao theo yªu cÇu cña thÞ tr−êng
cµ phª toµn cÇu. §iÒu ®ã dÉn ®Õn nguy c¬ nh÷ng ng−êi trång cµ phª ViÖt Nam
67
vÉn bÞ thu hÑp thu nhËp vµ phÇn lîi Ých hä nhËn ®−îc trong gi¸ b¸n cuèi cïng
s¶n phÈm cµ phª vÉn thÊp so víi çc kh©u kh¸c (nh− víi kh©u rang xay, chÕ
biÕn cµ phª hßa tan...) cña chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu.
Thø hai, sù h×nh thµnh chuçi gi¸ trÞ cµ phª d−íi sù dÉn d¾t cña çc tËp
®oµn kinh doanh cµ phª nh©n kÕt víi çc tËp ®oµn chÕ biÕn cµ phª (rang xay,
chÕ biÕn cµ phª hßa tan) nh− ®· ph©n tÝch ë trªn dÉn ®Õn sù n©ng cÊp vai trß
chi phèi thÞ tr−êng cµ phª thÕ giíi cña ®éc quyÒn nhãm. §iÒu ®ã còng dÉn ®Õn
xu h−íng trong chuçi cung øng cµ phª toµn cÇu, vai trß cña çc nhµ s¶n xuÊt
vµ cung øng cµ phª nh©n ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn nh− ViÖt Nam ngµy cµng
bÞ gi¶m sót trªn nhiÒu ph−¬ng diÖn (luËt ch¬i, gi¸ c¶, träng tµi vµ mèi quan hÖ
cña chÊt l−îng tíi gi¸ c¶ ...). Do ®ã, mÆc dï lµ n−íc cã khèi l−îng cµ phª nh©n
xuÊt khÈu lín thø hai thÕ giíi nhiÒu n¨m qua nh−ng çc doanh nghiÖp kinh
doanh xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam sÏ ngµy cµng khã kh¨n h¬n trong viÖc t¹o ra
sù ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ ®Õn tr¹ng th¸i cña thÞ tr−êng cµ phª thÕ giíi.
Thø ba, tham gia chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu, çc chñ trang tr¹i trång
cµ phª ViÖt Nam tuy cã nhiÒu c¬ héi ®Ó n©ng cÊp quy tr×nh canh t¸c phï hîp,
hiÖu qu¶ nh−ng do mét thêi gian dµi ¸p dông quy tr×nh canh t¸c theo h−íng
“ch¹y theo n¨ng suÊt” nªn ®Õn nay thay ®æi tËp qu¸n canh t¸c (nh− ph¶i s¶n
xuÊt cµ phª h÷u c¬, cµ phª an toµn, ¸p dông GAP ...) ®ßi hái ph¶i cã sù chuyÓn
®æi m¹nh c¶ vÒ nhËn thøc, c«ng cô lao ®éng, ®Çu t− vµ cÇn cã mét giai ®o¹n
chuyÓn ®æi kh¸ dµi. §©y còng lµ mét th¸ch thøc kh«ng nhá ®èi víi chñ trang
tr¹i trång cµ phª ViÖt Nam.
Thø t−, víi xu h−íng më réng vµ kÐo dµi ë cuèi chuçi gi¸ trÞ tuy t¹o c¬
héi h×nh thµnh thÕ hÖ míi çc c«ng ty chÕ biÕn cµ phª cã quy m« mini, phï
hîp víi n¨ng lùc tµi chÝnh vµ tæ chøc kinh doanh cña çc doanh nghiÖp ViÖt
Nan nh−ng do h¹n chÕ vÒ n¨ng lùc marketing, thiÕu hÖ thèng ph©n phèi trùc
tiÕp ë thÞ tr−êng n−íc ngoµi nªn kh¶ n¨ng tËn dông çc c¬ héi míi cña çc
doanh nghiÖp ViÖt Nam sÏ cã rÊt nhiÒu h¹n chÕ. Vµ khi ®ã, c¬ héi l¹i cã thÓ
chuyÓn thµnh th¸ch thøc nÕu nh− çc doanh nghiÖp ViÖt Nam kh«ng sím kh¾c
phôc ®−îc nh÷ng h¹n chÕ, yÕu kÐm hiÖn nay.
Thø n¨m, çc tËp ®oµn ph©n phèi cµ phª hµng ®Çu thÕ giíi cã tiÒm lùc
marketing m¹nh vµ s¶n phÈm cµ phª chÕ biÕn cã th−¬ng hiÖu næi tiÕng, lu«n
cã h−íng muèn thèng lÜnh thÞ tr−êng b¸n lÎ cµ phª thÕ giíi, ng¨n c¶n hoÆc h¹n
chÕ sù gia nhËp thÞ tr−êng b¸n lÎ cµ phª cña çc doanh nghiÖp nhá vµ võa ë
çc n−íc ®ang ph¸t triÓn. V× thÕ, çc doanh nghiÖp cµ phª ViÖt Nam muèn
tham gia kh©u ph©n phèi b¸n lÎ cµ phª ViÖt Nam trªn thÞ tr−êng thÕ giíi th×
tr−íc hÕt ph¶i cã ®Çu t− lín cho c«ng nghÖ chÕ biÕn cµ phª, t¹o sù kh¸c biÖt
cña s¶n phÈm cµ phª, x©y dùng ®−îc nh·n hiÖu næi tiÕng cho cµ phª ViÖt Nam,
68
®ång thêi vÉn ph¶i chó träng vµ n©ng cao çc ho¹t ®éng marketing quèc tÕ...
th× míi cã thÓ x©y dùng ®−îc m¹ng l−íi ph©n phèi cho cµ phª ViÖt Nam ë thÞ
tr−êng n−íc ngoµi. §©y lµ th¸ch thøc lín ®èi víi çc doanh nghiÖp kinh doanh
cµ phª ViÖt Nam.
3.2. Quan ®iÓm vµ ph−¬ng h−íng tham gia vµo chuçi
3.2.1. Quan ®iÓm tham gia
Quan ®iÓm 1: NhËn thøc vµ x¸c ®Þnh ®óng vÞ thÕ cña cµ phª ViÖt
Nam trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu nh»m lùa chän çc kh©u cã lîi thÕ
®Ó tham gia cã hiÖu qu¶.
§Ó thùc hiÖn quan ®iÓm nµy ®ßi hái çc doanh nghiÖp cµ phª ViÖt Nam
ph¶i cã sù nghiªn cøu kü l−ìng khi quyÕt ®Þnh tham gia chuçi. Trong chuçi
gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu, çc ho¹t ®éng tõ nghiªn cøu- triÓn khai, s¶n xuÊt, chÕ
biÕn, ph©n phèi vµ marketing b¸n hµng ®Òu cã sù liªn kÕt chÆt chÏ, ®−îc thùc
hiÖn bëi nhiÒu ®èi t−îng, nhiÒu h·ng kinh doanh vµ diÔn ra trªn ph¹m vi toµn
cÇu. Ho¹t ®éng cña chuçi diÔn ra trªn ph¹m vi hai nhãm n−íc chñ yÕu lµ nhãm
n−íc s¶n xuÊt cµ phª (víi çc ®èi t−îng chÝnh lµ chñ trang tr¹i, doanh nghiÖp
chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu) vµ nhãm çc n−íc tiªu thô cµ phª (víi çc ®èi t−îng
chÝnh lµ nhµ nhËp khÈu, nhµ m¸y rang xay, chÕ biÕn, çc cöa hµng b¸n lÎ vµ
çc qu¸n cµ phª). Nghiªn cøu tæng qu¸t cña chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu vµ
hiÖn tr¹ng ngµnh s¶n xuÊt cµ phª ViÖt Nam cho thÊy, hÇu hÕt ho¹t ®éng kinh
doanh cña cµ phª ViÖt Nam n»m ë hai kh©u: s¶n xuÊt cña n«ng d©n ra h¹t cµ
phª (trång trät vµ chÕ biÕn kh« vµ −ít) vµ thu gom h¹t cµ phª ®Ó xuÊt khÈu do
çc c«ng ty th−¬ng m¹i trong n−íc tiÕn hµnh. Trong kh©u ph©n phèi, ngo¹i trõ
mét sè doanh nghiÖp nh− C«ng ty cµ phª Trung Nguyªn ®· tiÕn hµnh ho¹t
®éng chÕ biÕn cµ phª, ®ãng gãi vµ ph©n phèi b¸n lÎ cµ phª chÕ biÕn cßn hÇu
hÕt çc doanh nghiÖp ViÖt Nam míi dõng l¹i ë møc b¸n h¹t cµ phª th« víi
møc gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp.
MÆc dï ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng n−íc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª
nh©n hµng ®Çu thÕ giíi nh−ng hiÖu qu¶ cña quèc gia cßn rÊt thÊp. S¶n xuÊt vµ
xuÊt khÈu cµ phª cña ViÖt Nam cßn nhiÒu h¹n chÕ nh− chÊt l−îng cµ phª nh©n
xuÊt khÈu cßn thÊp, ch−a ®Çu t− ®óng møc cho thùc hiÖn qu¸ tr×nh tiªu chuÈn
hãa mÆt hµng cµ phª xuÊt khÈu, thiÕt bÞ chÕ biÕn l¹c hËu, c«ng nghÖ chÕ biÕn
−ít cµ phª ch−a ®−îc ¸p dông phæ biÕn, c¬ cÊu s¶n phÈm cµ phª xuÊt khÈu cßn
nhiÒu h¹n chÕ, thÞ tr−êng cµ phª néi ®Þa phô thuéc hoµn toµn vµo thÞ tr−êng cµ
phª thÕ giíi, ho¹t ®éng kinh doanh cµ phª cña nhiÒu doanh nghiÖp cßn gÆp
nhiÒu rñi ro do ch−a cã sù liªn kÕt chÆt chÏ gi÷a nhµ s¶n xuÊt vµ nhµ xuÊt khÈu
cµ phª ®Ó æn ®Þnh nguån hµng vµ thÞ tr−êng tiªu thô. Nh− vËy, ho¹t ®éng s¶n
69
xuÊt kinh doanh cµ phª cña ViÖt Nam hÇu hÕt vÉn ë çc kh©u cã gi¸ trÞ gia
t¨ng thÊp nhÊt trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu. Nãi çch kh¸c, phÇn lín çc
ho¹t ®éng cã gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp (trång trät, xuÊt khÈu cµ phª nh©n) trong
chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu th× ViÖt Nam ®ang cã lîi thÕ ph¸t triÓn theo quy
m« (nhê ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai, khÝ hËu, thæ nh−ìng, nguån nh©n lùc ...) trong khi
çc kh©u cã kh¶ n¨ng t¹o ra gi¸ trÞ gia t¨ng cao vµ chiÕm tØ träng lín trong c¬
cÊu chuçi trÞ cµ phª (nh− chÕ biÕn, ph©n phèi) th× ViÖt Nam l¹i kÐm lîi thÕ
ph¸t triÓn. V× thÕ, trong thêi gian tíi, ®Ó tham gia cã hiÖu qu¶ vµo chuçi gi¸ trÞ
cµ phª toµn cÇu, mét mÆt çc doanh nghiÖp kinh doanh cµ phª ViÖt Nam ph¶i
h−íng vµo khai th¸c nh÷ng lîi thÕ hiÖn cã ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh ë
kh©u trång trät vµ tæ chøc xuÊt khÈu cµ phª nh©n; mÆt kh¸c, ph¶i chñ ®éng t¹o
ra nh÷ng lîi thÕ míi ®Ó t¨ng c−êng tham gia kh©u chÕ biÕn (rang xay) vµ ph©n
phèi cµ phª trªn çc thÞ tr−êng tiªu thô lín (Ch©u ¢u vµ B¾c Mü hiÖn chiÕm
kho¶ng 65% l−îng tiªu thô cµ phª toµn cÇu).
Quan ®iÓm 2: Tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu ph¶i ®¶m
b¶o thùc hiÖn ®−îc môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng ngµnh cµ phª theo c¬ chÕ
thÞ tr−êng vµ thÝch øng víi héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ
§Ó thùc hiÖn quan ®iÓm nµy, ®ßi hái çc doanh nghiÖp, çc ®èi t−îng
tham gia ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh cµ phª ViÖt Nam ph¶i thùc hiÖn theo
quy ho¹ch ph¸t triÓn chung cña ngµnh khi tham gia chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn
cÇu. Theo ®ã, viÖc t¸i c¬ cÊu ngµnh cµ phª ViÖt Nam ®Ó ®Èy m¹nh tham gia
vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu võa theo çc nguyªn t¾c cña c¬ chÕ thÞ
tr−êng, võa ph¶i theo quy ho¹ch ph¸t triÓn thèng nhÊt. Çc doanh nghiÖp
kh«ng nªn ch¹y theo çc lîi Ých tr−íc m¾t vµ di chuyÓn å ¹t çc nguån lùc tõ
çc kh©u cã gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp nh−ng cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn l©u dµi (nh−
trång trät cµ phª) vµo nh÷ng kh©u ho¹t ®éng cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao trong
chuçi gi¸ trÞ (nh− x©y dùng m¹ng l−íi b¸n lÎ) mµ cÇn cã sù c©n ®èi tæng thÓ
çc nguån lùc vµ thùc hiÖn çc b−íc chuyÓn theo lé tr×nh chung ®Ó ®¹t hiÖu
qu¶ chung cña toµn ngµnh. Bëi v×, mét mÆt, viÖc t¸i c¬ cÊu vµ di chuyÓn çc
nguån lùc ®ã sÏ ¶nh h−ëng ®Õn viÖc lµm vµ ®êi sèng cña hµng v¹n n«ng d©n
®ang s¶n xuÊt cµ phª (trång trät, s¬ chÕ...), viÖc c¾t gi¶m ®Çu t− hoÆc diÖn
tÝch trång cµ phª kÐm hiÖu qu¶ mét çch tïy tiÖn còng cã thÓ lµm c¹n kiÖt tµi
nguyªn ®Êt vµ ¶nh h−ëng ®Õn m«i tr−êng sinh th¸i. MÆt kh¸c, vÒ l©u dµi, ViÖt
Nam cã nhiÒu lîi thÕ ®Ó ph¸t triÓn trång c©y cµ phª, nÕu ®−îc ®æi míi gièng
vµ ¸p dông quy tr×nh canh t¸c, c«ng nghÖ thu h¸i vµ s¬ chÕ hiÖn ®¹i vÉn cã
thÓ ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cao, t¹o ®−îc gi¸ trÞ gia t¨ng cao mµ Ýt rñi ro. Do ®ã,
viÖc tham gia cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu
ph¶i cã lé tr×nh vµ b−íc ®i phï hîp, tr−íc m¾t nh»m khai th¸c tèt nhÊt lîi thÕ
so s¸nh cña kh©u s¶n xuÊt cµ phª ViÖt Nam ®Ó tham gia, vÒ l©u dµi ph¶i tiÕn
70
tíi ph¸t huy lîi thÕ c¹nh tranh cña cµ phª ViÖt Nam trong chuçi gi¸ trÞ toµn
cÇu mÆt hµng nµy.
Quan ®iÓm 3: T¨ng c−êng n¨ng lùc qu¶n trÞ chuçi gi¸ trÞ cña doanh
nghiÖp ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng l∙nh ®¹o chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ
phª hoÆc n¨ng lùc l∙nh ®¹o tõng kh©u trong chuçi.
ViÖc cµ phª ViÖt Nam tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu lµ rÊt khã
kh¨n vµ phøc t¹p vµ tham gia vµo ®Ó nhËn ®−îc gi¸ trÞ gia t¨ng cao vµ tõng
b−íc n©ng cÊp chuçi hoÆc gi÷ vai trß l·nh ®¹o chuçi cßn khã kh¨n h¬n nhiÒu.
§Ó gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò nµy cÇn ph¶i ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc
cã n¨ng lùc vµ kü n¨ng qu¶n trÞ chuçi, cã kh¶ n¨ng sö dông vµ qu¶n lý cã hiÖu
qu¶ çc ch−¬ng tr×nh phÇn mÒm qu¶n lý chuçi.
Quan ®iÓm 4: Nhµ n−íc thùc thi vai trß më ®−êng, t¹o lËp m«i tr−êng
thuËn lîi ®Ó çc doanh nghiÖp chñ ®éng tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu
mÆt hµng cµ phª
Tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª, ®iÒu ®ã cã
nghÜa cµ phª ViÖt Nam ph¶i b¸n ®−îc cho ng−êi mua lµ kh¸ch hµng n−íc
ngoµi, ng−êi tiªu dïng hoÆc çc nhµ nhËp khÈu. V× vËy, Nhµ n−íc cÇn x¸c
lËp thÓ chÕ kinh tÕ nh»m më ®−êng vµ t¹o lËp m«i tr−êng thuËn lîi ®Ó cµ
phª xuÊt khÈu ViÖt Nam ®−îc vµo thÞ tr−êng thÕ giíi víi møc ®é thuËn lîi
kh«ng kÐm so víi çc ®èi thñ c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng. §ång thêi, cÇn x¸c
lËp vµ thùc thi çc chÝnh s¸ch phï hîp vµ minh b¹ch nh»m t¨ng c−êng kh¶
n¨ng tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª.
3.2.2. Ph−¬ng h−íng tham gia
3.2.2.1. Ph−¬ng h−íng tham theo chiÒu ngang
Ph−¬ng h−íng tham gia chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª theo
chiÒu ngang tøc lµ kh«ng lµm toµn bé chuçi mµ chØ tham gia mét sè c«ng ®o¹n
trong chuçi. §©y lµ çch kinh doanh hiÖu qu¶ vµ Ýt m¹o hiÓm nhÊt. ViÖc tham
gia vµo çc kh©u trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu theo chiÒu ngang cÇn theo
h−íng sau:
- Trong kh©u s¶n xuÊt: CÇn khai th¸c vµ ph¸t huy lîi thÕ vÒ khÝ hËu, thæ
nh−ìng ®Ó chuyªn m«n hãa trång trät cµ phª, t¹o lËp lîi thÕ ph¸t triÓn theo
quy m«. §Ó n©ng cao n¨ng lùc vµ hiÖu qu¶ tham gia chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn
cÇu, çc chñ trang tr¹i cµ phª ViÖt Nam cÇn tËp trung vµo gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò
c¬ b¶n lµ quy m« s¶n xuÊt ®ñ lín ®Ó cã thÓ tiÕp nhËn gièng míi vµ quy
tr×nh/c«ng nghÖ canh t¸c tiªn tiÕn; n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm cµ phª h¹t ®Ó
s¶n phÈm ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ tr−êng cµ phª thÕ giíi. Do vËy, tr−íc hÕt,
cÇn ®Èy m¹nh xu h−íng tÝch tô vµ tËp trung ruéng ®Êt vµo çc chñ trang tr¹i
71
giái, h×nh thµnh çc n«ng tr¹i lín. KhuyÕn khÝch çc chñ trang tr¹i cµ phª ViÖt
Nam ký hîp ®ång tiªu thô s¶n phÈm trùc tiÕp víi çc h·ng chÕ biÕn vµ çc tËp
®oµn ®oµn th−¬ng m¹i cµ phª nh©n thÕ giíi. Theo ®ã, çc chñ trang tr¹i cµ phª
ViÖt Nam sÏ tõng b−íc n©ng cÊp chÊt l−îng s¶n phÈm, æn ®Þnh thÞ tr−êng tiªu
thô s¶n phÈm, më réng quy m« s¶n xuÊt, n©ng cao gi¸ b¸n cµ phª vµ n©ng cao
gi¸ trÞ gia t¨ng cña kh©u trång trät cµ phª. Trªn c¬ së ®ã, vÒ l©u dµi, çc chñ
n«ng tr¹i cµ phª ViÖt Nam cã thÓ kÐo dµi chuçi gi¸ trÞ trång cµ phª b»ng viÖc
nh©n réng gièng cµ phª ®Ó cung cÊp gièng míi cho çc n−íc kh¸c trong khu
vùc ASEAN vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ canh t¸c cµ phª trªn cho çc chñ n«ng
tr¹i ë çc n−íc kh¸c trong khu vùc, tõ ®ã t¹o thªm gi¸ trÞ gia t¨ng cña kh©u
gieo trång cµ phª. Nãi çch kh¸c, vÒ l©u dµi, ViÖt Nam cã nh÷ng tiÒm n¨ng,
lîi thÕ nhÊt ®Þnh ®Ó ph¸t triÓn tiÒm lùc R&D vÒ gièng vµ c«ng nghÖ gieo trång
cµ phª. NÕu ®−îc ®Çu t− thÝch ®¸ng vµ cã chiÕn l−îc dµi h¹n, ViÖt Nam cã thÓ
v−¬n lªn trë thµnh mét trong nh÷ng trung t©m cña thÕ giíi vÒ cung cÊp gièng
vµ c«ng nghÖ canh t¸c cµ phª, t¹o ra lîi thÕ so s¸nh míi trong c¹nh tranh toµn
cÇu vÒ ngµnh hµng cµ phª, tham gia chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu mét çch chñ
®éng vµ ®ãng vai trß dÉn d¾t chø kh«ng ph¶i phô thuéc nh− hiÖn nay.
- Trong kh©u thu gom/chÕ biÕn cµ phª nh©n cña ViÖt Nam: CÇn më
réng chøc n¨ng vµ t¨ng c−êng liªn doanh liªn kÕt víi çc h·ng cµ phª hµng
®Çu thÕ giíi ®Ó x©y dùng çc nhµ m¸y chÕ biÕn cµ phª quy m« lín, ®Èy m¹nh
ho¹t ®éng marketing x©y dùng nh·n hiÖu riªng vµ liªn kÕt víi çc h·ng th−¬ng
m¹i cµ phª ®Ó më réng m¹ng l−íi ph©n phèi trùc tiÕp s¶n phÈm cµ phª trªn thÞ
tr−êng thÕ giíi. Theo ®ã, çc nhµ m¸y chÕ biÕn cµ phª ViÖt Nam cÇn ph¸t triÓn
theo m« h×nh h·ng cµ phª víi th−¬ng hiÖu riªng, liªn kÕt chÆt chÏ víi çc chñ
n«ng tr¹i cµ phª ®Ó x©y dùng vïng nguyªn liÖu æn ®Þnh, ®ång thêi më réng
quan hÖ hîp t¸c kinh doanh víi çc c«ng ty th−¬ng m¹i ®Ó më réng m¹ng l−íi
ph©n phèi s¶n phÈm cµ phª chÕ biÕn.
- Trong kh©u xuÊt khÈu cµ phª: HiÖn nay cã kho¶ng 140 ®Çu mèi tham
gia thu mua gom cµ phª h¹t vµ xuÊt khÈu cµ phª h¹t cho çc h·ng rang xay vµ
c«ng ty th−¬ng m¹i n−íc ngoµi. Ph−¬ng h−íng giam gia chuçi gi¸ trÞ cµ phª
toµn cÇu cña çc ®èi t−îng trong kh©u nµy thêi kú tíi lµ:
+ Tham gia chuçi thÞ tr−êng cµ phª víi t− çch lµ nh÷ng nhµ xuÊt khÈu
®éc lËp, mua gom cµ phª nh©n ë trong n−íc vµ b¸n hµng cho ng−êi mua ®éc
lËp (cã thÓ lµ çc h·ng rang xay hoÆc çc c«ng ty th−¬ng m¹i).
+ Tham gia chuçi liªn kÕt phô thuéc: thu mua gom cµ phª h¹t trong
n−íc, liªn kÕt víi çc ®èi t¸c n−íc ngoµi (çc h·ng rang xay, chÕ biÕn cµ
phª hßa tan, çc h·ng th−¬ng m¹i...) th«ng qua ®Çu t−, liªn doanh, nh−îng
quyÒn th−¬ng m¹i ®Ó xuÊt khÈu trùc tiÕp cho b¹n hµng n−íc ngoµi quen
72
biÕt, cã quan hÖ hîp t¸c chÆt chÏ l©u dµi ®Ó cñng cè vÞ thÕ cña doanh nghiÖp
m×nh víi t− çch lµ nhµ cung øng nguån cµ phª nh©n cã uy tÝn, cã b¹n hµng
nhËp khÈu æn ®Þnh.
+ X©y dùng vµ ph¸t triÓn hÖ thèng dÞch vô hËu cÇn th−¬ng m¹i cµ phª,
tr−íc hÕt lµ çc kho dù tr÷ cµ phª nh©n, vËn t¶i vµ b¶o hiÓm. Trªn thùc tÕ,
kh©u xuÊt khÈu cµ phª nh©n vµ kh©u vËn t¶i, b¶o hiÓm chiÕm tíi 14% gi¸ trÞ
gia t¨ng b¸n lÎ cµ phª, nÕu thùc hiÖn tèt çc kh©u nµy trong chuçi gi¸ trÞ cµ
phª toµn cÇu, çc c«ng ty th−¬ng m¹i xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam sÏ cã vÞ
thÕ ®¸ng kÓ vµ lµ mét ®èi t−îng ®ãng gãp phÇn träng yÕu trong chuçi gi¸ trÞ
cµ phª toµn cÇu, n©ng cao søc c¹nh tranh cña cµ phª ViÖt Nam trªn thÞ
tr−êng thÕ giíi.
- Trong kh©u kh©u ph©n phèi, tiªu thô vµ ph¸t triÓn th−¬ng hiÖu: Chñ
yÕu lµ liªn doanh liªn kÕt víi çc h·ng chÕ biÕn cµ phª hµng ®Çu thÕ giíi theo
h×nh thøc nhËn nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®Ó ph¸t triÓn çc chuçi cöa hµng b¸n
lÎ vµ ph©n phèi cµ phª hoµ tan cho çc qu¸n cµ phª trªn thÞ tr−êng ViÖt Nam
vµ çc n−íc kh¸c trªn thÕ giíi. §©y lµ kh©u t¹o ra gi¸ trÞ gia t¨ng cao, nÕu çc
c«ng ty th−¬ng m¹i ViÖt Nam më réng ®−îc m¹ng l−íi kinh doanh b¸n lÎ cµ
phª theo ph−¬ng h−íng nµy th× hiÖu qu¶ trong tham gia chuçi gi¸ trÞ cµ phª
toµn cÇu sÏ rÊt lín.
3.2.2.2. Ph−¬ng h−íng tham gia theo chiÒu däc
Tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª theo chiÒu däc tøc
lµ thùc hiÖn tÊt c¶ çc c«ng ®o¹n cña chuçi. ViÖc tham gia theo chiÒu däc
nh»m v−¬n tíi nh÷ng ph©n khóc cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao trong chuçi nh− chÕ
biÕn s©u, x©y dùng th−¬ng hiÖu vµ ph©n phèi l¹i ®ßi hái ®Çu t− lín vµ tr×nh ®é
n¨ng lùc cao, do ®ã tÝnh m¹o hiÓm cao. Nãi çch kh¸c, tham gia chuçi gi¸ trÞ
cµ phª toµn cÇu theo chiÒu däc tøc lµ ph¶i x¸c lËp ®−îc vÞ thÕ lµ ng−êi thèng
lÜnh chuçi.
Tham gia chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu theo h−íng nµy, ®ßi hái ViÖt
Nam ph¶i x©y dùng ®−îc çc doanh nghiÖp lín theo m« h×nh h·ng hoÆc tËp
®oµn kinh doanh cµ phª. Trong ®ã, ph¶i x©y dùng ®−îc th−¬ng hiÖu m¹nh,
cã tiÒm lùc R&D ®ñ m¹nh, x©y dùng ®−îc vïng nguyªn liÖu tËp trung quy
m« lín, x©y dùng ®−îc çc nhµ m¸y chÕ biÕn cµ phª nh©n, nhµ m¸y rang
xay h¹t cµ phª, nhµ m¸y chÕ biÕn cµ phª hßa tan, hÖ thèng dÞch vô logicstics
vµ m¹ng l−íi ph©n phèi cã tÝnh toµn cÇu s¶n phÈm cµ phª chÕ biÕn, ®Æc biÖt
lµ m¹ng l−íi chuçi siªu thÞ vµ cöa hµng b¸n lÎ cµ phª réng kh¾p trªn thÕ giíi
víi nh·n hiÖu riªng cã uy tÝn quèc tÕ. VÒ l©u dµi, ®©y lµ ph−¬ng h−íng
chÝnh yÕu, chñ ®¹o cña çc doanh nghiÖp ViÖt Nam trong tham gia chuçi
gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu nh»m n©ng cao gi¸ trÞ gia t¨ng cña cµ phª ViÖt nam,
73
n©ng cao søc c¹nh tranh cña s¶n phÈm vµ doanh nghiÖp cµ phª ViÖt Nam
trªn thÞ tr−êng cµ phª thÕ giíi.
3.3. gi¶i ph¸p nh»m t¨ng c−êng sù tham gia cña ViÖt
Nam trong chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª thêi
gian tíi
3.3.1. Nhãm gi¶i ph¸p tr−íc m¾t
Trong ®ã, chóng t«i tËp trung vµo çc gi¶i ph¸p nh»m khai th¸c tèi ®a
lîi thÕ cña ViÖt Nam trong s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu cµ phª nguyªn liÖu
®Ó thu ®−îc tèi ®a gi¸ trÞ gia t¨ng trong çc c«ng ®o¹n nµy. Theo ®ã:
3.3.1.1. Gi¶i ph¸p tËp trung vµo kh©u s¶n xuÊt
* æn ®Þnh diÖn tÝch trång cµ phª theo quy ho¹ch; thùc hµnh çc quy
tr×nh canh t¸c bÒn v÷ng
- TriÓn khai quy ho¹ch chi tiÕt vµ æn ®Þnh diÖn tÝch trång cµ phª phï hîp
víi QuyÕt ®Þnh 150/2005/Q§-TTg ngµy 20/6/2005 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ
viÖc phª duyÖt quy ho¹ch chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp, thñy s¶n
c¶ n−íc ®Õn n¨m 2010 vµ tÇm nh×n 2020. TiÕp tôc ph¸t huy −u thÕ cña cµ phª
robusta ë çc tØnh T©y Nguyªn; tiÕn hµnh th©m canh cao cµ phª theo QuyÕt ®Þnh
sè 3988/Q§-BNN-TT cña Bé tr−ëng Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n.
§èi víi diÖn tÝch cµ phª kh«ng ®óng quy ho¹ch, n¬i cã ®é dèc cao, vïng ®Êt
tròng, xa nguån n−íc t−íi cÇn chuyÓn sang çc lo¹i c©y trång kh¸c.
- T¨ng c−êng c©y che bãng, ¸p dông quy tr×nh th©m canh thùc hµnh
n«ng nghiÖp tèt (GAP), th©n thiÖn víi m«i tr−êng; tõng b−íc n©ng tû lÖ ¸p
dông s¶n xuÊt bÒn v÷ng, s¶n xuÊt cµ phª cã chøng chØ ®¹t 50% diÖn tÝch vµo
n¨m 2015 vµ 80% vµo n¨m 2020.
- Lo¹i bá nh÷ng biÖn ph¸p th©m canh cao ®é nh− t−íi n−íc, bãn ph©n
qu¸ møc, l¹m dông ph©n v« c¬, chÆt bá c©y che bãng. KhuyÕn khÝch sö dông
ph©n h÷u c¬; ThiÕt kÕ v−ên trång ®¶m b¶o h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt sù xãi
mßn ®Êt; Thu ho¹ch cµ phª ®óng tÇm chÝn, kh«ng h¸i tuèt cµnh.
- §èi víi nh÷ng diÖn tÝch cµ phª giµ cçi hÕt thêi kú kinh doanh cã hiÖu
qu¶ cÇn cã kÕ ho¹ch c−a ghÐp c¶i t¹o b»ng çc dßng v« tÝnh cµ phª vèi cao
s¶n, chÊt l−îng cao, kh¸ng ®−îc s©u bÖnh vµ chÝn tËp trung.
- §èi víi nh÷ng diÖn tÝch cµ phª ®ang trong giai ®o¹n kinh doanh cã
hiÖu qu¶ cÇn t¨ng c−êng trång c©y che bãng, bãn ph©n h÷u ®ång thêi h¹n chÕ
ph©n hãa häc vµ thuèc b¶o vÖ thùc vËt, tr¸nh th©m canh qu¸ møc lµm gi¶m
tuæi thä cña v−ên c©y.
74
- §èi víi nh÷ng diÖn tÝch cµ phª trång kh«ng ®óng quy ho¹ch trªn
nh÷ng vïng ®Êt kh«ng thÝch hîp nh− ®é dèc cao, tÇng ®Êt máng, xa nguån
n−íc t−íi cÇn khuyÕn khÝch chuyÓn sang trång ca cao hoÆc çc c©y trång kh¸c
nh»m ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng cho ngµnh cµ phª.
- VÒ gièng: CÇn øng dông çc tiÕn bé míi vÒ gièng, tiÕp tôc nghiªn cøu
thö nghiÖm çc gièng cµ phª, ®a d¹ng hãa c¬ cÊu gièng; ®ång thêi cñng cè çc
tr¹m nh©n gièng ®· cã vµ x©y míi çc tr¹m ®ñ ®¶m b¶o yªu cÇu gièng cho
ph¸t triÓn cµ phª hµng n¨m.
+ §èi víi cµ phª vèi: Tõng b−íc thay ®æi çc gièng cò b»ng viÖc c−a c¶i
t¹o çc v−ên giµ cçi, v−ên cã n¨ng suÊt thÊp, qu¶ nhá, tû lÖ nhiÔm bÖnh gØ s¾t
cao ®Ó ghÐp thay thÕ b»ng çc dßng cµ phª vèi chän läc cã n¨ng suÊt cao tõ 4 -
5 tÊn nh©n, h¹t to, träng l−îng 100 nh©n trªn 150gr nh− çc dßng TR4,
TR5,TR6, TR8, TR9 ... TR13.
+ §èi víi çc gièng cµ phª chÌ: ë vïng T©y B¾c, B¾c Trung Bé vµ duyªn
h¶i miÒn Trung, nh÷ng n¬i cã cao ®é thÊp d−íi 600m nªn sö dông çc gièng
Catimor, TN1, TN2. Riªng nh÷ng n¬i cã cao ®é trªn 600m vµ vïng T©y nguyªn
n¬i cã cao ®é trªn 800m th× ngoµi çc gièng trªn, nªn bè trÝ thªm çc gièng
TH1, Bourbon, Mundo novo, Catuai, Caturra, Typica ®Ó n©ng cao chÊt l−îng.
- ¸p dông quy tr×nh GAP, TQM, IPM, Bé tiªu chuÈn UTZ Certified, 4C
vµ çc bé tiªu chuÈn tiªn tiÕn kh¸c trong s¶n xuÊt, çc biÖn ph¸p phßng trõ
dÞch h¹i tæng hîp...
- §a d¹ng hãa c©y trång trong vïng chuyªn canh cµ phª. VÝ dô ë vïng
T©y B¾c cã thÓ trång xen c©y cµ phª víi c©y ¨n qu¶ nh− mËn, m¬ (S¬n La),
quÕ (Yªn B¸i); Vïng T©y Nguyªn vµ §«ng Nam bé trång xen c©y che bãng hä
muång ®en, keo dËu, sÇu riªng, ch«m ch«m... ViÖc trång xen ngoµi gióp che
bãng cho cµ phª cßn gãp phªm thu nhËp, h¹n chÕ rñi ro cho ng−êi d©n khi gi¸
cµ phª xuèng thÊp.
- Chó träng kh©u t¹o h×nh tØa cµnh cho cµ phª ®Ó ®¶m b¶o c−êng ®é
quang hîp vµ h¹n chÕ n¬i tró ngô cña s©u, nÊm h¹i: Th−êng xuyªn c¾t tØa cµnh
nhít, cµnh t¨m, cµnh kh«, cµnh vßi voi... t¹o cho c©y th«ng tho¸ng thuËn lîi
cho giai ®o¹n quang hîp duy tr× ®−îc gi÷a tû lÖ l¸ vµ n¨ng suÊt kh«ng g©y ra
hiÖn t−îng n¨m ®−îc mïa, n¨m mÊt mïa. Chó träng trång ®ång bé c©y che
bãng, ®Ó lµm gi¶m c−êng ®é ¸nh s¸ng qu¸ cao trong mïa nãng, tr¸nh hiÖn
t−îng sai qu¶ qu¸ møc dÔ g©y hiÖn t−îng kh« cµnh, kh« qu¶. NhiÖt ®é trong
v−ên cµ phª ®−îc ®iÒu hoµ, h¹n chÕ hiÖn t−îng s−¬ng muèi, h¹n chÕ t¸c h¹i
cña giã, cá d¹i vµ sù bèc tho¸t h¬i n−íc, ®é ph× nhiªu cña ®Êt ®−îc c¶i thiÖn.
Qu¸ tr×nh chÝn qu¶ ®−îc chËm l¹i dÉn ®Õn kÝch th−íc h¹t to h¬n, hµm l−îng
axit h÷u c¬ vµ çc chÊt th¬m t¨ng lªn, lµm t¨ng chÊt l−îng s¶n phÈm cµ phª.
75
- Qu¶n lý kh©u thu ho¹ch cµ phª xanh th«ng qua viÖc n©ng cao nhËn
thøc cho n«ng d©n: TuyÖt ®èi kh«ng thu ho¹ch qu¶ xanh. ViÖc thu ho¹ch qu¶
xanh kh«ng nh÷ng lµm gi¶m chÊt l−îng mµ cßn g©y thÊt thu nghiªm träng vÒ
s¶n l−îng. KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy, 1kg qu¶ chÝn cã kho¶ng 868 qu¶,
trong khi ®ã nÕu h¸i qu¶ xanh th× 1kg cã ®Õn 1.000 qu¶. NÕu thu ho¹ch toµn
bé qu¶ xanh liªn tôc nhiÒu n¨m th× thêi vô thu ho¹ch sÏ chuyÓn dÞch vµo cuèi
mïa m−a, g©y bÊt lîi cho viÖc chÕ biÕn vµ chi phÝ t−íi cµng t¨ng do ph¶i t−íi
nhiÒu lÇn h¬n.
* T¨ng c−êng øng dông khoa häc c«ng nghÖ trong s¶n xuÊt cµ phª:
+ TiÕp tôc nghiªn cøu lai t¹o, chän läc nh÷ng gièng cµ phª cã søc kh¸ng
bÖnh, cã n¨ng suÊt chÊt l−îng cao ®Ó ®−a vµo s¶n xuÊt ®¹i trµ.
+ Thu hót çc nguån tµi trî cña çc tæ chøc trªn thÕ giíi, triÓn khai ¸p dông
Bé nguyªn t¾c chung cho céng ®ång cµ phª 4C vµ Bé tiªu chuÈn UTZ Certified.
+ Nghiªn cøu x©y dùng çc quy tr×nh kü thuËt s¶n xuÊt cµ phª, lµm c¬
së cho viÖc chuyÓn giao kü thuËt vµ ¸p dông trong trång, ch¨m sãc, b¶o qu¶n,
chÕ biÕn cµ phª cho tõng vïng, tõng ®Þa ph−¬ng.
+ TËp trung ®Çu t− nghiªn cøu chÕ t¹o thiÕt bÞ phï hîp quy m« vïng
nguyªn liÖu, b¶o ®¶m c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, thiÕt bÞ tiªn tiÕn.
* Tæ chøc çc héi chî th−¬ng m¹i chuyªn ngµnh cµ phª vµ héi thi çc chñ
trang tr¹i trång cµ cµ phª giái cña ViÖt Nam ®Ó thu hót çc th−¬ng gia n−íc ngoµi
®Õn ký hîp ®ång trùc tiÕp tiªu thô s¶n phÈm nh− tr−êng hîp cña Braxin.
3.3.1.2. Gi¶i ph¸p tËp trung vµo kh©u chÕ biÕn
* Tæ chøc l¹i çc m« h×nh chÕ biÕn cµ phª nh©n ®Ó t¹o thÕ chñ ®éng
tham gia cña cµ phª ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu
Cã ®Õn 90% s¶n xuÊt cµ phª cña ViÖt Nam theo quy m« hé víi diÖn tÝch
canh t¸c cña mçi hé tõ 1-2ha (ë miÒn B¾c th× chØ cã 0,5-1ha). S¶n xuÊt theo
quy m« hé vµ chÕ biÕn kh« theo quy m« hé rÊt khã kh¨n cho c«ng t¸c b¶o vÖ
m«i tr−êng còng nh− ®¶m b¶o chÊt l−îng. ViÖc khuyÕn khÝch çc doanh
nghiÖp chÕ biÕn liªn kÕt víi n«ng d©n lu«n gÆp ph¶i khã kh¨n do ng−êi trång
cµ phª lu«n cã xu h−íng tù do vµ tù ph¸t trong s¶n xuÊt kinh doanh. V× vËy:
- T¹i çc vïng s¶n xuÊt nhá, ph©n t¸n, diÖn tÝch cµ phª d−íi 50 ha cã thÓ
sö dông c«ng nghÖ ®¬n gi¶n nh−: §èi víi cµ phª vèi, thùc hiÖn ph¬i sÊy kh«,
s¶n phÈm lµ cµ phª qu¶ kh«. §èi víi cµ phª chÌ (chÕ biÕn −ít), trang bÞ m¸y
x¸t t−¬i cã c«ng suÊt 0,3 - 1 tÊn qu¶/giê, bÓ ñ lªn men, m¸y ®¸nh nhít, s©n
ph¬i xi m¨ng, m¸y sÊy thñ c«ng.
76
- T¹i çc vïng s¶n xuÊt cã quy m« võa (víi diÖn tÝch cµ phª 50-100ha):
H×nh thµnh çc c¬ së chÕ biÕn theo x·, liªn x·, trang bÞ d©y chuyÒn cã c«ng
suÊt 1-2 tÊn qu¶ t−¬i/giê víi ph−¬ng ph¸p chÕ biÕn −ít vµ 1 tÊn qu¶/giê víi
ph−¬ng ph¸p chÕ biÕn kh«. S¶n phÈm cã thÓ lµ cµ phª nh©n hoÆc cµ phª thãc.
- T¹i çc vïng cã quy m« lín, tËp trung: Ngoµi viÖc chÕ biÕn nguyªn
liÖu t¹i chç, thu mua cµ phª thãc kh« cña çc x−ëng nhá vµ võa ®Ó chÕ biÕn
thµnh cµ phª nh©n xuÊt khÈu, çc c¬ së chÕ biÕn nµy ®−îc ®Çu t− trang thiÕt bÞ
®ång bé, hiÖn ®¹i, c«ng suÊt x¸t t−¬i tõ 2,5 - 10 tÊn qu¶ t−¬i/giê, x¸t kh« 5 tÊn
nh©n/giê, ®¶m b¶o n¨ng lùc ph©n lo¹i, t¸ch mµu, ®ãng gãi theo yªu cÇu cña
kh¸ch hµng.
* §Çu t− thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ cho c«ng ®o¹n ph¬i sÊy vµ chÕ biÕn ®Ó
n©ng cao chÊt l−îng cµ phª h¹t.
C«ng ®o¹n chÕ biÕn ph¬i sÊy kh«ng ®¶m b¶o lµm ¶nh h−ëng trùc tiÕp
®Õn phÈm chÊt cµ phª. Cµ phª vèi chÕ biÕn −ít cã gi¸ xuÊt khÈu cao h¬n so víi
chÕ biÕn kh« 50 - 70 USD/tÊn, nh−ng yªu cÇu ®Çu t− trang thiÕt bÞ, chi phÝ vËn
hµnh cao, xö lý « nhiÔm m«i tr−êng phøc t¹p nªn khã ¸p dông ë qui m« lín.
§Æc biÖt, çc tØnh T©y Nguyªn l¹i thu ho¹ch cµ phª vµo mïa n¾ng, cã thÓ lîi
dông ¸nh n¾ng mÆt trêi ®Ó ph¬i sÊy. Mét kü thuËt míi ®−îc ¸p dông cã hiÖu
qu¶ ë nhiÒu n¬i lµ sö dông tÊm plastic trong suèt, c¨ng thµnh h×nh m¸i nhµ.
TÊm plastic t¹o hiÖu øng nhµ kÝnh khiÕn nhiÖt ®é bªn trong t¨ng cao t¹o ®iÒu
kiÖn cho s¶n phÈm mau kh« h¬n vµ tiÕt kiÖm ®−îc diÖn tÝch s©n ph¬i. VÒ l©u
dµi, cÇn më réng quy m«, n¨ng lùc chÕ biÕn theo h−íng hiÖn ®¹i nh− s©n ph¬i
xi n¨ng, nhµ kho, m¸y x¸t qu¶ t−¬i, m¸y ph©n lo¹i, m¸y ®¸nh bãng, m¸y sÊy...
§ång thêi, tõng b−íc hiÖn ®¹i ho¸ çc c¬ së t¸i chÕ - ph©n lo¹i cµ phª
nh©n. KhuyÕn khÝch çc doanh nghiÖp chñ ®éng ®Çu t− trang bÞ çc m¸y, thiÕt
bÞ tiªn tiÕn, ¸p dông tù ®éng ho¸ d©y chuyÒn s¶n xuÊt vµ gi¸m s¸t chÊt l−îng
s¶n phÈm, ¸p dông hÖ thèng qu¶n lý theo tiªu chuÈn ISO: 9000, HACCP, ISO:
14000; ®¶m b¶o tõ sau n¨m 2010, hÇu hÕt çc c¬ së chÕ biÕn cµ phª nh©n tu©n
thñ çc tiªu chuÈn vµ quy chuÈn kü thuËt quèc gia, phï hîp víi yªu cÇu héi
nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
3.3.1.3. Gi¶i ph¸p tËp trung vµo kh©u xuÊt khÈu
* §Èy m¹nh viÖc ¸p dông çc tiªu chuÈn nh»m n©ng cao chÊt l−îng
s¶n phÈm chÕ biÕn ®Ó tham gia cã hiÖu qu¶ vµo chuçi gi¸ trÞ
Tr−íc m¾t ¸p dông TCVN 4193:2005 trong xuÊt khÈu cµ phª nh©n. TiÕp
tôc triÓn khai x©y dùng Bé quy chuÈn kü thuËt cho ngµnh cµ phª ®Ó ®Õn n¨m
