LEPLJENO LAMELIRANO DRVO (LLD)

Nemanja P. Stojanović, RG−6848/09

1. ...NEŠTO KAO UVOD

Drvo kao građevinski materijal primenjivano je od najstarijih vremena. Pored kamena, to

je dugi niz godina bio osnovni materijal za građenje. I danas, pored progresa čelika i betona u
savremenom građevinartstvu, drvene konstrukcije imaju svoje mesto – ako ne kao osnovni,
ono kao neminovni, usputni, pomoćni materijal za građenje (skele, oplate, i sl.).
Zadnjih decenija drvo dobija i ima sve veću primenu u izgradnji modernih – stalnih
objekata, a posebno arhitektonskih građevina, objekata sa svim elemtima savremene
arhitekture. Ova renesansa i prodor drvenih konstrukcija, jako sputavana mnogim
nepovoljnostima, rezultat je poznavanja drveta kao materijala i primene lepljenih drvenih
konstrukcija (kvalitnih spojnih sredstava).
Drvene konstrukcije po svojoj definiciji su skup elemenata od drveta, preko kojih se
oblikuju određeni i svrsihodni prostori i preko kojih se prenose određena opterećenja.
Mala zapreminska masa drveta (drvo je 13 puta lakše od čelika i 4 puta lakše od betona!) i
relativno velika čvrstoća paralelno sa vlaknima, laka obrada i posebno što je ista nezavisna od
vremenskih uslova, velike mogućnosti oblikovanja kako poprečnog preseka tako i siluete
konstrukcionog elementa, mogućnosti primene najrazličitijih statičkih sistema i dispozicije
ugrađenog materijala prema intenzitetima statičkih uticaja i što je takođe bitna odlika, sloboda
u izboru dužine elemenata, jednako dobro korišćenje u stalnim i privremenim konstrukcijama,
mala osetljivost materijala na temperaturne promene, mogućnosti montaže i dislociranja
konstrukcije – postavljaju drvo kao matrijal za građenje u ravnopravne odnose sa drugim
materijalima koji se koriste u građevinarstu.
Međutim drvo ima i svoje nedostatke i mane. One se manifestuju u: anizotropiji i
kvalitetima uslovljenim biološkim faktorima (rastom drveta), mogućim greškama u drvetu –
truljenje podložnost uticaja gljiva i insekata, zavisnost mehičkih osobina od % vlažnosti,
zapaljivosti drvegta i rad drveta na vazduhu – skupljanje i bubrenje. No, o ovim negativnim
stranama drveta ne treba posebno voditi računa, jer savremenost tehnologije građenja,
korišćenjem sitne građe, odnosno decidnim odstranjivanjima oštećenih delova drveta i
upotrebom efikasnih hemiskih sredstava 100% se isključuju sve ove nepovoljnosti. Na primer,
protivpožarna sigurnost za lamelirano drvo veća je nego kod drugih materijala.
Korišćenjem sitne građe željenog kvaliteta i savremenih lepkova za njihovo spajanje u
monolitne željenog oblika i veličine – nema ograničenja u pogledu dimenzija poprečnog
preseka i oblika siluete. Dugogodišnje neracijalno i na tradicijama zasnovano korišćenje drveta
dovelo je do toga da se na ovaj materijala skeptično gleda. Međutim, kako se iz prednjeg vidi,
to nije tako. S obzirom na stanje i mogućnosti drvene industrije, htenja u savremenim drvenim
konstrukcijama, sva ovakava mišljenja treba isključiti kao neumesna i neosnovana.
Upotreba po svaku cenu drugih materijala – betona na primer na mestima i pod okolnositam
kada mu tu nije mesto dovodi do forimiranja hladnih i za čoveka neprijatnih ambijenta i sredina,
do konstkcija ne samom neekonomičnih, već i stalnih u savremenom i modernom
gradjevinarstvu u celini, posebno konstrukterstvu.
Iako je drvo organska materija, organski materijal sa potpunom anizotropijom i materijal
zavistan od mnogih prirodnih faktora – vlage, vrste drveta, načina obrade, tretmana i ponašanja
pod opterećenjem i sličnog moguće je u savremenim drvenim konstrukcijama kontrolisano
vladati svim njegovim svojstvima i kvalitetima i naterati ovakav građevinski materijal da radi
i da se ponaša po želji graditelja. Sigurno je, i postoje podaci, da je kroz vreme rezultirao niz
ispitivanja i istraživanja ovog materijala, ponašanje u raznim uslovima – a sve to skupa vodi
ka progresu, racionalnim i svrsishodijem korišćenju drveta kao materijala za građenje.
U ne malo primera drvo se uspešno nosi sa betonom i čelikom. Čvrstoća drveta (I kvalitetne
klase) veća je nego čvrstoća nekih betona i u Propisima mnogih zemalja, pa i kod nas,
dozvoljena naprezanja su dosta visoka.
Samo prvorazredno poznavanje drveta i njegovih svojstava konvergira optimalnim
drvenim konstrukcijama. Na primer beton je izvanredan građevinski materijal u pogldu
konstruktivnih odlika i elastomehaničkih osobina ali sa jednim nepovljnim svojstvom – a to je
velika zapreminska masa. Zapreminska masa betona je γb=2500kg/m³ a dopušteni naponi na
savijanje variraju u zavisnosti od marke betona. Odnos sopstvene težine jednog materijala
prema dopuštenim naponima za taj isti materijal daje pogodan parametar za međusobne
komparacije različitih materijala sa aspekta primene i svrsishodnog korišćenja, odnosno
ekonomničnosti. Neposredno je, da ekonomičnost jednog materijala zavisi od mnogih i drugih
uslova i parametara. Armirani beton ima najmanji dopušteni napon u odnosu na svoju
zapreminsku masu a lepljno lamelirano drvo približno visoko kvalitetnim čelicima. Ova
činjnica ukazuje da jedan nosač od drveta čije dimenzije zavise od sopstvene težine i korisnog
opterećenja s obzirom na malu sopstvenu težinu može da primi mnogo veće korisno
opterećenje u odnosu na nosače od drugog materijala – nosač od drveta je ekonomičniji!
Svakodnevne potrebe gradjevinarstva i arhitekture traže od graditelja sve novije i sve
savremenije konstrukcije, primenu i korišćenje sve novijih materijala, a samim tim i sve veću
ekonomiju. Isto tako u sve intenzivnijem životu čoveka kao neposrednog korisnika ovih
gradjevina u eri savremenih tehnologija i nepresušnih tekovina tehničke revolucije XX veka, a
čovek i njegova okolina imperativno traže materijale koji će oplemeniti sredinu u kojoj
egzistira, tako obikovane volumene i konstrukcije koje će učiniti njegov život bogatijim i
estetično sadržajnijim, a samim tim i prodktivnijim.
Savremene drvene konstrukcije jedako dobro mogu se koristiti za sve vrste gradjevinskih
objekata, kao u visokogradnji tako i u niskogradnji. Mogu se koristiti kao pomoćne
konstrukcije. Međutim njihov značaj je veći kada se koriste kao stalne gradjevine posebno u
arhitekturi, na primer za konstrukcije zgrada i hala od drveta najrazličitijih oblika, funkcije i
veličine. Isto tako njihova sadržajna primena je i u gradjenju suptilnih konstrukcija mostova,
kao i u mnogim drugim slučajevima.
Činjenica je kada se izuzmu neki primeri iz skorašnje inžinjerske prakse da se kod nas drvo
relativno malo koristi za stalne konstrukcije. Razlog za ovakvo stanje treba tražiti u
nerazvijenosti industrijske proizvodnje ili bolje rečeno kadrovskoj i tehničkoj neopremljenosti
naših proizvodjača savremenih drvenih konstrukcija. Treba dodati i pogrešno ukorenjeno
mišljenje da je drvo pogodan materijal isključivo za privremene i pomoćne konstrukcije (i u
ratnim uslovima). Što se tiče industriske proizvodnjei i tehničke opremljenosti naših
proizvodjača savremenih drvenih konstrukcija zadnjih godina u mnogome se popravilo i
permanentno se popravlja. Postepeno se ali dosta usporeno, menja i odnos čoveka ili bolje
rečeno investitora i graditelja prema ovim i ovakvim konstrukcijama. Deplasirana su mišljenja
da drvo kao materijal ne može da zadovolji stremljenja savremenih konstruktora jednog
kreativnog plodnog gradjevinskog inžinjera i zahteve koji se pored njega postavljaju. Ovakva
mišljenja, a ona su evidentna i neopravdano stoje, zasnivaju se uglavnom na iskustvu stečenom
u radu sa klasičnim drvenim konstrukcijama. Ovome treba dodati da ima primera da je ovakvo
mišljenje i na osnovu komprovitovanih konstrukcija od drveta kao posledica lošeg i
neadekvatnog projektovanja i rdjavog gradjenja.
Razvoj savremene tehnologije u oblasti proizvodnje konstrukcija od drveta i kompozita na
bazi drveta, zadnjih decenija doveo je do pune afirmacije i progresa drvenih konstrukcija.
Svojim superiornim osobinama (mala zapreminska masa, velika čvrstoća materijala, mala
osetljivost materijala na temperaturne promene, mogućnost primene velikih raspona...)
lepljeno lamelirano drvo postaje pravi konkurent konstrukcijama od drugih materijala.
Drvo ima primenu u visokogradnji kod krovova malih i velikih raspona, konstrukcijama
hala, montažnih kuća, u saobraćajnim konstrukcijama kod mostova i skela i u hidrotehničkim
konstrukcijama kod akvadukta i brana.

Drveni most Drvena montažna kuca

Konstrukcija drvene sportske hale

Poboljšanje karakteristike drveta lepljenjem bilo je poznato još u starom Egiptu, o čemu
svedoče tragovi lepljenih predmeta i crteža koji su otkriveni u grobovima faraona. Prema
istoriskim spisima grčke i rimske kulture za ljepljenje drveta korišćenje proteinski lepak biljnog
i životinjskog porekla. Ovi lepkovi su zadržali svoj značaj vrlo dugo. U Evropi 1890. godine
prvi put se pojavljuje lepljeno lamelirano drvo kao nekorodirajući materijal za potrebe
železnice. Hester je u Nemčkoj prvi formirao noseću lameliranu konstrukciju pomoću
kazeinskog lepka. Mnoge ovakve konstrukcije koje su izvedene još pre 1914. godiene bile su
korišćene do 1950. godine a neke koje su bile sačuvane od vlage još i dans ne pokazuju znake
raspadanja.
U Americi 1920. godine u Čikagu jedna od prvih primena lepljenog lameliranog drveta bila
je od elementa segmentne rešetke. Pojasni štapovi rešetke bili su izradjeni od lameliranog
drveta a djagonale od rezane građe. Ovaj popularni oblik drvene rešetke često se koristi danas
za raspone do 35m. Prva lepljena lamelirana konstrukcija koja je nagovestila novu epohu u
istoriji gradjenja drvetom formirana je u Wisconsinu 1930. godine u Američkom institu „U.S.
Forest Products Laboratory“ primenom sintetičkih lepkova.
U SSSR−u lepljena lamelirana konstrukcija bila je napravljena 1938. godiene. Proizvodnja
ovih konstrukcija zahtevala je mnogo truda i vremena, bez posebne garancije kvaliteta. Ove
konstrukcije nisu našle široku primenu sve do 1950. godine.
 Period od 1930.−1941. godine karakteriše primena lakih lepljenih lameliranih lučnih
nosača za izgradnju farmi. Do početka drugog svetskog rata proizvodnja i gradjenje lepljenim
lameliranim drvetom po svom značaju jedva je vredno spomena.
Za vreme drugog svetskog rata zbog nedostatka čelika, iznenadni zahtevi za drvenim
konstrukcijama je naglo poraslo potrebom za vojne industrijske objekte. Klasične drvene
konstrukcijenisu mogle da zadovolje novonastale potrebe. Pojačana istraživanja u tom pravcu
doveli su do značajnih rezultata. Počinje uspešna primena vodootpornih lepkova.
U Kanadi se 1941. godine izradjuju prve lepljene lamelirane konstrukcije u ratnim
uslovima. Vojna skladišta u blizini Toronta sadržala su 545 lepljenih vezača dimenzija 8x35
inča (oko 20x89cm) raspona 45 stopa (13,7m). U Švajcerskoj u Bazelu je 1941./1942. godine
sagradjena izložbena hala raspona 45m od lepljanog lameliranog drveta, što je u to vreme bio
rekord.
Proizvodnja lepljenih lameliranih konstrukcija u visoko razvijenim zemljama dobija šire
razmere tek 1950. godine. Usavršeni tehnološki proces proizvodnje, visok stepen
automatizacije proizvodnje, primena sintetičkih vodootpornih lepkova podigli su kvalitet ovim
konstrukcijama koje nalaze svoje mesto u sve većoj konkurenciji sa čeličnim i betonskim
konstrukcijama.
Pronalazak lepka na bazi rezorcin−formaldehida, u Engleskoj 1947. godine, otvara nove
mogućnosti primene lepljenih lameliranih konstrukcijama u hemijskim agresivnim i vlažnim
sredinama.
U periodu posle 1950. godine proizvodnja ovih konstrukcija se širi i na zemlje koje su
siromašne drvetom kao što su V. Britanija, Japan, Belgija, Holandija, Danska i druge.