§¹i häc khoa häc tù nhiªn - §¹i häc quèc gia hµ néi

Khoa sinh häc - bé m«n di truyÒn häc

C¬ së di truyÒn häc
Ung th¦

®INH ®OµN lONG Di truyÒn häc ph©n tö & tÕ bµo

Néi dung

Ung th cã ph¶i bÖnh di truyÒn?

C¸c d¹ng biÓu hiÖn cña bÖnh ung th

Ung th vµ sù ®iÒu khiÓn chu tr×nh tÕ bµo

Kh¸i niÖm vÒ c¸c gen g©y KHèI U

(oncogene)

Kh¸i niÖm vÒ c¸c gen øc chÕ khèi u

(tumor suppressor genes)

C¸c c¬ chÕ di truyÒn liªn quan ®Õn

sù ph¸t sinh ung th

2
Néi dung

Ung th cã ph¶i bÖnh di truyÒn?

C¸c d¹ng biÓu hiÖn cña bÖnh ung th

Ung th vµ sù ®iÒu khiÓn chu tr×nh tÕ bµo

Kh¸i niÖm vÒ c¸c gen g©y KHèI U

(oncogene)

Kh¸i niÖm vÒ c¸c gen øc chÕ khèi u

(tumor suppressor genes)

C¸c c¬ chÕ di truyÒn liªn quan ®Õn

sù ph¸t sinh ung th

3
Ung th cã ph¶i bÖnh di truyÒn?

4
 Ung th cã ph¶i bÖnh di truyÒn?
➢ N¨m 2007, thÕ giíi cã 7,6 triÖu ngêi chÕt v× c¸c bÖnh ung
th, vµ 12 triÖu ngêi kh¸c m¾c bÖnh. VËy, ung th xuÊt hiÖn
thÕ nµo? T¹i sao bÖnh nµy lµ mét trong nh÷ng bÖnh nan y
nguy hiÓm nhÊt ë ngêi? T¹i sao mét sè d¹ng bÖnh ung th
biÓu hiÖn di truyÒn ë mét sè dßng hä? C¸c yÕu tè m«i tr-
êng cã vai trß thÕ nµo ®Õn ph¸t sinh ung th?
➢ §Þnh nghÜa: Ung th lµ sù t¨ng sinh tÕ bµo v« h¹n ®é, v« tæ
chøc, kh«ng tu©n theo c¸c c¬ chÕ kiÓm so¸t chu tr×nh tÕ
bµo th«ng thêng cña c¬ thÓ.
➢ §a sè bÖnh nh©n ung th h×nh thµnh khèi u. Kh¸c víi u
lµnh tÝnh (ph¸t triÓn chËm t¹i chç), c¸c u ¸c tÝnh (ung th)
x©m lÊn c¸c tæ chøc xung quanh gièng nh h×nh “con cua”
víi c¸c cµng b¸m vµo c¸c tæ chøc lµnh trong c¬ thÓ, hoÆc
gièng “rÔ c©y” lan trong ®Êt.
5
 Ung th cã ph¶i bÖnh di truyÒn?
➢ U ¸c tÝnh cã thÓ ph¸t t¸n ®Õn c¸c vïng kh¸c cña c¬ thÓ,
th«ng qua c¸c m¹ch m¸u hoÆc m¹ch b¹ch huyÕt tíi c¸c
t¹ng ë xa, råi h×nh thµnh nªn khèi u thø cÊp (sù di c¨n)
dÉn ®Õn tö vong.

➢ ë c¶ hai d¹ng khèi

u lµnh tÝnh vµ khèi
u ¸c tÝnh, sù mÊt
kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn
chu tr×nh tÕ bµo ®Òu
thêng do c¸c sai
háng liªn quan ®Õn
c¸c c¬ chÕ di truyÒn.

6
 Ph©n biÖt u lµnh vµ u ¸c theo ®Æc ®iÓm sinh häc

U LÀNH TÍNH U ÁC TÍNH

TÕ bµo biÖt hãa cao TÕ bµo Ýt biÖt hãa

Ph©n bµo Ýt vµ chËm Ph©n chia nguyªn ph©n liªn tôc

Kh«ng x©m lÊn xung quanh X©m lÊn lan réng

Kh«ng cã ho¹i tö Thêng cã ho¹i tö trung t©m

Cã vá bäc Kh«ng cã vá bäc

RÊt Ýt t¸i ph¸t Lu«n t¸i ph¸t

Kh«ng di c¨n Di c¨n

Ýt ¶nh hëng ®Õn c¬ thÓ ¶nh hëng nÆng ®Õn c¬ thÓ

7
 Ung th cã ph¶i bÖnh di truyÒn?
➢ Ung th ®îc x¸c ®Þnh lµ mét bÖnh di truyÒn, bëi c¸c c¨n cø sau:
1. Khi nu«i cÊy c¸c tÕ bµo ung th, tÊt c¶ c¸c tÕ bµo con sinh ra ®Òu lµ
c¸c tÕ bµo ung th.
2. Mét sè virut g©y ung th ë nhiÒu tÕ bµo do chóng mang c¸c gen m·
hãa mét sè protein liªn quan ®Õn sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña
c¸c tÕ bµo ung th.
3. C¸c yÕu tè g©y ®ét biÕn m¹nh còng thêng lµ c¸c yÕu tè g©y ung th
m¹nh.
4. Mét sè d¹ng ung th cã biÓu hiÖn di truyÒn theo dßng hä.
5. Mét sè bÖnh ung th ®· ®îc x¸c ®Þnh liªn quan ®Õn sai háng ë mét
sè gen vµ/hoÆc ë mét sè NST nhÊt ®Þnh.

8
Néi dung

Ung th cã ph¶i bÖnh di truyÒn?

C¸c d¹ng biÓu hiÖn cña bÖnh ung th

Ung th vµ sù ®iÒu khiÓn chu tr×nh tÕ bµo

Kh¸i niÖm vÒ c¸c gen g©y ung th

(oncogene)

Kh¸i niÖm vÒ c¸c gen øc chÕ khèi u

(tumor suppressor genes)

C¸c c¬ chÕ di truyÒn liªn quan ®Õn

sù ph¸t sinh ung th

9
 C¸c d¹ng biÓu hiÖn cña bÖnh ung th
➢ §Õn nay, ngêi ta ®· biÕt ®Õn trªn 200 lo¹i ung th kh¸c
nhau trªn c¬ thÓ ngêi. Nh÷ng lo¹i ung th nµy gièng nhau
vÒ b¶n chÊt, nhng kh¸c nhau vÒ biÓu hiÖn:
1) Kh¸c nhau vÒ nguyªn nh©n g©y ung th (carcinogen): Theo
Doll & Petro, >80% t¸c nh©n g©y ung th lµ m«i trêng
sèng, trong ®ã 35% do chÕ ®é ¨n uèng (®êng tiªu hãa),
30% do thuèc l¸ (phæi, ®êng h« hÊp). Ngoµi ra lµ: c¸c t¸c
nh©n vËt lý (tia phãng x¹, UV, c¸c d¹ng bøc x¹ ion hãa),
c¸c t¸c nh©n hãa häc (vd: hãa chÊt ®ét biÕn, hãa chÊt
®éc), vµ c¸c t¸c nh©n sinh häc (vd: virut, transposon).

10
 C¸c d¹ng biÓu hiÖn cña bÖnh ung th

➢ Ung th thêng xuÊt ph¸t tõ hai lo¹i tæ chøc chÝnh:

i. Tõ c¸c tÕ bµo biÓu m« cña c¸c t¹ng, c¸c c¬ quan (ung th
biÓu m«).
ii. Tõ c¸c tÕ bµo cña tæ chøc liªn kÕt cña c¬ thÓ (c¸c
sarcoma). VÝ dô: Ung th cña c¬ quan t¹o huyÕt (m¸u,
h¹ch b¹ch huyÕt) lµ mét d¹ng ®Æc biÖt cña ung th tæ chøc
liªn kÕt (hematosarcoma).

2) Kh¸c nhau vÒ tiÕn triÓn: Mçi lo¹i ung th ë mçi c¸ thÓ cã

thÓ cã híng tiÕn triÓn kh¸c nha, vd: c¸c ung th tiÕn triÓn
nhanh (ung th m¸u, h¹ch, c¸c ung th liªn kÕt), c¸c ung th
tiÕn triÓn chËm (ung th da, ung th gi¸p tr¹ng, ung th cæ tö
cung), …
11
Các tế bào bám lên bề mặt đĩa và
bắt đầu phân chia.

Khi một lớp tế bào đã hình thành và phủ kín bề

mặt đĩa nuôi cấy, các tế bào ngừng phân chia
(gọi là sự ức chế phân chia phụ thuộc mật độ).

Nếu lấy đi một số tế bào, các tế bào còn lại lại

phân chia trở lại cho đến khi chỗ trống được lấp
đầy, rồi sự phân chia lại dừng lại

12
C¸c yÕu tè ho¹t hãa vµ øc chÕ ph©n bµo

13
Néi dung

Ung th cã ph¶i bÖnh di truyÒn?

C¸c d¹ng biÓu hiÖn cña bÖnh ung th

Ung th vµ sù ®iÒu khiÓn chu tr×nh tÕ bµo

Kh¸i niÖm vÒ c¸c gen g©y ung th

(oncogene)

Kh¸i niÖm vÒ c¸c gen øc chÕ khèi u

(tumor suppressor genes)

C¸c c¬ chÕ di truyÒn liªn quan ®Õn

sù ph¸t sinh ung th

14
 Ung th lµ sù rèi lo¹n ®iÒu khiÓn chu tr×nh tÕ bµo
➢ Sù g¾n kÕt cña c¸c yÕu tè sinh trëng lªn c¸c thô thÓ ®Æc trng t-
¬ng øng trªn mµng tÕ bµo thêng lµ tÝn hiÖu cho sù ph©n chia tÕ
bµo.
Yếu tố
sinh trưởng
Màng tế bào

Các
protein
Thụ thể Điểm kiểm tra G1
truyền
tín hiệu

Con đường Hệ thống

truyền tín hiệu điều khiển

15
 Ung th lµ sù rèi lo¹n ®iÒu khiÓn chu tr×nh tÕ bµo
➢ Mét chu tr×nh tÕ bµo th«ng
thêng gåm hai pha sinh tr-
ëng (G1&G2), xen kÏ bëi
mét pha sao chÐp ADN (S)
vµ mét pha ph©n bµo (M).

➢ Sù chuyÓn tõ pha nµy sang

pha kia cña chu tr×nh tÕ bµo
cã sù phèi hîp thùc hiÖn cña Điểm kiểm
c¸c ph©n tö tÝn hiÖu t¹i c¸c tra G1
®iÓm kiÓm tra tÕ bµo
(checkpoint). NÕu tÝn hiÖu bÞ Hệ thống
truyÒn “sai”, hoÆc ph¶n øng điều khiển

tÕ bµo víi tÝn hiÖu “sai”, tÕ

bµo cã thÓ chuyÓn sang tr¹ng
th¸i ung th.
Điểm kiểm tra M Điểm kiểm tra G2

16
 Ung th lµ sù rèi lo¹n ®iÒu khiÓn chu tr×nh tÕ bµo

➢ C¬ chÕ ph©n tö t¹i c¸c ®iÓm

kiÓm tra tÕ bµo lµ t¬ng ®èi
phøc t¹p. Tuy vËy, cã hai
lo¹i protein ®· biÕt gi÷ vai
trß quan träng gäi lµ c¸c
protein cyclin vµ kinase phô
thuéc cyclin (CDK).

➢ C¸c CDK cã vai trß xóc t¸c

thóc ®Èy diÔn tiÕn cña chu
tr×nh tÕ bµo, b»ng viÖc ho¹t
hãa mét sè protein kh¸c.
Tuy vËy, CDK chØ cã ho¹t
tÝnh khi ë d¹ng liªn kÕt víi
cyclin (cyclin/CDK).

17
 Ung th lµ sù rèi lo¹n ®iÒu khiÓn chu tr×nh tÕ bµo

➢ Mét trong nh÷ng ®iÓm khëi

®Çu chu tr×nh tÕ bµo quan
träng n»m gi÷a pha G1
(START). Lóc nµy tÕ bµo
nhËn c¶ hai tÝn hiÖu néi bµo
(cylin/CDK) vµ ngo¹i bµo
(yÕu tè sinh trëng) ®Ó x¸c
®Þnh tÕ bµo phï hîp ®Ó START
chuyÓn sang pha S.
➢ §iÓm kiÓm tra nµy ®îc ®iÒu khiÓn bëi protein cyclin D kÕt hîp víi
CDK4/5. Vµo cuèi pha G1, c¸c protein øc chÕ cã thÓ nhËn biÕt c¸c
vÊn ®Ò cña cuèi pha G1 (nh thiÕu dinh dìng, ADN bÞ sai háng) vµ g©y
ph©n hñy phøc hÖ cyclinD/CDK4, ng¨n tÕ bµo bíc vµo pha S.
➢ NÕu c¸c tr¹ng th¸i tÕ bµo b×nh thêng, c¸c protein øc chÕ kh«ng cã
mÆt (hoÆc kh«ng ®îc ho¹t hãa), phøc hÖ cyclinD/CDK4 gióp tÕ bµo
vît qua pha G1 vµo pha S, t¹o tiÒn ®Ò cho mét chu tr×nh míi.
18
 Ung th lµ sù rèi lo¹n ®iÒu khiÓn chu tr×nh tÕ bµo
➢ C¸c ®iÓm kiÓm tra kh¸c thuéc chu tr×nh tÕ bµo ®îc ®iÒu khiÓn bëi
mét sè phøc hÖ cyclin/CDK kh¸c, vd: cyclinE/CDK2 (®Çu pha S),
cyclinA/CDK1 (cuèi S/®Çu G2), cyclinB/CDK1 (G2 sang M), v.v…

19
 Ung th lµ sù rèi lo¹n ®iÒu khiÓn chu tr×nh tÕ bµo
➢ ë c¸c tÕ bµo ung th, c¸c ho¹t ®éng t¹i ®iÓm kiÓm tra tÕ bµo
kh«ng thùc hiÖn ®îc. Sù mÊt kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn nµy cã thÓ
do sai háng di truyÒn dÉn ®Õn lµm háng bé m¸y ®iÒu khiÓn
tæng hîp cyclin/CDK, hoÆc sai háng t¹i chÝnh c¸c gen m· hãa
c¸c protein nµy.

➢ C¸c sai háng liªn quan ®Õn ®iÒu khiÓn ®iÓm kiÓm tra START
cã nguy c¬ ung th cao mét c¸ch ®Æc biÖt. Bëi ë ®iÓm nµy, c¸c tÕ
bµo dõng l¹i ®Ó ®¶m b¶o cho viÖc söa ch÷a ADN ®îc hoµn
thµnh. NÕu ADN sai háng kh«ng ®îc söa ch÷a mµ ®i tiÕp vµo
pha S th× ADN sai háng sÏ bÞ nh©n lªn.

➢ Qua nhiÒu lÇn ph©n bµo, c¸c ®ét biÕn ®îc tÝch lòy dÇn vµ dÉn
®Õn sù mÊt kh¶ n¨ng ®iÒu hßa ho¹t ®éng ph©n bµo. V× vËy,
mét dßng tÕ bµo háng chøc n¨ng t¹i ®iÓm START sÏ trë thµnh
c¸c tÕ bµo ung th ph¸t triÓn m¹nh.
20
Néi dung

Ung th cã ph¶i bÖnh di truyÒn?

C¸c d¹ng biÓu hiÖn cña bÖnh ung th

Ung th vµ sù ®iÒu khiÓn chu tr×nh tÕ bµo

Kh¸i niÖm vÒ c¸c gen g©y ung th

(oncogene)

Kh¸i niÖm vÒ c¸c gen øc chÕ khèi u

(tumor suppressor genes)

C¸c c¬ chÕ di truyÒn liªn quan ®Õn

sù ph¸t sinh ung th

21
 Kh¸i niÖm vÒ c¸c gen g©y ung th
➢ C¸c nghiªn cøu vÒ di truyÒn ph©n tö gÇn ®©y cho thÊy, phÇn
lín c¸c d¹ng ung th lµ do sai háng cña gen.
➢ Tuy vËy, th«ng thêng ph¶i cã vµi sai háng x¶y ra ®ång thêi.
➢ C¸c gen khi ®ét biÕn cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn sù ph¸t sinh
ung th ®îc chia lµm hai nhãm:
1) C¸c gen g©y ung th (oncogene): lµ c¸c gen khi ®ét biÕn trùc
tiÕp cã t¸c ®éng thóc ®Èy sù ph©n chia tÕ bµo.
+ VÝ dô: retrovirut vµ c¸c oncogene ë virut, proto-oncogene, sù
s¾p xÕp l¹i NST, ...
2) C¸c gen øc chÕ khèi u (tumor suppressor gene): lµ c¸c gen khi
®ét biÕn mÊt kh¶ n¨ng øc chÕ sù ph©n chia tÕ bµo.
+ VÝ dô: pRB, p53, pAPC, phMSH2, pBRCA1/2,...
3) C¸c gen g©y ®ét biÕn (mutator gene): thêng lµ ®ét biÕn ë c¸c
gen lµm nhiÖm vô sao chÐp hoÆc söa ch÷a ADN.
+ VÝ dô: mutD cña yÕu tè  cña ADN polymerase III
22
 Oncogene
Retrovirut vµ c¸c gen g©y khèi u ë virut
➢ Nh÷ng hiÓu biÕt ®Çu tiªn vÒ c¬ chÕ ph©n tö ph¸t sinh ung th ®-
îc ph¸t hiÖn tõ c¸c retrovirut.
➢ Virut g©y khèi u ®îc ph¸t hiÖn lÇn ®Çu tiªn n¨m 1910 bëi
Peyton Rous g©y khèi u ë m« c¬ gµ, ®îc gäi lµ Rous sarcoma.
➢ HÖ gen virut nµy gåm 4 gen: gag m· hãa protein vá, pol m·
hãa reverse transcriptase, env m· hãa protein mµng ngoµi, vµ
v-src m· hãa cho mét lo¹i protein kinase. Sau khi c¾t bá v-src,
virut Rous sarcoma vÉn cã kh¶ n¨ng l©y nhiÔm tÕ bµo chñ, nh-
ng mÊy kh¶ n¨ng g©y khèi u. Gen v-src, v× vËy, ®îc gäi lµ gen
g©y khèi u.
➢ §Õn nay ®· t×m thÊy trªn 20 gen g©y khèi u ë retrovirut, ký
hiÖu chung lµ v-onc, vd: gen v-sis cã nguån gèc tõ virut l©y
nhiÔm tÕ bµo sarcoma ë khØ s¶n sinh yÕu tè sinh trëng PDGF
mét c¸ch kh«ng kiÓm so¸t, dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn khèi u.
23
 Oncogene
Retrovirut vµ c¸c gen g©y khèi u ë virut
➢ C¸c gen g©y khèi u kh¸c cã thÓ m· hãa cho c¸c protein hoÆc
gièng yÕu tè sinh trëng, hoÆc gièng thô thÓ cña chóng. VÝ dô,
gen v-erbB t×m thÊy ë virut g©y t¨ng hång cÇu ë chim m· hãa
cho mét lo¹i protein gièng thô thÓ cña yÕu tè sinh trëng EGF,
hoÆc gen v-fms t×m thÊy ë virut sarcoma ë mÌo m· hãa cho
protein thô thÓ yÕu tè sinh trëng CSF-1.
➢ C¶ hai thô thÓ nªu trªn ®Òu cã ®Æc ®iÓm chung lµ c¸c protein
xuyªn mµng cã vïng liªn kÕt yÕu tè sinh trëng ngoµi mµng tÕ
bµo, cßn vïng ho¹t ®éng cña kinase ë trong mµng tÕ bµo.
➢ Mét sè gen g©y khèi u kh¸c ë virut m· hãa cho c¸c protein
kinase n»m trªn mµng tÕ bµo (v-src), hoÆc m· hãa cho protein
gièng G-protein tham gia ®iÒu hßa cAMP. Mét sè gen g©y khèi
u kh¸c (vd: v-jun, v-fos, v-erbA, vµ v-myc) cã nguån gèc tõ c¸c
virut kh¸c nhau m· hãa cho c¸c protein liªn kÕt ADN vµ ®iÒu
hßa phiªn m· c¸c gen liªn quan yÕu tè sinh trëng.
24
 Oncogene
C¸c gen tiÒn ung th (proto-oncogene) cña tÕ bµo chñ
➢ B»ng ph¬ng ph¸p lai ph©n tö, ngêi ta t×m thÊy trong nhiÒu tÕ
bµo chñ thêng cã c¸c gen “®ång ®¼ng” (tr×nh tù gièng) víi c¸c
v-onc. Ch¼ng h¹n, ë gµ ngêi ta thÊy 11 gen “®ång ®¼ng” víi
gen g©y khèi u ë virut v-src. Nhng cã mét ®Æc ®iÓm ®¸ng chó ý
lµ tÊt c¶ c¸c gen nµy kh¸c v-src mét ®iÓm chung lµ chóng mang
c¶ c¸c intron. V× vËy, ngêi ta cho r»ng v-src cã thÓ cã nguån
gèc tõ chÝnh c¸c tÕ bµo chñ nhng ®· lo¹i bá c¸c intron.
➢ C¸c gen ®ång ®¼ng cña tÕ bµo chñ gièng víi c¸c gen g©y ung th
ë virut ®îc gäi lµ tiÒn gen ung th (proto-oncogen), ký hiÖu lµ c-
onc (t¬ng øng víi v-src lµ c-src).
➢ B»ng ph¬ng ph¸p lai ph©n tö sö dông c¸c v-onc lµm mÉu dß,
ngêi ta x¸c ®Þnh ®îc c¸c c-onc tõ c¸c lo¹i tÕ bµo chñ kh¸c
nhau. §¸ng chó ý, nhiÒu c-onc ë ®éng vËt cã x¬ng sèng cã tÝnh
b¶o thñ cao, nh c-abl, c-erbB, c-fps, c-raf, vµ c-myb.

25
 Oncogene
C¸c gen tiÒn ung th (proto-oncogene) cña tÕ bµo chñ
C©u hái: T¹i sao c¸c v-onc kh«ng cã intron cßn c¸c c-onc cã intron?
C©u tr¶ lêi phï hîp:
➢ C¸c v-onc cã nguån gèc tõ c-onc do mARN cña c-onc sau khi
hoµn thiÖn cã thÓ g¾n vµo hÖ gen virut vµ ®îc ®ãng gãi vµo
h¹t virut. Khi virut tiÕp tôc l©y nhiÔm sÏ truyÒn c¸c gen c-onc
®· ®îc c¾t bá intron sang tÕ bµo chñ míi nh mét v-onc.
C©u hái: T¹i sao v-onc g©y khèi u, cßn c¸c c-onc kh«ng g©y khèi u?
C©u tr¶ lêi:
➢ C¸c v-onc thêng cã biÓu hiÖn m¹nh h¬n c-onc do sù cã mÆt
cña c¸c tr×nh tù enhancer trong hÖ gen virut (vd. ë gµ, gen
v-src ho¹t ®éng m¹nh gÊp 100 lÇn so víi c-src).
➢ C¸c c-onc chÞu sù ®iÒu khiÓn cña tÕ bµo, nªn biÓu hiÖn vµo
c¸c thêi ®iÓm phï hîp cña chu tr×nh tÕ bµo. Trong khi, c¸c
v-onc cã thÓ biÓu hiÖn vµo nh÷ng thêi ®iÓm kh«ng thÝch hîp.
26
 Oncogene
HiÖn tîng ®ét biÕn cña c¸c proto-oncogene

➢ C¸c c-onc thêng cã vai trß quan träng trong ®iÒu hßa ho¹t
®éng cña tÕ bµo. V× vËy, ®ét biÕn x¶y ra ë nh÷ng gen nµy cã
thÓ lµm mÊt c©n b»ng c¸c qu¸ tr×nh sinh hãa cña tÕ bµo vµ
g©y ung th. NhiÒu d¹ng ung th ®· ®îc t×m thÊy cã liªn quan
trùc tiÕp ®Õn ®ét biÕn cña c¸c proto-oncogene.
VÝ dô: ung th bµng quang liªn quan ®Õn ®ét biÕn c-H-ras.
Gen nµy ®ét biÕn tõ gen c-ras b»ng thay thÕ Val cho Gly ë
axit amin thø 12, biÕn ph©n tö protein thµnh ph©n tö tÝn
hiÖu kÝch thÝch ph©n chia tÕ bµo.
C¸c ®ét biÕn tõ c-ras ®· t×m thÊy trong nhiÒu d¹ng ung th
kh¸c nhau (phæi, ruét kÕt, vó, tiÒn liÖt tuyÕn, bµng quang,
thÇn kinh, c¸c m« liªn kÕt, …). TÊt c¶ ®Òu liªn quan ®Õn
thay thÕ axit amin ë c¸c vÞ trÝ 12, 59 vµ 61.

27
 Oncogene
HiÖn tîng ®ét biÕn cña c¸c proto-oncogene

➢ C¸c ®ét biÕn liªn quan ®Õn c-onc dÉn ®Õn sù h×nh thµnh c¸c
tÕ bµo ung th, nhng Ýt khi ®îc di truyÒn do hiÕm x¶y ra trong
c¸c tÕ bµo sinh dôc. C¸c ®ét biÕn c-onc khi míi x¶y ra cã thÓ
®îc söa ch÷a, do vËy kh«ng g©y nªn ung th. Nhng nÕu nhiÒu
®ét biÕn x¶y ra ®ång thêi, th× tÕ bµo kh«ng kh¾c phôc ®îc
dÉn ®Õn sù ph©n chia kh«ng kiÓm so¸t vµ ung th.
➢ Víi nhiÒu bÖnh ung th ë ngêi, ngêi ta ®Òu thÊy cã liªn quan
®Õn Ýt nhÊt mét ®ét biÕn c-onc g©y h¹i. Do vËy, nhãm c¸c gen
tiÒn ung th ch¾c ch¾n cã vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh
ph¸t sinh c¸c chøng bÖnh ung th.

28
 Oncogene
Sù s¾p xÕp l¹i nhiÔm s¾c thÓ trong tÕ bµo ung th

➢ Sù s¾p xÕp l¹i c¸c nhiÔm s¾c thÓ còng liªn quan ®Õn sù ph¸t
sinh mét sè bÖnh ung th.
➢ Ch¼ng h¹n, bÖnh ung th m¸u CML liªn quan ®Õn sù chuyÓn
®o¹n gi÷a NST sè 9 vµ NST sè 22 h×nh thµnh nªn c¸i gäi lµ
NST Philadelphia. PhÇn ®Çu NST sè 9 g¾n víi phÇn th©n NST
sè 22 dÉn ®Õn sù dung hîp cña gen tiÒn ung th c-abl (m· hãa
cho mét kinase) vµ gen bcr. Gen dung hîp (c-abl/bcr) lµ
nguyªn nh©n g©y ung th.
➢ Mét vÝ dô kh¸c lµ bÖnh ung th tÕ bµo lympho Burkitt g©y ra
do sù chuyÓn ®o¹n gi÷a NST sè 8 vµ c¸c NST sè 2, 14 vµ 22
(t¹i vïng m· hãa kh¸ng thÓ). Trong ®ã tiÒn gen ung th c-myc
trªn NST sè 8 ®îc ®Æt c¹nh c¸c gen m· hãa kh¸ng thÓ, lµm
t¨ng cêng sù biÓu hiÖn cña gen c-myc vµ g©y ung th.

29
Néi dung

Ung th cã ph¶i bÖnh di truyÒn?

C¸c d¹ng biÓu hiÖn cña bÖnh ung th

Ung th vµ sù ®iÒu khiÓn chu tr×nh tÕ bµo

Kh¸i niÖm vÒ c¸c gen g©y ung th

(oncogene)

Kh¸i niÖm vÒ c¸c gen øc chÕ khèi u

(tumor suppressor genes)

C¸c c¬ chÕ di truyÒn liªn quan ®Õn

sù ph¸t sinh ung th

30
 C¸c gen øc chÕ khèi u
➢ C¸c tÕ bµo ung th th«ng thêng ngoµi viÖc mang c¸c ®ét biÕn gen biÓu
hiÖn t¨ng cêng gen m· hãa c¸c yÕu tè t¨ng trëng hoÆc ®iÒu hßa chu
tr×nh tÕ bµo (nh c¸c gen c-ras, c-myc), thêng cßn ®ái hái nh÷ng ®ét
biÕn bæ sung thªm n÷a ë c¸c gen øc chÕ sù t¨ng trëng cña tÕ bµo,
nh÷ng gen nµy gäi lµ c¸c gen øc chÕ khèi u (tumor suppresor gene)
hay c¸c gen kh¸ng ung th (anti-oncogene).

 Gi¶ thiÕt hai môc tiªu cña Knudson:

➢ Sù biÓu hiÖn cña nhiÒu gen øc chÕ khèi u cã xu híng di truyÒn
nh kiÓu h×nh tréi / lÆn. Lóc ®Çu, c¸c tÕ bµo ung th ®îc di
truyÒn hay ®ét biÕn ë d¹ng dÞ hîp tö mang alen mÊt kh¶ n¨ng
øc chÕ khèi u. Ung th chØ xuÊt hiÖn khi ®ét biÕn thø hai xuÊt
hiÖn trong tÕ bµo soma lµm háng chøc n¨ng cña alen kiÓu d¹i
cßn l¹i, dÉn ®Õn sù h×nh thµnh khèi u.
➢ Nh vËy, ung th x¶y ra khi c¶ hai b¶n sao cña gen øc chÕ khèi u
trong tÕ bµo soma bÞ bÊt ho¹t.
31
 C¸c gen øc chÕ khèi u
➢ Gi¶ thiÕt Knudson phï hîp ®Ó gi¶i thÝch nhiÒu d¹ng ung th di
truyÒn kh¸c nhau. Tuy vËy, c¸c d¹ng ung th kh¸c nhau thêng liªn
quan ®Õn c¸c gen øc chÕ khèi u kh¸c nhau.

BÖnh ung th Lo¹i u s¬ cÊp Gen VÞ trÝ NST Chøc n¨ng

M¾t M¾t RB 13q14.3 §iÒu hßa chu tr×nh tÕ bµo
vµ phiªn m·
Li-Fraumeni M« liªn kÕt / vó TP53 17p13.1 YÕu tè phiªn m·
U x¬ thÇn kinh C¸c tÕ bµo thÇn NF1 17q11.2 §iÒu hßa qu¸ tr×nh truyÒn
lo¹i 1 kinh tÝn hiÖu bëi protein Ras
U x¬ thÇn kinh TÕ bµo thÇn kinh NF2 22q12.2 Liªn kÕt c¸c protein mµng
lo¹i 2 thÝnh gi¸c víi bé khung tÕ bµo
Ung th vó di U vó BRCA1 17q21 Söa ch÷a ADN
truyÒn lo¹i 1
Ung th vó di U vó BRCA2 13q12 Söa ch÷a ADN
truyÒn lo¹i 2
U ®éc U ¸c tÝnh p16 9p21 øc chÕ CDK

32
 Vai trß C¸c gen øc chÕ khèi U trong tÕ bµo
➢ C¸c gen øc chÕ khèi u cã thÓ m· hãa cho nhiÒu lo¹i protein kh¸c
nhau tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng ®iÒu hßa chu tr×nh tÕ bµo, ®iÒu hßa
biÖt hãa tÕ bµo, sù chÕt theo ch¬ng tr×nh, vµ söa ch÷a ADN.
Protein pRB
➢ Protein øc chÕ khèi u cña gen RB liªn quan ®Õn mét sè bÖnh ung th
kh¸c nhau (m¾t, phæi, thùc qu¶n, bµng quang, tiÒn liÖt tuyÕn).
➢ pRB tham gia ®iÒu hßa chu tr×nh tÕ bµo: §Çu G1, pRB g¾n víi E2F
lµ mét hä yÕu tè t¨ng trëng thóc ®Èy tÕ bµo chuyÓn tõ G1 → S.
➢ Khi E2F g¾n vµo pRB, E2F kh«ng g¾n ®îc vµo enhancer cña gen
cÊu tróc, vµ c¸c gen yÕu tè phiªn m· kh«ng ®îc biÎu hiÖn.
➢ Cuèi G1, pRB bÞ phosphoryl hãa bëi Cyclin B/ CDK2, lóc nµy nã
gi¶i phãng E2F. E2F ho¹t hãa c¸c gen tham gia chuyÓn tÕ bµo tõ G1
→ S. Sau qu¸ tr×nh ph©n bµo, pRB-P bÞ lo¹i nhãm phosphat
sÏ liªn kÕt trë l¹i víi E2F vµ tÕ bµo chuyÓn sang giai ®o¹n sím
cña G1 (tøc lµ b¾t ®Çu mét chu kú míi).

33
 Vai trß C¸c gen øc chÕ khèi U trong tÕ bµo

➢ Tuy vËy, khi c¶ hai b¶n sao gen RB kiÓu d¹i bÞ bÊt ho¹t, protein
pRB mÊt kh¶ n¨ng g¾n kÕt E2F vµ c¸c yÕu tè nµy tån t¹i ë tr¹ng
th¸i tù do.
➢ E2F tù do sÏ ho¹t hãa c¸c gen ®Ých vµ bé m¸y tæng hîp ADN,
lµm c¸c tÕ bµo ph©n chia liªn tôc ---→ ung th.

34
 Vai trß C¸c gen øc chÕ khèi U trong tÕ bµo

Protein p53
➢ Protein p53 do gen TP53 m· hãa liªn quan ®Õn nhiÒu d¹ng ung th
kh¸c nhau.
➢ p53 lµ mét yÕu tè phiªn m· dµi 393 axit amin, gåm 3 vïng chøc
n¨ng: 1) vïng ho¹t hãa phiªn m· ®Çu N (TAD), 2) vïng lâi trung
t©m liªn kÕt ADN (DBD), vµ 3) vïng ®ång hãa oligo ®Çu C (OD).
PhÇn lín c¸c ®ét biÕn x¶y ra ë vïng DBD.
➢ p53 liªn quan ®Õn sù söa ch÷a ADN. Khi tÕ bµo b×nh thêng, lîng p53
thêng thÊp. Khi cã c¸c t¸c nh©n cã thÓ lµm háng ADN, lîng p53 t¨ng
lªn. Khi ®îc ho¹t hãa, p53 thóc ®Èy sù biÓu hiÖn cña c¸c gen lµm
dõng sù ph©n bµo, ®Ó tÕ bµo cã thÓ tiÕn hµnh söa ch÷a ADN; hoÆc
thóc ®Èy mét sè protein g©y chÕt tÕ bµo theo ch¬ng tr×nh (apotosis).

35
 Vai trß C¸c gen øc chÕ khèi U trong tÕ bµo
Protein p53

36
 Vai trß C¸c gen øc chÕ khèi U trong tÕ bµo
Protein p53
➢ Mét protein liªn quan
®Õn sù lµm dõng chu
tr×nh tÕ bµo lµ p21.
Protein p21 lµ yÕu tè øc
chÕ sù h×nh thµnh phøc
hÖ cyclinB/CDK2.
➢ Nh vËy, p53 cã vai trß
nh yÕu tè kÝch ho¹t “hÖ
thèng phanh” chu tr×nh
tÕ bµo.
➢ C¸c tÕ bµo mÊt hÖ
thèng “phanh” cã xu h-
íng tiÕp tôc tÝch lòy c¸c
®ét biÕn vµ ph¸t sinh
c¸c tÕ bµo ung th.

37
 Vai trß C¸c gen øc chÕ khèi U trong tÕ bµo
Protein p53
➢ Ngoµi kh¶ n¨ng kÝch
ho¹t hÖ thèng söa
ch÷a ADN, p53 cßn
liªn quan ®Õn con ®-
êng lËp tr×nh kh¸c lµm
chÕt tÕ bµo.
➢ Trong con ®êng nµy,
p53 ho¹t hãa BXA lµ
mét chÊt ®èi vËn gióp
gi¶i phãng BCL-2, lµ
protein øc chÕ c¸c
ph¶n øng lµm chÕt tÕ
bµo theo ch¬ng tr×nh.
Nhê vËy, dÉn ®Õn hiÖn
tîng apotosis.

38
 Vai trß C¸c gen øc chÕ khèi U trong tÕ bµo
C¬ chÕ chÕt theo ch¬ng tr×nh cña tÕ bµo do ho¹t ®éng cña Lympho T ®éc

39
 Vai trß C¸c gen øc chÕ khèi U trong tÕ bµo

C¸c protein pBRCA1 vµ pBRCA2

➢ C¸c gen øc chÕ khèi u pBRCA-1 vµ -2 ®îc ph¸t hiÖn khi nghiªn cøu
c¸c bÖnh ung th buång trøng vµ ung th vó. Hai gen nµy ®îc lËp b¶n
®å t¬ng øng trªn c¸c NST 17 vµ 13 vµo c¸c n¨m 1990, 1994.
➢ Cã nh÷ng c¬ së cho thÊy pBRCA-1 vµ -2 t¬ng t¸c víi mét lo¹i
protein lµ pRAD51, cã vai trß trong qu¸ tr×nh söa ch÷a ADN. Do
vËy, pBRCA-1 vµ -2 ®îc xem cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh söa
ch÷a ADN.
➢ C¸c ®ét biÕn gen BRCA-1 vµ -2 ®îc t×m thÊy biÓu hiÖn nh
nh÷ng alen tréi. §èi víi nh÷ng ngêi mang c¸c gen nµy, nguy
c¬ bÞ ung th buång trøng hoÆc ung th vó t¨ng lªn tõ 10 ®Õn 25
lÇn. Ngoµi ra, ë mét sè dßng hä, nguy c¬ ung th ruét kÕt vµ
ung th tiÒn liÖt tuyÕn còng t¨ng lªn. Tuy vËy, hai gen BRCA-1
vµ -2 kh«ng cã nhiÒu d¹ng ®ét biÕn kh¸c nhau.

40
Néi dung

Ung th cã ph¶i bÖnh di truyÒn?

C¸c d¹ng biÓu hiÖn cña bÖnh ung th

Ung th vµ sù ®iÒu khiÓn chu tr×nh tÕ bµo

Kh¸i niÖm vÒ c¸c gen g©y ung th

(oncogene)

Kh¸i niÖm vÒ c¸c gen øc chÕ khèi u

(tumor suppressor genes)

C¸c c¬ chÕ di truyÒn liªn quan ®Õn

sù ph¸t sinh ung th

41
 C¬ chÕ di truyÒn vµ sù ph¸t sinh ung th
➢ Trong phÇn lín c¸c trêng hîp bÞ ung th, sù h×nh thµnh c¸c khèi u ¸c
tÝnh kh«ng chØ ®¬n thuÇn liªn quan ®Õn sù ho¹t hãa mét gen tiÒn
ung th, hay bÊt ho¹t mét gen øc chÕ khèi u duy nhÊt. Mµ thay vµo
®ã, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c khèi u, còng nh hiÖn tîng di c¨n
thêng phô thuéc vµo sù tÝch lòy nhiÒu ®ét biÕn cã liªn quan ®Õn
nh÷ng gen nµy cïng lóc. V× vËy, c¬ chÕ di truyÒn dÉn ®Õn ung th lµ
®a d¹ng vµ phøc t¹p.

➢ Douglas vµ Robert Weinberg (2000) ®Ò xuÊt S¸U cét mèc trong qu¸
tr×nh ph¸t sinh ung th:
1) C¸c tÕ bµo ung th nhËn ®îc tÝn hiÖu thóc ®Èy t¨ng trëng vµ ph©n bµo.
Qu¸ tr×nh nµy cã thÓ x¶y ra do sù thay ®æi c¸c yÕu tè ngo¹i bµo,
hoÆc do sù thay ®æi trong chÝnh hÖ thèng truyÒn tÝn hiÖu dÉn ®Õn
ph©n bµo, ®¸p øng cùc ®oan víi chÝnh c¸c yÕu tè sinh trëng do c¬
thÓ sinh ra, dÉn ®Õn sù ph©n chia tÕ bµo kh«ng giíi h¹n.

42
 C¬ chÕ di truyÒn vµ sù ph¸t sinh ung th
➢ Douglas vµ Robert Weinberg ®Ò xuÊt S¸U cét mèc trong qu¸ tr×nh
ph¸t sinh ung th:
2) C¸c tÕ bµo ung th trë nªn “v« c¶m” víi c¸c tÝn hiÖu øc chÕ sù t¨ng tr-
ëng vµ ph©n bµo. ë c¸c tÕ bµo b×nh thêng, c¸c tÝn hiÖu kÝch thÝch
ph©n bµo vµ øc chÕ ph©n bµo thêng tån t¹i mét c¸ch c©n b»ng vµ ®-
îc ®iÒu khiÓn chÆt chÏ. Cßn ë c¸c tÕ bµo ung th, c¸c yÕu tè t¨ng tr-
ëng vµ kÝch thÝch ph©n bµo thêng chiÕm u thÕ. Trong qu¸ tr×nh di
c¨n, c¸c tÕ bµo ung th hÇu nh mÊt kh¶ n¨ng ®¸p øng l¹i c¸c tÝn hiÖu
øc chÕ ph©n bµo, vît qua c¸c ®iÓm kiÓm tra tÕ bµo, ph©n chia liªn
tôc vµ ph¸t triÓn thµnh c¸c khèi u ¸c tÝnh.
3) C¸c tÕ bµo ung th tho¸t khái c¸c con ®êng chÕt theo ch¬ng tr×nh. Nh
chóng ta ®· biÕt, mét sè protein nh p53 gi÷ mét vai trß quan träng
b¶o vÖ c¬ thÓ chèng l¹i sù tÝch lòy c¸c tÕ bµo bÞ sai háng g©y nguy
hiÓm cho c¬ thÓ. p53 cã thÓ kÝch ho¹t hÖ thèng ph¸ hñy tÕ bµo bÞ sai
háng theo c¬ chÕ apotosis. Tuy vËy, nÕu c¸c tÕ bµo bÞ sai háng cã thÓ
vît qua “rµo c¶n” nµy, th× kh¶ n¨ng tÝch lòy c¸c sai háng cña chóng
thËm trÝ cßn cao h¬n. V× vËy, cã nhiÒu nguy c¬ ph¸t triÓn thµnh c¸c
tÕ bµo ung th vµ khèi u ¸c tÝnh.
43
 C¬ chÕ di truyÒn vµ sù ph¸t sinh ung th
➢ Douglas vµ Robert Weinberg ®Ò xuÊt S¸U cét mèc trong qu¸ tr×nh
ph¸t sinh ung th:
4) C¸c tÕ bµo ung th cã kh¶ n¨ng ph©n chia kh«ng giíi h¹n. ë ®éng vËt
cã vó, trung b×nh mét tÕ bµo cã kh¶ n¨ng ph©n chia kho¶ng 50 – 70
lÇn. Sù h¹n chÕ vÒ kh¶ n¨ng sao chÐp cã liªn quan ®Õn cÊu tróc phÇn
®Çu mót (telomere) cña NST. Tuy vËy, ë nhiÒu tÕ bµo ung th ®o¹n
®Çu mót nµy ®îc bï ®¾p bëi enzym ADN telomerase ho¹t ®éng bÊt
thêng. C¸c tÕ bµo ung th cã ®Æc tÝnh nµy ®îc gäi lµ c¸c tÕ bµo bÊt tö.
5) C¸c tÕ bµo ung th ph¸t triÓn hÖ thèng tù nu«i dìng. ë sinh vËt ®a bµo,
mäi m« ®îc cung cÊp chÊt dinh dìng bëi hÖ thèng m¹ch. Trong ®ã, ë
ngêi vµ §VCXS, ®ã lµ hÖ tuÇn hoµn. C¸c tÕ bµo khèi u tiÒn ¸c tÝnh
thêng sinh trëng chËm do kh«ng ®îc nu«i dìng trùc tiÕp bëi hÖ tuÇn
hoµn, nhng sau ®ã ë khèi u hÖ thèng tÜnh m¹ch ph¸t triÓn do sù biÓu
hiÖn u thÕ cña c¸c yÕu tè h×nh thµnh tÜnh m¹ch. Khi ®îc cung cÊp
®Çy ®ñ chÊt dinh dìng, c¸c tÕ bµo ung th ph¸t triÓn m¹nh g©y nguy
hiÓm cho c¬ thÓ.

44
 C¬ chÕ di truyÒn vµ sù ph¸t sinh ung th

➢ Douglas vµ Robert Weinberg ®Ò xuÊt S¸U cét mèc trong qu¸ tr×nh
ph¸t sinh ung th:
6) C¸c tÕ bµo ung th cã kh¶ n¨ng x©m nhËp vµo c¸c vïng m« kh¸c vµ
h×nh thµnh æ ung th míi (hiÖn tîng di c¨n). H¬n 90% bÖnh nh©n ung
th chÕt vµo giai ®o¹n c¸c tÕ bµo ung th di c¨n. Khi c¸c khèi u di c¨n,
c¸c tÕ bµo ung th tõ khèi u nguyªn thñy di chuyÓn theo m¹ch m¸u
hoÆc m¹ch b¹ch huyÕt tíi c¸c vÞ trÝ kh¸c nhau trong c¬ thÓ tríc khi
tró ngô t¹i mét vÞ trÝ míi vµ h×nh thµnh æ ung th míi. Nh vËy, kÕt
qu¶ cña sù di c¨n lµ sù h×nh thµnh khèi u thø cÊp c¸ch vÞ trÝ khèi u
ban ®Çu. §Õn giai ®o¹n nµy, sù kiÓm so¸t ®iÒu hßa c¸c ho¹t ®éng cña
tÕ bµo trong c¬ thÓ lµ cùc kú khã kh¨n. V× vËy, di c¨n thêng lµ giai
®o¹n cuèi vµ nguy hiÓm nhÊt trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh ung th.

➢ Nh vËy, c¬ chÕ ph©n tö ph¸t sinh ung th ngµy cµng hiÓu biÕt râ rµng
h¬n. §ã lµ c¬ së cho viÖc ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p phßng, chèng vµ ®iÒu
trÞ hiÖu qu¶ h¬n c¸c bÖnh ung th hiÖn nay vµ sau nµy.

45
 Nh÷ng néi dung c¬ B¶n vÒ di truyÒn häc ung th

Chu tr×nh tÕ bµo ®îc kiÓm so¸t chÆt chÏ bëi nhiÒu gen. Trong ®ã,
®iÓm kiÓm tra tÕ bµo (checkpoint) cã vai trß x¸c ®Þnh mét tÕ bµo lµ
b×nh thêng, hay cã sai háng g× vÒ ADN hay bé m¸y ®iÒu hßa chu tr×nh
tÕ bµo kh«ng. Thêng th× chØ tÕ bµo b×nh thêng míi ®îc vît qua
Checkpoint.
Ngoµi ra, c¸c tÕ bµo b×nh thêng chØ ph©n chia khi cã sù c©n b»ng cña
c¸c tÝn hiÖu øc chÕ vµ kÝch thÝch tõ m«i trêng ngo¹i bµo, phï hîp víi
ho¹t ®éng ph©n bµo. Nh÷ng ph©n tö ho¹t ®éng t¹i checkpoint gåm
c¸c protein cyclin vµ c¸c enzym kinase phô thuéc cyclin (Cdk)
Ho¹t ®éng cña 3 nhãm gen gen tiÒn ung th, gen øc chÕ khèi u, vµ gen
g©y ®ét biÕn cã hiÖu øng t¸c ®éng chuyÓn tÕ bµo sang tr¹ng th¸i ung
th. S¶n phÈm cña c¸c gen tiÒn ung th thêng lµm t¨ng møc ®é ph©n
bµo. S¶n phÈm cña c¸c gen øc chÕ khèi u thêng lµm øc chÕ sù ph©n
bµo. Cßn s¶n phÈm cña c¸c gen g©y ®ét biÕn thêng liªn quan ®Õn ho¹t
®éng sao chÐp hoÆc söa ch÷a ADN.
Mét sè virut ADN vµ ARN g©y ung th. TÊt c¶ c¸c virut ARN g©y ung
th ®Òu lµ retrovirut (cã tæng hîp ADN trung gian), nhng kh«ng ph¶i
mäi retrovirut ®Òu g©y ung th. Ho¹t ®éng cña c¸c gen g©y ung th (v-
onc) cã trong virut cã thÓ lµm t¨ng sù h×nh thµnh khèi u.
46
 Nh÷ng néi dung c¬ B¶n vÒ di truyÒn häc ung th

TÕ bµo ®éng vËt thêng cã c¸c gen cã tr×nh tù gièng víi gen g©y ung th
(v-onc) cña virut, ®îc gäi lµ c¸c gen tiÒn ung th. Khi bÞ ®ét biÕn, gen
tiÒn ung th cã thÓ chuyÓn thµnh gen néi bµo g©y ung th (c-onc).
M« h×nh cña Knudson cho r»ng, ung th chØ ph¸t triÓn khi tÕ bµo
mang c¶ hai ®ét biÕn ë c¸c gen thóc ®Èy sù ph¸t sinh ung th, vµ c¸c
gen øc chÕ, k×m h·m sù ph©n chia tÕ bµo. Mét sè ®ét biÕn cã thÓ do di
truyÒn, cßn l¹i do c¸c ®ét biÕn trong tÕ bµo s«ma. Gi¶ thiÕt nµy ®óng
víi mét sè ung th, nhng phÇn lín ung th liªn quan ®Õn nhiÒu gen.
C¸c gen øc chÕ khèi u thêng cã hai b¶n sao trong tÕ bµo. Khi c¶ hai
b¶n sao ®Òu bÞ ®ét biÕn/bÊt ho¹t, tÕ bµo ph©n chia kh«ng kiÓm so¸t.
C¸c gen g©y ®ét biÕn thêng lµm t¨ng tÇn sè sai háng ADN (®ét biÕn)
Enzym telomerase kh«ng ho¹t ®éng trong tÕ bµo soma b×nh thêng,
nhng ho¹t ®éng m¹nh ë c¸c lo¹i tÕ bµo ung th. B¶n th©n telomerase
kh«ng ph¶i t¸c nh©n g©y ung th, nhng gióp NST cña tÕ bµo ung th trë
nªn æn ®Þnh vµ “bÊt tö”
NhiÒu t¸c nh©n hãa häc vµ vËt lý lµm t¨ng tÇn sè ung th, ®îc gäi lµ
c¸c t¸c nh©n g©y ung th. PhÇn lín c¸c t¸c nh©n nµy còng lµm t¨ng tÇn
sè ®ét biÕn ADN (nh c¸c lo¹i tia x¹ hoÆc hãa chÊt ®ét biÕn).
47