2010, Bé quy chuÈn nµy cã hiÖu lùc toµn diÖn. §Õn n¨m 2015, cã 80% vµ ®Õn
2020, cã 100% doanh nghiÖp chÕ biÕn ¸p dông çc hÖ thèng qu¶n lý chÊt
77
l−îng theo tiªu chuÈn ISO, HACCP. §©y lµ hÖ thèng tiªu chuÈn míi, trong ®ã
¸p dông çch tÝnh lçi khuyÕt tËt ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l−îng, phï hîp víi çch ®¸nh
gi¸ chÊt l−îng chung cña ICO. ViÖc ¸p dông tiªu chuÈn míi cßn ®−îc xem lµ
b−íc ®ét ph¸ ®Ó h−íng dÉn n«ng d©n thay ®æi tËp qu¸n t− duy s¶n xuÊt vµ
n©ng cao chÊt l−îng cµ phª vµ ®©y còng lµ xu h−íng tÊt yÕu trong qu¸ tr×nh héi
nhËp kinh tÕ quèc tÕ, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cho cµ phª xuÊt khÈu.
* TËp trung n©ng cao chÊt l−îng, ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm chÕ biÕn
phôc vô xuÊt khÈu:
- Tõng b−íc hiÖn ®¹i ho¸ çc c¬ së t¸i chÕ - ph©n lo¹i cµ phª nh©n xuÊt
khÈu. KhuyÕn khÝch çc doanh nghiÖp chñ ®éng ®Çu t− trang bÞ çc m¸y, thiÕt
bÞ tiªn tiÕn, ¸p dông tù ®éng ho¸ d©y chuyÒn s¶n xuÊt vµ gi¸m s¸t chÊt l−îng
s¶n phÈm, ¸p dông hÖ thèng qu¶n lý theo tiªu chuÈn ISO: 9000, HACCP, ISO:
14000; ®¶m b¶o tõ sau n¨m 2010, hÇu hÕt çc c¬ së chÕ biÕn cµ phª nh©n xuÊt
khÈu tu©n thñ çc tiªu chuÈn vµ quy chuÈn kü thuËt quèc gia, phï hîp víi yªu
cÇu héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. TËp trung ®Çu t− nghiªn cøu chÕ t¹o trong n−íc
çc d©y chuyÒn chÕ biÕn cµ phª c«ng suÊt nhá vµ võa, cã c«ng nghÖ hiÖn ®¹i,
phï hîp víi quy m« s¶n xuÊt. Chó träng çc biÖn ph¸p xö lý « nhiÔm m«i
tr−êng ®¶m b¶o s¶n xuÊt an toµn, bÒn v÷ng.
- T¨ng c−êng n¨ng lùc chÕ biÕn s©u, khuyÕn khÝch doanh nghiÖp trong
n−íc vµ n−íc ngoµi ®Çu t− chÕ biÕn cµ phª hßa tan, cµ phª rang xay... ®Õn 2015
®¹t s¶n l−îng tõ 10.000 - 15.000 tÊn/n¨m, trong ®ã 50% xuÊt khÈu.
- N©ng cao nhËn thøc cña doanh nghiÖp trong viÖc x©y dùng th−¬ng
hiÖu, cñng cè sù tin cËy ®èi víi kh¸ch hµng vµ lµ c«ng cô b¶o vÖ lîi Ých cña
doanh nghiÖp. Trªn c¬ së c¶i thiÖn chÊt l−îng s¶n phÈm, ngµnh cµ phª vµ tõng
doanh nghiÖp ph¶i tÝch cùc xóc tiÕn viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn th−¬ng hiÖu cµ
phª ViÖt Nam nãi chung vµ cña mçi doanh nghiÖp nãi riªng, tõng b−íc kh¼ng
®Þnh xuÊt xø vµ uy tÝn cña cµ phª ViÖt Nam trªn tr−êng quèc tÕ.
* Chó träng ®Õn yªu cÇu cña nhµ nhËp khÈu:
Ngµy nay, khi xu h−íng sö dông s¶n phÈm chÊt l−îng cao cña ng−êi tiªu
dïng ngµy cµng cao th× çc tËp ®oµn ph©n phèi, çc nhµ cung cÊp s¶n phÈm ®Æc
biÖt lµ hµng thùc phÈm còng ngµy cµng kh¾t khe h¬n trong vÊn ®Ò chÊt l−îng
s¶n phÈm nh»m b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña hä. Hä s½n sµng mua gi¸
cao h¬n nÕu chóng ta ®¸p øng ®−îc yªu cÇn chÊt l−îng cao cña hä.
Kinh nghiÖm giao dÞch víi TËp ®oµn Nestle UK cho thÊy: Thø nhÊt lµ cµ
phª xuÊt khÈu ®· qua kiÓm nghiÖm vÉn cã thÓ bÞ khiÕu n¹i vÒ chÊt l−îng. MÆc
dï ®· ®−îc Trung t©m kiÓm tra chÊt l−îng (NQCC) cña Nestle kiÓm tra (t¹i
ViÖt Nam lµ NQCC §ång Nai) ®é Èm vµ cÊp chøng nhËn nh−ng l« hµng ®ã
78
vÉn cã thÓ bÞ khiÕu n¹i. Trong tr−êng hîp nµy th× phÇn thiÖt h¹i th−êng thuéc
vÒ phÝa ng−êi b¸n v× bÞ Ðp gi¸.
Nestle cã quy tr×nh kiÓm tra chÊt l−îng tuÇn hoµn rÊt chÆt chÏ gåm çc
c«ng ®o¹n: Nhµ m¸y s¶n xuÊt kiÓm tra chÊt l−îng cµ phª vµ ph¶n ¶nh ®Õn
Trung t©m mua hµng (CPCC)/HÖ thèng mua hµng Nestle (NCPS); CPCC kiÓm
tra vµ ph¶n ¶nh ®Õn ng−êi mua trung gian (Traders); Traders liªn hÖ víi Trung
t©m kiÓm tra chÊt l−îng Nestle (NQCC) ®Ó kiÓm tra vµ ph¶n håi l¹i Nhµ m¸y
vµ Trung t©m mua hµng; nhµ m¸y phèi hîp víi HÖ thèng ph©n lo¹i cµ phª xanh
(GCCS) vµ Trung t©m KiÓm tra chÊt l−îng cµ phª xanh (GCQC) ®Ó ph©n lo¹i
s¶n phÈm; chÕ biÕn vµ s¶n xuÊt; tiªu thô.
Víi quy tr×nh nµy, theo Trung t©m KiÓm tra ChÊt l−îng cña Nestle UK
th× Nhµ m¸y lµ n¬i ®−a ra quyÕt ®Þnh cuèi cïng vÒ chÊt l−îng cµ phª cã ®ñ tiªu
chuÈn ®Ó ®−a vµo chÕ biÕn, s¶n xuÊt hay kh«ng. Nh− vËy, mÆc dï l« hµng ®·
®−îc NQCC t¹i ViÖt Nam kiÓm tra nh−ng khi hµng ®Õn nhµ m¸y, nÕu thÊy ®é
Èm qu¸ quy ®Þnh hä vÉn cã thÓ khiÕu n¹i.
Thø hai lµ vÊn ®Ò kh«ng hãa xµ phßng. §©y lµ mét vÊn ®Ò míi ®−îc çc
nhµ qu¶n lý chÊt l−îng cña Nestle rÊt quan t©m. Theo Trung t©m KiÓm tra
ChÊt l−îng cña Nestle UK , gÇn ®©y trong s¶n phÈm cµ phª nh©n Nestle nhËp
khÈu tõ mét sè n−íc cã mïi xµ phßng. Qua kiÓm tra, NQCC ph¸t hiÖn” mïi xµ
phßng” cã trong bao ®ay (jute bags) dïng ®Ó ®ùng cµ phª xuÊt khÈu. Nguyªn
nh©n cã thÓ do bÞ dÝnh dÇu m¸y hoÆc mét lo¹i dÇu nµo ®ã trong qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt bao ®ay. Theo Trung t©m KiÓm tra ChÊt l−îng cña Nestle UK, møc ®é xµ
phßng hãa chÊp nhËn ®−îc lµ 1,250mg/kg. VÊn ®Ò “kh«ng hãa xµ phßng” ®ang
®−îc Nestle quan t©m, coi ®©y lµ mét trong nh÷ng tiªu chuÈn chÊt l−îng mµ
çc nhµ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª cÇn ®¸p øng.
Thø ba lµ çc chØ sè tiªu chuÈn vÒ ®é Èm, tû lÖ vì, t¹p chÊt vµ sµng h¹t.
Theo çc chØ sè tiªu chuÈn do Nesle ®−a ra th× tiªu chuÈn cña ViÖt Nam lu«n
thÊp h¬n tiªu chuÈn cña Nestle vµ Sµn Giao dÞch LIFFE. V× vËy, nÕu b¸n trùc
tiÕp trªn sµn giao dÞch th× gi¸ cµ phª ViÖt Nam sÏ bÞ gi¶m tõ 30 ®Õn
60USD/tÊn. VÒ ®é Èm, ®Ó tr¸nh nguy c¬ bÞ lo¹i khi hµng ®Õn kho, çc nhµ s¶n
xuÊt cµ phª cña ViÖt Nam nªn ¸p dông kü thuËt, c«ng nghÖ ®Ó gi¶m ®é Èm
xuèng d−íi 12% v× trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn ®é Èm cã thÓ t¨ng lªn do ¶nh
h−ëng cña thêi tiÕt.
Tõ nh÷ng vÊn ®Ò nªu trªn, çc doanh nghiÖp s¶n xuÊt, xuÊt khÈu cµ phª
ViÖt Nam cÇn chó ý, phèi hîp víi çc c¬ së s¶n xuÊt bao ®ay xem xÐt vÊn ®Ò
nµy, chñ ®éng phßng ngõa v× rÊt cã thÓ trong thêi gian tíi çc nhµ nhËp khÈu
sÏ ®−a vÊn ®Ò nµy nh− mét tiªu chÝ ®¸nh gi¸ chÊt l−îng kh«ng chØ ®èi víi cµ
phª mµ ®èi víi c¶ hµng n«ng s¶n thùc phÈm ®ùng trong bao ®ay.
79
* N©ng cao nhËn thøc cña doanh nghiÖp trong viÖc x©y dùng th−¬ng hiÖu;
x©y dùng vµ kh¼ng ®Þnh th−¬ng hiÖu cµ phª ViÖt Nam trªn tr−êng quèc tÕ
Trªn c¬ së c¶i thiÖn chÊt l−îng s¶n phÈm, ngµnh cµ phª vµ tõng doanh
nghiÖp ph¶i tÝch cùc xóc tiÕn viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn th−¬ng hiÖu cµ phª
ViÖt Nam nãi chung vµ cña mçi doanh nghiÖp nãi riªng.
XuÊt ph¸t tõ mong muèn n©ng cao gi¸ trÞ cµ phª ViÖt Nam trªn thÕ giíi,
tØnh §¾kl¾k ®· x©y dùng vµ ®¨ng ký b¶o hé tªn gäi xuÊt xø hµng hãa ®èi víi cµ
phª Bu«n Ma Thuét vµ ®−îc Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ c«ng bè QuyÕt ®Þnh sè
806/Q§-SHTT ngµy 14/10/2005 vÒ viÖc b¶o hé tªn gäi xuÊt xø hµng hãa ®èi
víi cµ phª Bu«n Ma Thuét. Tuy nhiªn, sau khi ®−îc c«ng bè, tªn gäi xuÊt xø
hµng hãa cµ phª Bu«n Ma Thuét còng ch−a ®−îc qu¶ng b¸ réng r·i, mµ nguyªn
nh©n chÝnh vÉn lµ khã kh¨n trong viÖc qu¶n lý vµ khai th¸c th−¬ng hiÖu nµy.
Trªn thÕ giíi, Colombia còng ®· x©y dùng th−¬ng hiÖu cµ phª d−íi d¹ng
chØ dÉn ®Þa lý tõ nh÷ng n¨m 1960 víi h×nh ¶nh nh©n vËt Juan Valdez vµ con la
næi tiÕng, nh−ng ®Õn nay Colombia vÉn xuÊt khÈu cµ phª nh©n th« gièng nh−
Brazil vµ ViÖt Nam. Trong khi ®ã, çc nhµ rang xay vµ së h÷u nh÷ng th−¬ng
hiÖu m¹nh nh− Starbucks, Procter & Gamble, Kraft, Sara Lee... cã thÓ mua
nguyªn liÖu ë bÊt cø n¬i ®©u mét çch dÔ dµng víi gi¸ thÊp nhÊt khiÕn çc
n−íc trång cµ phª chØ thu ®−îc lîi nhuËn Ýt ái vµ bÊp bªnh. Nh− vËy, n«ng d©n
trång cµ phª thu ®−îc lîi nhuËn rÊt thÊp, trong khi ®ã çc c«ng ty nµy l¹i thu
®−îc lîi nhuËn cao. §iÓn h×nh t¹i ViÖt Nam lµ hiÖn nay, NestlÐ thu mua ®Õn
25% tæng s¶n l−îng cµ phª xuÊt khÈu cña ViÖt Nam nh−ng ng−êi tiªu dïng
chØ biÕt ®Õn th−¬ng hiÖu cña NestlÐ.
Do ®ã, ®Ó qu¶ng b¸ cho s¶n phÈm cµ phª ViÖt Nam th× bªn c¹nh viÖc hç
trî vµ khuyÕn khÝch çc DN tÝch cùc qu¶ng b¸ h×nh ¶nh, chÊt l−îng s¶n phÈm
cµ phª cña m×nh, Nhµ n−íc cÇn cã mét chiÕn l−îc mang tÇm quèc gia ®Ó x©y
dùng mét th−¬ng hiÖu mang tÇm cì quèc gia.
* N©ng cao h¬n n÷a hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Trung t©m giao dÞch cµ phª
Bu«n Ma Thuét lµm c¬ së cho viÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng tiªu thô cµ
phª hiÖn ®¹i, thÝch øng víi qu¸ tr×nh giao dÞch mua b¸n trong n−íc vµ quèc tÕ
Víi môc ®Ých h−íng ®Õn sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ngµnh cµ phª ViÖt
Nam vµ h−íng ®Õn lîi Ých chÝnh ®¸ng cña ng−êi s¶n xuÊt, kinh doanh cµ phª,
Trung t©m Giao dÞch Cµ phª Bu«n Ma Thuét (BCEC) ®· ®−îc thµnh lËp theo
quyÕt ®Þnh QuyÕt ®Þnh 2278/Q§-UBND ngµy 04 th¸ng 12 n¨m 2006 cña
UBND tØnh §¾kL¾k, cã trô së ®Æt t¹i 153 - NguyÔn ChÝ Thanh - thµnh phè
Bu«n Ma Thuét - tØnh §¾kL¾k. Ngµy 15 th¸ng 01 n¨m 2007, UBND tØnh
§¾kl¾k ®· cã QuyÕt ®Þnh 84/Q§-UBND vÒ viÖc phª duyÖt Quy chÕ tæ chøc
ho¹t ®éng cña Trung t©m Giao dÞch Cµ phª Bu«n Ma Thuét.
80
Khi míi thµnh lËp, Trung t©m giao dÞch cµ phª Bu«n Ma Thuét lµ sù kú
väng cña ngµnh cµ phª nãi chung, ng−êi trång còng nh− doanh nghiÖp s¶n
xuÊt, kinh doanh cµ phª ë §¾k L¾k nãi riªng. Tuy nhiªn, sau mét thêi gian
ho¹t ®éng, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Trung t©m kh«ng cao. Nguyªn nh©n chñ
yÕu cña t×nh tr¹ng nµy lµ: Thø nhÊt, ®©y lµ m« h×nh míi ch−a tõng cã ë ViÖt
Nam, v× vËy ph¶i võa lµm võa rót kinh nghiÖm. Thø hai, ®©y lµ ph−¬ng thøc
giao dÞch kh¸ míi mÎ nªn n«ng d©n ch−a tiÕp cËn ®−îc, g©y khã kh¨n cho
c«ng t¸c ph¸t triÓn thµnh viªn còng nh− kh¸ch hµng cña Trung t©m. Thø ba,
nguån nh©n lùc cña Trung t©m ch−a cã kinh nghiÖm trong lÜnh vùc nµy... Do
®ã, ®Ó Trung t©m giao dÞch cµ phª Bu«n Ma Thuét ho¹t ®éng hiÖu qu¶ cÇn:
Tr−íc hÕt, vÒ c¬ cÊu tæ chøc vµ m« h×nh së h÷u. Theo kinh nghiÖm cña
çc së giao dÞch hµng hãa lín trªn thÕ giíi th× m« h×nh së h÷u chØ ë 2 d¹ng chñ
yÕu lµ m« h×nh doanh nghiÖp ®éc lËp vµ m« h×nh ph¸p nh©n ho¹t ®éng phi lîi
nhuËn trùc thuéc ChÝnh phñ. M« h×nh doanh nghiÖp ®éc lËp lµ ®Ó Trung t©m
Giao dÞch cµ phª ho¹t ®éng nh− mét doanh nghiÖp b×nh th−êng d−íi d¹ng
c«ng ty TNHH mét thµnh viªn hoÆc c«ng ty cæ phÇn, tõ ®ã míi cã c¬ chÕ
tho¸ng h¬n trong nhiÒu ho¹t ®éng nh− thu hót nh©n tµi, ph¸t hµnh réng r·i cæ
phiÕu ra c«ng chóng ®Ó thu hót vèn ®Çu t−... Theo ®Ò xuÊt th× Trung t©m nªn ®i
theo h−íng nµy nh− m« h×nh cña Së Giao dÞch chøng kho¸n TP. Hå ChÝ Minh
hoÆc cã thÓ ®i theo m« h×nh ®¬n vÞ sù nghiÖp cã thu ®−îc tù chñ vÒ tµi chÝnh
vµ dÇn chuyÓn ®æi sang h×nh thøc c«ng ty TNHH mét thµnh viªn gãp vèn cña
Nhµ n−íc. Khi ®ã, tØnh §¾k L¾k vÉn tiÕp tôc kiÓm so¸t ®−îc chiÕn l−îc ph¸t
triÓn dµi h¹n cña Trung t©m; ®ång thêi lo¹i bá ®−îc nh÷ng thãi quen û l¹i ®Ó
t¨ng tÝnh chñ ®éng trong viÖc quyÕt ®Þnh ®−êng h−íng ph¸t triÓn míi cña
Trung t©m, tõ ®ã t¹o ra ®−îc ®éng lùc ®Ó Trung t©m ph¸t triÓn.
Thø hai lµ vÒ ph−¬ng thøc giao dÞch: HiÖn nay, Trung t©m Giao dÞch cµ
phª Bu«n Ma Thuét ®ang thùc hiÖn ph−¬ng thøc giao dÞch mua b¸n çc lo¹i cµ
phª ®−îc s¶n xuÊt t¹i ViÖt Nam vµ çc phiªn giao dÞch khíp lÖnh thµnh c«ng
chñ yÕu lµ h×nh thøc giao ngay cµ phª thùc qua sµn vµ khèi l−îng giao dÞch
thµnh c«ng chiÕm tû lÖ kh¸ nhá so víi tæng s¶n l−îng cµ phª cña §¾k L¾k.
Nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nµy lµ do ng−êi s¶n xuÊt cµ phª qu¸ quen
thuéc víi h×nh thøc mua b¸n truyÒn thèng, kh¸ ®¬n gi¶n vµ tiÖn lîi lµ khi cã
hµng hãa muèn b¸n, chØ cÇn ngåi ë nhµ gäi ®iÖn tho¹i ®Õn çc c«ng ty, ®¹i lý
thu mua lµ giao dÞch thµnh c«ng, thËm chÝ tiÒn cã thÓ ®−îc t¹m øng tr−íc bÊt
cø lóc nµo theo nhu cÇu cña ng−êi b¸n vµ theo gi¸ trÞ cña l« hµng. Do ®ã, khi
n«ng d©n thÊy nh÷ng quy t¾c, ph−¬ng thøc giao dÞch, kiÓm tra chÊt l−îng...
qu¸ kh¾t khe, cho r»ng qu¸ phøc t¹p nªn Ýt tham gia. V× vËy, ®Ó tËp thãi quen
mua b¸n qua sµn lµ mét viÖc lµm l©u dµi vµ ®ßi hái c«ng søc còng nh− kh¶
81
n¨ng thuyÕt phôc lµm sao ®Ó n«ng d©n c¶m thÊy lîi Ých thiÕt thùc khi hä tham
gia giao dÞch t¹i Trung t©m
Trªn c¬ së ®óc rót kinh nghiÖm sµn giao dÞch hiÖn cã ë Bu«n Mª Thuét
vµ häc tËp kinh nghiÖm çc sµn giao dÞch lín trªn thÕ giíi, cÇn hoµn thiÖn hÖ
thèng th«ng tin vÒ m«i tr−êng kinh doanh, th«ng tin vÒ hÖ thèng ph©n phèi,
gi¸ c¶ mÆt hµng hiÖn hµnh... chñ ®éng ¸p dông th−¬ng m¹i ®iÖn tö trong giao
dÞch mua, b¸n, ký göi cµ phª trong n−íc vµ quèc tÕ, b¶o ®¶m tÝnh hiÖn ®¹i, v¨n
minh th−¬ng m¹i vµ thÝch øng víi qu¸ tr×nh mua, b¸n, ký göi ë tõng vïng
trong n−íc vµ quèc tÕ.
* H−íng tíi khai th¸c thÞ tr−êng trong n−íc:
ViÖt Nam ®−îc xem lµ c−êng quèc s¶n xuÊt cµ phª cña thÕ giíi, víi s¶n
l−îng cµ phª ®øng thø hai sau Brazil nh−ng thÞ tr−êng tiªu thô s¶n phÈm nµy
l¹i chñ yÕu lµ n−íc ngoµi. T¹i mét sè quèc gia ë ch©u ¢u, ch©u Mü, b×nh qu©n
mçi ng−êi d©n tiªu dïng kho¶ng 12 ®Õn 15 kg cµ phª/n¨m, trong khi ®ã, ViÖt
Nam chØ míi ë møc ch−a ®Çy 1 kg/ng−êi/n¨m. Braxin còng ®ang h−íng tíi tËp
trung khai th¸c thÞ tr−êng néi ®Þa ®Ó n©ng cao gi¸ trÞ gia t¨ng cho ngµnh cµ
phª. MÆc dï, hiÖp héi cµ phª ca cao ViÖt Nam vµ çc doanh nghiÖp ®· tæ chøc
nhiÒu ho¹t ®éng nh»m ®Èy m¹nh tiªu thô cµ phª trong n−íc nh−ng tiªu thô cµ
phª trong n−íc chØ míi chiÕm 7% trong tæng s¶n l−îng cµ phª cña c¶ n−íc.
3.3.2. Nhãm gi¶i ph¸p l©u dµi
* CÊu tróc l¹i çc nhãm chñ thÓ tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª
VÒ l©u dµi, chóng ta cÇn cÊu tróc l¹i çc chñ thÓ tham gia vµo chuçi gi¸
trÞ cµ phª theo h−íng h×nh thµnh mét sè doanh nghiÖp kinh doanh cµ phª cã
tiÒm lùc vÒ tµi chÝnh, tr×nh ®é, quy m« ®ñ lín ®Ó cã thÓ ®ãng vai trß ®Çu tµu
cña ngµnh thùc hiÖn çc nhiÖm vô: dÉn ®Çu chuyªn m«n ho¸ hoÆc tËp trung
nhiÒu vµo çc ho¹t ®éng xuÊt khÈu vµ marketing; mét sè doanh nghiÖp cã tiÒm
lùc R&D ®ñ m¹nh ®Ó tËp trung ho¹t ®éng nghiªn cøu gièng, nghiªn cøu chÕ
biÕn s¶n phÈm cµ phª ®Æc s¶n; mét sè doanh nghiÖp chÕ biÕn vµ ph©n phèi çc
s¶n phÈm cµ phª ®Æc s¶n mang h−¬ng vÞ vµ th−¬ng hiÖu riªng cã kh¶ n¨ng
c¹nh tranh víi çc s¶n phÈm cµ phª ®Æc s¶n cña h·ng n−íc ngoµi trªn c¶ thÞ
tr−êng trong vµ ngoµi n−íc.
* §Çu t− x©y dùng çc khu c«ng nghiÖp chÕ biÕn cµ phª tËp trung
Trªn c¬ së thèng kª çc vïng nguyªn liÖu cµ phª cña c¶ n−íc, cÇn
nghiªn cøu, quy ho¹ch vµ x©y dùng khu c«ng nghiÖp tËp trung chÕ biÕn cµ phª
t¹i T©y Nguyªn. T¹i ®©y sÏ cã ®Çy ®ñ çc trung t©m nghiªn cøu, triÓn khai
(R&D) vÒ cµ phª, çc s¶n phÈm cµ phª ®Æc biÖt ®−îc chÕ biÕn tõ h−¬ng vÞ ViÖt
Nam sÏ ®−îc ®Æc biÖt chó träng ®Ó cã thÓ t¹o ra nh÷ng ®ét ph¸ vÒ s¶n phÈm cµ
82
phª ViÖt Nam. Bªn c¹nh ®ã lµ çc khu cho çc nhµ m¸y chÕ biÕn, çc khu dÞch
vô hËu cÇn cho s¶n xuÊt, xuÊt khÈu vµ çc khu dÞch vô (nh− nhµ hµng, kh¸ch
s¹n çc khu vui ch¬i, gi¶i trÝ, v¨n ho¸ g¾n liÒn víi th−¬ng hiÖu cµ phª ViÖt).
* T¨ng c−êng liªn kÕt trong chuçi
Nhµ n−íc, hiÖp héi vµ çc doanh nghiÖp cÇn ph¶i t¨ng c−êng çc liªn kÕt
quèc tÕ ®Ó x©y dùng çc chuçi cung øng cµ phª vµ çc trung t©m cung øng
nguyªn phô liÖu cho çc doanh nghiÖp trong ngµnh cµ phª. §©y lµ ph−¬ng thøc
quan träng ®Ó cµ phª ViÖt Nam tham gia s©u réng vµo hÖ thèng ph©n phèi cña
çc c«ng ty ®a quèc gia hµng ®Çu thÕ giíi, ho¹t ®éng trong ngµnh cµ phª ë c¶ thÞ
tr−êng trong n−íc vµ trªn thÞ tr−êng toµn cÇu.
3.4. Mét sè kiÕn nghÞ
§Ó thùc hiÖn ®−îc çc gi¶i ph¸p ®· ®Ò xuÊt, chóng t«i ®−a ra mét sè
kiÕn nghÞ nh»m t¨ng c−êng h¬n n÷a sù tham gia cña cµ phª ViÖt Nam vµo
chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu:
3.4.1. §èi víi Nhµ n−íc
* Xóc tiÕn th−¬ng m¹i vµ cung cÊp th«ng tin thÞ tr−êng
- Nhµ n−íc cÇn ®Çu t− x©y dùng trung t©m th«ng tin chuyªn ngµnh cã ®ñ
®iÒu kiÖn ®Ó nghiªn cøu, dù b¸o t×nh h×nh cung cÇu, gi¸ c¶, thÞ tr−êng, kh¸ch
hµng, gióp doanh nghiÖp tiÕp cËn th«ng tin ®Çy ®ñ.
- T¨ng c−êng th«ng tin ®¹i chóng ë çc vïng cµ phª tËp trung. Th−êng
xuyªn vµ kÞp thêi th«ng b¸o tin tøc vÒ gi¸ c¶, thÞ tr−êng vµ nh÷ng vÊn ®Ò liªn
quan ®Õn s¶n xuÊt chÕ biÕn vµ tiªu thô cµ phª.
* TiÕp tôc ®æi míi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch cho ngµnh cµ phª ph¸t triÓn
- TiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch, hç trî xóc tiÕn th−¬ng m¹i nh»m n©ng cao
kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña cµ phª trªn thÞ tr−êng trong n−íc, khu vùc vµ quèc tÕ.
- KhuyÕn khÝch çc doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh cµ phª thµnh lËp
Quü xóc tiÕn th−¬ng m¹i, Quü b¶o hiÓm ngµnh hµng ®Ó thùc hiÖn çc ch−¬ng
tr×nh qu¶ng ço kÝch cÇu cµ phª trong n−íc vµ kh¾c phôc rñi ro trong s¶n
xuÊt - kinh doanh.
* Ph¸t triÓn hÖ thèng ho¸ c«ng cô b¶o hiÓm rñi ro gi¸ cho ngµnh hµng cµ phª
§Ó tr¸nh rñi ro gi¸, çc n−íc trªn thÕ giíi sö dông hÖ thèng hîp ®ång
lùa chän vµ giao sau th«ng qua çc sµn giao dÞch trong n−íc vµ quèc tÕ. C¬
quan ph¸t triÓn Ph¸p AFD ®· hç trî thùc hiÖn nghiªn cøu x©y dùng sµn giao
dÞch cµ phª ë ViÖt Nam. Kinh nghiÖm cho thÊy, së giao dÞch cã thÓ hµi hoµ
phÇn lín çc vÊn ®Ò hiÖn nay cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam. Ng−êi n«ng d©n cã
83
thÓ tr¸nh rñi ro gi¸ kh«ng chØ th«ng qua çc hîp ®ång giao sau mµ cßn dùa
trªn khèi l−îng cµ phª dù tr÷ hiÖn cã trong kho ®Ó ®−a ra çc quyÕt ®Þnh ®Çu t−
s¶n xuÊt vµ kinh doanh. ViÖc x©y dùng mét sµn giao dÞch ®iÖn tö sÏ gióp t¨ng
c−êng c¬ chÕ trao ®æi th«ng tin gi÷a çc vïng s¶n xuÊt vµ kinh doanh cµ phª
lín trong n−íc víi quèc tÕ. Sµn giao dÞch còng x©y dùng c¬ chÕ ph©n lo¹i tiªu
chuÈn/chÊt l−îng phï hîp ®Ó khuyÕn khÝch n«ng d©n s¶n xuÊt s¶n phÈm chÊt
l−îng cao. HÖ thèng thanh to¸n nhanh vµ minh b¹ch còng lµ mét lîi thÕ mµ
sµn giao dÞch sÏ ®em l¹i.
* ChÝnh s¸ch khuyÕn n«ng vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng
Nhµ n−íc cÇn quan t©m ®Õn vÊn ®Ò ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng bao gåm hÖ
thèng thñy lîi, giao th«ng n«ng th«n, ®iÖn cho s¶n xuÊt trong ®ã vÊn ®Ò n−íc t−íi
cho c©y cµ phª. Thªm vµo ®ã, lµ viÖc t¨ng c−êng çc biÖn ph¸p khuyÕn n«ng,
chuyÓn giao kü thuËt míi cho ng−êi n«ng d©n ®Ó hä nhanh chãng tiÕp cËn víi thÞ
tr−êng trong n−íc vµ ngoµi n−íc. §Çu t− n©ng cÊp, söa ch÷a vµ x©y dùng míi çc
kho tµng, ph−¬ng tiÖn b¶o qu¶n cµ phª, ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn ®Ó gi¶m bít hao
hôt s¶n phÈm khi thu ho¹ch, ®¶m b¶o an toµn cho cµ phª xuÊt khÈu.
* §µo t¹o nguån nh©n lùc
- Nhµ n−íc cÇn hç trî kinh phÝ ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i nguån lùc cho ngµnh
cµ phª b»ng çc h×nh thøc ®µo t¹o ng¾n h¹n, t¹i chøc, chuyªn tu.. cho çc ®èi
t−îng lµ çn bé qu¶n lý, çn bé kü thuËt vµ c«ng nh©n kü thuËt.
- Thu hót nguån nh©n lùc giái, khuyÕn khÝch çc çn bé ®· qua ®µo t¹o
chÝnh quy trùc tiÕp tham gia chØ ®¹o s¶n xuÊt, kinh doanh cµ phª. Cã chÝnh
s¸ch ®·i ngé tháa ®¸ng cho çn bé giái, c«ng nh©n lµnh nghÒ; liªn kÕt khoa
häc víi çc c¬ së nghiªn cøu ®Ó gióp çn bé kü thuËt, çn bé qu¶n lý cã ®iÒu
kiÖn tiÕp cËn çc th«ng tin vµ çc kü thuËt míi.
3.4.2. §èi víi Bé, ngµnh
- Bé C«ng Th−¬ng cÇn sö dông Quü khuyÕn c«ng ®Ó tiÕp tôc hç trî cho
çc dù ¸n chÕ biÕn cµ phª −ít theo c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, th©n thiÖn víi m«i
tr−êng; phèi hîp víi çc Bé ngµnh kh¸c chØ ®¹o s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª
theo Tiªu chuÈn TCVN 4193:2005; t¨ng c−êng c«ng t¸c nghiªn cøu thÞ tr−êng,
xóc tiÕn th−¬ng m¹i ®Ó n©ng cao gi¸ trÞ gia t¨ng cho s¶n phÈm;
- Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ cÇn rµ so¸t l¹i çc quy ®Þnh vµ tiªu chuÈn
®èi víi cµ phª. §ång thêi, trong ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ
xuÊt khÈu çc mÆt hµng chñ lùc (KC.06) cÇn dµnh −u tiªn cho çc ®Ò tµi nh−
nghiªn cøu ph¸t triÓn gièng cµ phª cã n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt vµ kh¸ng
s©u bÖnh, ®Ò tµi chÕ biÕn cµ phª theo c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Sö dông nguån vèn
hç trî çc doanh nghiÖp ph¸t triÓn tµi s¶n trÝ tuÖ ®Ó ph¸t triÓn th−¬ng hiÖu cho
84
cµ phª, hç trî ph¸t triÓn chØ dÉn ®Þa lý cho cµ phª Bu«n Mª ThuËt... nh»m n©ng
cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña cµ phª ViÖt Nam ë çc kh©u cã gi¸ trÞ gia t¨ng
cao trong chuçi.
- Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n chñ tr×, phèi hîp víi çc Bé
Ngµnh trung −¬ng chØ ®¹o triÓn khai çc néi dung c«ng t¸c, ®Çu t− n©ng cao n¨ng
lùc c¹nh tranh cña cµ phª ë tÊt c¶ çc kh©u trong chuçi:
+ ChØ ®¹o çc ®Þa ph−¬ng rµ so¸t quy ho¹ch ph¸t triÓn c¬ së chÕ biÕn
g¾n víi ph¸t triÓn nguyªn liÖu cµ phª.
+ ChØ ®¹o çc Côc, Vô, ViÖn, Trung t©m khuyÕn n«ng Quèc gia x©y dùng,
triÓn khai çc dù ¸n −u tiªn, x©y dùng çc m« h×nh s¶n xuÊt s¹ch, an toµn, bÒn
v÷ng, m« h×nh chÕ biÕn, m« h×nh tæ chøc qu¶n lý, s¶n xuÊt kinh doanh, tiªu thô
s¶n phÈm, ban hµnh quy ®Þnh vÒ ph©n bãn vµ thuèc b¶o vÖ ®−îc sö dông cho cµ phª.
3.4.3. §èi víi UBND çc ®Þa ph−¬ng
- TriÓn khai rµ so¸t quy ho¹ch ph¸t triÓn c¬ së chÕ biÕn g¾n víi vïng
nguyªn liÖu, cã chÝnh s¸ch hç trî hîp lý ®Ó çc doanh nghiÖp chÕ biÕn cã mÆt
b»ng, h¹ tÇng kü thuËt bªn ngoµi doanh nghiÖp vµ hç trî mét phÇn cho çc
doanh nghiÖp trong viÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng trong s¶n xuÊt, chÕ biÕn, xuÊt
khÈu cµ phª.
- ChØ ®¹o çc c¬ quan chøc n¨ng, khuyÕn n«ng TØnh x©y dùng çc m«
h×nh s¶n xuÊt, chÕ biÕn, tiªu thô theo h−íng s¹ch, an toµn, bÒn v÷ng, kh¾c
phôc hiÖn t−îng s¶n xuÊt manh món.
- ChØ ®¹o çc ®Þa ph−¬ng, ®¬n vÞ thùc hµnh s¶n xuÊt ®óng quy tr×nh kü
thuËt ë tÊt c¶ çc kh©u trong chuçi, kÕt hîp çc biÖn ph¸p gi¸o dôc, hµnh
chÝnh, kinh tÕ trong c«ng t¸c qu¶n lý, n©ng cao chÊt l−îng cµ phª.
- Thùc hiÖn nghiªm tóc ChØ thÞ sè 1341/CT-BNN-TT ngµy 17/5/2007
cña Bé tr−ëng Bé N«ng nghiÖp - PTNT vÒ viÖc ph¸t triÓn cµ phª theo quy
ho¹ch, chÊm døt t×nh tr¹ng ph¸t triÓn cµ phª tù ph¸t.
- Thùc hiÖn s¶n xuÊt cµ phª theo quy tr×nh th©m canh, ¸p dông biÖn
ph¸p qu¶n lý dÞch h¹i tæng h¬p theo h−íng dÉn cña c¬ quan chuyªn m«n.
3.4.4. §èi víi HiÖp héi cµ phª ca cao ViÖt Nam
Nghiªn cøu kinh nghiÖm ngµnh cµ phª nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi cã thÓ
thÊy, çc n−íc cã tæ chøc ngµnh cµ phª tõ hµng tr¨m n¨m nay vµ cã vai trß hÕt
søc quan träng trong qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh nh− Liªn ®oµn nh÷ng ng−êi
trång cµ phª Colombia thµnh lËp tõ n¨m 1927 hay HiÖp héi nh÷ng ng−êi xuÊt
khÈu cµ phª Indonesia thµnh lËp n¨m 1979. HiÖp héi cµ phª ca cao ViÖt Nam
ra ®êi ngµy 04/1/1990 ®Õn nay ®· ®−îc 19 n¨m. MÆc dï HiÖp héi ®· cã nhiÒu
85
cè g¾ng vµ gÆt h¸i nhiÒu thµnh c«ng nh−ng ®Ó gãp phÇn h¬n n÷a trong viÖc t¨ng
c−êng n¨ng lùc tham gia cña ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu, chóng
t«i kiÕn nghÞ:
Thø nhÊt, HiÖp héi cÇn n©ng cao h¬n n÷a vai trß:
- §¹i diÖn vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña héi viªn trong çc quan hÖ trong n−íc
vµ quèc tÕ.
- TËp hîp réng r·i çc tæ chøc kinh tÕ thuéc çc thµnh phÇn kinh tÕ, çc c¬
quan khoa häc kü thuËt vµ ®µo t¹o trong ngµnh cµ phª vµ çc ngµnh kh¸c cã liªn
quan. Trªn c¬ së hîp t¸c, thùc hiÖn khai th¸c cã hiÖu qu¶ mäi tiÒm n¨ng cña çc
thµnh viªn, t¹o nªn søc m¹nh tæng hîp cña toµn ngµnh ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt cµ
phª, n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm hµng hãa, n©ng cao søc m¹nh c¹nh tranh trªn
thÞ tr−êng trong n−íc vµ tham gia hiÖu qu¶ vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu.
- Liªn kÕt chÆt chÏ trong çc ho¹t ®éng ë tÊt c¶ çc kh©u trong chuçi, cïng
nhau x©y dùng thÞ tr−êng xuÊt khÈu æn ®Þnh, b¶o vÖ lîi Ých cña çc thµnh viªn vµ
cña toµn ngµnh cµ phª ViÖt Nam trong tham gia chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu.
- VËn ®éng çc héi viªn ý thøc tù gi¸c, t¹o sù ®ång thuËn cïng n©ng cao
chÊt l−îng cµ phª, thùc hiÖn mua b¸n cµ phª theo tiªu chuÈn, quy chuÈn kü thuËt.
Chñ ®éng khai th¸c th«ng tin, më réng thÞ tr−êng, t×m hiÓu çc ph−¬ng thøc tiªu
thô s¶n phÈm hiÖu qu¶ ®Ó gióp cho çc doanh nghiÖp.
- Thu hót çc nguån tµi chÝnh trong vµ ngoµi n−íc nh»m më réng viÖc
¸p dông çc Bé tiªu chuÈn 4C, UTZ Certified.
Thø hai, n©ng cao n¨ng lùc vµ tÝnh chuyªn nghiÖp cña hiÖp héi
N©ng cao n¨ng lùc ho¹t ®éng cña HiÖp héi th«ng qua viÖc t¨ng c−êng
nguån nh©n lùc am hiÓu thÞ tr−êng cµ phª, ®Çu t− c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña
HiÖp héi cho t−¬ng xøng víi sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cña ngµnh cµ
phª, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó HiÖp héi tham gia vµo çc tæ chøc hoÆc hiÖp héi
ngµnh hµng quèc tÕ. N¨ng lùc ho¹t ®éng cña HiÖp héi cã ®−îc t¨ng c−êng vµ
cñng cè v÷ng m¹nh th× HiÖp héi míi cã thÓ ph¸t huy tèt vai trß ®Þnh h−íng vµ
hç trî cho çc doanh nghiÖp trong viÖc chñ ®éng tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ
phª toµn cÇu. §Ó cã thÓ ho¹t ®éng mét çch chuyªn nghiÖp, cÇn t¨ng c−êng n¨ng
lùc thÓ chÕ cña hiÖp héi vµ x©y dùng n¨ng lùc chuyªn m«n cho hiÖp héi nh»m
lµm tèt nhiÖm vô tham m−u cho c¬ quan chÝnh phñ.
86
KÕt luËn
Cµ phª lµ mét trong nh÷ng n«ng s¶n xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam.
N¨m 2008, xuÊt khÈu cµ phª cña ViÖt Nam ®¹t h¬n 1 triÖu tÊn, chiÕm kho¶ng
20% l−îng xuÊt khÈu cµ phª thÕ giíi vµ n»m trong danh s¸ch mét trong t¸m
mÆt hµng xuÊt khÈu cã kim ng¹ch trªn 2 tØ USD cña ViÖt Nam. Trong nhiÒu
n¨m, ViÖt Nam ®· nhanh chãng kh¼ng ®Þnh ®−îc vÞ trÝ cña m×nh lµ mét trong
ba n−íc ®øng ®Çu vÒ xuÊt khÈu cµ phª vµ nhµ xuÊt khÈu cµ phª Robusta lín
nhÊt thÕ giíi. Tuy nhiªn, trong thêi gian qua, viÖc tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ
toµn cÇu mÆt hµng cµ phª chñ yÕu lµ ë kh©u s¶n xuÊt, xuÊt khÈu cµ phª nguyªn
liÖu - lµ kh©u cã gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp nhÊt.
V× thÕ, ®Ó khai th¸c tèt tiÒm n¨ng, lîi thÕ vÒ s¶n xuÊt cµ phª nguyªn
liÖu, lîi thÕ vÒ thÞ tr−êng tiªu thô ®· t¹o ®−îc trong thêi gian qua, n©ng cao
hiÖu qu¶ chung cña ngµnh cµ phª vµ t¹o b−íc t¨ng tr−ëng cao h¬n cña xuÊt
khÈu cµ phª ViÖt Nam, Bé C«ng Th−¬ng ®· giao cho ViÖn Nghiªn cøu th−¬ng
m¹i thùc hiÖn ®Ò tµi “Chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª vµ kh¶ n¨ng
tham gia cña ViÖt Nam”.
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô nghiªn cøu, nhãm t¸c gi¶ ®Ò tµi ®·
cè g¾ng:
1. Tæng quan vÒ chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª, trong ®ã tËp
trung ph©n tÝch vÒ ®Æc ®iÓm, vÒ c¬ cÊu vµ çc ®èi t−îng tham gia vµo chuçi gi¸
trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª.
2. §· nghiªn cøu kinh nghiÖm cña n−íc ngoµi trong viÖc tham gia vµo
chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª, tõ ®ã rót ra çc bµi häc nh»m t¨ng
c−êng n¨ng lùc tham gia cña ViÖt trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu.
3. §· kh¸i qu¸t chung vÒ ngµnh cµ phª ViÖt Nam trªn çc khÝa c¹nh vÒ
diÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l−îng, t×nh h×nh chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu ®Ó thÊy ®−îc
tiÒm n¨ng vµ lîi thÕ cña ViÖt Nam trong tham gia chuçi.
4. Ph©n tÝch sù tham gia cña ViÖt Nam trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu
còng nh− ph©n tÝch thùc tr¹ng çc yÕu tè t¸c ®éng tíi sù tham gia cña cµ phª
5. §· ®−a ra nh÷ng ®¸nh gi¸ chung vÒ kh¶ n¨ng tham gia cña ViÖt Nam
theo çc kh©u cña chuçi.
87
6. Trªn c¬ së ph©n tÝch triÓn väng thÞ tr−êng cµ phª thÕ giíi, dù b¸o xu
h−íng ph¸t triÓn cña chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª, dù b¸o nh÷ng c¬
héi vµ th¸ch thøc míi ®èi víi sù tham gia cña ViÖt Nam vµo chuçi, nhãm t¸c
gi¶ ®· ®−a ra çc quan ®iÓm vµ ph−¬ng h−íng tham gia cña ViÖt Nam vµo
chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu.
7. Çc gi¶i ph¸p mµ nhãm t¸c gi¶ ®Ò xuÊt tËp trung vµo t¨ng c−êng sù
tham gia ViÖt Nam vµo çc kh©u cña chuçi gi¸ trÞ. Bªn c¹nh ®ã, nhãm t¸c gi¶
còng ®−a ra mét sè kiÕn nghÞ ®èi víi nhµ n−íc, víi çc bé ngµnh, víi çc ®Þa
ph−¬ng, víi hiÖp héi nh»m n©ng cao h¬n n÷a kh¶ n¨ng tham gia cña ViÖt Nam
trong chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª thêi gian tíi.
88
PhÇn Phô lôc
Phô lôc 1: S¶n l−îng cµ phª thÕ giíi
N−íc 2003 2004 2005 2006 2007 2008

