859

H üÊË„UÁ⁄U—H

üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË
(¬Ê⁄UÊÿáÊ ¬˝Ã)
(◊⁄UÊ∆UË)

àfl◊fl ◊ÊÃÊ ø Á¬ÃÊ àfl◊fl

àfl◊fl ’ãœÈ‡ø ‚πÊ àfl◊fl–
àfl◊fl ÁfllÊ º˝ÁfláÊ¢ àfl◊fl
àfl◊fl ‚flZ ◊◊ ŒflŒflH

ªËÃʬ˝‚, ªÊ⁄Uπ¬È⁄U
 H üÊË„UÁ⁄U—H

ÁŸflŒŸ
÷Êfl œM§ÁŸÿÊ¥ flÊøË ôÊÊŸE⁄Ë – ∑Χ¬Ê ∑§⁄UË „⁄UË ÃÿÊfl⁄UË –– 1 ––
Sfl◊Èπ¥ •Ê¬áÊ ‚Ê¥ª ÃÊ üÊËÁflcáÊÈ – üÊ˪ËÃÊ „Ê ¬˝÷È •¡È¸Ÿ¥‚Ë –– 2 ––
ÃÁø ôÊÊŸE⁄UË flÊø flŒÃÊ¥ ‚Ê¥ø¥– ÷ÿ ∑§Á›∑§Ê›Êø¥ ŸÊ„Ë¥ ÃÿÊ –– 3 ––
∞∑§Ê ¡ŸÊŒ¸ŸË¥ ‚¥‡Êÿ ‚Ê¥«UÊŸË – ≤…U œ⁄UË¥ ◊ŸË¥ ôÊÊŸE⁄UË –– 4 ––
üÊË÷ªfl¥ÃÊ¥ŸË •Ê¬ÀÿÊ •flÃÊ⁄UÊøË ¬˝ÿÊ¡Ÿ ‚ʜͥø ⁄UˇÊáÊ, ŒÈCÊ¥ø ÁŸŒÊ¸∂Ÿ
fl œ◊¸‚¥SÕʬŸ „Ë ÃËŸø ¡⁄UË ‚Ê¥ÁªÃ∂Ë •‚∂Ë, Ã⁄UË •ãÿ •Ÿ∑§
∑§Ê⁄UáÊÊ¥‚Ê∆UË ÷ªfl¥Ã •flÃÊ⁄U ÉÊÃÊà •ÊÁáÊ àÿÊfl›Ë àÿÊ¥ëÿÊ ÿÊ ÁflEÊëÿÊ
∑§ÀÿÊáÊÊøË •Ÿ∑§ ∑§Êÿ¸ ∑§⁄UÃÊÃ. „ø ¬„Ê ŸÊ ! •¡È¸ŸÊ∂Ê ÁŸÁ◊ûÊ ∑§M§Ÿ
¡ªÊ∂Ê ªËÃÊ ‚Ê¥ªáÿÊ‚Ê∆UË Ã ¡ªŒ˜ªÈM§ ’Ÿ∂. „Ë ªËÃÊ ‚¥S∑Χà ÷Ê·à fl
∑§Ê„ˇÊË ‚ÍòÊ◊ÿ •Ê„. ∑§Ê∂Ê¥Ã⁄UÊŸ ÁÃøÊ ’Êœ ‚Ê◊Êãÿ ¡ŸÊ¥ŸÊ „ÊáÊ ∑§∆UËáÊ
•Ê„, •‚ ¬Ê„ÍŸ •Ÿ∑§Ê¥ŸÊ “’ÈÁhÿÊª” Œ™§Ÿ àÿÊfl⁄U ÷Êcÿ ∑§⁄UáÿÊøË ¬˝⁄UáÊÊ
àÿÊ¥ŸËø ÁŒ∂Ë. ßÃ∑§ø Ÿ√„, Ã⁄U Sfl×ø “ôÊÊŸŒfl” M§¬ÊŸ •flÃM§Ÿ ÃËø
ªËÃÊ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§ëÿÊ M§¬ÊÃ, flÿÊëÿÊ •flÉÿÊ ¬¥œ⁄UÊ√ÿÊ fl·Ë¸, ◊⁄UÊ∆UËÃ
‚È¥Œ⁄U ‚È¥Œ⁄U ©ŒÊ„⁄UáÊ Œ™§Ÿ ¬˝ÁìʌŸ ∑§∂Ë. ÿÊ ôÊÊŸE⁄UËøË,
üÊË∞∑§ŸÊÕ◊„Ê⁄UÊ¡Ê¥‚Ê⁄UÅÿÊ ¬¥Á«Uà ‚¥ÃÊŸ ∑§∂∂Ë ÷∂ÊfláÊ fl⁄UË∂ •÷¥ªÊÃ
•Ê∂∂Ë •Ê„.
„Ê ª˝¥Õ ◊„Ê⁄UÊC˛ÊÃÀÿÊ ∂ˇÊÊflœË flÊ⁄U∑§:ÿÊ¥ëÿÊ ¬˝SÕÊŸòÊÿËÃË∂ ¬˝◊Èπ ª˝¥Õ
•Ê„. flÊ⁄U∑§⁄UË ’Ÿ∂∂Ê ∑§ÊáÊÃÊ„Ë ÷ÊÁfl∑§ ÁŸàÿ ôÊÊŸE⁄UËø ¬∆UŸ Á∑¥§flÊ üÊfláÊ
∑§ÀÿÊflÊøÍŸ ⁄UÊ„Êà ŸÊ„Ë. ÿÊ ôÊÊŸE⁄UËÃË∂ ∞∑§∑§Ê •ÊflËfl⁄U •Ÿ∑§ ¬˝fløŸ
∑§⁄UáÊÊ⁄U ÁflmÊŸ ◊„Ê⁄UÊC˛Êà •Ê„Ã. ÿÊ ª˝¥ÕÊà ªËÃÃË∂ •mÒà ÃûflôÊÊŸ,
∑§◊¸ÿÊª, ôÊÊŸÿÊª, •CÊ¥ªÿÊª, ÷ÁÄÃÿÊª, Áfl‡Ê·Ã— ÷ÁÄÃÿÊª ÿÊ¥ø •ŸÈ¬◊
ÁflfløŸ üÊËôÊÊŸŒflÊ¥ŸË SflÊŸÈ÷flÊŸ ∑§∂∂ •Ê„. ôÊÊŸE⁄UÊ¥ŸË ◊ÊÃÎflÊà‚ÀÿÊŸ
flÊ⁄U∑§⁄UË ‚¥¬˝ŒÊÿÊø ∑§∂∂ ∑§Êÿ¸ ¬Ê„ÍŸ ‚fl¸ ‚¥ÃÊ¥ŸË àÿÊ¥ŸÊ “◊Ê©∂Ë” ê„áÊÍŸ
‚¥’ÊœÊÿ∂Ê ‚ÈL§flÊà ∑§∂Ë. flÊ⁄U∑§⁄UË Á∑¥§flÊ ÷ʪflà ‚¥¬˝ŒÊÿÊøÊ ¬ÊÿÊ ⁄UøáÊÊ:ÿÊ
◊Ê©∂Ë¥øÊ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§Ê ÃÕÊ ôÊÊŸE⁄UË „Ê “•◊ÎÃÊÃ„Ë ¬Ò¡Ê Á¡¥∑§áÊÊ⁄UÊ” •‚Ê
◊⁄UÊ∆UËÃË∂ ªÈáÊflûÊŸ fl ∑˝§◊ÊŸ„Ë •Êl ª˝¥Õ „Êÿ.
ÿÊ ª˝¥ÕÊøË ¬Ê⁄UÊÿáÊ, ◊⁄UÊ∆UË÷ÊÁ·∑§ üÊË◊Œ˜÷ʪflà Á∑¥§flÊ ⁄UÊ◊øÁ⁄UÃ◊ÊŸ‚
ÿÊ¥ëÿʬ˝◊ÊáÊ fl›Êfl›Ë, ªÊflʪÊflÊÃÍŸ ∑§⁄UËà •‚ÃÊÃ. üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃÊ fl
àÿÊÃË∂ ÃûflôÊÊŸÊëÿÊ ¬˝øÊ⁄U-¬˝‚Ê⁄UÊ∂Ê flÊ„ÍŸ ÉÊÃ∂ÀÿÊ ªËÃÊ ¬˝‚Ÿ ◊⁄UÊ∆UË
÷ÊÁfl∑§Ê¥ëÿÊ •Êª˝„ÊflM§Ÿ ôÊÊŸE⁄UËøË „Ë ¬Ê⁄UÊÿáʬ˝Ã ÃÿÊ⁄U ∑§∂Ë „ÊÃË.
ÁÃøø „ Ÿfl ‚¥S∑§⁄UáÊ •ÊÃÊ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà „Êà •Ê„. ÿÊÃË∂ ¬Ê∆U ‚Ê¥¬˝ŒÊÁÿ∑§
¬˝ÃËŸÈ‚Ê⁄U „. ÷. ¬. üÊË. ¬¥…U⁄UËŸÊÕ ∑§Ê. ÕÊfl⁄U ÿÊ¥ŸË ÁŸÁpà ∑§∂ •Ê„Ã. ¬⁄¥UÃÈ
‚Ê¥¬˝ŒÊÁÿ∑§ ¬˝ÃË◊äÿ ¡ ◊Ⱥ˝áÊŒÊ· „ÊÃ, Ã ≈UÊ›áÿÊà •Ê∂ •Ê„Ã. àÿÊ◊È›
ÄflÁøà »§⁄U∑§ •Ê…U›∂Ê, Ã⁄UË ÃÊ •Õ¸ fl √ÿÊ∑§⁄UáÊ ÿÊ¥ŸÊ •ŸÈ‚M§Ÿ ∑§⁄UáÿÊÃ
•Ê∂Ê •Ê„. Â ¬Ê„ÃÊ ôÊÊŸE⁄UËëÿÊ ÁŸ⁄UÁŸ⁄UÊ˚ÿÊ ‚¥¬ÊÁŒÃ ¬˝ÃËà ¬Ê∆U÷Œ
•Ÿ∑§ •Ê„Ã. àÿÊà ∞∑§flÊÄÿÃÊ •ÊáÊÃÊ ÿáÊ ‡ÊÄÿ ŸÊ„Ë. ê„áÊÍŸø
∑§ÊáÊÃËÃ⁄UË ∞∑§ ¬˝◊ÊáÊ÷Íà ¬˝Ã ÉÿÊflË, ÿÊ ≤CËŸ ‚Ê¥¬˝ŒÊÁÿ∑§ ¬˝Ã ¬˝◊ÊáÊ ◊ÊŸÍŸ
ÁÃëÿÊÃË∂ ¬Ê∆U ÿÊà ÉÊáÿÊà •Ê∂ •Ê„Ã. •‡ÊÊ ÿÊ ª˝¥ÕÊø ◊⁄UÊ∆UË ÷ÊÁfl∑§
¬Ífl˸ßÃÄÿÊø ¬˝◊ÊŸ Sflʪà ∑§⁄UÃË∂, •‡ÊË •¬ˇÊÊ •Ê„.
ÁflŸËÃ
¬˝∑§Ê‡Ê∑§
 —— •ŸÈ∑˝§◊ÁáÊ∑§Ê ——
•äÿÊÿ ∑˝§◊Ê¥∑§ •äÿÊÿÊø ŸÊfl ‡∂Ê∑§ ‚¥ÅÿÊ •ÊflË ‚¥ÅÿÊ ¬ÎD ∑˝§◊Ê¥∑§

1 •¡Ȩ̀ŸÁfl·ÊŒÿÊª 47 275 9
2 ‚Ê¥ÅÿÿÙª 72 375 26
3 ∑§◊¸ÿÊª 43 276 51
4 ôÊÊŸ∑§◊¸‚¥ãÿÊ‚ÿÊª 42 225 68
5 ∑§◊¸‚¥ãÿÊ‚ÿÊª 29 180 83
6 •Êà◊‚¢ÿ◊ÿÊª 47 497 95
7 ôÊÊŸÁflôÊÊŸÿÊª 30 210 124
8 •ˇÊ⁄U’˝rÊÔÿÊª 28 271 138
9 ⁄UÊ¡ÁfllÊ⁄UÊ¡ªÈsÿÔ Êª 34 535 155
10 Áfl÷ÍÁÃÿÊª 42 335 187
11 Áfl‡flM§¬Œ‡Ê¸ŸÿÊª 55 708 209
12 ÷ÁÄÃÿÊª 20 247 255
13 ˇÊòÊˇÊòÊôÊÁfl÷ʪÿÊª 34 1170 268
14 ªÈáÊòÊÿÁfl÷ʪÿÊª 27 415 323
15 ¬ÈL§·ÙûÊ◊ÿÊª 20 599 343
16 ŒÒflÊ‚È⁄U‚ê¬Ám÷ʪÿÊª 24 473 374
17 üÊhÊòÊÿÁfl÷ʪÿÊª 28 433 398
18 ◊ÙˇÊ‚¥ãÿÊ‚ÿÊª 78 1811 420
∞∑ͧáÊ ‚¥ÅÿÊ 700 9035
¬‚ÊÿŒÊŸ 510
üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UËøË •Ê⁄UÃË 511
üÊË◊Œ˜Ô÷ªflŒ˜ÔªËÃøË •Ê⁄UÃË 512
 ôÊÊŸ‡fl⁄UË ¬Ê⁄UÊÿáÊÊëÿÊ ¬˝Ê⁄¢U÷Ë
ê„UáÊÊflÿÊøË ¬˝ÊÕ¸ŸÊ
ª¡ÊŸŸ¢ ÷ÍêáÊÊÁŒ‚Áflâ ∑§Á¬àÕ¡ê’Í»§∂øÊL§÷ˇÊáÊ◊˜Ô–
©U◊Ê‚Èâ ‡ÊÊ∑§ÁflŸÊ‡Ê∑§Ê⁄U∑¢§ Ÿ◊ÊÁ◊ ÁflÉŸ‡fl⁄U¬ÊŒ¬VÔU¡◊˜ÔH
‡ÊÈÄ∂Ê¢ ’˝rÊÔÁfløÊ⁄U‚Ê⁄U¬⁄U◊Ê◊ÊlÊ¢ ¡ªŒ˜Ô√ÿÊÁ¬ŸË◊˜Ô
flËáÊʬÈSÃ∑§œÊÁ⁄UáÊË◊÷ÿŒÊ¢ ¡Ê«KÊãœ∑§Ê⁄Uʬ„UÊ◊˜Ô–
„USÃ S»§ÊÁ≈U∑§◊ÊÁ∂∑§Ê¥ ÁflŒœÃË¥ ¬kÊ‚Ÿ ‚¢ÁSÕÃÊ◊˜Ô
flãŒ ÃÊ¢ ¬⁄U◊‡fl⁄UË¥ ÷ªflÃË¥ ’ÈÁh¬˝ŒÊ¢ ‡ÊÊ⁄UŒÊ◊˜ÔH
◊„UÊÿÊª¬Ë∆U Ã≈U ÷Ë◊⁄UâÿÊ¢ fl⁄¢U ¬Èá«U⁄UË∑§Êÿ ŒÊÃÈ¢ ◊ÈŸËãº˝Ò—–
‚◊ʪàÿ ÁÃc∆ÔUãÃ◊ÊŸãŒ∑§ãŒ¢ ¬⁄U’˝rÊÔÁ∂XÔU¢ ÷¡ ¬Êá«ÈU⁄UXÔU◊˜ÔH
⁄UáÊ ∑ΧcáÊ’Ë÷à‚È‚¢flÊŒ÷ÍÃÊL§ªËÃÊÕ¸’ÊœÊÿ ôÊÊŸ‡fl⁄UË flÒ–
∑ΧÃË ÁŸÁ◊¸ÃÊ ÿŸ ø ¬˝Ê∑ΧÃÊÄàÿÊ ‚◊ÊÁœSÕ◊ÍÁÃZ ÷¡ ôÊÊŸŒfl◊˜ÔH
ôÊÊŸ¢ ◊Ê„UÁflŸÊ‡Ê∑¢§ ÷ªflÃÊ ¬ÊÕʸÿ ¬˝ÊQ¢§ ⁄UáÊ–
ªÈsÔ¢ Ãà¬⁄U◊¢ Á„UÃÊÿ ¡ªÃÊ ÿSÿÊ¢ ø S¬c≈ÔUË∑ΧÃ◊˜Ô–
ôÊÊŸ‡ÊŸ ‚∂Ë∂ÿÊ Áfl∑§ÁÕÃÊ Œ‡ÊËÿ÷Ê·Ê‚È ÿÊ–
ÿÊflìÊ¢º˝-ÁŒflÊ∑§⁄UÊÒ Áfl¡ÿÃÊ¢ ‚Ê ŸÊ◊ ôÊÊŸ‡fl⁄UËH 1H
fl‚ÈŒfl‚Èâ Œfl¢ ∑¢§‚øÊáÊÍ⁄U◊Œ¸Ÿ◊˜Ô–
Œfl∑§Ë¬⁄U◊ʟ㌢ ∑ΧcáÊ¢ flãŒ ¡ªŒ˜ÔªÈL§◊˜ÔH
÷Êfl œM§ÁŸÿÊ¢ flÊøË ôÊÊŸ‡fl⁄UË – ∑Χ¬Ê ∑§⁄UË „U⁄UË ÃÿÊfl⁄UËH.1H
Sfl◊ÈÅÊ¥ •Ê¬áÊ ‚Ê¢ª ÃÊ üÊËÁflcáÊÈ – üÊ˪ËÃÊ „UÊ ¬˝oAÈ •¡È¸Ÿ¥‚Ë¥H.2H
ÃÁø ôÊÊŸ‡fl⁄UË flÊø flŒÃÊ¢ ‚Êø¥ – ÷ÿ ∑§Á›U∑§Ê›UÊø¥ ŸÊ„UË¥ ÃÿÊ¢H.3H
∞∑§Ê ¡ŸÊŒ¸ŸË¥ ‚¢‡Êÿ ‚Ê¢«UÊŸË – ŒÎ…U œ⁄UË¥ ◊ŸË¥ ôÊÊŸ‡fl⁄UËH.4H
§§§
 H üÊ˪áÊ‡ÊÊÿ Ÿ◊—H üÊ˪Ê¬Ê∂∑ΧcáÊÊÿ Ÿ◊—H
˙ •Sÿ üÊË◊Œ˜÷ªfleËÃÊ◊Ê∂Ê◊ãòÊSÿ ÷ªflÊŸ˜ flŒ√ÿÊ‚ ´§Á·—H
•ŸÈc≈ÈU¬˜ ¿ãŒ—H üÊË∑ΧcáÊ— ¬⁄U◊Êà◊Ê ŒflÃÊH •‡ÊÊëÿÊŸãfl‡ÊÊøSàfl¢ ¬˝ôÊÊflʌʢ‡ø
÷Ê·‚ ßÁà ’Ë¡◊˜H ‚fl¸œ◊ʸã¬Á⁄UàÿÖÿ ◊Ê◊∑¢§ ‡Ê⁄UáÊ¢ fl˝¡ ßÁà ‡ÊÁÄ×H
•„¢U àflÊ ‚fl¸¬Ê¬èÿÊ ◊ÊˇÊÁÿcÿÊÁ◊ ◊Ê ‡ÊÈø ßÁà ∑§Ë∂∑§◊˜H ŸÒŸ¢ Á¿ãŒÁãÃ
‡ÊSòÊÊÁáÊ ŸÒŸ¢ Œ„UÁà ¬Êfl∑§ ßàÿX‰c∆ÔUÊèÿÊ¢ Ÿ◊—H Ÿ øÒŸ¢ Ä∂ŒÿãàÿʬÊ Ÿ
‡ÊÊ·ÿÁà ◊ÊL§Ã ßÁà ḟËèÿÊ¢ Ÿ◊—H •ë¿UlÊ˘ÿ◊ŒÊsÔÊ˘ÿ◊Ä∂lÊ˘‡ÊÊcÿ
∞fl ø ßÁà ◊äÿ◊ÊèÿÊ¢ Ÿ◊—H ÁŸàÿ— ‚fl¸ªÃ— SÕÊáÊÈ⁄Uø∂Ê˘ÿ¢ ‚ŸÊß
ßàÿŸÊÁ◊∑§ÊèÿÊ¢ Ÿ◊—H ¬‡ÿ ◊ ¬ÊÕ¸ M§¬ÊÁáÊ ‡ÊÇÊÊ˘Õ ‚„Ud‡Ê ßÁÃ
∑§ÁŸÁc∆ÔU∑§ÊèÿÊ¢ Ÿ◊—H ŸÊŸÊÁflœÊÁŸ ÁŒ√ÿÊÁŸ ŸÊŸÊfláÊʸ∑ΧÃËÁŸ ø ßÁÃ
∑§⁄UÃ∂∑§⁄U¬Îc∆ÔUÊèÿÊ¢ Ÿ◊—H ßÁà ∑§⁄UãÿÊ‚—H •Õ NUŒÿÊÁŒãÿÊ‚—H ŸÒŸ¢
Á¿UãŒÁãà ‡ÊSòÊÊÁáÊ ŸÒŸ¢ Œ„UÁà ¬Êfl∑§ ßÁà NUŒÿÊÿ Ÿ◊—H Ÿ øÒŸ¢
Ä∂ŒÿãàÿʬÊ Ÿ ‡ÊÊ·ÿÁà ◊ÊL§Ã ßÁà Á‡Ê⁄U‚ SflÊ„UÊH •ë¿UlÊ˘ÿ-
◊ŒÊsÔÊ˘ÿ◊Ä∂lÊ˘‡ÊÊcÿ ∞fl ø ßÁà Á‡ÊπÊÿÒ fl·≈U˜H ÁŸàÿ— ‚fl¸ªÃ—
SÕÊáÊÈ⁄Uø∂Ê˘ÿ¢ ‚ŸÊß ßÁà ∑§fløÊÿ „ÈU◊˜H ¬‡ÿ ◊ ¬ÊÕ¸ M§¬ÊÁáÊ
‡ÊÇÊÊ˘Õ ‚„Ud‡Ê ßÁà ŸòÊòÊÿÊÿ flÊÒ·≈U˜H ŸÊŸÊÁflœÊÁŸ ÁŒ√ÿÊÁŸ
ŸÊŸÊfláÊʸ∑ΧÃËÁŸ ø ßÁà •SòÊÊÿ »§≈U˜H üÊË∑Χcáʬ˝ËàÿÕ¸ ¬Ê∆U ÁflÁŸÿÊª—H
˙¬ÊÕʸÿ ¬˝ÁÃ’ÊÁœÃÊ¢ ÷ªflÃÊ ŸÊ⁄UÊÿáÊŸ Sflÿ¢
√ÿÊ‚Ÿ ª˝ÁÕÃÊ¢ ¬È⁄UÊáÊ◊ÈÁŸŸÊ ◊äÿ◊„UÊ÷Ê⁄UÃ◊˜–
•mÒÃÊ◊ÎÃflÁ·¸áÊË¥ ÷ªflÃË◊c≈ÔUÊŒ‡ÊÊäÿÊÁÿŸË-
◊ê’ àflÊ◊ŸÈ‚㌜ÊÁ◊ ÷ªfleËÃ ÷flmÁ·áÊË◊˜H 1H
Ÿ◊Ê˘SÃÈ Ã √ÿÊ‚ Áfl‡ÊÊ∂’Èh »È§ÑÊ⁄UÁflãŒÊÿìòÊŸòÊ–
ÿŸ àflÿÊ ÷Ê⁄UÃÃÒ∂¬Íáʸ— ¬˝ÖflÊÁ∂ÃÊ ôÊÊŸ◊ÿ— ¬˝ŒË¬—H 2H
¬˝¬ãŸ¬ÊÁ⁄U¡ÊÃÊÿ ÃÊàòÊflòÊÒ∑§¬ÊáÊÿ–
ôÊÊŸ◊Ⱥ˝Êÿ ∑ΧcáÊÊÿ ªËÃÊ◊ÎÌȄU Ÿ◊—H.3H
 (8)

‚flÊ¸¬ÁŸ·ŒÊ ªÊflÊ ŒÊÇœÊ ªÊ¬Ê∂ŸãŒŸ—–

¬ÊÕÊ¸ flà‚— ‚ÈœË÷Ê¸ÄÃÊ ŒÈÇœ¢ ªËÃÊ◊Îâ ◊„UØH.4H
fl‚ÈŒfl‚Èâ Œfl¢ ∑¢§‚øÊáÊÍ⁄U◊Œ¸Ÿ◊˜–
Œfl∑§Ë¬⁄U◊ʟ㌢ ∑ΧcáÊ¢ flãŒ ¡ªŒ˜ªÈL§◊˜H.5H
÷Ëc◊º˝ÊáÊÃ≈UÊ ¡ÿº˝Õ¡∂Ê ªÊãœÊ⁄UŸË∂Êà¬∂Ê
‡ÊÀÿª˝Ê„UflÃË ∑Χ¬áÊ fl„UŸË ∑§áÊ¸Ÿ fl∂Ê∑ȧ∂Ê–
•‡flàÕÊ◊Áfl∑§áʸÉÊÊ⁄U◊∑§⁄UÊ ŒÈÿÊ¸œŸÊflÁøŸË
‚ÊûÊËáÊʸ π∂È ¬Êá«UflÒ ⁄UáÊŸŒË ∑Ò§flø∑§— ∑§‡Êfl—H.6H
¬Ê⁄UʇÊÿ¸flø— ‚⁄UÊ¡◊◊∂¢ ªËÃÊÕ¸ªãœÊà∑§≈¢U
ŸÊŸÊÅÿÊŸ∑§∑§‚⁄¢U „UÁ⁄U∑§ÕÊ‚ê’ÊœŸÊ’ÊÁœÃ◊˜–
∂Ê∑§ ‚îÊŸ·≈UÔ˜¬ŒÒ⁄U„U⁄U„U— ¬¬Ëÿ◊ÊŸ¢ ◊ÈŒÊ
÷ÍÿÊŒ˜÷Ê⁄UìVÔU¡¢ ∑§Á∂◊∂¬˝äfl¢Á‚ Ÿ— üÊÿ‚H.7H
◊Í∑¢§ ∑§⁄UÊÁà flÊøÊ∂¢ ¬X‰¥ ∂YÔUÿÃ ÁªÁ⁄U◊˜–
ÿà∑Χ¬Ê Ã◊„¢U flãŒ ¬⁄U◊ÊŸãŒ◊Êœfl◊˜H.8H
ÿ¢ ’˝rÊÔÊ flL§áÊãº˝L§º˝◊L§Ã— SÃÈãflÁãà ÁŒ√ÿÒ— SÃflÒ-
fl¸ŒÒ— ‚ÊXÔU¬Œ∑˝§◊Ê¬ÁŸ·ŒÒªÊ¸ÿÁãà ÿ¢ ‚Ê◊ªÊ—–
äÿÊŸÊflÁSâÊÃÃeÃŸ ◊Ÿ‚Ê ¬‡ÿÁãà ÿ¢ ÿÊÁªŸÊ
ÿSÿÊãâ Ÿ ÁflŒÈ— ‚È⁄UÊ‚È⁄UªáÊÊ ŒflÊÿ ÃS◊Ò Ÿ◊—H.9H
H ßÁà üÊË◊Œ˜÷ªfleËÃÊãÿÊ‚äÿÊŸÊÁŒH
§§§
 H üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UËH
•äÿÊÿ ¬Á„U∂Ê
üÊ˪áÊ‡ÊÊÿ Ÿ◊—
˙ Ÿ◊Ù¡Ë •ÊlÊ– flŒ¬˝ÁìÊlÊ– ¡ÿ ¡ÿ Sfl‚¢fllÊ– •Êà◊M§¬ÊH 1H
ŒflÊ ÃÍ¢Áø ªáÊ‡ÊÈ– ‚∑§∂ÊÕ¸◊Áì˝∑§Ê‡ÊÈ– ê„UáÊ ÁŸflÎÁûʌʂȖ •flœÊÁ⁄U¡Ù
¡ËH 2H „¥U ‡Ê錒˝rÊÔ •‡Ê·– ÃÁø ◊ÍÁø ‚Èfl·– ¡Õ fláʸfl¬È ÁŸŒÙ¸·–
Á◊⁄Uflà •‚H 3H S◊ÎÁà ÃÁø •flÿfl– ŒπÊ •Ê¢ªË∑§ ÷Êfl– ÃÕ
∂ÊfláÿÊøË ∆Ufl– •Õ¸‡ÊÙ÷ÊH 4H •c≈ÔUÊŒ‡Ê ¬È⁄UÊáÊ¥– ÃË¥Áø ◊ÁáÊ÷Í·áÊ¥–
¬Œ¬hÁà πfláÊ¥– ¬˝◊ÿ⁄UàŸÊ¢øË¥H 5H ¬Œ’¢œ ŸÊª⁄U– Ã¥Áø ⁄¢UªÊÁÕ∂¥ •¢’⁄U–
¡Õ ‚ÊÁ„Uàÿ flÊáÊ¥ ‚¬Í⁄U– ©U¡Ê›UÊø¢H 6H ŒπÊ ∑§Ê√ÿŸÊ≈U∑§Ê– ¡ ÁŸœÊ¸Á⁄UÃÊ¢
‚∑§ıÃÈ∑§Ê– àÿÊÁø L§áʤÊÈáÊÃË ˇÊȺ˝ÉÊ¢Á≈U∑§Ê– •Õ¸äflÁŸH 7H ŸÊŸÊ ¬˝◊ÿÊ¢øË
¬⁄UË– ÁŸ¬ÈáʬáÊ¥ ¬Ê„UÃÊ¢ ∑ȧ‚⁄UË– ÁŒ‚ÃË ©UÁøà ¬Œ¥ ◊ʤÊÊ⁄UË¥– ⁄UàŸ¢ ÷∂Ë¥H 8H
ÃÕ √ÿÊ‚ÊÁŒ∑§Ê¢ëÿÊ ◊ÃË– ÃÁø ◊π›UÊ Á◊⁄UflÃË– øÙπÊ›U¬áÊ¢ ¤Ê›U∑§ÃË–
¬À∂fl‚«U∑§ÊH 9H ŒπÊ ·«˜UŒ‡Ê¸Ÿ¥ ê„UÁáʬÃË– ÃÁø ÷È¡Ê¢øË •Ê∑ΧÁÖ
ê„UáÊÊÒÁŸ Áfl‚¢flÊŒ¥ œÁ⁄UÃË– •ÊÿÈœ¥ „UÊÃË¥H 10H Ã⁄UË Ã∑¸È§ ÃÙÁø »§⁄U‡ÊÈ–
ŸËÁÃ÷ŒÈ •¢∑ȧ‡ÊÈ– flŒÊãÃÈ ÃÙ ◊„UÊ⁄U‚È– ◊ÙŒ∑ȧ Á◊⁄UflH 11H ∞∑§ „UÊÃË¥ Œ¢ÃÈ–
¡Ù Sfl÷ÊflÃÊ π¢Á«UÃÈ– ÃÙ ’ıh◊¢∑§ÃÈ– flÊÁø∑§Ê¥øÊH 12H ◊ª ‚„¡¥
‚à∑§Ê⁄UflʌȖ ÃÙ ¬k∑§L§ fl⁄UŒÈ– œ◊¸¬˝ÁÃc∆ÔUÊ ÃÙ Á‚hÈ– •÷ÿ„USÃÈH 13H
ŒπÊ Áflfl∑§fl¢ÃÈ ‚ÈÁfl◊›ÈU– ÃÙÁø ‡ÊÈ¢«UÊŒ¢«ÈU ‚⁄U›UÈ– ¡Õ ¬⁄U◊ÊŸ¢ŒÈ ∑§fl›UÈ–
◊„UÊ‚ÈπÊøÊH 14H Ã⁄UË ‚¢flÊŒÈ ÃÙÁø Œ‡ÊŸÈ– ¡Ù ‚◊ÃÊ ‡ÊÈ÷˝fláÊȸ– ŒflÙ
©Uã◊·‚͡◊ˇÊáÊÈ– ÁflÉŸ⁄UÊ¡ÈH 15H ◊¡ •flª◊Á∂ÿÊ ŒÙŸË– ◊Ë◊Ê¢‚Ê
üÊfláÊSÕÊŸË¥– ’Ùœ◊ŒÊ◊Îà ◊ÈŸË-– •∂Ë ‚ÁflÃËH 16H ¬˝◊ÿ¬˝flÊ∂ ‚Ȭ˝÷–
mÒÃÊmÒà ÃÁø ÁŸ∑È¢§÷– ‚Á⁄U‚¬áÊ¥ ∞∑§fl≈Uà ß÷-– ◊SÃ∑§Êfl⁄UËH 17H ©U¬Á⁄U
Œ‡ÊÙ¬ÁŸ·Œ¥– Á¡ÿ¥ ©UŒÊ⁄¥ ôÊÊŸ◊∑§⁄¢UŒ¥– ÁÃÿ¥ ∑ȧ‚È◊¥ ◊ȪÈ≈UË¥ ‚Ȫ¢œ¥– ‡ÊÙ÷ÃË
÷∂Ë¥H 18H •∑§Ê⁄U ø⁄UáÊÿȪÈ∂– ©U∑§Ê⁄U ©UŒ⁄U Áfl‡ÊÊ∂– ◊∑§Ê⁄U ◊„UÊ◊¢«U∂–
◊SÃ∑§Ê∑§Ê⁄¥UH 19H „U ÁÃã„UË ∞∑§fl≈U∂– ÃÕ ‡Ê錒˝rÊÔ ∑§fl›∂¥– Ã¥ Á◊ÿÊ¢
10 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

üÊ˪ÈL§∑Χ¬Ê ŸÁ◊∂¥– •ÊÁŒ’Ë¡H 20H •ÊÃÊ¢ •Á÷Ÿfl flÊÁÇfl∂ÊÁ‚ŸË– ¡

øÊÃÈÿʸո∑§∂Ê∑§ÊÁ◊ŸË– Ã ‡ÊÊ⁄UŒÊ Áfl‡fl◊ÙÁ„UŸË– ŸÁ◊∂Ë Á◊ÿÊ¢H 21H ◊¡
NUŒÿË¥ ‚Œ˜ªÈL§– ¡áÊ¥ ÃÊÁ⁄U∂Ê¥ „UÊ ‚¢‚Ê⁄U¬ÍL§– ê„UáÊÊÒÁŸ Áfl‡Ê·¥ •àÿÊŒL§–
Áflfl∑§Êfl⁄UËH 22H ¡Ò‚¥ «UÙ˚ÿÊ¢ •¢¡Ÿ ÷≈U– Ã fl›UË¥ ŒÎc≈ÔUË‚Ë »§Ê¢≈UÊ »È§≈U–
◊ª flÊ‚ ¬ÊÁ„U¡ ÃÕ ¬˝ª≈U– ◊„UÊÁŸœËH 23H ∑§Ê¢ Áø¢ÃÊ◊ÁáÊ ¡ÊÁ∂ÿÊ
„UÊÃË¥– ‚ŒÊ Áfl¡ÿflÎÁûÊ ◊ŸÙ⁄UÕË¥– ÃÒ‚Ê ◊Ë ¬Íáʸ∑§Ê◊ üÊËÁŸflÎûÊË–
ôÊÊŸŒflÙ ê„UáÊH 24H ê„UáÊÊÒÁŸ ¡ÊáÊÃŸ¥ ªÈL§ ÷Á¡¡– ÃáÊ¥ ∑ΧÃ∑§Êÿ¸
„UÙ߸U¡– ¡Ò‚¥ ◊Í›Á‚¢øŸ¥ ‚„U¡¥– ‡ÊÊπʬÀ∂fl ‚¢ÃÙ·ÃËH 25H ∑§Ê¢ ÃËÕZ
Á¡ÿ¥ ÁòÊ÷ÈflŸË¥– ÁÃÿ¥ ÉÊ«UÃË ‚◊Ⱥ˝ÊflªÊ„UŸË¢– ŸÊ Ã⁄UË •◊ÎÃ⁄U‚ÊSflÊŒŸË¢– ⁄U‚
‚∑§›H 26H ÃÒ‚Ê ¬È…UìȅUÃË ÃÙÁø– Á◊ÿÊ¢ •Á÷fl¢ÁŒ∂Ê üÊ˪ÈL§Áø– ¡Ê
•Á÷∂Á·Ã ◊ŸÙL§Áø– ¬È⁄UÁflÃÊ ÃÙH 27H •ÊÃÊ¢ •flœÊ⁄UÊ ∑§ÕÊ ª„UŸ– ¡
‚∑§›Ê¢ ∑§ÊÒÃÈ∑§Ê¢ ¡ã◊SÕÊŸ– ∑§Ë¥ •Á÷Ÿfl ©UlÊŸ– Áflfl∑§ÃM§ø¥H 28H ŸÊ
Ã⁄UË ‚fl¸ ‚ÈπÊÁø •ÊÁŒ– ¡ ¬˝◊ÿ◊„UÊÁŸÁœ– ŸÊŸÊ Ÿfl⁄U‚‚ÈœÊÁ霖 ¬Á⁄U¬Íáʸ
„UH 29H ∑§Ë¥ ¬⁄U◊œÊ◊ ¬˝∑§≈U– ‚fl¸ ÁfllÊ¢ø¥ ◊Í›¬Ë∆U– ‡ÊÊSòÊ¡ÊÃÊ fl‚ÊÒ≈U–
•‡Ê·Ê¢ø¥H 30H ŸÊ Ã⁄UË ‚∑§› œ◊ÊZø¥ ◊Ê„U⁄U– ‚Ö¡ŸÊ¢ø¥ Á¡√„UÊ⁄U–
∂Êfláÿ⁄UàŸ÷Ê¢«UÊ⁄U– ‡ÊÊ⁄UŒø¥H 31H ŸÊŸÊ ∑§ÕÊM§¬¥ ÷Ê⁄UÃË– ¬˝∑§≈U∂Ë •‚
ÁòÊ¡ªÃË¥– •ÊÁflc∑§⁄UÙÁŸ ◊„UÊ◊ÃË¥– √ÿÊ‚ÊÁøÿH 32H ê„UáÊÊÒÁŸ „UÊ ∑§Ê√ÿÊ¢-
⁄UÊflÙ– ª˝¢Õ ªÈL§flÃËøÊ ∆UÊflÙ– ∞ÕÍÁŸ ⁄U‚Ê¢ ¤ÊÊ∂Ê •ÊflÙ– ⁄U‚Ê›¬áÊÊøÊH 33H
ÃflË¢Áø •Êß∑§Ê •ÊÁáÊ∑§ ∞∑§– ∞ÕÍÁŸ ‡ÊéŒüÊË ‚ë¿UÊÁSòÊ∑§– •ÊÁáÊ
◊„Uʒٜ˥ ∑§Ê¥fl›UË∑§– ŒÈáÊÊfl∂ËH 34H ∞Õ øÊÃÈÿ¸ ‡Ê„UÊáÊ¥ ¤ÊÊ∂¥– ¬˝◊ÿ
L§øË‚ •Ê∂¥– •ÊÁáÊ ‚ı÷ÊÇÿ ¬Ùπ∂¢– ‚ÈπÊø¥ ∞ÕH 35H ◊ÊœÈÿËZ
◊œÈ⁄UÃÊ– oΪ¢ Ê⁄Ë¥ ‚È⁄UπÃÊ– M§…U¬áÊ ©UÁøÃÊ¢– ÁŒ‚ ÷∂H
¥ 36H ∞Õ ∑§›ÊÁflŒ¬áÊ
∑§›Ê– ¬ÈáÿÊÁ‚ ¬˝ÃÊ¬È •Êª›Ê– ê„UáÊÊÒÁŸ ¡Ÿ◊¡ÿÊø •fl∂˛ʖ ŒÊ·
„U⁄U∂H 37H •ÊÁáÊ ¬Ê„UÃÊ¢ ŸÊfl∑§– ⁄¢UªË¢ ‚È⁄¢ªÃøË •Êª›UË∑§– ªÈáÊÊ¢
‚ªÈáʬáÊÊø¥ Á’∑§– ’„ÈUfl‚ ∞ÕH 38H ÷ÊŸÈøÁŸ Ã¡¢ œfl›∂¥– ¡Ò‚¥
òÊÒ∂ÙÄÿ ÁŒ‚ ©U¡›∂¥– ÃÒ‚¥ √ÿÊ‚◊Áà ∑§fl›∂¥– Á◊⁄Ufl Áfl‡flH 39H ∑§Ê¢
‚ÈˇÊòÊË¥ ’Ë¡ ÉÊÊÃ∂¥– Ã¥ •Ê¬ÈÁ∂ÿʬ⁄UË ÁflSÃÊ⁄U∂¢– ÃÒ‚¥ ÷Ê⁄UÃË¥ ‚È⁄UflÊ«U∂¥–
•Õ¸¡ÊÃH 40H ŸÊ Ã⁄UË Ÿª⁄UÊ¢Ã⁄UË¥ flÁ‚¡– Ã⁄UË ŸÊª⁄UUÊÁø „UÙ߸¡– ÃÒ‚¥
 •äÿÊÿ ¬Á„U‹Ê 11

√ÿÊ‚ÙÁÄÃÃ¡¥– œfl›Ã ‚∑§›H 41H ∑§Ë¥ ¬˝Õ◊ flÿ‚Ê∑§Ê›UË¥– ∂ÊfláÿÊøË

Ÿ√„UÊ›UË– ¬˝ª≈U ¡Ò‚Ë •Êª›UË– •¢ªŸÊ•¢ªË¥H 42H ŸÊ Ã⁄UË ©UlÊŸË¥ ◊ÊœflË
ÉÊ«U– ÃÕ flŸ‡ÊÙ÷øË πÊáÊË ©UÉÊ«U– •ÊÁŒ∂ʬʂÊÒÁŸ •¬Ê«U¥ – Á¡ÿʬ⁄UËH 43H
ŸÊŸÊÉÊŸË÷Íà ‚Èfláʸ– ¡Ò‚¥ ãÿÊ„UÊÁ›ÃÊ¢ ‚ÊœÊ⁄UáÊ– ◊ª •∂¥∑§Ê⁄UË¥ ’⁄Ufl¬áÊ–
ÁŸflÊ«ÈU ŒÊflËH 44H ÃÒ‚¥ √ÿÊ‚ÙÁÄà •›¢∑§ÊÁ⁄U∂¥– •Êfl« Ã¥ ’⁄Ufl¬áÊ
¬ÊÃ∂¥– Ã¥ ¡ÊáÊÙÁŸ ∑§Êÿ •ÊüÊÁÿ∂¢– ßÁÄʂ˥H 45H ŸÊŸÊ ¬È⁄UÁÃÿ
¬˝ÁÃc∆ÔU∂ʪ˥– ‚ÊŸËfl œM§ÁŸ •Ê¢ªË¥– ¬È⁄UÊáÊ¥ •ÊÅÿÊŸM§¬¥ ¡ªË¥– ÷Ê⁄UÃÊ
•Ê∂Ë¥H 46H ê„UáÊÊÒÁŸ ◊„UÊ÷Ê⁄UÃË¥ ŸÊ„UË¥– Ã¥ ŸÙ„UÁø ∂Ù∑§Ë¥ ÁÄUË¥– ÿáÊ¥
∑§Ê⁄UáÊ¥ ê„UÁáʬ ¬Ê„UË¥– √ÿÊ‚ÙÁë¿Uc≈U ¡ªòÊÿH 47H ∞‚Ë ¡ªË¥ ‚È⁄U‚ ∑§ÕÊ–
¡¥ ¡ã◊÷ÍÁ◊ ¬⁄U◊ÊÕʸ– ◊ÈÁŸ ‚Ê¢ª ŸÎ¬ŸÊÕÊ– ¡Ÿ◊¡ÿÊH 48H ¡¥ •ÁmÃËÿ
©UûÊ◊– ¬ÁflòÊÒ∑§ ÁŸL§¬◊– ¬⁄U◊ ◊¢ª∂œÊ◊– •flœÊÁ⁄U¡ÙH 49H •ÊÃÊ¢
÷Ê⁄UÃ∑§◊›¬⁄UʪȖ ªËÃÊÅÿÈ ¬˝‚¢ªÈ– ¡Ù ‚¢flÊŒ∂Ê üÊË⁄¢UªÈ– •¡¸ÈŸ¥‚Ë¥H 50H
ŸÊ Ã⁄UË ‡Ê錒˝rÊÔÊÁ霖 ◊ÁÕÿ∂Ê √ÿÊ‚’ÈÁh– ÁŸflÁ«U∂¢ ÁŸ⁄UflÁœ– ŸflŸËÃ
„¥H 51H ◊ª ôÊÊŸÊÁÇŸ‚¢¬∑Z§– ∑§«UÁ‚∂¥ÁŸ Áflfl∑¥§– ¬Œ •Ê∂¥ ¬Á⁄U¬Ê∑¥§–
•Ê◊ٌʂËH 52H ¡¥ •¬ÁˇÊ¡ Áfl⁄UÄÃË¥– ‚ŒÊ •ŸÈ÷Áfl¡ ‚¢ÃË¥– ‚Ù„¢U÷Êfl¥
¬Ê⁄¢ªÃË¥– ⁄UÁ◊¡ ¡ÕH 53H ¡¥ •Ê∑§Ááʸ¡ ÷ÄÃË¥– ¡¥ •ÊÁŒfl¢l ÁòÊ¡ªÃË¥–
Ã¥ ÷Ëc◊¬flËZ ‚¢ªÃË– ê„ÁáÊÃ∂Ë ∑§ÕÊH 54H ¡¥ ÷ªflŒ˜ªËÃÊ ê„UÁáÊ¡– ¡¥
’˝rÊÔ‡ ÊÊ¢ŸË¥ ¬˝‡Ê¢Á‚¡– ¡¥ ‚Ÿ∑§ÊÁŒ∑§Ë¥ ‚Áfl¡– •ÊŒ⁄U¥ ‚Ë¥H 55H ¡Ò‚¥ ‡ÊÊ⁄UŒËÁøÿ
ø¢º∑˝ §›– ◊ÊÁ¡ •◊ÎÃ∑§áÊ ∑§Ù¥fl›– Ã flÁ¥ øÃË ◊Ÿ¥ ◊flÊ›–¢ ø∑§Ù⁄UÃ∂ªH ¥ 56H
ÁÃÿʬ⁄UË üÊÙÃÊ¥– •ŸÈ÷flÊflË „U ∑§ÕÊ– •ÁÄU›ÈflÊ⁄U¬áÊ ÁøûÊÊ– •ÊáÊÍÁŸÿÊ¢H 57H
„¥U ‡ÊéŒ¥flËáÊ ‚¢flÊÁŒ¡– ߢÁº˝ÿÊ¢ ŸáÊÃÊ¢ ÷ÙÁª¡– ’Ù∂Ê•ÊÁœ ¤ÊÊ¥Á’¡–
¬˝◊ÿÊ‚ËH 58H ¡Ò‚ ÷˝◊⁄U ¬⁄UÊªÈ ŸÃË– ¬⁄UË ∑§◊›Œ›¥U ŸáÊÃË– ÃÒ‚Ë ¬⁄UË
•Ê„U ‚ÁflÃË– ª˝¢ÕË¥ ßÿH 59H ∑§Ê¢ •Ê¬È∂Ê ∆UÊflÙ Ÿ ‚Ê¢Á«UÃÊ¢– •ÊÁ∂¢Áª¡
ø¢º˝È ¬˝ª≈UÃÊ¢– „UÊ •ŸÈ⁄UÊªÈ ÷ÙÁªÃÊ¢– ∑Èȧ◊ÈÁŒŸË ¡ÊáÊH 60H ∞‚ÁŸ ª¢÷Ë⁄U¬áÊ¥–
ÁSÕ⁄UÊfl∂ÁŸ •¢Ã—∑§⁄UáÊ¥– •ÊÁÕ∂Ê ÃÙÁø ¡ÊáÊ– ◊ÊŸÍ¢ ßÿH 61H •„UÙ
•¡È¸ŸÊÁøÿ ¬Ê¢ÃË– ¡ ¬Á⁄U‚áÊÿÊ ÿÙÇÿ „UÙÃË– ÁÄUË¥ ∑Χ¬Ê ∑§M§ÁŸ ‚¢ÃË¥–
•flœÊŸ lÊfl¥H 62H „¥U ‚∂ªË êÿÊ¢ ê„UÁáÊÃ∂¥– ø⁄UáÊÊ¢ ∂ÊªÙŸË ÁflŸÁfl∂¥–
12 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¬˝÷Í ‚πÙ∂ NŒÿ •Ê¬È∂¥– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 63H ¡Ò‚Ê Sfl÷ÊflÙ ◊Êÿ’ʬʢøÊ–

•¬àÿ ’Ù∂ ¡⁄UË ’Ù’«UË flÊøÊ– Ã⁄UË •Áœ∑§Áø ÃÿÊøÊ– ‚¢ÃÙ· •ÊÕËH 64H
ÃÒ‚Ê ÃÈê„UË¥ ◊Ë •¢¢Áª∑§ÊÁ⁄U∂Ê– ‚îÊŸË¥ •Ê¬È∂Ê ê„ÁáÊÃ∂Ê– Ã⁄UË ©UáÊ¥ ‚„U¡¥
©U¬‚Ê„∂Ê– ¬˝ÊÕÍZ ∑§ÊÿËH 65H ¬⁄UË •¬⁄UÊœÈ ÃÙ •ÊÁáÊ∑§ •Ê„U– ¡ ◊Ë
ªËÃÊÕȸ ∑§fl›Í¥ ¬Ê„¥U– Ã¥ •flœÊ⁄UÊ ÁflŸflÍ¢ ∂Ê„¥– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 66H „¥U •ŸÊfl⁄U
Ÿ ÁfløÊÁ⁄UÃÊ¢– flÊÿÊ¢Áø Áœ¢fl‚Ê ©U¬Ÿ∂Ê ÁøûÊÊ– ÿ:„UflË¥ ÷ÊŸÈÃ¡Ë¥ ∑§Êÿ
πlÙÃÊ– ‡ÊÙ÷Ê •ÊÕËH 67H ∑§Ë¥ Á≈UÁ≈U÷Í øÊ¢øÈfl⁄UË– ◊ʬ ‚Íÿ ‚ʪ⁄UË¢– ◊Ë
ŸáÊÃÈ àÿʬ⁄UË– ¬˝flÃZ ÿÕH 68H •Êß∑§Ê •Ê∑§Ê‡Ê Áª¢fl‚Êfl¥– Ã⁄UË •ÊáÊË∑§
àÿÊ„ÍUÁŸ ÕÙ⁄U „UÙ•Êfl¥– ê„UáÊÊÒÁŸ •¬Ê«ÍU „¥U •ÊÉÊfl¥– ÁŸœÊ¸Á⁄UÃÊ¢H 69H ÿÊ
ªËÃÊÕʸøË ÕÙ⁄UË– Sflÿ¥ ‡Ê¢÷Í Áflfl⁄UË– ¡Õ ÷flÊŸË ¬˝‡ŸÈ ∑§⁄UË– ø◊à∑§Ê⁄UÊŸÒ ËH 70H
ÃÕ „UL§ ê„UáÊ ŸÁáÊ¡– ŒflË ¡Ò‚¥ ∑§Ê¢ SflM§¬ ÃȤÊ¥– ÃÒ‚¥ „¥U ÁŸàÿ ŸÍß
ŒÁπ¡– ªËÃÊÃûflH 71H „UÊ flŒÊÕ¸‚ʪL§– ¡ÿÊ ÁŸÁº˝ÃÊøÊ ÉÊÙL§– ÃÙ
Sflÿ¥ ‚fl¸‡flL§– ¬˝àÿˇÊ •ŸÈflÊŒ∂ÊH 72H ∞‚¥ ¡¥ •ªÊœ– ¡Õ fl«UÊflÃË
flŒ– ÃÕ •À¬ ◊Ë ◊ÁÃ◊¢Œ– ∑§Ê߸ „UÙÿH 73H „U¥ •¬Ê⁄U ∑Ò§‚ÁŸ ∑§fl›Êfl¥–
◊„UÊÃ¡ ∑§fláÊ¥ œfl›Êfl¥– ªªŸ ◊È∆UË¥ ‚ÈflÊfl¥– ◊‡Ê∑¥§ ∑§flË¥H 74H ¬⁄UË ∞Õ
•‚ ∞∑ȧ •ÊœÊL§– ÃáÊ¥Áø ’Ù∂¥ ◊Ë ‚œL§– ¡ ‚ÊŸÈ∑ͧ› üÊ˪ÈL§– ôÊÊŸŒflÙ
ê„UáÊH 75H ÿ:„UflË¥ Ã⁄UË ◊Ë ◊Íπ–¸È ¡⁄UË ¡Ê„∂Ê •Áflfl∑§È – Ã:„Ë ‚¢Ã∑Χ¬ÊŒË¬∑ȧ–
‚ÙÖfl›ÈU •‚H 76H ∂Ù„UÊø¥ ∑§Ÿ∑§ „UÙÿ– „¥U ‚Ê◊âÿ¸ ¬Á⁄U‚Ë¢ø •Ê„U– ∑§Ë¢
◊ÎÄUË ¡ËÁflà ∂Ê„U– •◊ÎÃÁ‚ÁhH 77H ¡⁄UË ¬˝∑§≈U Á‚h‚⁄USflÃË– Ã⁄UË
◊È∑§ÿÊÁ„ •ÊÕË ÷Ê⁄UÃË– ∞Õ flSÃÈ‚Ê◊âÿ¸‡ÊÁÄÖ Ÿfl∂ ∑§ÊÿËH 78H
¡ÿÊÃ¥ ∑§Ê◊œŸÈ ◊Êÿ– ÃÿÊ‚Ë •¬˝Êåÿ ∑§Ê¢„UË¥ •Ê„U– ê„UáÊÊÒÁŸ ◊Ë ¬˝flÃÊZ ∂Ê„¥U–
ª˝¢ÕË¥ ßÿH 79H Ã⁄UË ãÿÍŸ Ã¥ ¬È⁄UÃ¥– •Áœ∑§ Ã¥ ‚⁄UÃ¥– ∑§M§ÁŸ ÉÊÿÊfl¥ „¥U
ÃÈ◊Ã¥– ÁflŸÁflÃÈ •‚¥H 80H •ÊÃÊ¢ Œ߸¡Ù •flœÊŸ– ÃÈê„UË¥ ’Ù∂ÁflÀÿÊ ◊Ë
’Ù∂Ÿ– ¡Ò‚¥ øc≈ÔU ‚ÍòÊʜ˟– ŒÊL§ÿ¢òÊH 81H ÃÒ‚Ê ◊Ë •ŸÈª˝„UËÃÈ– ‚ʜ͢øÊ
ÁŸM§Á¬ÃÈ– Ã •Ê¬ÈÁ∂ÿʬ⁄UË •∂¢∑§ÊÁ⁄UÃÈ– ÷∂Ãÿʬ⁄UËH 82H âfl üÊ˪ÈL§
ê„UáÊÃË ⁄UÊ„UË¥– „¥U ÃÈ¡ ’Ù∂Êfl¢ Ÿ∂ª ∑§Ê¢„UË¥– •ÊÃÊ¢ ª˝¢ÕÊ ÁøûÊ ŒßZ– ¤Ê«U∑§⁄UË
flªÊ¥H 83H ÿÊ ’Ù∂Ê ÁŸflÎÁûʌʂȖ ¬ÊflÍÁŸ ¬⁄U◊ ©UÀ„UÊ‚È– ê„UáÊ ¬Á⁄Uÿ‚Ê
◊ŸÊ •fl∑§Ê‡ÊÈ– Œ™§ÁŸÿÊ¢H 84H
 •äÿÊÿ ¬Á„U‹Ê 13

œÎÃ⁄UÊc≈˛U ©UflÊø
œ◊¸ˇÊòÊ ∑ȧL§ˇÊòÊ ‚◊flÃÊ ÿÈÿÈà‚fl— –
◊Ê◊∑§Ê— ¬Êá«UflʇøÒfl Á∑§◊∑ȧfl¸Ã ‚¢¡ÿH 1H
Ã⁄UË ¬ÈòÊSŸ„¥U ◊ÙÁ„UÃÈ– œÎÃ⁄UÊc≈˛U •‚ ¬È‚ÃÈ– ê„UáÊ ‚¢¡ÿÊ ‚Ê¢ª¥ ◊ÊÃÈ–
∑ȧL§ˇÊòÊË¥øËH 85H ¡¥ œ◊ʸ∂ÿ ê„UÁáÊ¡– ÃÕ ¬Ê¢«Ufl •ÊÁáÊ ◊ʤÊ– ª∂
•‚ÃË √ÿÊ¡¥– ¡È¥¤ÊÊøÁŸH 86H Ã⁄UË ÃÁø ÿÃÈ∂Ê •fl‚⁄UË¥– ∑§Êÿ Á∑§¡Ã
•‚ ÿ⁄Uÿ⁄UË¥– Ã¥ ¤Ê«U∑§⁄UË ∑§ÕŸ ∑§⁄UË¥– ◊¡¬˝ÃËH 87H
‚¢¡ÿ ©UflÊø
ŒÎc≈UÔ˜flÊ ÃÈ ¬Êá«UflÊŸË∑¢§ √ÿÍ…¢U ŒÈÿÊ¸œŸSÌʖ
•ÊøÊÿ¸◊Ȭ‚XÔUêÿ ⁄UÊ¡Ê fløŸ◊’˝flËØH 2H
ÁÃÿ fl›UË¥ ÃÙ ‚¢¡ÿ ’Ù∂– ê„UáÊ ¬Ê¢«Ufl‚Òãÿ ©Uø∂∂¥– ¡Ò‚¥ ◊„Uʬ˝›ÿË¥
¬‚⁄U∂¥– ∑ΧÃÊ¢Ã◊ÈπH 88H ÃÒ‚¢ Ã¥ ÉÊŸŒÊ≈U– ©U∆Êfl∂¥ ∞∑§flÊ≈U– ¡Ò‚¥
©U‚›∂¥ ∑§Ê›∑ͧ≈U–U œ⁄UË ∑§fláÊH 89H ŸÊÃ⁄UË fl«UflÊŸ›È ‚ÊŒÈ∑§∂Ê–
¬˝›ÿflÊÃ¥ ¬Ùπ∂Ê– ‚ʪL§U ‡ÊÙ·ÍÁŸ ©Uœfl∂Ê– •¢’⁄UÊ‚ËH 90H ÃÒ‚¥ Œ›
ŒÈœ¸⁄U– ŸÊŸÊ√ÿÍ„UË¥ ¬Á⁄U∑§⁄U– •flª◊∂¥ ÷ÿÊ‚È⁄U– ÁÃÿ ∑§Ê›UË¥H 91H Ã¥
ŒπÊÁŸÿÊ¥ ŒÈÿÊ¸œŸ¥– •√„UÁ⁄U∂¥ ∑§fláÊ¥ ◊ÊŸ¥– ¡Ò‚¥ Ÿ ªÁáÊ¡ ¬¢øÊŸŸ¥–
ª¡ÉÊ≈UÊ¢Ã¥H 92H
¬‡ÿÒÃÊ¢ ¬Êá«ÈU¬ÈòÊÊáÊÊ◊ÊøÊÿ¸ ◊„UÃË¥ ø◊Í◊˜–
√ÿÍ…UÊ¢ º˝È¬Œ¬ÈòÊáÊ Ãfl Á‡ÊcÿáÊ œË◊ÃÊH 3H
◊ª º˝ÙáÊʬʂˢ •Ê∂Ê– ÃÿÊ¥Ã¥ ê„UáÊ „UÊ ŒÁπ∂Ê– ∑Ò§‚Ê Œ›÷ÊM§
©Uø∂∂Ê– ¬Ê¢«UflÊ¢øÊH 93H ÁªÁ⁄UŒÈª¸ ¡Ò‚ øÊ∂Ã– ÃÒ‚ ÁflÁflœ √ÿÍ„U
‚÷¢flÃ– ⁄UÁø∂ •ÊÕË ’ÈÁh◊¢¢Ã¥– ºÈ̋¬Œ∑ȧ◊⁄¥UH 94H ¡Ù ∑§Ê¢ ÃÈê„UË¥ Á‡ÊˇÊÊÁ¬∂Ê–
ÁfllÊ Œ™§ÁŸ ∑ȧL§∆UÊ ∑§∂Ê– ÃáÊ¥ „UÊ ‚ÒãÿÁ‚¢„ÈU ¬ÊπÁ⁄U∂Ê– Œπ ŒπH 95H
•òÊ ‡ÊÍ⁄UÊ ◊„UcflÊ‚Ê ÷Ë◊ʡȸŸ‚◊Ê ÿÈÁœ–
ÿÈÿȜʟ٠Áfl⁄UÊ≈U‡ø º˝È¬Œ‡ø ◊„UÊ⁄UÕ—H 4H
•ÊÁáÊ∑§„UË •‚ÊœÊ⁄UáÊ– ¡ ‡ÊSòÊÊSòÊË¢ ¬˝flËáÊ– ¡ ˇÊÊòÊœ◊ËZ ÁŸ¬ÈáÊ– flË⁄U
•Ê„UÊÃËH 96H ¡ ’›¥ ¬˝ı…UË ¬ıL§·¥– ÷Ë◊ʡȸŸÊ¢‚ÊÁ⁄Uπ– Ã ‚Ê¢ªŸ ∑§ıÃÈ∑¥§–
¬˝‚¢ª¥øËH 97H ∞Õ ÿÈÿÈœÊŸÈ ‚È÷≈ÈU– •Ê∂Ê •‚ Áfl⁄UÊ≈ÈU– ◊„UÊ⁄UÕË üÊc∆ÈU –
º˝È¬Œ flËL§H 98H
14 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

œÎc≈Ô∑§ÃȇøÁ∑§ÃÊŸ— ∑§ÊÁ‡Ê⁄UÊ¡‡ø flËÿ¸flÊŸ˜–

¬ÈL§Á¡à∑ȧÁãÃ÷Ù¡‡ø ‡ÊÒéÿ‡ø Ÿ⁄U¬ÈXÔUfl—H 5H
ÿÈœÊ◊ãÿȇø Áfl∑˝§Êãà ©UûÊ◊ı¡Ê‡ø flËÿ¸flÊŸ˜–
‚ı÷º˝Ù º˝ı¬Œÿʇø ‚fl¸ ∞fl ◊„UÊ⁄UÕÊ—H 6H
øÁ∑§ÃÊŸ œÎc≈ÔU∑§ÃÈ– ∑§Ê‡ÊË⁄UÊ¡ flË⁄U Áfl∑˝§Ê¢ÃÈ– ©UûÊ◊ı¡Ê ŸÎ¬ŸÊÕÈ– ‡ÊÒéÿ
ŒπH 99H „UÊ ∑È¢§ÁÃ÷Ù¡ ¬Ê„¥U– ∞Õ ÿÈœÊ◊ãÿÈ •Ê∂Ê •Ê„U– •ÊÁáÊ
¬ÈL§Á¡ÃÊÁŒ ⁄UÊÿ „U– ‚∑§› ŒπH 100H „UÊ ‚È÷º˝ÊNUŒÿŸ¢ŒŸÈ– ¡Ù •¬L§
ŸflʡȸŸÈ– ÃÙ •Á÷◊ãÿÈ ê„UáÊ ŒÈÿÊ¸œŸÈ– Œπ¥ º˝ÙáÊÊH 1H •ÊáÊË∑§„UË
º˝ı¬ŒË∑ȧ◊⁄U– „U ‚∑§›„Ë ◊„UÊ⁄UÕË flË⁄U– Á◊ÃË ŸÁáÊ¡ ¬⁄UË •¬Ê⁄U– ◊ËŸ∂
•‚ÃËH 2H
•S◊Ê∑§¢ ÃÈ ÁflÁ‡Êc≈ÔUÊ ÿ ÃÊÁ㟒ٜ Ám¡ÙûÊ◊–
ŸÊÿ∑§Ê ◊◊ ‚ÒãÿSÿ ‚¥ôÊÊÕZ ÃÊã’˝flËÁ◊ ÃH 7H
÷flÊã÷Ëc◊‡ø ∑§áʸ‡ø ∑Χ¬‡ø ‚Á◊Áâ¡ÿ—–
•‡flàÕÊ◊Ê Áfl∑§áʸ‡ø ‚ı◊ŒÁûÊSÃÕÒfl øH 8H
•ÊÃÊ¢ •Ê◊ÈëÿÊ Œ›UË¥ ŸÊÿ∑§– ¡ M§…UflË⁄U ‚ÒÁŸ∑§– Ã ¬˝‚¢ª¥ •Êß∑§–
‚Ê¢Áª¡ÃËH 3H ©Ug‡Ê¥ ∞∑§ ŒÙŸË– ¡ÊÁÿ¡ÃË ’Ù∂ÙŸË– ÃÈê„UË •ÊÁŒ∑§M§ŸË–
◊ÈÅÿ ¡ ¡H 4H „UÊ ÷Ëc◊ ª¢ªÊŸ¢ŒŸÈ– ¡Ù ¬˝ÃʬÃ¡SflË ÷ÊŸÈ– Á⁄U¬ªÈ ¡¬¢øÊŸŸÈ–
∑§áʸflËL§H 5H ÿÊ ∞∑§∑§ÊøŸË ◊ŸÙ√ÿʬÊ⁄¥U– „¥U Áfl‡fl „UÙÿ ‚¢„U⁄U– „UÊ
∑Χ¬ÊøÊÿ¸È Ÿ ¬È⁄U– ∞∑§∂ÊÁøH 6H ∞Õ Áfl∑§áʸ flËL§ •Ê„U– „UÊ •‡flàÕÊ◊Ê
¬Ò∂ ¬Ê„¥U– ÿÊøÊ •Ê«UŒL§ ‚ŒÊ¥ flÊ„U– ∑ΧÃÊ¢ÃÈ ◊ŸË¢H 7H ‚Á◊Áâ¡ÿÙ
‚ı◊ŒûÊË– ∞‚ •ÊáÊË∑§„UË ’„UÈà •Ê„UÊÃË– ¡ÿÊ¢ÁøÿÊ ’›Ê Á◊ÃË– œÊÃÊ„UË
ŸáÊ¥H 8H
•ãÿ ø ’„Ufl— ‡ÊÍ⁄UÊ ◊ŒÕ¸ àÿÄáËÁflÃÊ—–
ŸÊŸÊ‡ÊSòʬ˝„U⁄UáÊÊ— ‚fl¸ ÿÈhÁfl‡ÊÊ⁄UŒÊ—H 9H
¡ ‡ÊSòÊÁfllʬÊ⁄¢UªÃ– ◊¢òÊÊflÃÊ⁄U ◊Íø– „UÙ ∑§Ê¢ ¡¥ •SòÊ¡ÊÖ ∞ÕÍÁŸ
M§…UH 9H „U •¬˝ÁÃ◊À∂ ¡ªË¥– ¬È⁄UÃÊ ¬˝ÃÊ¬È •¢ªË¢– ¬⁄UË ‚fl¸ ¬˝ÊáÊ¥
◊¡Áø∂ʪ˥– •Ê⁄UÊÁÿ∂ •‚ÃËH 110H ¬ÁÃfl˝Ãø¥ NUŒÿ ¡Ò‚¢– ¬ÁÃflÊ¢øÍÁŸ Ÿ
 •äÿÊÿ ¬Á„U‹Ê 15

S¬‡Ê¸– ◊Ë ‚fl¸Sfl ÿÊ ÃÒ‚¥– ‚È÷≈Ê¢‚ËH 11H •Ê◊ÈÁøÿÊ ∑§Ê¡ÊøÁŸ ¬Ê«¥U–

ŒπÃË •Ê¬È∂¥ ¡ËÁflà ÕÙ∑§«¥– ∞‚ ÁŸ⁄UflÁœ øÙπ«U– SflÊÁ◊÷ÄÃH 12H
¤ÊÈ¢¡ÃË ∑ȧ›∑§áÊË ¡ÊáÊÃË– ∑§› ∑§ËÃ˸‚Ë Á¡ÃË– „U ’„UÈ •‚Ù ˇÊÊòÊŸËÁÖ
∞ÕÙÁŸÿÊ¢H 13H ∞‚ ‚flÊZ¬Á⁄U ¬È⁄UÃ– flË⁄U Œ›UË¥ •Ê◊ÈÃ¥– •ÊÃÊ¢ ∑§Êÿ ªáÊÍ¢
ÿÊ¢Ã¥– •¬Ê⁄U „UH 14H
•¬ÿʸåâ ÃŒS◊Ê∑¢§ ’∂¢ ÷Ëc◊ÊÁ÷⁄UÁˇÊÃ◊˜–
¬ÿʸåâ ÁàflŒ◊Ã·Ê¢ ’∂¢ ÷Ë◊ÊÁ÷⁄UÁˇÊÃ◊˜H 10H
fl⁄UË ˇÊÁòÊÿÊ¢◊Ê¡Ë üÊc∆ÈU– ¡Ù ¡ª¡∆UË ¡ªË¥ ‚È÷≈ÈÈ– ÃÿÊ Œ›flÒ¬áÊÊøÊ
¬Ê≈ÈU– ÷Ëc◊ÊÁ‚ ¬Ò¥H 15H •ÊÃÊ¢ ÿÊøÁŸ ’›¥ ªfl‚∂¥– „¥U ŒÈª¸ ¡Ò‚¥
¬ãŸÊÁ‚∂¥– ÿáÊ¥ ¬Ê«¥U Õ∑ȧ∂¢– ∂Ù∑§òÊÿH 16H •ÊœË¥ø ‚◊Ⱥ˝ ¬Ê„UË¥– ÃÕ
ŒÈflÊ«U¬áÊ ∑§fláÊÊ ŸÊ„UË¥– ◊ª fl«UflÊŸ›È ÃÒ‚ÿÊ„UË– Áfl⁄U¡Ê ¡Ò‚ÊH 17H ŸÊ
Ã⁄UË¥ ¬˝›ÿflã„UË ◊„UÊflÊÃÈ– ÿÊ ŒÙÉÊÊ¢ ¡Ò‚Ê ‚Ê¢ÉÊÊÃÈ– ÃÒ‚Ê „UÊ ª¢ªÊ‚ÈÃÈ–
‚ŸÊ¬ÁÃH 18H •ÊÃÊ¢ ÿáÊ¥Á‚ ∑§fláÊ Á÷«U– „¥U ¬Ê¢«Ufl‚Òãÿ ∑§Ë⁄U ÕÙ∑§«¥U–
fl⁄UÁø∂ÁŸ ¬Ê«¥U– ÁŒ‚à •‚H 19H fl⁄UË ÷Ë◊‚ŸÈ ’ÕÈ– ÃÙ ¡Ê„U∂Ê •‚
‚ŸÊŸÊÕÈ– ∞‚¥ ’Ù∂ÙÁŸÿÊ¥ ◊ÊÃÈ– ‚Ê¢Á«U∂Ë ÃáÊ¥H 120H
•ÿŸ·È ø ‚fl¸·È ÿÕÊ÷ʪ◊flÁSÕÃÊ—–
÷Ëc◊◊flÊÁ÷⁄UˇÊãÃÈ ÷flã× ‚fl¸ ∞fl Á„UH 11H
◊ª ¬ÈŸ⁄UÁ¬ ∑§Êÿ ’Ù∂– ‚∑§› ‚ÒÁŸ∑§Ê¢Ã¥ ê„UÁáÊÃ∂¥– •ÊÃÊ¢ Œ›÷Ê⁄U
•Ê¬È∂Ê∂– ‚⁄U‚ ∑§⁄UÊH 21H ¡ÿÊ Á¡ÿÊ •ˇÊıÁ„UáÊË– ÃáÊ¥ ÁÃÿÊ •Ê⁄UáÊË–
fl⁄UªáÊ ∑§fláÊ∑§fláÊË– ◊„UÊ⁄UÕËÿÊH 22H ÃáÊ¥ ÁÃÿÊ •ÊflÁ⁄U¡– ÷Ëc◊ÊÛUË¢
⁄UÊÁ„U¡– º˝ÙáÊÊÃ¥ ê„UáÊ ¬ÊÁ„U¡– ÃÈê„UË ‚∑§› H 23H „UÊÁø ∞∑ȧ ⁄UˇÊÊflÊ– ◊Ë
ÃÒ‚Ê „UÊ ŒπÊflÊ– ÿáÊ¥ Œ›÷ÊL§ •ÊÉÊflÊ– ‚ÊøÈ •Ê◊ÈøÊH 24H
ÃSÿ ‚¢¡Ÿÿã„U·Z ∑ȧL§flÎh— Á¬ÃÊ◊„U—–
Á‚¢„UŸÊŒ¢ ÁflŸlÙìÊÒ— ‡ÊWÔU¢ Œä◊ı ¬˝ÃʬflÊŸ˜H 12H
ÿÊ ⁄UÊ¡ÿÊÁøÿÊ ’Ù∂Ê– ‚ŸÊ¬Áà ‚¢ÃÙ·∂Ê– ◊ª ÃáÊ¥ ∑§∂Ê– Á‚¢„UŸÊŒÈH 25H
ÃÙ ªÊ¡Ã •‚ •Œ˜÷ÈÃÈ– ŒÙã„UË¥ ‚ÒãÿÊ¢•Ê¢ÃÈ– ¬˝ÁÃäflÁŸ Ÿ ‚◊ÊÃÈ– ©U¬¡Ã
•‚H 26H ÃÿÊÁø ÃÈ∂ªÊ‚fl¥– flË⁄UflÎûÊËøÁŸ ÕÊfl¥– ÁŒ√ÿ ‡Ê¢π ÷Ëc◊Œfl¥–
16 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•ÊS»È§Á⁄U∂ÊH 27H Ã ŒÙã„UË ŸÊŒ ◊ËŸ∂– ÃÕ òÊÒ∂ÙÄÿ ’Áœ⁄UË÷Íà ¡Ê„∂¥–

¡Ò‚¥ •Ê∑§Ê‡Ê ∑§Ê¥ ¬Á«U∂¥– ÃÈ≈UÙÁŸÿÊ¢H 28H ÉÊ«UUÉÊ«UËà •¢’⁄U– ©Uø¢’›Ã
‚ʪ⁄U– ˇÊÙ÷∂¥ ø⁄UÊø⁄U– ∑§Ê¢¬Ã •‚H 29H ÃáÊ¥ ◊„UÊÉÊÙ·ª¡⁄¥U– ŒÈ◊ŒÈÁ◊ÃÊÃË
ÁªÁ⁄U∑¢§Œ⁄¥U– âfl Œ›Ê◊Ê¡Ë¥ ⁄UáÊÃÈ⁄¥– •ÊS»È§Á⁄U∂Ë¥H 130H
Ã× ‡ÊWÔUʇø ÷ÿ¸‡ø ¬áÊflÊŸ∑§ªÙ◊ÈπÊ—–
‚„U‚ÒflÊèÿ„Uãÿãà ‚ ‡ÊéŒSÃÈ◊È ∂Ù˘÷flØH 13H
©UŒ«¢ U ‚ÒÉ¥ Ê flÊ¡Ã–¥ ÷ÿÊŸ∑§¥ πÊπÊÃ–¥ ◊„Uʬ˝›ÿÙ ¡Õ–¥ œÊ∑§«UÊ‚
¢ ËH 31H
÷⁄UË ÁŸ‡ÊÊáÊ ◊Ê¢Œ›– ‡Ê¢π ∑§Ê„U› ÷Ê¥ª›– •ÊÁáÊ ÷ÿÊ‚È⁄U ⁄UáÊ∑§ÙÀ„UÊ›–
‚È÷≈UÊ¢øH 32H •Êfl‡Ê¥ ÷È¡Ê òÊÊ„UÊÁ≈UÃË– Áfl‚áÊ∂ „UÊ¢∑§Ê ŒÃË– ¡Õ
◊„UÊ◊Œ ÷º˝¡ÊÃË– •Êfl⁄UÃË ŸÊH 33H ÃÕ ÷«UÊ¢øË ∑§fláÊ ◊ÊÃÈ– ∑§Ê¢øÿÊ
∑§⁄U Á»§≈UÃÈ– ¡áÊ¥ Œø∑§∂Ê ∑ΧÃÊ¢ÃÈ– •Ê¢ª ŸÉÊH 34H ∞∑§Ê¢ ©U÷ÿÊÁø ¬˝ÊáÊ
ª∂– øÊ¢ªÊ¢ø ŒÊ¢Ã ’Ò‚∂– Á’L§ŒÊø ŒÊŒÈ∂– Á„¢UflÃÊÃËH 35H ∞‚Ê •Œ˜÷ÈÃ
ÃÍ⁄U’¢’ʛȖ ∞∑§ÙÁŸ ’˝rÊÔÊ √ÿÊ∑ȧ›ÈU– Œfl ê„UáÊÃË ¬˝›ÿ∑§Ê›È– flÙ…Ufl∂Ê
•Ê¡ËH 36H
Ã× ‡flÃÒ„¸UÿÒÿȸÄÃ ◊„UÁà Sÿ㌟ ÁSÕÃı–
◊Êœfl— ¬Êá«Ufl‡øÒfl ÁŒ√ÿı ‡ÊWÔUı ¬˝Œä◊ÃÈ—H 14H
¬Ê@¡ãÿ¢ NU·Ë∑§‡ÊÙ ŒflŒûÊ¢ œŸ¢¡ÿ—–
¬ı᫲¢U Œä◊ı ◊„UʇÊWÔ¢U ÷Ë◊∑§◊ʸ flÎ∑§ÙŒ⁄U—H 15H
•ŸãÃÁfl¡ÿ¢ ⁄UÊ¡Ê ∑ȧãÃˬÈòÊÙ ÿÈÁœÁc∆ÔU⁄U—–
Ÿ∑ȧ∂— ‚„UŒfl‡ø ‚ÈÉÊÙ·◊ÁáʬÈc¬∑§ıH 16H
∞‚Ë SflªËZ ◊ÊÃÈ– ŒπÙÁŸ ÃÙ •Ê∑§Ê¢ÃÈ– âfl ¬Ê¢«UflŒ›Ê•Ê¢ÃÈ– flø∂¥
∑§ÊÿËH 37H „UÙ ∑§Ê¢ ÁŸ¡‚Ê⁄U Áfl¡ÿÊø¥– ∑§Ë¥ Ã¥ ÷Ê¢«UÊ⁄U ◊„UÊÃ¡Êø¥– ¡Õ
ªL§«UÊÁøÿ ¡ÊflÁ›ÿø– ∑§Ê¢Ã∂ øÊ:„ËH 38H ∑§Ë¥ ¬ÊπÊ¢øÊ ◊L§ ¡Ò‚Ê–
⁄U„¢UflL§ Á◊⁄UflÂ ÃÒ‚Ê– Ã¡¥ ∑§Ù¥ŒÊ≈UÁ∂ÿÊ ÁŒ‡ÊÊ– ¡ÿÊøÁŸH 39H ¡Õ
•‡flflÊ„U∑ȧ •Ê¬áÊ– flÒ∑È¢§∆UË¥øÊ ⁄UÊáÊÊ ¡ÊáÊ– ÃÿÊ ⁄UÕÊø ªÈáÊ– ∑§Êÿ
fláÊÍZH 140H äfl¡Sâ÷Êfl⁄UË flÊŸL§– ÃÙ ◊ÍÁø◊¢Ã ‡Ê¢∑§L§– ‚Ê⁄UÕË ‡ÊÊXÔ¸UœL§–
•¡È¸Ÿ¥‚Ë¥H 41H ŒπÊ Ÿfl∂ ÃÿÊ ¬˝÷Íø¥– •Œ˜÷Èà ¬˝◊ ÷ÄÃÊø¢– ¡¥
 •äÿÊÿ ¬Á„U‹Ê 17

‚Ê⁄Uâÿ¬áÊ ¬ÊÕʸø¥– ∑§Á⁄UÃÈ •‚H 42H ¬Êß∑ȧ ¬Ê∆UË‚Ë¥ ÉÊÊÃ∂Ê – •Ê¬áÊ

¬È…UÊ¢ ⁄UÊÁ„U∂Ê– ÃáÊ¥ ¬Ê¢ø¡ãÿÈ •ÊS»È§Á⁄U∂Ê– •fl∂Ë›ÊÁøH 43H ¬⁄UË ÃÙ
◊„UÊÉÊÙ·È ÕÙL§– ª¡¸ÃÈ •‚ ª¢Á„UL§– ¡Ò‚Ê ©UŒ∂  Ê ∂Ù¬Ë ÁŒŸ∑§L§– ŸˇÊòÊÊ¢ÃH
¥ 44H
ÃÒ‚¥ ÃÈ⁄U’¢’Ê›È ÷¢flÃ– ∑§ı⁄UflŒ›UË¥ ªÊ¡Ã „UÙÃ– Ã „UÊ⁄U¬ÙÁŸ ŸáÊÊ¥ ∑§©UÃ– ª∂
ÃÕH 45H ÃÒ‚ÊÁø Œπ¥ ÿ⁄¥U– ÁŸŸÊŒ¥ •Áà ªÁ„U⁄¥U– ŒflŒûÊ œŸÈœ¸⁄‘¥U–
•ÊS»§ÈÁ⁄U∂ÊH 46H Ã ŒÙŸË ‡ÊéŒ •øÊ≈U– Á◊Ÿ∂ ∞∑§fl≈U– ÃÕ ’˝rÊÔ∑§≈UÊ„U
‡ÊÃ∑ͧ≈U– „UÊ¥ ¬Ê„Uà •‚H 47H âfl ÷Ë◊‚ŸÈ Áfl‚áÊÒ∂Ê– ¡Ò‚Ê ◊„UÊ∑§Ê›È
πfl›∂Ê– ÃáÊ¥ ¬ı᫲U •ÊS»È§Á⁄U∂Ê– ◊„UʇʢπÈH 48H ÃÙ ◊„Uʬ˝∂ÿ¡∂œL§–
¡Ò‚Ê ÉÊ«UÉÊÁ«U∂Ê ª¢Á„UL§– âfl •Ÿ¢ÃÁfl¡ÿÙ ÿÈÁœÁc∆ÔUL§– •ÊS»È§Á⁄Uà •‚H 49H
Ÿ∑ȧ›¥ ‚ÈÉÊÙ·È– ‚„UŒfl ¥ ◊ÁáʬÈc¬∑ȧ– ¡áÊ¥ ŸÊŒ¥ •¢Ã∑ȧ– ª¡’¡∂Ê ∆UÊ∑§H 150H
∑§Ê‡ÿ‡ø ¬⁄U◊cflÊ‚— Á‡Êπá«UË ø ◊„UÊ⁄UÕ—–
œÎc≈ÔUlÈ◊AÙ Áfl⁄UÊ≈U‡ø ‚ÊàÿÁ∑§‡øʬ⁄UÊÁ¡Ã—H 17H
º˝È¬ŒÙ º˝ı¬Œÿʇø ‚fl¸‡Ê— ¬ÎÁÕflˬÃ–
‚ı÷º˝‡ø ◊„UÊ’Ê„ÈU— ‡ÊWÔUÊãŒä◊È— ¬ÎÕ∑˜§ ¬ÎÕ∑˜§H 18H
‚ ÉÊÙ·Ù œÊø⁄UÊc≈˛UÊáÊÊ¢ NUŒÿÊÁŸ √ÿŒÊ⁄UÿØ–
Ÿ÷‡ø ¬ÎÁÕflË¥ øÒfl ÃÈ◊È∂Ù √ÿŸÈŸÊŒÿŸ˜H 19H
ÃÕ ÷ͬÁà „UÙÃ •Ÿ∑§– º˝È¬Œ º˝ı¬ŒÿÊÁŒ∑§– „UÊ ∑§Ê‡ÊˬÁà Œπ–
◊„UÊ’Ê„È H 51H ÃÕ •¡È¸ŸÊøÊ ‚ÈÃÈ– ‚ÊàÿÁ∑§ •¬⁄UÊÁ¡ÃÈ– œÎc≈UlÈ◊AÈ
ŸÎ¬ŸÊÕÈ– Á‡Êπ¢«UË „UŸH 52H Áfl⁄UÊ≈UÊÁŒ ŸÎ¬fl⁄U– ¡ ‚ÒÁŸ∑§ ◊ÈÅÿ flË⁄U–
ÁÄUË¥ ŸÊŸÊ ‡Ê¢π ÁŸ⁄¢UÃ⁄U– •ÊS»È§Á⁄U∂H 53H ÃáÊ¥ ◊„UÊÉÊÙ·ÁŸÉÊʸÃ¥– ‡Ê· ∑ͧ◊¸
•flÁøÃ¥– ª¡’¡ÙÁŸ ÷ÍÍ÷Ê⁄UÊÃ¥– ‚Ê¢«Í¢U ¬Ê„UÃËH 54H ÃÕ ÁÃã„UË ∂Ù∑§
«U›◊Á›Ã– ◊L§ ◊Ê¢ŒÊ⁄U •Ê¢ŒÙÁ›Ã– ‚◊Ⱥ˝¡› ©U‚›Ã– ∑§Ò∂ Ê‚fl⁄UËH 55H
¬ÎâflËÛ ©U∂ÕÊ¥ ¬„UÊÖ •Ê∑§Ê‡Ê •‚ •Ê‚È«UÖ ÃÕ ‚«UÊ „UÙÖ
ŸˇÊòÊÊ¢øÊH 56H ‚ÎÁc≈ÔU ª∂Ë ⁄U ª∂Ë– ŒflÊ¢ ◊Ù∑§›flÊŒË ¡Ê„U∂Ë– ∞‡ÊË ∞∑§
≈UÊ›UË Á¬≈U∂Ë– ‚àÿ∂Ù∑§Ë¥H 57H ÁŒ„UÊÁø ÁŒŸ ÕÙ∑§∂Ê– ¡Ò‚Ê ¬˝∂ ÿ∑§Ê›
◊Ê¢«U∂Ê– ÃÒ‚Ê „UÊ„UÊ∑§ÊL§ ¡Ê„∂Ê– ÁÃã„UË¥ ∂Ù∑§Ë¢H.58H Ã¥ ŒπÙÁŸ •ÊÁŒ¬ÈL§·
ÁflÁS◊ÃÈ– ê„UáÊ ¤ÊáÊ¥ „UÊÿ ¬Ê¢ •¢ÃÈ– ◊ª ∂ÙÁ¬∂Ê •Œ˜÷ÈÃÈ– ‚¢÷˝◊È ÃÊH 59H
18 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ê„UáÊÊÒÁŸ Áfl‡fl ‚Ê¢fl⁄U∂¥– ∞:„UflË¥ ÿȪʢà „UÙÃ¥ flÙ«Ufl∂¥– ¡Ò¥ ◊„Uʇʢπ

•ÊS»È§Á⁄U∂– ∑ΧcáÊÊÁŒ∑§Ë¥H 160H ÃÙ ÉÊÙ· Ã⁄UË ©U¬‚¢„U⁄U∂Ê– ¬Á⁄U ¬Á«U‚ÊŒ
„UÙÃÊ ⁄UÊÁ„U∂Ê– ÃáÊ¥ Œ›÷Ê⁄U Áfläfl¢Á‚∂Ê– ∑§ı⁄UflÊ¢øÊH 61H ¡Ò‚Ê ª¡ÉÊ≈UʕʢÖÈ
Á‚¢„U ∂Ë∂Ê ÁflŒÊÁ⁄UÃÈ– ÃÒ‚Ê NUŒÿÊÃ¥ ÷ÁŒÃÈ– ∑§ı⁄UflÊ¢ÁøÿÊH 62H ÃÙ ªÊ¡Ã
¡¢fl •Êß∑§ÃË– âfl ©U÷Áø Á„Uÿ ÉÊÊÁ∂ÃË– ∞∑§◊∑§Ê¢Ã¥ ê„UáÊÃË– ‚Êflœ ⁄U
‚ÊflœH 63H
•Õ √ÿflÁSÕÃÊãŒÎc≈UflỖÔ Ê œÊø⁄UÊc≈˛UÊŸ˜ ∑§Á¬äfl¡—–
¬˝flÎûÊ ‡ÊSòÊ‚ê¬ÊÃ œŸÈL§lêÿ ¬Êá«Ufl—H 20H
ÃÕ ’›¥ ¬˝ı…UˬÈ⁄UÃ– ◊„UÊ⁄UÕË flË⁄U „UÙÃ– ÁÄUË¥ ¬ÈŸ⁄UÁ¬ Œ›ÊÃ¥–
•ÊflÁ⁄U∂¥H 64H ◊ª ‚Á⁄U‚¬áÊ¥ ©U∆UÊfl∂– ŒÈáÊfl≈UÙÁŸ ©Uø∂∂– ÃÿÊ
Œ¢«UË ˇÊÙ÷∂¥– ∂Ù∑§òÊÿH 65H ÃÕ ’ÊáÊfl⁄UË œŸÈœ¸⁄U– fl·¸ÃÊÃË ÁŸ⁄¢UÃ⁄U–
¡Ò‚ ¬˝›ÿʢà ¡∂œ⁄U– •ÁŸflÊ⁄U ∑§Ê¢H 66H Ã ŒπÁ∂ÿÊ •¡¸ÈŸ¥–
‚¢ÃÙ· ÉÊ™§ÁŸ ◊Ÿ¥– ◊ª ‚¢÷˝◊¥ ÁŒ∆UË ‚Ÿ– ÉÊÊ∂ËÂH 67H âfl ‚¢ª˝Ê◊Ë¥
‚îÊ ¡Ê„U∂– ‚∑§› ∑§ı⁄Ufl ŒÁπ∂– ◊ª ∂Ë∂ÊœŸÈcÿ ©UøÁ∂∂–¥ ¬¢«UÈ∑§È ◊⁄U¥H 68H
NU·Ë∑§‡Ê¢ ÃŒÊ flÊÄÿÁ◊Œ◊Ê„U ◊„UˬÃ–
•¡È¸Ÿ ©UflÊø
‚ŸÿÙL§÷ÿÙ◊¸äÿ ⁄UÕ¢ SÕʬÿ ◊˘ëÿÈÃH 21H
ÿÊflŒÃÊÁãŸ⁄UˡÊ˘„¢U ÿÙhÈ∑§Ê◊ÊŸflÁSÕÃÊŸ˜–
∑§Ò◊¸ÿÊ ‚„U ÿÙh√ÿ◊ÁS◊Ÿ˜ ⁄UáÊ‚◊Èl◊H 22H
ÿÙàSÿ◊ÊŸÊŸflˇÊ˘„¢U ÿ ∞Ã˘òÊ ‚◊ʪÃÊ—–
œÊø⁄UÊc≈˛USÿ ŒÈ’ȸhÿȸh Á¬˝ÿÁø∑§Ë·¸fl—H 23H
Ã fl›UË¥ •¡È¸Ÿ ê„UáÊÂ ŒflÊ– •ÊÃÊ¢ ¤Ê«U∑§⁄UË ⁄UÕÈ ¬∂ÊflÊ– Ÿ™§ÁŸ ◊äÿ¢
ÉÊÊ∂ÊflÊ– ŒÙ„UË¥ Œ›Ê¢H 69H ¡¢fl ◊Ë ŸÊfl∑§– „U ‚∑§› flË⁄U ‚ÒÁŸ∑§–
ãÿÊ„UÊ›UËŸ •‡Êπ– ¤ÊÈ¢¡Ã ¡H 170H ÿÕ •Ê∂ •‚ÃË •ÊÉÊfl– ¬⁄UË
∑§fláÊ¥‚Ë¥ êÿÊ¢ ¤ÊÈ¢¡Êfl¥– „¥U ⁄UáÊË¥ ∂ʪ ¬„UÊfl¥– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 71H ’„ÈUÃ∑§M§ÁŸ
∑§ı⁄Ufl– „U •ÊÃÈ⁄U ŒÈ—Sfl÷Êfl– flÊ¢Á≈UflflËáÊ „UÊ¢fl– ’Ê¢ÁœÃË ¤ÊÈ¢¡Ë¥H 72H
¤ÊÈ¢¡ÊøË •Êfl«UË œÁ⁄UÃË– ¬⁄UË ‚¢ª˝Ê◊Ë¥ œË⁄U Ÿ√„UÃË– „¥U ‚Ê¢ªÙÁŸ ⁄UÊÿʬ˝ÃË–
∑§Êÿ ‚¢¡ÿÙ ê„UáÊH 73H
 •äÿÊÿ ¬Á„U‹Ê 19

‚¢¡ÿ ©UflÊø
∞fl◊ÈÄÃÙ NU·Ë∑§‡ÊÙ ªÈ«UÊ∑§‡ÊŸ ÷Ê⁄UÖ
‚ŸÿÙL§÷ÿÙ◊¸äÿ SÕʬÁÿàflÊ ⁄UÕÙûÊ◊◊˜H 24H
÷Ëc◊º˝Ùáʬ˝◊Èπ× ‚fl¸·Ê¢ ø ◊„UËÁˇÊÃÊ◊˜–
©UflÊø ¬ÊÕ¸ ¬‡ÿÒÃÊã‚◊flÃÊã∑ȧM§ÁŸÁÃH 25H
ÃòÊʬ‡ÿÁàSÕÃÊŸ˜ ¬ÊÕ¸— Á¬ÃÎ≤ŸÕ Á¬ÃÊ◊„UÊŸ˜–
•ÊøÊÿʸã◊ÊÃÈ∂Êã÷˝ÊÃÎ≤ã¬ÈòÊÊã¬ıòÊÊã‚πË¥SÃÕÊ H 26H
‡fl‡ÊÈ⁄UÊŸ˜ ‚ÈNUŒ‡øÒfl ‚ŸÿÙL§÷ÿÙ⁄UÁ¬–
ÃÊã‚◊ˡÿ ‚ ∑§ıãÃÿ— ‚flʸã’ãœÍŸflÁSÕÃÊŸ˜H 27H
∑Χ¬ÿÊ ¬⁄UÿÊÁflc≈ÔUÙ Áfl·ËŒÁ㟌◊’˝flËØ–
•Êß∑§Ê •¡¸ÈŸ ßÃÈ∑¥§ ’ÙÁ∂∂Ê– âfl üÊË∑ΧcáÊ¥ ⁄UÕÈ ¬Á∂∂Ê– ŒÙ„UË¥
‚ÒãÿÊ¢◊Ê¡Ë¥ ∑§∂Ê– ©U÷Ê ÃáÊ¥H 74H ¡Õ ÷Ëc◊º˝ÙáÊÊÁŒ∑§– ¡flÁ›U∑§Áø
‚ã◊Èπ– ¬ÎÁÕflˬÁà •ÊÁáÊ∑§– ’„ÈUà •Ê„UÊÃËH 75H ÃÕ ÁSÕ⁄U ∑§M§ÁŸÿÊ¥
⁄UÕÈ– •¡¸ÈŸ •‚ ¬Ê„UÊÃÈ– ÃÙ Œ›U÷Ê⁄U ‚◊SÃÈ– ‚¢÷˝◊¥‚Ë¥H 76H ◊ª ŒflÊ
ê„UáÊ Œπ Œπ– „U ªÙòʪÈL§ •‡Êπ– âfl ∑ΧcáÊ◊ŸË¥ ŸÊfl∑§– ÁflS◊Ù
¡Ê„U∂ÊH 77H ÃÙ •Ê¬áÊÿÊ¢ •Ê¬áÊ ê„UáÊ– ∞Õ ∑§ÊÿË ∑§fláÊ ¡ÊáÊ– „¥U
◊ŸË¥ œÁ⁄U∂¥ ÿáÊ¥– ¬Á⁄U ∑§Ê¢„UË¥ •Ê‡øÿ¸ •‚H 78H ∞‚Ë ¬È…UË∂ ‚ ÉÊÃÈ– ÃÙ
‚„U¡¥ ¡ÊáÊ NUŒÿSÕÈ– ¬Á⁄U ©UªÊ •‚ ÁŸflÊ¢ÃÈ– ÁÃÿ fl›UË¥H 79H âfl ÃÕ
¬ÊÕ¸È ‚∑§›U– Á¬ÃÎ Á¬ÃÊ◊„U ∑§fl›U– ªÈL§ ’¢œÈ ◊ÊÃÈ›U– ŒπÃÊ ¡Ê„U∂ÊH 180H
ßc≈ÔU Á◊òÊ •Ê¬È∂– ∑ȧ◊⁄U¡Ÿ ŒÁπ∂– „U ‚∑§›U •‚ÃË •Ê∂– ÃÿÊ¢◊Ê¡ËH 81H
‚ÈNUîÊŸ ‚Ê‚⁄U– •ÊáÊË∑§„UË ‚π ‚Ùß⁄U– ∑ȧ◊⁄U ¬ıòÊ œŸÈœ¸⁄¥– ŒÁπ∂
ÃÕH 82H ¡ÿÊ¢ ©U¬∑§Ê⁄U „UÙÃ ∑§∂– ∑§Ë¥ •Ê¬ŒË¥ ¡ ⁄UÁˇÊ∂– „ •‚Ù fl«UË∂
œÊ∑ȧ∂– •ÊÁŒ∑§M§ÁŸH 83H ∞‚¥ ªÙòÊÁø ŒÙ„UË¥ Œ›UË¥– ©UÁŒÃ ¡Ê∂¥ •‚
∑§›UË¥– „¥U •¡¸ÈŸ¥ ÁÃÿ fl›UË¥– •fl∂ÙÁ∑§∂¥H 84H ÃÕ ◊ŸË¥ ª¡’¡ ¡Ê„U∂Ë–
•ÊÁáÊ •Ê¬Ò‚Ë ∑Χ¬Ê •Ê∂Ë– ÃáÊ¥ •¬◊ÊŸ¥ ÁŸÉÊÊ∂Ë– flË⁄UflÎÁûÊH 85H Á¡ÿÊ
©UûÊ◊ ∑ȧ›UË¥ÁøÿÊ „UÙÃË– •ÊÁáÊ ªÈáÊ∂Êfláÿ •ÊÕË– ÁÃÿÊ •ÊÁáÊ∑§ËÃ¥ Ÿ
‚Ê„UÃË– ‚ÈÃ¡¬áÊ¥H 86H ŸÁflÿ •Êfl«UËøÁŸ ÷⁄¥U– ∑§Ê◊È∑§ ÁŸ¡flÁŸÃÊ
20 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Áfl‚⁄U– ◊ª ¬Ê«¥UflËáÊ •ŸÈ‚⁄U– ÷˝◊∂Ê ¡Ò‚ÊH 87H ∑§Ë¥ ìْԛ¥U ´§hË–

¬ÊÃÁ∂ÿÊ ÷˝¢‡Ê ’ÈhË– ◊ª ÃÿÊ Áfl⁄UÄÃÃÊÁ‚hË– •Ê∆UflŸÊH 88H ÃÒ‚¥
•¡È¸ŸÊ ÃÕ ¡Ê„U∂¥– •‚Ã¥ ¬ÈL§·àfl ª∂¥– ¡ •¢Ã—∑§⁄UáÊ ÁŒœ∂¥–
∑§ÊL§áÿÊ‚ËH 89H ŒπÊ ◊¢òÊôÊÈ ’⁄UÔ›ÈU ¡Êÿ– ◊ª ÃÕ ∑§Ê¢ ¡Ò‚Ê ‚¢øÊL§
„UÙÿ– ÃÒ‚Ê ÃÙ œŸÈœ¸⁄U ◊„UÊ◊Ù„¥U– •Ê∑§ÁÔÔ›U∂ÊH 190H ê„UáÊÊÒÁŸ •‚ÃÊ¥ œËL§
ª∂Ê– ÔNUŒÿÊ º˝ÊflÙ •Ê∂Ê– ¡Ò‚Ê ø¢º˝∑§›UË¥ Á‡ÊflÃ∂Ê– ‚Ù◊∑§Ê¢ÃÈH 91H
Ãÿʬ⁄UË ¬ÊÕȨ̀– •ÁÃSŸ„¥U ◊ÙÁ„UÃÈ– ◊ª ‚πŒ •‚ ’Ù∂ÃÈ– üÊË•ëÿÈÃ¥‚Ë¥H 92H
•¡¸ÈŸ ©UflÊø
ŒÎc≈˜UÔflU◊¢ Sfl¡Ÿ¢ ∑ΧcáÊ ÿÈÿÈà‚È¢ ‚◊ȬÁSÕÃ◊˜H 28H
‚ËŒÁãà ◊◊ ªÊòÊÊÁáÊ ◊Èπ¢ ø ¬Á⁄U‡ÊÈcÿÁÖ
fl¬Õȇø ‡Ê⁄UË⁄U ◊ ⁄UÙ◊„U·¸‡ø ¡ÊÿÃH 29H
ªÊá«UËfl¢ d¢‚Ã „USÃÊØ àflÄøÒfl ¬Á⁄UŒsÔÃ–
Ÿ ø ‡ÊÄŸÙêÿflSÕÊÃÈ¢ ÷˝◊ÃËfl ø ◊ ◊Ÿ—H 30H
ÃÙ ê„UáÊ •flœÊ⁄UË¥ ŒflÊ– êÿÊ¢ ¬ÊÁ„U∂Ê „UÊ ◊Ô›UÊflÊ– âfl ªÙòÊflªÈ¸ •ÊÉÊflÊ–
ŒÁπ∂Ê ∞ÕH 93H „U ‚¢ª˝Ê◊Ë¥ ©ÁŒÃ– ¡„UÊ∂ •‚ÃË ∑§Ë⁄U ‚◊SÖ ¬áÊ
•Ê¬áʬÿÊ¢ ©UÁøÖ ∑§flË¥ „UÙÿH 94H ÿáÊ¥ ŸÊ¢fl¥Áø ŸáÊÙ¥ ∑§ÊÿË– ◊¡
•Ê¬áʬ¥ ‚fl¸ÕÊ ŸÊ„UË¥– ◊Ÿ ’ÈÁh ∆UÊÿË¥– ÁSÕ⁄U ŸÙ„UH 95H Œπ¥ Œ„U
∑§Ê¢¬Ã– ÃÙ¥«U •‚ ∑§Ù⁄U«¥U „UÙÖ Áfl∑§›UÃÊ ©U¬¡Ã– ªÊòÊÊ¢‚Ë„ËH 96H
‚flÊZªÊ ∑§Ê¢≈UÊ›UÊ •Ê∂Ê– •Áà ‚¢ÃÊ¬È ©U¬Ÿ∂Ê– ÃÕ ’¥’›U „UÊÃÈ ª∂Ê–
ªÊ¢Á«UflÊøÊH 97H Ã¥ Ÿ œ⁄UÃÁø ÁŸc≈ÔU∂¥– ¬Á⁄U ŸáÊ¥Áø „UÊÃÙÁŸ ¬Á«U∂¥– ∞‚¥
NUŒÿ •‚ √ÿÊÁ¬∂¥– ◊Ù„¥U ÿáÊ¥H 98H ¡¥ flÖÊ˝Ê¬Ê‚ÙÁŸ ∑§Á∆UáÊ– ŒÈœ¸⁄U
•ÁÃŒÊL§áÊ– ÃÿÊ„ÍUŸ •‚ÊœÊ⁄UáÊ– „¥U F„U Ÿfl∂H 99H ¡áÊ¥ ‚¢ª˝Ê◊Ë¥ „UL§
Á¡¢ÁÃ∂Ê– ÁŸflÊÃ∑§fløÊ¢øÊ ∆UÊflÙ »§Á«U∂Ê– ÃÙ •¡¸ÈŸ ◊Ù„¥U ∑§flÁ›U∂Ê–
ˇÊáÊÊ◊Ê¡Ë¥H 200H ¡Ò‚Ê ÷˝◊⁄U ÷ŒË ∑§Ù«¥U– ÷∂ÃÒ‚¥ ∑§Êc∆ÔU ∑§Ù⁄U«¥U– ¬Á⁄U
∑§Á›U∑§◊Ê¡Ë ‚Ê¢¬«U– ∑§Ù¥flÁ›UÿH 1H ÃÕ ©UûÊËáʸ „UÙ߸∂ ¬˝ÊáÊ¥– ¬Á⁄U Ã¥
∑§◊›UŒ›U ÁøM¢§ ŸáÊ¥– ÃÒ‚¥ ∑§Á∆UáÊ ∑§Ùfl›¬áÊ¥– F„U ŒπÊH 2H „U
•ÊÁŒ¬ÈL§·ÊøË ◊ÊÿÊ– ’˝rÊÿÊ„UË ŸÿÁø •ÊÿÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ÷È∂Áfl∂Ê ∞∑¥§ ⁄UÊÿÊ–
 •äÿÊÿ ¬Á„U‹Ê 21

‚¢¡ÿÙ ê„UáÊH 3H •flœÊ⁄UË¥ ◊ª ÃÙ •¡¸ÈŸÈ– ŒπÙÁŸ ‚∑ÔÔ§›U Sfl¡ŸÈ–

Áfl‚⁄U∂Ê •Á÷◊ÊŸÈ– ‚¢ª˝Ê◊Ë¥øÊH 4H ∑Ò§‚Ë ŸáÊÙ¥ ‚ŒÿÃÊ– ©U¬Ÿ∂Ë ÃÕ¥
ÁøûÊÊ– ◊ª ê„UáÊ ∑ΧcáÊÊ •ÊÃÊ¢– ŸÁ‚¡ ∞ÕH 5H ◊ʤÊ¥ •ÁÇÊÿ ◊Ÿ
√ÿÊ∑ȧ›U– „UÙÂ flÊøÊ ’⁄U›U– ¡ flœÊfl „U ‚∑§›U– ÿáÊ¥ ŸÊ¢fl¥H 6H
ÁŸÁ◊ûÊÊÁŸ ø ¬‡ÿÊÁ◊ Áfl¬⁄UËÃÊÁŸ ∑§‡Êfl–
Ÿ ø üÊÿÙ˘ŸÈ¬‡ÿÊÁ◊ „UàflÊ Sfl¡Ÿ◊Ê„UflH 31H
ÿÊ ∑§ı⁄UflÊ¢ ¡⁄UË flœÊfl¥– Ã⁄UË ÿÈÁœÁc∆ÔU⁄UÊÁŒ∑§Ê¥ ∑§Ê¢ Ÿ flœÊfl¥– „U ÿ⁄Uÿ⁄U
•ÊÉÊfl– ªÙòÊ¡ •Ê◊ÈøH 7H ê„UáÊÙÁŸ ¡›UÙ „¥U ¤Ê¢È¡– ¬˝àÿÿÊ Ÿ ÿ ◊¡– ∞áÊ¥
∑§Êÿ ∑§Ê¡– ◊„Uʬʬ¥H 8H ŒflÊ ’„ÈUÃʬ⁄UË ¬Ê„UÃÊ¢– ∞Õ flÙπ≈¥U „UÙ߸∂
¤Ê¢È¡ÃÊ¢– fl⁄U ∑§Ê¢„UË¥ øÈ∑§ÁflÃÊ¢– ∂Ê÷È •ÊÕËH 9H
Ÿ ∑§Êæ˜U ˇÊ Áfl¡ÿ¢ ∑ΧcáÊ Ÿ ø ⁄UÊÖÿ¢ ‚ÈπÊÁŸ ø–
®∑§ ŸÙ ⁄UÊÖÿŸ ªÙÁfl㌠®∑§ ÷٪ҡ˸ÁflÃŸ flÊH 32H
ÿ·Ê◊Õ¸ ∑§Êæ˜UÁˇÊâ ŸÙ ⁄UÊÖÿ¢ ÷٪ʗ ‚ÈπÊÁŸ ø–
à ß◊˘flÁSÕÃÊ ÿÈh ¬˝ÊáÊÊ¢SàÿÄàflÊ œŸÊÁŸ øH 33H
•ÊøÊÿʸ— Á¬Ã⁄U— ¬ÈòÊÊSÃÕÒfl ø Á¬ÃÊ◊„UÊ—–
◊ÊÃÈ∂Ê— ‡fl‡ÊÈ⁄UÊ— ¬ıòÊÊ— ‡ÿÊ∂Ê— ‚ê’Á㜟SÃÕÊH 34H
ÃÿÊ Áfl¡ÿflÎûÊË ∑§Ê¢„UË¥– ◊¡ ‚fl¸ÕÊ ∑§Ê¡ ŸÊ„UË¥– ∞Õ ⁄UÊÖÿ Ã⁄UË ∑§ÊÿË–
„ ¬Ê„ÍUÁŸÿÊ¢H 210H ÿÊ¢ ‚∑Ô§›UÊ¢Ã¥ flœÊfl¥– ◊ª ¡ ÷Ùª ÷ÙªÊfl– Ã ¡›UÙÃ
•ÊÉÊfl– ¬ÊÕ¸È ê„UáÊH 11H ÃáÊ¥ ‚Èπ¥ÁfláÊ „UÙ߸∂– Ã¥ ÷∂ÃÒ‚¥ ‚ÊÁ„U¡∂–
fl⁄UË ¡ËÁflÄUË fl¥Áø¡∂– ÿÊÁø∂ʪ˥H 12H ¬⁄UË ÿÊ¢‚Ë ÉÊÊÃÈ ∑§Ë¡– ◊ª
•Ê¬áÊ ⁄UÊÖÿ‚Èπ ÷ÙÁª¡– „¥U SflåŸË¥„UË ◊Ÿ ◊ʤÊ¥– ∑§M¢§ Ÿ ‡Ê∑§H 13H Ã⁄UË
•Êê„UË¥ ∑§Ê¢ ¡ã◊Êfl¥– ∑§fláÊÊ∂ʪ˥ Á¡ÿÊfl¥– ¡⁄UË flÁ«U∂Ê¢ ÿÊ¢ Áø¢ÃÊfl¥– ÁflL§h
◊Ÿ¥H 14H ¬ÈòÊÊÃ¥ ßë¿UË ∑ȧ›U– ÃÿÊø¥ ∑§ÊÁÿ „¥UÁø »§›U– ¡ ÁŸŒÊ¸ÁÔ›U¡
∑§fl›U– ªÙòÊ •Ê¬È∂¥H 15H „¥U ◊ŸË¥Áø ∑§Áfl¢ œÁ⁄U¡– •Ê¬áÊ flÖÊ˝ÊøÿÊ¢
„Ê߸¡– fl⁄UË ÉÊ«U Ã⁄UË ∑§Ë¡– ÷∂¥ ßÿÊ¢H 16H •Êê„UË¥ ¡¥ ¡¥ ¡Ù«UÊfl¥– Ã¥
‚◊SÃË¥ ß„UË¥ ÷ÙªÊfl¥– „¥U ¡ËÁflÄUË ©U¬∑§Ê⁄UÊfl¥– ∑§Ê¡Ë¥ ÿÊ¢ëÿÊH 17H •Êê„UË
ÁŒª¢ÃË¥ø ÷ͬÊÔÔ›U– Áfl÷Ê¢«ÍUÁŸ ‚∑§›U– ◊ª ‚¢ÃÙ·Áfl¡ ∑ȧ›U– •Ê¬È∂¥
22 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¡¥H 18H ÃÁø „U ‚◊SÖ ¬⁄UË ∑Ò§‚¥ ∑§◊¸ Áfl¬⁄UËÖ ¡ ¡Ê„U∂ •‚ÃË
©UlÖ ¤ÊÈ¢¡ÊflÿÊH 19H •¢ÃÊÒÁ⁄UÿÊ ∑ȧ◊⁄¥U– ‚Ê¢«UÙÁŸÿÊ¢ ÷Ê¢«UÊ⁄¥U– ‡ÊSòÊʪ˝Ë¥
Á¡√„UÊ⁄¥U– •Ê⁄U٬ȟËH 220H ∞Á‚ÿÊ¢Ã¥ ∑Ò§‚ÁŸ ◊ÊM¢§– ∑§fláÊÊfl⁄UË ‡Êd
œM¢§– ÁŸ¡ NUŒÿÊ ∑§M¢§– ÉÊÊÃÈ ∑§flË¥H 21H „¥U ŸáÊ‚Ë ÃÍ¢ ∑§fláÊ– ¬⁄UË ¬Ò∂
÷Ëc◊ Œ˝ÊáÊ– ¡ÿÊ¢ø ©U¬∑§Ê⁄U •‚ÊœÊ⁄UáÊ– •Êê„UÊ¢ ’„ÈUÃH 22H ∞Õ ‡ÊÊ∂∑§
‚Ê‚⁄U ◊ÊÃÈ›U– •ÊÁáÊ ’¢œÈ ∑§Ë¥ „U ‚∑§›U– ¬ÈòÊ ŸÊÃÍ ∑§fl›U– ßc≈ÔU„UË
•‚ÃËH 23H •flœÊ⁄UË¥ •Áà ¡flÁ›U∑§ø– „U ‚∑§›U„UË ‚Ùÿ⁄U •Ê◊Èø–
ê„UáÊÊÒÁŸ ŒÙ· •ÊÁÕ flÊø– ’ÙÁ∂ÃÊ¢ÁøH 24H
∞ÃÊ㟠„UãÃÈÁ◊ë¿UÊÁ◊ ÉŸÃÙ˘Á¬ ◊œÈ‚ÍŒŸ–
•Á¬ òÊÒ∂ÙÄÿ⁄UÊÖÿSÿ „UÃÙ— ®∑§ ŸÈ ◊„UË∑ΧÃH 35H
„U fl⁄UË ÷∂Ã¥ ∑§Á⁄UÃÈ– •ÊÃÊ¢Áø ÿÕ¥ ◊ÊÁ⁄UÃÈ– ¬Á⁄U •Ê¬áÊ ◊Ÿ¥ ÉÊÊÃÈ– Ÿ
Áø¢ÃÊflÊH 25H òÊÒ∂ÙÄÿË¥ø¥ •Ÿ∑§Á›UÖ ¡⁄UË ⁄UÊÖÿ „UÙ߸∂ ¬˝ÊåÖ Ã⁄UË „¥U
•ŸÈÁøÖ ŸÊø⁄¥U ◊ËH 26H ¡⁄UË •ÊÁ¡ ∞Õ ∞‚¥ ∑§Ë¡– Ã⁄UË ∑§fláÊÊëÿÊ
◊ŸË¥ ©UÁ⁄U¡– ‚Ê¢ª¥ ◊Èπ ∑§flË¥ ¬ÊÁ„U¡– ÃȤÊ¥ ∑ΧcáÊÊH 27H
ÁŸ„Uàÿ œÊø⁄UÊc≈Ô˛UÊ㟗 ∑§Ê ¬˝ËÁ× SÿÊîÊŸÊŒ¸Ÿ–
¬Ê¬◊flÊüÊÿŒS◊Êã„UàflÒÃÊŸÊÃÃÊÁÿŸ— H 36H
¡⁄UË flœÈ ∑§M§ÁŸ ªÙòÊ¡Ê¢øÊ– Ã⁄UË fl‚ı≈UÊ „UÙ™§ÁŸ ŒÙ·Ê¢øÊ– ◊¡
¡ÙÁ«U∂ÊÁ‚ ÃÍ¢ „UÊÃË¥øÊ– ŒÍ⁄UË „UÙ‚ËH 28H ∑ȧ›U„U⁄UáÊË¥ ¬ÊÃ∑¥§– ÁÃÿ¥ •Ê¢ªË¥
¡«UÃË •‡Êπ¥– Ãÿ fl›UË¥ ÃÍ¢ ∑§fláÊ¥ ∑¥§– ŒπÊflÊ‚ËH 29H ¡Ò‚Ê
©UlÊŸÊ◊Ê¡Ë¥ •Ÿ›ÈU– ‚¢ø⁄U∂Ê ŒπÙÁŸ ¬˝’›ÈU– ◊ª ˇÊáÊ÷⁄UË ∑§ÙÁ∑§›ÈU– ÁSÕ⁄U
ŸÙ„UH 230H ∑§Ê¥ ‚∑§Œ¸◊ ‚⁄UÙflL§– •fl∂Ù∑ͧÁŸ ø∑§ÙL§– Ÿ ‚ÁflÃÈ
•√„UL§– ∑§M§ÁŸ ÁŸÉÊH 31H Ãÿʬ⁄UË ÃÍ¢ ŒflÊ– ◊¡ ¤Ê∑§flÍ¥ Ÿ ÿ‚Ë ◊ÊflÊ–
¡⁄UË ¬ÈáÿÊøÊ flÙ∂ÊflÊ– ŸÊÁ‡Ê¡Ò∂H 32H
ÃS◊ÊãŸÊ„Uʸ flÿ¢ „UãÃÈ¢ œÊø⁄UÊc≈Ô˛UÊãSfl’ÊãœflÊŸ˜–
Sfl¡Ÿ¢ Á„U ∑§Õ¢ „UàflÊ ‚ÈÁπŸ— SÿÊ◊ ◊ÊœflH 37H
ê„UáÊÊÒÁŸ ◊Ë „¥U Ÿ ∑§⁄UË¥– ßÿ ‚¢ª˝Ê◊Ë¥ ‡Êd Ÿ œ⁄UË¥– „¥U Á∑§«UÊ›U ’„ÈUÃË¥ ¬⁄UË–
ÁŒ‚ÂH 33H ÃÈ¡‚Ë¥ •¢Ã⁄UÊÿ „UÙ߸∂– ◊ª ‚Ê¢ª •Ê◊Èø¥ ∑§Êÿ ©U⁄U∂– ÃáÊ¥
 •äÿÊÿ ¬Á„U‹Ê 23

ŒÈ—π¥ Á„Uÿ¥ »È§≈U∂– ÃÈ¡flËáÊ ∑ΧcáÊÊH 34H ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§ı⁄Ufl „ flÁœ¡ÃË–

◊ª •Êê„UË ÷Ùª ÷ÙÁª¡ÃË– „U •‚Ù ◊Êà •ÉÊ«UÃË– •¡¸ÈŸ ê„UáÊH 35H
ÿlåÿÃ Ÿ ¬‡ÿÁãà ∂Ù÷Ù¬„UÃø—–
∑ȧ∂ˇÊÿ∑Χ⠌ٷ¢ Á◊òʺ˝Ù„U ø ¬ÊÃ∑§◊˜H 38H
∑§Õ¢ Ÿ ôÊÿ◊S◊ÊÁ÷— ¬Ê¬ÊŒS◊ÊÁãŸflÌÃÃÈ◊˜–
∑ȧ∂ˇÊÿ∑Χ⠌ٷ¢ ¬˝¬‡ÿÁj¡¸ŸÊŒ¸ŸH 39H
„ •Á÷◊ÊŸ◊Œ¥ ÷È∂∂– ¡⁄UË ¬Ê¢ ‚¢ª˝Ê◊Ê •Ê∂– Ã:„UË •Êê„UË¥ Á„Uà •Ê¬È∂¥–
¡ÊáÊÊfl¥ ∂ʪH 36H „¥U ∞‚¥ ∑Ò§‚¥ ∑§⁄UÊfl¥– ¡ •Ê¬È∂ •Ê¬áÊ ◊Ê⁄UÊfl– ¡ÊáÊÃ
¡ÊáÊÃÊ¢Áø ‚flÊfl¥– ∑§Ê›U∑ͧ≈UH 37H „UÊ¢ ¡Ë ◊ʪËZ øÊ∂ÃÊ¢– ¬È…UÊ¢ Á‚¥„È
¡Ê„U∂Ê •ÊflÁøÃÊ– Ã٠âfl øÈ∑§ÁflÃÊ¢– ∂Ê÷È •ÊÕËH 38H •‚ÃÊ ¬˝∑§Ê‡ÊÈ
‚Ê¢«UÊflÊ– ◊ª •¢œ∑ͧ¬ •ÊüÊÊflÊ– Ã⁄UË ÃÕ ∑§fláÊÈ ŒflÊ– ∂Ê÷È ‚Ê¢ª¥H 39H
∑§Ê¢ ‚◊Ù⁄U •ÁÇŸ ŒπÙŸË– ¡⁄UË Ÿ flÁø¡ flÙ‚¢«UÙŸË– Ã⁄UË ˇÊáÊÊ ∞∑§Ê
∑§fl›ÍUŸË– ¡Ê›Í¢U ‚∑§H 240H ÃÒ‚ ŒÙ· „U ◊Íø– •¢ªË¥ flÊ¡Ù¥ •‚ÃË
¬„UÊÖ „¥U ¡ÊáÊÃÊ¢„UË ∑§flË¥ ∞Õ– ¬˝flÃʸfl¥H 41H ∞‚¥ ¬ÊÕ¸È ÁÃÿ •fl‚⁄UË¥–
ê„UáÊ ŒflÊ •flœÊ⁄UË¥– ÿÊ ∑§À◊·ÊøË ÕÙ⁄UË– ‚Ê¢ªŸ ÃÈ¡H 42H
∑ȧ∂ˇÊÿ ¬˝áʇÿÁãà ∑ȧ∂œ◊ʸ— ‚ŸÊßʗ–
œ◊¸ Ÿc≈ÔU ∑ȧ∂¢ ∑ΧàSŸ◊œ◊Ù¸˘Á÷÷flàÿÈÃH 40H
¡Ò‚¥ ∑§Êc∆Ô¥U ∑§Êc∆ÔU ◊ÁÕ¡– ÃÕ flÁã„U ∞∑§ ©U¬¡– ÃáÊ¥ ∑§Êc∆ÔU¡ÊÃ
¡ÊÁ›U¡– ¬˝Öfl›U∂ÁŸH 43H ÃÒ‚Ê ªÙòÊË¥øË ¬⁄US¬⁄¥U– ¡⁄UË flœÈ ÉÊ«U ◊à‚⁄¥U–
Ã⁄UË ÃáÊ¥ ◊„Uʌٷ¥ ÉÊÙ⁄¥U– ∑ȧ›UÁø ŸÊ‡ÊH 44H ê„UáÊÊÒÁŸ ÿáÊ¥ ¬Ê¬¥– fl¢‡Ê¡œ◊ȸ
∂Ù¬– ◊ª •œ◊ȸÁø •Ê⁄UÙ¬– ∑ȧ›UÊ◊Ê¡Ë¥H 45H
•œ◊ʸÁ÷÷flÊà∑ΧcáÊ ¬˝ŒÈcÿÁãà ∑ȧ∂ÁSòÊÿ—–
SòÊË·È ŒÈc≈ÔUÊ‚È flÊcáÊ¸ÿ ¡ÊÿÃ fláʸ‚VÔU⁄U —H 41H
∞Õ ‚Ê⁄UÊ‚Ê⁄U ÁfløÊ⁄UÊfl¥– ∑§fláÊ¥ ∑§Êÿ •Êø⁄UÊfl¥– •ÊÁáÊ ÁflÁœÁŸ·œ
•ÊÉÊfl– ¬ÊL§·ÃËH 46H •‚ÃÊ ŒË¬È ŒflÁ«U¡– ◊ª •¢œ∑§Ê⁄UË¥ ⁄UÊ„UÊÁ≈U¡–
Ã⁄UË ©¡ÍÁø ∑§Ê¢ •Ê«UÁ›U¡– ¡ÿʬ⁄UËH 47H ÃÒ‚Ê ∑ȧ›UË¥ ∑ȧ›UˇÊÿÙ „UÙÿ–
Ãÿ fl›UË¥ ÃÙ •Êlœ◊ȸ ¡Êÿ– ◊ª •ÊŸ ∑§Ê¢„UË¥ •Ê„U– ¬Ê¬ÊflÊ¢øÈŸËH 48H
¡Ò¥ ÿ◊ÁŸÿ◊ ∆UÊ∑§ÃË– ÃÕ ß¢Áº˝ÿ¥ ‚Ò⁄UÊ ⁄UÊ„UÊ≈UÃË– ê„UáÊÊÒÁŸ √ÿÁ÷øÊ⁄U ÉÊ«UÃË–
24 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∑ȧ›ÁSòÊÿÊ¢‚ËH 49H ©UûÊ◊ •œ◊Ë¥ ‚¢ø⁄UÃË– ∞‚ fláÊʸfláʸ Á◊‚›UÃË– ÃÕ

‚◊Í›U ©U¬«UÃË– ¡ÊÁÃœ◊¸H 250H ¡Ò‚Ë øÙ„U≈UÊÁøÿ ’›UË– ¬ÊÁfl¡ ‚Ò⁄UÊ
∑§Ê©U›UË¥– ÃÒ‚Ë¥ ◊„Uʬʬ¥ ∑ȧ›UË¥– ¬˝fl‡ÊÃËH 51H
‚VÔU⁄UÙ Ÿ⁄U∑§ÊÿÒfl ∑ȧ∂ÉŸÊŸÊ¢ ∑ȧ∂Sÿ ø–
¬ÃÁãà Á¬Ã⁄UÙ sÔ·Ê¢ ∂ÈåÃÁ¬á«UÙŒ∑§Á∑˝§ÿÊ—H 42H
◊ª ∑ȧ›UÊ ÃÿÊ •‡ÊπÊ– •ÊÁáÊ ∑ȧ›UÉÊÊÃ∑§Ê¢– ÿ⁄Uÿ⁄UÊ¢ Ÿ⁄U∑§Ê– ¡ÊáÊ¥
•ÊÕËH 52H Œπ¥ fl¢‡ÊflÎÁh ‚◊SÖ ÿʬ⁄UË „UÙÿ ¬ÁÃÖ ◊ª flÙflÊ¢Á«UÃË
Sflª¸SÕ– ¬Ífl¸¬ÈL§·H 53H ¡Õ ÁŸàÿÊÁŒ Á∑˝§ÿÊ ∆UÊ∑§– •ÊÁáÊ ŸÒÁ◊ÁûÊ∑§
Á∑˝§ÿÊ ¬ÊL§π– ÃÕ ∑§fláÊÊ ÁÛUÙŒ∑¥§– ∑§fláÊ •¬Ë¸H 54H Ã⁄UË Á¬Ã⁄U
∑§Êÿ ∑§Á⁄UÃË– ∑Ò§‚ÁŸ SflªËZ fl‚ÃË– ê„UáÊÙŸË Ã„UË ÿÃË– ∑ȧ›Uʬʂ˥H 55H
¡Ò‚Ê Ÿπʪ˝Ë¥ √ÿÊ›ÈU ∂ʪ– ÃÙ Á‡Êπʢà √ÿÊ¬Ë flª¥– ÃflË¥ •Ê’˝rÊÔ ∑ȧ›U
•flÉÊ¥– •Êå∂Áfl¡H 56H
ŒÙ·Ò⁄UÃÒ— ∑ȧ∂ÉŸÊŸÊ¢ fláʸ‚VÔU⁄U∑§Ê⁄U∑Ò§—–
©Uà‚ÊlãÃ ¡ÊÁÃœ◊ʸ— ∑ȧ∂œ◊ʸ‡ø ‡ÊʇflÃÊ—H 43H
©Uà‚ãŸ∑ȧ∂œ◊ʸáÊÊ¢ ◊ŸÈcÿÊáÊÊ¢ ¡ŸÊŒ¸Ÿ–
Ÿ⁄U∑§˘ÁŸÿâ flÊ‚Ù ÷flÃËàÿŸÈ‡ÊÈüÊÈ◊H 44H
•„UÙ ’à ◊„Uà¬Ê¬¢ ∑§ÃZÈ √ÿflÁ‚ÃÊ flÿ◊˜–
ÿº˝ÊÖÿ‚Èπ∂Ù÷Ÿ „UãÃÈ¢ Sfl¡Ÿ◊ÈlÃÊ—H 45H
ŒflÊ •flœÊ⁄UË¥ •ÊáÊË∑§ ∞∑§– ∞Õ ÉÊ«U ◊„UʬÊÃ∑§– ¡ ‚¢ªŒÙ·¥ „UÊ
∂ıÁ∑§∑§– ÷˝¢‡ÊÈ ¬ÊflH 57H ¡Ò‚Ê ÉÊ⁄UË¥ •Ê¬È∂ Ê– flÊÁŸfl‚¥ •ÁÇŸ ∂ʪ∂Ê–
ÃÙ •ÊÁáÊ∑§Ê¢„UË¥ ¬˝ÖflÁ›U∂Ê– ¡Ê›ÍUÁŸ ÉÊÊ∂ËH 58H ÃÒÁ‚ÿÊ ÃÿÊ ∑ȧ›U‚¢ªÃË–
¡ ¡ ∂Ù∑§ fløÃË– Ã„UË ’ÊœÊ ¬ÊflÃË– ÁŸÁ◊ûÊ¥ ÿáÊ¥H 59H ÃÒ‚¥ ŸÊŸÊ ŒÙ·¥
‚∑§›U– •¡¸ÈŸ ê„UáÊ Ã¥ ∑ȧ›U– ◊ª ◊„UÊÉÊÙ⁄U ∑§fl›U– ÁŸ⁄Uÿ ÷ÙªËH 260H
¬Á«UÁ∂ÿÊ ÁÃÿ ∆UÊÿË¥– ◊ª ∑§À¬Ê¢ÃË¥„UË ©U∑§∂È ŸÊ„UË¥– ÿ‚áÊ¥ ¬ÃŸ ∑ȧ›UˇÊÿË¥–
•¡¸ÈŸ ê„UáÊH 61H ŒflÊ „¥U ÁflÁflœ ∑§ÊŸË¥ ∞Á∑§¡– ¬⁄UË •¤ÊÈÁŸfl⁄UË òÊÊ‚È
ŸÈ¬¡– NUŒÿ flÖÊ˝Êø¥ „¥U ∑§Êÿ ∑§Ë¡– •flœÊ⁄UË¥ ¬Ê¢H 62H •¬ÁˇÊ¡
⁄UÊÖÿ‚Èπ– ¡ÿÊ∂ʪ˥ Ã¥ âfl ˇÊÁáÊ∑§– ∞‚ ¡ÊáÊÃÊ¢„UË ŒÙπ– •√„UM§
 •äÿÊÿ ¬Á„U‹Ê 25

ŸÊH 63H ¡ „U flÁ«U∂ ‚∑§›U •Ê¬È∂– flœÊflÿÊ ÁŒ∆UË ‚ÍŒ∂– ‚Ê¢ª ¬Ê¢
∑§Êÿ Õ¥∑ȧ∂¥– ÉÊ«U∂¥ •Êê„UÊ¢H 64H
ÿÁŒ ◊Ê◊¬˝ÃË∑§Ê⁄U◊‡ÊSòÊ¢ ‡ÊSòʬÊáÊÿ—–
œÊø⁄UÊc≈Ô˛Ê ⁄UáÊ „UãÿÈSÃã◊ ˇÊ◊Ã⁄¢U ÷flØH 46H
•ÊÃÊ¢ ÿÊfl⁄UË ¡¥ Á¡ÿÊfl¥– ÃÿʬʂÍÁŸ „¥U ’⁄Ufl¥– ¡ ‡ÊSòÊ¥ ‚Ê¢«ÍUÁŸ
‚Ê„UÊfl– ’ÊáÊ ÿÊ¢øH 65H ÃÿÊfl⁄UË „UÙÿ Á¡ÃÈ∑¥§– Ã¥ ◊⁄UáÊ„UË fl⁄UË ÁŸ∑¥§–
¬⁄UË ÿáÊ¥ ∑§À◊·¥– øÊ«U ŸÊ„UË¥H 66H ∞‚¥ ŒπÍŸ ‚∑§›U– •¡¸ÈŸ¥ •Ê¬È∂¥
∑ȧ›U– ◊ª ê„UáÊ ⁄UÊÖÿ Ã¥ ∑§fl›U– ÁŸ⁄Uÿ÷ÙªÈH 67H
‚¢¡ÿ ©UflÊø
∞fl◊ÈÄàflÊ¡¸ÈŸ— ‚¥Åÿ ⁄UÕÙ¬SÕ ©U¬ÊÁfl‡ÊØ–
Áfl‚ÎÖÿ ‚‡Ê⁄¢U øʬ¢ ‡ÊÙ∑§‚¢ÁflÇŸ◊ÊŸ‚—H 47H
˙Ãà‚ÁŒÁà üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃʂͬÁŸ·à‚È ’˝rÊÔÁfllÊÿÊ¢ ÿÊª‡ÊÊSòÊ
üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ‚¢flÊŒ˘¡È¸ŸÁfl·ÊŒÿÊªÊ ŸÊ◊ ¬˝Õ◊Ê˘äÿÊÿ—H 1H
∞‚¥ ÁÃÿ •fl‚⁄UË¥– •¡¸ÈŸ ’ÙÁ∂∂Ê ‚◊⁄UË¥– ‚¢¡ÿÙ ê„UáÊ •flœÊ⁄UË¥–
œÎÃ⁄UÊc≈Ô˛ÊÃ¥H 68H ◊ª •àÿ¢Ã ©Umª∂Ê– Ÿ œ⁄Uà ªÁ„¢UflL§ •Ê∂Ê– ÃÕ ©U«UË
ÉÊÊÃ∂UË πÊ∂Ê¢– ⁄UÕıÁŸÿÊ¢H 69H ¡Ò‚Ê ⁄UÊ¡∑ȧ◊L§ ¬ŒëÿÈÃÈ– ‚fl¸ÕÊ „UÙÿ
©U¬„UÃÈ– ∑§Ê¢ ⁄UÁfl ⁄UÊ„ÈUª˝SÃÈ– ¬˝÷Ê„UËŸÈH 270H ŸÊÃ⁄UË ◊„UÊÁ‚Áh‚¢÷˝◊¥–
Á¡¢ÁÃ∂Ê Ãʬ‚È ÷˝◊¥– ◊ª •Ê∑§›ÍUÁŸ ∑§Ê◊¥– ŒËŸÈ ∑§Ë¡H 71H ÃÒ‚Ê ÃÙ
œŸÈœ¸L§– •àÿ¢Ã ŒÈ—π¥ ¡¡¸L§– ÁŒ‚ ¡Õ ⁄U„¢UflL§– àÿÁ¡∂Ê ÃáÊ¥H 72H ◊ª
œŸÈcÿ’ÊáÊ ‚Ê¢Á«U∂– Ÿ œ⁄Uà •üÊȬÊà •Ê∂– ∞‚¥ ∞∑§ ⁄UÊÿÊ flø∂¥– ‚¢¡ÿÙ
ê„UáÊH 73H •ÊÃÊ¢ ÿÊfl⁄UË ÃÙ flÒ∑È¢§∆UŸÊÕÈ– ŒπÙÁŸ ‚πŒ ¬ÊÕȸ– ∑§fláÊ¬⁄UË
¬⁄U◊ÊÕȸ– ÁŸM§¬Ë∂H 74H Ã ‚ÁflSÃ⁄U ¬È…UÊ⁄UË ∑§ÕÊ– •Áà ‚∑§ıÃÈ∑§
∞∑§ÃÊ¢– ôÊÊŸŒfl ê„UáÊ •ÊÃÊ¢– ÁŸflÎÁûʌʂÈH 275H
ßÁà üÊËôÊÊŸŒflÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¢ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§ÊÿÊ¢ ¬˝Õ◊Ù˘äÿÊÿ—H 1H
§§§
 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË
•äÿÊÿ ŒÈ‚⁄UÊ
‚¢¡ÿ ©UflÊø
â ÃÕÊ ∑Χ¬ÿÊÁflc≈ÔU◊üÊȬÍáÊʸ∑ȧ∂ˇÊáÊ◊˜–
Áfl·ËŒãÃÁ◊Œ¢ flÊÄÿ◊ÈflÊø ◊œÈ‚ÍŒŸ—H 1H
◊ª ‚¢¡ÿÙ ê„UáÊ ⁄UÊÿÊÃ¥– •Êß∑§ ÃÙ ¬ÊÕ¸È ÃÕ¥– ‡ÊÙ∑§Ê∑ȧ∂ L§ŒŸÊÃ¥–
∑§⁄UËÃÈ •‚H 1H Ã¥ ∑ȧ›U ŒπÙÁŸ ‚◊SÖ F„U ©U¬Ÿ∂¥ •Œ˜÷ÈÖ ÃáÊ¥ º˝fl∂¥
•‚ ÁøûÊ– ∑§fláÊ¬⁄ËUH 2H ¡Ò‚¥ ∂fláÊ ¡›¥U ¤Ê›¢U’∂¥– ŸÊ Ã⁄UË •÷˝ flÊÃ¥
„UÊ∂– ÃÒ‚¥ ‚œË⁄U ¬⁄UË Áfl⁄U◊∂¥– NUŒÿ ÃÿÊø¥H 3H ê„UáÊÊÒÁŸ ∑Χ¬Ê •Ê∑§Á›U∂Ê–
ÁŒ‚Â •Áà ∑§Ù◊Êß∂Ê– ¡Ò‚Ê ∑§Œ¸◊Ë¥ L§¬∂Ê– ⁄UÊ¡„¢U‚H 4H Ãÿʬ⁄UË ÃÙ
¬Ê¢«ÈU∑ȧ◊L§– ◊„UÊ◊Ù„¥U •Áà ¡¡¸L§– ŒπÙÁŸ üÊˇÊÊXÔ¸UœL§– ∑§Êÿ ’Ù∂H 5H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
∑ȧÃSàflÊ ∑§‡◊∂Á◊Œ¢ Áfl·◊ ‚◊ȬÁSÕÃ◊˜–
•ŸÊÿ¸¡Èc≈ÔU◊SflÇÿ¸◊∑§ËÌÃ∑§⁄U◊¡¸ÈŸ H 2H
ê„UáÊ •¡¸ÈŸÊ •ÊÁŒ ¬Ê„UË¥– „¥U ©UÁøà ∑§Êÿ ßÿ ∆UÊÿË¥– ÃÍ¢ ∑§fláÊ „¥ ∑§ÊÿË–
∑§⁄UËà •Ê„UÊ‚ËH 6H ÃÈ¡ ‚Ê¢ª¥ ∑§Êÿ ¡Ê„U∂¥– ∑§fláÊ ©UáÊ¥ •Ê∂¥– ∑§Á⁄UÃÊ¢
∑§Êÿ ∆U∂¥– πŒÈ ∑§ÊÁÿ‚ÊH 7H ÃÍ¢ •ŸÈÁøÃÊ ÁøûÊ ŸÁŒ‚Ë– œËL§ ∑§„UË¥ Ÿ
‚¢Á«U‚Ë– ÃȤÊÁŸ ŸÊ◊¥ •¬ÿ‡ÊË¥– ÁŒ‡ÊÊ ∂¢ÁÉÊ¡H 8H ÃÍ¢ ‡ÊÍ⁄UflÎûÊËøÊ ∆UÊflÙ–
ˇÊÁòÊÿÊ¢◊Ê¡Ë¥ ⁄UÊflÙ– ÃÈÁ¤ÊÿÊ ∂Ê∆U¬áÊÊøÊ •ÊflÙ– ÁÄUË¥ ∂Ù∑§Ë¥H 9H ÃÈflÊ¢
‚¢ª˝Ê◊Ë¥ „UL§ Á¡¢Á∑§∂Ê– ÁŸflÊÃ∑§fløÊ¢øÊ ∆UÊflÙ »§Á«U∂Ê– ¬flÊ«UÊ ÃÈflÊ¢ ∑§∂Ê–
ª¢œflÊZ‚Ë¥H 10H ¬Ê„UÃÊ¢ ÃȤÊÁŸ ¬Ê«¥U– ÁŒ‚ òÊÒ∂ÙÄÿ„UË ÕÙ∑§«¥– ∞‚¥
¬ÈL§·àfl øÙπ«¥U– ¬ÊÕʸ ÃȤÊ¥H 11H ÃÙ ÃÍ¢ ∑§Ë¥ •ÊÁ¡ ÿÕ¥– ‚Ê¢«ÍUÁŸÿÊ¢
flË⁄UflÎûÊËÃ¥– •œÙ◊Èπ L§ŒŸÊÃ¥– ∑§Á⁄UÃÈ •Ê„UÊ‚ËH 12H ÁfløÊ⁄UË ÃÍ¢ •¡¸ÈŸÈ–
∑§Ë¥ ∑§ÊL§áÿ¥ Á∑§¡‚Ë ŒËŸÈ– ‚Ê¢ª ¬Ê¢ •¢œ∑§Ê⁄¥U ÷ÊŸÈ– ª˝ÊÁ‚∂Ê •ÊÕËH 13H
ŸÊ Ã⁄UË ¬flŸÈ ◊ÉÊÊ‚Ë Á’„U– ∑§Ë¥ •◊ÎÃÊ‚Ë ◊⁄UáÊ •Ê„U– ¬Ê„¥U ¬Ê¢ ߢœŸÁø
Áª›UÙÁŸ ¡Êÿ– ¬Êfl∑§ÊÃ¥H 14H ∑§Ë¥ ∂fláÊ¥Áø ¡›U Áfl⁄U– ‚¢‚ªZ ∑§Ê›U∑ͧ≈U
 •äÿÊÿ ŒÈ‚⁄UÊ 27

◊⁄U– ‚Ê¢ª ¬Ê¥ ◊„UÊ»§áÊË ŒŒ¸È⁄¥U– ÁªÁ›U¡ ∑§ÊÿËH 15H Á‚¢„UÊ‚Ë ¤ÊÙ¥’ ∑§ÙÀ„UÊ–
∞‚Ê •¬Ê«ÈU •ÊÁÕ ∑¥§ ¡Ê„U∂Ê– ¬⁄UË ÃÙ àflÊ¢ ‚Êø ∑§∂Ê– •ÊÁ¡ ∞ÕH 16H
ê„UáÊÊÒÁŸ •¤ÊÈŸË •¡¸ÈŸÊ– ¤ÊáÊ¥ ÁøûÊ Œ‚Ë ÿÊ „UËŸÊ– flªË¥ œË⁄U ∑§M§ÁŸÿÊ¢
◊ŸÊ– ‚ÊflœÈ „UÙßZH 17H ‚Ê¢«UË¥ „¥ ◊Íπ¸¬áÊ– ©U∆UË¥ ÉÊ œŸÈcÿ’ÊáÊ– ‚¢ª˝Ê◊Ë¥
„¥U ∑§fláÊ– ∑§ÊL§áÿ ÃȤÊ¥H 18H „UÊ¢ ªÊ ÃÍ¢ ¡ÊáÊÃÊ– Ã⁄UË Ÿ ÁfløÊÁ⁄U‚Ë ∑§Ê¢
•ÊÃÊ¢– ‚Ê¢ª¥ ¤Ê¢È¡Êfl›U ‚ŒÿÃÊ– ©UÁøà ∑§ÊÿËH 19H „U •‚ÃËÿ ∑§ËÃ˸‚Ë
ŸÊ‡ÊÈ– •ÊÁáÊ ¬Ê⁄UÁòÊ∑§ÊÁ‚ •¬÷˝¢‡ÊÈ– ê„UáÊ ¡ªÁãŸflÊ‚È– •¡È¸ŸÊÃ¥H 20H
Ä∂Òéÿ¢ ◊Ê S◊ ª◊— ¬ÊÕ¸ ŸÒÃûflƒÿȬ¬lÃ–
ˇÊȺ˝¢ NUŒÿŒı’¸Àÿ¢ àÿÄàflÙÁûÊc∆ÔU ¬⁄UãìH 3H
ê„UáÊÊÒÁŸ ‡ÊÙ∑ȧ Ÿ ∑§⁄UË¥– ÃÍ¢ ¬È⁄UÃÊ œËL§ œ⁄UË¥– „¥ ‡ÊÙëÿÃÊ •√„U⁄UË¥–
¬¢«ÈU∑ȧ◊⁄UÊ– 21H ÃÈ¡ Ÿ√„U „¥U ©UÁøÖ ÿáÊ¥ ŸÊ‚∂ ¡Ù«U∂¥ ’„ÈUÖ ÃÍ¢
•¤ÊÈŸËfl⁄UË Á„UÖ ÁfløÊ⁄UË¥ ¬Ê¢H 22H ÿáÊ¥ ‚¢ª˝Ê◊ÊøÁŸ •fl‚⁄¥U– ∞Õ
∑Χ¬Ê›ÈU¬áÊ ŸÈ¬∑§⁄U– „U •ÊÃÊ¢Áø ∑§Êÿ ‚Ùÿ⁄U– ¡Ê„U∂ ÃÈ¡H 23H ÃÍ¢
•ÊœË¥Áø ∑§Êÿ ŸáÊ‚Ë– ∑§Ë¥ „U ªÙòÊ ŸÙ›Uπ‚Ë– flÊÿÊ¢Áø ∑§Êÿ ∑§Á⁄U‚Ë–
•ÁÇÊÊ •ÊÃÊ¢H 24H •ÊÁ¡ø¥ „¥ ¤ÊÈ¢¡U– ∑§Êÿ ¡ã◊Ê Ÿfl∂ ÃÈ¡– „¥U ¬⁄US¬⁄¥U
ÃÈê„UÊ¢ √ÿÊ¡– ‚ŒÊ¥Áø •ÊÕËH 25H Ã⁄UË •ÊÃÊ¢ ∑§Êÿ ¡Ê„U∂¥– ∑§ÊÁÿ F„U
©U¬Ÿ∂¥– „¥U ŸÁáÊ¡ ¬⁄UË ∑ȧ«¥U ∑§∂¥– •¡¸ÈŸÊ ÃÈflÊ¢H 26H ◊Ù„UÊ œÁ⁄U∂ËÿÊ ∞‚¥
„UÙ߸∂– ¡ •‚ÃË ¬˝ÁÃc∆ÔUÊ ¡Ê߸∂– •ÊÁáÊ ¬⁄U∂Ù∑§„UË •¢Ã⁄U∂– ∞Á„U∑¥§‚ËH 27H
NUŒÿÊø¥ Á…U∂¬áÊ– ∞Õ ÁŸ∑§ÿÊ‚Ë Ÿ√„ ∑§Ê⁄UáÊ– „¥U ‚¢ª˝Ê◊Ë¥ ¬ÃŸ ¡ÊáÊ–
ˇÊÁòÊÿÊ¢‚Ë¥H 28H ∞‚ÁŸ ÃÙ ∑Χ¬Êfl¢ÃÈ– ŸÊŸÊ¬⁄UË •‚ Á‡Ê∑§ÁflÃÈ– „¥U ∞∑§ÙÁŸ
¬¢«ÈU‚ÈÃÈ– ∑§Êÿ ’Ù∂H 29H
•¡¸ÈŸ ©UflÊø
∑§Õ¢ ÷Ëc◊◊„¢U ‚¥Åÿ º˝ÙáÊ¢ ø ◊œÈ‚ÍŒŸ–
ß·ÈÁ÷— ¬˝Áà ÿÙàSÿÊÁ◊ ¬Í¡Ê„UʸflÁ⁄U‚ÍŒŸH 4H
ŒflÊ „¥U ÿÃÈ∂fl⁄UË– ’Ù∂Êfl¥ Ÿ∂ª •flœÊ⁄UË¥– •ÊœË¥ ÃÍ¢Áø ÁøûÊË¥ ÁfløÊ⁄UË¥–
‚¢ª˝Ê◊È „UÊH 30H „¥U ¤Ê¢È¡ Ÿ√„U ¬˝◊ʌȖ ∞Õ ¬˝fløÁ∂ÿÊ ÁŒ‚Â ’ʜȖ „UÊ
©UÉÊ«UÊ Á∂¢ª÷ŒÈ– flÙ…Ufl∂Ê •Êê„UÊ¢H 31H Œπ¥ ◊ÊÃÊÁ¬Ã⁄¥U •Ìø¡ÃË–
28 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

‚fl¸Sfl¥ ÃÙ·È ¬ÊflÁfl¡ÃË– ÁÃÿ ¬Ê∆UË¥ ∑§flË¥ flÁœ¡ÃË– •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ „UÊÃË¥H.32H

ŒflÊ ‚¢Ãfl΢Œ Ÿ◊S∑§ÊÁ⁄U¡– ∑§Ê¢ ÉÊ«U Ã⁄UË ¬ÍÁ¡¡– „¥U flÊ¢øÍÁŸ ∑§flË¥ ®ŸÁŒ¡–
Sflÿ¥ flÊøÊH 33H ÃÒ‚ ªÙòʪÈL§ •Ê◊Èø– „U ¬Í¡ŸËÿ •Êê„UÊ¢ ÁŸÿ◊Êø– ◊¡
’„ÈUà ÷Ëc◊º˝ÙáÊÊ¢ø¥– fløÂH 34H ¡ÿÊ¢∂ʪ˥ ◊Ÿ¥ ÁflM¥§– •Êê„UË SflåŸË¥„UË
Ÿ ‡Ê∑§Ù¥ œM¢§– ÃÿÊ¢ ¬˝àÿˇÊ ∑§flË¥ ∑§M¢§– ÉÊÊÃÈ ŒflÊH 35H fl⁄U ¡›UÙ „¥U
Á¡ÿÊ∂¥– ∞Õ •ÊÉÊflÿÊ¢Á‚ „¥UÁø ∑§Êÿ ¡Ê„U∂¥– ¡ ÿÊ¢ëÿÊ flœË¥ •èÿÊÁ‚∂¥–
Á◊⁄UÁfl¡ •Êê„UË¥H 36H ◊Ë ¬ÊÕ¸È º˝ÙáÊÊøÊ ∑§∂Ê– ÿáÊ¥ œŸÈfl¸ŒÈ ◊¡ ÁŒœ∂Ê–
ÃáÊ¥ ©U¬∑§Ê⁄¥U ∑§Êÿ •Ê÷Ê⁄ÒU∂Ê– flœË¥ ÃÿÊÃ¥H 37H ¡ÕË¥ÁøÿÊ ∑Χ¬Ê ∂ÊÁ„¡
flL§– ÃÕ¥Áø ◊Ÿ¥ √ÿÁ÷øÊL§– Ã⁄UË ∑§Êÿ ◊Ë ÷S◊Ê‚ÈL§– •¡¸ÈŸ ê„UáÊH 38H
ªÈM§Ÿ„UàflÊ Á„U ◊„UÊŸÈ÷ÊflÊŸ˜ üÊÿÊ ÷ÙÄÃÈ¢ ÷Òˇÿ◊¬Ë„U ∂Ù∑§–
„UàflÊÕ¸∑§Ê◊Ê¢SÃÈ ªÈM§ÁŸ„ÒUfl ÷È¡
¢ Ëÿ ÷٪ʟ˜ L§Áœ⁄U¬Á˝ ŒÇœÊŸ˜H 5H
ŒflÊ ‚◊Ⱥ˝ ª¢÷Ë⁄U •ÊßÁ∑§¡– flÁ⁄U ÃÙÁ„U •Ê„UÊø ŒÁπ¡– ¬⁄UË ˇÊÙ÷È ◊ŸË¥
ŸÁáÊ¡– º˝ÙáÊÊÁøÿH 39H „¥U •¬Ê⁄U ¡¥ ªªŸ– fl⁄ËU ÃÿÊ„UË „UÙ߸∂ ◊ÊŸ– ¬Á⁄U
•ªÊœ ÷∂¥ ª„UŸ– NUŒÿ ÿÊø¥H 40H fl⁄UË •◊ÎÄUË Áfl≈U– ∑§Ë¥ ∑§Ê›Ufl‡Ê¥
flÖÊ˝ »È§≈U– ¬⁄UË ◊ŸÙœ◊¸È Ÿ ∂Ù≈U– Áfl∑§⁄UÁfl∂Ê„UËH 41H F„UÊ∂ʪ˥ ◊Êÿ–
ê„UÁáʬ Ã¥ ∑§ËL§ „UÙÿ– ¬⁄Ë ∑Χ¬Ê Ã ◊Íø •Ê„U– º˝ÙáÊË¥ ßÿH 42H „UÊ
∑§ÊL§áÿÊøË •ÊÁŒ– ‚∑§∂U ªÈáÊÊ¢øÊ ÁŸÁœ– ÁfllÊÁ‚¢œÈ ÁŸ⁄UflÁœ– •¡¸ÈŸ
ê„UáÊH 43H „UÊ ÿáÊ¥ ◊ÊŸ¥ ◊„¢UÃÈ– fl⁄UË •Êê„UÊ¢∂ʪ˥ ∑Χ¬Êfl¢ÃÈ– •ÊÃÊ¢ ‚Ê¢ª
¬Ê¢ ÿÕ ÉÊÊÃÈ– Áø¢ÃÍ¢ ÿ߸∂H 44H ∞‚ „U ⁄UáÊË¥ flœÊfl– ◊ª •Ê¬áÊ ⁄UÊÖÿ‚Èπ
÷ÙªÊfl¥– Ã¥ ◊ŸÊ Ÿÿ •ÊÉÊfl¥– ¡ËÁflÃ‚Ë¥H 45H „¥U ÿáÊ¥ ◊ÊŸ¥ ŒÈœ¸⁄U– ¡
ÿÊ„UË„ÈUŸË ÷Ùª ‚œ⁄U– Ã •‚ÃÈ ÿÕfl⁄U– Á÷ˇÊÊ ◊ʪÃÊ¢ ÷∂ËH 46H ŸÊ Ã⁄UË
Œ‡Êàÿʪ¥ ¡Êß¡– ∑§Ê¢ ÁªÁ⁄U∑¢§Œ⁄U ‚Áfl¡– ¬⁄UË ‡ÊSòÊ •ÊÃÊ¢ Ÿ œÁ⁄U¡–
ßÿÊ¢fl⁄UËH 47H ŒflÊ ŸflÁŸ‡ÊÃË¥ ‡Ê⁄UË¥– flÊfl⁄UÙŸË ÿÊ¢ëÿÊ Á¡√„UÊ⁄UË¥– ÷Ùª
®ªfl‚Êfl L§Áœ⁄UË¥– ’È«UÊ∂ ¡H 48H Ã ∑§Ê…ÍUÁŸ ∑§Êÿ Á∑§¡ÃË– Á∂åà ∑§flË¥
‚Áfl¡ÃË– ◊¡ Ÿÿ „U ©U¬¬ÁûÊ– ÿÊÁø∂ʪ˥H 49H ∞‚¥ •¡¸ÈŸ ÁÃÿ
•fl‚⁄UË¥– ê„UáÊ üÊË∑ΧcáÊÊ •flœÊ⁄UË¥– ¬⁄UË Ã¥ ◊ŸÊ Ÿ ÿÁø ◊È⁄UÊ⁄UË–
•Êß∑§ÙÁŸÿÊ¢H 50H „¥U ¡ÊáÊÙÁŸ ¬ÊÕ¸È Á’„UÊ∂Ê– ◊ª ¬ÈŸ⁄UÁ¬ ’Ù∂Ù¥ ∂ʪ∂Ê–
ê„UáÊ ŒflÙ ∑§Ê¢ ÁøûÊ ÿÊ ’Ù∂Ê– ŒÃËÁø ŸÊH 51H
 •äÿÊÿ ŒÈ‚⁄UÊ 29

Ÿ øÒÃÁmk— ∑§Ã⁄UãŸÙ ª⁄UËÿÙ ÿmÊ ¡ÿ◊ ÿÁŒ flÊ ŸÙ ¡ÿÿ—È –

ÿÊŸfl „UàflÊ Ÿ Á¡¡ËÁfl·Ê◊SÃ˘flÁSÕÃÊ— ¬˝◊πÈ  œÊø⁄UÊc≈ÔUÊ˛ —H 6H
ÿ:„UflË¥ ◊ʤÿÊ ÁøûÊË¥ ¡¥ „UÙÃ¥– Ã¥ ◊Ë ÁfløÊM§ÁŸ ’ÙÁ∂∂Ù ÿÕ¥– ¬⁄UË ÁŸ∑¥§
∑§Êÿ ÿʬ⁄UıÃ¥– Ã¥ ÃÈê„UË ¡ÊáÊÊH 52H ¬Ò¥ flËL§ ¡ÿÊ¢‚Ë ∞Á∑§¡– •ÊÁáÊ ÿÊ
’Ù∂Ë¥Áø ¬˝ÊáÊÈ ‚Ê¢Á«U¡– Ã ∞Õ ‚¢ª˝Ê◊√ÿÊ¡¥– ©U÷ •Ê„UÊÃËH 53H •ÊÃÊ¢
∞Á‚ÿÊ¢Ã¥ flœÊfl¥– ∑§Ë¥ •√„UM§ÁŸÿÊ ÁŸÉÊÊfl¥– ÿÊ ŒÙ„UÙ¥◊Ê¡Ë¢ ’⁄Ufl¥– Ã¥ ŸáÊÙ¥
•Êê„UËH 54H
∑§Ê¬¸áÿŒÙ·Ù¬„UÃSfl÷Êfl— ¬Îë¿UÊÁ◊ àflÊ¢ œ◊¸‚ê◊Í…UøÃÊ—–
ÿë¿˛Uÿ — SÿÊÁãŸÁ‡øâ ’˝ÁÍ „U Ãã◊ Á‡ÊcÿSÃ˘„¢U ‡ÊÊÁœ ◊Ê¢ àflÊ¢ ¬˝¬ãŸ◊˜H 7H
•Êê„UÊ¢ ∑§Êÿ ©UÁøÖ Ã¥ ¬Ê„UÃÊ¢ Ÿ S»È§⁄U ÿÕ– ¡¥ ◊Ù„¥U ÿáÊ¥ ÁøûÊ–
√ÿÊ∑ȧ›U ◊ʤÊ¥H 55H ÁÃÁ◊⁄UÊflL§h ¡Ò‚¥– ŒÎc≈ÔUËø¥ Ã¡ ÷˝¢‡Ê– ◊ª ¬Ê‚Ë¥ø
•‚ÃÊ¢ Ÿ ÁŒ‚– flSÃÈ¡ÊÃH 56H ŒflÊ ÃÒ‚¥ ◊¡ ¡Ê„U∂¥– ¡¥ ◊Ÿ „¥U ÷˝Ê¢ÃË
ª˝ÊÁ‚∂¥– •ÊÃÊ¢ ∑§Êÿ Á„Uà •Ê¬È∂¥– Ã¥„UË ŸáÊ¥H 57H Ã⁄UË üÊË∑ΧcáÊÊ ÃÈÈflÊ¢
¡ÊáÊÊfl¥– ÁŸ∑¥§ Ã¥ •Êê„UÊ¢ ‚Ê¢ªÊfl¥– ¡ ‚πÊ ‚fl¸Sfl •ÊÉÊfl¥– •Êê„UÊ¢Á‚
ÃÍ¢H 58H ÃÍ¢ ªÈL§ ’¢œÈ Á¬ÃÊ– ÃÍ¢ •Ê◊øË ßc≈ÔU ŒflÃÊ– ÃÍ¢Áø ‚ŒÊ ⁄UÁˇÊÃÊ–
•Ê¬ŒË¥ •Ê◊ÈÃ¥H 59H ¡Ò‚Ê Á‡ÊcÿÊ¢Ã¥ ªÈL§– ‚fl¸ÕÊ ŸáÊ •√„UM§– ∑§Ë¥
‚Á⁄UÃÊ¢Ã¥ ‚ʪM§– àÿ¡Ë ∑§flË¥H 60H ŸÊÃ⁄UË •¬àÿÊ¥Ã¥ ◊Êÿ– ‚Ê¢«ÍUÁŸ ¡⁄UË
¡Êÿ– Ã⁄UË Ã¥ ∑Ò§‚¥ÁŸ Á¡ÿ– ∞∑¥§ ∑ΧcáÊÊH 61– ÃÒ‚Ê ‚flÊZ¬⁄UË •Êê„UÊ¢‚Ë–
ŒflÊ ÃÍ¢øË ∞∑§ •Ê„UÊÁ‚– •ÊÁáÊ ’ÙÁ∂∂¥ ¡⁄UË Ÿ ◊ÊÁŸ‚Ë– ◊ʪË∂
◊ʤÊ¥H 62H Ã⁄UË ©UÁøà ∑§Êÿ •Êê„UÊ¢– ¡¥ √ÿÁ÷ø⁄UŸÊ œ◊ʸ– Ã¥ ¤Ê«U∑§⁄UË
¬ÈL§·ÙûÊ◊Ê– ‚Ê¢ª¥ •ÊÃÊ¢H 63H
Ÿ Á„U ¬˝¬‡ÿÊÁ◊ ◊◊ʬŸÈlÊŒ˜ ÿë¿UÙ∑§◊Èë¿UÙ·áÊÁ◊Áãº˝ÿÊáÊÊ◊˜ –
•flÊåÿ ÷Í◊Êfl‚¬àŸ◊Îh¢ ⁄UÊÖÿ¢ ‚È⁄UÊáÊÊ◊Á¬ øÊÁœ¬àÿ◊˜H 8H
„¥U ‚∑§›U ∑ȧ›U ŒπÙÁŸ– ¡Ù ‡ÊÙ∑ȧ ©U¬Ÿ∂Ê‚ ◊ŸË¥– ÃÙ ÃÈÁ¤ÊÿÊ
flÊÄÿÊflÊ¢øÈŸË– Ÿ ¡Êÿ •ÊÁáÊ∑¥§H 64H ∞Õ ¬ÎâflËÛU •Ê¬È „UÙ߸∂– „¥U
◊„¥Uº˝¬Œ„UË ¬ÊÁfl¡∂– ¬⁄ËU ◊Ù„U „UÊ Ÿ Á»§≈U∂– ◊ÊŸ‚Ë¥øÊH 65H ¡Ò‚Ë¥ ’Ë¡¥
‚fl¸ÕÊ •Ê„UÊ›U∂Ë¥– ÃË¥ ‚ÈˇÊòÊË¥ ¡:„UË ¬Á⁄U∂Ë¥– Ã⁄UË Ÿ ÁflM§…UÃË Á‚¥Áø∂Ë¥–
30 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•Êfl«U ÃÒ‚Ë¥H 66H ŸÊ Ã⁄UË •ÊÿÈcÿ ¬È⁄U∂¥ •Ê„U– Ã⁄UË •ı·œ¥ ∑§Ê¢„UË¥ ŸÙ„U–
∞Õ ∞∑§Áø ©U¬ªÊ ¡Êÿ– ¬⁄U◊Ê◊ÎÃH 67H ÃÒ‚¥ ⁄UÊÖÿ÷Ùª‚◊ÎÁh– ©UîÊËflŸ
ŸÙ„U ¡Ëfl’ÈÁh– ∞Õ Á¡√„UÊ›UÊ ∑Χ¬ÊÁŸÁœ– ∑§ÊL§áÿ ÃȤÊ¥H 68H ∞‚¥ •¡¸ÈŸ
ÃÕ ’ÙÁ∂∂Ê– ¡¢fl ˇÊáÊ∞∑§ ÷˝Ê¢Áà ‚Ê¢Á«U∂Ê– ◊ª ¬ÈŸ⁄UÁ¬ √ÿÊÁ¬∂Ê– ©U◊˸
ÃáÊ¥H 69H ∑§Ë¥ ◊¡ ¬Ê„UÃÊ¢ ©U◊˸ ŸÙ„U– „U •ŸÊÁ⁄U‚¢ ª◊à •Ê„U– ÃÙ ª˝ÊÁ‚∂Ê
◊„UÊ◊Ù„¥U– ∑§Ê›U‚¬ZH 70H ‚fl◊¸ NUŒÿ∑§À„UÊ⁄UË¥– ÃÕ ∑§ÊL§áÿfl›UëÿÊ
÷⁄UË¥– ∂ʪ∂Ê ê„UáÊÊÒÁŸ ∂„U⁄UË– ÷Ê¢¡ÁøŸÊH 71H „¥U ¡ÊáÊÙÁŸ ∞‚Ë ¬˝ı…UË– ¡Ù
ŒÎÁc≈ÔU‚fl¥Áø Áfl· »§«UË– ÃÙ œÊ¢flÿÊ üÊË„U⁄UË ªÊL§«UË– ¬ÊÃ∂Ê ∑§Ë¥H 72H
ÃÒÁ‚ÿÊ ¬¢«ÈU∑ȧ◊⁄UÊ √ÿÊ∑ȧ›UÊ– Á◊⁄UflÂ üÊË∑ΧcáÊ ¡fl›UÊ– ÃÙ ∑Χ¬Êfl‡Ê¥
•fl∂Ë›UÊ– ⁄UˇÊË∂ •ÊÃÊ¢H 73H ê„UáÊÙÁŸ ÃÙ ¬ÊոȖ ◊Ù„U»§Ááʪ˝SÃÈ– êÿÊ¢
ê„UÁáÊÃ∂Ê „UÊ „UÃÈ– ¡ÊáÊÙÁŸÿÊ¢H 74H ◊ª ŒπÊ ÃÕ »§ÊÀªÈŸÈ– ÉÊÃ∂Ê •‚
÷˝Ê¢ÃË ∑§fl›ÍUŸÈ– ¡Ò‚Ê ÉÊŸ¬≈U›UË¥ ÷ÊŸÈ– •Êë¿UÊÁŒ¡H 75H Ãÿʬ⁄UË ÃÙ
œŸÈœ¸L§– ¡Ê„U∂Ê‚ ŒÈ—π¥ ¡¡¸L§– ¡Ò‚Ê ª˝Ëc◊∑§Ê›UË¥ ÁªÁ⁄UflL§– fláÊfl∂Ê
∑§Ê¢H 76H ê„UáÊÊÒÁŸ ‚„U¡¥ ‚ÈŸË›ÈU– ∑Χ¬Ê◊ÎÃ¥ ‚¡›ÈU– ÃÙ flÙ›U∂Ê‚
üÊ˪٬ʛÈU– ◊„UÊ◊ÉÊÈH 77H ÃÕ ‚ÈŒ‡ÊŸÊ¢øË lÈÁÖ ÃÁø ÁfllÈÀ∂ÃÊ ¤Ê›U∑§ÃË–
ª¢÷Ë⁄U flÊøÊ Ã •ÊÿÃË– ª¡¸ŸøËH 78H •ÊÃÊ¢ ÃÙ ©UŒÊ⁄U ∑Ò§‚Ê fl·¸∂– ÃáÊ¥
•¡¸ÈŸÊø›ÈU ÁŸfl∂– ◊ª ŸflË ÁflM§…UË »È§≈U∂– ©Uã◊·ÊøËH 79H Ã ∑§ÕÊ
•Êß∑§Ê– ◊ŸÊÁøÿÊ •Ê⁄UÊáÊÈ∑§Ê– ôÊÊŸŒflÙ ê„UáÊ ŒπÊ– ÁŸflÎÁûʌʂÈH 80H
‚¢¡ÿ ©UflÊø
∞fl◊ÈÄàflÊ NU·Ë∑§‡Ê¢ ªÈ«UÊ∑§‡Ê— ¬⁄Uãì–
Ÿ ÿÙàSÿ ßÁà ªÙÁflãŒ◊ÈÄàflÊ ÃÍcáÊË¥ ’÷Ífl „UH 9H
∞‚¥ ‚¢¡ÿÙ •‚ ‚Ê¢ªÃÈ– ê„UáÊ ⁄UÊÿÊ ÃÙ ¬ÊÕȸ– ¬ÈŸ⁄UÁ¬ ‡ÊÙ∑§Ê∑ȧÁ›ÃÈ–
∑§Êÿ ’Ù∂H 81H •Êß∑¥§ ‚πŒÈ ’Ù∂ üÊË∑ΧcáÊÊÃ¥– •ÊÃÊ¢ ŸÊ›UflÊfl¥ ÃÈê„UË¥
◊ÊÃ¥– ◊Ë ‚fl¸ÕÊ Ÿ ¤Ê¢È¡ ÿÕ¥– ÷⁄¢Ufl‚ÁŸH 82H ∞‚¥ ÿÁ∑§„U›Ê¢ ’ÙÁ∂∂Ê–
◊ª ◊ıŸ œM§ÁŸ ∆U∂Ê– ÃÕ üÊË∑ΧcáÊÊ ÁflS◊Ù ¬ÊÃ∂Ê– ŒπÙÁŸ ÃÿÊÃ¥H 83H
Ã◊ÈflÊø NU·Ë∑§‡Ê— ¬˝„U‚ÁãŸfl ÷Ê⁄UÖ
‚ŸÿÙL§÷ÿÙ◊¸äÿ Áfl·ËŒãÃÁ◊Œ¢ flø—H 10H
 •äÿÊÿ ŒÈ‚⁄UÊ 31

◊ª •Ê¬È∂Ê¢ ÁøûÊË¥ ê„UáÊ– ∞Õ „¥U ∑§ÊÿË •ÊŒÁ⁄U∂¥ ÿáÊ¥– •¡¸ÈŸ ‚fl¸ÕÊ

∑§Ê¢„UË¥ ŸáÊ– ∑§Êÿ ∑§Ë¡H 84H „UÊ ©U◊¡ •ÊÃÊ¢ ∑§fláÊ¬⁄UË– ∑Ò§‚ÁŸ œËM§
SflË∑§Ê⁄UË– ¡Ò‚Ê ª˝„UÊÃ¥ ¬¢øÊˇÊ⁄UË– •ŸÈ◊ÊŸË ∑§Ê¢H 85H ŸÊ Ã⁄UË •‚Êäÿ
ŒπÙÁŸ √ÿÊÁœ– •◊ÎÃÊ‚◊ ÁŒ√ÿ •ÊÒ·œË– flÒl ‚ÍÁø ÁŸ⁄UflÁœ– ÁŸŒÊŸË¥øËH 86H
ÃÒ‚¥ Áflfl⁄UËÃÈ •‚ üÊË•Ÿ¢ÃÈ– ÃÿÊ ŒÙã„UË¥ ‚ÒãÿÊ•Ê¢ÃÈ– ¡ÿʬ⁄UË ¬ÊÕȸ– ÷¢˝ÊÃË
‚Ê¢«UËH 87H Ã¥ ∑§Ê⁄UáÊ ◊ŸË¢ œÁ⁄U∂¥– ◊ª ‚⁄UÙ· ’Ù∂Ù¥ •ÊŒÁ⁄U∂¥– ¡Ò‚¥
◊ÊÃëÿÊ ∑§Ù¬Ë¥ ÕÙ∑ȧ∂¥– SŸ„U •ÊÕËH 88H ∑§Ë¥ •ı·œÊÁøÿÊ ∑§«ÈUfl≈U¬áÊË¥–
¡Ò‚Ë •◊ÎÃÊøË ¬È⁄UfláÊË– Ã •Ê„UÊø Ÿ ÁŒ‚ ¬⁄UË ªÈáÊË¥– ¬˝∑§≈U „UÙÿH 89H
ÃÒ‚Ë¥ flÁ⁄Ufl⁄UË ¬Ê„UÃÊ¢ ©UŒÊ‚¥– •Ê¢Ã Ã⁄UË •ÁÂÈ⁄U‚¥– ÁÃÿ¥ flÊÄÿ¥ NU·Ë∑§‡Ê¥–
’Ù∂Ù¥ •ÊŒÁ⁄U∂Ë¥H 90H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
•‡ÊÙëÿÊŸãfl‡ÊÙøSàfl¢ ¬˝ôÊÊflʌʢ‡ø ÷Ê·‚–
ªÃÊ‚ÍŸªÃÊ‚Í¢‡ø ŸÊŸÈ‡ÊÙøÁãà ¬Áá«UÃÊ—H 11H
◊ª •¡È¸ŸÊÃ¥ ê„UÁáÊÃ∂¥– •Êê„UË¥ •ÊÁ¡ „¥U Ÿfl∂ ŒÁπ∂¥– ¡¥ ÃÈflÊ¢ ∞Õ
•ÊŒÁ⁄U∂¥– ◊ʤÊÊ⁄UË¥ÁøH 91H ÃÍ¢ ¡ÊáÊÃÊ Ã⁄UË ê„UáÊÁfl‚Ë– ¬⁄UË ŸÁáÊflÃ¥ Ÿ
‚¢Á«U‚Ë– •ÊÁáÊ Á‡Ê∑§fl¢Í ê„UáÊÙ¥ Ã⁄UË ’Ù∂‚Ë– ’„ÈU‚Ê∂ ŸËÁÃH 92H ¡Êàÿ¢œÊ
∂ʪ Á¬‚¥– ◊ª Ã¥ ‚Ò⁄UÊ œÊ¢fl ¡Ò‚¥– ÃȤÊ¥ ‡Ê„UÊáʬáÊ ÃÒ‚¥– ÁŒ‚ÂH 93H
ÃÍ¢ •Ê¬áʬ¥ Ã⁄UË ŸáÊ‚Ë– ¬⁄UË ÿÊ ∑§ı⁄UflÊ¢Ã¥ ‡ÊÙøÍ¢ ¬„UÊ‚Ë– „UÊ ’„ÈU ÁflS◊ÿ
•Êê„UÊ¢‚Ë– ¬È…UìȅUÃËH.94H Ã⁄UË ‚Ê¢ª ¬Ê¢ •¡¸ÈŸÊ– ÃÈ¡¬Ê‚ÍÁŸ ÁSÕÁà ÿÊ
ÁòÊ÷ÈflŸÊ– „U •ŸÊÁŒ Áfl‡fl⁄UøŸÊ– Ã¥ ∂≈U∑¥§ ∑§ÊÿËH 95H ∞Õ ‚◊Õ¸È ∞∑§
•ÊÕË– ÃÿʬʂÍÁŸ ÷ÍÃ¥ „UÙÃË– Ã⁄UË „U¥ flÊÿÊ¢Áø ∑§Êÿ ’Ù∂ÃË– ¡ªÊ◊Ê¡Ë¥H 96H
„UÙ ∑§Ê¢ ‚Ê¢¬˝Ã ∞‚¥ ¡Ê„U∂¥– ¡ „U ¡ã◊◊ÎàÿÈ ÃÈflÊ¢ ‚ÎÁ¡∂– •ÊÁáÊ ŸÊ‡ÊÈ ¬Êfl
ŸÊÁ‡Ê∂¥– ÃȤÊÁŸ ∑§ÊÿËH 97H ÃÍ¢ ÷˝◊∂¬áÊ¥ •„¢U∑ΧÃË– ÿÊ¢Á‚ ÉÊÊÃÈ Ÿ œÁ⁄U‚Ë
ÁøûÊË¥– Ã⁄UË ‚Ê¢ª¥ ∑§ÊÁÿ „U „UÙÃË– Áø⁄¢UßH 98H ∑§Ë¥ ÃÍ¢ ∞∑§ flÁœÃÊ–
•ÊÁáÊ ‚∑§›U ∂Ù∑ȧ „UÊ ◊⁄UÃÊ– ∞‚Ë ÷˝Ê¢Áà ¤ÊáÊ¥ ÁøûÊÊ– ÿflÙ¥ Œ‚ËH 99H
•ŸÊÁŒÁ‚h „¥U •ÊÉÊfl¥– „UÙà ¡Êà Sfl÷Êfl¥– Ã⁄UË ÃÈflÊ¢ ∑§Ê¢ ‡ÊÙøÊfl¥– ‚Ê¢ª¥
◊¡H 100H ¬⁄UË ◊Íπ¸¬áÊ¥ ŸáÊ‚Ë– Ÿ Áø¢ÃÊfl¥ Ã¥ Áø¢ÃË‚Ë– •ÊÁáÊ ÃÍ¢Áø
32 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ŸËÁà ‚Ê¢ª‚Ë– •Êê„UÊ¢¬˝ÁÃH 1H ŒπÒ¥ Áflfl∑§Ë ¡ „UÙÃË– Ã ŒÙ„UËÃ¥„UË¥ Ÿ

‡ÊÙÁøÃË– ¡ „UÙÿ ¡Êÿ „U ÷˝Ê¢ÃË– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 2H
Ÿ àflflÊ„¢U ¡ÊÃÈ ŸÊ‚¢ Ÿ àfl¢ Ÿ◊ ¡ŸÊÁœ¬Ê—–
Ÿ øÒfl Ÿ ÷ÁflcÿÊ◊— ‚fl¸ flÿ◊× ¬⁄U◊˜H 12H
•¡¸ÈŸÊ ‚Ê¢ªŸ •Êß∑§– ∞Õ •Êê„UË ÃÈê„UË Œπ– •ÊÁáÊ „U ÷ͬÁà •‡Êπ–
•ÊÁŒ∑§M§ŸËH 3H ÁŸàÿÃÊ ∞‚Áø •‚ÙŸË– ŸÊ Ã⁄UË ÁŸÁ‡øà ˇÊÿÊ ¡Ê©UŸË–
„U ÷˝Ê¢Áà flª›UË ∑§M§ŸË– ŒÙã„UË ŸÊ„UË¥H 4H „U¥ ©U¬¡ •ÊÁáÊ ŸÊ‡Ê– Ã¥
◊ÊÿÊfl‡Ê¥ ÁŒ‚– ÿ:„UflË¥ ÃûflÃÊ flSÃÈ ¡¥ •‚– Ã¥ •ÁflŸÊ‡ÊÁøH 5H ¡Ò‚¢
¬flŸ¥ ÃÙÿ „UÊ∂Áfl∂¥– •ÊÁáÊ Ã⁄¢UªÊ∑§Ê⁄U ¡Ê„U∂¥– Ã⁄UË ∑§fláÊ ∑¥§ ¡ã◊∂¥–
ê„UáÊÊ¥ ÿ ÃÕH 6H Ã¥Áø flÊÿÍø¥ S»È§⁄UáÊ ∆U∂¥– •ÊÁáÊ ©UŒ∑§ ‚„U¡ ‚¬Ê≈U
¡Ê„U∂¥– Ã⁄UË •ÊÃÊ¢ ∑§Êÿ ÁŸ◊Ê∂¥– ÁfløÊ⁄UË¥ ¬Ê¢H 7H
ŒÁ„UŸÙ˘ÁS◊ãÿÕÊ Œ„U ∑§ı◊Ê⁄¢U ÿıflŸ¢ ¡⁄UÊ–
ÃÕÊ Œ„UÊãÃ⁄U¬˝ÊÁåÜ˸⁄USÃòÊ Ÿ ◊ÈsÔÁÃH 13H
•Êß∑¥§ ‡Ê⁄UË⁄U Ã⁄UË ∞∑§– ¬⁄UË flÿ‚Ê ÷Œ •Ÿ∑§– „¥U ¬˝àÿˇÊÁø Œπ–
¬˝◊ÊáÊ ÃÍ¢H 8H ∞Õ ∑§ı◊Ê⁄Uàfl ÁŒ‚– ◊ª ÃÊL§áÿË¥ Ã¥ ÷˝¢‡Ê– ¬⁄UË Œ„UÁø Ÿ
ŸÊ‡Ê– ∞∑§∑§Ê‚fl¥H 9H ÃÒ‚Ë¥ øÒÃãÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥– ßÿ¥ ‡Ê⁄UË⁄UÊ¢Ã⁄¥U „UÙÃË ¡ÊÃË
¬Ê„UË¥– ∞‚¥ ¡ÊáÊ ÃÿÊ ŸÊ„UË¥– √ÿÊ◊Ù„UŒÈ—πH 110H
◊ÊòÊÊS¬‡ÊʸSÃÈ ∑§ıãÃÿ ‡ÊËÃÙcáÊ‚ÈπŒÈ—πŒÊ—–
•Êª◊ʬÊÁÿŸÙ˘ÁŸàÿÊSÃÊ¢ÁSÃÁÃˇÊSfl ÷Ê⁄UÃH 14H
∞Õ ŸáÊÊflÿÊ „¥UÁø ∑§Ê⁄UáÊ– ¡¥ ߢÁº˝ÿÊ¢ •ÊœËŸ¬áÊ– ÁÄUË¥ •Ê∑§Á›U¡
•¢Ã—∑§⁄UáÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ÷˝◊H 11H ߢÁº˝ÿ¥ Áfl·ÿ ‚ÁflÃË– ÃÕ „U·¸ ‡ÊÙ∑§
©U¬¡ÃË– Ã •¢Ã⁄U •Êå∂ÁflÃË– ‚¢ª¥ ÿáÊ¥H 12H ¡ÿÊ¢ Áfl·ÿÊ¢ëÿÊ ∆UÊÿË¥–
∞∑§ÁŸc∆ÔUÃÊ ∑§„UË¥ ŸÊ„UË¥– ÃÕ ŒÈ—π •ÊÁáÊ ∑§Ê¢„UË¥– ‚Èπ„UË ÁŒ‚H 13H Œπ¥
‡ÊéŒÊøË √ÿÊÁåÖ ÁŸ¢ŒÊ •ÊÁáÊ SÃÈÁÖ ÃÕ m·Êm· ©U¬¡ÃË– üÊfláÊmÊ⁄¥UH 14H
◊ÎŒÈ •ÊÁáÊ ∑§Á∆UáÊ– „U S¬‡Êʸø ŒÙã„UË ªÈáÊ– ¡ fl¬ÍøÁŸ ‚¢ª¥ ∑§Ê⁄UáÊ–
‚¢ÃÙ·πŒÊ¢H 15H èÿÊ‚È⁄U •ÊÁáÊ ‚È⁄Uπ– „¥U M§¬Ê¥ø¥ SflM§¬ Œπ– ¡¥
 •äÿÊÿ ŒÈ‚⁄UÊ 33

©U¬¡flË ‚ÈπŒÈ—π– ŸòÊmÊ⁄¥UH 16H ‚Ȫ¢œÈ •ÊÁáÊ ŒÈªZœÈ– „UÊ ¬Á⁄U◊›UÊøÊ

÷ŒÈ– ¡Ù ÉÊ˝ÊáÊ‚¢ª¥ Áfl·ÊŒÈ– ÃÙ·È ŒÃÊH 17H ÃÒ‚ÊÁø ÁmÁflœ ⁄U‚È– ©U¬¡flË
¬˝ËÁÃòÊÊ‚È– ê„UáÊÊÒÁŸ „UÊ •¬÷˝¢‡ÊÈ– Áfl·ÿ‚¢ªÈH 18H Œπ¥ ߢÁº˝ÿÊ¢ •ÊœËŸ
„UÙ߸¡– ÃÒ¥ ‡ÊËÃÙcáÊÊ¢Ã¥ ¬ÊÁfl¡– •ÊÁáÊ ‚ÈπŒÈ—πË¥ •Ê∑§Á›U¡– •Ê¬áʬ¥H 19H
ÿÊ Áfl·ÿÊ¢flÊ¢øÍÁŸ ∑§Ê¢„UË¥– •ÊáÊË∑§ ‚fl¸ÕÊ ⁄Uêÿ ŸÊ„UË¥– ∞‚Ê Sfl÷ÊflÙÁø
¬Ê„UË¥– ߢÁº˝ÿÊ¢øÊH 120H „U Áfl·ÿ Ã⁄UË ∑Ò§‚– ⁄UÙÁ„UáÊËø¥ ¡›U ¡Ò‚¥– ∑§Ê¢
SflåŸË¥øÊ •Ê÷Ê‚– ÷º˝¡ÊÁÃH 21H Œπ¥ •ÁŸàÿ ÁÃÿʬ⁄UË– ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÍ¢
•√„U⁄UË¥– „UÊ ‚fl¸ÕÊ ‚¢ªÈ Ÿ œ⁄UË¥– œŸÈœ¸⁄UÊH 22H
ÿ¢ Á„U Ÿ √ÿÕÿãàÿÃ ¬ÈL§·¢ ¬ÈL§··¸÷–
‚◊ŒÈ—π‚Èπ¢ œË⁄¢U ‚Ù˘◊ÎÃàflÊÿ ∑§À¬ÃH 15H
„U Áfl·ÿ ¡ÿÊÃ¥ ŸÊ∑§Á›UÃË– ÃÿÊ ‚ÈπŒÈ—π¥ ŒÙŸË Ÿ ¬flÃË– •ÊÁáÊ
ª÷¸flÊ‚È‚¢ªÃË– ŸÊ„UË¥ ÃÿÊH 23H ÃÙ ÁŸàÿM§¬ ¬ÊÕʸ– flÙ›UπÊflÊ ‚fl¸ÕÊ–
¡Ù ÿÊ ß¢Áº˝ÿÊÕʸ– ŸÊªflÁøH 24H
ŸÊ‚ÃÙ ÁfllÃ ÷ÊflÙ ŸÊ÷ÊflÙ ÁfllÃ ‚×–
©U÷ÿÙ⁄UÁ¬ ŒÎc≈ÔUÙ˘ãÃSàflŸÿÙSÃûflŒÌ‡ÊÁ÷—H 16H
•ÊÃÊ¢ •¡È¸ŸÊ •ÊÁáÊ∑§ ∑§Ê¢„UË¥ ∞∑§– ‚Ê¢ªŸ ◊Ë •Êß∑§– ¡¥ ÁfløÊ⁄U¬⁄U
∂Ù∑§– flÙ›UÁπÃËH 25H ÿÊ ©U¬ÊÁœ◊Ê¡Ë¥ ªÈåÖ øÒÃãÿ •‚ ‚fl¸ªÃ– Ã¥
ÃûflôÊ ‚¢Ã– SflË∑§ÊÁ⁄UÃËH 26H ‚Á∂∂Ë¥ ¬ÿ ¡Ò‚¥– ∞∑§ „UÙ™§ÁŸ ◊ËŸ∂¥
•‚– ¬⁄UË ÁŸfl«ÍUÁŸ ⁄UÊ¡„¢U‚¥– flª›¥U ∑§Ë¡H 27H ∑§Ë¥ •ÁÇŸ◊Èπ¥ Á∑§«UÊ›U–
ÃÙ«UÙÁŸÿÊ¢ øÙπÊ›U– ÁŸflÁ«UÃË ∑§fl›U– ’ÈÁh◊¢ÃH 28H ŸÊ Ã⁄UË ¡ÊÁáÊflëÿÊ
•ÊÿáÊË– ∑§Á⁄UÃÊ¢ ŒÁœ∑§«U‚áÊË– ◊ª ŸflŸËà ÁŸflʸáÊË¥– ÁŒ‚ ¡Ò‚¥H 29H
∑§Ë¥ ÷Í‚ ’Ë¡ ∞∑§fl≈U– ©U¬ÁáÊÃÊ¢ ⁄UÊ„U ÉÊŸfl≈U– ÃÕ ©U«U Ã¥ »§∂∑§≈U– ¡ÊáÊÙ¥
•Ê∂¥H 130H ÃÒ‚¥ ÁfløÊÁ⁄UÃÊ¢ ÁŸ⁄U‚∂¥– Ã¥ ¬˝¬¢øÈ ‚„U¡¥ ‚Ê¢«Ufl∂¥– ◊ª
ÃûflÃÊ Ãûfl ©U⁄U∂¥– ôÊÊÁŸÿÊ¢Á‚H 31H ê„UáÊÊÒÁŸ •ÁŸàÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥– ÃÿÊ¢
•ÊÁSÃÄÿ’ÈÁh ŸÊ„UË¥– ÁŸc∑§·¸È ŒÙ„UË¥„UË– ŒÁπ∂Ê •‚H 32H
•ÁflŸÊÁ‡Ê ÃÈ ÃÁmÁh ÿŸ ‚fl¸Á◊Œ¢ ÃÃ◊˜–
ÁflŸÊ‡Ê◊√ÿÿSÿÊSÿ Ÿ ∑§Á‡øà∑§Ã¸È◊„¸UÁÃH 17H
34 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Œπ¥ ‚Ê⁄UÊ‚Ê⁄U ÁfløÊÁ⁄UÃÊ¢– ÷˝Ê¢Áà Ã ¬Ê„UË¥ •‚Ê⁄UÃÊ– Ã⁄UË ‚Ê⁄U Ã¥

Sfl÷ÊflÃÊ– ÁŸàÿ ¡ÊáÊ¥H 33H „UÊ ∂Ù∑§òÊÿÊ∑§ÊL§– ÃÙ ¡ÿÊøÊ ÁflSÃÊL§–
ÃÕ ŸÊ◊ fláʸ •Ê∑§ÊL§– Áøã„U ŸÊ„UË¥H 34H ¡Ù ‚fl¸ŒÊ ‚fl¸ªÃÈ– ¡ã◊ˇÊÿÊÃËÃÈ–
ÃÿÊ ∑§Á∂ÿÊÁ„U ÉÊÊÃÈ– ∑§ŒÊ ŸÙ„UH 35H
•ãÃflãà ß◊ Œ„UÊ ÁŸàÿSÿÙÄÃÊ— ‡Ê⁄UËÁ⁄UáÊ—–
•ŸÊÁ‡ÊŸÙ˘¬˝◊ÿSÿ ÃS◊ÊlÈäÿSfl ÷Ê⁄UÃH 18H
•ÊÁáÊ ‡Ê⁄UË⁄U¡Êà •ÊÉÊfl¥– „¥U ŸÊÁ‡Êfl¢Ã Sfl÷Êfl¥– ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÈflÊ¢ ¤ÊÈ¢¡Êfl¥–
¬¢«ÈU∑ȧ◊⁄UÊH 36H
ÿ ∞Ÿ¢ flÁûÊ „UãÃÊ⁄¢U ÿ‡øÒŸ¢ ◊ãÿÃ „UÃ◊˜–
©U÷ı Ãı Ÿ Áfl¡ÊŸËÃÙ ŸÊÿ¢ „UÁãà Ÿ „UãÿÃH 19H
ÃÍ¢ œM§ÁŸ Œ„UÊÁ÷◊ÊŸÊÃ¥– ÁŒ∆UË ‚ÍÁŸ ‡Ê⁄UË⁄UÊÃ¥– ◊Ë ◊ÊÁ⁄UÃÊ „U ◊⁄UÃ–
ê„UáÊÃÈ •Ê„UÊ‚ËH 37H Ã⁄UË •¡¸ÈŸÊ ÃÍ¢ „¥U ŸáÊ‚Ë– ¡⁄UË ÃûflÃÊ ÁfløÊÁ⁄U‚Ë–
Ã⁄UË flÁœÃÊ ÃÍ¢ Ÿ√„U‚Ë– „U fläÿ Ÿ√„UÃËH 38H
Ÿ ¡ÊÿÃ Á◊˝ÿÃ flÊ ∑§ŒÊÁø-
ãŸÊÿ¢ ÷ÍàflÊ ÷ÁflÃÊ flÊ Ÿ ÷Íÿ—–
•¡Ù ÁŸàÿ— ‡ÊʇflÃÙ˘ÿ¢ ¬È⁄UÊáÊÙ
Ÿ „UãÿÃ „Uãÿ◊ÊŸ ‡Ê⁄UË⁄UH 20H
flŒÊÁflŸÊÁ‡ÊŸ¢ ÁŸàÿ¢ ÿ ∞Ÿ◊¡◊√ÿÿ◊˜–
∑§Õ¢ ‚ ¬ÈÈL§·— ¬ÊÕ¸ ∑¢§ ÉÊÊÃÿÁà „UÁãà ∑§◊˜H 21H
¡Ò‚¥ SflåŸÊ◊Ê¡Ë¥ ŒÁπ¡– Ã¥ SflåŸË¥Áø ‚Êø •Ê¬¡– ◊ª ø™§ÁŸÿÊ¢
¬ÊÁ„U¡– Ãfl¢ ∑§Ê¢„UË¥ ŸÊ„UË¥H 39H ÃÒ‚Ë „U ¡ÊáÊ ◊ÊÿÊ– ÃÍ¢ ÷˝◊à •Ê„UÊ‚Ë
flÊÿÊ¢– ‡ÊSòÊ¥ „UÊÁáÊÃÁ∂ÿÊ ¿UÊÿÊ– ¡Ò‚Ë •Ê¢ªË¥ Ÿ L§¬H 140H ∑§Ê¢ ¬Íáʸ
∑È¢§÷ ©U∂¢«U∂Ê– ÃÕ ®’’Ê∑§ÊL§ ÁŒ‚ ÷˝¢‡Ê∂Ê– ¬⁄UË ÷ÊŸÈ ŸÊ„UË¥ ŸÊ‚∂Ê–
ÃÿÊ‚fl¥H 41H ŸÊ Ã⁄UË ◊∆UË¥ •Ê∑§Ê‡Ê ¡Ò‚¥– ◊∆UÊ∑ΧÃË •flÃ⁄U∂¥ •‚– ÃÙ
÷¢ªÁ∂ÿÊ •Ê¬Ò‚¥– SflM§¬ÁøH 42H ÃÒ‚¥ ‡Ê⁄UË⁄UÊëÿÊ ∂٬˥– ‚fl¸ÕÊ ŸÊ‡ÊÈ
ŸÊ„UË¥ SflM§¬Ë¥– ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÍ¢ „¥U ŸÊ⁄U٬˖ ÷˝Ê¢Áà ’ʬÊH 43H
 •äÿÊÿ ŒÈ‚⁄UÊ 35

flÊ‚Ê¢Á‚ ¡ËáÊʸÁŸ ÿÕÊ Áfl„UÊÿ ŸflÊÁŸ ªÎˆUÊÔ Áà Ÿ⁄UÙ˘¬⁄UÊÁáÊ–

ÃÕÊ ‡Ê⁄UË⁄UÊÁáÊ Áfl„UÊÿ ¡ËáÊʸãÿãÿÊÁŸ ‚¢ÿÊÁà ŸflÊÁŸ Œ„UËH 22H
¡Ò‚¥ ¡Ëáʸ flSòÊ ‚Ê¢Á«U¡– ◊ª ŸÍß flÁ…U¡– ÃÒ‚¥ Œ„UÊ¢Ã⁄UÊÃ¥ SflË∑§ÊÁ⁄U¡–
øÒÃãÿŸÊÕ¥H 44H
ŸÒŸ¢ Á¿UãŒÁãà ‡ÊSòÊÊÁáÊ ŸÒŸ¢ Œ„UÁà ¬Êfl∑§—–
Ÿ øÒŸ¢ Ä∂Œÿãàÿʬ٠Ÿ ‡ÊÙ·ÿÁà ◊ÊL§Ã—H 23H
•ë¿UlÙ˘ÿ◊ŒÊsÔÙ˘ÿ◊Ä∂lÙ˘‡ÊÙcÿ ∞fl ø–
ÁŸàÿ— ‚fl¸ªÃ— SÕÊáÊÈ⁄Uø∂Ù˘ÿ¢ ‚ŸÊß—H 24H
„UÊ •ŸÊÁŒ ÁŸàÿÁ‚hÈ– ÁŸL§¬ÊÁœ Áfl‡ÊÈhÈ– ê„UáÊÊÒÁŸ ‡ÊSòÊÊÁŒ∑§Ë¥ ¿UŒÈ– Ÿ
ÉÊ«U ÿÿÊH 45H „UÊ ¬˝›UÿÙŒ∑¥§ ŸÊå∂fl– •ÁÇŸŒÊ„UÙ Ÿ ‚¢÷fl– ∞Õ
◊„UʇÊÙ·È Ÿ ¬˝÷fl– ◊ÊL§ÃÊøÊH 46H •¡¸ÈŸÊ „UÊ ÁŸàÿÈ– •ø›ÈU „UÊ ‡ÊʇflÃÈ–
‚fl¸òÊ ‚ŒÙÁŒÃÈ– ¬Á⁄U¬ÍáÊ¸È „UÊH 47H
•√ÿÄÃÙ˘ÿ◊ÁøãàÿÙ˘ÿ◊Áfl∑§ÊÿÙ¸˘ÿ◊ÈëÿÃ –
ÃS◊ÊŒfl¢ ÁflÁŒàflÒŸ¢ ŸÊŸÈ‡ÊÙÁøÃÈ◊„¸UÁ‚H 25H
„UÊ Ã∑§Ê¸Áøÿ ÁŒ∆UË– ªÙø⁄U ŸÙ„U Á∑§⁄UË≈UË– äÿÊŸ ÿÊÁøÿ ÷≈UË– ©Uà∑¢§∆UÊ
flÊ„UH 48H „UÊ ‚ŒÊ ŒÈ∂¸÷È ◊ŸÊ– •Ê¬È ŸÙ„U ‚ÊœŸÊ– ÁŸ—‚Ë◊È „UÊ •¡¸ÈŸÊ–
¬ÈL§·ÙûÊ◊ÈH 49H „UÊ ªÈáÊòÊÿ⁄UÁ„UÃÈ– √ÿÄÃË‚Ë •ÃËÃÈ– •ŸÊÁŒ •Áfl∑ΧÃÈ–
‚fl¸M§¬H 150H •¡¸ÈŸÊ ∞‚Ê „Ê ¡ÊáÊÊflÊ– ‚∑§›UÊà◊∑ȧ ŒπÊflÊ– ◊ª
‚„U¡¥ ‡ÊÙ∑ȧ •ÊÉÊflÊ– „U⁄U∂ ÃȤÊÊH 51H
•Õ øÒŸ¢ ÁŸàÿ¡Êâ ÁŸàÿ¢ flÊ ◊ãÿ‚ ◊ÎÃ◊˜–
ÃÕÊÁ¬ àfl¢ ◊„UÊ’Ê„UÙ ŸÒfl¢ ‡ÊÙÁøÃÈ◊„¸UÁ‚H 26H
•ÕflÊ ∞‚Ê ŸáÊ‚Ë– ÃÍ¢ •¢Ãfl¢ÃÁø ◊ÊÁŸ‚Ë– Ã:„UË ‡ÊÙøÍ¢ Ÿ ¬fl‚Ë–
¬¢«UÈ ∑§È ◊⁄UÊH 52H ¡Ê •ÊÁŒ ÁSÕÁà •¢Ã–È „UÊ ÁŸ⁄¢UÃ⁄U •‚ ÁŸàÿÈ– ¡Ò‚Ê ¬˝flÊ„UÙ
•ŸÈSÿÍÃÈ– ª¢ªÊ¡›UÊøÊH 53H Ã¥ •ÊÁŒ ŸÊ„UË¥ π¢«U∂¥– ‚◊Ⱥ˝Ë¥ Ã⁄UË •‚
Á◊Ÿ∂¥– •ÊÁáÊ ¡ÊÃÁø ◊äÿ¥ ©U⁄U∂¥– ÁŒ‚ ¡Ò‚¥H 54H ßÿ¥ ÁÃã„UË Ãÿʬ⁄UË–
‚⁄U‚Ë¥ø ‚ŒÊ •flœÊ⁄UË¥– ÷ÍÃÊ¢Á‚ ∑§fláÊË¥ •fl‚⁄UË¥– ∆UÊ∑§ÃË ŸÊH 55H
36 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ê„UáÊÊÒÁŸ „¥U •ÊÉÊfl¥– ∞Õ ÃÈ¡ Ÿ∂ª ‡ÊÙøÊfl¥– ¡ ÁSÕÃËÁø „ Sfl÷Êfl¥–

•ŸÊÁŒ ∞‚ËH 56H ŸÊ Ã⁄UË „¥U •¡¸ÈŸÊ– Ÿ ÿÁø ÃÈÁ¤ÊÿÊ ◊ŸÊ– ¡ ŒπÙÁŸ
∂Ê∑ȧ •œËŸÊ– ¡ã◊ˇÊÿÊH 57H Ã⁄UË ∞Õ ∑§Ê¢„UË¥– ÃÈ¡ ‡ÊÙ∑§ÊÁ‚ ∑§Ê⁄UáÊ
ŸÊ„UË¥– „ ¡ã◊◊ÎàÿÈ ¬Ê„UË¥– •¬Á⁄U„U⁄UH 58H
¡ÊÃSÿ Á„U œ˝ÈflÙ ◊ÎàÿÈœ˝È¸fl¢ ¡ã◊ ◊ÎÃSÿ ø–
ÃS◊ÊŒ¬Á⁄U„UÊÿ¸˘Õ¸ Ÿ àfl¢ ‡ÊÙÁøÃÈ◊„¸UÁ‚H27H
©U¬¡ Ã¥ ŸÊ‡Ê– ŸÊ‡Ê∂¥ ¬ÈŸ⁄UÁ¬ ÁŒ‚– „¥U ÉÊÁ≈U∑§Êÿ¢òÊ ÃÒ‚¥– ¬Á⁄U÷˝◊
ªÊH 59H ŸÊ Ã⁄UË ©UŒÙ •SÃÈ •Ê¬Ò‚¥– •π¢Á«Uà „UÙà ¡Êà ¡Ò‚¥– „¥U
¡ã◊◊⁄UáÊ ÃÒ‚¥– •ÁŸflÊ⁄U ¡ªË¥H 160H ◊„Uʬ˝∂ÿ•fl‚⁄¥U– „¥U òÊÒ∂ÙÄÿÁ„U
‚¢„U⁄U– ê„UáÊÊÒÁŸ „UÊ Ÿ ¬Á⁄U„U⁄U– •ÊÁŒ•¢ÃÈH 61H ÃÍ¢ ¡⁄UË „¥U ∞‚¥ ◊ÊÁŸ‚Ë– Ã⁄UË
πŒÈ ∑§Ê¢ ∑§Á⁄U‚Ë– ∑§Êÿ ¡ÊáÊÃÈÁø ŸáÊ‚Ë– œŸÈœ¸⁄UÊH 62H ∞Õ •ÊáÊË∑§„UË
∞∑§ ¬ÊÕʸ– ÃÈ¡ ’„ÈUÃË¥ ¬⁄UË ¬„UÊÃÊ¢– ŒÈ—π ∑§⁄UÊflÿÊ ‚fl¸ÕÊ– Áfl·Ù
ŸÊ„UË¥H 63H
•√ÿÄÃÊŒËÁŸ ÷ÍÃÊÁŸ √ÿÄÃ◊äÿÊÁŸ ÷Ê⁄UÖ
•√ÿÄÃÁŸœŸÊãÿfl ÃòÊ ∑§Ê ¬Á⁄UŒflŸÊH 28H
Á¡ÿ¥ ‚◊SÃ¥ ßÿ¥ ÷ÍÃ¥– ¡ã◊Ê•ÊÁŒ •◊ÍÃZ– ◊ª ¬ÊÃ∂Ë¥ √ÿÄÃËÃ¥–
¡ã◊∂ÿÊH 64H ÁÃÿ¥ ˇÊÿÊÁ‚ ¡Õ ¡ÊÃË– ÃÕ ÁŸ÷˝Ê¢Ã •ÊŸ¥ Ÿ√„UÃË– Œπ¥
¬Ífl¸ÁSÕÃËø ÿÃË– •Ê¬ÈÁ∂ÿH 65H ÿ⁄U ◊äÿ¥ ¡¥ ¬˝ÁÃ÷Ê‚– Ã¥ ÁŸÁº˝ÃÊ
SflåŸ ¡Ò‚¥– ÃÒ‚Ê •Ê∑§ÊL§ „UÊ ◊ÊÿÊfl‡Ê¥– ‚àSflM§¬Ë¥H 66H ŸÊ Ã⁄UË ¬flŸ¥
S¬Ì‡Ê∂¥ ŸË⁄U– ¬Á…UÿÊ‚ Ã⁄¢UªÊ∑§Ê⁄U– ∑§Ê¢ ¬⁄UʬˇÊÊ •›¢U∑§Ê⁄U-– √ÿÄÃ˧
∑§Ÿ∑§Ë¥H 67H ÃÒ‚¥ ‚∑§›U „¥U ◊Íø– ¡ÊáÊ ¬Ê¢ ◊ÊÿÊ∑§ÊÁ⁄UÖ ¡Ò‚¥ •Ê∑§Ê‡ÊË¥
®’’Ö •÷˝¬≈U∂H 68H ÃÒ‚¥ •ÊŒËÁø ¡¥ ŸÊ„UË¥– ÃÿÊ∂ʪ˥ ÃÍ¢ L§Œ‚Ë
∑§ÊÿË– ÃÍ¢ •flË≈U Ã¥ ¬Ê„UË¥– øÒÃãÿ ∞∑§H.69H ¡ÿÊøË •ÊÃ˸Áø ÷ÙÁªÃ–
Áfl·ÿË¥ àÿÁ¡∂ ‚¢Ã– ¡ÿÊ∂ʪ˥ Áfl⁄UÄÖ flŸflÊÁ‚ÿH 170H ÁŒ∆UË ‚ÍÁŸ
¡ÿÊÃ¥– ’˝rÊÔøÿʸÁŒ fl˝Ã¥– ◊ȟˇfl⁄U ìÊÃ¥– •Êø⁄UÃÊÃËH 71H
•Ê‡øÿ¸flଇÿÁà ∑§Á‡øŒŸ◊ʇøÿ¸flmŒÁà ÃÕÒfl øÊãÿ—–
•Ê‡øÿ¸flìÊÒŸ◊ãÿ— oÎáÊÙÁà üÊÈàflÊåÿŸ¢ flŒ Ÿ øÒfl ∑§Á‡øØH 29H
 •äÿÊÿ ŒÈ‚⁄UÊ 37

∞∑§ •¢Ã⁄UË¥ ÁŸ‡ø›U– ¡¥ ÁŸ„UÊÁ›UÃÊ¢ ∑§fl›U– Áfl‚⁄U∂ ‚∑§›U–

‚¢‚Ê⁄U¡ÊÃH 72H ∞∑§Ê¢ ªÈáÊÊŸÈflÊŒÈ ∑§Á⁄UÃÊ¢– ©U¬⁄UÁà „UÙ™§ÁŸ ÁøûÊÊ–
ÁŸ⁄UflÁœ ÃÑËŸÃÊ– ÁŸ⁄¢UÃ⁄UH 73H ∞∑§ ∞∑§ÃÊ¢Áø ÁŸflÊ∂– Ã Œ„U÷ÊflË¥
‚Ê¢Á«U∂– ∞∑§ •ŸÈ÷fl¥ ¬ÊÃ∂– ú˝Í¬ÃÊH 74H ¡Ò‚ ‚Á⁄UÃÊ•ÙÉÊ ‚◊SÖ
‚◊Ⱥ˝Ê◊Ê¡Ë¥ Á◊›UÖ ¬⁄UË ◊ÊÉÊıÃ Ÿ ‚◊ÊÖ ¬⁄UÃ∂ ŸÊ„UË¥H 75H ÃÒÁ‚ÿÊ
ÿ٪ˇfl⁄UÊ¢ÁøÿÊ ◊ÃË– Á◊›UfláÊË‚fl¥ ∞∑§fl≈UÃË– ¬⁄UË ¡ ÁfløÊM§ÁŸ ¬ÈŸ⁄UÊflÎÁûÊ–
÷¡ÃËÁø ŸÊH 76H
Œ„UË ÁŸàÿ◊fläÿÙ˘ÿ¢ Œ„U ‚fl¸Sÿ ÷Ê⁄UÖ
ÃS◊Êà‚flʸÁáÊ ÷ÍÃÊÁŸ Ÿ àfl¢ ‡ÊÙÁøÃÈ◊„¸UÁ‚H 30H
¡¥ ‚fl¸òÊ ‚fl¸„UË Œ„UË¥– ¡ÿÊ ∑§Á⁄UÃÊ¢„UË ÉÊÊÃÈ ŸÊ„UË¥– Ã¥ Áfl‡flÊà◊∑§ ÃÍ¢
¬Ê„UË¥– øÒÃãÿ ∞∑§H 77H ¡ÿÊøÁŸ Sfl÷Êfl¥– „¥U „UÙà ¡Êà •ÊÉÊfl¥– Ã⁄UË
‚Ê¢ª ∑§Êÿ ‡ÊÙøÊfl¥– ∞Õ ÃÈflÊ¢H 78H ∞:„UflË¥ Ã⁄UË ¬ÊÕʸ– ÃÈ¡ ∑§Ê¢ ŸáÊÙ¥
Ÿ ◊Ÿ¥ ÁøûÊÊ– ¬⁄UË Á∑§«UÊ›U „¥U ‡ÊÙÁøÃÊ¢– ’„ÈUÃË¥ ¬⁄UË¥H 79H
Sflœ◊¸◊Á¬ øÊflˇÿ Ÿ Áfl∑§Áê¬ÃÈ◊„¸UÁ‚–
œêÿʸÁh ÿÈhÊë¿˛UÿÙ˘ãÿàˇÊÁòÊÿSÿ Ÿ ÁfllÃH 31H
ÃÍ¢ •¤ÊÈŸË ∑§Ê¢ Ÿ ÁfløÊÁ⁄U‚Ë– ∑§Êÿ „¥U Áø¢ÁÃÃÈ •Ê„UÊ‚Ë– Sflœ◊ȸ ÃÙ
Áfl‚⁄U∂Ê‚Ë– Ã⁄UÊfl¥ ¡áÊ¥H 180H ÿÊ ∑§ı⁄UflÊ¢ ÷∂Ã¥ ¡Ê„U∂¥– •ÕflÊ ÃÈ¡Áø
∑§Ê¢„UË¥ ¬ÊÃ∂¥– ∑§Ë¢ ÿȪÁø „¥ ’È«UÊ∂¥– ¡:„UË ∞ÕH 81H Ã⁄UË Sflœ◊¸È ∞∑ȧ
•Ê„U– ÃÙ ‚fl¸ÕÊ àÿÊÖÿ ŸÙ„U– ◊ª ÃÁ⁄U¡∂ ∑§Êÿ ¬Ê„¥U– ∑Χ¬Ê›ÍU¬áÊ¥H 82H
•¡¸ŸÈ Ê ÃȤÊ¢ ÁøûÊ– ¡:„UË ¡Ê„U∂¥ º˝flË÷ÍÖ Ã:„UË „U¥ •ŸÈÁøÖ ‚¢ªÊ˝ ◊‚◊ÿË¥H 83H
•ªÊ ªÙˇÊË⁄U ¡⁄UË ¡Ê„U∂¥– Ã⁄UË ¬âÿÊÁ‚ ŸÊ„UË¥ ê„UÁáÊÃ∂¥– ∞‚ÁŸÁ„U Áfl· „UÙÿ
‚ÈŒ∂¥– ŸflÖfl⁄UË¥ ŒÃÊ¢H 84H ÃÒ‚¥ •ÊŸË¥ •ÊŸ ∑§Á⁄UÃÊ¢– ŸÊ‡ÊÈ „UÙ߸∂ Á„ÃÊ–
ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÍ¢ •ÊÃÊ¢– ‚Êflœ „UÙ߸H 85H flÊÿÊ¢Áø √ÿÊ∑ȧ›U ∑§ÊÿË– •Ê¬È∂Ê
ÁŸ¡œ◊¸È ¬Ê„UË¥– ¡Ù •ÊøÁ⁄UÃÊ¢ ’ÊœÈ ŸÊ„UË¥– ∑§fláÊ¥ ∑§Ê›UË¥H 86H ¡Ò‚¥
◊ʪÁZ ø øÊ∂ÃÊ¢– •¬ÊflÙ Ÿ ¬fl ‚fl¸ÕÊ– ∑§Ê¢ ŒË¬ÊœÊ⁄U¥ fløÃÊ¢– ŸÊ«UÁ›U¡H  87H
Ãÿʬ⁄UË ¬ÊÕʸ– Sflœ◊Z ⁄UÊ„UÊ≈UÃÊ¢– ‚∑§›U ∑§Ê◊¬ÍáʸÃÊ– ‚„U¡¥ „UÙÿH 88H
ê„UáÊÊÒÁŸ ÿÊ∂ʪ˥ ¬Ê„UË¥– ÃÈê„UÊ¢ ˇÊÁòÊÿÊ¢ •ÊáÊË∑§ ∑§Ê¢„UË¥– ‚¢ª˝Ê◊ÊflÊ¢øÍÁŸ ŸÊ„UË¥–
38 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

©UÁøà ¡ÊáÊ¥H 89H ÁŸc∑§¬≈UÊ „UÙ•Êfl¥– ©UÁ‚áÊÊ ÉÊÊßZ ¡È¢¤ÊÊfl¥– „¥U •‚Ù ∑§Êÿ
‚Ê¢ªÊfl¥– ¬˝àÿˇÊÊfl⁄UËH 190H
ÿŒÎë¿UÿÊ øÙ¬¬ãŸ¢ Sflª¸mÊ⁄U◊¬ÊflÎÃ◊˜–
‚ÈÁπŸ— ˇÊÁòÊÿÊ— ¬ÊÕ¸ ∂÷ãÃ ÿÈh◊ˌ·Ê◊˜H 32H
•¡¸ÈŸÊ ¤Ê¢È¡ Œπ¥ •ÊÃÊ¢ø¥– „¥U „UÙ ∑§Ê¥ ¡¥ ŒÒfl ÃÈ◊ø¥– ∑§Ë¥ ÁŸœÊŸ ‚∑§›U
œ◊ʸø¥– ¬˝ª≈U∂¥ •‚H 91H „UÊ ‚¢ª˝Ê◊È ∑§Êÿ ê„UÁáʬ– ∑§Ë¥ SflªÈ¸Áø ÿáÊ¥
M§¬¥– ◊Íø ∑§Ê¢ ¬˝Ãʬ¥– ©UŒÙ ∑§∂ÊH 92H ŸÊ Ã⁄UË ªÈáÊÊøÁŸ ¬ÁÃ∑§⁄¥U–
•ÊÃ˸øÁŸ ¬Á«U÷⁄¥U– „¥U ∑§ËÃ˸Áø Sflÿ¢fl⁄¥U– •Ê∂Ë ÃÈ¡H 93H ˇÊÁòÊÿ¥ ’„ÈUÃ
¬Èáÿ ∑§Ë¡– ÃÒ¥ ¤ÊÈ¢¡ ∞‚¥ ∂ÊÁ„U¡– ¡Ò‚¥ ◊ʪZ ¡ÊÃÊ¢ •Ê«UÁ›U¡–
Áø¢ÃÊ◊ÁáÊH 94H ŸÊ Ã⁄UË ¡Ê¢÷ÿÊ ¬‚⁄U ◊Èπ– ÃÕ •flø≈¥U ¬«U ¬ËÿÈπ–
ÃÒ‚Ê ‚¢ª˝Ê◊È „UÊ Œπ– ¬ÊÃ∂Ê •‚H 95H
•Õ øûflÁ◊◊¢ œêÿZ ‚¥ª˝Ê◊¢ Ÿ ∑§Á⁄UcÿÁ‚–
Ã× Sflœ◊Z ∑§ËÁÃZ ø Á„UàflÊ ¬Ê¬◊flÊåSÿÁ‚H 33H
•ÊÃÊ¢ „UÊ ∞‚Ê •√„UÁ⁄U¡– ◊ª ŸÊÁÕ∂¥ ‡ÊÙøÍ¢ ’ÒÁ‚¡– Ã⁄UË •Ê¬áÊ
•Ê„UÊáÊÊ „UÙ߸¡– •Ê¬áʬÿÊ¢H 96H ¬Ífl¸¡Ê¢ø¥ ¡Ù«U∂¥– •Ê¬áÊÁø „UÙÿ
œÊÁ«U∂¥– ¡⁄UË •ÊÁ¡ ‡ÊSòÊ ‚Ê¢Á«U∂¥– ⁄UáÊË¥ ßÿH 97H •‚ÃË ∑§ËÌà ¡Ê߸∂–
¡ªÁø •Á÷‡ÊÊ¬È Œ߸∂– •ÊÁáÊ ®ªflÁ‚à ¬ÊflÃË∂– ◊„UʌٷH 98H ¡Ò‚Ë
÷ÊÃÊ⁄U¥„UËŸ flÁŸÃÊ– ©U¬„UÃË ¬Êfl ‚fl¸ÕÊ– ÃÒ‡ÊË Œ‡ÊÊ ¡ËÁflÃÊ– Sflœ◊flZ ËáÊH.99H
ŸÊ Ã⁄UË ⁄UáÊË¥ ‡Êfl ‚Ê¢Á«U¡– Ã¥ øı◊⁄UË¥ ÁªœË¥ ÁflŒÊÁ⁄U¡– ÃÒ‚¥ Sflœ◊¸„UËŸÊ
•Á÷÷Áfl¡– ◊„Uʌٷ˥H 200H
•∑§ËÁÃZ øÊÁ¬ ÷ÍÃÊÁŸ ∑§ÕÁÿcÿÁãà Ã˘√ÿÿÊ◊˜–
‚ê÷ÊÁflÃSÿ øÊ∑§ËÌÃ◊¸⁄UáÊÊŒÁÃÁ⁄UëÿÃH 34H
ê„UáÊÊÒÁŸ Sflœ◊¸È „UÊ ‚Ê¢«U‚Ë∂– ¬Ê¬Ê fl⁄U¬«UÊ „UÙ‚Ë∂– •ÊÁáÊ •¬‡Ê Ã¥
Ÿ flø∂– ∑§À¬Ê¢Ãfl⁄UËH 1H ¡ÊáÊÃÁŸ âflÁø Á¡ÿÊfl¥– ¡¢fl •¬∑§ËÁø
•Ê¢ªÊ Ÿ ¬fl– •ÊÁáÊ ‚Ê¢ª ¬Ê¢ ∑§flË¥ ÁŸªÊfl¥– ∞ÕÙÁŸÿÊ¢H 2H ÃÍ¢ ÁŸ◊¸à‚⁄U
‚ŒÿÃÊ– ÿÕÍÁŸ ÁŸÉÊ‚Ë∂ ∑§Ë⁄U ◊ÊÉÊıÃÊ– ¬⁄UË Ã ªÃË ‚◊SÃÊ¢– Ÿ ◊Ÿ∂
 •äÿÊÿ ŒÈ‚⁄UÊ 39

ÿÿÊ¢H 3H „U ø„Í¢U∑§«ÍUÁŸ flÁ…UÃË∂– ’ÊáÊfl⁄UË ÉÊÃË∂– ÃÕ ¬ÊÕʸ Ÿ

‚ÈÁ≈U¡∂– ∑Χ¬Ê›ÈU¬áÊ¥H 4H ∞‚ÁŸÁ„U ¬˝ÊáÊ‚¢∑§≈¥U– ¡⁄UË Áfl¬Êÿ¥ ¬Ê¢ ÁŸÉÊáÊ¥
ÉÊ≈U– Ã⁄UË Ã¥ Á¡ÿÊ∂¥„UË flÙπ≈¥U– ◊⁄UáÊÊ„ÈUŸËH 5H
÷ÿʺ˝áÊʌȬ⁄Uâ ◊¢SÿãÃ àflÊ¢ ◊„UÊ⁄UÕÊ—–
ÿ·Ê¢ ø àfl¢ ’„ÈU◊ÃÙ ÷ÍàflÊ ÿÊSÿÁ‚ ∂ÊÉÊfl◊˜H 35H
ÃÍ¢ •ÊáÊË∑§„UË ∞∑§ Ÿ ÁfløÊÁ⁄U‚Ë– ∞Õ ‚¢÷˝◊¥ ¤Ê¢È¡Ù¥ •Ê∂Ê‚Ë– •ÊÁáÊ
‚∑§áÊfl¬áÊ¥ ÁŸÉÊÊ∂Ê‚Ë– ◊ʪÈÃÊ ¡⁄UËH 6H Ã⁄UË ÃȤÊ¥ Ã¥ •¡¸ÈŸÊ– ÿÊ flÒÁ⁄UÿÊ¢
ŒÈ¡¸ŸÊ¢– ∑§Ê¢ ¬˝àÿÿÊ ÿ߸∂ ◊ŸÊ– ‚Ê¢ªÒ¥ ◊¡H 7H
•flÊëÿflʌʢ‡ø ’„ÍUãflÁŒcÿÁãà ÃflÊÁ„UÃÊ—–
ÁŸãŒãÃSÃfl ‚Ê◊âÿZ ÃÃÙ ŒÈ—πÃ⁄¢U ŸÈ Á∑§◊˜H 36H
„U ê„UáÊÃË ª∂Ê ⁄U ª∂Ê– •¡¸ÈŸ •Êê„UÊ¢ Á’„UÊ∂Ê– „UÊ ‚Ê¢ªÒ¥ ’Ù∂È ©U⁄U∂Ê–
ÁŸ∑§Ê ∑§ÊÿËH 8H ∂Ù∑§ ‚ÊÿÊ‚¥ ∑§M§ÁŸ ’„ÈUÃ¥– ∑§Ê¢ fl¥ÁøÁà •Ê¬È∂Ë¥
¡ËÁflÃ¥– ¬⁄UË flÊ…UÁflÃË ∑§ËÃ˸Ã¥– œŸÈœ¸⁄UÊH 9H Ã ÃÈ¡ •ŸÊÿÊ‚¥– •Ÿ∑§Á›UÃ
¡ÙÁ«U∂Ë •‚– „¥U •ÁmÃËÿ ¡Ò‚¥– ªªŸ •Ê„UH 210H ÃÒ‚Ë ∑§ËÁø ÁŸ—‚Ë◊–
ÃȤÿÊ ∆UÊÿË¥ ÁŸL§¬◊– ÃȤÊ ªÈáÊ ©UûÊ◊– ÁÄUË¥ ∂Ù∑§Ë¥H 11H ÁŒª¢ÃË¥ø
÷ͬÁÖ ÷Ê≈U „UÙ™§ÁŸ flÊπÊÁáÊÃË– ¡ ∞Á∑§Á∂ÿÊ Œø∑§ÃË– ∑ΧÃÊ¢ÃÊÁŒ∑§H 12H
∞‚Ê ◊Á„U◊Ê ÉÊŸfl≈U– ª¢ªÊ ¡Ò‚Ë øÙπ≈U– ¡ÿÊ ŒπË¥ ¡ªË¥ ‚È÷≈U– flÊ≈UU
¡Ê„U∂ËH 13H Ã¥ ¬ıL§· ÃȤÊ¥ •Œ˜÷ÈÖ •Êß∑§ÙÁŸÿÊ¢ „U ‚◊SÖ ¡Ê„U∂
•ÊÁÕ Áfl⁄UÄÖ ¡ËÁflÃ¥‚Ë¥H 14H ¡Ò‚Ê Á‚¢„UÊÁøÿÊ „UÊ¢∑§Ê– ÿȪʢÃÈ „UÙÿ
◊Œ◊ÈπÊ– ÃÒ‚Ê ∑§ı⁄UflÊ¢ •‡ÊπÊ¢– œÊ∑ȧ ÃȤÊÊH 15H ¡Ò‚ ¬fl¸Ã flÖÊ˝ÊÃ¥– ŸÊ
Ã⁄UË ‚¬¸ ªL§«UÊÃ¥– ÃÒ‚ •¡¸ÈŸÊ „U ÃÍ¢Ã¥– ◊ÊÁŸÃË ‚ŒÊH 16H Ã¥ •ªÊœ¬áÊ
¡Ê߸∂– ◊ª „ËUáÊÊflÙ •¢ªÊ ÿ߸∂– ¡⁄UË ◊ʪÈÃÊ ÁŸÉÊ‚Ë∂– Ÿ ¤Ê¢È¡ÃÈÁøH 17H
•ÊÁáÊ „U ¬›UÃÊ¢ ¬›UÙ¥ ŸÁŒÃË– œM§ÁŸ •fl∑§›UÊ ∑§Á⁄UÃË– Ÿ ªÁáÊà ∑ȧ≈UË
’Ù∂ÃË– •Êß∑§ÃÊ¢ ÃÈ¡H 18H ◊ª Ã fl›UË¥ Á„Uÿ¥ »È§≈UÊfl¥– •ÊÃÊ¢ ∂Ê∆U¬áÊ¥
∑§Ê¢ Ÿ ¤ÊÈ¢¡Êfl¥– „¥U Á¡¢Ã∂¥ Ã⁄UË ÷ÙªÊfl¥– ◊„ËÛUH 19H
„UÃÙ flÊ ¬˝ÊåSÿÁ‚ SflªZ Á¡àflÊ flÊ ÷Ùˇÿ‚ ◊„UË◊˜–
ÃS◊ÊŒÈÁûÊc∆ÔU ∑§ıãÃÿ ÿÈhÊÿ ∑ΧÃÁŸ‡øÿ—H 37H
40 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ŸÊ Ã⁄UË ⁄UáÊË¥ ∞Õ– ¤ÊÈ¢¡ÃÊ¢ fl¥ø∂¥ ¡ËÁflÖ Ã⁄UË Sflª¸‚Èπ •Ÿ∑§Á›UÖ

¬Êfl‚Ë∂H 220H ê„UáÊÊÒÁŸ ÿ ªÙ∆UË– ÁfløÊL§ Ÿ ∑§⁄UË¥ Á∑§⁄UË≈UË– •ÊÃÊ¢
œŸÈcÿ ÉÊ™§ÁŸ ©U∆UË¥– ¤ÊÈ¥¡Ò¥ flªË¥H 21H ŒπÒ¥ Sflœ◊ȸ „UÊ •Êø⁄UÃÊ¢– ŒÙ·È ŸÊ‡Ê
•‚ÃÊ– ÃÈ¡ ÷˝Ê¢Áà „U ∑§fláÊ ÁøûÊÊ– ∞Õ ¬ÊÃ∑§ÊøËH 22H ‚Ê¢ªÒ¥ å∂fl¥Áø
∑§Êÿ ’ÈÁ«U¡– ∑§Ê¢ ◊ʪËZ ¡ÊÃÊ¢ •Ê«UÁ›U¡– ¬⁄UË Áfl¬Êÿ¥ øÊ∂Ù¥ ŸÁáÊ¡– Ã⁄UË
Ã¥„UË ÉÊ«UH 23H •◊ÎÃ¥ Ã⁄UËø ◊Á⁄U¡– ¡⁄UË Áflπ¥Á‚ ‚Áfl¡– ÃÒ‚Ê Sflœ◊ËZ
ŒÙ·È ¬ÊÁfl¡– „UÃÈ∑§¬áÊ¥H 24H ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¥ ¬ÊÕʸ– „UÃÈ ‚Ê¢«UÙÁŸ ‚fl¸ÕÊ–
ÃÈ¡ ˇÊÊòÊflÎÁûÊ ¤Ê¢È¡ÃÊ¢– ¬Ê¬ ŸÊ„UË¥H 25H
‚ÈπŒÈ—π ‚◊ ∑ΧàflÊ ∂Ê÷Ê∂Ê÷ı ¡ÿÊ¡ÿı–
ÃÃÙ ÿÈhÊÿ ÿÈÖÿSfl ŸÒfl¢ ¬Ê¬◊flÊåSÿÁ‚H 38H
‚ÈπË¥ ‚¢ÃÙ·Ê Ÿ ÿÊfl¥– ŒÈ—πË¥ Áfl·ÊŒÊ Ÿ ÷¡Êfl¥– •ÊÁáÊ ∂Ê÷Ê∂Ê÷ Ÿ
œ⁄UÊfl– ◊ŸÊ◊Ê¡Ë¥H 26H ∞Õ Áfl¡ÿ¬áÊ „UÙ߸∂– ∑§Ê¢ ‚fl¸ÕÊ Œ„U ¡Ê߸∂–
„¥U •ÊœË¥Áø ∑§Ê¢„UË¥ ¬È…UË∂– Áø¢ÃÊfl¥ ŸÊH 27H •Ê¬áÊÿÊ¢ ©UÁøÃÊ– Sflœ◊Z
⁄UÊ„UÊ≈UÃÊ¢– ¡¥ ¬Êfl Ã¥ ÁŸflÊ¢ÃÊ– ‚Ê„UÙÁŸ ¡Êfl¥H 28H ∞Á‚ÿÊ¥ ◊Ÿ¥ „UÙ•Êfl¥–
Ã⁄UË ŒÙ·È Ÿ ÉÊ«U Sfl÷Êfl¥– ê„UáÊÊÒÁŸ •ÊÃÊ¢ ¤ÊÈ¢¡Êfl¥– ÁŸ÷˝Ê¢Ã ÃÈflÊ¢H 29H
∞·Ê Ã˘Á÷Á„UÃÊ ‚Ê¥Åÿ ’ÈÁhÿÙ¸ª Áàfl◊Ê¢ oÎáÊÈ–
’ÈhKÊ ÿÈÄÃÙ ÿÿÊ ¬ÊÕ¸ ∑§◊¸’㜢 ¬˝„UÊSÿÁ‚H 39H
„U ‚Ê¢ÅÿÁSÕÁà ◊È∑ȧÁ›UÖ ‚Ê¢ÁªÃ∂Ë ÃÈ¡ ÿÕ– •ÊÃÊ¢ ’ÈÁhÿÙªÈ
ÁŸÁ‡øÖ •flœÊ⁄UË¥ ¬Ê¢H 230H ¡ÿÊ ’ÈÁhÿÈÄÃÊ– ¡Ê„UÁ∂ÿÊ ¬ÊÕʸ–
∑§◊¸’¢œÈ ‚fl¸ÕÊ– ’ʜ͢ Ÿ ¬flH 31H ¡Ò‚¥ flÖÊ˝∑§flø ∂ß¡– ◊ª ‡ÊSòÊÊ¢øÊ
fl·Ê¸flÙ ‚ÊÁ„U¡– ¬⁄UË ¡ÒÃ‚Ë¥ ©UÁ⁄U¡– •øÈ¢Á’ÃH 32H
Ÿ„UÊÁ÷∑˝§◊ŸÊ‡ÊÙ˘ÁSà ¬˝àÿflÊÿÙ Ÿ ÁfllÃ–
SflÀ¬◊åÿSÿ œ◊¸Sÿ òÊÊÿÃ ◊„UÃÙ ÷ÿÊØH 40H
ÃÒ‚¥ ∞Á„U∑§ Ã⁄UË Ÿ Ÿ‡Ê– •ÊÁáÊ ◊ÙˇÊÈ ÃÙ ©U⁄U∂Ê •‚– ¡Õ ¬ÈflʸŸÈ∑˝§◊È
ÁŒ‚– øÙπÊ›UÃH 33H ∑§◊ʸœÊ⁄¥U ⁄UÊ„UÊÁ≈U¡– ¬⁄UË ∑§◊¸»§›U Ÿ ÁŸ⁄UËÁˇÊ¡–
¡Ò‚Ê ◊¢òÊôÊÈ Ÿ ’ÊÁœ¡– ÷ÍÃ’ÊœÊH 34H ÁÃÿʬ⁄UË ¡ ‚È’ÈÁh– •Ê¬È ∂ ÊÁ∂ÿÊ
 •äÿÊÿ ŒÈ‚⁄UÊ 41

ÁŸ⁄UflÁœ– „UÊ •‚ÃÊ¢Áø ©U¬ÊÁœ– •Ê∑§›Í¢U Ÿ ‚∑§H 35H ¡Õ Ÿ ‚¢ø⁄U

¬Èáÿ¬Ê¬– ¡¥ ‚͡◊ •Áà ÁŸc∑¢§¬– ªÈáÊòÊÿÊÁŒ ∂¬– Ÿ ∂ªÃË ¡ÕH 36H
•¡¸ÈŸÊ Ã¥ ¬Èáÿfl‡Ê¥– ¡⁄UË •À¬Áø NUŒÿË¥ ’ÈÁh ¬˝∑§Ê‡Ê– Ã⁄UË •‡Ê·„UË ŸÊ‡Ê–
‚¢‚Ê⁄U÷ÿH 37H
√ÿfl‚ÊÿÊÁà◊∑§Ê ’ÈÁh⁄U∑§„U ∑ȧL§ŸãŒŸ–
’„ÈU‡ÊÊπÊ sÔŸãÃʇø ’ÈhÿÙ˘√ÿfl‚ÊÁÿŸÊ◊˜H 41H
¡Ò‚Ë ŒË¬∑§Á›U∑§Ê œÊ∑ȧ≈UË– ¬⁄UË ’„ÈU Ã¡ÊÃ¥ ¬˝ª≈UË– ÃÒ‚Ë ‚Œ˜’ÈÁh „U
Õ∑ȧ≈UË– ê„UáÊÙ¥ ŸÿH 38H ¬ÊÕʸ ’„ÈUÃË¥ ¬⁄UË– „U •¬ÁˇÊ¡ ÁfløÊ⁄U‡ÊÍ⁄UË¥– ¡
ŒÈ∂¸÷ ø⁄UÊø⁄UË¥– ‚mÊ‚ŸÊH 39H •ÊÁáÊ∑§Ê‚ÊÁ⁄UπÊ ’„ÈUfl‚È– ¡Ò‚Ê Ÿ ¡Ù«U
¬Á⁄U‚È– ∑§Ê¢ •◊ÎÃÊøÊ ∂‡ÊÈ– ŒÒflªÈáÊ¥H 240H ÃÒ‚Ë ŒÈ∂¸÷ ¡ ‚Œ˜’ÈÁh–
Á¡ÿ ¬⁄U◊Êà◊ÊÁø •flÁœ– ¡Ò‚Ê ª¢ª‚Ë ©UŒÁœ– ÁŸ⁄¢UÃ⁄UH 41H ÃÒ‚¥
߸‡fl⁄UÊflÊ¢øÈŸË ∑§Ê¢„UË¥– Á¡ÿ •ÊáÊË∑§ ∂ÊáÊË ŸÊ„UË¥– Ã ∞∑§Áø ’ÈÁh ¬Ê„UË¥–
•¡¸ÈŸÊ ¡ªË¥H 42H ÿ⁄UË Ã ŒÈ◊¸ÁÖ ¡ ’„ÈUœÊ •‚ Áfl∑§⁄UÃË– ÃÕ ÁŸ⁄¢UÃ⁄U
⁄U◊ÃË– •ÁflflÁ∑§ÿH 43H ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÿÊ¢ ¬ÊÕʸ– Sflª¸ ‚¢‚Ê⁄U Ÿ⁄U∑§ÊflSÕÊ
(Sflª¸‚¥‚Ê⁄UË •ÊSÕÊ)– •Êà◊‚Èπ ‚fl¸ÕÊ– ŒÎc≈ÔU ŸÊ„UË¥H 44H
ÿÊÁ◊◊Ê¢ ¬ÈÁc¬ÃÊ¢ flÊø¢ ¬˝flŒãàÿÁfl¬Á‡ø×–
flŒflÊŒ⁄UÃÊ— ¬ÊÕ¸ ŸÊãÿŒSÃËÁà flÊÁŒŸ—H 42H
∑§Ê◊Êà◊ÊŸ— Sflª¸¬⁄UÊ ¡ã◊∑§◊¸»§∂¬˝ŒÊ◊˜–
Á∑˝§ÿÊÁfl‡Ê·’„ÈU∂Ê¢ ÷ÙªÒ‡flÿ¸ªÁâ ¬˝ÁÃH 43H
÷ÙªÒ‡flÿ¸¬˝‚ÄÃÊŸÊ¢ ÃÿʬNUÃøÂÊ◊˜–
√ÿfl‚ÊÿÊÁà◊∑§Ê ’ÈÁh— ‚◊Êœı Ÿ ÁflœËÿÃH 44H
flŒÊœÊ⁄¥U ’Ù∂ÃË– ∑§fl›U ∑§◊¸ ¬˝ÁÃÁc∆ÔUÃË– ¬⁄UË ∑§◊¸»§›UË¥ •Ê‚ÄÃË–
œM§ÁŸÿÊ¢H 45H ê„UáÊÃË ‚¢‚Ê⁄UË¥ ¡Áã◊¡– ÿôÊÊÁŒ∑§ ∑§◊¸ ∑§Ë¡– ◊ª
Sflª¸‚Èπ ÷ÙÁª¡– ◊ŸÙ„U⁄UH 46H ÿÕ „¥UflÊ¢øÍÁŸ ∑§Ê¢„UË¥– •ÊÁáÊ∑§ ‚fl¸ÕÊ
‚ÈπÁø ŸÊ„UË¥– ∞‚¥ •¡¸ÈŸÊ ’Ù∂ÃË ¬Ê„UË¥– ŒÈ’ȸÁh ÃH 47H ŒπÒ¥
∑§Ê◊ŸÊ•Á÷÷ÍÖ „UÙ™§ÁŸ ∑§◊Z •Êø⁄UÖ Ã ∑§fl›U ÷٪˥ ÁøûÊ– Œ™§ÁŸÿÊ¢H 48H
42 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Á∑˝§ÿÊÁfl‡Ê·¥ ’„ÈUÖ¥ Ÿ ∂ÙÁ¬ÃË ÁflœËÃ–¥ ÁŸ¬ÈáÊ „UÙ™§Ÿ œ◊ʸÖ¥ •ŸÈÁc∆ÔUÃËH 49H

¬⁄UË ∞∑§Áø ∑ȧ«¥U ∑§Á⁄UÃË– ¡ Sflª¸∑§Ê◊È ◊ŸË¥ œÁ⁄UÃË– ÿôʬÈÈL§·Ê øÈ∑§ÃË–
÷ÙÄÃÊ ¡ÙH 250H ¡Ò‚Ê ∑§¬Í¸⁄UÊøÊ ⁄UʇÊË ∑§Ë¡– ◊ª •ÁÇŸ ∂Ê™§Ÿ ŒË¡–
∑§Ê¢ Á◊c≈ÔUÊãŸË¥ ‚¢ø⁄UÁfl¡– ∑§Ê›U∑ͧ≈UH 51H ŒÒfl¥ •◊ÎÃ∑È¢§÷ ¡Ù«U∂Ê– ÃÙ
¬Êÿ¥ „UÊáÊÙÁŸ ©U∂¢Á«U∂Ê– ÃÒ‚Ê ŸÊÁ‚ÃË œ◊¸È ÁŸ¬¡∂Ê– „UÃÈ∑§¬áÊ¥H 52H
‚ÊÿÊ‚¥ ¬Èáÿ •Ì¡¡– ◊ª ‚¢‚ÊL§ ∑§Ê¢ •¬ÁˇÊ¡– ¬⁄UË ŸáÊÃË Ã ∑§Êÿ
∑§Ë¡– •¬˝Êåÿ Œπ¥H 53H ¡Ò‚Ë ⁄UÊ¢œfláÊË ⁄U‚‚Ùÿ ÁŸ∑§Ë– ∑§M§ÁŸÿÊ¢ ◊Ù∂¥
Áfl∑§Ë– ÃÒ‚Ê ÷٪ʂÊ∆UË¥ •Áflfl∑§Ë– œÊÁ«UÃË œ◊ȸH 54H ê„UáÊÊÒÁŸ „U ¬ÊÕʸ–
ŒÈ’ȸÁh Œπ ‚fl¸ÕÊ– ÃÿÊ¢ flŒflÊŒ⁄UÃÊ¢– ◊ŸË¥ fl‚H 55H
òÊÒªÈáÿÁfl·ÿÊ flŒÊ ÁŸSòÊÒªÈáÿÙ ÷flʡȸŸ–
ÁŸm¸ãmÙ ÁŸàÿ‚ûflSÕÙ ÁŸÿÙ¸ªˇÊ◊ •Êà◊flÊŸ˜H 45H
ÁÃã„UË¥ ªÈáÊË¥ •ÊflÎÖ „U flŒ ¡ÊáÊÒ¥ ÁŸ÷˝Ê¢Ã– ê„UáÊÙÁŸ ©U¬ÁŸ·ŒÊÁŒ ‚◊SÖ
‚ÊÁûfl∑§ Ã¥H 56H ÿ⁄U ⁄U¡Ã◊Êà◊∑§– ¡Õ ÁŸM§Á¬¡ ∑§◊ʸÁŒ∑§– ¡ ∑§fl›U
Sflª¸‚Íø∑§– œŸÈœ¸⁄UÊH 57H ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÍ¢ ¡ÊáÊ– „U ‚ÈπŒÈ—πÊ¢‚Ëø ∑§Ê⁄UáÊ–
∞Õ ¤ÊáÊ¥ •¢Ã—∑§⁄UáÊ– Á⁄UªÙ¥ Œ‚ËH 58H ÃÍ¢ ªÈáÊòÊÿÊÃ¥ •√„U⁄UË¥– ◊Ë ◊ʤÊ¥ „¥U
Ÿ ∑§⁄UË¥– ∞∑§ •Êà◊‚Èπ •¢Ã⁄UË¥– Áfl‚¢’ ¤ÊáÊË¥H 59H
ÿÊflÊŸÕ¸ ©UŒ¬ÊŸ ‚fl¸Ã— ‚êå∂ÈÃÙŒ∑§–
ÃÊflÊã‚fl¸·È flŒ·È ’˝ÊrÊÔáÊSÿ Áfl¡ÊŸÃ—H 46H
¡⁄UË flŒ¥ ’„ÈUà ’ÙÁ∂∂¥– ÁflÁflœ ÷Œ ‚ÍÁø∂– Ã:„UË •Ê¬áÊ Á„Uà •Ê¬È∂¥–
Ã¥Áø ÉÊ¬¥H 260H ¡Ò‚Ê ¬˝ª≈UÁ∂ÿÊ ª÷SÃË– •‡Ê·„UË ◊ʪ¸ ÁŒ‚ÃË– Ã⁄UË
ÃÃÈ∂„UË ∑§Êÿ øÊÁ∂¡ÃË– ‚Ê¢ªÒ¥ ◊¡H 61H ∑§Ê¢ ©UŒ∑§◊ÿ ‚∑§›U– ¡:„UË
¡Ê„U∂¥ •‚ ◊„UËÛU– Ã⁄UË •Ê¬áÊ ÉÊ¬¥ ∑§fl›U– •ÊÃ˸Áø¡Ùª¥H 62H ÃÒ‚¥
ôÊÊŸËÿ ¡ „UÙÃË– Ã flŒÊÕʸÃ¥ ÁflflÁ⁄UÃË– ◊ª •¬ÁˇÊà Ã¥ SflË∑§ÊÁ⁄UÃË–
‡Êʇflà ¡¥H 63H
∑§◊¸áÿflÊÁœ∑§Ê⁄USÃ ◊Ê »§∂·È ∑§ŒÊøŸ–
◊Ê ∑§◊¸»§∂„UÃÈ÷͸◊ʸ Ã ‚XÔUÙ˘Sàfl∑§◊¸ÁáÊH 47H
ê„UáÊÊÒÁŸ •Êß∑¥§ ¬ÊÕʸ– ÿÊÁø¬⁄UË ¬Ê„UÊÃÊ¢– ÃÈ¡ ©UÁøà „UÙÿ •ÊÃÊ¢–
 •äÿÊÿ ŒÈ‚⁄UÊ 43

Sfl∑§◊¸ „¥UH 64H •Êê„UË¥ ‚◊SÄUË ÁfløÊÁ⁄U∂¥– âfl ∞‚¥Áø „¥U ◊ŸÊ •Ê∂¥–
¡¥ Ÿ ‚Ê¢Á«U¡ ÃÈflÊ¢ •Ê¬È∂¥– ÁflÁ„Uà ∑§◊¸H 65H ¬⁄UË ∑§◊¸»§›UË¥ •Ê‚ Ÿ
∑§⁄UÊflË– •ÊÁáÊ ∑ȧ∑§◊ËZ ‚¢ªÁà Ÿ √„UÊflË– „U ‚Áà∑˝§ÿÊÁø •Êø⁄UÊflË–
„UÃÍÁfláÊH 66H
ÿÙªSÕ— ∑ȧL§ ∑§◊ʸÁáÊ ‚XÔ¢U àÿÄàflÊ œŸ¢¡ÿ–
Á‚hKÁ‚hKÙ— ‚◊Ù ÷ÍàflÊ ‚◊àfl¢ ÿÙª ©UëÿÃH 48H
ÃÍ¢ ÿÙªÿÈÄà „UÙ™§ŸË– »§›UÊøÊ ‚¢ª ≈UÊ∑ȧŸË– ◊ª •¡¸ÈŸÊ ÁøûÊ Œ©ŸË–
∑§⁄UË¥ ∑§◊ZH 67H ¬⁄UË •ÊŒÁ⁄U∂¥ ∑§◊¸ ŒÒfl¥– ¡⁄UË ‚◊ÊåÃËÃ¥ ¬Êfl– Ã⁄UË Áfl‡Ê·¥
ÃÕ ÃÙ·Êfl¥– „¥U„ËU Ÿ∑§ÙH 68H ∑§Ë¥ ÁŸÁ◊ûÊ¥ ∑§ÙáÊ¥ ∞∑¥§– Ã¥ Á‚hË Ÿ fløÃÊ¥
∆UÊ∑§– Ã⁄UË ÃÁÕ¢øÁŸ •¬Á⁄UÃÙπ¥– ˇÊÙ÷Êfl¥ ŸÊH 69H •Êø⁄UÃÊ¢ Á‚hË
ª∂¥– Ã⁄UË ∑§Ê¡ÊøË ∑§Ë⁄U •Ê∂¥– ¬⁄UË ∆UÁ∂ÿÊ„UË ‚ªÈáÊ ¡„UÊ∂¥– ∞‚¥Áø
◊ÊŸË¥H 270H Œπ¥ ¡ÃÈ∂Ê∂¥ ∑§◊¸ ÁŸ¬¡– ÃÃÈ∂¥ •ÊÁŒ¬ÈL§·Ë¥ •Ì¬¡– Ã⁄UË
¬Á⁄U¬Íáʸ ‚„U¡¥– ¡„UÊ∂¥ ¡ÊáÊÒ¥H 71H ŒπÒ¥ ‚¢ÃÊ‚¥Ã ∑§◊ËZ– „¥U ¡¥ ‚Á⁄U‚¬áÊ
◊ŸÙœ◊ËZ– ÃÁø ÿÙªÁSÕÁà ©UûÊ◊Ë¥– ¬˝‡Ê¢Á‚¡H 72H
ŒÍ⁄UáÊ sÔfl⁄¢U ∑§◊¸ ’ÈÁhÿÙªÊhŸ¢¡ÿ–
’Èhı ‡Ê⁄UáÊ◊Áãflë¿U ∑Χ¬áÊÊ— »§∂„UÃfl—H 49H
’ÈÁhÿÈÄÃÙ ¡„UÊÃË„U ©U÷ ‚È∑ΧÌÈc∑ΧÃ–
ÃS◊ÊlÙªÊÿ ÿÈÖÿSfl ÿÙª— ∑§◊¸‚È ∑§ı‡Ê∂◊˜H 50H
•¡¸ÈŸÊ ‚◊àfl ÁøûÊÊø¥– Ã¥Áø ‚Ê⁄U ¡ÊáÊÒ¥ ÿÙªÊø¥– ¡Õ ◊Ÿ •ÊÁáÊ
’ÈhËø¥– ∞Äÿ •ÊÕËH 73H ÃÙ ’ÈÁhÿÙª ÁflflÁ⁄UÃÊ¢– ’„ÈUÃ¥ ¬Ê«¥U ¬ÊÕʸ–
ÁŒ‚ „UÊ •L§ÃÊ– ∑§◊¸ÿÊªÈH 74H ¬⁄UË Ã¥Áø ∑§◊¸ •ÊøÁ⁄U¡– Ã⁄UËø „UÊ ÿÙªÈ
¬ÊÁfl¡– ¡¥ ∑§◊¸‡Ê· ‚„U¡¥– ÿÙªÁSÕÁÃH 75H ê„UáÊÊÒÁŸ ’ÈÁhÿÙªÈ ‚œL§–
ÃÕ •¡¸ÈŸÊ „UÊßZ ÁSÕL§– ◊Ÿ¥ ∑§⁄UË¥ •√„UL§– »§∂U„UÃÍøÊH 76H ¡ ’ÈÁhÿÙªÊ
ÿÙÁ¡∂– ÃÁø ¬Ê⁄¢UªÃ ¡Ê„U∂– ß„UË¥ ©U÷ÿ’¢œË¥ ‚Ê¢Á«U∂– ¬Ê¬¬ÈáÿË¥H 77H
∑§◊¸¡¢ ’ÈÁhÿÈÄÃÊ Á„U »§∂¢ àÿÄàflÊ ◊ŸËÁ·áÊ—–
¡ã◊’ãœÁflÁŸ◊¸ÈÄÃÊ— ¬Œ¢ ªë¿UãàÿŸÊ◊ÿ◊˜H 51H
44 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Ã ∑§◊ËZ Ã⁄UË fløÃË– ¬⁄UË ∑§◊¸»§›UÊ ŸÊÛUÃË– •ÊÁáÊ ÿÊÃÊÿÊÁà Ÿ

∂Ù¬ÃË– •¡¸ÈŸÊ ÃÿÊ¢H 78H ◊ª ÁŸ⁄UÊ◊ÿ÷Á⁄UÖ ¬ÊflÃË ¬Œ •ëÿÈÖ Ã
’ÈÁhÿÙªÿÈÄÖ œŸÈœ¸⁄UÊH 79H
ÿŒÊ Ã ◊Ù„U∑§Á∂∂¢ ’ÈÁh√ÿ¸ÁÃÃÁ⁄cÿÁÖ
ÃŒÊ ªãÃÊÁ‚ ÁŸfl¸Œ¢ üÊÊÃ√ÿSÿ üÊÈÃSÿ øH 52H
ÃÍ¢ ∞‚Ê ÃÒ¥ „UÙ‚Ë– ¡Ò¥ ◊Ù„UÊÃ¥ ÿÿÊ ‚Ê¢Á«U‚Ë– •ÊÁáÊ flÒ⁄UÊÇÿ ◊ÊŸ‚Ë¥–
‚¢ø⁄Ò∂H 280H ◊ª ÁŸc∑§›¢U∑§ ª„UŸ– ©U¬¡∂ •Êà◊ôÊÊŸ– ÃáÊ¥ ÁŸøÊ«¥U
„UÙ߸∂ ◊Ÿ– •¬Ò‚¥ ÃȤÊ¥H 81H ÃÕ •ÊÁáÊ∑§ ∑§Ê¢„UË¥ ¡ÊáÊÊfl¥– ∑§Ê¢ ◊ÊÁª∂ÊÃ¥
S◊⁄UÊfl¢– „¥ •¡¸ÈŸÊ •ÊÉÊfl¥– ¬ÊL§·∂H 82H
üÊÈÁÃÁfl¬˝ÁìãŸÊ Ã ÿŒÊ SÕÊSÿÁà ÁŸ‡ø∂Ê–
‚◊ÊœÊflø∂Ê ’ÈÁhSÃŒÊ ÿÙª◊flÊåSÿÁ‚H 53H
ߢÁº˝ÿÊ¢ÁøÿÊ ‚¢ªÁÖ Á¡ÿ ¬‚L§ „UÙÂ ◊ÃË– Ã ÁSÕ⁄U „UÙ߸∂ ◊ʪÈÃË–
•Êà◊SflM§¬Ë¥H 83H ‚◊ÊÁœ‚ÈπË¥ ∑§fl›U– ¡Ò¥ ’ÈÁh „UÙ߸∂ ÁŸ‡ø›U– ÃÒ¥
¬Êfl‚Ë ÃÍ¢ ‚∑§›U– ÿÙªÁSÕÁÃH 84H
•¡¸ÈŸ ©UflÊø
ÁSÕì˝ôÊSÿ ∑§Ê ÷Ê·Ê ‚◊ÊÁœSÕSÿ ∑§‡Êfl–
ÁSÕÜ˗ Á∑¢§ ¬˝÷Ê·à Á∑§◊Ê‚Ëà fl˝¡à Á∑§◊˜H 54H
ÃÕ •¡¸ÈŸ ê„UáÊ ŒflÊ– „UÊÁø •Á÷¬˝ÊflÙ •ÊÉÊflÊ– ◊Ë ¬È‚Ÿ •ÊÃÊ¢
‚Ê¢ªÊflÊ– ∑Χ¬ÊÁŸœËH 85H ◊ª •ëÿÈà ê„UáÊ ‚Èπ¥– ¡¥ Á∑§⁄UË≈UË ÃÈ¡ ÁŸ∑¥§–
Ã¥ ¬Í‚ ¬Ê¢ ©Uã◊π¥– ◊ŸÊøÁŸH 86H ÿÊ ’Ù∂Ê ¬ÊÕZ– ê„UÁáÊÃ∂¥ ‚Ê¢ª ¬Ê¢
üÊË∑ΧcáÊÊÃ¥– ∑§Êÿ ê„UÁáʬ¥ ÁSÕì˝ôÊÊÃ¥– flÙ›UπÙ¥ ∑§flË¥H 87H •ÊÁáÊ
ÁSÕ⁄U’ÈÁh ¡Ù ê„UÁáÊ¡– ÃÙ ∑Ò§Á‚ÿÊ Áøã„UË¥ ¡ÊÁáÊ¡– ¡Ù ‚◊ÊÁœ‚Èπ ÷È¢¡–
•π¢Á«UÃH 88H ÃÙ ∑§fláÊ¥ ÁSÕÃË •‚– ∑Ò§‚ÁŸ M§¬Ë¥ Áfl∂‚– ŒflÊ
‚Ê¢ªÊfl¥ „U¥ ∞‚–¥ ∂ˇ◊ˬÃËH 89H âfl ¬⁄U’r˝ ÊÔ •flÃ⁄UáÊÈ– ¡Ù ·«Uª˜ áÈ ÊÊÁœ∑§⁄UáÊÈ–
ÃÊ ∑§Êÿ ÃÕ ŸÊ⁄UÊÿáÊÈ– ’Ù∂ÃÈ •‚H 290H
 •äÿÊÿ ŒÈ‚⁄UÊ 45

üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
¬˝¡„UÊÁà ÿŒÊ ∑§Ê◊Êã‚flʸã¬ÊÕ¸ ◊ŸÙªÃÊŸ˜–
•Êà◊ãÿflÊà◊ŸÊ ÃÈc≈ÔU— ÁSÕì˝ôÊSÃŒÙëÿÃH 55H
ê„UáÊ •¡¸ÈŸÊ ¬Á⁄Uÿ‚Ë¥– ¡Ù „UÊ •Á÷∂Ê·È ¬˝ı…U ◊ÊŸ‚Ë¥– ÃÙ •¢Ã⁄UÊÿ
Sfl‚Èπ¥‚Ë¥– ∑§⁄UËÃÈ •‚H 91H ¡Ù ‚fl¸ŒÊ ÁŸàÿÃÎåÃÈ– •¢¢Ã—∑§⁄UáÊ ÷Á⁄UÃÈ–
¬⁄UË Áfl·ÿÊ◊Ê¡Ë¥ ¬ÁÃÃÈ– ¡áÊ¥ ‚¢ª¥ ∑§Ë¡H 92H ÃÙ ∑§Ê◊È ‚fl¸ÕÊ ¡Êÿ–
¡ÿÊø¥ •Êà◊ÃÙ·Ë¥ ◊Ÿ ⁄UÊ„U– ÃÙÁø ÁSÕì˝ôÊÈ „UÙÿ– ¬ÈL§· ¡ÊáÊÒ¥H 93H
ŒÈ—πcflŸÈÁmÇŸ◊ŸÊ— ‚Èπ·È ÁflªÃS¬Î„U—–
flËÃ⁄Uʪ÷ÿ∑˝§Ùœ— ÁSÕÃœË◊ȸÁŸL§ëÿÃH 56H
ŸÊŸÊ ŒÈ—πË¢ ¬˝ÊåÃË¥– ¡ÿÊ‚Ë ©UmªÈ ŸÊ„UË¥ ÁøûÊË¥– •ÊÁáÊ ‚ÈπÊÁøÿÊ
•ÊÃ˸– •«U¬Ò¡ŸÊH 94H •¡¸ÈŸÊ ÃÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥– ∑§Ê◊∑˝§ÙœÈ ‚„U¡¥ ŸÊ„UË¥–
•ÊÁáÊ ÷ÿÊÃ¥ ŸáÊ¥ ∑§„UË¥– ¬Á⁄U¬ÍáÊ¸È ÃÙH 95H ∞‚Ê ¡Ù ÁŸ⁄UflÁœ– ÃÙ ¡ÊáÊ
¬Ê¢ ÁSÕ⁄U’ÈÁh– ¡Ù ÁŸ⁄U‚ÍÁŸ ©U¬ÊÁœ– ÷Œ⁄UÁ„UÃÈH 96H
ÿ— ‚fl¸òÊÊŸÁ÷SŸ„USÃûÊà¬˝Êåÿ ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷◊˜–
ŸÊÁ÷ŸãŒÁà Ÿ mÁc≈ÔU ÃSÿ ¬˝ôÊÊ ¬˝ÁÃÁc∆ÔUÃÊH 57H
¡Ù ‚fl¸òÊ ‚ŒÊ ‚Á⁄U‚Ê– ¬Á⁄U¬ÍáÊȸ ø¢º˝È ∑§Ê¢ ¡Ò‚Ê– •œ◊ÙûÊ◊ ¬˝∑§Ê‡ÊÊ-–
◊Ê¡Ë¥ Ÿ ê„UáÊH 97H ∞‚Ë •ŸflÁë¿U㟠‚◊ÃÊ– ÷ÍÃ◊ÊòÊË¥ ‚ŒÿÃÊ– •ÊÁáÊ
¬Ê∂≈ÈU ŸÊ„UË¥ ÁøûÊÊ– ∑§fláÊ¥ fl›UH 98H ªÙ◊≈¥U ∑§Ê¢„UË¥ ¬Êfl–
Ã⁄UË ‚¢ÃÙ·¥ ÃáÊ¥ ŸÊÁ÷÷fl– ¡Ù flÙπ≈UÁŸ ŸÊªfl– Áfl·ÊŒÊ‚ËH 99H ∞‚Ê
„UÁ⁄Uπ‡ÊÙ∑§⁄UÁ„UÃ–È ¡Ù •Êà◊’Ùœ÷Á⁄UÃ–È ÃÙ ¡ÊáÊ ¬Ê¢ ¬˝ôÊÊÿÈÄÃÈ– œŸÈœ⁄¸ UÊH 300H
ÿŒÊ ‚¢„U⁄UÃ øÊÿ¢ ∑ͧ◊Ù¸˘XÔUÊŸËfl ‚fl¸‡Ê—–
ßÁãº˝ÿÊáÊËÁãº˝ÿÊÕ¸èÿSÃSÿ ¬˝ôÊÊ ¬˝ÁÃÁc∆ÔUÃÊH 58H
∑§Ê¢ ∑ͧ◊¸ Á¡ÿʬ⁄UË– ©UflÊß∂Ê •flfl ¬‚⁄UË– ŸÊ Ã⁄UË ßë¿UÊfl‡Ê¥ •Êfl⁄UË–
•Ê¬È∂ •Ê¬áÊH 1H ÃÒ‚Ë¥ ߢÁº˝ÿ¥ •Ê¬ÒÃË¥ „UÙÃË– ¡ÿÊø¥ ê„UÁáÊÃ∂¥ ∑§Á⁄UÃË–
ÃÿÊøË ¬˝ôÊÊ ¡ÊáÊ ÁSÕÁÖ ¬ÊÃ∂Ë •‚H 2H
Áfl·ÿÊ ÁflÁŸfløãÃ ÁŸ⁄UÊ„UÊ⁄USÿ ŒÁ„UŸ—–
⁄U‚fl¡Z ⁄U‚Ù˘åÿSÿ ¬⁄¢U ŒÎc≈ÔU˜flÊ ÁŸfløÃH 59H
46 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•¡¸ÈŸÊ •ÊÁáÊ∑§„UË ∞∑§– ‚Ê¢ªŸ ∞∑¥§ ∑§flÁÃ∑§– ÿÊ Áfl·ÿÊ¢Ã ‚Êœ∑§–

àÿÁ¡ÃË ÁŸÿ◊¥H 3H üÊÙòÊÊÁŒ ߢÁº˝ÿ¥ •ÊflÁ⁄UÃË– ¬Á⁄U ⁄U‚Ÿ ÁŸÿ◊È Ÿ ∑§Á⁄UÃË–
Ã ‚„UdœÊ ∑§flÁ›U¡ÃË– Áfl·ÿË¥ ß„UË¥H 4H ¡Ò‚Ë flÁ⁄UflÁ⁄U ¬Ê∂flË πÈÁ«U¡–
•ÊÁáÊ ◊È›UË¥ ©UŒ∑§ ÉÊÊÁ∂¡– Ã⁄UË ∑Ò§‚ÁŸ ŸÊ‡ÊÈ ÁŸ¬¡– ÃÿÊ flΡÊÊH 5H ÃÙ
©UŒ∑§ÊøÁŸ ’›¥U •Áœ∑¥§– ¡Ò‚Ê •Ê«UflÁŸ •Ê¢ª¥ »§Ê¢∑§– ÃÒ‚Ê ◊ÊŸ‚Ë¥ Áfl·Ù
¬Ùπ– ⁄U‚ŸÊmÊ⁄¥UH 6H ÿ⁄UÊ¢ ߢÁº˝ÿÊ¢ Áfl·ÿ ÃÈ≈– ÃÒ‚Ê ÁŸÿ◊Í¢ Ÿ ÿ ⁄U‚ „U≈¥U–
¡ ¡ËflŸ „¥U Ÿ ÉÊ≈U– ÿáÊ¥ÁfláÊH 7H ◊ª •¡¸ÈŸÊ Sfl÷Êfl¥– ∞Á‚ÿÊ„UË
ÁŸÿ◊ÊÃ¥ ¬Êfl– ¡Ò¥ ¬⁄U’˝rÊÔ •ŸÈ÷fl¥– „UÙ™§ÁŸ ¡Êß¡H 8H ÃÒ¥ ‡Ê⁄UË⁄U÷Êfl
ŸÊ‚ÃË– ߢÁº˝ÿ¥ Áfl·ÿ Áfl‚⁄UÃË– ¡Ò¥ ‚Ù„¢U÷Êfl¬˝ÃËÁÖ ¬˝ª≈U „UÙÿH 9H
ÿÃÃÙ sÔÁ¬ ∑§ıãÃÿ ¬ÈL§·Sÿ Áfl¬Á‡ø×–
ßÁãº˝ÿÊÁáÊ ¬˝◊ÊÕËÁŸ „U⁄UÁãà ¬˝‚÷¢ ◊Ÿ—H 60H
ÿ:„UflË¥ Ã⁄UË •¡¸ÈŸÊ– „¥U •ÊÿÊ Ÿÿ ‚ÊœŸÊ– ¡ ⁄UÊ„U≈UÃÊÃË ¡ÃŸÊ–
ÁŸ⁄¢UÃ⁄UH 310H ¡ÿÊÃ¥ •èÿÊ‚ÊøË ÉÊ⁄U≈UË– ÿ◊ÁŸÿ◊Ê¢øË ÃÊ≈UË– ¡ ◊ŸÊÃ¥
‚ŒÊ ◊È∆UË– œM§ÁŸ •Ê„UÊÃËH 11H Ã„UË Á∑§¡ÃË ∑§Ê‚ÊÁfl‚Ë– ÿÊ ß¢Áº˝ÿÊ¢øË
¬˝ı…UË ∞‚Ë– ¡Ò‚Ë ◊¢òÊôÊÊÃ¥ Áflfl‚Ë– ÷È∂flË ∑§Ê¢H 12H ŒπÒ¥ Áfl·ÿ „U ÃÒ‚–
¬ÊflÃË ´§ÁhÁ‚hËøÁŸ Á◊·¥– ◊ª •Ê∑§Á›UÃË S¬‡ÊZ– ߢÁº˝ÿÊ¢øŸËH 13H
ÁÃÿ ‚¢œË¥ ◊Ÿ ¡Êÿ– ◊ª •èÿÊ‚Ë¥ ∆UÙ∆UÊfl∂¥ ∆UÊÿ– ∞‚¥ ’›U∑§≈U¬áÊ •Ê„U–
ߢÁº˝ÿÊ¢ø¥H 14H
ÃÊÁŸ ‚flʸÁáÊ ‚¢ÿêÿ ÿÈÄà •Ê‚Ëà ◊à¬⁄U—–
fl‡Ê Á„U ÿSÿÁãº˝ÿÊÁáÊ ÃSÿ ¬˝ôÊÊ ¬˝ÁÃÁc∆ÔUÃÊH 61H
ê„UáÊÊÒÁŸ •Êß∑¥§ ¬ÊÕʸ– ÿÊ¢Ã¥ ÁŸŒ¸›UË ¡Ù ‚fl¸ÕÊ– ‚fl¸ Áfl·ÿË¥ •ÊSÕÊ–
‚Ê¢«ÍUÁŸÿÊ¢H 15H ÃÙÁø ÃÍ¢ ¡ÊáÊ– ÿÙªÁŸc∆ÔU‚Ë ∑§Ê⁄UáÊ– ¡ÿÊø Áfl·ÿ‚Èπ¥
•¢Ã—∑§⁄UáÊ– ¤Ê∑§flŸÊH 16H ¡Ù •Êà◊’ÙœÿÈÄÃÈ– „UÙ™§ÁŸ •‚ ‚ÃÃÈ– ¡Ù
◊ÊÃ¥ NUŒÿÊ•Ê¢ÃÈ– Áfl‚¢’ŸÊH 17H ÿ:„UflË¥ ’ÊsÔ Áfl·ÿ Ã⁄UË ŸÊ„UË¥– ¬⁄UË
◊ÊŸ‚Ë¥ „UÙ߸∂ ¡⁄UË ∑§Ê¢„UË¥– Ã⁄UË ‚Êl¢ÃÈÁø ¬Ê„UË¥– ‚¢‚ÊL§ •‚H 18H ¡Ò‚Ê
∑§Ê¢ Áfl·ÊøÊ ∂‡ÊÈ– ÉÊÃÁ∂ÿÊ¢ „UÙÿ ’„ÈUfl‚È– ◊ª ÁŸ÷˝Ê¢Ã ∑§⁄UË ŸÊ‡ÊÈ–
 •äÿÊÿ ŒÈ‚⁄UÊ 47

¡ËÁflÃÊ‚ËH 19H ÃÒ‚Ë Áfl·ÿÊøË ‡Ê¢∑§Ê– ◊ŸË¥ fl‚ÃË ŒπÊ– ÉÊÊÃÈ ∑§⁄UË
•‡ÊπÊ– Áflfl∑§¡ÊÃÊH 320H
äÿÊÿÃÙ Áfl·ÿÊã¬È¢‚— ‚XÔUSÃ·Í¬¡ÊÿÃ–
‚XÔUÊà‚¢¡ÊÿÃ ∑§Ê◊— ∑§Ê◊Êà∑˝§ÙœÙ˘Á÷¡ÊÿÃH 62H
∑˝§ÙœÊŒ˜÷flÁà ‚ê◊Ù„U— ‚ê◊Ù„UÊàS◊ÎÁÃÁfl÷˝◊—–
S◊ÎÁÃ÷˝¢‡ÊÊŒ˜ ’ÈÁhŸÊ‡ÊÙ ’ÈÁhŸÊ‡ÊÊà¬˝áʇÿÁÃH 63H
¡⁄UË NUŒÿË¥ Áfl·ÿ S◊⁄UÃË– Ã⁄UË ÁŸ‚¢ªÊ„UË •Ê¬¡ ‚¢ªÃË– ‚¢ª¥ ¬˝ª≈U
◊ÍÌÖ •Á÷∂Ê·ÊøËH 21H ¡Õ ∑§Ê◊È ©U¬¡∂Ê– ÃÕ ∑˝§ÙœÈ •ÊœË¥Áø •Ê∂Ê–
∑˝§ÙœË¥ •‚ ∆UÁfl∂Ê– ‚¢◊Ù„U ¡ÊáÊ¥H 22H ‚¢◊Ù„UÊ ¡ÊÁ∂ÿÊ √ÿÁÄÖ Ã⁄UË
ŸÊ‡ÊÈ ¬Êfl S◊ÎÁÖ ø«UflÊÃ¥ ÖÿÙÁÖ •Ê„Uà ¡Ò‚ËH 23H ∑§Ê¢ •SÃ◊ÊŸË¥
ÁŸ‡ÊË– ¡Ò‚Ë ‚Íÿ¸ Ã¡ÊÃ¥ ª˝Ê‚Ë– ÃÒ‚Ë Œ‡ÊÊ S◊ÎÁÃ÷˝¢‡ÊË¥– ¬˝ÊÁáÊÿÊ¢‚ËH 24H
◊ª •ôÊÊŸÊ¢œ ∑§fl›U– ÃáÊ¥ •Êå∂Áfl¡ ‚∑§›U– ÃÕ ’ÈÁh „UÙÿ √ÿÊ∑ȧ›U–
NUŒÿÊ◊Ê¡Ë¥H 25H ¡Ò‚¥ ¡Êàÿ¢œÊ ¬›UáÊË¥ ¬Êfl– ◊ª Ã ∑§Ê∑ȧ›UÃË ‚Ò⁄UÊ
œÊ¢fl– ÃÒ‚¥ ’ÈhËÁ‚ „UÙÃË ÷¢fl– œŸÈœ¸⁄UÊH 26H ∞‚Ê S◊ÎÁÃ÷˝¢‡ÊÈ ÉÊ«U– ◊ª
‚fl¸ÕÊ ’ÈÁh •flÉÊ«U– ÃÕ ‚◊Í›U „¥U ©U¬«U– ôÊÊŸ¡ÊÃH 27H øÒÃãÿÊëÿÊ
÷˝¢‡ÊË¥– ‡Ê⁄UË⁄UÊ Œ‡ÊÊ ¡Ò‡ÊË– ÃÒ‚¥ ¬ÈL§·Ê ’ÈÁhŸÊ‡ÊË¥– „UÙÿ ŒπÒ¥H 28H ê„UáÊÊÒÁŸ
•Êß∑¥§ •¡¸ÈŸÊ– ¡Ò‚Ê ÁflS»È§Á∂¢ª ∂ʪ ߢœŸÊ– ◊ª ÃÙ ¬˝ı…U ¡ÊÁ∂ÿÊ
ÁòÊ÷ÈflŸÊ– ¬È⁄UÙ¥ ‡Ê∑§H 29H ÃÒ‚¥ Áfl·ÿÊ¢ø¥ äÿÊŸ– ¡⁄UË Áfl¬Êÿ¥ flÊ„U ◊Ÿ–
Ã⁄UË ÿ‚áÊ¥ „¥U ¬ÃŸ– ®ªflÁ‚à ¬ÊflH 330H
⁄Uʪm·ÁflÿÈQÒ§SÃÈ Áfl·ÿÊÁŸÁãº˝ÿÒ‡ø⁄UŸ˜–
•Êà◊fl‡ÿÒÌflœÿÊà◊Ê ¬˝‚ÊŒ◊Áœªë¿UÁÃH 64H
ê„UáÊÊÒÁŸ Áfl·ÿ „U •ÊÉÊfl– ‚fl¸ÕÊ ◊ŸıÁŸ ‚Ê¢«UÊfl– ◊ª ⁄Uʪm· Sfl÷Êfl¥–
ŸÊ‡ÊÃË∂H 31H ¬ÊÕʸ •ÊÁáÊ∑§„UË ∞∑§– ¡⁄UË ŸÊ‡Ê∂ ⁄Uʪm·– Ã⁄UË ß¢Áº˝ÿÊ¢
Áfl·ÿË¥ ’Êœ∑§– ⁄U◊ÃÊ¢ ŸÊ„UË¥H 32H ¡Ò‚Ê ‚Íÿ¸ •Ê∑§Ê‡ÊªÃÈ– ⁄UÁ‡◊∑§⁄¥U
¡ªÊÃ¥ S¬‡Ê¸ÃÈ– Ã⁄UË ‚¢ªŒÙ·¥ ∑§Êÿ Á∂¢¬ÃÈ– ÃÁÕøÁŸH 33H ÃÒ‚Ê ß¢Áº˝ÿÊÕËZ
©UŒÊ‚ËŸ– •Êà◊⁄U‚¥Áø ÁŸÌ÷㟖 ¡Ù ∑§Ê◊∑˝§ÙœÁfl„UËŸ– „UÙ™§ÁŸ •‚H 34H
Ã⁄UË Áfl·ÿÊ¢ ÃÿÊ¥ ∑§Ê¢„UË¥– •Ê¬áʬ¥flÊ¢øÍÁŸ ŸÊ„UË¥– ◊ª Áfl·ÿ ∑§fláÊ ∑§ÊÿË–
48 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

’ÊÁœÃË∂ ∑§fláÊÊH 35H ¡⁄UË ©UŒ∑§Ë¥ ©UŒ∑§ ’ÈÁ«U¡– ∑§Ê¢ •ÁÇŸ •ÊªË
¬ÙÁ›U¡– Ã⁄UË Áfl·ÿ‚¢ª¥ •Êå∂Áfl¡– ¬Á⁄U¬ÍáÊȸ ÃÙH 36H ∞‚Ê •Ê¬áÊÁø
∑§fl›UÈ– „UÙ™§ÁŸ •‚ ÁŸπ›UÈ– ÃÿÊøË ¬˝ôÊÊ •ø›UÈ– ÁŸ÷˝Ê¢Ã ◊ÊŸË¥H 37H
¬˝‚ÊŒ ‚fl¸ŒÈ—πÊŸÊ¢ „UÊÁŸ⁄USÿÙ¬¡ÊÿÃ–
¬˝‚ãŸøÂ٠sÔʇÊÈ ’ÈÁh— ¬ÿ¸flÁÃc∆ÔUÃH 65H
ŒπÒ¥ •π¢Á«Uà ¬˝‚ãŸÃÊ– •ÊÕË ¡Õ ÁøûÊÊ– ÃÕ Á⁄UªáÊ¢ ŸÊ„UË¥ ‚◊SÃÊ¢–
‚¢‚Ê⁄UŒÈ—πÊ¢H 38H ¡Ò‚Ê •◊ÎÃÊøÊ ÁŸ¤Ê¸L§– ¬˝‚fl ¡ÿÊøÊ ¡∆UL§– ÃÿÊ
ˇÊÈœÃηøÊ •«UŒL§– ∑§„UË¥Áø ŸÊ„UË¥H 39H ÃÒ‚¥ NUŒÿ ¬˝‚㟠„UÙÿ– Ã⁄UË
ŒÈ—π ∑Ò§ø¥ ∑¥§ •Ê„U– ÃÕ •Ê¬Ò‚Ë ’ÈÁh ⁄UÊ„U– ¬⁄U◊Êà◊M§¬Ë¥H 340H ¡Ò‚Ê
ÁŸflʸÃËøÊ ŒË¬È– ‚fl¸ÕÊ ŸáÊ ∑¢§¬È– ÃÒ‚Ê ÁSÕ⁄U’ÁÈ h SflSflM§¬È– ÿÙªÿÈQ§È H 41H
ŸÊÁSà ’ÈÁh⁄UÿÈÄÃSÿ Ÿ øÊÿÈÄÃSÿ ÷ÊflŸÊ–
Ÿ øÊ÷Êflÿ× ‡ÊÊÁãÃ⁄U‡ÊÊãÃSÿ ∑ȧ× ‚Èπ◊˜H 66H
ÿ ÿÈÄÃËøË ∑§«U‚áÊË– ŸÊ„UË¥ ¡ÿÊëÿÊ •¢Ã—∑§⁄UáÊË¥– ÃÙ •Ê∑§Á›U∂Ê
¡ÊáÊ ªÈáÊË¢– Áfl·ÿÊÁŒ∑§Ë¥H 42H ÃÿÊ ÁSÕ⁄U’ÈÁh ¬ÊÕʸ– ∑§„UË¥ ŸÊ„UË¥
‚fl¸ÕÊ– •ÊÁáÊ SÕÒÿʸøË •ÊSÕÊ– Ã„UË ŸÈ¬¡H 43H ÁŸ‡ø›UàflÊøË
÷ÊflŸÊ– ¡⁄UË Ÿ√„UÁø ŒπÒ¥ ◊ŸÊ– Ã⁄UË ‡ÊÊ¢Áà ∑§flË¥ •¡¸ÈŸÊ– •Ê¬È „UÙÿH 44H
¡Õ ‡ÊÊ¢ÃËøÊ Á¡√„UÊ›UÊ ŸÊ„UË¥– ÃÕ ‚Èπ Áfl‚⁄UÙÁŸ Ÿ Á⁄Uª ∑§„UË¥– ¡Ò‚Ê
¬ÊÁ¬ÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥– ◊ÙˇÊÈ Ÿ fl‚H 45H ŒπÒ¥ •ÁÇŸ◊Ê¡Ë¥ ÉÊʬÃË– ÁÃÿ¥ ’Ë¡¥
¡⁄UË ÁflM§…UÃË– Ã⁄UË •‡ÊÊ¢ÃÊ ‚Èπ¬˝ÊåÃË– ÉÊ«UÙ¥ ‡Ê∑§H 46H ê„UáÊÊÒÁŸ
•ÿÈÄìáÊ ◊ŸÊø¥– Ã¥Áø ‚fl¸Sfl ŒÈ—πÊø¥– ÿÊ ∑§Ê⁄UáÊ¥ ߢÁº˝ÿÊ¢ø¥– Œ◊Ÿ
ÁŸ∑¥§H 47H
ßÁãº˝ÿÊáÊÊ¢ Á„U ø⁄UÃÊ¢ ÿã◊ŸÙ˘ŸÈ ÁflœËÿÃ–
ÃŒSÿ „U⁄UÁà ¬˝ôÊÊ¢ flÊÿȟʸflÁ◊flÊê÷Á‚H 67H
ߢÁº˝ÿ¥ ¡¥ ¡¥ ê„UáÊÃË– Ã¥ Ã¥Áø ¡ ¬ÈÈL§· ∑§Á⁄UÃË– Ã Ã⁄U∂Áø Ÿ Ã⁄UÃË–
Áfl·ÿÁ‚¢œÈH 48H ¡Ò‚Ë ŸÊfl ÕÁ«Uÿ ∆UÊÁ∑§ÃÊ¢– ¡⁄UË fl⁄U¬«UË „UÙÿ ŒÈflʸÃÊ–
Ã⁄UË øÈ∑§∂Ê„UË ◊ʪıÃÊ– •¬ÊflÙ ¬ÊflH 49H ÃÒ‚Ë¢ ¬˝ÊåÃ¥„UË ¬ÈL§·¥– ߢÁº˝ÿ¥
∂ÊÁ›U∂Ë¥ ¡⁄UË ∑§ıÃÈ∑¥§– Ã⁄UË •Ê∑˝§Á◊∂Ê ¡ÊáÊ ŒÈ—π¥– ‚¢‚ÊÁ⁄U∑¥§H 350H
 •äÿÊÿ ŒÈ‚⁄UÊ 49

ÃS◊ÊlSÿ ◊„UÊ’Ê„UÙ ÁŸªÎ„UËÃÊÁŸ ‚fl¸‡Ê—–

ßÁãº˝ÿÊáÊËÁãº˝ÿÊÕ¸èÿSÃSÿ ¬˝ôÊÊ ¬˝ÁÃÁc∆ÔUÃÊH 68H
ê„UáÊÊÒÁŸ •Ê¬È∂Ë¥ •Ê¬áʬÿÊ– ¡⁄UË ß¢Áº˝ÿ¥ ÿÃË •ÊÿÊ– Ã⁄UË •Áœ∑§
∑§Ê¢„UË¥ œŸ¢¡ÿÊ– ‚ÊÕ¸∑§ •‚H 51H ŒπÒ¥ ∑ͧ◊¸ Á¡ÿʬ⁄UË– ©UflÊß∂Ê
•flÿfl ¬‚⁄UË– ŸÊ Ã⁄UË ßë¿UÊfl‡Ê¥ •Êfl⁄UË– •Ê¬áʬ¥ÁøH 52H ÃÒ‚Ë¥ ߢÁº˝ÿ¥
•Ê¬ÒÃË¥ „UÙÃË– ¡ÿÊø¥ ê„UÁáÊÃ∂¥ ∑§Á⁄UÃË– ÃÿÊøË ¬˝ôÊÊ ¡ÊáÊ ÁSÕÃË– ¬ÊÃ∂Ë
•‚H 53H •ÊÃÊ¢ •ÊÁáÊ∑§ ∞∑§ ª„UŸ– ¬ÍáÊʸø¥ Áøã„U– •¡¸ÈŸÊ ÃÈ¡ ‚Ê¢ªÒŸ–
¬Á⁄U‚ ¬Ê¢H 54H
ÿÊ ÁŸ‡ÊÊ ‚fl¸÷ÍÃÊŸÊ¢ ÃSÿÊ¢ ¡ÊªÌà ‚¢ÿ◊Ë–
ÿSÿÊ¢ ¡Êª˝Áà ÷ÍÃÊÁŸ ‚Ê ÁŸ‡ÊÊ ¬‡ÿÃÙ ◊ÈŸ—H 69H
ŒπÒ¥ ÷ÍáÊà ÁŸŒ∂¥– ÃÕ¥Áø ¡ÿÊ ¬Ê„U∂¥– •ÊÁáÊ ¡Ëfl ¡Õ øß∂¥– ÃÕ
ÁŸÁº˝ÃÈ ¡ÙH 55H ÃÙÁø ÃÙ ÁŸL§¬ÊÁœ– •¡¸ÈŸÊ ÃÙ ÁSÕ⁄U’ÈÁh– ÃÙÁø ¡ÊáÊ¥
ÁŸ⁄UflÁœ– ◊ȟˇfl⁄UH 56H
•Ê¬Íÿ¸◊ÊáÊ◊ø∂¬˝ÁÃc∆Ô¢U ‚◊Ⱥ˝◊ʬ— ¬˝Áfl‡ÊÁãà ÿmØ–
Ãmà∑§Ê◊Ê ÿ¢ ¬˝Áfl‡ÊÁãà ‚fl¸ ‚ ‡ÊÊÁãÃ◊ÊåŸÙÁà Ÿ ∑§Ê◊∑§Ê◊ËH 70H
¬ÊÕʸ •ÊáÊË∑§„UË ¬⁄UË– ÃÙ ¡ÊáÊÙ¥ ÿ߸∂ •flœÊ⁄UË¥– ¡Ò‚Ë •ˇÊÙ÷ÃÊ
‚ʪ⁄UË¥– •π¢Á«UÃH 57H ¡:„UË ‚Á⁄UÃÊflÙÉÊ ‚◊SÖ ¬Á⁄U¬Íáʸ „UÙ™§ÁŸ
Á◊›UÖ Ã⁄UË •Áœ∑§ ŸÙ„U ߸·Ã˜– ◊ÿʸŒÊ Ÿ ‚¢«UËH 58H ŸÊ Ã⁄UË ª˝Ëc◊∑§Ê›UË¥
‚Á⁄UÃÊ– ‡ÊÙ·ÍÁŸ ¡ÊÃË ‚◊SÃÊ– ¬⁄UË ãÿÍŸ Ÿ√„U ¬ÊÕʸ– ‚◊Ⱥ˝È ¡Ò‚ÊH 59H
ÃÒ‚Ê ¬˝ÊåÃË¥ ´§ÁhÁ‚hË– ÃÿÊÁ‚ ˇÊÙ÷È ŸÊ„UË¥ ’ÈÁh– •ÊÁáÊ Ÿ ¬flÃÊ¢ Ÿ
’ʜ˖ •œÎÁà ÃÿÊÃ¥H 360H ‚Ê¢ªÒ¥ ‚ÍÿʸëÿÊ ÉÊ⁄UË¥– ¬˝∑§Ê‡ÊÈ ∑§Êÿ flÊÃËfl⁄UË–
∑§Ê¥ Ÿ ∂Áfl¡ Ã⁄UË •¢œÊ⁄UË¥– ∑§Ù¥«U∂ ÃÙH 61H ŒπÒ¥ ´§ÁhÁ‚Áh Ãÿʬ⁄UË–
•Ê∂Ë ª∂Ë ‚ Ÿ ∑§⁄UË– ÃÙ ÁflªÈ¢Ã∂Ê •‚ •¢Ã⁄UË¥– ◊„UÊ‚ÈπË¥H 62H ¡Ù
•Ê¬È∂ÁŸ ŸÊª⁄U¬áÊ¥– ߢº˝÷ÈflŸÊÃ¥ ¬Ê’›¥U ê„UáÊ– ÃÙ ∑§flË¥ ⁄¢U¡ ¬ÊÁ∂fláÊ¥–
Á÷ÑÊ¢øÁŸH 63H ¡Ù •◊ÎÃÊÁ‚ ∆UË ∆UflË– ÃÙ ¡Ò‚Ê ∑§Ê¢¡Ë Ÿ ‚flË– ÃÒ‚Ê
Sfl‚ÈπÊŸÈ÷flË– Ÿ ÷ÙªË ´§ÁhH 64H ¬ÊÕʸ Ÿfl∂ „¥U ¬Ê„UË¥– ¡Õ
Sflª¸‚Èπ ∂πŸËÿ ŸÊ„UË¥– ÃÕ ´§ÁhÁ‚Áh ∑§ÊÿË– ¬˝Ê∑ΧÃÊ „UÙÃËH 65H
50 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Áfl„UÊÿ ∑§Ê◊Êãÿ— ‚flʸã¬È◊Ê¢‡ø⁄UÁà ÁŸ—S¬Î„U—–

ÁŸ◊¸◊Ù ÁŸ⁄U„UVÔUÊ⁄U— ‚ ‡ÊÊÁãÃ◊Áœªë¿UÁÃH 71H
∞‚Ê •Êà◊’Ùœ¥ ÃÙ·∂Ê– ¡Ù ¬⁄U◊ÊŸ¢Œ¥ ¬Ùπ∂Ê– ÃÙÁø ÁSÕ⁄U¬˝ôÊÈ ÷∂Ê–
flÙ›Uπ ÃÍ¢H 66H ÃÙ •„¢U∑§Ê⁄UÊÃ¥ Œ¢«ÈUŸË– ‚∑§›U ∑§Ê◊È ‚Ê¢«UÙŸË– Áflø⁄U
Áfl‡fl „UÙ™§ÁŸ– Áfl‡flÊ◊Ê¡Ë¥H 67H
∞·Ê ’˝ÊrÊÔË ÁSÕÁ× ¬ÊÕ¸ ŸÒŸÊ¢ ¬˝Êåÿ Áfl◊ÈsÔÁÖ
ÁSÕàflÊSÿÊ◊ãÃ∑§Ê∂˘Á¬ ’˝rÊÔÁŸflʸáÊ◊Îë¿UÁÃH 72H
˙Ãà‚ÁŒÁà üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃʂͬÁŸ·à‚È ’˝rÊÔÁfllÊÿÊ¢ ÿÊª‡ÊÊSòÊ
üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ‚¢flÊŒ ‚Ê¥ÅÿÿÙªÙ ŸÊ◊ ÁmÃËÿÙ˘äÿÊÿ—H 2H
„U ’˝rÊÔÁSÕÁà ÁŸ—‚Ë◊– ¡ •ŸÈ÷ÁflÃÊ¢ ÁŸc∑§Ê◊– Ã ¬Êfl∂ ¬⁄U’˝rÊÔ–
•ŸÊÿÊ‚¥H 68H ¡ Áøº˝Í¬Ë¥ Á◊›UÃÊ¢– Œ„UÊ¢ÃËÁø √ÿÊ∑ȧ›UÃÊ– •Ê«U ∆UÊ∑§Ù¥ Ÿ
‚∑§ ÁøûÊÊ– ¬˝ÊôÊÊ ¡ÿÊH 69H ÃÁø „U ÁSÕÁÖ Sfl◊Èπ¥ üÊˬÁÖ ‚Ê¢ªÃ
•¡¸ÈŸÊ¬˝ÁÖ ‚¢¡ÿÙ ê„UáÊH 370H ∞‚¥ ∑ΧcáÊflÊÄÿ ∞Á∑§∂¥– ÃÕ •¡¸ÈŸ¥
◊ŸË¥ ê„UÁáÊÃ∂¥– •ÊÃÊ¢ •Ê◊ÈÁøÿÊÁø ∑§Ê¡Ê ∑§Ë⁄U •Ê∂¥– ©U¬¬ÁûÊ ßÿÊH 71H
¡¥ ∑§◊¸¡Êà •ÊÉÊfl¥– ∞Õ ÁŸ⁄UÊ∑§ÊÁ⁄U∂¥ Œfl¥– Ã⁄UË ¬ÊL§·∂¥ êÿÊ¢ ¤Ê¢È¡Êfl¥–
ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 72H ∞‚Ê üÊË•ëÿÈÃÊÁøÿÊ ’Ù∂Ê– ÁøûÊË¥ œŸÈœ¸L§ ©UflÊÁÿ∂Ê–
•ÊÃÊ¢ ¬˝‡ŸÈ ∑§⁄UË∂ ÷∂Ê– •Ê‡Ê¢∑§ÙÁŸH 73H ÃÙ ¬˝‚¢ªÈ •‚ ŸÊªL§– ¡Ù
‚∑§›U œ◊ʸÁ‚ •ÊªL§– ∑§Ë¥ Áflfl∑§Ê◊ÎÂʪL§– ¬˝Ê¢Ã„UËŸÈH 74H ¡Ù •Ê¬áÊ
‚fl¸ôÊŸÊÕÈ– ÁŸM§Á¬ÃÊ „UÙ߸∂ üÊË•Ÿ¢ÃÈ– ôÊÊŸŒflÙ ‚Ê¢ª∂ ◊ÊÃÈ–
ÁŸflÎÁûʌʂÈH 375H
ßÁà üÊËôÊÊŸŒflÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¢ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§ÊÿÊ¢ ÁmÃËÿÙ˘äÿÊÿ—H 2H
§§§
 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË
•äÿÊÿ ÁÂ⁄UÊ
•¡¸ÈŸ ©UflÊø
ÖÿÊÿ‚Ë øà∑§◊¸áÊSÃ ◊ÃÊ ’ÈÁh¡¸ŸÊŒ¸Ÿ–
ÃÁà∑¢§ ∑§◊¸ÁáÊ ÉÊÙ⁄U ◊Ê¢ ÁŸÿÙ¡ÿÁ‚ ∑§‡ÊflH 1H
◊ª •Êß∑§Ê •¡¸ÈŸ¥ ê„UÁáÊÃ∂¥– ŒflÊ ÃÈê„UË ¡¥ flÊÄÿ ’ÙÁ∂∂¥– Ã¥ ÁŸ∑¥§
êÿÊ¢ ¬Á⁄UÁ‚∂¥– ∑§◊›UʬÃËH 1H ÃÕ ∑§◊¸ •ÊÁáÊ ∑§Ãʸ– ©U⁄UÁøŸÊ ¬Ê„UÃÊ¢–
∞‚¥ ◊à ÃȤÊ¥ üÊË•Ÿ¢ÃÊ– ÁŸÁ‡øà ¡⁄UËH 2H Ã⁄UË ◊ÊÃ¥ ∑§flË¢ üÊË„U⁄UË–
ê„UáÊ‚Ë ¬ÊÕʸ ‚¢ª˝Ê◊È ∑§⁄UË¢– ßÿ ∂Ê¡‚ËŸÊ ◊„UÊÉÊÙ⁄UË¥– ∑§◊ËZ ‚ÈÃÊ¢H 3H „UÊ¢
ªÊ ∑§◊¸ âÍÁø •‡Ê·– ÁŸ⁄UÊ∑§Á⁄U‚Ë ÁŸ—‡Ê·– Ã⁄UË ◊¡∑§⁄UflË¥ „¥U Á„¢U‚∑§– ∑§Ê¢
∑§⁄UÁfl‚Ë H4H Ã⁄UË „¥UÁø ÁfløÊ⁄UË¥ N·Ë∑§‡ÊÊ– ÃÍ¢ ◊ÊŸÈ Œ‚Ë ∑§◊¸∂‡ÊÊ¥– •ÊÁáÊ
ÿ‚áÊË „U Á„¢U‚Ê– ∑§⁄UflËÃÈ •Ê„UÊ‚ËH 5H
√ÿÊÁ◊üÊáÊfl flÊÄÿŸ ’ÈÁh¢ ◊Ù„Uÿ‚Ëfl ◊–
ÃŒ∑¢§ flŒ ÁŸÁ‡øàÿ ÿŸ üÊÿÙ˘„U◊ÊåŸÈÿÊ◊˜H 2H
ŒflÊ ÃÈflÊ¢Áø ∞‚¥ ’Ù∂Êfl¥– Ã⁄UË •Êê„UË¥ ŸáÊÃË¥ ∑§Êÿ ∑§⁄UÊfl¥– •ÊÃÊ¢ ‚¢¬∂¥
ê„UáÊ ¬Ê¢ •ÊÉÊfl¥– Áflfl∑§Êø¥H 6H „UÊ¢ ªÊ ©U¬Œ‡Ê ¡⁄UË ∞‚Ê– Ã⁄UË •¬÷˝¢‡ÊÈ
ÃÙ ∑Ò§‚Ê– •ÊÃÊ¢ ¬È⁄U∂Ê •Êê„UÊ¢ Áœ¢fl‚Ê– •Êà◊’ÙœÊøÊH 7H flÒlÈ ¬âÿ
flÊM§ÁŸ ¡Êÿ– ◊ª ¡⁄UË •Ê¬áÊÁø Áfl· ‚Èÿ– Ã⁄UË ⁄UÙÁªÿÊ ∑Ò§‚ÁŸ Á¡ÿ–
‚Ê¢ªÒ¥ ◊¡H 8H ¡Ò‚¥ •Ê¢œ›¥U ‚Èß¡ •Ê√„UÊ¢≈UÊ– ∑§Ê¢ ◊Ê¡fláÊ ŒË¡ ◊∑¸§≈UÊ–
ÃÒ‚Ê ©U¬Œ‡ÊÈ „UÊ ªÙ◊≈UÊ– flÙ…Ufl∂Ê •Êê„UÊ¢H 9H ◊Ë •ÊœË¥Áø ∑§Ê¢„UË¥ ŸáÊ¥–
fl⁄UË ∑§flÁ›U∂Ù¥ ◊Ù„¥U ÿáÊ¥– üÊË∑ΧcáÊÊ Áflfl∑ȧ ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥– ¬ÈÁ‚∂Ê ÃÈ¡H 10H
âfl ÃȤÊË ∞∑§∑§ ŸflÊ߸– ∞Õ ©U¬Œ‡ÊÊ◊Ê¡Ë¥ ªÊflÊ߸– Ã⁄UË •ŸÈ‚⁄UÁ∂ÿÊ ∑§Ê߸–
∞‚¥ ∑§Ë¡H 11H •Êê„UË¥ ßÈ◊ŸÈ¡Ëfl¥– ÃÈÁ¤ÊÿÊ ’Ù∂Ê flÙ≈¢UªÊfl¥– •ÊÁáÊ
ÃÈflÊ¢Áø ∞‚¥ ∑§⁄UÊfl¥– Ã⁄UË ‚⁄U∂¥ ê„UáÊH 12H •ÊÃÊ¢ ∞Á‚ÿʬ⁄UË ’ÙÁœ‚Ë–
Ã⁄UË ÁŸ∑¥§ •Êê„UÊ¢ ∑§Á⁄U‚Ë– ∞Õ ôÊÊŸÊøË •Ê‚ ∑§Êÿ‚Ë– •¡¸ÈŸ ê„UáÊH 13H
52 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Ã⁄UË ÿ ¡ÊÁáÊflø¥ Ã⁄UË ‚⁄U∂¥– ¬⁄UË •ÊáÊË∑§ ∞∑§ •‚ ¡Ê„U∂¥– ¡¥ ÁÕÃ¥ „¥U
«U„ÈU›U∂¥– ◊ÊŸ‚ ◊ʤÊ¥H 14H ÃflË¥Áø üÊË∑ΧcáÊÊ „¥U ÃȤÊ¥– øÁ⁄UòÊ ∑§Ê¢„UË¥
ŸÁáÊ¡– ¡⁄UË ÁøûÊ ¬Ê„U‚Ë ◊ʤÊ¥– ÿáÊ¥ Á◊·¥H 15H ŸÊ Ã⁄UË ¤Ê∑§flËÃÈ
•Ê„UÊ‚Ë ◊ÊÃ¥– ∑§Ë¥ ÃûflÁø ∑§ÁÕ∂¥ äflÁŸÃ¥– „¥U •flªÁ◊ÃÊ¢ ÁŸL§Ã¥–
¡ÊáÊflŸÊH 16H ê„UáÊÊÒÁŸ •Êß∑¥§ ŒflÊ– „UÊ ÷ÊflÊÕ¸È •ÊÃÊ¢ Ÿ ’Ù∂ÊflÊ– ◊¡
Áflfl∑ȧ ‚Ê¢ªÊflÊ– ◊:„UÊ≈UÊ ¡ËH 17H ◊Ë •àÿ¢Ã ¡«U •‚¥– ¬⁄UË ∞‚Ê„UË
ÁŸ∑¥§ ¬Á⁄Uÿ‚¥– üÊË∑ΧcáÊÊ ’Ù∂Êfl¥ ÃÈflÊ¢ ÃÒ‚¥– ∞∑§ÁŸc∆ÔUH 18H ŒπÒ¥ ⁄UÙªÊÃ¥
Á¡áÊÊfl¥– •ı·œ Ã⁄UË ŒÿÊfl¥– ¬⁄UË Ã¥ •ÁÃL§ëÿ √„UÊfl¥– ◊œÈ⁄U ¡Ò‚¥H 19H
ÃÒ‚¥ ‚∑§›UÊÕ¸÷Á⁄UÖ Ãûfl ‚Ê¢ªÊfl¥ ©UÁøÖ ¬⁄UË ’Ùœ¥ ◊ʤÊ¥ ÁøûÊ– ¡ÿʬ⁄UËH 20H
ŒflÊ ÃÈ¡∞‚Ê ÁŸ¡ªÈL§– •ÊÁ¡ •ÊÃ˸œáÊË ∑§Ê¢ Ÿ ∑§M¢§– ∞Õ ÷Ë«U ∑§fláÊÊøË
œM¢§– ÃÍ¢ ◊Êÿ •Ê◊ÈøËH 21H „UÊ¢ ªÊ ∑§Ê◊œŸÍø¥ ŒÈ÷Ã¥– ŒÒfl¥ ¡Ê„U∂¥ ¡⁄UË
•Ê¬ÒÃ¥– Ã⁄UË ∑§Ê◊ŸøË ∑§Ê¢ ÃÕ¥– flÊŸË ∑§Ë¡H 22H ¡⁄UË Áø¢ÃÊ◊áÊË „UÊÃÊ¢
ø…U– Ã⁄UË flÊ¢¿ø¥ ∑§fláÊ ‚Ê¢∑§«¥U– ∑§Ê¢ •Ê¬È∂ÁŸ ‚È⁄UflÊ«¥U– ßë¿UÊfl¢ ŸÊH 23H
ŒπÊ •◊ÎÃÁ‚¢œÍÃ¥ ∆UÊ∑§Êfl¥– ◊ª ÃÊ„UÊŸÊÁø ¡⁄UË »È§≈UÊfl¥– Ã⁄UË ‚ÊÿÊ‚È ∑§Ê¢
∑§⁄UÊfl– ◊ʪË∂ ÃH 24H ÃÒ‚Ê ¡ã◊Ê¢Ã⁄UË¥ ’„ÈUÃË¥– ©U¬ÊÁ‚ÃÊ¢ üÊË∂ˇ◊ˬÃË–
ÃÍ¢ ŒÒfl¥ •ÊÁ¡ „UÊÃË¥– ¡Ê„U∂ Ê‚Ë ¡⁄UËH 25H Ã⁄UË •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ‚fl‡ÊÊ– ∑§Ê¢ Ÿ
◊ʪÊflÊÁ‚ ¬⁄U‡ÊÊ– ŒflÊ ‚È∑§Ê›ÈU „UÊ ◊ÊŸ‚Ê– ¬Ê„U∂Ê •‚HÖ26H ŒπÒ¥
‚∑§›UÊÃ˸ø¥ Á¡ÿÊ∂– •ÊÁ¡ ¬Èáÿ ÿ‡ÊÊÁ‚ •Ê∂¥– „U ◊ŸÙ⁄UÕ ¡„UÊ∂– Áfl¡ÿË
◊ʤÊH 27H ¡Ë ¡Ë ¬⁄U◊◊¢ª›UœÊ◊Ê– ‚∑§›U ŒflŒflÙûÊ◊Ê– ÃÍ¢ Sflʜ˟
•ÊÁ¡ •Êê„UÊ¢– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 28H ¡Ò‚¥ ◊ÊÃëÿÊ ∆UÊÿË¥– •¬àÿÊ •Ÿfl‚M§
ŸÊ„UË¥– SÃãÿÊ∂ʪÍÁŸ ¬Ê„UË¥– Á¡ÿʬ⁄UËH 29H ÃÒ‚¥ ŒflÊ ÃÍÃ¥– ¬ÈÁ‚¡Ã‚
•Êfl«U Ã¥– •Ê¬È∂ÁŸ •ÊÃZ– ∑Χ¬ÊÁŸœËH 30H Ã⁄UË ¬Ê⁄UÁòÊ∑§Ë¥ Á„UÖ •ÊÁáÊ
•ÊøÁ⁄UÃÊ¢ Ã⁄UË ©UÁøÖ Ã¥ ‚Ê¢ª¥ ∞∑§ ÁŸÁ‡øÖ ¬ÊÕȸ ê„UáÊH 31H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
∂Ù∑§˘ÁS◊ÁãmÁflœÊ ÁŸc∆ÔUÊ ¬È⁄UÊ ¬˝ÙÄÃÊ ◊ÿÊŸÉÊ–
ôÊÊŸÿÙªŸ ‚Ê¥ÅÿÊŸÊ¢ ∑§◊¸ÿÙªŸ ÿÙÁªŸÊ◊˜H 3H
ÿÊ ’Ù∂Ê üÊË•ëÿÈÃÈ– ê„UáÊÂ ÁflÁS◊ÃÈ– •¡¸ÈŸÊ „UÊ äflÁŸÃÈ–
•Á÷¬˝ÊflÙH 32H ¡ ’ÈÁhÿÙªÈ ‚Ê¢ªÃÊ¢– ‚Ê¢Åÿ◊¢SÕÊ– ¬˝∑§Á≈U∂Ë Sfl÷ÊflÃÊ–
 •äÿÊÿ ÁÂ⁄UÊ 53

¬˝‚¢ª¥ •Êê„UË¥H 33H ÃÙ ©Ug‡ÊÈ ÃÍ¢ ŸáÊ‚ËÁø– ê„UáÊÊÒÁŸ ˇÊÙ÷∂ÊÁ‚ flÊÿÊ¢Áø–

Ã⁄UË •ÊÃÊ¢ ¡ÊáÊ¥ êÿÊ¢Áø– ©UÄà ŒÙã„UËH 34H •flœÊ⁄UË¥ flË⁄UüÊc∆ÔUÊ– ÿ ∂Ù∑§Ë¥
ÿÊ ŒÙã„UË ÁŸc∆ÔUÊ– ◊¡Áø¬Ê‚ÍÁŸ ¬˝ª≈UÊ– •ŸÊÁŒÁ‚hÊH 35H ∞∑ȧ ôÊÊŸÿÙªÈ
ê„UÁáÊ¡– ¡Ù ‚Ê¢ÅÿË¥ •ŸÈÁc∆ÔU¡– ¡Õ flÙ›UπË‚fl¥ ¬ÊÁfl¡– ú˝Í¬ÃÊH 36H
∞∑ȧ ∑§◊¸ÿÙªÈ ¡ÊáÊ– ¡Õ ‚Êœ∑§¡Ÿ ÁŸ¬ÈáÊ– „UÙ™§ÁŸÿÊ¥ ÁŸflʸáÊ– ¬ÊflÃË
fl›UH 37H „U ◊ʪ¸È Ã⁄UË ŒÙŸË– ¬⁄UË ∞∑§fl≈UÃË¥ ÁŸŒÊŸË¥– ¡Ò‚Ë Á‚h‚Êäÿ
÷Ù¡ŸË¥– ÃÎåÃË ∞∑§H 38H ∑§Ê¢ ¬Íflʸ¬⁄U ‚Á⁄UÃÊ¥– Á÷㟠ÁŒ‚ÃË ¬Ê„UÃÊ¢– ◊ª
Á‚¢œÈÁ◊›UáÊË¥ ∞ÄÿÃÊ– ¬ÊflÃË ‡ÊπË¥H 39H ÃÒ‚Ë¥ ŒÙŸË„UË ◊Ã¥– ‚ÍÁøÃË¥
∞∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊÊÃ¥– ¬⁄UË ©U¬ÊÁSà Ã ÿÙÇÿÃ-– •ÊœËŸ •‚H 40H ŒπÒ¥
©Uàå∂flŸÊ‚Á⁄U‚Ê– ¬ˇÊË »§›UÊÁ‚ ¤ÊÙ¥’ ¡Ò‚Ê– ‚Ê¢ªÒ¥ ŸL§ ∑§flË¥ ÃÒ‚Ê– ¬Êfl
flªÊH 41H ÃÙ „U›ÍU„U›ÍU …UÊ›¥U…UÊ›¥– ∑§©ÃÁŸ ∞∑§ fl›– ÃÿÊ ◊ʪʸøÁŸ
’›¥U– ÁŸÁ‡øà ∆UÊ∑§ËH 42H ÃÒ‚¥ Œπ ¬Ê¢ Áfl„¢Uª◊◊Ã¥– •Áœc∆ÍUÁŸ ôÊÊŸÊÃ¥–
‚Ê¢Åÿ ‚l ◊ÙˇÊÊÃ¥– •Ê∑§Á›UÃËH 43H ÿ⁄U ÿÙÁªÿ ∑§◊ʸœÊ⁄¥U– ÁflÁ„UÃ¥Áø
ÁŸ¡ÊøÊ⁄¥U– ¬ÍáʸÃÊ •fl‚⁄¥U– ¬ÊflÃ¥ „UÙÃËH 44H
Ÿ ∑§◊¸áÊÊ◊ŸÊ⁄Uê÷ÊãŸÒc∑§êÿZ ¬ÈL§·Ù˘‡ŸÈÃ–
Ÿ ø ‚¥ãÿ‚ŸÊŒfl Á‚Áh¢ ‚◊Áœªë¿UÁÃH 4H
flÊ¢øÙÁŸ ∑§◊ʸ⁄¢U÷ ©UÁøÖ Ÿ ∑§Á⁄UÃÊ¢Áø Á‚hflÖ ∑§◊¸„UËŸÊ ÁŸÁ‡øÖ
„UÙ߸¡ŸÊH 45H ∑§Ê¢ ¬˝ÊåÃ∑§◊¸ ‚Ê¢Á«U¡– ÿÃÈ∂ÁŸ ŸÒc∑§êÿ¸ „UÙ߸¡– „¥U •¡¸ÈŸÊ
flÊÿÊ¢ ’ÙÁ∂¡– ◊Íπ¸¬áÊ¥H 46H ‚Ê¢ªÒ¥ ¬Ò∂ÃË⁄UÊ ¡Êfl¥– ∞‚¥ √ÿ‚Ÿ ∑§Ê¢ ¡Õ
¬Êfl– ÃÕ ŸÊflÃ¥ àÿ¡Êfl¥– ÉÊ«U ∑§flË¥H 47H ŸÊ Ã⁄UË ÃÎÁåà ßÁë¿U¡– Ã⁄UË
∑Ò§‚ÁŸ ¬Ê∑ȧ Ÿ ∑§Ë¡– ∑§Ë¥ Á‚hÈ„UË Ÿ ‚Áfl¡– ∑§flË¥ ‚Ê¢ªÒ¥H 48H ¡¢fl
ÁŸ⁄UÊøÃÊ ŸÊ„UË¥– âfl √ÿʬÊL§ •‚ ¬Ê„UË¥– ◊ª ‚¢ÃÈc≈ÔUËëÿÊ ∆UÊÿË¥– ∑È¢§∆¥U
‚„U¡¥H 49H ê„UáÊÊÒÁŸ •Êß∑¥§ ¬ÊÕʸ– ¡ÿÊ ŸÒc∑§êÿ¸¬ŒË¥ •ÊSÕÊ– ÃÿÊ
©UÁøà ∑§◊¸ ‚fl¸ÕÊ– àÿÊÖÿ ŸÙ„UH 50H •ÊÁáÊ •Ê¬ÈÁ∂ÿ øÊ«U– •Ê¬ÊÁŒ∂¥
„¥U ◊Ê¢«U– ∑§Ë¥ àÿÁ¡∂¥ ∑§◊¸ ‚Ê¢«U– ∞‚¥ •Ê„UH 51H „¥U flÊÿÊ¢Áø ‚Ò⁄UÊ ’ÙÁ∂¡–
©U∑§∂È Ã⁄UË ŒπÙÁŸ ¬ÊÁ„U¡– ¬⁄UË àÿÁ¡ÃÊ¢ ∑§◊¸ Ÿ àÿ¡– ÁŸ÷˝Ê¢Ã ◊ÊŸË¥H 52H
54 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Ÿ Á„U ∑§Á‡øàˇÊáÊ◊Á¬ ¡ÊÃÈ ÁÃc∆ÔUàÿ∑§◊¸∑ΧØ–

∑§Êÿ¸Ã sÔfl‡Ê— ∑§◊¸ ‚fl¸— ¬˝∑ΧÁáҪ¸ÈáÊÒ—H 5H
¡¢fl ¬˝∑ΧÃËø¥ •Áœc∆ÔUÊŸ– âfl ‚Ê¢«UË ◊Ê¢«UË „¥U •ôÊÊŸ– ¡ øc≈ÔUÊ Ã
ªÈáÊʜ˟– •Ê¬Ò‚Ë •‚H 53H ŒπÒ¥ ÁflÁ„Uà ∑§◊¸ ¡ÃÈ∂¥– Ã¥ ‚ª›¥ ¡⁄UË
flÙ‚¢Á«U∂¥– Ã⁄UË Sfl÷Êfl ∑§Êÿ ÁŸ◊Ê∂– ߢÁº˝ÿÊ¢øH 54H ‚Ê¢ª¥ üÊfláÊË¥
∞∑§Êfl¥ ∆U∂¥– ∑§Ë¥ ŸòÊË¥ø¥ Ã¡ ª∂¥– „¥U ŸÊ‚Ê⁄¢Uœ˝ ’ȤÊÊ∂¥– ¬Á⁄U◊›ÈU ŸÉÊH 55H
ŸÊ Ã⁄UË ¬˝ÊáÊʬʟªÁÖ ∑§Ë¥ ÁŸÌfl∑§À¬ ¡Ê„U∂Ë ◊ÁÖ ∑§Ë¥ ˇÊÈœÊÃηÊÁŒ •ÊÌÖ
πÈ¢≈UÁ∂ÿÊH 56H „U SflåŸÊfl’ÙœÈ ∆U∂– ∑§Ë¥ ø⁄UáÊ øÊ∂Ù¥ Áfl‚⁄U∂– „¥U •‚Ù
∑§Êÿ ÁŸ◊Ê∂– ¡ã◊◊ÎàÿÈH 57H „¥U Ÿ ∆U∑§Áø ¡⁄UË ∑§Ê¢„UË¥– Ã⁄UË ‚Ê¢Á«U∂¥ Ã¥
∑§ÊÿË– ê„UáÊÙÁŸ ∑§◊¸àÿÊªÈ ŸÊ„UË¥– ¬˝∑ΧÁÃ◊¢ÃÊ¢H 58H ∑§◊¸ ¬⁄Uʜ˟¬áÊ¥–
ÁŸ¬¡Ã‚ ¬˝∑ΧÁêÈáÊ¥– ÿ⁄UË œ⁄UË¥ ◊Ù∑§∂Ë¥ •¢Ã—∑§⁄UáÊ¥– flÊÁ„U¡ flÊÿÊ¢H 59H
ŒπÒ¥ ⁄UÕË¢ •ÊM§Á…U¡– ◊ª ¡⁄UË ÁŸ‡ø›UÊ ’ÒÁ‚¡– Ã⁄UË ø›È „UÙ™§ÁŸ Á„¢UÁ«U¡–
¬⁄UâòÊÊH 60H ∑§Ê¢ ©UøÁ∂∂¥ flÊÿÈfl‡Ê¥– ø›U ‡ÊÈc∑§ ¬òÊ ¡Ò‚¥– ÁŸøc≈ÔU
•Ê∑§Ê‡Ê¥– ¬Á⁄U÷˝◊H 61H ÃÒ‚¥ ¬˝∑ΧÁÕʜÊ⁄¥U– ∑§◊ZÁº˝ÿÁfl∑§Ê⁄¥U– ŸÒc∑§êÿ¸„UË
√ÿʬÊ⁄U– ÁŸ⁄¢UÃ⁄UH 62H ê„UáÊÊÒÁŸ ‚¢ªÍ ¡¢fl ¬˝∑ΧÃËøÊ– âflfl⁄UË àÿÊªÈ Ÿ ÉÊ«U
∑§◊ʸøÊ– ∞Á‚ÿÊ„UË ∑§M¢§ ê„UáÊÃË ÃÿÊ¢øÊ– •Êª˝„UÙÁø ©U⁄UH 63H
∑§◊¸Áãº˝ÿÊÁáÊ ‚¢ÿêÿ ÿ •ÊSÃ ◊Ÿ‚Ê S◊⁄UŸ˜–
ßÁãº˝ÿÊÕʸÁãfl◊Í…UÊà◊Ê Á◊âÿÊøÊ⁄U— ‚ ©UëÿÃH 6H
¡ ©UÁøà ∑§◊¸ ‚Ê¢Á«UÃË– ◊ª ŸÒc∑§êÿ¸ „UÙ™¢§ ¬Ê„UÃË– ¬⁄UË ∑§◊¸Áãº˝ÿ¬˝flÎûÊË–
ÁŸ⁄UٜȟËH 64H ÃÿÊ¢ ∑§◊¸àÿÊªÈ Ÿ ÉÊ«U– ¡¥ ∑§Ã¸√ÿ ◊ŸË¥ ‚Ê¢¬«U– fl⁄UË Ÿ≈UÃË
Ã¥ »È§«¥U– ŒÁ⁄Uº˝ ¡ÊáÊH 65H ∞‚ Ã ¬ÊÕʸ– Áfl·ÿÊ‚Äà ‚fl¸ÕÊ– •Ù›UπÊfl
ÃûflÃÊ– ÷˝Ê¢Áà ŸÊ„UË¥H 66H •ÊÃÊ¢ ŒßZ •flœÊŸ– ¬˝‚¢ª¥ ÃÈ¡ ‚Ê¢ªŸ– ÿÊ
ŸÒ⁄UʇÿÊø¥ Áøã„U– œŸÈœ¸⁄UÊH 67H
ÿÁSàflÁãº˝ÿÊÁáÊ ◊Ÿ‚Ê ÁŸÿêÿÊ⁄U÷Ã˘¡¸ÈŸ–
∑§◊¸Áãº˝ÿÒ— ∑§◊¸ÿÙª◊‚Ä× ‚ ÁflÁ‡ÊcÿÃH 7H
¡Ù •¢Ã⁄UË¥ ŒÎ… – ¬⁄U◊Êà◊M§¬Ë¥ ªÍ… – ’ÊsÔ ÷ÊªÍ Ã⁄UË M§…ÈU– ∂ıÁ∑§∑ȧ
¡Ò‚ÊH 68H ¡Ù ߢÁº˝ÿÊ¢ •ÊôÊÊ Ÿ ∑§⁄UË– Áfl·ÿÊ¢ø¥ ÷ÿ Ÿ œ⁄UË– ¬˝Êåà ∑§◊¸
 •äÿÊÿ ÁÂ⁄UÊ 55

ŸÊ√„U⁄UË– ©UÁøà ¡¥ ¡¥H 69H ÃÙ ∑§◊¸Áãº˝ÿ¥ ∑§◊ËZ– ⁄UÊ„U≈UÃÊ¢ Ã⁄UË Ÿ ÁŸÿ◊Ë–
¬⁄UË ÃÁÕøÁŸ ©U◊ËZ– ¤ÊÊ¢∑§Ù›UŸÊH 70H ÃÙ ∑§Ê◊ŸÊ◊ÊòÊ¥ Ÿ ÉÊ¬– ◊Ù„U◊›¥U Ÿ
Á∂¢¬– ¡Ò‚¥ ¡›UË¥ ¡›¥U Ÿ Á‡Ê¢¬– ¬k¬òÊH 71H ÃÒ‚Ê ‚¢‚ªÊ¸◊Ê¡Ë¥ •‚–
‚∑§›UÊ¢‚ÊÁ⁄UπÊ ÁŒ‚– ¡Ò‚¥ ÃÙÿ‚¢ª¥ •Ê÷Ê‚– ÷ÊŸÈÁ’¢’H 72H ÃÒ‚Ê
‚Ê◊Êãÿàfl¥ ¬ÊÁ„U¡– Ã⁄UË ‚ÊœÊ⁄UáÊÈÁø ŒÁπ¡– ÿ⁄UflË¥ ÁŸœÊ¸Á⁄ÃÊ¢ ŸÁáÊ¡– ‚Ùÿ
¡ÿÊøËH 73H ∞‡ÊÊ Áøã„UË¥ ÁøÁã„UÃÈ– Œπ‚Ë ÃÙÁø ◊ÈQȧ– •Ê‡ÊʬʇÊ⁄UÁ„UÃÈ–
flÙ›Uπ ¬Ê¢– 74H •¡¸ÈŸÊ ÃÙÁø ÿ٪˖ Áfl‡ÊÁ·¡ ¡Ù ¡ªË¥– ê„UáÊÊÒÁŸ ∞‚Ê
„UÙÿ ÿÊ∂ʪ˥– ê„UÁáʬ¥ ÃÍÃ¥H 75H ÃÍ¢ ◊ÊŸ‚Ê ÁŸÿ◊È ∑§⁄UË¥– ÁŸ‡ø›ÈU „UÙÿ
•¢Ã⁄UË¥– ◊ª ∑§◊¸Áãº˝ÿ¥ √ÿʬÊ⁄UË¥– fløÃÈ ‚Èπ¥– 76H
ÁŸÿâ ∑ȧL§ ∑§◊¸ àfl¢ ∑§◊¸ ÖÿÊÿÙ sÔ∑§◊¸áÊ—–
‡Ê⁄UË⁄UÿÊòÊÊÁ¬ ø Ã Ÿ ¬˝Á‚hKŒ∑§◊¸áÊ—H 8H
ê„UáÊÊÒÁŸ ŸÒc∑§êÿ¸ „UÙ•Êfl¥– Ã⁄UË ∞Õ Ã¥ Ÿ ‚¢÷fl¥– •ÊÁáÊ ÁŸÁ·h ∑§flË¥
⁄UÊ„UÊ≈UÊfl¥– ÁfløÊ⁄UË¥ ¬Ê¢H 77H ê„UáÊÊÒÁŸ ¡¥ ¡¥ ©UÁøÖ •ÊÁáÊ •fl‚⁄¥U∑§M§ÁŸ
¬˝ÊåÖ Ã¥ ∑§◊¸ „UÃÈ⁄UÁ„UÖ •Êø⁄¥U ÃÍ¢H 78H ¬ÊÕʸ •ÊáÊË∑§„UË ∞∑§– ŸáÊ‚Ë
ÃÍ¢ „¥U ∑§flÁÃ∑§– ¡ ∞‚¥ ∑§◊¸◊Ùø∑§– •Ê¬Ò‚¥ •‚H 79H ŒπÒ¥ •ŸÈ∑˝§◊ÊœÊ⁄¥U–
Sflœ◊ȸ ¡Ù •Êø⁄U– ÃÙ ◊ÙˇÊÈ ÃáÊ¥ √ÿʬÊ⁄¥U– ÁŸÁ‡øà ¬ÊflH 80H
ÿôÊÊÕʸà∑§◊¸áÊÙ˘ãÿòÊ ∂Ù∑§Ù˘ÿ¢ ∑§◊¸’㜟—–
ÃŒÕZ ∑§◊¸ ∑§ıãÃÿ ◊ÈÄÂXÔU— ‚◊Êø⁄UH 9H
Sflœ◊ȸ ¡Ù ’ʬʖ ÃÙÁø ÁŸàÿÿôÊÈ ¡ÊáÊ ¬Ê¢– ê„UáÊÊÒÁŸ fløÃÊ¢ ÃÕ ¬Ê¬Ê–
‚¢øÊL§ ŸÊ„UË¥H 81H „UÊ ÁŸ¡œ◊¸ ¡Ò¥ ‚Ê¢«U– •ÊÁáÊ ∑ȧ∑§◊ËZ ⁄UÁà ÉÊ«U– ÃÒ¥Áø
’¢œÈ ¬«U– ‚¢‚ÊÁ⁄U∑§H 82H ê„UáÊÊÒÁŸ Sflœ◊ʸŸÈc∆ÔUÊŸ– Ã¥ •π¢«U ÿôÊ ÿÊ¡Ÿ–
¡Ù ∑§⁄UË ÃÿÊ ’¢œŸ– ∑§„UË¥ø Ÿ ÉÊ«UH 83H „UÊ ∂Ù∑ȧ ∑§◊Z ’Ê¢Áœ∂Ê– ¡Ù
¬⁄UâòÊÊ ÷Íà ¤ÊÊ∂Ê– ÃÙ ÁŸàÿÿôÊÊÃ¥ øÈ∑§∂Ê– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 84H •ÊÃÊ¢
ÿÁøÁfl‡ÊË¥ ¬ÊÕʸ– ÃÈ¡ ‚Ê¢ªŸ ∞∑§ ◊Ë ∑§ÕÊ– ¡Ò¥ ‚Îc≈KÊÁŒ ‚¢SÕÊ– ’˝rÊÔŸ¥
∑§∂ËH 85H
‚„UÿôÊÊ— ¬˝¡Ê— ‚Îc≈ÔU˜flÊ ¬È⁄UÙflÊø ¬˝¡Ê¬Á× –
•ŸŸ ¬˝‚Áflcÿäfl◊· flÙ˘ÁSàflc≈ÔU∑§Ê◊œÈ∑§˜ H 10H
56 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÃÒ¥ ÁŸàÿÿʪ‚Á„UÃ¥– ‚ÎÁ¡∂Ë¥ ÷ÍÃ¥ ‚◊SÃ¥– ¬⁄UË ŸáÊÃËÁø ÁÃÿ¥ ÿôÊÊÃ¥–

‚͡◊ ê„UáÊÊÒÁŸH 86H Ã fl›UË¥ ¬˝¡Ë¥ ÁflŸÁfl∂Ê ’˝rÊÔÊ– ŒflÊ ∑§Êÿ •ÊüÊÿÙ
∞Õ •Êê„UÊ¢– âfl ê„UáÊ ÃÙ ∑§◊›U¡ã◊Ê– ÷ÍÃÊ¢¬˝ÁÃH 87H ÃÈê„UÊ¢ fláʸÁfl‡Ê·fl‡Ê¥–
•Êê„UË¥ „UÊ Sflœ◊¸ÈÁø ÁflÁ„U∂Ê •‚– ÿÊÃ¥ ©U¬Ê‚Ê ◊ª •Ê¬Ò‚– ¬È⁄UÃË
∑§Ê◊H 88H ÃÈê„UË¥ fl˝Ã¥ ÁŸÿ◊È Ÿ ∑§⁄UÊfl– ‡Ê⁄UË⁄UÊÃ¥ Ÿ ¬Ë«UÊfl¥– ŒÈ⁄UË ∑¥§„UË Ÿ
fløÊfl–¥ ÃËÕ¸Ê‚Ë ªÊH 89H ÿÙªÊÁŒ∑§¥ ‚ÊœŸ–¥ ‚Ê∑§Ê¢ˇÊ •Ê⁄UÊœŸ–¥ ◊¢òÊÿ¢òÊÁflœÊŸ–¥
¤ÊáÊË¥ ∑§⁄UÊH 90H ŒflÃÊ¢Ã⁄UÊ Ÿ ÷¡Êfl¥– „¥U ‚fl¸ÕÊ ∑§Ê¢„UË¥ Ÿ ∑§⁄UÊfl¥– ÃÈê„UË¥
Sflœ◊¸ÿôÊË¥ ÿ¡Êfl¥– •ŸÊÿÊ‚¥H 91H •„UÃÈ∑¥§ ÁøûÊ¥– •ŸÈc∆ÔUÊ ¬Ê¢ ÿÿÊÃ¥–
¬ÁÃfl˝ÃÊ ¬ÃËÃ¥– Á¡ÿʬ⁄UËH 92H ÃÒ‚Ê Sflœ◊¸M§¬ ◊πÈ– „UÊÁø ‚√ÿÈ ÃÈê„UÊ¢
∞∑ȧ– ∞‚¥ ‚àÿ∂Ù∑§ŸÊÿ∑ȧ– ’Ê∂ÃÊ ¡Ê„U∂ÊH 93H ŒπÊ Sflœ◊ʸÃ¥
÷¡Ê∂– Ã⁄UË ∑§Ê◊œŸÈ „UÊ „UÙ߸∂– ◊ª ¬˝¡Ê„UÙ Ÿ ‚¢«UË∂– ÃÈ◊Ã¥ ∑§ŒÊH 94H
ŒflÊã÷ÊflÿÃÊ˘ŸŸ Ã ŒflÊ ÷ÊflÿãÃÈ fl—–
¬⁄US¬⁄¢U ÷Êflÿã× üÊÿ— ¬⁄U◊flÊåSÿÕH 11H
¡Ò¥ ÿáÊ¥∑§M§ÁŸ ‚◊SÃÊ¢– ¬Á⁄UÃÙ·È „UÙ߸∂ ŒflÃÊ¢– ◊ª Ã ÃÈê„UÊ¢ ߸Áå‚ÃÊ–
•ÕʸÃ¥ ŒÃËH 95H ÿÊ Sflœ◊¸¬Í¡Ê ¬ÍÁ¡ÃÊ¢– ŒflÃʪáÊÊ¢ (ŒflªáÊÊ¥)
‚◊SÃÊ¢– ÿÙªˇÊ◊È ÁŸÁ‡øÃÊ– ∑§Á⁄UÃË ÃÈ◊øÊH 96H ÃÈê„UË¥ ŒflÊ¢Ã¥ ÷¡Ê∂–
Œfl ÃÈê„UÊ¢ ÃÈc≈ÔUÃË∂– ∞‚Ë ¬⁄US¬⁄¥U ÉÊ«U∂– ¬˝ËÁà ¡ÕH 97H ÃÕ ÃÈê„UË ¡¥
∑§M¢§ ê„UáÊÊ∂– Ã¥ •Ê¬Ò‚¥ Á‚hË ¡Ê߸∂– flÊ¢Á¿UÄUË ¬È⁄U∂– ◊ÊŸ‚Ë¥ø¥H 98H
flÊøÊÁ‚Áh ¬ÊflÊ∂– •ÊôÊʬ∑§ „UÙ•Ê∂– ê„UÁáÊÿ¥ ÃÈ◊Ã¥ ◊ʪÃË∂–
◊„UÊ´§ÁhH 99H ¡Ò‚¥ ´§ÃȬÃËø¥ mÊ⁄U– flŸüÊË ÁŸ⁄¢UÃ⁄U– flÙ›Uª »§›U÷Ê⁄U–
∂Êfláÿ¥‚Ë¥H 100H
ßc≈ÔUÊã÷ÙªÊÁã„U flÙ ŒflÊ ŒÊSÿãÃ ÿôÊ÷ÊÁflÃÊ—–
ÃÒŒ¸ûÊÊŸ¬˝ŒÊÿÒèÿÙ ÿÙ ÷Èæ˜UQ§ SÃŸ ∞fl ‚—H 12H
ÃÒ‚¥ ‚fl¸ ‚Èπ‚
¥ Á„UÖ ŒÒflÁø ◊ÍÌÃ◊¢Ã– ÿß∂
¸ ŒπÊ ∑§Ê…UÖ ÃÈê„Uʬ¢ Ê∆UËH
¥ 1H
∞‚¥ ‚◊Sà ÷Ùª÷Á⁄UÖ „UÙ•Ê∂ ÃÈê„UË •ŸÊø– ¡⁄UË Sflœ◊ZÁŸ⁄UÖ flÃʸ∂
’ʬÊH 2H ∑§Ê¢ ¡ÊÁ∂ÿÊ ‚∑§› ‚¢¬ŒÊ– ¡Ù •ŸÈ‚⁄U∂ ߢÁº˝ÿ◊ŒÊ– ∂Èéœ
„UÙ™§ÁŸÿÊ¢ Sflʌʖ Áfl·ÿÊ¢ÁøÿÊH 3H ÁÄUË¥ ÿôÊ÷ÊÁfl∑§Ë¥ ‚È⁄UË¥– ¡ „U ‚¢¬ÁûÊ
ÁŒœ∂Ë ¬È⁄UË– ÃÿÊ¢ Sflœ◊ËZ ‚fl¸‡fl⁄UË¥– Ÿ ÷¡∂ ¡ÙH 4H •ÁÇŸ◊ÈπË¥ „UflŸ–
 •äÿÊÿ ÁÂ⁄UÊ 57

Ÿ ∑§⁄UË∂ ŒflÃʬ͡Ÿ– ¬˝ÊåÃfl›U ÷Ù¡Ÿ– ’˝ÊrÊÔáÊÊø¥H 5H Áfl◊Èπ „UÙ߸∂

ªÈL§÷ÄÃË– •ÊŒ⁄U Ÿ ∑§⁄UË∂ •ÁÃÕË– ‚¢ÃÙ· ŸŒË∂ ôÊÊÃË– •Ê¬È∂ ËÿH 6H
∞‚Ê Sflœ◊¸Á∑˝§ÿÊ⁄UÁ„UÃÈ– •ÊÁÕ∂¬áÊ¥ ¬˝◊ûÊÈ– ∑§fl›U ÷٪ʂQȧ– „UÙ߸∂
¡ÙH 7H ÃÿÊ ◊ª •¬ÊflÙ ÕÙ⁄U •Ê„U– ¡áÊ¥ Ã¥ „UÊÃË¥ø¥ ‚∑§›U ¡Êÿ– ŒπÊ
¬˝ÊåÄUË Ÿ ∂Ê„U– ÷Ùª ÷٪͢H 8H ¡Ò‚¥ ªÃÊÿÈ·Ë¥ ‡Ê⁄UË⁄UË¥– øÒÃãÿ flÊ‚È Ÿ
∑§⁄UË– ∑§Ê¢ ÁŸŒÒflÊëÿÊ ÉÊ⁄UË¥– Ÿ ⁄UÊ„U ∂ˇ◊ËH 9H ÃÒ‚Ê Sflœ◊¸È ¡⁄UË ∂Ù¬∂Ê–
Ã⁄UË ‚fl¸ ‚ÈπÊ¢øÊ ÕÊ⁄UÊ ◊Ù«U∂Ê– ¡Ò‚Ê ŒË¬Ê‚fl¥ „U⁄U¬∂Ê– ¬˝∑§Ê‡ÊÈ ¡ÊÿH 110H
ÃÒ‚Ë ÁŸ¡flÎÁûÊ ¡Õ ‚Ê¢«U– ÃÕ SflâòÊÃ flSÃË Ÿ ÉÊ«U– •Êß∑§Ê ¬˝¡Ê„UÙ „¥U
»È§«¥U– Áfl⁄¢UÁø ê„UáÊH 11H ê„UáÊÊÒÁŸ Sflœ◊¸È ¡Ù ‚Ê¢«UË∂– ÃÿÊÃ¥ ∑§Ê›ÈU
Œ¢«UË∂– øÙL§ ê„UáÊÊÒÁŸ „U⁄UË∂– ‚fl¸Sfl ÃÿÊø¥H 12H ◊ª ‚∑§›U ŒÙ·È
÷¢flÃ– ®ªfl‚ÙÁŸ ÉÊÁà ÃÿÊÃ¥– ⁄UÊÁòÊ‚◊ÿË¥ S◊‡ÊÊŸÊÃ¥– ÷ÍÃ¥ ¡Ò‚Ë¥H 13H
ÃÒ‚Ë¥ ÁòÊ÷ÈflŸË¥øË¥ ŒÈ—π¥– •ÊÁáÊ ŸÊŸÊÁflœ¥ ¬ÊÃ∑¥§– ŒÒãÿ¡Êà ÁÃÃÈ∑¥§– ÃÕ¥Áø
fl‚H 14H ∞‚¥ „UÙÿ ÃÿÊ ©Uã◊ûÊÊ– ◊ª Ÿ ‚È≈U ’Ê¬Ê L§ŒÃÊ¢– ∑§À¬Ê¢ÃË¥„UË
‚fl¸ÕÊ– ¬˝ÊÁáʪáÊ „UÙH 15H ê„UáÊÊÒÁŸ ÁŸ¡flÎûÊË „U Ÿ ‚¢«UÊflË– ߢÁº˝ÿ¥ ’⁄U›Ù¥
ŸŒÊflË¥– ∞‚¥ ¬˝¡Ê¢Ã¥ Á‡Ê∑§flË– øÃÈ⁄UÊŸŸÈH 16H ¡Ò‚¥ ¡›Uø⁄UÊ ¡›U ‚Ê¢«U–
•ÊÁáÊ ÃàˇÊáÊË¥ ◊⁄UáÊ ◊Ê¢«U– „UÊ Sflœ◊¸È ÃáÊ¥ ¬Ê«¥U– Áfl‚¢’Ù¥ ŸÿH 17H
ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÈê„UË¥ ‚◊SÃË¥– •Ê¬È∂ÊÁ∂ÿÊ ∑§◊ËZ ©UÁøÃË¥– ÁŸ⁄Uà √„UÊfl¥ ¬È…UìȅUÃË–
ê„UÁáʬà •‚H 18H
ÿôÊÁ‡Êc≈ÔUÊÁ‡ÊŸ— ‚ãÃÙ ◊ÈëÿãÃ ‚fl¸Á∑§ÁÀ’·Ò—–
÷È¢¡Ã Ã àflÉÊ¢ ¬Ê¬Ê ÿ ¬øãàÿÊà◊∑§Ê⁄UáÊÊØH 13H
ŒπÊ ÁflÁ„Uà Á∑˝§ÿÊÁflÁœ– ÁŸ„¸UÃÈ∑§Ê ’ÈÁh– ¡Ù •‚ÁÃÿ ‚◊ÎÁh–
ÁflÁŸÿÙªÈ ∑§⁄UËH 19H ªÈL§ ªÙòÊ (ªÊ) •ÁÇŸ ¬Í¡Ë– •fl‚⁄UË¥ ÷¡ Ám¡Ë¥–
ÁŸÁ◊ûÊÊÁŒ∑§Ë¥ ÿ¡Ë– Á¬Ã⁄UÙg‡Ê¥H 120H ÿÊ ÿôÊÁ∑˝§ÿÊ ©UÁøÃÊ– ÿôÊ‡ÊË¥
„UflŸ ∑§Á⁄UÃÊ¢– „ÈUÇÊ· Sfl÷Êfl×– ©U⁄U ¡¥ ¡¥H 21H Ã¥ ‚Èπ¥ •Ê¬È∂ ÉÊ⁄UË¥–
∑ȧ≈È¢U’¥‚Ë¥ ÷Ù¡Ÿ ∑§⁄UË– ∑§Ë¥ ÷ÙÇÿÁø Ã¥ ÁŸflÊ⁄UË– ∑§À◊·ÊÃ¥H 22H Ã¥
ÿôÊÊflÁ‡Êc≈ÔU ÷٪˖ ê„UáÊÊÒÁŸ ‚Ê¢Á«U¡ ÃÙ •ÉÊË¥– ¡ÿʬ⁄UË ◊„UÊ⁄U٪˖
•◊ÎÃÁ‚ÁhH 23H ∑§Ë¥ ÃûflÁŸc∆ÔÈ ¡Ò‚Ê– ŸÊªfl ÷˝Ê¢ÁÃ∂‡ÊÊ– ÃÙ ‡Ê·÷ÙªË
ÃÒ‚Ê– ŸÊ∑§›U ŒÙ·ÊH 24H ê„UáÊÊÒÁŸ Sflœ◊Z ¡¥ •¡¸– Ã¥ Sflœ◊ZÁø
58 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÁflÁŸÿÙÁª¡– ◊ª ©U⁄U Ã¥ ÷ÙÁª¡– ‚¢ÃÙ·¥‚Ë¥H 25H „¥U flÊ¢øÍÁŸ ¬ÊÕʸ–

⁄UÊ„UÊ≈UÙ¥ Ÿÿ •ãÿÕÊ– ∞‚Ë •Êl „U ∑§ÕÊ– üÊË◊È⁄UÊ⁄UË ‚Ê¢ªH 26H ¡ Œ„UÁø
•Ê¬áʬ¥ ◊ÊÁŸÃË– •ÊÁáÊ Áfl·ÿÊ¢Ã¥ ÷ÙÇÿ ê„UáÊÃË– ÿʬ⁄UÃ¥ Ÿ S◊⁄UÃË–
•ÊÁáÊ∑§ ∑§Ê¢„UË¥H 27H „¥U ÿôÊÙ¬∑§⁄UáÊ ‚∑§›U– ŸáÊÂʢ Ã ’⁄U›U– •„¢U’ÈÁh
∑§fl›U– ÷٪͢ ¬Ê„UÃËH 28H ߢÁº˝ÿL§øË‚ÊÁ⁄UUπ– ∑§⁄UÁflÃË ¬Ê∑§ ÁŸ∑§– Ã
¬ÊÁ¬ÿ ¬ÊÃ∑¥§– ‚ÁflÃË ¡ÊáÊH 29H ‚¢¬ÁûÊ¡Êà •ÊÉÊfl¥– „¥U „UflŸº˝√ÿ
◊ÊŸÊfl¥– ◊ª Sflœ◊¸ÿôÊ¥ •¬Ê¸fl¥– •ÊÁŒ¬ÈL§·Ë¥H 130H „¥U ‚Ê¢«UÙÁŸÿÊ¢ ◊Íπ¸–
•Ê¬áʬ¥ÿÊ∂ʪ˥ Œπ– ÁŸ¬¡ÁflÃË ¬Ê∑§– ŸÊŸÊÁflœH 31H Á¡„UË¥ ÿôÊÈ
Á‚hË ¡Êÿ– ¬⁄U‡ÊÊ ÃÙ·È „UÙÿ– Ã¥ „¢U ‚Ê◊Êãÿ •ãŸ Ÿ „UÙÿ– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 32H
„¥U Ÿ ê„UáÊÊfl¥ ‚ÊœÊ⁄UáÊ– •ãŸ ’˝rÊÔM§¬ ¡ÊáÊ– ¡¥ ¡ËflŸ„UÃÈ ∑§Ê⁄UáÊ– Áfl‡flÊ
ÿÿÊH 33H
•ãŸÊŒ˜÷flÁãà ÷ÍÃÊÁŸ ¬¡¸ãÿʌ㟂ê÷fl—–
ÿôÊÊŒ˜÷flÁà ¬¡¸ãÿÙ ÿôÊ— ∑§◊¸‚◊ÈŒ˜÷fl—H 14H
∑§◊¸ ’˝rÊÔÙŒ˜÷fl¢ ÁflÁh ’˝rÊÔÊˇÊ⁄U‚◊ÈŒ˜÷fl◊˜–
ÃS◊Êà‚fl¸ªÃ¢ ’˝rÊÔ ÁŸàÿ¢ ÿôÊ ¬˝ÁÃÁc∆ÔUÃ◊˜H 15H
•ãŸÊSÃfl ÷ÍÃ¥– ¬˝⁄UÙ„UÊ ¬ÊflÃË ‚◊SÃ¥– ◊ª ¬¡¸ãÿÈ ÿÊ •ãŸÊÃ¥– ‚fl¸òÊ
¬˝‚flH 34H ÃÿÊ ¬¡¸ãÿÊ ÿôÊË¥ ¡ã◊– ÿôÊÊÃ¥ ¬˝ª≈UË ∑§◊¸– ∑§◊ʸÁ‚ •ÊÁŒ
’˝rÊÔ– flŒM§¬H 35H ◊ª flŒÊ¢Ã¥ ¬⁄UÊà¬⁄U– ¬˝‚flÂ •ˇÊ⁄U– ê„UáÊÊÒÁŸ „¥U
ø⁄UÊø⁄U– ’˝rÊÔ’hH 36H ¬⁄UË ∑§◊ʸÁøÿ ◊ÍÁø– ÿôÊË¥ •ÁœflÊ‚È üÊÈÁÖ ∞∑¥§
‚È÷º˝Ê¬ÁÖ •π¢«U ªÊH 37H
∞fl¢ ¬˝flÌÃâ ø∑˝¢§ ŸÊŸÈfløÿÃË„U ÿ—–
•ÉÊÊÿÈÁ⁄UÁãº˝ÿÊ⁄UÊ◊Ù ◊ÙÉÊ¢ ¬ÊÕ¸ ‚ ¡ËflÁÃH 16H
∞‡ÊË „U •ÊÁŒ ¬⁄¢U¬⁄UÊ– ‚¢ˇÊ¬¥ ÃÈ¡ œŸÈœ¸⁄UÊ– ‚Ê¢ÁªÃ∂Ë ÿÊ •äfl⁄UÊ–
∂ʪÍÁŸÿÊ¢H 38H ê„UáÊÍÁŸ ‚◊Í›U „UÊ ©UÁøÃÈ– Sflœ◊¸M§¬ ∑˝§ÃÈ– ŸÊŸÈc∆ÔUË ¡Ù
◊ûÊÈ– ∂Ù∑§Ë¥ ßÿH 39H ÃÙ ¬ÊÃ∑§Ê¢øË ⁄UʇÊË– ¡ÊáÊ ÷Ê⁄U ÷Í◊Ë‚Ë– ¡Ù
∑ȧ∑§◊Z ߢÁº˝ÿÊ¢‚Ë– ©U¬ªÊ ª∂ÊH 140H Ã¥ ¡ã◊∑§◊¸ ‚∑§›U– •¡¸ÈŸÊ •ÁÃ
ÁŸc»§›U– ¡Ò‚¥ ∑§Ê¢ •÷˝¬≈U∂– •∑§Ê›UË¥øH 41H ∑§Ê¢ ª›UÊ¢ Sß •¡ø–
 •äÿÊÿ ÁÂ⁄UÊ 59

ÃÒ‚¥ Á¡ÿÊ∂¥ ŒπÒ¥ ÃÿÊø¥– ¡ÿÊ •ŸÈc∆ÔUÊŸ Sflœ◊ʸø¥– ÉÊ«UÁøŸÊH 42H

ê„UáÊÊÒÁŸ ∞∑¥§ ¬Ê¢«UflÊ– „UÊ Sflœ◊ȸ ∑§fláÊ¥ Ÿ ‚¢«UÊflÊ– ‚fl¸÷Êfl¥ ÷¡ÊflÊ–
„UÊÁø ∞∑ȧH 43H „UÊ¢ ªÊ ‡Ê⁄UË⁄U ¡⁄UË ¡Ê„U∂¥– Ã⁄UË ∑§Ã¸√ÿ flÙÉÊ¥ •Ê∂¥– ◊ª
©UÁøà ∑§Ê¢ •Ê¬È∂¥– •Ù‚¢«UÊfl¥H 44H ¬Á⁄U‚ ¬Ê¢ ‚√ÿ‚ÊøË– ◊ÍÁø ∂Ê„UÙÁŸ
Œ„UÊøË– π¢ÃË ∑§Á⁄UÃË ∑§◊ʸøË– Ã ªÊ¢fl…U ªÊH 45H
ÿSàflÊà◊⁄UÁÃ⁄Ufl SÿÊŒÊà◊ÃÎåÇø ◊ÊŸfl—–
•Êà◊ãÿfl ø ‚ãÃÈc≈ÔUSÃSÿ ∑§ÊÿZ Ÿ ÁfllÃH 17H
ŒπÒ¥ •‚ÃÁŸ Œ„Uœ◊Z– ∞Õ ÃÙÁø ∞∑ȧ Ÿ Á∂¢¬ ∑§◊Z– ¡Ù •π¢Á«Uà ⁄◊–
•Ê¬áʬʢÁøH 46H ¡ ÃÙ •Êà◊’Ùœ¥ ÃÙ·∂Ê– Ã⁄UË ∑ΧÃ∑§Êÿ¸È ŒπÒ¥ ¡Ê„U∂Ê–
ê„UáÊÊÒÁŸ ‚„U¡¥ ‚Ê¢«Ufl∂Ê– ∑§◊¸‚¢ªÈH 47H
ŸÒfl ÃSÿ ∑ΧÃŸÊÕÙ¸ ŸÊ∑ΧÃŸ„U ∑§‡øŸ–
Ÿ øÊSÿ ‚fl¸÷ÍÃ·È ∑§Á‡øŒÕ¸√ÿ¬ÊüÊÿ—H 18H
ÃÎÁåà ¡ÊÁ∂ÿÊ ¡Ò‚Ë¥– ‚ÊœŸ¥ ‚⁄UÃË •Ê¬Ò‚Ë¥– ŒπÒ¥ •Êà◊ÃÈc≈UË¥ ÃÒ‚Ë¥–
∑§◊Z ŸÊ„UË¥H 48H ¡¢flfl⁄UË •¡¸ÈŸÊ– ÃÙ ’ÙœÈ ÷≈UŸÊ ◊ŸÊ– âflÁø ÿÿÊ
‚ÊœŸÊ– ÷¡Êfl¥ ∂ʪH 49H
ÃS◊ÊŒ‚Ä× ‚Ãâ ∑§ÊÿZ ∑§◊¸ ‚◊Êø⁄U–
•‚ÄÃÙ sÔÊø⁄Uã∑§◊¸ ¬⁄U◊ÊåŸÙÁà ¬ÍL§·—H 19H
ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÍ¢ ÁŸÿÃÈ– ‚∑§›U ∑§Ê◊⁄UÁ„UÃÈ– „UÙ™§ÁŸÿÊ¢ ©UÁøÃÈ– Sflœ◊Z
⁄U„UÊ≈¥UH 150H ¡ Sflœ◊Z ÁŸc∑§Ê◊ÃÊ– •ŸÈ‚⁄U∂ ¬ÊÕʸ– Ã ∑Ò§flÀÿ¬ŒU
ÃûflÃÊ¥– ¬ÊÃ∂ ¡ªË¥H 51H
∑§◊¸áÊÒfl Á„U ‚¢Á‚Áh◊ÊÁSÕÃÊ ¡Ÿ∑§ÊŒÿ—–
∂Ù∑§‚¥ª˝„U◊flÊÁ¬ ‚꬇ÿã∑§Ã¸È◊„¸UÁ‚H 20H
Œπ ¬Ê¢ ¡Ÿ∑§ÊÁŒ∑§– ∑§◊¸¡Êà •‡Êπ– Ÿ ‚Ê¢Á«UÃÊ¢ ◊ÙˇÊ‚Èπ– ¬ÊflÃ
¡Ê„U∂H 52H ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ¬ÊÕʸ– „UÙ•ÊflË ∑§◊ËZ •ÊSÕÊ– „U •ÊÁáÊ∑§Ê„UË ∞∑§Ê
•Õʸ– ©U¬∑§Ê⁄Ò∂H 53H ¡ •Êø⁄UÃÊ¢ •Ê¬áʬÿÊ¢– ŒπË ∂ʪ∂ ∂Ù∑§Ê
ÿÿÊ– Ã⁄UË øÈ∑§∂ •¬ÊÿÊ– ¬˝‚¢ª¥ÁøH 54H ŒπÒ¥ ¬˝ÊåÃÊÕ¸ ¡Ê„U∂– ¡
ÁŸc∑§Ê◊ÃÊ ¬Êfl∂– ÃÿÊ¢„UË ∑§Ã¸√ÿ •‚ ©U⁄U∂¥– ∂Ù∑§Ê¢∂ ʪ˥H 55H ◊ʪËZ
60 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•¢œÊ‚Á⁄U‚Ê– ¬È…¥ ŒπáÊÊ„UË øÊ∂ ¡Ò‚Ê– •ôÊÊŸÊ ¬˝∑§≈UÊflÊ œ◊¸È ÃÒ‚Ê–

•Êø⁄UÙŸËH 56H „UÊ¢ ªÊ ∞‚¥ ¡⁄UË Ÿ ∑§Ë¡– Ã⁄UË •ôÊÊŸÊ¢ ∑§Êÿ ©U◊¡– ÁÄUË¥
∑§fláÊ¥¬⁄UË ¡ÊÁáÊ¡– ◊ʪʸÃ¥ ÿÊH 57H
ÿlŒÊø⁄UÁà üÊc∆ÔUSÃûÊŒflÃ⁄UÙ ¡Ÿ—–
‚ ÿà¬˝◊ÊáÊ¢ ∑ȧL§Ã ∂Ù∑§SÃŒŸÈfløÃH 21H
∞Õ fl«UË∂ ¡¥ ¡¥ ∑§Á⁄UÃË– ÃÿÊ ŸÊ◊ œ◊¸È ∆UÁflÃË– Ã¥Áø ÿ⁄U •ŸÈÁc∆ÔUÃË–
‚Ê◊Êãÿ ‚∑§›UH 58H „¥U ∞‚¥ •‚ Sfl÷Êfl¥– ê„UáÊÙÁŸ ∑§◊¸ Ÿ ‚¢«UÊfl¥–
Áfl‡Ê·¥ •Êø⁄UÊfl¥– ∂ʪ ‚¢ÃË¥H 59H
Ÿ ◊ ¬ÊÕʸÁSà ∑§Ã¸√ÿ¢ ÁòÊ·È ∂Ù∑§·È Á∑¥§øŸ–
ŸÊŸflÊåÃ◊flÊåÃ√ÿ¢ flø ∞fl ø ∑§◊¸ÁáÊH 22H
•ÊÃÊ¢ •ÊÁáÊ∑§Ê¥ÁøÿÊ ªÙ∆UË– ∑§Êÿ‡ÊÊ ‚Ê¢ªÙ¥ Á∑§⁄UË≈UË– ŒπÒ¥ ◊Ëø ßÿ
⁄UÊ„UÊ≈UË– fløà •‚¥H 160H ∑§Êÿ ‚Ê¢∑§«¥U ∑§Ê¢„UË¥ ◊ÊÃ¥– ∑§Ë¥ ∑§fláÊ¥ ∞∑¥§
•ÊÃZ– •Êø⁄¥U ◊Ë œ◊ʸÃ¥– ê„UáÊ‚Ë ¡⁄UËH 61H Ã⁄UË ¬È⁄UÃ¬áÊÊ∂ʪ˥– •ÊÁáÊ∑ȧ
ŒÈ‚⁄UÊ ŸÊ„UË¥ ¡ªË¥– ∞‚Ë ‚Ê◊Ȫ˝Ë ◊ʤÿÊ •¢ªË¥– ¡ÊáÊ‚Ë ÃÍ¢H 62H ◊ÎÃ
ªÈL§¬ÈòÊ •ÊÁáÊ∂Ê– ÃÙ ÃÈflÊ¢ ¬flÊ«UÊ ŒÁπ∂Ê– ÃÙ„UË ◊Ë ©Uª∂Ê– ∑§◊ËZ
flÃZH 63H
ÿÁŒ sÔ„¢U Ÿ flÃ¸ÿ¢ ¡ÊÃÈ ∑§◊¸áÿÃÁãº˝Ã—–
◊◊ flà◊ʸŸÈfløãÃ ◊ŸÈcÿÊ— ¬ÊÕ¸ ‚fl¸‡Ê—H 23H
¬⁄UË Sflœ◊ËZ flÃZ ∑Ò§‚Ê– ‚Ê∑§Ê¢ˇÊÈ ∑§Ê¢ „UÙÿ ¡Ò‚Ê– ÃÿÊÁø ∞∑§Ê ©Ug‡ÊÊ-–
∂ʪÙÁŸÿÊ¢H 64H ¡ ÷ÍáÊà ‚∑§›U– •‚ •Êê„UÊ¢Áø •ÊœËŸ ∑§fl›U– Ã⁄UË
Ÿ √„UÊfl¥ ’⁄U›U– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 65H
©Uà‚ËŒÿÈÁ⁄U◊ ∂Ù∑§Ê Ÿ ∑ȧÿÊZ ∑§◊¸ øŒ„U◊˜–
‚VÔU⁄USÿ ø ∑§Ãʸ SÿÊ◊Ȭ„UãÿÊÁ◊◊Ê— ¬˝¡Ê—H 24H
•Êê„UË ¬Íáʸ∑§Ê◊ „UÙ©UŸË– ¡⁄UË •Êà◊ÁSÕÁà ⁄UÊ„ÈUŸË– Ã⁄UË ¬˝¡Ê „U ∑Ò§‚ÁŸ–
ÁŸSÃ⁄U∂H 66H ß„UË¥ •Ê◊ÈøË flÊ‚ ¬Ê„UÊflË– ◊ª fløÃˬ⁄UË ¡ÊáÊÊflË– Ã
∂Ê∑§ÁSÕÁà •ÊÉÊflË– ŸÊÁ‚∂Ë „UÙ߸∂H 67H ê„UáÊÊÒÁŸ ‚◊Õ¸È ¡Ù ÿÕ¥–
•ÊÁÕ∂Ê ‚fl¸ôÊÃ– ÃáÊ¥ ‚Áfl‡Ê·¥ ∑§◊ʸÃ¥– àÿ¡Êfl¥ ŸÊH 68H
 •äÿÊÿ ÁÂ⁄UÊ 61

‚ÄÃÊ— ∑§◊¸áÿÁflmÊ¢‚Ù ÿÕÊ ∑ȧfl¸Áãà ÷Ê⁄UÖ

∑ȧÿʸÁmmÊ¢SÃÕÊ‚ÄÃÁ‡ø∑§Ë·È¸∂Ù¸∑§‚¥ª˝„U◊˜ H 25H
ŒπÒ¥ »§›UÊÁøÿÊ •Ê‡ÊÊ– •Êø⁄U ∑§Ê◊∑ȧ ¡Ò‚Ê– ∑§◊ËZ ÷L§ „UÙ•ÊflÊ ÃÒ‚Ê–
ÁŸ⁄UʇÊÊ„UËH 69H ¡ ¬È…UìȅUÃË¥ ¬ÊÕʸ– „U ‚∑§›U ∂Ù∑§‚¢SÕÊ– ⁄UˇÊáÊËÿ
‚fl¸ÕÊ– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 170H ◊ʪʸœÊ⁄¥U flÃʸfl¥– Áfl‡fl „¥U ◊Ù„U⁄¥U ∂ÊflÊfl¥–
•∂ıÁ∑§∑§ ŸÙ„UÊfl¥– ∂Ù∑§Ê¢¬˝ÁÃH 71H
Ÿ ’ÈÁh÷Œ¢ ¡ŸÿŒôÊÊŸÊ¢ ∑§◊¸‚ÁXÔUŸÊ◊˜–
¡Ù·ÿà‚fl¸∑§◊ʸÁáÊ ÁflmÊãÿÈÄ× ‚◊Êø⁄UŸ˜H 26H
¡¥ ‚ÊÿÊ‚¥ SÃãÿ ‚flË– Ã¥ ¬ÄflÊãŸ¥ ∑§flË¥ ¡flË– ê„UáÊÊÒÁŸ ’Ê›U∑§Ê ¡Ò‡ÊË¥
ŸŒÊflË¥– œŸÈœ¸⁄UÊH 72H ÃÒ‚Ë ∑§◊ËZ ¡ÿÊ¥ •ÿÙÇÿÃÊ– ÃÿÊ¥¬˝Áà ŸÒc∑§êÿ¸ÃÊ–
Ÿ ¬˝ª≈UÊflË π›UÃÊ¢– •ÊÁŒ∑§L§ŸËH 73H ÃÕ¥ ‚Áà∑˝§ÿÊÁø ∂ÊflÊflË– ÃÁø
∞∑§Ë ¬˝‡Ê¢‚ÊflË– ŸÒc∑§◊ËZ„UË ŒÊflÊflË– •Êø⁄UÙŸËH 74H ÃÿÊ ∂Ù∑§‚¢ª˝„UÊ∂ʪ˥–
fløÃÊ¢ ∑§◊¸‚¢ªË¥– ÃÙ ∑§◊¸’¢œÈ •Ê¢ªË¥– flÊ¡Ò∂ ŸÊH 75H ¡Ò‚Ë ’„ÈUL§Á¬ÿÊ¢øË¥
⁄UÊflÙ ⁄UÊáÊË– SòÊˬÈL§·÷ÊflÙ ŸÊ„UË¥ ◊ŸË¥– ¬⁄UË ∂Ù∑§‚¢¬ÊŒáÊË– ÃÒ‡ÊËø ∑§Á⁄UÃËH 76H
¬˝∑ΧÃ— Á∑˝§ÿ◊ÊáÊÊÁŸ ªÈáÊÒ— ∑§◊ʸÁáÊ ‚fl¸‡Ê—–
•„UVÔUÊ⁄UÁfl◊Í…UÊà◊Ê ∑§Ãʸ„UÁ◊Áà ◊ãÿÃH 27H
ŒπÒ¥ ¬ÈÁ…U∂Êø¥ flÙ¤Ê¥– ¡⁄UË •Ê¬È∂Ê ◊ÊÕÊ¢ ÉÊß¡– Ã⁄UË ‚Ê¢ªÒ¥ ∑§Ê¢
Ÿ ŒÁ≈U¡– œŸÈœ¸⁄UÊH 77H ÃÒ‡ÊË¥ ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷¥ ∑§◊Z– Á¡ÿ¥ ÁŸ¬¡ÃË
¬˝∑ΧÁÃœ◊Z– ÁÃÿ¥ ◊Íπ¸ ◊ÁÃ÷˝◊¥– ◊Ë ∑§Ãʸ ê„UáÊH 78H ∞‚Ê
•„¢U∑§Ê⁄UÊÁŒM§…U– ∞∑§Œ‡ÊË ◊Í…U– ÃÿÊ „UÊ ¬⁄U◊ÊÕ¸ ªÍ…U– ¬˝ª≈UÊflÊ ŸÊH 79H
„¥U •‚Ù ¬˝SÃÈÖ ‚Ê¢Áª¡Ò∂ ÃÈ¡ Á„UÖ Ã¥ •¡¸ÈŸÊ Œ™§ÁŸ ÁøûÊ– •flœÊ⁄UË¥
¬Ê¢H 180H
ÃûflÁflûÊÈ ◊„UÊ’Ê„UÙ ªÈáÊ∑§◊¸Áfl÷ʪÿÙ—–
ªÈáÊÊ ªÈáÊ·È fløãà ßÁà ◊àflÊ Ÿ ‚îÊÃH 28H
¡¥ ÃûflôÊÊÁŸÿÊ¢ëÿÊ ∆UÊÿË¥– ¬˝∑ΧÁÃ÷ÊflÙ ŸÊ„UË¥– ¡Õ ∑§◊¸¡Êà ¬Ê„UË¥–
ÁŸ¬¡Ã •‚H 81H Ã Œ„UÊÁ÷◊ÊŸÈ ‚Ê¢«ÈUŸË– ªÈáÊ∑§◊Z flÙ∂Ê¢«ÈUÁŸ– ‚ÊÁˇÊ÷ÍÃ
„UÙ©UŸË– fløÃË Œ„UË¥H 82H ê„UáÊÊÒÁŸ ‡Ê⁄UË⁄UË ¡⁄UË „UÙÃË– Ã⁄UË ∑§◊¸’¢œÊ
ŸÊÛUÃË– ¡Ò‚Ê ∑§Ê¢ ÷ÍÃøc≈ÔUÊ ª÷SÃË– ÉÊ¬flŸÊH 83H
62 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¬˝∑ΧÃªÈ¸áÊ‚ê◊Í…UÊ— ‚îÊãÃ ªÈáÊ∑§◊¸‚È–

ÃÊŸ∑ΧàSŸÁflŒÙ ◊ãŒÊã∑ΧàSŸÁfl㟠ÁfløÊ∂ÿØH 29H
∞Õ ∑§◊ËZ ÃÙÁø Á∂¢¬– ¡Ù ªÈáÊ‚¢÷˝◊¥ ÉÊ¬– ¬˝∑ΧÃËøÁŸ •Ê≈UÙ¬¥– fløÃÈ
•‚H 84H ßÁãº˝ÿ¥ ªÈáÊÊœÊ⁄¥U– ⁄UÊ„UÊ≈UÃË ÁŸ¡√ÿʬÊ⁄¥U– Ã¥ ¬⁄U∑§◊¸ ’∂Êà∑§Ê⁄¥U–
•Ê¬ÊŒË ¡ÙH 85H
◊Áÿ ‚flʸÁáÊ ∑§◊ʸÁáÊ ‚¥ãÿSÿÊäÿÊà◊øÂʖ
ÁŸ⁄UʇÊËÌŸ◊¸◊Ù ÷ÍàflÊ ÿÈäÿSfl ÁflªÃÖfl⁄U—H 30H
Ã⁄UË ©UÁøÃ¥ ∑§◊Z •ÊÉÊflË¥– ÃÈflÊ¢ •Êø⁄UÙÁŸ ◊¡ •¬Ê¸flË¥– ¬⁄UË ÁøûÊflÎÁûÊ
ãÿÊ‚ÊflË– •Êà◊M§¬Ë¥H 86H •ÊÁáÊ „¥U ∑§◊¸ ◊Ë ∑§Ãʸ– ∑§Ê¢ •Êø⁄ÒUŸ ÿÊ
•Õʸ– ∞‚Ê •Á÷◊ÊŸÈ ¤ÊáÊ¥ ÁøûÊÊ– Á⁄UªÙ¥ Œ‚Ë¥H 87H ÃÈflÊ¢ ‡Ê⁄UË⁄U¬⁄UÊ
ŸÙ„UÊfl¥– ∑§Ê◊ŸÊ¡Êà ‚Ê¢«UÊfl¥– ◊ª •fl‚⁄UÙÁøà ÷ÙªÊfl– ÷Ùª ‚∑§›UH 88H
•ÊÃÊ¢ ∑§ÙŒ¢«U ÉÊ™§ÁŸ „UÊÃË¥– •ÊM§…U ¬Ê¢ ßÿ¥ ⁄UÕË¥– ŒßZ •ÊÁ∂¢ªŸ flË⁄UflÎûÊË–
‚◊ʜʟ¥H 89H ¡ªË¥ ∑§ËÌà M§…UflË¥– Sflœ◊ʸøÊ ◊ÊŸÈ flÊ…UflË¥– ßÿÊ
÷Ê⁄UʬʂÙÁŸ ‚Ù«UflË¥– ◊ÁŒŸË „UH 190H •ÊÃÊ¢ ¬ÊÕʸ ÁŸ—‡Ê¢∑ȧ „UÙßZ– ÿÊ
‚¢ª˝Ê◊Ê ÁøûÊ ŒßZ– ∞Õ „¥U flÊ¢øÍÁŸ ∑§Ê¥„UË¥– ’Ù∂Ù¥ ŸÿH 91H
ÿ ◊ ◊ÃÁ◊Œ¢ ÁŸàÿ◊ŸÈÁÃc∆ÔUÁãà ◊ÊŸflÊ—–
üÊhÊflãÃÙ˘Ÿ‚ÍÿãÃÙ ◊ÈëÿãÃ Ã˘Á¬ ∑§◊¸Á÷—H 31H
„¥U •ŸÈ¬⁄UÙœ ◊à ◊ʤÊ¥– Á¡„UË¥ ¬⁄U◊ÊŒ⁄¥U SflË∑§ÊÁ⁄U¡– üÊhʬÍfl¸∑§
•ŸÈÁc∆ÔU¡– œŸÈœ¸⁄UÊH 92H Ã„UË ‚∑§›U ∑§◊ËZ fløÃÈ– ¡ÊáÊ ¬Ê¢ ∑§◊¸⁄UÁ„UÃÈ–
ê„UáÊÊÒÁŸ „¥U ÁŸÁ‡øÃÈ– ∑§⁄UáÊËÿ ªÊH 93H
ÿ àflÃŒèÿ‚ÍÿãÃÙ ŸÊŸÈÁÃc∆ÔUÁãà ◊ ◊Ã◊˜–
‚fl¸ôÊÊŸÁfl◊Í…UÊ¢SÃÊÁãflÁh Ÿc≈ÔUÊŸø—H 32H
ŸÊÃ⁄UË ¬˝∑ΧÁÃ◊¢ÃÈ „UÙ©UŸË– ߢÁº˝ÿÊ¥ ∂›UÊ Œ©UŸË– ¡ „¥U ◊ʤÊ¥ ◊à •√„UL§ŸË–
•Ù‚¢Á«UÃËH 94H ¡ ‚Ê◊Êãÿàfl¥ ∂ÁπÃË– •flôÊÊ ∑§M§ÁŸ ŒπÃË– ∑§Ê¢ „UÊ
•Õ¸flÊŒÈ ê„UáÊÃË– flÊøÊ›U¬áÊ¥H 95H Ã ◊Ù„U◊ÁŒ⁄UÊ ÷˝◊∂– Áfl·ÿÁflπ¥
ÉÊÊ⁄U∂– •ôÊÊŸ¬¢∑§Ë¥ ’È«UÊ∂– ÁŸ÷˝Ê¢Ã ◊ÊŸË¥H 96H Œπ¥ ‡ÊflÊëÿÊ „UÊÃË¥
ÁŒœ∂¥– ¡Ò‚¥ ∑§Ê¢ ⁄U% flÊÿÊ¢ ª∂¥– ŸÊÃ⁄UË ¡Êàÿ¢œÊ ¬Ê„U∂¥– ¬˝◊ÊáÊ ŸÙ„UH 97H
 •äÿÊÿ ÁÂ⁄UÊ 63

