ΔΛΠΗΓΑ Κ.

ΒΟΓΛΖ
Δπίθνπξε Καζεγήηξηα Νεφηεξεο θαη ΢χγρξνλεο Διιεληθήο Ηζηνξίαο, ΣΗΔ, ΓΠΘ

Τι πρέπει να γνωρίζει
ο ιστορικός για την επιστήμη και
το επάγγελμά τοσ;

Πίνακας περιετομένων

Κεθάλαιο 7: Είναι πράγμαηι ηόζο ζημανηική η ιζηορία ηης «ζτολής» ηων

Annales; ...................................................................................................................... 178
7.1 Η ίδρσζη ηοσ περιοδικού και η γένεζη μιας νέας «ζτολής» .................................................. 178
7.2 Η μεηαπολεμική περίοδος: Από ηην εποτή ηοσ Μπρονηέλ ζηην ηρίηη γενιά........................ 185

Βιβλιογραθία ............................................................................................ 194

 Ελπίδα Κ. Βόγλη, Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά τοσ

Κεθάλαιο 7: Είναι πράγμαηι ηόζο ζημανηική η ιζηορία ηης «ζτολής»

ηων Annales;

Απηφ ην θεθάιαην εζηηάδεηαη ζηε «ζρνιή» ησλ Αλλάι, ηε ζεκαληηθφηεξε ίζσο απφ ηηο ιεγφκελεο «ζρνιέο»
ησλ ηζηνξηθψλ, ε νπνία ζπλήζσο ζεσξείηαη πξσηαγσλίζηξηα ηεο γαιιηθήο ηζηνξηθήο επαλάζηαζεο. Γελ ζα
αζρνιεζνχκε άιιν κε ηνλ ηίηιν ηεο σο «ζρνιή», αιιά ζα επηθεληξψζνπκε ηελ πξνζνρή καο ζηα θπξηφηεξα
ραξαθηεξηζηηθά ηεο. Σν πξψην γλψξηζκά ηεο, ινηπφλ, αθνξά ηε κεγάιε δηάξθεηά ηεο. Πξφθεηηαη γηα κηα
«ζρνιή» πνπ μεθηλά ην 1929 γχξσ απφ έλα πεξηνδηθφ, απφ ην νπνίν πήξε θαη ην φλνκά ηεο. ΢ηα πξψηα βήκα-
ηά ηεο γλψξηζε έληνλε θξηηηθή, αθφκε θαη ηελ πεξηζσξηνπνίεζε, θαηά θαηξνχο απεηιήζεθε απφ εζσηεξηθέο
δηακάρεο αθφκε θαη κεηαμχ ησλ εγεηηθψλ πξνζσπηθνηήησλ ηεο, αιιά απνδείρζεθε εμαηξεηηθά αλζεθηηθή ζην
ρξφλν. Σα Αλλάι εθδφζεθαλ, γηα λα πξνσζήζνπλ έλα λέν είδνο ηζηνξίαο θαη ζπλερίδνπλ κέρξη ζήκεξα ηελ
έθδνζή ηνπο, ελζαξξχλνληαο ηελ θαηλνηνκία ζηνλ ρψξν ηεο έξεπλαο. Σν δεχηεξν ζπνπδαίν γλψξηζκα ηεο
«ζρνιήο» ζρεηίδεηαη κε ηελ παγθφζκηα επηξξνή ηεο θαη ην ηξίην κε ηε δηεπηζηεκνληθή ζπλεξγαζία πνπ πξνψ-
ζεζε εμαξρήο. Πεξίηξαλε απφδεημε φηη ε «ζρνιή» απηή μεπέξαζε φια ηα φξηα (γεσγξαθηθά, πνιηηηζηηθά, ρξν-
ληθά ή θαη επηζηεκνληθά) απνηειεί ην γεγνλφο φηη είλαη ηδηαίηεξα πινχζηα ε βηβιηνγξαθία πνπ εμεηάδεη ηελ
πνξεία θαη ηε ζπκβνιή ηεο ζηελ εμέιημε ηεο ηζηνξίαο θαη ησλ άιισλ επηζηεκψλ ηεο θνηλσλίαο θαη ηνπ αλ-
ζξψπνπ. Αθφκε κεγαιχηεξε φκσο είλαη ε βηβιηνγξαθία πνπ έρεη παξαρζεί ζηε δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ απφ επη-
ζηήκνλεο, νη νπνίνη εληάρζεθαλ θάπνηα ζηηγκή ζηνπο θχθινπο ηεο. ΢ήκεξα, ε «ζρνιή» ησλ Αλλάι παξνπζηά-
δεηαη σο κηα εμαηξεηηθά πινχζηα επηζηεκνληθή θιεξνλνκηά, ε παξνπζίαζε ηεο νπνίαο ζα επηρεηξεζεί ζηηο πα-
ξαθάησ ζειίδεο θαηά ρξνλνινγηθή ζεηξά, αλά γεληά ή ζσζηφηεξα αλά επνρή ηεο «ζρνιήο».
Με ηε κειέηε απηνχ ηνπ θεθαιαίνπ ζα θαηαλνήζνπκε ζε αθφκε κεγαιχηεξν βάζνο φηη ε ηζηνξία ζπ-
λερίδεη λα εμειίζζεηαη παξάιιεια θαη ζε αιιειέλδεηε ζρέζε κε ηηο θνηλσλίεο, ηα θξάηε, ηνπο δηεζλείο ή εζλη-
θνχο ζεζκνχο, ηελ νηθνλνκία θαη ηελ θαζεκεξηλή δσή, επίζεο φηη ρξεηάδεηαη λα αλαλεψλεη δηαξθψο ηνλ επη-
ζηεκνληθφ «εμνπιηζκφ» ηεο θαη, ηέινο, φηη είλαη εμαηξεηηθά ζεκαληηθή ε ζπλεξγαζία ηεο κε άιιεο επηζηήκεο.
Παξάιιεια, ζην θεθάιαην απηφ ζα εμνηθεησζνχκε κε δηάθνξνπο φξνπο θαη έλλνηεο πνπ εηζήρζεζαλ απφ ηνπο
επηζηήκνλεο ησλ Αλλάι θαη έθηνηε επαλαιακβάλνληαη ζπρλά ζηηο αλζξσπηζηηθέο θαη θνηλσληθέο επηζηήκεο
(π.ρ. λννηξνπίεο, δνκέο θαη ππεξδνκέο, δηαθπκάλζεηο, καθξά δηάξθεηα, πνζνηηθή ή ζεηξατθή ηζηνξία, ηζηνξηθή
δεκνγξαθία θ.ά.).

7.1 Η ίδρσζη ηοσ περιοδικού και η γένεζη μιας νέας «ζτολής»

Οη δχν ηδξπηέο ηνπ πεξηνδηθνχ θαη ηεο «ζρνιήο», νη εγέηεο δειαδή ηεο γαιιηθήο ηζηνξηθήο επαλάζηαζεο πνπ
αλέηξεςε ην παιηό θαζεζηώο ηεο ηζηνξηθήο επηζηήκεο, ήηαλ ν Λπζηέλ Φεβξ (Lucien Febvre, 1878-1956) θαη ν
Μαξθ Μπινρ (Marc Bloch, 1886-1944). Ακθφηεξνη ήηαλ καζεηέο, φηαλ ν θαζεγεηήο ηεο Λεηςίαο Καξι Λά-
κπξερη επηηέζεθε θαηά ηεο πνιηηηθήο ηζηνξίαο θαη ηεο ηζηνξίαο ησλ κεκνλσκέλσλ αλδξψλ, εμπκλψληαο ηελ
πνιηηηζκηθή, θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή ηζηνξία ‒ηε «ζπλνιηθή» ηζηνξία, φπσο ππνζηήξηδε, ε νπνία εμέηαδε
ζπλδπαζηηθά φινπο ηνπο ηνκείο ηεο δξάζεο ησλ αλζξψπσλ θαη ησλ ιαψλ (Iggers, 1999: 74 θ.εμ.). Σελ ίδηα
πεξίπνπ πεξίνδν ν θαζεγεηήο ζην Παλεπηζηήκην ηεο Κνινχκπηα, Σδέηκο Ρφκπηλζνλ (James Harvey Robinson,
1863-1936), εγθαηλίαδε έλα άιιν θίλεκα Νέαο Ηζηνξίαο, δηαθεξχζζνληαο φηη, εθφζνλ ε ηζηνξία πεξηθιείεη ηα
ίρλε θαη ηα θαηάινηπα φισλ ησλ πξάμεσλ θαη ησλ ζθέςεσλ ηνπ αλζξψπνπ απφ ηελ πξψηε ζηηγκή ηεο εκθάλη-
ζήο ηνπ ζηνλ θφζκν, ε αλαλέσζε ηεο ζπγγξαθήο ηεο ‒δειαδή ε Νέα Ηζηνξία ηνπ‒ είλαη ζεκηηφ θαη ζθφπηκν
λα επσθειεζεί απφ ηηο αλαθαιχςεηο ησλ αλζξσπνιφγσλ, ησλ νηθνλνκνιφγσλ, ησλ ςπρνιφγσλ θαη ησλ θνη-

Κεφάλαιο 7
EBOOK 2015 Σελίδα 178
 Ελπίδα Κ. Βόγλη, Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά τοσ

λσληνιφγσλ γηα ηελ αλζξσπφηεηα (Robinson, 1912).1 Σελ ίδηα επνρή, φκσο, ζηε Γαιιία θπξηαξρνχζε αθφκε
ην παηξησηηθφ ζεηηθηζηηθφ κνληέιν, θαη ηε ζεκαληηθφηεξε επίδξαζε αζθνχζαλ νη «νδεγίεο», πνπ κφιηο πξν-
ζθάησο είραλ ζπκπεξηιάβεη ζην «καληθέζην» ηεο κεζνδηθήο ζρνιήο ν ΢αξι Λαλγθινπά (Charles Langlois,
1863-1929) θαη ν ΢αξι ΢εληνκπφο (Charles Seignebos, 1854-1942), δειαδή ζην εγρεηξίδηφ ηνπο Δηζαγσγή ζηηο
ηζηνξηθέο ζπνπδέο (1898), πνπ παξνπζίαδε ηελ ηζηνξία ζαλ έλα κάζεκα αγσγήο ηνπ πνιίηε. ΢πγθεθξηκέλα, νη
Λαλγθινπά θαη ΢εληνκπφο ππνζηήξηδαλ φηη ν ηζηνξηθφο φθεηιε λα ζπγθεληξψλεη ηα ζηνηρεία ηνπ απφ ηηο πεγέο
θαη λα ηα ηαμηλνκεί, έπεηηα λα ηα επεμεξγάδεηαη, ζηε ζπλέρεηα λα ζπλδέεη ηα γεγνλφηα κεηαμχ ηνπο, απνθαζη-
ζηψληαο ηα ράζκαηα θαη, ηέινο, λα ηα νξγαλψλεη ζε κηα «ινγηθή θαηαζθεπή». Αθνινπζψληαο ζε γεληθέο
γξακκέο απηά ηα βήκαηα, ν απψηεξνο ζηφρνο ηνπ ηζηνξηθνχ δελ είλαη ε αλαδήηεζε ησλ αηηηαθψλ ζρέζεσλ,
πνπ ζπλδένπλ ηα ππφ εμέηαζε θαηλφκελα, αιιά κάιινλ ε δεκηνπξγία κηαο αιιεινπρίαο επεηζνδίσλ θαη γεγν-
λφησλ, θπξίσο πνιηηηθψλ θαη ζηξαηησηηθψλ. Αληίζεηα, ζχκθσλα κε ηελ νπηηθή ησλ Λαλγθινπά θαη ΢ελην-
κπφο, αθφκε θαη νη επαλαζηάζεηο ηνπ 19νπ αηψλα παξνπζηάδνληαλ σο ηπραία γεγνλφηα πνπ είραλ μεζπάζεη,
γηαηί ν βαζηιηάο Κάξνινο Η´, γηα παξάδεηγκα, ήηαλ άθξσλ θαη ν Λνπδνβίθνο Φίιηππνο ηζρπξνγλψκσλ (Dosse,
1993: 40-41).
΋ηαλ, ινηπφλ, ν Μπινρ μεθηλνχζε ηηο ζπνπδέο ηνπ, νη απμαλφκελεο επηζέζεηο πνπ δερφηαλ ν δηεπζπ-
ληήο ηφηε ηεο École Normale Supérieure,2 θαζεγεηήο Δξλέζη Λαβίο (Ernest Lavisse, 1842-1922) θαη θπξηφηε-
ξνο εθπξφζσπνο ηεο αθεγεκαηηθήο ηζηνξίαο ησλ κεζνδηζηψλ, ή αθφκε θαη νη δηθέο ηνπ πξνζπάζεηεο λα απν-
καθξπλζεί –έζησ ζε θάπνην βαζκφ– απφ ηελ θαηεμνρήλ πνιηηηθή ηζηνξία, δίλνληαο ρψξν ζηελ ηέρλε θαη ηελ
πνιηηηθή ηνπ πνιηηηζκνχ, ήηαλ κελ αμηνπξφζεθηεο αιιά φρη ηδηαίηεξα ζεκαληηθέο. Σα ηξία «είδσια ηεο θπιήο
ησλ ηζηνξηθψλ» δηαηεξνχζαλ αθφκε κεγάιν κέξνο ηεο επηξξνήο ηνπο, φπσο ζρνιίαδε ην 1903 ν θνηλσληνιφ-
γνο Φξαλζνπά ΢ηκηάλ (François Simiand, 1873-1935), έλαο νπαδφο ηνπ Νηπξθέκ πνπ αξζξνγξαθψληαο ζην
πεξηνδηθφ ηνπ Αλξχ Μπεξ έιαβε ηνλ ηίηιν ηνπ δξηκχηεξνπ ίζσο θαηήγνξνπ ηεο ηζηνξίαο. Σα «είδσια» απηά
ήηαλ ην «πνιηηηθφ», δειαδή ε εκκνλή ζηελ πνιηηηθή ηζηνξία θαη ηνπο πνιέκνπο, ην «είδσιν ηεο αηνκηθφηε-
ηαο», πνπ ήζειε ηελ ηζηνξία λα ηαπηίδεηαη κε ηελ ηζηνξία ησλ ζπνπδαίσλ αλδξψλ, θαη ην «ρξνλνινγηθφ είδσ-
ιν», κε άιια ιφγηα: ε ζπλήζεηα λα ράλεη θαλείο ηελ νπζία ησλ θαηλνκέλσλ, γηα λα αλαδεηθλχεη ηελ αθεηεξία,
ηελ πξνέιεπζε θαη ηηο θαηαβνιέο ηνπο. Δίλαη γεγνλφο φηη πεξηζζφηεξεο απφ ηηο κηζέο δηδαθηνξηθέο δηαηξηβέο
ησλ αξρψλ ηνπ 20νχ αηψλα αθηεξψλνληαλ ζηελ πνιηηηθή ηζηνξία, ελψ, ηε ζηηγκή πνπ δεκνζίεπε ν ΢ηκηάλ απ-
ηέο ηηο απφςεηο ζην πεξηνδηθφ ηνπ Αλξχ Μπεξ, ην ππφινηπν 30% θαιππηφηαλ απφ βηνγξαθηθέο κειέηεο («α-
ηνκηθφ είδσιν»). Με βάζε απηά ηα δεδνκέλα, ε αλαλέσζε ηεο ηζηνξίαο, ε εγθαηάιεηςε ησλ κνλαδηθψλ θαη
αλεπαλάιεπησλ γεγνλφησλ θαη ε κεηάζεζε ηνπ ηζηνξηθνχ ελδηαθέξνληνο απφ ην αηνκηθφ ζην θνηλσληθφ πα-
ξνπζηάδνληαλ δηά ηεο γξαθίδαο ηνπ ΢ηκηάλ σο έλα λεσηεξηθφ επηζηεκνληθφ πξφγξακκα, ην νπνίν, φπσο θαί-
λεηαη, αθνινχζεζαλ θαηά γξάκκα ιίγν αξγφηεξα νη ηδξπηέο ησλ Αλλάι. Ηδίσο ν Φεβξ, ζην πξψην άξζξν ηνπ,
ην νπνίν δεκνζίεπζε ην 1905 επίζεο ζην πεξηνδηθφ ηνπ Αλξχ Μπεξ (ζηε ζπληαθηηθή επηηξνπή ηνπ νπνίνπ
έγηλε κέινο ιίγν αξγφηεξα), ηφληδε πφζν θαηαιπηηθή ήηαλ ε επηξξνή πνπ άζθεζε ζηε ζθέςε ηνπ ε πξφζθιε-
ζε ηνπ ΢ηκηάλ. Δίλαη αιήζεηα φηη ε επηζεψξεζε ηνπ Μπεξ (Revue de synthèse historique) –φπνπ μεθίλεζαλ ηηο

1
΢ε απηφ ην βηβιίν ηνπ δεκνζηεχνληαη παιηφηεξα άξζξα ηνπ, θαζψο θαη δηαιέμεηο, πνπ παξέδσζε ζην πιαίζην ηνπ καζή-
καηφο ηνπ γηα ηελ ηζηνξία ηεο επξσπατθήο δηαλφεζεο ζην Παλεπηζηήκην ηεο Κνινχκπηα.
2
Ο Μπινρ μεθίλεζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ηνλ Ννέκβξην ηνπ 1904, ην έηνο πνπ ε Ecole Normale Supérieure ελψζεθε κε ην
Παλεπηζηήκην ηνπ Παξηζηνχ. ΢χκθσλα κε ην αξρηθφ ζρέδην απηήο ηεο κεηαξξχζκηζεο, πέξα απφ ην κάζεκα ηεο ηζηνξίαο
ηεο γαιιηθήο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο πνπ δίδαζθε ν Δκίι Νηπξθέκ, νη θνηηεηέο ζα παξαθνινπζνχζαλ ηα καζήκαηά
ηνπο ζηε ΢νξβφλλε. ΢χληνκα φκσο ε κεηαξξχζκηζε απνδείρζεθε ειάρηζηα απνηειεζκαηηθή, νη παξαδφζεηο ησλ καζεκά-
ησλ ζπλερίζηεθαλ ζην θηίξην, φπνπ γίλνληαλ παιηφηεξα, θαη ε Ecole Normale Supérieure εμαθνινχζεζε λα εθπαηδεχεη
δηπισκάηεο, πνιηηηθνχο, δεκνζηνγξάθνπο, λνκηθνχο θαη δαζθάινπο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ζηελ ελαξθηήξηα νκηιία
ηνπ, ζηηο 23 Ννεκβξίνπ 1904, ν δηεπζπληήο ηεο ζρνιήο Δξλέζη Λαβίο παξφηξπλε ηνπο θνηηεηέο λα ππεξεηήζνπλ ην έζλνο
θαη λα γίλνπλ άξηηα θαηαξηηζκέλνη δάζθαινη. Δλδεηθηηθφ ζηνηρείν ηεο παξάδνζεο ηνπ πνιηηηθνχ αθηηβηζκνχ πνπ πξνή-
γαγε ε ζρνιή, είλαη ην γεγνλφο φηη απφ ηνπο θνηηεηέο θαη απνθνίηνπο ηεο, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Πξψηνπ Παγθνζκίνπ
Πνιέκνπ, θηλεηνπνηήζεθαλ νη 800 θαη ζθνηψζεθαλ νη 239 (νη δέθα απφ απηνχο είραλ εηζαρζεί ζηε ζρνιή καδί κε ηνλ
Μπινρ, επξφθεηην δειαδή γηα ην ¼ ησλ ζπκθνηηεηψλ ηνπ). Βι. Fink, 1989: 25-26.
Κεφάλαιο 7
EBOOK 2015 Σελίδα 179
 Ελπίδα Κ. Βόγλη, Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά τοσ