ThÕ giíi 103,912 115,558 110,417 128,301 118,257 128,846
Trong ®ã:
Braxin 28,8 39,2 32,9 42,5 36,1 45,9
ViÖt Nam 15,3 14,2 13,5 19,3 16,4 18,5
C«l«mbia 11,2 12,0 12,5 12,5 12,5 9,5
Indonexia 6,4 7,5 9,1 7,5 7,8 9,3
Ên §é 4,5 4,5 4,4 5,1 4,4 4,3
Mexico 4,2 3,9 4,3 4,2 4,15 4,65
£tiopia 3,87 4,56 4,03 4,6 4,9 4,4
Guatemala 3,6 3,7 3,67 3,95 4,1 3,7
Peru 2,6 3,4 2,48 4,3 3,1 3,8
Honduras 2,9 2,6 3,2 3,4 3,8 3,9
Phô lôc 2: Tiªu thô cµ phª thÕ giíi
§¬n vÞ: triÖu bao, 1 bao = 60 kg
2003 2004 2005 2006 2007 2008
ThÕ giíi 112,919 118,437 119,005 122,559 127,126 130,004
Çc n−íc s¶n xuÊt 28,374 29,498 30,915 32,505 34,516 36,170
Çc n−íc nhËp khÈu 86,850 87,596 88,090 90,054 92,610 93,834
B¾c Mü 23,476 23,428 24,426 24,743 26,618 25,161
Mü 20,729 20,634 21,328 21,208 21,033 21,652
T©y ¢u (bao gåm EU më réng) 41,297 41,425 42,208 42,863 43,528 44,510
Ph¸p 5,038 4,773 5,113 5,540 5,622 5,148
§øc 9,136 9,183 8,915 9,082 8,267 9,554
Italia 5,525 5,626 5,484 5,820 5,799 5,937
§«ng ¢u 5,856 5,993 6,010 6,150 6,293 6,125
Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng 11,667 12,125 12,696 12,765 12,834 13,623
NhËt B¶n 7,152 7,023 7,271 7,265 7,282 7,065
89
Phô lôc 3. B¶ng cam kÕt vµ lé tr×nh c¾t gi¶m thuÕ mÆt hµng cµ phª
M« t¶ MFN ThuÕ suÊt cam kÕt ThuÕ suÊt cam Thêi h¹n thùc Phô thu
hµng hãa 2005 t¹i thêi ®iÓm gia kÕt c¾t gi¶m (%) hiÖn (n¨m) nhËp khÈu
nhËp (%) (%)
- Cµ phª ch−a
rang:
+ Ch−a khö 20 20 15 2010 0
cafein
+ §· khö cafein 20 20 20 0
- Cµ phª ®· rang,
®· hoÆc ch−a khö 50 40 30 2011 0
cafein
- Kh¸c 50 40 30 2011 0
Phô lôc 4 . Çc doanh nghiÖp cµ phª t¹i ViÖt nam