∑§Ê¢ ø¢º˝ÊøÊ ©UŒÿÙ ¡Ò‚Ê– ©U¬ÿÙªÊ Ÿ flø flÊÿ‚Ê– ◊Íπʸ Áflfl∑ȧ „UÊ ÃÒ‚Ê–
L§ø∂ ŸÊH 98H ÃÒ‚ ¡ ¬ÊÕʸ– Áfl◊Èπ ÿÊ ¬⁄U◊ÊÕʸ– ÃÿÊ¢‚Ë ‚¢÷Ê·áÊ
‚fl¸ÕÊ– ∑§⁄UÊfl¥ ŸÊH 99H ê„UáÊÊÒÁŸ Ã Ÿ ◊ÊÁŸÃË– •ÊÁáÊ ®ŸŒÊ„UË ∑§M¢§
∂ʪÃË– ‚Ê¢ªÒ¥ ¬Ã¢ªÈ ∑§Êÿ ‚Ê„UÃË– ¬˝∑§Ê‡ÊÊÃ¥H 200H ¬Ã¢ªÊ ŒË¬Ë¥
•ÊÁ∂¢ªŸ– ÃÕ àÿÊ‚Ë •øÈ∑§ ◊⁄UáÊ– ÃflË¥ Áfl·ÿÊø⁄UáÊ– •Êà◊ÉÊÊÃÊH 1H
‚ŒÎ‡Ê¢ øc≈ÔUÃ SflSÿÊ— ¬˝∑ΧÃôÊʸŸflÊŸÁ¬–
¬˝∑ΧÁâ ÿÊÁãà ÷ÍÃÊÁŸ ÁŸª˝„U— Á∑¢§ ∑§Á⁄UcÿÁÃH 33H
ê„UáÊÊÒÁŸ ߢÁº˝ÿ¥ ∞∑¥§– ¡ÊáÊÃÁŸ ¬ÈL§π¥– ∂Ê›UÊflË¥ ŸÊ ∑§ıÃÈ∑¥§–
•ÊÁŒ∑§L§ŸËH 2H „UÊ¢ ªÊ ‚¬¸‚Ë¥ π›UÙ¥ ÿ߸∂– ∑§Ë¥ √ÿÊÉÊ˝‚¢‚ª¸ Á‚Áh
¡Ê߸∂– ‚Ê¢ªÒ¥ „UÊ›UÊ„UÊ›U Á¡⁄U∂– ‚ÁflÁ∂ÿÊ ∑§Ê߸H 3H ŒπÒ¥ π›UÃÊ¢ •ÁÇŸ
∂ʪ∂Ê– ◊ª ÃÙ Ÿ ‚Ê¢fl⁄U ¡Ò‚Ê ©Uœfl∂Ê– ÃÒ‚Ê ß¢Áº˝ÿÊ¢ ∂›UÊ ÁŒœ∂Ê– ÷∂Ê
ŸÙ„UH 4H ∞:„UflË¥ Ã⁄UË •¡¸ÈŸÊ– ÿÊ ‡Ê⁄UË⁄UÊ ¬⁄Uʜ˟ʖ ∑§Ê¢ ŸÊŸÊ ÷Ùª⁄UøŸÊ–
◊›UflÊflËH 5H •Ê¬áÊ ‚ÊÿÊ‚¥∑§L§ÁŸ ’„ÈUÃ¥– ‚∑§›U„ËU ‚◊ÎÁh¡ÊÃ¥– ©UŒÙ•SÃÈ
ÿÊ Œ„UÊÃ¥– ¬˝ÁìʛUÊfl¥ ∑§Ê¢H 6H ‚fl¸Sfl¥ Á‡ÊáÊÙÁŸ ∞Õ¥– •¡¸flÊflË¥ ‚¢¬ÁûÊ¡ÊÃ¥–
ÃáÊ¥ Sflœ◊¸È ‚Ê¢«ÍUÁŸ Œ„UÊÃ¥– ¬ÙπÊfl¥ ∑§Ê߸H 7H ◊ª „¥U âfl ¬Ê¢ø◊›UÊflÊ–
‡ÊπË¥ •ŸÈ‚⁄U∂ ¬¢øàflÊ– Ã fl›UË¥ ∑§∂Ê ∑¥§ ®ªfl‚ÊflÊ– ‡ÊËáÊÈ •Ê¬È∂ÊH 8H
ê„áÊÊÒÁŸ ∑§fl›U Œ„U÷⁄UáÊ– Ã ¡ÊáÊ¥ ©UÉÊ«UË ŸÊªfláÊ– ÿÊ∂ʪ˥ ∞Õ •¢Ã—∑§⁄UáÊ–
ŒÿÊfl¥ŸÊH 9H
ßÁãº˝ÿSÿÁãº˝ÿSÿÊÕ¸ ⁄Uʪm·ı √ÿflÁSÕÃı–
ÃÿÙŸ¸ fl‡Ê◊ʪë¿UûÊı sÔSÿ ¬Á⁄U¬ÁãÕŸıH 34H
∞:„UflË¥ ߢÁº˝ÿÊ¢ÁøÿÊ •Õʸ-– ‚ÊÁ⁄UπÊ Áfl·Ù ¬ÙÁπÃÊ¢– ‚¢ÃÙ·È ∑§Ë⁄U
ÁøûÊÊ– •Ê¬¡∂H 210H ¬⁄UË ÃÙ ‚¢fløÙ⁄UÊøÊ ‚Ê¢ªÊÃÈ– ¡Ò‚Ê ŸÊfl∑§
SflSÕÈ– ¡¢fl Ÿª⁄UÊøÊ ¬˝Ê¢ÃÈ– ‚Ê¢Á«U¡ŸÊH 11H ’Ê¬Ê Áfl·ÊøË ◊œÈ⁄UÃÊ– ¤ÊáÊ¥
•Êfl«UË ©U¬¡ ÁøûÊÊ– ¬⁄UË ÃÙ ¬Á⁄UáÊÊ◊È ÁfløÊÁ⁄UÃÊ¢– ¬˝ÊáÊÈ „U⁄UËH 12H ŒπÒ¥
ߢÁº˝ÿË¥ ∑§Ê◊È •‚– ÃÙ ∂ÊflË ‚ÈπŒÈ⁄UʇÊ– ¡Ò‚Ê ª›UË¥ ◊ËŸÈ •ÊÁ◊·¥– ÷È∂Áfl¡
ªÊH.13H ¬⁄UË ÃÿÊ◊Ê¡Ë¥ ª›ÈU •Ê„U– ¡Ù ¬˝ÊáÊÊÃ¥ ÉÊ™§ÁŸ ¡Êÿ– ÃÙ ¡Ò‚Ê
∆UÊ©UflÊ ŸÙ„U– ¤ÊÊ¢∑§∂¬áÊ¥H 14H ÃÒ‚¥ •Á÷∂Ê·¥ ÿáÊ¥ ∑§Ë¡∂– Áfl·ÿÊ¢øË
64 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•Ê‡ÊÊ œÁ⁄U¡∂– Ã⁄UË fl⁄U¬«UÊ „UÙ߸¡∂– ∑˝§ÙœÊŸ›UÊH 15H ¡Ò‚Ê ∑§fl›UÙÁŸÿÊ¢

¬Ê⁄UœË– ÉÊÊÃÁøÿ ‚¢œË– •ÊáÊË ◊ΪÊÃ¥ ’ÈÁh– ‚ÊœÊflÿÊH 16H ∞Õ
ÃÒ‚ËÁø ¬⁄UË •Ê„U– ê„UáÊÍÁŸ ‚¢ªÈ „UÊ ÃÈ¡ ŸÙ„U– ¬ÊÕʸ ŒÙã„UË ∑§Ê◊∑˝§Ùœ „U–
ÉÊÊÃÈ∑§ ¡ÊáÊ¥H 17H ê„UáÊÊÒÁŸ „UÊ •ÊüÊÙÁø Ÿ ∑§⁄UÊflÊ– ◊Ÿ¥Á„U •Ê∆UflÙ Ÿ
œ⁄UÊflÊ– ∞∑ȧ ÁŸ¡flÎûÊËøÊ flÙ∂ÊflÊ– ŸÊ‚Ù¥ ŸŒËH 18H
üÊÿÊãSflœ◊Ù¸ ÁflªÈáÊ— ¬⁄Uœ◊ʸàSflŸÈÁc∆ÔUÃÊØ–
Sflœ◊¸ ÁŸœŸ¢ üÊÿ— ¬⁄Uœ◊Ù¸ ÷ÿÊfl„U—H 35H
•ªÊ Sflœ◊ȸ „UÊ •Ê¬È∂Ê– ¡⁄UË ∑§Ê¢ ∑§Á∆UáÊÈ ¡Ê„U∂Ê– Ã⁄UË „UÊÁø
•ŸÈÁc∆ÔU∂Ê– ÷∂Ê ŒπÒ¥H 19H ÿL§ •ÊøÊL§ ¡Ù ¬⁄UÊflÊ– ÃÙ ŒπÃÊ¢ ∑§Ë⁄U
’⁄UflÊ– ¬⁄UË •Êø⁄ÃÁŸ •Êø⁄UÊflÊ– •Ê¬È∂ÊÁøH 220H ‚Ê¢ªÒ¥ ‡Êͺ˝ÉÊ⁄UË¥
•ÊÉÊflË¥– ¬ÄflÊãŸ¥ •Ê„UÊÁà ’⁄UflË¥– ÃË¥ Ám¡¥ ∑§flË¥ ‚flÊflË¥– ŒÈ’¸›ÈU ¡⁄UË
¡Ê„U∂ÊH 21H „¥U •ŸÈÁøà ∑Ò§‚ÁŸ ∑§Ë¡– •ª˝ÊsÔ ∑§flË¥ ßÁë¿U¡– •ÕflÊ
ßÁë¿U∂¥„UË ¬ÊÁfl¡– ÁfløÊ⁄UË¥ ¬Ê¢H 22H Ã⁄UË ∂Ù∑§Ê¢øË¥ œfl›UÊ⁄¥U– ŒπÙÁŸÿÊ¢
◊ŸÙ„U⁄¥U– •‚ÃË¥ •Ê¬È∂Ë¥ ÃáÊÊ⁄¥U– ◊Ù«UÊflË¥ ∑§flË¥H 23H „¥U •‚Ù flÁŸÃÊ
•Ê¬È∂Ë– ∑ȧM§¬ ¡⁄UË ¡Ê„U∂Ë– Ã:„Ë ÷ÙÁªÃÊ¢ ÃÁø ÷∂Ë– Á¡ÿʬ⁄UËH 24H
ÃflË¥ •Êfl«U ÃÒ‚Ê ‚Ê¢∑§«ÈU– •Êø⁄UÃÊ¢ ¡⁄UË ŒÈflÊ«ÈU– Ã:„Ë Sflœ◊¸ÈÁø ‚È⁄UflÊ«ÈU–
¬⁄UòÊË¥øÊH 25H „UÊ¢ ªÊ ‚Ê∑§⁄U •ÊÁáÊ ŒÍœ– „¥U ªıÀÿ ∑§Ë⁄U ¬˝Á‚䌖 ¬⁄UË
∑ΧÁ◊ŒÙ·Ë¥ ÁflL§h– ÉÊ¬ ∑§flË¥H 26H ∞‚ÁŸ„UË ¡⁄UË ‚Áfl¡∂– Ã⁄UË Ã
•›ÈU∑§ËÁø ©U⁄U∂– ¡ Ã¥ ¬Á⁄UáÊÊ◊Ë¥ ¬âÿ Ÿ√„U∂– œŸÈœ¸⁄UÊH 27H ê„UáÊÊÒÁŸ
•ÊÁáÊ∑§Ê¢‚Ë ¡¥ ÁflÁ„UÖ •ÊÁáÊ •Ê¬áʬÿÊ¢ •ŸÈÁøÖ Ã¥ ŸÊø⁄UÊfl¥ ¡⁄UË Á„UÖ
ÁfløÊÁ⁄U¡H 28H ÿÊ Sflœ◊ʸÃ¥ •ŸÈÁc∆ÔUÃÊ¢– fl¥øÈ „UÙ߸∂ ¡ËÁflÃÊ– ÃÙÁ„ ÁŸ∑§Ê
fl⁄U ©U÷ÿÃÊ¢– ÁŒ‚à •‚H 29H ∞‚¥ ‚◊SÂÈ⁄UÁ‡Ê⁄UÙ◊áÊË– ’ÙÁ∂∂ ¡Õ
‡ÊÊXÔ¸U¬ÊáÊË– ÃÕ •¡¸ÈŸ ê„UáÊ ÁflŸfláÊË– •‚ ŒflÊH 230H „¥U ¡¥ ÃÈê„UË¥
‚Ê¢ÁªÃ∂¥– Ã¥ ‚∑§›U ∑§Ë⁄U êÿÊ¢ ¬Á⁄UÁ‚∂¢– Ã⁄UË •ÊÃÊ¢ ¬È‚Ÿ ∑§Ê¢„UË¥ •Ê¬∂¥–
•¬ÁˇÊÃH 31H
•¡¸ÈŸ ©UflÊø
•Õ ∑§Ÿ ¬˝ÿÈÄÃÙ˘ÿ¢ ¬Ê¬¢ ø⁄UÁà ¬ÍL§·—–
•ÁŸë¿UãŸÁ¬ flÊcáÊ¸ÿ ’∂ÊÁŒfl ÁŸÿÙÁ¡Ã—H 36H
 •äÿÊÿ ÁÂ⁄UÊ 65

Ã⁄UË ŒflÊ „¥U ∞‚¥ ∑Ò§‚¥– ¡ ôÊÊÁŸÿÊ¢„UË ÁSÕÁà ÷˝¢‡Ê– ◊ʪ¸È ‚Ê¢«ÈUŸË
•ŸÊÁ⁄U‚– øÊ∂à ŒπÙ¥H 32H ‚fl¸ôÊÈ„UË ¡ „UÙÃË– „ÿÊ¬ÊŒÿ„UË ¡ÊáÊÃË–
Ã„UË ¬⁄Uœ◊Z √ÿÁ÷ø⁄UÁÖ ∑§fláÊ¥ ªÈáÊ¥H 33H ’Ë¡Ê •ÊÁáÊ ÷Í‚Ê– •¢œÈ
ÁŸflÊ«ÍU ŸáÊ ¡Ò‚Ê– ŸÊfl∑§ ŒπáÊÊ„UË ÃÒ‚Ê– ’⁄U›U ∑§Ê¢ ¬Ê¢H 34H ¡ •‚ÃÊ
‚¢ªÈ ‚Ê¢Á«UÃË– ÃÁø ‚¢‚ªÈ¸ ∑§Á⁄UÃÊ¢ Ÿ œÊÃË– flŸflÊ‚Ë„UË ‚ÁflÃË– ¡Ÿ¬ŒÊÃH
¥ 35H
•Ê¬áÊ Ã⁄UË ∂¬ÃË– ‚fl¸Sfl¥ ¬Ê¬ øÈ∑§ÁflÃË– ¬⁄UË ’›Êà∑§Ê⁄¥U ‚Èß¡ÃË–
ÃÿÊÁø◊Ê¡Ë¥H 36H ¡ÿÊøË ¡Ëfl¥ ÉÊÃË Áflfl‚Ë– ÃÁø ¡«UÙÁŸ ∆UÊ∑§
¡Ëfl¥‚Ë¥– øÈ∑§ÁflÃÊ¥ Ã Áª¢fl‚Ë– ÃÿÊÃ¥ÁøH 37H ∞‚Ê ’∂Êà∑§ÊL§ ∞∑ȧ
ÁŒ‚– ÃÙ ∑Ô§fláÊÊøÊ ∞Õ •Êª˝„UÙ •‚– „¥U ’Ù∂Êfl¥ NU·Ë∑§‡Ê¥– ¬ÊÕ¸È
ê„UáÊH 38H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
∑§Ê◊ ∞· ∑˝§Ùœ ∞· ⁄U¡ÙªÈáÊ‚◊ÈŒ˜÷fl—–
◊„Uʇʟ٠◊„UʬÊå◊Ê ÁflhKŸÁ◊„U flÒÁ⁄UáÊ◊˜H 37H
âfl NUŒÿ∑§◊›U•Ê⁄UÊ◊È– ¡Ù ÿÙÁªÿÊ¢øÊ ÁŸc∑§Ê◊ ∑§Ê◊È– ÃÙ ê„UáÊÂ
¬ÈL§·ÙûÊ◊È– ‚Ê¢ªŸ •Êß∑§H 39H Ã⁄UË „U ∑§Ê◊ ∑˝§ÙœÈ ¬Ê„UË¥– ¡ÿÊ¢Ã¥ ∑Χ¬øË
‚Ê¢∆UfláÊ ŸÊ„UË¥– „¥ ∑ΧÃÊ¢ÃÊëÿÊ ∆UÊÿË¥– ◊ÊÁŸ¡ÃËH 240H „U ôÊÊŸÁŸœËø
÷È¡¢ª– Áfl·ÿŒ⁄UËø flÊÉÊ– ÷¡Ÿ◊ʪËZø ◊Ê¢ª– ◊Ê⁄U∑§ ¡H 41H „U Œ„UŒÈªËZø
œÙ¥«U– ߢÁº˝ÿª˝Ê◊Ë¥ø ∑§Ù¥«U– ÿÊ¢ø¥ √ÿÊ◊Ù„UÊÁŒ∑§ Œ’«U– ¡ªÊfl⁄UËH 42H „U
⁄U¡ÙªÈáÊ ◊ÊŸ‚Ë¥ø– ‚◊Í›U •Ê‚ÈÁ⁄Uÿø– œÊ∂¬áÊ ÿÿÊ¢ø¥– •ÁfllÊ ∑§∂¥H 43H
„U ⁄U¡Êø ∑§Ë⁄U ¡Ê„U∂– ¬⁄UË Ã◊Ê‚Ë ¬Á…Uÿ¢Ã ÷∂– ÃáÊ¥ ÁŸ¡¬Œ ÿÊ¢ ÁŒœ∂¥–
¬˝◊ÊŒ◊Ù„UÙH 44H „U ◊ÎàÿÍëÿÊ Ÿª⁄UË¥– ◊ÊÁŸ¡ÃË ÁŸÁ∑§ÿʬ⁄UË– ¡ ¡ËÁflÃÊø
flÒ⁄UË– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 45H ¡ÿÊ¢Á‚ ÷È∑§Á∂ÿÊ •ÊÁ◊·Ê– „¥U Áfl‡fl Ÿ ¬È⁄UÁø
ÉÊÊ¢‚Ê– ∑ȧ›UflÊÁ«UÿÊ¢ÁøÿÊ •Ê‡ÊÊ– øÊ›UËà •‚H 46H ∑§ıÃÈ∑¥§ ∑§flÁ›UÃÊ¢
◊È∆Ë¥– Á¡ÿ øflŒÊ ÷ÈflŸ¥ Õ¥∑ȧ≈UË– ÁÃÿ ÷˝Ê¢ÁÃ„Ë œÊ∑ȧ≈UË– flÊÀ„UËŒÈÀ„UËH 47H
¡¥ ∂Ù∑§òÊÿÊø¥ ÷ÊÃÈ∑¥§– π›UÃÊ¢Áø πÊÿ ∑§flÁÃ∑¥§– ÁÃëÿÊ ŒÊ‚ˬáÊÊøÁŸ
Á’∑¥§– ÃÎcáÊÊ Á¡ÿH 48H „¥U •‚Ù ◊Ù„¥U ◊ÊÁŸ¡– ÿÊ¢Ã¥ •„¢U∑§Ê⁄¥U ÉÊ¬ ŒË¡–
¡áÊ¥ ¡ª •Ê¬È∂ÁŸ ÷Ù¡¥– ŸÊøflËà •‚H 49H ¡áÊ¥ ‚àÿÊøÊ ÷Ù∑§‚Ê
66 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∑§ÊÁ…U∂Ê– ◊ª •∑Χàÿ ÃÎáÊ∑ȧ≈UÊ ÷Á⁄U∂Ê– ÃÙ Œ¢÷È M§…UÁfl∂Ê– ¡ªË¥ ß„UËH ¥ 250H

‚ÊäflË ‡ÊÊ¢Áà ŸÊªÁfl∂Ë– ◊ª ◊ÊÿÊ ◊Ê¢ªË ‡Ê΢ªÊÁ⁄U∂Ë– ÁÃÿ∑§⁄UflË¥ Áfl≈UÊ›UÁfl∂Ë¥–
‚ÊœÈfl΢Œ¥H 51H ß„UË¥ Áflfl∑§ÊøË òÊÊÿ »§Á«U∂Ë– flÒ⁄UÊÇÿÊøË πÊ∂Ë ∑§ÊÁ…U∂Ë–
Á¡ÃÿÊ ◊ÊŸ ◊ÙÁ«U∂Ë– ©U¬‡Ê◊ÊøËH 52H ß„UË¥ ‚¢ÃÙ·flŸ πÊ¢Á«U∂¥– œÒÿ¸ŒÈª¸
¬ÊÁ«U∂– •ÊŸ¢Œ⁄UÙ¬ ‚Ê¢Á«U∂– ©U¬«ÍUÁŸÿÊ¢H 53H ß„UË¥ ’ÙœÊøË¥ ⁄UÙ¬¥ ∂¢ÈÁø∂Ë¥–
‚ÈπÊøË Á∂¬Ë ¬ÈÁ‚∂Ë– Á¡√„UÊ⁄UË¥ •ÊªË ‚ÍŒ∂Ë– ÃʬòÊÿÊøËH 54H „U •Ê¢ªÊ
âfl ÉÊ«U∂– ¡ËflË¥øË •ÊÕË ¡«U∂– ¬⁄UË ŸÊÃÈ«UÃË ®ªflÁ‚∂– ’˝rÊÔÊÁŒ∑§Ê¢H 55H
„U øÒÃãÿÊø ‡Ê¡Ê⁄UË¥– fl‚ÃË ôÊÊŸÊëÿÊ ∞∑§Ê „UÊ⁄UË¥– ê„UáÊÙÁŸ ¬˝flø∂ ◊„UÊ◊Ê⁄UË–
‚Ê¢fl⁄UÃË ŸÊH 56H „U ¡›¥UflËáÊ ’È«UÁflÃË– •ÊªËflËáÊ ¡ÊÁ›UÃË– Ÿ ’Ù∂ÃÊ¢
∑§flÁ›UÃË– ¬˝ÊÁáÊÿÊ¢Ã¥H 57H „U ‡ÊSòÊ¥flËáÊ ‚ÊÁœÃË– ŒÙ⁄¥UflËáÊ ’Ê¢ÁœÃË–
ôÊÊÁŸÿÊ¥‚Ë Ã⁄UË flÁœÃË– ¬Ò¡ ÉÊ©UÁŸH 58H „U Áøπ∂¥flËáÊ ⁄UÙ¥ÁflÃË–
¬ÊÁ‡Ê∑¥§flËáÊ ªÙ¥ÁflÃË– „U ∑§fláÊÊ¡Ùª Ÿ „UÙÃË– •Ê¢Ãı≈U¬áÊ¥H 59H
œÍ◊ŸÊÁfl˝ÿÃ flÁqÔUÿ¸ÕÊŒ‡ÊÙ¸ ◊∂Ÿ ø–
ÿÕÙÀ’ŸÊflÎÃÙ ª÷¸SÃÕÊ ÃŸŒ◊ÊflÎÃ◊˜H 38H
¡Ò‚Ë ø¢ŒŸÊøË ◊È›UË– ®ªfl‚ÙÁŸ ÉÊ¬ √ÿÊ›UË¥– ŸÊÃ⁄UË ©UÀ’ÊøË πÙ›UË–
ª÷¸SÕÊ‚ËH 260H ∑§Ê¢ ¬˝÷ÊflËáÊ ÷ÊŸÈ– œÍ◊¥flËáÊ „ÈUÃʇʟȖ ¡Ò‚Ê Œ¬¸áÊ
◊›U„UËŸÈ– ∑§„UË¥ø Ÿ‚H 61H ÃÒ‚¥ ß„UË¥flËáÊ ∞∑§∂¥– •Êê„UË¥ ôÊÊŸ ŸÊ„UË¥
ŒÁπ∂¥– ¡Ò‚¥ ∑§Ù¥«UÁŸ ¬Ê¢ ªÈ¢Ã∂¥– ’Ë¡ ÁŸ¬¡H 62H
•ÊflÎâ ôÊÊŸ◊ÃŸ ôÊÊÁŸŸÙ ÁŸàÿflÒÁ⁄UáÊÊ–
∑§Ê◊M§¬áÊ ∑§ıãÃÿ ŒÈc¬Í⁄UáÊÊŸ∂Ÿ øH 39H
ÃÒ‚¥ ôÊÊŸ Ã⁄UË ‡ÊÈh– ¬⁄UË ß„UË¥ •‚ ¬˝L§h– ê„UáÊÙÁŸ Ã¥ •ªÊœ– „UÙ™§ÁŸ
∆U∂¥H 63H •ÊœË¥ ÿÊ¢Ã¥ Á¡áÊÊfl¥– ◊ª Ã¥ ôÊÊŸ ¬ÊflÊfl¥– âfl ¬⁄UÊ÷flÙ Ÿ
‚¢÷fl– ⁄Uʪm·Ê¢H 64H ÿÊ¢Ã¥ ‚ÊœÊflÿÊ∂ʪ˥– ¡¢ ’›U •ÊÁáÊ¡ •Ê¢ªË¥– Ã¥
ߢœŸ¥ ¡Ò‚Ë¥ •ÊªË– ‚ÊflÊflÙ „UÙÿH 65H
ßÁãº˝ÿÊÁáÊ ◊ŸÙ ’ÈÁh⁄USÿÊÁœc∆ÔUÊŸ◊ÈëÿÃ–
∞ÃÒÌfl◊Ù„Uÿàÿ· ôÊÊŸ◊ÊflÎàÿ ŒÁ„UŸ◊˜H 40H
 •äÿÊÿ ÁÂ⁄UÊ 67

ÃÒ‚ ©U¬Êÿ ∑§Ë¡ÃË ¡ ¡– Ã ÿÊ¢‚ËÁø „UÙÃË Áfl⁄U¡– ê„UáÊÊÒÁŸ „UÁ≈UÿÊ¢Ã¥

Á¡ÁáÊ¡– ß„UË¥Áø ¡ªË¥H 66H ∞Á‚ÿÊ¢„UË ‚Ê¢∑§«UÊ¢ ’Ù∂Ê– ∞∑§ ©U¬ÊÿÙ •Ê„U
÷∂Ê– ÃÙ ∑§Á⁄UÃÊ¢ ¡⁄UË •Ê¢ªfl∂Ê– Ã⁄UË ‚Ê¢ªŸ ÃÈ¡H 67H
ÃS◊ÊûflÁ◊Áãº˝ÿÊáÿÊŒı ÁŸÿêÿ ÷⁄U÷¸÷–
¬Êå◊ÊŸ¢ ¬˝¡Á„U sÔŸ¢ ôÊÊŸÁflôÊÊŸŸÊ‡ÊŸ◊˜H 41H
ÿÊ¢øÊ ¬Á„U∂Ê ∑ȧL§∆UÊ ß¢Áº˝ÿ¥– ∞ÕÍÁŸ ¬˝flÎÁûÊ ∑§◊ʸÃ¥ Áflÿ– •ÊœË¥
ÁŸŒ¸›ÍUÁŸ ÉÊÊ∂Ë¥ ÁÃÿ¥– ‚fl¸ÕÒflH 68H
ßÁãº˝ÿÊÁáÊ ¬⁄UÊáÿÊ„ÈUÁ⁄UÁãº˝ÿèÿ— ¬⁄¢U ◊Ÿ—–
◊Ÿ‚SÃÈ ¬⁄UÊ ’ÈÁhÿÙ¸ ’Èh— ¬⁄UÃSÃÈ ‚—H 42H
◊ª ◊ŸÊøË œÊ¢fl ¬ÊL§·∂– •ÊÁáÊ ’ÈhËøË ‚Ù«UfláÊ „UÙ߸∂– ßÃÈ∑§Ÿ
ÕÊ⁄UÊ ◊Ù«U∂– ÿÊ ¬ÊÁ¬ÿÊ¢øÊH 69H
∞fl¢ ’Èh— ¬⁄¢U ’ÈŒ˜äflÊ ‚¢SÃèÿÊà◊ÊŸ◊Êà◊ŸÊ–
¡Á„U ‡ÊòÊÈ¢ ◊„UÊ’Ê„UÙ ∑§Ê◊M§¬¢ ŒÈ⁄UÊ‚Œ◊˜H 43H
˙Ãà‚ÁŒÁà üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃʂͬÁŸ·à‚È ’˝rÊÔÁfllÊÿÊ¢ ÿÊª‡ÊÊSòÊ
üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ‚¢flÊŒ ∑§◊¸ÿÊªÊ ŸÊ◊ ÃÎÃËÿÙ˘äÿÊÿ—H 3H
„U •¢Ã⁄UË¥„ÍUÁŸ ¡⁄UË Á»§≈U∂– Ã⁄UË ÁŸ÷˝Ê¢Ã ¡ÊáÊ ÁŸfl≈U∂– ¡Ò‚¥ ⁄U‡◊ËflËáÊ
©U⁄U∂¥– ◊Ϊ¡›U ŸÊ„UË¥H 270H ÃÒ‚ ⁄Uʪm· ¡⁄UË ÁŸ◊Ê∂– Ã⁄UË ’˝rÊÔË¥ø¥
Sfl⁄UÊÖÿ •Ê∂¥– ◊ª ÃÙ ÷ÙªË ‚Èπ •Ê¬È∂¥– •Ê¬áÊÁøH 71H Ã ªÈL§Á‡ÊcÿÊøË
ªÙ∆UË– ¬Œ®¬«UÊøË ªÊ¢∆UË– ÃÕ ÁSÕ⁄U ⁄UÊ„UÙÁŸ ŸÈ∆UË– ∑§fláÊ ∑§Ê›UË¥H 72H
∞‚¥ ‚∑§›U Á‚hÊ¢øÊ ⁄UÊflÙ– ŒflË ∂ˇ◊ËÿøÊ ŸÊ„UÙ– ⁄UÊÿÊ ∞∑¥§ ŒflŒflÙ–
’Ù∂ÃÊ ¡Ê„U∂ÊH 73H •ÊÃÊ¢ ¬ÈŸ⁄UÁ¬ ÃÙ •Ÿ¢ÃÈ– •Êl ∞∑§Ë ◊ÊÃÈ– ‚Ê¢ªÒ∂
ÃÕ ¬¢«ÈU‚ÈÃÈ– ¬˝‡ŸÈ ∑§⁄UË∂H 74H ÃÿÊ ’Ù∂ÊøÊ „UŸ ¬Ê«ÈU– ∑§Ê¢ ⁄U‚flÎûÊËøÊ
ÁŸflÊ«ÈU– ÿáÊ¥ üÊÙÃÿÊ¢ „UÙ߸∂ ‚È⁄UflÊ«ÈU– üÊfláÊ‚ÈπÊøÊH 75H ôÊÊŸŒflÙ ê„UáÊ
ÁŸflÎûÊËøÊ– øÊ¢ª ©U∆UÊflÊ ∑§M§ÁŸ ©Uã◊·ÊøÊ– ◊ª ‚¢flÊŒÈ üÊË„UÁ⁄U¬ÊÕʸøÊ–
÷ÙªÊflÊ ’ʬÊH 276H
ßÁà üÊËôÊÊŸŒflÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¢ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§ÊÿÊ¢ ÃÎÃËÿÙ˘äÿÊÿ—H 3H
§§§
 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË
•äÿÊÿ øÊÒÕÊ
•ÊÁ¡ üÊfláÊ¥Áº˝ÿÊ¥ ¬Ê„∂¥– ¡¥ ÿáÊ¥ ªËÃÊÁŸœÊŸ ŒÁπ∂¥– •ÊÃÊ¢ SflåŸÁø
„¥U ÃÈ∑§∂¥– ‚ÊøÊ‚Á⁄U‚¥H 1H •ÊœË¥Áø Áflfl∑§ÊøË ªÙ∆UË– fl⁄UË ¬˝ÁìʌË
üÊË∑ΧcáÊ ¡ª¡∆UË– •ÊÁáÊ ÷ÄÃ⁄UÊ¡È Á∑§Á⁄U≈UË– ¬Á⁄U‚à •‚H 2H ¡Ò‚Ê
¬¢ø◊Ê∂Ê¬È ‚Ȫ¢œÈ– ∑§Ë¥ ¬Á⁄U◊›ÈU •ÊÁáÊ ‚ÈSflʌȖ ÃÒ‚Ê ÷∂Ê ¡Ê„U∂Ê ÁflŸÙŒÈ–
∑§ÕøÊ ßÿH 3H ∑Ò§‚Ë •ÊªÁ›UÔ∑§ ŒÒflÊøË– ¡ ª¢ªÊ ¡Ê«U∂Ë •◊ÎÃÊøË– „UÙ
∑§Ê¢ ¡¬Ã¬¥ üÊÙÃÿÊ¢øË¥– »§›UÊ •Ê∂Ë¥H 4H •ÊÃÊ¢ ߢÁº˝ÿ¡Êà •ÊÉÊfl¥– ÁÄUË¥
üÊfláÊÊø¥ ÉÊ⁄U Á⁄UÉÊÊfl¥– ◊ª ‚¢flÊŒ‚Èπ ÷ÙªÊfl¥– ªËÃÊÅÿ „¥UH 5H „UÊ •ÁÂÙ
•Áì˝‚¢ª¥– ‚Ê¢«ÍUÁŸ ∑§ÕÊÁø Ã ‚Ê¢ª¥– ¡ ∑ΧcáÊÊ¡¸ÈŸ ŒÙÉÊ– ’Ù∂à „UÙÃH 6H
Ã fl›UË¥ ‚¢¡ÿÙ ⁄UÊÿÊÃ¥ ê„UáÊ– •¡¸ÈŸÈ •ÁœÁc∆ÔU∂Ê ŒÒflªÈáÊ¥– ¡ •Áì˝ËÁà üÊË
ŸÊ⁄UÊÿáÊ¥– ’Ù∂ÃÈ •‚H 7H ¡¥ Ÿ ‚¢ªÁø Á¬ÃÿÊ fl‚ÈŒflÊ‚Ë– ¡¥ Ÿ ‚¢ªÁø
◊ÊÃ Œfl∑§Ë‚Ë– ¡¥ Ÿ ‚¢ªÁø ’¥œÈ ’Á›U÷º˝Ê‚Ë– Ã¥ ªÈsÔ •¡¸ÈŸ¥‡ÊË¥
’Ù∂ÃH 8H ŒflË ∂ˇ◊Ëÿfl…UË ¡flÁ›U∑§– ¬⁄UË Ã„UË Ÿ Œπ ÿÊ ¬˝◊Êø¥
‚Èπ– •ÊÁ¡ ∑ΧcáÊSŸ„UÊø¥ Á’∑§– ÿÊÃ¥Áø •ÊÕËH 9H ‚Ÿ∑§ÊÁŒ∑§Ê¢ÁøÿÊ
•Ê‡ÊÊ– flÊ…UËŸÀÿÊ „UÙÁÃÿÊ ∑§Ë⁄U ’„ÈUfl‚Ê– ¬⁄UË àÿÊ„UË ÿáÊ¥ ◊ÊŸ¥ ÿ‡ÊÊ–
ÿÃËÁøŸÊH 10H ÿÊ ¡ªŒË‡fl⁄UÊø¥ ¬˝◊– ∞Õ ÁŒ‚Â ÁŸL§¬◊– ∑Ò§‚¥ ¬ÊÕZ
ÿáÊ¥ ‚flÙ¸ûÊ◊– ¬Èáÿ ∑§∂¥H 11H „UÙ ∑§Ê¢ ¡ÿÊÁøÿÊ ¬˝ËÃË– •◊Íø „UÊ •Ê∂Ê
√ÿÄÃË– ◊¡ ∞∑§fl¢∑§Ë ÿÊøË ÁSÕÁÖ •Êfl«UÃÈ •‚H 12H ∞:„UflË¥ „UÊ
ÿÙÁªÿÊ¢ ŸÊ«U›U– flŒÊÕʸ‚Ë ŸÊ∑§›U– ¡Õ äÿÊŸÊø„UË «UÙ›U– ¬ÊflÃËŸÊH 13H
ÃÊ „UÊ ÁŸ¡SflM§¬– •ŸÊÁŒ ÁŸc∑¢§¬– ¬⁄UË ∑§fláÊ¥ ◊ÊŸ¥ ‚∑Χ¬– ¡Ê„U∂Ê
•Ê„UH 14H „UÊ òÊÒ∂ÙÄÿ¬≈UÊøË ÉÊ«UË– •Ê∑§Ê⁄UÊøË ¬Ò∂Õ«UË– ∑Ò§‚Ê ÿÊÁøÿ
•Êfl«UË– •Êfl⁄U∂Ê •‚H 15H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
ß◊¢ ÁflflSflÃ ÿÙª¢ ¬˝ÙÄÃflÊŸ„U◊√ÿÿ◊˜–
ÁflflSflÊã◊Ÿfl ¬˝Ê„U ◊ŸÈÁ⁄UˇflÊ∑§fl˘’˝flËØH 1H
 •äÿÊÿ øÊÒÕÊ 69

◊ª Œfl ê„UáÊ •ªÊ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– „UÊÁø ÿÙªÈ •Êê„UË¥ ÁflflSflÃÊ– ∑§ÁÕ∂Ê

¬⁄UË Ã flÊÃʸ– ’„ÈUÃÊ¢ ÁŒfl‚Ê¢øËH 16H ◊ª ÃáÊ¥ ÁflflSflÃ¥ ⁄UflË– „U
ÿÙªÁSÕÁà •ÊÉÊflË– ÁŸM§Á¬∂Ë ’⁄UflË– ◊ŸÍ¬˝ÃËH 17H ◊ŸÍŸ¥ •Ê¬áÊ
•ŸÈÁc∆ÔU∂Ë– ◊ª ߡflÊ∑ȧflÊ ©U¬ŒÁ‡Ê∂Ë– ∞‚Ë ¬⁄¢U¬⁄UÊ ÁflSÃÊÁ⁄U∂Ë– •Êl „U
ªÊH 18H
∞fl¢ ¬⁄Uê¬⁄Uʬ˝ÊåÃÁ◊◊¢ ⁄UÊ¡·¸ÿÙ ÁflŒÈ—–
‚ ∑§Ê∂Ÿ„U ◊„UÃÊ ÿÙªÙ Ÿc≈ÔU— ¬⁄ãìH 2H
◊ª •ÊÁáÊ∑§„ËU ÿÊ ÿÙªÊÃ¥– ⁄UÊ¡Ì· ¡Ê„U∂ ¡ÊáÊÃ– ¬Á⁄U ÃÕÊÁŸ •ÊÃÊ¢
‚Ê¢¬˝Ã¥– ŸÁáÊ¡ ∑§Ùá„ËH 19H ¡ ¬˝ÊÁáÊÿÊ¥ ∑§Ê◊Ë¥ ÷L§– Œ„UÊÁøfl⁄UË •ÊŒL§–
ê„UáÊÊÒÁŸ ¬Á«U∂Ê Áfl‚L§– •Êà◊’ÙœÊøÊH 20H •√„UÊ¢≈UÁ∂ÿÊ •ÊSÕÊ’ÈÁh–
Áfl·ÿ‚ÈπøË ¬⁄U◊ÊflÁœ– ¡ËflÈ ÃÒ‚Ê ©U¬ÊÁœ– •Êfl«U ∂Ù∑§Ê¢H 21H ∞:„UflË¥
Ã⁄UË πfláÊÿÊ¢ëÿÊ ªÊ¢flË¥– ¬Ê≈UÊ©Ufl¥ ∑§Êÿ ∑§⁄UÊflË¥– ‚Ê¢ª¥ ¡Êàÿ¢œÊ ⁄UflË– ∑§Êÿ
•ÊÕËH 22H ∑§Ê¢ ’Á„U⁄UÿÊ¢ëÿÊ •ÊSÕÊŸË¥– ∑§fláÊ ªËÃÊÃ¥ ◊ÊŸË– ∑§Ë¥
∑§ÙÀ„UÿÊ øÊ¢ŒáÊË¥– •Êfl«UË ©U¬¡¥H 23H ¬Ò¥ ø¢º˝ÙŒÿÊ•Ê⁄UıÃ¥– ¡ÿÊ¢ø «UÙ›U
»È§≈UÃË •‚Ã– Ã ∑§Ê©U›U ∑§flË¥ ø¢º˝ÊÃ¥– flÙ›UπÃËH 24H ÃÒ‚Ë flÒ⁄UÊÇÿÊøË
®‡Êfl Ÿ ŒπÃË– ¡ Áflfl∑§ÊøË ÷Ê· ŸáÊÃË– Ã ◊Íπ¸ ∑§flË¥ ¬ÊflÃË– ◊¡
߸‡fl⁄UÊÃ¥H 25H ∑Ò§‚Ê ŸáÊÙ¥ ◊Ù„UÙ flÊ…UËŸ∂Ê– ÃáÊ¥ ’„ÈUÃ∑§ ∑§Ê›ÈU √ÿÕ¸
ª∂Ê– ê„UáÊÊÒÁŸ ÿÙªÈ „UÊ ∂Ù¬∂Ê– ∂Ù∑§Ë¥ ßÿH 26H
‚ ∞flÊÿ¢ ◊ÿÊ Ã˘l ÿÙª— ¬˝ÙÄ× ¬È⁄UÊß—–
÷ÄÃÙ˘Á‚ ◊ ‚πÊ øÁà ⁄U„USÿ¢ sÔÃŒÈûÊ◊◊˜H 3H
ÃÙÁø „UÊ •ÊÁ¡ •ÊÃÊ¢– ÃÈ¡¬˝ÃË ∑È¢§ÃË‚ÈÃÊ– ‚Ê¢ÁªÃ∂Ê •Êê„UË¥ ÃûflÃÊ¥–
÷˝Ê¢Áà Ÿ ∑§⁄UË¥H 27H „¥U ¡ËflË¥ø¥ ÁŸ¡ ªÈ¡– ¬⁄UË ∑§flË¥ ⁄UÊπÙ¥ ÃÈ¡– ¡
¬Á…Uÿ‚Ë ÃÍ¢ ◊¡– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 28H ÃÍ¢ ¬˝◊ÊøÊ ¬ÈÛUÊ– ÷ÄÃËøÊ Á¡√„UÊ›UÊ–
◊ÒÁòÊÿøË Áøà∑§›UÊ– œŸÈœ¸⁄UÊH 29H ÃÍ¢ •ŸÈ‚¢ªÊøÊ ∆UÊflÙ– •ÊÃÊ¢ ÃÈ¡ ∑§Êÿ
fl¢øÍ¢ ¡ÊflÙ¢– ¡⁄UË ‚¢ª˝Ê◊ÊM§…U •Ê„UÙ¥– ¡Ê„U∂Ù¥ •Êê„UËH 30H Ã⁄UË ŸÊfl∑§ „¥U
‚„UÊfl¥– ªÊ¡Ê’Öÿ„UË Ÿ œ⁄UÊfl¥– ¬⁄UË ÃȤÊ¥ •ôÊÊŸàfl „U⁄UÊfl¥– ∂ʪ •ÊœË¥H 31H
70 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•¡¸ÈŸ ©UflÊø
•¬⁄¢U ÷flÃÙ ¡ã◊ ¬⁄¢U ¡ã◊ ÁflflSfl×–
∑§Õ◊ÃÁm¡ÊŸËÿÊ¢ àfl◊ÊŒı ¬˝ÙÄÃflÊÁŸÁÃH 4H
âfl •¡¸ÈŸ ê„UáÊ üÊË„U⁄UË– ◊Êÿ •Ê¬È∂ÿÊøÊ SŸ„UÙ ∑§⁄UË– ∞Õ ÁflS◊ÿÙ
∑§Êÿ •flœÊ⁄UË¥– ∑Χ¬ÊÁŸœËH 32H ÃÍ¢ ‚¢‚Ê⁄UüÊÊ¢ÃÊ¢øË ‚Ê©U∂Ë– •ŸÊÕ
¡ËflÊ¢øË ◊Ê©U∂Ë– •Ê◊ÈÃ¥ ∑§Ë⁄U ¬˝‚fl∂Ë– ÃȤÊËø ∑Χ¬ÊH 33H ŒflÊ ¬Ê¢ªÈ›U
∞∑§ÊŒ¥ Áfl¡– Ã⁄UË ¡ã◊ıÁŸ ¡Ù¡ÊL§ ‚ÊÁ„U¡– „¥U ’Ù∂Ù¥ ∑§Êÿ ÃȤÊ¥– ÃÈ¡Áø
¬È…UÊ¢H 34H •ÊÃÊ¢ ¬È‚Ÿ ¡¥ ◊Ë ∑§Ê¢„UË¥– ÃÕ ÁŸ∑¥§ ÁøûÊ ŒßZ– ÃflË¥Áø Œfl¥
∑§Ù¬Êfl¥ ŸÊ ∑§Ê¢„UË¥– ’Ù∂Ê ∞∑§ÊH 35H Ã⁄UË ◊ʪË∂ ¡ flÊÃʸ– ÃÈflÊ¢
‚Ê¢ÁªÃ∂Ë „UÙÃË •Ÿ¢ÃÊ– Ã ŸÊfl∑§ ◊¡ ÁøûÊÊ– ◊ÊŸÁøŸÊH 36H ¡ ÃÙ
ÁflflSflÃÈ ê„UáÊ¡ ∑§ÊÿË– ∞‚ „¥U flÁ«U∂Ê¢ ∆UÊ©Ufl¥ ŸÊ„UË¥– Ã⁄UË ÃÈflÊ¢Áø ∑§flË¥
¬Ê„UË¥– ©U¬ŒÁ‡Ê∂ÊH 37H ÃÙ Ã⁄UË •ÊßÁ∑§¡ ’„ÈUÃÊ¢ ∑§Ê›UÊ¢øÊ– •ÊÁáÊ ÃÍ¢ âfl
üÊË∑ΧcáÊ ‚Ê¢¬øÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ªÊ ßÿ ◊ÊÃÈøÊ– Áfl‚¢flÊŒÈH 38H ÃflË¥Áø ŒflÊ
øÁ⁄UòÊ ÃȤÊ–¥ •Ê¬áÊ ∑§Ê¢„UËÁ¥ ø ŸÁáÊ¡– „U¥ ∂Á≈U∑§¥ ∑§flË¥ ê„UÁáÊ¡– ∞Á∑§„U›UÊH
¢ 39H
¬⁄UË „UÁø ◊ÊÃÈ •ÊÉÊflË– ◊Ë ¬Á⁄Uÿ‚¥ ∞‡ÊË ‚Ê¢ªÊflË– ¡ ÃÈflÊ¢Áø ⁄UflË ∑§flË¥–
¬Ê„Ë ©U¬Œ‡ÊÈ ∑§∂ÊH 40H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
’„ÍUÁŸ ◊ √ÿÃËÃÊÁŸ ¡ã◊ÊÁŸ Ãfl øÊ¡¸ÈŸ–
ÃÊãÿ„¢U flŒ ‚flʸÁáÊ Ÿ àfl¢ flàÕ ¬⁄UãìH 5H
Ã¥fl üÊË∑ΧcáÊ ê„UáÊ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ÃÙ ÁflflSflÃÈ ¡Ò¥ „UÙÃÊ– ÃÒ¥ •Êê„UË¥ Ÿ‚Ù¥
∞‚Ë ÁøûÊÊ– ÷˝Ê¢Áà ¡⁄UË ÃÈ¡H 41H Ã⁄UË ÃÍ¢ ªÊ „¥U ŸáÊ‚Ë– ¬Ò¥ ¡ã◊¥ •Êê„UÊ¢
ÃÈê„UÊ¢‚Ë– ’„UÈÃ¥ ª∂Ë¥ ¬⁄UË ÁÃÿ¥ Ÿ S◊⁄U‚Ë– •Ê¬È∂Ë¥ ÃÍ¢H 42H ◊Ë ¡áÊ¥ ¡áÊ¥
•fl‚⁄¥U– ¡¥ ¡¥ „UÙ™§ÁŸ •flÃ⁄¥U– Ã¥ ‚◊SÄUË S◊⁄¥U– œŸÈœ¸⁄UÊH 43H
•¡Ù˘Á¬ ‚ãŸ√ÿÿÊà◊Ê ÷ÍÃÊŸÊ◊ˇfl⁄UÙ˘Á¬ ‚Ÿ˜–
¬˝∑ΧÁâ SflÊ◊Áœc∆ÔUÊÿ ‚ê÷flÊêÿÊà◊◊ÊÿÿÊH 6H
ê„UáÊÊÒÁŸ „¥ •ÊÉÊfl¥– ◊ʪË∂ ◊¡ •Ê∆Ufl¥– ◊Ë •¡È„UË ¬Á⁄U ‚¢÷fl¥–
¬˝∑ΧÁÃÿÙª¥H 44H ◊ʤÊ¥ •√ÿÿàfl Ã⁄UË Ÿ Ÿ‚– ¬⁄UË „UÙáÊ¥ ¡ÊáÊ¥ ∞∑§ ÁŒ‚–
Ã¥ ¬˝ÁÃÁ’¢’¥ ◊ÊÿÊfl‡Ê¥– ◊ʤÿÊÁø ∆UÊÿË¥H 45H ◊ʤÊË SflâòÊÃÊ Ã⁄UË Ÿ ◊Ù«U–
 •äÿÊÿ øÊÒÕÊ 71

¬⁄UË ∑§◊ʸœËŸÈ ∞‚Ê •Êfl«U– Ã„UË ÷˝Ê¢ÁÃ’ÈÁh Ã⁄UË ÉÊ«U– ∞:„UflË¥ ŸÊ„UË¥H 46H
∑§Ë¥ ∞∑§Áø ÁŒ‚ ŒÈ‚⁄¥U– Ã¥ Œ¬¸áÊÊøÁŸ •ÊœÊ⁄¥U– ∞:„UflË¥ ∑§Êÿ flSÃÈÁfløÊ⁄¥U–
ŒÈ¡¥ •Ê„UH 47H ÃÒ‚Ê •◊ÍøÁø ◊Ë Á∑§⁄UË≈UË– ¬⁄UË ¬˝∑ΧÁà ¡Ò¥ •Áœc∆ÔUË¥– ÃÒ¥
‚Ê∑§Ê⁄U¬áÊ¥ Ÿ≈U Ÿ≈UË¥– ∑§Êÿʸ∂ʪ˥H 48H
ÿŒÊ ÿŒÊ Á„U œ◊¸Sÿ Ç∂ÊÁŸ÷¸flÁà ÷Ê⁄UÖ
•èÿÈàÕÊŸ◊œ◊¸Sÿ ÃŒÊà◊ÊŸ¢ ‚ΡÊêÿ„U◊˜H 7H
¡¥ œ◊¸¡Êà •ÊÉÊfl¥– ÿȪÊÿȪ˥ êÿÊ¢ ⁄UˇÊÊfl¥– ∞‚Ê •ÙÉÊÈ „UÊ Sfl÷Êfl¥– •ÊlÈ
•‚H 49H ê„UáÊÊÒÁŸ •¡àfl ¬⁄UÃ¥ ∆UflË¥– ◊Ë •√ÿÄìáÊ„UË ŸÊ∆UflË¥– ¡
fl›UË¥ œ◊ʸÃ¥ •Á÷÷flË– •œ◊ȸ „UÊH 50H
¬Á⁄UòÊÊáÊÊÿ ‚ʜ͟ʢ ÁflŸÊ‡ÊÊÿ ø ŒÈc∑ΧÃÊ◊˜–
œ◊¸‚¢SÕʬŸÊÕʸÿ ‚ê÷flÊÁ◊ ÿȪ ÿȪH 8H
Ã fl›UË¥ •Ê¬ÈÀÿÊøÁŸ ∑Ò§flÊ⁄¥U– ◊Ë ‚Ê∑§ÊL§ „UÙ™§ÁŸ •flÃ⁄¥U– ◊ª
•ôÊÊŸÊø¥ •Ê¢œÊ⁄¥U– Áª›ÍUÁŸ ÉÊÊ∂Ë¥H 51H •œ◊ʸøË •flœË ÃÙ«UË¥– ŒÙ·Ê¢øË¥
Á∂Á„U∂Ë¥ »§Ê«UË¥– ‚îÊŸÊ¢∑§⁄UflË¥ ªÈ…UË– ‚ÈπÊøË ©÷flË¥H 52H ŒÒàÿÊ¢øË¥ ∑ȧ›¥U
ŸÊ‡ÊË¥– ‚ʜ͢øÊ ◊ÊŸÈ Áª¢fl‡ÊË¥– œ◊ʸ‚Ë¥ ŸËÃˇÊË¥– ‡Ê¥‚ ÷⁄UË¥H 53H ◊Ë
•Áflfl∑§ÊøË ∑§Ê¡›UË– »§«ÍUÁŸ Áflfl∑§ŒË¬ ©U¡›UË¥– ÃÒ¥ ÿÙÁªÿÊ¢
¬Ê„U ÁŒflÊ›UË– ÁŸ⁄¢UÃ⁄UH 54H ‚à‚Èπ¥ Áfl‡fl ∑§Ù¥Œ– œ◊¸Áø ¡ªË¥ ŸÊ¢Œ–
÷ÄÃÊ¢ ÁŸÉÊÃË ŒÙ¥Œ¥– ‚ÊÁûfl∑§ÊøË¥H 55H ÃÒ¥ ¬Ê¬Ê¥øÊ •ø›ÈU Á»§≈U–
¬ÈáÿÊøË ¬„UÊ¥≈U »È§≈U– ¡Ò¥ ◊ÍÌà ◊ʤÊË ¬˝ª≈U– ¬¢«ÈU∑ȧ◊⁄UÊH 56H ∞‚ÿÊ
∑§Ê¡Ê∂ʪ˥– •flÃ⁄¥U ◊Ë ÿȪ˥ ÿȪ˥– ¬⁄UË „¥UÁø flÙ›Uπ ¡Ù ¡ªË¥– ÃÙ
ÁflflÁ∑§ÿÊH 57H
¡ã◊ ∑§◊¸ ø ◊ ÁŒ√ÿ◊fl¢ ÿÙ flÁûÊ Ãûfl×–
àÿÄàflÊ Œ„¢U ¬ÈŸ¡¸ã◊ ŸÒÁà ◊Ê◊Áà ‚Ù˘¡È¸ŸH 9H
◊ʤÊ¥ •¡àfl¥ ¡ã◊áÊ¥– •Á∑˝§ÿÃÊÁø ∑§◊¸ ∑§⁄UáÊ¥– „¥U •Áfl∑§Ê⁄U ¡Ù ¡ÊáÊ–
ÃÙ ¬⁄U◊◊ÈÄÃH 58H ÃÙ øÊÁ∂∂Ê ‚¢ª¥ Ÿ ø›U– Œ„UË¥øÊ Œ„UÊ ŸÊ∑§›U– ◊ª
¬¢øàflË¥ âfl Á◊›U– ◊ʤÿÊÁø M§¬Ë¥H 59H
flËÃ⁄Uʪ÷ÿ∑˝§ÙœÊ ◊ã◊ÿÊ ◊Ê◊ȬÊÁüÊÃÊ—–
’„UflÙ ôÊʟì‚Ê ¬ÍÃÊ ◊Œ˜÷Êfl◊ʪÃÊ—H 10H
72 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∞:„UflË¥ ¬⁄Uʬ⁄U Ÿ ‡ÊÙÁøÃË– ¡ ∑§Ê◊ŸÊ‡ÊÍãÿ „UÙÃË– flÊ≈UÊ ∑¥§ fl›UË¥ Ÿ

fløÃË– ∑˝§ÙœÊÁøÿÊH 60H ¡ ‚ŒÊ Á◊ÿÊ¢Áø •ÊÁÕ∂– ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ‚flÊ
Á¡ÿÊ∂– ∑§Ê¢ •Êà◊’Ùœ¥ ÃÙ·∂– flËÃ⁄Uʪ ¡H 61H ¡ ìÙÃ¡ÊÁøÿÊ ⁄UʇÊË–
∑§Ê¢ ∞∑§Êÿß ôÊÊŸÊ‚Ë– ¡ ¬ÁflòÊÃÊ ÃËÕÊZ‚Ë– ÃËÕ¸M§¬H 62H Ã
◊Œ˜÷ÊflÊ ‚„U¡¥ •Ê∂– ◊Ë ÃÁø Ã „UÙ™§ÁŸ ∆U∂– ¡ ◊¡ ÃÿÊ¢ ©U⁄U∂– ¬Œ⁄U
ŸÊ„UË¥H 63H ‚Ê¢ªÒ¥ Á¬Ã›UøË ª¢Áœ∑§ÊÁ›U∑§– ¡Ò¥ Á»§≈U∂Ë „UÙÿ ÁŸ—‡Êπ– ÃÒ¥
‚Èfláʸ ∑§Ê߸ •ÊÁáÊ∑§– ¡Ù«UÍ¢ ¡Ê߸¡H 64H ÃÒ‚ ÿ◊ÁŸÿ◊Ë¥ ∑§«U‚∂– ¡
ìÙôÊÊŸ¥ øÙπÊ›U∂– ◊Ë ÃÁø Ã ¡Ê„U∂– ∞Õ ‚¢‡ÊÿÙ ∑§Êÿ‚ÊH 65H
ÿ ÿÕÊ ◊Ê¢ ¬˝¬lãÃ ÃÊ¢SÃÕÒfl ÷¡Êêÿ„U◊˜–
◊◊ flà◊ʸŸÈfløãÃ ◊ŸÈcÿÊ— ¬ÊÕ¸ ‚fl¸‡Ê—H 11H
∞:„UflË¥ Ã⁄UË ¬Ê„UË¥– ¡ ¡Ò‚ ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥– ÷¡ÃË ÃÿÊ¢ ◊Ë„UË–
ÃÒ‚ÊÁø ÷¡¥H 66H ŒπÒ¥ ◊ŸÈcÿ¡Êà ‚∑§›U– „¥U Sfl÷ÊflÃÊ ÷¡Ÿ‡ÊË›U–
¡Ê„U∂¥ •‚ ∑§fl›U– ◊ʤÿÊÁø ∆UÊÿË¥H 67H ¬⁄UË ôÊÊŸ¥flËáÊ ŸÊÁ‡Ê∂– ¡
’ÈÁh÷ŒÊ‚Ë •Ê∂– ÃáÊ¥Áø àÿÊ ∑§ÁÀ¬∂¥– •Ÿ∑§àflH 68H ê„UáÊÊÒÁŸ •÷ŒË¥
÷ŒÈ ŒπÃË– ÿÿÊ •ŸÊêÿÊ ŸÊ◊¥ ∆UÁflÃË– ŒflË ŒflÙ ê„UáÊÃË– •øøʸÃ¥
(•flÊëÿÊÃ¥)H 69H ¡¥ ‚fl¸òÊ ‚ŒÊ ‚◊– ÃÕ Áfl÷ʪ •œ◊ÙûÊ◊–
◊ÁÃfl‡Ê¥ ‚¢÷˝◊– Áflfl¢ÁøÃËH 70H
∑§Ê¥ˇÊã× ∑§◊¸áÊÊ¢ Á‚Áh¢ ÿ¡ãà ߄U ŒflÃÊ—–
ÁˇÊ¬˝¢ Á„U ◊ÊŸÈ· ∂Ù∑§ Á‚Áh÷¸flÁà ∑§◊¸¡ÊH 12H
◊ª ŸÊŸÊ„UÃ¬È ∑˝ §Ê⁄U¥– ÿÕÙÁøÃ¥ ©U¬øÊ⁄U¥– ◊ÊÁŸ∂Ë¥ ŒflÃÊ¢Ã⁄U¥– ©U¬ÊÁ‚ÃËH 71H
ÃÕ ¡¥ ¡¥ •¬ÁˇÊÖ Ã¥ ÃÒ‚¥Áø ¬ÊflÃË ‚◊SÖ ¬⁄UË Ã¥ ∑§◊¸»§›U ÁŸÁ‡øÖ
flÙ›Uπ ÃÍ¢H 72H flÊ¢øÍŸ ŒÃ¥ ÉÊÃ¥ •ÊÁáÊ∑§– ÁŸ÷˝Ê¢Ã ŸÊ„UË¥ ‚êÿ∑§– ∞Õ
∑§◊¸Áø »§›U‚Íø∑§– ◊ŸÈcÿ∂Ù∑§Ë¥H 73H ¡Ò‚¥ ˇÊòÊË¥ ¡¥ ¬Á⁄U¡– Ã¥flÊ¢øÍÁŸ
•ÊŸ Ÿ ÁŸ¬¡– ∑§Ê¢ ¬ÊÁ„U¡ Ã¥Áø ŒÁπ¡– Œ¬¸áÊÊœÊ⁄¥UH 74H ŸÊÃ⁄UË
∑§«UÿÊÛUfl≈UË¥– ¡Ò‚Ê •Ê¬È∂ÊÁø ’Ù∂È Á∑§⁄UË≈UË– ¬Á«U‚ÊŒÈ „UÙ™§ÁŸ ©U∆UË–
ÁŸÁ◊ûÊÿÙª¥H 75H ÃÒ‚Ê ‚◊SÃÊ¢ ÿÊ¢ ÷¡ŸÊ¢– ◊Ë ‚ÊÁˇÊ÷ÍÃÈ ¬Ò¥ •¡¸ÈŸÊ– ∞Õ
¬˝Áû§›U ÷ÊflŸÊ– •Ê¬È∂Ê∂ËH 76H
 •äÿÊÿ øÊÒÕÊ 73

øÊÃÈfl¸áÿZ ◊ÿÊ ‚Îc≈Ô¢U ªÈáÊ∑§◊¸Áfl÷ʪ‡Ê—–

ÃSÿ ∑§Ãʸ⁄U◊Á¬ ◊Ê¢ ÁflhK∑§Ãʸ⁄U◊√ÿÿ◊˜H 13H
•ÊÃÊ¢ ÿÊÁø¬⁄UË ¡ÊáÊ– øÊ:„UË „U fláʸ– ‚ÎÁ¡∂ êÿÊ¢ ªÈáÊ-– ∑§◊¸Áfl÷ʪH ¥ 77H
¡ ¬˝∑§Î ÃËøÁŸ •ÊœÊ⁄U¥ – ªÈáÊÊøÁŸ √ÿÁ÷øÊ⁄U¥ – ∑§◊Z ÃŒŸÈ‚Ê⁄U¥ – Áflfl¢Áø∂Ë¥H 78H
∞Õ ∞∑§Áø „U œŸÈcÿ¬ÊáÊË– ¬⁄UË ¡Ê„U∂ ªÊ ø„Í¢U fláÊËZ– ∞‚Ë ªÈáÊ∑§◊¸-
∑§«U‚áÊË– ∑§∂Ë ‚„U¡¥H 79H ê„UáÊÊÒÁŸ •Êß∑¥§ ¬ÊÕʸ– „U fláʸ÷Œ‚¢SÕÊ–
◊Ë ∑§Ãʸ Ÿ√„¥ ‚fl¸ÕÊ– ÿÊÁø∂ʪ˥H 80H
Ÿ ◊Ê¢ ∑§◊ʸÁáÊ Á∂ê¬Áãà Ÿ ◊ ∑§◊¸»§∂ S¬Î„UÊ–
ßÁà ◊Ê¢ ÿÙ˘Á÷¡ÊŸÊÁà ∑§◊¸Á÷Ÿ¸ ‚ ’äÿÃH 14H
„¥U ◊¡ÁøSÃfl ¡Ê„U∂¥– ¬⁄UË êÿÊ¢ ŸÊ„UË¥ ∑§∂¥– ∞‚¥ ¡áÊ¥ ¡ÊÁáÊÃ∂¥– ÃÙ
‚È≈U∂Ê ªÊH 81H
∞fl¢ ôÊÊàflÊ ∑Χâ ∑§◊¸ ¬ÍflÒ¸⁄UÁ¬ ◊È◊ÈˇÊÈÁ÷—–
∑ȧL§ ∑§◊Ò¸fl ÃS◊Êûfl¢ ¬ÍflÒ¸— ¬Ífl¸Ã⁄¢U ∑ΧÃ◊˜H 15H
◊ʪË∂ ◊È◊ÈˇÊÈ ¡ „UÙÃ– ÁÄUË¥ ∞Á‡ÊÿÊ ¡ÊáÊÙÁŸ ◊ÊÃ¥– ∑§◊Z ∑§∂Ë¥ ‚◊SÃ¥–
œŸÈœ¸⁄UÊH 82H ¬Á⁄U Ã¥ ’Ë¡¥ ¡Ò‚Ë¥ ŒÇœ∂Ë¥– ŸÈªflÃË¥Áø ¬Á⁄U∂Ë¥– ÃÒ‡ÊË¥ ∑§◊ZÁø
¬Á⁄U ÃÿÊ¢ ¡Ê„U∂Ë¥– ◊ÙˇÊ„UÃÈH 83H ∞Õ •ÊÁáÊ∑§„UË ∞∑§ •¡¸ÈŸÊ– „U
∑§◊ʸ∑§◊¸Áflfl¢øŸÊ– •Ê¬ÈÁ∂ÿ øÊ«¥U ‚ôÊÊŸÊ– ÿÙÇÿÈ ŸÙ„UH 84H
®∑§ ∑§◊¸ Á∑§◊∑§◊¸Áà ∑§flÿÙ˘åÿòÊ ◊ÙÁ„UÃÊ—–
ÃûÊ ∑§◊¸ ¬˝flˇÿÊÁ◊ ÿÖôÊÊàflÊ ◊Ùˇÿ‚˘‡ÊÈ÷ÊØH 16H
∑§◊¸ ê„UÁáʬ Ã¥ ∑§fláÊ– •ÕflÊ •∑§◊ʸ ∑§Êÿ ∂ˇÊáÊ– ∞‚¥ ÁfløÊÁ⁄UÃÊ¢
ÁfløˇÊáÊ– ªÈ¢»§ÙÁŸ ∆U∂H 85H ¡Ò‚¥ ∑§Ê¢ ∑ȧ«¥U ŸÊáÊ¥– π:ÿÊøÁŸ ‚Ê⁄Uπ¬áÊ¥–
«UÙ˚UÿÊ¥ø¥Á„U ŒπáÊ¥– ‚¢‡ÊÿË¥ ÉÊÊ∂ËH 86H ÃÒ‚¥ ŸÒc∑§êÿ¸ÃøÁŸ ÷˝◊¢– ®ªflÁ‚¡Ã
•Ê„UÊÃË ∑§◊Z– ¡ ŒÈ¡Ë ‚ÎÁc≈ÔU ◊ŸÙœ◊Z– ∑§M¥§ ‚∑§ÃËH 87H flÊ¢øÍÁŸ
◊ÍπʸøË ªÙ∆UË ∑§Êÿ‚Ë– ∞Õ ◊Ù„U∂ ªÊ ∑˝§Ê¢ÃŒ‡Ê˸– ê„UáÊÊÒÁŸ •ÊÃÊ¢ Ã¥Áø
¬Á⁄Uÿ‚Ë¥– ‚Ê¢ªŸ ÃÈ¡H 88H
∑§◊¸áÊÙ sÔÁ¬ ’Ùh√ÿ¢ ’Ùh√ÿ¢ ø Áfl∑§◊¸áÊ—–
•∑§◊¸áʇø ’Ùh√ÿ¢ ª„UŸÊ ∑§◊¸áÊÙ ªÁ×H 17H
74 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Ã⁄UË ∑§◊¸ ê„UáÊ¡ Sfl÷Êfl¥– ¡áÊ¥ Áfl‡flÊ∑§ÊL§ ‚¢÷fl– Ã¥ ‚êÿ∑§ •ÊœË¥
¡ÊáÊÊfl¥– ∂ʪ ∞ÕH 89H ◊ª fláÊʸüÊ◊ÊÁ‚ ©UÁøÖ ¡¥ Áfl‡Ê· ∑§◊¸
ÁflÁ„UÖ Ã¥„UË flÙ›UπÊfl¥ ÁŸÁ‡øÖ ©U¬ÿÙª¥‚Ë¥H 90H ¬Ê∆UË¥ ¡¥ ÁŸÁ·h
ê„UÁáʬ– Ã¥„UË ’ȤÊÊfl¥ SflM§¬¥– ÿÃÈ∂ÁŸ ÿÕ ∑§Ê¢„UË¥ Ÿ ªÈ¢»§– •Ê¬Ò‚¥ÁøH 91H
∞:„UflË¥ ¡ª „¥U ∑§◊ʸœËŸ– ∞‚Ë ÿÊøË √ÿÊåÃË ª„UŸ– ¬⁄UË Ã¥ •‚Ù •Êß∑¥§
Áøã„U– ¬˝ÊåÃÊ¥ø¥ ªÊH 92H
∑§◊¸áÿ∑§◊¸ ÿ— ¬‡ÿŒ∑§◊¸ÁáÊ ø ∑§◊¸ ÿ—–
‚ ’ÈÁh◊Êã◊ŸÈcÿ·È ‚ ÿÈÄ× ∑ΧàSŸ∑§◊¸∑ΧØH 18H
¡Ù ‚∑§›U∑§◊ËZ fløÃÊ¢– ŒπÒ¥ •Ê¬È∂Ë ŸÒc∑§êÿ¸ÃÊ– ∑§◊¸‚¢ª¥ ÁŸ⁄UʇÊÃÊ–
»§›UÊÁøÿÊH 93H •ÊÁáÊ ∑§Ã¸√ÿÃ∂ʪ˥– ¡ÿÊ ŒÈ‚⁄¥U ŸÊ„UË¥ ¡ªË¥– ∞Á‚ÿÊ
ŸÒc∑§êÿ¸ÃÊ Ã⁄UË øÊ¢ªË¥– ’Ùœ∂Ê •‚H 94H Ã⁄UË Á∑˝§ÿÊ∑§∂Ê¬È •ÊÉÊflÊ–
•Êø⁄UÃÈ ÁŒ‚ ’⁄UflÊ– ÃÙÁø ÃÊ ÿ Áøã„UË¥ ¡ÊáÊÊflÊ– ôÊÊÁŸÿÊ ªÊH 95H
¡Ò‚Ê ∑§Ê¢ ¡›UʬʇÊË¥ ©U÷Ê ∆UÊ∑§– ÃÙ ¡⁄UË •Ê¬áʬ¥ ¡›UÊ◊ÊÁ¡¢ Œπ– Ã⁄UË
ÃÙ ÁŸ÷˝Ê¢Ã flÙ›Uπ– ê„UáÊ ◊Ë flª›UÊ •Ê„¥UH 96H •ÕflÊ ŸÊfl¥ „UŸ ¡Ù
Á⁄Uª– ÃÙ ÕÁ«Uÿø L§π ¡ÊÃÊ¢ Œπ flª¥– ÃÁø ‚ÊøÙ∑§Ê⁄¥U ¡Ù¥ ¬Ê„UÊ¥ ∂ʪ–
âfl L§π ê„UáÊ •ø›UH 97H ÃÒ‚¥ ‚fl¸ ∑§◊ËZ •‚áÊ¥– Ã¥ »È§«¥ ◊ÊŸÍÁŸ
flÊÿÊáÊ¥– ◊ª •Ê¬áÊÿÊ ¡Ù ¡ÊáÊ– ŸÒc∑§êÿȸ ∞‚ÊH 98H •ÊÁáÊ ©UŒÙ•SÃÈøÁŸ
¬˝◊ÊáÊ¥– ¡Ò‚¥ Ÿ øÊ∂ÃÊ¢ ‚Íÿʸø¥ øÊ∂áÊ¥– ÃÒ‚¥ ŸÒc∑§êÿ¸àfl ¡ÊáÊ– ∑§◊ËZÁø
•‚ÃÊ¢H 99H ÃÙ ◊ŸÈcÿÊ‚ÊÁ⁄UπÊ Ã⁄UË •Êfl«U– ¬⁄UË ◊ŸÈcÿàfl ÃÿÊ Ÿ ÉÊ«U–
¡Ò‚¥ ¡›UÊ◊Ê¡Ë¥ Ÿ ’È«U– ÷ÊŸÈÁ’¢’H 100H ÃáÊ¥ Ÿ ¬Ê„UÃÊ¥ Áfl‡fl ŒÁπ∂¥–
Ÿ ∑§Á⁄UÃÊ¢ ‚fl¸ ∑§∂¥– Ÿ ÷ÙÁªÃÊ¢ ÷ÙÁª∂¥– ÷ÙÇÿ¡ÊÃH 1H ∞∑§Áø ∆UÊÿË¥
’Ò‚∂Ê– ¬Á⁄U ‚fl¸òÊ ÃÙÁø ª∂Ê– „¥U •‚Ù Áfl‡fl ¡Ê„U∂Ê– •Ê¢ª¥Áø ÃÙH 2H
ÿSÿ ‚fl¸ ‚◊Ê⁄Uê÷Ê— ∑§Ê◊‚VÔUÀ¬flÌ¡ÃÊ—–
ôÊÊŸÊÁÇŸŒÇœ∑§◊ʸáÊ¢ Ã◊Ê„ÈU— ¬Áá«Uâ ’ȜʗH 19H
¡ÿÊ ¬ÈL§·ÊëÿÊ ∆UÊÿË¥– ∑§◊ʸøÊ Ã⁄UË πŒÈ ŸÊ„UË¥– ¬⁄UË »§∂UʬˇÊÊ ∑§„UË¥–
‚¢ø⁄UŸÊH 3H •ÊÁáÊ „¥U ∑§◊¸ ◊Ë ∑§⁄UËŸ– •ÕflÊ •ÊŒÁ⁄U∂¥ Á‚hË Ÿ߸Ÿ– ÿáÊ¥
‚¢∑§À¬¥„UË ¡ÿÊø¥ ◊Ÿ– Áfl≈UÊ›UŸÊH 4H ôÊÊŸÊÇŸËøÁŸ ◊Èπ¥– ¡áÊ¥ ¡ÊÁ›U∂Ë¥
∑§◊Z •‡Êπ¥– ÃÙ ¬⁄U’˝rÊÔÁø ◊ŸÈcÿflπ¥– flÙ›Uπ ÃÍ¢H 5H
 •äÿÊÿ øÊÒÕÊ 75

àÿÄàflÊ ∑§◊¸»§∂Ê‚XÔ¢U ÁŸàÿÃÎåÃÙ ÁŸ⁄UÊüÊÿ—–

∑§◊¸áÿÁ÷¬˝flÎûÊÙ˘Á¬ ŸÒfl Á∑§Á@à∑§⁄UÙÁà ‚—H 20H
¡Ù ‡Ê⁄UË⁄UË¥ ©UŒÊ‚È– »§›U÷٪˥ ÁŸ⁄UÊ‚È– ÁŸàÿÃÊ ©UÀ„UÊ‚È– „UÙ™§ÁŸ •‚H 6H
¡Ù ‚¢ÃÙ·ÊøÊ ªÊ÷Ê⁄UÊ– •Êà◊’ÙœÊÁøÿÊ flÙª⁄UÊ¢– ¬È⁄U Ÿ ê„UáÊÁø œŸÈœ¸⁄UÊ–
•Ê⁄UÙÁªÃÊ¢H 7H
ÁŸ⁄UʇÊËÿ¸ÃÁøûÊÊà◊Ê àÿÄÂfl¸¬Á⁄Uª˝„U—–
‡ÊÊ⁄UË⁄¢U ∑§fl∂¢ ∑§◊¸ ∑ȧfl¸ãŸÊåŸÙÁà Á∑§ÁÀ’·◊˜H 21H
ÿŒÎë¿UÊ∂Ê÷‚ãÃÈc≈ÔUÙ mãmÊÃËÃÙ Áfl◊à‚⁄U—–
‚◊— Á‚hÊflÁ‚hı ø ∑ΧàflÊÁ¬ Ÿ ÁŸ’äÿÃH 22H
∑Ò§‚Ë •Áœ∑§ÊÁœ∑§ •Êfl«UË– ÉÊà ◊„UÊ‚ÈπÊøË ªÙ«UË– ‚Ê¢«UÙÁŸÿÊ¢ •Ê‡ÊÊ
∑ȧ⁄UÙ¥«UË– •„¢U÷Êfl¥‚Ë¥H 8H ê„UáÊÊÒÁŸ •fl‚⁄¥U ¡¥ ¡¥ ¬Êfl– ∑§Ë¥ ÃáÊ¥Áø ÃÙ
‚ÈπÊfl– ¡ÿÊ •Ê¬È∂¥ •ÊÁáÊ ¬⁄UÊfl¥– ŒÙã„UË ŸÊ„UË¥H 9H ÃÙ ÁŒ∆UË¥ ¡¥ ¬Ê„U–
Ã¥ •Ê¬áÊÁø „UÙ™§ÁŸ ¡Êÿ– •Êß∑§ Ã¥ •Ê„U– ÃÙÁø ¡Ê„U∂ÊH 110H ø⁄UáÊË¥
„UŸ øÊ∂– ◊Èπ¥ ¡¥ ¡¥ ’Ù∂– ∞‚¥ øc≈ÔUÊ¡Êà ÃÃÈ∂¥– •Ê¬áÊÁø ¡ÙH 11H
„¥U •‚Ù Áfl‡fl ¬Ê„UË¥– ¡ÿÊÁ‚ •Ê¬áʬ¥flÊ¢øÍÁŸ ŸÊ„UË¥– •ÊÃÊ¢ ∑§fláÊ Ã¥ ∑§◊¸
∑§ÊÿË– ’ÊœË ÃÿÊÃ¥H 12H „UÊ ◊à‚L§ ¡Õ ©U¬¡– ÃÃÈ∂¥ ŸÈ⁄UÁø ¡ÿÊ ŒÈ¡¥–
ÃÙ ÁŸ◊¸à‚L§ ∑§Êß ê„UÁáÊ¡– ’Ù∂fl⁄UËH 13H ê„UáÊÊÒÁŸ ‚flÊZ¬⁄UË ◊ÈQȧ– ÃÙ
‚∑§◊¸ÈÁø ∑§◊¸⁄UÁ„UÃÈ– ‚ªÈáÊ ¬Á⁄U ªÈáÊÊÃËÃÈ– ∞Õ ÷˝Ê¢Áà ŸÊ„UË¥H 14H
ªÃ‚XÔUSÿ ◊ÈÄÃSÿ ôÊÊŸÊflÁSÕÃø—–
ÿôÊÊÿÊø⁄U× ∑§◊¸ ‚◊ª˝¢ ¬˝Áfl∂ËÿÃH 23H
ÃÙ Œ„U‚¢ª¥ Ã⁄UË •‚– øÒÃãÿÊ‚ÊÁ⁄UπÊ ÁŒ‚– ¬Ê„UÃÊ¢ ¬⁄U’˝rÊÔÊøÁŸ ∑§‚¥–
øÙπÊ›ÈU ÷∂ÊH 15H ∞‚Ê„UË ¬⁄UË ∑§ıÃÈ∑¥§– ¡⁄UË ∑§◊Z ∑§⁄UË ÿôÊÊÁŒ∑¥§– Ã⁄UË
ÁÃÿ¥ ∂ÿÊ ¡ÊÃË ÁŸ—‡Êπ¥– ÃÿÊëÿÊÁø ∆UÊÿË¥H 16H •∑§Ê›UË¥øË¥ •÷˝¥
¡Ò‡ÊË¥– ©U◊˸flËáÊ •Ê∑§Ê‡ÊË¥– „UÊ⁄U¬ÃË •Ê¬Ò‡ÊË¥– ©UŒÿ∂Ë¥ ‚Ê¢ÃË¥H 17H ÃÒ‡ÊË¥
ÁflÁœÁflœÊŸ¥ ÁflÁ„UÃ¥– ¡⁄UË •Êø⁄U ÃÙ ‚◊SÃ¥– Ã⁄UË ÁÃÿ¥ ∞Äÿ÷Êfl¥ ∞ÄÿÊÃ¥–
¬ÊflÃËÁø ªÊH 18H
76 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

’˝rÊÔʬ¸áÊ¢ ’˝rÊÔ „UÁfl’˝¸rÊÔÊÇŸı ’˝rÊÔáÊÊ „ÈUÃ◊˜–

’˝rÊÔÒfl ÃŸ ªãÃ√ÿ¢ ’˝rÊÔ∑§◊¸‚◊ÊÁœŸÊH 24H
„¥U „UflŸ ◊Ë „UÙÃÊ– ∑§Ê¢ ßÿ¥ ÿôÊË¥ „UÊ ÷ÙÄÃÊ– ∞Á‚ÿÊ ’ÈÁhÁ‚ ŸÊ„UË¥
Á÷ãŸÃÊ– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 19H ¡ ßc≈ÔUÿôÊ ÿ¡Êfl– Ã¥ „UÁfl◊ZòÊÊÁŒ •ÊÉÊfl¥– ÃÙ
ŒπÂ •ÁflŸÊ‡Ê÷Êfl¥– •Êà◊’ÈÁhH 120H ê„UáÊÊÒÁŸ ’˝rÊÔ Ã¥Áø ∑§◊¸– ∞‚¥
’ÙœÊ •Ê∂¥ ¡ÿÊ ‚◊– ÃÿÊ ∑§Ã¸√ÿ Ã¥ ŸÒc∑§êÿ¸– œŸÈœ¸⁄UÊH 21H •ÊÃÊ¢
•Áflfl∑ȧ∑ȧ◊Ê⁄UàflÊ ◊È∑§∂– ¡ÿÊ¢ Áfl⁄UÄÃËø¥ ¬ÊÁáʪ˝„UáÊ ¡Ê„U∂¥– ◊ª ©U¬Ê‚Ÿ
Á¡„UË¥ •ÊÁáÊ∂¥– ÿÙªÊÇŸËø¥H 22H
ŒÒfl◊flʬ⁄U ÿôÊ¢ ÿÙÁªŸ— ¬ÿ¸È¬Ê‚Ã–
’˝rÊÔÊÇŸÊfl¬⁄U ÿôÊ¢ ÿôÊŸÒflÙ¬¡ÈuÔUÁÃH 25H
¡ ÿ¡Ÿ‡ÊË∂ •„UÌŸ‡ÊË¥– Á¡„UË¥ •ÁfllÊ „UÁfl∂Ë ◊Ÿ¥‚Ë¥– ªÈL§flÊÄÿ-
„ÈUÃʇÊË¥– „UflŸ ∑§∂¥H 23H ÁÄUË¥ ÿÙªÊÁÇŸ∑§Ë¥ ÿÁ¡¡– ÃÙ ŒÒflÿôÊÈ ê„UÁáÊ¡–
¡áÊ¥ •Êà◊‚Èπ ∑§ÊÁ◊¡– ¬¢«ÈU∑ȧ◊⁄UÊH 24H ŒÒflÊSÃfl ¬Ê›UáÊ– ¡Ù Áø¢ÃËŸÊ
Œ„U÷⁄UáÊ– ÃÙ ◊„UÊÿÙªË ¡ÊáÊ– ŒÒflÿÙª¥H 25H •ÊÃÊ¢ •flœÊ⁄UË¥ ‚Ê¢ªÒŸ
•ÊÁáÊ∑§– ¡ ’˝rÊÔÊÇŸË ‚ÊÁÇŸ∑§– ÃÿÊ¢Ã¥ ÿôÊ¥Áø ÿôÊÈ Œπ– ©U¬ÊÁ‚¡H 26H
üÊÙòÊʌ˟ËÁãº˝ÿÊáÿãÿ ‚¢ÿ◊ÊÁÇŸ·È ¡ÈuÔUÁÖ
‡ÊéŒÊŒËÁãfl·ÿÊŸãÿ ßÁãº˝ÿÊÁÇŸ·È ¡ÈuÔUÁÃH 26H
∞∑§ ‚¢ÿ◊ÊÁÇŸ„UÙòÊË– Ã ÿÈÁÄÃòÊÿÊëÿÊ ◊¢òÊË¥– ÿ¡Ÿ ∑§Á⁄UÃË ¬ÁflòÊË¥–
ߢÁº˝ÿº˝√ÿË¥H 27H ∞∑§Ê¢ flÒ⁄UÊÇÿ ⁄UÁfl Áflfl›U– âfl ‚¢ÿÃË Áfl„UÊ⁄U ∑§∂– ÃÕ
•¬ÊflÎà ¡Ê„U∂– ߢÁº˝ÿÊŸ›UH 28H ÁÄUË¥ Áfl⁄UÄÃËøË ÖflÊ›UÊ ÉÊÃ∂Ë– âfl
Áfl∑§Ê⁄UÊ¢øË¥ ߢœŸ¥ ¬Á›U¬∂Ë¥– ÃÕ •Ê‡ÊÊœÍ◊¥ ‚Ê¢Á«U∂Ë¥– ¬Ê¢ø„UË ∑È¢§«¥UH 29H
◊ª flÊÄÿÁflœËÁøÿÊ ÁŸ⁄Ufl«UË– Áfl·ÿ•Ê„ÈUÃË ©UŒ¢«UË¥– „UflŸ ∑§∂¥ ∑È¢§«UË¥–
ߢÁº˝ÿÊÇŸËëÿÊH 130H
‚flʸáÊËÁãº˝ÿ∑§◊ʸÁáÊ ¬˝ÊáÊ∑§◊ʸÁáÊ øʬ⁄U–
•Êà◊‚¢ÿ◊ÿÙªÊÇŸı ¡ÈuÔUÁà ôÊÊŸŒËÁ¬ÃH 27H
∞∑§Ë¥ ÿÿʬ⁄UË ¬ÊÕʸ– ŒÙ·È ˇÊÊÁ›U∂ ‚fl¸ÕÊ– •ÊÁáÊ∑§Ë¥ NUŒÿÊ⁄UáÊË¥ ◊¢ÕÊ–
 •äÿÊÿ øÊÒÕÊ 77

Áflfl∑ȧ ∑§∂ÊH 31H ÃÙ ©U¬‡Ê◊¥ ÁŸ„UÁ≈U∂Ê– œÒÿZfl⁄UË ŒÊÁ≈U∂Ê– ªÈL§flÊÄÿ¥

∑§ÊÁ…U∂Ê– ’›U∑§≈U¬áÊ¥H 32H ∞‚¥ ‚◊⁄U‚¥ ◊¢ÕŸ ∑§∂¢– ÃÕ ¤Ê«U∑§⁄UË
∑§Ê¡Ê •Ê∂¥– ¡¢ ©UîÊËflŸ ¡Ê„UÊ∂¥– ôÊÊŸÊÇŸËø¥H 33H ¬Á„U∂Ê ´§ÁhÁ‚hË¥øÊ
‚¢÷˝◊È– ÃÊ ÁŸflÃÙ¸ÁŸ ª∂Ê œÍ◊È– ◊ª ¬˝ª≈U∂Ê ‚͡◊È– ÁflS»È§Á∂¢ªÈH 34H ÃÿÊ
◊ŸÊø¥ ◊Ù∑§›¥U– Ã¥Áø ¬≈UfláÊ ÉÊÊÃ∂¥– ¡¥ ÿ◊ÁŸÿ◊Ë¥ „U›ÈUflÊ⁄U∂¥– •ÊßÃ¥
„UÙÃ¥H 35H ÃáÊ¥ ‚ÊŒÈ∑ȧ¬áÊ¥ ÖflÊ›UÊ ‚◊ÎhÊ– ◊ª flÊ‚ŸÊ¢Ã⁄UÊÁøÿÊ ‚Á◊œÊ–
SŸ„¥U‚Ë¥ ŸÊŸÊÁflœÊ– ¡ÊÁ›UÁ∂ÿÊH 36H ÃÕ ‚Ù„¢U◊¢òÊ¥ ŒËÁˇÊÃË¥– ߢÁº˝ÿ∑§◊ÊZëÿÊ
•Ê„ÈUÃË– ÁÃÿ¥ ôÊÊŸÊŸ›UË¥ ¬˝ŒËåÃË¥– ÁŒœÁ∂ÿÊH 37H ¬Ê∆UË¥ ¬˝ÊáÊÁ∑˝§ÿÁøÿ
‚˝flÈ Á Ÿ‡ÊË¥– ¬ÍáÊʸ„UÈ ÃË ¬«U∂Ë „ÈUÃʇÊË¥– ÃÕ •fl÷ÎÕ ‚◊⁄U‚Ë¥– ‚„U¡¥ ¡„Ê∂H
¥ 38H
◊ª •Êà◊’ٜ˥ø¥ ‚Èπ– ¡¥ ‚¢ÿ◊ÊÇŸËø¥ „ÈUÇÊ·– ÃÙÁø ¬È⁄UÊ«UʇÊÈ Œπ–
ÉÊÃ∂Ê ÁÄUË¥H 39H ∞∑§ ∞Á‡ÊÿÊ ß„UË¥ ÿ¡ŸË¥– ◊ÈÄà Ã ¡Ê„U∂ ÁòÊ÷ÈflŸË¥–
ÿÊ ÿôÊÁ∑˝§ÿÊ Ã⁄Ë •ÊŸÊŸË¥– ¬Á⁄U ¬˝Êåÿ Ã¥ ∞∑§H 140H
º˝√ÿÿôÊÊSìÙÿôÊÊ ÿÙªÿôÊÊSÃÕʬ⁄U–
SflÊäÿÊÿôÊÊŸÿôÊʇø ÿÃÿ— ‚¢Á‡ÊÃfl˝ÃÊ—H 28H
∞∑§ º˝√ÿÿôÊÈ ê„UÁáʬÃË– ∞∑§ ì‚Ê◊ª˝ËÿÊ ÁŸ¬¡ÁflÁÖ ∞∑§ ÿÙªÿʪȄUË
•Ê„UÊÃË– ¡ ‚Ê¢ÁªÃ∂H 41H ∞∑§Ë¥ ‡ÊéŒË¥ ‡ÊéŒÈ ÿÁ¡¡– ÃÙ flÊÇÿôÊÈ
ê„UÁáÊ¡– ôÊÊŸ¥ ôÊÿ ªÁ◊¡– ÃÙ ôÊÊŸÿôÊÈH 42H „¥U •¡¸ÈŸÊ ‚∑§›U ∑ȧflÊ«¥U–
¡ •ŸÈÁc∆ÔUÃÊ¢ •ÁÂʢ∑§«¥U– ¬⁄UË Á¡Ã¥Áº˝ÿÊ‚ËÁø ÉÊ«U– ÿÙÇÿÃÊfl‡Ê¥H 43H
Ã ¬˝flËáÊ ÃÕ ÷∂– •ÊÁáÊ ÿÙª‚◊ÎÁh •ÊÁÕ∂– ê„UáÊÊÒÁŸ •Ê¬áʬʢ ÁÄUË¥
∑§∂¥– •Êà◊„UflŸH 44H
•¬ÊŸ ¡ÈuÔUÁà ¬˝ÊáÊ¢ ¬˝ÊáÊ˘¬ÊŸ¢ ÃÕʬ⁄U–
¬˝ÊáÊʬʟªÃË L§Œ˜äflÊ ¬˝ÊáÊÊÿÊ◊¬⁄UÊÿáÊÊ—H 29H
◊ª •¬ÊŸÊÇŸËøÁŸ ◊ÈπË¥– ¬˝Êáʺ˝√ÿ¥ ŒπË¥– „UflŸ ∑§∂¥ ∞∑§Ë¥–
•èÿÊ‚ÿÙª¥H 45H ∞∑§ •¬ÊŸÈ ¬˝ÊáÊË¥ •Ì¬ÃË– ∞∑§ ŒÙ„UË¥Ã¥„UË ÁŸL¢§ÁœÃË–
Ã ¬˝ÊáÊÊÿÊ◊Ë ê„UÁáʬÁÖ ¬¢«ÈU∑ȧ◊⁄UÊ– 46H
•¬⁄U ÁŸÿÃÊ„UÊ⁄UÊ— ¬˝ÊáÊÊã¬˝ÊáÊ·È ¡ÈuÔUÁÖ
‚fl¸˘åÿÃ ÿôÊÁflŒÙ ÿôÊˇÊÁ¬Ã∑§À◊·Ê—H 30H
78 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∞∑§ flÖÊ˝ÿÙª∑˝§◊–¥ ‚flʸ„UÊ⁄U‚ÿ

¢ ◊–¥ ¬˝ÊáÊË¥ ¬˝ÊáÊÈ ‚¢÷◊˝ –¥ „UflŸ ∑§Á⁄UÃËH47H
∞‚¥ ◊ÙˇÊ∑§Ê◊ ‚∑§›U– ‚◊Sà „U ÿ¡Ÿ‡ÊË›U– Á¡„UË¥ ÿôÊmÊ⁄UÊ¥ ◊ŸÙ◊›U–
ˇÊÊ›UáÊ ∑§∂H 48H ¡ÿÊ •ÁfllÊ¡Êà ¡ÊÁ›UÃÊ¢– ¡¥ ©U⁄U∂¥ ÁŸ¡Sfl÷ÊflÃÊ–
¡Õ •ÁÇŸ •ÊÁáÊ „UÙÃÊ– ©U⁄UÁøŸÊH 49H ¡Õ ÿÁ¡ÃÿÊøÊ ∑§Ê◊È ¬È⁄U–
ÿôÊË¥ø¥ ÁflœÊŸ ‚⁄U– ◊ʪÈÃ¥ ¡ÕÍÁŸ flÙ‚⁄¥ – Á∑˝§ÿÊ¡ÊÃH 150H ÁfløÊ⁄U ¡Õ
Ÿ Á⁄Uª– „UÃÈ ¡Õ Ÿ ÁŸª– ¡¥ mÒÌٷ‚¢ª¥– Á‚¢¬ÁøŸÊH 51H
ÿôÊÁ‡Êc≈ÔUÊ◊ÎÃ÷È¡Ù ÿÊÁãà ’˝rÊÔ ‚ŸÊß◊˜–
ŸÊÿ¢ ∂Ù∑§Ù˘SàÿÿôÊSÿ ∑ȧÃÙ˘ãÿ— ∑ȧL§‚ûÊ◊H 31H
∞‚¥ •ŸÊÁŒÁ‚h øÙπ≈U– ¡¥ ôÊÊŸ ÿôÊÊflÁ‡Êc≈ÔU– Ã¥ ‚ÁflÃË ’˝rÊÔÁŸc∆ÔU–
’˝rÊÔÊ„¢U◊¢òÊ¥H 52H ∞‚ ‡Ê·Ê◊ÎÃ¥ œÊ∂– ∑§Ë¥ •◊àÿ¸÷ÊflÊ •Ê∂– ê„UáÊÊÒÁŸ ’˝rÊÔ
Ã ¡„UÊ∂– •ŸÊÿÊ‚¥H 53H ÿ⁄UÊ¢ Áfl⁄UÁÄà ◊Ê›U Ÿ ÉÊÊ∂ËÁø– ¡ÿÊ¢
‚¢ÿ◊ÊÇŸËøË ‚flÊ Ÿ ÉÊ«UÁø– ¡ ÿÙªÿÊªÈ Ÿ ∑§Á⁄UÃËÁø– ¡ã◊∂ ‚Ê¢ÃH 54H
¡ÿÊ¢ø¥ ∞Á„U∑§ œ«U ŸÊ„UË¥– ÃÿÊ¢ø¥ ¬⁄UòÊ ¬È‚‚Ë ∑§Ê߸– ê„UáÊÊÒÁŸ •‚Ê „ ªÊ∆UË
¬Ê„Ë¥– ¬¢«ÈU∑ȧ◊⁄UÊH 55H
∞fl¢ ’„ÈUÁflœÊ ÿôÊÊ ÁflÃÃÊ ’˝rÊÔáÊÙ ◊Èπ–
∑§◊¸¡ÊÁãflÁh ÃÊã‚flʸŸfl¢ ôÊÊàflÊ Áfl◊Ùˇÿ‚H 32H
∞‚¥ ’„ÈUÃË¥ ¬⁄UË •Ÿª– ¡ ‚Ê¢ÁªÃ∂ ÃÈ¡ ∑§Ê¢ ÿʪ– Ã ÁflSÃÊM§ÁŸ
flŒ¥Áø øÊ¢ª– ê„UÁáÊÃ∂ •Ê„UÊÃËH 56H ¬⁄UË ÃáÊ¥ ÁflSÃÊ⁄¥U ∑§Êÿ ∑§⁄UÊfl¥–
„¥UÁø ∑§◊¸Á‚h ¡ÊáÊÊfl¥– ÿÃÈ∂ÁŸ ∑§◊¸’¢œÈ Sfl÷Êfl¥– ¬Êfl∂ ŸÊH 57H
üÊÿÊãº˝√ÿ◊ÿÊlôÊÊÖôÊÊŸÿôÊ— ¬⁄ãì–
‚flZ ∑§◊ʸÁπ∂¢ ¬ÊÕ¸ ôÊÊŸ ¬Á⁄U‚◊ÊåÿÃH 33H
•¡¸ÈŸÊ flŒÈ ¡ÿÊ¢ø¥ ◊Í›U– ¡ Á∑˝§ÿÊÁfl‡Ê·¥ SÕÍ›– ¡ÿÊ¢ Ÿ√„UÊÁ›Uÿø¥
»§›U– Sflª¸‚ÈπH 58H Ã º˝√ÿÊÁŒÿÊªÈ ∑§Ë⁄U „UÙÃË– ¬⁄UË ôÊÊŸÿôÊÊøË ‚⁄UË
Ÿ ¬flÃË– ¡Ò‡ÊË ÃÊ⁄UÊÃ¡‚¢¬ûÊË– ÁŒŸ∑§⁄UʬʇÊË¥H 59H Œπ¥Ò ¬⁄U◊Êà◊‚ÈπÁŸœÊŸ–
‚ÊœÊflÿÊ ÿ٪ˡŸ– ¡ Ÿ Áfl‚¢Á’ÃË •¢¡Ÿ– ©Uã◊·ŸòÊË¥H 160H ¡¥
œÊ¢flÃÿÊ ∑§◊ʸøË ∂ÊáÊË– ŸÒc∑§êÿ¸’ÙœÊøË πÊáÊË– ¡¥ ÷È∑§Á∂ÿÊ œáÊË–
‚ÊœŸÊøËH 61H ¡Õ ¬˝flÎÁûÊ ¬Ê¢ªÈ›U ¡Ê„U∂Ë– Ã∑§Ê¸øË ÁŒ∆UË ª∂Ë– ¡áÊ¥
ߢÁº˝ÿ¥ Áfl‚⁄U∂Ë¥– Áfl·ÿ‚¢ªÈH 62H ◊ŸÊø¥ ◊Ÿ¬áÊ ª∂¥– ¡Õ ’Ù∂Êø¥
 •äÿÊÿ øÊÒÕÊ 79

’Ù∂∑§¬áÊ ∆U∂¥– ¡ÿÊ◊ÊÁ¡ ‚Ê¢¬«U∂¥– ôÊÿ ÁŒ‚H 63H ¡Õ flÒ⁄UÊÇÿÊøÊ

¬Ê¢ªÈ Á»§≈U– Áflfl∑§ÊøÊ„UË ‚Ù‚È ÃÈ≈U – ¡Õ Ÿ ¬Ê„UÃÊ¢ ‚„U¡ ÷≈U – •Ê¬áʬH
¥ 64H
ÃÁmÁh ¬˝ÁáʬÊÃŸ ¬Á⁄U¬˝‡ŸŸ ‚flÿÊ–
©U¬ŒˇÿÁãà Ã ôÊÊŸ¢ ôÊÊÁŸŸSÃûflŒÌ‡ÊŸ—H 34H
Ã¥ ôÊÊŸ ¬Ò¥ ªÊ ’⁄Ufl¥– ¡⁄UË ◊ŸË¥ •ÊÁÕ •ÊáÊÊfl¥– Ã⁄UË ‚¢ÃÊ¢ ÿÊ ÷¡Êfl¥–
‚fl¸Sfl¥‚Ë¥H 65H ¡ ôÊÊŸÊøÊ ∑ȧL§∆UÊ– ÃÕ ‚flÊ „UÊ ŒÊ⁄Ufl¢≈UÊ– ÃÙ Sflʜ˟
∑§⁄UË¥ ‚È÷≈UÊ– flÙ›UªÙŸËH 66H Ã⁄UË ÃŸÈ◊ŸÈ¡Ëfl¥– ø⁄UáÊÊ‚Ë¥ ∂ʪÊfl¥– •ÊÁáÊ
•ªfl¸ÃÊ ∑§⁄UÊfl¥– ŒÊSÿ ‚∑§›UH 67H ◊ª •¬ÁˇÊà ¡¥ •Ê¬È∂¥– Ã¥„UË
‚Ê¢ªÃË ¬ÈÁ‚∂¥– ¡áÊ¥ •¢Ã—∑§⁄UáÊ ’Ùœ∂¥– ‚¢∑§À¬Ê Ÿ ÿH 68H
ÿÖôÊÊàflÊ Ÿ ¬ÈŸ◊Ù¸„U◊fl¢ ÿÊSÿÁ‚ ¬Êá«Ufl–
ÿŸ ÷ÍÃÊãÿ‡Ê·áÊ º˝ˇÿSÿÊà◊ãÿÕÙ ◊ÁÿH 35H
¡ÿÊøÁŸ flÊÄÿ ©UÁ¡fl«¥U– ¡Ê„U∂¥ ÁøûÊ ÁŸœ«¥U– ’˝rÊÔÊøÁŸ ¬Ê«¥–
ÁŸ—‡Ê¢∑ȧ „UÙÿH 69H Ã fl›UË¥ •Ê¬áʬÿÊ¢‚Á„UÃ¥– ßÿ¥ •‡Ê·¥„UË ÷ÍÃ¥– ◊ʤÿÊ
SflM§¬Ë¥ •π¢Á«UÃ¥– Œπ‚Ë ÃÍ¢H 170H ∞‚¥ ôÊÊŸ¬˝∑§Ê‡Ê¥ ¬Ê„U∂– ÃÒ¥
◊Ù„UÊ¢œ∑§ÊL§ ¡Ê߸∂– ¡Ò¥ ªÈL§∑Χ¬Ê „UÙ߸∂– ¬ÊÕʸ ªÊH 71H
•Á¬ øŒÁ‚ ¬Ê¬èÿ— ‚fl¸èÿ— ¬Ê¬∑ΧûÊ◊—–
‚flZ ôÊÊŸå∂flŸÒfl flÎÁ¡Ÿ¢ ‚ãÃÁ⁄UcÿÁ‚H 36H
¡⁄UË ∑§À◊·ÊøÊ •ÊªL§– ÃÍ¢ ÷˝Ê¢ÃËøÊ ‚ʪL§– √ÿÊ◊Ù„UÊøÊ «UÙ¥ªL§– „UÙ©UŸË
•‚‚ËH 72H Ã:„UË ôÊÊŸ‡ÊÁÄÃøÁŸ ¬Ê«¥U– „¥U •ÊÉÊfl¥Áø ªÊ ÕÊ∑§«¥U– ∞‚¥
‚Ê◊âÿ¸ •‚ øÙπ«¥U– ôÊÊŸË¥ ßÿH 73H ŒπÒ¥ Áfl‡fl÷˝◊Ê∞‚Ê– ¡Ù •◊ÍÃʸøÊ
∑§«Ufl‚Ê– ÃÙ ¡ÿÊÁøÿÊ ¬˝∑§Ê‡ÊÊ– ¬È⁄UÁøŸÊH 74H ÃÿÊ ∑§Êÿ‚ „U
◊ŸÙ◊›ÈU– „¥U ’Ù∂ÃÊ¢Áø •Áà Á∑§«UÊ›ÈU– ŸÊ„UË¥ ÿáÊ¥ ¬Ê«¥U Á…U‚Ê›ÈU– ŒÈ¡¥
¡ªË¥H 75H
ÿÕҜʢÁ‚ ‚Á◊hÙ˘ÁÇŸ÷¸S◊‚Êà∑ȧL§Ã˘¡È¸Ÿ–
ôÊÊŸÊÁÇŸ— ‚fl¸∑§◊ʸÁáÊ ÷S◊‚Êà∑ȧL§Ã ÃÕÊH 37H
‚Ê¢ªÒ¥ ÷ÈflŸòÊÿÊøË ∑§Ê¡›UË– ¡ ªªŸÊ◊ÊÁ¡ ©Uœfl∂Ë– ÁÃÿ ¬˝›UÿË¥ø
flÊ„U≈ÈU›UË– ∑§Êÿ •÷˝ ¬È⁄UH 76H ∑§Ë¥ ¬flŸÊøÁŸ ∑§Ù¬¥– ¬ÊÁáÊÿ¥Áø ¡Ù
¬Á›U¬– ÃÙ ¬˝›UÿÊŸ›ÈU Œ«U¬– ÃÎáÊ¥ ∑§Êc∆Ô¥U ∑§Ê߸H 77H
80 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Ÿ Á„U ôÊÊŸŸ ‚ŒÎ‡Ê¢ ¬ÁflòÊÁ◊„U ÁfllÃ–

ÃàSflÿ¢ ÿÙª‚¢Á‚h— ∑§Ê∂ŸÊà◊ÁŸ ÁflãŒÁÃH 38H
ê„UáÊÊÒÁŸ •‚Ù „¥U Ÿ ÉÊ«U– Ã¥ ÁfløÊÁ⁄UÃÊ¢Áø •‚¢ª«¥U– ¬È…UÃË ôÊÊŸÊøÁŸ
¬Ê«¥U– ¬ÁflòÊ Ÿ ÁŒ‚H 78H ∞Õ ôÊÊŸ „¥U ©UûÊ◊ „UÙÿ– •ÊÁáÊ∑§„UË ∞∑§ ÃÒ‚¥
∑¥§ •Ê„– ¡Ò‚¥ øÒÃãÿ ∑§Ê¢ ŸÙ„U– ŒÈ‚⁄¥U ªÊH 79H ÿÊ ◊„UÊÃ¡ÊøÁŸ ∑§‚¥–
¡⁄UË øÙπÊ›ÈU ¬˝ÁÃÁ’¢’ ÁŒ‚– ∑§Ê¢ Áª¢flÁ‚∂¥ Áª¢fl‚– •Ê∑§Ê‡Ê „¥UH 180H
ŸÊÃ⁄UË ¬ÎâflËøÁŸ ¬Ê«¥U– ∑§Ê¢≈UÊ›¥U ¡⁄UË ¡Ù«U– Ã⁄UË ©U¬◊Ê ôÊÊŸË¥ ÉÊ«U–
¬¢«ÈU∑ȧ◊⁄UÊH 81H ê„UáÊÊÒÁŸ ’„ÈUÃË¥ ¬⁄UË¥ ¬Ê„UÃÊ¢– ¬È…UìȅUÃË ÁŸœÊ¸Á⁄UÃÊ¢– „U
ôÊÊŸÊøË ¬ÁflòÊÃÊ– ôÊÊŸË¥Áø •ÊÁÕH 82H ¡Ò‚Ë •◊ÎÃÊøË øflË ÁŸflÁ«U¡–
Ã⁄UË •◊ÎÃÊÁø‚ÊÁ⁄UπË ê„UÁáÊ¡– ÃÒ‚¥ ôÊÊŸ „¥U ©U¬Á◊¡– ôÊÊŸ¥‚Ë¥ÁøH 83H
•ÊÃÊ¢ ÿÊfl⁄UË ¡¥ ’Ù∂áÊ¥– Ã¥ flÊÿÊ¢Áø fl›ÈU »§«UáÊ¥– âfl ‚ÊøÁø „¥U ¬ÊÕ¸
ê„UáÊ– ¡¥ ’Ù∂à •‚Ê¢H 84H ¬⁄UË Ã¥Áø ôÊÊŸ ∑§flË¥ ¡ÊáÊÊfl¥– ∞‚¥ •¡¸ÈŸ¥
¡¢fl ¬È‚Êfl¥– âfl Ã¥ ◊ŸÙªÃ Œfl¢– ¡ÊÁáÊÃ∂¥H 85H ◊ª ê„UáÊÂ Á∑§⁄UË≈UË–
•ÊÃÊ¢ ÁøûÊ ŒßZ ßÿ ªÙ∆UË– ‚Ê¢ªŸ ôÊÊŸÊÁøÿ ÷≈UË– ©U¬ÊflÊ ÃÈ¡H 86H
üÊhÊflÊ°À∂÷Ã ôÊÊŸ¢ Ãà¬⁄U— ‚¢ÿÃÁãº˝ÿ—–
ôÊÊŸ¢ ∂éäflÊ ¬⁄UÊ¢ ‡ÊÊÁãÃ◊Áø⁄UáÊÊÁœªë¿UÁÃH 39H
Ã⁄UË •Êà◊‚ÈπÊÁøÿÊ ªÙÁ«UÿÊ– Áfl≈U ¡Ù ∑§Ê¢ ‚∑§›U Áfl·ÿÊ¢– ¡ÿÊëÿÊ
∆UÊÿË¥ ߢÁº˝ÿÊ¢– ◊ÊŸÈ ŸÊ„UË¥H 87H ¡Ù ◊ŸÊ‚Ë¥ øÊ«U Ÿ ‚Ê¢ª– ¡Ù ¬˝∑ΧÃËø¥
∑§∂¥ ŸÉÊ– ¡Ù üÊhøÁŸ ‚¢÷Ùª¥– ‚ÈÁπÿÊ ¡Ê„U∂ÊH 88H ÃÿÊÃ¥Áø
®ªflÁ‚Ö Ã¥ ôÊÊŸ ¬Êfl ÁŸÁ‡øÖ ¡ÿÊ◊ÊÁ¡ •øÈ¢Á’Ö ‡ÊÊ¢Áà •‚H 89H
Ã¥ ôÊÊŸ NUŒÿË¥ ¬˝ÁÃc∆ÔU– •ÊÁáÊ ‡ÊÊ¢ÃËøÊ •¢∑ȧ⁄U »È§≈U– ◊ª ÁflSÃÊ⁄U ’„ÈU ¬˝ª≈U–
•Êà◊’ÙœÊøÊ (ÃàˇÊáÊË¥)H 190H ◊ª ¡©UÃË flÊ‚ ¬ÊÁ„U¡– Ã©UÃË
‡ÊÊ¢ÃËÁø ŒÁπ¡– ÃÕ •Ê¬¬L§ ŸÁáÊ¡– ÁŸœÊ¸Á⁄UÃÊ¢H 91H ∞‚Ê „UÊ
©UûÊ⁄UÙûÊL§– ôÊÊŸ’Ë¡ÊøÊ ÁflSÃÊL§– ‚Ê¢ªÃÊ¢ •‚ •¬ÊL§– ¬Á⁄U •‚Ù •ÊÃÊ¢H 92H
•ôʇøÊüÊgœÊŸ‡ø ‚¢‡ÊÿÊà◊Ê ÁflŸ‡ÿÁÖ
ŸÊÿ¢ ∂Ù∑§Ù˘ÁSà Ÿ ¬⁄UÙ Ÿ ‚Èπ¢ ‚¢‡ÊÿÊà◊Ÿ—H 40H
 •äÿÊÿ øÊÒÕÊ 81

∞∑¥§ ¡ÿÊ ¬˝ÊÁáÊÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥– ßÿÊ ôÊÊŸÊøË •Êfl«UË ŸÊ„UË¥– ÃÿÊø¥

Á¡ÿÊ∂¥ ê„UáÊÙ¥ ∑§Ê߸– fl⁄UË ◊⁄UáÊ øÊ¢ªH 93H ‡ÊÍãÿ ¡Ò‚¥ ∑§Ê¥ ªÎ„U– ∑§Ê¢
øÒÃãÿ¥flËáÊ Œ„U– ÃÒ‚¥ ¡ËÁflà Ã¥ ‚¢◊Ù„U– ôÊÊŸ„UËŸH 94H •ÕflÊ ôÊÊŸ ∑§Ë⁄U
•Ê¬È ŸÙ„U– ¬Á⁄U Ã øÊ«U ∞∑§Ë ¡⁄UË flÊ„U– Ã⁄UË ÃÕ Á¡√„UÊ›UÊ ∑§Ê¢„UË¥ •Ê„U–
¬˝ÊåÃËøÊ ¬Ò¥H 95H flÊ¢øÍÁŸ ôÊÊŸÊøË ªÙ∆UË ∑§Êÿ‚Ë– ¬Á⁄U Ã •ÊSÕÊ„UË Ÿ œ⁄UË
◊ÊŸ‚Ë¥– Ã⁄UË ÃÙ ‚¢‡ÊÿM§¬ „ÈUÃʇÊË¥– ¬Á«U∂Ê ¡ÊáÊH 96H ¡ •◊ÎÄUË ¬Á⁄U
ŸÊfl«U– ∞‚¥ ‚ÊÁflÿÊøË¥ •⁄UÙø∑ȧ ¡Ò¥ ¬«U– ÃÒ¥ ◊⁄UáÊ •Ê∂¥ •‚ »È§«¥U– ¡ÊáÊÙ¥
ÿ ∑§Ë¥H 97H ÃÒ‚Ê Áfl·ÿ‚Èπ¥ ⁄¢U¡– ¡Ù ôÊÊŸ¥‚Ë¥Áø ◊Ê¡– ÃÙ ‚¢‡Êÿ¥
•¢ªË∑§ÊÁ⁄U¡– ∞Õ ÷˝Ê¢Áà ŸÊ„UË¥H 98H ◊ª ‚¢‡ÊÿË¥ ¡⁄UË ¬«U∂Ê– Ã⁄UË ÁŸ÷˝Ê¢Ã
¡ÊáÊ¥ ŸÊ‚∂Ê– ÃÙ ∞Á„U∑§¬⁄UòÊÊ ◊È∑§∂Ê– ‚ÈπÊÁ‚ ªÊH 99H ¡ÿÊ ∑§Ê›UÖflL§
•Ê¢ªË¥ ’ÊáÊ¥– ÃÙ ‡ÊËÃÙcáÊ¥ ¡Ò‡ÊË¢ ŸáÊ¥– •ÊªË •ÊÁáÊ øÊ¢ÁŒáÊ¥– ‚Á⁄U‚¥Áø
◊ÊŸËH 200H ÃÒ‚¥ ‚Êø •ÊÁáÊ ∂Á≈U∑¥§– ÁflL§h •ÊÁáÊ ÁŸ∑¥§– ‚¢‡ÊÿË¥ ÃÙ
ŸÙ›Uπ– Á„UÃÊÁ„UÃH 1H „UÊ ⁄UÊÁòÊÁŒfl‚È ¬Ê„UË¥– ¡Ò‚Ê ¡Êàÿ¢œÊ ∆UÊ©UflÊ ŸÊ„UË¥–
ÃÒ‚¥ ‚¢‡ÊÿË¥ •‚ÃÊ¢ ∑§Ê¢„UË¥– ◊ŸÊ Ÿ ÿH 2H
ÿÙª‚¥ãÿSÃ∑§◊ʸáÊ¢ ôÊÊŸ‚¥Á¿UU 㟂¢‡Êÿ◊˜–
•Êà◊flãâ Ÿ ∑§◊ʸÁáÊ ÁŸ’äŸÁãà œŸ¢¡ÿH 41H
ÃS◊ÊŒôÊÊŸ‚ê÷Íâ NUàSÕ¢ ôÊÊŸÊÁ‚ŸÊà◊Ÿ—–
Á¿UûflÒŸ¢ ‚¢‡Êÿ¢ ÿÙª◊ÊÁÃc∆ÔUÙÁûÊc∆ÔU ÷Ê⁄UÃH 42H
˙Ãà‚ÁŒÁà üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃʂͬÁŸ·à‚È ’˝rÊÔÁfllÊÿÊ¢ ÿÊª‡ÊÊSòÊ üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ‚¢flÊŒ
ôÊÊŸ∑§◊¸‚¥ãÿÊ‚ÿÊªÊ ŸÊ◊ øÃÈÕÙ¸˘äÿÊÿ—H 4H
ê„UáÊÊÒÁŸ ‚¢‡ÊÿÊ„ÍUÁŸ ÕÙ⁄U– •ÊÁáÊ∑§ ŸÊ„UË¥ ¬Ê¬ ÉÊÙ⁄U– „UÊ ÁflŸÊ‡ÊÊøË
flʪÈ⁄U– ¬˝ÊÁáÊÿÊ‚ËH 3H ÿáÊ¥ ∑§Ê⁄UáÊ¥ ÃÈflÊ¢ àÿ¡ÊflÊ– •ÊœË¥ „UÊÁø ∞∑ȧ
Á¡áÊÊflÊ– ¡Ù ôÊÊŸÊÁøÿÊ •÷ÊflÊ-– ◊ÊÁ¡ •‚H 4H ¡Ò¥ •ôÊÊŸÊø¥ ª«UŒ
¬«U– ÃÒ¥ „UÊ ’„ÈUfl‚ ◊ŸË¥ flÊ…U– ê„UáÊÙÁŸ ‚fl¸ÕÊ ◊ʪȸ ◊Ù«U– Áfl‡flÊ‚ÊøÊH 5H
NUŒÿË¥ „UÊÁø Ÿ ‚◊Êÿ– ’ÈhËÃ¥ ®ªfl‚ÍÁŸ ∆UÊÿ– ÃÕ ‚¢‡ÊÿÊà◊∑§ „UÙÿ–
∂Ù∑§òÊÿH 6H ∞‚Ê ¡⁄UË ÕÙ⁄UÊfl– Ã⁄UË ©U¬Êÿ¥ ∞∑¥§ •Ê¢ªfl– ¡⁄UË „UÊÃË¥ „UÙÿ
’⁄Ufl¥– ôÊÊŸπ«˜ªH 7H Ã⁄UË ÃáÊ¥ ôÊÊŸ‡ÊSòÊ¥ ÁÃπ≈¥U– ÁŸπ›ÈU „UÊ ÁŸfl≈U– ◊ª
ÁŸ—‡Ê· πÃÊ Á»§≈U– ◊ÊŸ‚Ë¥øÊH 8H ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ¬ÊÕʸ– ©U∆UË¥ flªË¥ fl⁄UıÃÊ–
82 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ŸÊ‡ÊÈ ∑§⁄UÙÁŸ NUŒÿSÕÊ– ‚¢‡ÊÿÊ‚ËH9H ∞‚¥ ‚fl¸ôÊÊà ’ʬȖ ¡Ù üÊË∑ΧcáÊÈ

ôÊÊŸŒË¬È– ÃÙ ê„UáÊÂ ‚∑Χ¬È– ∞∑¥§ ⁄UÊÿÊH 210H âfl ÿÊ ¬Íflʸ¬⁄U
’Ù∂ÊøÊ– ÁfløÊM§ÁŸ ∑ȧ◊L§ ¬¢«ÍUøÊ– ∑Ò§‚Ê ¬˝‡ŸÈ „UŸ •fl‚⁄UË¥øÊ– ∑§Á⁄UÃÊ
„UÙ߸∂H 11H Ã ∑§ÕøË ‚¢ªÁÖ ÷ÊflÊøË ‚¢¬ÁûÊ– ⁄U‚ÊøË ©UãŸÁÖ
ê„UÁáʬ∂ ¬È…U¢ÊH 12H ¡ÿÊÁøÿÊ ’⁄Ufl¬áÊË¥– ∑§Ë¡ •Ê∆UÊ¢ ⁄U‚Ê¢øË flÙflÊ›UáÊË–
¡Ù ‚îÊŸÊÁøÿ •ÊÿáÊË– Áfl‚Ê¢flÊ ¡ªË¥H 13H ÃÙ ‡ÊÊ¢ÃÈÁø •Á÷Ÿfl∂–
Ã ¬Á⁄Uÿ‚Ê ◊:„UÊ≈U ’Ù∂– ¡ ‚◊Ⱥ˝Ê„ÍUÁŸ ‚πÙ∂– •Õ¸÷Á⁄UÃH 14H ¡Ò‚¥
®’’ Ã⁄UË ’ø∑¥§∞fl…¥U– ¬Á⁄U ¬˝∑§Ê‡ÊÊ òÊÒ∂ÙÄÿ ÕÙ∑§«¥U– ‡ÊéŒÊøË √ÿÊÁåà ÃáÊ¥
¬Ê«¥U– •ŸÈ÷flÊflËH 15H ŸÊÃ⁄UË ∑§ÊÁ◊ÃÿÊÁøÿÊ ßë¿UÊ– »§›U ∑§À¬flΡÊÈ
¡Ò‚Ê– ’Ù∂È √ÿʬ∑ȧ „UÙÿ ÃÒ‚Ê– Ã⁄UË •flœÊŸ lÊfl¥H 16H „¥U •‚Ù ∑§Êÿ
ê„UáÊÊfl¥– ‚fl¸ôÊÈ ¡ÊáÊÃË Sfl÷Êfl¢– Ã⁄UË ÁŸ∑¥§ ÁøûÊ lÊfl¥– „ ÁflŸ¢ÃË
◊ʤÊËH 17H ¡Õ ‚ÊÁ„Uàÿ •ÊÁáÊ ‡ÊÊ¢ÁÖ „U ⁄UπÊ ÁŒ‚ ’Ù∂ÃË– ¡Ò‚Ë
∂ÊfláÿªÈáÊ∑ȧ›UflÃË– •ÊÁáÊ ¬ÁÃfl˝ÃÊH 18H •ÊœË¥ø ‚Êπ⁄U •Êfl«U–
•ÊÁáÊ ÃÁø ¡⁄UË •ÙπŒÊ¥ ¡Ù«U– Ã⁄UË ‚flÊflË ŸÊ ∑§Ê¢ ∑§Ù«¥U– ŸÊflÊŸÊflÊH 19H
‚„U¡¥ ◊∂ÿÊÁŸ›È ◊¢ŒÈ ‚Ȫ¢œÈ– ÃÿÊ •◊ÎÃÊøÊ „UÙÿ SflʌȖ •ÊÁáÊ ÃÕ¥Áø
¡Ù«U ŸÊŒÈ– ¡⁄UË ŒÒflªàÿÊH 220H Ã⁄UË S¬‡Ê¥¸ ‚flÊZª ÁŸflflË– SflÊŒ¥ Á¡√„UÃ¥
ŸÊøflË– ÃflË¥øË ∑§ÊŸÊ¥∑§⁄UflË¥ ê„UáÊflË– ’Ê¬È ◊ʤÊÊH 21H ÃÒ‚¥ ∑§Õø¥ ßÿ
∞∑§áÊ¥– ∞∑§ üÊfláÊÊ‚Ë „UÙÿ ¬Ê⁄UáÊ¢– •ÊÁáÊ ‚¢‚Ê⁄UŒÈ—π ◊Í›UfláÊ¥–
Áfl∑ΧÁÃÁfláÊ¥H 22H ¡⁄UË ◊¢òÊ¥Áø flÒ⁄UË ◊⁄U– Ã⁄UË flÊÿÊ¢ ∑§Ê¢ ’Ê¢œÊflË¥ ∑§≈UÊ⁄¥U–
⁄UÙª ¡Êÿ ŒÍœ‚Êπ⁄¥U– Ã⁄UË ®Ÿ’ ∑§Ê¢ Á¬ÿÊflÊH 23H ÃÒ‚Ê ◊ŸÊøÊ ◊ÊL§ Ÿ
∑§Á⁄UÃÊ¢– •ÊÁáÊ ß¢Áº˝ÿÊ¢ ŒÈ—π Ÿ ŒÃÊ¢– ∞Õ ◊ÙˇÊÈ •‚ •ÊÿÃÊ–
üÊfláÊÊÁø◊Ê¡ËH 24H ê„UáÊÙÁŸ •ÊÁÕÁ∂ÿÊ •Ê⁄UÊáÊÈ∑§Ê– ªËÃÊÕ¸È „UÊ ÁŸ∑§Ê–
ôÊÊŸŒflÙ ê„UáÊ •Êß∑§Ê– ÁŸflÎÁûʌʂÈH 225H
ßÁà üÊËôÊÊŸŒflÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¢ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§ÊÿÊ¢ øÃÈÕÙ¸˘äÿÊÿ—H 4H
§§§
 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË
•äÿÊÿ ¬ÊøflÊ
•¡¸ÈŸ ©UflÊø
‚¥ãÿÊ‚¢ ∑§◊¸áÊÊ¢ ∑ΧcáÊ ¬ÈŸÿÙ¸ª¢ ø ‡Ê¢‚Á‚–
ÿë¿˛Uÿ ∞ÃÿÙ⁄U∑¢§ Ãã◊ ’˝ÍÁ„U ‚ÈÁŸÁ‡øÃ◊˜H 1H
◊ª ¬ÊÕȸ üÊË∑ΧcáÊÊÃ¥ ê„UáÊ– „UÊ¢ „UÙ „U¢ ∑Ò§‚¥ ÃÈ◊ø¥ ’Ù∂áÊ¥– ∞∑§ „UÙÿ Ã⁄UË
•¢Ã—∑§⁄UáÊ¥– ÁfløÊM¢§ ÿH 1H ◊ʪʢ ‚∑§›U ∑§◊ÊZøÊ ‚¢ãÿÊ‚È– ÃÈê„UË¥Áø
ÁŸ⁄UÙÁ¬∂Ê „UÙÃÊ ’„ÈUfl‚È– Ã⁄UË ∑§◊¸ÿ٪˥ ∑§flË¥ •ÁÃ⁄U‚È– ¬ÙπËÂʢ ¬È…UÃËH 2H
∞‚¥ mKÕ¸ „¥U ’Ù∂ÃÊ¢– •Êê„UÊ¢ ŸáÊÃÿÊ¢ëÿÊ ÁøûÊÊ– •Ê¬ÈÁ∂ÿ øÊ«¥U üÊË•Ÿ¢ÃÊ–
©U◊¡È ŸÙ„UH 3H ∞∑¢§ ∞∑§‚Ê⁄UÊÃ¥ ’ÙÁœ¡– Ã⁄UË ∞∑§ÁŸc∆ÔUÁø ’ÙÁ∂¡– „¥U
•ÊÁáÊ∑§Ë¥ ∑§Êÿ ‚Ê¢Áª¡– ÃÈê„UÊ¢¬˝ÁÃH 4H Ã⁄UË ÿÊÁø∂ʪ˥ ÃÈ◊Ã¥– êÿÊ¢
⁄UÊ©U›UÊÁ‚ ÁflŸÁfl∂¥ „UÙÃ¥– ¡ „UÊ ¬⁄U◊ÊÕȸ äflÁŸÃ¥– Ÿ ’Ù∂ÊflÊH 5H ¬⁄UË
◊ʪË∂ •‚Ù ŒflÊ– •ÊÃÊ¢ ¬˝SÃÈÃË¥ ©U∑§∂È ŒπÊflÊ– ‚Ê¢ª¥ ŒÙ„UË¥◊ÊÁ¡ ’⁄UflÊ–
◊ʪ¸È ∑§fláÊÈH 6H ¡Ù ¬Á⁄UáÊÊ◊Ë¥øÊ ÁŸflʸ›UÊ– •øÈ¢Á’ÃÈ ÿ »§›UÊ– •ÊÁáÊ
•ŸÈÁc∆ÔUÃÊ¢ ¬˝Ê¢¡›UÊ– ‚ÊÁflÿÊÁøH 7H ¡Ò‚¥ ÁŸº˝ø¥ ‚Èπ Ÿ ◊Ê«U– •ÊÁáÊ ◊ʪȸ
Ã⁄UË ’„È‚Ê∂ ‚Ê¥«U– ÃÒ‚¥ ‚Ê„Ê∑§Ê‚Ÿ ‚Ê¥ª«¥ – ‚Ê„¬¥ „ÊÿH 8H
ÿáÊ¥ •¡¸ÈŸÊøÁŸ ’Ù∂¥– ŒflÙ ◊ŸË¥ Á⁄U¤Ê∂– ◊ª „UÙ߸∂ ∞∑¥§ ê„UÁáÊÃ∂¥–
‚¢ÃÙ·ÙÁŸÿÊ¢H 9H ŒπÊ ∑§Ê◊œŸÈ ∞‚Ë ◊Êÿ– ‚ŒÒflÊ ¡ÿÊ „UÙÿ– ÃÙ ø¢º˝È„UË
¬⁄UË ∂Ê„U– π›UÊflÿÊH 10H ¬Ê„¥U ¬Ê¢ üÊˇʢ÷ÍøË ¬˝‚ãŸÃÊ– ÃÿÊ ©U¬◊ãÿÍÁøÿÊ
•ÊÃʸ– ∑§Êÿ ˇÊË⁄UÊÁéœ ŒÍœ÷ÊÃÊ– Œß¡ÁøŸÊH 11H ÃÒ‚Ê •ıŒÊÿʸøÊ
∑ȧL§∆UÊ– üÊË∑ΧcáÊÈ •Ê¬È ¡Ê„UÁ∂ÿÊ ‚È÷≈UÊ– ∑§Ê¢ ‚fl¸ ‚ÈπÊ¢øÊ fl‚ı≈UÊ– ÃÙÁø
ŸÙ„UÊflÊH 12H ∞Õ ø◊à∑§ÊL§ ∑§Êÿ‚Ê– ªÙ‚ÊflË üÊË∂ˇ◊Ë∑§Ê¢ÃÊ∞‚Ê–
•ÊÃÊ¢ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ‚fl‚Ê– ◊ʪÊflÊ ∑§Ë¥H 13H ê„UáÊÊÒÁŸ •¡¸ÈŸ¥ ê„UÁáÊÃ∂¥– Ã¥
„UÊ¢‚ÙÁŸ ÿ⁄¥U ÁŒœ∂¥– Ã¥Áø ‚Ê¢ªŸ ’ÙÁ∂∂¥– ∑§Êÿ ∑ΧcáÊ¥H 14H
84 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
‚¥ãÿÊ‚— ∑§◊¸ÿÙª‡ø ÁŸ—üÊÿ‚∑§⁄UÊflÈ÷ı–
ÃÿÙSÃÈ ∑§◊¸‚¥ãÿÊ‚Êà∑§◊¸ÿÙªÙ ÁflÁ‡ÊcÿÃH 2H
ÃÙ ê„UáÊ ªÊ ∑È¢§ÃË‚ÈÃÊ– „U ‚¢ãÿÊ‚ÿÙªÈ ÁfløÊÁ⁄UÃÊ¢– ◊ÙˇÊ∑§L§ ÃûflÃÊ–
ŒÙŸË„UË „UÙÃËH 15H Ã⁄UË ¡ÊáÊÊ¢ ŸáÊÊ¢ ‚∑§›UÊ¢– „UÊ ∑§◊¸ÿÙªÈ ∑§Ë⁄U ¬˝Ê¢¡›UÊ–
¡Ò‚Ë ŸÊfl ÁSòÊÿÊ¢ ’Ê›UÊ¢– ÃÙÿÃ⁄UáÊËH 16H ÃÒ‚¥ ‚Ê⁄UÊ‚Ê⁄U ¬ÊÁ„U¡– Ã⁄UË
‚Ù„U¬Ê „UÊÁø ŒÁπ¡– ÿáÊ¥ ‚¢ãÿÊ‚»§›U ∂ÊÁ„U¡– •ŸÊÿÊ‚¥H 17H •ÊÃÊ¢
ÿÊÁø∂ʪ˥ ‚Ê¢ªŸ– ÃÈ¡ ‚¢ãÿÊÁ‚ÿÊø¥ Áøã„U– ◊ª ‚„U¡¥ „¥U •Á÷㟖 ¡ÊáÊ‚Ë
ÃÍ¢H 18H
ôÊÿ— ‚ ÁŸàÿ‚¥ãÿÊ‚Ë ÿÙ Ÿ mÁc≈ÔU Ÿ ∑§Ê¥ˇÊÁÖ
ÁŸm¸ãmÙ Á„U ◊„UÊ’Ê„UÙ ‚Èπ¢ ’ãœÊà¬˝◊ÈëÿÃH 3H
Ã⁄UË ªÁ∂ÿÊøË ‚ Ÿ ∑§⁄UË– Ÿ ¬flÃÊ¢ øÊ«U Ÿ œ⁄UË– ¡Ù ‚ÈÁŸ‡ø›ÈU
•¢Ã⁄UË¥– ◊L§ ¡Ò‚ÊH 19H •ÊÁáÊ ◊Ë ◊ʤÊ¥ ∞‚Ë •Ê∆UfláÊ– Áfl‚⁄U∂¥ ¡ÿÊø¥
•¢Ã—∑§⁄UáÊ– ¬ÊÕʸ ÃÙ ‚¢ãÿÊ‚Ë ¡ÊáÊ– ÁŸ⁄¢UÃ⁄UH 20H ¡Ù ◊Ÿ¥ ∞‚Ê ¡Ê„∂Ê–
‚¢ªË¥ ÃÙÁø ‚Ê¢Á«U∂Ê– ê„UáÊÙÁŸ ‚Èπ¥ ‚Èπ ¬Êfl∂Ê– •π¢Á«UÃH 21H •ÊÃÊ¢
ªÎ„UÊÁŒ∑§ •ÊÉÊfl¥– Ã¥ ∑§Ê¢„UË Ÿ∂ª àÿ¡Êfl¥– ¡¥ ÉÊÃ¥ ¡Ê„U∂¥ Sfl÷Êfl¥– ÁŸ—‚¢ªÈ
ê„UáÊÊÒÁŸH 22H ŒπÒ¥ •ÁÇŸ Áfl¤ÊÙÁŸ ¡Êÿ– ◊ª ¡ ⁄UÊπÙ¥«UË ∑§fl›ÈU „UÙÿ–
ÃÒ¥ Ã ∑§Ê¬È‚¥ ®ªfl‚Í¢ ÿ– Á¡ÿʬ⁄UËH 23H ÃÒ‚Ê •‚ÃÁŸ ©U¬ÊœË– ŸÊ∑§Á›U¡
ÃÙ ∑§◊¸’¢œË¥– ¡ÿÊÁøÿ ’ÈhË– ‚¢∑§À¬È ŸÊ„UË¥H 24H ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§À¬ŸÊ ¡Ò¥
‚Ê¢«U– ÃÒ¥Áø ªÊ ‚¢ãÿÊ‚È ÉÊ«U– ßÿ¥ ∑§Ê⁄UáÊ¥ ŒÙŸË ‚Ê¢ª«U– ‚¢ãÿÊ‚ÿÙªÈH 25H
‚Ê¥ÅÿÿÙªı ¬ÎÕÇ’Ê∂Ê— ¬˝flŒÁãà Ÿ ¬Áá«UÃÊ—–
∞∑§◊åÿÊÁSÕ× ‚êÿªÈ÷ÿÙÌflãŒÃ »§∂◊˜H 4H
∞:„UflË¥ Ã⁄UË ¬ÊÕʸ– ¡ ◊Íπ¸ „UÙÃË ‚fl¸ÕÊ– Ã ‚Ê¢ÅÿÿÊªÈ‚¢SÕÊ– ¡ÊáÊÃË
∑§flË¥H 26H ‚„U¡¥ Ã •ôÊÊŸ– ê„UáÊÊÒÁŸ ê„UáÊÃË „U Á÷㟖 ∞:„UflË¥ ŒË¬Ê¬˝ÁÃ
∑§Ê߸ •ÊŸÊŸ– ¬˝∑§Ê‡ÊÈ •Ê„UÊÃËH 27H ¬Ò¥ ‚êÿ∑˜§ ÿáÊ¥ •ŸÈ÷fl¥– Á¡„UË¥
ŒÁπ∂¥ Ãûfl •ÊÉÊfl¥– Ã¥ ŒÙ„UË¥Ã¥„UË ∞Äÿ÷Êfl¥– ◊ÊÁŸÃË ªÊH 28H
 •äÿÊÿ ¬ÊøflÊ 85

ÿà‚Ê¥ÅÿÒ— ¬˝ÊåÿÃ SÕÊŸ¢ ÃlÙªÒ⁄UÁ¬ ªêÿÃ–

∞∑¢§ ‚Ê¥Åÿ¢ ø ÿÙª¢ ø ÿ— ¬‡ÿÁà ‚ ¬‡ÿÁÃH 5H
•ÊÁáÊ ‚Ê¢ÅÿË¥ ¡¥ ¬ÊÁfl¡– Ã¥Áø ÿ٪˥ ªÁ◊¡– ê„UáÊÊÒÁŸ ∞Äÿ ŒÙ„UË¥Ã¥
‚„U¡¥– ßÿʬ⁄UËH 29H ŒπÒ¥ •Ê∑§Ê‡ÊÊ •ÊÁáÊ •fl∑§Ê‡ÊÊ– ÷ŒÈ ŸÊ„UË¥ ¡Ò‚Ê–
ÃÒ‚¥ ∞Äÿ ÿÙª‚¢ãÿÊ‚Ê– flÊ›Uπ ¡ÙH 30H ÃÿÊ‚ËÁø ¡ªË¥ ¬Ê„U∂¥–
•Ê¬áʬ¥ ÃáÊ¥Áø ŒÁπ∂¥– ¡ÿÊ ‚Ê¢Åÿ-ÿÙª ¡ÊáÊfl∂– ÷Œ¥ÁfláÊH 31H
‚¥ãÿÊ‚SÃÈ ◊„UÊ’Ê„UÙ ŒÈ—π◊ÊåÃÈ◊ÿ٪×–
ÿÙªÿÈÄÃÙ ◊ÈÁŸ’˝¸rÊÔ ŸÁø⁄UáÊÊÁœªë¿UÁÃH 6H
¡Ù ÿÈÁÄì¢Õ¥ ¬ÊÕʸ– ø…U ◊ÙˇÊ¬fl¸ÃÊ– ÃÙ ◊„UÊ‚ÈπÊøÊ ÁŸ◊ÕÊ– flÁ„U∂Ê
¬ÊflH 32H ÿ⁄UÊ ÿÙªÁSÕÁà ¡ÿÊ ‚Ê¢«U– ÃÙ flÊÿÊ¢Áø ªÊ „U√ÿÊ‚Ë¥ ¬«U– ¬Á⁄U
¬˝ÊÁåà ∑§„UË¥ Ÿ ÉÊ«U– ‚¢ãÿÊ‚ÊøËH 33H
ÿÙªÿÈÄÃÙ Áfl‡ÊÈhÊà◊Ê ÁflÁ¡ÃÊà◊Ê Á¡ÃÁãº˝ÿ—–
‚fl¸÷ÍÃÊà◊÷ÍÃÊà◊Ê ∑ȧfl¸ãŸÁ¬ Ÿ Á∂åÿÃH 7H
¡áÊ¥ ÷˝Ê¢ÃˬʂÍÁŸ Á„U⁄UÃ∂¥– ªÈL§flÊÄÿ¢ ◊Ÿ œÈÃ∂¥– ◊ª •Êà◊SflM§¬Ë¥
ÉÊÊÃ∂¥– „Ê⁄UÊÒÁŸÿÊ¢H 34H ¡Ò‚¢ ‚◊Ⱥ˝Ë¥ ∂fláÊ Ÿ ¬«U– âfl flª›¥U •À¬
•Êfl«U– ◊ª „UÙÿ Á‚¢œÍÁø ∞fl…¥U– Á◊›U Ã√„UÊ¢H 35H ÃÒ‚¥ ‚¢∑§À¬ÙÁŸ
∑§ÊÁ…U∂¥– ¡ÿÊø¥ ◊ŸÁø øÒÃãÿ ¡Ê„U∂¥– ÃáÊ¥ ∞∑§ŒÁ‡Êÿ¥ ¬⁄UË √ÿÊÁ¬∂¥–
∂Ù∑§òÊÿH 36H •ÊÃÊ¢ ∑§Ãʸ ∑§◊¸ ∑§⁄UÊfl¢– „¥U πÈ¢≈U∂¥ ÃÿÊ Sfl÷Êfl¥– •ÊÁáÊ
∑§⁄UË ¡:„UË •ÊÉÊfl¢– Ã:„UË •∑§Ãʸ ÃÙH 37H
ŸÒfl Á∑§Á@à∑§⁄UÙ◊ËÁà ÿÈÄÃÙ ◊ãÿà ÃûflÁflØ–
¬‡ÿ܇ÊÎáflãS¬Î‡Ê¢ÁTÉÊ˝ãŸoAãªë¿UãSfl¬Ü‡fl‚Ÿ˜ H 8H
¬˝∂¬Áãfl‚ΡãªÎˆÔUãŸÈÁã◊·ÁãŸÁ◊·ãŸÁ¬ –
ßÁãº˝ÿÊáÊËÁãº˝ÿÊÕ¸·È fløãà ßÁà œÊ⁄UÿŸ˜H 9H
¡ ¬ÊÕʸ ÃÿÊ Œ„UË¥– ◊Ë ∞‚Ê •Ê∆U™§ ŸÊ„UË¥– Ã⁄UË ∑§Ãθàfl ∑Ò¥§ø¥ ∑§Ê߸– ©U⁄U
‚Ê¢ªÒ¥H 38H ∞‚¥ ßÈàÿʪ¥flËáÊ– •◊ÍÃʸø ªÈáÊ– ÁŒ‚ÃË ‚¢¬Íáʸ–
ÿÙªÿÈÄÃÊ¥H 39H ∞:„UflË¢ •ÊÁáÊ∑§Ê¢Áøÿ ¬⁄UË– ÃÙ„UË ∞∑§ ‡Ê⁄UË⁄UË– •‡Ê·Ê„UË
√ÿʬÊ⁄UË¥– fløÃÈ ÁŒ‚H 40H ÃÙ„UË ŸòÊË¥ ¬Ê„U– üÊfláÊË¥ ∞∑§ÃÈ •Ê„U– ¬Á⁄U
86 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÃÕË¥øÊ ‚fl¸ÕÊ ŸÙ„U– Ÿfl∂ Œπ¥H 41H S¬‡ÊʸÁ‚ Ã⁄UË ¡ÊáÊ– ¬Á⁄U◊›ÈU ‚flË
ÉÊ˝ÊáÊ¥– •fl‚⁄UÙÁøà ’Ù∂áÊ¥– ÃÿÊÁ„U •ÊÕËH 42H •Ê„UÊ⁄UÊÃ¥ SflË∑§Ê⁄UË–
àÿ¡Êfl¥ Ã¥ ¬Á⁄U„U⁄UË– ÁŸº˝ÁøÿÊ •fl‚⁄UË¥– ÁŸÁŒ¡ ‚Èπ¥H 43H •Ê¬È∂ÁŸ
ßë¿UÊfl‡Ê¥– ÃÙ„UË ªÊ øÊ∂ÃÈ ÁŒ‚– ¬Ò¥ ‚∑§›U ∑§◊¸ ∞‚¥– ⁄UÊ„UÊ≈U ∑§Ë⁄UH 44H
„¥U ‚Ê¢ªÙ¥ ∑§Ê߸ ∞∑Ò§∑§– Œπ¥ SflÊ‚ÙëJÔÊ‚ÊÁŒ∑§– •ÊÁáÊ ÁŸÁ◊·ÙÁãŸÁ◊·–
•ÊÁŒ∑§M§ÁŸH 45H ¬ÊÕʸ ÃÿÊø ∆UÊÿË¥– „¥U •ÊÉÊfl¥Áø •ÊÁÕ ¬Ê„UË¥– ¬⁄UË ÃÙ
∑§Ãʸ Ÿ√„ ∑§Ê¢„UË¥– ¬˝ÃËÁÃ’›¥UH 46H ¡Ò¥ ÷˝Ê¢ÁÂ¡ ‚ÈÃ∂Ê– ÃÒ Sfl埂Èπ¥
÷ÈÃ∂Ê– ◊ª ÃÙ ôÊÊŸÙŒÿË¥ øß∂Ê– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 47H
’˝rÊÔáÿÊœÊÿ ∑§◊ʸÁáÊ ‚XÔ¢U àÿÄàflÊ ∑§⁄UÙÁà ÿ—–
Á∂åÿÃ Ÿ ‚ ¬Ê¬Ÿ ¬k¬òÊÁ◊flÊê÷‚ÊH 10H
•ÊÃÊ¢ •Áœc∆ÔUÊŸ‚¢ªÃË– •‡Ê·Ê„UË ß¢Áº˝ÿflÎûÊË– •Ê¬È∂ÊÁ∂ÿÊ •ÕËZ–
fløà •Ê„UÊÃËH 48H ŒË¬ÊøÁŸ ¬˝∑§Ê‡Ê¥– ªÎ„UË¥ø √ÿʬÊ⁄U ¡Ò‚– Œ„UË¥
∑§◊¸¡Êà ÃÒ‚¥– ÿÙªÿÈÄÃÊH 49H ÃÙ ∑§◊Z ∑§⁄UË ‚∑§›¥U– ¬⁄UË ∑§◊¸’¢œÊ
ŸÊ∑§›U– ¡Ò‚¥ Ÿ Á‚¢¬ ¡›UË¥ ¡›¥U– ¬k¬òÊH 50H
∑§ÊÿŸ ◊Ÿ‚Ê ’ÈhKÊ ∑§fl∂ÒÁ⁄UÁãº˝ÿÒ⁄UÁ¬–
ÿÙÁªŸ— ∑§◊¸ ∑ȧfl¸Áãà ‚XÔU¢ àÿÄàflÊà◊‡ÊÈhÿH 11H
ŒπÒ¥ ’ÈhËøË ÷Ê· ŸÁáÊ¡– ◊ŸÊøÊ •¢∑ȧ⁄U ŸÈŒÒ¡– ∞‚Ê √ÿʬÊL§ ÃÙ
’ÙÁ∂¡– ‡ÊÊ⁄UËL§ ªÊH 51H „¥Uø ◊⁄UÊ∆¥U ¬Á⁄Uÿ‡ÊË¥– Ã⁄UË ’Ê›U∑§ÊøË øc≈ÔUÊ
¡Ò‡ÊË– ÿÙÁªÿ ∑§◊Z ∑§Á⁄UÃË ÃÒ‡ÊË¥– ∑§fl›UÊ ÃŸÈH 52H ◊ª ¬Ê¢ø÷ıÁÃ∑§
‚¢ø∂¥– ¡√„UÊ¢ ‡Ê⁄UË⁄U •‚ ÁŸŒ∂¥– ÃÕ ◊ŸÁø ⁄U„UÊ≈U ∞∑§∂¥– SflåŸË¥
¡flË¥H 53H Ÿfl∂ ∞∑¥§ œŸÈœ¸⁄UÊ– ∑Ò§‚Ê flÊ‚ŸøÊ ‚¢‚Ê⁄UÊ– Œ„UÊ „UÙ™¢§ ŸŒË
©U¡ª⁄UÊ– ¬⁄UË ‚ÈπŒÈ—π¥ ÷ÙªËH 54H ߢÁº˝ÿÊ¢ëÿÊ ªÊ¢flË¥ ŸÁáÊ¡– ∞‚Ê
√ÿʬÊL§ ¡Ù ÁŸ¬¡– ÃÙ ∑§fl›ÈU ªÊ ê„UÁáÊ¡– ◊ÊŸ‚ÊøÊH 55H ÿÙÁªÿ ÃÙ„UË
∑§Á⁄UÃË– ¬⁄UË ∑§◊Z Ã Ÿ ’¢Áœ¡ÃË– ¡ ‚Ê¢Á«U∂Ë •Ê„U ‚¢ªÃË– •„¢U÷ÊflÊøËH 56H
•ÊÃÊ¢ ¡Ê„UÊÁ∂ÿÊ ÷˝◊„UÖ ¡Ò‚¥ Á¬‡ÊÊøÊø¥ ÁøûÊ– ◊ª ߢÁŒ˝ÿÊ¢ø¥ øÁc≈ÔUÖ
Áfl∑§›ÈU ÁŒ‚H 57H SflM§¬ Ã⁄UË Œπ– •Ê›UÁfl∂¥ •Êß∑§– ‡ÊéŒÈ ’Ù∂
◊Èπ¥– ¬⁄UË ôÊÊŸ ŸÊ„UË¥H 58H „¥U •‚Ù ∑§Ê¡¥ÁfláÊ– ¡¥ ¡¥ ∑§Ê¢„UË ∑§⁄UáÊ– Ã¥
 •äÿÊÿ ¬ÊøflÊ 87

∑§fl›U ∑§◊¸ ¡ÊáÊ– ߢÁº˝ÿÊ¢ø¥H 59H ◊ª ‚fl¸òÊ ¡¥ ¡ÊáÊÃ¥– Ã¥ ’ÈhËø¥ ∑§◊¸
ÁŸL§Ã¥– flÊ›Uπ •¡È¸ŸÊÃ¥– ê„UáÊ „U⁄UËH 60H Ã ’ÈÁh œÈ⁄U ∑§L§ŸË– ∑§◊¸
∑§Á⁄UÃË ÁøûÊ Œ™§UŸË– ¬Á⁄U Ã ŸÒc∑§êÿʸ¬Ê‚ÈŸË– ◊ÈÄà ÁŒ‚ÃËH 61H ¡¥
’ÈhËÁøÿ ∆UÊflÍÁŸ Œ„UË¥– ÃÿÊ¢ •„¢U∑§Ê⁄UÊøË ‚Áø ŸÊ„UË¥– ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§◊¸ ∑§Á⁄UÃÊ¢
¬Ê„UË¥– øÙπÊ›U∂H 62H •ªÊ ∑§Á⁄UÃŸflËáÊ ∑§◊¸– Ã¥Áø Ã¥ ÁŸc∑§◊¸– „¥U
¡ÊáÊÃË ‚fl◊¸– ªÈL§ªêÿ ¡¥H 63H •ÊÃÊ¢ ‡ÊÊ¢Ã⁄U‚Êø¥ ÷Á⁄UÃ¥– ‚Ê¢«UËà •Ê„U
¬ÊòÊÊÃ¥– ¡¥ ’Ù∂áÊ¥ ’Ù∂ʬ⁄UıÃ¥– ’Ù∂fl∂¥H 64H ∞Õ ß¢Áº˝ÿÊ¢øÊ ¬Ê¢ªÈ– ¡ÿÊ
Á»§≈U∂Ê •Ê„ øÊ¢ªÈ– ÃÿÊ‚ËÁø •ÊÁÕ ∂ʪȖ ¬Á⁄U‚ÊflÿÊH 65H „UÊ •‚Ù
•Áì˝‚¢ªÈ– Ÿ ‚¢«UË¥ ¬Ê¢ ∑§ÕÊ∂ʪȖ „UÙ߸∂ ‡∂Ù∑§‚¢ªÁÃ÷¢ªÈ– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 66H
¡¥ ◊ŸÊ •Ê∑§Á›UÃÊ¢ ∑ȧflÊ«¥U– ÉÊÊÉÊÈÁ‚ÃÊ¢ ’ÈhË ŸÊÃÈ«U– Ã¥ ŒÒflÊøÁŸ ‚È⁄UflÊ«¥U–
‚Ê¢ªfl∂¥ ÃÈ¡H 67H ¡¥ ‡ÊéŒÊÃËà Sfl÷Êfl¥– â ’Ù∂Ë¥Áø ¡⁄UË »§Êfl– Ã⁄UË
•ÊÁáÊ∑¥§ ∑§Êÿ ∑§⁄UÊfl¥– ∑§ÕÊ ‚Ê¢ªÒ¥H 68H „UÊ •ÊÌÃÁfl‡Ê·È üÊÙÃÿÊ¢øÊ–
¡ÊáÊÙÁŸ ŒÊ‚ ÁŸflÎûÊËøÊ– ê„UáÊ ‚¢flÊŒÈ ŒÙÉÊÊ¢øÊ– ¬Á⁄U‚ÙÁŸ ¬Á⁄U‚ÊH 69H
◊ª üÊË∑ΧcáÊ ê„UáÊ ¬ÊÕʸÃ¥– •ÊÃÊ¢ ¬˝ÊåÃÊø¥ Áøã„U ¬È⁄UÃ¥– ‚Ê¢ªŸ ÃÈ¡ ÁŸL§Ã¥–
ÁøûÊ ŒßZH 70H
ÿÈÄ× ∑§◊¸»§∂¢ àÿÄàflÊ ‡ÊÊÁãÃ◊ÊåŸÙÁà ŸÒÁc∆ÔU∑§Ë◊˜–
•ÿÈÄ× ∑§Ê◊∑§Ê⁄UáÊ »§∂ ‚ÄÃÙ ÁŸ’äÿÃH 12H
Ã⁄UË •Êà◊ÿÙª¥ •ÊÁÕ∂Ê– ¡Ù ∑§◊¸»§›UʇÊË¥ Áfl≈U∂Ê– ÃÙ ÉÊ⁄U Á⁄UÉÊÙÁŸ
flÁ⁄U∂Ê– ‡ÊÊ¢ÃË ¡ªË¥H 71H ÿL§ ∑§◊¸’¢œ¥ Á∑§⁄UË≈UË– •Á÷∂Ê·ÊÁøÿÊ ªÊ¢∆UË¥–
∑§›UÊ‚∂Ê πÈ¢≈UË¥– »§›U÷ÙªÊëÿÊH 72H
‚fl¸∑§◊ʸÁáÊ ◊Ÿ‚Ê ‚¥ãÿSÿÊSÃ ‚Èπ¢ fl‡ÊË–
ŸflmÊ⁄U ¬È⁄U Œ„UË ŸÒfl ∑ȧfl¸ãŸ ∑§Ê⁄UÿŸ˜H 13H
¡Ò‚Ê »§›UÊÁøÿ „UÊ¥fl¥– ÃÒ‚¥ ∑§◊¸ ∑§⁄UË •ÊÉÊfl¥– ◊ª Ÿ ∑§Ë¡Áø ÿáÊ¥
÷Êfl¥– ©U¬ˇÊË ¡ÙH 73H ÃÙ ¡ÿÊ∑§«U flÊ‚È ¬Ê„U– Ã©UÃË ‚ÈπÊøË ‚ÎÁc≈ÔU
„UÙÿ– ÃÙ ê„UáÊ ÃÕ ⁄UÊ„U– ◊„UÊ’ÙœÈH 74H ŸflmÊ⁄¥U Œ„UË¥– ÃÙ •‚ÃÈÁø ¬Á⁄U
ŸÊ„UË¥– ∑§Á⁄UÃÈÁø Ÿ ∑§⁄UË ∑§Ê¢„UË¥– »§∂àÿʪËH 75H
88 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Ÿ ∑§Ã¸Îàfl¢ Ÿ ∑§◊ʸÁáÊ ∂Ù∑§Sÿ ‚ΡÁà ¬˝÷È—–

Ÿ ∑§◊¸»§∂‚¢ÿÙª¢ Sfl÷ÊflSÃÈ ¬˝fløÃH 14H
¡Ò‚Ê ∑§Ê¢ ‚fl¸‡flL§– ¬ÊÁ„U¡ âfl ÁŸ√ÿʸ¬ÊL§– ¬Á⁄U ÃÙÁø ⁄UøË ÁflSÃÊL§–
ÁòÊ÷ÈflŸÊøÊH 76H •ÊÁáÊ ∑§Ãʸ ∞‚¥ ê„UÁáʬ– Ã⁄UË ∑§fláÊ¥ ∑§◊ËZ Ÿ Á‡Ê¢¬–
¡ „UÊÃȬÊflÙ Ÿ Á∂¢¬– ©UŒÊ‚flÎûÊËøÊH 77H ÿÙªÁŸº˝Ê Ã⁄UË Ÿ ◊Ù«U–
•∑§Ã¸¬áÊÊ ‚›ÈU Ÿ ¬«U– ¬Á⁄U ◊„UÊ÷ÍÃÊ¢ø¥ Œ›UflÊ«¢U– ©U÷Ê⁄UË ÷∂¥H 78H
¡ªÊëÿÊ ¡ËflË¥ •Ê„U– ¬Á⁄U ∑§fláÊÊøÊ ∑§„UË¥ ŸÙ„U– ¡ªÁø „¥U „UÙÿ ¡Êÿ– ÃÙ
‡ÊÈhËÁ„U ŸáÊH 79H
ŸÊŒûÊ ∑§SÿÁøà¬Ê¬¢ Ÿ øÒfl ‚È∑Χâ Áfl÷È—–
•ôÊÊŸŸÊflÎâ ôÊÊŸ¢ ÃŸ ◊ÈsÔÁãà ¡ãÃfl—H 15H
¬Ê¬¬Èáÿ¥ •‡Ê·¥– ¬Ê‚Ë¥Áø •‚ÃÈ Ÿ Œπ– •ÊÁáÊ ‚ÊˇÊË„UË „UÙ™¢§ Ÿ ∆U∑§–
ÿ⁄UË ªÙ∆UË ∑§Êÿ‚ËH 80H ¬Ò¢ ◊ÍÃ˸øÁŸ ◊›¥U– ÃÙ ◊ÍøÁø „UÙ™§ÁŸ π›U– ¬Á⁄U
•◊Íø¬áÊ Ÿ ◊Ò›U– ŒÊŒÈ∂ÿÊø¥H 81H ÃÙ ‚Î¡Ë ¬Ê›UË ‚¢„UÊ⁄UË– ∞‚¥ ’Ù∂ÃË
¡ ø⁄UÊø⁄UË¥– Ã¥ •ôÊÊŸ ªÊ •flœÊ⁄UË¥– ¬¢«ÈU∑ȧ◊⁄UÊH 82H
ôÊÊŸŸ ÃÈ ÃŒôÊÊŸ¢ ÿ·Ê¢ ŸÊÁ‡ÊÃ◊Êà◊Ÿ—–
Ã·Ê◊ÊÁŒàÿflÖôÊÊŸ¢ ¬˝∑§Ê‡ÊÿÁà Ãà¬⁄U◊˜H 16H
Ã¥ •ôÊÊŸ ¡Ò¥ ‚◊Í›U ÃÈ≈U– ÃÒ¥ ÷˝Ê¢ÃËø¥ ◊‚Ò⁄¥U Á»§≈U– ◊ª •∑§Ãθàfl ¬˝ª≈U–
◊¡ ߸‡fl⁄UÊø¥H 83H ∞Õ ß¸‡flL§ ∞∑ȧ •∑§Ãʸ– ∞‚¥ ◊ÊŸ∂¢ ¡⁄UË ÁøûÊÊ– Ã⁄UË
ÃÙÁø ◊Ë „¥U Sfl÷ÊflÃÊ– •ÊŒËÁø •Ê„UH 84H ∞‚ÁŸ Áflfl∑¥§ ©UŒÙ ÁøûÊË¥–
ÃÿÊÁ‚ ÷ŒÈ ∑Ò¥§øÊ ÁòÊ¡ªÃË¥– Œπ¥ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ¬˝ÃËÁÖ ¡ªÁø ◊ÈÄÃH 85H
¡Ò‡ÊË ¬Ífl¸ÁŒ‡ÊëÿÊ ⁄UÊ©U›UË¥– ©UŒÿÊ ÿÃÊ¥øË ‚Íÿ¸ ÁŒflÊ›UË– ∑§Ë¥ ÿ⁄UË„UË ÁŒ‡ÊÊ¥
ÁÃÿÁø ∑§Ê›UË¥– ∑§ÊÁ›U◊Ê ŸÊ„UË¥H 86H
ÃŒ˜’ÈhÿSÃŒÊà◊ÊŸSÃÁãŸc∆ÔUÊSì⁄UÊÿáÊÊ— –
ªë¿Uãàÿ¬ÈŸ⁄UÊflÎÁûÊ¢ ôÊÊŸÁŸœÍ¸Ã∑§À◊·Ê—H 17H
’ÈÁhÁŸ‡øÿ¥ •Êà◊ôÊÊŸ– ’˝rÊÔM§¬ ÷ÊflË •Ê¬áÊÊ •Ê¬áÊ– ’˝rÊÔÁŸc∆ÔUÊ
⁄UÊπ ¬Íáʸ– Ãà¬⁄UÊÿáÊ •„UÌŸ‡ÊË¥H 87H ∞‚¢ √ÿʬ∑§ ôÊÊŸ ÷∂¥– ¡ÿÊ¢ÁøÿÊ
NUŒÿÊÃ¥ ®ªflÁ‚à •Ê∂¥– ÃÿÊ¢øË ‚◊ÃÊ ŒÎÁc≈ÔU ’Ù∂¥– Áfl‡Ê·Í¢ ∑§Ê߸H 88H
 •äÿÊÿ ¬ÊøflÊ 89

∞∑§ •Ê¬áʬʥÁø ¡Ò‚¥– Ã ŒπÃË Áfl‡fl ÃÒ‚¥– „¥U ’Ù∂áÊ¥ ∑§Êÿ‚¥– Ÿfl∂È
∞ÕH 89H ¬⁄UË ŒÒfl ¡Ò‚¥ ∑§flÁÃ∑¥§– ∑§„UË¥Áø ŒÒãÿ Ÿ Œπ– ∑§Ê¢ Áflfl∑ȧ
„UÊ ŸÙ›Uπ– ÷˝Ê¢ÃËÃ¥ ¡flË¥H 90H ŸÊÃ⁄UË •¢œ∑§Ê⁄UÊøË flÊŸË– ¡Ò‚Ê ‚ÍÿÙ¸ Ÿ
Œπ SflåŸË¥– •◊Îà ŸÊÿ∑§ ∑§ÊŸË¥– ◊ÎàÿÈ∑§ÕÊH 91H „¥U •‚Ù ‚¢ÃÊ¬È ∑Ò§‚Ê–
ø¢º˝È Ÿ S◊⁄U ¡Ò‚Ê– ÷ÍÃË¥ ÷ŒÈ ŸáÊÃË ÃÒ‚Ê– ôÊÊÁŸÿ ÃH 92H
ÁfllÊÁflŸÿ‚ê¬ãŸ ’˝ÊrÊÔáÊ ªÁfl „UÁSÃÁŸ–
‡ÊÈÁŸ øÒfl ‡fl¬Ê∑§ ø ¬Áá«UÃÊ— ‚◊ŒÌ‡ÊŸ—H 18H
◊ª „UÊ ◊‡Ê∑ȧ „UÊ ª¡È– ∑§Ë¥ „UÊ ‡fl¬øÈ „UÊ Ám¡È– ¬Ò∂ ßÃL§ „UÊ •Êà◊¡È–
„¥U ©U⁄U∂ ∑¥§H 93H ŸÊ Ã⁄UË „U œŸÈ „¥U ‡flÊŸ– ∞∑§ ªÈL§ ∞∑§ „UËŸ– „¥U •‚Ù
∑Ò§ø¥ Sfl埖 ¡ÊªÃÿÊH 94H ∞Õ ÷ŒÈ Ã⁄UË ∑§Ë¥ ŒπÊflÊ– ¡⁄UË •„¢U÷Êfl
©⁄U∂Ê „UÙ•ÊflÊ– ÃÙ •ÊœË¥Áø ŸÊ„UË¥ •ÊÉÊflÊ– •ÊÃÊ¢ Áfl·◊È ∑§Ê߸H 95H
ß„ÒUfl ÃÒ̡× ‚ªÙ¸ ÿ·Ê¢ ‚Êêÿ ÁSÕâ ◊Ÿ—–
ÁŸŒÙ¸·¢ Á„U ‚◊¢ ’˝rÊÔ ÃS◊ÊŒ˜ ’˝rÊÔÁáÊ Ã ÁSÕÃÊ—H 19H
ê„UáÊÊÒÁŸ ‚fl¸òÊ ‚ŒÊ ‚◊– Ã¥ •Ê¬áÊÁø •mÿ ’˝rÊÔ– „¥U ‚¢¬Íáʸ ¡ÊáÊ
fl◊¸– ‚◊ŒÎc≈ÔUËø¥H 96H Á¡„UË¥ Áfl·ÿ‚¢ªÈ Ÿ ‚Ê¢Á«UÃÊ¢– ߢÁº˝ÿÊ¢Ã¥ Ÿ Œ¢Á«UÃÊ¢–
¬⁄UËU ÷ÙÁª∂Ë ÁŸ‚¢ªÃÊ– ∑§Ê◊ŸÁfláÊH 97H Á¡„UË¥ ∂Ù∑§Ê¢øÁŸ •ÊœÊ⁄¥U–
∂ıÁ∑§∑¥§Áø √ÿʬÊ⁄¥U– ¬Á⁄U ‚Ê¢Á«U∂¥ ÁŸŒ‚È⁄¥U– ∂ıÁ∑§∑ȧ „¥UH 98H ¡Ò‚Ê
¡ŸÊ◊ÊÁ¡ πøL§– •‚ÃÈÁø ¡ŸÊ ŸÙ„U ªÙøL§– ÃÒ‚Ê ‡Ê⁄UË⁄UË¥ ¬⁄UË ‚¢‚ÊL§–
ŸÙ›Uπ ÃÿÊ¢Ã¥H 99H „¥U •‚Ù ¬flŸÊøÁŸ ◊›¥U– ¡Ò‚¥ ¡›UË¥Áø ¡›U ∂Ù›U–
Ã¥ •ÊÁáÊ∑¥§ ê„UáÊÃË flª›¥U– ∑§À∂Ù›U „UH 100H ÃÒ‚¥ ŸÊ◊ M§¬ ÃÿÊø¥–
∞:„UflË¥ ’˝rÊÔÁø ÃÙ ‚Êø¥– ◊Ÿ ‚ÊêÿÊ •Ê∂¥ ¡ÿÊø¥– ‚fl¸òÊ ªÊH 1H ∞‚ÁŸ
‚◊ŒÎc≈ÔUË ¡Ù „UÙÿ– ÃÿÊ ¬ÈL§·Ê ∂ˇÊáÊ„UË •Ê„U– •¡¸ÈŸÊ ‚¢ˇÊ¬¥ ‚Ê¢ªŸ ¬Ê„¥U–
•ëÿÈà ê„UáÊH 2H
Ÿ ¬˝NUcÿÁà¬˝ÿ¢ ¬˝Êåÿ ŸÙÁm¡à¬˝Êåÿ øÊÁ¬˝ÿ◊˜–
ÁSÕ⁄U’ÈÁh⁄U‚ê◊Í…UÙ ’˝rÊÔÁflŒ˜ ’˝rÊÔÁáÊ ÁSÕ×H 20H
Ã⁄UË ◊Ϊ¡›UÊøÁŸ ¬Í⁄¥U– ¡Ò‚¥ Ÿ ∂ÙÁ≈U¡ ∑§Ê¢ ÁªÁ⁄Ufl⁄¢U– ÃÒ‚Ê ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷Ë¥ Ÿ
Áfl∑§⁄U– ¬ÊÃÁ∂ÿÊ ¡ÙH 3H ÃÙÁø ÃÊ ÁŸL§ÃÊ– ‚◊ŒÎÁc≈ÔU ÃûflÃÊ¥– „UÁ⁄U ê„UáÊ
¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ÃÙÁø ’˝rÊÔH 4H
90 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

’ÊsÔÔS¬‡Ê¸cfl‚ÄÃÊà◊Ê ÁflãŒàÿÊà◊ÁŸ ÿà‚Èπ◊˜–

‚ ’˝rÊÔÿÙªÿÈÄÃÊà◊Ê ‚Èπ◊ˇÊÿ◊‡ŸÈÃH 21H
¡ÿÊ •Ê¬áʬ¥ ‚Ê¢«UÍÁŸ ∑§„UË¥– ߢÁº˝ÿª˝Ê◊Êfl⁄UË ÿáÊ¥Áø ŸÊ„UË¥– ÃÙ Áfl·ÿ
Ÿ ‚flË „¥U ∑§Ê߸– ÁflÁøòÊ ÿÕH 5H ‚„U¡¥ Sfl‚ÈπÊøÁŸ •¬Ê⁄¥U– ‚È⁄UflÊ«∂ÁŸ
•¢Ã⁄¥U– ⁄UÁø∂Ê ê„UáÊÊÒÁŸ ’ÊÁ„U⁄¥U– ¬Ê™§∂ Ÿ ÉÊÊ∂ËH 6H ‚Ê¢ªÒ¥ ∑ȧ◊ÈŒŒ›UÊøÁŸ
ÃÊ≈¥U– ¡Ù ¡Áfl∂Ê ø¢º˝Á∑§⁄UáÊ¥ øÙπ≈¥U– ÃÙ ø∑§ÙL§ ∑§Ê߸ flÊ›UÈfl¢≈¥U– øÈ¢Á’ÃÈ
•‚UH 7H ÃÒ‚¥ •Êà◊‚Èπ ©U¬Êß∂¥– ¡ÿÊÁ‚ •Ê¬áʬ¥Áø »§Êfl∂¥– ÃÿÊ
Áfl·ÿÊ ‚„U¡¥ ‚Ê¢«Ufl∂– ê„UáÊÊ¥ ∑§Ê߸H 8H ∞:„UflË¥ Ã⁄UË ∑§ıÃÈ∑¥§– ÁfløÊM§ÁŸ
¬Ê„¥U ¬Ê¢ ÁŸ∑¥§– ÿÊ Áfl·ÿÊ¢øÁŸ ‚Èπ¥– ¤Ê∑§flÃË ∑§fláÊH 9H
ÿ Á„U ‚¢S¬‡Ê¸¡Ê ÷ÙªÊ ŒÈ—πÿÙŸÿ ∞fl Ã–
•ÊlãÃflã× ∑§ıãÃÿ Ÿ Ã·È ⁄U◊Ã ’Èœ—H 22H
Á¡„UË¥ •Ê¬áʬ¥ ŸÊ„UË¥ ŒÁπ∂¥– ÃÁø ß„UË¥ ߢÁº˝ÿÊÕËZ ⁄¢U¡∂– ¡Ò‚¥ ⁄¢U∑ȧ ∑§Ê¢
•Ê›UÈ∑Ò§∂¥– ÃÈ·Ê¢Ã¥ ‚flËH 110H ŸÊÃ⁄UË ◊Ϊ¥ ÃηʬËÁ«UÃ¥– ‚¢÷˝◊¥ Áfl‚⁄UÙÁŸ
¡›UÊÃ¥– ◊ª ÃÙÿ’ÈhË ’⁄U«UËÃ¥– ∆UÊ∑ͧÁŸ ÿÃËH 11H ÃÒ‚¥ •Ê¬áʬ¥ ŸÊ„UË¥
ÁŒ∆U– ¡ÿÊÃ¥ Sfl‚ÈπÊø ‚ŒÊ π⁄UÊ¢≈U– ÃÿÊ‚ËÁø Áfl·ÿ „ ªÙ◊≈U–
•Êfl«UÃËH 12H ∞:„UflË¥ Áfl·ÿË¥ ‚Èπ •Ê„U– „¥U ’Ù∂áÊ¥Áø ‚ÊÁ⁄Uπ¥ ŸÙ„U–
Ã⁄UË ÁfllÈàS»È§⁄UáÊ¥ ∑§Ê¢ Ÿ ¬Ê„U– ¡ªÊ◊Ê¡Ë¥H 13H ‚Ê¢ª¥ flÊÃfl·¸•ÊÃ¬È œ⁄U–
∞‚¥ •÷˝ë¿UÊÿÊÁø ¡⁄UË ‚⁄U– Ã⁄UË ÁòÊ◊ÊÁ›U∑¥§ œfl›UÊ⁄¥U– ∑§⁄UÊflË¥ ∑§Ê¢H 14H
ê„UáÊÊÒÁŸ Áfl·ÿ‚Èπ ¡¥ ’ÙÁ∂¡– Ã¥ ŸáÊÃÊ¢ ªÊ flÊÿÊ¢ ¡ÁÀ¬¡– ¡Ò‚¥ ◊„ÍU⁄U ∑§Ê¢
ê„UÁáÊ¡– Áfl·∑¢§ŒÊÃ¥H 15H ŸÊÃ⁄UË ÷ı◊Ê ŸÊ◊ ◊¢ª›ÈU– ⁄UÙÁ„UáÊËÃ¥ ê„UáÊÃË
¡›ÈU– ÃÒ‚Ê ‚Èπ¬˝flÊŒÈ ’⁄U›ÈU– Áfl·Áÿ∑ȧ „UÊH 16H „U •‚Ù •ÊÉÊflË ’Ù∂Ë–
‚Ê¢ª ¬Ê¢ ‚¬¸»§áÊËøË ‚Ê©U∂Ë– Ã ‡ÊËÃ∂ „UÙ߸∂ ∑§ÃÈ∂Ë– ◊Í·∑§Ê‚ËH 17H
¡Ò‚Ê •ÊÁ◊·∑§fl›ÈU ¬Ê¢«UflÊ– ◊ËŸÈ Ÿ ‚flË Ã¢flÁø ’⁄UflÊ– ÃÒ‚Ê Áfl·ÿ‚¢ªÈ
•ÊÉÊflÊ– ÁŸ÷˝Ê¢Ã ¡ÊáÊ¥H 18H „U Áfl⁄UÄÃÊ¢Áøÿ ÁŒ∆UË– ¡Ò¥ ãÿÊ„UÊÁ›U¡
Á∑§⁄UË≈UË– ÃÒ¥ ¬Ê¢«ÈU⁄UÙªÊÁøÿ ¬Èc≈ÔUË-– ‚ÊÁ⁄Uπ¥ ÁŒ‚H 19H ê„UáÊÊÒÁŸ Áfl·ÿ÷٪˥
¡¥ ‚Èπ– Ã¥ ‚Êl¢ÃÁø ¡ÊáÊ ŒÈ—π– ¬Á⁄U ∑§Êÿ ∑§Ë¡ ◊Íπ¸– Ÿ ‚ÁflÃÊ¢ Ÿ
‚⁄UH 120H Ã¥ •¢Ã⁄U ŸáÊÃË ’ʬȫU– ê„UáÊÊÒÁŸ •ªàÿ ‚fláÊ¥ ÉÊ«U– ‚Ê¢ªÒ¥
 •äÿÊÿ ¬ÊøflÊ 91

¬Íÿ¬¢∑§Ë¥ø Á∑§«U– ∑§Êÿ Áø›U‚Ë ÉÊÃËH 21H ÃÿÊ¢ ŒÈ—ÁπÿÊ¢ ŒÈ—πÁø

Á¡√„UÊ⁄U– Ã Áfl·ÿ∑§Œ¸◊Ë¥ø ŒŒÈ⁄¸ U– Ã ÷Ùª¡›Ë¥ø ¡›ø⁄U– ‚Ê¢Á«UÃË ∑§flË¥H 22H
•ÊÁáÊ ŒÈ—πÿÙÁŸ Á¡ÿÊ •Ê„UÊÃË– ÁÃÿÊ ÁŸ⁄UÕ¸∑§Ê Ã⁄UË Ÿ√„UÃË– ¡⁄UË
Áfl·ÿÊ¢fl⁄UË Áfl⁄UÄÃË– œÁ⁄UÃË ¡ËflH 23H ŸÊÃ⁄UË ª÷¸flÊ‚ÊÁŒ ‚¢∑§≈U– ∑§Ê¢
¡ã◊◊⁄UáÊË¥ø ∑§c≈ÔU– „U Áfl‚Ê¢flflËáÊ flÊ≈U– flÊ„UÊflË ∑§fláÊ¥H 24H ¡⁄UË
Áfl·ÿË¥ Áfl·ÿÙ ‚Ê¢Á«U¡∂– Ã⁄UË ◊„UÊŒÊ·Ë ∑¥§ flÁ‚¡∂– •ÊÁáÊ ‚¢‚ÊL§ „UÊ
‡ÊéŒÈ Ÿ√„U∂– ∂Á≈U∑§Ê ¡ªË¥H 25H ê„UáÊÊÒÁŸ •ÁfllÊ¡Êà ŸÊÁÕ∂¥– Ã¥
ÁÄUË¥Áø ‚Êø ŒÊÁfl∂¥– Á¡„UË¥ ‚Èπ’ÈhË ÉÊÃ∂¥– Áfl·ÿŒÈ—πH 26H ÿÊ-
∑§Ê⁄UáÊ¥ ªÊ ‚È÷≈UÊ– „UÊ ÁfløÊÁ⁄UÃÊ¢ Áfl·ÿ flÙπ≈UÊ– ÃÍ¢ ¤ÊáÊ¥ ∑§„UË¥ ÿÊ flÊ≈UÊ–
Áfl‚⁄UÙÁŸ ¡Ê‡ÊËH 27H ¬Ò¥ ÿÊÃ¥ Áfl⁄UÄà ¬ÈL§·– àÿÁ¡ÃË ∑§Ê¢ ¡Ò‚¥ Áfl·–
ÁŸ⁄UʇÊÊ ÃÿÊ¢ ŒÈ—π– ŒÊÁfl∂¥ ŸÊfl«H 28H
‡ÊÄŸÙÃË„ÒUfl ÿ— ‚Ù…È¢U ¬˝ÊćÊ⁄UË⁄UÁfl◊ÙˇÊáÊÊØ–
∑§Ê◊∑˝§ÙœÙŒ˜÷fl¢ flª¢ ‚ ÿÈÄ× ‚ ‚ÈπË Ÿ⁄U—H 23H
ôÊÊÁŸÿÊ¢ëÿÊ „UŸ ∆UÊÿË¥– ÿÊ¢øË ◊ÊÃÈ„UË ∑§Ë⁄U ŸÊ„UË¥– Œ„UË¥ Œ„U÷ÊflÙ Á¡„UË¥–
Sflfl‡Ê ∑§∂H 29H ¡ÿÊ¢Ã¥ ’ÊsÔÊøË ÷Ê·– ŸÁáÊ¡Áø ÁŸ—‡Ê·– •¢Ã⁄UË¥
‚Èπ– ∞∑§ •ÊÁÕH 130H ¬Á⁄U Ã¥ flª›U¬áÊ¥ ÷ÙÁª¡– ¡Ò‚¥ ¬ÁˇÊÿ¥ »§›U
øÈ¢Á’¡– ÃÒ‚¥ Ÿ√„U ÃÕ Áfl‚Á⁄U¡– ÷ÙÁªÃ¬áÊ„UËH 31H ÷٪˥ •flSÕÊ ∞∑§Ë
©U∆UË– Ã •„¢U∑§Ê⁄UÊøÊ •¥ø›ÈU ∂Ù≈UË– ◊ª ‚Èπ¥Á‚ ÉÊ •Ê¢≈UË– ªÊ…U¬áÊ¥H 32H
ÁÃÿ •ÊÁ∂¢ªŸ◊›UË¥– „UÙÿ •Ê¬¥•Ê¬ ∑§fl›UË– ÃÕ ¡›U ¡Ò‚¥ ¡›UË¥– flª›¥U
Ÿ ÁŒ‚H 33H ∑§Ê¢ •Ê∑§Ê‡ÊË¥ flÊÿÈ „UÊ⁄U¬– ÃÕ ŒÙã„UË „U ÷Ê· ∂Ù¬– ÃÒ‚¥
‚ÈπÁø ©U⁄U SflM§¬¥– ‚È⁄UÃË¥ ÁÃÿH 34H ∞‡ÊË mÒÃÊøË ÷Ê· ¡Êÿ– ◊ª ê„UáÊÙ¥
¡⁄UË ∞∑§ „UÙÿ– Ã⁄UË ÃÕ ‚ÊˇÊË ∑§fláÊÈ •Ê„– ¡ÊáÊÃ¥ ¡¥H 35H
ÿÙ˘ãׂÈπÙ˘ãÃ⁄UÊ⁄UÊ◊SÃÕÊãÃÖÿÙ¸ÁÃ⁄Ufl ÿ—–
‚ ÿÙªË ’˝rÊÔÁŸflʸáÊ¢ ’˝rÊÔ÷ÍÃÙ˘Áœªë¿UÁÃH 24H
∂÷ãÃ ’˝rÊÔÁŸflʸáÊ◊ηÿ— ˇÊËáÊ∑§À◊·Ê—–
Á¿UãŸmÒœÊ ÿÃÊà◊ÊŸ— ‚fl¸÷ÍÃÁ„UÃ ⁄UÃÊ—H 25H
92 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ê„UáÊÊÒÁŸ •‚Ù „¥U •ÊÉÊfl¥– ∞Õ Ÿ ’Ù∂áÊ¥ ∑§Êÿ ’Ù∂Êfl¥– Ã πÈáÊÊÁø

¬Êfl∂ Sfl÷Êfl¥– •Êà◊Ê⁄UÊ◊H 36H ¡ ∞‚ÁŸ ‚Èπ¥ ◊ÊÃ∂– •Ê¬áʬʢÁø
•Ê¬áÊ ªÈ¢Ã∂– Ã ◊Ë ¡ÊáÊ¥ ÁŸπ›U flÙÃ∂– ‚Ê◊⁄USÿÊøH 37H Ã •ÊŸ¢ŒÊø
•ŸÈ∑§Ê⁄U– ‚ÈπÊø •¢∑ȧ⁄U– ∑§Ë¥ ◊„UÊ’Ùœ¥ Áfl„UÊ⁄U– ∑§∂ ¡Ò‚H 38H Ã
Áflfl∑§Êø ªÊ¢fl– ∑§Ë¥ ¬⁄U’˝rÊÔË¥ø Sfl÷Êfl– ŸÊÃ⁄UË •›¢U∑§Ê⁄U∂ •flÿfl–
’˝rÊÔÁflløH 39H Ã ‚ûflÊø ‚ÊÁûfl∑§– ∑§Ë¥ øÒÃãÿÊø •Ê¢Áª∑§– „¥U ’„ÈU
•‚Ù ∞∑Ò§∑§– flÊÁŸ‚Ë ∑§Ê߸H 140H ÃÍ¢ ‚¢ÃSÃflŸË¥ ⁄UÂ˖ Ã⁄UË ∑§ÕøË
‚ Ÿ ∑§Á⁄U‚Ë– ∑§Ë¥ ÁŸ⁄UÊ›UË¥ ’Ù∂ Œπ‚Ë– ‚ŸÊª⁄UH 41H ¬Á⁄U ÃÙ
⁄U‚ÊÁÇÊÿÙ ◊È∑ȧ›UË¥– ◊ª ª˝¢ÕÊÕ¸ŒË¬È ©U¡›UË¥– ∑§⁄UË¥ ‚ÊœÈNUŒÿ⁄UÊ©U›UË¥– ◊¢ª›U
©UπÊH 42H ∞‚Ê üÊ˪ÈL§øÊ ©UflÊÁÿ∂Ê– ÁŸflÎÁûÊŒÊ‚Ê‚Ë ¬ÊÃ∂Ê– ◊ª ÃÙ
ê„UáÊ üÊË∑ΧcáÊ ’ÙÁ∂∂Ê– Ã¥Áø •Êß∑§ÊH 43H •¡¸ÈŸÊ •Ÿ¢Ã ‚ÈπÊëÿÊ
«UÙ„UË¥– ∞∑§‚⁄UÊ Ã›ÈUÁø ÉÊÃ∂Ê Á¡„UË¥– ◊ª ÁSÕ⁄UÊ™§ÁŸ Ã„UË– Ã¥Áø ¡Ê„U∂H 44H
•ÕflÊ •Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê¥ øÙπ¥– ¡Ù •Ê¬áʬ¥Áø Áfl‡fl Œπ– ÃÙ Œ„¥UÁø ¬⁄U’˝rÊÔ
‚Èπ¥– ◊ÊŸÍ¢ ÿ߸∂H 45H ¡¥ ‚ÊøÙ∑§Ê⁄¥U ¬⁄U◊– ŸÊ Ã¥ •ˇÊ⁄U ÁŸ—‚Ë◊– Á¡ÿ
ªÊ¢flË¥ø ÁŸc∑§Ê◊– •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿH 46H ¡¥ ◊„U·ËZ flÊ…U∂¥– Áfl⁄UÄÃÊ¢ ÷ʪÊ
Á»§≈U∂¥– ¡¥ ÁŸ—‚¢‡ÊÿÊ Á¬∑§∂¥– ÁŸ⁄¢UÃ⁄UH 47H
∑§Ê◊∑˝§ÙœÁflÿÈÄÃÊŸÊ¢ ÿÃËŸÊ¢ ÿÃøÂÊ◊˜–
•Á÷ÃÙ ’˝rÊÔÁŸflʸáÊ¢ fløÃ ÁflÁŒÃÊà◊ŸÊ◊˜H 26H
Á¡„UË¥ Áfl·ÿÊ¥¬Ê‚ÙÁŸ Á„U⁄UÃ∂¥– ÁøûÊ •Ê¬È∂¥ •Ê¬áÊ ®¡ÁÃ∂¥– Ã ÁŸÁ‡øÃ
¡Õ ‚ÈÃ∂– øÃËÁøŸÊH 48H Ã¥ ¬⁄U’˝rÊÔ ÁŸflʸáÊ– ¡¥ •Êà◊ÁflŒÊ¢ø¥ ∑§Ê⁄UáÊ–
Ã¥Áø Ã ¬ÈL§· ¡ÊáÊ– ¬¢«ÈU∑ȧ◊⁄UÊH 49H Ã ∞‚ ∑Ò§‚¥ÁŸ ¡„UÊ∂– ¡ Œ„UË¥Áø
’˝rÊÔàflÊ •Ê∂– „¥U ¬È‚‚Ë Ã⁄UË ÷∂¥– ‚¢ˇÊ¬¥ ‚Ê¢ªÙ¥H 150H
S¬‡Êʸã∑ΧàflÊ ’Á„U’ʸsÔÊ¢‡øˇÊȇøÒflÊãÃ⁄U ÷˝ÈflÙ—–
¬˝ÊáÊʬʟı ‚◊ı ∑ΧàflÊ ŸÊ‚ÊèÿãÃ⁄UøÊÁ⁄UáÊıH 27H
ÿÃÁãº˝ÿ◊ŸÙ’ÈÁh◊¸ÈÁŸ◊Ù¸ˇÊ¬⁄UÊÿáÊ— –
ÁflªÃë¿UÊ÷ÿ∑˝§ÙœÙ ÿ— ‚ŒÊ ◊ÈÄà ∞fl ‚—H 28H
Ã⁄UË flÒ⁄UÊÇÿÊøÁŸ •ÊœÊ⁄¥U– Á¡„UË¥ Áfl·ÿ Œfl«ÍUÁŸ ’ÊÁ„U⁄¥U– ‡Ê⁄UË⁄UË¥ ∞∑¢§Œ⁄¥U–
 •äÿÊÿ ¬ÊøflÊ 93

∑§∂¥ ◊ŸH 51H ‚„U¡¥ ÁÄUË¥ ‚¢œË ÷≈UË– ¡Õ ÷˝Í¬À∂flÊ¢ ¬«U ªÊ¢∆UË– ÃÕ
¬ÊÁ∆U◊Ù⁄UË ÁŒ∆UË– ¬Ê⁄UπÙÁŸÿÊ¢H 52H ‚Ê¢«ÍUÁŸ ŒÁˇÊáÊ flÊ◊– ¬˝ÊáÊʬʟ‚◊–
ÁøûÊ¥‚Ë¥ √ÿÙ◊-– ªÊÁ◊ÿ ∑§Á⁄UÃËH 53H ÃÕ ¡Ò‚Ë¥ ⁄UâÿÙŒ∑¥§ ‚∑§›¥U–
ÉÊ™§ÁŸ ª¢ªÊ ‚◊Ⱥ˝Ë¥ Á◊›U– ◊ª ∞∑§∑ȧ flª›¥U– ÁŸfl«Í¢U ŸÿH 54H ÃÒ‚Ë
flÊ‚ŸÊ¢Ã⁄UÊøË Áflfl¢øŸÊ– ◊ª •Ê¬Ò‚Ë ¬ÊL§π •¡¸ÈŸÊ– ¡ fl›UË¥ ªªŸË¥ ∂ÿÙ
◊ŸÊ– ¬flŸ¥ ∑§Ë¡H 55H ¡Õ „¥U ‚¢‚Ê⁄UÁøòÊ ©U◊≈U– ÃÊ ◊ŸÙM§¬ ¬≈ÈU »§Ê≈U–
¡Ò‚¥ ‚⁄UÙfl⁄U •Ê≈U– ◊ª ¬˝ÁÃ÷Ê ŸÊ„UË¥H 56H ÃÒ‚¥ ◊Ÿ ∞Õ ◊Èg∂ ¡Êÿ– ◊ª
•„¢U÷ÊflÊÁŒ∑§ ∑¥§ •Ê„U– ê„UáÊÊÒÁŸ ‡Ê⁄UË⁄¥UÁø ’˝rÊÔ „UÙÿ– •ŸÈ÷flË ÃÙH 57H
÷ÙÄÃÊ⁄¢U ÿôÊì‚Ê¢ ‚fl¸∂Ù∑§◊„U‡fl⁄U◊˜–
‚ÈNUŒ¢ ‚fl¸÷ÍÃÊŸÊ¢ ôÊÊàflÊ ◊Ê¢ ‡ÊÊÁãÃ◊Îë¿UÁÃH 29H
˙Ãà‚ÁŒÁà üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃʂͬÁŸ·à‚È ’˝rÊÔÁfllÊÿÊ¢ ÿÊª‡ÊÊSòÊ
üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ‚¢flÊŒ ∑§◊¸‚¥ãÿÊ‚ÿÊªÊ ŸÊ◊ ¬@◊Ù˘äÿÊÿ—H 5H
•Êê„UË ◊ʪʢ „UŸ ‚Ê¢ÁªÃ∂¥– ¡ Œ„UË¥Áø ’˝rÊÔàfl ¬Êfl∂– Ã ÿáÊ¥ ◊ʪZ
•Ê∂– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 58H •ÊÁáÊ ÿ◊ÁŸÿ◊Ê¢ø «UÙ¥ª⁄U– •èÿÊ‚Êø ‚ʪ⁄U–
∑˝§◊ÙÁŸ „ ¬Ê⁄U– ¬ÊÃ∂ ÃH 59H ÁÄUË¥ •Ê¬áʬ¥ ∑§M§ÁŸ ÁŸ∂¸¬– ¬˝¬¢øÊø¥
ÉÊÃ∂¥ ◊ʬ– ◊ª ‚ÊøÊø¥Áø M§¬– „UÙ™§ÁŸ ∆U∂H 160H ∞‚Ê ÿÙªÿÈÄÃËøÊ
©Ug‡ÊÈ– ¡Õ ’ÙÁ∂∂Ê NU·Ë∑§‡ÊÈ– ÃÕ •¡Ȩ̀ŸÈ ‚ÈŒ¢‡ÊÈ– ê„UáÊÊÒÁŸ ø◊à∑§Ê⁄U∂ÊH61H
Ã¥ ŒÁπÁ∂ÿÊ ∑ΧcáÊ¥ ¡ÊÁáÊÃ∂¥– ◊ª „UÊ¢‚ÙÁŸ ¬ÊÕʸÃ¥ ê„UÁáÊÃ∂¥– ∑§Ê߸ ¬Ê¢
ÁøûÊ ©UflÊß∂–¥ ßÿ ’Ù∂Ë¥ ÃȤÊH
¥ 62H âfl •¡Ȩ̀Ÿ ê„UáÊ ŒflÙ– ¬⁄UÁøûÊ∂ˇÊáÊÊ¢øÊ
⁄UÊflÙ– ÷∂Ê ¡ÊÁáÊÃ∂Ê ¡Ë ÷ÊflÙ– ◊ÊŸ‚È ◊ʤÊÊH 63H êÿÊ¢ ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥
Áflfl⁄UÊÁŸ ¬È‚Êfl¥– Ã¥ •ÊœË¥Áø ¡ÊÁáÊÃU∂¥ Œfl¥– Ã⁄UË ’ÙÁ∂∂¥ Ã¥Áø ‚Ê¢ªÊfl¥–
Áflfl›U ∑§M§ÁŸH 64H ∞:„UflË¥ Ã⁄UË •flœÊ⁄UÊ– ¡Ù ŒÊÁfl∂Ê ÃÈê„UË •ŸÈ‚Ê⁄UÊ–
ÃÙ ¬√„UáÿÊ„ÍUÁŸ ¬Êÿ©UÃÊ⁄UÊ– ‚Ù„U¬Ê ¡Ò‚ÊH 65H ÃÒ‚Ê ‚Ê¢ÅÿÊ„ÍUÁŸ ¬˝Ê¢¡›UÊ–
•Êê„UÊ¢‚ÊÁ⁄UÁπÿÊ¢ •÷Ù›UÊ¢– ∞Õ •Ê„UÊÁà ¬Á⁄U ∑§Ê¢„UË¥ ∑§Ê›UÊ– ÃÙ ‚Ê„UÙ¥ ÿ
fl⁄UH 66H ê„UáÊÊÒÁŸ ∞∑§ fl›U ŒflÊ– ÃÙÁø ¬«UÃÊ›UÊ ÉÊÿÊflÊ– ÁflSÃ⁄U∂ Ã⁄UË
94 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

‚Ê¢ªÊflÊ– ‚Êl¢ÃÈÁøH 67H âfl üÊË∑ΧcáÊ ê„UáÊÃË „UÙ ∑§Ê¢– ÃÈ¡ „UÊ ◊ʪ¸È
ª◊∂Ê ÁŸ∑§Ê– Ã⁄UË ∑§Êÿ ¡Ê„U∂¥ •Ê߸∑§Ë¡Ù ∑§Ê¢– ‚Èπ¥ ’Ù∂Ù¥H 68H •¡¸ÈŸÊ
ÃÍ¢ ¬Á⁄U‚‚Ë– ¬Á⁄U‚ÙÁŸ •ŸÈÁc∆ÔU‚Ë– Ã⁄UË •Êê„UÊ¢‚ËÁø flÊŸË ∑§Êÿ‚Ë–
‚Ê¢ªÊflÿÊøËH 69H •ÊœË¥Áø ÁøûÊ ◊Êÿø¥– fl⁄UË Á◊· ¡Ê„U∂¥ ¬Á…Uÿ¢ÃÿÊø¥–
•ÊÃÊ¢ Ã¥ •Œ˜÷ÈìáÊ SŸ„UÊø¥– ∑§fláÊ ¡ÊáÊH 170H Ã¥ ê„UáÊÙ¥ ∑§ÊL§áÿ⁄U‚ÊøË
flÎÁc≈ÔU– ∑§Ë¥ ŸflÿÊ SŸ„UÊøË ‚ÎÁc≈ÔU– „¥U •‚Ù ŸÁáÊ¡ ŒÎc≈ÔUË– „U⁄UËøË flÊŸÍ¢H 71H
¡ •◊ÎÃÊøË flÙÃ∂Ë– ∑§Ë¥ ¬˝◊Áø Á¬™§ÁŸ ◊ÊÃ∂Ë– ê„UáÊÊÒÁŸ •¡¸ÈŸ◊Ù„¥U
ªÈ¢Ã∂Ë– ÁŸÉÊÙ¥ ŸáÊ¥H 72H „¥U ’„ÈU ¡¥ ¡¢ ¡ÁÀ¬¡∂– ÃÕ¥ ∑§ÕÁ‚ »§Ê¢∑ȧ
„UÙ߸∂– ¬Á⁄U Ã¥ SŸ„UM§¬Ê Ÿ ÿ∂– ’Ù∂fl⁄UËH 73H ê„UáÊÊÒÁŸ Áfl‚È⁄UÊ ∑§Êÿ
ÿáÊ¥– Ã٠߸‡flL§ ∑§fl›UÊflÊ ∑§fláÊ¥– ¡Ù •Ê¬È∂¥ ◊ÊŸ ŸáÊ¥– •Ê¬áÊÁøH 74H
Ã⁄UË ◊ʪË∂ äflŸË•Ê¢ÃÈ– ◊¡ ª◊∂Ê ‚ÊÁflÿÊÁø ◊ÙÁ„UÃÈ– ¡ ’∂Êà∑§Ê⁄¥U •‚
ê„UáÊÃÈ– ¬Á⁄U‚ ’ʬÊH 75H •¡¸ÈŸÊ ¡áÊ¥ ¡áÊ¥ ÷Œ¥– ÃȤÊ¥ ∑§Ê¢ ÁøûÊ ’Ùœ–
ÃÒ‚¥ ÃÒ‚¥ ÁflŸÙŒ¥– ÁŸM§Á¬¡∂H 76H ÃÙ ∑§Êß‚ÿÊ ŸÊ◊ ÿ٪Ȗ ÃÿÊøÊ
∑§fláÊ ©U¬ªÈ– •ÕflÊ •Áœ∑§Ê⁄U¬˝‚¢ªÈ– ∑§fláÊÊ ÿÕH 77H ∞‚¥ ¡¥ ¡¥
∑§Ê¢„UË¥– ©UÄà •‚ ßÿ ∆UÊßZ– Ã¥ •ÊÉÊfl¥Áø ¬Ê„UË¥– ‚Ê¢ªŸ •ÊÃÊ¢H 78H ÃÍ¢
ÁøûÊ Œ™§ÁŸ •flœÊ⁄UË¥– ∞‚¥ ê„UáÊÊÒÁŸ üÊË„U⁄UË– ’ÙÁ∂¡∂ Ã ¬È…UÊ⁄UË– ∑§ÕÊ
•Ê„UH 79H üÊË∑ΧcáÊ •¡¸ÈŸÊ‚Ë ‚¢ªÈ– Ÿ ‚Ê¢«UÙÁŸ ‚Ê¢ª∂ ÿ٪Ȗ ÃÙ √ÿÄÃ
∑§M¢§ ¬˝‚¢ªÈ– ê„UáÊ ÁŸflÎÁûʌʂÈH 180H
ßÁà üÊËôÊÊŸŒflÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¢ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§ÊÿÊ¢ ¬¢ø◊Ù˘äÿÊÿ—H 5H§§§
§§§
 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË
•äÿÊÿ ‚„UÊflÊ
◊ª ⁄UÊÿÊÃ¥ ê„UáÊ ‚¢¡ÿÙ– ÃÙÁø •Á÷¬˝ÊflÙ •flœÊÁ⁄U¡Ù– ∑ΧcáÊ ‚Ê¢ªÃË
•ÊÃÊ¥ ¡Ù– ÿÙªM§¬H 1H ‚„U¡¥ ’˝rÊÔ⁄U‚Êø¥ ¬Ê⁄UáÊ¥– ∑§∂¥ •¡¸ÈŸÊ∂ʪ˥
ŸÊ⁄UÊÿáÊ¥– ∑§Ë¥ ÃÁø •fl‚⁄UË¥ ¬Ê„ÈUáÊ– ¬ÊÃ∂Ù¥ •Êê„UËH 2H ∑Ò§‚Ë ŒÒflÊøË
•ÊªÁ›∑§ ŸÁáÊ¡– ¡Ò‚¥ ÃÊã„UÁ∂ÿÊ ÃÙÿ ‚Áfl¡– ∑§Ë¥ Ã¥Áø øflË ∑§M§ÁŸ
¬ÊÁ„U¡– âfl •◊Îà •Ê„UH 3H ÃÒ‚¥ •Êê„UÊ¢ ÃÈê„UÊ¢ ¡Ê„U∂¥– ¡¥ •Ê«U◊È∆UË¥ Ãûfl
»§Êfl∂¥– âfl œÎÃ⁄UÊc≈Ô˛¥U ê„UÁáÊÃ∂¥– „¥U Ÿ ¬È‚Ù¥ ÃÍ¢Ã¥H 4H ÃÿÊ ‚¢¡ÿÊ ÿáÊ¥
’Ù∂¥– ⁄UÊÿÊø¥ NUŒÿ øÙ¡fl∂¥– ¡¥ •fl‚⁄UË¥ •Ê„U ÉÊÃ∂¥– ∑ȧ◊Ê⁄UÊ¢ÁøÿÊH 5H
„¥U ¡ÊáÊÙÁŸ ◊ŸË¥ „UÊ¢Á‚∂Ê– ê„UáÊ ê„UÊÃÊ⁄UÊ ◊Ù„¥U ŸÊÁ‡Ê∂Ê– ∞:„UflË¥ ’Ù∂È Ã⁄UË
÷∂Ê ¡Ê„U∂Ê– •fl‚⁄UË¥ ßÿH 6H ¬Á⁄U Ã¥ ÃÒ‚¥ ∑Ò§‚ÁŸ „UÙ߸∂– ¡Êàÿ¢œÈ ∑Ò§‚¥
¬Ê„U∂– ÃflË¥øË ÿ L§‚¥ ÉÊ߸∂– ê„UáÊÊÒÁŸ Á’„UH 7H ¬Á⁄U •Ê¬áÊ ÁøûÊË¥
•Ê¬È∂Ê– ÁŸÁ∑§ÿʬ⁄UË ‚¢ÃÙ·∂Ê– ¡ ÃÙ ‚¢flÊŒÈ »§Êfl∂Ê– ∑ΧcáÊÊ¡¸ÈŸÊ¢øÊH 8H
ÃáÊ¥ •ÊŸ¢ŒÊøÁŸ œÊ∂¬áÊ¥– ‚ÊÁ÷¬˝Êÿ •¢Ã—∑§⁄UáÊ¥– •ÊÃÊ¢ •ÊŒ⁄¥U‚Ë¥ ’Ù∂áÊ¥–
ÉÊ«U∂ ÃÿÊH 9H ÃÙ ªËÃ◊ÊÁ¡ ·c∆ÔUË¥øÊ– ¬˝‚¢ªÈ •‚ •ÊÿáÊËøÊ– ¡Ò‚Ê
ˇÊË⁄UÊáʸflË¥ •◊ÎÃÊøÊ– ÁŸflÊ«ÈU ¡Ê„U∂ÊH 10H ÃÒ‚¥ ªËÃÊÕʸø¥ ‚Ê⁄U– ¡¥
Áflfl∑§Á‚¢œø Í ¥ ¬Ê⁄U– ŸÊŸÊ ÿÙªÁfl÷fl÷¢Ê«UÊ⁄U– ©UÉÊ«U∂¥ ∑§Ê¢H 11H ¡¥ •ÊÁŒ¬˝∑§Î ÃËø¢
Áfl‚fláÊ¥– ¡¥ ‡Ê錒˝rÊÔÊÁ‚ Ÿ ’Ù∂áÊ¥– ¡ÕÍÁŸ ªËÃÊflÀ∂Ëø¥ ∆UÊáÊ¥– ¬˝⁄UÙ„UÙ
¬ÊflH 12H ÃÙ •äÿÊÿÊ ‚„UÊflÊ– flÁ⁄U ‚ÊÁ„UàÿÊÁøÿÊ ’⁄UflÊ– ‚Ê¢Áª¡Ò∂
ê„UáÊÊÒÁŸ ¬Á⁄U‚ÊflÊ– ÁøûÊ Œ©UŸËH 13H ◊ʤÊÊ ◊⁄UÊ∆UÊÁø ’Ù∂È ∑§ıÃÈ∑¥§– ¬Á⁄U
•◊ÎÃÊÃ„¥ UË ¬Ò¡Ê¢ Á¡¢∑§¥ – ∞‚Ë¥ •ˇÊ⁄U¥ ⁄UÁ‚∑§¥ – ◊›UflËŸH 14H Á¡ÿ ∑§Ù¥flÁ›U∑§ øÁŸ
¬Ê«¥U– ÁŒ‚ÃË ŸÊŒË¥ø ⁄¢Uª ÕÙ«U– flœ¥ ¬Á⁄U◊›UÊø¥ ’Ë∑§ ◊Ù«U– ¡ÿÊøÁŸH 15H
∞∑§Ê ⁄U‚Ê›U¬áÊÊÁøÿÊ ∂Ù÷Ê– ∑§Ë¥ üÊfláÊË¥Áø „UÙÁà Á¡÷Ê– ’Ù∂¥ ߢÁº˝ÿÊ¢ ∂ʪ
∑§›¢U÷Ê– ∞∑§Ê◊∑§Ê¢H 16H ‚„U¡¥ ‡ÊéŒÈ Ã⁄UË Áfl·Ù üÊfláÊÊøÊ– ¬Á⁄U ⁄U‚ŸÊ
ê„UáÊ ⁄U‚È „UÊ •Ê◊ÈøÊ– ÉÊ˝ÊáÊÊÁ‚ ÷ÊflÙ ¡Êÿ ¬Á⁄U◊›UÊøÊ– „UÊ ÃÙÁø
96 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

„UÙ߸∂H 17H Ÿfl∂ ’Ù∂ÃËÿ ⁄UπøË flÊ„UáÊË– ŒπÃÊ¢ «UÙ˚KÊ¢„UË ¬È⁄UÙ¥ ∂ʪ
œáÊË– Ã ê„UáÊÃË ©UÉÊ«U∂Ë πÊáÊË– M§¬ÊøË „UH 18H ¡Õ ‚¢¬Íáʸ ¬Œ
©U÷Ê⁄U– ÃÕ ◊ŸÁø œÊ¢fl ’ÊÁ„U⁄U¥ – ’Ù∂È ÷È¡Ê„UË •ÊÁflc∑§⁄U– •ÊÁ∂¢ªÊflÿÊH 19H
∞‡ÊË¥ ߢÁº˝ÿ¥ •Ê¬È∂ÊÁ∂ÿÊ ÷ÊflË¥– ¤ÊÙ¥’ÃË ¬Á⁄U ÃÙ ‚Á⁄U‚¬áÊ¥Áø ’ȤÊÊflË– ¡Ò‚Ê
∞∑§∂Ê ¡ª øflflË– ‚„Ud∑§L§H 20H ÃÒ‚¥ ‡ÊéŒÊø¥ √ÿʬ∑§¬áÊ– ŒÁπ¡
•‚ÊœÊ⁄UáÊ– ¬Ê„UÊÃÿÊ¢ ÷ÊflôÊÊ¢ »§ÊflÃË ªÈáÊ– Áø¢ÃÊ◊áÊËøH 21H „¥U •‚ÙÃÈ
ÿÊ ’Ù∂Ê¢øË¥ ÃÊ≈¥U ÷∂Ë¥ – fl⁄UË ∑Ò§flÀÿ⁄U‚¥ flÙªÁ⁄U∂ Ë¥ – „UË ¬˝ÁìÁûÊ Á◊ÿÊ¢
∑§∂Ë– ÁŸc∑§Ê◊Ê‚ËH 22H •ÊÃÊ¢ •Êà◊¬˝÷Ê ŸËø ŸflË– ÃÁø ∑§M§ÁŸ
∆UÊáÊÁŒflË– ¡Ù ߢÁº˝ÿʢå øÙM§ÁŸ ¡flË– ÃÿÊ‚ËÁø »§ÊflH 23H ÿÕ üÊfláÊÊøÁŸ
¬Ê¢ª- – flËáÊ üÊÙÃÿÊ¢ „Ê•Êfl¥ ∂ʪ– „¥U ◊ŸÊøÁŸ ÁŸ¡Ê¢ª¥– ÷ÙÁª¡ ªÊH 24H
•Ê„UÊø ’Ù∂ÊøË flÊ∂Ë»§ »§Á«U¡– •ÊÁáÊ ’˝rÊÔÊÁøÿÊÁø •Ê¢ªÊ ÉÊÁ«U¡– ◊ª
‚Èπ¥‚Ë¥ ‚È⁄UflÊÁ«U¡– ‚ÈπÊÁø◊Ê¡Ë¥H 25H ∞‚¢ „U›ÈUflÊ⁄U¬áÊ ¡⁄UË ÿ߸∂–
Ã⁄UËø „U¥ ©U¬ª Ê ¡Ê߸∂– ∞:„UflË¥ •ÊÉÊflË ªÙ∆UË „UÙ߸∂– ◊È∑§ÿÊ ’Á„U⁄UÿÊøËH 26H
¬⁄UË Ã¥ •‚Ù •ÊÃÊ¢ •ÊÉÊfl¥– Ÿ∂ª üÊÙÃÿÊ¢Ã¥ ∑§«U‚Êfl¥– ¡ •Áœ∑§ÊÁ⁄Uÿ ÿÕ
Sfl÷Êfl¥– ÁŸc∑§Ê◊∑§Ê◊ÈH 27H Á¡„UË¥ •Êà◊’ÙœÊÁøÿÊ •Êfl«UË– ∑§∂Ë
Sflª¸‚¢‚Ê⁄UÊøË ∑ȧ⁄UÙ¥«UË– ÃflÊ¢øÍÁŸ ∞ÕË¥øË ªÙ«UË– ŸáÊÃË •ÊÁáÊ∑§H 28H
¡Ò‚Ê flÊÿ‚Ë¥ ø¢º˝ ŸÙ›UÁπ¡– ÃÒ‚Ê ¬˝Ê∑ΧÃË¥ „UÊ ª˝¢ÕÈ ŸÁáÊ¡– •ÊÁáÊ ÃÙ
Á„U◊Ê¢‡ÊÈÁø ¡Áfl¢ πÊ¡¥– ø∑§Ù⁄UÊø¥H 29H ÃÒ‚Ê ‚ôÊÊŸÊ‚Ë Ã⁄UË „UÊ ∆UÊflÙ–
•ÊÁáÊ •ôÊÊŸÊ‚Ë •ÊŸ ªÊ¢flÙ– ê„UáÊÊÒÁŸ ’Ù∂ÊflÿÊ Áfl·ÿ ¬„UÊ „UÙ– Áfl‡Ê·È
ŸÊ„UË¥H 30H ¬⁄UË •ŸÈflÊŒ∂Ù¥ ◊Ë ¬˝‚¢ª¥– Ã¥ ‚îÊŸË¥ ©U¬‚Ê„UÊfl¥ ∂ʪ– •ÊÃÊ¢
‚Ê¢ªŸ ∑§Êÿ üÊË⁄¢Uª¥– ÁŸ⁄UÙÁ¬∂¥ ¡¥H 31H Ã¥ ’ÈhË„UË •Ê∑§Á›UÃÊ¢ ‚Ê¢∑§«¥U–
ê„UáÊÊÒÁŸ ’Ù∂Ë¥ Áfl¬Êÿ¥ ‚Ê¢¬«U– ¬Á⁄U üÊËÁŸflÎÁûÊ∑Χ¬ÊŒË¬©UÁ¡ÿ«¥U– ŒπÒŸ
◊ËH 32H ¡¥ ÁŒ∆UË„UË Ÿ ¬Áfl¡– Ã¥ ÁŒ∆UËÁfláÊ ŒÁπ¡– ¡⁄UË •ÃË¥Áº˝ÿ
∂ÊÁ„U¡– ôÊÊŸ’›UH 33H ŸÊ Ã⁄UË ¡¥ œÊÃÈflʌʄUË Ÿ ¡Ù«U– Ã¥ ∂Ù„UË¥Áø ¬¢œ⁄¥U
‚Ê¢¬«U– ¡⁄UË ŒÒflÿÙª¥ ø…U– ¬Á⁄U‚È „UÊÃÊ¢H 34H ÃÒ‚Ë ªÈL§∑Χ¬Ê „UÙÿ– Ã⁄UË
∑§Á⁄UÃÊ¢ ∑§Êÿ •Ê¬È ŸÙ„U– ê„UáÊÊÒÁŸ Ã¥ •¬Ê⁄U ◊ÊÃ¥ •Ê„U– ôÊÊŸŒflÙ ê„UáÊH 35H
ÃáÊ¥ ∑§Ê⁄UáÊ¥ ◊Ë ’Ù∂Ÿ– ’Ù∂Ë¥ •M§¬Êø¥ M§¬ ŒÊflËŸ– •ÃË¥Áº˝ÿ ¬⁄ËU
 •äÿÊÿ ‚„UÊflÊ 97

÷ÙªflËŸ– ߢÁº˝ÿÊ¢∑§⁄UflË¥H 36H •Êß∑§Ê ÿ‡Ê üÊË •ıŒÊÿ¸– ôÊÊŸ flÒ⁄UÊÇÿ

∞‡flÿ¸– „U ‚Ê„UË ªÈáÊflÿ¸– fl‚ÃË ¡ÕH 37H ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÙ ÷ªfl¢ÃÈ– ¡Ù
ÁŸ—‚¢ªÊøÊ ‚Ê¢ªÊÃÈ– ÃÙ ê„UáÊ ¬ÊÕʸ ŒûÊÁøûÊÈ– „UÙßZ •ÊÃÊ¢H 38H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
•ŸÊÁüÊ× ∑§◊¸»§∂¢ ∑§ÊÿZ ∑§◊¸ ∑§⁄UÙÁà ÿ—–
‚ ‚¥ãÿÊ‚Ë ø ÿÙªË ø Ÿ ÁŸ⁄UÁÇŸŸ¸ øÊÁ∑˝§ÿ—H 1H
•Êß∑¥§ ÿÙªË •ÊÁáÊ ‚¢ãÿÊ‚Ë ¡ŸË¥– „ ∞∑§Áø Á‚ŸÊŸ¥ ¤ÊáÊË¥ ◊ÊŸË¥–
∞:„UflË¥ ÁfløÊÁ⁄U¡ÃË ¡¢fl ŒÙã„UË– âfl ∞∑§Áø ÃH 39H ‚Ê¢Á«U¡ ŒÈ¡ÿÊ
ŸÊ◊ÊøÊ •Ê÷Ê‚È– Ã⁄UË ÿÙªÈ ÃÙÁø ‚¢ãÿÊ‚È– ¬Ê„UÃÊ¢ ’˝rÊÔË¥ ŸÊ„UË¥ •fl∑§Ê‡ÊÈ–
ŒÙ„UË¥◊Ê¡Ë¥H 40H ¡Ò‚¥ ŸÊ◊ÊøÁŸ •ŸÊÁ⁄U‚¬áÊ¥– ∞∑§Ê ¬ÈL§·ÊÃ¥ ’Ù∂ÊfláÊ¥–
∑§Ê¢ ŒÙ„UË¥◊ʪËZ ¡ÊáÊ¥– ∞∑§ÊÁø ∆UÊÿÊ¢H 41H ŸÊÃ⁄UË ∞∑§Áø ©UŒ∑§ ‚„U¡¥–
¬Á⁄U Á‚ŸÊŸÊ ÉÊ≈UË¥ ÷Á⁄U¡– ÃÒ‚¥ Á÷ãŸàfl „¥U ¡ÊÁáÊ¡– ÿÙª‚¢ãÿÊ‚Ê¢ø¥H 42H
•Êß∑¥§ ‚∑§›U ‚¢◊Ã¥ ¡ªË¥– •¡¸ÈŸÊ ªÊ ÃÙÁø ÿ٪˖ ¡Ù ∑§◊Z ∑§M§ÁŸ ⁄Uʪ˖
ŸÙ„UÁø »§›UË¥H 43H ¡Ò‚Ë ◊„UË „U ©UÁj¡¥– ¡ŸË •„¢U’ÈhËflËáÊ ‚„U¡¥–
•ÊÁáÊ ÃÁÕ¢øË¥ ÁÃÿ¥ ’Ë¡–¥ •¬ˇÊËŸÊH 44H ÃÒ‚Ê •ãflÿÊøÁŸ (•ÊêŸÊÿÊøÁŸ)
•ÊœÊ⁄¥U– ¡ÊÃËøÁŸ •ŸÈ∑§Ê⁄¥U– ¡¥ ¡áÊ¥ •fl‚⁄¥U– ∑§⁄UáÊ¥ ¬ÊflH 45H Ã¥
ÃÒ‚¥Áø ©UÁøà ∑§⁄UË– ¬⁄UË ‚Ê≈UÙ¬È ŸÙ„U ‡Ê⁄UË⁄UË¥– •ÊÁáÊ ’ÈÁh„UË ∑§⁄UÙÁŸ
»§›Ufl⁄UË– ¡ÊÿÁøŸÊH 46H ∞‚Ê ÃÙÁø ‚¢ãÿÊ‚Ë– ¬ÊÕʸ ªÊ ¬Á⁄Uÿ‚Ë¥–
ÃÙÁø ÷⁄¢Ufl‚ÁŸ‚Ë¥– ÿ٪ˇflL§H 47H flÊ¢øÍÁŸ ©UÁøà ∑§◊¸ ¬˝Ê‚¢Áª∑§–
ÃÿÊÃ¥ ê„UáÊ „¥U ‚Ê¢«UÊfl¥ ’h∑§– Ã⁄UË ≈UÊ¢∑§Ù≈UÊ¢∑§Ë¥ •ÊÁáÊ∑§– ◊Ê¢«UËÁø
ÃÙH 48H ¡Ò‚Ê ˇÊÊ›ÈÁŸÿÊ ∂¬È ∞∑ȧ– ‚fl¥Áø ∂ÊÁfl¡ •ÊÁáÊ∑ȧ– ÃÒ‚ÁŸ
•Êª˝„UÊøÊ ¬Êß∑ȧ– Áflø¢’ flÊÿÊ¢H.49H ªÎ„USÕÊüÊ◊Êø¥ flÙ¤Ê¥– ∑§¬Ê›UË¥
•ÊœË¥ø •Ê„U ‚„U¡¥– ∑§Ë¥ Ã¥Áø ‚¢ãÿÊ‚‚flÊ ∆UÁfl¡– ‚Á⁄U‚¥ ¬È…UÃËH 50H
ê„UáÊÊÒÁŸ •ÁÇŸ‚flÊ Ÿ ‚Ê¢Á«UÃÊ¢– ∑§◊ʸøË ⁄UπÊ ŸÙ∂Ê¢Á«UÃÊ¢– •Ê„U ÿÙª‚Èπ
Sfl÷ÊflÃÊ– •Ê¬áʬʢÁøH 51H
ÿ¢ ‚¥ãÿÊ‚Á◊Áà ¬˝Ê„ÈUÿÙ¸ª¢ â ÁflÁh ¬Êá«Ufl–
Ÿ sÔÔ‚¥ãÿSÂVÔUÀ¬Ù ÿÙªË ÷flÁà ∑§‡øŸH 2H
98 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∞∑¥§ ‚¢ãÿÊ‚Ë ÃÙÁø ÿ٪˖ ∞‚Ë ∞∑§flÊÄÿÃÁø ¡ªË¥– ªÈ…UË ©U÷Áfl∂Ë

•ŸªË¥– ‡ÊÊSòÊÊ¢Ã⁄UË¥H 52H ¡Õ ‚¢ãÿÊÁ‚∂Ê ‚¢∑§À¬È ÃÈ≈U– ÃÕÁø ÿÙªÊø¥
‚Ê⁄U ÷≈U– ∞‚¥ „¥U •ŸÈ÷flÊøÁŸ œ≈¥U– ‚Êø¥ ¡ÿÊH 53H
•ÊL§L§ˇÊÙ◊¸ÈŸÿÙ¸ª¢ ∑§◊¸ ∑§Ê⁄UáÊ◊ÈëÿÃ–
ÿÙªÊM§…USÿ ÃSÿÒfl ‡Ê◊— ∑§Ê⁄UáÊ◊ÈëÿÃH 3H
•ÊÃÊ¢ ÿÙªÊø›UÊøÊ ÁŸ◊ÕÊ– ¡⁄UË ∆UÊ∑§ÊflÊ •ÊÁÕ ¬ÊÕʸ– Ã⁄UË ‚٬ʟÊ
ÿÊ ∑§◊¸¬ÕÊ– øÈ∑§Ê ¤ÊáÊËH 54H ÿáÊ¥ ÿ◊ÁŸÿ◊Ê¢øÁŸ ÛUfl≈¥U– Á⁄Uª
•Ê‚ŸÊÁøÿ ¬Ê©U∂flÊ≈ – ÿ߸ ¬˝ÊáÊÊÿÊ◊ÊøÁŸ •Ê«U∑¢§∆¥U– fl⁄UıÃÊ ªÊH 55H
◊ª ¬˝àÿÊ„UÊ⁄UÊøÊ •œÊ«UÊ– ¡Ù ’ÈÁhÁøÿÊ„UË ¬ÊÿÊ¥ ÁŸ‚⁄U«UÊ– ¡Õ „UÁ≈Uÿ
‚Ê¢Á«UÃË „UÙ«UÊ– ∑§«U∂ªH 56H Ã⁄UË •èÿÊ‚ÊøÁŸ ’›¥U– ¬˝àÿÊ„UÊ⁄UË¥ ÁŸ⁄UÊ›¥U–
ŸπË ∂ʪ∂ …UÊ›¥U …UÊ›¥U– flÒ⁄UÊÇÿÊøËH 57H ∞‚Ê ¬flŸÊøÁŸ ¬Ê∆UÊ⁄¥U– ÿÃÊ¢
œÊ⁄UáÊøÁŸ ¬Ò‚Ê⁄¥ (¬ÒÿÊ⁄¥U)U– ∑˝§◊Ë äÿÊŸÊø¥ øfl⁄¥U– ‚Ê¢¬«U âflH 58H ◊ª
ÃÿÊ ◊ʪʸøË œÊ¢fl– ¬È⁄U∂ ¬˝flÎûÊËøË „UÊ¢fl– ¡Õ ‚Êäÿ‚ÊœŸÊ π¥fl– ‚◊⁄U‚¥
„UÙÿH 59H ¡Õ ¬È…UË∂ ¬Ò‚È ¬ÊL§π– ◊ʪË∂ S◊⁄UÊfl¥ Ã¥ ∆UÊ∑§– ∞Á‚ÿ
‚Á⁄U‚Ëÿ ÷ÍÁ◊∑§– ‚◊ÊÁœ ⁄UÊ„UH 60H ÿáÊ¥ ©U¬Êÿ¥ ÿÙªÊM§…ÈU– ¡Ù ÁŸ⁄UflÁœ
¡Ê„U∂Ê ¬˝ı…ÈU– ÃÿÊÁøÿÊ Áøã„UÊ¢øÊ ÁŸflÊ«ÈU– ‚Ê¢ªÒŸ •Êß∑¥§H 61H
ÿŒÊ Á„U ŸÁãº˝ÿÊÕ¸·È Ÿ ∑§◊¸SflŸÈ·îÊÃ–
‚fl¸‚VÔUÀ¬‚¥ãÿÊ‚Ë ÿÙªÊM§…USÃŒÙëÿÃH 4H
Ã⁄UË ¡ÿÊÁøÿÊ ß¢Áº˝ÿÊ¢ÁøÿÊ ÉÊ⁄UÊ– ŸÊ„UË¥ Áfl·ÿÊ¢ÁøÿÊ ÿ⁄U¤ÊÊ⁄UÊ– ¡Ù
•Êà◊Ê’ÙœÊÁøÿÊ flÙfl⁄UÊ¢– ¬„ÈU«U∂Ê •‚H 62H ¡ÿÊø¥ ‚ÈπŒÈ—πÊøÁŸ
•Ê¢ª¥– ¤Êª≈U∂¥ ◊ÊŸ‚ øflÙ ŸÉÊ– Áfl·ÿ ¬Ê‚Ë¥„UË •ÊÁ∂ÿÊ ‚ Ÿ Á⁄Uª– „¥U ∑§Êÿ
ê„UáÊÊÒÁŸH 63H ߢÁº˝ÿ¥ ∑§◊ʸëÿÊ ∆UÊÿË¥– flÊ…UËŸ∂Ë¥ ¬Á⁄U ∑§„UË¥– »§›U„UÃÍøË
øÊ«U ŸÊ„UË¥– •¢Ã—∑§⁄UáÊË¥H 64H •‚ÃÁŸ Œ„¥U ∞ÃÈ∂Ê– ¡Ù øÃÈÁø ÁŒ‚
ÁŸŒ∂Ê– ÃÙÁø ÿÙªÊM§…ÈU ÷∂Ê– flÙ›Uπ¥ ÃÍ¢H 65H ÃÕ •¡¸ÈŸ ê„UáÊ •Ÿ¢ÃÊ–
„¥U ◊¡ ÁflS◊Ù ’„ÈU •Êß∑§ÃÊ¢– ‚Ê¢ª¥ ÃÿÊ ∞‚Ë ÿÙÇÿÃÊ– ∑§fláÊ¥ ŒË¡H 66H
©Uh⁄ŒÊà◊ŸÊà◊ÊŸ¢ ŸÊà◊ÊŸ◊fl‚ÊŒÿØ–
•Êà◊Òfl sÔÊà◊ŸÙ ’ãœÈ⁄UÊà◊Òfl Á⁄U¬È⁄UÊà◊Ÿ—H 5H
 •äÿÊÿ ‚„UÊflÊ 99

Ã¥fl „Ê¢‚ÙÁŸ üÊË∑ΧcáÊ ê„UáÊ– ÃȤÊ¥ Ÿfl∂ ŸÊ „¥U ’Ù∂áÊ¥– ∑§fláÊÊÁ‚ ∑§Êÿ
ÁŒ¡∂ ∑§fláÊ¥– •mÒÃË¥ ßÿH 67H ¬Ò¥ √ÿÊ◊Ù„UÊÁøÿ ‡Ê¡– ’Á›UÿÊ •ÁfllÊ
ÁŸÁº˝ÃÈ „UÙ߸¡– Ã fl›UË¥ ŒÈ—SflåŸ „UÊ ÷ÙÁª¡– ¡ã◊◊Îàÿ¢ÍøÊH 68H ¬Ê∆UË¥
•fl‚ʢà ÿ øflÙ– ÃÒ¥ Ã¥ •flÉÊ¥Áø „UÙÿ flÊflÙ– ∞‚Ê ©U¬¡ ÁŸàÿ ‚Œ˜÷ÊflÙ–
ÃÙÁ„U •Ê¬áʬʢÁøH 69H ê„UáÊÊÒÁŸ •Ê¬áÊÁø •Ê¬áÊÿÊ¥– ÉÊÊÃÈ ∑§Ë¡ÃÈ •‚
œŸ¢¡ÿÊ– ÁøûÊ Œ™§ÁŸ ŸÊÁÕÁ∂ÿÊ– Œ„UÊÁ÷◊ÊŸÊH 70H
’ãœÈ⁄UÊà◊Êà◊ŸSÃSÿ ÿŸÊà◊ÒflÊà◊ŸÊ Á¡Ã—–
•ŸÊà◊ŸSÃÈ ‡ÊòÊÈàfl flÃ¸ÃÊà◊Òfl ‡ÊòÊÈflØH 6H
„UÊ ÁfløÊM§ÁŸ •„¢U∑§ÊL§ ‚Ê¢Á«U¡– ◊ª •‚ÃËø flSÃÈ „UÙ߸¡– Ã⁄UË
•Ê¬∂Ë SflÁSà ‚„U¡¥– •Ê¬áÊ ∑§∂ËH 71H ∞:„UflË¢ ∑§Ù‡Ê∑§Ë≈U∑§ÊÁøÿÊ
¬⁄UË– ÃÙ •Ê¬áÊÿÊ •Ê¬áÊ flÒ⁄UË– ¡Ù •Êà◊’ÈÁh ‡Ê⁄UË⁄UË¥– øÊL§SÕ›UË¥H 72H
∑Ò§‚ ¬˝ÊåÃËÁøÿ fl›U– ÁŸŒÒflÊ •¢œ›U¬áÊÊø «UÙ„U›U– ∑§Ë¥ •‚Ã •Ê¬È∂
«UÙ›U– •Ê¬áÊ ¤ÊÊ¢∑§ËH 73H ∑§Ê¢ ∑§fláÊ ∞∑ȧ ÷˝◊∂¬áÊ¢– ◊Ë ÃÙ Ÿ√„U ªÊ
øÙ⁄U∂Ù¥ ê„UáÊ– ∞‚Ê ŸÊÁÕ∂Ê ¿¢UŒÈ •¢Ã—∑§⁄UáÊ¥– ÉÊ™§ÁŸ ∆UÊ∑§H 74H ∞:„UflË¥
„UÙÿ Ã¥ ÃÙÁø •Ê„U– ¬Á⁄U ∑§Ê߸ ∑§Ë¡ ’ÈÁh ÃÒ‡ÊË ŸÙ„U– ŒπÊ SflåŸË¥øÁŸ
ÉÊÊÿ¥– ∑§Ë¥ ◊⁄U ‚Êø¥H 75H ¡Ò‡ÊË Ã ‡ÊÈ∑§ÊøÁŸ •Ê¢ª÷Ê⁄¥U– ŸÁ›U∑§Ê
÷ÙÁflãŸ∂Ë ∞⁄UË ◊Ù„U⁄¥– ÃáÊ¥ ©U«UÊfl¥ ¬⁄ËU Ÿ ¬È⁄U– ◊Ÿ‡Ê¢∑§ÊH 76H flÊÿÊ¢Áø
◊ÊŸ Á¬›UË– •≈ÈUfl¥ Á„Uÿ¥ •Ê¥fl›UË– Á≈U≈UÊ¢ÃÈ Ÿ›UË– œM§ÁŸ ∆UÊ∑§H 77H ê„UáÊ
’Ê¢œ∂Ê ◊Ë »È§«UÊ– ∞Á‚ÿÊ ÷ÊflŸÁøÿÊ ¬«U πÊ«UÊ¢– ∑§Ë¥ ◊Ù∑§Á›UÿÊ ¬ÊÿÊ¢øÊ
øfl«UÊ– ªÙ¥flË •Áœ∑¥§H 78H ∞‚Ê ∑§Ê¡¥flËáÊ •Ê¢ÃÈ«U∂Ê– ÃÙ ‚Ê¢ª ¬Ê¢ ∑§Êÿ
•ÊÁáÊ∑¥§ ’Ê¢œ∂Ê– ◊ª Ÿ ‚Ê«UËø ¡:„UË Ÿ∂Ê– ÃÙ«ÍUÁŸ •œÊ¸H 79H ê„UáÊÊÒÁŸ
•Ê¬áÊÿÊ¥ •Ê¬áÊÁø Á⁄U¬È– ¡áÊ¥ flÊ…UÁfl∂Ê „UÊ ‚¢∑§À¬È– ÿ⁄U Sflÿ¢’ÈÁh ê„UáÊ
’ʬȖ ¡Ù ŸÊÁÕ∂¥ ŸÉÊH 80H
Á¡ÃÊà◊Ÿ— ¬˝‡ÊÊãÃSÿ ¬⁄U◊Êà◊Ê ‚◊ÊÁ„U×–
‡ÊËÃÙcáÊ‚ÈπŒÈ—π·È ÃÕÊ ◊ʟʬ◊ÊŸÿÙ—H 7H
ôÊÊŸÁflôÊÊŸÃÎåÃÊà◊Ê ∑ͧ≈USÕÙ ÁflÁ¡ÃÁãº˝ÿ—–
ÿÈÄà ßàÿÈëÿÃ ÿÙªË ‚◊∂Ùc≈ÔUʇ◊∑§Ê¥øŸ—H 8H
100 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÃÿÊ Sflʢ×∑§⁄UáÊÁ¡ÃÊ– ‚∑§›U∑§Ê◊Ù¬‡ÊÊ¢ÃÊ– ¬⁄U◊Êà◊Ê ¬⁄UıÃÊ– ŒÍ⁄UË

ŸÊ„UË¥H 81H ¡Ò‚Ê Á∑§«UÊ›UÊøÊ ŒÙ·È ¡Êÿ– Ã⁄UË ¬¢œ⁄¥U Ã¥Áø „UÙÿ– ÃÒ‚¥ ¡ËflÊ
’˝rÊÔàfl •Ê„U– ‚¢∑§À¬∂٬˥H 82H „UÊ ÉÊ≈UÊ∑§ÊL§ ¡Ò‚Ê– ÁŸ◊ÊÁ∂ÿÊ ÃÿÊ
•fl∑§Ê‡ÊÊ– Ÿ∂ª Á◊›UÙ¥ ¡ÊáÊ¥ •Ê∑§Ê‡ÊÊ– •ÊŸÊ ∆UÊÿÊH 83H ÃÒ‚Ê
Œ„UÊ„¢U∑§ÊL§ ŸÊÁÕ∂Ê– „UÊ ‚◊Í›U ¡ÿÊøÊ ŸÊÁ‡Ê∂Ê– ÃÙÁø ¬⁄U◊Êà◊Ê ‚¢ø∂Ê–
•ÊœË¥Áø •Ê„UH 84H •ÊÃÊ¢ ‡ÊËÃÙcáÊÊÁøÿÊ flÊ„UáÊË– ÃÕ ‚ÈπŒÈ—πÊøË
∑§«U‚áÊË– ßÿ¥ Ÿ ‚◊ÊÃË ∑§Ê¢„UË¥ ’Ù∂áÊË¥– ◊ʟʬ◊ÊŸÊ¥øË¥H 85H ¡ Á¡ÿ
flÊ≈UÊ ‚Íÿȸ ¡Êÿ– Ã©UÃ¥ Ã¡Êø¥ Áfl‡fl „UÙÿ– ÃÒ‚¥ ÃÿÊ ¬Êfl Ã¥ •Ê„U– ÃÙÁø
ê„UáÊÊÒUŸËH 86H ŒπÒ¥ ◊ÉÊıÁŸ ‚È≈UÃË œÊ⁄UÊ– ÁÃÿÊ Ÿ L§¬ÃË ¡ÒÁ‚ÿÊ ‚ʪ⁄UÊ–
ÃÒ¥‡ÊË¥ ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷¥ ÿ٪ˇfl⁄UÊ– Ÿ√„UÃË •ÊŸ¥H 87H ¡Ù „UÊ ÁflôÊÊŸÊà◊∑ȧ ÷ÊflÙ–
ÃÿÊ ÁflflÁ⁄UÃÊ¢ ¡Ê„U∂Ê flÊflÙ– ◊ª ∂ʪ∂Ê ¡¢fl ¬Ê„UÙ¥– âfl ôÊÊŸ Ã¥
ÃÙÁøH 88H •ÊÃÊ¢ √ÿʬ∑ȧ ∑§Ë¥ ∞∑§Œ‡ÊË– „U ™§„UʬلUË ¡ ∞‚Ë– Ã ∑§⁄UÊflË
∆U∂Ë •Ê¬Ò‡ÊË– ŒÈ¡ŸflËáÊH 89H ∞‚Ê ‡Ê⁄UË⁄UËÁø ¬⁄UË ∑§ıÃÈ∑¥§– ¬⁄U’˝rÊÔÊøÁŸ
¬Ê«¥U ÃÈ∑§– ¡áÊ¥ Á¡¢Ã∂Ë¥ ∞∑¥§– ߢÁº˝ÿ¥ ªÊH 90H ÃÙ Á¡Ã¥Áº˝ÿÈ ‚„U¡¥– ÃÙÁø
ÿÙªÿÈQȧ ê„UÁáÊ¡– ¡áÊ¢ ‚ÊŸ¥ ÕÙ⁄U ŸÁáÊ¡– ∑§fláÊ ∑§Ê›UË¥H 91H ŒπÒ¥
‚ÙŸÿÊø¥ ÁŸπ›U– ◊L§ÿ‚áÊ¥ Á…U‚Ê›U– •ÊÁáÊ ◊ÊÁÃÿø¢ Á«Uπ›U– ‚Á⁄U‚¥Áø
◊ÊŸËH 92H ¬Ê„UÃÊ¢ ¬ÎâflËø¥ ◊Ù∂ ÕÙ«¥U– ∞‚¢ •ŸÉÿ¸ ⁄UàŸ øÙπ«¥U– Œπ
Œª«UÊøÁŸ ¬Ê«¥U– ÁŸøÊ«ÈU ∞‚ÊH 93H
‚ÈNUÁã◊òÊÊÿȸŒÊ‚ËŸ◊äÿSÕmcÿ’ãœÈ·È –
‚ÊœÈcflÁ¬ ø ¬Ê¬·È ‚◊’ÈÁhÌflÁ‡ÊcÿÃH 9H
ÃÕ ‚ÈNUŒ •ÊÁáÊ ‡ÊòÊÈ– ∑§Ê¢ ©UŒÊ‚È •ÊÁáÊ Á◊òÊÈ– „UÊ ÷Êfl÷ŒÈ ÁflÁøòÊÈ–
∑§À¬Í¢ ∑Ò¥§øÊH 94H ÃÿÊ ’¢œÈ ∑§ÙáÊ ∑§ÊsÔÊøÊ– mÁ·ÿÊ ∑§fláÊÈ ÃÿÊøÊ–
◊ËÁø Áfl‡fl ∞‚Ê ¡ÿÊøÊ– ’ÙœÈ ¡Ê„U∂ÊH 95H ◊ª ÃÿÊÁøÿ ÁŒ∆UË–
•œ◊ÙûÊ◊ •‚ Á∑§⁄UË≈UË– ∑§Êÿ ¬Á⁄U‚ÊÁøÿ ∑§‚fl≈UË– flÊÁŸÿÊ ∑§Ë¡H 96H
Ã ¡Ò‡ÊË ÁŸflʸáÊ fláʸÈÁø ∑§⁄UË– ÃÒ‚Ë ¡ÿÊøË ’ÈhË ø⁄UÊø⁄UË¥– „UÙÿ ‚ÊêÿÊøË
©U¡⁄UË– ÁŸ⁄¢UÃ⁄UH 97H ¡ Ã Áfl‡flÊ∂¥U∑§Ê⁄UÊø¥ Áfl‚È⁄U– ¡⁄UË •Ê„UÊÃË •ÊŸÊŸ¥
 •äÿÊÿ ‚„UÊflÊ 101

•Ê∑§Ê⁄¥U– Ã⁄UË ÉÊ«U∂ ∞∑§Áø ÷Ê¢ªÊ⁄¥U– ¬⁄U’˝rÊÔ¥H 98H ∞‚¥ ¡ÊáÊáÊ¥ ¡¥ ’⁄Ufl¥–
Ã¥ »§Êfl∂¥ ÃÿÊ •ÊÉÊfl¥– ê„UáÊÊÒÁŸ •Ê„UÊøflÊ„UÊø Ÿ ¤Ê∑§fl– ÿáÊ¥
•Ê∑§Ê⁄UÁøòÊ¥H 99H ÉÊʬ ¬≈UÊ◊ÊÁ¡ ŒÎc≈ËÔU– ÁŒ‚ ââÍøË ‚Ò¥ÉÊ ‚Îc≈ÔUË– ¬⁄UË ÃÙ
∞∑§flÊ¢øÍÁŸ ªÙ∆UË– ŒÈ¡Ë ŸÊ„UË¥H 100H ∞‚ÁŸ ¬˝ÃËÃË „¥U ªfl‚– ∞‚Ê
•ŸÈ÷fl ¡ÿÊÃ¥ •‚– ÃÙÁø ‚◊’ÈÁh „¥U •ŸÊÁ⁄U‚¢– Ÿ√„U ¡ÊáÊ¥H 1H ¡ÿÊø¥
ŸÊ¢fl ÃËÕ¸⁄UÊflÙ– Œ‡Ê¸Ÿ¥ ¬˝‡ÊSÃËÁ‚ ∆UÊflÙ– ¡ÿÊøÁŸ ‚¢ª¥ ’˝rÊÔ÷ÊflÙ–
÷˝Ê¢ÃÊ‚„UËH 2H ¡ÿÊøÁŸ ’Ù∂¥ œ◊ȸ Á¡ÿ– ÁŒ∆UË ◊„UÊÁ‚hËÃ¥ Áflÿ– ŒπÒ¥
Sflª¸‚ÈπÊÁŒ ßÿ¥– π›ÈU ¡ÿÊøÊH 3H Áfl¬Êÿ¥ ¡⁄UË •Ê∆Ufl∂Ê ÁøûÊÊ– Ã⁄UË
Œ •Ê¬È∂Ë ÿÙÇÿÃÊ– „¥U •‚Ù ÃÿÊÃ¥ ¬˝‡Ê¢Á‚ÃÊ¢– ∂Ê÷È •ÊÁÕH 4H
ÿÙªË ÿÈÜ¡Ëà ‚ÃÃ◊Êà◊ÊŸ¢ ⁄U„UÁ‚ ÁSÕ×–
∞∑§Ê∑§Ë ÿÃÁøûÊÊà◊Ê ÁŸ⁄UʇÊË⁄U¬Á⁄Uª˝„U—H 10H
¬È…UÃË •SÃflŸÊ ∞‚¥– ¡ÿÊ ¬Ê„U∂¥ •mÒÃÁŒfl‚¢– ◊ª •Ê¬áʬʢÁø
•Ê¬áÊÈ •‚– •π¢Á«UÃH 5H ∞Á‚ÿÊ ŒÎc≈ÔUË ¡Ù Áflfl∑§Ë– ¬ÊÕʸ ÃÙ
∞∑§Ê∑§Ë– ‚„U¡¥ •¬Á⁄Uª˝„UË ¡Ê ÁÄUË¥ ∂Ù∑§Ë¥– ÃÙÁø ê„UáÊÊÒÁŸH 6H ∞Á‚ÿ¥
•‚ÊœÊ⁄UáÊ¥– ÁŸc¬ãŸÊøË¥ ∂ˇÊáÊ¥– •Ê¬È∂ÁŸ ’„ÈUfl‚¬áÊ¥– üÊË∑ΧcáÊ ’Ê∂H 7H
¡Ù ôÊÊÁŸÿÊ¢øÊ ’ʬȖ ŒπáÊÿÊ¢ø ÁŒ∆UËøÊ ŒË¬È– ¡ÿÊ ŒÊŒÈ∂ÿÊøÊ ‚¢∑§À¬È–
Áfl‡fl ⁄UøËH 8H ¬˝áÊflÊÁøÿ ¬∆U– ¡Ê„U∂¥ ‡Ê錒˝rÊÔ ◊ÊÁ¡∆¥U– Ã¥ ¡ÿÊÁøÿ
ÿ‡ÊÊ œÊ∑ȧ≈¥U– fl…Í¢U Ÿ ¬È⁄UH 9H ¡ÿÊøÁŸ •Ê¢Áª∑¥§ Ã¡¥– •ÊflÙ ⁄UÁfl‡Ê‡ÊËÁøÿ
flÁáÊ¡– ê„UáÊÊÒÁŸ ¡ª „¥U fl‡Ê¡-– flËáÊ •‚ ÃÿÊH 110H „UÊ¢ ªÊ ŸÊ◊øË
∞∑§ ¡ÿÊø¥– ¬Ê„UÃÊ¢ ªªŸ„UË ÁŒ‚ ≈UÊ¢ø¥– ªÈáÊ ∞∑Ò§∑§ ∑§Êÿ ÃÿÊø–
•Ê∑§›U‡ÊË∂ ÃÍ¢H 11H ê„UáÊÊÒÁŸ •‚Ù „¥U flÊŸáÊ¥– ‚Ê¢ªÙ¥ ŸáÊÙ¥ ∑§fláÊÊøË¥
∂ˇÊáÊ¥– ŒÊflÊflË¥ Á◊·¥ ÿáÊ¥– ∑§Ê¢ ’ÙÁ∂∂Ê¥ Ã¥H 12H ∞∑¥§ mÒÃÊøÊ ∆UÊflÙÁø
»§«UË– Ã ’˝rÊÔÁfllÊ ∑§Ë¡∂ ©UÉÊ«UË– ÃÁ⁄U •¡¸ÈŸÊ ¬Á…Uÿ „U ªÙ«UË– ŸÊ‚∂
„UŸH 13H ê„UáÊÊÒÁŸ Ã¥ ÃÒ‚¥ ’Ù∂áÊ¥– Ÿ√„U ‚¬ÊÛU •Ê«U ∂ÊfláÊ¥– ∑§∂¥
◊ŸÁø flª›UflÊáÊ–¥ ÷ÙªÊflÿÊH 14H ¡ÿÊ ‚Ù˘„¢U÷Êfl •≈U∑§È – ◊ÙˇÊ‚ÈπÊ∂ʪÙÁŸ
⁄¢U∑ȧ– ÃÿÊÁøÿ ÁŒ∆UËøÊ ¤ÊáÊ¥ ∑§›¢U∑ȧ– ∂ʪ∂ ÃÈÁ¤ÊÿÊ ¬˝◊ÊH 15H Áfl¬Êÿ¥
•„¢U÷ÊflÊ ÿÿÊøÊ ¡Ê߸∂– ◊Ë Ã¥Áø „UÊ ¡⁄UË „UÙ߸∂– Ã⁄ËU ◊ª ∑§Êÿ ∑§Ë¡∂–
102 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∞∑§∂ÿÊH 16H ÁŒ∆UËÁø ¬Ê„UÃÊ¢ ÁŸÁfl¡– ∑§Ê¢ ÃÙ¥«U ÷⁄UÙÁŸ ’ÙÁ∂¡– ŸÊÃ⁄UË
ŒÊ≈ÍUÁŸ π¥fl ŒË¡– ∞‚¥ ∑§fláÊ •Ê„UH 17H •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ◊ŸÊ ’⁄UflË–
•‚◊Ê߸ ªÙ∆UË ¡ËflË¥– Ã ∑§fláÊ¥Á‚ øÊfl›UÊflË– ¡⁄UË ∞Äÿ ¡Ê„U∂¥H 18H
ßÿÊ ∑§Ê∑ȧ›UÃË ¡ŸÊŒ¸Ÿ¥– •ãÿÙ¬Œ‡ÊÊøÁŸ „UÊÃʇʟ¥– ’Ù∂Ê◊ÊÁ¡ ◊Ÿ ◊Ÿ¥–
•ÊÁ∂¢ªÍ¢ ‚⁄U∂¥H 19H „U ¬Á⁄U‚ÃÊ¢ ¡⁄UË ∑§ÊŸ«¥U– ÃÁ⁄U ¡ÊáÊ ¬Ê¢ ¬ÊÕ¸ ©UÉÊ«¥U–
∑ΧcáÊ‚ÈπÊø¥Áø M§¬«¥U– flÙÃ∂¥ ªÊH 120H „¥U •‚Ù flÿ‚Áøÿ ‡Êfl≈UË¥–
¡Ò‚¥ ∞∑§Áø Áflÿ flÊ¢¤ÊÙ≈UË– ◊ª Ã ◊Ù„UÊøË ÁòʬÈ≈UË– ŸÊøÙ¥ ∂ʪH 21H ÃÒ‚¥
¡Ê„U∂¥ üÊË•Ÿ¢ÃÊ– ∞‚¥ Ã⁄UË ◊Ë Ÿ ê„UáÊÃÊ¢– ¡⁄UË ÃÿÊøÊ Ÿ ŒπÃÊ¢– •ÁÇÊÿÙ
∞ÕH 22H ¬Ê„UÊ ¬Ê¢ Ÿfl∂ ∑Ò§‚¥ øÙ¡– ∑¥§ ©U¬Œ‡ÊÈ ∑§©UÃ¥ ¤ÊÈ¢¡– ¬Á⁄U ¬È…¥U
flÊ∂÷Êø¥ ÷Ù¡– ŸÊøà •‚H 23H •Êfl«UË •ÊÁáÊ ∂Ê¡flË– √ÿ‚Ÿ
•ÊÁáÊ Á‡ÊáÊflË– Á¬‚¥ •ÊÁáÊ Ÿ ÷È∂flË– Ã⁄UË¥ Ã¥Áø ∑§Ê߸H 24H ê„UáÊÊÒÁŸ
÷ÊflÊÕȸ ÃÙ ∞‚Ê– •¡È¸Ÿ ◊ÒÁòÊÿøÊ ∑ȧflÊ‚Ê– ∑§Ë¥ ‚Èπ¥ ‡Ê΢ªÊ⁄UÁ∂ÿÊ ◊ÊŸ‚Ê–
Œ¬¸áÊÈ ÃÙH 25H ÿʬ⁄UË ’ʬ ¬Èáÿ¬ÁflòÊ– ¡ªË¥ ÷ÁÄÃ’Ë¡ÊÁ‚ ‚ÈˇÊòÊ– ÃÙ
üÊË∑ΧcáÊ∑Χ¬ ¬ÊòÊ– ÿÊÁø∂ʪ˥H 26H „UÙ ∑§Ê¢ •Êà◊ÁŸflŒŸÊÛUË¢øË– ¡
¬ËÁ∆U∑§Ê „UÊÿ ‚ÅÿÊøË– ¬ÊÕȸ •Áœc∆ÔUÊòÊË Ã®ÕøË– ◊ÊÃÎ∑§Ê ªÊH 27H
¬Ê‚Ë¥Áø ªÙ‚ÊflË Ÿ flÁáʸ¡– ◊ª ¬Êß∑§ÊøÊ ªÈáÊ ÉÊ߸¡– ∞‚Ê •¡¸ÈŸÈ ÃÙ
‚„U¡¥– ¬Á…Uÿ „U⁄UËH 28H ¬Ê„UÊ¥ ¬Ê¢ •ŸÈ⁄Uʪ¥ ÷¡– ¡ Á¬˝ÿÙûÊ◊¥ ◊ÊÁŸ¡– Ã
¬ÃË„ÍUÁŸ ∑§Êÿ Ÿ flÊÁŸ¡– ¬ÁÃfl˝ÃÊH 29H ÃÒ‚Ê •¡¸ÈŸÁø Áfl‡Ê·¥ SÃflÊflÊ–
∞‚¥ •Êfl«U∂¥ ◊¡ ¡ËflÊ– ¡ ÃÙ ÁòÊ÷ÈflŸË¥ÁøÿÊ ŒÒflÊ¢– ∞∑§ÊÿßÈ
¡Ê„U∂ÊH 130H ¡ÿÊÁøÿÊ •Êfl«UËøÁŸ ¬Ê¢ª¥– •◊ÍÃȸ„UË ◊ÍÌà •Êflª–
¬ÍáÊʸÁ„U ¬⁄UË ∂ʪ– •flSÕÊ ¡ÿÊøËH 31H âfl üÊÙÃ ê„UáÊÃË ŒÒfl– ∑Ò§‚Ë
’Ù∂ÊøË „UflÊfl– ∑§Êÿ ŸÊŒÊÃ¥ „UŸ ’⁄Ufl– Á¡áÊÙÁŸ •Ê∂ËH 32H „UÊ¢ „UÙ
Ÿfl∂ ŸÙ„U Œ‡ÊË– ◊:„UÊ≈UË ’ÙÁ∂¡ Ã⁄UË ∞‡ÊË– flÊáÊ¥ ©U◊≈UÃÊ„U •Ê∑§Ê‡ÊË¥–
‚ÊÁ„Uàÿ ⁄¢UªÊø¥H 33H ∑Ò§‚¥ ©Uã◊πøÊ¢ÁŒáÊ¥ ÃÊ⁄U– •ÊÁáÊ ÷ÊflÊÕ¸È ¬«U ªÊ⁄U–
„UÁø ‡∂Ù∑§ÊÕ¸ ∑ȧ◊ÈÁŒŸUË »§Ê⁄U– ‚ÊÁflÿÊ „UÙÃËH 34H øÊ«UÁø ÁŸøÊ«UÊ¢
∑§⁄UË– ∞‚Ë ◊ŸÙ⁄UÕË¥ ÿ ÕÙ⁄UË– ÃáÊ¥ Áflfl›U∂ •¢Ã⁄UË¥– ÃÕ «UÙ∂È •Ê∂ÊH 35H
Ã¥ ÁŸflÎÁûʌʂ¥ ¡ÊÁáÊÃ∂¥– ◊ª •flœÊŸ lÊ ê„UÁáÊÃ∂¥– Ÿfl∂ ¬Ê¢«Ufl∑ȧ›UË¥
 •äÿÊÿ ‚„UÊflÊ 103

¬Ê„U∂¥– ∑ΧcáÊÁŒfl‚¥H 36H Œfl∑§ËÿÊ ©UŒ⁄UË¥ flÊÁ„U∂Ê– ÿ‡ÊÙŒÊ ‚ÊÿÊ‚¥

¬ÊÁ›U∂Ê– ∑§Ë¥ ‡ÊπË¥ ©U¬ªÊ ª∂Ê– ¬Ê¢«UflÊ¢‚ËH 37H ê„UáÊÊÒÁŸ ’„ÈUÁŒfl‚
flÙ›UªÊflÊ– ∑§Ê¢ •fl‚L§ ¬Ê„UÙÁŸ ÁflŸflÊflÊ– „UÊ„UË ‚Ù‚È ÃÿÊ ‚ŒÒflÊ–
¬«UÁøŸÊH 38H „¥U •‚Ù ∑§ÕÊ ‚Ê¢ª¥ flªË¥– ◊ª •¡¸ÈŸ ê„UáÊ ‚∂ªË– ŒflÊ
ßÿ¥ ‚¢ÃÁøã„¥U •Ê¢ªË¥– Ÿ ∆U∑§ÃË ◊ʤÿÊH 39H ∞:„UflË¥ ÿÊ ∂ˇÊáÊÊ¢ÁøÿÊ
ÁŸ¡‚Ê⁄UÊ– ◊Ë •¬Ê«¥U ∑§Ë⁄U •¬È⁄UÊ– ¬Á⁄U ÃÈ◊øÁŸ ’Ù∂¥ •flœÊ⁄UÊ– ÕÙ⁄UÊfl¥
¡⁄UËH.140H ¡Ë ÃÈê„UË ÁøûÊ ŒÿÊ∂– Ã⁄UË ’˝rÊÔ Á◊ÿÊ¢ „UÙß¡∂– ∑§Êÿ ¡„UÊ∂¥
•èÿÊÁ‚¡∂– ‚Ê¢ªÊ∂ ¡¥H 41H „UÊ¢ „UÙ ŸáÊÙ¥ ∑§fláÊÊøË ∑§Ê„UÊáÊË–
•Êß∑§ÙÁŸ ‡∂ÊÁÉÊ¡Ã •‚Ù¥ •¢Ã—∑§⁄UáÊË¥– ∞‚Ë ¡„UÊ∂¬áÊÊøË Á‡Ê⁄UÿÊáÊË–
∑§Êÿ‚Ë ŒflÊH 42H „¢U •Ê¢ª¥ êÿÊ¢ „UÙ߸¡Ù ∑§Ê¢– ÿÃÈ∂¥ ªÙ‚ÊflË •Ê¬È∂¬áÊ¥
∑§Ë¡Ù ∑§Ê¢– âfl „UÊ¢‚ÙÁŸ üÊË∑ΧcáÊ „UÙ ∑§Ê¢– ∑§M¢§ ê„UáÊÃËH 43H ŒπÊ
‚¢ÃÙ·È ∞∑§ Ÿ ¡Ù«U– âflÁø ‚ÈπÊø¥ ‚Ò¥ÉÊ ‚Ê¢∑§«¥U– ◊ª ¡Ù«UÁ∂ÿÊ
∑§fláÊË∑§«U– •¬È⁄¥U •‚H 44H ÃÒ‚Ê ‚fl¸‡flL§ ’Á›UÿÊ ‚fl∑¥§– ê„UáÊÙÁŸ
’˝rÊÔ„UË „UÙÿ ÃÙ ∑§ıÃÈ∑¥§– ¬Á⁄U ∑Ò§‚Ê ÷Ê⁄¥U •ÊÃ∂Ê Á¬∑¥§– ŒÒflÊøÁŸH 45H
¡Ù ¡ã◊‚„UdÊ¢ÁøÿÊ‚Ê∆UË¥– ߢº˝ÊÁŒ∑§Ê¢„UË¥ ◊„UÊªÈ ÷≈UË– ÃÙ •ÊœËŸÈ ∑§ÃÈ∂Ê
Á∑§⁄U≈UË– ¡ ’Ù∂È„UË Ÿ ‚Ê„UH 46H ◊ª ∞∑§Ê ¡¥ ¬Ê¢«Ufl¢– ê„UÁáÊÃ∂¥ êÿÊ¢ ’˝rÊÔ
„UÙ•Êfl¥– Ã¥ •‡Ê·„UË Œfl¢– •flœÊÁ⁄U∂¥H 47H ÃÕ ∞‚¥Áø ∞∑§ ÁfløÊÁ⁄U∂¥–
¡ ÿÊ ’˝rÊÔàflÊø «UÊ„ U›U ¡Ê„U∂– ¬Á⁄U ©UŒ⁄UÊU flÒ⁄UÊÇÿ •Ê„U •Ê∂–¥ ’ÈÁhÁøÿÊH 48H
∞:„UflË¥ ÁŒfl‚ Ã⁄UË •¬È⁄U– ¬⁄UË flÒ⁄UÊÇÿfl‚¢ÃÊøÁŸ ÷⁄¥U– ¡¥ ‚Ù˘„¢U÷Êfl ◊„ÈU⁄U–
◊Ù«UÙÁŸ •Ê∂ÊH 49H ê„UáÊÊÒÁŸ ¬˝ÊÁåû§›Ë¥ »§›UÃÊ¢– ÿÊÁ‚ fl›ÈU Ÿ ∂ª∂
•ÊÃÊ¢– „UÙÿ Áfl⁄UQȧ ∞‚Ê •Ÿ¢ÃÊ– ÷⁄¢Ufl‚Ê ¡Ê„U∂ÊH 150H ê„UáÊ ¡¥ ¡¥ „UÊ
•Áœc∆ÔUË∂– Ã¥ •Ê⁄¢U÷Ë¥ø ÿÿÊ »§›U∂– ê„UáÊÊÒÁŸ ‚Ê¢ÁªÃ∂Ê Ÿ flø∂– •èÿÊ‚È
flÊÿÊ¢H 51H ∞‚¥ Áflfl⁄UÙÁŸÿÊ¢ üÊË„U⁄UË– ê„UÁáÊÃ∂¥ ÁÃÿ •fl‚⁄UË¥– •¡¸ÈŸÊ „UÊ
•flœÊ⁄UË¥– ¬¢Õ⁄UÊ¡ÈH 52H ÃÕ ¬˝flÎÁûÊÃM§ëÿÊ ’È«UË¥– ÁŒ‚ÃË ÁŸflÎÁûÊ»§›UÊÁøÿÊ
∑§Ù«UË– Á¡ÿ ◊ʪËZøÊ ∑§Ê¬«UË– ◊„U‡ÊÈ •Ê¤ÊÈŸËH 53H ¬Ò¥ ÿÙÁªfl¢ÎŒ¥ flÁ„U∂Ë¥–
•Ê«UflË¥ •Ê∑§Ê‡ÊË¥ ÁŸÉÊÊ∂Ë¥– ∑§Ë¥ ÃÕ •ŸÈ÷flÊëÿÊ ¬Ê©U∂Ë¥– œÙ⁄UáÊÈ ¬Á«U∂ÊH 54H
ÁÄUË¥ •Êà◊’ÙœÊøÁŸ ©U¡È∑§Ê⁄¥U– œÊ¢fl ÉÊÃ∂Ë ∞∑§‚⁄¥U– ∑§Ë¥ ÿ⁄U ‚∑§›U ◊ʪ¸
104 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÁŸŒ‚È⁄U– ‚Ê¢«UÍÁŸÿÊH 55H ¬Ê∆UË¥ ◊„U·Ë¸ ÿáÊ¥ •Ê∂– ‚Êœ∑§Ê¢ø Á‚h

¡Ê„UÊ∂– •Êà◊ÁflŒ ÕÙ⁄UÊfl∂– ÿáÊ¥Áø ¬¢Õ¥H 56H „UÊ ◊ʪ¸È ¡Ò¥ ŒÁπ¡– ÃÒ¥
ÄUÊŸ ÷Í∑§ Áfl‚Á⁄U¡– ⁄UÊÁòÊÁŒfl‚È ŸÁáÊ¡– flÊ≈U ßÿH 57H øÊ∂ÃÊ¢ ¬Ê™§∂
¡Õ ¬«U– ÃÕ •¬flªÊ¸øË πÊáÊË ©UÉÊ«U– •Ê√„UÊ¢≈UÁ∂ÿÊ Ã⁄UË ¡Ù«U–
Sflª¸‚ÈπH 58H ÁŸÁª¡ ¬ÍflËZÁ∂ÿÊ ◊Ù„U⁄UÊ– ∑§Ë¥ ÿß¡ ¬Á‡ø◊ÁøÿÊ ÉÊ⁄UÊ–
ÁŸ‡ø›U¬áÊ¥ œŸÈœ¸⁄UÊ– øÊ∂áÊ¥ ∞ÁÕ¢ø¥H 59H ÿáÊ¥ ◊ʪZ ¡ÿÊ ∆UÊÿÊ ¡Êß¡–
ÃÙ ªÊ¢flÙ •Ê¬áÊÁø „UÙß¡– „¥U ‚Ê¢ªÙ¥ ∑§Êÿ ‚„U¡¥– ¡ÊáÊ‚Ë ÃÍ¢H 160H ÃÕ
¬ÊÕZ ê„UÁáÊÃ∂¥ ŒflÊ– ÃÁ⁄U Ã¥Áø ◊ª ∑§√„UÊ¢– ∑§Ê¢ •ÊÌÂ◊Ⱥ˝ıÁŸ Ÿ ∑§Ê…UÊflÊ–
’È«UÃÈ ¡Ë ◊ËH 61H âfl ∑ΧcáÊ ê„UáÊÃË ∞‚¢– „¢U ©Uà‚΢π›U ’Ù∂áÊ¥ ∑§Êÿ‚¥–
•Êê„UË ‚Ê¢ªÃ‚Ù¥ •Ê¬Ò‚¥– flÁ⁄U ¬ÈÁ‡Ê∂¥ ÃÈflÊ¢H 62H
‡ÊÈøı Œ‡Ê ¬˝ÁÃc∆ÔUÊåÿ ÁSÕ⁄U◊Ê‚Ÿ◊Êà◊Ÿ—–
ŸÊàÿÈÁë¿˛Uâ ŸÊÁßËø¢ øÒ∂ÊÁ¡Ÿ∑ȧ‡ÊÙûÊ⁄U◊˜H 11H
Ã⁄UË Áfl‡Ê·¥ •ÊÃÊ¢ ’ÙÁ∂¡∂– ¬Á⁄U Ã¥ •ŸÈ÷fl¢ ©U¬ªÊ ¡Ê߸∂– ê„UáÊÊÒÁŸ
ÃÒ‚¥ ∞∑§ ∂ʪ∂– SÕÊŸ ¬Ê„UÊfl¥H 63H ¡Õ •⁄UÊáÊÈ∑§øÁŸ ∑§Ù«¥U– ’Ò‚Á∂ÿÊ
©U∆UÙ¥ ŸÊfl«U– flÒ⁄UÊÇÿÊ‚Ë ŒÈáÊËfl ø…U– ŒÁπÁ∂ÿÊ ¡¥H 64H ¡Ù ‚¢ÃË¥
fl‚Áfl∂Ê ∆UÊflÙ– ‚¢ÃÙ·ÊÁ‚ ‚ÊflÊflÙ– ◊ŸÊ „UÙÿ ©Uà‚ÊflÙ– œÒÿʸøÊH 65H
•èÿÊ‚ÈÁø •Ê¬áÊÿÊÃ¥ ∑§⁄UË– NUŒÿÊÃ¥ •ŸÈ÷flÈ fl⁄UË– ∞‚Ë ⁄Uêÿ¬áÊÊøË
ÕÙ⁄UË– •π¢«U ¡ÕH 66H ¡ÿÊ •Ê«U ¡ÊÃÊ¢ ¬ÊÕʸ– ì‡øÿʸ ◊ŸÙ⁄UÕÊ–
¬ÊπÊ¢Á«UÿÊ„UË •ÊSÕÊ– ‚◊Í›U „UÙÿH 67H Sfl÷Êfl¥ flÊ≈U ÿÃÊ¢– ¡⁄UË fl⁄U¬«UÊ
¡Ê„U∂Ê •flÁøÃÊ¢– Ã⁄UË ‚∑§Ê◊È„UË ¬Á⁄U ◊ÊÉÊıÃÊ– ÁŸÉÊÙ¥ Áfl‚⁄UH 68H ∞‚ÁŸ
Ÿ ⁄UÊ„UÃÿÊÃ¥ ⁄UÊ„UflË– ÷˝◊ÃÿÊÃ¥ ’Ò‚flË– Õʬ≈ÍUÁŸ øflflË– Áfl⁄UÄÃËÃ¥H 69H
„¥U ⁄UÊÖÿ fl⁄U ‚Ê¢Á«U¡– ◊ª ÁŸflÊ¢ÃÊ ∞Õ¥Áø •Á‚¡– ∞‚¥ o΢ªÊÁ⁄UÿÊ¢Á„U ©U¬¡–
ŒπÃπ¥flÊH 170H ¡¥ ÿáÊ¥ ◊ÊŸ¥ ’⁄Ufl¢≈U– •ÊÁáÊ ÃÒ‚¥Áø •Áà øÙπ≈U–
¡Õ •Áœc∆ÔUÊŸ ¬˝ª≈U– «UÙ›UÊ¢ ÁŒ‚H 71H •ÊÁáÊ∑§„UË ∞∑§ ¬„UÊfl¥– ¡¥
‚Êœ∑§Ë¥ fl‚Ã¥ „UÙ•Êfl¥– •ÊÁáÊ ¡ŸÊøÁŸ ¬Êÿ⁄Ufl¥– L§›ÁøŸÊH 72H ¡Õ
•◊ÎÃÊøÁŸ ¬Ê«¥U– ◊țʄUË‚∑§≈U ªÙ«¥U– ¡Ù«UÃË ŒÊ≈¥U ¤ÊÊ«¥U– ‚ŒÊ »§›UÃË¥H 73H
¬Ê©U∂Ê ¬Ê©U∂Ê ©UŒ∑¥§– fl·Ê¸∑§Ê›U¥„UË •ÁÃøÙπ¥– ÁŸ¤Ê¸⁄‘¥U ∑§Ê¢ Áfl‡Êπ¥– ‚È∂÷¥
 •äÿÊÿ ‚„UÊflÊ 105

¡ÕH 74H „UÊ •ÊìȄUË •Ê›ÈU◊Ê›ÈU– ¡ÊÁáÊ¡ Ã⁄UË ‡ÊËÛÈU– ¬flŸÈ •ÁÃ
ÁŸ‡ø›ÈU– ◊¢ŒÈ ¤ÊÈ›U∑§H 75H ’„ÈUÃ∑§M§ÁŸ ÁŸ—‡Ê錖 ŒÊ≈U Ÿ Á⁄Uª ‡flʬŒ–
‡ÊÈ∑§ „UŸ ·≈U˜¬Œ– Ã©UÃ¥ ŸÊ„UË¥H 76H ¬ÊÁáÊ∂ª¥ „¢‚¥– ŒÙŸË øÊ⁄UË ‚Ê⁄U‚¥–
∑§fláÊ ∞∑§ fl›U ’Ò‚– Ã⁄UË ∑§ÙÁ∑§›U„UË „UÙH 77H ÁŸ⁄¢UÃ⁄U ŸÊ„UË¥– Ã⁄UËU •Ê∂Ë¥
ª∂Ë¥ ∑§Ê¢„UË¥– „UÙÃÈ ∑§Ê¢ ◊ÿÈ⁄¥U„UË– •Êê„UË ŸÊ Ÿ ê„UáÊÙ¥H 78H ¬Á⁄U •Êfl‡ÿ∑§
¬Ê¢«UflÊ– ∞‚Ê ∆UÊflÙ ¡Ù«UÊflÊ– ÃÕ ÁŸªÍ…U ◊∆U „UÙ•ÊflÊ– ∑§Ê¢ Á‡ÊflÊ∂ÿH 79H
ŒÙ„UË¥◊Ê¡Ë¥ •Êfl«U Ã¥– ¡¢ ◊ÊŸ∂¥ „UÙÿ ÁøûÊ¥– ’„ÈUÃ∑§M§ÁŸ ∞∑§Ê¢Ã¥– ’ÒÁ‚¡
ªÊH 180H ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÒ‚¥ Ã¥ ¡ÊáÊÊfl¥– ◊Ÿ ⁄UÊ„UÃ¥ ¬Ê„UÊfl¥– ⁄UÊ„Ë∂ ÃÕ
⁄UøÊfl¥– •Ê‚Ÿ ∞‚¥H 81H fl⁄UË øÙπ≈U ◊Ϊ‚fl«UË– ◊Ê¡Ë¥ œÍÃflSòÊÊøË
ÉÊ«UË– ÛUfl≈UË¥ •◊Ù«UË– ∑ȧ‡ÊÊ¢∑ȧ⁄UH 82H ‚∑§Ù◊›U ‚Á⁄U‚– ‚È’h ⁄UÊ„UÃË
•Ê¬Ò‚– ∞∑§¬Ê«¥U ÃÒ‚¥– flÙ¡Ê ÉÊÊ∂Ë¥H 83H ¬Á⁄U ‚ÊÁflÿÊÁø ©¢Uø „UÙ߸∂– Ã⁄UË
•Ê¢ª „UŸ «UÙ∂∂– ŸËø Ã⁄UË ¬Êfl∂– ÷ÍÁ◊ŒÙ·ÈH 84H ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÒ‚¥ Ÿ
∑§⁄UÊfl¢– ‚◊÷Êfl¥ œ⁄UÊfl¥– „¥U ’„ÈU •‚Ù „UÙ•Êfl¢– •Ê‚Ÿ ∞‚¥H 85H
ÃòÊÒ∑§Êª˝¢ ◊Ÿ— ∑ΧàflÊ ÿÃÁøûÊÁãº˝ÿÁ∑˝§ÿ—–
©U¬Áfl‡ÿÊ‚Ÿ ÿÈÜÖÿÊlÙª◊Êà◊Áfl‡ÊÈhÿH 12H
◊ª ÃÕ •Ê¬áÊ– ∞∑§Êª˝ •¢Ã—∑§⁄UáÊ– ∑§M§ÁŸ ‚Œ˜ªÈL§S◊⁄UáÊ–
•ŸÈ÷Áfl¡H 86H ¡Õ S◊⁄UÃÁŸ •ÊŒ⁄¥U– ‚’ÊsÔ ‚ÊÁûfl∑¥§ ÷⁄U– ¡¢fl
∑§ÊÁ∆Uáÿ Áfl⁄U– •„¢U÷ÊflÊø¥H 87H Áfl·ÿÊ¢øÊ Áfl‚L§ ¬«U– ߢÁº˝ÿÊ¢øË
∑§‚◊‚ ◊Ù«U– ◊ŸÊøË ÉÊ«UË ÉÊ«U– NUŒÿÊ◊Ê¡Ë¥H 88H ∞‚¥ ∞Äÿ „¥U ‚„U¡¥–
»§Ê¥fl¥ âfl ⁄UÊÁ„U¡– ◊ª ÃáÊ¥Áø ’Ùœ¥ ’ÒÁ‚¡– •Ê‚ŸÊfl⁄UËH 89H •ÊÃÊ¢
•Ê¢ªÊÃ¥ •Ê¢ª fl⁄UË– ¬flŸÊÃ¥ ¬flŸÈ œ⁄UË– ∞‚Ë •ŸÈ÷flÊøË ©U¡⁄UË– „UÙ¥Áø
∂ʪH 190H ¬˝flÎÁûÊ ◊ÊÉÊıÁà ◊Ù„U⁄U– ‚◊ÊÁœ ∞∂Ê«UË ©UÃ⁄U– •ÊÉÊfl¢ •èÿÊ‚
‚⁄U– ’Ò‚Ãπ¥flÊH 91H ◊Ⱥ˝øË ¬˝ı…UË ∞‡ÊË– ÃÁø ‚Ê¢Áª¡∂ •ÊÃÊ¢ ¬Á⁄Uÿ‚Ë¥–
ÃÁ⁄U ™§L§ ÿÊ ¡ÉÊŸÊ‚Ë– ¡«UÙÁŸ ÉÊÊ∂Ë¥H 92H ø⁄UáÊÛU¥ Œ√„U«UË–¥ •ÊœÊ⁄Uº◊È̋ ÊëÿÊ
’È«UË¥– ‚ÈÉÊÁ≈UÃ¥ ªÊ…UË¥– ‚¢ø⁄UË¥ ¬Ê¢H 93H ‚√ÿ ÃÊ ÛUË¥ ∆UÁfl¡– ÃáÊ¥
Á‚fláÊË◊äÿ¥ ¬ËÁ«U¡– fl⁄UË ’Ò‚ ÃÙ ‚„U¡¥– flÊ◊ø⁄UáÊÈH 94H ªÈŒ◊…˛UÊ•Ê¢ÃıÃË¥–
øÊ⁄UË •¢ªÈ›¥U ÁŸªÈÃË¥– ÃÕ ‚Êœ¸ ‚Êœ¸ ¬˝Ê¢ÃË¥– ‚Ê¢«ÍUÁŸÿÊ¢H 95H ◊Ê¡Ë •¢ªÈ›U
106 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∞∑§ ÁŸª– ÃÕ ≈UÊ¢øøÁŸ ©UûÊ⁄U÷ʪ¥– Ÿ„UÁ≈U¡ flÁ⁄U •Ê¢ª¥– ¬∂∂ÁŸH 96H
©UøÁ∂∂¥ ∑§Ê¢ ŸÁáÊ¡– ÃÒ‚¥ ¬Îc∆ÔUʢà ©UøÁ∂¡– ªÈÀ»§mÿ œÁ⁄U¡– ÃáÊ¥Áø
◊ÊŸ¥H 97H ◊ª ‡Ê⁄UË⁄U‚¢øÈ ¬ÊÕʸ– •‡Ê·„UË ‚fl¸ÕÊ– ¬ÊcáÊ˸øÊ ◊ÊÕÊ–
Sflÿ¢÷È „UÙÿH 98H •¡¸ÈŸÊ „¥U ¡ÊáÊ– ◊Í›U’¢œÊø¥ ∂ˇÊáÊ– flÖÊ˝Ê‚Ÿ ªıáÊ–
ŸÊ◊ ÿÊ‚ËH 99H ∞‚Ë •ÊœÊ⁄UË¥ ◊Ⱥ˝Ê ¬«U– •ÊÁáÊ •ÊœË¥øÊ ◊ʪ¸È ◊Ù«U– ÃÕ
•¬ÊŸÈ •Ê¢ÃÈ∂∑§«U– flÙ„UÙ≈UÙ¢ ∂ʪH 200H
‚◊¢ ∑§ÊÿÁ‡Ê⁄UÙª˝Ëfl¢ œÊ⁄UÿãŸø∂¢ ÁSÕ⁄U—–
‚ê¬˝ˇÿ ŸÊÁ‚∑§Êª˝¢ Sfl¢ ÁŒ‡Ê‡øÊŸfl∂Ù∑§ÿŸ˜H 13H
âfl ∑§⁄U‚¢¬È≈U •Ê¬Ò‚¥– flÊ◊ø⁄UáÊË¥ ’Ò‚– ’Ê„ÈU◊Í›UË¥ ÁŒ‚– ÕÙ⁄UËfl
•Ê∂ËH 1H ◊Ê¡Ë¥ ©÷Ê⁄U∂ÁŸ Œ¢«¥U– Á‡Ê⁄U∑§◊›U „UÙÿ ªÊ…¥U– ŸòÊmÊ⁄UË¥øË¥
∑§flÊ«¥U– ∂ʪ͢ ¬Ê„UÃËH 2H fl⁄UÁø∂¥ ¬ÊÃË¥ …U›UÃË– ÃÔ›UË¥øË¥ ÛUË¥ ¬¢È¡ÊÔ›UÃË–
ÃÕ •œÙ¸ã◊ËÁ∂à ÁSÕÃË– ©U¬¡ ÃÿÊH 3H ÁŒ∆UË ⁄Ê„UÙÁŸ •Ê¢ÃÈ∂Ë∑§«U– ’Ê„U⁄U
¬Ê™§∂ ÉÊÊ∂Ë ∑§Ù«¥U– Ã ∆UÊÿË¥ ∆UÊflÙ ¬«U– ŸÊ‚ʪ˝¬Ë∆UË¥H 4H ∞‚¥ •Ê¢ÃÈëÿÊ
•Ê¢ÃÈÁø ⁄Uø– ’Ê„U⁄UË ◊ʪÈÃ¥ Ÿ flø– ê„UáÊÊÒÁŸ ⁄UÊ„UáÊ¥ •ÊÁœÿ ÁŒ∆UËø¥– ÃÕ¥Áø
„UÙÿH 5H •ÊÃÊ¢ ÁŒ‡ÊÊ¢øË ÷≈Ë ÉÿÊflË– ∑§Ê¢ M§¬ÊøË flÊ≈U ¬„UÊflË– „ øÊ«U
‚⁄U •ÊÉÊflË– •Ê¬Ò‚ÿÊH 6H ◊ª ∑¢§∆UŸÊ›U •Ê≈U– „UŸÈfl≈UË „U«UıÃË ŒÊ≈U– Ã
ªÊ…UË „UÙ™§ÁŸ Ÿ„U≈U– flˇÊ—SÕ›UË¥H 7H ◊Ê¡Ë¥ ÉÊ¢Á≈U∑§Ê ∂Ù¬– fl⁄UË ’¢œÈ ¡Ù
•Ê⁄UÙ¬– ÃÙ ¡Ê∂¢œL§ ê„UÁáʬ– ¬¢«ÈU∑ȧ◊⁄UÊH 8H ŸÊ÷Ë fl⁄UË ¬Ùπ– ©UŒ⁄U „¥U
ÕÙ∑§– •¢Ã⁄UË¥ »§Ê¢∑§– NUŒÿ∑§Ù‡ÊÈH 9H SflÊÁœc∆ÔUÊŸÊflÁ⁄UÁø∂ ∑§Ê¢∆UË¥–
ŸÊÁ÷SÕÊŸÊÛUfl≈UË¥– ’¢œÈ ¬«U Á∑§⁄UË≈UË– flÙÁ…UÿÊáÊÊ ÃÙH 210H
¬˝‡ÊÊãÃÊà◊Ê ÁflªÃ÷Ë’˝¸rÊÔøÊÁ⁄Ufl˝Ã ÁSÕ×–
◊Ÿ— ‚¢ÿêÿ ◊ÁìÊûÊÙ ÿÈÄà •Ê‚Ëà ◊à¬⁄U—H 14H
∞‚Ë ‡Ê⁄UË⁄UÊ’Ê„U⁄U∂Ë∑§«U– •èÿÊ‚ÊøË ¬Ê¥π⁄U ¬«U– âfl •Ê¢ÃÈ òÊÊÿ ◊Ù«U–
◊ŸÙœ◊ʸøËH 11H ∑§À¬ŸÊ ÁŸ◊– ¬˝flÎûÊË ‡Ê◊– •Ê¢ª ◊Ÿ Áfl⁄U◊–
‚ÊÁflÿÊøËH 12H ˇÊÈœÊ ∑§Êÿ ¡Ê„U∂Ë– ÁŸº˝Ê ∑§©UÃË ª∂Ë– „U •Ê∆UfláÊ„UË
„UÊ⁄U¬∂Ë– Ÿ ÁŒ‚ flªÊ¢H 13H ¡Ù ◊Í›U’¢œ¥ ∑§Ù¥«U∂Ê– •¬ÊŸÈ ◊ÊÉÊıÃÊ
◊È⁄U«U∂Ê– ÃÙ ‚fl¥Áø fl⁄UË ‚Ê¢∑§«U∂Ê– œ⁄UË »È§ªÍ¥H 14H ˇÊÙ÷∂¬áÊ¥ ◊Ê¡–
©UflÊß∂Ê ∆UÊÿË¥ ªÊ¡– ◊ÁáʬÍ⁄¥U‚Ë ¤ÊÈ¢¡– ⁄UÊ„UÙÁŸÿÊ¢H 15H ◊ª ÕÊflÁ∂ÿ
 •äÿÊÿ ‚„UÊflÊ 107

flÊ„U≈ÈU›UË– ‚Ò¥ÉÊ ÉÊ™§ÁŸ ÉÊ⁄U «U„ÈU›UË– ’Ê›U¬áÊË¥øË ∑ȧ„UË≈ÈU›UË– ’Ê„U⁄U ÉÊÊ∂ËH 16H
÷ËÃ⁄UË¥ fl›UË Ÿ œ⁄U– ∑§Ù∆KÊ◊Ê¡Ë¥ ‚¢ø⁄U– ∑§»§Á¬ûÊÊ¢ø ÕÊ⁄U– ©U⁄UÙ¥ ŸŒËH 17H
œÊÃÍø
¢  ‚◊Ⱥ˝ ©U∂«¢ UË– ◊ŒÊø ¬fl¸Ã »§Ù«UË– •Ê¢Ã∂Ë ◊îÊÊ ∑§Ê…UË– •ÁSÕªÃH 18H
ŸÊ«UËÃ¥ ‚Ù«UflË– ªÊòÊÊ¢Ã¥ ÁflÉÊ«UflË– ‚Êœ∑§ÊÃ¥ ÷«U‚ÊflË– ¬Á⁄U Á’„UÊfl¥
ŸÊH 19H √ÿÊœËâ ŒÊflË– ‚fl¥Áø „U⁄UflË– •Ê¬ ¬ÎâflË ∑§Ê∂flË–
∞∑§flÊ≈UH 220H âfl ÿ⁄UË∑§«U œŸÈœ¸⁄UÊ– •Ê‚ŸÊøÊ ©U’Ê⁄UÊ– ‡ÊÁÄà ∑§⁄UË
©U¡ª⁄UÊ– ∑È¢§«UÁ∂ŸËÃ¥H 21H ŸÊÁªáÊËø¥ Á¬∂¥– ∑È¢§∑ȧ◊¥ ŸÊ„U∂¥– fl›UáÊ ÉÊ™§ÁŸ
•Ê∂¥– ‚¡ ¡Ò‚¥H 22H ÃÒ‡ÊË Ã ∑È¢§«UÁ∂ŸË– ◊Ù≈U∑§Ë •ı≈U fl›UáÊË–
•œÙ◊Èπ ‚̬áÊË– ÁŸŒ∂Ë •‚H 23H ÁfllÈÀ∂ÃøË Áfl«UË– flÁã„UÖflÊ›UÊ¢øË
ÉÊ«UË– ¬¢œ⁄UÿÊøË øÙπ«UË– ÉÊÙ≈UËfl ¡Ò‡ÊËH 24H ÃÒ‡ÊË ‚È’h •Ê≈U∂Ë– ¬È≈UË¥
„UÙÃË ŒÊ≈U∂Ë– Ã flÖÊ˝Ê‚Ÿ¥ Áø◊È≈U∂Ë– ‚ÊflœÈ „UÙÿH 25H ÃÕ ŸˇÊòÊ ¡Ò‚¥
©U∂¢«U∂¥– ∑§Ë¥ ‚Íÿʸø¥ •Ê‚Ÿ ◊Ù«U∂¥– Ã¡Êø¥ ’Ë¡ ÁflM§…U∂¥– •¢∑ȧ⁄¥U‡ÊË¥H 26H
ÃÒ‡ÊË flÁ…UÿÊÃ¥ ‚ÙÁ«UÃË– ∑§flÁÃ∑¥§ •Ê¢ª ◊ÙÁ«UÃË– ∑¢§ŒÊfl⁄UË ‡ÊÄÃË– ©U∆U∂Ë
ÁŒ‚H 27H ‚„U¡¥ ’„ÈUÃÊ¢ ÁŒfl‚Ê¢øË ÷Í∑§– fl⁄UË øflÁfl∂Ë Ã¥ „UÙÿ Á◊·– ◊ª
•Êfl‡Ê¥ ¬‚⁄UË ◊Èπ– ™§äflʸ ©U¡ÍH 28H ÃÕ NUŒÿ∑§Ù‡ÊÊÛUfl≈UË¥– ¡Ù ¬flŸÈ
÷⁄U Á∑§⁄UË≈UË– ÃÿÊ ‚ª›UÿÊÁø Á◊∆UË– Œ™§ÁŸ ÉÊÊ∂ËH 29H ◊ÈπË¥ëÿÊ
ÖflÊ›UË¥– ÛUË¥ fl⁄UË ∑§fl›UË– ◊Ê¢‚ÊøË fl«UflÊ›UË– •Ê⁄U٪͢ ∂ʪH 230H ¡
¡ ∆UÊÿ ‚◊Ê¢‚– ÃÕ •Ê„UÊø ¡Ù«U ÉÊÊ©U‚– ¬Ê∆UË ∞∑§ŒÙŸË ÉÊÊ¢‚– Á„UÿÊ„UË
÷⁄UËH 31H ◊ª ÛUfl ÃÔ›U„UÊà ‡Êٜ˖ ©UäflËZø π¢«U ÷ŒË– ¤ÊÊ«UÊ ÉÊ ‚¢œË–
¬˝àÿ¢ªÊøÊH 32H •œÊ÷ʪ Ã⁄UË Ÿ ‚¢«UË– ¬Á⁄U ŸπË¥ø¥„UË ‚ûfl ∑§Ê…UË–
àfløÊ œÈflÍÁŸ ¡«UË– ¬Ê¢¡⁄¥U‡ÊË¥H 33H •SÕË¥ø Ÿ›U ÁŸ⁄U¬– Á‡Ê⁄UÊ¢ø „UË⁄U
flÙ⁄U¬– âfl ’Ê„U⁄UË ÁflM§…UË ∑§⁄U¬– ⁄UÙ◊’Ë¡Ê¢øËH 34H ◊ª ‚åÃœÊÃÍ¢ëÿÊ
‚ʪ⁄UË¥– ÃÊ„UÊŸ∂Ë ÉÊÊ¥≈U ÷⁄UË– •ÊÁáÊ ‚fl¥Áø ©Uã„UÊ›UÊ ∑§⁄UË– π«Uπ«UËÃH 35H
ŸÊ‚ʬÈ≈UıÁŸ flÊ⁄UÊ– ¡Ù ¡ÊÂ •¢ªÈ›¥U ’Ê⁄UÊ– ÃÙ ªëø œM§ÁŸ ◊ÊÉÊÊ⁄UÊ– •Ê¢ÃÈ
ÉÊÊ∂ËH 36H ÃÕ •œ fl⁄UıÃ¥ •Ê∑È¢§ø– ™§äfl¸ ÛUıÃ¥ πÊ¥ø– ÃÿÊ
π¥flÊ◊ÊÁ¡ ø∑˝§Ê¢ø– ¬Œ⁄U ©U⁄UÃËH 37H ∞:„UflË¥ Ã⁄UË ŒÙã„UË Ã√„UÊ¢Áø Á◊›UÃË–
¬⁄UË ∑È¢§«UÁ∂ŸË ŸÊfl∑§ ŒÈÁ‡øûÊ „UÙÃË– Ã ÃÿÊ¥Ã¥ ê„UáÊ ¬⁄UıÁÖ ÃÈê„UËÁø
∑§Êÿ‚Ë ∞Õ¥H. 38H •Êß∑¥§ ¬ÊÌÕfl œÊÃÈ •ÊÉÊflË– •Ê⁄UÙÁªÃÊ¢ ∑§Ê¢„UË¥ ŸÈ⁄UflË–
108 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•ÊÁáÊ •Ê¬ÊÃ¥ âfl ∆UflË– ¬È‚ÙÁŸÿÊ¢H 39H ∞‚Ë ŒÙŸË ÷ÍÃ¥ πÊÿ– Ã fl›UË¥
‚¢¬Íáʸ œÊÿ– ◊ª ‚ıêÿ „UÙ™§ÁŸ ⁄UÊ„U– ‚È·ÈêŸ¬Ê‡ÊË¥H 240H ÃÕ ÃÎåÃËøÁŸ
‚¢ÃÙ·¥– ª⁄U›U ¡¥ fl◊Ë ◊Èπ¥– ÃáÊ¥ ÁÃÿøÁŸ ¬ËÿÈ·¥– ¬˝ÊáÊÈ Á¡ÿH 41H ÃÙ
•ÁÇŸ •Ê¢ÃÍÁŸ ÁŸÉÊ– ¬Á⁄U ‚’ÊsÔ ÁŸflflÍ¢Áø ∂ʪ– Ã fl›UË¥ ∑§‚È ’Ê¢ÁœÃË
•Ê¢ª¥– ‚Ê¢Á«U∂Ê ¬È…UÃËH 42H ◊ʪ¸ ◊ÙÁ«UÃË ŸÊ«UËø– ŸflÁflœ¬áÊ flÊÿÍø¥–
¡Êÿ ê„UáÊÊÒÁŸ ‡Ê⁄UË⁄UÊø– œ◊ȸ ŸÊ„UË¥H 43H ß«UÊ Á¬¢ª›UÊ ∞∑§fl≈UÃË– ªÊ¢∆UË
ÁÃã„UË ‚È≈UÃË– ‚Ê„UË ¬Œ⁄U »È§≈UÃË– ø∑˝§Ê¢ø „UH 44H ◊ª ‡Ê‡ÊË •ÊÁáÊ ÷ÊŸÈ–
∞‚Ê ∑§ÁÀ¬¡ ¡Ù •ŸÈ◊ÊŸÈ– ÃÙ flÊÃËfl⁄UË ¬flŸÈ– ®ªflÁ‚ÃÊ¢ Ÿ ÁŒ‚H 45H
’ÈhËøË ¬ÈÁ›U∑§Ê Áfl⁄U– ¬Á⁄U◊›ÈU ÉÊ˝ÊáÊË¥ ©U⁄U– ÃÙ„UË ‡ÊÄÃË‚fl¥ ‚¢ø⁄U–
◊äÿ◊◊Ê¡Ë¥H 46H âfl flÁ⁄U∂∑§«UÙÁŸ …UÊ›¥U– ø¢º˝Ê◊ÎÃÊø¥ Û¥U– ∑§ÊŸfl«UÊÁŸ
Á◊›U– ‡ÊÁÄÃ◊ÈπË¥H 47H ÃáÊ¥ ŸÊ›U∑¥§ ⁄U‚ ÷⁄U– ÃÙ ‚flÊZªÊ◊Ê¡Ë¥ ‚¢ø⁄U–
¡ÁÕ¢øÊ ÃÕ ◊È⁄U– ¬˝ÊáʬflŸÈH 48H ÃÊÃÁ∂ÿ ◊È‚¥– ◊áÊ ÁŸÉÊÙÁŸ ¡Êÿ
¡Ò‚¥– ◊ª ∑§Ù¥Œ∂Ë ⁄UÊ„U ⁄U‚¥– flÙÃ∂ŸËH 49H ÃÒ‚¥ Á¬¢«UÊøÁŸ •Ê∑§Ê⁄¥– Ã
∑§›UÊÁø ∑§Ê¢ •flÃ⁄U– flÁ⁄U àfløøÁŸ ¬Œ⁄¥U– ¬Ê¢ÉÊÈ⁄U∂Ë •‚H 250H ¡Ò‡ÊË
•Ê÷Ê›UÊøË ’¢ÈÕË– ∑§M§ÁŸ ⁄UÊ„U ª÷SÃË– ◊ª Á»§≈UÁ∂ÿÊ ŒËåÃË– œM§ÁŸ
ÿH 51H ÃÒ‚Ê •Ê„UÊøflÁ⁄U ∑§Ê⁄U«UÊ– àfløøÊ •‚ ¬ÊÃÊ«UÊ– ÃÙ ¤Ê«UÙÁŸ
¡Êÿ ∑§Ù¥«UÊ– ¡Ò‚Ê „UÙÿH 52H ◊ª ∑§Ê‡◊Ë⁄UËø Sflÿ¢÷– ∑§Ê¢ ⁄UàŸ’Ë¡Ê
ÁŸÉÊÊ∂ ∑§Ù¥÷– •flÿ∑§Ê¢ÃËøË ÷Ê¢’– ÃÒ‚Ë ÁŒ‚H 53H ŸÊÃ⁄UË ‚¢äÿÊ⁄Uʪ˥ø
⁄¢Uª– ∑§Ê…ÍUÁŸ flÁ›U∂¥ Ã¥ •Ê¢ª– ∑§Ë¥ •¢ÃÖÿÙ¸ÃËø¥ Á∂¢ª– ÁŸflʸÁ›U∂¥H 54H
∑È¢§∑ȧ◊Êø¥ ÷⁄UË¥fl– Á‚h⁄U‚Êø¥ flÙÃË¥fl– ◊¡ ¬Ê„UÃÊ¢ ‚Êflfl– ‡ÊÊ¢ÁÃÁø
ÃH 55H Ã¥ •ÊŸ¢ŒÁøòÊË¥ø ∂¬– ŸÊÃ⁄UË ◊„UÊ‚ÈπÊø¥ M§¬– ∑§Ë¥ ‚¢ÃÙ·ÃM§ø¥
⁄UÙ¬– ÕÊ¢’∂¥ ¡Ò‚¥H 56H ÃÙ ∑§Ÿ∑§ø¢¬∑§ÊøÊ ∑§›UÊ– ∑§Ë¥ •◊ÎÃÊøÊ ¬ÈÛUÊ–
ŸÊŸÊ ‚ÊÁ‚ãŸ∂Ê ◊›UÊ– ∑§Ù¥flÁ›U∑§øÊH 57H „UÙ ∑§Ê¢ ¡ ‡ÊÊ⁄UÁŒÿøÁŸ flÙ∂¥–
ø¢º˝Á’¢’ ¬ÊÀ„U∂¥– ∑§Ê¢ Ã¡Áø ◊Íø ’Ò‚∂¥– •Ê‚ŸÊfl⁄UËH 58H ÃÒ‚¥ ‡Ê⁄UË⁄U
„UÙÿ– ¡ fl›UË¥ ∑È¢§«UÁ∂ŸË ø¢º˝ ¬Ëÿ– ◊ª Œ„UÊ∑ΧÁà Á’„U– ∑ΧÃÊ¢ÃÈ ªÊH 59H
flÊœ¸Äÿ Ã⁄UË ’„ÈU«U– ÃÊL§áÿÊøË ªÊ¢∆UË ÁflÉÊ«U– ∂Ù¬∂Ë ©UÉÊ«U– ’Ê›UŒ‡ÊÊH 260H
flÿ‚Ê Ã⁄UË ÿÃÈ∂fl⁄UË– ∞:„UflË¥ ’›UÊøÊ ’›UÊÕ¸È ∑§⁄UË– œÒÿʸøË ÕÙ⁄UË–
ÁŸL§¬◊ÈH 61H ∑§Ÿ∑§º˝È◊ÊëÿÊ ¬Ê∂flË– ⁄UàŸ∑§Á›U∑§Ê ÁŸàÿ ŸflË– Ÿπ¥ ÃÒ‚Ë¥
 •äÿÊÿ ‚„UÊflÊ 109

’⁄UflË¥– ŸflË¥ ÁŸÉÊÃËH 62H ŒÊ¢Ã„UË •ÊŸ „UÙÃË– ¬Á⁄U •¬Ê«¥U ‚ÊŸ¡ÃË– ¡Ò‚Ë
ŒÈ’Ê„UË¥ ’Ò‚ ¬Ê¢ÃË– Á„U⁄UÿÊ¢øËH 63H ◊ÊÁáÊ∑ȧÁ∂ÿÊ¢ÁøÿÊ ∑§ÁáÊÿÊ– ‚ÊÁflÿÊÁø
•áÊÈ◊ÊÁŸÿÊ– ÃÒÁ‚ÿÊ ‚flÊZªË¥ ©UœflÃË •ÁáÊÿÊ– ⁄UÙ◊Ê¢ÁøÿÊH 64H ∑§⁄Uø⁄UáÊÛU¥–
¡Ò‚Ë¥ ∑§Ê¢ ⁄UÊÃÙà¬∂¢– ¬ÊπÊ›UË¥fl „UÙÃË «UÙ›– ∑§Êÿ ‚Ê¢ªÙ¥H 65H ÁŸ«UÊ⁄UÊøÁŸ
∑§Ù¥ŒÊ≈U¥– ◊ÙÁÃÿ¥ ŸÊfl⁄UÃË ‚¢¬≈È U¥– ◊ª Á‡ÊfláÊË ¡Ò‡ÊË ©UÃ≈U– ‡ÊÈÁÄìÀ∂flÊ¢øËH 66H
ÃÒ‡ÊË ¬ÊÁÃÿÊ¢Áøÿ ∑§flÁ›Uÿ Ÿ ‚◊Êÿ– ÁŒ∆UË ¡Ê∑§›UÙÁŸ ÁŸÉÊÙ¥ ¬Ê„U–
•ÊÁœ∂ËÁø ¬⁄UË „UÙÿ– ªªŸÊ ∑§flÁ›UÃËH 67H •Êß∑¥§ Œ„U „UÙÿ ‚ÙÁŸÿÊø¥–
¬Á⁄U ∂ÊÉÊfl ÿ flÊÿÍø¥– ¡ •Ê¬ •ÊÁáÊ ¬ÎâflËø– •¢‡ÊÈ ŸÊ„UË¥H 68H ◊ª
‚◊Ⱥ˝Ê¬Ò∂Ë∑§«UË∂ Œπ– SflªËZøÊ •Ê∂ÙøÈ •Êß∑§– ◊ŸÙªÃ flÙ›Uπ–
◊¢ÈÁªÿø¥H 69H ¬flŸÊøÊ flÊÁ⁄U∑§Ê¥ fl›UÉÊ– øÊ∂ Ã⁄UË ©UŒ∑§Ë¥ ¬Ê™§∂ Ÿ ∂ʪ–
ÿáÊ¥ ÿáÊ¥ ¬˝‚¢ª¥– ÿÃË ’„ÈUÃÊ Á‚ÁhH 270H •Êß∑¥§ ¬˝ÊáÊÊøÊ „UÊà œM§ŸË–
ªªŸÊøË ¬Ê©U≈UË ∑§M§ŸË– ◊äÿ◊øÁŸ ŒÊŒ⁄UÊ„ÈUÁŸ– NUŒÿÊ •Ê∂ËH 71H Ã
∑È¢§«UÁ∂ŸË ¡ªŒ¢’Ê– ¡ øÒÃãÿø∑˝§flÃ˸øË ‡ÊÙ÷Ê– ¡ÿÊ Áfl‡fl’Ë¡ÊÁøÿÊ
∑§Ù¢÷Ê– ‚Ê©U∂Ë ∑§∂ËH 72H ¡ ‡ÊÍãÿÁ∂¢ªÊøË ®¬«UË– ¡ ¬⁄U◊Êà◊ÿÊ Á‡ÊflÊøË
∑§⁄¢U«UË– ¡ ¬˝áÊflÊøË ©UÉÊ«UË– ¡ã◊÷Í◊ËH 73H „¥U •‚Ù Ã ∑È¢§«UÁ∂ŸË ’ʛ˖
NUŒÿÊ•Ê¢ÃÈ •Ê∂Ë– âfl •ŸÈ„UÃÊøË ’Ù∂Ë– øÊfl›U ÃH 74H ‡ÊÄÃËÁøÿÊ
•Ê¢ªÊ ∂ʪ∂–¥ ’ÈhËø¥ øÒÃãÿ „UÙÃ¥ ¡Ê„∂–¥ â ÃáÊ¥ •ÊßÁ∑§∂–¥ •›ÈU◊Ê›ÈUH 75H
ÉÊÙ·ÊëÿÊ ∑ȧ¢ «UË–¥ ŸÊŒÁøòÊÊ¢øË¥ M§¬«UË–¥ ¬˝áÊflÊÁøÿÊ ◊Ù«UË– ⁄UÁπ∂Ë¥ ∞‚Ë¥H 76H
„¥UÁø ∑§À¬Êfl¥ Ã⁄UË ¡ÊÁáÊ¡– ¬⁄UË •ÊÃÊ¢ ∑§ÁÀ¬Ã¥ ∑Ò¥§ø¥ •ÊÁáÊ¡– Ã⁄UË ŸáÊÙ¥
∑§Êÿ ªÊ¡– ÁÃÿ ∆UÊÿË¥H 77H Áfl‚⁄UÙÁŸ ª∂Ù¥ •¡¸ÈŸÊ– ¡¢fl ŸÊ‡ÊÈ ŸÊ„UË¥
¬flŸÊ– âfl flÊøÊ •ÊÕË ªªŸÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ÉÊÈ◊H 78H ÃÿÊ •ŸÊ„UÃÊøÁŸ
◊ÉÊ¥– ◊ª •Ê∑§Ê‡Ê ŒÈ◊ŒÈ◊Ù¥ ∂ʪ– âfl ’˝rÊÔSÕÊŸË¥ø¥ ’ª¥– Á»§≈U∂¢ ‚„U¡¥H 79H
•Êß∑¢§ ∑§◊›Uª÷ʸ∑§Ê⁄¥U– ¡¥ ◊„UŒÊ∑§Ê‡Ê ŒÈ‚⁄¥U– ¡Õ øÒÃãÿ¥ •ÊœÊÃÈ⁄¥U– ∑§M§ÁŸ
•Á‚¡H 280H ÃÿÊ NUŒÿÊëÿÊ ¬Á⁄Ufl⁄UË¥– ∑È¢§«UÁ∂ÁŸÿÊ ¬⁄U◊‡fl⁄UË– Ã¡ÊøË
Á‡ÊŒÙ⁄UË– ÁflÁŸÿÙÁª∂ËH 81H ’ÈhËøÁŸ ‡ÊÊ∑¥§– „UÊÃ’ÙŸ¥ ÁŸ∑¥§– mÒà ¡Õ
Ÿ Œπ– ÃÒ‚¥ ∑§∂¥H 82H ÁŸ¡∑§Ê¢ÃË „UÊ⁄UÁfl∂Ë– ◊ª ¬˝ÊáÊÈÁø ∑Ô§fl›U
¡Ê„UÊ∂Ë– Ã fl›UË¥ ∑Ò§‚Ë ª◊∂Ë– ê„UáÊÊflË ¬Ê¢H 83H „UÊ ∑§Ê¢ ¡ ¬flŸÊøË
¬ÈÛUË– ¬Ê¢ÉÊÈ⁄U∂UË „UÊÃË ‚ÊŸ‚›UË– Ã »§«UÈUÁŸÿÊ¢ flª›UË– ∆UÁfl∂Ë ÁÃÿÊH 84H
110 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ŸÊÃ⁄UË flÊÿÍøÁŸ •Ê¢ª¥ ¤Êª≈U∂Ë– ŒË¬ÊøË ÁŒ∆UË ÁŸfl≈U∂Ë– ∑§Ê¢ ∂π∂πÊÁŸ

„UÊ⁄U¬∂Ë– flË¡È ªªŸË¥H 85H ÃÒ‡ÊË NUŒÿ∑§◊›Ufl:„UË¥– ÁŒ‚ ¡Ò‡ÊË ‚ÊÁŸÿÊøË
‚⁄UË– ŸÊÃ⁄UË ¬˝∑§Ê‡Ê¡›UÊøË ¤Ê⁄UË– flÊ„Uà •Ê∂ËH 86H ◊ª Ã NUŒÿ÷Í◊Ë
¬Ê∑§›U– Á¡⁄UÊ∂Ë ∑§Ê¢ ∞∑§ fl›U– ÃÒ‚¥ ‡ÊÄÃËø¥ M§¬ ◊Êfl›U– ‡ÊÄÃËÁø◊Ê¡Ë¥H 87H
Ã√„UÊ¢ Ã⁄UË ‡ÊÄÃËÁø ê„UÁáÊ¡– ∞:„UflË¥ ÃÊ ¬˝ÊáÊÈ ∑§fl›U ¡ÊÁáÊ¡– •ÊÃÊ¢
ŸÊŒÈÁ’¢ŒÈ ŸÁáÊ¡– ∑§›ÊÖÿÊÃËH 88H ◊ŸÊøÊ „UŸ ◊ÊL§– ∑§Ê¢ ¬flŸÊøÊ
•ÊœÊL§– äÿÊŸÊøÊ •ÊŒL§– ŸÊ„UË¥ ¬⁄UËH 89H „U ∑§À¬ŸÊ ÉÊ ‚Ê¢«U Ë– Ã¥ ŸÊ„UË¥
ßÿ ¬⁄Ufl«UË– „U ◊„UÊ÷ÍÃÊ¢øË »È§«UË– •Ê≈UáÊË ŒπÊ¥H 290H Á¬¢«¥U Á¬¢«UÊøÊ
ª˝Ê‚È– ÃÊ „UÊ ŸÊÕ‚¢∑§ ÃË¥øÊ Œ¢‡ÊÈ– ¬Á⁄U ŒÊflÍÁŸ ª∂Ê ©Ug‡ ÊÈ– üÊË ◊„UÊÁflcáÊÈH 91H
ÃÿÊ äflÁŸÃÊø¥ ∑§áÊ¥ ‚Ê«ÈUÁŸ– ÿÕÊÕʸøË ÉÊ«UË ¤ÊÊ«ÈUŸË– ©U¬∂Áfl∂Ë êÿÊ¢
¡ÊáÊÈŸË– ª˝Ê„UË∑§ üÊÊÃH 92H
ÿÈTãŸfl¢ ‚ŒÊà◊ÊŸ¢ ÿÊªË ÁŸÿÃ◊ÊŸ‚—–
‡ÊÊÁãâ ÁŸflʸáʬ⁄U◊Ê¢ ◊à‚¢SÕÊ◊Áœªë¿UÁÃH 15H
∞∑¥§ ‡ÊÄÃËø¥ Ã¡ ¡√„UÊ¢ ∂Ê¬– ÃÕ Œ„UÊø¥ M§¬ „UÊ⁄U¬– ◊ª ÃÊ
«UÊ˚ÿÊ¢◊Ê¡Ë¥ ∂¬– ¡ªÊÁøÿÊH 93H ∞:„UflË¥ •ÊÁœ∂ÊÁø ∞‚¥– ‚Êflÿfl Ã⁄UË
•‚– ¬⁄UË flÊÿÍø¥ ∑§Ê¢ ¡Ò‚¥– flÁ›U∂¥ „UÊÿH 94H ŸÊÃ⁄UË ∑§Œ¸›UËøÊ ªÊ÷Ê–
’È¢ÕË ‚Ê¢«UÊŸË ©U÷Ê– ∑§Ê¢ •flÿflÁø Ÿ÷Ê– ©Œÿ∂Ê ÃÊH 95H ÃÒ‚¥ „UÊÿ
‡Ê⁄UË⁄U– ÃÒ¥ Ã¥ ê„UÁáÊ¡ πø⁄U– „¥U ¬Œ „UÊÃÊ¢ ø◊à∑§Ê⁄U– Á¬¢«U¡ŸË¥H 96H Œπ¥
‚Êœ∑ȧ ÁŸÉÊÊÁŸ ¡Êÿ– ◊ʪʢ ¬Ê©U∂Ê¢øË flÊ›U ⁄UÊ„U– ÃÕ ∆UÊÿË¥ ∆UÊÿË¥ „UÊÿ–
•ÁáÊ◊ÊÁŒ∑§H 97H ¬Á⁄U ÃáÊ¥ ∑§Êÿ ∑§Ê¡ •Ê¬áÊÿÊ¢– •flœÊ⁄UË¥ ∞‚Ê
œŸ¢¡ÿÊ– ∂Ê¬ •ÊÕË ÷ÍÃòÊÿÊ– Œ„UË¥øÊ Œ„UË¥H 98H ¬ÎâflËÃ¥ •Ê¬ Áfl⁄UflË–
•Ê¬ÊÃ¥ Ã¡ Á¡⁄UflË– Ã¡ÊÃ¥ ¬flŸÈ „U⁄UflË– NUŒÿÊ◊Ê¡Ë¥H 99H ¬Ê∆UË¥ •Ê¬áÊ
∞∑§∂Ê ©U⁄U– ¬Á⁄U ‡Ê⁄UË⁄UÊøÁŸ •ŸÈ∑§Ê⁄¥U– ◊ª ÃÊ„UË ÁŸª •¢Ã⁄¥– ªªŸÊ
Á◊›UH 300H Ã fl›UË¥ ∑È¢§«UÁ∂ŸË „U ÷Ê· ¡Êÿ– ◊ª ◊ÊL§Ã ∞‚¥ ŸÊ◊ „UÊÿ–
¬Á⁄U ‡ÊÁÄìáÊ Ã¥ •Ê„U– ¡¢fl Ÿ Á◊›U Á‡ÊflË¥H 1H ◊ª ¡Ê∂¢œ⁄U ‚Ê¢«UË–
∑§∑§Ê⁄Uʢà »§Ê«UË– ªªŸÊÁøÿ ¬Ê„UÊ«UË¥– ¬Ò∆UË „UÊÿH 2H Ã ˙∑§Ê⁄UÊÁøÿ
¬Ê∆UË– ¬Êÿ Œà ©U∆UÊ©U∆UË– ¬‡ÿ¢ÃËÁøÿ ¬Ê©U≈UË– ◊ʪʢ ÉÊÊ∂ËH 3H ¬È…UÊ¢
Ãã◊ÊòÊÊ •œ¸fl⁄UË– •Ê∑§Ê‡ÊÊëÿÊ •¢Ã⁄UË¥– ÷⁄UÃË ª◊ ‚ʪ⁄UË¥– ‚Á⁄UÃÊ ¡flË¥H 4H
 •äÿÊÿ ‚„UÊflÊ 111

◊ª ’˝rÊÔ⁄¢Uœ˝Ë¥ ÁSÕ⁄UÊflÊŸË– ‚Ê˘„¢U÷ÊflÊëÿÊ ’ÊsÔÊ ¬‚L§ŸË– ¬⁄U◊Êà◊Á∂¢ªÊ

œÊ¢flÊŸË– •Ê¢ªÊ ÉÊ«UH 5H âfl ◊„UÊ÷ÍÃÊ¢øË ¡flÁŸ∑§Ê Á»§≈U– ◊ª ŒÊ„UË¥Á‚
„UÊÿ ¤Ê≈¥– ÃÕ ªªŸÊ‚∑§≈U •Ê≈U– ‚◊⁄U‚Ë¥ ÁÃÿH 6H ¬Ò¥ ◊ÉÊÊøÁŸ ◊ÈπË¥
ÁŸflÁ«U∂Ê– ‚◊Ⱥ˝ ∑§Ê¢ flÊÉÊË¥ ¬Á«U∂Ê– ÃÊ ◊ʪÈÃÊ ¡Ò‚Ê •Ê∂Ê– •Ê¬áʬÿÊ¢H 7H
ÃflË¥ Á¬¢«UÊøÁŸ Á◊·¥– ¬ŒË¥ ¬Œ ¬˝fl‡Ê– Ã¥ ∞∑§àfl „UÊÿ ÃÒ‚¥– ¬¢«È∑ȧ◊⁄UÊH.8H
•ÊÃÊ¢ ŒÈ¡¥ „UŸ „UÊÃ¥– ∑§Ë¥ ∞∑§Áø „¥U •ÊßÃ¥– ∞Á‡Êÿ Áflfl¢øŸ¬È⁄UÃ¥–
©U⁄UÁøŸÊH 9H ªªŸË¥ ªªŸ ∂ÿÊ ¡Êÿ– ∞‚¥ ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥ •Ê„U– Ã¥ •ŸÈ÷fl¥ ¡Ê
„UÊÿ– ÃÊ „UÊ™§ÁŸ ∆UÊ∑§H 310H ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÁÕ¢øË ◊ÊÃÈ– Ÿ ø…UÁø ’Ê∂ÊøÊ
„UÊÃÈ– ¡áÊ¥ ‚¢flÊŒÊÁøÿÊ ªÊ¢flÊ•Ê¢ÃÈ– ¬Ò∆UË ∑§Ë¡H 11H •¡È¸ŸÊ ∞:„UflË¥ Ã⁄UË–
ßÿÊ •Á÷¬˝ÊÿÊøÊ ¡ ªfl¸ œ⁄UË– Ã ¬Ê„¥U ¬Ê¢ flÒπ⁄UË– ŒÈ⁄UË ∆U∂ËH 12H ÷˝Í∂ÃÊ
◊ÊÁª∂Ë∑§«U– ÃÕ ◊∑§Ê⁄UÊø¥Áø •Ê¢ª Ÿ ◊Ê¢«U– ‚«UÿÊ ¬˝ÊáÊÊ ‚Ê¢∑§«¥U– ªªŸÊ
ÿÃÊ¢H 13H ¬Ê∆UË¥ ÃÕ¥Áø ÃÊ ÷‚›U∂Ê– âfl ‡ÊéŒÊøÊ ÁŒflÊ ◊Êfl›U∂Ê– ◊ª
ÃÿÊÁ„Ufl⁄UË •Ê≈ÈU ÷ÁflãŸ∂Ê– •Ê∑§Ê‡ÊÊøÊH 14H •ÊÃÊ¢ ◊„UʇÊÍãÿÊÁøÿÊ
«UÊ„UË¥H ¡Õ ªªŸÊ‚ËÁø ÕÊflÊ ŸÊ„UË¥– ÃÕ ÃÊªÊ ∂ʪ∂ ∑§Ê߸– ’Ê∂ÊøÊ
ßÿÊH 15H ê„UáÊÊÒÁŸ •Êπ⁄UÊ◊Ê¡Ë¥ ‚Ê¢¬«U– ∑§Ë¥ ∑§ÊŸfl⁄UË ¡Ê«U– „¥U ÃÒ‚¥ Ÿ√„U
»È§«¥U– ÁòʇÊÈhË ªÊH 16H ¡Ò¥ ∑§„UË¥ ŒÒfl¥– •ŸÈ÷Áfl∂¥ »§Êfl– ÃÒ¥ •Ê¬áÊÁø „¥U
∆UÊ∑§Êfl¥– „UÊ™§ÁŸÿÊ¢H 17H ¬È…UÃË ¡ÊáÊáÊ¥ Ã¥ ŸÊ„UË¥Áø– ê„UáÊÊÒÁŸ •‚Ê Á∑§ÃË
„¥UÁø– ’Ê∂Êfl¥ •ÊÃÊ¢ flÊÿÊ¢Áø– œŸÈœ¸⁄UÊH 18H ∞‚¥ ‡Ê錡Êà ◊ÊÉÊÊÒÃ¥ ‚⁄U–
ÃÕ ‚¢∑§À¬Êø¥ •ÊÿÈcÿ ¬È⁄U– flÊ⁄UÊ„UË ¡Õ Ÿ Á‡Ê⁄U– ÁfløÊ⁄UÊøÊH 19H ¡¥
©Uã◊ÁŸÿø¥ ∂Êfláÿ– ¡¥ ÃÈÿø ̧ ¥ ÃÊL§áÿ– •ŸÊÁŒ ¡¥ •ªáÿ– ¬⁄U◊ÃûflH 320H
¡¥ Áfl‡flÊø¥ ◊Í›U– ¡¥ ÿÊªº˝È˝◊Êø¥ »§›U– ¡¥ •ÊŸ¢ŒÊø¥ ∑§fl›– øÒÃãÿ
ªÊH 21H ¡¥ •Ê∑§Ê⁄UÊøÊ ¬˝Ê¢ÃÈ– ¡¥ ◊ÊˇÊÊøÊ ∞∑§Ê¢ÃÈ– ¡âÊ •ÊÁŒ •ÊÁáÊ •¢ÃÈ–
Áfl⁄UÊŸË ª∂ H 22H ¡¥ ◊„UÊèÊÍÃÊ¢ø¥ ’Ë¡– ¡¥ ◊„UÊÃ¡Êø¥ Ã¡– ∞fl¢ ¬ÊÕʸ
¡¥ ÁŸ¡– SflM§¬ ◊ʤÊ¥H 23H Ã „U øÃÈ÷ȸ¡ ∑§Ê¥÷∂Ë– ¡ÿÊøË ‡ÊÊ÷Ê M§¬Ê
•Ê∂Ë– ŒπÊÁŸ ŸÊÁSÃ∑§Ë¥ ŸÊÁ∑§∂Ë¥– ÷ÄÃfl΢Œ¥H 24H Ã¥ •ÁŸflʸëÿ ◊„UÊ‚Èπ–
¬Ò¥ •Ê¬áÊÁø ¡Ê„U∂ ¡ ¬ÈL§·– ¡ÿÊ¢ø ∑§Ê¢ ÁŸc∑§·¸– ¬˝ÊÁåÃfl⁄UË¥H 25H
•Êê„Ë¥U ‚ÊœŸ „¥U ¡¥ ‚Ê¢ÁªÃ∂¥– Ã¥Áø ‡Ê⁄UË⁄UË¥U Á¡„UË¥ ∑§∂¥– Ã •Ê◊ÈøÁŸ ¬Ê«¥U
•Ê∂– ÁŸflʸ›U∂  ÿ ÊH 26H ¬⁄U’˝rÊÊÔøÁŸ ⁄U‚¥– Œ„UÊ∑ΧÃËÁøÿ ◊È‚¥– flÊÃË¥fl
112 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¡Ê„U∂ ÃÒ‚– ÁŒ‚ÃË •Ê¢ª¥H 27H ¡⁄UË „U ¬˝ÃËÁà „UŸ •¢Ã⁄UË¥ »§Ê¢∑§– Ã⁄UË
Áfl‡flÁø „¥U •flÉÊ¥ ¤ÊÊ¢∑§– âfl •¡È¸Ÿ ê„UáÊ ÁŸ∑¥§– ‚ÊøÁø ¡Ë „¥UH 28H
∑§Ê¢ ¡ •Ê¬áÊ •ÊÃÊ¢ ŒflÊ– „UÊ ’ÊÁ∂∂ ¡Ê ©U¬ÊflÊ– ÃÊ ¬˝ÊåÃËøÊ ∆UÊflÊ–
ê„UáÊÊÁŸ ÉÊ«UH 29H ßÿ •èÿÊ‚Ë¥ ¡ ŒÎ…U „UÊÃË– Ã ÷⁄¥Ufl‚ÁŸ ’˝rÊÔàflÊ
ÿÃË– „¥U ‚Ê¢ªÁÃÿÊÁø ⁄UËÃË– ∑§›U∂¥U ◊¡H 330H ŒflÊ ªÊ∆UËÁø „U ∞∑§ÃÊ¢–
’ÊœÈ ©U¬¡Ã‚ ÁøûÊÊ– ◊Ê •ŸÈ÷fl¥ ÃÀ∂ËŸÃÊ– ŸÊ„∂ ∑§flË¥H 31H ê„UáÊÊÒÁŸ
∞âÊ ∑§Ê¢„UË¥– •ŸÊÁ⁄U‚¥ ŸÊ„UË¥– ¬⁄UË ŸÊfl÷⁄UË ÁøûÊ ŒßZ– ’Ê∂ Ê ∞∑§ÊH 32H
•ÊÃÊ¢ ∑ΧcáÊÊ ÃÈflÊ¢ ‚Ê¢ÁªÃ∂Ê ÿÊªÈ– ÃÊ ◊ŸÊ Ã⁄UË •Ê∂Ê øÊ¢ªÈ– ¬Á⁄U Ÿ ‡Ê∑§
∑§M¢§ ¬Ê¢ªÈ– ÿÊÇÿÃøÊH 33H ‚„U¡¥ •Ê¢Áª∑§ ¡ÃÈ∂¥ •Ê„– ÃÃÈ Á ∂ÿÊøË ¡⁄UË
Á‚Áh ¡Êÿ– Ã⁄UË „UÊÁø ◊ʪȸ ‚ÈÅÊÊ¬Êÿ¥– •èÿÊ‚ËŸH 34H ŸÊÃ⁄UË ŒflÊ
¡Ò‚¥ ‚Ê¢ªÃË∂– ÃÒ‚¥ •Ê¬áʬ¥ ¡⁄UË Ÿ ∆U∑§∂– Ã⁄UË ÿÊÇÿÃflËáÊ „UÊ߸∂– Ã¥Áø
¬È‚Ê¥H 35H ¡ËflË¥øËÿ ∞‚Ë œÊ⁄UáÊ– ê„UáÊÊÁŸ ¬È‚ÊflÿÊ ¡Ê„U∂¥ ∑§Ê⁄UáÊ– ◊ª
ê„UáÊ Ã⁄UË •Ê¬áÊ– ÁøûÊ Œß¡ÊH 36H „UÊ¢ „UÊ ¡Ë •flœÊÁ⁄U∂¥– „¥U ¡¥ ‚ÊœŸ
ÃÈê„UË¥ ÁŸM§Á¬∂¥– Ã¥ •Êfl«UÃÿÊÁ„U •èÿÊÁ‚∂¥– »§ÊflÊ¥ ‡Ê∑§H 37H ∑§Ë¥
ÿÊÇÿÃflËáÊ ŸÊ„UË¥– ∞‚¥ „UŸ •Ê„U ∑§Ê¢„UË¥– ÃÕ üÊË∑ΧcáÊ ê„UáÊÃË ∑§Ê߸–
äÊŸÈœ¸⁄UÊH 38H „¥U ∑§Ê¡ ∑§Ë⁄U ÁŸflʸáÊ– ¬Á⁄U •ÊÁáÊ∑§„UË ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥ ‚ÊœÊ⁄UáÊ–
Ã¥„UË •Áœ∑§Ê⁄UÊø flÊ«UflÁfláÊ– ∑§Êÿ Á‚Áh ¡ÊÿH 39H ¬Ò¥ ÿÊÇÿÃÊ ¡
ê„UÁáÊ¡– Ã ¬˝ÊåÃËøË •œËŸ ¡ÊÁáÊ¡– ∑§Ê¢ ¡ ÿÊÇÿ „UÊ™§ÁŸ ∑§Ë¡– Ã¥
•Ê⁄¢UÁ÷∂¥ »§›H 340H Ã⁄UË ÃÒ‚Ë ∞Õ ∑§Ê¢„UË¥– ‚ÊÁflÿÊøË ∑§áÊË ŸÊ„UË¥–
•ÊÁáÊ ÿÊÇÿÃøË ∑§Ê߸– πÊáÊË •‚H 41H ŸÊfl∑§ Áfl⁄UQȧ– ¡Ê„U∂Ê
Œ„Uœ◊ËZ ÁŸÿÃÈ– ÃÁ⁄U ÃÊÁø Ÿ√„U √ÿflÁSÕÃÈ– •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÊH 42H ÿÃÈ∂ÊÁ∂ÿ
•ÊÿáÊË◊ÊÁ¡fl«¥U – ÿÊÇÿ¬áÊ ÃÍ¢Ã¥„UË ¡Ê«U– ∞‚¥ ¬˝‚¢ª¥ ‚Ê¢∑§«¥– »§Á«U∂¥
ÃÿÊø¥H 43H ◊ª ê„UáÊ ¬ÊÕʸ– Ã „U ∞‚Ë √ÿflSÕÊ– •ÁŸÿÃÊÁ‚ ‚fl¸âÊÊ–
ÿÊÇÿÃÊ ŸÊ„UË¥H 44H
ŸÊàÿ‡ŸÃSÃÈ ÿÊªÊ˘ÁSà Ÿ øÒ∑§ÊãÃ◊Ÿ‡ŸÃ—–
Ÿ øÊÁÃSfl埇ÊË∂Sÿ ¡Êª˝ÃÊ ŸÒfl øʡȸŸH 16H
¡Ê ⁄U‚Ÿ¥Áº˝ÿÊøÊ •¢Á∑§∂Ê– ∑§Ê¢ ÁŸº˝‚Ë ¡Ëfl¥ Áfl∑§∂Ê– ÃÊ ŸÊ„UË¥ø ∞Õ
ê„UÁáÊÃ∂Ê– •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÊH 45H •ÕflÊ •Êª˝„UÊÁøÿ ’Ê¢ŒÊ«UË– ˇÊÈœÊ ÃηÊ
 •äÿÊÿ ‚„UÊflÊ 113

∑§Ê¥«UË– •Ê„UÊ⁄UÊÃ¥ ÃÊ«UË– ◊ÊM§ÁŸÿÊ¢H 46H ÁŸº˝ÁøÿÊ flÊ≈UÊ Ÿflø– ∞‚Ê

ŒÎÁ…Uflø  Á Ÿ •flÃ⁄UáÊ¥ ŸÊø– Ã¥ ‡Ê⁄UË⁄UÁø Ÿ√„U ÃÿÊø–¥ ◊Ê ÿÊªÈ ∑§fláÊÊøÊH 47H
ê„UáÊÊÒÁŸ •ÁÇÊÿ¥ Áfl·ÿÊ ‚flÊflÊ– ÃÒ‚Ê Áfl⁄UÊœÈ ŸÊ„UÊflÊ– ∑§Ê¢ ‚fl¸âÊÊ
ÁŸ⁄UÊœÊflÊ– „U¢„UË Ÿ∑§ÊH 48H
ÿÈÄÃÊ„UÊ⁄UÁfl„UÊ⁄Sÿ ÿÈÄÃøc≈ÔUSÿ ∑§◊¸‚È–
ÿÈÄÃSflåŸÊfl’ÊœSÿ ÿÊªÊ ÷flÁà ŒÈ—π„UÊH 17H
•Ê„UÊ⁄U Ã⁄UË ‚Áfl¡– ¬⁄UË ÿÈÄÃËøÁŸ ◊ʬ¥ ◊Áfl¡– Á∑˝§ÿÊ¡Êà •ÊøÁ⁄U¡–
ÃÿÊÁø ÁSÕÃËH 49H Á◊Ã∂Ê ’Ê∂Ë¥ ’ÊÁ∂¡– Á◊ÃÁ∂ÿÊ ¬Ê©U∂Ë¥ øÊÁ∂¡–
ÁŸº˝„UË ◊ÊŸÈ ŒË¡– •fl‚⁄¥U ∞∑¥§H 350H ¡ÊªáÊ¥ ¡⁄UË ¡Ê„U∂¥– Ã⁄UË „UÊ•Êfl¥
Ã¥ Á◊Ã∂¥– ÿÃÈ∂ÁŸ œÊÃÈ‚Êêÿ ‚¢ø∂¥– •‚∂ ‚„¡¥H 51H ∞‚¥ ÿÈÄÃËøÁŸ
„UÊÃ¥– ¡Ò¥ ߢÁº˝ÿÊ¢ flÊÁ¬¡ ◊ÊÃ¥– ÃÒ¥ ‚¢ÃÊ·Ê‚Ë flÊ…UÃ¥– ◊ŸÁø ∑§⁄UËH 52H
ÿŒÊ ÁflÁŸÿâ ÁøûÊ◊Êà◊ãÿflÊflÁÃc∆ÔUÃ–
ÁŸ—S¬Î„U— ‚fl¸∑§Ê◊èÿÊ ÿÈÄà ßàÿÈëÿÃ ÃŒÊH 18H
’Ê„U⁄U ÿÈÄÃËøË ◊Ⱥ˝Ê ¬«U– âfl •Ê¢Ã •Ê¥Ã ‚Èπ flÊ…U– ÃÕ¥ ‚„U¡¥Áø
ÿÊªÈ ÉÊ«U– ŸÊèÿÊÁ‚ÃÊ¢H 53H ¡Ò‚¥ ÷ÊÇÿÊÁøÿÊ ÷«U‚¥– ©l◊ÊøÁŸ Á◊‚¥–
◊ª ‚◊ÎÁh¡Êà •Ê¬Ò‚–¥ ÉÊ⁄U Á⁄UÉÊH 54H ÃÒ‚Ê ÿÈÁÄÃ◊¢ÃÈ ∑§ÊÒÃ∑È §¥ – •èÿÊ‚ÊÁøÿÊ
◊Ê„U⁄UÊ ∆UÊ∑§– •ÊÁáÊ •Êà◊Á‚hËÁø Á¬∑§– •ŸÈ÷flÈ ÃÿÊøÊH 55H ê„UáÊÊÁŸ
ÿÈÁÄà „U ¬Ê¢«UflÊ– ÉÊ«U ¡ÿÊ ‚ŒÒflÊ– ÃÊ •¬flªË¸Áøÿ ⁄UÊÁáÊflÊ– •›¢U∑§ÊÁ⁄U¡H
 56H
ÿÕÊ ŒË¬Ê ÁŸflÊÃSÕÊ ŸXÔUÃ ‚Ê¬◊Ê S◊ÎÃÊ–
ÿÊÁªŸÊ ÿÃÁøûÊSÿ ÿÈTÃÊ ÿÊª◊Êà◊Ÿ—H 19H
ÿÈÁÄà ÿÊªÊø¥ •Ê¢ª ¬Êfl– ∞‚¥ ¬˝ÿʪ ¡Õ „UÊÿ ’⁄Ufl¥– ÃÕ ˇÊòÊ‚¢ãÿÊ‚¥
ÁSÕ⁄UÊfl¥– ◊ÊŸ‚ ¡ÿÊø¥H 57H ÃÿÊÃ¥ ÿÊªÿÈÄà ÃÍ¥ ê„UáÊ– „¥U„UË ¬˝‚¢ª¥
¡ÊáÊ– Ã¥ ŒË¬Êø¥ ©U¬∂ˇÊáÊ– ÁŸflʸÃË¥ÁøÿÊH 58H •ÊÃÊ¢ ÃȤÊ¥ ◊ŸÊªÃ
¡ÊáÊÊŸË– ∑§Ê¢„UË¥ ∞∑§ •Êê„UË ê„UáÊÊÒÁŸ– Ã¥ ÁŸ∑¥§ ÁøûÊ Œ™§ŸË– ¬Á⁄U‚Êfl¥
ªÊH 59H ÃÍ¢ ¬˝ÊåÃËøË øÊ«U flÊ„U‚Ë– ¬Á⁄U •èÿÊ‚Ë¥ ŒˇÊÈ Ÿ√„U‚Ë– Ã¥ ‚Ê¢ª
¬Ê¢ ∑§Êÿ Á’„U‚Ë– ŒÈflÊ«U¬áÊÊH 360H Ã⁄UË ¬ÊÕʸ „¥U ¤ÊáÊ¥– ‚ÊÿÊ‚ ÉÊ‡ÊË¥ „UÊ
◊Ÿ¥– flÊÿÊ¢ ’ʪÍ∂ ßÿ ŒÈ¡¸Ÿ¥– ߢÁº˝ÿ¥ ∑§Á⁄UÃËH 61H ¬Ê„¥U ¬Ê¢ •ÊÿÈcÿÊÃ¥
114 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•…U›U ∑§⁄UË– ¡¥ ‚⁄UÃ¥ ¡ËÁflà flÊ⁄UË– ÃÿÊ •ÊÒ·œÊÃ¥ flÒ⁄UË– ∑§Êÿ Á¡√„UÊ Ÿ
ê„UáÊH 62H ∞‚¥ Á„UÃÊÁ‚ ¡¥ ¡¥ ÁŸ∑¥§– Ã¥ ‚ŒÊÁø ÿÊ ß¢Áº˝ÿÊ¢ ŒÈπ– ∞:„UflË¥
‚Ê¬¥ ÿÊªÊ‚ÊÁ⁄Uπ¥– ∑§Ê¢„UË¥ •Ê„UH 63H
ÿòÊÊ¬⁄U◊Ã ÁøûÊ¢ ÁŸL§h¢ ÿÊª‚flÿÊ–
ÿòÊ øÒflÊà◊ŸÊà◊ÊŸ¢ ¬‡ÿãŸÊà◊ÁŸ ÃÈcÿÁÃH 20H
‚Èπ◊ÊàÿÁãÃ∑¢ ÿûÊŒ˜Ô’ÈÁhª˝ÊsÔ◊ÃËÁãº˝ÿ◊˜Ô–
flÁûÊ ÿòÊ Ÿ øÒflÊÿ¢ ÁSÕÇø∂Áà Ãûfl×H 21H
ê„UáÊÊÒÁŸ •Ê‚ŸÊÁøÿÊ ªÊÁ…U∑§Ê– ¡Ê •Êê„UË¥ •èÿÊ‚È ‚Ê¢ÁªÃ∂Ê ÁŸ∑§Ê–
ÃáÊ¥ „UÊ߸∂ Ã⁄UË „UÊ ∑§Ê¢– ÁŸ⁄UÊœÈ ÿÿÊH 64H ∞:„UflË¥ Ã⁄UË ÿáÊ¥ ÿÊª¥– ¡Ò¥
ߢÁº˝ÿÊ¢ Áfl¢ŒÊáÊ ∂ʪ– ÃÒ¥ ÁøûÊ ÷≈UÊ¥ Á⁄Uª– •Ê¬áʬÿÊ¢H 65H ¬⁄UÃÊÁŸ
¬ÊÁ∆U◊Ê⁄¥U ∆UÊ∑§– •ÊÁáÊ •Ê¬ÁáÊÿÊ¢Ã¥ •Ê¬áÊ Œπ– ŒπÃπ¥flÊ flÊ›Uπ– ê„UáÊ
Ãûfl „¥ ◊ËH 66H ÁÃÿ •Ê›UπËÁø‚Á⁄U‚¥– ‚ÈπÊÁøÿÊ ‚Ê◊˝ÊÖÿË¥ ’Ò‚– ◊ª
•Ê¬áʬʥ ‚◊⁄U‚¥– Áfl⁄UÊÁŸ ¡ÊÿH 67H ¡ÿʬ⁄UÃ¥ •ÊÁáÊ∑§ ŸÊ„UË¥– ¡ÿÊÃ¥
ߢÁº˝ÿ¥ ŸáÊÃË ∑§„UË¥– Ã¥ •Ê¬áÊÁø •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ∆UÊÿË¥– „UÊ™§ÁŸ ∆UÊ∑§H 68H
ÿ¢ ∂éäflÊ øʬ⁄¢U ∂Ê÷¢ ◊ãÿÃ ŸÊÁœ∑¢ Ã×–
ÿÁS◊ÁãSÕÃÊ Ÿ ŒÈ—πŸ ªÈL§áÊÊÁ¬ ÁfløÊÀÿÃH 22H
◊ª ◊M§¬Ê‚ÍÁŸ ÕÊ⁄¥U– Œ„U ŒÈ—πÊøÁŸ «UÊ¥ª⁄¥U– ŒÊÁ≈U¡Ê ¬Ê¢ ¬Á«U÷⁄¥U– ÁøûÊ
Ÿ Œ≈UH 69H ∑§Ê¢ ‡ÊSòÊ¥ fl⁄UË ÃÊÁ«UÁ∂ÿÊ– Œ„U •ÁÇŸ◊Ê¡Ë¥ ¬«UÁ∂ÿÊ– ÁøûÊ
◊„UÊ‚ÈπË¥ ¬„ÈU«UÁ∂ÿÊ– øflÊÁø ŸÿH 370H ∞‚¥ •Ê¬áʬʢ Á⁄UªÊÁŸ ∆UÊÿ–
◊ª Œ„UÊøË flÊ‚È Ÿ ¬Ê„U– •ÊÁáÊ∑§Áø ‚Èπ „UÊ™§ÁŸ ¡Êÿ– ê„UáÊÍÁŸ
Áfl‚⁄UH 71H
â ÁfllÊŒ˜Ô ŒÈ—π‚¢ÿÊªÁflÿÊª¢ ÿÊª‚¥ÁôÊÃ◊˜Ô–
‚ ÁŸ‡øÿŸ ÿÊÄÃ√ÿÊ ÿÊªÊ˘ÁŸÁfl¸ááÊøÂÊH 23H
¡ÿÊ ‚ÈπÊÁøÿÊ ªÊ«UË– ◊Ÿ •ÊÃ˸øË ‚Áø ‚Ê«UË– ‚¢‚Ê⁄UÊÁøÿÊ ÃÊ¥«UË¥–
ªÈ¢Ã∂¥ ¡¥H 72H ¡¥ ÿÊªÊøË ’⁄Ufl– ‚¢ÃÊ·ÊøË ⁄UÊáÊËfl– ôÊÊŸÊøË ¡ÊáÊËfl–
¡ÿÊ∂ʪ˥H 73H Ã¥ •èÿÊÁ‚∂ÁŸ ÿÊª¥– ‚Êflÿfl ŒπÊfl¥ ∂ʪ– ŒÁπ∂¥
Ã⁄UË •Ê¢ª¢– „UÊ߸¡∂ ªÊH 74H
 •äÿÊÿ ‚„UÊflÊ 115

‚¢∑§À¬¬˝÷flÊã∑§Ê◊Ê¢SàÿÄàflÊ ‚flʸŸ‡ÊcÊ×–
◊Ÿ‚ÒflÁãº˝ÿª˝Ê◊¢ ÁflÁŸÿêÿ ‚◊ãÃ×H 24H
¬Á⁄U ÃÊÁø ÿÊªÈ ’ʬʖ ∞∑§ ¬⁄UË •Ê„U ‚Ê¬Ê– ¡⁄UË ¬ÈòʇÊÊ∑ȧ ‚¢∑§À¬Ê–
ŒÊπÁfl¡H 75H „UÊ Áfl·ÿÊ¢Ã¥ ÁŸ◊ÊÁ∂ÿÊ •Êß∑§– ߢÁº˝ÿ¥ Ÿ◊ÊÁøÿÊ œÊ⁄UáÊË¥
Œπ– Ã⁄UË Á„Uÿ ÉÊÊ∂Í ÁŸ ◊È∑§– ¡ËÁflàflÊ‚ËH 76H ∞‚¥ flÒ⁄UÊÇÿ „¥U ∑§⁄UË– Ã⁄UË
‚¢∑§À¬ÊøË ‚⁄U flÊ⁄UË– ‚Èπ¥ œÎÃËÁøÿÊ œfl›UÊ⁄UË¥– ’ÈÁh ŸÊ¢ŒH 77H
‡ÊŸÒ— ‡ÊŸÒL§¬⁄U◊Œ˜Ô ’ÈhKÊ œÎÁê΄UËÃÿÊ–
•Êà◊‚¢SÕ¢ ◊Ÿ— ∑ΧàflÊ Ÿ Á∑§Á@ŒÁ¬ ÁøãÃÿØH
Ô 25H
ÿÃÊ ÿÃÊ ÁŸ‡ø⁄UÁà ◊Ÿ‡ø@∂◊ÁSÕ⁄U◊˜–
ÃÃSÃÃÊ ÁŸÿêÿÒÃŒÊà◊ãÿfl fl‡Ê¢ ŸÿØÔH 26H
’ÈÁh œÒÿʸ „UÊÿ fl‚ÊÒ≈UÊ– ◊ŸÊÃ¥ •ŸÈ÷flÊÁøÿÊ flÊ≈UÊ– „U›ÈU „U›ÈU ∑§⁄UË
¬˝ÁÃc∆ÔUÊ– •Êà◊÷ÈflŸË¥H 78H ÿÊ„UË ∞∑§ ¬⁄UË– ¬˝ÊÁåà •Ê„U ÁfløÊ⁄UË¥– „¥U Ÿ
∆∑§ Ã⁄UË ‚Ê¬Ê⁄UË– •ÊÁáÊ∑§ ∞∑¥§H 79H •ÊÃÊ¢ ÁŸÿ◊ÈÁø „UÊ ∞∑§∂Ê– ¡Ëfl¥
∑§⁄UÊflÊ •Ê¬È∂Ê– ¡Ò‚Ê ∑ΧÃÁŸ‡øÿÊÁøÿÊ ’Ê∂Ê– ’Ê„U⁄UÊ ŸÊ„UH 380H ¡⁄UË
ÿÃÈ∂ÁŸ ÁøûÊ ÁSÕ⁄UÊfl¥– Ã⁄UË ∑§Ê¡Ê •Ê∂¥ Sfl÷Êfl¥– ŸÊ„Ë¥ Ã⁄UË ÉÊÊ∂Êfl¥–
◊Ê∑§∂ÈŸËH 81H ◊ª ◊Ê∑§Á∂∂ ¥ ¡Õ ¡Ê߸∂– ÃâÊÍÁŸ ÁŸÿ◊ÍÁø ÉÊ™§ÁŸ
ÿ߸∂– ∞‚ÁŸ SÕÒÿ¸Áø „UÊ߸∂– ‚ÊÁflÿÊÁøH 82H
¬˝‡ÊÊãÃ◊Ÿ‚¢ sÔŸ¢ ÿÊÁªŸ¢ ‚Èπ◊ÈûÊ◊◊˜Ô–
©U¬ÒÁà ‡ÊÊãÃ⁄U¡‚¢ ’˝rÊÔ÷ÍÃ◊∑§À◊·◊˜ÔH 27H
¬Ê∆UË¥ ∑§ÃÈ∂ÁŸ ∞∑§ fl›U– ÃÿÊ SÕÒÿʸøÁŸ ◊›¥U– •Êà◊SflM§¬Ê¡fl›¥U–
ÿ߸∂ ‚„U¡¥H 83H ÃÿÊÃ¥ ŒπÊÁŸ •Ê¢ªÊ ÉÊ«U∂– ÃÕ •mÒÃË¥ mÒà ’È«U∂–
•ÊÁáÊ ∞ÄÿÃ¡¥ ©UÉÊ«U∂– òÊÒ∂ÊÄÿ „¥UH 84H •Ê∑§Ê‡ÊË¥ ÁŒ‚ ŒÈ‚⁄¥U– Ã¥ •÷˝
¡Ò¥ Áfl⁄U– ÃÒ¥ ªªŸÁø ∑§Ê¢ ÷⁄U– Áfl‡fl ¡Ò‚¥H 85H ÃÒ‚¥ ÁøûÊ ∂ÿÊ ¡Êÿ–
•ÊÁáÊ øÒÃãÿÁø •ÊÉÊfl¥ „UÊÿ– ∞‚Ë ¬˝ÊÁåà ‚ÈπÊ¬Êÿ¥– •Ê„U ÿáÊ¥H 86H
ÿÈÈTãŸfl¢ ‚ŒÊà◊ÊŸ¢ ÿÊªË ÁflªÃ∑§À◊·—–
‚ÈπŸ ’˝rÊÔ‚¢S¬‡Ê¸◊àÿãâ ‚Èπ◊‡ŸÈÃH 28H
116 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÿÊ ‚ÊÁ¬ÿÊ ÿÊÁªÁSÕÃË– ©U∑§∂È ŒÁπ∂Ê ªÊ ’„ÈUÃË¥– ‚¢∑§À¬ÊÁøÿÊ

‚¢¬ûÊË– L§‚ÊÁŸÿÊ¢H 87H Ã¥ ‚ÈπÊøÁŸ ‚Ê¢ªÊÃ¥– •Ê∂¥ ¬⁄U’˝rÊÔÊ •Ê¢ÃÊÒÃ¥–
ÃÕ ∂fláÊ ¡Ò‚¥ ¡›UÊÃ¥– ‚Ê¢«Í¢U ŸáÊ¥H 88H ÃÒ‚¥ „UÊÿ ÁÃÿ ◊›UË¥– ◊ª
‚Ê◊⁄USÿÊÁøÿÊ ⁄UÊ©U›UË¥– ◊„UÊ‚ÈπÊøË ÁŒflÊ›UË– ¡ª¥Á‚ ÁŒ‚H 89H ∞‚¥
•Ê¬È∂ ¬Êÿfl⁄UË– øÊÁ∂¡ •Ê¬È∂ ¬Ê∆UËfl⁄UË– „¥U ¬ÊÕʸ ŸÊªfl Ã⁄UË– •ÊŸ
∞∑¥§H 390H
‚fl¸÷ÍÃSÕ◊Êà◊ÊŸ¢ ‚fl¸÷ÍÃÊÁŸ øÊà◊ÁŸ–
߸ˇÊÃ ÿÊªÿÈÄÃÊà◊Ê ‚fl¸òÊ ‚◊Œ‡Ê¸Ÿ—H 29H
ÿÊ ◊Ê¢ ¬‡ÿÁà ‚fl¸òÊ ‚flZ ø ◊Áÿ ¬‡ÿÁÖ
ÃSÿÊ„¢U Ÿ ¬˝áʇÿÊÁ◊ ‚ ø ◊ Ÿ ¬˝áʇÿÁÃH 30H
ÃÁ⁄U ◊Ë Ã¢fl ‚∑§›U Œ„UË¥– •‚¥ ∞âÊ ÁfløÊL§ ŸÊ„UË¥– •ÊÁáÊ ÃÒ‚¥Áø ◊ʤÿÊ
∆UÊÿË¥– ‚∑§›U •‚H 91H „¥U ∞‚¥Áø ‚¢ø∂¥– ¬⁄US¬⁄¥U Á◊‚›U∂¥– ’ÈÁh ÉÊ¬
∞ÃÈ∂¥– „UÊ•Êfl¥ ªÊH 92H ∞:„UflË¥ Ã⁄UË •¡¸ÈŸÊ– ¡Ê ∞∑§fl≈UÁ∂ÿÊ ÷ÊflŸÊ–
‚fl¸÷ÍÃË¥ •Á÷ãŸÊ– ◊ÊÃ¥ ÷¡H 93H ÷ÍÃÊ¢øÁŸ •Ÿ∑§¬áÊ¥– •Ÿ∑§ ŸÊ„U
•¢Ã—∑§⁄UáÊ¥– ∑§fl› ∞∑§àflÁø ◊ʤÊ¥ ¡ÊáÊ– ‚fl¸òÊ ¡ÊH 94H ◊ª ÃÊ ∞∑§
„UÊ Á◊ÿÊ¢– ’Ê∂ ÃÊ¢ ÁŒ‚Â flÊÿÊ¢– ∞:„UflË¥ Ÿ ’ÊÁ∂¡ Ã⁄UË œŸ¢¡ÿÊ– ÃÊ
◊ËÁø •Ê„¥UH 95H ŒË¬Ê •ÊÁáÊ ¬˝∑§Ê‡ÊÊ– ∞∑§fl¢∑§ËøÊ ¬Ê«ÈU ¡Ò‚Ê– ÃÊ
◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¢ ÃÒ‚Ê– ◊Ë ÃÿÊ◊Ê¡Ë¥H 96H ¡Ò‚Ê ©UŒ∑§ÊøÁŸ •ÊÿÈcÿ¥ ⁄U‚È–
∑§Ê¢ ªªŸÊøÁŸ ◊ÊŸ¥ •fl∑§Ê‡ÊÈ– ÃÒ‚Ê ◊ʤÊÁŸ M§¬¥ M§¬‚È– ¬ÈL§·È ÃÊ
ªÊH 97H
‚fl¸÷ÍÃÁSÕâ ÿÊ ◊Ê¢ ÷¡àÿ∑§àfl◊ÊÁSâÊ×–
‚fl¸ÕÊ flø◊ÊŸÊ˘Á¬ ‚ ÿÊªË ◊Áÿ fløÃH 31H
¡áÊ¥ ∞ÄÿÊÁøÿ ÁŒ∆UË– ‚fl¸òÊ ◊ÊÃ¥Áø Á∑§⁄UË≈UË– ŒÁπ∂Ê ¡Ò‚Ê ¬≈UË¥– âÃÈ
∞∑ȧH 98H ∑§Ê¢ SflM§¬¥ Ã⁄UË ’„ÈUÃ¥ •Ê„UÊÃË– ¬⁄UË ÃÒ‚Ë¥ ‚ÊŸË¥ ’„ÈUfl¥ Ÿ „UÊÃË–
∞‚Ë ∞ÄÿÊø›UÊøË ÁSâÊÃË– ∑§∂Ë ¡áÊ¥H 99H ŸÊÃ⁄UË flΡÊÊ¢øË¥ ¬ÊŸ¥ ¡ÃÈ∂Ë¥–
ÃÃÈ∂Ë¥ ⁄UÊ¬¥ ŸÊ„UË¥ ∂ÊÁfl∂Ë¥– ∞‚Ë •mÒÃÁŒfl‚¥ ¬Ê„U∂Ë– ⁄UÊòÊË ¡ÿÊH 400H
ÃÊ ¬¢øÊà◊∑§Ë¥ ‚Ê¢¬«U– ÃÁ⁄U ◊ª ‚Ê¢ª ¬Ê¢ ∑Ò§‚ÁŸ •«U– ¡Ê ¬˝ÃËÃËøÁŸ ¬Ê«¥U–
 •äÿÊÿ ‚„UÊflÊ 117

◊¡‚Ë¥ ÃÈ∑§H 1H ◊ʤÊ¥ √ÿʬ∑§¬áÊ •ÊÉÊfl¥– ªfl‚∂¥ ÃÿÊøÁŸ •ŸÈ÷fl¥–

Ã⁄UË Ÿ ê„UáÊÃÊ¢ Sfl÷Êfl¥– √ÿʬ∑ȧ ¡Ê„U∂ÊH 2H •ÊÃÊ¢ ‡Ê⁄UË⁄UË¥ Ã⁄UË •Ê„U– ¬⁄UË
‡Ê⁄UË⁄UÊøÊ ÃÊ ŸÊ„U– ∞‚¥ ’Ê∂ fl⁄UË „UÊÿ– Ã¥ ∑§M¢§ ∑§Ê߸H 3H
•Êà◊ÊÒ¬êÿŸ ‚fl¸òÊ ‚◊¢ ¬‡ÿÁà ÿÊ˘¡¸ÈŸ–
‚Èπ¢ flÊ ÿÁŒ flÊ ŒÈ—π¢ ‚ ÿÊªË ¬⁄U◊Ê ◊×H 32H
ê„UáÊÊÒÁŸ •‚Ê Ã¥ Áfl‡Ê·¥– •Ê¬áʬ¥ÿÊ‚ÊÁ⁄Uπ¥– ¡Ê ø⁄UÊø⁄U Œπ–
•π¢Á«UÃH 4H ‚ÈπŒÈ—πÊÁŒ fl◊Z– ∑§Ê¢ ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷¥ ∑§◊Z– ŒÊŸË ∞‚Ë¢ ◊ŸÊœ◊Z–
ŸáÊÁø ¡ÊH 5H „U ‚◊Áfl·◊ ÷Êfl– •ÊÁáÊ∑§„UË ÁflÁøòÊ ¡¥ ‚fl¸– Ã¥ ◊ÊŸË
¡Ò‚ •flÿfl– •Ê¬È∂ „UÊÃËH 6H „¥U ∞∑Ò§∑§ ∑§Êÿ ‚Ê¢ªÊfl¥– ¡ÿÊ òÊÒ∂ÊÄÿÁø
•ÊÉÊfl¥– ◊Ë ∞‚¥ Sfl÷Êfl¥– ’ÊœÊ •Ê∂¥H 7H ÃÿÊ„UË Œ„U ∞∑ȧ ∑§Ë⁄U •ÊâÊË–
∂ÊÒÁ∑§∑§Ë¥ ‚ÈπŒÈ—πË ÃÿÊÃ¥ ê„UáÊÃË– ¬⁄UË •Êê„UÊ¢Ã¥ ∞‚Ë ¬˝ÃËÃË– ¬⁄U’˝rÊÔÁø
„UÊH 8H ê„UáÊÊÒÁŸ •Ê¬áʬʢ Áfl‡fl ŒÁπ¡– •ÊÁáÊ •Ê¬áÊ Áfl‡fl „UÊ߸¡–
∞‚¥ ‚ÊêÿÁø ∞∑§ ©U¬ÊÁ‚¡– ¬Ê¢«UflÊ ªÊH 9H „¥U ÃÍÃ¥ ’„ÈUÃË¥ ¬˝‚¢ªË¥– •Êê„UË
ê„UáÊÊ¢ ÿÊÁø∂ʪ˥– ¡ ‚Êêÿʬ⁄UÊÒÃË ¡ªË¥– ¬˝ÊÁåà ŸÊ„UË¥H 410H
•¡È¸Ÿ ©UflÊø
ÿÊ˘ÿ¢ ÿÊªSàflÿÊ ¬˝ÊÄ× ‚ÊêÿŸ ◊äÊÈ‚ÍŒŸ–
∞ÃSÿÊ„¢U Ÿ ¬‡ÿÊÁ◊ ø@∂àflÊÁàSâÊÁâ ÁSâÊ⁄ÊU◊˜HÔ 33H
ø@∂¢ Á„U ◊Ÿ— ∑ΧcáÊ ¬˝◊ÊÁÕ ’∂flŒ˜Ô ŒÎ…U◊˜Ô–
ÃSÿÊ„¢U ÁŸª˝„¢U ◊ãÿ flÊÿÊÁ⁄Ufl ‚ÈŒÈc∑§⁄U◊˜ÔH 34H
âfl •¡È¸Ÿ ê„UáÊ ŒflÊ– ÃÈê„UË ‚Ê¢ªÊ ∑§Ë⁄U •Ê◊ÈÁøÿÊ ∑§áÊflÊ– ¬⁄UË Ÿ ¬È⁄UÊ¥
¡Ë Sfl÷ÊflÊ– ◊ŸÊÁøÿÊH 11H „U¢ ◊Ÿ ∑Ò§‚¥ ∑§fl…¥U– ∞‚¢ ¬Ê„UÊ¥ ê„UáÊÊ¥ Ã⁄UË
Ÿ ‚Ê¢¬«U– ∞:„UflË¥ ⁄UÊ„U≈UÊflÿÊ ÕÊ«¥U– òÊÒ∂ÊÄÿ ÿÿÊH 12H ê„UáÊÊÒÁŸ ∞‚¥
∑Ò¥§‚¢ ÉÊ«U∂– ¡ ◊∑¸§≈U ‚◊ÊäÊË ÿ߸∂– ∑§Ê¢ ⁄UÊ„Ê ê„UáÊÃÁ∂ÿÊ ⁄UÊ„U∂–
◊„UÊflÊÃÈH 13H ¡¥ ’ÈhËÃ¥ ‚›UË– ÁŸ‡øÿÊÃ¥ ≈UÊ›UË– œÒÿZ‚Ë¥ „UÊû§›UË–
Á◊›U™§ÁŸ ¡ÊÿH 14H ¡¥ Áflfl∑§ÊÃ¥ ÷È∂ flË– ‚¢ÃÊ·Ê‚Ë øÊ«U ∂ÊflË–
’ÒÁ‚¡ Ã⁄UË Á„¢U«UflË– ŒÊ„UË ÁŒ‡ÊÊH 15H ¡¥ ÁŸ⁄UÊäÊ∂¥ ÉÊ ©UflÊflÊ– ¡ÿÊ
118 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

‚¢ÿ◊ÈÁø „UÊÿ ‚ÊflÊflÊ– Ã¥ ◊Ÿ •Ê¬È∂ Ê Sfl÷ÊflÊ– ‚Ê¢«UË∂ ∑§Ê߸H 16H

ê„UáÊÊÁŸ ◊Ÿ ∞∑§ ÁŸ‡ø›U ⁄UÊ„U∂– ◊ª •Êê„UÊ¢Á‚ ‚Êêÿ ÿ߸∂– „¥U Áfl‡Ê·¥„UË
Ÿ ÉÊ«U∂– ÿÊÁø∂ʪ˥H 17H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
•‚¢‡Êÿ¢ ◊„UÊ’Ê„UÊ ◊ŸÊ ŒÈÁŸ¸ª˝„¢U ø∂◊˜Ô–
•èÿÊ‚Ÿ ÃÈ ∑§ÊÒãÃÿ flÒ⁄UÊÇÿáÊ ø ªÎsÔÃH 35H
âfl ∑ΧcáÊ ê„UáÊÃË ‚ÊøÁø– ’Ê∂à •Ê„UÊÁ‚ Ã¥ ÃÒ‚¥Áø– ÿÿÊ ◊ŸÊøÊ
∑§Ë⁄U ø¬›UÁø– Sfl÷ÊflÊ ªÊH 18H ¬Á⁄U flÒ⁄UÊÇÿÊøÁŸ •ÊœÊ⁄¥U– ¡Á⁄U ∂ÊÁfl∂¥
•èÿÊ‚ÊÁøÿ ◊Ê„U⁄¥– Ã⁄UË ∑§ÃÈ∂ÁŸ ∞∑§ •fl‚⁄¥U– ÁSÕ⁄UÊfl∂H 19H ∑§Ê¢ ¡¥
ÿÿÊ ◊ŸÊø¥ ∞∑§ ÁŸ∑¥§– ¡¥ ŒÁπ∂¥ ªÊ«UËÁøÿÊ ∆UÊÿÊ ‚Ê∑§– ê„UáÊÊÒÁŸ
•ŸÈ÷fl‚ÈπÁø ∑§flÁÃ∑¥§– ŒÊflËà ¡Êß¡H 420H
•‚¢ÿÃÊà◊ŸÊ ÿÊªÊ ŒÈc¬˝Ê¬ ßÁà ◊ ◊Á×–
fl‡ÿÊà◊ŸÊ ÃÈ ÿÃÃÊ ‡ÊÄÿÊ˘flÊåÃÈ◊ȬÊÿ×H 36H
∞:„UflË¥ Áfl⁄UÁÄà ¡ÿÊ¢Á‚ ŸÊ„UË¥– ¡ •èÿÊ‚Ë¥ Ÿ Á⁄UÉÊÃË ∑§„UË¥– ÃÿÊ¢
ŸÊ∑§›U „¥U •Êê„UË„UË– Ÿ ◊Ÿ¢Í ∑§ÊÿËH 21H ¬Á⁄U ÿ◊ÁŸÿ◊Ê¢ÁøÿÊ flÊ≈UÊ Ÿ
flÁø¡– ∑§„UË¥ flÒ⁄UÊÇÿÊøË ‚ Ÿ ∑§Á⁄U¡– ∑§fl›U Áfl·ÿ¡›UË¥ ∆UÊÁ∑§¡– ’È«UË
Œ©UŸËH 22H ÿÿÊ ¡ÊÁ∂ÿÊ ◊ÊŸ‚Ê ∑§„UË¥– ÿÈÄÃËøË ∑§Ê¢’Ë ∂ʪ∂Ë ŸÊ„UË¥–
Ã⁄UË ÁŸ‡ø›U „UÊ߸∂ ∑§Ê߸– ∑Ò§‚ÁŸ ‚Ê¢ª¥H 23H ê„UáÊÊÒÁŸ ◊ŸÊøÊ ÁŸª˝„UÊ
„UÊÿ– ∞‚Ê ©U¬Êÿ ¡Ê •Ê„U– ÃÊ •Ê⁄¢U÷Ë¥ ◊ª ŸÊ„U– ∑Ò§‚Ê ¬Ê„UÊ¥H 24H Ã⁄UË
ÿÊª‚ÊœŸ Á¡ÃÈ∑¥§– Ã¥ •flÉÊ¥Áø ∑§Êÿ ∂Á≈U∑¥§– ¬Á⁄U •Ê¬áÊÿÊ¢ •èÿÊ‚Í¢ Ÿ
∆UÊ∑§– „¥UÁø ê„UáÊH 25H •Ê¢ªË¢ ÿÊªÊø¥ „UÊÿ ’›U– Ã⁄UË ◊Ÿ ∑§ÃÈ∂¥ ø¬›U–
∑§Êÿ ◊„UŒÊÁŒ „¥U ‚∑§›U– •Ê¬È ŸÊ„UH 26H ÃÕ •¡È¸Ÿ ê„UáÊ ÁŸ∑¥§– ŒflÊ
’Ê∂ÃË Ã¥ Ÿ øÈ∑§– ‚Êø ÿÊª’›¥U‚Ë¥ Ÿ ÃÈ∑§– ◊ŸÊ’›UH 27H Ã⁄UË ÃÊÁø
ÿÊªÈ ∑Ò§‚Ê ∑§flË¥ ¡ÊáÊÊ¥– •Êê„UË ÿÃÈ∂ ÁŒfl‚ ÿÊøË ◊ÊÃÈ„UË ŸáÊÊ¥– ê„UáÊÊÒÁŸ
◊ŸÊÃ¥ ¡Ë ê„UáÊÊ¥– •ŸÊfl⁄UH 28H „UÊ •ÊÃÊ¢ •ÉÊflÿÊ ¡ã◊Ê– ÃȤÊÁŸ ¬˝‚ÊŒ¥
¬ÈL§·ÊûÊ◊Ê– ÿÊª¬Á⁄UøÿÊ •Êê„UÊ¢– ¡Ê„U∂Ê •Ê¡ËH 29H
 •äÿÊÿ ‚„UÊflÊ 119

•¡¸ÈŸ ©UflÊø
•ÿÁ× üÊhÿÊ¬ÃÊ ÿÊªÊìÊÁ∂Ã◊ÊŸ‚—–
•¬˝Êåÿ ÿÊª‚¢Á‚Áh¢ ∑§Ê¢ ªÁâ ∑ΧcáÊ ªë¿UÁÃH 37H
∑§ÁìÊãŸÊ÷ÿÁfl÷˝c≈ÔUÁ‡¿UãŸÊ÷˝Á◊fl Ÿ‡ÿÁÖ
•¬˝ÁÃc∆ÔUÊ ◊„UÊ’Ê„UÊ Áfl◊Í…UÊ ’˝rÊÔáÊ— ¬ÁÕH 38H
∞Ãã◊ ‚¢‡Êÿ¢ ∑ΧcáÊ ¿UûÊÈ◊„¸USÿ‡Ê·Ã—–
àflŒãÿ— ‚¢‡ÊÿSÿÊSÿ ¿UûÊÊ Ÿ sÔȬ¬lÃH 39H
¬Á⁄U •ÊÁáÊ∑§ ∞∑§ ªÊ‚Ê¢ÁflÿÊ– ◊¡ ‚¢‡ÊÿÊ •‚ ‚ÊÁflÿÊ– ÃÊ âÍflÊ¢øÍÁŸ
»§«UÊflÿÊ– ‚◊Õȸ ŸÊ„UË¥H 430H ê„UáÊÊÒÁŸ ‚Ê¢ª¥ ªÊÁfl¢ŒÊ– ∑§fláÊ ∞∑ȧ
◊ÊˇÊ¬ŒÊ– ¤ÊÊ¥’à „UÊà üÊhÊ– ©U¬Êÿ¥ÁfláÊH 31H ߢÁº˝ÿª˝Ê◊ÊÁŸ ÁŸÉÊÊ∂Ê–
•ÊSÕÁøÿÊ flÊ≈U ∂ʪ∂Ê– •Êà◊Á‚hËÁøÿÊ ¬ÈÁ…U∂Ê– Ÿª⁄UÊ ÿÊflÿÊH 32H
âfl •Êà◊Á‚Áh Ÿ ∆U∑§Áø– •ÊÁáÊ ◊ʪÈÃ¥ Ÿ ÿflflÁø– ∞‚Ê •SÃÈ ª∂Ê
◊ʤÊÊ⁄UË¥Áø– •ÊÿÈcÿ÷ÊŸÈH 33H ¡Ò‚¥ •∑§Ê›UË¥ •Ê÷Ê›U– •›È◊Ê›ÈU ‚¬ÊÛU–
Áfl¬Êÿ¥ •Ê∂¥ ∑§fl›U– fl‚ ŸÊ fl·¸H 34H ÃÒ‚Ë¥ ŒÊã„UË ŒÈ⁄UÊfl∂Ë¥– ¡ ¬˝ÊÁåÃ
âfl •∂ª ∆U∂Ë– •ÊÁáÊ •¬˝ÊåÃË„UË ‚Ê¢«Ufl∂Ë– üÊhÊ ÃÿÊH 35H ∞‚Ê
ŒÊ¥∂Ê •¢Ã⁄U∂Ê ∑§Ê¥ ¡Ë– ¡Ê üÊhëÿÊ ‚◊Ê¡Ë¥– ’È«UÊ∂Ê ÃÿÊ „UÊ ¡Ë– ∑§fláÊ
ªÁÃH 36H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
¬ÊÕ¸ ŸÒfl„U ŸÊ◊ÈòÊ ÁflŸÊ‡ÊSÃSÿ ÁfllÃ–
Ÿ Á„U ∑§ÀÿÊáÊ∑Χà∑§Á‡øŒ˜ŒÈª¸Áâ ÃÊà ªë¿UÁÃH 40H
âfl ∑ΧcáÊ ê„UáÊÃË ¬ÊÕʸ– ¡ÿÊ ◊ÊˇÊ‚ÈπË¥ •ÊSÕÊ– ÃÿÊ ◊ÊˇÊÊflÊ¢øÍÁŸ
•ãÿÕÊ– ªÃË •Ê„U ªÊH 37H ¬Á⁄U ∞ÃÈ∂¥ „¥Áø ∞∑§ ÉÊ«U– ¡¥ ◊ʤÊÊ⁄UË¥
Áfl‚flÊfl¥ ¬«U– Ã¥„UË ¬⁄UËU ∞‚ÁŸ ‚È⁄UflÊ«¥U– ¡Ê ŒflÊ¢ ŸÊ„UË¥H 38H ∞:„UflË¥
•èÿÊ‚ÊøÊ ©Uø∂ÃÊ– ¬Ê©U∂Ë¥ ¡⁄UË øÊ∂ÃÊ– Ã⁄UË ÁŒfl‚ʕʜ˥ ∆UÊÁ∑§ÃÊ–
‚Ê˘„¢UÁ‚hËÃ¥H 39H ¬Á⁄U ÃÃÈ∂Ê flªÈ Ÿ√„UÁø– ê„UáÊÊÒÁŸ Áfl‚Ê¥flÊ Ã⁄UË
ÁŸ∑§ÊÁø– ¬Ê∆UË¥ ◊ÊˇÊÈ Ã¢fl ÃÒ‚ÊÁø– ∆UÁfl∂Ê •‚H 440H
120 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¬˝Êåÿ ¬Èáÿ∑ΧÃÊ¢ ∂Ê∑§ÊŸÈÁ·àflÊ ‡ÊʇflÃË— ‚◊Ê—–