δεκνζηεχζεηο ηνπο φρη κφλν ν Φεξβ αιιά θαη ν Μπινρ– ππεξαζπηδφηαλ απφ ηα πξψηα βήκαηά ηεο (δειαδή
απφ ην 1900) κηα ζθαηξηθή ηζηνξία πνπ πεξηέθιεηε «ζηελ ίδηα επηζηεκνληθή πξννπηηθή φιεο ηηο φςεηο ηεο
πξαγκαηηθφηεηαο, απφ ηελ νηθνλνκία σο ηηο λννηξνπίεο» θαη είρε ζηφρν λα απνθαηαζηήζεη ηε ζχλδεζε αλά-
κεζα ζην παξειζφλ θαη ην παξφλ, αλαηξέπνληαο ηηο βαζηθέο ζέζεηο ηεο κεζνδηθήο ζρνιήο. Δίζηζηαη ν Φεβξ λα
ζεσξείηαη δηάδνρνο ηνπ Μπεξ θαη ηα Αλλάι ε ζπλέρεηα ηεο Revue de synthèse historique (Dosse, 1993: 28-29,
44-45).
Αλάκεζα ζηνπο άλδξεο πνπ επεξέαζαλ ζεκαληηθά ηηο ηδέεο ησλ δχν ηδξπηψλ ησλ Αλλάι, ζπγθαηαιέ-
γνληαη θαη άιινη εθπξφζσπνη ζπγγεληθψλ πξνο ηελ ηζηνξία επηζηεκψλ, πνπ ππφ ην θιίκα ησλ πξψησλ ρξφλσλ
ηνπ αηψλα κέρξη ηελ έλαξμε ηνπ Πξψηνπ Παγθφζκηνπ Πνιέκνπ, αλαζεψξεζαλ ηηο κεζφδνπο θαη ηνπο ζηφρνπο
ηνπο, αληηδξψληαο κε ηνλ ηξφπν ηνπο θαηά ηεο γεξκαληθήο θπξηαξρίαο. Ο Πσι Βηληάι, εθδφηεο, φπσο αλα-
θέξζεθε ησλ Αλλάι ηεο ζρνιήο ησλ γεσγξάθσλ (Annales de Géographie), επηδίσμε λα εξκελεχζεη ηε «θπζη-
θή πξνζσπηθφηεηα» ηεο Γαιιίαο, απνξξίπηνληαο ηελ ηππηθή εκκνλή ησλ Γεξκαλψλ ζηε γεσγξαθία, πνπ, θα-
ηά ηε γλψκε ηνπ, είρε απνθιεηζηηθφ ζηφρν ηε λνκηκνπνίεζε εδαθηθψλ δηεθδηθήζεσλ. Αληίζεηα, ν Βηληάι ε-
ζηίαζε ηελ πξνζνρή ηνπ ζηελ αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ηνπ αλζξψπνπ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο, πξνηείλνληαο κηα
λέα γεσγξαθία, ζηελά ζπλδεκέλε κε ηελ ηζηνξία θαη ηε δηεπηζηεκνληθή πξνζέγγηζε θαη ζχγθξηζε. Ζ ζχγθξη-
ζε απνηεινχζε ηνλ αθξνγσληαίν ιίζν θαη ησλ αλαζεσξεηηθψλ πξνηάζεσλ ηνπ θνηλσληθνχ γισζζνιφγνπ Α-
ληνπάλ Μεγηέ (Antoine Meillet, 1866-1936), ν νπνίνο παξνπζίαδε ηε γιψζζα –απηήλ «ηελ απζφξκεηε δεκη-
νπξγία ζπγθεθξηκέλσλ νκάδσλ», θαηά ηελ εξκελεία ηνπ– λα δηαδίδεηαη, λα αλαπηχζζεηαη θαη λα κεηακνξθψ-
λεηαη ζηελ πνξεία ηνπ ρξφλνπ ζε άκεζε ζπλάξηεζε κε ηνπο βαζηθνχο παξάγνληεο ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηη-
θφηεηαο. ΢ηε ζέζε κηαο ζπλνπηηθήο παξνπζίαζεο ηνπ αλαζεσξεηηθνχ θιίκαηνο ηεο επνρήο, αξθεί κφλν λα
ζεκεηψζνπκε φηη ν Μεγηέ ηφληδε ηηο ειάρηζηεο βεβαηφηεηεο ζηηο νπνίεο θαηέιεγε ε επηζηήκε ηνπ, ε νπνία,
ζχκθσλα κε ηελ παξαδνρή ηνπ, ήηαλ αδχλαην λα δψζεη επαξθείο απαληήζεηο ζε φια ηα εξσηήκαηα ζρεηηθά
κε ηα γισζζνινγηθά δάλεηα ή ηηο κεηαβνιέο ησλ εζληθψλ γισζζψλ, αθνχ ηα εξεπλεηηθά πνξίζκαηά ηεο βαζί-
δνληαλ θπξίσο ζε πηζαλφηεηεο θαη ινγηθέο ππνζέζεηο. Σελ ίδηα επνρή, ν θηιφζνθνο Αλξχ Μπεξγθζφλ (Henri
Bergson, 1859-1951) δίδαζθε ζηε γεληά ηνπ Μπινρ ηηο ζεσξίεο ηνπ γηα ηηο θαηεγνξίεο ηεο δηάξθεηαο θαη ηεο
θίλεζεο, ηεο κλήκεο θαη ηεο αληίιεςεο, θαη πξνζδίδνληαο κηα λέα δηάζηαζε ζηελ ηζηνξηθή πξαγκαηηθφηεηα,
ζπληζηνχζε λα απνθεχγεηαη ν απζηεξφο ηεκαρηζκφο ηνπ παξειζφληνο ζε ηερλεηέο ελφηεηεο ρξφλνπ θαη ρψξνπ
θαη λα κελ παξαγθσλίδνληαη ηα επξχηεξα φξηα ηνπ ρξφλνπ θαη ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, πνπ ζηελ νπζία απνηε-
ινχλ ηνπο απψηεξνπο ζηφρνπο ηεο ηζηνξηθήο επηζηήκεο. Ήδε ηνλίζηεθε, σζηφζν, φηη απηφο πνπ άζθεζε θα-
ηαιπηηθή επίδξαζε ζηε ζθέςε ησλ δχν ηδξπηψλ ησλ Αλλάι, φπσο θαη πνιιψλ ζπγρξφλσλ ηνπο, ήηαλ ν Δκίι
Νηπξθέκ θαη ν δηάινγνο ή ζσζηφηεξα ε ζχγθξνπζε κεηαμχ ηεο θνηλσληνινγίαο θαη ηεο ηζηνξίαο, πνπ μέζπαζε
ην 1903, ηελ πεξίνδν δειαδή πνπ ν Φξαλζνπά ΢ηκηάλ εμέδηδε ην πεξίθεκν άξζξν ηνπ, επηηηζέκελνο θπξίσο
ζηνλ ΢εληνκπφο θαη ηελ πξφζθαηε ηφηε κειέηε ηνπ Η ηζηνξηθή κέζνδνο εθαξκνζκέλε ζηηο θνηλσληθέο επηζηή-
κεο (1901) (Fink, 1989: 31-35).
Τπφ ηελ επίδξαζε απηνχ ηνπ δηαλνεηηθνχ πεξηβάιινληνο, ν Φεβξ θαη ν Μπινρ, κεηά ηελ πξψηε ζπ-
λεξγαζία ηνπο ζην πεξηνδηθφ ηνπ Μπεξ, ζπλαληήζεθαλ ην 1920 θαη μεθίλεζαλ κία εθ λένπ ζηελή ζπλεξγαζία
ζην λενζχζηαην Παλεπηζηήκην ηνπ ΢ηξαζβνχξγνπ. ΢χκθσλα κε ηηο πξνζέζεηο ηεο γαιιηθήο θπβέξλεζεο, κε-
ηά ηελ αλάθηεζε ηεο Αιζαηίαο, ην λέν παλεπηζηήκην επξφθεηην λα αλαδεηρζεί ζε πξφηππν εξεπλεηηθφ θέληξν
θαη λα μεπεξάζεη ην γεξκαλφθσλν Παλεπηζηήκην Kaiser Wilhelm, πνπ ιεηηνπξγνχζε ζηε ζέζε ηνπ κέρξη ην
1918, απνδεηθλχνληαο ηελ αλσηεξφηεηα ησλ Γάιισλ εξεπλεηψλ απέλαληη ζηνπο Γεξκαλνχο νκνιφγνπο ηνπο.
Αλ ιάβνπκε ππφςε ηε δπζκελή νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο Γαιιίαο, φπσο θαη ησλ πεξηζζφηεξσλ επξσπατ-
θψλ κεηά ην ηέινο ηνπ Πξψηνπ Παγθφζκηνπ Πνιέκνπ, θαη επίζεο ηνλ πεξηνξηζκφ ηφζν ησλ θξαηηθψλ πηζηψ-
ζεσλ πνπ ρνξεγνχληαλ γηα ηζηνξηθέο δεκνζηεχζεηο φζν θαη ησλ παλεπηζηεκηαθψλ εδξψλ, ε ζπγθπξία ήηαλ
επηπρήο γηα ηνπο δχν ηδξπηέο ησλ Αλλάι. Ο Μπινρ θαηέιαβε ηνλ Οθηψβξην ηνπ 1919 ηε ζέζε ηνπ βνεζνχ
ιέθηνξα ζηελ έδξα ηεο Μεζαησληθήο Ηζηνξίαο κε πξφηαζε ηνπ δαζθάινπ ηνπ, Κξηζηηάλ Πθίζηεξ (Christian

Κεφάλαιο 7
EBOOK 2015 Σελίδα 180
 Ελπίδα Κ. Βόγλη, Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά τοσ

Pfister, 1857-1933), πνπ ζπκκεηείρε ζηελ εζληθή επηηξνπή δηνίθεζεο ηνπ λένπ παλεπηζηεκίνπ ηεο αιζαηηθήο
πξσηεχνπζαο, φπνπ ζπζηεγάδνληαλ νη αλζξσπηζηηθέο, νη θνηλσληθέο, νη πνιηηηθέο θαη νη λνκηθέο ζπνπδέο, θαη
ηνπ νπνίνπ νη θαζεγεηέο ελζαξξχλνληαλ λα ζπκκεηέρνπλ ζηηο παξαδφζεηο ησλ ζπλαδέιθσλ ηνπο, πξνθεηκέ-
λνπ λα δεκηνπξγεζεί κηα «πνιπζπιιεθηηθή [θαη] ζπκκεηνρηθή αηκφζθαηξα» (Γαγαλάθεο, 1991: 33-34· Bloch,
1994: 8-9). Σνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1920, μεθίλεζαλ νη πεξίθεκεο απνγεπκαηηλέο ζπλαληήζεηο θαη νη αηέξκνλεο
επηζηεκνληθέο ζπδεηήζεηο κεηαμχ ησλ θαζεγεηψλ ηνπ παλεπηζηεκίνπ. ΢πκκεηείραλ αλειιηπψο ν Φεβξ θαη ν
Μπινρ θαη άιινη ζπλάδειθνί ηνπο, φπσο ν θνηλσληθφο ςπρνιφγνο ΢αξι Μπινληέι (Charles Blondel, 1876-
1939), ηηο ηδέεο ηνπ νπνίνπ ζαχκαδε ν Φεβξ, θαη ν θνηλσληνιφγνο Μσξίο Υαικπβάμ (Maurice Halbwachs,
1877-1945), πνπ κε ηε κειέηε ηνπ γηα ην θνηλσληθφ πιαίζην ηεο κλήκεο θέξδηζε ηελ εθηίκεζε ηνπ Μπινρ.
΢ην ΢ηξαζβνχξγν πνπ ζηγά- ζηγά αλαδεηθλπφηαλ ζε «πινχζην ζεξκνθήπην ησλ ηδεψλ», νη ηδξπηέο ησλ Αλλάι
γλψξηζαλ θαη αξθεηνχο άιινπο απφ ηνπο κεηέπεηηα ζπλεξγάηεο ηνπο ζηε «ζρνιή». Αλάκεζά ηνπο μερσξίδνπλ
ν Εσξδ Λεθέβξ, ν ηζηνξηθφο ηεο Γαιιηθήο Δπαλάζηαζεο πνπ εζηίαδε ην ελδηαθέξνλ ηνπ ζηελ ηζηνξία ησλ
λννηξνπηψλ, ν Αλξχ Μπξεκφλ (Henri Bremond, 1865-1933), πνπ κε ηηο ηδέεο ηνπ γηα ηελ ηζηνξηθή ςπρνινγία
ελέπλεπζε ηνλ Φεβξ ζηε κειέηε ηνπ γηα ηε Μεηαξξχζκηζε, θαη ν ηζηνξηθφο ηεο αξραίαο επνρήο Αληξέ Πηγθα-
ληφι (André Piganiol, 1883-1968), πνπ έζηξεςε ηελ πξνζνρή ηνπ ζηελ αλζξσπνινγία, φπσο δειαδή θαη ν
Μπινρ ζηε κειέηε ηνπ Οη ζαπκαηνπξγνί βαζηιηάδεο (Les rois thaumaturges, 1924) (Burke, 1990: 16-17·
Dosse, 1993: 48-49).
Σν Παλεπηζηήκην δηέζεηε επίζεο κηα εμαηξεηηθά πινχζηα βηβιηνζήθε, θαζψο θαη κεγάια νηθνλνκηθά
θνλδχιηα. Σν εξψηεκα, φκσο, πνπ ηίζεηαη είλαη γηαηί ν Φεβξ θαη ν Μπινρ απνθάζηζαλ ηελ έθδνζε ελφο λένπ
πεξηνδηθνχ, αθνχ ήδε ζπλεξγάδνληαλ κε ην εμίζνπ λεσηεξηθφ πεξηνδηθφ ηνπ Μπεξ. Καηά κηα εθδνρή, ην η-
ζρπξφηεξν ίζσο θίλεηξφ ηνπο ήηαλ ε απξνζπκία ηνπ Μπεξ λα δεκηνπξγήζεη γχξσ ηνπ κηα «ζρνιή» –φπσο
είρε πξάμεη ιίγν λσξίηεξα ν Νηπξθέκ– γεγνλφο πνπ δελ βνεζνχζε ηνπο ζπλεξγάηεο θαη νκντδεάηεο ηνπ λα δη-
εθδηθήζνπλ παλεπηζηεκηαθέο έδξεο θαη πξσηαγσληζηηθνχο ξφινπο ζην αθαδεκατθφ θαη επηζηεκνληθφ θαηε-
ζηεκέλν ηεο επνρήο. Δπίζεο, νη ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχζαλ ηε δεδνκέλε επνρή, επλννχζαλ ηε δεκηνπξγία
ελφο θαηλνχξηνπ λεσηεξηθνχ πεξηνδηθνχ θαη ηελ αλάδπζε κηαο λέαο θαη δπλακηθήο δηεπηζηεκνληθήο νκάδαο. Ζ
νηθνλνκηθή επηζηήκε δηδαζθφηαλ απφ ην 1878 ζηηο λνκηθέο ζρνιέο θαη ε πξψηε έδξα Οηθνλνκηθήο Ηζηνξίαο
ζηε Φηινζνθηθή ΢ρνιή ηεο ΢νξβφλλεο –πνπ είρε ηδξπζεί κφιηο ην 1927– δελ είρε απνηξέςεη αθφκε ηελ απν-
κφλσζε ηεο νηθνλνκίαο απφ ηελ θνηλσληνινγία, ηελ θνηλσληθή ηζηνξία θαη ηελ αλζξσπνγεσγξαθία. Ζ γεσ-
γξαθηθή «ζρνιή» παξνπζηαδφηαλ αξθεηά απνδπλακσκέλε, αιιά θαη νη θνηλσληνιφγνη ηνπ Νηπξθέκ εκθαλί-
δνληαλ δηραζκέλνη αλάκεζα ζηε λνκηθή θαη ηε θηινζνθηθή. Δμάιινπ, αληίζεηα απφ ηνλ Μπεξ (πνπ είρε απν-
ηχρεη δχν θνξέο –ην 1905 θαη ην 1912– λα θαηαιάβεη κηα ζέζε ζην Κνιέγην ηεο Γαιιίαο), νη δχν ηδξπηέο ησλ
Αλλάι ήηαλ ήδε θαζεγεηέο ζην ΢ηξαζβνχξγν θαη δηέζεηαλ κεγάιε θήκε ράξε ζηηο δεκνζηεχζεηο ηνπο. Δηδηθά
ν Φεβξ, πνπ είρε ζεκαληηθέο πνιηηηθέο γλσξηκίεο, παξαδερφηαλ φηη είρε ζην κπαιφ ηνπ ηελ ηδέα ηεο έθδνζεο
ελφο λεσηεξηθνχ πεξηνδηθνχ απφ ηελ εκέξα πνπ ηειείσζε ν πφιεκνο θαη απνζηξαηεχηεθε ν ίδηνο. ΢ηνπο ζηφ-
ρνπο ηνπ κάιηζηα πεξηιάκβαλε ηελ αλάδεημε κηαο εληαίαο θνηλσληθήο επηζηήκεο, ηελ ελφηεηα ηεο νπνίαο ζα
θαζφξηδε ηψξα ε ηζηνξία, θαη ε νπνία ζα πξνζέθεξε απαληήζεηο ζηα θαίξηα εξσηήκαηα ηνπ παξφληνο. Δλ νιί-
γνηο, κέζσ ελφο λένπ πεξηνδηθνχ αιιά θαη ελφο επηζηεκνληθνχ θηλήκαηνο, ν Φεβξ νξακαηηδφηαλ ηελ επέθηα-
ζε ζε νιφθιεξε ηε Γαιιία ηεο δηεπηζηεκνληθήο ζπλεξγαζίαο, πνπ είρε δνθηκαζηεί ζην ΢ηξαζβνχξγν (Dosse,
1993: 46-52, 74). Δίλαη γλσζηφ φκσο φηη ν Φεβξ έδηλε κεγαιχηεξε έκθαζε ζηελ νηθνλνκία, ελψ ν Μπινρ
ζηνλ θνηλσληθφ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ πεξηνδηθνχ. Σειηθά, νη πξνηηκήζεηο ηνπο ζπλδπάζηεθαλ: ην πξψην ηεχ-
ρνο ησλ Annales d’histoire economique et sociale εκθαλίζηεθε ζηηο 15 Ηαλνπαξίνπ 1929 θαη νη εθδφηεο ηνπ
εμεγνχζαλ φηη ε ίδξπζή ηνπ απνζθνπνχζε ζηελ θαηάιπζε ησλ ζπλφξσλ, πνπ ρψξηδαλ ηνπο ηζηνξηθνχο απφ
ηνπο ζεξάπνληεο ησλ άιισλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ, θαη επίζεο ζηελ θαιιηέξγεηα ελφο γφληκνπ θιίκαηνο δηα-
λνεηηθψλ αληαιιαγψλ. Σηο πξνζέζεηο ηνπο απνδείθλπε θαη ε ζχλζεζε ηεο ζπληαθηηθήο επηηξνπήο, ζηελ νπνία,
πέξα απφ ηνπο ηζηνξηθνχο ηεο αξραίαο θαη λεφηεξεο επνρήο, ζπκκεηείραλ ν θνηλσληνιφγνο Μσξίο Υαικπβάμ,