®∙ ®−îc cÊp UTZ CERTIFIED
Nhµ s¶n xuÊt Nhµ xuÊt khÈu

1. ACEP - Advancement of Community 1. An Giang Coffee Join Stock Company, Buon
mpowerment and Partnersh a Thuot, Daklak Branch
2. ACOM 2. Armajaro Vietnam Ltd
3. Buon Ho Coffee Company 3. Congtycapheduclap
4. Drao Coffee Company 4. Dakman JV.Co
5. Iasao Coffee Company 5. International Market Development and
6. Krongbuk Rubber Company vestment Joint Stock Co.
7. Mercafe Vietnam 6. Mercafe Vietnam - Long Thanh
8. Neumann Gruppe Vietnam Ltd 7. Mercafe Vietnam Ltd - HCMC
9. October Coffee Company 8. Mercon Vietnam
10. Petec Join Stock Company - Lam Dong Branch 9. Nedcoffee Vietnam Co., Ltd
11. Thai Hoa Lam Dong Company Ltd. 10. Neumann Gruppe Vietnam Ltd - exporter
12. Eapok Coffee Company 11. Noble Resources
13. Phuoc an Coffee Company 12. OLAM Vietnam Exporter, Lamdong Branch
14. ThangLoi Coffee One Member Limited Company 13. Pacorini Vietnam Ltd.
15. Tan Lam Agricultural Product Joint Stock 14. Simexco Daklak Ltd.
Company 15. Vinacafe Buon Ma Thuot
16. Vinacafe Saigon
17. Vinacof Ltd
90
TµI LIÖU THAM KH¶O
TiÕng viÖt
1. ViÖn Nghiªn cøu th−¬ng m¹i, 2003, Dù ¸n n©ng cao n¨ng lùc nghiªn cøu
chÝnh s¸ch do Sida tµi trî, B¸o ço nghiªn cøu thÞ tr−êng cµ phª
2. C«ng ty TNHH t− vÊn ph¸t triÓn bÒn v÷ng, Quü nghiªn cøu ICARD -
MISPA, 2007, X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh s¶n xuÊt cµ phª
Robusta cña ViÖt Nam
3. Trung t©m Th«ng tin N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n phèi hîp
Oxfam Anh vµ Oxfam Hång K«ng, 2006, ¶nh h−ëng cña th−¬ng m¹i cµ
phª toµn cÇu ®Õn ng−êi trång cµ phª tØnh §¨k L¨k
4. PGS.TS. §inh V¨n Thµnh, 2007, §iÒu tra, kh¶o s¸t, ®¸nh gi¸ t¸c ®éng ®Õn
m«i tr−êng cña viÖc trång vµ chÕ biÕn xuÊt khÈu cµ phª. §Ò xuÊt çc gi¶i
ph¸p nh»m b¶o vÖ m«i tr−êng ®èi víi viÖc gia t¨ng xuÊt khÈu mÆt hµng
nµy trong thêi gian tíi
5. Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, 2007, §Ò ¸n: N©ng cao n¨ng lùc
c¹nh tranh cña cµ phª ®Õn n¨m 2015 vµ ®Þnh h−íng 2020
6. Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, 2007, Lé tr×nh thùc hiÖn ¸p dông
tiªu chuÈn TCVN 4193:2005 ®èi víi cµ phª nh©n xuÊt khÈu
7. Ipsard, 2007, Héi th¶o triÓn väng thÞ tr−êng vµ thÞ tr−êng, Thùc tr¹ng vµ dù
b¸o thÞ tr−êng cµ phª Braxin
8. TS. NguyÔn ThÞ NhiÔu, 2007, §Ò tµi khoa häc cÊp Bé, Gi¶i ph¸p t¨ng
c−êng sù tham gia cña doanh nghiÖp vµ s¶n phÈm ViÖt Nam vµo m¹ng l−íi
s¶n xuÊt vµ ph©n phèi toµn cÇu sau khi ViÖt Nam gia nhËp WTO
TiÕng Anh
9. Bart Slob, 2006, A value chain analysis of the coffee sector,

Amsterdam
10. Ingrid Fromm and Juan A.Dubon, 2006, Upgrading and the Value chain
Analysis: The case of small-scale coffee farmers in Honduras
11. Christopher L.Gilbert, 2006, Value chain analysis and market power in
commodity processing with application to the cocoa and coffee sectors,
91
12. Alexander Sarris, Sara Savastano, 2006, The market and the difficutlties of
accessing to small -scale coffee farmers in Tanzania
13. Bernard Kilian, Connie Jones, Lawrence Pratt and Andris Villabobos,
2007, The value chain for organic and fairtrade products and its
implication on Producers in Latin America
14. International Coffee Organization, January-2009, Coffee Market Report
15. International Trade Centre, 2009, Statisstic Database
92
Bé c«ng th−¬ng
B¸o ço tãm t¾t ®Ò tµi

Hµ néi - 12/2009
Môc lôc
Më ®Çu 1
CH¦¥NG 1: TæNG QUAN VÒ CHUçI GI¸ TRÞ TOµN CÇU 5
MÆT HµNG Cµ PH£
1.1. Kh¸i qu¸t vÒ chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª 5
1.1.1. §Æc ®iÓm thÞ tr−êng cµ phª toµn cÇu 5
1.1.2. §Æc ®iÓm chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª 6
1.1.3. C¬ cÊu chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª 6
1.1.4. Çc ®èi t−îng tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª 8
1.2. Çc yÕu tè t¸c ®éng ®Õn chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª 8
1.2.1. Çc yÕu tè kh¸ch quan 8
1.2.2. Çc yÕu tè chñ quan 9
1.3. Kinh nghiÖm tham gia cña n−íc ngoµi vµo chuçi gi¸ trÞ toµn 10
1.3.1. Kinh nghiÖm cña n−íc ngoµi 10
1.3.2. Bµi häc rót ra cho ViÖt Nam 10
CH¦¥NG 2: THùC TR¹NG THAM GIA CñA VIÖT NAM trong 11

CHUçI GI¸ TRÞ TOµN CÇU MÆT HµNG Cµ PH£
2.1. Kh¸i qu¸t chung vÒ ngµnh cµ phª ViÖt Nam 11
2.1.1. Quy m« vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt cµ phª 11
2.1.2. T×nh h×nh chÕ biÕn cµ phª 12
2.1.3. T×nh h×nh xuÊt khÈu 12
2.2. Thùc tr¹ng tham gia vµ çc yÕu tè t¸c ®éng tíi sù tham gia 12
ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ toµn mÆt hµng cµ phª
2.2.1. Thùc tr¹ng tham gia cña cµ phª ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ toµn 12
2.2.2. Thùc tr¹ng çc yÕu tè t¸c ®éng tíi sù tham gia cña ViÖt Nam 16
vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
2.3. §¸nh gi¸ chung vÒ kh¶ n¨ng tham gia cña ViÖt Nam trong 18
chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
24
Ch−¬ng 3; GI¶I PH¸P vµ kiÕn nghÞ NH»M T¡NG C¦êNG Sù
THAM GIA CñA VIÖT NAM trong CHUçI GI¸ TRÞ TOµN CÇU
MÆT HµNG Cµ PH£
3.1. Xu h−íng ph¸t triÓn chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª 24
thêi gian tíi vµ nh÷ng c¬ héi, th¸ch thøc míi ®èi víi sù tham
gia cña ViÖt Nam
3.1.1. Xu h−íng ph¸t triÓn cña chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª 24
3.1.2. C¬ héi vµ th¸ch thøc míi ®èi víi sù tham gia cña ViÖt Nam 24
3.2. Quan ®iÓm vµ ph−¬ng h−íng tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn 25
3.2.1. Quan ®iÓm tham gia 25
3.2.2. Ph−¬ng h−íng tham gia 25
3.3. Gi¶i ph¸p nh»m t¨ng c−êng sù tham gia cña ViÖt Nam trong 26
chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª thêi gian tíi
3.3.1. Nhãm gi¶i ph¸p tr−íc m¾t 26
3.3.2. Nhãm gi¶i ph¸p l©u dµi 27
3.4. Mét sè kiÕn nghÞ 27
KÕt luËn 29
PhÇn phô lôc 31
Tµi liÖu tham kh¶o 33
Më ®Çu
1. Sù cÇn thiÕt nghiªn cøu:
Cµ phª lµ mét trong nh÷ng n«ng s¶n cã quy m« kim ng¹ch xuÊt khÈu
lín nhÊt cña ViÖt Nam. N¨m 2007, kim ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª ®¹t 1.911 triÖu
USD, n¨m 2008, cµ phª n»m trong danh s¸ch mét trong t¸m mÆt hµng xuÊt
khÈu ®¹t kim ng¹ch trªn 2 tØ USD cña ViÖt Nam. Cµ phª ViÖt Nam ®· xuÊt
khÈu ®−îc tíi h¬n 70 quèc gia vµ vïng l·nh thæ. Tuy nhiªn, sù ph¸t triÓn nµy
vÉn cßn chøa ®ùng nh÷ng yÕu tè kÐm bÒn v÷ng: chñ yÕu lµ xuÊt cµ phª nh©n,
cµ phª chÕ biÕn vµ th−¬ng hiÖu cßn thÊp; b¶n th©n gi¸ trÞ cña cµ phª nh©n xuÊt
khÈu còng rÊt thÊp, ch−a chó träng ®Õn chÊt l−îng vµ tÝnh l©u dµi cña s¶n
phÈm; tØ lÖ tiªu dïng cµ phª ë trong n−íc vÉn ë møc thÊp (0,5kg/ng−êi/n¨m so
víi çc n−íc trång cµ phª kh¸c cã møc trung b×nh lµ 3kg/ng−êi/n¨m) kh«ng ®ñ
®Ó t¹o ra sù tù chñ cña s¶n l−îng tiªu dïng néi ®Þa so víi xuÊt khÈu.
Chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª lµ sù tham gia cña çc chñ thÓ
kinh tÕ vµo çc c«ng ®o¹n kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh tõ nghiªn cøu triÓn khai -
s¶n xuÊt - chÕ biÕn - ph©n phèi ®Õn ph¸t triÓn th−¬ng hiÖu ®Ó h×nh thµnh chuçi
gi¸ trÞ gia t¨ng s¶n phÈm trªn ph¹m vi toµn cÇu.
Nh− vËy, çc n−íc cã thÓ tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng
cµ phª theo 3 cÊp ®é: gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp (kh©u s¶n xuÊt), gi¸ trÞ gia t¨ng trung
b×nh (kh©u chÕ biÕn th« vµ kh©u xuÊt khÈu cµ phª nh©n), gi¸ trÞ gia t¨ng cao
(rang xay, chÕ biÕn, ph©n phèi cµ phª). Tham gia vµo ho¹t ®éng t¹o ra gi¸ trÞ
gia t¨ng trong chuçi bao gåm çc ®èi t−îng chÝnh sau: (i) Ng−êi trång cµ phª,
s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn cµ phª nguyªn liÖu (chñ yÕu lµ ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn
nh− Nam Mü, §«ng Nam ¸ vµ Nam ¸ (Braxin, ViÖt Nam, Ên §é...), ®©y lµ
nh÷ng ®èi t−îng tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ ë kh©u cã gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp vµ
gi¸ trÞ gia t¨ng trung b×nh; (ii) Çc nhµ chÕ biÕn cµ phª thµnh phÈm ®¸p øng
nhu cÇu ®a d¹ng cña ng−êi tiªu dïng (chñ yÕu ë çc n−íc c«ng nghiÖp ph¸t
triÓn nh− Thuþ SÜ, §øc, Ph¸p...) vµ (iii) Çc nhµ ph©n phèi (chñ yÕu do çc tËp
®oµn xuyªn quèc gia vµ ®a quèc gia ë çc n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn thùc
hiÖn)- lµ nh÷ng ®èi t−îng tham gia vµo chuçi ë kh©u cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao.
Cïng víi qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ, çc tËp ®oµn cµ phª xuyªn quèc gia
hµng ®Çu thÕ giíi (nh− Nestle...) ®· x©y dùng vµ ph¸t triÓn chuçi gi¸ trÞ cña s¶n
phÈm cµ phª toµn cÇu ®Ó liªn kÕt gi÷a kh©u ®Çu cña chuçi (çc nhµ s¶n xuÊt cµ
phª nguyªn liÖu) víi kh©u cuèi cña chuçi (çc nhµ chÕ biÕn cµ phª thµnh phÈm
vµ tæ chøc m¹ng l−íi ph©n phèi toµn cÇu).
§èi víi ViÖt Nam, trong thêi gian qua, viÖc tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ
toµn cÇu mÆt hµng cµ phª chñ yÕu lµ ë kh©u s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn cµ phª nh©n -
lµ kh©u cã gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp. V× thÕ, mÆc dï ViÖt Nam chiÕm tíi 20% thÞ
phÇn nhËp khÈu cµ phª nh©n toµn cÇu nh−ng chØ chiÕm kho¶ng trªn 2% gi¸ trÞ
cña ngµnh s¶n phÈm cµ phª toµn cÇu. Do ®ã, ®Ó khai th¸c tèt tiÒm n¨ng, lîi thÕ
vÒ s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn cµ phª nguyªn liÖu, lîi thÕ vÒ thÞ tr−êng tiªu thô ®· t¹o
1
®−îc trong thêi gian qua, n©ng cao hiÖu qu¶ chung cña ngµnh cµ phª vµ t¹o
b−íc t¨ng tr−ëng cao h¬n cña xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam th× trong thêi gian
tíi, cÇn ®Èy m¹nh sù tham gia cña çc doanh nghiÖp vµ s¶n phÈm cµ phª ViÖt
Nam vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª. Trong ®ã, mét mÆt, tiÕp tôc
khai th¸c lîi thÕ so s¸nh ®Ó n©ng cao gi¸ trÞ gia t¨ng ë kh©u s¶n xuÊt, chÕ biÕn
cµ phª nguyªn liÖu; mÆt kh¸c, cÇn nghiªn cøu kh¶ n¨ng tham gia ë møc s©u
h¬n vµo çc kh©u t¹o ra gi¸ trÞ gia t¨ng cao cña s¶n phÈm nh− tham gia vµo
kh©u rang xay, vµo m¹ng l−íi ph©n phèi cµ phª thµnh phÈm toµn cÇu. Do ®ã,
viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi: “Chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª vµ kh¶ n¨ng
tham gia cña ViÖt Nam” lµ cÇn thiÕt.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu:
ë ViÖt Nam ®· cã mét sè nghiªn cøu vÒ cµ phª, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn:
- Dù ¸n n©ng cao n¨ng lùc nghiªn cøu chÝnh s¸ch do Sida tµi trî, (2003),
“B¸o ço nghiªn cøu thÞ tr−êng cµ phª” do ViÖn Nghiªn cøu th−¬ng m¹i thùc
hiÖn ®· tËp trung m« t¶ vÒ ®Æc ®iÓm, c¬ cÊu vµ xu h−íng ph¸t triÓn thÞ tr−êng cµ
phª thÕ giíi, triÓn väng ph¸t triÓn s¶n xuÊt cµ phª cña ViÖt Nam vµ kh¶ n¨ng
th©m nhËp cña cµ phª ViÖt Nam vµo çc thÞ tr−êng nhËp khÈu, ph©n tÝch çc
nh©n tè c¶n trë sù ph¸t triÓn cña xuÊt khÈu cµ phª cña ViÖt Nam trªn çc thÞ
tr−êng xuÊt khÈu chñ yÕu... tõ ®ã t×m ra çc gi¶i ph¸p thÝch hîp cho sù ph¸t
triÓn cña ngµnh cµ phª, kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña c©y cµ phª trong chiÕn l−îc ph¸t
triÓn xuÊt khÈu cña c¶ n−íc.
- Nghiªn cøu cña Trung t©m Th«ng tin N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng
th«n phèi hîp Oxfam Anh vµ Oxfam Hång K«ng thùc hiÖn (2006): “¶nh
h−ëng cña th−¬ng m¹i cµ phª toµn cÇu ®Õn ng−êi trång cµ phª tØnh §¨k L¨k”
®· m« t¶ t×nh h×nh thÞ tr−êng cµ phª thÕ giíi, ViÖt Nam vµ tØnh §¨k L¨k; giíi
thiÖu nh÷ng m¾t xÝch chñ yÕu trong “chuçi thÞ tr−êng” cµ phª ë §¨k L¨k; vÒ
t¸c ®éng cña viÖc t¨ng c−êng tù do hãa th−¬ng m¹i trong ngµnh cµ phª ë ViÖt
Nam ®èi víi ng−êi s¶n xuÊt vµ nh÷ng ng−êi liªn quan ®Õn mua b¸n cµ phª ®Ó
tõ ®ã ®−a ra nh÷ng kÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ cho ngµnh cµ phª.
- Nghiªn cøu cña PGS.TS. §inh V¨n Thµnh, (2007), “§iÒu tra, kh¶o s¸t,
®¸nh gi¸ t¸c ®éng ®Õn m«i tr−êng cña viÖc trång vµ chÕ biÕn xuÊt khÈu cµ phª.
§Ò xuÊt çc gi¶i ph¸p nh»m b¶o vÖ m«i tr−êng ®èi víi viÖc gia t¨ng xuÊt khÈu
mÆt hµng nµy trong thêi gian tíi" nghiªn cøu nh÷ng t¸c ®éng cña viÖc më réng
xuÊt khÈu cµ phª trong nh÷ng n¨m tíi ®èi víi m«i tr−êng ®Ó tõ ®ã cã nh÷ng
gi¶i ph¸p nh»m h¹n chÕ, phßng ngõa vµ xö lý « nhiÔm m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn
çc vïng s¶n xuÊt cµ phª s¹ch.
- Nghiªn cøu cña C«ng ty TNHH t− vÊn ph¸t triÓn bÒn v÷ng (2007): "X¸c
®Þnh kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh s¶n xuÊt cµ phª Robusta cña ViÖt Nam",
®−a ra nh÷ng gîi ý chÝnh s¸ch trung h¹n vµ dµi h¹n ®Ó ®iÒu chØnh qui m« s¶n
2
xuÊt thÝch hîp, c¶i thiÖn chÊt l−îng, gi¶m gi¸ thµnh ®Ó tõng b−íc c¶i thiÖn
nh÷ng nguyªn nh©n lµm gi¶m søc c¹nh tranh cña ngµnh cµ phª ViÖt Nam.
- §Ò ¸n “N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña cµ phª ®Õn n¨m 2015 vµ
®Þnh h−íng 2020” cña Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, víi çc néi
dung chñ yÕu lµ ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña cµ phª ViÖt Nam;
®−a ra çc néi dung n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña cµ phª vµ çc gi¶i ph¸p
nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña cµ phª ViÖt Nam thêi gian tíi.
Çc nghiªn cøu vÒ cµ phª còng ®−îc nhiÒu chuyªn gia çc n−íc quan
t©m nghiªn cøu, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn:
- Ingrid Fromm and Juan A.Dubon, (2006), “Upgrading and the Value
chain Analysis: The case of small-scale coffee farmers in Honduras”, víi môc
tiªu lµ ph©n tÝch xem lµm thÕ nµo mµ çc hé trång cµ phª quy m« nhá ë
Honduras cã thÓ tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ.
- Christopher L.Gilbert, (2006), Value chain analysis and market power
in commodity processing with application to the cocoa and coffee sectors,
ph©n tÝch chuçi gi¸ trÞ vµ søc m¹nh thÞ tr−êng trong kh©u chÕ biÕn ®èi víi
ngµnh cµ phª vµ ca cao trªn c¬ së ph©n tÝch sù h×nh thµnh chi phÝ vµ lîi nhuËn
trong çc m¾t xÝch cña chuçi gi¸ trÞ cµ phª vµ ca cao quèc tÕ ®Ó ®−a ra çc ®Ò
xuÊt cho çc n−íc trång cµ phª vµ ca cao- nh÷ng n−íc cung cÊp phÇn lín
l−îng cµ phª vµ ca cao ra thÞ tr−êng thÕ giíi nh−ng l¹i thu ®−îc Ýt lîi nhuËn
nhÊt trong chuçi gi¸ trÞ.
- Alexander Sarris, Sara Savastano, (2006), The market and the
difficutlties of accessing to small -scale coffee farmers in Tanzania, ph©n tÝch
thÞ tr−êng vµ nh÷ng h¹n chÕ tham gia thÞ tr−êng ®èi víi nh÷ng nhµ s¶n xuÊt cµ
phª nhá ë Tanzania vµ nh÷ng khã kh¨n cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt cµ phª nhá
trong viÖc tham gia vµ chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª.
- Bernard Kilian, Connie Jones, Lawrence Pratt and Andris Villabobos,
(2007), The value chain for organic and fairtrade products and its implication on
Producers in Latin America, ®· ph©n tÝch sù ph¸t triÓn cña cµ phª th−¬ng m¹i
c«ng b»ng vµ cµ phª h÷u c¬ ®Õn sù ph¸t triÓn cña ngµnh cµ phª Ch©u mü Latin.
3. Môc tiªu nghiªn cøu:
Môc tiªu cña ®Ò tµi lµ nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ chuçi gi¸ trÞ
toµn cÇu mÆt hµng cµ phª vµ thùc tiÔn tham gia cña doanh nghiÖp vµ s¶n phÈm
cµ phª ViÖt Nam, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tham gia ®Ó tõ ®ã ®Ò xuÊt mét sè gi¶i
ph¸p nh»m t¨ng c−êng sù tham gia cã hiÖu qu¶ cña cµ phª ViÖt Nam vµo chuçi
gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª thêi gian tíi.
§Ó thùc hiÖn môc tiªu trªn, ®Ò tµi ®i vµo gi¶i quyÕt çc nhiÖm vô chñ yÕu sau:
3
- Tæng quan chung vÒ chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª; nghiªn
cøu kinh nghiÖm cña n−íc ngoµi trong tham gia chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu
vµ rót ra bµi häc cho ViÖt Nam.
- Ph©n tÝch thùc tr¹ng tham gia cña cµ phª ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ
toµn cÇu mÆt hµng cµ phª; ®−a ra ®¸nh gi¸ chung vÒ kh¶ n¨ng tham gia cña cµ
phª ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª.
- §Ò xuÊt mét çc gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ nh»m t¨ng c−êng sù tham gia
cña cµ phª ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª thêi gian tíi.
4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu:
4.1. §èi t−¬ng nghiªn cøu:
§èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ chuçi gi¸ trÞ vµ kh¶ n¨ng tham gia
cña ViÖt Nam trong chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª.
4.2. Ph¹m vi nghiªn cøu:
VÒ néi dung: träng t©m cña ®Ò tµi lµ nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ
thùc tiÔn tham gia cña ViÖt Nam trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu; VÒ thêi
gian: nghiªn cøu chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª vµ t×nh h×nh tham gia
cña ViÖt Nam tõ 2003 - 2008.
5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu:
- Nghiªn cøu tµi liÖu vÒ çc nghiªn cøu cã liªn quan.
- Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch, thèng kª, so s¸nh, tæng hîp.
- Tæ chøc héi th¶o khoa häc, xin ý kiÕn chuyªn gia.
- Mét sè ph−¬ng ph¸p kh¸c.
6. Néi dung nghiªn cøu:
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, tµi liÖu tham kh¶o vµ çc phô lôc, ®Ò tµi
®−îc kÕt cÊu thµnh ba ch−¬ng:
Ch−¬ng 1: Tæng quan vÒ chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng tham gia cña ViÖt Nam trong chuçi gi¸ trÞ
toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
Ch−¬ng 3: Gi¶i ph¸p nh»m t¨ng c−êng sù tham gia cña cµ phª ViÖt
4
CH¦¥NG 1
TæNG QUAN VÒ CHUçI GI¸ TRÞ TOµN CÇU MÆT HµNG Cµ PH£
1.1. Kh¸i qu¸t vÒ chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
Cã thÓ kh¸i qu¸t chung vÒ chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª qua
çc néi dung sau:
1.1.1. §Æc ®iÓm thÞ tr−êng cµ phª toµn cÇu
- VÒ s¶n phÈm: Cµ phª thuéc vµo hä thùc vËt Rubiazeen. Theo ph©n lo¹i
thùc vËt häc, lo¹i nµy cã kho¶ng 500 loµi nh−ng chØ cã 2 chñng lo¹i cµ phª lµ
cã ý nghÜa kinh tÕ: cµ phª chÌ Arabica, chiÕm gÇn 70% s¶n phÈm cµ phª thÕ
giíi vµ cµ phª Canephora (cßn ®−îc gäi lµ cµ phª vèi, Robusta) chiÕm kho¶ng
30% tæng s¶n l−îng. Çc lo¹i cµ phª Liberica vµ Exelsa còng cã mÆt trªn thÞ
tr−êng nh−ng chiÕm mét l−îng kh«ng ®¸ng kÓ. Theo çch ph©n lo¹i cña HiÖp
®Þnh cµ phª quèc tÕ (ICA), cµ phª h¹t ®−îc chia lµm hai lo¹i chñ yÕu: cµ phª
Robusta vµ cµ phª Arabica, trong ®ã cµ phª Arabica cã 3 ph©n nhãm Arabica
chÝnh lµ Arabica C«l«mbia dÞu, çc lo¹i cµ phª dÞu kh¸c vµ cµ phª Arabica
kh¸c. S¶n phÈm cµ phª hßa tan ngµy cµng ®a d¹ng víi sù tiÕn bé c«ng nghÖ pha
trén vµ h−¬ng liÖu.
- Çc n−íc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu chÝnh: Cµ phª lµ c©y trång quan träng
trong c¬ cÊu xuÊt khÈu cña nhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn. Trªn 3/4 s¶n l−îng cµ
phª cña çc n−íc s¶n xuÊt ®−îc dïng cho xuÊt khÈu. T¹i 17 n−íc xuÊt khÈu cµ
phª chñ yÕu, thu nhËp tõ xuÊt khÈu cµ phª ®ãng gãp trªn 25% tæng kim ng¹ch
xuÊt khÈu. Nh−ng nh×n chung, sè quèc gia lÖ thuéc vµo s¶n xuÊt cµ phª ®ang
gi¶m ®i cïng víi çc ch−¬ng tr×nh ®a d¹ng ho¸ xuÊt khÈu ë hÇu hÕt çc n−íc
®ang ph¸t triÓn. h÷ng n−íc xuÊt khÈu cµ phª chñ yÕu lµ Braxin vµ C«l«mbia,
chiÕm 45% tæng l−îng cµ phª xuÊt khÈu trªn thÕ giíi. Cïng víi In®«nesia,
Guatemala, Uganda, Mªhico, ViÖt Nam, Bê BiÓn Ngµ, Costa Rica, El Salvado,
Ethiopia vµ Kenia, 12 n−íc nµy chiÕm 80% l−îng cµ phª xuÊt khÈu trªn toµn
thÕ giíi. Khèi l−îng cµ phª xuÊt khÈu cña mçi n−íc kh«ng chØ phô thuéc vµo
s¶n l−îng, gi¸ c¶, l−îng tån kho mµ cßn phô thuéc vµo chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt
xuÊt khÈu còng nh− thãi quen tiªu dïng.
- Çc n−íc tiªu thô vµ nhËp khÈu: Tiªu thô cµ phª phô thuéc vµo møc
sèng vµ tr×nh ®é c«ng nghiÖp ho¸ ë mçi n−íc. Cµ phª chñ yÕu lµ hµng ho¸ xuÊt
khÈu, song nhiÒu n−íc s¶n xuÊt cµ phª còng tiªu dïng mét khèi l−îng cµ phª
kh¸ lín. Kho¶ng 25% s¶n l−îng cµ phª thÕ giíi, t−¬ng ®−¬ng 23 triÖu bao, do
çc n−íc trång cµ phª tù tiªu thô. Møc tiªu thô cµ phª ë Braxin, C«l«mbia,
Venezuela, Mehico, Cuba vµ çc n−íc kh¸c ë Trung Mü t−¬ng ®èi cao. Cµ
phª còng ®−îc tiªu thô nhiÒu ë Ethi«pia, In®«nªxia, vµ Philippin.
- Gi¸ cµ phª: Gi¸ cµ phª çc lo¹i trªn thÞ tr−êng thÕ giíi cã sù chªnh
lÖch kh¸ lín. Gi¸ cµ phª Robusta b×nh qu©n chØ vµo kho¶ng 70% so víi gi¸ cµ
5
phª Arabica vµ kho¶ng trªn 80% møc gi¸ cµ phª tham kh¶o cña ICO. Gi¸
Robusta còng cã ®é dao ®éng cao h¬n d−íi ¶nh h−ëng cña sù thay ®æi vÒ cung
cÇu thÞ tr−êng. Khi nguån cung t¨ng m¹nh, gi¸ cµ phª Robusta cã thÓ gi¶m
xuèng chØ b»ng kho¶ng 50% gi¸ cµ phª Arabica nh− ®· tõng x¶y ra trong n¨m
2001. Trong khi ®ã, gi¸ cµ phª dÞu C«l«mbia vµ çc lo¹i cµ phª dÞu kh¸c kh¸
æn ®Þnh vµ duy tr× ë møc cao do nguån cung h¹n chÕ trong khi nhu cÇu víi lo¹i
cµ phª cao cÊp nµy ngµy cµng cao.
1.1.2. §Æc ®iÓm chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
- §Æc tr−ng c¬ b¶n cña chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª lµ møc ®é
tËp trung cao víi sù chi phèi cña çc tËp ®oµn ®a quèc gia. Víi sù chi phèi nµy,
"chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu mang ®Æc tr−ng cña mét chuçi gi¸ trÞ ®−îc dÉn d¾t
bëi nhµ b¸n hµng". Víi møc ®é tËp trung cao nªn chi phèi vµ l·nh ®¹o chuçi
chÝnh lµ çc tËp ®oµn së h÷u mét sè nh·n hiÖu næi tiÕng nh− Nestle, Kraft
Foods... nh÷ng nh·n hiÖu nµy ®· t¹o ra søc hót m·nh liÖt ®èi víi kh¸ch hµng trªn
ph¹m vi toµn cÇu vµ hä ®ang tiÕp tôc ®Þnh vÞ t¹i kh©u cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao nhÊt.
- So víi hµng c«ng nghiÖp, sè l−îng çc kh©u trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª
cã thÓ ng¾n h¬n vµ gi¸ trÞ gia t¨ng ë mét sè kh©u còng kh¸c nhau. Trong chuçi
gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª chñ yÕu lµ çc kh©u: nghiªn cøu gièng vµ
triÓn khai s¶n xuÊt thö nghiÖm thµnh c«ng, ®−a ra trång trät, trë thµnh ®Çu vµo
cña çc ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn sau ®ã míi chuyÓn qua kh©u ph©n phèi vµ
marketing. Trong chuçi gi¸ trÞ nµy, gi¸ trÞ gia t¨ng lín nhÊt cã ®−îc ë kh©u
ph©n phèi vµ marketing, tiÕp theo ®ã lµ kh©u R&D vµ chÕ biÕn, kh©u mang l¹i
gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp nhÊt lµ kh©u trång trät.
- §èi t−îng tham gia vµo kh©u s¶n xuÊt cña chuçi chñ yÕu lµ çc hé n«ng
d©n, çc chñ trang tr¹i vµ mét sè Ýt doanh nghiÖp. ChÝnh v× vËy, ngay c¶ ë kh©u
cã gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp nhÊt (s¶n xuÊt), nÕu kh«ng ®¸p øng ®−îc çc yªu cÇu vÒ
chÊt l−îng s¶n phÈm vµ ®iÒu kiÖn giao hµng th× còng kh«ng thÓ tham gia ®−îc
vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu. V× vËy, lµ hµng n«ng s¶n vµ cã tÝnh nh¹y c¶m cao nªn
®Ó t¨ng c−êng sù tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu, çc quèc gia ®Òu cã
sù hç trî, ®Æc biÖt lµ hç trî çc ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ®Ó s¶n phÈm cµ phª cã thÓ
tham gia ®−îc vµ tham gia vµo çc kh©u cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao.
1.1.3. C¬ cÊu chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
VÒ c¬ b¶n, çc n−íc cã thÓ tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu theo
3 cÊp ®é, ®©y còng chÝnh lµ c¬ cÊu cña chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª: (i)
Gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp: trong kh©u trång trät, thu ho¹ch; (ii) Gi¸ trÞ gia t¨ng trung
b×nh: trong kh©u thu gom, chÕ biÕn cµ phª nh©n; trong kh©u xuÊt khÈu/nhËp
khÈu cµ phª nh©n; (iii) Gi¸ trÞ gia t¨ng cao: trong kh©u nghiªn cøu, triÓn khai:
rang, xay, chÕ biÕn; Ph©n phèi vµ ph¸t triÓn th−¬ng hiÖu. Nh− vËy, gi¸ trÞ gia
t¨ng ®−îc h×nh thµnh ë tÊt c¶ çc kh©u trong chuçi vµ ®−îc thÓ hiÖn ë d¹ng
®¬n gi¶n nh− S¬ ®å d−íi ®©y.
6
Gi¸ trÞ gia t¨ng trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª
USD/tÊn %
Thu ho¹ch h¹t cµ phª
GTGT
N«ng tr¹i b¸n lÎ
chÕ biÕn kh« chÕ biÕn −ít Gi¸ n«ng