‡ÊÈøËŸÊ¢ üÊË◊ÃÊ¢ ª„U ÿÊª÷˝c≈ÔUÊ˘Á÷¡ÊÿÃH 41H
∞∑¥§ ∑§flÁÃ∑§ „¥U ∑Ò§‚¥– ¡ ‡ÊÃ◊πÊ ∂Ê∑§ ‚ÊÿÊ‚¥– Ã¥ ÃÊ ¬Êfl
•ŸÊÿÊ‚¥– ∑Ò§flÀÿ∑§Ê◊ÈH 41H ◊ª ÃÁÕ¢ø ¡ •◊ÊÉÊ– •∂ÊÒÁ∑§∑§ ÷Êª–
÷ÊÁªÃÊ¢„UË ‚Ê¢ª– ∑§Ê¢≈UÊ›U ◊ŸH 42H „UÊ •¢Ã⁄UÊÿÊ •flÁøÃÊ¢– ∑§Ê¢ flÊ…Ufl∂Ê
÷ªfl¢ÃÊ– ∞‚Ê ÁŒÁfl÷Êª ÷ÊÁªÃÊ¢– •ŸÈÃÊ¬Ë ÁŸàÿH 43H ¬Ê∆UË¥ ¡ã◊
‚¢‚Ê⁄UË–¥ ¬Á⁄U ‚∑§›U œ◊ʸÁøÿÊ ◊Ê„U⁄UË–¥ ∂Ê¢’Ê ©Uªfl •Êª⁄UË–¥ Áfl÷flÁüÊÿøÊH 44H
¡ÿÊÃ¥ ŸËÁì¢Õ¥ øÊÁ∂¡– ‚àÿœÍà ’ÊÁ∂¡– ŒπÊfl¥ Ã¥ ŒÁπ¡– ‡ÊÊSòÊŒÎc≈ÔUËH
¥ 45H
flŒ ÃÊ ¡Êª‡flL§– ¡ÿÊ √ÿfl‚Êÿ ÁŸ¡ÊøÊL§– ‚Ê⁄UÊ‚Ê⁄U ÁfløÊL§– ◊¢òÊË
¡ÿÊH 46H ¡ÿÊëÿÊ ∑ȧ›UË¥ Áø¢ÃÊ– ¡Ê∂Ë ß¸‡fl⁄UÊøË ¬ÁÃfl˝ÃÊ– ¡ÿÊÃ¥
ªÎ„UŒflÃÊ– •ÊÁŒ ´§ÁhH 47H ∞‚Ë ÁŸ¡¬ÈáÿÊøË ¡Ê«UË– flÊÁ…UÛÊ∂Ë
‚fl¸‚ÈπÊøË ∑ȧ›UflÊ«UË– ÁÃÿ ¡ã◊ ÃÊ ‚È⁄UflÊ«UË– ÿÊªëÿÈÃÈH 48H
•ÕflÊ ÿÊÁªŸÊ◊fl ∑ȧ∂ ÷flÁà œË◊ÃÊ◊˜–
∞ÃÁh ŒÈ∂¸÷Ã⁄¢U ∂Ê∑§ ¡ã◊ ÿŒËŒÎ‡Ê◊˜H 42H
ÃòÊ Ã¢ ’ÈÁh‚¢ÿÊª¢ ∂÷Ã ¬ÊÒfl¸ŒÁ„U∑§◊˜–
ÿÃÃ ø ÃÃÊ ÷Íÿ— ‚¢Á‚hÊÒ ∑ȧL§ŸãŒŸH 43H
•ÕflÊ ôÊÊŸÊÁÇŸ„UÊò ÊË– ¡ ¬⁄U’r˝ ÊÔáÿ üÊÊòÊË– ◊„UÊ‚ÈπˇÊòÊË¥– •ÊÁŒfl¢ÃH 49H
¡ Á‚hÊ¢ÃÊÁøÿÊ Á‚¢„UÊ‚ŸË¥– ⁄UÊÖÿ ∑§Á⁄UÃË ÁòÊ÷ÈflŸË¥– ¡ ∑ͧ¡ÃË ∑§ÊÁ∑§∂
flŸË¥– ‚¢ÃÊ·ÊëÿÊH 450H ¡ Áflfl∑§º˝È◊Êø ◊È›UË¥– ’Ò‚∂ •Ê„UÊÁà ÁŸàÿ
»§›UË¥– ÃÿÊ ÿÊÁªÿÊ¢ÁøÿÊ ∑ȧ›UË¥– ¡ã◊ ¬ÊflH 51H ◊Ê≈U∑§Ë Œ„UÊ∑ΧÃË
©U◊≈U– •ÊÁáÊ ÁŸ¡ôÊÊŸÊøË ¬Ê„UÊ¢≈U »È§≈U– ‚Íÿʸ¬È…U¥ ¬˝ª≈U– ¬˝∑§Ê‡ÊÈ ¡Ò‚ÊH 52H
ÃÒ‡ÊË Œ‡ÊøË flÊ≈U Ÿ ¬Ê„UÃÊ¢– flÿ‚ÁøÿÊ ªÊ¢flÊ Ÿ ÿÃÊ¢– ’Ê›U¬áÊË¥ø
‚fl¸ôÊÃÊ– fl⁄UË ÃÿÊÃ¥H 53H ÁÃÿ Á‚h¬˝ôÊøÁŸ ∂Ê÷¥– ◊ŸÁø ‚Ê⁄USflÃ¥
ŒÈ÷– ◊ª ‚∑§›U ‡ÊÊSòÊ¥ Sflÿ¢÷¥– ÁŸÉÊÃË ◊Èπ¥H 54H ∞‚¥ ¡¥ ¡ã◊– ¡ÿÊ∂ʪ˥
Œfl ‚∑§Ê◊– SflªËZ ∆U∂ ¡¬ „UÊ◊– ∑§Á⁄UÃË ‚ŒÊH 55H •◊⁄UË¥ ÷Ê≈U „UÊ߸¡–
◊ª ◊ÎàÿÈ∂Ê∑§ÊÃ¥ flÊÁŸ¡– ∞‚¥ ¡ã◊ ¬ÊÕʸ ªÊ ¡¥– Ã¥ ÃÊ ¬ÊflH 56H
 •äÿÊÿ ‚„UÊflÊ 121

¬ÍflʸèÿÊ‚Ÿ ÃŸÒfl ÁOÔUÿÃ sÔfl‡ÊÊ˘Á¬ ‚—–

Á¡ôÊÊ‚È⁄UÁ¬ ÿÊªSÿ ‡Ê錒˝rÊÔÊÁÃfløÃH 44H
•ÊÁáÊ ◊ʪË∂ ¡ ‚Œ˜’ÈÁh– ¡Õ ¡ËÁflàflÊ ¡Ê„UÊ∂Ë „UÊÃË •flÁœ– ◊ª
ÃÁø ¬È…UÃË ÁŸ⁄UflÁœ– ŸflË ∂Ê„UH 57H ÃÕ ‚ŒÒflÊ •ÊÁáÊ ¬ÊÿÊ›UÊ– flÁ⁄U
ÁŒ√ÿÊ¢¡Ÿ „UÊÿ «UÊ›UÊ¢– ◊ª Œπ ¡Ò‚Ë •fl∂Ë›UÊ– ¬ÊÃÊ›UœŸ¥H 58H ÃÒ‚¥
ŒÈ÷¸Œ ¡ •Á÷¬˝Êÿ– ∑§Ê¢ ªÈL§ªêÿ „UŸ ∆UÊÿ– ÃÕ ‚ÊÒ⁄U‚¥flËáÊ ¡Êÿ– ’ÈÁh
ÃÿÊøËH 59H ’Á›Uÿ¥ ߢÁº˝ÿ¥ ÿÃË ◊ŸÊ– ◊Ÿ ∞∑§fl≈U ¬flŸÊ– ¬flŸ ‚„U¡¥
ªªŸÊ– Á◊›UÊ¥Áø ∂ʪH 460H ∞‚¥ ŸáÊÊ¥ ∑§Êÿ •¬Ò‚¥– ÃÿÊÃ¥Áø ∑§Ë¡
•èÿÊ‚¥– ‚◊ÊÁœ ÉÊ⁄U ¬È‚– ◊ÊŸ‚Êø¥H 61H ¡ÊÁáÊ¡ ÿÊª¬Ë∆UË¥øÊ ÷Ò⁄UflÈ–
∑§Êÿ „UÊ •Ê⁄¢U÷⁄¢U÷ø
 Ê ªÊÒ⁄Ufl–È ∑§Ë¥ flÒ⁄UÊÇÿÁ‚hËøÊ •ŸÈ÷flÈ– M§¬Ê •Ê∂ÊH 62H
„UÊ ‚¢‚ÊL§ ©U◊ÊÁáÊÃ¥ ◊ʬ– ∑§Ê¢ •c≈ÔUÊ¢ª‚Ê◊ª˝Ëø¥ mˬ– ¡Ò‚¥ ¬Á⁄U◊›¥UÁø œÁ⁄U¡
M§¬– ø¢ŒŸÊø¥H 63H ÃÒ‚Ê ‚¢ÃÊ·ÊøÊ ∑§Êÿ ÉÊÁ«U∂Ê– ∑§Ë¥ Á‚Áh÷Ê¢«UÊ⁄UË¥„ÍUÁŸ
∑§ÊÁ…U∂Ê– ÁŒ‚ ÃáÊ¥ ◊ÊŸ¥ M§…U∂Ê– ‚Êœ∑§Œ‡ÊH 64H
¬˝ÿ%ÊlÃ◊ÊŸSÃÈ ÿÊªË ‚¢‡ÊÈhÁ∑§ÁÀ’·—–
•Ÿ∑§¡ã◊‚¢Á‚hSÃÃÊ ÿÊÁà ¬⁄UÊ¢ ªÁÃ◊˜ÔH 45H
¡ fl·¸‡ÊÃÊ¢ÁøÿÊ ∑§Ê«UË– ¡ã◊‚„UdÊ¢ÁøÿÊ •Ê«UË– ∂¢ÁÉÊÃÊ¥ ¬ÊÃ∂Ê Õ«UË–
•Êà◊Á‚hËøËH 65H ê„UáÊÊÒÁŸ ‚ÊœŸ¡Êà •ÊÉÊfl¥– •ŸÈ‚⁄U ÃÿÊ Sfl÷Êfl¥–
◊ª •ÊÿÁÃÿ ’Ò‚ ⁄UÊÁáÊfl– Áflfl∑§ÊÁøÿH 66H ¬Ê∆UË¥ ÁfløÊÁ⁄UÃÿÊ flªÊ¥–
ÃÊ Áflfl∑ȧ„UË ∆UÊ∑ ◊ʪʢ– ◊ª •ÁfløÊ⁄UáÊËÿ Ã¥ •Ê¢ªÊ– ÉÊ«ÊÁŸ ¡ÊÿH 67H
ÃÕ ◊ŸÊø¥ ◊„ÈU«¥U Áfl⁄U– ¬flŸÊø¥ ¬flŸ¬áÊ ‚⁄U– •Ê¬áʬʢ •Ê¬áÊ ◊È⁄U–
•Ê∑§Ê‡Ê„UËH 68H ¬˝áÊflÊøÊ ◊ÊÕÊ ’È«U– ÿÃÈ∂ÁŸ •ÁŸflʸëÿ ‚Èπ ¡Ê«U–
ê„UáÊÊÒÁŸ •ÊœË¥Áø ’Ê∂È ’„ÈU«– ÃÿÊ∂ʪ˥H 69H ∞‚Ë ’˝rÊË¥øË ÁSÕÃË– ¡
‚∑§›UÊ ªÃË¥‚Ë ªÃË– ÃÿÊ •◊ÍÃʸøË ◊ÍÌÖ „UÊ™§ÁŸ ∆UÊ∑§H 470H ÃáÊ¥
’„ÈUÃË¥ ¡ã◊Ë¥ ◊ÊÁª∂Ë¥– ÁflˇÊ¬Ê¢øË ¬ÊÁáÊfl›¥U ¤ÊÊÁ«U∂Ë¥– ê„UáÊÊÁŸ ©U¬¡ÃπflÊ¥
’È«UÊ∂Ë– ∂ÇŸÉÊÁ≈U∑§ÊH 71H •ÊÁáÊ Ãº˝Í¬Ã‚Ë¥ ∂ÇŸ– ∂ʪÊÁŸ ∆U∂¥ •Á÷㟖
¡Ò‚¥ ∂Ê¬∂¥ •èÊ˝ ªªŸ– „UÊ™§ÁŸ ∆UÊ∑§H 72H ÃÒ‚¥ Áfl‡fl ¡Õ „UÊÿ– ◊ʪÊÒÃ¥
¡Õ ∂ÿÊ ¡Êÿ– Ã¥ Áfll◊ÊŸ¥Áø Œ„¥U– ¡Ê„U∂Ê ÃÊ ªÊH 73H
122 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ìÁSflèÿÊ˘Áœ∑§Ê ÿÊªË ôÊÊÁŸèÿÊ˘Á¬ ◊ÃÊ˘Áœ∑§—–

∑§Á◊¸èÿ‡øÊÁœ∑§Ê ÿÊªË ÃS◊ÊlÊªË ÷flʡȸŸH 46H
¡ÿÊ ∂Ê÷ÊÁøÿÊ •Ê‡ÊÊ– ∑§M§ÁŸ œÒÿ¸’Ê„Í¢UøÊ ÷⁄¢Ufl‚Ê– ÉÊÊ∂Ëà ·≈˜U∑Ô §◊ÊZøÊ
œÊ⁄U‚Ê– ∑§◊¸ÁŸc∆ÔUH 74H ∑§Ê¢ Á¡ÿ ∞∑§Ë flSÃÍ∂ʪ˥– ’ÊáÊÊÁŸ ôÊÊŸÊøË
flÖÊ˝Ê¢ªË– ¤ÊÈ¢¡Ã ¬˝¬¢ø¥‡ÊË¥ ‚◊⁄¢UªË¥– ôÊÊÁŸÿ ªÊH 75H •ÕflÊ ÁŸ∂ʪ¥
ÁŸ‚⁄U«UÊ– ìÊŒÈªÊ¸øÊ •Ê«U∑§«UÊ– ¤ÊÊ¥’ÃË ÃÁ¬ÿ øÊ«UÊ– ¡ÿÊÁøÿÊH 76H
¡¥ ÷¡ÁÃÿÊ¢ ÷Öÿ– ÿÊÁôÊ∑§Ê¢ø¥ ÿÊÖÿ– ∞fl¢ ¡¥ ¬ÍÖÿ– ‚∑§›UÊ¢ ‚ŒÊH 77H
Ã¥Áø ÃÊ •Ê¬áÊ– Sflÿ¥ ¡Ê„U∂Ê ÁŸflʸáÊ– ¡¥ ‚Êœ∑§Ê¢ø¥ ∑§Ê⁄UáÊ– Á‚h
ÃûflH 78H ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§◊¸ÁŸc∆ÔUÊ¢ fl¢lÈ– ÃÊ ôÊÊÁŸÿÊ¢‚Ë fllÈ– Ãʬ‚Ê¢øÊ
•ÊlÈ– ìÊŸÊÕÈH 79H ¬Ò¥ ¡Ëfl¬⁄U◊Êà◊‚¢ª◊Ê– ¡ÿÊø¥ ÿáÊ¥ ¡Ê„U∂¥ ◊ŸÊœ◊ʸ–
ÃÊ ‡Ê⁄UË⁄UËÁø ¬⁄UË ◊Á„U◊Ê– ∞‡ÊË ¬ÊflH 480H ê„UáÊÊÒÁŸ ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥– ÃÍ¥Ã¥ ◊Ë
‚ŒÊ ê„UáÊ¥– ÿÊªË „UÊÿ •¢Ã—∑§⁄UáÊ¥– ¬¢«ÈU∑ȧ◊⁄UÊH 81H
ÿÊÁªŸÊ◊Á¬ ‚fl¸·Ê¢ ◊Œ˜ªÃŸÊãÃ⁄UÊà◊ŸÊ–
üÊhÊflÊã÷¡Ã ÿÊ ◊Ê¢ ‚ ◊ ÿÈÄÃÃ◊Ê ◊×H 47H
˙Ãà‚ÁŒÁà üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃʂͬÁŸ·à‚È ’˝rÊÔÁfllÊÿÊ¢ ÿÊª‡ÊÊSòÊ
üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ‚¢flÊŒ •Êà◊‚¢ÿ◊ÿÊªÊ ŸÊ◊ ·c∆UÙ˘äÿÊÿ—H 6H
•ªÊ ÿÊªË ¡Ê ê„UÁáÊ¡– ÃÊ ŒflÊ¢øÊ ŒflÊ ¡ÊÁáÊ¡– •ÊÁáÊ ‚Èπ‚fl¸Sfl
◊ʤÊ¥– øÒÃãÿ ÃÊH 82H ¡ÿÊ ÷¡ÃÊ ÷¡Ÿ ÷¡Êfl¥– „¥U ÷ÁÄÂʜŸ ¡¥
•ÊÉÊfl¥– Ã¥ ◊ËÁø ¡Ê„U∂Ê¥ •ŸÈ÷fl¥– •π¢Á«UÃH 83H ◊ª ÃÿÊ •Êê„UÊ¢
¬˝ËÃËø¥– SflM§¬ ’Ê∂Ë¥ ÁŸfl¸ø– ∞‚¥ Ÿ√„U ªÊ ÃÊ ‚Êø¥– ‚È÷º˝Ê¬ÃËH 84H
ÃÿÊ ∞∑§fl≈UÁ∂ÿÊ ¬˝◊Ê– ¡⁄UË ¬Ê«¥U ¬ÊÁ„U¡ ©U¬◊Ê– Ã⁄UË ◊Ë Œ„U ÃÊ •Êà◊Ê–
„¥Áø „UÊÿH 85H ∞‚¥ ÷ÄÃø∑§Ê⁄Uø¢º˝¥– ÁòÊ÷ÈflŸÒ∑§Ÿ⁄¥Uº˝¥– ’ÊÁ∂∂¥ ªÈáÊ‚◊Ⱥ˝¥–
‚¢¡ÿÊ ê„UáÊH 86H ÃÕ •ÊÁŒ∂ʬʂÍÁŸ ¬ÊÕʸ– ∞Á∑§¡ ∞‚ËÁø •ÊSÕÊ–
ŒÈáÊÊfl∂Ë „¥U ÿŒÈŸÊÕÊ– ÷ÊflÊ¥ ‚⁄∂¥H 87H ∑§Ë¥ ‚ÊÁflÿÊÁø ◊ŸË¥ ‚¢ÃÊcÊ∂Ê–
¡ ’Ê∂Ê •ÊÁ⁄U‚Ê ¡Ê«U∂Ê– ÃáÊ¥ „UÁ⁄Uπ¥ •ÊÃÊ¢ ©U¬∂fl∂Ê– ÁŸM§¬Ë∂H 88H
 •äÿÊÿ ‚„UÊflÊ 123

ÃÊ ¬˝‚¢ªÈ •Ê„U ¬È…UÊ¢– ¡Õ ‡ÊÊ¢ÃÈ ÁŒ‚∂ ©UÉÊ«UÊ– ÃÊ ¬Ê∂Áfl¡∂ ◊È«UÊ–
¬˝◊ÿ’Ë¡ÊøÊH 89H ¡ ‚ÊÁûfl∑§ÊøÁŸ fl«U¬¥– ª∂¥ •ÊäÿÊÁà◊∑§ π⁄U¬¥–
‚„U¡¥ ÁŸ«UÊ⁄U∂ flÊ»§– øÃÈ⁄UÁøûÊÊøH 490H fl⁄UË •flœÊŸÊøÊ flÊ»§‚Ê–
∂Êœ∂Ê ‚ÊŸÿÊ∞‚Ê– ê„UáÊÊÒÁŸ ¬⁄UÊflÿÊ Áœ¢fl‚Ê– üÊËÁŸflÎûÊË‚ËH 91H
ôÊÊŸŒfl ê„UáÊ ◊Ë øÊ«¥U– ‚Œ˜ªÈM¢§ŸË¥ ∑§∂¥ ∑§Ê«¥U– ◊ÊÕÊ¢ „UÊà ∆UÁfl∂Ê Ã¥ »È§«¥U–
’Ë¡Áø flÊß∂¥H 92H ê„UáÊÊÒÁŸ ÿáÊ¥ ◊Èπ¥ ¡¥ ¡¥ ÁŸª– Ã¥ ‚¢ÃÊ¢ëÿÊ NUŒÿË¥
‚ÊøÁø ∂ʪ– „¥U •‚Ê ‚Ê¢ªÊ¥ üÊË⁄¢Uª¥– ’ÊÁ∂∂¥ ¡¥H 93H ¬⁄UË Ã¥ ◊ŸÊëÿÊ
∑§ÊŸË¢ ∞∑§Êfl¥– ’Ê∂ ’ÈhËëÿÊ «UÊ›UÊ¢ ŒπÊfl¥– „U ‚Ê¥≈UÊflÊ≈UË¥ ÉÿÊfl–
ÁøûÊÊÁøÿÊH 94H •flœÊŸÊøÁŸ „UÊÃ¥– ŸÿÊfl¥ NUŒÿÊ•Ê¢ÃÊÒÃ¥– „U Á⁄U¤ÊÁflÃË∂
•ÊÿáÊËÃ¥– ‚îÊŸÊ¢ÁøÿH 95H „U SflÁ„UÃÊÃ¥ ÁŸflÁflÃË– ¬Á⁄UáÊÊ◊ÊÃ¥ ¡ËflÁflÃË–
‚ÈπÊøË flÊ„UÁflÃË– ∂ÊπÊ∂ Ë ¡ËflÊ¥H 96H •ÊÃÊ¢ •¡¸ÈŸ¥‚Ë¥ üÊË◊È∑È¢§Œ¥–
ŸÊª⁄U ’ÊÁ∂¡∂ ÁflŸÊŒ¥– Ã¥ flÊ¥ÁflÿøÁŸ ¬˝’¢œ¥– ‚Ê¢ªŸ ◊Ë –– 497H
ßÁà üÊËôÊÊŸŒflÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¢ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§ÊÿÊ¢ ·c∆ÔUÊ˘äÿÊÿ—H 6H
§§§
 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË
•äÿÊÿ ‚ÊÃflÊ
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
◊ƒÿÊ‚ÄÃ◊ŸÊ— ¬ÊÕ¸ ÿÊª¢ ÿÈÈTã◊ŒÊüÊÿ—–
•‚¢‡Êÿ¢ ‚◊ª˝¢ ◊Ê¢ ÿÕÊ ôÊÊSÿÁ‚ Ãë¿ÎUáÊÈH 1H
ôÊÊŸ¢ Ã˘„¢U ‚ÁflôÊÊŸÁ◊Œ¢ flˇÿÊêÿ‡Ê·Ã—–
ÿÖôÊÊàflÊ Ÿ„U èÊÍÿÊ˘ãÿÖôÊÊÃ√ÿ◊flÁ‡ÊcÿÃH 2H
•Êß∑§Ê ◊ª ÃÊ üÊË•Ÿ¢ÃÈ– ¬ÊÕʸÃ¥ •‚ ê„UáÊÃÈ– ¬Ò¥ ªÊ ÃÍ¢ ÿÊªÿÈQȧ–
¡Ê∂ÊÁ‚ •ÊÃÊ¢H 1H ◊¡ ‚◊ª˝ÊÃ¥ ¡ÊáÊ‚Ë ∞‚¥– •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ Ã›U„UÊÃË¥ø¥
⁄àŸ ¡Ò‚¥– ÃÈ¡ ôÊÊŸ ‚Ê¢ªŸ ÃÒ‚¥– ÁflôÊÊŸ¥‚ËH 2H ∞Õ ÁflôÊÊŸ¥ ∑§Êÿ ∑§⁄UÊfl¥–
∞‚¥ ÉÊ‚Ë ¡⁄UË ◊ŸÊ÷Êfl¥– Ã⁄UË ¬Ò¥ •ÊœË¥ ¡ÊáÊÊfl¥– Ã¥Áø ∂ʪH 3H ◊ª
ôÊÊŸÊÁøÿ fl›U– ¤ÊÊ¢∑§ÃË ¡ÊÁáÊflø «UÊ›U– ¡Ò‚Ë ÃË⁄UË¥ ŸÊfl Ÿ …U›U–
≈U∑§∂Ë‚Ê¢ÃËH 4H ÃÒ‚Ë ¡ÊáÊËfl ¡Õ Ÿ Á⁄UÉÊ– ÁfløÊ⁄U ◊ʪÈÃÊ ¬Ê©U∂Ë¥ ÁŸÉÊ–
Ã∑¸È§ •ÊÿáÊË ŸÉÊ– •Ê¢ªË¥ ¡ÿÊëÿÊH 5H •¡È¸ŸÊ ÃÿÊ ŸÊ¢fl ôÊÊŸ– ÿ⁄U ¬˝¬¢øÈ
„¥U ÁflôÊÊŸ– ÃÕ ‚àÿ’ÈÁh Ã¥ •ôÊÊŸ– „¥U„UË ¡ÊáÊH 6H •ÊÃÊ¢ •ôÊÊŸ •flÉÊ¥
„U⁄U¬– ÁflôÊÊŸ ÁŸ—‡Ê· ∑§⁄U¬– •ÊÁáÊ ôÊÊŸ Ã¥ SflM§¬¥– „UÊ™§ÁŸ ¡Êß¡H 7H
¡áÊ¥ ‚Ê¢ªÃÿÊø¥ ’Ê∂áÊ¥ π¢È≈U– ∞∑§ÃÿÊø¥ √ÿ‚Ÿ ÃÈ≈U– „¥U ¡ÊáÊáÊ¥ ‚ÊŸ¥ ◊Ê∆¥U–
©U⁄UÊ¥ ŸŒËH 8H ∞‚¥ fl◊¸ ¡¥ ªÍ…U– Ã¥ Á∑§¡∂ flÊÄÿÊM§…U– ¡áÊ¥ ÕÊ«UŸ ¬È⁄
∑§Ê«U– ’„UÈà ◊ŸË¥ø¥H 9H
◊ŸÈcÿÊáÊÊ¢ ‚„Ud·È ∑§Á‡ølÃÁà Á‚hÿ–
ÿÃÃÊ◊Á¬ Á‚hÊŸÊ¢ ∑§Á‡øã◊Ê¢ flÁûÊ Ãûfl×H 3H
¬Ò¥ ªÊ ◊ŸÈcÿÊ¢ÁøÿÊ ‚„Ud‡ÊÊ¢- – ◊ÊÁ¡ Áfl¬Êß∂ ÿÊÁø Áœ¢fl‚Ê– ÃÒ‚
ÿÊ¢ Áœ¢fl‚∑§⁄UÊ¢ ’„ÈUfl‚Ê¢-– ◊Ê¡Ë¥ Áfl⁄U›UÊ ¡ÊáÊH 10H ¡Ò‚Ê ÷⁄U∂ÿÊ
ÁòÊ÷ÈflŸÊ-– •Ê¢ÃÈ ∞∑§∞∑ȧ øÊ¢ªÈ •¡¸ŸÈ Ê– ÁŸfl«ÍUÁŸ ∑§Ë¡ ‚ŸÊ– ∂ˇÊfl⁄UËH 11H
 •äÿÊÿ ‚ÊÃflÊ 125

∑§Ë¥ ÃÿÊ„UË ¬Ê∆UË¥– ¡ fl›UË¥ ∂Ê„U ◊Ê¢‚ÊÃ¥ ÉÊÊ¢≈UË– Ã fl›UË¥ Áfl¡ÿÁüÊÿëÿÊ

¬Ê≈UË¥– ∞∑ȧÁø ’Ò‚H 12H ÃÒ‚ •ÊSÕëÿÊ ◊„UʬÈ⁄UË¥– Á⁄UÉÊÃÊÃË ∑§ÊÁ≈Ufl⁄UË–
¬⁄UË ¬˝ÊåÃËëÿÊ ¬Ò∂ÃË⁄UË¥– Áfl¬Êß∂Ê ÁŸªH 13H ê„UáÊÊÒÁŸ ‚Ê◊Êãÿ ªÊ ŸÊ„U–
„¥U ‚Ê¢ªÃÊ¥ flÁ«U∂ ªÊ∆UË •Ê„U– ¬⁄UË Ã¥ ’Ê∂Ê¥ ÿ߸∂ ¬Ê„¥U– •ÊÃÊ¢ ¬˝SÃÈÃ
∞∑¥§H 14H
÷ÍÁ◊⁄UʬÊ˘Ÿ∂Ê flÊÿÈ— π¢ ◊ŸÊ ’ÈÁh⁄Ufl ø–
•„¢U∑§Ê⁄U ßÃËÿ¢ ◊ Á÷ãŸÊ ¬˝∑ΧÁÃ⁄Uc≈ÔUœÊH 4H
Ã⁄UË •flœÊ⁄UË¥ ªÊ œŸ¢¡ÿÊ– „U ◊„UŒÊÁŒ∑§ ◊ʤÊË ◊ÊÿÊ– ¡Ò‚Ë ¬˝ÁÃÁ’¢’
¿UÊÿÊ– ÁŸ¡Ê¢ªÊøËH 15H •ÊÁáÊ ßÿÃ¥ ¬˝∑ΧÁà ê„UÁáÊ¡– ¡ •c≈ÔUœÊ Á÷ãŸ
¡ÊÁáÊ¡– ∂Ê∑§òÊÿ ÁŸ¬¡– ßÿSÃflH 16H „U •c≈ÔUœÊ Á÷㟠∑Ò§‚Ë– ∞‚Ê
äflÁŸ äÊÁ⁄U‚Ë ¡⁄UË ◊ÊŸ‚Ë¥– Ã⁄UË ÃÁø ªÊ •ÊÃÊ¢ ¬Á⁄Uÿ‚
 Ë¥– Áflfl¢øŸÊH 17H •Ê¬
Ã¡ ªªŸ– ◊„UË ◊ÊL§Ã ◊Ÿ– ’ÈÁh •„¢U∑§ÊL§U „U Á÷㟖 •Ê∆Ò ÷ʪH 18H
•¬⁄UÿÁ◊ÃSàflãÿÊ¢ ¬˝∑ΧÁâ ÁflÁh ◊ ¬⁄UÊ◊˜Ô–
¡Ëfl÷ÍÃÊ¢ ◊„UÊ’Ê„UÊ ÿÿŒ¢ œÊÿ¸Ã ¡ªÃ˜ÔH 5H
ÿÊ •Ê∆UÊ¢øË ¡ ‚ÊêÿÊflSâÊÊ– Ã ◊ʤÊË ¬⁄U◊ ¬˝∑ΧÁà ¬ÊÕʸ– ÁÃÿ ŸÊ◊
√ÿflSÕÊ– ¡ËflÈ ∞‚ËH 19H ¡ ¡«UÊÃ¥ ¡ËflflË– øßÃ¥ øÃflË– ◊ŸÊ∑§⁄UflË¥
◊ÊŸflË– ‡ÊÊ∑§ ◊Ê„UÊH 20H ¬Ò¥ ’ÈhËëÿÊ •¢ªË¥ ¡ÊáÊáÊ¥– Ã¥ Á¡ÿ ¡flÁ›U∑§ø¥
∑§⁄UáÊ¥– Á¡ÿÊ •„U¢∑§Ê⁄ÊøÁŸ Áfl¢ŒÊáÊ¥– ¡ªÁø œÁ⁄U¡H 21H
∞ÃlÊŸËÁŸ ÷ÍÃÊÁŸ ‚flʸáÊËàÿȬœÊ⁄Uÿ–
•„¢U ∑ΧàSŸSÿ ¡ªÃ— ¬˝÷fl— ¬˝∂ÿSÃÕÊH 6H
Ã ‚͡◊ ¬˝∑ΧÁà ∑§Ê«¥U– ¡Ò¥ SÕÍ›UÊÁøÿÊ •Ê¢ªÊ ÉÊ«U– ÃÒ¥ ÷ÍÂÎc≈ÔUËøË ¬«U–
≈UÊ¢∑§‚Ê›UH 22H øÃÈÁfl¸œ ∆U‚Ê– ©◊≈UÊ¢ ∂ʪ •Ê¬Ò‚Ê– ◊Ê∂Ê Ã⁄UË ‚⁄U‚Ê–
¬⁄UË Õ⁄UÁø •ÊŸÊŸH 23H „UÊÃË øÊÒ:ÿÊ¢‡ÊË¥ ∂ˇÊ Õ⁄UÊ– ÿ⁄UÊ Á◊ÃË ŸÁáÊ¡
÷Ê¢«UÊ⁄UÊ– ÷⁄U •ÊÁŒ‡ÊÍãÿÊøÊ ªÊ÷Ê⁄UÊ– ŸÊáÊÿÊ¢‚ËH 24H ∞‚¥ ∞∑§ÃÈ∑§
¬Ê¢ø÷ÊÒÁÃ∑§– ¬«ÃË ’„ÈUfl‚ ≈UÊ¢∑§– ◊ª ÁÃÿ ‚◊ÎhËø ∂π– ¬˝∑ΧÃËÁø
126 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

œ⁄UËH 25H ¡ •Ê¢πÍÁŸ ŸÊáÊ¥ ÁflSÃÊ⁄UË– ¬Ê∆UË¥ ÃÿÊøË •Ê≈UáÊË ∑§⁄UË– ◊Ê¡Ë
∑§◊ʸ∑§◊ʸÁøÿÊ √ÿfl„UÊ⁄UË¥– ¬˝flÃȸ ŒÊflËH 26H „¥U M§¬∑§ ¬⁄UË •‚Ê– ‚Ê¢ªÊ¥
©UÉÊ«U ¡Ò‚¥ ¬Á⁄Uÿ‚Ê¢– Ã⁄UË ŸÊ◊M§¬ÊøÊ •ÁÂÊ– ¬˝∑ΧÃËø ∑§Ë¡H 27H
•ÊÁáÊ ¬˝∑ΧÁà âfl ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥– Á’¢’ ÿÕ¥ •ÊŸ ŸÊ„UË¥– ê„UáÊÊÁŸ •ÊÁŒ ◊äÿ
•fl‚ÊŸ ¬Ê„UË¥– ¡ªÊÁ‚ ◊ËH 28H
◊ûÊ— ¬⁄UÃ⁄¢ ŸÊãÿÁà∑§Á@ŒÁSà œŸ¢¡ÿ–
◊Áÿ ‚fl¸Á◊Œ¢ ¬˝Êâ ‚ÍòÊ ◊ÁáʪáÊÊ ßflH 7H
„¥U ⁄UÊÁ„UáÊËø¥ ¡›U– ÃÿÊø¥ ¬Ê„UÃÊ¢ ÿß¡ ◊Í›U– ÃÒ¥ ⁄UÁ‡◊ Ÿ√„UÃË ∑§fl›U–
„UÊÿ Ã¥ ÷ÊŸÈH 29H ÃÿÊÁø¬⁄UË Á∑§⁄UË≈UË– ßÿÊ ¬˝∑ΧÁà ¡ÊÁ∂ÿ ‚Îc≈ÔUË– ¡Ò¥
©U¬‚¢„UM§ÁŸ ∑§Ë¡∂ ∆UË– ÃÒ¥ ◊ËÁø •Ê„¥UH 30H ∞‚¥ „UÊÿ ÁŒ‚ Ÿ ÁŒ‚– „¥U
◊¡Áø ◊Ê¡Ë¥U •‚– Á◊ÿÊ¢ Áfl‡fl œÁ⁄U¡ ¡Ò‚¥– ‚ÍòÊ¥ ◊ÁáÊH 31H ‚ÈfláÊʸø
◊áÊË ∑§∂– Ã ‚ÊÁŸÿÊø ‚ÈÃË¥ flÊÁfl∂– ÃÒ‚¥ êÿÊ¢ ¡ª œÁ⁄U∂¢–
‚’ÊsÊÔèÿ¢Ã⁄UË¥H 32H
⁄U‚Ê˘„U◊å‚È ∑§ÊÒãÃÿ ¬˝÷ÊÁS◊ ‡ÊÁ‡Ê‚Íÿ¸ÿÊ—–
¬˝áÊfl— ‚fl¸flŒ·È ‡Ê錗 π ¬ÊÒL§·¢ ŸÎ·ÈH 8H
¬ÈáÿÊ ªãœ— ¬ÎÁâÊ√ÿÊ¢ ø Ã¡‡øÊÁS◊ Áfl÷Êfl‚ÊÒ–
¡ËflŸ¢ ‚fl¸÷ÍÃ·È ì‡øÊÁS◊ ìÁSfl·ÈH 9H
ê„UáÊÊÒÁŸ ©UŒ∑§Ë¥ ⁄U‚È– ∑§Ê¢ ¬flŸË¥ ¡Ê S¬‡Êȸ– ‡ÊÁ‡Ê‚ÍÿËZ ¡Ê ¬˝∑§Ê‡ÊÈ– ÃÊ
◊ËÁø ¡ÊáÊH 33H ÃÒ‚ÊÁø ŸÒ‚Áª¸∑ȧ ‡ÊÈhÈ– ◊Ë ¬ÎâflËëÿÊ ∆UÊÿË¥ ª¢œÈ– ªªŸË¥
◊Ë ‡ÊéŒÈ– flŒË¥ ¬˝áÊflÈH 34H Ÿ⁄UÊëÿÊ ∆UÊÿË¥ Ÿ⁄Uàfl– ¡¥ •„¢U÷ÊÁflÿ ‚ûfl–
Ã¥ ¬ÊÒL§· ◊Ë „¥U Ãûfl– ’ÊÁ∂¡Ã •‚¥H 35H •ÁÇŸ ∞‚¥ •Ê„UÊø– Ã¡
ŸÊ◊Êø¥ •Ê„U ∑§flø– Ã¥ ¬⁄UÃ¥ ∑§Á∂ÿÊ ‚Êø– ÁŸ¡Ã¡ Ã¥ ◊ËH 36H •ÊÁáÊ
ŸÊŸÊÁflœ ÿÊŸË¥– ¡ã◊ÊÁŸ ÷ÍÃ¥ ÁòÊ÷ÈflŸË¥– fløà •Ê„UÊÁà ¡ËflŸË¥–
•Ê¬È∂ ÊÀÿÊH 37H ∞∑¥§ ¬flŸ¥Áø Á¬ÃË– ∞∑¥§ ÃÎáÊÊSÃfl Á¡ÃË– ∞∑¥§
•ãŸÊœÊ⁄¥U ⁄UÊ„UÃË– ¡›¥U ∞∑¥§H 38H ∞‚¥ ÷ÍÃÊ¥¬˝Áà •ÊŸÊŸ– ¡¥ ¬˝∑ΧÁÃfl‡Ê¥
ÁŒ‚ ¡ËflŸ– Ã¥ •ÊÉÊflÊ¢∆UÊÿË¥ •Á÷㟖 ◊ËÁø ∞∑§H 39H
 •äÿÊÿ ‚ÊÃflÊ 127

’Ë¡¢ ◊Ê¢ ‚fl¸÷ÍÃÊŸÊ¢ ÁflÁh ¬ÊÕ¸ ‚ŸÊß◊˜Ô–

’ÈÁh’ȸÁh◊ÃÊ◊ÁS◊ Ã¡SÃ¡ÁSflŸÊ◊„U◊˜ÔH 10H
’∂¢ ’∂flÃÊ¢ øÊ„¢U ∑§Ê◊⁄UʪÁflflÁ¡¸Ã◊˜Ô–
œ◊ʸÁflL§hÊ ÷ÍÃ·È ∑§Ê◊Ê˘ÁS◊ ÷⁄U÷¸÷H 11H
¬Ò¥ •ÊÁŒøÁŸ •fl‚⁄¥U– ÁflM§…U ªªŸÊøÁŸ •¢∑ȧ⁄U– ¡¢ •¢ÃË¥ Áª›UË •ˇÊ⁄¥U–
¬˝áÊfl¬UË∆UË¥øË¥H 40H ¡¢fl „UÊ Áfl‡flÊ∑§ÊL§ •‚– âfl ¡¥ Áfl‡flÊÁø‚ÊÁ⁄Uπ¥
ÁŒ‚– ◊ª ◊„Uʬ˝›UÿŒ‡Ê– ∑Ò§‚¥„UË Ÿ√„UH 41H ∞‚¥ •ŸÊÁŒ ¡¥ ‚„U¡– Ã¥
◊Ë ªÊ Áfl‡fl’Ë¡– „¥U „UÊÃÊÛUË¥ ÃÈ¡– Œß¡Ã •‚H 42H ◊ª ©UÉÊ«U
∑§M§ÁŸ ¬Ê¢«UflÊ– ¡Ò¥ „¥U •ÊÁáÊ‚Ë∂ ‚Ê¢ÅÿÊÁøÿÊ ªÊ¢flÊ– ÃÒ¥ ÿÿÊøÊ ©U¬ªÈ
’⁄UflÊ– Œπ‡ÊË∂H 43H ¬⁄UË „U •¬˝Ê‚¢Áª∑§ •Ê∂ʬ– •ÊÃÊ¢ •‚ÃÈ Ÿ ’Ê∂Ê¥
‚¢ˇÊ¬– ¡ÊáÊ ÃÁ¬ÿÊ¢ëÿÊ ∆UÊÿË¥ ì– Ã¥ M§¬ ◊ʤÊ¥H 44H ’Á›UÿÊ¢◊Ê¡Ë¥
’›U– Ã¥ ◊Ë ¡ÊáÊ¥ •…U›U– ’ÈÁh◊¢ÃË¥ ∑§fl›U– ’ÈÁh Ã¥ ◊ËH 45H ÷ÍÃÊ¢ëÿÊ
∆UÊÿË¥ ∑§Ê◊È– ÃÊ ◊Ë ê„UáÊ •Êà◊Ê⁄UÊ◊È– ¡áÊ¥ •ÕʸSÃfl œ◊ȸ– ÕÊL§ „UÊÿH 46H
∞:„UflË¥ Áfl∑§Ê⁄UÊøÁŸ ¬Ò‚¥– ∑§⁄UË ∑§Ë⁄ ߢÁº˝ÿÊ¢Áø ∞‚¥– ¬⁄UË œ◊ʸÁ‚ flπÊ‚¥–
¡ÊflÊ¥ ŸŒËH 47H ¡ •¬˝flÎûÊËøÊ •√„UÊ¢≈UÊ– ‚Ê¢«ÍUÁŸ ÁflœËÁøÿÊ ÁŸÉÊ flÊ≈UÊ–
ÃflË¥Áø ÁŸÿ◊ÊøÊ ÁŒfl≈UÊ– ‚fl¥ øÊ∂H 48H ∑§Ê◊È ∞Á‚ÿÊ flÊ¡Ê ¬˝flÃ¸–
ê„UáÊÊÁŸ œ◊ʸÁ‚ „UÊÿ ¬È⁄UÃ¥– ◊ÊˇÊÃËÕ˸ø¥ ◊ÈQ¥§– ‚¢‚Ê⁄U ÷ÊªËH 49H ¡Ê
üÊÈÁêÊÒ⁄UflÊëÿÊ ◊Ê¢«UflË¥– ∑§Ê◊ ‚Îc≈ÔUËøÊ fl∂È flÊ…UflË– ¡¢fl ∑§◊¸»§›¥UÁ‚
¬Ê∂flË– •¬flªËZ ≈¥U∑§H 50H ∞‚Ê ÁŸÿÈà ∑§Ê¢ ∑¢§Œ¬¸È– ¡Ê ÷ÍÃÊ¢ ÿÊ¢
’Ë¡M§¬È– ÃÊ ◊Ë ê„UáÊ ’ʬȖ ÿÊÁªÿÊ¢øÊH 51H „¥U ∞∑Ò§∑§ Á∑§ÃË ‚Ê¢ªÊfl¥–
•ÊÃÊ¢ flSÃÈ¡ÊÃÁø •ÊÉÊfl¥– ◊¡¬Ê‚ÍÁŸ ¡ÊáÊÊfl¥– Áfl∑§Ê⁄U∂¥ •‚H 52H
ÿ øÒfl ‚ÊÁûfl∑§Ê ÷ÊflÊ ⁄UÊ¡‚ÊSÃÊ◊‚ʇø ÿ–
◊ûÊ ∞flÁà ÃÊÁãflÁh Ÿ àfl„¢U Ã·È Ã ◊ÁÿH 12H
¡ ‚ÊÁûfl∑§ „UŸ ÷Êfl– ∑§Ê¢ ⁄U¡Ã◊ÊÁŒ ‚fl¸– Ã ◊◊M§¬‚¢÷fl– flÊ›Uπ¥
ÃÍ¢H 53H „U ¡Ê∂ Ã⁄UË ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥– ¬⁄UË ÃÿÊ¢◊Ê¡Ë¥ ◊Ë ŸÊ„UË¥– ¡Ò‚Ë
SflåŸË¥ëÿÊ «UÊ„UË¥– ¡ÊªÎÃË Ÿ ’È«UH 54H ŸÊÃ⁄UË ⁄U‚ÊøËø ‚ÈÉÊ≈U– ’Ë¡∑§ÁáÊ∑§Ê
128 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÉÊŸfl≈U– ¬⁄UË ÁÃÿSÃfl „UÊÿ ∑§Êc∆ÔU– •¢∑ȧ⁄UmÊ⁄¥UH 55H ◊ª ÃÿÊ ∑§Êc∆ÔUÊëÿÊ

∆UÊÿË¥– ‚Ê¢ª ¬Ê¢ ’Ë¡¬áÊ •‚ ∑§Ê߸– ÃÒ‚Ê ◊Ë Áfl∑§Ê⁄UË¥ ŸÊ„UË¥– ¡⁄UË Áfl∑§Ê⁄U∂Ê
ÁŒ‚H.56H ¬Ò¥ ªªŸË¥ ©U¬¡ •Ê÷Ê›U– ¬⁄UË ÃÕ ªªŸ ŸÊ„UË¥ ∑§fl›U– •âÊflÊ
•Ê÷Ê›UË¥ „UÊÿ ‚Á∂∂– ÃÕ •èÊ˝ ŸÊ„UË¥H 57H ◊ª ÃÿÊ ©UŒ∑§ÊøÁŸ
•Êfl‡Ê¥– ¬˝ª≈U∂¥ Ã¡ ¡¥ ∂π∂πËà ÁŒ‚– ÁÃÿ Áfl¡Í◊Ê¡Ë¥ •‚– ‚Á∂∂
∑§ÊÿËH 58H ‚Ê¢ª¥ •ÇŸËSÃfl œÍ◊ „UÊÿ– ÁÃÿ œÍ◊Ë¥ ∑§Êÿ •ÁÇŸ •Ê„U– ÃÒ‚Ê
Áfl∑§ÊL§ „UÊ ◊Ë ŸÊ„¥U– ¡⁄UË Áfl∑§Ê⁄U∂Ê •‚¥H 59H
ÁòÊÁ÷ªÈ¸áÊ◊ÿÒ÷ʸflÒ⁄UÁ÷— ‚fl¸Á◊Œ¢ ¡ªÃ˜Ô–
◊ÊÁ„Uâ ŸÊÁ÷¡ÊŸÊÁà ◊Ê◊èÿ— ¬⁄U◊√ÿÿ◊˜ÔH 13H
¬⁄UË ©UŒ∑§Ë¥ ¡Ê∂Ë ’Ê’È›UË– Ã ©UŒ∑§ÊÃ¥ ¡Ò‚Ë ¤ÊÊ¢∑§Ê›UË– ∑§Ê¢ flÊÿÊ¢Áø
•Ê÷Ê›UË¢– •Ê∑§Ê‡Ê ∂Ê¬H 60H „UÊ¢ ªÊ SflåŸ ∂Á≈U∑¥§ ê„UáÊÊ¥ ÿ– ¬Á⁄U
ÁŸº˝Êfl‡Ê¥ ’ÊáÊ∂¥ „UÊÿ– âfl •Ê∆UflÈ ∑§Êÿ Œà •Ê„U– •Ê¬áʬÿÊ¢H 61H „¥U
•‚Ê «UÊ˚KÊ¢ø¥– «UÊ›UÊ¢Áø ¬«U›U ⁄Uø– ÃáÊ¥ ŒπáÊ¥¬áÊ «UÊ˚KÊ¢ø¥– Ÿ ÁªÁ›U¡
∑§ÊÿËH 62H ÃÒ‚Ë „U ◊ʤÊËø Á’¢’∂Ë– ÁòʪÈáÊÊà◊∑§ ‚Ê©U∂Ë– ∑§Ë¥ ◊¡Áø
•Ê«U flÊ«Ufl∂Ë– ¡flÁŸ∑§Ê ¡Ò‚ËH 63H ê„UáÊÊÒÁŸ ÷ÍÃ¥ ◊ÊÃ¥ ŸáÊÃË– ◊ʤÊË¥ø
¬⁄UË ◊Ë Ÿ√„UÃË– ¡Ò‚Ë ¡›UË¥øË¥ ¡›UË¥ Ÿ Áfl⁄UÃË– ◊ÈÄÃÊ»§›¥UH 64H ¬Ò¥
¬ÎâflËÿøÊ ÉÊ≈ÈU ∑§Ë¡– ‚fl¥Áø ¬ÎâflËÁ‚ Á◊›U Ã⁄UË ◊›UÁfl¡– ∞:„UflË¥ ÃÊÁø
•ÁÇŸ‚¢ª¥ Á‚¡– Ã⁄UË flª›UÊ „UÊÿH 65H ÃÒ‚¥ ÷ÍáÊà ‚fl¸– „U ◊ʤÊÁø
∑§Ë⁄U •flÿfl– ¬⁄UË ◊ÊÿÊÿÊª¥ ¡Ëfl-– Œ‡Ê •Ê∂H 66H ê„UáÊÊÁŸ ◊ʤÊÁø
◊Ë Ÿ√„UÃË– ◊ʤÊÁø ◊¡ ŸÊ›UπÃË– •„¢U◊◊ÃÊ÷˝Ê¢ÃË– Áfl·ÿÊ¢œ ¡Ê∂H 67H
ŒÒflË sÔ·Ê ªÈáÊ◊ÿË ◊◊ ◊ÊÿÊ ŒÈ⁄UàÿÿÊ–
◊Ê◊fl ÿ ¬˝¬lãÃ ◊ÊÿÊ◊ÃÊ¢ Ã⁄UÁãà ÃH 14H
•ÊÃÊ¢ ◊„UŒÊÁŒ „U ◊ʤÊË ◊ÊÿÊ– ©UÃ⁄UÊÁŸÿÊ¢ œŸ¢¡ÿÊ– ◊Ë „UÊß¡ „¥U •ÊÿÊ–
∑Ò§‚ÁŸ ÿH 68H Á¡ÿ ’˝rÊÔÊø›UÊøÊ •ÊœÊ«UÊ– ¬Á„UÁ∂ÿÊ ‚¢∑§À¬¡›UÊøÊ
©U÷«UÊ– ‚flÁ¥ ø ◊„UÊèÊÍÃÊ¢øÊ ’È«U’«È UÊ– ‚ÊŸÊ •Ê∂ÊH 69H ¡ ‚ÎÁc≈ÔUÁflSÃÊ⁄UÊøÁŸ
flÊÉÊ¥– ø…Uà ∑§Ê›U∑§›ŸøÁŸ flª¥– ¬˝flÎÁûÊÁŸflÎûÊËøË¥ ÃÈ¢ª¥– Ã≈¥U ‚Ê¢«UËH 70H
 •äÿÊÿ ‚ÊÃflÊ 129

¡ ªÈáÊÉÊŸÊøÁŸ flÎÁc≈ÔU÷⁄¥U– ÷⁄U∂Ë ◊Ê„UÊøÁŸ ◊„UʬÈ⁄¥U– ÉÊ™§ÁŸ ¡Êà Ÿª⁄¥U–

ÿ◊ÁŸÿ◊Ê¢øË¥ H 71H ¡ m·ÊëÿÊ •ÊflÃ˸Z ŒÊ≈UÖ ◊à‚⁄UÊø fl›U‚ ¬«UÖ
◊Ê¡Ë ¬˝◊ÊŒÊÁŒ ÛU¬Ã– ◊„UÊ◊ËŸH 72H ¡Õ ¬˝¬¢øÊøË¥ fl›UáÊ¥– ∑§◊ʸ∑§◊ÊZøË¥
flÊ÷ÊáÊ¥– fl⁄UË Ã⁄UÃÊÃË flÊ‚ÊáÊ¥– ‚ÈπŒÈ—πÊ¢øË¥H 73H ⁄UÃËÁøÿÊ ’≈UÊ–
•ÊŒ›UÃË ∑§Ê◊ÊÁøÿÊ ∂Ê≈UÊ– ¡Õ ¡Ëfl»§Ÿ ‚¢ÉÊ≈UÊ– ‚Ò¥ÉÊ ÁŒ‚H 74H
•„¢U∑§Ê⁄UÊÁøÿÊ øÁ›UÿÊ– flÁ⁄U ◊ŒòÊÿÊÁøÿÊ ©U∑§Á›UÿÊ– ¡Õ Áfl·ÿÊ◊˸ëÿÊ
•Ê∑§Á›UÿÊ– ©UÀ∂Ê› ÉÊÃËH 75H ©UŒÿÊSÃÊø ∂Ê¥…U– ¬Ê«UËà ¡ã◊◊⁄UáÊÊø
øÊ¥…U– ¡Õ ¬Ê¢ø÷ÊÒÁÃ∑§ ’È«U’È«U– „UÊÃË ¡ÊÃËH 76H ‚¢◊Ê„U Áfl÷˝◊ ◊Ê‚–
ÁªÁ›UÃÊÃË œÒÿʸøË¥ •ÊÁfl‚¥– ÃÕ Œ√„U«U ÷Ê¥flà fl›U‚– •ôÊÊŸÊøH 77H
÷˝Ê¢ÃËøÁŸ π«ÈU›¥U– ⁄Ufl∂¥ •ÊSâÊø •flªÊ›¥– ⁄U¡ÊªÈáÊÊøÁŸ π›UÊ›¥U– SflªÈ¸
ªÊ¡H 78H Ã◊Êø œÊ⁄U‚ flÊ«U– ‚ûflÊø¥ ÁSÕ⁄U¬áÊ ¡Ê«U– Á∑¢§’„ÈUŸÊ „U
ŒÈflÊ«U– ◊ÊÿÊŸŒËH 79H ¬Ò¥ ¬ÈŸ⁄UÊflÎûÊËøÁŸ ©U÷«¥U– ¤Ê›¢U’ÃË ‚àÿ∂Ê∑§Ë¥ø
„È«U– ÉÊÊÿ¥ ª«U’«UÃË œÊ¥«– ’˝rÊÔªÊ›U∑§ÊøH 80H ÃÿÊ ¬ÊÁáÊÿÊøÁŸ
flÁ„U∂¬áÊ¥– •¤ÊÈŸË Ÿ œÁ⁄UÃË flÊèÊÊáÊ¥– ∞‚Ê ◊ÊÿʬÍ⁄U „UÊ ∑§fláÊ¥– ÃÁ⁄U¡∂
ªÊH 81H ÿÕ ∞∑§ Ÿfl∂ÊflÊ– ¡Ê ¡Ê ∑§Ë¡ Ã⁄UáÊÊ¬ÊflÊ– ÃÊ ÃÊ •¬ÊflÊ–
„UÊÿ Ã¥ ∞∑§H 82H ∞∑§ Sflÿ¢’ÈäŒËëÿÊ ’Ê„UË¥– Á⁄UªÊ∂ ÃÿÊ¢øË ‡ÊÈäŒËÁø
ŸÊ„UË¥– ∞∑§ ¡ÊÁáÊflø «UÊ„UË¥– ªflZÁø ÁªÁ›U∂UH 83H ∞∑§Ë¥ flŒòÊÿÊÁøÿÊ
‚Ê¢ª«UË– ÉÊÃÀÿÊ •„¢U÷ÊflÊÁøÿÊ äÊÊ¢«UË– Ã ◊Œ◊ËŸÊëÿÊ ÃÊ¥«UË– ‚ª›UÁø
ª∂H 84H ∞∑§Ë¥ flÿ‚ø¥ ¡Ê«U ’Ê¢œ∂– ◊ª ◊ã◊ÕÊÁøÿ ∑§Ê¥‚ ∂ʪ∂– Ã
Áfl·ÿ◊ª⁄UË¥ ‚Ê¢Á«U∂– øÉÊ›ÍÁŸÿÊ¢H 85H •ÊÃÊ¢ flÊœ¸ÄÿÊëÿÊ Ã⁄¢ªÊ-– ◊Ê¡Ë¥
◊ÁÃ÷˝¢‡ÊÊøÊ ¡⁄¢UªÊ– ÃáÊ¥ ∑§flÁ›U¡ÃÊÃË ¬Ò¥ ªÊ– ø„¢Í∑§«UH 86H •ÊÁáÊ
‡ÊÊ∑§ÊøÊ ∑§«UÊ ©U¬«UÖ ∑˝§ÊœÊëÿÊ •ÊflÃËZ ŒÊ≈UÖ •Ê¬ŒÊÁªœË¥ øÈ¢Á’¡Ã–
©Uœfl∂Ê ∆UÊÿË¥H 87H ◊ª ŒÈ—πÊøÁŸ ’⁄U’≈¥U ’Ê¥’∂¥– ¬Ê∆UË¥ ◊⁄UáÊÊÁøÿ ⁄Ufl
⁄Ufl∂– ∞‚ ∑§Ê◊Êø ∑§Ê¥‚ ∂ʪ∂– Ã ª∂ flÊÿÊ¢H 88H ∞∑§Ë¥ ÿ¡ŸÁ∑˝§ÿøË
¬≈UË– ’Ê¢œÊÁŸ ÉÊÊÃ∂Ë ¬Ê≈UË¥– Ã Sflª¸‚ÈπÊëÿÊ ∑§¬Ê≈UË¥– Á‡Ê⁄U∑§ÊÁŸ ∆U∂H 89H
∞∑§Ë¢ ◊ÊˇÊË¥ ∂ʪÊflÿÊÁøÿÊ •Ê‡ÊÊ– ∑§∂Ê ∑§◊¸’ÊsÔÊ¢øÊ ÷⁄¢Ufl‚Ê– ¬⁄UË Ã
130 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¬Á«U∂ fl›U‚Ê¢– ÁflÁœÁŸ·œÊ¢ëÿÊH 90H ¡Õ flÒ⁄UÊÇÿÊøË ŸÊfl Ÿ Á⁄Uª–

Áflfl∑§ÊøÊ ÃÊªÊ Ÿ ∂ª– flÁ⁄U ∑§Ê¢„UË¥ Ã⁄UÊ¢ ÿ ÿÊª¥– Ã⁄UË Áfl¬Êÿ ÃÊH 91H
∞‚¥ Ã⁄UË ¡ËflÊÁøÿ •Ê¢ªfláÊ¥– ßÿ ◊ÊÿÊŸŒËø¥ Ã⁄UáÊ¥– „¥U ∑§Ê‚ÿÊ‚ÊÁ⁄Uπ¥
’Ê∂áÊ¥– ê„UáÊÊfl¥ ¬Ê¢H 92H ¡⁄UË •¬âÿ‡ÊË›UÊ √ÿʜ˖ ∑§›U ‚ʜ͂Ë
ŒÈ¡¸ŸÊøË ’ÈÁh– ∑§Ë¥ ⁄UÊªË ‚Ê¢«UË Á⁄UhË– •Ê∂Ë ‚Ê¢ÃËH 93H ¡⁄UË øÊ⁄UÊ¢ ‚÷Ê
ŒÊ≈U– •âÊflÊ ◊ËŸÊ¥ ª›ÈU ÉÊÊ≈U– ŸÊ Ã⁄UË ÷«UÊ ©U∂≈U– Áflfl‚Ë ¡⁄UËH 94H
¬Ê«U‚ flʪÈ⁄U ∑§⁄UÊ¢«UË– ∑§Ê¥ ◊¢ÈªË ◊L§ flÊ∂Ê¢«UË– Ã⁄UË ◊ÊÿøË ¬Ò∂Õ«UË– ŒπÃË
¡ËflH 95H ê„UáÊÊÒŸ ªÊ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ¡Ò‚Ë ‚∑§Ê◊Ê Ÿ Á¡áÊflÁø flÁŸÃÊ– ÃflË¥
◊ÊÿÊ◊ÿ „U ‚Á⁄UÃÊ– Ÿ Ã⁄Ufl ¡ËflÊ¢H 96H ÿÕ ∞∑§Áø ∂Ë∂Ê Ã⁄U∂– ¡
‚fl¸÷Êfl¥ ◊¡ ÷¡∂– ÃÿÊ¢ ∞∂Ëø ÕÁ«U ‚⁄U∂¥– ◊ÊÿÊ¡›UH 97H ¡ÿÊ¢
‚Œ˜ªÈL§ÃÊM¥§ »È§«¥U– ¡ •ŸÈ÷flÊø ∑§Ê¥‚ ªÊ…U– ¡ÿÊ¢ •Êà◊ÁŸflŒŸÃ⁄UÊ¢«¥U–
•Ê∑§›U∂¥H 98H ¡ •„¢U÷ÊflÊø¥ flÊ¤Ê¥ ‚Ê¢«ÈUŸË– Áfl∑§À¬ÊÁøÿÊ ¤ÊÈ›U∑§Ê
øÈ∑§Ê©UŸË– •ŸÈ⁄UʪÊøÊ ÁŸL§ÃÊ „Ê©UŸË– ¬ÊÁáÊ…UÊ›ÈUH 99H ¡ÿÊ ∞ÄÿÊÁøÿÊ
©UÃÊ⁄UÊ– ’ÊœÊøÊ ¡Ê«U∂Ê ÃÊ⁄UÊ– ◊ª ÁŸflÎûÊËÁøÿÊ ¬Ò∂ ÃË⁄UÊ– ¤Ê¥¬Êfl∂
¡H 100H Ã ©U¬⁄UÃËëÿÊ flÊ¢flË¥ ‚∂ Ö ‚Ê„¢U÷ÊflÊøÁŸ ÕÊfl¥ ¬∂Ö ◊ª
ÁŸÉÊÊ∂ •Ÿ∑§Á›UÖ ÁŸflÎÁûÊÃ≈UË¥H 1H ÿáÊ¥ ©U¬Êÿ¥ ◊¡ ÷¡∂– Ã „U ◊ʤÊË
◊ÊÿÊ Ã⁄U∂– ¬Á⁄U ∞‚ ÷Äà Áfl¬Êß∂– ’„ÈUfl‚ ŸÊ„UË¥H 2H
Ÿ ◊Ê¢ ŒÈc∑ΧÁßÊ ◊Í…UÊ— ¬˝¬lãÃ Ÿ⁄UÊœ◊Ê—–
◊ÊÿÿʬNUÃôÊÊŸÊ •Ê‚È⁄¢U ÷Êfl◊ÊÁüÊÃÊ—H 15H
øÃÈÁfl¸œÊ ÷¡ãÃ ◊Ê¢ ¡ŸÊ— ‚È∑ΧÁßÊ˘¡È¸Ÿ–
•ÊÃÊ¸ Á¡ôÊÊ‚È⁄UÕʸÕ˸ ôÊÊŸË ø ÷⁄U÷¸÷H 16H
¡ ’„ÈUÃÊ¢ ∞∑§Ê¥ •√„Ê¢ÃL§– •„¢U∑§Ê⁄UÊøÊ ÷Í¢øÊL§– ¡Ê„U∂ Ê ê„UáÊÊÒÁŸ
Áfl‚L§– •Êà◊’ÊœÊøÊH 3H Ã fl›UË¥ ÁŸÿ◊Êø¥ flSòÊ ŸÊ∆Ufl– ¬È…UË∂
•œÊªÃËøË ∂Ê¡ ŸáÊfl– •ÊÁáÊ ∑§Á⁄UÃÊÁà ¡¥ Ÿ ∑§⁄UÊfl¥– flŒÈ ê„UáÊH 4H
¬Ê„¥U ¬Ê¢ ‡Ê⁄UË⁄UÊÁøÿÊ ªÊ¢flÊ– ¡ÿÊ∂ʪ˥ •Ê∂ ¬Ê¢«UflÊ– ÃÊ ∑§ÊÿʸÕȸ •ÊÉÊflÊ–
‚Ê¢«ÍUÁŸÿÊ¢H 5H ߢÁº˝ÿª˝Ê◊Ë¥ø ⁄UÊ¡Á’ŒË¥– •„¢U◊◊ÃÁøÿÊ ¡À¬flʌ˥ –
 •äÿÊÿ ‚ÊÃflÊ 131

Áfl∑§Ê⁄UÊ¢Ã⁄UÊ¢Áø ◊Ê¢ŒË– ◊›UflÍÁŸÿÊ¥H 6H ŒÈ—π‡ÊÊ∑§Ê¢ëÿÊ ÉÊÊßZ– ◊ÊÁ⁄UÁ∂ÿÊøË

‚Áø ŸÊ„UË¥– „¥U ‚Ê¢ªÊflÿÊ ∑§Ê⁄UáÊ ∑§Ê߸– ¡ ª˝ÊÁ‚∂ ◊ÊÿÊH 7H ê„UáÊÊÒÁŸ Ã
◊ÊÃ¥ øÈ∑§∂– ∞∑§Ê øÃÈÁfl¸œ ◊¡ ÷¡∂– Á¡„UË¥ •Êà◊Á„Uà ∑§∂¥– flÊ…UÃ¥
ªÊH 8H ÃÊ ¬Á„U∂Ê •ÊÃȸ ê„UÁáÊ¡– ŒÈ‚⁄UÊ Á¡ôÊÊ‚È ’ÊÁ∂¡– ÁÃ¡Ê •ÕʸÕ˸
¡ÊÁáÊ¡– ôÊÊÁŸÿÊ øÊÒÕÊH 9H
Ã·Ê¢ ôÊÊŸË ÁŸàÿÿÈÄà ∞∑§÷ÁÄÃÁfl¸Á‡ÊcÿÃ–
Á¬˝ÿÊ Á„U ôÊÊÁŸŸÊ˘àÿÕ¸◊„¢U ‚ ø ◊◊ Á¬˝ÿ—H 17H
ÃÕ •ÊÃ¸È ÃÊ •ÊÃ˸øÁŸ √ÿÊ¡¥– Á¡ôÊÊ‚È ÃÊ ¡ÊáÊÊflÿÊÁø∂ʪ˥ ÷¡–
ÁáÁŸ ÃáÊ¥ ßÁë¿U¡– •Õ¸Á‚ÁhH 110H ◊ª øÊÒÁÕÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥– ∑§Ê¢„UË¥Áø
∑§⁄UáÊ¥ ŸÊ„UË¥– ê„UáÊÊÒÁŸ èÊÄÃÈ ∞∑ȧ ¬Ê„UË¥– ôÊÊÁŸÿÊ ¡ÊH 11H ¡ ÃÿÊ
ôÊÊŸÊøÁŸ ¬˝∑§Ê‡Ê¥– Á»§≈∂¥ ÷ŒÊ÷ŒÊ¢ø¥ ∑§«Ufl‚¥– ◊ª ◊ËÁø ¡Ê„U∂Ê ‚◊⁄U‚¥–
•ÊÁáÊ ÷ÄÃÈ„UË ÃflË¥ÁøH 12H ¬Á⁄U •ÊÁáÊ∑§Ê¢Áøÿ ÁŒ∆UË ŸÊfl∑§– ¡Ò‚Ê
S»§Á≈U∑ȧÁø •Ê÷Ê‚ ©UŒ∑§– ÃÒ‚Ê ôÊÊŸË Ÿ√„U ∑§ÊÒÃÈ∑§– ‚Ê¢ªÃÊ¢ ÃÊH 13H
¡Ò‚Ê flÊ⁄UÊ ∑§Ê¢ ªªŸË¥ Áfl⁄U– ◊ª flÊ⁄U¬áÊ flª›¥U ŸÈ⁄U– ÃflË¥ ÷Äà „U ¬Ò¡ Ÿ
‚⁄U– ¡⁄UË ∞ÄÿÊ •Ê∂ÊH 14H ¡⁄UË ¬flŸÈ „UÊ∂flÍÁŸ ¬ÊÁ„U¡– Ã⁄UË ªªŸÊflª›UÊ
ŒÁπ¡– ∞:„UflË¥ ªªŸ ÃÊ ‚„U¡¥– •‚ ¡Ò‚¥H 15H ÃÒ‚¥ ‡Ê⁄UË⁄UË¥ „UŸ ∑§◊Z–
ÃÊ ÷ÄÃÈ ∞‚Ê ª◊– ¬⁄UË •¢Ã⁄U¬˝ÃËÁÃœ◊Z– ◊ËÁø ¡Ê„U∂ÊH 16H •ÊÁáÊ
ôÊÊŸÊøÁŸ ©UÁ¡«U∂¬áÊ¥– ◊Ë •Êà◊Ê ∞‚¥ ÃÊ ¡ÊáÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ◊Ë„UË ÃÒ‚¥Áø
ê„UáÊ¥– ©Uø¢’›U∂Ê ‚Ê¢ÃÊH 17H „UÊ¢ ªÊ ¡ËflʬÒ∂ËU∑§Á«U∂Ëÿ πÈáÊ– ¡Ê
¬ÊflÊÁŸ flÊfl⁄UÊ¥ ¡ÊáÊ– ÃÊ Œ„UÊøÁŸ flª›U¬áÊ¥– ∑§Êÿ flª›UÊ „UÊÿH 18H
©UŒÊ⁄UÊ— ‚fl¸ ∞flÒÃ ôÊÊŸË àflÊà◊Òfl ◊ ◊Ã◊˜Ô–
•ÊÁSÕ× ‚ Á„U ÿÈÄÃÊà◊Ê ◊Ê◊flÊŸÈûÊ◊Ê¢ ªÁÃ◊˜H
Ô 18H
ê„UáÊÊÒÁŸ •Ê¬È∂ÊÀÿÊ Á„UÃÊøÁŸ ∂Ê÷¥– ◊¡ •Êfl«U ÃÊÁ„U ÷Äà ¤ÊÊ¥’–
¬⁄UË ◊ËÁø ∑§⁄UË flÊ∂÷¥– ∞‚Ê ôÊÊÁŸÿÊ ∞∑ȧH 19H ¬Ê„¥U ¬Ê¢ ŒÈ÷ÃÿÊÁøÿÊ
•Ê‡ÊÊ– ¡ªÁø œŸÍÁ‚ ∑§⁄UËÂU »§Ê¢‚Ê– ¬Á⁄U ŒÊ⁄¥UflËáÊ ∑Ò§‚Ê– flà‚ÊøÊ
’›UËH 120H ∑§Ê¢ ¡ ßÈ◊ŸÈ¬˝ÊáÊ¥– Ã¥ •ÊÁáÊ∑§ ∑§Ê¢„UË¥Áø ŸáÊ– Œπ ÃÿÊÃ¥
132 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ê„UáÊ– „U ◊Êÿ ◊ʤÊËH 21H Ã¥ ÿáÊ¥ ◊ÊŸ¥ •ŸãÿªÃË– ê„UáÊÊÒÁŸ œŸÈ„UË
ÃÒ‚ËÁø ¬˝ËÃË– ÿÊ∂ʪ˥ ∂ˇ◊ˬÃË– ’ÊÁ∂∂ ‚Êø¥H 22H „¥U •‚Ê ◊ª
ê„UÁáÊÃ∂¥– ¡ ∑§Ê¢ ÃÈ¡ ‚Ê¢ÁªÃ∂– Ã„UË ÷Äà ÷∂– ¬Á…Uÿ¢Ã •Êê„UÊ¢H 23H
¬Á⁄U ¡ÊáÊÊÁŸÿÊ¢ ◊ÊÃ¥– ¡Ê ¬Ê„UÊ¥ Áfl‚⁄U∂ ◊ʪÊÒÃ¥– ¡Ò‚¥ ‚ʪ⁄UÊ ÿ™§ÁŸ ‚Á⁄UÃ¥–
◊È⁄U«UÊfl¥ ∆∂¥H 24H ÃÒ‚Ë •¢Ã—∑§⁄UáÊ∑ȧ„U⁄UË¥ ¡ã◊∂Ë– ¡ÿÊøË ¬˝ÃËÁꢪÊ
◊¡ ◊ËŸ∂Ë– ÃÊ ◊Ë „U ∑§Êÿ ’Ê∂Ë– »§Ê⁄U ∑§M¢§H 25H ∞:„UflË¥ ôÊÊÁŸÿÊ ¡Ê
ê„UÁáÊ¡– ÃÊ øÒÃãÿÁø ∑§fl›U ◊ʤÊ¥– „¥U Ÿ ê„UáÊÊfl¥ ¬Á⁄U ∑§Êÿ ∑§Ë¡– Ÿ
’Ê∂áÊ¢ ’Ê∂Ê¥H 26H
’„ÍUŸÊ¢ ¡ã◊ŸÊ◊ãÃ ôÊÊŸflÊã◊Ê¢ ¬˝¬lÃ–
flÊ‚ÈŒfl— ‚fl¸Á◊Áà ‚ ◊„UÊà◊Ê ‚ÈŒÈ∂¸÷—H 19H
¡ ÃÊ Áfl·ÿÊ¢øË ŒÊ≈U ¤ÊÊ«UË-– ◊Ê¡Ë¥ ∑§Ê◊∑˝§ÊœÊ¢øË¥ ‚Ê¢∑§«UË¥– øÈ∑§ÊflÍÁŸ
•Ê∂Ê ¬Ê«UË– ‚mÊ‚ŸÁøÿÊH 27H ◊ª ‚ʜȂ¢ª¥ ‚È÷≈UÊ– ©U¡Í ‚à∑§◊ʸÁøÿÊ
flÊ≈UÊ– •¬˝flûÎ ÊËøÊ •√„UÊ≈¢ UÊ– «UÊfl∂Í ÁŸH 28H •ÊÁáÊ ¡ã◊‡ÊÃÊ¢øÊ flÊ„UÃfláÊÊ–
ÃflË¥Áø •Ê‡ÊÁøÿÊ Ÿ ∂Áø flÊ„UáÊÊ– ÃÕ »§∂„UÃÍøÊ ©UªÊáÊÊ– ∑§fláÊÈ
øÊ›UËH 29H ∞‚Ê ‡Ê⁄UË⁄U‚¢ÿÊªÊÁøÿ ⁄UÊÃË-– ◊Ê¡Ë¥ œÊ¢flÃÊ¢ ‚Á«UÿÊ •ÊÿÃË–
âfl ∑§◊¸ˇÊÿÊøË ¬Ê„UÊÃË– ¬Ê„UÊ¢≈U ¡Ê∂ËH 130H ÃÒ‚Ëø ªÈL§∑Χ¬Ê©UπÊ
©U¡›U∂Ë– ôÊÊŸÊøË flÊì∂Ë ¬«U∂Ë– ÃÕ ‚ÊêÿÊøË ´§Áh ©UÉÊ«U∂Ë–
ÃÿÊÁøÿ ÁŒ∆UËH 31H Ã fl›UË¥ ¡ÿÊ∑§«U flÊ‚ ¬Ê„U– Ã©UÃÊ ◊ËÁø ÃÿÊ ∞∑ȧ
•Ê„U– •ÕflÊ ÁŸflʢà ¡⁄UË ⁄UÊ„U– Ã⁄UË ◊ËÁø ÃÿÊH 32H „¥U •‚Ê •ÊÁáÊ∑§
∑§Ê¢„UË¥– ÃÿÊ ‚fl¸òÊ ◊ËflÊ¢øÍÁŸ ŸÊ„UË¥– ¡Ò‚¥ ‚’ÊsÔ ¡›U «UÊ„UË¥– ’È«UÊÁ∂ÿÊ
ÉÊ≈UÊH 33H ÃÒ‚Ê ÃÊ ◊¡÷ËÃ⁄UË¥– ◊Ë ÃÿÊ •Ê¢ÃÈ’Ê„U⁄UË– „¥U ‚Ê¢Áª¡ ’Ê∂fl⁄UË–
ÃÒ‚¥ Ÿ√„UH 34H ê„UáÊÊÒÁŸ •‚Ê „¥U ßÿʬ⁄UË– ÃÊ Œπ ôÊÊŸÊøË flÊπÊ⁄UË– ÃáÊ¥
‚¢‚⁄U∂ÁŸ ∑§⁄UË– •Ê¬È Áfl‡flH 35H „¥U ‚◊SÄUË üÊËflÊ‚ÈŒflÊ– ∞‚Ê
¬˝ÃËÁÃ⁄U‚ÊøÊ flÊÃ∂Ê ÷ÊflÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ÷ÄÃÊ¢◊Ê¡Ë¥ ⁄UÊflÊ– •ÊÁáÊ ôÊÊÁŸÿÊ
ÃÊÁøH 36H ¡ÿÊÁøÿ ¬˝ÃËÃËøÊ flÊπÊ⁄UÊ¢– ¬flÊ«ÈU „UÊÿ ø⁄UÊø⁄UÊ– ÃÊ
 •äÿÊÿ ‚ÊÃflÊ 133

◊„UÊà◊Ê œŸÈœ¸⁄UÊ– ŒÈ∂¸÷È •ÊÕËH 37H ÿ⁄U ’„ÈUà ¡Ê«UÃË Á∑§⁄UË≈UË– ¡ÿÊ¢øË¥
÷¡Ÿ¥ ÷ÊªÊ‚Ê∆UË¥– ¡ •Ê‡ÊÊÁÃÁ◊⁄¥U ŒÎc≈ÔUË– Áfl·ÿÊ¥œ ¡Ê∂H 38H
∑§Ê◊ÒSÃÒSÃÒN¸UÃôÊÊŸÊ— ¬˝¬lãÃ˘ãÿŒflÃÊ—–
â â ÁŸÿ◊◊ÊSÕÊÿ ¬˝∑ΧàÿÊ ÁŸÿÃÊ— SflÿÊH 20H
•ÊÁáÊ »§›UÊÁøÿÊ „UÊ¢flÊ– NUŒÿË¥ ∑§Ê◊Ê ¡Ê∂Ê Á⁄UªÊflÊ– ∑§Ë¥ ÃÿÊÁøÿ
ÉÊ‚áÊË ÁŒflÊ– ôÊÊŸÊøÊ ª∂ÊH 39H ∞‚ ©UèÊÿÃÊ¢ •Ê¢œÊ⁄UË¥ ¬«U∂– ê„UáÊÊÒÁŸ
¬Ê‚Ë¥Áø ◊ÊÃ¥ øÈ∑§∂– ◊ª ‚fl¸÷Êfl¥ •ŸÈ‚⁄U∂– ŒflÃÊ¢Ã⁄UÊ¢H 140H •ÊœË¥ø
¬˝∑ΧÃËø ¬Êß∑§– fl⁄UË ÷ÊªÊ∂ʪ˥ âfl ⁄¢U∑§– ◊ª ÃáÊ¥ ∂Ê∂È ¬àfl¥ ∑§ÊÒÃÈ∑§–
∑Ò§‚ÁŸ ÷¡ÃËH 41H ∑§fláÊË ÁÃÿÊ ÁŸÿ◊’ÈÁh– ∑Ò§Á‚ÿÊ „UŸ ©U¬øÊ⁄U‚◊ÎÁh–
∑§Ê¢ •¬¸áÊ ÿÕÊÁflÁœ– ÁflÁ„Uà ∑§⁄UáÊ¥H 42H
ÿÊ ÿÊ ÿÊ¢ ÿÊ¢ ßȢ ÷Ä× üÊhÿÊÁø¸ÃÈÁ◊ë¿UÁÖ
ÃSÿ ÃSÿÊø∂Ê¢ üÊhÊ¢ ÃÊ◊fl ÁflŒœÊêÿ„U◊˜ÔH 21H
¬Ò¥ ¡Ê Á¡ÿ ŒflÃÊ¢Ã⁄UË¥– èÊ¡ÊflÿÊøË øÊ«U ∑§⁄UË– ÃÿÊøË Ã øÊ«U ¬È⁄UË–
¬È⁄UÁflÃÊ ◊ËH 43H ŒflÊŒflË¥ ◊ËÁø ¬Ê„UË¥– „UÊ„UË ÁŸ‡øÿ àÿÊÁ‚ ŸÊ„UË¥– ÷ÊflÊ
Ã Ã ∆UÊÿË¥– flª›UÊ œÁ⁄UÃËH 44H
‚ ÃÿÊ üÊhÿÊ ÿÈÄÃSÃSÿÊ⁄UÊœŸ◊Ë„UÃ–
∂÷Ã ø Ã× ∑§Ê◊Êã◊ÿÒfl ÁflÁ„UÃÊÁã„U ÃÊŸ˜ÔH 22H
◊ª ÁÃÿÊ üÊhÊÿÈÄÖ ÃÁÕ¢ø¥ •Ê⁄UÊœŸ ¡¥ ©UÁøÖ Ã¥ Á‚hËfl⁄UË ‚◊SÖ
flÃÊZ ∂ʪH 45H ∞‚¥ ¡áÊ¥ ¡¥ ÷ÊÁfl¡– Ã¥ »§›U ÃáÊ¥ ¬ÊÁfl¡– ¬⁄UË Ã¥„UË
‚∑§›U ÁŸ¬¡– ◊¡ÁøSÃflH 46H
•ãÃflûÊÈ »§∂¢ Ã·Ê¢ ÃŒ˜÷flàÿÀ¬◊œ‚Ê◊˜Ô–
ŒflÊãŒflÿ¡Ê ÿÊÁãà ◊Œ˜÷ÄÃÊ ÿÊÁãà ◊Ê◊Á¬H 23H
¬⁄UË Ã ÷Äà ◊ÊÃ¥ ŸáÊÃË– ¡ ∑§À¬Ÿ’Ê„U⁄UË Ÿ ÁŸÉÊÃË– ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§ÁÀ¬Ã
»§›U ¬ÊflÃË– •¢Ãfl¢ÃH 47H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ∞‚¥ ¡¥ ÷¡Ÿ– Ã¥ ‚¢‚Ê⁄UÊø¥Áø
‚ÊœŸ– ÿ⁄U »§›U÷Êª ÃÊ Sfl埖 ŸÊfl÷⁄UË ÁŒ‚H 48H „¥U •‚Ê ¬⁄UÊÒÃ¥ –
◊ª „UÊ ∑§Ê¥ •Êfl«U Ã¥– ¬⁄UË ÿ¡Ë ¡Ê ŒflÃÊ¢Ã¥– ÃÊ ŒflàflÊ‚ËÁø ÿH 49H
134 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÿ⁄U ßÈ◊ŸÈ¬˝ÊáÊË¥– ¡ •ŸÈ‚⁄U∂U ◊ʤÊÿÊÁø flÊ„UáÊË¥– Ã Œ„UÊëÿÊ ÁŸflʸáÊË¥–

◊ËÁø „UÊÃËH 150H
•√ÿQ¢§ √ÿÁÄÃ◊ʬ㟢 ◊ãÿãÃ ◊Ê◊’Èhÿ—–
¬⁄¢U ÷Êfl◊¡ÊŸãÃÊ ◊◊Ê√ÿÿ◊ŸÈûÊ◊◊˜ÔH 24H
¬⁄UË ÃÒ‚¥ Ÿ ∑§Á⁄UÃË ¬˝ÊÁáÊÿ– flÊÿÊ¢ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ Á„UÃË¥ flÊÁáÊÿ– ¡
¬Ê„UÃÊÃË ¬ÊÁáÊÿ– ÛU„UÊÃË¥øÁŸH 51H ŸÊŸÊ •◊ÎÃÊëÿÊ ‚ʪ⁄UË¥ ’ÈÁ«U¡–
◊ª ÃÊ«¥ UÊ ∑§Ê¢ flÖÊ˝Á◊∆UË ¬ÊÁ«U¡– •ÊÁáÊ ◊ŸË¥ Ã⁄UË •Ê∆UÁfl¡– ÁÕÀ∂⁄UÊŒ ∑§ÊÃH
¥ 52H
„¥U ∞‚¥ ∑§Ê‚ÿÊ ∑§⁄UÊfl¥– ¡¥ •◊ÎÃË¥„UË Á⁄UªÊÁŸ ◊⁄UÊfl¥– Ã¥ ‚ÈÅÊ¥ •◊Îà „UÊ™§ÁŸ
∑§Ê¢ Ÿ‚Êfl¥– •◊ÎÃÊ◊Ê¡Ë¥H 53H ÃÒ‚Ê »§›U„UÃÍøÊ ¬Ê¢¡⁄UÊ– ‚Ê¢«ÍUÁŸÿÊ¢
œŸÈœ¸⁄UÊ– ∑§Ê¢ ¬˝ÃËÁìÊπË¥ ÁøŒ¢’⁄UÊ– ªÊ‚ÊÁflÿÊ ŸÊ„UÊfl¥H 54H ¡Õ
©¢UøÊfl∂ÁŸ ¬flÊ«¥U– ‚ÈπÊøÊ ¬Ò‚ÊM§ ¡Ê«U– •Ê¬È∂ÁŸ ‚È⁄UflÊ«¥U– ©U«UÊ¥ ÿ
∞‚ÊH 55H ÃÿÊ ©U◊¬Ê ◊ʬ ∑§Ê¢ ‚ÈflÊfl¥– ◊¡ •√ÿÄÃÊ √ÿÄà ∑§Ê¢ ◊ÊŸÊfl¥–
Á‚h •‚ÃÊ¢ ∑§Ê¢ ÁŸ◊Êfl¥– ‚ÊäÊŸfl⁄UËH 56H ¬⁄UË „UÊ ’Ê∂ •ÊÉÊflÊ– ¡⁄UË
ÁfløÊ⁄UˡÂ ¬Ê¢«UflÊ– Ã⁄UË Áfl‡Ê·¥ ÿÊ ¡ËflÊ¢– Ÿ øÊ¡fl ªÊH 57H
ŸÊ„¢U ¬˝∑§Ê‡Ê— ‚fl¸Sÿ ÿÊª◊ÊÿÊ‚◊ÊflÎ×–
◊Í…UÊ˘ÿ¢ ŸÊÁ÷¡ÊŸÊÁà ∂Ê∑§Ê ◊Ê◊¡◊√ÿÿ◊˜ÔH 25H
∑§Ê¢ ¡ ÿÊª◊Êÿʬ«U›¥U– „U ¡Ê∂ •Ê„UÊÁà •Ê¢œ›U– ê„UáÊÊÒÁŸ ¬˝∑§Ê‡ÊÊøÁŸ
Œ„U’›¥U– Ÿ ŒπÃË ◊ÊÃ¥H 58H ∞:„UflË¥ ◊Ë Ÿ‚¥ ∞‚¥– ∑§Êÿ flSÃÈ¡Êà •‚–
¬Ê„¥U ¬Ê¢ ∑§fláÊ ¡›U ⁄U‚¥-– ⁄UÁ„Uà •Ê„UH 59H ¬flŸÈ ∑§fláÊÊÃ¥ Ÿ Á‡ÊflÁø–
•Ê∑§Ê‡Ê ∑¥§ Ÿ ‚◊ÊÿÁø– „¥U •‚Ê ∞∑ȧ ◊ËÁø– Áfl‡flË¥ •Ê„¥H 160H
flŒÊ„¢U ‚◊ÃËÃÊÁŸ flø◊ÊŸÊÁŸ øʡȸŸ–
÷ÁflcÿÊÁáÊ ø ÷ÍÃÊÁŸ ◊Ê¢ ÃÈ flŒ Ÿ ∑§‡øŸH 26H
ÿÕ¥ ÷ÍÃ¥ Á¡ÿ¥ •ÃËÃ∂Ë¥– ÁÃÿ¥ ◊ËÁø „UÊ™§ÁŸ ∆U∂Ë¥– •ÊÁáÊ fløÃ
•Ê„UÊÁà ¡ÃÈ∂Ë¥– ÃË¥„UËU ◊ËÁøH 61H ∑§Ê¢ ÷Áflcÿ◊ÊáÊ¥ Á¡ÿ¥ „UË¥– ÃË¥„UË
◊¡flª›UË¥ ŸÊ„UË¥– „UÊ ’Ê∂Áø ∞:„UflË¥ ∑§Ê¢„UË¥– „UÊÿ ŸÊ ¡ÊÿH 62H ŒÊ⁄UÊÁøÿÊ
‚ʬʂ˖ «UÊ¥’Ê ’Á«UÿÊ ŸÊ ª√„UÊ›UÊ ∞‚Ë – ‚¢ÅÿÊ Ÿ ∑§⁄Ufl ∑§Êá„UÊ‚Ë –
 •äÿÊÿ ‚ÊÃflÊ 135

ÃflË¥ ÷ÍÃÊ¢Á‚ Á◊âÿàfl¥H 63H ◊Ë ∞‚Ê ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– •ŸÈSÿÍÃÈ ‚ŒÊ •‚ÃÊ¢– ÿÊ

‚¢‚Ê⁄U ¡Ê ÷ÍÃÊ¢– ÃÊ •ÊŸ¥ ’Ê∂¥H 64H Ã⁄UË ÃÁø •ÊÃÊ¢ ÕÊ«UË‚Ë– ªÊ∆UË
‚Ê¢Áª¡∂ ¬Á⁄Uÿ‚Ë¥– ¡Ò¥ •„¢U∑§Ê⁄Ê Uß͢‚Ë¥– flÊ∂èÊ ¬Á«U∂¥H 65H
ßë¿UÊm·‚◊ÈàÕŸ mãm◊Ê„UŸ ÷Ê⁄UÖ
‚fl¸÷ÍÃÊÁŸ ‚ê◊Ê„¢U ‚ª¸ ÿÊÁãà ¬⁄ãìH 27H
ÃÕ ßë¿UÊ „U ∑ȧ◊Ê⁄UË ¡Ê∂Ë– ◊ª Ã ∑§Ê◊ÊÁøÿÊ ÃÊL§áÿÊ •Ê∂Ë– ÃÕ
m·¥‚Ë¥ ◊Ê¢Á«U∂Ë– fl:„ÊÁ«∑§H 66H ÃÿÊ ŒÊÉÊÊ¢SÃfl ¡ã◊∂Ê– ∞‚Ê m¢m◊Ê„U
¡Ê∂Ê– ◊ª ÃÊ •Ê¡ÿÊŸ¥ flÊ…UÁfl∂Ê– •„¢U∑§Ê⁄¥UH 67H ¡Ê œÎÃË‚Ë ‚ŒÊ
¬˝ÁÃ∑ͧ›ÈU– ÁŸÿ◊Ê„UË ŸÊªfl ‚›ÈU– •Ê‡ÊÊ⁄U‚¥ ŒÊ¥ÁŒ∂È– ¡Ê∂Ê ‚Ê¢ÃÊH 68H
•‚¢ÃÈc≈ÔUËÁøÿÊ ◊ÁŒ⁄UÊ– ◊ûÊ „UÊ™§ÁŸ œŸÈœ¸⁄UÊ– Áfl·ÿÊ¢ø flÊfl⁄UÊ¢– Áfl∑ΧÃˇÊË¥
•‚H 69H ÃáÊ¥ ÷Êfl‡ÊÈhËÁøÿÊ flÊ≈U– ÁflπÈ⁄U∂ Áfl∑§À¬Êø ∑§Ê¢≈U– ◊ª
ÁøÁ⁄U∂ •Ê√„UÊ¢≈U– •¬˝flÎûÊËøH 170H ÃáÊ¥ ÷ÍÃ¥ ÷Ê¢’Êfl∂Ë¥– ê„UáÊÊÒÁŸ
‚¢‚Ê⁄UÊÁøÿÊ •Ê«UflÊ◊Ê¡Ë¥ ¬Á«U∂Ë¥– ◊ª ◊„UʌȗπÊëÿÊ ÉÊÃ∂Ë¥– ŒÊ¢«U fl⁄UËH 71H
ÿ·Ê¢ àflãê⠬ʬ¢ ¡ŸÊŸÊ¢ ¬Èáÿ∑§◊¸áÊÊ◊˜Ô–
Ã mãm◊Ê„UÁŸ◊¸ÈÄÃÊ ÷¡ãÃ ◊Ê¢ ŒÎ…Ufl˝ÃÊ—H 28H
∞‚ Áfl∑§À¬Êø flÊ¢ÿÊáÊ– ∑§Ê¢≈U ŒπÊÁŸ ‚áÊÊáÊ– ¡ ◊ÁÃèÊ˝◊Êø¥
¬Ê‚fláÊ–¥ ÉÊÃËÁøŸÊH .72H ©U¡Í ∞∑§ÁŸc∆ÔUë ÿÊ ¬Ê©U∂Ë¥– ⁄Uª«ÍUÁŸ Áfl∑§À¬ÊÁøÿÊ
÷Ê∂Ë¥– ◊„UʬÊÃ∑§Ê¢øË ‚Ê¢Á«U∂Ë– •≈UflË Á¡„UË¥H 73H ◊ª ¬ÈáÿÊø œÊ¢flÊ
ÉÊÃ∂– •ÊÁáÊ ◊ʤÊË ¡fl›UË∑§ ¬ÊÃ∂– Á∑¢§’„ÈUŸÊ øÈ∑§∂– flÊ≈UflœÿÊ¢H 74H
¡⁄UÊ◊⁄UáÊ◊ÊˇÊÊÿ ◊Ê◊ÊÁüÊàÿ ÿÃÁãà ÿ–
Ã ’˝rÊÔ ÃÁmŒÈ— ∑ΧàF◊äÿÊà◊¢ ∑§◊¸ øÊÁπ∂◊˜ÔH 29H
∞:„UflË¥ Ã⁄UË ¬ÊÕʸ– ¡ã◊◊⁄UáÊÊøË ÁŸ◊ ∑§ÕÊ– ∞Á‚ÿÊ ¬˝ÿàŸÊÃ¥ •ÊSâÊÊ–
Áflÿ ¡ÿÊ¥øËH 75H ÃÿÊ¢ ÃÊ ¬˝ÿàŸÈÁø ∞∑§ fl›U– ◊ª ‚◊ª˝ ¬⁄U’˝rÊÔ¥ »§›U–
¡ÿÊ Á¬∑§∂ÿÊ ⁄U‚È ª›U– ¬ÍáʸÃøÊH 76H Ãfl›UË¥ ∑ΧÃ∑ΧàÿÃÊ ¡ª ÷⁄U–
ÃÕ •äÿÊà◊Êø¥ Ÿfl∂¬áÊ ¬È⁄U– ∑§◊ʸø¥ ∑§Ê◊ ‚⁄U– Áfl⁄U◊ ◊ŸH 77H ∞‚Ê
•äÿÊà◊∂ÊèÊÈ ÃÿÊ– „UÊÿ ªÊ œŸ¢¡ÿÊ– ÷Ê¢«Ufl∂ ¡ÿÊ– ©Ul◊Ë¥ ◊ËH 78H
136 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÃÿÊÃ¥ ‚ÊêÿÊÁøÿ flÊ…UË– ∞ÄÿÊøË ‚Ê¢Œ ∑ȧ›UflÊ«UË– ÃÕ ÷ŒÊÁøÿÊ

ŒÈ’›UflÊ«UË– ŸÁáÊ¡ ÃÿÊH 79H
‚ÊÁœ÷ÍÃÊÁœŒÒfl¢ ◊Ê¢ ‚ÊÁäÊÿôÊ¢ ø ÿ ÁflŒÈ—–
¬˝ÿÊáÊ∑§Ê∂˘Á¬ ø ◊Ê¢ Ã ÁflŒÈÿȸÄÃø—H 30H
˙Ãà‚ÁŒÁà üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃʂͬÁŸ·à‚È ’˝rÊÔÁfllÊÿÊ¢ ÿÊª‡ÊÊSòÊ
üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ‚¢flÊŒ ôÊÊŸÁflôÊÊŸÿÊªÊ ŸÊ◊ ‚åÃ◊Ê˘äÿÊÿ—H 7H
Á¡„UË¥ ‚ÊÁœèÊÍÃÊ ◊ÊÃ¥– ¬˝ÃËÃËøÁŸ „UÊÃ¥– œM§ÁŸ •ÁœŒÒflÊÃ¥– Á‡ÊflÃ∂¥
ªÊ H 180H ¡ÿÊ ¡ÊÁáÊfløÁŸ flª¥– ◊Ë •ÁœÿôÊÈ „Ë ŒÎc≈ÔUË Á⁄Uª¥– Ã
ßÍøÁŸ ÁflÿÊª¥– Áfl:„UÿU Ÿ√„UÃËH 81H ∞:„UflË¥ •ÊÿÈcÿÊø¥ ‚ÍòÊ ÁflÉÊ«UÃÊ¢–
÷ÍÃÊ¢øË ©U◊≈U π«UÊ«UÃÊ– ∑§Êÿ Ÿ ◊⁄UÃÿÊÁøÿÊÁ„U ÁøûÊÊ– ÿȪʢÃÈ ŸÊ„UH 82H
¬⁄UË ŸáÊÊ¥ ∑Ò§‚ ¬Ò¥ ªÊ– ¡ ¡«UÊÁŸ ª∂ ◊ÊÁ¤ÊÿÊ •Ê¢ªÊ– Ã ¬˝ÿÊáÊË¥ÁøÿÊ
∂ª’ªÊ– Ÿ ‚Ê¢Á«UÃËø ◊ÊÃ¥H 83H ∞:„UflË¥ Ã⁄UË ¡ÊáÊ– ∞‚ ¡ ÁŸ¬ÈáÊ–
ÃÁø •¢Ã—∑§⁄UáÊ-– ÿÈÄà ÿÊªËH 84H âfl ßÿ ‡ÊéŒ∑ȧÁ¬∑§Ã›UË¥– ŸÊ«UflÁø
•flœÊŸÊøË •¢¡È›UË– ¡ ŸÊfl∑§ •¡È¸Ÿ Ãÿ fl›UË¥– ◊ʪʢÁø „UÊÃÊH 85H
¡Õ ÃŒ˜’˝rÊÔflÊÄÿ»§›¥U– Á¡ÿ ŸÊŸÊÕ¸⁄U‚¥ ⁄U‚Ê›¥U– ’„U∑§ÃÊÃË ¬Á⁄U◊›U¥–
÷ÊflÊøÁŸH 86H ‚„U¡∑Χ¬Ê◊¢ŒÊÁŸ›¥U– ∑Χcáʺ˝È◊ÊøË¥ fløŸ»§›¥U–
•¡È¸ŸüÊfláÊÊÁøÿ πÊ›¥– •flÁøà ¬Á«U∂Ë¥H 87H ÁÃÿ¥ ¬˝◊ÿÊøË „UÊ ∑§Ê¢
fl›U∂Ë¥– ∑§Ë¥ ’˝rÊÔ⁄U‚ÊëÿÊ ‚ʪ⁄UË¥ øÈ’È∑§Á›U∂Ë¥ – ◊ª ÃÒ‚Ë¥Áø ∑§Ê¢ ÉÊÊÁ›U∂Ë¥ –
¬⁄U◊ÊŸ¢Œ¥H 88H ÃáÊ¥ ’⁄Ufl¬áÊ¥ ÁŸ◊¸›¥U– •¡È¸ŸÊ ©Uã◊·Êø «UÊ„U›U–
ÉÊÃÊÁà ª›UÊ›U– ÁflS◊ÿÊ◊ÎÃÊøH 89H ÁÃÿÊ ‚Èπ‚¢¬ûÊË ¡Ê«UÁ∂ÿÊ– ◊ª
SflªÊ¸ flÊÃË flÊ¢∑ȧÁ∂ÿÊ– NUŒÿÊëÿÊ ¡ËflË¥ ªÈÃ∑ȧÁ∂ÿÊ– „UÊà •Ê„UÊÃËH 190H
∞‚¥ fl⁄UÁø∂ËÁø ’⁄UflÊ– ‚Èπ ¡ÊflÊ¥ ∂ʪ∂¥ »§ÊflÊ– âfl ⁄U‚SflÊŒÊÁøÿÊ
„UÊ¢flÊ– ∂Ê„UÊ ∑§∂ÊH 91H ¤Ê«U∑§⁄UË •ŸÈ◊ÊŸÊøÁŸ ∑§⁄UÛ¥U– ÉÊ™§ÁŸ ÁÃÿ¥
flÊÄÿ»§›¥U– ¬˝ÃËÁÃ◊ÈπË¥ ∞∑§ fl›U– ÉÊÊ∂Í¢ ¬Ê„H 92H âfl ÁfløÊ⁄UÊÁøÿÊ
⁄U‚ŸÊ Ÿ ŒÊ≈UÃË– ¬⁄UË „UÃÍëÿÊ Œ‡ÊŸË¥ Ÿ »È§≈UÃË– ∞‚¥ ¡ÊáÊÊÒÁŸ ‚È÷º˝Ê¬ÃË–
øÈ¢Á’ÁøŸÊH 93H ◊ª ø◊à∑§Ê⁄U∂Ê ê„UáÊ– ßÿ¥ ¡›UË¥øË¥ ◊Ê ÃÊ⁄UÊ¢ªáÊ¥– ∑Ò§‚Ê
 •äÿÊÿ ‚ÊÃflÊ 137

¤Ê∑§Áfl∂Ê¥ •‚∂ª¬áÊ¥– •ˇÊ⁄UÊ¢øÁŸH 94H ßÿ¥ ¬Œ¥ Ÿ√„UÃË »È§Á«UÿÊ–

ªªŸÊÁøÿÊ ÉÊÁ«UÿÊ– ÿÕ •Ê◊ÈøË ◊Áà ’È«ÊÁ∂ÿÊ– ÕÊflÊ Ÿ ÁŸÉÊH 95H
flÊ¢øÍÁŸ ¡ÊáÊÊflÿÊøË ∑¥§ ªÊ∆UË– ∞‚¥ ¡ËflË¥ ∑§À¬ÍÁŸ Á∑§⁄UË≈UË– ÁÃÿÊ ¬ÈŸ⁄UÁ¬
∑§∂Ë ŒÎc≈ÔUË– ÿÊŒfl¥º˝ÊH 96H ◊ª ÁflŸÁfl∂¥ ‚È÷≈¥U– „UÊ¢ „UÊ ¡Ë ÿ ∞∑§flÊ≈U–
‚ÊÄUË ¬Œ¥ •ŸÈÁë¿Uc≈Ô¥U– Ÿfl∂¥ •Ê„UÊÃËH 97H ∞:„UflË¥ •flœÊŸÊøÁŸ
flÁ„U∂¬áÊ¥– ŸÊŸÊ ¬˝◊ÿÊ¢ø ©UªÊáÊ– ∑§Êÿ üÊfláÊÊøÁŸ •Ê¢ªfláÊ¥– ’Ê∂Ê¥
∂Ê„UÊÃËH 98H ¬⁄UË ÃÒ‚¥ „¥U ŸÊ„UÁø ŒflÊ– ŒÁπ∂Ê •ˇÊ⁄UÊ¢øÊ ◊›UÊflÊ– •ÊÁáÊ
ÁflS◊ÿÊÁøÿÊ ¡ËflÊ– ÁflS◊ÿÊ ¡Ê∂ÊH 99H ∑§ÊŸÊøÁŸ ªflÊˇÊmÊ⁄¥U– ’Ê∂Êø
⁄U‡◊Ë •èÿ¢Ã⁄¥U– ¬Ê„UŸÊ âfl ø◊à∑§Ê⁄¥U– •flœÊŸ ∆U∑§∂¥H 200H ÃflË¥Áø
•ÕʸøË øÊ«U ◊¡ •Ê„U– Ã¥ ‚Ê¢ªÃÊ¢„UË fl›UÈ Ÿ ‚Ê„U– ê„UáÊÊÒÁŸ ÁŸM§¬áÊ
∂fl∂Ê„¥U– ∑§Ë¡Ê ŒflÊH 1H ∞‚Ê ◊ʪË∂ ¬«UÃÊ›UÊ ÉÊ©UŸË– ¬È…UÊ¢ •Á÷¬˝Êÿ
ŒÎc≈ÔUË ‚ÍŸË– ÃflË¥Áø ◊Ê¡Ë¥ Á‡Ê⁄U©ÁŸ– •ÊÃ˸ •Ê¬È∂ËH 2H ∑Ò§‚Ë ¬È‚ÃË ¬Ê„¥U
¬Ê¢ ¡ÊÁáÊfl– Á÷«UÁø Ã⁄UË ∂¢ÉÊÊ¥ ŸŒË Á‡Ê¢fl– ∞:„UflË¥ üÊË∑ΧcáÊ NUŒÿÊÁ‚ π¥fl–
ŒflÊ¥ ‚⁄U∂ÊH 3H •„Ê üÊ˪ÈM§Ã¥ ¡Ò¥ ¬È‚Êfl¥– ÃÒ¥ ÿáÊ¥ ◊ÊŸ¥ ‚Êflœ „UÊ•Êfl¥–
„¥U ∞∑§Áø ¡ÊáÊ •ÊÉÊfl¥– ‚√ÿ‚ÊøËH 4H •ÊÃÊ¢ ÃÿÊø¥ Ã¥ ¬˝‡Ÿ ∑§⁄UáÊ¥– fl⁄UË
‚fl¸ôÊ üÊË„U⁄UËø¥ ’Ê∂áÊ¥– ‚¢¡ÿÊ •Êfl«U∂¬áÊ¥– ‚Ê¢ªÒ∂ ∑Ò§‚¥H 5H ÁÃÿ
•flœÊŸ lÊfl¥ ªÊ∆UË– ’ÊÁ∂¡∂ ŸË≈U ◊:„UÊ≈UË– ¡Ò‚Ë ∑§ÊŸÊø •ÊœË¥ ÁŒc∆UÔUË–
©U¬ªÊ ¡ÊÿH 6H ’ÈhËÁøÿÊ Á¡÷Ê– ’Ê∂ÊøÊ Ÿ øÊπÃÊ¢ ªÊ÷Ê– •ˇÊ⁄UÊ¢ÁøÿÊ
÷Ê¢’Ê– ߢÁº˝ÿ¥ Á¡ÃËH 7H ¬„UÊ ¬Ê¢ ◊Ê∂ÃËø ∑§›U– ÉÊ˝ÊáÊÊÁ‚ ∑§Ë⁄U flÊ≈U∂U
¬Á⁄U◊›¥U– ¬Á⁄U fl⁄UÁø∂Ê ’⁄UflÊ ∑§Êß «UÊ›U– ‚ÈÁπÿ Ÿ√„UÃËH 8H ÃÒ‚¥
ŒÁ‡ÊÿÁøÿÊ „UflÊflÊ– ߢÁº˝ÿ¥ ∑§Á⁄UÃË ⁄UÊÁáÊflÊ– ◊ª ¬˝◊ÿÊÁøÿÊ ªÊ¢flÊ– ∂‚Ê¢
¡Êß¡H 9H ∞‚ÁŸ ŸÊª⁄U¬áÊ¥– ’Ê∂È ÁŸ◊ Ã¥ ’Ê∂áÊ¥– ∞∑§Ê ôÊÊŸŒflÊ ê„UáÊ–
ÁŸflÎûÊËøÊH 210H
ßÁà üÊËôÊÊŸŒflÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¢ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§ÊÿÊ¢ ‚åÃ◊Ê˘äÿÊÿ—H 7H
§§§
 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË
•äÿÊÿ •Ê∆UflÊ
•¡¸ÈŸ ©UflÊø
Á∑¢§ ÃŒ˜Ô’˝rÊÔ Á∑§◊äÿÊà◊¢ Á∑§¢ ∑§◊¸ ¬ÈL§·ÊûÊ◊–
•ÁœèÊÍâ ø Á∑¢§ ¬˝ÊÄÃ◊ÁœŒÒfl¢ Á∑§◊ÈëÿÃH 1H
◊ª •¡È¸Ÿ¥ ê„UÁáÊÃ∂¥– „UÊ¢ „UÊ ¡Ë •flœÊÁ⁄U∂¥U– ¡¥ êÿÊ¢ ¬ÈÁ‚∂¥– Ã¥
ÁŸM§Á¬¡ÊH 1H ‚Ê¢ªÊ ∑§fláÊ Ã¥ ’˝rÊÔ– ∑§Êÿ‚ÿÊ ŸÊ◊ ∑§◊¸– •ÕflÊ
•äÿÊà◊– ∑§Êÿ ê„UÁáʬH 2H •ÁäÊ÷Íà Ã¥ ∑Ò§‚¥– ∞Õ •ÁœŒÒfl Ã¥ ∑§fláÊ
•‚– „¥U ©UÉÊ«U ◊Ë ¬Á⁄Uÿ‚¥– ∞‚¥ ’Ê∂ÊH 3H
•ÁœÿôÊ— ∑§Õ¢ ∑§Ê˘òÊ Œ„U˘ÁS◊ã◊œÈ‚ÍŒŸ–
¬˝ÿÊáÊ∑§Ê∂ ø ∑§Õ¢ ôÊÿÊ˘Á‚ ÁŸÿÃÊà◊Á÷—H 2H
ŒflÊ •ÁœÿôÊ ÃÊ ∑§Ê߸– ∑§fláÊ ¬Ê¢ ßÿ Œ„UË¥– „¥U •ŸÈ◊ÊŸÊÁ‚ ∑§Ê¢„UË¥–
ÁŒ∆UË Ÿ ÷⁄UH 4H •ÊÁáÊ ÁŸÿÃÊ •¢Ã—∑§⁄UáÊË¥– ÃÍ¢ ¡ÊÁáÊ¡‚Ë Œ„U¬˝ÿÊáÊË¥–
Ã¥ ∑Ò§‚ÁŸ „U¢ ‡ÊÊXÔ¸U¬ÊáÊË– ¬Á⁄U‚flÊ ◊ÊÃ¥H 5H ŒπÊ œfl›UÊ⁄UË¥ Áø¢ÃÊ◊áÊËøÊ¢–
¡⁄UË ¬„ÈU«U∂Ê „UÊÿ ŒÒflÊøÊ– Ã⁄UË flÊ‚áÊÃÊ¢„UË ’Ê∂È ÃÿÊøÊ– ¬⁄UË ‚Ê¬È Ÿ
fløH 6H ÃÒ‚¥ •¡È¸ŸÊÁøÿÊ ’Ê∂Ê‚fl¥– •Ê∂¥ Ã¥Áø ê„UÁáÊÃ∂¥ Œfl¥– Ã¥
¬Á⁄Uÿ‚¥ ªÊ ’⁄Ufl¥– ¡¥ ¬ÈÁ‚∂¥ ÃÈflÊ¢H 7H Á∑§⁄UË≈UË ∑§Ê◊œŸÈøÊ ¬Ê«UÊ– fl⁄UË
∑§À¬ÃM§øÊ •Ê„U ◊Ê¢ŒÊ«UÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ◊ŸÊ⁄UÕÁ‚hËÁøÿÊ øÊ«UÊ– ÃÊ Ÿfl∂
ŸÊ„UH 8H ∑ΧcáÊ ∑§Ê¬ÊÁŸ ÖÿÊ‚Ë ◊Ê⁄UË– ÃÊ ¬Êfl ¬⁄U’˝rÊÔ‚ÊˇÊÊà∑§Ê⁄UË¥– ◊Ê
∑Χ¬Ÿ¥ ©U¬Œ‡ÊÈ ∑§⁄UË– ÃÊ ∑Ò§‡Êʬ⁄UË Ÿ ¬fl∂H 9H ¡Ò¥ ∑ΧcáÊÁø „UÊß¡ •Ê¬áÊ–
ÃÒ¥ ∑ΧcáÊ „UÊÿ •Ê¬È∂¥ •¢Ã—∑§⁄UáÊ– ◊ª ‚¢∑§À¬Êø¥ •Ê¢ªáÊ– flÊ›U¥ªÃË
Á‚hËH 10H ¬Á⁄U ∞‚¥ ¡¥ ¬˝◊– Ã¥ •¡¸ÈŸË¥Áø •ÊÁÕ ÁŸS‚Ë◊– ê„UáÊÊÒÁŸ
ÃÿÊø ∑§Ê◊– ‚ŒÊ¥ ‚»§›H 11H ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ üÊË•Ÿ¢Ã¥– Ã¥ ◊ŸÊªÃ ÃÿÊø¥
¬È‚Ã¥– „UÊ߸∂ ¡ÊáÊÊÒÁŸ •ÊßÃ¥– flÊªM§ÁŸ ∆UÁfl∂¥H 12H ¡¥ •¬àÿ ÕÊŸË¥„ÈÁŸ
ÁŸª– ÃÿÊøË ÷Í∑§ Ã ◊Êÿ‚ËÁø ∂ʪ– ∞:„UflË¥ Ã¥ ‡ÊéŒ¥ ∑§Êÿ ‚Ê¢ª– ◊ª
 •äÿÊÿ •Ê∆UflÊ 139

SÃãÿ Œ ÿ⁄UËH 13H ê„UáÊÊÒÁŸ ∑Χ¬Ê›ÈflÊ ªÈM§ÁøÿÊ ∆UÊÿË¥– „¥U Ÿfl∂ ŸÊ„U
∑§Ê¢„UË¥– ¬Á⁄U Ã¥ •‚Ê •Êß∑§Ê ∑§Ê߸– ¡¥ Œfl ’Ê∂Ã ¡Ê„U∂H 14H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
•ˇÊ⁄¢U ’˝rÊÔ ¬⁄U◊¢ Sfl÷ÊflÊ˘äÿÊà◊◊ÈëÿÃ–
÷ÍÃ÷ÊflÊŒ˜÷fl∑§⁄UÊ Áfl‚ª¸— ∑§◊¸‚¥ÁôÊ×H 3H
◊ª ê„UÁáÊÃ∂¥ ‚fl¸‡fl⁄¥U– ¡¥ •Ê∑§Ê⁄UË¥ ßÿ¥ πÊ¥∑§⁄¥U– ∑§Ê¥Œ∂¥ •‚à Ÿ
Áπ⁄U– ∑§fláÊ¥ ∑§Ê›UË¥H 15H ∞:„UflË¥ ‚¬Í⁄U¬áÊ ÃÿÊø¥ ¬„UÊfl¥– Ã⁄UË ‡ÊÍãÿÁø
Ÿ√„U Sfl÷Êfl¥– flÁ⁄U ªªŸÊøÁŸ ¬Ê∂fl¥– ªÊ›ÍUÁŸ ÉÊÃ∂¥H 16H ¡¥ ∞‚¥„UË ¬Á⁄U
ÁflL§›¥U– ßÿ ÁflôÊÊŸÊÁøÿ πÊ›U– „UÊ∂fl∂¥Á„U Ÿ ª›U– Ã¥ ¬⁄U’˝rÊÔH 17H
•ÊÁáÊ •Ê∑§Ê⁄UÊøÁŸ ¡Ê∂¬áÊ¥– ¡ã◊œ◊ʸÃ¥ ŸáÊ– •Ê∑§Ê⁄U∂Ê¬Ë¥ ÁŸ◊áÊ¥– ŸÊ„UË¥
∑§„UË¥H 18H ∞Á‡ÊÿÊ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊøË ‚„U¡ÁSÕÃË– ¡ÿÊ ’˝rÊÔÊøË ÁŸàÿÃÊ
•‚ÃË– ÃÿÊ ŸÊ◊ ‚È÷º˝Ê¬ÃË– •äÿÊà◊ ªÊH 19H ◊ª ªªŸË¥ ¡Áfl¢
ÁŸ◊¸›¥– ŸáÊÊ¥ ∑Ò¥§øË¥ ∞∑§ fl›– ©U∆UÃË ÉÊŸ¬≈U›¥U– ŸÊŸÊfláÊZH 20H ÃÒ‚¥
•◊ÍÃËZ ÁÃÿ Áfl‡ÊÈh¥– ◊„UŒÊÁŒ èÊÍÃ÷Œ¥– ’˝rÊÔÊ¢«UÊø ’Ê¢œ– „UÊ¥Áø ∂ʪÃËH 21H
¬Ò¥ ÁŸÁfl¸∑§À¬ÊÁøÿ ’⁄«UË¥– »È§≈U •ÊÁŒ‚¢∑§À¬ÊøË ÁflM§…UË– •ÊÁáÊ Ã ‚fl¥Áø
◊Ê«UÊÁŸ ÿ …UÊ¥…UË– ’˝rÊÔªÊ›U∑§Ê¢ëÿÊH 22H ÃÿÊ ∞∑Ò§∑§Êø ÷ËÃ⁄UË¥ ¬ÊÁ„U¡–
âfl ’Ë¡ÊøÊÁø ÷Á⁄U∂Ê ŒÁπ¡– ◊Ê¡Ë¥ „UÊÁÃÿÊ ¡ÊÁÃÿÊ ŸÁáÊ¡– ∂π
¡ËflÊ¢H 23H ◊ª ÃÿÊ ’˝rʪÊ›U∑§Ê¢ø •¢‡ÊÊ¢‡Ê– ¬˝‚flÃË •ÊÁŒ‚¢∑§À¬
•‚◊‚„UÊ‚– „¥U •‚Ê ∞‚Ë ’„ÈUfl‚– ‚Îc≈ÔUË flÊ…UH 24H ¬Á⁄U ŒÈ¡ŸÁfláÊ
∞∑§∂Ê– ¬⁄U’˝rÊË¥ÔÁø ‚¢ø∂Ê– •Ÿ∑§àflÊøÊ •Ê∂Ê– ¬Í⁄U ¡Ò‚ÊH 25H ÃÒ‚¥
‚◊Áfl·◊àfl ŸáÊÊ¥ ∑Ò¢§ø¥– flÊÿÊ¢Áø ø⁄UÊø⁄U ⁄Uø– ¬Ê„UÃÊ¢ ¬˝‚flÁÃÿÊ ÿÊŸËø–
∂ˇÊ ÁŒ‚ÃËH 26H ÿ⁄UË ¡Ëfl÷ÊflÊÁøÿ ¬Ê∂Áflÿ– ∑§Ê¢„UË¥ ◊ÿʸŒÊ ∑§M¢§
Ÿÿ– ¬ÊÁ„U¡ ∑§fláÊ „¥U •ÊÉÊfl¥ Áflÿ– âfl ◊Í›U Ã¥ ‡ÊÍãÿH 27H ê„UáÊÊÒÁŸ
∑§Ãʸ ◊ÈŒ∂ Ÿ ÁŒ‚– •ÊÁáÊ ‚πË¥ ∑§Ê⁄UáÊ„UË ∑§Ê¢„UË¥ Ÿ‚– ◊Ê¡Ë¥ ∑§Êÿ¸Áø
•Ê¬Ò‚¥– flÊ…UÊ¥ ∂ʪH 28H ∞‚Ê ∑§Á⁄UÃŸÁfláÊ ªÊøL§– •√ÿÄÃË¥ „UÊ
•Ê∑§ÊL§– ÁŸ¬¡ ¡Ê √ÿʬÊL§– ÃÿÊ ŸÊ◊ ∑§◊¸H 29H
•Áœ÷Íâ ˇÊ⁄UÊ ÷Êfl— ¬ÈL§·‡øÊÁœŒÒflÃ◊˜Ô–
•ÁœÿôÊÊ˘„U◊flÊòÊ Œ„U Œ„U÷ÎÃÊ¢ fl⁄UH 4H
140 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•ÊÃÊ¢ •Áœ÷Íà ¡¥ ê„UÁáʬ– Ã¥Á„U ‚Ê¢ªÊ¥ ‚¢ˇÊ¬¥– Ã⁄UË „UÊÿ •ÊÁáÊ „UÊ⁄U¬–
•èÊ˝ ¡Ò‚¥H 30H ÃÒ‚¥ •‚Ã¬áÊ •Ê„UÊø– ŸÊ„UË¥ „UÊß¡ „¥U ‚Êø– ¡ÿÊÃ¥
M§¬Ê •ÊÁáÊÃË ¬Ê¢ø¬Ê¢ø– Á◊›UÊÁŸÿÊ¢H 31H ÷ÍÃÊ¢Ã¥ •Áœ∑§M§ÁŸ •‚–
•ÊÁáÊ ÷Í¢ÿÊª¢ Ã⁄UË ÁŒ‚– ¡¥ ÁflÿÊªÊfl›U ÷˝¢‡Ê– ŸÊ◊M§¬ÊÁŒ∑§H 32H
ÃÿÊÃ¥ •Áœ÷Íà ê„UÁáÊ¡– ◊ª •ÁœŒÒfl ¬ÈL§· ¡ÊÁáÊ¡– ¡áÊ¥ ¬˝∑ΧÃËø¥
÷ÊÁª¡– ©U¬ÊÁ¡¸∂¥H 33H ¡Ê øßøÊ øˇÊÈ– ¡Ê ߢÁº˝ÿŒ‡ÊË¥øÊ •äÿˇÊÈ– ¡Ê
Œ„UÊSÃ◊ÊŸË¥ flΡÊÈ– ‚¢∑§À¬ Áfl„¢Uª◊ÊøÊH 34H ¡Ê ¬⁄U◊Êà◊ÊÁø ¬⁄UË ŒÈ‚⁄UÊ–
¡Ê •„¢U∑§Ê⁄UÁŸº˝Ê ÁŸŒ‚È⁄UÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ SflåŸËÁøÿÊ flÊ⁄U’Ê⁄UÊ– ‚¢ÃÊ·¥ Á‡ÊáÊH 35H
¡Ëfl ÿáÊ¥ ŸÊ¢fl¥– ¡ÿÊÃ¥ •Ê›UÁfl¡ Sfl÷Êfl¥– Ã¥ •ÁœŒÒflà ¡ÊáÊÊfl¥–
¬¢øÊÿß˥ø¥H 36H •ÊÃÊ¢ ßÿÁø ‡Ê⁄UË⁄Uª˝Ê◊Ë¥– ¡Ê ‡Ê⁄UË⁄U÷ÊflÊÃ¥ ©U¬‡Ê◊Ë– ÃÊ
•ÁœÿôÊÈ ∞Õ ªÊ ◊Ë– ¬¢«ÈU∑ȧ◊⁄UÊH 37H ÿ⁄U •ÁœŒÒflÊÁœ÷ÍÖ ÃÁ„U ◊ËÁø
∑§Ë⁄U ‚◊SÖ ¬Á⁄U ¬¢œ⁄¥U Á∑§«UÊ›UÊ Á◊›UÖ Ã¥ ∑§Êÿ ‚Ê¢∑¥§ ŸÊ„UH 38H ÃÁ⁄U
Ã¥ ¬¢œ⁄U¬áÊ Ÿ ◊Ò›U– •ÊÁáÊ Á∑§«UÊ›UÊÁøÿÊ„UË •¢‡ÊÊ Ÿ Á◊›U– ¬Á⁄U ¡¢fl •‚
ÃÿÊøÁŸ ◊›¥U– âfl ‚Ê¢∑¥§Áø ê„UÁáÊ¡H 39H ÃÒ‚¥ •Áœ÷ÍÃÊÁŒ •ÊÉÊfl¥– „¥U
•ÁflløÁŸ ¬Ê∂fl¥– ¤ÊÊ¢∑§∂¥ âfl ◊ÊŸÊfl¥– flª›¥U ∞‚¥H 40H ÃÁø •ÁflløË
¡flÁŸ∑§Ê Á»§≈U– •ÊÁáÊ ÷Œ÷ÊflÊøË •flœË ÃÈ≈U– ◊ª ê„UáÊÊ¥ ∞∑§ „UÊ™§ÁŸ
¡⁄UË •Ê≈U– Ã⁄UË ∑§Êÿ ŒÊŸË „UÊÃËH 41H ¬Ò¥ ∑§‡ÊÊ¢øÊ ªÈ¢«UÊ›UÊ– flÁ⁄U ∆UÁfl∂Ë
S»§Á≈U∑§Á‡Ê›UÊ– Ã flÁ⁄U ¬ÊÁ„U¡ «UÊ›UÊ¢– âfl ÷Œ∂Ë ª◊ÃËH 42H ¬Ê∆UË¥ ∑§‡Ê
¬⁄UÊÒÃ Ÿ∂– •ÊÁáÊ ÷Œ∂¬áÊ ∑§Êÿ ŸáÊÊ¢ ¡Ê„UÊ∂¥– ÃÁ⁄U «UÊ¢∑§ Œ™§ÁŸ ‚Ê¢ÁŒ∂¥–
Á‡Ê›UÃ¥ ∑§Ê߸H 43H ŸÊ Ã •π¢«UÁø •ÊÿÃË– ¬Á⁄U ‚¢ª¢ Á÷㟠ª◊∂Ë „UÊÃË–
Ã ‚ÊÁ⁄UÁ∂ÿÊ ◊ʪÊÒÃË– ¡Ò‚Ë ∑§Ê¢ ÃÒ‚ËH 44H ÃflË¥Áø •„¢U÷ÊflÊ ¡Êÿ– Ã⁄UË
∞Äÿ Ã¥ •ÊœË¥Áø •Ê„U– „¥UÁø ‚Êø¥ ¡Õ „UÊÿ– ÃÊ •ÁœÿôÊÈ ◊ËH 45H ¬Ò¥
ªÊ •Êê„UË¥ ÃÈ¡– ‚∑§›U ÿôÊ ∑§◊¸¡– ‚Ê¢ÁªÃ∂¥ ∑§Ê¢ ¡¥ ∑§Ê¡– ◊ŸË¥
œM§ÁŸH 46H ÃÊ „UÊ ‚∑§›U ¡ËflÊ¢øÊ Áfl‚Ê¢flÊ– ŸÒc∑§êÿ¸‚ÈπÊøÊ ∆UflÊ– ¬Á⁄U
©UÉÊ«U ∑§M§ÁŸ ¬Ê¢«UflÊ– ŒÊÁfl¡Ã •‚H 47H ¬Á„Á∂ÿÊ flÒ⁄UÊÇÿߢœŸ ¬Á⁄U¬ÍÃËZ–
ߢÁº˝ÿÊŸ›UË¥ ¬˝ŒËåÃË¥– Áfl·ÿº˝√ÿÊÁøÿÊ •Ê„ÈUÃË– Œ™§ÁŸÿÊ¢H 48H ◊ª flÖÊ˝Ê‚Ÿ
ÃÁø ©Ufl˸– ‡ÊÊœÍÁŸ •ÊœÊ⁄U◊Ⱥ˝Ê ’⁄UflË– flÁŒ∑§Ê ⁄Uø ◊Ê¢«UflË¥– ‡Ê⁄UË⁄UÊëÿÊ
H 49H ÃÕ ‚¢ÿ◊ÊÇŸËøË¥ ∑¢È§«¥U– ߢÁº˝ÿº˝√ÿÊøÁŸ ¬flÊ«¥U – ÿÁ¡¡ÃË ©UŒ¢«¥U–
 •äÿÊÿ •Ê∆UflÊ 141

ÿÈÁÄÃÉÊÊ·¥H 50H ◊ª ◊Ÿ¬˝ÊáÊ‚¢ÿ◊È– „UÊÁø „UflŸ‚¢¬ŒøÊ ‚¢÷˝◊È– ÿáÊ¥

‚¢ÃÊ·Áfl¡ ÁŸœÍ¸◊È– ôÊÊŸÊŸ›ÈUH 51H ∞‚ÁŸ „¥U ‚∑§›U ôÊÊŸË¥ ‚◊¬¸– ◊ª
ôÊÊŸ Ã¥ ôÊÿË¥ „UÊ⁄U¬– ¬Ê∆UË¥ ôÊÿÁø SflM§¬¥– ÁŸÁπ∂ ©U⁄UH 52H ÃÿÊ ŸÊ¢fl
ªÊ •ÁœÿôÊÈ– ∞‚¥ ’Ê∂∂Ê ¡¢fl ‚fl¸ôÊÈ– âfl •¡È¸Ÿ •Áì˝ÊôÊÈ– ÃÿÊ ¬ÊÃ∂¥
Ã¥H 53H „¥U ¡ÊáÊÊÁŸ ê„UÁáÊÃ∂¥ Œfl¥– ¬ÊÕʸ ¬Á⁄U‚ÃÈ •Ê„UÊÁ‚ ’⁄Ufl¥– ÿÊ
∑ΧcáÊÊÁøÿÊ ’Ê∂Ê‚fl¥– ÿL§ ‚ÈπÊøÊ ¡Ê„UÊ∂ÊH 54H ŒπÊ ’Ê∂∑§ÊÁøÿÊ
œÁáÊ œÊß¡– ∑§Ê¢ Á‡ÊcÿÊøÁŸ ¡Ê„U∂¬áÊ¥ „UÊ߸¡– „¥U ‚Œ˜ÔªÈM§Áø ∞∑§∂ÁŸ
¡ÊÁáÊ¡– ∑§Ê¢ ¬˝‚flÁÃÿÊH 55H ê„UáÊÊÒÁŸ ‚ÊÁûfl∑§ ÷ÊflÊ¢øË ◊Ê¢ŒË–
∑ΧcáÊÊ•Ê¢ªË¥ •¡È¸ŸÊ•ÊœË¥– Ÿ ‚◊ÊÂ ¬⁄UË ’ÈhË– ‚Ê¢flM§ÁŸ Œfl¥H 56H
◊ª Á¬∑§Á∂ÿÊ ‚ÈπÊøÊ ¬Á⁄U◊›ÈU– ∑§Ê¢ ÁŸflÊÁ∂ÿÊ •◊ÎÃÊøÊ ∑§ÑÊ›ÈU– ÃÒ‚Ê
∑§Ê¢fl›UÊ •ÊÁáÊ ‚⁄U›È– ’Ê∂È ’ÊÁ∂∂ÊH 57H ê„UáÊ ¬Á⁄U‚áÊÿÊ¢ÁøÿÊ ⁄UÊÿÊ–
•Êß∑¥§ ’Ê¬Ê œŸ¢¡ÿÊ– ∞‚Ë ¡›UÊ¥ ‚⁄UÁ∂ÿÊ ◊ÊÿÊ– ÃÕ ¡ÊÁ›UÃ¥ Ã¥„UË
¡›UH 58H
•ãÃ∑§Ê∂ ø ◊Ê◊fl S◊⁄Uã◊ÈÄàflÊ ∑§∂fl⁄U◊˜Ô–
ÿ— ¬˝ÿÊÁà ‚ ◊Œ˜÷Êfl¢ ÿÊÁà ŸÊSàÿòÊ ‚¢‡Êÿ—H 5H
¡¢ •ÊÃÊ¢Áø ‚Ê¢ÁªÃ∂¥ „UÊÃ¥– •ªÊ •ÁœÿôÊ ê„UÁáÊÃ∂Ê ¡ÿÊÃ¥– ¡
•ÊŒË¥Áø ÃÿÊ ◊ÊÃ¥– ¡ÊáÊÊÁŸ •¢ÃË¥H 59H Ã Œ„U ¤ÊÊ∂ ∞‚¥ ◊ÊŸÈŸË– ∆U∂
•Ê¬áʬ¥ •Ê¬áÊ „UÊ©UŸË– ¡Ò‚Ê ◊∆U ªªŸÊ ÷L§ŸË– ªªŸË¥Áø •‚H 60H
ÿ ¬˝ÃËÃËÁøÿÊ ◊Ê¡ÉÊ⁄UË¥– ÃÿÊ ÁŸ‡øÿÊøË flÊfl⁄UË– •Ê∂Ë ê„UáÊÊÒÁŸ ’Ê„U⁄UË–
Ÿ√„UÁø ‚H 61H ∞‚¥ ‚’ÊsÔ ∞Äÿ ‚¢ø∂¥– ◊ËÁø „UÊ™§ÁŸ •‚ÃÊ¢ ⁄UÁø∂¥–
’Ê„UÁ⁄U ÷ÍÃÊ¢øË¥ ¬Ê¢ø„UË πfl∂¥– ŸáÊÃÊ¢Áø ¬Á«U∂Ë¥H 62H •ÊÃÊ ©U÷ÿÊ¥
©U÷¬áÊ ŸÊ„UË¥ ¡ÿÊø¥– ◊Ê ¬Á«UÁ∂ÿÊ ª„UŸ ∑§fláÊ ÃÿÊø¥– ê„UáÊÊÁŸ
¬˝ÃËÃËÁøÿ ¬Ê≈UË¥ø¥– ¬ÊáÊË Ÿ „UÊ∂H 63H Ã ∞ÄÿÊøË •Ê„U flÊÁÃ∂Ë– ∑§Ë¥
ÁŸàÿÃÁøÿÊ NUŒÿË¥ ÉÊÊÃ∂Ë– ¡Ò‚Ë ‚◊⁄U‚‚◊Ⱥ˝Ë¥ œÈÃ∂Ë– L§›UÁøŸÊH 64H
¬Ò¥ •ÕÊflË¥ ÉÊ≈U ’È«UÊ∂Ê– ÃÊ •Ê¢Ã’Ê„U⁄UË ©UŒ∑¥§ ÷⁄U∂Ê– ¬Ê∆UË¥ ŒÒflªàÿÊ ¡⁄UË
»È§≈U∂Ê– Ã⁄UË ©UŒ∑§ ∑§Êÿ »È§≈UH 65H ŸÊÃ⁄UË ‚¬¸ ∑§flø ‚Ê¢Á«U∂¢– ∑§Ê¢
©U’Ê⁄UŸ¥ flSòÊ »§Á«U∂¥– Ã⁄UË ‚Ê¢ª ¬Ê¢ ∑§Êÿ ◊Ê«U∂¥– •flflÊ◊Ê¡Ë¥H 66H ÃÒ‚Ê
•Ê∑§ÊL§ „UÊ •Ê„UÊø ÷˝¢‡Ê– flÊ¢øÍÁŸ flSÃÈ Ã ‚Ê¢ø∂ËÁø •‚– ÃÁø ’ÈÁh
142 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¡ÊÁ∂ÿÊ Áfl‚∑ȧ‚– ∑Ò§‚ÁŸ •ÊÃÊ¢H 67H ê„UáÊÊÒÁŸ ÿʬ⁄UË ◊ÊÃ¥– •¢Ã∑§Ê›UË¥

¡ÊáÊÂÊÃ– ¡ ◊Ê∑§Á∂ÃË Œ„UÊÃ¥– Ã ◊ËÁø „UÊÃËH 68H ∞:„UflË¥ Ã⁄UË
‚ÊäÊÊ⁄UáÊ– ©U⁄UË¥ •ÊŒ›UÁ∂ÿÊ ◊⁄UáÊ– ¡Ê •Ê∆UflÈ œ⁄UË •¢Ã—∑§⁄UáÊ– Ã¥Áø
„UÊß¡H 69H ¡Ò‚Ê ∑§fláÊÈ ∞∑ȧ ∑§Ê∑ȧ›UÃË– ¬›UÃÊ¢ ¬flŸªÃË– ŒÈ¬Ê©U∂Ë¥
•flÁøÃË¥– ∑ȧ„UÊ◊Ê¡Ë¥ ¬Á«Uÿ∂ÊH 70H •ÊÃÊ¢ ÃÿÊ ¬«UáÊÿÊ•Ê⁄UÊÒÃ¥– ¬«UáÊ
øÈ∑§flÊflÿÊ ¬⁄UÊÒÃ¥– ŸÊ„UË¥ ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÕ¥– ¬«UÊfl¥Áø ¬«UH 71H ÃÁfl¢
◊ÎàÿÍøÁŸ •fl‚⁄¥U ∞∑¥§– ¡¥ ÿ™§ÁŸ ¡ËflÊ‚◊Ê⁄U ∆UÊ∑§– Ã¥ „UÊáÊ¥ ◊ª Ÿ øÈ∑§–
÷∂Ãÿʬ⁄UËH 72H •ÊÁáÊ ¡ÊªÃÊ ¡¢fl •Á‚¡– âfl ¡áÊ¥ äÿÊŸ¥ ÷ÊflŸÊ
÷ÊÁfl¡– «UÊ›UÊ¢ ∂ʪÃÅÊ¢flÊ ŒÁπ¡– Ã¥Áø SflåŸË¥H 73H
ÿ¢ ÿ¢ flÊÁ¬ S◊⁄Uã÷Êfl¢ àÿ¡àÿãÃ ∑§∂fl⁄UêʘԖ
â Ã◊flÒÁà ∑§ÊÒãÃÿ ‚ŒÊ ÃŒ˜÷Êfl÷ÊÁfl×H 6H
ÃÁfl¢ Á¡ÃÁŸ •fl‚⁄¥U– ¡¥ •Êfl«ÊÁŸ ¡ËflË¥ ©U⁄U– Ã¥Áø ◊⁄UáÊÊÁøÿ ◊⁄U–
»§Ê⁄U „UÊ¥ ∂ʪH 74H •ÊÁáÊ ◊⁄UáÊË¥ ¡ÿÊ ¡¥ •Ê∆Ufl– ÃÊ ÃÁø ªÃËÃ¥ ¬Êfl–
ÃS◊Êà‚fl¸·È ∑§Ê∂·È ◊Ê◊ŸÈS◊⁄U ÿÈäÿ ø–
◊ƒÿÁ¬¸Ã◊ŸÊ’ÈÁh◊ʸ◊flÒcÿSÿ‚¢‡Êÿ◊˜ H 7H
ê„UáÊÊÒÁŸ ‚ŒÊ S◊⁄UÊfl¥– ◊ÊÃ¥Áø ÃÈflÊ¢H 75H «UÊ›UÊ¢ ¡¥ ŒπÊfl¥– ∑§Ê¢
∑§ÊŸË¥ „UŸ ∞∑§Êfl¥– ◊ŸË¥ ¡¥ ÷ÊflÊfl¥– ’Ê∂Êfl¥ flÊøH 76H Ã¥ •Ê¢Ã ’Ê„⁄UË
•ÊÉÊfl¥– ◊ËÁø ∑§M§ÁŸ ÉÊÊ∂Êfl¥– ◊ª ‚flËZ ∑§Ê›UË¥ Sfl÷Êfl¥– ◊ËÁø •Ê„¥UH 77H
•¡È¸ŸÊ ∞‚¥ ¡Ê„UÊÁ∂ÿÊ– ◊ª Ÿ ◊Á⁄U¡ Œ„U ªÁ∂ÿÊ– ◊Ê ‚¢ª˝Ê◊È ∑§Á∂ÿÊ– ÷ÿ
∑§Êÿ ÃÈ¡H 78H ÃÍ¢ ◊Ÿ ’ÈÁh ‚Ê¢ø¥‚Ë¥– ¡⁄UË ◊ÊÁ¤ÊÿÊ SflM§¬Ë¥ •Á¬¸‚Ë–
Ã⁄UË ◊ÊÃ¥Áø ªÊ ¬Êfl‚Ë– „U ◊ʤÊË ÷Ê∑§H 79H „¥Uø ∑§ÊÁÿ‚ÿÊ „UÊÿ– ∞‚Ê
¡⁄UË ‚¢Œ„Ê fløÃÈ •Ê„U– Ã⁄UË •èÿÊ‚ÍÁŸ •ÊŒË¥ ¬Ê„¥U– ◊ª Ÿ√„U Ã⁄UË
∑§Ê¬¥H 80H
•èÿÊ‚ÿÊªÿÈQ§Ÿ øÃ‚Ê ŸÊãÿªÊÁ◊ŸÊ–
¬⁄U◊¢ ¬ÈL§·¢ ÁŒ√ÿ¢ ÿÊÁà ¬ÊâÊʸŸÈÁøãÃÿŸ˜ÔH 8H
ÿáÊ¥Áø •èÿÊ‚¥‚Ë¥ ÿÊªÈ– ÁøûÊÊÁ‚ ∑§⁄UË ¬Ê¢ øÊ¢ªÈ– •ªÊ ©U¬Êÿ’›¥U ¬¢ªÈ–
¬„UÊ«∏ ∆UÊ∑§ËH 81H ÃÁfl¢ ‚ŒèÿÊ‚¥ ÁŸ⁄¢UÃ⁄U– ÁøûÊÊÁ‚ ¬⁄U◊¬ÈL§·ÊøË ◊Ê„U⁄U–
 •äÿÊÿ •Ê∆UflÊ 143

∂ÊflË¥ ◊ª ‡Ê⁄UË⁄U– ⁄UÊ„Ê •ÕflÊ ¡ÊflÊH 82H ¡¥ ŸÊŸÊªÃËÃ¥ ¬ÊflÁflÃ¥– Ã¥
ÁøûÊ fl⁄UË∂ •Êà◊ÿÊÃ¥– ◊ª ∑§fláÊ •Ê∆UflË Œ„UÊÃ¥– ª∂¥ ∑§Ë¥ •Ê„UH 83H
¬Ò¥ ‚Á⁄UÃøÁŸ •ÊÉÊ¥– Á‚¢œÈ¡›UÊ ◊ËŸ∂¥ ÉÊÊÉÊ¥– Ã¥ ∑§Êÿ fløà •Ê„U ◊ʪ¥–
ê„UáÊÊÒÁŸ ¬Ê„UÊ¥ ÿÃËH 84H ŸÊ Ã¥ ‚◊Ⱥ˝Áø „UÊ™§Ÿ ∆∂¥– ÃÁfl¢ ÁøûÊÊø¥ øÒÃãÿ
¡Ê„UÊ∂¥– ¡Õ ÿÊÃÊÿÊà ÁŸ◊Ê∂¥– ÉÊŸÊŸ¢Œ ¡H 85H
∑§Áfl¢ ¬È⁄UÊáÊ◊ŸÈ‡ÊÊÁ‚ÃÊ⁄U◊áÊÊ⁄UáÊËÿÊ¢‚◊ŸÈS◊⁄Ul— –
‚fl¸Sÿ œÊÃÊ⁄U◊ÁøãàÿM§¬◊ÊÁŒàÿfláÊZ Ã◊‚— ¬⁄USÃÊØÔH 9H
¡ÿÊø¥ •Ê∑§Ê⁄UÊflËáÊ •‚áÊ¥– ¡ÿÊ ¡ã◊ ŸÊ ÁŸ◊áÊ¥– ¡¥ •ÊÉÊfl¥Áø
•ÊÉÊfl¥¬áÊ¥– Œπà •‚H 86H ¡¥ ªªŸÊ„ÍUÁŸ ¡ÈŸ¥– ¡¥ ¬⁄U◊ÊáÊÍ„ÍUÁŸ ‚ÊŸ¥–
¡ÿÊøÁŸ ‚Á㟜ʟ¥– Áfl‡fl ø›UH 87H ¡ ‚flÊZÃ¥ ÿÿÊ Áflÿ– Áfl‡fl ‚fl¸
¡áÊ¢ Á¡ÿ– „UÃÈ ¡ÿÊ Á’„U– •Áø¢àÿ ¡¥H 88H Œπ¥ flÊ›¢U’Ê ß¢ª›ÈU Ÿ ø⁄U–
Ã¡Ë¥ ÁÃÁ◊⁄U Ÿ Á‡Ê⁄U– ¡¥ ÁŒ„UÊø¥ •¢œÊ⁄¥U– ø◊¸øˇÊÍ‚Ë¥H 89H ‚È‚«UÊ
‚Íÿ¸∑§áÊÊ¢ëÿÊ ⁄UʇÊË– ¡Ê ÁŸàÿ ©UŒÊ ôÊÊÁŸÿÊ¢‚Ë– •SÃ◊ÊŸÊø¥ ¡ÿÊ‚Ë–
•Ê«UŸÊ¢fl ŸÊ„UË¥H 90H
¬˝ÿÊáÊ∑§Ê∂ ◊Ÿ‚Êø∂Ÿ ÷ÄàÿÊ ÿÈÄÃÊ ÿÊª’∂Ÿ øÒfl–
÷˝flÈ Ê◊ä¸ ÿ ¬˝ÊáÊ◊Êfl‡ÿ ‚êÿ∑˜§ ‚ â ¬⁄¢U ¬ÈL§·◊ȬÁÒ Ã ÁŒ√ÿ◊˜H
Ô 10H
ÃÿÊ •√ÿ¢ªflÊáÊÿÊ ’˝rÊÔÊÃ¥– ¬˝ÿÊáÊ∑§Ê∂ ¬˝ÊåÃ– ¡Ê ÁSÕ⁄UÊfl∂ÁŸ ÁøûÊ¥–
¡ÊáÊÊÁŸ S◊⁄UH 91H ’Ê„U⁄UË ¬kÊ‚Ÿ ⁄UøÈŸË– ©UûÊ⁄UÊÁ÷◊Èπ ’Ò‚ÊÁŸ– ¡ËflË¥
‚Èπ ‚ÍÁŸ– ∑˝§◊ÿÊªÊø¥H 92H •Ê¢ÃÈ ◊ËŸ∂ÁŸ ◊ŸÊœ◊Z– SflM§¬¬˝ÊåÃËøÁŸ
¬˝◊¥– •Ê¬¥•Ê¬ ‚¢÷˝◊¥– Á◊›UÊflÿÊH 93H •Ê∑§›U∂ÁŸ ÿÊª¥– ◊äÿ◊Ê-
◊äÿ◊ʪZ– •ÁÇŸSÕÊŸÊÒÁŸ ÁŸª– ’˝rÊÔ⁄¢Uœ˝ÊH 94H ÃÕ •øà ÁøûÊÊøÊ
‚Ê¢ªÊÃÈ– •Ê„UÊøflÊáÊÊ ÁŒ‚ ◊Ê¢«UÃÈ– ÃÕ ¬˝ÊáÊÈ ªªŸÊ•Ê¢ÃÈ– ‚¢ø⁄U ∑§Ê¢H 95H
¬⁄UË ◊ŸÊøÁŸ SÕÒÿZ œÁ⁄U∂Ê– ÷ÄÃËÁøÿÊ ÷ÊflŸÊ ÷⁄U∂Ê– ÿÊª’›¥U •Êfl⁄U∂Ê–
‚îÊ „UÊ™§ÁŸH 96H ÃÊ ¡«UÊ¡«UÊÃ¥ Áfl⁄UÁflÃÈ– ÷˝Í∂ÃÊ◊Ê¡Ë¥ ‚¥ø⁄UÃÈ– ¡Ò‚Ê
ÉÊ¢≈UÊŸÊŒ ∂ÿSÃÈ– ÉÊ¢≈U‚Ëø „UÊÿH 97H ∑§Ê¢ ¤ÊÊ¢∑§Á∂ÿÊ ÉÊ≈UË¥øÊ ÁŒflÊ–
ŸÁáÊ¡ ∑§Êÿ ¡Ê„U∂Ê ∑§√„UÊ¢– ÿÊ ⁄UËÃË¥ ¡Ê ¬Ê¢«UflÊ– Œ„U ∆UflËH 98H ÃÊ
∑§fl›U ¬⁄U’˝rÊÔ– ¡ÿÊ ¬⁄U◊¬ÈL§· ∞‚¥ ŸÊ◊– Ã¥ ◊ʤÊ¥ ÁŸ¡œÊ◊– „UÊ™§ÁŸ
∆UÊ∑§H 99H
144 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÿŒˇÊ⁄¢U flŒÁflŒÊ flŒÁãà Áfl‡ÊÁãà ÿlÃÿÊ flËÃ⁄Uʪʗ–

ÿÁŒë¿UãÃÊ ’˝rÊÔøÿZ ø⁄UÁãà ÃûÊ ¬Œ¢ ‚æ˜Uª˝„UáÊ ¬˝flˇÿH 11H
‚∑§›UÊ¢ ¡ÊáÊáÊÿÊ¢ ¡ ∂ÊáÊË– ÁÃÿ ¡ÊÁáÊfløË ¡ πÊáÊË– ÃÿÊ¢
ôÊÊÁŸÿÊ¢Áøÿ •ÊÿáÊË– ¡ÿÊÃ¥ •ˇÊL§ ê„UÁáʬH 100H ø¢«UflÊÃ¥„UË Ÿ ◊Ê«U–
Ã¥ ªªŸÁø ∑§Ë¥ »È§«¥U– flÊ¢øÍÁŸ ¡⁄UË „UÊ߸∂ ◊„ÈU«¥U– Ã⁄UË ©U⁄U∂ ∑Ò¥§ø¥H 1H ÃÁfl¢
¡ÊáÊáÊÿÊ ¡¥ •Ê∑§Á›U∂¥– Ã¥ ¡ÊÁáÊfl∂¬áÊ¥Áø ©U◊ÊáÊ∂¥– ◊ª ŸáÊflÁø ÃÿÊ
ê„UÁáÊÃ∂¥– •ˇÊ⁄U ‚„U¡¥H 2H ê„UáÊÊÁŸ flŒÁflŒ Ÿ⁄U– ê„UáÊÃË ¡ÿÊÃ¥ •ˇÊ⁄U–
¡¥ ¬˝∑ΧÃË‚Ë ¬⁄U– ¬⁄U◊Êà◊M§¬H 3H •ÊÁáÊ Áfl·ÿÊ¢ø Áfl· ©U∂¢«ÍUÁŸ– ¡
‚flZÁº˝ÿÊ¢ ¬˝ÊÿÁ‡øûÊ Œ™§ÁŸ– •Ê„UÊÁà Œ„UÊÁøÿÊ ’Ò‚ÊÁŸ– ¤ÊÊ«UÊÛUË¥H 4H
Ã ÿʬ⁄UË Áfl⁄UÄÖ ¡ÿÊøË ÁŸ⁄¢UÃ⁄U flÊ≈U ¬Ê„UÊÖ ÁŸc∑§Ê◊ÊÁ‚ •Á÷¬˝Ö
‚fl¸ŒÊ ¡¥H 5H ¡ÿÊÁøÿÊ •Êfl«UË– Ÿ ªÁáÊÃË ’˝rÊÔøÿʸøË¥ ‚Ê¢∑§«UË¥– ÁŸc∆ÔÈ⁄U
„UÊ™§ÁŸ ’ʬȫUË¥– ߢÁº˝ÿ¥ ∑§Á⁄UÃËH 6H ∞‚¥ ¡¥ ¬Œ– ŒÈ∂¸÷ •ÊÁáÊ •ªÊœ–
¡ÿÊÁøÿ ÕÁ«Uÿ flŒ– øÈ’È∑§Á›U∂ ∆U∂H 7H Ã¥ Ã ¬ÈL§· „UÊÃË– ¡ ÿʬ⁄UË
∂ÿÊ ¡ÊÃË– Ã⁄UË ¬ÊÕʸ „UÁø ÁSÕÃË– ∞∑§ fl›U ‚Ê¢ªÊ¥H 8H ÃÕ •¡È¸Ÿ¥
ê„UÁáÊÃ∂¥ SflÊ◊Ë– „¥UÁø ê„UáÊÊflÿÊ „UÊÃÊ¥ ¬Ê¢ ◊Ë– âfl ‚„U¡¥ ∑Χ¬Ê ∑§∂Ë ÃÈê„UË–
Ã⁄UË ’ÊÁ∂¡Ê ∑§Ê¢ H 9H ¬Á⁄U ’Ê∂Êfl¥ Ã¥ •Áà ‚Ê„UÊ¬¥– ÃÕ¥ ê„UÁáÊÃ∂¥
ÁòÊ÷ÈflŸŒË¬¥– ÃÈ¡ ∑§Êÿ ŸáÊÊ¥ ‚¢ˇÊ¬¥– ‚Ê¢ªŸ ∞∑§H 110H Ã⁄UË ◊ŸÊ ÿÊ
’Ê„UÁ⁄U∂Ë∑§«U– ÿÊflÿÊøË ‚ÊÁflÿÊ ‚fl ◊Ê«U– „¥U NUŒÿÊÁøÿÊ «UÊ„UË¥ ’È«U– ÃÒ‚¥
∑§Ë¡H 11H
‚fl¸mÊ⁄UÊÁáÊ ‚¢ÿêÿ ◊ŸÊ NUÁŒ ÁŸL§äÿ ø–
◊ÍäãÿʸœÊÿÊà◊Ÿ— ¬˝ÊáÊ◊ÊÁSÕÃÊ ÿÊªœÊ⁄UáÊÊ◊˜ÔH 12H
¬⁄UË „U¥ Ã⁄UËø ÉÊ«U– ¡⁄UË ‚¢ÿ◊ÊøË¥ •π¢«U– ‚fl¸mÊ⁄UË¥ ∑§flÊ«U¥– ∑§›UÊ‚ÃËH 12H
Ã⁄UË ‚„U¡¥ ◊Ÿ ∑§Ê¥«U∂¥– NUŒÿË¥Áø •‚∂ ©Uª∂¥– ¡Ò‚¥ ∑§⁄Uø⁄UáÊË¥ ◊Ê«U∂¥–
¬Á⁄UflL§ Ÿ ‚¢«UËH 13H ÃÒ‚¥ ÁøûÊ ⁄UÊÁ„UÁ∂ÿÊ ¬Ê¢«UflÊ– ¬˝ÊáÊÊ¢øÊ ¬˝áÊflÈÁø
∑§⁄UÊflÊ– ◊ª •ŸÈflÎÁûʬ¢Õ¥ •ÊáÊÊflÊ– ◊ÍÌäŸfl⁄UËH 14H ÃÕ •Ê∑§Ê‡ÊË¥ Á◊›U
Ÿ Á◊›– ÃÒ‚Ê œ⁄UÊflÊ œÊ⁄UáÊÊ’›¥U– ¡¢fl ◊ÊòÊÊòÊÿ ◊Êfl›U– •œ¸Á’¢’Ë¥H 15H
âflfl⁄UË ÃÊ ‚◊ËL§– ÁŸ⁄UÊ›UË¥ ∑§Ë¡ ÁSÕL§– ◊ª ∂ÇŸË¥ ¡Áfl¥ ˙∑§ÊL§– Á’¢’Ë¥ø
Áfl∂‚H 16H
 •äÿÊÿ •Ê∆UflÊ 145

•ÊÁ◊àÿ∑§ÊˇÊ⁄¢U ’˝rÊÔ √ÿÊ„U⁄Uã◊Ê◊ŸÈS◊⁄UŸ˜Ô–

ÿ— ¬˝ÿÊÁà àÿ¡ãŒ„¢U ‚ ÿÊÁà ¬⁄U◊Ê¢ ªÁÃ◊˜ÔH 13H
ÃÒ‚¥ ˙ „U¥ S◊⁄UÊ¢ ‚⁄U– •ÊÁáÊ ÃÕ¥Áø ¬˝ÊáÊÈ ¬È⁄U– ◊ª ¬˝áÊflÊ¢ÃË¥ ©⁄U–
¬ÍáʸÉÊŸ ¡¥H 17H ê„UáÊÊÒÁŸ ¬˝áÊflÒ∑§ŸÊ◊– „¥U ∞∑§ÊˇÊ⁄U ’˝rÊÔ– ¡Ê ◊ʤÊ¥
SflM§¬ ¬⁄U◊– S◊⁄UÂʥÃÊH 18H ÿʬ⁄UË àÿ¡Ë Œ„UÊÃ¥– ÃÊ ÁòʇÊÈhË ¬Êfl
◊ÊÃ¥– ¡ÿÊ ¬ÊfláÊÿÊ ¬⁄UÊÒÃ¥– •ÊÁáÊ∑§ ¬ÊfláÊ¥ ŸÊ„UË¥H 19H ÃâÊ •¡È¸ŸÊ ¡⁄UË
Áfl¬Êÿ¥– ÃȤÿÊ ¡ËflË¥ „UŸ ∞‚¥ ¡Êÿ– ŸÊ „¥U S◊⁄UáÊ ◊ª „UÊÿ– ∑§Êÿ‚ÿÊfl⁄UË
•¢ÃË¥H 120H ߢÁº˝ÿÊ¢ •ŸÈÉÊ« ¬«UÁ∂ÿÊ– ¡ËÁflÃÊø¥ ‚Èπ ’È«UÊÁ∂ÿÊ–
•Ê¢ÃÈ’Ê„U⁄UË ©UÉÊ«UÁ∂ÿÊ– ◊ÎàÿÈÁøã„¥UH 21H Ã fl›UË¥ ’Ò‚Êfl¥Áø ∑§fláÊ¥– ◊ª
∑§fláÊ ÁŸ⁄UÊœË ∑§⁄UáÊ¥– ÃÕ ∑§ÊsÔÊøÁŸ •¢Ã—∑§⁄UáÊ¥– ¬˝áÊfl S◊⁄UÊflÊH 22H
ÃÁ⁄U ªÊ ∞Á‡ÊÿÊ „Ê äflŸË– ¤ÊáÊ¥ ÕÊ⁄UÊ Œ‡ÊË „UÊ ◊ŸË¥– ¬Ò¥ ÁŸàÿ ‚Áfl∂Ê ◊Ë
ÁŸŒÊŸË¥– ‚fl∑ȧ „UÊÿH 23H
•ŸãÿøÃÊ— ‚Ãâ ÿÊ ◊Ê¢ S◊⁄UÁà ÁŸàÿ‡Ê—–
ÃSÿÊ„U¢ ‚È∂÷— ¬ÊÕ¸ ÁŸàÿÿÈÄÃSÿ ÿÊÁªŸ—H 14H
◊Ê◊Ȭàÿ ¬ÈŸ¡¸ã◊ ŒÈ—πÊ∂ÿ◊‡ÊʇflÃ◊˜Ô–
ŸÊåŸÈflÁãà ◊„UÊà◊ÊŸ— ‚¢Á‚Áh¢ ¬⁄U◊Ê¢ ªÃÊ—H 15H
¡ Áfl·ÿÊ¢Á‚ ÁÛUÊ¢¡›UË Œ©ŸË– ¬˝flÎûÊËfl⁄UË ÁŸª«U flÊ™§ÁŸ– ◊ÊÃ¥ NUŒÿË¥
‚ÍÁŸ– èÊÊÁªÃÊÃËH 24H ¬Á⁄U ÷ÊÁªÃÿÊ •Ê⁄UÊáÊÈ∑§Ê– ÷≈UáÊ¥ ŸÊ„UË¥ ˇÊÈœÊÁŒ∑§Ê¢–
ÃÕ øˇÊÈ⁄UÊÁŒ ⁄¢U∑§Ê– ∑§fláÊ ¬Ê«ÈUH 25H ∞‚ ÁŸ⁄¢UÃ⁄U ∞∑§fl≈U∂– ¡
•¢Ã—∑§⁄UáÊË¢ ◊¡‡ÊË¥ Á∂ª≈∂U– ◊ËÁø „UÊ™§ÁŸ •Ê≈U∂– ©U¬ÊÁ‚ÃËH 26H ÃÿÊ¢
Œ„UÊfl‚ÊŸ ¡Ò¥ ¬Êfl– ÃÒ¥ ÁÄUË¥ ◊ÊÃ¥ S◊⁄UÊfl¥– ◊ª êÿÊ¢ ¡⁄UË ¬ÊflÊfl¥– ÃÁ⁄U
©U¬ÊÁSà Ã ∑§Êÿ‚ËH 27H ¬Ò¥ ⁄¢U∑ȧ ∞∑§ •Ê«U∂¬áÊ¥– ∑§Ê∑ȧ›UÃË œÊ¢fl ªÊ
œÊ¢fl ê„UáÊ– ÃÁ⁄U ÃÿÊÁøÿ Ç∂ÊÁŸ œÊ¢fláÊ¥– ∑§Êÿ Ÿ ÉÊ«U ◊¡H 28H •ÊÁáÊ
÷ÄÃÊ¢„UË ÃÁø Œ‡ÊÊ– Ã⁄UË ÷ÄÃËøÊ ‚Ê‚È ∑§Êÿ‚Ê– ê„UáÊÊÒÁŸ „UÊ äflÁŸ ∞‚Ê–
Ÿ flÊπÊáÊÊflÊH 29H ÁÄUË¥ ¡ fl›UË¥ ◊Ë S◊⁄UÊflÊ– Ã fl›UË¥ S◊⁄U∂Ê ∑§Ë¥
¬ÊflÊflÊ– ÃÊ •Ê÷ÊL§„UË ¡ËflÊ– ‚Ê„UflÁø ŸÊ H 130H Ã¥ ´§áÊflÒ¬áÊ
ŒπÊÁŸ •Ê¢ªË¥– ◊Ë •Ê¬ÈÁ∂ÿÊÁø ©UûÊËáʸàflÊ∂ʪ˥– ÷ÄÃÊ¢ÁøÿÊ¢ ßÈàÿʪ˥–
146 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¬Á⁄Uøÿʸ ∑§⁄UË¥H 31H Œ„UflÒ∑§ÀÿÊøÊ flÊ⁄UÊ– ¤ÊáÊ¥ ∂ʪ∂ ÿÊ ‚È∑ȧ◊Ê⁄UÊ–

ê„UáÊÊÒÁŸ •Êà◊’ÊœÊÁøÿÊ ¬Ê¢Á¡⁄UÊ¢– ‚Íÿ¢ ÃÿÊâH 32H flÁ⁄U •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ
S◊⁄UáÊÊøË ©UflÊß∂Ë– „UË¥fl ∞‚Ë ∑§⁄UË¥ ‚Ê©U∂Ë– ∞‚ÁŸ ÁŸàÿ’ÈhË ‚¢¢ø∂Ë– ◊Ë
•ÊáÊË¥ ÃÿÊÃ¥H 33H ê„UáÊÊÁŸ Œ„UÊ¢ÃË¥ø¥ ‚Ê¢∑§«¥U– ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ∑§„UË¥Áø Ÿ ¬«U–
◊Ë •Ê¬ÈÁ∂ÿÊÃ¥ •Ê¬È∂ Ë∑§«U– ‚Èπ¥Áø •ÊáÊË¥H 34H fl⁄UøË∂ Œ„UÊøË
ª¢fl‚áÊË »§«ÈUŸË– •Ê„UÊø •„¢U∑§Ê⁄UÊø ⁄U¡ ¤ÊÊ«ÈUŸË– ‡ÊÈh flÊ‚ŸÊ ÁŸfl«ÈUŸË–
•Ê¬áʬʢ ◊›UflË¥H 35H •ÊÁáÊ ÷ÄÃÊ¢ Ã⁄UË Œ„UË¥– Áfl‡Ê· ∞∑§fl¢∑§ËøÊ ∆UÊflÊ
ŸÊ„UË¥– ê„UáÊÊÒÁŸ •√„UM§ ∑§Á⁄UÃÊ¢ ∑§Ê¢„UË¥– ÁflÿÊªÈ ∞‚Ê Ÿ flÊ≈UH 36H ŸÊÃ⁄UË
Œ„UÊ¢ÃË¥Áø Á◊ÿÊ¢ ÿÊfl¥– ◊ª •Ê¬áʬ¥ ÿÊÃ¥ ãÿÊfl¥– „¥U„UË ŸÊ„UË¥ Sfl÷Êfl¥– ¡
•ÊœË¥Áø ◊¡ ◊ËŸ∂H 37H ÿ⁄UË ‡Ê⁄UË⁄UÊÁøÿÊ ‚Á∂∂Ë¥– •‚Ã¬áÊ „U
‚Ê©U∂Ë– flÊ¢øÍÁŸ ø¢Áº˝∑§Ê Ã ∆U∂Ë– ø¢º˝Ë¥ø •Ê„UH 38H ∞‚ ¡ ÁŸàÿÿÈÄÖ
ÃÿÊ¢Á‚ ‚È∂÷ ◊Ë ‚ÃÖ ê„UáÊÊÒÁŸ Œ„UÊ¢ÃË¥ ÁŸÁ‡øÖ ◊ËÁø „UÊÃËH 39H ◊ª
Ä∂‡ÊÃM§øË flÊ«UË– ¡ ÃʬòÊÿÊÇŸËøË ‚ª«UË– ¡ ◊ÎàÿÈ∑§Ê∑§Ê‚Ë¥ ∑ȧ⁄UÊ¢«UË–
‚Ê¢Á«U∂Ë •Ê„UH 140H ¡¥ ŒÒãÿÊø¥ ŒÈ÷Ã¥– ¡¥ ◊„UÊ÷ÿÊÃ¥ flÊ…UÁflÃ¥– ¡¥
‚∑§›U ŒÈ—πÊø¥ ¬È⁄UÃ¥– ÷Ê¢«Ufl∂H 41H ¡¥ ŒÈ◊¸ÃËø¥ ◊Í›U– ¡¥ ∑ȧ∑§◊ʸø¥
»§›U– ¡¥ √ÿÊ◊Ê„UÊø¥ ∑§fl›U– SflM§¬ÁøH 42H ¡¥ ‚¢‚Ê⁄UÊø¥ ’Ò‚áÊ¥– ¡¥
Áfl∑§Ê⁄UÊ¥ø¥ ©UlÊŸ¥ (©ŒÊáÊ¥)– ¡¥ ‚∑§›U ⁄UÊªÊ¢ø¥ ÷ÊáÊ¥– flÊÁ…U∂¥ •Ê„UH 43H
¡¥ ∑§Ê›UÊøÊ ÁÅÊøÈ ©UÁ‡Ê≈UÊ– ¡¥ •Ê‡ÊøÊ •Ê¢ªfl∆UÊ– ¡ã◊◊⁄UáÊÊøÊ flÊÁ∂¢fl≈UÊ–
Sfl÷Êfl¥ ¡¥H 44H ¡¥ ÷È∂Ëø¥ ÷Á⁄Ufl– Áfl∑§À¬Êø¥ flÊÁâfl– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ¬¥fl–
Áfl¢øÈflÊ¢ø¥H 45H ¡¥ √ÿÊÉÊ˝Êø¥ ˇÊòÊ– ¡¥ ¬áÿÊ¢ªŸø¥ ◊ÒòÊ– ¡¥ Áfl·ÿÁflôÊÊŸÿ¢òÊ–
‚ȬÍÁ¡ÃH 46H ¡¥ ∂ÊfløÊ ∑§›Ufl›UÊ– ÁŸflÊÁ∂ÿÊ Áfl·ÊŒ∑§ÊøÊ ª›UÊ›UÊ–
¡¥ Áfl‡flÊ‚È •Ê¢ªfl›UÊ– ‚¢fløÊ⁄UÊøÊH 47H ¡¥ ∑§ÊÁ…UÿÊø¥ π¥fl– ¡¥
∑§Ê›U‚¬Ê¸ø¥ ◊ÊŒ¸fl– ªÊÁ⁄Uÿø¥ Sfl÷Êfl– ªÊÿŸ ¡¥H 48H ¡¥ flÒÁ⁄UÿÊøÊ
¬Ê„ÈUáÊL§– ¡¥ ŒÈ¡¸ŸÊøÊ •ÊŒL§– „¥U •‚Ê ¡¥ ‚ʪL§– •ŸÕÊZøÊH 49H ¡¥
SflåŸË¥ ŒÁπ∂¥ Sfl埖 ¡¥ ◊Ϊ¡›¥U ‚ÊÁ‚ãŸ∂¥ flŸ– ¡¥ œÍ◊˝⁄U¡Ê¢ø¥ ªªŸ–
•ÊÃ∂¥ •Ê„UH 150H ∞‚¥ ¡¥ „¥U ‡Ê⁄UË⁄U– Ã¥ Ã Ÿ ¬flÃËÁø ¬È…UÃË Ÿ⁄U– ¡
„UÊ™§ÁŸ ∆U∂ •¬Ê⁄–U SflM§¬ ◊ʤÊ¥H 51H
 •äÿÊÿ •Ê∆UflÊ 147

•Ê’˝rÊÔ÷ÈflŸÊÀ∂Ê∑§Ê— ¬ÈŸ⁄UÊflÁøŸÊ˘¡È¸Ÿ–
◊Ê◊Ȭàÿ ÃÈ ∑§ÊÒãÃÿ ¬ÈŸ¡¸ã◊ Ÿ ÁfllÃH 16H
∞:„UflË¥ ’˝rÊÔ¬áÊÊÁøÿ ÷«U‚– Ÿ øÈ∑§ÃËÁø ¬ÈŸ⁄UÊflÎûÊËø fl›U‚– ¬Á⁄U
ÁŸfl≈UÁ∂ÿÊø¥ ¡Ò‚¥– ¬Ê≈U Ÿ ŒÈπH 52H ŸÊÃ⁄UË øßÁ∂ÿÊŸ¢Ã⁄U¢– Ÿ ’ÈÁ«U¡
SflåŸË¥øÁŸ ◊„UʬÍ⁄¥U– ÃflË¥ ◊ÊÃ¥ ¬Êfl∂ Ã ‚¢‚Ê⁄¥U– Á∂¢¬ÃËÁø ŸÊH 53H
∞:„UflË¥ ¡ªŒÊ∑§Ê⁄UÊø¥ Á‚⁄¥U– ¡¥ Áø⁄USÕÊÿËÿÊ¢ø œÈ⁄U– ’˝rÊÔ÷ÈflŸ ªÊ øfl⁄¥U–
∂Ê∑§Êø›UÊø¥H 54H Á¡ÿ ªÊ¢flË¥øÊ ¬„UÊL§ ÁŒflÊfl⁄UË– ∞∑§Ê •◊⁄¥Uº˝Êø¥
•ÊÿÈcÿ Ÿ œ⁄UË– Áfl›ÊÁŸ ¬Ê¥ÃË¥ ©U∆UË ∞∑§Ë‚⁄UË¥– øflŒÊ¡áÊÊ¢øË¥H 55H
‚„UdÿȪ¬ÿ¸ãÃ◊„Uÿ¸Œ˜Ô’˝rÊÔáÊÊ ÁflŒÈ—–
⁄UÊÁòÊ¢ ÿȪ‚„UdÊãÃÊ¢ Ã˘„UÊ⁄UÊòÊÁflŒÊ ¡ŸÊ—H 17H
¡Ò¥ øÊÒ∑§Á«UÿÊ ‚„Ud ¡Êÿ– ÃÒ¥ ∆UÊÿ ∆UÊflÊ Áfl›ÈUÁø „UÊÿ– •ÊÁáÊ ÃÒ‚¥Áø
‚„UdflÁ⁄Uÿ ¬Ê„– ⁄UÊòÊË ¡âÊH 56H ÿfl…¥U •„UÊ⁄UÊòÊ ¡ÁÕ¢ø¥– ÃáÊ¥ Ÿ ∂Ê≈UÃË
¡ ÷ÊÇÿÊø– ŒπÃË Ã SflªËZø– Áø⁄¢U¡ËflH 57H ÿ⁄UÊ¢ ‚È⁄UªáÊÊ¢øË ŸflÊ߸–
Áfl‡Ê· ‚Ê¢ªÊflË ÿÕ ∑§Ê߸– ◊Èg∂ ߢº˝ÊøËÁø Œ‡ÊÊ ¬Ê„UË¥– ¡ ÁŒ„UÊø
øÊÒŒÊH 58H ¬Á⁄U ’˝rÊÔÿÊÁøÿÊÁ„U •Ê∆UÊ¢ ¬Ê„UÊ⁄UÊ¢Ã¥– •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ «UÊ›UÊ¢ ŒπÃ–
¡ •Ê„UÊÁà ªÊ ÃÿÊ¢Ã¥– •„UÊ⁄UÊòÊÁflŒ ê„UÁáʬH 59H
•√ÿÄÃÊŒ˜√ÿÄÃÿ— ‚flʸ— ¬˝÷flãàÿ„U⁄Uʪ◊–
⁄UÊòÿʪ◊ ¬˝∂ËÿãÃ ÃòÊÒflÊ√ÿÄÂ¥ôÊ∑§H 18H
èÊÍê˝Ê◊— ‚ ∞flÊÿ¢ ÷ÍàflÊ ÷ÍàflÊ ¬˝∂ËÿÃ–
⁄UÊòÿʪ◊˘fl‡Ê— ¬ÊÕ¸ ¬˝÷flàÿ„U⁄Uʪ◊H 19H
Ãÿ ’˝rÊÔ÷ÈflŸË¥ ÁŒfl‚¥ ¬Ê„– Ã fl›UË¥ ªáÊŸÊ ∑§„UË¥ Ÿ ‚◊Êÿ– ∞‚¥
•√ÿÄÃÊø¥ „UÊÿ– √ÿQ Áfl‡flH 160H ¬È…UÃË ÁŒ„UÊøË øÊҬʄUÊ⁄UË Á»§≈U–
•ÊÁáÊ „UÊ •Ê∑§Ê⁄U‚◊Ⱥ˝ •Ê≈U– ¬Ê∆UË¥ ÃÒ‚ÊÁø ◊ª ¬Ê„UÊ¢≈U– ÷⁄UÊ¥ ∂ʪH 61H
‡ÊÊ⁄UŒËÿÁøÿ ¬˝fl‡ÊË¥– •÷˝¥ Á¡⁄UÃË •Ê∑§Ê‡ÊË¥– ◊ª ª˝Ëc◊Ê¢ÃË¥ ¡Ò‡ÊË¥– ÁŸªÃË
¬È…UÃËH 62H ÃÒ‡ÊË ’˝rÊÔÁŒŸÊÁøÿ •ÊŒË– „U ÷ÍÂÎc≈ÔUËøË ◊Ê¢ŒË– Á◊›U
¡¢fl ‚„UdÊflœË– ÁŸÁ◊ûÊ ¬È⁄U (ÁŸ◊Áà ÿȪ¥)H 63H ¬Ê∆UË¥ ⁄UÊòÊË¥øÊ •fl‚L§
„UÊÿ– •ÊÁáÊ Áfl‡fl •√ÿÄÃË¥ ∂ÿÊ ¡Êÿ– ÃÊ„UË ÿȪ‚„Ud ◊Ê≈U∑§Ê ¬Ê„U–
•ÊÁáÊ ÃÒ‚¥Áø ⁄UøH 64H „¥U ‚Ê¢ªÊflÿÊ ∑§Êÿ ©U¬¬ûÊË– ¡ ¡ªÊøÊ ¬˝›UÿÊ
148 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•ÊÁáÊ ‚¢÷ÍÃË– ßÿ ’˝rÊÔ÷ÈflŸË¥ÁøÿÊ „UÊÃË– •„UÊ⁄UÊòÊÊ◊Ê¡Ë¥H 65H ∑Ò§‚¥

ÕÊÁ⁄Uflø¥ ◊ÊŸ ¬Ê„¥U ¬Ê¢– ÃÊ ‚ÎÁc≈ÔU’Ë¡ÊøÊ ‚Ê≈UÊ¬Ê– ¬Á⁄U ¬ÈŸ⁄UÊflÎûÊËÁøÿÊ
◊ʬʖ ‡Ê˪ ¡Ê„UÊ∂ÊH 66H ∞:„UflË¥ òÊÒ∂ÊÄÿ „¥U œŸÈœ¸⁄UÊ– ÁÃÿ ªÊ¢flË¥øÊ ªÊ
¬‚Ê⁄UÊ– ÃÊ „UÊ ÁŒŸÊŒÿË¥ ∞∑§‚⁄UÊ¢– ◊Ê¢«UÃÈ •‚H 67H ¬Ê∆UË¥ ⁄UÊòÊË¥øÊ ‚◊Ê
¬Êfl– •ÊÁáÊ •¬Ò‚ÊÁø ‚Ê¢∆Ufl– ê„UÁáÊÿ ¡ÁÕ¢ø¥ ÃÕ Sfl÷Êfl¥– ‚ÊêÿÊ‚Ë
ÿH 68H ¡Ò‚¥ flÎˇÊ¬áÊ ’Ë¡ÊÁ‚ •Ê∂¥– ∑§Ë¥ ◊ÉÊ „¥U ªªŸ ¡Ê„UÊ∂¥– ÃÒ‚¥
•Ÿ∑§àfl ¡Õ ‚Ê◊Êfl∂¥– Ã¥ ‚Êêÿ ê„UÁáʬH 69H
¬⁄USÃS◊ÊûÊÈ ÷ÊflÊ˘ãÿÊ˘√ÿÄÃÊ˘√ÿÄÃÊà‚ŸÊß—–
ÿ— ‚ ‚fl¸·È ÷ÍÃ·È Ÿ‡ÿà‚È Ÿ ÁflŸ‡ÿÁÃH 20H
ÃÕ ‚◊Áfl·◊ Ÿ ÁŒ‚ ∑§Ê¢„UË¥– ê„UáÊÊÁŸ ÷ÍÃ¥ „U ÷Ê· ŸÊ„UË¥– ¡Áfl¢ ŒÍœÁø
¡Ê„UÊÁ∂ÿÊ Œ„UË¥– ŸÊ◊M§¬ ¡ÊÿH 170H ÃflË¥ •Ê∑§Ê⁄U∂Ê¬Ê‚Á⁄U‚¥– ¡ªÊø¥
¡ª¬áÊ ÷˝¢‡Ê– ¬Á⁄U ¡Õ¥ ¡Ê„UÊ∂¥ Ã¥ ¡Ò‚¥– ÃÒ‚¥Áø •‚H 71H ÃÒ¥ ÃÿÊ ŸÊ¢fl
‚„U¡ •√ÿÄÖ •ÊÁáÊ •Ê∑§Ê⁄UÊfl›UË¥ Ã¥Áø √ÿÄÖ „¥U ∞∑§ÊSÃfl ∞∑§
‚ÍÁøÖ ∞:„UflË¥ ŒÊŸË ŸÊ„UË¥H 72H ¡Ò‚¥ •Ê≈UÁ∂ÿÊ L§¬¥– •Ê≈U∂U¬áÊ Ã
πÊ≈UË ê„UÁáʬ– ¬È…UÃË ÃÊ ÉÊŸÊ∑§ÊL§ „UÊ⁄U¬– ¡ fl›UË¥ •›¢U∑§Ê⁄U „UÊÃËH 73H
„UË¥ ŒÊ„UË¥ ¡Ò‡ÊË¥ „UÊáÊË¥– ∞∑§Ë¥ ‚ÊÁˇÊ÷Íà ‚ÈfláÊËZ– ÃÒ‚Ë √ÿÄÃÊ√ÿÄÃÊøË
∑§«U‚áÊË– flSÃÍëÿÊ ∆UÊÿË¥H 74H Ã¥ Ã⁄UË √ÿÄà ŸÊ •√ÿÄÖ ÁŸàÿ ŸÊ
ŸÊ‡Êfl¢Ã– ÿÊ ŒÊ„UË¥÷ÊflÊ¢ •ÃËÖ •ŸÊÁŒÁ‚hH 75H ¡¥ „¥U Áfl‡flÁø
„UÊ™§ÁŸ •‚– ¬Á⁄U Áfl‡fl¬áÊ ŸÊÁ‚∂ ÁŸ Ÿ ŸÊ‚– •ˇÊ⁄¥U ¬ÈÁ‚ÀÿÊ Ÿ ¬È‚–
•Õȸ ¡Ò‚ÊH 76H ¬Ê„¥U ¬Ê¢ Ã⁄¢Uª Ã⁄UË „UÊà ¡ÊÖ ¬Á⁄U ÃâÊ ©UŒ∑§ Ã¥ •π¢«U
•‚Ö ÃflË¥ ÷ÍÃÊ÷ÊflË¥ Ÿ ŸÊ‡ÊÖ •ÁflŸÊ‡Ê ¡¥H 77H ŸÊÃ⁄UË •Ê≈UÁÃÿ
•›¢U∑§Ê⁄UË¥– ŸÊ≈UÃ¥ ∑§Ÿ∑§ •‚ ¡ÿʬ⁄UË– ÃflË¥ ◊⁄UÁÃÿ ¡ËflÊ∑§Ê⁄UË¥– •◊⁄U ¡¥
•Ê„UH 78H
•√ÿÄÃÊ˘ˇÊ⁄U ßàÿÈÄÃSÃ◊Ê„ÈU— ¬⁄U◊Ê¢ ªÁÃ◊˜Ô–
ÿ¢ ¬˝Êåÿ Ÿ ÁŸfløãÃ ÃhÊ◊ ¬⁄U◊¢ ◊◊H 21H
¬ÈL§·— ‚ ¬⁄U— ¬ÊÕ¸ ÷ÄàÿÊ ∂èÿSàflŸãÿÿÊ–
ÿSÿÊã×SÕÊÁŸ ÷ÍÃÊÁŸ ÿŸ ‚fl¸Á◊Œ¢ ÃÃ◊˜ÔH 22H
 •äÿÊÿ •Ê∆UflÊ 149

¡ÿÊÃ¥ •√ÿÄà ê„UáÊÊ¥ ÿ ∑§Ê«¥U– ê„UáÊÃÊ¢ SÃÈÁà „¥ ∞‚¥ ŸÊfl«U– ¡¥ ◊ŸÊ-
’ÈhË Ÿ ‚Ê¢¬«U– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 79H •ÊÁáÊ •Ê∑§Ê⁄UÊ •ÊÁ∂ÿÊ ¡ÿÊø¥–
ÁŸ⁄UÊ∑§Ê⁄U¬áÊ Ÿ flø– •Ê∑§Ê⁄U∂Ê¬¥ Ÿ Áfl‚¢ø– ÁŸàÿÃÊ ªÊH 180H ê„UáÊÊÒÁŸ
•ˇÊ⁄U ¡¥ ê„UÁáÊ¡– ÃflË¥Áø ê„UáÊÃÊ¢ ’ÊœÈÁ„U ©U¬¡– ¡ÿʬ⁄UÊÒÃÊ ¬Ò‚È Ÿ
ŒÁπ¡– ÿÊ ŸÊ◊ ¬⁄U◊ªÃËH 81H ¬Á⁄U •ÊÉÊflÊ ß„UË¥ Œ„U¬È⁄UË¥H •Ê„U
ÁŸ¡Á∂ÿÊø ¬⁄UË– ¡ √ÿʬÊL§ ∑§⁄UflË ŸÊ ∑§⁄UË– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 82H ∞:„UflË¥
¡ ‡ÊÊ⁄UË⁄Uøc≈ÔUÊ– àÿÊ¢◊Ê¡Ë¥ ∞∑§„UË Ÿ ∆U∑§ ªÊ ‚È÷≈UÊ– ŒÊ„UË¥ ߢÁº˝ÿÊ¢ÁøÿÊ
flÊ≈UÊ– flÊ„UÃÁø •Ê„UÊÃËH 83H ©U∑§∂ÍÁŸ§ Áfl·ÿÊ¢øÊ ¬≈UÊ– „UÊà ◊ŸÊøÊ
øÊ„U≈UÊ– ÃÊ ‚ÈπŒÈ—πÊøÊ ⁄UÊ¡flÊ¢≈UÊ– ÷ËÃ⁄UÊÁ„U ¬ÊflH 84H ¬Á⁄U ⁄UÊflÊ
¬„È«UÁ∂ÿÊ ‚Èπ¥– ¡Ò‚Ê Œ‡ÊË¥øÊ √ÿʬÊL§ Ÿ ∆U∑§– ¬˝¡Ê •Ê¬È∂Ê∂ÁŸ
•Á÷∂Êπ¥– ∑§Á⁄UÃÁø •‚ÃËH 85H ÃÒ‚¥ ’ÈhËø¥ „UŸ ¡ÊáÊáÊ¥– ∑§Ê¢ ◊ŸÊø¥
ÉÊáÊ¥ ŒáÊ¥– ߢÁº˝ÿÊ¢ø¥ ∑§⁄UáÊ¥– S»È§⁄UUáÊ flÊÿÍø¥H 86H „U Œ„UÁ∑˝§ÿÊ •ÊÉÊflË– Ÿ
∑§⁄UÁflÃÊ¢ „UÊÿ ’⁄UflË– ¡Ò‚Ê Ÿ ø∂ÁflÃÁŸ ⁄UflË– ∂Ê∑ȧ øÊ∂H 87H •¡¸ÈŸÊ
Ãÿʬ⁄UË– ‚ÈÃ∂Ê ∞‚Ê •Ê„U ‡Ê⁄UË⁄UË¥– ê„UáÊÊÒÁŸ ¬ÈL§·È ªÊ •flœÊ⁄UË¢– ê„UÁáʬ
¡ÿÊÃ¥H 88H •ÊÁáÊ ¬˝∑ΧÁà ¬ÁÃfl˝Ã– ¬Á«U∂Ê ∞∑§¬àŸËfl˝Ã¥– ÿáÊ¥Á„U ∑§Ê⁄UáÊ¥
¡ÿÊÃ¥– ¬ÈL§·È ê„UáÊÊ¥ ÿH 89H ¬Ò¥ flŒÊø¥ ’„ÈUfl‚¬áÊ– ŒπÁøŸÊ ¡ÿÊø¥
•Ê¢ªáÊ– „¥U ªªŸÊø¥ ¬Ê¢ÉÊM§áÊ– „UÊÿ ŒπÊH 190H ∞‚¥ ¡ÊáÊÍÁŸ ÿÊªË‡fl⁄U–
¡ÿÊÃ¥ ê„UáÊÃË ¬⁄UÊà¬⁄U– ¡¥ •ŸãÿªÃËø¥ ÉÊ⁄U– Áª¢fl‚Ëà ÿH 91H ¡
ßÈflÊøÊÁøûÊ¥– ŸÊß∑§ÃË ŒÈÁ¡ÿ ªÊc≈ÔUËÃ¥– ÃÿÊ¢ ∞∑§ÁŸc∆Uø¥ Á¬∑§Ã¥– ‚ÈˇÊòÊ
¡¥H 92H „¥U òÊÒ∂ÊÄÿÁø ¬ÈL§·ÊûÊ◊È– ∞‚Ê ‚Êø ¡ÿÊøÊ ◊ŸÊœ◊¸È– ÃÿÊ
•ÊÁSÃ∑§ÊøÊ •ÊüÊ◊È– ¬Ê¢«UflÊ ªÊH 93H ¡¥ ÁŸªflʸø¥ ªÊÒ⁄Ufl– ¡¥ ÁŸªÈ¸áÊÊøË
¡ÊÁáÊfl– ¡¥ ‚ÈπÊøË ⁄UÊÁáÊfl– ÁŸ⁄UʇÊÊ¢‚ËH 94H ¡¥ ‚¢ÃÊÁ·ÿÊ¢ flÊÁ…U∂¥ ÃÊ≈U–
¡¥ •Áø¢ÃÊ •ŸÊÕÊ¢ø¥ ◊Êÿ¬Ê≈U– ÷ÄÃË‚Ë ©U¡Í flÊ≈U– ¡ÿÊ ªÊ¢flÊH 95H „¥U
∞∑Ò§∑§ ‚Ê¢ªÊÁŸ flÊÿÊ¥– ∑§Êÿ »§Ê⁄U ∑§M¢§ œŸ¢¡ÿÊ– ¬Ò¥ ªÁ∂ÿÊ ¡ÿÊ ∆UÊÿÊ–
ÃÊ ∆UÊflÊÁø „UÊ߸¡H 96H Á„¢UflÊÁøÿÊ ¤ÊÈ›ÈU∑§Ê– ¡Ò‚¥ Á„¢UflÁø ¬«U ©UcáÊÊŒ∑§Ê–
∑§Ê¢ ‚◊Ê⁄U ¡ÊÁ∂ÿÊ •∑§Ê¸– Ã◊Áø ¬˝∑§Ê‡ÊÈ „UÊÿH 97H ÃÒ‚Ê ‚¢‚ÊL§ ¡ÿÊ
ªÊ¢flÊ– ª∂Ê ‚Ê¢ÃÊ ¬Ê¢«UflÊ– „UÊ™§ÁŸ ∆UÊ∑§ •ÊÉÊflÊ– ◊ÊˇÊÊøÊÁøH 98H Ã⁄UË
•ÇŸË◊Ê¡Ë¥ •Ê∂¥– ¡Ò‚¥ ߢœŸÁø •ÁÇŸ ¡„ÊU∂¥– ¬Ê∆UË¥ Ÿ ÁŸfl«UÁø ∑§Ê¢„UË¥
150 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∑§∂¥– ∑§Êc∆ÔU¬áÊH 99H ŸÊÃ⁄UË ‚Êπ⁄UøÊ ◊ÊÉÊÊÒÃÊ– ’ÈhË◊¢Ã¬áÊ¥„UË ∑§Á⁄UÃÊ¢–

¬Á⁄U ™¢§‚ Ÿ√„U ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– Á¡ÿʬ⁄UËH 200H ∂Ê„UÊø¥ ∑§Ÿ∑§ ¡Ê„U∂¥– „¥U ∞∑¥§
¬Á⁄U‚¥Áø ∑§∂¥– •ÊÃÊ¢ •ÊÁáÊ∑§ ∑Ò¥§ø¢ Ã¥ ª∂¥– ∂Ê„Uàfl •ÊáÊËH 1H ê„UáÊÊÒÁŸ
Ãͬ „UÊ™§ÁŸ ◊ÊÉÊÊÒÃ¥– ¡flË¥ ŒÍœ¬áÊÊ Ÿ ÿÁø ÁŸL§Ã¥– ÃflË¥ ¬ÊflÊÁŸÿÊ¢ ¡ÿÊÃ¥–
¬ÈŸ⁄UÊflÎÁûÊ ŸÊ„UË¥H.2H Ã¥ ◊ʤÊ¥ ¬⁄U◊– ‚ÊøÊ∑§Ê⁄¥U ÁŸ¡œÊ◊– „¥U •Ê¢ÃÈfl≈U ÃÈ¡
fl◊¸– ŒÊÁfl¡Ã •‚H 3H
ÿòÊ ∑§Ê∂ àflŸÊflÎÁûÊ◊ÊflÎÁûÊ¢ øÒfl ÿÊÁªŸ—–
¬˝ÿÊÃÊ ÿÊÁãà â ∑§Ê∂¢ flˇÿÊÁ◊ ÷⁄U÷¸÷H 23H
ÃflË¥Áø •ÊÁáÊ∑¥§„UË ∞∑¥§ ¬˝∑§Ê⁄¥U– „¥U ¡ÊáÊÃÊ¢ •Ê„U ‚Ê¬Ê⁄¥U– ÃÁ⁄U Œ„U
‚Ê¢Á«UÃÁŸ •fl‚⁄U¢– ¡Õ Á◊›UÃË ÿÊªËH 4H •ÕflÊ •flø≈¥ ∞‚¥ ÉÊ«U– ¡
•Ÿfl‚⁄¥U Œ„U ‚Ê¢«U– ÃÁ⁄U ◊ÊÉÊÊÒÃ¥ ÿáÊ¥ ÉÊ«U– Œ„UÊ‚ËÁøH 5H ê„UáÊÊÒÁŸ
∑§Ê›U‡ÊÈhË ¡⁄UË Œ„U ∆UÁflÃË– Ã⁄UË ∆UÁflÃπ¥flË¥ ’˝rÊÔÁø „UÊÃË– ∞:„UflË¥ •∑§Ê›UË¥
Ã⁄UË ÿÃË– ‚¢‚Ê⁄UÊ ¬È…UÃËH 6H ÃÒ‚¥ ‚ÊÿÈÖÿ •ÊÁáÊ ¬ÈŸ⁄UÊflÎûÊË– ÿ ŒÊã„UË
•fl‚⁄Uʕʜ˟ •Ê„UÊÃË– ÃÊÁø •fl‚L§ ÃÈ¡¬˝ÃË– ¬˝‚¢ª¥ ‚Ê¢ªÊ¥H 7H ÃÁ⁄U
∞∑¥§ ªÊ ‚È÷≈UÊ– ¬ÊÃÁ∂ÿÊ ◊⁄UáÊÊøÊ ◊ÊÁ¡fl≈UÊ– ¬Ê¢øÒ •Ê¬È∂ÊÁ∂ÿÊ flÊ≈UÊ–
ÁŸÉÊÃË •¢ÃË¥H 8H ∞‚Ê flÁ⁄U¬Á«U∂Ê ¬˝ÿÊáÊ∑§Ê›UË¥– ’ÈhËÃ¥ ÷˝◊È Ÿ Áª›UË–
S◊ÎÁà Ÿ√„ •Ê¢œ›UË– Ÿ ◊⁄U ◊ŸH 9H „UÊ øßÊflª¸È •ÊÉÊflÊ– ◊⁄UáÊË¥ ÁŒ‚
≈Ufl≈UflÊ– ¬Á⁄U •ŸÈ÷ÁflÁ∂ÿÊ ’˝rÊÔ÷ÊflÊ– ª¢fl‚áÊË „UÊ™§ÁŸH 210H ∞‚Ê
‚Êflœ „UÊ ‚◊flÊflÊ– •ÊÁáÊ ÁŸflʸáÊfl:„UË¥ ÁŸflʸ„UÊ– „¥U Ã⁄UËø ÉÊ«U ¡⁄UË
‚ÊflÊflÊ– •ÇŸËøÊ •ÊÕËH 11H ¬Ê„UÊ¥ ¬Ê¢ flÊ⁄UŸ¥ ∑§Ê¢ ©UŒ∑¥§– ¡Ò¥ ÁŒÁflÿÊø¥
ÁŒfl¬áÊ ¤ÊÊ¢∑§– ÃÒ¥ •‚ÃËø ∑§Êÿ Œπ– ÁŒ∆UË •Ê¬È∂ËH 12H ÃÒ‚¥
Œ„UÊ¢ÃË¥øÁŸ Áfl·◊flÊÃ¥– Œ„U •Ê¢Ã ’Ê„UÁ⁄U ‡∂c◊Ê•Ê¥Ã– ÃÒ¥ Áfl¤ÊÊÁŸ ¡Êÿ
©UÁ¡Ã¥– •ÇŸËø¥ Ã¥H 13H Ã fl›UË¥ ¬˝ÊáÊÊÁ‚ ¬˝ÊáÊÈ ŸÊ„UË¥– ÃÕ ’ÈÁh •‚ÊÁŸ
∑§⁄UË∂ ∑§Ê߸– ê„UáÊÊÒÁŸ •ÇŸËÁfláÊ Œ„UË¥– øÃŸÊ Ÿ ÕÊ⁄UH 14H •ªÊ Œ„UË¥øÊ
•ÁÇŸ ¡⁄UË ª∂Ê– Ã⁄UË Œ„U Ÿ√„U Áøπ∂È flÊ∂Ê– flÊÿÊ¢ •ÊÿÈcÿfl›ÈU •Ê¬∂Ê–
•Ê¢œÊ⁄U¥ Áª¢fl‚ËH 15H •ÊÁáÊ ◊ʪË∂ S◊⁄UáÊ •ÊÉÊfl¥– Ã¥ ÃáÊ¥ •fl‚⁄U¥
‚Ê¢÷Ê›UÊfl¥– ◊ª Œ„U àÿ¡ÍÁŸ Á◊›UÊfl¥– SflM§¬Ë¥ ∑§Ë¥H 16H âfl ÃÿÊ
‡∂c◊Êø Áøπ∂Ë¥– øßÊÁø ’È«ÊÁŸ ª∂Ë– ÃÕ ◊ÊÁª∂Ë ¬ÈÁ…U∂Ë „U ∆U∂Ë–
 •äÿÊÿ •Ê∆UflÊ 151

•Ê∆UfláÊ ‚„U¡¥H 17H ê„UáÊÊÒÁŸ •ÊœË¥ •èÿÊ‚È ¡Ê ∑§∂Ê– ÃÊ ◊⁄UáÊ Ÿ
ÿÃÊ¢Áø ÁŸ◊ÊÁŸ ª∂Ê– ¡Ò‚¥ ∆UfláÊ¥ Ÿ ÁŒ‚ÃÊ¢ ◊Ê∂fl∂Ê– ŒË¬È „UÊÃË¥øÊH 18H
•ÊÃÊ¢ •‚Ê „¥U ‚∑§›U– ¡ÊáÊ ¬Ê¢ ôÊÊŸÊÁ‚ •ÁÇŸ ◊Í›U– ÃÿÊ •ÇŸËø¥ ¬˝ÿÊáÊË¥
’›U– ‚¢¬Íáʸ •ÊÕËH 19H
•ÁÇŸÖÿÊ¸ÁÃ⁄U„U— ‡ÊÈÄ∂— ·á◊Ê‚Ê ©UûÊ⁄UÊÿáÊ◊˜Ô–
ÃòÊ ¬˝ÿÊÃÊ ªë¿UÁãà ’˝rÊÔ ’˝rÊÔÁflŒÊ ¡ŸÊ—H 24H
•Ê¢Ã •ÇŸËÖÿÊÃËøÊ ¬˝∑§Ê‡ÊÈ– ’Ê„U⁄UË ‡ÊÈÄ∂¬ˇÊÈ •ÊÁáÊ ÁŒfl‚È– •ÊÁáÊ
‚Ê◊Ê‚Ê¢◊Ê¡Ë¥ ◊Ê‚È– ©UûÊ⁄UÊÿáÊH 220H ∞Á‡ÊÿÊ ‚◊ÿÊªÊøË ÁŸL§ÃË–
∂Ê„UÊÁŸ ¡ Œ„U ∆UÁflÃË– Ã ’˝rÊÔÁø „UÊÃË– U’˝rÊÁflŒÔH 21H •flœÊ⁄UË¥ ªÊ
œŸÈœ¸⁄Ê– ÿÕfl⁄UË ‚Ê◊âÿ¸ ÿÿÊ •fl‚⁄UÊ– ÃflË¥Áø „UÊ ©U¡Í ◊ʪ¸ Sfl¬È⁄UÊ–
ÿÊflÿÊ ¬Ò¥H 22H ∞Õ •ÇŸË „¥U ¬Á„U∂¥ ¬ÊÿÃ⁄¥U– ÖÿÊÁÃ◊¸ÿ „¥U ŒÈ‚⁄¥U– ÁŒfl‚
¡ÊáÊ¥ ÁÂ⁄¥U– øÊÒÕ¥ ‡ÊÈÄ∂¬ˇÊH 23H •ÊÁáÊ ‚Ê◊Ê‚ ©UûÊ⁄UÊÿáÊ– Ã¥ fl⁄UøË∂
ªÊ ‚Ê¬ÊŸ– ÿáÊ¥ ‚ÊÿÈÖÿÁ‚Áh‚ŒŸ– ¬ÊflÃË ÿÊªËH 24H „UÊ ©UûÊ◊ ∑§Ê›È
¡ÊÁáÊ¡– ÿÊÃ¥ •Áø¸⁄UÊ ◊ʪ¸È ê„UÁáÊ¡– •ÊÃÊ¢ •∑§Ê›ÈU ÃÊ„UË ‚„U¡¢– ‚Ê¢ªŸ
•Ê߸∑§H 25H
œÍ◊Ê ⁄UÊÁòÊSÃÕÊ ∑ΧcáÊ— ·á◊Ê‚Ê ŒÁˇÊáÊÊÿŸ◊˜Ô–
ÃòÊ øÊãº˝◊‚¢ ÖÿÊÁÃÿÊ¸ªË ¬˝Êåÿ ÁŸfløÃH 25H
Ã⁄UË ¬˝ÿÊáÊÊÁøÿÊ •fl‚⁄¥U– flÊÇ∂c◊Ê¥ ‚ÈèÊ⁄¥U– ÃáÊ¥ •¢Ã—∑§⁄UáÊË¥ •Ê¢œÊ⁄¥U–
∑§Ê¢Œ∂¥ ∆UÊ∑§H 26H ‚flZÁº˝ÿÊ¢ ∂Ê¥∑ȧ«U ¬«U– S◊ÎÁà ÷˝◊Ê◊Ê¡Ë¥ ’È«U– ◊Ÿ „UÊÿ
fl«¥U– ∑§Ê¢«U ¬˝ÊáÊH 27H •ÇŸËø¥ •ÁÇŸ¬áÊ ¡Êÿ– ◊ª ÃÊ œÍ◊Áø •flÉÊÊ
„UÊÿ– ÃáÊ¥ øÃŸÊ Áª¢flÁ‚∂Ë ∆UÊÿ– ‡Ê⁄UË⁄UË¥øËH 28H ¡Ò‚¥ ø¢º˝Ê•Ê«U
•Ê÷Ê›U– ‚Œ≈U ŒÊ≈U ‚¡›U– ◊ª ª«UŒ ŸÊ ©U¡Ê›U– ∞‚¥ ¤ÊÊ¢fl›¥U „UÊÿH 29H
∑§Ê¢ ◊⁄U ŸÊ ‚Êflœ– ∞‚¥ ¡ËÁflÃÊÁ‚ ¬«U SÃ霖 •ÊÿÈcÿ ◊⁄UáÊÊøË ◊ÿʸŒ–
fl›ÈU ∆UÊ∑§ËH 230H ∞‚Ë ◊Ÿ’ÈÁh∑§⁄UáÊË¥– ‚÷Ê¥flÃË¥ œÍ◊Ê∑ȧ›UÊøË ∑§Ê¥«UáÊË–
ÃÕ ¡ã◊¥ ¡Ê«UÁ∂ÿ flÊ„UáÊË¥– ÿȪÁø ’È«UH 31H „UÊ¢ ªÊ „UÊÃË¥ø ¡ fl›UË¥
¡Êÿ– Ã fl›UË¥ •ÊÁáÊ∑§Ê ∂Ê÷ÊøË ªÊ∆UË ∑¢ •Ê„U– ê„UáÊÊÒÁŸ ¬˝ÿÊáÊË¥ âfl „UÊÿ–
ÿÃÈ∂Ë Œ‡ÊÊH 32H ∞‡ÊË Œ„UÊ•Ê¢ÃÈ ÁSâÊÃË– ’Ê„U⁄UË ∑ΧcáʬˇÊÈ flÁ⁄U ⁄UÊÃË–
152 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•ÊÁáÊ ‚Ê◊Ê‚„UË flÊ«UflÃË– ŒÁˇÊáÊÊÿŸH 33H ßÿ ¬ÈŸ⁄UÊflÎûÊËøË¥ ÉÊ⁄UÊáÊË¥–

•ÊÉÊflË¥ ∞∑§fl≈UÃË ¡ÿÊÁøÿÊ ¬˝ÿÊáÊË¥– ÃÊ SflM§¬Á‚hËøË ∑§Ê„UÊáÊË–
∑Ò§‚ÁŸ •Êß∑§H 34H ∞‚Ê ¡ÿÊøÊ Œ„U ¬«U– ÃÿÊ ÿÊªË ê„UáÊÊÁŸ ø¢º˝fl⁄UË
¡ÊáÊ¥ ÉÊ«U– ◊ª ÃÕÍÁŸ ◊ʪÈÃÊ ’„ÈU«U– ‚¢‚Ê⁄UÊ ÿH 35H •Êê„UË¥ •∑§Ê›ÈU ¡Ê
¬Ê¢«UflÊ– ê„UÁáÊÃ∂Ê ÃÊ „UÊ ¡ÊáÊÊflÊ– •ÊÁáÊ „UÊÁø œÍ◊˝◊ʪȸ ªÊ¢flÊ–
¬ÈŸ⁄UÊflÎûÊËÁøÿÊH 36H ÿ⁄U ÃÊ •Áø¸⁄UÊ ◊ʪȸ– ÃÊ fl‚ÃÊ •ÊÁáÊ •‚∂ªÈ–
‚ÊÁflÿÊ SflSà øÊ¢¢ªÈ– ÁŸflÎûÊËfl⁄UËH 37H
‡ÊÈÄ∂∑ΧcáÊ ªÃË sÔÃ ¡ªÃ— ‡ÊʇflÃ ◊Ã–
∞∑§ÿÊ ÿÊàÿŸÊflÎÁûÊ◊ãÿÿÊfløÃ ¬ÈŸ—H 26H
∞Á‡ÊÿÊ •ŸÊÁŒ ÿÊ ŒÊã„UË flÊ≈UÊ– ∞∑§Ë ©U¡Í ∞∑§Ë •√„UÊ¢≈UÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ
’ÈÁh¬Ífl¸∑§ ‚È÷≈UÊ– ŒÊÁflÁ∂ÿÊ ÃÈ¡H 38H ∑§Ê¢ ¡ ◊ʪʸ◊ʪ¸ ŒÅÊÊfl– ‚Êø
∂Á≈U∑¥§ flÊ›UπÊfl¥– Á„UÃÊÁ„Uà ¡ÊáÊÊfl¥– Á„UÃÊÁø∂ʪ˥H 39H ¬Ê„¥U ¬Ê¢ ŸÊfl
ŒπÃÊ¢ ’⁄UflË– ∑§ÊáÊË •Ê«U ÉÊÊ∂Ë ∑§Êÿ •ÕÊflË¥– ∑§Ê¢ ‚Ȭ¢Õ ¡ÊáÊÊÒÁŸÿÊ¢
•«UflË¥– Á⁄Uªflà •‚H 240H ¡Ê Áfl· •◊Îà flÊ›Uπ– ÃÊ •◊Îà ∑§Êÿ
‚Ê¢«¢ÍU ‡Ê∑§– ÃÁfl¢ ¡Ê ©U¡Í flÊ≈U Œπ– ÃÊ •√„UÊ¢≈UÊ Ÿ fløH 41H ê„UáÊÊÒÁŸ
»È§«¥U– ¬Ê⁄UπÊfl¥ π⁄¥U ∑ȧ«¥U– ¬Ê⁄UÁπ∂¥ Ã⁄UË Ÿ ¬«U– •Ÿfl‚⁄¥U ∑§„UË¥H 42H
∞:„UflË¥ Œ„UÊ¢ÃË¥ ÕÊ⁄U Áfl·◊– ÿÊ ◊ʪʸø¥ •Ê„U ‚¢÷˝◊– ¡ã◊¥ •èÿÊÁ‚Á∂ÿÊø¥
„UŸ ∑§Ê◊– ¡Ê߸∂ flÊÿÊ¢H 43H ¡⁄UË •Áø¸⁄UÊ ◊ʪȸ øÈ∑§Á∂ÿÊ– •flø≈¥U
œÍ◊˝¬¢Õ¥ ¬«UÁ∂ÿÊ– Ã⁄UË ‚¢‚Ê⁄U¬Ê¥ÕË ¡¢ÈÃÁ∂ÿÊ– ÷¢flÃÁø •‚Êfl¥H 44H „U
‚ÊÿÊ‚ ŒπÊÁŸ ◊Ê∆U– •ÊÃÊ¢ ∑Ò§‚ÁŸ ¬Ê¢ ∞∑§fl›U Á»§≈U– ê„UáÊÊÒÁŸ ÿÊª◊ʪ¸È
ªÊ◊≈U– ‡ÊÊÁœ∂ ŒÊã„UËH 45H âfl ∞∑¥§ ’˝rÊÔàflÊ ¡Êß¡– •ÊÁáÊ ∞∑¥§
¬ÈŸ⁄UÊflÎÁûÊ ÿ߸¡– ¬Á⁄U ŒÒflªàÿÊ ¡Ê ∂ÊÁ„U¡– Œ„UÊ¢ÃË¥ ¡áÊ¥H 46H
ŸÒÃ ‚ÎÃË ¬ÊÕ¸ ¡ÊŸãÿÊªË ◊ÈsÔÁà ∑§‡øŸ–
ÃS◊Êà‚fl¸·È ∑§Ê∂·È ÿÊªÿÈÄÃÊ ÷flʡȸŸH 27H
Ã fl›UË¥ ê„UÁáÊÃ∂¥ „¥U Ÿ√„¥U– flÊÿÊ¢ •flø≈¥U ∑§Êÿ ¬Êfl– Œ„U àÿ¡ÍÁŸ flSÃÈ
„UÊ•Êfl¥– ◊ʪZÁø ∑§Ë¥H 47H Ã⁄UË •ÊÃÊ¢ Œ„U •‚Ê •ÕflÊ ¡ÊflÊ– •Êê„UË ÃÊ¥
 •äÿÊÿ •Ê∆UflÊ 153

∑§fl›U flSÃÍÁø •Ê„UÊ¥– ∑§Ê¢ ¡ ŒÊ⁄UË¥ ‚¬¸àfl flÊflÊ– ŒÊ⁄UÊÁø∑§«ÈUŸËH 48H

◊¡ Ã⁄¢ª¬áÊ •‚ ∑§Ë¥ Ÿ‚– ∞‚¥ „¥U ©UŒ∑§Ê‚Ë ∑§„UË¥ ¬˝ÁÃ÷Ê‚– Ã¥ ÷∂Ã√„UÊ¢
¡Ò‚¥ ÃÒ‚¥– ©UŒ∑§Áø ∑§Ë¥H 49H Ã⁄¢ªÊ∑§Ê⁄¥U Ÿ ¡ã◊Áø– ŸÊ Ã⁄¢Uª∂Ê¬¥ Ÿ
ÁŸ◊Áø– ÃÁfl¢ Œ„UË¥ ¡ Œ„¥UÁø– flSÃÈ ¡Ê„∂UH 250H •ÊÃÊ¢ ‡Ê⁄UË⁄UÊø¥
ÃÿÊÁøÿÊ ∆UÊßZ– •Ê«UŸÊ¢fl„UË ©U⁄U∂¥ ŸÊ„UË¥– Ã⁄UË ∑§ÊáÊ¥ ∑§Ê›¥U ∑§Ê߸– ÁŸ◊ Ã¥ ¬Ê„¥U
¬Ê¢H 51H ◊ª ◊ʪʸÃ¥ ∑§Ê‚ÿÊ ‡ÊÊœÊfl– ∑§ÊáÊ¥ ∑§Ê∆ÍUÁŸ ∑¥§ ¡Êfl¥– ¡⁄UË
Œ‡Ê∑§Ê∂ÊÁŒ •ÊÉÊfl¥– •Ê¬áÊÁø •‚H 52H •ÊÁáÊ „UÊ¢ ªÊ ÉÊ≈È ¡ fl›UË¥
»È§≈U– Ã fl›UË¥ ÃÁÕ¢ø¥ •Ê∑§Ê‡Ê ∂ʪ ŸË≈U flÊ≈U– flÊ≈UÊ ∂ʪ ÃÁ⁄U ªªŸÊ ÷≈U–
∞:„UflË¥ øÈ∑§H 53H ¬Ê„¥U ¬Ê¢ ∞‚¥ „UŸ •Ê„U– ∑§Ë¥ ÃÊ •Ê∑§ÊL§Áø ¡Êÿ– ÿ⁄U
ªªŸ Ã¥ ªªŸË¥Áø •Ê„U– ÉÊ≈UàflÊÁ„U •ÊœË¥H 54H ∞Á‚ÿÊ ’ÊœÊøÁŸ
‚È⁄UflÊ«¥U– ◊ʪʸ◊ʪʸø¥ ‚Ê¢∑§«¥U– ÃÿÊ ‚Ê„¢UÁ‚hÊ¢ Ÿ ¬«U– ÿÊÁªÿÊ¢‚ËH 55H
ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ÃÈflÊ¢ „UÊ•Êfl¥ ÿÊªÿÈÄÃÊ– ÿÃÈ∂ÁŸ ‚fl¸∑§Ê›UË¥ ‚ÊêÿÃÊ–
•Ê¬Ò‚ÿÊ „UÊ߸∂H 56H ◊ª èÊ∂ÃÕ ÷∂Ã√„UÊ¢– Œ„U •‚Ê •ÕflÊ ¡ÊflÊ–
¬Á⁄U •’¢œÊ ÁŸàÿ ’˝rÊÔ÷ÊflÊ– ÁflÉÊ«È ŸÊ„UË¥H 57H ÃÊ ∑§À¬ÊÁŒ ¡ã◊Ê
ŸÊªfl– ∑§À¬Ê¢ÃË¥ ◊⁄UáÊ¥ ŸÊå∂fl– ◊ÊÁ¡ Sflª¸‚‚ ¢ Ê⁄UÊøÁŸ ∂ÊÉÊfl–¥ ¤Ê∑§flŸÊH 58H
ÿáÊ¥ ’Êœ¥ ¡Ê ÿÊªË „UÊÿ– ÃÿÊ‚ËÁø ÿÊ ’ÊœÊø¢ ŸË≈U¬áÊ •Ê„U– ∑§Ê¢ ¡
÷ÊªÊÃ¥ ¬∂ÍÁŸ ¬Êÿ¥– ÁŸ¡M§¬Ê ÿH 59H ¬Ò¥ ªÊ ߢº˝ÊÁŒ∑§Ê¢ ŒflÊ¢– ¡ÿÊ¢
‚fl¸Sfl¥ ªÊ¡ÃË ⁄UÊÁáÊflÊ– Ã¥ ‚Ê¢«UáÊ¥ ◊ÊŸÍÁŸ ¬Ê¢«UflÊ– «UÊfl∂Ë ¡ÊH 260H
flŒ·È ÿôÊ·È ì—‚È øÒfl
ŒÊŸ·È ÿà¬Èáÿ»§∂¢ ¬˝ÁŒc≈ÔU◊˜Ô–
•àÿÁà Ãà‚fl¸Á◊Œ¢ ÁflÁŒàflÊ
ÿÊªË ¬⁄¢ SÕÊŸ◊ȬÒÁà øÊl◊˜ÔH 28H
˙Ãà‚ÁŒÁà üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃʂͬÁŸ·à‚È ’˝rÊÔÁfllÊÿÊ¢ ÿÊª‡ÊÊSòÊ
üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ‚¢flÊŒ •ˇÊ⁄U’˝rÊÔÿÊªÊ ŸÊ◊Êc≈ÔU◊Ù˘äÿÊÿ—H 8H
¡⁄UË flŒÊäÿÿŸÊø¥ ¡Ê∂¥– •ÕflÊ ÿôÊÊø¥ ‡ÊÃÁø Á¬∑§∂¥– ∑§Ê¢ ìÊŒÊŸÊ¢ø¥
¡Ê«U∂¥– ‚fl¸Sfl „UŸ ¡¥H 61H ÃÿÊ •ÊÉÊflÿÊÁø ¬ÈáÿÊøÊ ◊›UÊ– ÷ÊL§
154 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•Ê¢ÃÊÒÁŸ ¡ÿÊ ÿ »§›UÊ– ¡¥ ¬⁄U’˝rÊÔÊ ÁŸ◊¸›UÊ– ‚Ê¢Á≈U Ÿ ‚⁄UH 62H ¡¥
ÁŸàÿÊŸ¢ŒÊøÁŸ ◊ÊŸ¥– ©U¬◊øÊ ∑§Ê¢≈UÊ›UÊ Ÿ ÁŒ‚ ‚ÊŸ¥– ¬Ê„UÊ ¬Ê¢ flŒÿôÊÊÁŒ
‚ÊœŸ¥– ¡ÿÊ ‚ÈπÊH 63H ¡¥ Áfl≈U ŸÊ ‚⁄U– ÷ÊªË ÃÿÊøÁŸ ¬flÊ«¥U ¬È⁄U–
¬È…UÃË ◊„UÊ‚ÈπÊø¥ ‚Êÿ⁄¥U– ÷Êfl¢«UÁøH 64H ∞‚¥ ŒÎc≈ÔUËøÁŸ ‚Èπ¬áÊ¥–
¡ÿÊ‚Ë •ŒÎc≈ÔUÊø¥ ’Ò‚áÊ¥– ¡¥ ‡ÊÃ◊πË¥„UË •Ê¢ªfláÊ¥– ŸÊ„UÁø ∞∑§ÊH 65H
ÃÿÊÃ¥ ÿÊªË‡fl⁄U •∂ÊÒÁ∑§∑¥§– ÁŒ∆UËøÁŸ „UÊÃÃÈ∑¥§– •ŸÈ◊ÊŸÃË ∑§ÊÒÃÈ∑¥§– âfl
„U›ÈUfl≈U •Êfl«UH 66H ◊ª ÃÿÊ ‚ÈπÊøË Á∑§⁄UË≈UË– ∑§M§ÁŸÿÊ¢ ªÊ ¬Ê©U≈UË–
¬⁄U’˝rÊÊÔÁøÿ ¬Ê∆UË¥– •ÊM§…UÃËH 67H ∞‚¥ ø⁄UÊø⁄ÒU∑§÷ÊÇÿ– ¡¥ ’˝rÊÔ‡ÊÊ¢
•Ê⁄UÊœŸÊÿÊÇÿ– ÿÊÁªÿÊ¢ø¥ ÷ÊÇÿ– ÷ÊªœŸ ¡¥H 68H ¡Ê ‚∑§›U ∑§›UÊ¢øË
∑§›UÊ– ¡Ê ¬⁄U◊ÊŸ¢ŒÊøÊ ¬ÈÛUÊ– ¡Ê Á¡flÊøÊ Á¡√„UÊ›UÊ– Áfl‡flÊÁøÿÊH 69H
¡Ê ‚fl¸ôÊÃøÊ flÊ∂ÊflÊ– ¡Ê ÿÊŒfl∑ȧ›UË¢øÊ ∑ȧ›UÁŒflÊ– ÃÊ üÊË∑ΧcáÊ¡Ë
¬Ê¢«UflÊ-– ¬˝ÃË ’ÊÁ∂∂ÊH 270H ∞‚Ê ∑ȧL§ˇÊòÊË¥øÊ flÎûÊÊ¢ÃÈ– ‚¢¡ÿÊ ⁄UÊÿÊ‚Ë
•‚ ‚Ê¢ªÃÈ– ÃÁø ¬Á⁄Uÿ‚Ê ¬È…UÊ⁄UË ◊ÊÃÈ– ôÊÊŸŒfl ê„UáÊH 271H
ßÁà üÊËôÊÊŸŒflÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¢ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§ÊÿÊ¢ •c≈ÔU◊Ê˘äÿÊÿ—H 8H
§§§
 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË
•äÿÊÿ ŸflflÊ
Ã⁄UË •flœÊŸ ∞∑§∂¥U ŒË¡– ◊ª ‚fl¸‚ÈπÊÁ‚ ¬ÊòÊ „UÊß¡– „¥U ¬˝ÁÃôÊÊûÊ⁄U
◊ʤÊ¥– ©UÉÊ«U ∞∑§ÊH 1H ¬⁄UË ¬˝ÊÒ…UË Ÿ ’Ê∂¥ „UÊ ¡Ë– ÃÈê„UÊ¢ ‚fl¸ôÊÊ¢ëÿÊ
‚◊Ê¡Ë¥– ŒÿÊfl¥ •flœÊŸ „U ◊ʤÊË– ÁflŸfláÊË ‚∂ªËøËH 2H ∑§Ê¢ ¡
∂›UÿÊ¢ø ∂›U ‚⁄UÃË– ◊ŸÊ⁄UÕÊ¢ø ◊ŸÊ⁄UÕ ¬È⁄UÃË– ¡⁄UË ◊Ê„U⁄¥U üÊË◊¢Ã¥ „UÊÃË–
ÃÈê„UÊ¢∞‚Ë¥H 3H ÃÈ◊øÿÊ ÁŒÁ∆UflÿÊÁøÿ flÊ∂¥– ‚ÊÁ‚ãŸ∂ ¬˝‚ãŸÃø ◊›U–
Ã ‚Ê©U∂Ë ŒπÊÁŸ ∂Ê›¥U– üÊÊ¢ÃÈ ¡Ë ◊ËH 4H ¬˝÷Í ÃÈê„UË ‚ÈπÊ◊ÎÃÊø «UÊ„UÊ–
ê„UáÊÊÒÁŸ •Êê„UË •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ Sflë¿UÊ flÊ∂ ÊflÊ ∂Ê„UÊ¥– ÿÕ„UË ¡⁄UË ‚∂ªË ∑§M¢§
Á’„UÊ¥– Ã⁄UË ÁŸflÊ¥ ∑¥§ ¬Ê¢H 5H ŸÊÃ⁄UË ’Ê∂∑§ ’Ê’«UÊ¥ ’Ê∂Ë¥– ∑§Ê¢ flÊ¢∑ȧ«UÊ
ÁfløÈ∑§Ê ¬Ê©U∂Ë¥– Ã øÊ¡ ∑§M§ÁŸ ◊Ê©U∂Ë– Á⁄U¤Ê ¡flË¥H 6H ÃflË¥ ÃÈê„UÊ¢
‚¢ÃÊ¢øÊ ¬Á…UÿÊflÊ– ∑Ò§‚ÁŸ Ã⁄UË •Êê„UÊ¢fl⁄UË „UÊ– ÿÊ ’„ÈUflÊ •Ê›ÈUÁ∑§ÿÊ ¡Ë
•Ê„UÊ¥– ‚∂ªË ∑§⁄UËÃH 7H flÊ¢øÍÁŸ ◊ÊÁ¤Êÿ ’Ê∂ÁÃÿ ÿÊÇÿÃ– ‚fl¸ôÊ
÷flÊŒÎ‡Ê üÊÊÃ– ∑§Êÿ œ«KÊfl⁄UË ‚Ê⁄USflÃ¥– ¬…UÊ¥ Á‚Á∑§¡H 8H •flœÊ⁄UÊ¢
•Êfl«U Ã‚áÊÊ¢ œÈ¢œÈL§– ¬Á⁄U ◊„UÊÃ¡Ë¥ Ÿ Á◊⁄Ufl ∑§Êÿ ∑§M¢§– •◊ÎÃÊÁøÿÊ ÃÊ≈UË¥
flÊªM¢§– ∞‚Ë ⁄U‚‚Êÿ ∑Ò¥§øËH 9H „UÊ¢ „UÊ Á„U◊∑§⁄UÊ‚Ë Áfl¢¡áÊ¢– ∑§Ë ŸÊŒÊ¬È…¥U
•Êß∑§fláÊ¥– ∂ÁáÊÿÊ‚Ë ∂áÊ¥– „¥U ∑§„UË¥ •ÊÕËH 10H ‚Ê¢ªÊ ¬Á⁄U◊›¥U ∑§Êÿ
ÃÈ⁄¢U’Êfl¥– ‚ʪ⁄¥U ∑§fláÊ¥ ∆UÊÿË¥ ŸÊ„UÊfl¥– „¥U ªªŸÁø •Ê«U •ÊÉÊfl¥– ∞‚Ê ¬flÊ«ÈU
∑Ò¥§øÊH 11H ÃÒ‚¥ ÃÈ◊ø¥ •flœÊŸ œÊÿ– •ÊÁáÊ ÃÈê„UË ê„UáÊÊ „¥U „UÊÿ– ∞‚¥
flQΧàfl ∑§fláÊÊ •Ê„U– ¡áÊ¥ Á⁄U¤ÊÊ ÃÈê„UËH 12H Ã⁄UË Áfl‡fl¬˝ªÁ≈UÁÃÿÊ
ª÷SÃË– ∑§Êÿ „UÊÁÃflŸ Ÿ ∑§Ë¡ •Ê⁄UÃË– ∑§Ê¢ øÈ›UÊŒ∑¥§ •Ê¬Ê¢¬ÃË– •Éÿȸ
ŸÁŒ¡H 13H ¬˝÷Í ÃÈê„UË ◊„U‡ÊÊÁøÿÊ ◊ÍÃ˸– •ÊÁáÊ ◊Ë ŒÈ’›UÊ •Áø¸Ã‚¥
÷ÄÃË– ê„UáÊÊÁŸ ’Ê∂ ¡:„UË ª¢ªÊflÃË– Ã:„Ë SflË∑§Ê⁄UÊ∂ ∑§Ë¥H 14H ’Ê›U∑§
’ʬÊÁøÿ ÃÊ≈UË¥ Á⁄Uª– •ÊÁáÊ ’ʬÊÃ¥Áø ¡fl™¢§ ∂ʪ– ∑§Ë¥ ÃÊ ‚¢ÃÊÁ·∂ ÁŸ
flª¥– ◊ÈπÁø flÊ…UflËH 15H ÃÒ‚Ê ◊Ë ¡⁄UË ÃÈê„UÊ¢¬˝ÃË– øÊfl≈UË ∑§⁄UËÂ¥
156 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

’Ê›U◊ÃË– Ã⁄UË ÃÈê„UË ‚¥ÃÊÁ·¡ ∞‚Ë ¡ÊÃË– ¬˝◊ÊøË •‚H 16H •ÊÁáÊ ÃáÊ¥
•Ê¬È∂¬áÊÊøÁŸ ◊Ê„¥U– ÃÈê„UË ‚¢Ã ÉÊÃ∂ •‚Ê ’„Èfl¥– ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§Á∂ÿ
‚∂ªËøÊ ŸÊ„U– •Ê÷ÊL§ ÃÈê„UÊ¢H 17H •„UÊ ÃÊã„UÿÊø¥ ∂ʪÃÊ¢ ¤Ê≈¥U– ÃáÊ¥
•Áœ∑§Áø ¬Êã„UÊ »È§≈U– ⁄UÊ·¥ ¬˝◊ ŒÈáÊfl≈U– ¬Á…Uÿ¢ÃÿÊøÁŸH 18H ê„UáÊÊÒÁŸ
◊¡ ∂¥ ∑ȧ⁄UflÊøÁŸ ’Ê∂¥– ÃÈ◊ø¥ ∑Χ¬Ê›Í¬áÊ ÁŸŒÒ∂¥– Ã¥ øß∂¥ ∞‚¥ ¡Ë
¡ÊáÊfl∂¥– ÿÊ∂ʪˢ ’ÊÁ∂∂Ê¥ ◊ËH 19H ∞:„UflË¥ øÊ¢ÁŒáÊ¥ Á¬∑§Áfl¡Ã •Ê„U
ø¬áÊË¥– ∑§Ë¥ flÊ⁄UÿÊ ÉÊʬà •Ê„U flÊ„UáÊË– „UÊ¢ „UÊ ªªŸÊÁ‚ ª¢fl‚áÊË– ÉÊÊÁ∂¡
∑§flË¥H 20H •Êß∑§Ê ¬ÊáÊË flÊÁÕ¡Êfl¥ Ÿ ∂ª– ŸflŸËÃË¥ ◊ÊÕÈ∂Ê Ÿ Á⁄Uª–
ÃflË¥ ∂ÊÁ¡∂¥ √ÿÊÅÿÊŸ Ÿ ÁŸª– ŒπÊÁŸ ¡ÿÊÃ¥H 21H „¥U •‚Ê ‡Ê錒˝rÊÔ
Á¡ÿ ’Ê¡– ‡ÊéŒ ◊Êfl›U∂ÿÊ ÁŸflÊ¢ÃÈ ÁŸ¡– ÃÊ ªËÃÊÕ¸È ◊:„UÊÁ∆UÿÊ ’ÊÁ∂¡–
„UÊ ¬Ê«ÈU ∑§Ê߸H 22H ¬Á⁄U ∞Á‚ÿÊ„UË ◊¡ Áœ¢fl‚Ê– ÃÊ ¬È…UÁÃÿÊÁø ÿ∑§Ë
•Ê‡ÊÊ– ¡ Áœ≈UË¥flÊ ∑§M§ÁŸ ÷flʌ·ÊÊ¢– ¬Á…Uÿ¢ÃÿÊ „UÊ•Êfl¥H 23H ÃÁ⁄U •ÊÃÊ¢
ø¢º˝Ê¬Ê‚ÊÁŸ ÁŸflÁflÃ¥– ¡¥ •◊ÎÃÊ„ÍUÁŸ ¡ËflÁflÃ¥– ÃáÊ¥ •flœÊŸ¥ ∑§Ë¡Ê
flÊ…UÃ¥– ◊ŸÊ⁄UÕÊ¥ ◊ÊÁ¤ÊÿÊH 24H ∑§Ê¢ ¡Ò¥ ÁŒÁ∆UflÊ ÃÈ◊øÊ flL§·– ÃÒ¥
‚∑§›UÊâʸÁ‚hË ◊ÃË Á¬∑§– ∞:„UflË¥ ∑§Ê¢÷∂Ê ©Uã◊·È ‚È∑§– ¡⁄UË ©UŒÊ‚
ÃÈê„UËH 25H ‚„U¡¥ Ã⁄UË •flœÊ⁄UÊ– flQΧàflÊ •flœÊŸÊøÊ „UÊÿ øÊ⁄UÊ– Ã⁄UË
ŒÊ¥Œ¥ ¬∂ ÃË •ˇÊ⁄Ê¢U– ¬˝◊ÿÊøË¥H 26H •Õ¸ ’Ê∂ÊøË flÊ≈U ¬Ê„U– ÃÕ
•Á÷¬˝ÊflÊÁø •Á÷¬˝ÊÿÊÃ¥ Áflÿ– ÷ÊflÊøÊ »È§∂ÊÒ⁄UÊ „UÊà ¡Êÿ– ◊ÁÃfl⁄UËH 27H
ê„UáÊÊÒÁŸ ‚¢flÊŒÊøÊ ‚ÈflÊflÊ …U›U– Ã:„Ë NUŒÿÊ∑§Ê‡Ê ‚Ê⁄USflÃ¥ flÊ›U– •ÊÁáÊ
üÊÊÃÊ ŒÈÁ‡øÃÊ ÃÁ⁄U ÁflÃÈ›U– ◊Ê¢«U∂Ê ⁄U‚ÈH 28H •„UÊ ø¢º˝∑§Ê¢ÃÈ º˝flÃÊ ∑§Ë⁄U
„UÊÿ– ¬Á⁄U Ã „UÊÃfl≈UË ø¢º˝Ë¥ ∑§Ë¥ •Ê„U– ê„UáÊÊÒÁŸ flÄÃÊ ÃÊ flÄÃÊ ŸÊ„U–
üÊÊÃÁŸÁfláÊH 29H ¬Á⁄U •ÊÃÊ¢ •Ê◊ÈÃ¥ ªÊ«U ∑§⁄UÊfl¥– ∞‚¥ ÃÊ¢ŒÈ›UË¥ ∑§Ê‚ÿÊ
ÁflŸflÊfl–¥ ‚ÊßπÁ«UÿÊŸ¥ ∑§Êß ¬˝ÊÕʸfl–¥ ‚ÍòÊœÊ⁄UÊÃH
¥ 30H ÃÊ ∑§Êÿ ’Ê„ÈUÁ∂ÿÊ¢ÁøÿÊ
∑§Ê¡Ê ŸÊøflË– ∑§Ë¥ •Ê¬ÈÁ∂ÿ ¡ÊÁáÊfløË ∑§›UÊ flÊ…UflË– ê„UáÊÊÒÁŸ •Êê„UÊ¢ ÿÊ
∆UflÊ∆UflË– ∑§Êÿ ∑§Ê¡H 31H âfl üÊ˪ÈL§ ê„UáÊÃË ∑§Êß ¡Ê„U∂¥– „¥U ‚◊SÄUË
•Êê„UÊ¢ ¬Êfl∂¥– •ÊÃÊ¢ ‚Ê¢ªÒ¥ ¡¥ ÁŸ⁄UÊÁ¬∂¥– ŸÊ⁄UÊÿáÊ¥H 32H ÿÕ ‚¢ÃÊ·ÊÁŸ
ÁŸflÎÁûʌʂ¥– ¡Ë ¡Ë ê„UáÊÊÒÁŸ ©UÀ„UÊ‚¥– •flœÊ⁄UÊ¢ üÊË∑ΧcáÊ ∞‚¥– ’Ê∂Ã
¡Ê„U∂UH 33H
 •äÿÊÿ ŸflflÊ 157

üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
ߌ¢ ÃÈ Ã ªÈsÔÃ◊¢ ¬˝flˇÿÊêÿŸ‚Íÿfl–
ôÊÊŸ¢ ÁflôÊÊŸ‚Á„Uâ ÿÖôÊÊàflÊ ◊Êˇÿ‚˘‡ÊÈ÷ÊØÔH 1H
ŸÊÃÁ⁄U •¡È¸ŸÊ „¥U ’Ë¡– ¬È…UÃË ‚Ê¢Áª¡∂ ÃÈ¡– ¡¥ „¥U •¢Ã—∑§⁄UáÊË¥ø¥ ªÈ¡–
¡ËflÊÁøÿH 34H ÿáÊ¥ ◊ÊŸ¥ ¡ËflÊø¥ Á„Uÿ¥ »§Ê«UÊfl¥– ◊ª ªÈ¡ ∑§Ê¢ ¬Ê¢ ◊¡
‚Ê¢ªÊfl¥– ∞‚¥ ∑§Ê¢„UË¥ Sfl÷Êfl¥– ∑§ÁÀ¬‡ÊË ¡⁄UËH 35H Ã⁄UË ¬Á⁄Uÿ‚Ë¥ ªÊ ¬˝ÊôÊÊ–
ÃÍ¢ •ÊSÕøËø ‚¢ôÊÊ– ’ÊÁ∂Á∂ÿ ªÊc≈ÔUËøË •flôÊÊ– ŸáÊ‚Ë ∑§M¢§H 36H
ê„UáÊÊÒÁŸ ªÍ…U¬áÊ •Ê¬È∂¥ ◊Ê«UÊ– flÁ⁄U Ÿ ’Ê∂áÊ¥„UË ’Ê∂Êfl¥ ÉÊ«UÊ– ¬Á⁄U
•Ê◊ÈÁøÿ ¡ËflË¥ø¥ ¬«UÊ– ÃȤÿÊ Á¡flË¥H 37H •ªÊ âÊÊŸË¥ ∑§Ë⁄U ŒÍœ ªÍ…U–
¬Á⁄U ÕÊŸÊ‚ËÁø Ÿ√„U ∑§Ë¢ ªÊ«U– ê„UáÊÊÒÁŸ ‚⁄UÊ ∑§Ê¢ ‚ÁflÃÿÊøË øÊ«U– ¡⁄UË
•ŸãÿÈ Á◊›UH 38H ◊È«UÊ¥„ÍUÁŸ ’Ë¡ ∑§ÊÁ…U∂¥– ◊ª ÁŸflʸ›UÁ∂ÿ ÷Í◊Ë¥ ¬Á⁄U∂¥–
ÃÁ⁄U Ã¥ ‚Ê¢«UËÁflπÈ⁄UË¥ ª∂¥– ê„UáÊÊ¥ ÿ ∑§ÊÿËH 39H ÿÊ∂ʪ˥ ‚È◊ŸÈ •ÊÁáÊ
‡ÊÈh◊ÃË– ¡Ê •ÁŸ¢Œ∑È •ŸãÿªÃË– ¬Ò¥ ªÊ ªÊÒåÿ„UË ¬⁄UË Ãÿʬ˝ÃË– øÊflÁ›U¡
‚Èπ¥H 40H ÃÁ⁄U ¬˝SÃÈà •ÊÃÊ¢ ªÈáÊË¥„Ë¥ – ÃÍ¢ flÊ¢øÍÁŸ •ÊÁáÊ∑§ ŸÊ„UË¥– ê„UáÊÊÒÁŸ
ªÈ¡ Ã⁄UË ÃȤÿÊ ∆UÊÿË¥– ∂¬™¥§ ŸÿH 41H •ÊÃÊ¢ Á∑§ÃË ŸÊflÊŸÊflÊ ªÈ¡–
ê„UáÊÃÊ¢ ∑§ÊŸ«¥U flÊ≈U∂ ÃÈ¡– ÃÁ⁄U ôÊÊŸ ‚Ê¢ªŸ ‚„U¡– ÁflôÊÊŸ¥‚Ë¥H 42H ¬Á⁄U
Ã¥Áø ∞‚ÁŸ ÁŸflÊ«¥U– ¡Ò‚¥ ÷‚›U∂¥ π⁄¥U ∑ȧ«¥U– ◊ª ∑§ÊÁ…U¡ »§Ê«UÊflÊ«¥U–
¬Ê⁄UπÍÁŸÿÊ¢H 43H ∑§Ê¢ øÊ¢øÍøÁŸ ‚Ê¢«U‚¥– πÊ¢Á«U¡ ¬ÿ ¬ÊáÊË ⁄UÊ¡„¢U‚¥–
ÃÈ¡ ôÊÊŸ ÁflôÊÊŸ ÃÒ‚¥– flÊ¢≈ÍUÁŸ Œ™¢§H 44H ◊ª flÊ⁄UÿÊÁøÿÊ œÊ⁄U‚Ê–
¬Á«UãŸ∂Ê ∑§Ê¢«UÊ ∑§Ê¢ ŸÈ⁄UÁø ¡Ò‚Ê– •ÊÁáÊ ∑§áÊÊ¢øÊ •Ê¬Ò‚Ê– ⁄UÊÁ‡ÊflÊ
¡Ê«UH 45H ÃÒ‚¥ ¡¥ ¡ÊÁáÊÃ∂ÿÊ‚Ê∆UË¥– ‚¢‚Ê⁄U ‚¢‚Ê⁄UÊÁøÿ ªÊ¢∆UË¥– ∂Ê™§ÁŸ
’Ò‚flË ¬Ê≈UË¥– ◊ÊˇÊÁüÊÿëÿÊH 46H
⁄UÊ¡ÁfllÊ ⁄UÊ¡ªÈsÔ¢ ¬ÁflòÊÁ◊Œ◊ÈûÊ◊◊˜Ô–
¬˝àÿˇÊÊflª◊¢ œêÿZ ‚È‚Èπ¢ ∑§Ã¸È◊√ÿÿ◊˜ÔH 2H
¡¥ ¡ÊáÊáÊÿÊ •ÊÉÊflÿÊ¢ëÿÊ ªÊ¢flË¥– ªÈL§àflÊøË •ÊøÊÿ¸¬ŒflË– ¡¥ ‚∑§›U
ªÈsÔÊ¢øÊ ªÊ‚ÊflË– ¬ÁflòÊÊ¢ ⁄UÊflÊH 47H •ÊÁáÊ œ◊ʸø¥ ÁŸ¡œÊ◊– ÃflË¥Áø
©UûÊ◊Êø¥ ©UûÊ◊– ¬Ò¥ ¡ÿÊ ÿÃÊ¢ ŸÊ„UË¥ ∑§Ê◊– ¡ã◊Ê¢Ã⁄UÊø¥H 48H ◊Ê≈U∑¥§
158 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ªÈL§◊Èπ¥ ©UŒÒ¡Ã ÁŒ‚– •ÊÁáÊ NUŒÿË¥ Sflÿ¢÷Áø •‚– ¬˝àÿˇÊ »§ÊflÊ¥ ∂ʪ
ÃÒ‚¥– •Ê¬Ò‚ÿÊÁøH 49H ÃflË¥Áø ªÊ ‚ÈπÊëÿÊ ¬Ê©U≈UË¥– ø…UÃÊ¢ ÿß¡
¡ÿÊëÿÊ ÷≈UË– ◊ª ÷≈UÀÿÊ ∑§Ë⁄U ◊Ë∆UË– ÷ÊªáÊ¥ÿÊ„ËU ¬«UH 50H ¬Á⁄U
÷ÊªÊÁøÿÊ ∞∂Ë∑§Á«UÁ∂ÿ ◊⁄U– ÁøûÊ ©U÷¥ ∆∂¥ ‚ÈπÊ ÷⁄U– ∞‚¥ ‚È∂÷ •ÊÁáÊ
‚Ê¬Ê⁄¥U– flÁ⁄U ¬⁄U’˝rÊÔH 51H ¬Ò¥ ªÊ •ÊÁáÊ∑§„UË ∞∑§ ÿÊø¥– ¡¥ „UÊÃÊ •ÊÁ∂ÿÊ
Ã⁄UË Ÿ flø– •ÊÁáÊ •ŸÈ÷ÁflÃÊ¢ ∑§Ê¢„UË¥ Ÿ flø– flÁ⁄U Áfl≈UÁ„U ŸÊH 52H ÿÕ
¡⁄UË ÃÍ¢ ÃÊÁ∑¸§∑§Ê– ∞‚Ë „UŸ ÉÊ‚Ë ‡Ê¢∑§Ê– ŸÊ ÿfl…UË flSÃÈ „U ∂Ê∑§Ê¢– ©U⁄U∂Ë
∑§Áfl¢ ¬Ê¢H 53H ¡ ∞∑§ÊûÊ⁄UÿÊÁøÿÊ flÊ…UË– ¡›UÁÃÿ •ÊªË¥ ÉÊÊÁ∂ÃË ©U«UË–
Ã •ŸÊÿÊ‚¥ SflªÊ«UË– ‚Ê¢Á«UÃË ∑§Áfl¢H 54H Ã⁄UË ¬ÁflòÊ •ÊÁáÊ ⁄Uêÿ–
ÃflË¥Áø ‚ÈπÊ¬Êÿªêÿ– •ÊÁáÊ Sfl‚Èπ ¬⁄U◊ œêÿ¸– flÁ⁄U •Ê¬áʬʢ ¡Ê«U H 55H
∞‚Ê •flÉÊÊÁø „Ê ‚È⁄UflÊ«ÈU •Ê„U– Ã⁄UË ¡ŸÊ „UÊÃË¥ ∑§Áfl¥ ©U⁄UÊ¥ ∂Ê„U– „UÊ ‡Ê¢∑§øÊ
∆UÊflÊ ∑§Ë⁄U „UÊÿ– ¬Á⁄U Ÿ œ⁄UÊflË ÃÈflÊ¢H 56H
•üÊgœÊŸÊ— ¬ÈL§·Ê œ◊¸SÿÊSÿ ¬⁄ãì–
•¬˝Êåÿ ◊Ê¢ ÁŸfløãÃ ◊ÎàÿÈ‚¢‚Ê⁄Uflà◊¸ÁŸH 3H
¬Ê„¥U ¬Ê¢ ŒÍœ ¬ÁflòÊ •ÊÁáÊ ªÊ«U– ¬Ê‚Ë¥ àfløÁøÿÊ ¬Œ⁄UÊ•Ê«U– ¬Á⁄U Ã¥
•√„UM§ÁŸ ªÊÁø«U– •‡ÊÈh ∑§Êÿ Ÿ ‚ÁflÃËH 57H ∑§Ê¢ ∑§◊∂∑¢§ŒÊ •ÊÁáÊ
ŒŒÈ¸⁄UË¥– ŸÊ¢ŒáÊÍ∑§ ∞∑§Áø ÉÊ⁄UË¥– ¬Á⁄U ¬⁄UÊªÈ ‚Áfl¡ ÷˝◊⁄UË¥– ÿ⁄UÊ¥ Áøπ∂ÈÁø
©U⁄UH 58H ŸÊÃ⁄UË ÁŸŒÒflÊëÿÊ ¬Á⁄Ufl⁄UË¥– ∂ÊsÔÊ L§ÃÁ∂ÿÊ •Ê„UÊÁà ‚„Udfl⁄UË–
¬Á⁄U ÃÕ ’Ò‚ÊÁŸ ©U¬flÊ‚È ∑§⁄UË– ∑§Ê¢ ŒÁ⁄Uº˝¥ Á¡ÿH 59H ÃÒ‚Ê NUŒÿÊ◊äÿ¥
◊Ë ⁄UÊ◊È– •‚ÃÊ¢ ‚fl¸‚ÈπÊøÊ •Ê⁄UÊ◊È– ∑§Ë¥ ÷˝Ê¢ÃÊ‚Ë ∑§Ê◊È– Áfl·ÿÊfl⁄UËH 60H
’„ÈU ◊Ϊ¡›U ŒπÊÁŸ «UÊ›UÊ¢– ÕÈ¢Á∑§¡ •◊ÎÃÊøÊ ÁªÁ›UÃÊ¢ ª›Uʛʖ ÃÊÁ«U∂Ê
¬Á⁄U‚È ’Ê¢Áœ∂Ê ª›UÊ¥– ‡ÊÈÁÄÃ∑§Ê∂Ê÷¥H 61H ÃÒ‚Ë •„¢U◊◊ÃÁøÿ ∂fl«U‚fl«UË¥–
◊ÊÃ¥ Ÿ ¬flÃËøË ’ʬȫUË¥– ê„UáÊÊÒÁŸ ¡ã◊◊⁄UáÊÊøË ŒÈÕ«UË¥– «U„ÈUÁ›UÃ¥ ∆U∂Ë¥H 62H
∞:„UflË¥ ◊Ë Ã⁄UË ∑Ò§‚Ê– ◊ÈÅÊʬ˝Áà ÷ÊŸÈ ∑§Ê¢ ¡Ò‚Ê– ∑§„UË¥ ÁŒ‚ Ÿ ÁŒ‚ ∞‚Ê–
flÊáÊËøÊ ŸÊ„UH 63H
◊ÿÊ ÃÃÁ◊Œ¢ ‚flZ ¡ªŒ√ÿÄÃ◊ÍÁøŸÊ–
◊àSÕÊÁŸ ‚fl¸÷ÍÃÊÁŸ Ÿ øÊ„¢ ÃcflflÁSÕ×H 4H
 •äÿÊÿ ŸflflÊ 159

◊ʤÊÿÊ ÁflSÃÊ⁄U∂¬áÊÊ ŸÊ¢fl¥– „¥U ¡ªÁø ŸÊ„U •ÊÉÊfl¥– ¡Ò‚¥ ŒÍœ ◊È⁄UÊ∂¥
Sfl÷Êfl¥– ÃÁ⁄U Ã¥Áø Œ„UË¥H 64H ∑§Ê¢ ’Ë¡Áø ¡Ê„U∂¥ ÃL§– •ÕflÊ ÷Ê¢ªÊ⁄UÁø
•›¢U∑§ÊL§– ÃÒ‚Ê ◊¡ ∞∑§ÊøÊ ÁflSÃÊL§– Ã¥ „¥U ¡ªH 65H „¥U •√ÿÄìáÊ¥
ÁÕ¡∂¥– âÁø ◊ª Áfl‡flÊ∑§Ê⁄¥U flÊÁÕ¡∂¥– ÃÒ‚¢ •◊Íø◊ÍÁø Á◊ÿÊ¢ ÁflSÃÊ⁄U∂¥–
òÊÒ∂ÊÄÿ ¡ÊáÊ¥H 66H ◊„UŒÊÁŒ Œ„UÊ¢Ã¥– ßÿ¥ •‡Ê·¥„UË ÷ÍÃ¥– ¬⁄UË ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥
Á’¢’Ã¥– ¡Ò‚¥ ¡›UË¥ »§áÊH 67H ¬Á⁄U ÃÿÊ »§áÊÊ¢•Ê¢ÃÈ ¬Ê„UÊÃÊ¢– ¡flË¥ ¡›U
Ÿ ÁŒ‚ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ŸÊÃ⁄UË SflåŸË¥øË •Ÿ∑§ÃÊ– øßÁ∂ÿÊ ŸÊÁ„U¡H 68H ÃÒ‚Ë¥
÷ÍÃ¥ ßÿ¥ ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥– Á’¢’ÃË ÃÿÊ¢◊Ê¡Ë¥ ◊Ë ŸÊ„UË¥– ßÿÊ ©U¬¬ûÊË ÃÈ¡ ¬Ê„UË¥–
‚Ê¢ÁªÃÁ∂ÿÊ ◊ʪʢH 69H ê„UáÊÊÒÁŸ ’ÊÁ∂Á∂ÿÊ ’Ê∂ÊøÊ •ÁÂÊ– Ÿ ∑§Ë¡
ÿÊ∂ʪ˥ „¥U •‚Ê– ¬Á⁄U ◊¡•Ê¢Ã ¬Ò‚Ê– ÁŒ∆UË ÃȤÊËH 70H
Ÿ ø ◊àSÕÊÁŸ ÷ÍÃÊÁŸ ¬‡ÿ ◊ ÿÊª◊Ò‡fl⁄U◊˜Ô–
÷ÍÃ÷Î㟠ø ÷ÍÃSÕÊ ◊◊Êà◊Ê ÷ÍÃ÷ÊflŸ—H 5H
•Ê◊ÈøÊ ¬˝∑ΧÃˬÒ∂Ë∑§«UË∂ ÷ÊflÊ– ¡⁄UË ∑§À¬ŸflËáÊ ∂ʪ‚Ë ¬Ê„UÊ¥– Ã⁄UË
◊¡◊Ê¡Ë¥ ÷ÍÃ¥ „¥U„UË flÊflÊ– ¡¥ ◊Ë ‚fl¸ ê„UáÊÊÒÁŸH 71H ∞:„UflË¥ ‚¢∑§À¬ÊÁøÿ
‚Ê¢¡fl›U– ŸÊfl∑§ ÁÃÁ◊⁄U¡ÃË ’ÈhËø «UÊ›U– ê„UáÊÊÒÁŸ •π¢Á«UÃÁø ¬Á⁄U
¤ÊÊ¢fl›U– ÷ÍÃÁ÷㟠∞‚¥ ŒπH 72H ÃÁø ‚¢∑§À¬ÊøË ‚Ê¢¡ ¡Ò¥ ∂Ê¬– ÃÒ¥
•π¢Á«UÃÁø •Ê„U SflM§¬–¥ ¡Ò‚¥ ‡Ê¢∑§Ê ¡ÊÃπflÊ¥ ∂Ê¬– ‚ʬ¬áÊ ◊Ê›UøH ¥ 73H
∞:„UflË¥ Ã⁄UË ÷Í◊Ë•Ê¢ÃÍÁŸ Sflÿ¢÷– ∑§Êÿ ÉÊ«UÿʪʫUªÿÊø ÁŸÉÊÃË ∑§Ê¢÷– ¬Á⁄U
Ã ∑ȧ∂Ê∂◊ÃËø ª÷¸– ©U◊≈U∂ ∑§Ë¥H 74H ŸÊÃ⁄UË ‚ʪ⁄UË¥ëÿÊ ¬ÊáÊË¥– ∑§Êÿ
Ã⁄¢UªÊÁøÿÊ •Ê„UÊÃË πÊáÊË– Ã •flÊ¢Ã⁄U ∑§⁄UáÊË– flÊ⁄UÿÊøË Ÿ√„UH 75H ¬Ê„¥U
¬Ê¢ ∑§Ê¬‚ÊëÿÊ ¬Ê≈UË¥– ∑§Êÿ ∑§Ê¬«UÊøË „UÊÃË ¬≈UË– ÃÊ flÁ…UÃÿÊÁøÿÊ ÁŒ∆UË–
∑§Ê¬«U ¡Ê„U∂ÊH 76H ¡⁄UË ‚ÊŸ¥ ∂áÊ¥ „UÊ©ŸË ÉÊ«U– Ã⁄UË ÃÿÊø¥ ‚ÊŸ¢¬áÊ Ÿ
◊Ê«U– ÿ⁄U •›¢U∑§Ê⁄U „U fl⁄UÁø∂Ë∑§«U– ∂ÃÿÊøÁŸ ÷Êfl¢H 77H ‚Ê¢ª¥
¬Á«U‚ÊŒÊøË¥ ¬˝àÿÈûÊ⁄¥U– ∑§Ê¢ •ÊÁ⁄U‚Ê¥ ¡¥ •ÊÁflc∑§⁄¥U– Ã¥ •Ê¬∂¥ ∑§Ë¢ ‚ÊøÊ∑§Ê⁄¥U–
ÃÕ¥Áø „UÊÃ¥H 78H ÃÒ‚Ë ßÿ ÁŸ◊¸› ◊ʤÿÊ SflM§¬Ë¥– ¡Ê ÷ÍÃ÷ÊflŸÊ
•Ê⁄UÊ¬Ë– ÃÿÊÁ‚ ÃÿÊëÿÊ ‚¢∑§À¬Ë¥– ÷ÍÃÊ÷Ê‚È •‚H 79H ÃÁø ∑§ÁÀ¬ÃË
¬˝∑ΧÃË ¬È⁄U – ÃÁ⁄U ÷ÍÃÊ÷Ê‚È •ÊœË¥Áø ‚⁄ U– ◊ª SflM§¬ ©U⁄U ∞∑§‚⁄¥U –
160 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÁŸπ›U ◊ʤÊ¥H 80H „¥U •‚Ê •Ê¢ªË¥ ÷⁄UÁ∂ÿÊ ÷fl¢«UË– ¡Ò‡ÊÊ ÷Ê¥flà ÁŒ‚ÃË
•⁄U«UËŒ⁄U«UË– ÃÒ‡ÊË •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ∑§À¬ŸÊ •π¢«UË¥– ª◊ÃË ÷ÍÃ¥H 81H ÃÁø
∑§À¬ŸÊ ‚Ê¢«ÍUÁŸ ¬Ê„UË¥– ÃÁ⁄U ◊Ë ÷ÍÃË¥ ÷ÍÃ¥ ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ∆UÊÿË¥– „¥U SflåŸË¥„UË ¬Á⁄U
ŸÊ„UË¥– ∑§À¬ÊflÿÊ¡Êª¥H 82H •ÊÃÊ¢ ◊Ëø ∞∑§ ÷ÍÃÊ¢Ã¥ œÃʸ– •ÕflÊ
÷ÍÃÊ¢◊Ê¡Ë¥ ◊Ë •‚ÃÊ– ÿÊ ‚¢∑§À¬‚Á㟬ÊÃÊ-– •Ê¢ÃÈÁ∂ÿÊ ’ÊÁ∂ÿÊH 83H
ê„UáÊÊÒÁŸ ¬Á⁄Uÿ‚Ë¥ ªÊ Á¬˝ÿÊûÊ◊Ê– ÿʬ⁄UË ◊Ë Áfl‡fl¥‚Ë¥ Áfl‡flÊà◊Ê– ¡Ê ßÿÊ
∂≈UÁ∑§ÿÊ ÷Íê˝Ê◊Ê– ÷Ê√ÿÈ ‚ŒÊH 84H ⁄U‡◊ËøÁŸ •ÊœÊ⁄¥U ¡Ò‚¥– Ÿ√„U
ÃÁ¥ ø ◊Ϊ¡›U •Ê÷Ê‚– ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥ ÷ÍáÊà ÃÒ‚–¥ •ÊÁáÊ ◊ÊÃ„¥ UË ÷ÊflËH 85H
◊Ë ÿ ¬⁄UËøÊ ÷ÍÃ÷ÊflŸÈ– ¬Á⁄U ‚fl¸ ÷ÍÃÊ¢Á‚ •Á÷ãŸÈ– ¡Ò‚Ë ¬˝÷Ê •ÊÁáÊ ÷ÊŸÈ–
∞∑§Áø ÃH 86H „UÊ •Ê◊ÈøÊ ∞‡flÿ¸ÿÊªÈ– ÃÈflÊ¢ ŒÁÅÊ∂Ê ∑§Ë¥ øÊ¢ªÈ– •ÊÃÊ¢
‚Ê¢ª¥ ∑§Ê¢„UË¥ ∞Õ ∂ʪȖ ÷ÍÃ÷ŒÊøÊ •‚H 87H ÿÊ∂ʪ˥ ◊¡¬Ê‚ÍÁŸ ÷ÍÃ¥–
•ÊŸ¥ Ÿ√„UÃË „¥U ÁŸL§Ã¥– •ÊÁáÊ ÷ÍÃÊ¢flªÁ›UÿÊ ◊ÊÃ¥– ∑§„UË¥ø Ÿ ◊ŸË¥
„UÊH 88H
ÿÕÊ∑§Ê‡ÊÁSÕÃÊ ÁŸàÿ¢ flÊÿÈ— ‚fl¸òʪÊ ◊„UÊŸ˜Ô–
ÃÕÊ ‚flʸÁáÊ ÷ÍÃÊÁŸ ◊àSÕÊŸËàÿȬœÊ⁄UÿH 6H
¬Ò¥ ªªŸ ¡fl…¥U ¡Ò‚¢– ¬flŸÈÁ„ ªªŸË¥ Ãfl…UÊÁø •‚– ‚„U¡¥ „UÊ∂ÁflÁ∂ÿÊ
flª›UÊ ÁŒ‚– ∞:„UflË¥ ªªŸ Ã¥Áø ÃÊH 89H ÃÒ‚¥ ÷ÍáÊà ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥–
∑§ÁÀ¬¡ Ã⁄UË •Ê÷Ê‚ ∑§Ê¢„UË¥– ÁŸÁfl¸∑§À¬Ë¥ ÃÁ⁄U ŸÊ„UË¥– ÃÕ ◊ËÁø ◊Ë
•ÊÉÊfl¥H 90H ê„UáÊÊÒÁŸ ŸÊ„UË¥ •ÊÁáÊ •‚– „¥U ∑§À¬ŸøÁŸ ‚ÊÒ⁄U‚¥– ¡¥
∑§À¬ŸÊ∂Ê¬¥ ÷˝¢‡Ê– •ÊÁáÊ ∑§À¬Ÿ‚fl¥ „UÊÿH 91H Ã¥Áø ∑§ÁÀ¬Ã¥ ◊Èg∂
¡Êÿ– ÃÒ¥ •‚ ŸÊ„UË¥ „¥U ∑¥§ •Ê„U– ê„UáÊÊÒÁŸ ¬È…UÃË ÃÍ¢ ¬Ê„¥U– „UÊ ∞‡flÿ¸ÿÊªÈH 92H
∞Á‡ÊÿÊ ¬˝ÃËÁÃ’Êœ‚ʪ⁄UË¥– ÃÍ¥ •Ê¬áÊÿÊÃ¥ ∑§À∂Ê›ÈU ∞∑§ ∑§⁄UË¥– ◊ª ¡¢fl
¬Ê„UÊ‚Ë ø⁄UÊø⁄UË¥– âfl ÃÍ¢Áø •Ê„UÊ‚ËH 93H ÿÊ ¡ÊáÊáÊÿÊøÊ øflÊ– ÃÈ¡
•Ê∂Ê ŸÊ ê„UáÊÃË ŒflÊ– Ã⁄UË •ÊÃÊ¢ mÒÃSflåŸ flÊflÊ– ¡Ê∂¥ ∑§Ë¥ ŸÊH 94H
Ã⁄UË ¬È…UÃË ¡⁄UË Áfl¬Êÿ¥– ’ÈhË‚Ë ∑§À¬ŸøË ¤ÊÊ¢¬ ÿ– Ã⁄UË •÷Œ’ÊœÈ ¡Êÿ–
¡Ò¥ SflåŸË¥ ¬Á«U¡H 95H ê„UáÊÊÒÁŸ ÿ ÁŸº˝øË flÊ≈U ◊Ê«U– ÁŸπ›U ©UiÊœÊø¥Áø
•Ê¬áʬ¥ ÉÊ«U– ∞‚¥ fl◊¸ ¡¥ •Ê„U »È§«¥U– Ã¥ ŒÊflÊ¥ •ÊÃÊ¢H 96H Ã⁄UË œŸÈœ¸⁄UÊ
 •äÿÊÿ ŸflflÊ 161

œÒÿʸ– ÁŸ∑¥§ •flœÊŸ ŒßZ ’Ê œŸ¢¡ÿÊ– ¬Ò¥ ‚fl¸ ÷ÍÃÊ¢Ã¥ ◊ÊÿÊ– ∑§⁄UË „U⁄UË
ªÊH 97H
‚fl¸÷ÍÃÊÁŸ ∑§ÊÒãÃÿ ¬˝∑ΧÁâ ÿÊÁãà ◊ÊÁ◊∑§Ê◊˜Ô–
∑§À¬ˇÊÿ ¬ÈŸSÃÊÁŸ ∑§À¬ÊŒÊÒ Áfl‚ΡÊêÿ„U◊˜ÔH 7H
Á¡ÿ ŸÊ¢fl ªÊ ¬˝∑ΧÃË– ¡ ÁmÁflœÊ ‚Ê¢ÁªÃ∂Ë ÃÈ¡¬˝ÃË– ∞∑§Ë¥ •c≈ÔUœÊ
÷Œ√ÿÄÃË– ŒÈ¡Ë ¡ËflM§¬ÊH 98H „UÊ ¬˝∑ΧÃËÁflπÊ •ÊÉÊflÊ– ÃÈflÊ¢ ◊ʪʢ
¬Á⁄UÁ‚∂Ê‚Ë ¬Ê¢«UflÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ •‚Ê ∑§Ê߸ ‚Ê¢ªÊflÊ– ¬È…UìȅUÃËH 99H Ã⁄UË
ÿ ◊ÊÁ¤Êÿ ¬˝∑ΧÃË– ◊„UÊ∑§À¬ÊëÿÊ •¢ÃË¥– ‚fl¸ ÷ÍÃ¥ •√ÿÄÃË¥– ∞ÄÿÊÁ‚
ÿÃËH 100H ª˝Ëc◊ÊëÿÊ •ÁÃ⁄U‚Ë¥– ‚’Ë¡¥ ÃÎáÊ¥ ¡Ò‚Ë¥– ◊ʪÈÃË ÷Í◊Ë‚Ë–
‚È∂ËŸ¥ „UÊÃË¥H 1H ∑§Ê¢ flÊÁ·¸ÿ …¥U…¥U Á»§≈U– ¡√„UÊ¢ ‡ÊÊ⁄UŒËÿøÊ •ŸÈÉÊ«ÈU »È§≈U–
Ã√„UÊ¢ ÉÊŸ¡Êà •Ê≈U– ªªŸË¥ø¥ ªªŸË¥H 2H ŸÊÃ⁄UË •Ê∑§Ê‡ÊÊø πÊ¥¬– flÊÿÈ
ÁŸflÊ¢ÃÈÁø ∂Ê¬– ∑§Ê¢ Ã⁄¢UªÃÊ „UÊ⁄U¬– ¡›UË¥ ¡flË¥H 3H •ÕflÊ ¡ÊÁªŸÁ∂ÿ
fl›U– SflåŸ ◊ŸË¥ø¥ ◊ŸË¥ ◊Êfl›U– ÃÒ‚¥ ¬˝Ê∑Χà ¬˝∑ΧÃË¥ Á◊›U– ∑§À¬ˇÊÿË¥H 4H
◊ª ∑§À¬ÊŒË¥ ¬È…UÃË– ◊ËÁø ‚Ρ˥ ∞‚Ë flŒ¢ÃË– Ã⁄UË ßÿÁfl·ÿË¥ ÁŸL§ÃË–
©U¬¬ûÊË •Êß∑§H 5H
¬˝∑ΧÁâ SflÊ◊flc≈ÔUèÿ Áfl‚ΡÊÁ◊ ¬ÈŸ— ¬ÈŸ—–
÷Íê˝Ê◊Á◊◊¢ ∑ΧàF◊fl‡Ê¢ ¬˝∑ΧÃfl¸‡ÊÊØÔH 8H
Ã⁄UË „UÁø ¬˝∑ΧÃË Á∑§⁄UË≈UË– ◊Ë Sfl∑§ËÿÊ ‚„U¡¥ •Áœc∆ÔUË¥– ÃÕ Ã¢ÃÈ‚◊flÊÿ
¬≈UË¢– ¡¥Áfl ÁfláÊÊfláÊË ÁŒ‚H 6H ◊ª ÁÃÿ ÁfláÊÊfláÊËøÁŸ •ÊœÊ⁄¥U– ∂„UÊŸÊ
øÊÒ∑§Á«UÿÊ¢ ¬≈Uàfl ÷⁄U– ÃÒ‚Ë ¬¢øÊà◊∑¥§ •Ê∑§Ê⁄¥U– ¬˝∑ΧÃËÁø „UÊÿH 7H ¡Ò‚¥
Áfl⁄¡UÁáÊÿÊøÁŸ ‚¢ª¥– ŒÍœÁø •Ê≈U¡Ê¥ ∂ʪ– ÃÒ‡ÊË ¬˝∑ΧÁà •Ê¢ªÊ Á⁄Uª–
‚ÎÁc≈ÔU¬áÊÊÁøÿÊH 8H ’Ë¡ ¡›UÊøË ¡fl›UË∑§ ∂Ê„U– •ÊÁáÊ ÃÁ¥ ø ‡ÊÊπÊ¬‡ÊÊπË¥
„UÊÿ– ÃÒ‚¥ ◊¡ ∑§⁄UáÊ¥ •Ê„U– ÷ÍÃÊ¢ø „¥UH 9H •ªÊ Ÿª⁄U „¥U ⁄UÊÿ¥ ∑§∂¥§– ÿÊ
ê„UáÊáÊÿÊ ‚Êø¬áÊ ∑§Ë⁄U •Ê∂¥– ¬Á⁄U ÁŸL§Ã¥ ¬Ê„UÃÊ¢ ∑§Êÿ Á‡ÊáÊ∂– ⁄UÊÿÊø
„UÊÃH 110H •ÊÁáÊ ◊Ë ¬˝∑ΧÃË •Áœc∆ÔUË¥ Ã¥ ∑Ò§‚¥– ¡Ò‚Ê SflåŸË¥ ¡Ê •‚–
◊ª ÃÊÁø ¬˝fl‡Ê– ¡ÊªÎÃÊflSÕH 11H Ã⁄UË SflåŸÊÒÁŸ ¡ÊªÎÃË ÿÃÊ¢– ∑§Êÿ
¬Êÿ ŒÈπÃË ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ – ∑§Ë¥ SflåŸÊ◊Ê¡Ë¥ •‚ÃÊ¢ – ¬˝flÊ‚È „UÊÿ H 12H
162 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÿÊ •ÊÉÊÁflÿÊøÊ •Áèʬ˝ÊflÊ ∑§ÊÿË– ¡ „¥U èÊÍÂÎc≈ÔUËø¥ ∑§Ê¢„UË¥– ◊¡ ∞∑§„UË

∑§⁄UáÊ¥ ŸÊ„UË¥– ∞‚ÊÁø •âʸÈH 13H ¡Ò‚Ë ⁄UÊÿ¥ •ÁœÁc∆ÔU∂Ë ¬˝¡Ê– √ÿʬÊ⁄U
•Ê¬È∂ÊÁ∂ÿÊ ∑§Ê¡Ê– ÃÒ‚Ê ¬˝∑ΧÃË‚¢ªÈ „Ê ◊ʤÊÊ– ÿ⁄U ∑§⁄UáÊ¥ Ã¥ ßÿø¥H 14H
¬Ê„¥U ¬Ê¢ ¬Íáʸø¢º˝ÊÁøÿ ÷≈UË– ‚◊Ⱥ˝Ë¥ •¬Ê⁄U ÷⁄UÃ¥ ŒÊ≈UË– ÃÕ ø¢º˝ÊÁ‚ ∑§Êÿ
Á∑§⁄UË≈UË– ©U¬πÊ ¬«UH 15H ¡«U ¬Á⁄U ¡flÁ›U∑§Ê– ∂Ê„U ø›U ÃÁ⁄U ø›UÊ ∑§Ê¢–
ÃÁ⁄U ∑§fláÊÈ ‡ÊËáÊÈ ÷˝Ê◊∑§Ê– ‚Á㟜ʟÊøÊH 16H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ÿʬ⁄UË– ◊Ë
ÁŸ¡¬˝∑ΧÁà •¢Áª∑§Ê⁄UË¥– •ÊÁáÊ ÷ÍÂÎc≈ÔUË ∞∑§‚⁄UË– ¬˝‚flÊ¥Áø ∂ʪH 17H
¡Ê „UÊ ÷Íê˝Ê◊È •ÊÉÊflÊ– •‚ ¬˝∑ΧÁÕʜ˟ ¬Ê¢«UflÊ– ¡Ò‚Ë ’Ë¡ÊÁøÿÊ
fl∂¬Ê∂flÊ– ‚◊Õ¸ ÷ÍÁ◊H 18H ŸÊÃÁ⁄U ’Ê›UÊÁŒ∑§Ê¢ flÿ‚Ê– ªÊ‚ÊflË
Œ„U‚¢ªÈ ¡Ò‚Ê– •ÕflÊ ÉÊŸÊfl›UË •Ê∑§Ê‡ÊÊ– flÊÁ·¸ÿ ¡flË¥H 19H ∑§Ê¢
SflåŸÊÁ‚ ∑§Ê⁄UáÊ ÁŸº˝Ê– ÃÒ‚Ë ¬˝∑ΧÃË „U Ÿ⁄¥Uº˝Ê– ÿÊ •‡Ê·ÊÁ„U ÷ÍÂ◊Ⱥ˝Ê–
ªÊ‚ÊÁfláÊË ªÊH 120H SÕÊfl⁄UÊ •ÊÁáÊ ¡¢ª◊Ê– SÕÍ›UÊ •ÕflÊ ‚͡◊Ê– „U
•‚Ê ÷Íê˝Ê◊Ê– ¬˝∑ΧÁÃÁø ◊Í›UH 21H ê„UáÊÊÒÁŸ èÊÍÃ¥ „UŸ ‚ΡÊflË¥– ∑§Ê¢
‚ÎÁ¡∂Ë¥ ¬˝ÁìʛUÊflË¥– ßÿ¥ ∑§⁄UáÊË¥ Ÿ ÿÃË •ÊÉÊflË¥– •Ê◊ÈÁøÿÊ •Ê¢ªÊH 22H
¡›UË¥ ø¢Áº˝∑§ÁøÿÊ ¬‚⁄UÃË fl∂Ë– Ã flÊ…UË ø¢º˝¥ ŸÊ„UË¥ flÊ…UÁfl∂Ë– ÃÁfl¢ ◊ÊÃ¥
¬ÊflÊÁŸ ∆U∂Ë¥– ŒÍ⁄UË ∑§◊ZH 23H
Ÿ ø ◊Ê¢ ÃÊÁŸ ∑§◊ʸÁáÊ ÁŸ’äŸÁãà œŸ¢¡ÿ–
©UŒÊ‚ËŸflŒÊ‚ËŸ◊‚Q¢§ Ã·È ∑§◊¸‚ÈH 9H
•ÊÁáÊ ‚È≈UÁ∂ÿÊ Á‚¢œÈ¡›UÊøÊ ∂Ê≈ÈU– Ÿ ‡Ê∑§ œM¢§ ‚Ò¥œflÊøÊ ÉÊÊ≈ÈU– ÃÁfl¢
‚∑§›U ∑§◊ÊZ ◊ËÁø ‡Êfl≈ÈU– ÃË¥ ∑§Êÿ ’Ê¢œÃË ◊ÊÃ¥H 24H œÍ◊˝⁄U¡Ê¢øË
Á¬¢¡⁄UË¥– flÊ¡ÁÃÿÊ flÊÿÍÃ¥ ¡⁄UË „UÊ∑§Ê⁄UË– ∑§Ê¢ ‚Íÿ¸Á’¢’Ê◊ʤÊÊ⁄UË¥– •Ê¢œÊ⁄¥U
Á‡Ê⁄UH 25H „U¢ •‚Ê ¬fl¸ÃÊÁøÿ NUŒÿË¥ø¥– ¡Áfl¢ ¬¡¸ãÿœÊ⁄UÊSÃfl Ÿ πÊ¥ø–
ÃÁfl¢ ∑§◊¸¡Êà ¬˝∑ΧÃËø¥– Ÿ ∂ª ◊¡H 26H ∞:„UflË¥ ßÿ ¬˝∑ΧÁÃÁfl∑§Ê⁄UË¥–
∞∑ȧ ◊ËÁø •‚ •flœÊ⁄UË¥– ¬Á⁄U ©UŒÊ‚ËŸÊÁøÿÊ ¬⁄UË– ∑§⁄UË¥ ŸÊ ∑§⁄UflË¥H 27H
¡Ò‚Ê ŒË¬È ∆UÁfl∂Ê ¬Á⁄Ufl⁄UË¥– ∑§fláÊÊÃ¥ ÁŸÿ◊Ë ŸÊ ÁŸflÊ⁄UË– •ÊÁáÊ ∑§fláÊ
∑§flÁáÊÿ √ÿʬÊ⁄UË¥– ⁄UÊ„UÊ≈U Ã¥Á„U ŸáÊ¥H 28H ÃÊ ¡Ò‚Ê ∑§Ê¢ ‚ÊÁˇÊ÷ÍÃÈ–
ªÎ„U√ÿʬÊ⁄U¬˝flÎÁûÊ„UÃÈ – ÃÒ‚Ê ÷ÍÃ∑§◊ËZ •ŸÊ‚Qȧ – ◊Ë ÷ÍÃË¥ •‚¥ H 29H
 •äÿÊÿ ŸflflÊ 163

„UÊ ∞∑§Áø •Á÷¬˝ÊflÊ ¬È…UìȅUÃË– ∑§Êÿ ‚Ê¢ªÊ¥ ’„ÈUÃÊ¢ ©U¬¬ûÊË¥– ÿÕ

∞∑§„›UÊ¢ ‚È÷º˝Ê¬ÃË– ÿÃÈ∂¥ ¡ÊáÊ ¬Ê¢H 130H
◊ÿÊäÿˇÊáÊ ¬˝∑ΧÁ× ‚ÍÿÃ ‚ø⁄UÊø⁄U◊˜Ô–
„UÃÈŸÊŸŸ ∑§ÊÒãÃÿ ¡ªÁm¬Á⁄UfløÃH 10H
¡ ∂Ê∑§øc≈ÔUÊ¢ ‚◊SÃÊ¢– ¡Ò‚Ê ÁŸÁ◊ûÊ◊ÊòÊ ∑§Ê¢ ‚ÁflÃÊ– ÃÒ‚Ê ¡ªà¬˝÷flË¥
¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– „UÃÈ ◊Ë ¡ÊáÊ¥H 31H ∑§Ê¢ ¡¥ Á◊ÿÊ¢ •ÁœÁc∆ÔUÁ∂ÿÊ ¬˝∑ΧÃË– „UÊÃË
ø⁄UÊø⁄UÊÁøÿÊ ‚¢÷ÍÃË– ê„UáÊÊÒÁŸ ◊Ë „UÃÈ „U ©U¬¬ûÊË– ÉÊ«U ÿÿÊH 32H •ÊÃÊ¢
ÿáÊ¥ ©UÁ¡fl«¥U ÁŸL§Ã¥– ãÿÊ„UÊ›UË¥ ¬Ê¢ ∞‡flÿ¸ÿÊªÊÃ¥– ¡ ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥ ÷ÍÃ¥– ¬⁄ËU
÷ÍÃË¥ ◊Ë Ÿ‚¢H 33H •ÕflÊ ÷ÍÃ¥ ŸÊ ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥– •ÊÁáÊ ÷ÍÃÊ¢◊ÊÁ¡ ◊Ë
ŸÊ„UË¥– ÿÊ πÈáÊÊ ÃÍ¢ ∑§„UË¥– øÈ∑§Ê¢ Ÿ∑§ÊH 34H „¥U ‚fl¸Sfl •Ê◊Èø¥ ªÍ…U– ¬Á⁄U
ŒÊÁfl∂¥ ÃÈ¡ ©UÉÊ«U– •ÊÃÊ¢ ߢÁº˝˝ÿÊ¢ Œ™§ÁŸ ∑§flÊ«U– NUŒÿË¥ ÷ÊªË¥H 35H „UÊ
º¢‡ÊÈ ¡¢fl Ÿ ÿ „UÊÃÊ¢– âfl ◊ʤÊ¥ ‚ÊøÊ∑§Ê⁄¬áÊ ¬ÊÕʸ– Ÿ ‚¢¬«U ªÊ ‚fl¸ÕÊ–
¡Áfl¢ ÃÈ·Ë¥ ∑§áÊÈH 36H ∞:„UflË¥ •ŸÈ◊ÊŸÊøÁŸ ¬Ò‚¥– •Êfl«U ∑§Ë⁄U ∑§›∂¥
∞‚¥– ¬Á⁄U ◊Ϊ¡›UÊøÁŸ flÊ∂Ê¢‡Ê¥– ∑§Êÿ ÷ÍÁ◊ ÁÃ◊H 37H ¡¥ ¡Ê›U ¡›UË¥
¬Ê¢Áª∂¥– ÃÕ ø¢º˝Á’¢’ ÁŒ‚ •ÊÃÈ«U∂¥U– ¬Á⁄U ÕÁ«Uÿ ∑§Ê…ÍUÁŸ ¤ÊÊÁ«U∂¥– Ã√„UÊ¢
Á’¢’ ∑¥§ ‚Ê¢ªÒ¥H 38H ÃÒ‚¥ ’Ê∂fl⁄UË flÊøÊ’›¥U– flÊÿÊ¢Áø ¤Ê∑§Áfl¡ÃË
¬˝ÃËÃËø «UÊ›U– ◊ª ‚ÊøÊ∑§Ê⁄¥U ’ÊœÊfl›U– •ÊÁÕ ŸÊ „UÊß¡H 39H
•fl¡ÊŸÁãà ◊Ê¢ ◊Í…UÊ ◊ÊŸÈ·Ë¥ ßÈ◊ÊÁüÊÃ◊˜Ô–
¬⁄¢U ÷Êfl◊¡ÊŸãÃÊ ◊◊ ÷ÍÃ◊„U‡fl⁄U◊˜ÔH 11H
Á∑¢§’„ÈŸÊ ÷flÊ Á’„UÊÿÊ– •ÊÁáÊ ‚Êø¥ øÊ«U •ÊÁÕ ¡⁄UË Á◊ÿÊ¢– ÃÁ⁄U ÃÍ¥
ªÊ ©U¬¬ûÊË ßÿÊ– ¡ÃŸ ∑§Ë¡H 140H ∞:„UflË¥ ÁŒ∆UË flœ∂Ë ∑§fl›¥U– ÃÒ¥
øÊ¢ŒÁáÊÿÊÃ¥ ê„UáÊ Á¬¥fl›¥U– ÃÁfl¢ ◊ʤÿÊ SflM§¬Ë¥ ÁŸ◊¸›¥U– ŒπÃË ŒÊ·H 41H
ŸÊÃ⁄UË Öfl⁄¥U Áfl≈UÊ›∂¥ ◊Èπ– Ã¥ ŒÈœÊÃ¥ ê„UáÊ ∑§«ÍU Áflπ– ÃÁfl¢ •◊ÊŸÈ·Ê
◊ÊŸÈ·– ◊ÊÁŸÃË ◊ÊÃ¥H 42H ê„UáÊÊÒÁŸ ¬È…UìȅUÃË œŸ¢¡ÿÊ– ¤ÊáÊ¥ Áfl‚¢’‚Ë
ÿÊ •Á÷¬˝ÊÿÊ– ¡ ßÿÊ SÕÍ∂ŒÎc≈ÔUË flÊÿÊ¢– ¡Êß¡∂ ªÊH 43H ¬Ò¥ SÕÍ∂ŒÎc≈ÔUË
ŒπÃË ◊ÊÃ¥– Ã¥Áø Ÿ ŒπáÊ¥ ¡ÊáÊ ÁŸL§Ã¥– ¡Ò‚¥ SflåŸË¥øÁŸ •◊ÎÃ¥– •◊⁄UÊ
ŸÊ„UË¡H 44H ∞:„UflË¥ SÕÍ∂ŒÎc≈ÔUË ◊Í…U– ◊ÊÃ¥ ¡ÊáÊÃË ∑§Ë⁄U ŒÎ…U– ¬Á⁄U Ã¥
164 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¡ÊáÊáÊ¥Áø ¡ÊáÊáÊÿÊ •Ê«U– Á⁄UªÊÁŸ ∆UÊ∑§H 45H ¡Ò‚Ê ŸˇÊòÊÊÁøÿÊ

•Ê÷Ê‚Ê-– ‚Ê∆UË¥ ÉÊÊÃÈ ¤ÊÊ∂Ê ÃÿÊ „¢U‚Ê– ◊Ê¡Ë¥ ⁄UàŸ’ÈhËÁøÿÊ •Ê‡ÊÊ–
Á⁄UªÊÁŸÿÊ¢H 46H ‚Ê¢ªÒ¥ ª¢ªÊ ÿÊ ’ÈhË ◊Ϊ¡›U– ∆UÊ∑§ÊÁŸ •ÊÁ∂ÿÊø¥ ∑§fláÊ
»§›U– ∑§Êÿ ‚È⁄UÃL§ ê„UáÊÊÒÁŸ ’Ê’È›U– ‚Áfl∂Ë ∑§⁄UËH 47H „UÊ⁄U ÁŸ›UÿÊøÊÁø
ŒÈ‚⁄UÊ– ÿÊ ’ÈhË „UÊÃÈ ÉÊÊÃ∂Ê ÁflπÊ⁄UÊ– ∑§Ê¢ ⁄UàŸ¥ ê„UáÊÊÒÁŸ ªÊ⁄UÊ– fl¥Áø
¡¥flË¥H 48H •âÊflÊ ÁŸœÊŸ „¥U ¬˝ª≈U∂¥– ê„UáÊÊÒÁŸ πÁŒ⁄UÊ¢ªÊ⁄U πÊ›U ÷Á⁄U∂–
∑§Ê¢ ‚Ê©U∂Ë ŸáÊÃÊ¢ ÉÊÊÃ∂¥– ∑ȧ„UÊ¢ Á‚¢„¥UH 49H ÃflË¥ ◊Ë ê„UáÊÊÒÁŸ ¬˝¬¢øË¥–
Á¡„UË¥ ’È«UË ÁŒœ∂Ë ∑ΧÃÁŸ‡øÿÊøË– ÁÄUË¥ ø¢º˝Ê‚Ê∆UË¥ ¡flË¥ ¡›UË¥øË– ¬˝ÁÃ◊Ê
œÁ⁄U∂ËH 150H ÃÒ‚Ê ∑ΧÃÁŸ‡øÿÊ flÊÿÊ¢ ª∂Ê– ¡Ò‚Ê ∑§Êá„UË ∞∑ȧ ∑§Ê¢¡Ë
åÿÊ∂Ê– ◊ª ¬Á⁄UáÊÊ◊ ¬Ê„UÊ¥ ∂ʪ∂Ê– •◊ÎÃÊøÊH 51H ÃÒ‚¥ SÕÍ∂Ê∑§Ê⁄UË¥
ŸÊÁ‡Êfl¢Ã¥– ÷⁄¢Ufl‚Ê ’Ê¢œÊÁŸ ÁøûÊ¥– ¬Ê„UÃË ◊¡ •ÁflŸÊ‡ÊÊÃ¥– ÃÁ⁄U ∑Ò¥§øÊ
ÁŒ‚¥H 52H •ÊªÊ ∑§Êß ¬Á‡ø◊‚◊Ⱥ˝ÊÁøÿÊ Ã≈UÊ– ÁŸÁÉÊ¡Ã •Ê„U ¬ÍÁfl¸Á∂ÿÊ
flÊ≈UÊ– ∑§Ê¢ ∑§Ê¥«UÊ ∑§Ê¢«UÃÊ¢ ‚È÷≈UÊ– ∑§áÊÈ •ÊÃÈ«UH 53H ÃÒ‚¥ Áfl∑§Ê⁄U∂¥ „¥U
SÕÍ›U– ¡ÊÁáÊÃ∂ÿÊ ◊Ë ¡ÊáÊflÂ¥ ∑§fl›U– ∑§Ê߸ »§áÊ Á¬ÃÊ¢ ¡›U– ‚Áfl∂¥
„UÊÿH 54H ê„UáÊÊÒÁŸ ◊ÊÁ„U∂  ¥ Á Ÿ ◊ŸÊœ◊Z– „¥UÁø ◊Ë ◊ÊŸÍÁŸ ‚¢÷˝◊¥– ◊ª
ÿÁÕ¢øË Á¡ÿ¥ ¡ã◊∑§◊Z– ÁÃÿ¥ ◊¡Áø ê„UáÊÁÃH 55H ÿÃÈ∂ÁŸ •ŸÊ◊Ê ŸÊ◊–
◊¡ •Á∑˝§ÿÊÁ‚ ∑§◊¸– ÁflŒ„UÊÁ‚ Œ„Uœ◊¸– •Ê⁄UÊÁ¬ÃËH 56H ◊¡ •Ê∑§Ê⁄U‡ÊÍãÿÊ
•Ê∑§ÊL§– ÁŸL§¬ÊÁœ∑§Ê ©U¬øÊL§– ◊ª ÁflÁœflÁ¡¸ÃÊ √ÿfl„UÊL§– •ÊøÊ⁄UÊÁŒ∑§H 57H
◊¡ fláʸ„UËŸÊ fláÊȸ– ªÈáÊÊÃËÃÊÁ‚ ªÈáÊÈ– ◊¡ •ø⁄UáÊÊ ø⁄UáÊÈ– •¬ÊÁáÊÿÊ
¬ÊáÊËH 58H ◊¡ •◊ÿÊ ◊ÊŸ– ‚fl¸ªÃÊ‚Ë SÕÊŸ– ¡Ò‚¥ ‚¡◊Ê¡Ë¥ flŸ–
ÁŸŒ∂Ê ŒπH 59H ÃÒ‚¥ •üÊfláÊÊ üÊÊòÊ– ◊¡ •øˇÊÍ‚Ë ŸòÊ– •ªÊòÊÊ ªÊòÊ–
•M§¬Ê M§¬H 160H ◊¡ •√ÿÄÃÊ‚Ë √ÿÄÃË– •ŸÊÃʸ‚Ë •ÊÃ˸– Sflÿ¢ÃÎåÃÊ
ÃÎåÃË– ÷ÊÁflÃË ªÊH 61H ◊¡ •ŸÊfl⁄UáÊÊ ¬˝Êfl⁄UáÊ– ÷Í·áÊÊÃËÃÊÁ‚ ÷Í·áÊ–
◊¡ ‚∑§›U ∑§Ê⁄UáÊÊ ∑§Ê⁄UáÊ– ŒπÃË ÃH 62H ◊¡ ‚„U¡ÊÃ¥ ∑§Á⁄UÃË–
Sflÿ¢÷ÊÃ¥ ¬˝ÁÃÁc∆ÔUÃË– ÁŸ⁄¢UÃ⁄UÊÃ¥ •Ê√„UÊÁŸÃË– Áfl‚Á¡¸ÃË ªÊH 63H ◊Ë
‚fl¸ŒÊ Sfl×Á‚hÈ– ÃÊ ∑§Ë¥ ’Ê›U ÃL§áÊ flÎhÈ– ◊¡ ∞∑§M§¬Ê ‚¢’¢œÈ– ¡ÊáÊÃË
∞‚H 64H ◊¡ •mÒÃÊÁ‚ ŒÈ¡¥– ◊¡ •∑§Ã¸ÿÊÁ‚ ∑§Ê¡¥– ◊Ë •÷ÊÄÃÊ ∑§Ë¥
 •äÿÊÿ ŸflflÊ 165

÷È¢¡¥– ∞‚¥ ê„UáÊÃËH 65H ◊¡ •∑ȧ›UÊø¥ ∑ȧ›U flÊÁŸÃË– ◊¡ ÁŸàÿÊøÁŸ

ÁŸœŸ¥ Á‡ÊáÊÃË– ◊¡ ‚flÊZÃ⁄UÊÃ¥ ∑§ÁÀ¬ÃË– •Á⁄U Á◊òÊ ªÊH 66H ◊Ë
SflÊŸ¢ŒÊÁ÷⁄UÊ◊È– ÃÿÊ ◊¡ •Ÿ∑§ ‚ÈπÊ¥øÊ ∑§Ê◊È– •ÊÉÊflÊÁø ◊Ë •‚¥ ‚◊È–
∑§Ë¥ ê„UáÊÃË ∞∑§Œ‡ÊËH 67H ◊Ë •Êà◊Ê ∞∑§ ø⁄UÊø⁄UË¥– ê„UáÊÃË ∞∑§ÊøÊ
∑Ò¥§¬ˇÊ ∑§⁄UË¥– •ÊÁáÊ ∑§Ê¬ÊÁŸ ∞∑§ÊÃ¥ ◊Ê⁄UË¥– „¥UÁø flÊ…UÁflÃËH 68H Á∑¢§’„ÈUŸÊ
∞‚ ‚◊SÖ ¡ „U ◊ÊŸÈ·œ◊¸ ¬˝Ê∑ΧÖ ÃÿÊÁø ŸÊ¢fl ◊Ë ∞‚¥ Áfl¬⁄UËÖ ôÊÊŸ
ÃÿÊ¢øH 69H ¡¢fl •Ê∑§ÊL§ ∞∑§ ¬È…UÊ¢ ŒπÃË– âfl „UÊ Œfl ÿáÊ¥ ÷Êfl¥
÷¡ÃË– ◊ª ÃÊÁø ÁflÉÊ«UÁ∂ÿÊ ≈UÊÁ∑§ÃË– ŸÊ„UË¥ ê„UáÊÊÒÁŸH 170H ◊ÊÃ¥ ÿáÊ¥
ÿáÊ¥ ¬˝∑§Ê⁄¥U– ¡ÊáÊÃË ◊ŸÈcÿ ∞‚ÁŸ •Ê∑§Ê⁄¥U– ê„UáÊÊÒÁŸ ôÊÊŸÁø Ã¥ •Ê¢œÊ⁄¥U–
ôÊÊŸÊÁ‚ ∑§⁄UËH 71H
◊ÊÉÊʇÊÊ ◊ÊÉÊ∑§◊ʸáÊÊ ◊ÊÉÊôÊÊŸÊ Áflø—–
⁄UÊˇÊ‚Ë◊Ê‚È⁄UË¥ øÒfl ¬˝∑ΧÁâ ◊ÊÁ„ŸË¥ ÁüÊÃÊ—H 12H
ÿÊ∂ʪ˥ ¡ã◊∂ Áø Ã ◊ÊÉÊ– ¡Ò‚¢ flÊÁ·¸ÿflËáÊ ◊ÉÊ– ∑§Ê¢ ◊Ϊ¡›UÊø Ã⁄¢ª–
ŒÈM§ŸËÁø ¬Ê„UÊflH 72H •ÕflÊ ∑§ÊÀ„U⁄UËø •Á‚flÊ⁄U– ŸÊÃ⁄UË flÊ«¢U’⁄UËø
•›¢U∑§Ê⁄U– ∑§Ë ª¢œfl¸Ÿª⁄UËø •ÊflÊ⁄U– •Ê÷Ê‚ÃË ∑§Ê¢H 73H ‚Ê’⁄UË flÊÁ…UãŸÀÿÊ
‚⁄U›UÊ– fl⁄UË »§›U ŸÊ •Ê¢ÃÈ ¬Ê∑§›UÊ– ∑§Ê¢ Sß ¡Ê∂ ª›UÊ¢– ‡ÊÁ›Uÿ
¡Ò‚¥H 74H ÃÒ‚¥ ◊Íπʸø¥ ÃÿÊ¢ Á¡ÿÊ∂¥– •ÊÁáÊ Áœª˜Ô ∑§◊¸ ÃÿÊ¢ø¥ ÁŸ¬¡∂¥–
¡Ò‚¥ ‚Ê’U⁄UË »§›U •Ê∂¥– ÉÊ¬ ŸÊ ŒË¡H 75H ◊ª ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥ Ã ¬Á…UãŸ∂¥–
Ã¥ ◊∑¸§≈¥U ŸÊ⁄U›U ÃÊÁ«U∂– ∑§Ê¢ •Ê¢œ˚KÊ „UÊÃË¥ ¬Á«U∂¥U– ◊ÊÃË¥ ¡Ò‚¥H 76H
Á∑¢§’„ÈUŸÊ ÃÿÊ¢øË¥ ‡ÊÊSòÊ¥– ¡Ò‡ÊË¥ ∑ȧ◊Ê⁄UË„UÊÃË¥ ÁŒœ∂Ë¥ ‡ÊSòÊ¥– ∑§Ê¢ •‡ÊÊÒëÿÊ
◊¢òÊ¥– ’Ë¡¥ ∑§ÁÕ∂Ë¥H 77–– ÃÒ‚¥ ôÊÊŸ¡Êà ÃÿÊ¥– •ÊÁáÊ ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥ •Êø⁄U∂¥
ªÊ œŸ¢¡ÿÊ– Ã¥ •ÊÉÊfl¥Áø ª∂¥ flÊÿÊ¢– ¡¥ ÁøûÊ„UËŸH 78H ¬Ò¥ Ã◊ÊªÈáÊÊøË
⁄UÊˇÊ‚Ë– ¡ ‚Œ˜’ Ô ÈhËÃ¥ ª˝Ê‚Ë– Áflfl∑§ÊøÊ ∆UÊflÊÁø ¬È‚Ë– ÁŸ‡ÊÊø⁄UË ¡H 79H
ÁÃÿ ¬˝∑ΧÃË fl⁄U¬«U ¡Ê∂– ê„UáÊÊÒÁŸ Áø¥ÃøÁŸ ∑§¬Ê∂¥ ª∂– flÁ⁄U ÃÊ◊‚ËÿÁøÿ
¬Á«U∂– ◊ÈπÊ◊ʡ˸H 180H ¡Õ •Ê‡ÊÁøÿ ∂Ê›U– •Ê¢ÃÈ Á„¢U‚Ê ¡Ë÷ ∂Ê›U–
ÃflË¥Áø •‚¢ÃÊ·Êø øÊ∑§›U– •π¢«U øÉÊ›UËH 81H ¡ •ŸÕʸø ∑§ÊŸfl⁄UË–
•ÊflÊ›ÈUfl¥ øÊ≈UËà ÁŸÉÊ ’Ê„U⁄UË– ¡ ¬˝◊ÊŒ¬fl¸ÃË¥øË Œ⁄UË– ‚ŒÊÁø ◊ÊÃ∂ËH 82H
166 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¡Õ m·ÊÁøÿÊ ŒÊ…UÊ– π‚π‚Ê¢ ôÊÊŸÊøÊ ∑§Á⁄UÃË ⁄Uª«UÊ– ¡ •ªSÃË

ªfl‚áÊË ◊Í…UÊ¢– SÕÍ∂ ’ÈÁhH 83H ∞‚ •Ê‚ÈÁ⁄Uÿ ¬˝∑ΧÃËø ÃÊ¥«UË¥– ¡ ¡Ê∂
ªÊ ÷ÍÃÊ¥«UË¥– Ã ’È«UÊÁŸ ª∂ ∑È¢§«UË¥– √ÿÊ◊Ê„UÊëÿÊH 84H ∞fl¢ Ã◊ÊÁøÿ ¬Á«U∂
ªÃZ– Ÿ ¬Áfl¡ÃËÁø ÁfløÊ⁄UÊøÁŸ „UÊÃ¥– „¥U •‚Ê Ã ª∂ ¡Õ¥– Ã ‡ÊÈhËÁø
ŸÊ„UË¥H 85H ê„UáÊÊÒÁŸ •‚ÊÃÈ ßÿ¥ flÊÿÊáÊË¥– ∑§Êÿ‡ÊË¥ ◊ÍπÊZøË¥ ’Ê∂áÊË¥–
flÊÿÊ¢ flÊ…UÁflÃÊ¢ flÊáÊË– Á‡ÊáÊ∂ „UŸH 86H ∞‚¥ ’ÊÁ∂∂¥ Œfl¥– ÃÕ ¡Ë ¡Ë
ê„UÁáÊÃ∂¥ ¬Ê¢«Ufl¥– •Êß∑¥§ ¡Õ flÊøÊ Áfl‚fl– Ã ‚ÊœÈ∑§ÕÊH 87H
◊„UÊà◊ÊŸSÃÈ ◊Ê¢ ¬ÊÕ¸ ŒÒflË¥ ¬˝∑ΧÁÃ◊ÊÁüÊÃÊ—–
÷¡ãàÿŸãÿ◊Ÿ‚Ê ôÊÊàflÊ ÷ÍÃÊÁŒ◊√ÿÿ◊˜H 13H
Ã⁄UË ¡ÿÊø øÊπ≈U ◊ÊŸ‚Ë¥– ◊Ë „UÊ™§ÁŸ •‚¥ ˇÊòÊ‚¢ãÿÊ‚Ë– ¡ÿÊ
ÁŸ¡Á∂ÿÊÃ¥ ©U¬Ê‚Ë– flÒ⁄UÊÇÿ ªÊH 88H ¡ÿÊÁøÿÊ •ÊSÕÁøÿÊ ‚Œ˜÷ÊflÊ–
•Ê¢ÃÈ œ◊¸ ∑§⁄UË ⁄UÊÁáÊflÊ– ¡ÿÊø¥ ◊Ÿ •Ê∂ÊflÊ– Áflfl∑§Ê‚ËH 89H ¡
ôÊÊŸª¢ª ŸÊ„UÊ∂– ¬ÍáʸÃÊ ¡™§ÁŸ œÊ∂– ¡ ‡ÊÊ¢ÃË‚Ë •Ê∂– ¬Ê∂fl ŸflH 190H
¡ ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê ÁŸÉÊÊ∂ ∑§Ê¥÷– ¡ œÒÿ¸◊¢«U¬Êø Sâ÷– ¡ •ÊŸ¢Œ‚◊ÈŒ˝Ë¥ ∑È¢§÷–
øÈ’∑§›UÊÁŸ ÷Á⁄U∂H 91H ¡ÿÊ¢ ÷ÄÃËøË ÿÃÈ∂Ë ¬˝ÊåÃË– ¡ ∑Ò§flÀÿÊÃ¥
¬⁄UÊÒÃ¥ ‚⁄U ê„UáÊÃË– ¡ÿÊ¢Áøÿ ∂Ë∂◊Ê¡Ë¥ ŸËÁÖ Á¡ÿÊ∂Ë ÁŒ‚H 92H ¡
•ÊÉÊflÊ¢Áø ∑§⁄UáÊË¥– ∂ ß ∂ ‡ÊÊ¢ÃËøË¥ ∂áÊË¥– ¡ÿÊ¢ø¥ ÁøûÊ ªfl‚áÊË– √ÿʬ∑§Ê
◊¡H 93H ∞‚ ¡ ◊„UÊŸÈ÷Êfl– ¡ ŒÒÁflÿ ¬˝∑ΧÃËø¥ ŒÒfl– ¡ ¡ÊáÊÊÁŸÿÊ¢
‚fl¸– SflM§¬ ◊ʤÊ¥H 94H ◊ª flÊ…UÃÁŸ ¬˝◊¥– ◊ÊÃ¥ ÷¡ÃË ¡ ◊„UÊà◊– ¬Á⁄U
ŒÈ¡¬áÊ ◊ŸÊœ◊Z– Á‡ÊflÃ∂¥ ŸÊ„UË¥H 95H ∞‚¥ ◊Ëø „UÊ™§ÁŸ ¬Ê¢«UflÊ– ∑§Á⁄UÃË
◊ʤÊË ‚flÊ– ¬Á⁄U Ÿfl∂ÊflÊ ÃÊ ‚Ê¢ªÊflÊ– •‚ •Êß∑§H 96H
‚Ãâ ∑§ËøÿãÃÊ ◊Ê¢ ÿÃãÇø ŒÎ…Ufl˝ÃÊ—–
Ÿ◊SÿãÇø ◊Ê¢ èÊÄàÿÊ ÁŸàÿÿÈÄÃÊ ©U¬Ê‚ÃH 14H
Ã⁄UË ∑§ËøŸÊøÁŸ Ÿ≈UŸÊø¥– ŸÊÁ‡Ê∂ √ÿfl‚Êÿ ¬˝ÊÿÁ‡øûÊÊ¢ø– ¡¥ ŸÊ◊Áø
ŸÊ„UË¥ ¬Ê¬Êø¥– ∞‚¥ ∑§∂¥H 97–– ÿ◊Œ◊Ê¥ •fl∑§›UÊ •ÊÁáÊ∂Ë– ÃËÕZ
∆UÊÿÊflM§ÁŸ ©U∆UÁfl∂Ë¥– ÿ◊∂Ê∑§Ë¥øË πÈ¢Á≈U∂Ë– ⁄UÊ„UÊ≈UË •ÊÉÊflËH 98H ÿ◊È
ê„UáÊ ∑§Êÿ ÿ◊Êfl¥– Œ◊È ê„UáÊ ∑§fláÊÊÃ¥ Œ◊Êfl¥– ÃËÕZ ê„UáÊÃË ∑§Êÿ πÊfl¥–
 •äÿÊÿ ŸflflÊ 167

ŒÊcÊ •ÊπŒÊÁ‚ ŸÊ„UË¥H 99H ∞‚¥ ◊ʤÊÁŸ ŸÊ◊ÉÊÊ·¥– ŸÊ„UË¥Áø ∑§Á⁄UÃË

Áfl‡flÊøË¥ ŒÈ—π¥– •flÉÊ¥ ¡ªÁø ◊„UÊ‚Èπ¥– ŒÈ◊ŒÈÁ◊à ÷⁄U∂¥H 200H Ã
¬Ê„UÊ¢≈UflËáÊ ¬Ê„UÊÁflÖ •◊ÎÃ¥flËáÊ ¡ËflÁflÖ ÿÊª¥flËáÊ ŒÊÁflÖ ∑Ò§flÀÿ
«UÊ›UÊ¢H 1H ¬⁄UË ⁄UÊÿÊ ⁄¢U∑§Ê ¬Ê«U œM¢§– ŸáÊÃË ‚ÊŸÿÊ¢ ÕÊ⁄UÊ¢ ∑§«U‚áÊË
∑§M¢§– ∞∑§‚⁄¥U •ÊŸ¢ŒÊø¥ •ÊflÊL§– „UÊà ¡ªÊH 2H ∑§„UË¥ ∞∑§ÊœÁŸ flÒ∑È¢§∆UÊ
¡Êfl¥– Ã¥ ÁÄUË¥ flÒ∑È¢§∆UÁø ∑§∂¥ •ÊÉÊfl¥– ∞‚¥ ŸÊ◊ÉÊÊ·ªÊÒ⁄Ufl¥– œfl›U∂¥U
Áfl‡flH 3H Ã¡¥ ‚Íÿ¸ ÃÒ‚ ‚ÊÖfl›U– ¬Á⁄U ÃÊÁ„U •SÃfl „¥U Á∑§«UÊ›U– ø¥º˝
‚¢¬Íáʸ ∞πÊŒ fl›U– „U ‚ŒÊ ¬È⁄UÃH 4H ◊ÉÊ ©UŒÊ⁄U ¬⁄UË flÊ‚⁄U– ê„UáÊÊÒÁŸ
©U¬◊‚Ë Ÿ ¬È⁄U– „U ÁŸ—‡Ê¢∑§¬áÊ¥ ‚¬Ê¢π⁄U– ¬¢øÊŸŸH 5H ¡ÿÊ¢ø flÊø¬È…UÊ¢
÷Ê¡¥– ŸÊ◊ ŸÊøà •‚ ◊ʤÊ¥– ¡¥ ¡ã◊‚„UdË¥ flÊ›UÁª¡– ∞∑§fl›U ÿÊflÿÊH
6H ÃÊ ◊Ë flÒ∑¢È§∆UË¥ Ÿ‚– fl›UÈ ∞∑§ èÊÊŸÈÁ’¢’Ë¥„UË Ÿ ÁŒ‚¥– fl⁄UË ÿÊÁªÿÊ¢øË¥„UË
◊ÊŸ‚¥– ©U◊⁄U«UÊÁŸ ¡ÊÿH 7H ¬⁄UË ÃÿÊ¢¬Ê‡ÊË¥ ¬Ê¢«UflÊ– ◊Ë „UÊ⁄U¬∂Ê Áª¢fl‚ÊflÊ–
¡Õ ŸÊ◊ÉÊÊ·È ’⁄UflÊ– ∑§Á⁄UÃË ◊ʤÊÊH 8H ∑Ò§‚ ◊ʤÿÊ ªÈáÊË¥ œÊ∂–
Œ‡Ê∑§Ê›UÊÃ¥ Áfl‚⁄U∂– ∑§ËøŸ¥ ‚ÈπË ¤ÊÊ∂– •Ê¬áʬʢÁøH 9H ∑ΧcáÊ ÁflcáÊÈ
„UÁ⁄U ªÊÁfl¢Œ– ÿÊ ŸÊ◊Êø ÁŸπ›U ¬˝’¢œ– ◊Ê¡Ë •Êà◊øøʸ Áfl‡ÊŒ– ©Uº¢«U
ªÊÃËH 210H „¥U ’„ÈU •‚Ê ÿʬ⁄UË– ∑§ËÁøà ◊ÊÃ¥ •flœÊ⁄UË¥– ∞∑§ Áflø⁄UÃË
ø⁄UÊø⁄UË¥– ¬¢«ÈU∑ȧ◊⁄UÊH 11H ◊ª •ÊÁáÊ∑§ Ã •¡È¸ŸÊ– ‚ÊÁflÿÊ ’„ÈUflÊ
¡ÃŸÊ– ¬¢ø¬˝ÊáÊ ◊ŸÊ– ¬Ê…UÊ™§ ÉÊ©UŸËH 12H ’Ê„U⁄UË ÿ◊ÁŸÿ◊Ê¢øË ∑§Ê¢≈UË
∂ÊÁfl∂Ë– •Ê¢ÃÈ flÖÊ˝Ê‚ŸÊøË ¬ÊÒ›UË ¬ãŸÊÁ‚∂Ë– fl⁄UË ¬˝ÊáÊÊÿÊ◊ÊøË¥ ◊Ê¢Á«U∂Ë¥–
flÊ„UÊÃË¥ ÿ¢òÊ¥H 13H ÃÕ ©UÀ„UÊ≈ U‡ÊÄÃËøÁŸ ©UÁ¡fl«¥U– ◊Ÿ ¬flŸÊøÁŸ
‚È⁄UflÊ«¥– ‚Ã⁄UÊÁflÿø¥ ¬ÊÁáÊÿÊ«¥U– ’›UËÿÊÁfl∂¥H 14H Ã√„UÊ¢ ¬˝àÿÊ„UÊ⁄¥U
ÅÿÊÃË ∑§∂Ë– Áfl∑§Ê⁄UÊ¢øË¥ ‚Á¬∂Ë¥ ’Ê„U∂Ë¥– ߢÁº˝ÿ¥ ’Ê¢œÊÁŸ •ÊÁáÊ∂Ë¥–
NUŒÿÊ•Ê¢ÃÈH 15H âfl œÊ⁄UáÊÊflÊL§ ŒÊÁ≈UÛÊ∂– ◊„UÊ÷ÍÃÊ¢Ã¥ ∞∑§flÁ≈U∂¥– ◊ª
øÃÈ⁄¢Uª ‚Òãÿ ÁŸflÁ≈U∂¥– ‚¢∑§À¬Êø¥H 16H ÃÿÊfl⁄UË ¡Òà ⁄U ¡ÒÖ ê„UáÊÊÒÁŸ
äÿÊŸÊø¥ ÁŸ‡ÊÊáÊ flʡÖ ÁŒ‚ Ãã◊ÿÊø¥ ¤Ê›U∑§Ã– ∞∑§¿UòÊH 17H ¬Ê∆UUË¥
‚◊ÊÁœÁüÊÿøÊ •‡ÊπÊ– •Êà◊ÊŸÈ÷fl⁄UÊÖÿ‚ÈπÊ– ¬^ÔUÊÁ÷·∑ȧ ŒπÊ– ‚◊⁄U‚¢
¡Ê„U∂ÊH 18H ∞‚¥ „¥U ª„UŸ– •¡È¸ŸÊ ◊ʤÊ¥ ÷¡Ÿ – •ÊÃÊ¢ ∞∑¥§ ‚Ê¢ªŸ –
168 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¡ ∑§Á⁄UÃË ∞∑§H 19H Ã⁄UË ŒÊã„UË ¬Ê∂flfl⁄UË– ¡Ò‚Ê ∞∑§ âÃÍ •¢’⁄UË¥– ÃÒ‚Ê
◊ËflÊ¢øÍÁŸ ø⁄UÊø⁄UË¥– ¡ÊáÊÃË ŸÊH 220H •ÊÁŒ ’˝rÊÔÊ ∑§M§ŸË– ‡Êfl≈UË¥
◊‡Ê∑§ œM§ŸË– ◊Ê¡Ë ‚◊Sà „¥U ¡ÊáÊÊŸË– SflM§¬ ◊ʤÊ¥H 21H ◊ª flÊ«U
œÊ∑ȧ≈¥U Ÿ ê„UáÊÃË– ‚¡Ëfl ÁŸ¡Ë¸fl ŸáÊÃË– ŒÁπÁ∂ÿ flSÃÈ ©U¡Í ∂¢È Á≈UÃË–
◊ËÁø ê„UáÊÊÒÁŸH 22H •Ê¬È∂¥ ©UûÊ◊àfl ŸÊ∆Ufl– ¬È…UË∂ ÿÊÇÿÊÿÊÇÿ ŸáÊfl–
∞∑§‚⁄¥U √ÿÁÄÃ◊ÊòÊÊøÁŸ ŸÊ¢fl¥– Ÿ◊Í¢Áø •Êfl«UH 23H ¡Ò‚¥ ©¢UøË¥ ©UŒ∑§
¬Á«U∂¥– Ã¥ ÛUfl≈Ufl⁄UË ÿ ©Uª∂¥– ÃÒ‚¥ ŸÁ◊¡ ÷ÍáÊà ŒÁπ∂¥– ∞‚Ê
Sfl÷ÊflÊÁø ÃÿÊ¢øÊH 24H ∑§Ê¢ »§›UÁ∂ÿÊ ÃM§øË ‡ÊÊπÊ– ‚„U¡¥ ÷Í◊Ë‚Ë
©UÃ⁄U ŒπÊ– ÃÒ‚ ¡Ëfl◊ÊòÊÊ¢ •‡ÊπÊ¢– πÊ∂ÊflÃË ÃH 25H •π¢«U •ªfl¸ÃÊ
„UÊ™§ÁŸ •‚ÃË– ÃÿÊ¢øË ÁflŸÿ „UÁø ‚¢¬ûÊË– ¡ ¡ÿ¡ÿ◊¢òÊ¥ •Á¬¸ÃË–
◊ʤÿÊÁø ∆UÊÿË¥H 26H ŸÁ◊ÃÊ¢ ◊ʟʬ◊ÊŸ ª›UÊ∂– ê„UáÊÊÒÁŸ •flÁøÃÊ Ã
◊ËÁø ¡„UÊ∂– ∞‚ ÁŸ⁄¢UÃ⁄U Á◊‚›U∂– ©U¬ÊÁ‚ÃËH 27H •¡È¸ŸÊ „U ªÈL§flË
÷ÄÃË– ‚Ê¢ÁªÃ∂Ë ÃÈ¡¬˝ÃË– •ÊÃÊ¢ ôÊÊŸÿôÊ¥ ÿÁ¡ÃË– Ã ÷Äà •Êß∑¥§H 28H
¬Á⁄U ÷¡Ÿ ∑§Á⁄UÃË „UÊÃfl≈UË– ÃÍ¢ ¡ÊáÊà •Ê„UÊÁ‚ Á∑§⁄UË≈UË– ¡ ◊ʪʢ ßÿÊ
ªÊc≈ÔUË– ∑§Á∂ÿÊ •Êê„UË¥H 29H âfl •ÊÁÕ ¡Ë •¡¸ÈŸ ê„UáÊ– „¥U ŒÒÁflÁ∑§ÿÊ
¬˝‚ÊŒÊø¥ ∑§⁄UáÊ¥– ÃÁ⁄U ∑§Êÿ •◊ÎÃÊø¥ •Ê⁄UÊªáÊ¥– ¬È⁄U ê„UáÊflH 230H ÿÊ
’Ê∂Ê üÊË•Ÿ¢Ã¥– ∂ʪ≈UÊ ŒÁπ∂¥ ÃÿÊ¥Ã¥– ∑§Ë¥ ‚ÈπÊfl∂ÁŸ ÁøûÊ¥– «UÊ∂ ÃÈ
•‚H 31H ê„UáÊ ÷∂¥ ∑§∂¥ ¬ÊÕʸ– ∞:„UflË¥ „UÊ •Ÿfl‚L§ ‚fl¸ÕÊ– ¬Á⁄U
’Ê∂ flËÂ •ÊSÕÊ– ÃȤÊË ◊ÊÃ¥H 32H âfl •¡¸ÈŸ ê„UáÊ „¥U ∑§ÊÿË–
ø∑§Ê⁄¥UflËáÊ øÊ¢ŒáÊ¥Áø ŸÊ„UË¥– ¡ªÁø ÁŸflÁfl¡ „UÊ ÃÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥– Sfl÷ÊflÊ
∑§Ë¥ ¡ËH 33H ÿ⁄U¢ ø∑§Ê⁄¥ ÁÃÿ¥ •Ê¬ÈÁ∂ÿ øÊ«U– øÊ¢øÍ ∑§Á⁄UÃË ø¢º˝Ê∑§«U–
ÃÁfl¢ •Êê„UË ÁflŸflÍ¢ Ã¥ ÕÊ∑§«¥U– ŒflÊ ∑Χ¬ÊÁ‚¢œÈH 34H ¡Ë ◊ÉÊ •Ê¬ÈÁ∂ÿ
¬˝ÊÒ…UË– ¡ªÊøË •ÊÃ˸ Œfl«UË– flÊ¢øÍÁŸ øÊÃ∑§ÊøË ÃÊ„UÊŸ ∑§fl…UË– ÃÊ fl·Ê¸flÊ
¬Ê„ÈUŸËH 35H ¬Á⁄U øÈ›UÊ ∞∑§ÊÁøÿÊ øÊ«U– ¡Áfl¢ ª¢ªÃ¥Áø ∆UÊ∑§áÊ¥ ¬«U– ÃflË¥
•Êø ’„ÈU ∑§Ê¢ ÕÊ«¥U– Ã⁄UË ‚Ê¢ªÊfl¥ Œfl¥H 36H ÃÕ¥ Œfl¥ ê„UÁáÊÃ∂¥ ⁄UÊ„¥U– ¡Ê
‚¢ÃÊ·È •Êê„UÊ¢ ¡Ê„U∂Ê •Ê„U– ÃÿÊfl⁄UË SÃÈÁà ‚Ê„U– ∞‚¥ ©U⁄U∂¥ ŸÊ„UË¥H 37H
 •äÿÊÿ ŸflflÊ 169

¬Ò¥ ¬Á⁄U‚ÃÈ •Ê„UÊÁ‚ ÁŸÁ∑§ÿʬ⁄UË– Ã¥Áø flQΧàflÊ fl:„UÊ«UË∑§ ∑§⁄UË– ∞‚¥

¬È⁄US∑§⁄UÊÁŸ üÊË„U⁄UË– •ÊŒÁ⁄U∂¥ ’Ê∂Ê¥H 38H
ôÊÊŸÿôÊŸ øÊåÿãÿ ÿ¡ãÃÊ ◊Ê◊ȬʂÃ–
∞∑§àflŸ ¬ÎÕÄàflŸ ’„ÈUœÊ Áfl‡flÃÊ◊Èπ◊˜ÔH 15H
ÃÁ⁄U ôÊÊŸÿôÊÈ ÃÊ ∞fl¢M§¬È– ÃÕ •ÊÁŒ‚¢∑§À¬È „UÊ ÿͬȖ ◊„UÊ÷ÍÃ¥ ◊¢«U¬È–
÷ŒÈ ÃÊ ¬‡ÊÈH 39H ◊ª ¬Ê¢øÊ¢ø ¡ Áfl‡Ê· ªÈáÊ– •ÕflÊ ß¢Áº˝ÿ¥ •ÊÁáÊ
¬˝ÊáÊ– „UÁø ÿôÊÊ¬øÊ⁄U÷⁄UáÊ– •ôÊÊŸ ÉÊÎÃH 240H ÃÕ ◊Ÿ’ÈhËÁøÿÊ
∑È¢§«UÊ-– •Ê¢ÃÈ ôÊÊŸÊÁÇŸ œ«»È§«UÊ– ‚Êêÿ ÃÁø ‚È„UÊ«UÊ– flÁŒ∑§Ê ¡ÊáÊ¥H 41H
‚Áflfl∑§◊ÁìÊ≈Ufl– ÃÁø ◊¢òÊÁfllʪÊÒ⁄Ufl– ‡ÊÊ¢Áà dÈ∑§˜ d Ô fl
È – ¡ËflÈ ÿÖflÊH 42H
ÃÊ ¬˝ÃËÃËøÁŸ ¬ÊòÊ¥– Áflfl∑§◊„UÊ◊¢òÊ¥– ôÊÊŸÊÁÇŸ„UÊòÊ¥– ÷ŒÈ ŸÊ‡ÊËH 43H ÃÕ
•ôÊÊŸ ‚⁄UÊÁŸ ¡Êÿ– •ÊÁáÊ ÿÁ¡ÃÊ ÿ¡Ÿ „¥U ∆UÊÿ– •Êà◊‚◊⁄U‚Ë¥ ã„UÊÿ–
•fl÷ÎÕË¥ ¡√„UÊ¢H 44H Ã√„UÊ¢ ÷ÍÃ¥ Áfl·ÿ ∑§⁄UáÊ¥– „¥U flª›UÊ∂¥ ∑§Ê¢„UË¥ Ÿ ê„UáÊ–
•ÊÉÊfl¥ ∞∑§Áø ∞‚¥ ¡ÊáÊ¥– •Êà◊’ÈÁhH 45H ¡Ò‚Ê øß∂Ê ÃÊ •¡È¸ŸÊ– ê„UáÊ
SflåŸË¥øË „U ÁflÁøòÊ ‚ŸÊ– ◊ËÁø ¡Ê„UÊ∂Ê¥ „UÊÃÊ¥ ŸÊ– ÁŸº˝Êfl‡Ê¥H 46H •ÊÃÊ¢
‚ŸÊ Ã ‚ŸÊ Ÿ√„U– „¢ ◊Ëø ∞∑§ •ÊÉÊfl¥– ∞‚¥ ∞∑§àfl¥ ◊ÊŸfl¥– Áfl‡fl
ÃÿÊH 47H ◊ª ÃÊ ¡ËflÈ „U ÷Ê· ‚⁄U– •Ê’˝rÊÔ ¬⁄U◊Êà◊’Êœ¥ ÷⁄U– ∞‚
÷¡ÃË ôÊÊŸÊäfl⁄¥U– ∞∑§àfl¥ ÿáÊ¥H 48H •ÕflÊ •ŸÊÁŒ „¥U •Ÿ∑§– ¡¥
•ÊŸÊ‚ÊÁ⁄Uπ¥ ∞∑§Ê ∞∑§– •ÊÁáÊ ŸÊ◊M§¬ÊÁŒ∑§– Ã¥„UË Áfl·◊H 49H ê„UáÊÊÒÁŸ
Áfl‡fl Á÷㟖 ¬Á⁄U Ÿ ÷Œ ÃÿÊø¥ ôÊÊŸ– ¡Ò‚ •flÿfl Ã⁄UË •ÊŸ •ÊŸ– ¬Á⁄U
∞∑§Áø Œ„UË¥øH 250H ∑§Ê¢ ‡ÊÊπÊ ‚ÊÁŸÿÊ ÕÊ⁄UÊ– ¬Á⁄U •Ê„UÊÁà ∞∑§ÊÁøÿÊ
ÃL§fl⁄UÊ– ’„ÈU ⁄UÁ‡◊ ¬Á⁄U ÁŒŸ∑§⁄UÊ– ∞∑§Êø ¡flË¥H 51H ÃflË¥ ŸÊŸÊÁflœÊ
√ÿÄÃË– •ÊŸÊŸ¥ ŸÊ◊¥ •ÊŸÊŸË flÎûÊË– ∞‚¥ ¡ÊáÊÃË èÊŒ∂Ê¢ ÷ÍUÃË¥– •èÊŒÊ
◊ÊÃ¥H 52H ÿáÊ¥ flª›UÊ∂¬áÊ¥ ¬Ê¢«UflÊ– ∑§Á⁄UÃË ôÊÊŸÿôÊÈ ’⁄UflÊ– ¡ Ÿ ÷ŒÃË
¡ÊÁáÊflÊ– ¡ÊáÊÃ ê„UáÊÊÒÁŸH 53H ŸÊ Ã⁄UË ¡œflÊ¢ Á¡ÿ ∆UÊÿË¥– ŒπÃË ∑§Ê¢
¡¥ ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥– Ã¥ ◊ËflÊ¢øÍÁŸ ŸÊ„UË¥– ∞‚ÊÁø ’ÊœÈH 54H ¬Ê„¥U ¬Ê¢ ’È«U’È«UÊ
¡©UÃÊ ¡Êÿ– Ã©UÃ¥ ¡›UÁø ∞∑§ ÃÿÊ •Ê„U– ◊ª Áfl⁄U •ÕflÊ ⁄UÊ„U– Ã:„UË
¡›UÊÁø◊Ê¡Ë¥H 55H ∑§Ê¢ ¬flŸ¥ ¬⁄U◊ÊáÊÈ ©Uø∂∂– Ã ¬ÎâflˬáÊÊflª›U ŸÊ„UË¥
170 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∑§∂– •ÊÁáÊ ◊ÊÉÊÊÒÃ¥ ¡⁄UË ¬«U∂– Ã⁄UË ¬ÎâflËÁøfl⁄UËH 56H ÃÒ‚¥ ÷∂ÃÕ
÷∂ÃáÊ¥ ÷Êfl¥– ÷∂Ã¥„UË „UÊ •ÕflÊ ŸÊ„Êfl¥– ¬Á⁄U Ã¥ ◊Ë ∞‚¥ •ÊÉÊfl¥– „UÊ™§ÁŸ
∆U∂H 57H •ªÊ „U ¡√„U«UË ◊ʤÊË √ÿÊåÃË– Ã√„U«UËÁø ÃÿÊ¢øË ¬˝ÃËÃË– ∞‚¥
’„ÈUœÊ∑§Ê⁄UË¥ fløÃË– ’„ÈUÁø „UÊ©UÁŸH 58H „¥U ÷ÊŸÈÁ’¢’ •Êfl«U ÃÿÊ– ‚ã◊Èπ
¡Ò‚¥ œŸ¢¡ÿÊ– ÃÒ‚ Ã Áfl‡flÊ ÿÿÊ– ‚◊Ê⁄U ‚ŒÊH 59H •ªÊ ÃÿÊ¢ÁøÿÊ
ôÊÊŸÊ– ¬Ê∆UË ¬Ê≈U ŸÊ„UË¥ •¡È¸ŸÊ– flÊÿÈ ¡Ò‚Ê ªªŸÊ– ‚flÊZªË¥ •‚H 260H
ÃÒ‚Ê ◊Ë ¡ÃÈ∂ Ê •ÊÉÊflÊ– Ã¥Áø ÃÈ∑§ ÃÿÊ¢ÁøÿÊ ‚Œ˜÷ÊflÊ– Ã⁄UË Ÿ ∑§Á⁄UÃÊ¢
¬Ê¢«UflÊ– ÷¡Ÿ ¡„UÊ∂¥H 61H ∞:„UflË¥ Ã⁄UË ‚∑§›U ◊ËÁø •Ê„¥U– Ã⁄UË ∑§fláÊË¥
∑¥§ ©U¬ÊÁ‚∂Ê ŸÊ„¥U– ∞Õ ∞∑¥§ ¡ÊáÊáÊflËáÊ ∆UÊÿ– •¬˝ÊåÃÊ‚ËH 62H ¬Á⁄U Ã¥
•‚Ê ÿáÊ¥ ©UÁøÃ¥– ôÊÊŸÿôÊ¥ ÿÁ¡Ã‚Ê¢Ã– ©U¬ÊÁ‚ÃË ◊ÊÃ¥– Ã¥ ‚Ê¢ÁªÃ∂¥H 63H
•π¢«U ‚∑§›U „¥U ‚∑§›UÊ¢ ◊ÈπË¥– ‚„U¡ •¬¸Ã •‚ ◊¡ ∞∑§Ë¥– ∑§Ë¥ ŸáÊáÊ
ÿÊ‚Ê∆UË¥ ◊ÍπËZ– Ÿ ¬Áfl¡Áø ◊ÊÃ¥H 64H
•„¢U ∑˝§ÃÈ⁄U„¢U ÿôÊ— SflœÊ„U◊„U◊ÊÒ·œ◊˜Ô–
◊ãòÊÊ˘„U◊„U◊flÊÖÿ◊„U◊ÁÇŸ⁄U„¢U „ÈUÃ◊˜ÔH 16H
ÃÊÁø ¡ÊÁáÊfløÊ ¡⁄UË ©UŒÿÊ „UÊÿ– Ã⁄UË ◊Èg∂ flŒÈ ◊ËÁø •Ê„¥U– •ÊÁáÊ
ÃÊ ÁflœÊŸÊÃ¥ ¡ÿÊ Áflÿ– ÃÊ ∑˝§ÃÈ„UË ◊ËÁøH 65H ◊ª ÃÿÊ ∑§◊ʸ¬Ê‚ÍÁŸ
’⁄UflÊ– ¡Ê ‚Ê¢ªÊ¬Ê¢ªÈ •ÊÉÊflÊ– ÿôÊÈ ¬˝ª≈U ¬Ê¢«UflÊ– ÃÊ„UË ◊Ë ªÊH 66H
SflÊ„UÊ ◊Ë SflœÊ– ‚Ù◊ÊÁŒ •ÊÒ·œË ÁflÁflœÊ– •ÊÖÿ ◊Ë ‚Á◊œÊ– ◊¢òÊÈ ◊Ë
„UÁflH 67H „UÊÃÊ ◊Ë „UflŸ ∑§Ë¡– ÃÕ •ÇŸË ÃÊ SflM§¬ ◊ʤÊ¥– •ÊÁáÊ
„ÈUÃ∑§ flSÃÈ ¡¥ ¡¥– Ã¥„UË ◊ËÁøH 68H
Á¬ÃÊ„U◊Sÿ ¡ªÃÊ ◊ÊÃÊ œÊÃÊ Á¬ÃÊ◊„U—–
fll¢ ¬ÁflòÊ◊ÊVÔUÊ⁄U ´§Ä‚Ê◊ ÿ¡È⁄Ufl øH 17H
¬Ò¥ ¡ÿÊøÁŸ •¢ª‚¢ª¥– ßÿ ¬˝∑ΧÃËSÃfl •c≈ÔUÊ¢ª¥– ¡ã◊ ¬ÊÁfl¡Ã •‚
¡ª¥– ÃÊ Á¬ÃÊ ◊Ë ªÊH 69–– •œ¸ŸÊ⁄UËŸ≈U‡fl⁄UË¥– ¡Ê ¬ÈL§· ÃÊÁø ŸÊ⁄UË– ÃflË¥
◊Ë ø⁄UÊø⁄UË¥– ◊ÊÃÊ„UË „UÊÿH 270H •ÊÁáÊ ¡Ê„UÊ∂¥ ¡ª ¡Õ ⁄UÊ„U– ¡áÊ¥
¡ËÁflà flÊ…Uà •Ê„U– Ã¥ ◊ËflÊ¢øÍÁŸ ŸÊ„U– •ÊŸ ÁŸL§Ã¥H 71H ßÿ¥ ¬˝∑ΧÁìÈL§·¥
ŒÊã„UË¥– ©U¬¡∂Ë¥ ¡ÿÊÁøÿÊ •◊Ÿ◊ŸË¥– ÃÊ Á¬ÃÊ◊„U ÁòÊ÷ÈflŸË¥– Áfl‡flÊøÊ
 •äÿÊÿ ŸflflÊ 171

◊ËH 72H •ÊÁáÊ •ÊÉÊflÿÊ ¡ÊáÊáÊÿÊÁøÿÊ flÊ≈UÊ– ¡ÿÊ ªÊ¢flÊ ÿÃË ªÊ

‚È÷≈UÊ– flŒÊ¢ÁøÿÊ øÊ„U≈UÊ¢– fll ¡¥ ê„UÁáÊ¡H 73H ¡Õ ŸÊŸÊ◊ÃÊ¢
’ȤÊÊfláÊË ¡Ê„UÊ∂Ë– ∞∑§◊∑§Ê¢ ‡ÊÊSòÊÊ¢øË •ŸÊ›UπË Á»§≈U∂Ë– øÈ∑§∂Ë¥ ôÊÊŸ¥
¡Õ Á◊›UÊ¥ •Ê∂Ë¥– ¡¥ ¬ÁflòÊ ê„UÁáÊ¡H 74H ¬Ò¥ ’˝rÊÔ’Ë¡Ê ¡Ê„U∂Ê •¢∑ȧL§–
ÉÊÊ·äflŸËŸÊŒÊ∑§ÊL§– ÃÿÊø¥ ªÊ ÷ÈflŸ ¡Ê ˙∑§ÊL§– ÃÊ„UË ◊Ë ªÊH 75H
¡ÿÊ ˙∑§Ê⁄UÊÁøÿ ∑ȧ‡ÊË¥– •ˇÊ⁄¥U „UÊÃË¥ •©U◊∑§Ê⁄¥U‚Ë¥– Á¡ÿ¥ ©U¬¡Ã flŒ¥‚Ë¥–
©U∆U∂Ë¥ ÁÃã„UË¥H 76H ê„UáÊÊÒÁŸ ´§Çʘ ÿ¡È— ‚Ê◊È– „U ÃËã„UË ê„UáÊ¥ ◊Ë •Êà◊Ê⁄UÊ◊È–
∞fl¢ ◊ËÁø ∑ȧ∂∑˝§◊È– ‡Ê錒˝rÊÔÊøÊH 77H
ªÁÃ÷¸Ãʸ ¬˝÷È— ‚ÊˇÊË ÁŸflÊ‚— ‡Ê⁄UáÊ¢ ‚ÈNUØԖ
¬˝÷fl— ¬˝∂ÿ— SÕÊŸ¢ ÁŸœÊŸ¢ ’Ë¡◊√ÿÿ◊˜ÔH 18H
„¥U ø⁄UÊø⁄U •ÊÉÊfl¥– Á¡ÿ ¬˝∑ΧÃ˕ʢà ‚Ê¢∆Ufl¥– Ã Á‡ÊáÊ∂Ë ¡Õ Áfl‚fl–
Ã ¬⁄U◊ªÃË ◊ËH 78H •ÊÁáÊ ¡ÿÊøÁŸ ¬˝∑ΧÃË Á¡ÿ– ¡áÊ¥ •ÁœÁc∆ÔU∂Ë
Áfl‡fl Áflÿ– ¡Ê ÿ™§ÁŸ ¬˝∑ΧÃË ßÿ– ªÈáÊÊÃ¥ ÷ÊªËH 79H ÃÊ Áfl‡flÁüÊÿøÊ
÷Ãʸ– ◊ËÁø ªÊ ∞Õ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ◊Ë ªÊ‚ÊflË ‚◊SÃÊ– òÊÒ∂ÊÄÿÊøÊH 280H
•Ê∑§Ê‡Ê¥ ‚fl¸òÊ fl‚Êfl¥– flÊÿÈŸ¥ ŸÊfl÷⁄UË ©Uª¥ Ÿ‚Êfl¥– ¬Êfl∑¥§ ŒÊ„UÊfl¥– fl·Ê¸fl¥
¡›¥UH 81H ¬fl¸ÃË¥ ’Ò‚∑§Ê Ÿ ‚¢«UÊflË– ‚◊Ⱥ˝Ë¥ ⁄UπÊ ŸÊ∂Ê¢«UÊflË– ¬ÎâflËÿÊ
÷ÍÃ¥ flÊ„UÊflË¥– „U •ÊôÊÊ ◊ʤÊËH 82H êÿÊ¢ ’Ê∂ ÁflÀÿÊ flŒÈ ’Ê∂– êÿÊ¢
øÊ∂ÁflÀÿÊ ‚ÍÿȨ̀ øÊ∂– êÿÊ¢ „UÊ∂ÁflÀÿÊ ¬˝ÊáÊÈ „UÊ∂– ¡Ê ¡ªÊÃ¥ øÊÁ›UÃÊH 83H
Á◊ÿÊ¢Áø ÁŸÿÁ◊∂Ê‚Ê¢ÃÊ– ∑§Ê›ÈU ª˝ÊÁ‚Â ÷ÍÃÊ¢– ßÿ¥ ê„UÁáÊÿʪÃ¥ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ–
‚∑§›¥U ¡ÿÊøË¥H 84H ¡Ê ∞‚Ê ‚◊Õȸ– ÃÊ ◊Ë ¡ªÊøÊ ŸÊÕÈ– •ÊÁáÊ
ªªŸÊ∞‚Ê ‚ÊÁˇÊ÷ÍÃÈ– ÃÊ„UË ◊ËÁøH 85H ß„UË¥ ŸÊ◊M§¬Ë¥ •ÊÉÊflÊ– ¡Ê ÷⁄U∂Ê
•‚ ¬Ê¢«UflÊ– •ÊÁáÊ ŸÊ◊M§¬Ê¢øÊ„UË flÊÀ„UÊflÊ– •Ê¬áÊÁø ¡ÊH 86H ¡Ò‚
¡›UÊø ∑§ÑÊ›U– •ÊÁáÊ ∑§ÑÊ›UË¥ •ÊÕË ¡›U– ∞‚ÁŸ fl‚flËÂ ‚∑§›U– ÃÊ
ÁŸflÊ‚È ◊ËH 87H ¡Ê ◊¡ „UÊÿ •Ÿãÿ ‡Ê⁄UáÊ– àÿÊø¥ ÁŸflÊ⁄UË¥ ◊Ë ¡ã◊◊⁄UáÊ–
ÿÊ∂ʪ˥ ‡Ê⁄UáÊʪÃÊ ‡Ê⁄Uáÿ– ◊ËÁø ∞∑ȧH 88H ◊ËÁø ∞∑§ •Ÿ∑§¬áÊ¥–
flª›UÊU∂ÁŸ ¬˝∑ΧÃ˪ÈáÊ¥– ¡Ëà ¡ªÊøÁŸ ¬˝ÊáÊ¥– fløà •‚¥H 89H ¡Ò‚Ê
‚◊Ⱥ˝ ÁÕÀ∂⁄U Ÿ ê„UáÊÃÊ¢– ÷∂ÃÕ Á’¢’ ‚ÁflÃÊ– ÃÒ‚Ê ’˝rÊÔÊÁŒ ‚flÊZ ÷ÍÃÊ¢–
172 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

‚ÈNUŒ ÃÊ ◊ËH 290H ◊ËÁø ªÊ ¬Ê¢«UflÊ– ÿÊ ÁòÊ÷ÈflŸÊÁ‚ flÊ∂ÊflÊ–

‚ÎÁc≈ÔUˇÊÿ¬˝÷flÊ– ◊Í›U Ã¥ ◊ËH 91H ’Ë¡ ‡ÊÊπÊ¢Ã¥ ¬˝‚fl– ◊ª Ã¥ M§π¬áÊ
’Ë¡Ë¥ ‚Ê◊Êfl– ÃÒ‚¥ ‚¢∑§À¬¥ „UÊÿ •ÊÉÊfl¥– ¬Ê∆UË¥ ‚¢∑§À¬Ë¥ Á◊›UH 92H ∞‚¥
¡ªÊø¥ ’Ë¡ ¡Ê ‚¢∑§À¬È– •√ÿÄà flÊ‚ŸÊM§¬È– ÃÿÊ ∑§À¬Ê¢ÃË¥ ¡Õ ÁŸˇÊ¬È–
„UÊÿ Ã¥ SÕÊŸ ◊ËH 93H ßÿ¥ ŸÊ◊M§¬¥ ∂Ê≈UÃË– fláʸ√ÿÄÃË •Ê≈UÃË– ¡ÊÃËø
÷Œ Á»§≈UÃË– ¡Ò¥ •Ê∑§ÊM§ ŸÊ„UË¥H 94H ÃÒ¥ ‚¢∑§À¬flÊ‚ŸÊ‚¢S∑§Ê⁄U– ◊ÊÉÊÊÒÃ¥
⁄UøÊflÿÊ ø⁄UÊø⁄U– ¡Õ ⁄UÊ„UÊÁŸ •‚ÃË •◊⁄U– Ã¥ ÁŸœÊŸ ◊ËH 95H
ìÊêÿ„U◊„¢U fl·Z ÁŸªÎˆÔUÊêÿÈà‚ΡÊÁ◊ ø–
•◊Îâ øÒfl ◊Îàÿȇø ‚Œ‚ìÊÊ„U◊¡È¸ŸH 19H
◊Ë ‚ÍÿʸøÁŸ fl·¥– ì¥ ÃÒ¥ „¥U ‡ÊÊ·– ¬Ê∆UË¥ ߢº˝ „UÊ™§ÁŸ fl·Z– ÃÒ¥ ¬È…UÁÃ
÷⁄UH 96H •ÁÇŸ ∑§Êc∆Ô¥ πÊÿ– Ã¥ ∑§Êc∆ÔUÁø •ÁÇŸ „UÊÿ– ÃÒ‚¥ ◊⁄UÃ¥ ◊ÊÁ⁄UÃ¥
¬Ê„¥U– SflM§¬ ◊ʤÊ¥H 97H ÿÊ∂ʪ˥ ◊ÎàÿÍëÿÊ ÷ʪ˥ ¡¢ ¡¥– Ã¥„UË ¬Ò¥ M§¬
◊ʤÊ¥– •ÊÁáÊ Ÿ ◊⁄UÃ¥ âfl ‚„U¡¥– ◊ËÁø •Ê„¥H 98H •ÊÃÊ¢ ’„È ’Ê∂ÊÁŸ
‚Ê¢ªÊfl¥– Ã¥ ∞Á∑§„U›UÊ¢ ÉÊ ¬Ê¢ •ÊÉÊfl¥– Ã⁄UË ‚ÃʂÄUË ¡ÊáÊÊfl– ◊ËÁø ¬Ò¥
ªÊH 99H ê„UáÊÊÒÁŸ •¡È¸ŸÊ ◊Ë Ÿ‚¥– ∞‚Ê ∑§fláÊÈ ∆UÊfl •‚– ¬Á⁄U ¬˝ÊÁáÊÿÊ¢ø¥
ŒÒfl ∑Ò§‚¥– ¡ Ÿ ŒπÃË ◊ÊÃ¥H 300H Ã⁄¢Uª ¬ÊÁáÊÿflËáÊ ‚È∑§ÃË– ⁄UÁ‡◊
flÊÃËflËáÊ Ÿ ŒπÃË– ÃÒ‚ ◊ËÁø Ã ◊Ë Ÿ√„UÃË– ÁflS◊Ê Œπ¥H 1H „¥U
•Ê¢Ã’Ê„U⁄U Á◊ÿÊ¢ ∑§Ê¥Œ∂¥– ¡ª ÁŸÁπ∂ ◊ʤÊ¥Áø flÊÁÃ∂¥– ∑§Ë¥ ∑Ò§‚¥ ∑§◊¸ ÃÿÊ¢
•Ê«U •Ê∂¥– ¡¥ ◊ËÁø ŸÊ„UË¥ ê„UáÊÃËH 2H ¬Á⁄U •◊ÎÃ∑ȧ„UÊ¢ ¬Á«U¡– ∑§Ê¢
•Ê¬áÊÿÊ¥Ã¥ ∑§Á«Uÿ ∑§ÊÁ«U¡– ∞‚¥ •ÊÕË ∑§Êÿ ∑§Ë¡– •¬˝ÊåÃÊ‚ËH 3H
ª˝Ê‚Ê ∞∑§Ê •ãŸÊ‚Ê∆UË¥– •¢œÈ œÊ¢flÃÊ„U Á∑§⁄Ë≈UË– •Ê…U›U∂Ê Áø¢ÃÊ◊ÁáÊ ¬Êÿ¥
∂Ê≈UË– •Ê¢œ›U¬áÊ¥H 4H ÃÒ‚¥ ôÊÊŸ ¡Ò¥ ‚Ê¢«ÍUÁŸ ¡Êÿ– ÃÒ¥ ∞‚Ë „U Œ‡ÊÊ •Ê„U–
ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§Ë¡ Ã¥ ∑§∂¥§ ŸÊ„U– ôÊÊŸ¥flËáÊH 5H •Ê¢œ›ÿÊ ªL§«UÊø ¬Ê¢π
•Ê„UÊÃË– Ã ∑§fláÊÊ ©U¬ªÊ ¡ÊÃË– ÃÒ‚¥ ‚à∑§◊ʸø ©U¬π ∆UÊÃË– ôÊÊŸ¥flËáÊH 6H
òÊÒÁfllÊ ◊Ê¢ ‚Ê◊¬Ê— ¬ÍÃ¬Ê¬Ê ÿôÊÒÁ⁄Uc≈UflÔ˜ Ê Sflª¸Áâ ¬˝ÊÕ¸ÿãÃ–
Ã ¬Èáÿ◊Ê‚Êl ‚È⁄Uãº˝∂Ê∑§◊oAÁãà ÁŒ√ÿÊÁãŒÁfl Œfl÷ÊªÊŸ˜H Ô 20H
 •äÿÊÿ ŸflflÊ 173

Œπ ¬Ê¢ ªÊ Á∑§⁄UË≈UË– •ÊüÊ◊œ◊ʸÁøÿÊ ⁄UÊ„UÊ≈UË– ÁflÁœ◊ʪÊZ ∑§‚fl≈UË– ¡

•Ê¬áÊÁø „UÊÃËH 7H ÿ¡Ÿ ∑§Á⁄UÃÊ¢ ∑§ÊÒÃÈ∑¥§– ÁÄUË¥ flŒÊ¢øÊ ◊ÊÕÊ ÃÈ∑§–
Á∑˝§ÿÊ »§›¥UÁ‚ ©U÷Ë ∆UÊ∑§– ¬È…UÊ¢ ¡ÿÊ¢H 8H ∞‚ ŒËÁˇÊà ¡ ‚Ê◊¬– ¡
•Ê¬áÊÁø ÿôÊÊø¥ SflM§¬– ÁÄUË¥ ÃÿÊ ¬ÈáÿÊøÁŸ ŸÊ¢fl¥ ¬Ê¬– ¡ÊÁ«U∂¥
Œπ¥H 9H üÊÈÁÃòÊÿÊÃ¥ ¡ÊáÊÊÁŸ– ‡ÊÃfl⁄UË ÿôÊ ∑§L§ŸË– ÿÁ¡Á∂ÿÊ ◊ÊÃ¥
øÈ∑§ÊÁŸ– Sflª¸È flÁ⁄UÃËH 310H ¡Ò‚¥ ∑§À¬ÃM§Ã›Ufl≈UË¥– ’Ò‚ÊÁŸ ¤ÊÊÁ›Uÿ
ŒÂ ªÊ¢∆UË– ◊ª ÁŸŒÒfl ÁŸÉÊ Á∑§⁄UË≈UË– ŒÒãÿÁø ∑§M¢§H 11H ÃÒ‚ ‡ÊÃ∑˝§ÃÈ
ÿÁ¡∂¥ ◊ÊÃ¥– ∑§Ë¥ ߸Áå‚ÃÊÁà Sflª¸‚ÈπÊÃ¥– •ÊÃÊ¢ ¬Èáÿ ∑§Ë¥ „¥U ÁŸL§Ã¥– ¬Ê¬
ŸÊ„UH 12H ê„UáÊÊÒÁŸ ◊¡flËáÊ ¬ÊÁfl¡ SflªÈ¸– ÃÊ •ôÊÊŸÊøÊ ¬Èáÿ◊ʪȸ–
ôÊÊÁŸÿ ÃÿÊÃ¥ ©U¬‚ªÈ¸– „UÊÁŸ ê„UáÊÃËH 13H ∞:„UflË¥ Ã⁄UË Ÿ⁄U∑§Ë¥ø¥ ŒÈ—π–
¬ÊflÊÁŸ SflªÊ¸ ŸÊ◊ ∑§Ë¥ ‚Èπ– flÊ¢øÍÁŸ ÁŸàÿÊŸ¢Œ ªÊ ÁŸŒÊ¸π– Ã¥ SflM§¬
◊ʤÊ¥H 14H ◊¡ ÿÃÊ¢ ¬Ò¥ ‚È÷≈UÊ– ÿÊ ÁmÁflœÊ ªÊ •Ê√„UÊ¢≈UÊ– SflªÈ¸ Ÿ⁄U∑ȧ
ÿÊ flÊ≈UÊ– øÊ⁄UÊ¢ÁøÿÊH 15H SflªÊ¸ ¬ÈáÿÊà◊∑¥§ ¬Ê¬¥ ÿß¡– ¬Ê¬Êà◊∑¥§ ¬Ê¬¥
Ÿ⁄U∑§Ê ¡Êß¡– ◊ª ◊ÊÃ¥ ¡áÊ¥ ¬ÊÁfl¡– Ã¥ ‡ÊÈh ¬ÈáÿH 16H •ÊÁáÊ
◊¡Áø◊Ê¡Ë¥ •‚ÃÊ¢– ¡áÊ¥ ◊Ë ŒÈ:„Êfl¥ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– Ã¥ ¬Èáÿ ∞‚¥ ê„UáÊÃÊ¢– ¡Ë÷
Ÿ ÃÈ≈U ∑§Ê߸H 17H ¬Á⁄U „¥U •‚Ê •ÊÃÊ¢ ¬˝SÃÈÖ ∞∑¥§ ÿʬÁ⁄U Ã¥ ŒËÁˇÊÖ
ÿ¡ÍÁŸ ◊ÊÃ¥ ÿÊÁøÖ Sflª¸÷ÊªÈH 18H ◊ª ◊Ë Ÿ ¬Áfl¡ ∞‚¥– ¡¥ ¬Ê¬M§¬
¬Èáÿ •‚– ÃáÊ¥ ∂Êœ∂ÁŸ ‚ÊÒ⁄U‚¥– SflªÊ¸ ÿÃËH 19H ¡Õ •◊⁄Uàfl „¥U
Á‚¢„UÊ‚Ÿ– ∞⁄UÊflÃÊ‚ÊÁ⁄Uπ¥ flÊ„UŸ– ⁄UÊ¡œÊŸË ÷ÈflŸ– •◊⁄UÊflÃËH 320H
¡Õ ◊„UÊÁ‚hË¥øË¢ ÷Ê¢«UÊ⁄¥U– •◊ÎÃÊøË¥ ∑§Ê∆UÊ⁄¥U– Á¡ÿ ªÊ¢flË¥ ÁπÀ∂Ê⁄¥U–
∑§Ê◊œŸÍ¢øË¥H 21H ¡Õ flÊ›Uª Œfl ¬Êß∑§Ê– ‚Ò¥ÉÊ Áø¢ÃÊ◊áÊËÁøÿÊ ÷ÍÁ◊∑§Ê–
ÁflŸÊŒflŸflÊÁ≈U∑§Ê– ‚È⁄UÃM¢§ÁøÿÊH 22H ª¢œfl¸ ªÊà ªÊáÊË¥– ¡Õ ⁄¢U÷∞Á‚ÿÊ
ŸÊøáÊË– ©Ufl¸‡ÊË ◊ÈÅÿ Áfl∂ÊÁ‚ŸË– •¢ÃÊÒÁ⁄UÿÊH 23H ◊ŒŸ flÊ›Uª ‡Ê¡Ê⁄¥U–
¡Õ ø¢º˝ Á‡Ê¢¬ ‚Ê¢’⁄¥– ¬flŸÊ ∞‚¥ ê„UÁáÊÿÊ⁄¥U– œÊ¢fláÊ¥ ¡ÕH 24H ¬Ò¥
’΄US¬Áà ◊ÈÅÿ •Ê¬áÊ– ∞‚ SflÁSÃÁüÊÿø ’˝ÊrÊÔáÊ– ÃÊÁ≈Uÿø ‚È⁄UªáÊ–
’„ÈUfl‚U ¡Õ¥H 25H ∂Ê∑§¬Ê›U ⁄UÊ¢ªø– ⁄UÊ©Uà Á¡ÿ ¬ŒflËø– ©UUìÊÒ—üÊflÊ
174 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

πÊ¢ø– πÊ›ÁáÊÿH 26H „¥U •‚Ê ’„ÈU ∞‚– ÷Êª ߢº˝‚ÈπÊ‚Á⁄U‚– Ã

÷ÊÁª¡ÃË ¡¢fl •‚– ¬Èáÿ∂ ‡ÊÈH 27H
Ã â ÷ÈÄàflÊ Sflª¸∂Ê∑¢§ Áfl‡ÊÊ∂¢ ˇÊËáÊ ¬Èáÿ ◊àÿ¸∂Ê∑¢§ Áfl‡ÊÁãÖ
∞fl¢ òÊÿËœ◊¸◊ŸÈ¬˝¬ãŸÊ ªÃʪâ ∑§Ê◊∑§Ê◊Ê ∂÷ãÃH 21H
◊ª ÃÿÊ ¬ÈáÿÊøË ¬Ê©U≈UË ‚⁄U– ‚fl¥Áø ߢº˝¬áÊÊøË ©U≈UË ©UÃ⁄U– •ÊÁáÊ
ÿ™¢§ ∂ʪÃË ◊ÊÉÊÊ⁄– ◊ÎàÿÈ∂Ê∑§ÊH 28H ¡Ò‚Ê fl‡ÿÊ÷ÊªË ∑§fl«UÊ fl¥ø– ◊ª
ŒÊ⁄U„UË ø¬Í¢ Ÿÿ ÁÃÿø¥– ÃÒ‚¥ ∂ÊÁ¡⁄UflÊáÊ¥ ŒËÁˇÊÃÊ¢ø¥– ∑§Êÿ ‚Ê¢ªÊ¥H 29H
∞fl¢ ÁÕÁÃÿÊ ◊ÊÃ¥ øÈ∑§∂– ¡Ë¥„UË¥ ¬Èáÿ¥ Sflª¸ ∑§ÊÁ◊∂¥– ÃÿÊ¥ •◊⁄U¬áÊ Ã¥
flÊflÊ ¡Ê∂¥– •¥ÃË¥ ◊ÎàÿÈ∂Ê∑ȧH 330H ◊ÊÃÁøÿÊ ©UŒ⁄U∑ȧ„U⁄UË¥– ¬øÍÁŸ Áflc∆ÔUëÿÊ
ŒÊÕ⁄UË¥– ©U∑§«ÍUÁŸ Ÿfl◊Ê‚fl⁄UË– ¡ã◊¡ã◊ÊÁŸ ◊⁄UÃËH 31H •ªÊ SflåŸË¥
ÁŸœÊŸ »§Êfl– ¬Á⁄U øßÁ∂ÿÊ „UÊ⁄U¬ •ÊÉÊfl¥– ÃÒ‚¥ Sflª¸‚Èπ ¡ÊáÊÊfl¥–
flŒôÊÊø¥H 32H •¡È¸ŸÊ flŒÁflŒ ¡:„UË ¡Ê„U∂Ê– ÃÁ⁄U ◊ÊÃ¥ ŸáÊÃÊ¢ flÊÿÊ¢
ª∂Ê– ∑§áÊÈ ‚Ê¢«ÍUÁŸ ©U¬ÁáÊ∂Ê– ∑§Ê¢«UÊ ¡Ò‚ÊH.33H ê„UáÊÊÒÁŸ ◊¡ ∞∑¥§ÁfláÊ–
„U òÊÿËœ◊¸ •∑§Ê⁄UáÊ– •ÊÃÊ¢ ◊ÊÃ¥ ¡ÊáÊÊÁŸ ∑§Ê¢„UË¥ ŸáÊ– ÃÍ¢ ‚ÈÁπÿÊ
„UÊ‚ËH 34H
•ŸãÿÊÁ‡øãÃÿãÃÊ ◊Ê¢ ÿ ¡ŸÊ— ¬ÿȸ¬Ê‚Ã–
Ã·Ê¢ ÁŸàÿÊÁ÷ÿÈÄÃÊŸÊ¢ ÿÊªˇÊ◊¢ fl„UÊêÿ„U◊˜ÔH 22H
¬Ò¥ ‚fl¸÷Êfl¥‚Ë¥ ©UÁπÃ¥– ¡ flÊÁ¬∂ ◊¡ ÁøûÊ¥– ¡Ò‚Ê ª÷¸ªÊ›ÈU ©Ul◊ÊÃ¥–
∑§ÊáÊÊ„UË ŸáÊH 35H ÃÒ‚Ê ◊ËflÊ¢øÍÁŸ ∑§Ê¢„UË¥– •ÊáÊË∑§ ªÊ◊≈¥UÁø ŸÊ„UË¥–
◊¡Áø ŸÊ◊ ¬Ê„UË¥– Á¡áÊÿÊ ∆UÁfl∂¥H 36H ∞‚¥ •ŸãÿªÁÃ∑¥§ ÁøûÊ¥–
Áø¢ÁÃÂʢÃ ◊ÊÃ¥– ¡ ©U¬ÊÁ‚ÃË ÃÿÊ¢Ã¥– ◊ËÁø ‚flË¥H 37H Ã ∞∑§fl≈ÍUÁŸ
Á¡ÿ ˇÊáÊË¥– •ŸÈ‚⁄U∂U ªÊ ◊ÊÁ¤Êÿ flÊ„UáÊË¥– Ã√„UÊ¢Áø ÃÿÊ¢øË Áø¢ÃfláÊË–
◊¡Áø ¬«U∂ËH 38H ◊ª ÃË¥„UË¥ ¡¢ ¡¥ ∑§⁄UÊfl¥– Ã¥ ◊¡Áø ¬Á«U∂¥ •ÊÉÊfl¥–
¡Ò‚Ë •¡ÊìˇÊÊøÁŸ ¡Ëfl¥– ¬ÁˇÊáÊË Á¡ÿH 39H •Ê¬È∂Ë Ã„UÊŸ÷Í∑§ ŸáÊ–
ÃÊã„UÿÊ ÁŸ∑¥§ Ã¥ ◊Ê©U∂ Ë‚ËÁø ∑§⁄UáÊ¥– ÃÒ‚ •ŸÈ‚⁄U∂ ¡ ◊¡ ¬˝ÊáÊ¥– ÃÿÊ¢ø¥
‚fl¸ ◊Ë ∑§⁄UË¥H 340H ÃÿÊ ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ‚ÊÿÈÖÿÊøË øÊ«U– ÃÁ⁄U Ã¥Áø ¬È⁄UflË¥
 •äÿÊÿ ŸflflÊ 175

∑§Ê«U– ∑§Ê¢ ‚flÊ ê„UáÊÃË Ã⁄UË •Ê«U– ¬˝◊ ‚Èÿ¥H 41H ∞‚Ê ◊ŸË¥ ¡Ê ¡Ê
œÁ⁄UÃË ÷ÊflÊ– ÃÊ ÃÊ ¬È…UÊ¢ ¬È…UÊ¢ ∂ʪ¥ ÃÿÊ¢ ŒflÊ¥– •ÊÁáÊ ÁŒœÁ∂ÿÊøÊ
ÁŸflʸ„UÊ– ÃÊ„UË ◊ËÁø ∑§⁄UË¥H 42H „UÊ ÿÊªˇÊ◊È •ÊÉÊflÊ– ÃÿÊ¢øÊ ◊¡Áø
¬Á«U∂Ê ¬Ê¢«UflÊ– ¡ÿÊ¢ÁøÿÊ ‚fl¸÷ÊflÊ– •ÊüÊÿÊ ◊ËH 43H
ÿ˘åÿãÿŒflÃÊ ÷ÄÃÊ ÿ¡ãÃ üÊhÿÊÁãflÃÊ—–
Ã˘Á¬ ◊Ê◊fl ∑§ÊÒãÃÿ ÿ¡ãàÿÁflÁœ¬Ífl¸∑§◊˜ÔH 23H
•ÊÃÊ¢ •ÊÁáÊ∑§„UË ‚¢¬Œ˝ Êÿ–¥ ¬Á⁄U ◊ÊÃ¥ ŸáÊÃË ‚◊flÊÿ–¥ ¡¥ •Áǟߢº‚ ˝ ÿÍ ‚
¸ Ê◊Êÿ–
ê„UáÊÊÒÁŸ ÿÁ¡ÃËH 44H Ã„UË ∑§Ë⁄U ◊ÊÃ¥Áø „UÊÿ– ∑§Ê¢ ¡ „¥U •ÊÉÊfl¥ ◊ËÁø
•Ê„¥U– ¬Á⁄U Ã ÷¡ÃË ©U¡⁄UË Ÿ√„U– Áfl·◊ ¬«UH 45H ¬Ê„¥U ¬Ê¢ ‡ÊÊπÊ ¬À∂fl
L§πÊø– „U ∑§Êÿ Ÿ√„UÃË ∞∑§ÊÁø ’Ë¡Êø– ¬Á⁄U ¬ÊáÊË ÉÊáÊ¥ ◊È›UÊø¥– Ã¥
◊È›UË¥Áø ÉÊʬH 46H ∑§Ê¢ Œ„UÊ„UË ß¢Áº˝ÿ¥ •Ê„UÊÃË– ßÿ¥ ¡⁄UË ∞∑§Áø Œ„UË¥øË¥
„UÊÃË– •ÊÁáÊ ß„UË¥ ‚Áfl∂ Áfl·ÿÊ ¡ÊÃË– ∞∑§ÊÁø ∆UÊÿË¥ 47H ÃÁ⁄U ∑§⁄UÊÁŸ
⁄U‚‚Êÿ ’⁄UflË– ∑§ÊŸË¥ ∑§flË¥ ÷⁄UÊflË– »È§∂¥§ •ÊáÊÊÁŸ ’Ê¢œÊflË¥– «Ê›UÊ¢
∑§Áfl¢H 48H ÃÕ ⁄U‚È ÃÊ ◊Èπ¥Áø ‚flÊflÊ– ¬Á⁄U◊›ÈU ÃÊ ÉÊ˝ÊáÊ¥Áø ÉÿÊflÊ–
ÃÒ‚Ê ◊Ë ÃÊ ÿ¡ÊflÊ– ◊ËÁø ê„UáÊÊÒÁŸH 49H ÿ⁄U ◊ÊÃ¥ ŸáÊÊÁŸ ÷¡Ÿ– Ã¥
flÊÿÊ¢Áø ªÊ •ÊŸ• ¥ ÊŸ– ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§◊ʸø «UÊ›  U ôÊÊŸ– Ã¥ ÁŸŒÊ̧· „UÊ•
 ÊflH
¥ 350H
•„¢U Á„U ‚fl¸ÿôÊÊŸÊ¢ ÷ÊÄÃÊ ø ¬˝÷È⁄Ufl ø–
Ÿ ÃÈ ◊Ê◊Á÷¡ÊŸÁãà ÃûflŸÊÇëÿflÁãà ÃH 24H
∞:„UflË¥ ¬Ê„¥U ¬Ê¢ ¬¢«È‚ÈÃÊ– ÿÊ ÿôÊÊ¬„UÊ⁄UÊ¢ ‚◊SÃÊ¢– ◊ËflÊ¢øÍÁŸ ÷ÊÄÃÊ–
∑§fláÊÈ •Ê„UH 51H ◊Ë ‚∑§›UÊ¢ ÿôÊÊ¢øÊ •ÊÁŒ– •ÊÁáÊ ÿ¡ŸÊ ÿÊ ◊ËÁø
•flÁœ– ∑§Ë¥ ◊ÊÃ¥ øÈ∑§ÊÁŸ ŒÈ’ȸÁh– ŒflÊ¢ ÷¡∂H 52H ª¢ªø¥ ©UŒ∑§ ª¢ª
¡Ò‚¥– •Á¬¸¡ ŒflÁ¬Ã⁄UÊg‡Ê¥– ◊ʤÊ¥ ◊¡ ŒÃË ÃÒ‚¥– ¬Á⁄U •ÊŸÊŸË¥ ÷ÊflË¥H 53H
ê„UáÊÊÒÁŸ Ã ¬ÊÕʸ– ◊ÊÃ¥ Ÿ ¬flÃËÁø ‚fl¸ÕÊ– ◊ª ◊ŸË¥ flÊÁ„U∂Ë ¡ •ÊSÕÊ–
ÃÕ •Ê∂H 54H
ÿÊÁãà Œflfl˝ÃÊ ŒflÊÁã¬ÃÎãÿÊÁãà Á¬ÃÎfl˝ÃÊ—–
÷ÍÃÊÁŸ ÿÊÁãà ÷ÍÃÖ ÿÊ ÿÊÁãà ◊lÊÁ¡ŸÊ˘Á¬ ◊Ê◊˜H
Ô 25H
◊Ÿ¥ flÊøÊ ∑§⁄UáÊË¥– ¡ÿÊ¢øË¥ ÷¡Ÿ¥ ŒflÊ¢ÁøÿÊ flÊ„UáÊË¥– Ã ‡Ê⁄Ë⁄U
176 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¡ÊÁÃÿˇÊáÊË¥– ŒflÁø ¡Ê∂H 55H •ÕflÊ Á¬Ã⁄UÊ¢øË¥ fl˝Ã¥– flÊ„UÃË ¡ÿÊ¢øË¥