Κεφάλαιο 7
EBOOK 2015 Σελίδα 181
 Ελπίδα Κ. Βόγλη, Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά τοσ

ν νηθνλνκνιφγνο ΢αξι Ρηζη (Charles Rist, 1874-1955), ν γεσγξάθνο Αικπέξ Νηεκαλδφλ (Albert Demangeon,
1872-1940) θαη o πνιηηηθφο επηζηήκνλαο Αληξέ Εήγθθξηλη (André Siegfried, 1875-1959) –επίζεο καζεηήο
ηνπ Βηληάι (Burke, 1990: 21-22).
Φπζηθά, δελ είλαη ηπραίν φηη ην λέν πεξηνδηθφ εκθαλίζηεθε ην 1929, ηε ρξνληά ηεο κεγάιεο νηθνλνκη-
θήο θξίζεο, αιιά κεξηθνχο κήλεο πξηλ απφ ηνλ δξακαηηθφ Οθηψβξην ηεο Γνπψι ΢ηξεη. Σν ιεγφκελν Κξαρ
ππήξμε ε αηηία ηεο επηηπρίαο ηνπ, ηδίσο ζηα πξψηα ηνπ βήκαηα. Ζ θαηάπησζε ηεο θαπηηαιηζηηθήο νηθνλνκίαο,
πνπ επεξέαζε ηφζν ηελ Ακεξηθή φζν θαη ηελ Δπξψπε, έζεζε ζε ακθηζβήηεζε ηελ ηδέα ηεο δηαξθνχο πξνφδνπ
ηεο αλζξσπφηεηαο ζηελ πνξεία ηεο πξνο ηελ θαηάθηεζε πεξηζζφηεξσλ πιηθψλ αγαζψλ. Ζ θξίζε πξνθάιεζε
κηα ζεηξά λέσλ πξνβιεκαηηζκψλ ζε θνηλσληθφ θαη νηθνλνκηθφ επίπεδν. Σα Αλλάι, ηα Χξνληθά ηεο νηθνλνκη-
θήο θαη θνηλσληθήο ηζηνξίαο, βξήθαλ πξάγκαηη πξφζθνξν έδαθνο ζε απηήλ ηε ζπγθπξία. Οη θνηλσλίεο έζηξε-
θαλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο απφ ην πνιηηηθφ ζην νηθνλνκηθφ πεδίν θαη αηζζάλνληαλ ηελ αλάγθε λα γλσξίζνπλ κε
πνζνηηθά δεδνκέλα ηηο νηθνλνκηθέο αιιαγέο ή αθφκε θαη ηελ εμέιημε ησλ ηηκψλ, ελψ ε νηθνλνκία βξηζθφηαλ
ζηαζεξά, θαζ‟ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1920, ζην επίθεληξν ηνπ πνιηηηθνχ ελδηαθέξνληνο θαη ησλ
δεκνζίσλ ζπδεηήζεσλ. ΢ηε βάζε ηνπ ηζηνξηθνχ ιφγνπ πνπ αλαπηχρζεθε κέζσ ησλ Αλλάι, θεληξηθή ζέζε
θαηέρνπλ ζχγρξνλα πξνβιήκαηα, φπσο ε ηξαπεδηθή θξίζε ζηε Γεξκαλία, ζηηο ρψξεο ηεο θεληξηθήο Δπξψπεο
αιιά θαη ζηηο ΖΠΑ, ε αγξνηηθή θνιεθηηβνπνίεζε θαη ην δεκνγξαθηθφ δήηεκα ζηελ Δ΢΢Γ, ε παγθφζκηα θξί-
ζε ηνπ ζηηαξηνχ θαη ε αγξνηηθή δπζαξέζθεηα ζηελ ακεξηθαληθή Γχζε. Ο Μπινρ απέξξηπηε ηελ πεξηνξηζηηθή
πξννπηηθή ηεο ηζηνξίαο σο επηζηήκεο ηνπ παξειζφληνο θαη αληηπξφηεηλε πσο ν ηζηνξηθφο κπνξεί λα μεθηλά κε
αθεηεξία ην παξφλ, πξνθεηκέλνπ λα «ελψλεη ην λήκα ηνπ ρξφλνπ κε ηηο θνηλσλίεο ηνπ παξειζφληνο». Ζ κειέ-
ηε ηνπ γηα ηελ αγξνηηθή ηζηνξία ηεο Γαιιίαο, ην 1931, έγηλε γλσζηή γηα ηε κεζνδνινγηθή πξσηνηππία ηεο,
πνπ αλαδείθλπε σο αθεηεξία ηεο ηζηνξηθήο πξνζέγγηζεο, ηνλ γλσζηφ θαη σο πξννξηζκφ ηεο, ην άγλσζην –ζαλ
λα ήηαλ κηα αλάγλσζε ηεο ηζηνξίαο πξνο ηα πίζσ. Πξφθεηηαη γηα ηελ «αλαδξνκηθή κέζνδν» («retrogressive
method»), ηελ νπνία εθάξκνζε κελ ν Μπινρ, αιιά δελ ηελ επηλφεζε ν ίδηνο. Δίλαη γλσζηφ φηη είρε εθαξκν-
ζηεί, ην 1897, απφ ηνλ θαζεγεηή ηνπ Κέηκπξηηδ, Φξέληεξηθ Μέηιαλη (Frederic William Maitland, 1850-1906),
ηνλ νπνίν ζαχκαδε ν Μπινρ, αιιά αθφκε θαη ν Μέηιαλη κλεκφλεπε άιινπο σο πξνγελέζηεξνπο εηζεγεηέο
ηεο θαη εκπλεπζηέο ηεο (1897: v-vi): φπσο ηνλ Φξέληεξηθ ΢ίκπνκ (Frederic Seebohm, 1833-1912), ηδίσο ζην
πξψην θεθάιαην ηεο νηθνλνκηθήο ηζηνξίαο ηνπ γηα έλα ρσξηφ ηεο Αγγιίαο (1883:vii-xvi), ηνλ θαζεγεηή ηεο
Αξραίαο Ηζηνξίαο, Φπζηέι ληε Κνπιάλδ (Fustel de Coulanges, 1830-1889) –δάζθαιν ηνπ παηέξα ηνπ Μπινρ,
Γθνπζηάβ Μπινρ (Gustave Bloch, 1848-1923).
Αιιά ν Μπινρ αλέδεημε κε κεγαιχηεξε έκθαζε ηε δηάζηαζε ηνπ ρξφλνπ ζηελ ηζηνξία. Ο εξεπλεηήο,
φπσο εμεγνχζε, ζα πξέπεη λα εμεηάδεη πξψηα ην παξφλ ή φ,ηη κέρξη πξφηηλνο ήηαλ παξφλ, πξνθεηκέλνπ λα θα-
ηαλνεί ην παξειζφλ. ΋πσο θαη ν Μέηιαλη, μεθηλνχζε ηνλ ζρνιηαζκφ ηεο κεζνδνινγίαο πνπ αθνινπζνχζε ζε
απηή ηε κειέηε ηνπ, κλεκνλεχνληαο ηνπο άιινπο εξεπλεηέο πνπ είραλ αζρνιεζεί κε ην ζέκα ηνπ πξηλ απφ
απηφλ θαη ηνλίδνληαο φηη ε αμία ηνπ ελφο ηζηνξηθνχ έξγνπ είλαη κφλν πξνζσξηλή. Ζ ηζηνξία βξίζθεηαη πάλσ
απφ φιεο ηηο επηζηήκεο πνπ κειεηνχλ ηελ αιιαγή ησλ θνηλσληψλ, πξνζέζεηε ν ίδηνο, θαη «φηαλ έξζεη ε ψξα λα
μεπεξαζηεί ην έξγν κνπ απφ κειέηεο βαζχηεξεο πξνζέγγηζεο, ζα ληψζσ κεγάιε ηηκή αλ ε αληηπαξάζεζε κε ηηο
δηθέο κνπ ιαλζαζκέλεο εηθαζίεο βνήζεζε ηελ ηζηνξία λα κάζεη ηελ αιήζεηα γηα ηνλ εαπηφ ηεο». ΢ρεδίαδε κά-
ιηζηα λα πξνβεί ζε κηα αλαζεσξεκέλε δεχηεξε έθδνζε ηεο κειέηεο ηνπ κεηά απφ είθνζη ρξφληα, φπσο απνθά-
ιππηε ν Φεβξ, πνπ πξνιφγηζε ηε δεχηεξε έθδνζε κεηά ηνλ ζάλαηφ ηνπ. Δίρε ζηφρν δειαδή λα μαλαγξάςεη
απηή ηε κειέηε ηνπ, γηαηί γλψξηδε φηη ν ρξφλνο δελ ζηακαηά γηα ηνλ ηζηνξηθφ θαη ήηαλ επίζεο πεπεηζκέλνο φηη
θάζε αμηφινγν δείγκα ηζηνξηθήο γξαθήο είλαη απαξαίηεην λα μαλαγξάθεηαη κεηά απφ είθνζη ρξφληα. Γηαθνξε-
ηηθά, ν ζπγγξαθέαο έρεη απνηχρεη ζηνλ ζηφρν ηνπ θαη δελ έρεη θαηαθέξεη λα παξαθηλήζεη άιινπο λα ειέγμνπλ
ηηο βαζηθέο ζέζεηο ηνπ θαη λα βειηηψζνπλ ηηο ηνικεξφηεξεο ππνζέζεηο ηνπ, ψζηε λα ηηο θαηαζηήζνπλ αθξηβέ-

Κεφάλαιο 7
EBOOK 2015 Σελίδα 182
 Ελπίδα Κ. Βόγλη, Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά τοσ

ζηεξεο. Δμάιινπ, «φπνηνο πηζηεχεη φηη ηα βηβιία είλαη „νξηζηηθά‟ είλαη ην αληίζεην ηνπ ηζηνξηθνχ», φπσο ηφλη-
δε θαη ν Φεβξ ζηνλ πξφινγφ ηνπ (Bloch, 1966α: xvii, xx θαη xxiv- xxv).3
Σφζν ν Μπινρ φζν θαη ν Φεβξ, ππεξζεκαηίδνληαο ηελ αιιειέλδεηε ζρέζε αλάκεζα ζην παξφλ θαη ην
παξειζφλ, ζηφρεπαλ ζε κηα ηζηνξία πνπ ζα είλαη ρξήζηκε γηα ηνλ νηθνλνκνιφγν αιιά θαη γηα ηνπο ηζχλνληεο
ησλ ζχγρξνλσλ θνηλσληψλ, ψζηε νη ηζηνξηθνί ζα παξνπζηάδνληαη σο θνξείο κηαο θαηεμνρήλ απνηειεζκαηηθήο
γλψζεο θαη ζα ζπλεξγάδνληαη ζηε δηαρείξηζε ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο αθφκε θαη κε άλδξεο ηεο δε-
κφζηαο δηνίθεζεο θαη ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ θφζκνπ ή κε φζνπο εηδηθεχνληαη ζε δηάθνξα νηθνλνκηθά θαη θνη-
λσληθά ζέκαηα. Πξάγκαηη, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Μεζνπνιέκνπ, ηξαπεδίηεο θαη επελδπηέο δεκνζίεπζαλ κειέ-
ηεο θαη απφςεηο ηνπο ζηα Αλλάι, ελψ ν Φεβξ θαη ν Μπινρ δήηεζαλ ηε ζπλεξγαζία αθφκε θαη δηεπζπληηθψλ
ζηειερψλ ηεο Γηεζλνχο Σξάπεδαο ηεο Επξίρεο, ηεο Γηεζλνχο Σξάπεδαο Δκπνξίνπ θαη Βηνκεραλίαο ή ηεο Σξά-
πεδαο ησλ Υσξψλ ηεο Κεληξηθήο Δπξψπεο θαζψο θαη άιισλ θνξέσλ, φπσο ε Κνηλσλία ησλ Δζλψλ θαη ην
Γηεζλέο Γξαθείν Δξγαζίαο. Κάπνηα ζηηγκή ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1930, ν Μπινρ αλαξσηηφηαλ αλ ζα
ήηαλ εθηθηφ θάπνηα ζηηγκή νη ηζηνξηθνί λα εξγάδνληαη ζε γξαθεία κειεηψλ ζηηο θπξηφηεξεο επηρεηξήζεηο ή θαη
δίπια ζηνπο επηθεθαιήο κηαο ζηαηηζηηθήο ππεξεζίαο. Οη ζπλεξγαζίεο απηέο θαλεξψλνπλ κεηαμχ άιισλ φηη ε
καξμηζηηθή επίδξαζε ζηνπο ηζχλνληεο ή γεληθφηεξα ηνπο ζπλεξγάηεο ηνπ πεξηνδηθνχ θαη ηνπ ζπλνιηθφηεξνπ
θηλήκαηνο ησλ Αλλάι ηνλίζηεθε πνιχ πεξηζζφηεξν απφ φζν ζα έπξεπε. Καηά κηα πεηζηηθή εξκελεία, ε νκάδα
ησλ Αλλάι ηνπνζεηήζεθε αλάκεζα ζηελ ηζηνξηθηζηηθή ζρνιή, ηελ νπνία απέξξηπηε, θαη ηνλ καξμηζκφ, απφ
ηνλ νπνίν αληινχζε ηελ ηδέα «ηεο ζθαηξηθήο ζχιιεςε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο». Αιιά ζηελ νπζία πξφηεηλε έ-
λαλ ηξίην δξφκν, θαηαζθεχαζε έλα πξσηφηππν «παξάδεηγκα», θαη έηζη δηεθδηθνχζε ηελ εγεηηθή ζέζε ζηελ
ηζηνξία θαη ηελ θνηλσληθή επηζηήκε ή ζσζηφηεξα ζε κία ηζηνξηνγξαθηθή επαλάζηαζε, ζην πιαίζην ηεο ν-
πνίαο ν ηζηνξηθφο νθείιεη «λα μαλαγξάςεη ηελ ηζηνξία κε άμνλα ηα εξεζίζκαηα ηνπ παξφληνο» θαη ρσξίο λα
ζηεξεί ην έξγν ηνπ απφ ηελ επηζηεκνληθφηεηά ηνπ (Dosse, 1993: 67-73).
Ζ δεχηεξε θαη γλσζηφηεξε κειέηε ηνπ Μπινρ κεηά ηελ ίδξπζε ησλ Αλλάι, Η θενπδαιηθή θνηλσλία
(1939-1940), ζπκππθλψλεη ηηο κεζνδνινγηθέο πξνηάζεηο ηνπ, πξνζθέξνληαο κία επξεία ζχλζεζε, πνπ θαιχ-
πηεη ηέζζεξηο αηψλεο επξσπατθήο ηζηνξίαο (απφ ην 900 κέρξη ην 1300) θαη έλα επξχ θάζκα δεηεκάησλ (ηε
δνπιεία θαη ηελ ειεπζεξία, ηελ αιιειεγγχε ζην πιαίζην ηεο ίδηαο γεληάο θαη γεληθφηεξα ηνπο δεζκνχο κεηαμχ
ησλ αλζξψπσλ, ηηο πιηθέο ζπλζήθεο θαη ηελ νηθνλνκηθή ηνληθφηεηα θ.ά.). Ο Μπινρ δελ πεξηνξίζηεθε ζηελ
εμέηαζε ηεο ηζηνξηθήο εμέιημεο ηεο έγγεηαο πξνζφδνπ, ηεο θνηλσληθήο θαη πνιηηηθήο ηεξαξρίαο κεηά ηνλ πφ-
ιεκν, αιιά κειέηεζε ην ζχλνιν ηεο θενπδαιηθήο θνηλσλίαο θαη ηελ «θνπιηνχξα ηνπ θενπδαιηζκνχ». Αζρν-
ιήζεθε κε ηελ ηζηνξηθή ςπρνινγία, κε απηφ δειαδή πνπ ν ίδηνο απνθαινχζε «ηξφπνπο αηζζεκάησλ θαη ζθέ-
ςεο», επίζεο κε ηε κεζαησληθή αληίιεςε ηνπ ρξφλνπ ή, ζσζηφηεξα, ηελ αδηαθνξία ησλ αλζξψπσλ ηνπ Με-
ζαίσλα γηα ηνλ ρξφλν, αιιά θαη κε ηε ζπιινγηθή κλήκε –ζέκα πνπ ηνλ είρε ζπλεπάξεη, φπσο θαη ηνλ θνηλσλη-
νιφγν θαη νπαδφ ηνπ Νηπξθέκ, Μσξίο Υαικπβάμ. Δηδηθά ζε απηφ ην βηβιίν ηνπ ε επηξξνή ηνπ Νηπξθέκ είλαη
ηδηαίηεξα έληνλε, ηφζν θαηά ηελ πξαγκάηεπζε ηεο ζπιινγηθήο ζπλείδεζεο θαη κλήκεο φζν θαη ζηελ αλάιπζε
ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο. Δπίζεο, νη απφςεηο θαη ην ελδηαθέξνλ ηνπ Νηπξθέκ γηα ηε ζχγθξηζε, ηελ ηππνινγία
θαη ηελ θνηλσληθή εμέιημε είλαη θαλεξφ φηη επεξέαζαλ ζεκαληηθά ηελ ηειεπηαία ελφηεηα ηνπ βηβιίνπ –πνπ
ζηελ ειιεληθή κεηάθξαζή ηνπ (1987) έρεη ηίηιν «ν θενπδαιηζκφο σο θνηλσληθφο ηχπνο θαη ε δξάζε ηνπ»–
φπνπ ν Μπινρ δηαηππψλεη ην ζπκπέξαζκα φηη ν θενπδαιηζκφο δελ είλαη έλα κνλαδηθφ θαηλφκελν, αιιά κάι-
ινλ κηα επαλαιακβαλφκελε θάζε ηεο θνηλσληθήο εμέιημεο θαη επηρεηξεί ηε ζχγθξηζε ηεο κεζαησληθήο Γχζεο
κε ηελ Ηαπσλία. Οη κειέηεο πνπ έγξαςε ν Μπινρ ηελ πεξίνδν ηνπ Μεζνπνιέκνπ, «απνπλένπλ ηελ ηδηαίηεξε
δηαλνεηηθή αηκφζθαηξα πνπ ρξσκάηηδε ηηο έληνλεο εκέξεο ηεο νκάδαο ηνπ ΢ηξαζβνχξγνπ», αιιά θπξίσο «α-
ληαλαθινχλ ην πλεχκα ηνπ ηδξπηηθνχ δηδχκνπ ησλ Annales», ηηο θνηλέο δηαπηζηψζεηο θαη ηνπο θνηλνχο ζηφ-
ρνπο ηνπο ζηελ εθζηξαηεία πνπ νη ίδηνη μεθίλεζαλ, κε ζθνπφ «ηνλ επαλαπξνζαλαηνιηζκφ ηεο ηζηνξίαο θαη ηελ

3
Γηα κηα ζχληνκε θαη πεξηεθηηθή πεξηγξαθή απηήο ηεο κειέηεο ηνπ Μπινρ, βι. ζηελ εηζαγσγή ηνπ Γαγαλάθε, Bloch,
1994: 15-17.
Κεφάλαιο 7
EBOOK 2015 Σελίδα 183
 Ελπίδα Κ. Βόγλη, Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά τοσ