tr¹i: 45 10
N−íc s¶n xuÊt
h¹t cµphª ®· chÕ h¹t cµphª ®· chÕ biÕn gi¸ xuÊt 20

Nhµ m¸y
biÕn x−ëng:
136
H·ng XK
7
h¹t cµphª xuÊt FOB: 170
khÈu
thuÕ xuÊt khÈu
vËn t¶i vµ b¶o CIF: 180 4

hiÓm
thuÕ nhËp khÈu
H·ng nhËp khÈu
b¸n cµphª h¹t

ra thÞ tr−êng Gi¸ b¸n 8
bu«n: 214
nhµ bu«n
N−íc tiªu thô
c«ng ty chÕ biÕn cña hµng cµphª

Nhµ m¸y
gi¸ chÕ biÕn 9

xuÊt x−ëng:
343
cµphª tan cµphª bét
Cöa hµng b¸n
cña hµng b¸n b¸n theo môc gi¸ b¸n lÎ: 22

lÎ cho tiªu ®Ých th−¬ng 440
thô ç nh©n m¹i vµ gi¶i trÝ
lÎ
50
Qu¸n
qu¸n cµphª
bar
Nguån: Nghiªn cøu vÒ cµ phª cña M. Wheeler

1.1.4. Çc ®èi t−îng tham gia vµo chuçi
* Çc ®èi t−îng tham gia: (i) ë kh©u t¹o ra gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp: chñ yÕu lµ
ng−êi n«ng d©n; (ii) ë kh©u t¹o ra gi¸ trÞ gia t¨ng trung b×nh: chñ yÕu lµ nhµ mua
gom; doanh nghiÖp xuÊt/nhËp khÈu cµ phª nh©n; (iii) ë kh©u t¹o ra gi¸ trÞ gia t¨ng
cao: çc c«ng ty rang xay, chÕ biÕn vµ ph©n phèi cµ phª; çc nhµ b¸n lÎ.
7
Theo mét nghiªn cøu cña Oxfam vµ UK Food Group1, víi møc gi¸ cµ
phª h¹t t¹i trang tr¹i lµ 0,06 USD/kg vµ gi¸ b¸n lÎ cµ phª thµnh phÈm lµ 3,57
USD/kg, møc lîi nhuËn t¨ng thªm cña çc ®èi t−îng chñ yÕu tham gia trong
chuçi gi¸ trÞ cµ phª nh− sau:
- ChÕ biÕn −ít (bao gåm c¶ chi phÝ): 0,04 USD/kg
- Nhµ mua gom: 0,05 USD/kg
- Nhµ chÕ biÕn (bao gåm c¶ chi phÝ): 0,04 USD/kg
- Nhµ kinh doanh: 0,02 USD/kg
- Nhµ rang xay (bao gåm c¶ chi phÝ): 1,217 USD/kg
- Nhµ b¸n lÎ (bao gåm c¶ chi phÝ qu¶n lý): 1,1 USD/kg.
*Çc ®èi t−îng cã thÓ tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ
phª theo çc ph−¬ng thøc sau: B¸n hµng cho ng−êi mua ®éc lËp trªn thÞ tr−êng;
B¸n hµng cho b¹n hµng n−íc ngoµi cã quan hÖ hîp t¸c vµ liªn kÕt chÆt chÏ h¬n
víi ®èi t¸c n−íc ngoµi; Tham gia víi vai trß lµ mét m¾t xÝch, mét bé phËn
trong m¹ng l−íi liªn kÕt däc cña çc tËp ®oµn rang xay, ph©n phèi cµ phª lín;
Tham gia víi t− çch lµ ng−êi thèng lÜnh chuçi
1.2. Çc yÕu tè t¸c ®éng ®Õn chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt
hµng cµ phª
1.2.1. Çc yÕu tè kh¸ch quan:
- Vai trß cña çc tæ chøc xuÊt khÈu cµ phª quèc tÕ: Çc n−íc s¶n xuÊt
®· th«ng qua mét sè c¬ chÕ vµ diÔn ®µn nh− HiÖp héi çc n−íc s¶n xuÊt cµ phª
(ACPC) vµ Tæ chøc cµ phª quèc tÕ (ICO) ®Ó æn ®Þnh gi¸ cµ phª thÕ giíi ë møc
cã lîi cho ng−êi s¶n xuÊt vµ ®−a ra nh÷ng quy ®Þnh chung nh»m æn ®Þnh thÞ
tr−êng cµ phª thÕ giíi.
- Çc tiªu chuÈn vÒ chÊt l−îng s¶n phÈm, sinh th¸i vµ x· héi: N©ng cao
chÊt l−îng s¶n phÈm cµ phª lµ mét trong nh÷ng môc tiªu quan träng nhÊt trong
n©ng cÊp chuçi gi¸ trÞ. KhuyÕn khÝch ¸p dông çc tiªu chuÈn nµy trë thµnh
mét c«ng cô s¾c bÐn ®Ó tiÕp søc cho çc doanh nghiÖp trong viÖc tham gia vµo
chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu.
1.2.2. Çc yÕu tè chñ quan:
- Lîi thÕ so s¸nh cña quèc gia khi tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu
mÆt hµng cµ phª ®−îc thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm chÝnh sau:
+ Trong kh©u s¶n xuÊt/xuÊt khÈu cµ phª, nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn
chÊt l−îng cµ phª gåm: (i) Quy m« vµ tÝnh chÊt ®Êt ®ai, ®iÒu kiÖn khÝ hËu, thêi
tiÕt, nguån n−íc... (ii) Çc yÕu tè liªn quan ®Õn n©ng cao n¨ng suÊt tù nhiªn
cña s¶n phÈm; (iii) Lùa chän ph−¬ng thøc canh t¸c, kü thuËt trång trät, thu
1
Karen St Jean-Kufuor in 2002
8
ho¹ch, s¬ chÕ, sö dông çc chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng, ph©n bãn, thuèc trõ
s©u, h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt...
+ Trong kh©u chÕ biÕn, ph©n phèi phô thuéc vµo: m¹ng l−íi çc c¬ së chÕ
biÕn; kh¶ n¨ng kü thuËt, m¸y mãc thiÕt bÞ, tr×nh ®é c«ng nghÖ chÕ biÕn, tr×nh ®é
lao ®éng trong çc ®¬n vÞ chÕ biÕn cµ phª, kh¶ n¨ng vµ h×nh thøc tæ chøc s¶n
xuÊt, liªn kÕt kinh tÕ gi÷a çc ®¬n vÞ s¶n xuÊt, chÕ biÕn víi nhau... Nh÷ng yÕu tè
trªn quyÕt ®Þnh ®Õn quy m«, chñng lo¹i, n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng cµ phª chÕ biÕn
vµ ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn gia t¨ng khèi l−îng cµ phª chÕ biÕn cho xuÊt khÈu.
- M«i tr−êng chÝnh s¸ch cña quèc gia:
+ Çc chÝnh s¸ch t¸c ®éng trùc tiÕp nh− chÝnh s¸ch vèn, tÝn dông, thuÕ,
chÝnh s¸ch ®Êt ®ai vµ çc yÕu tè ®Çu vµo, çc chÝnh s¸ch chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n
phÈm xuÊt khÈu theo h−íng n©ng cao chÊt l−îng vµ gi¸ trÞ gia t¨ng cña s¶n phÈm
nh−: ®æi míi c«ng nghÖ kü thuËt s¶n xuÊt; çc ph−¬ng ¸n tæ chøc s¶n xuÊt theo
h−íng liªn kÕt n«ng nghiÖp víi c«ng nghiÖp; thu hót vèn ®Çu t− n−íc ngoµi ... vµo
çc kh©u cña chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu.
+ ChÝnh s¸ch t¸c ®éng gi¸n tiÕp nh»m ®Þnh h−íng çc ®¬n vÞ s¶n xuÊt,
çc ®Þa ph−¬ng, çc ®¬n vÞ ph¸t triÓn m¹nh s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª:
chÝnh s¸ch ®µo t¹o nguån nh©n lùc, chÝnh s¸ch khoa häc c«ng nghÖ, chÝnh
s¸ch c¶i çch hµnh chÝnh nhµ n−íc... Trong ®ã, chÝnh s¸ch khoa häc c«ng nghÖ
®ãng vai trß quan träng, cho phÐp t¹o ra çc gièng míi vµ kü thuËt c«ng nghÖ
tiÕn tiÕn trong s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn cµ phª.
+ Bªn c¹nh çc chÝnh s¸ch trªn, mét sè yÕu tè kh¸c cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng
®Õn sù ph¸t triÓn chuçi gi¸ trÞ cµ phª nh−: C«ng t¸c kÕ ho¹ch, quy ho¹ch s¶n
xuÊt, quy ho¹ch ®Êt ®ai, quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng nguyªn liÖu, chÝnh s¸ch
thay ®æi c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ, ¸p dông çc m« h×nh tæ chøc s¶n xuÊt tiªn tiÕn;
Dù b¸o thÞ tr−êng, gi¸ c¶, cÇu tiªu dïng thÞ tr−êng, dù b¸o sù ph¸t triÓn khoa häc
c«ng nghÖ trong çc kh©u cña chuçi gi¸ trÞ cµ phª.
- N¨ng lùc cña çc ®èi t−îng tham gia: N¨ng lùc tham gia cña mçi ®èi
t−îng trong chuçi thÓ hiÖn kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh linh ho¹t vÒ çc yÕu tè ®Çu vµo
(gièng, ®Êt ®ai, lao ®éng, tµi chÝnh...), çc yÕu tè ®Çu ra (s¶n phÈm/dÞch vô...)
còng nh− qu¶n trÞ doanh nghiÖp (m« h×nh tæ chøc qu¶n lý...) ®Ó ®¸p øng nhu cÇu
cña thÞ tr−êng. Çc nghiªn cøu vÒ chuçi gi¸ trÞ cho thÊy kh¶ n¨ng ®iÒu phèi chuçi
còng nh− çc yÕu tè phi gi¸ nh− nguån nh©n lùc, kü n¨ng; çc yÕu tè kü thuËt nh−
tiÒm lùc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ®ãng vai trß rÊt quan träng. Nh×n chung, n¨ng
lùc tham gia cña çc ®èi t−îng trong chuçi gi¸ trÞ theo çc nhãm yÕu tè t¸c ®éng
chÝnh: (i) nhãm yÕu tè s¶n xuÊt, kinh doanh vµ (ii) nhãm yÕu tè thÞ tr−êng.
9
1.3. Kinh nghiÖm tham gia cña n−íc ngoµi vµo chuçi
1.3.1. Kinh nghiÖm cña n−íc ngoµi
- Kinh nghiÖm cña Braxin: VÞ trÝ quan träng cña Braxin trong chuçi gi¸
trÞ cµ phª toµn cÇu ®−îc kh¼ng ®Þnh nhê: (i) Sù ®iÒu tiÕt vµ hç trî tèt cña ChÝnh
phñ ®èi víi ngµnh cµ phª; (ii) Thùc hiÖn ®iÒu chØnh c¬ cÊu s¶n xuÊt phï hîp
víi yªu cÇu cña thÞ tr−êng; (iii) Chó träng tíi chÊt l−îng cµ phª vµ chñng lo¹i
®Æc biÖt ngay tõ kh©u s¶n xuÊt; (iv) X¸c ®Þnh ph¸t triÓn thÞ tr−êng tiªu thô trong
n−íc v÷ng ch¾c t¹o c¬ së ®Ó th©m nhËp, më réng thÞ tr−êng n−íc ngoµi.
- Kinh nghiÖm cña Honduras: Çc nç lùc tham gia vµo chuçi cña
Honduras tËp trung chñ yÕu vµo: (i) Thùc hiÖn chÝnh s¸ch më réng s¶n xuÊt cµ
phª; (ii) Nhµ xuÊt khÈu ®ãng vai trß trung t©m, chi phèi chuçi gi¸ trÞ; (iii) Thùc
hiÖn nh÷ng ch−¬ng tr×nh phæ biÕn kiÕn thøc dµnh cho n«ng d©n; (iv) §Çu t−
cho ch−¬ng tr×nh cung cÊp cµ phª cho thÞ tr−êng cµ phª ®Æc s¶n.
- Kinh nghiÖm cña mét sè tËp ®oµn rang xay, chÕ biÕn vµ ph©n phèi:
§Æc ®iÓm chung trong chiÕn l−îc x©y dùng vµ chi phèi chuçi gi¸ trÞ cµ phª
toµn cÇu cña çc tËp ®oµn rang xay, chÕ biÕn, ph©n phèi gåm 3 giai ®o¹n: (i)
Giai ®o¹n tr−íc n¨m 1970, tËp trung t¹o dùng uy tÝn næi tiÕng cho çc nh·n
hiÖu cµ phª ; (ii) Giai ®o¹n 1970-2000, tËp trung ph¸t triÓn m¹ng l−íi ph©n
phèi, hÖ thèng cöa hµng b¸n lÎ, chiÕm lÜnh thÞ tr−êng cµ phª hoµ tan, thÞ tr−êng
cµ phª t−¬i t¹i çc n−íc ph¸t triÓn Ch©u ©u, B¾c Mü, NhËt B¶n vµ óc, sau ®ã
chuyÓn dÇn tõ çc thÞ tr−êng nµy sang çc khu vùc thÞ tr−êng kh¸c; (iii) Giai
®o¹n tõ n¨m 2000 ®Õn nay, ngoµi viÖc tiÕp tôc ph¸t triÓn m¹ng l−íi ph©n phèi,
b¸n lÎ cµ phª, chiÕm lÜnh thÞ tr−êng, cßn tËp trung vµo nghiªn cøu vµ chuyÓn
giao çc quy tr×nh/c«ng nghÖ canh t¸c, thu ho¹ch, b¶o qu¶n, chÕ biÕn vµ ®ãng
gãi cµ phª cho çc doanh nghiÖp kinh doanh cµ phª ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn.
1.3.2. Bµi häc rót ra cho ViÖt Nam
Qua nghiªn cøu kinh nghiÖm cña mét sè n−íc vµ tËp ®oµn, cã thÓ rót ra mét
sè bµi häc cho ViÖt Nam nh− sau:
- T¨ng ®Çu t− c¬ së h¹ tÇng, n©ng cao hiÖu qu¶ cña çc tæ chøc hç trî
trong chuçi gi¸ trÞ
- Quan t©m khai th¸c thÞ tr−êng trong n−íc
- Chó träng c«ng t¸c gi¸m s¸t chÊt l−îng cµ phª
- Tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª th«ng qua tiÕp nhËn ®Çu t− vµ
chuyÓn giao c«ng nghÖ tõ çc n−íc ph¸t triÓn
- Chñ ®éng tham gia vµo mét sè kh©u cña chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu
mµ quèc gia cã lîi thÕ.
10
CH¦¥NG 2
THùC TR¹NG THAM GIA CñA VIÖT NAM VµO CHUçI

GI¸ TRÞ TOµN CÇU MÆT HµNG Cµ PH£
2.1. Kh¸i qu¸t chung vÒ ngµnh cµ phª ViÖt Nam

2.1.1. Quy m« vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt cµ phª
- DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l−îng
ViÖt Nam lµ n−íc cã s¶n l−îng cµ phª ®øng thø hai thÕ giíi, sau Brazil,
vµ ®øng ®Çu vÒ xuÊt khÈu cµ phª Robusta. T×nh h×nh diÖn tÝch, n¨ng xuÊt, s¶n
l−îng cµ phª xin xem b¶ng sau:
T×nh h×nh s¶n xuÊt cµ phª cña ViÖt Nam
DiÖn tÝch N¨ng suÊt S¶n l−îng L−îng XK
N¨m
(ha) (t¹/ha) (1000 tÊn) (1000 tÊn)
2003 509.937 14,8 755,1 691,4
2004 503.241 16,6 834,6 867,6
2005 491.400 15,6 767,7 834,1
2006 488.700 20,2 985,3 785,1
2007 506.000 18,9 961,3 1.074,4
2008 520.000 18,5 961,3 1.059,5

- Gièng: §èi víi gièng cµ phª Robusta, cho tíi nay hÇu hÕt çc diÖn tÝch
cµ phª ®Òu ®−îc trång b»ng h¹t do d©n tù s¶n xuÊt, lai t¹o vµ kh«ng qua chän
läc2. GÇn ®©y, ViÖt Nam míi cã ®−îc bé gièng t−¬ng ®èi hoµn chØnh. §èi víi
gièng cµ phª Arabica, hiÖn nay ng−êi d©n vÉn trång chñ yÕu tõ gièng Catimor.
- Thu ho¹ch: Mïa vô thu ho¹ch cµ phª ë ViÖt Nam th−êng b¾t ®Çu vµo
th¸ng 10 vµ kÐo dµi kho¶ng 4 th¸ng phô thuéc thêi tiÕt vµ vïng kh¸c nhau. Mïa
thu ho¹ch còng lµ mïa m−a ë T©y Nguyªn nªn cã nhiÒu bÊt lîi trong viÖc ph¬i
sÊy, b¶o qu¶n. §Ó thu ho¹ch cµ phª, hÇu hÕt n«ng d©n ®Òu h¸i theo kiÓu “tuèt
2
Theo ®iÒu tra cña §Ò ¸n “N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña cµ phª ®Õn n¨m 2015 vµ ®Þnh
h−íng 2020”, Côc ChÕ biÕn n«ng l©m s¶n vµ NghÒ muèi, Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT
11
cµnh” (h¸i qu¶ chÝn lÉn qu¶ xanh). T×nh tr¹ng thu ho¹ch theo kiÓu tuèt cµnh
gÇn nh− trë thµnh mét thãi quen vµ ®· diÔn ra hµng chôc n¨m nay nh−ng ch−a
kh¾c phôc ®−îc.
2.1.2. T×nh h×nh chÕ biÕn
- Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña §Ò ¸n “N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña cµ
phª ®Õn n¨m 2015 vµ ®Þnh h−íng 2020”, tÝnh ®Õn n¨m 2007, c¶ n−íc cã: 97
nhµ m¸y c«ng suÊt tõ 5.000 ®Õn 60.000 tÊn/n¨m; 17 c¬ së, trong ®ã cã mét sè
nhµ m¸y quy m« c«ng nghiÖp (nh− Vinacafe Biªn Hßa, Nestle Th¸i Hßa, Olam
ViÖt Nam, Trung Nguyªn, Nescafe...) chÕ biÕn cµ phª bét, cµ phª hßa tan víi
tæng c«ng suÊt 10.500 tÊn vµ h¬n 10.000 c¬ së rang xay nhá.
- Ba ph−¬ng ph¸p chñ yÕu trong chÕ biÕn cµ phª nh©n: Ph−¬ng ph¸p chÕ
biÕn kh«: chñ yÕu dïng cho chÕ biÕn cµ phª Robusta; Ph−¬ng ph¸p chÕ biÕn
−ít: chñ yÕu dïng cho chÕ biÕn cµ phª Arabica; Ph−¬ng ph¸p chÕ biÕn b¸n −ít.
- H×nh thøc tæ chøc chÕ biÕn chñ yÕu lµ (1) Giai ®o¹n s¬ chÕ - chÕ biÕn
tõ cµ phª qu¶ t−¬i thµnh cµ phª thãc kh« hoÆc/vµ cµ phª nh©n x« vµ (2) Giai
®o¹n tinh chÕ, t¸i chÕ
2.1.3. T×nh h×nh xuÊt khÈu
Cµ phª ViÖt Nam chñ yÕu dµnh cho xuÊt khÈu (trªn 90% tæng s¶n
l−îng). Cµ phª ViÖt Nam ®· xuÊt khÈu ®Õn h¬n 70 quèc gia vµ vïng l·nh thæ,
trong ®ã çc n−íc thµnh viªn EU vµ Hoa Kú vÉn lµ çc thÞ tr−êng träng ®iÓm.
Bªn c¹nh çc n−íc nhËp khÈu/tiªu thô, mét sè n−íc s¶n xuÊt cµ phª kh¸c còng
nhËp khÈu mét sè l−îng lín cµ phª Robusta cña ViÖt Nam ®Ó chÕ biÕn cµ phª
hßa tan do cµ phª ViÖt Nam cã gi¸ thµnh c¹nh tranh h¬n, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn
çc thÞ tr−êng nhËp khÈu chñ yÕu lµ Th¸i Lan, Indonesia vµ Ên §é.
2.2. Thùc tr¹ng tham gia vµ çc yÕu tè t¸c ®éng tíi
sù tham gia cña ViÖt nam trong chuçi gi¸ trÞ ToµN cÇu
mÆt hµng cµ phª
2.2.1. Thùc tr¹ng tham gia cña ViÖt Nam trong chuçi gi¸ trÞ toµn
Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, thêi gian qua, ViÖt Nam ®· rÊt tÝch cùc trong
viÖc tham gia chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu vµ chñ yÕu lµ tham gia ë kh©u s¶n
xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª nh©n. Nh÷ng nç lùc ®ã thÓ hiÖn ë: NÕu n¨m 1998,
ViÖt Nam vÉn ®øng thø 4 vÒ s¶n l−îng cµ phª th× tõ n¨m 1999 ®Õn nay ViÖt
Nam ®· v−¬n lªn trë thµnh n−íc ®øng thø 2 thÕ giíi vÒ s¶n l−îng cµ phª.
12
TØ träng cña ViÖt Nam trong s¶n xuÊt cµ phª Robusta
(TriÖu bao, 60 kg/bao)
2003 2004 2005 2006 2007 2008
Tæng s¶n l−îng TG 103,912 115,558 110.417 128.301 118.257 128.846
Cµ phª Robusta 42,8 42,6 42,2 48,4 45,9 49,1
ViÖt Nam 15,2 14,2 13,5 19,3 16,4 18,5
Tû träng (%) 35,5 33,3 31,99 39,87 35,72 37,67
Nguån: Tæ chøc cµ phª thÕ giíi- ICO, 9/2009

ViÖt Nam hiÖn lµ mét trong nh÷ng n−íc xuÊt khÈu cµ phª lín thÕ giíi,
chiÕm tû träng 8-10% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª thÕ giíi.
VÞ trÝ cña ViÖt Nam trong xuÊt khÈu cµ phª thÕ giíi
T¨ng bq T¨ng bq Tû träng VÞ trÝ trong
KNXK 2008 2003-2008 2003-2008 trong tæng XK cµ phª
(1000 USD) vÒ trÞ gi¸ vÒ l−îng XK thÕ giíi thÕ giíi
(%) (%) (%)
ThÕ giíi 21.598.610 23 4 100,00
Tæng KNXK cµ 3
ViÖt Nam 1.777.763 38 4 8,23
phª
090111 1,767,889 38 4 15,1 3
ch−a khö caffein
090112 3.830 -9 -22 0,53 13
®· khö caffein
090121 4.939 14 14 0,1 38
khö caffein
Cµ phª rang, ®·
090122 962 76 0,28 21
khö caffein
Çc lo¹i cµ phª
090190 120 -18 20 0,13 38
kh¸c

ViÖt Nam ®· chiÕm ®−îc vÞ trÝ cao trªn mét sè thÞ tr−êng nhËp khÈu cµ
phª chñ yÕu. ViÖt Nam ®· trë thµnh nhµ cung cÊp cµ phª lín thø hai cho §øc -
thÞ tr−êng nhËp khÈu cµ phª lín thø hai thÕ giíi. Trªn thÞ tr−êng Mü - thÞ
13
tr−êng ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ nhËp khÈu cµ phª - ViÖt Nam ®øng thø 3 sau
Colombia (19,2%) vµ Braxin (18,1%) víi tû träng 8,9% trong tæng kim ng¹ch
nhËp khÈu. Cµ phª ViÖt Nam chØ ®øng thø s¸u vÒ xuÊt khÈu sang thÞ tr−êng
Ph¸p - thÞ tr−êng ®øng thø ba thÕ giíi vÒ nhËp khÈu cµ phª nh−ng lµ mét trong
5 n−íc xuÊt khÈu hµng ®Çu sang Italia vµ NhËt B¶n - nh÷ng n−íc ®øng thø 4 vµ
thø n¨m thÕ giíi vÒ nhËp khÈu cµ phª.
VÞ trÝ cña cµ phª ViÖt Nam trªn mét sè thÞ tr−êng nhËp khÈu chñ yÕu
T¨ng bq
KNNK tõ Tû träng L−îng NK T¨ng bq
§¬n gi¸ 2004-
VN 2008 trong tõ VN 2004-2008 ThuÕ
NK 2008 vÒ
(1000 tæng 2008 vÒ trÞ gi¸ NK
(USD/tÊn) l−îng
USD) KNNK (TÊn) (%)
(%)
Mü, n−íc nhËp khÈu lín nhÊt thÕ giíi, chiÕm 20,45% tæng KNNK thÕ giíi
ThÕ giíi 3.648.429 100,0 1.355.778 2.691 19 2
Colombia 702.222 19,2 241.920 2.903 18 1 0
Braxin 658.551 18,1 284.661 2.313 23 -1 0
ViÖt Nam 308.201 8,9 123.949 2.487 27 -5 0
Guatemala 319.220 8,7 108.908 2.931 10 -2 0
Indonesia 217.966 6,0 67.372 3.235 22 3 0
§øc, n−íc nhËp khÈu thø hai thÕ giíi, chiÕm 15,28% tæng KNNK thÕ giíi
ThÕ giíi 2.725.881 100,0 1.076.698 2.532 26 4
Braxin 685.212 25,1 287.842 2.381 25 2 0,7
ViÖt Nam 376.398 14,8 171.756 2.191 36 4 0,7
Colombia 243.570 8,9 88.300 2.758 17 -1 0
Peru 163.687 6,0 62.182 2.632 32 10 0
Honduras 141.025 5,2 54.119 2.606 29 10 0
Ph¸p, n−íc nhËp khÈu thø ba thÕ giíi, chiÕm 6,34% tæng KNNK thÕ giíi
ThÕ giíi 1.131.696 100,0 333.533 3.393 20 -1
Braxin 152.571 13,5 62.633 2.436 17 -4 0,7
§øc 150.703 13,3 35.333 4.265 39 18 0
Thôy SÜ 147.287 13,0 7.065 20.847 41 32 0
BØ 125.446 11,1 27.856 4.503 11 -7 0
Italia 116.673 10,3 17.576 6.638 12 3 0
ViÖt Nam 84.928 7,5 48.840 1.739 19 -4 0,7
14
Italia, n−íc nhËp khÈu thø t− thÕ giíi, chiÕm 6,12% tæng KNNK thÕ giíi
ThÕ giíi 1.092.848 100,0 466.749 2.341 24 4
Braxin 378.466 34,6 158.181 2.393 25 3 0,7
ViÖt nam 141.462 12,9 81.691 1.732 39 13 0,7
Ên §é 115.205 10,5 56.460 2.040 27 7 0,7
Colombia 66.889 6,1 24.734 2.704 35 16 0
§øc 38.878 3,6 12.316 3.157 21 5 0
NhËt B¶n, n−íc nhËp khÈu thø n¨m thÕ giíi, chiÕm 5,98% tæng KNNK thÕ giíi
ThÕ giíi 1.066.638 100 395.650 2.696 18 1
Braxin 290.637 27,2 116.524 2.494 28 5 2
Colombia 213.198 20,0 73.949 2.883 15 0 2
Indonesia 107.748 10,1 51.281 2.101 17 -2 2
Guatemala 79.356 7,4 24.969 3.178 13 -2 2
ViÖt Nam 76.884 7,2 44.537 1.726 46 17 2
Nguån: Trung t©m th−¬ng m¹i quèc tÕ - ITC, 2009

Çc doanh nghiÖp ViÖt Nam hiÖn chØ tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª
toµn cÇu chñ yÕu lµ theo ph−¬ng thøc b¸n hµng cho ng−êi mua ®éc lËp hoÆc
b¸n hµng cho b¹n hµng n−íc ngoµi quen biÕt, cã quan hÖ hîp t¸c vµ liªn kÕt
chÆt chÏ h¬n víi ®èi t¸c n−íc ngoµi th«ng qua liªn doanh, nh−îng quyÒn
th−¬ng m¹i... Cã mét sè doanh nghiÖp tham gia víi vai trß lµ mét m¾t xÝch,
mét bé phËn trong m¹ng l−íi liªn kÕt däc cña çc tËp ®oµn rang xay, ph©n
phèi cµ phª nh−ng hiÖn nay ch−a cã doanh nghiÖp cµ phª ViÖt Nam nµo tham
gia chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu víi t− çch lµ ng−êi thèng lÜnh chuçi.
DÉn ®Çu vÒ th−¬ng hiÖu cµ phª xuÊt khÈu trong vßng 10 n¨m trë l¹i ®©y
lµ Tæng c«ng ty Cµ phª ViÖt Nam (Vinacafe), mét doanh nghiÖp Nhµ n−íc,
nh−ng thùc ra s¶n l−îng xuÊt khÈu chñ yÕu cña doanh nghiÖp nµy l¹i thuéc vÒ
mét doanh nghiÖp thµnh viªn lµ C«ng ty cæ phÇn §Çu t− xuÊt nhËp khÈu T©y
Nguyªn (th−¬ng hiÖu Vinacafe Bu«n Ma Thuét.
VÒ cµ phª hßa tan, thÞ phÇn hiÖn n»m trong tay bèn th−¬ng hiÖu hµng
®Çu lµ Vinacafe Biªn Hßa, Nescafe (doanh nghiÖp 100% vèn n−íc ngoµi), G7
cña Trung Nguyªn vµ gÇn ®©y cã thªm Moment cña Vinamilk. Mçi th−¬ng
hiÖu cã mét thÕ m¹nh riªng nh− Vinacafe Biªn Hßa cã thÕ m¹nh lµ nhiÒu kinh
nghiÖm trong s¶n xuÊt, th©m nhËp thÞ tr−êng vµ cã thÓ xem ®©y lµ nhµ m¸y s¶n
xuÊt cµ phª hßa tan ®Çu tiªn cña ViÖt Nam. Nescafe cña Nestle th× l¹i cã −u
thÕ cña mét tËp ®oµn ®a quèc gia. G7 cña Trung Nguyªn th× cã thÕ m¹nh, kinh
nghiÖm ®· tõng tr¶i trong lÜnh vùc cµ phª rang xay vµ hÖ thèng qu¸n nh−îng
15
quyÒn. Cµ phª Moment th× dùa vµo Vinamilk víi hÖ thèng ch©n rÕt ph©n phèi
réng kh¾p c¶ n−íc.
VÒ cµ phª rang xay, ngoµi cµ phª Trung Nguyªn víi çc qu¸n cµ phª
nh−îng quyÒn trong n−íc vµ n−íc ngoµi, xuÊt khÈu cµ phª rang xay cña çc
nhµ s¶n xuÊt ViÖt Nam cßn kh¸ h¹n chÕ, chñ yÕu lµ s¶n phÈm cña çc tËp ®oµn
n−íc ngoµi nh− Nestle. TËp ®oµn Nestle mçi n¨m thu mua trung b×nh kho¶ng
tõ 20 - 25% s¶n l−îng cµ phª xuÊt khÈu cña ViÖt Nam phôc vô cho viÖc s¶n
xuÊt t¹i 15 nhµ m¸y trªn toµn thÕ giíi. §−a cµ phª vµ çc s¶n phÈm chÕ biÕn tõ
cµ phª vµo hÖ thèng ph©n phèi cña çc nhµ ph©n phèi lín sÏ t¹o ®−îc kh¶ n¨ng
më réng tiªu thô cµ phª ViÖt Nam ra thÞ tr−êng n−íc ngoµi do tham gia ®−îc
vµo hÖ thèng ph©n phèi toµn cÇu cña çc doanh nghiÖp nµy.
2.2.2. Thùc tr¹ng çc yÕu tè t¸c ®éng tíi sù tham gia cña cµ phª
ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
Çc yÕu tè t¸c ®éng tíi sù tham gia cña cµ phª ViÖt Nam vµo chuçi gi¸
trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª tËp trung chñ yÕu vµo:
- Lîi thÕ cña ViÖt Nam trong tham gia chuçi: Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao
cña cµ phª Robusta ViÖt Nam chñ yÕu dùa trªn 4 yÕu tè chÝnh: Mét lµ, ®iÒu kiÖn
®Êt ®ai, khÝ hËu thuËn lîi cho phÐp s¶n xuÊt cµ phª víi n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng
cao. Hai lµ, gi¸ lao ®éng rÎ. Ba lµ, lîi thÕ vÒ kho¶ng çch vËn chuyÓn. Bèn lµ,
hÖ thèng chÝnh s¸ch cña nhµ n−íc ®èi víi ngµnh cµ phª th«ng tho¸ng, t¹o m«i
tr−êng b×nh ®¼ng cho tÊt c¶ çc t¸c nh©n tham gia s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ tiªu
thô cµ phª. Nhê çc lîi thÕ nµy nªn cµ phª ViÖt Nam ®· nhanh chãng tham gia
vµ cã vÞ trÝ cao trong xuÊt khÈu cµ phª nguyªn liÖu.
- ChÝnh s¸ch cña ViÖt Nam ®èi víi ngµnh hµng cµ phª:
+ Çc chÝnh s¸ch nh−: LuËt §Çu t−, LuËt Doanh nghiÖp, çc chÝnh s¸ch
cho vay, −u ®·i vÒ tÝn dông trong Nhµ n−íc, hç trî l·i suÊt sau ®Çu t−, b¶o
hiÓm xuÊt khÈu ... (çc chÝnh s¸ch nµy hiÖn ®ang ®−îc rµ so¸t ®Ó phï hîp hãa
víi çc cam kÕt cña WTO theo lé tr×nh).
Theo çc cam kÕt më cöa thÞ tr−êng, ViÖt Nam cam kÕt xãa bá çc biÖn
ph¸p phi thuÕ trong qu¶n lý xuÊt, nhËp khÈu cµ phª; cã møc cam kÕt thuÕ vµ lé
tr×nh c¾t gi¶m thuÕ.
Ngµy 26/8/2008, Bé tr−ëng Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n ®·
cã quyÕt ®Þnh sè 2635/Q§-BNN-CB phª duyÖt ®Ò ¸n “N©ng cao n¨ng lùc c¹nh
tranh cña cµ phª ViÖt Nam ®Õn 2015 vµ ®Þnh h−íng 2020"
+ ChÝnh s¸ch khuyÕn khÝch n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm: GÇn ®©y,
nh÷ng ph¶n håi kh«ng tèt vÒ chÊt l−îng cµ phª nh©n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam
diÔn ra liªn tiÕp tõ çc c¶ng ®Õn, çc nhµ rang xay vµ trung t©m giao dÞch hµng
hãa quèc tÕ. Tr−íc thùc tÕ nµy, ngµy 15/10/2007, Bé NN & PTNT ®· ban hµnh
16
QuyÕt ®Þnh sè 86/2007/Q§ - BNN vÒ viÖc t¹m thêi sö dông tiªu chuÈn quèc gia
TCVN 4193 - 2005 trong kiÓm tra chÊt l−îng cµ phª nh©n xuÊt khÈu.
+ ChÝnh s¸ch héi nhËp: ViÖt Nam lµ mét trong sè 77 thµnh viªn cña Tæ
chøc Cµ phª quèc tÕ (ICO). N¨m 2008, ChÝnh phñ ViÖt Nam còng ®· ký HiÖp
®Þnh cµ phª Quèc tÕ (ICA). Bªn c¹nh ®ã, viÖc gia nhËp Tæ chøc Th−¬ng m¹i
ThÕ giíi (WTO) ®· mang l¹i cho ngµnh cµ phª ViÖt Nam mét “s©n ch¬i”
khæng lå víi h¬n 5 tû ng−êi tiªu thô vµ kim ng¹ch nhËp khÈu trÞ gi¸ 635 tû
USD/n¨m. Cïng víi nh÷ng c¶i thiÖn vÒ m«i tr−êng kinh doanh, LuËt Th−¬ng
m¹i 2005 cho phÐp “mua b¸n hµng hãa qua së giao dÞch hµng hãa”.
+ ChÝnh s¸ch khoa häc c«ng nghÖ vµ khuyÕn n«ng: Víi sù tËp trung ®Çu
t− nghiªn cøu tõ nguån lùc trung −¬ng lÉn ®Þa ph−¬ng nªn nhiÒu bé gièng míi,
quy tr×nh vµ tiÕn bé kü thuËt míi ®· ®−îc tÝch cùc phæ cËp vµ ®−îc çc doanh
nghiÖp, n«ng hé ¸p dông réng r·i.
+ ChÝnh s¸ch chÕ biÕn vµ tiªu thô s¶n phÈm: Ngoµi NghÞ quyÕt sè
03/2000/NQ-CP ngµy 2/2/2000 vÒ kinh tÕ trang tr¹i, QuyÕt ®Þnh sè
150/2005/Q§-TTg ngµy 20/6/2005 cña Thñ t−íng chÝnh phñ vÒ phª duyÖt quy
ho¹ch chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp, thñy s¶n c¶ n−íc ®Õn n¨m
2010 vµ tÇm nh×n ®Õn 2020, QuyÕt ®Þnh sè 80/2002/Q§-TTg ngµy 24/6/2002
cña Thñ t−íng chÝnh phñ vÒ viÖc khuyÕn khÝch tiªu thô n«ng s¶n hµng hãa
th«ng qua hîp ®ång th× çc quyÕt ®Þnh phª duyÖt, çc ®Ò ¸n ph¸t triÓn ngµnh
hµng mòi nhän ®Òu nhÊn m¹nh ®Õn çc chÝnh s¸ch hç trî cho kh©u b¶o qu¶n
chÕ biÕn vµ tiªu thô s¶n phÈm cña çc vïng nguyªn liÖu tËp trung.
- N¨ng lùc tham gia cña çc ®èi t−îng trong chuçi
+ Çc ®¬n vÞ s¶n xuÊt cµ phª: So víi nhiÒu n−íc trång cµ phª trªn thÕ giíi
th× çc hé n«ng d©n trång cµ phª cña ViÖt nam ®Òu thuéc d¹ng nhá, lÎ, diÖn tÝch
trung b×nh tõ 0,5 - 1ha vµ mang tÝnh t−¬ng ®èi ®éc lËp. Sè hé gia ®×nh cã diÖn
tÝch lín trªn 5 ha vµ s¶n xuÊt d−íi h×nh thøc trang tr¹i chiÕm tû lÖ thÊp.
+ Çc doanh nghiÖp thu mua/chÕ biÕn cµ phª nh©n: Tr−íc ®©y, çc
doanh nghiÖp xuÊt khÈu cµ phª trong n−íc hÇu nh− chiÕm ®éc quyÒn trong viÖc
thu mua cµ phª trùc tiÕp tõ çc hé gia ®×nh vµ çc doanh nghiÖp s¶n xuÊt cµ phª
®Ó xuÊt khÈu, do vËy mµ çc doanh nghiÖp nµy ch−a thùc sù quan t©m ®Õn ng−êi
s¶n xuÊt, mèi liªn kÕt gi÷a ng−êi s¶n xuÊt víi çc nhµ doanh nghiÖp hÇu nh−
kh«ng cã. Do kh«ng cã mèi liªn kÕt nªn khi gi¸ cµ phª lªn cao, çc doanh
nghiÖp th−êng khã cã thÓ thu mua ®−îc sè l−îng lín trong thêi gian ng¾n ®Ó
xuÊt khÈu. H¬n n÷a, do nguån tµi chÝnh cã h¹n, phÇn lín çc doanh nghiÖp ph¶i
vay ng©n hµng nªn dÔ gÆp ph¶i rñi ro.
+ Çc doanh nghiÖp xuÊt khÈu: Mét yÕu tè c¶n trë kh¶ n¨ng c¹nh tranh
cña çc doanh nghiÖp ViÖt Nam lµ kinh nghiÖm tham gia trªn thÞ tr−êng thÕ
giíi. HÇu hÕt çc doanh nghiÖp chØ thùc sù thùc hiÖn çc giao dÞch kinh doanh
trong kho¶ng h¬n 10 n¨m trë l¹i ®©y. Do ®ã, nhiÒu chñ doanh nghiÖp thiÕu
nh÷ng kü n¨ng c¬ b¶n nh− khai th¸c, xö lý tin tøc vµ ®µm ph¸n th−¬ng m¹i. H¬n
17
n÷a, sù ph¸t triÓn rÇm ré cña çc doanh nghiÖp xuÊt khÈu cµ phª chñ yÕu trong
giai ®o¹n gi¸ cµ phª thÕ giíi cao nªn nh÷ng kü n¨ng nµy ch−a ®−îc chó träng
®óng møc. Do thiÕu çc kü n¨ng vµ kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ nghiªn cøu thÞ tr−êng
nªn s¶n phÈm cµ phª hßa tan vµ rang xay cña ViÖt Nam chñ yÕu tiªu thô t¹i thÞ
tr−êng trong n−íc, l−îng vµ gi¸ trÞ xuÊt khÈu çc mÆt hµng nµy ra n−íc ngoµi
®Òu kh«ng ®¸ng kÓ. Còng do míi tham gia thÞ tr−êng quèc tÕ nÒn hÇu hÕt çc
doanh nghiÖp xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ch−a chó träng ®Õn c«ng t¸c x©y dùng vµ
b¶o vÖ th−¬ng hiÖu, do ®ã çc doanh nghiÖp gÆp ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n trong
viÖc xuÊt khÈu, ®Æc biÖt ®èi víi çc s¶n phÈm cã chÊt l−îng cao h¬n.
Tãm l¹i, ViÖt Nam míi chØ tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng
cµ phª trong çc c«ng ®o¹n chñ yÕu: s¶n xuÊt; chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu cµ phª
nh©n. HiÖn çc doanh nghiÖp ViÖt Nam míi chØ dõng l¹i ë çc “m¾t xÝch” ®Çu
cña chuçi, do ®ã çc doanh nghiÖp ViÖt Nam vÉn chØ nhËn ®−îc mét phÇn nhá
trong chuçi gi¸ trÞ cßn phÇn rÊt lín gi¸ trÞ gia t¨ng cña chuçi gi¸ trÞ cµ phª
thuéc vÒ çc doanh nghiÖp chÕ biÕn n−íc ngoµi.
2.3. §¸nh gi¸ chung vÒ kh¶ n¨ng tham gia cña ViÖt
2.3.1. Trong kh©u nghiªn cøu - triÓn khai
Thêi gian qua, ViÖt Nam ®· ¸p dông nhiÒu tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ
vÒ gièng, kü thuËt th©m canh, phßng trõ dÞch h¹i… trong s¶n xuÊt, chÕ biÕn cµ
phª phôc vô cho xuÊt khÈu. HÖ thèng chÕ biÕn cµ phª kh¸ ph¸t triÓn vµ ®· thu
hót ®−îc nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ c¶ trong vµ ngoµi n−íc tham gia. Víi nh÷ng
tiÕn bé ®−îc ¸p dông trong kh©u chÕ biÕn, cµ phª robusta ngµy cµng ®−îc çc
nhµ chÕ biÕn trªn thÕ giíi −a chuéng v× gãp phÇn gi¶m gi¸ thµnh çc s¶n phÈm
cµ phª hßa tan.
Tuy nhiªn, viÖc øng dông phæ biÕn khoa häc c«ng nghÖ cßn khã kh¨n do
tÝnh chÊt manh món, nhá lÎ cña ngµnh. Trong khi ®ã, ngµnh cµ phª thÕ giíi ®·
®¹t cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn ®Ó thu nhiÒu gi¸ trÞ gia t¨ng cao trong chuçi.
Ch¼ng h¹n, viÖc sö dông c«ng nghÖ biÕn ®æi gen cho phÐp t¸ch cafein khái h¹t
cµ phª ngay trong qu¸ tr×nh trång trät, cho phÐp gi÷ nguyªn h−¬ng vÞ cña cµ
phª. §©y lµ ph−¬ng ph¸p t¸ch cafein chñ yÕu, thay thÕ cho ph−¬ng ph¸p chiÕt
xuÊt truyÒn thèng b»ng n−íc, çc chÊt chiÕt suÊt h÷u c¬ hay axit cacbonic. Mét
tiÕn bé n÷a lµ ph−¬ng ph¸p sÊy kh« b»ng lµm l¹nh trong s¶n xuÊt cµ phª hoµ tan.
HiÖn nhiÒu n−íc ph¸t triÓn nhËp khÈu cµ phª ®· triÓn khai ch−¬ng tr×nh trî gióp
vÒ c«ng nghÖ sÊy kh« b»ng ph−¬ng ph¸p lµm l¹nh cho çc n−íc trång cµ phª ®Ó
s¶n xuÊt cµ phª hoµ tan ngay t¹i çc n−íc nµy. §©y còng lµ mét biÖn ph¸p hîp t¸c
h÷u hiÖu ®Ó gia t¨ng gi¸ cµ phª xuÊt khÈu nh»m n©ng cao gi¸ trÞ cho çc s¶n
phÈm cµ phª cña çc n−íc s¶n xuÊt/xuÊt khÈu. Cßn theo kinh nghiÖm cña Braxin,
n−íc nµy ®· thay ®æi çch thøc trång cµ phª tõ nh÷ng vïng ®Êt Ýt dèc h¬n ®Õn
vïng s−¬ng gi¸ vµ thay ®æi ®¸ng kÓ trong c«ng nghÖ s¶n xuÊt: trång c©y dµy h¬n,
c¬ khÝ ho¸ kh©u thu ho¹ch, sö dông hîp lý thuèc trõ s©u vµ thuèc diÖt cá, ®−a ra
18
nhiÒu lo¹i c©y trång míi, gieo h¹t trong èng ®Ó ngõa dÞch bÖnh, çc kü thuËt xÐn
tØa c©y míi, tiÕp cËn th«ng tin tèt h¬n, ®Æc biÖt trong viÖc øng dông çc kÕt qu¶
nghiªn cøu.
2.3.2. Trong kh©u s¶n xuÊt
Lµ n−íc tham gia thÞ tr−êng cµ phª thÕ giíi muén h¬n so víi çc nhµ
xuÊt khÈu truyÒn thèng, nh−ng trong nh÷ng n¨m qua, ViÖt Nam ®· nhanh chãng
kh¼ng ®Þnh ®−îc vÞ trÝ cña m×nh trong chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª - lµ
nhµ xuÊt khÈu cµ phª lín thø hai vµ nhµ xuÊt khÈu cµ phª Robusta lín nhÊt thÕ
giíi. Hµng n¨m, ViÖt Nam xuÊt khÈu kho¶ng 900.000 - 1.000.000 tÊn cµ phª
sang tíi 70 quèc gia vµ vïng l·nh thæ, trong ®ã n¨m 2008 lµ h¬n 1 triÖu tÊn, ®¹t
kim ng¹ch h¬n 2 tû USD, ®ãng gãp lín vµo môc tiªu c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i
hãa n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n.
Tuy nhiªn, trong kh©u s¶n xuÊt cßn tån t¹i nh÷ng h¹n chÕ sau:
- DiÖn tÝch cµ phª thêi gian qua ph¸t triÓn mét çch tù ph¸t, kh«ng theo
quy ho¹ch. Cµ phª chÌ cã gi¸ b¸n cao nh−ng diÖn tÝch trång cµ phª chÌ qu¸ Ýt,
ch−a xøng víi tiÒm n¨ng lîi thÕ cña quèc gia.
- HÖ thèng cung cÊp gièng cßn yÕu, kh«ng ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña
s¶n xuÊt c¶ vÒ sè l−îng lÉn chÊt l−îng. Gièng cµ phª Robusta vÉn chñ yÕu do
ng−êi d©n tù lai t¹o nªn kh«ng ®¶m b¶o chÊt l−îng.
- MÆc dï n¨ng suÊt cµ phª cña ViÖt Nam thuéc lo¹i cao trªn thÕ giíi
nh−ng s¶n xuÊt thiÕu bÒn v÷ng.
- TËp qu¸n thu ho¹ch theo kiÓu h¸i “tuèt cµnh” lµm ¶nh h−ëng nghiªm
träng ®Õn chÊt l−îng cµ phª.
- Gi¸ thµnh s¶n xuÊt cao do s¶n xuÊt chñ yÕu lµ hé n«ng d©n víi quy m«
nhá, vèn Ýt, chi phÝ ®Çu t− cao.
- Ch−a cã m« h×nh tæ chøc s¶n xuÊt hîp lý, thiÕu sù g¾n kÕt gi÷a ng−êi
s¶n xuÊt víi nhau ®Ó trao ®æi, chia sÎ kinh nghiÖm vµ víi nhµ chÕ biÕn, kinh
doanh ®Ó ®¶m b¶o ®Çu ra.
- Tr×nh ®é lao ®éng h¹n chÕ, chñ yÕu lµ lao ®éng b¸n thêi vô.
2.3.3. Trong kh©u thu gom/chÕ biÕn cµ phª nh©n
- ChÊt l−îng do c«ng nghÖ thu ho¹ch vµ b¶o qu¶n cßn l¹c hËu, ®Çu t−
cho chÕ biÕn ®Ó t¨ng gi¸ trÞ cßn h¹n chÕ. C«ng nghÖ chÕ biÕn cµ phª cña ViÖt
Nam tuy ®· ®−îc ®Çu t− nh−ng cßn yÕu so víi yªu cÇu vÒ chÊt l−îng s¶n phÈm,
®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ l−u gi÷ ®−îc h−¬ng vÞ cña cµ phª. HÖ thèng tæ chøc thu
mua cµ phª còng nh− quan hÖ ph©n chia lîi nhuËn trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª
trªn thÞ tr−êng néi ®Þa còng kh«ng khuyÕn khÝch ®−îc ng−êi s¶n xuÊt c¶i thiÖn
c«ng nghÖ sau thu ho¹ch vµ n©ng cao chÊt l−îng cña cµ phª xuÊt khÈu. V× vËy,
mÆc dï ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng n−íc ®øng ®Çu vÒ s¶n l−îng cµ phª trªn
19
thÕ giíi nh−ng doanh sè vµ gi¸ trÞ gia t¨ng çc doanh nghiÖp ViÖt Nam thu
®−îc lµ kh«ng nhiÒu bëi cµ phª ViÖt Nam xuÊt khÈu chñ yÕu lµ s¶n phÈm th«.
Bªn c¹nh ®ã, chÊt l−îng s¶n phÈm ®· lµm gi¶m uy tÝn còng nh− gi¸ cña
cµ phª n−íc ta trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. S¶n phÈm xuÊt khÈu chØ dùa trªn mét sè
tiªu chÝ ®¬n gi¶n vÒ phÇn tr¨m h¹t ®en vì, t¹p chÊt; ph−¬ng ph¸p tÝnh lçi vÉn
ch−a ®−îc ¸p dông, s¶n phÈm xuÊt khÈu phÇn lín ë møc ®é s¬ chÕ... Thªm vµo
®ã, viÖc n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm vµ c«ng t¸c vÖ sinh an toµn thùc phÈm,
ng¨n ngõa nÊm mèc còng nh− d− l−îng thuèc b¶o vÖ thùc vËt vÉn ch−a ®−îc
quan t©m th−êng xuyªn.
ICO cho biÕt, tÝnh tõ th¸ng 3/2007 trë vÒ tr−íc, cµ phª cã nguån gèc tõ
ViÖt Nam bÞ th¶i lo¹i chiÕm tíi 88% tæng sè cµ phª bÞ lo¹i th¶i cña thÕ giíi,
t¨ng 19% so víi 6 th¸ng tr−íc ®ã. Nh− vËy, gi¸ trÞ xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam
vµ uy tÝn vÒ chÊt l−îng cµ phª cña ViÖt Nam ®· bÞ sôt gi¶m nghiªm träng. Bªn
c¹nh nh÷ng diÔn biÕn bÊt th−êng cña thêi tiÕt, sù tho¸i ho¸ cña nguån tµi
nguyªn ®Êt, yÕu tè nãng véi cña ng−êi n«ng d©n trong qu¸ tr×nh canh t¸c... cßn
ph¶i kÓ ®Õn sù l¹c hËu vµ thiÕu ®ång bé trong quy tr×nh khai th¸c, b¶o qu¶n vµ
chÕ biÕn çc s¶n phÈm tõ mÆt hµng cµ phª. Theo ®ã, mÆc dï n»m trong vÞ trÝ 3
n−íc xuÊt khÈu cµ phª lín nhÊt thÕ giíi nh−ng sè l−îng çc ®¬n vÞ, doanh
nghiÖp thu mua, chÕ biÕn nguån nguyªn liÖu nµy cña ViÖt Nam ®−îc coi lµ
m¹nh l¹i rÊt h¹n chÕ.
Ngoµi ra, viÖc suy gi¶m chÊt l−îng cµ phª xuÊt khÈu cña ViÖt Nam cßn
do thiÕu sù h−íng dÉn cña çc c¬ quan qu¶n lý chuyªn m«n trong viÖc phæ
biÕn vµ ¸p dông çc tiªu chuÈn kü thuËt cho mÆt hµng cµ phª xuÊt khÈu. §a
phÇn çc doanh nghiÖp thu mua vµ chÕ biÕn cµ phª ViÖt Nam ®Òu lµ çc doanh
nghiÖp võa vµ nhá, tiÒm lùc tµi chÝnh cßn h¹n chÕ, thiÕt bÞ c«ng nghÖ cßn l¹c
hËu vµ thiÕu sù g¾n kÕt chÆt chÏ víi ng−êi d©n tõ kh©u trång ®Õn qu¸ tr×nh thu
mua, b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn.
ChÊt l−îng cµ phª xuÊt khÈu cña ViÖt Nam kh«ng æn ®Þnh cßn lµ do tËp
qu¸n canh t¸c ®· tån t¹i tõ l©u cña ng−êi n«ng d©n ViÖt Nam. Thèng kª cho
thÊy, 50% sè hé n«ng d©n trång cµ phª sö dông ph©n bãn kh«ng ®óng çch,
viÖc ch¨m sãc c©y cµ phª còng tiÕn hµnh kh«ng ®óng quy tr×nh kü thuËt, viÖc
thu h¸i cµ phª xanh, cµ phª non vÉn th−êng xuyªn x¶y ra... Cïng víi ®ã lµ viÖc
ph¸t triÓn tù ph¸t çc lo¹i c©y trång kh«ng theo quy ho¹ch vµ ph¸ rõng ®Ó
trång cµ phª ®ang cã xu h−íng gia t¨ng t¹i nhiÒu ®Þa ph−¬ng chÝnh lµ nguyªn
nh©n kh¸ch quan ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt, chÊt l−îng s¶n phÈm, g©y biÕn
®éng cung - cÇu trªn thÞ tr−êng vµ t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i tr−êng sinh th¸i.
- VÒ vÖ sinh an toµn thùc phÈm: HiÖp ®Þnh vÒ ¸p dông çc biÖn ph¸p
vÖ sinh an toµn thùc phÈm vµ kiÓm dÞch ®éng thùc vËt (HiÖp ®Þnh SPS) ®· cã
hiÖu lùc tõ ngµy 1/1/1995, do vËy, ®èi víi ngµnh cµ phª ViÖt Nam ngµy nay
vÊn ®Ò nµy cÇn ®−îc nghiªn cøu mét çch nghiªm tóc. Çc vÊn ®Ò sö dông çc
lo¹i ho¸ chÊt trong b¶o vÖ thùc vËt ®−îc ®Æt lªn hµng ®Çu. Chóng ta khuyÕn
20
khÝch ¸p dông biÖn ph¸p phßng trõ s©u bÖnh tæng hîp (IPM) kh«ng dïng
thuèc trõ s©u bÖnh trong danh môc cÊm cña nhµ n−íc vµ víi liÒu l−îng, nång
®é, ph−¬ng ph¸p cho phÐp.
Võa qua, HiÖp héi cµ phª ca cao ViÖt Nam ®· nhËn ®−îc b¸o ço kh¶o
s¸t mÆt hµng cµ phª cña çc n−íc cung cÊp cµ phª nh©n cho NhËt B¶n, trong
®ã cã b¸o ço sè 6 vÒ ViÖt Nam cña Promar NhËt B¶n do HiÖp héi cµ phª NhËt
B¶n chñ tr×, tiÕn hµnh tõ th¸ng 4 ®Õn ®Çu th¸ng 8 n¨m 2007. Trong b¸o ço
nµy, Promar NhËt B¶n ®· kh¶o s¸t mét lo¹t 24 n−íc trong ®ã cã ViÖt Nam, b¸o
ço ®· nªu ra møc tån d− tèi ®a cña 14 lo¹i n«ng d−îc trong h¹t cµ phª do Uû
ban Codex quy ®Þnh.
B¸o ço còng liÖt kª tãm t¾t çc lo¹i thuèc trõ s©u bÖnh vµ trõ cá d¹i ®·
dïng cho cµ phª ë ViÖt Nam nãi chung ®Òu ë møc thÊp vµ trung b×nh. B¸o ço
còng ®−a ra b¶ng thèng kª so s¸nh çc n−íc cung cÊp cµ phª cho NhËt B¶n
trong ®ã cã Braxin, Colombia, Indonesia, Ethiopia, Guatemala, ViÖt Nam,
trong ®ã, ViÖt Nam ®−îc xÕp thø 6 vÒ l−îng nhËp khÈu cµ phª cña NhËt B¶n
n¨m 2006 víi 31.000 tÊn. Promar NhËt B¶n còng thèng kª danh môc l−îng tån
d− tèi ®a cña Bé y tÕ lao ®éng vµ phóc lîi NhËt B¶n. Theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t
trªn, tuy cµ phª ViÖt Nam ch−a m¾c lçi nghiªm träng nµo, nh−ng râ rµng ®©y
lµ mét c¶nh b¶o cho toµn ngµnh cµ phª ViÖt Nam trong viÖc sö dông ho¸ chÊt
®Ó b¶o vÖ thùc vËt.
Ngoµi vÊn ®Ò d− l−îng thuèc trõ s©u, ngµnh cµ phª cßn cÇn quan t©m
®Æc biÖt ®Õn vÊn ®Ò nÊm mèc vµ nhiÔm Ochratoxyn A (OTA) trong cµ phª.
§©y lµ vÊn ®Ò çc kh¸ch hµng ch©u ¢u ®Æc biÖt quan t©m.
- VÒ c«ng nghÖ chÕ biÕn: Çc doanh nghiÖp gÆp ph¶i mét sè khã kh¨n
chÝnh lµ: Thø nhÊt, viÖc nhËp khÈu çc thiÕt bÞ chÕ biÕn tõ n−íc ngoµi cã c«ng
suÊt cao vµ s¶n phÈm tèt nh−ng gi¸ b¸n cao, ®ßi hái thêi gian khÊu hao l©u.
Thø hai, çc m¸y mãc s¶n xuÊt trong n−íc ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu thÞ
tr−êng mÆc dï gi¸ rÎ chØ b»ng 1/5 ®Õn 1/3 gi¸ nhËp ngo¹i nh−ng tèn n−íc, khã
xö lý sau khi chÕ biÕn vµ nhiÒu kh©u ®ßi hái lao ®éng thay thÕ. Ngoµi ra, mét
khã kh¨n chÝnh n÷a trong chÕ biÕn cµ phª ë ViÖt Nam lµ hÇu hÕt ng−êi trång
cµ phª, çc ®¹i lý vµ çc doanh nghiÖp ®Òu Ýt nhiÒu tham gia chÕ biÕn s¶n
phÈm b»ng nhiÒu lo¹i c«ng nghÖ kh¸c nhau. §iÒu nµy dÉn ®Õn thÞ tr−êng çc
s¶n phÈm cµ phª sau thu ho¹ch kh«ng ®ång ®Òu, s¶n phÈm chÊt l−îng kh«ng
cao vµ gi¸ khã cã thÓ ph¶n ¸nh ®óng hµm l−îng chÕ biÕn cña s¶n phÈm. Trong
khi ®ã, ë çc n−íc kh¸c - Indonesia - kh©u chÕ biÕn chØ tËp trung ë çc doanh
nghiÖp chÕ biÕn lín.
GÇn ®©y, mét sè c«ng ty còng b¾t ®Çu chó träng tíi hîp t¸c víi çc
tr−êng ®¹i häc vµ viÖn nghiªn cøu trong n−íc s¶n xuÊt nh÷ng m¸y chÕ biÕn cµ
phª trong n−íc v× gi¸ thµnh rÎ h¬n rÊt nhiÒu. Trung Nguyªn lµ mét vÝ dô.
Trong thêi gian qua, c«ng nghÖ chÕ biÕn cµ phª chñ yÕu ®−îc nhËp khÈu tõ 2
21
n−íc lµ ý vµ §øc nh−ng gÇn ®©y c«ng ty ®· b¾t ®Çu hîp t¸c víi tr−êng ®¹i häc
B¸ch khoa thµnh phè Hå ChÝ Minh ®Ó s¶n xuÊt lo¹i m¸y mãc t−¬ng tù.
2.3.4. Trong kh©u xuÊt khÈu cµ phª
§Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu, ngµy cµng cã nhiÒu
doanh nghiÖp s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cña ViÖt nam tham gia vµo çc ch−¬ng
tr×nh ph¸t triÓn cµ phª bÒn v÷ng. Çc chøng chØ cµ phª sinh th¸i nh− UTZ
CERTIFIED gióp nhµ s¶n xuÊt cµ phª chøng minh ®· thùc hiÖn çc thùc hµnh
n«ng nghiÖp tèt vµ ph−¬ng ph¸p canh t¸c hiÖu qu¶. UTZ CERTIFIED t¹o ®iÒu
kiÖn cho çc nhµ s¶n xuÊt ë mäi quy m« vµ xuÊt xø tù thÓ hiÖn sù kh¸c biÖt víi
çc nhµ s¶n xuÊt th«ng th−êng vµ hç trî hä tiÕp cËn tíi çc thÞ tr−êng cµ phª
ph¸t triÓn nhanh kh¾p thÕ giíi. L−îng b¸n UTZ tõ ViÖt Nam trong n¨m 2008
®· ®¹t 14.500 tÊn, t¨ng gÊp ®«i so víi n¨m 2007, chiÕm gÇn 20% tæng doanh
thu cµ phª UTZ toµn cÇu. Çc doanh nghiÖp ViÖt Nam ®−îc nhËn chøng chØ
UTZ CERTIFIED xin xem Phô lôc 4.
Bªn c¹nh ®ã, mét sè doanh nghiÖp cµ phª cña ViÖt Nam ®· tham gia
giao dÞch trªn thÞ tr−êng kú h¹n cµ phª London (LIFFE). Míi b¾t ®Çu tõ n¨m
2004, hiÖn ®· cã 33 doanh nghiÖp cµ phª giao dÞch trªn LIFFE th«ng qua Ng©n
hµng Techcombank. Trong ®ã cã 11 doanh nghiÖp nhµ n−íc, 22 doanh nghiÖp
t− nh©n. Sè l−îng doanh nghiÖp tham gia LIFFE chñ yÕu tËp trung ë §¾c L¾c,
Gia Lai, B×nh D−¬ng, TP.HCM . Doanh nghiÖp xuÊt nhËp khÈu trùc tiÕp chiÕm
40%, cßn l¹i lµ ®¹i lý thu mua, chÕ biÕn cµ phª.
Theo ®¸nh gi¸ cña Techcombank, hîp ®ång t−¬ng lai ®· ®−îc doanh
nghiÖp sö dông nh− mét c«ng cô ®Ó phßng chèng rñi ro vµ x¸c ®Þnh gi¸ thÞ
tr−êng thùc tÕ. §Æc biÖt lµ trong ®ît biÕn ®éng gi¸ cµ phª trªn thÞ tr−êng, hîp
®ång t−¬ng lai ®· gãp phÇn gi¶m bít rñi ro vÒ ®ét biÕn gi¸ cho doanh nghiÖp
vµ cßn mang l¹i lîi Ých cho ng−êi trång cµ phª.
Tuy nhiªn, cµ phª ViÖt Nam ch−a tham gia ®−îc vµo c«ng ®o¹n cao h¬n
cña chuçi gi¸ trÞ do ch−a cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn còng
nh− ph¸t triÓn hÖ thèng ph©n phèi toµn cÇu. Cã thÓ thÊy, tuy cµ phª ViÖt Nam
®−îc ®¸nh gi¸ cao vÒ çc chØ sè lîi thÕ so s¸nh (yÕu tè ®Þa lý, kh¶ n¨ng ®¸p
øng nhu cÇu thÞ tr−êng thÕ giíi cña s¶n phÈm...) nh−ng l¹i ë vÞ trÝ thÊp ®èi víi
çc chØ sè n¨ng lùc c¹nh tranh nh− kh¶ n¨ng ®a d¹ng hãa s¶n phÈm vµ thÞ
tr−êng.
Ngoµi ra, vai trß cña çc doanh nghiÖp (l·nh ®¹o chuçi) trong viÖc quyÕt
®Þnh thÞ tr−êng ch−a cã. Çc doanh nghiÖp cµ phª cña ViÖt Nam ®· cã nh÷ng
vai trß nhÊt ®Þnh trong viÖc s¶n xuÊt nh−ng ch−a ph¶i lµ nh÷ng ng−êi ®Þnh gi¸.
Lµ n−íc s¶n xuÊt cµ phª lín trªn thÕ giíi nh−ng gi¸ cµ phª cña ViÖt Nam phô
thuéc nhiÒu vµo nh÷ng nhµ tiªu thô lín (çc nhµ rang xay) trªn thÕ giíi. Çc
doanh nghiÖp trong ngµnh cµ phª còng chñ yÕu sö dông nh÷ng nghiÖp vô bu«n
b¸n truyÒn thèng, ch−a cã nh÷ng h×nh thøc th−¬ng m¹i tiªn tiÕn nh− thÞ tr−êng
giao sau hay th−¬ng m¹i ®iÖn tö... Sù tham gia vµo sµn giao dÞch cµ phª Bu«n
22
Mª Thuét cßn rÊt h¹n chÕ. Bªn c¹nh ®ã, sè l−îng çc doanh nghiÖp xuÊt khÈu
cµ phª cña ViÖt Nam nhiÒu, c¹nh tranh m¹nh trong khi ®ã, sè l−îng çc doanh
nghiÖp n−íc ngoµi mua cµ phª ë ViÖt Nam Ýt h¬n nªn çc doanh nghiÖp n−íc
ngoµi cã quyÒn lùc thÞ tr−êng vµ Ðp gi¸ thu mua t¹i thÞ tr−êng trong n−íc.
2.3.5. Trong kh©u x©y dùng vµ ph¸t triÓn th−¬ng hiÖu
Tuy ViÖt Nam ch−a x©y dùng ®−îc nh÷ng th−¬ng hiÖu m¹nh g¾n liÒn
víi vÞ trÝ cña s¶n phÈm trªn thÞ tr−êng quèc tÕ nh−ng mét sè c«ng ty ®· b−íc
®Çu v−¬n ra thÞ tr−êng thÕ giíi víi çc nh·n hiÖu cña cµ phª ViÖt nam. Bªn
c¹nh ®ã, ngµy cµng cã nhiÒu c«ng ty ®a quèc gia quan t©m ®Çu t− vµo ngµnh
cµ phª ViÖt Nam còng t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng c−êng n¨ng lùc tham gia cña cµ phª
MÆc dï vËy, sau 20 n¨m ph¸t triÓn mang tÝnh bïng næ, tuy ®· ®−îc thÕ
giíi thõa nhËn lµ “c−êng quèc cµ phª” nh−ng ViÖt Nam míi chØ lµ c−êng quèc
s¶n xuÊt vµ b¸n cµ phª h¹t, chØ ®−îc chia phÇn gi¸ trÞ gia t¨ng rÊt h¹n chÕ trong
chuçi gi¸ trÞ. ViÖt Nam cã s¶n phÈm cµ phª víi chÊt l−îng cao, h−¬ng vÞ th¬m
ngon nhê nh÷ng lîi thÕ ®Þa lý, khÝ hËu nh− cµ phª Arabica ë S¬n La, cµ phª
Robusta Bu«n Mª Thuét... MÆc dï cµ phª ViÖt Nam ®· cã mÆt trªn toµn thÕ
giíi, nh−ng d−êng nh− ng−êi tiªu dïng trªn thÕ giíi vÉn ch−a biÕt v× h»ng
ngµy hä vÉn ®ang dïng cµ phª hiÖu Nestle, Maxell, Folger... Ngoµi nh÷ng nç
lùc cña cµ phª cña Trung Nguyªn víi çc qu¸n cµ phª nh−îng quyÒn t¹i thÞ
tr−êng n−íc ngoµi, ®−îc ®¸nh gi¸ nh− mét ®ãng gãp quan träng trong nh÷ng
nç lùc ®−a th−¬ng hiÖu cµ phª ViÖt Nam ra thÕ giíi, th−¬ng hiÖu cµ phª cña
ViÖt Nam trªn thÞ tr−êng thÕ giíi cßn rÊt h¹n chÕ.
Tãm l¹i, tõ sù ph©n tÝch trªn cã thÓ thÊy r»ng, thêi gian qua ViÖt Nam
®· tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu ë çc kh©u s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ
xuÊt khÈu cµ phª nh©n. Thêi gian tíi, ngoµi viÖc tiÕp tôc khai th¸c tèi ®a gi¸ trÞ
gia t¨ng ë çc kh©u ®· tham gia, ViÖt Nam hoµn toµn cã kh¶ n¨ng tham gia vµ
tham gia s©u h¬n n÷a vµo çc kh©u cña chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
nh»m thu ®−îc nhiÒu gi¸ trÞ gia t¨ng trong çc c«ng ®o¹n cao h¬n cña chuçi,
kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ vµ uy tÝn cña cµ phª ViÖt Nam trªn thÞ tr−êng thÕ giíi.
23
Ch−¬ng 3
GI¶I PH¸P NH»M T¡NG C¦êNG Sù THAM GIA CñA Cµ PH£

VIÖT NAM VµO CHUçI GI¸ TRÞ TOµN CÇU MÆT HµNG Cµ PH£
3.1. Xu h−íng ph¸t triÓn chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt
hµng cµ phª thêi gian tíi vµ nh÷ng c¬ héi, th¸ch thøc
míi ®èi víi sù tham gia cña ViÖt Nam
3.1.1. Xu h−íng ph¸t triÓn cña chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
- TriÓn väng thÞ tr−êng cµ phª toµn cÇu: (i) TriÓn väng s¶n xuÊt; (ii)
TriÓn väng tiªu thô; (iii) TriÓn väng xuÊt nhËp khÈu.
- Xu h−íng ph¸t triÓn cña chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª: (i) Xu
h−íng kÕt hîp m¹nh mÏ h¬n gi÷a çc ®èi t−îng trong chuçi ®Ó x©y dùng hÖ
thèng s¶n xuÊt - ph©n phèi trän gãi; (ii) Xu h−íng duy tr× vµ ph¸t triÓn chuçi
gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu ®−îc ®iÒu phèi bëi çc tËp ®oµn th«ng qua hÖ thèng
siªu thÞ, chuçi cöa hµng b¸n lÎ ph©n bè réng kh¾p toµn cÇu.
3.1.2. C¬ héi vµ th¸ch thøc míi ®èi víi sù tham gia cña ViÖt Nam
trong chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª
- Nh÷ng c¬ héi: (i) c¬ héi ®Ó n©ng cÊp c¶ chÊt l−îng s¶n phÈm vµ quy
tr×nh canh t¸c, chÕ biÕn; (ii) c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn vµ ®a d¹ng çc s¶n phÈm míi
(nhÊt lµ çc s¶n phÈm chÕ biÕn) bªn c¹nh çc s¶n phÈm truyÒn thèng.; (iii) c¬
héi ®Ó lùa chän quy tr×nh canh t¸c hoÆc c«ng nghÖ chÕ biÕn phï hîp víi n¨ng
lùc tµi chÝnh cña m×nh nh−ng vÉn ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ ë mét møc ®é nµo ®ã qua
më réng quy m« s¶n xuÊt trªn c¬ së mét sè c«ng nghÖ chÕ biÕn hoÆc quy tr×nh
canh t¸c ®−îc lùa chän; (iv) c¬ héi cã thÓ tham gia vµo çc chuçi cöa hµng b¸n
lÎ hoÆc çc chuçi siªu thÞ do çc tËp ®oµn ph©n phèi cµ phª chÕ biÕn hµng ®Çu
thÕ giíi x©y dùng, l·nh ®¹o d−íi h×nh thøc nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i; (v) c¬
héi tham gia chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu víi vai trß lµ ng−êi x©y dùng vµ
“thèng lÜnh chuçi” ph©n phèi cµ phª víi th−¬ng hiÖu riªng trªn mét sè khu vùc
thÞ tr−êng thÕ giíi th«ng qua ph¸t triÓn chuçi cöa hµng b¸n lÎ cµ phª; (vi) c¬
héi ®Ó liªn doanh víi çc tËp ®oµn cµ phª hµng ®Çu thÕ giíi x©y dùng çc c¬ së
rang xay, chÕ biÕn cµ phª hßa tan t¹i ViÖt Nam víi nguån cµ phª nguyªn liÖu
cña ViÖt Nam.
- Nh÷ng th¸ch thøc: (i) Sù ph¸t triÓn cña chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu cã
xu h−íng ngµy cµng chÞu ¶nh h−ëng cña ng−êi mua ë phÝa cuèi cña chuçi; (ii)
Sù h×nh thµnh chuçi gi¸ trÞ cµ phª d−íi sù dÉn d¾t cña çc tËp ®oµn kinh doanh
cµ phª nh©n kÕt víi çc tËp ®oµn chÕ biÕn cµ phª (rang xay, chÕ biÕn cµ phª
hßa tan) nh− ®· ph©n tÝch ë trªn dÉn ®Õn sù n©ng cÊp vai trß chi phèi thÞ tr−êng
cµ phª thÕ giíi cña ®éc quyÒn nhãm; (iii) Do mét thêi gian dµi ¸p dông quy
tr×nh canh t¸c theo h−íng “ch¹y theo n¨ng suÊt” nªn ®Õn nay thay ®æi tËp qu¸n
24
canh t¸c (nh− ph¶i s¶n xuÊt cµ phª h÷u c¬, cµ phª an toµn, ¸p dông GAP ...)
®ßi hái ph¶i cã sù chuyÓn ®æi m¹nh c¶ vÒ nhËn thøc, c«ng cô lao ®éng, ®Çu t−
vµ cÇn cã mét giai ®o¹n chuyÓn ®æi kh¸ dµi; (iv) Do h¹n chÕ vÒ n¨ng lùc
marketing, thiÕu hÖ thèng ph©n phèi trùc tiÕp ë thÞ tr−êng n−íc ngoµi nªn kh¶
n¨ng tËn dông çc c¬ héi míi cña çc doanh nghiÖp ViÖt Nam sÏ cã rÊt nhiÒu
h¹n chÕ; (v) Çc doanh nghiÖp cµ phª ViÖt Nam muèn tham gia kh©u ph©n
phèi b¸n lÎ cµ phª ViÖt Nam trªn thÞ tr−êng thÕ giíi th× tr−íc hÕt ph¶i cã ®Çu
t− lín cho c«ng nghÖ chÕ biÕn cµ phª, t¹o sù kh¸c biÖt cña s¶n phÈm cµ phª,
x©y dùng ®−îc nh·n hiÖu næi tiÕng cho cµ phª ViÖt Nam, ®ång thêi vÉn ph¶i
chó träng vµ n©ng cao çc ho¹t ®éng marketing quèc tÕ... th× míi cã thÓ x©y
dùng ®−îc m¹ng l−íi ph©n phèi cho cµ phª ViÖt Nam ë thÞ tr−êng n−íc ngoµi.
3.2. Quan ®iÓm vµ ph−¬ng h−íng tham gia vµo chuçi
3.2.1. Quan ®iÓm tham gia
- NhËn thøc vµ x¸c ®Þnh ®óng vÞ thÕ cña cµ phª ViÖt Nam trong chuçi gi¸
trÞ cµ phª toµn cÇu nh»m lùa chän çc kh©u cã lîi thÕ ®Ó tham gia cã hiÖu qu¶.
- Tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu ph¶i ®¶m b¶o thùc hiÖn ®−îc
môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng ngµnh cµ phª theo c¬ chÕ thÞ tr−êng vµ thÝch øng
víi héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
- T¨ng c−êng n¨ng lùc qu¶n trÞ chuçi gi¸ trÞ cña doanh nghiÖp ®Ó n©ng
cao kh¶ n¨ng l·nh ®¹o chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª hoÆc n¨ng lùc
l·nh ®¹o tõng kh©u trong chuçi.
- Nhµ n−íc thùc thi vai trß më ®−êng, t¹o lËp m«i tr−êng thuËn lîi ®Ó çc
doanh nghiÖp chñ ®éng tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª.
3.2.2. Ph−¬ng h−íng tham gia
* Ph−¬ng h−íng tham theo chiÒu ngang: Ph−¬ng h−íng tham gia chuçi
gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª theo chiÒu ngang tøc lµ kh«ng lµm toµn bé
chuçi mµ chØ tham gia mét sè c«ng ®o¹n trong chuçi. §©y lµ çch kinh doanh
hiÖu qu¶ vµ Ýt m¹o hiÓm nhÊt. ViÖc tham gia vµo çc kh©u trong chuçi gi¸ trÞ
cµ phª toµn cÇu theo chiÒu ngang cÇn theo h−íng sau:
+ §èi víi kh©u s¶n xuÊt: CÇn khai th¸c vµ ph¸t huy lîi thÕ vÒ khÝ hËu,
thæ nh−ìng ®Ó chuyªn m«n hãa trång trät cµ phª, t¹o lËp lîi thÕ ph¸t triÓn theo
quy m«.
+ §èi víi kh©u thu gom/chÕ biÕn cµ phª nh©n cña ViÖt Nam: cÇn më
réng chøc n¨ng vµ t¨ng c−êng liªn doanh liªn kÕt víi çc h·ng cµ phª hµng
®Çu thÕ giíi ®Ó x©y dùng çc nhµ m¸y chÕ biÕn cµ phª quy m« lín.
+ §èi víi kh©u xuÊt khÈu cµ phª: Ph−¬ng h−íng giam gia chuçi gi¸ trÞ
cµ phª toµn cÇu cña nhãm t¸c nh©n nµy trong thêi kú tíi lµ: Tham gia chuçi thÞ
tr−êng cµ phª víi t− çch lµ nh÷ng nhµ xuÊt khÈu ®éc lËp, mua gom cµ phª
25
nh©n ë trong n−íc vµ b¸n hµng cho ng−êi mua ®éc lËp; Tham gia chuçi liªn
kÕt phô thuéc; X©y dùng vµ ph¸t triÓn hÖ thèng dÞch vô hËu cÇn th−¬ng m¹i cµ
phª, tr−íc hÕt lµ çc kho dù tr÷ cµ phª nh©n, vËn t¶i vµ b¶o hiÓm.
+ §èi víi kh©u ph©n phèi, tiªu thô vµ ph¸t triÓn th−¬ng hiÖu: Ph−¬ng
h−íng tham gia chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu trong thêi kú tíi chñ yÕu lµ liªn
doanh liªn kÕt víi çc h·ng chÕ biÕn cµ phª hµng ®Çu thÕ giíi theo h×nh thøc
nhËn nh−îng quyÒn th−¬ng m¹i ®Ó ph¸t triÓn çc chuçi cöa hµng b¸n lÎ vµ
ph©n phèi cµ phª hoµ tan cho çc qu¸n cµ phª trªn thÞ tr−êng ViÖt Nam vµ çc
n−íc kh¸c trªn thÕ giíi.
- Ph−¬ng h−íng tham gia theo chiÒu däc: Tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ
toµn cÇu mÆt hµng cµ phª theo chiÒu däc tøc lµ thùc hiÖn tÊt c¶ çc c«ng ®o¹n
cña chuçi. ViÖc tham gia theo chiÒu däc nh»m v−¬n tíi nh÷ng ph©n khóc cã
gi¸ trÞ gia t¨ng cao trong chuçi nh− chÕ biÕn s©u, x©y dùng th−¬ng hiÖu vµ
ph©n phèi l¹i ®ßi hái ®Çu t− lín vµ tr×nh ®é n¨ng lùc cao, do ®ã tÝnh m¹o hiÓm
cao. Nãi çch kh¸c, tham gia chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu theo chiÒu däc tøc
lµ ph¶i x¸c lËp ®−îc vÞ thÕ lµ ng−êi thèng lÜnh chuçi.
3.3. gi¶i ph¸p nh»m t¨ng c−êng sù tham gia cña ViÖt
Nam trong chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª thêi
gian tíi
3.3.1. Nhãm gi¶i ph¸p tr−íc m¾t
Nhãm gi¶i ph¸p nµy tËp trung khai th¸c tèi ®a lîi thÕ cña ViÖt Nam
trong s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu cµ phª nguyªn liÖu ®Ó thu ®−îc tèi ®a gi¸
trÞ gia t¨ng trong çc c«ng ®o¹n nµy. Theo ®ã:
* Gi¶i ph¸p tËp trung vµo kh©u s¶n xuÊt:
+ æn ®Þnh diÖn tÝch trång cµ phª theo quy ho¹ch; thùc hµnh çc quy
tr×nh canh t¸c bÒn v÷ng
+ T¨ng c−êng øng dông khoa häc c«ng nghÖ trong s¶n xuÊt cµ phª:
+ Tæ chøc çc héi chî th−¬ng m¹i chuyªn ngµnh cµ phª vµ héi thi çc
chñ trang tr¹i trång cµ cµ phª giái cña ViÖt Nam ®Ó thu hót çc th−¬ng gia n−íc
ngoµi ®Õn ký hîp ®ång trùc tiÕp tiªu thô s¶n phÈm nh− tr−êng hîp cña Braxin.
- Gi¶i ph¸p tËp trung vµo kh©u chÕ biÕn:
+ Tæ chøc l¹i çc m« h×nh chÕ biÕn cµ phª nh©n ®Ó t¹o thÕ chñ ®éng
tham gia cña cµ phª ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu
+ §Çu t− thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ cho c«ng ®o¹n ph¬i sÊy vµ chÕ biÕn ®Ó
n©ng cao chÊt l−îng cµ phª h¹t.
+ §æi míi çc h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt, t¹o liªn kÕt, g¾n bã lîi Ých
gi÷a ng−êi trång, doanh nghiÖp chÕ biÕn vµ çc c¬ së dÞch vô
26
- Gi¶i ph¸p tËp trung vµo kh©u xuÊt khÈu:
+ §Èy m¹nh viÖc ¸p dông çc tiªu chuÈn nh»m n©ng cao chÊt l−îng s¶n
phÈm chÕ biÕn ®Ó tham gia cã hiÖu qu¶ vµo chuçi gi¸ trÞ.
+ TËp trung n©ng cao chÊt l−îng, ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm chÕ biÕn.
+ Chó träng ®Õn yªu cÇu cña nhµ nhËp khÈu.
+ N©ng cao nhËn thøc cña doanh nghiÖp trong viÖc x©y dùng th−¬ng hiÖu;
x©y dùng vµ kh¼ng ®Þnh th−¬ng hiÖu cµ phª ViÖt Nam trªn tr−êng quèc tÕ.
+ N©ng cao h¬n n÷a hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Trung t©m giao dÞch cµ phª
Bu«n Ma Thuét lµm c¬ së cho viÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng tiªu thô cµ
phª hiÖn ®¹i, thÝch øng víi qu¸ tr×nh giao dÞch mua b¸n trong n−íc vµ quèc tÕ.
- H−íng tíi khai th¸c thÞ tr−êng trong n−íc.
3.3.2. Nhãm gi¶i ph¸p l©u dµi
- CÊu tróc l¹i çc nhãm chñ thÓ tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª.
- §Çu t− x©y dùng çc khu c«ng nghiÖp chÕ biÕn cµ phª tËp trung.
- T¨ng c−êng liªn kÕt trong chuçi.
- T¨ng c−êng ho¹t ®éng xóc tiÕn th−¬ng m¹i vµ dÞch vô hËu cÇn cho
ngµnh cµ phª nh»m t¨ng c−êng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ xuÊt khÈu.
3.4. Mét sè kiÕn nghÞ
§èi víi Nhµ n−íc: (i) Xóc tiÕn th−¬ng m¹i vµ cung cÊp th«ng tin thÞ
tr−êng; (ii) TiÕp tôc ®æi míi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch cho ngµnh cµ phª ph¸t triÓn;
(iii) Ph¸t triÓn hÖ thèng ho¸ c«ng cô b¶o hiÓm rñi ro gi¸ cho ngµnh hµng cµ phª;
(iv) ChÝnh s¸ch khuyÕn n«ng vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng; (v) §µo t¹o nguån
nh©n lùc.
§èi víi Bé, ngµnh: Çc kiÕn nghÞ ®−îc ®−a ra víi Bé C«ng Th−¬ng; Bé
Khoa häc vµ C«ng nghÖ; Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n.
§èi víi UBND çc ®Þa ph−¬ng: (i) TriÓn khai rµ so¸t quy ho¹ch ph¸t
triÓn c¬ së chÕ biÕn g¾n víi vïng nguyªn liÖu; (ii) X©y dùng çc m« h×nh s¶n
xuÊt, chÕ biÕn, tiªu thô theo h−íng s¹ch, an toµn, bÒn v÷ng, kh¾c phôc hiÖn
t−îng s¶n xuÊt manh món; (iii) Thùc hµnh s¶n xuÊt ®óng quy tr×nh kü thuËt ë tÊt
c¶ çc kh©u trong chuçi, kÕt hîp çc biÖn ph¸p gi¸o dôc, hµnh chÝnh, kinh tÕ
trong c«ng t¸c qu¶n lý, n©ng cao chÊt l−îng cµ phª; (iv) Thùc hiÖn nghiªm tóc
ChØ thÞ sè 1341/CT-BNN-TT ngµy 17/5/2007 cña Bé tr−ëng Bé N«ng nghiÖp -
PTNT vÒ viÖc ph¸t triÓn cµ phª theo quy ho¹ch, chÊm døt t×nh tr¹ng ph¸t triÓn cµ
phª tù ph¸t; (v) Thùc hiÖn s¶n xuÊt cµ phª theo quy tr×nh th©m canh, ¸p dông
biÖn ph¸p qu¶n lý dÞch h¹i tæng h¬p theo h−íng dÉn cña c¬ quan chuyªn m«n.
27
- §èi víi HiÖp héi cµ phª ca cao ViÖt Nam
Nghiªn cøu kinh nghiÖm ngµnh cµ phª nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi cã thÓ
thÊy, çc n−íc cã tæ chøc ngµnh cµ phª tõ hµng tr¨m n¨m nay vµ cã nhiÒu vai
trß hÕt søc quan träng trong qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh. HiÖp héi cµ phª ca
cao ViÖt Nam ra ®êi ngµy 04/1/1990 ®Õn nay ®· ®−îc 19 n¨m. MÆc dï ®· cã
nhiÒu cè g¾ng vµ gÆt h¸i nhiÒu tiÕn bé nh−ng HiÖp héi cµ phª ca cao ViÖt Nam
cßn ch−a lµm ®−îc nhiÒu trong viÖc cung cÊp th«ng tin cho héi viªn, ®µo t¹o
héi viªn n©ng cao tr×nh ®é nghiÖp vô s¶n xuÊt kinh doanh, ®Æc biÖt lµ cho ®éi
ngò doanh nh©n cã ®ñ n¨ng lùc qu¶n trÞ ®Ó tham gia cã hiÖu qu¶ vµo chuçi. §Ó
gãp phÇn t¨ng c−êng n¨ng lùc tham gia cña cµ phª ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ
cµ phª toµn cÇu, chóng t«i kiÕn nghÞ; (i) HiÖp héi cÇn n©ng cao h¬n n÷a vai
trß; (ii) n©ng cao n¨ng lùc vµ tÝnh chuyªn nghiÖp cña hiÖp héi
28
KÕt luËn
Cµ phª lµ mét trong nh÷ng n«ng s¶n xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam.
N¨m 2008, xuÊt khÈu cµ phª cña ViÖt Nam ®¹t h¬n 1 triÖu tÊn, chiÕm kho¶ng
20% l−îng xuÊt khÈu cµ phª thÕ giíi vµ n»m trong danh s¸ch mét trong t¸m
mÆt hµng xuÊt khÈu cã kim ng¹ch trªn 2 tØ USD cña ViÖt Nam. Trong nhiÒu
n¨m, ViÖt Nam ®· nhanh chãng kh¼ng ®Þnh ®−îc vÞ trÝ cña m×nh lµ mét trong
ba n−íc ®øng ®Çu vÒ xuÊt khÈu cµ phª vµ nhµ xuÊt khÈu cµ phª Robusta lín
nhÊt thÕ giíi. Tuy nhiªn, trong thêi gian qua, viÖc tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ
toµn cÇu mÆt hµng cµ phª chñ yÕu lµ ë kh©u s¶n xuÊt, xuÊt khÈu cµ phª nguyªn
liÖu - lµ kh©u cã gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp nhÊt.
V× thÕ, ®Ó khai th¸c tèt tiÒm n¨ng, lîi thÕ vÒ s¶n xuÊt cµ phª nguyªn liÖu, lîi
thÕ vÒ thÞ tr−êng tiªu thô ®· t¹o ®−îc trong thêi gian qua, n©ng cao hiÖu qu¶ chung
cña ngµnh cµ phª vµ t¹o b−íc t¨ng tr−ëng cao h¬n cña xuÊt khÈu cµ phª ViÖt Nam,
Bé C«ng Th−¬ng ®· giao cho ViÖn Nghiªn cøu th−¬ng m¹i thùc hiÖn ®Ò tµi “Chuçi
gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª vµ kh¶ n¨ng tham gia cña ViÖt Nam”.
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô nghiªn cøu, nhãm t¸c gi¶ ®Ò tµi ®·
cè g¾ng:
1. Tæng quan vÒ chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª, trong ®ã tËp
trung ph©n tÝch vÒ ®Æc ®iÓm, vÒ c¬ cÊu vµ çc ®èi t−îng tham gia vµo chuçi gi¸
trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª.
2. §· nghiªn cøu kinh nghiÖm cña n−íc ngoµi trong viÖc tham gia vµo
chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª, tõ ®ã rót ra çc bµi häc nh»m t¨ng
c−êng n¨ng lùc tham gia cña cµ phª ViÖt trong chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu.
3. §· kh¸i qu¸t chung vÒ ngµnh cµ phª ViÖt Nam trªn çc khÝa c¹nh vÒ
diÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l−îng, t×nh h×nh chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu ®Ó thÊy ®−îc
tiÒm n¨ng vµ lîi thÕ cña ViÖt Nam trong tham gia chuçi.
4. Ph©n tÝch sù tham gia cña doanh nghiÖp vµ s¶n phÈm cµ phª ViÖt Nam
vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu còng nh− ph©n tÝch thùc tr¹ng çc yÕu tè t¸c
®éng tíi sù tham gia cña cµ phª ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu.
5. §· ®−a ra nh÷ng ®¸nh gi¸ chung vÒ kh¶ n¨ng tham gia cña ViÖt Nam
trong çc kh©u cña chuçi.
6. Trªn c¬ së ph©n tÝch triÓn väng thÞ tr−êng cµ phª thÕ giíi, dù b¸o xu
h−íng ph¸t triÓn cña chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª, dù b¸o nh÷ng c¬
héi vµ th¸ch thøc míi ®èi víi sù tham gia cña ViÖt Nam vµo chuçi, nhãm t¸c
gi¶ ®· ®−a ra çc quan ®iÓm vµ ph−¬ng h−íng nh»m t¨ng c−êng n¨ng lùc tham
gia cña cµ phª ViÖt Nam vµo chuçi gi¸ trÞ cµ phª toµn cÇu.
29
7. Çc gi¶i ph¸p mµ nhãm t¸c gi¶ ®Ò xuÊt tËp trung vµo t¨ng c−êng sù
tham gia ViÖt Nam vµo çc kh©u cña chuçi gi¸ trÞ. Bªn c¹nh ®ã, nhãm t¸c gi¶
còng ®−a ra mét sè kiÕn nghÞ ®èi víi nhµ n−íc, víi çc bé, ngµnh, víi çc ®Þa
ph−¬ng, víi hiÖp héi nh»m n©ng cao n¨ng lùc tham gia cña ViÖt Nam trong
chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª thêi gian tíi.
30
PhÇn Phô lôc
Phô lôc 1: S¶n l−îng cµ phª thÕ giíi
N−íc 2003 2004 2005 2006 2007 2008

ThÕ giíi 103,912 115,558 110,417 128,301 118,257 128,846
Trong ®ã:
Braxin 28,8 39,2 32,9 42,5 36,1 45,9
ViÖt Nam 15,3 14,2 13,5 19,3 16,4 18,5
C«l«mbia 11,2 12,0 12,5 12,5 12,5 9,5
Indonexia 6,4 7,5 9,1 7,5 7,8 9,3
Ên §é 4,5 4,5 4,4 5,1 4,4 4,3
Mexico 4,2 3,9 4,3 4,2 4,15 4,65
£tiopia 3,87 4,56 4,03 4,6 4,9 4,4
Guatemala 3,6 3,7 3,67 3,95 4,1 3,7
Peru 2,6 3,4 2,48 4,3 3,1 3,8
Honduras 2,9 2,6 3,2 3,4 3,8 3,9
Phô lôc 2: Tiªu thô cµ phª thÕ giíi
§¬n vÞ: triÖu bao, 1 bao = 60 kg
2003 2004 2005 2006 2007 2008
ThÕ giíi 112,919 118,437 119,005 122,559 127,126 130,004
Çc n−íc s¶n xuÊt 28,374 29,498 30,915 32,505 34,516 36,170
Çc n−íc nhËp khÈu 86,850 87,596 88,090 90,054 92,610 93,834
B¾c Mü 23,476 23,428 24,426 24,743 26,618 25,161
Mü 20,729 20,634 21,328 21,208 21,033 21,652
T©y ¢u (bao gåm EU më réng) 41,297 41,425 42,208 42,863 43,528 44,510
Ph¸p 5,038 4,773 5,113 5,540 5,622 5,148
§øc 9,136 9,183 8,915 9,082 8,267 9,554
Italia 5,525 5,626 5,484 5,820 5,799 5,937
§«ng ¢u 5,856 5,993 6,010 6,150 6,293 6,125
Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng 11,667 12,125 12,696 12,765 12,834 13,623
NhËt B¶n 7,152 7,023 7,271 7,265 7,282 7,065
31
Phô lôc 3. B¶ng cam kÕt vµ lé tr×nh c¾t gi¶m thuÕ mÆt hµng cµ phª
M« t¶ MFN ThuÕ suÊt cam kÕt ThuÕ suÊt cam Thêi h¹n thùc Phô thu
hµng hãa 2005 t¹i thêi ®iÓm gia kÕt c¾t gi¶m (%) hiÖn (n¨m) nhËp khÈu
nhËp (%) (%)
- Cµ phª ch−a
rang:
+ Ch−a khö 20 20 15 2010 0
cafein
+ §· khö cafein 20 20 20 0
- Cµ phª ®· rang,
®· hoÆc ch−a khö 50 40 30 2011 0
cafein
- Kh¸c 50 40 30 2011 0
Phô lôc 4 . Çc doanh nghiÖp cµ phª t¹i ViÖt nam

®∙ ®−îc cÊp UTZ CERTIFIED
Nhµ s¶n xuÊt Nhµ xuÊt khÈu

1. ACEP - Advancement of Community 1. An Giang Coffee Join Stock Company, Buon
mpowerment and Partnersh a Thuot, Daklak Branch
2. ACOM 2. Armajaro Vietnam Ltd
3. Buon Ho Coffee Company 3. Congtycapheduclap
4. Drao Coffee Company 4. Dakman JV.Co
5. Iasao Coffee Company 5. International Market Development and
6. Krongbuk Rubber Company vestment Joint Stock Co.
7. Mercafe Vietnam 6. Mercafe Vietnam - Long Thanh
8. Neumann Gruppe Vietnam Ltd 7. Mercafe Vietnam Ltd - HCMC
9. October Coffee Company 8. Mercon Vietnam
10. Petec Join Stock Company - Lam Dong Branch 9. Nedcoffee Vietnam Co., Ltd
11. Thai Hoa Lam Dong Company Ltd. 10. Neumann Gruppe Vietnam Ltd - exporter
12. Eapok Coffee Company 11. Noble Resources
13. Phuoc an Coffee Company 12. OLAM Vietnam Exporter, Lamdong Branch
14. ThangLoi Coffee One Member Limited Company 13. Pacorini Vietnam Ltd.
15. Tan Lam Agricultural Product Joint Stock 14. Simexco Daklak Ltd.
Company 15. Vinacafe Buon Ma Thuot
16. Vinacafe Saigon
17. Vinacof Ltd
32
TµI LIÖU THAM KH¶O
TiÕng viÖt
1. ViÖn Nghiªn cøu th−¬ng m¹i, 2003, Dù ¸n n©ng cao n¨ng lùc nghiªn cøu
chÝnh s¸ch do Sida tµi trî, B¸o ço nghiªn cøu thÞ tr−êng cµ phª
2. C«ng ty TNHH t− vÊn ph¸t triÓn bÒn v÷ng, Quü nghiªn cøu ICARD -
MISPA, 2007, X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh s¶n xuÊt cµ phª
Robusta cña ViÖt Nam
3. Trung t©m Th«ng tin N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n phèi hîp
Oxfam Anh vµ Oxfam Hång K«ng, 2006, ¶nh h−ëng cña th−¬ng m¹i cµ
phª toµn cÇu ®Õn ng−êi trång cµ phª tØnh §¨k L¨k
4. PGS.TS. §inh V¨n Thµnh, 2007, §iÒu tra, kh¶o s¸t, ®¸nh gi¸ t¸c ®éng ®Õn
m«i tr−êng cña viÖc trång vµ chÕ biÕn xuÊt khÈu cµ phª. §Ò xuÊt çc gi¶i
ph¸p nh»m b¶o vÖ m«i tr−êng ®èi víi viÖc gia t¨ng xuÊt khÈu mÆt hµng
nµy trong thêi gian tíi
5. Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, 2007, §Ò ¸n: N©ng cao n¨ng lùc
c¹nh tranh cña cµ phª ®Õn n¨m 2015 vµ ®Þnh h−íng 2020
6. Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, 2007, Lé tr×nh thùc hiÖn ¸p dông
tiªu chuÈn TCVN 4193:2005 ®èi víi cµ phª nh©n xuÊt khÈu
7. Ipsard, 2007, Héi th¶o triÓn väng thÞ tr−êng vµ thÞ tr−êng, Thùc tr¹ng vµ dù
b¸o thÞ tr−êng cµ phª Braxin
8. TS. NguyÔn ThÞ NhiÔu, 2007, §Ò tµi khoa häc cÊp Bé, Gi¶i ph¸p t¨ng
c−êng sù tham gia cña doanh nghiÖp vµ s¶n phÈm ViÖt Nam vµo m¹ng l−íi
s¶n xuÊt vµ ph©n phèi toµn cÇu sau khi ViÖt Nam gia nhËp WTO
TiÕng Anh
9. Bart Slob, 2006, A value chain analysis of the coffee sector,
Amsterdam
10. Ingrid Fromm and Juan A.Dubon, 2006, Upgrading and the Value chain
Analysis: The case of small-scale coffee farmers in Honduras
11. Christopher L.Gilbert, 2006, Value chain analysis and market power in
commodity processing with application to the cocoa and coffee sectors,
12. Alexander Sarris, Sara Savastano, 2006, The market and the difficutlties of
accessing to small -scale coffee farmers in Tanzania
13. Bernard Kilian, Connie Jones, Lawrence Pratt and Andris Villabobos,
2007, The value chain for organic and fairtrade products and its
implication on Producers in Latin America
14. International Coffee Organisation, January-2009, Coffee Market Report
15. International Trade Centre, 2008, Statisstic Database
33

(123doc) Chuoi Gia Tri Toan Cau Mat Hang CA Phe Va Kha Nang Tham Gia Cua Viet Nam

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

(123doc) Chuoi Gia Tri Toan Cau Mat Hang CA Phe Va Kha Nang Tham Gia Cua Viet Nam

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bé c«ng th−¬ng

ViÖn nghiªn cøu th−¬ng m¹i

B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi

Chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: Th.S. Hoµng ThÞ V©n Anh

B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi

Chuçi gi¸ trÞ toµn cÇu mÆt hµng cµ phª

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: Th.S. Hoµng ThÞ V©n Anh

ViÕt t¾t tiÕng Anh

ViÕt t¾t tiÕng ViÖt

Danh môc ch÷ viÕt t¾t

CH¦¥NG 2: THùC TR¹NG THAM GIA CñA VIÖT NAM trong 33

ThÞ tr−êng c¹nh tranh cao HÖ thèng chÝnh s¸ch ¸p

Nh÷ng nhµ Nh÷ng nhµ

§o¹n Nh÷ng c«ng

C«ng nh©n Ng−êi s¶n

Nguån: Tæ chøc Cµ phª quèc tÕ (ICO)

C«ng ty N−íc Nh·n hiÖu ThÞ C¸c ®Æc ®iÓm chÝnh

Gi¸ n«ng b¸n lÎ

h¹t cµ phª ®· chÕ h¹t cµ phª ®· chÕ biÕn

biÕn gi¸ xuÊt 20

h¹t cµphª xuÊt FOB: 170 7

vËn t¶i vµ b¶o CIF: 180 4

b¸n cµphª h¹t

c«ng ty chÕ biÕn cña hµng cµphª

gi¸ chÕ biÕn 9

cña hµng b¸n b¸n theo môc gi¸ b¸n lÎ: 22

Nguån: Nghiªn cøu vÒ cµ phª cña M. Wheeler

Ng−êi mua gom

Ng−êi chÕ biÕn

N−íc s¶n xuÊt

Th−¬ng nh©n n−íc ngoµi

C«ng ty rang xay, chÕ biÕn cµ phª

Nhµ b¸n lÎ N−íc tiªu dïng

Ng−êi tiªu dïng

- ë kh©u t¹o ra gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp:

N¨m DiÖn tÝch S¶n l−îng N¨ng suÊt

2003 2.201.550 28,820 13,09

2004 2.212.870 39,272 17,75

2005 2.217.666 32,944 14,86

2006 2.152.397 42,512 19,75

2007 2.073.092 36,070 16,27

2008 2.265.167 45,99 16,36

Nguån: Tæ chøc cµ phª thÕ giíi ICO), 2009

S¬ ®å 1.6. M« h×nh ngµnh cµ phª Braxin

Cµ phª hßa tan XuÊt khÈu

ThÞ tr−êng n−íc

Nguån: HiÖp héi ABIC

Marketing néi ®Þa Marketing quèc tÕ

Trung gian Rang xay

2.1. Kh¸i qu¸t chung vÒ ngµnh cµ phª ViÖt Nam

DiÖn tÝch N¨ng suÊt S¶n l−îng L−îng XK

Nguån: HiÖp héi cµ phª, ca cao ViÖt nam (VICOFA), 2009

Nguån: HiÖp héi cµ phª, ca cao ViÖt nam (VICOFA), 2009

N−íc 2003 2004 2005 2006 2007 2008

(TriÖu bao, 60 kg/bao)

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Nguån: Trung t©m th−¬ng m¹i thÕ giíi- ITC, 2009

B¶ng 2.6. VÞ trÝ cña cµ phª ViÖt Nam trªn mét sè

Nguån: Trung t©m th−¬ng m¹i quèc tÕ - ITC, 2009

N−íc 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Phô lôc 4 . C¸c doanh nghiÖp cµ phª t¹i ViÖt nam

Nhµ s¶n xuÊt Nhµ xuÊt khÈu