ÁøûÊ¥– ¡ËÁflà ‚⁄UÁ∂ÿÊ ÃÿÊ¢Ã¥– Á¬ÃÎàfl fl⁄UËH 56H ∑§Ê¢ ˇÊȺ˝ŒflÃÊÁŒ ÷ÍÃ¥–
ÁÃÿ¥Áø ¡ÿÊ¢Áø ¬⁄U◊ŒÒflÃ¥– Á¡„UË¥ •Á÷øÊÁ⁄U∑§Ë¥ ÃÿÊ¢Ã¥– ©U¬ÊÁ‚∂¥H 57H
ÃÿÊ¢ Œ„UÊøË ¡flÁŸ∑§Ê Á»§≈U∂Ë– •ÊÁáÊ ÷ÍÃàflÊøË ¬˝ÊÁåà ¡Ê„U∂Ë– ∞fl¢
‚¢∑§À¬fl‡Ê¥ »§›U∂Ë¥– ∑§◊Z ÃÿÊ¢H 58H ◊ª ◊ËÁø «UÊ›UÊ¢ ŒÁπ∂Ê– Á¡„UË¥
∑§ÊŸË¥ ◊ËÁø ∞Á∑§∂Ê– ◊ËÁø ◊ŸË¥ ÷ÊÁfl∂Ê– flÊÁŸ∂Ê flÊøÊH 59H ‚flÊZªË¥
‚flÊZ∆UÊÿË¥– ◊ËÁø Ÿ◊S∑§ÊÁ⁄U∂Ê Á¡„UË¥– ŒÊŸ¬ÈáÿÊÁŒ∑¥§ ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥– Ã¥ ◊ÊÁ¤ÊÿÊÁø
◊Ê„U⁄UÊ¢H 360H Á¡„UË¥ ◊ÊÃ¥Áø •äÿÿŸ ∑§∂¥– ¡ •Ê¢Ã’Ê„UÁ⁄U Á◊ÿÊ¢Áø œÊ∂–
¡ÿÊ¢ø¥ ¡ËÁflàfl ¡Ê«U∂¢– ◊¡Áø∂ʪ˥H 61H ¡ •„¢U∑§ÊL§ flÊ„Uà •Ê¢ªË¥–
•Êê„UË „U⁄UËø ÷Í·ÊflÿÊ∂ʪ˥– ¡ ∂ÊÁ÷ÿ ∞∑§Áø ¡ªË¥– ◊ʤÊÁŸ ∂Ê÷¥H 62H
¡ ◊ʤÊÁŸ ∑§Ê◊¥ ‚∑§Ê◊– ¡ ◊ʤÊÁŸ ¬˝◊¥ ‚¬˝◊– ¡ ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ÷È∂Ë ‚÷˝◊–
ŸáÊÃË ∂Ê∑§H 63H ¡ÿÊ¢øË¥ ¡ÊáÊÃË ◊¡Áø ‡ÊÊSòÊ¥– ◊Ë ¡Ê«¥U ¡ÿÊ¢øÁŸ
◊¢òÊ– ∞‚ ¡ øc≈ÔUÊ◊ÊòÊ¥– ÷¡∂ ◊¡H 64H Ã ◊⁄UáÊÊ ∞∂ Ëø∑§«U– ◊¡
Á◊›UÊÁŸ ª∂ »È§«U– ◊ª ◊⁄UáÊË¥ •ÊÁáÊ∑§Ë∑§«U– ¡ÊÃË∂ ∑§flË¥H 65H ê„UáÊÊÒÁŸ
◊lÊ¡Ë ¡ ¡Ê„UÊ∂– Ã ◊ÊÁ¤ÊÿÊÁø ‚ÊÿÈÖÿÊ •Ê∂– Á¡„UË¥ ©U¬øÊ⁄UÁ◊·¥ ÁŒœ∂¥–
•Ê¬áʬ¥ ◊¡H 66H ¬Ò¥ •¡È¸ŸÊ ◊ʤÊ ∆UÊÿË¥– •Ê¬áʬ¥flËáÊ ‚ÊÒ⁄U‚È ŸÊ„UË¥– ◊Ë
©U¬øÊ⁄U¥ ∑§fláÊÊ„UË– ŸÊ∑§›¥U ªÊH 67H ∞Õ ¡ÊáÊËfl ∑§⁄UË ÃÊÁø ŸáÊ¥–
•ÊÁÕ∂¥¬áÊ Á◊⁄UflË Ã¢Áø ©UáÊ¥– •Êê„UË ¡Ê„U∂ Ê¥ ∞‚¥ ¡Ê ê„UáÊ– ÃÊ ∑§Ê¢„UË¥Áø
Ÿ√„UH 68H •ÕflÊ ÿôʌʟÊÁŒ Á∑§⁄UË≈UË– ∑§Ê¢ ì¥ „UŸ ¡ „ÈU≈U„ÈU≈UË– Ã ÃÎáÊÊ
∞∑§Ê‚Ê∆UË¥– Ÿ ‚⁄U ∞ÕH 69H ¬Ê„¥U ¬Ê¢ ¡ÊÁáÊfløÁŸ ’›¥U– ∑§Êá„UË
flŒÊ¥¬Ê‚ÍÁŸ •‚ •Êª›¥U– ∑§Ë¥ ‡Ê·Ê„ÍUÁŸ ÃÊ¥«UÊ›¥U– ’Ê∂∑¥§ •ÊÕËH 370H
ÃÊ„UË •Ê¢ÕL§áÊÊÛUfl≈UË¥ Œ«U– ÿL§ ŸÁà ŸÁà ê„UáÊÊÒÁŸ ’„ÈU«U– ∞Õ ‚Ÿ∑§ÊÁŒ∑§
fl«U– Á¬‚ ¡Ê„U∂H 71H ∑§Á⁄UÃÊ¢ Ãʬ‚Ê¢øË ∑§«U‚áÊË– ∑§fláÊÈ ¡fl›UÊ¢
∆UÁfl¡ ‡ÊÍ›U¬ÊáÊË– ÃÊÁ„U •Á÷◊ÊŸÈ ‚Ê¢«ÍUÁŸ ¬ÊÿfláÊË– ◊ÊÕÊ¢ flÊ„UH 72H
ŸÊÃÁ⁄U •ÊÁÕ∂¬áÊ¥ ‚Á⁄U‡ÊË– ∑§fláÊË •Ê„U ∂Áˇ◊ÿ ∞‚Ë– ÁüÊÿ‚ÊÁ⁄UÁπÿÊ
ŒÊ‚Ë– ÉÊ⁄UË¥ Á¡ÿÃ¥H 73H ÁÃÿÊ π›UÃÊ¢ ∑§Á⁄UÃË ÉÊ⁄U∑ȧ∂Ë¥– ÃÿÊ¢ ŸÊ◊¥
 •äÿÊÿ ŸflflÊ 177

•◊⁄U¬È⁄¥U ¡Á⁄U ∆UÁfl∂Ë¥– ÃÁ⁄U Ÿ „UÊÃË ∑§Êÿ ’Ê„ÈU∂Ë¥– ߢº˝ÊÁŒ∑§ ÃÿÊ¢øË¥H 74H
ÁÃÿÊ ŸÊfl«UÊÁŸ ¡√„UÊ¢ ◊ÊÁ«UÃË– Ã√„UÊ¢ ◊„¥Uº˝Êø ⁄¢U∑§ „UÊÃË– ÁÃÿÊ ¤ÊÊ«UÊ ¡©UÃ
¬Ê„UÃË– Ã ∑§À¬flΡÊH 75H ∞Á‚ÿÊ Á¡ÿÁøÿÊ ¡flÁ›U∑§Ê– ‚Ê◊âÿ¸
ÉÊ⁄UË¥ÁøÿÊ ¬Êß∑§Ê– Ã ∂ˇ◊Ë ◊ÈÅÿŸÊÿ∑§Ê– Ÿ ◊ŸÁø ∞ÕH 76H ◊ª
‚fl¸Sfl¥ ∑§M§ÁŸ ‚flÊ– •Á÷◊ÊŸÈ ‚Ê¢«ÍUÁŸ ¬Ê¢«UflÊ– Ã ¬Êÿ œÈflÊflÿÊÁøÿÊ
ŒÒflÊ– ¬ÊòÊ ¡Ê„UÊ∂ËH 77H ê„UáÊÊÒÁŸ ÕÊ⁄U¬áÊ ¬:„UÊ¢ ‚Ê¢Á«U¡– ∞Õ √ÿÈà¬ûÊË
•ÊÉÊflË Áfl‚Á⁄U¡– ¡Ò¥ ¡ªÊ œÊ∑ȧ≈¥U „UÊ߸¡– ÃÒ¥ ¡fl›UË∑§ ◊ʤÊËH 78H •ªÊ
‚„UdÁ∑§⁄UáÊÊÁøÿ ÁŒ∆UË-– ¬È…UÊ¢ ø¢º˝È„UË ∂Ê¬ Á∑§⁄UË≈UË– ÃÕ πlÊà ∑§Ê¢
„ÈU≈U„ÈU≈UË– •Ê¬È∂ÁŸ Ã¡¥H 79H ÃÒ‚¥ ∂Áˇ◊ÿø¥ ÕÊ⁄U¬áÊ Ÿ ‚⁄U– ¡Õ
‡Ê¢÷Íø¥„UË Ã¬ Ÿ ¬È⁄U– ÃÕ ÿ⁄U ¬˝Ê∑Χà „¥UŒ⁄¥U– ∑§flË¥ ¡ÊáÊÊ¥ ∂Ê„H 380H
ÿÊ∂ʪ˥ ‡Ê⁄UË⁄U‚Ê¢«UÊflÊ ∑§Ë¡– ‚∑§›U ªÈáÊÊ¢ø¥ ∂ÊáÊ ©UÃÁ⁄U¡– ‚¢¬ÁûÊ◊ŒÈ
‚Ê¢Á«U¡– ∑ȧ⁄Ufl¢«UË ∑§L§ŸËH 81H
¬òÊ¢ ¬Èc¬¢ »§∂¢ ÃÊÿ¢ ÿÊ ◊ ÷ÄàÿÊ ¬˝ÿë¿UÁÖ
ÃŒ„¢U ÷ÄàÿȬNUÃ◊‡ŸÊÁ◊ ¬˝ÿÃÊà◊Ÿ—H 26H
◊ª ÁŸS‚Ë◊÷Êfl ©UÀ„UÊ‚¥– ◊¡ •¬Ê¸flÿÊøÁŸ Á◊‚¥– »§›U ∞∑§ •Êfl«U
ÃÒ‚¥– ÷∂ÃÿÊø¥ „UÊH 82H ÷ÄÃÈ ◊ÊÁ¤ÊÿÊ∑§«U ŒÊflË– •ÊÁáÊ ◊Ë ŒÊã„UË „UÊÃ
flÊ«UflË¥– ◊ª Œ¥∆ÈU Ÿ »§Á«UÃÊ¢ ‚flË¥– •ÊŒ⁄¥U‡ÊË¥H 83H ¬Ò¥ ªÊ ÷ÄÃËøÁŸ ŸÊ¢fl¥–
»Í§∂ ∞∑§ ◊¡ lÊfl¥– Ã¥ ∂π¥ ÃÁ⁄U êÿÊ¢ ÃÈ⁄¢U’Êfl¥– ¬Á⁄U ◊ÈπË¥Áø ÉÊÊ∂Ë¥H 84H
„¥U •‚Ê ∑§Êÿ‚Ë¥ »È§∂¥– ¬ÊŸÁø ∞∑§ •Êfl«U Ã¥ ¡Ê„U∂¥– Ã¥ ‚Ê¡È∑§„UË Ÿ „UÊ
‚È∑§∂¥§– ÷∂ÃÒ‚¥H 85H ¬Á⁄U ‚fl¸÷Êfl¥ ÷⁄U∂¥ Œπ¥– •ÊÁáÊ ÷È∑§∂Ê •◊ÎÃ¥
ÃÊπ– ÃÒ‚¥ ¬òÊÁø ¬Á⁄U ÃáÊ¥ ‚Èπ¥– •Ê⁄UÊªÍ¢ ∂ʪ¥H 86H •ÕflÊ ∞‚¥„UË ∞∑§
ÉÊ«U– ¡ ¬Ê∂Ê„UË ¬⁄UË Ÿ ¡Ê«U– ÃÁ⁄U ©UŒ∑§Êø¥ âfl ‚Ê¢∑§«¥U– Ÿ√„U∂
∑§Ë¥H 87H Ã¥ ÷∂ÃÕ ÁŸ◊Ê∂¥– Ÿ ¡ÊÁ«UÃÊ¢ •Ê„U ¡Ê«U∂¥– Ã¥Áø ‚fl¸Sfl
∑§M§ÁŸ •Á¬¸∂¥– ¡áÊ¥ ◊¡H 88H ÃáÊ¥ flÒ∑È¢§∆UʬʂÊÁŸ Áfl‡ÊÊ›¥U– ◊¡∂ʪ˥
∑§∂Ë¥ ⁄UÊ©U›¥U– ∑§ÊÒSÃÈ÷Ê„UÊUÁŸ ÁŸ◊¸›¥U– ∂áÊË¥ ÁŒœ∂Ë¥H 89H ŒÈœÊøË¥ ‚¡Ê⁄¥U–
ˇÊË⁄UÊéœË∞‚Ë¥ ◊ŸÊ„U⁄¥U– ◊¡∂ʪ˥ •¬Ê⁄¥U– ‚ÎÁ¡∂Ë¥ ÃáÊ¥H 390H ∑§¬Í¸⁄U ø¢ŒŸ
•ªL§– ∞‚ÿÊU ‚Ȫ¢œÊøÊ ◊„UÊ◊L§– ◊¡ „UÊÁÃflÊ ∂ÊÁfl∂Ê ÁŒŸ∑§L§–
178 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ŒË¬◊Ê›UH 91H ªL§«UÊ‚ÊÁ⁄UπË¥ flÊ„UŸ¥– ◊¡ ‚È⁄UÃM¢§øË¥ ©UlÊŸ¥– ∑§Ê◊äÊŸÍ¢øË¥

ªÊœŸ¥– •Á¬¸∂Ë¥ ÃáÊ¥H 92H ◊¡ •◊ÎÃÊ„ÍÁŸ ‚È⁄U‚¥– ’ÊŸË¥ flÊªÁ⁄U∂Ë¥
’„ÈUfl‚¥– ∞‚Ê ÷ÄÃÊ¢øÁŸ ©UŒ∑§∂‡Ê¥– ¬Á⁄UÃÊ·¥ ªÊH 93H „¥U ‚Ê¢ªÊfl¥ ∑§Êÿ
Á∑§⁄UË≈UË– ÃÈflÊ¥Áø ŒÁπ∂¥ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ÁŒ∆UË– ◊Ë ‚ÈŒÊ◊ÿÊÁøÿÊ ‚Ê«UË¥ ªÊ¢∆UË–
¬√„UÿÊ¥∂ʪ˥H 94H ¬Ò¥ ÷ÁÄà ∞∑§Ë ◊Ë ¡ÊáÊ¥– ÃÕ ‚ÊŸ¥ ÕÊ⁄U Ÿ ê„UáÊ¥–
•Êê„UË ÷ÊflÊø ¬Ê„ÈUáÊ– ÷∂ÃÿÊH 95H ÿ⁄U ¬òÊ ¬Èc¬ »§›U– „¥U ÷¡ÊflÿÊ
Á◊‚ ∑§fl›U– flÊ¢øÍÁŸ •Ê◊ÈøÊ ∂ʪ ÁŸc∑§›U– ÷ÁÄÃÃûflH 96H ê„UáÊÊÒÁŸ
•¡È¸ŸÊ •flœÊ⁄UË¥– ÃÍ¢ ’ÈhË ∞∑§Ë ‚Ê¬Ê⁄UË ∑§⁄UË¥– Ã⁄UË ‚„U¡¥ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ
◊ŸÊ◊¢ÁŒ⁄UË¥– Ÿ Áfl‚¢’¥ ◊ÊÃ¥H 97H
ÿà∑§⁄UÊÁ· ÿŒ‡ŸÊÁ‚ ÿÖ¡È„UÊÁ· ŒŒÊÁ‚ ÿØԖ
ÿûʬSÿÁ‚ ∑§ÊÒãÃÿ Ãà∑ȧL§cfl ◊Œ¬¸áÊ◊˜ÔH 27H
¡ ¡ ∑§Ê¢„UË¥ √ÿʬÊ⁄U ∑§Á⁄U‚Ë– ∑§Ê¢ ÷Êª „UŸ ÷ÊÁª‚Ë– •ÕflÊ ÿôÊË¥
ÿÁ¡‚Ë– ŸÊŸÊÁflœË¥H 98H ŸÊÃ⁄UË ¬ÊòÊÁfl‡Ê·¥ ŒÊŸ¥– ∑§Ê¢ ‚fl∑§Ê¢ Œ‚Ë
¡ËflŸ¥– ìÊÁŒ „Ÿ ‚ÊœŸ¥– fl˝Ã¥ ∑§Á⁄U‚ËH 99H Ã¥ Á∑˝§ÿÊ¡Êà •ÊÉÊfl¥– ¡¥
¡Ò‚¥ ÁŸ¬¡∂ Sfl÷Êfl¥– Ã¥ ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÊÁŸ ∑§⁄UÊfl¥– ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ◊Ê„U⁄UÊH 400H
¬Á⁄U ‚fl¸ÕÊ •Ê¬È∂ ¡ËflË¥– ∑§Á∂ÿÊøË ‚ ∑§Ê¢„UË¥Áø ŸÈ⁄UflË¥– ∞‚Ë¥ œÈflÊÁŸ ∑§◊Z
lÊflË¥– ◊ÊÁ¤ÊÿÊ „UÊÃË¥H 1H
‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷»§∂Ò⁄Ufl¢ ◊Êˇÿ‚ ∑§◊¸’㜟җ–
‚¥ãÿÊ‚ÿÊªÿÈÄÃÊà◊Ê Áfl◊ÈÄÃÊ ◊Ê◊ȬÒcÿÁ‚H 28H
◊ª •ÁÇŸ∑È¢§«UË¥ ’Ë¡¥ ÉÊÊÃ∂Ë– ÁÃÿ¥ •¢∑ȧ⁄UŒ‡Ê ¡flË¥ ◊È∑§∂Ë¥– ÃflË¥ Ÿ
»§›UÃËÁø ◊¡ •Á¬¸∂Ë¥– ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷¥H 2H •ªÊ ∑§◊Z ¡Ò¥ ©U⁄UÊfl¥– ÃÒ¥ ÁÄUË¥
‚ÈπŒÈ—πË¥ »§›UÊfl¥– •ÊÁáÊ ÃÿÊÃ¥ ÷ÊªÊflÿÊ ÿÊfl¥– Œ„UÊ ∞∑§ÊH 3H Ã¥
©UªÊÁáÊ∂¥ ◊¡ ∑§◊¸– Ã√„UÊ¢Áø ¬ÈÁ‚∂¥ ◊⁄UáÊ ¡ã◊– ¡ã◊Ê‚fl¥ üÊ◊– fl⁄UÁø∂„UË
ª∂H 4H ê„UáÊÊÒÁŸ •¡¸ÈŸÊ ÿʬ⁄UË– ¬Ê„UøÊ fl›ÈU Ÿ√„U∂ ÷Ê⁄UË– „U ‚¢ãÿÊ‚ÿÈÁÄÃ
‚Ê¬Ê⁄UË– ÁŒœ∂Ë ÃÈ¡H 5H ÿÊ Œ„UÊÁøÿÊ ’Ê¢ŒÊ«UË¥ Ÿ ¬Á«U¡– ‚ÈÅʌȗπÊ¥ÁøÿÊ
‚ʪ⁄UË¥ Ÿ ’ÈÁ«U¡– ‚Èπ¥ ‚ÈπM§¬Ê ÉÊÁ«¡– ◊ÊÁ¤ÊÿÊÁø •Ê¢ªÊH 6H
 •äÿÊÿ ŸflflÊ 179

‚◊Ê˘„¢U ‚fl¸÷ÍÃ·È Ÿ ◊ mcÿÊ˘ÁSà Ÿ Á¬˝ÿ—–

ÿ ÷¡Áãà ÃÈ ◊Ê¢ ÷ÄàÿÊ ◊Áÿ Ã Ã·È øÊåÿ„U◊˜ÔH 29H
ÃÊ ◊Ë ¬È‚‚Ë ∑Ò§‚Ê– ÃÁ⁄U ¡Ê ‚fl¸÷ÍÃË¥ ‚ŒÊ ‚Á⁄U‚Ê– ¡Õ •Ê¬¬L§
∞‚Ê– ÷ÊªÈ ŸÊ„UË¥H 7H ¡ ∞Á‚ÿÊ ◊ÊÃ¥ ¡ÊáÊÊÁŸ– •„¢U∑§Ê⁄UÊøÊ ∑ȧL§∆UÊ
◊Ê«UÊÁŸ– ¡ ¡Ëfl¥ ∑§◊Z ∑§M§ÁŸ– ◊ÊÃ¥ ÷¡∂H 8H Ã fløà ÁŒ‚ÃË Œ„UË¥–
¬Á⁄U Ã Œ„UË¥ ŸÊ ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥– •ÊÁáÊ ◊Ë ÃÿÊ¢ëÿÊ NUŒÿË¥– ‚◊ª˝ •‚¥H 9H
‚ÁflSÃ⁄U fl≈Uàfl ¡Ò‚¥– ’Ë¡∑§ÁáÊ∑§◊Ê¡Ë¥ •‚– •ÊÁáÊ ’Ë¡∑§áÊÈ fl‚– fl≈UË¥
¡flË¥H 410H ÃflË¥ •Êê„UÊ¢ ÃÿÊ¢ ¬⁄US¬⁄¥U– ’Ê„U⁄UË ŸÊ◊ÊøË¥Áø •¢Ã⁄¥– flÊ¢øÍÁŸ
•Ê¢ÃÈfl≈U flSÃÈÁfløÊ⁄¥U– ◊Ë ÃÁø ÃH 11H •ÊÃÊ¢ ¡ÊÿÊ¢ø¥ ¡Ò‚¥ ∂áÊ¥–
•Ê¢ªÊfl⁄UË •Ê„UÊøflÊáÊ¥– ÃÒ‚¥ Œ„U œ⁄UáÊ¥– ©UŒÊ‚ ÃÿÊ¢ø¥H 12H ¬Á⁄U◊›ÈU
ÁŸÉÊÊÁ∂ÿÊ ¬flŸÊ¬Ê∆UË¥– ◊ʪ¢ flÊ‚ »Í§∂ ⁄UÊ„U Œ∆UË¥– ÃÒ‚¥ •ÊÿÈcÿÊÁøÿ ◊È∆UË¥–
∑§fl›U Œ„UH 13H ÿ⁄U •flc≈Ô¢U÷È ¡Ê •ÊÉÊflÊ– ÃÊ •ÊM§…UÊÁŸ ◊Œ˜÷ÊflÊ–
◊¡Áø •Ê¢ÃÈ ¬Ê¢«UflÊ– ¬Ò∆UÊ ¡Ê„U∂ÊH 14H
•Á¬ øà‚ÈŒÈ⁄UÊøÊ⁄Ê ÷¡Ã ◊Ê◊Ÿãÿ÷Ê∑˜§Ô–
‚ÊœÈ⁄Ufl ‚ ◊ãÃ√ÿ— ‚êÿÇ√ÿflÁ‚ÃÊ Á„U ‚—H 30H
∞‚¥ ÷¡ÃÁŸ ¬˝◊÷Êfl¥– ¡ÿÊ¢ ‡Ê⁄UË⁄U„UË ¬Ê∆UË¥ Ÿ ¬fl– ÃáÊ¥ ÷∂ÃÿÊ √„UÊfl¥–
¡ÊÃËÁøÿÊH 15H •ÊÁáÊ •Êø⁄UáÊ ¬Ê„UÃÊ¢ ‚È÷≈UÊ– ÃÊ ŒÈc∑ΧÃÊøÊ ∑§Ë⁄U ‚∂
flÊ¢≈UÊ– ¬Á⁄U ¡ËÁflà fl¥Áø∂¥ øÊ„U≈UÊ¢– ÷ÄÃËÁøÿÊ ∑§Ë¥H 16H •ªÊ •¢ÃË¥ÁøÿÊ
◊ÃË– ‚Êø¬áÊ ¬ÈÁ…U∂ ªÃË– ê„UáÊÊÒÁŸ ¡ËÁflà ¡áÊ¥ ÷ÄÃË– ÁŒœ∂¥ ‡ÊπË¥H 17H
ÃÊ •ÊœË¥ ¡⁄UË ŒÈ⁄UÊøÊ⁄UË– Ã⁄UË ‚flÊ¸ûÊ◊ÈÁø •flœÊ⁄UË¥– ¡Ò‚Ê ’È«UÊ∂Ê ◊„UʬÈ⁄UË¥–
Ÿ ◊⁄UÃÈ ÁŸÉÊÊ∂ÊH 18H ÃÿÊø¥ ¡ËÁflà ∞∂ÕÁ«Uÿ •Ê∂¥– ê„UáÊÊÒÁŸ ’È«UÊ∂¬áÊ
¡flË¥ flÊÿÊ¢ ª∂¥– ÃflË¥ ŸÈ⁄UÁø ¬Ê¬ ∑§∂¥– ‡Êfl≈UÁ∂ÿ ÷ÄÃËH 19H ÿÊ∂ʪ˥
ŒÈc∑ΧÃË ¡:„UË ¡Ê„UÊ∂Ê– Ã⁄UËU •ŸÈÃʬÃËÕ˸ ã„UÊ∂Ê– ã„UÊ™§ÁŸ ◊¡•Ê¢ÃÈ •Ê∂Ê–
‚fl¸÷Êfl¥H 420H Ã⁄UË •ÊÃÊ¢ ¬ÁflòÊ ÃÿÊø¥Áø ∑ȧ›U– •ÊÁ÷¡Êàÿ Ã¥Áø
ÁŸ◊¸›U– ¡ã◊∂ÿÊø¥ »§›U– ÃÿÊ‚Ëø ¡Ê«U∂¥H 21H ÃÊ ‚∑§›U„UË ¬Á…UãŸ∂Ê–
ì¥ ÃÊÁø ÃÁ¬ãŸ∂Ê– •c≈ÔUÊ¢ª •èÿÊÁ‚∂Ê– ÿÊªÈ ÃáÊ¥H 22H „¥U •‚Ê ’„ÈUÃ
¬ÊÕʸ– ÃÊ ©UÃ⁄U∂Ê ∑§◊Z ‚fl¸ÕÊ– ¡ÿÊøË •π¢«U ªÊ •ÊSÕÊ– ◊¡Áø∂ʪ˥H 23H
180 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•flÁÉÊÿÊ ◊ŸÊ’ÈhËÁøÿÊ ⁄UÊ„≈UË– ÷⁄UÊÁŸ ∞∑§ÁŸc∆ÔUøË ¬≈Ë– ◊¡◊Ê¡Ë¥

Á∑§⁄UË≈UË– ÁŸˇÊÁ¬∂Ë ¡áÊ¥H 24H
ÁˇÊ¬˝¢ ÷flÁà œ◊ʸà◊Ê ‡Ê‡flë¿UÊÁãâ ÁŸªë¿UÁÖ
∑§ÊÒãÃÿ ¬˝Áà ¡ÊŸËÁ„U Ÿ ◊ ÷Ä× ¬˝áʇÿÁÃH 31H
ÃÊ •ÊÃÊ¢ •fl‚⁄¥U ◊¡‚ÊÁ⁄UπÊ „UÊ߸∂– ∞‚Ê „Ÿ ÷Êfl ÃÈ¡ ¡Ê߸∂– „UÊ¢
ªÊ •◊ÎÃʕʢà ⁄UÊ„UË∂– ÃÿÊ ◊⁄UáÊ ∑Ò§ø¥H 25H ¬Ò¥ ‚Íÿȸ ¡Ê fl›È ŸÈŒÒ¡– ÃÿÊ
fl›U Ê ∑§Ë¥ ⁄UÊÁòÊ ê„UÁáÊ¡– ÃflË¥ ◊ÊÁ¤Êÿ ÷ÄÃËÁfláÊ ¡¥ ∑§Ë¡– Ã¥ ◊„Uʬʬ
ŸÊ„UH 26H ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÿÊÁøÿÊ ÁøûÊÊ– ◊ʤÊË ¡flÁ›U∑§ ¬¢«È‚ÈÃÊ– Ã√„UÊ¢Áø
ÃÊ ÃûflÃÊ– SflM§¬ ◊ʤÊ¥H 27H ¡Ò‚Ê ŒË¬¥ ŒË¬È ∂ÊÁfl¡– ÃÕ •ÊŒË∂
∑§ÊáÊ „¥U ŸÊ›UÁπ¡– ÃÒ‚Ê ‚fl¸Sfl¥ ¡Ê ◊¡ ÷¡– ÃÊ ◊ËÁø „UÊ™§ÁŸ
∆UÊ∑§H 28H ◊ª ◊ʤÊË ÁŸàÿ ‡ÊÊ¢ÃË– ÃÿÊ Œ‡ÊÊ ÃÁø ∑§Ê¢ÃË– Á∑¢§’„ÈUŸÊ
Á¡ÃË– ◊ʤÊÁŸ ¡Ëfl¥H29H ∞Õ ¬ÊÕʸ ¬È…UìȅUÃË– Ã¥Áø Ã¥ ‚Ê¢ªÊ¥ Á∑§ÃË–
¡⁄UË Á◊ÿÊ¢ øÊ«U Ã⁄UË ÷ÄÃË– Ÿ Áfl‚¢Á’¡ ªÊH 430H •ªÊ ∑ȧ›UÊÁøÿÊ
øÊπ≈U¬áÊÊ Ÿ∂ªÊ– •ÊÁ÷¡Êàÿ ¤ÊáÊË¥ ‡∂ÊÉÊÊ– √ÿÈà¬ûÊËøÊ flÊ©UªÊ– ‚Ê‚È ∑§Ê¢
flÊ„UÊflÊH 31H ∑§Ê¢ M§¬flÿ‚Ê ◊Ê¡Ê– •ÊÁÕ∂ ¬ áÊ¥ ∑§Ê¢ ªÊ¡Ê– ∞∑§ ÷Êfl
ŸÊ„UË¥ ◊ʤÊÊ– Ã⁄UË ¬ÊÀ„UÊ›U Ã¥H 32H ∑§áÊ¥ÁfláÊ ‚Ê¬≈¥U– ∑§áÊ‚¥ ∂ʪ∂Ë¥
ÉÊŸŒÊ≈¥U– ∑§Êÿ ∑§⁄UÊfl¥ ªÊ◊≈¥U– flÊ‚ Ÿª⁄UH 33H ŸÊÃ⁄UË ‚⁄UÊfl⁄U •Ê≈U∂¥–
⁄UÊŸË¥ ŒÈ—ÁπÿÊ ŒÈ—πË ÷≈∂¥– ∑§Ê¢ flÊ¢¤Ê »È§∂Ë¥ »È§∂∂ ¥ – ¤ÊÊ«U ¡Ò‚¥H 34H
ÃÒ‚¥ ‚∑§›U Ã¥ flÒ÷fl– •ÕflÊ ∑ȧ›U¡ÊÁêÊÒ⁄Ufl– ¡Ò‚¥ ‡Ê⁄UË⁄U •Ê„ ‚Êflfl– ¬Á⁄U
¡ËflÁø ŸÊ„UË¥H 35H ÃÒ‚¥ ◊ÊÁ¤Êÿ ÷ÄÃËÁfláÊ– ¡›UÊ Ã¥ Á¡ÿÊ∂¬áÊ– •ªÊ
¬ÎâflËfl⁄UË ¬Ê·ÊáÊ– Ÿ‚ÃË ∑§Ê߸H 36H ¬Ò¥ Á„¢Ufl⁄UÊøË ŒÊ≈U ‚Ê©U∂Ë– ‚îÊŸË¥
¡Ò‚Ë flÊÁ›U∂Ë– ÃÒ‚Ë¥ ¬Èáÿ¥ «UÊfl∂Í ÁŸ ª∂Ë¥– •÷ÄÃÊ¢Ã¥H 37H ÁŸ¢’
ÁŸ¢’ÊÁ›UÿÊ¢ ◊Ê«UÊÁŸ •Ê∂Ê– Ã⁄UË ÃÊ ∑§Ê©UÁ›UÿÊ¢‚ËÁø ‚È∑§Ê›ÈU ¡Ê„U∂Ê– ÃÒ‚Ê
÷ÁÄÄUËŸÈ flÊÁ…ãŸ∂Ê– ŒÊ·Ê¢Áø∂ʪ˥H 38H ∑§Ê¢ ·«˛U‚ πʬ⁄UË¥ flÊÁ…U∂–
flÊ…ÍUÁŸ øÊ„U≈UÊ¢ ∆UÁfl∂¥– Ã ‚ÈÁáÊÿÊ¢øÁø ∞‚¥ ¤ÊÊ∂¥– Á¡ÿʬ⁄UËH 39H ÃÒ‚¥
÷ÁÄÄUËŸÊø¥ Á¡áÊ¥– ¡Ê SflåŸË¥Á„U ¬Á⁄U ‚È∑Χà ŸáÊ– ÃáÊ¢ ‚¢‚Ê⁄UŒÈ—πÊÁ‚
÷ÊáÊ¥– flÊªÁ⁄U∂¥H 440H ê„UáÊÊÒÁŸ ∑ȧ›U ©UûÊ◊ ŸÊ„UÊfl¥– ¡ÊÃË •¢àÿ¡„UË
 •äÿÊÿ ŸflflÊ 181

√„UÊfl¥– flÁ⁄U Œ„UÊøÁŸ ŸÊ¢fl¥– ¬‡ÊÍø¥„UË ∂Ê÷ÊH 41H ¬Ê„¥U ¬Ê¢ ‚Êfl¡¥ „UÊÁÃM¢§
œÁ⁄U∂¥– ÃáÊ¥ ÃÿÊ ∑§Ê∑ȧ›UÃË ◊ÊÃ¥ S◊Á⁄U∂¥– ∑§Ë¥ ÃÿÊø¥ ¬‡ÊÈàfl flÊflÊ ¡Ê„U∂¥–
¬ÊflÁ∂ÿÊ ◊ÊÃ¥H 42H
◊Ê¢ Á„U ¬ÊÕ¸ √ÿ¬ÊÁüÊàÿ ÿ˘Á¬ SÿÈ— ¬Ê¬ÿÊŸÿ—–
ÁSòÊÿÊ flÒ‡ÿÊSÃÕÊ ‡Êͺ˝ÊSÃ˘Á¬ ÿÊÁãà ¬⁄UÊ¢ ªÁÃ◊˜ÔH 32H
•ªÊ ŸÊ¢fl¥ ÉÊÃÊ¢ flÊπ≈UË¥– ¡ •ÊÉÊflÿÊ •œ◊Ê¢Áøÿ ‡Êfl≈UË¥– ÁÃÿ
¬Ê¬ÿÊŸË¥„UË Á∑§⁄UË≈UË– ¡ã◊∂ ¡H 43H Ã ¬Ê¬ÿÊÁŸ ◊Í…U– ◊Íπ¸ ¡Ò‚ ∑§Ê¥
Œª«U– ¬Á⁄U ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥ ŒÎ…U– ‚fl¸÷Êfl¥H 44H ¡ÿÊ¢Áøÿ flÊø ◊ʤÊ
•Ê∂ʬ– ŒÎc≈ÔUË ÷ÊªË ◊ʤÊ¥Áø M§¬– ¡ÿÊ¢ø¥ ◊Ÿ ‚¢∑§À¬– ◊ʤÊÊÁø flÊ„UH 45H
◊ÊÁ¤ÊÿÊ ∑§ËÁøÁfláÊ– ¡ÿÊ¢ø¥ Á⁄UÃ¥ ŸÊ„UË¥ üÊfláÊ– ¡ÿÊ¢ ‚flÊZªË¥ ÷Í·áÊ– ◊ʤÊË
‚flÊH 46H ¡ÿÊ¢ø¥ ôÊÊŸ Áfl·Ê ŸáÊ– ¡ÊáÊËfl ◊¡ ∞∑§ÊÃ¥Áø ¡ÊáÊ– ¡ÿÊ¢
∞‚¥ ∂Ê÷ Ã⁄UË Á¡áÊ¥– ∞:„UflË¥ ◊⁄UáÊH 47H ∞‚Ê •ÊÉÊflÊÁø ¬⁄UË ¬Ê¢«UflÊ–
Á¡„UË¥ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ‚fl¸÷ÊflÊ– Á¡ÿÊflÿÊ∂ʪ˥ flÊ∂ÊflÊ– ◊ËÁø ∑§∂ÊH 48H
Ã ¬Ê¬ÿÊŸË„UË „UÊÃÈ ∑§Ê¢– Ã üÊÈÃÊœËÄUË Ÿ „UÊÃÈ ∑§Ê¢– ¬Á⁄U ◊¡‚Ë¥ ÃÈÁ∑§ÃÊ¢
ÃÈ∑§Ê¥– ÃÈ≈UË ŸÊ„UË¥H 49H ¬Ê„¥U ¬Ê¢ ÷ÄÃËøÁŸ •ÊÁÕ∂¬áÊ¥– ŒÒàÿË¥ ŒflÊ¢
•ÊÁáÊ∂¥ ©UáÊ¥– ◊ʤÊ¥ ŸÎÁ‚¢„Uàfl ∂áÊ¥– ¡ÿÊÁøÿ ◊Á„U◊¥H 450H ÃÊ ¬˝À„UÊŒÈ
ªÊ ◊¡‚Ê∆UË¥– ÉÊÃÊ¢ ’„ÈUÃ¥ ‚¥∑§≈¥U ‚ŒÊ Á∑§⁄UË≈UË– ∑§Ê¢ ¡¥ Á◊ÿÊ¢ lÊfl¥ Ã ªÊc≈ÔUË–
ÃÿÊÁøÿÊ ¡Ê«UH 51H ∞:„UflË¥ ŒÒàÿ∑ȧ›U ‚ÊøÊ∑§Ê⁄¥U– ¬Á⁄U ߢº˝„UË ‚⁄UË Ÿ ∂Ê„U
©U¬⁄¥U– ê„UáÊÊÒÁŸ ÷ÁÄà ªÊ ∞Õ ‚⁄U– ¡ÊÁà •¬˝◊ÊáÊH 52H ⁄UÊ¡ÊôÊøË¥ •ˇÊ⁄¥U
•Ê„UÊÃË– ÁÃÿ¥ øÊ◊Ê ∞∑§Ê ¡ÿÊ ¬«UÃË– ÃÿÊ øÊ◊Ê‚Ê∆UË¥ ¡Ê«UÃË– ‚∑§›U
flSÃÈH 53H flÊ¢øÍÁŸ ‚ÊŸ¥ L§¬¥ ¬˝◊ÊáÊ ŸÊ„U– ∞Õ ⁄UÊ¡ÊôÊÊÁø ‚◊Õ¸ •Ê„U–
Ã¥Áø øÊ◊ ∞∑§ ¡Ò¥ ∂Ê„U– ÃáÊ¥ Áfl∑§ÃË •ÊÉÊflË¥H 54H ÃÒ‚¥ ©UûÊ◊àfl ÃÒ¥Áø
Ã⁄U– ÃÒ¥Áø ‚fl¸ôÊÃÊ ‚⁄U– ¡Ò¥ ◊ŸÊ’ÈÁh ÷⁄U– ◊ʤÊÁŸ ¬˝◊¥H 55H ê„UáÊÊÒÁŸ
∑ȧ› ¡ÊÁà fláʸ– „¥U •ÊÉÊfl¥Áø ªÊ •∑§Ê⁄UáÊ– ∞Õ •¡È¸ŸÊ ◊ʤÊ¬áÊ– ‚ÊÕ¸∑§
∞∑§H 56H Ã¥Áø ÷∂ÃáÊ¥ ÷Êfl¥– ◊Ÿ ◊¡ •Ê¢ÃÈ ÿÃ¥ „UÊ•Êfl¥– •Ê∂¥ Ã⁄UË
•ÊÉÊfl¥– ◊ʪË∂ flÊflÊH 57H ¡Ò‚ âflÁø fl„UÊ›U flÊ„U›U– ¡¢fl Ÿ ¬flÃË
ª¢ªÊ¡›U– ◊ª „UÊ™§ÁŸ ∆UÊ∑§ÃË ∑§fl›U– ª¢ªÊM§¬H 58H ∑§Ê¢ πÒ⁄U ø¢ŒŸ
182 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∑§Êc∆Ô¥U– „U Áflfl¢øŸÊ âflÁø ÉÊ≈U– ¡¢fl Ÿ ÉÊʬÃË ∞∑§fl≈– •ÇŸË◊Ê¡Ë¥H 59H
ÃÒ‚ ˇÊòÊË flÒ‡ÿ ÁSòÊÿÊ– ∑§Ê¢ ‡ÊÍŒ˝ •¢àÿ¡ÊÁŒ ßÿÊ– ¡ÊÃË Ã¢flÁø flª›UÊÁ∂ÿÊ–
¡¢fl Ÿ ¬flÃË ◊ÊÃ¥H 460H ◊ª ¡ÊÃË √ÿÄÃË ¬«U Á’¢ŒÈ∂¥– ¡√„UÊ¢ ÷Êfl¥
„UÊÃË ◊¡ ◊ËŸ∂– ¡Ò‚ ∂fláÊ∑§áÊ ÉÊÊÃ∂– ‚ʪ⁄UÊ◊Ê¡Ë¥H 61H âflfl⁄UË
ŸŒÊŸŒË¥øË¥ ŸÊ¢fl¥– âflÁø ¬Ífl¸¬Á‡ø◊ø ÿÊfl– ¡¢fl Ÿ ÿÃË •ÊÉÊfl–
‚◊Ⱥ˝Ê◊Ê¡Ë¥H 62H „¥UÁø ∑§fláÊ¥ ∞∑¥§ Á◊‚¥– ÁøûÊ ◊ʤÊ ∆UÊÿË¥ ¬˝fl‡Ê– ÿÃÈ∂¥
„UÊ ◊ª •Ê¬Ò‚¥– ◊ËÁø „UÊáÊ¥ •‚H 63H •ªÊ fl⁄UË »§Ê«UÊflÿÊ∂ʪ˥– ∂Ê„UÊ
Á◊›UÊ ∑§Ê¢ ¬Á⁄U‚Êø •Ê¢ªË¥– ∑§Ê¢ ¡ Á◊›UÁÃÿ ¬˝‚¢ªË¥– ‚ÊŸ¥Áø „UÊ߸∂H 64H
¬Ê„¥U ¬Ê¢ flÊ∂÷ÊøÁŸ √ÿÊ¡¥– ÁÃÿÊ fl˝¡Ê¢ªŸÊ¢øË¥ ÁŸ¡¥– ◊¡ ◊ËŸÁ∂ÿÊ ∑§Êÿ
◊ʤÊ¥– SflM§¬ Ÿ√„UÃËH 65H ŸÊÃ⁄UË ÷ÿÊøÁŸ Á◊‚¥– ◊ÊÃ¥ Ÿ ¬Áfl¡Áø
∑§Êÿ ∑¢§‚¥– ∑§Ë¥ •π¢«U flÒ⁄Ufl‡Ê¥– øÒlÊÁŒ∑§Ë¥H 66H •ªÊ ‚Êÿ⁄U¬áÊ¥Áø
¬Ê¢«UflÊ– ◊ʤÊ¥ ‚ÊÿÈÖÿ ÿÊŒflÊ¢– ∑§Ë¥ ◊◊àfl¥ fl‚ÈŒflÊ-– ÁŒ∑§Ê¢ ‚∑§›UÊ¢H 67H
ŸÊ⁄UŒÊ œ˝ÈflÊ •∑˝Í§⁄UÊ– ‡ÊÈ∑§Ê „UŸ ‚Ÿà∑ȧ◊Ê⁄UÊ– ßÿÊ¢ ÷ÄÃË¥ ◊Ë œŸÈœ¸⁄UÊ– ¬˝ÊåÿÈ
¡Ò‚ÊH 68H ÃÒ‚ÊÁø ªÊÁ¬∑§Ê¢Á‚ ∑§Ê◊¥– ÃÿÊ ∑¢§‚Ê ÷ÿ‚¢÷˝◊¥– ÿ⁄UÊ¢ ÉÊÊÃ∑§Ê¢
◊ŸÊœ◊Z– Á‡Ê‡ÊȬÊ∂ÊÁŒ∑§Ê¢H 69H •ªÊ ◊Ë ∞∑ȧ∂ÊáÊËø¥ πʪ¥– ◊¡ ÿflÊ ¬Ê¥
÷∂ÃÁŸ ◊ʪZ– ÷ÄÃË¥ ∑§Ê¢ Áfl·ÿÁfl⁄Uʪ¥– •ÕflÊ flÒ⁄¥UH 470H ê„UáÊÊÁŸ
¬ÊÕʸ ¬Ê„UË¥– ¬˝fl‡ÊÊflÿÊ ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥– ©U¬ÊÿÊ¢øË ŸÊ„UË¥– flÊáÊË ∞ÕH 71H
•ÊÁáÊ ÷∂ÁÃÿÊ ¡ÊÃË¥ ¡ã◊Êfl¥– ◊ª ÷Á¡¡ ∑§Ê¢ Áfl⁄UÊœÊfl¥– ¬Á⁄U ÷Äà ∑§Ê¢
flÒÁ⁄UÿÊ √„UÊfl¥– ◊ÊÁ¤ÊÿÊÁøH 72H •ªÊ ∑§fláÊ¥ ∞∑¥§ ’Ê∂¥– ◊ʤÊ¬áÊ ¡:„UË
¡Ê„UÊ∂¥– Ã⁄UË ◊Ë „UÊáÊ¥ •Ê∂¥– „UÊÃÊ ÁŸL§Ã¥H 73H ÿÊ∂ʪ˥ ¬Ê¬ÿÊŸË„UË
•¡¸ÈŸÊ– ∑§Ê¢ flÒ‡ÿ ‡Êͺ˝ •¢ªŸÊ– ◊ÊÃ¥ ÷¡ÃÊ¢ ‚ŒŸÊ– ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ÿÃËH 74H
Á∑¢§ ¬ÈŸ’˝Ê¸rÊÔáÊÊ— ¬ÈáÿÊ ÷ÄÃÊ ⁄UÊ¡·¸ÿSÃÕÊ–
•ÁŸàÿ◊‚Èπ¢ ∂Ê∑§Á◊◊¢ ¬˝Êåÿ ÷¡Sfl ◊Ê◊˜ÔH 33H
◊ª fláÊÊZ◊Ê¡Ë¥ ¿UòÊøÊ◊⁄U– Sflª¸ ¡ÿÊ¢ø¥ •ª˝„UÊ⁄U– ◊¢òÊÁfllÁ‚ ◊Ê„U⁄U–
’˝ÊrÊÔáÊ ¡H 75H ¡ ¬ÎâflËÛUË¥ø Œfl– ¡ ìÊflÃÊ⁄U ‚Êflÿfl– ‚∑§›U
ÃËÕÊZÁ‚ ŒÒfl– ©UŒÿ∂¥ ¡¥H 76H ¡Õ •π¢«U flÁ‚¡ ÿʪ˥– ¡ flŒÊ¢øË
flÖÊ˝Ê¢ªË– ¡ÿÊ¢øÁŸ ÁŒ∆UËÁøÿÊ ©Uà‚¢ªË¥– ◊¢ª›U flÊ…UH 77H ¡ÿÊ¢Áøÿ
 •äÿÊÿ ŸflflÊ 183

•ÊSÕÁøÁŸ flÊ∂–¥ ‚à∑§◊¸ ¬ÊÀ„UÊ›UË¥ ª∂–¥ ‚¢∑§À¬¥ ‚àÿ Á¡ÿÊ∂–¥ ¡ÿÊ¢øÁ ŸH 78H
¡ÿÊ¢øÁŸ ªÊ ’Ê∂¥– •ÇŸËÁ‚ •ÊÿÈcÿ ¡Ê„U∂¥– ê„UáÊÊÁŸ ‚◊Ⱥ˝¥ ¬ÊáÊË •Ê¬È∂¥–
ÁŒœ∂¥ ÿÊ¢ÁøÿÊ ¬˝ËÃËH 79H Á◊ÿÊ¢ ∂ˇ◊Ë «UÊfl∂ÊÁŸ ∑§∂Ë ¬⁄UÊÒÃË– »§«UÊÁŸ
∑§ÊÒSÃÈ÷ ÉÊÃ∂Ê „UÊÃË¥– ◊ª flÊ«UÁfl∂Ë flˇÊ—SÕ›UÊøË flÊπÃË– ø⁄UáÊ⁄U¡Ê¢H480H
•Ê¤ÊÈÁŸ ¬Ê©U∂ÊøË ◊Ⱥ˝Ê– ◊Ë NUŒÿË¥ flÊ„¥U ªÊ ‚È÷º˝Ê– ¡ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ŒÒfl‚◊Ⱥ˝Ê–
¡ÃŸ∂ʪ˥H 81H ¡ÿÊ¢øÊ ∑§Ê¬ ‚È÷≈UÊ– ∑§Ê›UÊÁÇŸL§º˝ÊøÊ fl‚ÊÒ≈UÊ– ¡ÿÊ¢ø
¬˝‚ʌ˥ »È§∑§≈UÊ– ¡Ê«UÃË Á‚hËH 82H ∞‚ ¬Èáÿ¬ÍÖÿ ¡ ’˝ÊrÊÔáÊ– •ÊÁáÊ
◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥ •ÁÃÁŸ¬ÈáÊ– •ÊÃÊ¢ ◊ÊÃ¥ ¬ÊflÃË „¥U ∑§fláÊ– ‚◊Õʸfl¥H 83H
¬Ê„¥U ¬Ê¢ ø¢ŒŸÊøÁŸ •¢ªÊÁŸ›¥U– Á‡ÊflÁÃ∂ ÁŸ¢’ „UÊÃ ¡ ¡fl›¥– ÁÄUË¥
ÁŸ¡Ë¸flË¥„UË ŒflÊ¢øË¥ ÁŸ«U›¥U– ’Ò‚áÊË¥ ∑§∂Ë¥H 84H ◊ª ÃÊ ø¢ŒŸÈ ÃÕ Ÿ ¬fl–
∞‚¥ ◊ŸË¥ ∑Ò§‚ÁŸ œ⁄UÊfl¥– •ÕflÊ ¬ÊÃ∂Ê „¥U ‚◊Õʸfl¥– Ã√„UÊ¢ ∑§ÊÿË
‚ÊøH 85H ¡Õ ÁŸflflË∂ ∞Á‡ÊÿÊ •Ê‡ÊÊ– „U⁄¥U ø¢º˝◊Ê •ÊœÊ ∞‚Ê–
flÊÁ„U¡Ã •‚ Á‡Ê⁄U‚Ê– ÁŸ⁄¢UÃ⁄UH 86H ÃÕ ÁŸflÁflÃÊ •ÊÁáÊ ‚ª›UÊ–
¬Á⁄U◊›¥U ø¢º˝Ê„ÍÁŸ •Êª›UÊ– ÃÊ ø¢ŒŸÈ ∑§flË¥ •fl∂Ë›UÊ– ‚flÊZªË¥ Ÿ ’Ò‚H 87H
∑§Ê¢ ⁄UâÿÊŒ∑¥§ Á¡ÿÁøÿ ∑§Ê‚– ∂ʪÁ∂ÿÊ ‚◊Ⱥ˝ ¡Ê∂Ë¥ •ŸÊÿÊ‚¥– ÁÃÿ
ª¢ªÁ‚ ∑§Êÿ •ŸÊÁ⁄U‚¥– ªàÿ¢Ã⁄U •‚H 88H ê„UáÊÊÒÁŸ ⁄UÊ¡Á·¸ ∑§Ê¢ ’˝ÊrÊÔáÊ– ¡ÿÊ¢
ªÁà ◊Áà ◊ËÁø ‡Ê⁄Uáÿ– ÃÿÊ¢ ÁòʇÊÈhË ◊Ëø ÁŸflʸáÊ– ÁSÕÃË„UË ◊ËÁøH 89H
ÿÊ∂ʪ˥ ‡Êᡸ⁄U ŸÊfl¥– Á⁄UªÊÁŸ ∑§flË¥ ÁŸÁ‡ø¢Ã „UÊ•Êfl¥– ∑Ò§‚ÁŸ ©UÉÊÁ«UÿÊ
•‚Êfl¥– ‡ÊSòÊfl·ËZH 490H •¢ªÊfl⁄UË ¬«UÃÊ¢ ¬Ê·ÊáÊ– Ÿ ‚ÈflÊfl¥ ∑§flË¥
flÊ«UáÊ– ⁄UÊª¥ ŒÊ≈U∂Ê •ÊÁáÊ ©UŒÊ‚¬áÊ– flÊπŒ¥‚ËH 91H ¡Õ ø„Í¢U∑§«U
¡›Uà fláÊflÊ– ÃÕÍÁŸ Ÿ ÁŸÁª¡ ∑§flË¥ ¬Ê¢«UflÊ– ÃflË¥ ∂Ê∑§Ê¥ ÿ™§ÁŸ
‚Ê¬º˝flÊ¥– ∑§flË¥ Ÿ ÷Á¡¡ ◊ÊÃ¥H 92H •ªÊ ◊ÊÃ¥ Ÿ èÊ¡ÊflÿÊ∂ʪ˥–
∑§fláÊ ’›U ¬Ê¢ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ •Ê¢ªË¥– ∑§Ê߸ ÉÊ⁄UË¥ ∑§Ë¥ ÷ÊªË¥– ÁŸÁ‡ø¢ÃË
∑§∂ËH 93H ŸÊÃ⁄UË ÁfllÊ ∑§Ë¥ flÿ‚Ê– ÿÿÊ¢ ¬˝ÊÁáÊÿÊ¢Á‚ „UÊ ∞‚Ê– ◊¡ Ÿ
÷¡ÃÊ¢ ÷⁄¢Ufl‚Ê– ‚ÈπÊøÊ ∑§ÊáÊH 94H Ã⁄UË ÷ÊÇÿ¡Êà ¡ÃÈ∂¥– Ã¥ ∞∑§Ê
Œ„UÊÁøÿÊ ÁŸÁ∑§ÿÊ ∂ʪ∂¥– •ÊÁáÊ ÿÕ Œ„U âfl •‚ ¬Á«U∂¥– ∑§Ê›UÊÁøÿ
184 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÃÊ¥«UË¥H 95H ’ʬ ŒÈ—πÊø¥ ∑§áÊ¥ ‚È≈U∂¥– ¡Õ ◊⁄UáÊÊø ÷⁄U ∂Ê≈U∂– ÁÃÿ
◊ÎàÿÈ∂Ê∑§Ë¥Áøÿ ‡ÊflÁ≈U∂¥– ÿáÊ¢ ¡Ê„UÊ∂¥ „UÊ≈Ufl›UH 96H •ÊÃÊ¢ ‚Èπ¥Á‚
¡ËÁflÃÊ– ∑Ò¥§øË ª˝ÊÁ„U∑§Ë ∑§Ë¡∂ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ∑§Êÿ ⁄UÊπÊ¥«UË »¢È§Á∑§ÃÊ– ŒË¬È
∂ʪH 97H •ªÊ Áfl·Êø ∑§Ê¢Œ flÊ≈ÈUŸË– ¡Ê ⁄U‚È ÉÊ߸¡ Á¬›ÈUŸË– ÃÿÊ ŸÊ◊
•◊Îà ∆UflÈŸË– ¡Ò‚¥ •◊⁄U „UÊáÊ¥H 98H ÃÁfl¢ Áfl·ÿÊ¢ø¥ ¡¥ ‚Èπ– Ã¥ ∑§fl›U
¬⁄U◊ ŒÈ—π– ¬Á⁄U ∑§Êÿ ∑§Ë¡ ◊Íπ¸– Ÿ ‚ÁflÃÊ¢ Ÿ ‚⁄UH 99H ∑§Ê¢ ‡ÊË‚
πÊ¢«ÍUÁŸ •Ê¬È∂¥– ¬ÊÿË¥ëÿÊ πÃË¥ ’Ê¢Áœ∂¥– ÃÒ‚¥ ◊ÎàÿÈ∂Ê∑§Ë¥ø¥ ÷∂¥– •Ê„U
•ÊÉÊfl¥H 500H ê„UáÊÊÒÁŸ ◊ÎàÿÈ∂Ê∑§Ë¥ ‚ÈπÊøË ∑§„UÊáÊË– ∞Á∑§¡∂ ∑§fláÊÊÁøÿ
üÊfláÊË¥– ∑Ò¥§øË ‚ÈπÁŸº˝Ê •¢ÕL§áÊË¥– ߢª›UÊ¢ëÿÊH 1H Á¡ÿ ∂Ê∑§Ë¥øÊ ø¢º˝
ˇÊÿ⁄UÊªË– ¡Õ ©UŒÿÊ „UÊÿ •SÃÊ∂ʪ˥– ŒÈ—π ∂™§ÁŸ ‚ÈπÊøË •Ê¢ªË–
‚Á›UUà ¡ªÊÃ¥H 2H ¡Õ ◊¢ª›UÊÁøÿÊ •¢∑ȧ⁄UË¥– ‚fl¥Áø •◊¢ª›UÊøË ¬«U
¬Ê„⁄UË– ◊ÎàÿÈ ©UŒ⁄UÊÁøÿÊ ¬Á⁄Ufl⁄UË¥– ª÷ȸ Áª¢fl‚ËH 3H ¡¥ ŸÊ„UË¥ ÃÿÊÃ¥
Áø¢ÃflË– âfl Ã¥Áø Ÿß¡ ª¢œflËZ– ªÁ∂ÿÊøË ∑§fláÊ¥ ªÊ¢flË¥– ‡ÊÈhË Ÿ
∂ªH 4H •ªÊ Áª¢flÁ‚ÃÊ¢ •ÊÉÊÁflÿÊ flÊ≈UË¥– ¬⁄UÃ∂¥ ¬Ê©U∂Áø ŸÊ„UË¥ Á∑§⁄UË≈UË–
‚Ò¥ÉÊ ÁŸ◊ÊÁ∂ÿÊ¢ÁøÿÊÁø ªÊ∆UË– ÁÃÿ¥ ¬È⁄UÊáÊ¥ ¡ÁÕ¢øË¥H 5H ¡ÕË¥Áøÿ
•ÁŸàÿÃøË ÕÊ⁄UË– ∑§Á⁄UÃÿÊ ’˝rÊÔÿÊø •ÊÿÈcÿfl⁄UË– ∑Ò§‚¥ ŸÊ„UË¥ „UÊáÊ¥
•flœÊ⁄UË¥– ÁŸ¬≈ÍUÁŸÿÊ¢H 6H ∞‚Ë ∂Ê∑§Ë¥øË Á¡ÿ ŸÊ¢ŒáÊÍ∑§– ÃÕ ¡ã◊∂
•ÊÁÕ ¡ ∂Ê∑§– ÃÿÊ¢Áøÿ ÁŸÁ‡ø¢ÃËø¥ ∑§ÊÒÃÈ∑§– ÁŒ‚à •‚H 7H ¬Ò¥
ŒÎc≈ÔUÊŒÎc≈ÔUÊÁøÿ ¡Ê«UË-– ∂ʪˢ ÷Ê¢«Ufl∂ Ÿ ‚È≈U ∑§fl«UË– ¡Õ ‚fl¸Sfl¥ „UÊÁŸ
ÃÕ ∑§Ê«UË– fl¥ÁøÃË ªÊH 8H ¡Ê ’„Èfl¥ Áfl·ÿÁfl∂Ê‚¥ ªÈ¢»§– ÃÊ ê„UáÊÃË
©UflÊÿ¥ ¬Á«U∂Ê ‚ʬ¥– ¡Ê •Á÷∂Ê·÷Ê⁄¥U Œ«U¬– ÃÿÊÃ¥ ‚ôÊÊŸ ê„UáÊÃËH 9H
¡ÿÊø¥ •ÊÿÈcÿ œÊ∑ȧ≈¥U „UÊÿ– ’›U ¬˝ôÊÊ Á¡⁄UÊÒÁŸ ¡Êÿ– ÃÿÊø Ÿ◊S∑§ÊÁ⁄UÃË
¬Êÿ– flÁ«U∂ ê„UáÊÈŸËH 510H ¡¢fl ¡¢fl ’Ê›U ’Á›UÿÊ flÊ…U– âfl âfl ÷Ê¡¥
ŸÊøÃË ∑§Ê«¥U– •ÊÿÈcÿ ÁŸ◊Ê∂¥ •Ê¢ÃÈÁ∂ÿ∑§«U– Ã Ç∂ÊŸËÁø ŸÊ„UË¥H 11H
¡ã◊Á∂ÿÊ ÁŒfl‚ÁŒfl‚¥– „UÊ¥ ∂ʪ ∑§Ê›UUÊø¥Áø ∞‚¥– ∑§Ë¥ flÊ…UÃË ∑§Á⁄UÃË
©UÀ„UÊ‚¥– ©U÷ÁflÃË ªÈÁ…UÿÊH 12H •ªÊ ◊⁄U „UÊ ’Ê∂È Ÿ ‚Ê„UÃË–
 •äÿÊÿ ŸflflÊ 185

•ÊÁáÊ ◊Á∂ÿÊ Ã⁄UË ⁄U«UÃË– ¬Á⁄U •‚Ã¥ ¡Êà Ÿ ªÁáÊÃË– ªÁ„¢U‚¬áÊ¥H 13H
ŒŒÈ¸⁄U ‚ʬ¥ ÁªÁ›U¡ÃÈ •Ê„U ©U÷Ê– ∑§Ë¥ ÃÊ ◊ÊÁ‚ÿÊ fl¥≈UÊ›UË Á¡÷Ê– ÃÒ‚¥
¬˝ÊÁáÊÿ ∑§fláÊÊ ∂Ê÷Ê– flÊ…UÁflÃË ÃÎcUáÊÊH 14H •„UÊ ∑§≈U∑§≈UÊ „¥U flÊπ≈¥U–
ßÿ ◊ÎàÿÈ∂Ê∑§Ë¥ø¥ ©U»§⁄UÊ≈¥U– ∞Õ •¡È¸ŸÊ ¡⁄UË •flø≈¥U– ¡ã◊∂Ê‚Ë ÃÍ¢H 15H
ÃÁ⁄U ¤Ê«U¤Ê«UÊÁŸ flÁ„U∂Ê ÁŸÉÊ– ßÿ ÷ÄÃËÁøÿ flÊ≈U ∂ʪ– Á¡ÿÊ ¬Êfl‚Ë
•√ÿ¢ª– ÁŸ¡œÊ◊ ◊ʤÊ¥H 16H
◊ã◊ŸÊ ÷fl ◊Œ˜÷ÄÃÊ ◊lÊ¡Ë ◊Ê¢ Ÿ◊S∑ȧL§–
◊Ê◊flÒcÿÁ‚ ÿÈÄàflÒfl◊Êà◊ÊŸ¢ ◊à¬⁄UÊÿáÊ—H 34H
˙Ãà‚ÁŒÁà üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃʂͬÁŸ·à‚È ’˝rÊÔÁfllÊÿÊ¢ ÿÊª‡ÊÊSòÊ
üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ‚¢flÊŒ ⁄UÊ¡ÁfllÊ⁄UÊ¡ªÈsÔÿÊªÊ ŸÊ◊ Ÿfl◊Ê˘äÿÊÿ—H 9H
ÃÍ¢ ◊Ÿ „¥U ◊ËÁø ∑§⁄UË¥– ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ÷¡ŸË¥ ¬˝◊ œ⁄UË¥– ‚fl¸òÊ Ÿ◊S∑§Ê⁄UË¥– ◊¡
∞∑§ÊÃ¥H 17H ◊ʤÊÁŸ •ŸÈ‚¢œÊŸ¥ Œπ– ‚¢∑§À¬È ¡Ê›UáÊ¥ ÁŸ—‡Êπ– ◊lÊ¡Ë
øÊπ– ÿÊÁø ŸÊ¢flH 18H ∞‚Ê Á◊ÿÊ¢ •ÊÁÕ∂Ê „UÊ‚Ë– ÃÕ ◊ÊÁ¤ÊÿÊÁø
SflM§¬Ê ¬Êfl‚Ë– „¥U •¢Ã—∑§⁄UáÊË¥ø ÃÈ¡¬Ê‚Ë¥– ’ÊÁ∂¡Ã •‚¥H 19H •ªÊ
•flÁÉÊÿÊ øÊÁ⁄UÿÊ •Ê¬È∂¥– ¡¥ ‚fl¸Sfl •Êê„UË¥ •‚ ∆UÁfl∂¥– Ã¥ ¬ÊflÊÁŸ ‚Èπ
‚¢ø∂¥– „UÊ™§ÁŸ ∆UÊ‚ËH 520H ∞‚¥ ‚Ê¢fl›UÁŸ ¬⁄U’˝rÊÔ¥– ÷ÄÃ∑§Ê◊∑§À¬º˝È◊¥–
’ÊÁ∂∂¥ •Êà◊Ê⁄UÊ◊¥– ‚¢¡ÿÊ ê„UáÊH 21H •„UÊ ∞Á∑§¡Ã •‚¥ ∑§Ë¢ •flœÊ⁄UÊ–
âfl ßÿÊ ’Ê∂Ê ÁŸflʢà ê„UÊÃÊ⁄UÊ– ¡Ò‚Ê ê„ÒU‚Ê ŸÈ∆UË ∑§Ê¢ ¬È⁄UÊ– ÃÒ‚Ê ©UªÊÁø
•‚H 22H ÃÕ ‚¢¡ÿ¥ ◊ÊÕÊ ÃÈÁ∑§∂Ê– •„UÊ •◊ÎÃÊøÊ ¬Ê™§‚ fl·¸∂Ê– ∑§Ë¥
„UÊ ∞Õ •‚ÃÈÁø ª∂Ê– ‚Á¡ÿÊ ªÊ¢flÊH 23H Ã:„UË ŒÊÃÊL§ „UÊ •Ê◊ÈøÊ–
ê„UáÊÊÒÁŸ „¥U ’Ê∂ÃÊ¢ ◊Ò›U∂ flÊøÊ– ∑§Êÿ ∑§Ë¡ ÿÿÊøÊ– Sfl÷ÊflÊÁø
∞‚ÊH 24H ¬Á⁄U ’ʬ ÷ÊÇÿ ◊ʤÊ¥– ¡¥ flÎûÊÊ¢ÃÈ ‚Ê¢ªÊflÿÊøÁŸ √ÿÊ¡¥– ∑Ò§‚Ê
⁄UÁˇÊ∂Ê¥ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡¥– üÊË√ÿÊ‚Œfl¥H 25H ÿÃÈ∂¥ „¥U flÊ« ‚ÊÿÊ‚¥– ¡¢fl ’Ê∂Ã
•‚ ŒÎ…U◊ÊŸ‚¥– âfl Ÿ œ⁄UflÁø •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ∞‚¥– ‚ÊÁûfl∑¥§ ∑§∂¥H 26H
ÁøûÊ øÊ∑§Ê≈U∂¥ •Ê≈ÈU ÉÊà – flÊøÊ ¬Ê¢ªÈ›U∂Ë ¡ÁÕ¢øË ÃâÊ– •Ê¬ÊŒ
∑¢§øÈÁ∑§Ã– ⁄UÊ◊Ê¢ø •Ê∂H 27H •œÊ¸ã◊ËÁ∂à «UÊ›– fl·¸ÃÊÁà •ÊŸ¢Œ¡›¥U–
186 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•Ê¢ÃÈÁ∂ÿÊ ‚ÈπÊ◊˸øÁŸ ’›¥U– ’Ê„U⁄UË ∑§Ê¢¬H 28H ¬Ò¥ •ÊÉÊflÊÁø ⁄UÊ◊◊Í›UË¥–

•Ê∂Ë SflŒ∑§ÁáÊ∑§Ê ÁŸ◊¸›UË–¥ ∂ß∂Ê ◊ÊÁÃÿÊ¢øË ∑§Á«UÿÊ›UË–¥ •Êfl«U ÃÒ‚ÊH 29H
∞‚Ê ◊„UÊ‚ÈπÊøÁŸ •ÁÃ⁄U‚¥– ¡Õ •Ê≈UáÊË „UÊ¥ ¬Ê„U ¡ËflŒ‡Ê– ÃÕ ÁŸ⁄UÊÁ¬∂¥
√ÿÊ‚¥– Ã¥ ŸŒËø „UÊ¥H 530H •ÊÁáÊ∑§ üÊË∑ΧcáÊÊø¥ ’Ê∂áÊ¥– ÉÊÊ¥∑§⁄UË •Ê∂¥
üÊfláÊ¥– ∑§Ë¥ Œ„US◊ÎÃËøÊ ÃáÊ¥– flʬ‚Ê ∑§∂ÊH 31H Ã√„UÊ¢ ŸòÊË¥ø ¡›U
Áfl‚¡Ë¸– ‚flÊZªË¥øÊ SflŒÈ ¬Á⁄U◊ʡ˸– ÃflË¥Áø •flœÊ⁄UÊ ê„UáÊ „UÊ ¡Ë–
œÎÃ⁄UÊc≈Ô˛UÊÃ¥H 32H •ÊÃÊ¢ üÊË∑ΧcáÊflÊÄÿ’Ë¡Ê ÁŸflÊ«ÈU– •ÊÁáÊ ‚¢¡ÿ
‚ÊÁûfl∑§ÊøÊ Á’fl«ÈU– ê„UáÊÊÒÁŸ üÊÊÃÿÊ¢ „UÊ߸∂ ‚È⁄UflÊ«ÈU– ¬˝◊ÿÁ¬∑§ÊøÊH 33H
•„UÊ •›ÈU◊Ê›U •flœÊŸ ŒÿÊfl¥– ÿÃÈ∂ ÁŸ •ÊŸ¢ŒÊø ⁄UʇÊËfl⁄UË ’Ò‚Êfl¥– ’ʬ
üÊfláÊ¥Áº˝ÿÊ ŒÒfl¥– ÉÊÊÃ∂Ë ◊Ê›UH 34H ê„UáÊÊÒÁŸ Áfl÷ÍÃË¥øÊ ∆UÊflÊ– •¡È¸ŸÊ
ŒÊflË∂ Á‚hÊ¢øÊ ⁄UÊflÊ– ÃÊ ∞∑§Ê ê„UáÊ ôÊÊŸŒflÊ– ÁŸflÎûÊËøÊH 535H
ßÁà üÊËôÊÊŸŒflÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¢ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§ÊÿÊ¢ Ÿfl◊Ê˘äÿÊÿ—H 9H
§§§
 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË
•äÿÊÿ Œ„UÊflÊ
Ÿ◊Ê Áfl‡ÊŒ’ÊœÁflŒÇœÊ– ÁfllÊ⁄UÁfl¢Œ¬˝’ÊœÊ– ¬⁄Uʬ˝◊ÿ¬˝◊ŒÊ-–
Áfl∂ÊÁ‚ÿÊH 1H Ÿ◊Ê ‚¢‚Ê⁄UÃ◊‚Íÿʸ– •¬Á⁄UÁ◊ì⁄U◊flËÿʸ– ÃL§áÊÃ⁄UÃÍÿʸ-–
∂Ê∂Ÿ∂Ë∂ÊH 2H Ÿ◊Ê ¡ªŒÁπ∂¬Ê∂ŸÊ– ◊¢ª›U◊ÁáÊÁŸœÊŸÊ– ‚í¡ŸflŸø¢ŒŸÊ–
•Ê⁄UÊäÿÁ∂¢ªÊH 3H Ÿ◊Ê øÃÈ⁄UÁøûÊø∑§Ê⁄Uøº¢ Ê˝ – •Êà◊ÊŸÈ÷flŸ⁄U¥ºÊ˝ – üÊÈÁÂÊ⁄U‚◊ÈºÊ˝ –
◊ã◊Õ◊ã◊ÕÊH 4H Ÿ◊Ê ‚È÷Êfl÷¡Ÿ÷Ê¡ŸÊ– ÷fl÷∑¢È§÷÷¢¡ŸÊ–
Áfl‡flÊŒ˜÷fl÷ÈflŸÊ– üÊ˪ÈL§⁄UÊÿÊH 5H ÃÈ◊øÊ •ŸÈª˝„UÊ ªáÊ‡ÊÈ– ¡Ò¥ Œ •Ê¬È∂Ê
‚ÊÒ⁄U‚È– ÃÒ¥ ‚Ê⁄USflÃË¥ ¬˝fl‡ÊÈ– ’Ê›U∑§Ê„UË •ÊÕËH 6H ¡Ë ŒÒÁfl∑§Ë ©UŒÊ⁄U
flÊøÊ– ¡Ò¥ ©Ug‡ÊÈ Œ ŸÊÁ÷∑§Ê⁄UÊøÊ– ÃÒ¥ Ÿfl⁄U‚‚ÈœÊéœËøÊ– ÕÊflÊ ∂Ê÷H 7H
¡Ë •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ F„UÊøË flʪ‡fl⁄UË– ¡⁄UË ◊È∑§ÿÊÃ¥ •¢Áª∑§Ê⁄UË– ÃÊ flÊøS¬ÃˇÊË¥
∑§⁄UË– ¬˝’¢œÈ „UÊ«UÊH 8H „¥U •‚Ê ÁŒ∆UË ¡ÿÊfl⁄UË ¤Ê›U∑§– ∑§Ë¥ „UÊ ¬k∑§L§
◊ÊÕÊ¢ ¬ÊL§π– ÃÊ ¡ËflÁø ¬Á⁄U ÃÈ∑§– ◊„U‡Ê¥‚ËH 9H ∞fl…¥U Á¡ÿ ◊Á„U◊ø¥
∑§⁄UáÊ¥– Ã¥ flÊøÊ’›¥ flÊŸÍ¢ ◊Ë ∑§fláÊ¥– ∑§Ê ‚ÍÿʸÁøÿÊ •Ê¢ªÊ ©U≈UáÊ¥– ∂ʪÃ
•‚H 10H ∑§©UÃÊ ∑§À¬ÃL§fl⁄UË »È§∂ÊÒ⁄UÊ– ∑§Êÿ‚ÁŸ ¬Ê„ÈUáÊL§ ˇÊË⁄U‚ʪ⁄UÊ–
∑§fláÊ¥ flÊ‚Ë¥ ∑§Ê¬È⁄UÊ– ‚ÈflÊ‚È ŒflÊ¥H 11H ø¢ŒŸÊÃ¥ ∑§Êÿ‚ÁŸ øøʸfl¥–
•◊ÎÃÊÃ¥ ∑§©UÃ¥ ⁄UÊ¢œÊfl¥– ªªŸÊfl⁄UË ©U÷flÊfl¥– ÉÊ«U ∑§flË¥H 12H ÃÒ‚¥
üÊ˪ÈM§ø¥ ◊Á„U◊ÊŸ– •Ê∑§Á›UÃ¥ ∑¢ •‚ ‚ÊœŸ– „¥U ¡ÊáÊÊÁŸ Á◊ÿÊ¢ Ÿ◊Ÿ–
ÁŸflʢà ∑§∂¥H 13H ¡⁄UË ¬˝ôÊøÁŸ •ÊÁÕ∂¬áÊ¥– üÊ˪ÈL§‚Ê◊âÿʸ M§¬ ∑§M¥§
ê„UáÊ– ÃÁ⁄ UÃ ◊ÊÁÃÿÊ¢ Á÷¢ª ŒáÊ¥– ÃÒ‚¥ „UÊ߸∂H 14H ∑§Ê¢ ‚Ê«U¬¢œ⁄UÿÊ
⁄U¡ÃfláÊË– ÃÒ‡ÊË¥ SÃÈÃËøË¥ ’Ê∂áÊË¥– ©UÁªÿÊÁø ◊ÊÕÊ ∆UÁfl¡ ø⁄UáÊË¥– „¥UÁø
÷∂¥H 15H ◊ª ê„UÁáÊÃ∂¥ ¡Ë SflÊ◊Ë– ÷∂ÁŸ ◊◊àfl¥ ŒÁπ∂¥ ÃÈê„UË¥– ê„UáÊÊÁŸ
∑ΧcáÊʡȸŸ‚¢ª◊Ë¥– ¬˝ÿʪfl≈ÈU ¡Ê„U∂Ê¢H 16H ◊ʪʢ ŒÍœ Œ ê„UáÊÃÁ∂ÿÊ‚Ê∆UË¥–
•ÊÉÊÁflÿÊ ˇÊË⁄UÊéœËøË ∑§M§ÁŸ flÊ≈UË– ©U¬◊ãÿͬ…È U¥ œÍ¡≈¸ UË– ∆UÁfl∂Ë ¡Ò‚ËH 17H
ŸÊ Ã⁄UË flÒ∑È¢§∆U¬Ë∆UŸÊÿ∑¥§– L§‚∂Ê œ˝Èfl ∑§flÁÃ∑¥§– ’ȤÊÊÁfl∂Ê Œ™§ÁŸ ÷ÊÃÈ∑¥§–
188 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

œ˝Èfl¬ŒÊø¥H 18H ÃÒ‚Ë ¡ ’˝rÊÔÁfllÊ⁄UÊflÊ– ‚∑§›U ‡ÊÊSòÊÊ¢øÊ Áfl‚¢flÃÊ

∆UÊflÊ– Ã ÷ªflŒ˜ªËÃÊ flÊ¥Áflÿ ªÊflÊ¥– ∞‚¥ ∑§∂¥H 19H ¡ ’Ê∂ÁáÊÿÊø
⁄UÊŸË¥ Á„¢U«UÃÊ¢– ŸÊÿÁ∑§¡ »§›UÁ∂ÿÊ •ˇÊ⁄UÊøË flÊÃʸ– ¬Á⁄U Ã flÊøÊÁø ∑§∂Ë
∑§À¬∂ÃÊ– Áflfl∑§ÊøËH 20H „UÊÃË Œ„U’ÈhË ∞∑§‚⁄UË– Ã •ÊŸ¢Œ÷Ê¢«UÊ⁄UÊ
∑§∂Ë flÊfl⁄UË– ◊Ÿ ªËÃÊÕ¸‚ʪ⁄UË¥– ¡›U‡ÊÿŸ ¡Ê∂¥H 21H ∞‚¥ ∞∑§∑§
ŒflÊ¢ø¥ ∑§⁄UáÊ¥– Ã¥ •¬Ê⁄U ’Ê∂Ê¥ ∑§flË¥ ◊Ë ¡ÊáÊ¥– Ã:„UË •ŸÈflÊŒ∂Ê¥ œË≈U¬áÊ¥–
Ã¥ ©U¬‚ÊÁ„U¡Ê ¡ËH 22H •ÊÃÊ¢ •Ê¬È∂ÁŸ ∑Χ¬Ê¬˝‚ÊŒ¥– Á◊ÿÊ¢ ÷ªflŒ˜ªËÃÊ
flÊflˬ˝’¢œ¥– ¬Ífl¸π¢«U ÁflŸÊŒ¥– flÊπÊÁáÊ∂¥H 23H ¬˝Õ◊Ë¥ •¡È¸ŸÊøÊ Áfl·ÊŒÈ–
ŒÈ¡Ë¥ ’ÊÁ∂∂Ê ÿÊªÈ Áfl‡ÊŒÈ– ¬Á⁄U ‚Ê¢Åÿ’ÈhËÁ‚ ÷ŒÈ– ŒÊ™§ÁŸÿÊ¢H 24H
Áá˥ ∑§fl›U ∑§◊¸ ¬˝ÁÃÁc∆ÔU∂¥– Ã¥Áø øÃÈÕ˸ ôÊÊŸ¥‡ÊË¥ ¬˝ªÁ≈U∂¥– ¬¢ø◊Ë¥ ª√„UÁ⁄U∂¥–
ÿÊªÃûflH 25H Ã¥Áø ·c∆ÔUÊ◊Ê¡Ë¥ ¬˝ª≈U– •Ê‚ŸÊ∂ʪÊÁŸ S¬c≈ÔU– ¡ËflÊà◊÷Êfl
∞∑§fl≈U– „UÊÃË ¡áÊ¥H 26H ÃÒ‚Ë ¡ ÿÊªÁSÕÁÖ •ÊÁáÊ ÿÊª÷˝c≈ÔUÊ¢ ¡ ªÁÖ
Ã •ÊÉÊflËÁø ©U¬¬ûÊË– ‚Ê¢ÁªÃ∂Ë ·c∆ÔUË¥H 27H ÃÿÊfl⁄UË ‚åÃ◊Ë¥– ¬˝∑ΧÁìÁ⁄U„UÊ⁄U
©U¬∑˝§◊Ë¥– ÷¡ÃË ¡ ¬ÈL§·ÊûÊ◊Ë¥– Ã ’ÊÁ∂∂ øÊ:„UËH 28H ¬Ê∆UË¥ ‚åì˝‡ŸÁflÁœ–
’Ê∂ÊÁŸ ¬˝ÿÊáÊ‚◊ÿÁ‚hË– ∞fl¢ Ã ‚∑§›U flÊÄÿÊflÁœ– •c≈ÔU◊ÊäÿÊÿË¥H 29H
•ÊÃÊ¢ ‡Ê錒˝rÊÔË¥ •‚¢ÅÿÊ∑¥§– ¡ÃÈ∂Ê ∑§Ê¢„UË¥ •Á÷¬˝Êÿ Á¬∑§– ÃÃÈ∂Ê
◊„UÊ÷Ê⁄UÃ¥ ∞∑¥§– ∂ˇÊ¥ ¡Ê«UH 30H ÁÃÿ •ÊÉÊflÊ¥Áø ¡¥ ◊„Ê÷Ê⁄UÃË¥– Ã¥ ∂Ê÷
∑ΧcáÊÊ¡ÈŸ¸ flÊøÊÄÃË¥– •ÊÁáÊ ¡Ê •Á÷¬˝ÊflÊ ‚ÊÃ‡¥ ÊÃË¥– ÃÊ ∞∑§∂ÊÁø Ÿfl◊Ë¥H 31H
ê„UáÊÊÒÁŸ Ÿfl◊Ë¥ÁøÿÊ •Á÷¬˝ÊÿÊ– ‚„U‚Ê ◊Ⱥ˝Ê ∂ÊflÊflÿÊ– Á’„UÊ∂Ê ◊ª ◊Ë
flÊÿÊ¢– ªfl¸ ∑§Ê¢ ∑§M¢§H 32H •„UÊ ªÍ›UÊ‚Êπ⁄U ◊Ê∂ÿÊø– „U ’Ê¢œ Ã⁄UË
∞∑§ÊÁø ⁄U‚Êø– ¬Á⁄U SflÊŒ ªÊÁ«Uÿø– •ÊŸ•ÊŸ ¡Ò‚¥H 33H ∞∑§ ¡ÊáÊÊÁŸÿÊ¢
’Ê∂ÃË– ∞∑§ ∆UÊÿ¥∆UÊflÊ ¡ÊáÊÁflÃË– ∞∑§ ¡ÊáÊÊ¥ ¡ÊÃÊ¢ „UÊ⁄U¬ÃË– ¡ÊáÊÃ
ªÈáÊ¥‡ÊË¥H 34H „U ∞‚ •äÿÊÿ ªËÃø– ¬Á⁄U •ÁŸflʸëÿ¬áÊ Ÿfl◊Êø¥– ÃÊ
•ŸÈflÊŒ∂Ê¥ „U¢ ÃÈ◊ø¥– ‚Ê◊âÿ¸ ¬˝èÊÍH 35H •„UÊ ∞∑§ÊÁø ‡ÊÊ≈UËU ÃÁ¬ãŸ∂Ë–
∞∑§Ë ‚Îc≈ÔUËfl⁄UË ‚Îc≈ÔUË ∑§∂Ë– ∞∑§Ë¥ ¬Ê·ÊáÊË¥ flÊ™§ÁŸ ©UÃ⁄U∂Ë¥– ‚◊Ⱥ˝Ë¥
∑§≈U∑¥§H 36H ∞∑§Ë¥ •Ê∑§Ê‡ÊË¥ ‚ÍÿʸÃ¥ œÁ⁄U∂¥– ∞∑§Ë¥ øÈ›UË¥Áø ‚ʪ⁄UÊÃ¥
÷Á⁄U∂¥– ÃÒ‚¥ ◊¡ ◊È∑§ÿÊ∑§⁄UflË¥ ’Ê∂Áfl∂¥– •ÁŸflʸëÿ ÃÈê„UËH 37H ¬Á⁄U „¥U
 •äÿÊÿ Œ„UÊflÊ 189

•‚Ê ∞âÊ ∞‚¢– ⁄UÊ◊ ⁄UÊfláÊ ¤ÊÈ¢Á¡ãŸ∂ ∑Ò§‚– ⁄UÊ◊ ⁄UÊfláÊ ¡Ò‚– ◊ËŸ∂
‚◊⁄UË¥H 38H ÃÒ‚¥ Ÿfl◊Ë¥ ∑ΧcáÊÊø¥ ’Ê∂áÊ¥– Ã¥ Ÿfl◊Ë¥ÁøÿÊÁø ∞‚¥ ◊Ë ê„UáÊ¥–
ÿÊ ÁŸflÊ«UÊ ÃûflôÊÈ ¡ÊáÊ– ¡ÿÊ ªËÃÊÕȸ „UÊÃË¥H.39H ∞fl¢ Ÿfl„UË •äÿÊÿ
¬Á„U∂– Á◊ÿÊ¢ ◊ÃË‚ÊÁ⁄Uπ flÊÅÊÊÁáÊ∂– •ÊÃÊ¢ ©UûÊ⁄Uπ¢«U ©UflÊß∂¥– ª˝¢ÕÊø¥
∞∑§ÊH 40H ÿÕ Áfl÷ÍÃË ¬˝ÁÃÁfl÷ÍÃË– ¬˝SÃÈà •¡È¸ŸÊ ‚Ê¢Áª¡ÃË– Ã
ÁflŒÇœÊ ⁄U‚flÎûÊË– ê„UÁáʬÒ∂ ∑§ÕÊH 41H ŒÁ‡ÊÿøÁŸ ŸÊª⁄U¬áÊ¥– ‡ÊÊ¢ÃÈ
o΢ªÊ⁄UÊÃ¥ Á¡áÊ¥– ÃÁ⁄U •Ê¢ÁflÿÊ „UÊÃË ∂áÊ¥– ‚ÊÁ„UàÿÊÁ‚H 42H ◊Í› ª¢˝âÊË¥ÁøÿÊ
‚¢S∑ΧÃÊ– flÁ⁄U ◊:„UÊ≈UË ŸË≈U ¬…UÃÊ¢– •Á÷¬˝Êÿ ◊ÊŸÁ∂ÿÊ ©UÁøÃÊ– ∑§fláÊ
÷Í◊Ë „¥U Ÿ øÊ¡flH 43H ¡Ò‚¥ •¢ªÊøÁŸ ‚È¢Œ⁄U¬áÊ¥– ∂ÁáÊÿÊ •Ê¢ªÁø „UÊÿ
∂áÊ¥– ÃÕ •›¢U∑§ÊÁ⁄U∂¥ ∑§fláÊ ∑§fláÊ¥– „¥U ÁŸfl¸øŸÊH 44H ÃÒ‚Ë Œ‡ÊË
•ÊÁáÊ ‚¢S∑Χà flÊáÊË– ∞∑§Ê ÷ÊflÊÕʸëÿÊ ‚ÈπÊ‚ŸË¥– ‡ÊÊ÷ÃË •ÊÿáÊË–
øÊπ≈U •Êß∑§ÊH 45H ©U∆UÊflÁ∂ÿÊ ÷ÊflÊ M§¬– ∑§Á⁄UÃÊ¢ ⁄U‚flÎûÊËø¥ ∂ʪ
fl«U¬– øÊÃÈÿ¸ ê„UáÊ ¬«U¬– ¡Ê«U∂¥ •Êê„UÊ¢H 46H ÃÒ‚¥ ŒÁ‡Êÿø¥ ∂Êfláÿ–
Á„U⁄UÊÁŸ •ÊÁáÊ∂¥ ÃÊL§áÿ– ◊ª ⁄UÁø∂¥ •ªáÿ– ªËÃÊÃûflH 47H ¡Ê
ø⁄UÊø⁄U¬⁄U◊ªÈL§– øÃÈ⁄UÁøûÊø◊à∑§ÊL§– ÃÊ ∞∑§Ê ÿÊŒfl‡flL§– ’Ê∂ÃÊ
¡Ê„U∂ÊH 48H ôÊÊŸŒfl ÁŸflÎûÊËøÊ ê„UáÊ– ∞‚¥ ’ÊÁ∂∂¥ üÊË„U⁄UË ÃáÊ¥– •¡È¸ŸÊ
•ÊÉÊÁflÿÊøË ◊ÊÃÈ •¢Ã—∑§⁄UáÊ¥– œ«UÊÒÃÊ •Ê„UÊÁ‚H 49H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
÷Íÿ ∞fl ◊„UÊ’Ê„UÊ oÎáÊÈ ◊ ¬⁄U◊¢ flø—–
ÿûÊ˘„¢U ¬˝Ëÿ◊ÊáÊÊÿ flˇÿÊÁ◊ Á„UÃ∑§ÊêÿÿÊH 1H
•Êê„UË¥ ◊ʪË∂ ¡¥ ÁŸM§¬áÊ ∑§∂¥– Ã¥ ÃȤÊ¥ •flœÊŸÁø ¬ÊÁ„U∂¥U– âfl ≈UÊ¢ø¥
Ÿ√„U ÷∂¥– ¬È⁄UÃ¥ •Ê„UH 50H ÉÊ≈UË¥ ÕÊ«¥U‚¥ ©UŒ∑§ ÉÊÊÁ∂¡– ÃáÊ¥ Ÿ ª›U Ã⁄UË
flÁ⁄UÃÊ ÷Á⁄U¡– ÃÒ‚Ê ¬Á⁄U‚ÊÒÁŸ ¬ÊÁ„U∂ÊÁ‚ âfl ¬Á⁄U‚Áfl¡– ∞‚¥Áø „UÊÂH 51H
•flÁøÃÿÊfl⁄UË ‚fl¸Sfl ‚Ê¢Á«U¡– ◊ª øÊπ Ã⁄UË ÃÊÁø ÷Ê¢«UÊ⁄UË ∑§Ë¡– ÃÒ‚Ê
Á∑§⁄UË≈UË ÃÍ¢ •ÊÃÊ¢ ◊ʤÊ¥– ÁŸ¡œÊ◊ ∑§Ë¥H 52H ∞‚¥ •¡¸ÈŸÊ ÿ©UÃ¥ ‚fl¸‡fl⁄¥U–
¬Ê„UÊÁŸ ’ÊÁ∂∂¥ •àÿÊŒ⁄¥U– Áª⁄UË ŒπÊÁŸ ‚È÷⁄U– ◊ÉÊÈ ¡Ò‚ÊH 53H ÃÒ‚Ê
∑Χ¬Ê›ÈUflÊ¢øÊ ⁄UÊflÊ– ê„UáÊ •Êß∑¥§ ªÊ ◊„UÊ’Ê„UÊ– ‚Ê¢ÁªÃ∂ÊÁø •Á÷¬˝ÊflÊ–
190 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

‚Ê¢ªŸ ¬È…UÃËH 54H ¬Ò¥ ¬˝ÁÃfl·Ë¸ ˇÊòÊ ¬Á⁄U¡– Á¬∑§ÊøË ¡¥fl ¡¥fl flÊ…UË
ŒÁπ¡– ÿÊ∂ʪ˥ ŸÈ’Áª¡– flÊ„Ê ∑§Á⁄UÃÊ¥H 55H ¬È…UìȅUÃË ¬È≈¥U ŒÃÊ¢– ¡Ê«U
flÊÁŸÿøË •Áœ∑§ÃÊ– ê„áÊÊÒÁŸ ‚ÊŸ¥ ¬Ê¢«ÈU‚ÈÃÊ– ‡ÊÊœÍ¢Áø •Êfl«UH 56H ÃÒ‚¥
∞Õ ¬ÊÕʸ– ÃÈ¡ •Ê÷Ê⁄U ŸÊ„UË¥ ‚fl¸ÕÊ– •Êê„UË •Ê¬ÈÁ∂ÿÊÁø SflÊÕʸ– ’Ê∂Ê¥
¬È…UÃËH 57H ¡Ò‚¥ ’Ê›U∑§Ê ∂flÁfl¡ ∂áÊ¥– ÃÿÊ ‡Ê΢ªÊ⁄UÊ ’Ê›U ∑§Ê߸ ¡ÊáÊ–
¬Á⁄U Ã ‚ÈπÊø ‚Ê„› ÷ÊªáÊ¥– ◊Ê©Á∂ÿ ÁŒ∆UËH 58H ÃÒ‚¥ ÃȤÊ¥ Á„UÃ
•ÊÉÊfl¥– ¡¢fl ¡¢fl ∑§Ê¢ ÃÈ¡ »§Êfl– âfl âfl •Ê◊Èø¥ ‚Èπ ŒÈáÊÊfl– ∞‚¥
•Ê„UH 59H •ÊÃÊ¢ •¡È¸ŸÊ •‚Ê „U Áfl∑§«UË– ◊¡ ©UÉÊ«U ÃȤÊË •Êfl«UË–
ê„UáÊÊÁŸ ÃÎåÃËøË ‚fl«UË– ’Ê∂ÃÊ¢ Ÿ ¬«UH 60H •Êê„UÊ¢ ÿÃÈÁ∂ÿÊøË
∑§Ê⁄UáÊ¥– Ã¥Áø Ã¥ ÃÈ¡‡ÊË¥ ’Ê∂áÊ¥– ¬Á⁄U •‚Ê „¥U •¢Ã—∑§⁄áÊ¥– •flœÊŸ
ŒßZH 61H Ã⁄UË ∞∑¥§ ªÊ ‚Èfl◊¸– flÊÄÿ ◊ʤÊ¥ ¬⁄U◊– ¡¥ •ˇÊ⁄¥U ∂™§ÁŸ
¬⁄U’˝rÊÔ– ÃÈ¡ π¥flÊÁ‚ •Ê∂¥H 62H Ã⁄UË Á∑§⁄UË≈UË ÃÍ¢ ◊ÊÃ¥– ŸáÊ‚Ë ŸÊ
ÁŸL§Ã¥– ÃÁ⁄U ªÊ ¡Ê ◊Ë ∞Õ¥– Ã¥ Áfl‡flÁø „¥UH 63H
Ÿ ◊ ÁflŒÈ— ‚È⁄UªáÊÊ— ¬˝÷fl¢ Ÿ ◊„U·¸ÿ—–
•„U◊ÊÁŒÁ„¸U ŒflÊŸÊ¢ ◊„U·Ë¸áÊÊ¢ ø ‚fl¸‡Ê—H 2H
∞Õ flŒ ◊È∑§ ¡Ê„UÊ∂– ◊Ÿ ¬flŸ ¬Ê¢ªÈ›U∂– ⁄UÊÃËÁfláÊ ◊Êfl›U∂–
⁄UÁfl‡Ê‡ÊË ¡ÕH 64H •ªÊ ©UŒ⁄UË¥øÊ ª÷ȸ ¡Ò‚Ê– Ÿ Œπ •Ê¬ÈÁ∂ÿ ◊ÊÃøË
flÿ‚Ê– ◊Ë •ÊÉÊflÿÊ¥ ŒflÊ¢ ÃÒ‚Ê– ŸáÊfl ∑§Ê¢„UË¥H 65H •ÊÁáÊ ¡›Uø⁄UÊ¢
©UŒœËø¥ ◊ÊŸ– ◊‡Ê∑§Ê ŸÊ∂Ê¢«UflÁø ªªŸ– ÃflË¥ ◊„U·ËZø¥ ôÊÊŸ– Ÿ ŒπÁø
◊ÊÃ¥H 66H ◊Ë ∑§fláÊ ¬Ê¢ ∑§ÃÈ∂Ê– ∑§fláÊÊøÊ ∑Ò¥§ ¡Ê„U∂Ê– ÿÊ ÁŸL§ÃË-
∑§Á⁄UÃÊ¢ ’Ê∂Ê– ∑§À¬ ª∂H 67H ∑§Ê¥ ¡ ◊„U·Ë¸ •ÊÁáÊ ÿÊ ŒflÊ¢– ÿ⁄UÊ¢
÷ÍáÊÃÊ¢ ‚flÊZ– ◊Ë •ÊÁŒ ê„UáÊÊÒÁŸ ¬Ê¢«UflÊ– •flÉÊ«U ¡ÊáÊÃÊ¢H 68H ©UÃ⁄U∂¥
©UŒ∑§ ¬fl¸Ã fl›UÉÊ– ¡⁄UË ¤ÊÊ«U flÊ…Uà ◊È›UË¥ ∂ʪ– Ã⁄UË Á◊ÿÊ¢ ¡Ê∂ ÁŸ ¡ª¥–
¡ÊÁáÊ¡ ◊ÊÃ¥H 69H ∑§Ê¢ ªÊ÷flŸ fl≈ÈU Áª¢fl‚fl– ¡⁄UË Ã⁄¢UªË¥ ‚ʪL§ ‚Ê¢∆Ufl–
∑§Ê¢ ¬⁄U◊ÊáÊÍ◊Ê¡Ë¥ ‚Ê◊Êfl– ÷ͪÊ∂È „UÊH 70H Ã⁄UË Á◊ÿÊ¢ ¡ÊÁ∂ÿÊ ¡ËflÊ¢–
◊„U·ËZ •ÕflÊ ŒflÊ¢– ◊ÊÃ¥ ¡ÊáÊÊflÿÊ „UÊ•ÊflÊ– •fl∑§Ê‡ÊÈ ªÊH 71H ∞‚Ê„UË
¡⁄UË Áfl¬Êÿ¥– ‚Ê¢«ÈUÁŸ ¬È…UË∂ ¬Êÿ– ‚flZÁº˝ÿÊ¢Á‚ „UÊÿ– ¬ÊÁ∆U◊Ê⁄UÊ ¡ÊH 72H
 •äÿÊÿ Œ„UÊflÊ 191

¬˝flø∂Ê„UË flªË¥ ’„ÈU«U– Œ„U ‚Ê¢«ÍUÁŸ ◊ʪ∂Ë∑§«U– ◊„UÊ÷ÍÃÊ¢ÁøÿÊ ø…U–

◊ÊÕÿÊfl⁄UËH 73H
ÿÊ ◊Ê◊¡◊ŸÊÁŒ¢ ø flÁûÊ ∂Ê∑§◊„U‡fl⁄U◊˜Ô–
•‚ê◊Í…U— ‚ ◊àÿ¸·È ‚fl¸¬Ê¬Ò— ¬˝◊ÈëÿÃH 3H
ÃÕ ⁄UÊ„UÊÁŸ ∆UÊÿÁ∆U∑§– Sfl¬˝∑§Ê‡Ê¥ øÊπ¥– •¡àfl ◊ʤÊ¥ Œπ– •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ
«UÊ›UÊ¢H 74H ◊Ë •ÊŒËÁ‚ ¬L§– ‚∑§›U∂Ê∑§◊„U‡flL§– ∞Á‚ÿÊ ◊ÊÃ¥ ¡Ê
ŸL§– ÿʬ⁄UË ¡ÊáÊH 75H ÃÊ ¬Ê·ÊáÊÊ¢◊Ê¡Ë¥ ¬Á⁄U‚È– ¡Ò‚Ê ⁄U‚Ê¢•Ê¥ÃÈ Á‚h⁄U‚È–
ÃÒ‚Ê ◊ŸÈcÿÊ•Ê¥ÃÈ ÃÊ •¢‡ÊÈ– ◊ʤÊÊÁø ¡ÊáÊH 76H ÃÊ øÊ∂Ã¥ ôÊÊŸÊø¥ Á’¢’–
ÃÿÊø •flÿfl Ã ‚ÈπÊø¥ ∑§Ê¥÷– ÿ⁄U ◊ÊáÊÈ‚¬áÊ Ã ÷Ê¢’– ∂ıÁ∑§∑§
÷ʪÈH 77H •ªÊ •flÁøÃÊ ∑§Ê¬È⁄UÊ-– ◊Ê¡Ë¥ ‚Ê¢¬«U∂Ê Á„U⁄UÊ– flÁ⁄U ¬Á«UÁ∂ÿÊ
ŸË⁄UÊ– Ÿ ÁŸª ∑§flË¥H 78H ÃÒ‚Ê ◊ŸÈcÿ∂Ê∑§Ê•Ê¢ÃÈ– ÃÊ ¡⁄UË ¡Ê„UÊ∂Ê
¬˝Ê∑ΧÃÈ– Ã:„UË ¬˝∑ΧÁÃŒÊ·ÊøË ◊ÊÃÈ– ŸáÊ¥Áø ∑§Ë¥H 79H ÃÊ •Ê¬‚ÿ¢Áø
‚Ê¢Á«U¡ ¬Ê¬Ë¥– ¡Ò‚Ê ¡›Uà ø¢ŒŸÈ ‚¬ËZ– ÃflË¥ ◊ÊÃ¥ ¡ÊáÊ ÃÊ ‚¢∑§À¬Ë¥–
fl¡Í¸ÁŸ ÉÊʬH 80H Ã¥Áø •Ê◊ÈÃ¥ ∑Ò§‚¥ ¡ÊÁáÊ¡– ∞‚¥ ∑§À¬Ë ¡⁄UË ÁøûÊ ÃȤÊ¥–
Ã⁄UË ◊Ë ∞‚Ê „¥U ◊ʤÊ¥– ÷Êfl ∞∑¥§H 81H ¡ flª›UÊÁ∂ÿÊ ÷ÍÃË¥– ‚ÊÁ⁄Uπ
„UÊ™§ÁŸ ¬˝∑ΧÃË– ÁflπÈ⁄U∂ •Ê„UÁà ÁòÊ¡ªÃË¥– •ÊÉÊÁflÿH 82H
’ÈÁhôÊʸŸ◊‚ê◊Ê„U— ˇÊ◊Ê ‚àÿ¢ Œ◊— ‡Ê◊—–
‚Èπ¢ ŒÈ—π¢ ÷flÊ˘÷ÊflÊ ÷ÿ¢ øÊ÷ÿ◊fl øH 4H
•Á„¢U‚Ê ‚◊ÃÊ ÃÈÁc≈ÔUSìÊ ŒÊŸ¢ ÿ‡ÊÊ˘ÿ‡Ê—–
÷flÁãà ÷ÊflÊ ÷ÍÃÊŸÊ¢ ◊ûÊ ∞fl ¬ÎÕÁÇflœÊ—H 5H
Ã ¬˝Õ◊ ¡ÊáÊ ’ÈhË– ◊ª ôÊÊŸ ¡¥ ÁŸ⁄UflœË– •‚¢◊Ê„U ‚„UŸÁ‚hË– ˇÊ◊Ê
‚àÿH 83H ◊ª ‡Ê◊ Œ◊ ŒÊã„UË– ‚ÈπŒÈ—π flÃ¸ ¡¥ ¡ŸË¥– •¡È¸ŸÊ
÷ÊflÊ÷Êfl ◊ÊŸË¥– ÷ÊflÊÁø◊Ê¡Ë¥H 84H ¬Ò¥ ÷ÿ •ÊÁáÊ ÁŸ÷¸ÿÃÊ– •Á„¢U‚Ê
•ÊÁáÊ ‚◊ÃÊ– ÃÈÁc≈ÔU ì ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ŒÊŸ ¡¥ ªÊH 85H •ªÊ ÿ‡Ê •¬∑§ËÃ˸–
„ ¡ ÷Êfl ‚fl¸òÊ ÁŒ‚ÃË– Ã ◊¡Áø¬Ê‚ÍÁŸ „UÊÃË– ÷ÍÃÊ¢ÁøÿÊ ∆UÊÿË¥H 86H
¡Ò‚Ë¥ ÷ÍÃ¥ •Ê„UÊÁà Á‚ŸÊŸË¥– ÃÒ‚Áø „U flª›UÊ∂ ◊ÊŸË¥– ∞∑§ ©U¬¡ÃË ◊ʤÿÊ
ôÊÊŸË¥– ∞∑§ ŸáÊÃË ◊ÊÃ¥H 87H ¬˝∑§Ê‡ÊÈ •ÊÁáÊ ∑§«Ufl‚¥– „¥U ‚ÍÿʸÁøSÃfl
192 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¡Ò‚¥– ¬˝∑§Ê‡Ê ©UŒÿË¥ ÁŒ‚– Ã◊ •SÃÈ‚Ë¥H 88H •ÊÁáÊ ◊ʤÊ¥ ¡ÊáÊáÊ¥

ŸáÊáÊ¥– Ã¥ âfl ÷ÍÃÊ¢ÁøÿÊ ŒÒflÊø¥ ∑§⁄UáÊ¥– ê„UáÊÊÒÁŸ ÷ÍÃË¥ ÷ÊflÊø¥ „UÊáÊ¥– Áfl·◊
¬«UH 89H ÿʬ⁄UË ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ÷ÊflË¥– „U ¡Ëfl‚ÎÁc≈ÔU •Ê„U •ÊÉÊflË– ªÈ¢Ã∂Ë •‚
¡ÊáÊÊflË– ¬¢«ÈU∑ȧ◊⁄UÊH 90H •ÊÃÊ¢ ßÿ ‚Îc≈ÔUËø ¬Ê∂∑§– ¡ÿÊ¢ •ÊœËŸ
fløÃË ∂Ê∑§– Ã •∑§⁄UÊ ÷Êfl •ÊÁáÊ∑§– ‚Ê¢ªŸ ÃÈ¡H 91H
◊„U·¸ÿ— ‚åà ¬Ífl¸ øàflÊ⁄UÊ ◊ŸflSÃÕÊ–
◊Œ˜÷ÊflÊ ◊ÊŸ‚Ê ¡ÊÃÊ ÿ·Ê¢ ∂Ê∑§ ß◊Ê— ¬˝¡Ê—H 6H
Ã⁄UË •ÊÉÊflÊ¢Áø ªÈáÊË¥ flÎh– ¡ ◊„U·ËZ◊Ê¡Ë¥ ¬˝’Èh– ∑§‡ÿ¬ÊÁŒ ¬˝Á‚h–
‚åô§·ËH 92H •ÊÁáÊ∑§„UË ‚Ê¢Áª¡ÃË∂– ¡ ∑§Ê¢ øÊҌʕʢÃÈ∂ ◊Èg∂–
SflÊÿ¢÷Í ◊ÈÅÿ fl«UË∂– øÊ⁄UË ◊ŸÈH 93H ∞‚ „U •∑§⁄UÊ– ◊ʤÿÊ ◊ŸË¥ ¡Ê„UÊ∂
œŸÈœ¸⁄UÊ– ‚Îc≈ÔUËÁøÿÊ √ÿʬÊ⁄UÊ-– ∂ʪÊÁŸÿÊ¢H 94H ¡Ò¥ ∂Ê∑§Ê¢øË √ÿflSÕÊ Ÿ
¬«U– ¡Ò¥ ÿÊ ÁòÊ÷ÈflŸÊø¥ ∑§Ê¢„UË¥ Ÿ ◊Ê¢«U– ÃÒ¥ ◊„UÊ÷ÍÃÊ¢ø¥ Œ›UflÊ«¥U– •øÈ¢Á’Ã
•‚H 95H ÃÒ¥Áø „ ¡Ê„UÊ∂– ◊ª ß„UË¥ ∂Ê∑§ ∑§∂– ÃÕ •äÿˇÊ ⁄øÍÁŸ
∆UÁfl∂– ß„UË¥ ¡ŸH 96H ê„UáÊÊÒÁŸ •∑§⁄UÊ„Ë „U ⁄UÊ¡Ê– ◊ª ÿ⁄U ¡ª ÿÊ¢ÁøÿÊ
¬˝¡Ê– ∞fl¢ Áfl‡flÁflSÃÊL§ „UÊ ◊ʤÊÊ– ∞‚¥Áø ¡ÊáÊH 97H ¬Ê„¥U ¬Ê¢ •Ê⁄¢U÷Ë¥
’Ë¡ ∞∑§∂¥– ◊ª Ã¥Áø ÁflM§…UÁ∂ÿÊ ’Í«U ¡Ê„UÊ∂¥– ’È«UË¥ ∑§Ê¢÷ ÁŸÉÊÊ∂–
πÊ¢ÁŒÿÊ¢øH  98H πÊ¢ÁŒÿÊ¢¬Ê‚ÍÁŸ •Ÿ∑§Ê– »È§≈UÁ∂ÿÊ ŸÊŸÊ ‡ÊÊπÊ– ‡ÊÊπÊ¢SÃfl
ŒπÊ– ¬Ñfl ¬ÊŸ¥H 99H ¬À∂flË¥ »Í§∂ »§›U– ∞fl¢ flΡÊàfl ¡Ê„UÊ∂¥ ‚∑§›U–
Ã¥ ÁŸœÊ¸Á⁄UÃÊ¢ ∑§fl›U– ’Ë¡Áø •ÊÉÊfl¥H 100H ÃÒ‚¥ ◊Ë ∞∑§Áø ¬Á„U∂¥– ◊ª
◊Ë Ã¥Áø ◊ŸÊÃ¥ √ÿÊ∂¥– ÃÕ ‚åô§Á· ¡Ê„UÊ∂– •ÊÁáÊ øÊ⁄UË ◊ŸÈH 1H ß„UË¥
∂Ê∑§¬Ê›U ∑§∂– ∂Ê∑§¬Ê›UË¥ ÁflÁflœ ∂Ê∑§ ‚ÎÁ¡∂– ∂Ê∑§Ê¢¬Ê‚ÍÁŸ ÁŸ¬¡∂¥–
¬˝¡Ê¡ÊÃH 2H ∞‚ÁŸ „¥U Áfl‡fl ÿÕ¥– ◊ËÁø ÁflSÃÊÁ⁄U∂Ê¥‚¥ ÁŸL§Ã¥– ¬⁄UË
÷ÊflÊøÁŸ „UÊÃ¥– ◊ÊŸ ¡ÿÊH 3H
∞ÃÊ¢ Áfl÷ÍÁâ ÿÊª¢ ø ◊◊ ÿÊ flÁûÊ Ãûfl×–
‚Ê˘Áfl∑§ê¬Ÿ ÿÊªŸ ÿÈÖÿÃ ŸÊòÊ ‚¢‡Êÿ—H 7H
ÿÊ∂ʪ˥ ‚È÷º˝Ê¬ÃË– „U ÷Êfl ßÿÊ ◊ÊÁ¤ÊÿÊ Áfl÷ÍÃË– •ÊÁáÊ ÿÊ¢ÁøÿÊ
√ÿÊåÃË¥– √ÿÊÁ¬∂¥ ¡ªH 4H ê„UáÊÊÒÁŸ ªÊ ÿʬ⁄UË– ’˝rÊÔÊÁŒÁ¬¬ËÁ∂∑§Êfl⁄UË–
 •äÿÊÿ Œ„UÊflÊ 193

◊ËflÊ¢øÍÁŸ ŒÈ‚⁄UË– ªÊ∆UË ŸÊ„UË¥H 5H ∞‚¥ ¡ÊáÊ ¡Ê ‚Êø¥– ÃÿÊ øß⁄¥U ¡Ê„UÊ∂¥
ôÊÊŸÊø¥– ê„UáÊÊÒÁŸ ©UûÊ◊Êœ◊ ÷ŒÊø¥– ŒÈ—SflåŸ Ÿ ŒπH 6H ◊Ë ◊ÊÁ¤ÊÿÊ
Áfl÷ÍÃË– Áfl÷ÍÃË¥ •ÊÁœÁDUÁ∂ÿÊ √ÿÄÃË– „¥U •ÊÉÊfl¥ ÿÊª¬˝ÃËÃË– ∞∑§Áø
◊ÊŸËH 7H ê„UáÊÊÒÁŸ ÁŸ—‡Ê¢∑¥§ ÿáÊ¥ ◊„UÊÿÊª¥– ◊¡ ◊ËŸ∂Ê ◊ŸUÊøÁŸ •Ê¢ª¥–
∞Õ ‚¢‡Êÿ ∑§⁄UáÊ¥ Ÿ ∂ª– ÃÊ ÁòʇÊÈhË ¡Ê„U∂ÊH 8H ∑§Ê¢ ¡ ∞‚¥ Á∑§⁄UË≈UË–
◊ÊÃ¥ ÷¡ ¡Ê •÷ŒÊ ÁŒ∆UË– ÃÿÊÁøÿ ÷¡ŸÊø ŸÊ≈UË¥– ‚ÍÃË ◊¡H 9H
ê„UáÊÊÒÁŸ •÷Œ¥ ¡Ê ÷ÁÄÃÿÊªÈ– ÃÕ ‡Ê¢∑§Ê ŸÊ„UË¥ Ÿÿ π¢ªÈ– ∑§Á⁄UÃÊ¢ ∆U∂Ê Ã⁄UË
øÊ¢ªÈ– Ã¥ ‚Ê¢ÁªÃ∂¥ ·c∆ÔUË¥H 110H ÃÊÁø •÷ŒÈ ∑Ò§‚Ê– „¥U ¡ÊáÊÊflÿÊ
◊ÊŸ‚Ê– ‚ÊŒ ¡Ê∂Ë Ã⁄UË ¬Á⁄Uÿ‚Ê– ’ÊÁ∂¡∂H 11H
•„¢U ‚fl¸Sÿ ¬˝÷flÊ ◊ûÊ— ‚flZ ¬˝fløÃ–
ßÁà ◊àflÊ ÷¡ãÃ ◊Ê¢ ’ÈœÊ ÷Êfl‚◊ÁãflÃÊ—H 8H
Ã⁄UË ◊ËÁø ∞∑§ ‚flʸ– ÿÊ ¡ªÊ ¡ã◊ ¬Ê¢«UflÊ– •ÊÁáÊ ◊¡Áø¬Ê‚ÍÁŸ
•ÊÉÊflÊ– ÁŸflʸ„UÊ ÿÊ¢øÊH 12H ∑§À∂Ê›U◊Ê›UÊ •ŸªÊ– ¡ã◊ ¡›UË¥Áø ¬Ò¥ ªÊ–
•ÊÁáÊ ÃÿÊ¢ ¡›UÁø •ÊüÊÿÊ Ã⁄¢ªÊ– ¡ËflŸ„UË ¡›UH 13H ∞‚¥ •ÊÉÊflÊÁø
∆UÊÿË¥– ÃÿÊ¢ ¡›UÁø ¡flË¥ ¬Ê„UË¥– ÃÒ‚Ê ◊ËflÊ¢øÍÁŸ ŸÊ„UË¥– Áfl‡flË¥ ßÿH 14H
∞Á‚ÿÊ √ÿʬ∑§Ê ◊ÊÃ¥– ◊ÊŸÍÁŸ ¡ ÷¡ÃË ÷∂ÃÕ¥– ¬Á⁄U ‚ÊøÊ∑§Ê⁄¥U ©UÁŒÃ¥–
¬˝◊÷Êfl¥H 15H Œ‡Ê ∑§Ê›U flø◊ÊŸ– •ÊÉÊfl¥ ◊¡‚Ë¥ ∑§M§ÁŸ •Á÷㟖 ¡Ò‚Ê
flÊÿÈ „UÊ™§Ÿ ªªŸ– ªªŸË¥Áø Áflø⁄UH 16H ∞‚ÁŸ ¡ ÁŸ¡ôÊÊŸË¥– π›UÃ
‚Èπ¥ ÁòÊ÷ÈflŸË¥– ¡ªº˝Í¬Ê ◊ŸË¥– ‚Ê¢∆U™§ÁŸ ◊ÊÃ¥H 17H ¡¥ ¡¥ ÷≈U ÷ÍÖ Ã¥
Ã¥ ◊ÊÁŸ¡ ÷ªfl¢Ã– „UÊ ÷ÁÄÃÿÊªÈ ÁŸÁ‡øÖ ¡ÊáÊ ◊ʤÊÊH 18H
◊ÁìÊûÊÊ ◊Œ˜ªÃ¬˝ÊáÊÊ ’Êœÿã× ¬⁄US¬⁄U◊˜Ô–
∑§ÕÿãÇø ◊Ê¢ ÁŸàÿ¢ ÃÈcÿÁãà ø ⁄U◊Áãà øH 9H
ÁøûÊ¥ ◊ËÁø ¡Ê„UÊ∂– Á◊ÿÊ¢Áø ¬˝ÊáÊ¥ œÊ∂– ¡ËflÊ¥ ◊⁄UÊ¥ Áfl‚⁄U∂–
’ÊœÊÁøÿÊ ÷È∂ËH 19H ◊ª ÃÿÊ ’ÊœÊøÁŸ ◊Ê¡¥– ŸÊøÃË ‚¢flÊŒ‚ÈπÊøË¥
÷Ê¡¥– •ÊÃÊ¢ ∞∑§◊∑§Ê¢ ÉÊ¬ ŒË¡– ’ÊœÁø fl⁄UËH 120H ¡Ò‡ÊË¥ ¡flÁ›U∑§øË¥
‚⁄UÊfl⁄¥U– ©Uø¢’›UÁ∂ÿÊ ∑§Ê∂flÃË ¬⁄US¬⁄¥U– ◊ª Ã⁄¢UªÊÁ‚ œfl›UÊ⁄¥U– Ã⁄¢UªÁø
„UÊÃË H 21H ÃÒ‚Ë ÿ⁄Uÿ⁄UÊ¢Áøÿ Á◊›UáÊË– ¬«Uà •ÊŸ¢Œ∑§ÑÊ›UÊ¢øË fláÊË–
194 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÃÕ ’Êœ ’ÊœÊøË¥ ∂áÊË¥– ’Êœ¥Áø Á◊⁄UflËH 22H ¡Ò‚¥ ‚ÍÿZ ‚ÍÿʸÃ¥
flÊ¥flÊÁ›U∂¥– ∑§Ë¥ ø¢º˝¥ ø¢º˝êÿÊ ˇÊ◊ ÁŒœ∂¥– ŸÊÃ⁄UË ‚Á⁄U‚ÁŸ ¬Ê«¥U ◊ËŸ∂– ŒÊŸË
flÊÉÊH 23H ÃÒ‚¥ ¬˝ÿʪ „UÊà ‚Ê◊⁄USÿÊø¥– fl⁄UË flÊ‚ÊáÊ Ã⁄Uà ‚ÊÁûfl∑§Êø¥–
Ã ‚¢flÊŒøÃÈc¬ÕË¥ø– ªáÊ‡Ê ¡Ê„U∂H 24H Ã√„UÊ¢ ÃÿÊ ◊„UÊ‚ÈπÊøÁŸ ÷⁄¥U–
œÊ¢flÊÁŸ Œ„UÊÁøÿ ªÊflÊ¢’Ê„U⁄¥U– Á◊ÿÊ¥ œÊ∂ ÃáÊ¥ ©UŒ˜ªÔ Ê⁄¥U– ∂ʪÃË ªÊ¡Ê¥H 25H
¬Ò¥ ªÈL§Á‡ÊcÿÊ¢ÁøÿÊ ∞∑§Ê¢ÃË¥– ¡ •ˇÊ⁄UÊ ∞∑§ÊøË flŒ¢ÃË– Ã ◊ÉÊÊÁøÿʬ⁄UË
ÁòÊ¡ªÃË¥– ª¡¸ÃË ‚Ò¥ÉÊH 26H ¡Ò‚Ë ∑§◊›U∑§Á›U∑§Ê ¡Ê∂¬áÊ¥– NUŒÿË¥ÁøÿÊ
◊∑§⁄¢UŒÊÃ¥ ⁄UÊπÊ¥ ŸáÊ¥– Œ ⁄UÊÿÊ ⁄¢U∑§Ê ¬Ê⁄UáÊ¥– •Ê◊ÊŒÊø¥H 27H ÃÒ‚¥Áø ◊ÊÃ¥
Áfl‡flË¥ ∑§ÁâÊÖ ∑§ÁÕÃÁŸ ÃÊ·¥ ∑§ÕÍ¢ Áfl‚⁄UÖ ◊ª ÃÿÊ Áfl‚⁄UÊ◊Ê¡Ë¥ Áfl⁄UÖ
•Ê¢ª¥ ¡Ëfl¥H 28H ∞‚¥ ¬˝◊ÊøÁŸ ’„ÈUfl‚¬áÊ¥– ŸÊ„UË¥ ⁄UÊÃË ÁŒflÊ ¡ÊáÊáÊ¥–
∑§∂¥ ◊ʤÊ¥ ‚Èπ •√ÿ¢ªflÊáÊ¥– •Ê¬áʬÿÊ¢ Á¡„UË¥H 29H
Ã·Ê¢ ‚ÃÃÿÈÄÃÊŸÊ¢ ÷¡ÃÊ¢ ¬˝ËÁìÍfl¸∑§◊˜Ô–
ŒŒÊÁ◊ ’ÈÁhÿÊª¢ â ÿŸ ◊Ê◊ȬÿÊÁãà ÃH 10H
ÃÿÊ¢ ◊ª ¡¥ •Êê„UË¥ ∑§Ê¢„UË¥– lÊfl¥ •¡È¸ŸÊ ¬Ê„UË¥– Ã ∆UÊÿË¥øËø ÁÄUË¥–
ÉÊÃ∂Ë ‚∂H 130H ∑§Ê¢ ¡ Ã Á¡ÿÊ flÊ≈UÊ– ÁŸªÊ∂ ªÊ ‚È÷≈UÊ– Ã ‚Êÿ
¬Ê„UÊÁŸ •√„UÊ¢≈UÊ– SflªÊ¸¬flª¸H 31H ê„UáÊÊÁŸ ÁÄUË¥ ¡¥ ¬˝◊ œÁ⁄U∂¥– Ã¥Áø
•Ê◊Èø¥ ŒáÊ¥ ©U¬Êß∂¥– ¬Á⁄U •Êê„UË¥ ŒÿÊfl¥ „¥UÁ„U ∑§∂¥– ÁÄUË¥øË ê„UÁáʬH 32H
•ÊÃÊ¢ ÿÊfl⁄UË ÿÃÈ∂¥ ÉÊ«U– ¡¥ Ã¥Áø ‚Èπ •Êª›¥U flÊ…U– •ÊÁáÊ ∑§Ê›UÊøË ŒÎÁc≈ÔU
Ÿ ¬«U– „¥U •Êê„UÊ¢ ∑§⁄UáÊ¥H 33H ∂›UÿÊÁøÿÊ ’Ê›U∑§Ê Á∑§⁄UË≈UË– ªfl‚áÊË
∑§M§ÁŸ F„UÊÁøÿÊ ÁŒ∆UË– ¡Ò‚Ë π›UÃÊ¢ ¬Ê∆UÊ¬Ê∆UË¥– ◊Ê©∂Ë œÊ¢flH 34H Ã¥
¡Ê ¡Ê π›U ŒÊflË– ÃÊ ÃÊ ¬È…¥U ‚ÊŸÿÊøÊ ∑§M§ÁŸ ∆UflË– ÃÒ‚Ë ©U¬ÊSÃËøË
¬ŒflË– ¬ÊÁ·Ã ◊Ë ¡Êÿ¥H 35H Á¡ÿ ¬ŒflËøÁŸ ¬Ê·∑¥§– Ã ◊ÊÃ¥ ¬ÊflÃË
ÿÕÊ‚Èπ¥– „U ¬Ê›UÃË ◊¡ Áfl‡Êπ¥– •Êfl«U ∑§M¢§H 36H ¬Ò¥ ªÊ ÷ÄÃÊÁ‚
◊ʤÊ¥ ∑§Ê«U– ◊¡ ÃÿÊø •ŸãÿªÃËøË øÊ«U– ∑§Ê¢ ¡¥ ¬˝◊›UÊ¢ø¥ ‚Ê¢∑§«U–
•Ê◊ÈÁøÿÊ ÉÊ⁄UË¥H 37H ¬Ê„¥U ¬Ê¢ Sflª¸ ◊ÊˇÊ ©U¬ÊÁÿ∂– ŒÊã„UË ◊ʪ¸ ÃÿÊÁøÿ
flÊ„UáÊË ∑§∂– •Êê„UË •Ê¢ª„UË ‡ÊπË¥ fl¥Áø∂¥– ∂ˇ◊Ëÿ‚Ë¥H 38H ¬Á⁄U
•Ê¬áʬ¥flËáÊ ¡¥ ∞∑§– Ã¥ ÃÒ‚¥Áø ‚Èπ ‚Ê¡È∑§ – ‚¬˝◊›UÊ¢∂ʪ˥ Œπ –
 •äÿÊÿ Œ„UÊflÊ 195

∆UÁfl∂¥ ¡ÃŸH 39H „UÊ ∆UÊÿfl⁄UË Á∑§⁄UË≈UË– •Êê„UË ¬˝◊›ÈU ÉÊflÊ¥ •Ê¬áÊÿÊ‚Ê∆UË¥–
ÿÊ ’Ê∂Ë¥ ’ÊÁ∂¡Ã ªÊc≈ÔUË– ÃÒÁ‚ÿÊ Ÿ√„UÃË ªÊH 140H
Ã·Ê◊flÊŸÈ∑§ê¬ÊÕ¸◊„U◊ôÊÊŸ¡¢ Ã◊—–
ŸÊ‡ÊÿÊêÿÊà◊÷ÊflSÕÊ ôÊÊŸŒË¬Ÿ ÷ÊSflÃÊH 11H
ê„UáÊÊÒÁŸ ◊¡ •Êà◊ÿÊøÊ ÷ÊflÊ– Á¡„UË¥ Á¡ÿÊflÿÊ ∑§∂Ê ∆UÊflÊ– ∞∑§
◊ËflÊ¢øÍÁŸ flÊflÊ– ÿ⁄U ◊ÊÁŸ∂¥ Á¡„UË¥H 41H ÃÿÊ¢ ÃûflôÊÊ¢ øÊπ≈UÊ¢– ÁŒflË
¬ÊÃÊ‚ÊøË ‚È÷≈UÊ– ◊ª ◊ËÁø „UÊ™§ÁŸ ÁŒfl≈UÊ– ¬È…UÊ¢ ¬È…UÊ¢ øÊ∂H 42H
•ôÊÊŸÊÁøÿ ⁄UÊÃË-– ◊Ê¡Ë¥ Ã◊ÊøË Á◊›UáÊË ŒÊ≈UÃË– Ã ŸÊ‡ÊÍÁŸ ÉÊÊ∂Ë¥ ¬⁄UÊÒÃË–
ÃÿÊ¥ ∑§⁄UË¥ ÁŸàÿÊŒÿÊH 43H ∞‚¥ ¬˝◊›UÊøÁŸ Á¬˝ÿÊûÊ◊¥– ’ÊÁ∂∂¥ ¡Õ
¬ÈL§·ÊûÊ◊¥– ÃÕ •¡È¸Ÿ ◊ŸÊœ◊Z– ÁŸflÊ∂Ê¥ ê„UáÊÂH 44H „UÊ¢ „Ê ¡Ë
•flœÊ⁄UÊ– ÷∂Ê ∑§L§ »§Á«U∂Ê ‚¢‚Ê⁄UÊ– ¡Ê„U∂Ê¥ ¡ŸŸË¡∆U⁄U¡Ê„U⁄UÊ-– flª›UÊ
¬˝÷ÍH 45H ¡Ë ¡ã◊∂¬áÊ •Ê¬È∂¥– „¥U •ÊÁ¡ Á◊ÿÊ¢ «UÊ›UÊ¢ ŒÁπ∂¥– ¡ËÁflÃ
„UÊÃÊ¥ ø…U∂¥– •Êfl«UÂ¥H 46H •ÊÁ¡ •ÊÿÈcÿÊ ©U¡fláÊ ¡Ê„U∂Ë– ◊ÊÁ¤ÊÿÊ
ŒÒflÊ Œ‡ÊÊ ©UŒÿ∂Ë– ¡ flÊÄÿ∑Χ¬Ê ∂Êœ∂Ë– ŒÒÁfl∑§ÁŸ ◊Èπ¥H 47H •ÊÃÊ¢
ÿáÊ¥ fløŸ Ã¡Ê∑§Ê⁄¥U– Á»§≈U∂¥ •Ê¢ÃË∂ ’Ê„U⁄UË∂ •Ê¢œÊ⁄¥U– ê„UáÊÊÒÁŸ ŒπÂ¥
‚ÊøÊ∑§Ê⁄¥U– SflM§¬ ÃȤÊ¥H 48H
•Öʸȟ ©UflÊø
¬⁄¢U ’˝rÊÔ ¬⁄¢U œÊ◊ ¬ÁflòÊ¢ ¬⁄U◊¢ ÷flÊŸ˜Ô–
¬ÈL§·¢ ‡Êʇflâ ÁŒ√ÿ◊ÊÁŒŒfl◊¡¢ Áfl÷È◊˜ÔH 12H
Ã⁄UË „UÊ‚Ë ªÊ ÃÍ¢ ¬⁄U’˝rÊÔ– ¡¥ ÿÊ ◊„UÊ÷ÍÃÊ¢ Áfl‚¢flÃ¥ œÊ◊– ¬ÁflòÊ ÃÍ¢ ¬⁄U◊–
¡ªãŸÊÕÊH 49H ÃÍ¢ ¬⁄U◊ ŒÒflà ÁÄUË¥ ŒflÊ¢– ÃÍ¢ ¬ÈL§· ¡Ë ¬¢øÁfl‚ÊflÊ–
ÁŒ√ÿ ÃÍ¢ ¬˝∑ΧÃË÷ÊflÊ-– ¬Ò∂Ë∑§«UË∂H 150H •ŸÊÁŒÁ‚h ÃÍ¢ SflÊ◊Ë– ¡Ê
ŸÊ∑§Á›U¡‚Ë ¡ã◊œ◊ËZ– ÃÊ ÃÍ¢ „¥U •Êê„UË¥– ¡ÊÁáÊÃ∂¥ •ÊÃÊ¢H 51H ÃÍ¢ ÿÊ
∑§Ê∂òÊÿÊÁ‚ ‚ÍòÊË– ÃÍ¢ ¡Ëfl∑§›UøË •Áœc∆ÔUÊòÊË– ÃÍ¢ ’˝rÊÔ∑§≈UÊ„UœÊòÊË– „¥U
∑§›U∂¥ »È§«¥UH 52H
•Ê„ÈUSàflÊ◊ηÿ— ‚fl¸ ŒflÁ·¸ŸÊ¸⁄UŒSÃÕÊ–
•Á‚ÃÊ Œfl∂Ê √ÿÊ‚— Sflÿ¢ øÒfl ’˝flËÁ· ◊H 13H
196 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¬Ò¥ •ÊÁáÊ∑§„UË ∞∑§ ¬⁄UË– ßÿÁø ¬˝ÃËÃËøË ÿÂ ÕÊ⁄UË– ¡ ◊ʪ¥ ∞‚¥Áø
´§·Ë‡fl⁄UË¥– ‚Ê¢ÁªÃ∂¥ âÍÃ¥H 53H ¬Á⁄U ÃÿÊ ‚Ê¢ÁªÃÁ∂ÿÊø¥ ‚Êø¬áÊ– „¥U
•ÊÃÊ¢ ŒπÂ •¢Ã—∑§⁄UáÊ– ¡ ∑Χ¬Ê ∑§∂Ë •Ê¬áÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ŒflÊH 54H
∞:„UflË¥ ŸÊ⁄UŒÈ •π¢«U ¡fl›UÊ¢ ÿ– ÃÊ„UË ∞‚¥Áø fløŸË¥ ªÊÿ– ¬Á⁄U •Õ¸ Ÿ
’È¡ÊÁŸ ∆UÊÿ– ªËÂÈπÁø ∞∑§Ê¥H 55H „UÊ¢ ªÊ •Ê¢œ›UÿÊ¢ëÿÊ ªÊ¢flË¥–
•Ê¬áʬ¥ ¬˝ª≈U∂ ⁄UflË¥– ÃÁ⁄U ÁÄUË¥ flÊì∂ËÁø ÉÿÊflË– flÊ¢øÍÁŸ ¬˝∑§Ê‡ÊÈ
∑Ò¥§øÊH 56H ¬Á⁄U ŒflÁ·¸ •äÿÊà◊ ªÊÃÊ¢– •Ê„UÊø ⁄Uʪʢª¥‚Ë ¡ ◊œÈ⁄UÃÊ–
ÃÁø »§Êfl ÿ⁄U ÁøûÊÊ– Ÿ∂ªÁø ∑§Ê¢„UË¥H 57H ¬Ò¥ •Á‚ÃÊ Œfl∂ÊøÁŸU ◊Èπ¥–
◊Ë ∞fl¢ÁflœÊ ÃÍ¢Ã¥ •Êß∑¥§– ¬Á⁄U ÃÒ¥ ’ÈhË Áfl·ÿÁflπ¥– ÉÊÊÁ⁄U∂Ë „UÊÃËH 58H
Áfl·ÿÁfl·ÊøÊ ¬Á«U¬Ê«ÍU– ªÊ«U ¬⁄U◊ÊÕȸ ∂ʪ ∑§«ÍU– ∑§«ÍU Áfl·ÿ ÃÊ ªÊ«ÍU–
¡ËflÊ‚Ë ¡Ê„U∂ÊH 59H •ÊÁáÊ „¥U •ÊÁáÊ∑§Ê¢ø¥ ∑§Êÿ ‚Ê¢ªÊfl¥– ⁄UÊ©U›UÊ
•Ê¬áÊÁø ÿ™§ÁŸ √ÿÊ‚Œfl¥– ÃȤÊ SflM§¬ •ÊÉÊfl¥– ‚fl¸ŒÊ ‚Ê¢Áª¡H 160H
¬Á⁄U ÃÊ •¢œÊ⁄UË¥ Áø¢ÃÊ◊áÊË ŒÁπ∂Ê– ¡flË¥ Ÿ√„U ÿÊ ’ÈhË ©U¬ÁˇÊ∂Ê– ¬Ê∆UË¥
ÁŒŸÊŒÿË¥ flÊ›UÁπ∂Ê– „UÊÿ ê„UáÊÊÒÁŸH 61H ÃÒ‚Ë¥ √ÿÊ‚ÊÁŒ∑§Ê¢øË ’Ê∂áÊË¥–
ÁÃÿÊ ◊¡¬Ê‡ÊË¥ Áøº˝àŸÊ¢ÁøÿÊ πÊáÊË– ¬Á⁄U ©U¬ÁˇÊÀÿÊ ¡Êà „UÊÁÃÿÊ Ã⁄UáÊË–
ÃÈ¡flËáÊ ∑ΧcáÊÊH 62H
‚fl¸◊ÃŒÎâ ◊ãÿ ÿã◊Ê¢ flŒÁ‚ ∑§‡Êfl–
Ÿ Á„U Ã ÷ªflŸ˜ √ÿÁQ¢§ ÁflŒÈŒ¸flÊ Ÿ ŒÊŸflÊ—H 14H
Ã •ÊÃÊ¢ flÊÄÿ‚Íÿ¸∑§⁄U ÃȤÊ »§Ê¢∑§∂– •ÊÁáÊ ´§·Ë¥ ◊ʪ¸ „UÊÃ ¡ ∑§ÁÕ∂–
ÃÿÊ¢ •ÊÉÊÁflÿÊ¢ø¥Áø Á»§≈U∂¥– •ŸÊ›Uπ¬áÊH 63H ¡Ë ôÊÊŸÊø¥ ’Ë¡ ÃÿÊ¢ø
’Ê∂– ◊Ê¡Ë¥ NUŒÿ÷ÍÁ◊∑§ ¬Á«U∂ ‚πÊ∂– flÁ⁄U ßÿ ∑Χ¬øË ¡Ê„UÊ∂Ë flÊ∂–
ê„UáÊÊÁŸ ‚¢flÊŒ»§›¥U‡ÊË¥ ©U∆U∂¥H 64H •„UÊ ŸÊ⁄UŒÊÁŒ∑§Ê¢ ‚¢ÃÊ¢– àÿÊ¢ÁøÿÊ
©UÁÄÃM§¬ ‚Á⁄UÃÊ– ◊Ë ◊„UÊŒœË ¡Ê„∂Ê¥ •Ÿ¢ÃÊ– ‚¢flÊŒ‚ÈπÊøÊH 65H ¬˝÷È
•ÊÉÊflÁŸ ÿáÊ¥ ¡ã◊¥– Á¡ÿ¥ ¬Èáÿ¥ ∑§∂Ë¥ Á◊ÿÊ¢ ©UûÊ◊¥– ÃÿÊ¢øË¥ Ÿ ∆U∑§ÃËÁø
•¢ªË¥ ∑§Ê◊¥– ‚Œ˜ªÈL§ ÃÈflÊ¢H 66H ∞:„UflË¥ flÁ«U∂ flÁ«U∂Ê¢øÁŸ ◊Èπ¥– ◊Ë ‚ŒÊ
ÃÍ¢Ã¥ ∑§ÊŸË¥ •Êß∑¥§– ¬Á⁄U ∑Χ¬Ê Ÿ ∑§Ë¡Áø ÃÈflÊ¢ ∞∑¥§– âfl ŸáÊflÁø
∑§Ê¢„UË¥H 67H ê„UáÊÊÒÁŸ ÷ÊÇÿ ¡Ò¥ ‚ÊŸÈ∑ͧ›U– ¡ÊÁ∂ÿÊ ∑§∂ ©Ul◊ ‚ŒÊ¥
‚»§›U– ÃÒ‚¥ üÊÈÃÊœËà ‚∑§›U– ªÈL§∑Χ¬Ê ‚ÊøH.68H ¡Ë ’Ÿ∑§L§ ¤ÊÊ«¥U
 •äÿÊÿ Œ„UÊflÊ 197

Á‚¥¬Ë ¡Ëfl¥‚Ê≈UË¥– ¬Ê«ÍUÁŸ ¡ã◊¥ ∑§Ê…UË •Ê≈UË– ¬Á⁄U »§›¥UÁ‚ ÃÒ¢Áø ÷≈UË– ¡Ò¥
fl‚¢ÃÈ ¬ÊflH 69H •„UÊ Áfl·◊Ê ¡Ò¥ flÊ„U≈U ¬«U– ÃÒ¥ ◊œÈ⁄U Ã¥ ◊œÈ⁄U •Êfl«–
¬Ò¥ ⁄U‚ÊÿŸ¥ ÃÒ¥ ªÊ«¥U– ¡Ò¥ •Ê⁄UÊÇÿ Œ„UË¥H 170H ∑§Ê¢ ߢÁº˝ÿ¥ flÊøÊ ¬˝ÊáÊ– ÿÊ¢
¡ÊÁ∂ÿÊ¢ø¥ ÃÒ¥Áø ‚ÊÕ¸∑§¬áÊ– ¡Ò¥ øÒÃãÿ ÿ™§ÁŸ •Ê¬áÊ– ‚¢ø⁄U ◊Ê¡Ë¥H 71H
ÃÒ‚¥ ‡Ê錡Êà •Ê∂ÊÁ«U∂¥– •ÕflÊ ÿÊªÊÁŒ∑§ ¡¥ •èÿÊÁ‚∂¥– Ã¥ ÃÒ¥Áø ê„UáÊÊ¥
ÿ •Ê¬È∂¥– ¡Ò¥ ‚ÊŸÈ∑ͧ∂ üÊ˪ÈL§H 72H ∞Á‚ÿ ¡ÊÁ∂ÿ ¬˝ÃËÃËøÁŸ ◊Ê¡¥–
•¡È¸Ÿ ÁŸ‡øÿÊÁø ŸÊøÃÈ‚ ÷Ê¡¥– ÃflË¥Áø ê„UáÊ ŒflÊ ÃȤÊ¥– flÊÄÿ ◊¡
◊ÊŸ∂¥H 73H ÃÁ⁄U ‚ÊøÁø „U ∑Ò§flÀÿ¬ÃË– ◊¡ ÁòʇÊÈhË •Ê∂Ë ¬˝ÃËÃË– ¡
ÃÍ¢ ŒflŒÊŸflÊ¢Áøÿ ◊ÃË-– ¡ÊªÊ Ÿ√„U‚ËH 74H ÃȤÊ¥ flÊÄÿ √ÿÄÃË Ÿ ÿÃÊ¢
ŒflÊ– ¡Ê •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ¡ÊáÊ ¡ÊÁáÊflÊ– ÃÊ ∑§„UË¥Áø ŸÊ„U „¥U ◊Œ˜÷ÊflÊ–
èÊ⁄¢Ufl‚ÁŸ •Ê∂¥H 75H
Sflÿ◊flÊà◊ŸÊà◊ÊŸ¢ flàÕ àfl¢ ¬ÈL§·ÊûÊ◊–
÷ÍÃ÷ÊflŸ ÷ÍÃ‡Ê ŒflŒfl ¡ªà¬ÃH 15H
∞Õ •Ê¬È∂¥ flÊ…U¬áÊ ¡Ò‚¥– •Ê¬áÊÁø ¡ÊÁáÊ¡ •Ê∑§Ê‡Ê¥– ∑§Ê¢ ◊Ë ÿÃÈ∂Ë
ÉÊŸfl≈U ∞‚¥– ¬ÎâflËÁø ¡ÊáÊH 76H ÃÒ‚Ê •Ê¬ÈÁ∂ÿ ‚fl¸‡ÊÄÃË– ÃÈ¡ ÃÍ¢Áø
¡ÊáÊ‚Ë ∂ˇ◊ˬÃË– ÿ⁄U flŒÊÁŒ∑§ ◊ÃË– Á◊⁄UflÃË flÊÿÊ¢H 77H „UÊ¢ ªÊ ◊ŸÊÃ¥
◊ʪʢ ‚Ê¢«UÊfl¥– ¬flŸÊÃ¥ flÊflË¥ ◊flÊfl¥– •ÊÁŒ‡ÊÍãÿ UÃ⁄UÊÁŸ ¡Êfl¥– ∑§©UÃ¥
’Ê„UË¥H 78H ÃÒ‚¥ „¥U ÃȤÊ¥ ¡ÊáÊáÊ¥ •Ê„U– ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§ÊáÊÊ„Ë ∆UÊ©∑¥§ ŸÊ„U–
•ÊÃÊ¢ ÃȤÊ¥ ôÊÊŸ „UÊÿ– ÃÈ¡Áø¡Êª¥H 79H ¡Ë •Ê¬áÊÿÊÃ¥ ÃÍ¢Áø ¡ÊáÊ‚Ë–
•ÊÁáÊ∑§Ê¢Ã¥ ‚Ê¢ªÊflÿÊ„UË ‚◊Õ¸ „UÊ‚Ë– Ã⁄UË •ÊÃÊ¢ ∞∑§ fl›U ÉÊÊ◊ ¬È‚Ë¥–
•ÊÃ˸Áøÿ ÁŸ«U›UË¢øÊH 180H „¥U •ÊßÁ∑§∂¥ ∑§Ë¥ ÷ÍÃ÷ÊflŸÊ–
ÁòÊ÷ÈflŸª¡¬¢øÊŸŸÊ– ‚∑§∂ŒflŒflÃÊø¸ŸÊ– ¡ªãŸÊÿ∑§ÊH 81H ¡⁄UË ÕÊ⁄UË
ÃȤÊË ¬Ê„UÊà •Ê„UÊ¥– Ã⁄UË ¬Ê‚Ë¥ ©U÷ ∆UÊ∑§ÊflÿÊ„UË ÿÊÇÿ ŸÊ„UÊ¥– ÿÊ ‡ÊÊëÿÃÊ
¡⁄UË ÁflŸflÍ¢ Á’„UÊ¥– Ã⁄UË •ÊŸ ©U¬ÊÿÊ ŸÊ„UË¥H 82H ÷⁄U∂ ‚◊Ⱥ˝ ‚Á⁄UÃÊ
ø„Í¢∑§«U– ¬Á⁄U Ã ’ÊÁ¬ÿÊÁ‚ ∑§Ê⁄U«U– ∑§Ê¢ ¡Ò¥ ◊ÉÊÊÒÁŸ Õ¥’È≈UÊ ¬«U– ÃÒ¥ ¬ÊáÊË
∑§Ë¥ ÃÿÊH 83H ÃÒ‚ üÊ˪ÈL§ ‚fl¸òÊ •ÊâÊË– ¬Á⁄U ∑ΧcáÊÊ •Êê„UÊ¢ ÃÍ¢Áø ªÃË–
„¥U •‚Ê ◊¡¬˝ÃË– Áfl÷ÍÃË ‚Ê¢ª¥H 84H
198 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

flQȧ◊„¸USÿ‡Ê·áÊ ÁŒ√ÿÊ sÔÊà◊Áfl÷ÍÃÿ—–

ÿÊÁ÷Áfl¸÷ÍÁÃÁ÷∂Ê¸∑§ÊÁŸ◊Ê¢Sàfl¢ √ÿÊåÿ ÁÃc∆ÔUÁ‚H 16H
¡Ë ÃÈÁ¤ÊÿÊ Áfl÷ÍÃË •ÊÉÊÁflÿÊ– ¬Á⁄U √ÿÊÁ¬ÃË ÿÊ ‡ÊÁÄà ÁŒ√ÿÊ Á¡ÿÊ–
ÁÃÿÊ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ŒÊflÊÁflÿÊ– •Ê¬áÊ ◊¡H 85H Á¡„UË¥ Áfl÷ÍÃË¥ ÿÿÊ¢
‚◊SÃÊ¢– ∂Ê∑§Ê¢Ã¥ √ÿʬÍÁŸ •Ê„UÊ‚Ë •Ÿ¢ÃÊ– ÁÃÿÊ ¬˝œÊŸÊ ŸÊ◊Ê¢Á∑§ÃÊ– ¬˝ª≈UÊ
∑§⁄UË¢H 86H
∑§Õ¢ ÁfllÊ◊„¢U ÿÊÁª¢SàflÊ¢ ‚ŒÊ ¬Á⁄UÁøãÃÿŸ˜Ô–
∑§·È ∑§·È ø ÷Êfl·È ÁøãàÿÊ˘Á‚ èʪflã◊ÿÊH 17H
¡Ë ∑Ò§‚¥ Á◊ÿÊ¥ ¡ÊáÊÊfl¥– ∑§Êÿ ¡ÊáÊÊÁŸ ‚ŒÊ Áø¢ÃÊfl¥– ¡⁄UË ÃÍ¢Áø ê„UáÊÊ¥
•ÊÉÊfl¥– ÃÁ⁄U Áø¢ÃŸÁø Ÿ ÉÊ«UH 87H ê„UáÊÊÒÁŸ ◊ʪʢ ÷Êfl ¡Ò‚– •Ê¬È∂
‚Ê¢ÁªÃ∂ ÃÈflÊ¢ ©Ug‡Ê¥– •ÊÃÊ¢ ÁflSÃÊ⁄ÊÁŸ ÃÒ‚¥– ∞∑§ fl›U ’Ê∂¥H 88H ¡ÿÊ
¡ÿÊ ÷ÊflÊÁøÿÊ ∆UÊÿË¥– ÃÍ¥Ã¥ Áø¢ÁÃÃÊ¢ ◊¡ ‚ÊÿÊ‚È ŸÊ„UË¥– ÃÊ Áflfl›U ∑§M§ÁŸ
ŒßZ– ÿÊªÈ •Ê¬È∂ÊH 89H
ÁflSÃ⁄UáÊÊà◊ŸÊ ÿÊª¢ Áfl÷ÍÁâ ø ¡ŸÊŒ¸Ÿ–
÷Íÿ— ∑§Õÿ ÃÎÁåÃÁ„¸U oÎáflÃÊ ŸÊÁSà ◊˘◊ÎÃ◊˜ÔH 18H
•ÊÁáÊ ¬È‚Á∂ÿÊ Á¡ÿÊ Áfl÷ÍÃË– àÿÊ„UË ’Ê∂ÊÁflÿÊ ÷ÍìÃË– ÿÕ
ê„UáÊ‚Ë ¡⁄UË ¬È…UÃË– ∑§Êÿ ‚Ê¢ªÊ¥H 190H Ã⁄UË „UÊ ÷Êfl ◊ŸÊ– ¤ÊáÊ¥ ¡Êÿ
„UÊ ¡ŸÊŒ¸ŸÊ– ¬Ò¥ ¬˝Ê∑ΧÃÊ„UË •◊Îìʟʖ ŸÊ Ÿ ê„UáÊfl ¡flË¥H 91H ¡¥
∑§Ê›U∑ͧ≈UÊø¥ ‚„UÊŒ⁄U– ¡¥ ◊ÎàÿÍ÷áÊ¥ åÿÊ∂ •◊⁄U– ÃÁ⁄U ÁŒ„UÊø ¬È⁄¢UŒ⁄U– øÊÒŒÊ
¡ÊÃËH 92H ∞‚Ê ∑§fláÊ ∞∑§ ˇÊË⁄UÊéœËøÊ ⁄U‚È– ¡ÿÊ flÊÿÊ¢Áø •◊ÎìáÊÊøÊ
•Ê÷Ê‚È– ÃÿÊøÊ„UË ◊Ë∆UÊ¢‡ÊÈ– ¡ ¬È⁄U ê„UáÊÊ¥ ŸŒËH 93H ÃÿÊ ¬Ê’›UÿÊ„UË
ÿÃÈ∂fl⁄UË– ªÊÁ«UÿÁø •ÊÁÕ ÕÊ⁄UË– ◊ª „¥U âfl •flœÊ⁄UË¥– ¬⁄U◊Ê◊ÎÃ
‚Êø¥H 94H ¡¥ ◊¢Œ⁄UÊø›ÈU Ÿ …UÊÁ›UÃÊ¢– ˇÊË⁄U‚ʪL§ Ÿ «U„ÈUÁ›UÃÊ¢– •ŸÊÁŒ
Sfl÷ÊflÃÊ– •ÊßÃ¥ •Ê„UH 95H ¡¥ º˝fl ŸÊ Ÿ√„U ’h– ¡Õ ŸÁáÊ¡ÃË ⁄U‚
ª¢œ– ¡¥ ÷∂ÃÿÊ¢„UË Á‚h– •Ê∆Ufl∂¥Áø »§ÊflH 96H ¡ÿÊøË ªÊ∆UËÁø
∞∑§Ãπ¥flÊ– •ÊÉÊflÊ ‚¢‚ÊL§ „UÊÿ flÊflÊ– ’Á›UÿÊ ÁŸàÿÃÊ ∂ʪ ÿflÊ¥–
•Ê¬áʬÿÊ¢H 97H ¡ã◊◊ÎàÿÍøË ÷Êπ– „UÊ⁄U¬ÊÁŸ ¡Êÿ ÁŸ—‡Êπ–
 •äÿÊÿ Œ„UÊflÊ 199

•Ê¢Ã ’Ê„U⁄UË ◊„UÊ‚Èπ– flÊ…UÊ¥Áø ∂ʪH 98H ◊ª ŒÒflªàÿÊ ¡⁄UË ‚Áfl¡–

ÃÁ⁄U Ã¥ •Ê¬áÊÁø „UÊ™§ÁŸ ∆UÊÁ∑§¡– Ã¥ ÃÈ¡ ŒÃÊ¢ ÁøûÊ ◊ʤÊ¥– ¬È⁄U ê„UáÊÊ¥ Ÿ
‡Ê∑§H 99H ÃȤÊ¥ ŸÊ◊Áø •Êê„UÊ¢ •Êfl«U– flÁ⁄U ÷≈UË „UÊÿ •ÊÁáÊ ¡flÁ›U∑§
¡Ê«U– ¬Ê∆UË¥ ªÊ∆UË ‚Ê¢ª‚Ë ‚È⁄UflÊ«¥U– •ÊŸ¢ŒÊøŸËH 200H •ÊÃÊ¢ „¥U ‚Èπ
∑§ÊÁÿ‚ÿÊ‚ÊÁ⁄Uπ¥– ∑§Ê¢„UË¥ ÁŸfl¸øŸÊ ◊¡ ¬Á⁄UÃÊπ¥– ÃÁ⁄U ÿÃÈ∂¥ ¡ÊáÊ¥ ¡ ÿáÊ¥
◊Èπ¥– ¬ÈŸL§ÄÄUË „UÊH 1H „UÊ¢ ªÊ ‚Íÿ¸ ∑§Êÿ Á‡Ê›UÊ– •ÁÇŸ ê„UáÊÊ¥ ÿà •Ê„U
flÊ¥Áfl›UÊ– ∑§Ê¢ ÁŸàÿ flÊ„UÊÃÿÊ ª¢ªÊ¡›UÊ– ¬Ê⁄U‚¬áÊ •‚H 2H ÃÈflÊ¢ Sfl◊Èπ¥
¡¥ ’ÊÁ∂∂¥– „¥U •Êê„UË ŸÊŒÊÁ‚ M§¬ ŒÁπ∂¥– •ÊÁ¡ ø¢ŒŸÃM§øË¥ »È§∂¥–
ÃÈ⁄¢U’Ëà •Ê„UÊ¥ ◊Ê¢H 3H ÃÿÊ ¬ÊÕʸÁøÿÊ ’Ê∂Ê– ‚flÊZª¥ üÊË∑ΧcáÊ «UÊ∂∂Ê–
ê„UáÊ ÷ÁÄÃôÊÊŸÊÁ‚ ¡Ê„U∂Ê– •ÊªL§ „UÊH 4H ∞‚Ê ¬ÁÃ∑§⁄UÊÁøÿÊ ÃÊ·Ê•Ê¢ÃÈ–
¬˝◊ÊøÊ flª ©Uø¢’›UÃÈ– ÃÊ ‚ÊÿÊ‚¥ ‚Ê¢flM§ÁŸ •Ÿ¢ÃÈ– ∑§Êÿ ’Ê∂H 5H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
„Uãà Ã ∑§ÕÁÿcÿÊÁ◊ ÁŒ√ÿÊ sÔÊà◊Áfl÷ÍÃÿ—–
¬˝ÊœÊãÿ× ∑ȧL§üÊc∆ÔU ŸÊSàÿãÃÊ ÁflSÃ⁄USÿ ◊H 19H
◊Ë Á¬ÃÊ◊„UÊøÊ Á¬ÃÊ– „¥U •Ê∆UÁflÃÊ¢„UË ŸÊ∆Ufl ÁøûÊÊ– ∑§Ë¥ ê„UáÊÂ ’Ê
¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ÷∂¥ ∑§∂¥ H 6H •¡È¸ŸÊÃ¥ ’Ê ê„UáÊ ∞Õ ∑§Ê¢„UË¥– •Êê„UÊ¢ ÁflS◊Ê
∑§⁄UÊflÿÊ ∑§Ê⁄UáÊ ŸÊ„UË¥– •Ê¢ª¥ ÃÊ ∂¥ ∑§M¢§ ∑§Ê߸– Ÿ√„UÁø Ÿ¢ŒÊø¥H 7H ¬Á⁄U
¬˝SÃÈà ∞‚¥ •‚Ê– „¥U ∑§⁄UflË •Êfl«UËøÊ •ÁÂÊ– ◊ª ê„UáÊ •Êß∑§¢
‚Ê¢ªÃ‚Ê¥– œŸÈœ¸⁄UÊH 8H ÃÁ⁄U ÃÈflÊ¢ ¬È‚Á∂ÿÊ Áfl÷ÍÃË– ÃÿÊ¢ø¥ •¬Ê⁄U¬áÊ
‚Èèʺ˝Ê¬ÃË– ÖÿÊ ◊ÊÁ¤ÊÿÊÁø ¬Á⁄U ◊ÊÁ¤Êÿ ◊ÃË– •Ê∑§›UÃË ŸÊH 9H
•Ê¢ªË¥ÁøÿÊ ⁄UÊ◊Ê Á∑§ÃË– ¡ÿÊÁøÿÊ ÃÿÊÁ‚ Ÿ ªáÊflÃË– ÃÒÁ‚ÿÊ ◊ÊÁ¤ÊÿÊ
Áfl÷ÍÃË– •‚¢Åÿ ◊¡H 210H ∞:„UflË¥ Ã⁄UË ◊Ë ∑Ò§‚Ê ∑§fl…UÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ
•Ê¬áʬÿÊ¥„UË Ÿ√„UÁø »È§«UÊ– ÿÊ∂ʪ˥ ¬˝œÊŸÊ Á¡ÿÊ M§…UÊ– ÁÃÿÊ •Êß∑§¥ H 11H
Á¡ÿÊ ¡ÊÁáÊÃÁ∂ÿÊ‚Ê∆UË¥– •ÊÉÊflËÿÊ ¡ÊáÊflÃË∂ Á∑§⁄UË≈UË– ¡Ò‚¥ ’Ë¡
•ÊÁ∂ÿÊ ◊È∆UË¥– ÃM§Áø •Ê∂Ê „UÊÿH 12H ∑§Ê¢ ©lÊŸ „UÊÃÊ¢ øÁ…UãŸ∂¥– Ã⁄UË
•Ê¬Ò‚Ë¥ ‚Ê¢¬«U∂Ë¥ »§›¥U »È§∂¥– ÃflË¥ ŒÁπÁ∂ÿÊ Á¡ÿÊ Œπfl∂¥– Áfl‡fl
‚∑§›UH 13H ∞:„UflË¥ ‚ÊøÁø ªÊ œŸÈœ¸⁄UÊ– ŸÊ„UË¥ ‡Êfl≈ÈU ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ÁflSÃÊ⁄UÊ–
¬Ò¥ ªªŸÊ∞Á‡ÊÿÊ •¬Ê⁄UÊ– ◊¡◊Ê¡Ë¥ ∂¬áÊ¥H 14H
200 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•„U◊Êà◊Ê ªÈ«UÊ∑§‡Ê ‚fl¸÷ÍÃʇÊÿÁSÕ×–

•„U◊ÊÁŒ‡ø ◊äÿ¢ ø ÷ÍÃÊŸÊ◊ãà ∞fl øH 20H
•Êß∑¥§ ∑ȧÁ≈U∂Ê∂∑§◊SÃ∑§Ê– œŸÈfl¸Œòÿ¢’∑§Ê– ◊Ë •Êà◊Ê •‚¥ ∞∑Ò§∑§Ê–
÷ÍÃ◊ÊòÊÊëÿÊ ∆UÊÿË¥H 15H •Ê¢ÃÈ∂Ë∑§«U ◊ËÁø ÿÊ¢ø •¢Ã—∑§⁄UáÊË¥– ÷ÍÃÊ¢’Ê„U⁄UË
◊ʤÊËø ª¢fl‚áÊË– •ÊÁŒ ◊Ë ÁŸflʸáÊË¥– ◊äÿ„UË ◊ËÁøH 16H ¡Ò‚¥ ◊ÉÊÊ¢ ÿÊ
Û˥ fl⁄UË– ∞∑§ •Ê∑§Ê‡ÊÁø •Ê¢Ã ’Ê„U⁄UË– •ÊÁáÊ •Ê∑§Ê‡ÊË¥Áø ¡Ê∂
•flœÊ⁄UË¥– •‚áÊ¥„UË •Ê∑§Ê‡ÊË¥H 17H ¬Ê∆UË¥ ∂ÿÊ ¡ fl›UË¥ ¡ÊÃË– Ã fl›UË¥
•Ê∑§Ê‡ÊÁø „UÊ™§ÁŸ ∆UÊÃË– ÃflË¥ •ÊÁŒ ÁSÕÃË ªÃË– ÷ÍÃÊ¢Á‚ ◊ËH 18H ∞‚¥
’„Èfl‚ •ÊÁáÊ √ÿʬ∑§¬áÊ– ◊ʤÊ¥ Áfl÷ÍÁÃÿÊª¥ ¡ÊáÊ– Ã⁄UË ¡ËflÁø ∑§M§ÁŸ
üÊfláÊ– •Êß∑§ÊÁŸ •Êß∑§H 19H ÿÊ„UËfl⁄UË àÿÊ Áfl÷ÍÃË– ‚Ê¢ªáÊ¥ ∆U∂¥
‚È÷º˝Ê¬ÃË– ‚Ê¢ªŸ ê„UÁáÊÃ∂¥ ÃÈ¡¬˝ÃË– àÿÊ ¬˝œÊŸÊ •Êß∑¥§H.220H
•ÊÁŒàÿÊŸÊ◊„¢U ÁflcáÊÈÖÿÊ¸Á÷ʢ ⁄UÁfl⁄¢U‡ÊÈ◊ÊŸ˜Ô–
◊⁄UËÁø◊¸L§ÃÊ◊ÁS◊ ŸˇÊòÊÊáÊÊ◊„¢U ‡Ê‡ÊËH 21H
„U¢ ’Ê∂ÊÁŸ ÃÊ ∑Χ¬Êfl¢ÃÈ– ê„UáÊ¥ ÁflcáÊÈ ◊Ë •ÊÁŒàÿÊ¢•Ê¢ÃÈ– ⁄UflË ◊Ë
⁄UÁ‡◊fl¢ÃÈ– ‚Ȭ˝÷Ê¢◊Ê¡Ë¥H 21H ◊L§Œ˜ªáÊÊ¢ëÿÊ flªËZ– ◊⁄UËÁø ê„UáÊ ◊Ë ‡ÊÊXÔU˸–
ø¢º˝ ◊Ë ªªŸ⁄¢UªË¥– ÃÊ⁄UÊ¢◊Ê¡Ë¥H 22H
flŒÊŸÊ¢ ‚Ê◊flŒÊ˘ÁS◊ ŒflÊŸÊ◊ÁS◊ flÊ‚fl—–
ßÁãº˝ÿÊáÊÊ¢ ◊Ÿ‡øÊÁS◊ ÷ÍÃÊŸÊ◊ÁS◊ øßÊH 22H
flŒÊ¢•Ê¢ÃÈ ‚Ê◊flŒÈ– ÃÊ ◊Ë ê„UáÊ ªÊÁfl¢ŒÈ– ŒflÊ¢◊Ê¡Ë ◊L§Œ˜’¥œÈ– ◊„¥Uº˝È ÃÊ
◊ËH 23H ߢÁº˝ÿÊ¢◊Ê¡Ë¥ •∑§⁄UÊfl¥– ◊Ÿ Ã¥ ◊Ë „¥U ¡ÊáÊÊfl¥– ÷ÍÃÊ¢◊Ê¡Ë¥ Sfl÷Êfl¥–
øÃŸÊ Ã ◊ËH 24H
L§º˝ÊáÊÊ¢ ‡Ê¢∑§⁄U‡øÊÁS◊ ÁflûÊ‡ÊÊ ÿˇÊ⁄UˇÊ‚Ê◊˜Ô–
fl‚ÍŸÊ¢ ¬Êfl∑§‡øÊÁS◊ ◊L§— Á‡ÊπÁ⁄UáÊÊ◊„U◊˜ÔH 23H
•‡Ê·Ê¢„UË L§º˝˝Ê¥◊ʤÊÊ⁄UË¥– ‡Ê¢∑§⁄U ¡Ê ◊ŒŸÊ⁄UË– ÃÊ ◊Ë ÿÕ Ÿ œ⁄UË¥– ÷˝Ê¢ÁÃ
∑§Ê¢„UË¥H 25H ÿˇÊ⁄UˇÊÊªáÊÊ¢•Ê¢ÃÈ– ‡Ê¢÷ÍøÊ ‚πÊ ¡Ê œŸfl¢ÃÈ– ÃÊ ∑ȧ’L§ ◊Ë
„¥U •Ÿ¢ÃÈ– ê„UáÊÃÊ ¡Ê„U∂ÊH 26H ◊ª •Ê∆UÊ¢„UË fl‚Í¢◊ʤÊÊ⁄UË¥– ¬Êfl∑ȧ ÃÊ ◊Ë
•flœÊ⁄UË¥– Á‡Êπ⁄UÊÁÕÁ∂ÿÊ¢ ‚flÊ¸¬⁄UË– ◊L§ ÃÊ ◊ËH 27H
 •äÿÊÿ Œ„UÊflÊ 201

¬È⁄UÊœ‚Ê¢ ø ◊ÈÅÿ¢ ◊Ê¢ ÁflÁh ¬ÊÕ¸ ’΄US¬ÁÃ◊˜Ô–

‚ŸÊŸËŸÊ◊„¢U S∑§ãŒ— ‚⁄U‚Ê◊ÁS◊ ‚ʪ⁄U—H 24H
◊„U·Ë¸áÊÊ¢ ÷ΪÈ⁄U„¢U Áª⁄UÊ◊Sêÿ∑§◊ˇÊ⁄U◊˜Ô–
ÿôÊÊŸÊ¢ ¡¬ÿôÊÊ˘ÁS◊ SÕÊfl⁄UÊáÊÊ¢ Á„U◊Ê∂ÿ—H 25H
¡Ê Sflª¸Á‚¢„UÊ‚ŸÊ ‚ÊflÊflÊ– ‚fl¸ôÊÃ •ÊŒËøÊ ∆UÊflÊ– ÃÊ ¬È⁄UÊÁ„UÃÊ¢◊Ê¡Ë¥
⁄UÊflÊ– ’΄US¬ÃË ◊ËH 28H ÁòÊèÊÈflŸË¥ÁøÿÊ ‚ŸÊ¬ÃË¥-– •Ê¢Ã S∑¢§ŒÈ ÃÊ ◊Ë
◊„UÊ◊ÃË– ¡Ê „U⁄UflËÿZ •ÁÇŸ‚¢ªÃË– ∑ΧÁûÊ∑§Ê•Ê¢ÃÈ ¡Ê„U∂ÊH 29H ‚∑§Á›U∑§Ê¢
‚⁄UÊfl⁄UÊ¢‚Ë¥– ◊Ê¡Ë¥ ‚◊Ⱥ˝ ÃÊ ◊Ë ¡›U⁄UʇÊË– ◊„U·ËZ•Ê¢ÃÈ Ã¬Ê⁄UʇÊË– ÷ÎªÈ ÃÊ
◊ËH 230H •‡Ê·Ê¢„UË flÊøÊ-– ◊Ê¡Ë¥ Ÿ≈UŸÊø ‚àÿÊøÊ– Ã¥ •ˇÊ⁄U ∞∑§ ◊Ë
flÒ∑È¢§∆UË¥øÊ– flÀ„UÊ›ÈU ê„UáÊH 31H ‚◊SÃÊ¢„UË ÿôÊÊ¢ëÿʬÒ∑§Ë¥– ¡¬ÿôÊÈ ÃÊ ◊Ë
ÿ ∂Ê∑§Ë¥– ¡Ê ∑§◊¸àÿʪ¥ ¬˝áÊflÊÁŒ∑§Ë¥– ÁŸ»§¡Áfl¡H 32H ŸÊ◊¡¬ÿôÊÈ ÃÊ
¬⁄U◊– ’Êœ¢Í Ÿ ‡Ê∑§ FÊŸÊÁŒ ∑§◊¸– ŸÊ◊¥ ¬ÊflŸ œ◊ʸœ◊¸– ŸÊ◊ ¬⁄U’˝rÊÔ
flŒÊÕZH 33H SÕÊfl⁄UÊ¢ Áª⁄UË¢ •Ê¢ÃÈ– ¬Èáÿ¬È¢¡ ¡Ê Á„U◊fl¢ÃÈ– ÃÊ ◊Ë ê„UáÊ
∑§Ê¢ÃÈ– ∂Áˇ◊ÿøÊH 34H
•‡flàÕ— ‚fl¸flΡÊÊáÊÊ¢ Œfl·Ë¸áÊÊ¢ ø ŸÊ⁄UŒ—–
ªãœflʸáÊÊ¢ ÁøòÊ⁄UÕ— Á‚hÊŸÊ¢ ∑§Á¬∂Ê ◊ÈÁŸ—H 26H
©UìÊÒ—üÊfl‚◊‡flÊŸÊ¢ ÁflÁh ◊Ê◊◊ÎÃÊŒ˜÷fl◊˜Ô–
∞⁄UÊflâ ª¡ãº˝ÊáÊÊ¢ Ÿ⁄UÊáÊÊ¢ ø Ÿ⁄UÊÁœ¬◊˜ÔH 27H
∑§À¬º˝È◊ „UŸ ¬ÊÁ⁄U¡ÊÃÈ– ªÈáÊ¥ ø¢ŒŸÈ„UË flÊ«U ÁflÅÿÊÃÈ– ÃÁ⁄U ÿÿÊ¢
flÎˇÊ¡ÊÃÊ¢•Ê¢¢ÃÈ– •‡flàÕÈ ÃÊ ◊ËH 35H Œfl´§·Ë¥•Ê¢ÃÈ ¬Ê¢«UflÊ– ŸÊ⁄UŒÈ ÃÊ ◊Ë
¡ÊáÊÊflÊ– ÁøòÊ⁄UÕÈ ◊Ë ª¢œflÊZ– ‚∑§Á›U∑§Ê¢◊Ê¡Ë¥H 36H ÿÿÊ¢ •‡Ê·Ê¢„UË
Á‚hÊ¢-– ◊Ê¡Ë¥ ∑§Á¬∂ÊøÊÿȸ ◊Ë ¬˝’ÈhÊ– ÃÈ⁄¢Uª¡ÊÃÊ¢ ¬˝Á‚hÊ¢-– •Ê¢Ã
©UìÊÒ—üÊflÊ ◊ËH 37H ⁄UÊ¡÷Í·áÊ ª¡Ê¢•Ê¢ÃÈ– •¡È¸ŸÊ ◊Ë ªÊ ∞⁄UÊflÃÈ–
¬ÿÊ⁄UʇÊË ‚È⁄U◊ÁÕÃÈ– •◊ÎÃÊ¢‡ÊÈ ÃÊ ◊ËH 38H ÿÿÊ¢ Ÿ⁄UÊ¢◊Ê¡Ë¥ ⁄UÊ¡Ê– ÃÊ
Áfl÷ÍÁÃÁfl‡Ê· ◊ʤÊÊ– ¡ÿÊÃ¥ ‚∑§›U ∂Ê∑§ ¬˝¡Ê– „UÊ™§ÁŸ ‚ÁflÃËH 39H
•ÊÿȜʟÊ◊„¢U fl¡¢˝ œŸÍŸÊ◊ÁS◊ ∑§Ê◊œÈ∑˜§Ô–
¬˝¡Ÿ‡øÊÁS◊ ∑§ãŒ¬¸— ‚¬Ê¸áÊÊ◊ÁS◊ flÊ‚ÈÁ∑§—H 28H
202 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•ŸãÇøÊÁS◊ ŸÊªÊŸÊ¢ flL§áÊÊ ÿÊŒ‚Ê◊„U◊˜Ô–

Á¬ÃÎ≤ áÊÊ◊ÿ¸◊Ê øÊÁS◊ ÿ◊— ‚¢ÿ◊ÃÊ◊„U◊˜ÔH 29H
¬Ò¥ •ÊÉÊflÿÊ¢ „UÊÁÃÿ⁄UÊ¢-– •Ê¢Ã flÖÊ˝ Ã¥ ◊Ë œŸÈœ¸⁄UÊ– ¡¥ ‡ÊÃ◊πÊûÊËáʸ∑§⁄UÊ–
•ÊM§…UÊÁŸ •‚H 240H äÊŸÍ¢◊äÿ¥ ∑§Ê◊œŸÈ– Ã¥ ◊Ë ê„UáÊ Áflcfl∑˜§Ô‚ŸÈ–
¡ã◊ÁflÃÿʕʢà ◊ŒŸÈ– ÃÊ ◊Ë ¡ÊáÊ¥H 41H ‚¬¸∑ȧ›Uʕʢà •Áœc∆ÔUÊÃÊ–
flÊ‚È∑§Ë ªÊ ◊Ë ∑È¢§ÃË‚ÈÃÊ– ŸÊªÊ¢◊Ê¡Ë¥ ‚◊SÃÊ¢– •Ÿ¢ÃÈ ÃÊ ◊ËH 42H •ªÊ
ÿÊŒ‚Ê¢•Ê¢ÃÈ– ¡Ê ¬Á‡ø◊ ¬˝◊ŒøÊ ∑§Ê¢ÃÈ– ÃÊ flL§áÊ ◊Ë „¥U •Ÿ¢ÃÈ– ‚Ê¢ªÃ
•‚H 43H •ÊÁáÊ Á¬ÃΪáÊÊ¢ ‚◊SÃÊ¢-– ◊Ê¡Ë¥ •ÿ¸◊Ê ¡Ê Á¬ÃÎŒflÃÊ– ÃÊ
◊Ë „¥U ÃûflÃÊ¢– ’Ê∂à •Ê„¥UH 44H ¡ªÊøË¥ ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷¥ Á∂Á„UÃË– ¬˝ÊÁáÊÿÊ¢ëÿÊ
◊ÊŸ‚Ê¢øÊ ¤ÊÊ«UÊ ÉÊÃË– ◊ª ∑§Á∂ÿÊŸÈM§¬ „UÊÃË– ÷ÊªÁŸÿ◊ ¡H 45H ÃÿÊ¢
ÁŸÿÁ◊ÃÿÊ¢◊Ê¡Ë ÿ◊È – ¡Ê ∑§◊¸‚ÊˇÊË œ◊ȸ– ÃÊ ◊Ë ê„UáÊ •Êà◊Ê⁄UÊ◊È–
⁄U◊ʬÃËH 46H
¬˝tÔUÊŒ‡øÊÁS◊ ŒÒàÿÊŸÊ¢ ∑§Ê∂— ∑§∂ÿÃÊ◊„U◊˜Ô–
◊ΪÊáÊÊ¢ ø ◊Ϊãº˝Ê˘„¢U flÒŸÃÿ‡ø ¬ÁˇÊáÊÊ◊˜ÔH 30H
•ªÊ ŒÒàÿÊ¢ÁøÿÊ ∑ȧ›UË–¥ ¬˝:„UÊŒÈ ÃÊ ◊Ë ãÿÊ„UÊ›UË–¥ ê„UáÊÊÒÁŸ ŒÒàÿ÷ÊflÊÁŒ◊›UË–¥
Á∂¢¬ÁøŸÊH 47H ¬Ò¥ ∑§Á›UÃÿÊ¢◊Ê¡Ë¥ ◊„UÊ∑§Ê›ÈU– ÃÊ ◊Ë ê„UáÊ ªÊ¬Ê›ÈU–
‡flʬŒÊ¢◊Ê¡Ë¥ ‡Êʌ͸›ÈU– ÃÊ ◊Ë ¡ÊáÊH 48H ¬ÁˇÊ¡ÊÃË◊ʤÊÊ⁄UË¥– ªL§«U ÃÊ ◊Ë
•flœÊ⁄UË¥– ÿÊ∂ʪ˥ ¡Ê ¬Ê∆UËfl⁄UË– flÊ„UÊ¥ ‡Ê∑§ ◊ÊÃ¥H 49H
¬flŸ— ¬flÃÊ◊ÁS◊ ⁄UÊ◊— ‡ÊSòÊ÷ÎÃÊ◊„U◊˜Ô–
¤Ê·ÊáÊÊ¢ ◊∑§⁄U‡øÊÁS◊ dÊÂÊ◊ÁS◊ ¡ÊqflËH 31H
¬ÎâflËÁøÿÊ ¬Ò‚Ê⁄UÊ-– ◊Ê¡Ë¥ ÉÊ«UË Ÿ ∂ªÃÊ¢ œŸÈœ¸⁄UÊ– ∞∑¥§Áø ©UaÔUÊáÊ¥
‚ÊÃÊ¢Á„U ‚ʪ⁄UÊ¢– ¬˝ŒÁˇÊáÊÊ ∑§⁄UË ¡ÊH 250H ÃÿÊ¢ flÁ„UÁ∂ÿÊ¢ ªÁÃ◊¢ÃÊ¢-–
•Ê¢Ã ¬flŸÈ ÃÊ ◊Ë ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ‡ÊSòÊœ⁄UÊ¢ ‚◊SÃÊ¢-– ◊Ê¡Ë¥ üÊË⁄UÊ◊ ÃÊ
◊ËH 51H ¡áÊ¥ ‚Ê¢∑§«UÁ∂ÿÊ¥ œ◊ʸø¥ ∑Ò§flÊ⁄¥U– •Ê¬áʬÿÊ¢ œŸÈcÿ ∑§M§ÁŸ
ŒÈ‚⁄¥U– Áfl¡ÿ∂Áˇ◊ÿ ∞∑§ ◊Ê„U⁄¥U– ∑§∂¥ òÊÃË¥H 52H ¬Ê∆UË¥ ©U÷¥ ∆UÊ∑ͧÁŸ
‚Èfl›UË¥– ¬˝Ãʬ∂¢∑§‡fl⁄UÊøË¥ Á‚‚Ê›UË¥– ªªŸË¥ ©UŒÊ ê„UáÊÃÿÊ „USÃ’›UË¥–
ÁŒœ∂Ë¥ ÷ÍÃÊ¢H 53H ¡áÊ¥ ŒflÊ¢øÊ ◊ÊŸÈ Áª¢flÁ‚∂Ê– œ◊ʸÁ‚ ¡ËáÊÊ¸hÊL§
 •äÿÊÿ Œ„UÊflÊ 203

∑§∂Ê– ‚Íÿ¸fl¢‡ÊË¥ ©UŒ∂Ê– ‚Íÿ¸ ¡Ê ∑§Ê¢H 54H ÃÊ „UÊÁÃÿL§¬⁄UÁ¡ÃÿÊ¢•Ê¢ÃÈ–

⁄UÊ◊ø¢º˝ ◊Ë ¡ÊŸ∑§Ë∑§Ê¢ÃÈ– ◊∑§⁄U ◊Ë ¬Èë¿Ufl¢ÃÈ– ¡›Uø⁄UÊ¢◊Ê¡Ë¥H 55H ¬Ò¥
‚◊SÃÊ¢„UË flÊÉÊÊ¢-– ◊äÿ¥ ¡ ÷ªË⁄UÕ¥ •ÊÁáÊÃÊ¢ ª¢ªÊ– ¡ã„ÍUŸ¥ ÁªÁ›U∂Ë ◊ª
¡¢ÉÊÊ– »§Ê«ÍUÁŸ ÁŒœ∂ËH 56H Ã ÁòÊ÷ÈflŸÒ∑§‚Á⁄UÃÊ– ¡Êã„UflË ◊Ë ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ–
¡›U¬˝flÊ„UÊ¢ ‚◊SÃÊ¢-– ◊ʤÊÊ⁄UË¥ ¡ÊáÊ¥H 57H ∞‚ÁŸ flª›UÊ∂Ê¢ ‚Îc≈ÔUˬÒ∑§Ë¥–
Áfl÷ÍÃË ŸÊ◊ ‚ÈÃÊ¢ ∞∑§∑§Ë¥– ‚ª›UŸ ¡ã◊‚„d¥ •fl∂Ê∑§Ë¥– •äÿʸ Ÿ√„UÃËH 58H
‚ªÊ¸áÊÊ◊ÊÁŒ⁄UãÇø ◊äÿ¢ øÒflÊ„U◊¡¸ÈŸ–
•äÿÊà◊ÁfllÊ ÁfllÊŸÊ¢ flÊŒ— ¬˝flŒÃÊ◊„U◊˜ÔH 32H
•ˇÊ⁄UÊáÊÊ◊∑§Ê⁄UÊ˘ÁS◊ mãm— ‚Ê◊ÊÁ‚∑§Sÿ ø–
•„U◊flÊˇÊÿ— ∑§Ê∂Ê œÊÃÊ„¢U Áfl‡flÃÊ◊Èπ—H 33H
¡Ò‚Ë¥ •flÉÊË¥Áø ŸˇÊòÊ¥ fl¥øÊflË¥– ∞‚Ë øÊ«U ©U¬¡∂ ¡Ò¥ ¡ËflË¥– ÃÒ¥
ªªŸÊøË ’Ê¢œÊflË– ∂ÊÕ ¡flË¥H 59H ∑§Ê¢ ¬ÎâflËÿ ¬⁄U◊ÊáÊÍ¢øÊ ©UªÊáÊÊ
ÉÿÊflÊ– ÃÁ⁄U ÷ͪÊ∂ÈÁø ∑§Êπ ‚ÈflÊflÊ– ÃÒ‚Ê ÁflSÃÊL§ ◊ʤÊÊ ¬„UÊflÊ– ÃÁ⁄U
¡ÊáÊÊfl¥ ◊ÊÃ¥H 260H ¡Ò‚¥ ‡ÊÊπÊ¢‚Ë »Í§∂»§›U– ∞Á∑§„U›UÊ¢ fl≈Uʛ͢U ê„UÁáÊ¡
‚∑§›U– ÃÁ⁄U ©U¬«ÍUÁŸÿÊ¢ ◊Í›U– ¡flË¥ „UÊÃË¥ ÉÊ¬H 61H ÃflË¥ ◊ʤÊ Áfl÷ÍÁÃÁfl‡Ê·–
¡⁄UË ¡ÊáÊÊ¥ ¬ÊÁ„U¡ÃË •‡Ê·– Ã⁄UË SflM§¬ ÁŸŒÊ¸·– ¡ÊÁáÊ¡ ◊ʤÊ¥H 62H
∞:„UflË¥ flª›UÊÁ∂ÿÊ Áfl÷ÍÃË– ∑§ÊÁÿ∞∑§ ¬Á⁄U‚‚Ë Á∑§ÃË– ê„UáÊÊÒÁŸ ∞Á∑§„U›UÊ¢
◊„UÊ◊ÃË– ‚fl¸ ◊Ë ¡ÊáÊH 63H ◊Ë •ÊÉÊÁflÿÁø ‚Îc≈ÔUË– •ÊÁŒ◊äÿÊ¢ÃË¥
Á∑§⁄UË≈UË– •Êì˝Êà ¬≈UË¥– âÃÈ ¡flË¥H 64H ∞Á‚ÿÊ √ÿʬ∑§Ê ◊ÊÃ¥ ¡Ò¥
¡ÊáÊÊfl¥– ÃÒ¢ Áfl÷ÍÁÃ÷Œ¢ ∑§Êÿ ∑§⁄UÊfl¥– ¬Á⁄U „U ÃȤÊË ÿÊÇÿÃÊ Ÿ√„U– ê„UáÊÊÒÁŸ
•‚ÊH 65H ∑§Ê¢ ¡ ÃÈflÊ¢ ¬ÈÁ‚Á∂ÿÊ Áfl÷ÍÃË– ê„UáÊÊÒÁŸ ÁÃÿÊ •Ê߸∑§
‚È÷º˝Ê¬ÃË– Ã⁄UË ÁfllÊ¢◊Ê¡Ë¥ ¬˝SÃÈÃË– •äÿÊà◊ÁfllÊ Ã ◊ËH 66H •ªÊ
’Ê∂ÃÿÊ¢ÁøÿÊ ∆UÊÿË¥– flÊŒÈ ÃÊ ◊Ë ¬Ê„UË¥– ¡Ê ‚∑§∂‡ÊÊSòÊ‚¢◊Ã¥ ∑§„UË¥–
‚⁄UÁøŸÊH 67H ¡Ê ÁŸfl¸øÍ¢ ¡ÊÃÊ¢ flÊ…U– •Êß∑§ÃÿÊ¢ ©Uà¬˝ˇÊ ‚›ÈU ø…U–
¡ÿÊfl⁄UË ’Ê∂ ÃÿÊ¢øË¥ ªÊ«¥U– ’Ê∂áÊË¥ „UÊÃË¥H 68H ∞‚Ê ¬˝ÁìʌŸÊ◊Ê¡Ë¥
flʌȖ ÃÊ ◊Ë ê„UáÊ ªÊÁfl¢ŒÈ– •ˇÊ⁄UÊ¢◊Ê¡Ë¥ Áfl‡ÊŒÈ– •∑§ÊL§ ÃÊ ◊ËH 69H
¬Ò¥ ªÊ ‚◊Ê‚Ê¢◊ʤÊÊ⁄UË¥– mãm ÃÊ ◊Ë •flœÊ⁄UË¥– ◊‡Ê∑§Ê∂ʪÊÁŸ ’˝rÊÔÊfl⁄UË¥–
204 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ª˝ÊÁ‚ÃÊ ÃÊ ◊ËH 270H ◊L§◊¢Œ⁄UÊÁŒ∑§Ë¥ ‚flËZ– ‚Á„Uà ¬ÎâflËÃ¥ Áfl⁄UflË– ¡Ê
∞∑§ÊáʸflÊÃ¥„UË Á¡⁄UflË– ¡ÁÕ¢øÊ ÃÕH 71H ¡Ê ¬˝›UÿÃ¡Ê Œà Á◊∆UË–
‚ªÁ›UÿÊ ¬flŸÊÃ¥ Áª›UË Á∑§⁄UË≈UË– •Ê∑§Ê‡Ê ¡ÿÊÁøÿÊ ¬Ê≈UË¥– ‚Ê◊Êfl∂¥H 72H
∞‚Ê •¬Ê⁄U ¡Ê ∑§Ê›ÈU– ÃÊ ◊Ë ê„áÊ ∂ˇ◊Ë∂Ë›ÈU– ◊ª ¬È…UÃË ‚Îc≈ÔUËøÊ ◊›ÈU–
‚ÎÁ¡ÃÊ ÃÊ ◊ËH 73H
◊ÎàÿÈ— ‚fl¸„U⁄U‡øÊ„U◊ÈŒ˜÷fl‡ø ÷ÁflcÿÃÊ◊˜Ô–
∑§ËÁø— üÊËflʸ∑§˜ ø ŸÊ⁄UËáÊÊ¢ S◊ÎÁÃ◊œ
¸ Ê œÎÁ× ˇÊ◊ÊH 34H
•ÊÁáÊ ‚ÎÁ¡Á∂ÿÊ ÷ÍÃÊ¢Ã¥ ◊ËÁø œ⁄UË¥– ‚∑§›UÊ¢ ¡ËflŸ„UË ◊ËÁø •flœÊ⁄UË¥–
‡ÊπË¥ ‚flÊZÃ¥ ÿÊ ‚¢„UÊ⁄UË¥– Ã√„UÊ ◊ÎàÿÈ„UË ◊ËÁøH 74H •ÊÃÊ¢ SòÊ˪áÊÊ¢ëÿÊ
¬Ò∑§Ë¥– ◊ÊÁ¤ÊÿÊ Áfl÷ÍÃË ‚Êà •ÊÁáÊ∑§Ë– ÁÃÿÊ ∞∑§ ∑§flÁÃ∑§Ë¥–
‚Ê¢Áª¡ÃË∂H 75H Ã⁄UË ÁŸàÿ ŸflË ¡ ∑§ËÁø– •¡È¸ŸÊ Ã ◊ʤÊË ◊ÍÃ˸– •ÊÁáÊ
•ÊÒŒÊÿZ‚Ë ¡ ‚¢¬ûÊË– Ã„UË ◊ËÁø ¡ÊáÊ¥H 76H •ÊÁáÊ Ã ªÊ ◊Ë flÊøÊ– ¡
‚ÈπÊ‚ŸË¥ ãÿÊÿÊøÊ– •ÊM§…UÊÁŸ Áflfl∑§ÊøÊ– ◊ʪËZ øÊ∂H 77H ŒÁπ∂ÁŸ
¬ŒÊÕZ– ¡ •Ê∆UflÍÁŸ Œ ◊ÊÃ¥– Ã S◊ÎÁÄUË ∞Õ¥– ÁòʇÊÈhË ◊ËH 78H ¬Ò¥
SflÁ„UÃÊ •ŸÈÿÊÁÿŸË– ◊œÊ Ã ªÊ ◊Ë ßÿ ¡ŸË¥– œÎÃË ◊Ë ÁòÊ÷ÈflŸË¥– ˇÊ◊Ê Ã
◊ËH 79H ∞fl¢ ŸÊ⁄UË¥◊ʤÊÊ⁄UË¥– ÿÊ ‚ÊÄUË ‡ÊÁÄà ◊Ë •flœÊ⁄UË¥– ∞‚¥
‚¢‚Ê⁄Uª¡∑§‚⁄UË– ê„UáÊÃÊ ¡Ê„U∂ÊH 280H
’΄Uà‚Ê◊ ÃÕÊ ‚ÊêŸÊ¢ ªÊÿòÊË ¿U㌂Ê◊„U◊˜Ô–
◊Ê‚ÊŸÊ¢ ◊ʪ¸‡ÊË·Ê¸˘„U◊ÎÃÍŸÊ¢ ∑ȧ‚È◊Ê∑§⁄U—H 35H
flŒ⁄UʇÊËÁøÿÊ ‚Ê◊Ê-– •Ê¢Ã ’΄Uà‚Ê◊ ¡¥ Á¬˝ÿÊûÊ◊Ê– Ã¥ ◊Ë ê„UáÊ
⁄U◊Ê-– ¬˝ÊáÊ‡flL§H 81H ªÊÿòÊË¿¢UŒ ¡¥ ê„UÁáÊ¡– Ã¥ ‚∑§›UÊ¢ ¿¢UŒÊ¢◊Ê¡Ë¥
◊ʤÊ¥– SflM§¬ „¥U ¡ÊÁáÊ¡– ÁŸ÷˝Ê¢Ã ÃÈflÊ¢H 82H ◊Ê‚Ê¢•Ê¢Ã ◊ʪ¸‡ÊËL§– ÃÊ ◊Ë
ê„UáÊ ‡ÊÊXÔ¸UäÊL§– ´§ÃÍ¢◊Ê¡Ë¥ ∑ȧ‚È◊Ê∑§L§– fl‚¢ÃÈ ÃÊ ◊ËH 83H
lÍâ ¿U∂ÿÃÊ◊ÁS◊ Ã¡SÃ¡ÁSflŸÊ◊„U◊˜Ô–
¡ÿÊ˘ÁS◊ √ÿfl‚ÊÿÊ˘ÁS◊ ‚ûfl¢ ‚ûflflÃÊ◊„U◊H ˜Ô 36H
flÎcáÊËŸÊ¢ flÊ‚ÈŒflÊ˘ÁS◊ ¬Êá«UflÊŸÊ¢ œŸ¢¡ÿ—–
◊ÈŸËŸÊ◊åÿ„¢U √ÿÊ‚— ∑§flËŸÊ◊È‡ÊŸÊ ∑§Áfl—H 37H
 •äÿÊÿ Œ„UÊflÊ 205

¿UÁ›UÃÿÊ¢ Áfl¢ŒÊáÊÊ-– ◊Ê¡Ë¥ ¡Í¢ Ã¥ ◊Ë ÁfløˇÊáÊÊ– ê„UáÊÊÁŸ øÊ„U≈UÊ¢ øÊ⁄UË

¬⁄UË ∑§fláÊÊ– ÁŸflÊM¢§ Ÿ ÿH 84H •ªÊ •‡Ê·Ê¢„UË Ã¡‚Ê¢-– •Ê¢Ã Ã¡ Ã¥
◊Ë ÷⁄¢Ufl‚Ê– Áfl¡ÿÊ ◊Ë ∑§ÊÿÊ¸g‡ÊÊ¢– ‚∑§›UÊ¢◊Ê¡Ë¥H 85H ¡áÊ¥ øÊπÊ›UÃ
ÁŒ‚ ãÿÊÿ– ÃÊ √ÿfl‚Êÿʢà √ÿfl‚Êÿ– ◊ʤÊ¥ SflM§¬ „¥U ⁄UÊÿ– ‚È⁄UÊ¢øÊ
ê„UáÊH 86H ‚ûflÊÁÕÁ∂ÿÊ¢•Ê¢ÃÈ– ‚ûfl ◊Ë ê„UáÊ •Ÿ¢ÃÈ– ÿÊŒflÊ¢◊Ê¡Ë¥
üÊË◊¢ÃÈ– ÃÊÁø ÃÊ ◊ËH 87H ¡Ê Œfl∑§Ë fl‚ÈŒflÊSÃfl ¡Ê„U∂Ê– ∑ȧ◊Ê⁄UË‚Ê∆UË¥
ªÊ∑ȧ›UË¥ ª∂Ê– ÃÊ ◊Ë ¬˝ÊáÊÊ‚∑§≈U Á¬ÿÊ∂Ê– ¬ÍßÃ¥H 88H ŸÈÉÊ«UÃÊ¢
’Ê›U¬áÊÊøË »È§∂Ë– ¡áÊ¥ Á◊ÿÊ¥ •ŒÊŸflË ‚ÎÁc≈ÔU ∑§∂Ë– ∑§⁄UË¥ ÁªÁ⁄U œM§ÁŸ
©U◊ÊÁáÊ∂Ë– ◊„¥Uº˝◊Á„U◊ÊH 89H ∑§ÊÁ∂¢ŒËø¥ NUŒÿ‡ÊÀÿ »§Á«U∂¥– ¡áÊ¥ Á◊ÿÊ¢
¡›Uà ªÊ∑ȧ›U ⁄UÊÁπ∂¥– flÊ‚L§flÊ¢‚Ê∆UË¥ ∂ÊÁfl∂¥– Áfl⁄¢UøË‚ Á¬‚¥H 290H
¬˝Õ◊Œ‡ÊÁøÿ ¬„UÊ¢≈U-– ◊ÊÁ¡ ∑¢§‚Ê∞‡ÊË¥ •øÊ≈¥U– ◊„UÊœ¥«UË¥ •flø≈¥U– ∂Ë›UÊÁø
ŸÊÁ‚∂Ë¥H 91H „¥U ∑§Êÿ Á∑§ÃË∞∑§ ‚Ê¢ªÊfl¥– ÃÈflÊ¢„UË ŒÁπ∂¥ ∞Á∑§∂¥ •‚
•ÊÉÊfl¥– ÃÁ⁄U ÿÊŒflÊ¢◊Ê¡Ë¥ ¡ÊáÊÊfl¥– „¥UÁø SflM§¬ ◊ʤÊ¥H.92H •ÊÁáÊ
‚Ê◊fl¢‡ÊË¥ ÃÈê„UÊ¢ ¬Ê¢«UflÊ¢-– ◊Ê¡Ë¥ •¡Ȩ̀Ÿ ÃÊ ◊Ë ¡ÊáÊÊflÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ∞∑§◊∑§Ê¢ÁøÿÊ
¬˝◊÷ÊflÊ– ÁflÉÊ«ÈU Ÿ ¬«UH 93H ‚¢ãÿÊ‚Ë ÃÈflÊ¢ „UÊ™§ÁŸ ¡ŸË¥– øÊM§ÁŸ Ÿ∂Ë
◊ʤÊË ÷ÁªŸË– Ã:„UË Áfl∑§À¬È ŸÈ¬¡ ◊ŸË¥– ◊Ë ÃÍ¢ ŒÊã„UË SflM§¬ ∞∑§H 94H
◊ȟ˕ʢà √ÿÊ‚ŒflÊ– ÃÊ ◊Ë ê„UáÊ ÿÊŒfl⁄UÊflÊ– ∑§flˇfl⁄UÊ¢◊Ê¡Ë¥ œÒÿʸ ∆UÊflÊ–
©U‡ÊŸÊøÊÿ¸ ÃÊ ◊ËH 95H
Œá«UÊ Œ◊ÿÃÊ◊ÁS◊ ŸËÁÃ⁄UÁS◊ Á¡ªË·ÃÊ◊˜Ô–
◊ÊÒŸ¢ øÒflÊÁS◊ ªÈsÔÊŸÊ¢ ôÊÊŸ¢ ôÊÊŸflÃÊ◊„U◊˜ÔH 38H
•ªÊ ŒÁ◊ÃÿÊ¢◊ʤÊÊ⁄UË¥– •ÁŸflÊ⁄U Œ¢«ÈU ÃÊ ◊Ë •flœÊ⁄UË¥– ¡Ê ◊È¢Áªÿ∂ʪÊÁŸ
’˝rÊÔÊfl⁄UË¥– ÁŸÿÁ◊à ¬ÊflH 96H ¬Ò¥ ‚Ê⁄UÊ‚Ê⁄ ÁŸœÊ¸Á⁄UÃÿÊ¢– œ◊¸ôÊÊŸÊøÊ ¬ˇÊÈ
œÁ⁄UÃÿÊ¢– ‚∑§›U‡ÊÊSòÊÊ¢◊Ê¡Ë¥ ÿÿÊ¢– ŸËÁÇÊÊSòÊ Ã¥ ◊ËH 97H •ÊÉÊÁflÿÊÁø
ªÍ…UÊ¢-– ◊Ê¡Ë¥ ◊ÊÒŸ Ã¥ ◊Ë ‚È„UÊ«UÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ Ÿ ’Ê∂ÃÿÊ¢ ¬È…UÊ¢– dc≈ÔÊ„UË ŸáÊ
„UÊÿH 98H •ªÊ ôÊÊÁŸÿÊ¢ÁøÿÊ ∆UÊÿË¥– ôÊÊŸ Ã¥ ◊Ë ¬Ê„UË¥– •ÊÃÊ¢ •‚Ê „¥U
ÿÿÊ¢ ∑§Ê¢„UË¥– ¬Ê⁄U Ÿ ŒπÊ¢H 99H
206 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÿìÊÊÁ¬ ‚fl¸÷ÍÃÊŸÊ¢ ’Ë¡¢ ÃŒ„U◊¡È¸Ÿ–

Ÿ ÃŒÁSà ÁflŸÊ ÿàSÿÊã◊ÿÊ ÷Íâ ø⁄UÊø⁄U◊˜ÔH 39H
ŸÊãÃÊ˘ÁSà ◊◊ ÁŒ√ÿÊŸÊ¢ Áfl÷ÍÃËŸÊ¢ ¬⁄ãì–
∞· ÃÍg‡Ê× ¬˝ÊÄÃÊ Áfl÷ÍÃÁfl¸SÃ⁄UÊ ◊ÿÊH 40H
¬Ò¥ ¬¡¸ãÿÊÁøÿÊ œÊ⁄UÊ¢– fl⁄UË ∂π ∑§⁄Ufl∂ œŸÈœ¸⁄UÊ– ∑§Ê¢ ¬ÎâflËÁøÿÊ
ÃÎáÊÊ¢∑ȧ⁄UÊ¢– „UÊ߸∂ ∆UËH 300H ¬Ò¥ ◊„UÊŒœËÁøÿÊ Ã⁄¢UªÊ¢– √ÿflSÕÊ œM¢§ Ÿÿ
¡flË¥ ªÊ– ÃflË¥ ◊ÊÁ¤ÊÿÊ Áfl‡Ê·Á∂¢ªÊ¢– ŸÊ„UË¥ Á◊ÃËH 1H ∞Á‡ÊÿÊ„UË ‚Êìʢø
¬˝œÊŸÊ– Áfl÷ÍÃË ‚Ê¢ÁªÃÁ∂ÿÊ ÃÈ¡ •¡È¸ŸÊ– ÃÊ „UÊ ©g‡ÊÈ ¡Ê ªÊ ◊ŸÊ– •Ê„UÊø
ª◊∂ÊH 2H ÿ⁄UÊ¢ Áfl÷ÍÁÃÁflSÃÊ⁄UÊ¢Á‚ ∑§Ê¢„UË¥– ∞Õ ‚fl¸ÕÊ ∂π ŸÊ„UË¥–
ê„UáÊÊÒÁŸ ¬Á⁄U‚‚Ë ÃÍ¢ ∑§Ê߸– •Êê„UË¥ ‚Ê¢ªÊ¥ Á∑§ÃËH 3H ÿÊ∂ʪ˥ ∞Á∑§„U›UÊ¢
ÃÈ¡– ŒÊ™¢§ •ÊÃÊ¢ fl◊¸ ÁŸ¡– Ã⁄UË ‚fl¸÷ÍÃÊ¢∑ȧ⁄¥U ’Ë¡– ÁflL§…Uà •‚ Ã¥
◊ËH 4H ê„UáÊÊÒÁŸ ‚ÊŸ¥ ÕÊ⁄U Ÿ ê„UáÊÊfl¥– ©¢Uø ŸËø ÷Êfl ‚Ê¢«UÊfl– ∞∑§ ◊ËÁø
∞‚¥ ◊ÊŸÊfl¥– flSÃÈ¡ÊÃÊÃ¥H 5H Ã⁄UË ÿÊfl⁄UË ‚ÊœÊ⁄UáÊ– •Ê߸∑§ ¬Ê¢ •ÊÁáÊ∑§„UË
ÅÊÍáÊ– ÃÁ⁄U •¡È¸ŸÊ Ã¥ ÃÍ¢ ¡ÊáÊ– Áfl÷ÍÁà ◊ʤÊËH 6H
ÿlÁm÷ÍÁÃ◊à‚ûfl¢ üÊË◊ŒÍÁ¡¸Ã◊fl flÊ–
ÃûÊŒflÊflªë¿U àfl¢ ◊◊ Ã¡Ê¢˘‡Ê‚ê÷fl◊˜ÔH 41H
¡Õ ¡Õ ‚¢¬ÁûÊ •ÊÁáÊ ŒÿÊ– ŒÊã„UË fl‚ÃË •ÊÁ∂ÿÊ ∆UÊÿÊ– Ã Ã ¡ÊáÊ
œŸ¢¡ÿÊ– Áfl÷ÍÁà ◊ʤÊËH 7H
•ÕflÊ ’„ÈUŸÒÃŸ Á∑¢§ ôÊÊÃŸ ÃflʡȸŸ–
Áflc≈ÔUèÿÊ„UÁ◊Œ¢ ∑ΧàF◊∑§Ê¢‡ÊŸ ÁSÕÃÊ ¡ªÃ˜ÔH 42H
˙Ãà‚ÁŒÁà üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃʂͬÁŸ·à‚È ’˝rÊÔÁfllÊÿÊ¢ ÿÊª‡ÊÊSòÊ
üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ‚¢flÊŒ Áfl÷ÍÁÃÿÊªÊ ŸÊ◊ Œ‡Ê◊Ê˘äÿÊÿ—H 10H
•ÕflÊ ∞∑§∂¥ ∞∑§ Á’¢’ ªªŸË¥– ¬˝÷Ê »§Ê¢∑§ ÁòÊ÷ÈflŸË¥– ÃflË¥ ∞∑§ÊÁ∑§ÿÊøË
‚∑§›U ¡ŸË¥– •ÊôÊÊ ¬ÊÁ›U¡H 8H ÃÿÊ¢Ã¥ ∞∑§∂¥ ¤ÊáÊË¥ ê„UáÊ– ÃÊ ÁŸœ¸Ÿ ÿÊ
÷Ê·Ê ŸáÊ– ∑§Êÿ ∑§Ê◊œŸÈ‚fl¥ ‚fl¸Sfl „Ÿ– øÊ∂à •‚H 9H ÁÃÿÃ¥ ¡¥
¡œflÊ¢ ¡Ê ◊ʪ– Ã¥ Ã ∞∑§‚⁄¥UÁø ¬˝‚flÊ¥ ∂ʪ– ÃflË¥ Áfl‡flÁfl÷fl ÃÿÊ •¢ª¢–
 •äÿÊÿ Œ„UÊflÊ 207

„UÊ™§ÁŸ •‚ÃËH 310H ÃÿÊÃ¥ flÊ›UπÊflÿÊ „UÁø ‚¢ôÊÊ– ¡ ¡ª¥ Ÿ◊S∑§ÊÁ⁄U¡

•ÊôÊÊ– ∞‚¥ •ÊÁÕ Ã ¡ÊáÊ ¬˝ÊôÊÊ– •flÃÊ⁄U ◊ʤÊH 11H •ÊÁáÊ ‚Ê◊Êãÿ
Áfl‡Ê·– „¥U ¡ÊáÊáÊ¥ ∞Õ ◊„UÊŒÊ·– ∑§Ê¢ ¡ ◊ËÁø ∞∑§ •‡Ê·– Áfl‡fl „¥U
ê„UáÊÊÒÁŸH 12H Ã⁄UË •ÊÃÊ¢ ‚ÊœÊ⁄UáÊ •ÊÁáÊ øÊ¢ªÈ– ∞‚Ê ∑Ò§‚ÁŸ ¬Ê¢
∑§À¬ÊflÊ Áfl÷ʪȖ flÊÿÊ¢ •Ê¬ÈÁ∂ÿ ◊ÃË fl¢ªÈ– ÷ŒÊøÊ ∂ÊflÊflÊH 13H
∞:„UflË¥ Ãͬ ∑§Ê‚ÿÊ ÉÊÈ‚›UÊfl¥– •◊Îà ∑§Ê¢ ⁄UÊ¢œÍÁŸ •œZ ∑§⁄UÊfl¥– „UÊ¥ ªÊ flÊÿÍÁ‚
∑§Êÿ ¬Ê¥ «UÊfl¥– ©U¡fl¥ •¢ª •Ê„UH 14H ¬Ò¥ ‚Íÿ¸Á’¢’ÊÁ‚ ¬Ê≈U ¬Ê∆UË¢– ¬Ê„UÊÃÊ¢
ŸÊ‚∂ •Ê¬È∂Ë ÁŒ∆UË– ÃflË¥ ◊ʤÿÊ SflM§¬Ë¥ ªÊ∆UË¥– ‚Ê◊ÊãÿÁfl‡Ê·ÊøË
ŸÊ„UË¥H 15H •ÊÁáÊ Á‚ŸÊŸÊ ß„Ë¥ Áfl÷ÍÃË¥– ◊¡ •¬Ê⁄UÊÃ¥ ◊Áfl‚Ë∂ Á∑§ÃË–
ê„UáÊÊÒÁŸ Á∑¢§’„ÈUŸÊ ‚È÷º˝Ê¬ÃË– •‚Ê „¥U ¡ÊáÊáÊ¥H 16H •ÊÃÊ¢ ¬Ò¥ ◊ʤÊÁŸ
∞∑¥§ •¢‡Ê¥– „¥U ¡ª √ÿÊÁ¬∂¥ •‚– ÿÊ∂ʪ˥ ÷ŒÈ ‚Ê¢«ÍUÁŸ ‚Á⁄U‚¥– ‚Êêÿ¥
÷¡H 17H ∞‚¥ Áfl’ÈœflŸfl‚¢Ã¥– ÃáÊ¥ Áfl⁄UÄÃÊ¢øÁŸ ∞∑§Ê¢Ã¥– ’ÊÁ∂∂¥ ¡Õ
üÊË◊¢Ã¥– üÊË∑ΧcáÊŒfl¥H 18H ÃÕ •¡¸ÈŸ ê„UáÊ SflÊ◊Ë– ÿÃÈ∂¥ „¥U ⁄UÊ÷Sÿ
’ÊÁ∂∂¥ ÃÈê„UË¥– ¡ ÷ŒÈ ∞∑§ •ÊÁáÊ •Êê„UË¥– ‚Ê¢«UÊflÊ ∞∑§Ë¥H 19H „UÊ¢ „UÊ ‚Íÿ¸
ê„UáÊ ∑§Êÿ ¡ªÊÃ¥– •¢œÊ⁄¥U Œfl«UÊ ∑§Ê¢ ¬⁄UÊÒÃ¥– ÃflË¥ œ‚Ê›U ê„UáÊÊ¥ ŒflÊ Ã¢ÍÃ¥–
Ã⁄UË •Áœ∑§ „UÊ ’Ê∂ÈH 320H ÃȤÊ¥ ŸÊ◊Áø ∞∑§ ∑§Êá„UË fl›¥U– ¡ÿÊ¢Áøÿ
◊ÈπÊÁ‚ ∑§Ê¢ ∑§ÊŸÊ¥ Á◊›U– ÃÿÊ¢ÁøÿÊ NUŒÿÊÃ¥ ‚Ê¢«ÍUÁŸ ¬›U– ÷ŒÈ ¡Ë
‚ÊøH 21H ÃÊ ÃÍ¢ ¬⁄U’˝rÊÔÁø •‚∑¥§– ◊¡ ŒÒfl¥ ÁŒœ∂ÊÁ‚ „USÃÊŒ∑¥§– Ã⁄UË
•ÊÃÊ¢ ÷ŒÈ ∑§Êÿ‚Ê ∑¥§– ŒπÊflÊ ∑§fláÊ¥H 22H ¡Ë ø¢º˝Á’¢’ÊøÊ ªÊ÷Ê⁄UÊ¢–
Á⁄UªÊÁ∂ÿÊfl⁄UË„UË ©U’Ê⁄UÊ– ¬⁄UË ⁄UÊáÊ¬áÊ¥ ‡ÊÊXÔ¸Uœ⁄UÊ– ’Ê∂ Ê „¥U ÃÈê„UËH 23H ÃÕ
‚ÊÁflÿÊÁø ¬Á⁄UÃÊ·ÊÁŸ Œfl¥– •¡È¸ŸÊÃ¥ •ÊÁ∂¢Áª∂¥ ¡Ëfl¥– ◊ª ê„UáÊ ÃÈflÊ¢ Ÿ
∑§Ê¬Êfl¥– •Ê◊ÈÁøÿÊ ’Ê∂ÊH 24H •Êê„UË¥ ÃÈ¡ ÷ŒÊÁøÿÊ flÊ„UÊáÊË¥– ‚Ê¢ÁªÃ∂Ë
¡ Áfl÷ÍÃË¥øË ∑§„UÊáÊË– Ã •÷Œ¥ ∑§Êÿ •¢Ã—∑§⁄UáÊË¥– ◊ÊÁŸ∂Ë ∑§Ë¥ Ÿ
◊ŸH 25H „¥UÁø ¬Ê„UÊflÿÊ∂ʪ˥– ŸÊfl∑§ ’ÊÁ∂∂Ê¥ ’Ê„UÁ⁄U‚flÁ«UÿÊ ÷¢ªË¥–
âfl Áfl÷ÍÃË ÃÈ¡ øÊ¢ªË– •ÊÁ∂ÿÊ ’ÊœÊH 26H ÃÕ •¡È¸Ÿ ê„UáÊ Œfl¥– „¥U
•Ê¬È∂¥ •Ê¬áÊ ¡ÊáÊÊfl¥– ¬⁄UË ŒπÂ¥ Áfl‡fl •ÊÉÊfl¥– ÃÈflÊ¢ ÷⁄U∂¥ H.27H
208 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¬Ò¥ ⁄UÊÿÊ ÃÊ ¬¢«ÈU‚ÈÃÈ– ∞Á‚ÿ ¬˝ÃËÃËÁ‚ ¡Ê„U∂Ê flÁ⁄UÃÈ– ÿÊ ‚¢¡ÿÊÁøÿÊ ’Ê∂Ê
ÁŸflÊ¢ÃÈ– œÎÃ⁄UÊc≈Ô˛U ⁄UÊ„UH 28H ∑§Ë¥ ‚¢¡ÿÊ ŒÈπfl∂ÁŸ •¢Ã—∑§⁄UáÊ¥– ê„UáÊÂ
Ÿfl∂ Ÿ√„U ŒÒfl Œfl«UáÊ¥– „UÊ ¡Ëfl¥ œÊ«U‚Ê •Ê„U ◊Ë ê„UáÊ¥– âfl •Ê¢ÃÈ„UË
•Ê¢œ›UÊH 29H ¬⁄UË •‚Ê „¥U ÃÊ •¡È¸ŸÈ– SflÁ„UÃÊøÊ flÊ…UÁflÂ ◊ÊŸÈ– ∑§Ë¥
ÿÊ„UËfl⁄UË ÃÿÊ •ÊŸÈ– Áœ¢fl‚Ê ©U¬Ÿ∂ÊH 330H ê„UáÊ „UÁø NUŒÿÊ •Ê¢ÃÈ∂Ë
¬˝ÃËÃË– ’Ê„U⁄UË •flÃ⁄UÊ ∑§Ê¢ «UÊ˚KÊ¢¬˝ÃË– ßÿ •ÊÃ˸ÁøÿÊ ¬Ê©U∂Ë¥ ◊ÃË– ©U∆UÃË
¡Ê„U∂ËH 31H Á◊ÿÊ¢ ß„UË¥ø ŒÊ„UË¥ «UÊ›UÊ¢– ¤ÊÊ¥’Êfl¥ Áfl‡flM§¬Ê ‚∑§›UÊ–
∞fl…UË „UÊ¢fl ÃÊ ŒflÊ •Êª›UÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§⁄UËH 32H •ÊÁ¡ ÃÊ ∑§À¬ÃM§øË
‡ÊÊπÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ flÊ¢¤ÊÊ›¥U Ÿ ∂ªÃË ŒπÊ– ¡¥ ¡¥ ÿ߸∂ ÃÿÊÁøÿÊ ◊ÈπÊ– Ã¥
Ã¥ ‚ÊøÁø ∑§⁄UËÂ ÿL§H 33H ¡Ê ¬˝À„UÊŒÊÁøÿÊ ’Ê∂Ê– Áfl·Ê„UË‚∑§≈U
•Ê¬áÊÁø ¡Ê„U∂Ê– ÃÊ ‚Œ˜ªÈL§ •‚ ¡Ê«U∂Ê– Á∑§⁄UË≈UË‚ËH 34H ê„UáÊÊÒÁŸ
Áfl‡flM§¬ ¬È‚ÊflÿÊ∂ʪ˥– ¬ÊÕ¸ Á⁄UªÃÊ „UÊ߸∂ ∑§fláÊ¥ ÷¢ªË¢– Ã¥ ‚Ê¢ªŸ
¬ÈÁ…UÁ∂ÿ ¬˝‚¢ªË¥– ôÊÊŸŒfl ê„UáÊ ÁŸflÎûÊËøÊH 335H
ßÁà üÊËôÊÊŸŒflÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¢ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§ÊÿÊ¢ Œ‡Ê◊Ê˘äÿÊÿ—H 10H
§§§
 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË
•äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ
•ÊÃÊ¢ ÿÊfl⁄UË ∞∑§ÊŒ‡ÊË¥– ∑§ÕÊ •Ê„U ŒÊ„UË ⁄U‚Ë¥– ÿÕ ¬ÊÕʸ Áfl‡flM§¬‚Ë¥–
„UÊ߸∂ ÷≈UËH 1H ¡Õ ‡ÊÊ¢ÃÊÁøÿÊ ÉÊ⁄UÊ– •Œ˜÷Èà •Ê∂Ê •Ê„U ¬Ê„ÈUáÊ⁄UÊ–
•ÊÁáÊ ÿ⁄UÊ¢„UË ⁄U‚Ê¢ ¬Ê¢ÁÃ∑§⁄UÊ¢– ¡Ê„U∂Ê ◊ÊŸÈH 2H •„UÊ flœÈfl⁄UÊ¢Áøÿ
Á◊›UáÊË¥– ¡Ò‡ÊË¥ fl⁄UÊÁ«UÿÊ¢ ∂Ȫ«UË¥ ∂áÊË¥– ÃÒ‚ ŒÁ‡ÊÿëÿÊ ‚ÈπÊ‚ŸË¥– Á◊⁄UÁfl∂
⁄U‚H 3H ¬⁄UË ‡ÊÊ¢ÃÊŒ˜÷Èà ’⁄Ufl– ¡ «UÊÁ›UÿÊ¢ëÿÊ •¢¡È›UË¥ ÉÿÊfl– ¡Ò‚ „UÁ⁄U„U⁄U
¬˝◊÷Êfl¥– •Ê∂ π¥flÊH 4H ŸÊÃ⁄UË •¢fl‚ëÿÊ ÁŒfl‡ÊË¥– ÷≈U∂Ë¥ Á’¢’¥ ŒÊŸË
¡Ò‡ÊË¥– ÃflË¥ ∞∑§fl›UÊ ⁄U‚Ë¥– ∑§∂Ê ∞ÕH 5H ◊ËŸ∂ ª¢ªÿ◊ÈŸø •ÊÉÊ– ÃÒ‚¥
⁄U‚Ê¢ ¡Ê„U∂¥ ¬˝ÿʪ– ê„UáÊÊÒÁŸ ‚ÈSŸÊà „UÊà ¡ª– •ÊÉÊfl¥ ∞ÕH 6H ◊Ê¡Ë¥
ªËÃÊ ‚⁄USflÃË ªÈåÖ •ÊÁáÊ ŒÊŸË ⁄U‚ Ã •ÊÉÊ ◊Íø– ÿÊ∂ʪ˥ ÁòÊfláÊË „U
©UÁøÖ »§Êfl∂Ë ’ʬÊH 7H ∞Õ üÊfláÊÊøÁŸ mÊ⁄¥U– ÃËÕËZ Á⁄UÉÊÃÊ¢ ‚Ê¬Ê⁄¥U–
ôÊÊŸŒflÊ ê„UáÊ ŒÊÃÊ⁄¥U– ◊ʤÊÁŸ ∑§∂¥H 8H ÃË⁄¥U ‚¢S∑ΧÃÊøË¥ ª„UŸ¥– ÃÊ«ÊÁŸ
◊:„UÊÁ∆UÿÊ ‡Ê錂Ê¬ÊŸ¥– ⁄UÁø∂Ë¥ œ◊¸ÁŸœÊŸ¥– üÊËÁŸflÎÁûÊŒfl¥H 9H ê„UáÊÊÒÁŸ
÷∂ÃáÊ¥ ∞Õ ‚Œ˜÷Êfl¥ ŸÊ„UÊfl¥– ¬˝ÿʪ◊Êœfl Áfl‡flM§¬ ¬„UÊfl¥– ÿÃÈ∂ÁŸ
‚¢‚Ê⁄UÊÁ‚ lÊfl¥– ÁÛUÊŒ∑§H 10H „¥U •‚Ê ∞‚¥ ‚Êflÿfl– ÿÕ ‚ÊÁ‚ãŸ∂
•ÊÕË ⁄U‚÷Êfl– ÃÕ üÊfláÊ‚ÈπÊøË ⁄UÊáÊËfl– ¡Ê«U∂Ë ¡ªÊH 11H ¡Õ
‡ÊÊ¢ÃÊŒ˜÷Èà ⁄UÊ∑§«U– •ÊÁáÊ ÿ⁄UÊ¢ ⁄U‚Ê¢ ¬«U¬ ¡Ê«U– „¥U •À¬Áø ¬⁄UË ©UÉÊ«¥U–
∑Ò§flÀÿ ∞ÕH 12H ÃÊ „UÊ •∑§⁄UÊflÊ •äÿÊÿÊ– ¡Ê ŒflÊøÊ •Ê¬áʬ¥
Áfl‚¢flÃÊ ∆UÊflÊ– ¬Á⁄U •¡È¸Ÿ ‚ŒÒflÊ¢øÊ ⁄UÊflÊ– ¡ ∞Õ„UË ¬ÊÃ∂ÊH 13H ∞Õ
•¡È¸ŸÁø ∑§Êÿ ê„UáÊÊ¥ ¬ÊÃ∂Ê– •ÊÁ¡ •Êfl«UÃÿÊ„UË ‚È∑§Ê›ÈU ¡Ê„U∂Ê– ¡
ªËÃÊÕ¸È „UÊ •Ê∂Ê– ◊:„UÊÁ∆UÿH 14H ÿÊÁø∂ʪ˥ ◊ʤÊ¥– ÁflŸÁfl∂¥ •ÊßÁ∑§¡–
ÃÁ⁄U •flœÊŸ ŒË¡– ‚îÊŸË¥ ÃÈê„UË¥H 15H ÃflË¥Áø ÃÈê„UÊ¢ ‚¢ÃÊ¢Áøÿ ‚÷–
∞‚Ë ‚∂ªË ∑§Ë⁄U ∑§M¢§ Ÿ ∂÷– ¬⁄UË ◊ÊŸÊfl¥ ¡Ë ÃÈê„UË ∂Ê÷¥– •¬àÿÊ
◊¡H.16H •„UÊ ¬È¢‚Ê •Ê¬áÊÁø ¬…UÁfl¡ – ◊ª ¬…U Ã⁄UË ◊ÊÕÊ ÃÈÁ∑§¡–
210 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∑§Ê¢ ∑§⁄UÁfl∂ÁŸ øÊ¡¥ Ÿ Á⁄U¤Ê– ’Ê›U∑§Ê ◊ÊÿH 17H ÃflË¥ ◊Ë ¡¥ ¡¥ ’Ê∂¥–
Ã¥ ¬˝÷È ÃÈ◊ø¥Áø Á‡Ê∑§Áfl∂¥– ê„UáÊÊÒÁŸ •flœÊÁ⁄U¡Ê •Ê¬È∂¥– •Ê¬áÊ ŒflÊH 18H
„¥U ‚Ê⁄USflÃÊø¥ ªÊ«U– ÃÈê„UË¥Áø ∂ÊÁfl∂¥ ¡Ë ¤ÊÊ«U– Ã⁄UË •ÊÃÊ¢ •flœÊŸÊ◊ÎÃ¥
flÊ«U– Á‚¢¬ÊÁŸ ∑§Ë¡H 19H ◊ª „¥U ⁄U‚÷Êfl»È§∂Ë¥ »È§∂∂– ŸÊŸÊÕ¸»§›U÷Ê⁄¥U
»§›UÊ ÿ߸∂– ÃÈ◊øÁŸ œ◊Z „UÊ߸∂– ‚È⁄UflÊ«ÈU ¡ªÊH 20H ÿÊ ’Ê∂Ê ‚¢Ã
Á⁄U¤Ê∂– ê„UáÊÃË ÃÊ·∂Ê¥ ªÊ ÷∂¥ ∑§∂¥– •ÊÃÊ¢ ‚Ê¢ªÒ¥ ¡¥ ’ÊÁ∂∂¥– •¡È¸Ÿ¥
ÃÕH 21H âfl ÁŸflÎÁûʌʂ ê„UáÊ– ¡Ë ∑ΧcáÊʡȸŸÊ¢ø¥ ’Ê∂áÊ¥– ◊Ë ¬˝Ê∑ΧÃ
∑§Êÿ ‚Ê¢ªÊ¢ ¡ÊáÊ¥– ¬⁄UË ‚Ê¢ªflÊ ÃÈê„UËH 22H •„UÊ ⁄UÊŸË¥¢ÁøÿÊ ¬Ê∂πÊß⁄UÊ–
ŸflÊáÊ¥ ∑§⁄UÁfl∂ ∂¢∑§‡fl⁄UÊ– ∞∑§∂Ê •¡È¸Ÿ ¬⁄UË •ˇÊÊÒÁ„UáÊË •∑§⁄UÊ– Ÿ
Á¡áÊÁø ∑§Ê߸H 23H ê„UáÊÊÒÁŸ ‚◊Õ¸ ¡¥ ¡¥ ∑§⁄UË– Ã¥ Ÿ „UÊ Ÿ ÿ ø⁄UÊø⁄UË¥–
ÃÈê„UË ‚¢Ã Ãÿʬ⁄UË– ’Ê∂flÊ ◊ÊÃ¥H 24H •ÊÃÊ¢ ’ÊÁ∂¡Ã‚¥ •Êß∑§Ê– „UÊ
ªËÃÊ÷Êfl ÁŸ∑§Ê– ¡Ê üÊËflÒ∑¢È§∆UŸÊÿ∑§Ê– ◊ÈπÊÒÁŸ ÁŸÉÊÊ∂ÊH 25H ’ʬ ’ʬ
ª˝¢Õ ªËÃÊ– ¡Ê flŒË¥ ¬˝ÁìÊl ŒflÃÊ– ÃÊ üÊË∑ΧcáÊ flÄÃÊ– Á¡ÿ ª˝¢âÊËH 26H
ÃÁÕ¢ø¥ ªÊÒ⁄Ufl ∑Ò§‚¥ flÊŸÊfl¥– ¡¥ üÊË ‡Ê¢÷ÍÁøÿ ◊ÃË ŸÊªfl– Ã¥ •ÊÃÊ¢
Ÿ◊S∑§ÊÁ⁄U¡ ¡Ëfl¥÷Êfl¥– „¥UÁø ÷∂¥H 27H ◊ª •Êß∑§Ê ÃÊ Á∑§⁄UË≈UË– ÉÊÊ∂ÍÁŸ
Áfl‡flM§¬Ë¥ ÁŒ∆UË– ¬Á„U∂Ë ∑Ò§‚Ë ªÊ∆UË– ∑§Á⁄UÃÊ ¡Ê„U∂ÊH 28H „¥U ‚fl¸„UË
‚fl¸‡flL§– ∞‚Ê ¬˝ÃËÁêà ¡Ê ¬ÁÃ∑§L§– ÃÊ ’Ê„U⁄UË „UÊ•ÊflÊ ªÊøL§–
∂ÊøŸÊ¥‚ËH 29H „U Á¡flÊ•Ê¢ÃÈ∂Ë øÊ«U– ¬Á⁄U ŒflÊÁ‚ ‚Ê¢ªÃÊ¢ ‚Ê¢∑§«U– ∑§Ê¢
¡¥ Áfl‡flM§¬ ªÍ…U– ∑Ò§‚ÁŸ ¬È‚Êfl¥H 30H ê„UáÊ ◊ʪʢ ∑§fláÊË¥ ∑§„UË¥– ¡¥
¬Á…Uÿ¢ÃŸ¥ ¬ÈÁ‚∂¥ ŸÊ„UË¥– Ã¥ ‚„U‚Ê ∑Ò§‚¥ ∑§Ê߸– ‚Ê¢ªÊ ê„UáÊÊ¥H 31H ◊Ë ¡⁄UË
‚∂ªËøÊ øÊ¢ªÈ– Ã⁄UË ∑§Êÿ •Êß‚Ë„ÍÁŸ •¢Ã⁄¢UªÈ– ¬⁄UË Ã„UË „UÊ ¬˝‚¢ªÈ– Á’„UÊ∂Ë
¬È‚Ê¥H 32H ◊ʤÊË •Êfl«U ÃÒ‚Ë ‚flÊ ¡Ê„U∂Ë– Ã⁄ËU ∑§Êÿ „UÊ߸∂ ªL§«UÊÁøÿÊ
ÿÃÈ∂Ë– ¬⁄ËU ÃÊ„UË „U ’Ê∂Ë– ∑§⁄UËÁøŸÊH 33H ◊Ë ∑§Êÿ ‚Ÿ∑§ÊÁŒ∑§Ê¢„ÍUÁŸ
¡fl›UÊ¢– ¬⁄UËU ÃÿÊ¢„UË ŸÊªflÁø „UÊ øÊ›UÊ– ◊Ë •Êfl«UŸ ∑§Êÿ ¬˝◊›UÊ¢–
ªÊ∑ȧ›UË¥ÁøÿÊ ∞‚ÊH 34H ÃÿÊ¢Ã¥„UË ∂¥∑ȧ⁄U¬áÊ¥ ¤Ê∑§Áfl∂¥– ∞∑§Êø ª÷¸flÊ‚„UË
‚ÊÁ„U∂– ¬⁄UË Áfl‡flM§¬ „¥U ⁄UÊ„UÁfl∂¥– Ÿ ŒÊflËø ∑§fláÊÊH 35H „UÊ ∆UÊÿfl⁄UË
ªÈ¡– ÿÊÁøÿ •¢Ã⁄UË¥ø¥ „¥U ÁŸ¡– ∑§flË¥ ©U⁄UÊ©U⁄UË ◊¡– ¬È‚Ê¥ ÿ ¬Ê¢H 36H
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 211

•ÊÁáÊ Ÿ ¬È‚¥Áø ¡⁄UË ê„UáÊ– Ã⁄UËU Áfl‡flM§¬ ŒÁπÁ∂ÿÊÁfláÊ¥– ‚Èπ ŸÊ„UÁø

¬⁄UË Á¡áÊ¥– Ã¥„UË Áfl¬Êÿ¥H 37H ê„UáÊÊÒÁŸ •ÊÃÊ¢ ¬È‚Ê¢ •›ÈU◊Ê›U‚¥– ◊ª ∑§M¢§
ŒflÊ •Êfl«U ÃÒ‚¥– ÿáÊ¥ ¬˝flø∂Ê ‚Êäfl‚¥– ¬ÊÕȸ ’Ê∂Ê¥H 38H ¬Á⁄U Ã¥Áø
∞‚ÁŸ ÷Êfl¥– ¡¥ ∞∑§Ê ŒÊ¥ ©UûÊ⁄UÊ¢‚fl¥– ŒÊflË Áfl‡flM§¬ •ÊÉÊfl¥– ¤ÊÊ«UÊ
Œ©UŸËH 39H •„UÊ flÊ¢‚M¢§ ŒÁπÁ∂ÿÊÁø‚Ê∆UË¥– œŸÈ π«U’«UÊÁŸ ◊Ê„¥U ©U∆UË–
◊ª SßÊ◊ÈπÊÁøÿ ÷≈UË– ∑§Êÿ ¬Êã„UÊ œ⁄UH 40H ¬Ê„UÊ ¬Ê¢ ÃÿÊ ¬Ê¢«UflÊøÁŸ
ŸÊ¢fl¥– ¡Ê ∑ΧcáÊ ⁄UÊŸË¥„UË ¬˝Áìʛ͢U œÊ¢fl– ÃÿÊÃ¥ •¡È¸Ÿ¥ ¡¢fl ¬È‚Êfl¥– âfl
‚Ê„UË∂ ∑§Ê߸H 41H ÃÊ ‚„U¡¥Áø F„UÊø¥ •flÃ⁄UáÊ– •ÊÁáÊ ÿL§ F„UÊ ÉÊÊÃ∂¥
•Ê„U ◊Ê¡fláÊ– ∞Á‚ÿ Á◊›UfláÊË flª›U¬áÊ– ©U⁄U „¥UÁø ’„ÈUH 42H ê„UáÊÊÒÁŸ
•¡È¸ŸÊÁøÿÊ ’Ê∂Ê‚Á⁄U‚Ê– Œfl Áfl‡flM§¬ „UÊ߸∂ •Ê¬Ò‚Ê– ÃÊÁø ¬Á„U∂Ê
¬˝‚¢ªÈ ∞‚Ê– ∞Á∑§¡ Ã⁄UËH 43H
•¡È¸Ÿ ©UflÊø
◊ŒŸÈª˝„UÊÿ ¬⁄U◊¢ ªÈsÔ◊äÿÊà◊‚¥ÁôÊÃ◊˜Ô–
ÿûflÿÊQ¢§ fløSÃŸ ◊Ê„UÊ˘ÿ¢ ÁflªÃÊ ◊◊H 1H
◊ª ¬ÊÕȸ ŒflÊÃ¥ ê„UáÊ– ¡Ë ÃÈê„UË ◊¡∑§Ê⁄UáÊ¥– flÊëÿ ∑§∂¥ ¡¥ Ÿ ’Ê∂áÊ¥–
∑Χ¬ÊÁŸœH 44H ¡Ò¥ ◊„UÊ÷ÍÃ¥ ’˝rÊÔË¥ •Ê≈UÃË– ¡Ëfl◊„UŒÊŒË¥ø ∆UÊÿ Á»§≈UÃË–
ÃÒ¥ ¡¥ Œfl „UÊ™§ÁŸ ∆UÊ∑§ÃË– Ã¥ Áfl‚fláÊ¥ ‡Ê·Ë¥ø¥H 45H „UÊÃ¥ NUŒÿÊÁøÿ
¬Á⁄Ufl⁄UË¥– ⁄UÊ¥Áfl∂¥ ∑Χ¬áÊÊÁøÿ ¬⁄UË– ‡Ê錒˝rÊÔÊ‚„UË øÊ⁄UË– ¡ÿÊøË ∑§∂ËH 46H
Ã¥ ÃÈê„UË¥ •ÊÁ¡ •Ê¬È∂¥– ◊¡¬È…UÊ¢ Á„Uÿ¥ »§ÊÁ«U∂¥– ¡ÿÊ •äÿÊà◊Ê flÊflÊÁ›U∂¥–
∞‡flÿ¸ „U⁄¥UH 47H Ã flSÃÈ ◊¡ SflÊ◊Ë– ∞Á∑§„U›UÊ¢ ÁŒœ∂Ë ÃÈê„UË¥– „¥U ’Ê∂Ê¥
Ã⁄UË •Êê„UË– ÃÈ¡ ¬ÊflÊÁŸ ∑Ò¥§øH 48H ¬⁄UË ‚ÊøÁø ◊„UÊ◊Ê„UÊÁøÿ ¬È⁄UË¥–
’È«UÊ∂ÿÊ ŒπÊÁŸ ‚Ë‚fl⁄UË– ÃÈflÊ¢ •Ê¬áʬ¥ ÉÊÊ∂ÊÁŸ üÊË„U⁄UË– ◊ª ∑§ÊÁ…U∂¥
◊ÊÃ¥H.49H ∞∑§ ÃÍ¢flÊ¢øÍÁŸ ∑§Ê¢„UË¥– Áfl‡flË¥ ŒÈÁ¡ÿÊøË ÷Ê· ŸÊ„UË¥– ∑§Ë¥
•Ê◊Èø¥ ∑§◊¸ ¬Ê„UË¥– ¡¥ •Êê„UË •ÊÕË ê„UáÊÊ¥H 50H ◊Ë ¡ªË¥ ∞∑§ •¡È¸ŸÈ–
∞‚Ê Œ„UË¥ flÊ„U •Á÷◊ÊŸÈ– •ÊÁáÊ ∑§ÊÒ⁄UflÊ¢Ã¥ ßÿÊ¥ Sfl¡ŸÈ– •Ê¬È∂¥ ê„UáÊ¥H 51H
ÿÊ„UËfl⁄UË ÿÊ¢Ã¥ ◊Ë ◊Ê⁄UËŸ– ê„UáÊ¥ ÃáÊ¥ ¬Ê¬¥ ∑¥§ Á⁄UªŸ– ∞‚¥ Œπà „UÊÃÊ¥
ŒÈ—Sfl埖 ÃÊ øflÁfl∂Ê ¬˝÷ÈH 52H ŒflÊ ª¢œfl¸Ÿª⁄UË¥øË flSÃË– ‚Ê«ÍUÁŸ
ÁŸÉÊÊ∂Ê¥ ∂ˇ◊ˬÃË– „UÊÃÊ¥ ©UŒ∑§ÊÁøÿÊ •ÊÃ˸– ⁄UÊÁ„UáÊË ¬ËÃH 53H
212 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¡Ë Á∑§⁄U«¢ÍU Ã⁄UË ∑§Ê¬«UÊø¥– ¬⁄UË ∂„U⁄UË ÿà „UÊÁÃÿÊ ‚Êø¥– ∞‚¥ flÊÿÊ¢ ◊⁄UÃÿÊ
¡ËflÊø¥– üÊÿ ÃÈflÊ¢ ÉÊÃ∂¥H 54H •Ê¬È∂¥ ¬˝ÁÃÁ’¢’ ŸáÊÃÊ¢– Á‚¢„U ∑ȧ„UÊ¢
ÉÊÊ∂Ë∂ ŒπÊÁŸ •ÊÃÊ¢– ∞‚Ê œÁ⁄U¡ ÃflË¥ •Ÿ¢ÃÊ– ⁄UÊÁπ∂¥ ◊ÊÃ¥H.55H
∞:„UflË¥ ◊ʤÊÊ Ã⁄UË ÿÃÈ∂fl⁄UË– ∞Õ ÁŸ‡øÿ „UÊÃÊ •flœÊ⁄UË¥– ¡ •ÊÃÊ¢Áø
‚ÊÃÊ¢„UË ‚ʪ⁄UË¥– ∞∑§òÊ Á◊Á›U¡H 56H „¥U ¡ªÁø •ÊÉÊfl¥ ’È«UÊfl¥– fl⁄UË
•Ê∑§Ê‡Ê„UË ÃÈ≈UÊÁŸ ¬«UÊfl¥– ¬Á⁄U ¤ÊÈ¢¡áÊ¥ Ÿ ÉÊ«UÊfl¥– ªÊòÊ¡¥‡ÊË¥ ◊¡H 57H
∞Á‚ÿÊ •„¢U∑§Ê⁄UÊÁøÿ flÊ…UË– Á◊ÿÊ¢ •Êª˝„U¡›UË¥ ÁŒœ∂Ë „UÊÃË ’È«UË– øÊ¢ªÁø
ÃÍ¢ ¡fl›UÊ¥ ∞:„UflË¥ ∑§Ê…UË– ∑§fláÊÈ ◊ÊÃ¥H 58H ŸÊÁÕ∂¥ •Ê¬áʬʥ ∞∑§
◊ÊÁŸ∂¥– •ÊÁáÊ Ÿ√„UÃÿÊ ŸÊ◊ ªÊòÊ ∆UÁfl∂¥– ÕÊ⁄U Á¬‚¥ „UÊÃ¥ ∂ʪ∂¥– ¬Á⁄U
⁄UÊÁπ∂¥ ÃÈê„UË¥H 59H ◊ʪʢ ¡›Uà ∑§ÊÁ…U∂¥ ¡Ê„U⁄UË¥– ÃÒ¥ Ã¥ Œ„UÊ‚Ëø ÷ÿ
•flœÊ⁄UË¥– •ÊÃÊ¢ „U ¡Ê„U⁄UflÊ„U⁄U ŒÈ‚⁄UË– øÒÃãÿÊ‚∑§≈UH 60H ŒÈ⁄Uʪ˝„-
Á„U⁄UáÿÊˇÊ¥– ◊ʤÊË ’ÈÁh fl‚È¢œ⁄UÊ ‚ÍŒ∂Ë ∑§Êπ– ◊ª ◊Ê„UÊáʸflªflÊˇÊ¥– Á⁄UÉÊÊÁŸ
∆U∂ÊH 61H ÃÕ ÃȤÊÁŸ ªÊ‚ÊflˬáÊ¥– ∞∑§fl›U ’ÈhËÁøÿÊ ∆UÊÿÊ ÿáÊ¥– „¥U
ŒÈ‚⁄¥U fl⁄UÊ„U „UÊáÊ¥– ¬Á«U∂¥ ÃÈ¡H 62H ∞‚¥ •¬Ê⁄U ÃȤÊ¥ ∑§∂¥– ∞∑§Ë flÊøÊ
∑§Êÿ ◊Ë ’Ê∂¥– ¬⁄UË ¬Ê¢ø„UË ¬Ê∂fl ◊Ê∑§Á∂∂– ◊¡¬˝ÃËH 63H Ã¥ ∑§Ê¢„UË Ÿ
fløÁø flÊÿÊ¢– ÷∂¥ ÿ‡Ê »§Êfl∂¥ Œfl⁄UÊÿÊ– ¡ ‚Êl¢Ã ◊ÊÿÊ– ÁŸ⁄UÁ‚∂Ë
◊ʤÊËH 64H •Ê¡Ë¥ •ÊŸ¢Œ‚⁄UÊfl⁄UË¥øË¥ ∑§◊›¥U– ÃÒ‚ „U ÃȤÊ «UÊ›U– •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ
¬˝‚ÊŒÊøË¥ ⁄UÊ©›¥U– ¡ÿÊ∂ʪ˥ ∑§Á⁄UÃËH 65H „UÊ¢ „UÊ ÃÿÊ„UË •ÊÁáÊ ◊Ê„UÊøË
÷≈UË– „U ∑§Êÿ‚Ë ¬Ê’›UË ªÊ∆UË– ∑§©UÃË ◊Ϊ¡›UÊøË flÎc≈ÔUË– fl«UflÊŸ›U¥ ‚ËH 66H
•ÊÁáÊ ◊Ë Ã¢fl ŒÊÃÊ⁄UÊ– ÿ ∑Χ¬Áøÿ Á⁄UÉÊÊÁŸ ªÊ÷Ê⁄UÊ¢– ÉÊà •Ê„¥U øÊ⁄UÊ–
’˝rÊÔ⁄U‚ÊøÊH 67H ÃáÊ¥ ◊ʤÊÊ ¡Ë ◊Ê„U ¡Êÿ– ∞Õ ÁflS◊Ê ∑§Ê¢„UË¥ •Ê„U– Ã⁄UË
©Uh⁄U∂Ê¥ ∑§Ë¥ ÃȤÊ ¬Êÿ– Á‡ÊflÃ∂ •Ê„UÊÃËH 68H
÷flÊåÿÿÊÒ Á„U ÷ÍÃÊŸÊ¢ üÊÈÃÊÒ ÁflSÃ⁄U‡ÊÊ ◊ÿÊ–
àflûÊ— ∑§◊∂¬òÊÊˇÊ ◊Ê„UÊàêÿ◊Á¬ øÊ√ÿÿ◊˜ÔH 2H
¬Ò¥ ∑§◊∂ÊÿëUÊ›U‚Ê– ‚Íÿ¸∑§ÊÁ≈UÃ¡‚Ê– Á◊ÿÊ¢ ÃÈ¡¬Ê‚ÊÁŸ ◊„U‡ÊÊ–
¬Á⁄UÁ‚∂¥ •Ê¡Ë¥H 69H ßÿ¥ ÷ÍÃ¥ ¡ÿʬ⁄UË „UÊÃË– •âÊflÊ ∂ÿÊ „UŸ ¡Ò‚ÁŸ
¡ÊÃË– Ã ◊¡¬È…UÊ¢ ¬˝∑ΧÃË– Áflfl¢Áø∂Ë Œfl¥H 70H •ÊÁáÊ ¬˝∑ΧÃË ∑§Ë⁄U
©UªÊáÊÊ ÁŒœ∂Ê– flÁ⁄U ¬ÈL§·ÊøÊ„UË ∆UÊflÊ ŒÊÁfl∂Ê– ¡ÿÊøÊ ◊Á„U◊Ê ¬Ê¢ÉÊ⁄UÊÁŸ
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 213

¡Ê„U∂Ê– œ«UÊÒÃÊ flŒÈH 71H ¡Ë ‡ÊéŒ⁄UʇÊË flÊ…U Á¡ÿ– ∑§Ê¢ œ◊ʸ∞Á‡ÊÿÊ

⁄UàŸÊÃ¥ Áflÿ– Ã ∞ÁÕ¢ø ¬˝÷ø ¬Êÿ– flÊ›Uª ê„UáÊÊÒÁŸH 72H ∞‚¥ •ªÊœ
◊Ê„UÊàêÿ– ¡¥ ‚∑§›U◊ʪÒ∑¸ §ªêÿ– ¡¥ SflÊà◊ÊŸÈ÷fl⁄Uêÿ– Ã¥ ßÿʬ⁄UË ŒÊÁfl∂H¥ 73H
¡Ò‚Ê ∑§L§ Á»§≈UÁ∂ÿÊ •Ê÷Ê›UË¥– ÁŒ∆UË Á⁄Uª ‚Íÿ¸◊¢«U›UË¥– ∑§Ê¢ „UÊÃ¥ ‚ÊM§ÁŸ
’Ê’È›UË– ¡›U ŒÁπ¡H 74H ŸÊÃ⁄UË ©UU∑§∂ÃÿÊ ‚ʬÊø fl…U– ¡Ò‚¥ ø¢ŒŸÊ
π¥fl ŒáÊ¥ ÉÊ«U– •ÕflÊ Áflfl‚Ë ¬›U ◊ª ø…U– ÁŸœÊŸ „UÊÃÊ¢H 75H ÃÒ‚Ë
¬˝∑ΧÃË „U •Ê«U „UÊÃË– Ã Œfl¥Áø ‚Ê⁄UÊŸË ¬⁄UÊÒÃË– ◊ª ¬⁄UÃûfl ◊ÊÁ¤Êÿ ◊ÃË–
‡Ê¡Ê⁄U ∑§∂¥H 76H ê„UáÊÊÒÁŸ ßÿÁfl·ÿË¥øÊ ◊¡ ŒflÊ– ÷⁄¢Ufl‚Ê ∑§Ë⁄U ¡Ê„U∂Ê
¡ËflÊ– ¬⁄UË •ÊáÊË∑§ ∞∑§ „UflÊ– ©U¬Ÿ∂Ê •‚H 77H ÃÊ Á÷«UÊ¢ ¡⁄UË ê„UáÊÊ¥
⁄UÊ„UÊ¥– Ã⁄UË •ÊŸÊ ∑§fláÊÊ ¬È‚Ê¥ ¡ÊflÊ¥– ∑§Êÿ ÃÈ¡flÊ¢øÊÁŸ ∆UÊflÊ– ¡ÊáÊà •Ê„UÊ¥
•Êê„UËH 78H ¡›UøL§ ¡›UÊøÊ •Ê÷ÊL§ œ⁄UË– ’Ê›U∑§ S߬ʟ˥ ©U¬⁄UÊœÈ
∑§⁄UË– Ã⁄UË ÃÿÊ Á¡áÊÿÊ üÊË„U⁄UË– •ÊŸ ©U¬ÊÿÊ •‚H 79H ê„UáÊÊÒÁŸ ÷Ë«U
‚Ê¢∑§«UË Ÿ œ⁄Ufl– ¡ËflÊ •Êfl«U Ã¥„UË ÃÈ¡¬È…UÊ¢ ’Ê∂Êfl¥– âfl ⁄UÊ„¥U ê„UÁáÊÃ∂¥
Œfl¥– øÊ«U ‚Ê¢ªÒ¥H 80H
∞fl◊ÃlÕÊàÕ àfl◊Êà◊ÊŸ¢ ¬⁄U◊‡fl⁄U–
º˝CÈUÁ◊ë¿UÊÁ◊ Ã M§¬◊Ò‡fl⁄¢ ¬ÈL§·ÊûÊ◊H 3H
◊ª ’ÊÁ∂∂Ê ÃÊ Á∑§⁄UË≈UË– ê„UáÊ ÃÈê„UË¥ ∑§∂Ë ¡ ªÊ∆UË– ÁÃÿÊ ¬˝ÃËÃËøË
ÁŒ∆UË– ÁŸflÊ∂Ë ◊ʤÊËH 81H •ÊÃÊ¢ ¡ÿÊøÁŸ ‚¢∑§À¬¥– „U ∂Ê∑§¬⁄¢U¬⁄UÊ „UÊÿ
„UÊ⁄U¬– ¡ÿÊ ∆UÊÿÊÃ¥ •Ê¬áʬ¥– ◊Ë ∞‚¥ ê„UáÊ‚ËH 82H Ã¥ ◊Èg∂ M§¬ ÃȤÊ¥–
¡ÕÍÁŸ ßÿ¥ Ám÷È¡¥ „UŸ øÃÈ÷¸È¡¥– ‚È⁄U∑§ÊÿʸøÁŸ √ÿÊ¡¥– ÉÊflÊ¥ ÉÊflÊ¥ ÿ‚ËH 83H
¬Ò¥ ¡›U‡ÊÿŸÊÁøÿÊ •flªÁáÊÿÊ– ∑§Ê¢ ◊àSÿ ∑ͧ◊¸ ßÿÊ Á◊⁄UflÁáÊÿÊ– ÅÊ›ÈU
‚⁄UÁ∂ÿÊ ÃÍ¢ ªÈÁáÊÿÊ– ‚Ê¢∆UÁfl‚Ë ¡ÕH 84H ©U¬ÁŸ·Œ¥ ¡¥ ªÊÃË– ÿÊÁªÿ
NUŒÿË¥ Á⁄UªÊÁŸ ¬Ê„UÊÃË– ÃÿÊÃ¥ ‚Ÿ∑§ÊÁŒ∑§ •Ê„UÊÃË– ¬Ê≈UÊ›ÈUÁŸÿÊ¢H 85H
∞‚¥ •ªÊœ ¡¥ ÃȤÊ¥– Áfl‡flM§¬ ∑§ÊŸË¥ ∞Á∑§¡– â ŒπÊflÿÊ ÁøûÊ ◊ʤÊ¥–
©UÃÊflË›U ŒflÊH 86H Œfl¥ »§«ÍUÁŸÿÊ¢ ‚Ê¢∑§«U– ∂Ê÷¥ ¬ÈÁ‚∂Ë ¡⁄UË øÊ«U– Ã⁄UË
„¥UÁø ∞∑§Ë¥ flÊ«U– •ÊÃ˸ ¡Ë ◊¡H 87H ÃȤÊ¥ Áfl‡flM§¬ •ÊÉÊfl¥– ◊ÊÁ¤Êÿ
ÁŒ∆UËÁ‚ ªÊø⁄U „UÊ•Êfl¥– ∞‡ÊË ÕÊ⁄U •Ê‚ ¡Ëfl¥– ’Ê¢œÊÁŸ •Ê„¥UH 88H
214 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

◊ãÿ‚ ÿÁŒ Ãë¿UÄÿ¢ ◊ÿÊ º˝c≈ÔÈÁ◊Áà ¬˝÷Ê–

ÿÊª‡fl⁄U ÃÃÊ ◊ àfl¢ Œ‡Ê¸ÿÊà◊ÊŸ◊√ÿÿ◊˜ÔH 4H
¬⁄UË •ÊáÊË∑§ ∞∑§ ∞Õ ‡ÊÊXÔU˸– ÃÈ¡ Áfl‡flM§¬ÊÃ¥ ŒπÊflÿÊ∂ʪ˥– ¬Ò¥
ÿÊÇÿÃÊ ◊ÊÁ¤ÊÿÊ •Ê¢ªË¥– •‚ ∑§Ë¢ ŸÊ„UË¥H 89H „¥U •Ê¬∂¥ •Ê¬áÊ ◊Ë ŸáÊ¥–
Ã¥ ∑§Ê¢ ŸáÊ‚Ë ¡⁄UË Œfl ê„UáÊ– Ã⁄UË ‚⁄UÊªÈ ∑§Êÿ ¡ÊáÊ– ÁŸŒÊŸ ⁄UÊªÊø¥H 90H
•ÊÁáÊ ¡Ë •ÊÃ˸øÁŸ ¬Á«U÷⁄¥U– •ÊÃȸ •Ê¬È∂Ë ∆UÊ∑§Ë ¬Ò¥ Áfl‚⁄U– ¡Ò‚Ê ÃÊã„U∂Ê
ê„UáÊ Ÿ ¬È⁄U– ‚◊Ⱥ˝ ◊¡H 91H ∞‡ÊÊ ‚øÊ«U¬áÊÊÁøÿ ÷È∂Ë– Ÿ ‚Ê¢÷Ê›Ufl
‚◊SÿÊ •Ê¬È∂Ë– ÿÊ∂ʪ˥ ÿÊÇÿÃÊ ¡flË¥ ◊Ê©U∂Ë– ’Ê∂∑§ÊøË ¡ÊáÊH 92H
Ãÿʬ⁄UË üÊË¡ŸÊŒ¸ŸÊ– ÁfløÊÁ⁄U¡Ê ◊ʤÊË ‚¢÷ÊflŸÊ– ◊ª Áfl‡flM§¬Œ‡Ê¸ŸÊ–
©U¬∑˝§◊ ∑§Ë¡H 93H Ã⁄UË ∞‚Ë Ã ∑Χ¬Ê ∑§⁄UÊ– ∞:„UflË¥ Ÿ√„U „¥U ê„UáÊÊ
•flœÊ⁄UÊ– flÊÿÊ¢ ¬¢ø◊Ê∂ʬ¥ ’Áœ⁄UÊ– ‚Èπ ∑§©UÃ¥ ŒáÊ¥H 94H ∞:„UflË¥ ÿ∑§∂
’ÊÁ¬ÿÊø Ãη– ◊ÉÊ ¡ªÊ¬È⁄UÃ¥ ∑§Êÿ Ÿ fl·¸– ¬⁄UË ¡„UÊ∂Ë„UË flÎÁc≈ÔU ©U¬π–
¡:„UË π«U∑§Ë¥ „UÊÿH 95H ø∑§Ê⁄UÊ ø¢º˝Ê◊Îà »§Êfl∂¥– ÿ⁄UÊ¢ •ÊáÊ flÊ„ÍUÁŸ
∑§Êÿ flÊÁ⁄U∂¥U– ¬⁄UË «UÊ˚KÊ¥flËáÊ ¬Ê„U∂¥– flÊÿÊ¢ ¡ÊÿH 96H ê„UáÊÊÒÁŸ
Áfl‡flM§¬ ÃÍ¢ ‚„U‚Ê– ŒÊÁfl‚Ë ∑§Ë⁄U „UÊ ÷⁄¢Ufl‚Ê– ∑§Ê¢ ¡ ∑§«UÊ«UÊ¢ •ÊÁáÊ
ªÁ„¢U‚Ê-– ◊Ê¡Ë¥ ÁŸàÿ ŸflÊ ÃÍ¢ ∑§Ë¥H 97H ÃȤÊ¥ •ÊÒŒÊÿ¸ ¡ÊáÊÊ¥ SflâòÊ– ŒÃÊ¢
Ÿ ê„UáÊ‚Ë ¬ÊòÊʬÊòÊ– ¬Ò¥ ∑Ò§flÀÿÊ∞‚¥ ¬ÁflòÊ– ¡¥ flÒÁ⁄UÿÊ¢„UË ÁŒœ∂¥H 98H
◊ÊˇÊÈ ŒÈ⁄UÊ⁄UÊäÿÈ ∑§Ë⁄U „UÊÿ– ¬⁄UË ÃÊ„UË •Ê⁄UÊœË ÃȤÊ ¬Êÿ– ê„UáÊÊÒÁŸ œÊÁ«U‚Ë
ÃÕ ¡Êÿ– ¬Êß∑ȧ ¡Ò‚ÊH 99H ÃÈflÊ¢ ‚Ÿ∑§ÊÁŒ∑§Ê¢øÁŸ ◊ÊŸ¥– ‚ÊÿÈÖÿË¥
‚ÊÒ⁄U‚È ÁŒœ∂Ê ¬Íß– ¡ Áfl·ÊøÁŸ S߬ʟ¥– ◊ÊM¢§ •Ê∂ËH 100H „UÊ¢ ªÊ
⁄UÊ¡‚Íÿ ÿʪÊÁøÿÊ ‚÷Ê‚ŒË¥– ŒÅÊÃÊ¢ ÁòÊèÊÈflŸÊøË ◊Ê¢ŒË– ∑Ò§‚Ê ‡ÊÃœÊ
ŒÈflʸÄÿ ‡ÊéŒË¥– ÁŸSÃÁ¡∂Ê‚ËH 1H ∞Á‡ÊÿÊ •¬⁄UÊÁœÿÊ Á‡Ê‡ÊȬʛUÊ– •Ê¬áʬ¥
∆UÊflÊ ÁŒœ∂Ê ªÊ¬Ê›UÊ– •ÊÁáÊ ©UûÊÊŸø⁄UáÊÊÁøÿÊ ’Ê›UÊ– ∑§Êÿ œÈ˝fl¬ŒË¥
øÊ«UH 2H ÃÊ flŸÊ •Ê∂Ê ÿÊÁø∂ʪ˥– ¡ ’Ò‚Êfl¥ Á¬ÃÿÊÁøÿÊ ©Uà‚¢ªË¥– ∑§Ë¥
ÃÊ ø¢º˝‚ÍÿʸÁŒ∑§Ê¢¬Á⁄U‚ ¡ªË¥– ‡∂ÊÉÿÈ ∑§∂ÊH 3H ∞‚Ê flŸflÊÁ‚ÿÊ¢ ‚∑§›UÊ¢–
ŒÃÊ¥ ∞∑§Áø ÃÍ¢ œ‚Ê›UÊ– ¬ÈòÊÊ •Ê›UÁflÃÊ¢ •¡ÊÁ◊›UÊ– •Ê¬áʬ¥ Œ‚ËH 4H
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 215

¡áÊ¥ ©U⁄UË¥ „UÊÁáÊÃ∂ÊÁ‚ ¬Ê¢¬⁄UÊ– ÃÿÊøÊ ø⁄UáÊÈ flÊ„UÊ‚Ë ŒÊÃÊ⁄UÊ– •¤ÊÈŸË

flÒÁ⁄UÿÊ¢ÁøÿÊ ∑§∂fl⁄UÊ– Áfl‚¢’‚ËŸÊH 5H ∞‚Ê •¬∑§ÊÁ⁄UÿÊ¢ ÃȤÊÊ ©U¬∑§ÊL§–
ÃÍ¢ •¬ÊòÊË¥„UË ¬Á⁄U ©UŒÊL§– Œ ŒÊŸ ê„áÊÊÒÁŸ ŒÊ⁄Ufl∆¢ U ∑§L§– ¡Ê„U∂Ê‚Ë ’›UËøÊH 6H
ÃÍ¢Ã¥ •Ê⁄UÊœË ŸÊ •Êÿ∑§– „UÊÃË ¬È¢‚Ê ’Ê∂ÊflËà ∑§ÊÒÃÈ∑¥§– ÁÃÿ flÒ∑È¢§∆UË¥ ÃÈflÊ¢
ªÁáÊ∑§– ‚È⁄UflÊ«ÈU ∑§∂ÊH 7H ∞‚Ë¥ ¬Ê„ÍUÁŸ flÊÿÊáÊË¥ Á◊·¥– •Ê¬áʬ¥ ŒflÊ¥
∂ʪ‚Ë flÊÁŸfl‚¥– ÃÊ ÃÍ¢ ∑§Ê¢ •ŸÊÁ⁄U‚¥– ◊¡∂ʪ˥ ∑§Á⁄U‚ËH 8H „UÊ¢ ªÊ
ŒÈ÷ÃÿÊøÁŸ ¬flÊ«¥U– ¡ ¡ªÊø¥ »§«UË ‚Ê¢∑§«¥U– ÁÃÿ ∑§Ê◊œŸÍø ¬Ê«U– ∑§Êÿ
÷È∑§∂ ∆UÊÃËH 9H ê„UáÊÊÒÁŸ Á◊ÿÊ¢ ¡¥ ÁflŸÁfl∂¥ ∑§Ê¢„UË¥– Ã¥ Œfl Ÿ ŒÊπÁflÃË
„¥U ∑§Ë⁄U ŸÊ„UË¥– ¬⁄UË ŒπÊflÿÊ∂ʪ˥ ŒßZ– ¬ÊòÊÃÊ ◊¡H 110H ÃȤÊ¥ Áfl‡flM§¬
•Ê∑§›U– ∞‚¥ ¡⁄UË ¡ÊáÊ‚Ë ◊ʤÊ «Ê›U– ÃÁ⁄U •ÊÃ˸ø «Ê„U›U– ¬È⁄UflË¥
ŒflÊH 11H ∞‚Ë ∆UÊÿ¥∆UÊflÊ ÁflŸ¢ÃË– ¡¢fl ∑§M¢§ ‚⁄U∂Ê ‚È÷º˝Ê¬ÃË– âfl
ÃÿÊ ·«˜UªÈáÊø∑˝§flÃ˸– ‚Ê„UflÁøŸÊH 12H ÃÊ ∑Χ¬Ê¬ËÿÍ·‚¡›ÈU– •ÊÁáÊ
ÿL§ ¡fl›UÊ¢ •Ê∂Ê fl·Ê¸∑§Ê›ÈU– ŸÊ ŸÊ üÊË∑ΧcáÊ ∑§ÊÁ∑§›ÈU– •¡È¸Ÿ fl‚¢ÃÈH 13H
ŸÊÃ⁄UË ø¢º˝Á’¢’ flÊ≈UÊ›¥U– ŒπÊÁŸ ˇÊË⁄U‚ʪ⁄U ©Uø¢’›U– ÃÒ‚Ê ŒÈáÊ¥„UËfl⁄UË
¬˝◊’›¥U– ©UÑÁ‚ÃÈ ¡Ê„U∂ÊH 14H ◊ª ÁÃÿ ¬˝‚ãŸÃøÁŸ •Ê≈UÊ¬¥– ªÊ¡ÊÁŸ
ê„UÁáÊÃ∂¥ ‚∑Χ¬¥– ¬ÊÕʸ Œπ Œπ •◊Ȭ¥– SflM§¬¥ ◊ʤÊË¥H 15H ∞∑§Áø
Áfl‡flM§¬ ŒπÊfl¥– ∞‚Ê ◊ŸÊ⁄UÕÈ ∑§∂Ê ¬Ê¢«Ufl¥– ∑§Ë¥ Áfl‡flM§¬◊ÿ •ÊÉÊfl¥–
∑§M§ÁŸ ÉÊÊÃ∂¥H 16H ’ʬ ©UŒÊ⁄U ŒflÊ •¬Á⁄UÁ◊ÃÈ– ÿÊø∑§ Sflë¿UÊ
‚ŒÊÁŒÃÈ– •‚ ‚„Udfl⁄UË ŒÃÈ– ‚fl¸Sfl •Ê¬È∂¥H 17H •„UÊ ‡Ê·ÊøÁ„U «UÊ›U
øÊÁ⁄U∂– flŒ ¡ÿÊ∂ʪ˥ ¤Ê∑§Áfl∂– ∂ˇ◊Ëÿ„UË ⁄UÊ„UÁfl∂¥– Á¡√„UÊ⁄U ¡¥H 18H
Ã¥ •ÊÃÊ¢ ¬˝∑§≈ÈUÁŸ •Ÿ∑§œÊ– ∑§⁄UËà Áfl‡flM§¬Œ‡Ê¸ŸÊøÊ œÊ¢ŒÊ– ’ʬ ÷ÊÇÿÊ
•ªÊœÊ– ¬ÊÕʸÁøÿÊH 19H ¡Ê ¡ÊªÃÊ SflåŸÊflSÕ ¡Êÿ– ÃÊ ¡flË¥
SflåŸË¥ø¥ •ÊÉÊfl¥ „UÊÿ  – ÃflË¥ •Ÿ¢Ã ’˝rÊÔ∑§≈UÊ„U •Ê„U– •Ê¬áÊÁø ¡Ê„U∂ÊH 120H
Ã ‚„U‚Ê ◊Ⱥ˝Ê ‚ÊÁ«U∂Ë– •ÊÁáÊ SÕÍ›UŒÎc≈ÔUËøË ¡flÁŸ∑§Ê »§Á«U∂Ë– Á∑¢§’„ÈUŸÊ
©UÉÊÁ«U∂Ë– ÿÊª´§ÁhH 21H ¬⁄UË „UÊ „¥U Œπ∂ ∑§Ë¥ ŸÊ„UË¥– ∞‚Ë ‚Áø Ÿ ∑§⁄UË
∑§Ê¢„UË¥– ∞∑§‚⁄UÊ¢ ê„UáÊÂ ¬Ê„UË¥– F„UÊÃÈ⁄UH 22H
216 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
¬‡ÿ ◊ ¬ÊÕ¸ M§¬ÊÁáÊ ‡ÊÇÊÊ˘âÊ ‚„Ud‡Ê—–
ŸÊŸÊÁflœÊÁŸ ÁŒ√ÿÊÁŸ ŸÊŸÊfláÊʸ∑ΧÃËÁŸ øH 5H
•¡È¸ŸÊ ÃÈflÊ¢ ∞∑§ ŒÊflÊ ê„UÁáÊÃ∂¥– •ÊÁáÊ Ã¥Áø ŒÊflÍ¢ Ã⁄UË ∑§Êÿ ŒÊÁfl∂¥–
•ÊÃÊ¢ Œπ¥ •ÊÉÊfl¥ ÷Á⁄U∂¥– ◊ʤÿÊÁø M§¬Ë¥H 23H ∞∑¥§ ∑Χ‡Ê¥ ∞∑¥§ SÕÍ›¥U–
∞∑¥§ :„USfl¥ ∞∑¥§ Áfl‡ÊÊ›¥U– ¬ÎÕÈÃ⁄¥U ‚⁄U›¥– •¬˝Ê¢Ã¥ ∞∑¥§H 24H ∞∑¥§ •ŸÊfl⁄¥U
¬˝Ê¢¡›¥U– ‚√ÿʬÊ⁄¥U ∞∑¥§ ÁŸ‡ø›¥U– ©UŒÊ‚ËŸ¥ F„UÊ›¥U– ÃËfl˝¥ ∞∑¥§H 25H ∞∑¥§
ÉÊÍÁáʸÃ¥ ‚Êflœ¥– •‚∂ª¥ ∞∑¥§ •ªÊœ¥– ∞∑¥§ ©UŒÊ⁄¥U •ÁÃ’h¥– ∑È̋§h¥ ∞∑¥§H 26H
∞∑¥§ ‡ÊÊ¥Ã¥ ‚ã◊Œ¥– SÃéœ¥ ∞∑¥§ ‚ÊŸ¥Œ¥– ªÁ¡¸Ã¥ ÁŸ—‡ÊéŒ¥– ‚ÊÒêÿ¥ ∞∑¥§H 27H
∞∑¥§ ‚ÊÁ÷∂Ê·¥ Áfl⁄UQ¥§– ©UÁãŸÁº˝Ã¥ ∞∑¥§ ÁŸÁº˝Ã¥– ¬Á⁄UÃÈc≈Ô¥U ∞∑¥§ •ÊÃZ– ¬˝‚ãŸ¥
∞∑¥§H 28H ∞∑¥§ •‡ÊSòÊ¥ ‚‡ÊSòÊ¥– ∞∑¥§ ⁄UÊÒº˝¥ •ÁÃÁ◊òÊ¥– ÷ÿÊŸ∑¥§ ∞∑¥§
ÁflÁøòÊ¥– ∂ÿSÕ¥ ∞∑¥§H 29H ∞∑¥§ ¡ŸŸ∂Ë∂ÊÁfl∂Ê‚¥– ∞∑¥§ ¬Ê∂Ÿ‡ÊË∂¥
∂Ê∂‚¥– ∞∑¥§ ‚¢„UÊ⁄U∑¥§ ‚Êfl‡Ê¥– ‚ÊÁˇÊ÷ÍÃ¥ ∞∑¥§H 130H ∞fl¢ ŸÊŸÊÁflœ¥ ¬⁄UË
’„ÈUfl‚¥– •ÊÁáÊ ÁŒ√ÿÃ¡¬˝∑§Ê‡Ê¥– ÃflË¥Áø ∞∑§∞∑§Ê∞‚¥– fláÊZ„UË Ÿ√„UH 31H
∞∑¥§ ÃÊÃ∂¥ ‚Ê«U¬¢œ⁄¥U– ÃÒ‚Ë¥ ∑§Á¬∂fláÊZ •¬Ê⁄¥U– ∞∑¥§ ‚flÊZªË¥ ¡Ò‚¥ ‚¥ŒÈ⁄¥U–
«Ufl⁄U∂¥ Ÿ÷H 32H ∞∑¥§ ‚ÊÁflÿÊøË øÈ›ÈU∑§Ë¥– ¡Ò‚¥ ’˝rÊÔ∑§≈UÊ„U πÁø∂¥
◊ÊÁáÊ∑§Ë¥– ∞∑¥§ •L§áÊÊŒÿÊ‚ÊÁ⁄UπË¥– ∑È¢§∑ȧ◊fláÊZH 33H ∞∑¥§ ‡ÊÈhS»§Á≈U∑§-
‚ÊÖfl›¥U– ∞∑¥§ ߢº˝ŸË›U‚ÈŸË›¥U– ∞∑¥§ •¢¡ŸfláÊZ ‚∑§Ê›¥U– ⁄UÄÃfláÊZ ∞∑¥§H 34H
∞∑¥§ ∂‚à∑§Ê¢øŸ‚◊ Á¬¢fl›UË¥– ∞∑¥§ Ÿfl¡∂Œ‡ÿÊ◊›UË¥– ∞∑¥§ øÊ¢¬ªÊÒ⁄UË¥
∑§fl›UË¥– „UÁ⁄UÃ¥ ∞∑¥§H 35H ∞∑¥§ ÃåÃÃÊ◊˝ÃÊ¢’«UË¥– ∞∑¥§ ‡flÃø¢º˝ øÊπ«UË¥–
∞‚Ë¥ ŸÊŸÊfláÊZ M§¬«UË¥– Œπ¥ ◊ʤÊË¥H 36H „U ¡Ò‚ ∑§Ê¢ •ÊŸÊŸ fláʸ– ÃÒ‚¥
•Ê∑ΧÃË¥„UË •ŸÊÁ⁄U‚¬áÊ– ∂Ê¡Ê ∑¢§Œ¬¸ Á⁄UÉÊÊ∂Ê ‡Ê⁄UáÊ– ÃÒ‚Ë¥ ‚È¢Œ⁄¥U ∞∑¥§H 37H
∞∑¥§ •ÁÃ∂Êfláÿ‚Ê∑§Ê⁄¥U– ∞∑¢ ÁFÇœfl¬È ◊ŸÊ„U⁄¥U– o΢ªÊ⁄UÁüÊÿøË¥ ÷Ê¢«UÊ⁄¥U–
©UÉÊÁ«U∂Ë¥ ¡Ò‚Ë¥H 38H ∞∑¥§ ¬ËŸÊflÿfl ◊Ê¢‚Ê›¥U– ∞∑¥§ ‡ÊÈc∑¥§ •ÁÃÁfl∑˝§Ê›¥U–
∞∑¥§ ŒËÉʸ∑¢§∆¥U ÁflÃÊ›¥U– Áfl∑§≈¥U ∞∑¥§H 39H ∞fl¢ ŸÊŸÊÁflœÊ∑ΧÃË– ßÿÊ¢
¬Ê„ÃÊ¢ ¬ÊL§ ŸÊ„UË¥ ‚È÷º˝˝Ê¬ÃË– ÿÿÊ¢ëÿÊ ∞∑§∑§Ë¥ •¢ª¬˝Ê¢ÃË¥– Œπ ¬Ê¢
¡ªH 140H
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 217

¬‡ÿÊÁŒàÿÊãfl‚ÍãL§º˝ÊŸÁ‡flŸÊÒ ◊L§ÃSÃÕÊ–
’„ÍUãÿŒÎc≈ÔU¬ÍflʸÁáÊ ¬‡ÿʇøÿʸÁáÊ ÷Ê⁄UÃH 6H
¡Õ ©Uã◊Ë∂Ÿ „UÊà •Ê„U ÁŒ∆UË– ÃÕ ¬‚⁄UÃË •ÊÁŒàÿÊ¢ÁøÿÊ ‚Îc≈ÔUË–
¬È…UÃË ÁŸ◊Ë∂ŸË¥ Á◊∆UË– Œà •Ê„UÊÃËH 41H flŒŸË¥ÁøÿÊ flÊ»§‚fl¥– „UÊÃ
ÖflÊ›UÊ◊ÿ •ÊÉÊfl¥– ¡Õ ¬Êfl∑§ÊÁŒ∑§ ¬Êfl– ‚◊Í„U fl‚Í¢øÊH 42H •ÊÁáÊ
÷˝Í∂ÃÊ¢ø ‡Êfl≈U– ∑§Ê¬¥ Á◊›UÊ¥ ¬Ê„UÃË ∞∑§fl≈U– ÃÕ L§º˝ªáÊÊ¢ø ‚¢ÉÊÊ≈U–
•flÃ⁄Uà Œπ¥H 43H ¬Ò¥ ‚ÊÒêÿÃøÊ flÊ∂ÊflÊ– Á◊ÃË ŸÁáÊ¡ •Á‡flŸÊÒŒflÊ¢–
üÊÊòÊË¥ „UÊÃË ¬Ê¢«UflÊ– •Ÿ∑§ flÊÿÈH 44H ÿʬ⁄UË ∞∑§∑§ÊÁøÿ ∂Ë›U– ¡ã◊ÃË
‚È⁄UÁ‚hÊ¢øË¥ ∑ȧ›¥U– ∞‚Ë¥ •¬Ê⁄¥U •ÊÁáÊ Áfl‡ÊÊ›¥U– M§¬¥ ßÿ¥ ¬Ê„UË¥H 45H
¡ÿÊ¢Ã¥ ‚Ê¢ªÊflÿÊ flŒ ’Ê’«U– ¬„UÊflÿÊ ∑§Ê›UÊø¢„UË •ÊÿÈcÿ ÕÊ«¥U– œÊÃÿÊ„UË
¬⁄UË Ÿ ‚Ê¢¬«U– ∆UÊfl ¡ÿÊ¢øÊH 46H ¡ÿÊ¢Ã¥ flŒòÊÿË¥ ∑§œË¥ ŸÊÿ∑§– ÁÃÿ¥
ßÿ¥ ¬˝àÿˇÊ Œπ •Ÿ∑¥§– ÷ÊªË¥ •Ê‡øÿʸøË¥ ∑§flÁÃ∑¥ – ◊„UÊÁ‚hËH 47H
ß„ÒU∑§SÕ¢ ¡ªà∑ΧàF¢ ¬‡ÿÊl ‚ø⁄UÊø⁄U◊˜Ô–
◊◊ Œ„U ªÈ«UÊ∑§‡Ê ÿìÊÊãÿŒ˜Ôº˝c≈ÔÈÁ◊ë¿UÁ‚H 7H
ßÿÊ ◊ÍÃ˸ÁøÿÊ Á∑§⁄UË≈UË– ⁄UÊ◊◊Í›UË¥ Œπ¥ ¬Ê¢ ‚Îc≈ÔUË– ‚È⁄UÃM§Ã›Ufl≈UË¥–
ÃÎáÊÊ¢∑ȧ⁄U ¡Ò‚H 48H ø¥«UflÊÃÊøÁŸ ¬˝∑§Ê‡Ê¥– ©U«Uà ¬⁄U◊ÊáÊÈ ÁŒ‚ÃË ¡Ò‚¥–
÷˝◊à ’˝rÊÔ∑§≈UÊ„U ÃÒ‚– •flÿfl‚¢œË¥H 49H ∞Õ ∞∑Ò§∑§ÊÁøÿÊ ¬˝Œ‡ÊË¥–
Áfl‡fl Œπ ÁflSÃÊ⁄¥U‡ÊË¥– •ÊÁáÊ Áfl‡flÊ„UË ¬⁄UÊÒÃ¥ ◊ÊŸ‚Ë¥– ¡⁄UË ŒπÊfl¥
flÃ¸H 150H Ã⁄UË ßÿ„UË Áfl·ÿË¥ø¥ ∑§Ê¢„UË¥– ∞Õ ‚fl¸âÊÊ ‚Ê¢∑§«¥U ŸÊ„UË¥– ‚Èπ¥
•Êfl«U Ã¥ ◊ÊÁ¤ÊÿÊ Œ„UË¥– Œπ‚Ë ÃÍ¢H 51H ∞‚¥ Áfl‡fl◊ÍÃ˸ ÃáÊ¥– ’ÊÁ∂∂¥
∑§ÊL§áÿ¬ÍáÊZ– âfl Œπà •Ê„U ∑§Ë¥ ŸÊ„UË¥ Ÿ ê„UáÊ– ÁŸflÊ¢ÃÈÁø ÿL§H 52H
∞Õ ∑§Ê¢ ¬Ê¢ „UÊ ©Uª∂Ê– ê„UáÊÊÒÁŸ üÊË∑ΧcáÊ¥ ¡¢fl ¬ÊÁ„U∂Ê– âfl •ÊÃ˸ø¥ ∂áÊ¥
∂ß∂Ê– ÃÒ‚ÊÁø •Ê„UH 53H
Ÿ ÃÈ ◊Ê¢ ‡ÊÄÿ‚ º˝c≈ÔÈ◊ŸŸÒfl SfløˇÊÈ·Ê–
ÁŒ√ÿ¢ ŒŒÊÁ◊ Ã øˇÊÈ— ¬‡ÿ ◊ ÿÊª◊Ò‡fl⁄U◊˜ÔH 8H
◊ª ê„UáÊ ©Uà∑¢§∆U flÊ„U≈U Ÿ ¬«U– •¤ÊÈŸË ‚ÈπÊøË ‚Êÿ Ÿ ‚Ê¢¬«U –
¬⁄UË ŒÊÁfl∂¥ Ã¥ »È§«¥U– ŸÊ∑§›UÁø ÿÿÊH 54H „¥U ’Ê∂ÊÁŸ ŒflÊ „UÊ¢Á‚∂–
218 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

„UÊ¢‚ÊÁŸ ŒπÁáÊÿÊÃ¥ ê„UÁáÊÃ∂¥– •Êê„UË¥ Áfl‡flM§¬ Ã⁄UË ŒÊÁfl∂¥– ¬⁄UË Ÿ

Œπ‚Ëø ÃÍ¢H 55H ÿÿÊ ’Ê∂Ê ÿ⁄¥U ÁfløˇÊáÊ¥– ê„UÁáÊÃ∂¥ „UÊ¢ ¡Ë ∑§fláÊÊÁ‚
Ã¥ ©UáÊ¥– ÃÈê„UË ’∑§Ê∑§⁄UflË¥ øÊ¢ÁŒáÊ¥– øL§™¢§ ¬„UÊ ◊ÊH 56H „UÊ¢ „UÊ ©U≈UÊÁŸÿÊ¢
•ÊÁ⁄U‚Ê– •Ê¢œÁ›UÿÊ ŒÊ™¢§ ’Ò‚Ê– ’Á„UÁ⁄Uÿʬȅ¥U N·Ë∑§‡ÊÊ– ªÊáÊËfl ∑§⁄UÊH 57H
◊∑§⁄U¢Œ∑§áÊÊøÊ øÊ⁄UÊ– ¡ÊáÊÃÊ¢ ÉÊÊ∂ÍÁŸ ŒŒÈ¸⁄UÊ– flÊÿÊ¢ œÊ«UÊ ‡ÊÊXÔ¸Uœ⁄UÊ– ∑§Ê¬Ê
∑§fláÊÊH 58H ¡¥ •ÃË¥Áº˝ÿ ê„UáÊÊÒÁŸ √ÿflÁSÕ∂¥– ∑§fl›U ôÊÊŸŒÎc≈ÔUËÁøÿÊ
÷ÊªÊ Á»§≈U∂¥– Ã¥ ÃÈê„UË¥ ø◊¸øˇÊÍ¢¬È…¥U ‚ÍŒ∂¥– ◊Ë ∑Ò§‚¥ÁŸ Œπ¥H 59H ¬Á⁄U „U¢
ÃÈ◊ø¢ ©UáÊ¥ Ÿ ’Ê∂Êfl¥– ◊ËÁø ‚Ê„¥U Ã¥Áø ’⁄Ufl¥– ∞Õ •ÊÁÕ ê„UÁáÊÃ∂¥ Œfl¥–
◊ÊŸÍ¢ ’ʬÊH 160H ‚Êø Áfl‡flM§¬ ¡⁄UË •Êê„UË¥ ŒÊflÊfl¥– Ã⁄UË •ÊœË¥
ŒπÊflÿÊ ‚Ê◊âÿ¸ ∑§Ë¥ lÊfl¥– ¬⁄UË ’Ê∂à ’Ê∂à ¬˝◊÷Êfl¥– œ‚Ê›U
ª∂Ê¥H 61H ∑§Êÿ ¡Ê„U∂¥ Ÿ flÊ„UÃÊ¢ ÷ÈßZ ¬Á⁄U¡– Ã⁄UË ÃÊ fl∂È Áfl∂ÿÊ
¡Êß¡– Ã⁄UË •ÊÃÊ¢ ◊ʤÊ¥ ÁŸ¡M§¬ ŒÁπ¡– Ã ŒÎc≈ÔUË ŒflÊ¥ ÃÈ¡H 62H ◊ª
ÁÃÿÊ ŒÎc≈ÔUË¥ ¬Ê¢«UflÊ– •Ê◊ÈøÊ ∞‡flÿ¸ÿÊªÈ •ÊÉÊflÊ– ŒπÊÁŸÿÊ¢ •ŸÈ÷flÊ–
◊ÊÁ¡fl«UÊ ∑§⁄UË¥H 63H ∞‚¥ ÃáÊ¥ flŒÊ¢Ãfll¥– ‚∑§›U∂Ê∑§•Êl¥– ’ÊÁ∂∂¥
•Ê⁄UÊäÿ¥– ¡ªÊøÁŸH 64H
‚¢¡ÿ ©UflÊø
∞fl◊ÈÄàflÊ ÃÃÊ ⁄UÊ¡ã◊„UÊÿÊª‡fl⁄UÊ „UÁ⁄U—–
Œ‡Ê¸ÿÊ◊Ê‚ ¬ÊÕʸÿ ¬⁄U◊¢ M§¬◊Ò‡fl⁄U◊˜ÔH 9H
¬Ò¥ ∑§ÊÒ⁄Ufl∑ȧ∂ø∑˝§flÃ˸– ◊¡ „UÊÁø ÁflS◊ÿÊ ¬È…UìȅUÃË– ¡¥ ÁüÊÿ„ÍÁŸ
ÁòÊ¡ªÃË¥– ‚ŒÒfl •‚ ∑§fláÊËH 65H ŸÊ Ã⁄UË πÈáÊø¥ flÊŸÊflÿÊ∂ʪ˥–
üÊÈÃËflÊ¢øÍÁŸ ŒÊflÊ ¬Ê¢ ¡ªË¥– ŸÊ ‚fl∑§¬áÊ Ã⁄UË •¢ªË¥– ‡Ê·ÊëÿÊÁø
•ÊÁÕH 66H „UÊ¢ „UÊ ¡ÿÊøÁŸ ‚Ê‚¥– Á‡ÊáÊà •Ê∆U„UË ¬„UÊ⁄U ÿÊªË ¡Ò‚–
•ŸÈ‚⁄U∂¥ ªL§«UÊ∞‚¥– ∑§fláÊ •Ê„UH 67H ¬⁄UË Ã¥ •ÊÉÊfl¥Áø ∞∑§Ë∑§«U ∆U∂¥–
‚Ê¥¬¥ ∑ΧcáÊ‚Èπ ∞∑¢§Œ⁄U¢ ¡Ê„U∂¥– Á¡ÿ ÁŒflÍÁŸ ¡ã◊∂– ¬Ê¢«Ufl „UH 68H ¬⁄UË
¬Ê¢øÊ¢„UË •Ê¢ÃÈ •¡È¸ŸÊ– üÊË∑ΧcáÊ ‚ÊÁflÿÊøË ¡Ê„U∂Ê •œËŸÊ– ∑§Ê◊È∑§ ∑§Ê¢
¡Ò‚Ê •¢ªŸÊ– •Ê¬ÒÃÊ ∑§Ë¡H 69H ¬…UÁfl∂¥ ¬ÊπM¢§ ∞‚¥ Ÿ ’Ê∂– ÿʬ⁄UË
∑˝§Ë«UÊ◊Ϊ„UË ÃÒ‚Ê Ÿ ø∂– ∑Ò§‚¥ ŒÒfl ∞Õ¥ ‚È⁄UflÊ«U∂¥– Ã¥ ¡ÊáÊÊ¥ Ÿ
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 219

ÿH 170H •ÊÁ¡ ¬⁄U’˝rÊÔ „¥U ‚ª›¥U– ÷ÊªÊflÿÊ ‚ŒÒfl ÿÊøÁø «UÊ›U– ∑Ò§‚¥
flÊøÁŸ „UŸ ∂›U– ¬Ê›UËà •‚H 71H „UÊ ∑§Ê¬ ∑§Ë¥ ÁŸflÊ¢ÃÈ ‚Ê„U– „UÊ L§‚
Ã⁄UË ’ȤÊÊflËà ¡Êÿ– Ÿfl∂ Á¬‚¥ ∂ʪ∂¥ •Ê„U– ¬ÊÕʸø¥ ŒflÊH 72H ∞:„UflË¥
Áfl·ÿ Á¡áÊÊÁŸ ¡ã◊∂– ¡ ‡ÊÈ∑§ÊÁŒ∑§ ŒÊŒÈ∂– Ã Áfl·ÿÊÁø flÊÁŸÃÊ¢ ¡Ê„U∂–
÷Ê≈U ÿÿÊøH 73H „UÊ ÿÊÁªÿÊ¢ø¥ ‚◊ÊÁœœŸ– ∑§Ë¥ „UÊ™§ÁŸ ∆U∂¥ ¬ÊÕʸ•ÊœËŸ–
ÿÊ∂ʪ˥ ÁflS◊ÿÊ ◊ʤÊ¥ ◊Ÿ– ∑§⁄UËÂ ⁄UÊÿÊH 74H ÃflË¥Áø ‚¢¡ÿ ê„UáÊ
∑§Êÿ‚Ê– ÁflS◊ÿÊ ∞Õ¥ ∑§ÊÒ⁄Ufl‡ÊÊ– üÊË∑ΧcáÊ¥ SflË∑§ÊÁ⁄U¡ ÃÿÊ ∞‚Ê– ÷ÊÇÿÊŒÿ
„UÊÿH 75H ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÊ ŒflÊ¢øÊ ⁄UÊflÊ– ê„UáÊ ¬ÊÕʸÃ¥ ÃÈ¡ ŒÎÁc≈ÔU ŒflÊ¥– ¡ÿÊ
Áfl‡flM§¬ÊøÊ ∆UÊflÊ– Œπ‚Ë ÃÍ¢H 76H ∞‚Ë¥ üÊË◊ÈπÊÒÁŸ •ˇÊ⁄¥U– ÁŸÉÊÃË ŸÊ
¡¢fl ∞∑§‚⁄¥U– âfl •Áfllø¥ •Ê¢œÊ⁄¥U– ¡ÊflÊ¥Áø ∂ʪH 77H ÃË¥ •ˇÊ⁄¥U
Ÿ√„UÃË¥ ŒπÊ– ’˝rÊÔ‚Ê◊˝ÊÖÿŒËÁ¬∑§Ê– •¡È¸ŸÊ∂ʪ˥ Áøà∑§Á›U∑§Ê– ©U¡›UÁ∂ÿÊ
üÊË∑ΧcáÊ¥H 78H ◊ª ÁŒ√ÿøˇÊȬ˝∑§Ê‡ÊÈ ¬˝ª≈U∂Ê– ÃÿÊ ôÊÊŸŒÎc≈ÔUË »§Ê¥≈UÊ
»È§≈U∂Ê– ÿÿʬ⁄UË ŒÊÁflÃÊ ¡Ê„U∂Ê– ∞‡flÿ¸ •Ê¬È∂¥H 79H „U •flÃÊ⁄U ¡
‚∑§›U– Ã Á¡ÿ ‚◊Ⱥ˝Ë¥ø ∑§Ê¢ ∑§ÑÊ›U– Áfl‡fl „¥U ◊Ϊ¡›U– ¡ÿÊ ⁄U‡◊ËSÃfl
ÁŒ‚H 180H Á¡ÿ •ŸÊÁŒ÷ÍÁ◊∑§ ÁŸ≈U– ø⁄UÊø⁄U „¥U ÁøòÊ ©U◊≈U– •Ê¬áʬ¥
üÊËflÒ∑È¢§∆¥U– ŒÊÁfl∂¥ ÃÿÊH 81H ◊ʪʢ ’Ê›U¬áÊË¢ ÿáÊ¥ üÊˬÃË– ¡Ò¥ ∞∑§ fl›U
πÊŒ∂Ë „UÊÃË ◊ÊÃË– ÃÒ¥ ∑§Ê¬ÊÁŸÿÊ¢ „UÊÃË¥– ÿ‡ÊÊŒÊ¥ œÁ⁄U∂ÊH 82H ◊ª ÷áÊ¥
÷áÊ¥ ¡Ò‚¥– ◊ÈπË¥ ¤ÊÊ«UÊ lÊflÿÊøÁŸ Á◊‚¥– øflŒÊ„UË ÷ÈflŸ¥ ‚Êfl∑§Ê‡Ê¥–
ŒÊÁfl∂Ë¥ ÁÃÿH 83H ŸÊÃ⁄UË ◊œÈflŸË¥ œ˝ÈflÊÁ‚ ∑§∂¥– ¡Ò‚¥ ∑§¬Ê∂ ‡Ê¢π¥
Á‡ÊflÃ∂¥– •ÊÁáÊ flŒÊ¢Áøÿ„UË ◊ÃË ∆U∂¥– Ã¥ ∂ʪ∂Ê ’Ê∂Ê¥H 84H ÃÒ‚Ê
•ŸÈª˝„UÊ ¬Ò¥ ⁄UÊÿÊ– üÊË„U⁄UË ∑§∂Ê œŸ¢¡ÿÊ– •ÊÃÊ¢ ∑§fláÊ∑§«U„UË ◊ÊÿÊ– ∞‚Ë
÷Ê· ŸáÊ¥Áø ÃÊH 85H ∞∑§‚⁄¥U ∞‡flÿ¸Ã¡¥ ¬Ê„U∂¥– ÃÿÊ ø◊à∑§Ê⁄UÊø¥
∞∑§Êáʸfl ¡Ê„U∂¥– ÁøûÊ ‚◊Ê¡Ë¥ ’È«UÊÁŸ ∆U∂¥– ÁflS◊ÿÊÁøÿÊH 86H ¡Ò‚Ê
•Ê’˝rÊÔ ¬ÍáÊÊ¸Œ∑§Ë¥– ¬√„ ◊Ê∑Z§«Uÿ ∞∑§Ê∑§Ë– ÃÒ‚Ê Áfl‡flM§¬∑§ÊÒÃÈ∑§Ë¥– ¬ÊÕȸ
∂Ê›UH 87H ê„UáÊ ∑§fl…¥U ªªŸ ∞Õ „UÊÃ¥– Ã¥ ∑§fláÊ¥ Ÿ∂¥ ¬Ê¢ ∑§©UÃ¥– ÃË¥
ø⁄UÊø⁄¥U ◊„UÊ÷ÍÃ¥– ∑§Êÿ ¡Ê„U∂Ë¥H 88H ÁŒ‡ÊÊ¢ø ∆UÊfl„UË „UÊ⁄U¬∂– •œÊäfl¸
∑§Êÿ ŸáÊÊ¥ ¡Ê„U∂¥– øßÁ∂ÿÊ SflåŸ ÃÒ‚ ª∂– ∂Ê∑§Ê∑§Ê⁄UH 89H
220 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ŸÊŸÊ ‚Íÿ¸Ã¡¬˝Ãʬ¥– ‚ø¢º˝ ÃÊ⁄UÊ¥ªáÊ ¡Ò‚¥ ∂Ê¬– ÃÒ‚Ë¥ ÁªÁ›U∂Ë¥ Áfl‡flM§¬¥–

¬˝¬¢ø⁄UøŸÊH 190H Ã√„UÊ¢ ◊ŸÊ‚Ë ◊Ÿ¬áÊ Ÿ S»È§⁄U– ’ÈÁh •Ê¬áʬ¥ Ÿ
‚Ê¢fl⁄U– ߢÁº˝ÿÊ¢ø ⁄U‡◊Ë ◊ÊÉÊÊ⁄U– NUŒÿfl⁄UË ÷⁄U∂H 91H ÃâÊ ÃÊ≈USâÿÊ
ÃÊ≈USâÿ ¬Á«U∂–¥ ≈U∑§Ê‚Ë ≈U∑§ ∂ʪ∂–¥ ¡Ò‚¥ ◊Ê„UŸÊSòÊ ÉÊÊÃ∂–¥ ÁfløÊ⁄U¡ÊÃÊ¢H 92H
ÃÒ‚Ê ÁflÁS◊ÃÈ ¬Ê„U ∑§Ê«¥U– âfl ¬È…UÊ¢ „UÊÃ¥ øÃÈ÷¸È¡ M§¬«¥U– Ã¥Áø ŸÊŸÊM§¬
ø„¢ÍU∑§«U– ◊Ê¢«UÊÁŸ ∆U∂¥H 93H ¡Ò‚ fl·Ê¸∑§Ê›UË¥ø ◊ÉÊÊÒ«U– ∑§Ê¢ ◊„Uʬ˝›UÿË¥ø¥
Ã¡ flÊ…U– ÃÒ‚¥ •Ê¬áÊÊflËáÊ ∑§fláÊË∑§«U– ŸŒËÁø ©U⁄UÊ¥H 94H ¬˝Õ◊
SflM§¬‚◊ʜʟ– ¬ÊflÊÁŸ ∆U∂Ê •¡È¸Ÿ– ‚fl¥Áø ©UÉÊ«UË ∂ÊøŸ– âfl Áfl‡flM§¬
ŒÅÊH 95H ß„UË¥Áø ŒÊ„UË¥ «UÊ›UÊ¢– ¬Ê„UÊfl¥ Áfl‡flM§¬Ê ‚∑§›UÊ– ÃÊ üÊË∑ΧcáÊ¥
‚Ê„U›UÊ– ¬È⁄UÁfl∂Ê ∞‚ÊH 96H
•Ÿ∑§flÄòÊŸÿŸ◊Ÿ∑§ÊŒ˜÷ÈÃŒ‡Ê¸Ÿ◊˜Ô –
•Ÿ∑§ÁŒ√ÿÊ÷⁄UáÊ¢ ÁŒ√ÿÊŸ∑§ÊlÃÊÿÈœ◊˜ÔH 10H
◊ª ÃÕ ‚Ò¢ÉÊ Œπ flŒŸ¥– ¡Ò‚Ë¥ ⁄U◊ÊŸÊÿ∑§ÊøË¥ ⁄UÊ¡÷ÈflŸ¥– ŸÊŸÊ ¬˝ª≈U∂Ë¥
ÁŸœÊŸ¥– ∂ÊfláÿÁüÊÿøË¥H.97H ∑§Ë¥ •ÊŸ¢ŒÊøË¥ flŸ¥ ‚ÊÁ‚ãŸ∂Ë¥– ¡Ò‚Ë
‚ÊÒ¥Œÿʸ ⁄UÊáÊËfl ¡Ê«U∂Ë– ÃÒ‚Ë¥ ◊ŸÊ„U⁄¥U ŒÁπ∂Ë¥– „U⁄UËøË¥ flÄòÊ¥ ÃáÊ¥H 98H
ÃÿÊ¢„UË◊Ê¡Ë¥ ∞∑Ò§∑¥§– ‚ÊÁflÿÊøË¥ ÷ÿÊŸ∑¥§– ∑§Ê›U⁄UÊòÊËøË¥ ∑§≈U∑¥§– ©U∆UÊfl∂Ë¥
¡Ò‚Ë¥H 99H ∑§Ë¥ ◊ÎàÿÍ‚ËÁø ◊Èπ¥ ¡Ê„U∂Ë¥– „UÊ ∑§Ê¢ ¡ èÊÿÊøË¥ ŒÈªZ
¬ãŸÊÁ‚∂Ë¥– ∑§Ë¥ ◊„UÊ∑È¢§«¥U ©UÉÊ«U∂Ë¥– ¬˝›UÿÊŸ›UÊøË¥H 200H ÃÒ‚Ë¥ •Œ˜÷ÈÃ¥
èÊÿÊ‚È⁄¥U– ÃÕ flŒŸ¥ ŒÁπ∂Ë¥ flË⁄¥U– •ÊÁáÊ∑¥§ •‚ÊœÊ⁄UáÊ¥ ‚Ê›¢U∑§Ê⁄¥U– ‚ÊÒêÿ¥
’„ÈUÃ¥H 1H ¬Ò¥ ôÊÊŸŒÎc≈ÔUËøÁŸ •fl∂Ê∑¥§– ¬Á⁄U flŒŸÊ¢øÊ ‡Êfl≈ÈU Ÿ ≈U∑§– ◊ª
∂ÊøŸ Ã ∑§flÁÃ∑¥§– ∂ʪ∂Ê ¬Ê„UÊ¥H 2H âfl ŸÊŸÊfláÊZ ∑§◊›UflŸ¥– Áfl∑§ÊÁ‚∂Ë¥
ÃÒ‚¥ •¡¸ÈŸ¥– ŸòÊ ŒÁπ∂ ¬ÊÁ∂¢ªŸ¥– •ÊÁŒàÿÊ¢øË¥H 3H ÃÕ¥Áø ∑ΧcáÊ◊ÉÊÊ¥ÁøÿÊ
ŒÊ≈UË-– ◊Ê¡Ë¥ ∑§À¬Ê¢Ã Áfl¡Í¥ÁøÿÊ S»È§≈UË– ÃÒÁ‚ÿÊ flÁã„U Á¬¢ª›UÊ ÁŒ∆UË–
÷Í˝÷¢ªÊÛUË¥H 4H „¥U ∞∑Ò§∑§ •Ê‡øÿ¸ ¬Ê„UÃÊ¢– ÁÃÿ ∞∑§Áø M§¬Ë¥ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ–
Œ‡Ê¸ŸÊøË •Ÿ∑§ÃÊ– ¬˝Áû§›U∂ËH 5H ◊ª ê„UáÊ ø⁄UáÊ Ã ∑§fláÊ∑§«U–
∑§©UÃ ◊È∑ȧ≈U ∑¥§ ŒÊŒZ«¥U– ∞‚Ë flÊ…UÁflÃÊ„U ∑§Ê«¥U– øÊ«U ŒÅÊÊflÿÊøËH 6H
ÃÕ ÷ÊÇÿÁŸÁœ ¬ÊÕʸ– ∑§Ê¢ Áfl»§∂àfl „UÊ߸∂ ◊ŸÊ⁄UÕÊ– ∑§Êÿ Á¬ŸÊ∑§¬ÊáÊËÁøÿÊ
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 221

÷ÊÃÊ¥– flÊÿ∑§Ê¢«UË¥ •Ê„UÊÃËH 7H ŸÊ Ã⁄UË øÃÈ⁄UÊŸŸÊÁøÿ flÊø– ∑§Êÿ

•Ê„UÊÃË ∂Á≈UÁ∑§ÿÊ •ˇÊ⁄UÊ¢ø ‚Ê¢ø– ê„UáÊÊÁŸ ‚Êl¢Ã¬áÊ •¬⁄UÊ¢ø¥– ŒÁπ∂¥
ÃáÊ¥H 8H ¡ÿÊøË ‚Êÿ flŒÊ¥ ŸÊ∑§›U– ÃÿÊø ‚∑§›UÊflÿfl ∞∑§Áø fl›U–
•¡¸ÈŸÊø ŒÊã„UË «UÊ›U– ÷ÊÁªÃ ¡Ê„U∂H 9H ø⁄UáÊÊÒŸË ◊È∑ȧ≈Ufl⁄UË– ŒπÃ
Áfl‡flM§¬ÊøË ÕÊ⁄UË– ¡ ŸÊŸÊ ⁄UàŸ •›¢ ∑§Ê⁄UË¥– Á◊⁄Uflà •‚H 210H
¬⁄U’˝rÊÔ •Ê¬È∂ÁŸ •Ê¢ª¢– ÀÿÊflÿÊ •Ê¬áÊÁø ¡Ê„U∂Ê •Ÿª¥– ÁÃÿ¥ ∂áÊË¥ ◊Ë
‚Ê¢ª–¥ ∑§Êß‚ÿÊ‚ÊÁ⁄UπË¥H 11H Á¡ÿ ¬˝÷Á øÿ ¤Ê›UÊ›UÊ– ©U¡Ê›ÍU ø¢ºÊ˝ ÁŒàÿ◊¢«U›UÊ–
¡ ◊„UÊÃ¡ÊøÊ Á¡√„UÊ›UÊ– ¡áÊ¥ Áfl‡fl ¬˝ª≈UH 12H ÃÊ ÁŒ√ÿÃ¡o΢ªÊL§–
∑§ÊáÊÊÁøÿ ◊ÃË‚Ë „UÊÿ ªÊøL§– Œfl •Ê¬áʬ¥Áø ∂ß∂ ∞‚¥ flËL§– ŒπÃ
•‚H 13H ◊ª ÃÕ¥Áø ôÊÊŸÊÁøÿÊ «UÊ›UÊ¢– ¬„UÊà ∑§⁄U¬À∂flÊ¢ ¡¢fl ‚⁄U›UÊ–
âfl ÃÊÁ«Uà ∑§À¬Ê¢ÃË¥ÁøÿÊ ÖflÊ›UÊ– ÃÒ‚Ë¥ ‡ÊSòÊ¥ ¤Ê›U∑§Ã ŒπH 14H
•Ê¬áÊ •Ê¢ª •Ê¬áÊ •∂¢∑§Ê⁄U– •Ê¬áÊ „UÊà •Ê¬áÊ „UÁÃÿÊ⁄U– •Ê¬áÊ ¡Ëfl
•Ê¬áÊ ‡Ê⁄UË⁄U– Œπ ø⁄UÊø⁄U ∑§Ê¥Œ∂¥ Œfl¥H 15H ¡ÿÊ¢ÁøÿÊ Á∑§⁄UáÊÊ¢ø
ÁŸπ⁄U¬áÊ¥– ŸˇÊòÊÊ¢ø „UÊà »È§≈UÊáÊ– Ã¡¥ Áπ⁄U«U∂Ê flÁqÔU ê„UáÊ– ‚◊Ⱥ˝Ë¥
Á⁄UÉÊÊ¥H 16H ◊ª ∑§Ê›U∑ͧ≈U∑§À∂Ê›UË¥ ∑§flÁ›U∂¥– ŸÊŸÊ ◊„UÊÁfl¡¢Íø ŒÊ¢ª
©U◊≈UU∂– ÃÒ‚ •¬Ê⁄U ∑§⁄U ŒÁπU∂– ©UÁŒÃÊÿȜ˥H 17H
ÁŒ√ÿ◊ÊÀÿÊê’⁄Uœ⁄¢U ÁŒ√ÿªãœÊŸÈU∂¬Ÿ◊˜Ô–
‚flʸ‡øÿ¸◊ÿ¢ Œfl◊Ÿãâ Áfl‡flÃÊ◊Èπ◊˜ÔH 11H
∑§Ë¥ ÷áÊ¥ ÃÕÍÁŸ ∑§ÊÁ…UU∂ Ë ÁŒ∆UË– ◊ª ∑¢§∆U◊ȪÈ≈U ¬„UÊÂ Á∑§⁄UË≈UË– âfl
‚È⁄UÃM¥§øË ‚Îc≈ÔUË– ¡ÿʬʂÊÁŸ ∑§Ê¥ ¡Ê„UU∂ËH 18H Á¡ÿ¥ ◊„UÊÁ‚hË¥øË¥
◊Í›U¬Ë∆¥U– Á‡ÊáÊU∂Ë ∑§◊›UÊ ¡Õ flÊfl≈U– ÃÒ‚Ë¥ ∑ȧ‚È◊¥ •Áà øÊπ≈¥U– ÃÈ⁄¢UÁ’U∂Ë¥
ŒÁπU∂Ë¥H 19H ◊ȪÈ≈UÊfl⁄UË SÃ’∑§– ∆UÊÿË¥ ∆UÊÿË¥ ¬Í¡Ê’¢œ •Ÿ∑§– ∑¢§∆UË¥
L§›UÃÊÁà •U∂ÊÒÁ∑§∑§– ◊Ê›UÊŒ¢«UH 220H SflªZ ‚Íÿ¸Ã¡ flÁ…U∂¥– ¡Ò‚¥
¬¢œ⁄UŸ¥ ◊M§Ã¥ ◊Á…UU ∂¥– ÃÒ‚¥ ÁŸÃ¢’Êfl⁄UË ªÊÁ…UU∂¥– ¬ËÃÊ¢’L§ ¤Ê›∑§H 21H
üÊË◊„UÊŒflÊ ∑§Ê¬È⁄¥U ©UÁ≈UU∂Ê– ∑§Ê¢ ∑Ò§U∂Ê‚È ¬Ê⁄U¡¥ «UflÁ⁄UU∂Ê– ŸÊŸÊ ˇÊË⁄UÊŒ∑¥§
¬Ê¢ÉÊ⁄UÁflU∂Ê– ˇÊË⁄UÊáʸflÊ ¡Ò‚ÊH 22H ¡Ò‚Ë ø¢º˝◊ÿÊøË ÉÊ«UË ©U¬U∂ ÁflU∂Ë–
◊ª ªªŸÊ∑§⁄UflË¥ ’È¢ÕË ÉÊflÁflU∂Ë– ÃÒ‚Ë ø¢ŒŸÁ¬¢¡⁄UË ŒÁπU∂Ë– ‚flÊZªË¥
222 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÃáÊ¥H.23H ¡áÊ¥ Sfl¬˝∑§Ê‡ÊÊ ∑§Ê¢ÃË ø…U– ’˝rÊÔÊŸ¢ŒÊøÊ ÁŸŒÊÉÊÈ ◊Ê«U–

¡ÿÊøÁŸ ‚ÊÒ⁄Uèÿ¥ ¡ËÁflà ¡Ê«U– flŒflÃËÿH 24H ¡ÿÊø ÁŸU∂¸¬ •ŸÈU∂¬È
∑§⁄UË– ¡ •Ÿ¢ªÈ„UË ‚flÊZªË¥ œ⁄UË– ÃÿÊ ‚Ȫ¢œÊøË ÕÊ⁄UË– ∑§fláÊ flÊŸËH 25H
∞‚Ë ∞∑Ò§∑§ o΢ªÊ⁄U‡ÊÊ÷Ê– ¬Ê„UÃÊ¢ •¡È¸Ÿ ¡ÊÂ ˇÊÊ÷Ê– ÃflË¥Áø ŒflÊ ’Ò‚U∂Ê
∑§Ë¥ ©U÷Ê– ∑§Ë¥ ‡ÊÿÊ∂È „¥U ŸáÊflH 26H ’Ê„U⁄U ÁŒ∆UË ©UÉÊ«UÊÁŸ ¬Ê„U– Ã¥flU
•ÊÉÊfl¥ ◊ÍÁø◊ÿ Œπà •Ê„– ◊ª •ÊÃÊ¢ Ÿ ¬Ê„¥U ê„UáÊÊÒÁŸ ©UªÊ ⁄UÊ„U– Ã⁄UË
•Ê¢ÃÈ„UË ÃÒ‚¥ÁøH 27H •ŸÊfl⁄¥U ◊Èπ¥ ‚◊Ê⁄U Œπ– ÃÿÊ÷áÊ¥ ¬Ê∆UË◊Ê⁄UÊ ¡¢fl
∆UÊ∑§– âfl ÃÿÊ„UË∑§«U üÊË◊Èπ¥– ∑§⁄Uø⁄UáÊ ÃÒ‚ÁøH 28H •„UÊ ¬Ê„UÃÊ¢ ∑§Ë⁄U
¬˝ÁÃ÷Ê‚– ∞Õ ŸflU∂ÊflÊ ∑§Êÿ •‚– ¬Á⁄U Ÿ ¬Ê„UÃÊ¢„UË ÁŒ‚– øÊ¡
•Êß∑§ÊH 29H ∑Ò§‚¥ •ŸÈª˝„UÊø¥ ∑§⁄UáÊ¥– ¬ÊÕʸø¥ ¬Ê„UáÊ¥ •ÊÁáÊ Ÿ ¬Ê„UáÊ¥–
ÃÿÊ„UË‚∑§≈U ŸÊ⁄UÊÿáÊ¥– √ÿʬÍÁŸ ÉÊÃU∂¥H 230H ê„UáÊÊÒÁŸ •Ê‡øÿʸëÿÊ ¬È⁄UË¥
∞∑§Ë¥– ¬Á«UU∂Ê ∆UÊÿ¥∆UÊfl Õ«UË¥ ∆UÊ∑§Ë– âfl ø◊à∑§Ê⁄UÊÁøÿÊ •ÊÁáÊ∑§Ë¥–
◊„UÊáʸflË¥ ¬«UH 31H ∞‚Ê •¡¸ÈŸÈ •‚ÊœÊ⁄UáÊ¥– •Ê¬ÈÁU∂ÿÊ Œ‡Ê¸ŸÊøÁŸ
Áfl¢ŒÊáÊ¥– ∑§fl›ÍUÁŸ ÉÊÃU∂Ê ÃáÊ¥– •Ÿ¢ÃM§¬¥H 32H ÃÊ Áfl‡flÃÊ◊Èπ Sfl÷Êfl¥–
•ÊÁáÊ Ã¥Áø ŒÊflÊflÿÊU∂ʪ˥ ¬Ê¢«Ufl¥– ¬˝ÊÁÕ¸U∂Ê •ÊÃÊ¢ •ÊÉÊfl¥– „UÊ™§ÁŸ
∆U ∂ÊH 33H •ÊÁáÊ ŒË¬¥ ∑§Ê¢ ‚ÍÿZ ¬˝ª≈U– •ÕflÊ ÁŸ◊È≈UÁU∂ÿÊ ŒπÊfl¥Áø
ÅÊÈ¢≈U– ÃÒ‚Ë ÁŒ∆UË Ÿ√„U ¡ flÒ∑È¢§∆¥U– ÁŒœU∂Ë •Ê„UH 34H ê„UáÊÊÒÁŸ Á∑§⁄UË≈UËÁ‚
ŒÊ„UË¥ ¬⁄UË– Ã¥ ŒπáÊ¥ Œπ¥ •¢œÊ⁄UË¥– „¥U ‚¢¡ÿÊ „UÁSßʬÈ⁄UË¥– ‚Ê¢ªÃ‚
⁄UÊÿÊH 35H ê„UáÊ Á∑¢§’„ÈUŸÊ •flœÊÁ⁄UU ∂¥– ¬ÊÕZ Áfl‡flM§¬ ŒÁπU∂¥– ŸÊŸÊ
•Ê÷⁄UáÊË¥ ÷⁄UU∂¥– Áfl‡flÃÊ◊ÈπH 36H
ÁŒÁfl ‚Íÿ¸‚„UdSÿ ÷fllȪ¬ŒÈÁàÕÃÊ–
ÿÁŒ ÷Ê— ‚ŒÎ‡ÊË ‚Ê SÿÊŒ˜ ÷Ê‚SÃSÿ ◊„UÊà◊Ÿ—H 12H
ÁÃÿ •¢ª¬˝÷øÊ ŒflÊ– ŸflU∂ÊflÊ ∑§Êß‚ÿÊ ∞‚Ê ‚Ê¢ªÊflÊ– ∑§À¬Ê¢ÃË¥
∞∑ȧÁø ◊›UÊflÊ– mÊŒ‡ÊÊÁŒàÿÊ¢øÊ „UÊÿH 37H ÃÒ‚ Ã ÁŒ√ÿ‚Íÿ¸ ‚„Udfl⁄UË–
¡⁄UË ©UŒÿ¡ÃË ∑§Ê¢ ∞∑§Áø •fl‚⁄UË¥– Ã:„UË ÃÿÊ Ã¡ÊøË ÕÊ⁄UË– ©U¬◊Í¢
ŸÿH 38H •ÊÉÊflÿÊÁø Áfl¡¢ÍøÊ ◊›UÊflÊ ∑§Ë¡– •ÊÁáÊ ¬˝›UÿÊÇŸËøË ‚fl¸
‚Ê◊ª˝Ë •ÊÁáÊ¡– ÃflË¥Áø Œ‡Ê∑ȧ„UË ◊›UÁfl¡– ◊„UÊÃ¡Ê¢øÊH 39H Ã:„UË ÁÃÿ
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 223

•¢ª¬˝÷øÁŸ ¬Ê«¥U– „¥U Ã¡ ∑§Ê¥„Ë¥ ∑§Ê¢„UË¥ „UÊ߸U∂ ÕÊ«¥U– •ÊÁáÊ ÃÿÊ∞‚¥ ∑§Ë⁄U
øÊπ«¥U– ÁòʇÊÈhË ŸÊ„UH 240H ∞‚¥ ◊Ê„UÊàêÿ ÿÊ üÊË„U⁄UËø¥ ‚„U¡– »§Ê¢∑§Ã‚
‚flÊZªË¥ø¥ Ã¡– Ã¥ ◊ÈÁŸ∑Χ¬Ê ¡Ë ◊¡– ŒÎc≈U ¡Ê„UU∂¥H 41H
ÃòÊÒ∑§SâÊ¢ ¡ªà∑ΧàF¢ ¬˝Áfl÷ÄÃ◊Ÿ∑§œÊ–
•¬‡ÿgflŒflSÿ ‡Ê⁄UË⁄U ¬Êá«UflSÃŒÊH 13H
•ÊÁáÊ ÁÃÿ Áfl‡flM§¬Ë¥ ∞∑§Ë∑§«U– ¡ª •ÊÉÊfl¥ •Ê¬ÈU∂ÁŸ ¬flÊ«¥U– ¡Ò‚¥
◊„UÊŒœË◊Ê¡Ë¥ ’È«U’È«U– Á‚ŸÊŸ ÁŒ‚ÃËH 42H ∑§Ê¢ •Ê∑§Ê‡ÊË¥ ª¢œfl¸Ÿª⁄U–
÷ÍÛUË¥ Á¬¬ËÁU∂∑§Ê ’Ê¢œ ÉÊ⁄U– ŸÊŸÊ ◊L§fl⁄UË ‚¬È⁄U– ¬⁄U◊ÊáÊÈ ’Ò‚U∂H 43H
Áfl‡fl •ÊÉÊfl¥Áø Ãÿʬ⁄UË– ÃÿÊ Œflø∑˝§flÃ˸ÁøÿÊ ‡Ê⁄UË⁄UË¥– •¡È¸Ÿ ÁÃÿ
•fl‚⁄UË¥– ŒπÃÊ ¡Ê„UU∂ÊH 44H
Ã× ‚ ÁflS◊ÿÊÁflc≈ÔUÊ NUc≈ÔU⁄UÊ◊Ê œŸ¢¡ÿ—–
¬˝áÊêÿ Á‡Ê⁄U‚Ê Œfl¢ ∑ΧÃÊ¢¡ÁU∂⁄U÷Ê·ÃH 14H
ÃÕ ∞∑§ Áfl‡fl ∞∑§ •Ê¬áÊ– ∞‚¥ •›ÈU◊Ê›U „UÊÃ¥ ¡¥ ŒÈ¡¬áÊ– Ã¥„UË
•Ê≈UÊÁŸ ªU∂¥ •¢Ã—∑§⁄UáÊ– Áfl⁄UÊU∂¥ ‚„U‚ÊH 45H •Ê¢ÃÈU •ÊŸ¢ŒÊ øß⁄¥U ¡Ê„UU∂¥–
’Ê„UÁ⁄U ªÊòÊÊ¢ø¥ ’›U „UÊ⁄U¬ÊÁŸ ªU∂¥– •Ê¬ÊŒ ¬Ê¢ ªÈ¢ÃU∂¥– ¬ÈU∂∑§Ê¢øU∂¥H.46H
flÊÁ·¸ÿ ¬˝Õ◊Œ‡Ê– flÊ„U›U ∂ÿÊ ‡ÊÒU∂Ê¥ø¥ ‚flÊZª ¡Ò‚¥– ÁflL§…U ∑§Ê◊U∂Ê¢∑ȧ⁄UË¥
ÃÒ‚– ⁄UÊ◊Ê@ ¡Ê„∂H 47H Á‡ÊflÃU∂Ê ø¢º˝∑§⁄UË¥– ‚Ê◊∑§Ê¢ÃÈ º˝ÊflÊ œ⁄UË–
ÃÒÁ‚ÿÊ SflŒ∑§ÁáÊ∑§Ê ‡Ê⁄UË⁄UË¥– ŒÊ≈UÁ∂ÿÊH 48H ◊Ê¡Ë¥ ‚Ê¢¬«U∂ ÁŸ •Á∂∑ȧ›¥U–
¡›UÊfl⁄UË ∑§◊›U∑§Á›U∑§Ê ¡flË¥ •Ê¢ŒÊ›U– ÃflË¥ •Ê¢ÃÈÁ∂ÿÊ ‚ÈπÊ◊˸øÁŸ ’›¥U–
’Ê„UÁ⁄U ∑§Ê¢¬H 49H ∑§¬¸Í⁄U∑§Œ¸›UËøË¥ ª÷¸¬È≈¥U– ©U∑§∂ÃÊ¢ ∑§Ê¬È⁄UÊøÁŸ ∑§Ê¥ŒÊ≈¥U–
¬ÈÁ∂∑§Ê ª›UÃË ÃflË¢ Õ’È≈¥U– ŸòÊÊÒÁŸ ¬«UÃËH 250H ©UŒÿ∂ÁŸ ‚ÈœÊ∑§⁄¥U–
¡Ò‚Ê ÷⁄U∂ÊÁø ‚◊Ⱥ˝ ÷⁄U– ÃÒ‚Ê fl›UÊfl›UÊ¢ ™§Á◊¸÷⁄¥U– ©Uø¢’›Uà •‚H 51H
∞‚Ê ‚ÊÁûfl∑§Ê¢„UË •Ê∆UÊ¢ ÷ÊflÊ¢– ¬⁄US¬⁄¥U flàʸÂ „UflÊ– ÃÕ ’˝rÊÔÊŸ¢ŒÊøË
¡ËflÊ– ⁄UÊáÊËfl »§Êfl∂ËH 52H ÃÒ‚ÊÁø ÃÿÊ ‚ÈπÊŸÈ÷flʬÊ∆UË¥– ∑§∂Ê
mÒÃÊøÊ ‚Ê¢÷Ê›ÈU ÁŒ∆UË– ◊ª ©U‚Ê‚ÊÒÁŸ Á∑§⁄UË≈UË– flÊ‚ ¬ÊÁ„U∂ËH 53H ÃÕ
’Ò‚U∂Ê „UÊÃÊ Á¡ÿÊ ‚flÊ– ÁÃÿÊÁøÿÊ∑§«U ◊SÃ∑§ πÊ∂Áfl∂Ê ŒflÊ– ◊ª
¡Ê«ÍUÁŸ ∑§⁄U‚¢¬È≈U ’⁄UflÊ– ’Ê∂ÃÈ •‚H 54H
224 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•¡È¸Ÿ ©UflÊø
¬‡ÿÊÁ◊ ŒflÊ¢SÃfl Œfl Œ„U
‚flÊZSÃÕÊ ÷ÍÃÁfl‡Ê·‚YÔUÊŸ˜Ô–
’˝rÊÔÊáÊ◊ˇʢ ∑§◊∂Ê‚ŸSÕ-
◊η˥‡ø ‚flʸŸÈ⁄UªÊ¢‡ø ÁŒ√ÿÊŸ˜ÔH 15H
ê„UáÊ ¡ÿ¡ÿÊ¡Ë SflÊ◊Ë– Ÿfl∂ ∑Χ¬Ê ∑§∂Ë ÃÈê„UË¥– ¡¥ „¥U Áfl‡flM§¬ ∑§Ë¢
•Êê„UË– ¬˝Ê∑Χà ŒπÊ¥H 55H ¬Á⁄U ‚ÊøÁø ÷∂¥ ∑§∂¥ ªÊ‚ÊÁflÿÊ– ◊¡
¬Á⁄UÃÊ·È ¡Ê„U∂Ê ‚ÊÁflÿÊ– ¡Ë ŒÁπ∂ÊÁ‚ ¡Ê ßÿÊ– ‚Îc≈ÔUË‚Ë ÃÍ¢ •ÊüÊÿÊH 56H
ŒflÊ ◊¢Œ⁄UÊøÁŸ •¢ª∂ª¢– ∆UÊÿË¥ ∆UÊÿË¥ ‡flʬŒÊ¢øË¥ ŒÊ¢ª¥– ÃÒ‚Ë¥ ßÿ¥ ÃȤÿÊ Œ„UË¥
•Ÿª¢– ŒπÂ¥ ÷ÈflŸ¥H 57H •„UÊ •Ê∑§Ê‡ÊÊÁøÿ πÊ›U– ÁŒ‚ÃË ª˝„UªáÊÊ¢øË¥
∑ȧ›¥U– ∑§Ê¢ ◊„UÊflΡÊË¥ •Áfl‚Ê›¥U– ¬ÁˇÊ¡ÊÃËøË¥H 58H Ãÿʬ⁄UË üÊË„U⁄UË–
ÃÈÁ¤ÊÿÊ Áfl‡flÊà◊∑§Ë¥ ßÿ ‡Ê⁄UË⁄UË¥– SflªÈ¸ ŒπÂ¥ •flœÊ⁄UË¥– ‚È⁄UªáÊ¥‚Ë¥H 59H
¬˝÷È ◊„UÊ÷ÍÃÊ¢ø¥ ¬¢ø∑§– ÿÕ Œπà •Ê„¥U •Ÿ∑§– •ÊÁáÊ ÷Íê˝Ê◊ ∞∑§∑§–
÷ÍÂÎc≈ÔUËø¥H 260H ¡Ë ‚àÿ∂Ê∑ȧ ÃÈ¡◊Ê¡Ë¥ •Ê„U– ŒÁπ∂Ê øÃÈ⁄UÊŸŸÈ „UÊ
ŸÊ„U– •ÊÁáÊ ÿ⁄UË∑§«U ¡¢fl ¬Ê„¥U– âfl ∑Ò§∂Ê‚È„UË ÁŒ‚H 61H üÊË◊„UÊŒfl
÷flÊÁŸÿ‡ÊË¥– ÃȤÿÊ ÁŒ‚Â ∞∑§ •¢‡ÊË¥– •ÊÁáÊ ÃÍ¥Ã¥„UË ªÊ NU·Ë∑§‡ÊË–
ÃÈ¡◊Ê¡Ë¥ Œπ¥H 62H ¬Ò¥ ∑§‡ÿ¬ÊÁŒ ´§Á·∑ȧ›¥U– ßÿ¥ ÃÈÁ¤ÊÿÊ SflM§¬Ë¥
‚∑§›¥U– ŒπÂ¥ ¬ÊÃÊ›¥U– ¬ãŸª¥‡ÊË¥H 63H Á∑¢§’„ÈUŸÊ òÊÒ∂ÊÄÿ¬ÃË– ÃÈÁ¤ÊÿÊ
∞∑§∑§ÊÁø •flÿflÊÁøÿ Á÷¢ÃË– ßÿ¥ øÃÈŒ¸‡Ê÷ÈflŸ¥ ÁøòÊÊ∑ΧÃË– •¢∑ȧ⁄U∂Ë¥
¡ÊáÊÊ¥H 64H •ÊÁáÊ ÃÁÕ¢ø ¡ ¡ ∂Ê∑§– Ã ÁøòÊ⁄UøŸÊ ¡Ë •Ÿ∑§– ∞‚¥
ŒπÂ¥ •∂ÊÒÁ∑§∑§– ªÊ¢÷Ëÿ¸ ÃȤÊ¥H 65H
•Ÿ∑§’Ê„ÍUŒ⁄UflÄòÊŸòÊ¢
¬‡ÿÊÁ◊ àflÊ¢ ‚fl¸ÃÊ˘ŸãÃM§¬◊˜Ô–
ŸÊãâ Ÿ ◊äÿ¢ Ÿ ¬ÈŸSÃflÊÁŒ¢
¬‡ÿÊÁ◊ Áfl‡fl‡fl⁄U Áfl‡flM§¬H 16H
àÿÊ ÁŒ√ÿøˇÊÍ¢øÁŸ ¬Ò‚¥– ø„Í¢U∑§«U ¡¢fl ¬Ê„UÊà •‚¥– âfl ŒÊŒZ«UË¥ ∑§Ê¥
¡Ò‚¥– •Ê∑§Ê‡Ê ∑§Ê¥÷Ò∂¥H 66H ÃÒ‚ ∞∑§Áø ÁŸ⁄¢UÃ⁄U– ŒflÊ Œπà •‚¢ ÃȤÊ
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 225

∑§⁄U– ∑§⁄UËà •ÊÉÊflÁø √ÿʬÊ⁄U– ∞∑§Áø ∑§Ê›UË¥H 67H ◊ª ◊„UʇÊÍãÿÊøÁŸ

¬Ò‚Ê⁄U¥ – ©UÉÊ«U∂Ë¥ ’˝rÊÔ∑§≈UÊ„UÊøË¥ ÷Ê¢«UÊ⁄U¥ – ÃÒ‚Ë¥ ŒπÂ¥ •¬Ê⁄U¥ – ©UŒ⁄U¥ ÃȤÊË¥H 68H
¡Ë ‚„Ud‡ÊË·¸ÿÊø¥ ŒÁπ∂¥– ∑§Ê«UËfl⁄UË „UÊÃÊÁà ∞Á∑§fl›¥U– ∑§Ë¥ ¬⁄U’˝rÊÔÁø
flŒŸ»§›¥U– ◊Ê«UÊÁŸ •Ê∂¥H 69H ÃÒ‚Ë¥ flÄòÊ¥ ¡©UÃË¥ Ã©UÃË¥– ÃȤÊË¥ ŒπÂ¥
Áfl‡fl◊ÍÃ˸– •ÊÁáÊ ÃÿÊÁø¬⁄UË Ÿòʬ¢ÄÃË– •Ÿ∑§Ê ‚Ò¥ÉÊH 270H „¥U •‚Ê
Sflª¸ ¬ÊÃÊ›U– ∑§Ë¥ ÷Í◊Ë ÁŒ‡ÊÊ •¢Ã⁄UÊ›U– „U ÁflflˇÊÊ ∆U∂Ë ‚∑§›U– ◊ÍÁø◊ÿ
ŒπÂ¥H 71H ÃÈ¡flËáÊ ∞∑§ÊÁŒÿÊ∑§«U– ¬⁄U◊ÊáÊÍÁ„U ∞ÃÈ∂Ê ∑§Ê«¥U– •fl∑§Ê‡ÊÈ
¬Ê„UÂ¢ ¬Á⁄U Ÿ ‚Ê¢¬«U– ∞‚¥ √ÿÊÁ¬∂¥ ÃÈflÊ¢H 72H ßÿ ŸÊŸÊ¬⁄UË •¬Á⁄UÁ◊Ã¥–
¡ÃÈ∂Ë¥ ‚Ê¢∆UÁfl∂Ë¢ „UÊÃË¥ ◊„UÊ÷ÍÃ¥– ÃÃÈ∂Ê„UË ¬flÊ«ÈU ÃÈflÊ¢ •Ÿ¢Ã¥– ∑§Ê¥Œ∂Ê
ŒπÂ¥H 73H ∞‚Ê ∑§fláÊ ∆UÊÿÊ„ÍUÁŸ ÃÍ¢ •Ê∂Ê‚Ë– ∞Õ ’Ò‚∂ÊÁ‚ ∑§Ë¥
©U÷Ê •Ê„UÊ‚Ë– •ÊÁáÊ ÃÍ¢ ∑§flÁáÊÿ ◊ÊÿÁøÿ ¬Ê≈UË¥ „UÊÃÊ‚Ë– ÃȤÊ¥ ∆UÊáÊ
∑§fl…¥UH 74H ÃȤÊ¥ M§¬ flÿ ∑Ò§‚¥– ÃÈ¡ ¬Ò∂Ë∑§«U ∑§Êÿ •‚– ÃÍ¢
∑§Êß‚ÿÊfl⁄UË •Ê„UÊÁ‚ ∞‚¥– ¬ÊÁ„U∂¥ Á◊ÿÊ¢H 75H âfl ŒÁπ∂¥ ¡Ë •ÊÉÊfl¥Áø–
ÃÁ⁄U •ÊÃÊ¢ ÃȤÊÊ ∆UÊflÊ ÃÍ¢Áø– ÃÍ¢ ∑§fláÊÊøÊ Ÿ√„UÁ‚ ∞‚ÊÁø– •ŸÊÁŒ
•ÊÿÃÊH 76H ÃÍ¢ ©U÷Ê ŸÊ ’Ò∆UÊ– ÁŒÉÊ«ÈU ŸÊ πÈ¡≈UÊ– ÃÈ¡ ÛUË¥fl⁄UË flÒ∑È¢§∆UÊ–
ÃÍ¢Áø •Ê„UÊ‚ËH 77H ÃÍ¢ M§¬¥ •Ê¬áÊÿÊ¢Áø ∞‚Ê– ŒflÊ ÃȤÊË ÃÍ¢Áø flÿ‚Ê–
¬Ê∆UË ¬Ê≈U ¬⁄U‡ÊÊ– ÃȤÊ¥ ÃÍ¢ ªÊH 78H Á∑¢§’„ÈUŸÊ •ÊÃÊ¢– ÃȤÊ¥ ÃÍ¢Áø •ÊÉÊfl¥
•Ÿ¢ÃÊ– „¥U ¬È…Uà ¬È…UÃË ¬Ê„UÃÊ¢– ŒÁπ∂¥ Á◊ÿÊ¢H 79H ¬Á⁄U ÿÊ ÃÈÁ¤ÊÿÊ
M§¬Ê•Ê¢ÃÈ– ¡Ë ©UáÊËfl ∞∑§ •‚¥ ŒπÃÈ– ¡ •ÊÁŒ ◊äÿ •¢ÃÈ– ÁÃã„UË¥
ŸÊ„UË¥H 280H ∞:„UflË¥ Áª¢fl‚∂¥ •ÊÉÊflÊ ∆UÊÿË¥– ¬Á⁄U ‚Êÿ Ÿ ∂Ê„UÁø ∑§„UË¥–
ê„UáÊÊÁŸ ÁòʇÊÈhË „U ŸÊ„UË¥– ÃËã„UË ∞ÕH 81H ∞fl¢ •ÊÁŒ◊äÿÊ¢Ã⁄UÁ„UÃÊ– ÃÍ¢
Áfl‡fl‡fl⁄UÊ •¬Á⁄UÁ◊ÃÊ– ŒÁπ∂ÊÁ‚ ¡Ë ÃûflÃÊ– Áfl‡flM§¬ÊH 82H ÃÈ¡
◊„UÊ◊ÍÃ˸ÁøÿÊ •Ê¢ªË¥– ©U◊≈UÁ∂ÿÊ ¬ÎÕ∑§˜ ◊ÍÃ˸ •ŸªË– ∂ß∂ÊÁ‚ flÊŸ¬⁄UË¥øË
•Ê¢ªË¥– ∞‚Ê •Êfl«UÃÈ •Ê„UÊ‚ËH 83H ŸÊŸÊ ¬ÎÕ∑˜§ ◊ÍÃ˸ ÁÃÿÊ º˝È◊flÀ∂Ë–
ÃÈÁ¤ÊÿÊ SflM§¬◊„UÊø›UË¥– ÁŒ√ÿÊ∂¢∑§Ê⁄U »È§∂Ë¥ »§›UË¥– ‚ÊÁ‚ãŸÁ∂ÿÊH 84H
„UÊ ∑§Ê¢ ¡ ◊„UÊŒœË ÃÍ¢ ŒflÊ– ¡Ê„U∂ÊÁ‚ Ã⁄¢Uª◊ÍÃ˸ „U∂ÊflÊ– ∑§Ë¥ ÃÍ¢ ∞∑§ flΡÊÈ
’⁄UflÊ– ◊ÍÁø»§›UË¥ »§›U∂Ê‚ËH 85H ¡Ë ÷ÍÃË¥ ÷ÍÛU ◊Ê¢Á«U∂¥– ¡Ò‚¥ ŸˇÊòÊË¥
226 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ªªŸ ªÈ…∂¥– ÃÒ‚¥ ◊ÍÁø◊ÿ ÷⁄U∂¥– ŒπÂ¥ ÃȤÊ¥ M§¬H 86H ¡Ë ∞∑§∑§ËëÿÊ
•¢ª¬˝Ê¢ÃË¥– „UÊÿ ¡Êÿ „¥U ÁòÊ¡ªÃË– ∞flÁ…UÿÊ„UË ÃȤÿÊ •Ê¢ªË¥ ◊ÍÃ˸– ∑§Ë¥ ⁄UÊ◊Ê¢
¡ÊÁ∂ÿÊH 87H ∞‚Ê ¬flÊ«ÈU ◊Ê¢«ÍUÁŸ Áfl‡flÊøÊ– ÃÍ¢ ∑§fláÊ ¬Ê¢ ∞Õ
∑§ÊáÊÊøÊ– „¥U ¬ÊÁ„U∂¥ âfl •Ê◊ÈøÊ– ‚Ê⁄UÕË ÃÊÁø ÃÍ¢H 88H Ã⁄UË ◊¡ ¬Ê„UÃÊ¢
◊È∑È¢§ŒÊ– ÃÍ¢ ∞‚ÊÁø √ÿʬ∑ȧ ‚fl¸ŒÊ– ◊ª ÷ÄÃʟȪ˝„¥U ÃÿÊ ◊Èǜʖ M§¬ÊÃ¥
œÁ⁄U‚ËH.89H ∑Ò§‚¥ ø„Í¢U ÷È¡Ê¢ø¥ ‚Ê¢fl›¥U– ¬Ê„UÃÊ¢ flÊÀ„UÊflÃË ◊Ÿ «UÊ›U–
π¥fl Œ™¢§ ¡Êß¡ Ã⁄UË •Ê∑§›U– ŒÊ„UË¥Áø ’Ê„UË¥H 290H ∞‚Ë ◊ÍÁø
∑§ÊÁ«U‚flÊáÊË ∑Χ¬Ê– ∑§M§ÁŸ „UÊ‚Ë ŸÊ Áfl‡flM§¬Ê– ∑§Ë¥ •Ê◊ÈÁøÿÊÁø ÁŒ∆UË
‚∂¬Ê– ¡¥ ‚Ê◊Êãÿàfl¥ ŒÁπÃËH 91H Ã⁄UË •ÊÃÊ¢ ÁŒ∆UËøÊ Áfl≈UÊ›ÍU ª∂Ê–
ÃÈflÊ¢ ‚„U¡¥ ÁŒ√ÿøˇÊÍ ∑§∂Ê– ê„UáÊÊÒÁŸ ÿÕÊM§¬¥ Œπfl∂Ê– ◊Á„U◊Ê ÃȤÊÊH 92H
¬⁄UË ◊∑§⁄UÃÈ¢«UÊ◊ÊÁª∂∑§«U– ÃÊÁø „UÊÃÊÁ‚ ÃÍ¢ ∞fl…¥U– M§¬ ¡Ê„U∂ÊÁ‚ „¥U »È§«¥U–
flÊ›UÁπ∂¥ Á◊ÿÊ¢H 93H
Á∑§⁄UËÁ≈UŸ¢ ªÁŒŸ¢ øÁ∑˝§áÊ¢ ø
Ã¡Ê⁄UÊÁ‡Ê¢ ‚fl¸ÃÊ ŒËÁåÃ◊ãÃ◊˜Ô–
¬‡ÿÊÁ◊ àflÊ¢ ŒÈÁŸ¸⁄Uˡÿ¢ ‚◊ãÃÊ-
gËåÃÊŸ∂Ê∑¸§lÈÁÃ◊¬˝◊ÿ◊˜Ô H 17H
ŸÊ„U ÃÊÁø „UÊ Á‡Ê⁄UË¥– ◊È∑ȧ≈U ∂ß∂ÊÁ‚ üÊË„U⁄UË– ¬⁄UË •ÊÃÊ¢ø¥ Ã¡ •ÊÁáÊ
ÕÊ⁄UË– Ÿfl∂ ∑§Ë¥ ’„ÈU „¥UH 94H Ã¥Áø „¥U flÁ⁄UÁ∂ÿÁø „UÊÃË¥– ø∑˝§ ¬Á⁄UÁ¡ÃÿÊ
•ÊÿÃË– ‚Ê¢flÁ⁄UÃÊÁ‚ Áfl‡fl◊ÍÃ˸– Ã Ÿ ◊Ê«U πÍáÊH 95H ÿ⁄UË∑§«U ÃÁø „U
ŸÊ„U ªŒÊ– •ÊÁáÊ ÃÁ›UÁ∂ÿÊ ŒÊŸË ÷È¡Ê ÁŸ⁄UÊÿȜʖ flʪÊ⁄U ‚Ê¢fl⁄UÊflÿÊ
ªÊÁfl¢ŒÊ– ‚¢‚Á⁄UÁ∂ÿÊH 96H •ÊÁáÊ ÃáÊÁ¥ ø flª¥ ‚„U‚Ê– ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ◊ŸÊ⁄UÕÊ‚Á⁄U‚Ê–
¡Ê„U∂ÊÁ‚ Áfl‡flM§¬Ê Áfl‡fl‡ÊÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ¡ÊáÊ¥H 97H ¬⁄UË ∑§Êÿ‚¥ ’Ê „¥U
øÊ¡– ÁflS◊ÿÊ ∑§⁄UÊflÿÊÁ„U ¬Ê«ÍU ŸÊ„UË¥ ◊¡– ÁøûÊ „UÊ™§ÁŸ ¡ÊÂ ÁŸ’ȸ¡–
•Ê‡øÿZ ÿáÊ¥H 98H „¥U ∞Õ •ÊÁÕ ∑§Ê¢ ÿÕ ŸÊ„UË¥– ∞‚¥ ‡fl‚Ê¥„UË Ÿÿ
∑§Ê¢„UË¥– Ÿfl∂ •¢ª¬˝÷øË ŸflÊ߸– ∑Ò§‚Ë ∑§Ê¥Œ∂Ë ‚Ò¥ÉÊH.99H ∞Õ •ÇŸËøË„UË
ÁŒ∆UË ∑§⁄U¬Ã – ‚Íÿ¸ πlÊÃÈ ÃÒ‚Ê „UÊ⁄U¬Ã – ∞‚¥ ÃËfl˝¬áÊ •Œ˜÷Èà –
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 227

Ã¡Êø¥¢ ÿÿÊH 300H „UÊ ∑§Ê¢ ◊„UÊÃ¡ÊÁøÿÊ ◊„UÊáʸflË¥– ’È«UÊÁŸ ª∂Ë ‚Îc≈ÔUË
•ÊÉÊflË– ∑§Ë¥ ÿȪʢÃÁfl¡Íë¢ ÿÊ ¬Ê∂flË¥– ¤ÊÊ¢∑§∂¥ ªªŸH 1H ŸÊ Ã⁄UË ‚¢„UÊ⁄Uá
 ÊÁøÿÊ
ÖflÊ›UÊ– ÃÊ«UÊÁŸ ◊ÊøÍ ’Ê¢œ∂Ê •¢Ã⁄UÊ›UÊ¢– •ÊÃÊ¢ ÁŒ√ÿ ôÊÊŸÊÁøÿÊ «UÊ›Ê¢–
¬Ê„UflŸÊH 2H ©U¡Ê›ÈU •Áœ∑§ÊÁœ∑§ ’„ÈUfl‚È– œ«UÊ«UËà •Ê„U •ÁÌʄU‚È–
¬«Uà ÁŒ√ÿøˇÊÍ¢‚„UË òÊÊ‚È– ãÿÊ„UÊÁ›UÃÊ¢H 3H „UÊ ∑§Ê¢ ¡ ◊„Uʬ˝›UÿË¥øÊ
÷«UÊ«ÈU– „UÊÃÊ ∑§Ê›UÊÁÇŸL§º˝ÊÁøÿÊ ∆UÊÿË¥ ªÍ…ÈU– ÃÊ ÃÎÃËÿŸÿŸÊøÊ ◊…ÍU–
»È§≈U∂Ê ¡Ò‚ÊH 4H ÃÒ‚¥ ¬‚⁄U∂ÁŸ ¬˝∑§Ê‡Ê¥– ‚Ò¥ÉÊ ¬Ê¢øflÁŸÿÊ ÖflÊ›UÊ¢ø
fl›U‚– ¬«UÃÊ¢ ’˝rÊÔ∑§≈UÊ„U ∑§ÊÁ›U‚– „UÊà •Ê„UÊÃËH 5H ∞‚Ê •Œ˜÷ÈÃ
Ã¡Ê⁄UʇÊË– ¡ã◊Ê Ÿfl∂ êÿÊ¢ ŒÁπ∂Ê‚Ë– ŸÊ„UË¥ √ÿÊÁåà •ÊÁáÊ ∑§Ê¢ÃË‚Ë– ¬ÊL§
¡Ë ÃÈÁ¤ÊÿH 6H
àfl◊ˇÊ⁄¢U ¬⁄U◊¢ flÁŒÃ√ÿ¢
àfl◊Sÿ Áfl‡flSÿ ¬⁄¢U ÁŸœÊŸ◊˜Ô–
àfl◊√ÿÿ— ‡ÊʇflÃœ◊¸ªÊåÃÊ
‚ŸÊßSàfl¢ ¬ÈL§·Ê ◊ÃÊ ◊H 18H
•ŸÊÁŒ◊äÿÊãÃ◊ŸãÃflËÿ¸-
◊ŸãÃ’Ê„È¢U ‡ÊÁ‡Ê‚Íÿ¸ŸòÊ◊˜Ô–
¬‡ÿÊÁ◊ àflÊ¢ ŒËåÄÈUÃʇÊflÄòÊ¢
SflÃ¡‚Ê Áfl‡flÁ◊Œ¢ ìãÃ◊˜ÔH 19H
ŒflÊ ÃÍ¢ •ˇÊ⁄U– •ÊÒ≈UÊÁflÿ ◊ÊòÊÁ‚ ¬⁄U– üÊÈÃË ¡ÿÊø¥ ÉÊ⁄U– Áª¢fl‚ËÃ
•Ê„UÊÃËH 7H ¡¥ •Ê∑§Ê⁄UÊø¥ •Êÿß– ¡¥ Áfl‡flÁŸˇÊ¬Ò∑§ÁŸœÊŸ– Ã¥ •√ÿÿ
ÃÍ¢ ª„UŸ– •ÁflŸÊ‡Ê ¡ËH 8H ÃÍ¢ œ◊ʸøÊ flÊ∂ÊflÊ– •ŸÊÁŒÁ‚h ÃÍ¢ ÁŸàÿ
ŸflÊ– ¡ÊáÊ¥ ◊Ë ‚ŒÁÂÊflÊ– ¬ÈL§·Áfl‡Ê· ÃÍ¢H 9H ÃÍ¥ •ÊÁŒ◊äÿÊ¢Ã⁄UÁ„UÃÈ–
Sfl‚Ê◊âÿZ ÃÍ¢ •Ÿ¢ÃÈ– Áfl‡fl’Ê„ÈU •¬Á⁄UÁ◊ÃÈ– Áfl‡flø⁄UáÊ ÃÍ¢H 310H ¬Ò¥ ø¢º˝
ø¢«UÊ¢‡ÊÈ «UÊ›UÊ¢– ŒÊÁflÃÊÁ‚ ∑§Ê¬¬˝‚ÊŒ ∂Ë›UÊ– ∞∑§Ê¢ L§‚‚Ë Ã◊ÊÁøÿÊ
«UÊ›UÊ¢– ∞∑§Ê¢ ¬ÊÁ›UÃÊÁ‚ ∑Χ¬Ê≤c≈ÔUËH 11H ¡Ë ∞fl¢ÁflœÊ ÃÍ¢Ã¥– ◊Ë ŒπÂ¥
„¥U ÁŸL§Ã¥ – ¬≈U∂¥ ¬˝›UÿÊÇŸËø¥ ©UÁ¡Ã¥ – ÃÒ‚¥ flÄòÊ „¥U ÃȤÊ¥ H 12H
228 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

flÁáÊflÁŸ ¬≈U∂ ¬fl¸Ã– ∑§fl›ÍUÁŸ ÖflÊ›UÊ¢ø ©U÷«U ©U∆UÖ ÃÒ‚Ë øÊ≈UËà ŒÊ…UÊ
ŒÊ¢Ã– ¡Ë÷ ∂Ê›UH 13H ßÿ flŒŸË¥ÁøÿÊ ©U’Ê– •ÊÁáÊ ¡Ë ‚flÊZª∑§Ê¢ÃËÁøÿÊ
¬˝÷Ê– Áfl‡fl ÃÊÃ∂¥ •Áà ˇÊÊ÷Ê– ¡Êà •Ê„UH 14H
lÊflʬÎÁÕ√ÿÊÁ⁄UŒ◊ãÃ⁄¢U Á„U
√ÿÊåâ àflÿÒ∑§Ÿ ÁŒ‡Ê‡ø ‚flʸ—–
≤c≈UÔ˜flÊŒ˜÷Èâ M§¬◊Ȫ˝¢ ÃflŒ¢
∂Ê∑§òÊÿ¢ ¬˝√ÿÁÕâ ◊„UÊà◊Ÿ˜ÔH 20H
∑§Ê¢ ¡ lÊÒ∂Ê¸∑§ •ÊÁáÊ ¬ÊÃÊ›U– ¬ÎÁÕflË •ÊÁáÊ •¢Ã⁄UÊ›U– •ÕflÊ
Œ‡ÊÁŒ‡ÊÊ ‚◊Ê∑ȧ›U– ÁŒ‡ÊÊø∑˝§H 15H „¥U •ÊÉÊfl¥Áø ÃÈflÊ¢ ∞∑¥§– ÷⁄U∂¥ ŒπÃ
•Ê„U ∑§ÊÒÃÈ∑¥§– ¬Á⁄U ªªŸÊ„UË‚∑§≈U èÊÿÊŸ∑¥§– •Êå∂Áfl¡ ¡flË¥H 16H ŸÊ
Ã⁄UË •Œ˜÷Èà ⁄U‚ÊÁøÿÊ ∑§À∂Ê›UË¥– ¡Ê„U∂Ë øflŒÊ„UË ÷ÈflŸÊ¢Á‚ ∑§Á«UÿÊ›UË¥–
ÃÒ‚¥ •Ê‡øÿ¸Áø ◊ª ◊Ë •Ê∑§›UË¥– ∑§Êÿ ∞∑§H 17H ŸÊfl⁄U √ÿÊåÃË „U
•‚ÊœÊ⁄UáÊ– Ÿ ‚Ê„Ufl M§¬Êø¥ ©Uª˝¬áÊ– ‚Èπ ŒÈ⁄UË ª∂¥ ¬Á⁄UU ¬˝ÊáÊ– Áfl¬Êÿ¥
œÁ⁄U¡H 18H ŒflÊ ∞‚¥ ŒπÊÁŸ ÃÍ¢Ã¥– ŸáÊÊ¥ ∑Ò§‚¥ •Ê∂¥ èÊÿÊø¥ ÷Á⁄UÃ¥– •ÊÃÊ¢
ŒÈ—π∑§À∂Ê›UË¥ ¤Ê›¢U’Ã¥– ÁÃã„UË¥ ÷ÈflŸ¥H 19H ∞:„UflË¥ ÃÈ¡ ◊„UÊà◊ÿÊø¥
ŒπáÊ¥– ÃÁ⁄U èÊÿŒÈ—πÊÁ‚ ∑§Ê¢ ◊›UfláÊ¥– ¬Á⁄U „¥U ‚Èπ Ÿ√„UÁø ¡áÊ¥ ªÈáÊ¥– Ã¥
¡ÊáÊflà •Ê„U ◊¡H 320H ¡¢fl ÃȤÊ¥ M§¬ ŸÊ„U ÁŒ∆¥U– âfl ¡ªÊÁ‚
‚¢‚ÊÁ⁄U∑§ ªÊ◊≈¥U– •ÊÃÊ¢ ŒÁπ∂ÊÁ‚ Ã⁄UË Áfl·ÿÁfl≈¥U– ©U¬Ÿ∂Ê òÊÊ‚ÈH 21H
ÃflË¥Áø ÃÈ¡ ŒÁπÁ∂ÿÊ‚Ê∆UË¥– ∑§Êß ‚„U‚Ê ÃÈ¡ ŒflÊ¥ ÿ߸∂ Á◊∆UË– •ÊÁáÊ
ŸŒË¥ Ã⁄UË ‡ÊÊ∑§‚¢∑§≈UË¥– ⁄UÊ„UÊ¥ ∑§flË¥H 22H ê„UáÊÊÒÁŸ ◊ʪʢ ‚⁄UÊ¥ âfl ‚¢‚ÊL§–
•Ê«UflËà ÿÂ •ÁŸflÊL§– •ÊÁáÊ ¬È…UÊ¢ ÃÍ¢ âfl •ŸÊflL§– Ÿ ÿÁ‚
ÉÊflÊ¥H 23H ∞‚Ê ◊ʤÊÊ⁄UÁ∂ÿÊ ‚Ê¢∑§«UÊ¢– ’ʬȫKÊ òÊÒ∂ÊÄÿÊøÊ „UÊÂ
„ÈU⁄U«UÊ– ∞‚Ê „UÊ äflÁŸ ¡Ë »È§«UÊ– øÊ¡fl∂Ê ◊¡H 24H ¡Ò‚Ê •Ê⁄¢U’›U∂Ê
•ÊªË¥– ÃÊ ‚◊Ⱥ˝Ê ÿ ÁŸflÊflÿÊ∂ʪ˥– âfl ∑§À∂Ê›U¬ÊÁáÊÿÊÁøÿÊ Ã⁄¢UªË¥–
•Êª›UÊ Á’„UH 25H ÃÒ‚¥ ÿÊ ¡ªÊÁ‚ ¡Ê„U∂¥– ÃÍ¢Ã¥ ŒπÊÁŸ ÛU◊Á›Uà ∆U∂¥–
ÿÊ◊Ê¡Ë¥ ¬Ò∂ ÷∂– ôÊÊŸ‡ÊÍ⁄UÊ¢ø ◊›UÊflH 26H
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 229

•◊Ë Á„U àflÊ¢ ‚È⁄U‚YÔUÊ Áfl‡ÊÁãÃ

∑§ÁøŒ˜÷ËÃÊ— ¬˝Ê¢¡∂ÿÊ ªÎáÊÁãÖ
SflSÃËàÿÈÄàflÊ ◊„UÁ·¸Á‚h‚YÔUÊ—
SÃÈflÁãà àflÊ¢ SÃÈÁÃÁ÷— ¬Èc∑§∂ÊÁèÊ—H 21H
„U ÃȤÊÁŸ •Ê¢Áª∑¥§ Ã¡¥– ¡Ê›ÍUÁŸ ‚fl¸ ∑§◊ÊZøË¥ ’Ë¡¥– Á◊›Uà ÃÈ¡ •Ê¢ÃÈ
‚„¡¥– ‚Œ˜÷Êfl¥‚Ë¥H 27H •ÊÁáÊ∑§ ∞∑§ ‚ÊÁflÿÊÁø èÊÿ÷ËL§– ‚fl¸Sfl¥
œM§ÁŸ ÃȤÊË ◊Ê„UL§– ÃÈ¡ ¬˝ÊÁÕ¸ÃÊÁà ∑§L§– ¡Ê«UÊÁŸÿÊ¢H 28H ŒflÊ
•ÁfllÊáʸflË¥ ¬Á«U∂Ê¥– ¡Ë Áfl·ÿflʪÈ⁄¥U •ÊÃÈ«U∂Ê¥– Sflª¸‚¢‚Ê⁄UÊÁøÿÊ ‚Ê¢∑§«U∂Ê¢–
ŒÊ„UË¥ ÷ʪ˥H 29H ∞‚¥ •Ê◊Èø¥ ‚Ê«UfláÊ¥– ÃÈ¡flÊ¢øÊÁŸ ∑§Ë¡∂ ∑§fláÊ¥– ÃÈ¡
‡Ê⁄UáÊ ªÊ ‚fl¸¬˝ÊáÊ¥– ê„UáÊà ŒflÊH 330H •ÊÁáÊ ◊„U·Ë¸ •ÕflÊ Á‚h– ∑§Ê¢
ÁfllÊœ⁄U‚◊Í„U ÁflÁflœ– „U ’Ê∂à ÃÈ¡ SflÁSÃflÊŒ– ∑§Á⁄UÃË SÃflŸH 31H
L§º˝ÊÁŒàÿÊ fl‚flÊ ÿ ø ‚ÊäÿÊ
Áfl‡fl˘Á‡flŸÊÒ ◊L§Ã‡øÊc◊¬Ê‡ø–
ªãœfl¸ÿˇÊÊ‚È⁄UÁ‚h‚¥ÉÊÊ
flˡÊãÃ àflÊ¢ ÁflÁS◊ÃʇøÒfl ‚fl¸H 22H
„U L§º˝ÊÁŒàÿÊ¢ø ◊›UÊfl– fl‚È „UŸ ‚Êäÿ •ÊÉÊfl– •Á‡flŸÊÒ Œfl Áfl‡fl
Œfl Áfl÷fl¥– flÊÿÈ„UË „U ¡ËH 32H •flœÊ⁄UÊ Á¬Ã⁄ „UŸ ª¢œfl¸– ¬Ò∂
ÿˇÊ⁄UˇÊÊªáÊ ‚fl¸– ¡Ë ◊„¥Uº˝◊ÈÅÿ Œfl– ∑§Ê¢ Á‚hÊÁŒ∑§H 33H „U •ÊÉÊflÁø
•Ê¬È∂ÊÁ∂ÿÊ ∂Ê∑§Ë¥– ‚Êà∑¢§Á∆Uà •fl∂Ê∑§Ë¥– „U ◊„UÊ◊ÍÃ˸ ŒÒÁfl∑§Ë– ¬Ê„UÊÃ
•Ê„UÊÃËH 34H ◊ª ¬Ê„UÊà ¬Ê„UÊà ¬˝ÁÃˇÊáÊË¥– ÁflÁS◊à „UÊ™§ÁŸ •¢Ã—∑§⁄UáÊË¥–
∑§Á⁄Uà ÁŸ¡◊È∑ȧ≈UË¥ flÊflÊ›UáÊË– ¬˝÷È¡Ë ÃÈ¡H 35H Ã ¡ÿ¡ÿ ÉÊÊ·
∑§∂⁄Ufl¥– Sflª¸ ªÊ¡ÁflÃÊÃË •ÊÉÊfl– ∆UÁflà ∂∂Ê≈UÊfl⁄UË ’⁄Ufl– ∑§⁄U‚¢¬È≈UH 36H
ÁÃÿ ÁflŸÿº˝È◊ÊÁøÿ •Ê⁄UflË¥– ‚È⁄UflÊ«U∂Ë ‚ÊÁûfl∑§Ê¢øË ◊ÊœflË– ê„UáÊÊÒÁŸ
∑§⁄U‚¢¬È≈U¬ÑflË¥– ÃÍ¢ „UÊÃÊÁ‚ »§›UH 37H
230 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

M§¬¢ ◊„UûÊ ’„ÈUflÄòÊŸòÊ¢

◊„UÊ’Ê„UÊ ’„ÈU’Ê„ÍUL§¬ÊŒ◊˜Ô–
’„ÍUŒ⁄¢U ’„ÈUŒ¢c≈Ô˛UÊ∑§⁄UÊ∂¢
ŒÎc≈Ufl
˜Ô Ê ∂Ê∑§Ê— ¬˝√ÿÁÕÃÊSÃÕÊ„U◊H ˜Ô 23H
¡Ë ∂ÊøŸÊ¥ ÷ÊÇÿ ©UŒ∂¥– ◊ŸÊ ‚ÈπÊø¥ ‚ÈÿÊáÊ¥ ¬Ê„U∂¥– ¡ •ªÊœ ÃȤÊ¥
ŒÁπ∂¥– Áfl‡flM§¬ ß„UË¥H 38H „¥U ∂Ê∑§òÊÿ√ÿʬ∑§ M§¬«¥U– ¬Ê„UÃÊ¢ ŒflÊ¢„UË
flø∑§ ¬«U– ÿÊø¥ ‚ã◊Èπ¬áÊ ¡Ê«U– ÷∂ÃÿÊ∑§«ÈUŸËH 39H ∞‚¥ ∞∑§Áø
¬⁄UË ÁflÁøòÊ–¥ •ÊÁáÊ ÷ÿÊŸ∑§¥ flÄòÊ–¢ ’„ÈU∂ÊøŸ „U ‚‡ÊSòÊ–¥ •Ÿ¢Ã÷È¡ÊH 340HU
•Ÿ¢Ã øÊL§ ’Ê„ÈU ø⁄UáÊ– ’„ÍUŒ⁄U •ÊÁáÊ ŸÊŸÊfláʸ– ∑Ò§‚¥ ¬˝ÁÃflŒŸË¥ ◊ÊÃ∂¬áÊ–
•Êfl‡ÊÊø¥H 41H „UÊ ∑§Ê¢ ◊„UÊ∑§À¬ÊÁøÿÊ •¢ÃË¥– Ãfl∑§∂ ÁŸ ÿ◊¥ ¡©UÃÃ©UÃË¥–
¬˝›UÿÊÇŸËøË¥ ©UÁ¡ÃË¥– •Ê¢’ÈÁπ∂Ë¥ ¡Ò‚Ë¥H 42H ŸÊ Ã⁄UË ‚¢„UÊ⁄UÁòʬÈ⁄UÊ⁄UËøË¥
ÿ¢òÊ¥– ∑§Ë¥ ¬˝›Uÿ÷Ò⁄UflÊ¢øË¥ ˇÊòÊ¥– ŸÊŸÊ ÿȪʢÇÊÄÃËøË¥ ¬ÊòÊ¥– ÷ÍÃÁπøÊ
flÊ…UÁfl∂Ë¥H 43H ÃÒ‚Ë¥ Á¡ÿÁÃÿ∑§«U– ÃȤÊË¥ flÄòÊ¥ ¡Ë¥ ¬˝ø¢«¥U– Ÿ ‚◊ÊÃË
Œ⁄UË◊Ê¡Ë¥ Á‚¢√„UÊ«U– ÃÒ‚ Œ‡ÊŸ ÁŒ‚ÃË ⁄UʪË≈UH 44H ¡Ò‚¥ ∑§Ê›U⁄UÊòÊËøÁŸ
•¢œÊ⁄¥U– ©UÀ„UÊ‚Ã ÁŸÉÊÃË ‚¢„UÊ⁄Uπø⁄¥U– ÃÒÁ‚ÿÊ flŒŸË¥ ¬˝›UÿL§Áœ⁄¥U– ∑§Ê≈UÁ∂ÿÊ
ŒÊ…UÊH 45H „¥U •‚Ê ∑§Ê›¥U •fl¢ÁÃ∂¥ ⁄UáÊ– ∑§Ê¢ ‚fl¸‚¢„UÊ⁄¥U ◊ÊÃ∂¥ ◊⁄UáÊ– ÃÒ‚¥
•ÁÃÁ÷¢ªÈ›UflÊáÊ¥¬áÊ– flŒŸË¥ ÃÈÁ¤ÊÿH 46H „U ’ʬȫUË ∂Ê∑§‚Îc≈ÔUË– ◊Ê≈U∑§Ëÿ
Áfl¬Êß∂Ë ÁŒ∆UË– •ÊÁáÊ ŒÈ—π∑§ÊÁ∂¢ŒËÁøÿÊ Ã≈UË¥– ¤ÊÊ«U „UÊ™§ÁŸ ∆U∂ËH 47H
ÃÈ¡ ◊„UÊ◊ÎàÿÍÁøÿÊ ‚ʪ⁄UË¥– •ÊÃÊ¢ „U òÊÒ∂ÊÄÿ¡ËÁflÃÊøË Ã⁄UË– ‡ÊÊ∑§ŒÈflʸÃ∂„U⁄UË–
•Ê¢ŒÊ›Uà •‚H 48H ∞Õ ∑§Ê¬ÊÁŸ ¡⁄UË flÒ∑È¢§∆¥U– ∞‚¥ „UŸ ê„UÁáʬÒ∂
•flø≈¥U– ¡ ÃÈ¡ ∂Ê∑§Ê¢ø¥ ∑§Ê߸ flÊ≈U– ÃÍ¢ äÿÊŸ‚Èπ „¥U ÷ÊªË¥H 49H Ã⁄UË
¡Ë ∂Ê∑§Ê¢ø¥ ∑§Ë⁄U ‚ÊœÊ⁄UáÊ– flÊÿÊ¢ •Ê«U ‚ÍÂ flÊ«UáÊ– ∑§flË¥ ‚„U‚Ê ê„UáÊ
¬˝ÊáÊ– ◊ʤÊÁø ∑§Ê¢¬ÃËH 350H íÿÊ ◊¡ ‚¢„UÊ⁄UL§º˝ flÊÁ‚¬– ÖÿÊ ◊¡÷áÊ¥
◊ÎàÿÈ ∂¬– ÃÊ ◊Ë ∞Õ¥ •„UÊ›U’Ê„U›UË¥ ∑§Ê¢¬¥– ∞‚¥ ÃÈflÊ¢ ∑§∂¥H 51H ¬Á⁄U
Ÿfl∂ ’Ê¬Ê „U ◊„UÊ◊Ê⁄UË– ßÿÊ ŸÊ◊ Áfl‡flM§¬ ¡⁄UË– „¥U èÿÊ‚È⁄U¬áÊ¥ „UÊ⁄UË–
èÊÿÊÁ‚ •ÊáÊËH 52H
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 231

Ÿ÷—S¬Î‡Ê¢ ŒËåÃ◊Ÿ∑§fláÊZ
√ÿÊûÊÊŸŸ¢ ŒËåÃÁfl‡ÊÊ∂ŸòÊ◊˜Ô–
ŒÎc≈UflÔ˜ Ê Á„U àflÊ¢ ¬˝√ÿÁÕÃÊãÃ⁄UÊà◊Ê
œÎÁâ Ÿ ÁflãŒÊÁ◊ ‡Ê◊¢ ø ÁflcáÊÊH 24H
∆U∂Ë¥ ◊„UÊ∑§Ê›¥UÁ‚ „U≈¥UÃ≈¥U– ÃÒ‚Ë¥ Á∑§ÃË∞∑¥§ ◊Èπ¥ ⁄UÊÁª≈¥U– ß„UË¥ flÊ…UÊÁŸÿÊ¢
œÊ∑ȧ≈¥U– •Ê∑§Ê‡Ê ∑§∂¥H 53H ªªŸÊø¥ÁŸ flÊ«U¬áÊ¥ ŸÊ∑§›U– ÁòÊ÷ÈflŸË¥ÁøÿÊ„UË
flÊÁ⁄UÿÊ Ÿ fl¥≈UÊ›U– ÿÿÊøÁŸ flÊ»§Ê •ÊªË ¡›U– ∑Ò§‚¥ œ«UÊ«UËà •‚H 54H
ÃflË¥Áø ∞∑§Ê‚Á⁄Uπ¥ ∞∑§ ŸÊ„U– ∞Õ fláÊʸfláÊʸøÊ ÷ŒÈ •Ê„U– „UÊ ∑§Ê¢ ¡¥
¬˝›UÿË¥ ‚ÊflÊflÊ ∂Ê„U– flqÔUË ÿÿÊøÊH 55H ¡ÿÊÁøÿ •Ê¢ªË¥øË ŒËåÃË
ÿfl…UË– ¡ òÊÒ∂ÊÄÿ ∑§Ë¡ ⁄UÊπÊ¥«UË– ∑§Ë¥ ÃÿÊ„UË ÃÊ¥«¥U •ÊÁáÊ ÃÊ¥«UË¥– ŒÊ¢Ã
ŒÊ…UÊH 56H ∑Ò§‚Ê flÊ⁄UÿÊ œŸÈflʸà ø…U∂Ê– ‚◊Ⱥ˝ ∑§Ë¥ ◊„UʬÈ⁄UË¥ ¬Á«U∂Ê–
Áfl·ÊÁÇŸ ◊Ê⁄UÊ ¬˝flø∂Ê– fl«UflÊŸ›UÊÁ‚H 57H „U›UÊ„U›U •ÊªË Á¬ÿÊ∂¥–
Ÿfl∂ ◊⁄UáÊ ◊Ê⁄Ê ¬˝flø∂¥– ÃÒ‚¥ ‚¢„UÊ⁄UÃ¡Ê ÿÊ ¡Ê„U∂¥– flŒŸ ŒπÊH 58H
¬⁄UË ∑§ÊáÊ¥ ◊ÊŸ¥ Áfl‡ÊÊ›U– ¡Ò‚¥ ÃÈ≈UÁ∂ÿÊ •¢Ã⁄UÊ›U– •Ê∑§Ê‡ÊÊÁ‚ ∑§√„U›U–
¬«UÊÁŸ ∆U∂¥H 59H ŸÊÃ⁄UË ∑§Êπ¥ ‚ÍÁŸ fl‚È¢œ⁄UË– ¡Ò¥ Á„U⁄UáÿÊˇÊÈ Á⁄UªÊ∂Ê
Áflfl⁄UË¥– ÃÒ¥ ©UÉÊ«U∂¥ „UÊ≈U∑§‡fl⁄UË¥– ¡flË¥ ¬ÊÃÊ›U∑ȧ„U⁄UH 360H ÃÒ‚Ê flÄòÊÊ¢øÊ
Áfl∑§Ê‡ÊÈ– ◊Ê¡Ë¥ Á¡√„UÊ¢øÊ •Êª›UÊÁø •Êfl‡ÊÈ– Áfl‡fl Ÿ ¬È⁄U ê„UáÊÊÒÁŸ ÉÊÊ¢‚È–
Ÿ ÷⁄UËÁø ∑§Ê«¥UH 61H •ÊÁáÊ ¬ÊÃÊ›U√ÿÊ›UÊ¢ÁøÿÊ »Í§à∑§Ê⁄UË¥– ª⁄U›UÖflÊ›UÊ
∂ʪÃË •¢’⁄UË¥– ÃÒ‚Ë ¬‚⁄UÁ∂ÿ flŒŸŒ⁄UË-– ◊Ê¡Ë¥ „U Á¡√„UÊH 62H ∑§Ê…ÍUÁŸ
¬˝›UÿÁfl¡Í¢øË¥ ¡È¢’Ê«¥U– ¡Ò‚¥ ¬ãŸÊÁ‚∂¥ ªªŸÊø „ÈU«U– ÃÒ‚ •ÊflÊ›ÈUflÊ¢fl⁄UË
•Ê¢∑§«U– œªœªËà ŒÊ…UÊ¢øH 63H •ÊÁáÊ ∂∂Ê≈U¬≈UÊÁøÿ πÊ›U– ∑Ò§‚
÷ÿÊÃ¥ ÷«UÁflÃÊÃË «UÊ›  U – „UÊ ∑§Ê¢ ¡ ◊„UÊ◊ÎàÿÍø ©U◊Ê›U– ∑§«Ufl‚Ê¢ ⁄UÊÁ„U∂H
 64H
∞‚¥ flÊ™§ÁŸ ÷ÿÊø¥ ÷Ê¡– ∞Õ ∑§Êÿ ÁŸ¬¡flÍ¢ ¬Ê„ÃÊÁ‚ ∑§Ê¡– Ã¥ ŸáÊ¥ ¬⁄UË
◊¡– ◊⁄UáÊ÷ÿ •Ê∂¥H 65H ŒflÊ Áfl‡flM§¬ ¬„UÊflÿÊø «UÊ„U›U– ∑§∂ ÁÃÿ¥
¬Êfl∂Ê¥ ¬˝Áû§›¥U– ’Ê¬Ê ŒÁπ∂ÊÁ‚ •ÊÃÊ¢ «UÊ›U– ÁŸflÊfl ÃÒ‚ ÁŸflÊ∂H 66H
•„UÊ Œ„UÊ ¬ÊÁÕ¸fl ∑§Ë⁄U ¡Êÿ– ÿÿÊøË ∑§Ê∑ȧ›UÃË ∑§fláÊÊ •Ê„U– ¬Á⁄U •ÊÃÊ¢
øÒÃãÿ ◊ʤÊ¥ Áfl¬Êÿ¥– flÊ¥ø ∑§Ë¥ Ÿ flÊ¥øH 67H ∞:„UflË¥ ÷ÿÊSÃfl •Ê¢ª
232 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∑§Ê¢¬– ŸÊfl∑§ •Êª›¥U Ã⁄UËU ◊Ÿ Ãʬ– •ÕflÊ ’ÈhË„UË flÊÁ‚¬– •Á÷◊ÊŸÈ