επξχηεξε δπλαηή ζχγθιηζε ησλ αλζξσπηζηηθψλ επηζηεκψλ» (Burke, 1990: 23-25· Bloch, 1987· Bloch, 1994:
17-18).
΢ηαδηαθά ην πεξηνδηθφ θαηέζηε ην θέληξν ηεο λέαο ηζηνξηθήο «ζρνιήο». Γηθαηνινγεκέλα, ε αλαλέσ-
ζε ηνπ ηζηνξηθνχ ιφγνπ κέζσ ηεο εγθαηάιεηςεο ηεο πνιηηηθήο ηζηνξίαο πξνο φθεινο ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνη-
λσληθήο ηζηνξίαο πξνβάιιεηαη σο ε ζπνπδαηφηεξε επηηπρία ηεο «ζρνιήο» ζηελ πξψηε θάζε ηεο εμέιημήο ηεο
–δειαδή κέρξη ηνλ Γεχηεξν Παγθφζκην Πφιεκν. ΢ηελ επηηπρία απηή ζπλέβαιαλ κάιηζηα δχν άλδξεο πνπ δελ
ήηαλ ηζηνξηθνί. Ο πξψηνο ήηαλ ν Αλξχ Ωδέξ (Henri Hauser, 1866-1946), πνπ, φπσο αλαθέξζεθε παξαπάλσ,
πέηπρε ηελ ίδξπζε, ην 1927, ηεο πξψηεο έδξαο Οηθνλνκηθήο Ηζηνξίαο ζηε ΢νξβφλλε θαη ζηελ νπνία ηνλ δηα-
δέρζεθε ην 1936 ν Μπινρ. Ο δεχηεξνο ήηαλ ν θνηλσληνιφγνο θαη ζηηο αξρέο ηνπ αηψλα θαηήγνξνο ηεο παξα-
δνζηαθήο ηζηνξίαο, Φξαλζνπά ΢ηκηάλ, ηνπ νπνίνπ ηε ζεσξία γηα ηε «ζπλερή θαηλνκελνζθφπεζε» (δειαδή ηελ
παξαηήξεζε ηνπ ίδηνπ θαηλνκέλνπ κέζα ζηνλ ρξφλν) πηνζέηεζαλ ηα Αλλάι, αλνίγνληαο έηζη ηηο πχιεο ηνπο
ζηα εξεπλεηηθά πεδία ηεο ζηαηηζηηθήο θαη ηεο κειέηεο ησλ ηηκψλ. Αμίδεη κάιηζηα λα ζεκεησζεί φηη ην 1936,
πνπ ν Μπινρ έθηαζε ζηε ΢νξβφλλε, ίδξπζε καδί κε ηνλ Υαικπβάμ ην Ηλζηηηνχην Οηθνλνκηθήο θαη Κνηλσλη-
θήο Ηζηνξίαο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηε κεηαηφπηζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ηνπ ηζην-
ξηθνχ απφ ην πνιηηηθφ ζην νηθνλνκηθφ είλαη ε δηεχξπλζε ησλ εμεηαδνκέλσλ πεγψλ. Γηα παξάδεηγκα, ζηε κε-
ιέηε ηνπ γηα ηε γαιιηθή αγξνηηθή ηζηνξία ν Μπινρ δελ πεξηνξίζηεθε ζηελ εμέηαζε ησλ ηίηισλ ηδηνθηεζηψλ,
αιιά άληιεζε ην πιηθφ ηνπ απφ κειέηεο ηνπ δηθαίνπ, γεσγξαθίαο, αγξνηηθήο νηθνλνκίαο, γισζζνινγίαο, αξ-
ραηνινγίαο θαη δεκνγξαθίαο, πξνθεηκέλνπ λα παξνπζηάζεη ζε δηαρξνληθή θιίκαθα ηε δπλακηθή αιιεινζχλ-
δεζε αλάκεζα ζηνλ άλζξσπν θαη ηε γε, εμεηάδνληαο παξάιιεια αθφκε θαη ηελ εμέιημε ησλ εξγαιείσλ ηεο
αγξνηηθήο εξγαζίαο, ηε ζχζηαζε ησλ εδαθψλ θαη ηηο κεηαβνιέο ηεο παξαγσγήο αιιά θαη ηνπο νηθνγελεηαθνχο
δεζκνχο ή ηε ρξήζε ηνπ λνκίζκαηνο. Δπνκέλσο, ζηελ ηζηνξία ηνπ αμηνπνίεζε ηφζν ηελ νηθνλνκία φζν θαη ηε
γεσγξαθία ή γεσηζηνξία, αιιά θαη ηελ ηζηνξηθή ςπρνινγία θαη γεληθφηεξα ηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο. Με άι-
ια ιφγηα, ππέβαιε δηαξθψο εξσηήκαηα ζηηο πεγέο φισλ ησλ εηδψλ, αλαδεηθλχνληαο ηελ «ηζηνξία-πξφβιεκα»
ζηε ζέζε ηεο «ηζηνξίαο-αθήγεζεο» ησλ Λαλγθινπά θαη ΢εληνκπφο (Dosse, 1993: 73-98). Απηή ήηαλ κία πξφ-
ζζεηε θαηλνηνκία ηεο ζρνιήο ησλ Αλλάι, πνπ νδήγεζε ζηε «ζχλδεζε ηεο ηζηνξηθήο γξαθήο κε ηε κνληκφηεηα,
κε ηε καθξά δηάξθεηα», θαη, ελ ηέιεη, ζηελ «θαηάδεημε ησλ κεηαζρεκαηηζκψλ ηεο θχζεο θαηά ηελ ηζηνξηθή
ηνπο πνξεία» (Dosse, 1993: 83).
Δμαηξεηηθά ζεκαληηθφο είλαη επίζεο ν πξνζαλαηνιηζκφο ηεο «ζρνιήο» ησλ Αλλάι πξνο ηε ζπγθξηηηθή
ηζηνξία, ελψ ε θνξπθαία ίζσο πξφηαζή ηεο ζπλδέεηαη κε ηελ «ηζηνξία ησλ λννηξνπηψλ». Ζ λννηξνπία, έλλνηα
πνπ δαλείζηεθαλ ν Φεβξ θαη ν Μπινρ απφ ηνλ Λπζηέλ Λεβχ-Μπξχι (Lucien Lévy-Bryhl, 1857-1939) θαη ηε
κειέηε ηνπ La mentalité primitive, 1922, «δελ ζα κπνξνχζε λα αλαρζεί ζε έλαλ απζηεξφ νξηζκφ [αιιά] απαη-
ηεί ηελ εμέηαζε ησλ πνιιαπιψλ ρξήζεψλ ηεο», φπσο δηαβάδνπκε ζην αληίζηνηρν ιήκκα ηνπ ιεμηθνχ ησλ Οθ-
θελζηάλη, Νηπθψ θαη Μαδνπξέι. Ωζηφζν, ε ηζηνξία ησλ λννηξνπηψλ γλψξηζε ηε κεγαιχηεξε αλάπηπμή ηεο
κεηά απφ ηνλ Γεχηεξν Παγθφζκην Πφιεκν θαη «ζεκάδεςε […] κηα πξαγκαηηθή δηαζηνιή ηεο πεξηνρήο ησλ
ηζηνξηθψλ κέζσ ηεο κειέηεο λέσλ, κέρξη ηφηε παξακειεκέλσλ, ηζηνξηθψλ αληηθεηκέλσλ, φπσο ν θφβνο, ν ζά-
λαηνο, ην ζψκα, ε αηδψο, ε ζεμνπαιηθφηεηα, νη ζπγγεληθέο ζρέζεηο, ην αζπλείδεην, νη ζπιινγηθέο πεπνηζήζεηο
θαη ηειεηνπξγίεο». Δπηπιένλ, «απνδίδνληαο κεγαιχηεξε αμία ζηα ζπιινγηθά θαηλφκελα απ‟ φ,ηη ζηα άηνκα,
ήξζε ζε αληίζεζε κε ηελ παξαδνζηαθή ηζηνξία ησλ ηδεψλ», ελψ δίλνληαο έκθαζε ζηε ζπιινγηθή ςπρνινγία,
«αληρλεχνληαο αθαηάπαπζηα ηηο λνεηηθέο ζπλήζεηεο, ην ζπιινγηθφ αζπλείδεην θαη ηελ απζφξκεηε νκηιία»
θαη απνζθνπψληαο ζηελ «αλαζχζηαζε ησλ ζπκπεξηθνξψλ, ησλ εθθξάζεσλ, ησλ ζησπψλ πνπ κεηαθξάδνπλ
ηηο αληηιήςεηο ηνπ θφζκνπ θαη ηηο ζπιινγηθέο επαηζζεζίεο», αλαδεηθλπφηαλ ζε «κηα ηζηνξία ζε “ηξίην επίπε-
δν” πνπ κειεηνχζε ηηο αληηζηνηρίεο ηνπ “λνεηηθνχ” κε ην θνηλσληθφ θαη ην νηθνλνκηθφ» (Offenstadt, Dufaud
& Mazurel, 2007: 140-142).
΢ην κεηαμχ, ην πεξηνδηθφ απνηεινχζε ην βαζηθφ φξγαλν ησλ λέσλ πξνηεηλφκελσλ αληηιήςεσλ θαη νη
βηβιηνθξηζίεο ηνπ θαζίζηαλην δίαπινο πεξαηηέξσ ελίζρπζεο ηνπ δηεπηζηεκνληθνχ δηάινγνπ. Αιιά νη δχν δη-

Κεφάλαιο 7
EBOOK 2015 Σελίδα 184
 Ελπίδα Κ. Βόγλη, Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά τοσ

επζπληέο ηνπ θαηάιαβαλ γξήγνξα φηη ε νξηζηηθή αλαηξνπή ηνπ θπξίαξρνπ ηξφπνπ γξαθήο θαη ε ηζηνξηνγξα-
θηθή επαλάζηαζε πνπ νξακαηίδνληαλ, ήηαλ αδχλαην λα επηηεπρζνχλ, εάλ δελ άιιαδαλ ξηδηθά ηα θξηηήξηα γηα
ηελ πξφζιεςε ησλ δηδαζθφλησλ ηεο ηζηνξίαο ζηελ αλψηεξε βαζκίδα ηεο Μέζεο Δθπαίδεπζεο. Σν 1932, ν
Φεβξ θαη ν Μπινρ ζπλππέγξαςαλ καδί κε άιινπο ζπλεξγάηεο ησλ Αλλάι κηα επηζηνιή δηακαξηπξίαο θαηά
ηνπ θαζηεξσκέλνπ ηξφπνπ εμεηάζεσλ ησλ ππνςεθίσλ. Γχν ρξφληα αξγφηεξα ν Φεβξ έζεζε θαη πάιη αλνηθηά
ην δήηεκα ηεο αλαγθαίαο αιιαγήο ησλ θαλνληζκψλ θαη ηεο πξαθηηθήο απηνχ ηνπ δηαγσληζκνχ, ελψ ην 1937
ζπλέηαμε καδί κε ηνλ Μπινρ έλα λέν θαηεγνξεηήξην. Αιιά ζε απηήλ ηελ πξνζπάζεηά ηνπο απέηπραλ. Καλείο
δελ ηνπο ππνζηήξημε, γεγνλφο πνπ απνδεηθλχεη πφζν ηζρπξά ήηαλ αθφκε ηα εξείζκαηα ησλ εθπξνζψπσλ ηεο
παιηάο ηζηνξίαο ζην ζρνιηθφ θαη ην παλεπηζηεκηαθφ θαηεζηεκέλν. Ωο απνηέιεζκα, επέιεμαλ λα κεηαηξέςνπλ
απηήλ ηελ απνηπρία ηνπο ζε «παξάγνληα θηλεηνπνίεζεο, θαιιηεξγψληαο γηα ηνλ εαπηφ ηνπο ηελ εηθφλα ηνπ
παξία, ηνπ απφθιεξνπ ησλ παλεπηζηεκίσλ» θαη πεηπραίλνληαο έηζη επθνιφηεξα «ηε ζπζπείξσζε ησλ θνηλσ-
ληθψλ επηζηεκψλ γχξσ απφ ηνπο ηζηνξηθνχο ρσξίο ην θφβν ηεο απνξξφθεζεο ή ηεο δηεχζπλζεο απφ έλαλ πα-
λίζρπξν γείηνλα» (Dosse, 1993: 78-9). Σελ ίδηα πεξίνδν ε δηεζλήο αιιά θαη παγθφζκηα επηξξνή ηεο «ζρνιήο»
απμαλφηαλ. Σν γεγνλφο φηη ν Φεβξ απέθηεζε, ην 1933, ηελ έδξα ηνπ ζην Κνιέγην ηεο Γαιιίαο θαη ν δηνξηζκφο
ζηε ζέζε ηνπ πξνέδξνπ ηεο εθδνηηθήο επηηξνπήο ηεο πνιχηνκεο θαη δηεπηζηεκνληθήο Γαιιηθήο Δγθπθινπαί-
δεηαο πνπ μεθίλεζε ην 1935, φπσο θαη ε κεηαθίλεζε ηνπ Μπινρ, ην 1936, ζηε ΢νξβφλλε κπνξνχλ λα ζεσξε-
ζνχλ απνδείμεηο ηεο επηηπρίαο ηνπ θηλήκαηνο ησλ Αλλάι. Σν 1939, ν Φεβξ αλαθεξφηαλ κε ππεξεθάλεηα ζηελ
νκάδα ησλ ππνζηεξηθηψλ ηνπ «πλεχκαηνο ησλ Αλλάι», ελψ ν Μπινρ, πνπ ζπρλά ζπγθαηαιεγφηαλ ζηνπο πξν-
ζθεθιεκέλνπο νκηιεηέο γλσζηψλ επξσπατθψλ παλεπηζηεκίσλ θαη εξεπλεηηθψλ ηλζηηηνχησλ, ζπλέβαιε κε έλα
θείκελφ ηνπ ζηνλ πξψην ηφκν ηεο Οηθνλνκηθήο Ιζηνξίαο ηνπ Κέηκπξηηδ (Bloch, 1966β: 235-290). Ζ εθηέιεζή
ηνπ απφ ηνπο Γεξκαλνχο ζηηο 16 Ηνπλίνπ 1944 πξνθάιεζε δηεζλή ζπγθίλεζε.

7.2 Η μεηαπολεμική περίοδος: Από ηην εποτή ηοσ Μπρονηέλ ζηην ηρίηη γενιά

Μεηά ην ηέινο ηνπ Γεχηεξνπ Παγθφζκηνπ Πνιέκνπ, ν Φεβξ βξέζεθε ζε ζέζε ηζρχνο: νξίζηεθε εθπξφζσπνο
ηεο Γαιιίαο ζηελ Οπλέζθν, ζπκκεηείρε κε ηελ πξνεηνηκαζία ηεο εμάηνκεο Δπηζηεκνληθήο θαη Πνιηηηζηηθήο
Ιζηνξίαο ηεο Αλζξσπόηεηαο (Scientific and Cultural History of Mankind) (Petitjean, 2006) θαη πξνζθιήζεθε
λα ζπκβάιεη ζηελ αλαδηνξγάλσζε ηεο École Pratique des Hautes Études (Burke, 1990: 31). Σελ ίδηα επνρή,
φκσο, κεηαβιήζεθε θαη ν επξχηεξνο πξνζαλαηνιηζκφο ηνπ πεξηνδηθνχ, πνπ κεηνλνκάζηεθε ζε Annales.
Economies, Societes, Civilisations. Ζ απνπζία ηνπ φξνπ ηζηνξία απφ ηνλ λέν ηίηιν θαλεξψλεη ηελ επηζπκία γηα
ηε ζηελφηεξε ζπλεξγαζία κε ηηο άιιεο θνηλσληθέο επηζηήκεο θαη κπνξεί λα ζεσξεζεί ζπλέπεηα ησλ επξχηεξσλ
κεηαπνιεκηθψλ εμειίμεσλ. «Σα Annales αιιάδνπλ, γηαηί φια αιιάδνπλ γχξσ ηνπο», εμεγνχζε ζηνλ πξψην
κεηαπνιεκηθφ ηφκν, ην 1946, ν Φεξβ: «νη άλζξσπνη, ηα πξάγκαηα –κε κηα ιέμε ν θφζκνο», δηφηη «ν θφζκνο
ηνπ ρζεο ηειείσζε … ράζεθε γηα πάληα» (Dosse, 1993: 108).
΋πσο είρε ζπκβεί ην 1918, ε αλάγθε ηεο επξχηεξεο αλαζπγθξφηεζεο ηνπ κεηαπνιεκηθνχ θφζκνπ θαη
ν πνιηηηθφο αληαγσληζκφο κε έλαλ ερζξφ, απηήλ ηε θνξά ηε ΢νβηεηηθή Έλσζε, ελζάξξπλαλ ηελ αλάιεςε λέ-
σλ πξσηνβνπιηψλ, πνπ ηψξα ζηεξίρζεθαλ ζηε ρξεκαηνδφηεζε ηνπ Ηδξχκαηνο Rockefeller, ε νπνία εμαζθα-
ιίζηεθε ράξε ζηηο δηαζπλδέζεηο ηνπ ΢αξι Μνξαδέ (Charles Morazé, 1913-2003), γξακκαηέα ηεο Γηεζλνχο
Δπηηξνπήο Ηζηνξηθψλ Δξεπλψλ, κέινπο ηεο ζπληαθηηθήο επηηξνπήο ησλ Αλλάι αιιά θαη ηδξπηή ηνπ ΢πλδέ-
ζκνπ θίισλ ησλ Αλλάι (1947) –πνπ κεηαηξάπεθε αξγφηεξα ζε ΢χλδεζκν Μαξθ Μπινρ. ΋ια έδεηρλαλ φηη νη
θξαηνχζεο ζπλζήθεο απαηηνχζαλ ηελ ηαρχηαηε αλάπηπμε ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ. Οη ζεξάπνληεο ηνπο
ήδε ζπλέδξακαλ ηνπο θξαηηθνχο πξνγξακκαηηζκνχο αλαζπγθξφηεζεο, θαη ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1950
απέθηεζαλ ηε ζεζκηθή αλαγλψξηζή ηνπο ζε πνιιά επξσπατθά παλεπηζηήκηα (Dosse, 1993: 107-117, 133·
Roberts, 2004: 83). Αιιά εμίζνπ θαλεξφ ήηαλ θαη ην γεγνλφο φηη ε ηζηνξία, φπσο θαη ν ηζηνξηθφο ιφγνο ησλ

Κεφάλαιο 7
EBOOK 2015 Σελίδα 185
 Ελπίδα Κ. Βόγλη, Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά τοσ

Αλλάι, δέρνληαλ φιν θαη πεξηζζφηεξεο πηέζεηο απφ ηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο. ΢ην αξρηθφ ζηάδην, ν απεηιεηη-
θφηεξνο ερζξφο ήηαλ ε θνηλσληνινγία θαη νη ζπλερηζηέο ηνπ Νηπξθέκ, έλαο εθ ησλ νπνίσλ, ν Εσξδ Γθπξβίηο
(Georges Gurvitch, 1894-1965), ίδξπζε ζην γαιιφθσλν Παλεπηζηήκην ηεο Νέαο Τφξθεο, φπνπ είρε θαηαθχγεη
θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ πνιέκνπ, ηελ Διεχζεξε ΢ρνιή Αλσηάησλ ΢πνπδψλ, θαη κεηά ηελ επηζηξνθή ηνπ ζηε
Γαιιία, ην Κέληξν Κνηλσληνινγηθψλ Μειεηψλ. Πξαγκαηνπνίεζε έηζη έλα παιηφ φλεηξν ησλ θνηλσληνιφγσλ,
ζέηνληαο ζηφρνπο παξφκνηνπο κε απηνχο ησλ Αλλάι: ηε ζπζπείξσζε δειαδή ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ, αι-
ιά ζηελ πεξίπησζε απηή ππφ ηελ «εγεζία» ηεο θνηλσληνινγίαο. Σν 1945, ηδξχζεθε επίζεο ην Γαιιηθφ Ίδξπκα
Γεκνζθνπήζεσλ, ελψ ε Οπλέζθν αχμεζε εληππσζηαθά ηηο πξσηνβνπιίεο ηεο, ζηηο νπνίεο εγγξάθνληαη ε ζχ-
ζηαζε ησλ Γηεζλψλ Δλψζεσλ ΢πγθξηηηθήο Κνηλσληνινγίαο θαη Γηθαίνπ θαη ηεο Γαιιηθήο Έλσζεο Πνιηηηθήο
Δπηζηήκεο (1949). Αμηνζεκείσηε φκσο είλαη ε ίδξπζε, ην 1948, ελφο λένπ θέληξνπ δηεπηζηεκνληθήο έξεπλαο,
ηνπ Έθηνπ Σκήκαηνο ηεο École Pratique des Hautes Études, κε δηεπζπληή ηνλ Φεβξ θαη επηθεθαιήο ηνπ ηζην-
ξηθνχ ηκήκαηφο ηνπ ηνλ επλννχκελφ ηνπ, Φεξλάλ Μπξνληέι (Fernand Braudel, 1902-1987), ν νπνίνο ηνλ δηα-
δέρζεθε ηφζν ζηε δηεχζπλζε ησλ Αλλάι φζν θαη ζηελ έδξα ηεο Νεφηεξεο Ηζηνξίαο ζην Κνιέγην ηεο Γαιιίαο.
Ο Μπξνληέι είλαη ν ζπγγξαθέαο ηεο ηξίηνκεο Μεζνγείνπ (κηαο κειέηεο πεξίπνπ 1.500 ζειίδσλ), ηελ
νπνία πνιινί ηζηνξηθνί ηεο γεληάο ηνπ αιιά θαη ηεο επφκελεο γεληάο ηνπνζεηνχζαλ αλάκεζα ζηα ζεκαληηθφ-
ηεξα βηβιία ηνπ δεχηεξνπ κηζνχ ηνπ 20νχ αηψλα. Αιιά δελ ζα ζπκθσλνχζαλ καδί ηνπο νη κεηαγελέζηεξνη η-
ζηνξηθνί, φπσο ζρνιίαδε ν Ρνπηδέξν Ρνκάλν (Ruggiero Romano, 1923-2003), ν ηζηνξηθφο πνπ αλέιαβε, ην
1955, ηε βηβιηνθξηηηθή ηεο Μεζνγείνπ, κε αθνξκή ηελ ηηαιηθή κεηάθξαζε ηφηε ηεο πξψηεο έθδνζήο ηεο θαη ν
νπνίνο έθηνηε κειέηεζε, φζν ιίγνη ζπλάδειθνί ηνπ, ην έξγν ησλ ηζηνξηθψλ ησλ Αλλάι θαη θπξίσο ηνπ Μπξν-
ληέι. Αλ δειαδή έλαο ηζηνξηθφο κειεηνχζε απηφ ην βηβιίν ηελ ηειεπηαία δεθαεηία ηνπ 20νχ αηψλα, ζα έβξηζθε,
φπσο ππέζεηε ν Ρνκάλν, «κεξηθά απφ ηα φζα γξάθνληαη ζε απηφ […] θνηλφηνπα». Πξάγκαηη, ηψξα είλαη
«θνηλφηνπα», αιιά απηφ νθείιεηαη ζηνλ Μπξνληέι. Γελ ζα πξέπεη δειαδή λα ιεζκνλεί ν ζχγρξνλνο αλαγλψ-
ζηεο φηη ν Μπξνληέι έγξαςε θαη μαλαέγξαςε ην έξγν ηνπ αξθεηέο θνξέο απφ ην 1939 κέρξη ην 1944, ζε κηα
επνρή δειαδή πνπ απηά πνπ έγξαθε, δελ ήηαλ θαζφινπ «θνηλφηνπα». Γη‟ απηφ, ινηπφλ, ν Ρνκάλν ηνλ ζπκ-
βνχιεπε λα θαληαζηεί ηνλ Μπξνληέι λα ιακβάλεη ηνλ ιφγν, ην 1949, θαη λα δηαθεξχηηεη ζηνπο ηφηε ηζηνξη-
θνχο: «φρη, θχξηνη, αληίζεηα απφ φζα πηζηεχεηε φινη ζαο εδψ θαη πεξηζζφηεξν απφ δχν αηψλεο, ε Μεζφγεηνο
δελ πέζαλε ζηηο αξρέο ηνπ 16νπ αηψλα» (Romano, 2004: 62). Ζ Μεζόγεηνο ήηαλ ε δηδαθηνξηθή δηαηξηβή ηνπ
Μπξνληέι, ηελ νπνία νινθιήξσζε, φπσο εμεγνχζε ν ίδηνο, «ζην ηέινο ηεο πξψηεο ιακπεξήο ληφηεο ησλ
Annales ηνπ Marc Bloch θαη ηνπ Lycien Febvre» (Braudel, 2005: 16). ΢χκθσλα κε ην «πιάλν» ηεο εξγαζίαο
ηνπ, πνπ ηα επφκελα ρξφληα πξνθάιεζε κεγάιε εληχπσζε, ην βηβιίν δηαηξείηαη ζε ηξία ηκήκαηα, παξαθνινπ-
ζψληαο ηελ θίλεζε ηζάξηζκσλ «νκάδσλ ζηνηρείσλ». Σν πξψην εζηηάδεηαη ζην πεξηβάιινλ, «ην νπνίν ζέηεη ην
δήηεκα κηαο ηζηνξίαο ζρεδφλ αθίλεηεο, ζπρλά απνηεινχκελεο απφ επίκνλεο επαλαιήςεηο θαη θχθινπο πνπ
ηειεηψλνπλ θαη μαλαξρίδνπλ ζρεδφλ αθαηάπαπζηα», ζπληζηψληαο έλαλ ηξφπνλ ηηλά ηχπν «δνκηθήο» ηζηνξίαο.
΢ην δεχηεξν, παξνπζηάδεηαη «ε ηζηνξία ησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ, ησλ πνιηηηζκψλ θαη ησλ νηθνλνκηψλ» θαη ν
Μπξνληέι, πνπ δείρλεη φηη γλσξίδεη φιεο ηηο ηερληθέο πνπ πξέπεη λα ρξεζηκνπνηεί έλαο ηζηνξηθφο ηεο νηθνλν-
κίαο, αλαδεηθλχεη ηψξα κηα ηζηνξία «πνπ θηλείηαη κε αξγνχο αιιά θαη πην δσεξνχο ξπζκνχο». Δδψ, αλαδχεηαη
κηα ηζηνξία «πεξηνδηθή» –φξνο πνπ ζε απηή ηε ρξήζε δελ έρεη ζρέζε κε ηελ νηθνλνκηθή νξνινγία, φπσο η-
ζρπξηδφηαλ ν ίδηνο ν Μπξνληέι. Σέινο, αθνινπζεί «ε ηζηνξία ησλ πνιηηηθψλ θαη ζηξαηησηηθψλ γεγνλφησλ»,
κηα ηζηνξία ζπκβάλησλ δειαδή πνπ «παξαθνινπζεί ηηο πιένλ ζχληνκεο, γνξγέο θαη λεπξηθέο ηαιαληεχζεηο»
(Romano, 2004: 52-54). Έηζη, ζηε Μεζόγεην αλαδχνληαη ηξεηο δηαθνξεηηθνί ηζηνξηθνί ρξφλνη: έλαο ζηαηηθφο,
γεσινγηθφο ρξφλνο, ε καθξά δηάξθεηα ησλ θνηλσληθψλ ζεζκψλ πνπ ηφζν πνιχ απαζρφιεζε ηνλ Μπξνληέι
θαη, ηέινο, ν ζχληνκνο ρξφλνο, δειαδή ν ρξφλνο ησλ ζπκβάλησλ. Απφ ηελ άπνςε απηή ν Μπξνληέι πξνρψ-
ξεζε πεξηζζφηεξν ηφζν απφ ηνλ δάζθαιφ ηνπ, ηνλ Φεβξ, φζν θαη απφ ηνλ Μπινρ (Iggers, 1991: 84-85), πξν-
ζθέξνληαο κηα ζπλζεηηθή κειέηε, πνπ θπζηθά δελ είλαη «ηέιεηα», γηαηί δελ ππάξρεη ηέιεηα κειέηε, αιιά είλαη
κηα «κεηαβαηηθή» πξνζέγγηζε (αθνχ κπνξεί λα βειηησζεί), πνπ εγθαηληάδεη κηα θαηλνχξγηα ή ζσζηφηεξα κηα

Κεφάλαιο 7
EBOOK 2015 Σελίδα 186
 Ελπίδα Κ. Βόγλη, Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά τοσ

«άιιε» ηζηνξία, ε νπνία παξάγεηαη απφ ηε δηαζηαχξσζε ζηνηρείσλ, θαηαζηάζεσλ θαη ηδεψλ (Romano, 2004:
63-64).
Ωο ζπλερηζηήο ηνπ Φεβξ ζην επηζηεκνληθφ πξφγξακκα ησλ Αλλάι, ν Μπξνληέι εμαθνινχζεζε λα π-
πεξαζπίδεηαη ηελ εγεηηθή ζέζε ηεο ηζηνξίαο κεηαμχ ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ, ηελ επαλάζηαζε ησλ νπνίσλ
ζεσξνχζε ηδηαίηεξα ζεκαληηθή. ΢πρλά ραξαθηήξηδε ηηο θνηλσληθέο θαη αλζξσπηζηηθέο επηζηήκεο «ηκπεξηαιη-
ζηηθέο», αιιά, θαηά ηε γλψκε ηνπ, ε ηζηνξία δελ είρε ιφγνπο λα θνβάηαη ηελ αληηπαξάζεζή ηεο καδί ηνπο.
Σελ πξψηε πεληαεηία ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1950, σο πξφεδξνο ηεο επηηξνπήο εμεηάζεσλ γηα ηελ πξφζιεςε δηδα-
ζθφλησλ ηζηνξίαο, ζπλέρηζε ην έξγν ζην νπνίν είραλ απνηχρεη, πξηλ απφ ηνλ πφιεκν, ν Μπινρ θαη ν Φεβξ,
επαλαθέξνληαο ζην πξνζθήλην ηα θξηηήξηα, πνπ είραλ πξνηείλεη νη ηδξπηέο ησλ Αλλάι. Δηδηθά κεηά ηνλ ζάλα-
ην ηνπ Φεβξ, ην 1956, αλαδείρηεθε ζηελ εγεηηθή θπζηνγλσκία ηνπ πεξηνδηθφ θαη ηνπ γεληθφηεξνπ θηλήκαηνο,
αλ θαη νη απφςεηο ηνπ δηέθεξαλ θαηαθαλψο απφ εθείλεο ηνπ πξνθαηφρνπ ηνπ: αθφκε θαη ε ηζηνξία ησλ δνκψλ
πνπ ήηαλ ηφζν πξνζθηιήο ζηνλ Μπξνληέι, ήηαλ κηα έλλνηα ηελ νπνία αληηπαζνχζε ν Φεβξ. Δπσθεινχκελνο
φκσο απφ ηελ αχμεζε ησλ πηζηψζεσλ ηε δεδνκέλε επνρή θαη ράξε ζην «επηρεηξεκαηηθφ πλεχκα» ηνπ, ν
Μπξνληέι βνήζεζε ζηελ αλάπηπμε ηνπ Έθηνπ Σκήκαηνο αιιά θαη ζηελ πξφνδν ηεο δεχηεξεο γεληάο ησλ Αλ-
λάι. Μεηά ηελ επηζηξνθή ηνπ απφ ην ηαμίδη ηνπ ζηηο ΖΠΑ, εηζεγήζεθε ηελ νξγάλσζε ελφο εξεπλεηηθνχ πξν-
γξάκκαηνο γηα ηελ κειέηε πνιηηηζκηθψλ πεξηνρψλ (area studies), πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε γηα κηα δηεηία κε
γελλαία ρξεκαηνδφηεζε. Σν 1959, εμαζθάιηζε γηα ηνλ ηζηνξηθφ ηνκέα ηνπ Έθηνπ Σκήκαηνο θνλδχιηα απφ
ηνλ πξνυπνινγηζκφ ηνπ επφκελνπ έηνπο γηα ηελ ίδξπζε εμήληα ζέζεσλ βνεζψλ (Dosse, 1993: 135-8). ΢ηνπο
άκεζνπο ζηφρνπο ηνπ γηα ηελ πξνεηνηκαζία ηεο ηξίηεο γεληάο πεξηιάκβαλε ηε ζπλεξγαζία κε λεαξνχο ηζηνξη-
θνχο, φπσο ν Εαθ Λε Γθνθ (Jacques Le Goff, 1924-2014), έλαο απφ ηνπο θπξηφηεξνπο εθπξνζψπνπο αξγφηε-
ξα ηεο «Νέαο Ηζηνξίαο», θαη ν Μαξθ Φεξξφ. ΋ζν πεξλνχζε ν ρξφλνο, νη ηζηνξηθνί πνπ ζπλεξγάδνληαλ κε ηα
Αλλάι αλαιάκβαλαλ, πέξα απφ ηηο παλεπηζηεκηαθέο αξκνδηφηεηέο ηνπο, ηελ επζχλε ησλ εθδφζεσλ δηαθφξσλ
εθδνηηθψλ νίθσλ, ζπκκεηείραλ ζε εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα, ελψ θάπνηα κέιε ηεο έθηαζαλ ζε πςειέο ζέζεηο
ησλ κέζσλ καδηθήο ελεκέξσζεο, ζπλδξάκνληαο έηζη ζηελ παγθφζκηα θήκε ησλ Αλλάι θαη ηελ αλαγλψξηζή
ηνπο σο κνληέιν επηζηεκνληθήο ηζηνξίαο απφ ηνπο ηζηνξηθνχο νιφθιεξνπ ηνπ θφζκνπ (Middell, 2003: 112).
Δίλαη απαξαίηεην λα δηεπθξηλίζνπκε εδψ φηη φιεο νη εμειίμεηο γχξσ απφ ην «θίλεκα ησλ Αλλάι» δελ
αθνξνχλ απνθιεηζηηθά ην πεξηνδηθφ θαη επίζεο φηη κε ηνλ φξν «ζρνιή ησλ Αλλάι» δελ πεξηγξάθεηαη ζε θακία
θάζε ηεο εμέιημή ηεο κηα απνιχησο νκνηνγελήο νκάδα σο πξνο ηηο ηδέεο ησλ κειψλ ηεο. Ήδε εμεγήζακε φηη
ηέηνηνη φξνη είλαη αζαθείο. Δμάιινπ, φπσο θαη νη ηδξπηέο ηνπ πεξηνδηθνχ δηαθσλνχζαλ ζε αξθεηά ζεκεία,
κπνξεί λα ππνηεζεί φηη θαη θάζε επηζηήκνλαο ηεο δεχηεξεο γεληάο «είρε κηα δηθή ηνπ ζεψξεζε ηεο ηζηνξίαο,
θαζέλαο πάζρηδε λα πεξάζεη έλα κήλπκα θαη θαζέλαο είρε ζπρλά άπηζηνπο καζεηέο». Ωζηφζν, ηδίσο κεηά ην
1950, ην ζεκαληηθφηεξν επίηεπγκα ηεο «ζρνιήο» ήηαλ ην γεγνλφο «φηη έκκεζα αλάγθαζε φια φζα παξέκελαλ
εθηφο ηνπ πεδίνπ επηξξνήο ηεο […] λα αλαλεψζνπλ ηηο κεζφδνπο ηνπο, λα επαλαπξνζδηνξίζνπλ ηηο αξρέο θαη
ηνπο ζηφρνπο ηνπο, λα πξνζαξκνζηνχλ ζηελ επηζηεκνληθή ζπγθπξία, πξάγκα πνπ ππήξμε πνιχ επσθειέο γηα
νξηζκέλνπο θιάδνπο» (Thuillier & Tulard, 1993: 60-61). ΢ε απηνχο ηνπο θιάδνπο ζπγθαηαιέγεηαη, γηα παξά-
δεηγκα, ε ηζηνξία ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ, πνπ ζπλδπάδεη ηε κειέηε ησλ δηπισκαηηθψλ ζρέζεσλ κε ηελ εκβά-
ζπλζε ζηηο «βαζχηεξεο δπλάκεηο ηεο ηζηνξίαο», ηφζν ηηο πιηθέο φζν θαη ηηο πλεπκαηηθέο, θαζψο επίζεο ζηνπο
εζληθνχο ραξαθηήξεο θαη ηηο ζπιινγηθέο λννηξνπίεο, ελψ «ηδξπηήο-παηέξαο» ηεο ζεσξείηαη ν Πηέξ Ρελνπβέλ
(Pierre Renouvin, 1893-1974). «Οη λέεο ηάζεηο ηεο ηζηνξηθήο έξεπλαο, πνπ ηφληζαλ ηε κειέηε ηεο πιηθήο ή
πλεπκαηηθήο δσήο ησλ αλζξψπηλσλ θνηλσληψλ», εμεγνχζε ν Ρελνπβέλ ζηελ εηζαγσγή ηεο νθηάηνκεο ζπιιν-
γηθήο Ιζηνξίαο ησλ Γηεζλώλ Σρέζεσλ (1953-1958), «ππέδεημαλ ζηνλ ηνκέα ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ έλαλ εληε-
ιψο δηαθνξεηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ». Με απηήλ ηελ νπηηθή ζην επίθεληξν ηνπ ελδηαθέξνληνο βξίζθεηαη «ε
ηζηνξία ησλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζηνπο ιανχο» θαη φρη «νη ζρέζεηο αλάκεζα ζηηο θπβεξλήζεηο»: ν ηξφπνο κε ηνλ
νπνίν αλαπηχζζνληαη ηα εζληθά αηζζήκαηα θαη γίλνληαη αληηιεπηά ηα εζληθά ζπκθέξνληα, ην πψο εμαζθαιί-
δεηαη ε εζηθή ζπλνρή ελφο ιανχ, πψο δηακνξθψλεηαη ε εηθφλα ηνπ γηα ηνπο γείηνλεο ηνπ θαη ε ζπκπεξηθνξά

Κεφάλαιο 7
EBOOK 2015 Σελίδα 187
 Ελπίδα Κ. Βόγλη, Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά τοσ

ηνπ ζηελ ηδέα ελφο πνιέκνπ ή ζηελ πξννπηηθή ηεο δεκηνπξγίαο κηαο «δηεζλνχο θνηλσλίαο». Ζ έκθαζε πνπ
έδηλε ν Ρελνπβέλ ζηηο «βαζχηεξεο δπλάκεηο», επεξέαζε ηε δηδαθηνξηθή δηαηξηβή, ην 1962, ηνπ Ρελέ Ρεκφλ
(René Rémond, 1918-2007) γηα ηελ ηζηνξία ηεο γαιιηθήο θνηλήο γλψκεο, ε νπνία εγθαηλίαζε ηηο έξεπλεο γχ-
ξσ απφ απηφ ην ζέκα (Noiriel, 2005: 87-95, 100-101). ΢ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1950 θαη 1960 παξαηεξείηαη επίζεο
ε εληππσζηαθή αλάπηπμε ηεο πνζνηηθήο θαη ζεηξατθήο ηζηνξίαο, πνπ επίζεο επσθειήζεθαλ απφ ηνλ πνιια-
πιαζηαζκφ ησλ λέσλ ζέζεσλ ζηα παλεπηζηήκηα ηεο επνρήο. Οη ζηαηηζηηθέο κέζνδνη, πνπ είραλ πξνθαιέζεη
κεγάιν ελδηαθέξνλ αιιά θαη πνιιέο ζπδεηήζεηο απφ ηηο αξρέο ηνπ αηψλα, θαζψο επίζεο θαη ε αλάιπζε ηεο
«καθξάο δηάξθεηαο», επηβιήζεθαλ κε επηθεθαιήο αθελφο ηνλ Φεξλάλ Μπξνληέι, αθεηέξνπ ηνλ Δξλέζη Λα-
κπξνχο (Ernest Labrousse, 1895-1988), ν νπνίνο δηαδέρζεθε ζηελ έδξα ηεο ΢νξβφλλεο ηνλ εθιηπφληα Μαξθ
Μπινρ, αιιά θαη ηνλ Λπζηέλ Φεβξ ζηε ζέζε ηνπ δηεπζπληή εξεπλψλ ηνπ Έθηνπ Σκήκαηνο ηεο ΢ρνιήο Αλσ-
ηέξσλ ΢πνπδψλ ηνπ Παξηζηνχ.
Γχξσ απφ ηνλ δηαπξεπή θαζεγεηή Λακπξνχο ζπγθεληξψζεθαλ λεαξνί θνηηεηέο, ησλ νπνίσλ νη δηδα-
θηνξηθέο δηαηξηβέο θαηαδείθλπαλ ηελ επηξξνή ησλ λέσλ αληηιήςεσλ ζε φινπο ηνπο εξεπλεηηθνχο ηνκείο θαη
ζπλέδξακαλ ζηε κεηαηξνπή ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ηζηνξίαο ζε εγεκνληθφ ξεχκα ηεο γαιιηθήο ηζην-
ξηνγξαθίαο (Burke, 1990: 32-53· Dosse, 1993: 117-65). Βέβαηα, γηα ηελ θαιή θήκε ηνπ ζηε λέα γεληά είρε
εξγαζηεί κεζνδηθά ν ίδηνο. Γηα ηνλ ζθνπφ απηφ εθπφλεζε, ην 1944, ηε δεχηεξε δηδαθηνξηθή δηαηξηβή ηνπ ζηε
Φηινζνθηθή ΢ρνιή κε ζέκα ηελ θξίζε ηεο γαιιηθήο νηθνλνκίαο ζην ηέινο ηνπ παιαηνχ θαζεζηψηνο θαη ηηο
αξρέο ηεο Δπαλάζηαζεο (ε πξψηε ηνπ δηαηξηβή είρε ππνζηεξηρζεί ην 1932 ζηε Ννκηθή ΢ρνιή). Απηφ πνπ έρεη
κεγάιν ελδηαθέξνλ είλαη φηη ζηελ εηζαγσγή απηήο ηεο δηαηξηβήο ηνπ ν Λακπξνχο έδσζε έκθαζε ζηελ εμήγε-
ζε ησλ νηθνλνκηθψλ ελλνηψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχζε, θαη νη νπνίεο ήηαλ μέλεο θαη άγλσζηεο ζηνπο ηζηνξηθνχο.
Δπηδίσμε δειαδή ηε δεκηνπξγία ελφο ζπκβαηνχ θψδηθα επηθνηλσλίαο κεηαμχ ηεο νηθνλνκίαο θαη ηεο ηζηνξίαο,
εξκελεχνληαο φξνπο θαη έλλνηεο, φπσο επνρηθέο ή εηήζηεο δηαθπκάλζεηο, δεθαεηήο θχθινο, θίλεζε καθξάο
δηάξθεηαο, ζχληνκνο ρξφλνο, χθεζε, δνκή θαη ζπγθπξία. Έηζη, βνήζεζε ηνπο ηζηνξηθνχο λα ελζσκαηψζνπλ
νξγαληθά ζην ιεμηιφγην ηνπο απηέο ηηο έλλνηεο θαη ηνπο παξαθίλεζε λα ζηξαθνχλ ζηε κειέηε ησλ νηθνλνκη-
θψλ ζπλζεθψλ. Ο δεχηεξνο ιφγνο, πνπ εμεγεί ηε κεγάιε επηξξνή ηεο δεχηεξεο δηαηξηβήο ηνπ, ζπλδέεηαη κε
ηελ πξσηνηππία ησλ εμεγήζεσλ πνπ πξφηεηλε, γηα ην ζέκα πνπ αλέθαζελ απαζρνινχζε ηνπο Γάιινπο ηζηνξη-
θνχο: ηα αίηηα ηεο Δπαλάζηαζεο. Ο Λακπξνχο ππνζηήξημε φηη ην 1789 μέζπαζε κηα επαλάζηαζε εμαζιησκέ-
λσλ. Δπηζήκαλε φηη απνθαζηζηηθφ ξφιν ζηα επαλαζηαηηθά γεγνλφηα έπαημε ε νηθνλνκηθή θξίζε πνπ είρε επη-
δεηλσζεί απφ κηα θαθή ζνδεηά: δηφηη νδήγεζε ζηελ άλνδν ησλ ηηκψλ ησλ πξντφλησλ αξηνπνηίαο, πξνθαιψληαο
πείλα ζηηο ιατθέο κάδεο. Τηνζεηψληαο ηελ άπνςε φηη ε θαηαλφεζε ησλ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηθψλ φςεσλ ηεο
Δπαλάζηαζεο είλαη δπλαηή κφλν ζε ζπλάξηεζε κε ηηο νηθνλνκηθέο ηνπο αηηίεο, ζηεξίρζεθε ζε λέα εξγαιεία
αλάιπζεο. Ζ έξεπλά ηνπ βαζίζηεθε ζηε κειέηε ησλ ζηαηηζηηθψλ δεδνκέλσλ ηνπ 18νπ αηψλα. Γεκηνχξγεζε
εζληθέο αξηζκεηηθέο ζεηξέο, γηα λα παξαθνινπζήζεη ηελ εμέιημε ησλ ηηκψλ, ησλ αγξνηηθψλ θαη βηνκεραληθψλ
πξντφλησλ θαη ηνπ εκπνξίνπ θαη γηα λα ειέγμεη ηελ αμηνπηζηία ησλ πεγψλ ηνπ, παξνπζίαζε ηνλ «λφκν ησλ
αληηζηαζκηζηηθψλ ζθαικάησλ» θαη ησλ ειέγρσλ ζπκθσλίαο ηεο ζηαηηζηηθήο. Μεηά απφ ηε δεθαεηία ηνπ
1950, ν Λακπξνχο ζηξάθεθε απφ ηελ νηθνλνκηθή ζηελ θνηλσληθή ηζηνξία –δελ ζα ήηαλ ππεξβνιή λα ηζρπξη-
ζηνχκε φηη ελδηαθέξζεθε γηα κηα νηθνλνκηθή ηζηνξία ηεο θνηλσλίαο. Ο «κεραληζκφο» πνπ ππεξαζπίζηεθε
ζηελ ηζηνξία ηνπ –θαη ν νπνίνο ζπλέπηπηε κε ηνλ απνδεθηφ κεραληζκφ ησλ Αλλάι– απαξηίδεηαη απφ ηξία επί-
πεδα: μεθηλά πάληνηε απφ θάησ, απφ ηελ νηθνλνκηθή ππνδνκή, θαη νινθιεξψλεηαη πξνο ηα πάλσ, ζηηο ππεξ-
δνκέο, ηηο λννηξνπίεο θαη θνπιηνχξεο, θαηαιήγνληαο ζε κηα αληίιεςε γηα ηελ ηζηνξία κε φξνπο δνκήο θαη
ζπγθπξίαο. Πξάγκαηη, ε αληίιεςε ηνπ Λακπξνχο γηα ηελ ηζηνξία ηαηξηάδεη άξηζηα κε ηνλ κεηαπνιεκηθφ ππφ-
ηηηιν ηνπ πεξηνδηθνχ – «νηθνλνκίεο, θνηλσλίεο, πνιηηηζκνί» (Noiriel, 2005: 112-115).
Αιιά παξά ην γεγνλφο φηη ν Λακπξνχο δηέδσζε ηνλ φξν καθξά δηάξθεηα, ήηαλ ν Φεξλάλ Μπξνληέι
πνπ πξνζέθεξε ηελ αλαιπηηθφηεξε εμήγεζή ηνπ. ΢ε έλα άξζξν ηνπ ζηα Αλλάι ην 1958 ηνπνζεηνχζε ηε καθξά
δηάξθεηα ηεο ηζηνξίαο ζηνλ αησλφβην ρξφλν, πξνζδίδνληάο ηεο δνκηθή πξννπηηθή. Τπνζηήξηδε δειαδή φηη

Κεφάλαιο 7
EBOOK 2015 Σελίδα 188
 Ελπίδα Κ. Βόγλη, Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά τοσ

ππάξρνπλ ππνιαλζάλνπζεο δπλάκεηο (νη δνκέο), πνπ θαζνξίδνπλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηηο ζθέςεηο θαη ηηο πξά-
μεηο ησλ αλζξψπσλ, αθφκε θαη αλ απηνί δελ ην ζπλεηδεηνπνηνχλ. Τπεξακπλφηαλ ηελ ηδέα φηη απηφ ην δηαρξν-
ληθφ αζπλείδεην ηεο θνηλσλίαο απνηειεί ηελ ηζηνξία ηεο, είλαη δειαδή ην ζακκέλν παξειζφλ ηεο, ην νπνίν ν
ηζηνξηθφο νθείιεη λα πξνζεγγίζεη θαη λα θαηαλνήζεη. Έηζη, ν Μπξνληέι άλνημε ην δξφκν γηα ηελ πνζνηηθή
ηζηνξία ησλ δεθαεηηψλ ηνπ 1960 θαη 1970 θαη, παξά ην γεγνλφο φηη ν ίδηνο δελ ρξεζηκνπνίεζε απνθιεηζηηθά
πνζνηηθέο κεζφδνπο (Iggers, 1999: 83-85), ζε απηήλ ηελ ηδέα ηνπ γηα ηε καθξά δηάξθεηα αλαπηχρζεθε ε ιε-
γφκελε «ζεηξατθή ηζηνξία» (Braudel, 1987, ζ. 15-64· Noiriel, 2005: 117-119). ΋πσο καο εμεγεί ν Φξαλζνπά
Φπξέ (François Furet, 1927-1997), ε ζηνηρεηψδεο θηινδνμία ηεο πνζνηηθήο ηζηνξίαο είλαη «λα ζπγθξνηήζεη ην
ηζηνξηθφ γεγνλφο ζε ρξνληθέο ζεηξέο νκνγελψλ θαη παξαβιεηψλ ελνηήησλ, θαη κ‟ απηφλ ηνλ ηξφπν λα κπνξέ-
ζεη λα κεηξήζεη ηελ εμέιημή ηνπο κε δνζκέλεο δηαθνπέο ρξφλνπ, εηήζηεο θαηά θαλφλα». Απηή είλαη ε βάζε ηεο
ζεηξατθήο ηζηνξίαο, ε νπνία πξνζθέξεη «αθξηβείο κεζφδνπο γηα ηε κέηξεζε ηεο κεηαβνιήο». Με απινχζηεξα
ιφγηα, ε πνζνηηθή θαη ε ζεηξατθή ηζηνξία πνπ, παξά ηηο δηαθνξέο ηνπο, είλαη αιιειέλδεηεο, «αληηθαζηζηνχλ ην
γεγνλφο κε ηε ζεηξά, θαηαζθεπάδνληαο ηα ηζηνξηθά δεδνκέλα κε ηε βνήζεηα κηαο αλάιπζεο βαζηζκέλεο ζηε
ζεσξία ησλ πηζαλνηήησλ». Πνηεο είλαη νη πεγέο, φκσο, ηεο πνζνηηθήο θαη ηεο ζεηξατθήο ηζηνξίαο; Πξφθεηηαη
γηα έλα ηεξάζηην ζχλνιν αλεθκεηάιιεπησλ ζηνηρείσλ, πνπ ήξζαλ ζηελ επηθάλεηα, φηαλ νη εξεπλεηέο εθδήισ-
ζαλ ελδηαθέξνλ γηα απηέο ή επηρείξεζαλ ηε δηαθνξεηηθή αλάγλσζή ηνπο. Απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1960, γηα πα-
ξάδεηγκα, ηα παξαγθσληζκέλα έσο ηφηε θαηάζηηρα ησλ εθθιεζηψλ, ζηήξημαλ κειέηεο γηα ηελ πξν-
βηνκεραληθή θνηλσλία. Οκνίσο, ηα δεκνγξαθηθά δεδνκέλα, φηαλ εμεηάζηεθαλ κε ζεκείν αλαθνξάο ηελ εμέιη-
με ησλ κεζφδσλ αληηζχιιεςεο, θψηηζαλ δεηήκαηα λννηξνπίαο ή ζξεζθεπηηθήο πξαθηηθήο. Δμάιινπ, «πφζεο
θαη πφζεο άγξαθεο καξηπξίεο δελ πεξηκέλνπλ ηε ζπζηεκαηηθή θαηαγξαθή θαη πεξηγξαθή ηνπο»; Ο Φπξέ καο
πξνζθέξεη κεξηθά παξαδείγκαηα: «ν αγξνηηθφο ρψξνο δηακνλήο, ε δηάηαμε ησλ θαιιηεξγήζηκσλ ρσξαθηψλ, ε
ζξεζθεπηηθή ή ε θνζκηθή εηθνλνγξαθία» θαζψο θαη «έλαο αηειείσηνο θαηάινγνο φισλ ησλ ζηνηρείσλ ηνπ
πνιηηηζκνχ, πνπ ε ιεπηνκεξήο θαηαγξαθή θαη πεξηγξαθή ηνπο ζα επέηξεπε ηε ζπγθξφηεζε λέσλ ρξνλνινγη-
θψλ ζεηξψλ θαη ζα έζεηε ζηε δηάζεζε ηνπ ηζηνξηθνχ έλα πξσηνθαλέο πιηθφ» (Furet, 1981: 70-76).
Μηα ραξαθηεξηζηηθή κειέηε ζεηξατθήο ηζηνξίαο είλαη ε κειέηε ηνπ θιίκαηνο απφ ην έηνο 1000, ηελ
νπνία δεκνζίεπζε ην 1967 ν Δκκαλπέι Λε Ρνπά Λαληπξί (Emmanuel Le Roy Ladurie, 1929-), έλαο εθπξφ-
ζσπνο ηεο ηξίηεο γεληάο ησλ Αλλάι. Υάξε ζηελ πξφνδν ηεο ρεκείαο (ζπγθεθξηκέλα, ηε κειέηε ηνπ ηζφηνπνπ
ηνπ νμπγφλνπ 18) ήηαλ πιένλ εθηθηή ε εμέηαζε ησλ θιηκαηνινγηθψλ αιιαγψλ ζηε δηάξθεηα αηψλσλ. Έηζη, ν
ζπγγξαθέαο εληφπηζε θιηκαηηθνχο θχθινπο, κηθξήο, κέζεο θαη καθξάο δηάξθεηαο θαη παξαθνινχζεζε ηηο ζπ-
λέπεηεο ησλ θιηκαηηθψλ κεηαβνιψλ ζηελ θαζεκεξηλή δσή ησλ αλζξψπσλ –π.ρ. ηνπο δεκνγξαθηθνχο ξπζκνχο,
ηελ αγξνηηθή παξαγσγή, ηηο κνξθέο θνηλσληθφηεηαο– δηεπθνιχλνληαο ηελ θαηαλφεζε ηεο ηζηνξίαο. Αιιά ε
πην ραξαθηεξηζηηθή ίζσο πνζνηηθή κειέηε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960 είλαη ην άιιν έξγν ηνπ Λε Ρνπά Λαληπξί,
πνπ εθδφζεθε επίζεο ην 1967 κε ηίηιν νη Χσξηθνί ηνπ Languedoc: ζηφρνο ηνπ εδψ ήηαλ λα αλαδείμεη ηελ αι-
ιειεπίδξαζε αλάκεζα ζηνπο θχθινπο ηεο πιεζπζκηαθήο εμέιημεο θαη ησλ ηηκψλ ησλ εηδψλ δηαηξνθήο κέζα
απφ ζηαηηζηηθή αλάιπζε, ζαλ λα επξφθεηην γηα κηα «ηζηνξία ρσξίο αλζξψπνπο», πνπ θαίλεηαη λα εγθαηληάδεη
κηα λέα ηζηνξία ησλ ζπλεηδήζεσλ, φπσο ζρνιίαδε ζε κεηαγελέζηεξε κειέηε ηνπ ν ίδηνο (Iggers, 1999: 84-85).
Απφ ηα ηέιε πεξίπνπ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960, ε ζεηξατθή ηζηνξία ζηξάθεθε ζηνλ ηνκέα ηεο ζξεζθεπ-
ηηθήο ηζηνξίαο, ζπκβάιινληαο θαη ζηελ αλάπηπμε ηεο ηζηνξίαο ησλ λννηξνπηψλ, πνπ ζπκπιεξψλεη ηελ νηθν-
λνκηθή θαη θνηλσληθή ηζηνξία, πξνζεγγίδνληαο ην δηαλνεηηθφ επίπεδν ζηηο πξαγκαηηθφηεηεο ηνπ παξειζφληνο.
Αιιά ην κεγάιν ελδηαθέξνλ ησλ ηζηνξηθψλ γηα ηελ ηζηνξία ησλ λννηξνπηψλ εμεγείηαη απφ ηελ άκεζε ζχλδε-
ζε απηήο ηεο ηζηνξίαο κε έλαλ άιιν ηνκέα, πνπ επλνήζεθε απφ ηελ εληππσζηαθή πξφνδν ηεο πνζνηηθήο θαη
ζεηξαΐθήο ηζηνξίαο κε ηελ εκθάληζε ηνπ ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή (Dosse, 1993: 195-210): ηελ ηζηνξηθή δε-
κνγξαθία (Noiriel, 2005: 146-8), πνπ ακέζσο κεηά ηνλ πφιεκν απέθηεζε ην ηλζηηηνχην κειεηψλ ηεο –ην Δ-
ζληθφ Ηλζηηηνχην Γεκνγξαθηθψλ Μειεηψλ/Institut National Des Études Démographiques (INED)– ηε δηθή
ηεο εηαηξεία, ηελ Δηαηξεία Ηζηνξηθήο Γεκνγξαθίαο, θαη ιίγν αξγφηεξα ην πεξηνδηθφ ηεο (Annales de

Κεφάλαιο 7
EBOOK 2015 Σελίδα 189
 Ελπίδα Κ. Βόγλη, Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά τοσ

démographie historique), κέζσ ηνπ νπνίνπ δηαδίδνληαλ ζηελ θνηλφηεηα ησλ ηζηνξηθψλ νη εηδηθνί φξνη, νη έλ-
λνηεο θαη νη κέζνδνί ηεο. Ζ ζπλάληεζε ηεο δεκνγξαθίαο θαη ηεο ηζηνξίαο άλνημε ηνλ δξφκν ζε κία θνηλσληθή
ηζηνξία, πνπ ελδηαθεξφηαλ γηα ην αλψλπκν πιήζνο θαη ηνπο ηαπεηλνχο. Έηζη, γηα παξάδεηγκα, ζπζρεηίζηεθαλ
νη θξίζεηο ζηα είδε δηαηξνθήο κε ηηο δεκνγξαθηθέο εμειίμεηο ηνπ παιαηνχ θαζεζηψηνο –ε αχμεζε ηεο ζλεζη-
κφηεηαο θαη ε κείσζε ησλ γάκσλ θαη γελλήζεσλ εμεγήζεθαλ σο ζπλέπεηεο κηαο θαθήο ζπγθνκηδήο πνπ ζπλε-
πηθέξεη άλνδν ησλ ηηκψλ ησλ δεκεηξηαθψλ θαη θαη‟ επέθηαζε ζηηνδεία ή ιηκφ. Σν κνληέιν κηαο ηέηνηαο ηπ-
πνπνηεκέλεο κεζφδνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηε κειέηε ηεο δεκνγξαθηθήο εμέιημεο ηνπ πιεζπζκνχ (γελλεηη-
θφηεηα, γνληκφηεηα, ζλεζηκφηεηα, νηθνγελεηαθέο δνκέο, γακειηφηεηα θ.ά.) θαη ηελ αλαζπγθξφηεζε ησλ νηθν-
γελεηψλ ηνπ παξειζφληνο. Με ηε βνήζεηα ησλ εξγαιείσλ θαη ησλ κεζφδσλ ηεο δεκνγξαθηθήο ηζηνξίαο κειε-
ηήζεθαλ θαη αμηνπνηήζεθαλ ηα ζηνηρεία ησλ ελνξηαθψλ θαηαιφγσλ πνπ θάιππηαλ ηε κεγάιε δηάξθεηα, νδε-
γψληαο ζηνλ εκπινπηηζκφ ηεο βηβιηνγξαθίαο κε κνλνγξαθίεο πνπ εζηηάδνληαλ ζε ρσξηά θαη δηάθνξεο κηθξέο
πεξηνρέο είηε ζηελ εμέιημε ηνπ πιεζπζκνχ ησλ πφιεσλ. Δπηπιένλ, επεηδή «νη δεκνγξαθηθέο ζηαηηζηηθέο κάο
δηαθσηίδνπλ ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν δσήο ησλ αλζξψπσλ, κε ηελ αληίιεςε πνπ έρνπλ γηα ηνλ εαπηφ ηνπο, γηα
ην ζψκα ηνπο, γηα ηε ζπλήζε δσή ηνπο», αλαδεηθλχνπλ κεηαμχ άιισλ θαη ηελ ηζηνξία ηεο ηαηξηθήο, ηηο δηάθν-
ξεο φςεηο ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο θαη ησλ αλζξσπίλσλ ζρέζεσλ, θαζψο επίζεο ηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ αλζξψ-
πσλ απέλαληη ζηε δσή, ζηνλ ζάλαην θαη ηε γέλλεζε. Έηζη, απφ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ηνπ 20 νχ αηψλα παξα-
ηεξείηαη ζηαδηαθά κία κεηαζηξνθή απφ ηελ αλάιπζε ησλ δεκνγξαθηθψλ κεραληζκψλ ζηελ αλάιπζε ησλ
ζπιινγηθψλ ζπκπεξηθνξψλ (Offenstadt, Dufaud & Mazurel, 2007: 54-55).
Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ν Λε Γθνθ θαη ν Εσξδ Νηηκπί (Georges Duby,1919-1996) επαλέθεξαλ ζην
πξνζθήλην ηελ εξκελεία ηνπ Μπινρ γηα ηνλ επξσπατθφ κεζαησληθφ πνιηηηζκφ θαη ζπκπιήξσζαλ ηελ θνηλσ-
ληθή θαη πνιηηηζηηθή πξνζέγγηζή ηνπ, ρξεζηκνπνηψληαο βηνγξαθηθέο κεζφδνπο. Ο Λε Γθνθ, γηα παξάδεηγκα,
επηρείξεζε λα ελζσκαηψζεη ηνλ θφζκν ησλ κεζαησληθψλ αλαπαξαζηάζεσλ ζηε βηνγξαθία ηνπ Λνπδνβίθνπ
ΗA´. Ο Φξαλζνπά Φπξέ κε ηε Μνλά Οδνχθ (Mona Ozouf, 1931-) πξνβιήζεθαλ ζηελ επηζηεκνληθή ζθελή κε
εληππσζηαθέο αλαιχζεηο θνηλσληθήο ηζηνξίαο γηα ηε Γαιιία ηνπ 18νπ αηψλα θαη ελέπλεπζαλ πνιινχο Γάιινπο
ηζηνξηθνχο, ελψ αξγφηεξα ν Φπξέ ζπλδέζεθε κε ηε λέα πνιηηηθή ηζηνξία ηεο Γαιιηθήο Δπαλάζηαζεο. Μεηά
απφ ηελ επνρή ησλ Φεβξ θαη Μπινρ, θαη θαηφπηλ ηνπ Μπξνληέι, σο αθεηεξία ηεο ηξίηεο γεληάο πξνβάιιεηαη
ζπλήζσο ην έηνο 1969: ηφηε ε δηεχζπλζε ηνπ πεξηνδηθνχ έγηλε ζπιινγηθή, ψζηε δίπια ζηνλ Μπξνληέι θαη ηνλ
΢αξι Μνξαδέ, ζηε δηεπζπληηθή επηηξνπή πξνζηέζεθαλ ν Εαθ Λε Γθνθ, ν Μαξθ Φεξξφ, ν Δκκαλπέι Λε Ρνπά
Λαληπξί θαη άιινη. Δπίζεο, ε ηξίηε γεληά ελδηαθέξζεθε πεξηζζφηεξν απφ ηνλ Μπινρ, ηνλ Φεβξ θαη ηνλ
Μπξνληέι γηα ηελ εζληθή ηζηνξία –ηε γαιιηθή ηζηνξία– θαη πξνζπάζεζε λα ελζσκαηψζεη ζηελ εζληθή θιε-
ξνλνκηά φ,ηη είρε απνιεζζεί θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ πνιέκνπ θαη ηεο Καηνρήο. Καζψο ε λέα κεηα-αθεγεκαηηθή
εζληθή ηζηνξία απνηεινχζε απαίηεζε ησλ θαηξψλ, ε ηξίηε γεληά κεζνιάβεζε κε κεγάιε επηηπρία ζηελ επέ-
θηαζε ηεο επηξξνήο ησλ Αλλάι θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 (Middell, 2003: 113-114).
Αληί άιινπ επηιφγνπ, ινηπφλ, ζα κπνξνχζακε λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηνλ ηφζν δεκνθηιή φξν ηνπ
Μπξνληέι θαη λα πεξηγξάςνπκε ηελ ίδηα ηε «ζρνιή» ησλ Αλλάι σο έλα «θίλεκα καθξάο δηάξθεηαο». Αλαγθα-
ζηηθά ηφηε ζα θαηαιήγακε ζην ζπκπέξαζκα φηη ε εμέιημή ηνπ, φπσο θαη ε επηζηεκνληθή ζπκβνιή ηνπ, ραξα-
θηεξίδνληαη απφ ζπλέρεηεο αιιά θαη απφ αζπλέρεηεο. Ζ πνξεία ηεο «ζρνιήο» αθνινχζεζε ηηο επξχηεξεο θνη-
λσληθέο, νηθνλνκηθέο θαη πνιηηηθέο αιιαγέο θαη ζπλαθφινπζα ηηο ηδενινγηθέο αλαδεηήζεηο ησλ ρξφλσλ κεηά
ην 1929. Ζ επίδξαζή ηεο ππήξμε ζεκαληηθή ηδίσο ζηνπο ηζηνξηθνχο, πνπ «ήηαλ πνιχ δεθηηθνί ζηα εξεζίζκαηα
ηεο πεξηβάιινπζαο θνηλσλίαο θαη ζηηο επηηαγέο ηνπ ζπξκνχ». Αλ αλαδεηήζνπκε ζηαζκνχο κε βάζε ηηο γελη-
θφηεξεο εμειίμεηο ηνπ 20νχ αηψλα, κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε «ηξεηο ρξφλνπο» ζηελ εμέιημή ηεο: ν πξψηνο ε-
θηείλεηαη κέρξη ηνλ Γεχηεξν Παγθφζκην Πφιεκν, ν δεχηεξνο κέρξη ηα γεγνλφηα ίζσο ηνπ 1968 θαη ν ηξίηνο
θηάλεη έσο ηηο κέξεο καο. Αλ πάιη εζηηάζνπκε ηελ πξνζνρή καο ζηηο θαίξηεο κεηαβνιέο πνπ παξαηεξνχκε
ζηνλ ρψξν ησλ θνηλσληθψλ θαη αλζξσπηζηηθψλ επηζηεκψλ, ηφηε είλαη δπλαηφ λα αλαθεξφκαζηε κφλν ζε δχν
«ρξφλνπο»: Αξρηθά δειαδή ζε κηα «ζθαηξηθή αλζξσπηζηηθή πξννπηηθή ηεο πξψηεο θαη δεχηεξεο γεληάο», φ-

Κεφάλαιο 7
EBOOK 2015 Σελίδα 190
 Ελπίδα Κ. Βόγλη, Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά τοσ

πνπ θπξηαξρεί ε πξνζπάζεηα «ζπγθξφηεζεο κηαο Κνηλήο Αγνξάο ησλ αλζξσπηζηηθψλ επηζηεκψλ […] γχξσ
απφ ηελ ηζηνξία», δειαδή «ηε δηεπηζηήκε πνπ επηζπκνχζε ν Μπξνληέι». Μεηά απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1960 θαη
ηε λέα επίζεζε ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ θαηά ηεο ηζηνξίαο, σο ζεκαληηθφηεξα γλσξίζκαηα εκθαλίδνληαη ε
απνθήξπμε ηεο ζθαηξηθήο νπηηθήο θαη ε επηθξάηεζε «ησλ πξνζσξηλψλ επηζηεκνληθψλ δηαρσξηζκψλ κε αθε-
ηεξία δηαθνξεηηθέο πξαθηηθέο θαη δηαθνξεηηθά ηζηνξηθά αληηθείκελα» (Dosse, 1993: 267-270, 272-280). Αιιά
ζε θακία πεξίπησζε ην πεξηνδηθφ ηνπ Φεβξ θαη ηνπ Μπινρ δελ είλαη παλνκνηφηππν κε ηα Αλλάι ηνπ Μπξν-
ληέι.
΢ηα ηεχρε ηεο πξψηεο επνρήο δφζεθε έκθαζε ζηελ αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ηεο επηζηήκεο θαη ησλ
λννηξνπηψλ, ζε κηα πνιχπιεπξε πξνζέγγηζε ησλ αγξνηηθψλ δνκψλ θαη ησλ πξψηκσλ θαπηηαιηζηηθψλ επηρεη-
ξεκαηηθψλ ζπζηεκάησλ, πνπ εμεηάζηεθαλ αθφκε θαη απφ ηε ζθνπηά ησλ ζπιινγηθψλ ζπλεηδήζεσλ. Δπίζεο,
πξνζείιθπζε ελδηαθέξνλ ε κεηαβνιή ησλ αξηζηνθξαηηθψλ ιεηηνπξγηψλ ζηελ πνξεία απφ ηνλ Μεζαίσλα πξνο
ηα λεφηεξα ρξφληα, ελψ πνιχ πεξηζζφηεξνο ρψξνο αθηεξψζεθε ζηα νηθνλνκηθά θαη πνιηηηθά πξνβιήκαηα ηνπ
19νπ θαη θπξίσο ηνπ 20νχ αηψλα. Παξάιιεια, δεκνζηεχζεθαλ κειέηεο γηα ηελ παγθφζκηα νηθνλνκηθή θξίζε,
ηνλ ζνζηαιηζκφ θαη ηνλ θαζηζκφ, θαζψο επίζεο ηελ αλάδπζε ησλ κεγάισλ αζηηθψλ θέληξσλ θαη ησλ αλα-
πηπζζφκελσλ ρσξψλ ηεο επνρήο. Ωζηφζν, θεληξηθφ ζεκείν αλαθνξάο ήηαλ ε αιιεινζπζρέηηζε κεηαμχ ηεο
θνηλσληθήο θαη νηθνλνκηθήο ηζηνξίαο θαη ηεο ηζηνξίαο ησλ λννηξνπηψλ. Ο Φεβξ κάιηζηα είρε θαζηεξψζεη ηελ
ελφηεηα «Λέμεηο θαη Πξάγκαηα» ζηηο ζηήιεο ηνπ πεξηνδηθνχ, θεληξηθφ ζέκα ηεο νπνίαο ήηαλ ε δηεξεχλεζε
ηεο ζρέζεο, πνπ ζπλδέεη ηα «“δηαλνεηηθά εξγαιεία” κε ηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή πξαγκαηηθφηεηα». Αμί-
δεη λα ζεκεησζεί φηη αθφκε ν ξφινο ηεο καγείαο ζηηο επξσπατθέο θνηλσλίεο ήηαλ έλα απφ ηα ζέκαηα πνπ εκ-
θαλίζηεθαλ ζηα Αλλάι ηε δεθαεηία ηνπ 1930. Τπφ ηε δηεχζπλζε ηνπ Μπξνληέι ηα Αλλάι αιιάδνπλ, ψζηε α-
θφκε θαη ν ίδηνο αξθεηά ζπρλά αλαπνινχζε ην παξειζφλ ηνπ πεξηνδηθνχ. Ωζηφζν, ηε «ζπλέρεηά» ηνπ θαηα-
δεηθλχεη ην γεγνλφο φηη βαζηθφο θνξκφο ηνπ παξέκελε ε νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ηζηνξία (Iggers, 1991: 84·
Romano, 2004: 92-94).
Ζ ξήμε ζηνπο θφιπνπο ησλ Αλλάι επήιζε κε ηε Νέα Ηζηνξία, φξνο πνπ, φπσο θάλεθε, ρξεζηκνπνηή-
ζεθε πνιιέο θνξέο θαη ππήξμε ν απψηεξνο ζηφρνο πνιιψλ ηζηνξηθψλ ηάζεσλ θαη «ζρνιψλ» –ψζηε ε ρξήζε
ηνπ κάιινλ καο κπεξδεχεη (Burke, 1991: 1-23). Σν 1867, γηα παξάδεηγκα, έλαο Γαλφο ηζηνξηθφο δεκνζίεπζε
κηα κειέηε κε ηίηιν «Ζ λέα Ηζηνξηνγξαθία, ππεξάζπηζε ηεο επηζηεκνληθήο ηζηνξίαο ηνπ Ράλθε». ΢ηηο αξρέο
ηνπ 20νχ αηψλα, ν Σδέηκο Ρφκπηλζνλ, φπσο αλαθέξακε παξαπάλσ, εγθαηλίαζε ζηηο ΖΠΑ ην θίλεκα κηαο άιιεο
Νέαο Ηζηνξίαο, θαη ζην βηβιίν-καληθέζην πνπ δεκνζίεπζε κε ηίηιν Η Νέα Ιζηνξία ην 1912 ζπγθέληξσζε ηηο
ζεσξίεο ηνπ, δεκνζηεχνληαο θαη αλαδεκνζηεχνληαο άξζξα θαη δηαιέμεηο ηνπ απφ ηηο παξαδφζεηο ηνπ ζην Πα-
λεπηζηήκην ηεο Κνινχκπηα ησλ ηειεπηαίσλ δέθα ή δεθαπέληε ρξφλσλ. Λίγν αξγφηεξα, ν Ηηαιφο Μπελεηηέην
Κξφηζε νινθιήξσζε ηε κειέηε ηνπ γηα ηε ζεσξία θαη ηελ ηζηνξία ηεο ηζηνξηνγξαθίαο κε ην θεθάιαην «Ζ
Νέα ηζηνξηνγξαθία», δειαδή ε ηζηνξία πνπ άξρηζε λα αλαπηχζζεηαη κε ηελ εθαξκνγή λέσλ κεζφδσλ θαη κε
ζηφρν ηελ αλαλέσζε ηνπ ξνκαληηθνχ ηδεαιηζκνχ θαη ηελ απνκάθξπλζε απφ ηνλ ρξεσθνπεκέλν ζεηηθηζκφ
(Croce, 1921: 309-314). ΢ε απηφ ην ζεκείν ηνπ επηιφγνπ απηνχ ηνπ θεθαιαίνπ ζα εζηηάζνπκε ηελ πξνζνρή
καο ζηελ επηθξαηέζηεξε ζήκεξα ρξήζε ηνπ φξνπ «Νέα Ηζηνξία», πνπ εκθαλίδεηαη ζηνλ ηίηιν ηνπ ιεμηθνχ, ην
1978, ηνπ Λε Γθνθ, ε αλαιπηηθφηεξε εμήγεζε ηνπ νπνίνπ βξίζθεηαη ζηελ ηξίηνκε ζπιινγηθή κειέηε Τν έξγν
ηεο Ιζηνξίαο, πνπ είρε επηκειεζεί ν ίδηνο ηέζζεξα ρξφληα λσξίηεξα. ΢ηνλ ρψξν απηήο ηεο Νέαο Ηζηνξίαο εκ-
θαλίζηεθαλ ζεκαληηθνί ηζηνξηθνί, πνπ δηεχξπλαλ ηα παιηά πεδία αλαθνξάο θαη αλέπηπμαλ λέα, δηφηη ε Νέα
Ηζηνξία, φπσο πξνζέζεηε ν Πηέξ Ννξά (Pierre Nora, 1931-), ν δεχηεξνο επηκειεηήο ηεο ηεηξάηνκεο έθδνζεο
ηνπ 1974, ήηαλ ε κεηάβαζε απφ ηελ «ηζηνξία ζηηο ηζηνξίεο». Ζ εμέιημε απηή επεηεχρζε ράξε ζηελ αμηνπνίε-
ζε αθφκε κεγαιχηεξνπ πιήζνπο ληνθνπκέλησλ –θάζε είδνπο γξαπηψλ, ζπκβνιηθψλ ζηνηρείσλ, αλαζθαθηθψλ
επξεκάησλ θαη ληνθνπκέλησλ– πνπ κέρξη ηφηε πξνζείιθπαλ ίζσο ην ελδηαθέξνλ θάπνησλ δεκνζηνγξάθσλ ή
απιψο παξέκελαλ ζην αλεθδνηνινγηθφ πεξηζψξην. Οη δηεγήζεηο ησλ ενξηψλ θαη ησλ ηειεηψλ, νη ζρέζεηο ησλ
παξειάζεσλ θαη ησλ ιηηαλεηψλ απνηέιεζαλ ζηελ επνρή απηήο ηεο Νέαο Ηζηνξίαο αληηθείκελν εμέηαζεο, αθνχ

Κεφάλαιο 7
EBOOK 2015 Σελίδα 191
 Ελπίδα Κ. Βόγλη, Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά τοσ

ην ηππηθφ ησλ ηειεηνπξγηψλ ζεσξήζεθε άξηζηνο κάξηπξαο ησλ βαζχηεξσλ ζρέζεσλ ηνπ θνηλσληθνχ ζπζηή-
καηνο. Σν ελδηαθέξνλ ησλ ηζηνξηθψλ θίλεζαλ αθφκε θαη νη θαηάινγνη ησλ θαγεηψλ ή ηα βηβιία καγεηξηθήο
ηνπ παξειζφληνο. Ζ ζεκαληηθφηεξε πξφηαζε, επνκέλσο, ηεο Νέαο Ηζηνξίαο ήηαλ ε εθ λένπ αλάγλσζε ησλ
πεγψλ. Αξθεηά κέιε ηεο ηξίηεο γεληάο ηεο ΢ρνιήο ησλ Αλλάι, πνπ ζπλήζσο απνθαιείηαη «Νέα Ηζηνξία», έ-
ρνπλ πηα απνζπξζεί. Δλδεηθηηθή ησλ αιιαγψλ ζηνλ ρψξν ηνπ πεξηνδηθνχ είλαη ε αληηθαηάζηαζε απφ ην 1994
ηνπ ππφηηηινπ Economies, Societes, Civilisations απφ ηνλ εμήο: Histoire, Sciences Sociales. Με ηνλ πξνεγνχ-
κελν ππφηηηιν ηνληδφηαλ, φπσο ήδε αλαθέξζεθε, ε επξχηεηα ησλ ελδηαθεξφλησλ ησλ Αλλάι, επίζεο κηα πξν-
θαηάιεςε θαηά ηεο πνιηηηθήο ηζηνξίαο, αιιά θαη κηα πξνηίκεζε γηα ηηο πξνλεσηεξηθέο θνηλσλίεο. Πξάγκαηη,
ηα Αλλάι είραλ θαηεγνξεζεί φηη δελ αζρνινχληαλ κε ηε ζχγρξνλε επνρή. Ωζηφζν, ζε πνιιά έξγα κειψλ ησλ
Αλλάι δηαθξίλεηαη κεγάιν ελδηαθέξνλ γηα ηε ζπγρξνλία. Δίλαη αιήζεηα φηη πνιινί εζηίαζαλ ην ελδηαθέξνλ
ηνπο ζηνλ Μεζαίσλα θαη ην Παιαηφ Καζεζηψο, αιιά πνηέ δελ παξακέιεζαλ ηειείσο ηνλ ζχγρξνλν θφζκν.
Αληίζεηα, ηα θείκελα ησλ Αλλάι επηθεληξψζεθαλ ζηε ζχγρξνλε θνπιηνχξα, ηηο ηδέεο, ηελ πνιηηηθή θαη ηα
ζχκβνια, κε ζθνπφ λα θαηαζηήζνπλ θαηαλνεηέο ηηο ζχγρξνλεο πνιηηηθέο παξαδφζεηο.4
΢ηε ζέζε, ινηπφλ, ελφο «απνινγηζκνχ» ηεο επηζηεκνληθήο ζπκβνιήο ησλ Αλλάι κέρξη ηα ηέιε ηνπ
20νχ αηψλα, αμίδεη λα ζεκεηψζνπκε ηηο δχν παξαθάησ ζθέςεηο. Ζ επηηπρία ηεο «ζρνιήο» εμεγείηαη, φπσο θά-
λεθε, θπξίσο κε βάζε ηελ ηθαλφηεηά ηεο λα πξνζαξκφδεηαη ζηηο επξχηεξεο ζπλζήθεο ησλ δηάθνξσλ ζηηγκψλ
ηνπ 20νχ αηψλα θαη ελ κέξεη ζηε ζπλδξνκή ηεο ζηελ νηθνδφκεζε κηαο «γέθπξαο» κεηαμχ παξφληνο θαη παξει-
ζφληνο. Θα πξέπεη, φκσο, λα ζπζρεηηζηεί θαη κε ηελ ηθαλφηεηά ηεο λα «ζπλνκηιεί» κε ηηο άιιεο επηζηήκεο,
δειαδή κε ηε δηεπηζηεκνληθφηεηα πνπ θαιιηέξγεζε, αιιά θαη κε ηνπο αληαγσληζκνχο ζηνπο νπνίνπο ελεπιά-
θε. Αλακθίβνια, νη αληαγσληζκνί είλαη ην θίλεηξν ηεο επηζηεκνληθήο αλαπξνζαξκνγήο, ηεο πξνφδνπ θαη ηεο
απηνθξηηηθήο. Απηφ επηζεκαίλεηαη ζε αξθεηά άξζξα Τνπ έξγνπ ηεο ηζηνξίαο, πνπ επηκειήζεθαλ νη Λε Γθνθ
θαη Ννξά, θαη ην νπνίν ήδε αλαθέξακε σο «ζηαζκφ» γηα ηελ εμέιημε ηεο «ζρνιήο». Σν έξγν απηφ «ζπιινγηθφ
θαη πνιχηξνπν», φπσο εμεγνχζαλ νη επηκειεηέο ηνπ, είρε ζηφρν λα παξνπζηάζεη «έλαλ λέν ηχπν ηζηνξίαο»,
θαη φρη ηελ «ηζηνξία πνπ ζπγγξάθεη κηα νκάδα ή κηα ζρνιή». Σν «θαηλνχξγην», πξνζέζεηαλ νη ίδηνη, ζρεηίδε-
ηαη κε ηα θαηλνχξγηα πξνβιήκαηα, «πνπ απαηηνχλ αλαζεψξεζε ηεο ίδηαο ηεο ηζηνξίαο», κε ηνπο θαηλνχξγηνπο
ηξφπνπο πξνζέγγηζεο πνπ «πινπηίδνπλ, αλαηξέπνπλ, αιιάδνπλ ηνπο παξαδνζηαθνχο ηνκείο ηεο ηζηνξίαο»,
θαη, ηέινο, κε ηα θαηλνχξγηα αληηθείκελα έξεπλαο, «πνπ εκθαλίδνληαη ζηνλ επηζηεκνινγηθφ ρψξν ηεο ηζηνξί-
αο» (Le Goff & Pierre Nora, 1981: 9, 11). Απηφο ν νξηζκφο ηνπ «θαηλνχξγηνπ» ζηελ ηζηνξηθή γξαθή είλαη
εληππσζηαθφο κελ, αιιά κάιινλ αξθεηά γεληθφινγνο. Δίλαη πξνηηκφηεξν, φκσο, λα κελ επεθηαζνχκε ζηελ
θξηηηθή θαηά ηεο «Νέαο Ηζηνξίαο» ή θαη γεληθφηεξα θαηά ησλ Αλλάι. Δμάιινπ, ε ππφζρεζε ηνπ επηζηεκνιν-
γηθνχ λεσηεξηζκνχ κπνξεί λα εηδσζεί σο ε απαξαίηεηε «ζεκαία» ηεο αλαλεσηηθήο θάζεο ησλ Αλλάι, ζε κηα
επνρή πνπ ε αλαλέσζε ήηαλ απνιχησο αλαγθαία, γηα ηνπο ιφγνπο πνπ ζα εμεηάζνπκε ζην θεθάιαην 9.5 Σα
Αλλάι πάλησο δηαηεξνχζαλ ηελ επνρή απηψλ ησλ δηαθεξχμεσλ ηελ εγεκνληθή ζέζε ηνπο ζηνλ ρψξν ηεο ηζην-
ξίαο –ε νπνία ηνπο αλαγλσξηδφηαλ ζηε Βξεηαλία, ζηηο ΖΠΑ θαη ζε πνιιέο άιιεο ρψξεο.
Σα επφκελα ρξφληα, φκσο, ε «ζρνιή» βξέζεθε ζε θαηάζηαζε «παληθνχ». «Ενχκε ζε κηα επνρή αβε-
βαηφηεηαο», αλαθνίλσλε ε ζπληαθηηθή νκάδα ηνπ πεξηνδηθνχ ζην εαξηλφ ηεχρνο ηνπ 1988, απεπζχλνληαο έθ-
θιεζε ζηε δηεζλή θνηλφηεηα ησλ ηζηνξηθψλ, πξνθεηκέλνπ λα ζπκβάιινπλ ζηελ «θξηηηθή ζηξνθή» ηψξα ηεο
επηζηήκεο. Τπφ ηε κνξθή ελφο ζχληνκνπ απνινγηζκνχ, ηνληδφηαλ φηη ε νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ηζηνξία,
πνπ απνηέιεζαλ ην πεδίν ηεο «ζρνιήο» ηηο πξνεγνχκελεο δεθαεηίεο, είραλ μεπεξαζηεί, πξνθαλψο γηα ηνλ ιφγν
4
Βι. Noiriel, 2005: 211-215, 251-253 φπνπ παξαηίζεηαη κεηαθξαζκέλν απφζπαζκα ηεο κειέηεο ηνπ Bernard Lepetit κε
ηίηιν «Ηζηνξία: αιιαγέο θαη παξαδφζεηο» [«Histoire des pratiques, pratique de l‟histoire», Les formes de l’expérience.
Une autre histoire sociale, Albin Michel, 1995].
5
Γελ ζα επεθηαζνχκε, δειαδή ζηελ θξηηηθή θαηά ηεο «ζρνιήο» ησλ Αλλάι, γηαηί ηφηε ζα αλαγθαζηνχκε λα παξνπζηά-
ζνπκε πνιινχο θαη δηάθνξνπο θχθινπο ζπδεηήζεσλ, πνπ ζπλήζσο επαλαιακβάλνπλ παξφκνηεο ή ιίγν-πνιχ ηξνπνπνηε-
κέλεο αληηιήςεηο ζρεηηθά κε ηηο ζεσξεηηθέο αξρέο θαη ηα κεζνδνινγηθά εξγαιεία ηεο ηζηνξίαο. Ήδε ηνλίζακε, άιισζηε,
φηη είλαη αδχλαην λα παξνπζηάζνπκε αλαιπηηθά θαη ζε βάζνο φια ηα δεηήκαηα θαη ηηο θαηά θαηξνχο ζπδεηήζεηο πνπ α-
θνξνχλ ζηελ ηζηνξία θαη ηελ εμέιημή ηεο ζε έλα κφλν βηβιίν.
Κεφάλαιο 7
EBOOK 2015 Σελίδα 192
 Ελπίδα Κ. Βόγλη, Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά τοσ

φηη ε ηζηνξία δελ είλαη «αθίλεηε» θαη ελδερνκέλσο, δηφηη ε δνκηθή πξννπηηθή θαη ε καθξά δηάξθεηα ηνπ
Μπξνληέι δελ αξθνχζαλ πηα γηα ηελ αλάιπζε ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ. Ζ ζπληαθηηθή νκάδα ηνπ πεξηνδηθνχ
επεζήκαλε επίζεο φηη ε δηάζπαζε ηεο ηζηνξηθήο έξεπλαο –απνηέιεζκα ελ κέξεη ησλ ζπκκαρηψλ πνπ είραλ
ζπλάςεη παιηφηεξα νη ππεχζπλνη ησλ Αλλάι– «απνδπλάκσζε ηελ ίδηα ηελ ηαπηφηεηα ηεο επηζηήκεο». ΢ηε βά-
ζε ηεο «θξηηηθήο ζηξνθήο» ηεο επηζηήκεο εμεγείηαη θαη ε αιιαγή ηνπ ππφηηηινπ ηνπ πεξηνδηθνχ ην 1994
(Noiriel, 2005: 211-214· Gildea & Simonin, 2008: xi-xxix). ΢ην δηάζηεκα πνπ κεζνιάβεζε απφ ηε «Νέα Η-
ζηνξία» ηνπ Λε Γθνθ κέρξη ηελ ηειεπηαία δεθαεηία ηνπ 20νχ αηψλα αιιά θαη κέρξη ζήκεξα, έρνπλ αιιάμεη
πνιιά, θαη νη κεηαβνιέο απηέο απνηεινχλ πάληνηε πξνθιήζεηο γηα ηνλ ηζηνξηθφ.

Κεφάλαιο 7
EBOOK 2015 Σελίδα 193
 Ελπίδα Κ. Βόγλη, Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά τοσ

Βιβλιογραθία

Bloch, Marc. (1966α). French Rural History. An Essay on Its Basic Characteristics, κηθξ. Janet Sondheimer.
Berkeley & Los Angeles: University of California Press.
Bloch, Marc. (1966β). The Rise of Dependent Cultivation and Seignorial Institutions. ΢ην M. M. Postan
(Δπηκ.), The Cambridge Economic History of Europe from the Decline of the Roman Empire, η. 1:
Agrarian Life of the Middle Ages, 2ε Έθδνζε (ζζ. 235-290). Cambridge: Cambridge University Press
(ε πξψηε έθδνζε ηνπ ηφκνπ ζε επηκέιεηα J. H. Clapham & Eileen Power έγηλε ην 1941).
Bloch, Marc. (1987). Η θενπδαιηθή θνηλσλία. Η δηακόξθσζε ησλ ζρέζεσλ εμάξηεζεο, νη ηάμεηο θαη ε δηαθπ-
βέξλεζε ησλ αλζξώπσλ, κηθξ. Μπάκπεο Λπθνχδεο. Αζήλα: Κάιβνο.
Bloch, Mark. (1994). Απνινγία γηα ηελ ηζηνξία. Τν επάγγεικα ηνπ ηζηνξηθνύ, κηθξ. Κψζηαο Γαγαλάθεο. Αζή-
λα: Δλαιιαθηηθέο Δθδφζεηο.
Braudel, Fernand. (1987). Μειέηεο γηα ηελ ηζηνξία, κηθξ. Οληέλ Βαξψλ, Αζήλα, ΔΜΝΔ –Μλήκσλ, 1987.
Braudel, Fernand. (2005). Η Μεζόγεηνο θαη ν κεζνγεηαθόο θόζκνο ηελ επνρή ηνπ Φηιίππνπ Β´ ηεο Ιζπαλίαο,
κηθξ. Κιαίξε Μηηζνηάθε, η. 1: Ο ξόινο ηνπ πεξίγπξνπ. Αζήλα: ΜΗΔΣ (ε πξψηε έθδνζε πξαγκαην-
πνηήζεθε ην 1949).
Burke, Peter. (1990). The French Historical Revolution. The Annales School, 1929-89. Cambridge: Polity
Press.
Burke, Peter. (1991). Overture: the New History, its Past and its Future. ΢ην Peter Burke (Δπηκ.), Historical
Writing (ζζ. 1-23). Cambridge: Polity Press.
Croce, Benedetto. (1921). Theory and History of Historiography, κηθξ. Douglas Ainslie. London: George
Harrap & CO Ltd, (ηηαιηθή έθδνζε: 1916).
Dosse, François. (1993). Η ηζηνξία ζε ςίρνπια. Από ηα Annales ζηε “Νέα Ιζηνξία”, κηθξ. Αγγειηθή Βιαρν-
πνχινπ. Ζξάθιεην: Παλεπηζηεκηαθέο Δθδφζεηο Κξήηεο.
Fink, Carole. (1989). Marc Bloch: Α Life in History. Cambridge: Cambridge University Press.
Furet, François. (1981). Ζ πνζνηηθή ηζηνξία. ΢ην Jacques Le Goff & Pierre Nora (Δπηκ.), Τν έξγν ηεο ηζηνξί-
αο, κηθξ. Κιαίξε Μηηζνηάθε & Νίθνο ΢αββάηεο (η. 1, ζζ. 67-89). Αζήλα. Δθδφζεηο Ράππα.
Γαγαλάθεο, Κψζηα. (1991). Σα Annales 1929-1990: ΢ρνιή ηζηνξίαο ή θίλεζε ηζηνξηθψλ. Θεσξία θαη Κνηλσ-
λία 5, 29-66.
Gildea, Robert & Anne Simonin (Δπηκ.). (2008). Writing Contemporary History. London: Hodder Education.
Iggers, Georg G. (1991). Νέεο θαηεπζύλζεηο ζηελ επξσπατθή ηζηνξηνγξαθία, κηθξ. Βαζίιεο Οηθνλνκίδεο, Α-
ζήλα, Γλψζε, 1991.
Iggers, Georg G. (1999). Η ηζηνξηνγξαθία ζηνλ 20ό αηώλα. Από ηελ επηζηεκνληθή αληηθεηκεληθόηεηα ζηελ πξό-
θιεζε ηνπ κεηακνληεξληζκνύ, κηθξ. Παξαζθεπάο Μαηάιαο. Αζήλα: Νεθέιε.
Le Goff , Jacques & Pierre Nora (1981). Παξνπζίαζε. ΢ην Jacques Le Goff & Pierre Nora (Δπηκ.), Τν έξγν
ηεο ηζηνξίαο, κηθξ. Κιαίξε Μηηζνηάθε & Νίθνο ΢αββάηεο (η. 1, ζζ. 9-15). Αζήλα. Δθδφζεηο Ράππα.
Maitland, F. W. (1897). Domesday Book and Beyond. Three Essays in the Early History of England. Boston
& Cambridge: Cambridge University Press.
Middell, Matthias. (2003). The Annales. ΢ην Stefan Berger, Heiko Feldner θαη Kevin Passmore (Δπηκ.), Writ-
ing History. Theory and Practice (ζζ. 104-117). London: Arnold.

Κεφάλαιο 7
EBOOK 2015 Σελίδα 194
 Ελπίδα Κ. Βόγλη, Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά τοσ

Noiriel, Gérald. (2005). Τη είλαη ε ζύγρξνλε ηζηνξία; κηθξ. Μαξία Κνξαζίδνπ. Αζήλα: Gutenberg.
Offenstadt, Nicolas, Grégory Dufaud & Hervé Mazurel. (2007). Οη ιέμεηο ηνπ ηζηνξηθνύ. Έλλνηεο-θιεηδηά ζηε
κειέηε ηεο ηζηνξίαο, κηθξ. Κσζηήο Γθφηζηλαο. Αζήλα: Κέδξνο.
Petitjean, Patrick. (2006). The Birth of the Scientific and Cultural History of Mankind Project. ΢ην P.
Petitjean, V. Zharov, G. Glaser, J. Richardson, B. de Paridac & G. Archibald (Δπηκ.), Sixty Years of
Sciences at Unesco, 1945-2005 (ζζ. 85-88) [halshs-00166673]. Αλαθηήζεθε 1 Απγνχζηνπ 2015 απφ
https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-00166673/document.
Roberts, Michael. (2004). The Annales School and Historical Writing. ΢ην Peter Lambert & Phillip Schofield
(Δπηκ.), Making History. An Introduction to the History and Practices of a Discipline (ζζ. 78-92).
London & New York: Routledge.
Robinson, James Harvey. (1912). The New History. New York: Mackmillan.
Romano, Ruggiero. (2004). Ο Braudel θη εκείο. Σθέςεηο πάλσ ζηελ ηζηνξηθή παηδεία ηεο επνρήο καο, κηθξ.
΢ηαχξνο Παπαζηαχξνπ. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα.
Seebohm, Frederic. (1883). The English Village Community. An Essay in Economic History. London: Long-
mans.
Thuillier, G. & J. Tulard. (1993). Οη ηζηνξηθέο ζρνιέο, κηθξ. Κηθή Καςακπέιε. Αζήλα: Καξδακίηζα.

Κεφάλαιο 7
EBOOK 2015 Σελίδα 195