Âşık Paşa'nın şiirleri

A B D Ü L B Â K Î GÖLPINARLI

Batı O ğ u z lehçesiyle meydana gelen edebiyatımızın i l k şâirlerinden

olan Aşık Paşanın Maarifnâme v e Garibnâme d i y e anılan v e Mesnevi
tarzında yazılmış b u l u n a n kitabından başka g a z e l tarzında a r u z v e h e c e
vezinleriyle yazılmış şiirleri d e vardır [ ' ] .

Garibnâme, Mevlânâ'mn Mesnevî'si g i b i sülük edeblerini anlatmak

için yazılmıştır. Nasıl Mevlânâ'mn şairlik k u v v e t i n i v e şiirdeki o r i j i n a l i t e ­
sini Mesneviden z i y a d e " D i v a n ı k e b i r , , d e n i l e n divanından anlıyabilirsek
Âşık Paşanın şâirliğini d e G a r i b n â m e d e n d e ğ i l , öbür şiirlerinden anlıya-
bileceğiz.
Câmiunnazâir'de dokuz şür, Aşık Paşa'nm olmak üzere kayıtlıdır.
Bunların b i r t a n e s i , Âşık Paşanın olmasa g e r e k . B u n d a n , aşağıda ayrıca
b a h s e d e c e ğ i z . Beyazıt g e n e l kütüphanesinde 3 6 3 3 n u m a r a d a kayıtlı o l a n
v e 8 6 1 hicrîde "Derviş Şemsül Mevlevi,, tarafından yazılmış bulunan
Garibnâmenin s o n u n d a d a b i r kaç şiiri v a r . B u n l a r d a n başka s o n z a m a n ­
larda elimize g e ç e n n e s i h l e h a r e k e l i o l a r a k yazılmış b u l u n a n v e yazısıyla
k a ğ d ı bakımından hicrî s e k i z i n c i v e n i h a y e t d o k u z u n c u asrın i l k yarısına
ilişikli olduğu, yazıdan v e kâğıttan anlıyanlar tarafından söylenen küçük
bir mecmuada d a Aşık Paşa'nm altı şiiri yazılıdır. B u altı şiirn b i r t a n e s i
( N . I I ) , Y u n u s divanının y e n i yazmalarında Y u n u s adına yazılmıştır. B i r
tanesi Yahya efendi kütüphanesinde o l a n v e üstünde hicrî 1 1 1 1 yılını
gösteren b i r kayıt b u l u n a n Y u n u s divanında Y u n u s adına yazılıdır ( N .
X I I I ) . B i r i ( N . X I I ) Üsküdarlı B a y hüsnü'deki Yunus divanında, öbürü
(N. VIII), F a t i h kütüphanesindeki ç o k d e ğ e r l i d i v a n d a Yunusun olarak
gösterildiği halde b u mecmuada Aşık Paşa adına kayıtlıdır k i bu iki

['] B u kitabın asıl adının « G a r i b n â m e » olduğunu

B u Garibnâme eğen y e l d i dile K i m b u d i l ehli dahi m s ' n i bile
beytinden anlıyoruz. Bir divan olmadığı halde çok eski zamanlardan beri divan deniyor.
Beyazıt genel kütüphanesinde 3633 numarada kayıtlı b u l u n a n vc H i c r î 861' de yazılan
nüshada d a (divanı deniyor:
j îaJ-ltfİ j j j ^ ±i } ¿ .UıjD\ jıf ilill ¿1 iljijjt . j a çji Ji\ ğ) ji
i\* jufj j-i»! £../UI
Latîfî tezkiresinde de divan denmektedir. S. 4 5 .
88 Â ş ı k Paşa'nln şiirleri

şiirin b i r i n c i s i , içinde Muhlis Paşanın adı d a g e ç t i ğ i için Aşık Paşanın

olduğu b e s b e l l i d i r . Beşinci şür, hicrî s e k i z i n c i asırda yazıldığı, yazısından
ve kağdmdan anlaşılan bir Yunus divanında v e F a t i h kütüphanesiyle
Yahya E f e n d i kütüphanesindeki d i v a n l a r l a N u r u Osmanİ kütüphanesinde
4 9 0 4 n u m a r a d a kayıtlı o l a n v e hicrî 9 4 0 t a İstanbulda düzülen mecmuada
Yunus adına kayıtlıdır ve Fatih kütüphanesindekinden başkalarında 9
b e y i t t i r . H a l b u k i b u r a d a 6 b e y i t t i r . Y u n u s adını taşıyan s o n b e y i t , yazıl-
mıyan b e y i t l e r arasındadır.

B i n yıl ö m r ü m o l u r s a m h a r c e d e m bu kapuda
B e n gerçek âşık İsem gerek bu yolda ölem

beytindeki "âşık,, k e l i m e s i , g ö z e çarpıp Âşık Paşa adına yazılıvermİş.

Mecmuayı düzen, her halde b u şiiri e k s i k olarak bir yerde görmüş,
yahut birisinden duymuş v e Aşık Paşa'nm sanmıştır. Tamamında son
b e y i t şudur:
Çok sorarlar Yunusa nice b u aşk esrikliği
NitsLİn e z e l b e z e n i n d e öyle çalındı kalem

M e c m u a d a k i altıncı şiiri { N . V I I ) hiç b i r y e r d e bulamadık,

Câmiunnazâirdeki şiirlerden b i r i d e ( N . X I ) P r o f . Riîter'de b u l u n a n
v e hicrî s e k i z i n c i asırda yazıldığı k u v v e t l e tasınlanan mecmuada Yunus
adına yazılmıştır. Yahya Efendi kütüphanesindeki d i v a n d a İse Y u n u s u n
şiirleri arasındadır, f a k a t "Aşık,, m a h l a s i y l e yazılıdır. H i c r î 1 0 3 3 yılında
Radoscuk'ta Rüstem Paşa m e d r e s e s i müderrisi İbrahim İbni Hasanül
Karamâniyyül A k s a r a y î tarafından yazılan v e Ş e y h Safiyyüddin'in menâ-r
kıbiyle Şeyh Y a ' k u b ' u n Risâlei H a l v e t i y y e s i n i v e bazı âyetlerin t e f s i r i n i
içine a l a n büyük mecmuanın kenarına d a Y u n u s v e d i ğ e r s o f i şâirlerin
şiirleri yazılmış. Bunların b i r t a n e s i " A ş ı k , , mahlasını taşımaktadır ( N . X I V .
Gerek bunu, gerek mecmuadaki v e Câmiunnazâirdeki şiirleri olduğu g i b i
yazıyoruz:

I
Her gönül k i m m a n z a r o l d u ol Hak'a
Hak anun üzre d u r a dâim beka

Çün erer H a k ' d a n k u l a r a h m e t nazar

Lâcerem o l k u l b u l a ömrü beka

Ol hüma kuş g ö l g e s i düştüğü k u l

Kul İken s u l t a n o l a o l m u t l a k a

Kande ol pertev olursa zerrece

 l e m e g e r e k k i m artı o l ç a k a

Kangı canda ol mahabbet v a r ise

Gözlerinden d u n u g ü n k a n yaş a k a
 Abdülbâkt Gölpınarlı 89

Gözleri k a n ağladuğu t a n m i d u r
K i m s e m i n k i m ışk o d u b a ğ r u n yaka

Işk i l e t d i m e n z i l e her yol erin

Işk i l e e r d i k i m erdİyae Hak'a

U d eğer göyünmese y o k rağbeti

Şem'eğer yanmasa gelmez revnaka

Çünki u d o l d u muvafık o d i l e
Lâcerem k i m kokusu tatlu çıka

Tâ k i cem'eylemeyİnce şem'odu
Hiç o l u r m u cem'içinde ma'şuka

H e r İşün üstadı H a k ' d u r bîgüman

Işkı h â k i m k o d u H a l i k m a h l u k a

C a n u n a ışkdur h a k i m âşıklarun
Dileğ a n u n ger yapa v u ger yıka

C â n ı b u ışka m u t i ' olduğıçün

G ü n d e yüzbin k e z beşaret A ş ı k ' a [']

n
Devlet d a h i seusün b a n a d e v r a n d a h i sensün bana
Değdi bana senden b u ışk d ö n d ü y ö n ü m s e n d e n yana

Dilber sana t a t l u c a n u m d i t r e r k a m u ctüm tenüm

D e r d ü m b i l e n sensün b e n ü m d e r m a n nedür. e y l e b a n a

D e r d e d e v â sensün âhır d a r ü l b e k a sensün âhır

Dâim atâ sensün â h ı r d o ğ r u y o l u m g ö s t e r bana

D ü n y â henüz e y l e n m e d i n dürlü c e v a b söylenmedin*

Devri felek deprenmedin düşmüşidi cânum sana

D e v l e t l ü başıın tacısın dervişterün mi'râcısın

Dün gün cânum muhtâcısın d i n d ü r s e n i sevmek bana

Doldur senün f i k r ü n i l e d i r l i k l e r ü m şükrün i l e

D i l ü m senün zikrün İ l e d i n d i r m e sun önden sona

Dermanda b u A ş ı k canı d i l e r g ö r e h e r d e m s e n i
Doluoma ey d e v l e t günü didârını göster bana

III

Her k i m bana ağyar ise H a k T a n r ı yâr o l s u n a n a

Her k a n c a r u d ö n e r ise b a ğ u bahâr o l s u n a n a

B a n a a ğ u s u n a n kişi şehdü ş e k e r o l s u n aşı

Kolay g e l e müşkil işi e l i e r e r olsun aoa

Camiunnazâir, S. 35 - 36.
90 A ş ı k ' Pasa'nin-şiiı'IeFr

Ardumca k u y u k a z a n i H a k tahÜâ- a g d i r s u n anı

Evvel b a n a taş a t a n a g ü l l e r nisâr o l s u n a n a '

Acı dirliğüm i s t e y e n t a t l u dirilsün d ü n y e d e "

Kim Ölümüm i s t e r i s e b i n y ı l ö m ü r o l s u n a n a

Her k i m d i l e r b e n h a r o l a m düşmen elünde zâr o l a m

Dostları şâd düşmeni d o s t ma'şuku yâr o l s u n a n a

Her k i m d i l e r ise b e n ü m o l d o s t t a n ayrulduğumu

Gitsün gözünden h e r h i c a b envârı v a r o l s u n a n a

Ben M u h l i s oğlu Paşa'nun güldüğünü isfemİyen

Ağladuğum İsteyene g ö z ü m pınar o l s u n a n a [| l

Ey pâdişâh e y pâdişâh çün b e n b e n i v e r d ü m sana

G e n c ü h a z î n e m k - m u s u sensün b e n i m önden sona

Evvel d a h i b u a k l u c a n seuünleyidi aslı kân

 h ı r g e r ü sensün m e k â n üş v a r u r a m s e n d e n yana

Sondeu sana varur y o l u m senden seai söyler dilüm

İllâ s a n a e r m e z elüm b u h i k m e t e k a l d u m t a n a

B u h i k m e t i k i m ne bile bilse bile gelmez dile

B u a h i l e b u z a r İle g ö z ü m s e n i n i c e dana ı

D u r s a m seuünle d u r u r a m b a k s a m s e n ü n l e bakaram
Her k a n c a r u k i m yürürem gönlüm yönü senden y a n a

S e n s ü n b a n a cânu c i h a n sensün b a n a " g e n c i nİhan

Sendendürür assı z i y a n n e iş g e l ü r benden bana '2

Söz söyleden dilümde sen hükmeylİyen içümde s e n

A l ı v e r e n e l ü m e s e n . c ü m l e işüm ö n d e n sona

Ş ö y l e y a k ı n olmuş' i k e n g ö r m e z s e n i b u cânu t e n
Kim geçiser b u p e r d e d e n k i m m â n i ' o l u r hükmüna

A ş ı k s a n a t u t t u yüzün u n u t t u c ü m l e kendözün
Cümle sanajsöyler sözün s ö z s ö y l e d e n sensün anapj

S e n ü n âşıklarun kılmaz nazar Firdevsi a'lâya

Ne hûrîden h a b e r söyler n e m e y i e y l e r mUSaHâya

['] Câmiunnazâir, S. 2 8 .

[-J C â m i u n n a z â i r . Y u n u s u n

Ey âşıkan ey âşıkan Işk m e z h e b ü d i n d ü r bana

GÖrdü güzüm"dost yüzüuü'yas k a m u düğündür bana
m a t l a ' l ı şiirini, b u şiire n a z i r e olarak kaydeiyor ( S . 3 2 - 3 3 ) . F a k a t , Y u n u s , Aşık Paşa'dan
d a h a e s k i o l d u ğ u için b u şiiri Yunusa nazire oiarak£kabul e t m e k g e r e k t i r . Blı h u s u s l a y a ­
kında ç ı k a c a k o l a n < Yunus Emre» adlı k i t a b ı m ı z d a tafsilât vardır.
 A b d ü I b a k i _ G ö l pın a r l ı

Nukşuu m üs i v a l i âh d a n g e ç ü r m ü ş bunları ışk u n

Komuşlar b u n c a sevdâyı ulaşmuşlar b u s e v d a y a

Rumuzu kabe kavseynün n e mevvâcü ne vahdetdür

Ki Sübhânellezî esrâ b e y a n düşmüş b u E s r â y a

E ğ e r s o l ' V â h İ b i i'tâ cemâlün ka'besün bulsa

Y ı k a r d ı b e y t ü l asmânı n e r a ğ b e t d e y r i dünyâya

E ğ e r Nasrâoi ger tersâ cemalün p e r t e v i n görse

Ki secde kılmıya h e r g i z Menâtü Lâtü Uzzâya

Enel H a k kiblesün bulmuş yüzünü H a k k ' a döndürmüş

Ş a r â b ı l e m y e z e l i ç m i ş bakın M a n s u r u şeydâya

E ğ e r deryayı ışkından k i k a t r e n û ş e d e sâlik

Hemandem cümle k e v n e y n i v e r ü r târâcu y a ğ mâya

Sorarsan âştkun zâhİd h a l i n i kendüden sorgıl

F e n â b a h r i n e g a r k u l m u ş ulaşmış k a t r e deryaya

Cel ey M i s k i n g ö z ü n y u m ssn cemâli mâsivallâhdan

B u güu g ö r b u n d a d î d â r ı n n e h â c e t v a ' d e f e r d â y a [']

VI

T a n r ı ışkından b u cümle âdemi

YÖğrüşübeu geştederler âleıuı

D a ğ aşup d e r y â g e ç ü p n i s t e r bular
Bu a c e b rencün a c e b n e d ü r e m i

Ey niceler v a r l u ğ u n sattı y o ğ a
Şâdî verüp s a t u n aldılar gamı

Bulmadı bu derde derman kimsene

B i l m e d i nedür b u z a h m u n merhemi

Işk e l ü n d e n n i c e l e r hayran olur

Işk e l ü n d e n nİçe b a ş o l d u semi

T u t m a d ı âşıklarun gönlü karar

Gitmedi gözlerünün hergİz nemi

T â c ı n ı vü tahtını terkeyledi
Sen İşitmedin m i Şâhım Edhemi

B u l a r atlaspûş i k e n g i y d i palas
Ö l m e d i n Ön g e ç ü r ü r l e r matemi

A ş ı k a n u n ışkuna dün gün yeler

Nitekim yüjrût deniz üzre g e m i [|2

['] Câmiunnazâir, S, 7 5 5

[ ]
7
Câmiunnazâir, S. 8 6 4 .
 Âşık Paşa'• m şiirleri

VII
S e n ü n ı?kıın g e r e k b a n a niderem m â l i v i i câhı
'/.ire k i m ışk i l e b u l d u l a r b u l a n l a r d a h i s e n şâhı ["•]

Dilerem ışkunı gelsün b u

benden benliğün alsun
B e n i ş ö y l e d e l i i kıl s u n u n u d a m sâli vü mâhı

Yürü ey z a h i d i m a ğ r u r b i z e s e n hiç ö ğ ü t verme

S a n a s e c c a d e vü t e a b i h bize b u d e r d İ l e âhı

Sana zireklikü b i l m e k b u c ü m l e hâli k a l k ı l m a k

Bize hayranu mest o l m a k tahayyür v a r a l u m râhı

D ö k ü p varlığı g e ç m e k d ü r fenâ mülkine gÖçmekdür

Gönül gözünü açmakdur k i g ö r e yüce dergâhı

G ö r e yir gök tolu H a k ' d u r k i m hâkimi m u t l a k d u r [ )

2

H i ç ansuz nesnene y o k d u r tehî g ö r m e n b u dergâhı

Çü evvel H a k ' d u r âhır H a k çü z a h i r Hakk'u bâtın H a k

V e uahnü a k r a b u m i n k ü m niçün olmazsın âgâhı [ ]
3

A ş ı k sen sözün u z a t m a b u gün g ö r yarın gözetme

Seni s e n a n a ısmarla k i d e v l e t e ı e nâgâhi

VIII
Işk o d u düştü cânuma e r i t d ü m c i ğ e r yağını
K ı r d u m h e v e s l e r kökünü y u n d u r d u m o d a yağını

Kazdum kahır k a z m a s i y l e c a n d a cefa ocağını

Çaldum b u nefsüm b o y n u n a himmet e r i biçağını

Kudret t o z u süzmesini ç e k d ü m g ö z ü m sebeline

Hikmet ünün i ş i t m e ğ e a ç d u m cânum kulağını

R a h m e t s u y u i l e y u d u m g ö n l ü m yüzünü arı hoş

İstiğlâru z a r i y i l e düzdüm îman durağını

Her k i m bana b i n taş u r a b i n g ü l nİsâr o l s u n a n a

Eltdüm m ü d d e i g ö z ü n e alçaklığun toprağını

Kim k i sÖğer i s e b a n a karşu duâ kıla m a n a

Urmağa kasdedenlerün yata m öpem ayağını

B a n a yanın b a k a n i a r u n s e n d e v l e t i n artur onun

Çırağuma kasdedenün H a k y a n d u r s u n çırağını

Heı k i m s Ö ğ e r s e  ş ı k ' a d i l i çürümesün a n u n

Urdum y ü r e ğ ü m başına y u d u p n û ş e t m e k dağını

Işkun e l i n d e n A ş ı k ' ı n i k i büküldü kameti

T e v f i k e ş i ğ i n d e n a n a s u n d u m şükür dayağını

i ]
;
B i r h e c e f a z l a . « Z i z e k i m ışkla b u l d u l a r » olacak,
| ] 2
B i r hece eksik, - k i m o l hâkimi mutlakdur» olacak.
[3] b>f*fÎ fC* •Ul V j " ir*"-» Â y e t .
 Abdülbâki Gölpınarlı

IX

Ey kerimi lemyezel ey P â d ş â h ı lâyezâl

Saltanat külli s e n ü n d ü r k i m s a n a yokdur zcvâl

Kadırü kahhâr sensün hışmu h e m r a h m e t senün

Kudretünde k a b z u b a s t u k a h r u lûtfu külli hâl

Yoğİdi b u cümle âlem varidün s e n bî nişan

Eylcdün b u c ü m l e mülkü n e s e b e b h e m b î misâl

O l d e d ü n o l d u b u â l e m yirü k o k d u r d u vücûd
Bildi yerden hoş n e b a t u i n d i h e m kökden zülâl

DÖn d e d ü n k ö k l e r e döndü d u r dedün d u r d u b u yer

N e melüldur kök işünde n e y e r e g e l d i melâl

Kudretün kabzunda m u h k e m arşu ferşü cismü c a n

Emrün elünde r e v a n d u r ruzu hefte mâhu sâl

G ü n senün hükmün i ç i n d e d u r m a d a n g a i t a n döner

Ay senün emrün e l i n d e gâh bedrü geh hilâl

Y î r ü g ö k mülkündürür s e n pâdşâhı bîmekân

Y e r d e g ö k d e istenüp sensüu k a m u b u k i l u kâ)

Şeş c i h e t d e n s e n berüsün l e y k senden toptolu

Aışu ferşü şarku g a r b u h e m cenûbu h e m şimâl

C ü m l e s u r e t nakşunun nakkaşı sensün blgüman

C ü m l e a k l u n i l m i sensün g e r h a k i k a t g e r hayâl

Ademü Havva k i geldi kudretün ızharudur

Ya'ni b u n l a r âta âna a y r u g u c ü m l e lyâi

Kamuya b i r lafz İçinde Y â benî A d e m dedün

K i m üne a t l a s g i y ü r d ü n k i m i nün g i y d i ğ i şal

Ş î t ' i s e n d e r v i ş kıldun geçdi gitdi fakr İle

Nûb'u k o d u n d a ' v e t üzre dedün e y l e ihtimâl

Eyyub'a sen sabr v e r d ü n ş o l belâyı tartmağa

Ya' k u b ' a hüznü f i r a k u Y u s u f ' a hüsnü c e m â l

Hem dedün ibrahim'e s e n k u r b a n e t İsmail'i

G e n e sen öldürmedün afveyleyüp s a v d u n vebal

Kudretün Müsî elünde e j d e h a o l d u asâ

K ı l d ı F i r ' a v n ' u n t e m â m e t leşkerıni pâymâl

Davud'u b u y e r y ü z ü n d e n s e n halîfe eyledün

Hem Süleyman b u l d u senden tâcü t a h t u mülkü mâl

Hikmetün İsî d i l ü n d e ölüyü kıldı diri

Mustâfa z a t u n d a âhır s e n k o d u n hûlku kemâl

. O l Ebâbekıü Ömer Osman Aliyyi Mürtaza

Buldu senden sıdku a d i u h e m h a y a yü h e m kıtâl
94 Âşık Paşanın şiirleri

Enbiyâ zatımda kodun dürlü dürlü m u ' c i z â t

Evliya cânunda kodun ilmü h i k m e t v e c d ü hâl

C ü m l e â l e m halkınun r ı z k ı n ı s e n kısmeyledün
Kimisi k a h r n cefâ y e r ü kimi y e r yağu b a l

E v v e l ü âhır d a h i h e m zâhirü bâtın dahi

C ü m l e senün k u d r e t i n d e n oldu b u tâmu fiâl

Cümle güzler nûru sensün c ü m l e d i l l e r z i k r i s e n

Alem i ç r e s e n d e n a r t u k n e c e v â b u n e suâl

Sen yaratdun diller üzre Âşık'un tevhidini

Cânuna s e n y o l d a ş e y l e ışkuna y â Z e l celâl

Ey Ç a l a b s e n d e n d ü r âhır b u f ı r â k u b u hicâb
Yine ş e y ' e n b i l l â h s e n d e n rûzi kıl kurbı visâl f ]
1

Ç ü n lâfzı kudret ezelde b u y u r d u Kâf İle nûn [ ]

2

Tamâmet oldu b u â l e m şoluk s a a t feyekûn

Dokuz felek yedi y ı l d u z b u arşı f e r ş tamâm

H e m a n işaret .ile nice düzdü o l bî çün

G ö k ü y a r a t t ı vü b u y u r d u g ö k e kıldı rükû'
Kıyama gelemi lıiç gÖrsenc b u tası nîgûn

Y e r i yaratdı b u y u r d u y e r e k i kıldı sücûd

Yüzün götürmedi a y r u k şu r e s m e d u t d u sükûn

Çihâr u n s u r a v e r d i çihâr dürlü hüner

Anunçün oldu cihan levn levnü ğünâgûn

Kimi k ı y a m d a çü â t e ş k i m i l ü k u ' d a çü bâd

Kimi s ü c u d d a çü hâkü k i m i s i çün ceyhun

Hezâr dürlu k ı h n c a k mürâdı tâatdur

Felek b u tâdtileyder m u d â m işin mevzun

Bu halkı nişe y a r a t d ı Çalab i b a d e t içün [ ]

3

Zira k i kamusu k u l d u r b u hükm elinde zebûn

Gerek k i sanı'u masnu'u kadın kudret

Nice d u r u r d u b u tâkı n e b e n d i v a r n e sütün

Bu yîrİ gökü dahi yerde gökde ne k i var

Vücûda geldi k i maksûd Hakk'ı bilmek içün

['] Câmiunnazâir, S. 385 - 3 8 6 .

[ ] 2
'Çü lafzı kudret ezelde b u y u r d u Kâf i l e n û n » o l a c a k , a! J ^ Î J ¿1 ÎSı- l i l «^»1 i t i

ü j Ç ' {f âyetine işaret ediyor.

[3] İJjJUj ^ l
tfJS'J LTV - =
1 J U
- ^ Âyet. ' Ü>l-J » Sofiler Üjij-J i l e tefsir ederler. Bu
beyitten sonraki ikinci beyitte de bunu anlatıyor.
 Abdülbâki Gölpınarh

Eğerçİ şöyle d u r u r b î niyâzu müstağni

Kim o l m a s a b u cihânu b u çerhu bu'gerdûn

Ana z i y â d e viî n o k s a n y o k d u r u r h e r g İz
Kim etmegil k i c i h a n o l d u ğ i y ç ü n o l d u füzûn ['}

C i h a n o l u r ise o l m a z s a ol yine o l d u r
E z e l d e n i c e İse p e s h e m a n k a r â r d a könûn

Ve I e y k çün d İ l e d P g İ z l ü g e n c i zâhir o l a .,
Açıldı k u d r e t e l ü n d e n b u dürıyei meknûn [ ]s

B u yîrü gökü b u âlem b u cİsmii cânii melek

Vücûda g e l d i gölündü z i iJmü z e h i füsun

N i c e yürür, a y u g ü n e ; n i c e durur bu gök •-, ,

Nice geçer b u y a z u kış n i c e d ö n e r g e r d û n ;

B u aun'a bakdı Bİrahîm b i l d i aâoİİ v a r

B u i b r e t i görüben M u s i o l d u mestü cünûn

B u i l m içinde aciz Bu°Hanîfei Kûfî

B u hükm e l i n d e z e b u n d u r Halîfei Me'mun

B u işden oldiıdu m e c r u h Rüşte m i destan

Bu r e n e d e n Öldüdü o l Câhİnûsu Etİâtûn

Bu halden o l d u d u hayran Vâmıku Azrâ

B u ışkdan o l d u d u şeydayi L e y l i vü M e c n û n -

B u f i t n e mekrüne düşdiydi Nenirud'ü F i r ' a v u

B u kükm eiünde g i r i f t a r kaldıdı Karûn

B i r i n c e l û t f e sataşdı kılur b e ş a r e t i şükr

B i r i n c e k a h r e tuşoldu k a l u p t u r u r m a g b û n • '. '.

Bu İûll İle n i c e b o y l a r uzandı o l d u elİf

Bu k a h r İle nice b o y l a r b ü k ü l d ü ş ö y l e k i nûn

Bu derde kimse cihanda buiımadı derman'

B u rence dünyede k i m s e bişürmedi ma'eun s•

Bu ışka y o l d a ; o l a l d a n b u A ş ı k ' u n cânı '

S a t a ş d ı d e v l e t e vü b u l d u t a b i i me'mûn

Anın k i cânı e z e l d e n nasib duta geldi

B u g ü n B u d ü n y a e v ü n d e niçün o l a m a g b û n [ ]
3

XI
Merdâm H a k b u dünyede m a k s u d l a r a kalmadılar
Mülki beka bulmuş i k e n m e y l i , fena kılmadılar

['] B u mısraın k e n a r ı n a şu mısra y a z ı l m ı ş , nüsha f a r k ı olacak:

Kim olsa olmasa b u n l a r n e k e m o l u r n e füzûn

['] J ^ V jlil^îlis ¿1 «tfli Lüî liJ'tdfi Hadîsi kudsî.

[ ]
3
Câminnnaıâir, S. 6 0 4 - 6 0 5 . ' ;
 Aşık Paşa'nın şiirleri

M a ' l û m d u r âhır y o l e r i M e v l â içün nitriüklcri

M i h n e t içinde her b i r i miskin olup gülmediler

Müştaklurun o l d u r işi m ü d a m a k a r gözü yaşı

M u t l a k H a k k ' ı s e v e n kişi m a l a cana kalmadılar

Meşhurdurdur cümle d i l e M a n s u r külün V e r d i yele

Mecnûn m e s e l o l d u İle m a ş l ı k d a n ayrılmadılar

Muhkem isen s e n b u işe münkir g i b i deme nişe

Müşkil d e ğ ü l başdan başa mü'min o l a n Ölmediler

Mahlûk bİlüsünden g e ç e n mi'rac depe oldur uçan

M a ' n i şarabından içen m e s t l ü k d e n ayrılmadılar

Menzil ışkdurur A ş ı k ' a m i n n e t şükür b i n k e z Hakk'

Menzil b u l a n mülki b e k a medb ile ayrılmadılar [']

XII

Yer yüzünü g e z e n kişi scnün g i b i bulmayısar

Seni seven sevdayı o i u p kendözüne gelmeyiser

Seni seven nider İşi d ü n g ü n a k a r gözü yaşı

P a ş a m s e n i g ö r e n kişi niçün delü olmayısar

Her kimse k i m gördü seni avaredür dünü günü

Ol derde bırakdnn anı k i m h e r g i z unulmayısar

D e r d ü n aenün c a n a r a h a t senün s ö z ü n kandü nebat

V a s l u n senün âbı h a y a t içen anı ölmeyiser

N u r d a n y a r a t m ı ş zâtunı a n a lâyık sıfâtunı

Paşam senün sıfâtunı biç k i m s e n e bilmeyiser

S e n ü n g i b i k i m olısar senün g i b i k i m bulısar

Karinin senün k i m b i l i s e r sensüz g ö n ü l gülmeyiser

Kimse senden cüda o l u p h a s r e t ü n d e n ş e y d a olup

Derdün a n d a p e y d a o l u p r e n g i nite aolmayısar

K i m k i s a n a aşık o l u p aşıklığı b a y ı k olup

N i t e içi g Ö y ü n m e y ü p g ö z l e r i k a n dolmayısar

A ş ı k yürür ş u r i y i l e e ğ l e n e m e z huriyife
M u h l i s ışkı n û r i y ü e esirdi hud bilmeyiser

XII)

Biz k a m u ışk kullarıyuz tşkdur bizim sultanımız

Ger ışk i l e ö l ü r s e v ü z ışka haiâldür kanımız

Dilüm bülbül o l d u Öter âhum c a n a kılur eser

Dürİü d ü r l ü y e m i ş b i t e r ma'mur oldu bostanımız

]
1 Câmiunnazâir, S. 7 2 2 .
 Abdülbâki GSlpınarİı 97

Geçenler n i t d i neyledi her birisi bir ad kodu

Leyli i l e M e c n u n g i b i söyleniser destanımız

Işkı i l e başum hoşdur k a n d e varsam yoldaşdur{']

Y ı i o n İkİ a y s a r h o ş d u r ı ş k d a n ı'çdi c a n l m l z [ ' J

Muti' o l d u k ışk h a l i n e b a k m a d u k d ü n y a maline

Girdük erenler y o l u n a dürüst o l d u îmanımız

N e kaşadur ne gözedür ne meylimüz h u b yüzedür

D a i m a s o l m a z t a z e d ü r b u bİzüm gülüstanımız

K i m b u l d u d e r m a n ecele girse[ ]3
gerek her k i gele
Biz dahİ[ ] gideriz
4
ol yola menzİldedür kervanımız

A ş ı k Paşam n i ç e niçe d e v l e t a n u n o! g ö z aça

Bizden d a h i g e l e g e ç e b u yalancı devranımız

XIV
 y e t i hüsnün g ö r ü p îmâna gelmişlerdenüz
Aç cemâlün m u a h a f i n K u r ' a n a gelmişlerdenüz

Dİlberâ men'etme gel bizden zekâtı v a s i m i

Âstânı d e v l e t e ihsâna gelmişlerdenüz

Ş i m d i d e n yanmış değül m i h r i n o d u n a cânu d i l

N â r ı ışka b i z e z e l d e n yâna gelmişlerdenüz

Ey t a b î b İ cân l e b ü n dârüşşifâsundan senün

Aşıkı dilhastayuz dermana gelmişlerdenüz

Âşık'ı b î ç â r e y e e y şâhı âdil e y l e dâd

Hâlinıüz a r z e t m e ğ e dîvana gelmişlerdenüz

K u d r e t l i b i r şâir olduğu b u şiirlerden anlaşılan Aşık Paşa' da Yunus

e t k i s i apaçık görünmektedir. H e l e hece ile y a z d ı ğ ı şiirlerde b u e t k i daha
çoktur. I I numaralı şiir, Y u n u s ' u n

Ey pâdşâhı l e m y e z e l kıldum yönüm senden yana

İşbu yüzüm karasiyle vasi isterem senden yana

b e y t i y l e başlıyan şiirine ç o k b e n z i y o r . I I I numaralı şiir Y u n u s ' u n

E y âşıkan e y âşıkan ışk m e z h e b ü dindür bana

Gürdü gözüm dost yüzünü y a s k a m u d ü ğ ü n d ü r bana

b e y t i y l e başlıyan şiirine b e n z i y o r . Z a t e n Câmîunnazâirde d e t e r s o l a r a k

['] B i r hece eksik. « K a n d e varursam» olacak.

[ ]
3
B u mısra'da ö y l e . « I ş k d a n i ç d i b u canımız: 1
olacak.

['] Yahya E f . k ü t ü p h a n e s i n d e Y u n u s adına y a z ı l ı o l a n b u ş i i r d e b u k e l i m e «gitse»dir,

« g i t s e ' , manâya d a h a uygun.

[<] B i r hece fazladır. Y a h y a Ef. d e k i divanda doğru olarak - B i z de gideriz» yazılıdır.

Türkiyat Mecmuası — 7
98 Aşık Peşa'nın şiirleri

Y u n u s ' u n şiiri Aşık Paşanın şiirine n a z i r e o l a r a k kaydedilmiştir. X I I i n c i

şiir, Y u n u s ' u n
Işkla bilişen c a n l a r a ezel ebe d olmayışa r
Gümrah olup b u cihanda kimse bâkî kalmayısar

beytiyle başlıyan şiirine, X I I I üncü şiir d e gİne Y u n u s ' u n

Yine geldi ışk elçisi y i n e d o l d u meydanımız
Y i n e teferriicgâh o l d u sağlı s o l l u d ö r t yanımız

beytiyle başlıyan şiirine p e k çok b e n z e m e k t e d i r . Kafiye ve vezin b i r l i ­

ğine d e bakınca b u şiirleri Y u n u s ' a nazîre o l a r a k k a b u l e t m e k gerektir.
Âşık Paşa'mn «Garibname» si, hemen h e r kütüphanede vardır. Bir
çok Garibnâme tödeşlerinin s o n u n d a d a Paşa'mn bazı şiirleri yazılıdır.
Meselâ Beyazıt genel kütüphanesindeki Garibnâmede var, fakat Istan-
b u l d a bulunamadığımızdan b i z , bunları toplıyamadık. Bunların d a t o p l a n ­
ması lâzımdır. Zamanımız o l u r s a Türkiyat Mecmuasının g e l e c e k sayısına
k a d a r d a bunları t o p l a r v e yayınlarız.

Câmiunnazâirde Aşık Paşanın o l a r a k kayıtlı b i r şiir d a h a v a r (S. 8 3 1 ) :

N e k a d d ü r b u k i lûlf İ ç r e d e ğ ü l d i i r s i d r e hemtâsı
Ne h a d olur k i harf atar b e h i ş t e hüsni zîbâsı

Ne ebri canfeşan o l u r b u zülfi dilrübâ meşreb

Meğer âbı h a y a t i l e e d e r işrâb sakkası

N e câoı âşinâ o l u r b u çeşmi şûhu yeygânef ] 1

D i r i l d i i r H ı z r ' u î s î ' y i nigâhı r u h efzâsı

Keman e b r u s u n u n tîri u r a l d a n c a n a kaldum zâr

A c e b lûtfu l e b i yâriin niçün e r m e z miidâvâsı

Lebİ camiyle ey gönlüm k i m i n k i olsa bakışıp]

Y e t e r n a k d i hayatına e r e r e h l i n e imlâsı

Ö l ü b e n d i r i l ü p cânü c i h a n hâsılını satup

Bu m e y d e n i ç m i y o n şûmun g i d e r m i kalhinüm pası

O canı c i n n e say s e n k i m y o ğ e l d e câmı gülreogi

O câmı y î r e s a l k - o ! m a z a n u n bûyİ Meslhâsı

C i h â n ı pür s u z u s o h b e t f ]3
h a s u d u n işi h a s r e t d ü r
Özün sal bezini uşşaka n i ç e b i r d î v İ n ıgvâsı

Y a l a n c ı zâhidün dâim d i l ü n d e z i k r i lâ lâdur

B e l i lâ lâdürür illâ a n u n h e m a l d u r illâsı
- J

[-'] "bigâne» olacaktır.

['] -sâkîsi» olacak,
[ ]
3
«mihnet» olmalı, . . f .
 Âbdülbâki Golpınârlı 99

Tevellâyi hakikînün teberrâsı g e r e k külli

T e b e r ı â o l m a s a safî safa b u l m a z tevellâsı

Demem k i m şevk o d u a m i n dimağın kılmadı pür m i r

Amin kındîli ciamünde • yüz n u r u tecellâsı

N e ean k i m o l d u mir'atı m u s a f f a şirk renginden

Anun mişkât o l u r mısbâhı nûrullah s ı r n a ş ı p ]

Gel ey dîvâne k i m vechinden o l u r h e r t a r a f rûşen

Yedi b e y z â n a s â c i d d ü r cihânun c ü m l e esması

Y ü r ü e y münkiri m a ğ r u r e r ü b e n sırrı tevhide

Bİleydün âşıktın k a d r i n s i l i n e g ö z ü n ü n pası

S e l â m e t m â l i k i n g ö r d ü m e l â m e t hâlİkin sürdü

Şükür k i m R a b b e n a y - e r d i Hasan kulun Zalemnâsı[ ] 2

Görülüyor k i b u şiir, Hasan adlı b i r i s i n i n d i r . S o n d a n ikinci beyitte

"âşık,, kelimesi geçtiğinden  ş ı k Paşa'nın sanılmıştır. Eğer b u âşık,
i s m i h a s i s e - k i i s m i hasa p e k b e n z i y o r - şâir, Aşık Paşa'nm izdeşlerin-
d e n d i r v e şiirinde o n u e ğ m e k t e d i r . Aşık Paşa'nm adı Ali'dir. Garibnâmede

sözleriyle k e n d i adını v e atalarının adlarını anıyor. Aşık Paşazade tari­

h i n d e d e adı Ali Balı o l a r a k kaydedilmiştir ["]. Belli k i b u ç o k güzel
şiirin şâiri Hasan, başka b i r i s i d i r . K i m olabileceğini araştırdık. Şakayık,
Ciyikli Baha'yı anarken o n u Baba İlyas müridlerinden v e Şey Ehül
Vefâyi Bağdadî tarikatından o l a r a k göstermektedir]^]. Baba Ilyas, Âşık
Paşa'nm atasıdır. Y u n u s , b i r şiirinde
Giyiklünün o l H a s a n söz ayıtmış kendüden
Kudret d i l i d ü r s ö y l e r kendünün s ö z n e s i d ü r

diye Giykli Baba'nm adının Hasan olduğunu söylediği gibi Baba'nın

" s ö z ayıtdığmı,, d a b i l d i r e r e k şiirleri olması i h t i m a l i n i kuvvetlendiriyor^].
Dîvânı hümâyun kuyudatında Babaya a i t vesikanın arkasında d a i k i
dörtlük vardır k i bunların b i r i h e c e ile, öbürü a r u z l a yazılmıştır v e Baba'nın
olmaları, i h t i m a l i v a r d ı r [ ] . 6

[l] . . . . . 1_=I,I kfcS S j û f .jjı" Ji>

C OİJ.-HJJİ ¿ 1 , A y e t .

[_4ü>"' 0' i,
^'j^ ' ^
1
' J M/S f ûlj l i - i l lUli'lV, Âyet.
[ ]3
Âşık Paşazade t a r i h i , S. 1.
[*] Ş a k a y ı k t e r c e m e s i , S. 3 2 .
[ ]5
Yunus b u şi'rinde Mevlânâ i l e görüştüğünü v e « s a f a n a z a r » ına eriştiğini d e şu
beyitle bildirir:
Mevlânâ Hudâvendgâr bize nazar kılalı
A n u n g Ö r k l ü nazarı g ö n l ü m ü z aynasıdur
[ ] H i l m i Ziya:
6
Anadolu t a r i h i n d e dinî r u h i y a t müşahedeleri, M i h r a b mecmuası, sene.
1, S a y ı . 1 3 , 1 4 .
100 Âşık Paşa'nm şiirleri

Bütün b u n l a r l a b e r a b e r b u şiirin Giyikli Babaya a i t olduğunu k e s i n

o l a r a k s öyl İyem e y i z .

S e k i z i n c i asırda yazıldığı yazı ve kâğdından anlaşılan Y u n u s dîva­

nında Y u n u s ' u n şiirleri arasında ş ö y l e b i r şiir v a ı :

A ş ı k k e n d i g ö n l ü i l e k ı y a r mı tatlı canına
H e l e b e n d o s t u n y o l u n a cana kıyaram kime ne

C a n v e r ü p ıskı a l u r a m ışk i l e d o s t u b u l u r a m
Mansurlayın ışk y o l u n a b e r d a r oluram kime ne

E r d i r e m ışkun pişesin f i k r e d e r e m endişesin

Namusu â n ı m şişesin taşa ç a l a r a m k i m e ne

Oruç namaz s a v m u salât k a d i r b e r a t z ü h d ü t â a t

Ben b u n l a r u n cümlesini ışka v e r ü r e m k i m e n e

Yuyaram b e n l i k âyetin ıraram f u z u l l u k yükün

B u senü b e n l i k d e f t e r i n bendin dürerem kime ne

Nemrud o d u o l u r ise kâr k ı l m a y a ışk erine

Işk i l e b e n d e o l narı g ü l z a r e d e r e m kime ne

Âşıkam d e y e n c a n l a r d u r v a r d u r nişanı a n l a r u n
Giyer melâmet gönleğin b e n d e g i y e r e m kime ne

Aşıklara y o k d u r namus Şah E f e n d i sultanımuz

Şeyhi Ş a h d u r sultanımuz c a n d a ışk k o d u k i m e ne

Sen Halil'in mi'racısnn c a n i ç i n d e h e m canısun

Bir can v e r d i m efendüme b i n can alursam k i m e ne

Gerçek Aşık aydor bize Baba slutan canum canı

Şeybün y o l u n a b e n b e n i k u r b a n e d e r e m k i m e ne

B u şiir, N u r u O s m a n i kütüphanesindeki mecmuada d a nüsha f a r k -

lariyle Yunusun adına kayıtlıdır. Buradaki üçüncü beyit orada ikinci
beyittir ve şöyledir:
Ayduram Âşık P û f o ' s u n terkederem endişesin
Ben b u n a m u s nişanesin taşa ç a l a r a m k i m e ne

Bu nüsha farkı bize son beyitteki " g e r ç e k A ş ı k , , ın Aşık Paşa

olduğunu apaçık gösteriyor. B u n d a n başka Baba Sultan d a her halde
flyas Baba olacak. Bununla beraber Giyikli Baba olması ihtimali de
v a r . Çünkü Giyikli Baba, B u r s a y a yakın B a b a S u l t a n k ö y ü n d e yatmak­
tadır. Şiirdeki Şeyhi Şah da b i r müddet Padişahlık e d e n Muhlis Paşa
olsa gerektir. Anlaşılıyor ki Halil de Bâbâîlerden v e Aşık Paşa'nm
izdeşlerindendir. B u s o n i k i şiiri d e Aşık Paşa'nm etkisini göstermek
için ilâve e t t i k .