Áfl‚Á⁄U¡H 68H ¬⁄UË ÿÃÈÁ∂ÿÊ„UË flª›UÊ– ¡Ê ∑§fl›U •ÊŸ¢ŒÒ∑§∑§›UÊ– ÃÿÊ
•¢Ã⁄UÊà◊ÿÊ„UË ÁŸ‡ø›UÊ– Á‡ÊÿÊ⁄UË •Ê∂ËH 69H ’ʬ ‚ÊˇÊÊà∑§Ê⁄UÊøÊ flœÈ–
∑Ò§‚Ê Œ‡Êœ«UË ∑§∂Ê ’ÊœÈ– „UÊ ªÈL§Á‡Êcÿ‚¢’¢œÈ– Áfl¬Êÿ¥ ŸÊ¢ŒH 370H ŒflÊ
ÃȤÿÊ ÿ Œ‡Ê¸ŸË¥– ¡¥ flÒ∑§Àÿ ©U¬¡∂¥ •Ê„U •¢Ã—∑§⁄UáÊË¥– Ã¥ ‚Ê¢fl⁄UÊflÿÊ∂ʪ˥
ª¢fl‚áÊË– œÒÿʸøË ∑§Á⁄UÂ¥H 71H âfl ◊ʤÊÁŸ ŸÊ◊¥ œÒÿ¸ „UÊ⁄U¬∂¥– ∑§Ë¥
ÃÿÊ„UËfl⁄UË Áfl‡flM§¬Œ‡Ê¸Ÿ ¡Ê„U∂¥– „¥U •‚Ê ¬Á⁄U ◊¡ ÷∂¥ •ÃÈ«UÁfl∂¥–
©U¬Œ‡ÊÊ ßÿÊH 72H ¡Ëfl Áfl‚¢flÊflÿÊÁøÿÊ øÊ«UÊ– ‚Ò¥ÉÊ œÊ¢flʜʢflË
∑§Á⁄UÂ ’ʬȫUÊ– ¬Á⁄U ‚Êÿ„UË ∑§fláÊ¥∑§«UÊ¥– Ÿ ∂÷ ∞ÕH 73H ∞‚¥
Áfl‡flM§¬ÊÁøÿÊ ◊„UÊ◊Ê⁄UË– ¡ËÁflàfl ª∂¥ •Ê„U ø⁄UÊø⁄UË¥– ¡Ë Ÿ ’Ê∂¥ ÃÁ⁄U
∑§Êÿ ∑§⁄UË¥– ∑Ò§‚ÁŸ ⁄UÊ„¥UH 74H
º˝¢c≈Ô˛UÊ∑§⁄UÊ∂ÊÁŸ ø Ã ◊ÈπÊÁŸ
ŒÎc≈˜ÔUflÒfl ∑§Ê∂ÊŸ∂‚ÁãŸ÷ÊÁŸ–
ÁŒ‡ÊÊ Ÿ ¡ÊŸ Ÿ ∂÷ ø ‡Ê◊¸
¬˝‚ËŒ Œfl‡Ê ¡ªÁãŸflÊ‚H 25H
¬Ò¥ •π¢«U «UÊ˚ÿÊ¢¬È…¥U– »È§≈U∂¥ ¡Ò‚¥ ◊„UÊ÷ÿÊø¥ ÷Ê¢«¥U– ÃÒ‚Ë¥ ÃȤÊË¥ ◊Èπ¥
Áflâ«¥U– ¬‚⁄U∂Ë¥ Œπ¥H 75H •‚Ê ŒÊ¢ÃŒÊ…UÊ¢øË ŒÊ≈UË– Ÿ ¤ÊÊ¢∑§fl ◊Ê ŒÊ¥
ŒÊ¥ flÊ∆UË¥– ‚Ò¥ÉÊ ¬˝›Uÿ‡ÊSòÊÊ¢ÁøÿÊ ŒÊ≈U ∑§Ê¢≈UË– ∂ʪÁ∂ÿÊ ¡Ò‡ÊÊH 76H ¡Ò‚¥
ÃˇÊ∑§Ê Áfl· ÷⁄U∂¥– „UÊ ∑§Ê¢ ¡ ∑§Ê›U⁄UÊòÊË¥ ÷Íà ‚¢ø⁄U∂¥– ∑§Ë¥ •ÊÇŸÿÊSòÊ
¬⁄UÁ¡∂¥– flÖÊ˝ÊÁÇŸ ¡Ò‚¥H 77H ÃÒ‡ÊË ÃȤÊË¥ flÄòÊ¥ ¬˝ø¢«¥U– flÁ⁄U •Êfl‡Ê „UÊ
’Ê„U⁄UË flÊ‚¢«U– •Ê∂ ◊⁄UáÊ⁄U‚Êø ∂Ê¥…¥U– •Êê„UÊ¢fl⁄UËH 78H ‚¢„UÊ⁄U‚◊ÿË¥øÊ
ø¢«UÊÁŸ›ÈU– •ÊÁáÊ ◊„UÊ∑§À¬Ê¢Ã ¬˝›UÿÊŸ›ÈU– ÿÊ ŒÊ„UË¥ ¡Ò¥ „UÊÿ ◊›ÈU– ÃÒ¥ ∑§Êÿ
∞∑§ Ÿ ¡›UH 79H ÃÒ‚Ë¥ ‚¢„UÊ⁄U∑¥§ ÃȤÊË¥ ◊Èπ¥– ŒπÊÁŸ œËL§ ∑§Ê¢ •Êê„UÊ¢
¬ÊL§π– •ÊÃÊ¢ èÊÈ∂∂Ê¥ ◊Ë ÁŒ‡ÊÊ Ÿ Œπ¥– •Ê¬áʬ¥ ŸáÊ¥H 380H ◊Ê≈U∑¥§
Áfl‡flM§¬ «UÊ›UÊ¢ ŒÁπ∂¥– •ÊÁáÊ ‚ÈπÊø¥ •fl·¸áÊ ¬Á«U∂¥– •ÊÃÊ¢ ¡Ê¬ÊáÊË¥
¡Ê¬ÊáÊË¥ •Ê¬È∂¥– •SÃÊ√ÿSà „¥UH 81H ∞‚¥ ∑§Á⁄U‚Ë ê„UáÊÊÁŸ ¡⁄UË ¡ÊáÊ¥–
Ã⁄UË „U ªÊÁc≈ÔU ‚Ê¢ªÊflË ∑§Ê¢ ◊Ë ê„UáÊ¥ – •ÊÃÊ¢ ∞∑§fl›U flÊ¢øflË ¡Ë ¬˝ÊáÊ¥ –
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 233

ÿÊ SflM§¬¬˝›UÿʬʂÊÁŸH 82H ¡⁄UË ÃÍ¢ ªÊ‚ÊflË •Ê◊ÈøÊ •Ÿ¢ÃÊ– Ã⁄UË ‚ÈßZ

flÊ«UáÊ ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ¡ËÁflÃÊ– ‚Ê¢≈UflË¥ ¬‚Ê⁄UÊ „UÊ ◊ʪÈÃÊ– ◊„UÊ◊Ê⁄UËøÊH 83H
•Êß∑¥§ ‚∑§›U ŒflÊ¢ÁøÿÊ ¬⁄UŒflÃ– ÃÈflÊ¢ øÒÃãÿ¥ ªÊ Áfl‡fl fl‚Ã¥– Ã¥
Áfl‚⁄U∂ÊÁ‚ „¥U ©U¬⁄UÃ¥– ‚¢„UÊM¢§ •ÊŒÁ⁄U∂¥H 84H ê„UáÊÊÒÁŸ flªË¥ ¬˝‚㟠„UÊßZ
Œfl⁄UÊÿÊ– ‚¢„U⁄UË¥ ‚¢„U⁄UË¥ •Ê¬È∂Ë ◊ÊÿÊ– ∑§Ê…UË¥ ◊ÊÃ¥ ◊„UÊ÷ÿÊ-– ¬Ê‚ÊÁŸÿÊ¢H 85H
„UÊ ∆UÊÿfl⁄UË ¬È…UìȅUÃË– âÍÃ¥ ê„UÁáÊ¡ ’„ÈUflÊ ∑§Ê∑ȧ›UÃË– ∞‚Ê ◊Ë Áfl‡fl◊ÍÃ˸–
÷«U∑§Ê ¡Ê„U∂Ê¥H 86H ¡Ò¥ •◊⁄UÊflÃËÿ •Ê∂Ê œÊ«UÊ– ÃÒ¥ êÿÊ¢ ∞∑§∂ÁŸ ∑§∂Ê
©Ufl«UÊ– ¡Ê ◊Ë ∑§Ê›UÊÁøÿÊ„UË ÃÊ¥«UÊ– flÊÁ‚¬È Ÿ œ⁄UË¥H 87H ¬⁄UË ÃÿÊ
•Ê¢ÃÈ∂ Ÿ√„U „¥U ŒflÊ– ∞Õ ◊ÎàÿÍ‚„UË ∑§M§ÁŸ ø…UÊflÊ– ÃÈflÊ¢ •Ê◊ÈøÊÁø ÉÊÊ≈ÈU
÷⁄UÊflÊ– ÿÊ ‚∑§›U Áfl‡fl¥‚Ë¥H 88H ∑Ò§‚Ê Ÿ√„UÃÊ ¬˝›UÿÊøÊ fl›ÈU– ªÊπÊ
ÃÍ¢Áø Á◊Ÿ∂ÊÁ‚ ∑§Ê›ÈU– ’ʬȫUÊ „UÊ ÁòÊ÷ÈflŸªÊ›ÈU– •À¬ÊÿÈ ¡Ê„U∂ÊH 89H
•„UÊ ÷ÊÇÿÊ Áfl¬⁄UËÃÊ– ÁflÉŸ ©UÁ∆U∂¥ ‡Êʢà ∑§Á⁄UÃÊ¢– ∑§≈U∑§≈UÊ Áfl‡fl ª∂¥
•ÊÃÊ¢– ÃÍ¢ ∂ʪ∂ÊÁ‚ ª˝Ê‚Í¢H 390H „¥U Ÿ√„ ◊Ê ⁄UÊ∑§«¥U– ‚Ò¥ÉÊ ¬‚M§ÁŸÿÊ¢
ÃÊ¥«¥U– ∑§flÁ›UÃÊÁ‚ ø„Í¢U∑§«U– ‚Òãÿ¥ ßÿ¥H 91H
•◊Ë ø àflÊ¢ œÎÃ⁄UÊc≈Ô˛USÿ ¬ÈòÊÊ—
‚fl¸ ‚„ÒUflÊflÁŸ¬Ê∂‚YÔÒ—–
÷Ëc◊Ê º˝ÊáÊ— ‚ÍìÈòÊSÃÕÊ‚ÊÒ
‚„UÊS◊ŒËÿÒ⁄UÁ¬ ÿÊœ◊ÈÅÿÒ—H 26H
ŸÊ„UÁà „U ∑§ÊÒ⁄Ufl∑ȧ›UË¥ø flË⁄U– •Ê¢œÁ›UÿÊ œÎÃ⁄UÊc≈Ô˛UÊø ∑ȧ◊⁄U– „U ª∂ ª∂
‚„U¬Á⁄UflÊ⁄U– ÃÈÁ¤ÊÿÊ flŒŸË¥H 92H •ÊÁáÊ ¡ ¡ ÿÊ¢øÁŸ ‚ÊflÊÿ¥– •Ê∂
Œ‡ÊÊŒ‡ ÊË¥ø ⁄UÊÿ– ÃÿÊ¢ø¥ ‚Ê¢ªÊflÿÊ ¡ÊflÊ¥ Ÿ ∂Ê„U– ∞‚¥ ‚⁄U∑§Á≈Uà •Ê„UÊ‚ËH 93H
◊Œ◊ÈπÊÁøÿÊ ‚¢ÉÊ≈UÊ– ÉÊà •Ê„UÊÁ‚ ÉÊ≈UÉÊ≈UÊ¢– •Ê⁄UáÊË¥ „UŸ ÕÊ≈UÊ– ŒÃÊÁ‚
Á◊∆UËH 94H ¡¢òÊÊflÁ⁄UøË∂ ◊Ê⁄U– ¬ŒÊÃË¥ø ◊Êª⁄U– ◊Èπʕʢà ÷Ê⁄U– „UÊ⁄U¬ÃÊÁÃ
◊ÊH 95H ∑ΧÃÊ¢ÃÊÁøÿÊ ¡Êfl›UË– ¡¥ ∞∑§Áø Áfl‡flÊÃ¥ Áª›UË– ÁÃÿ¥
∑§Ê≈UËfl⁄UË ‚ª›UË¥– ÁªÁ›UÃÊÁ‚ ‡ÊSòÊ¥H 96H øÃÈ⁄¢UªÊ ¬Á⁄UflÊ⁄UÊ– ‚¢¡ÊÁ«UÿÊ¢
⁄U„¢Ufl⁄UÊ¢– ŒÊ¢Ã Ÿ ∂ÊÁfl‚Ë ◊Ê ¬⁄U◊‡fl⁄UÊ– ∑Ò§‚Ê ÃÈc≈ÔU∂ÊÁ‚ ’⁄UflÊH 97H „UÊ¢
ªÊ ÷Ëc◊Ê∞‚Ê ∑§fláÊÈ– ‚àÿ‡ÊÊÒÿ¸ÁŸ¬ÈáÊÈ– ÃÊ„UË •ÊÁáÊ ’˝ÊrÊÔáÊ º˝ÊáÊÈ–
234 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ª˝ÊÁ‚∂ÊÁ‚ ∑§≈U∑§≈UÊH 98H •„UÊ ‚„Ud∑§⁄UÊøÊ ∑ȧ◊L§– ∞Õ ª∂Ê ª∂Ê

∑§áʸflËL§– •ÊÁáÊ •Ê◊ÈÁøÿÊ •ÊÉÊflÿÊ¢øÊ ∑§L§– »§Á«U∂Ê Œπ¥H 99H
∑§≈U∑§≈UÊ œÊÃÿÊ– ∑Ò§‚¥ ¡Ê„U∂¥ •ŸÈª˝„UÊ ÿÿÊ– Á◊ÿÊ¢ ¬˝ÊÕ͸ÁŸ ¡ªÊ ’ʬÈÁ«UÿÊ–
•ÊÁáÊ∂¥ ◊⁄UáÊH 400H ◊ʪʢ ÕÊÁ«UÿÊ ’„ÈUflÊ ©U¬¬ûÊË– ÿáÊ¥ ‚Ê¢ÁªÃÁ∂ÿÊ
Áfl÷ÍÃË– ÃÒ‚Ê Ÿ‚Áø ◊Ê ¬È…UÃË– ’Ò‚∂Ê¥ ¬È‚Ê¥H 1H ê„UáÊÊÒÁŸ ÷ÊÇÿ Ã¥
ÁòʇÊÈhË Ÿ øÈ∑§– •ÊÁáÊ ’ÈhË„UË „UÊáÊÊ⁄UÊ‚ÊÁ⁄UπË ∆UÊ∑§– ◊ʤÿÊ¥ ∑§¬Ê›UË¥
Á¬≈UÊfl¥ ∂Ê∑¥§– Ã¥ ∂Ê≈U∂ ∑§Ê¥sÔÊ¥H 2H ¬ÍflËZ •◊ÎÄUË „UÊÃÊ¢ •Ê∂¥– ¬⁄UË Œfl
Ÿ‚ÃËÁø ©Uª∂– ◊ª ∑§Ê›U∑ͧ≈U ©U∆UÁfl∂¥– ‡Êfl≈UË¥ ¡Ò‚¥H 3H ¬⁄UËU Ã¥ ∞∑§’ªË¥
ÕÊ«¥U– ∑§Á∂ÿÊ ¬˝ÁÃ∑§Ê⁄UÊ◊ÊÁ¡fl«¥U– •ÊÁáÊ ÁÃÿ •fl‚⁄UË¥ø¥ Ã¥ ‚Ê¢∑§«¥U–
ÁŸSÃ⁄UÁfl∂¥ ‡Ê¢÷ÍH 4H •ÊÃÊ¢ „UÊ ¡›UÃÊ flÊ⁄UÊ ∑¥§ fl¥≈UÊ›U– ∑§ÊáÊÊ„UË Áfl·Ê
÷⁄U∂¥ ªªŸ Áª›U– ◊„UÊ∑§Ê›¥UÁ‚ ∑¥§ π›¥U– •Ê¢ªflà •‚H 5H ∞‚Ê •¡È¸Ÿ
ŒÈ—π¥ Á‡ÊáÊÃÈ– ‡ÊÊÁøà •‚ ¡ËflÊ•Ê¢ÃÈ– ¬Á⁄U Ÿ Œπ ÃÊ ¬˝SÃÈÃÈ– •Á÷¬˝Êÿ
ŒflÊøÊH 6H ¡ ◊Ë ◊ÊÁ⁄UÃÊ „U ∑§ÊÒ⁄Ufl ◊⁄UÃ– ∞‚ÁŸ fl¥≈UÊÁ›U∂Ê „UÊÃÊ ◊Ê„¥U
’„ÈUÃ¥– ÃÊ »§«UÊflÿÊ∂ʪ˥ •Ÿ¢Ã¥– „¥U ŒÊπÁfl∂¥ ÁŸ¡H 7H •⁄U ∑§Êá„UË
∑§ÊáÊÊÃ¥ Ÿ ◊Ê⁄UË– ∞Õ ◊ËÁø „UÊ ‚fl¸ ‚¢„UÊ⁄UË¥– „¥U Áfl‡flM§¬√ÿÊ¡¥ „U⁄UË–
¬˝∑§Á≈Uà •‚H 8H ¬⁄UË flÊÿÊ¢Áø √ÿÊ∑ȧ∂ÃÊ– Ã¥ Ÿ øÊ¡flÁø ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ◊ª
•„UÊ ∑¢§¬È Ÿ√„UÃÊ– flÊ…UÁflà •‚H 9H
flÄòÊÊÁáÊ Ã àfl⁄U◊ÊáÊÊ Áfl‡ÊÁãÃ
Œ¢c≈ÔU˛Ê∑§⁄UÊ∂ÊÁŸ ÷ÿÊŸ∑§ÊÁŸ–
∑§ÁøÁm∂ÇŸÊ Œ‡ÊŸÊãÃ⁄U·È
‚ã≤‡ÿãÃ øÍÁáʸÃÒL§ûÊ◊ÊXÔÒU—H 27H
ÃÕ ê„UáÊ ¬Ê„UÊ „UÊ ∞∑§ fl›U– ‚ÊÁ‚∑§flø¥Á‚ ŒÊã„UË Œ›¥U– flŒŸË¥ ª∂Ë¥
•Ê÷Ê›¥U– ªªŸË¥ ∑§Ê¢ ¡Ò‚Ë¥H 410H ∑§Ê¢ ◊„UÊ∑§À¬ÊÁøÿÊ ‡Êfl≈UË¥– ¡Ò¥ ∑ΧÃÊ¢ÃÈ
∑§Ê¬∂Ê „UÊÿ ‚Îc≈ÔUË– ÃÒ¥ ∞∑§Áfl‚Ê¢„UË SflªÊZ Á◊∆UË– ¬ÊÃÊ›UÊ‚∑§≈U ŒH 11H
ŸÊÃ⁄UË ©UŒÊ‚ËŸ¢ ŒÒfl¥– ‚¢ø∑§ÊøË¥ flÒ÷fl¥– ¡ÕË¢øË¥ ÃÕ Sfl÷Êfl¥– Áfl∂ÿÊ
¡ÊÃËH 12H ÃÒ‚Ë¥ ‚ÊÁ‚ÛÊ∂Ë¥ ‚Òãÿ¥ ∞∑§fl≈¥U– ßÿ¥ ◊ÈπË¥ ¡Ê„U∂Ë¥ ¬˝Áflc≈Ô¥U–
¬⁄UË ∞∑§„UË ÃÊ¥«UÊÒÁŸ Ÿ ‚È≈U– ∑Ò§‚¥ ∑§◊¸ ŒπÊH 13H •‡ÊÊ∑§Êø •¢ªfl‚–
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 235

øÉÊÁ›U∂ ∑§:„UÁŸ ¡Ò‚– ∂Ê∑§ flÄòÊÊ¥◊Ê¡Ë¥ ÃÒ‚– flÊÿÊ¢ ª∂H 14H ¬Á⁄U
Á‚‚Ê›¥U ◊È∑ȧ≈¥U‚Ë¥– ¬Á«U∂Ë¥ ŒÊ…UÊ¢ø ‚Ê¢«U‚Ë¥– ¬Ë∆ „UÊà ∑Ò§‚Ë¥– ÁŒ‚Ã
•Ê„UÊÃËH 15H ÁÃÿ¥ ⁄UàŸ¥ ŒÊÃÊ¢Áøÿ ‚fl«UË¥– ∑ͧ≈U ∂ʪ∂¥ Á¡÷ëÿÊ ’È«UË¥H
∑§Ê¢„UË¥ ∑§Ê¢„UË¥ •Êª⁄U«UË¥– º¢c≈Ô˛UÊ¢øË¥ ◊Êπ∂Ë¥H 16H „UÊ ∑§Ê¢ ¡ Áfl‡flM§¬¥ ∑§Ê›¥U–
ª˝ÊÁ‚∂Ë¥ ∂Ê∑§Ê¢øË¥ ‡Ê⁄UË⁄¥U ’›¥U– ¬Á⁄U ¡ËÁflàfl Œ„UË¥øË¥ Á‚‚Ê›¥U– •fl‡ÿ ∑§Ë¥
⁄UÊÁπ∂Ë¥H 17H ÃÒ‚Ë¥ ‡Ê⁄UË⁄UÊ◊Ê¡Ë¥ øÊπ«UË¥– ßÿ¥ ©UûÊ◊Ê¢ª¥ „UÊÃË¥ »È§«UË¥–
ê„UáÊÊÒÁŸ ◊„UÊ∑§Ê›UÊÁøÿÊ„UË ÃÊ¥«UË¥– ¬Á⁄U ©U⁄U∂Ë¥ ‡ÊπË¥H 18H ◊ª ê„UáÊ „U¢
∑§Ê߸– ¡ã◊∂ÿÊ¢ •ÊŸ ◊Ê„U⁄UÁø ŸÊ„UË–¥ ¡ª •Ê¬Ò‚Á¥ ø flŒŸ«UÊ„ UË–¥ ‚¢øÊ⁄UÃÊ„UH 19H
ÿÿÊ •Ê¬¥•Ê¬ •ÊÉÊÁflÿÊ ‚Îc≈ÔUË– ∂ʪÁ∂ÿÊ •Ê„UÊÁà flŒŸÊÁøÿÊ flÊ≈UË¥–
•ÊÁáÊ „UÊ ¡ÁÕ¢ÁøÿÊ ÃÕ Á◊∆UË– ŒÂ ©Uª∂ÊH 420H ’˝rÊÔÊÁŒ∑§ ‚◊SÖ
©¢UøÊ ◊ÈπÊ◊Ê¡Ë¥ œÊ¢flÖ ÿ⁄U ‚Ê◊Êãÿ „U ÷⁄UÖ ∞∂Ëø flŒŸË¥H 21H
•ÊÁáÊ∑§„UË ÷ÍáÊÖ ¡¥ ©U¬¡∂Áø ∆UÊÿË¥ ª˝ÊÁ‚Ö ¬Á⁄U ÿÊÁøÿÊ ◊ÈπÊ
ÁŸ÷˝Ê¢Ã– Ÿ ‚È≈Áø ∑§Ê¢„UË¥H 22H
ÿÕÊ ŸŒËŸÊ¢ ’„UflÊ˘ê’ÈflªÊ—
‚◊Ⱥ˝◊flÊÁ÷◊ÈπÊ º˝flÁãÖ
ÃÕÊ ÃflÊ◊Ë Ÿ⁄U∂Ê∑§flË⁄UÊ
Áfl‡ÊÁãà flÄòÊÊáÿÁ÷ÁflÖfl∂ÁãÃH 28H
¡Ò‚ ◊„UÊŸŒËø flÊÉÊ– flÁ„∂ ∆ÊÁ∑§ÃË ‚◊ÈºÊ˝ ø¥ •Ê¢ª– ÃÒ‚¥ •ÊÉÊflÊÁø∑§«ÍUÁŸ
¡ª– ¬˝fl‡Êà ◊ÈπË¥H 23H •ÊÿÈcÿ¬¢Õ¥ ¬˝ÊÁáʪáÊË¥– ∑§⁄UÊÁŸ •„Ê⁄UÊòÊÊ¢øË
‚ÊflÊáÊË¥– flª¥ flÄòÊÊÁ◊›UáÊË¥– ‚ÊÁœ¡Ã •Ê„UÊÃËH 24H
ÿÕÊ ¬˝ŒËåâ Öfl∂Ÿ¢ ¬ÃXÔUÊ
Áfl‡ÊÁãà ŸÊ‡ÊÊÿ ‚◊ÎhflªÊ—–
ÃÕÒfl ŸÊ‡ÊÊÿ Áfl‡ÊÁãà ∂Ê∑§Ê-
SÃflÊÁ¬ flÄòÊÊÁáÊ ‚◊ÎhflªÊ—H 29H
¡›UÃÿÊ Áª⁄UËëÿÊ ªflπÊ-– ◊Ê¡Ë¥ ÉÊʬÃË ¬Ã¢ªÊÁøÿÊ ¤ÊÊ∑§Ê– ÃÒ‚
‚◊ª˝ ∂Ê∑§ ŒπÊ– ßÿ flŒŸË¥ ¬«UÃËH 25H ¬Á⁄U ¡ÃÈ∂¥ ÿÕ ¬˝fl‡Ê∂¥– Ã¥
¥ .26H
ÃÊÃÁ∂ÿÊ ∂Ê„¥U ¬ÊáÊËÁø ¬Ê¢ ÁªÁ›U∂–¥ flÁ„Ufl≈UËÁ¥ „U ¬ÈÁ‚∂–¥ ŸÊ◊M§¬ ÃÿÊ¢øH
236 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∂Á∂sÔ‚ ª˝‚◊ÊŸ— ‚◊ãÃÊ-

ÑÊ∑§Êã‚◊ª˝ÊãflŒŸÒÖfl¸∂Œ˜Á÷— –
Ã¡ÊÁ÷⁄UʬÍÿ¸ ¡ªà‚◊ª˝¢
÷Ê‚SÃflÊª˝Ê— ¬˝Ã¬Áãà ÁflcáÊÊH 30H
•ÊÁáÊ ÿÃÈ∂Ê„UË •Ê⁄UÊªáÊ– ∑§Á⁄UÃÊ¢ ÷È∑§ ŸÊ„UË¥ ©UáÊ¬áÊ– ∑Ò§‚¥ ŒË¬Ÿ
•‚ÊœÊ⁄UáÊ– ©UŒÿ∂¥ ÿÿÊH 27H ¡Ò‚Ê ⁄UÊÁªÿÊ Öfl⁄UÊ„ÍUÁŸ ©UÁ∆U∂Ê– ∑§Ê¢
÷áÊªÊ ŒÈ∑§Ê›ÈU ¬Ê„U∂Ê– ÃÒ‚Ê Á¡÷Ê¢øÊ ∂›U∂›UÊ≈ÈU ŒÁπ∂Ê– •ÊflÊ›ÈUfl¥
øÊÁ≈UÃÊ¢H 28H ÃÒ‚¥ •Ê„UÊ⁄UÊø ŸÊ¥fl¥ ∑§Ê¢„UË¥– ÃÊ¥«UʬʂÍÁŸ ©U⁄U∂¥Áø ŸÊ„UË¥–
∑Ò§‚Ë ‚◊‚◊Ëà ŸflÊ߸– ÷È∑§∂¬áÊÊøËH 29H ∑§Êÿ ‚ʪ⁄UÊøÊ ÉÊÊ¥≈ÈU
÷⁄UÊflÊ– ∑§Ë¥ ¬fl¸ÃÊøÊ ÉÊÊ¢‚È ∑§⁄UÊflÊ– ’˝rÊÔ∑§≈UÊ„UÊ ÉÊÊ∂ÊflÊ– •ÊÉÊflÊÁø
ŒÊ…UH 430H ÁŒ‡ÊÊ ‚ªÁ›UÿÊÁø Áª›UÊÁflÿÊ– øÊ¢ŒÁáÊÿÊ øÊ≈ÍUÁŸ ÉÿÊÁflÿÊ–
∞‚¥ fløà •Ê„U ‚ÊÁflÿÊ– ∂Ê∂Èåÿ ’Ê ÃȤÊ¥H 31H ¡Ò‚Ê ÷ÊªË¥ ∑§Ê◊È flÊ…U–
∑§Ê¢ ߢœŸ¥ •ÊªËÁ‚ „UÊ∑§Ê∑§ ø…U– ÃÒ‚Ë¥ πÊÃπÊÃÊ¢Áø ÃÊ¥«¥U– ÅÊÊπÊ¥Ã¥
∆U∂Ë¥H 32H ∑Ò§‚¥ ∞∑§Áø ∑§fl…¥U ¬‚⁄U∂¥– ÁòÊ÷ÈflŸ Á¡√„Uʪ˝Ë¥ •Ê„U ≈¥U∑§∂¥–
¡Ò‚¥ ∑§Ê¢ ∑§flË∆U ÉÊÊÃ∂¥– fl«UflÊŸ›UË¥H 33H ∞‚Ë¥ •¬Ê⁄ flŒŸ¥– •ÊÃÊ¢
ÿÃÈ∂Ë¥ ∑Ò¥§øË¥ ÁòÊ÷ÈflŸ¥– ∑§Ê¢ •Ê„UÊL§ Ÿ Á◊›UÃÊ¢ ÿáÊ¥ ◊ÊŸ¥– flÊ…UÁfl∂Ë¥
‚Ò¥ÉÊH 34H •ªÊ „UÊ ∂Ê∑ȧ ’ʬȫUÊ– ¡Ê„U∂Ê flŒŸÖflÊ›UÊ¢ fl⁄U¬«UÊ– ¡Ò‚Ë¥
fláÊflÿÊÁøÿÊ fl…UÊ¢– ‚Ê¢¬«UÃË ◊Ϊ¥H 35H •ÊÃÊ¢ ÃÒ‚¥ ÿÊ Áfl‡flÊ ¡Ê„UÊ∂¥–
Œfl Ÿ√„ „¥U ∑§◊¸ •Ê∂¥– ∑§Ê¥ ¡ª ø›ø›Ê¥ ¬Ê¢Áª∂¢– ∑§Ê›U¡Ê›¥UH 36H •ÊÃÊ¢
ßÿ •¢ª¬˝÷Áøÿ flʪÈ⁄U– ∑§ÊáÊË∑§«ÍUÁŸ ÁŸÁª¡Ò∂ ø⁄UÊø⁄¥U– „Ë¥ flÄòÊ¥ ŸÊ„ÁÃ
¡Ê„ÊU⁄¥U– flÊ«Ufl∂Ë¥ ¡ªÊH 37H •ÊªË •Ê¬È∂ ŒÊ„U∑§¬áÊ¥– ∑Ò§‚ÁŸ ¬ÊÁ›U¡
Ã¥ ŸáÊ¥– ¬⁄UË ¡ÿÊ ∂ʪ ÃÿÊ ¬˝ÊáÊ¥– ‚ÈÁ≈U∑§ÊøË ŸÊ„UË¥H 38H ŸÊÃ⁄UË ◊ʤÊÁŸ
ÁÃπ≈U¬áÊ¥– ∑Ò§‚¥ ÁŸfl≈U „¥U ‡ÊSòÊ ∑§ÊÁÿ ¡ÊáÊ¥– ∑§Ê¢ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ¢ ◊Ê⁄UÊ ŸáÊ¥–
ÁflcÊ ¡Ò‚¥H 39H ÃÒ‚Ë ÃÈ¡ ∑§Ê¥„UË¥– •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ©Uª˝¬áÊÊøË ‚Áø ŸÊ„UË¥– ¬Á⁄U
∞∂Ë∑§Á«U∂U ◊ÈπË¥ πÊ߸– „UÊ ‚⁄U∂Ë ¡ªÊøËH 440H •ªÊ •Êà◊Ê ÃÍ¢ ∞∑ȧ–
‚∑§›UÁfl‡fl√ÿʬ∑ȧ– ÃÁ⁄U ∑§Ê¢ •Êê„UÊ¢ •¢Ã∑ȧ– flÊ«Ufl∂Ê‚ËH 41H Ã⁄UË
Á◊ÿÊ¢ ‚Ê¢Á«U∂Ë ¡ËÁflàflÊøË øÊ«U– •ÊÁáÊ ÃÈflÊ¢„UË Ÿ œ⁄UÊflË ÷Ë«U– ◊ŸË¥ •Ê„U
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 237

Ã¥ ©UÉÊ«U– ’Ê∂ ¬Ê¢ ‚Èπ¥H 42H Á∑§ÃË flÊ…UÁfl‚Ë ÿÊ ©Uª˝M§¬Ê– •Ê¢ªË¥ø¥
÷ªfl¢Ã¬áÊ •Ê∆UflË¥ ’ʬʖ ŸÊ„UË¥ Ã⁄UË ∑Χ¬Ê– ◊¡¬È⁄UÃË ¬Ê„UË¥H 43H
•ÊÅÿÊÁ„U ◊ ∑§Ê ÷flʟȪ˝M§¬Ê
Ÿ◊Ê˘SÃÈ Ã Œflfl⁄U ¬˝‚ËŒ–
ÁflôÊÊÃÈÁ◊ë¿UÊÁ◊ ÷flãÃ◊Êl¢
Ÿ Á„U ¬˝¡ÊŸÊÁ◊ Ãfl ¬˝flÎÁûÊ◊˜ÔH 31H
Ã⁄UË ∞∑§ fl›U flŒfllÊ– ¡Ë ÁòÊ÷ÈflŸÒ∑§ •ÊlÊ– ÁflŸfláÊË Áfl‡flfl¢lÊ–
•Êß∑¥§ ◊ʤÊËH 44H ∞‚¥ ’Ê∂ÊÁŸ flË⁄¥U– ø⁄UáÊ Ÿ◊S∑§ÊÁ⁄U∂ Á‡Ê⁄¥U– ◊ª ê„UáÊ
Ã⁄UË ‚fl¸‡fl⁄U¥– •flœÊÁ⁄U¡ÊH 45H Á◊ÿÊ¢ „UÊ•ÊflÿÊ ‚◊ʜʟ– ¡Ë ¬ÈÁ‚∂¥
Áfl‡flM§¬äÿÊŸ– •ÊÁáÊ ∞∑¥§Áø ∑§Ê›¥U ÁòÊ÷ÈflŸ– ÁªÁ›UÃÈÁø ©UÁ∆U∂ÊÁ‚H 46H
ÃÁ⁄U ÃÍ¢ ∑§ÊáÊ ∑§Ê¢ ÿÃÈ∂Ë¥– ßÿ¥ èÿÊ‚È⁄¥U ◊Èπ¥ ∑§Ê¢ ◊›UÁfl∂Ë¥– •flÁÉÊÿÊÁø ∑§⁄UË¥
¬Á⁄UÁ¡∂Ë¥– ‡ÊSòÊ¥ ∑§Ê¥sÔÊH 47H ¡Ë ¡¢fl âfl ⁄UʪË≈U¬áÊ¥– flÊ…UÊÁŸ ªªŸÊ
•ÊÁáÊÃÊÁ‚ ©UáÊ¥– ∑§Ê¢ «UÊ›U ∑§M§ÁŸ Á÷¢ªÈ›UflÊáÊ– ÷«U‚ÊflËà •Ê„UÊ‚ËH.48H
∞Õ ∑ΧÃÊ¢Ã¥Á‚ ŒflÊ– ∑§Ê‚ÿÊ Á∑§¡Ã‚ „UflÊ– „Ê •Ê¬È∂Ê ÃÈflÊ¢ ‚Ê¢ªÊflÊ–
•Á÷¬˝Êÿ ◊¡H 49H ÿÊ ’Ê∂Ê ê„UáÊ •Ÿ¢ÃÈ– ◊Ë ∑§ÊáÊ „¥U •Ê„UÊ‚Ë ¬È‚ÃÈ–
•ÊÁáÊ ∑§ÊÁÿ‚ÿÊ∂ʪ˥ •‚¥ flÊ…UÃÈ– ©Uª˝Ã‚Ë¥H 450H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
∑§Ê∂Ê˘ÁS◊ ∂Ê∑§ˇÊÿ∑Î§à¬˝flh
Î Ê
∂Ê∑§Êã‚◊Ê„UÃȸÁ◊„U ¬˝flÎûÊ—–
´§Ã˘Á¬ àflÊ¢ Ÿ ÷ÁflcÿÁãà ‚fl¸
ÿ˘flÁSÕÃÊ— ¬˝àÿŸË∑§·È ÿÊœÊ—H 32H
ÃÁ⁄U ◊Ë ∑§Ê›ÈU ªÊ „¥U »È§«¥U– ∂Ê∑§ ‚¢„UÊ⁄UÊflÿÊ∂ʪ˥ flÊ…¥U– ‚Ò¢ÉÊ ¬‚Á⁄U∂Ë¥
•Ê„UÊÃË¥ ÃÊ¢«¥U– •ÊÃÊ¢ ª˝Ê‚ËŸ „U¢ •ÊÉÊfl¥H 51H ∞Õ •¡È¸Ÿ ê„UáÊ ∑§≈U∑§≈UÊ–
©U’Áª∂Ê¥ ◊ÊÁªÀÿÊ ‚¢∑§≈UÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ •Ê›UÁfl∂Ê Ã¢fl flÊπ≈UÊ– ©UflÊß∂Ê
„UÊH 52H ÃflË¥Áø ∑§Á∆UáÊ ’Ê∂¥ •Ê‚ÃÈ≈UË– •¡È¸Ÿ „UÊ߸∂ Á„¢U¬È≈UË– ê„UáÊÊÒÁŸ
‚fl¥Áø ê„UáÊ Á∑§⁄UË≈UË– ¬Á⁄U •ÊŸ ∞∑§ •‚H 53H Ã⁄UË •ÊÃÊ¢Áøÿ
‚¢„UÊ⁄UflÊ„U⁄U– ÃÈê„UË ¬Ê¢«Ufl •‚Ê ’ÊÁ„U⁄U– ÃÕ ¡ÊáÊÃÊ¢ œŸÈœ¸⁄¥U– ‚Ê¢flÁ⁄U∂
238 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¬˝ÊáÊH 54H „UÊÃÊ ◊⁄UáÊ◊„UÊ◊Ê⁄UË¥ ª∂Ê– ÃÊ ◊ʪÈÃÊ ‚ÊflœÈ ¡Ê„U∂Ê– ◊ª

∂ʪ∂Ê ’Ê∂Ê– ÁøûÊ Œ™¢§H 55H ∞‚¥ ê„UÁáÊ¡Ã •Ê„U Œfl¥– •¡È¸ŸÊ ÃÈê„UË
◊ʤÊ¥ „¥U ¡ÊáÊÊfl¥– ÿ⁄U ¡ÊáÊ ◊Ë •ÊÉÊfl¥– ‚⁄U∂Ê¥ ª˝Ê‚Í¢H 56H fl¡˝ÊŸ›UË¥
¬˝ø¢«UË¥– ¡Ò‚Ë ÉÊʬ ∂ÊÁáÊÿÊøË ©¢U«UË– ÃÒ‚¥ ¡ª „¥U ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ÃÊ¢«UË¥– ÃÈflÊ¢
ŒÁπ∂¥ ¡¥H 57H Ã⁄UË ÃÿÊ◊ʤÊÊ⁄UË¥ ∑§Ê¢„UË¥– ÷⁄¢Ufl‚ÁŸ ©UáÊ¥ ŸÊ„UË¥– ßÿ¥
flÊÿÊ¢Áø ‚Òãÿ¥ ¬Ê„UË¥– ’⁄UflÃ¥ •Ê„UÊÃËH 58H ∞‚Ê øÃÈ⁄¥UªÊÁøÿÊ ‚¥¬ŒÊ–
∑§Á⁄Uà ◊„Ê∑§Ê›¥‚Ë¥ S¬œÊ¸– flÊ¥Á≈UflÁøÿÊ ◊ŒÊ– fl›ÉÊ∂ ¡H 59H „U ¡
Á◊›UÊÁŸÿÊ¢ ◊›U– ∑È¢§ÕÃË flË⁄UflÎûÊËøÁŸ ’›¥U– ÿ◊Êfl⁄UË ª¡Œ›¥U–
flÊπÊÁáÊ¡ÃÊÃËH 460H ê„UáÊÃË ‚Îc≈ÔUËfl⁄UË ‚Îc≈ÔUË ∑§M¢§– •ÊáÊ flÊ„ÍUÁŸ
◊ÎàÿÍÃ¥ ◊ÊM¢§– •ÊÁáÊ ¡ªÊøÊ ÷M¢§– ÉÊÊ¥≈ÈU ÿÿÊH 61H ¬ÎâflË ‚ª›UËÁø
Áª›¢ÍU– •Ê∑§Ê‡Ê flÁ⁄UëÿÊfl⁄UË ¡Ê›Í¢U– ∑§Ê¥ ’ÊáÊfl⁄UË Áπ›Í¢U– flÊ⁄UÿÊÃ¥H 62H
’Ê∂ „UÁÃÿ⁄UÊ„ÍUÁŸ ÁÃπ≈U– ÁŒ‚ÃË •ÁÇŸ¬Á⁄U‚ ŒÊ‚≈U– ◊Ê⁄U∑§¬áÊ¥ ∑§Ê›U∑ͧ≈U–
◊„ÈU⁄U ê„UáÊÃH 63H Ã⁄UË „U ª¢œfl¸Ÿª⁄UË¥ø ©U◊Ê›U– ¡ÊáÊ ¬Ê∑§›UËø
¬¥«Ufl›U– •ªÊ ÁøòÊËfl »§›¥– flË⁄U „U Œπ¥H 64H „UÊ ◊Ϊ¡›UÊøÊ ¬Í⁄U •Ê∂Ê–
Œ›U Ÿ√„U ∑§Ê¬«UÊøÊ ‚ʬ ∑§∂Ê– ßÿÊ o΢ªÊM§ÁŸÿÊ¢ πÊ∂Ê– ◊Ê¢Á«UÁ∂ÿÊ
¬Ò¥H 65H
ÃS◊Êûfl◊ÈÁûÊc∆ÔU ÿ‡ÊÊ ∂÷Sfl
Á¡àflÊ ‡ÊòÊÍŸÔ ˜ ÷ÈæU˜ˇÔ fl ⁄UÊÖÿ¢ ‚◊Îh◊˜–Ô
◊ÿÒflÒÃ ÁŸ„UÃÊ— ¬Ífl¸◊fl
ÁŸÁ◊ûÊ◊ÊòÊ¢ ÷fl ‚√ÿ‚ÊÁøŸ˜ÔH 33H
ÿ⁄U øc≈ÔUÁflÃ¥ ¡¥ ’›U– Ã¥ ◊ʪʢÁø Á◊ÿÊ¢ ª˝ÊÁ‚∂¥ ‚∑§›U– •ÊÃÊ¢
∑§ÊÀ„UÊÁ⁄Uø flÃÊ›– ÃÒ‚ ÁŸ¡Ë¸fl „U •Ê„UÊÃËH 66H „UÊ∂ÁflÃË ŒÊ⁄UË ÃÈ≈U∂Ë–
ÃÁ⁄U ÁÃÿ¥ πÊ¢’Êfl⁄UË∂ ’Ê„ÈU∂Ë¥– ÷∂ÃáÊ¥ ∂ÊÁ≈U∂Ë¥– ©U∂ÕÊÁŸ ¬«UÃËH 67H
ÃÒ‚Ê ‚ÒãÿÊøÊ ÿÿÊ ’ªÊ– ◊Ê«UÃÊ¢ fl›È Ÿ ∂ª∂ ¬Ò¥ ªÊ– ê„UáÊÊÁŸ ©U∆UË¥ ©U∆UË¥
flªÊ¢– ‡Ê„UÊáÊÊ „UÊßZH 68HU ÃÈflÊ¢ ªÊª˝„UáÊÊøÁŸ •fl‚⁄¥U– ÉÊÊÃ∂¥ ◊Ê„UŸÊSòÊ
∞∑§‚⁄¥U– ◊ª Áfl⁄UÊ≈UÊøÁŸ ◊„UÊ÷«¥U ©UûÊ⁄¥U– •Ê‚«ÍUÁŸ ŸÊªÁfl∂¥H 69H •ÊÃÊ¢
„¥U àÿÊ„ÍUÁŸ ÁŸ¬≈UÊ⁄¥U ¡„UÊ∂¥– ÁŸfl≈Ë¥ •ÊÁÿÃ¥ ⁄UáÊ ¬Á«U∂¥– ÉÊ߸ ÿ‡Ê Á⁄U¬È
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 239

Á¡¢ÁÃ∂– ∞∑§∂ÁŸ •¡È¸Ÿ¥H 470H •ÊÁáÊ ∑§Ê⁄U«¥U ÿ‡ÊÁø ŸÊ„U– ‚◊ª˝

⁄UÊÖÿ„UË •Ê∂¥ •Ê„U– ÃÍ¢ ÁŸÁ◊ûÊ◊ÊòÊÁø „UÊÿ¥– ‚√ÿ‚ÊøËH 71H
º˝ÊáÊ¢ ø ÷Ëc◊¢ ø ¡ÿº˝Õ¢ ø
∑§áÊZ ÃÕÊãÿÊŸÁ¬ ÿÊœflË⁄UÊŸ˜Ô–
◊ÿÊ „UÃÊ¢Sàfl¢ ¡Á„U ◊Ê √ÿÁÕc∆UÊ
ÿÈäÿSfl ¡ÃÊÁ‚ ⁄UáÊ ‚¬àŸÊŸ˜ÔH 34H
º˝ÊáÊÊøÊ ¬Ê«UÈ Ÿ ∑§⁄UË¥– ÷Ëc◊Êø¥ ÷ÿ Ÿ œ⁄UË¥– ∑Ò§‚ÁŸ ∑§áÊʸfl⁄UË– ¬⁄U¡Í¢
„¥U Ÿ ê„UáÊH 72H ∑§ÊáÊ ©U¬ÊÿÊ ¡ÿº˝ÕÊ ∑§Ë¡– „U¢ Ÿ Áø¢ÃÍ ÁøûÊ ÃȤÊ¥–
•ÊÁáÊ∑§„UË •ÊÁÕ ¡ ¡– ŸÊflÊÁáʪ flË⁄UH 73H Ã„UË ∞∑§ ∞∑§ •ÊÉÊfl–
ÁøòÊË¥ø Á‚¢„UÊ«U ◊ÊŸÊfl– ¡Ò‚ flÊ∂ÁŸ „UÊÃ¥ ÉÿÊfl– ¬È‚ÊÁŸÿÊ¢H 74H ÿÊfl⁄UË
¬Ê¢«UflÊ– ∑§Êß‚Ê ÿÈhÊøÊ ◊›UÊflÊ– „UÊ •Ê÷Ê‚È ªÊ •ÊÉÊflÊ– ÿ⁄U ª˝ÊÁ‚∂¥
Á◊ÿÊ¢H.75H ¡√„UÊ¢ ÃÈflÊ¢ ŒÁπ∂¥– „U ◊ÊÁ¤ÊÿÊ flŒŸË¥ ¬Á«U∂– Ã√„UÊ¢Áø ÿÊ¢ø¥
•ÊÿÈcÿ ‚⁄U∂¥– •ÊÃÊ¢ Á⁄UÃË¥ ‚Ê¬¥H 76H ê„UáÊÊÒÁŸ flÁ„U∂Ê ©U∆UË¥– Á◊ÿÊ¢ ◊ÊÁ⁄U∂
ÃÍ¢ ÁŸfl≈UË¥– Ÿ Á⁄Uª ‡ÊÊ∑§‚¢∑§≈UË¥– ŸÊÁÕÁ∂ÿÊH 77H •Ê¬áÊÁø •Ê«UÁπ›UÊ
∑§Ë¡– ÃÊ ∑§ÊÒÃÈ∑¥§ ¡Ò‚Ê Áfl¢œÊÁŸ ¬ÊÁ«U¡– ÃÒ‚¥ Œπ¥ ªÊ ÃȤÊ¥– ÁŸÁ◊ûÊ
•Ê„UH 78H ’Ê¬Ê ÁflL§h ¡¥ ¡Ê„U∂¥– Ã¥ ©U¬¡ÃÊ¢Áø flÊÉÊ¥ Ÿ∂¥– •ÊÃÊ¢
⁄UÊÖÿ¥‡ÊË¥ ‚¢ø∂¥– ÿ‡Ê ÃÍ¢ ÷ÊªË¥H 79H ‚ÊÁflÿÊÁø ©UÃà „UÊÃ ŒÊÿÊŒ– •ÊÁáÊ
’Á›Uÿ ¡ªË¥ ŒÈ◊¸Œ– Ã flÁœ∂ Áfl‡ÊŒ– ‚ÊÿÊ‚È Ÿ ∂ʪÃÊ¢H 480H ∞Á‚ÿÊ
ßÿÊ ªÊc≈ÔUË– Áfl‡flÊëÿÊ flÊĬ≈UË¥– Á∂„ÍUÁŸ ÉÊÊ∂Ë¥ Á∑§⁄UË≈UË– ¡ªÊ◊Ê¡Ë¥H 81H
‚¢¡ÿ ©UflÊø
∞Ãë¿˛‰UàflÊ fløŸ¢ ∑§‡ÊflSÿ
∑ΧÃÊ¢¡Á∂fl¸¬◊ÊŸ— Á∑§⁄UË≈UË–
Ÿ◊S∑ΧàflÊ ÷Íÿ ∞flÊ„U ∑ΧcáÊ¢
‚ªŒ˜ÔªŒ¢ ÷ËÃ÷Ë× ¬˝áÊêÿH 35H
∞‚Ë •ÊÉÊflËÁø „U ∑§ÕÊ– ÃÿÊ •¬Íáʸ ◊ŸÊ⁄UÕÊ– ‚¢¡ÿÊ ‚Ê¢ª ∑ȧL§ŸÊÕÊ–
ôÊÊŸŒflÊ ê„UáÊH 82H ◊ª ‚àÿ∂Ê∑§ÊÒÁŸ ª¢ªÊ¡›U– ‚È≈UÁ∂ÿÊ flÊ¡Ã
π›UÊ›U– ÃÒ‡ÊË flÊøÊ Áfl‡ÊÊ›U– ’Ê∂ÃÊ¢ ÃÿÊH 83H ŸÊÃ⁄UË ◊„UÊ◊ÉÊÊ¢ø
240 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

©U◊Ê›U– ÉÊ«UÉÊ«UËà ∞∑§ fl›U – ∑§Ê¢ ÉÊÈ◊ÉÊÈÁ◊∂Ê ◊¢Œ⁄UÊø›U¥ – ˇÊË⁄UÊéäÊË ¡Ò‚ÊH 84H
ÃÒ‚¥ ª¢÷Ë⁄¥U ◊„UÊŸÊŒ¥– „¥U flÊÄÿ Áfl‡fl∑¢§Œ¥– ’ÊÁ∂∂¥ •ªÊœ¥– •Ÿ¢ÃM§¬¥H 85H
Ã¥ •¡È¸Ÿ¥ ◊Ê≈U∑¥§ ∞Á∑§∂¥– •ÊÁáÊ ‚Èπ ∑§Ë¥ ÷ÿ ŒÈáÊÊfl∂¥– „¥U ŸáÊÊ¥ ¬Á⁄U
∑§Ê¢Á¬ãŸ∂¥– ‚flÊZª ÃÿÊø¥H 86H ‚πÊ∂¬áÊ¥ fl›U∂Ë ◊Ê≈U– •ÊÁáÊ ÃÒ‚ÒÁø
¡Ê«U∂ ∑§⁄U‚¢¬È≈U– fl›UÊfl›UÊ¢ ∂∂Ê≈U– ø⁄UáÊË¥ ∆UflËH 87H ÃflË¥Áø ∑§Ê¢„UË¥
’Ê∂Ê¥ ¡Êÿ– âfl ª›UÊ ’È¡Ê∂ÊÁø ∆UÊÿ– „¥U ‚Èπ ∑§Ë¥ ÷ÿ „UÊÿ– „¥U ÁfløÊ⁄UÊ
ÃÈê„UËH 88H ¬Á⁄U Ã√„UÊ¢ ŒflÊøÁŸ ’Ê∂¥– •¡È¸ŸÊ „¥U ∞‚¥ ¡Ê„U∂¥– Á◊ÿÊ¢
¬ŒÊ¢flM§ÁŸ ŒÁπ∂¥– ‡∂Ê∑§Ë¥ÁøÿÊH 89H ◊ª ÃÒ‚ÊÁø ÷áÊ÷áÊ– ¬È…UÃË
¡Ê„UÊM§ÁŸ ø⁄UáÊ– ◊ª ê„UáÊ ¡Ë •Ê¬áÊ– ∞‚¥ ’ÊÁ∂∂ÃËH 490H
•¡È¸Ÿ ©UflÊø
SÕÊŸ NU·Ë∑§‡Ê Ãfl ¬˝∑§Ëàÿʸ
¡ªà¬˝NUcÿàÿŸÈ⁄UÖÿÃ ø–
⁄UˇÊÊ¢Á‚ ÷ËÃÊÁŸ ÁŒ‡ÊÊ º˝flÁãÃ
‚fl¸ Ÿ◊SÿÁãà ø Á‚h‚YÔUÊ—H 36H
ŸÊ Ã⁄UË •¡È¸ŸÊ ◊Ë ∑§Ê›ÈU– •ÊÁáÊ ª˝ÊÁ‚¡ ÃÊ ◊ʤÊÊ π›ÈU– „UÊ ’Ê∂È ÃȤÊÊ
∑§Ë⁄ •…U›ÈU– ◊ÊŸÍ¢ •Êê„UËH 91H ¬Á⁄U ÃÈflÊ¢ ¡Ë ∑§Ê›¢U– •ÊÁ¡ ÁSÕÃËÁøÿ
fl›U– ª˝ÊÁ‚¡ „¥U Ÿ Á◊›– ÁfløÊ⁄UÊ‚ËH 92H ∑Ò§‚ÁŸ •Ê¢ªË¥ø¥ ÃÊL§áÿ
∑§Ê…UUÊfl¥– ∑Ò¥§ø¥ Ÿ√„U Ã¥ flÊœ¸Äÿ •ÊáÊÊfl¥– ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§M¢§ ê„UáÊ‚Ë Ã¥ Ÿ√„U–
’„ÈUÃ∑§L§ŸËH 93H „Ê¢ ¡Ë øÊҬʄUÊ⁄UË Ÿ ÷⁄UÃÊ¢– ∑§ÊáÊ„UË fl›U üÊË•Ÿ¢ÃÊ–
∑§Êÿ ◊ÊäÿÊã„UË¥ ‚ÁflÃÊ– ◊Êfl›UÃÈ •Ê„UH 94H ¬Ò¥ ÃÈ¡ •π¢Á«UÃÊ ∑§Ê›UÊ–
ÁÃã„UË •Ê„UÊÃË ¡Ë fl›UÊ– ÃÿÊ ÁÃã„UË ¬⁄UË ‚’›UÊ– •Ê¬È∂ ÊÁ∂ÿÊ ‚◊ÿË¥H 95H
¡ fl›UË¥ „UÊ¥ ∂ʪ ©Uà¬ûÊË– Ã fl›UË¥ ÁSÕÁà ¬˝›UÿÊ „UÊ⁄U¬ÃË– •ÊÁáÊ
ÁSÕÁÃ∑§Ê›UË¥ Ÿ Á◊⁄UÁflÃË– ©Uà¬ÁûÊ ¬˝›UÿÊH 96H ¬Ê∆UË¥ ¬˝›UÿÊÁøÿ fl›U–
©Uà¬ÁûÊ ÁSÕÁà ◊Êfl›U– „¥U ∑§Êÿ‚Ÿ„UË Ÿ …U›U– •ŸÊÁŒ ∞‚¥H 97H ê„UáÊÊÒÁŸ
•ÊÁ¡ Ã¥fl ÷⁄¥U ÷Êª¥– ÁSÕÁà flÁø¡Ã •Ê„U ¡ª¥– ∞Õ ª˝Á‚‚Ë ÃÍ¢ „¥U Ÿ ∂ª–
◊ʤÿÊ ¡ËflË¥H 98H âfl ‚¢∑§Ã¥ Œfl ’Ê∂– •ªÊ ÿÊ ŒÊã„UË¥ ‚ÒãÿÊ¢‚Ë¥Áø
◊⁄UáÊ ¬È⁄U∂¥ – Ã¥ ¬˝àÿˇÊÁø ÃÈ¡ ŒÊÁfl∂¥ – ÿ⁄U ÿÕÊ∑§Ê›U¥ ¡ÊáÊ H 99H
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 241

„UÊ ‚¢∑§ÃÈ ¡¢fl •Ÿ¢ÃÊ– fl›ÈU ∂ʪ∂Ê ’Ê∂ÃÊ¢– âfl •¡È¸Ÿ¥ ∂Ê∑ȧ ◊ʪÈÃÊ–
ŒÁπ∂Ê ÿÕÊÁSÕÁÃH 500H ◊ª ê„UáÊÂ ŒflÊ– ÃÍ¢ ‚ÍòÊË¥ Áfl‡fl∂ÊÉÊflÊ–
¡ª •Ê∂Ê ◊Ê •ÊÉÊflÊ– ¬Ífl¸ÁSÕÁà ¬È…UÃËH 1H ¬⁄UË ¬Á«UÁ∂ÿÊ ŒÈ—π‚ʪ⁄UË¥–
ÃÍ¢ ∑§ÊÁ…U‚Ë ∑§Ê¢ ¡ÿʬ⁄UË– Ã ∑§ËÁø ÃȤÊË üÊË„U⁄UË– •Ê∆UÁflà •‚¥H 2H
∑§ËÁø •Ê∆UÁflÃÊ¢ fl›UÊfl›UÊ¢– ÷ÊªËÂ¥ ◊„UÊ‚ÈπÊøÊ ‚Ê„U›UÊ– ÃÕ
„U·Ê¸◊ÎÃ∑§À∂Ê›UÊ-– fl⁄UË ∂Ê›Uà •Ê„¥H 3H ŒflÊ Á¡ÿÊ∂¬áÊ¥ ¡ª– œ⁄UË
ÃȤÿÊ ∆UÊÿË¥ •ŸÈ⁄Uʪ– •ÊÁáÊ ŒÈc≈ÔUÊ¢ ÃÿÊ¢ ÷¢ª– •Áœ∑§ÊÁœ∑§H 4H ¬Ò¥
ÁòÊ÷ÈflŸË¥ÁøÿÊ ⁄UÊˇÊ‚Ê¢– ◊„UÊ÷ÿ ÃÍ¢ NU·Ë∑§‡ÊÊ– ê„UáÊÊÁŸ ¬›UÃÊÃË ŒÊ„UË
ÁŒ‡ÊÊ¢– ¬Ò∂Ë∑§«UH 5H ∞Õ ‚È⁄U Ÿ⁄U Á‚h Á∑§ãŸ⁄U– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ø⁄UÊø⁄U– Ã ÃÈ¡
ŒπÊÁŸ „U·¸ÁŸ÷¸⁄U– Ÿ◊S∑§ÊÁ⁄Uà •‚ÃËH 6H
∑§S◊ÊìÊ Ã Ÿ Ÿ◊⁄Uã◊„UÊà◊Ÿ˜Ô
ª⁄UËÿ‚ ’˝rÊÔáÊÊ˘åÿÊÁŒ∑§òÊ¸–
•Ÿãà Œfl‡Ê ¡ªÁãŸflÊ‚
àfl◊ˇÊ⁄¢U ‚Œ‚ûÊà¬⁄¢U ÿØÔH 37H
∞Õ ªÊ ∑§fláÊÊ ∑§Ê⁄UáÊÊ– ⁄UÊˇÊ‚ „U ŸÊ⁄UÊÿáÊÊ– Ÿ ∂ªÃËÁø ø⁄UáÊÊ–
¬›UÃ ¡Ê„U∂H 7H •ÊÁáÊ „¥U ∑§Êÿ ÃÍ¥Ã¥ ¬È‚Êfl¥– ÿÃÈ∂¥ •Êê„UÊ¢Á‚„UË ¡ÊáÊfl¥–
Ã⁄UË ‚ÍÿÊ¸ŒÿË¥ ⁄UÊ„UÊfl¥– ∑Ò§‚ÁŸ Ã◊¥H 8H ¡Ë ÃÍ¢ Sfl¬˝∑§Ê‡ÊÊøÊ •ÊªM§–
•ÊÁáÊ ¡Ê„UÊ∂Ê •Êê„Ê¥Á‚ ªÊøM§– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢ ÁŸ‡ÊÊø⁄UÊ¢ ∑§L§– Á»§≈U∂Ê
‚„U¡¥H 9H „¥U ÿÃÈ∂ ÁŒfl‚ •Êê„UÊ¢– ∑§Ê¢„UË¥ ŸáÊflÁø üÊË⁄UÊ◊Ê– •ÊÃÊ¢
ŒÅÊÂÊ¥ ◊Á„U◊Ê– ª¢÷Ë⁄U ÃȤÊÊH 510H ¡ÕÍÁŸ ŸÊŸÊ ‚Îc≈ÔUË¥ÁøÿÊ flÊ›UË–
¬‚⁄UÃË ÷Íê˝Ê◊ÊÁøÿÊ fl∂Ë– ÃÿÊ ◊„UŒ˜’˝rÊÔÊÃ¥ √ÿÊ∂Ë– ŒÒÁfl∑§Ë ßë¿UÊH 11H
ŒflÊ ÁŸ—‚Ë◊ Ãûfl ‚ŒÊÁŒÃÈ– ŒflÊ ÁŸ—‚Ë◊ ªÈáÊ •Ÿ¢ÃÈ– ŒflÊ ÁŸ—‚Ë◊ ‚Êêÿ
‚ÃÃÈ– Ÿ⁄¥Uº˝ ŒflÊ¢øÊH 12H ¡Ë ÃÍ¥ ÁòÊ¡ªÁÃÿ flÊ∂ÊflÊ– •ˇÊ⁄U ÃÍ¢ ‚ŒÊÁ‡ÊflÊ–
ÃÍ¢Áø ‚Œ‚Ø ŒflÊ– ÃÿÊ„UË •ÃËà Ã¥ ÃÍ¢H 13H
àfl◊ÊÁŒŒfl— ¬ÈL§·— ¬È⁄UÊáÊ-
Sàfl◊Sÿ Áfl‡flSÿ ¬⁄¢U ÁŸœÊŸ◊˜–Ô
flûÊÊÁ‚ fll¢ ø ¬⁄¢U ø œÊ◊
àflÿÊ Ãâ Áfl‡fl◊ŸãÃM§¬H 38H
242 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÃÍ¥ ¬˝∑ΧÁìÈL§·Ê¢ÁøÿÊ •ÊŒË– ¡Ë ◊„UûÊûflÊ¥ ÃÍ¢Áø •flœË– Sflÿ¥ ÃÍ¢

•ŸÊÁŒ– ¬È⁄UÊßÈH 14H Ã¢Í ‚∑§›U Áfl‡fl¡ËflŸ– ¡ËflÊ¢Á‚ ÃÍ¢Áø ÁŸœÊŸ–
÷ÍÃ÷ÁflcÿÊø¥ ôÊÊŸ– ÃȤÿÊÁø „UÊÃË¥H 15H ¡Ë üÊÈÃËÁøÿÊ ∂ÊøŸÊ¥– SflM§¬‚Èπ
ÃÍ¢Áø •Á÷ãŸÊ– ÁòÊ÷ÈflŸÊÁøÿÊ •Êÿßʖ •Êÿß ÃÍ¢H 16H ê„UáÊÊÒÁŸ ¡Ë
¬⁄U◊– âÍÃ¥ ê„UÁáÊ¡ ◊„UÊœÊ◊– ∑§À¬Ê¢ÃË¥ ◊„UµÔrÊÔ– ÃÈ¡◊Ê¡Ë¥ Á⁄UªH 17H
Á∑¢§’„ÈUŸÊ ÃÈflÊ¥ Œfl¥– Áfl‡fl ÁflSÃÊÁ⁄U∂¥ •Ê„U •ÊÉÊfl¥– ÃÁ⁄U •Ÿ¢ÃM§¬Ê flÊŸÊfl¥–
∑§fláÊ¥ ÃÍ¢Ã¥H 18H
flÊÿÈÿ¸◊Ê˘ÁÇŸfl¸L§áÊ— ‡Ê‡ÊÊVÔU—
¬˝¡Ê¬ÁÃSàfl¢ ¬˝Á¬ÃÊ◊„U‡ø–
Ÿ◊Ê Ÿ◊SÃ˘SÃÈ ‚„Ud∑Χàfl—
¬ÈŸ‡ø ÷ÍÿÊ˘Á¬ Ÿ◊Ê Ÿ◊SÃH 39H
Ÿ◊— ¬È⁄USÃÊŒÕ ¬Îc∆ÔUÃSÃ
Ÿ◊Ê˘SÃÈ Ã ‚fl¸Ã ∞fl ‚fl¸–
•ŸãÃflËÿʸÁ◊ÃÁfl∑˝§◊Sàfl¢
‚flZ ‚◊ÊåŸÊÁ· ÃÃÊ˘Á‚ ‚fl¸—H 40H
¡Ë ∑§Êÿ ∞∑§ Ã¢Í Ÿ√„U‚Ë– ∑§fláÊ ∆UÊÿË¥ Ÿ‚‚Ë– „¥U •‚Ê ¡Ò‚Ê •Ê„UÊ‚Ë–
ÃÒÁ‚ÿÊ Ÿ◊Ê¥H 19H flÊÿÈ ÃÍ¢ •Ÿ¢ÃÊ– ÿ◊ ÃÍ¢ ÁŸÿÁ◊ÃÊ– ¬˝ÊÁáʪáÊË¥ fl‚ÃÊ–
•ÁÇŸ ÃÊ ÃÍ¢H 520H flL§áÊ ÃÍ¢ ‚Ê◊– dc≈ÔUÊ ÃÍ¢ ’˝rÊÔ– Á¬ÃÊ◊„UÊøÊ„UË ¬⁄U◊–
•ÊÁŒ¡Ÿ∑§ ÃÍ¢H 21H •ÊáÊË∑§„UË ¡¥ ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥– M§¬ •ÊÁÕ •ÕflÊ ŸÊ„UË¥–
ÃÿÊ Ÿ◊Ê ÃÈ¡ ÃÒ‚ÿÊ„UË– ¡ªãŸÊÕÊH 22H ∞‚¥ ‚ÊŸÈ⁄Uʪ¥ ÁøûÊ¥– Ÿ◊Ÿ ∑§∂¥
¬¢«ÈU‚ÈÃ¥– ◊ª ¬È…UÃË ê„UáÊ Ÿ◊SÃ– Ÿ◊SÃ ¬˝÷ÊH 23H ¬Ê∆UË¥ ÁÃÿ ‚Êl¢Ã¥–
ãÿÊ„UÊ›UË üÊË◊ÍÃ˸Ã¥– •ÊÁáÊ ¬È…UÃË ê„UáÊ Ÿ◊SÃ– Ÿ◊SÃ ¬˝÷ÊH 24H ¬Ê„UÃÊ¢
¬Ê„UÃÊ¢ ¬˝Ê¢Ã¥– ‚◊ʜʟ ¬Êfl ÁøûÊ¥– •ÊÁáÊ ¬È…UÃË ê„UáÊ Ÿ◊SÃ– Ÿ◊SÃ
¬˝÷ÊH 25H ßÿ¥ ø⁄UÊø⁄UË¥ ¡Ë¥ ÷ÍÃ¥– ‚fl¸òÊ Œπ ÃÿÊ¢Ã¥– •ÊÁáÊ ¬È…UÃË ê„UáÊ
Ÿ◊SÃ– Ÿ◊SÃ ¬˝÷ÊH 26H ∞‚Ë¥ M§¬¥ ÁÃÿ¥ •Œ˜÷ÈÃ¥– •Ê‡øÿZ S»È§⁄UUÃË
•Ÿ¢Ã¥– âfl âfl Ÿ◊SÃ– Ÿ◊SÃÁø ê„UáÊH 27H •ÊÁáÊ∑§ SÃÈÁÃ„Ë ŸÊ∆Ufl–
•ÊÁáÊ ÁŸflÊ¢ÃÈ„UË Ÿ ’Ò‚fl– ŸáÊ¥ ∑Ò§‚Ê ¬˝◊÷Êfl¥– ªÊ¡Ê¥Áø ∂ʪH 28H
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 243

Á∑¢§’„ÈUŸÊ ßÿʬ⁄UË– Ÿ◊Ÿ ∑§∂¥ ‚„Udfl⁄UË– ∑§Ë¥ ¬È…UÃË ê„UáÊ üÊË„U⁄UË– ÃÈ¡
‚ã◊ÈπÊ Ÿ◊ÊH 29H ŒflÊÁ‚ ¬Ê∆UË ¬Ê≈U •ÊÁÕ ∑§Ë¥ ŸÊ„UË¥– ÿáÊ¥ ©U¬ÿÊªÈ
•Êê„UÊ¢ ∑§Ê߸– ÃÁ⁄U ÃÈ¡ ¬ÊÁ∆U◊Ê⁄UÿÊ„UË– Ÿ◊Ê SflÊ◊ËH 530H ©U÷Ê ◊ÊÁ¤Êÿ
¬Ê∆UË‚Ë¥– ê„UáÊÊÒÁŸ ¬ÊÁ∆U◊Ê⁄¥U ê„UáÊÊfl¥ ÃÈê„UÊ¢‚Ë– ‚ã◊Èπ Áfl◊Èπ ¡ª¢‚Ë¥– Ÿ ÉÊ«U
ÃÈ¡H 31H •ÊÃÊ¢ flª›UÊÁ∂ÿÊ •flÿflÊ¢– ŸáÊ¥ M§¬ ∑§M¢§ ŒflÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ
Ÿ◊Ê ÃÈ¡ ‚flʸ– ‚flʸà◊∑§ÊH 32H ¡Ë •Ÿ¢Ã’›U‚¢÷˝◊Ê– ÃÈ¡ Ÿ◊Ê •Á◊Ã
Áfl∑˝§◊Ê– ‚∑§›U∑§Ê›UË¥ ‚◊Ê– ‚fl¸M§¬ÊH 33H •ÊÉÊÁflÿÊ •Ê∑§Ê‡ÊË¥ ¡Ò‚¥–
•fl∑§Ê‡ÊÁø „UÊ™§ÁŸ •Ê∑§Ê‡Ê •‚– ÃÍ¢ ‚fl¸¬áÊ¥ àÊÒ‚¥– ¬ÊÃ∂ÊÁ‚ ‚fl¸H 34H
Á∑¢§’„ÈUŸÊ ∑§fl›U– ‚fl¸ „¥U ÃÍ¢Áø ÁŸÁπ›U– ¬⁄UË ˇÊË⁄UÊáʸflË¥ ∑§À∂Ê›U– ¬ÿÊø
¡Ò‚H 35H ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢ ŒflÊ– ÃÍ¢ flª›UÊ Ÿ√„U‚Ë ‚flÊZ– „¥U •Ê∂¥ ◊¡
‚Œ˜÷ÊflÊ– •ÊÃÊ¢ ÃÍ¢Áø ‚fl¸H 36H
‚πÁà ◊àflÊ ¬˝‚÷¢ ÿŒÈQ¢§
„U ∑ΧcáÊ „U ÿÊŒfl „U ‚πÁÖ
•¡ÊŸÃÊ ◊Á„U◊ÊŸ¢ ÃflŒ¢
◊ÿÊ ¬˝◊ÊŒÊà¬˝áÊÿŸ flÊÁ¬H 41H
¬⁄UË ∞Á‚ÿÊ ÃÍ¢Ã¥ SflÊ◊Ë– ∑§„UË¥ø ŸáÊÊ¥ ¡Ë •Êê„UË– ê„UáÊÊÒÁŸ ‚Êÿ⁄
‚¢’¢œœ◊ËZ– ⁄UÊ„UÊ≈U∂Ê¥ ÃÈ¡‚Ë¥H 37H •„UÊ ÕÊ⁄U flÊ©U⁄U ¡Ê„U∂¥– •◊ÎÃ¥
‚¢◊Ê¡¸Ÿ êÿÊ¢ ∑§∂¥– flÊÁ⁄U∑¥§ ÉÊ™§ÁŸ ÁŒœ∂¥– ∑§Ê◊œŸÍÃ¥H 38H ¬Á⁄U‚ÊøÊ
π«UflÊÁø ¡Ê«U∂Ê– ∑§Ë¥ »§Ê«ÊÁŸ •Êê„UË ªÊ«UÊ⁄Ê ÉÊÊÃ∂Ê– ∑§À¬ÃM§ ÃÊ«UÊÁŸ
∑§∂Ê– ∑Í¥§¬ ‡ÊÃÊH 39H Áø¢ÃÊ◊áÊËøË πÊáÊË ∂ʪ∂Ë– ÃáÊ¥ ∑§⁄¥ flÊ…UÊ›¥U
flÊÀ„UÊ¢Á«U∂ Ë– ÃÒ‚Ë ÃȤÊË ¡flÁ›U∑§ œÊÁ«U∂Ë– ‚Ê¢ªÊÃˬáÊ¥H 540H „¥
•ÊÁ¡ø¥Áø ¬Ê„¥U ¬Ê¢ ⁄UÊ∑§«¥U– ∑§fláÊ ¤ÊÈ¢¡ „¥U ∑§fl…¥U– ∞Õ ¬⁄U’˝rÊÔ ÃÍ¢ ©UÉÊ«¥U–
‚Ê⁄UÕË ∑§∂Ê‚ËH 41H ÿÿÊ¢ ∑§ÊÒ⁄UflÊ¢ÁøÿÊ ÉÊ⁄UÊ– Á‡Êc≈ÔUÊ߸ œÊÁ«U∂ÊÁ‚
ŒÊÃÊ⁄UÊ– ∞‚Ê flÁáÊ¡‚Ê∆UË¥ ¡Êª‡fl⁄UÊ– Áfl∑§∂ÊÁ‚ •Êê„UË¥H 42H ÃÍ¢ ÿÊÁªÿÊ¢ø¥
‚◊ÊÁœ‚Èπ– ∑Ò§‚Ê ¡ÊáÊÁøŸÊ ◊Ë ◊Íπ¸– ©U¬⁄UÊœÈ ¡Ë ‚ã◊Èπ– ÃÈ¡‚Ë¥
∑§M¢§H 43H
244 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÿìÊÊfl„UÊ‚ÊÕ¸◊‚à∑ΧÃÊ˘Á‚
Áfl„UÊ⁄U‡ÊƒÿÊ‚Ÿ÷Ê¡Ÿ·È –
∞∑§Ê˘ÕflÊåÿëÿÈà Ãà‚◊ˇÊ¢
ÃàˇÊÊ◊ÿ àflÊ◊„U◊¬˝◊ÿ◊˜ÔH 42H
ÃÍ¢ ÿÊ Áfl‡flÊøË •ŸÊÁŒ •ÊŒË– ’Ò‚‚Ë Á¡ÿ ‚÷Ê‚ŒË¥– ÃÕ¥ ‚Êÿ⁄UË∑§ËÁøÿÊ
‚¢’¢œË¥– ⁄U›UË¥ ’Ê∂Ê¥H 44H Áfl¬Êÿ¥ ⁄UÊ©U›UÊ ÿflÊ¥– ÃÁ⁄U ÃȤÊÁŸ •¢ª¥ ◊ÊŸÈ
¬ÊflÊ¥– Ÿ ◊ÊÁŸ‚Ë Ã⁄UË ¡ÊflÊ¥– L§‚ÊÁŸ ‚∂ªËH 45H ¬ÊÿÊ¢ ∂ʪÊÁŸ
’ȤÊÊfláÊË– ÃȤÿÊ ∆UÊÿË¥ ‡ÊÊXÔ¸U¬ÊáÊË– ¬ÊÁ„U¡ ∞‡ÊË ∑§⁄UáÊË– ’„ÈU ∑§∂Ë
•Êê„UË¥H 46H ‚¡áʬáÊÊÁøÿÊ flÊ≈UÊ– ÃÈ¡¬È…¥U ’Ò‚¥ ©U»§⁄UÊ≈UÊ– „UÊ ¬Ê«ÈU
∑§Êÿ flÒ∑È¢§∆UÊ– ¬Á⁄U øÈ∑§∂Ê¥ •Êê„Ë¥H 47H Œfl¥Á‚ ∑§Ê∂∑§Ê∆UË œM¢§–
•ÊπÊ«UÊ¢ ¤ÊÊ¢’Ë∂Ê¥’Ë ∑§M¢§– ‚Ê⁄UË π›UÃÊ¢ •ÊÁflc∑§M¥§– ÁŸ∑§⁄¥U„UË ÷Ê¢«UÊ¥H 48H
øÊ¢ª Ã¥ ©U⁄UÊ©U⁄UË ◊ʪÊ¥– ŒflÊÁ‚ ∑§Ë¥ ’ÈÁh ‚Ê¢ªÊ¥– ÃflË¥Áø ê„UáÊÊ¥ ∑§Êÿ ∂ʪÊ¥–
ÃȤÊ¥ •Êê„UË¥H 49H ∞‚Ê •¬⁄UÊœÈ „UÊ •Ê„U– ¡Ê ÁòÊ÷ÈflŸË¥ Ÿ ‚◊Êÿ– ¡Ë
ŸáÊÃÊ¢Áø ∑§Ë¥ ¬Êÿ– Á‡ÊflÁÃ∂ ÃȤÊH 550H ŒflÊ ’ÊŸÿÊëÿÊ •fl‚⁄UË¥–
∂Ê÷¥ ∑§Ë⁄U •Ê∆UfláÊ ∑§⁄UË– ¬⁄UË ◊ʤÊÊ ÁŸ‚Ȫ ªfl¸ •flœÊ⁄UË¥– ¡ »È§ªÍŸÁø
’Ò‚¥H 51H ŒflÊÁøÿÊ ÷ÊªÊÿß˥– π›UÃÊ¢ •Ê‡Ê¢∑§ŸÊ ◊ŸË¥– ¡Ë Á⁄UªÊÁŸÿÊ¢
‡ÊÿŸË¥– ‚Á⁄U‚Ê ¬„ÈU«¥UH 52H ∑ΧcáÊ ê„UáÊÊÒÁŸ „UÊ∑§ÊÁ⁄U¡– ÿÊŒfl¬áÊ¥ ÃÍ¢Ã¥
∂Áπ¡– •Ê¬∂Ë •ÊáÊ ÉÊÊÁ∂¡– ¡ÊÃÊ¢ ÃÈ¡H 53H ◊¡ ∞∑§Ê‚ŸË¥ ’Ò‚áÊ¥–
∑§Ê¢ ÃȤÊÊ ’Ê∂È Ÿ ◊ÊŸáÊ¥– „¥ flÊÃ≈UËøÁŸ ŒÊ≈U¬áÊ¥– ’„ÈUà ÉÊ«U∂¥H 54H
ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§Êÿ ∑§Êÿ •ÊÃÊ¢– ÁŸflÁŒ¡∂ •Ÿ¢ÃÊ– ◊Ë ⁄UÊÁ‡Ê •Ê„¥U ‚◊SÃÊ¢–
•¬⁄UʜʢÁøH 55H ÿÊ∂ʪ˥ ¬È…UÊ¢ •ÕflÊ ¬Ê∆UË¥– Á¡ÿ¥ ⁄UÊ„U≈U∂Ê¥ ’„ÈUfl¥
flÊπ≈UË¥– ÁÃÿ¥ ◊ÊÿÁøÿÊ ¬⁄UË ¬Ê≈UË¥– ‚Ê◊ÊflË¥ ¬˝÷ÊH 56H ¡Ë ∑§Êá„UË ∞∑§
fl›U– ‚Á⁄UÃÊ ÉÊ™§Ÿ ÿÃË ÅÊ«ÈU›¥U– ÁÃÿ¥ ‚Ê◊ÊÁfl¡Áà Á‚¢œÈ¡›¥U– •ÊŸ ©U¬ÊÿÊ
ŸÊ„UË¥H 57H ÃÒ‚Ë¥ ¬˝ËÃË ∑§Ê¢ ¬˝◊ÊŒ¥– Œfl¥‚Ë¥ ◊¡ ÁflL§h¥– ’Ê∂Áfl∂Ë¥ ÁÃÿ¥
◊È∑È¢§Œ¥– ©U¬‚Ê„UÊflË¥ ¡ËH 58H •ÊÁáÊ ŒflÊøÁŸ ˇÊ◊àfl¥ ˇÊ◊Ê– •ÊœÊL§ ¡Ê∂Ë
•Ê„U ÿÊ ÷Íê˝Ê◊Ê– ê„UáÊÊÒÁŸ ¡Ë ¬ÈL§·ÊûÊ◊Ê– ÁflŸflÍ¢ Ã¥ ÕÊ«¥UH 59H Ã⁄UË
•ÊÃÊ¢ •¬˝◊ÿÊ– ◊¡ ‡Ê⁄UáÊʪÃÊ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ– ˇÊ◊Ê ∑§Ë¡Ê ¡Ë ÿÿÊ–
•¬⁄UʜʢÁ‚H 560H
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 245

Á¬ÃÊ˘Á‚ ∂Ê∑§Sÿ ø⁄UÊø⁄USÿ

àfl◊Sÿ ¬ÍÖÿ‡ø ªÈL§ª¸⁄UËÿÊŸ˜Ô–
Ÿ àflà‚◊Ê˘SàÿèÿÁœ∑§— ∑ȧÃÊ˘ãÿÊ
∂Ê∑§òÊÿ˘åÿ¬˝ÁÃ◊¬˝÷Êfl H 43H
¡Ë ¡ÊÁáÊÃ∂¥ Á◊ÿÊ¢ ‚Êø¥– ◊Á„U◊ÊŸ •ÊÃÊ¢ ŒflÊø¥– ¡ ŒflÊ „UÊÿ
ø⁄UÊø⁄UÊø¥– ¡ã◊SÕÊŸH 61H „UÁ⁄U„U⁄UÊÁŒ ‚◊SÃÊ¢– ŒflÊ ÃÍ¢ ¬⁄U◊ ŒflÃÊ–
flŒÊ¢Ã¥„UË ¬…UÁflÃÊ– •ÊÁŒªÈL§ ÃÍ¢H 62H ª¢÷Ë⁄U ÃÍ¢ üÊË⁄UÊ◊Ê– ŸÊŸÊ ÷ÍÃÒ∑§‚◊Ê–
‚∑§›UªÈáÊË¥ •¬˝ÁÃ◊Ê– •ÁmÃËÿÊH 63H ÃÈ¡‚Ë ŸÊ„UË¥ ‚Á⁄U‚¥– „¥U ¬˝ÁìʌŸÁø
∑§Êÿ‚¥– ÃÈflÊ¢ ¡Ê∂ÁŸ •Ê∑§Ê‡Ê¥– ‚Ê◊ÊÁfl∂¥ ¡ªH 64H ÃÿÊ ÃȤÊÁŸ ¬Ê«¥U
ŒÈ¡¥– ∞‚¥ ’Ê∂ÃÊ¢Áø ∂ÊÁ¡¡– ÃÕ •Áœ∑§ÊøË ∑§Ë¡– ªÊ∆UË ∑§flË¥H 65H
ê„UáÊÊÒÁŸ ÁòÊ÷ÈflŸË¥ ÃÍ¢ ∞∑ȧ– ÃÈ¡‚ÊÁ⁄UπÊ ŸÊ •Áœ∑ȧ– ÃȤÊÊ ◊Á„U◊Ê •∂ÊÒÁ∑§∑ȧ–
ŸÁáÊ¡ flÊŸÍ¢H 66H
ÃS◊Êà¬˝áÊêÿ ¬˝ÁáÊœÊÿ ∑§Êÿ¢
¬˝‚ÊŒÿ àflÊ◊„◊ˇÊ◊Ë«K◊˜Ô–
Á¬Ãfl ¬ÈòÊSÿ ‚πfl ‚ÅÿÈ—
Á¬˝ÿ— Á¬˝ÿÊÿÊ„¸UÁ‚ Œfl ‚Ê…ÈU◊˜ÔH 44H
∞‚¥ •¡È¸Ÿ¥ ê„UÁáÊÃ∂¥– ◊ª ¬È…UÃË Œ¢«Uflà ÉÊÊÃ∂¥– ÃÕ¥ ‚ÊÁûfl∑§Êø¥
•Ê∂¥– ÷⁄UÃ¥ ÃÿÊH 67H ◊ª ê„UáÊÂ ¬˝‚ËŒ ¬˝‚ËŒ– flÊøÊ „UÊÂ
‚Œ˜ªŒ– ∑§Ê…UË ¡Ë •¬⁄UÊœ-– ‚◊Ⱥ˝ÊÒÁŸ ◊ÊÃ¥H.68H ÃÈ¡ Áfl‡fl‚ÈNUŒÊÃ¥
∑§„UË¥– ‚Êÿ⁄U¬áÊ¥ Ÿ ◊ŸÍ¢Áø ¬Ê„UË¥– ÃÈ¡ Áfl‡flU‡fl⁄UÊÁøÿÊ ∆UÊÿË¥– ∞‡flÿ¸
∑§∂¥H 69H ÃÍ¢ fláʸŸËÿ ¬⁄UË ∂Ê÷¥– ◊ÊÃ¥ flÁáʸ‚Ë ¬Ê¢ ‚÷– ÃÁ⁄U Á◊ÿÊ¢
flÁÀª¡¥ ˇÊÊ÷¥– •Áœ∑§ÊÁœ∑§H 570H •ÊÃÊ¢ ∞Á‚ÿÊ •¬⁄Uʜʢ– ◊ÿʸŒÊ
ŸÊ„UË¥ ◊È∑È¢§ŒÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ⁄UˇÊ ⁄UˇÊ ¬˝◊ÊŒÊ-– ¬Ê‚ÊÁŸÿÊ¥H 71H ¡Ë „¥UÁø
ÁflŸflÊflÿÊ∂ʪ˥– ∑Ò¥§øË ÿÊÇÿÃÊ ◊ÊÁ¤ÊÿÊ •Ê¢ªË¥– ¬⁄UË •¬àÿ ¡Ò‚¥ ‚∂ªË–
’ʬ¥‚Ë¥ ’Ê∂H 72H ¬ÈòÊÊø •¬⁄UÊœ– ¡⁄UË ¡Ê„U∂ •ªÊœ– Ã⁄UË Á¬ÃÊ ‚Ê„U
ÁŸmZm– ÃÒ‚¥ ‚ÊÁ„U¡Ê ¡Ë H 73H ‚ÅÿÊø¥ ©Uhà – ‚πÊ ‚Ê„U ÁŸflʢÖ
246 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÃÒ‚¥ ÃÈflÊ¢ ‚◊SÖ ‚ÊÁ„U¡Ê ¡ËH 74H Á¬˝ÿÊÁøÿÊ ∆UÊÿË¥ ‚ã◊ÊŸ– Á¬˝ÿ Ÿ
¬Ê„U ‚fl¸ÕÊ ¡ÊáÊ– ÃflË¥ ©UÁë¿Uc≈ÔU ∑§ÊÁ…U∂¥ •Ê¬áÊ– Ã¥ ˇÊ◊Ê ∑§Ë¡Ê
¡ËH 75H ŸÊÃ⁄UË ¬˝ÊáÊÊø¥ ‚Êÿ⁄¥U ÷≈U– ◊ª ¡Ëfl¥ ÷ÍÃ∂Ë¥ Á¡ÿ¥ ‚¢∑§≈¥U– ÁÃÿ¥
ÁŸflÁŒÃÊ¢ Ÿ flÊ≈U– ‚¢∑§ÊøÈ ∑§Ê¢„UË¥H 76H ∑§Ê¢ ©UÁπÃ¥ •Ê¢ª¥ ¡Ëfl¥– •Ê¬áʬ¥
ÁŒœ∂¥ Á¡ÿÊ ◊ŸÊ÷Êfl¥– ÁÃÿÊ ∑§Ê¢ÃÈ Á◊ŸÁ∂ÿÊ Ÿ ⁄UÊ„Ufl– NUŒÿ ¡flË¥H 77H
Ãÿʬ⁄UË ¡Ë Á◊ÿÊ¢– „¥U ÁflŸÁfl∂¥ ÃÈ◊Ã¥ ªÊ‚ÊÁflÿÊ– •ÊáÊË∑§ ∑§Ê¢„UË¥ ∞∑§
ê„UáÊÊflÿÊ– ∑§Ê⁄UáÊ •‚H 78H
•ŒÎc≈ÔU¬ÍflZ NUÁ·ÃÊ˘ÁS◊ ŒÎc≈˜Ufl
Ô ÊU
÷ÿŸ ø ¬˝√ÿÁÕâ ◊ŸÊ ◊–
ÃŒfl ◊ Œ‡Ê¸ÿ ŒflM§¬¢
¬˝‚ËŒ Œfl‡Ê ¡ªÁãŸflÊ‚H 45H
Ã⁄UË Œfl¥‚Ë¥ ‚∂ªË ∑§∂Ë– ¡ Áfl‡flM§¬ÊøË •Ê›UË ÉÊÃ∂Ë– Ã ◊Êÿ’ʬ¥
¬È⁄UÁfl∂Ë– F„UÊ›UÊøÁŸH 79H ‚È⁄UÃM¢§øË¥ ¤ÊÊ«¥U– •Ê¢ªáÊË¥ ∂ÊflÊflË¥ ∑§Ê«¥U–
ŒÿÊfl¥ ∑§Ê◊œŸÍø¥ ¬Ê«¥U– π›UÊflÿÊH 580H Á◊ÿÊ¢ ŸˇÊòÊË¥ «UÊfl ¬Ê«UÊflÊ–
ø¢º˝ ø¥«ÈflÊ∂ʪ˥ •ÊáÊÊflÊ– „UÊ ¿¢UŒÈ Á‚hË Ÿ∂Ê •ÊÉÊflÊ– ◊Ê©U∂ Ëÿ
ÃÈflÊ¢H 81H Á¡ÿÊ •◊ÎÃ∂‡ÊÊ∂ʪ˥ ‚ÊÿÊ‚– ÃÿÊøÊ ¬Ê™§‚ ∑§∂Ê øÊ⁄UË
◊Ê‚– ¬ÎâflË flÊ„ÍUŸ øÊ‚øÊ‚– Áø¢ÃÊ◊áÊË ¬Á⁄U∂H 82H ∞‚Ê ∑ΧÃ∑Χàÿ
∑§∂Ê SflÊ◊Ë– ’„ÈUfl ∂›UÊ ¬ÊÁ›U∂Ê ÃÈê„UË¥– ŒÊÁfl∂¥ ¡¥ „U⁄U’˝rÊÔË¥– ŸÊÿÁ∑§¡
∑§ÊŸË¥H 83H ◊Ê ŒπÊflÿÊøË ∑§©UÃË ªÊ∆UË– ¡ÿÊøË ©U¬ÁŸ·ŒÊ¢ ŸÊ„UË¥ ÷≈UË–
Ã Á¡√„UÊ⁄UË¥øË ªÊ¢∆UË– ◊¡∂ʪ˥ ‚ÊÁ«U∂ËH 84H ¡Ë ∑§À¬ÊŒË∂ʪÊÁŸ–
•ÊÁ¡øË ÉÊ«UË œL§ŸË– ◊ʤÊË¥ ¡ÃÈ∂Ë¥ „UÊ©UŸË– ª∂Ë¥ ¡ã◊¥H 85H ÃÿÊ¢
•ÊÉÊÁflÿÊ¢Áø •Ê¢ÃÈ– ÉÊ⁄U«UÊ›UË ÉÊ™§ÁŸ •‚¥ ¬Ê„UÃÈ– ¬Á⁄U „UË ŒÁπ∂Ë ∞Á∑§∂Ë
◊ÊÃÈ– •ÊÃÈ«UÁøŸÊH 86H ’ÈhËø¥ ¡ÊáÊáÊ¥– ∑§„UË¥ Ÿ fløÁø ÿÊøÁŸ
•Ê¢ªáÊ¥– „U¢ ‚ÊŒ„UË •¢Ã—∑§⁄UáÊ¥– ∑§⁄UflÁøŸÊH 87H ÃÕ «UÊ˚KÊ¢ ŒπË
„UÊ•ÊflË– „UË ªÊ∆UËÁø ∑§Êÿ‚ÿÊ ∑§⁄UÊflË– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ¬ÍflËZ– ≤c≈ÔU ŸÊ üÊÈÃH 88H
Ã¥ „¥U Áfl‡flM§¬ •Ê¬È∂¥– ÃÈê„UË¥ ◊¡ «UÊ›UÊ¢ ŒÊÁfl∂¥ – Ã⁄UË ◊ʤÊ¥ ◊Ÿ ¤ÊÊ∂¥–
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 247

NUc≈ÔU ŒflÊH 89H ¬Á⁄U •ÊÃÊ¢ ∞‚Ë øÊ«U ¡ËflË¥– ¡ ÃÈ¡‚Ë¥ ªÊ∆UË ∑§⁄UÊflË–
¡fl›UË∑§ „U ÷ÊªÊflË– •ÊÁ∂¢ªÊflÊ‚ËH 590H Ã ÿÊÁø M§¬Ë¥ ∑§M¢§ ê„UÁáÊ¡–
ÃÁ⁄U ∑§ÊáÊ ∞∑§ ◊Èπ¥Á‚¥ øÊflÁ›U¡– •ÊÁáÊ ∑§fláÊÊ π¥fl Œ߸¡– ÃÈ¡ ∂π
ŸÊ„UË¥H 91H ê„UáÊÊÒÁŸ flÊÁ⁄UÿÊ‚fl¥ œÊ¢fláÊ¥– Ÿ ∆U∑§ ªªŸÊ π¢fl ŒáÊ¥–
¡›U∑§∂Ë π›UáÊ¥– ‚◊Ⱥ˝Ë¥ ∑§©UÃ¥H 92H ÿÊ∂ʪ˥ ¡Ë ŒflÊ– ∞ÁÕ¢ø¥ ÷ÿ
©U¬¡Ã‚ ¡ËflÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ÿÃÈ∂Ê ∂›UÊ ¬Ê›UÊflÊ– ¡ ¬È⁄U „¥U •ÊÃÊ¢H 93H
¬Ò¥ ø⁄UÊø⁄U ÁflŸÊŒ¥ ¬ÊÁ„U¡– ◊ª ÃáÊ¥ ‚Èπ¥ ÉÊ⁄UË¥ ⁄UÊÁ„U¡– ÃÒ‚¥ øÃÈ÷ȸ¡ M§¬
ÃȤÊ¥– ÃÊ Áfl‚Ê¢flÊ •Êê„UÊ¢H 94H •Êê„UË ÿÊª¡Êà •èÿÊ‚Êfl¥– ÃáÊ¥ ÿÊÁø
•ŸÈ÷flÊ ÿÊfl¥– ‡ÊÊSòÊÊ¢Ã¥ •Ê∂Ê«UÊfl¥– ¬Á⁄U Á‚hÊ¢ÃÈ ÃÊ „UÊÁøH 95H •Êê„UË¥
ÿ¡Ÿ¥ Á∑§¡ÃË ‚∑§›¥U– ¬Á⁄U ÁÃÿ¢ »§›UÊflË¥ ÿáÊ¥Áø »§›¥U– ÃËÕZ „UÊÃÈ ‚∑§›¥U–
ÿÊÁø∂ʪ˥H 96H •ÊÁáÊ∑§„UË ∑§Ê¢„UË¥ ¡¥ ¡¥– ŒÊŸ ¬Èáÿ •Êê„Ë¥ ∑§Ë¡– ÃÿÊ
»§›UË¥ »§›U ÃȤÊ¥– øÃÈ÷ȸ¡ M§¬H 97H ∞‚Ë ÃÁÕ¢øË ¡ËflÊ •Êfl«UË–
ê„UáÊÊÒÁŸ Ã¥Áø ŒπÊflÿÊ ∂fl«U‚fl«UË– fløà •‚ Ã ‚Ê¢∑§«UË– »§Á«U¡
flªË¥H 98H •ªÊ ¡ËflË¥ø¥ ¡ÊáÊÃÿÊ– ‚∑§›U Áfl‡flfl‚ÁflÃÿÊ– ¬˝‚㟠„UÊßZ
¬ÍÁ¡ÃÿÊ– ŒflÊ¢ÁøÿÊ ŒflÊH.99H
Á∑§⁄UËÁ≈UŸ¢ ªÁŒŸ¢ ø∑˝§„USÃ-
Á◊ë¿UÊÁ◊ àflÊ¢ º˝c≈ÔÈ◊„¢U ÃÕÒfl–
ÃŸÒfl M§¬áÊ øÃÈ÷ȸ¡Ÿ
‚„Ud’Ê„UÊ ÷fl Áfl‡fl◊ÍÃ¸H 46H
∑Ò§‚¥ ŸË∂Êà¬∂ÊÃ¥ ⁄UÊ¢ÁflÖ •Ê∑§Ê‡ÊÊ„UË ⁄¢UªÈ ∂ÊÁflÖ Ã¡ÊøË flÊ¡
ŒÊÁflÖ ߢº˝ŸË›UÊH 600H ¡Ò‚Ê ¬Á⁄U◊›U ¡Ê„U∂Ê ◊⁄Uª¡Ê– ∑§Ê¢ •ÊŸ¢ŒÊÁ‚
ÁŸÉÊÊÁ∂ÿÊ ÷È¡Ê– ÖÿÊø ¡ÊŸÍfl⁄UË ◊∑§⁄Uäfl¡Ê– ¡Ê«U∂Ë ’⁄UflH 1H ◊SÃ∑§Ë¥
◊ȪÈ≈UÊÃ¥ ∆UÁfl∂¥– ∑§Ë¥ ◊È∑ȧ≈UÊ ◊È∑ȧ≈U ◊SÃ∑§ ¤ÊÊ∂¥– o΢ªÊ⁄UÊ ∂áÊ¥ ∂Êœ∂¥–
•Ê¢ªÊøÁŸ ¡ÿÊH 2H ߢº˝œŸÈcÿÊÁøÿ •Ê«UáÊË-– ◊Ê¡Ë¥ ◊ÉÊ ªªŸ⁄¢UªáÊË¥–
ÃÒ‚¥ •ÊflÁ⁄U∂¥ ‡ÊÊXÔ¸U¬ÊáÊË– flÒ¡ÿ¢ÁÃÿÊH 3H •ÊÃÊ¥ ∑§fláÊË Ã ©UŒÊ⁄U ªŒÊ–
•‚È⁄UÊ¢ Œà ∑Ò§flÀÿ¬ŒÊ– ∑Ò§‚¥ ø∑˝§ „UŸ ªÊÁfl¢ŒÊ– ‚ÊÒêÿÃ¡¥ Á◊⁄UflH 4H
248 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Á∑¢§’„ÈUŸÊ SflÊ◊Ë– Ã¥ ŒπÊflÿÊ ©Uà∑¢§Á∆Uà ¬Ê¢ ◊Ë– ê„UáÊÊÁŸ •ÊÃÊ¢ ÃÈê„UË¥–
ÃÒ‚ÿÊ „UÊ•Êfl¥H 5H „U Áfl‡flM§¬Êø ‚Ê„U›U– ÷ÊªÍÁŸ ÁŸflÊ∂ ¡Ë «UÊ›U–
•ÊÃÊ¢ „UÊÃÊÁà •Ê¥œ∂– ∑ΧcáÊ◊ÍÃ˸∂ʪ˥H 6H Ã¥ ‚Ê∑§Ê⁄U ∑ΧcáÊM§¬«¥U–
flÊ¢øÍÁŸ ¬Ê„UÊ¥ ŸÊfl«U– Ã¥ Ÿ ŒπÃÊ¢ ÕÊ«¥U– ◊ÊÁŸÃÊÃË „UH 7H •Êê„UÊ¢
÷Êª◊ÊˇÊÊÁøÿÊ ∆UÊÿË¥– üÊË◊ÍÃ˸flÊ¢øÍÁŸ ŸÊ„UË¥– ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÒ‚ÊÁø ‚Ê∑§ÊL§ „UÊßZ–
„¥U ‚Ê¢fl⁄UË¥ •ÊÃÊ¢H 8H
üÊËèʪflÊŸÈflÊø
◊ÿÊ ¬˝‚ãŸŸ ÃflʡȸŸŒ¢
M§¬¢ ¬⁄¢U ŒÁ‡Ê¸Ã◊Êà◊ÿÊªÊØԖ
Ã¡Ê◊ÿ¢ Áfl‡fl◊ŸãÃ◊Êl¢
ÿã◊ àflŒãÿŸ Ÿ ŒÎc≈ÔU¬Ífl¸◊˜ÔH 47H
ÿÊ •¡È¸ŸÊÁøÿÊ ’Ê∂Ê– Áfl‡flM§¬Ê ÁflS◊ÿÊ ¡Ê„U∂Ê– ê„UáÊ ∞‚Ê ŸÊ„UË¥
ŒÁπ∂Ê– œ‚Ê›U ∑§ÊáÊËH 9H ∑§ÊáÊ „U flSÃÈ ¬Êfl∂Ê •Ê„UÊ‚Ë– ÃÿÊ
∂Ê÷ÊøÊ ÃÊ·È Ÿ ÉÊ‚Ë– ◊Ê ÷áÊ¥ ∑§Êÿ ŸáÊÊ¥ ’Ê∂‚Ë– „U∑§Ê«ÈU ∞‚ÊH 610H
•Êê„UË¥ ‚ÊÁflÿÊøË ¡Ò¥ ¬˝‚㟠„UÊáÊ¥– ÃÒ¥ •Ê¢ªÁøfl⁄UË ê„UáÊ ŒáÊ¥– flÊ¢øÊÁŸ ¡Ëfl
•‚ fl¥øáÊ¥– ∑§fláÊÊÁ‚ ªÊH 11H Ã¥ „¥U ÃÈÁ¤Êÿ øÊ«¥U– •ÊÁ¡ Á¡flÊø¥Áø
Œ›UflÊ«¥U– ∑§Ê◊™§ÁŸÿÊ¢ ÿfl…¥U– ⁄UÁø∂¥ äÿÊŸH 12H ∞‚Ë ∑§Êÿ ŸáÊÊ¥ ÃÈÁ¤Êÿ
•Êfl«UË– ¡Ê„∂Ë ¬˝‚ãŸÃÊ •Ê◊ÈøË fl«UË– ê„UáÊÊÒÁŸ ªÊÒåÿÊøË „UË ªÈ…UË–
©U÷Áfl∂Ë ¡ªË¥H 13H Ã¥ „¥U •¬Ê⁄UÊ¢ •¬Ê⁄U– SflM§¬ ◊ʤÊ¥ ¬⁄UÊà¬⁄U– ∞ÕÍÁŸ
Ã •flÃÊ⁄U– ∑ΧcáÊÊÁŒ∑§H 14H „¥U ôÊÊŸÃ¡Êø¥ ÁŸÁπ›U– Áfl‡flÊà◊∑§
∑§fl›U– •Ÿ¢Ã „¥U •…U›U– •Êl ‚∑§›UÊ¢H 15H „¥U ÃÈ¡flÊ¢øÊÁŸ •¡È¸ŸÊ–
¬ÍflËZ üÊÈà ≤c≈ÔU ŸÊ„UË¥ •ÊŸÊ– ¡¥ ¡Êª¥ Ÿ√„U ‚ÊœŸÊ– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 16H
Ÿ flŒÿôÊÊäÿÿŸÒŸ¸ ŒÊŸÒ-
Ÿ¸ ø Á∑˝§ÿÊÁ÷Ÿ¸ ìÊÁ÷L§ª˝Ò—–
∞fl¢M§¬— ‡ÊÄÿ •„¢U ŸÎ∂Ê∑§
º˝c≈Ô¢ÈU àflŒãÿŸ ∑ȧL§¬˝flË⁄UH 48H
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 249

ÿÊøË ‚Êÿ ¬ÊÃ∂– •ÊÁáÊ flŒË¥ ◊ÊÒŸÁø ÉÊÃ∂¥– ÿÊÁôÊ∑§Ë ∑§Ë⁄U ◊ÊÉÊÊÒÃ
•Ê∂– SflªÊÒ¸ÁŸÿÊH 17H ‚Êœ∑§Ë¥ ŒÁπ∂Ê •ÊÿÊ‚È– ê„UáÊÊÒÁŸ flÊÁ›U∂UÊ
ÿÊªÊèÿÊ‚È– •ÊÁáÊ •äÿÿŸ¥ ‚ÊÒ⁄U‚È– ŸÊ„UË¥ ∞ÕH 18H ‚˪øË¥
‚à∑§◊Z– œÊÁflãŸ∂Ë¥ ‚¢÷˝◊¥– ÁÄUË¥ ’„ÈUÃ∑§Ë¥ üÊ◊¥– ‚àÿ∂Ê∑ȧ ∆UÊÁ∑§∂ÊH 19H
ì˥ ∞‡flÿ¸ ŒÁπ∂¥– •ÊÁáÊ ©Uª˝¬áÊ ©U÷ÿÊ¢Áø ‚Ê¢Á«U∂¥– ∞fl¢ ì‚ÊœŸ ¡¥
∆U∂¥– •¬Ê⁄UÊ¢Ã⁄¥UH 620H Ã¥ „¥U ÃÈflÊ¢ •ŸÊÿÊ‚¥– Áfl‡flM§¬ ŒÁπ∂¥ ¡Ò‚¥– ßÿ
◊ŸÈcÿ∂Ê∑§Ë¥ ÃÒ‚¥– Ÿ »§flÁø ∑§fláÊÊH 21H •ÊÁ¡ äÿÊŸ‚¢¬ûÊË∂ʪ˥– ÃÍ¢Áø
∞∑ȧ •ÊÁÕ∂Ê ¡ªË¥– „¥U ¬⁄U◊÷ÊÇÿ •Ê¢ªË¢– Áfl⁄¢UøË„UË ŸÊ„UË¥H 22H
◊Ê Ã √ÿÕÊ ◊Ê ø Áfl◊Í…U÷ÊflÊ
ŒÎc≈UÔ˜flÊ M§¬¢ ÉÊÊ⁄U◊ËŒÎæU˜Ô◊◊Œ◊˜Ô–
√ÿ¬Ã÷Ë— ¬˝ËÃ◊ŸÊ— ¬ÈŸSàfl¢
ÃŒfl ◊ M§¬Á◊Œ¢ ¬˝¬‡ÿH 49H
ê„UáÊÊÒÁŸ Áfl‡flM§¬∂Ê÷¥ ‡∂ÊÉÊ– ∞ÁÕ¢ø¥ ÷ÿ ŸÉÊ ŸÉÊ– „¥U flÊ¢øÍÁŸ •ãÿ
øÊ¢ª– Ÿ ◊ŸË¥ ∑§Ê¢„UË¥H 23H „UÊ¢ ªÊ ‚◊Ⱥ˝ •◊ÎÃÊøÊ ÷⁄U∂Ê– •ÊÁáÊ •fl‚Ê¢Ã
fl⁄U¬«UÊ ¡Ê„U∂Ê– ◊ª ∑§ÊáÊË„UË •ÊÁÕ flÊ‚¢Á«U∂Ê– ’ÈÁ«U¡Ò∂ ê„UáÊÊÒÁŸH 24H
ŸÊÃ⁄UË ‚ÊŸÿÊøÊ «UÊ¥ªL§– ÿ‚áÊÊ Ÿ ø∂ „UÊ ÕÊL§– ∞‚¥ ê„UáÊÊÒÁŸ •√„UL§–
∑§⁄UáÊ¥ ÉÊ«UH 25H ŒÒfl¥ Áø¢ÃÊ◊ÁáÊ ∂߸¡– ∑§Ë¥ „U •Ê¤Ê¥ ê„UáÊÊÒÁŸ ‚Ê¢Á«U¡–
∑§Ê◊œŸÈ ŒflÁ«U¡– Ÿ ¬Ê‚fl ê„UáÊÊÒÁŸH 26H ø¢º˝◊Ê •ÊÁ∂ÿÊ ÉÊ⁄UÊ– ê„UáÊ
ÁŸª¥ ∑§Á⁄UÃÊÁ‚ ©U’Ê⁄UÊ– ¬Á«‚ÊÁÿ ¬ÊÁ«UÃÊÁ‚ ÁŒŸ∑§⁄UÊ– ¬⁄UÃÊ ‚⁄UH 27H
ÃÒ‚¥ ∞‡flÿ¸ „¥U ◊„UÊÃ¡– •ÊÁ¡ „UÊÃÊ¢ •Ê∂¥ •Ê„ ‚„U¡– ∑§Ë¥ ∞Õ ÃÈ¡
ª¡’¡– „UÊ•ÊflË ∑§Ê¢H 28H ¬Á⁄U ŸáÊ‚Ëø ªÊ¢flÁ…UÿÊ– ∑§Êÿ ∑§Ê¬Ê¥ •ÊÃÊ¢
œŸ¢¡ÿÊ– •Ê¢ª ‚Ê¢«UÊÁŸ ¿UÊÿÊ– •ÊÁ∂¢ÁªÃÊÁ‚ ◊ÊH 29H „¥U Ÿ√„U ¡Ê ◊Ë
‚Êø¥– ∞Õ ◊Ÿ ∑§M§ÁŸÿÊ¢ ∑§Êø¥– ¬˝◊ œÁ⁄U‚Ë •flªÁáÊÿø¥– øÃÈ÷ȸ¡
¡¥H 630H ÃÁ⁄U •Ê¤ÊÈÁŸfl⁄UË ¬ÊÕʸ– ‚Ê¢«UË¥ ‚Ê¢«UË¥ „U √ÿflSÕÊ– ßÿÁfl·ÿË¥
•ÊSÕÊ – ∑§Á⁄U‚Ë ¤ÊáÊ¥ H 31H „¥U M§¬ ¡⁄UË ÉÊÊ⁄U– Áfl∑ΧÃË •ÊÁáÊ ÕÊ⁄U–
Ã⁄UË ∑ΧÃÁŸ‡øÿÊø¥ ÉÊ⁄U– „¥UÁø ∑§⁄UË¥H 32H ∑Χ¬áÊ ÁøûÊflÎÁûÊ ¡Ò‚Ë–
250 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

⁄UÊ¥flÊÁŸ ÉÊÊ∂Ë ∆Uflÿʬʂ˥– ◊ª ŸÈ‚œÁŸ Œ„¥U‚Ë¥– •Ê¬áÊ •‚H 33H ∑§Ê¢

•¡ÊìÁˇÊÿÊ ¡fl›UÊ– ¡Ëfl ’Ò‚flÍÁŸ •Áfl‚Ê›UÊ¢– ¬ÁˇÊáÊË •¢Ã⁄UÊ›UÊ-–
◊Ê¡Ë¥ ¡ÊÿH 34H ŸÊŸÊ ªÊÿ ø⁄U «UÊ¥ª⁄UË¥– ¬Á⁄U ÁøûÊ ’Ê¢Áœ∂¥ flà‚¥ ÉÊ⁄UË¥–
ÃÒ‚¥ ¬˝◊ ∞ÁÕ¢ø¥ ∑§⁄UË¥– SÕÊŸ¬ÃËH 35H ÿ⁄¥U flÁ⁄UÁø∂ÁŸ ÁøûÊ¥– ’ÊsÔ ‚Åÿ
‚ÈπʬÈ⁄UÃ¥– ÷ÊÁª¡Ê ∑§Ê¢ üÊË◊ÍÃ˸Ã¥– øÃÈ÷ȸ¡H 36H ¬Á⁄U ¬È…UìȅUÃË
¬Ê¢«UflÊ– „UÊ ∞∑§ ’Ê∂È Ÿ Áfl‚⁄UÊflÊ– ¡ ßÿ M§¬Ë¥„ÍUÁŸ ‚Œ˜÷ÊflÊ– ŸŒÊfl¥
ÁŸÉÊÊ¥H 37H „¥U ∑§„UË¥ Ÿ√„UÃ¥Áø ŒÁπ∂¥– ê„UáÊÊÒÁŸ èÊÿ ¡¥ ÃÈ¡ ©U¬¡∂¥– Ã¥
‚Ê¢«UË¥ ∞Õ ‚¢ø∂¥– •‚Ê¥ Œ ¬˝◊H 38H •ÊÃÊ¢ ∑§M¢§ ÃÈ¡ÿÊ‚ÊÁ⁄Uπ¥– ∞‚¥
ê„UÁáÊÃ∂¥ Áfl‡flÃÊ◊Èπ¥– ÃÁ⁄U ◊ʪË∂ M§¬ ‚ÈÅÊ¥– ãÿÊ„UÊ›UË¥ ¬Ê¢ ÃÍ¢H 39H
‚¢¡ÿ ©UflÊø
ßàÿ¡È¸Ÿ¢ flÊ‚ÈŒflSÃÕÊÄàflÊ
Sfl∑¢§ M§¬¢ Œ‡Ê¸ÿÊ◊Ê‚ ÷Íÿ—–
•Ê‡flÊ‚ÿÊ◊Ê‚ ø ÷ËÃ◊Ÿ¢
÷ÍàflÊ ¬ÈŸ— ‚ÊÒêÿfl¬È◊¸„UÊà◊ÊH 50H
∞‚¥ flÊÄÿ ’Ê∂ Ãπ¥flÊ– ◊ʪÈÃÊ ◊ŸÈcÿ ¡Ê„U∂Ê ŒflÊ– „¥U ŸÊ ¬Á⁄U
Ÿfl∂ÊflÊ– •Êfl«UËøÊ ÁÃÿH 640H üÊË∑ΧcáÊÁø ∑Ò§flÀÿ ©UÉÊ«¥U– flÁ⁄U
‚fl¸Sfl Áfl‡flM§¬Êÿfl…¥U– „UÊÃË¥ ÁŒœ∂¥ ∑§Ë¥ ŸÊfl«– •¡È¸ŸÊÁ‚H 41H flSÃÈ
ÉÊ™§ÁŸ flÊÁ›U¡– ¡Ò‚¥ ⁄UàŸÊÁ‚ ŒÍ·áÊ ∆UÁfl¡– ŸÊÃ⁄UË ∑§ãÿÊ ¬Ê„ÍUÁŸÿÊ¢
ê„UÁáÊ¡– ◊ŸÊ Ÿ ÿ „UH 42H ÃÿÊ Áfl‡flM§¬Êÿfl…UË Œ‡ÊÊ– ∑§Á⁄UÃÊ¢ ¬˝ËÃËëÊÊ
flÊ…ÍU ∑Ò§‚Ê– ‚∂ ÁŒœ∂Ë‚ ©U¬Œ‡ÊÊ– Á∑§⁄UË≈UËÁ‚¥ Œfl¥H 43H ◊Ê«UÊÁŸ
÷Ê¢ªÊ⁄UÊøÊ ⁄UflÊ– ∂áÊ¥ ÉÊÁ«U∂¥ •Ê¬Á∂ÿÊ ‚flÊ– ◊ª ŸÊfl«U ¡⁄UË ¡ËflÊ– Ã⁄UË
•ÊÁ≈U¡ ¬È…UÃËH 44H ÃÒ‚¥ Á‡ÊcÿÊÁøÿ ¬˝ËÃË ¡Ê„U∂¥– ∑ΧcáÊàfl „UÊÃ¥ Ã¥
Áfl‡flM§¬ ∑§∂¥– Ã¥ ◊ŸÊ ŸÿÁø ◊ª •ÊÁáÊ∂¥– ∑ΧcáʬáÊ ◊ʪÈÃ¥H 45H „UÊ
∆UÊflfl⁄UË Á‡ÊcÿÊøË ÁŸ∑§‚Ë– ‚„UÊÃ ªÈL§ •Ê„UÊÃË ∑§fláÊ Œ‡ÊË¥– ¬Á⁄U ŸÁáÊ¡
•Êfl«UË ∑Ò§‡ÊË– ‚¢¡ÿÊ ê„UáÊH 46H ◊ª Áfl‡fl √ÿʬÍÁŸ ÷Ê¥flÃ¥– ¡¥
ÁŒ√ÿÃ¡ ¬˝ª≈U∂¥ „UÊÃ¥– Ã¥Áø ‚Ê◊Êfl∂¥ ◊ʪÈÃ¥ – ∑ΧcáÊM§¬Ë¥ Ãÿ H 47H
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 251

¡Ò‚¥ àfl¢¬Œ „U¢ •ÊÉÊfl¥– Ãଌ˥ ‚Ê◊Êfl– •ÕflÊ º˝È◊Ê∑§ÊL§ ‚Ê¢∆Ufl– ’Ë¡∑§ÁáÊ∑§
¡flË¥H 48H ŸÊÃ⁄UË Sfl埂¢÷˝◊È ¡Ò‚Ê– Áª›UË øß∂Ë ¡ËflŒ‡ÊÊ– üÊË∑ΧcáÊ¥
ÿÊªÈ „UÊ ÃÒ‚Ê– ‚¢„UÊÁ⁄U∂Ê ÃÊH 49H ¡Ò‚Ë ¬˝÷Ê „UÊ⁄U¬∂Ë Á’¢’Ë¥– ∑§Ë¥
¡›UŒ‚¢¬ûÊË Ÿ÷Ë¥– ŸÊŸÊ ÷⁄UÃ¥ Á‚¥œÈª÷ËZ– Á⁄UªÊ∂¥ ⁄UÊÿÊH 650H „UÊ ∑§Ê¢ ¡
∑ΧcáÊÊ∑ΧÃËÁøÿ ◊Ê«UË– „UÊÃË Áfl‡flM§¬¬≈UÊøË ÉÊ«UË– Ã •¡È¸ŸÊÁøÿ •Êfl«UË–
©∑§∂Í Á Ÿ ŒÊÁfl∂ËH 51H âfl ¬Á⁄U◊ÊáÊÊ ⁄¢ªÈ– ÃáÊ¥ ŒÁπ∂¥ ‚ÊÁflÿÊ øÊ¢ªÈ–
ÃÕ ª˝Ê„U∑§Ëÿ Ÿ√„UÁø ∂ʪȖ ê„UáÊÊÒÁŸ ÉÊ«UË ∑§∂Ë ¬È…UÃËH 52H ÃÒ‚¥
flÊ…UËøÁŸ ’„ÈUfl‚¬áÊ¥– M§¬¥ Áfl‡fl Á¡¢ÁÃ∂¥ ¡áÊ¥– Ã¥ ‚ÊÒêÿ ∑§ÊÁ«U‚flÊáÊ¥–
‚Ê∑§Ê⁄U ¡Ê„U∂¥H 53H Á∑¢§’„ÈUŸÊ •Ÿ¢Ã¥– œÁ⁄U∂¥ œÊ∑ȧ≈U¬áÊ ◊ʪÈÃ¥– ¬Á⁄U
•Ê‡flÊÁ‚∂¥ ¬ÊÕʸÃ¥– Á’„UÊÁ∂ÿÊ‚ËH 54H ¡Ê SflåŸË¥ SflªÊ¸ ª∂Ê– ÃÊ
•fl‚ʢà ¡Ò‚Ê øß∂Ê– ÃÒ‚Ê ÁflS◊ÿÊ ¡Ê„U∂Ê– Á∑§⁄UË≈UË‚ËH 55H ŸÊÃ⁄UË
ªÈL§∑Χ¬‚fl¥– flÊ‚⁄U∂ÿÊ ¬˝¬¢øôÊÊŸ •ÊÉÊfl¥– S»È§⁄U Ãûfl ÃflË¥ ¬Ê¢«Ufl¥– üÊË◊ÍÌÃ
ŒÁπ∂ËH 56H ÃÿÊ ¬Ê¢«UflÊ ∞‚¥ ÁøûÊË¥– •Ê«U Áfl‡flM§¬ÊøË ¡flÁŸ∑§Ê
„UÊÃË– Ã Á»§≈UÊÁŸ ª∂Ë ¬⁄UÊÒÃË– „¥U ÷∂¥ ¡Ê„U∂¥H.57H ∑§Êÿ ∑§Ê›UÊÃ¥
Á¡áÊÊÁŸ •Ê∂Ê– ∑§Ë¥ ◊„UÊflÊÃÈ ◊ʪʢ ‚Ê¢Á«U∂Ê– •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ’Ê„UË¥ ©UÃ⁄U∂Ê– ‚ÊÃ
„Ë Á‚¢œÈH 58H ∞‚Ê ‚¢ÃÊ·È ’„ÈU ÁøûÊ¥– ÉÊß¡Ã •‚ ¬¢«ÈU‚ÈÃ¥– Áfl‡flM§¬Ê¬Ê∆UË¥
∑ΧcáÊÊÃ¥– ŒπÊÁŸÿÊ¢H 59H ◊ª ‚ÍÿʸÁøÿÊ •SÃ◊ÊŸË¥– ◊ʪÈÃË ÃÊ⁄UÊ
©UªflÃË ªªŸË¥– ÃÒ‚Ë ŒπÊ¥ ∂ʪ∂Ê •flŸË– ∂Ê∑§Ê¢‚Á„UÃH 660H ¬Ê„U âfl
Ã¥Áø ∑ȧL§ˇÊòÊ– ÃÒ‚¥Áø Œπ ŒÊ„UË¥ ÷ʪ˥ ªÊòÊ– flË⁄U flcʸÃÊÃË ‡ÊSòÊÊSòÊ–
‚¢ÉÊÊ≈Ufl⁄UËH 61H ÃÿÊ ’ÊáÊÊ¢ÁøÿÊ ◊Ê¢«UflÊ•Ê¢ÃÈ– ÃÒ‚ÊøË ⁄UÕÈ Œπ ÁŸflÊ¢ÃÈ–
œÈ⁄ ’Ò‚∂Ê ∂ˇ◊Ë∑§Ê¢ÃÈ– •Ê¬áÊ Ã›UË¥H 62H
•¡È¸Ÿ ©UflÊø
ŒÎc≈˜UÔflUŒ¢ ◊ÊŸÈ·¢ M§¬¢ Ãfl ‚ÊÒêÿ¢ ¡ŸÊŒ¸Ÿ–
ߌʟË◊ÁS◊ ‚¢flÎûÊ— ‚øÃÊ— ¬˝∑ΧÁ⠪×H 51H
∞fl¢ ◊ʪË∂ ¡Ò‚¥ ÃÒ‚¥– ÃáÊ¥ ŒÁπ∂¥ flË⁄UÁfl∂Ê‚¥– ◊ª ê„UáÊ Á¡ÿÊ∂Ê¥
∞‚¥– ¡Ê„U∂¥ •ÊÃÊ¢H 63H ’ÈhËÃ¥ ‚Ê¢«UÊÁŸ ôÊÊŸ– ÷áÊ¥ fl›UÉÊ∂¥ ⁄UÊŸ–
252 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•„¢U∑§Ê⁄¥U‚Ë¥ ◊Ÿ– Œ‡ÊÊœ«UË ¡Ê„U∂¥H 64H ߢÁº˝ÿ¥ ¬˝flÎûÊË ÷È∂∂Ë¥– flÊøÊ

¬˝ÊáÊÊ øÈ∑§∂Ë– ∞‚Ë •Ê¬Ê¢¬⁄UË „UÊÃË ¡Ê∂Ë– ‡Ê⁄UË⁄Uª˝Ê◊Ë¥H 65H ÁÃÿ¥
•ÊÉÊflË¥Áø ◊ʪÈÃË¥– Á¡fl¢Ã ÷≈U∂Ë¥ ¬˝∑ΧÃË– •ÊÃÊ¢ Á¡ÃÊáÊ¥ üÊË◊ÍÃ˸– ¡Ê„U∂¥
Á◊ÿÊ¢H 66H ∞‚¥ ‚Èπ ¡ËflË¥ ÉÊÃ∂¥– ◊ª üÊË∑ΧcáÊÊÃ¥ ê„UÁáÊÃ∂¥– Á◊ÿÊ¢
ÃÈ◊ø¥ M§¬ ŒÁπ∂¥– ◊ÊŸÈ· „¥UH 67H „¥U M§¬ ŒÊπfláÊ¥ Œfl⁄UÊÿÊ– ∑§Ë¥ ◊¡
•¬àÿÊ øÈ∑§Á∂ÿÊ– ’ȤÊÊflÊÁŸ ÃÈflÊ¢ ◊ÊÿÊ– S߬ʟ ÁŒœ∂¥H 68H ¡Ë
Áfl‡flM§¬ÊÁøÿÊ ‚ʪ⁄UË¥– „UÊÃÊ¥ Ã⁄¢Uª ◊Áflà flÊ¢flfl⁄UË– ÃÊ ßÿ ÁŸ¡◊ÍÃ˸ëÿÊ
ÃË⁄UË¥– ÁŸªÊ∂Ê¥ •ÊÃÊ¢H 69H •Êß∑¥§ mÊ⁄U∑§Ê¬È⁄U‚È„UÊ«UÊ– ◊¡ ‚È∑§ÁÃÿÊ ¡Ë
¤ÊÊ«UÊ– „U ÷≈UË Ÿ√„U ’„ÈU«UÊ– ◊ÉÊÊøÊ ∑§∂ÊH 670H ‚ÊÁflÿÊÁø ÃηÊ
»È§≈U∂Ê– ÃÿÊ ◊¡ •◊ÎÃÁ‚¢œÈ „UÊ ÷≈U∂Ê– •ÊÃÊ¢ Á¡áÊÿÊøÊ ¡Ê„∂Ê– ÷⁄¢Ufl‚Ê
◊¡H 71H ◊ÊÁ¤ÊÿÊ NUŒÿ⁄¢UªáÊË¥– „UÊÃÊ„U „UÁ⁄Uπ∂ÃÊ¢øË ∂ÊfláÊË– ‚Èπ¥Á‚
’ȤÊÊfláÊË– ¡Ê„U∂Ë ◊¡H 72H
üÊËèʪflÊŸÈflÊø
‚ȌȌ¸‡Ê¸Á◊Œ¢ M§¬¢ ≤c≈ÔUflÊŸÁ‚ ÿã◊◊–
ŒflÊ •åÿSÿ M§¬Sÿ ÁŸàÿ¢ Œ‡Ê¸Ÿ∑§Ê¥ÁˇÊáÊ—H 52H
ÿÿÊ ¬ÊÕʸÁøÿÊ ’Ê∂Ê‚fl¥– „¥U ∑§Êÿ ê„UÁáÊÃ∂¥ Œfl¥– ÃÈflÊ¢ ¬˝◊ ∆UflÍÁŸ
ÿÊfl¥– Áfl‡flM§¬Ë¥ ∑§Ë¥H 73H ◊ª ßÿ üÊË◊ÍÃ˸– ÷≈UÊfl¥ ‚Á«UÿÊ •ÊÿÃË– Ã
Á‡Ê∑§fláÊ ‚È÷º˝Ê¬ÃË– Áfl‚⁄U∂ÊÁ‚ ◊ÊH 74H •ªÊ •Ê¢œÁ›UÿÊ •¡È¸ŸÊ–
„UÊÃÊ •ÊÁ∂ÿÊ ◊L§„UË „UÊÿ ‚ÊŸÊ– ∞‚Ê •ÊÕË ◊ŸÊ– øÈ∑§ËøÊ ÷ÊflÊH 75H
ÃÁ⁄U Áfl‡flÊà◊∑§ M§¬«¥U– ¡¥ ŒÊÁfl∂¥ •Êê„UË¥ ÃÈ¡¬È…¥U– Ã¥ ‡Ê¢÷Í„UË ¬Á⁄U Ÿ ¡Ê«U–
ì¥ ∑§Á⁄UÃÊ¢H 76H •ÊÁáÊ •c≈ÔUÊ¢ªÊÁŒ‚¢∑§≈UË¥– ÿÊªË Á‡ÊáÊÃÊÁà Á∑§⁄UË≈UË–
¬Á⁄U •fl‚L§ ŸÊ„UË¥ ÷≈UË– ¡ÿÊÁøÿH 77H Ã¥ Áfl‡flM§¬ ∞∑§ÊŒ fl›U–
∑Ò§‚ÁŸ ŒπÊ¥ •›ÈU◊Ê›U– ∞‚¥ S◊⁄UÃÊ¢ ∑§Ê›U– ¡ÊÂ ŒflÊ¢H 78H •Ê‡ÊÁøÿ
•¢¡È›UË– ∆U™§ÁŸ NUŒÿÊÁøÿÊ ÁŸ«U›UË¥– øÊÃ∑§ ÁŸ⁄UÊ›UË¥– ∂ʪ∂ ¡Ò‚H 79H
ÃÒ‚ ©Uà∑¢§∆UÊÁŸ÷¸⁄U– „UÊ™§ÁŸÿÊ¢ ‚È⁄Ufl⁄U– ÉÊÊ∑§Ëà •Ê∆U„UË ¬Ê„UÊ⁄U– ÷≈UË
¡ÿÊøËH 680H ¬Á⁄U Áfl‡flM§¬Ê‚ÊÁ⁄Uπ¥– SflåŸË¥„UË ∑§Êá„UË Ÿ Œπ– Ã¥
¬˝àÿˇÊ ÃÈflÊ¢ ‚Èπ¥– ŒÁπ∂¥ „¥UH 81H
 •äÿÊÿ •∑§⁄UÊflÊ 253

ŸÊ„¢U flŒÒŸ¸ ì‚Ê Ÿ ŒÊŸŸ Ÿ øÖÿÿÊ–

‡ÊÄÿ ∞fl¢ÁflœÊ º˝c≈Ô¢ÈU ŒÎc≈ÔUflÊŸÁ‚ ◊Ê¢ ÿÕÊH 53H
¬Ò¥ ©U¬ÊÿÊ¢Á‚ flÊ≈UÊ– Ÿ flÊ„UÃË ∞Õ ‚È÷≈UÊ– ‚Ê„UË‚Á„Uà flÊ„U≈UÊ– flÊÁ„U∂Ê
flŒË¥H 82H ◊¡ Áfl‡flM§¬ÊÁøÿÊ ◊Ê„U⁄UÊ– øÊ∂ÊflÿÊ œŸÈœ¸⁄UÊ– ìʢÁøÿÊ„UË
‚¥÷Ê⁄UÊ– Ÿ√„UÁø ∂ʪÈH 83H •ÊÁáÊ ŒÊŸÊÁŒ ∑§Ë⁄U ∑§ÊŸ«¥U– ◊Ë ÿôÊË¥„UË ÃÒ‚Ê
Ÿ ‚Ê¢¬«¥U– ¡Ò‚ÁŸ ∑§Ê¢ ‚È⁄UflÊ«¥U– ŒÁπ∂Ê ÃÈflÊ¢H 84H ÃÒ‚Ê ◊Ë ∞∑§ËÁø
¬Á⁄U– •ÊÃÈ«¥U ªÊ •flœÊ⁄UË¥– ¡⁄UË ÷ÁÄà ÿ™§ÁŸ fl⁄UË– ÁøûÊÊÃ¥ ªÊH 85H
÷ÄàÿÊ àflŸãÿÿÊ ‡ÊÄÿ •„U◊fl¢ÁflœÊ˘¡È¸Ÿ–
ôÊÊÃÈ¢ º˝c≈Ô¢ÈU ø ÃûflŸ ¬˝flc≈Ô¢ÈU Uø ¬⁄ãìH 54H
¬Á⁄U ÃÁø ÷ÁÄà ∞‚Ë– ¬¡¸ãÿÊøË ‚ÈÁ≈U∑§Ê ¡Ò‚Ë– œ⁄UÊflÊ¢øÍÁŸ •ŸÊÁ⁄U‚Ë–
ªÃËÁø ŸáÊH 86H ∑§Ê¢ ‚∑§›U ¡›U‚¢¬ûÊË– ÉÊ™§ÁŸ ‚◊ÈŒ˝ÊÃ¥ Áª¢flÁ‚ÃË–
ª¢ªÊ ¡Ò‚Ë •ŸãÿªÃË– Á◊›UÊ∂ËÁø Á◊›UH 87H àÊÒ‚¥ ‚fl¸÷Êfl‚¢÷Ê⁄¥U– Ÿ
œ⁄Uà ¬˝◊ ∞∑§‚⁄¥U– ◊¡◊Ê¡Ë¥ ‚¢ø⁄U– ◊ËÁø „UÊ™§ÁŸH 88H •ÊÁáÊ ÃflË¥Áø
◊Ë ∞‚Ê– ÕÁ«Uÿ ◊ʤÊÊ⁄UË¥ ‚Á⁄U‚Ê– ˇÊË⁄UÊÁéœ ∑§Ê¢ ¡Ò‚Ê– ˇÊË⁄UÊøÊÁøH 89H
ÃÒ‚¥ ◊¡∂ÊªÈŸË ◊È¢ªËfl⁄UË– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ø⁄UÊø⁄UË¥– ÷¡ŸÊÁ‚ ∑§Ê¢ ŒÈ‚⁄UË– ¬⁄UËÁø
ŸÊ„UË¥H 690H ÃÿÊÁø ˇÊáÊÊ‚fl¥– ∞fl¢Áflœ ◊Ë ¡ÊáÊfl¥– ¡ÊÁáÊÃ∂Ê Ã⁄UË
Sfl÷Êfl¥– ≤c≈ÔU„Ë „UÊÿH 91H ◊ª ߢœŸË¥ •ÁÇŸ ©Ugˬ– •ÊÁáÊ ß¢œŸ „¥ ÷Ê·
„UÊ⁄U¬– Ã¥ •ÇŸËÁø „UÊ™§ÁŸ •Ê⁄UÊ¬¥– ◊Íø ¡flË¥H 92H ∑§Ê¢ ©UŒÿ Ÿ ∑§Ë¡
Ã¡Ê∑§Ê⁄¥U– âfl ªªŸÁø „UÊ™§ÁŸ •‚ •Ê¢œÊ⁄¥U– ◊ª ©UŒß¸Á∂ÿÊ ∞∑§‚⁄¥U–
¬˝∑§Ê‡ÊÈ „UÊÿH 93H ÃÒ‚¥ ◊ÊÁ¤Êÿ ‚ÊˇÊÊà∑§Ê⁄UË¥– ‚⁄U •„¢U∑§Ê⁄UÊøË flÊ⁄UË–
•„¢U∑§Ê⁄U∂Ê¬Ë¥ •flœÊ⁄UË¥– mÒà ¡ÊÿH 94H ◊ª ◊Ë ÃÊ „¥U •ÊÉÊfl¥– ∞∑§ ◊ËÁø
•ÊÕË Sfl÷Êfl¥– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ‚Ê◊Êfl– ‚◊⁄U‚¥ ÃÊH 95H
◊à∑§◊¸∑Χã◊à¬⁄U◊Ê ◊Œ˜÷Ä× ‚XÔUflÁ¡¸Ã—–
ÁŸflÒ¸⁄U— ‚fl¸÷ÍÃ·È ÿ— ‚ ◊Ê◊Áà ¬Êá«UflH 55H
˙Ãà‚ÁŒÁà üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃʂͬÁŸ·à‚È ’˝rÊÔÁfllÊÿÊ¢ ÿÊª‡ÊÊSòÊ
üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ‚¢flÊŒ Áfl‡flM§¬Œ‡Ê¸ŸÿÊªÊ ŸÊ◊Ò∑§ÊŒ‡ÊÙ˘äÿÊÿ—H 11H
254 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¡Ê ◊¡Áø ∞∑§Ê∂ʪ˥– ∑§◊Z flÊ„UÊÂ •Ê¢ªË¥– ¡ÿÊ ◊¡flÊ¢øÊÁŸ ¡ªË¥–

ªÊ◊≈¢ ŸÊ„UË¥H 96H ŒÎc≈ÔUÊŒÎc≈ÔU ‚∑§›U– ¡ÿÊø¥ ◊ËÁø ∑§fl›U– ¡áÊ¥ Á¡áÊÿÊø¥
»§›U– ◊¡Áø ŸÊ◊ ∆UÁfl∂¥H 97H ◊ª ÷ÍÃ¥ „¥U ÷Ê· Áfl‚⁄U∂Ê– ¡ ÁŒ∆UË ◊ËÁø
•Ê„¥U ‚ÍŒ∂Ê– ê„UáÊÊÒÁŸ ÁŸflÒ¸⁄U ¡Ê„U∂Ê– ‚fl¸òÊ ÷¡H 98H ∞‚Ê ¡Ê ÷Qȧ
„UÊÿ– ÃÿÊø¥ ÁòÊœÊÃÈ∑§ „¥U ¡Ò¥ ¡Êÿ– ÃÒ¥ ◊ËÁø „UÊ™§ÁŸ ∆UÊÿ– ¬Ê¢«UflÊ
ªÊH 99H ∞‚¥ ¡ªŒÈŒ⁄UŒÊ¥ÁŒ∂¥– ÃáÊ¥ ∑§L§áÊÊ⁄U‚⁄U‚Ê›¥U– ‚¢¡ÿÊ ê„UáÊ
’ÊÁ∂∂¥– üÊË∑ΧcáÊŒfl¥H 700H ÿÿÊfl⁄UË ÃÊ ¬¢«ÈU∑ȧ◊L§– ¡Ê„U∂Ê •ÊŸ¢Œ‚¢¬ŒÊ
ÕÊL§– •ÊÁáÊ ∑ΧcáÊø⁄UáÊøÃÈL§– ∞∑§ ÃÊ ¡ªË¢H 1H ÃáÊ¥ ŒflÊÁøÿÊ ŒÊŸ„UË
◊ÍÃ˸– ÁŸÁ∑§ÿÊ ãÿÊ„UÊÁ›UÁ∂ÿÊ ÁøûÊË¢– âfl Áfl‡flM§¬Ê„ÍUÁŸ ∑ΧcáÊÊ∑ΧÃË¥–
ŒÁπ∂Ê ∂Ê÷ÈH 2H ¬Á⁄U ÃÿÊÁøÿ ¡ÊÁáÊfl– ◊ÊŸÈ Ÿ ∑§Ë¡Áø Œfl¥– ¡
√ÿʬ∑§Ê„ÍUÁŸ Ÿ√„U– ∞∑§Œ‡ÊËH 3H „¥UÁø ‚◊ÕʸflÿÊ∂ʪ˥– ∞∑§ ŒÊŸ øÊ¢ªË–
©U¬¬ûÊË ‡ÊÊXÔU˸– ŒÊÁflÃÊ ¡Ê„U∂ÊH 4H ÁÃÿÊ ∞∑§ÊŸË ‚È÷º˝Ê∑§Ê¢ÃÈ– ÁøûÊË¥
•Ê„U ê„UáÊÃÈ– ÃÁ⁄U „UÊÿ ’⁄Ufl¥ ŒÊã„UË¥ •Ê¢ÃÈ– Ã¥ ¬È…UÃË¥ ¬È‚Ê¥H 5H ∞‚Ê
•Ê∂ÊøÈ ∑§M§ÁŸ ¡ËflË¥– •ÊÃÊ¢ ¬È‚ÃË flÊ¡ ’⁄UflË– •ÊŒ⁄UË∂ Ã ¬Á⁄U‚ÊflË–
¬È…¥U ∑§ÕÊH 6H ¬˝Ê¢¡›U •Ê¥flˬ˝’¢œ¥– ªÊc≈ÔUË ‚Ê¢Áª¡∂ ÁflŸÊŒ¥– Ã¥ ¬Á⁄U‚Ê
•Ê¥ŸŒ¥– ôÊÊŸŒflÊ ê„UáÊH 7H ÷⁄UÊÁŸ ‚Œ˜÷ÊflÊøË •¢¡È›UË– Á◊ÿÊ¢ flÊ¥Áflÿʻȧ∂¥
◊Ê∑§›UË¥– •Ì¬∂Ë •¢ÁÉÊ˝ÿȪÈ∂Ë¥– Áfl‡flM§¬ÊëÿÊH 708H
ßÁà üÊËôÊÊŸŒflÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¢ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§ÊÿÊ¢ ∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘äÿÊÿ—H 11H
§§§
 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË
•äÿÊÿ ’Ê⁄UÊflÊ
¡ÿ¡ÿ flÊ ‡ÊÈh– ©UŒÊ⁄U ¬˝Á‚h– •Ÿfl⁄Uà •ÊŸ¢Œ– fl·¸ÁÃÿH.1H
Áfl·ÿ√ÿÊ›¥U Á◊∆UË– ÁŒœÁ∂ÿÊ ŸÈ∆UË ÃÊ∆UË– Ã ÃÈÁ¤Êÿ ªÈL§∑Χ¬ÊŒÎc≈ÔUË– ÁŸÁfl¸·
„UÊÿH 2H ÃÁ⁄U ∑§fláÊÊÃ¥ ÃÊ¬È ¬Ê›UË– ∑Ò§‚ÁŸ flÊ ‡ÊÊ∑ȧ ¡Ê›UË– ¡⁄UË
¬˝‚ÊŒ⁄U‚∑§À∂Ê›UË¥– ¬È⁄¥U ÿÁ‚ ÃÍ¢H.3H ÿÊª‚ÈπÊø ‚Ê„U›U– ‚fl∑§Ê¢ ÃȤÊÁŸ
F„UÊ›U– ‚Ê„¢UÁ‚hËø ∂›U– ¬ÊÁ›U‚Ë ÃÍ¢H.4H •ÊœÊ⁄U‡ÊÄÃËÁøÿÊ •¢∑§Ë¥–
flÊ…UÁfl‚Ë ∑§ÊÒÃ∑È §Ë¥– NUŒÿÊ∑§Ê‡Ê¬À∂∑§Ë¥– ¬Á⁄Uÿ Œ‚Ë ÁŸ¡H ¥ 5H ¬˝àÿª˜ÖÔ ÿÊÃËøË
flÊflÊ›UáÊË– ∑§Á⁄U‚Ë ◊Ÿ¬flŸÊøË¥ π›UáÊË¥– •Êà◊‚ÈπÊøË¥ ’Ê›U∂  á ÊË¥–
∂flÁfl‚ËH 6H ‚Ã⁄UÊÁflÿø¥ SÃãÿ Œ‚Ë– •ŸÈ„UÃÊøÊ „UÀ∂M§ ªÊ‚Ë–
‚◊ÊÁœ’Êœ¥ ÁŸ¡Áfl‚Ë– ’ȤÊÊ™§ÁŸH 7H ê„UáÊÊÒÁŸ ‚Êœ∑§Ê¢ ÃÍ¢ ◊Ê©U∂ Ë– Á¬∑§
‚Ê⁄USflà ÃÈÁ¤ÊÿÊ ¬Ê©U∂ Ë¥– ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ◊Ë ‚Ê©U∂ Ë– Ÿ ‚¢«UË¥ ÃȤÊËH 8H •„UÊ
‚Œ˜ªÈL§Áøÿ ∑Χ¬ÊŒÎc≈ÔUË– ÃȤÊ¥ ∑§ÊL§áÿ ¡ÿÊÃ¥ •Áœc∆ÔUË– ÃÊ ‚∑§›U
ÁfllÊ¢Áøÿ ‚Îc≈ÔUË– œÊòÊÊ „UÊÿH 9H ê„UáÊÊÒÁŸ •¢’ üÊË◊¢Ã– ÁŸ¡¡Ÿ∑§À¬∂Ã
•ÊôÊʬ˥ ◊ÊÃ¥– ª˝¢ÕÁŸM§¬áÊË¥H 10H Ÿfl⁄U‚Ë¥ ÷⁄UflË¥ ‚ʪL§– ∑§⁄UflË¥ ©UÁøÃ
⁄UàŸÊ¢ø¥ •ÊªL§– ÷ÊflÊÕʸø ÁªÁ⁄UflL§– ÁŸ»§¡flË¥ ◊ÊÿH 11H ‚ÊÁ„Uàÿ‚ÊÁŸÿÊÁøÿÊ
πÊáÊË– ©UÉÊ«UflË¥ ŒÁ‡ÊÿÁøÿÊ ˇÊÊáÊË– Áflfl∑§flÀ∂ËøË ∂ÊfláÊË– „UÊ¥ ŒßZ
‚Ò¥ÉÊH 12H ‚¢flÊŒ»§›UÁŸœÊŸ¥– ¬˝◊ÿÊøË¥ ©UlÊŸ¥– ∂ÊflË¥ ê„UáÊ ª„UŸ¥–
ÁŸ⁄¢UÃ⁄UH 13H ¬ÊπÊ¢«UÊø Œ⁄U∑ȧ≈U– ◊Ê«UË¥ flÊÇflÊŒ •√„UÊ¢≈U– ∑ȧÃ∑§ÊZøË¥
ŒÈc≈Ô¥U– ‚Êfl¡¥ »§«UË¥H 14H üÊË∑ΧcáʪÈáÊË¥ ◊ÊÃ¥– ‚fl¸òÊ ∑§⁄UË¥ flÊ ‚⁄UÃ¥–
⁄UÊÁáÊfl ’Ò‚flË¥ üÊÊÃ– üÊfláÊÊÁøÿH 15H ÿ ◊:„UÊÁ∆UÿÁøÿÊ Ÿª⁄UË¥–
’˝rÊÔÁflløÊ ‚È∑§Ê›ÈU ∑§⁄UË¥– ÉÊáÊ¥ ŒáÊ¥ ‚ÈπÁøfl⁄UË– „UÊ¢ ŒßZ ÿÊ ¡ªÊH 16H
ÃÍ¢ •Ê¬È ∂  Á Ÿ F„U¬À∂fl¥– ◊ÊÃ¥ ¬Ê¢ÉÊÈ⁄UÁfl‡ÊË∂ ‚ŒÒfl¥– Ã⁄UË •ÊÃÊ¢Áø „U¢ •ÊÉÊfl¥–
ÁŸ◊˸Ÿ ◊ÊÿH 17H ßÿ ÁflŸfláÊËÿ‚Ê∆UË¥– •fl∂Ê Á∑§∂¥ ªÈL§∑Χ¬ÊŒÎc≈ÔUË–
ê„UáÊ ªËÃÊÕZ‚Ë¥ ©U∆UË¥– Ÿ ’Ê∂¥ ’„ÈH 18H ÃÕ ¡Ë ¡Ë ◊„Uʬ˝‚ʌȖ ê„UáÊÊÒÁŸ
‚ÊÁflÿÊ ¡Ê„U∂ Ê •ÊŸ¢ŒÈ– •ÊÃÊ¢ ÁŸ⁄UÊ¬ËŸ ¬˝’¢œÈ– •flœÊŸ ŒË¡H 19H
256 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•¡È¸Ÿ ©UflÊø
∞fl¢ ‚ÃÃÿÈÄÃÊ ÿ ÷ÄÃÊSàflÊ¢ ¬ÿȸ¬Ê‚Ã–
ÿ øÊåÿˇÊ⁄U◊√ÿQ¢§ Ã·Ê¢ ∑§ ÿÊªÁflûÊ◊Ê—H 1H
ÃÁ⁄U ‚∑§›UflË⁄UÊÁœ⁄UÊ¡È– ¡Ê ‚Ê◊fl¢‡ÊË¥ Áfl¡ÿäfl¡È– ÃÊ ’Ê∂ ÃÊ ¡Ê„U∂Ê
•Êà◊¡È– ¬¢«ÈUŸÎ¬ÊøÊH 20H ∑ΧcáÊÊÃ¥ ê„UáÊ •flœÊÁ⁄U∂¥– •Ê¬áÊ Áfl‡flM§¬
◊¡ ŒÊÁfl∂¥– Ã¥ Ÿfl∂ ê„UáÊÊÒÁŸ Á’„UÊ∂¥– ÁøûÊ ◊ʤÊ¥H 21H •ÊÁáÊ ßÿ
∑ΧcáÊ◊ÍÃ˸øË ‚fl– ÿÊ∂ʪ˥ ‚Êÿ œÁ⁄U∂Ë ¡Ëfl¥– âfl Ÿ∑§Ê ê„UáÊÊÁŸ Œfl¥–
flÊÁ⁄U∂¥ ◊ÊÃ¥H 22H Ã⁄UË √ÿÄà •ÊÁáÊ •√ÿÄÖ „¥U ÃÍ¢Áø ∞∑§ ÁŸ÷˝Ê¢Ã–
÷ÄÃË¥ ¬ÊÁfl¡ √ÿÄÖ •√ÿÄà ÿÊª¥H 23H ÿÊ ŒÊŸË ¡Ë flÊ≈UÊ– ÃÍ¢Ã¥
¬ÊflÊflÿÊ flÒ∑È¢§∆UÊ– √ÿÄÃÊ√ÿÄà ŒÊ⁄fl¢∆UÊ¥– Á⁄UÁª¡ ÿÕH 24H ¬Ò¥ ¡ flÊŸË
‡ÿÊÃÈ∑§Ê– ÃÁø flªÁ›UÿÊ flÊ∂Ê ÿ∑§Ê– ê„UáÊÊÒÁŸ ∞∑§ŒÁ‡ÊÿÊ √ÿʬ∑§Ê–
‚Á⁄U‚Ê ¬Ê«ÍUH 25H •◊ÎÃÊÁøÿÊ ‚ʪ⁄UË¥– ¡ ∂Ê÷ ‚Ê◊âÿʸøË ÕÊ⁄UË– ÃÁø
Œ •◊ÎÃ∂„U⁄UË– øÈ›UË¥ ÉÊÃÁ∂ÿÊH 26H „U ∑§Ë⁄U ◊ʤÿÊ ÁøûÊË¥– ¬˝ÃËÁà •ÊÁÕ
¡Ë ÁŸL§ÃË– ¬Á⁄U ¬È‚áÊ¥ ÿÊª¬ÃË– Ã¥ ÿÊÁø∂ʪ˥H 27H ¡¥ ŒflÊ ÃÈê„UË¥
ŸÊfl∑§– •¢Áª∑§ÊÁ⁄U∂¥ √ÿʬ∑§– Ã¥ ‚ÊøÁø ∑§Ë¥ ∑§flÁÃ∑§– „U¥ ¡ÊáÊÊflÿÊH 28H
Ã⁄UË ÃÈ¡∂ʪ˥ ∑§◊¸– ÃÍ¢Áø ¡ÿÊø¥ ¬⁄U◊– ÷ÄÃË‚Ë ◊ŸÊœ◊¸– Áfl∑§ÊÁŸ
ÉÊÊÃ∂ÊH 29H ßàÿÊÁŒ ‚flËZ ¬⁄UË¥– ¡ ÷Äà ÃÍ¢Ã¥ üÊË„U⁄UË– ’Ê¢œÊÁŸÿÊ¢
Á¡√„UÊ⁄UË¥– ©U¬ÊÁ‚ÃËH 30H •ÊÁáÊ ¡¥ ¬˝áÊflʬÒ∂ Ë∑§«U– flÒπ⁄UËÿ‚Ë ¡¥
∑§ÊŸ«¥U– ∑§ÊÁÿ‚ÿÊÁ„U ‚Ê¢ª«¥U– Ÿ√„Áø ¡¥ flSÃÈH 31H Ã¥ •ˇÊ⁄U ¡Ë
•√ÿÄÖ ÁŸŒ¸‡Ê Œ‡Ê⁄UÁ„UÖ ‚Ê˘„¢U÷Êfl¥ ©U¬ÊÁ‚Ö ôÊÊÁŸÿ ¡¥H 32H ÃÿÊ¢
•ÊÁáÊ ¡Ë ÷ÄÃÊ¢– ÿ⁄Uÿ⁄UÊ¢◊Ê¡Ë¥ •Ÿ¢ÃÊ– ∑§fláÊ¥ ÿÊªÈ ÃûflÃÊ¥– ¡ÊÁáÊÃ∂Ê
‚Ê¢ªÊH 33H ßÿÊ Á∑§⁄UË≈UËÁøÿÊ ’Ê∂ Ê– ÃÊ ¡ªi¢œÈ ‚¢ÃÊ·∂Ê– ê„UáÊ „UÊ
¬˝‡ŸÈ ÷∂Ê– ¡ÊáÊ‚Ë ∑§M¢§H 34H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
◊ƒÿÊfl‡ÿ ◊ŸÊ ÿ ◊Ê¢ ÁŸàÿÿÈÄÃÊ ©U¬Ê‚Ã–
üÊhÿÊ ¬⁄UÿÊ¬ÃÊSÃ ◊ ÿÈÄÃÃ◊Ê ◊ÃÊ—H 2H
ÃÁ⁄U •SÃÈÁª⁄UËÁøÿÊ ©U¬∑¢§∆UË¥– Á⁄UªÊÁ∂ÿÊ ⁄UÁflÁ’¢’ʬÊ∆UË¥– ⁄U‡◊Ë ¡Ò‚
Á∑§⁄UË≈UË– ‚¢ø⁄UÃË ªÊH 35H ∑§Ê¢ fl·Ê¸∑§Ê›UË¥ ‚Á⁄UÃÊ– ¡Ò‚Ë ø…UÊ¥ ∂ʪ
 •äÿÊÿ ’Ê⁄UÊflÊ 257

¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ÃÒ‚Ë ŸËø ŸflË ÷¡ÃÊ¢– üÊhÊ ÁŒ‚H 36H ¬Á⁄U ∆UÊÁ∑§Á∂ÿÊÁ„U
‚ʪL§– ¡Ò‚Ê ◊ʪË∂„UË ÿÊflÊ •ÁŸflÊL§– ÁÃÿ ª¢ªÁøÿ ∞‚Ê ¬Á«U÷L§–
¬˝◊÷ÊflÊH 37H ÃÒ‚¥ ‚flZÁº˝ÿÊ¢‚Á„UÖ ◊¡◊Ê¡Ë¥ ‚ÍÁŸ ÁøûÊ– ¡ ⁄UÊÁòÊÁŒfl‚
Ÿ ê„UáÊÖ ©U¬ÊÁ‚ÃËH 38H ßÿʬ⁄UË ¡ ÷ÄÖ •Ê¬áʬ¥ ◊¡ ŒÖ ÃÁø
◊Ë ÿÊªÿÈÄÖ ¬⁄U◊ ◊ÊŸË¥H.39H
ÿ àflˇÊ⁄U◊ÁŸŒ¸‡ÿ◊√ÿQ¢§ ¬ÿȸ¬Ê‚Ã–
‚fl¸òʪ◊Áøãàÿ¢ ø ∑ͧ≈USÕ◊ø∂¢ œ˝Èfl◊˜ÔH 3H
‚ÁãŸÿêÿÁãº˝ÿª˝Ê◊¢ ‚fl¸òÊ ‚◊’Èhÿ—–
Ã ¬˝ÊåŸÈflÁãà ◊Ê◊fl ‚fl¸÷ÍÃÁ„UÃ ⁄UÃÊ—H 4H
•ÊÁáÊ ÿ⁄U Ã„UË ¬Ê¢«UflÊ– ¡ •ÊM§…UÊÁŸ ‚Ê˘„¢U÷ÊflÊ– ¤ÊÊ¥’ÃË ÁŸ⁄UflÿflÊ–
•ˇÊ⁄UÊ‚ËH 40H ◊ŸÊøË ŸπË Ÿ ∂ª– ¡Õ ’ÈhËøË ŒÎc≈ÔUË Ÿ Á⁄Uª– Ã
ߢÁº˝ÿÊ¢ ∑§Ë⁄U ¡Êª¥– ∑§ÊÁÿ „UÊ߸∂H 41H ¬Á⁄U äÿÊŸÊ„UË ∑ȧflÊ«¥U– ê„UáÊÊÒÁŸ ∞∑§
∆UÊÿË¥ Ÿ ‚¢¬«U– √ÿÄÃËÁ‚ ◊ÊÁ¡fl«¥U– ∑§fláÊ„UË ŸÊ„UH 42H ¡ÿÊ ‚fl¸òÊ
‚fl¸¬áÊ¥– ‚flÊZ„UË ∑§Ê›UË¥ •‚áÊ¥– ¡¢ ¬ÊflÍÁŸ Áø¢ÃfláÊ¥– Á„¢U¬È≈UË ¡Ê„U∂¥H 43H
¡¥ „UÊÿ ŸÊ ŸÊ„U– ¡¥ ŸÊ„UË¥ ŸÊ •Ê„U– ∞‚¥ ê„UáÊÊÒÁŸ ©U¬Êÿ– ©U¬¡ÃËÁøŸÊH 44H
¡¥ ø›U ŸÊ …U›U– ‚⁄U ŸÊ ◊Ò›U– Ã¥ •Ê¬È∂  Ÿ ËÁø ’›¥U– •Ê¢ªÁfl∂¥
Á¡„UË¥H 45H ¬Ò¥ flÒ⁄UÊÇÿ◊„UʬÊfl∑¥§– ¡Ê›ÍUÁŸ Áfl·ÿÊ¢øË¥ ∑§≈U∑¥§– •œ¬∂Ë¥
Ãfl∑¥§– ߢÁº˝ÿ¥ œÁ⁄U∂ Ë¥ H 46H ◊ª ‚¢ÿ◊ÊøË œÊ≈UË– ‚ÍÁŸ ◊È⁄UÁ«U∂ Ë¥ ©U»§⁄UÊ≈UË¥–
ߢÁº˝ÿ¥ ∑§Ê¥Á«U∂ Ë¥ ∑§¬Ê≈UË¥– NŒÿÊÁøÿÊH 47H •¬ÊŸË¥ÁøÿÊ ∑§flÊ«UÊ– ∂ÊflÊÁŸ
•Ê‚Ÿ◊Ⱥ˝Ê ‚È„UÊ«UÊ– ◊Í›U’¢œÊøÊ „ÈU«UÊ– ¬ãŸÊÁ‚∂ÊH 48H •Ê‡Êø ∂ʪ
ÃÊÁ«U∂– •œÒÿʸø ∑§«U ¤ÊÊÁ«U∂– ÁŸº˝ø¥ ‡ÊÊÁœ∂¥– ∑§Ê›Uflπ¥H 49H
flÖÊ˝ÊÇŸËÁøÿÊ ÖflÊ›UË¥– ∑§M§ÁŸ ‚åÃœÊÃÍ¢øË „UÊ›UË– √ÿʜ˥ëÿÊ Á‚‚Ê›UË¢–
¬ÍÁ¡∂Ë¥ ÿ¢òÊ¥H 50H ◊ª ∑È¢§«UÁ∂ÁŸÿøÊ ≈¥U÷Ê– •ÊœÊ⁄UË¥ ∑§∂Ê
©U÷Ê– ÃÿÊ øÊ¡fl∂ ¬˝÷Ê– ÁŸ◊ÕÊfl⁄UËH 51H ŸflmÊ⁄UÊ¢ÁøÿÊ øÊÒø∑§Ë¥–
’ÊáÊÍÁŸ ‚¢ÿÃËøË •Ê«Ufl¢∑§Ë– ©UÉÊÁ«U∂ Ë Áπ«U∑§Ë– ∑§∑§Ê⁄UÊ¢ÃË¥øËH 52H
¬˝ÊáʇÊÁÄÃøÊ¢◊È«U– ¬˝„UÊM§ÁŸ ‚¢∑§À¬ ◊¥…U– ◊ŸÊ◊Á„U·ÊøÁŸ ◊È¢«¢– ÁŒœ∂Ë¥
’›UËH 53H ø¢º˝‚ÍÿÊZ ’ȤÊÊfláÊË– ∑§M§ÁŸ •ŸÊ„UÃÊøË ‚È«UÊfláÊË– ‚Ã⁄UÊÁflÿø¥
¬ÊáÊË– Á¡¢ÁÃ∂¥ flªË¥H 54H ◊ª ◊äÿ◊Ê ◊äÿÁflfl⁄¥U– ÃáÊ¥ ∑§ÊÁ⁄Ufl¥ ŒÊŒ⁄¥U–
258 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∆UÊÁ∑§∂¥ øfl⁄¥U– ’˝rÊÔ⁄¢Uœ˝H 55H fl⁄UË ◊∑§Ê⁄Uʢà ‚Ê¬ÊŸ– Ã¥ ‚Ê¢«UÊÁŸÿÊ¥ ª„UŸ–
∑§Êπ ‚ÍÁŸÿÊ¢ ªªŸ– ÷⁄U∂¥ ’˝rÊÔË¥H 56H ∞‚ ¡ ‚◊’ÈhË– Áª›UÊflÿÊ
‚Ê˘„¢UÁ‚hË– •Ê¢ªÁflÃÊÁà ÁŸ⁄UflœË– ÿÊªŒÈªZH 57H •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ‚Ê≈UÊflÊ≈UË¥–
‡ÊÍãÿ ÉÊÃË ©U∆UÊ©U∆UË¥– Ã„UË ◊ÊÃ¥Áø Á∑§⁄UË≈UË– ¬ÊflÃË ªÊH 58H flÊ¢øÍÁŸ
ÿÊªÊøÁŸ ’›¥U– •Áœ∑§ ∑§Ê¢„UË¥ Á◊›U– ∞‚¥ ŸÊ„UË¥ •Êª›¥U– ∑§c≈ÔUÁø
ÃÿÊ¥H 59H
Ä∂‡ÊÊ˘Áœ∑§Ã⁄USÃ·Ê◊√ÿÄÃÊ‚ÄÃøÂÊ◊˜Ô –
•√ÿÄÃÊ Á„U ªÁÌȸ—π¢ Œ„UflÁj⁄UflÊåÿÃH 5H
Á¡„UË¥ ‚∑§›U÷ÍÃÊ¢ÁøÿÊ Á„UÃË– ÁŸ⁄UÊ∂¢ ’ Ë¥ •√ÿÄÃË¥– ¬‚⁄UÁ∂ÿÊ •Ê‚ÄÃË–
÷ÄÃËflËáÊH 60H ÃÿÊ¢ ◊„U¥ºÊ˝ ÁŒ ¬Œ–¥ ∑§Á⁄UÃÊÁà flÊ≈Uflœ–¥ •ÊÁáÊ ´§ÁhÁ‚hË¥øË¥
m¢m¥– ¬«UÊÁŸ ∆UÊÃËH 61H ∑§Ê◊∑˝§ÊœÊ¢ø¥ Áfl∂ª– ©U∆UÊflÃË •Ÿª– •ÊÁáÊ
‡ÊÍãÿ¥‚Ë¥ •Ê¢ª– ¤ÊÈ¥¡flÊfl¥ ∑§Ë¥H 62H ÃÊ„UÊŸ¥ ÃÊ„UÊŸÁø Á¬ÿÊflË– ÷È∑§Á∂ÿÊ
÷Í∑§Áø πÊflË– •„UÊ⁄UÊòÊ flÊflË¥– ◊flÊflÊ flÊ⁄UÊH 63H ©ŸË¥ ÁŒ„Êø¥ ¬„È«UáÊ¥–
ÁŸ⁄UÊœÊø¥ flÀ„UÊfláÊ¥– ¤ÊÊ«UÊÁ‚ ‚Ê¡áÊ¥– øÊfl›UÊfl¥ ªÊH 64H ‡ÊËà fl…UÊfl¥–
©UcáÊ ¬Ê¢ÉÊÈ⁄UÊfl¥– flÎc≈ÔUËÁøÿÊ •‚Êfl¥– ÉÊ⁄UÊ•Ê¢ÃÈH 65H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ¬Ê¢«UflÊ– „UÊ
•ÁÇŸ¬˝fl‡ÊÈ ŸËø ŸflÊ– ÷ÊÃÊ⁄¥UflËáÊ ∑§⁄UÊflÊ– ÃÊ „UÊ ÿÊªÈH 66H ∞Õ
SflÊ◊Ëø¥ ∑§Ê¡– ŸÊ ’ÊÁ¬∑¥§ √ÿÊ¡– ¬⁄UË ◊⁄UáÊ¥‚Ë¥ ¤ÊÈ¢¡– ŸËø Ÿfl¥H 67H
∞‚¥ ◊ÎàÿÍ„ÍUÁŸ ÃËπ– ∑§Ê¢ ÉÊÊ¥≈U ∑§…Uà Áflπ– «UÊ¥ª⁄U ÁªÁ›UÃÊ¢ ◊Èπ– Ÿ »§Ê≈U
∑§Ê߸H 68H ê„UáÊÊÒÁŸ ÿÊªÊÁøÿÊ¥ flÊ≈UÊ– ¡ ÁŸªÊ∂ ªÊ ‚ÈèÊ≈UÊ– ÃÿÊ¢
ŒÈ—πÊøÊÁø ‡Ê∂ flÊ¥≈UÊ– ÷ÊªÊ •Ê∂ÊH 69H ¬Ê„¥U ¬Ê¢ ∂Ê„UÊø øáÊ– ¡Ò¥
’ÊøÁ⁄UÿÊ ¬«UÃË πÊáÊ¥– ÃÒ¥ ¬Ê≈U ÷⁄UáÊ¥ ∑§Ë¥ ¬˝ÊáÊ¥– ‡ÊÈhË ê„UáÊÊ¥H 70H
ê„UáÊÊÒÁŸ ‚◊Ⱥ˝ ’Ê„UË¥– Ã⁄UáÊ¥ •ÊÁÕ ∑¥§„UË– ∑§Ê¢ ªªŸÊ◊Ê¡Ë¥ ¬ÊßZ– πÊÁ∂¡ÃÈ
•‚H 71H fl›UÉÊÁ∂ÿÊ ⁄UáÊÊøË ÕÊ≈UË– •Ê¢ªË¥ Ÿ ∂ʪÃÊ¢ ∑§Ê∆UË– ‚ÍÿʸøË
¬Ê©U≈UË– ∑§Ê¢ „UÊÿ ªÊH 72H ÿÊ∂ʪ˥ ¬Ê¢ªÈ›UÊ „UflÊ– Ÿ√„U flÊÿÍÁ‚ ¬Ê¢«UflÊ–
ÃflË¥ Œ„Ufl¢ÃÊ¢ ¡ËflÊ¢– •√ÿÄÃË¥ ªÁÃH 73H ∞‚Ê„UË ¡⁄UË Áœ¢fl‚Ê– ’Ê¢œÊÁŸÿÊ¢
•Ê∑§Ê‡ÊÊ– ¤ÊÊ¥’ÃË Ã⁄UË Ä∂ ‡ ÊÊ– ¬ÊòÊ „UÊÃËH 74H ê„UáÊÊÒÁŸ ÿ⁄U Ã ¬ÊÕʸ–
ŸáÊÃËÁø „U √ÿÕÊ– ¡ ∑§Ê¢ ÷ÁÄì¢ÕÊ– flÊ≈¢Uª∂H 75H
 •äÿÊÿ ’Ê⁄UÊflÊ 259

ÿ ÃÈ ‚flʸÁáÊ ∑§◊ʸÁáÊ ◊Áÿ ‚¥ãÿSÿ ◊à¬⁄UÊ—–

•ŸãÿŸÒfl ÿÊªŸ ◊Ê¢ äÿÊÿãà ©U¬Ê‚ÃH 6H
∑§◊¥¸Áº˝ÿ¥ ‚Èπ¥– ∑§Á⁄UÃË ∑§◊Z •‡Êπ¥– Á¡ÿ¥ ∑§Ê¢ fláʸÁfl‡ÊÅÊ¥– ÷ʪÊ
•Ê∂Ë¥H 76H ÁflœËÃ¥ ¬ÊÁ›UÖ ÁŸ·œÊÃ¥ ªÊÁ›Ã– ◊¡ Œ™§ÁŸ ¡ÊÁ›UÖ
∑§◊¸»§›¥UH 77H ÿÿʬ⁄UË ¬Ê„UË¥– •¡È¸ŸÊ ◊ʤÊ ∆ÊßZ– ‚¢ãÿÊ‚ÍÁŸ ŸÊ„UË¥–
∑§Á⁄UÃË ∑§◊ZH 78H •ÊáÊË∑§„UË ¡ ¡ ‚fl¸– ∑§ÊÁÿ∑§ flÊÁø∑§ ◊ÊŸÁ‚∑§
÷Êfl– ÃÿÊ¢ ◊ËflÊ¢øÍÁŸ œÊ¢fl– •ÊŸÊÒÃË ŸÊ„UË¥H 79H ∞‚ ¡ ◊à¬⁄U– ©U¬ÊÁ‚ÃË
ÁŸ⁄¢UÃ⁄U– äÿÊŸÁ◊·¥ ÉÊ⁄U– ◊ʤÊ¥ ¤ÊÊ∂¥H 80H ¡ÿÊ¢Áøÿ •Êfl«UË– ∑§∂Ë ◊¡‡ÊË¥
∑ȧ›UflÊ«UË– ÷Êª ◊ÊˇÊ ’ʬȫUË¥– àÿÁ¡∂Ë¥ ∑ȧ›¥UH 81H ∞‚¥ •ŸãÿÿÊª¥–
Áfl∑§∂ ¡Ëfl¥ ◊Ÿ¥ •Ê¢ª¥– ÃÿÊ¢ø¥ ∑§ÊÁÿ ∞∑§ ‚Ê¢ª¥– ¡¥ ‚fl¸ ◊Ë ∑§⁄UË¥H 82H
Ã·Ê◊„¢U ‚◊ÈhÃʸ ◊ÎàÿÈ‚¢‚Ê⁄U‚ʪ⁄UÊØԖ
÷flÊÁ◊ ŸÁø⁄UÊà¬ÊÕ¸ ◊ƒÿÊflÁ‡ÊÃøÂÊ◊˜ÔH 7H
Á∑¢§’„ÈUŸÊ œŸÈœ¸⁄UÊ– ¡Ê ◊ÊÃÁøÿÊ ÿ ©UŒ⁄UÊ– ÃÊ ◊ÊÃøÊ ‚Êÿ⁄UÊ– ∑§ÃÈ∂ Ê
¬Ê¢H 83H ÃflË¥ ◊Ë ÃÿÊ¢– ¡Ò‚ •‚ÃË ÃÒÁ‚ÿÊ¢– ∑§Á›U∑§Ê›U ŸÊ∑§ÊÁŸÿÊ¢–
ÉÊÃ∂Ê ¬^UÊH 84H ∞:„UflË¥ Ã⁄UË ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ÷ÄÃÊ¢– •ÊÁáÊ ‚¢‚Ê⁄UÊøË Áø¢ÃÊ–
∑§Êÿ ‚◊ÕʸøË ∑§Ê¢ÃÊ– ∑§Ê⁄UÊ㟠◊ʪH 85H ÃÒ‚ Ã ◊ʤÊ¥– ∑§∂òÊ „¥U
¡ÊÁáÊ¡– ∑§ÊÁÿ‚ÁŸ„UË Ÿ ∂¡¥– ÃÿÊ¢øÁŸ ◊ËH 86H ¡ã◊◊ÎàÿÍÁøÿÊ ∂Ê≈UË¥–
¤Ê›¢U’ÃË ßÿÊ ‚Îc≈ÔUË– Ã¥ ŒπÊÁŸÿÊ¢ ¬Ê≈UË¥– ∞‚¥ ¡Ê„U∂¥H 87H ÷flÁ‚¢œÍøÁŸ
◊Ê¡¥– ∑§fláÊÊÁ‚ œÊ∑ȧ ŸÈ¬¡– ÃâÊ ¡⁄UË ∑§Ë¥ ◊ʤÊ– Á’Á„UÃË „UŸH 88H
ê„UáÊÊÒÁŸ ªÊ ¬Ê¢«UflÊ– ◊ÍÃ˸øÊ ◊›UÊflÊ– ∑§M§ÁŸ àÿÊ¢ÁøÿÊ ªÊ¢flÊ– œÊ¢flÃÈ
•Ê∂Ê¥H 89H ŸÊ◊ÊÁøÿÊ ‚„Udfl⁄UË– ŸÊflÊ ßÿÊ •flœÊ⁄UË¥– ‚¡ÍÁŸÿÊ¢
‚¢‚Ê⁄UË¥– ÃÊM§ ¡Ê„U∂ Ê ¥ H 90H ‚«U ¡ ŒÁπ∂– Ã äÿÊŸ∑§Ê‚ ∂ÊÁfl∂–
¬Á⁄Uª˝„Ë¥ ÉÊÊÃ∂– ÃÁ⁄UÿÊfl⁄UËH 91H ¬˝◊ÊøË ¬≈UË– ’Ê¢œ∂Ë ∞∑§ÊÁøÿÊ ¬Ê≈UË¥–
◊ª •ÊÁáÊ∂ Ã≈UË¥– ‚ÊÿÈÖÿÊÁøÿÊH 92H ¬Á⁄U ÷ÄÃÊ¢øÁŸ ŸÊ¢fl¥– øÃÈc¬ŒÊÁŒ
•ÊÉÊfl– flÒ∑È¢§∆UËÁøÿ ⁄UÊÁáÊfl– ÿÊÇÿ ∑§∂H 93H ê„UáÊÊÒÁŸ ªÊ ÷ÄÃÊ¢– ŸÊ„UË¥
∞∑§„UË Áø¢ÃÊ– ÃÿÊ¢Ã¥ ‚◊ÈhÃʸ– •ÊÁÕ ◊Ë ‚ŒÊH 94H •ÊÁáÊ ¡√„UÊ¢Áø ∑§Ê¢
÷ÄÃË¥– ÁŒœ∂Ë •Ê¬È∂ Ë ÁøûÊflÎûÊË– Ã√„UÊ¢Áø ◊¡ ‚ÍÁÖ àÿÊ¢Áøÿ ŸÊ≈UË¥H 95H
260 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ªÊ ÷ÄÃ⁄UÊÿÊ– „UÊ ◊¢òÊ ÃÈflÊ¢ œŸ¢¡ÿÊ– Á‡ÊÁ∑§¡ ¡Ò¥ ÿÿÊ– ◊ʪʸ
÷Á¡¡H 96H
◊ƒÿfl ◊Ÿ •ÊœàSfl ◊Áÿ ’ÈÁh¢ ÁŸfl‡Êÿ–
ÁŸflÁ‚cÿÁ‚ ◊ƒÿfl •Ã ™§äflZ Ÿ ‚¢‡Êÿ—H 8H
•ªÊ ◊ÊŸ‚ „¥U ∞∑§– ◊ʤÿÊ SflM§¬Ë¥ flÎÁûÊ∑§– ∑§M§ÁŸ ÉÊÊ∂Ë¥ ÁŸc≈Ô¢U∑§–
’ÈÁh ÁŸ‡øÿ¥‚Ë¥H 97H ßÿ¥ ŒÊŸË¥ ‚Á⁄U‚Ë¥– ◊¡◊Ê¡Ë¥ ¬˝◊¥‚Ë¥– Á⁄UªÊ∂Ë¥ Ã⁄UË
¬Êfl‚Ë– ◊ÊÃ¥ Ã¢Í ªÊH 98H ¡ ◊Ÿ ’ÈÁh ß„UË¥– ÉÊ⁄U ∑§∂¥ ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥– Ã⁄UË
‚Ê¢ª¥ ◊¡ ∑§Ê߸– ◊Ë ÃÍ¢ ∞‚¥ ©U⁄UH 99H ê„UáÊÊÒÁŸ ŒË¬ ¬Ê∂fl– ‚fl¥Áø Ã¡
◊Ê∂fl– ∑§Ê¢ ⁄UÁflÁ’¢’Ê‚fl¥– ¬˝∑§Ê‡ÊÈ ¡ÊÿH 100H ©Uø∂∂ÿÊ ¬˝ÊáÊÊ‚Á⁄U‚Ë¥–
ߢÁº˝ÿ¥„UË ÁŸªÃË ¡Ò‚Ë¥– ÃÒ‚Ê ◊ŸÊ’ÈÁh¬Ê‡ÊË¥– •„¢U∑§ÊL§ ÿH 1H ê„UáÊÊÒÁŸ
◊ÊÁ¤ÊÿÊ SflM§¬Ë¥– ◊Ÿ’ÈÁh ßÿ¥ ÁŸˇÊ¬Ë¥– ÿÃÈ∂  Á Ÿ ‚fl¸√ÿʬ˖ ◊ËÁø
„UÊ‚ËH 2H ÿÿÊ ’Ê∂ Ê ∑§Ê¢„UË¥– •ŸÊÁ⁄U‚¥ ŸÊ„UË¥– •Ê¬∂Ë •ÊáÊ ¬Ê„UË¥– flÊ„UÃÈ
•‚¥ ªÊH 3H
•Õ ÁøûÊ¢ ‚◊ÊœÊÃÈ¢ Ÿ ‡ÊÄŸÊÁ· ◊Áÿ ÁSÕ⁄U◊˜Ô–
•èÿÊ‚ÿÊªŸ ÃÃÊ ◊ÊÁ◊ë¿UÊåÃÈ¢ œŸ¢¡ÿH 9H
•ÕflÊ „¥U ÁøûÊ– ◊Ÿ’ÈÁh‚Á„UÖ ◊ʤÿÊ „UÊÃË¥ •øÈ¢Á’Ö Ÿ ‡Ê∑§‚Ë
ŒflÊ¥H 4H Ã⁄UË ªÊ ∞‚¥ ∑§⁄UË¥– ÿÿÊ¢ •Ê∆UÊ¢ ¬Ê„UÊ⁄UÊ¢◊ʤÊÊ⁄UË¥– ◊Ê≈U∑¥§
ÁŸÁ◊·÷⁄UË– ŒÃÈ ¡ÊÿH 5H ◊ª ¡¥ ¡¥ ∑§Ê¢ ÁŸÁ◊π– Œπ∂ ◊ʤÊ¥ ‚Èπ–
ÃÃÈ∂¥ •⁄UÊø∑§– Áfl·ÿË¥ ÉÊ߸∂H 6H ¡Ò‚Ê ‡Ê⁄Uà∑§Ê∂È Á⁄Uª– •ÊÁáÊ ‚Á⁄UÃÊ
flÊ„U≈Í¢U ∂ʪ– ÃÒ‚¥ ÁøûÊ ∑§Ê…U∂ flª¥– ¬˝¬¢øÊÒÁŸH 7H ◊ª ¬ÈŸfl„ÍUÁŸ ¡Ò‚¥–
‡ÊÁ‡ÊÁ’¢’ ÁŒ‚¥ÁŒ‚¥– „UÊ⁄U¬Ã •¢fl‚– ŸÊ„UË¥Áø „UÊÿH 8H ÃÒ‚¥ ÷ÊªÊ•Ê¢ÃÍÁŸ
ÁŸªÃÊ¢– ÁøûÊ ◊¡◊Ê¡Ë¥ Á⁄UªÃÊ¢– „U›ÍU „U›ÍU ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ◊ËÁø „UÊ߸∂H 9H •ªÊ
•èÿÊ‚ÿÊªÈ ê„UÁáÊ¡– ÃÊ „UÊ ∞∑ȧ ¡ÊÁáÊ¡– ÿáÊ¥ ∑§Ê¢„UË¥ Ÿ ÁŸ¬¡– ∞‚¥
ŸÊ„UË¥H 110H ¬Ò¥ •èÿÊ‚ÊøÁŸ ’›¥U– ∞∑§Ê¢ ªÁà •¢Ã⁄UÊ›¥U– √ÿÊÉÊ˝ ‚¬¸
¬˝Ê¢¡›¥U– ∑§∂¥ ∞∑§Ë¥H 11H Áfl· ∑§Ë¥ •Ê„Ê⁄UË¥ ¬«U– ‚◊Ⱥ˝Ë¥ ¬ÊÿflÊ≈U ¡Ê«U–
∞∑§Ë¥ flÊÇ’˝rÊÔ ÕÊ∑§«¥U– •èÿÊ‚¥ ∑§∂¥H 12H ê„UáÊÊÒÁŸ •èÿÊ‚Ê‚Ë ∑§Ê¢„UË¥–
‚fl¸ÕÊ ŒÈc∑§⁄U ŸÊ„UË¥– ÿÊ∂ʪ˥ ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥– •èÿÊ‚¥ ◊Ë›H 13H
 •äÿÊÿ ’Ê⁄UÊflÊ 261

•èÿÊ‚˘åÿ‚◊ÕÊ¸˘Á‚ ◊à∑§◊¸¬⁄U◊Ê ÷fl–

◊ŒÕ¸◊Á¬ ∑§◊ʸÁáÊ ∑ȧfl¸Áã‚Áh◊flÊåSÿÁ‚H 10H
∑§Ê¢ •èÿÊ‚Ê„UË ∂ʪ˥– ∑§‚È ŸÊ„UË¥ ÃÈÁ¤ÊÿÊ •¢ªË¥– Ã⁄UË •Ê„UÊ‚Ë ¡ÿÊ
÷ʪ˥– ÃÒ‚ÊÁø •Ê‚H 14H ߢÁº˝ÿ¥ Ÿ ∑§Ê¥«UË¥– ÷ÊªÊÃ¥ Ÿ ÃÊ«UË¥– •Á÷◊ÊŸÈ
Ÿ ‚¢«U¢Ë¥– Sfl¡ÊÃËøÊH 15H ∑ȧ›Uœ◊ȸ øÊ›UË¥– ÁflÁœÁŸ·œ ¬Ê›UË¥– ◊ª ‚Èπ¥
ÃÈ¡ ‚⁄U›UË– ÁŒœ∂Ë •Ê„UH 16H ¬Á⁄U ◊Ÿ¥ flÊøÊ Œ„¥U– ¡Ò‚Ê ¡Ê √ÿʬÊL§
„UÊÿ– ÃÊ ◊Ë ∑§⁄UËÃÈ •Ê„¥U– ∞‚¥ Ÿ ê„UáÊ¥H 17H ∑§⁄UáÊ¥ ∑§Ê¢ Ÿ ∑§⁄UáÊ¥– „U¢
•ÊÉÊfl¥ ÃÊÁø ¡ÊáÊ– Áfl‡fl ø›UÂ ¡áÊ¥– ¬⁄U◊Êà◊ÁŸH 18H ©UáÊÿʬÈ⁄UÿÊø¥
∑§Ê¢„UË¥– ©U⁄UÊ¥ ŸŒË¥ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ∆UÊÿË¥– Sfl¡ÊÃË ∑§M§ÁŸ ÉÊßZ– ¡ËÁflàfl
•Ê¬È∂¥UH 19H ◊ÊÁ›Uÿ¥ ¡©UÃ¥ Ÿ∂¥– Ã©UÃ¥ ÁŸflÊ¢ÃÁø ª∂¥– ÃÿÊ ¬ÊÁáÊÿÊ ∞‚¥
∑§∂¥– „UÊ•Êfl¥ ªÊH 120H ê„UáÊÊÒÁŸ ¬˝flÎÁûÊ •ÊÁáÊ ÁŸflÎûÊË– ßÿ¥ flÊ¤ÊË¥ ŸÉÊ¥
◊ÃË– •π¢«U ÁøûÊflÎûÊË– ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥H 21H ∞:„UflË¥ Ã⁄UË ‚È÷≈UÊ– ©U¡Í ∑§Ê¢
•√„UÊ¢≈UÊ– ⁄UÕÈ ∑§Ê߸ π≈U¬≈UÊ– ∑§⁄UËÃÈ •‚H 22H •ÊÁáÊ ¡¥ ¡¥ ∑§◊¸ ÁŸ¬¡–
Ã¥ ÕÊ«¥U ’„ÈU Ÿ ê„UÁáÊ¡– ÁŸflÊ¢ÃÁø •Á¬¸¡– ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥H 23H ∞Á‚ÿÊ
◊Œ˜÷ÊflŸÊ– ßÈàÿʪ˥ •¡È¸ŸÊ– ÃÍ¢ ‚ÊÿÈÖÿ‚ŒŸÊ– ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ÿ‚ËH 24H
•ÕÒÃŒåÿ‡ÊÄÃÊ˘Á‚ ∑§ÃÈZ ◊lÊª◊ÊÁüÊ×–
‚fl¸∑§◊¸»§∂àÿʪ¢ Ã× ∑ȧL§ ÿÃÊà◊flÊŸ˜ÔH 11H
ŸÊ Ã⁄UË „¥U„UË ÃÈ¡– ŸŒfl ∑§◊¸ ◊¡– Ã⁄UË ÃÍ¢ ªÊ ’È¤Ê (÷¡)– ¬¢«ÈU∑ȧ◊⁄UÊH
25H ’ÈhËÁøÿ ¬Ê∆UË¥ ¬Ê≈UË¥– ∑§◊ʸ•ÊÁŒ ∑§Ê¢ ‡Êfl≈UË¥– ◊ÊÃ¥ ’Ê¢œáÊ¥ Á∑§⁄UË≈UË–
ŒÈflÊ«U ¡⁄UËH 26H ÃÁ⁄U „¥U„UË •‚Ê– ‚Ê¢«UË¥ ◊ʤÊÊ •ÁÂÊ– ¬Á⁄U ‚¢ÿÁÂ˥
fl‚Ê– ’ÈÁh ÃȤÊËH 27H •ÊÁáÊ ¡áÊ¥ ¡áÊ¥ fl›¥U– ÉÊ«UÃË ∑§◊Z ‚∑§›¥U–
ÃÿÊ¢øË¥ ÁÃÿ¥ »§›¥U– àÿÁ¡ÃÈ ¡ÊÿH 28H flÎˇÊ ∑§Ê¢ fl∂Ë– ∂Ê≈UÃË »§›¥U
•Ê∂Ë¥– ÃÒ‚Ë¥ ‚Ê¢«UË¥ ÁŸ¬¡∂Ë¥ – ∑§◊Z Á‚h¥H 29H ¬Á⁄U ◊ÊÃ¥ ◊ŸË¥ œ⁄UÊfl¥–
∑§Ê¢ ◊¡©Ug‡Ê¥ ∑§⁄UÊfl¥– „¥U ∑§Ê¢„UË¥ Ÿ∑§Ê •ÊÉÊfl¥– ¡Ê™¢§ Œ ‡ÊÍãÿË¥H 130H
π«U∑§Ë¥ ¡Ò‚¥ fl·¸∂¥– ∑§Ê¢ •ÊªË◊Ê¡Ë¥ ¬Á⁄U∂¥– ∑§◊¸ ◊ÊŸË¥ ŒÁπ∂¥– SflåŸ
¡Ò‚¥H 31H •ªÊ •Êà◊¡ëÿÊ Áfl·Ë¥– Á¡flÈ ¡Ò‚Ê ÁŸ⁄UÁ÷∂Ê·Ë– ÃÒ‚Ê ∑§◊ËZ
•‡Ê·Ë¥– ÁŸc∑§Ê◊È „UÊßZH 32H flã„UËøË ÖflÊ›Ê ¡Ò‚Ë– flÊÿÊ¢ ¡Êÿ •Ê∑§Ê‡ÊË¥–
Á∑˝§ÿÊ Á¡⁄UÊ¥ Œ ÃÒ‚Ë– ‡ÊÍãÿÊ◊Ê¡Ë¥H 33H •¡È¸ŸÊ „UÊ »§∂àÿʪȖ •Êfl«U ∑§Ë⁄U
262 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•‚∂ªÈ– ¬⁄UË ÿÊªÊ◊Ê¡Ë¥ ÿÊªÈ– œÈ⁄UøÊ „UÊH 34H ÿáÊ¥ »§∂àÿʪ¥ ‚Ê¥«¥U– Ã¥
Ã¥ ∑§◊¸ Ÿ ÁflM§…U– ∞∑§Áø fl›U fl›ÈU ¤ÊÊ«¥U– flÊ¢¤Ê¥U ¡Ò‚Ë¥H 35H ÃÒ‚¥ ÿáÊ¥Áø
‡Ê⁄UË⁄¥U– ‡Ê⁄UË⁄UÊ ÿáÊ¥ ‚⁄U– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ÿ⁄U¤ÊÊ⁄¥U– Áø⁄UÊ ¬«UH 36H ¬Ò¥ •èÿÊ‚ÊÁøÿÊ
¬Ê©U≈UË¥– ∆UÊÁ∑§¡ ôÊÊŸ Á∑§⁄UË≈UË– ôÊÊŸ¥ ÿß¡ ÷≈UË– äÿÊŸÊÁøÿH 37H ◊ª
äÿÊŸÊÁ‚ ÅÊ¥fl– ŒÃË •ÊÉÊflÁø ÷Êfl– Ã√„UÊ¢ ∑§◊¸¡Êà ‚fl¸– ŒÍ⁄UË ∆UÊ∑§H 38H
∑§◊¸ ¡Õ ŒÈ⁄UÊfl– ÃÕ »§∂àÿÊªÈ ‚¢÷fl– àÿʪÊSÃfl •Ê¢ªfl– ‡ÊÊ¢ÁÃ
‚ª›UËH 39H ê„UáÊÊÒÁŸ ÿÊflÿÊ ‡ÊÊ¢ÁÖ „UÊÁø •ŸÈ∑˝§◊È ‚È÷º˝Ê¬ÃË– ê„áÊÊÒÁŸ
•èÿÊ‚ÈÁø ¬˝SÃÈÃË¥– ∑§⁄UáÊ¥ ∞ÕH 140H
üÊÿÊ Á„U ôÊÊŸ◊èÿÊ‚ÊÖôÊÊŸÊhKÊŸ¢ ÁflÁ‡ÊcÿÃ–
äÿÊŸÊà∑§◊¸»§∂àÿʪSàÿʪÊë¿UÊÁãÃ⁄UŸãÃ⁄U◊˜Ô H 12H
•èÿÊ‚Ê„ÍUÁŸ ª„UŸ– ¬ÊÕʸ ◊ª ôÊÊŸ– ôÊʟʬʂÊÁŸ äÿÊŸ– Áfl‡ÊÁ·¡H 41H
◊ª ∑§◊¸»§∂àÿʪȖ ÃÊ äÿʟʬʂÊÁŸ øÊ¢ªÈ– àÿʪʄÍUÁŸ ÷ÊªÈ–
‡ÊÊ¢ÁÂÈπÊøÊH 42H ∞Á‚ÿÊ ÿÊ flÊ≈UÊ– ß„UË¥Áø ¬áÊÊ ‚È÷≈UÊ– ‡ÊÊ¢ÃËøÊ
◊ÊÁ¡fl≈UÊ– ∆UÊÁ∑§∂Ê ¡áÊ¥H 43H
•mc≈ÔUÊ ‚fl¸÷ÍÃÊŸÊ¢ ◊ÒòÊ— ∑§L§áÊ ∞fl ø–
ÁŸ◊¸◊Ê ÁŸ⁄U„UVÔUÊ⁄U— ‚◊ŒÈ—π‚Èπ— ˇÊ◊ËH 13H
¡Ê ‚fl¸ ÷ÍÃÊ¢ëÿÊ ∆UÊÿË¥– m·ÊÃ¥ ŸáÊ¥Áø ∑§„UË¥– •Ê¬¬L§ ŸÊ„UË¥– øÒÃãÿÊ
¡Ò‚ÊH 44H ©UûÊ◊ÊÃ¥ œÁ⁄U¡– •œ◊ÊÃ¥ •√„UÁ⁄U¡– „¥U ∑§Ê¢„UË¥Áø ŸÁáÊ¡–
fl‚ÈœÊ ¡flË¥H 45H ∑§Ê¢ ⁄UÊÿÊø¥ Œ„U øʛ͢U– ⁄¢U∑§Ê ¬⁄UÊÒÃ¥ ªÊ›Í¢U– „¥U Ÿ ê„UáÊÁø
∑Χ¬Ê›ÍU– ¬˝ÊáÊÈ ¬Ò¥ ªÊH 46H ªÊ߸øË ÃÎ·Ê „UM¢§– ∑§Ê¢ √ÿÊÉÊ˝Ê Áfl· „UÊ™§ÁŸ
◊ÊM¢§– ∞‚¥ ŸáÊ¥Áø ªÊ ∑§M¢§– ÃÊÿ ¡Ò‚¥H 47H ÃÒ‚Ë •ÊÉÊÁflÿÊ¢Áø
÷ÍÃ◊ÊòÊË¥– ∞∑§¬áÊ¥ ¡ÿÊ ◊ÒòÊË– ∑Χ¬‚Ë œÊòÊË– •Ê¬áÊÁø ¡ÊH 48H •ÊÁáÊ
◊Ë „U ÷ÊcÊ ŸáÊ– ◊ʤÊ¥ ∑§Ê¢„UË¥Áø Ÿ ê„UáÊ– ‚ÈπŒÈ—π ¡ÊáÊáÊ¥– ŸÊ„UË¥
¡ÿÊH 49H ÃflË¥Áø ˇÊ◊∂ ʪ˥– ¬ÎâflËÁ‚ ¬flÊ«ÈU •Ê¢ªË¥– ‚¢ÃÊ·Ê ©Uà‚¢ªË¥–
ÁŒœ∂¥ ÉÊ⁄UH 150H
‚ãÃÈc≈ÔU— ‚Ãâ ÿÊªË ÿÃÊà◊Ê ŒÎ…UÁŸ‡øÿ—–
◊ƒÿÁ¬¸Ã◊ŸÊ’ÈÁhÿÊ¸ ◊Œ˜÷Ä× ‚ ◊ Á¬˝ÿ—H 14H
 •äÿÊÿ ’Ê⁄UÊflÊ 263

flÊÁ·¸ÿflËáÊ ‚ʪL§– ¡Ò‚Ê ¡›¥U ÁŸàÿ ÁŸ÷¸L§– ÃÒ‚Ê ÁŸL§¬øÊL§– ‚¢ÃÊ·Ë

¡ÊH 51H flÊ„ÍUÁŸ •Ê¬È∂ Ë •ÊáÊ– œ⁄UË ¡Ê •¢Ã—∑§⁄UáÊ– ÁŸ‡øÿÊ ‚Êø¬áÊ–
¡ÿÊøÁŸH 52H ¡ËflÈ ¬⁄U◊Êà◊Ê ŒÊã„UË– ’Ò‚™§ÁŸ ∞ÄÿÊ‚ŸË¥– ¡ÿÊÁøÿÊ
NUŒÿ÷ÈflŸË¥– Áfl⁄UÊ¡ÃËH 53H ∞‚Ê ÿÊª‚◊ÎÁh– „UÊ™§ÁŸ ¡Ê ÁŸ⁄UflÁœ–
•¬Ë¸ ◊ŸÊ’ÈhË– ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥H 54H •Ê¢ÃÈ ’Ê„UÁ⁄U ÿÊªÈ– ÁŸflʸ›U∂ÿÊÁ„U
øÊ¢ªÈ– ÃÁ⁄U ◊ʤÊÊ •ŸÈ⁄UʪȖ ‚¬˝◊ ¡ÿÊH 55H •¡¸ÈŸÊ ªÊ ÃÊ ÷Qȧ– ÃÊÁø
ÿÊªË ÃÊÁø ◊ÈQȧ– ÃÊ flÀ∂÷Ê ◊Ë ∑§Ê¢ÃÈ– ∞‚Ê ¬Á…UÿH 56H „¥U ŸÊ ÃÊ
•Êfl«U– ◊¡ ¡ËflÊøÁŸ ¬Ê«¥U– „¥U„UË ∞Õ ÕÊ∑§«¥U– M§¬ ∑§⁄UáÊ¥H 57H Ã⁄UË
¬Á…Uÿ¢ÃÿÊøË ∑§Ê„UÊáÊË– „U ÷È∂ËøË ÷Ê⁄UáÊË– ßÿ¥ âfl Ÿ ’Ê∂áÊË¥– ¬⁄UË
’Ê∂flË üÊhÊH 58H ê„UáÊÊÒÁŸ ªÊ •Êê„UÊ¢– flªÊ¥ •Ê∂Ë ©U¬◊Ê– ∞:„UflË¥ ∑§Êÿ
¬˝◊Ê– •ŸÈflÊŒÈ •‚H 59H •ÊÃÊ¢ •‚Ê „¥U Á∑§⁄UË≈UË– ¬Ò¥ Á¬˝ÿÊÁøÿÊ ªÊc≈ÔUË–
ŒÈáÊÊ ÕÊ¢fl ©U∆UË– •Êfl«UË ªÊH 160H ÃÿÊ„UË fl⁄UË Áfl¬Êÿ¥– ¬˝◊›ÈU
‚¢flÊÁŒÿÊ „UÊÿ– ÁÃÿ ªÊ«UË‚Ë •Ê„U– ∑§Ê¢≈UÊ›¥U ◊ªH 61H ê„UáÊÊÒÁŸ ªÊ
¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ÃÍ¢Áø Á¬˝ÿÈ •ÊÁáÊ ÃÍ¢Áø üÊÊÃÊ– fl⁄UË Á¬˝ÿÊøË flÊÃʸ– ¬˝‚¢ª¥
•Ê∂ËH 62H Ã⁄UË •ÊÃÊ¢ ’Ê∂ Ê¥– ÷∂¥ ÿÊ ‚ÈπÊ ◊ËŸ∂Ê ¥ – ∞‚¥ ê„UáÊÃπ¥flË¥
«UÊ∂ Ê¥– ∂ʪ∂Ê ŒflÊH 63H ◊ª ê„UáÊ ¡ÊáÊ– ÃÿÊ ÷ÄÃÊø¥ ∂ˇÊáÊ– ¡ÿÊ
◊Ë •¢Ã—∑§⁄UáÊ– ’Ò‚Ê¢ ÉÊÊ∂Ë¥ H 64H
ÿS◊ÊãŸÊÁm¡Ã ∂Ê∑§Ê ∂Ê∑§ÊãŸÊÁm¡Ã ø ÿ—–
„U·Ê¸◊·¸÷ÿÊmªÒ◊ȸÄÃÊ ÿ— ‚ ø ◊ Á¬˝ÿ—H 15H
Ã⁄UË Á‚¢äÊÍøÁŸ ◊Ê¡¥– ¡›Uø⁄UÊ¢ ÷ÿ ŸÈ¬¡– •ÊÁáÊ ¡›Uø⁄UË¥ ŸÈ’Áª¡–
‚◊Ⱥ˝È ¡Ò‚ÊH 65H ÃflË¥ ©Uã◊ûÊ¥ ¡ª¥– ¡ÿÊ‚Ë π¢ÃË Ÿ ∂ª– •ÊÁáÊ
¡ÿÊøÁŸ •Ê¢ª¥– Ÿ Á‡ÊáÊ ∂Ê ∑ȧH 66H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ¬Ê¢«UflÊ– ‡Ê⁄UË⁄U ¡Ò‚¥
•flÿflÊ¢– ÃÒ‚Ê ŸÈ’ª ¡ËflÊ¢– ¡Ëfl¬áÊ¥ ¡ÊH 67H ¡ªÁø Œ„U ¡Ê„U∂¥–
ê„UáÊÊÁŸ Á¬˝ÿÊÁ¬˝ÿ ª∂¥– „U·Ê¸◊·¸ ∆U∂– ŒÈ¡ŸÁfláÊH 68H ∞‚Ê m¢mÁŸ◊ȸÄÃÈ–
÷ÿÊmª⁄UÁ„UÃÈ– ÿÊ„UËfl⁄UË ÷ÄÃÈ– ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥H 69H Ã⁄UË ÃÿÊøÊ ªÊ ◊¡
◊Ê„UÊ– ∑§Êÿ ‚Ê¢ªÊ¥ ÃÊ ¬Á…UÿÊflÊ– „¥U •‚Ê ¡Ëfl¥ ¡ËflÊ– ◊ʤÊÁŸ ÃÊH 170H
¡Ê ÁŸ¡ÊŸ¢Œ¥ œÊ∂Ê– ¬Á⁄UáÊÊ◊È •ÊÿÈcÿÊ •Ê∂Ê– ¬ÍáʸÃ ¡Ê„U∂ Ê– flÀ∂÷È
¡ÊH 71H
264 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•Ÿ¬ˇÊ— ‡ÊÈÁøŒ¸ˇÊ ©UŒÊ‚ËŸÊ ªÃ√ÿÕ—–

‚flʸ⁄Uê÷¬Á⁄UàÿÊªË ÿÊ ◊Œ˜÷Ä× ‚ ◊ Á¬˝ÿ—H 16H
¡ÿÊÁøÿÊ ∆UÊÿË¥ ¬Ê¢«UflÊ– •¬ˇÊ ŸÊ„UË¥ Á⁄UªÊflÊ– ‚ÈπÊÁ‚ ø…UÊflÊ–
¡ÿÊø¥ •‚áÊ¥H 72H ◊ÊˇÊ Œ™§ÁŸ ©UŒÊ⁄U– ∑§Ê‡ÊË „UÊÿ ∑§Ë⁄U– ¬Á⁄U fl¥øÊfl¥
∂ʪ ‡Ê⁄UË⁄U– ÁÃÿ ªÊ¢flË¥H 73H Á„U◊fl¢ÃÈ ŒÊ· ÅÊÊÿ– ¬Á⁄U ¡ËÁflÃÊøË „UÊÁŸ
„UÊÿ– ÃÒ‚¥ ‡ÊÈÁøàfl ŸÊ„U– ‚îÊŸÊø¥H 74H ‡ÊÈÁøàfl¥ ‡ÊÈÁø ªÊ¢ª „UÊÿ– •ÊÁáÊ
¬Ê¬Ãʬ„UË ¡Êÿ– ¬⁄UË ÃÕ¥ •Ê„U– ’È«UáÊ¥ ∞∑§H 75H πÊÁ∂ÿ ¬ÊL§ ŸÁáÊ¡–
Ã⁄UË ÷ÄÃË¥ Ÿ ’ÈÁ«U¡– ⁄UÊ∑§«UÊÁø ∂ÊÁ„U¡– Ÿ ◊⁄UÃÊ¢ ◊ÊˇÊÈH 76H
‚¢ÃÊøÁŸ •¢ª∂ª¥– ¬Ê¬ÊÃ¥ Á¡áÊáÊ¥ ª¢ª¥– ÃáÊ¥ ‚¢Ã‚¢ª¥– ‡ÊÈÁøàfl ∑Ò§‚¥H 77H
ê„UáÊÊÒÁŸ •‚Ê ¡Ê ∞‚Ê– ‡ÊÈÁøàfl¥ ÃËÕÊZ ∑ȧflÊ‚Ê– ¡áÊ¥ ©UÀ∂¥ÉÊÁfl∂¥ ÁŒ‡ÊÊ¥–
◊ŸÊ◊›UH 78H •Ê¢ÃÈ ’Ê„U⁄UË øÊπÊ›ÈU– ‚Íÿ¸ ÃÒ‚Ê ÁŸ◊¸›ÈU – •ÊÁáÊ ÃûflÊÕËZøÊ
¬ÊÿÊ›ÈU– ŒπáÊÊ ¡ÊH 79H √ÿʬ∑§ •ÊÁáÊ ©UŒÊ‚– ¡Ò‚¥ ∑§Ê¢ •Ê∑§Ê‡Ê–
ÃÒ‚¥ ¡ÿÊø¥ ◊ÊŸ‚– ‚fl¸òÊ ªÊH 180H ‚¢‚Ê⁄U√ÿÕ¥ Á»§≈U∂ Ê– ¡Ê ŸÒ⁄Uʇÿ¥
ÁflŸ≈U∂ Ê– √ÿʜʄUÊÃÊÁŸ ‚È≈U∂ Ê– Áfl„¢UªÈ ¡Ò‚ÊH 81H ÃÒ‚Ê ‚Ãà ¡Ê ‚Èπ¥–
∑§ÊáÊË„UË ≈Ufl¢ø Ÿ Œπ– ŸÁáÊ¡ ªÃÊÿÈ·¥– ∂í¡Ê ¡flË¥H 82H •ÊÁáÊ
∑§◊ʸ⁄¢U÷Ê∂ʪ˥– ¡ÿÊ •„¢U∑ΧÃË ŸÊ„UË¥ •Ê¢ªË¥– ¡Ò‚¥ ÁŸÁ⁄¥œŸ •ÊªË– Áfl¤ÊÊÁŸ
¡ÊÿH 83H ÃÒ‚Ê ©U¬‡Ê◊ÈÁø ÷ʪʖ ¡ÿÊÁ‚ •Ê∂Ê ¬Ò¥ ªÊ– ¡Ê ◊ÊˇÊÊÁøÿÊ
•Ê¢ªÊ– Á∂Á„U∂ Ê •‚H 84H •¡È¸ŸÊ „UÊ ∆UÊflÊfl⁄UË– ¡Ê ‚Ê˘„¢U÷ÊflÊ
‚⁄UÊ÷⁄UË– mÒÃÊëÿÊ ¬Ò∂ ÃË⁄UË¥– ÁŸªÊ¥ ‚⁄U∂ ÊH 85H ∑§Ë¥ ÷ÁÄÂÈπÊ∂ʪ˥–
•Ê¬áʬ¥Áø ŒÊ„UË¥ ÷ʪ˥– flÊ¢≈ÍUÁŸÿÊ •Ê¢ªË¥– ‚fl∑Ò§ ’ÊáÊH 86H ÿ⁄UÊ ŸÊ◊
◊Ë ∆UflË– ◊ª ÷¡ÃË flÊ¡ ’⁄UflË– Ÿ ÷¡ÃÿÊ ŒÊflË– ÿÊÁªÿÊ ¡ÊH 87H
ÃÿÊø¥ •Êê„UÊ¢ √ÿ‚Ÿ– •Ê◊Èø¥ ÃÊ ÁŸ¡äÿÊŸ– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ‚◊ʜʟ– ÃÊ Á◊›U
ÃÒ¥H 88H ÃÿÊ∂ʪ˥ ◊¡ M§¬Ê ÿáÊ¥– ÃÿÊøÁŸ ◊¡ ÿÕ¥ •‚áÊ¥– ÃÿÊ
∂ÊáÊ ∑§Ë¡ ¡Ëfl¥¬˝ÊáÊ¥– ∞‚Ê ¬Á…UÿH 89H
ÿÊ Ÿ NUcÿÁà Ÿ mÁc≈ÔU Ÿ ‡ÊÊøÁà Ÿ ∑§Ê¥ˇÊÁÖ
‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷¬Á⁄UàÿÊªË ÷ÁÄÃ◊Êãÿ— ‚ ◊ Á¬˝ÿ—H 17H
 •äÿÊÿ ’Ê⁄UÊflÊ 265

¡Ê •Êà◊∂Ê÷Ê‚ÊÁ⁄Uπ¥– ªÊ◊≈¥U ∑§Ê¢„UË¥Áø Ÿ Œπ– ê„UáÊÊÒÁŸ ÷ÊªÁfl‡Êπ¥–

„UÁ⁄Uπ¡ŸÊH 190H •Ê¬áÊÁø Áfl‡fl ¡Ê„U∂Ê– Ã⁄UË ÷Œ÷ÊflÊ ‚„U¡Áø
ª∂Ê– ê„UáÊÊÒÁŸ m·È ∆U∂Ê– ¡ÿÊ ¬ÈL§·ÊH 91H ¬Ò¥ •Ê¬È∂¥ ¡¥ ‚Êø¥– Ã
∑§À¬Ê¢ÃË¥„UË Ÿ flø– „¥U ¡ÊáÊÊÁŸ ªÃÊø¥– Ÿ ‡ÊÊøË ¡ÊH 92H •ÊÁáÊ
¡ÿʬ⁄UÊÒÃ¥ ∑§Ê¢„UË¥ ŸÊ„UË¥– Ã¥ •Ê¬áʬ¥Áø •Ê¬ÈÀÿÊ ∆UÊÿË¥– ¡Ê„U∂ Ê ÿÊ∂ʪ˥ ¡Ê
∑§Ê¢„UË¥– •Ê∑§Ê¢ˇÊË ŸÊH 93H flÊπ≈¥U ∑§Ê¢ ªÊ◊≈¥U– „¥U ∑§Ê¢„UË¥Áø ÃÿÊ ŸÈ◊≈U–
⁄UÊÁòÊÁŒfl‚ Ÿ ÉÊ≈U– ‚ÍÿʸÁ‚ ¡flË¥H 94H ∞‚Ê ’ÊœÈÁø ∑§fl›ÈU– ¡Ê „UÊ™§ÁŸ
•‚ ÁŸπ›ÈU– àÿÊ„UËfl⁄UË ÷¡Ÿ‡ÊË›ÈU– ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥H 95H ÃÁ⁄U ÃÿÊ ∞‚¥
ŒÈ‚⁄¥U– •Êê„UÊ¢ ¬Á…Uÿ¢Ã¥ ‚Êÿ⁄¥U– ŸÊ„UË¥ ªÊ ‚ÊøÊ∑§Ê⁄¥U– ÃȤÊË •ÊáÊH 96H
‚◊— ‡ÊòÊÊÒ ø Á◊òÊ ø ÃÕÊ ◊ʟʬ◊ÊŸÿÊ—–
‡ÊËÃÊcáÊ‚ÈπŒÈ—π·È ‚◊— ‚XÔUÁflflÁ¡¸Ã—H 18H
¬ÊÕʸ ¡ÿÊÁøÿÊ ∆UÊÿË¥– flÒ·êÿÊøË flÊÃʸ ŸÊ„UË¥– Á⁄U¬ÈÁ◊òÊÊ¢ ŒÊ„UË¥– ‚Á⁄U‚Ê
¬Ê«ÈUH 97H ∑§Ê¢ ÉÊ⁄UË¥ÁøÿÊ¢ ©UÁ¡ÿ«ÈU ∑§⁄UÊflÊ– ¬Ê⁄UÁπÿÊ¢ •Ê¢œÊL§ ¬Ê«UÊflÊ–
„¥U ŸáÊ¥Áø ªÊ ¬Ê¢«UflÊ– ŒË¬È ¡Ò‚ÊH 98H ¡Ê πÊ¢«UÊflÿÊ ÉÊÊflÊ ÉÊÊ∂Ë– ∑§Ê¢
∂ÊfláÊË ¡ÿÊŸ¥ ∑§∂Ë– ŒÊÉÊÊ¢ ∞∑§Áø ‚Ê©U∂ Ë– flΡÊÈ Œ ¡Ò‚ÊH 99H ŸÊÃ⁄UË
ߡÊÈŒ¢«ÈU– ¬ÊÁ›UÃÿÊ ªÊ«ÈU– ªÊÁ›UÃÿÊ ∑§«È– ŸÊ„UÁø ¡flË¥H 200H •Á⁄UÁ◊òÊË¥
ÃÒ‚Ê– •¡È¸ŸÊ ¡ÿÊ ÷ÊflÊ ∞‚Ê– ◊ʟʬ◊ÊŸË¥ ‚Á⁄U‚Ê– „UÊÃÈ ¡ÊÿH 1H ÁÄUË¥
´§ÃÍ¢‚◊ÊŸ– ¡Ò‚¥ ∑§Ê¢ ªªŸ– ÃÒ‚Ê ∞∑§Áø ◊ÊŸ– ‡ÊËÃÊcáÊË¥ ¡ÿÊH 2H
ŒÁˇÊáÊ ©UûÊ⁄U ◊ÊL§ÃÊ– ◊L§ ¡Ò‚Ê ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ÃÒ‚Ê ‚ÈπŒÈ—π¬˝ÊåÃÊ¢– ◊äÿSÃÈ
¡ÊH 3H ◊ÊœÈÿZ ø¢Áº˝∑§Ê– ‚Á⁄U‚Ë ⁄UÊÿÊ ⁄¢U∑§Ê– ÃÒ‚Ê ¡Ê ‚∑§Á›U∑§Ê¢– ÷ÍÃÊ¢
‚◊ÈH 4H •ÊÉÊÁflÿÊ ¡ªÊ ∞∑§– ‚√ÿ ¡Ò‚¥ ©UŒ∑§– ÃÒ‚¥ ¡ÿÊÃ¥ ÁÃã„UË¥
∂Ê∑§– •Ê∑§Ê¢ÁˇÊÃËH 5H ¡Ê ‚’ÊsÔ‚¢ª– ‚Ê¢«UÊÁŸÿÊ ∂ʪ– ∞∑§Ê∑§Ë •‚
•Ê¢ª– •Ê¢ªË¥ ‚ÍŸËH 6H
ÃÈÀÿÁŸãŒÊSÃÈÁÃ◊ÊÒ¸ŸË ‚ãÃÈc≈ÔUÊ ÿŸ ∑§ŸÁøØԖ
•ÁŸ∑§Ã— ÁSÕ⁄U◊ÁÃ÷¸ÁÄÃ◊Êã◊ Á¬˝ÿÊ Ÿ⁄U—H 19H
¡Ê ÁŸ¢ŒÃ¥ ŸÉÊ– SÃÈÁà Ÿ ‡∂ÊÉÊ– •Ê∑§Ê‡ÊÊ Ÿ ∂ª– ∂ ¬ È ¡Ò‚Ê H.7H
266 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÃÒ‚¥ ÁŸ¢Œ •ÊÁáÊ SÃÈÁÖ ◊ÊŸÈ ∑§M§ÁŸ ∞∑§ ¬Ê¢ÃË– Áflø⁄U ¬˝ÊáÊflÎûÊË– ¡ŸË¥
flŸË¥H 8H ‚Êø ∂Á≈U∑¥§ ŒÊã„UË¥– ’Ê∂ ÊÁŸ Ÿ ’Ê∂ ¡Ê„U∂ Ê ◊ÊÒŸË– ¡Ê
÷ÊÁªÃÊ¢ ©Uã◊ŸË– •Ê⁄UÊÿŸÊH 9H ¡Ê ÿÕÊ∂Ê÷¥ Ÿ ÃÊπ– •∂Ê÷¥ Ÿ ¬ÊL§π–
¬Ê©U‚¥flËáÊ Ÿ ‚È∑§– ‚◊Ⱥ˝È ¡Ò‚ÊH 210H •ÊÁáÊ flÊÿÍÁ‚ ∞∑§ ∆UÊÿË¥–
Á’…UÊ⁄U ¡Ò‚¥ ŸÊ„UË¥– ÃÒ‚Ê Ÿ œ⁄UËø ∑§„UË¥– •ÊüÊÿÊ ¡ÊH 11H •ÊÉÊflÊÁø
•Ê∑§Ê‡ÊÁSÕÁÖ ¡flË¥ flÊÿÍÁ‚ ÁŸàÿ fl‚ÃË– ÃflË¥ ¡ªÁø ÁflüÊÊ¢ÁÃ-– SÕÊŸ
¡ÿÊH 12H „¥U Áfl‡flÁø ◊ʤÊ¥ ÉÊ⁄U– ∞‚Ë ◊ÃË ¡ÿÊøË ÁSÕ⁄U– Á∑¢§’„ÈUŸÊ
ø⁄UÊø⁄U– •Ê¬áÊ ¡Ê„∂ÊH 13H ◊ª ÿÊ„UËfl⁄UË ¬ÊÕʸ– ◊ʤÿÊ ÷¡ŸË¥
•ÊSÕÊ– Ã⁄UË ÃÿÊÃ¥ ◊Ë ◊ÊÕÊ¢– ◊È∑ȧ≈U ∑§⁄UË¥H 14H ©UûÊ◊ÊÁ‚ ◊SÃ∑§–
πÊ∂Áfl¡ „U¢ ∑§Êÿ ∑§ÊÒÃ∑È §– ¬Á⁄U ◊ÊŸÈ ∑§Á⁄UÃË ÃËã„UË ∂Ê∑§– ¬ÊÿflÁáÊÿÊH 15H
Ã⁄UË üÊhÊflSÃÍ‚Ë •ÊŒL§– ∑§Á⁄UÃÊ¥ ¡ÊÁáÊ¡ ¬˝∑§ÊL§– ¡⁄UË „UÊÿ üÊ˪ÈL§–
‚ŒÊÁ‡ÊflÈH 16H ¬⁄UË „¥U •‚Ê •ÊÃÊ¢– ◊„U‡ÊÊÃ¥ flÊÁŸÃÊ¢– •Êà◊SÃÈÁà „UÊÃÊ¥–
‚¢øÊL§ •‚H 17H ÿÿÊ∂ʪ˥ „¥U ŸÊ„U– ê„UÁáÊÃ∂¥ ⁄U◊ÊŸÊ„¥U– •¡È¸ŸÊ ◊Ë flÊ„¥U–
Á‡Ê⁄UË¥ ÃÿÊÃ¥H 18H ¡ ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚Áh øÊÒâÊË– ÉÊ™§ÁŸ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ „UÊÃË¥–
Á⁄UªÊ∂Ê ÷ÁÄì¢ÕË¥– ¡ªÊ ŒÃÈH 19H ∑Ò§flÀÿÊøÊ •Áœ∑§Ê⁄UË– ◊ÊˇÊÊøË
‚Ê«UË’Ê¢œË ∑§⁄UË– ∑§Ë¥ ¡›UÊÁøÿ ¬⁄UË– ÛUfl≈ÈU ÉÊH 220H ê„UáÊÊÒÁŸ ªÊ
Ÿ◊S∑§ÊM¢§– ÃÿÊÃ¥ •Êê„UË¥ ◊ÊÕÊ¢ ◊È∑ȧ≈U ∑§M¢§– ÃÿÊøË ≈UÊ¢ø œM¢§– NUŒÿË¥
•Êê„UË¥H 21H ÃÿÊÁøÿÊ ªÈáÊÊ¢øË¥ ∂ á ÊË¥– ∂ fl flÍ¢ •Ê¬ÈÁ∂ÿ flÊáÊË¥– ÃÿÊøË
∑§ËÌà üÊfláÊË¥– •Êê„UË ∂ fl Í¥H 22H ÃÊ ¬„UÊflÊ „U «UÊ„U›U– ê„UáÊÊÒÁŸ •øˇÊÍ‚Ë
◊¡ «UÊ›U– „UÊÃË¥øÁŸ ∂Ë∂Ê∑§◊›¥U– ¬È¡Í¢ ÃÿÊÃ¥H 23H ŒÊ¥fl⁄UË ŒÊŸË– ÷È¡Ê
•Ê∂Ê ¥ ÉÊ©ŸË– •ÊÁ∂¢ ª ÊflÿÊ∂ʪȟ˖ ÃÿÊø¥ •Ê¢ªH 24H ÃÿÊ ‚¢ªÊøÁŸ
‚È⁄UflÊ«¥U– ◊¡ ÁflŒ„UÊ Œ„U œ⁄UáÊ¥ ÉÊ«U– Á∑¢§’„ÈUŸÊ •Êfl«U– ÁŸL§¬◊ÈH 25H
ÃáÊ¥‚Ë¥ •Êê„UÊ¢ ◊ÒòÊ– ∞Õ ∑§Êÿ‚¥ ÁflÁøòÊ– ¬Á⁄U ÃÿÊø¥ øÁ⁄UòÊ– ∞∑§ÃË
¡H 26H Ã„UË ¬˝ÊáÊʬ⁄UÊÒÃ– •Êfl«UÃË „¥U ÁŸL§Ã¥– ¡ ÷ÄÃøÁ⁄UòÊÊÃ¥–
¬˝‡Ê¢Á‚ÃËH 27H ¡Ê „UÊ •¡È¸ŸÊ ‚Êl¢Ã– ‚Ê¢ÁªÃ∂Ê ¬˝SÃÈÖ ÷ÁÄÃÿÊªÈ
‚◊SÖ ÿÊªM§¬H 28H ÃÿÊ ◊Ë ¬˝ËÁà ∑§⁄UË¥– ∑§Ê¢ ◊ŸË¥ Á‡Ê⁄U‚Ê œ⁄UË¥– ÿfl…UË
ÕÊ⁄UË– ¡ÿÊ ÁSÕÃËÿH 29H
 •äÿÊÿ ’Ê⁄UÊflÊ 267

ÿ ÃÈ œêÿʸ◊ÎÃÁ◊Œ¢ ÿÕÊQ¢§ ¬ÿȸ¬Ê‚Ã–

üÊgœÊŸÊ ◊à¬⁄U◊Ê ÷ÄÃÊSÃ˘ÃËfl ◊ Á¬˝ÿÊ—H 20H
˙Ãà‚ÁŒÁà üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃʂͬÁŸ·à‚È ’˝rÊÔÁfllÊÿÊ¢ ÿÊª‡ÊÊSòÊ
üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ‚¢flÊŒ ÷ÁÄÃÿÊªÊ ŸÊ◊ mÊŒ‡ÊÊ˘äÿÊÿ—H 12H
Ã „U ªÊc≈ÔUË ⁄Uêÿ– •◊ÎÃœÊ⁄UÊ œêÿ¸– ∑§Á⁄UÃË ¬˝ÃËÁêêÿ– •Êß∑§ÊÁŸ
¡H 230H ÃÒ‚ËÁø üÊhøÁŸ •ÊŒ⁄¥U– ¡ÿÊ¢ø ∆UÊÿË¥ ÁflSÃ⁄U– ¡ËflË¥ ¡ÿÊ¢
ÕÊ⁄U– ¡ •ŸÈÁc∆ÔUÃËH 31H ¬⁄UË ÁŸM§¬∂Ë ¡Ò‚Ë– ÃÒ‚Ëø ÁSÕÁà ◊ÊŸ‚Ë¥–
◊ª ‚ÈˇÊòÊË¥ ¡Ò‚Ë– ¬⁄UáÊË ∑§∂ËH 32H ¬⁄UË ◊ÊÃ¥ ¬⁄U◊ ∑§M§ÁŸ– ßÿ •ÕËZ
¬˝◊ œM§ÁŸ– „¥UÁø ‚fl¸Sfl ◊ÊŸÍÁŸ– ÉÊÃË ¡ ¬Ò¥H 33H ¬ÊÕʸ ªÊ ¡ªË¥– ÃÁø
÷Äà ÃÁø ÿÊªË– ©Uà∑¢§∆UÊ ÃÿÊ¢∂ ʪ˥– •π¢«U ◊¡H 34H Ã ÃËÕ¸ Ã ˇÊòÊ–
¡ªË¥ ÃÁø ¬ÁflòÊ– ÷ÁÄÃ∑§Õ‚Ë ◊ÒòÊ– ¡ÿÊ¢ ¬ÈL§·Ê¢H 35H •Êê„UË ÃÿÊ¥ø¥
∑§M¢§ äÿÊŸ– Ã •Ê◊Èø¥ ŒflÃÊø¸Ÿ– ÃflÊ¢øÍÁŸ •ÊŸ– ªÊ◊≈¥U ŸÊ„UË¥H.36H
ÃÿÊ¥ø¥ •Êê„Ê¢ √ÿ‚Ÿ– Ã •Ê◊Èø¥ ÁŸÁœÁŸœÊŸ– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ‚◊ʜʟ– Ã
Á◊›ÃË ÃÒ¥H 37H ¬Ò¥ ¬˝◊›UÊøË flÊÃʸ– ¡ •ŸÈflÊŒÃË ¬¥«ÈU‚ÈÃÊ– Ã ◊ÊŸÍ¢
¬⁄U◊ŒflÃÊ– •Ê¬È∂ Ë •Êê„UËH 38H ∞‚¥ ÁŸ¡¡ŸÊŸ¢Œ¥– ÃáÊ¥ ¡ªŒÊÁŒ∑¢§Œ¥–
’ÊÁ∂∂¥ ◊È∑§¢È Œ–¥ ‚¢¡ÿÊ ê„UáÊH 39H ⁄UÊÿÊ ¡Ê ÁŸ◊¸›UÈ – ÁŸc∑§∂¥∑ § ∂Ê∑§∑Χ¬Ê›ÈU–
‡Ê⁄UáÊʪÃÊ¢ ¬˝ÁìʛU–È ‡Ê⁄UáÿÈ ¡ÊH 240H ¬Ò¥ ‚È⁄U‚„UÊÿ‡ÊË›ÈU– ∂Ê∑§∂Ê∂Ÿ∂Ë›ÈU –
¬˝áÊì˝ÁìʛÈU– „UÊ π›ÈU ¡ÿÊøÊH 41H ¡Ê œ◊¸∑§ËÌÃœfl›ÈU– •ªÊœŒÊÃÎàfl¥
‚⁄U›ÈU– •ÃÈ›’›¥U ¬˝’›ÈU– ’Á›U’¢œŸÈH 42H ¡Ê ÷ÄáŸflà‚∂È–
¬˝◊›U¡Ÿ¬˝Ê¢¡›ÈU– ‚àÿ‚ÃÈ ‚⁄U›ÈU– ∑§∂ÊÁŸœËH 43H ÃÊ üÊË∑ΧcáÊ flÒ∑È¢§∆UË¥øÊ–
ø∑˝§flÃ˸ ÁŸ¡Ê¢øÊ– ‚Ê¢ª ÿL§ ŒÒflÊøÊ– •Êß∑§ÃÈ •‚H 44H •ÊÃÊ¢
ÿÿÊfl⁄UË– ÁŸM§Á¬ÃË ¬⁄UË– ‚¢¡ÿÊ ê„UáÊ •flœÊ⁄UË¥– œÎÃ⁄UÊc≈Ô˛UÊÃ¥H 45H ÃÁø
⁄U‚Ê›U ∑§ÕÊ– ◊:„UÊÁ∆UÿÊ ¬˝ÁìÕÊ– •ÊÁáÊ¡∂ •ÊÃÊ¢– •flœÊÁ⁄U¡ÊH 46H
ôÊÊŸŒfl ê„UáÊ ÃÈê„UË– ‚¢Ã flÊ›UªÊflÁà •Êê„UË¥– „¥ ¬…UÁfl∂Ê¥ ¡Ë SflÊ◊Ë–
ÁŸflÎÁûÊŒflË¥H 247H
ßÁà üÊËôÊÊŸŒflÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¢ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§ÊÿÊ¢ mÊŒ‡ÊÊ˘äÿÊÿ—H 12H
§§§
 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË
•äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ
•Êà◊M§¬ ªáÊ‡ÊÈ ∑§Á∂ÿÊ S◊⁄UáÊ– ‚∑§›U ÁfllÊ¢ø¥ •Áœ∑§⁄UáÊ– ÃÁø
fl¢ŒÍ¢ üÊËø⁄UáÊ– üÊ˪ÈM¥§øH 1H ¡ÿÊ¢øÁŸ •Ê∆Ufl¥– ‡Ê錂Îc≈ÔUË •Ê¢ªfl–
‚Ê⁄USflà •ÊÉÊfl¥– Á¡√„UÁ‚ ÿH 2H flÄÃÎàflÊ ªÊ«U¬áÊ¥– •◊ÎÃÊÃ¥ ¬ÊL§π¥
ê„UáÊ– ⁄U‚ „UÊÃË flÊ› ¥ ª áÊ¥– •ˇÊ⁄UÊ¢‚ËH 3H ÷ÊflÊø¥ •flÃ⁄UáÊ– •flÃ⁄UÁflÃË
πÍáÊ– „UÊÃÊ ø…U ‚¢¬Íáʸ– Ãûfl÷ŒH 4H üÊ˪ÈM¥§ø ¬Êÿ– ¡Ò¥ NUŒÿ Áª¥fl‚ÍÁŸ
∆UÊÿ– ÃÒ¥ ÿfl…¥U ÷ÊÇÿ „UÊÿ– ©Uã◊πÊ‚ËH 5H Ã Ÿ◊S∑§ÊM§ÁŸ •ÊÃÊ¢– ¡Ê
Á¬ÃÊ◊„UÊøÊ Á¬ÃÊ– ∂ˇ◊ËÿøÊ ÷Ãʸ– ∞‚¥ ê„UáÊH 6H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
ߌ¢ ‡Ê⁄UË⁄¢U ∑§ÊÒãÃÿ ˇÊòÊÁ◊àÿÁ÷œËÿÃ–
∞ÃlÊ flÁûÊ Ã¢ ¬˝Ê„ÈU— ˇÊòÊôÊ ßÁà ÃÁmŒ—H 1H
Ã⁄UË ¬ÊÕʸ ¬Á⁄UÁ‚¡– Œ„U „¥U ˇÊòÊ ê„UÁáÊ¡– ¡Ê „¥U ¡ÊáÊ ÃÊ ’ÊÁ∂¡–
ˇÊòÊôÊÈ ∞Õ¥H 7H
ˇÊòÊôÊ¢ øÊÁ¬ ◊Ê¢ ÁflÁh ‚fl¸ˇÊòÊ·È ÷Ê⁄UÖ
ˇÊòÊˇÊòÊôÊÿÊôÊʸŸ¢ ÿûÊÖôÊÊŸ¢ ◊â ◊◊H 2H
ÃÁ⁄U ˇÊòÊôÊÈ ¡Ê ∞Õ¥– ÃÊ ◊ËÁø ¡ÊáÊ ÁŸL§Ã¥– ¡Ê ‚fl¸ ˇÊòÊÊ¥Ã¥– ‚¢ªÊ¬ÊÁŸ
•‚H 8H ˇÊòÊ •ÊÁáÊ ˇÊòÊôÊÊÃ¥– ¡ÊáÊáÊ¥ ¡¥ ÁŸL§Ã¥– ôÊÊŸ ∞‚¥ ÃÿÊÃ¥– ◊ÊŸÍ¢
•Êê„UËH 9H
ÃàˇÊòÊ¢ ÿëëÊ ÿÊŒÎÄø ÿÁm∑§ÊÁ⁄U ÿÇø ÿØԖ
‚ ø ÿÊ ÿà¬˝÷Êfl‡ø Ãà‚◊Ê‚Ÿ ◊ oÎáÊÈH 3H
ÃÁ⁄U ˇÊòÊ ÿáÊ¥ ŸÊ¢fl¥– „¥U ‡Ê⁄UË⁄U ¡áÊ¥ ÷Êfl¥– ê„UÁáÊÃ∂¥ Ã¥ •ÊÉÊfl¥– ‚Ê¢ªÊ¥
•ÊÃÊ¢H 10H „¥U ˇÊòÊ ∑§Ê¢ ê„UÁáÊ¡– ∑Ò§‚¥ ∑¥§ „¥U ©U¬¡– ∑§fláÊ∑§fláÊË¥
flÊ…UÁfl¡– Áfl∑§Ê⁄UË¥ ∞ÕH 11H „¥U •ÊÒ≈U „UÊà ◊Ê≈U∑¥§– ∑§Ë¥ ∑§fl…¥U ¬Ê¢ ∑§ÃÈ∑¥§–
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 269

’⁄U«U ∑§Ë¥ Á¬∑¥§– ∑§ÊáÊÊø¥ „¥UH 12H ßàÿÊÁŒ ‚fl¸– ¡ ¡ ÿÊø ÷Êfl– Ã
’ÊÁ∂¡ÃË ‚Êflfl– •flœÊŸ ŒßZH 13H ¬Ò¥ ÿÊÁø SÕ›UÊ∑§Ê⁄UáÊ¥– üÊÈÁà ‚ŒÊ
’Ê’ÊáÊ– Ã∑ȸ§ ÿáÊ¥Áø ∆UË ∑§⁄UáÊ¥– ÃÊ¥«UÊ›ÈU ∑§∂ÊH 14H øÊÁ›UÃÊ¢ „¥UÁø
’Ê∂Ë– Œ‡Ê¸Ÿ¥ ‡Êfl≈UÊ •Ê∂Ë¥– ÃflË¥Áø ŸÊ„UË¥ ’ȤÊÁfl∂Ë¥ – •¤ÊÈŸË m¢m¥H 15H
‡ÊÊSòÊÊ¢Áøÿ ‚ÊÿÁ⁄U∑§– ÁfløÁ›U¡ ÿáÊ¥Áø ∞∑¥§– ÿÊøÁŸ ∞∑§fl¢∑¥§– ¡ªÊÁ‚
flÊŒÈH 16H ÃÊ¥«¥U‚Ë ÃÊ¥«UÊ Ÿ ¬«U– ’Ê∂Ê ’Ê∂¥‚Ë Ÿ ÉÊ«U– ßÿÊ ÿÈÁÄÃ
’«U’«¥U– òÊÊÿ ¡Ê„U∂ ËH 17H ŸáÊÊ¥ ∑§ÊáÊÊø¥ „¥ SÕ›H ¬Á⁄U ∑Ò§‚¥
•Á÷∂Ê·Êø¥ ’›U– ¡ ÉÊ⁄UÊÉÊ⁄UË¥ ∑§¬Ê›U– Á¬≈UflËà •‚H 18H ŸÊÁSÃ∑§Ê
lÊflÿÊ ÃÊ¥«U– flŒÊ¢ø¥ ªÊ…¥U ’¢«U– Ã¥ ŒπÊÁŸ ¬ÊπÊ¢«U– •ÊŸÁø flÊ¡H 19H
ê„UáÊÃË ÃÈê„UË ÁŸ◊͸›U– ∂Á≈U∑¥§ „¥U flÊÇ¡Ê›U– ŸÊ ê„UáÊ‚Ë Ã⁄UË ¬Ê»§›U– ÉÊÊÃ∂¥
•Ê„UH 20H ¬ÊπÊ¢«UÊø ∑§«U– ŸÊªflË¥ ∂¢ È Á øÃË ◊È¢«¥U– ÁŸÿÊÁ¡∂Ë¥ Áflâ«¥U–
ÃÊ›UÊÁ‚ ÿÃËH 21H ◊ÎàÿÈ’›UÊøÁŸ ◊Ê¡¥– „¥U ¡Ê߸∂ flËáÊ ∑§Ê¡¥– Ã¥
ŒπÊÁŸÿÊ¢ √ÿÊ¡¥– ÁŸÉÊÊ∂ ÿÊªËH 22H ◊ÎàÿÍŸË •ÊäÊÊÁœ∂¥– ÁÄUË¥ ÁŸ⁄¢U¡Ÿ
‚Áfl∂¥– ÿ◊ÁŸÿ◊Ê¢ø ∑§∂– ◊›UÊfl ¬È⁄UH 23H ÿáÊ¥Áø ˇÊòÊÊÁ÷◊ÊŸ¥– ⁄UÊÖÿ
àÿÁ¡∂¥ ߸‡ÊÊŸ¥– ªÈ¢Áà ¡ÊáÊÊÁŸ S◊‡ÊÊŸ¥– flÊ‚È ∑§∂ÊH 24H ∞Á‚ÿÊ
¬Ò¡Ê ◊„U‡ÊÊ– ¬Ê¢ÉÊÈ⁄UáÊ¥ ŒÊ„UË ÁŒ‡ÊÊ– ∂Ê¢ ø∑§L§ ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§Ê›U‚Ê– ∑§Ê◊È
∑§∂ÊH 25H ¬Ò¥ ‚àÿ∂Ê ∑§ŸÊÕÊ– flŒŸ¥ •Ê∂Ë¥ ’›UÊÕʸ– ÃÁ⁄U ÃÊ ‚fl¸ÕÊ–
¡ÊáÊÁøŸÊH 26H
´§Á·Á÷’¸„ÈUœÊ ªËâ ¿UãŒÊÁ÷ÌflÁflœÒ— ¬ÎÕ∑˜§Ô–
’˝rÊÔ‚ÍòʬŒÒ‡øÒfl „UÃÈ◊ÁjÌflÁŸÁ‡øÃÒ—H 4H
∞∑§ ê„UáÊÃË „¥U SÕ›U– ¡ËflÊø¥Áø ‚◊Í›U– ◊ª ¬˝ÊáÊ „¥U ∑ͧ›U– ÃÿÊø¥
∞ÕH 27H ¡ÿÊ ¬˝ÊáÊÊø ÉÊ⁄UË¥– •¢ª¥ ⁄UÊ’ÃË ÷Ê™§ øÊ⁄UË– •ÊÁáÊ ◊ŸÊ∞‚Ê
•Êfl⁄UË– ∑ȧ›UflÊ«UË∑§L§H 28H ÃÿÊÃ¥ ߢÁº˝ÿ’Ò∂ Ê¢ øË ¬≈UË– Ÿ ê„UáÊ •¥fl‚Ë¥
¬Ê„UÊ≈UË¥– Áfl·ÿˇÊòÊË¥ •Ê≈UË– ∑§Ê…UË ÷∂ËH 29H ◊ª ÁflœËøË flÊ»§ øÈ∑§flË–
•ÊÁáÊ •ãÿÊÿÊø¥ ’Ë¡ flÊ»§flË– ∑ȧ∑§◊ʸøÊ ∑§⁄UflË– ⁄UÊ’È ¡⁄UËH 30H Ã⁄UË
ÃÿÊÁø‚ÊÁ⁄Uπ–¥ •‚¢÷«U ¬Ê¬ Á¬∑§– ◊ª ¡ã◊∑§Ê≈UË ŒÈ—π–¥ ÷ÊªË ¡ËflÈH 31H
ŸÊÃ⁄UË ÁflœËÁøÿ flÊ»§– ‚Áà∑˝§ÿÊ ’Ë¡ •Ê⁄UÊ¬– Ã⁄UË ¡ã◊‡ÊÃÊ¢øË¥ ◊ʬ¥–
270 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

‚ÈπÁø ◊flË¡H 32H âfl •ÊÁáÊ∑§ ê„UáÊÃË „¥U Ÿ√„U– „¥U Á¡flÊø¥Áø Ÿ
ê„UáÊÊfl¥– •Ê◊ÈÃ¥ ¬È‚Ê •ÊÉÊfl¥– ˇÊòÊÊø¥ ÿÊH 33H •„UÊ ¡ËflÈ ∞Õ ©UÁπÃÊ–
flSÃË∑§L§ flÊ≈U ¡ÊÃÊ¢– •ÊÁáÊ ¬˝ÊáÊÈ „UÊ ’∂ÊÒ ÃÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ¡ÊªH 34H
•ŸÊÁŒ „ ¬˝∑ΧÃË– ‚Ê¢Åÿ Á¡ÿÃ¥ ªÊÃË– ˇÊòÊ „U flÎûÊË– ÁÃÿÁø ¡ÊáÊÊH 35H
•ÊÁáÊ ßÿÃ¥Áø •ÊÉÊflÊ– •ÊÕË ÉÊ⁄U◊›UÊflÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ Ã flÊÁ„UflÊ– ÉÊ⁄UË¥
flÊ„UH 36H flÊsÊÁøÿ ⁄U„UÊ≈UË– ¡ ∑§Ê¢ ◊Èg∂ ÁÃÉÊ ßÿ ‚Îc≈ÔUË¥– Ã ßÿëÿÊÁø
¬Ê≈UË¥– ¡„UÊ∂ ªÈáÊH 37H ⁄U¡ÊªÈáÊ ¬⁄UË– ÃÃÈ∂¥ ‚ûfl ‚Ê¥∑§⁄UË– ◊ª ∞∑§∂¥
Ã◊ ∑§⁄UË– ‚¢flªáÊËH 38H ⁄UøÍÁŸ ◊„UûÊûflÊø¥ π›¥U– ◊›UË ∞∑¥§ ∑§Ê›ÈUªÁŸ
¬Ê›¥U– ÃÕ •√ÿÄÃÊøË Á◊›U– ‚Ê¢¡ ÷∂ËH 39H âfl ∞∑§Ë¥ ◊ÁÃfl¢ÃË¥– ÿÊ
’Ê∂ÊÁøÿÊ π¢ÃË¥– ê„UÁáÊÃ∂¥ ÿÊ ôÊåÃË– •flʸøËŸÊH 40H „UÊ¢ „UÊ ¬⁄UÃûflʕʢÖÈ
∑¥§ ¬˝∑ΧÃËøË ◊ÊÃÈ– „UÊ ˇÊòÊflÎûÊÊ¢ÃÈ– ©Uª¥Áø •Êß∑§ÊH 41H ‡ÊÍãÿ‚¡‡ÊÊÁ∂ÿ–
‚È∂ ËŸÃÁøÿ ÃÈÁ›Uÿ– ÁŸº˝Ê ∑§∂Ë „UÊÃË ’Á›Uÿ¥– ‚¢∑§À¬¥ ÿáÊ¥H 42H ÃÊ
•fl‚ʢà øß∂Ê– ©Ul◊Ë¥ ‚ŒÒfl ÷∂Ê– ê„UáÊÊÒÁŸ ∆UflÊ ¡Ê«U∂Ê– ßë¿Êfl‡ÊH ¥ 43H
ÁŸ⁄UÊ∂¢’Ë¥øË flÊ«UË– „UÊÃË ÁòÊ÷ÈflŸÊÿfl…UË– „U ÃÿÊÁøÿ ¡Ê«UË– M§¬Ê
•Ê∂ËH 44H ◊ª ◊„UÊ÷ÍÃÊ¢ø¥ ∞∑§flÊ≈U– ‚Ò⁄UÊ fl¥≈UÊ›ÍUÁŸ ÷Ê≈U– ÷Íê˝Ê◊Ê¢ø
•ÊÉÊÊ≈U– ÁøÁ⁄U∂ øÊ⁄UËH 45H ÿÊfl⁄UË •ÊŒË– ¬Ê¢ø÷ÍÁÃ∑§Ê¥øË ◊Ê¢ŒË– ’Ê¢œ∂Ë
¬˝÷ŒË¥– ¬¢ø÷ÍÁÃ∑§Ë¥H 46H ∑§◊ʸ∑§◊ʸø ªÈ¢«U– ’Ê¢œ ÉÊÊÃ∂ ŒÊ„UË¥∑§«U–
Ÿ¬È¢‚∑¥§ ’⁄U«¥U– ⁄UÊŸ¥ ∑§∂Ë¥ H 47H ÃÕ ÿ⁄U¤ÊÊ⁄U∂ ʪ˥– ¡ã◊◊ÎàÿÍøË ‚È⁄¢UªË–
‚È„UÊÁfl∂Ë ÁŸ∂ʪ˖ ‚¢∑§À¬¥ ÿáÊ¥H 48H ◊ª •„¢U∑§Ê⁄UÊÁ‚ ∞∑§∂ʜ˖
∑§M§ÁŸ ¡ËÁflÃÊflœË– fl„UÊÁfl∂¥ ’ÈÁh– ø⁄UÊø⁄UH 49H ÿʬ⁄UË ÁŸ⁄UÊ›UË¥–
flÊ…U ‚¢∑§À¬ÊøË «UÊ„UÊ›UË– ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÊ ◊È›UË¥– ¬˝¬¢øÊ ÿÿÊH 50H ÿʬ⁄UË
◊Ã◊ȪÈÃ∑§Ë¥– ÃÕ ¬Á«UÉÊÊÁÿ∂¥ •ÊÁáÊ∑§Ë¥– ê„UáÊÃË „UÊ¢ „UÊ Áflfl∑§Ë¥– ∑Ò§‚¥
ÃÈê„UË¥H 51H ¬⁄UÃûflÊÁøÿÊ ªÊflË¥– ‚¢∑§À¬‚¡ ŒπÊflË– Ã⁄UË ∑§Ê¢ ¬Ê¢ Ÿ
◊ŸÊflË– ¬˝∑ΧÁà ÃÿÊøËH 52H ¬⁄UË •‚Ê „¥U Ÿ√„U– ÃÈê„UË ÿÊ Ÿ ∂ªÊfl¥–
•ÊÃÊ¢Áø „¥U •ÊÉÊfl¥– ‚Ê¢Áª¡Ò∂H 53H Ã⁄UË •Ê∑§Ê‡ÊË¥ ∑§fláÊ¥– ∑§∂Ë¥ ◊ÉÊÊøË¥
÷⁄UáÊ¥– •¢ÃÁ⁄UˇÊ ÃÊ⁄UÊ¥ªáÊ¥– œ⁄UË ∑§fláÊH 54H ªªŸÊøÊ Ã«UÊflÊ– ∑§ÊáÊ¥
flÁ…U∂Ê ∑§œflÊ¢ – ¬flŸÈ Á„¢U«UÃÈ •‚ÊflÊ – „¥U ∑§fláÊÊø¥ ◊à H 55H
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 271

⁄UÊ◊Ê¢ ∑§fláÊ ¬⁄UË– Á‚¢œÍ ∑§fláÊ ÷⁄UË– ¬¡¸ãÿÊÁøÿÊ ∑§⁄UË– œÊ⁄UÊ ∑§fláÊH 56H
ÃÒ‚¥ ˇÊòÊ „¥U Sfl÷Êfl¥– „U flÎûÊË ∑§fláÊÊøË Ÿ√„U– „¥U flÊ„U ÃÿÊ »§Êfl– ÿ⁄UÊ¢
ÃÈ≈UH 57H âfl •ÊÁáÊ∑¥§ ∞∑¥§– ˇÊÊ÷¥ ê„UÁáÊÃ∂¥ ÁŸ∑¥§– Ã⁄UË ÷ÊÁª¡ ∞∑¥§–
∑§Ê›¥U ∑§flË¥ „H 58H Ã⁄UË ÿÿÊøÊ ◊ÊL§– ŒπÃÊÁà •ÁŸflÊL§– ¬⁄UË Sfl◊ÃË¥
÷L§– •Á÷◊ÊÁŸÿÊH 59H „¥U ¡ÊáÊÊ¥ ◊ÎàÿÍ ⁄UÊÁª≈UÊ– Á‚¢„UÊ«UÿÊøÊ Œ⁄U∑ȧ≈UÊ–
¬⁄UË ∑§Êÿ ∑§Ë¡ flÊ¢¡≈UÊ– ¬ÍÁ⁄U¡Ã •‚H 60H ◊„UÊ∑§À¬Ê¬⁄UÊÒÃË¥– ∑§fl
ÉÊÊ∂ÍÁŸ •flÁøÃË¥– ‚àÿ∂Ê ∑§÷º˝¡ÊÃË– •Ê¢ªË¥ flÊ¡H 61H ∂Ê ∑§¬Ê›U
ÁŸàÿ Ÿfl– ÁŒÇª¡Ê¢ø ◊›UÊfl– SflªËZÁøÿ •Ê«Ufl– Á⁄UªÊÁŸ ◊Ê«UËH 62H ÿ⁄U
ÿÿÊøÁŸ •¢ªflÊÃ–¥ ¡ã◊◊ÎàÿÍÁøÿ ªÃ–Z ÁŸÁ¡¸fl¥ „UÊ™ §ÁŸ ÷˝◊Ã–¥ ¡Ëfl◊ΪH
¥ 63H
ãÿÊ„UÊ›UË¥ ¬Ê¢ ∑§√„U«UÊ– ¬‚⁄U∂ Ê‚ øfl«UÊ– ¡Ê ∑§M§ÁŸÿÊ¢ ◊ÊÁ¡fl«UÊ–
•Ê∑§Ê⁄Uª¡ÈH 64H ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§Ê›UÊøË ‚ûÊÊ– „UÊÁø ’Ê∂È ÁŸL§ÃÊ– ∞‚ flÊŒ
¬¥«È‚ÈÃÊ– ˇÊòÊÊ∂ʪ˥H 65H „¥U ’„ÈU ©UÁπÁflπË– ´§·Ë¥ ∑§∂Ë ŸÒÁ◊·Ë¥– ¬È⁄UÊáÊ¥
ßÿÁfl·Ë¥– ◊ìÁòÊ∑§ÊH 66H •ŸÈc≈ÔÈ÷ÊÁŒ ¿¢UŒ¥– ¬˝’¢œË¥ ¡ ÁflÁflœ¥– Ã¥
¬òÊÊfl∂¢ ’ Ÿ ◊Œ¥– ∑§Á⁄UÃË •¤ÊÈŸËH 67H flŒË¥ø ’΄Uà‚Ê◊‚ÍòÊ– ¡¥ ŒπáÊ¬áÊ¥
¬ÁflòÊ– ¬⁄UË ÃÿÊ„UË „¥U ˇÊòÊ– ŸáÊflÁøH 68H •ÊáÊË∑§ •ÊÁáÊ∑§Ë¥„UË ’„ÈUÃË¥–
◊„UÊ∑§flË¥ „UÃÈ◊¢ÃË¥– ÿÿÊ∂ʪ˥ ◊ÃË– fl¥ÁøÁ∂ÿÊH 69H ¬⁄UË ∞‚¥ „¥U ∞fl…¥U–
∑§Ë¥ •◊È∑§ÿÊø¥Áø »È§«¢U– „¥U ∑§ÊáÊÊ„UË fl⁄U¬«U– „UÊÿÁøŸÊH 70H •ÊÃÊ¢
ÿÊfl⁄UË ¡Ò‚¥– ˇÊòÊ „¥U •‚– ÃÈ¡ ‚Ê¢ªÊ¥ ÃÒ‚¥– ‚Êl¢ÃÈ ªÊH 71H
◊„UÊ÷ÍÃÊãÿ„VÔUÊ⁄UÊ ’ÈÁh⁄U√ÿÄÃ◊fl ø–
ßÁãº˝ÿÊÁáÊ Œ‡ÊÒ∑¢§ ø ¬@ øÁãº˝ÿªÊø⁄UÊ—H 5H
ßë¿UÊ m·— ‚Èπ¢ ŒÈ—π¢ ‚YÊÇøÃŸÊ œÎÁ×–
∞ÃàˇÊòÊ¢ ‚◊Ê‚Ÿ ‚Áfl∑§Ê⁄U◊ÈŒÊNUÃ◊˜ÔH 6H
ÃÁ⁄U ◊„UÊ÷Íì¢ø∑ȧ– •ÊÁáÊ •„¢U∑§ÊL§ ∞∑ȧ– ’ÈÁh •√ÿÄà Œ‡Ê∑ȧ–
ߢÁº˝ÿÊ¢øÊH 72H ◊Ÿ •ÊáÊË∑§„UË ∞∑ȧ– Áfl·ÿÊ¢øÊ Œ‡Ê∑ȧ– ‚Èπ ŒÈ—π m·È–
‚¢ÉÊÊà ßë¿UÊH 73H •ÊÁáÊ øÃŸÊ œÎÃË– ∞fl¢ ˇÊòÊ√ÿÄÃË– ‚Ê¢ÁªÃ∂Ë
ÃÈ¡¬˝ÃË– •ÊÉÊflËÁøH 74H •ÊÃÊ¢ ◊„UÊ÷ÍÃ¥ ∑§fláÊ¥– ∑§fláÊ Áfl·ÿÊ ∑Ò§‚Ë¥
272 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∑§⁄UáÊ¥– „¥U flª›UÊ∂ ¬ áÊ¥– ∞∑Ò§∑§ ‚Ê¢ªÊ¥H 75H Ã⁄UË ¬ÎâflË •Ê¬ Ã¡– flÊÿÈ
√ÿÊ◊ ßÿ¥ ÃÈ¡– ‚Ê¢ÁªÃ∂Ë¥ ’Ȥʖ ◊„UÊ÷ÍÃ¥ ¬Ê¢ø¥H 76H •ÊÁáÊ ¡ÊªÁÃÿ
Œ‡Ê– SflåŸ ∂¬Ê∂¥ •‚– ŸÊÃ⁄UË •¢fl‚– ø¢º˝ ªÍ…ÈUH 77H ŸÊŸÊ •¬˝ÊÒ…U’Ê›U∑§Ë¥–
ÃÊL§áÿ ⁄UÊ„U ÕÊ∑§Ë¥– ∑§Ê¢ Ÿ »È§∂ÃÊ¢ ∑§Á›U∑§Ë¥– •Ê◊ÊŒÈ ¡Ò‚ÊH 78H
Á∑¢§’„ÈUŸÊ ∑§Êc∆ÔUË¥– flÁã„U ¡flË¥ Á∑§⁄UË≈UË– ÃflË¥ ¬˝∑ΧÃËÁøÿÊ ¬Ê≈UË¥– ªÊåÿÈ ¡Ê
•‚H 79H ¡Ò‚Ê ÖflL§ œÊÃȪÃÈ– •¬âÿÊø¥ Á◊· ¬„UÊÃÈ– ◊ª ¡ÊÁ∂ÿÊ
•Ê¢ÃÈ– ’Ê„U⁄UË √ÿʬËH 80H ÃÒ‚Ë ¬Ê¢øÊ¢„UË ªÊ¢∆UË ¬«U– ¡Ò¥ Œ„UÊ∑§ÊL§ ©UÉÊ«U–
ÃÒ¥ ŸÊøflË ø„Í¢U∑§«U– ÃÊ •„¢U∑§ÊL§ ªÊH 81H Ÿfl∂ •„¢U∑§Ê⁄UÊøË ªÊ∆UË–
Áfl‡Ê·¥ Ÿ ∂ª •ôÊʟʬÊ∆UË–¥ ‚ôÊÊŸÊø ¤ÊÊ’ ¥  ∑¢§∆UË–¥ ŸÊŸÊ ‚¢∑§≈UË¥ ŸÊøflËH 82H
•ÊÃÊ¢ ’ÈÁh ¡ ê„UÁáÊ¡– Ã ∞Á‡ÊÿÊ Áøã„UË¥ ¡ÊÁáÊ¡– ’Ê Á ∂∂ ¥ ÿŒÈ⁄UÊ¡¥– Ã¥
•Êß∑¢ ‚Ê¢ªÊ¥H 83H Ã⁄UË ∑¢§Œ¬Ê¸øÁŸ ’›¥U– ߢÁº˝ÿflÎûÊËøÁŸ ◊›¥U– Áfl÷Ê¢«ÍUÁŸ
ÿÃË ¬Ê›U– Áfl·ÿÊ¢øH 84H ÃÊ ‚ÈπŒÈ—πÊ¢øÊ ŸÊªÊflÊ– ¡Õ ©UªÊáÊÊ¥ ∂ʪ
¡ËflÊ– ÃÕ ŒÊ„UË¥‚Ë ’⁄UflÊ– ¬Ê«ÈU ¡ œ⁄UËH 85H „¥U ‚Èπ „¥U ŒÈ—π– „¥U ¬Èáÿ
„¥U ŒÊ·– ∑§Ê¢ „¥U ◊Ò›U „¥U øÊπ– ∞‚¥ ¡ ÁŸfl«UËH 86H Á¡ÿ •œ◊ÊûÊ◊ ‚ȤÊ–
Á¡ÿ ‚ÊŸ¥ ÕÊ⁄U ’ȤÊ– Á¡ÿÊ ÁŒ∆UË¥ ¬Ê⁄UÁπ¡– Áfl·Ê ¡Ëfl¥H 87H ¡
Ã¡ÃûflÊøË •ÊŒË– ¡ ‚ûflªÈáÊÊøË flÎhË– ¡ •Êà◊ÿÊ ¡ËflÊøË ‚¢œË–
fl‚flËà •‚ ¡H 88H •¡È¸ŸÊ Ã ªÊ ¡ÊáÊ– ’ÈÁh ÃÍ¢ ‚¢¬Íáʸ– •ÊÃÊ¢ •Êß∑¥§
flÊ›UπáÊ– •√ÿÄÃÊøËH 89H ¬Ò¥ ‚Ê¢ÅÿÊ¢ÁøÿÊ Á‚hÊ¢ÃË¥– ¬˝∑ΧÃË ¡
◊„UÊ◊ÃË– ÃÁø ∞Õ¥ ¬˝SÃÈÃË¥– •√ÿÄà ªÊH 90H •ÊÁáÊ ‚Ê¢ÅÿÿÊª◊Ã¥–
¬˝∑ΧÃË ¬Á⁄U‚Áfl∂Ë ÃÍ¢Ã¥– ∞‚Ë ŒÊ„UË¥ ¬⁄UË ¡Õ¥– Áflfl¢Áø∂ËH 91H ÃÕ ŒÈ¡Ë
¡ ¡ËflŒ‡ÊÊ– ÁÃÿ ŸÊ¢fl flË⁄U‡ÊÊ– ÿÕ¥ •√ÿÄà ∞‚Ê– ¬ÿʸflÊ „UÊH 92H
Ã:„UË ¬Ê„UÊ∂ÿÊ ⁄U¡ŸË– ÃÊ⁄UÊ ∂Ê¬ÃË ªªŸË¥– ∑§Ê¢ „UÊ⁄U¬ •SÃ◊ÊŸË¥–
÷ÍÃÁ∑˝§ÿÊH 93H ŸÊÃ⁄UË Œ„UÊ ªÁ∂ÿÊ ¬Ê∆UË¥– Œ„UÊÁŒ∑§ Á∑§⁄UË≈UË– ©U¬ÊÁœ
∂¬ ¬Ê≈UË¥– ∑ΧÃ∑§◊ʸëÿÊH 94H ∑§Ê¢ ’Ë¡◊ÈŒ˝•Ê¢ÃÈ– ÕÊ∑§ ÃL§ ‚◊SÃÈ– ∑§Ê¢
flSòʬáÊ Ã¢ÃÈ-– Œ‡Ê ⁄UÊ„UH 95H ÃÒ‚¥ ‚Ê¢«UÊÁŸÿÊ¢ SÕÍ›Uœ◊¸– ◊„UÊ÷ÍÃ¥
÷Íê˝Ê◊– ∂ÿÊ ¡ÊÃË ‚͡◊– „UÊ™§ÁŸ ¡âÊ¥H 96H •¡È¸ŸÊ ÃÿÊ ŸÊ¢fl¥–
•√ÿÄà „¥U ¡ÊáÊÊfl¥– •ÊÃÊ¢ •Êß∑¥§ •ÊÉÊfl– ߢÁº˝ÿ÷ŒH 97H Ã⁄UË üÊfláÊ
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 273

ŸÿŸ– àfløÊ ÉÊ˝ÊáÊ ⁄U‚Ÿ– ßÿ¥ ¡ÊáÊ¥ ôÊÊŸ– ∑§⁄UáÊ¥ ¬Ê¢ø¥H 98H ßÿ¥
Ãûfl◊›Uʬ¢∑§Ë¥– ‚ÈπŒÈ—πÊ¥øË ©UÁπÁflπË– ’ÈÁh ∑§Á⁄UÃ ◊ÈπË¥– ¬Ê¢ø¥
ß„UË¥H 99H ◊ª flÊøÊ •ÊÁáÊ ∑§⁄U– ø⁄UáÊ •ÊÁáÊ •œÊmÊ⁄U– ¬ÊÿÈ „U ¬˝∑§Ê⁄U–
¬Ê¢ø •ÊÁáÊ∑§H 100H ∑§◊ZÁº˝ÿ¥ ê„UÁáʬÃË– ÃË¥ ßÿ¥ ¡ÊÁáÊ¡ÃË– •Êß∑¥§
∑Ò§flÀÿ¬ÃË– ‚Ê¢ªÃ‚H 1H ¬Ò¥ ¬˝ÊáÊÊøË •¢ÃÊÒ⁄UË– Á∑˝§ÿʇÊÁÄà ¡ ‡Ê⁄UË⁄UË¥–
ÁÃÿøË Á⁄UÁªÁŸªË mÊ⁄UË¥– ¬Ê¢ø¥ ß„UË¥H 2H ∞fl¢ ŒÊ„UÊ„UË ∑§⁄UáÊ¥– ‚Ê¢ÁªÃ∂Ë¥ ŒflÊ
ê„UáÊ– ¬Á⁄U‚ •ÊÃÊ¢ »È§«U¬áÊ¥– ◊Ÿ Ã¥ ∞‚¥H 3H ¡¥ ߢÁº˝ÿÊ¢ •ÊÁáÊ ’ÈhË–
◊ʤÊÊÁ⁄UÁ∂ÿ ‚¢œË¥– ⁄U¡ÊªÈáÊÊëÿÊ πÊ¢ŒË¥– Ã⁄U›Uà •‚H 4H ŸËÁ›U◊Ê •¢’⁄UË¥–
∑§Ê¢ ◊ΪÃÎcáÊÊ∂„U⁄UË– ÃÒ‚¥ flÊÿÊ¢Áø »§⁄UÊ⁄UË– flÊflÊ ¡Ê„U∂¥H 5H •ÊÁáÊ
‡ÊÈ∑˝§‡ÊÊÁáÊÃÊøÊ ‚Ê¢œÊ– Á◊›UÃÊ¢ ¬Ê¢øÊ¢øÊ ’Ê¢œÊ– flÊÿÈÃûfl Œ‡ÊœÊ– ∞∑§Áø
¡Ê„U∂¥H 6H ◊ª ÁÄUË¥ ŒÊ„U ÷ʪ˥– Œ„Uœ◊ʸëÿÊ πÒfl¢ªË¥– •ÁœÁc∆ÔU∂¥ •Ê¢ªË¥–
•Ê¬È∂ÊÀÿÊH 7H ÃÕ øÊ¢øÀÿ ÁŸπ›U– ∞∑§∂¥ ∆U∂¥ ÁŸ…UÊ›U– ê„UáÊÊÒÁŸ
⁄U¡Êø¥ ’›U– œÁ⁄U∂¥ ÃáÊ¥H 8H Ã¥ ’ÈhËÁ‚ ’Ê„U⁄UË– •„¢U∑§Ê⁄UÊëÿÊ ©U⁄UÊfl⁄UË–
∞‚Ê ∆UÊÿË¥ ◊ʤÊÊ⁄UË¥– ’Á›UÿÊfl∂¥H 9H flÊÿÊ¢ ◊Ÿ „¥U ŸÊ¢fl– ∞:„UflË¥
∑§À¬ŸÊÁø ‚Êflfl– ¡ÿÊøÁŸ ‚¢ª¥ ¡Ëfl-– Œ‡ÊÊ flSÃÈH 110H ¡¥
¬˝flÎûÊËÁ‚ ◊Í›U– ∑§Ê◊Ê ¡ÿÊø¥ ’›U– ¡¥ •π¢«U ‚Íÿ ¿U›U– •„¢U∑§Ê⁄UÊ‚ËH 11H
¡¥ ßë¿UÃ¥ flÊ…UflË– •Ê‡ÊÃ¥ ø…UflË– ¡¥ ¬Ê∆UË ¬È⁄UflË– ÷ÿÊÁ‚ ªÊH 12H mÒÃ
¡Õ¥ ©U∆UË– •ÁfllÊ ¡áÊ¥ ∂Ê∆UË– ¡¥ ߢÁº˝ÿÊ¢Ã¥ ∂Ê ≈UË– Áfl·ÿÊ¢◊Ê¡Ë¥H 13H
‚¢∑§À¬¥ ‚Îc≈ÔUË ÉÊ«UË– ‚fl¥Áø Áfl∑§À¬ÍÁŸ ◊Ê«UË– ◊ŸÊ⁄UÕÊ¢ëÿÊ ©UÃ⁄¢U«UË– ©UÃ⁄UË
⁄UøËH 14H ¡¥ ÷È∂ Ëø¥ ∑ȧ„U⁄U– flÊÿÈÃûflÊø¥ •¢Ã⁄U– ’ÈhËø¥ mÊ⁄U– ¤ÊÊ¢∑§Áfl∂¥
¡áÊ¥H 15H Ã¥ ªÊ Á∑§⁄UË≈UË ◊Ÿ– ÿÊ ’Ê∂Ê ŸÊ„UË¥ •ÊŸ– •ÊÃÊ¢ Áfl·ÿÊÁ÷œÊŸ-–
÷ŒÈ •Êß∑¥§H 16H Ã⁄UË S¬‡Ê¸È •ÊÁáÊ ‡ÊéŒÈ– M§¬ ⁄U‚ ª¢œÈ– „UÊ Áfl·ÿÊ
¬¢øÁflœÈ– ôÊÊŸ¥Áº˝ÿÊ¢øÊH 17H ß„UË¥ ¬Ê¢øÒ mÊ⁄UË¥– ôÊÊŸÊÁ‚ œÊ¢fl ’Ê„U⁄UË– ¡Ò‚Ê
∑§Ê¢ Á„U⁄Ufl øÊ⁄UË¥– ÷Ê¢’Êfl ¬‡ÊÈH 18H ◊ª Sfl⁄U fláʸ Áfl‚ªÈ¸– •ÕflÊ
SflË∑§Ê⁄U àÿʪȖ ‚¢∑˝§◊áÊ ©Uà‚ªÈ¸– Áflá◊ÍòÊÊøÊH 19H „U ∑§◊ZÁº˝ÿÊ¢ø ¬Ê¢ø–
Áfl·ÿ ªÊ ‚Êø– ¡ ’Ê¢œÊÁŸÿÊ¢ ◊Êø– Á∑˝§ÿÊ œÊ¢flH 120H ∞‚ „U ŒÊ„UË–
Áfl·ÿ ªÊ ßÿ Œ„UË¥– •ÊÃÊ¢ ßë¿UÊ Ã„UË– ‚Ê¢Áª¡Ò∂H 21H ÃÁ⁄U ÷ÍÃ∂¥
274 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•Ê∆Ufl– ∑§Ê¢ ’Ê∂¥ ∑§ÊŸ ¤ÊÊ¢∑§Êfl– ∞Á‚ÿÊflÁ⁄U øÃfl– ¡ ªÊ flÎûÊËH 22H

ߢÁº˝ÿÊÁflcÊÿÊ¢Áøÿ ÷≈UË-– ‚⁄U‚Ëø ¡ ªÊ ©U∆UË– ∑§Ê◊ÊøË ’Ê„ÈU≈UË–
œM§ÁŸÿÊ¢H 23H Á¡ÿøÁŸ ©UÁ∆U∂¬áÊ¥– ◊ŸÊ ‚Ò¥ÉÊ œÊ¢fláÊ¥– Ÿ Á⁄UªÊfl¥ ÃÕ
∑§⁄UáÊ¥– ÃÊ¥«¥U ‚ÈÃËH 24H Á¡ÿ flÎûÊËÁøÿÊ •Êfl«UË– ’ÈhË „UÊÿ fl«UË–
Áfl·ÿÊ¢ Á¡ÿÊ ªÊ«UË– Ã ªÊ ßë¿UÊH 25H •ÊÁáÊ ßÁë¿UÁ∂ÿÊ ‚Ê¢ª«¥U– ߢÁº˝ÿÊ¢
•ÊÁ◊· Ÿ ¡Ê«U– ÃÕ ¡Ê«¥U ∞‚Ê ¡Ê «UÊflÊ ¬«U– ÃÊÁø m·ÈH 26H •ÊÃÊ¢
ÿÊfl⁄UË ‚Èπ– Ã¥ ∞fl¢Áflœ Œπ– ¡áÊ¥ ∞∑¥§Áø •‡Êπ– Áfl‚⁄U ¡ËflÈH 27H
◊ŸÊ flÊø ∑§Êÿ– ¡¥ •Ê¬È∂ Ë •ÊáÊ flÊÿ– Œ„US◊ÎÃËøË òÊÊÿ– ◊ÊÁ«Uà ¡¥
ÿH 28H ¡ÿÊøÁŸ ¡Ê∂ ¬ áÊ¥– ¬Ê¢ªÈ›UÊ „UÊß¡ ¬˝ÊáÊ¥– ‚ÊÁûfl∑§Ê‚Ë ŒÈáÊ¥-–
fl⁄UË„UË ∂Ê÷ÈH 29H ∑§Ê¢ •ÊÉÊÁflÿÊÁø ߢÁº˝ÿflÎûÊË– NUŒÿÊÁøÿÊ ∞∑§Ê¢ÃË¥–
Õʬ≈ÍUÁŸ ‚È·ÈåÃË– •ÊáÊË ¡¥ ªÊH 130H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ‚Êÿ– ¡Ëfl •Êà◊ÿÊøË
∂Ê„U– ÃÕ ¡¥ „UÊÿ– ÃÿÊ ŸÊ◊ ‚ÈπH 31H •ÊÁáÊ ∞‚Ë „U •flSÕÊ– Ÿ
¡Ê«UÃÊ¢ ¬ÊÕʸ– ¡ ¡Ë¡ Ã¥Áø ‚fl¸ÕÊ– ŒÈ—π ¡ÊáÊ¥H 32H Ã¥ ◊ŸÊ⁄UÕ‚¢ª¥
Ÿ√„U– ∞:„UflË¥ Á‚Áh ª∂¥Áø •Ê„U– „U ŒÊŸËÁø ©U¬Êÿ– ‚ÈπŒÈ—πÊ‚ËH 33H •ÊÃÊ¢
•‚¢ªÊ ‚ÊÁˇÊ÷ÍÃÊ– Œ„UË¥ øÒÃãÿÊøË ¡ ‚ûÊÊ– ÁÃÿ ŸÊ◊ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– øßÊ
ÿÕ¥H 34H ¡ ŸπÊÒÁŸ ∑§‡Êfl⁄UË– ©U÷Ë ¡Êª ‡Ê⁄UË⁄UË¥– ¡ ÁÄUË¥ •flSÕÊ¢Ã⁄UË¥–
¬Ê∂≈ ŸÊH 35H ◊Ÿ’ÈhKÊÁŒ •ÊÉÊflË¥– Á¡ÿøÁŸ ≈Ufl≈UflË¥– ¬˝∑ΧÁÃflŸ◊ÊœflË–
‚ŒÊÁø ¡H 36H ¡«UÊ¡«UË¥ •¢‡ÊË¥– ⁄UÊ„UÊ≈U ¡ ‚Á⁄U‚Ë– Ã øÃŸÊ ªÊ ÃÈ¡‚Ë¥–
∂Á≈U∑¥§ ŸÊ„UË¥H 37H ¬Ò¥ ⁄UÊflÊ ¬Á⁄UflÊL§ ŸáÊ– •ÊôÊÊÁø ¬⁄Uø∑˝§ Á¡áÊ– ∑§Ê¢
ø¢º˝ÊøÁŸ ¬Íáʸ¬áÊ¥– Á‚¢œÍ ÷⁄UÃËH 38H ŸÊŸÊ ÷˝Ê◊∑§Êø¥ ‚Á㟜ʟ– ∂Ê „UÊ
∑§⁄UË ‚øß– ∑§Ê¢ ‚Íÿ¸‚¢ªÈ ¡Ÿ– øc≈ÔUflË ªÊH 39H •ªÊ ◊Èπ◊›¥UflËáÊ–
Á¬Á∂ÿÊø¥ ¬Ê·áÊ– ∑§⁄UË ÁŸ⁄UˡÊáÊ– ∑ͧ◊˸ ¡flË¥H 140H ¬ÊÕʸ ÁÃÿʬ⁄UË–
•Êà◊‚¢ªÃË ßÿ ‡Ê⁄UË⁄UË¥– ‚¡ËflàflÊøÊ ∑§⁄UË– ©U¬ªÈ ¡«UÊH 41H ◊ª ÁÃÿÃ¥
øßʖ ê„UÁáʬ ¬Ò¥ •¡È¸ŸÊ– •ÊÃÊ¢ œÎÁÃÁflfl¢øŸÊ-– ÷ŒÈ •Êß∑§H 42H Ã⁄UË
÷ÍÃÊ¥ ¬⁄US¬⁄¥U– ©UÉÊ«U ¡ÊÁà Sfl÷ÊflflÒ⁄¥U– Ÿ√„ ¬ÎâflËÃ¥ ŸË⁄¥U– Ÿ ŸÊÁ‡Ê¡H 43H
ŸË⁄UÊÃ¥ •Ê≈UË Ã¡– Ã¡Ê flÊÿÍÁ‚¢ ¤Ê¥È¡– •ÊÁáÊ ªªŸ âfl ‚„U¡– flÊÿÍ
÷ˇÊËH 44H ÃflË¥Áø ∑§ÊáÊ„UË fl›U– •Ê¬áÊ ∑§ÊÁÿ‚ÿÊ„UË Ÿ Á◊›U–
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 275

•Ê¢Ã Á⁄UªÊÁŸ flª›¥U– •Ê∑§Ê‡Ê „¥UH 45H ∞‚Ë¥ ¬Ê¢ø„UË ÷ÍÃ¥– Ÿ ‚Ê„UÃË
∞∑§◊∑§Ê¢Ã¥– ∑§Ë¥ ÁÃÿ¥„UË ∞ÄÿÊÃ¥– Œ„UÊ‚Ë ÿÃËH 46H m¢mÊøË ©UÁπÁflπË–
‚Ê«ÍUÁŸ fl‚ÃË ∞∑§Ë¥– ∞∑§∑§ÊÃ¥ ¬ÊπË– ÁŸ¡ªÈáÊ¥ ªÊH 47H ∞‚¥ Ÿ Á◊›U
ÃÿÊ¢ ‚Ê¡áÊ¥– ø›U œÒÿZ ¡áÊ¥– ÃÿÊ¢ ŸÊ¢fl ê„UáÊ¥– œÎÃË ◊Ë ªÊH 48H •ÊÁáÊ
¡Ëfl¥‚Ë ¬Ê¢«UflÊ– ÿÊ ¿UÁûÊ‚Ê¢øÊ ◊›UÊflÊ– ÃÊ „UÊ ∞Õ ¡ÊáÊÊflÊ– ‚¢ÉÊÊÃÈ ¬Ò¥
ªÊH 49H ∞fl¢ ¿UûÊË‚„UË ÷Œ– ‚Ê¢ÁªÃ∂ ÃÈ¡ Áfl‡ÊŒ– ÿÿÊ ÿÃÈ∂ÿÊÃ¥
¬˝Á‚h– ˇÊòÊ ê„UÁáÊ¡H 150H ⁄UÕÊ¢ªÊ¢øÊ ◊›UÊflÊ– ¡flË¥ ⁄UÕÈ ê„UÁáÊ¡
¬Ê¢«UflÊ– ∑§Ê¢ •œÊäfl¸ •flflÊ¢– ŸÊ¢fl Œ„UÊH 51H ∑§⁄UËÃÈ⁄¢Uª‚◊Ê¡¥– ‚ŸÊ ŸÊ◊
ÁŸ»§¡– ∑§Ê¢ flÊÄÿ¥ ê„UÁáÊ¡ÃË ¬È¢¡– •ˇÊ⁄UÊ¢øH 52H ∑§Ê¢ ¡›Uœ⁄UÊ¢øÊ ◊›UÊ–
flÊëÿ „UÊÿ •Ê÷Ê›UÊ– ŸÊŸÊ ∂Ê ∑§Ê¢ ‚∑§›UÊ¢– ŸÊ◊ ¡ªH 53H ∑§Ê¢
F„U‚ÍòÊflã„UË– ◊›ÈU ∞Á∑§Áø SÕÊŸË¥– œÁ⁄U¡ ÃÊ ¡ŸË¥– ŒË¬È „UÊÿH 54H
ÃÒ‚Ë¥ ¿UûÊË‚„UË ßÿ¥ Ãûfl¥– Á◊›UÃË¥ ¡áÊ¥ ∞∑§àfl¥– ÃáÊ¥ ‚◊Í„U¬⁄Uàfl¥– ˇÊòÊ
ê„UÁáʬH 55H •ÊÁáÊ flÊ„UÃÁŸ ÷ÊÒÁÃ∑¥§– ¬Ê¬ ¬Èáÿ ÿÕ¥ Á¬∑§– ê„UáÊÊÒÁŸ
•Êê„UË ∑§ÊÒÃÈ∑¥§– ˇÊòÊ ê„UáÊÊ¥H 56H •ÊÁáÊ ∞∑§ÊøÁŸ ◊Ã¥– Œ„U ê„UáÊÃË
ÿÿÊÃ¥– ¬Á⁄U •‚Ê „¥U •Ÿ¢Ã¥– ŸÊ◊¥ ÿÿÊH 57H ¬Ò¥ ¬⁄UÃûflÊ•Ê⁄UÊÒÃ¥–
SÕÊfl⁄UÊ•Ê¢ÃÊÒÃ¥– ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥ „UÊÃ¥ ¡ÊÃ¥– ˇÊòÊÁø „¥UH 58H ¬Á⁄U ‚È⁄UŸ⁄U™§⁄UªË¥–
ÉÊ«Uà •Ê„U ÿÊÁŸÁfl÷ʪ˥– Ã¥ ªÈáÊ∑§◊¸‚¢ªË¥– ¬Á«U∂¢ ‚ÊÃ¥H 59H „Áø
ªÈáÊÁflfl¢øŸÊ– ¬È…UÊ¢ ê„UÁáʬÒ∂ •¡È¸ŸÊ– ¬˝SÃÈà •ÊÃÊ¢ ÃÈ¡ ôÊÊŸÊ– M§¬
ŒÊflÍ¢H 160H ˇÊòÊ Ã¢fl ‚ÁflSÃ⁄U– ‚Ê¢ÁªÃ∂¥ ‚Áfl∑§Ê⁄U– ê„UáÊÊÒÁŸ •ÊÃÊ¢
©UŒÊ⁄U– ôÊÊŸ •Êß∑¥§H 61H ¡ÿÊ ôÊÊŸÊ∂ʪ˥– ªªŸ ÁªÁ›UÃÊÃË ÿÊªË–
SflªÊ¸øË •Ê«Ufl¢ªË– ©U◊⁄U«UÊÁŸH 62H Ÿ ∑§Á⁄UÃË Á‚hËøË øÊ«U– Ÿ œÁ⁄UÃË
´§hËøË ÷Ë«U– ÿÊªÊ∞‚¥ ŒÈflÊ«U– „U›UÁ‚ÃËH 63H ìÊŒÈªZ flÊ∂ Ê¢ Á«UÖ
´§ÃÈ∑§ÊÁ≈U flÊflÊ¢Á«UÖ ©U∂ ÕÍÁŸ ‚Ê¢Á«UÖ ∑§◊¸flÀ∂ËH 64H ŸÊŸÊ ÷¡Ÿ◊ʪËZ–
œÊ¢flà ©UÉÊÁ«ÿÊ •Ê¢ªË¥– ∞∑§ Á⁄UªÃÊÃË ‚È⁄U¢ªË¥– ‚È·ÈêŸÁøÿH 65H ∞‚Ë Á¡ÿ
ôÊÊŸË¥– ◊ȟˇfl⁄UÊ¢øË ©UÃÊã„UË– flŒÃM§ëÿÊ ¬ÊŸÊflÊŸË¥– Á„¢U«UÃÊÃËH 66H
Œ߸∂ ªÈL§‚flÊ– ßÿÊ ’ÈÁh ¬Ê¢«UflÊ– ¡ã◊‡ÊÃÊ¥øÊ ‚Ê¢«UÊflÊ– ≈UÊÁ∑§Ã ¡H 67H
¡ÿÊ ôÊÊŸÊøË Á⁄UªfláÊË– •Áfll ©UáÊ¥ •ÊáÊË– ¡ËflÊ •Êà◊ÿÊ ’ȤÊÊfláÊË–
276 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

◊Ê¢«ÍUÁŸ ŒH 68H ¡¥ ߢÁº˝ÿÊ¢øË¥ mÊ⁄¥U •Ê«UË– ¬˝flÎûÊËø ¬Êÿ ◊Ê«UË– ¡¢ ŒÒãÿÁø
»§«UË– ◊ÊŸ‚Êø¥H 69H mÒÃÊøÊ ŒÈ∑§Ê›ÈU ¬Ê„U– ‚ÊêÿÊø¥ ‚ÈÿÊáÊ¥ „UÊÿ– ¡ÿÊ
ôÊÊŸÊøË ‚Êÿ– ∞‚¥ ∑§⁄UËH 170H ◊ŒÊøÊ ∆UÊflÊÁø ¬È‚Ë– ¡¥ ◊„UÊ◊Ê„UÊÃ¥
ª˝Ê‚Ë– ŸŒË •Ê¬¬L§ ∞‚Ë– ÷Ê· ©U⁄UÊ¥H 71H ¡¥ ‚¢‚Ê⁄UÊÃ¥ ©Uã◊Í›UË–
‚¢∑§À¬¬¢∑ȧ ¬ÊπÊ›UË– •ŸÊfl⁄UÊÃ¥ fl¥≈UÊ›UË– ôÊÿÊÃ¥ ¡¥H 72H ¡ÿÊøÁŸ
¡Ê∂¬áÊ¥– ¬Ê¥ªÈ› Ê „Êß¡ ¬˝ÊáÊ¥– ¡ÿÊøÁŸ Áfl¥ŒÊáÊ¥– ¡ª „¥ øC¥H 73H
¡ÿÊøÁŸ ©U¡Ê›¥U– ©ÉÊ«UÃË ’ÈhËø «UÊ›U– ¡ËflÈ ŒÊ¢ŒÊfl⁄UË ∂Ê ›U–
•ÊŸ¢ŒÊÁøÿÊH 74H ∞‚¥ ¡¥ ôÊÊŸ– ¬ÁflòÊÒ∑§ÁŸœÊŸ– ¡Õ Áfl≈UÊ›U∂¥ ◊Ÿ–
øÊπ ∑§Ë¡H 75H •Êà◊ÿÊ ¡Ëfl’ÈhË– ¡ ∂ʪ∂Ë „UÊÃË ˇÊÿ√ÿʜ˖ Ã
¡ÿÊÁøÿ ‚Á㟜˖ ÁŸL§¡Ê ∑§Ë¡H 76H Ã¥ •ÁŸM§åÿ ∑§Ë¥ ÁŸM§Á¬¡–
∞∑§ÃÊ¢ ’ÈhË •ÊÁáÊ¡– flÊ¢øÍÁŸ «UÊ›UÊ¢ ŒÁπ¡– ∞‚¥ ŸÊ„UË¥H 77H ◊ª Ã¥Áø
ßÿ ‡Ê⁄UË⁄UË¥– ¡Ò¥ •Ê¬È∂Ê ¬˝÷ÊflÊ ∑§⁄UË– ÃÒ¥ ߢÁº˝ÿÊ¢ÁøÿÊ √ÿʬÊ⁄UË¥– «UÊ›UÊ¢Á„U
ÁŒ‚H 78H ¬Ò¥ fl‚¢ÃÊø¥ Á⁄UªfláÊ¥– ¤ÊÊ«UÊ¢øÁŸ ‚Ê¡¬áÊ¥– ¡ÊÁáÊ¡ ÃflË¥
∑§⁄UáÊ¥– ‚Ê¢ªÃË ôÊÊŸH 79H •ªÊ flΡÊÊÁ‚ ¬ÊÃÊ›UË¥– ¡›U ‚Ê¢¬«U ◊È›UË¥– Ã¥
‡ÊÊπÊ¢Áøÿ ’Ê„UÊ›UË¥– ’Ê„U⁄U ÁŒ‚H 180H ∑§Ê¢ ÷Í◊Ëø¥ ◊ÊŒ¸fl– ‚Ê¢ª
∑§Ê¥÷ÊøË ∂fl∂fl– ŸÊŸÊ •ÊøÊ⁄U ªÊÒ⁄Ufl– ‚È∑ȧ∂ËŸÊø¥H 81H •ÕflÊ
‚¢÷˝◊ÊÁøÿÊ •ÊÿÃË– F„UÊ ¡Ò‚Ê ÿ √ÿÄÃË– ∑§Ê¢ Œ‡Ê¸ŸÊÁøÿ ¬˝‡ÊSÃË–
¬Èáÿ¬ÈL§·H 82H ŸÊÃ⁄UË ∑§›UË¥ ∑§Ê¬Í⁄U ¡Ê„U∂Ê– ¡flË¥ ¬Á⁄U◊›¥U ¡ÊáÊÊ¥ •Ê∂Ê–
∑§Ë¥ Á÷¢ªÊ⁄UË¥ ŒË¬È ∆UÁfl∂Ê– ’Ê„UÁ⁄U »§Ê¢∑§H 83H ÃÒ‚¥ NUŒÿË¥øÁŸ ôÊÊŸ¥– Á¡ÿ
Œ„UË¥ ©U◊≈UÃË Áøã„¥U– ÁÃÿ¥ ‚Ê¢ªÊ¢ •ÊÃÊ¢ •flœÊŸ¥– øÊ¢ª¥ •Êß∑§H 84H
•◊ÊÁŸàfl◊ŒÁê÷àfl◊Á„¢U‚Ê ˇÊÊÁãÃ⁄UÊ¡¸fl◊˜Ô–
•ÊøÊÿÊ¸¬Ê‚Ÿ¢ ‡ÊÊÒø¢ SÕÒÿ¸◊Êà◊ÁflÁŸª˝„U—H 7H
Ã⁄UË ∑§fláÊ„UË Áfl·ÿË¥ø¥– ‚Êêÿ „UÊáÊ¥ Ÿ L§ø– ‚¢÷ÊÁflìáÊÊø¥– flÊ¤Ê¥
¡ÿÊH 85H •ÊÁÕ∂ Áø ªÈáÊ flÊÁŸÃÊ¢– ◊Êãÿ¬áÊ¥ ◊ÊÁŸÃÊ¢– ÿÊÇÿÃø¥ ÿÃÊ¢–
M§¬ •Ê¢ªÊH 86H ÃÒ¥ ª¡’¡Ê¥ ∂ʪ ∑Ò§‚Ê– √ÿÊœ¥ L¢§œ∂Ê ◊ÎªÈ ¡Ò‚Ê– ∑§Ê¢
’Ê„UË¥ Ã⁄UÃÊ¢ fl›U‚Ê– ŒÊ≈U∂ Ê ¡flË¥H 87H ¬ÊÕʸ ÃáÊ¥ ¬Ê«¥U– ‚ã◊ÊŸ¥ ¡Ê
‚Ê¢∑§«¥U– ªÁ⁄U◊Ã¥ •Ê¢ªÊ∑§«U– ÿflÊ¥Áø ŸŒËH 88H ¬ÍÖÿÃÊ «UÊ›UÊ¢ Ÿ
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 277

ŒπÊflË– Sfl∑§ËÃ˸ ∑§ÊŸË¥ ŸÊÿ∑§ÊflË– „UÊ •◊È∑§Ê ∞‚Ë ŸÊ„UÊflË– ‚Áø

∂Ê∑§Ê¢H 89H ÃÕ ‚à∑§Ê⁄UÊøË ∑¥§ ªÊ∆UË– ∑¥§ •ÊŒ⁄UÊ Œ߸∂ ÷≈UË– ◊⁄UáÊ¥‚Ë¥
‚Ê≈UË– Ÿ◊S∑§ÊÁ⁄UÃÊ¢H 190H flÊøS¬ÃËøÁŸ ¬Ê«¥U– ‚fl¸ôÊÃÊ Ã⁄UË ¡Ê«U– ¬Á⁄U
flÁ«Ufl◊Ê¡Ë¥ Œ«U– ◊Á„U◊èÊáÊ¥H 91H øÊÃÈÿ¸ ∂¬flË– ◊„Uûfl „UÊ⁄UflË–
Á¬‚¬áÊ Á◊⁄UflË– •Êfl«ÊÁŸH 92H ∂ÊÒÁ∑§∑§ÊøÊ ©UmªÈ– ‡ÊÊSòÊÊ¢fl⁄UË ©U’ªÈ–
©Uª¬áÊË¥ øÊ¢ªÈ– •ÊÕË ÷L§H 93H ¡ª¥ •flôÊÊÁø ∑§⁄UÊflË– ‚¢’¢œË¥ ‚ÊÿÁø
Ÿ œ⁄UÊflË– ∞‚Ë ∞‚Ë ¡ËflË¥– øÊ«U ’„ÈUH 94H ÛUÊÒ≈U¬áÊ ’ÊáÊ– •Ê¢ªË¥
Á„UáÊÊflÊ π¥fláÊ¥– Ã¥ Ã¥Áø ∑§⁄UáÊ¥– ’„ÈUÃ∑§M§ŸËH 95H „UÊ ¡ËÃÈ ŸÊ ŸÊ„U–
∂Ê∑§ ∑§À¬Ë ÿáÊ¥ ÷Êfl¥– ÃÒ‚¥ Á¡áÊ¥ „UÊ•Êfl¥– ∞‚Ë •Ê‡ÊÊH 96H ¬Ò¥ øÊ∂ÃÈ
∑§Ê¢ ŸÊ„U– ∑§Ë¥ flÊ⁄UÁŸ ¡ÊÃÈ •Ê„U– ¡ŸÊ ∞‚Ê ÷˝◊È ¡Êÿ– ÃÒ‚¥ „UÊ߸¡H 97H
◊ʤÊ¥ •‚Ã¬áÊ ∂Ê¬Ê– ŸÊ◊M§¬ „UÊ⁄U¬Ê– ◊¡ ¤ÊáÊ¥ flÊÁ‚¬Ê– ÷ÍáÊÃH 98H
∞‚Ë ¡ÿÊøË¥ ŸflÁ‚ÿ¥– ¡Ê ÁŸàÿ ∞∑§Ê¢ÃÊ ¡ÊÃÈ ¡Êÿ– ŸÊ◊¥Áø ¡Ê Á¡ÿ–
Áfl¡ŸÊøÁŸH 99H flÊÿÍ •ÊÁáÊ ÃÿÊ ¬«U– ªªŸ¥‚Ë¥ ’Ê∂ Ê¥ •Êfl«U– ¡Ëfl¥
¬˝ÊáÊ¥ ¤ÊÊ«¥U– ¬Á…Uÿ¢ÃË¥ ¡ÿÊH 200H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ∞‚Ë¥– Áøã„¥U ¡ÿÊ Œπ‚Ë–
¡ÊáÊ ÃÿÊ ôÊÊŸ¥‚Ë¥– ‡Ê¡ ¡Ê„U∂ ËH 1H ¬Ò¥ •◊ÊÁŸàfl ¬ÈL§·Ë¥– Ã¥ ¡ÊáÊÊfl¥ ß„UË¥
Á◊·Ë¥– •ÊÃÊ¢ •Œ¢÷ÊÁøÿÊ flÊ›UπË‚Ë– ‚ÊÒ⁄U‚È ŒflÊ¥H 2H Ã⁄UË •Œ¢Á÷àfl
∞‚¥– ∂ÊÁ÷ÿÊø¥ ◊Ÿ ¡Ò‚¥– ¡ËflÈ ¡ÊflÊ ¬⁄UË ŸÈ◊‚– ∆UÁfl∂Ê ∆UÊflÊH 3H
Ãÿʬ⁄UË Á∑§⁄UË≈UË– ¬Á«U∂ Ê„UË ¬˝ÊáÊ‚¢∑§≈UË¥– Ã⁄UË ‚È∑Χà Ÿ ¬˝∑§≈UË– •Ê¢ª¥
’Ê∂¥H 4H π«UÊáÊ¥ •Ê∂Ê ¬Êã„UÊ– ¬›UflË ¡flË¥ •¡È¸ŸÊ– ∑§Ê¢ ∂¬flË
¬áÿÊ¢ªŸÊ– flÁ«U∂¬áÊH 5H •Ê…KÈ •ÊÃÈ«U •Ê«UflË¥– ◊ª •Ê…KÃÊ ¡flË¥
„UÊ⁄UflË– ŸÊÃ⁄UË ∑ȧ›UflœÍ ∂¬flË– •flflÊ¢Ã¥H 6H ŸÊŸÊ ∑Χ·Ëfl›ÈU •Ê¬È∂¥–
¬Ê¢ÉÊÈ⁄UflË ¬Á⁄U∂¥– ÃÒ‚¥ ¤ÊÊ¢∑§Ë ÁŸ¬¡∂¥– ŒÊŸ¬ÈáÿH 7H flÁ⁄Ufl⁄UË Œ„ÊU Ÿ ¬Í¡Ë–
∂Ê∑§Ê¢Ã¥ Ÿ ⁄¢U¡Ë– Sflœ◊ȸ flÊÇäfl¡Ë¥– ’Ê¢œÊ¥ ŸáÊH 8H ¬⁄UÊ¬∑§ÊL§ Ÿ ’Ê∂–
Ÿ Á◊⁄UflË •èÿÊÁ‚∂–¥ Ÿ ‡Ê∑§ Áfl∑Í¢ ¡Ê«U∂–¥ S»§ËÃË‚Ê∆UËH ¥ 9H ‡Ê⁄UË⁄U÷ÊªÊ¢∑§«U–
¬„UÊÃÊ¢ ∑Χ¬áÊÈ •Êfl«U– ∞:„UflË¥ œ◊¸ÁflcÊÿË¥ ÕÊ«U¢– ’„ÈU Ÿ ê„UáÊH 210H ÉÊ⁄UË¥
ÁŒ‚ ‚Ê¢∑§«U– Œ„UË¥øË •ÊÿÃË ⁄UÊ«U– ¬⁄UË ŒÊŸË¥ ¡ÿÊ „UÊ«U– ‚È⁄UÃM§‚Ë¥H 11H
Á∑¢§’„ÈUŸÊ Sflœ◊ËZ ÕÊL§– •fl‚⁄UË¥ ©UŒÊL§– •Êà◊øø̧ øÃÈL§– ∞:„UflË¥ fl«UÊH 12H
278 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∑§›UËø¥ Œ›UflÊ«¥U– „U›ÍU ¬Ê∑§›U •Êfl«U– ¬Á⁄U »§›ÊÁŸÿÊ¢ ªÊ…¥U– ⁄U‚Ê›U

¡Ò‚¥H 13H ∑§Ê¢ ◊ÉÊÊø¥ •Ê¢ª ¤ÊË∂– ÁŒ‚ flÊ⁄UÁŸ ¡Ò‚¥ ¡Ê߸∂– ¬⁄UË fl·¸ÃË
Ÿfl∂– ÉÊŸfl≈U Ã¥H 14H ÃÒ‚Ê ¡Ê ¬Íáʸ¬áÊË¥– ¬Ê„UÃÊ¢ œÊÃË •ÊÿáÊË– ∞:„UflË¥
Ã⁄UË flÊáÊË– ÃÊÁø ∆UÊflÊH 15H „¥U •‚Ê ÿÊ Áøã„UÊ¢øÊ– Ÿ≈UŸÊøÈ ∆UÊÿË¥
¡ÿÊëÿÊ– ¡ÊáÊ ôÊÊŸ ÃÿÊëÿÊ– „UÊÃÊ¥ ø…UH 16H ¬Ò¥ ªÊ •º¢÷¬áÊ–
ê„UÁáÊÃ∂¥ Ã¥ „¥U ¡ÊáÊ– •Ê¢ÃÊ •Ê߸∑§ πÍáÊ– •Á„¢U‚øËH 17H ÃÁ⁄U •Á„¢U‚Ê
’„ÈUÃË¥ ¬⁄UË– ’ÊÁ∂∂Ë •‚ •fläÊÊ⁄UË¥– •Ê¬È∂ÊÁ∂ÿÊ ◊ÃÊ¢Ã⁄UË¥– ÁŸM§Á¬∂ËH 18H
¬⁄UË Ã ∞‚Ë ŒπÊ– ¡Ò‡ÊÊ πÊ¢«ÍUÁŸÿÊ¢ ‡ÊÊπÊ– ◊ª ÃÿÊÁøÿÊ ’È«ÈUπÊ– ∑È¢§¬
∑§Ë¡H 19H ∑§Ê¢ ’Ê„ÍU ÃÊ«UÊÁŸ ¬øÁfl¡– ◊ª ÷È∑§øË ¬Ë«UÊ ⁄UÊÁπ¡– ŸÊŸÊ
Œ™§›U ◊Ê«UÊÁŸ ∑§Ë¡– ¬ÊÒ›UË ŒflÊH 220H ÃÒ‚Ë Á„¢U‚ÊÁø ∑§M§ÁŸ •Á„¢U‚Ê–
ÁŸ»§¡Áfl¡ „UÊ ∞‚Ê– ¬Ò¥ ¬Ífl¸◊Ë◊Ê¢‚Ê– ÁŸáÊÊ¸ ∑§∂ÊH 21H ¡ •flÎc≈ÔUËøÁŸ
©U¬º˝fl¥– ªÊŒ∂¥ Áfl‡fl •ÊÉÊfl¥– ê„UáÊÊÒÁŸ ¬¡¸ãÿc≈ÔUË ∑§⁄UÊfl– ŸÊŸÊ ÿʪH 22H
âfl ÁÃÿ ßc≈ÔUËÁøÿÊ ’È«UË¥– ¬‡ÊÈÁ„¢U‚Ê ⁄UÊ∑§«UË– ◊ª •Á„¢U‚øË Õ«UË– ∑Ò¥§øË
ÁŒ‚H 23H ¬Á⁄U¡ ŸÈ‚œË Á„¢U‚Ê– ÃÕ ©ªflÒ∂ ∑§Êÿ •Á„¢U‚Ê– ¬⁄UË Ÿfl∂
’Ê¬Ê ÁäÊ¢fl‚Ê– ÿÊ ÿÊÁôÊ∑§Ê¢øÊH 24H •ÊÁáÊ •ÊÿÈfl¸ŒÈ •ÊÉÊflÊ– ÃÊ ÿÊø
◊Ê„UÊ⁄UÊ ¬Ê¢«UflÊ– ¡ ¡ËflÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ∑§⁄UÊflÊ– ¡ËflÉÊÊÃÈH 25H ŸÊŸÊ⁄UÊª¥
•Ê„UÊ›U∂Ë¥– ∂Ê›UÃË¥ ÷ÍÃ¥ ŒÁπ∂Ë¥ – Ã Á„¢U‚Ê ÁŸflÊ⁄UÊflÿÊ ∑§∂Ë– ÁøÁ∑§à‚Ê
∑§Ê¢H 26H âfl Ã ÁøÁ∑§à‚ ¬Á„U∂¥– ∞∑§Êø ∑¢§Œ πáÊÁfl∂– ∞∑§Ê
©U¬«UÁfl∂¥– ‚◊Í›UË¥ ‚¬òÊË¥H 27H ∞∑¥§ •Ê«U ◊Ê«UÁfl∂Ë– •¡¢ª◊ÊøË πÊ∂
∑§Ê…UÁfl∂Ë– ∞∑¥§ ªÁ÷¸áÊË ©U∑§«UÁfl∂Ë– ¬È≈UÊ◊Ê¡Ë¥H 28H •¡ÊÇÊòÊÈ ÃL§fl⁄UÊ¢–
‚flÊZªË¥ ŒflÁflÀÿÊ Á‡Ê⁄UÊ– ∞‚ ¡Ëfl ÉÊ™§ÁŸ äÊŸÈœ¸⁄UÊ– ∑§Ê⁄«U ∑§∂H 29H
•ÊÁáÊ ¡¢ª◊Ê„UË „UÊÖ ∂Ê™§ÁŸ ∑§ÊÁ…U∂¥ Á¬ûÊ– ◊ª ⁄UÊÁπ∂ Á‡ÊáÊÖ •ÊÁáÊ∑§
¡ËflH 230H •„UÊ fl‚ÃË¥ œfl›UÊ⁄¥U– ◊Ê«ÍUÁŸ ∑§∂Ë¥ Œ√„UÊ⁄¥U– ŸÊªflÍÁŸ
fl√„UÊ⁄¥U– ªflÊ¥ŒË ÉÊÊÃ∂ËH 31H ◊SÃ∑§ ¬Ê¢ÉÊÈ⁄UÁfl∂¥– âfl ÛUfl≈UË¥ ©UÉÊ«¥U
¬«U∂¥– ÉÊ⁄U ◊Ê«UÊÁŸ ∑§∂– ◊Ê¢«Ufl ¬È…¥UH 32H ŸÊŸÊ ¬Ê¢ÉÊÈU⁄UáÊ¥– ¡Ê›ÍUÁŸ ¡Ò‚¥
ÃʬáÊ¥– ∑§Ê¢ ¡Ê∂¥ •Ê¢ªœÈáÊ¥– ∑È¢§¡⁄UÊø¥H 33H ŸÊÃ⁄UË ’Ò∂ Áfl∑ͧÁŸ ªÊ∆UÊ–
¬È¢‚Ê ∂ÊflÊÁŸ ’Ê¢Áœ¡ ªÊ¢∆UÊ– ßÿÊ ∑§⁄UáÊË¥ ∑§Ë¥ øc≈ÔUÊ– ∑§Êß „¢U‚Ê¥H 34H
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 279

∞∑§Ë¥ œ◊ʸÁøÿÊ flÊ„UáÊË– ªÊ›Í¢U •ÊŒÁ⁄U∂¥ ¬ÊáÊË– âfl ªÊÁ›UÃÿÊ •Ê„UÊ›UáÊË¥–

¡Ëfl ◊∂H 35H ∞∑§ Ÿ ¬øÁflÃËÁø ∑§áÊ– ßÿ Á„¢U‚ø ÷áÊ– ÃÕ ∑§ŒÕ¸∂
¬˝ÊáÊ– ÃUÁø Á„¢U‚ÊH 36H ∞fl¢ Á„¢U‚ÊÁø •Á„¢U‚Ê– ∑§◊¸∑§Ê¢«UË¥ „UÊ ∞‚Ê–
Á‚hÊ¢ÃÈ ‚È◊Ÿ‚Ê– flÊ›Uπ¥ ÃÍ¢H 37H ¬Á„U∂¥ •Á„¢U‚ø¥ ŸÊ¢fl– •Êê„UË¥ ∑§∂¥
¡¢fl– âfl S»Í§Áø ’Ê¢œ∂Ë „UÊ¢fl– ßÿ ◊ÃËH 38H Ã⁄UË ∑Ò§‚ÁŸ ÿÿÊÃ¥
ªÊ›UÊfl¥– ê„UáÊÊÒÁŸ ¬Á«U∂¥ ’Ê∂Êfl¥– ÃflË¥Áø ÃÈflÊ¢„UË ¡ÊáÊÊfl¥– ∞‚Ê ÷ÊflÊH 39H
’„ÈUÃ∑§M§ÁŸ Á∑§⁄UË≈UË– „UÊÁø Áfl·Ê ßÿ ªÊ∆UË– ∞:„UflË¥ ∑§Ê¢ •Ê«UflÊ≈UË¥–
œÊ¢Áfl¡Ò∂ªÊH 240H •ÊÁáÊ Sfl◊ÃÊÁøÿÊ ÁŸœÊ¸⁄UÊ-– ∂ʪÊÁŸÿÊ¢ œŸÈœ¸⁄UÊ–
¬˝ÊåÃÊ¢ ◊ÃÊ¢Ã⁄UÊ¢– ÁŸfl¸øÈ ∑§Ë¡H 41H ∞‚Ë „U •flœÊ⁄UË¥– ÁŸM§Á¬ÃË ¬⁄UË–
•ÊÃÊ¢ ÿÿÊfl⁄UË– ◊ÈÅÿ ¡¥ ªÊH 42H Ã¥ Sfl◊à ’ÊÁ∂¡Ò∂– •Á„¢U‚ M§¬
Á∑§¡Ò∂– Á¡ÿÊ ©U∆UÁ∂ÿÊ •Ê¢ÃÈ∂– ôÊÊŸ ÁŒ‚H 43H ¬⁄UË Ã¥ •ÁœÁc∆ÔU∂ÁŸ
•Ê¢ª¢– ¡ÊÁáÊ¡ •Êø⁄UÃÁŸ ’ª¥– ¡Ò‚Ë ∑§‚fl≈UË ‚Ê¢ª– flÊÁŸÿÊÃ¥H 44H
ÃÒ‚¥ ôÊÊŸÊ◊ŸÊÁøÿ èÊ≈UË– ‚Á⁄U‚¥Áø •Á„¢U‚ø¥ Á’¢’ ©U∆UË– Ã¥Áø ∞‚¥ Á∑§⁄UË≈UË–
¬Á⁄U‚ •ÊÃÊ¢H 45H ÃÁ⁄U Ã⁄¢UªÈ ŸÊ∂ Ê¢ Á«UÃÈ– ∂„U⁄UË ¬Êÿ¥ Ÿ »§ÊÁ«UÃÈ– ‚Ê¢ø∂È
Ÿ ◊ÊÁ«UÃÈ– ¬ÊÁáÊÿÊøÊH 46H flª¥ •ÊÁáÊ ∂‚Ê– ÁŒ∆UË ÉÊÊ∂Í Á Ÿ •Ê¢Áfl‚Ê–
¡›UË¥ ’∑ȧ ¡Ò‚Ê– ¬Ê©∂ ‚ÈÿH 47H ∑§Ê¢ ∑§◊›UÊfl⁄UË ÷˝◊⁄U– ¬Êÿ ∆UÁflÃË
„U›ÈUflÊ⁄U– ∑ȧø¢È’Ò∂ ∑§‚⁄U– ßÿÊ ‡Ê¢∑§ÊH 48H ÃÒ‚ ¬⁄U◊ÊáÊȬʥ ª¢ÈÃ∂– ¡ÊáÊÍÁŸ
¡Ëfl ‚ÊŸÈ∂– ∑§ÊL§áÿÊ◊Ê¡Ë¥ ¬Ê©U∂¥– ∂¬flÍÁŸ øÊ∂H 49H Ã flÊ≈U ∑Χ¬øË
∑§Á⁄UÃÈ– Ã ÁŒ‡ÊÊÁø F„U÷Á⁄UÃÈ– ¡ËflÊÛUË¥ •Ê¢ÕÁ⁄UÃÈ– •Ê¬È∂ Ê ¡ËflÈH 250H
∞Á‚ÿÊ ¡ÃŸÊ– øÊ∂áÊ¥ ¡ÿÊ •¡ÈŸ¸ Ê– „U¥ •ÁŸflʸëÿ ¬Á⁄U◊ÊáÊÊ– ¬ÈÁ⁄U¡Ÿ ÊH 51H
¬Ò¥ ◊Ê„UÊøÁŸ ‚Ê¢ª«¥U– ∂Ê‚Ë Á¬∂Ë¥ œ⁄UË ÃÊ¥«¥U– ÃÕ ŒÊ¢ÃÊ¢ø •Êª⁄U«U– ∂ʪÃË
¡Ò‚H 52H ∑§Ê¢ F„UÊ›ÈU ◊Êÿ– ÃÊã„UÿÊøË flÊ‚ ¬Ê„U– ÁÃÿ ÁŒ∆UË •Ê„U–
„U›ÈUflÊ⁄U ¡¥H 53H ŸÊŸÊ ∑§◊›UŒ›¥U– «UÊ∂Áfl¡ÃË …UÊ›¥U– ÃÊ ¡áÊ¥ ¬Ê«¥U
’È’È›¥U– flÊ⁄UÊ ÉÊ¬H 54H ÃÒ‚ÁŸ ◊ÊŒ¸fl¥ ¬Êÿ– ÷Í◊Ëfl⁄UË ãÿ‚ËÃÈ ¡Êÿ–
∂ʪÃË ÃÕ „UÊÿ– ¡ËflÊ¥ ‚ÈÅÊH 55H ∞Á‚ÿÊ ∂ÁÉÊ◊Ê øÊ∂ÃÊ¢– ∑ΧÁ◊
∑§Ë≈U∑§ ¬¥«ÈU‚ÈÃÊ– Œπ ÃÁ⁄U ◊ÊÉÊÊÒÃÊ– „U›ÍUÁø ÁŸÉÊH 56H ê„UáÊ ¬ÊflÊ
œ«U»§«UË∂– Ã⁄UË SflÊ◊ËøË ÁŸº˝Ê ◊Ê«ÒU∂– ⁄Uø∂ ¬ áÊÊ ¬«ÒU∂– ¤ÊÊÃË „UŸH 57H
280 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ßÿÊ ∑§Ê∑ȧ›UÃË– flÊ„UáÊË ÉÊ ◊ÊÉÊÊÒÃË– ∑§ÊáÊ„UË √ÿÄÃË– Ÿ flø fl⁄UËH 58H
¡ËflÊøÁŸ ŸÊ¢fl¥– ÃÎáÊÊÃ¥„UË ŸÊ∂ Ê¢ «Ufl– ◊ª Ÿ ∂ Á πÃÊ¢ ¡Êfl¥– „U ∑¢§
ªÊ∆UËH 59H ◊È¢Áªÿ ◊L§ ŸÊ∂Ê¢«Ufl– ◊‡Ê∑§Ê Á‚¢œÈ Ÿ Ã⁄Ufl– ÃÒ‚¥ ÷≈UÁ∂ÿÊ¢
Ÿ ∑§⁄Ufl– •ÁÃ∑˝§◊ÈH 260H ∞‚Ë ¡ÿÊøË øÊ∂Ë– ∑Χ¬Ê»§›UË¥ »§›UÊ •Ê∂Ë–
Œπ‚Ë Á¡ÿÊ∂Ë– ŒÿÊ flÊøH 61H Sflÿ¥ ‡fl‚áÊ¥Áø ‚È∑ȧ◊Ê⁄U– ◊Èπ
◊Ê„UÊø¥ ◊Ê„U⁄U– ◊ÊœÈÿʸ ¡Ê„U∂ •¢∑ȧ⁄U– Œ‡ÊŸ ÃÒ‚H 62H ¬È…UÊ¢ F„U ¬Ê¤Ê⁄U–
◊ÊÉÊÊ¥ øÊ∂ÃË •ˇÊ⁄¥U– ‡ÊéŒ ¬Ê∆UË¥ •flÃ⁄U– ∑Χ¬Ê •ÊœË¥H 63H âfl
’Ê∂áÊ¥Áø ŸÊ„UË¥– ’Ê∂ Ê ¥ ê„UáÊ ¡⁄UË ∑§Ê¢„UË¥– Ã⁄UË ’Ê∂ ∑§ÊáÊÊ„UË– πȬ∂
∑§Ê¢H 64H ’Ê∂ ÃÊ¢ •Áœ∑ȧ„UË ÁŸÉÊ– Ã⁄UË ∑§Êá„UÊ„UË fl◊ËZ Ÿ ∂ª– •ÊÁáÊ
∑§Ùá„UÊÁ‚ Ÿ Á⁄UÉÊ– ‡Ê¢∑§Ê ◊ŸË¥H 65H ◊Ê¢Á«U∂ Ë ªÊ∆UË „UŸ ◊Ê«ÒU∂– flÊÁ‚¬Ò∂
∑§ÊáÊË ©U«ÒU∂– •Êß∑§ÊÁŸ flÊflÊ¢Á«U∂– ∑§Êá„UË ¡⁄UËH 66H Ã⁄UË ŒÈflÊ›UË
∑§ÊáÊÊ ŸÊ„ÊflË– ÷¢Èfl߸ ∑§fláÊÊøË ŸÈø∂ÊflË– ∞‚Ê ÷ÊflÊ ¡ËflË¥– ê„UáÊÊÒÁŸ
©UªÊH 67H ◊ª ¬˝ÊÁÕ¸∂ Ê Áfl¬Êÿ¥– ¡⁄UË ∂Ê÷¥ ’Ê∂ Ê¥ ¡Êÿ– Ã⁄UË ¬Á⁄U‚ÃÿÊ
„UÊÿ– ◊Êÿ’ʬÈH 68H ∑§Ê¢ ŸÊŒ’˝rÊÔÁø ◊È‚ •Ê∂¥– ∑§Ë¥ ª¢ªÊ¬ÿ •‚∂∂ ¥–
¬ÁÃfl˝Ã¥ •Ê∂¥– flÊœ¸Äÿ ¡Ò‚¥H 69H ÃÒ‚¥ ‚Êø •ÊÁáÊ ◊flÊ›U– Á◊Ã∂
•ÊÁáÊ ⁄U‚Ê›U– ‡ÊéŒ ¡Ò‚ ∑§À∂Ê›U– •◊ÎÃÊøH 270H Áfl⁄UÊœÈflʌȒ›ÈU–
¬˝ÊÁáÊÃʬ…UÊ›ÈU– ©U¬„UÊ‚È ¿U›ÈU– fl◊¸S¬‡ÊȸH 71H •Ê≈ÈU flªÈ Áfl¢ŒÊáÊÈ– •Ê‡ÊÊ
‡Ê¢∑§Ê ¬˝ÃÊ⁄UáÊÈ– „U ‚¢ãÿÊÁ‚∂ •flªÈáÊÈ– ¡ÿÊ flÊøÊH 72H •ÊÁáÊ ÃÿÊÁø
¬⁄UË Á∑§⁄UË≈UË– ÕÊ©U ¡ÿÊÁøÿ ÁŒ∆UË– ‚Ê¢Á«UÁ∂ÿÊ ÷˝È∑ȧ≈UË– ◊Ê∑§Á›UÿÊH 73H
∑§Ê¢ ¡ ÷ÍÃË¥ flSÃÈ •Ê„U– ÁÃÿ L§¬Ê¥ ‡Ê∑§ Áfl¬Êÿ¥– ê„UáÊÊÒÁŸ flÊ‚È Ÿ ¬Ê„U–
’„ÈUÃ∑§M§ŸËH 74H ∞‚Ê„UË ∑§ÊáÊ ∞∑§ fl›U– ÷ËÃ⁄U∂ ∑Χ¬øÁŸ ’›¥U–
©UÉÊ«UÊÁŸÿÊ¢ «UÊ›U– ŒÎc≈ÔUË ÉÊÊ∂ËH 75H Ã⁄UË ø¢º˝Á’¢’ÊÒÁŸ œÊ⁄UÊ– ÁŸÉÊÃÊ¢ Ÿ√„UÃË
ªÊø⁄UÊ– ¬⁄UË ∞∑§‚⁄¥U ø∑§Ê⁄UÊ¢– ÁŸÉÊÃË ŒÊ¥Œ¥H 76H ÃÒ‚¥ ¬˝ÊÁáÊÿÊ¢Á‚ „Êÿ–
¡⁄UË ÃÊ ∑§„Ë¥ flÊ‚È ¬Ê„U– ÃÿÊ •fl∂Ê∑§ŸÊøË ‚Êÿ– ∑ͧ◊˸„UË ŸáÊH 77H
Á∑¢§’„ÈUŸÊ ∞‚Ë– ÁŒ∆UË ¡ÿÊøË ÷ÍÃÊ¢‚Ë– ∑§⁄U„UË Œπ‚Ë– ÃÒ‚Áø ÃH 78H
Ã⁄UË „UÊ™§ÁŸÿÊ¢ ∑ΧÃÊÕ¸– ⁄UÊÁ„U∂ Á‚hÊ¥ø ◊ŸÊ⁄UÕ– ÃÒ‚ ¡ÿÊø „UÊÖ
ÁŸ√ÿʸ¬Ê⁄UH 79H •ˇÊ◊¥ •ÊÁáÊ ‚¢ãÿÊÁ‚∂¥– ∑§Ê¢ ÁŸÁ⁄¥ œŸ •ÊÁáÊ Áfl¤ÊÊ∂¢–
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 281

◊È∑§ÁŸ ÉÊÃ∂¥– ◊ÊÒŸ ¡Ò‚¥H 280H Ãÿʬ⁄UË ∑§Ê¢„UË¥– ¡ÿÊ¢ ∑§⁄UÊ¢ ∑§⁄UáÊ¥ ŸÊ„UË¥–
¡ •∑§Ã¸ÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥– ’Ò‚Ê¥ ÿÃËH 81H •Ê‚È«UÒ∂ flÊ⁄UÊ– Ÿπ ∂ʪ∂
•¢’⁄UÊ– ßÿÊ ’ÈhË ∑§⁄UÊ¢– ø›UÊ¥ ŸŒËH 82H ÃÕ •Ê¢ªÊflÁ⁄U∂Ë¥ ©U«UflÊflË¥– ∑§Ê¢
«UÊ›UÊ¢ Á⁄UªÃ¥ ¤ÊÊ«UÊflË¥– ¬‡ÊȬˇÿÊ¢ ŒÊflÊflË– òÊÊ‚◊Ⱥ˝ÊH 83H ßÿÊ ∑§©UÁÃÿÊ
ªÊ∆UË– ŸÊfl«U Œ¢«ÈU ∑§Ê∆UË– ◊ª ‡ÊSòÊÊø¥ Á∑§⁄UË≈UË– ’Ê∂áÊ¥ ∑¥§H 84H
∂Ë∂Ê∑§◊›¥U π›UáÊ¥– ∑§Ê¢ ¬Èc¬◊Ê›UÊ ¤Ê∂áÊ¥– Ÿ ∑§⁄UË ê„UáÊ ªÊ»§áÊ¥– ∞‚¥
„UÊ߸∂H 85H „UÊ∂flÃË∂ ⁄UÊ◊Êfl›UË– ÿÊ∂ʪ˥ •Ê¢ª Ÿ ∑ȧ⁄UflÊ›UË– ŸπÊ¢øË
ªÈ¢«UÊ›UË– ’Ê≈UÊ¢fl⁄UËH 86H âfl ∑§⁄UáÊ¥ÿÊøÊÁø •÷ÊflÊ– ¬⁄UË ∞‚Ê„UË ¬«U
¬˝SÃÊflÊ– Ã⁄UË „UÊÃÊ¢ „UÊÁø ‚⁄UÊflÊ– ¡ ¡ÊÁ«U¡ÃËH 87H ∑§Ê¢ ŸÊÁ÷∑§Ê⁄UÊ
©UøÁ∂¡– „UÊÃÈ ¬Á«UÁ∂ÿÊ¥ Œß¡– ŸÊÃ⁄UË •ÊÃʸÃ¥ S¬Á‡Ê¸¡– •›ÈU◊Ê›ÈUH 88H
„¥U„UË ©U¬⁄UÊœ¥ ∑§⁄UáÊ¥– Ã⁄UË •Êø÷ÿ „U⁄UáÊ¥– ŸáÊÃË ø¢º˝Á∑§⁄UáÊ¥– Á¡√„UÊ›UÊ
ÃÊH 89H ¬ÊflÊÁŸ ÃÊ S¬‡Êȸ– ◊∂ÿÊÁŸ›ÈU π⁄U¬È‚È– ÿáÊ¥ ◊ÊŸ¥ ¬‡ÊÈ–
∑ȧ⁄UflÊ›UáÊ¥H 290H ¡ ‚ŒÊ Á⁄UÃ ◊Ê∑§›U– ¡Ò‡ÊË¥ ø¢ŒŸÊ¢ª¥ ‡ÊËÛU– Ÿ
»§›UÃÊ¢„UË ÁŸ»¸§›¥U– „UÊÃËÁø ŸÊH 91H •ÊÃÊ¢ •‚Ê „¥U flÊÇ¡Ê›U– ¡ÊáÊ¥ Ã¥
∑§⁄UÛU– ‚í¡ŸÊ¥ø¥ ‡ÊË›U– Sfl÷Êfl ¡Ò‚¥H 92H •ÊÃÊ¢ ◊Ÿ ÃÿÊø¥– ‚Ê¢ªÊ¥
ê„UáÊÊ¥ ¡⁄UË ‚Êø¥– Ã⁄UË ‚Ê¢ÁªÃ∂ ∑§ÊáÊÊø– Áfl∂Ê‚ „UH 93H ∑§Êß ‡ÊÊπÊ
Ÿ√„U ÃL§– ¡›U¢flËáÊ •‚ ‚ʪL§– Ã¡ •ÊÁáÊ Ã¡Ê∑§ÊL§– •ÊŸ ∑§Ê߸H 94H
•flÿfl •ÊÁáÊ ‡Ê⁄UË⁄U– „U flª›UÊ∂ ∑§Ë⁄U– ∑§Ë¥ ⁄U‚È •ÊÁáÊ ŸË⁄U– Á‚ŸÊŸË¥
•ÊÕËH 95H ê„UáÊÊÒÁŸ „U ¡ ‚fl¸– ‚Ê¢ÁªÃ∂ ’ÊsÔ÷Êfl– Ã¥ ◊ŸÁø ªÊ
‚Êflÿfl– ∞‚¥ ¡ÊáÊ¥H 96H ¡¥ ’Ë¡ ÷ÈßZ πÊ¥Áfl∂¥– Ã¥Áø fl⁄UË L§π ¡Ê„U∂¥–
ÃÒ‚¥ ߢÁº˝ÿmÊ⁄UË¥ »§Ê¢∑§∂¥– •¢Ã⁄UÁø ∑§Ë¥H 97H ¬Ò¥ ◊ÊŸ‚Ë¥Áø ¡⁄UË– •Á„¢U‚øË
•fl‚⁄UË– Ã⁄UË ∑Ò¥§øË ’Ê„U⁄UË– flÊ‚¢«U∂H 98H •Êfl«U Ã flÎûÊË Á∑§⁄UË≈UË–
•ÊœË¥ ◊ŸÊÒŸËÁø ©U∆UË– ◊ª Ã flÊø ÁŒ∆UË– ∑§⁄UÊ¢Á‚ ÿH 99H flÊ¢øÍÁŸ
◊ŸË¥Áø ŸÊ„UË¥– Ã¥ flÊøÁ‚ ©U◊≈U∂ ∑§Ê߸– ’Ë¥flËáÊ ÷È߸– •¢∑ȧ⁄U •‚H 300H
ê„UáÊÊÒÁŸ ◊Ÿ¬áÊ ¡Ò¥ ◊Ê«U– ÃÒ¥ ߢÁº˝ÿ •ÊœË¥Áø ©U’«U – ‚ÍòÊœÊ⁄¥UflËáÊ ‚Êßπ«¥U–
flÊflÊ ¡Ò‚¥H 1H ©Uª◊Ë¥Áø flÊ›ÍUÁŸ ¡Êÿ– Ã¥ flÊÉÊË¥ ∑Ò§ø¥ flÊ„U– ¡ËflÈ ªÁ ∂ÿÊ
•Ê„U– øc≈ÔUÊ Œ„UË¥H 2H ÃÒ‚¢ ◊Ÿ „¥U ¬Ê¢«UflÊ– ◊Í›U ÿÊ ß¢Áº˝ÿ÷ÊflÊ¢– „¥UÁø ⁄UÊ„U≈¥U
282 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•ÊÉÊflÊ¢– mÊ⁄UË¥ ß„UË¥H 3H ¬⁄UË Á¡ÿ fl›UË¥ ¡Ò‚¥– ¡¥ „UÊ™§ÁŸ •Ê¢ÃÈ •‚– ’Ê„U⁄UË
ÿ ÃÒ‚¥– √ÿʬÊ⁄UM§¬¥H 4H ÿÊ∂ʪ˥ ‚ÊøÊ∑§Ê⁄¥U– ◊ŸË¥ •Á„¢U‚Ê ÕÊ¢fl ÕÊ⁄U¥–
¡Ò‚Ë Á¬∑§∂Ë º˝ÈÃË •ÊŒ⁄¥U– ’Ê÷Êà ÁŸÉÊH 5H ê„UáÊÊÒÁŸ ߢÁº˝ÿ¥ ÃÁø ‚¢¬ŒÊ–
fl¥ÁøÃÊ¢ „UË¥ ©UŒÊflʌʖ •Á„¢U‚øÊ œ¢ŒÊ– ∑§Á⁄UÃ¥ •Ê„UÊÃËH 6H ‚◊Ⱥ˝Ë¥ ŒÊ≈U
÷Á⁄UÃ¥– ÃÒ¥ ‚◊Ⱥ˝Áø ÷⁄UË ÃÁ⁄UÿÊ¢Ã¥– ÃÒ‚¥ Sfl‚¢¬ÁûÊ ÁøûÊ¥– ߢÁº˝ÿÊ¢ ∑§∂¥H 7H
„¥U ’„ÈU •‚Ê ¬¢Á«UÃÈ– œM§ÁŸ ’Ê›U∑§ÊøÊ „UÊÃÈ– flÊ›UË Á∂„UË √ÿÄÃȧ–
•Ê¬áÊÁøH 8H ÃÒ‚¥ ŒÿÊ›Èàfl •Ê¬È∂¥– ◊Ÿ¥ „UÊÃʬÊÿÊ¢ •ÊÁáÊ∂¥– ◊ª ÃÕ
©U¬¡Áfl∂¥– •Á„¢U‚Ã¥H 9H ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ Á∑§⁄UË≈UË– ߢÁº˝ÿÊ¢ÁøÿÊ ªÊ∆UË– ◊ŸÊÁøÿ
⁄UÊ„UÊ≈UË– M§¬ ∑§∂¥H 310H ∞‚Ê ◊Ÿ¥ Œ„¥U flÊøÊ– ‚fl¸ ‚¢ãÿÊ‚È Œ¢«UÊøÊ–
¡Ê„U∂Ê ∆UÊÿË¥ ¡ÿÊøÊ– Œπ‡ÊË∂H 11H ÃÊ ¡ÊáÊ flÀ„UÊ›U– ôÊÊŸÊø¥
fl›UÊ©U›U– „¥U •‚Ê ÁŸÁπ›U– ôÊÊŸÁø ÃÊH 12H ¡ •Á„¢U‚Ê ∑§ÊŸ¥ ∞Á∑§¡–
ª˝¢ÕÊœÊ⁄¥U ÁŸM§Á¬¡– Ã ¬„UÊflË „¥U ©U¬¡– ÃÒ¥ ÃÊÁø ¬Ê„UÊflÊH 13H ∞‚¥
ê„UÁáÊÃ∂¥ Œfl¥– Ã¥ ’Ê∂¥ ∞∑¥§ ‚Ê¢ªÊfl¥– ¬Á⁄U »§Ê¢∑§∂Ê „¥U ©U¬‚Ê„UÊfl¥– ÃÈê„UË¥
◊¡H 14H ê„UáÊÊ∂ Á„U⁄Ufl¥ øÊ⁄UË¥ ªÈM¢§– Áfl‚⁄U ◊ʪË∂ ◊Ê„U⁄U œM¢§– ∑§Ê¢
flÊ⁄U∂ª¥ ¬Ê¢ÁπM¢§– ªªŸË¥ ÷⁄¥UH 15H ÃÒÁ‚ÿÊ ¬˝◊ÊÁøÿÊ S»Í§Ã˸– »§ÊflÁ∂ÿÊ
⁄U‚flÎûÊË¥– flÊ„UÁfl∂Ê ◊ÃË– •Ê∑§›UŸÊH 16H ÃÁ⁄U ÃÒ‚¥ ŸÊ„U •flœÊ⁄UÊ–
∑§Ê⁄UáÊ •‚¥U ÁflSÃÊ⁄UÊ– ∞:„UflË¥ ¬Œ Ã⁄UË •ˇÊ⁄UÊ¢– ÁÄUË¥ø¥ÁøH 17H •Á„¢U‚Ê
ê„UáÊÃÊ¢ ÕÊ«UË– ¬Á⁄U Ã ÃÒÁ¥ ø „UÊÿ  ©UÉÊ«UË– ¡Ò¥ ∂ÊÁ≈U¡ÃË ∑§Ê«UË– ◊ÃÊ¢ÁøÿÊH 18H
∞:„UflË¥ ¬˝ÊåÃ¥ ◊ÃÊ¢Ã⁄¢U – ÕÊâ’ÁÍ Ÿ •Ê¢ª÷⁄U¥ – ’ÙÁ∂¡Ò∂ Ã¥ Ÿ ‚⁄U– ÃÈê„Uʬ¢ ʇÊË¥H 19H
⁄UàŸ¬Ê⁄UÁπÿÊ¢ëÿÊ ªÊ¢flË¥– ¡Ê߸∂ ª¢«U∑§Ë Ã⁄UË ‚Ù«UÊflË– ∑§ÊÁ‡◊⁄UË¥ Ÿ ∑§⁄UÊflË–
Á◊«UªáÊ ¡flË¥H 320H ∑§Êß‚Ê flÊ‚È ∑§Ê¬È⁄UÊ– ◊¢Œ ¡Õ •flœÊ⁄UÊ– Á¬∆UÊøÊ
Áfl∑§⁄UÊ– ÁÃÿ ‚ÊÃ¥H 21H ê„UáÊÙÁŸ ßÿ ‚÷– ’Ù∂∑§¬áÊÊøÁŸ ˇÊÙ÷¥– ∂ʪ
‚M¥§ Ÿ ∂÷– ’Ù∂Ê ¬˝÷ÈH 22H ‚Ê◊ÊãÿÊ •ÊÁáÊ Áfl‡Ê·Ê– ‚∑§›Ò ∑§Ë¡∂
ŒπÊ– ÃÁ⁄U ∑§ÊŸÊøÿÊ ◊ÈπÊ-– ∑§«U ãÿÊ∂ ŸÊ ÃÈê„UËH 23H ‡Ê¢∑§øÁŸ
ªŒ›¥U– ¡Ò¥ ‡ÊÈh ¬˝◊ÿ ◊Ò›U– ÃÒ¥ ◊ʪÈÁÃÿÊ ¬Ê©U∂ Ë¥ ¬›U– •flœÊŸ ÿÃ¥H 24H
∑§Ê¢ ∑§M§ÁŸ ’Ê’ÈÁ›UÿøË ’È¢ÕË– ¡›¥U Á¡ÿ¥ ∆UÊÃË– ÃÿÊ¢øË flÊ‚ ¬Ê„UÊÃË–
„¢U‚È ∑§Ê߸H 25H ∑§Ê¢ •÷˝Ê¬Ò∂ Ë∑§«U– ¡Ò¥ ÿà øÊ¢ÁŒáÊ¥ ∑§Ù«¥U– ÃÒ¥ ø∑§Ê⁄¥U
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 283

øÊ¢øÈfl«¥U– ©UøÁ∂ÃËŸÊH 26H ÃÒ‚¥ ÃÈê„UË flÊ‚ Ÿ ¬Ê„UÊ∂– ª˝¢ÕÈ ŸÉÊÊ fl⁄UËU
∑§Ù¬Ê∂– ¡⁄UË ÁŸÌflflÊŒ Ÿ√„ÒU∂– ÁŸM§¬áÊH 27H Ÿ ’ȤÊÊÁflÃÊ¢ ◊Ã¥– Ÿ
Á»§≈ •ÊˇÊ¬Êø¥ ∂ʪÃ¥– Ã¥ √ÿÊÅÿÊŸ ¡Ë ÃÈ◊Ã¥– ¡Ù«ÍUÁŸ ŸŒËH 28H •ÊÁáÊ
◊ʤÊ¥ âfl •ÊÉÊfl¥– ª˝ÕŸ ÿáÊ¥Áø ÷Êfl¥– ¡ ÃÈê„UË¥ ‚¢ÃË¥ „UÙ•Êfl¥– ‚ã◊Èπ
‚ŒÊH 29H ÿ:„UflË¥ Ã⁄UË ‚ÊøÙ∑§Ê⁄¥U– ÃÈê„UË ªËÃÊÕʸø ‚Ùß⁄U– ¡ÊáÊÙÁŸ ªËÃÊ
∞∑§‚⁄¥U– œÁ⁄U∂ Ë Á◊ÿÊ¢H 330H ¡¥ •Ê¬È∂¥ ‚fl¸Sfl lÊ∂– ◊ª ßÿÃ¥
‚Ù«UflÍÁŸ ãÿÊ∂– ê„UáÊÊÒÁŸ ª˝¢ÕÈ Ÿ√„U flÙ∂– ‚ÊøÁø „UH 31H ∑§Ê¢ ‚fl¸SflÊøÊ
∂Ù÷È œ⁄UÊ– flÙ∂ËøÊ •√„UL§ ∑§⁄UÊ– Ã⁄UËU ªËÃ ◊¡ •flœÊ⁄UÊ– ∞∑§Áø
ªÃËH 32H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ◊¡– ÃÈ◊ÁøÿÊ ∑Χ¬Ê ∑§Ê¡– ÁÃÿ∂ʪ˥ √ÿÊ¡–
ª˝¢ÕÊø¥ ∑§∂¥H 33H Ã⁄UËU ÃÈê„UÊ¢ ⁄UÁ‚∑§Ê¢¡Ùª¥– √ÿÊÅÿÊŸ ‡ÊÙœÊfl¥ ∂ʪ–
ê„UáÊÊÒÁŸ ¡Ë ◊ÃÊ¢ª¥– ’Ù∂Ù¥ ª∂ÊH 34H âfl ∑§ÕÁ‚ ¬‚L§ ¡Ê„U∂Ê–
‡∂Ê∑§ÊÕȸ ŒÍ⁄UË ª∂Ê– ∑§Ë¡Ù ˇÊ◊Ê ÿÿÊ ’Ù∂Ê– •¬àÿÊ ◊¡H 35H •ÊÁáÊ
ÉÊÊ¢‚Ê•Ê¢ÁÃ∂ „U⁄U›ÈU– »§Á«UÃÊ¢ ∂ʪ fl›ÈU– Ã¥ ŒÍ·áÊ Ÿ√„¥ π«U›ÈU– ‚Ê¢«UÊflÊ
∑§Ë¥H 36H ∑§Ê¢ ‚¢fløÙ⁄UÊ øÈ∑§ÁflÃÊ¢– ÁŒfl‚ ∂ʪÁ∂ÿÊ ◊ÊÃÊ– ∑§Ù¬Êfl¢ ∑§Ë¥
¡ËÁflÃÊ– Á¡ÃÊáÊ¥ ∑§Ë¡H 37H ¬⁄UËU ÿÊfl⁄UË∂ „¥U Ÿ√„U– ÃÈê„UË¥ ©U¬‚ÊÁ„U∂¥
ÃÁ¥ ø ’⁄Ufl–¥ •ÊÃÊ¢ •ÔflœÊÁ⁄U¡Ù Œfl–¥ ’ÙÁ∂∂¥ ∞‚H
¥ 38H ê„UáÊ ©Uã◊π‚È∂ÙøŸÊ–
‚Êflœ „UÙßZ •¡¸ÈŸÊ– ∑§M¢§ ÃÈ¡ ôÊÊŸÊ– flÙ›UπË •ÊÃÊ¢H 39H ÃÁ⁄U ôÊÊŸ ªÊ
Ã¥ ∞Õ¥– flÙ›Uπ¥ ÃÍ¢ ÁŸL§Ã¥– •Ê∑˝§Ù‡Ê¥flËáÊ ¡Õ¥– ˇÊ◊Ê •‚H 340H •ªÊœ
‚⁄UÙfl⁄UË¥– ∑§◊Á›UáÊË Á¡ÿʬ⁄UË– ∑§Ê¢ ‚ŒÒflÊÁøÿÊ ÉÊ⁄UË¥– ‚¢¬ÁûÊ ¡Ò‚ËH 41H
¬ÊÕʸ ÃáÊ¢ ¬Ê«¥U– ˇÊ◊Ê ¡ÿÊÃ¥ flÊ…U– Ã„UË ∂ˇÊ Ã¥ »È§«¥U– ∂ˇÊáÊ ‚Ê¢ªÙ¥H 42H
ÃÁ⁄U ¬Á…Uÿ¥Ã¥ ∂áÊ¥– •Ê¢ªË¥ ÷Êfl¢ ¡áÊ¥– œÁ⁄U¡ ÃflË¥ ‚Ê„UáÊ¥– ‚fl¸Áø
¡ÿÊH 43H ÁòÊÁflœ ◊ÈÅÿ •ÊÉÊfl– ©U¬º˝flÊ¢ø ◊›UÊfl– flÁ⁄U ¬Á«UÁ∂ÿÊ Ÿ√„U–
flÊ¢∑ȧ«UÊ ¡ÙH 44H •¬ÁˇÊà ¬Êfl– Ã¥ ¡áÊ¥ ÃÙ·¥ ◊ÊŸfl¥– •Ÿ¬ÁˇÊÃÊ„UË
∑§⁄Ufl– ÃÙÁø ◊ÊŸÈH 45H ¡Ù ◊ʟʬ◊ÊŸÊÃ¥ ‚Ê„U– ‚ÈπŒÈ—π ¡Õ ‚Ê◊Êÿ–
®ŸŒÊSÃÈÃË ŸÙ„U– ŒÈπ¢«ÈU ¡ÙH 46H ©Uã„UÊ›UÁŸ ¡Ù Ÿ ì– Á„U◊fl¢ÃË¥ Ÿ ∑§Ê¢¬–
∑§Êÿ‚ÁŸ„UË Ÿ flÊÁ‚¬– ¬ÊÃ∂ÿÊH 47H SflÁ‡Êπ⁄UÊ¢øÊ ÷ÊL§– ŸáÊ¥ ¡Ò‚Ê
◊L§– ∑§Ë¥ œ⁄UÊ ÿôÊ‚Í∑§L§– flÙ¤Ê¥ Ÿ ê„UáÊH 48H ŸÊŸÊ ø⁄UÊø⁄UË¥ ÷ÍÃË¥–
284 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ŒÊ≈UáÊË Ÿ√„U ÁˇÊÃË– ÃÒ‚Ê ŸÊŸÊ m¢mË¥ ¬˝ÊåÃË¥– ÉÊÊ◊¡ŸÊH 49H ÉÊ™§ŸË ¡›UÊø
∂Ù≈U– •ÊÁ∂ÿÊ ŸŒËŸŒÊ¢ø ‚¢ÉÊÊ≈U– ∑§⁄UË flÊ«U ¬Ù≈U– ‚◊Ⱥ˝ ¡flË¥H 350–
ÃÒ‚¥ ¡ÿÊÁøÿÊ ∆UÊÿË¥– Ÿ ‚Ê„UáÊ¥ ∑§Ê¥„UË¥Áø ŸÊ„UË¥– •ÊÁáÊ ‚Ê„UÃÈ •‚ ∞‚¥„UË–
S◊⁄UáÊ ŸÈ⁄UH 51H •Ê¢ªÊ ¡¥ ¬ÊÃ∂¥– Ã¥ ∑§M§ÁŸ ÉÊÊ∂Ë •Ê¬È∂¥– ÃÕ ‚Ê„UÃÁŸ
Ÿfl∂¥– ÉÊÁ¬¡ŸÊH 52H „U •ŸÊ∑˝§Ù‡Ê ˇÊ◊Ê– ¡ÿʬʇÊË¥ Á¬˝ÿÙûÊ◊Ê– ¡ÊáÊ
ÃáÊ¥ ◊Á„U◊Ê– ôÊÊŸÊÁ‚ ªÊH 53H ÃÙ ¬ÈL§·È ¬Ê¢«UflÊ– ôÊÊŸÊøÊ flÙ∂ÊflÊ–
•ÊÃÊ¢ ¬Á⁄U‚ •Ê¡¸flÊ– M§¬ ∑§M¢ H 54H Ã⁄UË •Ê¡¸fl Ã¥ ∞‚¥– ¬˝ÊáÊÊø¥
‚ı¡ãÿ ¡Ò‚¢– •Êfl«U ÃÿÊ„UË ŒÙ·¥– ∞∑§Áø ªÊH 55H ∑§Ê¢ ÃÙ¥«U ¬Ê„ÍUÁŸ
¬˝∑§Ê‡ÊÈ– Ÿ ∑§⁄UË ¡flË¥ ø¢«UÊ¢‡ÊÈ– ¡ªÊ ∞∑ȧÁø •fl∑§Ê‡ÊÈ– •Ê∑§Ê‡Ê ¡Ò‚¥H 56H
ÃÒ‚¥ ¡ÿÊø¥ ◊Ÿ– ◊ÊáÊȂʬ˝ÃË •ÊŸ •ÊŸ– Ÿ√„U •ÊÁáÊ fløŸ– ∞‚¥ ¬Ò¥
Ã¥H 57H ¡¥ ¡ª¥Áø ‚ŸÙ›Uπ– ¡ª¥‚Ë¥ ¡ÈŸÊ≈U ‚ÙÿÁ⁄U∑§– •Ê¬¬⁄U „U ÷Êπ–
¡ÊáÊáÊ¥ ŸÊ„UË¥H 58H ÷∂ÃáÊ¥‚Ë¥ ◊›ÈU– ¬ÊÁáÊÿÊ ∞‚Ê …UÊ›ÈU– ∑§fláÊÁflπË¥
•Ê«U›ÈU– ŸÉÊ ÁøûÊH 59H flÊÁ⁄UÿÊøË œÊ¢fl– ÃÒ‚¥ ‚⁄U›U ÷Êfl– ‡Ê¢∑§Ê •ÊÁáÊ
„UÊ¢fl– ŸÊ„UË¥ ¡ÿÊH 360H ◊Êÿ¬È…¥U ’Ê›U∑§Ê– Á⁄UªÃÊ¢ Ÿ ¬«U ‡Ê¢∑§Ê– ÃÒ‚¥
◊Ÿ ŒÃÊ¢ ∂Ù∑§Ê¢– ŸÊ∂ÙøË ¡ÙH 61H »§Ê¢∑§Á∂ÿÊ ß¢ŒËfl⁄UÊ– ¬Á⁄UflÊL§ ŸÊ„UË¥
œŸÈœ¸⁄UÊ– ÃÒ‚Ê ∑§ÙŸ∑§Ù¥¬⁄UÊ– ŸáÊÁø ¡ÊH 62H øÙπÊ›U¬áÊ ⁄UàŸÊø¥– ∑§Ê¥
⁄UàŸÊfl⁄UË Á∑§⁄UáÊÊø¥– ÃÒ‚¥ ¬È…UÊ¢ ◊Ÿ ¡ÿÊø¥– ∑§⁄UáÊ¢ ¬Ê∆UË¥H 63H •Ê∂ÙøÈ¢ ¡Ù
ŸáÊ¥– •ŸÈ÷flÁø ¡ÙªÊfláÊ¥– œ⁄UË ◊Ù∑§∂Ë •¢Ã—∑§⁄UáÊ¥– Ÿ√„UÁø ¡ÿÊH 64H
ÁŒ∆UË ŸÙ„U Á◊áʜ˖ ’Ù∂áÊ¥ ŸÊ„UË¥ ‚¢ÁŒÇœË– ∑§fláÊ¥‚Ë¥ „UËŸ’ÈhË– ⁄UÊ„UÊ≈UË¡
ŸÊH 65H ŒÊ„UË ß¢Áº˝ÿ¥ ¬˝Ê¢¡›¥U– ÁŸc¬˝¬¢ø¥ ÁŸ◊¸›¥U– ¬Ê¢ø„UË ¬Ê∂fl ◊Ê∑§U›U–
•Ê∆U„UË ¬Ê„U⁄UH 66H •◊ÎÃÊøË œÊ⁄U– ÃÒ‚¥ ©U¡¥Í •¢Ã⁄U– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ¡Ù ◊Ê„U⁄U–
ÿÊ Áøã„UÊ¢ø¥H 67H ÃÙ ¬ÈL§· ‚È÷≈UÊ– •Ê¡¸flÊøÊ •Ê¢ªfl∆UÊ– ¡ÊáÊ ÃÕ¥Áø
ÉÊ⁄U≈UÊ– ôÊÊŸ¢ ∑§∂ÊH 68H •ÊÃÊ¢ ÿÿÊfl⁄UË– ªÈL§÷ÄÃËøË ¬⁄UË– ‚Ê¢ªÙ¥ ªÊ
•flœÊ⁄UË¥– øÃÈ⁄UŸÊÕÊH 69H •ÊÉÊflËÿÊÁø ŒÒflÊ¢– ¡ã◊÷ÍÁ◊ „U ‚flÊ– ¡ ’˝rÊÔ
∑§⁄UË ¡ËflÊ– ‡ÊÙëÿÊÃ¥Á„H 370H Ã •ÊøÊÿÙ¸¬ÊSÃË– ¬˝∑§Á≈U¡Ò∂ ÃÈ¡¬˝ÃË–
’Ò‚Ù¥ Œ ∞∑§¬Ê¢ÃË¥– •flœÊŸÊøËH 71H Ã⁄UË ‚∑§›U ¡›U‚◊ÎhË– ÉÊ™§ÁŸ
ª¢ªÊ ÁŸÉÊÊ∂Ë ©UŒœË– ∑§Ë¥ üÊÈÁà „U ◊„UʬŒË¥– ¬Ò∆UË ¡Ê„UÊ∂ËH 72H
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 285

ŸÊŸÊ fl¥≈UÊ›ÍUÁŸ ¡ËÁflÃ¥– ªÈáÊʪÈáÊ ©UÁπÃ¥– ¬˝ÊáÊŸÊÕÊ ©UÁøÃ¥– ÁŒœ∂¥

Á¬˝ÿÊH 73H ÃÒ‚¥ ‚’ÊsÔ •Ê¬È∂¥– ¡áÊ¢ ªÈL§∑ȧ›UË¥ flÙÁ¬∂¥– •Ê¬áʬ¥ ∑§∂¥–
÷ÄÃËø¥ ÉÊ⁄UH 74H ªÈL§ªÎ„U ¡ÿ Œ‡ÊË¥– ÃÙ Œ‡ÊÈÁø fl‚ ◊ÊŸ‚Ë¥– Áfl⁄UÁ„UáÊË
∑§Ê¢ ¡Ò‚Ë– flÀ∂÷ÊÃ¥H 75H ÁÃÿ∑§«UÙÁŸ ÿÂ flÊ⁄UÊ– ŒπÙÁŸ œÊ¢fl
‚Ê◊Ù⁄UÊ– •Ê«U ¬«U ê„UáÊ ÉÊ⁄UÊ– ’Ë¡¥ ∑§Ë¡ÙH 76H ‚ÊøÊ ¬˝◊ÊÁøÿÊ ÷È∂ Ë–
ÃÿÊ ÁŒ‡Ê‚ËÁø •Êfl«U ’Ù∂Ë– ¡ËflÈ ÕÊŸ¬ÃË ∑§M§ÁŸ ÉÊÊ∂Ë– ªÈL§ªÎ„UË¥
¡ÙH 77H ¬⁄UË ªÈL§•ÊôÊÊ œÁ⁄U∂¥– Œ„U ªÊ¢flË¥ •‚ ∞∑§∂¥– flÊ¢‚L§flÊ ∂ÊÁfl∂¥–
ŒÊfl¥ ¡Ò‚¥H 78H ê„UáÊ ∑Ò¥§ „¥U Á’⁄U«¢U Á»§≈U∂– ∑Ò¥§ ÃÙ SflÊ◊Ë ÷≈U∂– ÿȪʄÍUÁŸ
flÁ«U∂– ÁŸÁ◊· ◊ÊŸËH 79H ∞‚ÿÊ ªÈL§ª˝Ê◊Ë¥ø¥ •Ê∂¥– ∑§Ê¢ Sflÿ¥ ªÈM¢§ŸË¥Áø
œÊÁ«U∂¥– Ã⁄UË ªÃÊÿÈcÿÊ ¡Ù«U∂¥– •ÊÿÈcÿ ¡Ò‚¥H 380H ∑§Ê¢ ‚È∑§ÃÿÊ
•¢∑ȧ⁄UÊ-– fl⁄UË ¬«UÁ∂ÿÊ ¬ËÿÍ·œÊ⁄UÊ– ŸÊ ŸÊ •À¬ÙŒ∑§Ë¥øÊ ‚ʪ⁄UÊ– •Ê∂Ê
◊Ê‚ÊH 81H ŸÊÃ⁄UË ⁄¢U∑¥§ ÁŸœÊŸ ŒÁπ∂¥– ∑§Ê¥ •Ê¢œÁ›UÿÊ «UÙ›U ©UÉÊ«U∂–
÷áÊ¢ªÊÁøÿÊ •Ê¢ªÊ •Ê∂¥– ߢº˝¬ŒH 82H ÃÒ‚¥ ªÈL§∑ȧ›UÊøÁŸ ŸÊ¢fl¥– ◊„UÊ‚Èπ¥
•Áà ÕÙ⁄UÊfl– ¡¥ ∑§Ù«¥U„UË ¬Ù≈UÊ›Ufl– •Ê∑§Ê‡Ê ∑§Ê¢H 83H ¬Ò¥ ªÈL§∑ȧ›UË¥ ∞‚Ë–
•Êfl«UË ¡ÿÊ Œπ‚Ë– ¡ÊáÊ ôÊÊŸ Ãÿʬʂ˥– ¬Êß∑§Ë ∑§⁄UËH 84H •ÊÁáÊ
•èÿ¢Ã⁄UËÁ∂ÿ∑§«U– ¬˝◊ÊøÁŸ ¬flÊ«U– üÊ˪ÈM§ø¥ M§¬«¥U– ©U¬Ê‚Ë äÿÊŸË¥H 85H
NUŒÿ‡ÊÈhËÁøÿÊ •ÊflÊ⁄UË¥– •Ê⁄UÊäÿÈ ÃÙ ÁŸ‡ø∂ œ˝Èfl ∑§⁄UË– ◊ª ‚fl¸ ÷Êfl¥‚Ë¥
¬Á⁄UflÊ⁄UË¥– •Ê¬áÊ „UÙÿH 86H ∑§Ê¢ øÒÃãÿÊ¥Áøÿ ¬Ùfl›UË-– ◊Ê¡Ë¥ •ÊŸ¢ŒÊÁøÿÊ
⁄UÊ©U›UË¥– üÊ˪ÈL§Á∂¢ªÊ …UÊ›UË– äÿÊŸÊ◊ÎÃH 87H ©UŒÁÿ¡ÃÊ¢ ’ÙœÊ∑§Ê¸– ’ÈhËøË
«UÊ›U ‚ÊÁûfl∑§Ê– ÷⁄UÙÁŸÿÊ¥ òÿ¢’∑§Ê– ∂ÊπÙ∂Ë flÊ„UH 88H ∑§Ê›U‡ÊÈhË
ÁòÊ∑§Ê›UË–¥ ¡ËflŒ‡ÊÊ œÍ¬ ¡Ê›UË– ôÊÊŸŒË¬¥ flÙ¥flÊ›UË– ÁŸ⁄¢UÃ⁄UH 89H ‚Ê◊⁄USÿÊøË
⁄U‚‚Ùÿ– •π¢«U •Ì¬ÃÈ ¡Êÿ– •Ê¬áÊ ÷⁄UÊ«UÊ „UÙÿ– ªÈL§ ÃÙ Á∂¢ªH 390H
ŸÊÃ⁄UË ¡ËflÊÁøÿ ‚¡– ªÈL§ ∑§Ê¢ÃÈ ∑§M§ÁŸ ÷È¢¡– ∞‚Ë ¬˝◊ÊøÁŸ ÷Ù¡¥– ’ÈhË
flÊ„UH 91H ∑§ÙáÊ ∞∑§ •fl‚⁄UË¥– •ŸÈ⁄UÊªÈ ÷⁄U •¢Ã⁄UË¥– ∑§Ë¥ ÃÿÊ ŸÊ◊ ∑§⁄UË–
ˇÊË⁄UÊéœËH 92H ÃÕ äÿÿäÿÊŸ ’„ÈU ‚Èπ– Ã¥Áø ‡Ê·ÃÈÁ›U∑§Ê ÁŸŒÊ¸π– fl⁄UË
¡›U‡ÊÿŸ Œπ– ÷ÊflË ªÈL§H 93H ◊ª flÙ›UªÃË ¬Êÿ– Ã ∂ˇ◊Ë •Ê¬áÊ
„UÙÿ– ªL§«U „UÙ™§ÁŸ ©U÷Ê ⁄UÊ„U– •Ê¬áÊÁøH 94H ŸÊ÷Ë¥ •Ê¬áÊ ¡ã◊–
286 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∞‚¥ ªÈL§◊ÍÌì˝◊¥– •ŸÈ÷flË ◊ŸÙœ◊Z– äÿÊŸ‚ÈπH 95H ∞∑§ÊÁœÿ fl›¥U–

ªÈL§ ◊Êÿ ∑§⁄UË ÷Êfl’›¥U– ◊ª SÃãÿ‚Èπ¥ ∂Ù›¥U– •¢∑§Êfl⁄UËH 96H ŸÊÃ⁄UË
ªÊ Á∑§⁄UË≈UË– øÒÃãÿÃL§Ã›Ufl≈UË¥– ªÈL§ œŸÈ •Ê¬áÊ ¬Ê∆UË¥– flà‚ „UÙÿH 97H
ªÈL§∑Χ¬ÊSŸ„U‚Á∂∂Ë¥¢– •Ê¬áÊ „UÙÿ ◊Ê‚Ù›UË– ∑§ÙáÊ ∞∑§ fl›UË¥– „¥UÁø
÷ÊflË¥H 98H ªÈL§∑Χ¬Ê◊ÎÃÊø¥ fl«U¬– •Ê¬áÊ ‚flÊflÎûÊËø¥ „UÙÿ ⁄UÙ¬– ∞‚‚
‚¢∑§À¬– Áflÿ ◊ŸH 99H øˇÊȬˇÊ¥flËáÊ– Á¬∂Í¢ „UÙÿ •Ê¬áÊ– ∑Ò§‚¢ ¬Ò¥
•¬Ê⁄U¬áÊ– •Êfl«UËø¥H 400H ªÈM§Ã¥ ¬ÁˇÊáÊË ∑§⁄UË– øÊ⁄UÊ ÉÊ øÊ¢øÍfl⁄UË–
ªÈL§ ÃÊM§ œ⁄UË– •Ê¬áÊ ∑§Ê¥‚H 1H ∞‚¥ ¬˝◊ÊøÁŸ ÕÊfl¥– äÿÊŸÁø äÿÊŸÊÃ¥
¬˝‚fl– ¬ÍáʸÁ‚¢œÍ „U∂ Êfl– »È§≈UÃË ¡Ò‚H 2H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ÿʬ⁄UË– üÊ˪ÈL§◊ÍÁø
•¢Ã⁄UË¥– ÷ÙªË •ÊÃÊ¢ •flœÊ⁄UË¥– ’ÊsÔ‚flÊH 3H Ã⁄UË ¡ËflË¥ ∞‚¥ •ÊflÊ¢∑§–
ê„UáÊ ŒÊSÿ ∑§⁄UËŸ ÁŸ∑¥§– ¡Ò‚ÁŸ ªÈL§ ∑§ıÃÈ∑¥§– ◊ʪ ê„UáÊÃËH 4H ÃÒÁ‚ÿÊ
‚ÊøÊ ©U¬ÊSÃË– ªÙ‚ÊflË ¬˝‚㟠„UÙÃË– ÃÕ ◊Ë ÁflŸ¢ÃË– ∞‚Ë ∑§⁄UËŸH 5H
ê„UáÊŸ ÃÈ◊øÊ ŒflÊ– ¬Á⁄UflÊL§ ¡Ù •ÊÉÊflÊ– ÃÃÈ∂¥ M§¬¥ „UÙ•ÊflÊ– ◊ËÁø
∞∑ȧH 6H •ÊÁáÊ ©U¬∑§⁄UÃË¥ •Ê¬È∂ Ë¥– ©U¬∑§⁄UáÊ¥ •ÊÁÕ ¡ÃÈ∂ Ë¥– ◊ʤÊË¥ M§¬¥
ÃÃÈ∂Ë¥– „UÙ•ÊflË¥ SflÊ◊ËH 7H ∞‚Ê ◊ʪŸ flL§– ÃÕ „UÙ ê„UáÊÃË üÊ˪ÈL§–
◊ª ÃÙ ¬Á⁄UflÊL§– ◊ËÁø „UÙ߸ŸH 8H ©U¬∑§⁄UáÊ¡Êà ‚∑§Á›U∑§– Ã¥ ◊ËÁø
„UÙ߸Ÿ ∞∑Ò§∑§– Ã√„UÊ¢ ©U¬ÊSÃËø¥ ∑§ÊÒÃÈ∑§– ŒÁπ¡Ò∂H 9H ªÈL§ ’„ÈUÃÊ¢øË ◊Êÿ–
¬Á⁄U ∞∑§∂ıÁà „UÙ™§ÁŸ ∆UÊÿ– ÃÒ‚¥ ∑§M§ÁŸ •ÊáÊ flÊÿ¥– ∑Χ¬ ÁÃÿH 410H
ÃÿÊ •ŸÈ⁄UÊªÊ flœÈ ∂ÊflË¥– ∞∑§¬àŸËfl˝Ã ÉÊflflË¥– ˇÊòÊ‚¢ãÿÊ‚È ∑§⁄UflË¥–
∂Ù÷Ê∑§⁄UflË¥H 11H øÃÈÌŒˇÊÈ flÊ⁄UÊ– Ÿ ∂Ê„U ÁŸÉÊÙ¥ ’ÊÁ„U⁄UÊ– ÃÒ‚Ê ªÈL§∑Χ¬¥
¬Ê¢Á¡⁄UÊ– ◊ËÁø „UÙ߸ŸH 12H •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ªÈáÊÊ¢øË¥ ∂áÊË¥– ∑§⁄UËŸ ªÈL§‚fl
SflÊÁ◊áÊË– „¥U •‚Ù „UÙ߸Ÿ ª¢fl‚áÊË– ◊ËÁø ÷ÄÃË‚ËH 13H ªÈL§SŸ„UÊÁøÿ
flÎc≈ÔUË– ◊Ë ¬ÎâflË „UÙ߸Ÿ ÛUfl≈UË¥– ∞Á‚ÿÊ ◊ŸÙ⁄UÕÊ¢ÁøÿÊ ‚Îc≈ÔUË– •Ÿ¢ÃÊ
⁄UøËH 14H ê„UáÊ üÊ˪ÈM¥§ø¥ ÷ÈflŸ– •Ê¬áÊ ◊Ë „UÙ߸Ÿ– •ÊÁáÊ ŒÊ‚ „UÙ™§ÁŸ
∑§⁄UËŸ– ŒÊSÿ ÃÁÕ¢ø¢H 15H ÁŸª¸◊ʪ◊Ë¥ ŒÊÃÊ⁄¥U– ¡¥ flÙ∂Ê¢ Á«U¡ÃË ©¢U’⁄U– Ã
◊Ë „UÙ߸Ÿ •ÊÁáÊ mÊ⁄¥U– mÊ⁄U¬Ê›ÈUH 16H ¬Ê©UflÊ ◊Ë „UÙ߸Ÿ– ÁÃÿÊ¢ ◊ËÁø
∂flflËŸ– ¿UòÊ ◊Ë •ÊÁáÊ ∑§⁄UËŸ– ’Ê⁄UˬáÊH 17H ◊Ë Ã›U ©U¬L§ ¡ÊáÊÁflÃÊ–
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 287

ø¢fl⁄UœL§ „UÊÃÈ ŒÃÊ– SflÊ◊ˬȅU¥ πÙ∂ÃÊ– „UÙ߸Ÿ ◊ËH 18H ◊ËÁø „UÙ߸Ÿ
‚ʪ›UÊ– ∑§M¢§ ‚È߸Ÿ ªÈL§›UÊ¢– ‚Ê¢Á«UÃË ÃÙ Ÿ¬Ê›UÊ– ¬Á«UÉÊÊ ◊ËÁøH 19H
„U«U¬ ◊Ë flÙ›UªŸ– ◊ËÁø ©UªÊ›ÈU ÉÊ߸Ÿ– ©UÁ›Uª ◊Ë ∑§⁄UËŸ– •Ê¢ÉÊÙ›UËø¥H 420H
„UÙ߸Ÿ ªÈM¥§ø¥ •Ê‚Ÿ– •›¢∑§Ê⁄U ¬Á⁄UœÊŸ– ø¢ŒŸÊÁŒ „UÙ߸Ÿ– ©U¬øÊ⁄U ÃH 21H
◊ËÁø „UÙ߸Ÿ ‚È•ÊL§– flÙª⁄UËŸ ©U¬„UÊL§– •Ê¬áʬ¥ üÊ˪ÈL§– flÙ¥flÊ›UËŸH 22H
¡ fl›UË¥ ŒflÙ •Ê⁄UÙÁªÃË– Ã√„UÊ¢ ¬Ê¢ÃË∑§L§ ◊ËÁø ¬Ê¢ÃË¥– ◊ËÁø „UÙ߸Ÿ ¬È…UÃË–
Œ߸Ÿ Áfl«UÊH 23H ÃÊ≈U ◊Ë ∑§Ê…UËŸ– ‚¡ ◊Ë ¤ÊÊ«UËŸ– ø⁄UáÊ‚¢flÊ„UŸ– ◊ËÁø
∑§⁄UËŸH 24H Á‚¥„UÊ‚Ÿ „UÙ߸Ÿ •Ê¬áÊ– flÁ⁄U ªÈL§ ∑§Á⁄UÃË •Ê⁄UÙ„UáÊ– „UÙ߸Ÿ
¬È⁄U¬áÊ– flÙ›Uªø¥H 25H üÊ˪ÈM¥§ø¥ ◊Ÿ– ¡ÿÊ Œ߸∂ •flœÊŸ– ÃÊ ◊Ë ¬È…UÊ¢
„UÙ߸Ÿ– ø◊à∑§ÊL§H 26H ÃÿÊ üÊfláÊÊø •Ê¢ªáÊË¥– „UÙ߸Ÿ ‡ÊéŒÊ¢ÁøÿÊ
•ˇÊÊÒÁ„UáÊË– S¬‡Ê¸ „UÙ߸Ÿ ÉÊ‚áÊË– •Ê¢ªÊÁøÿÊH 27H üÊ˪ÈM¥§ø «UÙ›U–
•fl∂Ù∑§Ÿ¥ SŸ„UÊ›¥U– ¬Ê„UÊÃË ÁÃÿ¥ ‚∑§›¥U– „UÙ߸Ÿ M§¬¥H 28H ÁÃÿ ⁄U‚Ÿ
¡Ù ¡Ù L§ø∂– ÃÙ ÃÙ ⁄U‚È êÿÊ¢ „UÙ߸¡Ò∂– ª¢œM§¬¥ ∑§Ë¡∂– ÉÊ˝ÊáÊ‚flÊH 29H
∞fl¢ ’ÊsÔ◊ŸÙªÃ– üÊ˪ÈL§‚flÊ ‚◊SÖ fl≈¥ UÊ›UËŸ flSÃÈ¡ÊÖ „UÙ™§ÁŸÿÊ¢H 430H
¡¢fl Œ„U „¥U •‚∂– âfl flÙ›UªË ∞‚Ë ∑§Ë¡∂– ◊ª Œ„UÊ¢ÃË¥ Ÿfl∂– ’ÈÁh
•Ê„UH 31H ßÿ ‡Ê⁄UË⁄UË¥øË ◊ÊÃË– ◊›UflËŸ ÁÃÿ ÁˇÊÃË¥– ¡Õ üÊËø⁄UáÊ ©U÷
∆UÊÃË– üÊ˪ÈM¥§øH 32H ◊ʤÊÊ SflÊ◊Ë ∑§flÁÃ∑¥§– S¬‡Ê˸¡Áà Á¡ÿ¥ ©UŒ∑¥§–
ÃÕ ∂ÿÊ Ÿ߸Ÿ ÁŸ∑¥§– •Ê¬Ë¥ •Ê¬H 33H üÊ˪ÈL§ flÙ¥flÊÁ›U¡ÃË– ∑§Ê¢ ÷ÈflŸË¥
¡ ©U¡Á›U¡ÃË– ÃÿÊ¢ ŒË¬Ê¢ÁøÿÊ ŒËåÃË¥– ∆UflËŸ Ã¡H 34H ø¢fl⁄UË „UŸ
Áfl¢¡áÊÊ– ÃÕ ∂ÿÙ ∑§⁄UËŸ ¬˝ÊáÊÊ– ◊ª •Ê¢ªÊøÊ flÙ›UªáÊÊ– „UÙ߸Ÿ ◊ËH 35H
Á¡ÿ Á¡ÿ •fl∑§Ê‡ÊË¥– üÊ˪ÈL§ •‚ÃË ¬Á⁄UflÊ⁄¥U‚Ë¥– •Ê∑§Ê‡Ê ∂ÿÊ •Ê∑§Ê‡ÊË¥–
Ÿ߸Ÿ ÁÃÿH 36H ¬Á⁄U ¡ËÃÈ ◊∂ Ê Ÿ ‚¢«UË¥– ÁŸ◊·È ∂Ù∑§Ê¢ Ÿ œÊ«UË¥– ∞‚ÁŸ
ªáÊÊÁflÿÊ ∑§Ù«UË– ∑§À¬Ê¢ÁøÿÊH 37H ÿÃÈ∂fl⁄UË ®œfl‚Ê– ¡ÿÊÁøÿÊ
◊ÊŸ‚Ê– •ÊÁáÊ ∑§M§ÁŸÿÊ¢Á„U ÃÒ‚Ê– •¬ÊL§ ¡ÊH 38H ⁄UÊòÊ ÁŒfl‚ ŸáÊ–
ÕÙ«¥U ’„ÈU Ÿ ê„UáÊ¥– ê„UÁáÊÿÊøÁŸ ŒÊ≈U¬áÊ¥– ‚Ê¡Ê „UÙÿH 39H ÃÙ √ÿʬÊL§
ÿáÊ¥ ŸÊ¢fl– ªªŸÊ„ÍUÁŸ ÕÙ⁄UÊfl– ∞∑§∂Ê ∑§⁄UË •ÊÉÊfl¥– ∞∑§Áø ∑§Ê›UË¥H 440H
NUŒÿflÎûÊË ¬È…UÊ¢– •Ê¢ªÁø ÉÊ Œfl«UÊ– ∑§Ê¡ ∑§⁄UË „UÙ«UÊ– ◊ÊŸ‚¥‡ÊË¥H 41H
288 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∞∑§ÊÁŒÿÊ¥ fl›Ê¥– üÊ˪ÈM§ÁøÿÊ π›UÊ– ∂ÙáÊ ∑§⁄UË ‚∑§›UÊ– ¡ËÁflÃÊø¥H 42H

¡Ù ªÈL§ŒÊSÿ¥ ∑Χ‡ÊÈ– ¡Ê ªÈL§¬˝◊¥ ‚¬Ù·È– ªÈL§•ÊôÊÁŸflÊ‚È– •Ê¬áÊÁø
¡ÊH 43H ¡Ù ªÈL§∑ȧ›¥U ‚È∑ȧ∂ËŸÈ– ¡Ù ªÈL§’¢œÈ‚ı¡ãÿ¥ ‚È¡ŸÈ– ¡Ù
ªÈL§‚flÊ√ÿ‚Ÿ¥ ‚√ÿ‚ŸÈ– ÁŸ⁄¢UÃ⁄UH 44H ªÈL§‚¢¬˝ŒÊÿœ◊¸– ÃÁø ¡ÿÊø
fláÊʸüÊ◊– ªÈL§¬Á⁄Uøÿʸ ÁŸàÿ∑§◊¸– ¡ÿÊø¥ ªÊH 45H ªÈL§ ˇÊòÊ ªÈL§ ŒflÃÊ–
ªÈL§ ◊ÊÃÊ ªÈL§ Á¬ÃÊ– ¡Ù ªÈL§‚fl¬⁄UıÃÊ– ◊ʪ¸ ŸáÊH 46H üÊ˪ÈM§ø¥ mÊ⁄U–
Ã¥ ¡ÿÊø¥ ‚fl¸Sfl ‚Ê⁄U– ªÈL§‚fl∑§Ê¢ ‚„UÙŒ⁄U– ¬˝◊¥ ÷¡H 47H ¡ÿÊø¥
flÄòÊ– flÊ„U ªÈL§ŸÊ◊Êø ◊¢òÊ– ªÈL§flÊÄÿÊ¥flÊ¢øÍÁŸ ‡ÊÊSòÊ– „UÊÃË¥ Ÿ Á‡ÊflH 48H
Á‡ÊflÃ∂¥ ªÈL§ø⁄UáÊË¥– ÷∂ÃÒ‚¥ „Ê ¬ÊáÊË– ÃÿÊ ‚∑§›U ÃËÕZ •ÊáÊË–
òÊÒ∂ÙÄÿË¥øË¥H 49H üÊ˪ÈM§ø¥ ©UÁ‡Ê≈¥U– ∂Ê„U ¡Ò¥ •flø≈¥U– ÃÒ¥ ÃáÊ¥ ∂Ê÷¥ Áfl≈U–
‚◊ʜ˂ËH 450H ∑Ò§flÀÿ‚ÈπÊ‚Ê∆UË¥– ¬⁄U◊ÊáÊÈ ÉÊ Á∑§⁄UË≈UË¥– ©Uœ›UÃË
¬ÊÿÊ¢¬Ê∆UË¥– øÊ∂ÃÊ¢ ¡H 51H „¥U •‚Ù ‚Ê¥ªÊfl¥ Á∑§ÃË– ŸÊ„UË¥ ¬ÊL§
ªÈL§÷ÄÃË– ¬⁄UË ªÊ ©Uà∑˝§Ê¢Ã◊ÃË– ∑§Ê⁄UáÊ „¥UH 52H ¡ÿÊ ßÿ ÷ÄÃËøË
øÊ«U– ¡ÿÊ ßÿ Áfl·ÿË¥ø¥ ∑§Ù«U– ¡Ù „U ‚flflÊ¢øÍŸ ªÙ«U– Ÿ ◊ŸË
∑§Ê¢„UË¥H 53H ÃÙ ÃûflôÊÊŸÊøÊ ∆UÊflÙ– ôÊÊŸÊ ÃáÊ¥Áø •ÊflÙ– „¥U •‚Ù ÃÙ
ŒflÙ– ôÊÊŸ ÷QȧH 54H „¥U ¡ÊáÊ ¬Ê¢ ‚ÊøÙ∑§Ê⁄¥U– ÃÕ ôÊÊŸ ©UÉÊ«UÁŸ mÊ⁄¥U–
ŸÊ¢ŒÃ •‚ ¡ªÊ ¬È⁄U– ßÿÊ ⁄UËÃËH 55H Á¡ÿ ªÈL§‚flÁflπË¥– ◊ʤÊÊ ¡Ëfl
•Á÷∂ÊπË– ê„UáÊÊÒÁŸ ‚ÙÿøÈ∑§Ë– ’Ù∂Ë ∑§∂ËH 56H ÿ:„UflË¥ •‚ÃÊ „UÊÃË¥
πÈ›UÊ– ÷¡ŸÊflœÊŸË¥ •Ê¢œ›UÊ– ¬Á⁄Uøÿ¸∂ʪ˥ ¬Ê¢ªÈ›UÊ-– ¬Ê‚ÍÁŸ ◊¢¢ŒÈH 57H
ªÈL§fláʸŸË¥ ◊È∑§Ê– •Ê›U‡ÊË ¬ÙÁ‡Ê¡ »È§∑§Ê– ¬Á⁄U ◊ŸË¥ •ÊÕË ÁŸ∑§Ê–
‚ÊŸÈ⁄UʪÈH 58H ÃáÊ¥Áø ¬Ò¥ ∑§Ê⁄áÊ¥– „¥U SÕÍ›U ¬Ù‚áÊ¥– ¬«U∂¥ ◊¡ ê„UáÊ–
ôÊÊŸŒflÙH 59H ¬Á⁄U ÃÙ ’Ù∂È ©U¬‚Ê„UÊflÊ– •ÊÁáÊ flÙ›Uª •fl‚L§ ŒÿÊflÊ–
•ÊÃÊ¢ ê„UáÊŸ ¡Ë ’⁄UflÊ– ª˝¢ÕÊÕȸÁøH 460H ¬Á⁄U‚Ê ¬Á⁄U‚Ê üÊË∑ΧcáÊÈ– ¡Ù
÷ÍÃ÷Ê⁄U‚Á„UcáÊÈ– ÃÙ ’Ù∂Â ÁflcáÊÈ– ¬ÊÕ¸È ∞∑§H 61H ê„UáÊ ‡ÊÈÁøàfl ªÊ
∞‚¥– ¡ÿʬʇÊË¥ ÁŒ‚– •Ê¢ª ◊Ÿ ¡Ò‚¥– ∑§Ê¬È⁄UÊø¥H 62H ∑§Ê¢ ⁄UàŸÊ¥ø¥
Œ›UflÊ«¥U– ¡Ò‚¥ ‚’ÊsÔ øÙπ«¢U– •Ê¢Ã ’Ê„UÁ⁄U ∞∑¥§ ¬Ê«¥U– ‚Íÿȸ ¡Ò‚ÊH 63H
’Ê„U⁄UË¥ ∑§◊Z ˇÊÊÔ›U∂ Ê– ÷ËÃ⁄UË¥ ôÊÊŸ¥ ©U¡›U∂ Ê– ß„UË¥ ŒÙ„UË¥ ¬⁄UË •Ê∂Ê–
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 289

¬ÊπÊ›UÊ ∞∑§ÊH 64H ◊ÎÁûÊ∑§Ê •ÊÁáÊ ¡›¥U– ’ÊsÔ ÿáÊ¥ ◊›¥U– ÁŸ◊¸›ÈU „UÙÿ
’Ù∂¥– flŒÊøŸËH 65H ÷∂ÃÕ ’ÈhË’›UË– ⁄U¡ •ÊÁ⁄U‚Ê ©U¡›UË– ‚ÊÒ¥ŒáÊË
»§«UË ÁÕª›UË– flSòÊÊ¢ÁøÿÊH 66H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ßÿʬ⁄UË– ’ÊsÔ øÙπ •flœÊ⁄UË¥–
•ÊÁáÊ ôÊÊŸŒË¬È •¢Ã⁄UË¥– ê„UáÊıÁŸ ‡ÊÈhH 67H ÿ:„UflË¥ Ã⁄UË ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– •Ê¢Ã
‡ÊÈh Ÿ‚ÃÊ¢– ’Ê„U⁄UËU ∑§◊¸ ÃÙ ÃûflÃÊ¢– Áfl≈¢U’È ªÊH 68H ◊Îà ¡Ò‚Ê
‡Ê΢ªÊÁ⁄U∂Ê– ªÊ…Ufl ÃËÕËZ ã„UÊÁáÊ∂Ê– ∑§«ÈUŒÈÁœÿÊ ◊ÊÁπ∂Ê– ªÈ›¥U ¡Ò‚ÊH 69H
flÙ‚ ªÎ„UË¥ ÃÙ⁄UáÊ ’Ê¢Áœ∂¥– ∑§Ê¢ ©U¬flÊ‚Ë •ãŸ¥ Á∂¢Á¬∂¥– ∑È¢§∑ȧ◊‚¥ŒÈ⁄U ∑§∂¥–
∑§Ê¢Ã„UËŸŸ¥H 470H ∑§›U‚ Á…U◊Êø ¬Ù∑§›U– ¡›UÙ fl⁄UË∂ Ã ¤Ê›UÊ›U– ∑§Êÿ
∑§M¢§ ÁøòÊË¥fl »§›U– •Ê¢ÃÈ ‡ÊáÊH 71H ÃÒ‚¢ ∑§◊¸ flÁ⁄UÁø∂¥∑§«UÊ¢– Ÿ ‚⁄U ÕÙ⁄U
◊Ù∂¥ ∑ȧ«UÊ– Ÿ√„U ◊ÁŒ⁄UøÊ ÉÊ«UÊ– ¬ÁflòÊ ª¢ª¥H 72H ê„UáÊÊÒÁŸ •¢Ã⁄UË¥ ôÊÊŸ
√„UÊfl¥– ◊ª ’ÊsÔ ∂Ê÷∂ Sfl÷Êfl¥– fl⁄UË ôÊÊŸ ∑§◊Z ‚¢÷fl¥– ∞‚¥ ∑¥§
¡Ù«UH 73H ÿÊ∂ʪ˥ ’ÊsÔ ÷ʪȖ ∑§◊Z œÈÃ∂Ê øÊ¢ªÈ– ôÊÊŸ¥ »§Á«U∂ Ê fl¢ªÈ–
•¢Ã⁄UË¥øÊH 74H ÃÕ •¢Ã⁄U’ÊsÔ ª∂¥– ÁŸ◊¸›Uàfl ∞∑§ ¡Ê„U∂¥– Á∑¢§’„ÈUŸÊ
©U⁄U∂¥– ‡ÊÈÁøàflÁøH 75H ê„UáÊÊÒÁŸ ‚Œ˜÷Êfl ¡ËflªÃ– ’Ê„U⁄UË ÁŒ‚ÃË
»§Ê¢∑§Ã– S»§Á≈U∑§ªÎ„UË¥ø «UÙ∂Ö ŒË¬ ¡Ò‚H 76H Áfl∑§À¬ ¡áÊ¥ ©U¬¡–
ŸÊÁÕ∂Ë Áfl∑ΧÃË ÁŸ¬¡– •¬˝flÎûÊËøË¥ ’Ë¡¥– •¢∑ȧ⁄U ÉÊÃËH 77H Ã¥ •Êß∑§
Œπ •ÕflÊ ÷≈U– ¬⁄UË ◊ŸË¥ ∑§Ê¢„UË¥Áø ŸÈ◊≈U– ◊ÉÊ⁄¢Uª¥ Ÿ ∑§Ê¢≈U– √ÿÙ◊
¡Ò‚¥H 78H ∞:„UflË¥ ߢÁº˝ÿÊ¢øÁŸ ◊›¥U– Áfl·ÿÊ¢fl⁄UË Ã⁄UË ∂Ù›U– ¬⁄UË Áfl∑§Ê⁄UÊøÁŸ
Áfl≈UÊ›¥U– Á∂¢Á¬¡ŸÊH 79H ÷≈U∂ÿÊ flÊ≈Ufl⁄UË– øÙπË •ÊÁáÊ ◊Ê„UÊ⁄UË– ÃÕ
ŸÊÛ¥U ÁÃÿʬ⁄UË– ⁄UÊ„UÊ≈UÙ¥ ¡ÊáÊH 480H ∑§Ê¢ ¬ÁìÈòÊÊ¢Ã •ÊÁ∂¢ªË– ∞∑§Áø
Ã ÃL§áÊÊ¢ªË– ÃÕ ¬ÈòÊ÷ÊflÊëÿÊ •Ê¢ªË¥– Ÿ Á⁄Uª ∑§Ê◊ÈH 81H ÃÒ‚¥ NUŒÿ
øÙπ– ‚¢∑§À¬Áfl∑§À¬Ë¥ ‚ŸÙ›Uπ– ∑ΧàÿÊ∑Χàÿ Áfl‡Êπ– »È§«¥U ¡ÊáÊH 82H
¬ÊÁáÊÿ¥ Á„U⁄UÊ Ÿ Á÷¡– •ÊœáÊË¥ „U⁄U›UÈ Ÿ Á‡Ê¡– ÃÒ‚Ë Áfl∑§À¬¡ÊÃ¥ Ÿ
Á∂¢ Á ¬¡– ◊ŸÙflÎûÊËH 83H ÃÿÊ ŸÊ¢fl ‡ÊÈÁø¬áÊ– ¬ÊÕʸ ªÊ ‚¢¬Íáʸ– „¥U Œπ‚Ë
ÃÕ ¡ÊáÊ– ôÊÊŸ •‚H 84H •ÊÁáÊ ÁSÕ⁄UÃÊ ‚Êø¥– ÉÊ⁄U Á⁄UÉÊÊ∂Ë ¡ÿÊø¥–
ÃÙ ¬ÈL§· ôÊÊŸÊø¥– •ÊÿÈcÿ ªÊH 85H Œ„U Ã⁄UË flÁ⁄UÁø∂Ë∑§«U– •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ
¬⁄UË Á„¢U«U– ¬⁄UË ’Ò‚∑§Ê Ÿ ◊Ù«U– ◊ÊŸ‚Ë¥øËH 86H flà‚ÊflM§ÁŸ œŸÍø¥–
290 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

SŸ„ ⁄UÊŸÊ Ÿ flø– Ÿ√„UÃË ÷Ùª ‚ÁÃÿø– ¬˝◊÷ÙªH 87H ∑§Ê¢ ∂ÙÁ÷ÿÊ
ŒÍ⁄U ¡Êÿ– ¬⁄UË ¡Ëfl ∆UÁfl∂ÊÁø ∆UÊÿ– ÃÒ‚Ê Œ„UÙ øÊÁ›UÃÊ¢ Ÿ√„U– øÔ›È
ÁøûÊÊH 88H ¡ÊÃÿÊ •÷˝Ê‚fl¥– ¡Ò‚¥ •Ê∑§Ê‡Ê Ÿ œÊ¢fl– ÷˝◊áÊø∑˝§Ë¥ Ÿ
÷¢fl– œ˝Èfl ¡Ò‚ÊH 89H ¬Ê¢ÁÕ∑§ÊÁøÿÊ ÿ⁄U¤ÊÊ⁄UÊ– ‚fl¥ ¬¢ÕÈ Ÿ flø œŸÈœ¸⁄UÊ–
∑§Ê¢ ŸÊ„UË¥ ¡flË¥ ÃL§fl⁄UÊ¢– ÿáÊ¥ ¡ÊáÊ¥H 490H ÃÒ‚Ê ø›UáÊfl›UáÊÊà◊∑§Ë¥–
•‚ÙÁŸ ÿ ¬Ê¢ø÷ıÁÃ∑§Ë¥– ÷ÍÃÙ◊˸ ∞∑§Ë¥– øÁ›U¡ŸÊH 91H flÊ„ÈU≈U›UËøÁŸ
’›¥U– ¬ÎâflË ¡Ò‚Ë Ÿ …U›U– ÃÒ‚Ê ©U¬º˝fl ©U◊Ê›– Ÿ ∂Ù≈U ¡ÙH 92H
ŒÒãÿŒÈ—πË¥ Ÿ ì– ÷ÿ‡ÊÙ∑§Ë¥ Ÿ ∑¢§¬– Œ„U◊ÎàÿÈ Ÿ flÊÁ‚¬– ¬ÊÃ∂ŸËH 93H
•ÊÌà •Ê‡ÊÊ ¬Á«U÷⁄¥U– flÿ √ÿÊœË ª¡⁄¥U– ©U¡Í •‚ÃÊ¢ ¬ÊÁ∆U◊Ù⁄¥U– Ÿ√„U
ÁøûÊH 94H ®ŸŒÊ ÁŸSÃ¡ Œ¢«UË– ∑§Ê◊∂Ù÷Ê fl⁄U¬«UË– ¬⁄UË ⁄UÙ◊Ê Ÿ√„U
flÊ¢∑ȧ«UË– ◊ÊŸ‚ÊøËH 95H •Ê∑§Ê‡Ê „¥U flÙ‚⁄UÙ– ¬ÎâflË flÁ⁄U Áfl⁄UÙ– ¬Á⁄U ŸáÊ¥
◊Ù„U⁄UÙ¥– ÁøûÊflÎûÊËH 96H „UÊÃË „UÊ∂Ê »È§∂Ë¥ – ¬Ê‚fláÊÊ ¡flË¥ Ÿ ÉÊÊ∂Ë–
ÃÒ‚Ê Ÿ ∂UÙ≈U ŒÈflʸÄÿ‡Ê∂ Ë¥– ‡ÊÁ∂∂Ê ‚Ê¢ÃÊH 97H ˇÊË⁄UÊáʸflÊÁøÿÊ ∑§À∂Ù›UË¥–
∑¢§¬È ŸÊ„UË¥ ◊¢Œ⁄UÊø›UË¥ – •Ê∑§Ê‡Ê Ÿ ¡›¥U ¡Ê›UË¥– fláÊÁflÿÊëÿÊH 98H ÃÒ‡ÊÊ
•ÊÀÿÊ ªÀÿÊ ™§◊˸– Ÿ√„U ª¡’¡ ◊ŸÙœ◊ËZ– Á∑¢§’„ÈUŸÊ œÒÿ¸ ˇÊ◊Ë–
∑§À¬Ê¢ÃË¥„UËH 99H ¬⁄UË SÕÒÿ¸ ∞‚Ë ÷Ê·– ’ÙÁ∂¡ ¡ ‚Áfl‡Ê·– Ã „U Œ‡ÊÊ
ªÊ Œπ– ŒπáÊÿÊH 500H „¥U SÕÒÿ¸ ÁŸœ«¥U– ¡Õ •Ê¢ª¥ ¡Ëfl¥ ¡Ù«U– Ã¥
ôÊÊŸÊø¥ ©UÉÊ«¥U– ÁŸœÊŸ ‚Êø¥H 1H •ÊÁáÊ ß‚Ê›ÈU ¡Ò‚Ê ÉÊ⁄UÊ– ∑§Ê¢ Œ¥ÁŒÿÊ
„UÁÃÿ⁄UÊ– Ÿ Áfl‚¢’ ÷Ê¢«UÊ⁄UÊ– ’h∑ȧ ¡Ò‚ÊH 2H ∑§Ê¥ ∞∑§∂ıÁÃÿÊ ’Ê›U∑§Ê–
flÁ⁄U ¬«UıÁŸ ∆UÊ∑§ •¢Á’∑§Ê– ◊œÈÁfl·Ë¥ ◊œÈ◊ÁˇÊ∑§Ê– ∂ÙÁ÷áÊË ¡Ò‚ËH 3H
•¡¸ÈŸÊ ¡Ù ÿʬ⁄UË– •¢Ã—∑§⁄UáÊ ¡ÃŸ ∑§⁄UË– ŸŒË ©U÷¥ ∆UÊ∑§Ù mÊ⁄UË¥–
ߢÁº˝ÿÊ¢ëÿÊH 4H ê„UáÊ ∑§Ê◊ ’ʪÈ∂ ∞∑§∂– „U •Ê‡ÊÊ Á‚ÿÊ⁄UË ŒπÒ∂– Ã⁄UË
¡ËflÊ ≈¥U∑Ò§∂– ê„UáÊÊÒÁŸ Á’„UH 5H ’Ê„U⁄UË œË≈U ¡Ò‚Ë– ŒÊ≈ÈUªÊ ¬Áà ∑§›UÊÁ‚–
∑§⁄UË ≈U„UáÊË ÃÒ‚Ë– ¬˝flÎûÊË‚Ë¥H 6H ‚øÃŸË flÊáÊ¬áÊ¥ (‚ÃøÁŸ flÊÁáʬáÊ¥)–
Œ„UÊ‚∑§≈U •Ê≈UáÊ¥– ‚¢ÿ◊Êfl⁄UË ∑§⁄UáÊ¥– ’ȤÊÍÁŸ ÉÊÊ∂ËH 7H ◊ŸÊÁøÿÊ
◊„UÊmÊ⁄UË¥– ¬˝àÿÊ„UÊ⁄UÊÁøÿÊ ∆UÊáÊÊ¢Ã⁄UË¥– ¡Ù ÿ◊Œ◊ ‡Ê⁄UË⁄UË¥– ¡ÊªflË ©U÷H 8H
•ÊœÊ⁄UË¥ ŸÊ÷Ë¥ ∑¢§∆UË¥– ’¢œòÊÿÊøË¥ ÉÊ⁄U≈UË¥– ø¢º˝‚Íÿ¸ ‚¢¬È≈UË¥– ‚Íÿ ÁøûÊH 9H
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 291

‚◊ÊœËø ‡Ê¡¬Ê‚Ë¥– ’Ê¢œÙÁŸ ÉÊÊ∂Ë äÿÊŸÊ‚Ë¥– ÁøûÊ øÒÃãÿ ‚◊⁄U‚Ë¥– •Ê¢ÃÈ

⁄UÃH 510H •ªÊ •¢Ã—∑§⁄UáÊÁŸª˝„UÙ ¡Ù– ÃÙ „UÊ „¥U ¡ÊÁáÊ¡Ù– „UÊ •ÊÕË ÃÕ
Áfl¡ÿÙ– ôÊÊŸÊøÊ ¬Ò¥H 11H ¡ÿÊøË •ÊôÊÊ •Ê¬áÊ– Á‡Ê⁄UË¥ flÊ„U •¢Ã—∑§⁄UáÊ–
◊ŸÈcÿÊ∑§Ê⁄¥U ¡ÊáÊ– ôÊÊŸÁø ÃÙH 12H
ßÁãº˝ÿÊÕ¸·È flÒ⁄UÊÇÿ◊Ÿ„UVÔUÊ⁄U ∞fl ø–
¡ã◊◊ÎàÿÈ¡⁄UÊ√ÿÊÁœŒÈ—πŒÙ·ÊŸÈŒ‡Ê¸Ÿ◊˜ H 8H
•ÊÁáÊ Áfl·ÿÊ¢ÁflπË¥– flÒ⁄UÊÇÿÊøË ÁŸ∑§Ë– ¬È⁄UfláÊË ◊ÊŸ‚Ë¥ ∑§Ë¥– Á¡ÃË
•ÊÕËH 13H flÁ◊Á∂ÿÊ •ãŸÊ– ∂Ê›U Ÿ ÉÊÙ¥≈UË ⁄U‚ŸÊ– ∑§Ê¢ •Ê¢ª Ÿ ‚Íÿ
•ÊÁ∂¢ªŸÊ– ¬˝ÃÊÁøÿÊH 14H Áfl· πÊáÊ¥ ŸÊªfl– ¡›Uà ÉÊ⁄UË¥ Ÿ Á⁄Uªfl–
√ÿÊÉÊ˝Áflfl⁄UÊ¢ Ÿ fløfl– flSÃË ¡flË¥H 15H œ«UÊ«UËà ∂Ù„U⁄U‚Ë¥– ©U«UË Ÿ
ÉÊÊ∂fl ¡Ò‚Ë– Ÿ ∑§⁄Ufl ©U‡ÊË– •¡ª⁄UÊøËH 16H •¡¸ÈŸÊ ÃáÊ¥ ¬Ê«¥U– ¡ÿÊ‚Ë
Áfl·ÿflÊÃʸ ŸÊfl«U– ŸŒË ߢÁº˝ÿÊ¢øÁŸ ÃÙ¥«¥U– ∑§Ê¢„UË¥ø ¡ÊflÙ¥H 17H ¡ÿÊø
◊ŸË¥ •Ê∂Sÿ– Œ„UË¥ •ÁÃ∑§Ê‡ÿ¸– ‡Ê◊Œ◊Ë¥ ‚ÊÒ⁄USÿ– ¡ÿÊÁ‚ ªÊH 18H
ìÙfl˝ÃÊ¢øÊ ◊›UÊflÊ– ¡ÿÊø ∆UÊÿË¥ ¬Ê¢«UflÊ– ÿȪʢà ¡ÿÊ ªÊ¢flÊ¥-– •Ê¢ÃÈ
ÿÃÊ¢H 19H ’„ÈU ÿÙªÊèÿÊ‚Ë¥ „UÊ¢fl– Áfl¡ŸÊ∑§«U œÊ¢fl– Ÿ ‚Ê„U ¡Ù ŸÊ¢fl–
‚¢ÉÊÊÃÊø¥H 520H ŸÊ⁄UÊøÊ¢øË¥ •Ê¢ÕÈ⁄UáÊ¥– ¬Íÿ¬¢∑§Ë¥ ∂Ù›UáÊ¥– ÃÒ‚¢ ∂πË
÷ÙªáÊ¢– ∞Á„U∑§Ë¥ø¥H 21H •ÊÁáÊ SflªÊ¸Ã¥ ◊ÊŸ‚¢– ∞∑§ÙÁŸ ◊ÊŸË ∞‚¥–
∑ȧÁ„U∂¥ Á¬Á‡Êà ¡Ò‚¥– ‡flÊŸÊø¥ ∑§Ê¢H 22H Ã¥ „¥U Áfl·ÿflÒ⁄UÊÇÿ– ¡¥
•Êà◊∂Ê÷Êø¥ ‚÷ÊÇÿ– ÿáÊ¥ ’˝rÊÔÊŸ¢ŒÊ ÿÙÇÿ– ¡Ëfl „UÙÃËH 23H ∞‚Ê
©U÷ÿ÷٪˥ òÊÊ‚È– Œπ‚Ë ¡Õ ’„ÈUfl‚È– ÃÕ ¡ÊáÊ ⁄UÁ„UflÊ‚È– ôÊÊŸÊøÊ
ÃÍ¢H 24H •ÊÁáÊ ‚øÊ«UÊÁøÿ ¬⁄UË– ßc≈ÔUʬÍÃZ ∑§⁄UË– ¬⁄UË ∑§∂ ¥ ¬ áÊ ‡Ê⁄UË⁄UË¥–
fl‚Ù¥ ŸŒËH 25H fláÊʸüÊ◊¬Ù·∑¥§– ∑§◊Z ÁŸàÿŸÒÁ◊ÁûÊ∑¥§– ÃÿÊ¢◊Ê¡Ë¥ ∑§Ê¢„UË¥
Ÿ ∆U∑§– •Êø⁄UÃÊ¢H 26H ¬Á⁄U „¥U Á◊ÿÊ¢ ∑§∂¥– ∑§Ë¥ „¥U ◊ʤÊÁŸ Á‚hË ª∂¥–
∞‚¥ ŸÊ„UË¥ ∆UÁfl∂¥– flÊ‚Ÿ◊Ê¡Ë¥H 27H ¡Ò‚¢ •flÁøìáÊ¥– flÊÿÍÁ‚ ‚fl¸òÊ
Áflø⁄UáÊ¥– ∑§Ë¥ ÁŸ⁄UÁ÷◊ÊŸ ©UŒÒ¡áÊ¥– ‚Íÿʸø¥ ¡Ò‚¥H 28H ∑§Ê¢ üÊÈÁà Sfl÷ÊflÃÊ¥
’Ù∂– ª¢ªÊ ∑§Ê¡¥flËáÊ øÊ∂– ÃÒ‚¢ •flc≈Ô¢U÷„UËŸ ÷∂¥– fløáÊ¥ ¡ÿÊø¥H 29H
´§ÃÈ∑§Ê›UË¥ Ã⁄UË »§›UÃË– ¬⁄UË »§›U∂ Ù¥ „¥U ŸáÊÃË– ÃÿÊ¢ flΡÊÊ¢Áøÿ ∞‚Ë flÎûÊË–
292 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∑§◊ËZ ‚ŒÊH 530H ∞fl¢ ◊ŸË¥ ∑§◊ËZ ’Ù∂Ë¥– ¡Õ •„¢U∑§Ê⁄UÊ ©UπË ¡Ê„U∂ Ë–
∞∑§Êfl›UËøË ∑§ÊÁ…U∂ Ë– ŒÙ⁄UË ¡Ò‚ËH 31H ‚¢’¥œ¥flËáÊ ¡Ò‚Ë¥– •÷˝¥ •‚ÃË¥
•Ê∑§Ê‡ÊË¥– Œ„UË¥ ∑§◊Z ÃÒ‚Ë¥– ¡ÿÊÁ‚ ªÊH 32H ◊l¬Ê•Ê¢ªË¥ø¥ flSòÊ– ∑§Ê¢
∂¬Ê„UÊÃË¥ø¥ ‡ÊSòÊ– ’Ò∂Êfl⁄UË ‡ÊÊSòÊ– ’Ê¢œ∂¥ •Ê„UH 33H Ãÿʬʫ¥U Œ„UË¥–
¡ÿÊ ◊Ë •Ê„¥U „U ‚Áø ŸÊ„UË¥– ÁŸ⁄U„¢U∑§Ê⁄UÃÊ ¬Ê„UË¥– ÃÿÊ ŸÊ¢flH 34H „¥U ‚¢¬Íáʸ
¡Õ¥ ÁŒ‚– ÃÕ¥Áø ôÊÊŸ •‚– ßÿÁfl·ÿË¥ •ŸÊÁ⁄U‚¥– ’Ù∂Ù¥ ŸÿH 35H
¡ã◊◊ÎàÿÈ¡⁄Uʌȗπ¥– √ÿÊÁœflÊœ¸Äÿ∑§∂È·¥– ÁÃÿ¥ •Ê¢ªÊ Ÿ ÿÃÊ¢ Œπ¥– ŒÈM§ÁŸ
¡ÙH 36H ‚Êœ∑ȧ ÁflflÁ‚ÿÊ– ∑§Ê¢ ©U¬‚ª¸È ÿÙÁªÿÊ– ¬Êfl ©UáÊÿʬÈ⁄UÿÊ–
flÙÕ¢’Ê ¡flË¥H 37H flÒ⁄U ÖÊã◊Ê¢Ã⁄UË¥ø¥– ‚¬Ê¸ ◊ŸıÁŸ Ÿ flø– ÃflË¥ •ÃËÃÊ
¡ã◊Êø¥– ©UáÊ¥ ¡Ù flÊ„UH 38H «UÙ›UÊ¢ „U⁄U›U Ÿ Áfl⁄U– ÉÊÊßZ ∑§Ùà Ÿ Á¡⁄U– ÃÒ‚¥
∑§Ê›UË¥ø¥ Ÿ Áfl‚⁄U– ¡ã◊ŒÈ—πH 39H ê„UáÊ ¬ÍÿªÃZ Á⁄UªÊ∂Ê– •„UÊ ◊ÍòÊ⁄¢Uœ˝¥
ÁŸÉÊÊ∂Ê– ∑§≈UÊ ⁄U Á◊ÿÊ¢ øÊÁ≈U∂ Ê– ∑ȧøSflŒÈH 540H ∞‚∞Á‚ÿʬ⁄UË–
¡ã◊ÊøÊ ∑§Ê¢≈UÊ›UÊ œ⁄UË– ê„UáÊ •ÊÃÊ¢ Ã¥ ◊Ë Ÿ ∑§⁄UË¥– ¡áÊ¥ ∞‚¥ „UÙÿH 41H
„UÊ⁄UË ©U◊øÊflÿÊ– ¡È¢flÊ⁄UË ¡Ò‚Ê ÿ «UÊÿÊ– ∑§Ë¥ flÒ⁄UÊ ’ʬÊøÿÊ– ¬ÈòÊ
¡øH 42H ◊ÊÁ⁄UÁ∂ÿÊøÁŸ ⁄Uʪ¥– ¬Ê∆UËøÊ ¡flË¥ ‚Í«U ◊ʪ– ÃáÊ¥ •ÊˇÊ¬¥
∂ʪ– ¡ã◊ʬÊ∆UË¥H 43H ¬⁄UË ¡ã◊ÃË Ã ∂Ê¡– Ÿ ‚Ê¢«UË ¡ÿÊø¥ ÁŸ¡–
‚¢÷ÊÁflÃÊ ÁŸSÃ¡– Ÿ Á¡⁄U ¡flË¥H 44H •ÊÁáÊ ◊ÎàÿÈ ¬È…Ê¥ •Ê„U– ÃÙÁø
∑§À¬Ê¢ÃË¥ ∑§Ê¢ ¬Ê„U– ¬⁄UË •Ê¡ËÁø „UÙÿ– ‚ÊflœÈ ¡ÙH 45H ◊Ê¡Ë¥ •ÕÊ¢fl
ê„UáÊÃÊ¥– ÕÁ«UÿÁø ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ¬Ù„UáÊÊ⁄UÊ •ÊßÃÊ– ∑§Ê‚ ¡flË¥H 46H ∑§Ê¢ Ÿ
¬flÃÊ¢ ⁄UáÊÊøÊ ∆UÊflÙ– ‚Ê¢÷ÊÁ›U¡ ¡Ò‚Ê •ÊflÙ– flÙ«UáÊ ‚Èß¡ ÉÊÊflÙ– Ÿ
∂ʪÃÊ¢ÁøH 47H ¬Ê„UøÊ ¬áÊÊ flÊ≈UflœÊ– âfl •Ê¡ËÁø „UÙß¡ ‚ÊflœÊ–
¡ËflÈ Ÿ fløÃÊ¢ •ı·œÊ– œÊ¢Áfl¡ ¡flË¥H 48H ÿ:„UflË¥ ∞‚¥ ÉÊ«U– ¡Ù ¡›UÃ
ÉÊ⁄UË¥ ‚Ê¢¬«U– ÃÙ ◊ª Ÿ ¬flÊ«U– ∑ȧ„UÊ πáÊÙ¥H 49H øÙ¥Á…Uÿ ¬ÊÕL§ ª∂ Ê–
ÃÒ‚ÁŸ ¡Ù ’È«UÊ∂Ê– ÃÙ ’Ù¥’„UË‚∑§≈U ÁŸ◊Ê∂Ê– ∑§ÙáÊ ‚Ê¢ªH 550H
ê„UáÊÊÒÁŸ ‚◊ÕZ‚Ë¥ flÒ⁄U– ¡ÿÊ ¬Á«U∂¥ „UÊ«UπÊß⁄U– ÃÙ ¡Ò‚Ê •Ê∆U„UË ¬Ê„U⁄U–
¬⁄U¡ÍŸ •‚H 51H ŸÊÃ⁄UË ∑§›Ufl∂UË ŸÙfl⁄UË– ∑§Ê¢ ‚¢ãÿÊ‚Ë Á¡ÿʬ⁄UË– ÃÒ‚Ê
Ÿ ◊⁄UÃÊ¢ ¡Ù ∑§⁄UË– ◊ÎàÿÈ‚ÍøŸÊH 52H ¬Ò¥ ªÊ ¡Ù ÿÿʬ⁄UË– ¡ã◊¥Áø ¡ã◊
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 293

ÁŸflÊ⁄UË– ◊⁄UáÊ¥ ◊ÎàÿÈ ◊Ê⁄UË– •Ê¬áÊ ©U⁄UH 53H ÃÿÊ ÉÊ⁄UË¥ ôÊÊŸÊø¢– ‚Ê¢∑§«¥U
ŸÊ„UË¥ ‚Êø¥– ¡ÿÊ ¡ã◊◊ÎàÿÍø¥– ÁŸ◊Ê∂¥ ‡ÊÀÿH 54H •ÊÁáÊ ÃÿÊÁø¬⁄UË
¡⁄UÊ– Ÿ ≈¥U∑§ÃÊ¥ ‡Ê⁄UË⁄UÊ– ÃÊL§áÿÊÁøÿÊ ÷⁄UÊ-– ◊Ê¡Ë¥ Œπ¥H 55H ê„UáÊ
•ÊÁ¡ëÿÊ •fl‚⁄UË¥– ¬ÈÁc≈ÔU ¡ ‡Ê⁄UË⁄UË¥– Ã ¬Ê„U „UÙ߸∂ ∑§Êø⁄UË– flÊ›U∂Ë
¡Ò‚ËH 56H ÁŸŒÒ√ÿÊø √ÿfl‚Êÿ– ÃÒ‚ ∆UÊ∑§ÃË „UÊìÊÿ– •◊¢òÿÊ ⁄UÊ¡ÊøË
¬⁄UË •Ê„U– ’›UÊ ÿÿÊH 57H »È§∂Ê¢ÁøÿÊ ÷ÙªÊ-– ∂ʪ˥ ¬˝◊ ≈UÊ¢ªÊ– Ã¥
∑§⁄UÿÊøÊ ªÈ«UÉÊÊ– ÃÒ‚¥ „UÙ߸∂H 58H flÙ…UÊ›UÊëÿÊ πÈ⁄UË¥– •ÊπL§•ÊÃ¥ ’È⁄UË–
Ã Œ‡ÊÊ ◊ʤÿÊ Á‡Ê⁄UË¥– ¬Êfl∂ ªÊH 59H ¬kŒ›¥U‚Ë ß‚Ê›¥U– ÷Ê¢«UÃÊÁà „U
«UÙ›U– Ã „UÙÃË ¬«Ufl›¥U– Á¬∑§∂UË¥ ¡Ò‚Ë¥H 560H ÷¢fl߸øË¥ ¬«U›¥U– flÙ◊ÕÃË
Á‚Ÿ‚Ê›¥U– ©UL§ ∑ȧÁ„U¡Ò∂ ¡›¥U– •Ê¢‚ÈflÊ¢øÁŸH 61H ¡Ò‚¥ ’Ê÷È›UËø¥ πÙ«U–
Áª⁄U’«ÍUÁŸ ¡ÊÃË ‚⁄U«U– ÃÒ‚¥ Á¬ø«UË¥ ÃÙ¥«U– ‚⁄U∑§Á≈U¡Ò∂H 62H ⁄UÊ¢œfláÊË
øÈ∂ˬȅ¥U– ¬:„U ©Uã◊ÊŒÃË πÊÃfl«U– ÃÒ‚Ë¥Áø ÿ¢ ŸÊ∑§Ê«¥U– Á’«UÁ’«UÃËH 63H
ÃÊ¢’Í∂¥ flÙ¢∆U ⁄UÊ™¥§– „UÊ¢‚ÃÊ¢ ŒÊ¢Ã ŒÊ™¢§– ‚ŸÊª⁄U Á◊⁄U™¢§– ’Ù∂ ¡áÊ¥H 64H
ÃÿÊÁø ¬Ê„U ÿÊ ÃÙ¥«UÊ– ÿ߸∂ ¡›¢U’≈UÊøÊ ∂Ù¥ …UÊ– ßÿÊ ©U◊›UÃË ŒÊ…UÊ–
ŒÊ¥ÃÊ¢‚Á„ÃUH 65H ∑ȧ›UflÊ«UË Á⁄UáÊ¥ ŒÊ≈U∂ Ë¥– ∑§Ê¢ flÊ¢∑§Á«UÿÊ …UÙ⁄¥U ’Ò‚∂Ë¥ –
ÃÒ‚Ë ŸÈ∆UË ∑§Ê¢„UË¥ ∑§∂Ë– ¡Ë÷Áø „UH 66H ∑ȧ‚›¥U ∑§Ù⁄U«UË¥– flÊ⁄UŸ¥ ¡ÊÃË
’⁄U«UË¥– ÃÒ‚Ë •Ê¬ŒÊ ÃÙ¥«UË¥– ŒÊ…UËÿ‚Ë¥H 67H •Ê·Ê…UË¥øÁŸ ¡›¥U– ¡Ò‚Ë¥
Á¤Ê⁄U¬ÃË ‡ÊÒ∂ Ê¥øË¥ ◊ı›¥U– ÃÒ‚¥ πÊ¢«UË„ÍUÁŸ ∂Ê›U– ¬«UÃË ¬Í⁄UH 68H flÊøÁ‚
•¬flÊ«ÈU– ∑§ÊŸË¥ •ŸÈÉÊ«ÈU– ®¬«U ªL§flÊ ◊Ê∑§«ÈU– „UÙ߸∂ „UÊH 69H ÃÎáÊÊø¥
’ȤÊfláÊ¥– •Ê¢ŒÙ›U flÊ⁄UŸªÈáÊ¥– ÃÒ‚¥ ÿ߸∂ ∑§Ê¢¬áÊ¥– ‚flÊZªÊ‚ËH 570H ¬ÊÿÊ¢
¬«UÃË fl¥ª«UË– „UÊà fl›UÃË ◊È⁄U∑È¢§«UË– ’⁄Ufl¬áÊÊ ’ʪ«UË– ŸÊøÁfl¡Ò∂H 71H
◊›U◊òÍ ÊmÊ⁄U¥ – „UÙ™§ÁŸ ∆UÊÃË πÙ¥∑§⁄U¥ – ŸflÁ‚ÿ¥ „UÙÃË ßÃ⁄U¥ – ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ÁŸœŸË¥H 72H
ŒπÙÁŸ ÕÈ¢∑§Ë∂ ¡ªÈ– ◊ÎàÿÍøÊ ¬«ÒU∂ ¬Ê¢ªÈ– ‚ÙßÁ⁄UÿÊ¢ ©U’ªÈ– ÿ߸∂ ◊ʤÊÊH 73H
ÁSòÊÿÊ ê„UáÊÃË Áflfl‚Ë– ’Ê›¥U ¡ÊÃË ◊Íë¿UËZ– Á∑¢§’„ÈUŸÊ Áø›U‚Ë– ¬ÊòÊ
„UÙ߸ŸH 74H ©U÷›UËøÊ ©U¡ª⁄UÊ– ‚¡ÊÁ⁄UÿÊ¥ ‚ÊßÁ∂ÿÊ ÉÊ⁄UÊ– Á‡ÊáÊflË∂
ê„UáÊÃË ê„UÊÃÊ⁄UÊ– ’„ÈUÃÊ¢Ã¥ „UÊH 75H ∞‚Ë flÊœ¸ÄÿÊøË ‚ÍøáÊË– •Ê¬ÁáÊÿÊ¥
ÃL§áʬáÊË¥– Œπ ◊ª ◊ŸË¥– Áfl≈U ¡Ù ªÊH 76H ê„UáÊ ¬Ê„U „¥U ÿ߸∂–
294 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•ÊÁáÊ •ÊÃÊ¢ø¥ ÷ÙÁªÃÊ¢ ¡Ê߸∂– ◊ª ∑§Êÿ ©U⁄U∂– Á„UÃÊ∂ʪ˥H 77H ê„UáÊÊÒÁŸ

ŸÊß∑§áÊ¥ ¬Êfl– âfl •Êß∑§ÙÁŸ ÉÊÊ∂Ë¥ •ÊÉÊfl¥– ¬¢ªÈ Ÿ „UÙÃÊ¢ ¡Êfl¥– ÃÕ
¡ÊÿH 78H ŒÎc≈ÔUË ¡¢fl •Ê„– âfl ¬Ê„UÊfl¥ ÃÃÈ∂¥ ¬Ê„U– ◊Í∑§àflÊ •ÊœË¥ flÊøÊ
flÊ„U– ‚È÷ÊÁ·Ã¥H 79H „UÊà „UÙÃË πÈ›U– „¥U ¬È…UË∂ ◊Ù≈U∑¥§ ∑§›U– Ã¥fl
∑§M§ÁŸ ÉÊÊ∂Ë ‚∑§›¥U– ŒÊŸÊÁŒ∑¥§H 580H ∞‚Ë Œ‡ÊÊ ÿ߸∂ ¬È…¥U– ÃÒ¥ ◊Ÿ
„UÙ߸∂ fl«¥U– âfl Áø¢ÃÍÁŸ ∆UflË øÙπ«¥U– •Êà◊ôÊÊŸH 81H ¡Ò¥ øÙ⁄U ¬Ê„U
¤ÊÙ¥’ÃË– âfl •Ê¡ËÁø L§Á‚¡ ‚¢¬ûÊË– ∑§Ê¢ ¤ÊÊ¢∑§Ê¤ÊÊ¢∑§Ë flÊÃË– Ÿ fløÃÊ¢
∑§Ë¡H 82H ÃÒ‚¥ flÊœ¸Äÿ ÿÊfl¢– ◊ª ¡¥ flÊÿÊ¥ ¡Êfl¥– Ã¥ •ÊÃÊ¢Áø •ÊÉÊfl¥–
‚flÃ¥ ∑§⁄UË¥H 83H •ÊÃÊ¢ ◊Ù«ÍUÁŸ ∆U∂Ë¥ ŒÈªZ– ∑§Ê¢ flÁ›Uà œÁ⁄U∂¥ πª¥– ÃÕ
©U¬ˇÊÍÁŸ ¡Ù ÁŸUÉÊ– ÃÙ ŸÊªfl∂Ê ∑§Ë¥H 84H ÃÒ‚¥ flÎhÊåÿ „UÙÿ– •Ê∂¬áÊ
Ã flÊÿÊ¢ ¡Êÿ– ¡ ÃÙ ‡ÊÃflÎh •Ê„U– ŸáÊÙ¥ ∑Ò¥§øÊH 85H ¤ÊÊÁ«U∂ Ë¥øË ∑§Ù›¥U
¤ÊÊ«UË– ÃÿÊ Ÿ »§›U ¡flË¥ ’Ù¥«UË– ¡Ê„U∂ Ê •ÁÇŸ Ã⁄UË ⁄UÊπÙ¥«UË– ¡Ê›UË∂
∑§Ê߸H 86H ê„UáÊÊÒÁŸ flÊœ¸ÄÿÊøÁŸ •Ê∆Ufl¥– flÊœ¸ÄÿÊ ¡Ù ŸÊªfl– ÃÿÊëÿÊ
∆UÊÿË¥ ¡ÊáÊÊfl¢– ôÊÊŸ •Ê„UH 87H ÃÒ‚Áø ŸÊŸÊ ⁄UÙª– ¬Á«UÉÊÊÃË ŸÊ ¡¥fl
¬È…UÊ¢•Ê¢ª– Ã¥fl •Ê⁄UÙÇÿÊø ©U¬ª– ∑§M§ÁŸ ÉÊÊ∂ËH 88H ‚ʬÊëÿÊ ÃÙ¥«UË¥–
¬«U∂ Ë ¡ ©¢U«UË– Ã ∂ÊflÍÁŸ ‚Ê¢«UË– ¬˝’ÈhÈ ¡Ò‚ÊH 89H ÃÒ‚Ê ÁflÿÙª¥ ¡áÊ¥
ŒÈ—π¥– Áfl¬ÁûÊ ‡ÊÙ∑§ ¬Ùπ– Ã¥ SŸ„U ‚Ê¢«ÍUÁŸ ‚Èπ¥– ©UŒÊ‚È „UÙÿH 590H
•ÊÁáÊ ¡áÊ¥ ¡áÊ¥ ∑§«U– ŒÙ· ‚ÍÃË∂ ÃÙ¥«¥U– ÃÿÊ¢ ∑§◊¸⁄¢Uœ˝Ë¥ ªÈ¢«U– ÁŸÿ◊Êø
ŒÊ≈UËH 91H ∞‚∞Á‚ÿÊ •ÊßÃË– ¡ÿÊøË ¬⁄UË •‚ÃË– ÃÙÁø ÃÙ ôÊÊŸ‚¢¬ûÊË–
ªÙ‚ÊflË ªÊH 92H •ÊÃÊ¢ •ÊáÊË∑§„UË ∞∑§– ∂ˇÊáÊ •∂ıÁ∑§∑§– ‚Ê¢ªŸ
•Êß∑§– œŸ¢¡ÿÊH 93H
•‚ÁÄÃ⁄UŸÁ÷cflXÔU— ¬ÈòÊŒÊ⁄UªÎ„UÊÁŒ·È–
ÁŸàÿ¢ ø ‚◊ÁøûÊûflÁ◊c≈ÔUÊÁŸc≈ÔUÙ¬¬ÁûÊ·ÈH 9H
ÃÁ⁄U ¡Ù ÿÊ Œ„UÊfl⁄UË– ©UŒÊ‚È ∞Á‚ÿÊ ¬⁄UË– ©UÁπÃÊ ¡Ò‚Ê Á’…UÊ⁄UË¥– ’Ò‚∂Ê
•Ê„UH 94H ∑§Ê¢ flΡÊÊøË ‚Ê©U∂ Ë– flÊ≈U ¡ÊÃÊ¢ ◊ËŸ∂Ë– ÉÊ⁄UÊfl⁄UË ÃÃÈ∂ Ë–
•ÊSÕÊ ŸÊ„UË¥H 95H ‚Ê©U∂ Ë ‚Á⁄U‚Ëø •‚– ¬⁄UË •‚ „¥U ŸÁáÊ¡ ¡Ò‚¥–
ÁSòÊÿø¥ ÃÒ‚¢– ∂Ù∂È å ÿ ŸÊ„UË¥H 96H •ÊÁáÊ ¬˝¡Ê ¡ ¡Ê∂Ë– ÁÃÿ¥ flSÃË ∑§Ë⁄U
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 295

•Ê∂Ë¥– ∑§Ê¢ ªÙL§fl¥ ’Ò‚∂Ë¥ – L§πÊÛUË¥H 97H ¡Ù ‚¢¬ûÊË◊Ê¡Ë •‚ÃÊ¢–

∞‚Ê ª◊ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ¡Ò‚Ê ∑§Ê¢ flÊ≈U ¡ÊÃÊ¢– ‚ÊˇÊË ∆UÁfl∂ÊH 98H Á∑¢§’„ÈUŸÊ
¬È¢‚Ê– ¬Ê¢¡Á⁄UÿÊ◊Ê¡Ë¥ ¡Ò‚Ê– flŒÊôÊ‚Ë ÃÒ‚Ê– Á’„ÍUÁŸ •‚H 99H ∞:„UflË¥
ŒÊ⁄Uʪ΄U¬ÈòÊË¥– ŸÊ„UË¥ ¡ÿÊ ◊ÒòÊË– ÃÙ ¡ÊáÊ ¬Ê¢ œÊòÊË– ôÊÊŸÊÁ‚ ªÊH 600H
◊„UÊÁ‚¢œÈ ¡Ò‚– ª˝Ëc◊fl·ËZ ‚Á⁄U‚– ßc≈ÔUÊÁŸc≈ÔU ÃÒ‚¥– ¡ÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥H 1H ∑§Ê¢
ÁÃã„UË ∑§Ê›U „UÙÃÊ¢– ÁòÊœÊ Ÿ√„U ‚ÁflÃÊ– ÃÒ‚Ê ‚ÈπŒÈ—πË¥ ÁøûÊÊ– ÷ŒÈ
ŸÊ„UË¥H 2H ¡Õ Ÿ÷ÊøÁŸ ¬Ê«¥U– ‚◊àflÊ ©UáÊ¥ Ÿ ¬«U– ÃÕ ôÊÊŸ ⁄UÙ∑§«¥U–
flÙ›Uπ ÃÍ¢H 3H
◊Áÿ øÊŸãÿÿÙªŸ ÷ÁÄÃ⁄U√ÿÁ÷øÊÁ⁄UáÊË–
ÁflÁflÄÃŒ‡Ê‚Áflàfl◊⁄UÁḟ‚¢‚ÁŒ H 10H
•ÊÁáÊ ◊ËflÊ¢øÍŸË ∑§Ê¢„UË¥– •ÊáÊË∑§ ªÙ◊≈¥U ŸÊ„UË¥– ∞‚Ê ÁŸ‡øÿÙÁø ÁÄUË¥–
¡ÿÊøÊ ∑§∂ÊH 4H ‡Ê⁄UË⁄U flÊøÊ ◊ÊŸ‚– Á¬ÿÊ∂Ë¥ ∑ΧÃÁŸ‡øÿÊøÊ ∑§Ù‡Ê–
∞∑§ ◊ËflÊ¢øÍÁŸ flÊ‚– Ÿ ¬Ê„UÃË •ÊŸH 5H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ÁŸ∑§≈U ÁŸ¡– ¡ÿÊø¥
¡Ê„U∂¥ ◊¡– ÃáÊ¥ •Ê¬áÊÿÊ¢ •Êê„UÊ¢ ‚¡– ∞∑§Ë ∑§∂ËH 6H Á⁄UªÃÊ¢
flÀ∂÷ʬȅ¥U– ŸÊ„UË¥ •Ê¢ªË¥ ¡ËflË¥ ‚Ê¢∑§«¥U– ÁÃÿ ∑§Ê¢ÃøÁŸ ¬Ê«¥U– ∞∑§‚⁄U∂ Ê
¡ÙH 7H Á◊›UÙÁŸ Á◊›UÃÁø •‚– ‚◊Ⱥ˝Ë¥ ª¢ªÊ¡›U ¡Ò‚¥– ◊Ë „UÙ™§ÁŸ ◊¡
ÃÒ‚¥– ‚fl¸Sfl¥ ÷¡ÃËH 8H ‚ÍÿʸëÿÊ „UÙáÿÊ¢ „UÙß¡– ∑§Ê¢ ‚Íÿʸ‚fl¥Áø ¡Êß¡–
„¥U Áfl∑§∂¬áÊ ‚Ê¡– ¬˝÷Á‚ ¡flË¥H 9H ¬Ò¥ ¬ÊÁáÊÿÊÁøÿ ÷ÍÁ◊∑§– ¬ÊáÊË
ÛU¬ ∑§ıÃÈ∑¥§– Ã ∂„U⁄UË ê„UáÊÃË ∂ıÁ∑§∑¥§– ÿ:„UflË¥ Ã¥ ¬ÊáÊËH 610H ¡Ù
•ŸãÿÈ „Ë ÿʬ⁄UË– ◊Ë ¡Ê„U∂ Ê„UË ◊ÊÃ¥ fl⁄UË– ÃÙÁø ÃÙ ◊ÍøœÊ⁄UË– ôÊÊŸ ¬Ò¥
ªÊH 11H •ÊÁáÊ ÃËÕZ œıÃ¥ Ã≈¥U– ìÙflŸ¥ øÙπ≈¥U– •Êfl«UÃË ∑§¬Ê≈¥U–
fl‚flÍ¢ ¡ÿÊH 12H ‡ÊÒ∂∑§ˇÊÊ¢øË¥ ∑ȧ„U⁄¥U– ¡›UʇÊÿ¬Á⁄U‚⁄¥U– •Áœc∆ÔUË ¡Ù
•ÊŒ⁄¥U– Ÿª⁄UÊ Ÿ ÿH 13H ’„ÈU ∞∑§Ê¢ÃÊfl⁄UË ¬˝ËÁÖ ¡ÿÊ ¡Ÿ¬ŒÊøË π¢ÃË–
¡ÊáÊ ◊ŸÈcÿÊ∑§Ê⁄¥U ◊ÍÃ˸– ôÊÊŸÊøË ÃÙH 14H •ÊÁáÊ∑§Á„U ¬È…UÃË– Áøã„¥U ªÊ
‚È◊ÃË– ôÊÊŸÊÁøÿ ÁŸL§ÃË-– ∂ʪ˥ ‚Ê¢ªÙ¥H 15H
•äÿÊà◊ôÊÊŸÁŸàÿàfl¢ ÃûflôÊÊŸÊÕ¸Œ‡Ê¸Ÿ◊˜–
∞ÃÖôÊÊŸÁ◊Áà ¬˝ÙÄÃ◊ôÊÊŸ¢ ÿŒÃÙ˘ãÿÕÊH 11H
296 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Ã⁄UË ¬⁄U◊Êà◊Ê ∞‚¥– ¡¥ ∞∑§ flSÃÈ •‚– Ã¥ ¡ÿÊ ÁŒ‚¥– ôÊÊŸÊSÃflH 16H
Ã¥ ∞∑§flÊ¢øÍÁŸ •ÊŸ¥– Á¡ÿ ÷flSflªÊ¸ÁŒ ôÊÊŸ¥– Ã¥ •ôÊÊŸ ∞‚Ê ◊Ÿ¥– ÁŸ‡øÿÙ
∑§⁄UËH 17H SflªÊ¸ ¡ÊáÊ¥ „¥U ‚Ê¢«UË– ÷flÁfl·ÿË¥ ∑§ÊŸ ¤ÊÊ«UË– Œ •äÿÊà◊ôÊÊŸË¥
’È«UË– ‚Œ˜÷ÊflÊøËH 18H ÷¢ªÁ∂ÿ flÊ≈U– ‡ÊÙœÍÁŸÿÊ¢ •√„UÊ¢≈U– ÁŸÁÉÊ¡ ¡flË¥
ŸË≈¥U– ⁄UÊ¡¬¢Õ¥H 19H ÃÒ‚¥ ôÊÊŸ¡ÊÃÊ¥ ∑§⁄UË– •ÊÉÊfl¥Áø ∞∑§Ë∑§«U ‚Ê⁄UË– ◊ª
◊Ÿ ’ÈÁh ◊Ù„U⁄UË– •äÿÊà◊ôÊÊŸË¥H 620H ê„UáÊ¥ ∞∑§ „¥Áø •ÊÕË– ÿ⁄U
¡ÊáÊáÊ¥ Ã ÷˝Ê¢ÃË– ∞‚Ë ÁŸ∑ȧ⁄¥U‚Ë¥ ◊ÃË– ◊L§ „UÙÿH 21H ∞fl¢ ÁŸ‡øÿÙ
¡ÿÊøÊ– mÊ⁄UË¥ •äÿÊà◊ôÊÊŸÊøÊ– œ˝ÈflŒflÙ ªªŸË¥øÊ– ÃÒ‚Ê ⁄UÊÁ„U∂ ÊH 22H
ÃÿÊÁøÿÊ ∆UÊÿË¥ ôÊÊŸ– ÿÊ ’Ù∂Ê ŸÊ„Ë¥ •ÊŸ– ¡¥ ôÊÊŸË¥ ’Ò‚∂¥ ◊Ÿ– Ã√„UÊ¥Áø
Ã¥ ÃÙ ◊ËH 23H Ã⁄UË ’Ò‚∂¬áÊ¥ ¡¥ „UÙÿ– Ã¥ ’Ò‚ÃÊ¢Áø ’Ù∂¥ Ÿ „UÙÿ– Ã⁄UË
ôÊÊŸÊ ÃÿÊ •Ê„U– ‚Á⁄U‚Ê ¬Ê«ÈUH 24H •ÊÁáÊ ÃûflôÊÊŸ ÁŸ◊¸›U– »§›¥ ¡¥
∞∑§ »§›U– Ã¥ ôÊÿ„UËfl⁄UË ‚⁄U›U– ÁŒ∆UË ¡ÿÊH 25H ∞:„UflË¥ ’ÙœÊ •Ê∂ÁŸ
ôÊÊŸ¥– ¡⁄UË ôÊÿ Ÿ ÁŒ‚Áø ◊Ÿ¥– Ã⁄UË ôÊÊŸ∂Ê÷È„UË Ÿ ◊Ÿ– ¡Ê„U∂ Ê
‚Ê¢ÃÊH 26H •Ê¢œ›UÁŸ „UÊÃË¥ ÁŒflÊ– ÉÊ™§ÁŸ ∑§Êÿ ∑§⁄UÊflÊ– ÃÒ‚Ê
ôÊÊŸÁŸ‡øÿÙ •ÊÉÊflÊ– flÊÿÊ¢Áø ¡ÊÿH 27H ¡Á⁄U ôÊÊŸÊøÁŸ ¬˝∑§Ê‡Ê¥–
¬⁄UÃûflË¥ ÁŒ∆UË Ÿ ¬Ò‚– Ã S»Í§Ã˸Áø •‚– •¢œ „UÙ™§UŸËH 28H ê„UáÊÊÒÁŸ
ôÊÊŸ ¡ÃÈ∂¥ ŒÊflË¥– ÃÃÈ∂ Ë flSÃÈÁø •ÊÉÊflË– Ã¥ Œπ ∞‡ÊË √„UÊflË– ’ÈÁh
øÙπH 29H ÿÊ∂ʪ˥ ôÊÊŸ¥ ÁŸŒÙ¸π¥– ŒÊÁfl∂¥ ôÊÿ Œπ– ÃÒ‚ÁŸ ©Uã◊π¥–
•ÊÁÕ∂Ê ¡ÙH 630H ¡fl…UË ôÊÊŸÊøË flÎhË– Ãfl…UËø ¡ÿÊøË ’ÈhË– ÃÙ
ôÊÊŸ „U ‡ÊéŒË¥– ∑§⁄UáÊ¥ Ÿ ∂ªH 31H ¬Ò ôÊÊŸÊÁøÿ ¬˝÷‚fl¥– ¡ÿÊøË ◊ÃË
ôÊÿË¥ ¬Êfl– ÃÙ „UÊÃœ⁄UÁáÊÿÊ Á‡Êfl– ¬⁄UÃûflÊÃ¥H 32H ÃÙÁø ôÊÊŸ „¥U ’Ù∂ÃÊ¢–
ÁflS◊ÿÙ ∑§fláÊ ¬Ê¢«ÈU‚ÈÃÊ– ∑§Êÿ ‚ÁflÃÿÊÃ¥ ‚ÁflÃÊ– ê„UáÊÊfl¥ •‚H 33H
âfl üÊÙÃ ê„UáÊÃË •‚Ù– Ÿ ‚Ê¢ª¥ ÃÿÊøÊ •ÁÂٖ ª˝¢ÕÙÄÃË ÃÕ •Ê«U‚Ù–
ÉÊÊÁ∂ÃÊ‚Ë ∑§Ê¢H 34H ÃȤÊÊ „UÊÁø •Êê„UÊ¢ ÕÙL§– flÄÃÎàflÊøÊ ¬Ê„ÈUáÊL§– ¡
ôÊÊŸÁfl·Ù »§ÊL§– ÁŸ⁄UÙÁ¬∂ÊH 35H ⁄U‚È „UÙ•ÊflÊ •ÁÃ◊ÊòÊÈ– „UÊ ÉÊÃÊÁ‚
∑§Áfl◊¢òÊÈ– ÃÁ⁄U •fl¢ÃÍÁŸ ‡ÊòÊÈ– ∑§Á⁄UÃÙÁ‚ ∑§Ê¢ ªÊH 36H ∆UÊÿË¥ ’Ò‚ÁÃÿ
fl›U– ¡ ⁄U‚‚Ùÿ ÉÊ™§ÁŸ ¬›U– ÁÃÿøÊ ÿL§ flÙ«Ufl Á◊›U– ∑§ÙáÊÊ
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 297

•ÕʸH 37H •ÊÉÊflÊ¢Áø Áfl·ÿË¥ ÷ʌ˖ ¬Á⁄U ‚Ê¢¡fláÊË ≈¥U∑§Ù¥ ŸŒË– Ã

πÈ⁄UÃÙ«UË ŸÈ‚œË– ¬Ù·Ë ∑§fláÊH 38H ÃÒ‚Ë ôÊÊŸË¥ ◊ÃË Ÿ »§Ê¢∑§– ÿ⁄U
¡À¬ÃË ŸáÊÙ¥ ∑§ÃÈ∑¥§– ¬Á⁄U Ã¥ •‚Ù ÁŸ∑¥§– ∑§∂¥ ÃÈflÊ¢H 39H ¡ÿÊ
ôÊÊŸ∂‡ÊÙg‡Ê¥– Á∑§¡ÃË ÿÙªÊÁŒ ‚ÊÿÊ‚¥– Ã œáÊËø¥ •ÊÕË ÃÈÁ¤ÊÿÊ ∞‚¥–
ÁŸM§¬áÊH 640H •◊ÎÃÊøË ‚Ê¢ÃflÊ¢∑ȧ«UË– ∂ʪ٠∑§Ê¢ •ŸÈÉÊ«UË– ‚ÈπÊëÿÊ
ÁŒfl‚ ∑§Ù«UË– ªÁáÊ¡ÃÈ ∑§Ê¢H 41H ¬Íáʸø¢º˝¥‚Ë ⁄UÊÃË– ÿȪ ∞∑§ •‚ÙÁŸ
¬„UÊÃË– Ã⁄UË ∑§Êÿ Ÿ ¬Ê„à •Ê„UÊÃË– ø∑§Ù⁄ËU ÃH 42H ÃÒ‚¥ ôÊÊŸÊø¥
’Ù∂áÊ¥– •ÊÁáÊ ÿáÊ¥ ⁄U‚Ê›U¬áÊ¥– •ÊÃÊ¢ ¬È⁄U ∑§ÙáÊ ê„UáÊ– •Ê∑§ÌáÊÃÊ¢H 43H
•ÊÁáÊ ‚÷ÊÇÿÈ ¬Ê„ÈUáÊÊ ÿ– ‚È÷ªÊÁø flÊ…UÃË „UÙÿ– ÃÒ¥ ‚⁄UÙ¥ ŸáÊ¥ ⁄U‚‚Ùÿ–
∞‚¥ •ÊÕËH 44H ÃÒ‚Ê ¡Ê„U ∂ Ê ¬˝‚¢ªÈ– ¡ ôÊÊŸË¥ •Êê„UÊ¢Á‚ ∂ʪȖ •ÊÁáÊ
ÃÈ¡„UË •ŸÈ⁄UʪȖ •ÊÁÕ ÃÕH 45H ê„UáÊÊÒÁŸ ÿÿÊ flÊπÊáÊÊ-– ¬Ê‚Ë¥ ‚
•Ê∂Ë øıªÈáÊÊ– ŸÊ ê„UáÊÊ¥ ŸÿÁ‚ ŒπáÊÊ– „UÙ‚Ë ôÊÊŸËH 46H Ã⁄UË •ÊÃÊ¢
ÿÿÊfl⁄UË– ¬˝ôÊëÿÊ ◊Ê¡ÉÊ⁄UË¥– ¬Œ¥ ‚Êø ∑§⁄UË¥– ÁŸM§¬áÊË¥H 47H ÿÊ
‚¢ÃflÊÄÿÊ‚Á⁄U‚¥– ê„UÁáÊÃ∂¥ ÁŸflÎÁûʌʂ¥– ◊ʤÊ¥Á„U ¡Ë ∞‚¥– ◊ŸÙªÃH 48H
ÿÊfl⁄UË •ÊÃÊ¢ ÃÈê„UË¥– •ÊôÊÊÁ¬∂Ê SflÊ◊Ë– Ã⁄UË flÊÿÊ¢ flʪ¥Í ◊Ë– flÊ…UÙ¥
ŸŒËH 49H ∞fl¢ ßÿ¥ •flœÊ⁄UÊ– ôÊÊŸ∂ˇÊáÊ¥ •∆U⁄UÊ– üÊË∑ΧcáÊ¥ œŸÈœ¸⁄UÊ–
ÁŸM§Á¬∂Ë¥H 650H ◊ª ê„UáÊ ÿÊ ŸÊ¢fl¥– ôÊÊŸ ∞Õ ¡ÊáÊÊfl¥– „¥U Sfl◊à •ÊÁáÊ
•ÊÉÊfl¥– ôÊÊÁŸÿ„UË ê„UáÊÃËH 51H ∑§⁄UÛUÊfl⁄UË flÊ≈Ù›UÊ– «UÙ∂ÃÈ ŒÁπ¡
•Ê¢fl›UÊ– ÃÒ‚¥ ôÊÊŸ •Êê„UË¥ «UÙ›UÊ¢– ŒÊÁfl∂¥ ÃÈ¡H 52H •ÊÃÊ¢ œŸ¢¡ÿÊ
◊„UÊ◊ÃË– •ôÊÊŸ ∞‚Ë flŒ¢ÃË– Ã¥„UË ‚Ê¢ªÙ¥ √ÿÄÃË– ∂ˇÊáÊ¥‚Ë¥H 53H ÿ:„UflË¥
ôÊÊŸ »È§«¥U ¡ÊÁ∂ÿÊ– •ôÊÊŸ ¡ÊáÊfl œŸ¢¡ÿÊ– ¡¥ ôÊÊŸ Ÿ√„U Ã¥ •¬Ò‚ÿÊ–
•ôÊÊŸÁøH 54H ¬Ê„¥U ¬Ê¢ ÁŒfl‚È •ÊÉÊflÊ ‚⁄U– ◊ª ⁄UÊòÊËøË ’Ê⁄UË ©U⁄U–
flÊ¢øÍÁŸ ∑§Ê¢„UË¥ ÁÂ⁄¥U– ŸÊ„UË¥ ¡flË¥H 55H ÃÒ‚¥ ôÊÊŸ ¡Õ ŸÊ„UË¥– Ã¥Áø •ôÊÊŸ
¬Ê„UË¥– ÃÁ⁄U ‚Ê¢ªÙ¥ ∑§Ê¢„UË¥ ∑§Ê¢„UË¥– Áøã„¥U ÁÃÿ¥H 56H Ã⁄UË ‚¢÷ÊflŸ Á¡ÿ– ¡Ù
◊ÊŸÊøË flÊ≈U ¬Ê„U– ‚à∑§Ê⁄¥U „UÙÿ– ÃÙ·È ¡ÿÊH 57H ªflZ ¬fl¸ÃÊøË¥ Á‡Êπ⁄¥U–
ÃÒ‚Ê ◊„UûflÊflM§ÁŸ ŸÈÃ⁄U– ÃÿÊÁøÿÊ ∆UÊÿË¥ ¬È⁄¥U– •ôÊÊŸ •Ê„UH 58H •ÊÁáÊ
Sflœ◊ʸøË ◊Ê¢ª›UË– ’Ê¢œ flÊøëÿÊ ®¬¬›UË¥– ©UÁ÷∂Ê ¡Ò‚Ê Œ™§›UË¥– ¡ÊáÊÙÁŸ
298 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∑È¢§øÊH 59H ÉÊÊ∂Ë ÁflløÊ ¬‚Ê⁄UÊ– ‚Èÿ ‚È∑ΧÃÊøÊ «UÊ¢ªÙ⁄UÊ– ∑§⁄UË ÃÃÈ∂¥
◊Ù„U⁄UÊ– S»§ËÃËÁøÿÊH 660H •Ê¢ª flÁ⁄Ufl⁄UË øø˸– ¡ŸÊÃ¥ •èÿÌøÃÊ¢
fl¢øË– ÃÙ ¡ÊáÊ ¬Ê¢ •ôÊÊŸÊøË– πÊáÊË ∞ÕH 61H •ÊÁáÊ flã„UË flŸË¥
Áflø⁄U– ÃÕ ¡›UÃË ¡Ò‚Ë¥ ¡¢ª◊¥ SÕÊfl⁄¥U– ÃÒ‚¢ ¡ÿÊøÁŸ •ÊøÊ⁄¥U– ¡ªÊ
ŒÈ—πH 62H ∑§ıÃÈ∑¥§ ¡¥ ¡¥ ¡À¬– Ã¥ ‚Ê’›UÊ„ÍUÁŸ ÃËπ L§¬– Áfl·Ê„ÍUÁŸ
‚¢∑§À¬¥– ◊Ê⁄U∑ȧ ¡H 63H ÃÿÊÃ¥ ’„ÈU •ôÊÊŸ– ÃÙ •ôÊÊŸÊø¥ ÁŸœÊŸ–
Á„¢U‚Á‚ •Êÿß– ¡ÿÊø¥ Á¡áÊ¥H 64H •ÊÁáÊ »È¢§∑¥§ ÷ÊÃÊ »È§ª– ⁄UÁøÁ∂ÿÊ
‚fl¥Áø ©U»§ª– ÃÒ‚Ê ‚¢ÿÙªÁflÿÙª¥– ø…U flÙ„U≈UH 65H ¬«U∂ Ë flÊ⁄UÿÊÁøÿÊ
fl›U‚Ê– œÈ›UË ø…U •Ê∑§Ê‡ÊÊ– „UÁ⁄UπÊ fl›UÉÊ ÃÒ‚Ê– SÃÈÃËfl›UH 66H ÁŸ¢ŒÊ
◊Ù≈U∑§Ë •Êß∑§– •ÊÁáÊ ∑§¬Ê›U œM§ÁŸ ∆UÊ∑§– Õ¥’¥ Áfl⁄U flÊ⁄UÁŸ ‡ÊÙπ–
Áøπ∂È ¡Ò‚ÊH 67H ÃÒ‚Ê ◊ʟʬ◊ÊŸË¥ „UÙÿ– ¡Ù ∑§Ùá„UËÁø ©U◊˸ Ÿ ‚Ê„U–
ÃÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥ •Ê„U– •ôÊÊŸ ¬È⁄¥UH 68H •ÊÁáÊ ¡ÿÊÁøÿÊ ◊ŸË¥ ªÊ¢∆UË–
flÁ⁄Ufl⁄UË ◊Ù∑§›UË flÊøÊ ÁŒ∆UË– •Ê¢ª¥ Á◊›U ¡Ëfl¥ ¬Ê∆UË¥– ÷∂ÃÿÊ ŒH 69H
√ÿÊœÊø¥ øÊ⁄UÊ ÉÊÊ∂áÊ¥– ÃÒ‚ ¬˝Ê¢¡›U ¡ÙªÊfláÊ¥– øÊ¢ªÊøË¥ •¢Ã—∑§⁄UáÊ¥– ÁflL§
∑§⁄UËH 670H ªÊ⁄U ‡ÊflÊ›¥U ªÈ¢«UÊ›U∂ Ë– ∑§Ê¥ ®Ÿ’Ù›UË ¡Ò‚Ë Á¬∑§∂Ë– ÃÒ‚Ë
¡ÿÊøË ÷∂Ë– ’ÊsÔ Á∑˝§ÿÊH 71– •ôÊÊŸ ÃÿÊÁøÿÊ ∆UÊÿË¥– ∆UÁfl∂¥ •‚
¬Ê„UË¥– ÿÊ ’Ù∂Ê •ÊŸ ŸÊ„UË¥– ‚àÿ ◊ÊŸË¥H 72H •ÊÁáÊ ªÈL§∑ȧ›UË¥ ∂Ê¡–
¡Ù ªÈL§÷ÄÃË ©U÷¡– ÁfllÊ ÉÊ™§ÁŸ ◊Ê¡– ªÈM§‚Ë¥Áø ¡ÊH 73H ÃÿÊø¥
ŸÊ◊ ÉÊáÊ¥– Ã¥U flÊø ‡Êͺ˝Ê㟠„UÙáÊ¥– ¬Á⁄U ÉÊ«U∂¥ ∂ˇÊáÊ¥– ’Ù∂ÃÊ¥ ßÿ¥H 74H
•ÊÃÊ¢ ªÈL§÷ÄÃÊ¢ø¥ ŸÊ¢fl ÉÊflÙ¥– ÃáÊ¥ flÊø ¬˝ÊÿÁ‡øûÊ ŒflÙ¥– ªÈL§‚fl∑§Ê ŸÊ¢fl
¬ÊflÊ¥– ‚Èÿ¸È ¡Ò‚ÊH 75H ÿÃÈ∂  Á Ÿ ¬Ê¢ªÈ ¬Ê¬ÊøÊ– ÁŸSÃ⁄U∂ „U flÊøÊ– ¡Ù
ªÈL§ÃÀ¬ªÊøÊ– ŸÊ◊Ë¥ ¡Ê∂ÊH 76H „UÊ ∆UÊÿfl⁄UË– ÃÿÊ ŸÊ◊Êø¥ ÷ÿ „U⁄UË–
◊ª ê„UáÊ •flœÊ⁄UË¥– •ÊÁáÊ∑¥§ Áøã„¥UH 77H Ã⁄UË •Ê¢ª¥ ∑§◊Z Á…U∂ Ê– ¡Ù ◊Ÿ¥
Áfl∑§À¬¥ ÷⁄U∂ Ê– •«UflË¥øÊ •flª›U∂ Ê– ∑ȧ„UÊ ¡Ò‚ÊH 78H ÃÿÊ ÃÙ¥«UË¥
∑§Ê¢Á≈Ufl«U– •Ê¢ÃÈ ŸÈ‚œË¥ „UÊ«¥U– •‡ÊÈÁø ÃáÊ¥ ¬Ê«¥U– ‚’ÊsÔ ¡ÙH 79H ¡Ò‚¥
¬Ù≈UÊ∂ʪ˥ ‚ÈáÊ¥– ©UÉÊ«¥U ¤ÊÊ¢∑§∂¥ Ÿ ê„UáÊ– ÃÒ‚¥ •Ê¬∂¥ ¬⁄UÊfl¥ ŸáÊ¥–
º˝√ÿÊ∂ʪ˥H 680H ßÿÊ ª˝Ê◊Á‚¢„UÊÁøÿÊ ∆UÊÿË¥– ¡Ò‚Ê Á◊›UáÊË ∆UÊflÙ
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 299

•∆UÊflÙ ŸÊ„UË¥– ÃÒ‚Ê SòÊËÁfl·ÿË¥ ∑§Ê¢„UË¥– ÁfløÊ⁄UËŸÊH 81H ∑§◊ʸøÊ fl›ÈU

øÈ∑§– ∑§Ê¢ ÁŸàÿ ŸÒÁ◊ÁûÊ∑§ ∆UÊ∑§– Ã¥ ¡ÿÊ Ÿ ŒÈπ– ¡ËflÊ◊Ê¡Ë¥H 82H ¬Ê¬Ë
¡Ù ÁŸ‚Ȫ–È ¬ÈáÿÊÁfl·ÿË¥ •Áà ÁŸ∂ʪȖ ¡ÿÊÁøÿÊ ◊ŸË¥ flª–È Áfl∑§À¬ÊøÊH 83H
ÃÙ ¡ÊáÊ ÁŸÁπ›UÊ– •ôÊÊŸÊøÊ ¬ÈÛUÊ– ¡Ù ’Ê¢œÙÁŸ •‚ «UÙ›UÊ–¢ ÁflûÊʇÊÃH ¥ 84H
•ÊÁáÊ SflÊÕZ •›ÈU◊Ê›¥U– ¡Ù œÒÿʸ¬Ê‚ÙÁŸ ø›U– ¡Ò‚¥ ÃÎáÊ’Ë¡ …›U–
◊È¢ÁªÿøÁŸH 85H ¬ÊflÙ ‚ÍŒÁ∂ÿÊ ‚fl¥– ¡Ò‚¥ ÁÕÀ∂⁄U ∑§Ê∂fl– ÃÒ‚Ê
÷ÿÊøÁŸ ŸÊ¢fl¥– ª¡’¡ ¡ÙH 86H ◊ŸÙ⁄UÕÊ¢ÁøÿÊ œÊ⁄U‚Ê– flÊ„UáÊ¥ ¡ÿÊÁøÿÊ
◊ÊŸ‚Ê– ¬Í⁄UË¥ ¬Á«U∂Ê ¡Ò‚Ê– ŒÈÁœÿÊ ¬Ê„UË¥H 87H flÊÿÍøÁŸ ‚ÊflÊÿ¥– œÍ
ÁŒª¢Ã⁄UÊ ¡Êÿ– ŒÈ—πflÊÃʸ „UÙÿ– ÃÒ‚¥ ¡ÿÊH 88H flÊ©UœáÊÊÁøÿÊ ¬⁄UË– ¡Ù
•ÊüÊÙ ∑§„UË¥Áø Ÿ œ⁄UË– ˇÊòÊË¥ ÃËÕËZ ¬È⁄UË¥– ÕÊ⁄UÙ¥ ŸáÊ¥H 89H ∑§Ê¢ ◊ÊÃÁ∂ÿÊ
‚⁄U«UÊ– ¬È…UÃË ’È«ÈUπU ¬È…UÃË ‡Ê¥«UÊ– Á„¢U«UáÊflÊ⁄UÊ ∑§Ù⁄U«UÊ– ÃÒ‚Ê ¡ÿÊH 690H
¡Ò‚Ê ⁄UÙÁflÀÿÊÁfláÊ¥– ⁄UÊ¢¡áÊÈ ÕÊ⁄UÙ¥ ŸáÊ¥– ÃÒ‚Ê ¬«U ÃÒ¥ ⁄UÊ„UáÊ¥– ∞:„UflË¥
Á„¢U«UH 91H ÃÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥ ©UŒ¢«U– •ôÊÊŸ •‚ Áflâ«U– ¡Ù øÊ¢øÀÿ¥
÷Êfl¢«U– ◊∑¸§≈UÊø¥H 92H •ÊÁáÊ ¬Ò¥ ªÊ œŸÈœ¸⁄UÊ– ¡ÿÊÁøÿÊ •¢Ã⁄UÊ– ŸÊ„UË¥
flÙ…UÊflÊ⁄UÊ– ‚¢ÿ◊ÊøÊH 93H ∂ ¥ Á «Uÿ •Ê∂Ê ∂Ù¥…UÊ– Ÿ ◊ŸË flÊÔ›ÈUfløÊ
fl⁄Ufl¢«UÊ– ÃÒ‚Ê ÁŸ·œÊÁøÿÊ ÃÙ¥«UÊ– Á’„UŸÊ ¡ÙH 94H fl˝ÃÊÃ¥ •Ê«U ◊Ù«UË–
Sflœ◊¸È ¬Êÿ¥ flÙ∂Ê¢«UË– ÁŸÿ◊ÊøË •Ê‚ ÃÙ«UË– ¡ÿÊøË Á∑˝§ÿÊH 95H ŸÊ„UË¥
¬Ê¬ÊøÊ ∑¢§≈UÊ›UÊ– ŸáÊ¥ ¬ÈáÿÊøÊ Á¡√„UÊ›UÊ– ∂Ê¡øÊ ¬¥«Ufl›UÊ– πÊáÊÙÁŸ
ÉÊÊ∂ËH 96H ∑ȧ›¥U‚Ë¥ ¡Ù ¬Ê∆U◊Ù⁄UÊ– flŒÊôÊ‚Ë¥ ŒÈ:„UÊ– ∑ΧàÿÊ∑Χàÿ√ÿʬÊ⁄UÊ–
ÁŸflÊ«ÈU ŸáÊH 97H fl‚Í ¡Ò‚Ê ◊Ù∑§Ê≈ÈU– flÊ⁄UÊ ¡Ò‚Ê •»§Ê≈ÈU– »È§≈U∂ Ê ¡Ò‚Ê
¬Ê≈ÈU– ÁŸ¡¸ŸË¥H 98H •Ê¢œ›¥U „UÊÁÃM¢§ ◊ÊÃ∂¥– ∑§Ê¢ «UÙ¥ª⁄UË¥ ¡Ò‚¥ ¬≈U∂¥– ÃÒ‚¥
Áfl·ÿË¥ ‚È≈U∂¥– ÁøûÊ ¡ÿÊø¥H 99H ¬Ò¥ ©U’œ«UÊ¢ ∑§Êÿ Ÿ ¬«U– ◊Ù∑§Ê≈ÈU
∑§ÙáÊÊ¢ ŸÊÃÈ«U– ª˝Ê◊mÊ⁄UË¥ø¥ •Ê«¥U– ŸÙ∂Ê¢ «UË ∑§ÙáÊH 700H ¡Ò‚¥ ‚òÊË¥ •ãŸ
¡Ê∂¥– ∑§Ë¥ ‚Ê◊ÊãÿÊ ’Ë∑§ •Ê∂¥– flÊáÊÁ‚ÿø¥ ©U÷∂¥– ∑§ÙáÊ Ÿ Á⁄UªH 1H
ÃÒ‚¥ ¡ÿÊø¥ •¢Ã—∑§⁄UáÊ– ÃÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥ ‚¢¬Íáʸ– •ôÊÊŸÊøË ¡ÊáÊ– ´§Áh
•Ê„UH 2H •ÊÁáÊ Áfl·ÿÊ¢øË ªÙ«UË– ¡Ù ¡ËÃÈ ◊∂ Ê Ÿ ‚¢«UË– SflªËZ„UË
πÊflÿÊ ¡Ù«UË– ÿÕÍÁŸøËH 3H ¡Ù •π¢«U ÷ÙªÊ ¡ø– ¡ÿÊ √ÿ‚Ÿ
300 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∑§ÊêÿÁ∑˝§ÿø¥– ◊Èπ ŒπÙÁŸ Áfl⁄UÄÃÊø¥– ‚øÒ∂ ∑§⁄UËH 4H Áfl·Ù Á‡ÊáÊÙÁŸ

¡Êÿ– ¬Á⁄U Ÿ Á‡ÊáÊ ‚ÊflœÈ ŸÙ„U– ∑ȧ„UË∂Ê „UÊÃË¥ πÊÿ– ∑§Ù…UË ¡Ò‚ÊH 5H
π⁄UË ≈¥U∑§Ù¥ ŸŒË ©U«U– ∂ÊÃıÁŸ »§Ù«UË ŸÊ∑§Ê«¥U– Ã:„UË ¡flË¥ Ÿ ∑§Ê…U– ◊ÊÉÊıÃÊ
πL§H 6H ÃÒ‚Ê ¡Ù Áfl·ÿÊ¢∂ ʪ˥– ©U«UË ÉÊÊ∂Ë ¡›UÁÃÿ •ÊªË¥– √ÿ‚ŸÊøË
•Ê¢ªË¥– ∂áÊË¥ Á◊⁄UflËH 7H »È§≈UÙÁŸ ¬«U âfl– ◊Ϊ flÊ…UflË „UÊ¢fl– ¬⁄UË Ÿ ê„UáÊ
Ã ◊Êfl– ⁄UÙÁ„UáÊËøËH 8H ÃÒ‚Ê ¡ã◊ÙÁŸ ◊ÎàÿÍfl⁄UË– Áfl·ÿË¥ òÊÊÁ‚ÃÊ¢ ’„ÈUÃË¥
¬⁄UË– Ã:„UË òÊÊ‚È ŸÉÊ œ⁄UË– •Áœ∑§ ¬˝◊H 9H ¬Á„UÁ∂ÿ ’Ê›UŒ‡Ê– •Ê߸ ’Ê
„¥UÁø Á¬‚¥– Ã¥ ‚⁄U ◊ª SòÊË◊Ê¢‚¥– ÷È∂ ÙÁŸ ∆UÊ∑§H 710H ◊ª SòÊË ÷ÙÁªÃÊ¢
ÕÊ¥flÙ– flÎhÊåÿ ∂ʪ ÿflÙ¥– Ã√„UÊ¢ ÃÙÁø ¬˝◊÷ÊflÙ– ’Ê›U∑§Ê¥Á‚ •ÊáÊËH 11H
•Ê¢œ›¥U √ÿÊ∂¥ ¡Ò‚¥– ÃÒ‚Ê ’Ê›¥U ¬Á⁄Ufl‚– ¬⁄UË ¡Ëfl¥ ◊⁄U ÃÙ¥ Ÿ òÊÊ‚–
Áfl·ÿÊ¢Á‚ ¡ÙH 12H ¡ÊáÊ ÃÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥– •ôÊÊŸÊÁ‚ ¬ÊL§ ŸÊ„UË¥– •ÊÃÊ¢
•ÊáÊË∑§§ ∑§Ê¢„UË¥– Áøã„¥U ‚Ê¢ªÙ¥H 13H ÃÁ⁄U Œ„U „UÊÁø •Êà◊Ê– ∞‚ÿÊ ¡Ù
◊ŸÙœ◊ʸ– fl›UÉÊÙÁŸÿÊ¢ ∑§◊ʸ– •Ê⁄U¢÷È ∑§⁄UËH 14H •ÊÁáÊ ©UáÊ¥ ∑§Ê¢ ¬È⁄¥U– ¡¥
¡¥ ∑§Ê¢„UË¥ •Êø⁄U– ÃÿÊøÁŸ •ÊÁflc∑§⁄¥U– ∑È¢§ÕÙ¥ ∂ʪH 15H «UÙ߸ÿ ∆UÁfl∂ÁŸ
÷Ù¡¥– Œfl∂Áfl‚¥ ¡flË¥ »È¢§¡– ÃÒ‚Ê ÁfllÊflÿ‚Ê ◊Ê¡– ©UÃÊáÊÊ øÊ∂H 16H
ê„UáÊ ◊ËÁø ∞∑ȧ •ÊÕË– ◊ʤÿÊÁø ÉÊ⁄UË¥ ‚¢¬ûÊË– ◊ʤÊË •Êø⁄UÃË ⁄UUËÃË– ∑§ÙáÊÊ
•Ê„UH 17H ŸÊ„UË¥ ◊ʤÊÁŸ ¬Ê«¥U flÊ«ÈU– ◊Ë ‚fl¸ôÊ ∞∑§Áø M§…ÈU– ∞‚Ê
ªfl¸ÃÈc≈ÔU˪¢«ÈU– ÉÊ™§ÁŸ ∆UÊ∑§H 18H √ÿÊÁœ ∂ʪÁ∂ÿÊ ◊ÊáÊÈ‚Ê– ŸÿÁø ÷Ùª
ŒÊ™¢§ ¡Ò‚Ê– ÁŸ∑¥§ Ÿ ‚Ê„U ¡Ù ÃÒ‚Ê– ¬ÈÈÁ…U∂ Ê¢ ø¥H 19H ¬Ò¥ ªÈáÊ ÃÃÈ∂ Ê πÊÿ–
SŸ„U ∑§Ë¥ ¡ÊÁ›UÃÈ ¡Êÿ– ¡Õ ∆UÁfl¡ ÃÕ „UÙÿ– ◊‚Ë∞‚¥H 720H ¡ËflŸ¥
Á‡Ê¢Á¬∂Ê ÁëUÁ¬«UË– ÁflÁ¡∂Ê ¬˝ÊáÊ ‚Ê¢«UË– ∂ʪ∂Ê Ã⁄UË ∑§Ê«UË– ©U⁄UÙ¥
ŸŒËH 21H •Ê›ÈU◊Ê›U ¬˝∑§Ê‡ÊÈ ∑§⁄UË– ÃÃÈ∂ŸËÁø ©U’Ê⁄UÊ œ⁄UË– ÃÒÁ‚ÿÊ
ŒË¬ÊÁø ¬⁄UË– ‚ÈÁfllÈ ¡ÙH 22H •ı·œÊøÁŸ ŸÊ¢fl¥ •◊ÎÃ¥– ¡Ò‚Ê ŸflÖflL§
•Ê¢’ÈÕ– ∑§Ê¢ Áfl·Áø „UÙ™§ÁŸ ¬⁄UÃ¥– ‚¬Ê¸ ŒÍœH 23H ÃÒ‚Ê ‚Œ˜ªÈáÊË¥ ◊à‚L§–
√ÿÈà¬ûÊË •„¢U∑§ÊL§– ìÙôÊÊŸ¥ •¬ÊL§– ÃÊ∆UÊ ø…UH 24H •¢àÿÈ ⁄UÊÁáÊfl
’Ò‚Áfl∂Ê– •Ê⁄¥U œÊ⁄UáÊÈ ÁªÁ›U∂ Ê– ÃÒ‚Ê ªflZ »È§ª∂Ê– Œπ‚Ë ¡ÙH 25H
¡Ù ∂Ê≈UáÊ¥ ∞‚Ê Ÿ ∂fl– ¬ÊÕL§ ÃflË¥ Ÿ º˝˝fl– ªÈÁáÊÿÊÁ‚ ŸÊªfl– »§Ù«U‚¥
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 301

¡Ò‚¥H 26H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ÃÿʬʇÊË¥– •ôÊÊŸ •Ê„U flÊ…UË‚Ë¥– „¥U ÁŸ∑§⁄¥U ªÊ

ÃÈ¡‚Ë¥– ’Ù∂à •‚Ù¥H 27H •ÊáÊË∑§„UË œŸ¢¡ÿÊ– ¡Ù ªÎ„UŒ„U ‚Ê◊Áª˝ÿÊ–
Ÿ Œπ ∑§Ê∂øÿÊ– ¡ã◊ÊÃ¥ ªÊH 28H ∑ΧÃÉŸÊ ©U¬∑§ÊL§ ∑§∂Ê– ∑§Ê¢ øÙ⁄UÊ
√ÿfl„UÊL§ ÁŒœ∂Ê– ÁŸ‚ÈªÈ SÃÁfl∂Ê– Áfl‚⁄U ¡Ò‚ÊH 29H flÙ…UÊÁ›UÃÊ¢
∂ÊÁfl∂¥– Ã¥ ÃÒ‚¥ø ∑§ÊŸ ¬Í¢‚ flÙ∂¥– ∑§Ë¥ ¬È…UÃË flÙ…UÊ›ÍU¢ •Ê∂¥– ‚ÈáÊ¥
¡Ò‚¥H 730H ’«ÍU∑§ ‚ʬÊÁøÿÊ ÃÙ¥«UË¥– ¡ÊÂ ‚’È«U’È«UË¥– ÃÙ ◊ÁˇÊ∑§Ê¢ÁøÿÊ
∑§Ù«UË¥– S◊⁄UŸÊ ∑§Ê¢„UË¥H 31H ÃÒ‚Ë¥ Ÿfl„UË mÊ⁄¥U SòÊflÃË– •Ê¢ªË¥ Œ„UÊøË ∂ÈÃË
Á¡ÃË– ¡áÊ¥ ¡Ê∂Ë Ã¥ ÁøûÊË¥– ‚∂ Ÿ Ê ¡ÿÊH 32H ◊ÊÃëÿÊ ©UŒ⁄U∑ȧ„U⁄UË¥–
¬øÍÁŸ Áflc∆ÔUëÿÊ ŒÊÕ⁄UË¥– ¡∆U⁄UË¥ Ÿfl◊Ê‚fl⁄UË¥– ©U∑§«U∂ Ê ¡ÊH 33H Ã
ª÷ËZøË ¡ √ÿÕÊ– ∑§Ê¢ ¡¢ ¡Ê∂¥ ©U¬¡ÃÊ¢– Ã¥ ∑§Ê¢„UË¥Áø ‚fl¸ÕÊ– ŸÊ∆UflË
¡ÙH 34H ◊∂◊Íòʬ¢∑§Ë¥– ¡¥ ∂Ù›UÃ¥ ’Ê›U •¢∑§Ë¥– Ã¥ ŒπÙÁŸ ¡Ù Ÿ ÕÈ¢∑§Ë¥–
òÊÊ‚È ŸÉÊH 35H ∑§Ê∂Áø ŸÊ ¡ã◊ ª∂¥– ¬Ê„Uø ¬È…UÃË •Ê∂¥– ∞‚¥ „¥U ∑§Ê¢„UË¥
flÊ≈U∂¥– ŸÊ„UË¥ ¡ÿÊH 36H •ÊÁáÊ ¬Ò¥ ÃÿÊøË ¬⁄UË– ¡ËÁflÃÊÁø »§⁄UÊ⁄UË–
ŒπÙÁŸ ¡Ù Ÿ ∑§⁄UË– ◊ÎàÿÈÁø¢ÃÊH 37H Á¡áÊÿÊøÁŸ Áfl‡flÊ‚¥– ◊ÎàÿÈ ∞∑§
∞Õ •‚– „¥U ¡ÿÊøÁŸ ◊ÊŸ‚¥– ◊ÊÁŸ¡ŸÊH 38H •À¬ÙŒ∑§Ë¥øÊ ◊Ê‚Ê– „¥U
ŸÊ≈U ∞Á‚ÿÊ •Ê‡ÊÊ– Ÿ fløÁø ∑§Ê¢ ¡Ò‚Ê– •ªÊœ «UÙ„UÊ¥H 39H ∑§Ê¢
ªÙ⁄UËÁøÿÊ ÷È∂Ë– ◊Ϊ √ÿÊœÊ ŒÎÁc≈ÔU Ÿ ÉÊÊ∂Ë– ª›ÈU Ÿ ¬Ê„UÃÊ¥ ÁªÁ›U∂Ë– ©¢U«UË
◊ËŸ¥H 740H ŒË¬ÊÁøÿÊ ¤Êª◊ªÊ– ¡Ê›UË∂ „¥U ¬Ã¢ªÊ– ŸáÊflÁø ¬Ò¥ ªÊ–
¡ÿʬ⁄UËH 41H ª√„UÊL§ ÁŸº˝Ê‚Èπ¥– ÉÊ⁄U ¡›Uà •‚ Ã¥ Ÿ Œπ– ŸáÊÃÊ¢ ¡flË¥
Áflπ¥– ⁄UÊ¢Áœ∂¥ •ãŸH 42H ÃÒ‚Ê ¡ËÁflÃÊøÁŸ Á◊·¥– „UÊ ◊ÎàÿÍÁø •Ê∂Ê
•‚– „¥U ŸáÊÁø ⁄UÊ¡‚¥– ‚Èπ¥ ¡Ù ªÊH 43H ‡Ê⁄UË⁄UË¥øË flÊ…UË– •„UÙ⁄UÊòÊÊ¢øË
¡Ù«UË– Áfl·ÿ‚Èπ¬˝ı…UË– ‚ÊøÁø ◊ÊŸËH 44H ¬⁄UË ’ʬȫUÊ ∞‚¥ ŸáÊ¥– ¡¥
fl‡ÿø¢ ‚fl¸Sfl ŒáÊ¥– Ã¥Áø Ã¥ ŸÊªfláÊ¥– M§¬ ∞ÕH 45H ‚¢fløÙ⁄UÊø¢
‚Ê¡áÊ¥– Ã¥Áø Ã¥ ¬˝ÊáÊ ÉÊáÊ¥– ∂¬Ê SŸ¬Ÿ ∑§⁄UáÊ¥– ÃÊÁø ŸÊ‡ÊÈH 46H
¬Ê¢«UÈ⁄UÙª¥ •Ê¢ª ‚È≈U∂–¥ Ã¥ ÃÿÊÁø ŸÊ¢fl¢ πÈ≈¢ U∂–¥ ÃÒ‚¥ ŸáÊ¥ ÷È∂∂–¥ •Ê„UÊ⁄UÁŸº˝ÊH 47H
‚ã◊Èπ ‡ÊÍ∂Ê– œÊ¢flÃÿÊ ¬Êÿ¥ ø¬Ô›UÊ– ¬˝ÁìŒË¥ ÿ ¡fl›UÊ– ◊ÎàÿÈ ¡flË¥H 48H
ÃflË¥ Œ„UÊ ¡¢fl ¡¢fl flÊ…ÈU– ¡¢fl ¡¢fl ÁŒfl‚Ê¢øÊ ¬flÊ«ÈU– ¡¢fl ¡¢fl ‚È⁄UflÊ«ÈU–
302 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

÷٪ʢøÊ ÿÊH 49H âfl âfl •Áœ∑§ÊÁœ∑¥§– ◊⁄UáÊ •ÊÿÈcÿÊÃ¥ ®¡∑§– ◊Ë∆U
¡flË¥ ©UŒ∑¥§– ÉÊÊ¢Á‚¡Ã •‚H 750H ÃÒ‚¥ ¡ËÁflàfl ¡Êÿ– ÃÿÊSÃfl ∑§Ê›ÈU
¬Ê„U– „¥U „UÊÃÙ„UÊÃË¥ø¥ Ÿ „UÊÿ– ∆UÊ©U∑¥§ ¡ÿÊH 51H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ¬Ê¢«UflÊ– „UÊ
•Ê¢ªË¥øÊ ◊ÎàÿÈ ÁŸàÿ ŸflÊ– Ÿ Œπ ¡Ù ◊ÊflÊ– Áfl·ÿÊ¢ÁøÿÊH 52H ÃÙ
•ôÊÊŸŒ‡ÊË¥øÊ ⁄UÊflÙ– ÿÊ ’Ù∂Ê ◊„UÊ’Ê„UÙ– Ÿ ¬«U ªÊ ∆UÊflÙ– •ÊÁáÊ∑§Ê¢øÊH 53H
¬Ò¥ ¡ËÁflÃÊøÁŸ ÃÊπ¥– ¡Ò‚Ê ∑§Ê¢ ◊ÎàÿÈ Ÿ Œπ– ÃÒ‚ÊÁø ÃÊL§áÿ¥ ¬Ùπ¥– ¡⁄UÊ
Ÿ ªáÊËH 54H ∑§«UÊ«UË¥ ∂Ù≈U∂ Ê ªÊ«UÊ– ∑§Ê¢ Á‡Êπ⁄UıÁŸ ‚È≈U∂ Ê œÙ¥«UÊ– ÃÒ‚Ê
Ÿ Œπ ¡Ù ¬È…UÊ¢– flÊœ¸Äÿ •Ê„UH 55H ∑§Ê¢ •Ê«UflÙ„U›UÊ ¬ÊáÊË •Ê∂¥– ∑§Ê¢
¡Ò‚¥ ê„ÒU‚ÿÊø¥ ¤ÊÈ¢¡ ◊ÊÃ∂¥– ÃÒ‚¥ ÃÊL§áÿÊø¥ ø…U∂¥– ÷È⁄U⁄¥U ¡ÿÊH 56H ¬ÈÁc≈ÔU
∂ʪ ÁflÉÊ⁄UÙ¥– ∑§Ê¢Áà ¬Ê„U ÁŸ‚⁄UÙ¥– ◊SÃ∑§ •ÊŒ⁄UË¥ Á‡Ê⁄UÙ-– ÷ʪ˥ ∑¢§¬UH 57H
ŒÊ…UË ‚Ê©U›U œ⁄UË– ◊ÊŸ „UÊ∂ıÁŸ flÊ⁄UË– Ã⁄UË ¡Ù ∑§⁄UË– ◊ÊÿøÊ ¬Ò‚ÈH 58H
¬È…UË∂ ©U⁄UË¥ •ÊŒ›U– âfl Ÿ Œπ ¡flË¥ •Ê¢œ›¥U– ∑§Ê¢ «UÙ˚KÊfl⁄U∂¥ ÁŸª›¥U–
•Ê›U‡ÊË ÃÙ·¥H 59H ÃÒ‚¥ ÃÊL§áÿ •ÊÁ¡ø¥– ÷ÙÁªÃÊ¢ flÎhÊåÿ ¬Ê„Uø¥– Ÿ
Œπ ÃÙÁø ‚Êø¥– •ôÊÊŸÈ ªÊH 760H Œπ¥ •ˇÊ◊¥ ∑ȧé¡¥– ∑§Ë¥ Áfl≈UÊflÍ¢ ∂ʪ
»È¢§¡¥– ¬Á⁄U Ÿ ê„UáÊ ¬Ê„U ◊ʤÊ¥– ∞‚¥Áø ÷flH 61H •ÊÁáÊ •Ê¢ªË¥
flÎhÊåÿÃøË– ‚¢ôÊÊ ÿ ◊⁄UáÊÊøË– ¬Á⁄U ¡ÿÊ ÃÊL§áÿÊøË– ÷È∂ Ë Ÿ Á»§≈UH 62H
ÃÙ •ôÊÊŸÊø¥ ÉÊ⁄U– „¥U ‚ÊøÁø ÉÊ ©UûÊ⁄U– ÃflË¥Áø ¬Á⁄Uÿ‚Ë¥ ÕÙ⁄U– Áøã„¥U
•ÊÁáÊ∑§H 63H ÃÁ⁄U flÊÉÊÊÁøÿ •«Ufl– ∞∑§ fl›U •Ê∂Ê ø⁄UÙÁŸ ŒÒfl¥– ÃáÊ¥
Áfl‡flÊ‚¥ ¬È…UÃË œÊ¢fl– fl‚Í ¡Ò‚ÊH 64H ∑§Ê¢ ‚¬¸ÉÊ⁄UÊ•Ê¢ÃÈ– •flø≈¥U ∆UflÊ
•ÊÁáÊ∂Ê SflSÕÈ– ÿÃÈÁ∂ÿÊ‚Ê∆UË¥ ÁŸÁ‡øÃÈ– ŸÊÁSÃ∑ȧ „UÙÿH 65H ÃÒ‚Áø
•flø≈¥U „¥U– ∞∑§ŒÙŸË fl›UÊ¢ ∂Ê„U– ∞Õ ⁄UÙª ∞∑§ •Ê„U– „¥U ◊ÊŸËŸÊ ¡ÙH 66H
flÒÁ⁄UÿÊ ŸËŒ •Ê∂Ë– •ÊÃÊ¢ m¢m¥ ◊ʤÊË¢ ‚⁄U∂ Ë¥– „¥U ◊ÊŸË ÃÙ ‚Á¬∂Ë– ◊È∑§∂Ê
¡flË¥H 67H ÃÒ‚Ë •Ê„UÊ⁄UÁŸº˝øË ©U¡⁄UË– ⁄UÙª ÁŸflÊ¢ÃÈ ¡Ù¥fl⁄UË– âfl ¡Ù Ÿ
∑§⁄UË– √ÿÊœËÁø¢ÃÊH 68H •ÊÁáÊ SòÊˬÈòÊÊÁŒ◊›¥U– ‚¢¬ÁûÊ ¡¢fl ¡¢fl »§›U–
ÃáÊ¥ ⁄U¡¥ «UÙ›U– ¡ÊÃË ¡ÿÊøH 69H ‚fl¥Áø ÁflÿÙªÈ ¬«Ò∂– Áfl›UıÁŸ
Áfl¬ÁûÊ ÿ߸∂– „¥U ŒÈ—π ¬È…UË∂– ŒπŸÊ ¡ÙH 770H ÃÙ •ôÊÊŸ ªÊ ¬Ê¢«UflÊ–
•ÊÁáÊ ÃÙÁ„U ÃÙÁø ¡ÊáÊÊflÊ– ¡Ù ߢÁº˝ÿ¥ •√„UÊ‚flÊ– øÊ⁄UË ∞ÕH 71H
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 303

flÿ‚øÁŸ ©UflÊÿ¥– ‚¢¬ûÊËøÁŸ ‚ÊflÊÿ¥– ‚√ÿÊ‚√ÿ ¡Êÿ– ‚⁄U∑§Á≈UÃÈH 72H

Ÿ ∑§⁄UÊfl¥ Ã¥ ∑§⁄UË– •‚¢÷Ê√ÿ ◊ŸË¥ œ⁄UË– Áø¢ÃÍ¢ Ÿÿ Ã¥ ÁfløÊ⁄UË– ¡ÿÊøË
◊ÃËH 73H Á⁄UÉÊ ¡Õ Ÿ Á⁄UÉÊÊfl¢– ◊ʪ ¡¥ Ÿ ÉÿÊfl¢– S¬‡Ê¸ ¡Õ Ÿ ∂ʪÊfl¢–
•Ê¢ª ◊ŸH 74H Ÿ ¡Êfl¥ ÃÕ ¡Êÿ– Ÿ ¬Ê„UÊfl¥ Ã¥ ¡Ù ¬Ê„U– Ÿ πÊfl¥ Ã¥
πÊÿ– ÃflË¥Áø ÃÙ·¥H 75H Ÿ œ⁄UÊflÊ ÃÙ ‚¢ªÈ– Ÿ ∂ʪÊfl¥ ÃÕ ∂ʪȖ
ŸÊø⁄UÊflÊ ÃÙ ◊ʪ¸È– •Êø⁄U ¡ÙH 76H ŸÊÿ∑§Êfl¥ Ã¥ •Êß∑§– Ÿ ’Ù∂Êfl¥ Ã¥
’∑§– ¬Á⁄U ŒÙ· „UÙÃË∂ „¥U Ÿ Œπ– ¬˝fløÃÊ¢H 77H •Ê¢ªÊ ◊ŸÊÁ‚ L§øÊfl¥–
ÿÃÈ∂ÁŸ ∑ΧàÿÊ∑Χàÿ ŸÊ∆Ufl¥– ¡Ù ∑§⁄UáÊÿÊøÁŸ ŸÊ¢fl¥– ÷∂Ã¥Áø ∑§⁄UËH 78H
¬Á⁄ ¬Ê¬ ◊¡ „UÙ߸∂– ∑§Ê¢ Ÿ⁄U∑§ÿÊÃŸÊ ÿ߸∂– „¥U ∑§Ê¢„UË¥Áø ¬È…UË∂– ŒπŸÊ
¡ÙH 79H ÃÿÊøÁŸ •Ê¢ª∂ª¥– •ôÊÊŸ ¡ªË¥ ŒÊ≈ÈUª¥– ¡¥ ‚ôÊÊŸÊÁ„U ‚¢ª¥–
¤ÊÙ¥’Ù¥ ‚∑§H 780H ¬⁄UË •‚Ù „¥U •Êß∑§– •ôÊÊŸÁøã„¥U •ÊÁáÊ∑§– ¡áÊ¥ ÃÈ¡
‚êÿ∑˜§§– ¡ÊáÊfl Ã¥H 81H Ã⁄UË ¡ÿÊøË ¬˝ËÁà ¬È⁄UË– ªÈ¢Ã∂Ë Œπ‚Ë ÉÊ⁄UË¥–
Ÿflª¢œ∑§‚⁄UË¥– ÷˝◊⁄UË ¡Ò‡ÊËH 82H ‚Ê∑§⁄UÁøÿÊ ⁄UʇÊË¥– ’Ò‚∂Ë ŸÈ∆U ◊ʇÊË–
ÃÒ‚ÁŸ SòÊËÁøûÊ •Êfl‡ÊË¥– ¡ÿÊø¥ ◊ŸH 83H ∆U∂Ê ’«ÍU∑§ ∑È¢§«UË¥– ◊‡Ê∑§
ªÈ¢Ã∂Ê ‡Ê¥’È«UË¥– ¡Ò‚Ê …UÙL§ ‚’È«U’È«UË¥– L§Ã∂Ê ¬¢∑§Ë¥H 84H ÃÒ‚¥ ÉÊ⁄UË¥„ÍUÁŸ
ÁŸÉÊáÊ¥– ŸÊ„UË¥ ¡Ëfl¥ ◊Ÿ¥ ¬˝ÊáÊ¥– ¡ÿÊ ‚ʬ „UÙ™§ÁŸ •‚áÊ¥– ÷Ê≈UË¥
ÁÃÿ¥H 85H Á¬˝ÿÙûÊ◊ÊÁøÿÊ ∑¢§∆UË¥– ¬˝◊ŒÊ ÉÊ •Ê≈UË– ÃÒ‡ÊË ¡Ëfl¥‚Ë ∑§Ù¥¬≈UË–
œM§ÁŸ ∆UÊ∑§H 86H ◊œÈ⁄U‚Êg‡Ê¥– ◊œÈ∑§⁄U ¡ø ¡Ò‚¥– ªÎ„U‚¢ªÙ¬Ÿ ÃÒ‚¥– ∑§⁄UË
¡Ù ªÊH 87H ê„UÊÃÊ⁄U¬áÊË¥ ¡Ê∂¥– ◊Ê •ÊÁáÊ∑§ ∞∑§ Áfl¬ÊÁÿ∂¥– ÃÿÊø¥ ∑§Ê¢
¡ÃÈ∂¥– ◊ÊÃÊÁ¬Ã⁄UÊ¢H 88H ÃÃÈ∂ÁŸ ¬Ê«¥U ¬ÊÕʸ– ÉÊ⁄UË¥ ¡ÿÊ ¬˝◊•ÊSÕÊ–
•ÊÁáÊ SòÊËflÊ¢øÍÁŸ ‚fl¸ÕÊ– ¡ÊáÊŸÊ ¡ÙH 89H ◊„UʬÈL§·Êø¥ ÁøûÊ– ¡ÊÁ∂ÿÊ
flSÃȪÖ ∆UÊ∑§ √ÿfl„UÊ⁄U¡ÊÖ ¡ÿʬ⁄UËH 790H ÃÒ‚Ê SòÊËŒ„UË¥ ¡Ù ¡Ëfl¥–
¬«UÙÁŸÿÊ¢ ‚fl¸÷Êfl¥– ∑§ÙáÊ ◊Ë ∑§Êÿ ∑§⁄UÊfl¥– ∑§Ê¢„UË¥ ŸáÊ¥H 91H „UÊÁŸ ∂Ê¡
Ÿ Œπ– ¬⁄UʬflÊŒÈ ŸÊß∑§– ¡ÿÊøË¥ ߢÁº˝ÿ¥ ∞∑§◊Èπ¥– ÁSòÊÿÊ ∑§∂Ë¥H 92H
ÁøûÊ •Ê⁄UÊœË ÁSòÊÿø¥– •ÊÁáÊ ÁÃÿøÁŸ ¿¢UŒ¥ ŸÊø– ◊Ê∑§«U ªÊL§Á«UÿÊø¥–
¡Ò‚¥ „UÙÿH 93H •Ê¬áʬ¥„UË Á‡ÊáÊflË– ßc≈ÔUÁ◊òÊ ŒÈπflË– ◊ª ∑§fl«UÊÁø
flÊ…UflË– ∂Ù÷Ë ¡Ò‚ÊH 94H ÃÒ‚Ê ŒÊŸ¬Èáÿ¥ πÊ¢øË– ªÙòÊ∑ȧ≈È¢U’Ê fl¢øË–
304 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¬⁄UË ªÊ⁄UË ÷⁄UË ÁSòÊÿøË– ©UáÊË „Ù¥ ŸŒËH 95H ¬ÍÁ¡ÃË¥ ŒÒflÃ¥ ¡ÙªÊflË– ªÈL§Ã¥
’Ù∂¥ ¤Ê∑§flË– ◊Êÿ’ʬʢ ŒÊflË– ÁŸŒÊ⁄U¬áÊH 96H ÁSòÊÿëÿÊ Ã⁄UË ÁflπË¥–
÷Ùª‚¢¬ûÊË •Ÿ∑§Ë¥– •ÊáÊË flSÃÈ ÁŸ∑§Ë– ¡ ¡ ŒπH 97H ¬˝◊ÊÁÕ∂ÁŸ
÷Q¥§– ¡Ò‚ÁŸ ÷Á¡¡ ∑ȧ›UÔŒÒflÃ¥– ÃÒ‚Ê ∞∑§Êª˝ÁøûÊ¥– SòÊË ¡Ù ©U¬Ê‚ËH 98H
‚Êø •ÊÁáÊ øÙπ– Ã¥ ÁSòÊÿ‚ËÁø •‡Êπ– ÿ⁄UÊ¢Áfl·ÿË¥ ¡ÙªÊfláÊÍ∑§– Ã„UË¥
ŸÊ„UË¥H 99H ßÿÃ¥ „UŸ ∑§ÙáÊË ŒπÒ∂– ßÿ‚Ë flπÊ‚¥ ¡Ê߸∂– Ã⁄UË ÿȪÁø
’È«ÒU∂– ∞‚¥ ¡ÿÊH 800H ŸÊÿ≈KÊ¢÷áÊ– Ÿ ◊ÙÁ«U¡ ŸÊªÊ¢øË •ÊáÊ– ÃÒ‚Ë
¬Ê›UË ©UáÊπÈáÊ– ÁSòÊÿøË ¡ÙH 1H Á∑¢§’„ÈUŸÊ œŸ¢¡ÿÊ– SòÊËÁø ‚fl¸Sfl
¡ÿÊ– •ÊÁáÊ ÁÃÿÁøÿÊ ¡ÊÁ∂ÿÊ¢-– ∂ʪ˥ ¬˝◊H 2H •ÊÁáÊ∑§„UË ¡¥ ‚◊SÖ
ÁÃÿø¥ ‚¢¬ÁûÊ¡ÊÖ Ã¥ ¡ËflÊ„ÍUÁŸ •ÊåÖ ◊ÊŸË ¡Ù ∑§Ê¢H 3H ÃÙ •ôÊÊŸÊ‚Ë
◊Í›U– •ôÊÊŸÊ àÿÊøÁŸ ’›U– „¥U •‚Ù ∑§fl›U– Ã¥Áø M§¬H 4H •ÊÁáÊ
◊ÊÃÁ∂ÿÊ ‚ʪ⁄UË¥– ◊Ù∑§∂Á∂ÿÊ Ã⁄UË– ∂Ê≈UÊ¢ëÿÊ ÿ⁄U¤ÊÊ⁄UË¥– •Ê¢ŒÙ›U ¡flË¥H 5H
ÃflË¥ Á¬˝ÿ flSÃÈ ¬Êfl– •ÊÁáÊ ‚Èπ¥ ¡Ù ©¢UøÊfl– ÃÒ‚ÊÁø •Á¬˝ÿÊ‚fl¥– ÛUfl≈U
ÉÊH 6H ∞‚ÁŸ ¡ÿÊø ÁøûÊË¥– flÒ·êÿ‚ÊêÿÊøË flÊπÃË– flÊ„U ÃÙ ◊„UÊ◊ÃË–
•ôÊÊŸ ªÊH 7H •ÊÁáÊ ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥ ÷ÄÃË– »§›UÊ∂ʪ˥ ¡ÿÊ •ÊÃ˸–
œŸÙg‡Ê¥ Áfl⁄UÄÃË– Ÿ≈UáÊ¥ ¡flË¥H 8H ŸÊÃ⁄UË ∑§Ê¢ÃÊëÿÊ ◊ÊŸ‚Ë¥– Á⁄UªÙÁŸ
SflÒÁ⁄UáÊË ¡Ò‚Ë– ⁄UÊ„UÊ≈U ¡Ê⁄¥U‚Ë¥– ¡ÊflÿÊ∂ʪ˥H 9H ÃÒ‚Ê ◊ÊÃ¥ Á∑§⁄UË≈UË–
÷¡ÃË ªÊ ¬Ê©U≈UË– ∑§M§ÁŸ ¡Ù ÁŒ∆UË– Áfl·Ù‚ÍÿH 810H •ÊÁáÊ
÷Á¡ãŸÁ∂ÿÊ‚fl¥– ÃÙ Áfl·Ù ¡⁄UË Ÿ ¬Êfl– Ã⁄UË ‚Ê¢«UË ê„UáÊ •ÊÉÊfl¥– ≈UflÊ›U
„¥UH 11H ∑ȧáÊ’≈U ∑ȧ›UflÊ«UË– ÃÒ‚Ê •ÊŸ •ÊŸ Œfl ◊Ê¢«UË– •ÊÁŒ∂ÊøË
¬⁄Ufl«UË– ∑§⁄UË ÃÿÊH 12H ÃÿÊ ªÈL§◊ʪʸ ≈¥U∑§– ¡ÿÊøÊ ‚Ȫ⁄UflÊ Œπ– Ã⁄UË
ÃÿÊøÊ ◊¢òÊ Á‡Ê∑§– ÿL§ ŸÉÊH 13H ¬˝ÊÁáÊ¡ÊÃ¥‚Ë¥ ÁŸc∆ÔÈL§– SÕÊfl⁄UË¥ ’„ÈU
÷L§– ÃflË¥Áø ŸÊ„UË¥ ∞∑§‚L§– ÁŸflʸ„UÙ ¡ÿÊH 14H ◊ʤÊË ◊ÍÌà ÁŸ»§¡flË–
Ã ÉÊ⁄UÊø ∑§ÙŸË¥ ’Ò‚flË– •Ê¬áÊ ŒflÙ ŒflË– ÿÊòÊ ¡ÊÿH 15H ÁŸàÿ
•Ê⁄UÊœŸ ◊ʤÊ¥– ∑§Ê¡Ë¥ ∑ȧ›UŒÒflÃÊ ÷¡– ¬fl¸Áfl‡Ê·¥ ∑§Ë¡– ¬Í¡Ê •ÊŸÊH 16H
◊ʤÊ¥ •Áœc∆ÔUÊŸ ÉÊ⁄UË¥– •ÊÁáÊ flÙfl‚ •ÊŸÊø ∑§⁄UË– Á¬ÃÎ∑§Êÿʸfl‚⁄UË¥–
Á¬Ã⁄UÊ¢øÊ „UÙÿH 17H ∞∑§ÊŒ‡ÊËëÿÊ ÁŒfl‡ÊË¥– ¡ÃÈ∂Ê ¬Ê«ÈU •Êê„UÊ¢‚Ë–
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 305

ÃÃÈ∂ÊÁø ŸÊªÊ¢‚Ë– ¬¢ø◊ËëÿÊ ÁŒfl‡ÊË¥H 18H øıÕ ◊Ù≈U∑§Ë ¬Ê„U– •ÊÁáÊ

ªáÊ‡ÊÊøÊÁø „UÙÿ– øÊflŒ‚Ë ê„UáÊ ◊Êÿ– ÃȤÊÊÁø flÙ ŒÈªH ¸ 19H ÁŸàÿŸÒÁ◊ÁûÊ∑§¥
∑§◊Z ‚Ê¢«UË– ◊ª ’Ò‚ Ÿflø¢«UË– •ÊÁŒàÿflÊ⁄UË¥ flÊ…UË– ’Á„⁄UflÊ¢ ¬ÊòÊË¥H 820H
¬Ê∆UË¥ ‚Ù◊flÊ⁄U ¬Êfl– •ÊÁáÊ ’∂¥‚Ë Á∂¢ªÊ œÊ¢fl– ∞‚Ê ∞∑§∂ÊÁø •ÊÉÊfl–
¡ÙªÊflË ¡ÙH 21H ∞‚Ê •π¢«U ÷¡Ÿ ∑§⁄UË– ©UªÊ ŸÊ„U ˇÊáÊ÷⁄UË– •flÉÊŸ
ªÊ¢flmÊ⁄UË¥– •„Ufl ¡Ò‚ËH 22H ∞‚ÁŸ ¡Ù ÷ÄÃÈ– Œπ‚Ë ‚Ò⁄UÊ œÊ¢flÃÈ– ¡ÊáÊ
•ôÊÊŸÊøÊ ◊ÍÃȸ– •flÃÊ⁄U ÃÙH 23H •ÊÁáÊ ∞∑§Ê¢Ã¥ øÙπ≈¥U– ìÙflŸ¥ ÃËÕZ
Ã≈¥U– ŒπÙÁŸ ¡Ù ªÊ Áfl≈U– ÃÙÁ„U ÃÙÁøH 24H ¡ÿÊ ¡Ÿ¬ŒË¥ ‚Èπ–
ª¡’¡ø¥ ∑§flÁÃ∑§– flÊŸÍ¢ •Êfl«U ∂ıÁ∑§∑§– ÃÙÁ„U ÃÙøËH 25H •ÊÁáÊ
•Êà◊Ê ªÙøL§ „UÙÿ– ∞‚Ë ¡ ÁfllÊ •Ê„U– Ã •Êß∑§ÙÁŸ «Uı⁄U flÊ„U– ÁflmÊ¢‚È
¡ÙH 26H ©U¬ÁŸ·ŒÊ¢∑§«U Ÿ flø– ÿÙª‡ÊÊSòÊ Ÿ L§ø– •äÿÊà◊ôÊÊŸË¥
¡ÿÊø¥– ◊ŸÁø ŸÊ„UË¥H 27H •Êà◊øøʸ ∞∑§Ë •ÊÕË– ∞Á‚ÿ ’ÈhËøË
Á÷¢ÃË– ¬Ê«ÍUÁŸ ¡ÿÊøË ◊ÃË– flÙ…UÊ›U ¡Ê„U∂ËH 28H ∑§◊¸∑§Ê¢«U Ã⁄UË ¡ÊáÊ–
◊ÈπÙŒ˜ªÃ ¬È⁄UÊáÊ¥– ÖÿÙÁ÷˥ ÃÙ ê„UáÊ– ÃÒ‚¥Áø „UÙÿH 29H Á‡ÊÀ¬Ë¥ •ÁÃ
ÁŸ¬ÈáÊ– ‚ͬ∑§◊ËZ„UË ¬˝flËáÊ– ÁflÁœ •ÊÕfl¸áÊ– „UÊÃË¥ •ÊÕËH 830H ∑§Ù∑§Ë¥
ŸÊ„UË¥ ∆U∂¥– ÷Ê⁄Uà ∑§Ë⁄U ê„UÁáÊÃ∂¥– •Êª◊ •Ê»§ÊÁfl∂– ◊Íø „UÙÃËH 31H
ŸËÁáÊà ‚ȤÊ– flÒl∑§„UË ’ȤÊ– ∑§Ê√ÿŸÊ≈U∑§Ë¥ ŒÈ¡¥– øÃÈ⁄U ŸÊ„UË¥H 32H
S◊ÎÃË¥øË øøʸ– Œ¢‡ÊÈ ¡ÊáÊ ªÊL§Á«UÿÊøÊ– ÁŸÉÊ¢≈ÈU ¬˝ôÊøÊ– ¬Êß∑§Ë ∑§⁄UËH 33H
√ÿÊ∑§⁄UáÊË¥ øÙπ«UÊ– Ã∑§ËZ •ÁêʅUÊ– ¬⁄UË ∞∑§ •äÿÊà◊ôÊÊŸË¥ »È§«UÊ–
¡Êàÿ¢œÈ ¡ÙH 34H Ã¥ ∞∑§flÊ¢øÍÁŸ •ÊÉÊflÊ¢ ‡ÊÊSòÊË¥– Á‚hÊ¢ÃÁŸ◊ʸáÊœÊòÊË–
¬⁄UË ¡›UÙ¥ Ã¥ ◊Í›UŸˇÊòÊË¥– Ÿ ¬Ê„¥U ªÊH 35H ◊Ù⁄UÊ•Ê¢ªË¥ •‡Ê·¥– Á¬‚¥ •‚ÃË¥
«UÙ›U‚¥– ¬⁄UË ∞∑§∂Ë ŒÎÁc≈ÔU Ÿ‚– ÃÒ‚¥ Ã¥ ªÊH 36H ¡⁄UË ¬⁄U◊ÊáÊÍ∞fl…¥U–
‚¢¡ËflŸË◊Í›U ¡Ù«U– Ã⁄UË ’„ÈU ∑§Êÿ ªÊ«U– ÷⁄UáÊ¥ ÿ⁄¥UH 37H •ÊÿÈcÿ¥flËáÊ
∂ˇÊáÊ¥– Á‚‚¥flËáÊ •›¢U∑§⁄UáÊ¥– flÙ„U⁄¥UflËáÊ flÊœÊfláÊ¥– ÃÙ Áfl≈¢U’È ªÊH 38H
ÃÒ‚¥ ‡ÊÊSòÊ¡Êà ¡ÊáÊ– •ÊÉÊfl¥Áø •¬˝◊ÊáÊ– ¬ÊÕʸ •äÿÊà◊ôÊÊŸ¥flËáÊ–
∞∑§∂ŸËH 39H ÿÊ∂ʪ˥ •¡¸ÈŸÊ ¬Ê„UË¥– •äÿÊà◊ôÊÊŸÊëÿÊ ∆UÊÿË¥– ¡ÿÊ
ÁŸàÿ’ÙœÈ ŸÊ„UË¥– ‡ÊÊSòÊ◊Í…UÊH 840H ÃÿÊ ‡Ê⁄UË⁄U ¡¥ ¡Ê∂¥– Ã¥ •ôÊÊŸÊø¥ ’Ë¥
306 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÁflM§…U∂¥– ÃÿÊø¢ √ÿÈà¬ãŸàfl ª∂¥– •ôÊÊŸfl∂Ë¥H 41H ÃÙ ¡¥ ¡¥ ’Ù∂– Ã¥
•ôÊÊŸÁø »È§∂∂¥– ÃÿÊø¢ ¬Èáÿ ¡¥ »§›U∂¥– Ã¥ •ôÊÊŸ ªÊH 42H •ÊÁáÊ
•äÿÊà◊ôÊÊŸ ∑§Ê¥„UË¥– ¡áÊ¥ ◊ÊÁŸ∂¥Áø ŸÊ„UË¥– ÃÙ ôÊÊŸÊÕ¸È Ÿ Œπ ∑§Ê߸– „¥U
’Ù∂Êfl¥ •‚¥H 43H ∞∂ËÁø Õ«UË Ÿ ¬flÃÊ¢– ¬›U ¡Ù ◊ÊÉÊıÃÊ– ÃÿÊ
¬Ò∂mˬ˥øË flÊÃʸ– ∑§Êÿ „UÙÿH 44H ∑§Ê¢ ŒÊ⁄Ufl¢∆UÊÁø ¡ÿÊø¥– ‡ÊË⁄U ⁄UÙ¥Áfl∂¥
πÊ¢ø– ÃÙ ∑§flË¥ ¬Á⁄Ufl⁄UË¥ø¥– ∆UÁfl∂¥ ŒπH 45H ÃflË¥ •äÿÊà◊ôÊÊŸË¥ ¡ÿÊ–
•ŸÙ›Uπ œŸ¢¡ÿÊ– ÃÿÊ ôÊÊŸÊÕȸ ŒπÊflÿÊ– Áfl·Ù ∑§Ê߸H 46H ê„UáÊÊÒÁŸ
•ÊÃÊ¢ Áfl‡Ê·¥– ÃÙ ôÊÊŸÊø¥ Ãûfl Ÿ Œπ– „¥U ‚Ê¢ªÊfl¥ •Ê¥π¥∂π¥– Ÿ ∂ª
ÃÈ¡H 47H ¡√„UÊ¢ ‚ª÷Z flÊÁ…U∂¥– Ã√„UÊ¢Áø ¬Ù≈UË¥ø¥ œÊ∂¥– ÃÒ‚¢ ◊ÊÁª∂¥ ¬Œ¥
’ÙÁ∂∂¥– Ã¥UÁø „UÙÿH 48H flÊ¢øÍÁŸÿÊ¢ flª›¥U– M§¬ ∑§⁄UáÊ¥ „¥U Ÿ Á◊›U– ¡flË¥
•fl¢ÁÃ∂¥ •Ê¢œ›¥U– Ã¥ ŒÈ¡Ÿ‚Ë¥ ÿH 49H ∞fl¢ ßÿ ©U¬⁄UÃË¥– •ôÊÊŸÁøã„¥U
◊ʪÈÃË– •◊ÊÁŸàflÊÁŒ ¬˝÷ÎÃË– flÊπÊÁáÊ∂Ë¥H 850H ¡¥ ôÊÊŸ¬Œ¥ •∆U⁄UÊ–
∑§Á∂ÿÊ¢ ÿ⁄UË ◊Ù„U⁄UÊ¢– •ôÊÊŸ ÿÊ •Ê∑§Ê⁄UÊ– ‚„U¡¥ ÿÃËH 51H ◊ʪʢ
‡∂Ù∑§ÊøÁŸ •œÊ¸œZ– ∞‚¥ ‚Ê¢ÁªÃ∂¥ üÊË◊È∑È¢§Œ¥– ŸÊ ©U»§⁄UÊ≈UË¥ ßÿ ôÊÊŸ¬Œ¥–
Ã¥Áø •ôÊÊŸH 52H ê„UáÊÊÒÁŸ ßÿÊ flÊ„UáÊË¥– ∑§∂Ë êÿÊ¢ ©U¬∂fláÊË– flÊ¢øÍÁŸ
ŒÈœÊ ◊›U™§ÁŸ ¬ÊáÊË– »§Ê⁄U ∑§Ë¡H 53H ÃÒ‚¥ ¡Ë Ÿ ’«U’«UË¥– ¬ŒÊøË ∑§Ù⁄U
Ÿ ‚Ê¢«UË¥– ¬⁄UË ◊Í›UäflŸË¥Áøÿ flÊ…UË– ÁŸÁ◊ûÊ ¡Ê„U∂Ù¥H 54H âfl üÊÙÃ
ê„UáÊÃË ⁄UÊ„¥U– ∑¥§ ¬Á⁄U„UÊ⁄UÊ ∆UÊflÙ •Ê„U– Á’Á„U‚Ë ∑§Ê¢ flÊÿ¥– ∑§Áfl¬Ù·∑§ÊH 55H
ÃÍÃ¥ üÊË◊È⁄UÊ⁄UË¥– ê„UÁáÊÃ∂¥ ¬˝ª≈U ∑§⁄UË¥– ¡ •Á÷¬˝Êÿ ª√„U⁄UË¥– ¤ÊÊ¢Á∑§∂
•Êê„UË¥H 56H Ã¥ ŒflÊø¥ ◊ŸÙªÃ– ŒÊÁflà •Ê„UÊ‚Ë ÃÍ¢ ◊Íø– „¥U„UË¥ ê„UáÊÃÊ¢
ÁøûÊ– ŒÊ≈ÒU∂ ÃȤÊ¥H 57H ê„UáÊÊÒÁŸ •‚Ù „¥U Ÿ ’Ù∂Ù¥– ¬Á⁄U ‚ÊÁflÿÊ ªÊ
ÃÙ·∂Ù¥– ¡ ôÊÊŸÃÁ⁄Uÿ ◊›UÁfl∂Ù¥– üÊfláÊ‚ÈπÊÁøÿH 58H •ÊÃÊ¢ ßÿÊfl⁄UË–
¡ ÃÙ üÊË„U⁄UË– ’ÙÁ∂∂Ê Ã¥ ∑§⁄UË¥– ∑§ÕŸ flªÊ¢H 59H ßÿÊ ‚¢ÃflÊÄÿÊ‚Á⁄U‚¢–
ê„UÁáÊÃ∂¥ ÁŸflÎÁûʌʂ¥– ¡Ë •flœÊ⁄UÊ Ã⁄UË ∞‚¥– ’ÙÁ∂∂¥ Œfl¥H 860H
ê„UáÊÃË ÃÈflÊ¢ ¬Ê¢«UflÊ– „UÊ Áøã„U‚◊ÈìÊÿÙ •ÊÉÊflÊ– •ÊÿÁ∑§∂Ê ÃÙ ¡ÊáÊÊflÊ–
•ôÊÊŸ÷ʪÈH 61H ßÿÊ •ôÊÊŸÁfl÷ʪʖ ¬Ê∆UË Œ™§ÁŸ ¬Ò¥ ªÊ– ôÊÊŸÁflπË¥
øÊ¢ªÊ– ŒÎ…UÊ „UÙ߸¡H 62H ◊ª ÁŸflʸÁ›U∂ÁŸ ôÊÊŸ¥– ôÊÿ ÷≈∂ ◊Ÿ¥–
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 307

Ã¥ ¡ÊáÊÊflÿÊ •¡¸ÈŸ¥– •Ê‚ ∑§∂ËH 63H âfl ‚fl¸ôÊÊ¢øÊ ⁄UÊflÙ– ê„UáÊ
¡ÊáÊÊÒÁŸ ÃÿÊøÊ ÷ÊflÙ– ¬Á⁄U‚¥ ôÊÿÊøÊ •Á÷¬˝ÊflÙ– ‚Ê¢ªÙ¥ •ÊÃÊ¢H 64H
ôÊÿ¢ ÿûÊà¬˝flˇÿÊÁ◊ ÿÖôÊÊàflÊ◊ÎÃ◊‡ŸÈÃ–
•ŸÊÁŒ◊à¬⁄¢U ’˝rÊÔ Ÿ ‚ûÊãŸÊ‚ŒÈëÿÃH 12H
ÃÁ⁄U ôÊÿ ∞‚¥ ê„UáÊáÊ¥– flSÃÈÃ¥ ÿáÊ¥Áø ∑§Ê⁄UáÊ¥– ¡¥ ôÊÊŸ¥flÊ¢øÍÁŸ ∑§fláÊ¥–
©U¬Êÿ¥ Ÿ ÿH 65H •ÊÁáÊ ¡ÊÁáÊÃ∂ÿÊfl⁄UıÃ¥– ∑§Ê¢„UË¥ø ∑§⁄UáÊ¥ ŸÊ„UË¥ ¡Õ¥–
¡ÊáÊáÊ¥Áø Ãã◊ÿÊÃ¥– •ÊáÊË ¡ÿÊø¥H 66H ¡¥ ¡ÊÁáÊÃ∂ÿÊÁø‚Ê∆UË¥– ‚¢‚Ê⁄U
∑§Ê…ÍUÁŸÿÊ¢ ∑§Ê¢∆UË¥– Á¡⁄UÙÁŸ ¡Êß¡ ¬Ù≈UË¥– ÁŸàÿÊŸ¢ŒÊëÿÊH 67H Ã¥ ôÊÿ ªÊ
∞‚¢– •ÊÁŒ ¡ÿÊ Ÿ‚– ¬⁄U’˝rÊÔ •Ê¬Ò‚¥– ŸÊ◊ ¡ÿÊH 68H ¡¥ ŸÊ„UË¥ ê„UáÊÊ¥
¡Êß¡– âfl Áfl‡flÊ∑§Ê⁄¥U ŒÁπ¡– •ÊÁáÊ Áfl‡flÁø ∞‚¥ ê„UÁáÊ¡– ÃÁ⁄ „U
◊ÊÿÊH 69H M§¬ fláʸ √ÿÄÃË– ŸÊ„UË¥ ŒÎ‡ÿ º˝c≈ÔUÊ ÁSÕÃË– ÃÁ⁄U ∑§ÙáÊ¥ ∑Ò§‚¥
•ÊÕË– ê„UáÊÊfl¢ ¬Ê¢H 870H •ÊÁáÊ ‚ÊøÁø ¡⁄UË ŸÊ„UË¥– ÃÁ⁄U ◊„UŒÊÁŒ ∑§ÙáÊ¥
∆UÊßZ– S»È§⁄Uà ∑Ò¥§ø¥ ∑§ÊßZ– ÃáÊ¥flËáÊ •‚H 71H ê„UáÊÊÒÁŸ •ÊÕË ŸÊÕË „U
’Ù∂Ë– ¡¥ ŒπÙÁŸ ◊È∑§Ë ¡Ê„U∂ Ë– ÁfløÊ⁄U¥‚Ë ◊Ù«U∂ Ë– flÊ≈U ¡Õ¥H 72H
¡Ò‚Ë¥ ÷Ê¢«UÉÊ≈U‡Ê⁄UÊflË¥– ÃŒÊ∑§Ê⁄¢U •‚ ¬ÎâflË– ÃÒ‚¥ ‚fl¸ „UÙ™§ÁŸÿÊ¢ ‚flËZ– •‚
¡ flSÃÈH 73H
‚fl¸Ã—¬ÊÁáʬʌ¢ Ãà‚fl¸ÃÙ˘ÁˇÊÁ‡Ê⁄UÙ◊Èπ◊˜–
‚fl¸Ã—üÊÈÁÃ◊À∂Ù∑§ ‚fl¸◊ÊflÎàÿ ÁÃc∆ÔUÁÃH 13H
•ÊÉÊflÊ¢Áø Œ‡ÊË¥ ∑§Ê›UË¥– Ÿ√„UÃÊ¢ Œ‡Ê∑§Ê›UÊ¢flª›UË– ¡ Á∑˝§ÿÊ SÕÍ›UÊSÕÍ›UË¥–
ÃÁø „UÊà ¡ÿÊøH 74H ÃÿÊÃ¥ ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥– Áfl‡fl’Ê„ÈU ∞‚¢ ê„UáÊáÊ¥– ¡¥
‚fl¸Áø ‚fl¸¬áÊ¥– ‚fl¸ŒÊ ∑§⁄UËH 75H •ÊÁáÊ ‚◊SÃÊ¢„UË ∆UÊÿÊ¢– ∞∑§ ∑§Ê›UË¥
œŸ¢¡ÿÊ– •Ê∂¥ •‚ ê„UáÊÊÒÁŸ ¡ÿÊ– Áfl‡flÊ¢ÁÉÊ˝ŸÊ◊H 76H ¬Ò¥ ‚ÁflÃÿÊ
•Ê¢ª «UÙ›U– ŸÊ„U˥à flª›U flª›U– ÃÒ‚¥ ‚fl¸º˝c≈Ô¥U ‚∑§›¥U– SflM§¬¥ ¡¥H 77H
ê„UáÊÊÒÁŸ Áfl‡flÇøˇÊÈ– „UÊ •øˇÊÍëÿÊ ∆UÊÿË¥ ¬ˇÊÈ– ’Ù∂ÊflÿÊ ŒˇÊÈ– ¡Ê„U∂ Ê
flŒÈH 78H ¡¥ ‚flÊZø¥ Á‡Ê⁄UÊfl⁄UË– ÁŸàÿ ŸÊ¢Œ ‚flÊZ¬⁄UË– ∞Á‚ÿ ÁSÕÃËfl⁄UË–
Áfl‡fl◊͜ʸ ê„UÁáʬH 79H ¬Ò¥ ªÊ ◊ÍÌà Ã¥Áø ◊Èπ– „ÈUÃÊ‡ÊŸË ¡Ò‚¥ Œπ– ÃÒ‚¥
‚fl¸¬áÊ¢ •‡Êπ– ÷ÙQ¥§ ¡¥H 880H ÿÊ∂ʪ˥ ÃÿÊ ¬ÊÕʸ– Áfl‡flÃÙ◊Èπ „U
308 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

√ÿflSÕÊ– •Ê∂Ë flÊĬÕÊ– üÊÈÃËÁøÿÊH 81H •ÊÁáÊ flSÃÈ◊ÊòÊË¥ ªªŸ–

¡Ò‚¥ •‚ ‚¢∂ ÇŸ– ÃÒ‚¥ ‡Ê錡ÊÃË¥ ∑§ÊŸ– ‚fl¸òÊ ¡ÿÊH 82H ê„UáÊÊÒÁŸ
•Êê„UË ÃÿÊÃ¥– ê„UáÊÙ¥ ‚fl¸òÊ •Êß∑§Ã¥– ∞fl¢ ¡¥ ‚flÊZÃ¥– •ÊflM§ÁŸ •‚H 83H
∞:„UflË¥ Ã⁄UË ◊„UÊ◊ÃË– Áfl‡flÇøˇÊÈ ßÿÊ üÊÈÃË– ÃÿÊÁøÿÊ √ÿÊåÃË– M§¬
∑§∂¥H 84H flÊ¢øÍÁŸ „USà ŸòÊ ¬Êÿ– „¥U ÷Ê· ÃÕ ∑¥§ •Ê„U– ‚fl¸ ‡ÊÍãÿÊøÊ
Ÿ ‚Ê„U– ÁŸc∑§·È¸ ¡¥H 85H ¬Ò¥ ∑§À∂Ù›UÊÃ¥ ∑§À∂Ù›¥U– ª˝Á‚¡Ã •‚ ∞‚¥
∑§›U– ¬⁄UË ª˝Á‚Ã¥ ª˝Ê‚Êflª›¢U– •‚ ∑§Ê߸H 86H ÃÒ‚¥ ‚ÊøÁø ¡¥ ∞∑§–
ÃÕ ∑¥§ √ÿÊåÿ√ÿʬ∑§– ¬⁄UË ’Ù∂ÊflÿÊ ŸÊfl∑§– ∑§⁄UÊfl¥ ∂ʪH 87H ¬Ò¥
‡ÊÍãÿ ¡Ò¥ ŒÊflÊfl¥ ¡Ê„U∂¥– ÃÒ¥ Á’¢ŒÈ∂¥ ∞∑§ ¬ÊÁ„U¡ ∑§∂¥– ÃÒ‚¢ •mÒà ‚Ê¢ªÊfl¥
’Ù∂¥– ÃÒ¥ mÒà ∑§Ë¡H 88H ∞:„UflË¥ Ã⁄UË ¬ÊÕʸ– ªÈL§Á‡Êcÿ‚à¬ÕÊ– •Ê«U›ÈU
¬«U ‚fl¸ÕÊ– ’Ù∂ π¢È≈UH 89H ê„UáÊÊÒÁŸ ªÊ üÊÈÃË– mÒÃ÷Êfl¥ •mÒÃË¥–
ÁŸM§¬áÊÊøË flÊ„UÃË– flÊ≈U ∑§∂ËH 890H Ã¥Áø •ÊÃÊ¢ •flœÊ⁄UË¥– ßÿ
ŸòʪÙø⁄¥U •Ê∑§Ê⁄UË¥– Ã¥ ôÊÿ ªÊ ¡ÿʬ⁄UË– √ÿʬ∑§ •‚H 91H
‚fl¸Áãº˝ÿªÈáÊÊ÷Ê‚¢ ‚fl¸Áãº˝ÿÁflflÌ¡Ã◊˜–
•‚Q¢§ ‚fl¸÷ÎìÊÒfl ÁŸªÈ¸áÊ¢ ªÈáÊ÷ÙQΧ øH 14H
Ã⁄UË Ã¥ ªÊ Á∑§⁄UË≈UË ∞‚¢– •fl∑§Ê‡ÊË¥ •Ê∑§Ê‡Ê ¡Ò‚¥– ¬≈UË¥ ¬≈ÈU „UÙ™§ÁŸ
•‚– âÃÈ ¡flË¥H 92H ©UŒ∑§ „UÙ™§ÁŸ ©UŒ∑§Ë¥– ⁄U‚È ¡Ò‚Ê •fl∂Ù∑§Ë¥–
ŒË¬¬áÊ¥ ŒË¬∑§Ë¥– Ã¡ ¡Ò‚¥H 93H ∑§¬Í¸⁄Uàfl¥ ∑§Ê¬È⁄UË¥– ‚ı⁄Uèÿ •‚
¡ÿʬ⁄UË– ‡Ê⁄UË⁄U „UÙ™§ÁŸ ‡Ê⁄UË⁄UË¥– ∑§◊¸ ¡flË¥H 94H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ¡Ò‚¥ ¬Ê¢«UflÊ–
‚ÙŸ¥Áø ‚ÙŸÿÊøÊ ⁄UflÊ– ÃÒ‚¢ ¡¥ ÿÊ ‚flÊZ– ‚flÊZªË¥ •‚H 95H ¬⁄UË
⁄Ufl¬áÊÊ◊ÊÁ¡fl«U– âfl ⁄UflÊ ∞‚¥ •Êfl«U– flÊ¢øÍÁŸ ‚ÙŸ¥ ‚Ê¢ª«¥U– ‚ÙŸÿÊ
¡flË¥H 96H ¬Ò¥ ªÊ flÙÉÊÈÁø flÊ¢∑ȧ«UÊ– ¬Á⁄U ¬ÊáÊË ©U¡Í ‚È„UÊ«UÊ– flÁã„U •Ê∂Ê
∂Ùπ¢«UÊ– ∂Ù„U Ÿ√„U ∑§Ë¥H 97H ÉÊ≈UÊ∑§Ê⁄¥U fl¥≈UÊ›¥U– ÃÕ Ÿ÷ ª◊ flÊ≈UÙ›¥U–
◊∆UË¥ Ã⁄UË øı»§›¥U– •Êÿ ÁŒ‚H 98H ÃÁ⁄U Ã •fl∑§Ê‡Ê ¡Ò‚¥– ŸÙ„U¡ÃËÁø
∑§Ê¢ •Ê∑§Ê‡Ê¥– ¡¥ Áfl∑§Ê⁄U „UÙ™§ÁŸ ÃÒ‚¥– Áfl∑§Ê⁄UË ŸÙ„UH 99H ◊Ÿ ◊ÈÅÿ
ߢÁº˝ÿÊ¢– ‚ûflÊÁŒ ªÈáÊÊ¢ ÿÿÊ¢-– ‚ÊÁ⁄Uπ¥ ∞‚¥ œŸ¢¡ÿÊ– •Êfl«U ∑§Ë⁄UH 900H
¬Ò¥ ªÈ›UÊøË ªÙ«UË– ŸÙ„U ’Ê¢œÿÊ ‚Ê¢ª«UË– ÃÒ‚Ë¥ ªÈáÊ ß¢Áº˝ÿ¥ »È§«UË¥– ŸÊ„UË¥
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 309

ÃÕH 1H •ªÊ ˇÊË⁄UÊÁøÿ Œ‡Ê– ÉÊÎà ˇÊË⁄UÊ∑§Ê⁄¥U •‚– ¬⁄UË ˇÊË⁄UÁø ŸÙ„U ¡Ò‚¥–
∑§Á¬äfl¡ÊH 2H ÃÒ‚¥ ¡¥ ßÿ Áfl∑§Ê⁄UË¥– Áfl∑§Ê⁄U ŸÙ„U •ÔflœÊ⁄UË¥– ¬Ò¥ •Ê∑§Ê⁄UÊ
ŸÊ◊ ÷Ù¥fl⁄UË¥– ÿ⁄U ‚ÙŸ¥ Ã¥ ‚ÙŸ¥H 3H ßÿÊ ©UÉÊ«U ◊:„UÊÁ≈UÿÊ– Ã¥ flª›U¬áÊ
œŸ¢¡ÿÊ– ¡ÊáÊ ªÈáÊߢÁº˝ÿÊ¢-– ¬Ê‚ÙÁŸÿÊ¢H 4H ŸÊ◊M§¬‚¢’œ ¢ –È ¡ÊÁÃÁ∑˝§ÿÊ÷Œ–È
„UÊ •Ê∑§Ê⁄UÊ‚Ëø ¬˝flʌȖ flSÃÍÁ‚ ŸÊ„UË¥H 5H Ã¥ ªÈáÊ Ÿ√„U ∑§„UË¥– ªÈáÊÊ ÃÿÊ
‚¢’¢œÈ ŸÊ„UË¥– ¬Á⁄U ÃÿÊëÿÊÁø ∆UÊÿË¥– •Ê÷Ê‚ÃËH 6H ÿÃÈ∂  ÿ Ê‚Ê∆UË¥–
‚¢÷˝Ê¢ÃÊëÿÊ ¬Ù≈UË¥– ∞‚¢ ¡Êÿ Á∑§⁄UË≈UË– ¡ „¥UÁø œ⁄UËH 7H Ã⁄UË Ã¥ ªÊ œ⁄UáÊ¥
∞‚¥– •÷˝ÊÃ¥ ¡flË¥ •Ê∑§Ê‡Ê¥– ∑§Ê¢ ¬˝ÁÃflŒŸ ¡Ò‚¢– •Ê⁄U‚ÁŸH 8H ŸÊÃ⁄UË
‚Íÿ¸¬˝ÁÃ◊¢«U∂– ¡Ò‚ÁŸ œ⁄UË ‚Á∂∂– ∑§Ê¢ ⁄UÁ‡◊∑§⁄UË¥ ◊Ϊ¡›U– œÁ⁄U¡
¡flË¥H 9H ÃÒ‚¥ ªÊ ‚¢’¢œ¥ÁfláÊ– ÿÿÊ ‚flÊZÃ¥ œ⁄UË ÁŸªÈ¸áÊ– ¬⁄UË Ã¥ flÊÿÊ¥
¡ÊáÊ– Á◊âÿÊŒÎc≈ÔUËH 910H •ÊÁáÊ ÿʬ⁄UË ÁŸªÈ¸áÊ¥– ªÈáÊÊÃ¥ ÷ÙªáÊ¥– ⁄¢U∑§Ê
⁄UÊÖÿ ∑§⁄UáÊ¥– SflåŸË¥ ¡Ò‚¥– 11H ê„UáÊÊÒÁŸ ªÈáÊÊøÊ ‚¢ªÈ– •ÕflÊ ªÈáÊ÷٪Ȗ
„UÊ ÁŸªÈ¸áÊË¥ ∂ʪȖ ’Ù∂Ù¥ ŸÿH 12H
’Á„U⁄UãÇø ÷ÍÃÊŸÊ◊ø⁄¢U ø⁄U◊fl ø–
‚͡◊àflÊûÊŒÁflôÊÿ¢ ŒÍ⁄USÕ¢ øÊÁãÃ∑§ ø ÃØH 15H
¡¥ ø⁄UÊø⁄U ÷ÍÃÊ¢-– ◊Ê¡Ë¥ •‚ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ŸÊŸÊ flã„UË¥ ©UcáÊÃÊ– •÷Œ¥
¡Ò‚ËH 13H ÃÒ‚ÁŸ •ÁflŸÊ‡Ê÷Êfl¥– ¡¥ ‚͡◊Œ‡Ê •ÊÉÊfl¥– √ÿʬÍÁŸ •‚ Ã¥
¡ÊáÊÊfl¥– ôÊÿ ∞ÕH 14H ¡¥ ∞∑§ •Ê¢ÃÈ’Ê„U⁄UË– ¡¥ ∞∑§ ¡fl›U ŒÈ⁄UË– ¡¥
∞∑§flÊ¢øÍÁŸ ¬⁄UË– ŒÈ¡Ë¥ ŸÊ„UË¥H 15H ˇÊË⁄U‚ʪ⁄UË¥øË ªÙ«UË– ◊Ê¡Ë¥ ’„ÈU ÕÁ«Uÿ
ÕÙ«UË– „¥U ŸÊ„UË¥ ÃÿÊ ¬⁄Ufl«UË– ¬Íáʸ ¡¥ ªÊH 16H SflŒ¡ÊÁŒ¬˝÷ÎÃË–
flª›UÊÀÿÊ ÷ÍÃË¥– ¡ÿÊÁøÿ •ŸÈSÿÍÃË¥– πÙ◊áÊ¥ ŸÊ„UË¥ H 17H ¬Ò¥
üÊÙÃ◊ÈπÁ≈U›U∑§Ê– ÉÊ≈U‚„UdÊ¥ •Ÿ∑§Ê§-– ◊Ê¡Ë¥ Á’¢’ÙÁŸ ø¢Áº˝∑§Ê– Ÿ ÷Œ
¡flË¥H 18H ŸÊŸÊ ∂fláÊ∑§áÊÊÁøÿ ⁄UʇÊË– ˇÊÊ⁄UÃÊ ∞∑§Áø ¡Ò‚Ë– ∑§Ê¢ ∑§Ù«UË
∞∑§Ë¥ ™§U‚Ë¥– ∞∑§Áø ªÙ«UËH 19H
•Áfl÷Q¢§ ø ÷ÍÃ·È Áfl÷ÄÃÁ◊fl ø ÁSÕÃ◊˜–
÷ÍÃ÷Ãθ ø ÃÖôÊÿ¢ ª˝Á‚cáÊÈ ¬˝÷ÁflcáÊÈ øH 16H
ÃÒ‚¥ •Ÿ∑§Ë¥ ÷ÍáÊÃË¥– ¡¥ •Ê„U ∞∑§Ë √ÿÊåÃË– Áfl‡fl∑§Êÿʸ ‚È◊ÃË–
310 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∑§Ê⁄UáÊ ¡¥ ªÊH 920H ê„UáÊÊÒÁŸ „UÊ ÷ÍÃÊ∑§ÊL§– ¡ÕÊÁŸ Ã¥Áø ÃÿÊ •ÊœÊL§–
∑§À∂Ù›UÊ ‚ʪL§– Á¡ÿʬ⁄UËH 21H ’ÊÀÿÊÁŒ ÁÃã„UË¥ flÿ‚Ë¥– ∑§ÊÿÊ ∞∑§Áø
¡Ò‚Ë– ÃÒ‚¥ •ÊÁŒÁSÕÁê˝Ê‚Ë¥– •π¢«U ¡¥H 22H ‚Êÿ¢¬˝ÊÃ◊¸äÿÊŸ– „UÙÃÊ¢
¡ÊÃÊ¢ ÁŒŸ◊ÊŸ– ¡Ò‚¥ ∑§Ê¢ ªªŸ– ¬Ê∂≈ U ŸÊH 23H •ªÊ ‚ÎÁc≈ÔUfl›U
Á¬˝ÿÙûÊ◊Ê– ¡ÿÊ ŸÊ¢fl ê„UáÊÃË ’˝rÊÔÊ– √ÿÊÁåà ¡¥ ÁflcáÊÈŸÊ◊Ê– ¬ÊòÊ ¡Ê„U∂H ¥ 24H
◊ª •Ê∑§ÊL§ „UÊ „U⁄U¬– Ã√„UÊ¢ L§º˝ ¡¥ ê„UÁáʬ– Ã¥„UË ªÈáÊòÊÿ ¡√„UÊ¢ ∂Ù¬– ÃÒ¥
¡¥ ‡ÊÍãÿH 25H Ÿ÷Êø¥ ‡ÊÍãÿàfl Áª›ÍUŸ– ªÈáÊòÊÿÊÃ¥ ŸÈ⁄U™§Ÿ– Ã¥ ‡ÊÍãÿ Ã¥
◊„UʇÊÍãÿ– üÊÈÁÃfløŸ‚¢◊ÃH 26H
ÖÿÙÁ÷Ê◊Á¬ ÃîÿÙÁÃSÃ◊‚— ¬⁄U◊ÈëÿÃ–
ôÊÊŸ¢ ôÊÿ¢ ôÊÊŸªêÿ¢ NUÁŒ ‚fl¸Sÿ ÁflÁc∆ÔUÃ◊˜H 17H
¡¥ •ÇŸËø¥ ŒË¬Ÿ– ¡¥ ø¢º˝Êø¥ ¡ËflŸ– ‚Íÿʸø ŸÿŸ– ŒπÃË ¡áÊ¥H 27H
¡ÿÊøÁŸ ©UÁ¡ÿ«¥U– ÃÊ⁄UÊ¥ªáÊ ©U÷«¥U– ◊„UÊÃ¡ ‚È⁄UflÊ«¥U– ⁄UÊ„UÊ≈U ¡áÊ¥H 28H
¡¥ •ÊŒËøË •ÊŒË– ¡¥ flÎhËøË flÎhË– ’ÈhËøË ¡¥ ’ÈhË– ¡ËflÊøÊ
¡ËflÈH 29H ¡¥ ◊ŸÊø¢ ◊Ÿ– ¡¥ ŸòÊÊø ŸÿŸ– ∑§ÊŸÊø ∑§ÊŸ– flÊøøË
flÊøÊH 930H ¡¥ ¬˝ÊáÊÊøÊ ¬˝ÊáÊ– ¡¥ ªÃËø ø⁄UáÊ– Á∑˝§ÿø¥ ∑§Ã¸¬áÊ–
¡ÿÊøÁŸH 31H •Ê∑§ÊL§ ¡áÊ¥ •Ê∑§Ê⁄U– ÁflSÃÊL§ ¡áÊ¥ ÁflSÃÊ⁄U– ‚¢„UÊL§
¡áÊ¥ ‚¢„UÊ⁄U– ¬¢«ÈU∑ȧ◊⁄UÊH 32H ¡¥ ◊ÁŒŸËøË ◊ÁŒŸË– ¡¥ ¬ÊáÊË Á¬™§ÁŸ •‚
¬ÊáÊË– Ã¡Ê ÁŒfl∂ ÊfláÊË– ¡áÊ¥ Ã¡¥H 33H ¡¥ flÊÿÍøÊ ‡flÊ‚Ù‡flÊ‚È– ¡¥
ªªŸÊøÊ •fl∑§Ê‡ÊÈ– „¥U •‚Ù •ÊÉÊflÊÁø •Ê÷Ê‚È– •Ê÷Ê‚ ¡áÊ¥H 34H
Á∑¢§’„ÈUŸÊ ¬Ê¢«UflÊ– ¡¥ •ÊÉÊfl¥Áø •‚ •ÊÉÊflÊ– ¡Õ ŸÊ„UË¥ Á⁄UªÊflÊ–
mÒÃ÷ÊflÊ‚ËH 35H ¡¥ ŒÁπÁ∂ÿÊÁø‚fl¥– ŒÎ‡ÿ º˝c≈ÔUÊ „¥U •ÊÉÊfl¥– ∞∑§flÊ≈U
∑§Ê∂fl– ‚Ê◊⁄USÿ¥H 36H ◊ª Ã¥Áø „UÙÿ ôÊÊŸ– ôÊÊÃÊ ôÊÿ „UŸ– ôÊÊŸ¥ ªÁ◊¡
SÕÊŸ– Ã¥Á„U Ã¥øËH 37H ¡Ò‚ ‚⁄UÁ∂ÿÊ¢ ∂π– •Ê¢π „UÙÃË ∞∑§– ÃÒ‚¢
‚Êäÿ‚ÊœŸÊÁŒ∑§– ∞ÄÿÊÁ‚ ÿH 38H •¡¸ÈŸÊ Á¡ÿ ∆UÊÿË¥– Ÿ ‚⁄U mÒÃÊøË
fl„UË– „¥U •‚Ù ¡¥ NUŒÿË¥– ‚flÊZëÿÊ •‚H 39H
ßÁà ˇÊòÊ¢ ÃÕÊ ôÊÊŸ¢ ôÊÿ¢ øÙQ¢§ ‚◊ʂ×–
◊Œ˜÷Äà ∞ÃÁmôÊÊÿ ◊Œ˜÷ÊflÊÿÙ¬¬lÃH 18H
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 311

∞fl¢ ÃÈ¡¬È…UÊ¢– •ÊÁŒ ˇÊòÊ ‚È„UÊ«UÊ– ŒÊÁfl∂¥ »§Ê«UÙflÊ«UÊ¢– Áflfl¢øÈŸËH 940H

ÃÒ‚¥Áø ˇÊòÊʬÊ∆UË¥– ¡Ò‚¥ÁŸ Œπ‚Ë ÁŒ∆UË– Ã¥ ôÊÊŸ„UË Á∑§⁄UË≈UË– ‚Ê¢ÁªÃ∂¥H 41H
•ôÊÊŸÊ„UË ∑§ıÃÈ∑¥§– M§¬ ∑§∂¥ ÁŸ∑¢§– ¡¢fl •ÊÿáÊË ÃȤÊË ≈¥U∑§– ¬È⁄
ê„UáÊH 42H •ÊÁáÊ •ÊÃÊ¢ „¥U ⁄UÙ∑§«¥U– ©U¬¬ûÊËøÁŸ ¬flÊ«¥U– ÁŸM§Á¬∂¥ ©UÉÊ«¥U–
ôÊÿ ¬Ò¥ ªÊH 43H „U •ÊÉÊflËø Áflfl¢øŸÊ– ’ÈhË ÷⁄UÙÁŸ •¡¸ŸÈ Ê– ◊Áà‚Áh÷ÊflŸÊ–
◊ÊÁ¤ÊÿÊ ÿÃËH 44H Œ„UÊÁŒ ¬Á⁄Uª˝„UË¥– ‚¢ãÿÊ‚È ∑§M§ÁŸÿÊ¢ Á¡„UË¥– ¡ËflÈ
◊ʤÿÊ ∆UÊßZ– flÎÁûÊ∑ȧ ∑§∂ÊH 45H Ã ◊ÊÃ¥ Á∑§⁄UË≈UË– „¥UÁø ¡ÊáÊÊÒÁŸÿÊ¢
‡Êfl≈UË¥– •Ê¬áʬÿÊ¢ ‚Ê≈UÙflÊ≈UË¥– ◊ËÁø „UÙÃËH 46H ◊ËÁø „UÙÃË ¬⁄UË– „¥U
◊ÈÅÿ ªÊ •flœÊ⁄UË¥– ‚Ù„UÙ¬Ë ‚flÊZ¬⁄UË– ⁄UÁø∂Ë¥ •Êê„UË¥H 47H ∑§«UÊ¢ ¬Êÿ⁄UË
∑§Ë¡– ÁŸ⁄UÊ›UË¥ ◊ÊøÈ ’Ê¢Áœ¡– •ÕÊflË¥ ‚Èß¡– Ã⁄UË ¡Ò‚ËH 48H ∞:„UflË¥
•flÉÊ¥Áø •Êà◊Ê– „¥U ‚Ê¢ªÙ¥ ¡⁄UË flË⁄UÙûÊ◊Ê– ¬⁄UË ÃÈÁ¤ÊÿÊ ◊ŸÙœ◊ʸ– Á◊›U∂
ŸÊH 49H ê„UáÊÊÒÁŸ ∞∑§Áø ‚¢ø∂¥– øÃȜʸ •Êê„UË¥ ∑§∂¥– ¡¥ •Œ›U¬áÊ
ŒÁπ∂¥– ÃÈÁ¤Êÿ ¬˝ôÊH 950H ¬Ò¥ ’Ê›U ¡Ò¥ ¡flÁfl¡– ÃÒ¥ ÉÊÊ¢‚È Áfl‚Ê ∆UÊÿË¥
∑§Ë¡– ÃÒ‚¥ ∞∑§Áø „¥ øÃÈ√ÿʸ¡¥– ∑§ÁÕ∂¥ •Êê„UË¥H 51H ∞∑§ ˇÊòÊ ∞∑§
ôÊÊŸ– ∞∑§ ôÊÿ ∞∑§ •ôÊÊŸ– „U ÷ʪ ∑§∂ •flœÊŸ– ¡ÊáÊÊÒÁŸ ÃȤÊ¥H 52H
•ÊÁáÊ ∞‚Ÿ„UË ¬ÊÕʸ– ¡⁄UË „UÊ •Á÷¬˝ÊflÙ ÃÈ¡ „UÊÃÊ– Ÿ ÿ Ã⁄UË „U √ÿflSÕÊ–
∞∑§ fl›U ‚Ê¢ªÙ¥H 53H •ÊÃÊ¢ øı∆UÊÿË¥ Ÿ ∑§M¢§– ∞∑§„UË ê„UáÊÊÒÁŸ Ÿ ‚M¢§–
•Êà◊ÊŸÊà◊ÿÊ œM¢§– ‚Á⁄U‚Ê ¬Ê«ÈUH 54H ¬Á⁄U ÃÈflÊ¢ ÿÃÈ∂¥ ∑§⁄UÊfl¥– ◊ʪÊ¥ Ã¥
•Êê„UÊ¢ Œ•Êfl¢– ¡ ∑§ÊŸÁø ŸÊ¢fl ∆UflÊfl¥– •Ê¬áÊ ¬Ò¥ ªÊH 55H ÿÊ
üÊË∑ΧcáÊÊÁøÿÊ ’Ù∂Ê– ¬ÊÕ¸È ⁄UÙ◊Ê¢ÁøÃÈ ¡Ê„U∂Ê– ÃÕ ŒflÙ ê„UáÊÃË
÷∂Ê– ©Uø¢’›UŸÊH 56H ∞‚ÁŸ ÃÙ ÿÃÊ¢ flªÈ– œM§ÁŸ ê„UáÊ üÊË⁄¢UªÈ–
¬˝∑ΧÁìÈL§·Áfl÷ʪȖ ¬Á⁄U‚¥ ‚Ê¢ªÙ¥H 57H ¡ÿÊ ◊ʪʸÃ¥ ¡ªË¥– ‚Ê¢Åÿ ê„UáÊÃË
ÿ٪˖ ¡ÿÊÁøÿ ÷ÊÁ≈Ufl∂ ʪ˥– ◊Ë ∑§Á¬∂ ¡Ê„U∂ Ù¥H 58H ÃÙ •Ê߸∑§
ÁŸŒÙ¸πÈ– ¬˝∑ΧÁìÈL§·Áflfl∑ȧ– ê„UáÊ •ÊÁŒ¬ÈL§πÈ– •¡¸ÈŸÊÃ¥H 59H
¬˝∑ΧÁâ ¬ÈL§·¢ øÒfl ÁflhKŸÊŒË ©U÷ÊflÁ¬–
Áfl∑§Ê⁄UÊ¢‡ø ªÈáÊÊ¢‡øÒfl ÁflÁh ¬˝∑ΧÁÂê÷flÊŸ˜H 19H
Ã⁄UË ¬ÈL§· •ŸÊÁŒ •ÊÕË– •ÊÁáÊ ÃÒ¥Áø ∂ʪÙÁŸ ¬˝∑ΧÁÖ ‚¢‚Á⁄U‚Ë
312 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÁŒflÙ⁄UÊÃË– ŒÙŸË ¡Ò‚ËH 960H ∑§Ê¢ M§¬ ŸÙ„U flÊÿÊ¢– ¬⁄UË M§¬Ê ∂ʪ∂Ë
¿UÊÿÊ– ÁŸ∑§áÊÈ flÊ…U œŸ¢¡ÿÊ– ∑§áÊ¥‚Ë¥ ∑§Ù¥«UÊH 61H ÃÒ‚Ë¥ ¡ÊáÊ ¡fl≈¥U–
ŒÙã„UË¥ ßÿ¥ ∞∑§fl≈¥U– ¬˝∑ΧÁìÈL§· ¬˝∑§≈¥U– •ŸÊÁŒÁ‚h¥H 62H ¬Ò¥ ˇÊòÊ ÿáÊ¥
ŸÊ¢fl¥– ¡¥ ‚Ê¢ÁªÃ∂¥ •ÊÉÊfl¥– Ã¥Áø ∞Õ ¡ÊáÊÊfl¥– ¬˝∑ΧÁà „U ªÊH 63H •ÊÁáÊ
ˇÊòÊôÊ ∞‚¥– ¡ÿÊÃ¥ ê„UÁáÊÃ∂¥ •‚– ÃÙ ¬ÈL§· „¥U •ŸÊÁ⁄U‚¥– Ÿ ’Ù∂Ù¥
ÉÊßZH 64H ßÿ¥ •ÊŸÊŸ¥ ŸÊ¢fl¥– ¬Á⁄U ÁŸM§åÿ •ÊŸ ŸÙ„U– „¥U ∂ˇÊáÊ Ÿ øÈ∑§Êfl¥–
¬È…UìȅUÃËH 65H Ã⁄UË ∑§fl›U ¡ ‚ûÊÊ– ÃÊ ¬ÈL§· ªÊ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ¬˝∑ΧÃËÃ¥
‚◊SÃÊ¥– Á∑˝§ÿÊ ŸÊ◊H 66H ’ÈÁh ߢÁº˝ÿ¥ •¢Ã—∑§⁄UáÊ– ßàÿÊÁŒ Áfl∑§Ê⁄U÷⁄UáÊ–
•ÊÁáÊ Ã ÁÃã„UË ªÈáÊ– ‚ûflÊÁŒ∑§H 67H „UÊ •ÊÉÊflÊÁø ◊›UÊflÊ– ¬˝∑ΧÃË
¡Ê„U∂ Ê ¡ÊáÊÊflÊ– „UÁø „UÃÈ ‚¢÷flÊ– ∑§◊ʸÁøÿÊH 68H
∑§Êÿ¸∑§⁄UáÊ∑§Ã¸Îàfl „UÃÈ— ¬˝∑ΧÁÃL§ëÿÃ–
¬ÈL§·— ‚ÈπŒÈ—πÊŸÊ¢ ÷ÙQΧàfl „UÃÈL§ëÿÃH 20H
ÃÕ ßë¿UÊ •ÊÁáÊ ’ÈhË– ÉÊ«UflË •„¢U∑§Ê⁄¥U‚Ë¥ •ÊœË¥– ◊ª ÁÃÿÊ ∂ÊÁflÃË
flœË¥– ∑§Ê⁄UáÊÊëÿÊH 69H Ã¥Áø ∑§Ê⁄UáÊ ∆UÊ∑§ÊflÿÊ– ¡¥ ‚ÍòÊ œ⁄UáÊ¥ ©U¬ÊÿÊ–
ÃÿÊ ŸÊ¢fl œŸ¢¡ÿÊ– ∑§Êÿ¸ ¬Ò¥ ªÊH 970H •ÊÁáÊ ßë¿UÊ ◊ŒÊëÿÊ ÕÊflË¥–
∂ʪ∂Ë ◊ŸÊÃ¥ ©U∆UflË– Ã¥ ߢÁº˝ÿ¥ ⁄UÊ„UÊ≈UflË– „¥U ∑§Ãθàfl ¬Ò¥ ªÊH 71H ê„UáÊÊÒÁŸ
ÃËã„UË ÿÊ ¡ÊáÊÊ– ∑§Êÿ¸∑§Ãθàfl∑§Ê⁄UáÊÊ– ¬˝∑ΧÁà ◊Í›U „U ⁄UÊáÊÊ– Á‚hÊ¢øÊ
ê„UáÊH 72H ∞fl¢ ÁÄUË¥øÁŸ ‚◊flÊÿ¥– ¬˝∑ΧÁà ∑§◊¸M§¬ „UÙÿ– ¬Á⁄U ¡ÿÊ
ªÈáÊÊ flÊ…U òÊÊÿ– àÿÊÁø ‚ÊÁ⁄UπËH 73H ¡¥ ‚ûflªÈáÊ¥ •ÁœÁc∆ÔU¡– Ã¥
‚à∑§◊¸ ê„UÁáÊ¡– ⁄U¡ÙªÈáÊ¥ ÁŸ»§¡– ◊äÿ◊ Ã¥H 74H ¡¥ ∑§Ê¢ ∑§fl›U Ã◊¥–
„UÙÃË¥ Á¡ÿ ∑§◊Z– ÁŸÁ·h¥ •œ◊¥– ¡ÊáÊ ÁÃÿ¥H 75H ∞‚ÁŸ ‚¢ÃÊ‚¢Ã¥– ∑§◊Z
¬˝∑ΧÃËSÃfl „UÙÃ¥– ÃÿʬʂÙÁŸ ÁŸflʸ›Ã¥– ‚ÈπŒÈ—π ªÊH 76H •‚¢ÃË¥
ŒÈ—π ©U¬¡– ‚à∑§◊ËZ ‚Èπ ÁŸ»§¡– ÃÿÊ ŒÙ„UË¥øÊ ’ÙÁ∂¡– ÷ÙªÈ ¬ÈL§·ÊH 77H
‚ÈπŒÈ—π¥ ¡¢flfl⁄UË– ÁŸ»§¡ÃË ‚ÊøÙ∑§Ê⁄UË¥– âfl ¬˝∑ΧÁà ©Ul◊È ∑§⁄UË– ¬ÈL§·È
÷ÙªËH 78H ¬˝∑ΧÁìÈL§·Ê¢øË ∑ȧ›UflÊ«UË– ‚Ê¢ªÃÊ¢ •‚¢ª«UË– ¡ •Ê¢’È∂ Ë
¡Ù«UË– •Ê¢’È∂ Ê πÊÿH 79H •Ê¢’È∂ Ê •Ê¢’ÈÁ∂ÿ– ‚¢ªÃË ŸÊ ‚Ùÿ– ∑§Ë¥
•Ê¢’È ∂ Ë ¡ª Áflÿ– øÙ¡ ∞∑§ÊH 980H
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 313

¬ÈL§·— ¬˝∑ΧÁÃSÕÙ Á„U ÷Èæ˜UÄÃ ¬˝∑ΧÁáÊãªÈáÊÊŸ˜–

∑§Ê⁄UáÊ¢ ªÈáÊ‚XÔUÙ˘Sÿ ‚Œ‚lÙÁŸ¡ã◊‚ÈH 21H
¡ •Ÿ¢ªÈ ÃÙ ¬¥œÊ– ÁŸ∑§fl«UÊ ŸÈ‚œÊ– ¡ËáÊ¸È •ÁÃflÎhÊ-– ¬Ê‚ÙÁŸ
flÎhÈH 81H ÃÿÊ •Ê«UŸÊ¢fl ¬ÈL§·È– ∞:„UflË¥ SòÊË ŸÊ Ÿ¬È¢‚∑ȧ– Á∑¢§’„ÈUŸÊ
∞∑ȧ– ÁŸ‡øÿÙ ŸÊ„UË¥H 82H ÃÊ •øˇÊÈ •üÊfláÊÈ– •„USÃÈ •ø⁄UáÊÈ– M§¬
ŸÊ fláʸȖ ŸÊ◊ •ÊÕËH 83H •¡¸ÈŸÊ ∑§Ê¢„UË¥Áø ¡Õ ŸÊ„UË¥– ÃÙ ¬˝∑ΧÃËøÊ
÷Ãʸ ¬Ê„UË¥– ∑§Ë¥ ÷ÙªáÊ¥ ∞‚ÿÊ„UË– ‚ÈπŒÈ—πÊ¥ø¥H 84H ÃÙ Ã⁄UË •∑§Ãʸ–
©UŒÊ‚È •÷ÙÄÃÊ– ¬Á⁄U ßÿÊ ¬ÁÃfl˝ÃÊ– ÷ÙªÁfl¡H 85H Á¡ÿÃ¥ •›ÈU◊Ê›ÈU–
M§¬ÊªÈáÊÊøÊ øÊ›U…UÊ›ÈU– Ã ÷∂ÃÒ‚Ê„UË π›ÈU– ∂πÊ •ÊáÊËH 86H ◊Ê ßÿ
¬˝∑ΧÃË Ã¢fl– ªÈáÊ◊ÿË „¥UÁø ŸÊ¢fl– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ‚Êflfl– ªÈáÊ ÃÁø „UH 87H
„U ¬˝ÁÃˇÊáÊË¥ ÁŸàÿ ŸflË– M§¬ÊªÈáÊÊøËø •ÊÉÊflË– ¡«UÊÃ¥„UË ◊Ê¡flË– ßÿøÊ
◊Ê¡ÈH 88H ŸÊ◊¥ ßÿ¥ ¬˝Á‚h¥– SŸ„UÙ ßÿÊ ÁSŸÇœ¥– ߢÁº˝ÿ¥ ¬˝’Èh¥–
ßÿøÁŸH 89H ∑§ÊÁÿ ◊Ÿ „¥U Ÿ¬È¢‚∑§– ∑§Ë¥ Ã¥ ÷ÙªflË ÁÃã„UË ∂Ù∑§– ∞‚¢
∞‚¥ •∂ıÁ∑§∑§– ∑§⁄UáÊ¥ ßÿø¥H 990H „U ÷˝◊Êø¥ ◊„UÊmˬ– „U √ÿÊåÃËø¥
M§¬– Áfl∑§Ê⁄U ©U◊¬– ßÿÊ ∑§∂H 91H „U ∑§Ê◊ÊøË ◊Ê¢«UflË– „U ◊Ù„UflŸË¥øË
◊ÊœflË– ßÿ ¬˝Á‚hÁø ŒÒflË– ◊ÊÿÊ „¥U ŸÊ◊H 92H „U flÊæ˜U◊ÿÊøË flÊ…UË–
„U ‚Ê∑§Ê⁄U¬áÊÊøË ¡Ù«UË– ¬˝¬¢øÊøË œÊ«UË– •÷¢ª „UH 93H ∑§›UÊ ∞ÕÍÁŸ
¡ÊÁ∂ÿÊ– ÁfllÊ ßÿëÿÊ ∑§Á∂ÿÊ– ßë¿UÊ ôÊÊŸ Á∑˝§ÿÊ– ÁflÿÊ∂Ë „UH 94H
„U ŸÊŒÊøË ≈UÊ¢∑§‚Ê›U– „U ø◊à∑§Ê⁄UÊø¥ fl›UÊ©U›U– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ‚∑§›U– π›ÈU
ßÿøÊH 95H ¡ ©Uà¬ÁûÊ ¬˝∂ÿÙ „UÙÖ Ã ßÿø ‚Êÿ¢¬˝ÊÖ „¥U •‚Ù •Œ˜÷ÈÖ
◊Ù„UŸ „UH 96H „U •mÿÊø¥ ŒÈ‚⁄¥U– „U ÁŸ—‚¢ªÊø¥ ‚Ùÿ⁄¥U– „U ÁŸ⁄UÊ›¥UÁ‚ ÉÊ⁄¥U–
ŸÊ¢ŒÃ •‚H 97H ßÿÃ¥ ÿÃÈ∂ Êfl⁄UË– ‚ı÷ÊÇÿ√ÿÊåÃËøË ÕÙ⁄UË– ê„UáÊÊÒÁŸ
ÃÿÊ •Êfl⁄UË– •ŸÊfl⁄UÊÃ¥H 98H ÃÿÊëÿÊ Ã¢fl ∆UÊÿË¥– ÁŸ¬≈ÍUÁŸ ∑§Ê¢„UË¥Áø
ŸÊ„UË¥– ∑§Ë¥ ÃÿÊ •ÊÉÊfl¥„UË– •Ê¬áÊÁø „UÙÿH 99H ÃÿÊ Sflÿ¢÷ÊøË ‚¢÷ÍÃË–
ÃÿÊ •◊ÍÃʸøË ◊ÍÃ˸– •Ê¬áÊ „UÙÿ ÁSÕÃË– ∆UÊflÙ ÃÿÊH 1000H ÃÿÊ
•ŸÊÃʸøË •ÊÃ˸– ÃÿÊ ¬ÍáÊʸøË ÃÎåÃË– ÃÿÊ •∑ȧ›UÊøË ¡ÊÃË-– ªÙÃ
„UÙÿH 1H ÃÿÊ •øøʸø¢ Áøã„U– ÃÿÊ •¬Ê⁄UÊø¥ ◊ÊŸ– ÃÿÊ •◊ŸS∑§Êø¥
314 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

◊Ÿ– ’ÈhË„UË „UÙÿH 2H ÃÿÊ ÁŸ⁄UÊ∑§Ê⁄UÊøÊ •Ê∑§ÊL§– ÃÿÊ ÁŸ√ÿʸ¬Ê⁄UÊøÊ

√ÿʬÊL§– ÁŸ⁄U„¢U∑§Ê⁄UÊøÊ •„¢U∑§ÊL§– „UÙ™§ÁŸ ∆UÊ∑§H 3H ÃÿÊ •ŸÊ◊Êø¥ ŸÊ◊–
ÃÿÊ •¡Êø¥ ¡ã◊– •Ê¬áÊ „UÙÿ ∑§◊¸-– Á∑˝§ÿÊ ÃÿÊH 4H ÃÿÊ ÁŸªÈ¸áÊÊø
ªÈáÊ– •ø⁄UáÊÊø ø⁄UáÊ– ÃÿÊ •üÊfláÊÊø üÊfláÊ– •øˇÊÍø øˇÊÈH 5H ÃÿÊ
÷ÊflÊÃËÃÊø ÷Êfl– ÃÿÊ ÁŸ⁄UflÿflÊø •flÿfl– Á∑¢§’„ÈUŸÊ „UÙÿ ‚fl¸–
¬ÈL§·Êø¥ „UH 6H ∞‚ÁŸ ßÿÊ ¬˝∑ΧÃË– •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ‚fl¸ √ÿÊåÃË– ÃÿÊ
•Áfl∑§Ê⁄UÊÃ¥ Áfl∑ΧÃË-– ◊Ê¡Ë¥ ∑§Ë¡H 7H ÃÕ ¬ÈL§·àfl ¡¥ •‚– Ã¥ ÿ ßÿ
¬˝∑ΧÁÃŒ‡Ê– ø¢º˝◊Ê •¢fl‚– ¬Á«U∂ Ê ¡Ò‚ÊH 8H ÁflŒ›U ’„ÈU øÙπÊ–
◊ËŸÁ∂ÿÊ flÊ∂Ê ∞∑§Ê– ∑§‚È „UÙÿ ¬Ê¢ø∑§Ê– ¡ÿʬ⁄UËH 9H ∑§Ê¢ ‚ÊœÍÃ¥
ªÙ¥œ›UË– ‚¢ø⁄UÙÁŸ ‚Èÿ ◊Ò›UË–¥ ŸÊŸÊ ‚ÈÁŒŸÊøÊ •Ê÷Ê›UË–¥ ŒÈÌŒŸÈ ∑§Ë¡H 1010H
¡flË¥ ¬ÿ ¬‡ÊÍëÿÊ ¬Ù≈UË¥– ∑§Ê¢ flÁã„U ¡Ò‚Ê ∑§Êc∆ÔUË¥– ª¢È«ÍUÁŸ ÉÊÃ∂Ê ¬≈UË¥–
⁄UàŸŒË¬ÈH 11H ⁄UÊ¡Ê ¬⁄UÊœËŸÈ ¡Ê„U∂ Ê– ∑§Ë¥ Á‚¥„ÈU ⁄UÙª¥ L¢§œ∂Ê– ÃÒ‚Ê ¬ÈL§·
¬˝∑ΧÃË •Ê∂Ê– SflÃ¡Ê ◊È∑§H 12H ¡ÊªÃÊ ŸL§ ‚„U‚Ê– ÁŸº˝Ê ¬Ê«ÍUÁŸ
¡Ò‚Ê– SflåŸË¥ÁøÿÊ ‚Ù‚Ê– fl‡ÿÈ ∑§Ë¡H 13H ÃÒ‚¥ ¬˝∑ΧÁà ¡Ê∂¬áÊ¥–
¬ÈL§·Ê ªÈáÊ ÷ÙªáÊ¥– ©UŒÊ‚ •¢ÃÈ⁄U˪ÈáÊ¥– •ÊÃÈ«U ¡flË¥H 14H ÃÒ‚¢ •¡Ê
ÁŸàÿÊ „UÙÿ– •Ê¢ªË¥ ¡ã◊◊ÎàÿÍø ÉÊÊÿ– flÊ¡ÃË ¡Ò¥ ∂Ê„U– ªÈáÊ‚¢ªÊÃ¥H 15H
¬Á⁄U Ã¥ ∞‚¥ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ÃÊÃ∂¥ ∂Ù„U Á¬Á≈UÃÊ¢– ¡flË¥ flã„UË‚ËÁø ÉÊÊÃÊ– ’Ù∂ÃË
ÃÿÊH 16H ∑§Ê¢ •Ê¢ŒÙ›UÁ∂ÿÊ ©UŒ∑§– ¬˝ÁÃ◊Ê „UÙÿ •Ÿ∑§– Ã¥ ŸÊŸÊàfl
ê„UáÊÃË ∂Ù∑§– ø¢º˝Ë¥ ¡flË¥H 17H Œ¬¸áÊÊÁøÿÊ ¡flÁ›U∑§Ê– ŒÈ¡¬áÊ ¡Ò‚¥
ÿ ◊ÈπÊ– ∑§Ê¢ ∑¢È§∑ȧ◊¢ S»§Á≈U∑§Ê– ∂ÙÁ„ÃUàfl ÿH 18H ÃÒ‚Ê ªÈáÊ‚¢ª◊¥–
•¡ã◊Ê „UÊ ¡ã◊– ¬ÊflÃÈ ∞‚Ê ª◊– ∞:„UflË¥ ŸÊ„UË¥H 19H •œ◊ÙûÊ◊Ê ÿÙŸË–
ÿÊÁ‚ ∞Á‚ÿÊ ◊ÊŸË¥– ¡Ò‚Ê ‚¢ãÿÊ‚Ë „UÙÿ SflåŸË¥– •¢àÿ¡ÊÁŒ ¡ÊÃËH 1020H
ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§fl›UÊ ¬ÈL§·Ê– ŸÊ„UË¥ „UÙáÊ¥ ÷ÙªáÊ¥ ŒπÊ– ÿÕ ªÈáÊ‚¢ªÈÁø
•‡ÊπÊ-– ∂ʪ˥ ◊Í›UH 21H
©U¬º˝c≈ÔUÊŸÈ◊ãÃÊ ø ÷Ãʸ ÷ÙÄÃÊ ◊„U‡fl⁄U—–
¬⁄U◊Êà◊Áà øÊåÿÈÄÃÙ Œ„U˘ÁS◊ã¬ÈL§·— ¬⁄U—H 22H
„UÊ ¬˝∑ΧÁÃ◊Ê¡Ë¥ ©U÷Ê– ¬Á⁄U ¡È߸ ¡Ò‚Ê flÙÕ¢’Ê– ßÿÊ ¬˝∑ΧÁà ¬ÎâflË Ÿ÷Ê–
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 315

ÃÃÈ∂ Ê ¬Ê«ÈUH 22H ¬˝∑ΧÁÂÁ⁄UÃëÿÊ Ã≈UË¥– ◊L§ „UÊÿ „UÊ Á∑§⁄UË≈UË– ◊Ê¡Ë¥
Á’¢’ ¬⁄UË ∂Ù≈UË¥– ∂Ù≈UÙ¥ ŸáÊ¥H 23H ¬˝∑ΧÁà „UÙÿ ¡Êÿ– „UÊ ÃÙ •‚ÃÈÁø
•Ê„U– ê„UáÊÊÒÁŸ •Ê’˝rÊÔÊø¥ „UÙÿ– ‡ÊÊ‚Ÿ „UÊH 24H ¬˝∑ΧÁà ÿáÊ¥ Á¡ÿ–
ÿÊÁøÿÊ ‚ûÊÊ ¡ª Áflÿ– ßÿÊ∂ʪ˥ ßÿ– fl⁄UÿÃÈ „UÊH 25H •Ÿ¢Ã¥ ∑§Ê›¥U
Á∑§⁄UË≈UË– Á¡ÿÊ Á◊›UÃË ßÿÊ ‚Îc≈ÔUË– ÁÃÿÊ Á⁄UªÃË ÿÿÊëÿÊ ¬Ù≈UË¥–
∑§À¬Ê¢Ã‚◊ÿË¥H 26H „UÊ ◊„UµÔrÊÔªÙ‚ÊflË– ’˝rÊÔªÙ› ∂ÊÉÊflË– •¬Ê⁄U¬áÊ¥
◊flË– ¬˝¬¢øÊÃ¥H 27H ¬Ò¥ ÿÊ Œ„UÊ◊ʤÊÊ⁄UË¥– ¬⁄U◊Êà◊Ê ∞‚Ë ¡ ¬⁄UË– ’ÙÁ∂¡
Ã¥ •flœÊ⁄UË¥– ÿÿÊÃ¥ÁøH 28H •ªÊ ¬˝∑ΧÁì⁄UıÃÊ– ∞∑ȧ •ÊÕË ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ–
∞‚Ê ¬˝flÊŒÈ ÃÙ ÃûflÃÊ– ¬ÈL§· „UÊ ¬Ò¥H 29H
ÿ ∞fl¢ flÁûÊ ¬ÈL§·¢ ¬˝∑ΧÁâ ø ªÈáÊÒ— ‚„U–
‚fl¸ÕÊ flø◊ÊŸÙ˘Á¬ Ÿ ‚ ÷ÍÿÙ˘Á÷¡ÊÿÃH 23H
¡Ù ÁŸπ›U¬áÊ¥ ÿáÊ¥– ¬ÈL§·Ê ÿÿÊ ¡ÊáÊ– •ÊÁáÊ ªÈáÊÊø¥ ∑§⁄UáÊ¢–
¬˝∑ΧÃËø¥ Ã¥H 1030H „¥U M§¬ „U ¿UÊÿÊ– ¬Ò∂ ¡Ô›U „U ◊ÊÿÊ– ∞‚Ê ÁŸflÊ«ÈU
œŸ¢¡ÿÊ– ¡flË¥ ∑§Ë¡H 31H ÃáÊ¥ ¬Ê«¥U •¡¸ÈŸÊ– ¬˝∑ΧÁìÈL§·Áflfl¢øŸÊ–
¡ÿÊÁøÿÊ ◊ŸÊ– ªÙø⁄U ¡Ê„U∂ ËH 32H ÃÙ ‡Ê⁄UË⁄UÊøÁŸ ◊›¥U– ∑§M§ ∑§Ê¢ ∑§◊Z
‚∑§›¥U– ¬⁄UË •Ê∑§Ê‡Ê œÈ߸ Ÿ ◊Ò›U– ÃÒ‚Ê •‚H 33H •ÊÁÕ∂ Á Ÿ Œ„¥U– ¡Ù
Ÿ ÉÊ¬ Œ„U◊Ù„¥U– Œ„U ªÁ∂ÿÊ ŸÙ„U– ¬ÈŸ⁄UÁ¬ ÃÙH 34H ∞‚Ê ÃÿÊ ∞∑ȧ–
¬˝∑ΧÁìÈL§·Áflfl∑ȧ– ©U¬∑§ÊL§ •∂ıÁ∑§∑ȧ– ∑§⁄UË ¬Ò¥ ªÊH 35H ¬⁄UË „UÊÁø
•¢Ã⁄UË¥– Áflfl∑§ ÷ÊŸÍÁøÿʬ⁄UË– ©UŒÒ¡ Ã •flœÊ⁄UË¥– ©U¬Êÿ ’„ÈUÃH 36H
äÿÊŸŸÊà◊ÁŸ ¬‡ÿÁãà ∑§ÁøŒÊà◊ÊŸ◊Êà◊ŸÊ–
•ãÿ ‚Ê¥ÅÿŸ ÿÙªŸ ∑§◊¸ÿÙªŸ øʬ⁄UH 24H
∑§ÙáÊË ∞∑ȧ ‚È÷≈UÊ– ÁfløÊ⁄UÊøÊ •ÊÁª≈UÊ¢– •Êà◊ÊŸÊà◊Á∑§≈UÊ– ¬È≈¥U
Œ©UŸËH 37H ¿UûÊË‚„UË flÊŸË÷Œ– ÃÙ«UÙÁŸÿÊ¢ ÁŸÌflflÊŒ– ÁŸflÁ«UÃË ‡ÊÈh–
•Ê¬áʬ¥H 38H ÃÿÊ •Ê¬áʬÿÊëÿÊ ¬Ù≈UË¥– •Êà◊äÿÊŸÊÁøÿÊ ÁŒ∆UË–
ŒπÃË ªÊ Á∑§⁄UË≈UË– •Ê¬áʬ¥ÁøH 39H •ÊÁáÊ∑§ ¬¥Ò ŒÒfl’ª¥– ÁøûÊ ŒÃË
‚Ê¢ÅÿÿÙª¥– ∞∑§ Ã •¢ª∂ª¥– ∑§◊ʸøÁŸH 1040H
316 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•ãÿ àflfl◊¡ÊŸã× üÊÈàflÊãÿèÿ ©U¬Ê‚Ã–

Ã˘Á¬ øÊÁÃÃ⁄Uãàÿfl ◊ÎàÿÈ¢ üÊÈÁì⁄UÊÿáÊÊ—H 25H
ÿáÊ¥ ÿáÊ¥ ¬˝∑§Ê⁄¥U– ÁŸSÃ⁄UÃË ‚ÊøÙ∑§Ê⁄¥U– „¥U ÷flÊ ÷©U⁄¥U– •ÊÉÊfl¥ÁøH 41H
¬⁄UË Ã ∑§Á⁄UÃË ∞‚¢– •Á÷◊ÊŸÈ Œfl«ÍUÁŸ Œ‡Ê¥– ∞∑§ÊÁøÿÊ Áfl‡flÊ‚¥– ≈¥U∑§ÃË
’Ù∂ÊH 42H ¡ Á„UÃÊÁ„Uà ŒπÃË– „UÊÁŸ∑§áÊflÊ ÉÊ¬ÃË– ¬È‚ÙÁŸ Á‡ÊáÊÈ
„UÁ⁄UÃË– ŒÃË ‚ÈπH 43H ÃÿÊ¢øÁŸ ◊Èπ¥ ¡ ÁŸÉÊ– ÃÃÈ∂¥ •ÊŒ⁄¢U øÊ¢ª¥–
∞∑§ÙÁŸÿÊ¢ •Ê¢ª¥– ◊Ÿ¥ „UÙÃËH 44H ÃÿÊ ∞∑§áÊÿÊÁø ŸÊ¢fl¥– ∆UÁflÃË ªÊ
•ÊÉÊfl¥– ÃÿÊ •ˇÊ⁄UÊ¢‚Ë ¡Ëfl¥– ∂ÙáÊ ∑§Á⁄UÃËH 45H Ã„UË •¢ÃË¥ ∑§Á¬äfl¡Ê–
ßÿÊ ◊⁄UáÊÊáʸfl‚◊Ê¡Ê-– ¬Ê‚ÍÁŸ ÁŸÉÊÃË flÙ¡Ê– ªÙ◊Á≈UÿÊH 46H ∞‚‚ „
©U¬Êÿ– ’„ÈUfl‚ ∞Õ¥ ¬Ê„¥U– ¡ÊáÊÊflÿÊ „UÙÿ– ∞∑§Ë flSÃÈH 47H •ÊÃÊ¢ ¬È⁄U
„¥U ’„ÈUÖ ¬Ò¥ ‚flʸÕʸø¥ ◊ÁÕÖ Á‚hʢßflŸËÖ Œ™¢§ ÃÈ¡H 48H ÿÃÈ∂  Á Ÿ
¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– •ŸÈ÷fl ∂Ê„UÊáÊÊ •ÊÁÿÃÊ– ÿ⁄U âfl ÃÈ¡ „UÙÃÊ¢– ‚ÊÿÊ‚
ŸÊ„UË¥H 49H ê„UáÊÊÒÁŸ Ã ’ÈÁh ⁄UøÍ¢– ◊ÃflÊŒ „U πÊ¢øÍ¢– ‚Ù∂Ë¥fl ÁŸfl¸øÍ¢–
»§Á∂ÃÊÕ¸ÈøËH 1050H
ÿÊflà‚¢¡ÊÿÃ Á∑§Á@à‚ûfl¢ SÕÊfl⁄U¡XÔU◊◊˜–
ˇÊòÊˇÊòÊôÊ‚¢ÿÙªÊûÊÁmÁh ÷⁄U÷¸÷H 26H
Ã⁄UË ˇÊòÊôÊ ÿáÊ¥ ’Ù∂¥– ÃÈ¡ •Ê¬áʬ¥ ¡¥ ŒÊÁfl∂¥– •ÊÁáÊ ˇÊòÊ„UË
‚Ê¢ÁªÃ∂¥– •ÊÉÊfl¢ ¡¥H 51H ÃÿÊ ÿ⁄Uÿ⁄UÊ¢ëÿÊ ◊Ô›UË¥– „UÙß¡ ÷ÍÃË¥ ‚∑§›UË¥–
•ÁŸ∂‚¥ª ‚Á∂∂Ë¥– ∑§À∂Ù›U ¡Ò‚H 52H ∑§Ê¢ Ã¡Ê •ÊÁáÊ ©Uπ⁄UÊ– ÷≈UË
¡ÊÁ∂ÿÊ flË⁄UÊ– ◊Ϊ¡›UÊÁøÿÊ ¬Í⁄UÊ– M§¬ „UÙÿH 53H ŸÊŸÊ œÊ⁄Êœ⁄UœÊ⁄UË¥–
¤Ê›¢U’Á∂ÿÊ fl‚È¢œ⁄UË– ©UÁ∆U¡ ¡flË¥ •¢∑ȧ⁄UË¥– ŸÊŸÊÁflœË¥H 54H ÃÒ‚¥ ø⁄UÊø⁄U
•ÊÉÊfl¢– ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥ ¡ËflÈ ŸÊ¢fl¥– Ã¥ ÃÙ¥ ©U÷ÿÿÙª¥ ‚¢÷fl– ∞‚¥ ¡ÊáÊH 55H
ßÿÊ∂ʪ˥ •¡Ȩ̀ŸÊ– ˇÊòÊôÊÊ ¬˝œÊŸÊ-– ¬Ê‚ÍÁŸ Ÿ „UÙÃË Á÷ãŸÊ– ÷ÍÃ√ÿÄÃËH 56H
‚◊¢ ‚fl¸·È ÷ÍÃ·È ÁÃc∆ÔUãâ ¬⁄U◊‡fl⁄U◊˜–
ÁflŸ‡ÿàSflÁflŸ‡ÿãâ ÿ— ¬‡ÿÁà ‚ ¬‡ÿÁÃH 27H
¬Ò¥ ¬≈Uàfl âÃÈ Ÿ√„U– Ã⁄UË Ã¢ÃÍ‚ËÁø Ã¥ •Ê„U– ∞‚¥ πÙ∂Ë¥ «UÙ›UÊ¢ ¬Ê„¥U–
∞Äÿ „¥U ªÊH 57H ÷ÍÃ¥ •ÊÉÊflË¥Áø „UÙÃË– ∞∑§ÊøË¥ ∞∑§ •Ê„UÊÃË– ¬⁄UË ÃÍ¥
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 317

¬˝ÃËÃË¥– ÿÊ¥øË ÉÊ ¬Ê¥H 58H ÿÊ¢øË¥ ŸÊ◊¥„UË •ÊŸÊŸ¥– •ŸÊÁ⁄U‚Ë¥ fløŸ¥– fl·„UË
Á‚ŸÊŸ¥– •ÊÉÊflÿÊ¢øH 59H ∞‚¥ ŒπÙÁŸ Á∑§⁄UË≈UË– ÷Œ ‚Í‚Ë „UŸ ¬Ù≈UË¥–
Ã⁄UË ¡ã◊ÊÁøÿÊ ∑§Ù≈UË– Ÿ Ô∂ Ê„U‚Ë ÁŸÉÊÙ¥H 1060H ¬Ò¥ ŸÊŸÊ¬˝ÿÙ¡Ÿ‡ÊË›¥U–
ŒËÉÊZ fl∑˝¥§ fløț¥U– „UÙÃË ∞∑§ÊøË¥ø »§›¥U– ÃÈ¢Á’áÊËÿøË¥H 61H „UÙÃÈ ∑§Ê¢ ©U¡Í
flÊ¢∑ȧ«¥U– ¬⁄UË ’Ù⁄UËø¥ „¥U Ÿ ◊Ù«U– ÃÒ‚Ë¥ ÷ÍÃ¥ •flÉÊ«¥U– ¬⁄UË flSÃÈ ©U¡ÍH 62H
•¢ªÊ⁄U∑§áÊË¥ ’„ÈUfl‚Ë¥– ©UcáÊÃÊ ‚◊ÊŸ ¡Ò‡ÊË– ÃÒ‚Ê ŸÊŸÊ ¡Ëfl⁄UʇÊË¥– ¬⁄U‡ÊÈ
•‚H 63H ªªŸ÷⁄UË œÊ⁄UÊ– ¬⁄UË ¬ÊáÊË ∞∑§Áø flË⁄UÊ– ÃÒ‚Ê ÿÊ ÷ÍÃÊ∑§Ê⁄UÊ–
‚flÊZªË¥ ÃÙH 64H „U ÷Íê˝Ê◊ Áfl·◊– ¬⁄UË flSÃÈ Ã ∞Õ ‚◊– ÉÊ≈U◊∆UË¥
√ÿÙ◊– Á¡ÿʬ⁄UËH 65H „UÊ ŸÊ‡ÊÃÊ¢ ÷ÍÃÊ÷Ê‚È– ∞Õ •Êà◊Ê ÃÙ •ÁflŸÊ‡ÊÈ–
¡Ò‚Ê ∑§ÿÍ⁄UÊÁŒ∑§Ë¥ ∑§‚È– ‚ÈfláÊʸøÊH 66H ∞fl¢ ¡Ëflœ◊¸„UËŸÈ– ¡Ù ¡Ëfl¥‚Ë¥
•Á÷ãŸÈ– Œπ ÃÙ ‚ÈŸÿŸÈ– ôÊÊÁŸÿÊ¢◊¢ Ê¡Ë¥H 67H ôÊÊŸÊøÊ «UÙ›UÊ «UÙ›U‚Ê¢-– ◊Ê¡Ë¥
«UÙ›U‚È ÃÙ flË⁄U‡ÊÊ– „U SÃÈÁà ŸÙ„U ’„ÈUfl‚Ê– ÷ÊÇÿÊøÊ ÃÙH 68H
‚◊¢ ¬‡ÿÁã„U ‚fl¸òÊ ‚◊flÁSÕÃ◊ˇfl⁄U◊˜–
Ÿ Á„UŸSàÿÊà◊ŸÊà◊ÊŸ¢ ÃÃÙ ÿÊÁà ¬⁄UÊ¢ ªÁÃ◊˜H 28H
„ ªÈáÊ¥Áº˝ÿ œÙ∑§Ê≈UË– Œ„U œÊÃÍ¢øË ÁòÊ∑ȧ≈UË– ¬Ê¢ø◊›UÊflÊ flÙπ≈UË– ŒÊL§áÊ
„UH 69H „U ©UÉÊ«U ¬Ê¢øfl©U∂ Ë– ¬¢øœÊ¥ •ÊªË¥ ∂ʪ∂Ë– ¡Ëfl¬¢øÊŸŸÊ
‚Ê¢¬«U∂ Ë– „UÁ⁄UáÊ∑ȧ≈UË „UH 1070H ∞‚Ê •‚ÙÁŸ ßÿ ‡Ê⁄UË⁄UË¥– ∑§ÙáÊ
ÁŸàÿ’ÈhËøË ‚È⁄UË– •ÁŸàÿ÷ÊflÊëÿÊ ©UŒ⁄UË¥– ŒÊ≈UËÁøŸÊH 71H ¬⁄UË ßÿ
Œ„UË¥ •‚ÃÊ¢– ¡Ù Ÿ ÿÁø •Ê¬áÊÿÊ ÉÊÊÃÊ– •ÊÁáÊ ‡ÊπË¥ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ÃÕ¥Áø
Á◊›UH 72H ¡Õ ÿÙªôÊÊŸÊÁøÿÊ ¬˝ı…UË– flÙ∂Ê¢«ÍUÁŸÿÊ¢ ¡ã◊∑§Ù«UË– Ÿ ÁŸªÙ¥
ßÿÊ ÷Ê·Ê ’È«UË– ŒÃË ÿÙªËH 73H ¡¥ •Ê∑§Ê⁄UÊø¥ ¬Ò∂ ÃË⁄U– ¡¥ ŸÊŒÊøË
¬Ò∂ ◊⁄U– ÃÈÿ¸ø¥ ◊Ê¡ÉÊ⁄U– ¬⁄U’˝rÊÔ ¡¥H 74H ◊ÙˇÊÊ‚∑§≈U ªÃË– ¡Õ¥ ÿÃË
ÁflüÊÊ¢ÃË– ª¢ªÊÁŒ •Ê¬Ê¢¬ÃË– ‚Á⁄UÃÊ ¡flË¥H 75H Ã¥ ‚Èπ ÿáÊ¥Áø Œ„¥U– ¬Êÿ
¬ÊπÊ›UÁáÊÿÊ ∂Ê„U– ¡Ù ÷ÍÃflÒ·êÿ¥ ŸÙ„U– Áfl·◊’ÈhËH 76H ŒË¬Ê¢ÁøÿÊ
∑§Ù«UË¥ ¡Ò‚¥– ∞∑§Áø Ã¡ ‚Á⁄U‚¥– ÃÒ‚Ê ¡Ù •‚ÃÈÁø •‚– ‚fl¸òÊ ß¸‡ÊÈH 77H
∞‚ÁŸ ‚◊àfl¥ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– Á¡ÿ ¡Ù ŒπÂÊÃÊ– ÃÙ ◊⁄UáÊ •ÊÁáÊ ¡ËÁflÃÊ–
ŸÊªfl »È§«UÊH 78H ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÙ ŒÒflʪ›UÊ– flÊŸËà •‚Ù fl›UÙfl›UÊ¢– ¡
‚Êêÿ‚¡ «UÙ›UÊ– ∂ʪ∂Ê ÃÿÊH 79H
318 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¬˝∑ΧàÿÒfl ø ∑§◊ʸÁáÊ Á∑˝§ÿ◊ÊáÊÊÁŸ ‚fl¸‡Ê—–

ÿ— ¬‡ÿÁà ÃÕÊà◊ÊŸ◊∑§Ãʸ⁄¢U ‚ ¬‡ÿÁÃH 29H
•ÊÁáÊ ◊ŸÙ’ÈÁh¬˝◊Èπ¥– ∑§◊ZÁº˝ÿ¥ •‡Êπ¥– ∑§⁄UË ¬˝∑ΧÃËÁø „¥U Œπ– ‚Êø
¡Ù ªÊH 1080H ÉÊ⁄UË¥øË¥ ⁄UÊ„U≈UÃË¥ ÉÊ⁄UË¥– ÉÊ⁄U ∑§Ê¢„UË¥ Ÿ ∑§⁄UË– •÷˝ œÊ¢fl¥
•¢’⁄UË¥– •¢’⁄U Ã¥ ©Uª¥H 81H ÃÒ‚Ë ¬˝∑ΧÃË •Êà◊¬˝÷Ê– π›U ªÈáÊË¥
ÁflÁflœÊ⁄¢U÷Ê– ÿÕ •Êà◊Ê ÃÙ flÙÕ¢’Ê– ŸáÊ ∑§ÙáÊH 82H ∞‚ÁŸ ÿáÊ¥
ÁŸflÊ«¥U– ¡ÿÊëÿÊ ¡ËflË¥ ©UÁ¡fl«¥U– •∑§Ã¸ÿÊÃ¥ »È§«¥U– ŒÁπ∂¥ ÃáÊ¥H 83H
ÿŒÊ ÷ÍìÎÕÇ÷Êfl◊∑§SÕ◊ŸÈ¬‡ÿÁÖ
Ãà ∞fl ø ÁflSÃÊ⁄¢U ’˝rÊÔ ‚ê¬lÃ ÃŒÊH 30H
∞:„UflË¥ ÃÒ¥Áø •¡È¸ŸÊ– „UÙ߸¡ ’˝rÊÔ‚¢¬ãŸÊ– ¡Ò¥ ÿÊ ÷ÍÃÊ∑ΧÃË Á÷ãŸÊ–
ÁŒ‚ÃË ∞∑§ËH 84H ∂„U⁄UË ¡ÒÁ‚ÿÊ ¡›UË¥– ¬⁄U◊ÊáÊÈ∑§ÁáÊ∑§Ê SÕ›UË¥–
⁄U‡◊Ë∑§⁄U◊¢«U›UË¥– ‚ÍÿʸëÿÊ ¡flË¥H 85H ŸÊÃ⁄UË Œ„UË¥ •flfl– ◊ŸË¥ •ÊÉÊflÁø
÷Êfl– ÁflS»È§Á∂¢ª ‚Êflfl– flã„UË¥ ∞∑§Ë¥H 86H ÃÒ‚ ÷ÍÃÊ∑§Ê⁄U ∞∑§Êø– „¥U
ÁŒ∆UË Á⁄Uª ¡Ò¥ ‚Êø¥– ÃÒ¥Áø ’˝rÊÔ‚¢¬ûÊËø¥– ÃÊM¢§ ∂ʪH 87H ◊ª ¡ÿÊÃÿÊ∑§«U–
’˝rÊ¥Áø ÁŒ∆UË ©UÉÊ«U– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ¡Ù«U– •¬Ê⁄U ‚ÈπH 88H ÿÃÈ∂ÁŸ ÃÈ¡
¬ÊÕʸ– ¬˝∑ΧÁìÈL§·√ÿflSÕÊ– ∆UÊÿ¥ ∆UÊflÙ ¬˝ÃËÁìÕÊ-– ◊Ê¡Ë¥ ¡Ê„U∂ËH 89H
•◊Îà ¡Ò‚¥ ÿ øÈ›UÊ– ∑§Ê¢ ÁŸœÊŸ ŒÁπ¡ «UÙ›UÊ¢– ÃÃÈ∂ Ê Á¡√„UÊ›UÊ– ◊ÊŸÊflÊ
„UÊH 1090H ¡Ë ¡Ê„UÁ∂ÿ ¬˝ÃËÃË– ÉÊ⁄U ’Ê¢œáÊ¥ ¡¥ ÁøûÊË¥– Ã¥ •ÊÃÊ¢ ŸÊ
‚È÷º˝Ê¬ÃË– ßÿÊfl⁄UËH 91H Ã⁄UË ∞∑§ ŒÙã„UË Ã ’Ù∂– ’ÙÁ∂¡ÃË ‚πÙ∂–
ŒßZ ◊ŸÊÃ¥ flÙ∂– ◊ª Ã¥ ÉÊßZ– 92H ∞‚¥ Œfl¥ ê„UÁáÊÃ∂¥– ◊ª ’Ù∂Ù¥ •ÊŒÁ⁄U∂¥–
ÃÕ¥ •flœÊŸÊø¥Áø ∑§∂¥– ‚flÊZª ÿ⁄¥UH 93H
•ŸÊÁŒàflÊÁ㟪ȸáÊàflÊà¬⁄U◊Êà◊Êÿ◊√ÿÿ— –
‡Ê⁄UË⁄USÕÙ˘Á¬ ∑§ıãÃÿ Ÿ ∑§⁄UÙÁà Ÿ Á∂åÿÃH 31H
Ã⁄UË ¬⁄U◊Êà◊Ê ê„UÁáʬ– ÃÙ ∞‚Ê ¡ÊáÊ SflM§¬¥– ¡›UË¥ ¡›¥U Ÿ Á∂¢¬– ‚Íÿȸ
¡Ò‚ÊH 94H ∑§Ê¢ ¡ ¡›UÊ •ÊŒË¥ ¬Ê∆UË¥– ÃÊ •‚ÃÈÁø •‚ Á∑§⁄UË≈UË– ◊Ê¡Ë¥
Á’¢’ Ã¥ ŒÎc≈ÔUË– •ÊÁáÊ∑§Ê¢ÁøÿH 95H ÃÒ‚Ê •Êà◊Ê Œ„UË¥– •ÊÁÕ ê„UÁáʬ „¥U
∑§Ê¢„UË¥– ‚Êø¥ Ã⁄UË ŸÊ„UË¥– ÃÙ ¡ÁÕ¢øÊ ÃÕ¥H 96H •ÊÁ⁄U‚Ê¢ ◊Èπ ¡Ò‚¥–
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 319

Á’¢’Á∂ÿÊ ŸÊ◊ •‚– Œ„UË¥ fl‚áÊ¥ ÃÒ‚¥– •Êà◊ÃûflÊH 97H ÃÿÊ Œ„UÊ
ê„UáÊÃË ÷≈UË– „U ‚¬ÊÿË ÁŸ¡Ë¸fl ªÙ∆UË– flÊÁ⁄UÿÊ flÊ›ÈUfl ªÊ¢∆UË– ∑¢§„UË
•Ê„UH 98H •ÊªË •ÊÁáÊ ∑§Ê¬È‚Ê– ŒÙ⁄UÊ ‚ÈflÊflÊ ∑Ò§‚Ê– ∑§©UÃÊ ‚¢ÊŒÊ
•Ê∑§Ê‡ÊÊ– ¬Ê·ÊáÊ¥‚Ë¥H 99H ∞∑§ ÁŸÉÊ ¬Ífl¸∑§«U– ∞∑§ Ã¥ ¬Á‡ø◊∑§«U– ÁÃÿ
÷≈UËøÁŸ ¬Ê«¥U– ‚¢’¢œÈ „UÊH 1100H ©UÁ¡ÿ«UÊ •ÊÁáÊ •¢œÊ⁄UÿÊ– ¡Ù ¬Ê«ÈU
◊ÎÃÊ ©U÷ÿÊ¥– ÃÙÁø ªÊ •Êà◊ÿÊ– Œ„UÊ ¡ÊáÊH 1H ⁄UÊòÊË •ÊÁáÊ ÁŒfl‚Ê–
∑§Ÿ∑§Ê •ÊÁáÊ ∑§Ê¬È‚Ê– •¬Ê«ÈU ∑§Ê¢ ¡Ò‚Ê– ÃÒ‚ÊÁø ÿÊ‚ËH 2H Œ„U âfl
¬Ê¢øÊ¢ø¥ ¡Ê∂–¥ „U¥ ∑§◊ʸø ªÈáÊË¥ ªÈÕ
¢ ∂–¥ ÷¢flÂ øÊ∑§Ë ‚ÍŒ∂–¥ ¡ã◊◊ÎàÿÍëÿÊH 3H
„¥U ∑§Ê›UÊŸ›UÊëÿÊ ÃÊ¥«UË¥– ÉÊÊÃ∂Ë ∂ÙÁáÊÿÊøË ©¢U«UË– ◊ʇÊË ¬Ê¢πÈ ¬Êπ«UË–
âfl „¥U ‚⁄UH 4H „¥U Áfl¬Êÿ¥ •ÊªË¥Ã ¬«U– Ã⁄UË ÷S◊ „UÙ™§ÁŸ ©U«U– ¡Ê„U∂¥
‡flÊŸÊ fl⁄U¬«¥U– Ã⁄UË Ã Áflc∆ÔUÊH 5H ÿÊ øÈ∑§ ŒÙ„UË¥ ∑§Ê¡Ê– Ã⁄UË „UÙÿ ∑Χ◊Ë¥øÊ
¬È¢¡Ê– „UÊ ¬Á⁄UáÊÊ◊È ∑§Á¬äfl¡Ê– ∑§‡◊∂È ªÊH 6H ÿÊ Œ„UÊøË „U Œ‡ÊÊ– •ÊÁáÊ
•Êà◊Ê ÃÙ ∞Õ ∞‚Ê– ¬Ò¥ ÁŸàÿ Á‚h •Ê¬Ò‚Ê– •ŸÊÁŒ¬áÊ¥H 7H ‚∑§›ÈU ŸÊ
ÁŸc∑§›ÈU– •Á∑˝§ÿÈ ŸÊ Á∑˝§ÿʇÊË›ÈU– ∑Χ‡Ê ŸÊ SÕÍ›UÈ– ÁŸªÈ¸áʬáÊ¥H 8H
•Ê÷Ê‚È ŸÊ ÁŸ⁄UÊ÷Ê‚È– ¬˝∑§Ê‡ÊÈ ŸÊ •¬˝∑§Ê‡ÊÈ– •À¬ ŸÊ ’„ÈUfl‚È– •M§¬¬áÊH ¥ 9H
Á⁄UÃÊ ŸÊ ÷Á⁄UÃÈ– ⁄UÁ„UÃÈ ŸÊ ‚Á„UÃÈ– ◊ÍÃȸ ŸÊ •◊ÍÃȸ– ‡ÊÍãÿ¬áÊ¥H 1110H
•ÊŸ¢ŒÈ ŸÊ ÁŸ⁄UÊŸ¢ŒÈ– ∞∑ȧ ŸÊ ÁflÁflœÈ– ◊ÈÄà ŸÊ ’hÈ– •Êà◊¬áÊ¥H 11H
ÿÃÈ∂ Ê ŸÊ ÃÃÈ∂ Ê– •ÊßÃÊ ŸÊ ⁄UÁø∂Ê– ’Ù∂ÃÊ ŸÊ ©Uª∂Ê– •∂ˇÊ¬áÊ¥H 12H
‚Îc≈ÔUËøÊ¢ „UÙáÊÊ¢ Ÿ ⁄Uø– ‚fl¸‚¢„UÊ⁄¢U Ÿ fl¥ø– •ÊÕË ŸÊÕË ÿÊ ŒÙ„UË¥ø¥– ¬¢øàfl
ÃÙH 13H ◊fl ŸÊ øø¸– flÊ…U ŸÊ πÊ¢ø– Áfl≈U ŸÊ fl¥ø– •√ÿÿ¬áÊ¥H 14H
∞fl¢M§¬ ¬Ò¥ •Êà◊Ê– Œ„UË¥ ¡¥ ê„UáÊÃË Á¬˝ÿÙûÊ◊Ê– Ã¥ ◊∆UÊ∑§Ê⁄¥U √ÿÙ◊Ê– ŸÊ◊
¡Ò‚¥H 15H ÃÒ‚¥ ÃÿÊÁøÿ •ŸÈSÿÍÃË– „UÙÃË ¡ÊÃË Œ„UÊ∑ΧÃË– ÃÙ ÉÊ ŸÊ
‚Ê¢«UË ‚È◊ÃË– ¡Ò‚Ê ÃÒ‚ÊH 16H •„UÙ⁄UÊòÊ¥ ¡Ò‡ÊË¥– ÿÃË ¡ÊÃË •Ê∑§Ê‡ÊË¥–
•Êà◊‚ûÊ¥ ÃÒ‚Ë¥– Œ„¥U ¡ÊáÊH 17H ê„UáÊÊÒÁŸ ßÿ ‡Ê⁄UË⁄UË¥– ∑§Ê¢„UË¥ ∑§⁄UflË ŸÊ
∑§⁄UË– •ÊÿÃÊ„UË √ÿʬÊ⁄UË¥– ‚îÊ Ÿ „UÊÿH 18H ÿÊ∂ʪ˥ SflM§¬¥– ©UáÊÊ ¬È⁄UÊ
Ÿ ÉÊ¬– „¥U •‚Ù ÃÙ Ÿ Á∂¢¬– Œ„UË¥ Œ„UÊH 19H
320 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÿÕÊ ‚fl¸ªÃ¢ ‚ıˇêÿÊŒÊ∑§Ê‡Ê¢ ŸÙ¬Á∂åÿÃ–

‚fl¸òÊÊflÁSÕÃÙ Œ„U ÃÕÊà◊Ê ŸÙ¬Á∂åÿÃH 32H
•ªÊ •Ê∑§Ê‡Ê ∑¥§ ŸÊ„UË¥– „¥U Ÿ Á⁄UÉÊÁø ∑§fláÊ ∆UÊÿË¥– ¬Á⁄U ∑§ÊÁÿ‚ÁŸ
∑§„UË¥– ªÊÁŒ¡ŸÊ H 1120H ÃÒ‚Ê ‚fl¸òÊ ‚fl¸ Œ„UË¥– •Êà◊Ê •‚ÃÈÁø •‚
¬Ê„UË¥– ¬⁄UË ‚¢ªŒÙ·¥ ∞∑¥§„UË– Á∂åà ŸÊ„UH 21H ¬È…UìȅUÃË ∞Õ¥– „¥UÁø
∂ˇÊáÊ ÁŸL§Ã¥– ¡ ¡ÊáÊÊfl¥ ˇÊòÊôÊÊÃ¥– ˇÊòÊÁflÁ„UŸÊH 22H ‚¢‚ªZ øÁC¡
∂Ù„¥U– ¬⁄UË ∂Ù„U ÷˝Ê◊∑ȧ ŸÙ„U– ˇÊòÊˇÊòÊôÊÊ¢ •Ê„U– ÃÃÈ∂ Ê ¬Ê«ÈUH 23H
ŒË¬∑§ÊøË •ø˸– ⁄U„UÊ≈UË flÊ„U ÉÊ⁄UË¥øË– ¬⁄UË flª›UË∑§ ∑§Ù«UËøË– ŒË¬Ê •ÊÁáÊ
ÉÊ⁄UÊH 24H ¬Ò¥ ∑§Êc∆ÔUÊëÿÊ ¬Ù≈UË¥– flÁã„U •‚ Á∑§⁄UË≈UË– ¬⁄UË ∑§Êc∆ÔU ŸÙ„U ÿÊ
ŒÎc≈ÔUË– ¬ÊÁ„U¡ „ÊH 25H •¬Ê«ÈU Ÿ÷Ê •Ê÷Ê›UÊ– ⁄UÁfl •ÊÁáÊ ◊Ϊ¡›UÊ–
ÃÒ‚ÊÁø „UÊ„UË «UÙ›UÊ¢– Œπ‚Ë ¡⁄UËH 26H
ÿÕÊ ¬˝∑§Ê‡Êÿàÿ∑§— ∑ΧàF¢ ∂Ù∑§Á◊◊¢ ⁄UÁfl—–
ˇÊòÊ¢ ˇÊòÊË ÃÕÊ ∑ΧàSŸ¢ ¬˝∑§Ê‡ÊÿÁà ÷Ê⁄UÃH 33H
„¥U •ÊÉÊfl¥Áø •‚Ù ∞∑ȧ– ªªŸıÁŸ ¡Ò‚Ê •∑ȸ§– ¬˝ª≈UflË ∂Ù∑ȧ– ŸÊ¢fl¥
ŸÊ¢fl¥H 27H ∞Õ ˇÊòÊôÊÈ ÃÙ ∞‚Ê– ¬˝∑§Ê‡Ê∑ȧ ˇÊòÊÊ÷Ê‚Ê– ÿÊflL§Ã¥ „¥U Ÿ
¬È‚Ê– ‡Ê¢∑§Ê ŸÉÊÊH 28H
ˇÊòÊˇÊòÊôÊÿÙ⁄Ufl◊ãÃ⁄¢U ôÊÊŸøˇÊÈ·Ê–
÷Íì˝∑ΧÁÃ◊ÙˇÊ¢ ø ÿ ÁflŒÈÿʸÁãà Ã ¬⁄U◊˜H 34H
˙Ãà‚ÁŒÁà üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃʂͬÁŸ·à‚È ’˝rÊÔÁfllÊÿÊ¢ ÿÊª‡ÊÊSòÊ
üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ‚¢flÊŒ ˇÊòÊˇÊòÊôÊÁfl÷ʪÿÊªÊ ŸÊ◊ òÊÿÙŒ‡ÊÙ˘äÿÊÿ—H 13H
‡ÊéŒÃûfl‚Ê⁄UôÊÊ– ¬¢Ò ŒπáÊ¥ ÃÁø ¬˝ôÊÊ– ¡ ˇÊòÊ ˇÊòÊôÊÊ •¬Ê«ÈU
ŒπH 29H ßÿÊ ŒÙ„UË¥ø¥ •¢Ã⁄U– ŒπÊflÿÊ øÃÈ⁄U– ôÊÊÁŸÿÊ¢ø¥ mÊ⁄U–
•Ê⁄UÊÁœÃËH 1130H ÿÊÁø∂ʪ˥ ‚È◊ÃË– ¡ÙÁ«UÃË ‡ÊÊ¢Á¢¬ûÊË– ‡ÊÊSòÊÊ¢øË¥
ŒÈ÷ÃË¥– ¬ÙÁ‚ÃË ÉÊ⁄UË¥H 31H ÿÙªÊÁøÿÊ •Ê∑§Ê‡ÊÊ– fl›UÁÉÊ¡ ÿfl…UÊÁø
®œfl‚Ê– ÿÊÁøÿÊÁø •Ê‡ÊÊ– ¬ÈL§·ÊÁ‚ ªÊH 32H ‡Ê⁄UË⁄UÊÁŒ ‚◊SÖ
 •äÿÊÿ Ã⁄UÊflÊ 321

◊ÊÁŸÃÊÁà ÃÎáÊflÖ ¡Ëfl¥ ‚¢ÃÊ¢ø „UÙÖ flÊ„UáÊœL§H 33H ∞‚ÒÁ‚ÿʬ⁄UË–

ôÊÊŸÊÁøÿÊ ÷⁄UÙfl⁄UË– ∑§M§ÁŸÿÊ¢ •¢Ã⁄UË¥– ÁŸL§Ã¥ „UÙÃËH 34H ◊ª ˇÊòÊˇÊòÊôÊÊ¥ø¥–
¡¥ •¢Ã⁄U ŒπÃË ‚Êø¥– ôÊÊŸ¥ ©Uã◊π ÃÿÊ¢ø¥– •Ùflʛ͢U •Êê„UËH 35H •ÊÁáÊ
◊„UÊ÷ÍÃÊÁŒ∑§Ë¥– ¬˝÷Œ∂Ë¥ •Ÿ∑§Ë¥– ¬‚⁄U∂ Ë‚ ∂Á≈U∑§Ë– ¬˝∑ΧÁà ¡ „UH 36H
¡ ‡ÊÈ∑§ŸÁ›U∑§ÊãÿÊÿ¥– Ÿ ∂ªÃË ∂ʪ∂Ë •Ê„U– „¥U ¡Ò‚¥ ÃÒ‚¥ „UÙÿ– ∆UÊ©Ufl¥
¡ÿÊ¢H 37H ¡Ò‚Ë ◊Ê›UÊ Ã ◊Ê›UÊ– ∞‚ËÁø ŒÁπ¡ «UÙ›UÊ¢– ‚¬¸’ÈÁh
≈UflÊ›UÊ– ©UπË „UÙ©UŸËH 38H ∑§Ê¢ ‡ÊÈÁÄà Ã ‡ÊÈÁÄÖ „U ‚Êø „UÙÿ ¬˝ÃËÃË–
L§¬ÿÊøË ÷˝Ê¢ÃË– ¡Ê™§ÁŸÿÊ¢H 39H ÃÒ‚Ë flª›UË flª›U¬áÊ¥– ¬˝∑ΧÁà ¡
•¢Ã—∑§⁄UáÊ¥– ŒπÃË Ã ◊Ë ê„UáÊ¥– ’˝rÊÔ „UÙÃËH 1140H ¡¥ •Ê∑§Ê‡ÊÊ„ÍUÁŸ
flÊ«U– ¡¥ •√ÿÄÃÊøË ¬Ò∂ ∑§«U– ¡¥ ÷≈UÁ∂ÿÊ •¬Ê«UÊ ¬Ê«U– ¬«UÙ¥
ŸŒËH 41H •Ê∑§ÊL§ ¡Õ ‚⁄U– ¡Ëflàfl ¡Õ Áfl⁄U– mÒà ¡Õ ŸÈ⁄U– •mÿ
¡¥H 42H Ã¥ ¬⁄U◊ Ãûfl ¬ÊÕʸ– „UÙÃË Ã ‚fl¸ÕÊ– ¡ •Êà◊ÊŸÊà◊√ÿflSÕÊ–
⁄UÊ¡„¢U‚ÈH 43H ∞‚Ê „UÊ ¡Ë •ÊÉÊflÊ– üÊË∑ΧcáÊ¥ ÃÿÊ ¬Ê¢«UflÊ– ©UªÊáÊÊ
ÁŒœ∂Ê ¡ËflÊ– ¡ËflÊÁøÿÊ– 44H ÿ⁄U ∑§∂‡ÊË¥ø¥ ÿ⁄UË¥– Á⁄UøÁfl¡ ¡ÿʬ⁄UË–
•Ê¬áʬ¥ ÃÿÊ üÊË„U⁄UË– ÁŒœ∂¥ ÃÒ‚¥H 45H •ÊÁáÊ ∑§ÙáÊÊ ŒÃÊ ∑§ÙáÊ– ÃÙ
Ÿ⁄U ÃÒ‚Ê ŸÊ⁄UÊÿáÊ– fl⁄UË •¡¸ÈŸÊÃ¥ üÊË∑ΧcáÊ– „UÊ ◊Ë ê„UáÊH 46H ¬Á⁄U •‚Ù
Ã¥ ŸÊÁÕ∂¥– Ÿ ¬È‚ÃÊ¢ ∑§Ê¢ ◊Ë ’Ù∂¥– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ÁŒœ∂¥– ‚fl¸Sfl Œfl¢H 47H
∑§Ë¥ ÃÙ ¬ÊÕȸ ¡Ë ◊ŸË¥– •¤ÊÈŸË ÃÎåÃË Ÿ ◊ŸË– •Áœ∑§ÊÁœ∑§ ©UÃÊã„UË– flÊ…UflËÃÈ
•‚H 48H SŸ„UÊÁøÿÊ ÷⁄UÙfl⁄UË– •Ê¢’ÈÁÕ∂Ê ŒË¬È ÉÊ ÕÙ⁄UË– øÊ«U •¡¸ÈŸÊ
•¢Ã⁄UË¥– ¬Á⁄U‚ÃÊ¢ ÃÒ‚ËH 49H ÃÕ ‚ȪÁ⁄UáÊË •ÊÁáÊ ©UŒÊ⁄U– ⁄U‚ôÊ •ÊÁáÊ
¡fláÊÊ⁄U– Á◊›UÃË ◊ª •flÃ⁄U– „UÊÃÈ ¡Ò‚ÊH 1150H ÃÒ‚¥ ¡Ë „UÙÂ ŒflÊ–
ÃÿÊ •flœÊŸÊÁøÿÊ ∂fl∂flÊ– ¬Ê„UÃÊ¢ √ÿÊÅÿÊŸ ø…U∂¥ ÕÊ¢flÊ– øıªÈáÊ¢
fl⁄UËH 51H ‚ÈflÊÿ¥ ◊ÉÊÈ ‚Ê¢fl⁄U– ¡Ò‚Ê ø¢º˝¥ Á‚¢œÈ ÷⁄U– ÃÒ‚Ê ◊ÊÃ∂Ê ⁄U‚È
•ÊŒ⁄¥U– üÊÙÃÿÊ¥øÁŸH 52H •ÊÃÊ¢ •ÊŸ¢Œ◊ÿ •ÊÉÊfl¥– Áfl‡fl ∑§Ë¡∂ Œfl¢–
Ã¥ ⁄UÊÿ¥ ¬Á⁄U‚Êfl¥– ‚¢¡ÿÙ ê„UáÊH 53H ∞fl¢ ¡¥ ◊„UÊ÷Ê⁄UÃË¥– üÊË√ÿÊ‚¥
•Ê¬˝Ê¢Ã◊ÃË– ÷Ëc◊¬fl¸‚¥ªÃË¥– ê„UÁáÊÃ∂Ë ∑§ÕÊH 54H ÃÙ ∑ΧcáÊÊ¡¸ÈŸ‚¢flʌȖ
322 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ŸÊª⁄UË¥ ’Ù∂Ë¥ Áfl‡ÊŒÈ– ‚Ê¢ªÙÁŸ ŒÊ™¢§ ¬˝’¢œÈ– flÙÁflÿøÊH 55H ŸÈ‚œËÁø

‡ÊÊ¢ÁÃ∑§ÕÊ– •ÊÁáÊ¡∂ ∑§Ë⁄U flÊĬÕÊ– ¡ ‡Ê΢ªÊ⁄UÊëÿÊ ◊ÊÕÊ¢– ¬Êÿ ∆UflËH 56H
ŒÊ™¢§ flÀ„UÊ› Œ‡ÊË ŸflË– ¡ ‚ÊÁ„UàÿÊÃ¥ flÙ¡ÊflË– •◊ÎÃÊÃ¥ øÈ∑§Ë ∆UflË–
ªÙÁ«U‚¥¬áÊ¥H 57H ’Ù∂ •ÙÀ„UÊflÃÁŸ ªÈáÊ¥– ø¢º˝ÊÁ‚ ÉÊ ©U◊ÊáÊ– ⁄U‚⁄¢UªË¥
÷È∂ fláÊ¥– ŸÊŒÈ ∂٬˖ 58H πø⁄UÊ¥ÁøÿÊ„UË ◊ŸÊ– •ÊáÊËŸ ‚ÊÁûfl∑§ÊøÊ
¬Êã„UÊ– üÊfláÊÊ‚fl¥ ‚È◊ŸÊ– ‚◊ÊÁœ ¡Ù«UH 59H ÃÒ‚Ê flÊÁÇfl∂Ê‚ ÁflSÃÊM§–
ªËÃÊÕZ‚Ë Áfl‡fl ÷M¢§– •ÊŸ¢ŒÊø •ÊflÊM¢§– ◊Ê¢«¥ÍU ¡ªÊH 1160H Á»§≈UÙ
Áflfl∑§ÊøË flÊáÊË– „UÙ ∑§ÊŸÊ◊ŸÊøË Á¡áÊË– ŒπÙ •Êfl«U ÃÊ πÊáÊË–
’˝rÊÔÁflløËH 61H ÁŒ‚Ù ¬⁄UÃûfl «UÙ›UÊ¢– ¬Ê„UÙ ‚ÈπÊøÊ ‚Ù„U›UÊ– Á⁄UÉÊÙ
◊„UÊ’Ùœ‚È∑§Ê›UÊ-– ◊Ê¡Ë¥ Áfl‡flH 62H „¥U ÁŸ»§¡∂ •ÊÃÊ¢ •ÊÉÊfl¥– ∞‚¥
’ÙÁ∂¡∂ ’⁄Ufl¢– ¡¥ •ÁœÁc∆ÔU∂ Ê •‚¥ ¬⁄U◊Œfl¥– üÊËÁŸflÎûÊË¥ ◊ËH 63H
ê„UáÊÊÒÁŸ •ˇÊ⁄UË¥ ‚È÷ŒË¥– ©U¬◊Ê ‡∂Ù∑§ ∑§Ù¥ŒÊ∑§Ù¥ŒË– ¤ÊÊ«UÊ Œ߸Ÿ ¬˝ÁìŒË¥–
ª˝¢ÕÊÕʸ‚ËH 64H „UÊ ∆UÊflÙfl⁄UË¥ ◊ÊÃ¥– ¬È⁄UÃÿÊ ‚Ê⁄USflÃ¥– ∑§∂¥ •‚ üÊË◊¢Ã¥–
üÊ˪ÈL§⁄UÊÿ¥H 65H ÃáÊ¥ ¡Ë ∑Χ¬Ê‚ÊflÊÿ¥– ◊Ë ’Ù∂¥ ÃÃÈ∂¥ ‚Ê◊Êÿ– •ÊÁáÊ
◊Ë ÃÈ◊Áøÿ ‚÷ ∂Ê„¥U– ªËÃÊ ê„UáÊÙ¥H 66H fl⁄UË ÃÈê„UÊ¢ ‚¢ÃÊ¢ø ¬Êÿ– •ÊÁ¡
◊Ë ∂Êœ∂Ê ¥ •Ê„¥U– ê„UáÊÊÒÁŸ ¡Ë ŸÙ„U– •≈U∑ȧ ∑§Ê¢„UË¥H 67H ¬˝÷È ∑§ÊÁ‡◊⁄UË¥
◊È∑¥§– ŸÈ¬¡ „¥U ∑§Êÿ ∑§ıÃÈ∑¥§– ŸÊ„UË¥ ©UáÊË¥ ‚Ê◊ÈÁº˝∑¥§– ∂ˇ◊Ëÿ‚ËH 68H
ÃÒ‚Ë ÃÈê„UÊ¢ ‚¢ÃÊ¢¬Ê‚Ë¥– •ôÊÊŸÊøË ªÙ∆UË ∑§Êÿ‚Ë– ÿÊ∂ʪ˥ Ÿfl⁄U‚Ë¥– flL§·Ÿ
◊ËH 69H Á∑¢§’„ÈUŸÊ •ÊÃÊ¢ ŒflÊ– •fl‚L§ ◊¡ ŒÿÊflÊ– ôÊÊŸŒfl ê„UáÊ
’⁄UflÊ– ‚Ê¢ªŸ ª˝¢ÕÈH 1170H
ßÁà üÊËôÊÊŸŒflÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¢ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§ÊÿÊ¢ òÊÿÙŒ‡ÊÙ˘äÿÊÿ—H 13H
§§§
 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË
•äÿÊÿ øıŒÊflÊ
¡ÿ ¡ÿ •ÊøÊÿʸ– ‚◊SÂÈ⁄Uflÿʸ– ¬˝ôÊʬ˝÷Ê‚Íÿʸ– ‚ÈπÙŒÿÊH 1H
¡ÿ ¡ÿ ‚fl¸ Áfl‚Ê¢flÿÊ– ‚Ù˘„¢U÷Êfl‚È„UÊflÿÊ– ŸÊŸÊ ∂Ù∑§ „U∂ ÊflÿÊ– ‚◊Ⱥ˝Ê
ÃÍ¢H 2H •Êß∑¥§ ªÊ •Êø’¢œÍ– ÁŸ⁄¢UÃ⁄U∑§ÊL§áÿÁ‚¢œÍ– Áfl‡ÊŒÁfllÊflœÍ-– flÀ∂÷Ê
¡ËH 3H ÃÍ¢ ¡ÿÊ¢¬˝Áà ∂¬‚Ë– ÃÿÊ¢ Áfl‡fl „¥ ŒÊÁfl‚Ë– ¬˝∑§≈ ÃÒ¥ ∑§Á⁄U‚Ë–
•ÊÉÊfl¥Áø ÃÍ¢H 4H ∑§Ë¥ ¬ÈÁ…U∂ ÊøË ŒÎÁc≈ÔU øÙÁ⁄U¡– „UÊ ŒÎÁc≈ÔU’¢œÈ ÁŸ»§¡– ¬⁄UË
Ÿfl∂ ∂ÊÉÊfl ÃȤÊ¥– ¡¥ •Ê¬áʬ¥ øÙ⁄¥UH 5H ¡Ë ÃÍ¢Áø ÃÍ¢ ‚flÊZ ÿÿÊ– ◊Ê
∑§ÙáÊÊ ’ÙœÈ ∑§ÙáÊÊ ◊ÊÿÊ– ∞Á‚ÿÊ •Ê¬¥•Ê¬ ∂ÊÉÊÁflÿÊ– Ÿ◊Ù ÃÈ¡H 6H
¡ÊáÊÙ¥ ¡ªË¥ •Ê¬ flÙ∂¥– Ã¥ ÃÈÁ¤ÊÿÊ ’Ù∂Ê ‚È⁄U‚ ¡Ê∂¥– ÃȤÊÁŸ ˇÊ◊àfl •Ê∂¥–
¬ÎâflËÿ‚ËH 7H ⁄UÁflø¢º˝ÊÁŒ ‡ÊÈÄÃË– ©UŒÿ ∑§Á⁄UÃË ÁòÊ¡ªÃË¥– Ã¥ ÃÈÁ¤ÊÿÊ
ŒËåÃË– Ã¡ Ã¡Ê¢H 8H ¡¥ ø›UflÁ›U¡ •ÁŸ›¥U– Ã¥ ŒÒÁfl∑§ÁŸ ¡Ë ÁŸ¡’›¥U–
Ÿ÷ ÃÈ¡◊Ê¡Ë¥ π›¥– ∂¬ËÕ¬ËH 9H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ◊ÊÿÊ •‚Ù‚– ôÊÊŸ ¡Ë
ÃȤÊÁŸ «UÙ›U‚– •‚Ù flÊŸáÊ¥ ‚ÊÿÊ‚– üÊÈÃËÁ‚ „¥UH 10H flŒ flÊŸÍÁŸ
âflÁø øÊ¢ª– ¡¢fl Ÿ ÁŒ‚ ÃȤÊ¥ •Ê¢ª– ◊ª •Êê„UÊ¢ ÃÿÊ ◊ͪ– ∞∑§
¬Ê¢ÃËH 11H ¡Ë ∞∑§ÊáʸflÊø ∆UÊßZ– ¬Ê„UÃÊ¢ Õ¥’ÊøÊ ¬Ê«ÈU ŸÊ„UË¥– ◊Ê ◊„UÊŸŒË
∑§Ê߸– ¡ÊÁáÊ¡ÃËH 12H ∑§Ê¢ ©UŒÿÁ∂ÿÊ ÷ÊSflÃÈ– ø¢º˝ ¡Ò‚Ê πlÙÃÈ–
•Êê„UÊ¢ üÊÈÁà ÃÈ¡•Ê¢ÃÈ– ÃÙ ¬Ê«ÈU •‚H 13H •ÊÁáÊ ŒÈ¡ÿÊ ÕÊ¢flÙ ◊Ù«U–
¡Õ ¬⁄U‡ÊË¥ flÒπ⁄UË ’È«U– ÃÙ ÃÍ¢ ◊Ê ∑§ÙáÊ¥ ÃÙ¥«¥U– flÊŸÊflÊ‚ËH 14H ÿÊ∂ʪ˥
•ÊÃÊ¢– SÃÈÁà ‚Ê¢«ÍUÁŸ ÁŸflÊ¢ÃÊ– ø⁄UáÊË¥ ∆UÁfl¡ ◊ÊÕÊ– „¥UÁø ÷∂¥H 15H Ã⁄UË
Ã¢Í ¡Ò‚Ê •Ê„UÊÁ‚ ÃÒÁ‚ÿÊ– Ÿ◊Ù ¡Ë üÊ˪ÈL§⁄UÊÿÊ– ◊¡ ª˝¢ÕÙl◊È »§›UÊflÿÊ–
fl√„UÊ⁄UÊ „UÙßZH 16H •ÊÃÊ¢ ∑Χ¬Ê÷Ê¢«Ufl∂ ‚Ù«UË¥– ÷⁄UË¥ ◊Áà ◊ʤÊË ¬ÙëUË–
∑§⁄UË¥ ôÊÊŸ¬l¡Ù«UË– ÕÙ⁄UÊ ◊ÊÃ¥H 17H ◊ª ◊Ë ‚¢‚⁄ UŸ ÃáÊ¥– ∑§⁄UËŸ ‚¢ÃÊ¢‚Ë
∑§áʸ÷Í·áÊ¢– ∂flflËŸ ‚È∂ˇÊáÊ¥– Áflfl∑§ÊøË¥H 18H ¡Ë ªËÃÊÕ¸ÁŸœÊŸ– ∑§Ê…ÍU
◊ʤÊ¥ ◊Ÿ– ‚ÈÿË¥ SŸ„UÊ¢¡Ÿ– •Ê¬È∂¥ ÃÍ¢H 19H „U flÊ∑§˜‚ÎÁc≈ÔU ∞∑§ fl›U–
ŒπÃÈ ◊ʤÊ ’ÈhËø «UÙ›U– ÃÒ‚Ê ©UŒÒ¡Ù ¡Ë ÁŸ◊¸›¥U– ∑§ÊL§áÿÁ’¢’¥H 20H
324 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

◊ʤÊË ¬˝ôÊÊfl∂ Ë flÀ„UÊ›U– ∑§Ê√ÿ¥ „UÙÿ ‚»§›U– ÃÙ fl‚¢ÃÈ „UÙ߸ SŸ„UÊ›U-–

Á‡Ê⁄UÙ◊áÊËH 21H ¬˝◊ÿ◊„UʬÍ⁄¥U– „ ◊Áê¢ªÊ ÿ ÕÙ⁄¥U– ÃÒ‚Ê flÁ⁄U· ©UŒÊ⁄¥U–
ÁŒ∆UËflŸËH 22H •ªÊ Áfl‡flÒ∑§œÊ◊Ê– ÃȤÊÊ ¬˝‚ÊŒ ø¢º˝◊Ê– ∑§M¥§ ◊¡
¬ÍÌáÊ◊Ê– S»Í§Ã˸øË ¡ËH 23H ¡Ë •fl∂ÙÁ∑§Á∂ÿÊ ◊ÊÃ¥– ©Uã◊·‚ʪ⁄UË¥
÷Á⁄UÃ¥– flÙ‚¢«U∂ S»Í§Ã˸Ã¥– ⁄U‚flÎûÊËø¥H 24H âfl ‚¥ÃÙ·ÙÁŸ üÊ˪ÈL§⁄UÊ¡¥–
ê„UÁáÊÃ∂¥ ÁflŸÁÃ√ÿÊ¡¥– ◊Ê¢Á«U∂¥ ŒπÙÁŸ ŒÈ¡¥– SÃflŸÁ◊·¥H 25H „¥U •‚Ù
•ÊÃÊ¢ flÊ¢¡≈UÊ– ÃÙ ôÊÊŸÊÕ¸ ∑§M§ÁŸ ªÙ◊≈UÊ– ª˝¢ÕÈ ŒÊflË¥ ©Uà∑¢§∆UÊ– ÷¢ªÙ¥
ŸŒË¥H 26H „UÙ ∑§Ê¢ ¡Ë SflÊ◊Ë– „¥UÁø ¬Ê„Uà „UÙÃÙ¥ ◊Ë– ¡ üÊË◊Èπ¥ ê„UáÊÊ
ÃÈê„UË– ª˝¢ÕÈ ‚Ê¢ªH 27H ‚„U¡¥ ŒÈfl¸øÊ Á«UL§– •Ê¢ª¢Áø âfl •◊L§– fl⁄UË
•Ê∂Ê ¬ÍL§– ¬ËÿÈ·ÊøÊH 28H Ã⁄UË •ÊÃÊ¥ ÿáÊ¥ ¬˝‚ÊŒ¥– ÁflãÿÊ‚¥ ÁflŒÇœ¥–
◊Í›U‡ÊÊSòʬŒ¥– flÊπÊáÊËŸH 29H ¬⁄UË ¡ËflÊ •Ê¢ÃÈ∂ Ë∑§«U– ¡Ò‚Ë ‚¢Œ„UÊøË
«UÙáÊË ’È«U– ŸÊ üÊfláÊË¥ Ã⁄UË øÊ«U– flÊ…UË ÁŒ‚H 30H ÃÒ‚Ë ’Ù∂Ë ‚ÊøÊ⁄UË–
•flÃ⁄UÙ ◊ʤÊË ◊ÊœÈ⁄UË– ◊Ê∂ ◊ʪÍÁŸ ÉÊ⁄UË¥– ªÈL§∑Χ¬ëÿÊH 31H Ã⁄UË ◊ʪʢ
òÊÿÙŒ‡ÊË¥– •äÿÊÿË¥ ªÙ∆UËU ∞‚Ë– üÊË∑ΧcáÊ •¡¸ÈŸ¥‚Ë– øÊfl›U∂H 32H ¡
ˇÊòÊˇÊòÊôÊÿÙª¥– „UÙ߸¡ ÿáÊ¥ ¡ª¥– •Êà◊Ê ªÈáÊ‚¢ª¥– ‚¢‚ÊÁ⁄UÿÊH 33H •ÊÁáÊ
„UÊÁø ¬˝∑ΧÁêÃÈ– ‚ÈπŒÈ—π÷٪˥ „UÃÈ– •ÕflÊ ªÈáÊÊÃËÃÈ– ∑§fl›ÈU „UÊH 34H
Ã⁄UË ∑Ò§‚Ê ¬Ê¢ •‚¢ªÊ ‚¢ªÈ– ∑§ÙáÊ ÃÙ ˇÊòÊˇÊòÊôÊÊ ÿ٪Ȗ ‚ÈπŒÈ—πÊÁŒ ÷٪Ȗ
∑§flË¥ ÃÿÊH 35H ªÈáÊ Ã ∑Ò§‚ Á∑§ÃË– ’Ê¢œÃË ∑§fláÊ ⁄UËÃË– ŸÊÃ⁄UË
ªÈáÊÊÃËÃË¥– Áøã„¥U ∑§Ê߸H 36H ∞fl¢ ßÿÊ •ÊÉÊflÿÊ– •Õʸ M§¬ ∑§⁄UÊflÿÊ–
Áfl·Ù ∞Õ øıŒÊÁflÿÊ– •äÿÊÿÊÁ‚H 37H ÃÁ⁄U ÃÙ •ÊÃÊ¢ ∞‚Ê– ¬˝SÃÈÃ
¬Á⁄ÿ‚Ê– •Á÷¬˝ÊÿÙ Áfl‡fl‡ÊÊ– flÒ∑¢È§∆UÊøÊH 38H ÃÙ ê„UáÊ ªÊ •¡¸ÈŸÊ–
•flœÊŸÊøË ‚fl¸ ‚ŸÊ– ◊›U™§ÁŸ ßÿÊ ôÊÊŸÊ– ¤ÊÙ¥’Êfl¥ „UÙH 39H •Êê„UË¥
◊ʪʢ ÃÈ¡ ’„ÈUÃË¥– ŒÊÁfl∂¥ „¥U ©U¬¬ûÊË¥– Ã⁄UË •Ê¤ÊÈŸË ¬˝ÃËÃË-– ∑ȧ‡ÊË¥ Ÿ
ÁŸÉÊH 40H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
¬⁄¢U ÷Íÿ— ¬˝flˇÿÊÁ◊ ôÊÊŸÊŸÊ¢ ôÊÊŸ◊ÈûÊ◊◊˜–
ÿÖôÊÊàflÊ ◊ÈŸÿ— ‚fl¸ ¬⁄UÊ¢ Á‚ÁhÁ◊ÃÙ ªÃÊ—H 1H
ê„UáÊÊÒÁŸ ªÊ ¬È…UÃË– ‚Ê¢Áª¡Ò∂ ÃÈ¡¬˝ÃË– ¬⁄U ê„UáÊ ê„UáÊÊÒÁŸ üÊÈÃË¥–
 •äÿÊÿ øÊÒŒÊflÊ 325

«UÊ„UÊÁ⁄U∂¥ ¡¥H 41H ∞:„UflË¥ ôÊÊŸ „¥U •Ê¬È∂¥– ¬⁄UË ¬⁄U ∞‚ÁŸ ¡Ê∂¥– ¡
•Êfl«UÙÁŸ ÉÊÃ∂¥– ÷flSflªÊ¸ÁŒ∑§H 42H •ªÊ ÿÊÁø ∑§Ê⁄UáÊ¥– „¥U ©UûÊ◊
‚flÊZ¬⁄UË ◊Ë ê„UáÊ¥– ¡ flÁã„U „¥U ÃÎáÊ¥– ÿ⁄¥U ôÊÊŸ¥H 43H Á¡ÿ¥ ÷flSflªÊ¸Ã¥
¡ÊáÊÃË– ÿʪÁø øÊ¢ª ê„UáÊÃË– ¬Ê⁄UπË »È§«UË •ÊÕË– ÷ŒË¥ ¡ÿÊH 44H
ÁÃÿ¥ •ÊÉÊflË¥Áø ôÊÊŸ¥– ∑§∂UË¥ ÿáÊ¥ SflåŸ¥– ¡Ò‡ÊÊ flÊÃÙ◊˸ ªªŸ¥– ÁªÁ›U¡ÃË
•¢ÃË¥H 45H ∑§Ê¢ ©UÁŒÃ¥ ⁄UÁ‡◊⁄UÊ¡¥– ∂ÙÁ¬∂Ë¥ ø¢º˝ÊÁŒ Ã¡¥– ŸÊŸÊ ¬˝›UÿÊ¢’È◊Ê¡¥–
ŸŒË ŸŒH 46H ÃÒ‚¥ ÿáÊ¥ ¬Ê„U∂  ÿ Ê– ôÊÊŸ¡Êà ¡Êÿ ∂ÿÊ– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢
œŸ¢¡ÿÊ– ©UûÊ◊ „¥UH 47H •ŸÊÁŒ ¡ ◊ÈÄÃÃÊ– •Ê¬È∂Ë •‚ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ÃÙ
◊ÙˇÊÈ „UÊÃÊ¥ ÿÃÊ– „UÙÿ ¡áÊ¥H 48H ¡ÿÊÁøÿÊ ¬˝ÃËÃË– ÁfløÊ⁄UflË⁄UË¥ ‚◊SÃË¥–
ŸÁŒ¡Áø ‚¢‚ÎÃË– ◊ÊÕÊ¢ ©Uœ™¢§H 49H ◊Ÿ¥ ◊Ÿ ÉÊÊ∂Í Á Ÿ ◊ʪ¥– ÁflüÊÊ¢ÁÃ
¡ÊÁ∂ÿÊ •Ê¢ª¥– Ã Œ„UË¥ Œ„UÊ¡Ùª– „UÙÃËÁø ŸÊH 50H ◊ª Ã¥ Œ„UÊø¢ ’›¥U–
flÙ∂Ê¢ «ÍUÁŸ ∞∑§Áø fl›U– ‚¢flÃÈ∑§Ë ∑§Ê¢≈UÊ›¥U– ◊ʤÊ¥ ¡Ê∂¥H 51H
ߌ¢ ôÊÊŸ◊ȬÊÁüÊàÿ ◊◊ ‚Êœêÿ¸◊ʪÃÊ—–
‚ª¸˘Á¬ ŸÙ¬¡ÊÿãÃ ¬˝∂ÿ Ÿ √ÿÕÁãà øH 2H
¡ ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ÁŸàÿÃÊ– ÃáÊ¥ ÁŸàÿ Ã¥ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ¬Á⁄U¬Íáʸ ¬ÍáʸÃÊ–
◊ÊÁ¤ÊÿÊÁøH 52H ◊Ë ¡Ò‚Ê •Ÿ¢ÃÊŸ¢ŒÈ– ¡Ò‚ÊÁø ‚àÿÁ‚¢œÈ– ÃÒ‚Áø Ã ÷ŒÈ–
©U⁄UÁø ŸÊH 53H ¡¥ ◊Ë ¡fl…¥U ¡Ò‚¥– Ã¥Áø Ã ¡Ê∂ ÃÒ‚¥– ÉÊ≈U÷¢ªË¥ ÉÊ≈UÊ∑§Ê‡Ê¥–
•Ê∑§Ê‡Ê ¡flË¥H 54H ŸÊÃ⁄UË ŒË¬◊Í›U∑§Ë¥– ŒË¬Á‡ÊπÊ •Ÿ∑§Ë¥– ◊ËŸÁ∂ÿÊ
•fl∂Ù∑§Ë¥– „UÙÿ ¡Ò‚¥H 55H •¡¸ÈŸÊ Ãÿʬ⁄UË– ‚⁄U∂ Ë mÒÃÊøË flÊ⁄UË– ŸÊ¢Œ
ŸÊ◊ÊÕ¸ ∞∑§Ê„UÊ⁄UË¥– ◊ËÃÍ¢ÁfláÊH 56H ÿáÊ¥Áø ¬Ò¥ ∑§Ê⁄UáÊ¥– ¡Ò¥ ¬Á„U∂¥ ‚Îc≈ÔUËø¥
¡È¢¬áÊ¥– Ã¥„UË ÃÿÊ „UÙáÊ¥– ¬«UÁøŸÊH 57H ‚Îc≈ËÁøÿ ‚flʸŒË– ¡ÿÊ¢ Œ„UÊøË
ŸÊ„UË¥ ’Ê¢œË– Ã ∑Ò§ø¥ ¬˝›UÿÊflœË– ÁŸ◊ÃË∂ ¬Ê¢H 58H ê„UáÊıÁŸ ¡ã◊ˇÊÿÊ¢-–
•ÃËà Ã œŸ¢¡ÿÊ– ◊Ë ¡Ê∂¥ ôÊÊŸÊ ßÿÊ– •ŸÈ‚⁄UÙŸËH 59H ∞‚Ë ôÊÊŸÊøË
flÊ…UË– flÊÁŸ∂Ë Œfl¥ •Êfl«UË– ÃflË¥Áø ¬ÊÕʸ„UË ªÙ«UË– ∂ÊflÊflÿÊH 60H
âfl ÃÿÊ ¡Ê∂¥ •ÊŸ– ‚flÊZªË¥ ÁŸÉÊÊ∂ ∑§ÊŸ– ‚¬Ê߸ •flœÊŸ– •ÊÃ∂Ê
¬Ê¢H 61H •ÊÃÊ¢ ŒflÊÁøÿÊ ∞‚¥– ¡Ê∑§›UË¡Ã •‚ flÙ⁄U‚¥– ¡¥ ÁŸM§¬áÊ
•Ê∑§Ê‡Ê¥– fl¥≈UÊ›UŸÊH 62H ◊ª ê„UáÊ ªÊ ¬˝ôÊÊ∑§Ê¢ÃÊ– ©U¡fl∂Ë •ÊÁ¡
flÄÃÎàflÃÊ– ¡ ’Ù∂Êÿfl…UÊ üÊÙÃÊ– ¡Ù«U∂Ê‚ËH 63H Ã⁄UË ∞∑ȧ ◊Ë
326 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•Ÿ∑§Ë¥– ªÙ¥Áfl¡ Œ„U¬Ê‡Ê∑§Ë¥– ÁòʪÈáÊË¥ ∂È é œ∑§Ë¥– ∑§fláÊ¬⁄UËH 64H ∑Ò§‚Ê

ˇÊòÊÿÙª¥– Áflÿ¥ ßÿ¥ ¡ª¥– Ã¥ ¬Á⁄U‚ ‚Ê¢ª¥– ∑§fláÊ¬⁄UËH 65H ¬Ò¥ ˇÊòÊ ÿáÊ¥
√ÿÊ¡¥– ÿÊ∂ʪ˥ „¥U ’ÙÁ∂¡– ¡¥ ◊à‚¢ª’Ë¡¥– ÷ÍÃË¥ Á¬∑§H 66H
◊◊ ÿÙÁŸ◊¸„UŒ˜’˝rÊÔ ÃÁS◊ãª÷Z ŒœÊêÿ„U◊˜–
‚ê÷fl— ‚fl¸÷ÍÃÊŸÊ¢ ÃÃÙ ÷flÁà ÷Ê⁄UÃH 3H
∞:„UflË¥ Ã⁄UË ◊„UµÔrÊÔ– ÿÊ∂ʪ˥ „¥U ∞‚¢ ŸÊ◊– ¡ ◊„UŒÊÁŒÁflüÊÊ◊-–
‡ÊÊÁ∂∑§Ê „¥UH 67H Áfl∑§Ê⁄UÊ¢ ’„ÈUfl‚ ÕÙ⁄UË– •¡¸ÈŸÊ „¥UÁø ∑§⁄UË– ê„UáÊÊÒÁŸ
•flœÊ⁄UË–¥ ◊„UµrÔ ÊÔH 68H •√ÿÄÃflÊŒ◊ÃË¥– •√ÿÄà ∞‚Ë flŒ¢ÃË– ‚Ê¢ÅÿÊÁøÿÊ
¬˝ÃËÃË– ¬˝∑ΧÁà „UÁøH 69H flŒÊ¢ÃË¥ ßÿÃ¥ ◊ÊÿÊ– ∞‚¥ ê„UÁáÊ¡ ¬˝ÊôÊ⁄UÊÿÊ–
•‚Ù Á∑§ÃË ’Ù∂Ù¥ flÊÿÊ¢– •ôÊÊŸ „¥UH 70H •Ê¬∂Ê •Ê¬áʬÿÊ¢– Áfl‚L§
¡Ù œŸ¢¡ÿÊ– Ã¥Áø M§¬ ÿÿÊ– •ôÊÊŸÊ‚ËH 71H •ÊÁáÊ∑§„UË ∞∑§ •‚–
¡¥ ÁfløÊ⁄UÊfl›U Ÿ ÁŒ‚– flÊÃË¥ ¬Ê„UÃÊ¢ ¡Ò‚¢– •¢œÊ⁄¢U ∑§Ê¢H 72H „UÊ∂ÁflÁ∂ÿÊ
¡Êÿ– ÁŸ‡ø›UË¥ Ã⁄UË „UÙÿ– ŒÈœË¥ ¡Ò‚Ë ‚Êÿ– ŒÈœÊøË ÃH 73H ¬Ò¥ ¡ÊªL§
ŸÊ Sfl埖 ŸÊ SflM§¬ •flSÕÊŸ– Ã ‚È·ÈÁåà ∑§Ê¢ ÉÊŸ– ¡Ò‚Ë „UÙÿH 74H
∑§Ê¢ Ÿ ÁflÿÃÊ¢ flÊÿÍÃ¥– flÊ¢¤Ê¥ •Ê∑§Ê‡Ê Á⁄UÃ¥– ÃÿÊ∞‚¥ ÁŸL§Ã¥– •ôÊÊŸ
ªÊH 75H ¬Ò∂ πÊ¢’È ∑§Ê¢ ¬ÈL§πÈ– ∞‚Ê ÁŸ‡øÿÙ ŸÊ„UË¥ ∞∑ȧ– ¬⁄UË ∑§Êÿ ŸáÊÙ¥
•Ê∂Ù∑ȧ– ÁŒ‚à •‚H 76H ÃflË¥ flSÃÈ ¡Ò‚Ë •‚– ÃÒ‚Ë ∑§Ë⁄U Ÿ ÁŒ‚–
¬⁄UË ∑§Ê¢„UË¥ •ŸÊÁ⁄U‚¥– ŒÁπ¡ŸÊH 77H ŸÊ ⁄UÊÃË ŸÊ Ã¡– Ã ‚¢Áœ ¡flË¥
‚Ê¢¡– ÃflË¥ ÁflL§h ŸÊ ÁŸ¡– ôÊÊŸ •ÊÕËH 78H ∞‚Ë ∑§Ùá„UË ∞∑§Ë Œ‡ÊÊ–
ÁÃÿ flÊŒÈ •ôÊÊŸ ∞‚Ê– ÃÿÊ ªÈ¢«UÁ∂ÿÊ ¬˝∑§Ê‡ÊÊ– ˇÊòÊôÊÈ ŸÊ◊H 79H •ôÊÊŸ
ÕÙÁ⁄Uÿ •ÊÁáÊ¡– •Ê¬áʬ¥ Ã⁄Ë ŸÁáÊ¡– Ã¥ M§¬ ¡ÊÁáÊ¡– ˇÊòÊôÊÊø¥H 80H
„UÊÁø ©U÷ÿ ÿ٪Ȗ ’ȤÊ¥ ’Ê¬Ê øÊ¢ªÈ– ‚ûÊøÊ ŸÒ‚ªÈ¸– Sfl÷ÊflÙ „UÊH 81H
•ÊÃÊ¢ •ôÊÊŸÊ‚ÊÁ⁄Uπ¥– flSÃÈ •Ê¬áʬʥÁø Œπ– ¬⁄UË M§¬¥ •Ÿ∑¢§– ŸáÊÙ¥
∑§ÙáÊ¥H 82H ¡Ò‚Ê ⁄¢U∑ȧ ÷˝◊∂Ê– ê„UáÊ ¡Ê⁄U ◊Ë ⁄UÊflÙ •Ê∂Ê– ∑§Ê¢ ◊ÍÌ¿UÃÈ
ª∂Ê– Sflª¸∂ Ù∑§Ê¥H 83H ÃflË¥ ∂ø∑§Á∂ÿÊ ÁŒ∆UË– ◊ª ŒπáÊ¥ ¡¥ ¡¥ ©U∆UË–
ÃÿÊ ŸÊ◊ ‚Îc≈ÔUË– ◊ËÁø Áflÿ¥ ¬Ò¥ ªÊH 84H ¡Ò‚¥ ∑§Ê¢ SflåŸ◊Ù„UÊ– ÃÙ
∞∑§Ê∑§Ë Œπ ’„ÈUflÊ– ÃÙÁø ¬Ê«ÈU •Êà◊ÿÊ– S◊⁄UáÊ¥flËáÊ •‚H 85H „¥UÁø
•ÊŸË÷˝Ê¢ÁÖ ¬˝◊ÿ ©U¬∂flÍ¢ ¬È…UÃË– ¬⁄UË ÃÍ¢ ¬˝ÃËÃË– ÿÊÁø ÉÊ ¬Ê¢H 86H
 •äÿÊÿ øÊÒŒÊflÊ 327

Ã⁄UË ◊ʤÊË „U ªÎÁ„UáÊË– •ŸÊÁŒ ÃL§áÊË– •ÁŸflʸëÿªÈáÊË– •ÁfllÊ „UH 87H
ßÿ ŸÊ„UË¥ „¥UÁø M§¬– ∆UÊáÊ¥ „¥U •Áà ©U◊¬– „¥U ÁŸÁº˝ÃÊ¢ ‚◊ˬ– øÃÊ¢
ŒÈ⁄UËH 88H ¬Ò¥ ◊ʤÊÁŸÁø •Ê¢ª¥– ¬„ÈU«UÀÿÊ „U ¡Êª– •ÊÁáÊ ‚ûÊÊ‚¢÷Ùª¥–
ªÈÌfláÊË „UÙÿH 89H ◊„UµÔrÊÔ©UŒ⁄UË¥– ¬˝Ê∑ΧÃË¥ •Ê∆ÒU Áfl∑§Ê⁄UË¥– ª÷ʸøË ∑§⁄UË–
¬∂ Ùfl∂ ËH 90H ©U÷ÿ‚¢ªÈ ¬Á„U∂¥– ’ÈÁhÃûfl ¬˝‚fl∂¥– ’ÈÁhÃûfl¥ ÷Ê⁄ÒU∂¥–
„UÙÿ ◊ŸH 91H ÃL§áÊË ◊◊ÃÊ ◊ŸÊøË– Ã •„¢U∑§Ê⁄U Ãûfl ⁄UøË– ÃáÊ¥
◊„UÊ÷ÍÃÊ¢øË– •Á÷√ÿÁÄà „UÙÿH 92H •ÊÁáÊ Áfl·ÿ¥Áº˝ÿÊ¢ ªÊÒ‚Ë– Sfl÷Êfl¢
âfl ÷ÍÃÊ¢‚Ë– ê„UáÊÊÒÁŸ ÿÃË ‚Á⁄U‚Ë¥– ÁÃÿ„¥ UË M§¬ÊH 93H ¡Ê∂ Á Ÿ Áfl∑§Ê⁄UˇÊÙ÷–¥
¬Ê∆UË¥ ÁòʪÈáÊÊø¥ ©U÷¥– Ã√„UÊ¢ ÿ flÊ‚ŸÊª÷Z– ∆UÊÿ¥∆UÊflÙ¥H 94H L§πÊøÊ
•ÊflÊ¢∑§Ê– ¡Ò‚Ë ’Ë¡∑§ÁáÊ∑§Ê– ¡ËflË¥ ’Ê¢œ ©UŒ∑§Ê– ÷≈UÃπ¥flÙH 95H
ÃÒ‚Ë ◊ʤÊÁŸ ‚¢ª¥– •ÁfllÊ ŸÊŸÊ ¡ª¥– •Ê⁄U ÉÊflÙ¥ ∂ʪ– •ÊÁáÊÿÊøËH 96H
◊ª ª÷¸ªÙ›UÊ ÃÿÊ– ∑Ò§‚¥ M§¬ ÃÒ¥ ÿ •ÊÿÊ– Ã¥ ¬Á⁄Uÿ‚  ¥ ⁄UÊÿÊ– ‚È¡ŸÊ¢ÁøÿÊH 97H
¬Ò¥ ◊ÁáÊ¡ SflŒ¡– ©UÁŒ˜÷¡ ¡Ê⁄U¡– ©U◊≈UÃË ‚„U¡– •flÿfl „UH 98H
√ÿÙ◊flÊÿÈfl‡Ê¥– flÊ…U∂ÁŸ ª÷¸⁄U‚¢– ◊ÁáÊ¡È ©U‚‚– •flÿfl ÃÙH 99H ¬Ù≈UË¥
‚ÍÁŸ Ã◊⁄U¡¥– •ÊªÁ›U∑§Ê¢ ÃÙÿ Ã¡¥– ©UÁ∆UÃÊ¢ ÁŸ¬¡– SflŒ¡È ªÊH 100H
•Ê¬¬ÎâflË ©Uà∑§≈¥U– •ÊÁáÊ Ã◊Ù◊ÊòÊ¥ ÁŸ∑Χc≈Ô¥U– SÕÊflL§ ©U◊≈U– ©UŒ˜Á÷¡È
„UÊH 1H ¬Ê¢øÊ¢ ¬Ê¢ø„UË Áfl⁄U¡Ë¥– „UÙÃË ◊Ÿ’ÈhKÊÁŒ ‚Ê¡Ë¥– „UË¥ „UÃÈ ¡Ê⁄U¡Ë¥–
∞‚¥ ¡ÊáÊH 2H ∞‚ øÊ⁄UË „U ‚⁄U›U– ∑§⁄Uø⁄UáÊÛU– ◊„Uʬ˝∑ΧÁà SÕÍ›U– Ã¥Áø
Á‡Ê⁄UH 3H ¬˝flÎÁûÊ ¬∂ ∂¥ ¬Ù≈U– ÁŸflÎÁûÊ Ã ¬Ê∆UË ŸË≈U– ‚È⁄UÿÙŸË •Ê¢ª¥ •Ê∆U–
™§äflʸøË¥H 4H ∑¢§∆ÈU ©UÀ„UÊ‚ÃÊ Sflª¸È– ◊ÎàÿÈ∂ Ù∑ȧ ◊äÿ÷ʪȖ •œÙŒ‡ÊÈ øÊ¢ªÈ–
ÁŸÃ¢’È ÃÙH 5H ∞‚¥ ∂¥∑§M¥§ ∞∑§– ¬˝‚fl∂Ë „¥U Œπ– ¡ÿÊø¥ ÁÃã„UË ∂Ù∑§–
’Ê›U‚¥ ªÊH 6H øı:ÿÊ¢ÿ‡ÊË¥ ∂ˇÊ ÿÙŸË– ÁÃÿ ∑§Ê¢«UÊ¥ ¬⁄UÊ¢ ‚Ê¢ŒáÊË– flÊ…U
¬˝ÁÃÁŒŸË¥– ’Ê›U∑§ „¥UH 7H ŸÊŸÊ Œ„U•flÿflË¥– ŸÊ◊ÊøË¥ ∂áÊË¥ ∂flflË–
◊Ù„USÃãÿ¥ flÊ…UflË– ÁŸàÿ Ÿfl¥H 8H ‚Îc≈ÔUË flªflª›UËÿÊ– ÁÃÿÊ ∑§⁄UÊ¢ÉÊ˝Ë¥
•Ê¢ªÙÁ›UÿÊ¢– Á÷ãŸÊÁ÷◊ÊŸ ‚ÍŒÁ∂ÿÊ– ◊ÈÁŒÿÊ ÃÕ¥H 9H „¥U ∞∑§∂ıÃ¥
ø⁄UÊø⁄U– •ÁfløÊÁ⁄Uà ‚È¢Œ⁄U– ¬˝‚flÙÁŸ ÕÙ⁄– ÕÙ⁄UÊfl∂ËH 110H ¬Ò¥ ’˝rÊÔÊ
¬˝Ê×∑§Ê›ÈU– ÁflcáÊÈ ÃÙ ◊ÊäÿÊã„U fl›ÈU– ‚ŒÊÁ‡Êfl ‚Êÿ¢∑§Ê›ÈU– ’Ê›UÊ ÿÿÊH 11H
◊„Uʬ˝›Uÿ‚¡– π›ÊÁŸ ÁŸflʢà ÁŸ¡– Áfl·◊ôÊÊŸ¥ ©U◊¡¥– ∑§À¬ÙŒÿË¥H 12H
328 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•¡Ȩ̀ŸÊ ßÿʬ⁄UË– Á◊âÿÊŒÎc≈ÔUËëÿÊ ÉÊ⁄UË–¥ ÿȪʟÈflûÎ ÊËøË¥ ∑§⁄UË– øÙ¡ ¬Ê©U∂H

¥ 13H
‚¢∑§À¬È ¡ÿÊøÊ ßc≈ÈU– •„¢U∑§ÊL§ ÃÊ ÁflŸ≈ÈU– ∞Á‚ÿÊ „UÙÿ ‡Êfl≈ÈU– ôÊÊŸ¥
ÿÿÊH 14H •ÊÃÊ¢ •‚Ù „U ’„ÈU ’Ù∂Ë– ∞‚¢ Áfl‡fl ◊ÊÿÊ √ÿÊ∂Ë– ÃÕ ‚ÊsÔ
¡Ê∂Ë– ◊ʤÊË ‚ûÊÊH 15H
‚fl¸ÿÙÁŸ·È ∑§ıãÃÿ ◊Íøÿ— ‚ê÷flÁãà ÿÊ—–
ÃÊ‚Ê¢ ’˝rÊÔ ◊„UlÙÁŸ⁄U„¢U ’Ë¡¬˝Œ— Á¬ÃÊH 4H
ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ◊Ë Á¬ÃÊ– ◊„UµÔrÊÔ „U ◊ÊÃÊ– •¬àÿ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ¡ª«¢U’L§H 16H
•ÊÃÊ¢ ‡Ê⁄UË⁄¥U ’„ÈUÃ¥– ŒπıÁŸ Ÿ ÷Œ¥ „UÙ ÁøûÊ¥– ¡¥ ◊Ÿ’ÈhKÊÁŒ ÷ÍÃ¥– ∞∑¥§Áø
ÿÕ¥H 17H „UÊ¢ ªÊ ∞∑§ÊÁø Œ„UË¥– ∑§Êÿ •ŸÊÁ⁄U‚¥ •flÿfl ŸÊ„UË¥– ÃflË¥
ÁflÁøòÊ Áfl‡fl ¬Ê„UË¥– ∞∑§Áø „¥UH 18H ¬Ò¥ ©¢øÊ ŸËøÊ «UÊ„UÊÁ›UÿÊ– Áfl·◊Ê
flª›UÊÁ∂ÿÊ– ÿ∑§ÊÁø ¡flË¥ ¡ÊÁ∂ÿÊ– ’Ë¡ÊÁøÿÊH 19H •ÊÁáÊ ‚¢’¢œÈ
ÃÙ„UË ∞‚Ê– ◊ÎÁûÊ∑§ ÉÊ≈ÈU ∂¥∑ȧ ¡Ò‚Ê– ∑§Ê¢ ¬≈Uàfl ∑§Ê¬È‚Ê– ŸÊÃÍ „UÙÿH 120H
ŸÊŸÊ ∑§À∂Ù›U¬⁄¢U¬⁄UÊ– ‚¢ÃÃË ¡Ò‚Ë ‚ʪ⁄UÊ– •Êê„UÊ¢ •ÊÁáÊ ø⁄UÊø⁄UÊ– ‚¢’¢œÈ
ÃÒ‚ÊH 21H ê„UáÊÊÒÁŸ flÁã„U •ÊÁáÊ ÖflÊ›U– ŒÙã„UË flã„UËÁø ∑§fl›U– ÃflË¥ ◊Ë
ªÊ ‚∑§›U– ‚¢’¢œÈ flÊflÙH 22H ¡Ê∂ ¥ Á Ÿ ¡ª¥ ◊Ë ¤ÊÊ¢∑¥§– Ã⁄UË ¡ªàfl¥ ∑§ÙáÊ
»§Ê¢∑§– Á∑§›Ufl⁄Ë ◊ÊÁáÊ∑¥§– ∂ÙÁ¬¡ ∑§Ê߸H 23H •›¢U∑§Ê⁄UÊÃ¥ •Ê∂¥– Ã⁄UË
‚ÙŸ¥¬áÊ ∑§Êß ª∂¥– ∑§Ë¥ ∑§◊›U »§Ê¢∑§∂¥– ∑§◊›UàflÊ ◊È∑§H 24H ‚Ê¢ª ¬Ê¢
œŸ¢¡ÿÊ– •flÿflË¥ •flÿÁflÿÊ– •Êë¿UÊÁŒ¡ ∑§Ë¥ ÃÿÊ– Ã¥Áø M§¬H 25H
∑§Ë¥ ÁflM§…UÁ∂ÿÊ ¡Ù¥œ›UÊ– ∑§ÁáÊ‚ÊøÊ ÁŸflʸ›UÊ– fl¥ø∂Ê ∑§Ë¥ •Êª›UÊ–
ÁŒ‚ÂH 26H ê„UáÊÊÒÁŸ ¡ª ¬⁄UÊÒÃ¥– ‚ÊM§ÁŸ ¬ÊÁ„U¡ ◊ÊÃ¥– ÃÒ‚Ê ŸÊ„¥
©UÁπÃ¥– •ÊÉÊfl¥ ◊ËÁøH 27H „UÊ ÃÍ¢ ‚ÊøÙ∑§Ê⁄UÊ– ÁŸ‡øÿÊøÊ π⁄UÊ– ªÊ¢∆UË
’Ê¢œ flË⁄UÊ– ¡ËflÊÁøÿH 28– •ÊÃÊ¢ Á◊ÿÊ¢ ◊¡ ŒÊÁfl∂Ê– ‡Ê⁄UË⁄UË¥ flª›UÊ∂Ê–
ªÈáÊË¥ ◊ËÁø ’Ê¢Áœ∂Ê–U ∞‚Ê •Êfl«¥UH 29H ¡Ò‚¥ SflåŸË¥ •Ê¬áÊ– ©U∆UÍÁŸÿÊ¢
•Êà◊◊⁄UáÊ– ÷ÙÁª¡ ªÊ ¡ÊáÊ– ∑§Á¬äfl¡ÊH 130H ∑§Ê¢ ∑§fl›Ê¥Ã¥ «UÙ›U–
¬˝∑§Ê‡ÊÍÁŸ ®¬fl›¥U– ŒπÃË Ã¥„UË ∑§›– ÃÿÊ¢‚ËÁøH 31H ŸÊŸÊ ‚Íÿ¸¬˝∑§Ê‡Ê¥–
¬˝∑§≈UË ÃÒ¥ •÷˝ ÷Ê‚– ÃÙ ∂Ù¬∂Ê „¥U„UË ÁŒ‚– ‚ÍÿZÁø ∑§Ë¥H 32H ¬Ò¥
•Ê¬áʬÁŸ ¡ÊÁ∂ÿÊ– ¿UÊÿÊ ªÊ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ– Á’„UÙŸË Á’„UÊÁ∂ÿÊ– •ÊŸ
•Ê„UH 33H ÃÒ‚Ë¥ ßÿ¥ ŸÊŸÊ Œ„¥U– ŒÊ™§ÁŸ ◊Ë ŸÊŸÊ „UÙÿ¥– ÃÕ ∞‚Ê ¡Ê
 •äÿÊÿ øÊÒŒÊflÊ 329

’¢œÈ •Ê„U– Ã¥„UË Œπ¥H 34H ’¢œÈ ∑§Ê¢ Ÿ ’¢Áœ¡– „¥U ¡ÊáÊáÊ¥ ◊¡ ◊ʤÊ¥–
ŸáÊáÊÁŸ ©U¬¡– •Ê¬∂ Á ŸH 35H Ã⁄UË ∑§ÙáÊ¥ ªÈáÊ¥ ∑Ò§‚Ê– ◊¡Áø ◊Ë ’¢œÈ
∞‚Ê– •Êfl«U Ã¥ ¬Á⁄Uÿ‚Ê– •¡¸ÈŸŒflÊH 36H ªÈáÊ Ã Á∑§ÃË Á∑¢§œ◊¸– ∑§ÊÁÿ
ÿÿÊ¢ M§¬ŸÊ◊– ∑¥§ ¡Ê∂¥ „¥U fl◊¸– •flœÊ⁄UË¥ ¬Ê¢H 37H
‚ûfl¢ ⁄U¡SÃ◊ ßÁà ªÈáÊÊ— ¬˝∑ΧÁÂê÷flÊ—–
ÁŸ’äŸÁãà ◊„UÊ’Ê„UÙ Œ„U ŒÁ„UŸ◊√ÿÿ◊˜H 5H
Ã⁄UË ‚ûfl⁄U¡Ã◊– ÁÃÉÊÊ¥Á‚U „¥U ŸÊ◊– •ÊÁáÊ ¬˝∑ΧÁà ¡ã◊-– ÷ÍÁ◊∑§Ê
ÿÿÊ¢H 38H ÿÕ ‚ûfl Ã¥ ©UûÊ◊– ⁄U¡ Ã¥ ◊äÿ◊– ÁÄUË¥◊Ê¡Ë¥ Ã◊– ‚ÊÁflÿÊ-
œÊ⁄¥UH 39H „¥U ∞∑§Áø flÎûÊËëÿÊ ∆UÊÿË¥– ÁòʪÈáÊàfl •Êfl«U ¬Ê„UË¥– flÿ‚ÊòÊÿ
Œ„UË¥– ÿ∑§Ë¥ ¡flË¥H 140H ∑§Ê¢ ◊ËŸ∂ Á Ÿ ∑§Ë«¥U– ¡¢fl¡¢fl ÃÍ∑§ flÊ…U– âflâfl
‚ÙŸ¥ „UËŸ ¬«U– ¬Ê¢Áø∑§Ê ∑§‚Ë¥H 41H ¬Ò¥ ‚Êflœ¬áÊ ¡Ò‚¥– flÊ„UÁfl∂¥
•Ê›U‚¥– ‚È·ÈÁåà ’Ò‚– ÉÊáÊÊflÙŸËH 42H ÃÒ‚Ë •ôÊÊŸÊ¢ªË∑§Ê⁄¥U– ÁŸÉÊÊ∂Ë
flÎÁûÊ ÁflπÈ⁄U– Ã ‚ûfl⁄U¡mÊ⁄¥U– Ã◊„UË „UÙÿH 43H •¡¸ÈŸÊ ªÊ ¡ÊáÊ– ÿÿÊ¢
ŸÊ◊ ªÈáÊ– •ÊÃÊ¢ ŒÊπ™¢§ πÈáÊ– ’Ê¢ÁœÃË ÃH 44H Ã⁄UË ˇÊòÊôÊŒ‡Ê– •Êà◊Ê
◊Ù≈U∑§Ê ¬Ò‚– „¥U Œ„U ◊Ë ∞‚¥– ◊È„ÍUø ∑§⁄UËH 45H •Ê¡ã◊◊⁄UáÊÊ¢ÃË¥– Œ„Uœ◊ËZ
‚◊SÃË¥– ◊◊àflÊøË ‚ÍÃË– ÉÊ ŸÊ ¡¢flH 46H ¡Ò‚Ë ◊ËŸÊëÿÊ ÃÙ¥«UË¥– ¬«UŸÊ
¡¢fl ©¢U«UË– âfl ª›U •Ê‚È«UË– ¡›U¬Ê⁄UœËH 47H
ÃòÊ ‚ûfl¢ ÁŸ◊¸∂àflÊà¬˝∑§Ê‡Ê∑§◊ŸÊ◊ÿ◊˜–
‚Èπ‚XÔUŸ ’äŸÊÁà ôÊÊŸ‚XÔUŸ øÊŸÉÊH 6H
ÃflË¥ ‚ûfl¥ ∂Èéœ∑¥§– ‚ÈπôÊÊŸÊøË¥ ¬Ê‡Ê∑¥§– flÙÁ…U¡ÃË ◊ª πÈ«U∑§– ◊ΪÈ
¡Ò‚ÊH 48H ◊ª ôÊÊŸ¢ ø«U»§«UË– ¡ÊÁáÊflø πÈ⁄U πÙ«UË– Sflÿ¢‚Èπ „¥U
œÊ«UË– „UÊÃË¥ø¥ ªÊH 49H Ã√„UÊ¢ Áfll◊ÊŸ¥ ÃÙπ– ∂Ê÷◊ÊòÊ¥ „UÁ⁄Uπ– ◊Ë
‚¢ÃÈc≈ÔU „¥U„UË Œπ– ‡∂ÊÉÊÙ¥ ∂ʪH 150H ê„UáÊ ÷ÊÇÿ ŸÊ ◊ʤÊ¥– •ÊÁ¡
‚ÈÁπÿ¥ ŸÊ„UË¥ ŒÈ¡¥– Áfl∑§Ê⁄UÊc≈ÔU∑¢§ »È¢§¡– ‚ÊÁûfl∑§ÊøÁŸH 51H •ÊÁáÊ
ÿáÊ¥„UË Ÿ ‚⁄U– ∂Ê¢ ∑§áÊ ∂ʪ ŒÈ‚⁄¥U– ¡¥ ÁflmûÊø¥ ÷⁄U– ÷Íà •Ê¢ªË¥H 52H
•Ê¬áÊÁø ôÊÊŸSflM§¬ •Ê„U– Ã¥ ª∂¥ „¥U ŒÈ—π Ÿ flÊ„U– ∑§Ë¥ Áfl·ÿôÊÊŸ¢ „UÙÿ–
ªªŸÊÿfl…UÊH 53H ⁄UÊflÙ ¡Ò‚Ê SflåŸË¥– ⁄¢U∑§¬áÊ¥ Á⁄UÉÊ œÊŸË¢– ÃÙ ŒÙ¥ ŒÊáÊÊ¢
◊ÊŸË– ߢº˝È ŸÊ ◊ËH 54H ÃÒ‚¥ ªÊ Œ„UÊÃËÃÊ– ¡Ê∂ÿÊ Œ„Ufl¢ÃÊ– „UÙ¥ ∂ʪ
330 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ’ÊsÔôÊÊŸ¥H 55H ¬˝flÎÁûʇÊÊSòÊ ’ȤÊ– ÿôÊÁfllÊ ©U◊¡– Á∑¢§’„ÈUŸÊ

‚ȤÊ– Sflª¸fl⁄UËH 56H •ÊÁáÊ ê„UáÊ •ÊÁ¡ •ÊŸ– ◊ËflÊ¢øÍÁŸ ŸÊ„UË¥ ‚ôÊÊŸ–
øÊÃÈÿ¸ø¢º˝Ê ªªŸ– ÁøûÊ ◊ʤÊ¥H 57H ∞‚¢ ‚ûfl ‚ÈπôÊÊŸË– ¡ËflÊÁ‚
∂ÊflÍÁŸ ∑§ÊŸË– ’Ò∂ ÊøË ∑§⁄UË flÊŸË– ¬Ê¢ªÈ›UÊÁøÿÊH 58H •ÊÃÊ¢ „UÊÁø
‡Ê⁄UË⁄UË¥– ⁄U¡¥ Á¡ÿʬ⁄UË– ’Ê¢Áœ¡ Ã¥ •flœÊ⁄UË¥– ‚Ê¢Áª¡Ò∂H 59H
⁄U¡Ù ⁄UʪÊà◊∑¢§ ÁflÁh ÃÎcáÊÊ‚XÔU‚◊ÈŒ˜÷fl◊˜–
ÃÁ㟒äŸÊÁà ∑§ıãÃÿ ∑§◊¸‚XÔUŸ ŒÁ„UŸ◊˜H 7H
„¥U ⁄U¡ ÿÊÁø ∑§Ê⁄UáÊ¥– ¡ËflÊÃ¥ ⁄¢U¡™¢§ ¡ÊáÊ– „¥U •Á÷∂ÊπÊø¢ ÃL§áÊ¥–
‚ŒÊÁø ªÊH 160H „¥U ¡ËflË¥ ◊Ù≈U∑¥§ Á⁄Uª– •ÊÁáÊ ∑§Ê◊ÊëÿÊ ◊ŒË¥ ∂ʪ–
◊ª flÊ⁄UÿÊ fl›UÉÊ– ÃÎcáÊÁøÿÊH 61H ÉÊÎÃ¥ •Ê¢’ÈπÍÁŸ •ÊÁªÿÊ›¥U– flÖÊ˝ÊÇŸËø¥
‚ÊŒÈ∑§∂¥– •ÊÃÊ¢ ’„ÈU Õ¥∑ȧ∂¥– •Ê„U ÃÕH 62H ÃÒ‚Ë πfl›U øÊ«U– „UÙÿ
ŒÈ—πÊ‚∑§≈U ªÙ«U– ߢº˝üÊËÁ„U ‚Ê¢∑§«U– ª◊Ù¥ ∂ʪH 63H ÃÒ‚Ë ÃÎcáÊÊ
flÊÁ…UŸÁ∂ÿÊ– ◊L§„UË „UÊÃÊ •ÊÁ∂ÿÊ– Ã:„UË ê„UáÊ ∞πÊÁŒÿÊ– ŒÊL§áÊÊ
fl›UÉÊÙH 64H ¡ËÁflÃÊøË ∑ȧ⁄UÙ¥«UË– flÙ¥flʛ͢U ∂ʪ ∑§fl«UË– ◊ÊŸË ÃÎáÊÊÁøÿ
¡Ù«UË– ∑ΧÃ∑ΧàÿÃÊH 65H •ÊÁ¡ •‚Ã¥ fl¥Áø¡∂– ¬⁄UË ¬Ê„U ∑§Êÿ ∑§Ë¡∂–
∞‚Ê ¬Ê¢ªË¥ fl«UË∂– √ÿfl‚Êÿ ◊Ê¢«UËH 66H ê„UáÊ SflªÊ¸ „UŸ ¡Êfl¥– Ã⁄UË
∑§Êÿ ÃÕ¥ πÊfl¥– ßÿÊ∂ʪ˥ œÊ¢fl– ÿʪ ∑§M¢ H 67H fl˝ÃʬÊ∆UË¥ fl˝Ã¥– •Êø⁄U
ßc≈ÔUʬÍÃZ– ∑§ÊêÿÊflÊøÍÁŸ „UÊÃ¥– Á‡ÊfláÊ¢ ŸÊ„UË¥H 68H ¬Ò¥ ª˝Ëc◊Ê¢ÃË¥øÊ flÊ⁄UÊ–
Áfl‚Ê¥flÙ ŸáÊ¥ flË⁄UÊ– ÃÒ‚Ê Ÿ ê„UáÊ √ÿʬÊ⁄UÊ– ⁄UÊòÊ ÁŒfl‚H 69H ∑§Êÿ
ø¢ø›ÈU ◊Ê‚Ê– ∑§ÊÁ◊ŸË∑§≈UÊˇÊÈ ¡Ò‚Ê– ∂fl∂Ê„UÙ ÃÒ‚Ê– Áfl¡Í„UË ŸÊ„UË¥H 170H
ÃÃÈ ∂  Á Ÿ ªÊ flª¥– Sflª¸‚¢‚Ê⁄U¬Ê¢ª¥– •ÊªË◊Ê¡Ë¥ Á⁄Uª– Á∑˝§ÿÊ¢ÁøÿH 71H
∞‚Ê Œ„UË¥ Œ„UÊflª›UÊ– ∂ ÃÎcáÊÁøÿÊ ‚Ê¢π›UÊ– π≈UÊ≈UÙ¬È flÊ„U ª›UÊ¢–
√ÿʬÊ⁄UÊøÊH 72H „¥U ⁄U¡ÙªÈáÊÊø¥ ŒÊL§áÊ– Œ„UË¥ ŒÁ„UÿÊ‚Ë ’¢œŸ– ¬Á⁄U‚
•ÊÃÊ¢ Áfl¢ŒÊáÊ– Ã◊Êø¥ Ã¥H 73H
Ã◊SàflôÊÊŸ¡¢ ÁflÁh ◊Ù„UŸ¢ ‚fl¸ŒÁ„UŸÊ◊˜–
¬˝◊ÊŒÊ∂SÿÁŸº˝ÊÁ÷SÃÁ㟒äŸÊÁà ÷Ê⁄UÃH 8H
√ÿfl„UÊ⁄UÊøÁ„U «UÙ›U– ◊¢Œ ¡áÊ¥ ¬«U›¥U– ◊Ù„U⁄UÊòÊËø¥ ∑§Ê›¥U– ◊„ÈU«¥U
 •äÿÊÿ øÊÒŒÊflÊ 331

¡¥H 74H •ôÊÊŸÊø¢ Á¡ÿÊ∂¥– ¡ÿÊ ∞∑§Ê ∂ʪ∂¥– ¡áÊ¥ Áfl‡fl ÷È∂ ∂¥–
ŸÊøà •‚H 75H •Áflfl∑§◊„UÊ◊¢òÊ– ¡¥ ◊ı…K◊lÊø¥ ¬ÊòÊ– „¥U •‚Ù
◊Ù„UŸÊSòÊ– ¡ËflÊ¢Á‚ ¡¥H 76H ¬ÊÕʸ Ã¥ ªÊ Ã◊– ⁄UøÍÁŸ ∞‚¥ fl◊¸– øıπÈ⁄UË
Œ„UÊà◊-– ◊ÊÁŸÿÊÃ¥H 77H „¥U ∞∑§Áø ∑§Ë⁄U ‡Ê⁄UË⁄UË¥– ◊Ê¡Ù¥ ∂ʪ ø⁄UÊø⁄UË¥–
•ÊÁáÊ ÃÕ ŒÈ‚⁄UË– ªÙ∆UË ŸÊ„UË¥H 78H ‚flZÁº˝ÿÊ¥ ¡Ê«K– ◊ŸÊ◊Ê¡Ë¥ ◊ı…K–
◊ÊÀ„UÊÃË ¡ ŒÊ…K¸– •Ê∂SÿÊø¥H 79H •Ê¢ª¥ •Ê¢ª ◊Ù«UÊ◊Ù«UË– ∑§Êÿ¸¡ÊÃË¥
•ŸÊfl«UË– ŸÈ‚ÃË ¬⁄Ufl«UË– ¡Ê¢÷ÿÊ¢øËH 180H ©UÉÊÁ«UÿÊøË ÁŒ∆UË– ŒπáÊ¥
ŸÊ„UË¥ Á∑§⁄UË≈UË– ŸÊ›UÁflÃÊ¢Áø ©U∆UË– flÙ ê„UáÊıÁŸH 81H ¬«UÁ∂ÿ œÙ¥«UË– ŸáÊ¥
∑§ÊŸË ◊È⁄U«UË– ÃÿÊÁø ¬⁄UË ◊È⁄U∑¢È§«UË– ©U∑§∂Í¢ ŸáÊ¥H 82H ¬ÎâflË ¬ÊÃÊ›UË¥
¡ÊflÙ– ∑§Ê¢ •Ê∑§Ê‡Ê„UË fl⁄UË ÿflÙ– ¬⁄UË ©U∆UáÊ¥ „UÊ ÷ÊflÙ– ©U¬¡Ù¥ ŸáÊ¥H 83H
©UÁøÃÊŸÈÁøà •ÊÉÊfl¥– ¤ÊÊ¢‚È⁄UÃÊ¢ ŸÊ∆Ufl ¡Ëfl¥– ¡ÕË¥øÊ ÃÕ ∂Ù›UÊfl¥– ∞‚Ë
◊œÊH 84H ©U÷™§ÁŸ ∑§⁄UÛ¥U– ¬Á«UÉÊÊÿ ∑§¬Ù›¥U– ¬ÊÿÊø¢ Á‡ÊÁ⁄UÿÊ›¥– ◊Ê¢«Í¢U
∂ʪH 85H •ÊÁáÊ ÁŸº˝Áfl·ÿË¥ øÊ¢ªÈ– ¡ËflË¥ •ÊÁÕ ∂ʪȖ ¤ÊÙ¥¬Ë¥ ¡ÊÃÊ¢
Sflª¸È– flÊflÙ ê„UáÊH 86H ’˝rÊÔÊÿÈ „UÙ߸¡– ◊Ê ÁŸ¡Á∂ÿÊÁø •Á‚¡– „¥U
flÊ¢øÍÁŸ ŒÈ¡¥– √ÿ‚Ÿ ŸÊ„UË¥H 87H ∑§Ê¢ flÊ≈¥U ¡ÊÃÊ¢ flÙÉÊ¥– ∑§À„UÊÃÊ¢„UË «UÙ›UÊ
∂ʪ– •◊ÎÄUË ¬⁄UË ŸÉÊ– ¡⁄UË ŸËŒ •Ê∂ËH 88H ÃflË¥Áø •Ê∑˝§Ù‡Ê’›¥U–
√ÿʬÊ⁄U ∑§ÙáÊ ∞∑§ fl›U– ÁŸªÊ∂¥ Ã⁄UË •Ê¢œ›¥U– ⁄UÙ·¥ ¡Ò‚¥H 89H ∑§œflÊ¢
∑Ò§‚¥ ⁄UÊ„UÊ≈UÊfl¥– ∑§ÙáÊ‚Ë¥ ∑§Êÿ ’Ù∂Êfl¥– „¥U ∆UÊ∑§Ã¥ ∑§Ë¥ ŸÊªfl¥– „¥U„UË
ŸáÊ¥H 190H fláÊflÊ Á◊ÿÊ¢ •ÊÉÊflÊ– ¬Ê¢π¥ ¬È‚ÙÁŸ ÉÊÿÊflÊ– ¬Ã¢ªÈ ¬Ê¥ „UÊ¢flÊ–
ÉÊÊ∂Ë ¡flË¥H 91H ÃÒ‚Ê fl›UÉÊ ‚Ê„U‚Ê– •∑§⁄UáÊË¥ø ®œfl‚Ê– Á∑¢§’„ÈUŸÊ
∞‚Ê– ¬˝◊ÊŒÈ L§øH 92H ∞fl¢ ÁŸº˝Ê∂Sÿ¬˝◊ʌ˥– Ã◊ ßÿÊ ÁòÊ’¥œË¥– ’Ê¢œ
ÁŸL§¬ÊœË– øÙπ≈UÊÃ¥H 93H ¡Ò‚Ê flã„UË ∑§Êc∆ÔUË¥ ÷⁄U– ÃÒ¥ ÁŒ‚ ∑§Êc∆ÔUÊ∑§Ê⁄¥U–
√ÿÙ◊ ÉÊ≈¥U •Êfl⁄U– Ã¥ ÉÊ≈UÊ∑§Ê‡ÊH 94H ŸÊŸÊ ‚⁄UÙfl⁄U ÷⁄U∂¥– ÃÒ¥ ø¢º˝àfl ÃÕ¥
Á’¢’∂¥– ÃÒ‚¢ ªÈáÊÊ÷Ê‚Ë¥ ’Ê¢œ∂¥– •Êà◊àfl ª◊H 95H
‚ûfl¢ ‚Èπ ‚¢¡ÿÁà ⁄U¡— ∑§◊¸ÁáÊ ÷Ê⁄UÖ
ôÊÊŸ◊ÊflÎàÿ ÃÈ Ã◊— ¬˝◊ÊŒ ‚¢¡ÿàÿÈÃH 9 H
⁄U¡SÃ◊‡øÊÁ÷÷Íÿ ‚ûfl¢ ÷flÁà ÷Ê⁄UÖ
⁄U¡— ‚ûfl¢ Ã◊‡øÒfl Ã◊— ‚ûfl¢ ⁄U¡SÃÕÊH 10H
332 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¬Ò „UM§ÁŸ ∑§»§flÊÖ ¡Ò¥ Œ„UË¥ •Ê≈UÙ¬ Á¬ûÊ– ÃÒ¥ ∑§⁄UË ‚¢ÃåÖ Œ„U
¡flË¥H 96H ∑§Ê¢ flÁ⁄U· •Êì ¡Ò‚¢– Á¡áÊÊÒÁŸ ‡ÊËÃÁø ÁŒ‚– Ã√„UÊ¢ „UÙÿ
Á„¢Ufl ∞‚¥– •Ê∑§Ê‡Ê „¥UH 97H ŸÊŸÊ SflåŸ ¡ÊªÎÃË– ∂Ù¬ÍÁŸ ÿ ‚È·ÈåÃË– ÃÒ¥
ˇÊáÊÈ ∞∑§ ÁøûÊflÎûÊË– ÃÁø „UÙÿH 98H ÃÒ‚Ë¥ ⁄U¡Ã◊¥ „UÊ⁄UflË– ¡Ò¥ ‚ûfl ◊Ê¡È
Á◊⁄UflË– ÃÒ¥ ¡ËflÊ∑§⁄UflË¥ ê„UáÊflË– ‚ÈÁπÿÊ ŸÊ ◊ËH 99H ÃÒ‚¥Áø ‚ûfl ⁄U¡–
∂Ù¬ÍÁŸ Ã◊Êø¥ ÷Ù¡– fl›UÉÊ¥ ÃÒ¥ ‚„U¡– ¬˝◊ʌ˥ „UÙÿH 200H ÃÿÊÁø ªÊ
¬Á⁄U¬Ê∆UË¥– ‚ûfl Ã◊ÊÃ¥ ¬Ù≈UË¥– ÉÊÊ∂Í Á Ÿ ¡√„UÊ¢ ©U∆UË– ⁄U¡ÙªÈáÊH 1H Ã√„UÊ¥
∑§◊ʸflÊ¢øÍÁŸ ∑§Ê¢„UË¥– •ÊŸ ªÊ◊≈¥U ŸÊ„UË¥– ∞‚¥ ◊ÊŸË Œ„UË¥– Œ„U⁄UÊ¡ÈH 2H
ÁòʪÈáÊflÎÁhÁŸM§¬áÊ– ÃË¥ ‡∂Ù∑§Ë¥ ‚Ê¢ÁªÃ∂¥ ¡ÊáÊ– •ÊÃÊ¢ ‚ûflÊÁŒflÎÁh∂ˇÊáÊ–
‚ÊŒ⁄U ¬Á⁄Uÿ‚Ë¥H 3H
‚fl¸mÊ⁄·È Œ„U˘ÁS◊ã¬˝∑§Ê‡Ê ©U¬¡ÊÿÃ–
ôÊÊŸ¢ ÿŒÊ ÃŒÊ ÁfllÊÁmflÎh¢ ‚ûflÁ◊àÿÈÃH 11H
∂Ù÷— ¬˝flÎÁûÊ⁄UÊ⁄Uê÷— ∑§◊¸áÊÊ◊‡Ê◊— S¬Î„UÊ–
⁄U¡SÿÃÊÁŸ ¡ÊÿãÃ ÁflflÎh ÷⁄U÷¸÷H 12H
•¬˝∑§Ê‡ÊÙ˘¬˝flÎÁûʇø ¬˝◊ʌ٠◊Ù„U ∞fl ø–
Ã◊SÿÃÊÁŸ ¡ÊÿãÃ ÁflflÎh ∑ȧL§ŸãŒŸH 13H
ÿŒÊ ‚ûfl ¬˝flÎh ÃÈ ¬˝∂ÿ¢ ÿÊÁà Œ„U÷ÎØ–
ÃŒÙûÊ◊ÁflŒÊ¢ ∂Ù∑§ÊŸ◊∂Êã¬˝ÁìlÃH 14H
⁄U¡Á‚ ¬˝∂ÿ¢ ªàflÊ ∑§◊¸‚ÁXÔU·È ¡ÊÿÃ–
ÃÕÊ ¬˝∂ËŸSÃ◊Á‚ ◊Í…UÿÙÁŸ·È ¡ÊÿÃH 15H
¬¢Ò ⁄U¡Ã◊Áfl¡ÿ¢– ‚ûfl ªÊ Œ„UË¥ ßÿ¥– flÊ…UÃÊ¢ Áøã„¥U ÁÃÿ¥– ∞‚Ë¥
„UÙÃËH 4H ¡ ¬˝ôÊÊ •Ê¢ÃÈ∂ Ë∑§«U– Ÿ ‚◊ÊÃË ’Ê„U⁄UË flÙ‚¢«U– fl‚¢ÃË¥
¬kπ¢«¢U– ŒÎÃË ¡Ò‚ËH 5H ‚fl¸Áº˝ÿÊ¢ëÿÊ •Ê¢ªáÊË¥– Áflfl∑§ ∑§⁄UË ⁄UÊ’áÊË–
‚ÊøÁø ∑§⁄Uø⁄UáÊË¥– „UÙÃË «UÙ›UH 6H ⁄UÊ¡„¢U‚ʬȅ¥U– øÊ¢øÍø¥ •Êª⁄U«¥U– ÃÙ«UË
¡flË¥ ¤Êª«U– ˇÊË⁄UŸË⁄UÊøH 7H ÃflË¥ ŒÙ·ÊŒÙ·Áflfl∑§Ë¥– ߢÁº˝ÿ¥Áø „UÙÃË
¬Ê⁄UπË¥– ÁŸÿ◊È ’Ê ⁄U ¬ÊÁÿ∑§Ë– flÙ›Uª ÃÒ¥H 8H ŸÊß∑§áÊ¥ Ã¥ ∑§ÊŸÁø flÊ›UË–
Ÿ ¬Ê„UÊáÊ¥ Ã¥ ÁŒ∆UËÁø ªÊ›UË– •flÊëÿ Ã¥ ≈UÊ›UË– ¡Ë÷Áø ªÊH 9H flÊÃˬȅUÊ¢
 •äÿÊÿ øÊÒŒÊflÊ 333

¡Ò‚¥– ¬›UÙ¥ ∂ʪ ∑§Ê›Ufl‚¥– ÁŸÁ·h ߢÁº˝ÿÊ¢ ÃÒ‚¥– ‚◊Ù⁄U ŸÙ„UH 210H
œÊ⁄UÊœ⁄U∑§Ê›¥U– ◊„UÊŸŒË ©Uø¢’›– ÃÒ‚Ë ’ÈÁh ¬ÉÊ›U– ‡ÊÊSòÊ¡ÊÃË¥H 11H
•ªÊ ¬ÈŸflëÿÊ ÁŒfl‡ÊË¥– ø¢º˝¬˝÷Ê œÊ¢fl •Ê∑§Ê‡ÊË¥– ôÊÊŸË¥ flÎÁûÊ ÃÒ‚Ë– »§Ê¢∑§
‚Ò¥ÉÊH 12H flÊ‚ŸÊ ∞∑§fl≈U– ¬˝flÎÁûÊ flÙ„U≈U– ◊ÊŸ‚ Áfl≈U– Áfl·ÿÊ¢fl⁄UËH 13H
∞fl¢ ‚ûfl flÊ…U– Ã¢Ò „¥U Áøã„U »È§«¥U– •ÊÁáÊ ÁŸœŸ„UË ÉÊ«U– Ã√„UÊ¢Áø
¡⁄UËH 14H ∑§Ê¢ ¬Ê„UÊ∂ÁŸ ‚ÈÿÊáÊ¢– ¡Ê∂ÿÊ ¬⁄UªÈáÊ¥– ¬Á…Uÿ¢Ã¥ ¬Ê„ÈUáÊ¥–
SflªÊÒ̧ÁŸÿÊ¢H 15H Ã⁄UË ¡Ò‚ËÁø ÉÊ⁄UËø ¥ Ë ‚¢¬ûÊË– •ÊÁáÊ ÃÒ‚Ëø •ıŒÊÿ¸œÿ Ò fl
¸ ûÎ ÊË–
◊Ê ¬⁄UòÊÊ •ÊÁáÊ ∑§ËÃ˸– ∑§Ê¢ ŸÙ„UÊfl¥H 16H ◊ª ªÙ◊≈UÿÊ ÃÿÊ– ¡Êfl›UË
•‚ œŸ¢¡ÿÊ– ÃflË¥ ‚ûflË¥ ¡ÊáÊ Œ„UÊ– ∑¥§ •ÊÁÕ ªÊH 17H ¡ SflªÈáÊË¥
©UŒ˜÷≈U– ÉÊ™§ÁŸ ‚ûfl øÙπ≈U– ÁŸª ‚Ê¢«ÍUÁŸ ∑§Ù¬≈U– ÷ÙªˇÊ◊ „¥UH 18H
•flø≈¥U ∞‚Ê ¡Ù ¡Êÿ– ÃÙ ‚ûflÊøÊÁø ŸflÊ „UÙÿ– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ¡ã◊ ∂Ê„U–
ôÊÊÁŸÿÊ¢◊Ê¡Ë¥H 19H ‚Ê¢ª ¬Ê¢ œŸÈœ¸⁄UÊ– ⁄UÊflÙ ⁄UÊÿ¬áÊ¢ «UÙ¥ª⁄UÊ– ªÁ∂ÿÊ
•¬È⁄UÊ– „UÙÿ ∑§Ê߸H 220H ŸÊÃ⁄UË ÿÁÕ¢øÊ ÁŒflÊ– ŸÁ∂ÿÊ ‚Á¡ÿÊ ªÊ¢flÊ–
ÃÙ ÃÕ¥ Ã⁄UË ¬Ê¢«UflÊ– ŒË¬Áø ∑§Ë¥H 21H ÃÒ‚Ë Ã ‚ûfl‡ÊÈhË– •Êª›UË
ôÊÊŸ¥‚Ë flÎhË– Ã⁄¢UªÊflÙ¥ ∂ʪ ’ÈhË– Áflfl∑§Êfl⁄UËH 22H ¬Ò¥ ◊„UŒÊÁŒ
¬Á⁄U¬Ê∆UË¥– ÁfløÊM§ÁŸ ‡Êfl≈UË¥– ÁfløÊ⁄UÊ‚∑§≈U ¬Ù≈UË¥– Á¡⁄UÙÁŸ ¡ÊÿH 23H
¿UÁûÊ‚Ê¢ ‚ŒÁÂÊfl¢– øÙÁfl‚Ê¢ ¬¢øÁfl‚Êfl¢– ÁÃã„UË ŸÈ⁄UÙÁŸ Sfl÷Êfl¥– øÃÈÕ¸
¡¥H 24H ∞‚¥ ‚fl¸ ¡¥ ‚flÙ¸ûÊ◊– ¡Ê∂¥ •‚ ¡ÿÊ ‚Ȫ◊– ÃÿÊ‚fl¥ ÁŸL§¬◊–
∂Ê„U Œ„UH 25H ßÿÊÁø ¬⁄UË Œπ– Ã◊‚ûfl •œÙ◊Èπ– ’Ò‚ÙÁŸ ¡Ò¥
•Êª›UË∑§– œ⁄UË ⁄U¡H 26H •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ∑§ÊÿʸøÊ– œÈ◊Ê«U ªÊ¢flË¥ Œ„UÊøÊ–
◊Ê¡flË ÃÒ¥ Áøã„UÊ¢øÊ– ©UŒÿÙ ∞‚ÊH 27H ¬Ê¢¡⁄U∂ Ë flÊ„U≈ÈUÔ›UË– ∑§⁄UË flª›U
fl¥≈UÊ›UË– ÃÒ‚Ë Áfl·ÿË¥ ‚⁄U›UË– ߢÁº˝ÿÊ¢ „UÙÿH 28H ¬⁄UŒÊ⁄UÊÁŒ ¬«U– ¬⁄UË
ÁflL§h ∞‚¢ ŸÊfl«U– ◊ª ‡ÊÁ›UÿøÁŸ ÃÙ¥«¥U– ‚Ò¢ÉÊ øÊ⁄UËH 29H „UÊ ∆UÊÿfl⁄UË
∂Ù÷È– ∑§⁄UË SflÒ⁄UàflÊøÊ ⁄UÊ’È– fl¥≈UÊÁ›UÃÊ¢ •∂Ê÷È– Ã¥ Ã¥ ©U⁄UH 230H •ÊÁáÊ
•Ê«U ¬«UÁ∂ÿÊ– ©Ul◊¡ÊÃË ÷∂ÁÃÿÊ– ¬˝flÎÁûÊ œŸ¢¡ÿÊ– „UÊÃÈ Ÿ ∑§Ê…UËH 31H
ÃflË¥Áø ∞πÊŒÊ ¬˝Ê‚ʌȖ ∑§Ê¢ ∑§⁄UÊflÊ •‡fl◊œÈ– ∞‚Ê •øÊ≈U ¿¢UŒÈ– ÉÊ™§ÁŸ
©U∆UËH 32H Ÿª⁄¥UÁø ⁄UøÊflË¥– ¡∂ʇÊÿ¥ ÁŸ◊ʸflË¥– ◊„UÊflŸ¥ ∂ÊflÊflË¥–
ŸÊŸÊÁflœ¥H 33H ∞‚Ò‚Ê¢ •»§Ê≈UË¥ ∑§◊ËZ– ‚◊Ê⁄¢U÷È ©U¬∑˝§◊Ë– •ÊÁáÊ ŒÎc≈ÔUÊŒÎc≈ÔU
334 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∑§Ê◊Ë¥– ¬È⁄U Ÿ ê„UáÊH 34H ‚ʪL§„UË ‚Ê¢«UË¥ ¬«U– •ÊªË Ÿ ∂Ê„U ÃËŸ ∑§fl«U–
∞‚¥ •Á÷∂Ê·Ë¥ ¡Ê«U– ŒÈ÷¸⁄UàflH 35H S¬Î„UÊ ◊ŸÊ ¬È…UÊ¢ ¬È…UÊ¢– •Ê‡ÊøÊ ÉÊ
Œfl«UÊ– Áfl‡fl ÉÊʬ øÊ«UÊ– ¬ÊÿʢÛUË¥H 36H ßàÿÊÁŒ flÊ…UÃÊ¢ ⁄U¡Ë¥– ßÿ¥
Áøã„¥U „UÙÃË¥ ‚Ê¡Ë¥– •ÊÁáÊ ∞‡ÊÊ ‚◊Ê¡Ë¥– fl¥ø ¡⁄UË Œ„UH 37H Ã⁄UË
•ÊÉÊflÊÁø ß„UË¥– ¬Á⁄UflÊ⁄U∂ Ê •ÊŸË¥ Œ„UË¥– Á⁄Uª ¬⁄UË ÿÙÁŸ„UË– ◊ÊŸÈ·ËÁøH 38H
‚È⁄UflÊ«¥UÁ‚ Á÷∑§Ê⁄UË– fl‚Ù ¬Ê¢ ⁄UÊ¡◊¢ÁŒ⁄UË¥– Ã⁄UË ∑§Êÿ •flœÊ⁄UË¥– ⁄UÊflÙ
„UÙ߸∂H 39H ’Ò∂ ÃÕ¥ ∑§⁄U’Ê«¥U– „¥U Ÿ øÈ∑§ ªÊ »È§«¥U– Ÿß¡Ù ∑§Ê¢ fl:„UÊ«¢U–
‚◊ÕʸøŸËH 240H ê„UáÊÊÒÁŸ √ÿʬÊ⁄UÊ„UÊÃË¥– ©U‚¢ÃÈ Œ„UÊ ŸÊ ⁄UÊÃË– ÃÒ‚ÿÊÁøÿ
¬Ê¢ÃË¥– ¡¢ÈÁ¬¡ ÃÙH 41H ∑§◊¸¡«UÊëÿÊ ∆UÊÿË¥– Á∑¢§’„ÈUŸÊ „UÙÿ Œ„UË¥– ¡Ù
⁄U¡ÙflÎûÊËëÿÊ «UÙ„UË¥– ’È«UÙÁŸ ÁŸ◊H 42H ◊ª ÃÒ‚ÊÁø ¬È…UÃË– ⁄U¡‚ûflflÎûÊË–
Áª›ÍUÁŸ ÿ ©UãŸÃË– Ã◊ÙªÈáÊH 43H ÃÒ¥Áø Á¡ÿ¥ Á∂¢ ª ¥– Œ„UË¥øË¥ ‚’ÊsÔ ‚Ê¢ª¥–
ÁÃÿ¥ ¬Á⁄U‚ øÊ¢ª¥– üÊÙòÊ’›¥UH 44H Ã⁄UË „UÙÿ ∞‚¥ ◊Ÿ– ¡Ò‚¢ ⁄UÁflø¢º˝„UËŸ–
⁄UÊòÊË¥ø¥ ∑§Ê ªªŸ– •¢fl‚ÁøÿH 45H ÃÒ‚¥ •¢Ã⁄U •‚Ù‚– „UÙÿ S»Í§ÌÄUËŸ
©Um‚– ÁfløÊ⁄UÊøË ÷Ê·– „UÊ⁄U¬ ÃÒ¥H 46H ’ÈÁh ◊øflŸÊ œÙ¥«UË– „UÊ ∆UÊÿfl⁄UË
◊flÊ›¥U ‚Ê¢«UË– •Ê∆UflÙ Œ‡Êœ«UË– ¡Ê∂Ê ÁŒ‚H 47H •Áflfl∑§ÊøÁŸ ◊Ê¡¥–
‚’ÊsÔ ‡Ê⁄UË⁄ ªÊ¡– ∞∑§∂ÁŸ ÉÊ¬ ŒË¡– ◊ÊÒ…K ÃÕH 48H •ÊøÊ⁄U÷¢ªÊøË¥
„UÊ«¥U– L§¬ÃË¥ ߢÁº˝ÿÊ¥¬È…¥U– ◊⁄U ¡⁄UË ÃáÊ¥∑§«U– Á∑˝§ÿÊ ¡ÊÿH 49H ¬Ò¥
•ÊÁáÊ∑§„UË ∞∑§ ÁŒ‚– ¡ ŒÈc∑ΧÃË¥ ÁøûÊ ©UÀ„UÊ‚– •Ê¢œÊ⁄UË¥ ŒπáÊ¢ ¡Ò‚¥–
«ÈU«ÈU›UÊø¥H 250H ÃÒ‚¢ ÁŸÁ·hÊøÁŸ ŸÊ¢fl¥– ÷∂Ã¥„UË ÷⁄U „UÊ¢fl– ÁÃÿÁfl·ÿË¥
œÊ¢fl¥– ÉÊÃË ∑§⁄UáÊ¥H 51H ◊ÁŒ⁄UÊ Ÿ ÉÊÃÊ¢ «ÈU∂– ‚Á㟬ÊÃ¥flËáÊ ’⁄U›U–
ÁŸc¬˝◊¥Áø ÷È∂– Á¬‚¥ ¡Ò‚¥H 52H ÁøûÊ Ã⁄UË ª∂¥ •Ê„U– ¬⁄UË ©Uã◊ŸË Ã ŸÙ„U–
∞‚¥ ◊ÊÀ„UÊÁá ◊Ù„¥U– ◊ÊÁ¡⁄UÁŸH 53H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ∞‚Ò‚Ë¥– ßÿ¥ Áøã„¥U Ã◊
¬Ù·Ë¥– ¡Ò¥ flÊ…U •ÊÁÿÃË‚Ë– •Ê¬ÈÁ∂ÿÊH 54H •ÊÁáÊ „¥UÁø „UÙÿ ¬˝‚¢ª¥–
◊⁄UáÊÊø¢ ¡⁄UË ¬«U πʪ¥– Ã⁄UË ÃÃÈ ∂  Á Ÿ Á⁄Uª– Ã◊¥‚Ë¥ ÃÙH 55H ⁄UÊ߸ ⁄UÊ߸¬áÊ
’Ë¡Ë¥– ‚Ê¢∆UflÍÁŸÿÊ¢ •¢ª àÿ¡Ë– ◊ª ÁflM§…U ÃÒ¥ ŒÈ¡Ë– ªÙ∆UË •Ê„U H 56H
¬Ò¥ „Ê™§ÁŸ ŒË¬∑§Á∂∑§Ê– ÿL§ •ÊªË Áfl¤ÊÙ ∑§Ê¢– ¡Õ ∂ʪ ÃÕ •‚∑§Ê–
ÃÙÁø •Ê„UH 57H ê„UáÊÊÒÁŸ Ã◊ÊÁøÿ ∂ÙÕ¥– ’Ê¢œÙÁŸÿÊ¢ ‚¢∑§À¬ÊÃ¥– Œ„U
¡Êÿ ÃÒ¥ ◊ʪıÃ¥– Ã◊Êø¥Áø „UÙÿH 58H •ÊÃÊ¢ ∑§Êÿ ÿáÊ¥ ’„Èfl¥U– ¡Ù
Ã◊ÙflÎÁh ◊ÎàÿÈ ∂Ê„U– ÃÙ ¬‡ÊÈ ∑§Ê¢ ¬ˇÊË „UÙÿ– ¤ÊÊ«U ∑§Ê¢ ∑Χ◊ËH 59H
 •äÿÊÿ øÊÒŒÊflÊ 335

∑§◊¸áÊ— ‚È∑ΧÃSÿÊ„ÈU— ‚ÊÁûfl∑¢§ ÁŸ◊¸∂¢ »§∂◊˜–

⁄U¡‚SÃÈ »§∂¢ ŒÈ—π◊ôÊÊŸ¢ Ã◊‚— »§∂◊˜H 16H
ÿáÊ¥Áø ¬Ò¥ ∑§Ê⁄UáÊ¥– ¡¥ ÁŸ¬¡ ‚ûflªÈáÊ¥– Ã¥ ‚È∑Χà ∞‚¥ ê„UáÊ–
üÊıÂ◊ÙH 260H ê„UáÊıÁŸ ÃÿÊ ÁŸ◊¸›UÊ– ‚ÈπôÊÊŸË ‚⁄U›UÊ– •¬Ífl¸ ÿ
»§›UÊ– ‚ÊÁûfl∑§ Ã¥H 61H ◊ª ⁄UÊ¡‚Ê Á¡ÿÊ Á∑˝§ÿÊ– ÃÿÊ ß¢º˝ÊfláÊË
»§›Á∂ÿÊ– ¡ ‚Èπ¥ ÁøÃÊM§ÁŸÿÊ¢– »§›UÃË¥ ŒÈ—π¥H 62H ∑§Ê¢ ®Ÿ¢’ÙÁ›Uÿø¥
Á¬∑§– flÁ⁄U ªÙ«U •Ê¢Ã Áflπ– ÃÒ‚¥ Ã¥ ⁄UÊ¡‚ Œπ– Á∑˝§ÿÊ»§›UH 63H ÃÊ◊‚
∑§◊¸ Á¡ÃÈ∑¥§– •ôÊÊŸ »§›¥UÁø Á¬∑§– Áfl·Ê¢∑ȧ⁄U Áflπ¥– Á¡ÿʬ⁄UËH 64H
‚ûflÊà‚¢¡ÊÿÃ ôÊÊŸ¢ ⁄U¡‚Ù ∂Ù÷ ∞fl ø–
¬˝◊ÊŒ◊Ù„Uı Ã◊‚Ù ÷flÃÙ˘ôÊÊŸ◊fl øH 17H
ê„UáÊıÁŸ ’Ê ⁄U •¡¸ÈŸÊ– ÿÕ ‚ûflÁø „UÃÈ ôÊÊŸÊ– ¡Ò‚Ê ∑§Ê¢ ÁŒŸ◊ÊŸÊ–
‚Íÿ¸ „UÊ ¬Ò¥H 65H •ÊÁáÊ ÃÒ‚¥Áø „¥U ¡ÊáÊ– ∂Ù÷ÊÁ‚ ⁄U¡ ∑§Ê⁄UáÊ– •Ê¬∂¥
ÁflS◊⁄UáÊ– •mÒÃÊ ¡flË¥H 66H ◊Ù„U •ôÊÊŸ ¬˝◊ʌʖ ÿÿÊ¢ ◊Ò›ÿÊ ŒÙ·fl΢ŒÊ–
¬È…UÃË ¬È…UÃË ¬˝’ÈhÊ– Ã◊Áø ◊Í›UH 67H ∞‚¥ ÁfløÊ⁄UÊëÿÊ «UÙ›UÊ¢– ÁÃã„UË
ªÈáÊ „U flªflª›UÊ¢– ŒÊÁfl∂ ¡Ò‚Ê •Ê¢fl›UÊ– ÛU„UÊÃË¥øÊH 68H âfl ⁄U¡Ã◊¢
ŒÙã„UË¥– ŒÁπ∂Ë¥ ¬˝ı…U¬ÃŸË¥– ‚ûflÊflÊ¢øÍÁŸ ŸÊáÊË¥– ôÊÊŸÊ∑§«UH 69H ê„UáÊıÁŸ
‚ÊÁûfl∑§ flÎûÊË– ∞∑§ ¡Ê∂ ªÊ ¡ã◊fl˝ÃË– ‚fl¸àÿʪ¥ øÃÈÕ˸– ÷ÁÄÃ
¡Ò‚ËH 270H
™§äflZ ªë¿UÁãà ‚ûflSÕÊ ◊äÿ ÁÃc∆ÔUÁãà ⁄UÊ¡‚Ê—–
¡ÉÊãÿªÈáÊflÎÁûÊSÕÊ •œÙ ªë¿UÁãà ÃÊ◊‚Ê—H 18H
ÃÒ‚¥ ‚ûflÊøÁŸ Ÿ≈UŸÊø¥– •‚áÊ¥ ¡ÊáÊ¥ ¡ÿÊ¢ø¥– Ã ßÈàÿʪ˥ SflªËZø–
⁄UÊÿ „UÙÃËH 71H ßÿÊÁø ¬⁄UË ⁄U¡¥– Á¡„UË¥ ∑§Ê¢ ¡Ë¡ ◊Á⁄U¡– ÁÄUË¥ ◊ŸÈcÿ
„UÙß¡– ◊ÎàÿÈ∂ Ù∑§Ë¥H 72H ÃÕ ‚ÈπŒÈ—πÊø¥ Áπø≈¥U– ¡Áfl¡¥ ∞∑§Áø ÃÊ≈¥U–
¡Õ ßÿ ◊⁄UáÊflÊ≈U– ¬Á«U∂¥ ŸÈ∆UËH 73H •ÊÁáÊ ÃÿÊÁø ÁSÕÁà Ã◊Ë¥– ¡
flÊ…UÙÁŸ ÁŸ◊ÃË ÷ÙªˇÊ◊Ë¥– Ã ÉÊÃË Ÿ⁄U∑§÷Í◊Ë– ◊Í›U¬òÊH 74H ∞fl¢
flSÃÍÁøÿÊ ‚ûÊÊ– ÁòʪÈáÊÊ‚Ë ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ŒÊÁfl∂Ë ‚∑§Ê⁄UáÊÃÊ– •ÊÉÊflËÁøH 75H
¬Ò¥ flSÃÈ flSÃÈàfl¥ •Á‚∑¥§– Ã¥ •Ê¬áʬ¢ ªÈáÊÊ‚ÊÁ⁄Uπ¥– ŒπÙÁŸ ∑§Êÿ¸Áfl‡Êπ¥–
336 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•ŸÈ∑§⁄U ªÊH 76H ¡Ò‚¥ ∑§Ê¢ SflåŸË¥øÁŸ ⁄UÊ¡¥– ¡Ò¥ ¬⁄Uø∑˝§ ŒÁπ¡– ÃÒ¥ „UÊ⁄UË
¡Òà „UÙß¡– •Ê¬áʬʥÁøH 77H ÃÒ‚ ◊äÿÙäfl¸ •œ– „U ¡ ªÈáÊflÎÁûÊ÷Œ–
Ã ŒÎc≈ÔUËflÊ¢øÍÁŸ ‡ÊÈh– flSÃÈÁø •‚H 78H
ŸÊãÿ¢ ªÈáÊèÿ— ∑§Ãʸ⁄¢U ÿŒÊ º˝c≈ÔUʟȬ‡ÿÁÖ
ªÈáÊèÿ‡ø ¬⁄¢U flÁûÊ ◊Œ˜÷Êfl¢ ‚Ù˘Áœªë¿UÁÃH 19H
¬⁄UË „U flÊ„UáÊË •‚Ù– Ã⁄UË ÃÈ¡ •ÊŸ Ÿ ÁŒ‚Ù– ¬Á⁄U‚¥ Ã¥ ‚Ê¢ªÃ‚Ù¥–
◊ʪË∂ ªÙ∆UËH 79H Ã⁄UË ∞‚¥ ¡ÊÁáÊ¡– ‚Ê◊âÿZ ÁÃã„UË ‚„U¡¥– „UÙÃË
Œ„U√ÿÊ¡¥– ªÈáÊÁø „UH 280H ߢœŸÊøÁŸ •Ê∑§Ê⁄¥U– •ÁÇŸ ¡Ò‚Ê •flÃ⁄U– ∑§Ê¢
•Ê¥ªfl ÃL§fl⁄¥U– ÷ÍÁ◊⁄U‚ÈH 81H ŸÊŸÊ ŒÁ„¢UÿÊøÁŸ Á◊‚¥– ¬Á⁄UáÊ◊ ŒÍœÁø
¡Ò‚¥– ∑§Ê¢ ◊Íø „UÙÿ ™¢§‚¥– ªÙ«UË ¡flË¥H 82H ÃÒ‚¥ „¥U Sflʥ×∑§⁄UáÊ– Œ„UÁø
„UÙÃË ÁòʪÈáÊ– ê„UáÊÙÁŸ ’¢œÊÁ‚ ∑§Ê⁄UáÊ– ÉÊ«U ∑§Ë⁄UH 83H ¬⁄UË øÙ¡ „¥U
œŸÈœ¸⁄UÊ– ¡ ∞fl…UÊ „Ê ªÈ¢Á»§⁄UÊ– ◊ÙˇÊÊøÊ ‚¢‚Ê⁄UÊ– ©UáÊÊ ŸÙ„UH 84H
ÁòʪÈáÊ •Ê¬È∂ Ê∂ Á Ÿ œ◊Z– Œ„UË¥ø ◊ÊÉÊÈà ‚Ê©U◊¥– øÊÁ›UÃÊ¢„UË Ÿ πÙ◊¥–
ªÈáÊÊÃËÃÃÊH 85H ∞‚Ë ◊ÈÁÄà •‚ ‚„U¡– Ã •ÊÃÊ¢ ¬Á⁄U‚™¢§ ÃÈ¡– ¡ ÃÍ¢
ôÊÊŸÊ¢’È¡-– Ám⁄U»È§ ∑§Ë¥H 86H •ÊÁáÊ ªÈáÊË¥ ªÈáÊÊ¡Ùª¥– øÒÃãÿ ŸÙ„U ◊ʪ¥–
’ÙÁ∂∂Ù¥ Ã¥ πʪ¥– ÃflË¥Áø „¥UH 87H Ã⁄UË ¬ÊÕʸ ¡Ò¥ ∞‚¥– ’Ùœ∂ Á Ÿ ¡Ëfl¥
ÁŒ‚¥– SflåŸ ∑§Ê¢ ¡Ò‚¥– øß∂ŸËH 88H ŸÊÃ⁄UË •Ê¬áÊ ¡›UË¥– Á’¢’∂Ù¥
ÃË⁄UÙŸË ãÿÊ„U›UË– ø›UáÊ „UÙÃÊ¢ ∑§À∂Ù›UË¥– •Ÿ∑§œÊH 89H ∑§Ê¢ Ÿ≈U∂  Á Ÿ
∂ÊÉÊfl¥– Ÿ≈ÈU ¡Ò‚Ê Ÿ ¤Ê∑§fl– ÃÒ‚¥ ªÈáÊ¡Êà ŒπÊfl¥– Ÿ „UÙÁŸÿÊ¢H 290H ¬Ò¥
´§ÃÈòÊÿ •Ê∑§Ê‡Ê¥– œM§ÁŸÿÊ¢Á„ ¡Ò‚¥– ŸÁŒ¡Áø ÿflÙ¥ flÙ‚¥– flª›U¬áÊÊH 91H
ÃÒ‚¢ ªÈáÊË¥ ªÈáÊʬ⁄UıÃ¥– ¡¥ •Ê¬áʬ¥ •‚ •ÊÁÿÃ¥– ÁÃÿ •„¢U ’Ò‚ •„¢UÃ–
◊Í›U∑§ÁøÿH 92H ¬Ò¥ ÃÕÍÁŸ ◊ª ¬Ê„UÃÊ¢– ê„UáÊ ‚ÊˇÊË ◊Ë •∑§Ãʸ– „U
ªÈáÊÁø Á∑˝§ÿÊ¡ÊÃÊ¢– ÁŸÿÙÁ¡ÃH 93H ‚ûfl⁄U¡Ã◊Ê¢øÊ– ÷ŒË¥ ¬‚L§ ∑§◊ʸøÊ–
„UÙà •‚ ÃÙ ªÈáÊÊ¢øÊ– Áfl∑§ÊL§ „UÊH 94H ÿÿÊ◊Ê¡Ë¥ ◊Ë ∞‚Ê– flŸË¥ ∑§Ê¢
fl‚¢ÃÈ ¡Ò‚Ê– flŸ∂ˇ◊ËÁfl∂Ê‚Ê– „UÃÈ÷ÍÃH 95H ∑§Ê¢ ÃÊ⁄UÊ¥ªáÊË¥ ∂Ù¬Êfl¥–
‚Íÿ¸∑§Ê¢ÃË¥ ©UgˬÊfl¢– ∑§◊›UË¥ Áfl∑§Ê‚Êfl¢– ¡Êfl¥ Ã◊¢H 96H ÿ ∑§ÙáÊÊøË¥
∑§Ê¡¥ ∑§„UË¥– ‚ÁflÁÃÿÊ ¡Ò‚Ë¥ ŸÊ„UË¥– ÃÒ‚Ê •∑§Ãʸ ◊Ë Œ„UË¥– ‚ûÊÊM§¬H 97H
◊Ë ŒÊ™§ÁŸ ªÈáÊ Œπ– ªÈáÊÃÊ „U Á◊ÿÊ¢ ¬Ùπ– ÿÿÊøÁŸ ÁŸ—‡Êπ¥– ©U⁄U Ã¥
 •äÿÊÿ øÊÒŒÊflÊ 337

◊ËH 98H ∞‚ÁŸ Áflfl∑¥§ ¡ÿÊ– ©UŒÙ „UÙÿ œŸ¢¡ÿÊ– ÿ ªÈáÊÊÃËÃàfl ÃÿÊ–
•Õ¸¬¥Õ¥ (©äfl¸¬¢Õ¥)H 99H
ªÈáÊÊŸÃÊŸÃËàÿ òÊËãŒ„UË Œ„U‚◊ÈŒ˜÷flÊŸ˜–
¡ã◊◊ÎàÿÈ¡⁄UʌȗπÒÌfl◊ÈÄÃÙ˘◊ÎÃ◊‡ŸÈÃ H 20H
•ÊÃÊ¢ ÁŸªÈ¸áÊ •‚ •ÊáÊË∑§– Ã¥ ÃÙ ¡ÊáÊ¥ •øÈ∑§– ¡ ôÊÊŸ¥ ∑§∂¥ ≈UË∑§–
ÃÿÊÁøfl⁄UËH 300H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ∞‚Ë ÃÙ ◊ʤÊË ‚ûÊÊ– ¬Êfl ¡Ò‚Ë
‚Á⁄UÃÊ– Á‚¢œÈàfl ªÊH 1H ŸÁ›U∑§flM§ÁŸ ©UÁ∆U∂ Ê– ¡Ò‚Ê ‡ÊÈ∑§ ‡ÊÊπ ’Ò‚∂Ê–
ÃÒ‚Ê ◊Í›U•„¢UÃ¥ flÁ∆U∂ Ê– ÃÙ ◊Ë ê„UáÊıÁŸH 2H •ªÊ •ôÊÊŸÊÁøÿÊ ÁŸŒÊ–
¡Ù ÉÊÙ⁄Uà „UÙÃÊ ’Œ’ŒÊ– ÃÙ SflSflM§¬Ë¥ ¬˝’ÈhÊ– øß∂Ê ∑§Ë¥H 3H ¬Ò¥
’ÈÁh÷ŒÊøÊ •ÊÁ⁄U‚Ê– ÃÿÊ „UÊÃÙÁŸ ¬Á«U∂ Ê flË⁄U‡ÊÊ– ê„UáÊıÁŸ ¬˝ÁÃ◊ÈπÊ÷Ê‚Ê–
◊È∑§∂Ê ÃÙH 4H Œ„UÊÁ÷◊ÊŸÊøÊ flÊ⁄UÊ– •ÊÃÊ¢ flÊ¡Ù¥ ∆U∂ Ê flË⁄UÊ– ÃÒ¥ ∞Äÿ
flËÁø‚ʪ⁄UÊ–¢ ¡Ëfl‡ÊÊ¢ „U¥ H 5H ê„UáÊıÁŸ ◊Œ˜÷Êfl‚
¥ Ë– ¬˝ÊÁåà ¬ÊÁfl¡ ÃáÊ‚
¥ Á⁄U‚Ë–
fl·ÊZÃË¥ •Ê∑§Ê‡ÊË¥– ÉÊŸ¡Êà ¡flË¥H 6H ÃflË¥ ◊Ë „UÙ™§ÁŸ ÁŸL§ÃÊ– ◊ª Œ„UË¥Áø
ÿ •‚ÃÊ¢– ŸÊ¥ªfl Œ„U‚¢÷ÍÃÊ¢– ªÈáÊÊ¢Á‚ ÃÙH 7H ¡Ò‚Ê Á÷¢ªÊøÁŸ ÉÊ⁄¥U–
ŒË¬¬˝∑§Ê‡ÊÈ ŸÊfl⁄U– ∑§Ê¢ Ÿ Áfl¤ÊÁø ‚ʪ⁄¥U– fl«UflÊŸ›UÈH 8H ÃÒ‚Ê •Ê∂Ê
ª∂Ê ªÈáÊÊ¢øÊ– ’ÙœÈ Ÿ ◊Ò›U ÃÿÊøÊ– ÃÙ Œ„UË¥ ¡Ò‚Ê √ÿÙ◊Ë¥øÊ– ø¢º˝
¡›UË¥H 9H ÁÃã„UË ªÈáÊ •Ê¬È∂ÊÁ∂ÿ ¬˝ı…UË– Œ„UË¥ ŸÊøÁflÃË ’ʪ«UË¥– ÃÙ
¬Ê„UÙ¥„UË Ÿ œÊ«UË– •„¢UÃÃ¥H 310H „UÊ ∆UÊÿfl⁄UË– Ÿ„U≈UÙÁŸ ∆U∂ Ê •¢Ã⁄UË¥–
•ÊÃÊ¢ ∑§Êÿ flÃ¸ ‡Ê⁄UË⁄UË¥– „¥U„UË ŸáÊH 11H ‚Ê¢«ÍUÁŸ •Ê¢ªË¥øË πÙ›UË– ‚¬¸
Á⁄UªÊÁ∂ÿÊ ¬ÊÃÊ›UË¥– Ã àfløÊ ∑§ÙáÊ ‚Ê¢÷Ê›UË– ÃÒ‚¥ ¡Ê∂¥H 12H ∑§Ê¢ ‚ı⁄Uèÿ
¡ËáÊ¸È ¡Ò‚Ê– •Ê◊ÙŒÈ Á◊›UÙÁŸ ¡Êÿ •Ê∑§Ê‡ÊÊ– ◊ÊÉÊÊ⁄UÊ ∑§◊›U∑§Ù‡ÊÊ– ŸÿÁø
ÃÙH 13H ¬Ò¥ SflM§¬‚◊⁄U‚¥– ∞Äÿ ªÊ ¡Ê∂¥ ÃÒ‚¥– ÃÕ Á∑¢§œ◊¸ „¥U ∑Ò§‚¥–
ŸáÊ¥ Œ„UH 14H ê„UáÊıÁŸ ¡ã◊¡⁄UÊ◊⁄UáÊ– ßàÿÊÁŒ ¡ ‚Ê„UË ªÈáÊ– Ã Œ„UË¥Áø
∆U∂ ∑§Ê⁄UáÊ– ŸÊ„UË¥ ÃÿÊH 15H ÉÊ≈UÊÁøÿÊ πʬÁ⁄UÿÊ– ÉÊ≈U÷¢ªË¥ »§Á«UÁ∂ÿÊ–
◊„UŒÊ∑§Ê‡Ê •Ê¬Ò‚ÿÊ– ¡Ê∂¥Áø •‚H 16H ÃÒ‚Ë Œ„U’ÈÁh ¡Êÿ– ¡Ò¥
•Ê¬áʬʢ •Ê∆Uı „UÙÿ– ÃÒ¥ •ÊŸ ∑§Ê¢„UË¥ •Ê„U– Ã¥flÊ¢øÈŸËH 17H ÿáÊ¢ ÕÙ⁄U
’Ùœ∂ ¬ áÊ¥– ÃÿÊÁ‚ ªÊ Œ„UË¥ •‚áÊ¥– ê„UáÊÍÁŸ ÃÙ ◊Ë ê„UáÊ¥– ªÈáÊÊÃËÃH 18H
338 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÿÿÊ ŒflÊÁøÿÊ ’Ù∂Ê– ¬ÊÕȸ •Áà ‚ÈπÊfl∂Ê– ◊ÉÊ¥ ‚¢’ÙÁπ∂Ê– ◊ÙL§

¡Ò‚ÊH 19H
•¡¸ÈŸ ©UflÊø
∑Ò§Ì∂XÔÒUSòÊËãªÈáÊÊŸÃÊŸÃËÃÙ ÷flÁà ¬˝÷Ù–
Á∑§◊ÊøÊ⁄U— ∑§Õ¢ øÒÃÊ¢SòÊËãªÈáÊÊŸÁÃfløÃH 21H
ÃáÊ¥ ÃÙ·¥ flË⁄U ¬È‚– ¡Ë ∑§Ùá„UË¥ Áøã„UË¥ ÃÙ ÁŒ‚– ¡ÿÊ◊Ê¡Ë¥ fl‚– ∞‚Ê
’ÙœÈH 320H ÃÙ ÁŸªÈ¸áÊ ∑§Êÿ •Êø⁄U– ∑Ò§‚ÁŸ ªÈáÊ ÁŸSÃ⁄U– „¥U ‚Ê¢Áª¡Ù
◊Ê„U⁄¥U– ∑Χ¬øÁŸH 21H ÿÿÊ •¡¸ÈŸÊÁøÿÊ ¬˝‡ŸÊ– ÃÙ ·«˜UªÈáÊÊ¢øÊ ⁄UÊáÊÊ–
¬Á⁄U„UÊL§ •Ê∑§áÊʸ– ’Ù∂ÃÈ •‚H 22H ê„UáÊ ¬ÊÕʸ ÃȤÊË ŸflÊ߸– „¥U ÿÃÈ∂¥Áø
¬È‚‚Ë ∑§Ê߸– Ã¥ ŸÊ◊Áø ÃÿÊ ¬Ê„UË¥– ‚àÿ ∂Á≈U∑¥§H 23H ªÈáÊÊÃËà ¡ÿÊ
ŸÊ¢fl¥– ÃÙ ªÈáÊʜ˟ Ã⁄UË Ÿ√„U– ŸÊ „UÙÿ Ã⁄UË ŸÊ¥ªfl– ªÈáÊÊ¢ ÿÿÊH 24H ¬⁄UË
•œËŸ ∑§Ê¢ ŸÊ¥ªfl¥– „¥UÁø ∑Ò§‚ÁŸ ¡ÊáÊÊfl¥– ªÈáÊÊ¢Áøÿ ⁄Ufl⁄Ufl-– ◊Ê¡Ë¥
•‚ÃÊ¢H 25H „UÊ ‚¢Œ„U ¡⁄UË flÊ„U‚Ë– Ã⁄UË ‚Èπ¥ ¬È‚Ù¥ ∂Ê„U‚Ë– ¬Á⁄U‚ •ÊÃÊ¢
ÃÿÊ‚Ë– M§¬ ∑§M¢§H 26H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
¬˝∑§Ê‡Ê¢ ø ¬˝flÎÁûÊ¢ ø ◊Ù„U◊fl ø ¬Êá«Ufl–
Ÿ mÁc≈ÔU ‚ê¬˝flÎûÊÊÁŸ Ÿ ÁŸflÎûÊÊÁŸ ∑§Ê¥ˇÊÁÃH 22H
Ã⁄UË ⁄U¡ÊøÁŸ ◊Ê¡¥– Œ„UË¥ ∑§◊ʸø¥ •ÊáÊÙ¡¥– ¬˝flÎÁûÊ ¡Ò¥ ÉÊ߸¡–
fl¥≈UÊ›ÈÁŸH 27H ÃÒ¥ ◊ËÁø ∑§Ê¢ ∑§◊¸∆U– ∞‚Ê Ÿ ÿ üÊË◊Ê∆U– ∑§Ê¢ ŒÁ⁄Uº˝Á∂ÿ
’ÈÁh flË≈U– ÃÙ„UË ŸÊ„UË¥H 28H •ÕflÊ ‚ûfl¥Áø •Áœ∑¥§– ¡Ò¥ ‚flZÁº˝ÿË¥ ôÊÊŸ
»§Ê¢∑§– ÃÒ¥ ‚ÈÁfllÃÊ ÃÙπ– ©U÷¡„UË ŸÊH 29H ∑§Ê¢ flÊÁ…UÛÊ∂ÁŸ Ã◊¥– Ÿ
ÁªÁ›¡Áø ◊Ù„U÷˝◊¥– ÃÒ¥ •ôÊÊŸàfl¥ Ÿ üÊ◊– ÉÊáÊ¥„UË ŸÊ„UË¥H 330H ¬Ò¥ ◊Ù„UÊëÿÊ
•fl‚⁄UË¥– ôÊÊŸÊøË øÊ«U Ÿ œ⁄UË– ôÊÊŸ¥ ∑§◊Z ŸÊŒ⁄UË– „UÙÃÊ¢ Ÿ ŒÈ—πËH 31H
‚Êÿ¢¬˝ÊÃ◊¸äÿÊã„UÊ– ÿÊ ÁÃã„UË ∑§Ê›UÊ¢øË ªáÊŸÊ– ŸÊ„UË¥ ¡flË¥ ìŸÊ– ÃÒ‚Ê
•‚H 32H ÃÿÊ flª›UÊÁø ∑§Êÿ ¬˝∑§Ê‡Ê¥– ôÊÊÁŸàfl ÿÊfl¥ •‚¥– ∑§ÊÁÿ
¡›UÊáʸfl ¬Ê©U‚¢– ‚Ê¡Ê „UÙÿH 33H ŸÊ ¬˝flø∂  Á Ÿ ∑§◊Z– ∑§◊¸∆Uàfl ÃÿÊ¥ ∑§Ê¢
ª◊– ‚Ê¢ª¥ Á„U◊fl¢ÃÈ Á„U◊¥– ∑§Ê¢¬ ∑§ÊÿËH 34H ŸÊÃ⁄UË ◊Ù„U •ÊÁ∂ÿÊ– ∑§Ê߸
¬Ê¢ ôÊÊŸÊ ◊ÈÁ∑§¡Ò∂ ÃÿÊ– „UÊ ◊Ê •ÊªËÃ¥ ©Uã„UÊ›UÿÊ– ¡ÊÔ›Uflà •‚H 35H
 •äÿÊÿ øÊÒŒÊflÊ 339

©UŒÊ‚ËŸflŒÊ‚ËŸÙ ªÈáÊÒÿÊ¸ Ÿ ÁfløÊÀÿÃ–

ªÈáÊÊ fløãà ßàÿfl ÿÙ˘flÁÃc∆ÔUÁà ŸXÔUÃH 23H
ÃÒ‚¥ ªÈáÊʪÈáÊ∑§Êÿ¸ „¥U– •ÊÉÊfl¥Áø •Ê¬áÊ •Ê„ – ê„UáÊıÁŸ ∞∑§∑§Ê ŸÙ„U–
ëUÊÃÙ«UËH 36H ÿfl…U ªÊ ¬˝ÃËÃË– ÃÙ Œ„UÊ •Ê∂Ê‚ flSÃË– flÊ≈U ¡ÊÃÊ¢
ª¢ÈÃË-– ◊Ê¡Ë¥ ¡Ò‚ÊH 37H ÃÙ Á¡áÊÃÊ ŸÊ „UÊ⁄UflË– ÃÒ‚Ê ªÈáÊ Ÿ√„U ŸÊ
∑§⁄UflË– ¡Ò‚Ë ∑§Ê¢ üÊÙáÊflË– ‚¢ª˝Ê◊Ë¥øËH 38H ∑§Ê¢ ‡Ê⁄UË⁄UÊ•Ê¢ÃË∂ ¬˝ÊáÊÈ– ÉÊ⁄UË¥
•ÊÁÃâÿÊøÊ ’˝ÊrÊÔáÊÈ– ŸÊŸÊ øÙ„U≈UÊ¥øÊ SÕÊáÊÈ– ©UŒÊ‚È ¡Ò‚ÊH 39H •ÊÁáÊ
ªÈáÊÊøÊ ÿÊflÊ¡ÊflÊ– …› ø› ŸÊ ¬Ê¢«UflÊ– ◊Ϊ¡›UÊøÊ „U∂ ÊflÊ– ◊L§
¡Ò‚ÊH 340H „¥U ’„ÈUà ∑§ÊÁÿ ’ÙÁ∂¡– √ÿÙ◊ flÊ⁄UÁŸ Ÿ flÁø¡– ∑§Ê¢ ‚Íÿ¸
ŸÊ ÁªÁ›U¡– •¢œ∑§Ê⁄¥UH 41H SflåŸ ∑§Ê¢ ªÊ Á¡ÿʬ⁄UË– ¡ÊªÃÿÊÃ¥ Ÿ
Á‚¢Ã⁄UË– ªÈáÊË¥ ÃÒ‚Ê •flœÊ⁄UË¥– Ÿ ’¢Áœ¡ ÃÙH 42H ªÈáÊÊ¢Á‚ ∑§Ë⁄U ŸÊÃÈ«U–
¬⁄UË ŒÈM§ÁŸ ¡Ò¥ ¬Ê„U ∑§Ù«¥U– ÃÒÒ¥ ªÈáʌٷ ‚ÊÁÿπ«¥U– ‚èÿÈ ¡Ò‚ÊH 43H
‚à∑§◊Z ‚ÊÁûfl∑§Ë¥– ⁄U¡ Ã¥ ⁄U¡ÙÁfl·ÿ∑§Ë¥– Ã◊ ◊Ù„UÊÁŒ∑§Ë¥– fløà •‚H 44H
¬Á⁄U‚ ÃÿÊÁøÿÊ ªÊ ‚ûÊÊ– „UÙÃË ªÈáÊÁ∑˝§ÿÊ ‚◊SÃÊ– „¥U »È§«¥U ¡ÊáÊ ‚ÁflÃÊ–
∂ıÁ∑§∑§Ê ¡flË¥H 45H ‚◊Ⱥ˝Áø ÷⁄UÃË– ‚Ù◊∑§Ê¢ÃÁø º˝flÃË– ∑ȧ◊ÈŒ¥
Áfl∑§Ê‚ÃË– ø¢º˝È ÃÙ ©UªÊH 46H ∑§Ê¢ flÊ⁄UÊÁø flÊ¡ Áfl¤Ê– ªªŸ¥ ÁŸ‡ø›U
•Á‚¡– ÃÒ‚Ê ªÈáÊÊÁøÿ ª¡’¡– «UÙ∂ŸÊ ¡ÙH 47H •¡¸ÈŸÊ ÿáÊ¥ ∂ˇÊáÊ¥–
ÃÙ ªÈáÊÊÃËÃÈ ¡ÊáÊáÊ¥– ¬Á⁄U‚ •ÊÃÊ¢ •Êø⁄UáÊ¢– ÃÿÊøË¥ ¡Ë¥H 48H
‚◊ŒÈ—π‚Èπ— SflSÕ— ‚◊∂Ùc≈ÔUʇ◊∑§Ê@Ÿ—–
ÃÈÀÿÁ¬˝ÿÊÁ¬˝ÿÙ œË⁄USÃÈÀÿÁŸãŒÊà◊‚¢SÃÈÁ×H 24H
Ã⁄UË flSòÊÊÁ‚ ¬Ê∆UË¥ ¬Ù≈UË¥– ŸÊ„UË¥ ‚ÈÃÊflÊ¢øÍÁŸ Á∑§⁄UË≈UË– ∞‚¥ ‚Èÿ ÁŒ∆UË–
ø⁄UÊø⁄U ◊º˝Í¬¥H 49H ê„UáÊÊÒÁŸ ‚ÈπŒÈ—πÊ‚Á⁄U‚¥– ∑§Ê¢≈UÊ›¥U •Êø⁄U ∞‚¥–
Á⁄U¬È÷ÄÃÊ¢ ¡Ò‚¥– „U⁄UËø¥ ŒáÊ¥H 350H ∞:„UflË¥ Ã⁄UË ‚„U¡¥– ‚ÈπŒÈ—π ÃÒ¥Áø
‚Áfl¡– Œ„U¡›UË¥ „UÙß¡– ◊Ê‚Ù›UË¥ ¡ÒH 51H •ÊÃÊ¢ Ã¥ âfl ÃáÊ¥ ‚Ê¢Á«U∂¥–
•Ê„U SflSflM§¬¥‚ËÁø ◊Ê¢Á«U∂¥– ‚SÿÊ¢ÃË¥ ÁŸflÁ«U∂¥– ’Ë¡ ¡Ò‚¥H 52H ∑§Ê¢
flÙÉÊ ‚Ê¢«UÍÁŸ ªÊ¢ª– Á⁄UÉÊÙÁŸ ‚◊ÈºÊ˝ ø¥ •Ê¢ª– ÁŸSÃ⁄U∂Ë ∂ª’ª– π›UÊ›UÊøËH 53H
ÃflË¥ •Ê¬áʬʢÁø ¡ÿÊ– flSÃË ¡Ê∂Ë ªÊ œŸ¢¡ÿÊ– ÃÿÊ Œ„UË¥ •¬Ò‚ÿÊ–
‚Èπ ÃÒ‚¥ ŒÈ—πH 54H ⁄UÊÁòÊ ÃÒ‚¥ ¬Ê„U∂¥– „¥U œÊ⁄UáÊÊ ¡flË¥ ∞∑§ ¡Ê∂¥–
340 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•Êà◊Ê⁄UÊ◊ Œ„UË¥ •ÊÃ∂¥– m¢m ÃÒ‚¥– 55H ¬Ò¥ ÁŸÁº˝ÃÊøÁŸ •Ê¢ª¥‡ÊË– ‚ʬ ÃÒ‡ÊË
©Ufl¸‡ÊË– ÃflË¥ SflM§¬SÕÊ ‚Á⁄U‡ÊË¥– Œ„UË¥ m¢m¥H 56H ê„UáÊıÁŸ ÃÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥–
‡ÊáÊÊ ‚ÙŸÿÊ Áfl‡Ê· ŸÊ„UË¥– ⁄UàŸÊ ªÈ¢«UÿÊ ∑§Ê¢„UË¥– ŸÁáÊ¡ ÷ŒÈH 57H ÉÊ⁄UÊ
ÿflÙ ¬Ê¢ Sflª¸– ∑§Ê¢ flÁ⁄U¬«UÙ flÊÉÊ– ¬⁄UË •Êà◊’ÈhËÁ‚ ÷¢ª– ∑§ŒÊ
ŸÊ„UH 58H ÁŸfl≈U∂¥ Ÿ ©U¬fl«U– ¡Á›Ÿ∂¥ Ÿ ÁflM§…U– ‚Êêÿ’ÈÁh Ÿ ◊Ù«U–
Ãÿʬ⁄UËH 59H „UÊ ’˝rÊÔÊ ∞‚ÁŸ SÃÁfl¡Ù– ∑§Ê¢ ŸËø ê„UáÊÙÁŸ ®ŸÁŒ¡Ù– ¬⁄UË
ŸáÊ¥ ¡›UÙ¢ Áfl¤ÊÙ¥– ⁄UÊπÙ¥«UË ¡Ò‚ËH 360H ÃÒ‚Ë ÁŸ¢ŒÊ •ÊÁáÊ SÃÈÁÖ Ÿÿ
∑§Ùá„UÁø √ÿÄÃË– ŸÊ„UË¥ •¢œÊ⁄¥U ∑§Ê¢ flÊÃË– ‚Íÿʸ ÉÊ⁄UË¥H 61H
◊ʟʬ◊ÊŸÿÙSÃÈÀÿSÃÈÀÿÙ Á◊òÊÊÁ⁄U¬ˇÊÿÙ—–
‚flʸ⁄Uê÷¬Á⁄UàÿÊªË ªÈáÊÊÃË× ‚ ©UëÿÃH 25H
߸‡fl⁄ ê„áÊÊÒÁŸ ¬ÍÁ¡∂Ê– ∑§Ê¢ øÙL§ ê„UáÊÊÒÁŸ ªÊ¢Á¡∂Ê– flηª¡Ë¥ flÁ…U∂ Ê–
∑§∂Ê ⁄UÊflÙH 62H ∑§Ê¢ ‚ÈNUŒ ¬Ê‚Ë¥ •Ê∂– •ÕflÊ flÒ⁄UË fl⁄U¬«U ¡Ê∂– ¬⁄UË
ŸáÊ¥ ⁄UÊÃË ¬Ê„UÊ∂¥– Ã¡ ¡flË¥H 63H ‚Ê„UË ´§ÃÈ ÿÃÊ¢ •Ê∑§Ê‡Ê¥– Á∂¢Á¬¡Áø
ŸÊ ¡Ò‚¥– ÃflË¥ flÒ·êÿ ◊ÊŸ‚¥– ¡ÊÁáÊ¡ŸÊH 64H •ÊáÊË∑§„UË ∞∑ȧ ¬Ê„UË¥–
•ÊøÊL§ ÃÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥– Ã⁄UË √ÿʬÊ⁄UÊÁ‚ ŸÊ„UË¥– ¡Ê∂¥ ÁŒ‚H 65H ‚flʸ⁄¢U÷Ê
©U≈U∑§∂¥– ¬˝flÎûÊËø¥ ÃÕ ◊Êfl›∂¥U– ¡›UÃË ªÊ ∑§◊¸»§›¥U– Ã ÃÙ •ÊªËH 66H
ŒÎc≈ÔUÊŒÎc≈ÔUÊøÁŸ ŸÊ¢fl¥– ÷ÊflÁø ¡ËflË¥ ŸÈªfl– ‚flË ¡¥ ∑§Ê¢ Sfl÷Êfl¥– ¬Ò∆¥U
„UÙÿH 67H ‚Èπ ŸÊ Á‡ÊáÊ– ¬Ê·ÊáÊÈ ∑§Ê¢ ¡áÊ¥ ◊ÊŸ¥– ÃÒ‚Ë¥ ‚Ê¢«UË◊Ê¢«UË ◊Ÿ¥–
flÌ¡∂Ë •‚H 68H •ÊÃÊ¢ Á∑§ÃË „UÊ ÁflSÃÊL§– ¡ÊáÊ¥ ∞‚Ê •ÊøÊL§– ¡ÿÊÃ¥
ÃÙÁø ‚ÊøÊL§– ªÈáÊÊÃËÃÈH 69H ªÈáÊÊ¢Ã¥ •ÁÃ∑˝§◊áÊ¥– ÉÊ«U ©U¬Êÿ¢ ¡áÊ¥– ÃÙ
•ÊÃÊ¢ •Ê߸∑§ ê„UáÊ– üÊË∑ΧcáÊŸÊÕÈH 370H
◊Ê¢ ø ÿÙ˘√ÿÁ÷øÊ⁄UáÊ ÷ÁÄÃÿÙªŸ ‚flÃ–
‚ ªÈáÊÊã‚◊ÃËàÿÒÃÊã’˝rÊÔ÷ÍÿÊÿ ∑§À¬ÃH 26H
Ã⁄UË √ÿÁ÷øÊ⁄U⁄UÁ„Uà ÁøûÊ¥– ÷ÁÄÃÿÙª¥ ◊ÊÃ¥– ‚flË ÃÙ ªÈáÊÊÃ¥– ¡Ê∑§›Í¢U
‡Ê∑§H 71H Ã⁄UË ∑§ÙáÊ ◊Ë ∑Ò§‚Ë ÷ÄÃË– •√ÿÁ÷øÊ⁄UÊ ∑§Êÿ √ÿÄÃË– „U
•ÊÉÊflËÁø ÁŸL§ÃË– „UÙ•ÊflË ∂ʪH 72H Ã⁄UË ¬ÊÕʸ ¬Á⁄Uÿ‚Ê– ◊Ë Ã¢fl ÿÕ
∞‚Ê– ⁄UàŸË¥ Á∑§›UÊflÙ ¡Ò‚Ê– ⁄UàŸÁø ∑§Ë¥ ÃÙH 73H ∑§Ê¢ º˝fl¬áÊÁø ŸË⁄U–
•fl∑§Ê‡ÊÁø •¢’⁄U– ªÙ«UË ÃÁø ‚Êπ⁄U– •ÊŸ ŸÊ„UË¥H 74H flÁã„U ÃÁø
 •äÿÊÿ øÊÒŒÊflÊ 341

ÖflÊ›U– Œ›UÊÁø ŸÊ¢fl ∑§◊›U– L§π Ã¥Áø «UÊ›U-– »§›UÊÁŒ∑§H 75H •ªÊ
Á„U◊ ¡¥ •Ê∑§·¸∂¥– Ã¥Áø Á„U◊fl¢Ã ¡flË¥ ¡Ê∂¥– ŸÊŸÊ ŒÍœ ◊È⁄UÊ∂¥– Ã¥Áø
Œ„UË¥H 76H ÃÒ‚¥ Áfl‡fl ÿáÊ¥ ŸÊ¢fl¥– „¥U ◊ËÁø ¬Ò •ÊÉÊfl¥– ÉÊßZ ø¢º˝Á’¢’
‚Ù∂Êfl¥– Ÿ ∂ª ¡flË¥H 77H ÉÊÎÃÊø¥ ÁÕ¡∂¥¬áÊ– Ÿ ◊ÙÁ«UÃÊ¢ ÉÊÎÃÁø ¡ÊáÊ–
∑§Ê¢ ŸÊÁ≈UÃÊ¢ ∑§Ê¢∑§áÊ– ‚ÙŸ¥Áø Ã¥H 78H Ÿ ©U∑§Á∂ÃÊ¢ ¬≈ÈU– âÃÈÁø •‚
S¬c≈ÈU– Ÿ Áfl⁄UÁflÃÊ¢ ÉÊ≈ÈU– ◊ÎÁûÊ∑§Ê ¡flË¥H 79H ê„UáÊÊÒÁŸ Áfl‡fl¬áÊ ¡Êfl¥–
◊ª ◊ÊÃ¥ ÉÊÿÊfl¥– ÃÒ‚Ê Ÿ√„U •ÊÉÊfl¥– ‚∑§≈UÁø ◊ËH 380H ∞‚ÁŸ ◊ÊÃ¥
¡ÊÁáÊ¡– Ã •√ÿÁ÷øÊ⁄UË ÷ÁÄà ê„UÁáÊ¡– ÿÕ ÷Œ ∑§Ê¢„UË¥ ŒÁπ¡– Ã⁄UË
√ÿÁ÷øÊL§ ÃÙ H 81H ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ÷ŒÊÃ¥– ‚Ê¢«ÍUÁŸ •÷Œ¥ ÁøûÊ¥– •Ê¬áÊÊ
‚∑§≈U ◊ÊÃ¥– ¡ÊáÊÊfl¥ ªÊH 82H ¬ÊÕʸ ‚ÙÁŸÿÊøË Á≈U∑§Ê– ‚ÙÁŸÿÊ‚Ë
∂ʪ∂Ë ŒπÊ– ÃÒ‚¥ •Ê¬áʬ¥ •ÊÁáÊ∑§Ê– ◊ÊŸÊfl¥ ŸÊH 83H Ã¡ÊøÊ Ã¡ıÁŸ
ÁŸÉÊÊ∂Ê– ¬⁄UË Ã¡Ë¥Áø •‚ ∂ʪ∂Ê– ÃÿÊ ⁄U‡◊Ë ∞‚Ê ÷∂Ê– ’ÙœÈ
„UÙ•ÊflÊH 84H ¬Ò¥ ¬⁄U◊ÊáÊÈ ÷ÍÛUË¥– Á„U◊∑§áÊÈ Á„U◊Êø›UË¥– ◊¡◊Ê¡Ë¥ ãÿÊ„UÊ›UË¥–
•„¢U ÃÒ‚¥H 85H „UÙ ∑§Ê¢ Ã⁄¢UªÈ ∂„UÊŸÈ– ¬⁄UË Á‚¢œÍ‚Ë ŸÊ„UË¥ Á÷ãŸÈ– ÃÒ‚Ê ß¸‡fl⁄UË¥
◊Ë •ÊŸÈ– ŸÙ„UÁø ◊ÊH 86H ∞‚ÁŸ ’Ê ‚◊⁄U‚¥– ŒÎÁc≈ÔU ¡ ©UÀ„UÊ‚– Ã ÷ÁÄÃ
¬Ò¥ ∞‚¢– •Êê„UË ê„UáÊÙ¥H 87H •ÊÁáÊ ôÊÊŸÊø¥ øÊ¢ªÊfl¥– ßÿÁø ŒÎÁc≈ÔU ŸÊ¢fl¥–
ÿÙªÊø¥„UË •ÊÉÊfl¥– ‚fl¸Sfl „¥UH 88H Á‚¢œÍ •ÊÁáÊ ¡›Uœ⁄UÊ-– ◊Ê¡Ë¥ ∂ʪ∂Ë
•π¢«U œÊ⁄UÊ– ÃÒ‚Ë flÎÁûÊ flË⁄UÊ– ¬˝flÃ¸ ÃH 89H ∑§Ê¢ ∑ȧ„U‚Ë¥ •Ê∑§Ê‡ÊÊ–
ÃÙ«UË¥ ‚Ê¢ŒÊ ŸÊ„UË¥ ¡¢Ò‚Ê– ÃÙ ¬⁄U◊ ¬ÈL§·Ë¥ ÃÒ‚Ê– ∞∑§fl≈U ªÊH 390H
¬˝ÁÃÁ’¢’ıÁŸ Á’¢’fl⁄UË– ¬˝÷øË ¡Ò‚Ë ©U¡⁄UË– Ã ‚Ù˘„¢UflÎûÊË •flœÊ⁄UË¥– ÃÒ‚Ë
„UÙÿH 91H ∞‚ÁŸ ◊ª ¬⁄US¬⁄¥U– Ã ‚Ù˘„¢UflÎÁûÊ ¡Ò¥ •flÃ⁄U– ÃÒ¥ ÁÃÿÁ„ ‚∑§≈U
‚⁄U– •¬Ò‚ÿÊH 92H ¡Ò‚Ê ‚Ò¥œflÊøÊ ⁄UflÊ– Á‚¢œÍ◊Ê¡Ë¥ ¬Ê¢«UflÊ– Áfl⁄UÊ∂ÿÊ
Áfl⁄UflÊflÊ– „¥U„UË ∆UÊ∑§H 93H ŸÊÃ⁄UË ¡Ê›ÍUÁŸ ÃÎáÊ– flÁã„U„UË Áfl¤Ê •Ê¬áÊ–
ÃÒ‚¥ ÷ŒÈ ŸÊ‡ÊÍÁŸ ¡ÊáÊ– ôÊÊŸ„UË ŸÈ⁄UH 94H ◊ʤÊ¥ ¬Ò∂¬áÊ ¡Êÿ– ÷Äà „¥U
∞∂¬áÊ ∆UÊÿ– •ŸÊÁŒ ∞Äÿ ¡¥ •Ê„U– Ã¥Áø ÁŸfl«UH 95H •ÊÃÊ¢ ªÈáÊÊÃ¥
ÃÙ Á∑§⁄UË≈UË– Á¡áÊ ÿÊ Ÿ√„UÃË ªÙc≈ÔUË– ¡ ∞∑§¬áÊÊ„UË Á◊∆UË– ¬«UÙ¥
‚⁄U∂ ËH 96H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ∞‚Ë Œ‡ÊÊ– Ã¥ ’˝rÊÔàfl ªÊ ‚ÈŒ¢‡ÊÊ– „¥U ÃÙ ¬Êfl¥ ¡Ù
∞‚Ê– ◊ÊÃ¥ ÷¡H 97H ¬È…UÃË ß„UË¥ Á∂¢ªË¥– ÷ÄÃÈ ¡Ù ◊ʤÊÊ ¡ªË¥– „U ’˝rÊÔÃÊ
342 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÃÿÊ∂ʪ˥– ¬ÁÃfl˝ÃÊH 98H ¡Ò‚¥ ª¢ªøÁŸ flÙÉÊ¥– «U›U◊›UËà ¡›U ¡¥ ÁŸÉÊ–
Á‚¢œÈ¬Œ ÃÿÊ¡Ùª¥– •ÊŸ ŸÊ„UË¥H 99H ÃÒ‚Ê ôÊÊŸÊÁøÿÊ ÁŒ∆UË– ¡Ù ◊ÊÃ¥
‚flË Á∑§⁄UË≈UË– ÃÙ „UÙÿ ’˝rÊÔÃëÿÊ ◊È∑ȧ≈UË¥– øÍ«UÊ⁄UàŸH 400H ÿÿÊ
’˝rÊÔàflÊ‚ËÁø ¬ÊÕʸ– ‚ÊÿÈÖÿ ∞‚Ë √ÿflSÕÊ– ÿÊÁø ŸÊ¢fl¥ øıÕÊ– ¬ÈL§·ÊÕȸ
ªÊH 1H ¬⁄UË ◊ʤÊ¥ •Ê⁄UÊœŸ– ’˝rÊÔàflË¥ „UÙÿ ‚٬ʟ– ÃÕ ◊Ë „UŸ ‚ÊœŸ–
ª◊Ÿ „UÙH 2H Ã⁄UË ¤ÊáÊË¥ ∞‚¥– ÃȤÿÊ ÁøûÊË¥ ¬Ò‚¢– ¬Ò¥ ’˝rÊÔ •ÊŸ Ÿ‚–
◊ËflÊ¢øÍÁŸH 3H
’˝rÊÔáÊÙ Á„U ¬˝ÁÃc∆ÔUÊ„U◊◊ÎÃSÿÊ√ÿÿSÿ ø–
‡ÊʇflÃSÿ ø œ◊¸Sÿ ‚ÈπSÿÒ∑§ÊÁãÃ∑§Sÿ øH 27H
˙Ãà‚ÁŒÁà üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃʂͬÁŸ·à‚È ’˝rÊÔÁfllÊÿÊ¢ ÿÊª‡ÊÊSòÊ
üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ‚¢flÊŒ ªÈáÊòÊÿÁfl÷ʪÿÊªÊ ŸÊ◊ øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘äÿÊÿ—H 14H
•ªÊ ’˝rÊÔ ÿÊ ŸÊ¢flÊ– •Á÷¬˝ÊflÙ ◊Ë ¬Ê¢«UflÊ– ◊ËÁø ’ÙÁ∂¡ •ÊÉÊflÊ–
‡ÊéŒË¥ ß„UË¥H 4H ¬Ò¥ ◊¢«U›U •ÊÁáÊ ø¢º˝◊Ê– ŒÙã„Ë Ÿ√„UÃË ‚Èfl◊ʸ– ÃÒ‚Ê ◊¡
•ÊÁáÊ ’˝rÊÔÊ– ÷ŒÈ ŸÊ„UË¥H 5H •ªÊ ÁŸàÿ ¡¥ ÁŸc∑¢§¬– •ŸÊflÎà œ◊¸M§¬–
‚Èπ ¡¥ ©U◊¬– •ÁmÃËÿH 6H Áflfl∑ȧ •Ê¬∂¥ ∑§Ê◊– ‚ÊM§ÁŸ ∆UÊ∑§Ë ¡¥
œÊ◊– ÁŸc∑§·Ê¸ø¥ ÁŸ—‚Ë◊– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ◊ËH 7H ∞‚‚¥ „UÙ •flœÊ⁄UÊ– ÃÙ
•ŸãÿÊøÊ ‚Ùÿ⁄UÊ– ‚Ê¢ªÃ‚ flË⁄UÊ– ¬ÊÕʸ‚ËH 8H ÿÕ œÎÃ⁄UÊc≈Ô˛U ê„UáÊ–
‚¢¡ÿÊ „¥U ÃÍÃ¥ ∑§ÙáÊ¢– ¬È‚∂ Á ŸÁfláÊ flÊÿÊáÊ¥– ∑§Ê¢ ’Ù∂‚ËH 9H ◊ʤÊË
•fl‚⁄UË Ã »§«UË¥– Áfl¡ÿÊøË ‚Ê¢ª¥ ªÈ…UË– ÿL§ ¡ËflË¥ ê„UáÊ ‚Ê¢«UË¥– ªÙ∆UË
ßÿÊH 410H ‚¢¡ÿÙ ÁflS◊ÿÊ ◊ÊŸ‚Ë¥– •Ê„UÊ ∑§M§ŸË ⁄U‚⁄U‚Ë– ê„UáÊ ∑Ò§‚¢
¬Ê¢ Œfl¥‚Ë– m¢m ÿÿÊH 11H Ã⁄UË ÃÙ ∑Χ¬Ê›ÈU ÃÈc≈ÔUÙ– ÿÿÊ Áflfl∑ȧ „UÊ ÉÊÙ¥≈UÙ–
◊Ù„UÊøÊ Á»§≈UÙ– ◊„UÊ⁄UÙªÈH 12H ‚¢¡ÿÙ ∞‚¥ Áø¢ÁÃÃÊ¢– ‚¢flÊŒÈ ÃÙ ‚Ê¢÷ÊÁ›UÃÊ¢–
„UÁ⁄UπÊøÊ ÿÃÈ ÁøûÊÊ– ◊„UʬÍ⁄UH 13H ê„UáÊÊÒÁŸ •ÊÃÊ¢ ÿáÊ¥– ©Uà‚Ê„UÊøÁŸ
•flÃ⁄UáÊ¥– üÊË∑ΧcáÊÊø¥ ’Ù∂áÊ¥– ‚Ê¢Áª¡Ò∂H14H ÃÿÊ •ˇÊ⁄UÊ•Ê¢ÃË∂ ÷ÊflÙ–
¬ÊflflËŸ ◊Ë ÃÈ◊øÊ ∆UÊflÙ– •Êß∑§Ê ê„UáÊ ôÊÊŸŒflÙ– ÁŸflÎûÊËøÊH 415H
ßÁà üÊËôÊÊŸŒflÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¢ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§ÊÿÊ¢ øÃÈŒ¸‡ÊÙ˘äÿÊÿ—H 14H
§§§
 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË
•äÿÊÿ ¬¢œ⁄UÊflÊ
•ÊÃÊ¢ NUŒÿ „¥U •Ê¬È∂¥– øı»§›ÍÁŸÿÊ¢ ÷∂¥– fl⁄UË ’Ò‚™¢§ ¬Ê©U∂¥–
üÊ˪ÈM¥§øË¥H 1H ∞Äÿ÷ÊflÊøË •¢¡È›UË– ‚flZÁº˝ÿ ∑ȧ«U˜◊È›UË¥– ÷M§ÁŸÿÊ¢
¬Èc¬Ê¢¡È›UË– •Éÿȸ ŒflÙ¥H 2H •ŸãÿÙŒ∑¢§ œÈfl≈U– flÊ‚ŸÊ ¡ ÃÁãŸc∆ÔU– Ã¥
∂ʪ∂¥‚ •’Ù≈U– ø¢ŒŸÊø¥H 3H ¬˝◊ÊøÁŸ ÷Ê¢ªÊ⁄¥U– ÁŸflʸ›ÍUÁŸ ŸÍ¬È⁄¢U– ∂fl™¢§
‚È∑ȧ◊Ê⁄¥U– ¬Œ¥ ÁÃÿ¥H 4H ÉÊáÊÊfl∂Ë •Êfl«UË– •√ÿÁ÷øÊ⁄¥U øÙπ«UË– ÁÃÿ
ÉÊÊ∂Í¢ ¡Ù«UË– •Ê¢ªÙÁ›UÿÊH 5H •ÊŸ¢ŒÊ◊ÙŒ’„U›U– ‚ÊÁûfl∑§Êø¥ ◊È∑ȧ›U– Ã¥
©U◊∂∂¥ •c≈ÔUŒ›U– ∆U™¢§ fl⁄UËH 6H ÃÕ¥ •„¢U „UÊ œÍ¬ ¡Ê›Í¢U– ŸÊ„¢U Ã¡¥
flÙflʛ͢U– ‚Ê◊⁄USÿ¥ ¬Ù≈Uʛ͢U– ÁŸ⁄¢UÃ⁄UH 7H ◊ʤÊË ÃŸÈ •ÊÁáÊ ¬˝ÊáÊ– ßÿÊ ŒÙŸË
¬Ê©UflÊ ∂™¢§ üÊ˪ÈL§ø⁄UáÊ– ∑§M¥§§÷Ùª◊ÙˇÊ®Ÿ’∂ÙáÊ– ¬ÊÿÊ¢ ÃÿÊ¢H 8H ßÿÊ
ªÈL§ø⁄UáÊ‚flÊ– „UÙ¥ ¬ÊòÊ ÃÿÊ ŒÒflÊ– ¡ ‚∑§›UÊÕ¸◊›UÊflÊ– ¬Ê≈ÍU ’Ê¢œH 9H
’˝rÊÔËø
¥ ¥ Áfl‚fláÊfl
¥ ⁄UË– ©Uã◊π ∂Ê„U ©U¡⁄UË– ¡¥ flÊøÃ¥ ßÿ¥ ∑§⁄UË– ‚ÈœÊÁ‚¢œH È 10H
¬Íáʸøº¢ Ê˝ ÁøÿÊ ∑§Ù«UË– flÄÃÎàflÊ ÉÊʬ¥ ∑ȧ⁄UÙ«¥ UË– ÃÒ‚Ë •ÊáÊË ªÙ«UË– •ˇÊ⁄UÊâ H
¥ 11H
‚ÍÿZ •ÁœÁc∆ÔU∂ Ë ¬˝ÊøË– ¡ªÊ ⁄UÊáÊËfl Œ ¬˝∑§Ê‡ÊÊøË– ÃÒ‚Ë flÊøÊ üÊÙÃÿÊ¢
ôÊÊŸÊøË– ÁŒflÊ›UË ∑§⁄UËH 12H ŸÊŒ’˝rÊÔ πÈ¡¥– ∑Ò§flÀÿ„UË ÃÒ‚¢ Ÿ ‚¡–
∞‚Ê ’Ù∂È ŒÁπ¡– ¡áÊ¥ ŒÒfl¥H 13H üÊfláÊ‚ÈπÊëÿÊ ◊Ê¢«UflË¥– Áfl‡fl ÷ÙªË
◊ÊœflË¥– ÃÒ‚Ë ‚ÊÁ‚ÛÊ∂Ë ’⁄UflË– flÊøÊflÀ∂ËH 14H ∆UÊflÙ Ÿ ¬flÃÊ
¡ÿÊøÊ– ◊Ÿ¥‚Ë ◊È⁄U«U∂ Ë flÊøÊ– ÃÙ ŒflÙ „UÙÿ ‡ÊéŒÊøÊ– ø◊à∑§ÊL§H 15H
¡¥ ôÊÊŸÊÁ‚ Ÿ øÙ¡fl– äÿÊŸÊÁ‚„UË ¡¥ ŸÊªfl– Ã¥ •ªÙø⁄U »§Êfl–
ªÙ∆UË◊Ê¡Ë¥H 16H ÿfl…U¥ ∞∑§ ‚ı÷ª– fl›UÉÊ flÊøø¥ •Ê¢ª– üÊ˪ÈL§¬ÊŒ¬k¬⁄Uʪ–
∂Ê„U ¡Ò¥ ∑§Ê¢H 17H Ã⁄UË ’„ÈU ’Ù∂Í¢ ∑§Ê߸– •ÊÁ¡ Ã¥ •ÊŸË ∆UÊßZ– ◊ÊÃ¥flÊ¥øÍÁŸ
ŸÊ„UË¥– ôÊÊŸŒflÙ ê„UáÊH 18H ¡ ÃÊã„UÁŸ Á◊ÿÊ¢ •¬àÿ¥– •ÊÁáÊ ◊ʤÊ ªÈL§
∞∑§∂ÊÒÃ¥– ê„UáÊÊÒÁŸ ∑Χ¬¥Á‚ ∞∑§„UÊÃ¥– ¡Ê∂¥ ÁÃÿH 19H ¬Ê„UÊ ¬Ê¢ ÷⁄UÙfl⁄UË
•ÊÉÊflË– ◊ÉÊ øÊÃ∑§Ê¢‚Ë Á⁄UøflË– ◊¡∂ʪ˥ ªÙ‚ÊflË¥– ÃÒ‚¥ ∑§∂¥H 20H
344 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ê„UáÊÊÒÁŸ Á⁄U∑§Ê◊¥ ÃÙ¥«U– ∑§M¢§ ª∂¥ ’«U’«U– ∑§Ë¥ ªËÃÊ ∞‚¥ ªÙ«U– •ÊÃÈ«U∂H
¥ 21H
„UÙÿ •ŒÎc≈ÔU •Ê¬ÒÃ¥– ÃÒ¥ flÊ›ÍUÁø ⁄UàŸ¥ ¬⁄UÃ– ©U¡Í •ÊÿÈcÿ ÃÒÒ¥ ◊ÊÁ⁄UÃ¥– ∂Ù÷È
∑§⁄UËH 22H •ÊœáÊË¥ ÉÊÊÃÁ∂ÿÊ „U⁄U›U– „UÙÃË •◊ÎÃÊø ÃÊ¢ŒÈ›U– ¡⁄UË ÷È∑§øË
⁄UÊπ fl›U– üÊË¡ªãŸÊÕÈH 23H Ãÿʬ⁄UË üÊ˪ÈL§– ∑§Á⁄UÃË ¡Ò¥ •¢ªË∑§ÊL§– ÃÒ¥
„UÙ™§ÁŸ ∆UÊ∑§ ‚¢‚ÊL§– ◊ÙˇÊ◊ÿ •ÊÉÊflÊH 24H ¬Ê„UÊ ¬Ê¢ üÊËŸÊ⁄UÊÿáÊ¥– ÃÿÊ
¬Ê¢«UflÊ¢ø¥ ©UáÊ¥– ∑§Ë¡Áø ŸÊ ¬È⁄UÊáÊ¥– Áfl‡flfl¢l¥H 25H ÃÒ‚¥ üÊËÁŸflÎÁûÊ⁄UÊ¡¥–
•ôÊÊŸ¬áÊ „¥U ◊ʤÊ¥– •ÊÁáÊ∂¥ flÙ¡¥– ôÊÊŸÊÁøÿH 26H ¬⁄UË „¥U •‚Ù •ÊÃÊ¢–
¬˝◊ L§›UÂ ’Ù∂ÃÊ¢– ∑¢§ ªÈL§ªı⁄Ufl flÌáÊÃÊ¢– ©Uã◊· •‚H 27H •ÊÃÊ¢
ÃáÊ¥Áø ¬‚Êÿ¥– ÃÈê„UÊ¢ ‚¢ÃÊ¥ø ◊Ë ¬Êÿ¥– flÙ›UªŸ •Á÷¬˝Êÿ¥– ªËÃøÁŸH 28H
Ã⁄UË ÃÙÁø ¬˝SÃÈÃË¥– øıŒÊÁflÿÊ •äÿÊÿÊëÿÊ •¢ÃË¥– ÁŸáʸÿÙ ∑Ò§flÀÿ¬ÃË–
∞‚Ê ∑§∂ÊH 29H ¡¥ ôÊÊŸ ¡ÿÊëÿÊ „UÊÃË¥– ÃÙÁø ‚◊Õ¸È ◊ÈÄÃË– ¡Ò‚Ê
‡ÊÃ◊π ‚¢¬ûÊË– SflªËZÁøÿH 30H ∑§Ê¢ ‡Êà ∞∑§ ¡ã◊Ê¢– ¡Ù ¡ã◊ÙÁŸ
’˝rÊÔ∑§◊ʸ– ∑§⁄UË ÃÙÁø ’˝rÊÔÊ– •ÊŸÈ ŸÙ„UH 31H ŸÊŸÊ ‚Íÿ¸ÊøÊ ¬˝∑§Ê‡ÊÈ– ∂Ê„U
¡flË¥ «UÙ›U‚È– ÃflË¥ ôÊÊŸ¥Áø ‚ı⁄U‚È– ◊ÙˇÊÊøÊ ÃÙH 32H Ã⁄UË ÃÿÊ
ôÊÊŸÊ∂ʪ˥– ∑§fláÊÊ ¬Ê¥ ÿÙÇÿÃÊ •Ê¢ªË¥– „¥U ¬Ê„UÃÊ¢ ¡ªË¥– ŒÁπ∂Ê ∞∑ȧH 33H
¡¥ ¬ÊÃÊ›UË¥ø¥„UË ÁŸœÊŸ– ŒÊflË∂ ∑§Ë⁄U •¢¡Ÿ– ¬⁄UË „UÙ•Êfl ∂ÙøŸ–
¬ÊÿÊ›UÊøH 34H ÃÒ‚¥ ◊ÙˇÊ Œ߸∂ ôÊÊŸ– ÿÕ¥ ∑§Ë⁄U ŸÊ„UË¥ •ÊŸ– ¬⁄UË Ã¥Áø
ÕÊ⁄U ∞‚¥ ◊Ÿ– ‡ÊÈh „UÙ•Êfl¥H 35H Ã⁄UË Áfl⁄UÄÃËflÊ¢øÍÁŸ ∑§„UË¥– ôÊÊŸÊÁ‚
êáÊ¥Áø ŸÊ„UË¥– „¥U ÁfløÊM§ÁŸ ∆UÊßZ– ∆UÁfl∂¥ Œfl¥H 36H •ÊÃÊ¢ Áfl⁄UÄÃËøË
∑§fláÊ ¬⁄UË– ¡ ÿ™§ÁŸ ◊ŸÊÃ¥ fl⁄UË– „¥U„UË ‚fl¸ôÊ¥ üÊË„U⁄UË– ŒÁπ∂¥ •‚H 37H
¡ Áfl·¥ ⁄UÊ¢Áœ∂Ë ⁄U‚‚Ùÿ– ¡Ò¥ ¡fláÊÊ⁄UÊ ∆UÊ©UflË „UÙÿ– ÃÒ¥ ÃÙ ÃÊ≈UÁø ‚Ê¢«ÍUÁŸ
¡Êÿ– ¡ÿʬ⁄UËH 38H ÃÒ‚Ë ‚¢‚Ê⁄UÊ ÿÊ ‚◊SÃÊ– ¡ÊÁáÊ¡ ¡Ò¥ •ÁŸàÿÃÊ–
ÃÒ¥ flÒ⁄UÊÇÿ ŒflÁ«UÃÊ¢– ¬Ê∆UË ∂ʪH 39H •ÊÃÊ¢ •ÁŸàÿàfl ÿÊ ∑Ò§‚¥– Ã¥Áø
flΡÊÊ∑§Ê⁄UÁ◊·¥– ‚Ê¢Áª¡Ã •‚ Áfl‡fl‡Ê¥– ¬¢øŒ‡ÊË¥H 40H ©U¬Á«U∂¥ ∑§flÁÃ∑¥§–
¤ÊÊ«U ÿ⁄UË ◊Ù„U⁄UÊ ∆UÊ∑§– Ã¥ flª¥ ¡Ò‚¥ ‚È∑§– ÃÒ‚¥ „¥U ŸÊ„UH 41H ÿÊÃ¥
∞∑§¬⁄UË– M§¬∑§ÊÁøÿÊ ∑ȧ‚⁄UË– ‚Ê⁄UËÂ flÊ⁄UË– ‚¢‚Ê⁄UÊøËH 42H ∑§M§ÁŸ
‚¢‚Ê⁄U flÊflÙ– SflM§¬Ë¥ •„¢UÃ ∆UÊflÙ– „UÙ•ÊflÿÊ •äÿÊflÙ– ¬¢œ⁄UÊflÊ „UÊH 43H
 •äÿÊÿ ¬¢œ⁄UÊflÊ 345

•ÊÃÊ¢ „¥UÁø •ÊÉÊfl¥– ª¢̋Õª÷ËZø¥ øÊ¢ªÊfl¥– ©U¬∂Áfl¡∂ ¡Ëfl¥– •Ê∑§ÌáÊ¡H 44H

Ã⁄UË ◊„UÊŸ¢Œ‚◊Ⱥ˝– ¡Ù ¬Íáʸ ¬ÍÌáÊ◊Êø¢º˝– ÃÙ mÊ⁄U∑§øÊ Ÿ⁄¥º˝– ∞‚¥ ê„UáÊH 45H
•ªÊ ¬Ò¥ ¬¢«ÈU∑ȧ◊⁄UÊ– ÿÃÊ¢ SflM§¬ÊÁøÿÊ ÉÊ⁄UÊ– ∑§⁄UËÂ •Ê«UflÊ⁄UÊ– Áfl‡flÊ÷Ê‚È
¡ÙH 46H ÃÙ „UÊ ¡ª«¢U’L§– ŸÙ„U ÿÕ ‚¢‚ÊL§– „UÊ ¡ÊÁáÊ¡ ◊„UÊÃL§–
ÕÊ¢fl∂Ê •‚H 47H ¬⁄UË ÿ⁄UÊ¢ L§πÊ¢‚ÊÁ⁄UπÊ– „Ê Ã›UË¥ ◊Í›¥U fl⁄UË ‡ÊÊπÊ–
ÃÒ‚Ê ŸÙ„U ê„UáÊÙÁŸ ∂πÊ– ŸÿÁø ∑§fláÊÊH 48H •ÊªË ∑§Ê¢ ∑ȧ:„UÊ«UË– „UÙÿ
Á⁄UªÊflÊ ¡⁄UË ’È«UË¥– Ã⁄UË „UÙ ∑§Ê¢ ÷∂Ãfl…UË– flÁ⁄UøË∂ flÊ…UËH 49H ¡
ÃÈ≈UÁ∂ÿÊ ◊Í›UʬʇÊË¥– ©U∂¢«U∂ ∑§Ê¢ ‡ÊÊπÊ¢‡ÊË¥– ¬⁄UË ÃÒ‡ÊË ªÙ∆UË ∑§Êÿ‡ÊË– „UÊ
‚Ù¬Ê Ÿ√„UH 50H •¡¸ÈŸÊ „¥U ∑§flÁÃ∑§– ‚Ê¢ªÃÊ¢ •‚ •∂ÊÒÁ∑§∑§– ¡ flÊ…UË
•œÙ◊Èπ– L§πÊ ÿÿÊH 51H ¡Ò‚Ê ÷ÊŸÍ ©¢UøË ŸáÊÙ¥ ∑¥§– ⁄UÁ‡◊¡Ê›U ÛUË¥
»§Ê¢∑§– ‚¢‚Ê⁄U „¥U ∑§ÊflL§π¥– ¤ÊÊ«U ÃÒ‚¥H 52H •ÊÁáÊ •ÊÕË ŸÊÕË ÁÃÃÈ∑¥§–
L¢§œ∂¥ •‚¥ ÿáÊ¥Áø ∞∑¥§– ∑§À¬Ê¢ÃË¥øÁŸ ©UŒ∑¥§– √ÿÙ◊ ¡Ò‚¢H 53H ∑§Ê¢
⁄UflËëÿÊ •SÃ◊ÊŸË¥– •Ê¢œÊ⁄UÁŸ ∑§Ê¥Œ ⁄U¡ŸË– ÃÒ‚Ê „UÊÁø ªªŸË¥– ◊Ê¢«U∂ Ê
•‚H 54H ÿÿÊ »§›U ŸÊ øÈ¢Á’ÃÊ¢– »Í§∂ ŸÊ ÃÈ⁄¢UÁ’ÃÊ¢– ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ–
Ã¥ L§πÈÁø „UÊH 55H „UÊ ©Uäfl¸◊Í›U •Ê„U– ¬⁄UË ©Uã◊ÍÁ›U∂Ê ŸÙ„U– ÿáÊ¥Áø „UÊ
„UÙÿ – ‡ÊÊ«˜Ufl›ÍU ªÊH 56H •ÊÁáÊ ©Uäfl¸◊Í›U ∞‚¥– ÁŸªÁŒ∂¥ ∑§Ë⁄U •‚– ¬⁄UË
•œË¥„UË •‚Ù‚¥– ◊Í›¥U ÿÿÊH 57H ¬˝’›U∂ Ê øÊÒ◊⁄UË– ®¬¬›UÊ ∑§Ê¢ fl«UÊÁøÿÊ
¬⁄UË– ¡ ¬Ê⁄¢UÁ’ÿÊ¢◊ʤÊÊ⁄UË¥– «U„UÊÁ›UÿÊ •‚ÃËH 58H ÃflË¥Áø ªÊ œŸ¢¡ÿÊ–
‚¢‚Ê⁄UÃL§ ÿÿÊ– •œË¥Áø •ÊÕË πÊ¢ÁŒÿÊ– „¥U„UË ŸÊ„UË¥H 59H Ã⁄UË ©Uäflʸ„UË∑§«U–
‡ÊÊπÊ¢ø ◊Ê¢ŒÙ«U– ÁŒ‚ÃÊÁà •¬Ê«¥U– ‚ÊÁ‚ãŸ∂H 60H ¡Ê∂¥ ªªŸÁø ¬Ê¢
flÁ∂ÿ– ∑§Ê¢ flÊ⁄UÊ ◊Ê¢«U∂ Ê L§πÊøÁŸ •Êÿ¥– ŸÊŸÊ •flSÕÊòÊÿ¥– ©UŒÿ∂Ê
•‚H 61H ∞‚Ê „UÊ ∞∑ȧ– Áfl‡flÊ∑§Ê⁄U Áfl≈¢U∑ȧ– ©UŒÿ∂Ê ¡ÊáÊ L§πÈ–
™§äfl¸◊Í›ÈUH 62H •ÊÃÊ¢ ™§äfl¸ ÿÊ ∑§fláÊ– ÿÕ¥ ◊Í›U Ã¥ Á∑¢§∂ˇÊáÊ– ∑§Ê¢
•œÙ◊Èπ¬áÊ– ‡ÊÊπÊ ∑Ò§Á‚ÿÊH 63H •ÕflÊ º˝È◊Ê ÿÿÊ– •œË¥ Á¡ÿÊ
◊ÈÁ›UÿÊ– ÁÃÿÊ ∑§ÙáÊ ∑Ò§Á‚ÿÊ– ™§äfl¸ ‡ÊÊπÊH 64H •ÊÁáÊ •‡flàÕÈ „UÊ
∞‚Ë– ¬˝Á‚Áh ∑§Êÿ‚Ë– •Êà◊ÁflŒÁfl∂Ê‚Ë¥– ÁŸáʸÿÙ ∑§∂ÊH 65H „¥U
•ÊÉÊfl¥Áø ’⁄Ufl¥– ÃÈÁ¤Êÿ ¬˝ÃËÃËÁ‚ »§Êfl– ÃÒ‚ÁŸ ‚Ê¢ªÙ¥ ‚ÙÁ∂¥fl ¥–
346 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÁflãÿÊ‚¥ ªÊH 66H ¬⁄UË ∞∑¥§ ªÊ ‚È÷ªÊ– „UÊ ¬˝‚¢ªÈ •‚ ÃÈ¡Áø¡ÙªÊ–
∑§ÊŸÁø ∑§⁄UË¥ „UÙ ‚flÊZªÊ– Á„Uÿ¥ •ÊÁÕÁ∂ÿÊH 67H ∞‚¥ ¬˝◊⁄U‚¥ ‚È⁄U»È§⁄¥U–
’ÙÁ∂∂¢ ¡¢fl ÿÊŒflflË⁄¥U– âfl •flœÊŸ •¡¸ÈŸÊ∑§Ê⁄¢U– ◊Íø ¡Ê∂¥H 68H Œfl
ÁŸM§Á¬ÃË Ã¥ Õ¥∑ȧ∂¥– ÿfl…¥U üÊÙÃ¬áÊ »§Ê¢∑§∂¥– ¡Ò‚¥ •Ê∑§Ê‡ÊÊ π¥fl ¬‚Á⁄U∂¥–
ŒÊ„UË ÁŒ‡ÊË¥H 69H üÊË∑ΧcáÊÙÁÄÂʪ⁄UÊ– „UÊ •ªSÃËÁø ŒÈ‚⁄UÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ
ÉÊÙ¥≈ÈU ÷⁄UÙ¥ ¬Ê„U ∞∑§‚⁄UÊ– •flÉÊÿÊøÊH 70H ∞‚Ë ‚Ùÿ ‚Ê¢«ÍUÁŸ πflÁ›U∂ Ë–
•Êfl«UË •¡¸ÈŸË¥ Œfl¥ ŒÁπ∂Ë– ÃÕ ¡Ê∂ÁŸ ‚Èπ¥ ∑§∂Ë– ∑ȧ⁄Ufl¢«UË ÃÿÊH 71H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
™§äfl¸◊Í∂◊œ—‡ÊÊπ◊‡flàÕ¢ ¬˝Ê„ÈU⁄U√ÿÿ◊˜–
¿UãŒÊ¢Á‚ ÿSÿ ¬áÊʸÁŸ ÿSâ flŒ ‚ flŒÁflØH 1H
◊ª ê„UáÊ œŸ¢¡ÿÊ– Ã¥ ™§äfl¸ ªÊ ÃM§ ÿÿÊ– ÿáÊ¥ L§π¥Áø ∑§Ê¢ ¡ÿÊ¥–
™§äfl¸ÃÊ ª◊H 72H ∞:„UflË¥ ◊äÿÊäfl¸ •œ– „U ŸÊ„UË¥ ¡Õ ÷Œ– •mÿÊ‚Ë¥
∞∑§flŒ– ¡ÿÊ ∆UÊÿË¥H 73H ¡Ù ŸÊßÁ∑§¡ÃÊ¢ ŸÊŒÈ– ¡Ù •‚ı⁄Uèÿ ◊∑§⁄¢UŒÈ–
¡Ù •Ê¢ªÊÁÕ∂Ê •ÊŸ¢ŒÈ– ‚È⁄UÃ¥ÁfláÊH 74H ¡ÿÊ ¡¥ •Ê:„UÊ¢ ¬⁄UıÃ¥– ¡ÿÊ ¡¥
¬È…¢U ◊ʪıÃ¥– ÁŒ‚ÃŸÁÔfláÊ ÁŒ‚Ã¥– •ŒÎ‡ÿ ¡¥H 75H ©U¬ÊœËøÊ ŒÈ‚⁄UÊ–
ÉÊÊÁ∂ÃÊ¢ flÙ¬‚⁄UÊ– ŸÊ◊M§¬ÊøÊ ‚¢‚Ê⁄UÊ– „UÙÿ ¡ÿÊÃ¥H 76H ôÊÊÃÎôÊÿÊÁfl„UËŸ–
ŸÈ‚œ¥Áø ¡¥ ôÊÊŸ– ‚ÈπÊ ÷⁄U∂¥ ªªŸ– ªÊ›UË¥fl ¡¥H 77H ¡¥ ∑§Êÿ¸ ŸÊ
∑§Ê⁄UáÊ– ¡ÿÊ ŒÈ¡¥ ŸÊ ∞∑§¬áÊ– •Ê¬áÊÿÊ¢ ¡¥ ¡ÊáÊ– •Ê¬áÊÁøH 78H ∞‚¥
flSÃÈ ¡¥ ‚Êø¥– Ã¥ ™§äfl¸ ªÊ ÿÿÊ ÃM§ø¥– ÃÕ •Ê⁄U ÉÊáÊ¥ ◊Í›UÊø¥– Ã¥ ∞‚¥
•‚H 79H Ã⁄UË ◊ÊÿÊ ∞‚Ë ÅÿÊÃË– Ÿ‚ÃËø ÿÿÊ •ÊÕË– ∑§Ê¢ flÊ¢¤ÊøË
‚¢ÃÃË– flÊŸáÊ¥ ¡Ò‡ÊËH 80H ÃÒ‚Ë ‚Ø ŸÊ •‚Ø „UÙÿ– ¡ ÁfløÊ⁄UÊø¢ ŸÊ◊
Ÿ ‚Ê„U– ∞‚ÿÊ ¬⁄UËøË •Ê„U– •ŸÊÁŒ ê„UáÊÃËH 81H ¡ ÷flº˝È◊’ËÁ¡∑§Ê–
¡ ¬˝¬¢øÁøòÊ ÷ÍÁ◊∑§Ê– Áfl¬⁄UËÃôÊÊŸŒËÁ¬∑§Ê– ‚Ê¢ø∂Ë ¡H 82H ¡
ŸÊŸÊÃûflÊ¥øË ◊Ê¢ŒÈ‚– ¡ ¡ªŒ÷˝Êø¥ •Ê∑§Ê‡Ê– ¡ •Ê∑§Ê⁄U¡ÊÃÊø¥ ŒÈ‚– ÉÊ«UË
∑§∂¥H 83H Ã ◊ÊÿÊ flSÃÍëÿÊ ∆UÊÿË¥– •‚ ¡Ò‚ÁŸ ŸÊ„UË¥– ◊ª flSÃȬ˝÷ÊÁø
¬Ê„UË– ¬˝ª≈U „UÙÿH 84H ¡√„UÊ¢ •Ê¬áÊÿÊ •Ê∂Ë ÁŸŒ– ∑§⁄UË •Ê¬áʬ¥ ¡flË¥
◊ÈÇœ– ∑§Ê¢ ∑§Ê¡›UË •ÊÁáÊ ◊¢Œ– ¬˝÷Ê ŒË¬Ë¥H 85H SflåŸË¥ Á¬˝ÿʬȅ¥U
 •äÿÊÿ ¬¢œ⁄UÊflÊ 347

ÃL§áÊÊ¢ªË– ÁŸŒ∂ Ë øflflÍÁŸ flªË¥– •ÊÁ∂¢Áª∂ÁŸflËáÊ •ÊÁ∂¢ªË– ‚∑§Ê◊È

∑§⁄UËH 86H ÃÒ‚Ë SflM§¬Ë¥ ¡Ê∂Ë ◊ÊÿÊ– •ÊáÊË SflM§¬ ŸáÊ œŸ¢¡ÿÊ– Ã¥Áø
L§πÊ ÿÿÊ– ◊Í›U ¬Á„U∂¥H 87H flSÃÍ‚Ë •Ê¬È∂ Ê ¡Ù •’ٜȖ ÃÙ ™§äflËZ
•Ê∆ÈU›ÒU¡ ∑¢§ŒÈ– flŒÊ¢ÃË¥ „UÊÁø ¬˝Á‚hÈ– ’Ë¡÷ÊflÙH 88H ÉÊŸ•ôÊÊŸ‚È·ÈåÃË–
ÃÙ ’Ë¡Ê¢∑§È ⁄U÷ÊflÙ ê„UáÊÃË– ÿ⁄U SflåŸ „UŸ ¡ÊªÎÃË– „UÊ »§›U÷ÊflÙ ÁÃÿÊøÊH 89H
∞‚Ë ÿÿÊ flŒÊ¢ÃË¥– ÁŸM§¬áÊ÷ʷʬ˝ÃËÃË– ¬⁄UË Ã¥ •‚Ù ¬˝SÃÈÃË¥– •ôÊÊŸ
◊Í›UH 90H Ã ™§äfl¸ •Êà◊Ê ÁŸ◊¸›¥U– •œÙäfl¸ ‚ÍÁøÃË ◊Í›¥U– ’Á›UÿÊ
’Ê¢œÙÁŸ •Ê›¥U– ◊ÊÿÊÿÙªÊø¥H 91H ◊ª •ÊÁœ∂Ë¥ ‚Œ„UÊ¢Ã⁄¥U– ©U∆UÃË Á¡ÿ¥
•¬Ê⁄¥U– Ã¥ øÊÒ¬Ê‚Ë ÉÊ™§ÁŸ •ÊªÊ⁄¥U– πÙ∂ÊflÃËH 92H ∞‚¥ ÷flº˝È◊Êø¥ ◊Í›U–
„¥U ™§äflËZ ∑§⁄UË ’›U– ◊ª •ÊÁáÊÿÊ¢ø¥ ’¥ø›U– •œË¥ ŒÊflËH 93H ÃÕ
ÁøŒ˜flÎûÊË¥ ¬Á„U∂¥– ◊„UûÊûfl ©U◊∂∂¥– Ã¥ ¬ÊŸ flÊÀ„¥UŒÈÀ„¥U– ∞∑§ ÁŸÉÊH 94H
◊ª ‚ûfl⁄U¡Ã◊Êà◊∑ȧ– ÁòÊÁflœ •„¢U∑§ÊL§ ¡Ù ∞∑ȧ– ÃÙ ÁÃfláÊÊ •œÙ◊ÈπÈ–
Á«UL§ »È§≈UH 95H ÃÙ ’ÈhËøË ÉÊ™§ÁŸ •ÊªÊ⁄UË– ÷ŒÊøË flÎÁh ∑§⁄UË– ÃÕ
◊ŸÊø «UÊ›U œ⁄UË– ‚Ê¡¬áÊ¥H 96H ∞‚Ê ◊Í›UÊÁøÿÊ ªÊÁ…U∑§Ê– Áfl∑§À¬⁄U‚
∑§Ù¥flÁ›U∑§Ê– ÁøûÊøÃÈc≈ÔUÿ «UÊ„UÊÁ›U∑§Ê– ∑§Ù¥÷Ò¡ ÃÙH 97H ◊ª •Ê∑§Ê‡Ê
flÊÿÈ lÙÃ∑§– •Ê¬ ¬ÎâflË „U ¬Ê¢ø »§Ù¥∑§– ◊„UÊ÷ÍÃÊ¢ø¥ ‚⁄UÊπ– ‚⁄U›U
„UÙÃËH 98H ÃÒ‚Ë¥ üÊÙòÊÊÁŒ Ãã◊ÊòÊ¥– ÁÃÿ¥ •¢ªfl‚Ê¢ ª÷¸¬òÊ¥– ∂È ›U∂ È Á ›UÃ¥
ÁflÁøòÊ¥– ©U◊›UÃË ªÊH 99H ÃÕ ‡ÊéŒÊ¢∑ȧ⁄U flÁ⁄U¬«UË– üÊÙòÊÊ flÊ…UË Œ√„U«UË–
„UÙÃÊ ∑§Á⁄Uà ∑§Ê¢«UË¥– •Ê∑§Ê¢ˇÊøË¥H 100H •¢ªàfløø fl∂¬À∂fl– S¬‡ÊÊZ∑ȧ⁄UË¥
ÉÊÃË œÊ¢fl– ÃÕ ’Ê¢’›U ¬«U •Á÷Ÿfl– Áfl∑§Ê⁄UÊ¢ø¥H 1H ¬Ê∆UË¥ M§¬¬òÊ
¬Ê∂Ùfl ∂ Ë¥– øˇÊÈ ∂Ê¢’ Ã¥ ∑§Ê¢«¥U ÉÊÊ∂Ë– Ã fl›UË¥ √ÿÊ◊Ù„UÃÊ ÷∂Ë– ¬Ê„UÊ›UË¥
¡ÊÿH 2H •ÊÁáÊ ⁄U‚Êø¥ •Ê¢ªfl‚¥– flÊ…UÃÊ¢ flª¢ ’„ÈUfl‚¥– Á¡√„U •ÊÃ˸øË
•‚Ù‚¥– ÁŸÉÊÃË ’¥ø¥H 3H ÃÒ‚¥Áø ∑§Ù¥÷Ò∂ÁŸ ª¢œ¥– ÉÊ˝ÊáÊÊøË Á«U⁄UË ÕÊ¢flÈ
’Ê¢œ– ÃÕ Ã›ÈU ÉÊ SflÊŸ¢Œ¥– ¬˝∂ Ù÷ÊøÊH 4H ∞fl¢ ◊„UŒ„¢U’ÈhË– ◊Ÿ¥
◊„UÊ÷ÍÂ◊ÎhË– ßÿ ‚¢‚Ê⁄UÊÁøÿÊ •flœË– ‚Ê‚ÁŸ¡H 5H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ß„UË¥
•Ê∆¥U– •Ê¢ªË¥ „UÊ •Áœ∑§ »§Ê¢≈U– ¬⁄UË ®‡Ê¬ËÁøÿfl…¥U ©U◊≈U– L§¬¥ ¡flË¥H 6H
∑§Ê¢ ‚◊Ⱥ˝ÊøÁŸ ¬Ò‚Ê⁄¥U– fl⁄UË Ã⁄¢UªÃÊ •Ê‚Ê⁄U– ÃÒ‚¥ ’˝rÊÔÁø „UÙÿ flΡÊÊ∑§Ê⁄¥U–
348 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•ôÊÊŸ◊Í›UH 7H •ÊÃÊ¢ ÿÊøÊ „UÊÁø ÁflSÃÊL§– „UÊÁø ÿÿÊ ¬Ò‚ÊL§– ¡Ò‚Ê

•Ê¬áʬ¥ SflåŸË¥ ¬Á⁄UflÊL§– ÿ∑§ÊÁ∑§ÿÊH 8H ¬⁄UË Ã¥ •‚Ù „¥U ∞‚¥– ∑§Êfl⁄¥U
¤ÊÊ«U ©U‚‚– ÿÿÊ ◊„UŒÊÁŒ •Ê⁄Ufl‚¥– •œÙ‡ÊÊπÊH 9H •ÊÁáÊ •‡flàÕÈ ∞‚¥
ÿÿÊÃ¥– ê„UáÊÃË ¡ ¡ÊáÊÃ– Ã¥„UË ¬Á⁄U‚ „UÙ ÿÕ¥– ‚Ê¢Áª¡Ò∂H 110H Ã⁄UË
‡fl— ê„UÁáÊ¡ ©UπÊ– ÃÙ¢fl⁄UË ∞∑§‚ÊÁ⁄UπÊ– ŸÊ„UË¥ ÁŸflʸ„UÙ ÿÿÊ L§πÊ–
¬˝¬¢øM§¬ÊH 11H ¡Ò‚Ê Ÿ ∂Ù≈UÃÊ¢ ˇÊáÊÈ– ◊ÉÊÈ „UÙÿ ŸÊŸÊfláʸȖ ∑§Ê¢ Áfl¡È Ÿ‚
‚¢¬ÍáʸȖ ÁŸ◊·÷⁄UËH 12H ŸÊ ∑§Ê¢¬ÃÿÊ ¬kŒ›UÊ– fl⁄UËÁ∂ÿÊ ’Ò‚∑§Ê ŸÊ„UË¥
¡›UÊ– ∑§Ê¢ ÁøûÊ ¡Ò‚¥ √ÿÊ∑ȧ›UÊ– ◊ÊáÊÈ‚Êø¥H 13H ÃÒ‚ËÁø ÿÿÊøË ÁSÕÃË–
ŸÊ‚à ¡Êÿ ˇÊáÊˇÊáÊʬ˝ÃË– ê„UáÊÊÒÁŸ ÿÿÊÃ¥ ê„UáÊÃË– •‡flàÕÈ „UÊH 14H
•ÊÁáÊ •‡flàÕÈ ÿáÊ¥ ŸÊ¢fl¥– ®¬¬›ÈU ê„UáÊÃË Sfl÷Êfl¥– ¬⁄UË ÃÙ •Á÷¬˝Êÿ Ÿ√„U–
üÊË„U⁄UËøÊH 15H ∞:„UflË¥ ®¬¬›ÈU ê„áÊÃÊ¢ ÁflπË¥– Á◊ÿÊ¢ ªÁà ŒÁπ∂Ë •‚
ÁŸ∑§Ë– ¬⁄UË Ã¥ •‚Ù ∑§Êÿ ∂ıÁ∑§∑§Ë¥– „UÃÈ ∑§Ê¡H 16H ê„UáÊıÁŸ „UÊ ¬˝SÃÈÃÈ–
•∂ıÁ∑§∑ȧ ¬Á⁄Uÿ‚Ê ª˝¢ÕÈ– Ã⁄UË ˇÊÁáÊ∑§àfl¥Áø •‡flàÕÈ– ’ÙÁ∂¡ „UÊH 17H
•ÊÁáÊ∑§„UË ÿ∑ȧ ÕÙL§– ÿÿÊ •√ÿÿàflÊøÊ «UªL§– •ÊÕË ¬⁄UË ÃÙ ÷ËÃL§–
∞‚Ê •Ê„UH 18H ¡Ò‚Ê ◊ÉÊÊ¢øÁŸ ÃÙ¥«¥U– Á‚¢œÈ ∞∑§ •Ê¢ª¥ ∑§Ê…U– •ÊÁáÊ ŸŒË
ÿ⁄UË∑§«U– ÷Á⁄UÃËø •‚ÃËH 19H ÃÕ flÙ„U≈U ŸÊ ø…U– ∞‚Ê ¬Á⁄U¬ÍáʸÈÁø
•Êfl«U– ¬⁄UË Ã »È§∂Ë ¡¢fl ŸÈÉÊ«U– ◊ÉÊÊŸŒË¥øËH 120H ∞‚¥ ÿÊ L§πÊø¥
„UÙáÊ¥ ¡ÊáÊ¥– Ÿ Ã∑¸§ „UÙÃÁŸ flÁ„U∂¬áÊ¥– ê„UáÊıÁŸ ÿÿÊÃ¥ ∂Ù∑ȧ ê„UáÊ– •√ÿÿÈ
„UÊH 21H ∞:„UflË¥ ŒÊŸ‡ÊË›ÈU ¬ÈL§·È– fl¥ø∑§¬áÊ¥Áø ‚¢ø∑ȧ– ÃÒ‚Ê √ÿÿ¥Áø „UÊ
L§πÈ– •√ÿÿÙ ª◊H 22H ¡ÊÃÊ¢ flª¥ ’„ÈUfl‚¥– Ÿ flø ∑§Ê¢ ÷Í◊Ë¥ L§Ã∂¥
•‚– ⁄UÕÊø¥ ø∑˝§ ÁŒ‚– Á¡ÿʬ⁄UËH 23H ÃÒ‚¥ ∑§Ê›UÊÁÃ∑˝§◊¥ ¡ flÊ›U– Ã
÷ÍÇÊÊπÊ ¡Õ ª›U– ÃÕ ∑§Ù«UËfl⁄UË ©U◊Ê›U– ©U∆UÃË •ÊÁáÊ∑§H 24H ¬⁄UË
ÿ∑§Ë ∑§œflÊ¢ ª∂ Ë– ‡ÊÊπÊ∑§Ù«UË ∑§œflÊ¢ ¡Ê∂Ë– „¥U ŸáÊfl ¡flË¥ ©U◊∂∂Ë¥ –
•Ê·Ê…U•÷˝¥H 25H ◊„UÊ∑§À¬ÊëÿÊ ‡Êfl≈UË¥– ©UŒÁ∂ÿÊ ©U◊›UÃË ‚Îc≈ÔUË– ÃÒ‚¥Áø
•ÊÁáÊπËø¥ ŒÊ¢ª ©U∆UË– ‚ÊÁ‚ãŸ∂¥H 26H ‚¢„UÊ⁄UflÊÃ¥ ¬˝ø¢«¥U– ¬«UÃË ¬˝›UÿÊ¢ÃË¥øË¥
‚Ê∂«¥U– âfl ∑§À¬ÊŒËøË¥ ¡¢È’Ê«¥U– ¬ÊÀ„U¡ÃËH 27H Á⁄Uª ◊ãfl¢Ã⁄U ◊ŸÈ¬È…¥U–
fl¢‡ÊÊfl⁄UË fl¢‡ÊÊ¢ø¥ ◊Ê¢«U– ¡Ò‚Ë ßˇÊÈflÎhË ∑§Ê¢«¥UŸ∑§Ê¢«¥U– ®¡∑§ ¡flË¥H 28H
 •äÿÊÿ ¬¢œ⁄UÊflÊ 349

∑§Á∂ÿȪʢÃË¥ ∑§Ù⁄U«UË– ø„Í¢U ÿȪʢøË¥ ‚Ê∂¥ ‚Ê¢«UË– âfl ∑ΧÃÿȪÊøË ¬∂ Ë

Œ√„U«UË– ¬«U ¬È…UÃËH 29H fløÃ¥ fl·¸ ¡Êÿ– Ã¥ ¬ÈÁ…U∂ Ê ◊È›U„UÊ⁄UË „UÙÿ–
¡Ò‚Ê ÁŒfl‚È ¡Êà ∑§Ë¥ ÿà •Ê„U– „¥U øÙ¡flŸÊH 130H ¡Ò‡ÊÊ flÊÁ⁄UÿÊøÊ¢
¤ÊÈÔ›U∑§Ê¢– ‚Ê¢ŒÊ ∆UÊ©UflÊ Ÿ√„U ŒπÊ– ÃÒÁ‚ÿÊ ©U∆UÃË ¬«UÃË ‡ÊÊπÊ– ŸáÊÙ¥
Á∑§ÃËH 31H ∞∑§Ë Œ„UÊøË Á«U⁄UË ÃÈ≈U– âfl Œ„UÊ¢∑ȧ⁄UË¥ ’„ÈUflË »È§≈U– ∞‚ÁŸ
÷flÃL§ „UÊ flÊ≈U– •√ÿÿÙ ∞‚ÊH 32H ¡Ò‚¥ flÊ„UÃ¥ ¬ÊáÊË ¡Êÿ flª¥– ÃÒ‚¥Áø
•ÊÁáÊ∑§ Á◊›U ◊ʪ¥– ÃflË¥ •‚¢ÃÁø •Á‚¡ ¡ª¥– ◊ÊÁŸ¡ ‚¢ÃH 33H ∑§Ê¢
∂ʪÙÁŸ «UÙ›UÊ ©UÉÊ«U– âfl ∑§Ù«UËfl⁄UË ÉÊ«U ◊Ù«U– ŸáÊÃÿÊ Ã⁄¢UªÈ •Êfl«U– ÁŸàÿÈ
∞‚ÊH 34H flÊÿ‚Ê ∞∑¥§ ’È’È›¥U ŒÙ„Ë¥∑§«U– «UÙ›UÊ øÊÁ›UÃÊ¢ •¬Ê«¥U– ŒÙã„UË¥
•ÊÕË ∞‚Ê ¬«U– ÷˝◊ ¡flË¥ ¡ªÊH 35H ¬Ò¥ Á÷¢ªÙ⁄UË ÁŸÁœÿ ¬«U∂ Ë– Ã ª◊
÷Í◊Ë‚Ë ¡Ò‚Ë ¡«U∂Ë– ∞‚Ê flªÊÁÇÊÿÙ ÷È∂ Ë– „UÃÈ „UÙÿH 36H „¥U ’„ÈU
•‚Ù ¤Ê«UÃË– •Ê¢œÊ⁄¥U ÷Ùfl¢Á«UÃÊ¢ ∑§Ù∂ÃË– Ã ÁŒ‚ ¡Ò‚Ë •ÊÿÃË–
ø∑˝§Ê∑§Ê⁄UH 37H „UÊ ‚¢‚Ê⁄UflΡÊÈ ÃÒ‚Ê– ◊Ù«UÃÈ ◊Ê¢«UÃÈ ‚„U‚Ê– Ÿ ŒπÙÁŸ
∂Ù∑ȧ Á¬‚Ê– •√ÿÿÙ ◊ÊŸËH 38H ¬⁄UË ÿÿÊøÊ flªÈ Œπ– ¡Ù „UÊ ˇÊÁáÊ∑§
∞‚Ê flÙ›Uπ– ¡ÊáÊ ∑§ÙÁ«Ufl› UÊ¢ ÁŸÁ◊π–¥ „UÙà ¡ÊÃH 39H ŸÊ„UË¥ •ôÊÊŸÊflÊ¢øÁÍ Ÿ
◊Í›U– ÿÿÊø¥ •Á‚∂¬¥ áÊ ≈UflÊ›U– ∞‚¥ ¤ÊÊ«UÁø Á‚Ÿ‚Ê›U– ŒÁπ∂¥ ¡áÊH¥ 140H
ÃÿÊÃ¥ ªÊ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ◊Ë ‚fl¸ôÊÈ„UË ê„UáÊ¥ ¡ÊáÊÃÊ– ¬Ò¥ flÊÇ’˝rÊ ÔÁ‚hÊ¢ÃÊ– fl¢lÈ
ÃÙÁøH 41H ÿÙª¡ÊÃÊø¥ ¡Ù«U∂¥– ÃÿÊ ∞∑§Ê‚ËÁø ©U¬ªÊ ª∂¥– Á∑¢§’„ÈUŸÊ
Á¡ÿÊ∂¥– ôÊÊŸ„UË àÿÊøŸËH 42H •‚Ù ’„ÈU „¥U ’Ù∂áÊ¥– flÊÁŸ¡Ò∂ ÃÙ ∑§fláÊ¥–
¡Ù ÷flL§πÈ ¡ÊáÊ– ©UÁπ ∞‚ÊH 43H
•œ‡øÙäflZ ¬˝‚ÎÃÊSÃSÿ ‡ÊÊπÊ
ªÈáʬ˝flÎhÊ Áfl·ÿ¬˝flÊ∂Ê—–
•œ‡ø ◊Í∂ÊãÿŸÈ‚ãÃÃÊÁŸ
∑§◊ʸŸÈ’ãœËÁŸ ◊ŸÈcÿ∂Ù∑§H 2H
◊ª ÿÿÊÁø ¬˝¬¢øM§¬Ê– •œÙ‡ÊÊÁπÿÊ ¬ÊŒ¬Ê– «UÊ„UÊÁ›UÿÊ ¡ÊÃË
©U◊¬Ê– ™§äflʸ„UË ©U¡ÍH 44H •ÊÁáÊ •œË¥ »§Ê¢∑§∂Ë¥ «UÊ›¥U– ÁÃÿ¥ „UÙÃË ◊Í›¥U–
ÃÿÊ¢„UË Ã›UË¥ ¬ÉÊ›U– fl∂ ¬Ê∂flÈH 45H ∞‚¥ ¡¥ •Êê„UË¥– ê„UÁáÊÃ∂¥ ©U¬∑˝§◊Ë¥–
350 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Ã¥„UË ¬Á⁄U‚¢ ‚Ȫ◊Ë¥– ’Ù∂Ë¥ ‚Ê¢ªÙ¥H 46H Ã⁄UË ’h◊Í›¥U •ôÊÊŸ¢– ◊„UŒÊÁŒ∑§Ë¥
‚ÊÁ‚Ÿ¥– flŒÊ¢øË¥ ÕÙ⁄UflŸ¥– ÉÊ™§ÁŸÿÊ¢H 47H ¬Á⁄U •ÊœË¥ âfl SflŒ¡– ¡Ê⁄U¡
©UÁŒ˜÷¡ •¥«U¡– „U ’È«UıÁŸ ◊„UÊ÷È¡– ©U∆UÃË øÊ⁄UËH 48H ÿÿÊ ∞∑Ò§∑§ÊøÁŸ
•Ê¥ªfl≈¥U– øı:ÿÊ¢‡ÊË¥ ∂ˇÊœÊ »È§≈U– Ã fl›UË¥ ¡Ëfl‡ÊÊπË¥ »§Ê≈¢U– ‚Ò¥ÉÊÁø
„UÙÃËH 49H ¬˝‚flÃË ‡ÊÊπÊ ‚⁄UÁ›UÿÊ– ŸÊŸÊ‚ÎÁc≈ÔU «UÊ„UÊÁ›UÿÊ– •Ê«
»È§≈UÃË ◊ÊÁ›UÿÊ– ¡ÊÁÃÁøÿÊH 150H SòÊË ¬ÈL§· Ÿ¬È¢‚∑¥§– „U √ÿÁÄÃ÷ŒÊ¢ø
≈U∑§– •Ê¢ŒÙ›UÃË •Ê¢Áª∑¥§– Áfl∑§Ê⁄U÷Ê⁄¥UH 51H ¡Ò‚Ê fl·Ê¸∑§Ê›ÈU ªªŸË¥–
¬ÊÀ„U¡ ŸflÉÊŸË¥– ÃÒ‚¥ •Ê∑§Ê⁄U¡Êà •ôÊÊŸË¥– fl∂ Ë¥ ¡ÊÿH 52H ◊ª
‡ÊÊπÊ¢øÁŸ •Ê¢ª÷Ê⁄¥U– ∂flÙÁŸ ªÈ¢Á»§ÃË ¬⁄US¬⁄¥U– ªÈáÊˇÊÙ÷Êø flÊ⁄U–
©UŒÿ¡ÃËH 53H ÃÕ ÃáÊ¥ •øÊ≈¥U– ªÈáÊÊ¢øÁŸ ¤Ê«U¤Ê«UÊ≈¥U– ÁÄUË¥ ∆UÊÿË¥ „UÊ
»§Ê¢≈U– ™§äfl¸◊Í›UH 54H ∞‚Ê ⁄U¡ÊÁøÿÊ ¤ÊÈ›ÈU∑§Ê– ¤Ê«UÊÁ«UÃÊ¢ •ÊªÁ›U∑§Ê–
◊ŸÈcÿ¡ÊÃË ‡ÊÊπÊ– ÕÙ⁄UÊflÃËH 55H ÁÃÿÊ ™§äflËZ ŸÊ •œË¥– ◊ʤÊÊ⁄UË¥Áø
∑§Ù¥ŒÊ∑§Ù¥ŒË– •Ê«U »È§≈UÃË πÊ¢ŒË– øÃÈfl¸áÊÊZëÿÊH 56H ÃÕ ÁflÁœÁŸ·œ
‚¬À∂fl– flŒflÊÄÿÊ¢ø •Á÷Ÿfl– ¬Ê∂fl «UÙ∂ÃË ’⁄Ufl– ŸËø ŸflH 57H
•ÕȨ̀ ∑§Ê◊È ¬‚⁄U– •ª˝flŸ¥ ÉÊÃË ÕÊ⁄U– ÃÕ ˇÊÁáÊ∑¥ ¬ŒÊ¢Ã⁄¥U– ß„U÷ÙªÊøË¥H 58H
ÃÕ ¬˝flÎûÊËøÁŸ flÎÁh∂Ù÷¥– πÊ¢∑§⁄U¡ÃË ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷¥– ŸÊŸÊ∑§◊ÊZø πÊ¢’– ŸáÊÙ¥
Á∑§ÃËH 59H ÃflË¥Áø ÷ÙªˇÊËáÊ¥ ◊ÊÁª∂¥– ¬«UÃË Œ„UÊ¢ÃË¥øË¥ ’È«U‚›¢U– âfl
¬È…UÊ¢ flÊ…UË ¬∂– ŸflÿÊ Œ„UÊ¢øËH 160H •ÊÁáÊ ‡ÊéŒÊÁŒ∑§ ‚È„UÊfl¥– ‚„U¡
⁄¢Uª¥ „UflÊfl– Áfl·ÿ¬À∂fl Ÿfl– ÁŸàÿ „UÙÃËH 61H ∞‚ ⁄U¡ÙflÊÃ¥ ¬˝ø¢«¥U–
◊ŸÈcÿ‡ÊÊπÊ¢ø ◊Ê¢ŒÙ«U– flÊ…UÃË ÃÙ ∞Õ M§…U– ◊ŸÈcÿ∂Ù∑ȧH 62H ÃÒ‚ÊÁø
ÃÙ ⁄U¡ÊøÊ flÊ⁄UÊ– ŸÊfl∑§ œ⁄UË flÙ‚⁄UÊ– ◊ª flÊ¡Ù¥ ∂ʪ ÉÊÙ⁄UÊ– Ã◊ÊøÊ
ÃÙH 63H ÃœflÊ¢ ÿÊÁø ◊ŸÈcÿ‡ÊÊπÊ– ŸËø flÊ‚ŸÊ •œË¥ ŒπÊ– ¬ÊÀ„U¡ÃË
«UÊ„UÊÁ›U∑§Ê– ∑ȧ∑§◊ʸÁøÿÊH 64H •¬˝flÎûÊË¥ø πáÊÈflÊ›U– ∑§Ê¥÷ ÁŸÉÊÃË
‚⁄U›U– ÉÊà ¬ÊŸ ¬Ê∂fl «UÊ›¢U– ¬˝◊ÊŒÊøË¥H 65H ’Ù∂ÃË ÁŸ·œÁŸÿ◊¥–
Á¡ÿÊ ´§øÊ ÿ¡È—‚Ê◊¥– ÃÙ ¬Ê∂Ê ÃÿÊ ÉÊÈ◊¥– ≈U∑§ÿÊfl⁄UËH 66H ¬˝ÁìÊÁŒÃË
•Á÷øÊ⁄U– •Êª◊ ¡ ¬⁄U◊Ê⁄U– ÁÄUË¥ ¬ÊŸË¥ ÉÊÃË ¬˝‚⁄U– flÊ‚ŸÊ fl∂ ËH 67H
 •äÿÊÿ ¬¢œ⁄UÊflÊ 351

âfl âfl „UÙÃË¥ ÕÙ⁄UÊ«¥U– •∑§◊ÊZøË¥ ÛU’È«¢U– •ÊÁáÊ ¡ã◊‡ÊÊπÊ ¬È…¥U ¬È…¥U– ÉÊÃË
œÊ¢flH 68H ÃÕ øÊ¢«UÊ›UÊÁŒ ÁŸ∑Χc≈ÔUÊ– ŒÙ·¡ÊÃËøÊ ÕÙ⁄U »§Ê¢≈UÊ– ¡Ê›U ¬«U
∑§◊¸÷˝c≈ÔUÊ¢– ÷È∂ ÙÁŸÿÊ¢H 69H ¬‡ÊÈ ¬ˇÊË ‚Í∑§⁄U– √ÿÊÉÊ˝ flÎÁ‡ø∑§ ÁflπÊ⁄U–
„U •Ê«U‡ÊÊπÊÁŸ∑§⁄U– ¬Ò‚È ÉÊÃËH 170H ¬⁄UË ∞‡ÊÊ ‡ÊÊπÊ ¬Ê¢«UflÊ–
‚flÊZªË¥„UË ÁŸàÿ ŸflÊ– ÁŸ⁄Uÿ÷Ùª ÿÊflÊ– »§›UÊøÊ ÃÙH 71H •ÊÁáÊ
Á„¢U‚ÊÁfl·ÿ¬È…UÊ⁄UË– ∑ȧ∑§◊¸‚¢ª¥ œÈ⁄U œÈ⁄UË– ¡ã◊fl⁄UË •ÊªÊ⁄UË– flÊ…UÃËÁø
•‚H 72H ∞‚ „UÙÃË ÃL§ ÃÎáÊ– ∂Ù„U ∂Ùc≈ÔU ¬Ê·ÊáÊ– ßÿÊ πÊ¢ÁŒÿÊ ÃflË¥
¡ÊáÊ– »§›¥U„UË „¥UøËH 73H •¡¸ÈŸÊ ªÊ •flœÊ⁄UË¥– ◊ŸÈcÿÊ∂ʪÙÁŸ ßÿÊ ¬⁄UË–
flÎÁh SÕÊfl⁄UÊ¢Ãfl⁄UË– •œÙ‡ÊÊπÊ¢øËH 74H ê„UáÊÊÒÁŸ ¡Ë¥ ◊ŸÈcÿ«UÊ›¥U– ÁÃÿ¥
¡ÊáÊÊflË¥ •œË¥Áø ◊Í›¥U– ¡ ∞ÕÍÁŸ ◊ª ¬ÉÊ›U– ‚¢‚Ê⁄UÃL§H 75H ∞:„UflË¥
™§äflËZø¥ ¬ÊÕʸ– ◊Èg∂ ◊Í›U ¬Ê„UÃÊ¢– •œË¥ÁøÿÊ ◊äÿSÕÊ– ‡ÊÊπÊ ßÿÊH 76H
¬⁄UË ÃÊ◊‚Ë ‚ÊÁûfl∑§Ë– ‚È∑ΧÌÈc∑ΧÃÊà◊∑§Ë– ÁflM§…UÃË ÿÊ ‡ÊÊπË¥–
•œÙäflËZÁøÿÊH 77H •ÊÁáÊ flŒòÊÿÊÁøÿÊ ¬ÊŸÊ– Ÿÿ •ãÿòÊ ∂ʪ٥
•¡¸ÈŸÊ– ¡ ◊ŸÈcÿÊflÊ¢øÍÁŸ ÁflœÊŸÊ– Áfl·ÿ ŸÊ„UË¥H 78H ê„UáÊÊÒÁŸ ßÈ
◊ÊŸÈ·Ê– ßÿÊ ™§äfl¸◊Í›UıÁŸ ¡⁄UË ‡ÊÊπÊ– Ã⁄UË ∑§◊¸flÎhËÁ‚ ŒπÊ– ßÿ¥Áø
◊Í›¥UH 79H •ÊÁáÊ •ÊŸË¥ Ã⁄UË ¤ÊÊ«UË¥– ‡ÊÊπÊ flÊ…UÃÊ¢ ◊Í›¥U ªÊ…UË¥– ◊Í›U ªÊ…¢U
âfl flÊ…UË– ¬Ò‚ •ÊÕËH 180H ÃÒ‚¥Áø ßÿÊ ‡Ê⁄UË⁄UÊ– ∑§◊¸ âfl Œ„UÊ ‚¢‚Ê⁄UÊ–
•ÊÁáÊ Œ„U âfl √ÿʬÊ⁄UÊ– ŸÊ ê„UáÊÊ¥Áø ŸÿH 81H ê„UáÊÊÒÁŸ Œ„¥U ◊ÊŸÈ·¥– ßÿ¢
◊È›¥U „UÙÃË Ÿ øÈ∑§– ∞‚¢ ¡ªîÊŸ∑¢§– ’ÙÁ∂∂¥ ÃáÊ¥H 82H ◊ª Ã◊Êø¢ Ã¥
ŒÊL§áÊ– ÁSÕ⁄UÊfl∂ÿÊ flÊ©UœÊáÊ– ‚ûflÊøË ‚È≈U ‚òÊÊáÊ– flÊ„ÈU≈U›UËH 83H
ÃÒ¥ ÿÊÁø ◊ŸÈcÿÊ∑§Ê⁄UÊ– ◊Í›UË¥ ‚ÈflÊ‚ŸÊ ÁŸÉÊÃË •Ê⁄UÊ– ÉÊ™§ŸË »È§≈UÃË ∑§Ù¥’Ê⁄UÊ–
‚È∑ΧÃÊ¢∑ȧ⁄UË¥H 84H ©U∑§∂ÃÁŸ ©Uã◊π¥– ¬˝ôÊÊ∑ȧ‡Ê∂Ã¥øË ÁÃπ¥– Á«UÁ⁄UÿÊ
ÁŸÉÊÃË ÁŸÁ◊π¥– ’Ê¥’›ÒU¡ÈŸËH 85H ◊ÃËø ‚Ù≈U flÊ¥fl– ÉÊÊÁ∂ÃË S»Í§Ã˸øÁŸ
ÕÊ¢fl¥– ’ÈÁh ¬˝∑§Ê‡Ê ÉÊ œÊ¢fl– Áflfl∑§Êfl⁄UËH 86H ÃÕ ◊œÊ⁄U‚¥ ‚ª÷¸–
•ÊSÕʬòÊË¥ ‚’Ù¥’– ‚⁄U›U ÁŸÉÊÃË ∑§Ù¥÷– ‚Œ˜flÎûÊËøH 87H ‚ŒÊøÊ⁄UÊÁøÿÊ
‚„U‚Ê– ≈U∑§Ê ©U∆UÃË ’„ÈUfl‚Ê– ÉÊÈ◊ÉÊÈÁ◊ÃË ÉÊÙ·Ê– flŒ¬lÊëÿÊH 88H
352 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Á‡Êc≈ÔUʪ◊ÁflœÊŸ¥– ÁflÁflœÿʪÁflÃÊŸ¥– ßÿ¥ ¬ÊŸÊfl⁄UË ¬ÊŸ¥– ¬Ê∂¡UÃËH 89H

∞‚Ê ÿ◊Œ◊Ë¥ ÉÊÙ¥‚ÊÁ›UÿÊ– ©U∆UÃË Ã¬ÊÁøÿÊ «UÊ„UÊÁ›UÿÊ– ŒÃË flÒ⁄UÊÇÿ‡ÊÊπÊ
∑§Ê¥flÁ›UÿÊ– flÀ„UÊ›U¬áÊ¥H 190H ÁflÁ‡Êc≈ÔUÊ¢ fl˝ÃÊ¢ø »§Ù∑§– œË⁄UÊëÿÊ •áʪ≈UË¥
ÁÃπ– ¡ã◊flª¥ ™§äfl¸◊Èπ– ©¢UøÊflÃËH 91H ◊Ê¡Ë¥ flŒÊ¢øÊ ¬Ê∂Ê ŒÊ≈U– ÃÙ
∑§⁄UË ‚ÈÁflløÊ ¤Ê«U¤Ê«UÊ≈U– ¡¢fl flÊ¡ •øÊ≈U– ‚ûflÊÁŸ›ÈU ÃÙH 92H ÃÕ
œ◊¸«UÊ›U ’Ê„UÊ›UË– ÁŒ‚ÃË ¡ã◊‡ÊÊπÊ ‚⁄U›UË– ÁÃÿÊ •Ê«U »È§≈UÃË »§›UË¥–
SflªÊ¸ÁŒ∑§Ë¥H 93H ¬È…UÊ¢ ©U¬⁄UÁà ⁄Uʪ¥ ∂ÙÁ„UflË– œ◊¸◊ÙˇÊÊøË ‡ÊÊπÊ ¬Ê∂flË–
¬ÊÀ„Ê¡Ã ÁŸàÿ ŸflË– flÊ…UÃËÁø •‚H 94H ¬Ò¥ ⁄UÁflø¢º˝ÊÁŒ ª˝„Ufl⁄U– Á¬ÃÎ
´§Á· ÁfllÊœ⁄U– „U •Ê«U‡ÊÊπÊ ¬˝∑§Ê⁄U– ¬Ò‚È ÉÊÃËH 95H ÿÊ„Uˬʂ͟
©¢Uøfl«¥U– ªÈ…U∂ »§›UÊøÁŸ ’È«¥U– ߢº˝ÊÁŒ∑§ Ã ◊Ê¢ŒÙ«U– ÕÙ⁄U ‡ÊÊπÊ¢øH 96H
◊ª ÃÿÊ¢„UË ©U¬⁄UË «UÊ„UÊÁ›UÿÊ– ìÙôÊÊŸË¥ ©¢UøÊflÁ∂ÿÊ– ◊⁄UËÁø ∑§‡ÿ¬ÊÁŒ
ßÿÊ– ©U¬⁄UË ‡ÊÊπÊH 97H ∞fl¢ ◊Ê›UÙflÊ›UË ©UûÊ⁄UÙûÊL§– ™§äfl¸‡ÊÊπÊ¢øÊ
¬Ò‚ÊL§– ’È«UË¥ ‚ÊŸÊ •ª˝Ë¥ ÕÙL§– »§∂Ê…K¬áÊ¥H 98H fl⁄UË ©U¬Á⁄U‡ÊÊπÊ„UË
¬Ê∆UË¥– ÿÃË »§›U÷Ê⁄U ¡ Á∑§⁄UË≈UË– Ã ’˝rÊÔ‡Êʥà •áʪ≈UË¥– ∑§Ù¥÷ ÁŸÉÊÃËH 99H
»§›UÊøÁŸ flÙ¤Ê¬áÊ¥– ™§äflËZ flÙflÊ¢«¥ ŒÈáÊ¥– ¡¢fl ◊ÊÉÊıÃ¥ ’Ò‚áÊ¢– ◊Í›UË¥Áø
„UÙÿH 200H ¬˝Ê∑ΧÃÊ„UË Ã⁄UË L§πÊ– ¡¥ »§›¢U ŒÊ≈U∂Ë „UÙÿ ‡ÊÊπÊ– Ã
flÙflÊ¢«U∂ Ë ŒπÊ– ’È«UÊÁ‚ ÿH 1H ÃÒ‚¥ ¡ÕÍÁŸ „UÊ •ÊÉÊflÊ– ‚¢‚Ê⁄UÃM§øÊ
©U∆UÊflÊ– ÁÃÿ¥ ◊Í›UË¥ ≈U¥∑§ÃUË ¬Ê¢«UflÊ– flÊ…UÃÁ Ÿ ôÊÊŸH
¥ 2H ê„áÊÊÒÁŸ ’˝rÊÔ‡ Êʟʬ⁄UıÃ–¥
flÊ…UáÊ¥ ŸÊ„UË¥ ¡ËflÊÃ¥– ÃÕÍÁŸ ◊ª fl⁄UıÃ¥– ’˝rÊÔÁø ∑§Ë¥H 3H ¬⁄UË „¥U •‚Ù
∞‚– ’˝rÊÔÊÁŒ∑§ Ã •Ê¢ªfl‚¥– ™§äfl¸◊Í›UÊ‚Á⁄U‚¥– Ÿ ÃÈ∑§ÃË ªÊH 4H
•ÊáÊË∑§„UË ‡ÊÊπÊ ©U¬⁄UÃÊ– Á¡ÿÊ ‚Ÿ∑§ÊÁŒ∑§ ŸÊ◊¢ ÁflÅÿÊÃÊ– ÁÃÿÊ »§›UË¥
◊Í›UË¥ ŸÊ«U›UÃÊ– ÷⁄UÁ∂ÿÊ ’˝rÊÔË¥H 5H ∞‚Ë ◊ŸÈcÿʬʂÍÁŸ ¡ÊáÊÊflË– ™§äflËZ
’˝rÊÔÊÁŒ‡Ê· ¬Ê∂flË– ‡ÊÊπÊ¢øË flÊ…UË ’⁄UflË– ©¢UøÊfl ¬Ò¥H 6H ¬ÊÕʸ
™§äflËZÁøÿÊ ’˝rÊÔÊÁŒ– ◊ŸÈcÿàflÁø „UÙÿ •ÊÁŒ– ê„UáÊÊÒÁŸ ßÿ¥ •œË¥– ê„UÁáÊÃ∂Ë¥
◊Í›¥UH 7H ∞fl¢ ÃÈ¡ •∂ıÁ∑§∑ȧ– „UÊ •œÙäfl¸‡ÊÊπÈ– ‚Ê¢ÁªÃ∂Ê ÷flL§πÈ–
™§äfl¸◊Í›ÈUH 8H •œË¥øË „UË¥ ◊Í›¥U– ©U¬⁄UÃË ¬Á⁄U‚Áfl∂Ë ‚Áflfl›– •ÊÃÊ¢
¬Á⁄U‚ ©Uã◊Í›U– ∑Ò§‚ÁŸ „UÊH 9H
 •äÿÊÿ ¬¢œ⁄UÊflÊ 353

Ÿ M§¬◊Sÿ„U ÃÕÙ¬∂èÿÃ
ŸÊãÃÙ Ÿ øÊÁŒŸ¸ ø ‚ê¬˝ÁÃc∆ÔUÊ–
•‡flàÕ◊Ÿ¢ ‚ÈÁflM§…U◊Í∂-
◊‚XÔU‡ÊSòÊáÊ ŒÎ…UŸ Á¿UûflÊH 3H
¬⁄UË ÃȤÿÊ „UŸ ¬Ù≈UË¥– ∞‚¥ ª◊∂ Á∑§⁄UË≈UË– ¡ ÿfl…¥U ¤ÊÊ«U ©Uà¬Ê≈UË– ∞‚¥
∑§ÊÁÿ •‚H 210H ∑§Ë¥ ’˝rÊÔÿÊëÿÊ ‡Êfl≈Ufl⁄UË– ™§äfl¸ ‡ÊÊπÊ¢øË ÕÙ⁄UË–
•ÊÁáÊ ◊Í›U âfl ÁŸ⁄UÊ∑§Ê⁄UË¥– ™§äflËZ •‚H 11H „UÊ SÕÊfl⁄UÊ„UË Ã›UË¥– »§Ê¢∑§Ã
•‚ •œË¥ëÿÊ «UÊ›UË¥– ◊Ê¡Ë¥ œÊ¢flÂ ŒÈ¡Ê¢ ◊Í›UË¥– ◊ŸÈcÿM§¬Ë¢H 12H ∞‚Ê
ªÊ…UÊ •ÊÁáÊ •»§Ê≈ÈU– •ÊÃÊ¢ ∑§ÙáÊ ∑§⁄UË ÿÿÊ ‡Êfl≈ÈU– Ã⁄UË ¤ÊáÊË¥ „UÊ „U›ÈUfl≈ÈU–
œÁ⁄U‚Ë ÷ÊflÙH.13H ¬⁄UË „UÊ ©Uã◊Í›UÊflÿÊ ŒÙ·¢– ÿÕ ‚ÊÿÊ‚Áø ∑§ÊÁÿ‚–
∑§Êÿ ’Ê›UÊ ’ʪÈ∂ Œ‡Ê¥– Œfl«UÊflÊ •Ê„UH 14H ª¢œfl¸ŒÈª¸ ∑§ÊÿË ¬Ê«UÊfl–
∑§Êÿ ‡Ê‡ÊÁfl·ÊáÊ ◊Ù«UÊfl¥– „UÙ•Êfl¥ ◊ª ÃÙ«UÊfl¥– π¬Èc¬ ∑§Ë¥H 15H ÃÒ‚Ê
‚¢‚ÊL§ „UÊ flË⁄UÊ– L§π ŸÊ„UË¥ ‚ÊøÙ∑§Ê⁄UÊ– ◊Ê ©Uã◊Í›UáÊË¥ Œ⁄UÊ⁄UÊ– ∑§ÊÁÿ‚Ê
Ã⁄UËH 16H •Êê„UË¥ ‚Ê¢ÁªÃ∂Ë ¡ ¬⁄UË– ◊Í›U«UÊ›UÊ¢øË ©U¡⁄UË– Ã flÊ¢¤ÊøË¥
ÉÊ⁄U÷⁄UË¥– ∂¥∑ȧ⁄¥U ¡Ò‡ÊË¥H 17H ∑§Êÿ ∑§Ë¡ÃË øß∂¬áÊË¥– SflåŸË¥øË¥ ÁÃÿ¥
’Ù∂áÊË¥– ÃÒ‡ÊË ¡ÊáÊ Ã ∑§Ê„UÊáÊË– ŒÈª›UË¥Áø ÃH 18H flÊ¢øÍÁŸ •Êê„UË¥
ÁŸM§Á¬∂¥ ¡Ò‚¢– ÿÿÊø¥ •ø›U ◊Í›U •‚ ÃÒ‚¢– •ÊÁáÊ ÃÒ‚ÊÁø ¡⁄UË „UÊ •‚–
‚ÊøÙ∑§Ê⁄UÊH 19H Ã⁄UË ∑§ÙáÊÊøÁŸ ‚¢ÃÊŸ¥– ÁŸ¬¡ÃË ÃÿÊ ©Uã◊Í›UáÊ¥– ∑§Êÿ
»È¢§Á∑§Á∂ÿÊ ªªŸ¥– ¡Êß¡∂ ªÊH 220H ê„UáÊÊÒÁŸ ¬Ò¥ œŸ¢¡ÿÊ– •Êê„UË¥
flÊÁŸ∂¥ M§¬ Ã¥ ◊ÊÿÊ– ∑§Ê‚flËøÁŸ ÃȬ¥ ⁄UÊÿÊ– flÙªÁ⁄U∂¥ ¡Ò‚¢H 21H
◊Ϊ¡›UÊøË¥ ªÊ ÛUË¥– ÁÃÿ¢ ÁŒ∆UË ŒÈM§ÁŸ ãÿÊ„UÊ›UË¥– flÊ¢øÍÁŸ ÃáÊ¥ ¬ÊÁáÊÿ¥
‚ÊÔ›UË ∑§›UË– ∂ÊÁfl‚Ë ∑§Ê߸H 22H ◊Í›U •ôÊÊŸÁø âfl ∂Á≈U∑¥§– ◊Ê ÃÿÊø¥
∑§Êÿ¸ „¥U ∑§ÃÈ∑¥§– ê„UáÊÊÒÁŸ ‚¢‚Ê⁄UL§π ‚ÃÈ∑¥§– flÊflÙÁø ªÊH 23H •ÊÁáÊ
•¢ÃÈ ÿÿÊ ŸÊ„UË¥– ∞‚¥ ’ÙÁ∂¡ ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥– Ã¥„UË ‚ÊøÁø ¬Ê„UË¥– ÿ∑¥§
¬⁄UËH 24H Ã⁄UË ¬˝’ÙœÈ ¡¢fl ŸÙ„U– âfl ÁŸº˝ ∑§Êÿ •¢ÃÈ •Ê„U– ∑§Ë¥ ⁄UÊòÊË
Ÿ ‚⁄U âfl Ÿ ¬Ê„U– ÃÿÊ •Ê⁄UıÃ¥H 25H ÃÒ‚Ê ¡¢fl ¬ÊÕʸ– Áflfl∑ȧ ŸÈœflË
354 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

◊ÊÕÊ– âfl •¢ÃÈ ŸÊ„UË¥ •‡flàÕÊ– ÷flM§¬Ê ÿÊH 26H flÊ¡Ã¥ flÊ⁄¥ ÁŸflʢÖ
¡¢fl Ÿ ⁄UÊ„U ¡ÁÕ¢ø¥ ÃÕ– âfl Ã⁄¢UªÃÊ¥ •Ÿ¢Ã– ê„UáÊÊflËÁø ∑§Ë¥H 27H
ê„UáÊıÁŸ ‚Íÿ¸ ¡Ò¥ „UÊ⁄U¬– ÃÒ¥ ◊Ϊ¡›UÊ÷Ê‚È ∂Ù¬– ∑§Ê¢ ¬˝÷Ê ¡Êÿ ŒË¬¥–
◊Ê∂fl∂ Á ŸH 28H ÃÒ‚¥ ◊Í›U •ÁfllÊ πÊÿ– Ã¥ ôÊÊŸ ¡Ò¥ ©U÷¥ „UÙÿ– ÃÒÁø
ÿÿÊ •¢ÃÈ •Ê„U– ∞:„UflË¥ ŸÊ„UË¥H 29H ÃflË¥Áø „UÊ •ŸÊŒË– ∞‚Ë„Ë •ÊÕË
‡ÊÊéŒË– ÃÙ •Ê›ÈU ŸÙ„U •ŸÈ⁄Uٜ˖ ’Ù∂ÊÃ¥ ÿÊH 230H ¡¥ ‚¢‚Ê⁄UflΡÊÊëÿÊ
∆UÊÿË¥– ‚ÊøÙ∑§Ê⁄U âfl ŸÊ„UË¥– ◊Ê ŸÊ„UË¥ ÃÿÊ •ÊÁŒ ∑§Ê߸– ∑§ÙáÊ „UÙ߸∂H 31H
¡Ù ‚Êø ¡ÕÍÁŸ ©U¬¡– ÃÿÊÃ¥ •ÊÁŒ „¥U ‚Ê¡– •ÊÃÊ¢ ŸÊ„UË¥Áø ÃÙ ê„UÁáÊ¡–
∑§Ù∆ÍUÁŸÿÊ¢H 32H ê„UáÊıÁŸ ¡ã◊ ŸÊ •Ê„U– ÃÒÁ‚ÿÊ ‚Ê¢ªÙ¥ ∑§fláÊ ◊Êÿ–
ÿÊ∂ʪ˥ ŸÊ„UË¥¬áÊ¥Áø „UÙÿ– •ŸÊÁŒ „UÊH 33H flÊ¢¤ÊÁøÿÊ ∂¥∑§Ê– ∑Ò¥§øË
¡ã◊¬ÁòÊ∑§Ê– Ÿ÷Ë¥ ÁŸ›UË ÷ÍÁ◊∑§Ê– ∑¥§ ∑§À¬Í¢ ¬Ê¢H 34H √ÿÙ◊∑ȧ‚È◊Ê¥øÊ
¬Ê¢«UflÊ– ∑§fláÊ¥ Œ¥∆ÈU ÃÙ«UÊflÊ– ê„UáÊıÁŸ ŸÊ„UË¥ ∞Á‚ÿÊ ÷flÊ– •ÊÁŒ
∑Ò¥§øËH 35H ¡Ò‚¥ ÉÊ≈UÊø¥ ŸÊ„UË¥¬áÊ– •‚ÃÁø •‚ ∑§∂ÁŸflËáÊ– ÃÒ‚Ê
‚◊Í›U flΡÊÈ ¡ÊáÊ– •ŸÊÁŒ „UÊH 36H •¡¸ÈŸÊ ∞‚ÁŸ ¬Ê„UË¥– •Êl¢ÃÈ ÿÿÊÁ‚
ŸÊ„UË¥– ◊Ê¡Ë¥ ÁSÕÃË •Ê÷Ê‚ ∑§Ê¢„UË– ¬⁄UË ≈UflÊ›U ÃH 37H ’˝rÊÔÁª⁄UË„ÍUÁŸ Ÿ
ÁŸª– •ÊÁáÊ ‚◊Ⱥ˝Ë¥„UË¥ ∑§Ë⁄U Ÿ Á⁄Uª– ◊Ê¡Ë¥ ÁŒ‚ flÊ©Uª¥– ◊Ϊʢ’È ¡Ò‚¥H 38H
ÃÒ‚Ê •Êl¢ÃË¥ ∑§Ë⁄U ŸÊ„UË¥– •ÊÁáÊ ‚Êø„UË ŸÙ„U ∑§„UË¥– ¬⁄UË ∂Á≈U∑§¬áÊÊøË
ŸflÊ߸– ¬Á«U÷Ê‚ ªÊH 39H ŸÊŸÊ ⁄¢UªË¥ ª¡’¡– ¡Ò‚¥ ߢº˝œŸÈcÿ ŒÁπ¡–
ÃÒ‚Ê ŸáÊÃÿÊ •Ê¬¡– •Ê„U ∞‚ÊH 240H ∞‚ÁŸ ÁSÕÃËÁøÿ fl›U– ÷È∂flË
•ôÊÊŸÊø «UÙ›U– ∂ÊÉÊflË „U⁄UË ◊π›U– ∂Ù∑ȧ ¡Ò‚ÊH 41H •ÊÁáÊ Ÿ‚ÃËÁø
‡ÿÊÁ◊∑§Ê– √ÿÙ◊Ë¥ ÁŒ‚ ÃÒ‚Ë ÁŒ‚Ù ∑§Ê¢– Ã⁄UË ÁŒ‚áÊ¥„UË ˇÊáÊÊ ∞∑§Ê– „UÙÿ
¡ÊÿH 42H SflåŸË¥„UË ◊ÊÁŸ∂¥ ∂Á≈U∑¥§– Ã⁄UË ÁŸflʸ„UÙ ∑§Ê¢ ∞∑§‚ÊÁ⁄Uπ¥– ÃflË¥
•Ê÷Ê‚È „UÊ ˇÊÁáÊ∑¥§– Á⁄UÃÊÁø ªÊH 43H ŒπÃÊ¢ •Ê„U •Êfl«¥U– ÉÊ™¢§ ¡Êß¡
Ã⁄UË ŸÊÃÈ«U– ¡Ò‚Ê Á≈U∑ȧ ∑§Ë¡ ◊Ê∑§«¥U– ¡›UÊ◊Ê¡Ë¥H 44H Ã⁄¢Uª÷¢ªÈ ‚Ê¢«UË¥
¬«U– Áfl¡Í„UË Ÿ ¬È⁄U „UÙ«U– •Ê÷Ê‚ÊÁ‚ ÃáÊ¥ ¬Ê«¥U– „UÙáÊ¢ ¡ÊáÊ¥ ªÊH 45H
¡Ò‚Ê ª˝Ëc◊‡Ê·Ë¥øÊ flÊ⁄UÊ– ŸÁáÊ¡ ‚◊Ù⁄U ∑§Ë¥ ¬Ê∆UË◊Ù⁄UÊ– ÃÒ‚Ë ÁSÕÃË ŸÊ„UË¥
 •äÿÊÿ ¬¢œ⁄UÊflÊ 355

ÃL§fl⁄UÊ– ÷flM§¬Ê ÿÿÊH 46H ∞fl¢ •ÊÁŒ ŸÊ •¢ÃÈ ÁSÕÃË– ŸÊ M§¬ ÿÿÊÁ‚
•ÊÕË– •ÊÃÊ¢ ∑§Êÿ‚Ë ∑ȧ¢ ÕÊ∑ȧ¢ ÕË– ©Uã◊Í›UáÊË¥ ªÊH 47H •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ •ôÊÊŸÊ‚Ê∆UË–¥
Ÿ√„UÃÊ ÕÊ¢fl∂Ê Á∑§⁄UË≈UË– ÃÁ⁄U •ÊÃÊ¢ •Êà◊ôÊÊŸÊëÿÊ ∂Ù≈UË¥– πÊ¢«UÁŸ
ªÊH 48H flÊ¢øÍÁŸ ôÊÊŸ¥flËáÊ ∞∑¥§– ©U¬Êÿ ∑§Á⁄U‚Ë Á¡ÃÈ∑§– ÁÄUË¥ ªÈ¢»§Á‚
•Áœ∑¥§– L§πË¥ ßÿH 49H ◊ª Á∑§ÃË πÊ¢ŒÙπÊ¢ŒË¥– ÿÿÊ Á„¢U«UÊfl¥ ™§äflËZ
•œË¥– ê„UáÊıÁŸ ◊Í›UÁø •ôÊÊŸ ¿ŒË¥– ‚êÿ∑˜§ôÊÊŸ¥H 250H ∞:„UflË¥ ŒÙ⁄UËÁøÿÊ
©U⁄UªÊ– «UÊ¢ªÊ ◊›UÁflÃÊ¢ ¬Ò¥ ªÊ– ÃÙ Á‡ÊáÊÈÁø flÊ©ªÊ– ∑§∂Ê „UÙÿH 51H
Ã⁄UÊflÿÊ ◊Ϊ¡›UÊøË ª¢ªÊ– «UÙáÊË∂ʪ˥ œÊ¢flÃÊ¢ ŒÊ¢ªÊ-– ◊Ê¡Ë¥ flÙ„U›¥U ’ÈÁ«U¡
¬ÒÒ¥ ªÊ– ‚Êø ¡flË¥H 52H ÃflË¥ ŸÊÁÕÁ∂ÿÊ ‚¢‚Ê⁄UÊ– ©U¬ÊßZ ¡ÊøÃÿÊ flË⁄UÊ–
•Ê¬áʬ¥ ∂Ù¬ flÊ⁄UÊ– Áfl∑§Ù¬Ë¥ ¡ÊÿH 53H ê„UáÊÊÒÁŸ SflåŸË¥ÁøÿÊ ÉÊÊÿÊ–
•ÊπŒ øflÙÁø œŸ¢¡ÿÊ– ÃflË¥ •ôÊÊŸ◊Í›UÊ ÿÿÊ– ôÊÊŸÁø π«˜ªUH 54H
¬⁄UË ÃÁø ∂Ë∂Ê ¬⁄U¡fl– ÃÒ‚¥ flÒ⁄UÊÇÿÊø¥ Ÿfl¥– •÷¢ª’›U „UÙ•Êfl¥– ’ÈhË‚Ë
ªÊH 55H ©UÁ∆U∂ÁŸ flÒ⁄UÊÇÿ¥ ¡áÊ¥– „UÊ ÁòÊflª¸È ∞‚Ê ‚Ê¢«UáÊ¥– ¡Ò‚¥ fl◊ÈÁŸÿÊ¢
‚ÈáÊ¥– •ÊÃÊ¢Áø ª∂¥H 56H „UÊ ∆UÊÿfl⁄UË ¬Ê¢«UflÊ– ¬ŒÊÕ¸¡ÊÃË¥ •ÊÉÊflÊ–
Áfl≈UflË ÃÙ „UÙ•ÊflÊ– flÒ⁄UÊÇÿ∂Ê∆ÈUH 57H ◊ª Œ„UÊ„¢UÃø¥ Œ›¥U– ‚Ê¢«ÍUÁŸ
∞∑§Áø fl›U– ¬˝àÿ∑˜§’ÈhË ∑§⁄UÛ¥U– „UÊÃfl‚Êfl¢H 58H ÁŸ‚›¥ Áflfl∑§‚Ê„UáÊ¥–
¡ ’˝rÊÔÊÁS◊’Ùœ¥ ‚áÊÊáÊ¥– ◊ª ¬È⁄UÃÁŸ ’Ùœ¥ ©U≈UáÊ¢– ∞∑§∂ ¥ Á øH 59H ¬⁄UË
ÁŸ‡øÿÊø¥ ◊ÈÁc≈ÔU’›U– ¬Ê„UÊfl¥ ∞∑§ŒÙŸË fl›U– ◊ª ÃÈ›UÊfl¥ •Áà øÙπÊ›U–
◊ŸŸfl⁄UËH 260H ¬Ê∆UË¥ „UÁÃÿ⁄UÊ¢ •Ê¬áÊÿÊ¢– ÁŸÁŒäÿÊ‚¥ ∞∑§ ¡ÊÁ∂ÿÊ– ¬È…¥
ŒÈ¡¥ ŸÈ⁄U∂ ÉÊÊÿÊ-– ¬È⁄UÃ¥ ªÊH 61H Ã¥ •Êà◊ôÊÊŸÊø¥ πÊ¢«¥U– •mÒì˝÷øÁŸ
flÊ«¥U – ŸŒË∂ ©U⁄UÙ¥ ∑§fláÊ∑§«U– ÷flflΡÊÊ‚ËH 62H ‡Ê⁄UŒÊª◊Ë¥øÊ flÊ⁄UÊ–
¡Ò‚Ê ∑§L§ »§«UË •¢’⁄UÊ– ∑§Ê¢ ©UŒÿ∂Ê ⁄UflË •Ê¢œÊ⁄UÊ– ÉÊÙ¥≈ÈU ÷⁄UËH 63H ŸÊŸÊ
©U¬fl…U „UÙÃÊ¢ π¥flÙ– ŸÈ⁄U Sfl埂¢÷˝◊ÊøÊ ∆UÊflÙ– Sfl¬˝ÃËÁÃœÊ⁄UøÊ flÊ„UÙ–
∑§⁄UË∂ ÃÒ‚¥H 64H Ã√„UÊ¢ ™§äflËZø¥ ◊Í›U– ∑§Ê¢ •œË¥ø¥ „UŸ ‡ÊÊπÊ¡Ê›U– Ã¥
∑§Ê¢„UË¥Áø Ÿ ÁŒ‚ ◊Ϊ¡›U– øÊ¢ÁŒáÊÊ¢ ¡flË¥H 65H ∞‚ÁŸ ªÊ flË⁄UŸÊÕÊ–
•Êà◊ôÊÊŸÊÁøÿÊ π«˜ª∂ÃÊ– ¿UŒÍÁŸÿÊ¢ ÷flʇflàÕÊ– ™§äfl¸◊Í›UÊÃ¥H 66H
356 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Ã× ¬Œ¢ Ãà¬Á⁄U◊Ê̪Ã√ÿ¢

ÿÁS◊ãªÃÊ Ÿ ÁŸfløÁãà ÷Íÿ—–
Ã◊fl øÊl¢ ¬ÈL§·¢ ¬˝¬l
ÿ× ¬˝flÎÁûÊ— ¬˝‚ÎÃÊ ¬È⁄UÊáÊËH 4H
◊ª ߌ¢ÃÁ‚ flÊ›U∂¥– ¡¥ ◊ˬáÊ¥flËáÊ «UÊ„UÊ⁄U∂¥– Ã¥ M§¬ ¬ÊÁ„U¡ •Ê¬∂¥–
•Ê¬áÊÁøH 67H ¬Á⁄U Œ¬¸áÊÊøÁŸ •ÊœÊ⁄U¥ – ∞∑§Áø ∑§M§Ÿ ŒÈ‚⁄¥U– ◊Èπ
¬Ê„UÊÃË ª√„UÊ⁄¥U– ÃÒ‚¥ Ÿ∑§Ù „UÊH 68H „¥U ¬Ê„UÊáÊ¥ ∞‚¥ •‚ flË⁄UÊ– ¡Ò‚Ê Ÿ
’Ù«UÁ∂ÿÊ ÁflÁ„U⁄UÊ– ◊ª •Ê¬Á∂ÿÊ ©Uª◊Ë¥ ¤Ê⁄UÊ– ÷⁄UÙÁŸ ∆UÊ∑§H 69H ŸÊÃ⁄UË
•Ê≈UÁ∂ÿÊ •¢÷– ÁŸ¡Á’¢’Ë¥ ¬˝ÁÃÁ’¢’– ÁŸ„U≈U ∑§Ê¢ Ÿ÷Ë¥ Ÿ÷– ÉÊ≈UÊ÷ÊflË¥H 270H
ŸÊŸÊ ߢœŸÊ¢‡ÊÈ ‚⁄U∂ÿÊ– flÁã„U ¬⁄UÃ ¡flË¥ •Ê¬áʬÿÊ¢– ÃÒ‚¥ •Ê¬¥•Ê¬
œŸ¢¡ÿÊ– ãÿÊ„UÊ›UáÊ¥ ¡¥ ªÊH 71H Á¡√„¥U •Ê¬∂Ë øflË øÊπáÊ¥– øˇÊÈ ÁŸ¡
’È’È›U ŒπáÊ¥– •Ê„U ÃÿÊ ∞‚¥ ÁŸ⁄UˡÊáÊ¥– •Ê¬È∂¥ ¬Ò¥H 72H ∑§Ê¢ ¬˝÷Á‚ ¬˝÷Ê
Á◊›U– ªªŸ ªªŸÊfl⁄UË ∂Ù›U– ŸÊŸÊ ¬ÊáÊË ÷⁄U∂¥ πÙ›– ¬ÊÁáÊÿÊÁøÿH 73H
•Ê¬áÊÁø •Ê¬áÊÿÊÃ¥– ¬ÊÁ„U¡¥ ¡¥ •mÒÃ¥– Ã¥ ∞‚¥ „UÙÿ ÁŸL§Ã¥– ’ÙÁ∂¡ÃÈ
•‚H 74H ¡¥ ¬ÊÁ„U¡ÃŸflËáÊ ¬ÊÁ„U¡– ∑§Ê¢„UË¥ ŸáÊáÊÊÁø ¡ÊÁáÊ¡– •Êl¬ÈL§·
∑§Ê¢ ê„UÁáÊ¡– ¡ÿÊ ∆UÊÿÊÃ¥H 75H ÃÕ„UË ©U¬ÊœËøÊ flÙÕ¢’Ê– ÉÊ™§ÁŸ üÊÈÁÃ
©U÷ÁflÃË Á¡÷Ê– ◊ª ŸÊ◊M§¬ÊøÊ fl«¢U’Ê– ∑§Á⁄UÃË flÊÿÊ¢H 76H ¬Ò¥
÷flSflªÊ¸ ©U’ª∂– ◊È◊ÈˇÊÈ ÿÙªôÊÊŸÊ fl›UÉÊ∂– ¬È…UÃË Ÿ ÿÙ¥ ßÿÊ ÁŸªÊ∂– ¬Ò¡Ê
¡ÕH 77H ‚¢‚Ê⁄UÊÁøÿÊ ¬ÊÿÊ¢ ¬È…UÊ¢– ¬›UÃË flËÃ⁄Uʪ „UÙ«UÊ– •Ù∂Ê¢«UÙÁŸ
’˝rÊÔ¬ŒÊøÊ ∑§◊¸∑§«UÊ– ÉÊÊÁ∂ÃË ◊ʪʢH 78H •„¢UÃÊÁŒ÷ÊflÊ¢ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ¢–
¤ÊÊ«UÊ Œ™§ÁŸ •ÊÉÊflÿÊ¢– ¬òÊ ÉÊÃË ôÊÊÁŸÿ ¡ÿÊ– ◊Í›UÉÊ⁄UÊ‚ËH 79H ¬Ò¥
¡ÕÈŸË „U ∞fl…UË– Áfl‡fl¬⁄¢U¬⁄UøË fl∂Ê¢«UË– flÊ…UÃË •Ê‡ÊÊ ¡Ò‚Ë ∑§Ê⁄U«UË–
ÁŸŒÒflÊøËH 280H Á¡ÿ ∑§Ê¢ flSÃÍø¥ ŸáÊáÊ¢– •ÊÁáÊ∂¥ ÕÙ⁄U ¡ªÊ ¡ÊáÊáÊ¥–
ŸÊ„UË¥ Ã¥ ŸÊ¢ŒÁfl∂¥ ¡áÊ¥– ◊Ë¥ ÃÍ¢ ¡ªË¥H 81H ¬ÊÕʸ Ã¥ flSÃÈ ¬Á„U∂¥– •Ê¬áʬ¥
•Ê¬È∂¥– ¬ÊÁ„U¡ ¡Ò‚¥ Á„¢Ufl∂¥– Á„¢Ufl Á„¢Ufl¥H 82H •ÊáÊË∑§„UË ∞∑§ ÃÿÊ–
flÙ›UπáÊ •‚ œŸ¢¡ÿÊ– Ã⁄UË ¡ÿÊ ∑§Ê¢ ÷≈UÁ∂ÿÊ– ÿáÊ¥Áø ŸÊ„UË¥H 83H
¬⁄UË ÃÿÊ ÷≈UÃË ∞‚¥– ¡ ôÊÊŸ¥ ‚fl¸òÊ ‚Á⁄U‚– ◊„Uʬ˝›UÿÊ¢’Íø¥ ¡Ò‚¥–
÷⁄U∂¬áÊH 84H
 •äÿÊÿ ¬¢œ⁄UÊflÊ 357

ÁŸ◊ʸŸ◊Ù„UÊ Á¡Ã‚XÔUŒÙ·Ê
•äÿÊà◊ÁŸàÿÊ ÁflÁŸflÎûÊ∑§Ê◊Ê—–
mãmÒÌfl◊ÈÄÃÊ— ‚ÈπŒÈ—π‚¥ôÊÒ-
ª¸ë¿Uãàÿ◊Í…UÊ— ¬Œ◊√ÿÿ¢ ÃØH 5H
¡ÿÊ ¬ÈL§·Ê¢ø¥ ∑§Ê¢ ◊Ÿ– ‚Ê¢«UÙÁŸ ª∂¥ ◊Ù„U ◊ÊŸ– fl·ÊZÃË¥ ¡Ò‚¥ ÉÊŸ–
•Ê∑§Ê‡ÊÊÃ¥H 85H ÁŸ∑§fl«KÊ ÁŸc∆ÔÈ⁄UÊ– ©U’Áª¡ ¡flË¥ ‚Ùÿ⁄UÊ– ÃÒ‚¥ ŸÊªflÃË
Áfl∑§Ê⁄UÊ¢– fl≈Uʛ͢U ¡H 86H »§›U∂ Ë ∑§›UË ©Uã◊Í›U– ÃÒ‚Ë •Êà◊∂Ê÷¥ ¬˝’›U–
ÃÿÊøË Á∑˝§ÿÊ …UÊ›¥U…UÊ›¥U– ª›UÃË •Ê„UH 87H •ÊªË ∂ʪÁ∂ÿÊ L§πË¥–
ŒπÙÁŸ ‚Ò⁄UÊ ¬›UÃË ¬ˇÊË– ÃÒ‚¥ ‚Ê¢Á«U∂¥ •‡ÊπË¥– Áfl∑§À¬Ë¥ ¡H 88H
•Êß∑¥§ ‚∑§›U ŒÙ·ÃÎáÊË¥– •¢∑ȧÁ⁄U¡ÃË Á¡ÿ ◊ÁŒŸË– ÁÃÿ ÷Œ’ÈhËøË
∑§Ê„UÊáÊË– ŸÊ„UË¥ ¡ÿÊÃ¥H 89H ‚ÍÿÙ¸ŒÿÊ‚Á⁄U‚Ë– ⁄UÊòÊË ¬›UÙÁŸ ¡Êÿ •¬Ò‚Ë–
ª∂ Ë Œ„U•„¢UÃÊ ÃÒ‚Ë– •Áfll‚fl¥H 290H ¬Ò¥ •ÊÿÈcÿ„UËŸÊ ¡ËflÊÃ¥– ‡Ê⁄UË⁄U
‚Ê¢«UË ¡flË¥ •flÁøÃ¥– ÃflË¥ ÁŸŒ‚È⁄¥U mÒÃ¥– ‚Ê¢Á«U∂ ¡H 91H ∂Ù„UÊø¥ ‚Ê¢∑§«¥
¬Á⁄U‚Ê– Ÿ ¡Ù«U •¢œÊL§ ⁄UÁfl ¡Ò‚Ê– mÒÃ’ÈhËøÊ ÃÒ‚Ê– ‚ŒÊ ŒÈ∑§Ê›U
¡ÿÊH 92H •ªÊ ‚ÈπŒÈ—πÊ∑§Ê⁄¥U– m¢m¥ Œ„UË¥ Á¡ÿ¥ ªÙø⁄¥U– ÁÃÿ¥ ¡ÿÊ¢ ∑§Ê¢
‚◊Ù⁄¥U– „UÙÃËÁøŸÊH 93H SflåŸË¥ø¥ ⁄UÊÖÿ ∑§Ê¢ ◊⁄UáÊ– ŸÊ„U „U·¸‡ÊÙ∑§Ê¥Á‚
∑§Ê⁄UáÊ– ©U¬fl…UÁ∂ÿÊ ¡ÊáÊ– Á¡ÿʬ⁄UËH 94H ÃÒ‚¥ ‚ÈπŒÈ—πM§¬Ë¢– m¢mË¥ ¡
¬Èáÿ¬Ê¬Ë¥– Ÿ ÉÊÁ¬¡ÃË ‚¬ËZ– ªL§«U ¡Ò‚¥H 95H •ÊÁáÊ •ŸÊà◊flª¸ŸË⁄U–
‚Ê¢«ÍUÁŸ •Êà◊⁄U‚Êø¥ ˇÊË⁄U– ø⁄UÃÊÁà ¡ ‚ÁfløÊ⁄U– ⁄UÊ¡„¢U‚ÈH 96H ¡Ò‚Ê
fl·Ù¸ÁŸ ÷ÍÛUË¥– •Ê¬∂Ê ⁄U‚È •¢‡ÊÈ◊Ê›UË– ◊ʪıÃÊ •ÊáÊË ⁄UÁ‡◊¡Ê›UË¥–
Á’¢’Ê‚ËÁøH 97H ÃÒ‚¥ •Êà◊÷˝Ê¢ÃË‚Ê∆UË¥– flSÃÈ ÁflπÈ⁄U∂ Ë ’Ê⁄UÊflÊ≈UË¥– Ã
∞∑§flÁ≈UÃË ôÊÊŸŒÎc≈ÔUË– •π¢«U ¡H 98H Á∑¢§’„ÈUŸÊ •Êà◊ÿÊøÊ– ÁŸœÊ¸⁄UË¥
Áflfl∑ȧ ¡ÿÊ¢øÊ– ’È«UÊ∂Ê flÙÉÊÈ ª¢ªøÊ– Á‚¢œÍ◊Ê¡Ë¥ ¡Ò‚ÊH 99H ¬Ò¥ •ÊÉÊfl¥Áø
•Ê¬∂¥¬áÊ¥– ŸÈ⁄UÁø ¡ÿÊ •Á÷∂Ê·áÊ¥– ¡Ò‚¥ ÿÕÍÁŸ ¬:„UÊ¢ ¡ÊáÊ¥– •Ê∑§Ê‡ÊÊ
ŸÊ„UË¥H 300H ¡Ò‚Ê •ÇŸËøÊ «UÙ¥ªL§– ŸÉÊ ∑§ÙáÊË ’Ë¡•¢∑ȧL§– ÃÒ‚Ê ◊ŸË¥
¡ÿÊ¢ Áfl∑§ÊL§– ©UŒÒ¡ŸÊH 1H ¡Ò‚Ê ∑§ÊÁ…UÁ∂ÿÊ ◊¢Œ⁄UÊø›ÈU– ⁄UÊ„U ˇÊË⁄UÊÁéœ
ÁŸ‡ø›ÈU– ÃÒ‚Ê ŸÈ∆UË ¡ÿÊ¢ ‚›ÍU– ∑§Ê◊Ù◊˸øÊH 2H ø¢º˝◊Ê ∑§›UË¥ œÊ∂Ê–
358 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Ÿ ÁŒ‚ ∑§ÙáÊ¢ •Ê¢ªË¥ flÙ‚Êfl∂Ê– ÃflË¥ •¬ˇÊøÊ •flπ›UÊ– Ÿ ¬«U

¡ÿÊ¢H 3H „¥U Á∑§ÃË ’Ù∂Í¢ •‚Ê¢ª«¥U– ¡flË¥ ¬⁄U◊ÊáÊÈ ŸÈ⁄U flÊÿͬȅ¥U– ÃÒ‚¥
Áfl·ÿÊ¢ø¥ ŸÊfl«U– ŸÊ¢flÁø ¡ÿÊ¢H 4H ∞fl¢ ¡ ¡ ∑§ÙáÊË ∞‚– ∑§∂
ôÊÊŸÊÅÿ„ÈUÃʇÊ¥– Ã ÃÕ Á◊›UÃË ¡Ò‚¥– „U◊Ë¥ „U◊H 5H ÃÕ ê„UÁáÊ¡ ∑§fláÊ¥
∆UÊßZ– ∞‚¥„UË ¬È‚‚Ë ∑§Ê¢„UË¥– Ã⁄UË Ã¥ ¬Œ ªÊ ŸÊ„UË¥– fl¥øÈ ¡ÿÊH 6H ŒÎ‡ÿ¬áÊ¥
ŒÁπ¡– ∑§Ê¢ ôÊÿàfl¥ ¡ÊÁáÊ¡– •◊È∑¥§ ∞‚¥ ê„UÁáÊ¡– Ã¥ ¡¥ Ÿ√„UH 7H
Ÿ ÃŒ˜ ÷Ê‚ÿÃ ‚ÍÿÙ¸ Ÿ ‡Ê‡ÊÊVÔUÙ Ÿ ¬Êfl∑§—–
ÿŒ˜ªàflÊ Ÿ ÁŸfløãÃ ÃhÊ◊ ¬⁄U◊¢ ◊◊H 6H
¬Ò¥ ŒË¬ÊÁøÿÊ ’¢’Ê›UË¥– ∑§Ê¢ ø¢º˝ „UŸ ¡¥ ©U¡›UË– „¥U ∑§Êÿ ’Ù∂Ù¥
•¢‡ÊÈ◊Ê›UË– ¬˝∑§Ê‡ÊË ¡¥H 8H Ã¥ •ÊÉÊfl¥Áø ÁŒ‚áÊ¥– ¡ÿÊÃ¥ ∑§Ê¢ Ÿ ŒπáÊ¢–
Áfl‡fl ÷ʂÂ ¡áÊ¥– ∂¬Ê∂ŸËH 9H ¡Ò‚¥ Á‡Ê¢¬Ë¬áÊ „UÊ⁄U¬– âfl âfl π⁄¢U
„UÙÿ L§¬¥– ∑§Ê¢ ŒÙ⁄UË ∂Ê¬ÃÊ¢ ‚ʬ¥– »§Ê⁄U „UÙß¡H 310H ÃÒ‚Ë¥ ø¢º˝‚ÍÿʸÁŒ
ÕÙ⁄¢U– ßÿ¥ Ã¡¥ Á¡ÿ¥ »§Ê⁄¥U– ÁÃÿ¥ ¡ÿÊøÁŸ •ÊœÊ⁄¥U– ¬˝∑§Ê‡ÊÃËH 11H Ã
flSÃÈ ∑§Ë¥ Ã¡Ù⁄UʇÊË– ‚fl¸÷ÍÃÊà◊∑§ ‚Á⁄U‚Ë– ø¢º˝‚ÍÿʸëÿÊ ◊ÊŸ‚Ë¥– ¬˝∑§Ê‡Ê
¡H 12H ê„UáÊıÁŸ ø¢º˝‚Íÿ¸ ∑§«Ufl‚Ê¢– ¬«UÃË flSÃÍëÿÊ ¬˝∑§Ê‡ÊÊ– ÿÊ∂ʪ˥
Ã¡ ¡¥ Ã¡‚Ê– Ã¥ flSÃÍø¥ •Ê¢ªH 13H •ÊÁáÊ ¡ÿÊëÿÊ ¬˝∑§Ê‡ÊË¥– ¡ª
„UÊ⁄U¬ ø¢º˝Ê∑Z§‚Ë¥– ‚ø¢º˝ ŸˇÊòÊ¥ ¡Ò‚Ë¥– ÁŒŸÙŒÿË¥H 14H ŸÊÃ⁄UË ¬˝’ÙœÁ∂ÿ
fl›U– Ã SflåŸË¥øË ®«Á«U◊Ê ◊Êfl›U– ∑§Ê¢ ŸÈ⁄UÁø ‚Ê¢¡fl›U– ◊ΪÃÎÁcáÊ∑§ÊH 15H
ÃÒ‚Ê Á¡ÿ flSÃÍëÿÊ ∆UÊÿË¥– ∑§Ùá„UËø ∑§Ê¢ •Ê÷Ê‚È ŸÊ„UË¥– Ã¥ ◊ʤÊ¥ ÁŸ¡œÊ◊
¬Ê„UË¥– ¬Ê≈UÊø¥ ªÊH 16H ¬È…UÃË ¡ ÃÕ ª∂– Ã Ÿ ÉÊÃËÁø ◊ÊÉÊıÃË¥ ¬Ê©U∂¥–
◊„UÙŒœË¥ ∑§Ê¢ Á◊Ÿ∂– dÙà ¡Ò‚H 17H ∑§Ê¢ ∂fláÊÊøË ∑È¢§¡⁄UË– ‚ÍŒÁ∂ÿÊ
∂fláʂʪ⁄UË¥– „UÙÿÁø ŸÊ ◊ÊÉÊÊ⁄UË– ¬⁄UÃË ¡Ò‚ËH 18H ŸÊŸÊ ªÁ∂ÿÊ
•¢Ã⁄UÊ›UÊ– Ÿ ÿÃËÁø flÁã„UÖflÊ›UÊ– ŸÊ„UË¥ ÃåÃ∂Ù„UıÁŸ ¡›UÊ– ÁŸÉÊáÊ¥
¡flË¥H 19H ÃflË¥ ◊¡‚Ë¥ ∞∑§fl≈U– ¡ ¡Ê∂ ôÊÊŸ¥ øÙπ≈U– ÃÿÊ¢ ¬ÈŸ⁄UÊflÎûÊËøË
flÊ≈U– ◊Ù«U∂ Ë ªÊH 320H ÃÕ ¬˝ôÊʬÎâflËøÊ ⁄UÊflÙ– ¬ÊÕȸ ê„UáÊ ¡Ë ¡Ë
¬‚ÊflÙ– ¬⁄UË ÁflŸ¢ÃË ∞∑§Ë ŒflÙ– ÁøûÊ ŒÃÈH 21H Ã⁄UË Œfl¥Á‚ Sflÿ¥ ∞∑§
„UÙÃË– ◊ª ◊ÊÉÊıÃ ¡ Ÿ ÿÃË– Ã Œfl¥Á‚ Á÷㟠•ÊÕË– ∑§Ë¥ •Á÷ãŸ
 •äÿÊÿ ¬¢œ⁄UÊflÊ 359

¡ËH 22H ¡⁄UË Á÷ãŸÁø •ŸÊÁŒÁ‚h– Ã⁄UË Ÿ ÿÃË „¥U •‚¢’h– ¡ »È§∂Ê¢
ª∂ ·≈U˜¬Œ– Ã »È§∂¥Áø „UÙÃË ¬Ê¢H 23H ¬Ò¥ ∂ˇÿÊ„ÈUÁŸ •ŸÊÁ⁄U‚¥– ’ÊáÊ
∂ˇÿË¥ Á‡ÊflÙÁŸ ¡Ò‚– ◊ʪÈÃ ¬«UÃË ÃÒ‚– ÿÃËÁø ÃH 24H ŸÊÃ⁄UË ÃÍ¢Áø
Ã Sfl÷Êfl¥– Ã⁄UË ∑§ÙáÊ¥ ∑§ÙáÊÊÁ‚ Á◊›UÊfl¥– •Ê¬áÊÿÊ‚Ë •Ê¬áÊ L§¬Êfl¥– ‡ÊSòÊ¥
∑§flË¥H 25H ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÈ¡‚Ë •Á÷ãŸÊ¥ ¡ËflÊ¢– ÃȤÊÊ ‚¢ÿÙªÁflÿÙªÈ ŒflÊ– Ÿ
ÿ ’Ù∂Ù¥ •flÿflÊ¢– ‡Ê⁄UË⁄¥U‚Ë¥H 26H •ÊÁáÊ ¡ ‚ŒÊ flª›U ÃÈ¡‚Ë¥– ÃÿÊ¥
Á◊›UáÊË¥ ŸÊ„UË¥ ∑§ÙáÊ ÁŒfl‡ÊË¥– ◊Ê ÿÃË Ÿ ÿÃË „U ∑§Êÿ‚Ë– flÊÿ’ÈÁhH 27H
Ã⁄UË ∑§ÙáÊ ªÊ Ã¥ÍÃ¥– ¬ÊflÙÁŸ Ÿ ÿÃË ◊ÊÉÊıÃ– „ Áfl‡flÃÙ◊ÈπÊ ◊ÊÃ¥– ’ȤÊÊflË¥
¡ËH 28H ßÿ •ÊˇÊ¬Ë¥ •¡¸ÈŸÊëÿÊ– ÃÙ Á‡Ê⁄UÙ◊áÊË ‚fl¸ôÊÊ¢øÊ– ÃÙ·∂Ê ’Ùœ
Á‡ÊcÿÊøÊ– ŒπÙÁŸÿÊ¢H 29H ◊ª ê„UáÊ ªÊ ◊„UÊ◊ÃË– ◊ÊÃ¥ ¬ÊflÙÁŸ Ÿ ÿÃË
¬È…UÃË– Ã Á÷ãŸÊÁ÷㟠⁄UËÃË– •Ê„UÊÃË ŒÙŸËH 330H ¡Ò¥ Áflfl∑¥§ πÙ∂¥
¬ÊÁ„U¡– Ã⁄UË ◊Ë ÃÁø Ã ‚„U¡¥– ŸÊ •Ê„UÊøflÊ„UÊø Ã⁄UË ŒÈ¡– ∞‚„UË
ª◊ÃËH 31H ¡Ò‚ ¬ÊÁáÊÿÊfl⁄UË flª›U– Û¬ÃÊ¢ ÁŒ‚ÃË ∑§À∂Ù›U– ÿ:„UflË¥
Ã⁄UË ÁŸÁπ›U– ¬ÊáÊËÁø Ã¥H 32H ∑§Ê¢ ‚ÈfláÊʸ„ÈUÁŸ •ÊŸ¥– ∂áÊË¥ ª◊ÃË Á÷ãŸ¥–
◊ª ¬ÊÁ„U¡ âfl ‚ÙŸ¥– •flÉÊ¥Áø Ã¥H 33H ÃÒ‚¥ ôÊÊŸÊÁøÿ ÁŒ∆UË– ◊¡‚Ë¥
•Á÷ãŸÁø Ã Á∑§⁄UË≈UË– ÿ⁄U Á÷㟬áÊ Ã¥ ©U∆UË– •ôÊÊŸÊSÃflH 34H •ÊÁáÊ
‚ÊøÙ∑§Ê⁄UÁŸ flSÃÈÁfløÊ⁄¥U– ∑Ò¥§ø ◊¡ ∞∑§ÊÁ‚ ŒÈ‚⁄¥U– ¡¥ Á÷ãŸÊÁ÷ãŸ√ÿfl„UÊ⁄¥U–
©U◊Á‚¡∂H 35H •ÊÉÊfl¥Áø •Ê∑§Ê‡Ê ‚ÍÁŸ ¬Ù≈UË¥– Á’¢’Áø ¡Ò¥ •ÊÃ πÙ≈UË–
ÃÒ¥ ¬˝ÁÃÁ’¢’ ∑¥§ ©U∆UË– ∑¥§ ⁄UÁ‡◊ Á‡Ê⁄UH 36H ∑§Ê¢ ∑§À¬Ê¢ÃË¥ÁøÿÊ ¬ÊÁáÊÿÊ–
∑§Êÿ flÙà ÷Á⁄UÃË œŸ¢¡ÿÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ∑Ò¥§ø •¢‡Ê •ÁflÁ∑˝§ÿÊ– ∞∑§Ê
◊¡H 37H ¬⁄UË •ÙÉÊÊøÁŸ ◊›¥U– ¬ÊáÊË ©U¡Í ¬⁄UË flÊ¢∑ȧ«¥U ¡Ê∂¥– ⁄UflË
ŒÈ¡¬áÊ •Ê∂¥– ÃÙÿ’ª¥H 38H √ÿÙ◊ øı»§›¥U ∑§Ë¥ flÊ≈UÙ›¢U– „¥U ∞‚¥
∑§ÊÁÿ‚ÿÊ„UË Á◊›U– ¬⁄UË ÉÊ≈U◊∆UË¥ fl¥≈UÊ›¥– ÃÒ‚¥„UË •ÊÕËH 39H „UÊ¢
ªÊ ÁŸº˝øÁŸ •ÊœÊ⁄¥U– ∑§Êÿ ∞∑§∂ Á Ÿ ¡ª Ÿ ÷⁄U– SflåŸË¥øÁŸ ¡Ò¥ •flÃ⁄¥U–
⁄UÊÿ¬áÊ¥H 340H ∑§Ê¢ Á◊Ÿ∂ Á Ÿ Á∑§«UÊ›¥U– flÊÁŸ÷ŒÊÁ‚ ÿ ‚Ù›¥U– ÃÒ‚Ê
Sfl◊Êÿ¥ fl¥≈UÊ›¥U– ‡ÊÈh ¡Ò¥ ◊ËH 41H ÃÒ¥ •ôÊÊŸ ∞∑§ M§…U– ÃáÊ¥ ∑§Ù˘„¢U
Áfl∑§À¬Êø¥ ◊Ê¢«¥U– ◊ª ÁflflM§ÁŸ ∑§Ë¡ »È§«¥U– Œ„UÙ ◊Ë ∞‚¥H 42H
360 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

◊◊ÒflÊ¢‡ÊÙ ¡Ëfl∂Ù∑§ ¡Ëfl÷Í× ‚ŸÊß—–

◊Ÿ— ·c∆ÔUÊŸËÁãº˝ÿÊÁáÊ ¬˝∑ΧÁÃSÕÊÁŸ ∑§·¸ÁÃH 7H
∞‚¥ ‡Ê⁄UË⁄UÊÁø ÿfl…¥U– ¡Ò¥ •Êà◊ôÊÊŸ flª›¥U ¬«U– ÃÒ¥ ◊ʤÊÊ •¢‡ÊÈ •Êfl«U–
ÕÙ«U¬áÊ¥H 43H ‚◊Ⱥ˝ ∑§Ê¢ flÊÿÈfl‡Ê¥– Ã⁄¢UªÊ∑§Ê⁄U ©UÀ∂‚– ÃÙ ‚◊Ⱥ˝Ê¢‡ÊÈ ∞‚Ê
ÁŒ‚– ‚ÊÁŸflÊ ¡flË¥H 44H ÃflË¥ ¡«UÊÃ¥ ¡ËflÁflÃÊ– Œ„U•„¢UÃÊ ©U¬¡ÁflÃÊ–
◊Ë ¡Ëfl ª◊¥ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ¡Ëfl∂Ù∑§Ë¥H 45H ¬Ò¥ ¡ËflÊÁøÿÊ ’ٜʖ ªÙøL§ ¡Ù
„UÊ œÊ¢ŒÊ– ÃÙ ¡Ëfl∂Ù∑§‡ÊéŒÊ– •Á÷¬˝ÊflÙH 46H •ªÊ ©U¬¡áÊ¥ ÁŸ◊áÊ¥– „¥U
‚ÊøÁø ¡¥ ∑§Ê¢ ◊ÊŸáÊ¥– ÃÙ ¡Ëfl∂Ù∑ȧ ◊Ë ê„UáÊ¥– ‚¢‚ÊL§ „UŸH 47H
∞fl¢Áflœ ¡Ëfl∂Ù∑§Ë¥– ÃÍ¢ ◊ÊÃ¥ ∞‚Ê •fl∂Ù∑§Ë¥– ¡Ò‚Ê ø¢º˝È ∑§Ê¢ ©UŒ∑§Ë¥–
©UŒ∑§ÊÃËÃH 48H ¬Ò¥ ∑§Ê‡◊Ë⁄UÊøÊ ⁄UflÊ– ∑È¢§∑ȧ◊Êfl⁄UË ¬Ê¢«UflÊ– •ÊÁáÊ∑§Ê ª◊
∂ÙÁ„UflÊ– ÃÙ Ã⁄UË Ÿ√„UH 49H ÃÒ‚¥ •ŸÊÁŒ¬áÊ Ÿ ◊Ù«U– ◊ʤÊ¢ •Á∑˝§ÿàfl
Ÿ π¢«U– ¬⁄UË ∑§Ãʸ ÷ÙÄÃÊ ∞‚¥ •Êfl«U– Ã ¡ÊáÊ ªÊ ÷˝Ê¢ÃËH 350H
Á∑¢§’„ÈUŸÊ •Êà◊Ê øÙπ≈ÈU– „UÙ™§ÁŸ ¬˝∑ΧÃË‚Ë ∞∑§fl≈ÈU– ’Ê¢œ ¬˝∑ΧÁÃœ◊ʸøÊ
¬Ê≈ÈU– •Ê¬áʬÿÊ¢H 51H ¬Ò¥ ◊ŸÊÁŒ ‚Ê„UË ß¢Áº˝ÿ¥– üÊÙòÊÊÁŒ ¬˝∑ΧÁÃ∑§ÊÿZ–
ÁÃÿ ◊ʤÊË¥ ê„UáÊıÁŸ „UÙÿ– √ÿʬÊ⁄UÊM§…UH 52H ¡Ò‚¥ SflåŸË¥ ¬Á⁄Ufl˝Ê¡¥–
•Ê¬áʬÿÊ¢ •Ê¬áÊ ∑ȧ≈È¢U’ „UÙ߸¡– ◊ª ÃÿÊøÁŸ œÊ¢Áfl¡– ◊Ù„¥U ‚Ò⁄UÊH 53H
ÃÒ‚Ê •Ê¬Á∂ÿÊ ÁflS◊ÎÃË– •Êà◊Ê •Ê¬áÊÁø ¬˝∑ΧÃË-– ‚ÊÁ⁄UπÊ ª◊ÙÁŸ
¬È…UÃË– ÁÃÿ‚ËÁø ÷¡H 54H ◊ŸÊëÿÊ ⁄UÕË¥ fl›UÉÊ– üÊfláÊÊëÿÊ mÊ⁄¥U ÁŸÉÊ–
◊ª ‡ÊéŒÊÁøÿÊ Á⁄UÉÊ– ⁄UÊŸÊ◊Ê¡Ë¥H 55H ÃÙÁø ¬˝∑ΧÃËøÊ flʪÙ⁄UÊ– ∑§⁄UË
àfløÁøÿÊ ◊Ù„U⁄UÊ– •ÊÁáÊ S¬‡ÊʸÁøÿÊ ÉÊÙ⁄UÊ– flŸÊ ¡ÊÿH 56H ∑§ÙáÊ ∞∑§
•fl‚⁄UË¥– Á⁄UÉÊÙÁŸ ŸòÊÊëÿÊ mÊ⁄UË¥– ◊ª M§¬ÊëÿÊ «UÙ¥ª⁄UË¥– ‚Ò⁄UÊ Á„¢U«UH 57H
∑§Ê¢ ⁄U‚ŸÁøÿÊ flÊ≈UÊ– ÁŸÉÊÙÁŸ ªÊ ‚È÷≈UÊ– ⁄U‚ÊøÊ Œ⁄U∑ȧ≈UÊ– ÷⁄UÙ¥Áø
∂ʪH 58H ŸÊÃ⁄UË ÿáÊ¥Áø ÉÊ˝ÊáÊ¥– ¡Ò¥ Œ„Ê¥‡ÊÈ ∑§⁄UË ÁŸÉÊáÊ¥– ◊ª ª¢œÊøË¥
ŒÊL§áÊ¥– •Ê«Ufl¥ ∂¢ÉÊËH 59H ∞‚ÁŸ Œ„¥UÁº˝ÿŸÊÿ∑¥§– œM§ÁŸ ◊Ÿ ¡flÁ›U∑¥§–
÷ÙÁª¡ÃË ‡ÊéŒÊÁŒ∑¥§– Áfl·ÿ÷⁄UáÊ¥H 360H
‡Ê⁄UË⁄¢U ÿŒflÊåŸÙÁà ÿìÊÊåÿÈà∑˝§Ê◊Ãˇfl⁄U—–
ªÎ„UËàflÒÃÊÁŸ ‚¢ÿÊÁà flÊÿȪ¸ãœÊÁŸflʇÊÿÊØH 8H
 •äÿÊÿ ¬¢œ⁄UÊflÊ 361

¬⁄UË ∑§Ãʸ ÷ÙÄÃÊ ∞‚¥– „¥U ¡ËflÊø¥ ÃÒ¥Áø ÁŒ‚– ¡Ò¥ ‡Ê⁄UË⁄UË¥ ∑§Ê¢ ¬Ò‚–
∞∑§ÊÁœÿH 61H ¡Ò‚Ê •ÊÁÕ∂Ê •ÊÁáÊ Áfl∂ÊÁ‚ÿÊ– ÃÒ¥Áø flÙ›UπÙ¥ ÿ
œŸ¢¡ÿÊ– ¡Ò¥ ⁄UÊ¡‚√ÿÊ ∆UÊÿÊ– flSÃËÁ‚ ÿH 62H ÃÒ‚Ê •„¢U∑§Ã¸ÎàflÊøÊ
flÊ…ÈU– ∑§Ê¢ Áfl·ÿ¥Áº˝ÿÊ¢øÊ œÈ◊Ê«ÈU– „UÊ ¡ÊÁáÊ¡ ÃÒ¥ ÁŸflÊ«ÈU– ¡Ò¥ Œ„U ¬ÊÁfl¡H 63H
•ÕÔflÊ ‡Ê⁄UË⁄UÊÃ¥ ‚Ê¢«UË– Ã:„UË ß¢Áº˝ÿÊ¢øË ÃÊ¢«UË– „U •Ê¬áÊÿÊ¢‚fl¥ ∑§Ê…UË–
ÉÊ™§ÁŸ ¡ÊÿH 64H ¡Ò‚Ê •¬◊ÊÁŸ∂Ê •ÁÃÕË– Ÿ ‚È∑ΧÃÊøË ‚¢¬ÁûÊ– ∑§Ê¢
‚Êßπ«UÿÊøË ªÃË– ‚ÍòÊâÃÍH 65H ŸÊŸÊ ◊Êfl›UÃÁŸ ìŸ¥– Ÿß¡ÃË
∂Ù∑§Ê¢øË¥ Œ‡Ê¸Ÿ¥– „¥U •‚Ù º˝ÈÃË ¬flŸ¥– Ÿ߸¡ ¡Ò‚ËH 66H ÃflË¥ ◊Ÿ—·c∆ÔUÊ¢
ÿÿÊ¢– ߢÁº˝ÿÊ¢Ã¥ œŸ¢¡ÿÊ– Œ„U⁄UÊ¡È Ÿ Œ„UÊ-– ¬Ê‚ÍÁŸ ª∂ ÊH 67H
üÊÙòÊ¢ øˇÊÈ— S¬‡Ê¸Ÿ¢ ø ⁄U‚Ÿ¢ ÉÊ˝ÊáÊ◊fl ø–
•Áœc∆ÔUÊÿ ◊Ÿ‡øÊÿ¢ Áfl·ÿʟȬ‚flÃH 9H
◊ª ÿÕ •ÕflÊ SflªËZ– ¡Õ ¡¥ Œ„U •Ê¬¢ªË– ÃÕ ÃÒ‚¥Áø ¬È…UÃË ¬Ê¢ªË–
◊ŸÊÁŒ∑§H 68H ¡Ò‚Ê ◊Ê∂flÁ∂ÿÊ ÁŒflÊ– ¬˝÷Á‚ ¡Êÿ ¬Ê¢«UflÊ– ◊ª
©¡Á›U¡ ÃÕ ÃœflÊ¢– ÃÒ‚ÊÁø »§Ê¢∑§H 69H ¬⁄UË ∞‚ÒÁ‚ÿÊ ⁄UÊ„UÊ≈UË–
•ÁflflÁ∑§ÿÊ¢ø ÁŒ∆UË– ÿÃÈ∂¥ „¥U Á∑§⁄UË≈UË– ª◊¥Áø ªÊ– 370H ¡ •Êà◊Ê
Œ„UÊÁ‚ •Ê∂Ê– •ÊÁáÊ Áfl·ÿÙ ÿáÊ¥Áø ÷ÙÁª∂Ê– •ÕflÊ Œ„UÙÁŸ ª∂ Ê– „¥U
‚ÊøÁø ◊ÊÁŸÃËH 71H ∞:„UflË¥ ÿáÊ¥ •ÊÁáÊ ¡ÊáÊ¥– ∑§Ê¢ ∑§⁄UáÊ¥ „Ÿ ÷ÙªáÊ¥–
„¥U ¬˝∑ΧÃËø¥ ÃáÊ¢– ◊ÊÁŸÿ∂¥H 72H
©Uà∑˝§Ê◊ãâ ÁSÕâ flÊÁ¬ ÷È¢¡ÊŸ¢ flÊ ªÈáÊÊÁãflÃ◊˜–
Áfl◊Í…UÊ ŸÊŸÈ¬‡ÿÁãà ¬‡ÿÁãà ôÊÊŸøˇÊÈ·—H 10H
ÿÃãÃÙ ÿÙÁªŸ‡øÒŸ¢ ¬‡ÿãàÿÊà◊ãÿflÁSÕÃ◊˜–
ÿÃãÃÙ˘åÿ∑ΧÃÊà◊ÊŸÙ ŸÒŸ¢ ¬‡ÿãàÿø—H 11H
¬⁄UË Œ„UÊø¥ ◊Ù≈U∑¥§ ©U÷¢– •ÊÁáÊ øÃŸÊ ÃÕ ©U¬∂÷– ÁÃÿ ø›Ufl›UøÁŸ
∂Ù÷¥– •Ê∂Ê ê„UáÊÃËH 73H ÃÒ‚¥Áø ÃÿÊ¢ ‚¢ªÃË¥– ߢÁº˝ÿ¥ •Ê¬È∂ ÊÀÿÊ •ÕËZ
fløÃË– ÃÿÊ ŸÊ¢fl ‚È÷º˝Ê¬ÃË– ÷ÙªáÊ¥ ¡ÿÊH 74H ¬Ê∆UË¥ ÷ÙªˇÊËáÊ
•Ê¬Ò‚¥– Œ„U ªÁ∂ÿÊ Ã¥ Ÿ ÁŒ‚– ÃÕ¥ ª∂ Ê ª∂ Ê ∞‚¢– ’Ù÷ÊÃË ªÊH 75H
¬Ò¥ L§πÈ «UÙ∂ÃÈ ŒπÊflÊ– Ã⁄UË flÊ⁄UÊ flÊ¡ÃÈ ◊ÊŸÊflÊ– L§π Ÿ‚ ÃÕ¥ ¬Ê¢«UflÊ–
362 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ŸÊ„UË¥ ÃÙ ªÊH 76H ∑§Ê¢ •ÊÁ⁄U‚Ê ‚◊Ù⁄U ∆UÁfl¡– •ÊÁáÊ •Ê¬áʬ¥ ÃÕ
ŒÁπ¡– Ã⁄UË ÃœflÊ¢Áø ¡Ê∂¥ ◊ÊÁŸ¡– ∑§Êÿ •ÊœË¥ ŸÊ„UË¥H 77H ∑§Ê¢ ¬⁄UÃÊ
∑§Á∂ÿÊ •ÊÁ⁄U‚Ê– ∂Ù¬È ¡Ê∂Ê ÃÿÊ •Ê÷Ê‚Ê– Ã⁄UË •Ê¬áʬ¥ ŸÊ„UË¥ ∞‚Ê–
ÁŸ‡øÿÙ ∑§⁄UÊflÊH 78H ‡ÊéŒ Ã⁄UË •Ê∑§Ê‡ÊÊøÊ– ¬⁄UË ∑§¬Ê›UË¥ Á¬≈U ◊ÉÊÊøÊ–
∑§Ê¢ ø¢º˝Ë¥ flªÈ •÷˝ÊøÊ– •Ê⁄UÙÁ¬¡H 79H ÃÒ‚¥ „UÙß¡ ¡Êß¡ Œ„¥U– Ã¥
•Êà◊‚ûÊ •ÁflÁ∑˝§ÿ– ÁŸc≈Ô¢UÁ∑§ÃË ªÊ ◊Ù„¥U– •Ê¢œ›U ÃH 380H ÿÕ •Êà◊Ê
•Êà◊ÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥– ŒÁπ¡ Œ„UË¥øÊ œ◊ȸ Œ„UË¥– ∞‚¥ ŒπáÊ¥ Ã¥ ¬Ê„UË¥– •ÊŸ
•Ê„UÊÃËH 81H ôÊÊŸ¥ ∑§Ê¢ ¡ÿÊø «UÙ›U– ŒπÙÁŸ Ÿ ⁄UÊ„UÊÃË Œ„UË¥ø πÙ›U–
‚Íÿ¸⁄U‡◊Ë •ÊÁáÊÿÊ›U– ª˝Ëc◊Ë¥ ¡Ò‚¥H 82H ÃÒ‚¥ Áflfl∑§ÊøÁŸ ¬Ò‚¢– ¡ÿÊ¢øË
S»Í§Ã˸ SflM§¬Ë¥ ’Ò‚– Ã ôÊÊÁŸÿ ŒπÃË ∞‚¥– •Êà◊ÿÊÃ¥H 83H ¡Ò‚¥
ÃÊ⁄UʪáÊË¥ ÷⁄U∂¥– ªªŸ ‚◊Ⱥ˝Ë¥ Á’¢’∂¥– ¬⁄UË Ã¥ ÃÈ≈UÙÁŸ ŸÊ„UË¥ ¬Á«U∂¥– ∞‚¥
ÁŸfl«U– 84H ªªŸ ªªŸË¥Áø •Ê„U– „¥U •Ê÷Ê‚ Ã¥ flÊÿ– ÃÒ‚Ê •Êà◊Ê ŒπÃË
Œ„¥U– ª¢flÁ‚∂Ê„UËH 85H π›UÊ›UÊëÿÊ ∂ª’ªË¥– »§«ÍUÁŸ π›UÊ›UÊëÿÊ
÷ʪ˥– ŒÁπ¡ ø¢Áº˝∑§Ê ∑§Ê¢ ©UªË– ø¢º˝Ë¥ ¡flË¥H 86H ∑§Ê¢ ŸÊ«U⁄UÁø ÷⁄U ‡ÊÙ·–
‚Íÿ¸È ÃÙ ¡Ò‚Ê ÃÒ‚ÊÁø •‚– Œ„U „UÙÃÊ¢ ¡ÊÃÊ¢ ÃÒ‚¥– ŒπÃË ◊ÊÃ¥H 87H ÉÊ≈ÈU
◊∆ÈU ÉÊ«U∂– ÃÁø ¬Ê∆UË¥ ◊Ù«U∂– ¬⁄UË •Ê∑§Ê‡Ê Ã¥ ‚¢ø∂¥– •‚ÃÁø
•‚H 88H ÃÒ‚¢ •π¢«U •Êà◊‚ûÊ– •ôÊÊŸŒÎÁc≈ÔU∑§ÁÀ¬Ã¥– „¥U Œ„UÁø „UÙÃ¥
¡ÊÃ¥– ¡ÊáÊÃË »È§«¥UH 89H øÒÃãÿ ø…U ŸÊ flÙ„U≈U– øc≈ÔUflË ŸÊ øc≈ÔU– ∞‚¥
•Êà◊ôÊÊŸ¥ øÙπ≈¥U– ¡ÊáÊÃË ÃH 390H •ÊÁáÊ ôÊÊŸ„UË •Ê¬ÒÃ¥ „UÙ߸∂– ¬˝ôÊÊ
¬⁄U◊ÊáÊÈ„UË ©UªÊáÊÊ ÉÊ߸∂– ‚∑§›U ‡ÊÊSòÊÊ¢ø¥ ÿ߸∂– ‚fl¸Sfl „UÊÃÊ¢H 91H ¬⁄UË
Ã √ÿÈà¬ÁûÊ ∞‚Ë– ¡⁄UË Áfl⁄UÁÄà Ÿ Á⁄Uª ◊ÊŸ‚Ë¥– Ã⁄UË ‚flʸà◊∑§Ê ◊¡‚Ë¥–
Ÿ√„UÁø ÷≈UËH 92H ¬Ò¥ ÃÙ¥«U ÷⁄UÙ ∑§Ê¢ ÁfløÊ⁄UÊ– •ÊÁáÊ •¢Ã—∑§⁄UáÊË¥
Áfl·ÿÊ¢Á‚ ÕÊ⁄UÊ– Ã⁄UË ŸÊÃÈ«U¢ œŸÈœ⁄¸ UÊ– ÁòʇÊÈhË ◊ËH 93H „UÊ¢ ªÊ flÙ‚áÊÃÿÊëÿÊ
ª˝¢ÕË¥– ∑§Êß ÃÈ≈UÃË ‚¢‚Ê⁄UªÈ¢ÃË– ∑§Ë¥ ¬Á⁄UflÁ‚Á∂ÿÊ ¬ÙÕË– flÊÁø∂Ë „UÙÿH 94H
ŸÊŸÊ ’Ê¢œÙÁŸÿÊ¢ «UÙ›U– ÉÊ˝ÊáÊË¥ ∂ÊÁfl¡ÃË ◊ÈÄÃÊ»§›¥U– Ã⁄UË ÃÿÊ¢ø¥ ∑§Êÿ
∑§›U– ◊Ù∂ ◊ÊŸH 95H ÃÒ‚Ê ÁøûÊË¥ •„¢UÃ ∆UÊflÙ– •ÊÁáÊ Á¡÷ ‚∑§›U‡ÊÊSòÊÊ¢øÊ
‚⁄UÊflÙ– ∞‚ÁŸ ∑§Ù«UË ∞∑§ ¡ã◊ ¡ÊflÙ– ¬⁄UË Ÿ ¬Áfl¡ ◊ÊÃ¥H 96H
 •äÿÊÿ ¬¢œ⁄UÊflÊ 363

¡Ù ∞∑§ ◊Ë ∑§Ê¢ ‚◊SÃË¥– √ÿʬ∑ȧ •‚¥ ÷ÍáÊÃË¥– ∞∑§ ÁÃÿ √ÿÊåÃË– M§¬
∑§M¢§H 97H
ÿŒÊÁŒàÿªÃ¢ Ã¡Ù ¡ªŒ˜÷Ê‚ÿÃ˘Áπ∂◊˜–
ÿìÊãº˝◊Á‚ ÿìÊÊÇŸı ÃûÊ¡Ù ÁflÁh ◊Ê◊∑§◊˜H 12H
Ã⁄UË ‚Íÿʸ‚∑§≈U •ÊÉÊflË– „U Áfl‡fl⁄UøŸÊ ¡ ŒÊflË– Ã ŒËÁåà ◊ʤÊË
¡ÊáÊÊflË– •Êl¢ÃË¥ •Ê„UH 98H ¡›U ‡ÊÙ·ÍÁŸ ªÁ∂ÿÊ ‚ÁflÃÊ– •Ù∂Ê¢ ‡Ê
¬È⁄UflËÂ ¡ ◊ÊÉÊıÃÊ– Ã ø¢º˝Ë¥ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ÖÿÙàSŸÊ ◊ʤÊËH 99H •ÊÁáÊ
Œ„UŸ-¬ÊøŸÁ‚hË– ∑§⁄UËÂ ¡ ÁŸ⁄UflœË– Ã „ÈUÃʇÊË¥ Ã¡ÙflÎhË– ◊ʤÊËÁø
ªÊH 400H
ªÊ◊ÊÁfl‡ÿ ø ÷ÍÃÊÁŸ œÊ⁄UÿÊêÿ„U◊Ù¡‚Ê–
¬ÈcáÊÊÁ◊ øı·œË— ‚flʸ— ‚Ù◊Ù ÷ÍàflÊ ⁄U‚Êà◊∑§—H 13H
◊Ë Á⁄UªÊ∂Ù¥ •‚¥ ÷ÍÛUË¥– ê„UáÊıÁŸ ‚◊Ⱥ˝◊„UÊ¡›UË¥– „U ¬Ê¢‚ÍÁø …¥U¬È›UË–
Áfl⁄UÁøŸÊH 1H •ÊÁáÊ ÷ÍÃ¥„UË ø⁄UÊø⁄¥U– „U œÁ⁄UÂ Á¡ÿ¥ •¬Ê⁄¥U– ÁÃÿ¥ ◊ËÁø
œ⁄UË¥ œ⁄U– Á⁄UªÙÁŸÿÊ¢H 2H ªªŸË¥ ◊Ë ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ø¢º˝ÊøÁŸ Á◊‚¥ •◊ÎÃÊ– ÷⁄U∂ Ê
¡Ê∂Ù¥ øÊ∂ÃÊ– ‚⁄UÙflL§H 3H ÃÕÍÁŸ »§Ê¢∑§ÃË ⁄UÁ‡◊∑§⁄U– Ã ¬Ê≈U ¬∂ÍÁŸ
•¬Ê⁄U– ‚flÊÒ¸·œË¥ø •Êª⁄U– ÷Á⁄Uà •‚¥ ◊ËH 4H ∞‚ÁŸ ‚SÿÊÁŒ∑§Ê¢
‚∑§›UÊ¢– ∑§⁄UË¥ œÊãÿ¡ÊÃË ‚È∑§Ê›UÊ– „¥ •ãŸmÊ⁄UÊ¥ Á¡√„UÊ›UÊ– ÷ÍáÊÃÊ¢H 5H
•ÊÁáÊ ÁŸ¬¡Áfl∂¥ •ãŸ– Ã⁄UË ÃÒ‚¥ ∑Ò§ø¥ ŒË¬Ÿ– ¡áÊ¥ Á¡M§ÁŸ ‚◊ʜʟ–
÷ÙÁªÃË ¡ËflH 6H
•„¢U flÒ‡flÊŸ⁄UÙ ÷ÍàflÊ ¬˝ÊÁáÊŸÊ¢ Œ„U◊ÊÁüÊ×–
¬˝ÊáÊʬʟ‚◊ÊÿÈÄ× ¬øÊêÿ㟢 øÃÈÌflœ◊˜H 14H
ê„UáÊıÁŸ ¬˝ÊÁáÊ¡ÊÃÊ¥ëÿÊ ÉÊ≈UË¥– ∑§M§ÁŸ ∑¢§ŒÊfl⁄UË •ÊÁª∆UË– ŒËÁåÃ
¡∆U⁄UË„¥ Ë Á∑§⁄UË≈UË– ◊ËÁø ¡Ê∂Ù¥H 7H ¬˝ÊáÊʬʟÊëÿÊ ¡Ù«U÷ÊÃË¥– »È§¢ ∑§»È§¢ ∑§ÙÁŸÿÊ¢
•„UÙ⁄UÊÃË– •Ê≈UËÂ¥ ŸáÊÙ¢ Á∑§ÃË– ©UŒ⁄UÊ◊Ê¡Ë¥H 8H ‡ÊÈc∑¥§ •ÕflÊ ÁSŸÇœ¥–
‚ȬÄfl¥ ∑§Ê¢ ÁflŒÇœ¥– ¬⁄UË ◊ËÁø ªÊ øÃÈÌflœ¥– •ãŸ¥ ¬øË¥H 9H ∞fl¢ ◊ËÁø
•ÊÉÊfl¥ ¡Ÿ– ¡ŸÊ ÁŸ⁄UÁflÃ¥ ◊ËÁø ¡ËflŸ– ¡ËflŸË¥ ◊ÈÅÿ ‚ÊœŸ– flÁã„U„UË
◊ËÁøH 410H •ÊÃÊ¢ ∞Á‚ÿÊ„UËfl⁄UË ∑§Ê߸– ‚Ê¢ªÙ¥ √ÿÊåÃËøË ŸflÊ߸– ÿÕ ŒÈ¡¥
364 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ŸÊ„UË¥Áø ÉÊßZ– ‚fl¸òÊ ◊Ë ªÊH 11H Ã⁄UË ∑Ò§‚ÁŸ ¬Ê¢ flπ¥– ‚ŒÊ ‚ÈÁπÿ¥ ∞∑¢§–
∞∑¥§ ÁÃÿ¥ ’„Ȍȗπ¥– ∑˝§Ê¢Ã ÷ÍÃ¥H 12H ¡Ò‚Ë ‚ªÁ›Uÿ ¬Ê≈UáÊË¥– ∞∑¥§Áø ŒË¬¥
ÁŒfl∂ ÊfláÊË– ¡ÊÁ∂ÿÊ ∑§Ê¢ Ÿ ŒπáÊË¥– ©U⁄U∂Ë¥ ∞∑¢§H 13H ∞‚Ë „UŸ
©UÁπÁflπË– ∑§Á⁄Uà •Ê„UÊ‚Ë ◊ÊŸ‚Ë¥ ∑§Ë¥– Ã⁄UË ¬Á⁄U‚ Ã„UË ÁŸ∑§Ë– ‡Ê¢∑§Ê
»§«UÍ¥H 14H ¬Ò¥ •ÊÉÊflÊ ◊ËÁø •‚¥– ÿÕ ŸÊ„UË¥ ∑§Ë⁄U •ŸÊÁ⁄U‚¥– ¬⁄UË
¬˝ÊÁáÊÿÊ¢ÁøÿÊ ©UÀ∂Ê‚¥– ’ÈÁh ∞‚ÊH 15H ¡Ò‚¥ ∞∑§Áø •Ê∑§Ê‡ÊäflŸË–
flÊlÁfl‡Ê·Ë¥ •ÊŸÊŸË¥– flÊ¡Êfl¢ ¬«U Á÷ãŸË¥– ŸÊŒÊ¢Ã⁄UË¥H 16H ∑§Ê¢ ∂Ù∑§øc≈ÔUË¥
flª›UÊ∂Ê– ¡Ù „UÊ ∞∑ȧÁø ÷ÊŸÈ ©UŒ∂ Ò Ê– ÃÙ •ÊŸÊŸË ¬⁄UË ª∂Ê– ©U¬ÿÊªÊ‚ËH 17H
ŸÊŸÊ ’Ë¡œ◊ʸŸÈM§¬– ¤ÊÊ«UË¥ ©U¬¡Áfl∂¥ •Ê¬– ÃÒ‚¥ ¬Á⁄UáÊ◊∂¥ SflM§¬– ◊ʤÊ¥
¡ËflÊ¢H 18H •ªÊ ŸáÊÊ •ÊÁáÊ øÃÈ⁄UÊ– ¬È…UÊ¢ ÁŸ›UÿÊ¢øÊ ŒÈ‚⁄UÊ– ŸáÊÊ ‚¬¸àfl¥
¡Ê∂Ê ÿ⁄UÊ– ‚ÈπÊ∂ʪ˥H 19H „¥U •‚Ù SflÊÃËø¥ ©UŒ∑§– ‡ÊÈÄÃË¥ ◊ÙÃË¥
√ÿÊ›UË¥ Áflπ– ÃÒ‚Ê ‚ôÊÊŸÊ¢‚Ë ◊Ë ‚Èπ– ŒÈ—π ÃÙ¥ •ôÊÊŸÊ¢‚ËH 420H
‚fl¸Sÿ øÊ„¢U NUÁŒ ‚ÁãŸÁflc≈UÙ
◊ûÊ— S◊ÎÁÃôÊʸŸ◊¬Ù„UŸ¢ ø–
flŒÒ‡ø ‚flÒ¸⁄U„U◊fl fllÙ
flŒÊãÃ∑ΧmŒÁflŒfl øÊ„U◊˜H 15H
∞:„UflË¥ ‚flÊZëÿÊ NUŒÿŒ‡ÊË¥– ◊Ë •◊È∑§Ê •Ê„¥U ∞‚Ë– ¡ ’ÈÁh S»È§⁄U
•„UÌŸ‡ÊË¥– Ã flSÃÈ ªÊ ◊ËH 21H ¬⁄UË ‚¢ÃÊ¥‚fl¥ fl‚ÃÊ¢– ÿÙªôÊÊŸË¥ ¬Ò‚ÃÊ¢–
ªÈL§ø⁄UáÊ ©U¬ÊÁ‚ÃÊ¢– flÒ⁄UÊÇÿ¥‚ËH 22H ÿáÊ¥Áø ‚à∑§◊Z– •‡Ê·„UË •ôÊÊŸ
Áfl⁄U◊– ¡ÿÊ¢ø¥ •„¢U ÁflüÊÊ◊– •Êà◊M§¬Ë¥H 23H Ã •Ê¬•Ê¬ ŒπÙÁŸ ŒπË¥–
Á◊ÿÊ¢ •Êà◊ÁŸ ‚ŒÊ ‚ÈπË– ÿÕ¥ ◊ËflÊ¢øÍŸ •fl∂Ù∑§Ë¥– •ÊŸ „UÃÈ •‚H 24H
•ªÊ ‚ÍÿÙ¸ŒÿÙ ¡ÊÁ∂ÿÊ– ‚ÍÿZ ‚Íÿ¸Áø ¬„UÊflÊ œŸ¢¡ÿÊ– ÃflË¥ ◊ÊÃ¥ Á◊ÿÊ¢
¡ÊáÊÊflÿÊ– ◊ËÁø „UÃÈH 25H ŸÊ ‡Ê⁄UË⁄U¬⁄UÊÃ¥ ‚ÁflÃÊ¢– ‚¢‚Ê⁄Uªı⁄UflÁø
∞∑§ÃÊ¢– Œ„UË¥ ¡ÿÊ¢øË •„¢UÃÊ– ’È«UÙÁŸ ∆U∂ËH 26H Ã Sflª¸‚¢‚Ê⁄UÊ∂ʪ˥–
œÊ¢flÃÊ¢ ∑§◊¸◊ʪËZ– ŒÈ—πÊëÿÊ ‚∂÷ʪ˥– Áfl÷ÊªË „UÙÃËH 27H ¬⁄UË „¥U„UË
„UÙáÊ¥ •¡¸ÈŸÊ– ◊¡ÁøSÃfl ÃÿÊ •ôÊÊŸÊ– ¡Ò‚Ê ¡ÊªÃÊÁø „UÃÈ SflåŸÊ– ÁŸº˝Ã¥
„UÙÿH 28H ¬Ò¥ •÷˝¥ ÁŒfl‚È „U⁄U¬∂Ê– ÃÙÁ„U ÁŒfl‚¥Áø ¡ÊáÊÙ¥ •Ê∂Ê–
 •äÿÊÿ ¬¢œ⁄UÊflÊ 365

ÃflË¥ ◊Ë ŸáÊÙÁŸ Áfl·ÿÙ ŒÁπ∂Ê– ◊¡ÁøSÃfl ÷ÍÃË¥H 29H ∞fl¢ ÁŸº˝Ê ∑§Ê¢
¡ÊªÁáÊÿÊ– ¬˝’ÙœÈÁø „UÃÈ œŸ¢¡ÿÊ– ÃflË¥ ôÊÊŸÊ •ôÊÊŸÊ ¡ËflÊ¢ÁøÿÊ– ◊ËÁø
◊Í›UH 430H ¡Ò‚¥ ‚¬¸àflÊ ∑§Ê¢ ŒÙ⁄UÊ– ŒÙL§Áø ◊Í›U œŸÈœ¸⁄UÊ– ÃÒ‚Ê ôÊÊŸÊ
•ôÊÊŸÊÁøÿÊ ‚¢‚Ê⁄UÊ– Á◊ÿÊ¢Áø Á‚hÈH 31H ê„UáÊıÁŸ ¡Ò‚Ê •‚¥ ÃÒ‚ÿÊ–
◊ÊÃ¥ ŸáÊÙÁŸ œŸ¢¡ÿÊ– flŒÈ ¡ÊáÊÙ¥ ª∂ Ê Ã¢fl ÃÿÊ– ¡ÊÁ∂ÿÊ ‡ÊÊπÊH 32H
Ã⁄UË ÁÄUË¥ ‡ÊÊπÊ÷ŒË¥– ◊ËÁø ¡ÊÁáÊ¡ ÁòʇÊÈhË– ¡Ò‚Ê ¬Íflʸ¬⁄UÊU ŸŒË– ‚◊Ⱥ˝Áø
∆UËH 33H •ÊÁáÊ ◊„UÊÁ‚hÊ¢Ãʬʂ˥– üÊÈÁà „UÊ⁄U¬ÃË ‡ÊéŒ¥‚Ë¥– ¡ÒÁ‚ÿÊ
‚ª¢œÊ •Ê∑§Ê‡ÊË¥– flÊÃ∂„⁄UËH 34H ÃÒ‚¢ ‚◊SÄUË üÊÈÁáÊÖ ∆UÊ∑§
∂ÊÁ¡∂¥ ∞‚¥ ÁŸflʢÖ Ã¥ ◊ËÁø ∑§⁄UË¥ ÿÕÊflÖ ¬˝∑§≈UÙÁŸÿÊ¢H 35H ¬Ê∆UË¥
üÊÈÃË‚Á„Uà •‡Ê·– ¡ª „UÊ⁄U¬ ¡Õ ÁŸ—‡Ê·– Ã¥ ÁŸ¡ôÊÊŸ„UË øÙπ– ¡ÊáÊÃÊ
◊ËÁøH 36H ¡Ò‚¢ ÁŸŒÁ∂ÿÊ ¡ÊÁª¡– Ã√„UÊ¢ SflåŸË¥ø¥ ∑§Ë⁄U ŸÊ„UË¥ ŒÈ¡¥– ¬⁄UË
∞∑§àfl„UË ŒπÙ¥ ¬ÊÁfl¡– •Ê¬∂¥ÁøH 37H ÃÒ‚¥ •Ê¬∂¥ •mÿ¬áÊ– ◊Ë
¡ÊáÊÂ¥ ŒÈ¡ŸflËáÊ– ÃÿÊ„UË ’ÙœÊ∑§Ê⁄UáÊ– ¡ÊáÊÃÊ ◊ËÁøH 38H ◊ª •ÊªË
∂ʪÁ∂ÿÊ ∑§Ê¬È⁄UÊ– ŸÊ ∑§Ê¡›UË ŸÊ flÒ‡flÊŸ⁄UÊ– ©U⁄UáÊ¥ ŸÊ„UË¥ flË⁄UÊ– ¡ÿʬ⁄UËH 39H
ÃflË¥ ‚◊Í›U •ÁfllÊ πÊÿ– Ã¥ ôÊÊŸ„UË ¡Ò¥ ’È«UÙÁŸ ¡Êÿ– Ã:„UË ŸÊ„UË¥ ∑§Ë⁄U
ŸÙ„U– •ÊÁáÊ Ÿ ‚Ê„U •‚áÊ¥„UËH 440H ¬Ò¥ Áfl‡fl ÉÊ™§ÁŸ ª∂ Ê ◊ʪ¥‚Ë¥– ÃÿÊ
øÙ⁄UÊÃ¥ ∑§fláÊ ∑¥§ Áªfl‚Ë– ¡ ∑§ÙáÊË ∞∑§Ë Œ‡ÊÊ ∞‚Ë– ‡ÊÈh Ã ◊ËH 41H
∞‚Ë ¡«UÊ¡«U√ÿÊåÃË– M§¬ ∑§Á⁄UÃÊ¢ ∑Ò§flÀÿ¬ÃË– ∆UË ∑§∂Ë ÁŸL§¬Á„UÃË¥–
•Ê¬ÈÀÿÊ M§¬Ë¥H 42H ÃÙ •ÊÉÊflÊÁø ’ÙœÈ ‚„U‚Ê– •¡¸ÈŸË¥ ©U◊≈U∂ Ê ∑Ò§‚Ê–
√ÿÙ◊Ë¥øÊ ø¢º˝ÙŒÿÙ ¡Ò‚Ê– ˇÊË⁄UÊáʸflË¥H 43H ∑§Ê¢ ¬˝ÁÃÁ÷¢ÃË¥ øÙπ≈¥ –
‚◊Ù⁄UË∂ ÁøòÊ ©U◊≈U– ÃÒ‚Ê •¡¸ÈŸ¥ •ÊÁáÊ flÒ∑È¢§∆¥U– ŸÊ¢ŒÃ‚ ’ÙœÈH 44H Ã⁄UË
’ʬ flSÃÈSfl÷ÊflÙ– »§Êfl âfl âfl ªÙÁ«Uÿ ÕÊ¢flÙ– ê„UáÊıÁŸ •ŸÈ÷ÁflÿÊ¢øÊ
⁄UÊflÙ– •¡¸ÈŸ ê„UáÊH 45H ¡Ë √ÿʬ∑§¬áÊ ’Ù∂ÃÊ¢– ÁŸL§¬ÊÁœ∑§ ¡¥ •ÊÃÊ¢–
SflM§¬ ¬˝‚¢ªÃÊ– ’ÙÁ∂∂ ŒflÙH 46H Ã¥ ∞∑§ fl›U •√ÿ¢ªflÊáÊ¥– ∑§Ë¡Ù
∑§Ê¢ ◊¡ ∑§Ê⁄UáÊ¥– ÃÕ mÊ⁄U∑§øÊ ŸÊÕÈ ê„UáÊ– ÷∂¥ ∑§∂¥H 47H ¬Ò¥ •¡¸ÈŸÊ
•Êê„UÊ¢Á„U flÊ«¥U∑§Ù«¥U– •π¢«U ’Ù∂Ù¥ •Êfl«U– ¬⁄UË ∑§Êÿ ∑§Ë¡ Ÿ ¡Ù«U– ¬È‚Ã¥
∞‚¥H 48H •ÊÁ¡ ◊ŸÙ⁄UÕÊ¢Á‚ »§›U– ¡Ù«U∂ ÊÁ‚ ÃÍ¢ ∑§fl›U– ¡ ÃÙ¥«U ÷M§ÁŸ
366 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÁŸπ›U– •Ê∂ÊÁ‚ ¬È‚Ù¥H 49H ¡¥ •mÒÃÊfl⁄UË„UË ÷ÙÁª¡– Ã¥ •ŸÈ÷flË¥ø ÃÍ¢
Áfl⁄U¡¥– ¬È‚ÙÁŸ ◊¡ ◊ʤʢ– ŒÃÊÁ‚ ‚ÈπH 450H ¡Ò‚Ê •ÊÁ⁄U‚Ê •ÊÁ∂ÿÊ
¡fl›UÊ¥– ÁŒ‚ •Ê¬áʬ¢ •Ê¬∂Ê «UÙ›UÊ– ÃÒ‚Ê ‚¢flÊÁŒÿÊ ÃÍ¢ ÁŸ◊¸›UÊ–
Á‡Ê⁄UÙ◊áÊËH 51H ÃÈflÊ¢ ŸáÊÙÁŸ ¬È‚Êfl¥– ◊ª •Êê„UË ¬Á⁄U‚™¢§ ’Ò‚Êfl¥– ÃÙ ªÊ
„UÊ ¬Ê«ÈU Ÿ√„U– ‚Ùÿ⁄UÿÊH 52H ∞‚¢ ê„UáÊıÁŸ •ÊÁ∂¢Áª∂¥– ∑Χ¬ÊŒÎc≈ÔUË
•fl∂ÙÁ∑§∂¥– ◊ª ŒflÙ ∑§Êÿ ’ÙÁ∂∂– •¡¸ÈŸ¥‚Ë¥H 53H ¬Ò¢ ŒÙ„UË¥ flÙ∆UË¥ ∞∑§
’Ù∂áÊ¥– ŒÙ„UË¥ ø⁄UáÊË¥ ∞∑§ øÊ∂áÊ¥– ÃÒ‚¥ ¬È‚áÊ¥ ‚Ê¢ªáÊ¢– ÃȤÊ¥ ◊ʤÊ¥H 54H
∞fl¢ •Êê„UË¥ ÃÈê„UË¥ ÿÕ¥– ŒπÊfl¢ ∞∑§Ê •ÕʸÃ¥– ‚Ê¢ªÃ¥ ¬È‚Ã¥ ÿÕ¥– ŒÙã„UË¥
∞∑§H 55H ∞‚Ê ’Ê∂à ŒflÊ ÷È∂∂Ê ◊Ù„¥U– •¡¸ÈŸÊÃ¥ •ÊÁ∂¢ªÍÁŸ ∆UÊÿ– ◊ª
Á’„UÊ∂Ê ê„UáÊ ŸÙ„¥U– •Êfl«UË „UH 56H ¡Ê∂ ߡÊÈ⁄U‚Êø¥ …UÊ›U– Ã⁄UË ∂fláÊ
ŒáÊ¥ Á∑§«UÊ›U– ¡ ‚¢flÊŒ‚ÈπÊø¥ ⁄U‚Ê›U– ŸÊ‚∂ ÁÕÃ¥H 57H •ÊœË¢ø
•Êê„UÊ¢ ÿÿÊ ∑§Ê¢„UË¥– Ÿ⁄UŸÊ⁄UÊÿáÊÊ‚Ë Á÷㟠ŸÊ„UË¥– ¬⁄UË •ÊÃÊ¢ Á¡⁄UÙ ◊ʤÿÊ
∆UÊßZ– flªÈ „UÊ ◊ʤÊÊH 58H ßÿÊ ’ÈhË ‚„U‚Ê– üÊË∑ΧcáÊ ê„UáÊ flË⁄U‡ÊÊ– ¬Ò¥
ªÊ ÃÙ ÃÈflÊ¢ ∑Ò§‚Ê– ¬˝‡ŸÈ ∑§∂ÊH 59H ¡Ù •¡¸ÈŸ üÊË∑ΧcáÊË¥ Áfl⁄Uà „UÙÃÊ–
ÃÙ ¬⁄UÃÙÁŸ ◊ʪÈÃÊ– ¬˝‡ŸÊfl›UËøË ∑§ÕÊ– ∞∑§Ù¥ •Ê∂ÊH 460H ÿÕ
‚Œ˜ªŒ¥ ’Ù∂¥– •¡¸ÈŸ¥ ¡Ë ¡Ë ê„UÁáÊÃ∂¥– ÁŸL§¬ÊÁœ∑§ •Ê¬È∂¥– M§¬
‚Ê¢ªÊH.61H ÿÿÊ ’Ù∂Ê ÃÙ ‡ÊÊXÔU˸– Ã¥Áø ‚Ê¢ªÊflÿÊ∂ʪ˥– ©U¬ÊœË ŒÙ„UË¥
÷ʪ˥– ÁŸM§¬Ëà •‚H 62H ¬ÈÁ‚Á∂ÿÊ ÁŸL§¬Á„UÖ ©U¬ÊÁœ ∑§Ê¢ ‚Ê¢ª ÿÕ–
„¥ ∑§Ùá„UÊ„UË ¬˝SÃÈÖ ª◊ ¡⁄UËH 63H Ã⁄UË ÃÊ∑§Êø¥ •¢‡Ê »§«UáÊ¥– ÿÊøË
ŸÊ¢fl ∂ÙáÊË ∑§Ê…UáÊ¥– øÙπÊÁøÿ ‡ÊÈhË ÃÙ«UáÊ¥– Á∑§«Áø ¡flË¥H 64H
’Ê’È›UËÁø ‚Ê⁄UÊflË „UÊÃ¥– ¬⁄UË ¬ÊáÊË Ã¢fl •‚ •ÊßÃ¥– •÷˝Áø ¡Êfl¢ ªªŸ
Ã¥– Á‚hÁø ∑§Ë¥H 65H fl⁄UË∂ ∑§Ù¢Á«UÿÊøÊ ªÈ¢«UÊ›UÊ– ¤ÊÊ«ÍUÁŸ ∑§Á∂ÿÊ
flª›UÊ– ∑§áÊÈ ÉÊÃÊ¢ Áfl⁄¢UªÙ›UÊ– •‚ ∑§Ê߸H 66H ÃÒ‚Ê ©U¬ÊÁœ ©U¬Á„UÃÊ¢–
‡Êfl≈ÈU ¡Õ ÁfløÊÁ⁄UÃÊ¢– Ã¥ ∑§ÙáÊÊÃ¥„UË Ÿ ¬È‚ÃÊ¢– ÁŸL§¬ÊÁœ∑§H 67H ¡Ò‚¥
Ÿ ‚Ê¢ªáÊfl⁄UË– ’Ê›UÊ ¬ÃË‚Ë M§¬ ∑§⁄UË– ’Ù∂ ÁŸ◊Ê∂¬áÊ¥ Áflfl⁄UË–
•øøʸÃ¥H 68H ¬Ò¥ ‚Ê¢ªáÊÿÊ ¡Ùª¥ Ÿ√„U– ÃÁÕ¥ø¢ ‚Ê¢ªáÊ¢ ∞‚¥ •Ê„U–
ê„UáÊıÁŸ ©U¬ÊÁœ ∂ˇ◊ËŸÊ„U– ’ÙÁ∂¡ •ÊŒË¥H 69H ¬ÊÁ«U√ÿÊøË ø¢º˝⁄UπÊ–
ÁŸL§ÃË ŒÊflÊflÿÊ ‡ÊÊπÊ– ŒÊÁfl¡ ÃflË¥ •ı¬ÊÁœ∑§Ê– ’Ù∂Ë ßÿÊH 470H
 •äÿÊÿ ¬¢œ⁄UÊflÊ 367

mÊÁfl◊ı ¬ÈL§·ı ∂Ù∑§ ˇÊ⁄U‡øÊˇÊ⁄U ∞fl ø–

ˇÊ⁄U— ‚flʸÁáÊ ÷ÍÃÊÁŸ ∑ͧ≈USÕÙ˘ˇÊ⁄U ©UëÿÃH 16H
◊ª ÃÙ ê„UáÊ ªÊ ‚√ÿ‚ÊøË– ¬Ò¥ ßÿ ‚¢‚Ê⁄U¬Ê≈UáÊË¥øË– flSÃË ‚ÊÁflÿÊ
≈UÊ¢øË– ŒÈ¬ÈL§·Ë¥H 71H ¡Ò‚Ë •ÊÉÊflÊ¢Áø ªªŸË¥– ŸÊ¢ŒÃ ÁŒflÙ⁄UÊòÊË ŒÙã„UË–
ÃÒ‚ ‚¢‚Ê⁄U ⁄UÊ¡œÊŸË¥– ŒÙã„UËÁø „UH 72H •ÊÁáÊ∑§„UË ÁÃ¡Ê ¬ÈL§·È •Ê„U–
¬⁄UË ÃÙ ÿÊ ŒÙ„UË¥ø¥ ŸÊ¢fl Ÿ ‚Ê„U– ¡Ù ©UŒ∂ Ê ªÊ¥fl¥‚Ë¥ πÊÿ– ŒÙ„UË¥Ã¥
ÿÿÊ¢H 73– ¬⁄UË Ã âfl ªÙ∆UË •‚Ù– •ÊœË¥ ŒÙã„Ë¥øË „U ¬Á⁄Uÿ‚Ê¥– ¡¥
‚¢‚Ê⁄Uª˝Ê◊Ê fl‚Ù¥– •Ê∂ •‚ÃËH 74H ∞∑§ •Ê¢œ›UÊ fl«UÊ ¬¢ªÈ– ÿ⁄U ‚flÊZª¥
¬È⁄UÃÊ øÊ¢ªÈ– ¬⁄UË ª˝Ê◊ªÈáÊ¥ ‚¢ªÈ– ÉÊ«U ∂ Ê ŒÙÉÊÊ¢H 75H ÃÿÊ ∞∑§Ê ŸÊ◊ ˇÊL§–
ÿ⁄UÊÃ¥ ê„UáÊÃË •ˇÊL§– ß„UË¥ ŒÙ„UË¥Áø ¬⁄UË ‚¢‚ÊL§– ∑§Ù¥Œ∂Ê •‚H 76H
•ÊÃÊ¢ ˇÊL§ ÃÙ ∑§fláÊÈ– •ˇÊL§ ÃÙ Á∑¢§∂ˇÊáÊÈ– „UÊ •Á÷¬˝ÊÿÙ ‚¢¬ÍáʸȖ Áflfl¢øÍ¢
ªÊH 77H Ã⁄UË ◊„UŒ„¢U∑§Ê⁄UÊ-– ∂ʪÈÁŸÿÊ¢ œŸÈœ¸⁄UÊ– ÃÎáÊÊ¢ÃË¥øÊ ¬Ê¢ªÙ⁄UÊ-– fl⁄UË
¬Ò¥ ªÊH 78H ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥ ‚ÊŸ¥ ÕÙ⁄U– øÊ∂Ã¥ •ÕflÊ ÁSÕ⁄U– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ªÙø⁄U–
◊Ÿ’ÈhË¥Á‚ ¡¥H 79H ¡ÃÈ∂¥ ¬Ê¢ø÷ıÁÃ∑§ ÉÊ«UÃ¥– ¡¥ ŸÊ◊M§¬Ê ‚Ê¢¬«UÃ¥–
ªÈáÊòÊÿÊëÿÊ ¬«UÃ¥– ∑§Ê◊∆Ê¢ ¡¥H 480H ÷ÍÃÊ∑ΧÃËø¢ ŸÊáÊ¥– ÉÊ«Uà ÷Ê¢ªÊ⁄¢U
¡áÊ¢– ∑§Ê›UÊÁ‚ ¡Í¢ π›UáÊ¥– Á¡„UË¥ ∑§fl«UÊ¢H 81H ¡ÊáÊáÊ¥Áø Áfl¬Á⁄UÃ¥– ¡¥
¡¥ ∑§Ê¢„UË¥ ¡ÊÁáÊ¡Ã¥– ¡¥ ¬˝ÁÃˇÊáÊË¥ ÁŸ◊Ã¥– „UÙ™§ÁŸÿÊ¢H 82H •ªÊ ∑§Ê…ÍUÁŸ
÷˝Ê¢ÃËø¥ ŒÊ¢ª– ©U÷flË ‚Îc≈ÔUËø¥ •Ê¢ª– „¥U •‚Ù ’„ÈU ¡ª– ¡ÿÊ ŸÊ◊H 83H
¬Ò¥ •c≈ÔUœÊ Á÷㟠∞‚¥– ¡¥ ŒÊÁfl∂¥ ¬˝∑ΧÁÃÁ◊‚¢– ¡¥ ˇÊòÊmÊ⁄UÊ¥ ¿UÁûÊ‚¥– ÷ʪË
∑§∂¥H 84H „¥U ◊ʪË∂ ‚Ê¢ªÊ¥ Á∑§ÃË– •ªÊ •ÊÃÊ¢Áø ¡¥ ¬˝SÃÈÃË¥– flΡÊÊ∑§Ê⁄
M§¬Ê∑ΧÃË– ÁŸM§Á¬∂¥H 85H Ã¥ •ÊÉÊfl¥Áø ‚Ê∑§Ê⁄¥– ∑§À¬ÈŸË •Ê¬áʬÿÊ¢
¬È⁄– ¡Ê∂¥ •‚¥ ÃŒŸÈ‚Ê⁄U¥– øÒÃãÿÁøH 86H ¡Ò‚Ê ∑ȧ„UÊ¢ •Ê¬áÊÁø Á’¢’–
Á‚¢„U ¬˝ÁÃÁ’¢’ ¬Ê„UÃÊ¢ ˇÊÙ÷– ◊ª ˇÊÙ÷∂Ê ‚◊Ê⁄¢U÷¥– ÉÊÊ∂Ë ÃÕH 87H ∑§Ê¢
‚Á∂∂Ë¥ •‚ÃÁø •‚– √ÿÙ◊Êfl⁄UË √ÿÙ◊ Á’¢’ ¡Ò‚¥– •mÒà „UÙ™§ÁŸ ÃÒ‚¥–
mÒÃ ÉÊ¬H 88H •¡¸ÈŸÊ ªÊ ÿʬ⁄UË– ‚Ê∑§Ê⁄U ∑§À¬ÍÁŸ ¬È⁄UË¥– •Êà◊Ê ÁflS◊ÎÃËøË
∑§⁄UË– ÁŸº˝Ê ÃÕH 89H ¬Ò¥ SflåŸË¥ ‚¡Ê⁄U ŒÁπ¡– ◊ª ¬„ÈU«UáÊ¥ ¡Ò‚¥ ÃÕ
∑§Ë¡– ÃÒ‚¥ ¬È⁄UË¢ ‡ÊÿŸ ŒÁπ¡– •Êà◊ÿÊ‚ËH 490H ¬Ê∆UË¥ ÁÃÿ ÁŸº˝øÁŸ
368 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

÷⁄¥U– ◊Ë ‚ÈπË ŒÈ—πË ê„UáÊà ÉÊÙ⁄¥U– •„¢U◊◊ÃøÁŸ ÕÙ⁄¥U– flÙ‚áÊÊÿ¥ ‚ÊŒ¥H 91H
„UÊ ¡Ÿ∑ȧ „U ◊ÊÃÊ– „UÊ ◊Ë ªı⁄U „UËŸ ¬È⁄UÃÊ– ¬ÈòÊ ÁflûÊ ∑§Ê¢ÃÊ– ◊ʤÊ¥ „¥U
ŸÊH 92H ∞Á‚ÿÊ fl¥ÉÊÊÁŸ SflåŸÊ– œÊ¢flà ÷flSflªÊ¸ÁøÿÊ ⁄UÊŸÊ– ÃÿÊ
øÒÃãÿÊ ŸÊ◊ •¡¸ÈŸÊ– ˇÊ⁄U ¬ÈL§·È ªÊH 93H •ÊÃÊ¢ ∞∑§ ˇÊòÊôÊÈ ÿáÊ¥– ŸÊ◊¢
¡ÿÊÃ¥ ’Ù∂áÊ¢– ¡ª ¡ËflÈ ∑§Ê¢ ê„UáÊ– Á¡ÿ Œ‡ÊÃ¥H 94H ¡Ù •Ê¬È∂ÁŸ
Áfl‚⁄¥U– ‚fl¸÷ÍÃàfl¥ •ŸÈ∑§⁄U– ÃÙ •Êà◊Ê ’ÙÁ∂¡ ˇÊ⁄¥U– ¬ÈL§· ŸÊ◊¥H 95H ¡
ÃÙ flSÃÈÁSÕÃˬÈ⁄UÃÊ– ê„UáÊıÁŸ •Ê∂Ë ¬ÈL§·ÃÊ– fl⁄UË Œ„U¬È⁄UË¥ ÁŸŒÒ¡ÃÊ¢–
¬ÈL§·ŸÊ◊¥H 96H •ÊÁáÊ ˇÊ⁄U¬áÊÊøÊ ŸÊÁÕ∂Ê– •Ê›ÈU ÿÿÊ ∞‚ÁŸ •Ê∂Ê–
¡ ©U¬ÊœË¥Áø •ÊÃ∂Ê– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 97H ¡Ò‚Ë π›UÊ›UËÁøÿÊ ©UŒ∑§Ê-–
‚⁄U‚Ë¥ •Ê¥ŒÊ›U ø¢Áº˝∑§Ê– ÃÒ‚Ê Áfl∑§Ê⁄UÊ¢ •ı¬ÊÁœ∑§¢Ê– ∞‚ÊÁø ª◊H 98H
∑§Ê¢ π›UÊ›ÈU ◊Ù≈U∑§Ê ‡ÊÙ·– •ÊÁáÊ ø¢Áº˝∑§Ê ÃÒ¥ ‚Á⁄U‚Ë¥ø ÷˝¢‡Ê– ÃÒ‚Ê
©¬ÊÁœŸÊ‡ÊË¥ Ÿ ÁŒ‚– ©U¬ÊÁœ∑ȧH 99H ∞‚¥ ©U¬ÊœËøÁŸ ¬Ê«¥– ˇÊÁáÊ∑§àfl
ÿÊÃ¥ ¡Ù«U– ÃáÊ¥ πÙ¥∑§⁄U¬áÊ¥ ÉÊ«U– ˇÊ⁄U „¥U ŸÊ◊H 500H ∞fl¢ ¡ËfløÒÃãÿ
•ÊÉÊfl¥– „¥U ˇÊ⁄U ¬ÈL§· ¡ÊáÊÊfl¢– •ÊÃÊ¢ M§¬ ∑§M¢§ ’⁄Ufl¥– •ˇÊ⁄UÊ‚ËH 1H Ã⁄UË
•ˇÊL§ ¡Ù ŒÈ‚⁄UÊ– ¬ÈL§· ¬Ò¥ œŸÈœ¸⁄UÊ– ÃÙ ◊äÿSÕÈ ªÊ ÁªÁ⁄Ufl⁄UÊ¢– ◊L§
¡Ò‚ÊH 2H ¡ ÃÙ ¬ÎâflË ¬ÊÃÊ› SflªËZ– ß„UË¥ Ÿ ÷Œ ÁÄUË¥ ÷ʪ˥– ÃÒ‚Ê ŒÙ„UË¥
ôÊÊŸÊôÊÊŸÊ¢ªË¥– ¬«UŸÊ ¡ÙH 3H ŸÊ ÿÕÊÕ¸ôÊÊŸ¥ ∞∑§ „UÙáÊ¥– ŸÊ •ãÿÕÊàfl¢
ŒÈ¡¥ ÉÊáÊ¥– ∞‚¥ ÁŸÁπ›U ¡¥ ŸáÊáÊ¥– Ã¥Áø Ã¥ M§¬H 4H ¬Ê¢‚ÈÃÊ ÁŸ—‡Ê·
¡Êÿ– ŸÊ ÉÊ≈U÷Ê¢«UÊÁŒ „UÙÿ– ÃÿÊ ◊ÎÁଢ«UÊ ∞‚¥ •Ê„U– ◊äÿSÕ ¡¥H 5H ¬Ò¥
•Ê≈UÙÁŸ ªÁ∂ÿÊ ‚ʪL§– ◊ª Ã⁄¢UªÈ ŸÊ ŸËL§– ÃÿÊ ∞‡ÊË •ŸÊ∑§ÊL§– ¡ Œ‡ÊÊ
ªÊH 6H ¬ÊÕʸ ¡ÊªáÊ¥ Ã⁄UË ’È«U– ¬⁄UË SflåŸÊø¥ ∑§Ê¢„UË¥ Ÿ ◊Ê¢«– ÃÒÁ‚ÿ ÁŸº˝
‚Ê¢ª«¥U– ãÿÊ„UÊ›UáÊ¥ ¡¥H 7H Áfl‡fl •ÊÉÊfl¥Áø ◊Êfl›U– •ÊÁáÊ •Êà◊’ÙœÈ Ã⁄UË
ŸÈ¡›U– ÁÃÿ •ôÊÊŸŒ‡Ê ∑§fl›U– •ˇÊL§ ŸÊ◊H 8H ‚flÊZ ∑§›UË¥ ‚Ê¢Á«U∂¥
¡Ò‚–¥ ø¢º¬˝ áÊ ©U⁄U •¢fl‚– M§¬ ¡ÊáÊÊfl¥ ÃÒ‚–¥ •ˇÊ⁄UÊøH
¥ 9H ¬Ò¥ ‚flÙ¸¬ÊÁœÁflŸÊ‡Ê–¥
„U ¡ËflŒ‡ÊÊ ¡Õ ¬Ò‚– »§›U¬Ê∑§Ê¢Ã ¡Ò‚¥– ¤ÊÊ«U ’Ë¡Ë¥H 510H ÃÒ‚¥ ©U¬ÊœË
©U¬Á„UÖ ÕÙ∑§ÙÁŸ ∆UÊ∑§ ¡Õ– ÃÿÊÃ¥ •√ÿÄÖ ’Ù∂ÃË ªÊH 11H ÉÊŸ
•ôÊÊŸ ‚È·ÈåÃË– ÃÊ ’Ë¡÷ÊflÊ ê„áÊÃË– ÿ⁄U SflåŸ „Ÿ ¡ÊªÎÃË– »§›÷ÊflÊ
 •äÿÊÿ ¬¢œ⁄UÊflÊ 369

ÃÿÊøÊH 12H ¡ÿÊ‚Ë ∑§Ê¢ ’Ë¡÷ÊflÙ– flŒÊ¢ÃË¥ ∑§∂Ê ∞‚Ê •ÊflÙ– ÃÙ ÃÿÊ
¬ÈL§·Ê ∆UÊflÙ– •ˇÊ⁄UÊøÊH 13H ¡ÕÍÁŸ •ãÿÕÊôÊÊŸ– »§Ê¢∑§ÙÁŸ ¡ÊªÎÁÃ
Sfl埖 ŸÊŸÊ’ÈhËø¢ ⁄UÊŸ– Á⁄UªÊ∂¥ •‚H 14H ¡Ëflàfl ¡ÕÈŸË Á∑§⁄UË≈UË–
Áfl‡fl ©U∆UÃÁø ©U∆UË– Ã ©U÷ÿ ÷ŒÊ¥øË Á◊∆UË– •ˇÊL§ ¬ÈL§·ÈH 15H ÿL§ ˇÊ⁄U§
¬ÈL§·È ∑§Ê¢ ¡ŸË¥– Á¡„UË¥ π›U ¡ÊªÎÃË¥ SflåŸË¥– ÁÃÿÊ •flSÕÊ ¡Ù ŒÙã„UË–
ÁflÿÊ∂Ê ªÊH 16H ¬Ò¥ •ôÊÊŸÉÊŸ‚È·ÈåÃË– ∞‚Ò‚Ë ¡ ∑§Ê¢ ÅÿÊÃË– ÿÊ ©UáÊË
∞∑§Ë ¬˝ÊåÃË– ’˝rÊÔÊøË ¡H 17H ‚ÊøÁø ¬È…UÃË flË⁄UÊ– ¡⁄UË Ÿ ÿÃÊ¢ SflåŸ
¡Êª⁄UÊ– Ã⁄UË ’˝rÊÔ÷ÊflÙ ‚ÊøÙ∑§Ê⁄UÊ– ê„UáÊÙ¥ ÿÃÊH 18H ¬⁄UË ¬˝∑ΧÁìÈL§·¢
ŒÙŸË– •÷˝¥ ¡Ê∂Ë¥ Á¡ÿ¥ ªªŸË¥– ˇÊòÊˇÊòÊôÊÈ SflåŸË¥– ŒÁπ∂Ê Á¡ÿ¥H 19H
„¥U •‚Ù •œÙ‡ÊÊπÊ– ÿÊ ‚¢‚Ê⁄UM§¬Ê L§πÊ– ◊Í›U Ã¥ M§¬ ¬ÈL§·Ê–
•ˇÊ⁄UÊø¥H 520H „UÊ ¬ÈL§· ∑§Ê¢ ê„UÁáÊ¡– ¡ ¬Íáʸ¬áÊ¥Áø ÁŸ¡¥– ¬Ò¥ ◊ÊÿʬÈ⁄UË¥
¬„ÈUÁ«U¡– ÃáÊ¥Á„ ’Ù∂¥H 21H •ÊÁáÊ Áfl∑§Ê⁄UÊ¢øË ¡ flÊ⁄UË– Ã Áfl¬⁄UËÃ
ôÊÊŸÊøË ¬⁄UË– ŸÁáÊ¡ Á¡ÿ ◊ʤÊÊ⁄UË¥– Ã ‚È·ÈåÃË ªÊ „UÊH 22H ê„UáÊıÁŸ ÿÿÊ
•Ê¬Ò‚¥– ˇÊ⁄UáÊ¢ ÿÊ Ÿ‚– •ÊÁáÊ∑¢§„UË „UÊ Ÿ ŸÊ‡Ê– ôÊÊŸÊ©UáÊ¥H 23H ÿÊ∂ʪ˥
„UÊ •ˇÊL§– ∞‚Ê flŒÊ¢ÃË¥ «UªL§– ∑§∂Ê Œ‡ÊË ÕÙL§– Á‚hÊ¢ÃÊëÿÊH 24H ∞‚¥
¡Ëfl∑§Êÿ¸∑§Ê⁄UáÊ– ¡ÿÊ ◊ÊÿÊ‚¢ªÈÁø ∂ˇÊáÊ– •ˇÊ⁄U ¬ÈL§·È ¡ÊáÊ– øÒÃãÿ
Ã¥H 25H
©UûÊ◊— ¬ÈL§·Sàflãÿ— ¬⁄U◊Êà◊àÿÈŒÊNU×–
ÿÙ ∂Ù∑§òÊÿ◊ÊÁfl‡ÿ Á’÷àÿ¸√ÿÿ ߸‡fl⁄U—H 17H
•ÊÃÊ¢ •ãÿÕÊôÊÊŸË¥– ÿÊ ŒÙŸË •flSÕÊ ¡ÿÊ ¡ŸË¥– ÃÿÊ „U⁄U¬ÃË ÉÊŸË¥–
•ôÊÊŸÃûflË¥H 26H Ã¥ •ôÊÊŸ ôÊÊŸË¥ ’È«UÊÁ∂ÿÊ– ôÊÊŸ¢ ∑§ËÌÃ◊Èπàfl ∑§Á∂ÿÊ–
¡Ò‚Ê flÁã„U ∑§Êc∆ÔU ¡Ê›ÍUÁŸÿÊ¢– Sflÿ¥ ¡›H 27H ÃÒ‚¥ •ôÊÊŸ ôÊÊŸ¥
Ÿ∂¥– •Ê¬áÊ flSÃÈ Œ™§ÁŸ ª∂¥– ∞‚¥ ¡ÊáÊáÊ¥ÁŸflËáÊ ©U⁄U∂¥– ¡ÊáÊÃ¥ ¡¥H 28H
Ã¥ ÃÙ ªÊ ©UûÊ◊ ¬ÈL§·È– ¡Ù ÃÎÃËÿ ∑§Ê¢ ÁŸc∑§·¸È– ŒÙ„UË¥„ÍUŸ •ÊÁáÊ∑ȧ– ◊ÊÁª∂Ê
¡ÙH 29H ‚È·ÈåÃË¥ •ÊÁáÊ SflåŸÊ-– ¬Ê‚ÍÁŸ ’„ÈUfl¥ •¡¸ÈŸÊ– ¡ÊªáÊ¥ ¡Ò‚¥
•ÊŸÊ– ’ÙœÊø¥ÁøH 530H ∑§Ê¢ ⁄U‡◊Ë „UŸ ◊Ϊ¡›UÊ-– ¬Ê‚ÍÁŸ •∑¸§◊¢«U›UÊ–
•»§Ê≈ÈU ÃflË¥ flª›UÊ– ©UûÊ◊È ªÊH 31H „¥U ŸÊ ∑§Êc∆ÔUË¥øÊ ∑§Êc∆ÔUÊ„ÈUŸË–
370 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•ŸÊÁ⁄U‚Ê ¡Ò‚Ê flã„UË– ÃÒ‚Ê ˇÊ⁄UÊˇÊ⁄Uʬʂȟ˖ •ÊŸÁø ÃÙH 32H ¬Ò¥ ª˝Ê‚ÍÁŸ
•Ê¬∂Ë ◊ÿʸŒÊ– ∞∑§ ∑§⁄UËà ŸŒËŸŒÊ¢– ©U∆UË ∑§À¬Ê¢ÃË¥ ©UŒÊflʌʖ
∞∑§ÊáʸflÊøÊH 33H ÃÒ‚¥ SflåŸ ŸÊ ‚È·ÈåÃË– ŸÊ ¡Êª⁄UÊøË ªÙ∆UË •ÊÕË–
¡Ò‚Ë ÁªÁ›U∂ Ë ÁŒflÙ⁄UÊÃË– ¬˝›UÿÃ¡¥H 34H ◊ª ∞∑§¬áÊ ŸÊ ŒÈ¡¥– •‚¥
ŸÊ„UË¥ „¥U ŸÁáÊ¡– •ŸÈ÷fl ÁŸ’ȸ¡– ’È«UÊ∂Ê ¡Õ¥H 35H ∞‚¥ •ÊÁÕ ¡¥
∑§Ê¢„UË¥– Ã¥ ÃÙ ©UûÊ◊ ¬ÈL§·È ¬Ê„UË¥– ¡¥ ¬⁄U◊Êà◊Ê ß„UË¥– ’ÙÁ∂¡ ŸÊ◊Ë¥H 36H
Ã¥„UË ∞Õ Ÿ Á◊‚›UÃÊ¢– ’Ù∂áÊ¥ ¡Ëflàfl¥ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ¡Ò‚Ë ’È«UáÊÿÊøË flÊÃʸ–
ÕÁ«UÿøÊ ∑§Ë¡H 37H ÃÒ‚¢ Áflfl∑§ÊÁøÿ ∑§Ê¢∆UË¥– ©U÷¥ ∆UÊ∑§∂ÿÊ Á∑§⁄UË≈UË–
¬Ê⁄UÊflÊ⁄UÊÁøÿÊ ªÙ∆UË– ∑§⁄UáÊ¥ flŒÊ¢H 38H ê„UáÊıÁŸ ¬ÈL§·È ˇÊ⁄UÊˇÊL§U– ŒÙã„UË
ŒπÙÁŸ •flL§– ÿÊÃ¥ ê„UáÊÃË ¬L§U– •Êà◊M§¬H 39H •¡¸ÈŸÊ ∞Á‚ÿÊ ¬⁄UË–
¬⁄U◊Êà◊Ê ‡ÊéŒfl⁄UË– ‚ÍÁø¡ ªÊ •flœÊ⁄UË¥– ¬ÈL§·ÙûÊ◊ÈH 540H ∞:„UflË¥ Ÿ
’Ù∂áÊ¥Áø ’Ù∂áÊ¥– ¡®Õø¥ ‚fl¸ ŸÁáÊflÊ ¡ÊáÊáÊ¥– ∑§Ê¢„UË¥ø Ÿ „UÙÁŸ „UÙáÊ¢–
¡ flSÃÈ ªÊH 41H ‚Ù˘„¢U Ã¥„UË •SÃfl∂¥– ¡Õ ‚Ê¢ªÃ¥Áø ‚Ê¢ªáÊ¥ ¡Ê∂¥–
º˝c≈ÎÔUàfl¥‚Ë ª∂¥– ŒÎ‡ÿ ¡ÕH 42H •ÊÃÊ¢ Á’¢’Ê •ÊÁáÊ ¬˝ÁÃÁ’¢’Ê-– ◊Ê¡Ë¥
∑Ò¥§øË „¥U ê„UáÊÙ¥ Ÿÿ ¬˝÷Ê– ¡:„UË ∑Ò§‚ÁŸ „U ∂Ê÷Ê– ¡ÊÿÁø ŸÊH 43H ∑§Ê¢
ÉÊ˝ÊáÊÊ »È§∂Ê ŒÙ„UË¥– º˝ÈÃË •‚ ¡ ◊ʤÊÊÁ⁄U∂Ê¢ ∆UÊÿË¥– Ã Ÿ ÁŒ‚ Ã⁄UË ŸÊ„UË¥–
∞‚¥ ’Ù∂Ù¥ ŸÿH 44H ÃÒ‚¥ º˝c≈ÔUÊ ŒÎ‡ÿ „¥U ¡Êÿ– ◊ª ∑§ÊáÊ ê„UáÊ ∑§Êÿ
•Ê„U– „¥UÁø •ŸÈ÷fl¥ Ã¥Áø ¬Ê„U– M§¬ ÃÿÊH 45H ¡Ù ¬˝∑§Ê‡ÿ¥flËáÊ ¬˝∑§Ê‡ÊÈ–
߸Á‡ÊÃ√ÿflËáÊ ß¸‡ÊÈ– •Ê¬áÊ¥ŸËÁø •fl∑§Ê‡ÊÈ– fl‚flËà •‚ ¡ÙH 46H ¡Ù
ŸÊŒ¥ ∞Á∑§¡ÃÊ ŸÊŒÈ– SflÊŒ¥ øÊÁπ¡ÃÊ SflʌȖ ¡Ù ÷ÙÁª¡Ã‚ •ÊŸ¢ŒÈ–
•ÊŸ¢Œ¥ÁøH 47H ¡Ù ¬ÍáʸÃøÊ ¬Á⁄UáÊÊ◊È– ¬ÈL§·È ªÊ ¬ÈL§·ÊûÊ◊È– ÁflüÊÊ¢ÃËøÊ„UË
ÁflüÊÊ◊È– Áfl⁄UÊ∂Ê ¡Õ¥H 48H ‚ÈπÊÁ‚ ‚Èπ ¡ÙÁ«U∂¥– ¡¥ Ã¡ Ã¡ÊÁ‚
‚Ê¢¬«U∂¥– ‡ÊÍãÿ„UË ’È«UÊ∂¥– ◊„UʇÊÍãÿË¥ Á¡ÿH 49H ¡Ù Áfl∑§Ê‚Ê„UËfl⁄UË ©U⁄UÃÊ–
ª˝Ê‚ÊÃ¥„UË ª˝Ê‚ÍÁŸ ¬È⁄UÃÊ– ¡Ù ’„ÈUÃ¥ ¬Ê«¢U ’„ÈUÃÊ¢-– ¬Ê‚ÍÁŸ ’„ÈUH 550H ¬Ò¥
ŸáÊÃÿʬ˝ÃË– L§¬¬áÊÊøË ¬˝ÃËÃË– M§¬¥ Ÿ „UÙ™§ÁŸ ‡ÊÈÄÃË– ŒÊflË ¡flË¥H 51H
∑§Ê¢ ŸÊŸÊ •∂¢∑§Ê⁄UŒ‡Ê– ‚ÙŸ¢ Ÿ ∂¬Ã ∂¬Ê∂¥ •‚– Áfl‡fl Ÿ „UÙÁŸÿÊ¢
ÃÒ‚¥– Áfl‡fl ¡Ù œ⁄UËH 52H „¥U •‚Ù ¡∂Ã⁄¢UªÊ– ŸÊ„UË¥ Á‚ŸÊŸ¬áÊ ¡flË¥ ªÊ–
 •äÿÊÿ ¬¢œ⁄UÊflÊ 371

ÃflË¥ ÁŒ‚ÃÊ ¬˝∑§Ê‡ÊÈ ¡ªÊ– •Ê¬áÊÁø ¡ÙH 53H •Ê¬Á∂ÿÊ ‚¢∑§ÙøÁfl∑§Ê‡ÊÊ–

•Ê¬áÊÁø M§¬ flË⁄U‡ÊÊ– „UÊ ¡›UË¥ ø¢º˝ „UŸ ¡Ò‚Ê– ‚◊ª˝ ªÊH 54H ÃÒ‚Ê
Áfl‡fl¬áÊ¥ ∑§Ê¢„UË¥ „UÙÿ– Áfl‡fl∂٬˥ ∑§„UË¥ Ÿ ¡Êÿ– ¡Ò‚Ê ⁄UÊòÊË¥ ÁŒfl‚¥ ŸÙ„U–
ÁmœÊ ⁄UÁflH 55H ÃÒ‚Ê ∑§Ê¥„UË¥Áø ∑§ÙáÊË∑§«U– ∑§ÊÁÿ‚ÁŸÁ„U fl¥øË¥ Ÿ ¬«U–
¡ÿÊø¢ ‚Ê¢ª«¥U– ¡ÿÊ‚ËÁøH 56H
ÿS◊ÊàˇÊ⁄U◊ÃËÃÙ˘„U◊ˇÊ⁄UÊŒÁ¬ øÙûÊ◊—–
•ÃÙ˘ÁS◊ ∂Ù∑§ flŒ ø ¬˝ÁÕ× ¬ÈL§·ÙûÊ◊—H 18H
¡Ù •Ê¬áʬ¥Áø •Ê¬áÊÿÊ– ¬˝∑§Ê‡ÊËÂ œŸ¢¡ÿÊ– ∑§Êÿ ’„ÈU ’Ù∂Ù¥
¡ÿÊ– ŸÊ„UË¥ ŒÈ¡¥H 57H ÃÙ ªÊ ◊Ë ÁŸL§¬ÊÁœ∑ȧ– ˇÊ⁄UÊˇÊ⁄UÙûÊ◊È ∞∑ȧ– ê„UáÊÊÒÁŸ
ê„UáÊ flŒ ∂Ù∑ȧ– ¬ÈL§·ÙûÊ◊ÈH 58H
ÿÙ ◊Ê◊fl◊‚ê◊Í…UÙ ¡ÊŸÊÁà ¬ÈL§·ÙûÊ◊◊˜–
‚ ‚fl¸ÁflŒ˜÷¡Áà ◊Ê¢ ‚fl¸÷ÊflŸ ÷Ê⁄UÃH 19H
¬⁄UË „¥U •‚Ù ∞Á‚ÿÊ– ◊¡ ¬ÈL§·ÙûÊ◊ÊÃ¥ œŸ¢¡ÿÊ– ¡ÊáÊ ¡Ù ¬Ê„U∂ÿÊ–
ôÊÊŸÁ◊òÊ¥H 59H øßÁ∂ÿÊ •Ê¬È∂¥ ôÊÊŸ– ¡Ò‚¥ ŸÊ„UË¥Áø „UÙÿ Sfl埖 ÃÒ‚¥
S»È§⁄UÃ¥ ÁòÊ÷ÈflŸ– flÊflÊ¥ ¡Ê∂¥H 560H ∑§Ê¢ „UÊÃË¥ ÉÊÃÁ∂ÿÊ ◊Ê›UÊ– Á»§≈U
‚¬Ê¸÷Ê‚ÊøÊ ∑§Ê¥≈UÊ›UÊ– ÃÒ‚Ê ◊ʤÊÁŸ ’Ùœ¥ ≈UflÊ›UÊ– ŸÊªfl ÃÊH 61H ∂áÊ¥
‚ÙŸ¥Áø ¡Ù ¡ÊáÊ– ÃÙ ∂áÊ¥¬áÊ Ã¥ flÊflÙ ê„UáÊ– ÃflË¥ ◊Ë ¡ÊáÊÙÁŸ ¡áÊ¥–
flÊÁ›U∂Ê ÷ŒÈH 62H ◊ª ê„UáÊ ‚fl¸òÊ ‚Áìʌʟ¢ŒÈ– ◊ËÁø ∞∑ȧ Sfl×Á‚hÈ–
¡Ù •Ê¬áÊŸ‚Ë¥ ÷ŒÈ– ŸáÊÙÁŸÿÊ¥ ¡ÊáÊH 63H ÃáÊ¥Áø ‚fl¸ ¡ÊÁáÊÃ∂¥– „¥U„UË
ê„UáÊáÊ¥ Õ¥∑ȧ∂¥– ¡ ÃÿÊ ‚fl¸ ©U⁄U∂¥– mÒà ŸÊ„UË¥H 64H ê„UáÊÊÒÁŸ ◊ÊÁ¤ÊÿÊ
÷¡ŸÊ– ©UÁøÃÈ ÃÙÁø •¡¸ÈŸÊ– ªªŸ ¡Ò‚¥ •ÊÁ∂¢ªŸÊ– ªªŸÊÁøÿÊH 65H
ˇÊË⁄U‚ʪ⁄UÊ ¬⁄UªÈáÊ¥– ∑§Ë¡ ˇÊË⁄U‚ʪ⁄UÁø¬áÊ¥– •◊ÎÃÁø „UÙ™§ÁŸ Á◊›UáÊ¥–
•◊ÎÃË¥ ¡flË¥H 66H ‚Ê«¬¢œ⁄UÊ Á◊‚›UÊfl¥– ÃÒ¥ ‚Ê«¬¢œ⁄¥UÁø „UÙ•Êfl¥– ÃflË¥
◊Ë ¡ÊÁ∂ÿÊ ‚¢÷fl– ÷ÁÄà ◊ʤÊËH 67H „UÊ¢ ªÊ Á‚¢œÍÁ‚ •ÊŸË „UÙÃË– Ã⁄UË
ª¢ªÊ ∑Ò§‚ÁŸ Á◊›UÃË– ê„UáÊıÁŸ ◊Ë Ÿ „UÙÃÊ¢ ÷ÄÃË-– •ãflÿÙ •Ê„UH 68H
∞Á‚ÿÊ∂ʪ˥ ‚fl¸ ¬˝∑§Ê⁄UË¥– ¡Ò‚Ê ∑§À∂Ù›ÈU •ŸãÿÈ ‚ʪ⁄UË¥– ÃÒ‚Ê ◊ÊÃ¥
372 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•flœÊ⁄UË¥– ÷Á¡ãŸ∂Ê ¡ÙH 69H ‚Íÿʸ •ÊÁáÊ ¬˝÷– ∞∑§fl¢∑§Ë ¡áÊ¥ ∂Ù÷¥–
ÃÙ ¬Ê«ÈU ◊ÊŸÍ¢ ∂Ê÷– ÷¡ŸÊ ÃÿÊH 570H
ßÁà ªÈsÔÃ◊¢ ‡ÊÊSòÊÁ◊Œ◊ÈQ¢§ ◊ÿÊŸÉÊ–
∞ÃŒ˜’ÈŒ˜äflÊ ’ÈÁh◊ÊãSÿÊà∑ΧÃ∑Χàÿ‡ø ÷Ê⁄UÃH 20H
˙Ãà‚ÁŒÁà üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃʂͬÁŸ·à‚È ’˝rÊÔÁfllÊÿÊ¢ ÿÊª‡ÊÊSòÊ
üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ‚¢flÊŒ ¬ÈL§·ÙûÊ◊ÿÊªÊ ŸÊ◊ ¬@Œ‡ÊÊ˘äÿÊÿ—H 15H
∞fl¢ ∑§ÁÕ∂ÿÊŒÊ⁄Uèÿ– „¥U ¡¥ ‚fl¸ ‡ÊÊSòÊÒ∑§∂èÿ– ©U¬ÁŸ·ŒÊ¢ ‚ı⁄Uèÿ–
∑§◊›UŒ›UÊ¢ ¡flË¥H 71H „¥U ‡Ê錒˝rÊÊø¥ ◊ÁÕÃ¥– √ÿÊ‚¬˝ôÊø¥ÁŸ „UÊÃ¥– ◊ÕÍÁŸ
∑§ÊÁ…U∂¥ •ÊÁÿÃ–¥ ‚Ê⁄U •Êê„UËH
¥ 72H ¡ ôÊÊŸÊ◊ÎÃÊøË ¡Êã„UflË– ¡ •ÊŸ¢Œø¢ºË˝ ø
¥ Ë
‚Ã⁄UÊflË– ÁfløÊ⁄UˇÊË⁄UÊáʸflË¥øË ŸflË– ∂ˇ◊Ë ¡ „UH 73H ê„UáÊÊÒÁŸ •Ê¬È∂ÁŸ
¬Œ¢ fláÊZ– •ÕʸøÁŸ ¡Ëfl¥¬˝ÊáÊ¥– ◊ËflÊ¢øÙÁŸ „UÙ¥ ŸáÊ¢– •ÊŸ ∑§Ê¢„UË¥H 74H
ˇÊ⁄UÊˇÊ⁄Uàfl¢ ‚◊Ù⁄U ¡Ê∂¥– ÃÿÊ¢ø¢ ¬ÈL§·àfl flÊÁ›U∂¥– ◊ª ‚fl¸Sfl ◊¡ ÁŒœ∂¥–
¬ÈL§·ÙûÊ◊Ë¥H 75H ê„UáÊıÁŸ ¡ªË¥ ªËÃÊ– Á◊ÿÊ¢ •Êà◊ÁŸ ¬ÁÃfl˝ÃÊ– ¡ „U
¬˝SÃÈà ÃÈflÊ¢ •ÊÃÊ¢– •Ê∑§ÌáÊ∂ËH 76H ‚ÊøÁø ’Ù∂Êø¥ Ÿ√„ „¥U ‡ÊÊSòÊ–
¬Ò¥ ‚¢‚ÊL§ Á¡áÊÃ¥ „¥ ‡ÊSòÊ– •Êà◊Ê •flÃ⁄UÁflÃ ◊¢òÊ– •ˇÊ⁄¥U ßÿ¥H 77H ¬⁄UË
ÃÈ¡¬È…UÊ¢ ‚Ê¢ÁªÃ∂¥– Ã¥ •¡¸ÈŸÊ ∞‚¥ ¡Ê∂¥– ¡¥ ªıåÿœŸ ∑§ÊÁ…U∂¥– ◊ʤÊ¥
•ÊÁ¡H 78H ◊¡ øÒÃãÿ‡Ê¢÷ÍøÊ ◊ÊÕÊ¢– ¡Ù ÁŸˇÊ¬È „UÙÃÊ ¬ÊÕʸ– ÃÿÊ ªıÃ◊È
¡Ê∂ÊÁ‚ •ÊSÕÊ– ÁŸœË ÃÍ¢ ªÊH 79H øÙπÁ≈UflÊ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ– ¬ÈÁ…U ∂ Ê
©UªÊáÊÊ ÉÊÿÊflÿÊ– ÃÿÊ Œ¬¸áÊÊøËÁø ¬⁄UË œŸ¢¡ÿÊ– ∑§∂Ë •Êê„UÊ¢H 580H
∑¢§Ê ÷⁄U∂¥ ø¢º˝ÃÊ⁄UÊ¢ªáÊË¥– Ÿ÷ Á‚¢œÍ •Ê¬áÊÿÊ◊Ê¡Ë¥ •ÊáÊË– ÃÒ‚Ê ªËÃ‚Ë¥ ◊Ë
•¢Ã—∑§⁄UáÊË¥– ‚ÍŒ∂Ê ÃÈflÊ¢H.81H ¡ ÁòÊÁflœ◊Á›∑§≈UÊ– ÃÍ¢ ‚Ê¢Á«U∂ÊÁ‚
‚È÷≈UÊ– ê„UáÊıÁŸ ªËÃ‚Ë¥ ◊¡ fl‚ı≈UÊ– ¡Ê∂ÊÁ‚ ªÊH 82H ¬⁄UË „¥U ’Ù∂Ù¥
∑§Êÿ ªËÃÊ– ¡ „U ◊ʤÊË ©Uã◊·∂ÃÊ– ¡ÊáÊ ÃÙ ‚◊SÃÊ– ◊Ù„UÊ ◊È∑§H 83H
‚Áfl∂Ë •◊ÎÂÁ⁄UÃÊ– ⁄UÙªÈ Œfl«ÍUÁŸ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– •◊⁄U¬áÊ ©UÁøÃÊ¥– Œ™§ÁŸ
ÉÊÊ∂ËH 84H ÃÒ‚Ë ªËÃÊ „U ¡ÊÁáÊÃÁ∂ÿÊ– ∑§Êÿ ÁflS◊ÿÙ ◊Ù„U ¡ÊflÿÊ– ¬⁄UË
•Êà◊ôÊÊŸ¢ •Ê¬áʬÿÊ¢– Á◊Á›U¡ ÿÕH 85H ¡ÿÊ •Êà◊ôÊÊŸÊëÿÊ ∆UÊÿË¥–
 •äÿÊÿ ¬¢œ⁄UÊflÊ 373

∑§◊¸ •Ê¬È∂ÿÊ ¡ËÁflÃÊ ¬Ê„UË¥– „UÙ™§ÁŸÿÊ¢ ©UÃ⁄UÊ߸– ∂ÿÊ ¡ÊÿH 86H „U⁄U¬∂¥
ŒÊflÍÁŸ ¡Ò‚Ê– ◊ÊªÈ ‚⁄U flË⁄UÁfl∂Ê‚Ê– ôÊÊŸÁø ∑§›U‚ fl›UÉÊ ÃÒ‚Ê–
∑§◊¸¬˝Ê‚ÊŒÊøÊH 87H ê„UáÊıÁŸ ôÊÊÁŸÿÊ ¬ÈL§·Ê– ∑Χàÿ ∑§M¥§ ‚⁄U∂¥ ŒπÊ–
∞‚Ê •ŸÊÕÊ¢øÊ ‚πÊ– ’ÙÁ∂∂Ê ÃÙH.88H Ã¥ üÊË∑ΧcáÊfløŸÊ◊ÎÖ ¬ÊÕËZ
÷⁄UÙÁŸ •‚ flÙ‚¢«UÖ ◊ª √ÿÊ‚∑Χ¬Ê ¬˝ÊåÖ ‚¢¡ÿÊ‚ËH 89H ÃÙ
œÎÃ⁄UÊc≈Ô˛U⁄UÊÿÊ– ‚ÍÂ ¬ÊŸ ∑§⁄UÊflÿÊ– ê„UáÊıÁŸ ¡ËÁflÃÊ¥ÃÈ ÃÿÊ– ŸÊ„UÁø
÷Ê⁄UËH 590H ∞:„UflË¥ ªËÃÊüÊfláÊ•fl‚⁄UË¥– •Êfl«UÙ¥ ∂ʪÃÊ¢ •ŸÁœ∑§Ê⁄UË–
¬Á⁄U ‚πË¥ ÃÁø ©U¡⁄UË– ¬ÊÃ∂Ê ÷∂ËH 91H ¡√„UÊ¢ º˝ÊˇÊË¥ ŒÍœ ÉÊÊÃ∂¥– Ã√„UÊ¢
flÊÿÊ¢ ª∂¥ ª◊∂¥– ¬⁄UË »§›U¬Ê∑§Ë¥ ŒÈáÊÊfl∂¥– ŒÁπ¡ ¡flË¥H 92H ÃÒ‚Ë¥
üÊË„U⁄UËflÄòÊË¥øË¥ •ˇÊ⁄¥U– ‚¢¡ÿ¥ ‚Ê¢ÁªÃ∂Ë¥ •ÊŒ⁄¥U– ÁÄUË¥ •¢œÈ ÃÙ„UË •fl‚⁄¥U–
‚ÈÁπÿÊ ¡Ê∂ÊH 93H Ã¥Áø ◊:„UÊ≈UÁŸ ÁflãÿÊ‚¥– Á◊ÿÊ¢ ©Uã◊·¥ ∆U‚¥∆UÙ¥’‚¥–
¡Ë ¡ÊáÊ¥ ŸáÊ¢ ÃÒ‚¢– ÁŸ⁄UÙÁ¬∂¥H 94H ‚fl¢ÃËÿ •Á⁄UÁ‚ ∑§Ê¢„UË– •Ê¢ª ¬Ê„UÃÊ¢
Áfl‡Ê·È ŸÊ„UË¥– ¬⁄UË ‚ı⁄Uèÿ Ÿ∂¥ ÁÄUË¥– ÷˝◊⁄UË¥ ¡ÊÁáÊ¡H 95H ÃÒ‚¥ ÉÊ«UÃ¥
¬˝◊ÿ ÉÊß¡– ©UáÊ¥ Ã¥ ◊¡ Œß¡– ¡¥ ŸáÊáÊ¥ „¥UÁø ‚„U¡¥– M§¬ ∑§Ë¥
’Ê›UÊH 96H Ã⁄UË ŸáÊÃ¥ ¡:„UË „UÙÿ– Ã:„UË ŒπÙÁŸ ’ʬ ∑§Ë¥ ◊Êÿ– „U·¸
∑¢§„UË Ÿ ‚◊Êÿ– øÙ¡ ∑§Á⁄UÃËH 97H ÃÒ‚¥ ‚¢Ã ◊Ê„U⁄U ◊ʤÊ¥– ÃÈê„UË¥ Á◊ŸÁ∂ÿÊ
◊Ë ∂Ê«ÒU¡– Ã¥Áø ª˝¢ÕÊøÁŸ √ÿÊ¡¥– ¡ÊÁáÊ¡Ù ¡ËH 98H •ÊÃÊ¢ Áfl‡flÊà◊∑ȧ
„UÊ ◊ʤÊÊ– SflÊ◊Ë üÊËÁŸflÎÁûÊ⁄UÊ¡Ê– ÃÙ •flœÊL§ flÊĬ͡ʖ ôÊÊŸŒflÙ
ê„UáÊH 599H
ßÁà üÊËôÊÊŸŒflÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¢ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§ÊÿÊ¢ ¬@Œ‡ÊÙ˘äÿÊÿ—H 15H
§§§
 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË
•äÿÊÿ ‚Ù›UÊflÊ
◊Êfl›UflËà Áfl‡flÊ÷Ê‚È– Ÿfl∂ ©UŒÿ∂Ê ø¢«UÊ¢‡ÊÈ– •mÿÊÁé¡ŸËÁfl∑§Ê‡ÊÈ–
fl¢¢ŒÍ¢ •ÊÃÊ¢H 1H ¡Ù •ÁfllÊ⁄UÊÃË L§‚ÙÁŸÿÊ¢– Áª›UË ôÊÊŸÊôÊÊŸøÊ¢ŒÁáÊÿÊ– ¡Ù
‚ÈÁŒŸÈ ∑§⁄UË ôÊÊÁŸÿÊ¢– Sfl’ÙœÊøÊH 2H ¡áÊ¥ Áflfl›UÁÃÿ ‚fl›– ∂Ê„UÙÁŸ
•Êà◊ôÊÊŸÊø «UÙ›U– ‚Ê¢Á«UÃË Œ„UÊ„¢UÃøË¥ •Áfl‚Ê›¥U– ¡Ëfl¬ˇÊËH3H
Á∂¢ªŒ„U∑§◊›UÊøÊ– ¬Ù≈UË¥ fl¢øÈÃÿÊ ÁøŒ˜÷˝◊⁄UÊøÊ– ’¢ÁŒ◊ÙˇÊÈ ¡ÿÊøÊ– ©UŒÒ∂ Ê
„UÙÿH 4H ‡ÊéŒÊÁøÿÊ •Ê‚∑§«UË¥– ÷ŒŸŒËëÿÊ ŒÙ„UË¥ Õ«UË¥– •Ê⁄U«UÊÃ
Áfl⁄U„Ufl«UË¥– ’ÈÁh’ÙœÈH 5H ÃÿÊ ø∑˝§flÊ∑§Ê¢ø¥ Á◊ÕÈŸ– ‚Ê◊⁄USÿÊø¥ ‚◊ʜʟ–
÷ÙªflË ¡Ù ÁøŒ˜ªªŸ– ÷ÈflŸÁŒflÊH 6H ¡áÊ¥ ¬Ê„UÊÁ∂ÿ ¬Ê„UÊ¢≈U– ÷ŒÊøË
øÙ⁄Ufl›U Á»§≈U– Á⁄UÉÊÃË •Êà◊ÊŸÈ÷flflÊ≈U– ¬Ê¥ÁÕ∑§ ÿÙªËH 7H ¡ÿÊøÁŸ
Áflfl∑§Á∑§⁄UáÊ‚¢ª–¥ ©Uã◊π‚Íÿ∑¸ §Ê¢ÃÈ »È§áʪ– ŒË¬∂ ¡ÊÁ›UÃË ŒÊ¢ª–¢ ‚¢‚Ê⁄UÊøË¥H 8H
¡ÿÊøÊ ⁄UÁ‡◊¬È¢¡È ÁŸ’L§– „UÙÃÊ¢ SflM§¬ ©Uπ⁄UË¥ ÁSÕL§– ÿ ◊„UÊÁ‚hËøÊ ¬ÍL§–
◊Ϊ¡› Ã¥H 9H ¡Ù ¬˝àÿÇ’ÙœÊÁøÿÊ ◊ÊÕÿÊ– ‚Ù˘„¢UÃøÊ ◊äÿÊã„UË¥ •ÊÁ∂ÿÊ–
∂¬ •Êà◊÷˝Ê¢ÁÿUÊÿÊ– •Ê¬áʬʢ ÛUË¥H 10H Ã fl›UË¥ Áfl‡flSflåŸÊ‚Á„UÃ¥–
∑§ÙáÊ •ãÿÕÊ◊ÃË ÁŸº˝Ã¥– ‚Ê¢÷Ê›UË ŸÈ⁄UÁø ¡Õ¥– ◊ÊÿÊ⁄UÊÃËH 11H ê„UáÊıÁŸ
•mÿ’Ùœ¬Ê≈UáÊË¥– ÃÕ ◊„UÊŸ¢ŒÊøË ŒÊ≈UáÊË– ◊ª ‚ÈπÊŸÈ÷ÍÃËøË¥ ÉÊáÊË¥ ŒáÊË¥–
◊¢ŒÊflÙ¥ ∂ʪÃËH 12H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ∞‚Ò‚¥– ◊ÈÄÃ∑Ò§flÀÿ ‚ÈÁŒfl‚¥– ‚ŒÊ
∂ÊÁ„U¡ ∑§Ê¢ ¬˝∑§Ê‡Ê¥– ¡ÿÊøÁŸH 13H ¡Ù ÁŸ¡œÊ◊√ÿÙ◊Ë¥øÊ ⁄UÊflÙ– ©UŒÒ∂ ÊÁø
©UŒÒ¡Ãπ¥flÙ– »§«UË ¬ÍflʸÁŒ ÁŒ‡ÊÊ¢Á‚ ∆UÊflÙ– ©UŒÙ•SÃÍøÊH 14H Ÿ ÁŒ‚áÊ¥
ÁŒ‚áÊ¥Ÿ‚Ë¥ ◊Êfl›UflË– ŒÙ„UË¥ ¤ÊÊ¢Á∑§∂¥ Ã¥ ‚Ò¥ÉÊ ¬Ê∂flË– ∑§Êÿ ’„ÈU ’Ù∂Ù¥ Ã
•ÊÉÊflË– ©UπÊÁø •ÊŸËH 15H ÃÙ •„UÙ⁄UÊòÊÊ¢øÊ ¬Ò∂∑§«ÈU– ∑§ÙáÊ¥ ŒπÊflÊ
ôÊÊŸ◊ÊÃZ«ÈU– ¡Ù ¬˝∑§Ê‡ÿ¥flËáÊ ‚È⁄UflÊ«ÈU– ¬˝∑§Ê‡ÊÊøÊH.16H ÃÿÊ Áøà‚Íÿʸ
üÊËÁŸflÎûÊË– •ÊÃÊ¢ Ÿ◊Ù ê„UáÊÙ¥ ¬È…UìȅUÃË– ¡ ’Êœ∑§Ê ÿߡÂ SÃÈÃË–
’Ù∂ÊÁøÿÊH 17H ŒflÊø¥ ◊Á„U◊ÊŸ ¬Ê„UÙÁŸÿÊ¢– SÃÈÃË Ã⁄UË ÿ߸¡ øÊ¢ªÊflÿÊ–
 •äÿÊÿ ‚Ê›UÊflÊ 375

¡⁄UË SÃ√ÿ’ÈhË‚Ë¥ ∂ÿÊ– ¡Ê߸¡ ∑§Ê¢H 18H ¡Ù ‚fl¸ŸÁáÊflÊ¢ ¡ÊÁáÊ¡–

◊ıŸÊÁøÿÊ Á◊∆UËÿÊ flÊÁŸ¡– ∑§Ê¢„UË¥ø Ÿ „UÙÁŸ •ÊÁáÊ¡– •Ê¬áʬÿÊ¢
¡ÙH 19H ÃÿÊ ÃÈÁ¤ÊÿÊ ©Ug‡ÊÊ‚Ê∆UË¥– ¬‡ÿ¢ÃË ◊äÿ◊Ê ¬Ù≈UË¥– ‚ÍÁŸ ¬⁄U‚Ë¥„UË
¬Ê∆UË¥– flÒπ⁄UË Áfl⁄UH 20H ÃÿÊ ÃÍÃ¥ ◊Ë ‚fl∑§¬áÊ¥– ∂flflË¥ ’Ù∂∑§ÿÊ
SÃÙòÊÊø¢ ∂áÊ¢– „¥U ©U¬‚Ê„UÊfl¥„UË ê„UáÊÃÊ¢ ©UáÊ¢– •mÿÊŸ¢ŒÊH.21H ¬⁄UË ⁄¢∑¥§
•◊ÎÃÊøÊ ‚ʪL§– ŒÁπÁ∂ÿÊ ¬«U ©UÁøÃÊøÊ Áfl‚L§– ◊ª ∑§M¢§ œÊ¢fl
¬Ê„ÈUáÊL§– ‡ÊÊ∑§Ê¢øÊ ÃÿÊH 22H ÃÕ ‡ÊÊ∑ȧ„UË ∑§Ë⁄U ’„ÈUà ê„UáÊÊflÊ– ÃÿÊøÊ
„U·¸flªÈÁø ÃÙ ÉÿÊflÊ– ©U¡›UÙÁŸ ÁŒ√ÿÃ¡Ê „UÊÁÃflÊ– Ã ÷ÄÃËÁø ¬Ê„UÊflËH23H
’Ê›UÊ ©UÁøà ¡ÊáÊáÊ¥ „UÙÿ– Ã⁄UË ’Ê›U¬áÊÁø ∑¥§ •Ê„U– ¬⁄UË ‚ÊøÁø ÿ⁄UË
◊Êÿ– ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÙ·H 24H „UÊ¢ ªÊ ªÊ¢fl⁄U‚¢ ÷⁄U∂¥– ¬ÊáÊË ¬Ê∆UË¥ ¬Êÿ ŒÃ
•Ê∂¥– Ã¥ ª¢ªÊ ∑§Êÿ ê„UÁáÊÃ∂¥– ¬⁄UÃ¥ ‚⁄UH 25H ¡Ë ÷ΪÍøÊ ∑Ò§‚Ê
•¬∑§ÊL§– ∑§Ë¥ ÃÙ ◊ÊŸÍÁŸ Á¬˝ÿÙ¬øÊL§– ÃÙ·ÁøŸÊ ‡ÊÊXÔ¸UœL§– ªÈL§àflÊ‚Ë¥H 26H
∑§Ë •Ê¢œÊ⁄¥U πÃ∂¥ •¢’⁄U– ¤ÊÊ∂ÿÊ ÁŒfl‚ŸÊÕÊ‚◊Ù⁄U– ÃáÊ¥ ÃÿÊÃ¥ ¬:„UÊ ‚⁄U–
ê„UÁáÊÃ∂¥ ∑§Ê߸H 27H ÃflË¥ ÷Œ’ÈhËÁøÿ ÃÈ›U– ÉÊÊ∂ÍÁŸ ‚Íÿ¸‡∂·Êø¥
∑§Ê¢≈UÊ›¥U– ÃÈÁ∑§∂ÊÁ‚ Ã¥ ÿ∑§Ë fl›U– ©U¬‚ÊÁ„U¡Ù ¡ËH 28H Á¡„UË¥ äÿÊŸÊøÊ
«UÙ›UÊ¢ ¬ÊÁ„U∂ Ê‚Ë– flŒÊÁŒ flÊøÊ¢ flÊÁŸ∂Ê‚Ë– ¡¥ ©U¬‚ÊÁ„U∂¥ ÃÿÊ‚Ë– Ã¥
•Êê„UÊ¢„UË ∑§⁄UË¥H.29H ¬⁄UË ◊Ë •ÊÁ¡ ÃȤÿÊ ªÈáÊË¥– ∂Ê¢ øÊfl∂Ù¥ •¬⁄UÊœÈ Ÿ
ªáÊË¥– ÷∂Ã¥ ∑§⁄UË¥ ¬⁄UË •œ¸œáÊË¥– ŸÈ∆UË ∑§ŒÊH 30H Á◊ÿÊ¢ ªËÃÊ ÿáÊ¥ ŸÊ¢fl¥–
ÃȤÊ¥ ¬‚ÊÿÊ◊Îà ‚È„UÊfl¥– flÊŸÍ¢ ∂Êœ∂Ù¥ Ã¥ ŒÈáÊŸ ÕÊfl¥– ŒÒfl∂Ê ¥ ŒÒfl¥H 31H
◊ÊÁ¤ÊÿÊ ‚àÿflÊŒÊø¥ ì– flÊøÊ ∑§∂¥U ’„ÈUà ∑§À¬– ÃÿÊ »§›UÊø¢ „¥U
◊„UÊmˬ– ¬ÊÃ∂Ê¥  ¬˝÷ÈH 32H ¬Èáÿ¥ ¬ÙÁ‡Ê∂Ë¥ •‚ÊœÊ⁄UáÊ¥– ÁÃÿ¥ ÃȤʥ ªÈáÊ
flÊŸáÊ¥– Œ™§ÁŸ ◊¡ ©UûÊËáÊZ– ¡Ê∂Ë¢ •Ê¡ËH 33H ¡Ë ¡ËÁflàflÊëÿÊ
•Ê«UflË¥– •ÊÃÈ«U∂ Ù¥ „UÙÃÙ¥ ◊⁄UáʪʢflË¥– Ã •flŒ‚ÊÁø •ÊÉÊflË– »§Á«U∂Ë
•Ê¡ËH 34H ¡ ªËÃÊ ÿáÊ¥ ŸÊ¢fl¥ ŸÊflÊÁáʪ˖ ¡ •ÁfllÊ Á¡áÊÙÁŸ ŒÊ≈ÈUªË–
Ã ∑§ËÃ˸ ÃȤÊË •Êê„UÊ¢¡ÙªË– flÊŸÊflÿÊ ¡Ê∂ËH 35H ¬Ò¥ ÁŸœ¸ŸÊ ÉÊ⁄UË¥
flÊÁŸfl‚¥– ◊„UÊ∂ˇ◊Ë ÿ™§ÁŸ ’Ò‚– ÃÿÊÃ¥ ÁŸœ¸Ÿ ∞‚¥– ê„UáÊÙ¥ ÿ ∑§Ê߸H 36H
∑§Ê¢ •¢œ∑§Ê⁄UÊÁøÿÊ ∆UÊÿÊ– ŒÒfl¥ ‚Èÿȸ •ÊÁ∂ÿÊ– ÃÙ •¢œÊL§Áø ¡ªÊ ÿÿÊ–
¬˝∑§Ê‡ÊÈ ŸÙ„UH 37H ¡ÿÊ ŒflÊøË ¬Ê„UÃÊ¢ ÕÙ⁄UË– Áfl‡fl ¬⁄U◊ÊáÊÈ„UË Œ‡ÊÊ Ÿ
376 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

œ⁄UË– ÃÙ ÷ÊflÊÁøÿ ‚⁄UÙ÷⁄UË– Ÿ√„UÁø ∑§Ê߸H 38H ÃÒ‚Ê ◊Ë ªËÃÊ

flÊπÊáÊË¥– „U π¬Èc¬ÊøË ÃÈ⁄¢U’áÊË– ¬⁄UË ‚◊ÕZ ÃÈflÊ¢ Á‡Ê⁄UÿÊáÊË– »§Á«U∂ Ë
ÃH 39H ê„UáÊÊÒÁŸ ÃȤÊÁŸ ¬˝‚ÊŒ¢– ◊Ë ªËÃʬl¥ •ªÊœ¥– ÁŸM§¬ËŸ ¡Ë
Áfl‡ÊŒ¥– ôÊÊŸŒflÙ ê„UáÊH.40H Ã⁄UË •äÿÊÿË¥ ¬¢œ⁄UÊflÊ¢– üÊË∑ΧcáÊ¢ ÃÿÊ
¬Ê¢«UflÊ– ‡ÊÊSòÊÁ‚hÊ¢ÃÈ •ÊÉÊflÊ– ©UªÊÁáÊ∂ÊH 41H ¡ flΡÊM§¬∑§ ¬Á⁄U÷Ê·Ê–
∑§∂¥ ©U¬ÊÁœ M§¬ •‡Ê·Ê– ‚mÒl¥ ¡Ò‚¢ ŒÙ·Ê– •¢ª∂ËŸÊH 42H •ÊÁáÊ
∑ͧ≈USÕÈ ¡Ù •ˇÊL§– ŒÊÁfl∂Ê ¬ÈL§·¬˝∑§ÊL§– ÃáÊ¢ ©U¬Á„UÃÊ„UË •Ê∑§ÊL§– øÒÃãÿÊ
∑§∂ÊH 43H ¬Ê∆Ë¥ ©UûÊ◊¬ÈL§·– ‡ÊéŒÊø¥ ∑§M§ÁŸ Á◊·– ŒÊÁfl∂¥ øÙπ–
•Êà◊ÃûflH 44H •Êà◊Áfl·ÿË¥ •Ê¢ÃÈfl≈U– ‚ÊœŸ ¡¥ •Ê¢ªŒ≈U– ôÊÊŸ „¥U„UË
S¬c≈ÔU– øÊfl›U∂ ÊH 45H ê„UáÊıÁŸ ßÿ •äÿÊÿË¥– ÁŸM§åÿ ŸÈ⁄UÁø ∑§Ê¢„UË¥–
•ÊÃÊ¢ ªÈL§Á‡ÊcÿÊ¢ ŒÙ„UË¥– SŸ„UÙ ∂Ê„UáÊÊH 46H ∞fl¢ ßÿÁfl·ÿË¥ ∑§Ë⁄U– ¡ÊáÊÃ
’ȤÊÊfl∂ •¬Ê⁄U– ¬⁄UË ◊È◊ÈˇÊÈ ßÃ⁄U– ‚Ê∑§Ê¢ˇÊ ¡Ê∂H 47H àÿÊ ◊¡
¬ÈL§·ÙûÊ◊Ê– ôÊÊŸ¥ ÷≈U ¡Ù ‚Èfl◊ʸ– ÃÙ ‚fl¸ôÊÈ ÃÙÁø ‚Ë◊Ê– ÷ÄÃËøË„UËH 48H
∞‚¥ „¥U òÊÒ∂ ÙÄÿŸÊÿ∑¥§– ’ÙÁ∂∂¥ •äÿÊÿʥà ‡∂Ù∑¥§– ÃÕ¥ ôÊÊŸÁø ’„ÈUÃ∑¥§–
flÊÁŸ∂¥ ÃÙ·¢H.49H ÷M§ÁŸ ¬˝¬¢øÊøÊ ÉÊÙ¥≈ÈU– ∑§Ë¡ ŒπÃÊ¥Áø ŒπÃÿÊ º˝c≈ÔÈ–
•ÊŸ¢Œ‚Ê◊˝ÊÖÿË¥ ¬Ê≈ÈU– ’Ê¢Áœ¡ ¡ËflÊH 50H ÿfl…UÿÊ ∂Ê∆U¬áÊÊøÊ ©U¬ÊflÙ–
•ÊŸÈ ŸÊ„UË¥Áø ê„UáÊ ŒflÙ– „UÊ ‚êÿÇôÊÊŸÊøÊ ⁄UÊflÙ– ©U¬ÊÿÊ¢◊Ê¡Ë¥H 51H ∞‚
•Êà◊Á¡ôÊÊ‚È ¡ „UÙÃ– ÁÄUË¥ ÃÙ·∂ÁŸ ÁøûÊ¥– •ÊŒ⁄¢U ÃÿÊ ôÊÊŸÊÃ¥– flÙ¥flÊÁ›U∂¥
¡Ëfl¥H 52H •ÊÃÊ¢ •Êfl«UË ¡Õ ¬«U– ÃÿÊøË •fl‚⁄UË ¬È…¥U ¬È…¥U– Á⁄UªÙ¥ ∂ʪ
„¥U ÉÊ«U– ¬˝◊ ∞‚¢H 53H ê„UáÊıÁŸ Á¡ôÊÊ‚Í¢ëÿÊ ¬Ò∑§Ë¥– ôÊÊŸË¥ ¬˝ÃËÁà „UÙÿ ŸÊ
¡¢fl ÁŸ∑§Ë– âfl ÿÙªˇÊ◊È ôÊÊŸÁflπË¥– S»È§⁄U∂ Áø ∑§Ë¥H 54H ê„UáÊÊÒÁŸ Ã¥Áø
‚êÿÇôÊÊŸ– ∑Ò§‚ÁŸ „UÙÿ Sflʜ˟– ¡ÊÁ∂ÿÊ flÎÁhÿàŸ– ÉÊ«U∂ ∑§flË¥H 55H
∑§Ê¢ ©U¬¡Ù¥Áø ¡¥ Ÿ ∂Ê„U– ¡¥ ©U¬¡∂¥„UË •√„UÊ¢≈UÊ ‚Íÿ– Ã¥ ôÊÊŸË¥ ÁflL§h ∑§Êÿ
•Ê„U– „¥U ¡ÊáÊÊfl¥ ∑§Ë¥H 56H ◊ª ¡ÊáÊÃÿÊ ¡¥ ÁflM§– ÃÿÊøË flÊ≈U flÊ„UÃË
∑§M¢§– ôÊÊŸÊ Á„Uà Ã¥Áø ÁfløÊM¢§– ‚fl¸÷Êfl¥H 57H ∞‚Ê Á¡ôÊÊ‚È ÃÈê„UË¥
‚◊SÃË¥– ÷ÊflÙ ¡Ù œÁ⁄U∂ Ê •‚ ÁøûÊË¥– ÃÙ ¬È⁄UflÊflÿÊ ∂ˇ◊ˬÃË–
’ÙÁ∂¡∂H 58H ôÊÊŸÊÁ‚ ‚È¡ã◊ ¡Ù«U– •Ê¬∂Ë ÁflüÊÊ¢ÁÄUË fl⁄UË flÊ…U– Ã
‚¢¬ûÊËø ¬flÊ«U– ‚Ê¢Áª¡∂ ŒÒflËH 59H •ÊÁáÊ ôÊÊŸÊøÁŸ ∑§Ê◊Ê∑§Ê⁄¥U–
 •äÿÊÿ ‚Ê›UÊflÊ 377

¡ ⁄Uʪm·Ê¢Á‚ Œ ÕÊ⁄U– ÁÃÿ •Ê‚ÈÁ⁄UÿÁ„U ÉÊÙ⁄U– ∑§⁄UË∂ M§¬H 60H ‚„U¡

ßc≈ÔUÊÁŸc≈ÔU∑§⁄UáÊË– ŒÙÉÊËÁø ßÿÊ ∑§flÃÈÁ∑§áÊË– „U Ÿfl◊ÊäÿÊÿË¥ ©U÷Ê⁄UáÊË–
∑§∂Ë „UÙÃËH 61H ÃÕ ‚Ê©U◊Ê ÉÊÿÊflÿÊ ©UflÊflÙ– âfl flÙ«Ufl∂Ê •ÊŸ
¬˝SÃÊflÙ– Ã⁄UË ÃÿÊ ¬˝‚¢ª¥ •ÊÃÊ¢ ŒflÙ– ÁŸM§¬Ëà •‚H 62H ÃÿÊ
ÁŸM§¬áÊÊøÁŸ ŸÊ¢fl¥– •äÿÊÿ ¬Œ ‚Ù›UÊfl¢– ∂ÊfláÊË ¬Ê„UÃÊ¢ ¡ÊáÊÊfl¥–
◊ÊÁª∂Êfl⁄UËH 63H ¬⁄UË „¥U •‚Ù •ÊÃÊ¢ ¬˝SÃÈÃË¥– ôÊÊŸÊëÿÊ Á„UÃÊÁ„UÃË¥–
‚◊Õʸ ‚¢¬ûÊË– ßÿÊÁø ŒÙã„UËH 64H ¡ ◊È◊ÈˇÊÈ◊ʪËZøË ’Ù›UÊflË– ¡
◊Ù„U⁄UÊòÊËøË œ◊¸ÁŒflË– Ã •ÊœË¥ âfl ŒÒflË– ‚¢¬ûÊË ∞∑§ÊH 65H ¡Õ ∞∑§
∞∑§ÊÃ¥ ¬ÙπË– ∞‚ ’„ÈUà ¬ŒÊÕ¸ ÿ∑§Ë¥– ‚¢¬ÊÁŒ¡ÃË Ã ∂Ù∑§Ë¥– ‚¢¬ÁûÊ
ê„UÁáÊ¡H 66H Ã ŒÒflË ‚Èπ‚¢÷flË– ÃÕ ŒÒflªÈáÊ¥ ÿ∑§Ù¬¡ËflË¥– ¡Ê∂Ë
ê„UáÊıÁŸ ŒÒflË– ‚¢¬ÁûÊ „UH 67H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
•÷ÿ¢ ‚ûfl‚¢‡ÊÈÁhôÊʸŸÿÙª√ÿflÁSÕÁ×–
ŒÊŸ¢ Œ◊‡ø ÿôʇø SflÊäÿÊÿSì •Ê¡¸fl◊˜H 1H
•ÊÃÊ¢ ÃÿÊÁø ŒÒflªÈáÊÊ¢-– ◊Ê¡Ë¥ œÈ⁄UøÊ ’Ò‚áÊÊ– ’Ò‚ ÃÿÊ •Ê∑§áÊʸ–
•÷ÿ ∞‚¥H 68H Ã⁄UË Ÿ ÉÊÊ∂ÍÁŸ ◊„UʬÈ⁄UË¥– Ÿ ÉÊ¬ ’È«UáÊÿÊøË Á‡ÊÿÊ⁄UË–
∑§Ê¢ ⁄UÙªÈ Ÿ ªÁáÊ¡ ÉÊ⁄UË¥– ¬âÿÊÁøÿÊH 69H ÃÒ‚Ê ∑§◊ʸ∑§◊ʸÁøÿÊ ◊Ù„U⁄UÊ–
©U∆Í¢U ŸŒÍÁŸ •„¢U∑§Ê⁄UÊ– ‚¢‚Ê⁄UÊøÊ Œ⁄UÊ⁄UÊ– ‚Ê¢«UáÊ¥ ÿáÊ¥H 70H •ÕflÊ
∞Äÿ÷ÊflÊøÁŸ ¬Ò‚¥– ŒÈ¡ ◊ÊŸÍÁŸ •Êà◊Ê ∞‚¥– ÷ÿflÊÃʸ Œ‡Ê¥– Œfl«UáÊ¥
¡H 71H ¬ÊáÊË ’È«U™¥§ ÿ Á◊∆UÊÃ¥– âfl ◊Ë∆UÁø ¬ÊáÊË •ÊÃ¥– ÃflË¥ •Ê¬áÊ
¡Ê∂ÁŸ •mÒÃ¥– ŸÊ‡Ê ÷ÿH 72H •ªÊ •÷ÿ ÿáÊ¥ ŸÊ¢fl¥– ’ÙÁ∂¡ Ã¥ „¥U
¡ÊáÊÊfl¥– ‚êÿª˜ôÊÊŸÊø¢ •ÊÉÊfl¥– œÊ¢fláÊ¥ „¥UH 73H •ÊÃÊ¢ ‚ûfl‡ÊÈhË ¡
ê„UÁáÊ¡– Ã ∞‡ÊÊ Áøã„UË¥ ¡ÊÁáÊ¡– Ã⁄UË ¡›U ŸÊ Áfl¤Ê– ⁄UÊπÙ¥«UË ¡Ò‚ËH 74H
∑§Ê¢ ¬ÊÁ«UflÊ flÊ…UË Ÿ ◊ª– •¢fl‚ ÃÈ≈UË ‚Ê¢«UÍÁŸ ◊ʪ¢– ◊Ê¡Ë¥ •ÁÃ‚Íˇ◊ •¢ª¥–
ø¢º˝È ¡Ò‚Ê ⁄UÊ„UH 75H ŸÊÃ⁄UË flÊÌ·ÿÊ ŸÊ„Ë¥ ◊Ê¢Á«U∂ Ë– ª˝Ëc◊¥ ŸÊ„UË¥ ‚Ê¢Á«U∂ Ë–
◊Ê¡Ë¥ ÁŸ¡M§¬¥ ÁŸfl«U∂ Ë– ª¢ªÊ ¡Ò‚ËH 76H ÃÒ‚Ë ‚¢∑§À¬Áfl∑§À¬ÊøË
flÙ…UË– ‚Ê¢«ÍUÁŸ ⁄U¡Ã◊ÊøË ∑§Êfl«UË– ÷ÙÁªÃÊ¢ ÁŸ¡œ◊ʸøË •Êfl«UË–
’ÈÁh ©U⁄UH 77H ߢÁº˝ÿflªËZ ŒÊπÁflÁ∂ÿÊ– ÁflL§hÊ •ÕflÊ ÷∂ËÿÊ–
378 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÁflS◊ÿÙ ∑§Ê¢„UË¥ ∑§Á∂ÿÊ– ŸÈ∆UË ÁøûÊË¥H 78H ªÊ¢flÊ ªÁ∂ÿÊ flÀ∂÷È–

¬ÁÃfl˝ÃøÊ Áfl⁄U„UˇÊÙ÷È– ÷∂Ã‚áÊË „UÊÁŸ∂Ê÷È– Ÿ ◊ŸË ¡flË¥H 79H ÃflË¥
‚àSflM§¬ L§ø∂¬áÊ¥– ’ÈhË ¡¥ ∞‚¥ •Ÿãÿ „UÙáÊ¥– Ã ‚ûfl‡ÊÈhË ê„UáÊ–
∑§Á‡Ê„¢UÃÊH 80H •ÊÃÊ¢ •Êà◊∂Ê÷ÊÁflπË¥– ôÊÊŸÿÙªÊ◊Ê¡Ë¥ ∞∑§Ë¥– ¡ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ
∆UÊ∑§Ë¥– „UÊ¢fl¥ ÷⁄UH 81H ÃÕ ‚ªÁ›Uÿ ÁøûÊflÎûÊË– àÿÊªÈ ∑§⁄UáÊ¥ ÿÊ ⁄UËÃË–
ÁŸc∑§Ê◊¥ ¬ÍáÊʸ„ÈUÃË– „ÈUÃʇÊË¥ ¡Ò‚ËH 82H ∑§Ê¢ ‚È∑ȧ›UËŸ¥ •Ê¬È∂ Ë– •Êà◊¡Ê
‚à∑ȧ›UË¥Áø ÁŒœ∂Ë– „¥U •‚Ù ∂ˇ◊Ë ÁSÕ⁄UÊfl∂Ë– ◊È∑¢È§ŒË¥ ¡Ò‚ËH 83H ÃÒ‚¥
ÁŸÁfl¸∑§À¬¬áÊ¥– ¡¥ ÿÙªôÊÊŸË¥ø ÿÊ flÎÁûÊ∑§ „UÙáÊ¥– ÃÙ ÁÃ¡Ê ªÈáÊ ê„UáÊ–
üÊË∑ΧcáÊŸÊÕÈH 84H •ÊÃÊ¢ Œ„UflÊøÊÁøûÊ¥– ÿÕÊ‚¢¬ãŸ¥ ÁflûÊ¥– flÒ⁄UË ¡ÊÁ∂ÿÊ„UË
•ÊÃʸÃ¥– Ÿ fl¢øáÊ¥ ¡¥ ∑§Ê¢H 85H ¬òÊ ¬Èc¬ ¿UÊÿÊ– »§› ◊Í› œŸ¢¡ÿÊ–
flÊ≈UøÊ Ÿ øÈ∑§ •ÊÁ∂ÿÊ– flΡÊÈ ¡Ò‚ÊH 86H ÃÒ‚¥ ◊ŸıÁŸ œŸœÊãÿfl⁄UË–
Áfll◊ÊŸ¥ •ÊÀÿÊ •fl‚⁄UË¥– üÊÊ¢ÃÊ¢Áøÿ ◊ŸÙ„UÊ⁄UË¥– ©U¬ÿÙªÊ ¡ÊáÊ¥H 87H
ÃÿÊ ŸÊ¢fl ¡ÊáÊ ŒÊŸ– ¡¥ ◊ÙˇÊÁŸœÊŸÊø¢ •¢¡Ÿ– „¢U •‚Ù •Êß∑§ Áøã„U–
Œ◊Êø¥ Ã¥H 88H Ã⁄UË Áfl·ÿ¥Áº˝ÿÊ¥ Á◊›UáÊË– ∑§M§ÁŸ ÉÊʬ ÁflÃÈ≈UáÊË– ¡Ò‚¥
ÃÙÁ«¡ π«˜Uª¬ÊáÊË– ¬Ê⁄U∑§ÿÊ– 89H ÃÒ‚Ê Áfl·ÿ¡ÊÃÊ¢øÊ flÊ⁄UÊ– flÊ¡Ù¥
ŸÁŒ¡ ߢÁº˝ÿmÊ⁄UÊ¢– ßÿ¥ ’Ê¢œÙÁŸ ¬˝àÿÊ„UÊ⁄UÊ– „UÊÃË¥ flÙ¬ËH 90H •Ê¢ÃÈ∂ Ê
ÁøûÊÊø¥ •¢ªfl⁄UË– ¬˝flÎÁûÊ ¬› ¬⁄U ’Ê„⁄UË– •ÊªË ‚ÈÁÿ¡ ŒÊ„UË¥Á„U mÊ⁄UË¥–
flÒ⁄UÊÇÿÊøËH 91H ‡flÊ‚Ù‡flÊ‚Ê„ÈUŸË ’„ÈUfl‚¥– fl˝Ã¥ •Êø⁄ π⁄U¬È‚¥– flÙ‚¢ÁÃÃÊ
⁄UÊÁòÊÁŒfl‚¥– ŸÊ⁄UÊáÊÈ∑§ ¡ÿÊH 92H ¬Ò¥ Œ◊È ∞‚Ê ê„UÁáʬ– ÃÙ „UÊ ¡ÊáÊ
SflM§¬¥– ÿʪÊÕ¸ÈÁ„U ‚¢ˇÊ¬¥– ‚Ê¢ªÙ¥ ∞∑§H 93H Ã⁄UË ’˝ÊrÊÔáÊ ∑§M§ÁŸ œÈ⁄U–
ÁSòÊÿÊÁŒ∑§ ¬Ò∂ ◊⁄U– ◊ʤÊÊ⁄UË¥ •Áœ∑§Ê⁄¢U– •Ê¬È∂ Ê∂ÁŸH 94H ¡ÿÊ ¡
‚flÙ¸ûÊ◊– ÷¡ŸËÿ ŒflÃÊœ◊¸– Ã¥ ÃáÊ¥ ÿÕʪ◊– ÁflœË ÿÁ¡¡H 95H ¡Ò‚Ê
Ám¡ ·≈U˜∑§◊Z ∑§⁄UË– ‡Êͺ˝ ÃÿÊÃ¥ Ÿ◊S∑§Ê⁄UË– ∑§Ë¥ ŒÙ„UË¥‚„UË ‚⁄UÙ÷⁄UË– ÁŸ¬¡
ÿʪÈH 96H ÃÒ‚¥ •Áœ∑§Ê⁄U¬ÿʸ ∂ Ùø¥– „¥U ÿôÊ ∑§⁄UáÊ¥ ‚flÊZø¥– ¬⁄UË Áfl·
»§›UʇÊø¥– Ÿ ÉÊʬ ◊Ê¡Ë¥H 97H •ÊÁáÊ ◊Ë ∑§Ãʸ ∞‚Ê ÷ÊflÙ– ŸÁŒ¡
Œ„UÊøÁŸ mÊ⁄¥U ¡ÊflÙ¥– ŸÊ flŒÊôÊÁ‚ Ã⁄UË ∆UÊflÙ– „UÙß¡ Sflÿ¥H 98H •¡¸ÈŸÊ
∞fl¢ ÿôÊÈ– ‚fl¸òÊ ¡ÊáÊ ‚ÊôÊÈ– ∑Ò§flÀÿ◊ʪËZøÊ •Á÷ôÊÈ– ‚Ê¢ªÊÃË „UÊH 99H
•ÊÃÊ¢ ø¥«ÈUfl¥ ÷Í◊Ë „UÊÁáÊ¡– Ÿ√„U ÃÙ „UÊÃÊ •ÊÁáÊ¡– ∑§Ë¥ ‡ÊÃË¥ ’Ë¥ ÁflπÈÁ⁄U¡–
 •äÿÊÿ ‚Ê›UÊflÊ 379

¬⁄UË Á¬∑§Ë¥ ∂ˇÊH 100H ŸÊÃ⁄UË ∆UÁfl∂¥ ŒπÊflÿÊ– •ÊŒ⁄U ∑§Ë¡ ÁŒÁflÿÊ–
∑§Ê¢ ‡ÊÊπÊ »§›¥U ÿÊflÿÊ– Á‚¢Á¬¡ ◊Í›UH 1H „¥U ’„ÈU •‚Ù •ÊÁ⁄U‚Ê–
•Ê¬áʬ¢ ŒπÊflÿÊ ¡Ò‚Ê– ¬È…UìȅUÃË ’„ÈUfl‚Ê– ©UÁ≈U¡ ¬˝ËÃËH 2H ÃÒ‚Ê
flŒ¬˝ÁìÊlÈ ¡Ù ߸‡flL§– ÃÙ „UÙ•ÊflÿÊ∂ʪ˥ ªÙøL§– üÊÈÃËøÊ ÁŸ⁄¢UÃL§–
•èÿÊ‚È ∑§⁄UáÊ¢H 3H Ã¥ Ám¡Ê¢‚Ëø ’˝rÊÔ‚ÍòÊ– ÿ⁄UÊ¢ SÃÙòÊ ∑§Ê¢ ŸÊ◊◊¢òÊ–
•ÊfløfláÊ¥ ¬ÁflòÊ– ¬ÊflÊflÿÊ ÃûflH 4H ¬ÊÕʸ ªÊ SflÊäÿÊflÙ– ’ÙÁ∂¡ ÃÙ
„UÊ ê„UáÊ ŒflÙ– •ÊÃÊ¢ ì ‡ÊéŒÊÁ÷¬˝ÊflÙ– •Ê߸∑§ ‚Ê¢ªÙ¥H 5H Ã⁄UË ŒÊŸ¥
‚fl¸Sfl ŒáÊ¥– fl¥øáÊ¥ Ã¥ √ÿÕ¸ ∑§⁄UáÊ¥– ¡Ò‚¥ »§›UÙÁŸ Sflÿ¥ ‚È∑§áÊ¥– ߥº˝ÊfláÊË
¡flË¥H 6H ŸÊŸÊ œÍ¬ÊøÊ •ÁÇŸ¬˝fl‡ÊÈ– ∑§Ÿ∑§Ë¥ ÃÈ∑§ÊøÊ ŸÊ‡ÊÈ– Á¬ÃάˇÊÈ
¬ÙÁ·ÃÊ :„UÊ‚È– ø¢º˝ÊøÊ ¡Ò‚ÊH 7H ÃÒ‚Ê SflM§¬ÊÁøÿÊ ¬˝‚⁄UÊ-– ∂ʪ˥
¬˝ÊáÊ¥Áº˝ÿ‡Ê⁄UË⁄UÊ¢– •Ê≈UáÊË ∑§⁄UáÊ¥ ¡ flË⁄UÊ– Ã¥Áø ìH 8H •ÕflÊ •ŸÊÁ⁄U‚¥–
ìÊø¢ M§¬ ¡⁄UË •‚– Ã⁄UË ¡ÊáÊ ¡flË¥ ŒÈœË¥ „¢U‚¥– ‚ÍŒ∂Ë øÊ¢øÍH 9H ÃÒ‚¢
Œ„U¡ËflÊÁøÿ Á◊›UáÊË¥– ¡Ù ©UŒÿ¡Ã ‚Íÿ ¬ÊáÊË– ÃÙ Áflfl∑§ •¢Ã—∑§⁄UáÊË¥–
¡ÊªflË¡H 110H ¬Ê„UÃÊ¢ •Êà◊ÿÊ∑§«U– ’ÈhËøÊ ¬Ò‚È ‚Ê¢∑§«¥U– ‚ÁŸº˝
SflåŸ ’È«U– ¡ÊªáÊË¥ ¡Ò‚¥H 11H ÃÒ‚Ê •Êà◊¬ÿʸ∂ ÙøÈ– ¬˝flÃ¸ ¡Ù ‚ÊøÈ–
ìÊøÊ „UÊ ÁŸfl¸øÈ– œŸÈœ¸⁄UÊH 12H •ÊÃÊ¢ ’Ê›UÊëÿÊ Á„UÃË¥ SÃãÿ– ¡Ò‚¥
ŸÊŸÊ÷ÍÃË¥ øÒÃãÿ– ÃÒ‚¥ ¬˝ÊÁáÊ◊ÊòÊË¥ ‚ı¡ãÿ– •Ê¡¸fl Ã¥H 13H
•Á„¢U‚Ê ‚àÿ◊∑˝§ÙœSàÿʪ— ‡ÊÊÁãÃ⁄U¬Ò‡ÊÈŸ◊˜–
ŒÿÊ ÷ÍÃcfl∂Ù∂Èåàfl¢ ◊ÊŒ¸fl¢ OÔUË⁄Uøʬ∂◊˜H 2H
•ÊÁáÊ ¡ªÊÁøÿÊ ‚ÈπÊg‡Ê¥– ‡Ê⁄UË⁄flÊøÊ◊ÊŸ‚¥– ⁄UÊ„UÊ≈UáÊ¥ Ã¥ •Á„¢U‚– M§¬
¡ÊáÊH 14H •ÊÃÊ¢ ÃËπ „UÙ™§ÁŸ ◊flÊ›U– ¡Ò‚¥ ¡ÊÃËø¥ ◊È∑ȧ›U– ∑§Ê¢ Ã¡
¬⁄UË ‡ÊËÛU– ‡Ê‡ÊÊ¢∑§Êø¢H 15H ‡Ê∑§ ŒÊÁflÃÊ¢Áø ⁄UÙªÈ »§«Í¢U– •ÊÁáÊ Á¡÷
Ã⁄UË Ÿ√„U ∑§«ÈU– Ã¥ flÙπŒÈ ŸÊ„UË¥ ◊Ê ÉÊ«ÈU– ©U¬◊Ê ∑Ò¥§øËH 16H Ã⁄UË ◊™§¬áÊ¥
’È’ÈÔ›¥U– ¤Êª«UÃÊ¢„UË ¬⁄UË ŸÊ«U›U– ∞:„UflË¥ »§Ù«UË ∑§Ê¥⁄UÊ›¥U– ¬ÊáÊË ¡Ò‚¥H 17H
ÃÒ‚¥ ÃÙ«UÊflÿÊ ‚¢Œ„U– ÃËπ ¡Ò‚¥ ∑§Ê¢ ∂Ù„U– üÊÊ√ÿàfl¢ Ã⁄UË ◊ÊœÈÿ¸– ¬ÊÿË¥
ÉÊÊ∂Ë¥H 18H ∞∑§Ê¥ ∆UÊÃÊ¥ ∑§ıÃÈ∑¥§– ∑§ÊŸÊÃ¥Áø ÁŸÉÊÃË ◊Èπ¥– ¡¥ ‚ÊøÊÁ⁄UfløÁŸ
Á’∑¥§– ’˝rÊÔ„UË ÷ŒËH 19H Á∑¢§’„ÈUŸÊ Á¬˝ÿ¬áÊ¥– ∑§ÙáÊÊÃ¥„UË ¤Ê∑§™¥§ ŸáÊ¥–
ÿÕÊÕ¸ Ã⁄UË πȬáÊ¥– ŸÊ„UË¥ ∑§fláÊÊH 120H ∞:„UflË¥ ªÙ⁄UË ∑§Ë⁄U ∑§ÊŸÊ ªÙ«U–
380 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¬⁄UË ‚ÊøÊøÊ ¬ÊπÊ›UË¥ ∑§Ë«U– •ÊªËø¥ ∑§⁄UáÊ¥ ©UÉÊ«U– ¬⁄UË ¡›UÙ¥ Ã¥
‚ÊøH 21H ∑§ÊŸË¥ ∂ʪÃÊ¢ ◊„ÈU⁄U– •ÕZ Áfl÷Ê¢«UË Á¡√„UÊ⁄U– Ã¥ flÊøÊ Ÿ√„U
‚¢ÈŒ⁄U– ∂Ê¢flÁø ¬Ê¢H 22H ¬⁄UË •Á„UÃË¥ ∑§Ù¬ÙÁŸ ‚Ù¬– ∂Ê∂ŸË¥ ◊™§ ¡Ò‚¥
¬Èc¬– ÁÃÿ ◊ÊÃø¥ SflM§¬– ¡Ò‚¥ ∑§Ê¢ „UÙÿH 23H ÃÒ‚¥ üÊfláÊ‚ÈπøÃÈ⁄U–
¬Á⁄UáÊ◊ÙÁŸ ‚ÊøÊ⁄U– ’Ù∂áÊ¥ ¡¥ •Áfl∑§Ê⁄U– Ã¥ ‚àÿ ÿÕ¥H 24H •ÊÃÊ¢
ÉÊÊÁ∂ÃÊ¢Á„U ¬ÊáÊË– ¬Ê·ÊáÊË¥ Ÿ ÁŸÉÊ •ÊáÊË– ∑§Ê¢ ◊ÁÕÁ∂ÿÊ ∂ÙáÊË– ∑§Ê¢¡Ë
ŸŒËH 25H àfløÊ ¬Êÿ¥ Á‡Ê⁄UË¥– „UÊ∂ÿÊ„UË »§«U Ÿ ∑§⁄UË– fl‚¢ÃË¥„UË¥ •¢’⁄UË¥–
Ÿ „UÙÃË »È§∂¥H 26H ŸÊŸÊ ⁄¢U÷øÁŸ„UË M§¬¥– ‡ÊÈ∑§Ë¥ ŸÈÁ∆U¡Áø ∑¢§Œ¬Z– ∑§Ê¢
÷S◊Ë¥ flÁã„U Ÿ ©Ugˬ– ÉÊÎÃ¥„UË ¡flË¥H 27H ÃflË¥Áø ∑ȧ◊ÊL§ ∑˝§Ùœ¥ ÷⁄U–
ÃÒÁ‚ÿÊ ◊¢òÊÊøË¥ ’Ë¡ÊˇÊ⁄¥U– ÁÃÿ¥ ÁŸÁ◊ûÊ¥„UË •¬Ê⁄¥U– ◊ËŸÁ∂ÿÊH 28H ¬Á⁄U
œÊÃÿÊ„UË ¬ÊÿÊ¢ ¬«UÃÊ¢– ŸÈ∆UË ªÃÊÿÈ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ÃÒ‚Ë ŸÈ¬¡ ©U¬¡ÁflÃÊ¢–
∑˝§ÙœÙ◊˸ ªÊH 29H •∑˝§Ùœàfl ∞‚¥– ŸÊ¢fl Ã¥ ÿ Œ‡Ê– ¡ÊáÊ ∞‚¥ üÊËÁŸflÊ‚¥–
ê„UÁáÊÃ∂¥ ÃÿÊH 130H •ÊÃÊ¢ ◊ÎÁûÊ∑§Êàÿʪ¥ ÉÊ≈ÈU– âÃÈàÿʪ¥ ¬≈ÈU– àÿÁ¡¡
¡flË¥ fl≈ÈU– ’Ë¡àÿʪ¥H 31H ∑§Ê¢ àÿ¡ÍÁŸ Á÷¢ÃË◊ÊòÊ– àÿÁ¡¡ •ÊÉÊfl¥Áø
ÁøòÊ– ∑§Ê¢ ÁŸº˝Êàÿʪ¥ ÁflÁøòÊ– Sfl埡ʛUH 32H ŸÊŸÊ ¡›Uàÿʪ¥ Ã⁄¢Uª–
fl·Ê¸àÿʪ¢ ◊ÉÊ– àÿÁ¡¡ÃË ¡Ò‚ ÷Ùª– œŸàÿʪ¥H 33H ÃflË¥ ’ÈÁh◊¢ÃË¥
Œ„UË¥– •„¢UÃÊ ‚Ê¢«ÍUÁŸ ¬Ê„UË¥– ‚Ê¢Á«U¡ •‡Ê·„UË– ‚¢‚Ê⁄U¡ÊÃH 34H ÃÿÊ ŸÊ¢fl
àÿʪȖ ê„UáÊ ÃÙ ÿôÊÊ¢ªÈ– „¥U ◊ÊŸÍÁŸ ‚È÷ªÈ– ¬ÊÕȸ ¬È‚H 35H •ÊÃÊ¢ ‡ÊÊ¢ÃËø¢
Á∂¢ª– Ã¥ √ÿÄà ◊¡ ‚Ê¢ª– ŒflÙ ê„UáÊÃË øÊ¢ª– •flœÊŸ ŒßZH 36H Ã⁄UË
Áª›UÙÁŸ ôÊÿÊÃ¥– ôÊÊÃÊ ôÊÊŸ„UË ◊ÊÉÊıÃ¥– „UÊ⁄U¬ ÁŸL§Ã¥– Ã ‡ÊÊ¢Áà ¬Ò¥ ªÊH 37H
¡Ò‚Ê ¬˝›UÿÊ¢’ÍøÊ ©U÷«ÈU– ’È«UflÈÁŸ ÁÔfl‡flÊøÊ ¬flÊ«ÈU– „UÙÿ •Ê¬áʬ¥ ÁŸÁ’«ÈU–
•Ê¬áÊÁøH 38H ◊ª ©Uª◊ •ÙÉÊ Á‚¢œÈ– „UÊ ŸÈ⁄UÁø √ÿfl„UÊ⁄U÷ŒÈ– ¬⁄UË
¡∂ÒÄÿÊøÊ ’ٜȖ ÃÙ„UË ∑§fláÊÊH 39H ÃÒ‚Ë ôÊÿÊ ŒÃÊ¢ Á◊∆UË– ôÊÊÃÎàfl„UË
¬«U ¬Ù≈UË¥– ◊ª ©U⁄U Ã¥Áø Á∑§⁄UË≈UË– ‡ÊÊ¢ÃËø¥ M§¬H 140H •ÊÃÊ¢ ∑§ŒÕ¸flËÃ
√ÿʜ˖ ’›UË∑§⁄UáÊÊÁøÿÊ •ÊœË¥– •Ê¬¬L§ Ÿ ‡Êٜ˖ ‚mÒlÈ ¡Ò‚ÊH 41H
∑§Ê¢ Áøπ∂Ë¥ L§Ã∂Ë ªÊÿ– œ«U÷Ê∑§«U Ÿ ¬Ê„U– ¡Ù ÁÃÿÁøÿÊ Ç∂ÊŸË „UÙÿ–
∑§Ê∂Ê÷È∂ ÊH 42H ŸÊŸÊ ’È«UÃÿÊÃ¥ ‚∑§L§áÊÈ– Ÿ ¬È‚ •¢àÿ¡È ∑§Ê¥ ’˝ÊrÊÔáÊÈ–
∑§Ê…ÍUÁŸ ⁄UÊπ ¬˝ÊáÊÈ– „¥UÁø ¡ÊáÊH 43H ∑§Ë¥ ◊UÊÿ flŸË¥ ¬ÊÁ¬ÿ– ©UÉÊ«UË ∑§∂Ë
 •äÿÊÿ ‚Ê›UÊflÊ 381

Áfl¬Êÿ¥– Ã Ÿ‚ÀÿÊflËáÊ Ÿ ¬Ê„U– Á‡Êc≈ÔÈU ¡Ò‚ÊH 44H ÃÒ‚¥ •ôÊÊŸ¬˝◊ÊŒÊÁŒ∑§Ë¥–

∑§Ê¢ ¬˝ÊÄß„UËŸ ‚ŒÙπË– ÁŸ¢ŒàflÊëÿÊ ‚fl¸ÁflπË¥– ÁπÁ›U∂ ¡H 45H ÃÿÊ¢
•Ê¢ªË∑§ •Ê¬È∂¥– Œ™§ÁŸÿÊ¢ ÷∂¥– Áfl‚⁄UÁfl¡ÃË ‚∂¥– ‚∂ÃË¥ ÁÃÿ¥H 46H
•ªÊ ¬ÈÁ…U∂ÊøÊ ŒÙπÈ– ∑§M§ÁŸ •Ê¬ÈÁ∂ÿ ÁŒ∆UË øÙπÈ– ◊ª ÉÊʬ •fl∂Ù∑ȧ–
ÃÿÊfl⁄UËH 47H ¡Ò‚Ê ¬È¡ÍÁŸ ŒflÙ ¬ÊÁ„U¡– ¬M§ÁŸ ‡ÊÃÊ ¡Êß¡– ÃÙ·ÊÒÁŸ
¬˝‚ÊŒÈ ÉÊß¡– •ÁÃÕËøÊH 48H ÃÒ‚¥ •Ê¬È∂ÁŸ ªÈáÊ¥– ¬ÈÁ…U∂ Êø¥ ©UáÊ¥–
»§«ÍUÁŸÿÊ¢ ¬Ê„UáÊ¥– ÃÿÊ∑§«UH 49H flÊ¢øÍÁŸ Ÿ Áfl¢Áœ¡¥ fl◊ËZ– ŸÊÃÈ«UÁfl¡
•∑§◊ËZ– Ÿ ’Ù∂Áfl¡ ŸÊ◊Ë¥– ‚ŒÙ·Ë¥ ÁÄUË¥H 150H fl⁄UË ∑§ÙáÊ ∞∑¢§ ©U¬Êÿ¥–
¬Á«U∂¥ Ã¥ ©U÷¥ „UÙÿ– Ã¥ø ∑§Ë¡ ¬⁄UË ÉÊÊÿ– ŸŒÊfl fl◊ËZH 51H ¬Ò¥
©UûÊ◊ÊÁøÿÊ‚Ê∆UË¥– ŸËø ◊ÊÁŸ¡ Á∑§⁄UË≈UË– „U flÊ¢øÙÁŸ ÁŒ∆UË– ŒÙ·È Ÿ
ÉÊ¬H 52H •ªÊ •¬Ò‡ÊÍãÿÊø¥ ∂ˇÊáÊ– •¡¸ÈŸÊ „¥U »È§«¥U ¡ÊáÊ– ◊ÙˇÊ◊ʪËZø¥
‚ÈπÊ‚Ÿ– ◊ÈÅÿ „¥ ªÊH 53H •ÊÃÊ¢ ŒÿÊ Ã ∞‚Ë– ¬Íáʸø¢Áº˝∑§Ê ¡Ò‚Ë–
ÁŸflÁflÃÊ¢ Ÿ ∑§«U‚Ë– ‚ÊŸ¥ ÕÙ⁄UH 54H ÃÒ‚¥ ŒÈ—ÁπÃÊø¥ Á‡ÊáÊáÊ¥– Á„U⁄UÃÊ¢
‚∑§áÊfl¬áÊ¥– ©UûÊ◊Êœ◊ ŸáÊ– Áflfl¢øÍ¢ ªÊH 55H ¬Ò¥ ¡ªË¥ ¡ËflŸÊ‚ÊÁ⁄Uπ¥–
flSÃÈ •¢ªfl⁄UË ©U¬π¥– ¬⁄UË ¡ÊÃ¥ ¡ËÁflà ⁄UÊπ– ÃÎáÊÊø¥Á„UH 56H ÃÒ‚¥
¬ÈÁ…U∂ ÊøÁŸ Ãʬ¥– ∑§›Ufl›UÁ∂ÿ ∑Χ¬¥– ‚fl¸Sfl¥‚Ë¥ ÁŒœ∂¥Á„U •Ê¬áʬ¢–
ÕÙ«¥Áø ª◊H 57H ÁŸêŸ ÷⁄UÁ∂ÿÊÁflUáÊ¥– ¬ÊáÊË …U›Ù¥Áø ŸáÊ¥– ÃflË¥ üÊÊ¢ÃÊ
ÃÙ·ıÁŸ ¡ÊáÊ¥– ‚Ê◊Ù⁄¥U ¬Ê¥H 58H ¬Ò¥ ¬ÊÿË¥ ∑§Ê¢≈UÊ Ÿ„U≈U– âfl √ÿÕÊ ¡ËflË¥
©U◊≈U– ÃÒ‚Ê ¬Ù›U ‚¢∑§≈¥U– ¬ÈÁ…U∂ Ê¢ øÁŸH 59H ∑§Ê¢ ¬ÊflÙ ‡ÊËÛUÃÊ ∂Ê„U–
∑§Ë¥ Ã «UÙ˚KÊÁø∂ʪ˥ „UÙÿ– ÃÒ‚¥ ¬⁄U‚Èπ¥ ¡Êÿ– ‚ÈπÊflÃÈH 160H
Á∑¢§’„ÈUŸÊ ÃÎÁ·ÃÊ∂ʪ˥– ¬ÊáÊË •Ê⁄UÊÁÿ∂¥ •‚ ¡ªË¥– ÃÒ‚¢ ŒÈ—ÁπÃÊ¢ø
‚∂÷ʪ˥– Á¡áÊ¥ ¡ÿÊø¥H 61H ÃÙ ¬ÈL§· flË⁄U⁄UÊÿÊ– ◊ÍÌÃ◊¢Ã ¡ÊáÊ ŒÿÊ–
◊Ë ©UŒÿ¡ÃÊ¢Áø ÃÿÊ– ´§ÁáÊÿÊ ∂Ê÷¥H 62H •ÊÃÊ¢ ‚ÍÿʸÁ‚ ¡Ëfl¥–
•ŸÈ‚⁄UÁ∂ÿÊ ⁄UÊ¡Ëfl¥– ¬⁄UË Ã¥ ÃÙ Ÿ Á‡Êfl– ‚ı⁄Uèÿ ¡Ò‚¥H 63H ∑§Ê¢
fl‚¢ÃÊÁøÿÊ flÊ„UÊáÊË¥– •ÊÁ∂ÿÊ flŸüÊËëÿÊ •ˇÊıÁ„UáÊË– Ã Ÿ ∑§⁄UËÃÈÁø ÉÊáÊË–
ÁŸªÊ∂Ê ÃÙH 64H „¥U •‚Ù ◊„UÊÁ‚hË‚Ë– ∂ˇ◊Ë„UË •ÊÁ∂ÿÊ ¬Ê‡ÊË¥– ¬⁄UË
◊„UÊÁflcáÊÈ ¡Ò‚Ë– Ÿ ªáÊËø ÃH 65H ÃÒ‚ ∞Á„U∑§Ë¥ø ∑§Ê¢ SflªËZø– ÷Ùª
¬Êß∑§ ¡ÊÁ∂ÿÊ ßë¿Uø– ¬⁄UË ÷ÙªÊfl¥ „¥U Ÿ L§ø– ◊ŸÊ◊Ê¡Ë¥H 66H
382 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

’„ÈUfl¥ ∑§Êÿ ∑§ıÃÈ∑§Ë¥– ¡Ëfl ŸÙ„U Áfl·ÿÊÁ÷∂ÊπË– •∂Ù∂ÈåàflŒ‡ÊÊ ∆UÊ©U∑§Ë–

¡ÊáÊ Ã „UH 67H •ÊÃÊ¢ ◊ÊÁ‡ÊÿÊ¢ ¡Ò‚¢ ◊Ù„U›U– ¡›Uø⁄UÊ¢ ¡flË¥ ¡›U– ∑§Ê¢
¬ˇÊËÿÊ¢ •¢Ã⁄UÊ›U– ◊Ù∑§›¥U „¥UH 68H ŸÊÃ⁄UË ’Ê›U∑§Ùg‡Ê¥– ◊ÊÃø¥ SŸ„U ¡Ò‚¥–
∑§Ê¢ fl‚¢ÃË¥ëÿÊ S¬‡ÊZ– ◊™§ ◊∂ÿÊÁŸ›ÈUH 69H «UÙ›ÿÊ¥ Á¬˝ÿÊøË ÷≈UË– ∑§Ê¢
Á¬Á∂ÿÊ¢ ∑ȧ◊˸øË ÁŒ∆UË– ÃÒ‚Ë ÷ÍÃ◊ÊòÊË¥ ⁄UÊ„U≈UË– ◊flÊ› ÃH 170H S¬‡Ê¸
•ÁÃ◊ΌȖ ◊ÈπË¥ ÉÊÃÊ¢ ‚ÈSflʌȖ ÉÊ˝ÊáÊÊÁ‚ ‚Ȫ¢œÈ– ©U¡Ê›ÈU •Ê¢ª¥H 71H ÃÙ
•Êfl«U Ãfl…UÊ ÉÊÃÊ¢– ÁflL§h ¡⁄UË Ÿ „UÙÃÊ– Ã⁄UË ©U¬◊ ÿÃÊ– ∑§Ê¬Í⁄U
∑§Ë¥H 72H ¬⁄UË ◊„UÊ÷ÍÃ¥ ¬Ù≈UË¢ flÊ„U– ÃflË¥Áø ¬⁄U◊ÊáÊÍ◊Ê¡Ë¥ ‚Ê◊Êÿ– ÿÊ
Áfl‡flÊŸÈ‚Ê⁄U „UÙÿ– ªªŸ ¡Ò‚¥H 73HU ∑§Êÿ ‚Ê¢ªÙ¥ ∞‚¥ Á¡áÊ¥– ¡¥ ¡ªÊøÁŸ
¡Ëfl¥ ¬˝ÊáÙ¥– ÃÿÊ¢ ŸÊ¢fl ê„UáÊ¥– ◊ÊŒ¸fl ◊ËH 74H •ÊÃÊ¢ ¬⁄UÊ¡ÿ¥ ⁄UÊ¡Ê– ¡Ò‚Ê
∑§ŒÌÕ¡ ∂Ê¡Ê– ∑§Ê¢ ◊ÊÁŸÿÊ ÁŸSÃ¡Ê– ÁŸ∑Χc≈ÔUÊSÃflH 75H ŸÊŸÊ øÊ¢«UÊ›U
◊¢ÁŒ⁄UʇÊË¥– •flø≈¥U •ÊÁ∂ÿÊ ‚¢ãÿÊ‚Ë– ◊ª ∂Ê¡ „UÙÿ ¡Ò‚Ë– ©UûÊ◊Ê
ÃÿÊH 76H ˇÊÁòÊÿÊ ⁄UáÊË¥ ¬›UÙÁŸ ¡ÊáÊ¥– Ã¥ ∑§ÙáÊ ‚Ê„U ∂ÊÁ¡⁄UflÊáÊ¥– ∑§Ê¢
flÒœ√ÿ¥ ¬ÊøÊ⁄UáÊ¥– ◊„UÊ‚ÁÃÿÃ¥H 77H M§¬‚Ê ©UŒÿ∂¥ ∑ȧc≈ÔU– ‚¢÷ÊÁflÃÊ¥
∑ȧ≈UËø¥ ’Ù≈U– ÃÿÊ ∂Ê¡Ê ¬˝ÊáÊ‚¢∑§≈U– „UÙÿ ¡Ò‚¢H 78H ÃÒ‚¥ •ı≈U„UÊìáÊ¢–
¡¥ ‡Êfl „UÙ™§ÁŸ Á¡áÊ¥– ©U¬¡Ù¥ ©U¬¡Ù¥ ◊⁄UáÊ¥– ŸÊflÊŸÊflÊH 79H ÁÃÿ¥
ª÷¸◊Œ◊È‚¥– ⁄UÄÃ◊ÍòÊ⁄U‚¥– flÙ¥ÃËfl „UÙ™§ÁŸ •‚– Ã¥ ∂ÊÁ¡⁄UflÊáÊ¥H 180H „¥U
’„ÈU •‚Ù Œ„U¬áÊ¥– ŸÊ◊M§¬ÊÁ‚ ÿáÊ¥– ŸÊ„UË¥ ªÊ ∂ÊÁ¡⁄UflÊáÊ¥– ÃÿÊ„ÍUŸËH 81H
∞‚ÒÁ‚ÿÊ •fl∑§›UÊ– ÉÊ¬ ‡Ê⁄UË⁄UÊøÊ ∑¢§≈UÊ›UÊ– Ã ∂Ê¡ ¬Ò¥ ÁŸ◊¸›UÊ– ÁŸ‚ȪÊ
ªÙ«UH 82H •ÊÃÊ¢ ‚ÍòÊâÃÈ ÃÈ≈UÁ∂ÿÊ– øc≈ÔUÊÁø ∆UÊ∑§ ‚ÊÿπÁ«UÿÊ– ÃÒ‚Ë
¬˝ÊáÊ¡ÿ¥ ∑§◊ZÁº˝ÿÊ¢– πÈ¢≈U ªÃËH 83H ∑§Ë¥ ◊Êfl›UÁ∂ÿÊ ÁŒŸ∑§L§– ‚⁄U
Á∑§⁄UáÊÊ¢øÊ ¬˝‚L§– ÃÒ‚Ê ◊ŸÙ¡ÿ¥ ¬˝∑§ÊL§– ôÊÊŸÁ¥ º˝ÿÊ¢øÊH 84H ∞fl¢ ◊Ÿ¬flŸÁŸÿ◊–¥
„UÙÃË ŒÊ„UË ß¢Áº˝ÿ¢ •ˇÊ◊¥– Ã¥ •øʬÀÿ fl◊Z– ÿáÊ¥ „UÙÿH 85H
Ã¡— ˇÊ◊Ê œÎÁ× ‡Êıø◊º˝Ù„UÙ ŸÊÁÃ◊ÊÁŸÃÊ–
÷flÁãà ‚ꬌ¢ ŒÒflË◊Á÷¡ÊÃSÿ ÷Ê⁄UÃH 3H
•ÊÃÊ¢ ߸‡fl⁄U¬˝ÊåÃË∂ʪ˥– ¬˝fløÃÊ¢ ôÊÊŸ◊ʪËZ– ®œfl‚ÿÊÁø •Ê¢ªË¥– ©UáÊËfl
ŸÙ„UH 86H flÙπ≈¥U ◊⁄UáÊÊ∞‚¥– Ã¥„UË •Ê∂¥ •ÁÇŸ¬˝fl‡Ê¥– ¬⁄UË ¬˝ÊáÊ‡fl⁄UÙg‡Ê¥–
Ÿ ªáÊËÁø ‚ÃËH 87H ÃÒ‚¥ •Êà◊ŸÊÕÊÁøÿÊ •ÊœË– ∂Ê™§ÁŸ Áfl·ÿÁfl·ÊøË
 •äÿÊÿ ‚Ê›UÊflÊ 383

’ʜ˖ œÊ¢flÙ¥ •Êfl«U ¬Êáʜ˖ ‡ÊÍãÿÊÁøÿH 88H Ÿ ∆UÊ∑§ ÁŸ·œÈ •Ê«U– Ÿ

¬«U ÁflœËøË ÷Ë«U– ŸÈ¬¡Áø ¡ËflË¥ ∑§Ù«U– ◊„UÊÁ‚hËø¥H 89H ∞‚¥
߸‡fl⁄UÊ∑§«U ÁŸ¡– œÊ¢fl •Ê¬‚ÿÊ ‚„U¡– ÃÿÊ ŸÊ¢fl Ã¡– •äÿÊÁà◊∑§
Ã¥H 190H •ÊÃÊ¢ ‚fl¸„UË ‚Ê„UÊÁÃÿÊ ªÁ⁄U◊Ê– ªflʸ Ÿ ÿ ÃÁø ˇÊ◊Ê– ¡Ò‚¥
Œ„U flÊ„UÙÁŸ ⁄UÙ◊Ê– flÊ„UáÊ¥ ŸáÊ¥H 91H •ÊÁáÊ ◊ÊÃÁ∂ÿÊ ß¢Áº˝ÿÊ¢ø flª– ∑§Ê¢
¬˝ÊøËŸ¥ πfl›U∂ ⁄UÙª– •ÕflÊ ÿÙªÁflÿÙª– Á¬˝ÿÊÁ¬˝ÿÊ¢øH 92H ÿÿÊ
•ÊÉÊÁflÿÊ¢øÊÁø ÕÙL§– ∞∑§ fl›U •ÊÁ∂ÿÊ ¬ÍL§– Ã⁄UË •ªSàÿ ∑§Ê¢ „UÙ™§ÁŸ
œËL§– ©U÷Ê ∆UÊ∑§H 93H •Ê∑§Ê‡ÊË¥ œÍ◊ÊøË ⁄UπÊ– ©UÁ∆U∂ Ë ’„ÈUflÊ •ÊªÁ›U∑§Ê–
Ã Áª›UË ÿ∑§Ë¥ ¤ÊÈ›ÈU∑§Ê– flÊ⁄UÊ ¡flË¥H 94H ÃÒ‚¢ •Áœ÷ÍÃÊÁœŒÒflÊ¢–
•äÿÊà◊ÊÁŒ ©U¬º˝flÊ¢– ¬ÊÃ∂ÿÊ ¬Ê¢«UflÊ– Áª›ÍUÁŸ ÉÊÊ∂ËH 95H ∞‚¥
ÁøûÊˇÊÙ÷ÊëÿÊ •fl‚⁄UË¥– ©Uø∂ÍÁŸ œÒÿʸ ¡¥ øÊ¢ªÊfl¥ ∑§⁄UË– œÎÃË ê„UÁáʬ
•flœÊ⁄UË¥– ÁÃÿÃ¥ ªÊH 96H •ÊÃÊ¢ ÁŸflʸ›ÍUÁŸ ∑§Ÿ∑¥§– ÷Á⁄U∂ Ê ªÊ¢ª¥¬ËÿÍπ¥–
ÃÿÊ ∑§∂‡ÊÊÁøÿÊ‚ÊÁ⁄Uπ¥– ‡Êıø •‚H 97H ¡ •Ê¢ªË¥ ÁŸc∑§Ê◊ •ÊøÊL§–
¡ËflË¥ Áflfl∑ȧ ‚ÊøÊL§– ÃÙ ‚’ÊsÔ ÉÊ«U∂ Ê •Ê∑§ÊL§– ‡ÊÈÁøàflÊøÊÁøH 98H
∑§Ê¢ »§Á«Uà ¬Ê¬ Ãʬ– ¬ÙπËà ÃË⁄UË¢ø ¬ÊŒ¬– ‚◊Ⱥ˝Ê ¡Êÿ •Ê¬– ª¢ªø¥
¡Ò‚¢H 99H ∑§Ê¢ ¡ªÊø¢ •Ê¢äÿ »§Á«UÃÈ– ÁüÊÿøË¥ ⁄UÊ©U›¥U ©UÉÊÁ«UÃÈ– ÁŸÉÊ ¡Ò‚Ê
÷ÊSflÃÈ– ¬˝ŒÁˇÊáÊH 200H ÃÒ‚Ë¥ ’Ê¢Áœ∂Ë¥ ‚ÙÁ«UÃÊ– ’È«UÊ∂Ë¥ ∑§ÊÁ…UÃÊ–
‚Ê¢∑§«UË »§Á«UÃÊ– •ÊÃÊZÁøÿÊH 1H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ÁŒfl‚⁄UÊÃË– ¬ÈÁ…U∂ Ê¢ø¥ ‚Èπ
©UãŸÁÖ •ÊÁáÊà •ÊÁáÊà SflÊÕËZ– ¬˝flÁ‡Ê¡H 2H flÊ¢øÍÁŸ •Ê¬ÈÁ∂ÿ
∑§Ê¡Ê∂ʪ˥– ¬˝ÊÁáÊ¡ÊÃÊëÿÊ •Á„UÃ÷ʪ˥– ‚¢∑§À¬ÊøË„UË •Ê«Ufl¢ªË– Ÿ ∑§⁄UáÊ¥
¡¥H 3H ¬Ò¥ •º˝Ù„Uàfl ∞Á‡ÊÿÊ ªÙc≈ÔUË– ∞∑§Á‚ Á¡ÿÊ Á∑§⁄UË≈UË– Ã¥ ‚Ê¢ÁªÃ∂¥
„¥U ÁŒ∆UË– ¬Ê„UÙ¥ ÿ ÃÒ‚¥H 4H •ÊÁáÊ ª¢ªÊ ‡Ê¢÷ÍøÊ ◊ÊÕÊ¢– ¬ÊflÙÁŸ ‚¢∑§Ùø
¡flË¥ ¬ÊÕʸ– ÃflË¥ ◊Êãÿ¬áÊ¥ ‚fl¸ÕÊ– ∂Ê¡áÊ¥ ¡¥H 5H Ã¥ „¥U ¬È…Uà ¬È…UÃË–
•◊ÊÁŸàfl ¡ÊáÊ ‚È◊ÃË– ◊ʪʢ ‚Ê¢ÁªÃ∂¥‚ Á∑§ÃË– Ã¥Áø Ã¥ ’Ù∂Ù¥H 6H ∞fl¢
ß„UË¥ ‚Á√fl‚¥– ’˝rÊÔ‚¢¬ŒÊ „U fl‚à •‚– ◊ÙˇÊø∑˝§flÃËZø¥ ¡Ò‚¥– •ª˝„UÊ⁄U
„UÙÿH 7H ŸÊŸÊ „U ‚¢¬ÁûÊ ŒÒflË– ÿÊ ªÈáÊÃËÕÊZøË ŸËø ŸflË– ÁŸÌflááÊ‚ª⁄UÊ¢øË
ŒÒflË– ª¢ªÊÁø •Ê∂ËH 8H ∑§Ë¥ ªÈáÊ∑ȧ‚È◊Ê¢øË ◊Ê›UÊ– „U ÉÊ™§ÁŸ ◊ÈÁÄÃ’Ê›UÊ–
flÒ⁄UÊÇÿÁŸ⁄U¬ˇÊÊøÊ ª›UÊ– ®ªfl‚Ëà •‚H 9H ∑§Ë¥ ‚Á√fl‚¥ ªÈáÊÖÿÙÃË–
384 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ß„UË¥ ©U¡›ÍUÁŸ •Ê⁄UÃË– ªËÃÊ •Êà◊ÿÊ ÁŸ¡¬ÃË– ŸË⁄UÊ¢¡ŸÊ •Ê∂ËH 210H

©UªÁ›UÃ¥ ÁŸ◊¸›¥U– ªÈáÊ ßÿÁø ◊ÈÄÃÊ»§›¥U– ŒÒflË ‡ÊÈÁÄÃ∑§›¥U–
ªËÃÊáʸflË¥øËH 11H ∑§Êÿ ’„ÈU flÊŸÍ¢ ∞‚Ë– •Á÷√ÿÄÃË ÿ •¬Ò‚Ë–
∑§∂¥ ŒÒflË ªÈáÊ⁄UʇÊË– ‚¢¬ÁûÊM§¬H 12H •ÊÃÊ¢ ŒÈ—πÊøË •Ê¢ÃÈfl≈U fl∂ Ë–
ŒÙ·∑§Ê≈KÊ¢øË ¡⁄UË ÷⁄U∂ Ë– Ã⁄UË ÁŸ¡ÊÁ÷œÊŸË¥ ÉÊÊ∂Ë– •Ê‚È⁄UË ÃH 13H ¬Ò¥
àÿÊÖÿ àÿ¡ÊflÿÊ∂ʪ˥– ¡ÊáÊÊflË ¡⁄UË •ŸÈ¬ÿ٪˖ Ã⁄UË ∞∑§Ê Ã øÊ¢ªË–
üÊÙòʇÊÄÃËH 14H Ã⁄UË Ÿ⁄U∑§√ÿÕÊ ÕÙ⁄UË– •ÊáÊÊflÿÊ ŒÙ·Ë¥ÉÊÙ⁄UË¥– ◊›ÍU ∑§∂Ê
Ã •Ê‚È⁄UË– ‚¢¬ÁûÊ „UH 15H ŸÊŸÊ Áfl·flª¸È ∞∑§fl≈ÈU– ÃÿÊ ŸÊ¢fl ¡Ò‚Ê
’Ê‚≈ÈU– •Ê‚È⁄UË ‚¢¬ÁûÊ „UÊ πÙ≈ÈU– ŒÙ·Ê¢øÊ ÃÒ‚ÊH 16H
Œê÷Ù Œ¬Ù¸˘Á÷◊ÊŸ‡ø ∑˝§Ùœ— ¬ÊL§cÿ◊fl ø–
•ôÊÊŸ¢ øÊÁ÷¡ÊÃSÿ ¬ÊÕ¸ ‚ꬌ◊Ê‚È⁄UË◊˜H 4H
Ã⁄UË ÃÿÊÁø •‚È⁄UÊ¢– ŒÙ·Ê¢◊Ê¡Ë¥ ¡ÿÊ flË⁄UÊ– flÊ«U¬áÊÊøÊ «UÊ¢ªÙ⁄UÊ– ÃÙ
Œ¢÷È ∞‚ÊH 17H ¡Ò‚Ë •Ê¬È∂ Ë ¡ŸŸË– ŸÇŸ ŒÊÁflÁ∂ÿÊ ¡ŸË¥– Ã¥ ÃËÕ¸Áø
¬⁄UË ¬ÃŸË¥– ∑§Ê⁄UáÊ „UÙÿH 18H ∑§Ê¢ ÁfllÊ ªÈM§¬ÁŒc≈ÔUÊ– ’Ù÷ÊßÁ∂ÿÊ
øÙ„U≈UÊ¢– ßc≈ÔUŒÊ ¬⁄UË •ÁŸc≈ÔUÊ– „UÃÈ „UÙÃËH 19H ¬Ò¥ •Ê¢ª¥ ’È«UÃÊ¢ ◊„UʬÍ⁄UË¥–
¡ flª¥ ∑§Ê…UË ¬Ò∂ÃË⁄UË¥– Ã ŸÊflÁø ’Ê¢ÁœÁ∂ÿÊ Á‡Ê⁄UË¥– ’È«UflË ¡Ò‚ËH 220H
∑§Ê⁄UáÊ ¡¥ ¡ËÁflÃÊ– Ã¥ flÊÁŸ∂¥ ¡⁄UË ‚ÁflÃÊ¢– Ã⁄UË •ãŸÁø ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– „UÙÿ
Áfl·H 21H ÃÒ‚Ê ŒÎc≈ÔUÊŒÎc≈ÔUÊøÊ ‚πÊ– œ◊¸È ¡Ê∂Ê ÃÙ »§Ù∑§ÊÁ⁄U¡ ŒπÊ–
Ã⁄UË ÃÊÁ⁄UÃÊ ÃÙÁø ŒÙπÊ-– ∂ʪ˥ „UÙÿH 22H ê„UáÊıÁŸ flÊøøÊ øı’Ê⁄UÊ–
ÉÊÊÃÁ∂ÿÊ œ◊ʸøÊ ¬‚Ê⁄UÊ– œ◊ȸÁø ÃÙ •œ◊ȸ „UÙÿ flË⁄UÊ– ÃÙ Œ¢÷È ¡ÊáÊH 23H
•ÊÃÊ¢ ◊ÍπʸÁøÿ Á¡÷– •ˇÊ⁄UÊ¥øÊ •Ê¢’ÈπÊ ‚È÷– •ÊÁáÊ ÃÙ ’˝rÊÔ‚÷– Ÿ Á⁄U¤Ê
¡Ò‚ÊH 24H ∑§Ê¢ ◊ÊŒÈ⁄UË ∂Ù∑§Ê¢øÊ ÉÊÙ«UÊ– ª¡¬ÁÄUË ◊ÊŸË ÕÙ«UÊ– ∑§Ê¢
∑§Ê¢Á≈UÿflÁ⁄UÀÿÊ ‚⁄U«UÊ– Sflª¸È„UË ŸËøH 25H ÃÎáÊÊøÁŸ ߢœŸ¥– •ÊªË œÊ¢fl
ªªŸ¢– ÁÕÀ∂⁄U’›¥U ◊ËŸ¥– Ÿ ªÁáÊ¡ Á‚¢œÈH 26H ÃÒ‚Ê ◊Ê¡ ÁSòÊÿÊ œŸ¥–
ÁfllÊ SÃÈÃË ’„ÈUÃ¥ ◊ÊŸ¥– ∞∑§ ÁŒfl‚Ë¥øÁŸ ¬⁄UÊãŸ¥– •À¬∑ȧ ¡Ò‚ÊH 27H
•÷˝ë¿UÊÿÁøÿÊ ¡Ù«UË– ÁŸŒÒflÈ ÉÊ⁄U ◊Ù«UË– ◊Ϊʢ’È ŒπÙÁŸ »§Ù«UË– ¬ÊÁáÊÿÊ«¥U
◊Íπ¸H 28H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ∞‚Ò‚¥– ©UÃáÊ¥ ¡¥ ‚¢¬ÁûÊÁ◊‚¥– ÃÙ Œ¬È¸ ªÊ •ŸÊÁ⁄U‚¢–
Ÿ ’Ù∂¥ ÉÊßZH 29H •ÊÁáÊ ¡ªÊ flŒË¥ Áfl‡flÊ‚È– •ÊÁáÊ Áfl‡flÊ‚Ë¥ ¬ÍÖÿ ߸‡ÊÈ–
 •äÿÊÿ ‚Ê›UÊflÊ 385

¡ªË¥ ∞∑§ Ã¡‚È– ‚Íÿ¸Áø „UÊH 230H ¡ªS¬Î„U •ÊS¬Œ– ∞∑§ ‚Êfl¸÷ı◊¬Œ–
Ÿ ◊⁄UáÊ¥ ÁŸÌflflÊŒ– ¡ªÊ ¬Á…Uÿ¥H 31H ê„UáÊıÁŸ ¡ª ©Uà‚Ê„¥U– ÿÊÃ¥ flÊŸÍ¢
¡Êÿ– ∑§Ë¥ Ã¥ •Êß∑§ÙÁŸ ◊à‚L§ flÊ„U– »È§ªÙ¥ ∂ʪH 32H ê„UáÊ ߸‡fl⁄UÊÃ¥
πÊÿ¥– ÃÿÊ flŒÊ Áfl· ‚Íÿ¥– ªÊÒ⁄UflÊ◊Ê¡Ë¥ òÊÊÿ– ÷¢ªËà •‚H 33H ¬Ã¢ªÊ
ŸÊfl«U ÖÿÙÃË– πlÙÃÊ ÷ÊŸÍøË π¢ÃË– ∑§Ê¢ Á≈UÁ≈U÷Ÿ¥ •Ê¬Ê¢¬ÃË– flÒ⁄UË
∑§∂ÊH 34H ÃÒ‚Ê •Á÷◊ÊŸÊøÁŸ ◊Ù„¥U– ߸‡fl⁄UÊø¥ ŸÊ◊„UË Ÿ ‚Ê„U– flŒÊÃ¥
ê„UáÊ ◊¡ „U– ‚flÃË ¡Ê∂ËH 35H ∞‚Ê ◊ÊãÿÃøÊ ¬Èc≈ÔUª¢«ÈU– ÃÙ •Á÷◊ÊŸË
¬⁄U◊∂¢«ÈU– ⁄Uı⁄UflÊøÊ M§…ÈU– ◊ʪȸÁø ¬Ò¥H 36H •ÊÁáÊ ¬ÈÁ…U∂ Ê¢ ø ‚Èπ–
ŒπÁáÊÿÊø¥ „UÙÿ Á◊π– ø…U ∑˝§ÙœÊÇŸËø¥ Áflπ– ◊ŸÙflÎûÊËH 37H ‡ÊËÛUÊÁøÿ
÷≈UË– ÃÊÃ∂Ê Ã∂ Ë¥ •ÊªË ©U∆UË– ø¢º˝È ŒπÙÁŸ ¡›U ¬Ù≈UË¥– ∑§ÙÀ„UÊ
¡Ò‚ÊH 38H Áfl‡flÊø¥ •ÊÿÈcÿ ¡áÊ¥ ©U¡›U– ÃÙ ‚Íÿȸ ©UŒÒ∂ Ê ŒπÙÁŸ
‚fl›U– ¬ÊÁ¬ÿÊ »È§≈UÃË «UÙ›U– «ÈU«UÈ›UÊøH 39H ¡ªÊøË ‚Èπ¬„UÊ¢≈U– øÙ⁄UÊ¢
◊⁄UáÊÊ„ÍUÁŸ ÁŸ∑Χc≈ÔU– ŒÈœÊø¥ ∑§Ê›U∑ͧ≈U– „UÙÿ √ÿÊ›UË¥H 240H •ªÊœ¥
‚◊Ⱥ˝¡›¥U– ¬˝ÊÁ‡ÊÃÊ¢ •Áœ∑¥§ ¡›U– fl«UflÊÇŸË Ÿ Á◊›U– ‡ÊÊ¢Áà ∑§„UË¥H 41H
ÃÒ‚Ê ÁfllÊÁflŸÙŒÁfl÷fl¥– Œπ ¬ÈÁ…U∂ Ê¢ øË¥ ŒÒfl¥– âfl âfl ⁄UÙ·È ŒÈáÊÊfl– ∑˝§ÙœÈ
ÃÙ ¡ÊáÊH 42H •ÊÁáÊ ◊Ÿ ‚¬Ê¸øË ∑ȧ≈UË– «UÙ›U ŸÊ⁄UÊøÊ¢øË ‚È≈UË– ’Ù∂áÊ¥
Ã flÎc≈ÔUË– ߢª›UÊ¢øËH 43H ÿ⁄U ¡¥ Á∑˝§ÿÊ¡ÊÖ Ã¥ ÁÃπÿÊø¥ ∑§fl¸Ã– ∞‚¥
‚’ÊsÔ π‚ÊÁ‚Ö ¡ÿÊø¥ ªÊH 44H ÃÙ ◊ŸÈcÿʢà •œ◊È ¡ÊáÊ– ¬ÊL§cÿÊø¥
•flÃ⁄UáÊ– •ÊÃÊ¢ •Êß∑§ πÍáÊ– •ôÊÊŸÊøËH 45H Ã⁄UË ‡ÊËÃÙcáÊS¬‡Êʸ–
ÁŸflÊ«ÈU ŸáÊ ¬Ê·ÊáÊÈ ¡Ò‚Ê– ∑§Ê¢ ⁄UÊòÊË •ÊÁáÊ ÁŒfl‚Ê– ¡Êàÿ¢œÈ ÃÙH 46H
•ÊªË ©UÁ∆U∂ Ê •Ê⁄UÙªáÊ¥– ¡Ò‚Ê πÊlÊπÊl Ÿ ê„UáÊ– ∑§Ê¢ ¬Á⁄U‚Ê ¬Ê«ÈU ŸáÊ–
‚ÙŸÿÊ ∂Ù„UÊH 47H ŸÊÃ⁄UË Ã ŸÊŸÊ⁄U‚Ë¥– Á⁄UÉÊÙÁŸ Œfl˸ ¡Ò‚Ë– ¬⁄UË
⁄U‚Sflʌʂ˖ øÊπÊ¥ ŸáÊ¥H 48H ∑§Ê¢ flÊ⁄UÊ ¡Ò‚Ê ¬Ê⁄UπË– Ÿ√„UÁø ªÊ
◊ʪʸ◊ʪʸÁflπË¥– ÃÒ‚¢ ∑ΧàÿÊ∑ΧàÿÁflfl∑§Ë¥– •¢œ¬áÊ ¡¥H 49H „¥U øÙπ „¥U
◊Ò›U– ∞‚¥ ŸáÊÙÁŸÿÊ¢ ’Ê›U– Œπ Ã¥ ∑§fl›U– ◊ÈπË¥Áø ÉÊÊ∂ËH 250H ÃÒ‚¥
¬Ê¬¬ÈáÿÊø¥ Áπø≈¥U– ∑§⁄UÙÁŸ πÊÃÊ¢ ’ÈÁhøc≈ÔU– ∑§«ÈU ◊œÈ⁄U Ÿ flÊ≈U– ∞‚Ë
¡ Œ‡ÊÊH 51H ÁÃÿ ŸÊ◊ •ôÊÊŸ– ÿÊ ’Ù∂Ê ŸÊ„UË¥ •ÊŸ– ∞fl¢ ‚Ê„UË ŒÙ·Ê¢ø¥
Áøã„U– ‚Ê¢ÁªÃ∂¥H 52H ß„UË¥ø ‚Ê„UË ŒÙ·Ê¢ªË¥– „U •Ê‚È⁄UË ‚¢¬ÁûÊ ŒÊ≈ÈUªË–
386 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¡Ò‚¥ ÕÙ⁄U Áfl·ÿ ‚È÷ª •¢ªË¥– •¢ª ‚ÊŸ¥H 53H ∑§Ê¢ ÁÃÉÊÊ¢ flã„UË¥ëÿÊ ¬Ê¢ÃË¥–
¬Ê„UÃÊ¢ ÕÙ«U ∆UÊÿ ª◊ÃË– ¬⁄UË Áfl‡fl„UË ¬˝ÊáÊÊ„ÈUÃË– ∑§M¢§ Ÿ ¬È⁄UH 54H
œÊÃÿÊ„UË ªÁ∂ÿÊ ‡Ê⁄UáÊ– Áòʌٷ˥ Ÿ øÈ∑§ ◊⁄UáÊ– ÃÿÊ ÁÄUË¥øË ŒÈáÊË ¡ÊáÊ–
‚Ê„UË ŒÙ· „UH 55H ß„UË¥ ‚Ê„UË ŒÙ·Ë¥ ‚¢¬ÍáÊ˸– ¡Ê∂Ë ßÿÁø ©U÷Ê⁄UáÊË–
ê„UáÊıÁŸ •Ê‚È⁄UË ©UáÊË– ‚¢¬ŒÊ Ÿ√„UH 56H ¬⁄UË ∑˝Í§⁄Uª˝„UÊ¢øË ¡Ò‚Ë– ◊Ê¢ŒË
Á◊›U ∞∑§Áø ⁄UʇÊË– ∑§Ê¢ ÿÃË ®ŸŒ∑§Ê¬Ê‚Ë¥– •‡Ê· ¬Ê¬¢H 57H ◊⁄UáÊÊ⁄UÊø¥
•Ê¢ª– ¬Á«UÉÊÊÃË •flÉÊÁø ⁄UÙª– ∑§Ê¢ ∑ȧ◊È„ÍUÃËZ ŒÈÿÙ¸ª– ∞∑§fl≈UÃËH 58H
Áfl‡flÊ‚∂Ê •ÊÃÈ«UflË¡ øÙ⁄UÊ– Á‡ÊáÊ∂Ê ‚Èß¡ ◊„UʬÈ⁄UÊ– ÃÒ‚¥ ŒÙ·Ë ß„UË¥ Ÿ⁄UÊ–
•ÁŸc≈ÔU ∑§Ë¡H 59H ∑§Ê¢ •ÊÿÈcÿ ¡ÊÁÃÿ fl›U– ‡ÊÁ›Uÿ ‚ÊÃfl©U›UË Á◊›U–
ÃÒ‚ ‚Ê„UË ŒÙ· ‚ª›U– ¡Ù«UÃË ÃÿÊH 260H ◊ÙˇÊ◊ʪʸ∑§«U– ¡Ò¥ ÿÊ¢øÊ
•Ê¢’ÈπÊ ¬«U– ÃÒ¥ Ÿ ÁŸÉÊ ê„UáÊıÁŸ ’È«U– ‚¢‚Ê⁄UË¥ ÃÙH 61H •œ◊Ê¢ ÿÙŸË¥ëÿÊ
¬Ê©U≈UË¥– ©UÃ⁄Uà ¡Ù Á∑§⁄UË≈UË– SÕÊfl⁄UÊ¢„UË Ã›Ufl≈UË¥– ’Ò‚áÊ¥ ÉÊH 62H „¥U •‚Ù
ÃÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥– Á◊›UÙÁŸ ‚Ê„UË ŒÙ·Ë¥ ß„UË–¥ •Ê‚È⁄UË ‚¢¬ÁûÊ ¬Ê„UË–¥ flÊ…UÁfl¡H 63H
∞Á‚ÿÊ ÿÊ ŒÙŸË– ‚¢¬ŒÊ ¬˝Á‚hÊ ¡ŸË¥– ‚Ê¢ÁªÃÁ∂ÿÊ Áøã„UË–¥ flª›UÊÀÿÊH 64H
ŒÒflË ‚ê¬Ám◊ÙˇÊÊÿ ÁŸ’ãœÊÿÊ‚È⁄UË ◊ÃÊ–
◊Ê ‡ÊÈø— ‚ꬌ¢ ŒÒflË◊Á÷¡ÊÃÙ˘Á‚ ¬Êá«UflH 5H
ßÿÊ ŒÙã„UË¥◊Ê¡Ë ¬Á„U∂ Ë– ŒÒflË ¡ ê„UÁáÊÃ∂Ë– Ã ◊ÙˇÊ‚ÍÿZ ¬Ê„U∂ Ë–
©UπÊÁø ¡ÊáÊH 65H ÿ⁄UË ¡ ŒÈ‚⁄UË– ‚¢¬ÁûÊ ∑§Ê¢ •Ê‚È⁄UË– Ã ◊Ù„U∂ Ù„UÊøË
π⁄UË– ‚Ê¢π›UË ¡ËflÊ¢H 66H ¬Á⁄U „¥U •Êß∑§ÙÁŸ ¤ÊáÊ¥– ÷ÿ ÉÊ‚Ë „UÙ ◊Ÿ¢–
∑§Êÿ ⁄UÊòÊËøÊ ÁŒŸ¥– œÊ∑ȧ œÁ⁄U¡H 67H „U •Ê‚È⁄UË ‚¢¬ÁûÊ ÃÿÊ– ’¢œÊ∂ʪ˥
œŸ¢¡ÿÊ– ¡Ù ‚Ê„UË ŒÙ·Ê¢ ÿÿÊ¢– •ÊüÊÿÙ „UÙÿH 68H ÃÍ¢ âfl ¬Ê¢«UflÊ–
‚Ê¢ÁªÃ∂ÿÊ ŒÒflÊ– ªÈáÊÁŸœË ’⁄UflÊ– ¡ã◊∂Ê‚ËH 69H ê„UáÊıÁŸ ¬ÊÕʸ ÃÍ¢
ÿÊ– ŒÒflË ‚¢¬ûÊË SflÊÁ◊ÿÊ– „UÙ™§ÁŸ ÿÊfl¢ ©UflÊÿÊ– ∑Ò§flÀÿÊÁøÿÊH 270H
mı ÷ͪı¸ ∂Ù∑§˘ÁS◊ãŒÒfl •Ê‚È⁄U ∞fl ø–
ŒÒflÙ ÁflSÃ⁄U‡Ê— ¬˝ÙÄà •Ê‚È⁄¢U ¬ÊÕ¸ ◊ oÎáÊÈH 6H
•ÊÁáÊ ŒÒflÊ¢ •Ê‚È⁄UÊ¢– ‚¢¬ÁûÊfl¢ÃÊ¢ Ÿ⁄UÊ¢– •ŸÊÁŒÁ‚h ©U¡ª⁄UÊ– ⁄UÊ„UÊ≈UËøÊ
•Ê„UH.71H ¡Ò‚¢ ⁄UÊòÊËëÿÊ •fl‚⁄UË–¥ √ÿʬÊÁ⁄U¡ ÁŸ‡ÊÊø⁄UË–¥ ÁŒfl‚Ê ‚È√ÿfl„UÊ⁄UË–¥
 •äÿÊÿ ‚Ê›UÊflÊ 387

◊ŸÈcÿÊÁŒ∑§Ë¥H 72H ÃÒÁ‚ÿÊ •Ê¬È∂ ÊÁ∂ÿÊ ⁄UÊ„UÊ≈UË¥– fløÃË ŒÙã„Ë ‚Îc≈ÔUË–

ŒÒflË •ÊÁáÊ Á∑§⁄UË≈UË– •Ê‚È⁄UË ÿÕH 73H ÃflË¥Áø ÁflSÃÊM§ÁŸ ŒÒflË–
ôÊÊŸ∑§ÕŸÊÁŒ ¬˝SÃÊflË¥– ◊ʪË∂ ª˝¢ÕË¥ ’⁄UflË– ‚Ê¢ÁªÃ∂ËH 74H •ÊÃÊ¢
•Ê‚È⁄UË ¡ ‚Îc≈ÔËU– ÃÁÕ¢øË ©U¬∂™¢§ ªÙ∆UË– •flœÊŸÊøË ÁŒ∆UË– Œ ¬Ê¢ ÁŸ∑§ËH 75H
Ã⁄UË flÊl¥flËáÊ ŸÊŒÈ– ŸŒË ∑§fláÊÊ„UË ‚ʌȖ ∑§Ê¢ •¬Èc¬Ë¥ ◊∑§⁄¢UŒÈ– Ÿ ∂÷
¡Ò‚ÊH 76H ÃÒ‚Ë ¬˝∑ΧÁà „U •Ê‚È⁄U– ∞∑§∂Ë ŸÙ„U ªÙø⁄U– ¡¢fl ∞∑§Êœ¥
‡Ê⁄UË⁄U– ◊ÊÀ„UÊÃË ŸÊH 77H ◊ª •ÊÁflc∑§⁄U∂ Ê ∂Ê¢ ∑ȧ«¥U– ¬Êfl∑ȧ ¡Ò‚Ê ¡Ù«U–
ÃÒ‚Ë ¬˝ÊÁáÊŒ„UË¥ ‚Ê¢¬«U– •Ê≈UÙ¬∂Ë „UH 78H Ã fl›UË¥ ¡ flÊ…UË ™¢§‚Ê– ÃÁø
•Ê¢ÃÈ∂ Ê ⁄U‚Ê– Œ„UÊ∑§ÊL§ „UÙÿ ÃÒ‚Ê– ¬˝ÊÁáÊÿÊ¢øÊH 79H •ÊÃÊ¢ ÃÿÊÁø
¬˝ÊÁáÊÿÊ¢– M§¬ ∑§M¢§§œŸ¢¡ÿÊ– ÉÊ«U∂ ¡ •Ê‚È⁄UËÿÊ– ŒÙ·flÎ¥ŒË¥H 280H
¬˝flÎÁûÊ¢ ø ÁŸflÎÁûÊ¢ ø ¡ŸÊ Ÿ ÁflŒÈ⁄UÊ‚È⁄UÊ—–
Ÿ ‡Êıø¢ ŸÊÁ¬ øÊøÊ⁄UÙ Ÿ ‚àÿ¢ Ã·È ÁfllÃH 7H
Ã⁄UËU ¬ÈáÿÊ∂ʪ˥ ¬˝flÎûÊË– ∑§Ê¢ ¬Ê¬ÊÁfl·ÿË¥ ÁŸflÎûÊË– ÿÊ ¡ÊáÊáÊÿÊøË
⁄UÊÃË– ÃÿÊø¥ ◊ŸH 81H ÁŸªáÊÿÊ •ÊÁáÊ ¬˝fl‡ÊÊ– ÁøûÊ ŸŒËÃÈ •Êfl‡ÊÊ–
∑§Ù‡ÊÁ∑§≈ÈU ¡Ò‚Ê– ¡ÊÁøãŸ∂Ê ¬Ò¥H 82H ∑§Ê¢ ÁŒœ∂¥ ◊ʪÈÃË ÿ߸∂– ∑§Ë¥ Ÿ
ÿ „¥U ¬È…UË∂– Ÿ ¬Ê„UÃÊ¢ Œ ÷Ê¢«Ufl∂– ◊Íπ¸ øÙ⁄UÊ¢H 83H ÃÒÁ‚ÿÊ ¬˝flÎÁûÊ
ÁŸflÎÁûÊ ŒÙŸË– ŸÁáÊ¡ÃË •Ê‚È⁄UË¥ ¡ŸË¥– •ÊÁáÊ ‡ÊÊÒø Ã¥ SflåŸË¥– ŒπÃË ŸÊ
ÃH 84H ∑§ÊÁ›U◊Ê ‚Ê¢«ËU∂ ∑§Ù›U‚Ê– fl⁄UË øÙπË „UÙ߸∂ flÊÿ‚Ê– ⁄UÊˇÊ‚„UË
◊Ê¢‚Ê– Áfl≈UÙ¥ ‡Ê∑§H 85H ¬⁄UË •Ê‚È⁄UÊ¢ ¬˝ÊÁáÊÿÊ¢– ‡Êıø ŸÊ„UË¥ œŸ¢¡ÿÊ–
¬ÁflòÊàfl ¡flË¥ ÷Ê¢Á«UÿÊ– ◊lÊÁøÿÊH 86H flÊ…UÁflÃË ÁflœËøË •Ê‚– ∑§Ê¢
¬Ê„UÊÃË flÁ«U∂ Ê¢ øË flÊ‚– •ÊøÊ⁄UÊøË ÷Ê·– ŸáÊÃËÁø ÃH 87H ¡Ò‚¢ ø⁄UáÊ¢
‡ÊÁ›ÿø¥– ∑§Ê¢ œÊ¢fláÊ¥ flÊÁ⁄UÿÊø¥– ¡Ê›UáÊ¥ •ÊªËø¢– ÷∂Ã©UÃ¥H 88H ÃÒ‚¢
¬È…UÊ¢ ‚ÍÁŸ SflÒ⁄U– •Êø⁄UÃË Ã ªÊ •Ê‚È⁄U– ‚àÿ¥Á‚ ∑§Ë⁄U flÒ⁄U– ‚ŒÊÁø
ÃÿÊ¢H 89H ¡⁄UË ŸÊ¢ÁªÿÊ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ– Áfl¢øÍ ∑§⁄UË ªÈŒªÈÁ∂ÿÊ– Ã⁄UË ‚ÊøÊ
’Ê∂Ë ’ÙÁ∂ÿÊ– ’Ù∂ÃË ÃH 290H •¬ÊŸÊøÁŸ ÃÙ¥«¥U– ¡⁄UË ‚Ȫ¢œÊ ÿáÊ¥
ÉÊ«U– Ã⁄UË ‚àÿ ÃÿÊ¢ ¡Ù«U– •Ê‚È⁄UÊ¢Ã¥H 91H ∞‚¥ Ã¥ Ÿ ∑§Á⁄UÃÊ¢ ∑§Ê¢„UË¥–
•Ê¢ª¥Áø flÙπ≈¥U ¬Ê„UË¥– •ÊÃÊ¢ ’Ù∂ÃË Ã ŸflÊ߸– ‚Ê¢Áª¡Ò∂H 92H ∞:„UflË¥
∑§⁄UÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥ øÊ¢ª– Ã¥ ÃÿÊÁ‚ ∑Ò¥§ø¥ ŸË≈U •Ê¢ª– ÃÒ‚Ê •Ê‚È⁄UÊ¢øÊ ¬˝‚¢ª–
388 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¬˝‚¢ª¥ ¬Á⁄U‚H 93H ©UœfláÊËø¥ ¡flË¥ ÃÙ¥«U– ©Uª›UË œÈ¢flÊø ©U÷«U– „¥U
¡ÊÁáÊ¡ ÃflË¥ ©UÉÊ«U– ‚Ê¢ªÙ¥ Ã ’Ù∂H 94H
•‚àÿ◊¬˝ÁÃc∆Ô¢U Ã ¡ªŒÊ„ÈU⁄UŸË‡fl⁄U◊˜–
•¬⁄US¬⁄U‚ê÷Íâ Á∑§◊ãÿà∑§Ê◊„ÒUÃÈ∑§◊˜H 8H
Ã⁄UË Áfl‡fl „UÊ •ŸÊÁŒ ∆UÊflÙ– ÿÕ ÁŸÿ¢ÃÊ ß¸‡fl⁄U⁄UÊflÙ– øÊflÁ«Uÿ ãÿÊflÙ
•ãÿÊflÙ– ÁŸfl«UË flŒÈH 95H flŒË¥ •ãÿÊÿË¥ ¬«U– ÃÙ ÁŸ⁄Uÿ÷Ùª¥ Œ¢«U–
‚ãÿÊÿË ÃÙ ‚È⁄UflÊ«¥U– SflªËZ Á¡ÿH 96H ∞‚Ë „U Áfl‡fl√ÿflSÕÊ– •ŸÊÁŒ
¡ ¬ÊÕʸ– ßÿÃ¥ ê„UáÊÃË Ã flÎÕÊ– •flÉÊ¥Áø „¥UH 97H ÿôÊ◊Í…U ∆UÁ∑§∂ ÿʪ˥–
ŒflÁ¬‚¥ ¬˝ÁÃ◊ÊÁ∂¢ªË¥– ŸÊªfl∂ ÷ªfl ÿ٪˖ ‚◊ÊÁœ÷˝◊¥H 98H ÿÕ
•Ê¬È∂ÁŸ ’›¥U– ÷ÙÁª¡ ¡¥ ¡¥ fl¥≈UÊ›¥U– „¥U flÊ¢øÙÁŸ ∑¥§ flª›¥U– ¬Èáÿ
•Ê„UH 99H ŸÊ •‡ÊÄìáÊ¥ •Ê¢Áª∑¥§– flª›Ufl¥≈UÊ›UË¥ Ÿ ≈U∑¥§– ∞‚Ê
ªÊÁŒ¡flËáÊ Áfl·ÿ‚Èπ¥– Ã¥Áø ¬Ê¬H 300H ¬˝ÊáÊ ÉÊ¬ÃË ‚¢¬ãŸÊ¢ø– Ã¥
¬Ê¬ ¡⁄UË ‚Êø¥– Ã⁄UË ‚fl¸Sfl „UÊÃÊ ÿ ÃÿÊ¢ø¥– „U ¬Èáÿ»§›U ∑§Ë¥H 1H ’›UË
•’›UÊÃ¥ πÊÿ– „¥UÁø ’ÊÁœÃ ¡⁄UË „UÙÿ– Ã⁄UË ◊Ê‚ÿÊ¢ ∑§Ê¢ Ÿ „UÙÿ–
ÁŸ‚¢ÃÊŸH 2H •ÊÁáÊ ∑ȧ›¥U ‡ÊÙœÍÁŸ ŒÙã„UË– ∑ȧ◊Ê⁄¥UÁø ‡ÊÈ÷∂ÇŸË¥– ◊›UflË¡ÃË
¬˝¡Ê‚ÊœŸË¥– „UÃÈ ¡⁄UËH 3H Ã⁄UË ¬‡ÊȬˇÊÊÁŒ ¡ÊÃË– ¡ÿÊ Á◊ÃË ŸÊ„UË¥
‚¢ÃÃË– ÃÿÊ¢ ∑§ÙáÊ¥ ¬˝ÁìûÊË¥– ÁflflÊ„U ∑§∂H 4H øÙÁ⁄Uÿø¥ œŸ •Ê∂¥– Ã⁄UË
Ã¥ ∑§ÙáÊÊÁ‚ Áfl· ¡Ê∂¥– flÊ∂÷¥ ¬⁄UmÊ⁄U ∑§∂¥– ∑§Ù…UË ∑§ÙáÊË „UÙÿH 5H
ê„UáÊÊÒÁŸ ŒflÙ ªÙ‚Ê¥flË– ÃÙ œ◊ʸœ◊ȸ ÷ÙªflË– •ÊÁáÊ ¬⁄UòÊÊëÿÊ ªÊ¢flË¥– ∑§⁄UË
ÃÙ ÷ÙªËH 6H ¬⁄UË ¬⁄UòÊ ŸÊ ŒflÙ– Ÿ ÁŒ‚ ê„UáÊÊÒÁŸ Ã¥ flÊflÙ– •ÊÁáÊ ∑§Ãʸ
ÁŸ◊ ◊Ê ∆UÊflÙ– ÷ÙÇÿÊÁ‚ ∑§fláÊÈH 7H ÿÕ ©Ufl¸Á‡ÊÿÊ ß¢º˝ ‚ÈπË– ¡Ò‚Ê ∑§Ê¢
Sflª¸∂ Ù∑§Ë¥– ÃÒ‚ÊÁø ∑ΧÁ◊„UË Ÿ⁄U∑§Ë¥– ∂Ù›UÃÈ ‡∂ÊÉÊH 8H ê„UáÊıÁŸ Ÿ⁄U∑§
SflªÈ¸– Ÿ√„U ¬Ê¬¬Èáÿ÷ʪȖ ¡ ŒÙ„UË¥ ∆UÊÿË¥ ‚Èπ÷٪Ȗ ∑§Ê◊ÊøÊÁø ÃÙH 9H
ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ∑§Ê◊¢– SòÊˬÈL§·ÿÈÇ◊¥– Á◊›UÃË ÃÕ ¡ã◊– •ÊÉÊfl¥ ¡ªH 310H
•ÊÁáÊ ¡¥ ¡¥ •Á÷∂Ê·¥– SflÊÕʸ∂ ʪ˥ „¥U ¬Ù·– ¬Ê∆UË¥ ¬⁄US¬⁄Um·¥– ∑§Ê◊Áø
ŸÊ‡ÊËH 11H ∞fl¢ ∑§Ê◊ÊflÊ¢øÍÁŸ ∑§Ê¢„UË¥– ¡ªÊ ◊ÍÔ›UÁø •ÊŸ ŸÊ„UË¥– ∞‚¢
’Ù∂ÃË ¬Ê„UË¥– •Ê‚È⁄U ªÊ ÃH 12H •ÊÃÊ¢ •‚Ù „¥U Á∑§«UÊ›U– ’Ù∂Ë Ÿ ∑§M¢§
¬ÉÊ›U– ‚Ê¢ªÃÊ¢Áø ‚»§Ù∂– „UÙÂ flÊøÊH 13H
 •äÿÊÿ ‚Ê›UÊflÊ 389

∞ÃÊ¢ ŒÎÁc≈ÔU◊flc≈ÔUèÿ Ÿc≈ÔUÊà◊ÊŸÙ˘À¬’Èhÿ—–

¬˝÷flãàÿȪ˝∑§◊ʸáÊ— ˇÊÿÊÿ ¡ªÃÙ˘Á„UÃÊ—H 9H
•ÊÁáÊ ß¸‡fl⁄UÊÁøÿÊ π¢ÃË– ŸÈ‚ÁœÿÊÁø ∑§Á⁄UÃË øÊ¢ÕË– „¥U„UË ŸÊ„UË¥ ÁøûÊË¥–
ÁŸ‡øÿÙ ∞∑ȧH 14H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ©UÉÊ«U– •Ê¢ªË¥ ÷M§ÁŸÿÊ¢ ¬ÊπÊ¢«U– ŸÊÁSÃ∑§¬áÊÊø¥
„UÊ«U– ⁄UÙ¥Áfl∂¥ ¡ËflË¥H 15H Ã fl›Ë¥ SflªÊ¸∂ ʪ˥ •ÊŒL§– ∑§Ê¢ Ÿ⁄U∑§ÊøÊ
•«UŒL§– ÿÊ flÊ‚ŸÊ¢øÊ •¢∑ȧL§– ¡›UÙÁŸ ª∂ ÊH 16H ◊ª ∑§fl›U ÿ
Œ„UπÙ«UÊ¢– •◊äÿÙŒ∑§ÊøÊ ’È«U’È«UÊ– Áfl·ÿ¬¢∑§Ë¥ ‚È„UÊ«UÊ– ’È«UÊ∂ ªÊH 17H
¡Ò¥ •Ê≈UÊfl¥ „UÙÃË ¡›Uø⁄U– Ã¢Ò «UÙ„UË¥ Á◊›UÃË¥ …UËfl⁄U– ∑§Ê¢ ¬«UÊfl¥ „UÙÿ ‡Ê⁄UË⁄–
ÃÒ¥ ⁄UÙªÊ ©UŒÿÙH 18H ©UŒÒ¡áÊ¥ ∑§ÃÍø¥ ¡Ò‚¥– Áfl‡flÊ •ÁŸc≈ÔUÊg‡Ê¥– ¡ã◊ÃË
Ã ÃÒ‚– ∂Ù∑§Ê¢ •Ê≈Í¢UH 19H ÁflM§…UÁ∂ÿÊ •‡ÊÈ÷– »È§≈UÃË ÃÒ¥ Ã ∑§Ù¥÷–
¬Ê¬Êø ∑§ËÌÃSâ÷U– øÊ∂Ã ÃH 320H •ÊÁáÊ ◊ʪʢ¬È…UÊ¢ ¡Ê›UáÊ¥– flÊ¢øÍÁŸ
•ÊªË ∑§Ê¢„UË¥ ŸáÊ¥– ÃÒ‚¥ ÁflL§hÁø ∞∑§ ∑§⁄UáÊ¥– ÷∂ÃÿÊ¢H 21H ¬⁄UË Ã¥Áø
ªÊ ∑§⁄UáÊ¥– •ÊŒÁ⁄UÃË ‚¢÷˝◊¢ ¡áÊ¢– ÃÙ •Êß∑§ ¬ÊÕʸ ê„UáÊ– üÊËÁŸflÊ‚ÈH 22H
∑§Ê◊◊ÊÁüÊàÿ ŒÈc¬Í⁄¢U Œê÷◊ÊŸ◊ŒÊÁãflÃÊ—–
◊Ù„UÊŒ˜ªÎ„UËàflÊ‚Œ˜ª˝Ê„UÊã¬˝fløãÃ˘‡ÊÈÁøfl˝ÃÊ— H 10H
Ã⁄UË ¡Ê›U ¬ÊÁáÊÿ¥ Ÿ ÷⁄U– •ÊªË ߢœŸ Ÿ ¬È⁄U– ÃÿÊ¢ ŒÈ÷¸⁄UÊ¢Áøÿ œÈ⁄U–
÷È∑§Ê›ÈU ¡ÙH 23H ÃÿÊ ∑§Ê◊ÊøÊ flÙ∂ÊflÊ– ¡ËflË¥ œM§ÁŸ ¬Ê¢«UflÊ–
Œ¢÷◊ÊŸÊøÊ ◊›UÊflÊ– ◊›UÁflÃËH 24H ◊ÊÃÁ∂ÿÊ ∑È¢§¡⁄UÊ– •Êª›UË ¡Ê∂Ë
◊ÁŒ⁄UÊ– ÃÒ‚Ê ◊ŒÊøÊ ÃÊ∆UÊ Ã¢fl ¡⁄UÊ– ø…UÃÊ¢ •Ê¢ªË¥H 25H •ÊÁáÊ •Êª˝„UÊ
ÃÙÁø ∆UÊflÙ– flÁ⁄U ◊ı…KÊ∞‚Ê ‚ÊflÊflÙ– ◊ª ∑§Êÿ flÊŸÍ¢ ÁŸflʸ„UÙ–
ÁŸ‡øÿÊøÊH 26H Á¡„UË¥ ¬⁄UÙ¬ÃÊ¬È ÉÊ«U– ¬⁄UÊflÊ ¡ËflÈ ⁄Uª«U– ÁÄUË¥ ∑§◊ËZ
„UÙ™§ÁŸ ªÊ…U– ¡ã◊flÎûÊËH 27H ◊ª •Ê¬È∂¥ ∑§∂¥ »§Ù∑§ÊÁ⁄UÃË– •ÊÁáÊ ¡ªÊÃ¥
ÁœP§ÊÁ⁄UÃË– ŒÊ„UË¥ ÁŒ‡ÊË¥ ¬‚Á⁄UÃË– S¬Î„UÊ¡Ê›UH 28H ∞‚ÁŸ ªÊ •Ê≈UÙ¬¥–
ÕÙÁ⁄Uÿ¥ •ÊáÊÃË ¬Ê¬¥– œ◊¸œŸÈ πÈ⁄U¬¥– ‚È≈U∂¥ ¡Ò‚¥H 29H
ÁøãÃÊ◊¬Á⁄U◊ÿÊ¢ ø ¬˝∂ÿÊãÃÊ◊ȬÊÁüÊÃÊ—–
∑§Ê◊Ù¬÷Ùª¬⁄U◊Ê ∞ÃÊflÁŒÁà ÁŸÁ‡øÃÊ—H 11H
ÿÊÁø ÿ∑§Ê •ÊÿÃË– ÃÿÊÁøÿÊ ∑§◊¸¬˝flÎûÊË– •ÊÁáÊ Á¡ÁáÊÿÊ„UË ¬⁄UıÃË–
flÊ„UÃË Áø¢ÃÊH 330H ¬ÊÃÊ›UÊ„ÍUÁŸ ÁŸêŸ– Á¡ÿÁøÿ ©¢UøËÿ ‚ÊŸ¥ ªªŸ–
¡¥ ¬Ê„ÊUÃÊ¢ ÁòÊ÷ÈflŸ– •áÊÈ„UË ŸÙ„UH 31H Ã ÿÙª¬≈UÊøË ◊fláÊË–
390 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¡ËflË¥ •ÁŸÿ◊ Áø¢ÃfláÊË– ¡ ‚Ê¢«Í¢U ŸáÊ ◊⁄UáÊË¥– flÀ∂÷Ê ¡Ò‚ËH 32H ÃÒ‚Ë
Áø¢ÃÊ •¬Ê⁄U– flÊ…UÁflÃË ÁŸ⁄¢UÃ⁄U– ¡ËflË¥ ‚ÍÁŸ •‚Ê⁄U– Áfl·ÿÊÁŒ∑§H 33H
ÁSòÊÿÊ ªÊß∂¥ •Êß∑§Êfl¥– SòÊËM§¬ «UÙ›UÊ¢ ŒπÊfl¥– ‚flZÁº˝ÿË¥ •ÊÁ∂¢ªÊfl¥–
ÁSòÊÿÃ¥ÁøH 34H ∑ȧ⁄Ufl¢«UË ∑§Ë¡ •◊ÎÃ¥– ∞‚¥ ‚Èπ ÁSòÊÿ¬⁄UıÃ¥– ŸÊ„UË¥Áø
ê„UáÊıÁŸ ÁøûÊ¥– ÁŸ‡øÿÙ ∑§∂ÊH 35H ◊ª ÃÿÊÁø SòÊË÷ÙªÊ-– ∂ʪ˥
¬ÊÃÊ›U SflªÊ¸– œÊ¢flÃË ÁŒÁÇfl÷ʪʖ ¬⁄UıÃ„UËH 36H
•Ê‡ÊʬʇʇÊÃÒ’¸hÊ— ∑§Ê◊∑˝§Ùœ¬⁄UÊÿáÊÊ—–
߸„UãÃ ∑§Ê◊÷ÙªÊÕ¸◊ãÿÊÿŸÊÕ¸‚@ÿÊŸ˜H 12H
•ÊÁ◊·∑§fl›ÈU ÕÙ⁄UË •Ê‡ÊÊ– Ÿ ÁfløÊÁ⁄UÃÊ¢ Áª›UË ◊Ê‚Ê– ÃÒ‚¥ ∑§Ë¡
Áfl·ÿʇÊÊ– ÃÿÊ¢Á‚ ªÊH 37H flÊ¢Á¿Uà âfl Ÿ ¬flÁÖ ◊ª ∑§Ù⁄UÁ«UÿÁø
•Ê‡ÊøË ‚¢ÃÃË– flÊ…U™¢§ flÊ…U™¢§ „UÙÃË– ∑§Ù‡ÊÁ∑§«UH 38H •ÊÁáÊ ¬‚Á⁄U∂ Ê
•Á÷∂Ê·È– •¬ÍáÊȸ „UÙÿ ÃÙÁø m·È– ∞fl¢ ∑§Ê◊∑˝§ÙœÊ¢„ÍUÁŸ •Áœ∑ȧ– ¬ÈL§·ÊÕȸ
ŸÊ„UË¥H 39H ÁŒ„UÊ πÙ∂áÊ¢ ⁄UÊòÊË¥ ¡ÊªÙflÊ– ∆UÊáÊÊ¢ÃÁ⁄UÿÊ¢ ¡Ò‚Ê ¬Ê¢«UflÊ–
•„UÙ⁄UÊòÊË¥„UË Áfl‚Ê¢flÊ– ÷≈UÁøŸÊH 340H ÃÒ‚¥ ©¢UøıÁŸ ∂ÙÁ≈U∂¥ ∑§Ê◊¥–
Ÿ„U≈UÃË ∑˝§ÙœÊÁøÿ …U◊– Ã⁄UË ⁄Uʪm· ¬˝◊¥– Ÿ ◊ÊÃË ∑¥§„UËH 41H ÃflË¥Áø
¡ËflË¥ÁøÿÊ „UÊ¢flÊ– Áfl·ÿflÊ‚ŸÊ¢øÊ ◊›UÊflÊ– ∑§∂Ê Ã⁄UË ÷ÙªÊflÊ– •ÕZ ∑§Ë¥
ŸÊH 42H ê„UáÊÊÒÁŸ ÷ÙªÊflÿʡ٪ʖ ¬È⁄UÃÊ •Õȸ ¬Ò¥ ªÊ– •ÊáÊÊflÿÊ ¡ªÊ–
¤ÊÙ¥’ÃË ‚Ò⁄UÊH 43H ∞∑§ÊÃ¥ ‚ÊœÍÁŸ ◊ÊÁ⁄UÃË– ∞∑§ÊÁø ‚fl¸Sfl¥ „UÁ⁄UÃË–
∞∑§Ê∂ʪ˥ ©U÷ÊÁ⁄UÃË– •¬Êÿÿ¢òÊ¥H 44H ¬ÊÁ‡Ê∑¥§ ¬ÙÃË¥ flʪÈ⁄UÊ– ‚ÈáÊË¥
‚‚ÊáÊ¥ Áø∑§Ê≈UË πÙ¥øÊ⁄UÊ– ÉÊ™§ÁŸ ÁŸÉÊÃË «UÙ¥ª⁄UÊ– ¬Ê⁄UœË ¡Ò‚H 45H Ã
¬Ù‚ÊflÿÊ ¬Ù≈U– ◊ÊM§ÁŸ ¬˝ÊÁáÊÿÊ¢ø ‚¢ÉÊÊ≈U– •ÊÁáÊÃË ∞‚¥ ÁŸ∑Χc≈ÔU– Ã¥„UË
∑§Á⁄UÃËH 46H ¬⁄U¬˝ÊáÊÉÊÊÃ¥– ◊Ô›UÁflÃË ÁflûÊ¥– Á◊›UÊÀÿÊ ÁøûÊ¥– ÃÙ·áÊ¥
∑Ò§‚¥H 47H
ߌ◊l ◊ÿÊ ∂éœÁ◊◊¢ ¬˝ÊåSÿ ◊ŸÙ⁄UÕ◊˜–
ߌ◊SÃËŒ◊Á¬ ◊ ÷ÁflcÿÁà ¬ÈŸœ¸Ÿ◊˜H 13H
ê„UáÊ •ÊÁ¡ Á◊ÿÊ¢– ‚¢¬ÁûÊ ’„ÈUÃ∑§Ê¢ÁøÿÊ– •Ê¬ÈÀÿÊ „UÊÃË¥ ∑§Á∂ÿÊ– œãÿÈ
ŸÊ ◊ËH 48H ∞‚Ê ‡∂ÊÉÊÙ¥ ¡¢fl ¡Êÿ– âfl ◊Ÿ •ÊáÊË∑§„UË flÊ„U– ‚fl¥Áø
ê„UáÊ ¬Ê„U– •ÊÁáÊ∑§Ê¢ø¥„UË •ÊáÊÍ¢H 49H „¥U ¡ÃÈ∂¥ •‚ ¡ÙÁ«U∂¥– ÃÿÊøÁŸ
 •äÿÊÿ ‚Ê›UÊflÊ 391

÷Ê¢«Ufl∂¥– ∂Ê÷Ê ÉÊ߸Ÿ ©U⁄U∂¥– ø⁄UÊø⁄U „¥UH 350H ∞‚ÁŸ œŸÊ Áfl‡flÊÁøÿÊ–
◊ËÁø „UÙ߸Ÿ SflÊÁ◊ÿÊ– ◊ª ÁŒ∆UË ¬«U ÃÿÊ– ©U⁄UÙ¥ ŸŒËH 51H
•‚ı ◊ÿÊ „U× ‡ÊòÊÈ„¸UÁŸcÿ øʬ⁄UÊŸÁ¬–
߸‡fl⁄UÙ˘„U◊„¢U ÷ÙªË Á‚hÊ˘„¢U ’∂flÊã‚ÈπËH 14H
„U ◊ÊÁ⁄U∂ flÒ⁄UË ÕÙ«U– •ÊáÊË∑§„UË ‚ʜ˟ ªÊ…U– ◊ª ŸÊ¢ŒŸ ¬flÊ«¥U–
ÿ∑§∂ÊÁø ◊ËH 52H ◊ª ◊ʤÊË¥ „UÙÃË∂ ∑§Ê◊Ê⁄UË¥– ÁÃÿ¥flÊ¢øÍÁŸ ÿ⁄¥U ◊Ê⁄UË¥–
Á∑¢§’„ÈUŸÊ ø⁄UÊø⁄UË¥– ߸‡flL§ ÃÙ ◊ËH 53H ◊Ë ÷Ùª÷ÍÁ◊øÊ ⁄UÊflÙ– •ÊÁ¡
‚fl¸‚ÈπÊ‚Ë ∆UÊflÙ– ê„UáÊÊÒÁŸ ߢº˝È„UË flÊflÙ– ◊ÊÃ¥ ¬Ê„ÍÁŸH 54H ◊Ë ◊Ÿ¢ flÊøÊ
Œ„¥U– ∑§⁄UË¥ Ã¥ ∑Ò§‚¥ ŸÙ„U– ∑¥§ ◊¡flÊ¢øÍÁŸ •Ê„U– •ÊôÊÊÁ‚h •ÊŸH 55H
âflÁø ’Á›UÿÊ ∑§Ê›ÈU– ¡¢fl Ÿ ÁŒ‚¥ ◊Ë •ÃÈ’¸›ÈU– ‚ÈπÊøÊ ∑§Ë⁄U ÁŸπ›ÈU–
⁄UÊÁ‚flÊ ◊ËÁøH 56H
•Ê…KÙ˘Á÷¡ŸflÊŸÁS◊ ∑§Ù˘ãÿÙ˘ÁSà ‚ŒÎ‡ÊÙ ◊ÿÊ–
ÿˇÿ ŒÊSÿÊÁ◊ ◊ÙÁŒcÿ ßàÿôÊÊŸÁfl◊ÙÁ„UÃÊ—H 15H
∑ȧ’L§ •ÊÁÕ∂Ê „UÙÿ– ¬⁄UË ÃÙ ŸáÊ ◊ʤÊË ‚Ùÿ– ‚¢¬ûÊË ◊¡‚◊ Ÿ√„U–
üÊËŸÊÕÊ„UËH 57H ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ∑ȧ›UÊøÊ ©U¡Ê›ÍU– ∑§Ê¢ ¡ÊÁêÙÃÊ¢øÊ ◊›ÍU–
¬Ê„UÃÊ¢ ’˝rÊÔÊ„UË „U›ÍU– ©UáÊÊÁø ÁŒ‚H 58H ê„UáÊÊÒÁŸ Á◊⁄UÁflÃË ŸÊ¢fl¥– flÊÿÊ¢
߸‡fl⁄UÊÁŒ •ÊÉÊfl– ŸÊ„UË¥ ◊¡‚Ë¥ ‚⁄UË ¬Êfl– ∞‚¥ ∑§Ùá„UËH 59H •ÊÃÊ¢
∂Ù¬∂Ê •Á÷øÊL§– ÃÿÊ ∑§⁄UËŸ ◊Ë ¡ËáÊÙ¸hÊL§– ¬˝ÁÃc∆ÔUËŸ ¬⁄U◊ÊL§–
ÿʪfl⁄UËH 360H ◊ÊÃ¥ ªÊÃË flÊÁŸÃË– Ÿ≈UŸÊø¥ Á⁄U¤ÊÁflÃË– ÃÿÊ¢ Œ߸Ÿ
◊ʪÃË– Ã Ã flSÃÈH 61H ◊ÊÁ¡⁄UÊ •ãŸ¬ÊŸË¥– ¬˝◊ŒÊ¢ëÿÊ •ÊÁ∂¢ªŸË¥– ◊Ë
„UÙ߸Ÿ ÁòÊ÷ÈflŸË¥– •ÊŸ¢ŒÊ∑§ÊL§H 62H ∑§Êÿ ’„ÈU ‚Ê¢ªÙ¥ ∞‚– Ã •Ê‚È⁄Uˬ˝∑ΧÃË
Á¬‚¥– ÃÈ⁄¢UÁ’ÃË •‚Ù‚¥– ªªŸı›¥U ÁÃÿ¥H 63H
•Ÿ∑§ÁøûÊÁfl÷˝ÊãÃÊ ◊Ù„U¡Ê∂‚◊ÊflÎÃÊ—–
¬˝‚ÄÃÊ— ∑§Ê◊÷Ùª·È ¬ÃÁãà Ÿ⁄U∑§˘‡ÊÈøıH 16H
Öfl⁄UÊøÁŸ •Ê≈UÙ¬¥– ⁄UÙªË ÷∂ÃÒ‚¥ ¡À¬– øÊfl›UÃË ‚¢∑§À¬¥– ¡ÊáÊ Ã
ÃÒ‚H 64H •ôÊÊŸ •ÊÃ∂ œÈ›UË– ê„UáÊıÁŸ •Ê‡ÊÊ flÊ„U≈ÈU›UË– ÷Ùfl¢«UË¡ÃË
•¢Ã⁄UÊ›UË¥– ◊ŸÙ⁄UÕÊ¢ëÿÊH 65H •ÁŸÿ◊ •Ê·Ê…U ◊ÉÊ– ∑§Ê¢ ‚◊Ⱥ˝Ù◊˸ •÷¢ª–
ÃÒ‚ ∑§ÊÁ◊ÃË •Ÿª– •π¢«U ∑§Ê◊H 66H ◊ª ¬Ò¥ ∑§Ê◊ŸÊÁø ÃÿÊ–
392 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Á¡flË¥ ¡ÊÀÿÊ fl∂Á⁄UÿÊ– flÙ⁄UÁ¬∂Ë ∑§Ê¢Á≈UÿÊ– ∑§◊›¥U ¡Ò‚Ë¥H 67H ∑§Ê¢

¬Ê·ÊáÊÊÁøÿÊ ◊ÊÕÊ¢– „UÊ¢«UË »È§≈U∂ Ë ¬ÊÕʸ– ¡ËflË¥ ÃÒ‚ ‚fl¸ÕÊ– ∑ȧ≈U∑§
¡Ê∂H 68H Ã√„UÊ¢ ø…UÁÃÿ ⁄U¡ŸË– Ã◊ÊøË „UÙÿ ¬È⁄UfláÊË– ÃÒ‚Ê ◊Ù„UÙ
•¢Ã—∑§⁄UáÊË¥– flÊ…UÙ¢Áø ∂ʪH 69H •ÊÁáÊ flÊ…U ¡¢fl ¡¢fl ◊Ù„UÙ– âfl âfl
Áfl·ÿË¥ ⁄UÙ„UÙ– Áfl·ÿ ÃÕ ∆UÊflÙ– ¬ÊÃ∑§Ê‚ËH 370H ¬Ê¬¥ •Ê¬∂ÁŸ ÕÊ¢fl¥–
¡¢fl ∑§Á⁄UÃË ◊›UÊfl– âfl Á¡ÃÊ¢Áø •ÊÉÊfl– ÿÃË Ÿ⁄U∑§Ê¥H 71H ê„UáÊıÁŸ ªÊ
‚È◊ÃË– ¡ ∑ȧ◊ŸÙ⁄UÕÊ¢ ¬ÊÁ›UÃË– Ã •Ê‚È⁄U ÿÃË flSÃË– ÃÿÊ ∆UÊÿÊH 72H
¡Õ •Á‚¬òÊÃL§fl⁄U– πÁŒ⁄Uʪ¢ Ê⁄UÊø «UÙª¥ ⁄U– ÃÊÃ∂Ê Ã∂Ë¥ ‚ʪ⁄U– ©UÃÃÊÃËH 73H
¡Õ ÿÊßʢøË üÊáÊË– „U ÁŸàÿ ŸflË ÿ◊¡ÊøáÊË– ¬«UÃË ÁÃÿ ŒÊL§áÊË¥–
Ÿ⁄U∑§∂Ù∑§Ë¥H 74H ∞‚ Ÿ⁄U∑§ÊÁøÿ ‡Ê∂– ÷ʪ˥ ¡ ¡ ¡ã◊∂– Ã„UË ŒπÙ¥
÷È∂∂– ÿÁ¡ÃË ÿʪ˥H 75H ∞:„UflË¥ ÿʪÊÁŒ∑§ Á∑˝§ÿÊ– •Ê„ÊáÊ ÃÁø
œŸ¢¡ÿÊ– ¬⁄UË Áfl»§›UÃË •Êø⁄UÙÁŸÿÊ¢– ŸÊ≈U∑§Ë ¡Ò‚H 76H flÀ∂÷ÊÁøÿÊ
©U¡Á⁄UÿÊ– •Ê¬áÊÿʬ˝Áà ∑ȧÁSòÊÿÊ– ¡Ù«UÙÁŸ ÃÙÁ·ÃË ¡ÒÁ‚ÿÊ– •„Ufl¬áÊH ¥ 77H
•Êà◊‚ê÷ÊÁflÃÊ— SÃéœÊ œŸ◊ÊŸ◊ŒÊÁãflÃÊ—–
ÿ¡ãÃ ŸÊ◊ÿôÊÒSÃ Œê÷ŸÊÁflÁœ¬Ífl¸∑§◊˜H 17H
ÃÒ‚¥ •Ê¬áÊÿÊ¢ •Ê¬áÊ– ◊ÊÁŸÃÊ ◊„¢UìáÊ– »È§ªÃË •‚ÊœÊ⁄UáÊ– ªflZ
ÃáÊ¥H 78H ◊ª ∂flÙ¥ ŸáÊÃË ∑Ò§‚– •ÊÁ≈UflÊ ∂Ù„UÊø πÊ¢’ ¡Ò‚– ∑§Ê¢
©Uœfl∂ •Ê∑§Ê‡Ê¥– Á‡Ê›UÊ⁄UʇÊËH 79H ÃÒ‚¥ •Ê¬ÈÁ∂ÿ ’⁄Ufl– •Ê¬áÊÁø
Á⁄U¤ÊÃÊ¢ ¡Ëfl¥– ÃÎáÊÊ„UË„ÍUÁŸ •ÊÉÊfl¥– ◊ÊÁŸÃË ŸËøH 380H fl⁄UË œŸÊÁøÿÊ
◊ÁŒ⁄UÊ– ◊Ê¡ÍÁŸ œŸÈœ¸⁄UÊ– ∑ΧàÿÊ∑ΧàÿÁfløÊ⁄UÊ– ‚flÃ¥ ∑§∂¥H 81H ¡ÿÊ
•Ê¢ªË¥ •ÊÿÃË ∞‚Ë– ÃÕ ÿôÊÊøË ªÙ∆UË ∑§Êÿ‚Ë– Ã⁄UË ∑§Êÿ ∑§Êÿ Á¬‚Ë¥–
Ÿ ∑§Á⁄UÃË ªÊH 82H ê„UáÊıÁŸ ∑§ÙáÊ ∞∑§ fl›U– ◊ı…K◊lÊøÁŸ ’›¥U–
ÿʪÊøË¥„UË ≈UflÊ›¥U– •ÊŒÁ⁄UÃËH 83H ŸÊ ∑¢È§«U ◊¢«U¬ flŒË– ŸÊ ©UÁøÃ
‚ÊœŸ‚◊ÎhË– •ÊÁáÊ ÃÿÊ¢‚Ë Ã¢fl ÁflœË– m¢mÁø ‚ŒÊH 84H ŒflÊ¢
’˝ÊrÊÔáÊÊ¢øÁŸ ŸÊ¢fl¥– •Ê«UflÊ⁄UŸÁ„U ŸÙ„UÊfl¥– ∞‚¥ •ÊÕË ÃÕ ÿÊfl¥– ∂ʪ
∑§fláÊÊH 85H ¬Ò¥ flÊ‚L§flÊøÊ ÷Ù∑§‚Ê– ªÊ߸¬È…¥U ∆UflÍÁŸ ¡Ò‚Ê– ©UªÊáÊÊ ÉÊÃË
ˇÊË⁄U⁄U‚Ê– ’ÈÁhfl¢ÃH 86H ÃÒ‚¢ ÿʪÊøÁŸ ŸÊ¢fl¥– ¡ª flÊ™§ÁŸ „UÊ¢fl–
ŸÊªÁflÃË •ÊÉÊfl¥– •„U⁄UÊflÊ⁄UËH 87H ∞‡ÊÊ ∑§Ê¢„UË¥ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ– „UÙÁ◊ÃË ¡
©U¡Á⁄ÿÊ– ÃáÊ¥ ∑§ÊÁ◊ÃË ¬˝ÊÁáÊÿÊ– ‚fl¸ŸÊ‡ÊÈH 88H
 •äÿÊÿ ‚Ê›UÊflÊ 393

•„UVÔUÊ⁄¢U ’∂¢ Œ¬Z ∑§Ê◊¢ ∑˝§Ùœ¢ ø ‚¢ÁüÊÃÊ—–

◊Ê◊Êà◊¬⁄UŒ„U·È ¬˝Ám·ãÃÙ˘èÿ‚Íÿ∑§Ê—H 18H
◊ª ¬È…UÊ¢ ÷⁄UË ÁŸ‡ÊÊáÊ– ∂Ê©UŸË Ã ŒËÁˇÊìáÊ– ¡ªË¥ »§Ù∑§ÊÁ⁄UÃË •Ê¬áÊ–
flÊflÙ flÊflÙH 89H Ã√„UÊ¢ ◊„Uûfl¥ ÃáÊ¥ •œ◊Ê¢– ªflʸ ø…U ◊Á„U◊Ê– ¡Ò‚ ∂fl
ÁŒœ∂ Ã◊Ê– ∑§Ê¡›UÊøH 390H ÃÒ‚¥ ◊ı…K ÉÊáÊÊfl– •ıhàÿ ©¢UøÊfl–
•„¢U∑§ÊL§ ŒÈáÊÊfl– •Áflfl∑ȧ„UËH 91H ◊ª ŒÈ¡ÿÊøË ÷Ê·– ŸÈ⁄UflÊflÿÊ
ÁŸ—‡Ê·– ’Á›ÿ¬áÊÊ •Áœ∑§– „UÙÿ ’›UH 92H ∞‚Ê •„¢U∑§Ê⁄U ’›UÊ–
¡ÊÁ∂ÿÊ ∞∑§fl›UÊ– Œ¬¸‚ʪL§ ◊ÿʸŒfl›UÊ– ‚Ê¢«ÍUÁŸ ©UÃH 93H ◊ª
flÙ‚¢Á«U∂ÁŸ Œ¬Z– ∑§Ê◊Ê„UË Á¬ûÊ ∑ȧL§¬– ÃÿÊ œªË¥ ‚Ò¥ÉÊ ¬Á›U¬– ∑˝§ÙœÊÁÇŸ
ÃÙH 94H ÃÕ ©Uã„UÊ›UÊ •ÊªË π⁄U◊⁄UÊ– Ã∂ÊÃȬÊÁøÿÊ ∑§Ù∆UÊ⁄UÊ– ∂ʪ∂Ê
•ÊÁáÊ flÊ⁄UÊ– ‚È≈U∂ Ê ¡Ò‚ÊH 95H ÃÒ‚Ê •„¢U∑§ÊL§ ’›UÊ •Ê∂Ê– Œ¬È¸
∑§Ê◊∑˝§ÙœË¥ ªÍ…U∂ Ê– ÿÊ ŒÙ„UË¥øÊ ◊›ÈU ¡Ê∂Ê– ¡ÿÊ¢ëÿÊ ∆UÊÿË¥H 96H Ã
•Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ‚fl‡ÊÊ– ◊ª ∑§ÙáÊË ∑§ÙáÊË Á„¢U‚Ê– ÿÊ ¬˝ÊÁáÊÿÊÃ¥ flË⁄U‡ÊÊ– Ÿ
‚ÊÁœÃË ªÊH 97H ¬Á„U∂¥ âfl œŸÈœ¸⁄UÊ– •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ◊Ê¢‚L§Áœ⁄UÊ– fl¢øÈ
∑§Á⁄UÃË •Á÷øÊ⁄UÊ-– ∂ʪÙÁŸÿÊ¢H.98H ÃÕ ¡ÊÁ›UÃË Á¡ÿ¥ Œ„¥U– ÿÊ◊Ê¡Ë¥
¡Ù ◊Ë •Ê„¥U– ÃÿÊ •Êà◊ÿÊ ◊¡ ÉÊÊÿ– flÊ¡ÃË ÃH 99H •ÊÁáÊ
•Á÷øÊ⁄U∑§Ë¥ ÁÄUË¥– ©U¬º˝Áfl¡ ¡ÃÈ∂¥ ∑§Ê¢„UË¥– ÃÕ øÒÃãÿ ◊Ë ¬Ê„UË¥– ‚ËáÊÈ
¬ÊflH 400H •ÊÁáÊ •Á÷øÊ⁄UÊflª›¥U– Áfl¬Êÿ¥ ¡¥ •flª›¥– ÃÿÊ ≈UÊÁ∑§ÃË
ß≈UÊ›¥U– ¬Ò‡ÊÍãÿÊøË¥H 1H ‚ÃË •ÊÁáÊ ‚à¬ÈL§π– ŒÊŸ‡ÊË›U ÿÊÁôÊ∑§– ìSflË
•∂ıÁ∑§∑§– ‚¢ãÿÊ‚Ë ¡H 2H ∑§Ê¢ ÷Äà „UŸ ◊„UÊà◊– ßÿ¥ ◊ʤÊË¥ ÁŸ¡ÊøË¥
œÊ◊¥– ÁŸflʸ›U∂Ë¥ „UÙ◊œ◊Z– üÊıÃÊÁŒ∑§Ë¥H 3H ÃÿÊ¥ m·ÊøÁŸ ∑§Ê›U∑ͧ≈¥U–
’Ê‚≈UÙÁŸ ÁÃπ≈¥U– ∑ȧ’Ù∂Ê¢ øË ‚Œ≈¢U– ‚ÍÁà ∑§Ê¢«¥UH 4H
ÃÊŸ„¢U Ám·Ã— ∑˝Í§⁄UÊã‚¢‚Ê⁄U·È Ÿ⁄UÊœ◊ÊŸ˜–
ÁˇÊ¬Êêÿ¡d◊‡ÊÈ÷ÊŸÊ‚È⁄UËcflfl ÿÙÁŸ·ÈH 19H
∞‚ •ÊÉÊflÊÁø ¬⁄UË– ¬˝flø∂ ◊ʤÿÊ flÒ⁄UË¥– ÃÿÊ¢ ¬ÊÁ¬ÿÊ¢ ¡¥ ◊Ë ∑§⁄UË¥–
Ã¥ •Êß∑§ ¬Ê¢H 5H Ã⁄UË ◊ŸÈcÿŒ„UÊøÊ Ãʪʖ ÉÊ™§ÁŸ L§‚ÃË ¡ ¡ªÊ– Ã
¬ŒflË Á„U⁄UÙÁŸ ¬Ò¥ ªÊ– ∞‚ ∆UflË¥H 6H ¡ Ä∂‡ÊªÊ¢flË¥øÊ ©U∑§⁄U«UÊ–
394 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

÷fl¬È⁄UË¥øÊ ¬ÊŸfl«UÊ– Ã Ã◊ÙÿÙÁŸ ÃÿÊ¢ ◊Í…UÊ¢– flÎûÊËÁø Œ¥H 7H ◊ª

•Ê„UÊ⁄UÊøÁŸ ŸÊ¢fl¢– ÃÎáÊ„UË ¡Õ ŸÈªfl– Ã √ÿÊÉÊ˝ flÎÁ‡ø∑§ •Ê«Ufl– ÃÒÁ‚ÿ
∑§⁄UË¥H 8H ÃÕ ˇÊȜʌȗπ¥ ’„ÈUÃ¥– ÃÙ«ÍUÁŸ πÊÃË •Ê¬áÊÿÊÃ¥– ◊⁄U◊⁄UÙ¥ ◊ʪÈÃ¥–
„UÙÃÁø •‚ÃËH 9H ∑§Ê¢ •Ê¬È∂ Ê ª⁄U›U¡Ê›UË¥– ¡ÊÁ›ÃË •Ê¢ªÊøË ¬¥Œ›UË–
Ã ‚¬¸Áø ∑§⁄UË¥ Á’›UË¥– ÁŸL¢§œ∂ÊH 410H ¬⁄UË ÉÊÃ∂Ê ‡flÊ‚È ÉÊʬ–
ÿÃÈ∂Ÿ„UË ◊ʬ¢– Áfl‚Ê¢flÊ ÃÿÊ¢ ŸÊ≈UÙ¬– ŒÈ¡¸ŸÊ¢‚ËH 11H ∞‚ÁŸ ∑§À¬Ê¢ÁøÿÊ
∑§Ù«UË– ªÁáÊÃÊ¢„UË ‚¢ÅÿÊ ÕÙ«UË– ÃÃÈ∂ Ê fl›ÈU Ÿ ∑§Ê…UË– Ä∂‡ÊıÁŸ ÃÿÊ¢H 12H
Ã⁄UË ÃÿÊ¢‚Ë ¡Õ ¡ÊáÊ¥– Ã®Õø¥ „¥U ¬Á„U∂¥ ¬áÊ¥– Ã¥ ¬ÊflÙÁŸ ÿ⁄¥ ŒÊL§áÊ¥– Ÿ
„UÙÃË ŒÈ—π¥H 13H
•Ê‚È⁄UË¥ ÿÙÁŸ◊ʬãŸÊ ◊Í…UÊ ¡ã◊ÁŸ ¡ã◊ÁŸ–
◊Ê◊¬˝ÊåÿÒfl ∑§ıãÃÿ ÃÃÙ ÿÊãàÿœ◊Ê¢ ªÁÃ◊˜H 20H
„UÊ ∆UÊÿfl⁄UË– ‚¢¬ÁûÊ Ã •Ê‚È⁄UË– •œÙªÁà •flœÊ⁄UË¥– ¡ÙÁ«U∂ Ë ÁÄUË¥H14H
¬Ê∆UË¥ √ÿÊÉÊ˝ÊÁŒ ÃÊ◊‚Ê– ÿÙŸË ÃÙ •›ÈU◊Ê›ÈU ∞‚Ê– Œ„UÊœÊ⁄UÊøÊ ©U‚Ê‚Ê–
•ÊÕË ¡Ù„UËH 15H ÃÙ„UË ◊Ë flÙÀ„UÊflÊ Á„U⁄¥U– ◊ª Ã◊Áø „UÙÃË ∞∑§‚⁄¥U– ¡Õ
ª∂¥ •Ê¢œÊ⁄¢U– ∑§Ê›Ufl¢«ÒU¡H 16H ¡ÿÊ¥øË ¬Ê¬Ê Áø›U‚Ë– Ÿ⁄U∑§ ÉÊÃË
Áflfl‚Ë– ‡ÊËáÊ ¡Êÿ ◊Íë¿U˸– Á‚áÊ¥ ¡áÊ¥H 17H ◊›ÈU ¡áÊ¥ ◊Ò›– ÃÊ¬È ¡áÊ¥
¬Ù›U– ¡ÿÊøÁŸ ŸÊ¢fl¥ ‚›U– ◊„UÊ÷ÿH 18H ¬Ê¬Ê ¡ÿÊøÊ ∑¢§≈UÊ›UÊ– ©U¬¡
•◊¢ª›U •◊¢ª›UÊ– Áfl≈UÊ›ÈU„UË Áfl≈UÊ›UÊ– Á’„U ¡ÿÊH 19H ∞‚¥ Áfl‡flÊøÿÊ
flÙπ≈UÿÊ– •œ◊ ¡ œŸ¢¡ÿÊ– Ã¥ Ã „UÙÃË ÷ÙªÍÁŸÿÊ¢– ÃÊ◊‚Ê ÿÙŸËH 420H
•„UÊ ‚Ê¢ªÃÊ¢ flÊøÊ ⁄U«U– •Ê∆UÁflÃÊ¢ ◊Ÿ Áπ⁄U«U– ∑§≈UÊ⁄ ◊ÍπËZ ∑§fl…U– ¡ÙÁ«U∂
ÁŸ⁄UÿH 21H ∑§ÊÁÿ‚ÿÊ Ã •Ê‚È⁄U– ‚¢¬ÁûÊ ¬ÙÁ·ÃË flÊ©U⁄U– Á¡ÿÊ ÁŒœ∂¥
ÉÊÙ⁄U– ¬ÃŸ ∞‚¥H 22H ê„UáÊıÁŸ ÃÈflÊ¢ œŸÈœ¸⁄UÊ– ŸÙ„UÊfl¥ ªÊ ÁÃÿÊ ◊Ù„U⁄UÊ–
¡©UÃÊ flÊ‚È •Ê‚È⁄UÊ– ‚¢¬ÁûÊfl¢ÃÊH 23H •ÊÁáÊ Œ¢÷ÊÁŒ ŒÙ· ‚Ê„UË– „U
‚¢¬Íáʸ ¡ÿÊ¢ëÿÊ ∆UÊÿË¥– Ã àÿ¡Êfl „¥U ∑§Ê߸– ê„UáÊÙ¥ ∑§Ë⁄UH 24H
ÁòÊÁflœ¢ Ÿ⁄U∑§SÿŒ¢ mÊ⁄¢U ŸÊ‡ÊŸ◊Êà◊Ÿ—–
∑§Ê◊— ∑˝§ÙœSÃÕÊ ∂Ù÷SÃS◊ÊŒÃ⁄UàòÊÿ¢ àÿ¡ØH 21H
¬⁄UË ∑§Ê◊ ∑˝§Ùœ ∂Ù÷– ÿÊ ÁÄUË¥ø¥„Ë ÕÙ¥’– ÕÊ¢fl ÃÕ¥ •‡ÊÈ÷– Á¬∑§∂¥
¡ÊáÊH 25H ‚fl¸ ŒÈ—πË¥ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ– Œ‡Ê¸ŸÊ œŸ¢¡ÿÊ– ¬Ê…UÊ™§ „U ÷∂ÃÿÊ–
 •äÿÊÿ ‚Ê›UÊflÊ 395

ÁŒœ∂¥ •Ê„UÊÃËH 26H ∑§Ê¢ ¬ÊÁ¬ÿÊ¢ Ÿ⁄U∑§÷٪˥– ‚ÈflÊflÿÊ∂ʪ˥ ¡ªË¥–

¬ÊÃ∑§Ê¢øË ŒÊ≈ÈUªË– ‚÷ÊÁø „UH 27H Ã ⁄Uı⁄Ufl ªÊ âflÁøfl⁄UË– •ÊßÁ∑§¡ÃË
¬≈UÊ¢Ã⁄UË¥– ¡¢fl „U ÁÃã„UË •¢Ã⁄UË¥– ©U∆UÃË ŸÊH 28H •¬Êÿ ÁÄUË¥ •Ê‚∂ª–
ÿÊÃŸÊ ß„UË¥ ‚fl¢ª– „UÊáÊË „UÊáÊË ŸÙ„U „U ÁÃÉÊ– „UÁø „UÊáÊËH 29H ∑§Êÿ ’„ÈU
’Ù∂Ù ‚È÷≈UÊ– ‚Ê¢ÁªÃÁ∂ÿÊ ÁŸ∑Χc≈ÔUÊ– Ÿ⁄U∑§ÊøÊ ŒÊ⁄Ufl¢≈UÊ– Áòʇʢ∑ȧ „UÊH 430H
ÿÊ ∑§Ê◊∑˝§Ùœ∂Ù÷Ê¢-– ◊Ê¡Ë¥ ¡Ëfl¥ ¡Ù „UÙÿ ©U÷Ê– ÃÙ ÁŸ⁄Uÿ¬È⁄UËøË ‚÷Ê–
‚ã◊ÊŸÈ ¬ÊflH 31H ê„UáÊıÁŸ ¬È…Uà ¬È…UÃË¥ Á∑§⁄UË≈UË– „U ∑§Ê◊ÊÁŒ ŒÙ·ÁòʬÈ≈UË–
àÿ¡ÊflË¥Áø ªÊ flÙπ≈UË– •ÊÉÊflÊÁfl·ÿË¥H 32H
∞ÃÒÌfl◊ÈÄ× ∑§ıãÃÿ Ã◊ÙmÊ⁄ÒUÁSòÊÁ÷Ÿ¸⁄U —–
•Êø⁄UàÿÊà◊Ÿ— üÊÿSÃÃÙ ÿÊÁà ¬⁄UÊ¢ ªÁÃ◊˜H 22H
œ◊ʸÁŒ∑§Ê¢ øı¥„UË•Ê¥ÃÈ– ¬ÈL§·ÊÕʸøË ÃÒ¥Áø ◊ÊÃÈ– ∑§⁄UÊflË ¡Ò¥ ‚¢ÉÊÊÃÈ–
‚Ê¢«UË∂ „UÊH 33H „U ÁÃã„UË ¡ËflË¥ ¡¢fl ¡ÊªÃË– âflfl⁄UË ÁŸÁ∑§ÿÊøË ¬˝ÊåÃË–
„U ◊ʤÊ ∑§ÊŸ ŸÊß∑§ÃË– ŒflÙ„UË ê„UáÊH 34H ¡ÿÊ •Ê¬áʬ¥ ¬Á…Uÿ–
•Êà◊ŸÊ‡ÊÊ ¡Ù Á’„U– ÃáÊ¢ Ÿ œ⁄UÊflË „U ‚Ùÿ– ‚ÊflœÈ „UÙß¡H 35H ¬Ù≈UË¥
’Ê¢œÙÁŸ ¬Ê·ÊáÊ– ‚◊Ⱥ˝Ë¥ ’Ê„UË¥ •Ê¢ªfláÊ– ∑§Ê¢ Á¡ÿÊflÿÊ ¡fláÊ–
∑§Ê›U∑ͧ≈UÊø¥H 36H ß„UË¥ ∑§Ê◊∑˝§Ùœ∂Ù÷¥‚Ë¥– ∑§Êÿ¸Á‚Áh ¡ÊáÊ ÃÒ‚Ë–
ê„UáÊıÁŸ ∆UÊflÙÁø ¬È‚Ë¥– ÿÿÊ¢øÊ ªÊH 37H ¡Ò¥ ∑§„UË¥ •flø≈¥U– „U ÁÃ∑§«UË
‚Ê¢π›U ÃÈ≈U– ÃÒ¥ ‚Èπ¥ •Ê¬ÈÁ∂ÿ flÊ≈U– øÊ∂Ù¥ ∂Ê÷H 38H Áòʌٷ˥ ‚Ê¢Á«U∂¥
‡Ê⁄UË⁄U– ÁòÊ∑ȧ≈UË¥ Á»§≈UÁ∂ÿÊ Ÿª⁄U– ÁòʌʄU ÁŸ◊ÊÁ∂ÿÊ •¢Ã⁄U– ¡Ò‚¢ „UÙÿH 39H
ÃÒ‚Ê ∑§Ê◊ÊÁŒ∑§Ë¥ ÁÃÉÊË¥– ‚Ê¢Á«U∂ Ê ‚Èπ ¬ÊflÙÁŸ ¡ªË¥– ‚¢ªÈ ∂Ê„U ◊ÙˇÊ◊ʪËZ–
‚îÊŸÊ¢øÊH 440H ◊ª ‚à‚¢ª¥ ¬˝’›¥U– ‚ë¿UÊSòÊÊøÁŸ ’›¢U– ¡ã◊◊ÎàÿÍøË¥
ÁŸ◊Ê›¥U– ÁŸSÃ⁄¥U ⁄UÊŸ¥H 41H Ã fl›UË¥ •Êà◊ÊŸ¢Œ¥ •ÊÉÊfl¥– ¡¥ ‚ŒÊ fl‚Ã¥
’⁄Ufl¥– Ã¥ ÃÒ‚¥Áø ¬Ê≈UáÊ ¬Êfl– ªÈL§∑Χ¬ø¥H 42H ÃÕ Á¬˝ÿÊøË ¬⁄U◊‚Ë◊Ê–
ÃÙ ÷≈U ◊Ê©U∂ Ë •Êà◊Ê– Ãÿ¥ π¢flË¥ •Ê≈U Á«¢UÁ«U◊Ê– ‚Ê¢‚ÊÁ⁄U∑§ „UH 43H ∞‚Ê
¡Ù ∑§Ê◊∑˝§Ùœ∂Ù÷Ê¢– ¤ÊÊ«UË ∑§M§ÁŸ ∆UÊ∑§ ©U÷Ê– ÃÙÁø ÿflÁ…UÿÊ ∂Ê÷Ê–
ªÙ‚ÊflË „UÙÿH 44H
ÿ— ‡ÊÊSòÊÁflÁœ◊Èà‚ÎÖÿ fløÃ ∑§Ê◊∑§Ê⁄U×–
Ÿ ‚ Á‚Áh◊flÊåŸÙÁà Ÿ ‚Èπ¢ Ÿ ¬⁄UÊ¢ ªÁÃ◊˜H 23H
396 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ŸÊ „¥U ŸÊfl«UÙÁŸ ∑§Ê¢„UË¥– ∑§Ê◊ÊÁŒ∑§Ê¢ëÿÊÁø ∆UÊÿË¥– ŒÊÁ≈U∂ Ë ¡áÊ¥ «UÙ߸–

•Êà◊øÙ⁄¥UH 45H ¡Ù ¡ªË¥ ‚◊ÊŸ ‚∑Χ¬È– Á„UÃÊÁ„Uà ŒÊÁflÃÊ ŒË¬È– ÃÙ
•◊ÊãÿÈ ∑§∂Ê ’ʬȖ flŒÈ ¡áÊ¥H 46H Ÿ œ⁄UËÁø ÁflœËøË ÷Ë«U– Ÿ ∑§⁄UËÁø
•Ê¬∂Ë øÊ«U– flÊ…UflËà ª∂ Ê ∑§Ù«U– ߢÁº˝ÿÊ¢ø¥H 47H ∑§Ê◊∑˝§Ùœ∂Ù÷Ê¢øË
∑§Ê‚– Ÿ ‚Ù«UËø ¬ÊÁ›U∂ Ë ÷Ê·– SflÒ⁄UÊøÊ⁄UÊø¥ •‚Ù‚– fl›UÉÊ∂Ê ⁄UÊŸH 48H
ÃÙ ‚È≈U∑§ÁøÿÊ flÊÁ„áÊË¥– ◊ª Á¬flÙ¥ Ÿ ∂Ê„U ¬ÊáÊË– SflåŸË¥„UË Ã ∑§Ê„UÊáÊË–
ŒÈ⁄UËÁø ÃÿÊH 49H •ÊÁáÊ ¬⁄UòÊ Ã¢fl ¡Êÿ– „¥U ∑§Ë⁄U ÃÿÊ •Ê„U– ¬⁄UË
∞Á„U∑§„UË Ÿ ∂Ê„U– ÷Ùª ÷٪͢H 450H Ã⁄UË ◊ʇÊÊ∂ʪ˥ ÷È∂∂Ê– ’˝ÊrÊÔáÊ
¬ÊáÊ’È«UÊ¢ Á⁄UÉÊÊ∂Ê– ∑§Ë¥ ÃÕ„UË ¬Êfl∂Ê– ŸÊÁSÃ∑§flÊŒÈH 51H ÃÒ‚¥ Áfl·ÿÊ¢øÁŸ
∑§Ù«¥U– ¡áÊ¥ ¬⁄UòÊÊ ∑§∂¥ ©U’«¢U– âfl ÃÙÁø •ÊÁáÊ∑§Ë∑§«U– ◊⁄UáÊ¥ Ÿ∂ÊH 52H
∞fl¢ ¬⁄UòÊ ŸÊ SflªÈ¸– ŸÊ ∞Á„U∑§„UË Áfl·ÿ÷٪Ȗ ÃÕ ∑§©UÃÊ ¬˝‚¢ªÈ– ◊ÙˇÊÊøÊ
ÃÙH 53H ê„UáÊıÁŸ ∑§Ê◊ÊøÁŸ ’›¥U– ¡Ù Áfl·ÿ ‚flÍ¥ ¬Ê„U ‚›¥U– ÃÿÊ
Áfl·ÿÙ ŸÊ Sflª¸È Á◊›U– ŸÊ ©Uh⁄U ÃÙH 54H
ÃS◊Êë¿UÊSòÊ¢ ¬˝◊ÊáÊ¢ Ã ∑§Êÿʸ∑§Êÿ¸√ÿflÁSÕÃı–
ôÊÊàflÊ ‡ÊÊSòÊÁÔflœÊŸÙQ¢§ ∑§◊¸ ∑§ÃȸÁ◊„UÊ„¸UÁ‚H 24H
˙Ãà‚ÁŒÁà üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃʂͬÁŸ·à‚È ’˝rÊÔÁfllÊÿÊ¢ ÿÊª‡ÊÊSòÊ
üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ‚¢flÊŒ ŒÒflÊ‚È⁄U‚ê¬Ám÷ʪÿÊªÊ ŸÊ◊ ·Ù«‡ÊÊ˘äÿÊÿ—H 16H
ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¢ ¬Ò¥ ’ʬʖ ¡ÿÊ •ÊÕË •Ê¬È∂ Ë ∑Χ¬Ê– ÃáÊ¥ flŒÊ¢ÁøÿÊ ÁŸ⁄U٬ʖ
•ÊŸ Ÿ ∑§Ë¡H 55H ¬ÃËÁøÿÊ ◊ÃÊ (fl˝ÃÊ)– •ŸÈ‚⁄UÙÁŸ ¬ÁÃfl˝ÃÊ–
•ŸÊÿÊ‚¥ •Êà◊Á„UÃÊ– ÷≈UÁø ÃH 56H ŸÊÃ⁄UË üÊ˪ÈL§fløŸÊ– ÁŒ∆UË ŒÃÈ
¡ÃŸÊ– Á‡Êcÿ •Êà◊÷ÈflŸÊ-– ◊Ê¡Ë¥ ¬Ò‚H 57H „¥U •‚Ù •Ê¬È∂Ê ∆UflÊ–
„UÊÃÊ •ÊÕË ¡⁄UË ÿÊflÊ– Ã⁄UË •ÊŒ⁄¥U ¡flË¥ ÁŒflÊ– ¬È…UÊ¢ ∑§Ë¡H 58H ÃÒ‚Ê
•‡Ê·Ê¢„UË ¬ÈL§·ÊÕÊZ– ¡Ù ªÙ‚ÊflË „UÙ ê„UáÊ ¬ÊÕʸ– ÃáÊ¥ üÊÈÁÃS◊ÎÁà ◊ÊÕÊ¢–
’Ò‚áÊ¥ ÉÊʬH 59H ‡ÊÊSòÊ ê„UáÊ∂ ¡¥ ‚Ê¢«UÊfl¥– Ã¥ ⁄UÊÖÿ„UË ÃÎáÊ ◊ÊŸÊfl¥– ¡¥
ÉÊflflË Ã¥ Ÿ ê„UáÊÊfl¥– Áfl·„UË ÁflL§hH 460H ∞Á‚ÿÊ flŒÒ∑§ÁŸc∆ÔUÊ–
¡ÊÁ∂ÿÊ ¡⁄UË ‚È÷≈UÊ– Ã⁄UË ∑¥§ •Ê„U •ÁŸc≈ÔUÊ– ÷≈UáÊ¥ ªÊH 61H ¬Ò¥
•Á„UÃʬʂÍÁŸ ∑§ÊÁ…UÃË– Á„Uà Œ™§ÁŸ flÊ…UÁflÃË– ŸÊ„UË¥ ªÊ üÊÈÁì⁄UıÃË–
◊Ê©U∂ Ë ¡ªÊH 62H ê„UáÊıÁŸ ’˝rÊÔ¥‡ÊË¥ ◊›UflË– âfl „U ∑§ÙáÊ¥ Ÿ ‚Ê¥«UÊflË–
 •äÿÊÿ ‚Ê›UÊflÊ 397

•ªÊ ÃÈflÊ¢„UË ∞‚ËÁø ÷¡ÊflË– Áfl‡Ê·¥‚ËH 63H ¡ •ÊÁ¡ •¡¸ÈŸÊ ÃÍ¢ ÿÕ¥–
∑§⁄UÊflÿÊ ‚àÿ ‡ÊÊSòÊ¥ ‚ÊÕZ– ¡ã◊∂ÊÁ‚ ’›UÊÕZ– œ◊ʸøÁŸH 64H •ÊÁáÊ
œ◊ʸŸÈ¡ „¥U ∞‚¥– •ÙÉÊ¥Áø •Ê∂¥ •¬Ò‚¥– ê„UáÊıÁŸ •ŸÊÁ⁄U‚¥– ∑§M¢§ ŸÿH 65H
∑§Êÿʸ∑§Êÿ¸Áflfl∑§Ë¥– ‡ÊÊSòÊ¥Áø ∑§⁄UÊflË¥ ¬Ê⁄UπË¥– •∑Χàÿ Ã¥ ∑ȧ«¥U ∂Ù∑§Ë¥–
flÊ›UÊfl¥ ªÊH 66H ◊ª ∑Χàÿ¬áÊ¥ π⁄¥U ÁŸª– Ã¥ ÃÈflÊ¢ •Ê¬∂ÁŸ •Ê¢ª¥–
•Êø⁄UÊÁŸ •ÊŒ⁄¥U øÊ¢ª¥– ‚Ê⁄UÊfl¥ ªÊH 67H ¡ Áfl‡fl¬˝Ê◊ÊáÿÊøË ◊Ȍ˖ •ÊÁ¡
ÃȤÿÊ „UÊÃË¥ •‚ ‚È’ÈhË– ∂Ù∑§‚¢ª˝„UÊÁ‚ ÁòʇÊÈhË– ÿÙÇÿÈ „UÙ‚ËH 68H ∞fl¢
•Ê‚È⁄Uflª¸È •ÊÉÊflÊ– ‚Ê¢ªÙÁŸ ÃÁÕ¢øÊ ÁŸªÊflÊ– ÃÙ„UË Œfl¥ ¬Ê¢«UflÊ–
ÁŸM§Á¬∂ÊH 69H ßÿÊfl⁄UË ÃÙ ¬¢«ÍUøÊ– ∑ȧ◊L§ ‚Œ˜÷ÊflÙ ¡ËflË¥øÊ– ¬È‚∂
ÃÙ øÒÃãÿÊøÊ– ∑§ÊŸË¥ ∞∑§ÊH 470H ‚¢¡ÿ¥ √ÿÊ‚ÊÁøÿÊ ÁŸ⁄U٬ʖ ÃÙ fl›ÈU
»§Á«U∂Ê ÃÿÊ ŸÎ¬Ê– ÃÒ‚Ê ◊Ë„UË ÁŸflÎÁûÊ∑Χ¬Ê– ‚Ê¢ªŸ ÃÈê„UÊ¢H 71H ÃÈê„UË ‚¢Ã
◊ÊÁ¤ÊÿÊ ∑§«UÊ– ÁŒ∆UËøÊ ∑§⁄UÊ∂ ’„ÈU«UÊ– Ã⁄UË ÃÈê„UÊ¢ ◊ÊŸ ÿfl…UÊ– „UÙ߸Ÿ
◊ËH 72H ê„UáÊÊÒÁŸ ÁŸ¡ •flœÊŸ– ◊¡ flÙ›Uª ¬‚ÊÿŒÊŸ– ŒË¡Ù ¡Ë
‚ŸÊÕÈ „UÙ߸Ÿ– ôÊÊŸŒflÙ ê„UáÊH 473H
ßÁà üÊËôÊÊŸŒflÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¥ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§ÊÿÊ¢ ·Ù«U‡ÊÙ˘äÿÊÿ—H 16H
§§§
 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË
•äÿÊÿ ‚Ã⁄UÊflÊ
Áfl‡flÁfl∑§ÊÁ‚à ◊Ⱥ˝Ê– ¡ÿÊ ‚Ù«UË ÃȤÊË ÿÙªÁŸº˝Ê– ÃÿÊ Ÿ◊Ù ¡Ë
ªáÊ¥º˝Ê– üÊ˪ÈL§⁄UÊÿÊH 1H ÁòʪÈáÊÁòʬÈ⁄UË¥ flÁ…U∂Ê– ¡ËflàflŒÈªËZ •ÊÁ«U∂ Ê– ÃÙ
•Êà◊‡Ê¢÷ÍŸ¥ ‚Ù«UÁfl∂Ê– ÃÈÁ¤ÊÿÊ S◊ÎÃËH 2H ê„UáÊıÁŸ Á‡Êfl¥‚Ë¥ ∑§Ê¢≈UÊ›UÊ–
ªÈL§àfl¥ ÃÍ¢Áø •Êª›UÊ– Ã:„UË „U›ÈU ◊ÊÿÊ¡›UÊ-– ◊Ê¡Ë¥ ÃÊM§ÁŸH 3H ¡
ÃȤÿÊÁflπË¥ ◊Í…U– ÃÿÊ¢∂ ʪ˥ ÃÍ¢ fl∑˝§ÃÈ¢«U– ôÊÊÁŸÿÊ¢‚Ë Ã⁄UË •π¢«U– ©U¡ÍÁø
•Ê„UÊÁ‚H.4H ŒÒÁfl∑§Ë ÁŒ∆UË ¬Ê„UÃÊ¢ ‚ÊŸË– Ã:„UË ◊Ë∂ŸÙã◊Ë∂ŸË¥– ©Uà¬ÁûÊ
¬˝›UÿÙ ŒÙã„UË– ∂Ë∂ÊÁø ∑§Á⁄U‚ËH 5H ¬˝flÎÁûÊ∑§áÊʸëÿÊ øÊ›UË¥– ©U∆U∂ Ë
◊Œª¢œÊÁŸ›UË–¥ ¬Í¡Ë¡‚Ë ŸË∂Ùà¬∂UË¥– ¡Ëfl÷Ϊ¢ Ê¥ëÿÊH 6H ¬Ê∆UË¥ ÁŸflÎÁûÊ∑§áʸÃÊ›U¥–
•Ê„UÊ›UË Ã ¬Í¡Ê ÁflœÈ›U– Ã√„UÊ¢ Á◊⁄UÁfl‚Ë ◊Ù∑§›¥U– •Ê¢ªÊø¥ ∂áÊ¥H 7H
flÊ◊Ê¢ªËøÊ ∂ÊSÿÁfl∂Ê‚È– ¡Ù „UÊ ¡ªº˝Í¬ •Ê÷Ê‚È– ÃÙ ÃÊ¢«UflÁ◊‚¥ ∑§›UÊ‚È–
ŒÊÁfl‚Ë ÃÍ¢H 8H „¥U •‚Ù ÁflS◊Ù ŒÊÃÊ⁄UÊ– ÃÍ¢ „UÙ‚Ë ¡ÿÊøÊ ‚Ùÿ⁄UÊ–
‚ÙßÁ⁄U∑§ÁøÿÊ √ÿfl„UÊ⁄UÊ– ◊È∑§Áø ÃÙH 9H »§Á«UÃÊ¢ ’¢œŸÊøÊ ∆UÊflÙ– ÃÍ¢
¡ªi¢œÈ ∞‚Ê ÷ÊflÙ– œM¢§§ flÙ›Uª ©UflÊflÙ– ÃȤÊÊÁø •Ê¢ªË¥H 10H Ã¥fl
ŒÈ¡ÿÊøÁŸ ŸÊ¢fl¥ ÃÿÊ– Œ„U„UË ŸÈ⁄UÁø ¬Ò¥ Œfl⁄UÊÿÊ– ¡áÊ¥ ÃÍ¢ •Ê¬áʬÿÊ¢–
∑§∂ÊÁ‚ ŒÈ¡ÊH 11H âÍÃ¥ ∑§M§ÁŸ ¬È…¥U– ¡ ©U¬Êÿ¥ ÉÊÃË Œfl«U– ÃÿÊ¢ ∆UÊ‚Ë
’„ÈUfl¥ ¬Ê«¥U– ◊ʪʢÁø ÃÍ¢H 12H ¡Ù äÿÊŸ¥ ‚Íÿ ◊ÊŸ‚Ë¥– ÃÿÊ∂ʪ˥ ŸÊ„UË¥
ÃÍ¢ àÿÊø Œ‡ÊË¥– äÿÊŸ„UË Áfl‚⁄U ÃáÊ¥‚Ë¥– flÊ∂÷ ÃÈ¡H 13H ÃÍ¢Ã¥ Á‚hÁø
¡Ù ŸáÊ¥– ÃÙ ŸÊ¢Œ ‚fl¸ôʬáÊ¥– flŒÊ¢„UË ÿfl…¥U ’Ù∂áÊ¢– ŸÉÊ‚Ë ∑§ÊŸË¥H 14H
◊ıŸ ªÊ ÃȤÊ¥ ⁄UÊÁ‡ÊŸÊ¢fl– •ÊÃÊ¢ SÃÙòÊË¥ ∑¢§ ’Ê¢œÙ¥ „UÊ¥fl– ÁŒ‚‚Ë ÃÃÈ∂ Ë ◊Êfl–
÷¡Ù¥ ∑§Ê߸H 15H ŒÒÁfl∑¥§ ‚fl∑ȧ „UÙ¥ ¬Ê„UÙ¥– Ã⁄UË ÷ÁŒÃÊ¢ º˝Ù„UÙÁø ∂Ê„UÙ¥–
ê„UáÊÊÒÁŸ •ÊÃÊ¢ ∑§Ê¢„UË¥ ŸÙ„UÙ¥– ÃÈ¡∂ʪ˥ ¡ËH 16H ¡Ò¥ ‚fl¸ÕÊ ‚fl¸„UË ŸÙÁ„U¡–
ÃÒ¥ •mÿÊ ÃÍÃ¥ ∂ÊÁ„U¡– „¥U ¡ÊáÊ¥ ◊Ë fl◊¸ ÃȤÊ¥– •Ê⁄UÊäÿÁ∂¢ªÊH 17H Ã⁄UË
ŸÈ⁄UÙÁŸ flª›¥U¬áÊ– ⁄U‚Ë¥ ÷Á¡ãŸ∂¥ ∂fláÊ– ÃÒ‚¢ Ÿ◊Ÿ ◊ʤÊ¥ ¡ÊáÊ– ’„ÈU ∑§Êÿ
’Ù∂Ù¥H 18H •ÊÃÊ¢ Á⁄UÃÊ ∑È¢§÷ ‚◊Ⱥ˝Ë¥ Á⁄Uª– ÃÙ ©Uø¢’›Uà ÷⁄UÙÁŸ ÁŸª– ∑§Ê¢
 •äÿÊÿ ‚Ã⁄UÊflÊ 399

Œ‡ÊË¥ ŒË¬‚¢ª¥– ŒË¬ÈÁø „UÙÿH 19H ÃÒ‚Ê ÃÈÁ¤ÊÿÊ ¬˝ÁáÊÃË¥– ◊Ë ¬ÍáÊȸ ¡Ê„U∂ Ù¥
üÊËÁŸflÎÁûÊ– •ÊÃÊ¢ •ÊáÊËŸ √ÿÄÃË¥– ªËÃÊÕȨ̀ ÃÙH 20H Ã⁄UË ·Ù«U‡ÊÊäÿÊÿ‡ÊπË¥–
ÁÃÿ ‚◊ÊåÃËëÿÊ ‡∂Ù∑§Ë¥– ¡Ù ∞‚Ê ÁŸáʸÿÙ ÁŸc≈Ô¢U∑§Ë¥– ∆UÁfl∂Ê Œfl¥H 21H ¡
∑ΧàÿÊ∑Χàÿ√ÿflSÕÊ– •ŸÈc∆ÔUÊflÿÊ ¬ÊÕʸ– ‡ÊÊSòÊÁø ∞∑§ ‚fl¸ÕÊ– ¬˝◊ÊáÊ
ÃÈ¡H 22H ÃÕ •¡¸ÈŸ ◊ÊŸ‚¥– ê„UáÊ „¥U ∞‚¥ ∑Ò§‚¥– ¡ ‡ÊÊSòÊ¥flËáÊ Ÿ‚–
‚ÈÁ≈U∑§Ê ∑§◊ʸH 23H Ã⁄UË ÃˇÊ∑§ÊøË »§«U– ∆UÊ∑§ÙÁŸ ∑Ò¥§ ÃÙ ◊ÁáÊ ∑§Ê…U–
∑Ò¥§ ŸÊ∑§Ë¥øÊ ∑§‡ÊÈ ¡Ù«U– Á‚¢„UÊÁøÿH 24H ◊ª ÃáÊ¥ ÃÙ flÙ¥Áfl¡– Ã⁄UËø
∂áÊ¥ ¬ÊÁfl¡– ∞:„UflË¥ ∑§Êÿ •Á‚¡– Á⁄UÄÃ∑¢§∆UË¥H 25H ÃÒ‚Ë ‡ÊÊSòÊÊ¢øË
◊Ù∑§›UË– ÿÊ¢ ∑Ò¥§ ∑§ÙáÊ ¬Ê¥ fl¥≈UÊ›UË¥– ∞∑§flÊÄÿÃëÿÊ »§›UË¥– ¬ÒÁ‚¡
∑Ò¥§H 26H ¡Ê∂ÿÊ„UË ∞∑§flÊÄÿÃÊ– ∑§Ê¢ ∂Ê÷ fl›ÈU •ŸÈÁc∆ÔUÃÊ¢– ∑Ò¥§øÊ ¬Ò‚ÊL§
¡ËÁflÃÊ– ÿÃÈ∂ÊÁ∂ÿÊH 27H •ÊÁáÊ ‡ÊÊSòÊ¥ •ÕZ Œ‡Ê¥ ∑§Ê›¥U– ÿÊ ø„Í¢U„UË ¡¥
∞∑§»§›U– ÃÙ ©U¬ÊflÊ ∑¥§ Á◊›U– •ÊÉÊflÿÊ¢‚ËH 28H ê„UáÊıÁŸ ‡ÊÊSòÊÊø¥
ÉÊ«UÃ¥– ŸÙ„U ¬˝∑§Ê⁄¥U ’„ÈUÃ¥– Ã⁄UË ◊ÍπÊZ ◊È◊ÈˇÊÊ¢ ÿÕ¥– ∑§Êÿ ªÃË ¬Ê¢H 29H
„UÊ ¬È‚ÊflÿÊ •Á÷¬˝ÊflÙ– ¡Ù •¡¸ÈŸ ∑§⁄UË ¬˝SÃÊflÙ– ÃÙ ‚Ã⁄UÊÁflÿÊ ∆UÊflÙ–
•äÿÊÿÊ ÿÕH 30H Ã⁄UË ‚fl¸Áfl·ÿË¥ ÁflÃÎcáÊÈ– ¡Ù ‚∑§›U∑§›UË¥ ¬Ô˝flËáÊÈ–
∑ΧcáÊÊ„UË Ÿfl∂ ∑ΧcáÊÈ– •¡¸ÈŸàfl¢ ¡ÙH 31H ‡Êıÿʸ ¡Ù«U∂ Ê •ÊœÊL§– ¡Ù
‚Ù◊fl¢‡ÊÊøÊ ‡Ê΢ªÊL§– ‚ÈπÊÁŒ ©U¬∑§ÊL§– ¡ÿÊøË ∂Ë∂ÊH 32H ¡Ù ¬˝ôÊøÊ
Á¬˝ÿÙûÊ◊È– ’˝rÊÔÁflløÊ ÁflüÊÊ◊È– ‚„UøL§ ◊ŸÙœ◊ȸ– ŒflÊøÊ ¡ÙH 33H
•¡¸ÈŸ ©UflÊø
ÿ ‡ÊÊSòÊÁflÁœ◊Èà‚ÎÖÿ ÿ¡ãÃ üÊhÿÊÁãflÃÊ—–
Ã·Ê¢ ÁŸc∆ÔUÊ ÃÈ ∑§Ê ∑ΧcáÊ ‚ûfl◊Ê„UÙ ⁄U¡SÃ◊—H 1H
ÃÙ •¡¸ÈŸ ê„UáÊ ªÊ Ã◊Ê∂‡ÿÊ◊Ê– ߢÁº˝ÿÊ¢ »§Ê¥flÁ∂ÿÊ ’˝rÊÔÊ– ÃȤÊÊ ’Ù∂È
•Êê„UÊ¢– ‚Ê∑§Ê¢ˇÊÈ ¬Ò¥ ¡ËH 34H ¡¥ ‡ÊÊSòÊ¥flÊ¢øÍÁŸ •ÊÁáÊ∑¥§– ¬˝ÊÁáÊÿÊ Sfl◊ÙˇÊÈ
Ÿ Œπ– ∞‚¢ ∑§Ê¢ ∑Ò¥§¬π¥– ’ÙÁ∂∂Ê‚ËH 35H Ã⁄UË Ÿ Á◊›UÁø ÃÙ Œ‡ÊÈ–
Ÿ√„UÁø ∑§Ê›UÊ •fl∑§Ê‡ÊÈ– ¡Ù ∑§⁄UflË ‡ÊÊSòÊÊèÿÊ‚È– ÃÙ„UË ŒÈ⁄UËH 36H •ÊÁáÊ
•èÿÊ‚Ë¥ Áfl⁄UÁ¡ÿÊ– „UÙÃË Á¡ÿÊ ‚Ê◊ÈÁª˝ÿÊ– àÿÊ„UË ŸÊ„UË¥ •Ê¬ÒÁÃÿÊ– ÁÃÿ
fl›UË¥H 37H ©U¡Í ŸÙ„UÁø ¬˝ÊøËŸ– ŸŒËÁø ¬˝ôÊÊ ‚¢flÊ„UŸ– ∞‚¥ ∆U∂¥
•Ê¬ÊŒŸ– ‡ÊÊSòÊÊø¥ ¡ÿÊ¢H 38H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ‡ÊÊSòÊÁflπË¥– ∞∑§„UË Ÿ ∂Ê„UÊÃËÁø
400 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ŸπË– ê„UáÊÊÒÁŸ ©UÁπÁflπË– ‚Ê¢Á«U∂ Ë Á¡„UË¥H 39H ¬⁄UË ÁŸœÊ¸M§ÁŸ ‡ÊÊSòÊ¥–

•ÕʸŸÈc∆ÔUÊŸ¥ ¬ÁflòÊ¥– ŸÊ¢ŒÃÊÁà ¬⁄UòÊ¥– ‚ÊøÊ⁄¥U ¡H 40H ÃÿÊ¢∞‚¢ •Êê„UË¥
„UÙ•Êfl¥– ∞‚Ë øÊ«U ’Ê¢œÙÁŸ ¡Ëfl¥– ÉÊÃË ÃÿÊ¢ø ◊ʪÊfl– •Êø⁄UÊflÿÊH 41H
œ«KÊÁøÿÊ¢ •Êπ⁄UÊ¢– ÛUË¥ ’Ê›U Á∂„U ŒÊÃÊ⁄UÊ– ∑§Ê¢ ¬È…UÊ¢‚ÍÁŸ ¬Á«U∑§⁄UÊ
(∑§ÊÁ∆U∑§⁄UÊ)– •ˇÊ◊È øÊ∂H 42H ÃÒ‚¥ ‚fl¸‡ÊÊSòÊÁŸ¬ÈáÊ– ÃÿÊø¥ ¡¥
•Êø⁄UáÊ– Ã¥Áø ∑§Á⁄UÃË ¬˝◊ÊáÊ– •Ê¬Á∂ÿ üÊhH 43H ◊ª Á‡ÊflÊÁŒ∑¢§
¬Í¡Ÿ¢– ÷ÍêÿÊÁŒ∑¢§ ◊„Uʌʟ¥– •ÁÇŸ„UÙòÊÊÁŒ ÿ¡Ÿ¥– ∑§Á⁄UÃË ¡ üÊhÊH 44H ÃÿÊ¢
‚ûfl⁄U¡Ã◊Ê¢-– ◊Ê¡Ë¥ ∑§ÙáÊ ¬ÈL§·ÙûÊ◊Ê– ªÁà „UÙÿ Ã •Êê„UÊ¢– ‚Ê¢Áª¡Ù
¡ËH 45H âfl flÒ∑È¢§∆UÁ¬∆UË¥ø¥ Á∂¢ª– ¡Ù ÁŸª◊¬kÊøÊ ¬⁄Uʪ– Á¡ÿ
¡ÿÊøÁŸ „¥U ¡ª– •¢ªë¿UÊÿÊH 46H ∑§Ê›U ‚ÊÁflÿÊÁø flÊ…ÈU– ∂Ù∑§ÙûÊ⁄U
¬˝ı…ÈU– •ÁmÃËÿ ªÍ…ÈU– •ÊŸ¢ŒÉÊŸÈH 47H ßÿ¥ ‡∂ÊÁÉÊ¡ÃË ¡áÊ¥ Á’∑¥§– Ã¥
¡ÿÊø¥ •Ê¢ªË¥ •Á‚∑¥§– ÃÙ üÊË∑ΧcáÊ Sfl◊Èπ¥– ’Ù∂à •‚H 48H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
ÁòÊÁflœÊ ÷flÁà üÊhÊ ŒÁ„UŸÊ¢ ‚Ê Sfl÷Êfl¡Ê–
‚ÊÁûfl∑§Ë ⁄UÊ¡‚Ë øÒfl ÃÊ◊‚Ë øÁà ÃÊ¢ oÎáÊÈH 2H
ê„UáÊ ¬ÊÕʸ ÃȤÊÊ •ÁÂٖ „¥„Ë •Êê„UË ¡ÊáÊÂ٥– ¡ ‡ÊÊSòÊÊèÿÊ‚ÊøÊ
•Ê«U‚Ù– ◊ÊÁŸÃÙÁ‚ ∑§Ë¥H 49H ŸÈ‚ÁœÿÊÁø üÊhÊ– ¤ÊÙ¥’Ù¥ ¬Ê„U‚Ë ¬⁄U◊¬ŒÊ–
Ã⁄UË ÃÒ‚¢ „¥U ¬˝’ÈhÊ– ‚Ù„UÙ¬¥ ŸÙ„UH 50H üÊhÊ ê„UÁáÊÃÁ∂ÿÊ‚Ê∆UË¥– ¬ÊÃ¡Ê¥
Ÿÿ Á∑§⁄UË≈UË– ∑§Êÿ Ám¡È •¢àÿ¡ÉÊÎc≈ÔUË¥– •¢àÿ¡È ŸÙ„UH 51H ª¢ªÙŒ∑§ ¡⁄UË
¡Ê∂¥– Ã⁄UË ◊l÷Ê¢«UÊ¢ •Ê∂¥– Ã¥ ÉÊ™¥§ Ÿ ÿ ∑§Ê¢„UË¥ ∑§∂¥– ÁfløÊ⁄UË¥ ¬Ê¢H 52H
ø¢ŒŸÈ „UÙÿ ‡ÊËÛÍU– ¬⁄UË •ÇŸË‚Ë ¬Êfl ◊›ÍU– Ã¢Ò „UÊÃË¥ œÁ⁄UÃÊ¥ ¡Ê›Í¢U– Ÿ ‡Ê∑§
∑§Ê߸H 53H ∑§Ê¢ Á∑§«UÊÁøÿ •Ê≈UÁÃÿ ¬È≈UË¥– ¬Á«U∂¥ ‚Ù›¥U Á∑§⁄UË≈UË– ÉÊÃ∂¥
øÙπÊ‚Ê∆UË¥– ŸÊªflËŸÊH 54H ÃÒ‚¥ üÊhø¥ Œ›UflÊ«¥U– •¢ª¥ ∑§Ë⁄U øÙπ«¥U–
¬⁄UË ¬˝ÊÁáÊÿÊ¢ëÿÊ ¬«U– Áfl÷ʪ˥ ¡Ò¥H 55H Ã ¬˝ÊÁáÊÿ âfl Sfl÷Êfl¥–
•ŸÊÁŒ◊Êÿʬ˝÷Êfl¥– ÁòʪÈáÊÊøÁø •ÊÉÊfl– flÁ›U∂ •Ê„UÊÃËH 56H ÃÕ„UË
ŒÙŸ ªÈáÊ πÊ¢øÃË– ◊ª ∞∑§ œ⁄UË ©UãŸÃË– ÃÒ¥ ÃÒÁ‚ÿÊÁø „UÙÃË flÎûÊË–
¡ËflÊ¢ÁøÿÊH 57H flÎûÊË∞‚¥ ◊Ÿ œÁ⁄UÃË– ◊ŸÊ∞‚Ë Á∑˝§ÿÊ ∑§Á⁄UÃË– ∑§Á∂ÿÊ∞‚Ë
flÁ⁄UÃË– ◊⁄UÙÁŸ Œ„¥UH 58H ’Ë¡ ◊Ù«U ¤ÊÊ«U „UÙÿ– ¤ÊÊ«U ◊Ù«U ’Ë¡Ë¥ ‚Ê◊Êÿ–
 •äÿÊÿ ‚Ã⁄UÊflÊ 401

∞‚ÁŸ ∑§À¬∑§Ù«UË ¡Êÿ– ¬⁄UË ¡ÊÁà Ÿ Ÿ‡ÊH 59H ÁÃÿʬ⁄UË Áÿÿ¥ •¬Ê⁄¥U–
„UÙà ¡Êà ¡ã◊Ê¢Ã⁄¥U– ¬⁄UË ÁòʪÈáÊàfl Ÿ √ÿÁ÷ø⁄U– ¬˝ÊÁáÊÿÊ¢ø¥H 60H ê„UáÊÊÒÁŸ
¬˝ÊÁáÊÿÊ¢ëÿÊ ¬Ò∑§Ë¥– ¬Á«U∂ Ë üÊhÊ •fl∂Ù∑§Ë¥– Ã „UÙÿ ªÈáÊÊ‚ÊÁ⁄UπË– ÁÄUË¥
ÿÿÊ¢H 61H Áfl¬Êÿ¥ flÊ…U ‚ûfl ‡ÊÈh– Ã√„UÊ¢ ôÊÊŸÊ‚Ë ∑§⁄UË ‚ÊŒ– ¬⁄UË ∞∑§Ê
ŒÙÉÊ flÙπŒ– ÿ⁄U •Ê„UÊÃËH 62H ‚ûflÊøÁŸ •Ê¢ª∂ª¥– Ã üÊhÊ ◊ÙˇÊ»§›UÊ
Á⁄Uª– âfl ⁄U¡ Ã◊ ©Uª– ∑§Ê¢ ¬Ê¢ ⁄UÊ„UÊÃËH 63H ◊Ù«UÙÁŸ ‚ûflÊøË òÊÊÿ–
⁄U¡ÙªÈáÊ •Ê∑§Ê‡Ê¥ ¡Êÿ– Ã√„UÊ¢ ÃÁø üÊhÊ „UÙÿ– ∑§◊¸∑§⁄U‚ÈáÊËH 64H ◊ª
Ã◊ÊøË ©U∆UË •ÊªË– Ã√„UÊ¢ ÃÁø üÊhÊ ÷¢ªË– „UÙ¥ ∂ʪ ÷ÙªÊ∂ʪ˥–
÷∂ÃÿÊH 65H
‚ûflÊŸÈM§¬Ê ‚fl¸Sÿ üÊhÊ ÷flÁà ÷Ê⁄UÖ
üÊhÊ◊ÿÙ˘ÿ¢ ¬ÈL§·Ù ÿÙ ÿë¿˛Uh— ‚ ∞fl ‚—H 3H
∞fl¢ ‚ûfl⁄U¡Ã◊Ê-– flª›UË üÊhÊ ‚Èfl◊ʸ– ŸÊ„UË¥ ªÊ ¡Ëflª˝Ê◊Ê-– ◊Ê¡Ë¥
ÿÿÊH 66H ê„UáÊÊÒÁŸ üÊhÊ SflÊ÷ÊÁfl∑§– •‚ ¬Ò¥ ÁòʪÈáÊÊà◊∑§– ⁄U¡Ã◊‚ÊÁûfl∑§–
÷ŒË¥ ß„UË¥H 67H ¡Ò‚¥ ¡ËflŸÁø ©UŒ∑§– ¬⁄UË Áfl·Ë¥ „UÙÿ ◊Ê⁄U∑§– ∑§Ê¢
Á◊⁄UÿÊ◊Ê¡Ë¥ ÃËπ– ©¥‚Ë¥ ªÙ«UH 68H ÃÒ‚Ê ’„ÈUfl‚¢ Ã◊¢– ¡Ù ‚ŒÊÁø „UÙÿ
ÁŸ◊– ÃÕ üÊhÊ ¬Á⁄UáÊ◊– Ã¥Áø „UÙ™§ÁŸH 69H ◊ª ∑§Ê¡›UÊ •ÊÁáÊ ◊‚Ë–
Ÿ ÁŒ‚ Áflfl¢øŸÊ ¡Ò‚Ë– ÃflË¥ üÊhÊ ÃÊ◊‚Ë– Á‚ŸË ŸÊ„UË¥H 70H ÃÒ‚Ëø
⁄UÊ¡‚Ë¥ ¡ËflË¥– ⁄U¡Ù◊ÿ ¡ÊáÊÊflË– ‚ÊÁûfl∑§Ë¥ •ÊÉÊflË– ‚ûflÊøËøH 71H
∞‚ÁŸ „UÊ ‚∑§›ÈU– ¡ª«¢U’L§ ÁŸÁπ›ÈU– üÊhøÊÁø ∑§fl›ÈU– flÙÃ∂Ê
•‚H 72H ¬⁄UË ªÈáÊòÊÿfl‡Ê¥– ÁòÊÁflœ¬áÊÊø¢ ∂Ê‚¥– üÊh¢ ¡¥ ©UÁ∆U∂¥ •‚–
Ã¥ flÙ›Uπ ÃÍ¢H 73H Ã⁄UË ¡ÊÁáÊ¡ ¤ÊÊ«U »È§∂¥– ∑§Ê¢ ◊ÊŸ‚ ¡ÊÁáÊ¡ ’Ù∂¥–
÷Ùª¥ ¡ÊÁáÊ¡ ∑§∂¥– ¬Ífl¸¡ã◊Ë¥ø¥H 74H ÃÒ‚Ë¥ Á¡„UË¥ Áøã„UË¥– üÊhøË¥ M§¬¥
ÃËã„UË– ŒÁπ¡ÃË Ã flÊŸË– •flœÊ⁄UË¥ ¬Ê¢H 75H
ÿ¡ãÃ ‚ÊÁûfl∑§Ê ŒflÊãÿˇÊ⁄UˇÊÊ¢Á‚ ⁄UÊ¡‚Ê—–
¬˝ÃÊã÷ÍêáÊÊ¢‡øÊãÿ ÿ¡ãÃ ÃÊ◊‚Ê ¡ŸÊ—H 4H
Ã⁄UË ‚ÊÁûfl∑§ üÊhÊ– ¡ÿÊ¢øÊ „UÙÿ ’Ê¢œÊ– ÃÿÊ¢ ’„ÈUÃ∑§M§ÁŸ ◊œÊ–
SflªËZ •ÊÕËH 76H Ã ÁfllÊ¡Êà ¬…UÃË– ÿôÊÁ∑˝§ÿ ÁŸfl«UÃË– Á∑¢§’„ÈUŸÊ
¬«UÃË– Œfl∂Ù∑§Ë¥H 77H •ÊÁáÊ üÊhÊ ⁄UÊ¡‚Ê– ÉÊ«U∂ ¡ flË⁄U‡ÊÊ– Ã ÷¡ÃË
402 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

⁄UÊˇÊ‚Ê¢– πø⁄UÊ¢ „UŸH 78H üÊhÊ ¡ ∑§Ê¢ ÃÊ◊‚Ë– Ã ◊Ë ‚Ê¢ªŸ ÃÈ¡¬Ê‡ÊË¥–

¡ ∑§Ê¢ ∑§fl›U ¬Ê¬⁄UʇÊË– •ÁÃ∑§∑¸§‡ÊË ÁŸŒ¸ÿàfl¥H 79H ¡Ëflflœ¥ ‚ÊœÍÁŸ
’›UË– ÷Íì˝Ã∑ȧ›¥U ◊Ò›UË¥– S◊‡ÊÊŸË¥ ‚¢äÿÊ∑§Ê›UË¥– ¬ÍÁ¡ÃË ¡H 80H Ã
Ã◊ÙªÈáÊÊø¥ ‚Ê⁄U– ∑§Ê…ÍUÁŸ ÁŸÁ◊¸∂ Ÿ⁄U– ¡ÊáÊ ÃÊ◊Á‚ÿø¥ ÉÊ⁄U– üÊhø¥
Ã¥H 81H ∞‚Ë ß„UË¥ ÁÄUË¥ Á∂¢ªË¥– ÁòÊÁflœ üÊhÊ ¡ªË¥– ¬Ò¥ „¥U ÿÿÊ∂ʪ˥–
‚Ê¢ªÃÈ •‚¥H 82H ¡ „U ‚ÊÁûfl∑§ üÊhÊ– ¡ÃŸ ∑§⁄UÊflË ¬˝’ÈhÊ– ÿ⁄UË ŒÙŸË
ÁflL§hÊ– ‚Ê¢«UÊÁflÿÊH 83H „U ‚ÊÁûfl∑§ ◊Áà ¡ÿÊ– ÁŸflʸ„UÃË „UÙÿ
œŸ¢¡ÿÊ– ’ʪÈ∂ ŸÙ„U ÃÿÊ– ∑Ò§flÀÿ Ã¥H 84H ÃÙ Ÿ ¬…UÙ ∑§Ê¢ ’˝rÊÔ‚ÍòÊ–
ŸÊ ∂Ù…UÙ ‚fl¸ ‡ÊÊSòÊ– Á‚hʢà Ÿ „UÙà SflâòÊ– ÃÿÊëÿÊ „UÊÃË¥H 85H ¬⁄UË
üÊÈÁÃS◊ÎÃË¥ø •Õ¸– ¡ •Ê¬áÊ „UÙ™§ÁŸ ◊Íø– •ŸÈc∆ÔUÊŸ¢ ¡ªÊ ŒÖ fl«UË∂ ¡
„H 86H ÃÿÊ¢øË¥ •Êø⁄UÃË¥ ¬Ê©U∂¥– ¬Ê™§ÁŸ ‚ÊÁûfl∑§Ë üÊhÊ øÊ∂– ÃÙ Ã¥Áø
»§›U ∆UÁfl∂¥– ∞‚¥ ∂Ê„UH 87H ¬Ò¥ ∞∑§ ŒË¬È ∂ÊflË ‚ÊÿÊ‚¥– •ÊÁáÊ∑§ ÃÕ¥
∂Ê™¢§ ’Ò‚– Ã⁄UË ÃÙ ∑§Êÿ ¬˝∑§Ê‡Ê¢– fl¢Áø¡ ªÊH 88H ∑§Ê¢ ÿ∑¥§ ◊Ù∂ •¬Ê⁄U–
fl¥øÙÁŸ ∑§∂¥ œfl›UÊ⁄U– ÃÙ ‚È⁄UflÊ«ÈU flSÃË∑§⁄U– Ÿ ÷ÙªË ∑§Ê߸H 89H „¥U •‚Ù
¡Ù Û¥U ∑§⁄UË– Ã ÃÿÊøËø ÃÎ·Ê „U⁄UË– ∑§Ë¥ ‚È•Ê⁄UÊ‚ËÁø •ãŸ ÉÊ⁄UË¥– ÿ⁄UÊ¢
ŸÙ„UH 90H ’„ÈUà ∑§Êÿ ’Ù∂Ù¥ ¬Ò¥ ªÊ– ÿ∑§Ê ªıÃ◊Ê‚ËÁø ª¢ªÊ– ÿ⁄UÊ¢ ‚◊SÃÊ¢
∑§Êÿ ¡ªÊ¥– flÊ„UÊ›U ¡Ê∂ËH 91H ê„UáÊÊÒÁŸ •Ê¬ÈÁ∂ÿʬ⁄UË– ‡ÊÊSòÊ •ŸÈÁc∆ÔUÃË
∑ȧ‚⁄UË– ¡ÊáÊ ÃÿÊÃ¥ üÊhÊ›È ¡Ù fl⁄UË– ÃÙ ◊Íπ¸È„UË Ã⁄UH 92H
•‡ÊÊSòÊÁflÁ„Uâ ÉÊÙ⁄¢U ÃåÿãÃ ÿ ì٠¡ŸÊ—–
Œê÷Ê„UVÔUÊ⁄U‚¢ÿÈÄÃÊ— ∑§Ê◊⁄Uʪ’∂ÊÁãflÃÊ—H 5H
ŸÊ ‡ÊÊSòÊÊøÁŸ ∑§Ë⁄U ŸÊ¥fl¥– πÊ∑§⁄UÙ¥„UË ŸáÊÃË ¡Ëfl¥– ¬⁄UË ‡ÊÊSòÊôÊÊ¢„UË
Á‡Êfl¥– ≈¥U∑§Ù¥ ŸÁŒÃËH 93H flÁ«U∂ Ê¢ ÁøÿÊ Á∑˝§ÿÊ– ŒπÙÁŸ flÊÃË flÊ¢∑ȧÁ∂ÿÊ–
¬¢Á«UÃÊ¢ «UÊ∑ȧÁ∂ÿÊ– flÊ¡ÁflÃËH 94H •Ê¬È∂ŸËÁø •Ê≈UÙ¬¥– œÁŸàflÊøÁŸ
Œ¬Z– ‚ÊøÁø ¬Êπ¢«UÊøË¥ ì¥– •ÊŒÁ⁄UÃËH 95H •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ¬ÈÁ…U∂ Ê¢ ÁøÿÊ–
•Ê¢ªË¥ ÉÊÊ∂ÍÁŸ ∑§ÊÁÃÿÊ– ⁄UÄÃ◊Ê¢‚Ê ¬˝áÊËÃÿÊ– ÷⁄U÷L§H 96H Á⁄UøÁflÃË
¡›UÃ∑¢§È «UË–¥ ∂ÊÁflÃË ø«KÊëÿÊ ÃÙ¥«UË–¥ ŸflÁ‚ÿÊ¢ ŒÃË ©¢U«UË– ’Ê›U∑§Ê¢øËH 97H
•Êª˝„UÊÁøÿÊ ©U¡Á⁄UÿÊ– ˇÊȺ˝ ŒflÃÊ¢ flÁ⁄UÿÊ– •ãŸàÿʪ¥ ‚ÊÃÁ⁄UÿÊ– ∆UÊ∑§ÃË
∞∑§H 98H •ªÊ •Êà◊¬⁄U¬Ë«UÊ– ’Ë¡ Ã◊ˇÊòÊË¥ ‚È„UÊ«UÊ– ¬Á⁄UÃË ◊ª ¬È…UÊ¢–
 •äÿÊÿ ‚Ã⁄UÊflÊ 403

Ã¥Áø Á¬∑§H 99H ’Ê„ÍU ŸÊ„UË¥ •Ê¬Á∂ÿÊ– •ÊÁáÊ ŸÊflÃ¥„Ë œŸ¢¡ÿÊ– Ÿ œ⁄UË
„UÙÿ ÃÿÊ– ‚◊Ⱥ˝Ë¥ ¡Ò‚¥H 100H ∑§Ê¢ flÒlÊÃ¥ ∑§⁄UË ‚›UÊ– ⁄U‚È ‚Ê¢«UË
¬ÊÿπÙ›UÊ¢– ÃÙ ⁄UÙÁªÿÊ ¡flË¥ Á¡√„UÊ›UÊ– ‚flÃÊ „UÙÿH 1H ŸÊŸÊ ¬Á«U∑§⁄UÊøÁŸ
‚›¥U– ∑§Ê…UË •Ê¬È∂Áø «UÙ›U– Ã¥ flÊŸfl‚Ê¢ •Ê¢œ›¢U– ¡Ò‚¥ ∆UÊ∑§H 2H ÃÒ‚¥
ÃÿÊ¥ •Ê‚È⁄UÊ¢ „UÙÿ– ®ŸŒÍÁŸ ‡ÊÊSòÊÊ¢øË ‚Ùÿ– ‚Ò¥ÉÊ œÊ¢flÃÊÃË ◊Ù„¥U– •Ê«UflË¥
¡ ∑§Ê¢H 3H ∑§Ê◊È ∑§⁄UflË Ã¥ ∑§Á⁄UÃË– ∑˝§ÙœÈ ◊Ê⁄UflË Ã¥ ◊ÊÁ⁄UÃË– Á∑¢§’„ÈUŸÊ
◊ÊÃ¥ ¬ÈÁ⁄UÃË– ŒÈ—πÊøÊ ªÈ¢«UÊ¢H 4H
∑§‡Ê¸ÿã× ‡Ê⁄UË⁄USÕ¢ ÷Íê˝Ê◊◊ø—–
◊Ê¢ øÒflÊãׇÊ⁄UË⁄USÕ¢ ÃÊÁãflhKÊ‚È⁄UÁŸ‡øÿÊŸ˜H 6H
•Ê¬È∂Ê¢ ¬⁄UÊflÊ¢ Œ„UË¥– ŒÈ—π ŒÃË ¡¥ ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥– ◊¡ •Êà◊ÿÊ ÃÃÈ∂ Ê„UË–
„UÙÿ ‡ÊËáÊÈH 5H ¬Ò¥ flÊøøÁŸÁ„ ¬Ê∂fl¥– ¬ÊÁ¬ÿÊ¢ ÃÿÊ ŸÊÃÔ›UÊfl¢– ¬⁄UË ¬Á«U∂¥
‚Ê¢ªÊfl¥– àÿ¡ÊflÿÊH 6H ¬˝à ’ÊÁ„U⁄¥U ÉÊÊÁ∂¡– ∑§Ê¢ •¢àÿ¡È ‚¢÷Ê·áÊË¥
àÿÁ¡¡– „¥U •‚Ù „UÊÃ¥ ˇÊÊÁ›U¡– ∑§‡◊∂ÊÃ¥H 7H ÃÕ ‡ÊÈhËÁøÿÊ •Ê‡ÊÊ–
ÃÙ ∂¬È Ÿ ◊Ÿfl ¡Ò‚Ê– ÃÿÊ¢Ã¥ ‚Ê¢«UÊflÿÊ ÃÒ‚Ê– •ŸÈflÊŒÈ „UÊH 8H Ã⁄UË
•¡¸ÈŸÊ ÃÍ¢ ÃÿÊ¢Ã¥– Œπ‚Ë ÃÒ¥ S◊⁄U „UÙ ◊ÊÃ¥– ¡ •ÊŸ ¬˝ÊÿÁ‡øûÊ ÿÕ¥– ◊ÊŸ∂
ŸÊH 9H ê„UáÊıÁŸ üÊhÊ ¡ ‚ÊÁûfl∑§Ë– ¬È…UÃË ÃÁø ¬Ò¥ ÿ∑§Ë– ¡ÃŸ ∑§⁄UÊflË
ÁŸ∑§Ë– ‚flÊZ¬⁄UËH 110H Ã⁄UË œ⁄UÊflÊ ÃÒ‚Ê ‚¢ªÈ– ¡áÊ¥ ¬Ùπ ‚ÊÁûfl∑§
∂ʪȖ ‚ûflflÎhËøÊ ÷ʪȖ •Ê„UÊL§ ÉÊ¬¥H 11H ∞:„UflË¥ Ã⁄UË ¬Ê„UË¥–
Sfl÷ÊflflÎhËëÿÊ ∆UÊßZ– •Ê„UÊ⁄UÊflÊ¢øÍÁŸ ŸÊ„UË¥– ’›UË „UÃÈH 12H ¬˝àÿˇÊ ¬Ê„¥U
¬Ê¢ flË⁄UÊ– ¡Ù ‚Êflœ ÉÊ ◊ÁŒ⁄UÊ– ÃÙ „UÙ™§ÁŸ ∆UÊ∑§ ◊ÊÁ¡⁄UÊ– ÁÃÿÁø
ˇÊáÊË¥H 13H ∑§Ê¢ ¡Ù ‚ÊÁflÿÊ •ãŸ⁄U‚È ‚flË– ÃÙ √ÿÊÁ¬¡ flÊÇ∂c◊Sfl÷ÊflË¥–
∑§Êÿ ÖflL§ ¡ÊÁ∂ÿÊ ÁŸflflË– ¬ÿÊÁŒ∑§H 14H ŸÊÃ⁄UË •◊Îà ¡ÿʬ⁄UË–
ÉÊÃÁ∂ÿÊ ◊⁄UáÊ flÊ⁄UË– ∑§Ê¢ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ∞‚¥ ∑§⁄UË– ¡Ò‚¥ Áfl·H 15H ÃflË¥ ¡Ò‚Ê
ÉÊ¬ •Ê„UÊL§– œÊÃÈ ÃÒ‚ÊÁø „UÙÿ •Ê∑§ÊL§– •ÊÁáÊ œÊÃÈ∞‚Ê •¢ÃL§– ÷ÊflÙ
¬ÙπH 16H ¡Ò‚¢ ÷Ê¢Á«UÿÊøÁŸ Ãʬ¥– •Ê¢ÃÈ∂¥ ©UŒ∑§„UË Ãʬ– ÃÒ‚Ë œÊÃÈfl‡Ê¥
•Ê≈UÙ¬– ÁøûÊflÎûÊËH 17H ê„UáÊÊÒÁŸ ‚ÊÁûfl∑ȧ ⁄U‚È ‚Áfl¡– ÃÒ¥ ‚ûflÊøË
flÊ…UË ¬ÊÁfl¡– ⁄UÊ¡‚Ê ÃÊ◊‚Ê „UÙß¡– ÿ⁄UË¥ ⁄U‚Ë¥H 18H Ã⁄UË ‚ÊÁûfl∑ȧ ∑§ÙáÊ
•Ê„UÊL§– ⁄UÊ¡‚Ê ÃÊ◊‚Ê ∑§ÊÿË •Ê∑§ÊL§– „U¥ ‚Ê¢ªÙ¥ ∑§⁄UË¥ •ÊŒL§– •Ê∑§áʸŸË¥H 19H
404 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•Ê„UÊ⁄USàflÁ¬ ‚fl¸Sÿ ÁòÊÁflœÙ ÷flÁà Á¬˝ÿ—–

ÿôÊSìSÃÕÊ ŒÊŸ¢ Ã·Ê¢ ÷ŒÁ◊◊¢ oÎáÊÈH 7H
•ÊÁáÊ ∞∑§‚⁄¥U •Ê„UÊ⁄UÊ– ∑Ò§‚ÁŸ ÁÃŸË ◊Ù„U⁄UÊ– ¡ÊÁ∂ÿÊ Ã„UË flË⁄UÊ–
⁄UÙ∑§«¥U ŒÊ™¢§H 120H Ã⁄UË ¡fláÊÊ⁄UÊÁøÿÊ L§øË– ÁŸc¬ÁûÊ ∑§Ë¥ ’ÙÁŸÿÊ¥øË–
•ÊÁáÊ ¡ÁflÃÊ¥ âfl ªÈáÊÊ¢øË– ŒÊ‚Ë ÿÕH 21H ¡ ¡Ëfl ∑§Ãʸ ÷ÙÄÃÊ– ÃÙ
ªÈáÊÊSÃfl Sfl÷ÊflÃÊ– ¬ÊflÙÁŸÿÊ¢ ÁòÊÁflœÃÊ– øc≈ÔU ÁòÊœÊH 22H ê„UáÊıÁŸ
ÁòÊÁflœÈ •Ê„UÊL§– ÿôÊÈ„UË Áòʬ˝∑§ÊL§– ì ŒÊŸ „UŸ √ÿʬÊL§– ÁòÊÁflœÁø
ÃH 23H ¬Ò¥ •Ê„UÊ⁄U∂ˇÊáÊ ¬Á„U∂¥– ‚Ê¢ªÙ¥ ¡¥ ê„UÁáÊÃ∂¥– Ã¥ •Ê߸∑§ ªÊ ÷∂¥–
M§¬ ∑§M¢§H 24H
•ÊÿÈ—‚ûfl’∂Ê⁄UÙÇÿ‚Èπ¬˝ËÁÃÁflflœ¸ŸÊ— –
⁄USÿÊ— ÁSŸÇœÊ— ÁSÕ⁄UÊ NUlÊ •Ê„UÊ⁄UÊ— ‚ÊÁûfl∑§Á¬˝ÿÊ—H 8H
Ã⁄UË ‚ûflªÈáÊÊ∑§«U– ¡Ò¥ ŒÒfl¢ ÷ÙÄÃÊ ¬«U– ÃÒ¥ ◊œÈ⁄UË¥ ⁄U‚Ë¥ flÊ…U– ◊øÈ
ÃÿÊH 25H •Ê¢ª¥Áø º˝√ÿ¥ ‚È⁄U‚¥– ¡ •Ê¢ª¥Áø ¬ŒÊÕ¸ ªÙ«U‚– •Ê¢ª¥Áø SŸ„¥U
’„ÈUfl‚¥– ‚ȬÄ∑¥§ Á¡ÿ¢H 26H •Ê∑§Ê⁄¥U Ÿ√„UÃË «Uª›¥U– S¬‡ÊZ •Áà ◊flÊ›¢U–
Á¡÷∂ ʪ˥ SŸ„UÊ›¥U– SflÊŒ¥ Á¡ÿ¥H 27H ⁄U‚¥ ªÊ…UË¥ fl⁄UË Á…U∂ Ë¥– º˝fl÷ÊflË¥
•ÊÁÕ∂Ë¥– ∆UÊÿ¥∆UÊflÙ ‚Ê¢Á«U∂ Ë¥ – •ÁÇŸÃʬ¥H 28H •Ê¢ª¥ ‚ÊŸ¥ ¬Á⁄UáÊÊ◊¥
ÕÙL§– ¡Ò‚¥ ªÈL§◊ÈπË¥ø¥ •ˇÊL§– ÃÒ‡ÊË •À¬Ë¥ Á¡„UË¥ •¬ÊL§– ÃÎÁåà ⁄UÊ„UH 29H
•ÊÁáÊ ◊ÈπË¥ ¡Ò‚Ë¥ ªÙ«¢U– ÃÒ‚ËÁøÁ„U Ã •Ê¢ÃÈ∂∑§«U– ÁÃÿ •ãŸË¥ ¬˝ËÁà flÊ…U–
‚ÊÁûfl∑§Ê¢‚ËH 130H ∞fl¢ ªÈáÊ∂ˇÊáÊ– ‚ÊÁûfl∑§ ÷ÙÖÿ ¡ÊáÊ– •ÊÿÈcÿÊø¥
òÊÊáÊ– ŸËø Ÿfl¥ „¥UH 31H ÿáÊ¥ ‚ÊÁûfl∑§ ⁄U‚¥– ¡¢fl Œ„UË¥ ◊„UÙ flÁ⁄U·– âfl
•ÊÿÈcÿŸŒË ©U‚‚– ÁŒ„UÊÁø ÁŒ„UÊH 32H ‚ûflÊÁøÿ ∑§Ë⁄U ¬Ê›UÃË– ∑§Ê⁄UáÊ
„UÊÁø ‚È◊ÃË– ÁŒfl‚ÊÁøÿ ©UãŸÃË– ÷ÊŸÈ ¡Ò‚ÊH 33H •ÊÁáÊ ‡Ê⁄UË⁄UÊ „UŸ
◊ÊŸ‚Ê– ’›UÊøÊ ¬Ò¥ ∑ȧflÊ‚Ê– „UÊ •Ê„UÊL§ Ã⁄UË Œ‡ÊÊ– ∑Ò¥§øË ⁄U٪ʢH 34H „UÊ
‚ÊÁûfl∑ȧ „UÙÿ ÷ÙÇÿÈ– ÃÒ¥Áø ÷ÙªÊflÿÊ •Ê⁄UÙÇÿÈ– ‡Ê⁄UË⁄UÊ‚Ë ÷ÊÇÿÈ– ©UŒÿ∂¥
¡ÊáÊÙ¥H 35H •ÊÁáÊ ‚ÈπÊø¢ ÉÊáÊ¥ ŒáÊ¥– ÁŸ∑¥§ ©UflÊÿÊ ÿ ÿáÊ¥– „¥U •‚Ù
flÊ…U ‚Ê¡áÊ¥– •ÊŸ¢Œ¥‚Ë¥H 36H ∞‚Ê ‚ÊÁûfl∑ȧ •Ê„UÊL§– ¬Á⁄UáÊ◊∂Ê ÕÙL§–
∑§⁄UË „UÊ ©U¬∑§ÊL§– ‚’ÊsÔÊ‚ËH 37H •ÊÃÊ¢ ⁄UÊ¡‚ÊÁ‚ ¬˝ËÃË– Á¡„UË¥ ⁄U‚Ë¥
•ÊÕË– ∑§M¢§ ÃÿÊ„UË √ÿÄÃË– ¬˝‚¢ª¢ ªÊH 38H
 •äÿÊÿ ‚Ã⁄UÊflÊ 405

∑§≈U˜flê∂∂fláÊÊàÿÈcáÊÃˡáÊM§ˇÊÁflŒÊÁ„UŸ— –
•Ê„UÊ⁄UÊ ⁄UÊ¡‚Sÿc≈ÔUÊ ŒÈ—π‡ÊÙ∑§Ê◊ÿ¬˝ŒÊ—H 9H
Ã⁄UË ◊Ê⁄¥U ©UáÊ¢ ∑§Ê›U∑ͧ≈U– ÃáÊ¥ ◊ÊŸ¥ ¡¥ ∑§«ÈUfl≈U– ∑§Ê¢ øÈÁŸÿÊ„ÍUÁŸ ŒÊ‚≈U–
•Êê∂ „UŸH 39H ∑§ÁáÊ∑§ËÃ¥ ¡Ò‚¥ ¬ÊáÊË– ÃÒ‚¥Áø ◊Ë∆U ’Ê¢œÿÊ •ÊáÊË–
ÃÃÈ∂ Ëø ◊›UfláÊË– ⁄U‚Ê¢Ã⁄UÊ¢øËH 140H ∞‚¥ πÊ⁄U≈U •¬Ê«¥U– ⁄UÊ¡‚Ê ÃÿÊ
•Êfl«U– ©Uã„UÊøÁŸ Á◊·¥ ÃÙ¥«¥U– •ÊªËÁø Áª›UËH 41H flÊ»§ÁøÿÊ Á‚ª–
flÊÃË„UË ∂ÊÁflÀÿÊ ∂ʪ– ÃÒ‚¥ ©Uã„U ◊ʪ– ⁄UÊ¡‚È ÃÙH 42H flÊflŒ›U ¬Ê«ÍÁŸ
∆UÊÿ– ‚Ê’›ÈU «UÊ„UÊ⁄U∂ Ê •Ê„U– ÃÒ‚¥ ÃËπ ÃÙ πÊÿ– ¡¥ ÉÊÊÿ¥ÁfláÊ
L§¬H 43H •ÊÁáÊ ⁄UÊπ„ÍÁŸ ∑§Ù⁄U«¥U– •Ê¢Ã ’Ê„U⁄UË ÿ∑¥§ ¬Ê«¥U– ÃÙ Á¡√„UÊŒ¢‡ÊÈ
•Êfl«U– ’„ÈU ÃÿÊH 44H ¬⁄US¬⁄¥U ŒÊ¢ÃÊ¢– •ÊŒ›ÈU „UÙÿ πÊÃÊ¢– ÃÙ ªÊ ÃÙ¥«UË¥
ÉÊÃÊ¢– Ãٷ٥ ∂ʪH 45H •ÊœË¥ø º˝√ÿ¥ øÈ⁄U◊È⁄UË¥– fl⁄UË ¬Á⁄UflÁ«U¡ÃË ◊Ù„U⁄UË–
Á¡ÿ¥ ÉÊÃÊ¢ „UÙÃË œÈflÊ⁄UË– ŸÊ∑¥§ÃÙ¥«¥UH 46H „¥U •‚Ù ©Uª¥ •ÊªËÃ¥– ê„UáÊ ÃÒ‚¥
⁄UÊßÃ¥– ¬Á…Uÿ¢ ¬˝ÊáÊʬ⁄UıÃ¥– ⁄UÊ¡‚ÊÁ‚ ªÊH 47H ∞‚Ê Ÿ ¬È⁄UÙÁŸ ÃÙ¥«UÊ–
Á¡÷Ê ∑§∂Ê fl«UÊ– •ãŸÁ◊·¥ •ÁÇŸ ÷«U÷«UÊ¥– ¬Ù≈UË¥ ÷⁄UËH 48H ÃÒ‚ÊÁø
∂fl¢ªÊ ‚È¥∆U – ◊ª ÷ÈßZ ŸÊ ‚¡ πÊ≈U– ¬ÊÁáÊÿÊø¥ Ÿ ‚È≈U– ÃÙ¥«UÙÁŸ
¬ÊòÊH 49H Ã •Ê„UÊ⁄U Ÿ√„UÃË ÉÊÃ∂– √ÿÊÁœ√ÿÊ›U ¡ ‚ÈÃ∂– Ã øflflÊflÿÊ
ÉÊÊÃ∂¥– ◊Ê¡fláÊ ¬Ù≈UË¥H 150H ÃÒ‚¥ ∞∑§◊∑§Ê¢ ‚›¥U– ⁄UÙª ©U∆UÁà ∞∑§ fl›U–
∞‚Ê ⁄UÊ¡‚È •Ê„UÊL§ »§›U– ∑§fl›U ŒÈ—π¥H 51H ∞fl¢ ⁄UÊ¡‚Ê •Ê„UÊ⁄UÊ– M§¬
∑§∂¥ œŸÈœ¸⁄UÊ– ¬Á⁄UáÊÊ◊ÊøÊ„UË Áfl‚È⁄UÊ– ‚Ê¢ÁªÃ∂ÊH 52H •ÊÃÊ¢ ÃÿÊ
ÃÊ◊‚Ê– •Êfl«U •Ê„UÊL§ ¡Ò‚Ê– Ã¥„UË ‚Ê¢ªÙ¥ Áø›U‚Ê– ¤ÊáÊ¢ ÃÈê„UËH 53H Ã⁄UË
∑ȧÁ„U∂¥ ©Uc≈Ô¥ πÊÃÊ¢– Ÿ ◊ÁŸ¡ ÃáÊ¥ •ŸÁ„UÃÊ– ¡Ò‚¥ ∑§Ê¢ ©U¬Á„UÃÊ–
ê„ÒU‚Ë πÊÿH 54H
ÿÊÃÿÊ◊¢ ªÃ⁄U‚¢ ¬ÍÁà ¬ÿȸÁ·Ã¢ ø ÿØ–
©UÁë¿Uc≈ÔU◊Á¬ øÊ◊äÿ¢ ÷Ù¡Ÿ¢ ÃÊ◊‚Á¬˝ÿ◊˜H 10H
ÁŸ¬¡∂¥ •ãŸ ÃÒ‚¥– ŒÈ¬Ê„U⁄UË¥ ∑§Ê¢ ÿ⁄¥U ÁŒfl‚¥– •ÁÃ∑§⁄¥U ÃÒ¥ ÃÊ◊‚¥– ÉÊ߸¡
Ã¥H 55H ŸÊÃ⁄UË •œ¸ ©U∑§Á«U∂¥– ∑§Ê ÁŸ¬≈U ∑§⁄U¬ÙÁŸ ª∂¥– ÃÒ‚¥Á„ πÊÿ
øÈ∑§∂¥– ⁄U‚Ê ¡¥ ÿflÙ¥H 56H ¡ÿÊ ∑§Ê¥ •ÊÁÕ ¬Íáʸ ÁŸc¬ûÊË– ¡Õ ⁄U‚È œ⁄UË
√ÿÄÃË– Ã¥ •ãŸ ∞‚Ë ¬˝ÃËÃË– ÃÊ◊‚Ê ŸÊ„UË¥H 57H ∞‚ÁŸ ∑§„Ë¥ Áfl¬Êÿ¥–
406 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

‚ŒãŸÊ fl⁄U¬«UÊ „UÙÿ– Ã⁄UË ÉÊÊáÊË ‚È≈U âfl ⁄UÊ„U– √ÿÊÉÊÈ˝ ¡Ò‚ÊH 58H ∑§Ê¥
’„ÈUfl ÁŒfl‡ÊË¥ flÙ∂Ê¢Á«U∂¥– SflÊŒ¬áÊ¥ ‚Ê¢Á«U∂¥– ‡ÊÈc∑§ •ÕflÊ ‚«U∂¥–
ªÊÁ÷áÊ¥„UË „UÙH 59H Ã¥„UË ’Ê›UÊø „UÊÃfl⁄UË– Áøfl«U∂¥ ¡Ò‚Ë ⁄UÊ«UË ∑§⁄UË– ∑§Ê¢
‚fl¥ ’Ò‚ÙÁŸ ŸÊ⁄UË– ªÙÃÊ¢’Ë∂ ∑§⁄UËH 160H ∞‚ÁŸ ∑§‡◊›¥U ¡Ò¥ πÊÿ– ÃÒ¥
ÃÿÊ ‚Èπ÷Ù¡Ÿ ∞‚¥ „UÙÿ– ¬⁄UË ÿáÊ¥„UË Ÿ œÊÿ– ¬ÊÁ¬ÿÊ ÃÙH 61H ◊ª
ø◊à∑§ÊL§ ŒπÊ– ÁŸ·œÊøÊ •Ê¢’ÈπÊ– ¡ÿÊ ∑§Ê ‚ŒÙπÊ– ∑ȧº˝√ÿÊ‚ËH 62H
ÃÿÊ •¬ÿÊ¢ëÿÊ ¬ÊŸË¥– •πÊlÊ¢ëÿÊ ÷Ù¡ŸË¥– flÊ…UÁfl¡ ©UÃÊã„UË– ÃÊ◊‚¥
ÃáÊ¥H 63H ∞fl¢ ÃÊ◊‚ ¡fláÊÊ⁄UÊ– ∞‚Ò‚Ë ◊øÈ „U flË⁄UÊ– ÃÿÊø¥ »§∂ ŒÈ‚⁄UÊ¢–
ˇÊáÊË¥ ŸÊ„UË¥H 64H ¡ ¡√„UÊ¢Áø „¥U •¬ÁflòÊ– Á‡Êfl ÃÿÊø¥ flÄòÊ– Ã√„UÊ¢Áø
¬Ê¬Ê ¬ÊòÊ– ¡Ê∂Ê ÃÙ ∑§Ë¥H 65H ÿÊfl⁄UÃ¥ ¡ ¡flË¥– Ã ¡ÁflÃË flÙ¡ Ÿ
ê„UáÊÊflË– ¬Ù≈U÷⁄UÃË ¡ÊáÊÊflË– ÿÊÃŸÊ ÃH 66H Á‡Ê⁄Uë¿Œ¥ ∑§Êÿ „UÙÿ– ∑§Ê
•ÊªË¥ Á⁄UÉÊÃÊ¢ ∑Ò§‚¥ •Ê„U– „¥U ¡ÊáÊÊfl¥ ∑§Ê߸ ¬Ê„¥U– ¬⁄UË ‚Ê„UÊÃÈÁø •‚H 67H
ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÊ◊‚Ê •ãŸÊ– ¬Á⁄UáÊÊ◊È ªÊ Á‚ŸÊŸÊ– Ÿ ‚Ê¢ªÙ¥Áø ªÊ •¡¸ÈŸÊ– ŒflÙ
ê„UáÊH 68H •ÊÃÊ¢ ÿÿÊfl⁄UË– •Ê„UÊ⁄UÊÁøÿÊ ¬⁄UË– ÿôÊÈ„UË •flœÊ⁄UË¥– ÁòÊœÊ
•‚H 69H ¬⁄UË ÁÄUË¥◊Ê¡Ë¥ ¬˝Õ◊– ‚ÊÁûfl∑§ ÿôÊÊø¥ fl◊¸– •Ê߸∑§ ¬Ê¢
‚È◊Á„U◊– Á‡Ê⁄UÙ◊áÊËH 170H
•»§∂Ê∑§Ê¥ÁˇÊÁ÷ÿ¸ôÊÙ ÁflÁœŒÎc≈ÔUÙ ÿ ßÖÿÃ–
ÿc≈ÔU√ÿ◊flÁà ◊Ÿ— ‚◊ÊœÊÿ ‚ ‚ÊÁûfl∑§—H 11H
Ã⁄UË ∞∑ȧ Á¬˝ÿÙûÊ◊È-– flÊ¢øÙÁŸ flÊ…UÙ¥ ŸŒË ∑§Ê◊È– ¡Ò‚Ê ∑§Ê ◊ŸÙœ◊ȸ–
¬ÁÃfl˝ÃøÊH 71H ŸÊŸÊ Á‚¢œÍÃ¥ ∆UÊ∑§ÙÁŸ ª¢ªÊ– ¬È…UÊ⁄UÊ¢ Ÿ ∑§⁄UËÁø Á⁄UªÊ– ∑§Ê¢
•Êà◊Ê ŒπÙÁŸ ©UªÊ– flŒÈ ∆U∂ ÊH 72H ÃÒ‚¥ ¡ •Ê¬ÈÀÿÊ SflÁ„UÃË¥– fl¥øÍÁŸÿÊ¢
ÁøûÊflÎûÊË– ŸÈ⁄UÁflÃËÁø •„¢U∑ΧÃË– »§›UÊ∂ʪ˥H 73H ¬ÊÃ∂ÿÊ ¤ÊÊ«UÊø¥
◊Í›U– ◊ʪÈÃ¥ ‚⁄UÙ¥ ŸáÊ¥Áø ¡›U– Á¡⁄UÊ∂¥ ∑§Ê¢ ∑§fl›U– ÃÿÊëÿÊÁø •Ê¢ªË¥H 74H
ÃÒ‚¥ ◊Ÿ¢ Œ„UË¥– ÿ¡ŸÁŸ‡øÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥– „UÊ⁄U¬ÙÁŸ ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥– flÊ¢Á¿UÃËŸÊH 75H
ÁÄUË¥ »§›UflÊ¢¿UÊàÿʪ˥– Sflœ◊ʸflÊ¢øÍÁŸ Áfl⁄Uʪ˥– ∑§Ë¡ ¡Ù ÿôÊÈ ‚flÊZªË¥–
•›¢U∑ΧÃÈH 76H ¬⁄UË •ÊÁ⁄U‚Ê •Ê¬áʬ¥– «UÙ›UÊ¢ ¡Ò‚¥ ÉÊ¬¥– ∑§Ê¢ ÛU„UÊÃË¥ø¥
ŒË¬¥– ⁄UàŸ ¬ÊÁ„U¡H 77H ŸÊŸÊ ©UÁŒÃ¥ ÁŒflÊ∑§⁄¥U– ª◊ÊflÊ ◊ʪ¸È ÁŒ∆UË ÷⁄U–
ÃÒ‚Ê flŒÈ ÁŸœÊ¸⁄‘¥U– ŒπÙÁŸÿÊ¢H 78H ÁÃÿ¥ ∑È¢§«¥U ◊¢«¬ flŒË– •ÊáÊË∑§„UË
 •äÿÊÿ ‚Ã⁄UÊflÊ 407

‚¢÷Ê⁄U‚◊ÎhË– Ã ◊›UfláÊË ¡Ò‚Ë ÁflœË– •Ê¬áʬʥ ∑§∂ËH 79H

‚∑§›UÊflÿfl©UÁøÃ¥– ∂áÊË¥ ¬ÊÃ∂Ë¥ ¡Ò‚Ë¥ •Ê¢ªÊÃ¥– ÃÒ‚¥ ¬ŒÊÕ¸ ¡®Õø¥ ÃÕ¥–
ÁflÁŸÿ٪ȟËH 180H ∑§Êÿ flÊŸÍ¢ ’„ÈUÃË¥ ’Ê∂ Ë¥ – ¡Ò‚Ë¥ ‚flʸ÷⁄UáÊË¥ ÷⁄U∂ Ë–
Ã ÿôÊÁfllÊÁø M§¬Ê •Ê∂Ë– ÿ¡ŸÁ◊·¥H 81H ÃÒ‚Ê ‚Ê¢ªÙ¬Ê¢ªÈ– ÁŸ»§¡ ¡Ù
ÿʪȖ ŸÈ∆U™§ÁŸÿÊ¢ ∂ʪȖ ◊„UûflÊøÊH 82H ¬˝ÁìʛÈU Ã⁄UË ¬Ê≈UÊøÊ– ¤ÊÊ«UË¥
∑§Ë¡ ÃÈ›U‚ËøÊ– ¬⁄UËU »§›UÊ »È§∂Ê ¿UÊÿøÊ– •ÊüÊÿÙ ŸÊ„UË¥H 83H
Á∑¢§’„ÈUŸÊ »§›UʇÊflËáÊ– ∞‚ÿÊ ÁŸªÈÃË ÁŸ◊ʸáÊ– „UÙÿ ÃÙ ÿÊªÈ ¡ÊáÊ–
‚ÊÁûfl∑ȧ ªÊH 84H
•Á÷‚ãœÊÿ ÃÈ »§∂¢ Œê÷ÊÕ¸◊Á¬ øÒfl ÿØ–
ßÖÿÃ ÷⁄UÃüÊc∆ÔU â ÿôÊ¢ ÁflÁh ⁄UÊ¡‚◊˜H 12H
•ÊÃÊ¢ ÿôÊÈ ∑§Ë⁄U flË⁄U‡ÊÊ– ∑§⁄UË ¬Ò¥ ÿÊÁø∞‚Ê– ¬⁄UË üÊÊhÊ∂ʪ˥ ¡Ò‚Ê–
•fl¢ÁÃ∂Ê ⁄UÊflÙH 85H ¡⁄UË ⁄UÊ¡Ê ÉÊ⁄UÊÁ‚ ÿ– Ã⁄UË ’„ÈUà ©U¬ªÊ ¡Êÿ– •ÊÁáÊ
∑§ËÃ˸„UË „UÙÿ– üÊÊh Ÿ ∆U∑§H 86H ÃÒ‚Ê œM§ÁŸ •ÊflÊ¢∑§Ê– ê„UáÊ
SflªÈ¸ ¡Ù«U∂ •Á‚∑§Ê– ŒËÁˇÊÃÈ „UÙ߸Ÿ ◊ÊãÿÈ ∂Ù∑§Ê¢– ÉÊ«U∂ ÿʪÈH 87H ∞‚Ë
∑§fl›U »§›UÊ∂ʪ˥– ◊„Uûfl »§Ù∑§Ê⁄UÊflÿÊ ¡ªË¥– ¬ÊÕʸ ÁŸc¬ÁûÊ ¡ ÿʪ˥–
⁄UÊ¡‚ ¬Ò¥ ÃH 88H
ÁflÁœ„UËŸ◊‚Îc≈ÔUÊ㟢 ◊ãòÊ„UËŸ◊ŒÁˇÊáÊ◊˜–
üÊhÊÁfl⁄UÁ„Uâ ÿôÊ¢ ÃÊ◊‚¢ ¬Á⁄UøˇÊÃH 13H
•ÊÁáÊ ¬‡ÊȬÁˇÊÁflflÊ„UË¥– ¡Ù‡ÊË ∑§Ê◊ʬ⁄UıÃÊ ŸÊ„UË¥– ÃÒ‚Ê ÃÊ◊‚Ê ÿôÊÊ
¬Ê„UË¥– •Êª˝„UÙÁø ◊Í›UH 89H flÊ⁄UÿÊ flÊ≈U Ÿ flÊ„U– ∑§Ë¥ ◊⁄UáÊ ◊È„ÍUø ¬Ê„U–
ÁŸÁ·hÊ¢Á‚ Á’„U– •ÊªË ¡⁄UËH 190H Ã⁄UË ÃÊ◊‚ÊÁøÿÊ •ÊøÊ⁄UÊ– ÁflœËøÊ
•ÊÕË flÙ…UÊflÊ⁄UÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÙ œŸÈœ¸⁄UÊ– ©Uà‚΢π›ÈUH 91H ŸÊ„UË¥ ÁflœËøË
ÃÕ øÊ«U– Ÿÿ ◊¢òÊÊÁŒ∑§ ÃÿÊ∑§«U– •ãŸ¡ÊÃÊ¥ Ÿ ‚Èÿ ÃÙ¥«U– ◊ÊÁ‚ÿ
¡flË¥H 92H flÒ⁄UÊøÊ ’ÙœÈ ’˝ÊrÊÔáÊÊ– ÃÕ ∑¥§ Á⁄Uª∂ ŒÁˇÊáÊÊ– •ÁÇŸ ¡Ê∂Ê
flÊ©UœÊáÊÊ– fl⁄U¬«UÊ ¡Ò‚ÊH 93H ÃÒ‚¥ flÊÿÊ¢Áø ‚fl¸Sfl fl¥ø– ◊Èπ Ÿ ŒπÃË
üÊhø¢– ŸÊªÁfl∂¥ ÁŸ¬ÈÁòÊ∑§Êø¥– ¡Ò‚¥ ÉÊ⁄UH 94H ∞‚Ê ¡Ù ÿôÊÊ÷Ê‚È– ÃÿÊ
ŸÊ◊ ÿÊªÈ ÃÊ◊‚È– •Êß∑¥§ ê„UáÊ ÁŸflÊ‚È– ÁüÊÿøÊ ÃÙH 95H •ÊÃÊ¢ ª¢ªø¥
∞∑§ ¬ÊáÊË– ¬⁄UË Ÿ∂¥ •ÊŸÊŸË¥ flÊ„UáÊË¥– ∞∑§ ◊›UË¥ ∞∑§ •ÊáÊË– ‡ÊÈhàfl
408 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¡Ò‚¥H 96H ÃÒ‚¥ ÁÄUË¥ ªÈáÊË¥ ì– ÿÕ ¡Ê„U∂¥ •Ê„U ÁòÊM§¬– Ã¥ ∞∑§ ∑§∂¥
Œ ¬Ê¬– ©Uh⁄UË ∞∑§H 97H Ã⁄UË Ã¥Áø ÁÄUË¥ ÷ŒË¥– ∑Ò§‚ÁŸ ¬Ê¢ ê„UáÊÊÒÁŸ
‚È’ÈhË– ¡ÊáÊÙ¥ ¬Ê„UÊ‚Ë Ã⁄UË •ÊœË¥– ìÁø ¡ÊáÊH 98H ÿÕ Ã¬ ê„UÁáÊ¡
∑§Ê߸– Ã¥ SflM§¬ ŒÊ™¢§ ¬Ê„UË¥– ◊ª ÷ÁŒ∂¥ ªÈáÊË¥ ÁÄUË¥– Ã¥ ¬Ê∆UË¥ ’Ù∂Ù¥H 99H
Ã⁄UË Ã¬ ¡¥ ∑§Ê¢ ‚êÿ∑§˜– Ã¥„UË ÁòÊÁflœ •Êß∑§– ‡ÊÊ⁄UË⁄U ◊ÊŸÁ‚∑§– ‡ÊÊéŒ
ªÊH 200H •ÊÃÊ¢ ÿÊ ÁÄ˥ ◊ʤÊÊ⁄UË¥– ‡ÊÊ⁄UË⁄U âfl •flœÊ⁄UË¥– Ã⁄UË ‡Ê¢÷Í ∑§Ê¢
üÊË„U⁄UË– ¬Á…Uÿ¢ÃÊ „UÙÿH 1H
ŒflÁm¡ªÈL§¬˝Êôʬ͡Ÿ¢ ‡Êıø◊Ê¡¸fl◊˜–
’˝rÊÔøÿ¸◊Á„¢U‚Ê ø ‡ÊÊ⁄Ë⁄¢U ì ©UëÿÃH 14H
ÃÿÊ Á¬˝ÿ ŒflÃÊ∂ÿÊ– ÿÊòÊÊÁŒ∑¥§ ∑§⁄UÊflÿÊ– •Ê∆U„UË ¬Ê„UÊ⁄U ¡Ò‚¥ ¬ÊÿÊ¢–
©UÁ›Uª ÉÊʬH 2H ŒflÊ¢ªáÊÁ◊⁄UflÁáÊÿÊ¢– •¥ªÙ¬øÊ⁄U ¬È⁄UflÁáÊÿÊ¢– ∑§⁄UÊflÿÊ
ê„UÁáÊÿÊ¢– ‡ÊÙ÷ÃË „UÊÃH 3H Á∂¢ª ∑§Ê¥ ¬˝ÁÃ◊Ê ÁŒ∆UË¥– ŒπÃπ¥flÙ¥ •¢ªc≈ÔUË–
∂ÙÁ≈U¡ ∑§Ê¢ ∑§Ê∆UË– ¬«U∂ Ë ¡Ò‚ËH 4H •ÊÁáÊ ÁflÁœÁflŸÿÊÁŒ∑§Ë¥– ªÈáÊË¥
fl«UË∂ ¡ ∂Ù∑§Ë¥– ÃÿÊ ’˝ÊrÊÔáÊÊ¢øË ÁŸ∑§Ë– ¬Êß∑§Ë ∑§Ë¡H 5H •ÕflÊ
¬˝flÊ‚¥ ∑§Ê ¬Ë«UÊ– ∑§Ê Á‡ÊáÊ∂ ¡ ‚Ê¢∑§«UÊ¢– Ã ¡Ëfl ‚È⁄UflÊ«UÊ– •ÊÁáÊ¡ÃËH 6H
‚∑§∂ ÃËÕÊZÁøÿ œÈ⁄U– Á¡ÿ¥ ∑§Ê¢ ◊ÊÃÊÁ¬Ã⁄¥U– ÃÿÊ¢ ‚flÁ‚ ∑§Ë⁄U ‡Ê⁄UË⁄¥U– ∂ÙáÊ
∑§Ë¡H 7H •ÊÁáÊ ‚¢‚Ê⁄UÊ∞‚Ê ŒÊL§áÊÈ– ¡Ù ÷≈U∂ÊÁø „U⁄UË ‡ÊËáÊÈ– ÃÙ
ôÊÊŸŒÊŸË¥ ‚∑§L§áÊÈ– ÷Á¡¡ ªÈL§H 8H •ÊÁáÊ Sflœ◊ʸøÊ •ÊÁª∆UÊ¢– Œ„U
¡Ê«KÊÁøÿÊ Á∑§≈UÊ– •ÊflÎÁûʬÈ≈UË¥ ‚È÷≈UÊ– ¤ÊÊ«UË ∑§Ë¡H 9H flSÃÈ ÷ÍÃ◊ÊòÊË¥
ŸÁ◊¡– ¬⁄UÙ¬∑§Ê⁄UË¥ ÷Á¡¡– SòÊËÁfl·ÿË¥ ÁŸÿÁ◊¡– ŸÊ¢fl¥ŸÊ¢fl¥H 210H
¡ã◊ÃÁŸ ¬˝‚¢ª¥– SòÊËŒ„U Á‡ÊfláÊ¢ •Ê¢ª¥– ÃÕÍÁŸ ¡ã◊ •ÊÉÊfl¥– ‚Ù¥Áfl›¥U
∑§Ë¡H 11H ÷ÍÃ◊ÊòÊÊøÁŸ ŸÊ¢fl¢– ÃÎáÊ„UË ŸÊ‚È«UÊfl¥– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ‚Ê¢«UÊflfl–
¿UŒ ÷ŒH 12H ∞‚Ò‚Ë ¡Ò¥ ‡Ê⁄UË⁄UË¥– ⁄U„UÊ≈UËøË ¬«U ©U¡⁄UË– ÃÒ ‡ÊÊ⁄UË⁄U ì
ÉÊÈ◊⁄UË– •Ê∂¥ ¡ÊáÊH 13H ¬ÊÕʸ ‚◊SÄUË „¥U ∑§⁄UáÊ¥– Œ„UÊøÁŸ ¬˝œÊŸ¬áÊ¢–
ê„UáÊıÁŸ ÿÿÊÃ¥ ◊Ë ê„UáÊ¥– ‡ÊÊ⁄UË⁄U ìH 14H ∞fl¢ ‡ÊÊ⁄UË⁄U ¡¥ ì– ÃÿÊø¥
ŒÊÁfl∂¥ M§¬– •ÊÃÊ¢ •Êß∑§ ÁŸc¬Ê¬– flÊ昧◊ÿ Ã¥H 15H
•ŸÈmª∑§⁄¢U flÊÄÿ¢ ‚àÿ¢ Á¬˝ÿÁ„Uâ ø ÿØ–
SflÊäÿÊÿÊèÿ‚Ÿ¢ øÒfl flÊæ˜U◊ÿ¢ ì ©UëÿÃH 15H
 •äÿÊÿ ‚Ã⁄UÊflÊ 409

Ã⁄UË ∂Ù„UÊø¥ •Ê¢ª ÃÈ∑§– Ÿ ÃÙÁ«ÃÊ¢Áø ∑§Ÿ∑§– ∑§∂¥ ¡Ò‚¥ Œπ– ¬Á⁄U‚¥
ÃáÊ¥H 16H ÃÒ‚¢ Ÿ ŒÈπÁflÃÊ¢ ‚¡– ¡ÊflÁ›UÿÊ ‚Èπ ÁŸ¬¡– ∞‚¥ ‚ÊœÈàfl
∑§Ê¥ ŒÁπ¡– ’Ù∂áÊÊ¢ Á¡ÿH 17H ¬ÊáÊË ◊ÈŒ∂ ¤ÊÊ«UÊ ¡Êÿ– ÃÎáÊ Ã¥
¬˝‚¢ª¥Áø Á¡ÿ– ÃÒ‚¥ ∞∑§Ê ’ÙÁ∂∂¥ „UÙÿ– ‚flÊZÁ„U Á„UÃH 18H ¡Ù«U
•◊ÎÃÊøË ‚È⁄U‚⁄UË– ÃÒ¥ ¬˝ÊáÊÊ¢Ã¥ •◊⁄U ∑§⁄UË– SŸÊŸ¥ ¬Ê¬ Ãʬ flÊ⁄UË– ªÙ«UË„UË
ŒH 19H ÃÒ‚Ê •Áflfl∑ȧ„UË Á»§≈U– •Ê¬È∂¥ •ŸÊÁŒàfl ÷≈U– •Êß∑§ÃÊ¢ L§Áø
Ÿ Áfl≈U– ¬ËÿÈ·Ë¥ ¡Ò‚ËH 220H ¡⁄UË ∑§ÙáÊË ∑§⁄UË ¬È‚áÊ¢– Ã⁄UË „UÙ•Êfl¢ ∞‚¥
’Ù∂áÊ¥– ŸÊÃ⁄UË •ÊfløáÊ¥– ÁŸª◊È ∑§Ê ŸÊ◊ (ÁŸª◊Êø›Ë¥)H 21H ´§ÇflŒÊÁŒ
ÁÃã„UË– ¬˝ÁÃc∆ÔUË¡ÃË flÊÇ÷ÈflŸË¥– ∑§∂Ë ¡Ò‚Ë flŒŸË¥– ’˝rÊÔ‡ÊÊ›UÊH 22H
ŸÊÃ⁄UË ∞∑§Êœ¥ ŸÊ¢fl– Ã¥Áø ‡ÊÒfl ∑§Ê¢ flÒcáÊfl– flÊø fl‚ Ã¥ flÊÇ÷fl– ì
¡ÊáÊÊfl¥H 23H •ÊÃÊ¢ ì ¡¥ ◊ÊŸÁ‚∑§– Ã¥„UË¥ ‚Ê¢ªÙ¥ •Êß∑§– ê„UáÊ
∂Ù∑§ŸÊÕŸÊÿ∑§-– ŸÊÿ∑ȧ ÃÙH 24H
◊Ÿ—¬˝‚ÊŒ— ‚ıêÿàfl¢ ◊ıŸ◊Êà◊ÁflÁŸª˝„U—–
÷Êfl‚¢‡ÊÈÁhÁ⁄UàÿÃûʬ٠◊ÊŸ‚◊ÈëÿÃH 16H
Ã⁄UË ‚⁄UÙfl⁄U Ã⁄¢UªË¥– ‚Ê¢Á«U∂¥ •Ê∑§Ê‡Ê ◊ÉÊË¥– ∑§Ê¢ ø¢ŒŸÊø¥ ©U⁄UªË¥– ©UlÊŸ
¡Ò‚¥H 25H ŸÊŸÊ ∑§›UÊflÒ·êÿ¥ ø¢º˝È– ∑§Ê¢ ‚Ê¢Á«U∂ Ê •ÊœË¥ Ÿ⁄¢º˝È– ŸÊÃ⁄UË
ˇÊË⁄U‚◊ÈºÈ˝– ◊¢Œ⁄UÊø›¥UH 26H ÃÒ‚Ë¥ ŸÊŸÊ Áfl∑§À¬¡Ê›¥U– ‚Ê¢«ÍUÁŸ ªÁ∂ÿÊ
‚∑§›¥U– ◊Ÿ ⁄UÊ„U ∑§Ê¢ ∑§fl›¥U– SflM§¬¥ ¡¥H 27H ìŸ¥flËáÊ ¬˝∑§Ê‡ÊÈ–
¡Ê«K¥flËáÊ ⁄U‚Ë¥ ⁄U‚È– ¬Ù∑§›UËflËáÊ •fl∑§Ê‡ÊÈ– „UÙÿ ¡Ò‚ÊH 28H ÃÒ‚Ë
•Ê¬∂Ë ‚Ùÿ Œπ– •ÊÁáÊ •Ê¬Á∂ÿÊ Sfl÷ÊflÊ ◊È∑§– Á„¢Ufl∂Ë ¡Ò‚Ë •Ê¢Áª∑¥§–
Á„UflÙ¥ ŸŒË ÁŸ¡Ê¢ªH 29H Ÿ ø∂Ã¥ ∑§›¢U∑¥§flËáÊ– ‡ÊÁ‡ÊÁ’¢’ ¡Ò‚¥ ¬Á⁄U¬Íáʸ–
ÃÒ‚¢ øÙπË ‡Ê΢ªÊ⁄U¬áÊ– ◊ŸÊø¥ ¡¥H 230H ’È¡Ê∂Ë flÒ⁄UÊÇÿÊøË flÙ⁄U¬–
Á¡⁄UÊ∂Ë ◊ŸÊøË œÊ¢¬∑§Ê¢¬– ÃÕ ∑§fl›U ¡Ê∂Ë flÊ»§– ÁŸ¡’ÙœÊøËH 31H
ê„UáÊıÁŸ ÁfløÊ⁄UÊflÿÊ ‡ÊÊSòÊ– ⁄UÊ„UÊ≈UflÊfl¢ ¡¥ flÄòÊ– Ã¥ flÊøø¢„UË ‚ÍòÊ– „UÊÃË¥
Ÿ œ⁄UËH 32H Ã¥ Sfl∂Ê÷ ∂Ê÷∂¬áÊ¢– ◊Ÿ ◊Ÿ¬áÊÊ„UË œM¢§ ŸáÊ– Á‡ÊflÃ∂¥
¡Ò‚¥ ∂fláÊ¥– •Ê¬È∂¥ ÁŸ¡H 33H ÃÕ ∑¥§ ©UÁ∆UÃË Ã ÷Êfl– Á¡„UË¥ ߢÁº˝ÿ◊ʪËZ
œÊ¢fl– ÉÊ™§ÁŸ ∆UÊ∑§Êfl ªÊ¢fl– Áfl·ÿÊ¢ø ÃH 34H ê„UáÊıÁŸ ÁÃÿ¥ ◊ÊŸ‚Ë¥–
410 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

÷Êfl‡ÊÈÁhÁø •‚ •¬Ò‚Ë– ⁄UÙ◊‡ÊÈÁø ¡Ò‚Ë– ÛU„UÊÃÊ‚ËH 35H ∑§Êÿ ’„ÈU

’Ù∂Ù¥ •¡¸ÈŸÊ– ¡Ò¥ „U Œ‡ÊÊ ÿ ◊ŸÊ– ÃÒ¥ ◊ŸÊìÊÁ÷œÊŸÊ– ¬ÊòÊ „UÙÿ ÃËH 36H
¬⁄UË Ã¥ •‚Ù „¥U ¡ÊáÊ– ◊ÊŸ‚ ìÊø¥ ∂ˇÊáÊ– ŒflÙ ê„UáÊ ‚¢¬Íáʸ–
‚Ê¢ÁªÃ∂¥H 37H ∞fl¢ Œ„UflÊøÊÁøûÊ¥– ¡¥ ¬ÊÃ∂¥ ÁòÊÁflœàflÊÃ¥– Ã¥ ‚Ê◊Êãÿ
ì ÃÍ¥Ã¥– ¬Á⁄U‚Áfl∂¥ ªÊH 38H •ÊÃÊ¢ ªÈáÊòÊÿ‚¢ª¥– „¥UÁø Áfl‡Ê·Ë¥ ÁòÊÁflœË¥
Á⁄Uª– Ã¥„UË •Êß∑§ øÊ¢ª¥– ¬˝ôÊÊ’›¥UH 39H
üÊhÿÊ ¬⁄UÿÊ Ãåâ ìSÃÁàòÊÁflœ¢ Ÿ⁄ÒU—–
•»§∂Ê∑§Ê¥ÁˇÊÁ÷ÿȸQÒ§— ‚ÊÁûfl∑¢§ ¬Á⁄UøˇÊÃH 17H
Ã⁄UË „¥UÁø ì ÁòÊÁflœÊ– ¡¥ ŒÊÁfl∂¥ ÃÈ¡ ¬˝’ÈhÊ– Ã¥Áø ∑§⁄UË¥ ¬ÍáʸüÊhÊ–
‚Ê¢«ÍUÁŸ »§›UH 240H ¡¢Ò ¬È⁄UÁÃÿÊ ‚ûfl‡ÊÈhË– •ÊøÁ⁄U¡ •ÊÁSÃÄÿ’ÈhË–
Ã¢Ò ÃÿÊÃ¥Áø ªÊ ¬˝’ÈhË¥– ‚ÊÁûfl∑§ ê„UÁáʬH 41H
‚à∑§Ê⁄U◊ÊŸ¬Í¡ÊÕZ ì٠Œê÷Ÿ øÒfl ÿØ–
Á∑˝§ÿÃ ÃÁŒ„U ¬˝ÙQ¢§ ⁄UÊ¡‚¢ ø∂◊œ˝Èfl◊˜H 18H
ŸÊÃ⁄UË Ã¬SÕʬŸ∂ ʪ˥– ŒÈ¡¬áÊ ◊Ê¢«ÍUÁŸ ¡ªË¥– ◊„UûflÊëÿÊ ‡Ê΢ªË¥–
’Ò‚ÊflÿÊH 42H ÁòÊ÷ÈflŸË¥ÁøÿÊ ‚ã◊ÊŸÊ– Ÿ fløÊfl¥ ∆UÊÿÊ •ÊŸÊ– œÈ⁄UÁøÿÊ
•Ê‚ŸÊ– ÷Ù¡ŸÊ∂ʪ˥H 43H Áfl‡flÊÁøÿÊ SÃÙòÊÊ– •Ê¬áÊ „UÙ•ÊflÿÊ
¬ÊòÊÊ– Áfl‡fl¥ •Ê¬Á∂ÿÊ ÿÊòÊÊ– ∑§⁄UÊÁflÿÊ ÿÊfl¥H 44H ∂Ù∑§Ê¢ÁøÿÊ ÁflÁflœÊ
¬Í¡Ê– •ÊüÊÿÙ Ÿ œ⁄UÊflÿÊ ŒÈ¡Ê– ÷Ùª ÷ÙªÊfl flÙ¡Ê– ◊„UûflÊÁøÿÊH 45H
•¢ª ’Ù∂ ◊ÊπÍÁŸ ì¥– Áfl∑§ÊflÿÊ •Ê¬áʬ¥– •¢ª„UËŸ ¬«U¬– Á¡ÿʬ⁄UËH 46H
„¥U •‚Ù œŸ◊ÊŸË¥ •Ê‚– flÊ…U©UŸË ì ∑§Ë¡ ‚ÊÿÊ‚– ÃÒ¥ Ã¥Áø ì ⁄UÊ¡‚–
’ÙÁ∂¡ ªÊH 47H ¬⁄UË ¬„ÈU⁄UáÊË¥ ¡¥ ŒÈÁ„U∂¥– ÃÒ¥ Ã¥ ªÈM¢§ Ÿ ŒÈ÷Áø √ÿÊ∂¥–
∑§Ê ©U÷¥ ‡Êà øÊÁ⁄U∂¥– Á¬∑§ÊflÿÊ ŸÈ⁄UH 48H ÃÒ‚¥ »§Ù∑§ÊÁ⁄UÃÊ¢ ì– ∑§Ë¡
¡¥ ‚ÊˇÊ¬– Ã¥ »§›UË¥ âfl ‚Ù¬– ÁŸ—‡Ê· ¡ÊÿH 49H ∞‚¥ ÁŸ»¸§›U ŒπÙÁŸ
∑§Á⁄UÃÊ¢– ◊ʤÊÊ⁄UË¥ ‚Ê¢«UË ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ê„áÊıÁŸ ŸÊ„UË¥ ÁSÕ⁄UÃÊ– Ã¬Ê ÃÿÊH 250H
∞:„UflË¥ Ã⁄UË •Ê∑§Ê‡Ê ◊Ê¢«UË– ¡Ù ª¡Ù¸ÁŸ ’˝rÊÔÊ¢«U »§Ù«UË– ÃÙ •fl∑§Ê›ÈU ◊ÉÊÈ
∑§Êÿ ÉÊ«UË– ⁄UÊ„Uà •Ê„UH 51H ÃÒ‚¥ ⁄UÊ¡‚ ì ¡¥ „UÊÿ– Ã¥ »§›UË¥ ∑§Ë⁄U
flÊ¢¤Ê ¡Êÿ– ¬⁄UË •Êø⁄UáÊË¥„UË ŸÙ„U– ÁŸflʸ„UÃ¥ ªÊH 52H •ÊÃÊ¢ Ã¥Áø ì
¬È…UÃË– ÃÊ◊‚ÊÁøÿÊ ⁄UËÃË– ¬Ò¥ ¬⁄UòÊÊ •ÊÁáÊ ∑§ËÃ˸– ◊È∑§ÙÁŸ ∑§Ë¡H 53H
 •äÿÊÿ ‚Ã⁄UÊflÊ 411

◊Í…Uª˝Ê„UáÊÊà◊ŸÙ ÿà¬Ë«UÿÊ Á∑˝§ÿÃ ì—–

¬⁄USÿÙà‚ÊŒŸÊÕZ flÊ ÃûÊÊ◊‚◊ÈŒÊNUÃ◊˜H 19H
∑§fl›U ◊Íπ¸¬áÊÊøÊ flÊ⁄UÊ– ¡ËflË¥ ÉÊ™§ÁŸ œŸÈœ¸⁄UÊ– ŸÊ◊ ∆UÁfl¡ ‡Ê⁄UË⁄UÊ–
flÒÁ⁄UÿÊø¥H 54H ¬¢øÊÇŸËøË Œ«UªË („«UªË)– πÙ∂flË¡ÃË ‡Ê⁄UË⁄UÊ∂ʪ˥–
∑§Ê¢ ߢœŸ ∑§Ë¡ „¥U •ÊªË-– •Ê¢ÃÈ ∂ÊflËH 55H ◊ÊÕÊ¢ ¡ÊÁ›U¡ÃË ªÈªÈ›ÈU–
¬Ê∆UË¥ ÉÊÊÁ∂¡ÃË ª›ÈU– •Ê¢ª ¡ÊÁ›UÃË ß¢ª›ÈU– ¡›UÃ÷ËÃÊ¢H 56H Œfl«UÙÁŸ
‡flÊ‚Ù뿘flÊ‚– ∑§Ë¡ÃË flÊÿÊ¢Áø ©U¬flÊ‚– ∑§Ê¢ ÉÊ¬ÃË œÍ◊Êø ÉÊÊ¢‚–
•œÙ◊Èπ¥H 57H Á„U◊ÙŒ∑¥§ •Ê∑¢§∆¥U– π«U∑¥§ ‚Áfl¡ÃË Ã≈¥U– Á¡ÃÿÊ ◊Ê¢‚Êø
Áø◊È≈U– ÃÙÁ«UÃË ¡ÕH 58H ∞‚Ë ŸÊŸÊ¬⁄UË „U ∑§ÊÿÊ– ÉÊÊÿ ‚ÍÃÊ¢ ¬¢Ò
œŸ¢¡ÿÊ– ì ∑§Ë¡ ŸÊ‡ÊÊflÿÊ– ¬ÈÁ…U∂ ÊÃ¥H 59H •Ê¢ª÷Ê⁄¥U ‚È≈U∂ Ê œÙ¥«UÊ–
•Ê¬áÊ »È§≈UÙÁŸ „UÙÿ π¢«Uπ¢«UÊ– ∑§Ê¢ •Ê«U ¡ÊÁ∂ÿÊÃ¥ ⁄Uª«UÊ– ∑§⁄UË
¡Ò‚ÊH 260H ÃflË¥ •Ê¬Á∂ÿÊ •Ê≈UÁáÊÿÊ– ‚Èπ¥ •‚ÃÿÊ ¬˝ÊÁáÊÿÊ–
Á¡áÊÊflÿÊ Á‡Ê⁄UÊÁáÊÿÊ– ∑§Ë¡ÃË ªÊH 61H Á∑¢§’„ÈUŸÊ „U flÙπ≈UË– ÉÊ™§ÁŸ
Ä∂‡ÊÊøË „UÊÃfl≈UË– ì ÁŸ»§¡ Ã¥ Á∑§⁄UË≈UË– ÃÊ◊‚ „UÙÿH 62H ∞fl¢
‚ûflÊÁŒ∑§Ê¢ëÿÊ •Ê¢ªË¥– ¬Á«U∂¥ ì ÁÄUË¥ ÷ʪ˥– ¡Ê∂¥ Ã¥„UË ÃÈ¡ øÊ¢ªË–
ŒÊÁfl∂¥ √ÿÄÃËH 63H •ÊÃÊ¢ ’Ù∂ÃÊ¢ ¬˝‚¢ªÊ– •Ê∂¥ ê„UáÊÊÒÁŸ ¬Ò¥ ªÊ– ∑§M¢§
M§¬ ŒÊŸÁ∂¢ªÊ– ÁòÊÁflœÊ ÃÿÊH 64H ÿÕ ªÈáÊÊøÁŸ ’Ù∂¥– ŒÊŸ„UË ÁòÊÁflœ
•‚ ¡Ê∂¥– Ã¥Áø •Êß∑§ ¬Á„U∂¥– ‚ÊÁûfl∑§ ∞‚¥H 65H
ŒÊÃ√ÿÁ◊Áà ÿgÊŸ¢ ŒËÿÃ˘ŸÈ¬∑§ÊÁ⁄UáÊ–
Œ‡Ê ∑§Ê∂ ø ¬ÊòÊ ø ÃgÊŸ¢ ‚ÊÁûfl∑¢§ S◊ÎÃ◊˜H 20H
Ã⁄UË Sflœ◊ʸ•Ê¢ÃıÃ¥– ¡¥ ¡¥ Á◊›U∂ •Ê¬áÊÿÊÃ¥– Ã¥ Ã¥ ŒË¡ ’„ÈUÃ¥–
‚ã◊ÊŸÿÙª¥H 66H ¡Ê∂ÿÊ ‚È’Ë¡¬˝‚¢ªÈ– ¬«U ˇÊòÊflÊ»§øÊ ¬Ê¢ªÈ– ÃÒ‚ÊÁø
ŒÊŸÊøÊ „UÊ ∂ʪȖ ŒπÂ¥H 67H •ŸÉÿ¸ ⁄UàŸ „UÊÃÊ¥ ø…U– Ã¢Ò ÷Ê¢ªÊ⁄UÊøË
flÙ…UË ¬«U– ŒÙŸË ¡Ê∂Ë¥ Ã⁄UË Ÿ ¡Ù«U– ∂Ã¥ •Ê¢ªH 68H ¬⁄UË ‚áÊ ‚ÈNUŒ
‚¢¬ûÊË– „U ÁÃã„UË ÿ∑§Ë¥ Á◊›UÃË– ¡Ò¥ ÷ÊÇÿ œ⁄UË ©UãŸÃË– •Ê¬ÈÀÿÊÁfl·ÿË¥H 69H
ÃÒ‚¥ ÁŸ»§¡ÊflÿÊ ŒÊŸ– ¡¢Ò ‚ûflÊÁ‚ ÿ ‚¢flÊ„UŸ– ÃÒ¥ Œ‡Ê ∑§Ê›U ÷Ê¡Ÿ–
º˝√ÿ„UË Á◊›UH 270H Ã⁄UË •ÊœË¥ âfl ¬˝ÿàŸ¥‚Ë¥– „UÙ•Êfl¥ ∑ȧL§ˇÊòÊ ∑§Ê
∑§Ê‡ÊË– ŸÊÃ⁄UË ÃÈ∑§ ¡Ù ß„UË¥‚Ë¥– ÃÙ Œ‡ÊÈ„UË „UÙH 71H ÃÕ ⁄UÁflø¢º˝⁄UÊ„ÈU◊›ÈU–
412 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

„UÙÃÊ¢ ¬Ê„U ¬Èáÿ∑§Ê›ÈU– ∑§Ê¢ ÃÿÊ‚ÊÁ⁄UπÊ ÁŸ◊¸›ÈU– •ÊŸÈ„UË ¡Ê∂ÊH 72H ÃÒ‡ÊÊ
∑§Ê›UË¥ ÁÃÿ Œ‡ÊË¥– „UÙ•ÊflË ¬ÊòÊ ‚¢¬ûÊË ∞‚Ë– ◊ÍÌà •Ê„U œÁ⁄U∂ Ë ¡Ò‚Ë–
‡ÊÈÁøàfl¥Áø ∑§Ê¢H 73H •ÊøÊ⁄UÊø¥ ◊Í›U¬Ë∆U– flŒÊ¢øË ©UÃÊ⁄U¬∆U– ÃÒ‚¥ Ám¡⁄UàŸ
øÙπ≈U– ¬ÊflÙÁŸÿÊ¢H 74H ◊ª ÃÿÊëÿÊ ∆UÊßZ ÁflûÊÊ– ÁŸfløflÊflË Sfl‚ûÊÊ–
¬⁄UË Á¬˝ÿʬȅ¢U ∑§Ê¢ÃÊ– Á⁄Uª ¡Ò‚ËH 75H ∑§Ê¢ ¡ÿÊø¥ ∆UÁfl∂¥ ÃÿÊ– Œ™§ÁŸ
„UÙ߸¡ ©UÃ⁄UÊßÿÊ– ŸÊŸÊ „U«U¬¢ Áfl«UÊ ⁄UÊÿÊ– ÁŒœ∂Ê ¡Ò‚ÊH 76H ÃÒ‚ÁŸ
ÁŸc∑§Ê◊¥ ¡Ëfl¥– ÷ÍêÿÊÁŒ∑§ •¬Ê¸fl¥– Á∑¢§’„ÈŸÊ „UÊ¢fl– ŸŒÊfl¢ ©U∆UÙ¥H 77H
•ÊÁáÊ ŒÊŸ ¡ÿÊ lÊfl¥– ÃÿÊÃ¥ ∞‚ÿÊ ¬Ê„UÊfl¥– ¡ÿÊ ÉÊÃ∂¥ ŸÈ◊øfl–
∑§Êÿ‚¥Ÿ„UËH 78H ‚ÊŒ ÉÊÊÃÁ∂ÿÊ •Ê∑§Ê‡ÊÊ– ŸŒË ¬˝ÁÇÊéŒÈ ¡Ò‚Ê– ∑§Ê¢
¬ÊÁ„U∂ Ê •Ê⁄U‚Ê– ÿ⁄UË∑§«UH 79H ŸÊÃ⁄UË ©UŒ∑§ÊÁøÿ ÷ÍÁ◊∑§– •Ê»§Á›U∂ÁŸ
∑¢§ŒÈ∑¥§– ©Uœ›UıÁŸ ∑§flÁÃ∑¥§– Ÿ ÿ߸¡ „UÊÃÊH 280H ŸÊŸÊ fl‚Ù ÉÊÊÃ∂Ê
øÊM§– ◊ÊÕÊ¢ ÃÈ⁄¢UÁ’∂Ê ’ÈM§– Ÿ ∑§⁄UË ¬˝àÿȬ∑§ÊM§– Á¡ÿʬ⁄UËH 81H ÃÒ‚¢
ÁŒœ∂¥ ŒÊÃÿÊø¢– ¡Ù ∑§ÙáÊ„UË •Ê¢ª¥ ŸÈ◊ø– •Ì¬∂ÿÊ ‚Êêÿ ÃÿÊø¥– ∑§Ë¡
¬Ò¥ ªÊH 82H ∞Á‚ÿÊ ¡¥ ‚Ê◊Áª˝ÿÊ– ŒÊŸ ÁŸ»§¡ flË⁄U⁄UÊÿÊ– Ã¥ ‚ÊÁûfl∑§
ŒÊŸflUÿʸ– ‚flÊZ„UË ¡ÊáÊH 83H •ÊÁáÊ ÃÙÁø Œ‡ÊÈ ∑§Ê›ÈU– ÉÊ«U ÃÒ‚ÊÁø
¬ÊòÊ◊›ÈU– ŒÊŸ÷ʪȄUË ÁŸ◊¸›ÈU– ãÿÊÿªÃÈH 84H
ÿûÊÈ ¬˝àÿȬ∑§Ê⁄UÊÕZ »§∂◊ÈÁg‡ÿ flÊ ¬ÈŸ—–
ŒËÿÃ ø ¬Á⁄UÁÄ∂c≈Ô¢U ÃgÊŸ¢ ⁄UÊ¡‚¢ S◊ÎÃ◊˜H 21H
¬⁄UË ◊ŸË¥ œM§ÁŸ ŒÈ÷Ã¥– øÊÁ⁄U¡ ¡flË¥ ªÊ߸Ã¥– ∑§Ê ¬¥fl ∑§M§ÁŸ •ÊßÃ¥–
¬M¢§ ¡Êß¡H 85H ŸÊŸÊ ÁŒ∆UË ÉÊÊ∂ÍÁŸ •Ê„U⁄UÊ– •fl¢ÃÈ ¡Êß¡ ‚ÙÁÿ⁄UÊ– flÊáÊ
œÊÁ«U¡ ÉÊ⁄UÊ– flÊfl‚ËÿÊøH 86H ¬Ò¥ ∑§›UÊ¢Ã⁄U ªÊ¢∆UË¥ ’Ê¢Áœ¡– ◊ª ¬ÈÁ…U∂ Ê¢ ø¥
∑§Ê¡ ∑§Ë¡– ¬Í¡Ê ÉÊ™§ÁŸ ⁄U‚È ŒË¡– ¬ËÁ«UÃÊ¢‚ËH 87H ÃÒ‚¥ ¡ÿÊ ¡¥ ŒÊŸ
ŒáÊ¥– ÃÙ ÃáÊ¥Áø ªÊ ¡ËflŸ¢– ¬È…UÃË ÷È¢¡ÊflÊ ÷Êfl¥ ÿáÊ¥– ŒË¡ ¡¢ ∑§ÊH 88H
•ÕflÊ ∑§ÙáÊË flÊ≈U ¡ÊÃÊ¢– ÉÊÃ∂¥ ©U◊øÙ¥ Ÿ ‡Ê∑§ÃÊ¥– Á◊› ¡Ò¥ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ–
Ám¡ÙûÊ◊ÈH 89H Ã⁄UË ∑§fl«KÊ ∞∑§Ê‚Ê∆UË¥– •‡Ê·Ê¢ ªÙòÊÊ¢øË¥ø Á∑§⁄UË≈UË– ‚fl¸
¬˝ÊÿÁ‡øûÊ¥ ‚Èÿ¥ ◊È∆UË¥– ÃÿÊÁøÿH 290H ÃflË¥Áø ¬Ê⁄U∂ ıÁ∑§∑¥§– »§›¥U
flÊ¢Á¿U¡ÃË •Ÿ∑¥§– •ÊÁáÊ ŒË¡ Ã⁄UË ÷È∑§– ÿ∑§Ê„UË ŸÙ„UH 91H Ã¥„UË ’˝ÊrÊÔáÊÈ
ŸflÙ¥ ‚⁄U– ∑§Ë¥ „UÊÁáÊøÁŸ Á‡ÊáÊ¥ ¤ÊÊ¢‚È⁄U– ‚fl¸Sfl ¡Ò‚¥ øÙ⁄¥U– ŸÊª™§ÁŸ
 •äÿÊÿ ‚Ã⁄UÊflÊ 413

Ÿ∂¥H 92H ’„ÈU ∑§Êÿ ‚Ê¢ªÙ¥ ‚È◊ÃË– ¡¥ ŒË¡ ÿÊ ◊ŸÙflÎûÊË– Ã¥ ŒÊŸ ªÊ
ÁòÊ¡ªÃË¥– ⁄UÊ¡‚ ¬Ò¥H 93H
•Œ‡Ê∑§Ê∂ ÿgÊŸ◊¬ÊòÊèÿ‡ø ŒËÿÃ–
•‚à∑ΧÃ◊flôÊÊâ ÃûÊÊ◊‚◊ÈŒÊNUÃ◊˜H 22H
◊ª ê∂¥ë¿UÊ¢ø fl‚ı≈U– ŒÊ¢ªÊáÊ „UŸ ∑Ò§∑§≈U– ∑§Ê¢ Á‡ÊÁ’⁄¥U øÙ„U≈U– Ÿª⁄UË¥ø
ÃH 94H Ã„UË ∆UÊßZ Á◊›UáÊË– ‚◊ÿÙ ‚Ê¢¡fl›ÈU ∑§Ê¢ ⁄U¡ŸË– Ã√„UÊ¢ ©UŒÊ⁄U „UÙáÊ¥
œŸË¥– øÙÁ⁄UÿëÿÊH 95H ¬ÊòÊ¢ ÷Ê≈U ŸÊªÊ⁄UË– ‚Ê◊Êãÿ ÁSòÊÿÊ ∑§Ê ¡ÈflÊ⁄UË–
Á¡ÿ¥ ◊ÍÌÃ◊¢Ã¥ ÷È⁄U⁄UË¥– ÷È∂ ÃÿÊ¢H 96H M§¬ÊŸÎàÿÊøË ¬È⁄UfláÊË– Ã ¬È…UÊ¢
«UÙ›U÷Ê⁄UáÊË– ªËÃ÷Ê≈UËfl ÃÙ üÊfláÊË¥– ∑§áʸ¡¬ÈH 97H ÃÿÊ„UËfl⁄UË •›ÈU◊Ê›ÈU–
¡Ò¥ ÉÊ »È§∂ʪ¢œÊøÊ ªÈªÈ›ÈU– âfl ÷˝◊ÊøÊ ÃÙ flÃÊ›ÈU– •flÃ⁄U ÃÒ‚ÊH 98H
ÃÕ Áfl÷Ê¢«ÍUÁŸÿÊ¢ ¡ª– •ÊÁáÊ∂ ¬ŒÊÕ¸ •Ÿª– ÃáÊ¥ ÉÊÊ∂Í¢ ∂ʪ ◊Ê⪖
ªflÊŒË ¡Ò‚ËH 99H ∞fl¢ ∞‚ÁŸ ¡¥ ŒáÊ¥– Ã¥ ÃÊ◊‚ŒÊŸ ◊Ë ê„UáÊ¥– •ÊÁáÊ
ÉÊ«U ŒÒflªÈáÊ¥– •ÊÁáÊ∑§„UË ∞∑§H 300H Áfl¬Êÿ¥ ÉÊÈáÊÊˇÊ⁄U ¬«U– ≈UÊÁ›Uÿ
∑§Ê©U›UÊ ‚Ê¢¬«U– ÃÒ‚¥ ÃÊ◊‚Ê¢ ¬fl¸ ¡Ù«U– ¬ÈáÿŒ‡ÊË¥H 1H ÃÕ ŒπÙÁŸ ÃÙ
•ÊÁÕ∂Ê– ÿÙÇÿÈ ◊ʪ٥„UË •Ê∂Ê– ÃÙ„UË Œ¬Ê¸ ø…U∂ Ê– ÷Ê¢’Êfl ¡⁄UËH 2H Ã⁄UË
üÊhÊ Ÿ œ⁄UË ¡ËflË¥– ÃÿÊ ◊ÊÕÊ„UË Ÿ πÊ∂flË– Sflÿ¥ Ÿ ∑§⁄UË ŸÊ ∑§⁄UflË–
•ÉÿʸÁŒ∑§H 3H •ÊÁ∂ÿÊ Ÿ ÉÊÊ∂Ë ’Ò‚Ù¥– ÃÕ ª¢œÊˇÊÃÊ¢øÊ ∑§Êÿ •ÁÂÊ–
„UÊ •¬˝‚¢ªÈ ∑§Ë⁄U •‚Ù– ÃÊ◊‚Ë¥ Ÿ⁄UË¥H 4H ¬Ò¥ ’Ù›UÁfl¡ Á⁄UáÊÊßÃÈ– ÃÒ‚Ê
¤Ê∑§flË ÃÿÊøÊ „UÊÃÈ– ÃÍ¢ ∑§⁄UáÊ¥ ÿÊøÊ ’„ÈUÃÈ– ¬˝ÿÙªÈ ÃÕH 5H •ÊÁáÊ ¡ÿÊ
¡¥ Œ Á∑§⁄UË≈UË– ÃÿÊÃ¥ ©U◊ÊáÊË ÃÿÊ‚Ê∆UË¥– ◊ª ∑ȧ’Ù∂¥ ∑§Ê¥ ∂Ù≈UË–
•flôÊëÿÊH 6H „¥U ’„ÈU •‚Ù ÿʬ⁄UË– ◊Ù∂ fl¢øáÊ¥ ¡¥ •flœÊ⁄UË¥– ÃÿÊ ŸÊ¢fl
ø⁄UÊø⁄UË¥– ÃÊ◊‚ ŒÊŸH 7H ∞‚¥ •Ê¬È∂Ê∂Ê Áøã„UË¥– •›¢U∑ΧÃ¥ ÁÃã„UË¥– ŒÊŸ¥
ŒÊÁfl∂Ë¥ •Á÷œÊŸË¥– ⁄U¡Ã◊ÊÁøÿÊH 8H ÃÕ ◊Ë ¡ÊáÊà •‚¥– Áfl¬Êÿ¢ ÃÍ¢
ªÊ ∞‚¢– ∑§ÁÀ¬‚Ë∂ ◊ÊŸ‚¥– ÁfløˇÊáÊÊH 9H ¡ ÷fl’¢œ◊Ùø∑§– ÿ∑§∂¥
∑§◊¸ ‚ÊÁûfl∑§– Ã⁄UË ∑§Ê¢ flπÊ‚Ë ‚ŒÙπ– ÿ⁄U ’Ù∂ÊflË¥H 310H ¬⁄UË
ŸÙ‚¢ÁÃÃÊ¢ Áflfl‚Ë– ÷≈UË ŸÊ„UË¥ ÁŸœË‚Ë– ∑§Ê¢ œÍ¢ Ÿ ‚Ê„UÃÊ¢ ¡Ò‚Ë– flÊÃË Ÿ
∂ªH 11H ÃÒ‚¥ ‡ÊÈh‚ûflÊ•Ê«U– •Ê„U ⁄U¡Ã◊Êø¥ ∑§flÊ«U– Ã¥ ÷ŒáÊ¥ ÿÊÃ¥
∑§Ë«U– ê„UáÊÊfl¢ ∑§Ê¥H 12H •Êê„UË¥ üÊhÊÁŒ ŒÊŸÊ¢Ã– ¡¥ ‚◊SÄUË Á∑˝§ÿÊ¡ÊÖ
414 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

‚Ê¢ÁªÃ∂¥ ∑§Ê √ÿÊåÖ ÁÄUË¥ ªÈáÊË¥H 13H ÃÕ ÷⁄¢Ufl‚ÁŸ ÁÃã„UË– Ÿ ‚Ê¢ªÙ¥Áø
∞‚¥ ◊ÊŸË¥– ¬⁄UË ‚ûfl ŒÊflÊflÿÊ ŒÙã„UË– ’ÙÁ∂∂Ù¥ ÿ⁄¥UH 14H ¡¥ ŒÙ„UË¥◊Ê¡Ë¥
Áá¥ •‚– Ã¥ ŒÙã„UË¥ ‚Ê¢Á«UÃÊ¢Áø ÁŒ‚– •„UÙ⁄UÊòÊàÿʪ¥ ¡Ò‚¥– ‚¢äÿÊM§¬H 15H
ÃÒ‚¥ ⁄U¡Ã◊ÁflŸÊ‡Ê¥– Áá¥ ¡¥ ©UûÊ◊ ÁŒ‚– Ã¥ ‚ûfl „¥U •Ê¬Ò‚¥– »§ÊflÊÁ‚
ÿH 16H ∞fl¢ ŒÊπflÊflÿÊ ‚ûfl ÃÈ¡– ÁŸM§Á¬∂¥ Ã◊ ⁄U¡– Ã¥ ‚Ê¢«ÍUÁŸ ‚ûfl¥
∑§Ê¡– ‚ʜ˥ •Ê¬È∂¥H 17H ‚ûfl¥Áø ÿáÊ¥ øÙπÊ›¥U– ∑§⁄UË¥ ÿôÊÊÁŒ∑¥§
‚∑§›U– ¬Êfl‚Ë ÃÒ¥ ∑§⁄UÛ¢U– •Ê¬È∂¥ ÁŸ¡H 18H ‚ÍÿZ ŒÊÁfl∂¥ ‚Ê¢Ã¥– ∑§Êÿ
∞∑§ Ÿ ÁŒ‚ ÃÕ¥– ÃflË¥ ‚ûfl¥ ∑§∂¥ »§›UÊÃ¥– ∑§Êÿ ŸŒËH 19H „U ∑§Ë⁄U
•Êfl«UÃÊ¢ÁflπË¥– ‡ÊÁÄà ‚ûflË¥ •ÊÕË ÁŸ∑§Ë– ¬⁄UË ◊ÙˇÊ¥‚Ë ∞∑§Ë¥– Á◊‚›UáÊ¥
¡¥H 320H Ã¥ ∞∑§ •ÊŸÁø •Ê„U– ÃÿÊøÊ ‚ÊflÊflÙ ¡Ò¥ ∂Ê„U– Ã¢Ò ◊ÙˇÊÊøÊ„UË
„UÙÿ– ªÊ¢flË¥ ‚⁄UÃ¥H 21H ¬Ò¥ ÷Ê¢ªÊ⁄U ¡:„UË ¬¢œ⁄¥U– Ã:„UË ⁄UÊ¡Êfl›UËøË¥ •ˇÊ⁄¥U–
∂Ê„¥U ÃÒ¥Áø ‚⁄U– Á¡ÿʬ⁄UËH 22H Sflë¿¥U ‡ÊËÛ¢U ‚Ȫ¢œ¥– ¡›U¥ „UÙÃË¥
‚Èπ¬˝Œ¢– ¬⁄UË ¬ÁflòÊàfl ‚¢’¢œ¥– ÃËÕʸøÁŸH 23H Ÿß¸ „UÙ ∑§Ê¢ ÷∂ÃÒ‚Ë
ÕÙ⁄UË– ¬⁄UË ª¢ªÊ ¡Ò¥ •¢Áª∑§Ê⁄UË– ÃÒ¥Áø ÁÃÿ ‚ʪ⁄UË¥– ¬˝fl‡ÊÈ ªÊH 24H ÃÒ‚¢
‚ÊÁûfl∑§Ê ∑§◊ʸ Á∑§⁄UË≈UË– ÿÃÊ¢ ◊ÙˇÊÊÁøÿ ÷≈UË– Ÿ ¬«U •Ê«U∑§Ê∆UË– Ã¥
flª›¥U •Ê„UH 25H „UÊ ’Ù∂È •Êß∑§ÃπflË¥– •¡¸ÈŸÊ •ÊÁœ Ÿ ◊Êÿ ¡ËflË¥–
ê„UáÊ Œfl¥ ∑Χ¬Ê ∑§⁄UÊflË– ‚Ê¢ªÊfl¥ Ã¥H 26H ÃÕ ∑Χ¬Ê›ÈUø∑˝§flÃ˸– ê„UáÊ
•Ê߸∑§ ÃÿÊøË √ÿÄÃË– ¡áÊ¥ ‚ÊÁûfl∑§ Ã¥ ◊ÈÄÃË-– ⁄UàŸ ŒπH 27H
˙Ãà‚ÁŒÁà ÁŸŒ¸‡ÊÙ ’˝rÊÔáÊÁSòÊÁflœ— S◊Î×–
’˝ÊrÊÔáÊÊSÃŸ flŒÊ‡ø ÿôÊʇø ÁflÁ„UÃÊ— ¬È⁄UÊH 23H
Ã⁄UË •ŸÊÁŒ ¬⁄U’˝rÊÔ– ¡¥ ¡ªŒÊÁŒ ÁflüÊÊ◊œÊ◊– ÃÿÊø¢ ∞∑§ ŸÊ◊– ÁòÊœÊ
¬¢Ò •‚H 28H Ã¥ ∑§Ë⁄U •ŸÊ◊ •¡ÊÃË– ¬⁄UË •ÁfllÊflªÊ¸Áøÿ ⁄UÊÃË-– ◊Ê¡Ë¥
flÙÔ›UπÊflÿÊ üÊÈÃË– πÍáÊ ∑§∂Ë H 29H ©U¬¡Á∂ÿÊ ’Ê›U∑§Ê‚Ë– ŸÊ¢fl ŸÊ„UË¥
Ãÿʬʂ˥– ∆UÁfl∂ Á Ÿ ŸÊ¢fl¢‚Ë¥– •Ù Œà ©U∆UËH 330H ∑§c≈ÔU∂ ‚¢‚Ê⁄UÁ‡ÊáÊ¥–
¡ ŒflÙ¥ ÿÃË ªÊ:„UÊáÊ¥– ÃÿÊ¢ •Ù Œ ŸÊ¢fl¥ ¡áÊ¥– ÃÙ ‚¢∑§ÃÈ „UÊH 31H ’˝rÊÔÊøÊ
•’Ù∂Ê Á»§≈UÊflÊ– •mÒÃàfl¥ (mÒÃàfl¥) ÃÙ ÷≈UÊflÊ– ∞‚Ê ◊¢òÊÈ ŒÁπ∂Ê
∑§áÊflÊ– flŒ¥ ’ʬ¥H 32H ◊ª ŒÊÁfl∂ Á Ÿ ¡áÊ¥ ∞∑¥§– ’˝rÊÔ •Ê›UÁfl∂¥
 •äÿÊÿ ‚Ã⁄UÊflÊ 415

∑§flÁÃ∑¢§– ◊ʪʢ •‚à ∆UÊ∑§– ¬È…UÊ¢ ©U÷¥H 33H ¬⁄UË ÁŸª◊Êø›UÁ‡Êπ⁄UË¥–

©U¬ÁŸ·ŒÊÕ¸Ÿª⁄UË¥– •Ê„UÊÁà ¡ ’˝rÊÔÊëÿÊ ÿ∑§Ê„UÊ⁄UË¥– ÃÿÊ¢‚Ëø ∑§›UH 34H
„¥U„UË •‚Ù ¬˝¡Ê¬ÃË– ‡ÊÁÄà ¡ ‚ÎÁc≈ÔU ∑§Á⁄UÃË– Ã ¡ÿÊ ∞∑§Ê •ÊflÎûÊË–
ŸÊ◊ÊÁøÿH 35H ¬Ò¥ ‚Îc≈ÔUËÁøÿÊ ©U¬∑˝§◊Ê-– ¬ÍflËZ ªÊ flË⁄UÙûÊ◊Ê– fl«UÊ ∞‚Ê
’˝rÊÔÊ– ∞∑§∂Ê „UÙÃÊH 36H ◊¡ ߸‡fl⁄UÊÃ¥ ŸÙ›Uπ– ŸÊ ‚ÎCËU„UË ∑§M¢§ Ÿ
‡Ê∑§– ÃÙ ÕÙL§ ∑§∂Ê ∞∑¥§– ŸÊ◊¥ ¡áÊ¥H 37H ¡ÿÊøÊ •Õ¸È ¡ËflË¥ äÿÊÃÊ¢–
¡¥ fláʸòÊÿÁø ¡¬ÃÊ¢– Áfl‡fl‚ΡŸÿÙÇÿÃÊ– •Ê∂Ë ÃÿÊH 38H ÃœflÊ¢
⁄UÁø∂ ’˝rÊÔ¡Ÿ– ÃÿÊ¢ flŒ ÁŒœ∂¥ ‡ÊÊ‚Ÿ– ÿôÊÊ∞‚¥ fløŸ– ¡ËÁfl∑¥§ ∑§∂¥H
39H ¬Ê∆UË¥ ŸáÊÙ¥ Á∑§ÃË ÿ⁄U– dÁ¡∂ ∂Ù∑§ •¬Ê⁄U– ¡Ê∂ ’˝rÊÔŒûÊ •ª˝„UÊ⁄U–
ÁÃã„UË¥ ÷ÈflŸ¢H 340H ∞‚¥ ŸÊ◊◊¢òÊ¥ ¡áÊ¢– œÊÃÿÊ •…¢Uø ∑§⁄UáÊ¢– ÃÿÊø¢
SflM§¬ •Êß∑§ ê„UáÊ– üÊË∑§Ê¢ÃÈ ÃÙH 41H Ã⁄UË ‚fl¸ ◊¢òÊÊ¢øÊ ⁄UÊ¡Ê– ÃÙ
¬˝áÊflÙ •ÊÁŒfláÊ¸È ’ȤÊÊ– •ÊÁáÊ Ãà∑§ÊL§ ¡Ù ŒÈ¡Ê– ÁÃ¡Ê ‚à∑§ÊL§H 42H ∞fl¢
˙Ãà‚ŒÊ∑§ÊL§– ’˝rÊÔŸÊ◊ „U¥ Áòʬ˝∑§ÊL§– „U »Í§∂ ÃÈ⁄U¢’Ë ‚ÈŒ¢ L§– ©U¬ÁŸ·ŒÊøH
¥ 43H
ÿáÊ¥‚Ë¥ ªÊ „UÙ™§ÁŸ ∞∑§– ¡¢Ò ∑§◊¸ øÊ∂ ‚ÊÁûfl∑§– ÃÒ¥ ∑Ò§flÀÿÊÃ¥ ¬Êß∑§–
ÉÊ⁄UË¥ø¢ ∑§⁄UËH 44H ¬⁄UË ∑§Ê¬È⁄UÊø¥ Õ›UË¥fl– •ÊáÊÍÁŸ Œ߸∂ ŒÒfl– ∂flÙ¥
¡ÊáÊáÊ¥Áø •Ê«fl– ÃÕ •‚ ’ʬÊH 45H ÃÒ‚¥ •ÊŒÁ⁄U¡∂ ‚à∑§◊¸–
©UëøÁ⁄U¡∂ ’˝rÊÔŸÊ◊– ¬⁄UË ŸÁáÊ¡∂ ¡⁄UË fl◊¸– ÁflÁŸÿÙªÊø¥H 46H Ã⁄UË
◊„¢UÃÊÁøÿÊ ∑§Ù«UË– ÉÊ⁄UÊ •ÊÁ∂ÿÊ„UË flÙ…UË– ◊ÊŸÍ¢ ŸáÊÃÊ¢ ¬⁄Ufl«UË– ◊Èg∂
ÃÈ≈UH 47H ∑§Ê¢ ÀÿÊflÿÊ øÙπ≈U– ≈UË∑§ ÷Ê¢ªÊ⁄U ∞∑§fl≈U– ÉÊÊ∂Í Á Ÿ ’Ê¢œ∂Ë
◊Ù≈U– ª›UÊ¥ ¡flË¥H 48H ÃÒ‚¥ ÃÙ¥«UË¥ ’˝rÊÔŸÊ◊– „UÊÃË¥ Ã¥ ‚ÊÁûfl∑§ ∑§◊¸–
ÁflÁŸÿÙª¥flËáÊ ∑§Ê◊– Áfl»§›U „UÙÿH 49H •ªÊ •ãŸ •ÊÁáÊ ÷Í∑§– ¬Ê‚Ë¥
•‚ ¬⁄UË Œπ– ¡™¢§ ŸáÊÃÊ¢ ’Ê∂∑§– ∂¢ÉÊŸÁø ∑§Ë¥H 350H ∑§Ê¥ SŸ„U‚ÍòÊ
flÒ‡flÊŸ⁄UÊ– ¡ÊÁ∂ÿÊ„UË ‚¢‚Ê⁄UÊ– „UÊÃfl≈UË ŸáÊÃÊ¢ flË⁄UÊ– ¬˝∑§Ê‡ÊÈ ŸÙ„UH 51H
ÃÒ‚¢ fl›U ∑Χàÿ ¬Êfl– Ã®ÕøÊ ◊¢òÊÈ„UË •Ê∆Ufl– ¬⁄UË √ÿÕ¸ Ã¥ •ÊÉÊfl¥–
ÁflÁŸÿÙª¥flËáÊH 52H ê„UáÊıÁŸ fláʸòÊÿÊà◊∑§– ¡¥ „¥U ¬⁄U’˝rÊÔŸÊ◊ ∞∑§–
ÁflÁŸÿÙªÈ ÃÍ¢ •Êß∑§– •ÊÃÊ¢ ÿÊøÊH 53H
ÃS◊ÊŒÙÁ◊àÿÈŒÊNUàÿ ÿôʌʟì—Á∑˝§ÿÊ—–
¬˝fløãÃ ÁflœÊŸÙÄÃÊ— ‚Ãâ ’˝rÊÔflÊÁŒŸÊ◊˜H 24H
416 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Ã⁄UË ÿÊ ŸÊ◊Ë¥øË¥ •ˇÊ⁄¢U ÁÃã„UË¥– ∑§◊ʸ •ÊÁŒ◊äÿÁŸŒÊŸË¥– ¬˝ÿÙ¡ÊflË¥ ¬Ò¥

SÕÊŸË¥– ß„UË¥ ÁÃã„UË¥H 54H „UÁø ∞∑§Ë „UÊÃfl≈UË– ÉÊ©UŸË „UŸ Á∑§⁄UË≈UË– •Ê∂
’˝rÊÔÁflŒ ÷≈UË– ’˝rÊÔÊÁøÿH 55H ’˝rÊÔ¥‚Ë¥ „UÙ•ÊflÿÊ ∞∑§Ë– Ã Ÿ fl¢øÃË
ÿôÊÊÁŒ∑§Ë¥– ¡¥ øÊfl›U∂¥ flÙ›UπË¥– ‡ÊÊSòÊÊ¢ÁøÿÊH 56H ÃÙ •ÊÁŒ âfl
•Ù¥∑§ÊL§– äÿÊŸ¥ ∑§Á⁄UÃË ªÙøL§– ¬Ê∆UË¥ •ÊÁáÊÃË ©UìÊÊL§– flÊø„UË ÃÙH 57H
ÃáÊ¥ äÿÊŸ¥ ¬˝∑§≈¢U– ¬˝áÊflÙìÊÊ⁄¥U S¬c≈Ô¥U– ∂ʪÃË ◊ª flÊ≈U– Á∑˝§ÿÊ¢ÁøÿH 58H
•Ê¢œÊ⁄UË¥ •÷¢ªÈ ÁŒflÊ– •Ê«UflË¥ ‚◊Õ¸È ’Ù›UÊflÊ– ÃÒ‚Ê ¬˝áÊflÙ ¡ÊáÊÊflÊ–
∑§◊ʸ⁄¢U÷Ë¥H 59H ©UÁøÃŒflÙg‡Ê¥– º˝√ÿ¢ œêÿZ •ÊÁáÊ ’„ÈUfl‚¥– Ám¡mÊ⁄UÊ¥ „UŸ
„ÈUÃʇÊ¥– ÿÁ¡ÃË ¬Ò¥ ÃH 360H •Ê„UflŸËÿÊÁŒ flã„UË– ÁŸˇÊ¬M§¬Ë¥ „UflŸË¥–
ÿÁ¡ÃË ¬Ò¥ ÁflœÊŸË¥– »È§«U „UÙ©UŸËH 61H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ŸÊŸÊ ÿʪ– ÁŸc¬ûÊËø¢
ÉÊ™§ŸË •¢ª– ∑§Á⁄UÃË ŸÊfl«UÃÿÊ àÿʪ– ©U¬ÊœËøÊH 62H ∑§Ê¥ ãÿÊÿ¥ ¡Ù«U∂ Ê
¬ÁflòÊË¥– ÷ÍêÿÊÁŒ∑§Ë¥ SflâòÊË¥– Œ‡Ê∑§Ê›U‡ÊÈh ¬ÊòÊË¥– ŒÃË ŒÊŸ¥H 63H
•ÕflÊ ∞∑§Ê¢Ã⁄UÊ ∑Î§ë¿˛UË¥– øÊ¢º˝ÊÿáÊ¥ ◊Ê‚Ù¬flÊ‚Ë¥– ‡ÊÙ·ÙÁŸ ªÊ œÊÃÈ⁄UʇÊË–
∑§Á⁄UÃË Ã¬¥H 64H ∞fl¢ ÿôʌʟì¥– Á¡ÿ¥ ªÊ¡ÃË ’¢œM§¬¢– ÁÄUË¥ø „UÙÿ
‚Ù¬¢– ◊ÙˇÊÊø¢ ÃÿÊ¢H 65H SÕ›UË¥ ŸÊflÊ Á¡ÿÊ ŒÊÁ≈U¡– ¡›UË¥ ÁÃÿÊ¥Áø ¡flË¥
ÃÁ⁄U¡– ÃflË¥ ’¢œ∑§Ë¥ ∑§◊ËZ ‚ÈÁ≈U¡– ŸÊ◊¥ ÿáÊ¥H 66H ¬⁄UË „¥U •‚Ù ∞Á‚ÿÊ–
ÿÊ ÿôʌʟÊÁŒ Á∑˝§ÿÊ– •Ù¥∑§Ê⁄¥U ‚ÊflÊÁÿÁ∂ÿÊ– ¬˝fløÃËH 67H ÁÃÿÊ
◊Ù≈UÁ∑§ÿÊ ¡Õ »§›UË¥– Á⁄UªÊ¥ ¬Ê„UÊÃË ÁŸ„UÊ›UË¥– ¬˝ÿÙÁ¡ÃË ÁÃÿ ∑§Ê›UË¥–
Ãë¿UéŒÈ ÃÙH 68H
ÃÁŒàÿŸÁ÷‚ãœÊÿ »§∂¢ ÿôÊì—Á∑˝§ÿÊ—–
ŒÊŸÁ∑˝§ÿʇø ÁflÁflœÊ— Á∑˝§ÿãÃ ◊ÙˇÊ∑§Ê¥ÁˇÊÁ÷—H 25H
¡ ‚flÊZ„UË ¡ªÊ¬⁄UıÃ¥– ¡¥ ∞∑§ ‚fl¸„UË ŒπÃ¥– ¡¥ Ãë¿UéŒ¥ ’ÙÁ∂¡ Ã¥–
¬Ò∂ flSÃÈH 69H Ã¥ ‚flʸÁŒ∑§àfl¥ ÁøûÊË¥– ú˝Í¬ äÿÊflÍÁŸÿÊ¢ ‚È◊ÃË– ©UìÊÊ⁄¥„UË
√ÿÄÃË¥– •ÊÁáÊÃË ¬È…UÃËH 370H ê„UáÊÃË Ãº˝Í¬Ê ’˝rÊÊÔ ÃÿÊ– »§›¥U‚Ë¥ Á∑˝§ÿÊ
ßÿÊ¢– Ã¥Áø „UÙÃÈ •Êê„UÊ¢ ÷ÙªÊflÿÊ– ∑§Ê¢„UË¥Áø ŸÈ⁄UÙH 71H ∞‚ÁŸ ÃŒÊà◊∑¥§
’˝rÊ¥– ÃÕ ©UªÊáÊÍÁŸ ∑§◊Z– •Ê¢ª ¤ÊÊÁ«UÃË Ÿ ◊◊¥– ÿáÊ¥ ’Ù∂¥H 72H •ÊÃÊ¢
•Ê¥∑§Ê⁄¥U •ÊŒÁ⁄U∂¥– Ãà∑§Ê⁄¥U ‚◊̬∂¥– ßÿÊ Á⁄UÃË ¡ÿÊ •Ê∂¥– ’˝rÊÔàfl
∑§◊ʸH 73H Ã¥ ∑§◊¸ ∑§Ë⁄U ’˝rÊÊÔ∑§Ê⁄¥U– ¡Ê∂¥ ÃáÊ¥„UË Ÿ ‚⁄U– ¡ ∑§⁄UË ÃáÊ¥‚Ë
 •äÿÊÿ ‚Ã⁄UÊflÊ 417

ŒÈ‚⁄¥U– •Ê„U ê„UáÊıÁŸH 74H ◊Ë∆U •Ê¢ª¥ ¡›UË¥ Áfl⁄U– ¬⁄UË ˇÊÊ⁄UÃÊ flª›UË ©U⁄U–
ÃÒ‚¥ ∑§◊¸ ’˝rÊÔÊ∑§Ê⁄¢U– ª◊ Ã¥ mÒÃH 75H •ÊÁáÊ ŒÈ¡¥ ¡¢fl ¡¢fl ÉÊ«U– âfl
âfl ‚¢‚Ê⁄U÷ÿ ¡Ù«U– „U ŒflÙ •Ê¬È∂  Á Ÿ ÃÙ¥«¥U– ’Ù∂ÃË flŒH 76H ê„UáÊÊÒÁŸ
¬⁄Uàfl¥ ’˝rÊ Ô•‚– Ã¥ •Êà◊àfl¢ ¬Á⁄Uÿfl‚– ‚ë¿UéŒ ÿÊ Á⁄UáÊʌٷ¢– ∆UÁfl∂Ê
Œfl¥H 77H Ã⁄UË •Ù¥∑§Ê⁄U Ãà∑§Ê⁄UË¥– ∑§◊¸ ∑§∂¥ ¡¥ ’˝rÊÔ‡Ê⁄UË⁄UË¥– ¡¥ ¬˝‡ÊSÃÊÁŒ
’Ù∂fl⁄UË– flÊπÊÁáÊ∂¥H 78H ¬˝‡ÊSÃ∑§◊ËZ ÁÃÿ– ‚ë¿UéŒÊ ÁflÁŸÿÙªÈ •Ê„U–
ÃÙÁø •Êß∑§Ê „UÙÿ– ÃÒ‚Ê ‚Ê¢ªÙ¥H 79H
‚Œ˜÷Êfl ‚ÊœÈ÷Êfl ø ‚ÁŒàÿÃà¬˝ÿÈÖÿÃ–
¬˝‡ÊSÃ ∑§◊¸ÁáÊ ÃÕÊ ‚ë¿U錗 ¬ÊÕ¸ ÿÈÖÿÃH 26H
Ã⁄UË ‚ë¿UéŒ¥ ÿáÊ¥– •Ê≈ÍUÁŸ •‚ÃÊø¥ ŸÊáÊ¥– ŒÊÁfl¡ •√ÿ¢ªflÊáÊ¥– ‚ûÊø¥
M§¬H 380H ¡¥ ‚Ø Ã¥Áø ∑§Ê›¥ Œ‡Ê¥– „UÙ™¢§ ŸáÊÁø •ŸÊÁ⁄U‚¥– •Ê¬áʬʢ
•Ê¬áÊ •‚– •π¢Á«UÃH 81H „¥U ÁŒ‚Ã¥ ¡ÃÈ∂¥ •Ê„U– Ã¥ •‚ìáÊ¢ ¡¥
ŸÙ„U– ŒπÃÊ¢ M§¬Ë¥ ‚Ùÿ– ∂Ê÷ ¡ÿÊøËH 82H ÃáÊ¥‚Ë¥ ¬˝‡ÊSà Ã¥ ∑§◊¸–
¡¢ ¡Ê∂¥ ‚flʸà◊∑§ ’˝rÊÔ– ŒÁπ¡ ∑§M§ÁŸ ‚◊– ∞Äÿ’Ùœ¥H 83H Ã⁄UË
•Ù¥∑§Ê⁄U Ãà∑§Ê⁄¥U– ¡¥ ∑§◊¸ ŒÊÁfl∂¥ ’˝rÊÔÊ∑§Ê⁄¥U– Ã¥ Áª›ÍÁŸ „UÙß¡ ∞∑§‚⁄¥U–
‚ã◊ÊòÊÁøH 84H ∞‚Ê „UÊ •¢Ã⁄¢UªÈ– ‚ë¿UéŒÊøÊ ÁflÁŸÿ٪Ȗ ¡ÊáÊÊ ê„UáÊ
üÊË⁄¢UªÈ– ◊Ë ŸÊ ê„UáÊ¥ „UÙH 85H ŸÊ ◊ËÁø ¡⁄UË „UÙ ê„UáÊ¥– Ã⁄UË üÊË⁄¢UªË¥ ŒÈ¡¥
„¥UÁø ©UáÊ¥– ê„UáÊıÁŸ „¥U ’Ù∂áÊ¥– ŒflÊø¥ÁøH 86H •ÊÃÊ¢ •ÊÁáÊ∑§Ë„UË ¬⁄UË–
‚ë¿UéŒÈ „UÊ •flœÊ⁄UË¥– ‚ÊÁûfl∑§Ê ∑§◊ʸ ∑§⁄UË– ©U¬∑§ÊL§ ¡ÙH 87H Ã⁄UË
‚à∑§◊Z øÊ¢ª¥– øÊÁ∂∂Ë¥ •Áœ∑§Ê⁄U’ª¢– ¬⁄UË ∞∑§Êœ¥ ∑§Ê •Ê¢ª¢– Á„UáÊÊflÃË
¡Ò¥H 88H Ã¢Ò ©UáÊ¥ ∞∑¥§ •flÿfl¢– ‡Ê⁄UË⁄U ∆UÊ∑§ •ÊÉÊfl¥– ∑§Ê •¢ª„UËŸ ÷Ê¢«UÊfl¥–
⁄UÕÊøË ªÃËH 89H ÃÒ‚¥ ∞∑¥§Áø ªÈáÊ¥flËáÊ– ‚ÃÁø ¬⁄UË •‚ìáÊ– ∑§◊¸
œ⁄UË ªÊ ¡ÊáÊ– Á¡ÿ fl›UH 390H Ã√„UÊ¢ •Ù¥∑§Ê⁄U Ãà∑§Ê⁄UË¥– ‚ÊflÊÁÿ∂Ê „UÊ
øÊ¢ªË ¬⁄UË– ‚ë¿UéŒÈ ∑§◊ʸ ∑§⁄UË– ¡ËáÊÙ¸hÊL§H 91H Ã¥ •‚ìáÊ »§«UË–
•ÊáÊË ‚Œ˜÷ÊflÊÁøÿ M§…UË– ÁŸ¡‚ûflÊÁøÿ ¬˝ı…UË– ‚ë¿UéŒÈ „UÊH 92H
ÁŒ√ÿı·œ ¡Ò‚¥ ⁄UÙÁªÿÊ– ∑§Ê¢ ‚ÊflÊflÙ ÿ ÷¢ªÁ∂ÿÊ– ‚ë¿UéŒÈ ∑§◊ʸ
√ÿ¢ªÁ∂ÿÊ– ÃÒ‚Ê ¡ÊáÊH 93H •ÕflÊ ∑§Ê¢„UË¥ ¬˝◊ÊŒ¥– ∑§◊¸ •Ê¬ÈÁ∂ÿ ◊ÿʸŒ–
øÈ∑§ÙÁŸ ¬«U ÁŸÁ·h– flÊ≈U „UŸH 94H øÊ∂ÃÿÊÁø ◊ʪ¸È ‚Ê¢«U– ¬Ê⁄UÁπÿÊÁø
•π⁄¥U ¬«U– ⁄UÊ„UÊ≈UË◊Ê¡Ë¥ Ÿ ÉÊ«U– ∑§Êß ∑§ÊßH 95H ê„UáÊıÁŸ ÃÒ‚Ë ∑§◊ʸ–
418 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

⁄UÊ÷Sÿ¥ ‚Ê¢«U ‚Ë◊Ê– •‚ÊœÈàflÊÁøÿÊ ŒÈŸÊ¸◊Ê– ÿflÙ¥ ¬Ê„U ¡¥H 96H ÃÕ ªÊ
„UÊ ‚ë¿UéŒÈ– ÿ⁄UÊ¢ ŒÙ„UË¥¬⁄UË‚ ¬˝’ÈhÈ– ¬˝ÿÙÁ¡∂Ê ∑§⁄UË ‚ʜȖ ∑§◊ʸÃ¥
ÿÿÊH 97H ∂Ù„UÊ ¬Á⁄U‚ÊøË ÉÊÎc≈ÔUË– flÙ„U›UÊ ª¢ªøË ÷≈UË– ∑§Ê¢ ◊ÎÃÊ ¡Ò‚Ë
flÎc≈ÔUË– ¬ËÿÍ·ÊøËH 98H ¬Ò¥ •‚ÊœÈ∑§◊ʸ ÃÒ‚Ê– ‚ë¿UéŒÈ¬˝ÿÙªÈ flË⁄U‡ÊÊ– „¥U
•‚Ù ªı⁄UflÈÁø ∞‚Ê– ŸÊ◊ÊøÊ ÿÿÊH 99H ÉÊ™§ÁŸ ÿ®Õø¥ fl◊¸– ¡¢Ò
ÁfløÊÁ⁄U‚Ë „¥U ŸÊ◊– Ã¢Ò ∑§fl›U „¥UÁø ’˝rÊÔ– ¡ÊáÊ‚Ë ÃÍ¢H 400H ¬Ê„¥U ¬Ê¢ ˙
ÃØ ‚Ø ∞‚¢– „¥U ’Ù∂áÊ¥ ÃÕ ŸÂ– ¡ÕÍÁŸ ∑§Ê¥ „¥U ¬˝∑§Ê‡Ê– ŒÎ‡ÿ¡ÊÃH 1H
Ã¥ âfl ÁŸÁfl¸Á‡Êc≈ÔU– ¬⁄U’˝rÊÔ øÙπ≈U– ÃÿÊø¢ „¥ •Ê¢ÃÈfl≈U– √ÿ¢¡∑§ ŸÊ◊H 2H
¬⁄UË •ÊüÊÿÙ •Ê∑§Ê‡ÊÊ– •Ê∑§Ê‡ÊÁø ∑§Ê ¡Ò‚Ê– ÿÊ ŸÊ◊Ê ŸÊ◊Ë •ÊüÊÿÙ
ÃÒ‚Ê– •÷ŒÈ •‚H 3H ©UŒÁÿ∂Ê •Ê∑§Ê‡ÊË¥– ⁄flËÁø ⁄UflËÃ¥ ¬˝∑§Ê‡ÊË– „
ŸÊ◊√ÿÄÃË ÃÒ‚Ë– ’˝rÊÔÁø ∑§⁄UËH 4H ê„UáÊıÁŸ òÿˇÊ⁄U „¥U ŸÊ◊– Ÿ√„U ¡ÊáÊ
∑§fl›U ’˝rÊÔ– ÿÿÊ∂ʪ˥ ∑§◊¸– ¡¥ ¡¥ ∑§Ë¡H 5H
ÿôÊ ìÁ‚ ŒÊŸ ø ÁSÕÁ× ‚ÁŒÁà øÊëÿÃ–
∑§◊¸ øÒfl ÃŒÕ˸ÿ¢ ‚ÁŒàÿflÊÁ÷œËÿÃH 27H
Ã¥ ÿʪ •ÕflÊ ŒÊŸ¥– ìÊÁŒ∑¥§„Ë ª„UŸ¥– ÁÃÿ¥ ÁŸ»§¡ÃÈ ∑§Ê¢ ãÿÍŸ¥–
„UÊ™§ÁŸ ∆UÊÃÈH 6H ¬⁄UË ¬Á⁄U‚ÊøÊ¢ fl⁄U∑§∂Ë¥– ŸÊ„UË¥ øÊπÊÁ∑§«UÊøË ’Ê∂ Ë–
ÃÒ‚Ë¥ ’˝rÊÔË¥ •Ì¬ÃÊ¢ ∑§∂Ë¥– ’˝rÊÔÁø „UÊÃËH 7H ©UÁáÊÿÊ ¬ÈÁ⁄UÿÊøË ¬⁄UË– ŸÈ⁄UøË
ÃÕ •flœÊ⁄UË¥– ÁŸfl«Í¢U Ÿ ÿÃË ‚ʪ⁄UË¥– ¡ÒÁ‚ÿÊ ŸŒËH 8H ∞fl¢ ¬ÊÕʸ
ÃÈ¡¬˝ÃË– ’˝rÊÔŸÊ◊ÊøË „U ‡ÊÄÃË– ‚Ê¢ÁªÃ∂Ë ©U¬¬ûÊË– «UÊ›U‚Ê ªÊH 9H
•ÊÁáÊ ÿ∑§∑§Ê„UË •ˇÊ⁄UÊ– flª›Uflª›UÊ flË⁄UÊ– ÁflÁŸÿÊªÈ ŸÊª⁄UÊ– ’ÊÁ∂∂Ê¥
⁄UËÃËH 410H ∞fl¢ ∞‚¥ ‚È◊Á„U◊– ê„UáÊÊÒÁŸ „¥U ’˝rÊÔŸÊ◊– •ÊÃÊ¢ ¡ÊÁáÊÃ∂¥ ∑§Ë¥
‚Èfl◊¸– ⁄UÊÿÊ ÃÈflÊ¢H 11H Ã⁄UË ÿÕÍÁŸ ÿÊÁø üÊhÊ– ©U¬∂Áfl∂Ë „UÊ ‚fl¸ŒÊ–
¡ÿÊø¥ ¡Ê∂¥ ’¢œÊ– ©U⁄UÊ¥ ŸŒËH.12H Á¡ÿ ∑§◊ËZ „UÊ ¬˝ÿÊªÈ– •ŸÈÁc∆ÔU¡
‚ÁmÁŸÿÊªÈ– ÃÕ •ŸÈÁc∆ÔU∂ Ê ‚Ê¢ªÈ– flŒÈÁø ÃÊH.13H
•üÊhÿÊ „ÈUâ ŒûÊ¢ ìSÃåâ ∑Χâ ø ÿØԖ
•‚ÁŒàÿÈëÿÃ ¬ÊÕ¸ Ÿ ø Ãà¬˝àÿ ŸÊ ß„UH 28H
˙Ãà‚ÁŒÁà üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃʂͬÁŸ·à‚È ’˝rÊÔÁfllÊÿÊ¢ ÿÊª‡ÊÊSòÊ
üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ‚¢flÊŒ üÊhÊòÊÿÁfl÷ʪÿÊªÊ ŸÊ◊ ‚åÃŒ‡ÊÊ˘äÿÊÿ—H 17H
 •äÿÊÿ ‚Ã⁄UÊflÊ 419

ŸÊ ‚Ê¢«ÍUÁŸ „U ‚Êÿ– ◊Ê«ÍUÁŸ üÊhøË ’Ê„U– ŒÈ⁄Uʪ˝„UÊøË òÊÊÿ–

flÊ…U™§ÁŸÿÊ¢H.14H ◊ª •‡fl◊œ ∑§Ê«UË ∑§Ë¡– ⁄UàŸ¥ ÷⁄UÊÁŸ ¬ÎâflË ŒË¡–
∞∑§Ê¢ªÈc∆ÔUË¥„UË ÃÁ¬¡– ì‚Ê„UdË¥H 15H ¡›UʇÊÿÊøÁŸ ŸÊ¢fl¢– ‚◊Ⱥ˝ ∑§Ë¡ÃË
Ÿfl– ¬⁄UË Á∑¢§’„ÈUŸÊ •ÊÉÊfl¥– flÎÕÊÁø Ã¥H 16H π«U∑§Êfl⁄UË fl·¸∂¥– ¡Ò‚¥
÷S◊Ë¥ „UflŸ ∑§∂¥– ∑§Ê¢ π¥fl ÁŒœ∂¥– ‚Ê©UÁ∂ÿH 17H ŸÊÃ⁄UË ¡Ò‚¥
ø«U∑§áÊÊ– ªªŸÊ „UÊÁáÊÃ∂¥ •¡È¸ŸÊ– ÃÒ‚Ê ‚◊Ê⁄¢U÷È ‚ÈŸÊ– ª∂ ÊÁø ÃÊH 18H
ÉÊÊáÊÊ¥ ªÊÁ›U∂ ªÈ¢«U– ÃÕ Ã∂ ŸÊ ¬¥«UË ¡Ê«U– ÃÒ‚¥ ŒÁ⁄Uº˝ Ãfl…U¥– ∆U∂  ¥ Á ø
•Ê¢ªË¥H 19H ªÊ¢∆UË¥ ’Ê¢œ∂Ë πʬ⁄UË– ÿÕ •ÕflÊ ¬Ò∂ÃË⁄UË¥– Ÿ ‚⁄UÊÁŸ ¡Ò‚Ë
◊Ê⁄UË– ©U¬flÊ‚Ë ªÊH 420H ÃÒ‚¥ ∑§◊¸¡ÊÃ¥ ÃáÊ¥– ŸÊ„UË¥ ∞Á„U∑§Ë¥ø¥ ÷ÊªáÊ¥–
ÃÕ ¬⁄UòÊ Ã¥ ∑§fláÊ¢– •U¬ˇÊÊfl¥H 21H ê„UáÊÊÒÁŸ ’˝rÊÔŸÊ◊üÊhÊ– ‚Ê¢«ÍUÁŸ
∑§Ë¡ ¡Ê œÊ¢ŒÊ– „¥U •‚Ê Á‚áÊÈ ŸÈ‚œÊ– ŒÎc≈ÔUÊŒÎc≈ÔUË¥ ÃÊH 22H ∞‚¥
∑§∂È·∑§Á⁄U∑§ ‚⁄UË– ÁòÊÃʬÁÃÁ◊⁄UÃ◊Ê⁄UË– üÊËfl⁄U flË⁄ UŸ⁄U„U⁄UË– ’ÊÁ∂∂¥ ÃáÊH
¥ 23H
ÃÕ ÁŸ¡ÊŸ¢ŒÊ ’„ÈUfl‚Ê-– ◊Ê¡Ë¥ •¡È¸Ÿ ÃÊ ‚„U‚Ê– „U⁄U¬∂Ê ø¢º˝È ¡Ò‚Ê–
øÊ¢ÁŒáÊÁŸH 24H •„UÊ ‚¢ª˝Ê◊È „UÊ flÊÁáÊÿÊ– ◊ʬ¥ ŸÊ⁄UÊøÊ¢ÁøÿÊ •ÊÁáÊÿÊ–
‚ÍÁŸ ◊ʬ ÉÊ ◊flÁáÊÿÊ– ¡ËÁflÃ¥‚ËH 25H ∞Á‚ÿÊ ‚◊ÿË¥ ∑§∑¸§‡Ê¥–
÷ÊªË¡Ã SflÊŸ¢Œ⁄UÊÖÿ ∑Ò§‚¥– •ÊÁ¡ ÷ÊÇÿÊŒÿÊ „UÊ Ÿ‚– •ÊŸË ∆UÊßZH 26H
‚¢¡ÿÊ ê„UáÊ ∑§ÊÒ⁄Ufl⁄UÊÿÊ– ªÈáÊÊ Á⁄U¤ÊÊ¥ ÿ Á⁄U¬ÍÁøÿÊ– •ÊÁáÊ ªÈL§„UË „UÊ
•Ê◊ÈÁøÿÊ– ‚ÈπÊøÊ ÿÕH 27H „UÊ Ÿ ¬È‚ÃÊ „U ªÊ∆UË– Ã⁄UË ŒflÊ ∑§Ê¢
‚ÊÁ«UÃ ªÊ¢∆UË– Ã⁄UË ∑Ò§‚¥ÁŸ •Êê„UÊ¢ ÷≈UË– ¬⁄U◊ÊÕZ‚ËH 28H „UÊÃÊ¥ •ôÊÊŸÊëÿÊ
•Ê¢œÊ⁄UÊ–¢ flÊ‚â Ëà ¡ã◊flÊ„U⁄UÊ– ÃÊ¥ •Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê◊¢ÁŒ⁄UÊ-– •Ê¢ÃÈ •ÊÁáÊ∂H ¥ 29H
ÿfl…UÊ •Êê„UÊ¢ ÃÈê„UÊ¢ ÕÊL§– ∑§∂Ê ÿáÊ¥ ©U¬∑§ÊL§– ê„UáÊÊÒÁŸ „UÊ √ÿÊ‚‚„UÊŒL§–
ªÈL§àfl¥ „UÊÿH 430H ÃflË¥Áø ‚¢¡ÿÊ ê„UáÊ ÁøûÊË¥– „Ê •ÁÇÊÿÊ ÿÊ ŸÎ¬ÃË–
πȬ∂ ê„UáÊÊÒÁŸ Á∑§ÃË– ’Ê∂ à •‚Ê¥H 31H ∞‚Ë „U ’Ê∂ Ë ‚Ê¢Á«U∂ Ë– ◊ª
ÿ⁄UËÁø ªÊ∆UË •ÊŒÁ⁄U∂ Ë– ¡ ¬ÊÕZ ∑§Ê¢ ¬ÈÁ‚∂Ë– üÊË∑ΧcáÊÊÃ¥H 32H ÿÊø¥
¡Ò‚¥ ∑§Ê¢ ∑§⁄UáÊ¥– ÃÒ‚¥ ◊Ë„UË ∑§⁄UËŸ ’Ê∂áÊ¥– ∞Á∑§¡Ê ôÊÊŸŒflÊ ê„UáÊ–
ÁŸflÎûÊËøÊH 433H
ßÁà üÊËôÊÊŸŒflÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¥ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§ÊÿÊ¢ ‚åÃŒ‡ÊÊ˘äÿÊÿ—H 17H
§§§
 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË
•äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ
¡ÿ¡ÿ Œfl ÁŸ◊¸›U– ÁŸ¡¡ŸÊÁπ∂◊¢ª›U– ¡ã◊¡⁄UÊ¡∂Œ¡Ê›U– ¬˝÷¡ ¢ ŸH 1H
¡ÿ¡ÿ Œfl ¬˝’›U– ÁflŒÁ›UÃÊ◊¢ª›U∑ȧ›U– ÁŸª◊ʪ◊º˝È◊»§›U– »§∂¬˝ŒH 2H
¡ÿ¡ÿ Œfl ‚∑§∂– ÁflªÃÁfl·ÿflà‚∂– ∑§Á∂Ã∑§Ê›U∑§ÊÒÃ„Í U∂– ∑§∂ÊÃËÃH 3H
¡ÿ¡ÿ Œfl ÁŸ‡ø›U– øÁ∂ÃÁøûʬʟÃÈ¢ÁŒ∂– ¡ªŒÈã◊Ë∂ŸÊÁfl⁄U∂– ∑§Á∂Á¬˝ÿH 4H
¡ÿ¡ÿ Œfl ÁŸc∑§›U– S»È§⁄UŒ◊¢ŒÊŸ¢Œ’„U›U– ÁŸàÿÁŸ⁄USÃÊÁπ∂◊›U– ◊Í›U÷ÃÍ H 5H
¡ÿ¡ÿ Œfl Sfl¬˝÷– ¡ªŒ¢’ÈŒª÷¸Ÿ÷– ÷ÈflŸÊŒ˜÷flÊ⁄¢U÷Sâ÷– ÷fläfl¢‚H 6H
¡ÿ¡ÿ Œfl Áfl‡ÊÈh– ÁflŒÈŒÿÊlÊŸÁm⁄UŒ– ‡Ê◊Œ◊◊ŒŸ◊Œ÷Œ– ŒÿÊáʸflH 7H
¡ÿ¡ÿ Œfl∑Ò §M§¬– •ÁÃ∑ΧÃ∑¢§Œ¬¸‚¬¸Œ¬¸– ÷ÄÃ÷Êfl÷ÈflŸŒË¬– Ãʬʬ„UH 8H
¡ÿ¡ÿ Œfl •ÁmÃËÿ– ¬Á⁄UáÊÃÊ¬⁄U◊Ò∑§Á¬˝ÿ– ÁŸ¡¡ŸÁ¡Ã ÷¡ŸËÿ–
◊ÊÿʪêÿH 9H ¡ÿ¡ÿ Œfl üÊ˪È⁄UÊ– •∑§À¬ŸÊÅÿ∑§À¬Ã⁄UÊ–
Sfl‚¢ÁflŒ˜º˝È◊’Ë¡¬˝⁄UÊ-– „UáÊÊflŸËH 10H „¥U ∑§Êÿ ∞∑Ò§∑§ ∞‚Ò‚¥–
ŸÊŸÊ¬Á⁄U÷Ê·Êfl‡Ê¥– SÃÊòÊ ∑§M¢§ ÃÈ¡Êg‡Ê¥– ÁŸÌfl‡Ê·ÊH 11H Á¡„UË¥ Áfl‡Ê·áÊË¥
Áfl‡ÊÁ·¡– Ã¥ ŒÎ‡ÿ Ÿ√„U M§¬ ÃȤÊ¥– „¥U ¡ÊáÊ¥ ◊Ë ê„UáÊÊÒÁŸ ∂Ê¡¥– flÊŸáÊÊ¢
ß„UË¥H 12H ¬⁄UË ◊ÿʸŒøÊ ‚ʪL§– „UÊ Ã¢flÁø ÃÿÊ «UªL§– ¡¢fl Ÿ Œπ
‚ÈœÊ∑§L§– ©UŒÿÊ •Ê∂ÊH 13H ‚Ê◊∑§Ê¢ÃÈ ÁŸ¡ÁŸ¤Ê¸⁄UË¥– ø¢º˝Ê •ÉÿʸÁŒ∑§ Ÿ
∑§⁄UË– Ã¥ ÃÊÁø •flœÊ⁄UË¥– ∑§⁄UflË ∑§Ë¥ ¡ËH 14H ŸáÊÊ¥ ∑Ò§‚Ë fl‚¢Ã‚¢ª¥–
•flÁøÁÃÿÊ flΡÊÊøË¥ •¢ª¥– »È§≈UÃË ÃÒ¥ „¥ ÃÿÊ¢„UË ¡Êª¢– œ⁄UáÊ¥ ŸÊ„UH 15H
¬ÁkŸË ⁄UÁflÁ∑§⁄UáÊ– ∂Ê„U ◊ª ∂Ê¡ ∑§fláÊ– ∑§Ê¢ ¡›¥U Á‡ÊflÃ∂¥ ∂fláÊ– •Ê¢ª
÷È∂¥H 16H ÃÒ‚Ê ÃÍ¢Ã¥ ¡Õ ◊Ë S◊⁄¥U– ÃÕ ◊ˬáÊ ◊Ë Áfl‚⁄¥U– ◊ª ¡Ê∑§Á›U∂ Ê
…¥U∑§⁄¥U– ÃÎåÃÈ ¡Ò‚ÊH 17H ◊¡ ÃÈflÊ¢ ¡Ë ∑§∂¥ ÃÒ‚¥– ◊ʤÊ¥ ◊ˬáÊ Œfl«ÍUÁŸ
Œ‡Ê¥– SÃÈÁÃÁ◊·¥ø ¬Ê¢ Á¬‚¢– ’Ê¢œ∂¥ flÊøH 18H ŸÊ ∞:„UflË¥ Ã⁄UË •Ê∆UflË¥–
⁄UÊ„UÊÁŸ SÃÈÁà ¡Ò¥ ∑§⁄UÊflË– ÃÒ¥ ªÈáÊʪÈÁáÊÿÊ œ⁄UÊflË– ‚⁄UÊ÷⁄UË ∑§Ë¥H 19H Ã⁄UË
ÃÍ¢ ¡Ë ∞∑§⁄U‚Êø¥ Á∂¢ª– ∑§flË¥ ∑§M¢§ ªÈáÊʪÈáÊË¥ Áfl÷ʪ– ◊ÊÃË¥ »§Ê«UÊÁŸ
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 421

‚Ê¢ÁœÃÊ¢ øÊ¢ª– ∑§Ë¥ ÃÒ‚¥Áø ÷∂¥H 20H •ÊÁáÊ ’ʬ ÃÍ¢ ◊Êÿ– ß„UË¥ ’Ê∂ Ë¥
ŸÊ SÃÈÁà „UÊÿ– Á«¢U÷Ê¬ÊÁœ∑§ •Ê„U– Áfl≈UÊ›ÈU ÃÕ¥H 21H ¡Ë ¡Ê∂ÁŸ ¬Êß∑¥§
•Ê∂¥– Ã¥ ªÊ‚ÊflˬáÊ ∑§flË¥ ’Ê∂¥– ∞‚¥ ©U¬ÊœË ©UÁ‡Ê≈U∂¥– ∑§Êÿ fláÊZÍH 22H
Ã⁄UË •Êà◊Ê ÃÍ¢ ∞∑§‚⁄UÊ– „¥U„UË ê„UáÊÃÊ¢ ŒÊÃÊ⁄UÊ– Ã⁄UË •Ê¢ÃÈ∂ ÃÍ¢ ’Ê„U⁄UÊ–
ÉÊʬÃÊ‚ËH 23H ê„UáÊÊÒÁŸ ‚àÿÁø ÃÈ¡∂ʪ˥– SÃÈÁà Ÿ ŒπÊ¥ ¡Ë ¡ªË¥–
◊ÊÒŸÊflÊ¢øÍÁŸ ∂áÊ¥ •Ê¢ªË¥– ‚È‚ËŸÊ ◊ÊH 24H SÃÈÃË ∑§Ê¢„UË¥ Ÿ ’Ê∂áÊ¥– ¬Í¡Ê
∑§Ê¢„UË¥ Ÿ ∑§⁄UáÊ– ‚ÁãŸœË ∑§Ê¢„UË¥ Ÿ „UÊáÊ¥– ÃȤÿÊ ∆UÊÿË¥H 25H Ã⁄UË Á¡¢Ã∂¥
¡Ò‚¥ ÷È∂ Ë– Á¬‚¥ •Ê∂Ê¬È ÉÊÊ∂Ë– ÃÒ‚¥ flÊŸ¢Í Ã¥ ◊Ê©U∂ Ë– ©U¬‚Ê„UÊfl¥
ÃÈflÊ¥H 26H •ÊÃÊ¢ ªËÃÊÕʸøË ◊ÈÄÃ◊Ȍ˖ ∂ÊflË¥ ◊ÊÁ¤Êÿ flÊÇflÎhË– ¡ ◊ÊŸ
„U ‚÷Ê‚ŒË¥– ‚îÊŸÊ¢ëÿÊH 27H ÃÕ ê„UÁáÊÃ∂¥ üÊËÁŸflÎûÊË– Ÿ∑§Ê „¥U
¬È…UìȅUÃË– ¬Á⁄U‚Ë¥ ∂Ê„UÊ ÉÊÎc≈ÔUË Á∑§ÃË– fl›Ufl›UÊ¢ ∑§Ë¡ ªÊH 28H âfl
ÁflŸflË ôÊÊŸŒflÊ– ê„UáÊ „UÊ ∑§Ê¢ ¡Ë ¬‚ÊflÊ– Ã⁄UË •flœÊŸ ŒÃÈ ŒflÊ– ª˝¢ÕÊ
•ÊÃÊ¢H 29H ¡Ë ªËÃÊ⁄UàŸ¬˝Ê‚ÊŒÊøÊ– ∑§›U‚È •Õ¸Áø¢ÃÊ◊áÊËøÊ– ‚fl¸
ªËÃÊŒ‡Ê¸ŸÊøÊ– ¬Ê…UÊ™¥§ ¡ÊH 30H ∂Ê∑§Ë¥ Ã⁄UË •ÊÕË ∞‚¥– ¡ ŒÈM§ÁŸ
∑§›U‚È ÁŒ‚– •ÊÁáÊ ÷≈UËÁø „UÊÃfl‚– ŒflÃøË ÁÃÿH 31H ÃÒ‚¥Áø ∞Õ„UË
•Ê„U– ¡ ∞∑¥§Áø ÿáÊ¥ •äÿÊÿ¥– •ÊÉÊflÊÁø ŒÎc≈ÔU „UÊÿ– ªËÃʪ◊È „UÊH 32H
◊Ë ∑§›U‚È ÿÊÁø ∑§Ê⁄UáÊ¥– •∆U⁄UÊflÊ •äÿÊÿÊ ê„UáÊ¥– ©UflÊß∂Ê ’ÊŒ⁄UÊÿáÊ¥–
ªËÃʬ˝Ê‚ÊŒÊH 33H ŸÊ„U ∑§›U‚ʬ⁄UÃ¥ ∑§Ê¢„UË¥– ¬˝Ê‚ʌ˥ ∑§Ê◊ ŸÊ„UË¥– Ã¥
‚Ê¢ªÃ‚ ªËÃÊ „UË– ‚¢¬∂¬áÊ¥H 34H √ÿÊ‚È ‚„U¡¥ ‚ÍòÊË ’›UË– ÃáÊ¥
ÁŸª◊⁄UàŸÊø›UË¥– ©U¬ÁŸ·ŒÕʸøË ◊Ê›UË-– ◊Ê¡Ë¥ πÊ¢Á«U∂ ËH 35H ÃÕ
ÁòÊflªÊ¸øÊ •áÊÈ•ÊL§– •Ê«U™§ ÁŸÉÊÊ∂Ê ¡Ê •¬ÊL§– ÃÊ ◊„UÊ÷Ê⁄Uì˝Ê∑§ÊL§–
÷Ê¥flÃÊ ∑§∂ÊH 36H ◊Ê¡Ë¥ •Êà◊ôÊÊŸÊø¥ ∞∑§fl≈U– Œ›UflÊ«¥U ¤ÊÊ«ÍUÁŸ
øÊπ≈U– ÉÊÁ«U∂¥ ¬ÊÕ¸flÒ∑È¢§∆U-– ‚¢flÊŒ ∑ȧ‚⁄UËH 37H ÁŸflÎÁûÊ‚ÍòÊ ‚Ê«flUÁáÊÿÊ–
‚fl¸ ‡ÊÊSòÊÊÕ¸ ¬È⁄UflÁáÊÿÊ– •ÊflÊ ‚ÊÁœ∂Ê ◊Ê¢«UÁáÊÿÊ– ◊ÊˇÊ⁄UπøÊH 38H
∞‚ÁŸ ∑§Á⁄UÃÊ¢ ©U÷Ê⁄UÊ– ¬¢œ⁄UÊ •äÿÊÿʢà ¬¢œ⁄UÊ– ÷Í◊Ë ÁŸflʸ›UÁ∂ÿÊ ¬È⁄UÊ–
¬˝Ê‚ÊŒÈ ¡Ê„U∂ ÊH 39H ©U¬Á⁄U ‚Ê›UÊflÊ •äÿÊÿÊ– ÃÊ ª˝ËflÉÊ¢≈UøÊ •ÊflÊ–
‚åÃŒ‡ÊÈ ÃÊÁø ∆UÊflÊ– ¬«UÉÊÊÁáÊÿH 40H ÃÿÊ„UËfl⁄UË •c≈ÔUÊŒ‡ÊÈ– ÃÊ •¬Ò‚Ê
◊Ê¢«U∂ Ê ∑§›U‚È– ©U¬Á⁄U ªËÃÊÁŒ∑§Ë¥ √ÿÊ‚È– äfl¡¥ ∂ʪ∂ÊH 41H ê„UáÊÊÒÁŸ
422 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

◊ʪË∂ ¡ •äÿÊÿ– Ã ø…UÃ ÷Í◊Ëø •Êÿ– ÃÿÊ¢ø¥ ¬È⁄¥U ŒÊÁflÃÊ„U– •Ê¬ÈÀÿÊ

•Ê¢ªË¥H 42H ¡Ê∂ÿÊ ∑§Ê◊Ê ŸÊ„UË¥ øÊ⁄UË– Ã ∑§›U‚¥ „UÊÿ ©U¡⁄UË– ÃflË¥
•c≈ÔUÊŒ‡ÊÈ Áflfl⁄UË– ‚Êl¢Ã ªËÃÊH 43H ∞‚Ê √ÿÊ‚¥ Áfl¢ŒÊÁáÊÿ– ªËÃʬ˝Ê‚ÊŒÈ
‚Ê«UflÁáÊÿ– •ÊáÊÍÁŸ ⁄UÊÁπ∂ ¬˝ÊÁáÊÿ– ŸÊŸÊ¬⁄UËH 44H ∞∑§ ¬˝ŒÁˇÊáÊÊ ¡¬ÊÁøÿÊ–
’Ê„U⁄UÊÁŸ ∑§Á⁄UÃË ÿÿÊ– ∞∑§ Ã üÊfláÊÁ◊·¥ ¿UÊÿÊ– ‚ÁflÃË ÿÿÊøËH 45H
∞∑§ Ã •flœÊŸÊøÊ ¬È⁄UÊ– Áfl«Uʬʙ§«U ÷ËÃ⁄UÊ¢– ÉÊ™§ÁŸ Á⁄UÉÊÃË ªÊ÷Ê⁄UÊ¢–
•Õ¸ôÊÊŸÊëÿÊH 46H Ã ÁŸ¡’Êœ¥ ©U⁄UÊ©U⁄UË– ÷≈UÃË •Êà◊ÿÊ üÊË„U⁄UË– ¬⁄UË
◊ÊˇÊ¬˝Ê‚ʌ˥ ‚⁄UË– ‚flÊZ„UË •ÊÕËH 47H ‚◊ÕʸÁøÿ ¬¢ÁÄÃ÷Ê¡Ÿ¥– ÃÁ›UÀÿÊ
flÁ⁄UÀÿÊ ∞∑§Áø ¬ÄflÊãŸ¥– ÃflË¥ üÊfláÊ¥ •ÕZ ¬∆UáÊ¥– ◊ÊˇÊÈÁø ∂Ê÷H 48H
∞‚Ê ªËÃÊ flÒcáÊfl¬˝Ê‚ʌȖ •∆U⁄UÊflÊ •äÿÊÿ ∑§›U‚È Áfl‡ÊŒÈ– êÿÊ¢ ê„UÁáÊÃ∂Ê
„UÊ ÷ŒÈ– ¡ÊáÊÊÁŸÿÊ¢H 49H •ÊÃÊ¢ ‚åÃŒ‡ÊʬÊ∆UË¥– •äÿÊÿ ∑Ò§‚ÁŸ ©U∆UË–
ÃÊ ‚¢’¢œÈ ‚Ê¢ªÊ¥ ÁŒ∆UË– ÁŒ‚ ÃÒ‚ÊH 50H ∑§Ê¢ ª¢ªÊÿ◊ÈŸÊ ©UŒ∑§– flÊÉÊ’ª¥
flªÁ›U∑§– ŒÊflË „UÊ™§ÁŸ ∞∑§– ¬ÊáÊˬáÊ¥H 51H Ÿ ◊Ê«UÃÊ¢ ŒÊã„UË •Ê∑§Ê⁄U–
ÉÊÁ«U∂¥ ∞∑§ ‡Ê⁄UË⁄U– „U¢ •œ¸ŸÊ⁄UËŸ≈U‡fl⁄-U– M§¬Ë¥ ÁŒ‚H 52H ŸÊŸÊ flÊÁ…U∂ Ë
ÁŒfl‚¥– ∑§›UÊ Á’¢’Ë¥ ¬Ò‚– ¬⁄UË Á‚ŸÊŸ¥ ∂fl ¡Ò‚¥– ø¢º˝Ë¥ ŸÊ„UË¥H 53H ÃÒ‚Ë¥
Á‚ŸÊŸË¥ øÊ⁄UË¥ ¬Œ¥– ‡∂Ê∑§ ÃÊ ‡∂Ê ∑§Êflë¿UŒ¥– •äÿÊflÊ •äÿÊÿ÷Œ¥– ª◊
∑§Ë⁄UH 54H ¬⁄UË ¬˝◊ÿÊøË ©U¡⁄UË– •ÊŸÊŸ M§¬ Ÿ œ⁄UË– ŸÊŸÊ ⁄UàŸ◊áÊË¥
ŒÊ⁄UË– ∞∑§Áø ¡Ò‚ËH 55H ◊ÊÁÃÿ¥ Á◊›UÊÁŸ ’„ÈUfl¥– ∞∑§Êfl›UËøÊ ¬Ê«ÈU
•Ê„U– ¬⁄UË ‡ÊÊ÷ M§¬ „UÊÿ– ∞∑§Áø ÃÕH 56H »È§∂Ê¢»È§∂‚⁄UÊ¢ ∂π ø…U–
º˝ÈÃË¥ ŒÈ¡Ë •¢ªÈ›UË Ÿ ¬«U– ‡∂Ê∑§ •äÿÊÿ ÃáÊ¥ ¬Ê«¥U– ¡ÊáÊÊfl „UH 57H
‚Êà ‡ÊÃ¥ ‡∂Ê∑§– •äÿÊÿÊ¢ •∆U⁄UÊ¢ø ∂π– ¬⁄UË ŒflÊ ’ÊÁ∂∂ ∞∑§– ¡¥ ŒÈ¡¥
ŸÊ„UË¥H 58H •ÊÁáÊ êÿÊ¢„UË Ÿ ‚Ê¢«ÍUÁŸ Ã ‚Êÿ– ª˝¢Õ √ÿÄÃË ∑§∂Ë •Ê„U–
¬˝SÃÈà ÃáÊ¥ ÁŸflʸ„¥U– ÁŸM§¬áÊ •Êß∑§ÊH 59H Ã⁄UË ‚Ã⁄UÊflÊ •äÿÊflÊ–
¬ÊflÃÊ¢ ¬È⁄UÃÊ ∆UÊflÊ– ¡ ‚¢¬ÃÊ¢ ‡∂Ê∑§Ë¥ ŒflÊ– ’ÊÁ∂∂ ∞‚¥H 60H •¡¸ÈŸÊ
’˝rÊÔŸÊ◊ÊëÿÊ ÁflπË¥– ’ÈÁh ‚Ê¢«ÍUÁŸ •ÊÁSÃ∑§Ë¥– ∑§◊Z ∑§Ë¡ÃË ÁÃÃÈ∑§Ë¥– •‚¢Ã¥
„UÊÃË¥H 61H „UÊ ∞∑§ÊÁŸ ŒflÊøÊ ’Ê∂È– •¡È¸ŸÊ •Ê∂Ê «UÊ∂È– ê„UáÊ ∑§◊¸ÁŸc∆ÔUÊ¢
◊›ÈU– ∆UÁfl∂Ê ŒπÊ¥H 62H ÃÊ •ôÊÊŸÊ¢œÈ âfl ’ʬȫUÊ– ߸‡flL§Áø Ÿ Œπ
∞fl…UÊ– ÃÕ ŸÊ◊Áø ∞∑§ ¬È…UÊ¢– ∑§Ê¢ ‚ȤÊ ÃÿÊH 63H •ÊÁáÊ ⁄U¡Ã◊¥ ŒÊã„UË–
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 423

ªÁ∂ÿÊflËáÊ üÊhÊ ‚ÊŸË– Ã ∑§Ê¢ ∂ʪ •Á÷œÊŸË¥– ’˝rÊÔÊÁøÿH 64H ◊ª

∑§ÊÃÊ π¥fl ŒáÊ¥– flÊÃ¸fl⁄UË∂ œÊ¢fláÊ¢– ‚Ê¢«UË ¬«U π›UáÊ¥– ŸÊÁªáÊËø¥
Ã¥H 65H ÃÒ‚Ë¥ ∑§◊Z ŒÈflÊ«¥U– ÃÿÊ¢ ¡ã◊Ê¢Ã⁄UÊøË ∑§«U– ŒÈ◊¸›UÊfl ÿfl…U–
∑§◊ʸ◊Ê¡Ë¥H 66H ŸÊ Áfl¬Êÿ¥ „¥U ©U¡Í „UÊÿ– Ã⁄UË ôÊÊŸÊøË ÿÊÇÿÃÊ ∂Ê„U–
∞:„UflË¥ ÿáÊ¥Áø ¡Êÿ– ÁŸ⁄UÿÊ∂ÿÊH 67H ∑§◊ËZ „UÊ ∆UÊÿfl⁄UË– •Ê„UÊÃË ’„ÈUflÊ
•fl‚⁄UË– •ÊÃÊ¢ ∑§◊¸∆UÊ¢ ∑Ò¥§ flÊ⁄UË– ◊ÊˇÊÊøË „UH 68H Ã⁄UË Á»§≈UÊ ∑§◊ʸøÊ
¬Ê¢ªÈ– ∑§Ë¡Ê •flÉÊÊÁø àÿʪȖ •ÊŒÁ⁄U¡Ê •√ÿ¢ªÈ– ‚¢ãÿÊ‚È „ÊH 69H
∑§◊¸’ÊœøË ∑§„UË¥– ¡Õ ÷ÿÊøË ªÊ∆UË ŸÊ„UË¥– Ã¥ •Êà◊ôÊÊŸ Á¡„UË¥– Sflʜ˟
„UÊÿH 70H ôÊÊŸÊø •ÊflÊ„UŸ◊¢òÊ– ¡¥ ôÊÊŸ Á¬∑§Ã¥ ‚ÈˇÊòÊ– ôÊÊŸ •Ê∑§Ì·Ã¥
‚ÍòÊ-– âÃÈ ¡ ∑§ÊH 71H Ã ŒÊŸË ‚¢ãÿÊ‚ àÿʪ– •ŸÈc∆ÍÁŸ ‚È≈ ¡ª– Ã⁄UË
„U¥ Áø •ÊÃÊ¢ øÊ¢ª– √ÿÄà ¬È‚ÊH ¥ 72H ∞‚¥ ê„UáÊÊÒÁŸ ¬ÊÕ–Z àÿʪ‚¢ãÿÊ‚√ÿflSÕ–
M§¬ „UÊ•ÊflÿÊ ¡Õ¥– ¬˝‡ŸÈ ∑§∂ÊH 73H ÃÕ ¬˝àÿÈûÊ⁄¥U ’Ê∂ Ë– üÊË∑ΧcáÊ¥ ¡
øÊflÁ›U∂ Ë– ÃÿÊ √ÿÄÃË ¡Ê∂Ë •c≈ÔUÊŒ‡ÊÊH 74H ∞fl¢ ¡ãÿ¡Ÿ∑§÷Êfl¥–
•äÿÊflÊ •äÿÊÿÊÃ¥ ¬˝‚fl– •ÊÃÊ¢ ∞∑§Ê ’⁄Ufl¥– ¬ÈÁ‚∂¥ ¡¥H 75H Ã⁄UË
¬¢«UÈ∑§È ◊⁄U¥ ÃáÊ–¥ ŒflÊø¥ ‚⁄UÃ¥ ’Ê∂áÊ¥– ¡ÊáÊÊÁŸ •¢Ã—∑§⁄UáÊ–¢ ∑§ÊáÊË ÉÊÃ∂ËH 76H
∞:„UflË¥ ÃûflÁfl·ÿË¥ ÷∂Ê– ÃÊ ÁŸÁ‡øÃÈ •‚ ∑§Ë⁄U ¡Ê„U∂ Ê– ¬⁄UË ŒflÊ ⁄UÊ„U
©Uª∂Ê– Ã¥ ‚Ê„UÊflŸÊH 77H flà‚ œÊ∂ÿÊ„UË fl⁄UË– œŸÍ Ÿ fløÊflË ŒÈ⁄UË–
•Ÿãÿ ¬˝ËÃËøË ¬⁄UË– ∞‚Ë •Ê„UH 78H ÃáÊ¥ ∑§Ê¡¥flËáÊ„UË ’Ê∂ Êfl¥– Ã¥
ŒÁπ∂¥ Ã⁄UË ¬Ê„UÊfl¥– ÷ÊÁªÃÊ¢ øÊ«U ŒÈáÊÊfl– ¬Á…Uÿ¢ÃÿÊ∆UÊÿË¥H 79H ∞‚Ë
¬˝◊ÊøË „U ¡ÊÃË– •ÊÁáÊ ¬ÊÕ¸ âfl ÃÁø ◊ÍÃ˸– ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§M¢§ ∂Ê„U π¢ÃË–
©Uª¬áÊÊøËH 80H •ÊÁáÊ ‚¢flÊŒÊøÁŸ Á◊·¥– ¡ •√ÿfl„UÊ⁄UË flSÃÈ •‚–
ÃÁø ÷ÊÁª¡ ∑§Ë¥ ¡Ò‚¥– •ÊÁ⁄U‚Ê¢ M§¬H 81H ◊ª ‚¢flÊŒÈ ÃÊ„UË ¬ÊL§π– Ã⁄UË
÷ÊÁªÃÊ¢ ÷ÊªáÊ¢ ÕÊ∑§– „¥U ∑§Ê¢ ‚Ê„UÊfl∂ ‚Èπ¥– ∂Ê¢øÊfl∂ÿÊH 82H ÿÊ∂ʪ˥
àÿʪ ‚¢ãÿÊ‚– ¬È‚ÊflÿÊø¥ ÉÊ™§ÁŸ Á◊‚– ◊ª ©U¬∂Áfl∂¥ ŒÈ‚– ªËÃø¥
Ã¥H 83H •∆U⁄UÊflÊ •äÿÊflÊ ŸÊ„U– „U ∞∑§ÊäÿÊÿË ªËÃÊÁø •Ê„U– ¡Ò¥
flÊ¢‚L§Áø ªÊÿ ŒÈ„U– ÃÒ¥ fl›ÈU ∑§Êÿ‚ÊH 84H ÃÒ‚Ë ‚¢¬ÃÊ¢ •fl‚⁄UË¥– ªËÃÊ
•ÊŒ⁄UÁfl∂Ë ◊ÊÉÊÊ⁄UË¥– SflÊ◊Ë ÷ÎàÿÊøÊ Ÿ ∑§⁄UË– ‚¢flÊŒÈ ∑§Ê߸H 85H ¬⁄UË „¥U
•‚Ê ∞‚¥– •¡È¸Ÿ¥ ¬ÈÁ‚¡Ã •‚– ê„UáÊ ÁflŸ¢ÃË Áfl‡fl‡Ê¥– •flœÊÁ⁄U¡ÊH 86H
424 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•¡È¸Ÿ ©UflÊø
‚¥ãÿÊ‚Sÿ ◊„UÊ’Ê„UÊ ÃûflÁ◊ë¿UÊÁ◊ flÁŒÃÈ◊˜Ô–
àÿʪSÿ ø NU·Ë∑§‡Ê ¬ÎÕP§Á‡ÊÁŸ·ÍŒŸH 1H
„UÊ¢ ¡Ë ‚¢ãÿÊ‚È •ÊÁáÊ àÿʪȖ ßÿÊ¢ ŒÊ„UË¥ ∞∑§ •ÕËZ ∂ʪȖ ¡Ò‚Ê ‚¢ÉÊÊÃÈ
•ÊÁáÊ ‚¢ÉÊÈ– ‚¢ÉÊÊÃ¥Áø ’ÊÁ∂¡H 87H ÃÒ‚¥Áø àÿʪ¥ •ÊÁáÊ ‚¢ãÿÊ‚¥–
àÿʪÈÁø ’ÊÁ∂¡ÃÈ •‚– •Ê◊øÁŸ âfl ◊ÊŸ‚¥– ¡ÊÁáÊ¡ „¥UÁøH 88H ŸÊ
∑§Ê¢„UË¥ •ÊÕË •Õ¸÷ŒÈ– ÃÊ ŒflÊ ∑§⁄UÊÃÈ Áfl‡ÊŒÈ– ÃÕ ê„UáÊÃË üÊË◊È∑È¢§ŒÈ–
Á÷ãŸÁø ¬Ò¥H 89H Ã⁄UË •¡È¸ŸÊ ÃȤÿÊ ◊ŸË¥– àÿʪ ‚¢ãÿÊ‚ ŒÊŸË– ∞∑§ÊÕ¸
ª◊∂ „¥U ◊ÊŸË¥– ◊Ë„UË ‚ÊøH 90H ß„UË¥ ŒÊ„UË¥ ∑§Ë⁄U ‡ÊéŒË¥– àÿʪÈÁø ’ÊÁ∂¡
ÁòʇÊÈhË– ¬⁄UË ∑§Ê⁄UáÊ ∞Õ ÷ŒË¥– ÿÃÈ∂¥ÁøH 91H ¡¥ ÁŸ¬≈ÍUÁŸ ∑§◊¸
‚Ê¢Á«U¡– Ã¥ ‚Ê¢«UáÊ¥ ‚¢ãÿÊ‚È ê„UÁáÊ¡– •ÊÁáÊ »§∂◊ÊòÊ ∑§Ê¢ àÿÁ¡¡– ÃÊ àÿʪÈ
ªÊH 92H Ã⁄UË ∑§ÊáÊÊ ∑§◊ʸø¥ »§›U– ‚Ê¢Á«U¡ ∑§ÊáÊ ∑§◊¸ ∑§fl›U– „¥U„UË ‚Ê¢ªÊ¥
Áflfl›U– ÁøûÊ Œ ¬Ê¢H 93H Ã⁄UË •Ê¬Ò‚Ë¥ ŒÊ¢ª¥ «UÊ¥ª⁄U– ¤ÊÊ«¥U «UÊ›ÃË •¬Ê⁄U–
ÃÒ‚ ∂Ê¢ ’ ⁄Uʡʪ⁄U– ŸÈÁ∆UÃË ÃH 94H Ÿ ¬Á⁄UÃÊ¢ ‚Ò¢ÉÊ ÃÎáÊ¥– ©U∆UÃË ÃÒ‚¥
‚Ê›UËø¥ „UÊáÊ¥– ŸÊ„UË¥ ªÊ ⁄UÊ’Ê©UáÊ¥– Á¡ÿʬ⁄UËH 95H ∑§Ê •¢ª ¡Ê„U∂¥ ‚„U¡¥–
¬⁄UË ∂áÊ¥ ©Ul◊¥ ∑§Ë¡– ŸŒË •Ê¬Ò‚Ë •Ê¬ÊÁŒ¡– ÁflÁ„U⁄UË ¡flË¥H 96H ÃÒ‚¥
ÁŸàÿ ŸÒÁ◊ÁûÊ∑§– ∑§◊¸ „UÊÿ SflÊ÷ÊÁfl∑§– ¬⁄UË Ÿ ∑§ÊÁ◊ÃÊ¢ ∑§ÊÁ◊∑§– Ÿ
ÁŸ»§¡ ¡¥H 97H
üÊË÷ªflÊŸÈflÊø
∑§ÊêÿÊŸÊ¢ ∑§◊¸áÊÊ¢ ãÿÊ‚¢ ‚¥ãÿÊ‚¢ ∑§flÿÊ ÁflŒÈ—–
‚fl¸∑§◊¸»§∂àÿʪ¢ ¬˝Ê„ÈUSàÿʪ¢ ÁfløˇÊáÊÊ—H 2H
∑§Ê ∑§Ê◊ŸøÁŸ Œ›UflÊ«¥U– ¡¥ ©U÷Ê⁄UÊflÿÊ ÉÊ«U– •‡fl◊œÊÁŒ∑§ »È§«U–
ÿʪ ¡ÕH 98H flÊ¬Ë ∑ͧ¬ •Ê⁄UÊ◊– •ª˝„UÊ⁄¥U „UŸ ◊„Uʪ˝Ê◊– •ÊáÊË∑§„UË
ŸÊŸÊ‚¢÷˝◊– fl˝ÃÊ¢ø ÃH 99H ∞‚¥ ßc≈ÔUʬÍø ‚∑§›U– ¡ÿÊ ∑§Ê◊ŸÊ ∞∑§
◊Í›U– ¡¥ ∑§∂¥ ÷ÊªflË »§›U– ’Ê¢œÊÁŸÿÊ¢H 100H Œ„UÊÁøÿÊ ªÊ¢flÊ •ÊÁ∂ÿÊ–
¡ã◊◊ÎàÿÍÁøÿÊ ‚Ê„UÁ›UÿÊ– ŸÊ ê„UáÊÊ¥ Ÿÿ œŸ¢¡ÿÊ– Á¡ÿʬ⁄UËH 1H ∑§Ê
∂∂Ê≈UË¥ø¥ Á∂Á„U∂¥– Ÿ ◊Ê«U ªÊ ∑§Ê¢„UË¥ ∑§∂¥– ∑§Ê›UªÊ⁄U¬áÊ œÈÃ∂¥–
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 425

Á»§≈UÊ¥ ŸáÊ¥H 2H ∑§∂¥ ∑§Êêÿ ∑§◊¸ ÃÒ‚¥– »§›U ÷ÊªÊflÿÊ œ⁄UáÊ¥ ’Ò‚– Ÿ
»§Á«UÃÊ¢ ´§áÊ ¡Ò‚¥– flÊ‚¢«UËŸÊH 3H ∑§Ê ∑§Ê◊ŸÊ„UË Ÿ ∑§Á⁄UÃÊ¢– •fl‚Ê¢Ã
ÉÊ«U ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– Ã⁄UË flÊÿ∑§Ê¢«¥U Ÿ ¤ÊÈ¢¤ÊÃÊ¢– ∂ʪ ¡Ò‚¥H 4H ªÍ›U ŸáÊÃÊ¢ ÃÊ¥«UË¥–
ÉÊÊÃ∂Ê ŒÁø ªÊ«UË– •ÊªË ◊ÊŸÍÁŸ ⁄UÊπÊ¥«UË– øÁ¬∂Ê ¬Ê›UËH 5H ∑§Êêÿ∑§◊ËZ
„¥U ∞∑§– ‚Ê◊âÿ¸ •ÊÕË SflÊ÷ÊÁfl∑§– ê„UáÊÊÒÁŸ Ÿ∑§Ê ∑§ÊÒÃÈ∑§– ◊È◊ÈˇÊÈ
∞ÕH 6H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ¬ÊÕʸ ∞‚¥– ¡¥ ∑§Êêÿ ∑§◊¸ ªÊ •‚– Ã¥ àÿÁ¡¡ Áfl·
¡Ò‚¥– flÊ∑ͧÁŸÿÊ¢H 7H ◊ª ÃÿÊ àÿʪÊÃ¥ ¡ªË¥– ‚¢ãÿÊ‚È ∞‚ÿÊ ÷¢ªË¥–
’ÊÁ∂¡ •¢Ã⁄¢UªË¥– ‚fl¸º˝c≈ÔUÊH 8H „¥U ∑§Êêÿ∑§◊¸ ‚Ê¢«UáÊ¥– Ã¥ ∑§Ê◊ŸÃ¥Áø
©U¬«UáÊ¥– º˝√ÿàÿʪ¥ Œfl«UáÊ¥– ÷ÿ ¡Ò‚¥H 9H •ÊÁáÊ ‚Ê◊‚Íÿ¸ª˝„UáÊ¥– ÿ™§ÁŸ
∑§⁄UÁflÃË ¬Êfl¸áÊ¥– ∑§Ê¢ ◊ÊÃÊÁ¬Ã⁄U◊⁄UáÊ¥– •¢Á∑§Ã ¡ ÁŒfl‚H 110H •ÕflÊ
•ÁÃÕË „UŸ ¬Êfl– ∞‚Ò‚¥ ¬«U ¡Ò¥ ∑§⁄UÊfl¥– ÃÒ¥ Ã¥ ∑§◊¸ ¡ÊáÊÊfl¥– ŸÒÁ◊ÁûÊ∑§
ªÊH 11H flÊÌ·ÿÊ ˇÊÊ÷ ªªŸ– fl‚¢Ã¥ ŒÈáÊÊfl flŸ– Œ„UÊ o΢ªÊ⁄UË ÿÊÒflŸ-– Œ‡ÊÊ
¡Ò‚ËH 12H ∑§Ê ‚Ê◊∑§Ê¢ÃÈ ‚Ê◊¥ ¬ÉÊ›U– ‚ÍÿZ »§Ê¢∑§ÃË ∑§◊›¥U–
∞Õ •‚ Ã¥Áø ¬ÊÀ„UÊ›U– •ÊŸ ŸÿH 13H ÃÒ‚¥ ÁŸàÿ ¡¥ ∑§Ê ∑§◊¸– Ã¥Áø
ÁŸÁ◊ûÊÊø ∂Ê„U ÁŸÿ◊– ∞Õ ©¢UøÊfl ÃáÊ¥ ŸÊ◊– ŸÒÁ◊ÁûÊ∑§ „UÊÿH 14H
•ÊÁáÊ ‚Êÿ¢¬˝ÊÃ◊¸äÿÊã„UË¥– ¡¥ ∑§Ê¢ ∑§⁄UáÊËÿ ¬˝ÁÃÁŒŸË¥– ¬⁄UË ŒÎÁc≈ÔU ¡Ò‚Ë
∂ÊøŸË¥– •Áœ∑§ ŸÊ„UH 15H ∑§Ê¢ ŸÊ¬ÊÁŒÃÊ¢ ªÃË– ø⁄UáÊË¥ ¡Ò‚Ë •ÊÕË–
ŸÊÃ⁄UË Ã ŒËåÃË– ŒË¬Á’¢’Ë¥H 16H flÊ‚È ŸÁŒÃÊ¢ ¡Ò‚¥– ø¢ŒŸË¥ ‚ÊÒ⁄Uèÿ •‚–
•Áœ∑§Ê⁄UÊø¥ ÃÒ‚¥– M§¬Áø ¡¥H 17H ÁŸàÿ ∑§◊¸ ∞‚¥ ¡ŸË¥– ¬ÊÕʸ ’ÊÁ∂¡
Ã¥ ◊ÊŸË¥– ∞fl¢ ÁŸàÿ ŸÒÁ◊ÁûÊ∑§ ŒÊã„UË–¥ ŒÊÁfl∂Ë¥ ÃÈ¡H 18H „U¥ Áø ÁŸàÿŸÒÁ◊ÁûÊ∑§–
•ŸÈc∆ÔUÿ •Êfl‡ÿ∑§– ê„UáÊÊÒÁŸ ê„UáÊÊ¥ ¬Ê„UÃË ∞∑§– flÊ¢¤Ê ÿÿÊÃ¥H 19H ¬⁄UË
÷Ê¡ŸË¥ ¡Ò‚¢ „UÊÿ– ÃÎÁåà ∂Ê÷ ÷Í∑§ ¡Êÿ– ÃÒ‚¥ ÁŸàÿ ŸÒÁ◊ÁûÊ∑§Ë¥ •Ê„U–
‚flÊZªË¥ »§›UH 120H ∑§Ë«U •ÊÁª∆UÊ¢ ¬«U– Ã⁄UË ◊›ÈU ÃÈ≈U flÊŸË ø…U– ÿÊ
∑§◊ʸ ÃÿÊ ‚Ê¢ª«U¥– »§›U ¡ÊáÊÊfl¥H 21H ¡ ¬˝àÿflÊÿ âfl ª›U– SflÊÁœ∑§Ê⁄U
’„Èfl¥ ©U¡›U– ÃÕ „UÊÃÊ»§Á›UÿÊ Á◊›U– ‚Œ˜ªÃË‚ËH 22H ÿfl…Ufl⁄UË
Á…U‚Ê›U– ÁŸàÿŸÒÁ◊ÁûÊ∑§Ë¥ •Ê„U »§›U– ¬⁄UË Ã¥ àÿÁ¡¡ ◊Í›U– ŸˇÊòÊË¥
¡Ò‚¥H 23H ∂ÃÊ Á¬∑§ •ÊÉÊflË– âfl ëÿÍà ’Ê¢œ ¬Ê∂flË¥– ◊ª „UÊà Ÿ
∂ÊÁflà ◊ÊœflË¥– ‚Ê«ÍUÁŸ ÉÊÊ∂ËH 24H ÃÒ‚Ë ŸÊ∂ Ê¢Á«UÃÊ¢ ∑§◊¸⁄UπÊ–
426 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÁøûÊ ŒË¡ ÁŸàÿŸÒÁ◊ÁûÊ∑§Ê– ¬Ê∆UË¥ »§›UÊ ∑§Ë¡ •‡ÊπÊ– flÊÃÊ¢ø flÊŸËH 25H
ÿÿÊ ∑§◊¸»§›UàÿʪÊÃ¥– àÿÊªÈ ê„UáÊÃË ¬Ò¥ ¡ÊáÊÃ– ∞fl¢ àÿʪ ‚¢ãÿÊ‚ ÃÍÃ¥–
¬Á⁄U‚Áfl∂H 26H „UÊ ‚¢ãÿÊ‚È ¡Ò¥ ‚¢÷fl– ÃÒ¥ ∑§Êêÿ ’ʜ͢ Ÿ ¬Êfl– ÁŸÁ·h
âfl Sfl÷Êfl¥– ÁŸ·œ¥ ª∂¥H 27H •ÊÁáÊ ÁŸàÿÊÁŒ∑§ ¡¥ •‚– Ã¥ ÿáÊ¥
»§›Uàÿʪ¥ ŸÊ‚– Á‡Ê⁄U ∂Ê≈UÁ∂ÿÊ ¡Ò‚–¥ ÿ⁄U •Ê¢ªH 28H ◊ª ‚Sÿ »§›U¬Ê∑§Ê¢Ã–
ÃÒ‚¥ ÁŸ◊ÊÁ∂ÿÊ ∑§◊¸¡ÊÖ •Êà◊ôÊÊŸ Áª¢flÁ‚Ö •¬Ò‚¥ ÿH 29H ∞Á‚ÿÊ
ÁŸªÈÃË ŒÊŸË– àÿʪ ‚¢ãÿÊ‚ •ŸÈc∆ÔUÊŸË¥– ¬«U∂ ªÊ •Êà◊ôÊÊŸË¥– ’Ê¢œÃË
¬Ê≈ÈUH 130H ŸÊÃ⁄UË „U ÁŸªÈÃË øÈ∑§– ◊ª àÿÊªÈ ∑§Ë¡ „UÊÃÃÈ∑¥§– ÃÒ¥ ∑§Ê¢„UË¥
Ÿ àÿ¡ •Áœ∑¥§– ªÊ¥flË¥Áø ¬«UH 31H ¡¥ •ÊÒ·œ √ÿÊœË •ŸÊ›Uπ– Ã¥
ÉÊÃÁ∂ÿÊ ¬⁄UÃ¥ Áflπ– ∑§Ê¥ •ãŸ Ÿ ◊ÊÁŸÃÊ¢ ÷Í∑§– ◊Ê⁄UË ŸÊ ∑§ÊÿH 32H
ê„UáÊÊÒÁŸ àÿÊÖÿ ¡¥ ŸÊ„U– ÃÕ àÿʪÊÃ¥ Ÿ ‚ÈflÊfl¥– àÿÊÖÿÊ∂ʪ˥ ŸÊ„UÊfl¥–
∂Ê ÷ʬ⁄UH 33H øÈ∑§Á∂ÿÊ àÿʪÊø¢ fl¤Ê¥– ∑§∂Ê ‚fl¸àÿʪȄUË „UÊÿ flÊ¤Ê¥–
Ÿ ŒπÃË ‚fl¸òÊ ŒÈ¡¥– flËÃ⁄Uʪ ÃH 34H
àÿÊÖÿ¢ ŒÊ·flÁŒàÿ∑§ ∑§◊¸ ¬˝Ê„ÈU◊¸ŸËÁ·áÊ—–
ÿôʌʟì—∑§◊¸ Ÿ àÿÊÖÿÁ◊Áà øʬ⁄UH 3H
∞∑§Ê¢ »§›ÊÁ÷∂Ê· Ÿ ∆U∑§– Ã ∑§◊ÊZÃ¥ ê„UáÊÃË ’¢œ∑¥§– ¡Ò‚¥ •Ê¬áÊ ŸÇŸ
÷Ê¢«U∑¥§– ¡ªÊÃ¥ ê„UáÊH 35H ∑§Ê Á¡√„UÊ∂¢¬≈U ⁄UÊÁªÿÊ– •ãŸ¥ ŒÍ·Ë œŸ¢¡ÿÊ–
•Ê¥ªÊ Ÿ L§‚ ∑§ÊÁ…UÿÊ– ◊ÊÁ‚ÿÊ¢ ∑§Ê¬H 36H ÃÒ‚¥ »§›U∑§Ê◊ ŒÈ’¸›U–
ê„UáÊÃË ∑§◊¸Áø Á∑§«UÊ›U– ◊ª ÁŸáʸÿÊ ŒÃË ∑§fl›U– àÿ¡Êfl¥ ∞‚ÊH 37H
∞∑§ ê„UáÊÃË ÿʪÊÁŒ∑§– ∑§⁄UÊfl¥Áø •Êfl‡ÿ∑§– ¡ ÿÊflÊ¢øÍÁŸ ‡ÊÊœ∑§– •ÊŸ
Ÿ‚H 38H ◊Ÿ‡ÊÈhËëÿÊ ◊ʪËZ– ¡Ò¥ Áfl¡ÿË √„UÊfl¥ flªË¥– ÃÒ¥ ∑§◊¸ ‚’›UÊ∂ʪ˥
(‚¥’¥œÊ∂ʪ˥)– •Ê›U‚È Ÿ ∑§Ë¡H 39H ÷Ê¢ªÊ⁄U •ÊÕË ‡ÊÊœÊfl¥– Ã⁄UË
•ÊªË ¡flË¥ ŸÈ’ªÊfl¥– ∑§Ê¢ Œ¬¸áÊÊ∂ʪ˥ ‚Ê¢øÊfl¥– •Áœ∑§ ⁄U¡H 140H ŸÊŸÊ
flSòÊ¥ øÊπ „UÊ•ÊflË¥– ∞‚¥ •ÊÕË ¡⁄UË ¡ËflË¥– Ã⁄UË ‚¢flŒáÊË Ÿ ◊ŸÊflË–
◊Á∂Ÿ ¡Ò‚ËH 41H ÃÒ‚Ë¥ ∑§◊Z Ä∂‡Ê∑§Ê⁄¥U– ê„UáÊÊÒÁŸ Ÿ ãÿÊflË¥ •√„⁄¥U– ∑§Ê¢
•ãŸ∂Ê÷¥ •L§flÊ⁄¥U– ⁄UÊ¢ÁœÁÃÿ ©UáÊ¥H 42H ß„UË¥ ß„UË¥ ªÊ ‡ÊéŒË¥– ∞∑§ ∑§◊ËZ
’Ê¢ÁœÃË ’ÈhË– ∞‚Ê àÿÊªÈ Áfl‚¢flʌ˥– ¬«UÊÁŸ ∆U∂ ÊH 43H Ã⁄UË Áfl‚¢flÊŒÈ
ÃÊ Á»§≈U– àÿʪÊøÊ ÁŸ‡øÿÊ ÷≈U– ÃÒ‚¥ ’Ê∂ Ê¥ ªÊ◊≈¥U– •flœÊŸ ŒßZH 44H
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 427

ÁŸ‡øÿ¢ oÎáÊÈ ◊ ÃòÊ àÿʪ ÷⁄UÂûÊ◊–

àÿʪÊ Á„U ¬ÈL§·√ÿÊÉÊ˝ ÁòÊÁflœ— ‚ê¬˝∑§ËÌÃ×H 4H
Ã⁄UË àÿÊªÈ ∞Õ¢ ¬Ê¢«UflÊ– ÁòÊÁflœÈ ¬Ò¥ ¡ÊáÊÊflÊ– ÃÿÊ ÁòÊÁflœÊ„UË ’⁄UflÊ–
Áfl÷ʪ ∑§M¥§H 45H àÿʪÊø ÃËã„UË ¬˝∑§Ê⁄U– ∑§Ë¡ÃË ¡⁄UË ªÊø⁄U– Ã⁄UË ÃÍ¢
ßàÿÕʸø¥ ‚Ê⁄U– ßÃÈ∂¥ ¡ÊáÊH 46H ◊¡ ‚fl¸ôÊÊÁøÿ ’ÈhË– ¡¥ •∂Ê≈U ◊ÊŸ
ÁòʇÊÈhË– ÁŸ‡øÿÃûfl Ã¥ •ÊœË¥– •flœÊ⁄UË¥ ¬Ê¢H 47H Ã⁄UË •Ê¬ÈÁ∂ÿ
‚Ê«UfláÊ– ¡Ê ◊È◊ÈˇÊÈ ¡ÊªÊ¥ ê„UáÊ– ÃÿÊ ‚fl¸Sfl¥ ∑§⁄UáÊ¥– „¥UÁø ∞∑§H 48H
ÿôʌʟì—∑§◊¸ Ÿ àÿÊÖÿ¢ ∑§Êÿ¸◊fl ÃØԖ
ÿôÊÊ ŒÊŸ¢ ì‡øÒfl ¬ÊflŸÊÁŸ ◊ŸËÁ·áÊÊ◊˜H 5H
Á¡ÿ¥ ÿôʌʟìÊÁŒ∑¥§– ßÿ¥ ∑§◊Z •Êfl‡ÿ∑¥§– ÁÃÿ¥ Ÿ ‚Ê¢«UÊflË¥ ¬Ê¢ÁÕ∑¥§–
¬Ê©U∂¥ ¡Ò‚Ë¥H 49H „UÊ⁄U¬∂¥ Ÿ ŒÁπ¡– âfl ÃÿÊøÊ ◊ÊªÈ Ÿ ‚Ê¢Á«U¡– ∑§Ê¢
ÃÎåà Ÿ „ÊÃÊ¢ Ÿ ∂Ê Á≈U¡– ÷ÊáÊ¥ ¡flË¥H 150H ŸÊfl Õ«UË Ÿ ¬flÃÊ¢– Ÿ
πÊ¥Á«U¡ ∑§›UË Ÿ »§›UÃÊ¢– ∑§Ê ∆UÁfl∂¥ Ÿ ÁŒ‚ÃÊ¢– ŒË¬È ¡Ò‚ÊH 51H ÃÒ‚Ë
•Êà◊ôÊÊŸÁflπË¥– ¡¢fl ÁŸÁ‡øÃË ŸÊ„UË¥ ÁŸ∑§Ë– âfl ŸÊ„UÊfl¥ ÿʪÊÁŒ∑§Ë¥–
©UŒÊ‚ËŸH 52H Ã⁄UË SflÊÁœ∑§Ê⁄UÊŸÈM§¬¥– ÁÃÿ¥ ÿôʌʟ¥ ì¥– •ŸÈc∆ÔUÊflË¥Áø
‚ÊˇÊ¬¥– •Áœ∑¥§fl⁄UH 53H ¡¥ øÊ∂áÊ¥ flªÊflà ¡Êÿ– ÃÊ flªÈ ’Ò‚ÊflÿÊÁø
„UÊÿ– ÃÒ‚Ê ∑§◊ʸÁÇÊÿÊ •Ê„U– ŸÒc∑§êÿʸ∂ʪ˥H 54H •Áœ∑¥§ ¡¢fl ¡¢fl
•ÊÒ·œË– ‚flŸ¥Áø ◊Ê¢«UË ’Ê¢œË– âfl âfl ◊ÈÁ∑§¡ √ÿʜ˖ ÃÿÊÁøÿH 55H
ÃÒ‚Ë¥ ∑§◊Z „UÊÃÊ¬ÊÃË¥– ¡Ò¥ ∑§Ë¡ÃË ÿÕÊÁŸªÈÃË– ÃÒ¥ ⁄U¡Ã◊¥ ¤Ê«UÃË– ¤ÊÊ«UÊ
Œ™§ŸËH 56H ∑§Ê ¬Ê∆UÊflÊ≈UË¥ ¬È≈¥U– ÷Ê¢ªÊ⁄UÊ πÊL§ ŒáÊ¥ ÉÊ≈U– ÃÒ¥ ∑§Ë«U
¤Ê«U∑§⁄UË ÃÈ≈U– ÁŸ√ÿʸ¡È „UÊÿH 57H ÃÒ‚¥ ÁŸc∆ÔUÊ ∑§∂¥ ∑§◊¸– Ã¥ ¤ÊÊ«UË ∑§M§ÁŸ
⁄U¡Ã◊– ‚ûfl‡ÊÈhËø¥ œÊ◊– «UÊ›UÊ¢ ŒÊflËH 58H ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢ œŸ¢¡ÿÊ–
‚ûfl‡ÊÈhË Áª¢flÁ‚ÃÿÊ– ÃËÕÊZÁøÿÊ ‚ÊflÊÿÊ– •Ê∂Ë¥ ∑§◊ZH 59H ÃËÕZ
’ÊsÔ◊›ÈU ˇÊÊ›U– ∑§◊Z •èÿ¢Ã⁄U ©U¡›U– ∞fl¢ ÃËÕZ ¡ÊáÊ ÁŸ◊¸›¥U–
‚à∑§◊ZÁøH 160H ÃηÊÃʸ ◊L§Œ‡ÊË¥– ¤Ê›U •◊ÎÃ¥ flÊ›U∂ Ë¥ ¡Ò‚Ë¥– ∑§Ë¥
•¢œÊ∂ʪ˥ «UÊ˚KÊ¢‚Ë¥– ‚Íÿ¸È •Ê∂ÊH 61H ’È«UÃÿÊ ŸŒËø œÊÁflÁãŸ∂Ë–
¬«UÃÿÊ ¬ÎâflËø ∑§›UflÁ›U∂ Ë– ÁŸ◊ÃÿÊ ◊ÎàÿÍŸ¥ ÁŒœ∂Ë– •ÊÿÈcÿflÎhËH 62H
428 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÃÒ‚¥ ∑§◊Z ∑§◊¸’hÃÊ– ◊È◊ÈˇÊÈ ‚Ê«UÁfl∂ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ¡Ò‚Ê ⁄U‚⁄UËÁà ◊⁄UÃÊ¢–

⁄UÊÁπ∂Ê Áfl·¥H 63H ÃÒ‚Ë¥ ∞∑§ „UÊÃflÁ≈UÿÊ– ∑§◊Z ∑§Ë¡ÃË œŸ¢¡ÿÊ–
’¢œ∑¥§Áø ‚Ê«UflÊflÿÊ– ◊ÈÅÿ¥ „UÊÃËH 64H •ÊÃÊ¢ ÃÁø „UÊÃfl≈UË– ÃÈ¡ ‚Ê¢ªÊ¥
ªÊ◊≈UË– ¡ÿÊ ∑§◊ʸÃ¥ Á∑§⁄UË≈UË– ∑§◊¸Áø L§‚H 65H
∞ÃÊãÿÁ¬ ÃÈ ∑§◊ʸÁáÊ ‚XÔ¢U àÿÄàflÊ »§∂ÊÁŸ ø–
∑§Ã¸√ÿÊŸËÁà ◊ ¬ÊÕ¸ ÁŸÁ‡øâ ◊Ã◊ÈûÊ◊◊˜ÔH 6H
Ã⁄UË ◊„UÊÿʪ¬˝◊Èπ¥– ∑§◊Z ÁŸ»§¡ÃÊ¢„UË •øÈ∑¥§– ∑§Ã¸¬áÊÊø¥ Ÿ ∆UÊ∑§–
»¢È§¡áÊ¥ •Ê¢ªË¥H 66H ¡Ê ◊Ê∂¥ ÃËÕʸ ¡Êÿ– ÃÿÊ ◊Ë ÿÊòÊÊ ∑§Á⁄UÃÈ •Ê„¥U–
∞Á‚ÿ ‡∂ÊÉÿÃøÊ ŸÊ„U– ÃÊ·È ¡flË¥H 67H ∑§Ê ◊Ⱥ˝Ê ‚◊ÕʸÁøÿÊ– ¡Ê
∞∑§fl≈ÈU ¤ÊÊ¥’ ⁄UÊÿÊ– ÃÊ ◊Ë Á¡áÊÃÊ ∞Á‚ÿÊ– Ÿ ÿÁø ªflʸH 68H ¡Ê ∑§Ê¢‚
∂ʪÊÁŸ Ã⁄U– ÃÿÊ ¬Ê„UÃË ©U◊˸ ŸÈ⁄U– ¬È⁄UÊÁ„UÃÈ ŸÊÁflc∑§⁄U– ŒÊÃ¬áÊ¥H 69H
ÃÒ‚¥ ∑§Ãθàfl •„¢U∑§Ê⁄¥U– ŸÉÊÊÁŸ ÿÕÊ •fl‚⁄¥U– ∑Χàÿ¡ÊÃÊ¢ø¥ ◊Ê„U⁄¥U –
‚Ê⁄UË¡ÃËH 170H ∑§ÀÿÊ ∑§◊ʸ ¬Ê¢«UflÊ– ¡Ê •ÊÕË »§›UÊøÊ ÿÊflÊ– ÃÿÊ
◊Ê„U⁄UÊ „UÊ¥ ŸŒÊflÊ– ◊ŸÊ⁄UÕÈH 71H •ÊœË¥Áø »§›UË¥ •Ê‚ ÃÈÁ≈UÿÊ– ∑§◊Z
•Ê⁄¢U÷ÊflË¥ œŸ¢¡ÿÊ– ¬⁄UÊfl¥ ’Ê›U œÊÿÊ– ¬ÊÁ„U¡ ¡Ò‚¥H 72H Á¬¢¬L§flÊ¢ÁøÿÊ
•Ê‡ÊÊ– Ÿ Á‡Ê¢Á¬¡ Á¬¢¬›ÈU ¡Ò‚Ê– ÃÒÁ‚ÿÊ »§›UÁŸ⁄UʇÊÊ– ∑§Ë¡ÃË ∑§◊ZH 73H
‚Ê¢«ÍUÁŸ ŒÈœÊøË ≈U∑§›UË– ªÊ¥flÊ⁄UË ªÊ¢flœŸÈ fl¥≈UÊ›UË– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ∑§◊¸»§›UË¥– ÃÒ‚¥
∑§Ë¡H 74H ∞‚Ë „U „UÊÃfl≈UË– ÉÊ™§ÁŸ ¡ Á∑˝§ÿÊ ©U∆UË– •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ •Ê¬áÊ
ªÊ¢∆UË– ∂Ê„UÁø ÃÊH 75H ê„UáÊÊÒÁŸ »§›UË¥ ∂ʪȖ ‚Ê¢«UÊŸË Œ„U‚¢ªÈ– ∑§◊Z
∑§⁄UÊflË¥ „UÊ øÊ¢ªÈ– ÁŸ⁄UÊ¬È ◊ʤÊÊH 76H ¡Ê ¡Ëfl ’¢œ¥ Á‡ÊáÊ∂Ê– ‚È≈U∑§ ¡Êø
•Ê¬∂Ê– ÃáÊ¥ ¬È…UìȅUÃË¥ ÿÊ ’Ê∂ Ê– •ÊŸ Ÿ ∑§Ë¡H 77H
ÁŸÿÃSÿ ÃÈ ‚¥ãÿÊ‚— ∑§◊¸áÊÊ ŸÊ¬¬lÃ–
◊Ê„UÊûÊSÿ ¬Á⁄UàÿʪSÃÊ◊‚— ¬Á⁄U∑§ËÌÃ×H 7H
ŸÊÃ⁄UË •Ê¢œÊ⁄UÊøÁŸ ⁄UÊπ¥– ¡Ò‚Ë¥ «UÊ›UÊ¢ ⁄UÊ¥Áfl¡ÃË Ÿπ¥– ÃÒ‚Ê ∑§◊¸m·¥
•‡Êπ¥– ∑§◊ZÁø ‚Ê¢«UËH 78H ÃÿÊø¥ ¡¥ ∑§◊¸ ‚Ê¢«UáÊ¥– Ã¥ ÃÊ◊‚ ¬Ò¥ ◊Ë
ê„UáÊ¥– Á‡Ê‚Ê⁄UÊø ⁄Uʪ¥ ∂Ê≈UáÊ¥– Á‡Ê⁄UÁø ¡Ò‚¥H 79H „UÊ¢ ªÊ ◊ʪȸ ŒÈflÊ«ÈU „UÊÿ–
Ã⁄UË ÁŸSÃÁ⁄UÃË∂ ¬Êÿ– ∑§Ë¥ ÃÁø πÊ¢«UáÊ¥ •Ê„U– ◊ʪʸ¬⁄UÊœ¥H 180H
÷È∑§Á∂ÿʬȅ¥U •ãŸ– „UÊ ∑§Ê¥ ÷∂ÃÒ‚¥ ©Uã„U– Ã⁄UË ’ÈhË Ÿ ÉÊÃÊ¢ ∂¢ÉÊŸ–
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 429

÷ÊáÊ¥ ¬Ê¬⁄UÊ¢ „UÀÿÊH 81H ÃÒ‚Ê ∑§◊ʸøÊ ’ÊœÈ ∑§◊Z– ÁŸSÃÁ⁄U¡ ∑§Á⁄UÃÁŸ
fl◊Z– „¥U ÃÊ◊‚È ŸáÊ¥ ÷˝◊¥– ◊Ê¡Áfl∂ÊH 82H ∑§Ë¥ Sfl÷Êfl¥ •Ê∂¥ Áfl÷ʪʖ
Ã¥ ∑§◊¸Áø flÊ‚¢«UË ¬Ò¥ ªÊ– ¬⁄UË ¤ÊáÊ¥ •ÊÛUÊ àÿʪʖ ÃÊ◊‚Ê ÃÿÊH 83H
ŒÈ—πÁ◊àÿfl ÿà∑§◊¸ ∑§ÊÿÄ∂‡Ê÷ÿÊûÿ¡ØԖ
‚ ∑ΧàflÊ ⁄UÊ¡‚¢ àÿʪ¢ ŸÒfl àÿʪ»§∂¢ ∂÷ØÔH 8H
•ÕflÊ SflÊÁœ∑§ÊL§ ’ȤÊ– •Ê¬∂¥ ÁflÁ„UÄUË ‚È¡– ¬⁄UË ∑§Á⁄UÃÿÊ ©U◊¡–
ÁŸ’⁄U¬áÊÊH 84H ¡ ∑§◊ʸøË ∞∂ Ë ∑§«U– ŸÊfl∑§ ÁŒ‚ ŒÈflÊ«U– ¡ flÊ„UÁÃÿ
fl›U ¡«U– Á‡ÊŒÊ⁄UË ¡Ò‚ËH 85H ¡Ò‚Ê ÁŸ¢’ Á¡÷ ∑§«Ufl≈ÈU– Á„U⁄U«UÊ ¬Á„U∂¥
ÃÈ⁄U≈ÈU– ÃÒ‚Ê ∑§◊ʸ ∞∂ ‡Êfl≈ÈU– πáÊÈflÊ›UÊ „UÊÿH 86H ∑§Ê¥ œŸÈ ŒÈflÊ«U Á‡Ê¢ª–
‡Êfl¥ÃËÿ •«Ufl •Ê¢ª– ÷Ê¡Ÿ‚Èπ ◊„Uʪ– ¬Ê∑ȧ ∑§Á⁄UÃÊ¢H 87H ÃÒ‚¥
¬È…UìȅUÃË ∑§◊¸– •Ê⁄¢U÷Ë¥ø •Áà Áfl·◊– ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÊ Ã¥ üÊ◊– ∑§Á⁄UÃÊ¢
◊ÊŸËH 88H ∞:„UflË¥ ÁflÁ„UÃàfl¥ ◊Ê¢«UË– ¬⁄UË ÉÊÊÁ∂ÃÊ¢ •‚È⁄UflÊ«UË¥– ÃÕ
¬Ê›U∂ Ê ∞‚Ê ‚Ê¢«UË– •ÊŒÁ⁄U∂¥„UËH 89H ê„UáÊ flSÃÈ Œ„UÊ‚ÊÁ⁄UπË– •Ê∂Ë
’„ÈUÃË¥ ÷ÊÇÿÁfl‡ÊπË¥– ◊Ê ¡Êø¢Í ∑§Ê¢ ∑§◊ʸÁŒ∑§Ë¥– ¬ÊÁ¬ÿÊ ¡Ò‚ÊH 190H
∑§∂¥ ∑§◊ËZ ¡¥ lÊfl¥– Ã¥ ¤ÊáÊ¥ ◊¡ „UÊ•Êfl¥– •ÊÁ¡ ÷ÊªÍ¢ ŸÊ ∑§Ê¢ ’⁄Ufl– „UÊÃË¥ø
÷ÊªH 91– ∞‚Ê ‡Ê⁄UË⁄UÊÁøÿÊ Ä∂‡ÊÊ-– ÷áÊ¥ ∑§◊Z flË⁄U‡ÊÊ– ‚Ê¢«UË ÃÊ
¬Á⁄Uÿ‚Ê– ⁄UÊ¡‚È àÿʪÈH 92H ∞:„UflË¥ ÃÕ„UË ∑§◊¸ ‚Ê¢«U– ¬⁄UË ÃÿÊ
àÿʪ»§›U Ÿ ¡Ê«U– ¡Ò‚¥ ©UÃ∂¥ •ÊªË¥ ¬«U– Ã¥ Ÿ∂ªÁø „UÊ◊ÊH 93H ∑§Ê¥
’È«UÊÁ Ÿ ¬˝ÊáÊ ª∂– Ã •œÊŒ¸ ∑§Ë¥ ÁŸ◊Ê∂– „U¥ ê„UáÊÊ¥ Ÿÿ ¡Ê„U∂–¥ ŒÈ◊⁄¸ UáÊÁøH 94H
ÃÒ‚¥ Œ„UÊøÁŸ ∂Ê ÷¥– ¡áÊ¥ ∑§◊ʸ ¬ÊáÊË ‚È÷– ÃáÊ¥ ‚Êø Ÿ ∂÷– àÿʪÊø¥
»§›UH 95H Á∑¢§’„ÈUŸÊ •Ê¬È∂¥– ¡Ò¥ ôÊÊŸ „UÊÿ ©UŒÿÊ •Ê∂¥– ÃÒ¥ ŸˇÊòÊÊÃ¥
¬Ê„U∂¥– Áª›UË ¡Ò‚¥H 96H ÃÒ‡ÊÊ ‚∑§Ê⁄UáÊ Á∑˝§ÿÊ– „UÊ⁄U¬ÃË œŸ¢¡ÿÊ– ÃÊ
∑§◊¸àÿÊªÈ ÿ ¡ÿÊ– ◊ÊˇÊ»§›UÊ‚ËH 97H Ã¥ ◊ÊˇÊ»§›U •ôÊÊŸÊ– àÿÊÁªÿÊ
ŸÊ„UË¥ •¡È¸ŸÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÊ àÿÊªÈ Ÿ ◊ÊŸÊ– ⁄UÊ¡‚È ¡ÊH 98H Ã⁄UË ∑§ÊáÊ
¬Ê¢ ∞Õ àÿʪ¥– Ã¥ ◊ÊˇÊ»§›U ÉÊ⁄U Á⁄ÉÊ– „¥U„UË •Êß∑§ ¬˝‚¢ª¥– ’ÊÁ∂¡∂H 99H
∑§Êÿ¸Á◊àÿfl ÿà∑§◊¸ ÁŸÿâ Á∑˝§ÿÃ˘¡È¸Ÿ–
‚XÔ¢U àÿÄàflÊ »§∂¢ øÒfl ‚ àÿʪ— ‚ÊÁûfl∑§Ê ◊×H 9H
Ã⁄UË SflÊÁœ∑§Ê⁄UÊøÁŸ ŸÊ¢fl¥– ¡¥ flÊ¢Á≈UÿÊ •Ê∂¥ Sfl÷Êfl¥– Ã¥ •Êø⁄U
430 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÁflÁœªÊÒ⁄Ufl¥– o΢ªÊ⁄UÊÁŸH 200H ¬⁄UË „¥U ◊Ë ∑§Á⁄UÃÈ •‚¥– ∞‚Ê •Ê∆UflÈ àÿ¡Ë
◊ÊŸ‚¥– ÃÒ‚¥Áø ¬ÊáÊË Œ •Ê‡Ê– »§›UÊÁøÿH 1H ¬Ò¥ •flôÊÊ •ÊÁáÊ ∑§Ê◊ŸÊ–
◊ÊÃëÿÊ ∆UÊÿË¥ •¡È¸ŸÊ– ∑§Á∂ÿÊ ŒÊŸË ¬ÃŸÊ– ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃËH 2H Ã⁄UË ŒÊŸË¥
ÿ¥ àÿ¡ÊflË¥– ◊ª ◊ÊÃÊÁø Ã ÷¡ÊflË– flÊ¢øÍÁŸ ◊ÈπÊ∂ʪ˥ flÊ›UÊflË– ªÊÿÁø
‚ª›UËH 3H •Êfl«UÁÃÿ »§›UË¥– •‚Ê⁄¥U ‚Ê∂Ë •Ê¢∆UÊ›UË– àÿÊ‚Ê∆UË¥ •flª›UË–
»§›UÊÃ¥ ∑§Êá„UËH 4H ÃÒ‚Ê ∑§ÃθàflÊøÊ ◊ŒÈ– •ÊÁáÊ ∑§◊¸»§›UÊøÊ •ÊSflʌȖ
ÿÊ ŒÊ„UË¥ø¥ ŸÊ¢fl ’¢œÈ– ∑§◊ʸøÊ ∑§Ë¥H 5H Ã⁄UË ÿÊ ŒÊ„UË¥ëÿÊ ÁflπË¥– ¡Ò‚Ê
’Ê¬È ŸÊÛU ∂ ¥ ∑ §Ë– ÃÒ‚Ê „UÊ¥ Ÿ ‡Ê∑§ ŒÈ—πË– ÁflÁ„UÃÊ Á∑˝§ÿÊH 6H „UÊ ÃÊ
àÿʪÃL§flL§– ¡Ê ªÊ ◊ÊˇÊ»§›¥U ÿ ÕÊL§– ‚ÊÁûfl∑§ ∞‚Ê «UªL§– ÿÊ‚Ë¥ø
¡ªË¥H 7H •ÊÃÊ¢ ¡Ê›ÍÁŸ ’Ë¡ ¡Ò‚¥– ¤ÊÊ«UÊ ∑§Ë¡ ÁŸflZ‡Ê¥– »§›U àÿʪÍÁŸ
∑§◊¸ ÃÒ‚¥– àÿÁ¡∂¥ ¡áÊ¥H 8H ∂Ê „ ∂ʪÃπ¥flÊ ¬Á⁄U‚Ë¥– œÊÃÍøË ª¢Áœ∑§ÊÁ›U◊Ê
¡Ò‚Ë– ¡ÊÃË ⁄U¡Ã◊¥ ÃÒ‚Ë¥– ÃÈ≈U∂ Ë¥ ŒÊã„UËH 9H ◊ª ‚ûfl¥ øÊπÊ›U– ©UÉÊ«UÃË
•Êà◊’ÊœÊø «UÊ›U – ÃÕ ◊Ϊʢ’È ‚Ê¢¡fl›U– „UÊÿ ¡Ò‚¥H 210H ÃÒ‚Ê
’ÈhKÊÁŒ∑§Ê¢¬È…UÊ¢– •‚ÃÈ Áfl‡flÊ÷Ê‚È „UÊ ÿfl…UÊ– ÃÊ Ÿ Œπ ∑§fláÊË∑§«UÊ¢–
•Ê∑§Ê‡Ê ¡Ò‚¥H 11H
Ÿ mc≈ÔUK∑ȧ‡Ê∂¢ ∑§◊¸ ∑ȧ‡Ê∂ ŸÊŸÈ·îÊÃ–
àÿÊªË ‚ûfl‚◊ÊÁflc≈ÔUÊ ◊œÊflË Á¿U㟂¢‡Êÿ—H 10H
ê„UáÊÊÒÁŸ ¬˝ÊøËŸÊøÁŸ ’›¥U– •∂¥∑ΧÃ¥ ∑ȧ‡Ê∂Ê∑ȧ‡Ê∂¥– ÁÃÿ¥ √ÿÊ◊Ê•Ê¢ªË
•Ê÷Ê›¥U– Á¡⁄UÊ∂Ë¥ ¡Ò‚Ë¥H 12H ÃÒ‚Ë¥ ÃÿÊÁøÿ ÁŒ∆UË– ∑§◊Z øÊπÊ›U∂ Ë¥
Á∑§⁄UË≈UË– ê„UáÊÊÒÁŸ ‚ÈπŒÈ—πË¥ ©U∆UË– ¬«UŸÊ ÃÊH 13H ÃáÊ¥ ‡ÊÈ÷∑§◊¸
¡ÊáÊÊfl¥– ◊ª Ã¥ „U·Z ∑§⁄UÊfl¥– ∑§Ê •‡ÊÈ÷Ê∂ʪ˥ „UÊ•Êfl¥– mÁ·ÿÊ ŸÊH 14H
Ã⁄UË ßÿÊÁfl·ÿË¥øÊ ∑§Ê¢„UË¥– ÃÿÊ ∞∑ȧ„UË ‚¢Œ„UÊ ŸÊ„UË¥– ¡Ò‚Ê SflåŸÊëÿÊ ∆UÊÿË¥–
¡ÊÁªãŸÁ∂ÿÊH 15H ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§◊¸ •ÊÁáÊ ∑§Ãʸ– ÿÊ mÒÃ÷ÊflÊøË flÊÃʸ–
ŸáÊ¥ ÃÊ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ‚ÊÁûfl∑§ àÿÊªÈ (àÿʪË)H 16H ∞‚ÁŸ ∑§◊Z ¬ÊÕʸ–
àÿÁ¡∂Ë¥ àÿÁ¡ÃË ‚fl¸ÕÊ– •Áœ∑¥§ ’Ê¢ÁœÃË •ãÿÕÊ– ‚Ê¢Á«U∂ Ë¥ Ã⁄UËH 17H
Ÿ Á„U Œ„U÷ÎÃÊ ‡ÊÄÿ¢ àÿQÈ¢§ ∑§◊ʸáÿ‡Ê·Ã—–
ÿSÃÈ ∑§◊¸»§∂àÿÊªË ‚ àÿʪËàÿÁ÷œËÿÃH 11H
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 431

•ÊÁáÊ „UÊ¢ ªÊ ‚√ÿ‚ÊøË– ◊ÍÌà ∂Ê„ÊÁŸ Œ„UÊøË– π¢ÃË ∑§Á⁄UÃË ∑§◊ʸøË–

Ã ªÊ¢fl…U ªÊH 18H ◊ÎÁûÊ∑§øÊ flË≈ÈU– ÉÊ™§ÁŸ ∑§Êÿ ∑§⁄UË∂ ÉÊ≈ÈU– ∑§©UÃÊ ÃÊÕÈ
¬≈ÈU– ‚Ê¢«UË∂ ÃÊH 19H ÃflË¥Áø flÁã„Uàfl •Ê¢ªË– •ÊÁáÊ ©’ ©U’ªáÊ¥ •ÊªË–
∑§Ë¥ ÃÊ ŒË¬È ¬˝÷∂ ʪ˥– m·È ∑§⁄UË∂ ∑§Ê߸H 220H Á„¢UªÈ òÊÊÁ‚∂Ê ÉÊÊáÊË– Ã⁄UË
∑Ò§ø¥ ‚Ȫ¢œàfl •ÊáÊË– º˝fl¬áÊ ‚Ê¢«ÍUÁŸ ¬ÊáÊË– ∑¥§ ⁄UÊ„U Ã¥H 21H ÃÒ‚Ê
‡Ê⁄UË⁄UÊøÁŸ •Ê÷Ê‚¥– ŸÊ¢ŒÃÈ ¡¢fl •‚– âfl ∑§◊¸àÿʪÊø¥ Á¬‚¥– ∑§Êß‚¥
Ã⁄UËH 22H •Ê¬áÊ ∂ÊÁfl¡ Á≈U›UÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ¬È‚Ê¥ ÿ fl›UÊfl›UÊ– ◊Ê ÉÊÊ∂Ë
»§«UË ÁŸ«U›UÊ– ∑§Ê¢ ∑§M¢§ ÿ ªÊH 23H ÃÒ‚¥ ÁflÁ„Uà Sflÿ¥ •ÊŒÁ⁄U∂¥– ê„UáÊÊÒÁŸ
àÿ¡Í¢ ÿ àÿÁ¡∂¥– ¬⁄UË ∑§◊¸Áø Œ„U •ÊÃ∂¥– Ã¥ ∑§Ê¢ ‚Ê¢«UË∂ ªÊH 24H ¡¥
‡flÊ‚ÊëJÔÊ‚fl⁄UË– „UÊà ÁŸ¡Á∂ÿÊ„UËfl⁄UË– ∑§Ê¢„UË¥ Ÿ ∑§⁄UáÊ¥ÿÊÁø ¬⁄UË– „UÊÃË
¡ÿÊøËH 25H ÿÊ ‡Ê⁄UË⁄UÊøÁŸ Á◊‚∑¥§– ∑§◊¸Áø ∂ʪ∂¥ •Á‚∑¥§– Á¡ÃÊ¥
◊∂ÿÊ Ÿ ∆UÊ∑§– ßÿÊ ⁄UËÃËH 26H ÿÿÊ ∑§◊ʸÃ¥ ‚Ê¢Á«UÃË ¬⁄UË– ∞∑§ËÁø Ã
•flœÊ⁄UË¥– ¡ ∑§Á⁄UÃÊ¢ Ÿ ¡Êß¡ „UÊ⁄UË– »§›UʇÊÁøÿH 27H ∑§◊¸»§›U ߸‡fl⁄UË¥
•¬¸– Ãà¬˝‚ÊŒ¥ ’ÊœÈ ©Ugˬ– ÃÕ ⁄UîÊÈôÊÊŸ¥ ∂Ê¬– √ÿÊ›U‡Ê¢∑§ÊH 28H ÃáÊ¥
•Êà◊’Êœ¥ ÃÒ‚¥– •Áfll‚Ë¥ ∑§◊¸ ŸÊ‡Ê– ¬ÊÕʸ àÿÁ¡¡ ¡Ò¥ ∞‚¥– ÃÒ¥ àÿÁ¡∂¥
„UÊÿH 29H ê„UáÊÊÒÁŸ ßÿʬ⁄UË ¡ªË¥– ∑§◊Z ∑§Á⁄UÃÊ¢ ◊ÊŸÍ¢ àÿʪ˖ ÿ⁄U ◊Í뿸UŸ
ŸÊ¢fl ⁄UÊªË¥– Áfl‚Ê¢flÊ ¡Ò‚ÊH 230H ÃÒ‚Ê ∑§◊ËZ Á‡ÊáÊ ∞∑§Ë¥– ÃÊ Áfl‚Ê¢flÊ¥
¬Ê„U •ÊÁáÊ∑§Ë¥– ŒÊ¢«UÿÊø ÉÊÊÿ ’È∑§Ë– œÊ«UáÊ¥ ¡Ò‚¥H 31H ¬⁄UË „¥U •‚Ê
¬È…UÃË– ÃÊÁø àÿÊªË ÁòÊ¡ªÃË¥– ¡áÊ¥ »§›Uàÿʪ¥ ÁŸc∑ΧÃË– Ÿ∂¥ ∑§◊¸H 32H
•ÁŸc≈ÔUÁ◊c≈Ô¢U Á◊üÊ¢ ø ÁòÊÁflœ¢ ∑§◊¸áÊ— »§∂◊˜Ô–
÷flàÿàÿÊÁªŸÊ¢ ¬˝àÿ Ÿ ÃÈ ‚¥ãÿÊÁ‚ŸÊ¢ ÄflÁøØÔH 12H
∞:„UflË¥ Ã⁄UË œŸ¢¡ÿÊ– ÁòÊÁflœÊ ∑§◊¸»§›UÊ ªÊ ÿÿÊ– ‚◊Õ¸ Ã ∑§Ë¥
÷ÊªÊflÿÊ– ¡ Ÿ ‚Ê¢Á«UÃËÁø •Ê‡ÊÊH 33H •Ê¬áÊÁø Áfl™§ÁŸ ŒÈÁ„UÃÊ– ∑§Ë¥
Ÿ ◊◊ ê„UáÊ Á¬ÃÊ– ÃÊ ‚È≈U ∑§Ë¥ ¬˝Áê˝Á„UÃÊ– ¡Ê¢fl߸ Á‡Ê⁄U∑§H 34H Áfl·Êø
•Êª⁄U„UË flÊ„UÃË– Ã ÁflÁ∑§ÃÊ¢ ‚Èπ¥ ∂Ê÷¥ Á¡ÃË– ÿ⁄U ÁŸ◊Ê∂¥ ¡ ÉÊÃË– fl¥øÊÁŸ
◊Ê∂¥H 35H ÃÒ‚¥ ∑§Ãʸ ∑§◊¸ ∑§M§– •∑§Ãʸ »§›UʇÊÊ Ÿ œM – ∞Õ Ÿ ‡Ê∑§
•ÊflM¢§– ŒÊ„UË¥Ã¥ ∑§◊¸H 36H flÊ≈U Á¬∑§Á∂ÿÊ L§πÊø¥– »§›U •¬ˇÊË
ÃÿÊø¥– ÃflË¥ ‚ÊœÊ⁄UáÊ ∑§◊ʸø¥– »§›U ÉÊ ÃÿÊH 37H ¬⁄UË ∑§M§ÁŸ »§›U
432 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ŸÉÊ– ÃÊ ¡ªÊëÿÊ ∑§Ê◊Ë¥ Ÿ Á⁄UÉÊ– ¡ ÁòÊÁflœ ¡ª •flÉÊ¥– ∑§◊¸»§›U „¥UH 38H
Œfl ◊ŸÈcÿ SÕÊfl⁄U– ÿÿÊ ŸÊ¢fl ¡ª«¢U’⁄U– •ÊÁáÊ „U âfl ÁÃã„UË ¬˝∑§Ê⁄U–
∑§◊¸»§›UÊ¥øH 39H Ã¥Áø ∞∑§ ªÊ •ÁŸc≈ÔU– ∞∑§ Ã¥ ∑§fl›U ßc≈ÔU– •ÊÁáÊ ∞∑§
ßc≈ÔUÊÁŸc≈ÔU– ÁòÊÁflœ ∞‚¥H 240H ¬⁄UË Áfl·ÿ◊¢ÃË¥ ’ÈhË– •Ê¢ªË¥ ‚ÍÁŸ
•ÁflœË– ¬˝fløÃË ¡ ÁŸÁ·hË¥– ∑ȧ√ÿʬÊ⁄UË¥H 41H ÃÕ ∑ΧÁ◊ ∑§Ë≈U ∂Ê c≈ÔU–
„U Œ„U ∂Ê„UÃË ÁŸ∑Χc≈ÔU– ÃÿÊ ŸÊ◊ Ã¥ •ÁŸc≈ÔU– ∑§◊¸»§›UH 42H ∑§Ê¥ Sflœ◊ʸ
◊ÊŸÈ ŒÃÊ¢– SflÊÁœ∑§ÊL§ ¬È…UÊ¢ ‚ÍÃÊ¢– ‚È∑Χà ∑§Ë¡ ¬È‚ÃÊ¢– •ÊêŸÊÿÊÃ¥H 43H
ÃÒ¥ ߢº˝ÊÁŒ∑§ ŒflÊ¢øË¥– Œ„¥U ∂ÊÁ„U¡ÃË ‚√ÿ‚ÊøË– ÃÿÊ ∑§◊¸»§›UÊ ßc≈ÔUÊøË–
¬˝Á‚Áh ªÊH 44H •ÊÁáÊ ªÊ«U •Ê¢’≈U Á◊›U– ÃÕ ⁄U‚Ê¢Ã⁄U »§⁄U‚Ê›¥U– ©U∆UË
ŒÊ„UË¥ flª›¥U– ŒÊ„UË¥ Á¡áÊÃ¥H 45H ⁄Uø∑ȧÁø ÿÊªfl‡Ê¥– „UÊÿ Sâ÷ÊflÿÊŒÊ·¥–
ÃflË¥ ‚àÿÊ‚àÿ ‚◊⁄U‚¥– ‚àÿÊ‚àÿÁø Á¡ÁáÊ¡H 46H ê„UáÊÊÒÁŸ ‚◊÷ʪ¥
‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷¥– Á◊›UÊÁŸ •ŸÈc∆ÔUÊŸÊø¥ ©U÷¥– ÃáÊ¥ ◊ŸÈcÿàfl ∂Ê÷– Ã¥ Á◊üÊ
»§›UH 47H ∞‚¥ ÁòÊÁflœ ÿÿÊ ÷ʪ˥– ∑§◊¸»§›U ◊Ê¢«U∂¥‚ ¡ªË¥– „¥U Ÿ ‚Ê¢«UË
ÃÿÊ¢ ÷ÊªË¢– ¡¥ ‚ÍŒ∂ •Ê‡ÊÊH 48H ¡Õ¥ Á¡√„UøÊ „UÊÃÈ »§Ê¢≈U– âfl ¡ÁflÃÊ¢
flÊ≈U ªÊ◊≈¥U– ¬Á⁄U ¬Á⁄UáÊÊ◊Ë¥ ‡Êfl≈¥U– •fl‡ÿ ◊⁄UáÊH 49H ‚¢fløÊ⁄U◊ÒòÊË øÊ¢ª–
¡¢fl Ÿ ¬Áfl¡ Ã¥ ŒÊ¢ª– ‚Ê◊ÊãÿÊ ÷∂Ë •Ê¢ª– Ÿ Á‡Êfl âflH 250H ÃÒ‚Ë¥
∑§◊Z ∑§Á⁄UÃÊ¢ ‡Ê⁄UË⁄UË¥– ∂Ê„UÃË ◊„UûflÊøË »§⁄UÊ⁄UË– ¬Ê∆UË¥ ÁŸœŸË¥ ∞∑§‚⁄UË–
¬ÊflÃË »§›¥UH 51H ¡Ò‚Ê ‚◊Õ¸È •ÊÁáÊ ´§ÁáÊÿÊ– ◊ʪÊ¥ •Ê∂Ê ’ÊßÁáÊÿÊ–
Ÿ ∂Ê≈U ÃÒ‚Ê ¬˝ÊÁáÊÿÊ– ¬«U ÃÊ ÷ÊªÈH 52H ◊ª ∑§ÁáÊ‚ÊÒÁŸ ∑§áÊÈ ¤Ê«U–
ÃÊ ÁflM§…U∂ Ê ∑§ÁáÊ‚Ê ø…U– ¬È…UÃË ÷Í◊Ë ¬«U– ¬È…UÃË ©U∆UËH 53H ÃÒ‚¥
÷ÊªË¥ ¡¥ »§›U „UÊÿ– Ã¥ »§›UÊ¢Ã⁄¥U flËà ¡Êÿ– øÊ∂ÃÊ¢ ¬ÊflÊ ¬Êÿ– Á¡ÁáÊ¡
¡Ò‚ÊH 54H ©UÃÊ⁄UÊÁøÿ ‚Ê¢ª«UË– ∆UÊ∑§ Ã ∞ ∂ Ëø Õ«UË– ÃflË¥ Ÿ ◊ÈÁ∑§¡ÃË
flÊ…UË– ÷ÊÇÿÊÁøÿH 55H ¬Ò¥ ‚Êäÿ‚ÊœŸ¬˝∑§Ê⁄¥U– »§›U÷ÊªÈ ÃÊ ¬‚⁄U– ∞fl¢
ªÊ¥Áfl∂ ‚¢‚Ê⁄¥U– •àÿÊªË ÃH 56H ∞:„UflË¥ ¡Ê߸ÁøÿÊ¢ »È§∂Ê¢ »§Ê¢∑§áÊ¥– àÿÊÁø
ŸÊ◊ ¡Ò‚¥ ‚È∑§áÊ¥– ÃÒ‚¥ ∑§◊¸Á◊·¥ Ÿ ∑§⁄UáÊ¥– ∑§∂¥ Á¡„UË¥H 57H ’Ë¡Áø
fl⁄UÊÁ‚ fl¥ø– ÃÕ flÊ…UÃË ∑ȧ›UflÊ«UË πÊ¢ø– ÃflË¥ »§›Uàÿʪ¥ ∑§◊ʸø¥– ‚ÊÁ⁄U∂¥
∑§Ê◊H 58H Ã ‚ûfl‡ÊÈhË ‚Ê„UÊ∑§Ê⁄¥U– ªÈL§∑Χ¬Ê◊ÎÃÃÈ·Ê⁄¥U– ‚ÊÁ‚ãŸ∂ÁŸ
’Êœ¥ flÊ‚⁄U– mÒÃŒÒãÿH 59H Ã√„UÊ¢ ¡ªŒÊ÷Ê‚Á◊·¥– S»È§⁄U Ã¥ ÁòÊÁflœ »§›U
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 433

ŸÊ‡Ê– ÿÕ ÷ÊÄÃÊ ÷ÊÇÿ •Ê¬Ò‚¥– ÁŸ◊Ê∂¥ „¥UH 260H ÉÊ«U ôÊÊŸ¬˝œÊŸÈ „UÊ
∞‚Ê– ‚¢ãÿÊ‚È ¡ÿÊ¢ flË⁄U‡ÊÊ– ÃÁø »§›U÷Êª‚Ê‚Ê– ◊È∑§∂ ªÊH 61H •ÊÁáÊ
ÿáÊ¥ ∑§Ë⁄U ‚¢ãÿÊ‚¥– ¡Ò¥ •Êà◊M§¬Ë¥ ÁŒ∆UË ¬Ò‚– ÃÒ¥ ∑§◊¸ ∞∑§ ∞‚¥– ŒπáÊ¥
•Ê„UH 62H ¬«UÊÁŸ ªÁ∂ÿÊ Á÷¢ÃË– ÁøòÊÊ¢øË ∑§fl›U „UÊÿ ◊ÊÃË– ∑§Ê¢
¬Ê„UÊ∂ÿÊ ⁄UÊÃË– •Ê¢œÊ⁄¥U ©U⁄UH 63H ¡Ò¥ M§¬Áø ŸÊ„UË¥ ©U÷¥– ÃÒ¥ ‚Ê©U∂ Ë
∑§ÊsÔÊøË ‡ÊÊ÷– Œ¬¸áÊflËáÊ Á’¢’– flŒŸ ∑¥§ ¬Ê¢H 64H Á»§≈UÁ∂ÿÊ ÁŸº˝øÊ
∆UÊflÊ– ∑Ò¥§øÊ SflåŸÊÁ‚ ¬˝SÃÊflÊ– ◊ª ‚Êø ∑§Ê flÊflÊ– ∑§ÊáÊ ê„UáÊH 65H
ÃÒ‚¥ ªÊ ‚¢ãÿÊ‚¥ ÿáÊ¥– ◊Í›U •Áfll‚ËÁø ŸÊ„UË¥ Á¡áÊ¥– ◊Ê ÁÃÿø¥ ∑§Êÿ¸
∑§ÊáÊ¥– ÉÊ¬ ŒË¡H 66H ê„UáÊÊÒÁŸ ‚¢ãÿÊ‚Ë¢ÿ ¬Ê„UË¥– ∑§◊ʸøË ªÊ∆UË ∑§Ë¡∂
∑§Ê߸– ¬⁄UË •ÁfllÊ •Ê¬È∂ Ê¥ Œ„UË¥– •Ê„U ¡Ò¥ ∑§Ê¢H 67H ¡Ò¥ ∑§Ã¸¬áÊÊøÁŸ
ÕÊ¢fl¥– •Êà◊Ê ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷Ë¥ œÊ¢fl– ŒÎÁc≈ÔU ÷ŒÊÁøÿ ⁄UÊÁáÊfl– ⁄Uø∂Ë‚ ¡Ò¥H 68H
ÃÒ¥ Ã⁄UË ªÊ ‚Èfl◊ʸ– Á’¡Êfl›UË •Êà◊ÿÊ ∑§◊ʸ– •¬Ê«¥U ¡Ò‚Ë ¬Á‡ø◊Ê– ¬Ífl¸Á‚
∑§Ê¢H 69H ŸÊÃ⁄UË •Ê∑§Ê‡ÊÊ ∑§Ê •Ê÷Ê›UÊ– ‚Íÿʸ •ÊÁáÊ ◊Ϊ¡›UÊ–
Á’¡Êfl›UË ÷ÍÛUÊ– flÊÿÍÁ‚ ¡Ò‚ËH 270H ¬Ê¢ÉÊ⁄UÊÒÁŸ Ÿß¸ø¥ ©UŒ∑§– •‚
Ÿß¸Áø◊Ê¡Ë¥ π«U∑§– ¬⁄UË ¡ÊáÊ‚Ë ∑§Ê flªÁ›U∑§– ∑§Ê«UËøË ÃH 71H „UÊ
∑§Ê¢ ©UŒ∑§Ê¡fl›UË– ¬⁄UË ‚ËŸÊŸËÁø Ã ’Ê’È›UË– ∑§Êÿ ‚¢ªÊSÃfl ∑§Ê¡›UË–
ŒË¬È ê„UáÊÊ¢ ÿH 72H ¡⁄UË ø¢º˝Ë¥ ¡Ê∂Ê ∑§∂¢∑ȧ– Ã⁄UË ø¢º˝¥‚Ë¥ Ÿ√„U ∞∑ȧ– •Ê„U
≤CË «UÊ˚KÊ¢ Áflfl∑ȧ– •¬Ê«ÈU ¡ÃÈ∂ ÊH 73H ŸÊŸÊ flÊ≈UÊ flÊ≈U ¡ÊÃÿÊ– flÊÉÊÊ
flÊÉÊË¥ flÊ„UÃÿÊ– •Ê⁄U‚Ê •Ê⁄U‚Ê¢ ¬Ê„UÊÃÿÊ– •¬Ê«ÈU ¡ÃÈ∂ ÊH 74H ¬ÊÕʸ ªÊ
ÃÃÈ∂ÁŸ ◊ÊŸ¥– •Êà◊¥ÁŸ‚Ë¥ ∑§◊¸ Á‚Ÿ¥– ¬⁄UË ÉÊflÁfl¡ •ôÊÊŸ¥– Ã¥ ∑§Ë⁄U
∞‚¥H 75H Áfl∑§Ê‡Ê¥ ⁄UflËÃ¥ ©U¬¡flË– º˝ÈÃË •∂Ë∑§⁄UflË¥ ÷ÊªflË– Ã ‚⁄UÊfl⁄UË¥
∑§Ê¢ ’⁄UflË– •Áé¡ŸË ¡Ò‚ËH 76H ¬È…UìȅUÃË •Êà◊Á∑˝§ÿÊ– •ãÿ∑§Ê⁄UáÊ∑§ÊÁø
ÃÒÁ‡ÊÿÊ– ∑§M¢§ ¬Ê¢øÊ¢„UË ÃÿÊ¢– ∑§Ê⁄UáÊÊ¢ M§¬H 77H
¬@ÒÃÊÁŸ ◊„UÊ’Ê„UÊ ∑§Ê⁄UáÊÊÁŸ ÁŸ’Êœ ◊–
‚Ê¥Åÿ ∑ΧÃÊãÃ ¬˝ÊÄÃÊÁŸ Á‚hÿ ‚fl¸∑§◊¸áÊÊ◊˜ÔH 13H
•ÊÁáÊ ¬Ê¢ø„UË ∑§Ê⁄UáÊ¥ ÁÃÿ¥– ÃÍ¢„UË ¡ÊáÊ‚Ë∂ Áfl¬Êÿ¥– ¡ ‡ÊÊSòÊ¥ ©U÷™§ŸË
’Ê„U– ’Ê∂ÃË ÃÿÊ¢Ã¥H 78H flŒ⁄UÊÿÊÁøÿÊ ⁄UÊ¡œÊŸË¥– ‚Ê¢ÅÿflŒÊ¢ÃÊëÿÊ
÷ÈflŸË¥– ÁŸM§¬áÊÊëÿÊ ÁŸ‡ÊÊáÊäflŸË¥– ª¡¸ÃË ÁÃÿH ¥ 79H ¡ ‚fl¸∑§◊¸Á‚hË∂ʪ˥–
434 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ßÿ¥Áø ◊Èg∂¥ „UÊ ¡ªË¥– ÿÕ Ÿ ‚ÈflÊflÊ •÷¢ªË¥– •Êà◊⁄UÊ¡ÈH.280H ÿÊ

’Ê∂ ÊøË «UÊ¢ªÈ⁄U≈UË– ÁÃÿ¥ ¬˝Á‚hËÁø •Ê∂Ë Á∑§⁄UË≈UË– ê„UáÊÊÒÁŸ ÃȤÿÊ „UŸ
∑§áʸ¬È≈UË¥– fl‚Ê¥ „¥ ∑§Ê¡H.81H •ÊÁáÊ ◊ÈπÊ¢Ã⁄UË¥ •ÊßÁ∑§¡– ÃÒ‚¥ ∑§Êÿ‚¥
„¥U •Ê¤Ê¥– ◊Ë Áøº˝àŸ ÃȤÊ¥– •‚ÃÊ¢ „UÊÃË¥H 82H Œ¬¸áÊÈ ¬È…UÊ¢ ◊Ê¢«U∂ÿÊ– ∑§Ê¥
∂Ê∑§Ê¢ÁøÿÊ «UÊ›ÿÊ¢– ◊ÊŸÈ lÊflÊ ¬„UÊflÿÊ– •Ê¬È∂¥ ÁŸ∑¥§H 83H ÷ÄÃ
¡Ò‚ÁŸ ¡Õ ¬Ê„– ÃÕ Ã¥ Ã¥Áø „UÊà ¡Êÿ– ÃÊ ◊Ë ÃȤÊ¥ ¡Ê„U∂ Ê¥ •Ê„¥U– π›UáÊ¥
•Ê¡ËH 84H ∞‚¥ „¥ ¬˝ËÃËøÁŸ flª¥– ŒflÊ ’Ê∂ÃÊ¢ ‚ ŸÉÊ– âfl
•ÊŸ¢ŒÊ◊Ê¡Ë¥ •Ê¢ª¥– Áfl⁄UÂ ÿL§H 85H øÊ¢ÁŒÁáÊÿÊøÊ ¬Á«U÷L§– „UÊÃÊ¥
‚Ê◊∑§Ê¢ÃÊøÊ «UÊ¥ªL§– ÁflÉÊ⁄UÊÁŸ ‚⁄UÊflL§– „UÊ¥ ¬Ê„U ¡Ò‚ÊH 86H ÃÒ‚¥ ‚Èπ
•ÊÁáÊ •ŸÈ÷ÍÃË– ÿÊ ÷ÊflÊ¢øË ◊Ê«ÍUÁŸ Á÷¢ÃË– •ÊÃ∂¥ •¡È¸ŸÊ∑ΧÃË– ‚ÈπÁø
¡ÕH 87H ÃÕ ‚◊Õȸ ê„UáÊÊÒÁŸ ŒflÊ– •fl∑§Ê‡ÊÈ ¡Ê„U ∂ Ê •Ê∆UflÊ– ◊ª
’È«UÃÿÊøÊ œÊ¢flÊ– ¡Ëfl¥ ∑§∂ÊH 88H •¡È¸ŸÊ ÿ‚áÊ¥ œ¥«¥U– ¬˝ôÊÊ ¬‚⁄¥U‚Ë¥
’È«U– •Ê∂¥ ÷⁄UÃ¥ ∞fl…¥U– Ã¥ ∑§Ê…ÍUÁŸ ¬È…UÃËH 89H ŒflÊ ê„UáÊ „UÊ¢ ªÊ ¬ÊÕʸ–
ÃÍ¢ •Ê¬áʬ¥ Œπ ‚fl¸ÕÊ– âfl ‡flÊ‚ÍÁŸ ÿ⁄¥U ◊ÊÕÊ– ÃÈÁ∑§ÿ∂ ÊH 290H
ê„UáÊ ¡ÊáÊ‚Ë ŒÊÃÊ⁄UÊ– ◊Ë ÃÈ¡‡ÊË¥ √ÿÁÄÇÊ¡Ê⁄UÊ– ©U’ª∂Ê •Ê¡Ë ∞∑§Ê„UÊ⁄UÊ–
ÿflÊ¥ ¬Ê„¥H 91H ÃÿÊ„UË „UÊ ∞‚Ê– ∂Ê÷¥ ŒÂʥ ¡⁄UË ∂Ê∂‚Ê– Ã⁄UË ∑§Ê¢ ¡Ë
ÉÊÊ∂ËÂʢ– •Ê«U •Ê«U ¡ËflÊH 92H ÃÕ üÊË∑ΧcáÊ ê„UáÊÃË ÁŸ∑¥§– •lÊÁ¬
ŸÊ„UË¥ ◊Ê ∆UÊ™§∑¥§– fl«KÊ ø¢º˝Ê •ÊÁáÊ ø¢Áº˝∑¥§– Ÿ Á◊›UáÊ¥ •Ê„UH 93H •ÊÁáÊ
„UÊ„UË ’Ê∂ Ê ÁŸ ÷ÊflÊ– ÃÈ¡ ŒÊ™¢§ •Êê„UË Á÷flÊ¥– ¡ L§‚ÃÊ¢ ’Ê¢œ ÕÊ¢flÊ– Ã¥
¬˝◊ ªÊ „¥UH 94H ∞Õ ∞∑§◊∑§Ê¢Áøÿ πÈáÊ– Áfl‚¢flÊŒÈ Ã¢flÁø Á¡áÊ¥–
ê„UáÊÊÒÁŸ •‚Ê „¥U ’Ê∂áÊ¥– ßÿÁfl·ÿË¥ø¥H 95H ◊ª ∑Ò§‡ÊË ∑Ò§‡ÊË Ã •ÊÃÊ¢–
’Ê∂à „UÊÃÊ¥ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ‚fl¸ ∑§◊ʸ Á÷ãŸÃÊ– •Êà◊ÁŸ‚Ë¥H 96H âfl •¡È¸Ÿ
ê„UáÊ Œfl¥– ◊ÊÁ¤Êÿ ◊ŸË¥ø¥Áø Sfl÷Êfl¥– ¬˝SÃÊÁfl∂¥ ’⁄Ufl¥– ¬˝◊ÿ Ã¥ ¡ËH 97H
¡¥ ‚∑§›U ∑§◊ÊZø¥ ’Ë¡– ∑§Ê⁄Uáʬ¢ø∑§ ÃÈ¡– ‚Ê¢ªŸ ∞‚Ë ¬Ò¡– ÉÊÃ∂Ë
∑§Ê¢H 98H •ÊÁáÊ •Êà◊ÿÊ ∞Õ ∑§Ê¢„UË¥– ‚fl¸ÕÊ ∂ÊªÈ ŸÊ„UË¥– „ ¬È…UÊ⁄U∂ ÊÁ‚
Ã ŒßZ– ∂Ê„UÊáÊ¥ ◊ʤÊ¥H 99H ÿÿÊ ’Ê∂ Ê Áfl‡fl‡Ê¥– ê„UÁáÊÃ∂¥ ÃÊ·¥ ’„ÈUfl‚¥–
ßÿÁfl·ÿË¥ œ⁄UáÊ¥ ’Ò‚– ∞‚¥ ∑¥§ ¡Ê«UH 300H Ã⁄UË •¡È¸ŸÊ ÁŸM§Á¬¡∂– Ã¥
∑§Ë⁄U ÷Ê·•Ê¢ÃÈ∂– ¬⁄UË ◊øÈ ÿ „UÊß¡∂– ´§ÁáÊÿÊ ÃÈ¡H 1H âfl •¡È¸Ÿ ê„UáÊ
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 435

ŒflÊ– ∑§Ê߸ Áfl‚⁄U∂ ◊ʪË∂ ÷ÊflÊ– ßÿ ªÊ∆UË¥ ∑§Ë¥ ⁄UÊπà •Ê„UÊ¥– ◊ËÃÍ¢¬áÊ
¡ËH 2H ∞Õ üÊË∑ΧcáÊ ê„UáÊÃË „UÊ ∑§Ê¥– •ÊÃÊ¢ •flœÊŸÊøÊ ¬‚L§ ÁŸ∑§Ê–
∑§M§ÁŸÿÊ¢ •Êß∑§Ê– ¬È…UÊ⁄U∂ Ê ¥ Ã¥H 3H Ã⁄UË ‚àÿÁø ªÊ œŸÈœ¸⁄UÊ– ‚fl¸
∑§◊ÊZøÊ ©U÷Ê⁄UÊ– „UÊÂ ’ÊÁ„U⁄U’ÊÁ„U⁄UÊ– ∑§⁄UáÊË¥ ¬Ê¢ø¥H 4H •ÊÁáÊ ¬Ê¢ø
∑§Ê⁄UáÊŒ›UflÊ«¥U– Á¡„UË¥ ∑§◊ʸ∑§ÊL§ ◊Ê¢«U– Ã „UÃÈSÃfl UÉÊ«U– ¬Ê¢ø •ÊÕËH 5H
ÿ⁄U •Êà◊Ãûfl ©UŒÊ‚ËŸ– Ã¥ ŸÊ „UÃÈ ŸÊ ©U¬ÊŒÊŸ– ŸÊ Ã¥ •¢ª¥ ∑§⁄UË ‚¢flÊ„UŸ–
∑§◊¸Á‚hËø¥H 6H ÃÕ ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷Ë¥ •¢‡ÊË¥– ÁŸ»§¡ÃË ∑§◊Z ∞‚Ë¥– ⁄UÊÃË ÁŒflÊ
•Ê∑§Ê‡ÊË¥– Á¡ÿʬ⁄UËH 7H ÃÊÿ Ã¡ œÍ◊È– ÿÿÊ¢ flÊÿÍ‚Ë¥ ‚¢ª◊È– ¡ÊÁ∂ÿÊ
„UÊÿ •÷˝Êª◊È– √ÿÊ◊ Ã¥ ŸáÊ¥H 8H ŸÊŸÊ ∑§Êc∆ÔUË¥ ŸÊfl Á◊›U– Ã ŸÊflÊ«UÁŸ
ø›U– øÊ∂Áfl¡ •ÁŸ›¥U– ©UŒ∑§ Ã¥ ‚ÊˇÊËH 9H ∑§Ê ∑§fláÊ¥ ∞∑¥§ Á¬¢«¥U–
fl¥ÁøÃÊ¢ •flÃ⁄U ÷Ê¢«¥U– ◊ª ÷fl¢«UË¡ Œ¢«¥U– ÷˝◊ ø∑˝§H 310H •ÊÁáÊ ∑§Ã¸Îàfl
∑ȧ∂Ê∂Êø¥– ÃÕ ∑§Êÿ Ã¥ ¬ÎâflËÿø¥– •ÊœÊ⁄UÊflÊ¢øÍÁŸ fl¥ø– ÁfløÊ⁄UË¥ ¬Ê¢H 11H
„¥U„UË •‚Ê ∂Ê∑§Ê¢ÁøÿÊ– ⁄UÊ„UÊ≈UË „UÊÃÊ¢ •ÊÉÊÁflÿÊ– ∑§ÊáÊ ∑§Ê◊ ‚ÁflÃÿÊ–
•Ê¢ªÊ •Ê∂¥H 12H ÃÒ‚¥ ¬Ê¢ø„UÃÈÁ◊›UáÊË¥– ¬Ê¢ø¥Áø ß„UË¥ ∑§Ê⁄UáÊË¥– ∑§Ë¡
∑§◊¸∂ÃÊ¢øË ∂ÊfláÊË– •Êà◊Ê Á‚ŸÊH 13H •ÊÃÊ¢ Ã¥Áø flª›UÊ∂Ë¥– ¬Ê¢ø„UË
Áflfl¢øÍ¢ ªÊ ÷∂Ë¥ – ÃÈ∑§ÊÁŸ ÉÊÃ∂Ë¥ – ◊ÊÁÃÿ¥ ¡Ò‚Ë¥H 14H
•Áœc∆ÔUÊŸ¢ ÃÕÊ ∑§Ãʸ ∑§⁄UáÊ¢ ø ¬ÎÕÁÇflœ◊˜Ô–
ÁflÁflœÊ‡ø ¬ÎÕÄøc≈ÔUÊ ŒÒfl¢ øÒflÊòÊ ¬Üø◊◊˜ÔH 14H
ÃÒ‚Ë¥ ÿÕÊ∂ˇÊáÊ¥– •Êß∑§ ¬Ê¢ ∑§◊¸-∑§Ê⁄UáÊ¥– Ã⁄UË Œ„U „¥U ◊Ë ê„UáÊ¥– ¬Á„U∂¥
∞ÕH 15H ÿÿÊÃ¥ •Áœc∆ÔUÊŸ ∞‚¥– ê„UÁáÊ¡ Ã¥ ÿÊÁø ©Ug‡Ê¥– ¡ Sfl÷ÊÇÿ¥‚Ë¥
fl‚– ÷ÊÄÃÊ ÿÕH 16H ߢÁº˝ÿÊ¢ëÿÊ ŒÊ„U¥ „UÊÃË¥– ¡ÊøÊÁŸÿÊ¢ ÁŒflÊ⁄UÊÃË–
‚ÈπŒÈ—π¥ ¬˝∑ΧÃË– ¡Ê«UË¡ÃË Á¡ÿ¥H 17H ÁÃÿ¥ ÷ÊªÊflÿÊ ¬ÈL§πÊ– •ÊŸ
∆UÊflÊÁø ŸÊ„UË¥ ŒπÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ •Áœc∆ÔUÊŸ÷ÊπÊ– ’ÊÁ∂¡ Œ„UH 18H „¥U
øÊÁfl‚Ê¢„UË ÃûflÊ¢ø¥– ∑ȧ≈È¢U’ ÉÊ⁄U flSÃËø¥– ÃÈ≈U ’¢œ◊ÊˇÊÊø¥– ªÈ¢ÕÊ«¥U ∞ÕH 19H
Á∑¢§’„ÈUŸÊ •flSÕÊòÊÿÊ– „¥U •Áœc∆ÔUÊŸ œŸ¢¡ÿÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ Œ„UÊ ÿÿÊ– „¥UÁø
ŸÊ◊H 320H •ÊÁáÊ ∑§Ãʸ „U ŒÈ¡¥– ∑§◊ʸø¥ ∑§Ê⁄UáÊ ¡ÊÁáÊ¡– ¬˝ÁÃÁ’¢’
ê„UÁáÊ¡– øÒÃãÿÊø¥ ¡¥H 21H •Ê∑§Ê‡ÊÁø fl·¸ ŸË⁄U– Ã¥ ÛUfl≈UË¥ ’Ê¢œ
ŸÊ«U⁄U– ◊ª Á’¢’ÊÁŸ ÃŒÊ∑§Ê⁄U– „UÊÿ ¡flË¥H 22H ∑§Ê¢ ÁŸº˝Ê÷⁄¥U ’„ÈUfl¥–
436 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

⁄UÊÿÊ •Ê¬áʬ¥ ∆UÊ©Ufl¥ Ÿ√„U– ◊ª SflåŸË¥Áøÿ ‚Ê◊Êfl– ⁄¢U∑§¬áÊË¥H 23H ÃÒ‚¥

•Ê¬È∂ÁŸ Áfl‚⁄¥U– øÒÃãÿÁø Œ„UÊ∑§Ê⁄¥U– •Ê÷Ê‚ÊÁŸ •ÊÁflc∑§⁄U– Œ„U¬áÊ¥
¡¥H 24H ¡ÿÊ Áfl‚⁄UÊëÿÊ Œ‡ÊË¥– ¬˝Á‚Áh ªÊ ¡ËflÈ ∞‚Ë– ¡áÊ¥ ÷Ê· ∑§∂Ë
Œ„¥U‚Ë– •ÊÉÊflÊÁfl·ÿË¥H 25H ¬˝∑ΧÁà ∑§⁄UË ∑§◊Z– ÃË¥ êÿÊ¢ ∑§∂Ë¥ ê„UáÊ ÷˝◊¥–
ÿÕ ∑§Ãʸ ÿáÊ¥ ŸÊ◊¥– ’ÊÁ∂¡ ¡ËflÈH 26H ◊ª ¬ÊÃÿÊ¢ëÿÊ ∑§‡ÊË¥– ∞∑§Ëø
©U∆UË ÁŒ∆UË ¡Ò‚Ë– ◊Ê∑§›UË øfl⁄UË ∞‚Ë– Áø⁄UËfl ª◊H 27H ∑§Ê¢ ÉÊ⁄UÊ•Ê¢ÃÈ∂
∞∑ȧ– ŒË¬ÊøÊ ÃÊ •fl∂Ê∑ȧ– ªflÊˇÊ÷Œ¥ •Ÿ∑ȧ– •Êfl«U ¡flË¥H 28H ∑§Ê¢
∞∑ȧÁø ¬ÈL§·È ¡Ò‚Ê– •ŸÈ‚⁄Uà ŸflÊ¢ ⁄U‚Ê¢– ŸflÁflœÈ ∞‚Ê– •Êfl«UÊ¥
∂ʪH 29H ÃflË¥ ’ÈhËø¥ ∞∑§ ¡ÊáÊáÊ¥– üÊÊòÊÊÁŒ÷Œ¥ ÿáÊ¥– ’Ê„U⁄UË
ߢÁº˝ÿ¬áÊ¥– »§Ê¢∑§ ¡¥ ∑§Ê¢H 330H Ã¥ ¬ÎÕÁÇflœ ∑§⁄UáÊ– ∑§◊ʸø¥ ßÿÊ ∑§Ê⁄UáÊ–
ÁÂ⁄¥U ªÊ ¡ÊáÊ– ŸÎ¬Ÿ¢ŒŸÊH 31H •ÊÁáÊ ¬Ífl¸¬Á‡ø◊flÊ„UáÊË¥– ÁŸÉÊÊÁ∂ÿÊ
flÊÉÊÊÁøÿÊ Á◊›UáÊË– „UÊÿ ŸŒË ŸŒ ¬ÊáÊË– ∞∑§Áø ¡flË¥H 32H ÃÒ‚Ë
Á∑˝§ÿʇÊÁÄà ¬flŸË¥– •‚ ¡ •Ÿ¬ÊÁÿŸË– Ã ¬Á«U∂ Ë ŸÊŸÊSÕÊŸË¥– ŸÊŸÊ
„UÊÿH 33H ¡Ò¥ flÊø ∑§⁄UË ÿáÊ¥– ÃÒ¥ Ã¥Áø „UÊÿ ’Ê∂áÊ¥– „UÊÃÊ •Ê∂Ë Ã⁄UË
ÉÊáÊ¥– ŒáÊ¥ „UÊÿH 34H •ªÊ ø⁄UáÊÊëÿÊ ∆UÊÿË¥– Ã⁄UË ªÁà ÃÁø ¬Ê„UË¥–
•œÊmÊ⁄UË¢ ŒÊ„UË¥– ˇÊ⁄UáÊ¥ ÃÁøH 35H ∑¢§ŒÊÒÁŸ NUŒÿfl⁄UË– ¬˝áÊflÊøË ©U¡⁄UË–
∑§Á⁄UÃÊ¢ ÃÁø ‡Ê⁄UË⁄UË¢– ¬˝ÊáÊÈ ê„UÁáÊ¡H 36H ◊ª ©UäflËZÁøÿÊ Á⁄UªÊÁŸªÊ– ¬È…UÃË
ÃÁø ‡ÊÁÄà ¬Ò¥ ªÊ– ©UŒÊŸÈ ∞Á‚ÿÊ Á∂¢ªÊ– ¬ÊòÊ ¡Ê„U∂ ËH 37H •œÊ⁄¢Uœ˝ÊøÁŸ
flÊ„U– •¬ÊŸÈ „¥ ŸÊ◊ ∂Ê„U– √ÿʬ∑§¬áÊ¥ „UÊÿ– √ÿÊŸÈ ÃÁøH 38H
•Ê⁄UÊÁª∂ÁŸ ⁄U‚¥– ‡Ê⁄UË⁄U ÷⁄UË ‚Á⁄U‚¥– •ÊÁáÊ Ÿ ‚Ê¢Á«UÃÊ¢ •‚– ‚fl¸‚¢œË¥H 39H
∞Á‚ÿÊ ßÿÊ ⁄UÊ„U≈UË¥– ◊ª ÃÁø Á∑˝§ÿÊ ¬Ê∆UË¥– ‚◊ÊŸ ∞‚Ë Á∑§⁄UË≈UË– ’ÊÁ∂¡
ªÊH 340H •ÊÁáÊ ¡Ê¢÷߸ Á‡Ê¢∑§ …¥U∑§⁄U– ∞‚Ò‚Ê „UÊÂ √ÿʬÊ⁄U– ŸÊª ∑ͧ◊¸
∑Χ∑§⁄U– ßàÿÊÁŒ „UÊÿH 41H ∞fl¢ flÊÿÍøË „U øc≈ÔUÊ– ∞∑§ËÁø ¬⁄UË ‚È÷≈UÊ–
fløŸÊSÃfl ¬Ê∂≈UÊ– ÿÂ ¡H 42H Ã ÷Œ∂Ë flÎÁûʬ¢Õ¥– flÊÿȇÊÁÄà ªÊ
∞Õ¥– ∑§◊¸∑§Ê⁄UáÊ øÊÒÕ¥– ∞‚¥ ¡ÊáÊH 43H •ÊÁáÊ ´§ÃÈ ’⁄UflÊ ‡ÊÊ⁄UŒÈ– ‡ÊÊ⁄UŒË¥
¬È…UÃË øÊ¢ŒÈ– ø¢º˝Ë¥ ¡Ò‚Ê ‚¢’¢œÈ– ¬ÍÌáÊ◊øÊH 44H ∑§Ê¢ fl‚¢ÃË¥ ’⁄UflÊ •Ê⁄UÊ◊È–
•Ê⁄UÊ◊Ë¥„UË Á¬˝ÿ‚¢ª◊È– ‚¢ª◊Ë¥ •Êª◊È– ©U¬øÊ⁄UÊ¢øÊH 45H ŸÊŸÊ ∑§◊›UË¥
¬Ê¢«UflÊ– Áfl∑§Ê‚È ¡Ò‚Ê ’⁄UflÊ– Áfl∑§Ê‚Ë¥„UË ÿÊflÊ– ¬⁄UʪÊøÊ ÃÊH 46H
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 437

flÊø ’⁄Ufl¥ ∑§Áflàfl– ∑§ÁflàflË¥ ’⁄Ufl¥ ⁄UÁ‚∑§àfl– ⁄UÁ‚∑§àflË¥ ¬⁄UÃûfl-– S¬‡Êȸ

¡Ò‚ÊH 47H ÃÒ‚Ë ‚fl¸flÎÁûÊflÒ÷flË¥– ’ÈÁhÁø ∞∑§∂Ë ’⁄UflË– ’ÈhË„UË ’⁄Ufl
ŸflË– ߢÁº˝ÿ¬˝ÊÒ…UËH 48H ߢÁº˝ÿ¬˝ÊÒ…UË◊¢«U›UÊ– o΢ªÊL§ ∞∑§Áø ÁŸ◊¸›UÊ– ¡Ò¥
•Áœc∆ÔUÊÁòÊÿÊ¢ ∑§Ê¢ ◊›UÊ– ŒflÃÊ¢øÊ ¡ÊH 49H ê„UáÊÊÒÁŸ øˇÊÈ⁄UÊÁŒ∑§Ë¥ ŒÊ„¥U–
ߢÁº˝ÿÊ¢ ¬Ê∆UË¥ SflʟȪ˝„¥U– ‚ÍÿʸÁŒ∑§Ê¢ ∑§Ê¢ •Ê„U– ‚È⁄UÊ¢ø¥ fl΢ŒH 350H Ã¥
Œflfl΢Œ ’⁄Ufl¥– ∑§◊¸∑§Ê⁄UáÊ ¬Ê¢øfl¥– •¡È¸ŸÊ ∞Õ ¡ÊáÊÊfl¥– ŒflÊ ê„UáÊH 51H
∞fl¢ ◊ÊŸ ÃÈÁ¤Êÿ •ÊÿáÊË– ÃÒ‚Ë ∑§◊¸¡ÊÃÊ¢øË „U πÊáÊË– ¬¢øÁflœ •Ê∑§áÊËZ–
ÁŸM§Á¬∂ËH 52H •ÊÃÊ¢ „UÁø πÊáÊË flÊ…U– ◊ª ∑§◊ʸøË ‚ÎÁc≈ÔU ÉÊ«U– Á¡„UË¥
Ã „UÃÈ„UË ©UÉÊ«U– ŒÊ™¢§ ¬Ê¢øÒH 53H
‡Ê⁄UË⁄UflÊæ˜U◊ŸÊÁ÷ÿ¸à∑§◊¸ ¬˝Ê⁄U÷Ã Ÿ⁄U—–
ãÿʃÿ¢ flÊ Áfl¬⁄UËâ flÊ ¬ÜøÒÃ ÃSÿ „UÃfl—H 15H
Ã⁄UË •fl‚ʢà •Ê∂Ë ◊ÊœflË– Ã „UÃÈ „UÊÿ Ÿfl¬À∂flË¥– ¬À∂fl ¬Èc¬¬È¢¡
ŒÊflË– ¬Èc¬ »§›UÊÃ¥H 54H ∑§Ê¢ flÊÌ·ÿ •ÊÁáÊ¡ ◊ÉÊÈ– ◊ÉÊ¥ flÎÁc≈ÔU¬˝‚¢ªÈ–
flÎc≈ÔUËSÃfl ÷ÊªÈ– ‚Sÿ‚ÈπÊøÊH 55H ŸÊÃ⁄UË ¬˝ÊøË •L§áÊÊÃ¥ Áflÿ– •L§áÊ¥
‚ÍÿÊ¸ŒÿÊ „UÊÿ– ‚ÍÿZ ‚ª›UÊ ¬Ê„U– ÁŒflÊ ¡Ò‚ÊH 56H ÃÒ‚¥ ◊Ÿ „UÃÈ ¬Ê¢«UflÊ–
„UÊÿ ∑§◊¸‚¢∑§À¬÷ÊflÊ– ÃÊ ‚¢∑§À¬È ∂ÊflË ÁŒflÊ– flÊøøÊ ªÊH 57H ◊ª
flÊøøÊ ÃÊ ÁŒfl≈UÊ– ŒÊflË ∑Χàÿ¡ÊÃÊ¢ÁøÿÊ flÊ≈UÊ– Ã√„UÊ¢ ∑§Ãʸ Á⁄Uª ∑§Ê◊∆UÊ¢–
∑§Ã¸ÎàflÊëÿÊH 58H ÃÕ ‡Ê⁄UË⁄UÊÁŒ∑§ Œ›UflÊ«¥U– ‡Ê⁄UË⁄UÊÁŒ∑§Ê¢ „UÃÈÁø ÉÊ«U–
∂Ê „U∑§Ê◊ ∂Êπ¢«¥U– ÁŸflʸÁ›U¡ ¡Ò‚¥H 59H ∑§Ê¢ ÃÊ¢ÕÈflÊøÊ ÃÊáÊÊ– ÃÊ¥ÕÈ
ÉÊÊÁ∂ÃÊ¢ flÒ⁄UáÊÊ– ÃÊ âÃÈÁø ÁfløˇÊáÊÊ– „UÊÿ ¬≈ÈUH 360H ÃÒ‚¥ ◊ŸflÊøÊŒ„UÊø¥–
∑§◊¸ ◊ŸÊÁŒ „UÃÈÁø ⁄Uø– ⁄UàŸË¥ ÉÊ«U ⁄UàŸÊø¥– Œ›UflÊ«¥U ¡flË¥H 61H ∞Õ
‡Ê⁄UË⁄UÊÁŒ∑¥§ ∑§Ê⁄UáÊ¥– Ã¥Áø „UÃÈ ∑§flË¥ „¥U ∑§ÊáÊ¥– •¬ÁˇÊ¡ Ã⁄UË ÃáÊ¥–
•flœÊÁ⁄U¡ÊH 62H •Êß∑§Ê ‚ÍÿʸÁøÿÊ ¬˝∑§Ê‡ÊÊ– „UÃÈ ∑§Ê⁄UáÊ ‚ÍÿȸÁø ¡Ò‚Ê–
∑§Ê¢ ™¢§‚Êø¥ ∑§Ê¢«¥U ™¢§‚Ê– flÊ…UUË „UÃÈH 63H ŸÊŸÊ flÊÇŒflÃÊ flÊŸÊflË– ÃÒ¥
flÊøÊÁø ∂ʪ ∑§Ê◊flÊflË– ∑§Ê¢ flŒÊ¢ flŒ¥Áø ’Ê∂ ÊflË– ¬˝ÁÃc∆ÔUÊ ¡flË¥H 64H
ÃÒ‚¥ ∑§◊ʸ ‡Ê⁄UË⁄UÊÁŒ∑¥§– ∑§Ê⁄UáÊ „¥U ∑§Ë⁄U ∆UÊ©U∑¥§– ¬⁄UË „¥UÁø „UÃÈ Ÿ øÈ∑§– „¥U„UË
∞ÕH 65H •ÊÁáÊ Œ„UÊÁŒ∑§Ë¥ ∑§Ê⁄UáÊË¥– Œ„UÊÁŒ „UÃÈ Á◊›UáÊË¢– „UÊÿ ¡ÿÊ
©U÷Ê⁄UáÊË– ∑§◊¸¡ÊÃÊ¢H 66H Ã¥ ‡ÊÊSòÊÊÕZ ◊ÊÁŸ∂ÿÊ– ◊ʪʸ •ŸÈ‚⁄U œŸ¢¡ÿÊ–
438 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Ã⁄UË ãÿÊÿ ÃÊ ãÿÊÿÊ– „UÃÈ „UÊÿH 67H ¡Ò‚Ê ¬¡¸ãÿÊŒ∑§ÊøÊ ∂Ê≈ÈU– Áfl¬Êÿ¥
œ⁄UË ‚Ê›UËøÊ ¬Ê≈ÈU– ÃÊ Á¡⁄U ¬⁄UË •øÊ≈È– ©U¬ÿÊªÈ •ÊÕËH 68H ∑§Ê¢ ⁄UÊ·¥
ÁŸÉÊÊ∂¥ •flø≈¥U– ¬Á«U∂¥ mÊ⁄U∑§ÁøÿÊ flÊ≈U– Ã¥ Á‡ÊáÊ ¬⁄UË ‚ÈŸÊ≈¥U– Ÿ flÁøÃË
¬Œ¥H 69H ÃÒ‚¥ „UÃÈ∑§Ê⁄UáÊ ◊›¥U– ©U∆UË ∑§◊¸ ¡¥ •Ê¢œ›¥U– Ã¥ ‡ÊÊSòÊÊø¥ ∂Ê„U
«UÊ›U– ÃÒ¥ ãÿÊÿ ê„UÁáʬH 370H ŸÊ ŒÍœ flÊÁ…UÃÊ¢ ∆UÊflÊ ¬Êfl– âfl ©UÃÊÁŸ
¡Êÿ Sfl÷Êfl¥– ÃÊ„UË fl¥øÈ ¬⁄UË Ÿ√„U– fl¥Áø∂¥ Ã¥H 71H ÃÒ‚¥ ‡ÊÊSòÊ‚ÊsÔ¥flËáÊ–
∑§∂¥ ŸÊ„U ¡⁄UË •∑§Ê⁄UáÊ– Ã⁄UË ∂ʪÊ ∑§Ê¢ ŸÊªfláÊ– ŒÊŸ∂πË¥H 72H •ªÊ
’ÊflãŸÊ fláÊʸ¬⁄UÃÊ– ∑§ÊáÊ ◊¢òÊÈ •Ê„U ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ∑§Ê¢ ’Êfl㟄UË ŸÈìÊÊÁ⁄UÃÊ¢–
¡ËflÈ •ÊÕËH 73H ¬⁄UË ◊¢òÊÊøË ∑§«U‚áÊË– ¡¢fl ŸÁáÊ¡ ∑§ÊŒ¢«U¬ÊáÊË– âfl
©UìÊÊ⁄U»§›U flÊáÊË– Ÿ ¬fl ¡flË¥H 74H ÃflË¥ ∑§Ê⁄UáÊ„UÃÈÿÊª¥– ¡¥ Á’‚Ê≈U
∑§◊¸ ÁŸª– Ã¥ ‡ÊÊSòÊÊÁøÿ Ÿ ∂ª– ∑§Ê¢‚ ¡¢flH 75H ∑§◊¸ „UÊÃÁø •‚
Ã√„UÊ¥„UË– ¬⁄UË Ã¥ „UÊáÊ¥ Ÿ√„U ¬Ê„UË¥– ÃÊ •ãÿÊÿÊ ªÊ •ãÿÊÿË¥– „UÃÈ „UÊÿH 76H
ÃòÊÒfl¢ ‚Áà ∑§Ãʸ⁄U◊Êà◊ÊŸ¢ ∑§fl∂¢ ÃÈ ÿ—–
¬‡ÿàÿ∑ΧÒÈÁhàflÊ㟠‚ ¬‡ÿÁà ŒÈ◊¸Á×H 16H
∞fl¢ ¬¢ø∑§Ê⁄UáÊÊ¢ ∑§◊ʸ– ¬Ê¢ø„UË „UÃÈ „U ‚È◊Á„U◊Ê– •ÊÃÊ¢ ∞Õ¥ ¬Ê„¥U ¬Ê¢
•Êà◊Ê– ‚Ê¢¬«U∂ Ê •‚H 77H ÷ÊŸÈ Ÿ „UÊÁŸ M§¬¥ ¡Ò‚Ë¥– øˇÊÈM§¬ÊÃ¥
¬˝∑§Ê‡ÊË– •Êà◊Ê Ÿ „UÊÁŸ ∑§◊Z ÃÒ‚Ë¥– ¬˝∑§Á≈Uà •‚ ªÊH 78H ¬Ò¥ ¬˝ÁÃÁ’¢’
•ÊÁ⁄U‚Ê– ŒÊã„UË Ÿ „UÊÁŸ flË⁄U‡ÊÊ– ŒÊ„UË¥Ã¥ ¬˝∑§Ê‡ÊË ¡Ò‚Ê– ãÿÊ„UÊÁ›UÃÊ
ÃÊH 79H ∑§Ê¢ •„UÊ⁄UÊòÊ ‚ÁflÃÊ– Ÿ „UÊÁŸ ∑§⁄UË ¬¥«ÈU‚ÈÃÊ– ÃÒ‚Ê •Êà◊Ê
∑§◊¸∑§Ãʸ– Ÿ „UÊÁŸ ŒÊflËH 380H ¬⁄UË Œ„UÊ„¢U◊ÊŸ÷È∂ Ë– ¡ÿÊøË ’ÈÁh
Œ„UË¥ø •ÊÃ∂Ë– ¡ÿÊ •Êà◊Áfl·ÿË¥ ¡Ê∂Ë– ◊äÿ⁄UÊòÊË ªÊH 81H ¡áÊ¥
øÒÃãÿÊ ß¸‡fl⁄UÊ ’˝rÊÔÊ– Œ„UÁø ∑§∂¥ ¬⁄U◊‚Ë◊Ê– ÃÿÊ •Êà◊Ê ∑§Ãʸ „U ¬˝◊Ê–
•∂Ê ≈U ©U¬¡H 82H •Êà◊ÊÁø ∑§◊¸∑§Ãʸ– „UÊ„UË ÁŸ‡øÿÊ ŸÊ„UË¥ ÃûflÃÊ¢–
Œ„UÊÁø ◊Ë ∑§◊¸∑§Ãʸ– ◊ÊÁŸÃÊ ‚ÊøH 83H ¡ •Êà◊Ê ◊Ë ∑§◊ʸÃËÃÈ–
‚fl¸∑§◊¸‚ÊÁˇÊ÷ÍÃÈ– „U •Ê¬∂Ë ∑§„UË¥ ◊ÊÃÈ– ŸÊÿ∑§Áø ∑§ÊŸË¥H 84H ê„UáÊÊÒÁŸ
©U◊¬Ê •Êà◊ÿÊÃ¥– Œ„UÁøfl⁄UË ◊Áfl¡ ∞Õ¥– ÁflÁøòÊ ∑§Ê߸ ⁄UÊÁòÊ ÁŒfl‚ÊÃ¥–
«ÈU«ÈU›U Ÿ ∑§⁄UËH 85H ¬Ò¥ ¡áÊ¥ •Ê∑§Ê‡ÊË¥øÊ ∑§„UË¥– ‚àÿ ‚Íÿ¸È ŒÁπ∂Ê ŸÊ„UË¥–
ÃÊ ÁÕÀ∂⁄UË¥ø¥ Á’¢’ ∑§Ê߸– ◊ÊŸÍ¢ Ÿ ∂Ê„UH 86H ÁÕÀ∂⁄UÊøÁŸ ¡Ê∂¬áÊ¥–
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 439

‚ÍÿʸÁ‚ •ÊáÊË „UÊáÊ¥– àÿÊëÿÊ ŸÊ‡ÊË¥ ŸÊ‡ÊáÊ¥– ∑¢§¬¥ ∑¢§¬ÍH 87H •ªÊ
ÁŸÁº˝SÃÊ øflÊ Ÿÿ– âfl SflåŸ ‚Êø „UÊ¥ ∂Ê„U– ⁄UîÊÈ ŸáÊÃÊ¢ ‚Ê¬Ê Á’„U–
ÁflS◊Ê ∑§fláÊH 88H ¡¢fl ∑§fl›U •ÊÁÕ «UÊ›UÊ¢– âfl ø¢º˝È ŒπÊflÊ ∑§Ë¥
Á¬¢fl›UÊ– ∑§Êÿ ◊Ϊ˥„UË¥ ◊Ϊ¡›UÊ– ÷Ê›UÊfl¥ ŸÊ„UË¥H 89H ÃÒ‚Ê ‡ÊÊSòʪÈM§øÁŸ
ŸÊ¢fl¥– ¡Ê flÊ⁄UÊ„UË ≈¥U∑§Ê¥ ŸŒË Á‚fl¥– ∑§fl›U ◊ÊÒ…KÊøÁŸÁø ¡Ëfl¥– Á¡ÿÊ∂Ê
¡ÊH 390H ÃáÊ¥ Œ„UÊà◊ŒÎc≈ÔUË◊È›¥U– •Êà◊ÿÊ ÉÊʬ Œ„UÊø¥ ¡Ê›¥U– ¡Ò‚Ê
•÷˝ÊøÊ flªÈ ∑§ÊÀ„¥U– ø¢º˝Ë¥ ◊ÊŸËH 91H ◊ª ÃÿÊ ◊ÊŸáÊÿÊ‚Ê∆UË¥– Œ„U’¢ÁŒ‡ÊÊ›U
Á∑§⁄UË≈UË– ∑§◊ʸëÿÊ flÖÊ˝ªÊ¢∆UË– ∑§›UÊ‚ ÃÊH 92H ¬Ê„¥U ¬Ê¢ ’h ÷ÊflŸÊ
ŒÎ…UÊ– ŸÁ›Uÿfl⁄UË ÃÊ ’ʬȫUÊ– ∑§Êÿ ◊Ê∑§›UÿÊÁ„U ¬ÊÿÊøÊ øfl«UÊ– Ÿ ∆U∑§Áø
¬È¢‚ÊH 93H ê„UáÊÊÒÁŸ ÁŸ◊¸›U •Êà◊SflM§¬Ë¥– ¡Ê ¬˝∑ΧÃËø¥ ∑§∂¥ •Ê⁄UÊ¬Ë– ÃÊ
∑§À¬∑§Ê«UËëÿÊ ◊ʬ˥– ◊flËÁø ∑§◊ZH 94H •ÊÃÊ¢ ∑§◊ʸ◊Ê¡Ë¥ •‚– ¬⁄UË
ÃÿÊÃ¥ ∑§◊¸ Ÿ S¬‡Ê¸– fl«UflÊŸ›UÊÃ¥ ¡Ò‚¥– ‚◊Ⱥ˝ÊŒ∑§H 95H ÃÒ‚¥ÁŸ
flª›U¬áÊ¥– ¡ÿÊø¥ ∑§◊ËZ •‚áÊ¥– ÃÊ ∑§Ë⁄U •Ê›UπÊflÊ ∑§fláÊ¥– Ã⁄UË
‚Ê¢ªÊ¥H 96H ¡ ◊ÈÄÃÊÃ¥ ÁŸœÊ¸Á⁄UÃÊ¢– ∂Ê÷ •Ê¬∂Ëø ◊ÈÄÃÃÊ– ¡Ò‚Ë ŒË¬¥
ÁŒ‚ ¬Ê„UÃÊ¢– •Ê¬∂Ë flSÃÈH 97H ŸÊÃ⁄UË Œ¬¸áÊÈ ¡¢fl ©UÁ≈U¡– âfl
•Ê¬áʬÿÊ¢ •Ê¬áÊ ÷Á≈U¡– ∑§Ê¢ ÃÊÿ ¬ÊflÃÊ¢ ÃÊÿ „UÊ߸¡– ∂fláÊ¥ ¡flË¥H 98H
„¥U •‚Ê ¬⁄UÃÊÁŸ ◊ʪÈÃ¥– ¬˝ÁÃÁ’¢’ ¬Ê„U Á’¢’ÊÃ¥– âfl ¬Ê„UáÊ¥ ¡Ê©UŸË •ÊÁÿÃ¥–
Á’¢’Áø „UÊÿH 99H ÃÒ‚¥ „UÊ⁄U¬∂¥ •Ê¬áʬ¥ ¬Êfl– ÃÒ¥ ‚¢ÃÊ¢Ã¥ ¬Ê„UÃÊ¢
Áª¢fl‚Êfl¥– ê„UáÊÊÒÁŸ flÊŸÊfl ∞∑§Êfl– ÃÁø ‚ŒÊH 400H ¬⁄UË ∑§◊˸ •‚ÊÁŸ
∑§◊Z– ¡Ê ŸÊfl⁄U ‚◊¥Áfl·◊¥– ø◊¸øˇÊÍ¢øÁŸ øÊ◊¥– ŒÎÁc≈ÔU ¡Ò‚ËH 1H ÃÒ‚Ê
‚Ê«Ufl∂Ê ¡Ê •Ê„U– ÃÿÊø¥ M§¬ •ÊÃÊ¢ ¬Ê„¥U– ©U¬¬ûÊËøË ’Ê„U– ©U÷™§ÁŸ
‚Ê¢ªÊ¥H 2H
ÿSÿ ŸÊ„昧∑ΧÃÊ ÷ÊflÊ ’ÈÁhÿ¸Sÿ Ÿ Á∂åÿÃ–
„UàflÊÁ¬ ‚ ß◊Ê°À∂Ê∑§Ê㟠„UÁãà Ÿ ÁŸ’äÿÃH 17H
Ã⁄UË •ÁfllÁøÿÊ ÁŸŒÊ– Áfl‡flSflåŸÊøÊ „UÊ œÊ¢ŒÊ– ÷ÊªËà „UÊÃÊ ¬˝’ÈhÊ–
•ŸÊÁŒ ¡ÊH 3H ÃÊ ◊„UÊflÊÄÿÊøÁŸ ŸÊ¢fl¥– ªÈL§∑Χ¬øÁŸ ÕÊ¢fl¥– ◊ÊÕÊ¢ „UÊÃÈ
∆UÁfl∂Ê Ÿ√„U– ÕʬÁ≈U∂ Ê ¡Ò‚ÊH 4H ÃÒ‚Ê Áfl‡flSflåŸ¥‚Ë¥ ◊ÊÿÊ– ŸËŒ
‚Ê¢«UÍÁŸ œŸ¢¡ÿÊ– ‚„U‚Ê øß∂Ê •mÿÊ-– Ÿ¢Œ¬áÊ¥ ¡ÊH 5H Ã√„UÊ¢ ◊Ϊ¡›UÊø ¬Í⁄U–
440 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÁŒ‚Ã ∞∑§ ÁŸ⁄¢UÃ⁄U– „UÊ⁄U¬ÃË ∑§Ê¢ ø¢º˝∑§⁄U– »§Ê¢∑§ÃÊ¥ ¡Ò‚H 6H ∑§Ê¢ ’Ê›Uàfl
ÁŸÉÊÊÁŸ ¡Êÿ– ÃÒ¥ ’ʪÈ∂ Ê ŸÊ„UË¥ òÊÊÿ– ¬Ò¥ ¡›UÊÁ∂ÿÊ ß¢œŸ Ÿ „UÊÿ– ⁄¢UœŸ
¡flË¥H 7H ŸÊŸÊ øflÊ •ÊÁ∂ÿÊ ¬Ê∆UË¥– ÃÒ¥ SflåŸ Ÿ ÁŒ‚ ÁŒ∆UË– ÃÒ‚Ë
•„¢U◊◊ÃÊ Á∑§⁄UË≈UË– ŸÈ⁄UÁø ÃÿÊH 8H ◊ª ‚Íÿ¸È •Ê¢œÊ⁄UÊ∂ʪ˥– Á⁄UÉÊÊ ∑§Ê¥
÷∂Ã ‚È⁄¢UªË¥– ¬⁄UË ÃÊ ÃÿÊëÿÊ ÷ʪ˥– ŸÊ„UË¥Áø ¡Ò‚ÊH 9H ÃÒ‚Ê •Êà◊àfl¥
flÁc≈ÔU∂ Ê „UÊÿ– ÃÊ ¡ÿÊ ÃÿÊ ŒÎ‡ÿÊÃ¥ ¬Ê„U– Ã¥ ŒÎ‡ÿ º˝c≈ÔU¬áÊ¥‚Ë¥ „UÊà ¡Êÿ–
ÃÿÊø¥Áø M§¬H 410H ¡Ò‚Ê flÁã„U ¡ÿÊ ∂ʪ– Ã¥ flÁã„UÁø ¡ÊÁ∂ÿÊ •Ê¢ª¥–
ŒÊsԌʄU∑§Áfl÷ʪ¥– ‚Ê¢Á«U¡ Ã¥H 11H ÃÒ‚Ê ∑§◊ʸ∑§Ê⁄UÊ ŒÈ¡ÿÊ– ÃÊ ∑§Ã̧¬áÊÊøÊ
•Êà◊ÿÊ– •Ê›È •Ê∂Ê ÃÊ ªÁ∂ÿÊ– ∑§Ê¢„UË¥ ’Ê„UË¥ ¡¥ ©U⁄UH 12H ÁÃÿ
•Êà◊ÁSÕÃËøÊ ¡Ê ⁄UÊflÊ– ◊ª ÃÊ Œ„UË¥ ßÿ ¡ÊáÊ∂ ∆UÊflÊ– ∑§Êÿ ¬˝∂ÿÊ¢’ÍøÊ
©UãŸÊ„UÊ– flÊÉÊÈ ◊ÊŸËH 13H ÃÒ‚Ë Ã ¬Íáʸ •„¢UÃÊ– ∑§Ê߸ Œ„U¬áÊ¥ ¬¢«È‚ÈÃÊ–
•Êfl⁄U ∑§Ê߸ ‚ÁflÃÊ– Á’¢’¥ œÁ⁄U∂ ÊH 14H ¬Ò¥ ◊ÕÍÁŸ ∂Ê áÊË ÉÊ¬– Ã¥ ◊ʪÈÃË
ÃÊ∑§Ë¥ ÉÊʬ– Ã⁄UË Ã¥ •Á∂åìáÊ¥ Á‚¢¬– ÃáÊ¥‚Ë¥ ∑§Ê߸H 15H ŸÊŸÊ ∑§Êc∆ÔUÊÒŸË
flË⁄U‡ÊÊ– flª›UÊ ∑§Á∂ÿÊ „ÈUÃʇÊÊ– ⁄UÊ„U ∑§Êc∆ÔUÊÁøÿÊ ◊Ê¢ŒÈ‚Ê– ∑§Ê¥«U∂¬áÊ¥H 16H
∑§Ê¢ ⁄UÊòÊËÁøÿÊ ©Œ⁄UÊ•Ê¢ÃÈ– ÁŸÉÊÊ∂Ê ¡Ê „UÊ ÷ÊSflÃÈ– ÃÊ ⁄UÊòÊË ∞‚Ë ◊ÊÃÈ– ∞∑§
∑§ÊÿËH 17H ÃÒ‚¥ fll flŒ∑§¬áÊ¥‚Ë– ¬Á«U∂¥ ∑§Ê¢ ¡ÿÊø ª˝Ê‚Ë¥– ÃÿÊ Œ„U
◊Ë ∞‚Ë– •„¢UÃÊ ∑Ò¥§øËH 18H •ÊÁáÊ •Ê∑§Ê‡Ê¥ ¡Õ¥ ¡ÕÈŸË– ¡Ê߸¡ ÃÕ
•‚ ÷⁄UÊŸË– ê„UáÊÊÒÁŸ ∆U∂¥ ∑§Ê¥ŒÊÁŸ– •Ê¬¥•Ê¬H 19H ÃÒ‚¥ ¡¥ ÃáÊ¥ ∑§⁄UÊfl¥–
ÃÊ Ã¥Áø •Ê„U Sfl÷Êfl¥– ◊Ê ∑§ÊáÊ¥ ∑§◊ËZ flc≈ÔUÊfl¥– ∑§Ã¸¬áÊ¥H 420H ŸÈ⁄UÁø
ªªŸÊflËáÊ ∆UÊflÊ– ŸÊ„UÁø ‚◊Ⱥ˝Ê ¬˝flÊ„UÊ– ŸÈ∆UËÁø œ˝ÈflÊ ¡ÊflÊ¥– ÃÒ‚¥
¡Ê„UÊ∂¥ H 21H ∞‚ÁŸ •„¢U∑ΧÁÃ÷ÊflÊ– ¡ÿÊøÊ ’ÊœË¥ ¡Ê„U∂ Ê flÊflÊ– Ã:„UË
Œ„UÊ ¡¢fl ÁŸflʸ„UÊ– âfl •ÊÕË ∑§◊ZH 22H flÊ⁄UÊ ¡⁄UË flÊ¡ÊÁŸ flÊ‚⁄U– Ã⁄UË
ÃÊ «UÊ∂ L§πË¥ ©U⁄U– ∑§Ê¢ ‚¥Œ¥ º˝ÈÁà ⁄UÊ„U ∑§Ê¬È⁄¥U– fl¥ø∂ŸËH 23H ∑§Ê¢ ‚⁄U∂ÿÊ
ªËÃÊøÊ ‚◊Ê⁄¢U÷È– Ÿ flø ⁄UÊ„Ufl∂¬áÊÊøÊ ˇÊÊ÷È– ÷Í◊Ë ∂Ê›UÊŸË ªÁ∂ÿÊ •¢’È–
flÊ∂ ÕÊ⁄UH 24H •ªÊ ◊Êfl›U∂ÁŸ •∑Z§– ‚¢äÿÁøÿ ÷ÍÁ◊∑§– ÖÿÊÁÃŒËåÃË
∑§ÊÒÃÈ∑¥§– ÁŒ‚ ¡Ò‚ËH 25H ¬Ò¥ ∂ˇÊ ÷ÁŒÁ∂ÿÊ„UËfl⁄UË– ’ÊáÊ œÊ¢flÁø
âflfl⁄UË– ¡¢fl ÷⁄U∂ Ë •ÊÕË ©U⁄UË– ’›UÊøË ÃH 26H ŸÊŸÊ ø∑˝§Ë¥ ÷Ê¢«¥U
¡Ê∂¥– Ã¥ ∑ȧ∂Ê∂¥ ¬⁄UÃ¥ Ÿ∂¥– ¬⁄UË ÷˝◊¥Áø Ã¥ ◊ÊÁª∂– ÷Êfl¢Á«U∂¬áÊ¥H 27H
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 441

ÃÒ‚Ê Œ„UÊÁ÷◊ÊŸÈ ªÁ∂ÿÊ– Œ„U ¡áÊ¥ Sfl÷Êfl¥ œŸ¢¡ÿÊ– ¡Ê∂¥ Ã¥ •¬Ò‚ÿÊ–
øc≈ÔUflËø Ã¥H 28H ‚¢∑§À¬¥flËáÊ Sfl埖 Ÿ ∂ÊÁflÃÊ¢ ŒÊ¢ªËø¥ ’Ÿ– Ÿ ⁄UÁøÃÊ¢
ª¢œfl¸÷fl È Ÿ– ©U∆UË ¡Ò‚H¥ 29H •Êà◊ÿÊøÁŸ ©Ul◊fl ¥ ËáÊ– ÃÒ‚¥ Œ„UÊÁŒ¬¢ø∑§Ê⁄UáÊ–
„UÊÿ •Ê¬áÊÿÊ¢ •Ê¬áÊ– Á∑˝§ÿÊ¡ÊÃH 430H ¬Ò¥ ¬˝ÊøËŸ‚¢S∑§Ê⁄Ufl‡Ê¥– ¬Ê¢ø„UË
∑§Ê⁄UáÊ¥ ‚„UÃÈ∑¥§– ∑§Ê◊flË¡ÃË ªÊ •Ÿ∑¥§– ∑§◊ʸ∑§Ê⁄¥UH 31H ÃÿÊ ∑§◊ʸ◊Ê¡Ë¥
◊ª– ‚¢„U⁄UÊ •ÊÉÊfl¥ ¡ª– •ÕflÊ Ÿfl¥ øÊ¢ª– •ŸÈ∑§⁄UÊH 32H ¬⁄UË ∑ȧ◊ÈŒ
∑Ò§‚ÁŸ ‚È∑§– ∑Ò§‚¥ Ã¥ ∑§◊›U »§Ê¥∑§– „UË¥ ŒÊã„UË¥ ⁄UflË Ÿ Œπ– ¡ÿʬ⁄UËH 33H
∑§Ê¥ flË¡È fl·Ê¸ÁŸ •Ê÷Ê›U– Á∆U∑§Á⁄UÿÊ •ÊÃÊ ÷ÍÛU– •ÕflÊ ∑§M¥§ ‡ÊÊ«˜Ufl›U–
¬˝‚ÛÊÊflÎc≈ÔUËH 34H Ã⁄UË ÃÿÊ ŒÊ„UË¥Ã¥ ¡Ò‚¥– ŸÁáÊ¡Áø ∑§Ê¢ •Ê∑§Ê‡Ê¥– ÃÒ‚Ê
Œ„UË¥ø ¡Ê •‚– ÁflŒ„UŒÎc≈ÔUËH 35H ÃÊ Œ„UÊÁŒ∑§Ë¥ øc≈ÔUË¥– ÉÊ«UÃÊ¢ ◊Ê«UÃÊ¢
„U ‚Îc≈ÔUË– Ÿ Œπ SflåŸ ŒÎCË– øß∂Ê ¡Ò‚ÊH 36H ∞:„UflË¥ øÊ◊Êø
«UÊ›Ufl⁄UË– ¡ ŒπÃË Œ„UÁøfl⁄UË– Ã ∑§Ë⁄U ÃÊ √ÿʬÊ⁄UË– ∞‚¥Áø ◊ÊÁŸÃËH 37H
∑§Ê¢ ÃáÊÊøÊ ’Ê„ÈU∂ Ê– ¡Ê •Êª⁄UÊ◊⁄¥U ∆UÁfl∂Ê– ÃÊ ‚ÊøÁø ⁄UÊπÃÊ ∑§ÊÀ„UÊ–
◊ÊÁŸ¡ ŸÊH 38H Á¬‚¥ Ÿ‚∂¥ ∑§Ê¢ ŸÊªfl¥– „¥U ∂Ê∑§Ë¥ ÿ™§ÁŸ ¡ÊáÊÊfl¥–
∆UÊáÊÊÁ⁄UÿÊ¥ø¥ ◊flÊfl¥– •ÊÁáÊ∑§Ë¥ ÉÊÊÿH 39H ∑§Ê¥ ◊„UÊ‚ÃËø ÷Êª– Œπ
∑§Ë⁄U ‚∑§›U ¡ª– ¬⁄UË Ã •ÊªË ŸÊ •Ê¢ª– ŸÊ ∂Ê∑ȧ ŒπH 440H ÃÒ‚Ê
SflSflM§¬¥ ©UÁ∆U∂Ê– ¡Ê ŒÎ‡ÿ¥‚Ë¥ º˝c≈ÔUÊ •Ê≈U∂Ê– ÃÊ ŸáÊ ∑§Êÿ ⁄UÊ„U≈U∂Ê–
ߢÁº˝ÿª˝Ê◊ÈH 41H •ªÊ ÕÊ⁄UË¥ ∑§À∂Ê›UË¥ ∑§À∂Ê›U ‚ÊŸ– ∂Ê¬ÃÊ¢ ÁÃ⁄UË¥øÁŸ
¡Ÿ¥– ∞∑§Ë¥ ∞∑§ ÁªÁ›U∂¥ „¥U ◊Ÿ¥– ◊ÊÁŸ¡ ¡:„UËH 42H Ã:„UË ©UŒ∑§Ê¬˝ÁÃ
¬Ê„UË¥– ∑§ÊáÊ ª˝Á‚Â ∑§Ê߸– ÃÒ‚¥ ¬ÍáÊʸ ŒÈ¡¥ ŸÊ„UË¥– ¡¥ ÃÊ ◊Ê⁄UËH 43H
‚ÈfláÊʸÁøÿÊ ø¢Á«U∑§Ê– ‚Èfláʸ‡ÊÍ›¥UÁø ŒπÊ– ‚ÈfláÊʸÁøÿÊ ◊Á„UπÊ– ŸÊ‡ÊÈ
∑§∂ÊH 44H ÃÊ Œfl∂flÁ‚ÿÊ ∑§«UÊ– √ÿfl„UÊL§ ª◊∂Ê »È§«UÊ– flÊ¢øÍÁŸ ‡ÊÍ›U
◊Á„U· øÊ◊È¢«UÊ– ‚ÈfláʸÁø Ã¥H 45H ¬Ò¥ ÁøòÊË¥ø¥ ¡› „ÈUÃÊ¥‡ÊÈ– ÃÊ ŒÎc≈ÔUËøÊÁø
•Ê÷Ê‚È– ¬≈UË¥ •ÊªË ’Ê∂ Ê¢ ‡ÊÈ– ŒÊã„UË ŸÊ„UË¥H 46H ◊ÈÄÃÊø¥ Œ„U ÃÒ‚¥– „UÊ∂Ã
‚¢S∑§Ê⁄Ufl‡Ê¥– Ã¥ ŒπÊÁŸ ∂Ê∑§ Á¬‚– ∑§Ãʸ ê„UáÊÃËH 47H •ÊÁáÊ ÃÿÊ¢
∑§⁄UáÊÿÊ •Ê¢ÃÈ– ÉÊ«UÊ ÁÄUË¥ ∂Ê∑§Ê¢ ÉÊÊÃÈ– ¬⁄UË ÃáÊ¥ ∑§∂Ê „U ◊ÊÃÈ– ’Ê∂Ê¥
ŸÿH 48H •ªÊ •¢œÊL§Áø ŒπÊflÊ Ã¡¥– ◊ª ÃÊ »§«UË „¥U ’ÊÁ∂¡–
ÃÒ‚¥ ôÊÊÁŸÿÊ ŸÊ„UË¥ ŒÈ¡¥– ¡¥ ÃÊ ◊Ê⁄UËH 49H ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÿÊøË ’ÈhË–
442 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ŸáÊ ¬Ê¬¬ÈáÿÊøË ª¢œË– ª¢ªÊ ◊ËŸÁ∂ÿÊ ŸŒË– Áfl≈UÊ›ÈU ¡Ò‚ÊH 450H

•ÊªË‚Ë •ÊªË ¤Êª≈UÁ∂ÿÊ– ∑§Êÿ ¬Ê›U œŸ¢¡ÿÊ– ∑§Ë¥ ‡ÊSòÊ L§¬ •Ê¬áÊÿÊ–
•Ê¬áÊÁøH 51H ÃÒ‚¥ •Ê¬áʬÿʬ⁄UÃ¥– ¡Ê ŸáÊ Á∑˝§ÿÊ¡ÊÃÊÃ¥– ÃÕ ∑§Êÿ
Á∂¢¬flË ’ÈhËÃ¥– ÃÿÊÁøÿH 52H ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§Êÿ¸ ∑§Ãʸ Á∑˝§ÿÊ– „¥U SflM§¬Áø
¡Ê„U∂¥ ¡ÿÊ– ŸÊ„UË¥ ‡Ê⁄UË⁄UÊÁŒ∑§Ë¥ ÃÿÊ– ∑§◊ËZ ’¢œÈH 53H ¡ ∑§Ãʸ ¡Ëfl
Áfl¢ŒÊáÊË¥– ∑§Ê…ÍUÁŸ ¬Ê¢ø„UË πÊáÊË– ÉÊÁ«Uà •Ê„U ∑§⁄UáÊË¥– •Ê©UÃË¥ ŒÊ„¥UH 54H
ÃÕ ãÿÊflÊ •ÊÁáÊ •ãÿÊflÊ– „UÊ ÁmÁflœÈ ‚ÊœÍÁŸ •ÊflÊ– ©U÷ÁflÃÊ¢ Ÿ ∂flË
π¥flÊ– ∑§◊¸÷ÈflŸ¥H 55H ÿÊ ÕÊ⁄UÊ«UÊ ∑§Ë⁄U ∑§Ê◊Ê– Áfl⁄U¡Ê ŸÊ„U •Êà◊Ê– ¬⁄UË
ê„UáÊ‚Ë „UŸ ©U¬∑˝§◊Ê– „UÊÃÈ ∂ÊflËH 56H ÃÊ ‚ÊˇÊË Áøº˝Í¬È– ∑§◊¸¬˝flÎûÊËøÊ
‚¢∑§À¬È– ©U∆UË ÃÊ ∑§Ê¢ ÁŸ⁄UÊ¬È– •Ê¬áÊÁø ŒH 57H Ã⁄UË ∑§◊¸¬˝flÎûÊË„UË∂ʪ˥–
ÃÿÊ •ÊÿÊ‚È ŸÊ„UË¥ •Ê¢ªË¥– ¡ ¬˝flÎûÊËø„UË ©UÁ›UªË¥– ∂Ê ∑ȧÁø •ÊÕËH 58H
ê„UáÊÊÒÁŸ •Êà◊ÿÊø¥ ∑§fl›U– ¡Ê M§¬Áø ¡Ê„U∂ Ê ÁŸÁπ›U– ÃÿÊ ŸÊ„UË¥
’¢ÁŒ‡ÊÊ›U– ∑§◊ʸøË „UH 59H ¬⁄UË •ôÊÊŸÊëÿÊ ¬≈UË¥– •ãÿÕÊ ôÊÊŸÊø¥ ÁøòÊ
©U∆UË– ÃÕ ÁøÃÊ⁄UáÊË „U ÁòʬÈ≈UË– ¬˝Á‚h ¡ ∑§Ê¢H 460H
ôÊÊŸ¢ ôÊÿ¢ ¬Á⁄UôÊÊÃÊ ÁòÊÁflœÊ ∑§◊¸øÊŒŸÊ–
∑§⁄UáÊ¢ ∑§◊¸ ∑§Ã¸Áà ÁòÊÁflœ— ∑§◊¸‚¥ª˝„U—H 18H
¡¥ ôÊÊŸ ôÊÊÃÊ ôÊÿ– „¥U ¡ªÊø¥ ’Ë¡òÊÿ– Ã¥ ∑§◊ʸøË ÁŸ—‚¢Œ„U– ¬˝flÎÁûÊ
¡ÊáÊH.61H •ÊÃÊ¢ ÿÿÊÁø ªÊ òÊÿÊ– √ÿÄÃË flª›UÊÁ∂ÿÊ– •Êß∑¥§
œŸ¢¡ÿÊ– ∑§M¢§ M§¬H 62H Ã⁄UË ¡Ëfl‚Íÿ¸Á’¢’Êø– ⁄U‡◊Ë üÊÊòÊÊÁŒ∑¥§ ¬Ê¢ø¥–
œÊ¢flÊÁŸ Áfl·ÿ¬kÊø– »§ÊÁ«UÃË ◊…UH 63H ∑§Ë¥ ¡ËflŸÎ¬Êø flÊL§ ©U¬∂ÊáÊ¥–
ÉÊ™§ÁŸ ߢÁº˝ÿÊ¢øË¥ ∑¥§∑§ÊáÊ¥– Áfl·ÿŒ‡ÊË¥ø¥ ŸÊªfláÊ¥– •ÊáÊËà ¡H 64H „¥U
•‚Ê ß„UË¥ ߢÁº˝ÿË¥ ⁄UÊ„UÊ≈U– ¡¥ ‚ÈπŒÈ—π¥‚Ë¥ ¡ËflÊ ÷≈U– Ã¥ ‚È·ÈÁåÃ∑§Ê∂Ë¥
flÊ„U≈U– ¡Õ ôÊÊŸH 65H ÃÿÊ ¡ËflÊ ŸÊ¢fl ôÊÊÃÊ– •ÊÁáÊ ¡¥ „¥U ‚Ê¢ÁªÃ∂¥
•ÊÃÊ¢– Ã¥Áø ∞Õ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ôÊÊŸ ¡ÊáÊH 66H ¡¥ •ÁfllÁøÿ ¬Ê≈UË¥–
©U¬¡Ãπ¥flÊ Á∑§⁄UË≈UË– •Ê¬áÊÿÊÃ¥ flÊ¢≈UË– ÁÄUË¥ ∆UÊÿË¥H 67H •Ê¬ÈÁ∂ÿ
œÊ¢fl ¬È…UÊ¢– ÉÊÊ∂ÍÁŸ ôÊÿÊøÊ ªÈ¢«UÊ– ©U÷Ê⁄UË ◊ÊÁª∂Ë∑§«UÊ¢– ôÊÊÃÎàflÊÃ¥H 68H
◊ª ôÊÊÃÿÊ ôÊÿÊ ŒÊÉÊÊ¢– ÃÊ ŸÊ¢ŒáÊÈ∑§øÊ ’ªÊ– ◊Ê¡Ë¥ ¡Ê∂ÁŸ ¬Ò¥ ªÊ– flÊ„U
¡áÊ¥H 69H ∆UUÊ∑ͧÁŸ ôÊÿÊøË Á‡Ê¢fl– ¬È⁄U ¡ÿÊøË œÊ¢fl– ‚∑§›U ¬ŒÊÕʸ ŸÊ¢fl–
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 443

‚ÍÂ ¡¥H 470H Ã¥ ªÊ ‚Ê◊ÊãÿôÊÊŸ– ÿÊ ’Ê∂ Ê ŸÊ„UË¥ •ÊŸ– ôÊÿÊø¥„UË

Áøã„U– •Êß∑§ •ÊÃÊ¢H 71H Ã⁄UË ‡ÊéŒ S¬‡Êȸ– M§¬ ª¢œ ⁄U‚È– „UÊ ¬¢øÁflœ
•Ê÷Ê‚È– ôÊÿÊøÊ ¡ÊH 72H ¡Ò‚¥ ∞∑¥§Áø øÍû§›¥U– ߢÁº˝ÿÊ¢ flªflª›¥U– ⁄U‚¥
fláÊZ ¬Á⁄U◊›¥U– ÷Á≈U¡ S¬‡ÊZH 73H ÃÒ‚¥ ôÊÿ Ã⁄UË ∞∑§‚⁄¥U– ¬⁄UË ôÊÊŸ
ߢÁº˝ÿmÊ⁄U¢– ÉÊ ê„UáÊÊÒÁŸ ¬˝∑§Ê⁄¥U– ¬Ê¢ø¥ ¡Ê∂¥H 74H •ÊÁáÊ ‚◊Ⱥ˝Ë¥ flÊÉÊÊø¥
¡ÊáÊ¥– ‚⁄U ∂ÊáÊˬʂ˥ œÊ¢fláÊ¥– ∑§Ê¢ »§›UË¥ ‚⁄U flÊ…UáÊ¥– ‚SÿÊø¥ ¡flË¥H 75H
ÃÒ‚¥ ߢÁº˝ÿÊ¢ëÿÊ flÊ„Ufl≈UË¥– œÊ¢flÃÿÊ ôÊÊŸÊ ¡Õ ∆UË– „UÊÿ Ã¥ ªÊ Á∑§⁄UË≈UË–
Áfl·ÿ ôÊÿH 76H ∞fl¢ ôÊÊÃÿÊ ôÊÊŸÊ ôÊÿÊ– ÁÄUË¥ M§¬ ∑§∂¥ œŸ¢¡ÿÊ– „U
ÁòÊÁflœ ‚fl¸ Á∑˝§ÿÊ-– ¬˝flÎÁûÊ ¡ÊáÊH 77H ¡ ‡ÊéŒÊÁŒ Áfl·ÿ– „¥U ¬¢øÁflœ
¡¥ ôÊÿ– Ã¥Áø Á¬˝ÿ ∑§Ê¢ •Á¬˝ÿ– ∞∑§¬⁄UËø¥H 78H ôÊÊŸ ◊Ê≈U∑¥§ ôÊÊÃÿÊ–
ŒÊflË ŸÊ ¡¢fl œŸ¢¡ÿÊ– âfl SflË∑§Ê⁄UÊ ∑§Ë¥ àÿ¡ÊflÿÊ– ¬˝flÃ¸Áø ÃÊH 79H
¬⁄UË ◊ËŸÊÃ¥ ŒπÊÁŸ ’∑ȧ– ¡Ò‚Ê ÁŸœÊŸÊÃ¥ ⁄¢U∑ȧ– ∑§Ê¢ SòÊË ŒπÊÁŸ ∑§Ê◊È∑ȧ–
¬˝flÎÁûÊ œ⁄UËH 480H ¡Ò‚¥ πÊ∂Ê⁄UÊ¥ œÊ¢fl ¬ÊáÊË– ÷˝◊⁄U ¬Èc¬ÊÁøÿ ÉÊÊáÊË¥–
ŸÊŸÊ ‚È≈U∂Ê ‚Ê¢¡fláÊË¥– flà‚ÈÁø ¬Ê¢H 81H •ªÊ SflªËZøË ©Ufl¸‡ÊË– ∞∑§ÊÁŸ
¡flË¥ ◊ÊáÊÈ‚Ë¥– fl⁄UÊÃÊ ∂ÊflË¡ÃË •Ê∑§Ê‡ÊË¢– ÿʪʢÁøÿÊH 82H ¬Ò¥ ¬ÊÁ⁄UflÊ
¡Ò‚Ê Á∑§⁄UË≈UË– ø…U∂ Ê Ÿ÷ÊÁøÿU ¬Ê≈UË¥– ¬Ê⁄UflË ŒπÊÁŸ ∂Ê≈UË– •Ê¢ªÁø
‚ª›¥UH 83H „¥U ŸÊ ÉÊŸª¡¸ŸÊ‚Á⁄U‚Ê– ◊ÿÍ⁄U flÊflÊ¢«U •Ê∑§Ê‡ÊÊ– ôÊÊÃÊ ôÊÿ
ŒπÊÁŸ ÃÒ‚Ê– œÊ¢flÁø ÉÊH 84H ê„UáÊÊÒÁŸ ôÊÊŸ ôÊÿ ôÊÊÃÊ– „U ÁòÊÁflœ ªÊ
¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– „UÊÿÁø ∑§◊ÊZ ‚◊SÃÊ¢– ¬˝flÎÁûÊ ÿÕH 85H ¬⁄UË Ã¥Áø ôÊÿ Áfl¬Êÿ¥–
¡⁄UË ôÊÊÃÿÊÃ¥ Á¬˝ÿ „UÊÿ– Ã⁄UË ÷ÊªÊflÿÊ Ÿ ‚Ê„U– ˇÊáÊ„UË Áfl∂¢’ÈH 86H
ŸÊÃ⁄UË •flø≈¥U– Ã¥Áø ÁflL§h „UÊ™§ÁŸ ÷≈U– Ã⁄UË ÿȪʢà flÊ≈U– ‚Ê¢«UÊflÿÊH 87H
√ÿÊ›UÊ ∑§Ê¢ „UÊ⁄UÊ– fl⁄U¬«UÊ ¡Ê∂ÿÊ Ÿ⁄UÊ– „UÁ⁄UπÈ •ÊÁáÊ Œ⁄UÊ⁄UÊ– ‚⁄U‚ÊÁø
©U∆UËH 88H ÃÒ‚¥ ôÊÿ Á¬˝ÿÊÁ¬˝ÿ¥– ŒÁπ∂ÁŸ ôÊÊÃÿÊ „UÊÿ– ◊ª àÿʪ
SflË∑§Ê⁄UË¥ flÊ„U– √ÿʬÊ⁄UÊÃH
¥ 89H ÃÕ ⁄UÊªË ¬˝ÁÃ◊À∂ÊøÊ– ªÊ‚Ê¥flË ‚fl¸Œ›UÊøÊ–
⁄UÕÈ ‚Ê¢«ÍUÁŸ ¬ÊÿÊ¢øÊ– „UÊÿ ¡Ò‚ÊH 490H ÃÒ‚¥ ôÊÊÃ¬áÊ¥ ¡¥ •‚– Ã¥ ÿ
∑§Ãʸ ∞Á‚ÿ Œ‡Ê– ¡ÁflÃ¥ ’Ò‚∂¥ ¡Ò‚¥– ⁄¢UœŸ ∑§M¢§H 91H ∑§Ê¢ ÷¢fl⁄¥UÁø
∑§∂Ê ◊›UÊ– fl⁄U∑§∂ÈÁø ¤ÊÊ∂Ê •¢∑§‚›UÊ– ŸÊŸÊ ŒflÊ Á⁄UªÊ∂Ê Œ©U›UÊ-–
ÁøÿÊ ∑§Ê◊ÊH 92H ÃÒ‚Ê ôÊÿÊÁøÿÊ „UÊ¢flÊ– ôÊÊÃÊ ß¢Áº˝ÿÊ¢øÊ ◊›UÊflÊ–
444 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

⁄UÊ„UÊ≈UflË ÃÕ ¬Ê¢«UflÊ– ∑§Ãʸ „UÊÿH 93H •ÊÁáÊ •Ê¬áÊ „UÊ©UŸË ∑§Ãʸ– ôÊÊŸÊ
•ÊáÊË ∑§⁄UáÊÃÊ– ÃÕ¥ ôÊÿÁø Sfl÷ÊflÃÊ¢– ∑§Êÿ¸ „UÊÿH 94H ∞‚Ê ôÊÊŸÊÁøÿ
ÁŸ¡ªÃË– ¬Ê∂≈È ¬«U ªÊ ‚È◊ÃË– «UÊ˚KÊ¢øË ‡ÊÊ÷Ê ⁄UÊÃË¥– ¬Ê∂≈U ¡Ò‚ËH 95H
∑§Ê¢ •ŒÎc≈ÔU ¡ÊÁ∂ÿÊ ©UŒÊ‚È– ¬Ê∂≈U üÊË◊¢ÃÊøÊ Áfl∂Ê‚È– ¬ÈÁŸfl¬Ê∆UË¥ ‡ÊËÃÊ¢‡ÊÈ–
¬Ê∂≈U ¡Ò‚ÊH 96H ÃÒ‚Ê øÊÁ›UÃÊ¢ ∑§⁄UáÊ¥– ôÊÊÃÊ flÁc≈ÔU¡ ∑§Ã¸¬áÊ¥– ÃÁÕ¢øË¥
ÁÃÿ¥ ∂ˇÊáÊ¥– ∞∑§ •ÊÃÊ¢H 97H Ã⁄UË ’ÈÁh •ÊÁáÊ ◊Ÿ– ÁøûÊ •„¢U∑§Ê⁄U „UŸ–
„¥U øÃÈÌflœ Áøã„U– •¢Ã—∑§⁄UáÊÊø¥H 98H ’ÊsÔ àfløÊ üÊfláÊ– øˇÊÈ ⁄U‚ŸÊ
ÉÊ˝ÊáÊ– „¥U ¬¢øÁflœ ¡ÊáÊ– ߢÁº˝ÿ¥ ªÊH 99H ÃÕ •Ê¢ÃÈ∂¥ âfl ∑§⁄UáÊ¥– ∑§Ãʸ
∑§Ã¸√ÿÊ ÉÊ ©U◊ÊáÊ¥– ◊ª ÃÒ¥ ¡⁄UË ¡ÊáÊ¥– ‚ÈπÊ ÿÃ¥H 500H Ã⁄UË ’Ê„U⁄UË∂¥
ÁÃÿ¥„UË– øˇÊÈ⁄UÊÁŒ∑¥§ ŒÊ„UÊ„UË– ©U∆UÊÒÁŸ ∂fl∂Ê„UË¥– √ÿʬÊ⁄UÊ ‚ÍÿH 1H ◊ª ÃÊ
ߢÁº˝ÿ∑§Œ¢’È– ∑§⁄UÁfl¡ âfl ⁄UÊ’È– ¡¢fl ∑§Ã¸√ÿÊøÊ ∂Ê÷È– „UÊÃÊÁ‚ ÿH 2H
ŸÊ Ã¥ ∑§Ã¸√ÿ ¡⁄UË ŒÈ—π¥– »§›U∂ ∞‚¥ Œπ– ÃÊ ∂ÊflË àÿʪ◊Èπ¥– ÁÃÿ¥
ŒÊ„UÊ„UËH 3H ◊ª Á»§≈U ŒÈ—πÊøÊ ∆UÊflÊ– âfl ⁄UÊ„UÊ≈UflË ⁄UÊÁòÊÁŒflÊ– Áfl∑§áÊflÊÃ¥
∑§Ê¢ ⁄UÊflÊ– ¡ÿʬ⁄UËH 4H ÃÒ‚ÁŸ àÿʪ SflË∑§Ê⁄UË¥– flÊ„UÊÃÊ¢ ߢÁº˝ÿÊ¢øË œÈ⁄UË–
ôÊÊÃÿÊÃ¥ •flœÊ⁄UË¥– ∑§Ãʸ ê„UÁáʬH 5H •ÊÁáÊ ∑§Ã¸ÿÊëÿÊ ‚fl¸ ∑§◊ËZ–
•Ê©UÃÊ¢ÁøÿÊ ¬⁄UË ˇÊ◊Ë– ê„UáÊÊÒÁŸ ߢÁº˝ÿÊ¢Ã¥ •Êê„UË– ∑§⁄UáÊ¥ ê„UáÊÊ¥H 6H •ÊÁáÊ
„UÁø ∑§⁄UáÊ¥fl⁄UË– ∑§Ãʸ Á∑˝§ÿÊ ÖÿÊ ©U÷Ê⁄UË– ÁÃÿÊ √ÿʬ Ã¥ •flœÊ⁄UË¥– ∑§◊¸
∞ÕH 7H ‚ÊŸÊ⁄UÊÁøÿÊ ’ÈhË ∂áÊ¥– √ÿʬ ø¢º˝∑§⁄UË¥ øÊ¢ŒáÊ¥– ∑§Ê¢ √ÿʬ
flÀ„UÊ›U¬áÊ¥– fl∂Ë ¡Ò‚ËH 8H ŸÊŸÊ ¬˝÷Ê √ÿʬ ¬˝∑§Ê‡ÊÈ– ªÊÁ«UÿÊ ßˇÊÈ⁄U‚È–
„¥U •‚Ê •fl∑§Ê‡ÊÈ– •Ê∑§Ê‡ÊË¥ ¡Ò‚ÊH 9H ÃÒ‚¥ ∑§Ã¸ÿÊÁøÿÊ Á∑˝§ÿÊ– √ÿʬ∂¥
¡¥ œŸ¢¡ÿÊ– Ã¥ ∑§◊¸ ªÊ ’Ê∂ ÊflÿÊ– •ÊŸ ŸÊ„UË¥H 510H ∞fl¢ ∑§Ãʸ ∑§◊¸
∑§⁄UáÊ– ÿÊ ÁÄUË¥ø¥„UË ∂ˇÊáÊ– ‚Ê¢ÁªÃ∂¥ ÃÈ¡ ÁfløˇÊáÊ-– Á‡Ê⁄UÊ◊áÊËH 11H
∞Õ ôÊÊÃÊ ôÊÊŸ ôÊÿ– „¥U ∑§◊ʸø¥ ¬˝flÎÁûÊòÊÿ– ÃÒ‚¥Áø ∑§Ãʸ ∑§⁄UáÊ ∑§Êÿ¸– „UÊ
∑§◊¸‚¢øÿÊH 12H flã„UË¥ ∆UÁfl∂Ê •‚ œÍ◊È– •ÊÕË ’Ë¡Ë¥ ¡flË¥ º˝È◊È– ∑§Ê¢
◊ŸË¥ ¡Ê«U ∑§Ê◊È– ‚ŒÊ ¡Ò‚ÊH 13H ÃÒ‚Ê ∑§Ãʸ Á∑˝§ÿÊ ∑§⁄UáÊË¥– ∑§◊ʸø¥ •Ê„U
Á¡¢ÃfláÊË¥– ‚ÊŸ¥ ¡Ò‚¥ πÊáÊË– ‚ÈfláÊʸÁøÿH 14H ê„UáÊÊÒÁŸ „¥U ∑§Êÿ¸ ◊Ë
∑§Ãʸ– ∞‚¥ •ÊÁÕ ¡Õ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ÃÕ •Êà◊Ê ŒÍ⁄UË ‚◊SÃÊ¢– Á∑˝§ÿÊ¢¬Ê‚Ë¥H 15H
ÿÊ∂ʪ˥ ¬È…UìȅUÃË– •Êà◊Ê flª›UÊÁø ‚È◊ÃË– •ÊÃÊ¢ •‚Ê „U Á∑§ÃË–
¡ÊáÊÃÊÁ‚ ÃÍ¢H 16H
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 445

ôÊÊŸ¢ ∑§◊¸ ø ∑§Ãʸ ø ÁòÊœÒfl ªÈáÊ÷ŒÃ—–

¬˝ÊëÿÃ ªÈáÊ‚¥ÅÿÊŸ ÿÕÊflë¿ÎUáÊÈ ÃÊãÿÁ¬H 19H
¬⁄UË ‚Ê¢ÁªÃ∂¥ ¡¥ ôÊÊŸ– ∑§◊¸ ∑§Ãʸ „UŸ– Ã ÁÃã„UË ÁÄUË¥ ∆UÊÿË¥ Á÷㟖
ªÈáÊË¥ •Ê„UÊÃËH 17H ê„UáÊÊÒÁŸ ôÊÊŸÊ ∑§◊ʸ ∑§Ã¸ÿÊ– ¬ÊÃ¡Ê¥ Ÿÿ œŸ¢¡ÿÊ–
¡ ŒÊŸË ’Ê¢œÃË ‚Ê«UÊflÿÊ– ∞∑§Áø ¬˝ÊÒ…UH 18H Ã¥ ‚ÊÁûfl∑§ ∆UÊ©Ufl¥ „UÊÿ–
¡ ªÈáÊ÷ŒÈ ‚Ê¢ªÊ¥ ¬Ê„U– ¡Ê ‚Ê¢Åÿ‡ÊÊSòÊË¥ •Ê„U– ©UflÊß∂ÊH 19H ¡¥
ÁfløÊ⁄UˇÊË⁄U‚◊Ⱥ–˝ Sfl’Êœ∑ȧ◊ÈÁŒŸËø¢º–˝ ôÊÊŸ«UÊ›  U‚Ê¢ Ÿ⁄U¥º–˝ ‡ÊÊSòÊÊ¢øÊ ¡H
¥ 520H
∑§Ë¥ ¬˝∑ΧÁìÈL§· ŒÊŸË¥– Á◊‚›U∂ Ë¥ ÁŒflÊ⁄U¡ŸË¥– ÁÃÿ¥ ÁŸflÁ«UÃÊ¢ ÁòÊ÷ÈflŸË¥–
◊ÊÃZ«ÈU ¡¥H 21H ¡Õ •¬Ê⁄UÊ ◊Ê„U⁄UʇÊË– ÃûflÊ¢ëÿÊ ◊ʬ˥ øÊÁfl‚Ë¥– ©UªÊáÊÊ
ÉÊ™§ÁŸ ¬⁄U‡ÊË¥– ‚È⁄UflÊÁ«U¡H 22H •¡È¸ŸÊ Ã¥ ‚Ê¢Åÿ‡ÊÊSòÊ– ¬…U ¡ÿÊø¥
SÃÊòÊ– Ã¥ ªÈáÊ÷ŒøÁ⁄UòÊ– ∞‚¥ •Ê„UH 23H ¡ •Ê¬È∂ÁŸ •Ê¢Áª∑§¥ – ÁòÊÁflœ¬áÊÊøÁŸ
•¢∑¥§– ŒÎ‡ÿ¡Êà ÁÃÃÈ∑¥§– •¢Á∑§Ã ∑§∂¥H 24H ∞fl¢ ‚ûfl⁄U¡Ã◊Ê– ÁÄUË¥øË
∞fl…UË •‚ ◊Á„U◊Ê– ¡ òÊÒÁfläÿ •ÊŒË ’˝rÊÔÊ– •¢ÃË¥ ∑Χ◊ËH 25H ¬⁄UË
Áfl‡flË¥øË •ÊÉÊflË ◊Ê¢ŒË– ¡áÊ¥ ÷Œ∂ÁŸ ªÈáÊ÷ŒË¥– ¬Á«U∂ Ë Ã âfl •ÊŒË–
ôÊÊŸ ‚Ê¢ªÊ¥H 26H ¡ ÁŒ∆UË ¡⁄UË øÊπ ∑§Ë¡– Ã⁄UË ÷∂Ã¥„UË øÊπ ‚È¡–
ÃÒ‚¥ ôÊÊŸ¥ ‡ÊÈh ∂ÊÁ„U¡– ‚fl¸„UË ‡ÊÈhH 27H ê„UáÊÊÒÁŸ Ã¥ ‚ÊÁûfl∑§ ôÊÊŸ–
•ÊÃÊ¢ ‚Ê¢ªÊ¥ Œ •flœÊŸ– ∑Ò§flÀÿªÈáÊÁŸœÊŸ– üÊË∑ΧcáÊ ê„UáÊH 28H
‚fl¸÷ÍÃ·È ÿŸÒ∑¢§ ÷Êfl◊√ÿÿ◊ˡÊÃ–
•Áfl÷Q¢§ Áfl÷Q§·È ÃÖôÊÊŸ¢ ÁflÁh ‚ÊÁûfl∑§◊˜ÔH 20H
Ã⁄UË •¡È¸ŸÊ ªÊ Ã¥ »È§«¥U– ‚ÊÁûfl∑§ ôÊÊŸ øÊπ«¥U– ¡ÿÊëÿÊ ©UŒÿË¥ ôÊÿ
’È«U– ôÊÊÃÁŸ‚Ë¥H 29H ¡Ò‚Ê ‚Íÿ¸ Ÿ Œπ •Ê¢œÊ⁄¥U– ‚Á⁄UÃÊ ŸÁáÊ¡ÃË ‚ʪ⁄¥U–
∑§Ê¢ ∑§flÁ›UÁ∂ÿÊ Ÿ œ⁄U– •Êà◊ë¿UÊÿÊH 530H Ãÿʬ⁄UË ¡ÿÊ ôÊÊŸÊ–
Á‡ÊflÊÁŒ ÃÎáÊÊfl‚ÊŸÊ– ßÿÊ ÷ÍÃ√ÿÁÄà Á÷ãŸÊ– ŸÊ«U›UÃËH 31H ¡Ò‚¥ „UÊÃ¥
ÁøòÊ ¬Ê„UÊÃÊ¢– „UUÊÿ ¬ÊÁáÊÿ¥ ◊Ë∆U œÈÃÊ¢– ∑§Ê¢ øflÊÁŸ SflåŸÊ ÿÃÊ¢– ¡Ò‚¥
„UÊÿH 32H ÃÒ‚¥ ôÊÊŸ¥ ¡áÊ¥– ∑§Á⁄UÃÊ¢ ôÊÊÃ√ÿÊÃ¥ ¬Ê„UÊáÊ¥– ¡ÊáÊÃÊ ŸÊ
¡ÊáÊáÊ¥– ¡ÊáÊÊfl¥ ©U⁄UH 33H ¬Ò¥ ‚ÊŸ¥ •Ê≈ÍUÁŸ ∂áÊË¥– Ÿ ∑§ÊÁ…UÃË •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ
•ÊÿáÊË– ∑§Ê¢ Ã⁄¢Uª Ÿ ÉÊ¬ÃË ¬ÊáÊË– ªÊ›ÍUÁŸ ¡Ò‚¥H 34H ÃÒ‚Ë ¡ÿÊ
ôÊÊŸÊÁøÿÊ „UÊÃÊ– Ÿ ∂ªÁø ŒÎ‡ÿ¬ÕÊ– Ã¥ ôÊÊŸ ¡ÊáÊ ‚fl¸ÕÊ–
446 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

‚ÊÁûfl∑§ ªÊH 35H •ÊÁ⁄U‚Ê ¬Ê„UÊ¥ ¡ÊÃÊ¢ ∑§Ê«¥U– ¡Ò‚¥ ¬Ê„UÊÃ¥Áø ∑§Ê¢ Á⁄Uª
¬È…¥U– ÃÒ‚¥ ôÊÿ ∂Ê ≈UÊÁŸ ¬«U– ôÊÊÃÊÁø ¡¥H 36H ¬È…UÃË Ã¥Áø ‚ÊÁûfl∑§
ôÊÊŸ– ¡¥ ◊ÊˇÊ∂ˇ◊Ëø¥ ÷ÈflŸ– „¥U •‚Ê ∞∑§ Áøã„U– ⁄UÊ¡‚Êø¥H 37H
¬ÎÕÄàflŸ ÃÈ ÿÖôÊÊŸ¢ ŸÊŸÊ÷ÊflÊã¬ÎÕÁÇflœÊŸ˜Ô–
flÁûÊ ‚fl¸·È ÷ÍÃ·È ÃÖôÊÊŸ¢ ÁflