‫ﻃﺮﺍﺋﻖ ﺣﻠﻮﻝ ﺍﳌﻌﺎﺩﻻﺕ ﺫﺍﺕ ﺍﳊﺪﻭﺩ ﺍﻟﻐﲑ ﻣﺘﺠﺎﻧﺴﺔ‬

‫ﺤ ــل اﻝﻤﻌ ــﺎدﻻت اﻝﻐﻴ ــر ﻤﺘﺠﺎﻨ ــﺴﺔ ) ‪ F ( D, D / ) z = f ( x, y‬ﻜﻤ ــﺎ ﻓ ــﻲ اﻝﻤﻌ ــﺎدﻻت اﻝﺘﻔﺎﻀ ــﻠﻴﺔ‬
‫اﻝﺴﺎﺒﻘﺔ ﻴﺘﺄﻝف ﻤن اﻝﺤل اﻝﻌﺎم ﻝﻠﻤﻌﺎدﻝﺔ اﻋﻼﻩ‪:‬‬
‫‪ F ( D, D / ) z = 0‬ﻤﻀﺎﻓﺎ اﻝﻴﻪ اﻝﺤل اﻝﺨﺎص ﻝﻠﻤﻌﺎدﻝﺔ اﻋﻼﻩ‪.‬‬
‫‪⇒ z = zc + z p‬‬
‫ﺤﻴث ‪ zc‬ﻫو اﻝﺤل اﻝﻌﺎم ﻝﻠﺠزء اﻝﻤﺘﺠﺎﻨس ‪ F ( D, D / ) z = 0‬واﻝذي ﺴﻨﺘطرق ﻝﻪ اﻻن‬
‫اﻤــﺎ ‪ zp‬ﻓﻬــو اﻝﺤــل اﻝﺨــﺎص ﻝﻠﺠــزء ﻏﻴــر اﻝﻤﺘﺠــﺎﻨس ) ‪ F ( D, D / ) z = f ( x, y‬وﻴــﺘم اﻴﺠــﺎدﻩ‬
‫ﺒﻨﻔس اﻝطرق اﻝﺴﺎﺒﻘﺔ اﻝﺘﻲ اﺴﺘﺨدﻤت ﻓﻲ اﻴﺠﺎد اﻝﺤل اﻝﺨﺎص )‪ zp(x,y‬ﻝﻠﻤﻌﺎدﻝﺔ اﻝﺘﻔﺎﻀﻠﻴﺔ اﻝﺠزﺌﻴﺔ‬
‫اﻝﺨطﻴﺔ ذات اﻝﺤدود اﻝﻤﺘﺠﺎﻨﺴﺔ واﻝﻤﻌﺎﻤﻼت اﻝﺜﺎﺒﺘﺔ‪.‬‬
‫وﻋﻠﻴﻪ ﺴوف ﻴﺘم ﻓﻲ ﻫذا اﻝﻔﺼل اﻴﺠﺎد اﻝﺤل اﻝﻌﺎم ﻝﻠﻤﻌﺎدﻝﺔ اﻋﻼﻩ‪.‬‬
‫وﻫﻨﺎك ﻋدد ﻤن اﻝﺤﺎﻻت ﻋﻨدﻤﺎ ﺘﻜون اﻝﻤﻌﺎﻤﻼت ﺜﺎﺒﺘﺔ او ﻤﺘﻐﻴرة‪.‬‬
‫اوﻻً‪ -:‬ﻤﻌﺎدﻻت ذات ﻤﻌﺎﻤﻼت ﺜﺎﺒﺘﺔ وﺘﻘﺴم اﻝﻰ اﻝﺤﺎﻻت اﻝﺘﺎﻝﻴﺔ ‪:‬‬
‫أ‪ -‬ﻋﻨدﻤﺎ ﺘﻜون اﻝﻤﻌﺎدﻝﺔ ﺒﺎﻝﺼﻴﻐﺔ ‪:‬‬
‫)‪F ( D, D ) z = (aD + bD + c‬‬
‫‪/‬‬ ‫‪/‬‬

‫ﺤﻴث ان ‪ c,b,a‬ﺜواﺒت أي ان اﻝﻤﻌﺎدﻝﺔ اﻝﻤطﻠوب ﺤﻠﻬﺎ ﻫﻨﺎ ﻫﻲ‪:‬‬

‫‪(aD + bD / + c) z = 0‬‬
‫‪⇒ (aD + bD / ) z + cz = 0‬‬
‫‪⇒ (aD + bD / ) z = −cz‬‬
‫‪dx dy‬‬ ‫‪dz‬‬
‫⇒‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪a‬‬ ‫‪b − cz‬‬
‫‪dy‬‬ ‫‪dz‬‬ ‫‪−c‬‬ ‫‪dz‬‬ ‫‪−c‬‬
‫⇒‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫= ‪dy‬‬ ‫⇒‬ ‫‪y = ln z + c‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪− cz‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪b‬‬
‫ﺤﻴث ‪c=lnk1‬‬
‫‪−c‬‬
‫⇒‬ ‫‪y + ln k1 = ln z‬‬
‫‪b‬‬
‫‪−c‬‬
‫‪y + ln k1‬‬
‫‪⇒z=e‬‬ ‫‪b‬‬

‫‪−c‬‬ ‫‪c‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪⇒ z = k1 e‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪⇒ k1 = ze‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪=u‬‬
‫‪dx dy‬‬
‫⇒‬ ‫=‬ ‫‪⇒ bdx = ady ⇒ ady − bdx = 0‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪⇒ ay − bx = k 2 = v‬‬
‫) ‪⇒ u = φ (v) or v = φ (u‬‬
‫‪c‬‬
‫‪y‬‬
‫‪⇒ ze‬‬ ‫‪b‬‬
‫)‪= φ (ay − bx‬‬

‫‪١‬‬
 c −c
− y x
∴z = e b
φ (ay − bx) or z = e a
φ (ay − bx)

ex: (2 D − D / + 3) z = 0
sol. a=2 , b=-1 , c=3
3
− x
∴z = e 2
φ (2 y + x) or z = e 3 yφ (2 y + x)
ex: ( D22 − DD / − 2 D / 2 + 2 D − 4 D / ) z = 0
sol. ( D 2 − DD / − 2 D / 2 + 2 D − 4 D / ) z = 0
⇒ ( D − 2 D / )( D + D / + 2) z = 0
⇒ a1 = 1 , b1 = −2, c1 = 0, a 2 = 1, b2 = 1, c 2 = 2
c1 c2
− −
⇒ zc = e a1
x1 (ay − bx) + e a2
x 2 (ay − bx)
= φ1 ( y + 2 x) + e =2 x
φ 2 ( y − x)
‫ دوال اﺨﺘﻴﺎرﻴﺔ‬φ 2 ‫ و‬φ1 ‫ﺤﻴث ان‬
H.w. ( D − 2)( D / + 2)( D + 2 D / )(2 D + 3D / − 5) z = 0
Sol. z c = e 2 xφ 1( y ) + e −2 yφ 2 (− x) + φ3 ( y − 2 x) +
5
x
e φ 4 (2 y − 3x)
2

: ‫ ﻋﻨدﻤﺎ ﺘﻜون اﻝﻤﻌﺎدﻝﺔ ﺒﺎﻝﺼﻴﻐﺔ‬-‫ب‬

F ( D, D ) z = (aD + bD + c) z
/ / k

‫ ﻋدد ﺼﺤﻴﺢ ﻤوﺠب‬k ‫ﺤﻴث‬

if k = 1 ⇒ (aD + bD / + c) z = 0
Then the solution is:-

٢
 −c c
y − x
z=e b
φ (ay − bx) or z = e a
φ (ay − bx)
if k = 2 ⇒ (aD + bD + c) z = 0 / 2

⇒ (aD + bD / + c)(aD + bD / + c) z = 0
let u = (aD + bD / + c) z
∴ (aD + bD / + c)u = 0
c c
− y − x
∴u = e b
φ (ay − bx) or u = e a
φ (ay − bx)
Θ u = (aD + bD + c) z /

c
− y
⇒e b
φ (ay − bx) = (aD + bD / + c) z
c
− y
⇒e b
φ (ay − bx) = (aD + bD / ) z + cz
c
− y
⇒ e φ (ay − bx) − cz = (aD + bD / ) z
b

dx dy dz
⇒ = = c
x b − y
e b φ (ay − bx) − cz
dx dy
⇒ = ⇒ ady = bdx ⇒ ay − bx = k
a b
dy dz
⇒ = c
b − y
e b φ (ay − bx) − cz
c
1 −b y dz
⇒ (e φ (ay − bx) − cz ) =
b dy
c
dz 1 − b y c
⇒ = e φ (k ) − z
dy b b
c
dz c 1 − y
⇒ + z = e b φ (k )
dy b b

٣
 ‫ﺘﺤوﻝت اﻝﻰ ﻤﻌﺎدﻝﺔ ﺘﻔﺎﻀﻠﻴﺔ اﻋﺘﻴﺎدﻴﺔ وﺘﺤل ﺒطرﻴﻘﺔ ﻋﺎﻤل اﻝﺘﻜﺎﻤل‬
c c
dz ∫ φ ( y ) dy ∫ b dy y
+ p( y ) z = φ ( y) ⇒ I. f . = e =e =e b
dy
dz b y c b y φ (k )
c c

⇒ e + ze =
dy b b
φ (k )
c
d by
⇒ (e . z ) = * dy
dy b
c
− y
b
e
∴z = φ (k ) y
b
c
− y
b
e
∴z = yφ (ay − bx)
b
k b
Θ k = ay − bx ⇒ y = + x
a a
−c
1 by k b
⇒z= e ( + x)φ (ay − bx)
b a a
−c
y k x
⇒z=e b
( + )φ (ay − bx)
ab a
−c −c
k by x y
⇒ e φ (ay − bx) + e b φ (ay − bx)
ab a
−c −c
y y
= e b φ (ay − bx) + xe b φ 2 (ay − bx)
k
s.t. φ1 (ay − bx) = φ (ay − bx)
ab
1
φ 2 (ay − bx) = φ (ay − bx)
a

c
− y
Θz=e y
∑ φ (ay − bx) + xφ
1 2 (ay − bx)

(aD + bD / + C ) 2 z = 0 ‫وﻫو اﻝﺤل اﻝﻌﺎم ﻋﻨدﻤﺎ ﺘﻜون اﻝﻤﻌﺎدﻝﺔ‬

‫ ﻤن اﻝﻤرات‬n ‫وﺒﺎﻻﺴﺘﻘراء اﻝرﻴﺎﻀﻲ واﻝﻰ‬
c
− y
∴z = e b
[φ1 (ay − bx) + xφ 2 (ay − bx) + x 2φ3 (ay − bx)
+ ..... + x K −1φ k (ay − bx)
ex: ( D − 2 D / + 1) 4 z = 0

٤
sol. a=1 ,b=-2 ,c=1 ,k=4
c
− y
∴z = e b
[φ1 (ay − bx) + xφ 2 (ay − bx) + x 2φ3 (ay − bx)
+ x 3φ 4 (ay − bx)]
1
y
∴ z = e 2 [φ1 ( y + 2 x) + xφ 2 ( y + 2 x) + x 2φ 3( y + 2 x)
+ x 3φ 4 ( y + 2 x)]
‫ دوال اﺨﺘﻴﺎرﻴﺔ‬φ 4 ‫ و‬φ3 ‫ و‬φ 2 ‫ و‬φ1 ‫ﺤﻴث‬
H.w:
1- (3D + 4 D / + 5) 3 z = 0
2- (2 D − D / + 4) 2 z = 0
3- (2 D + 3D / − 1) 2 ( D − 3D / + 3) z = 0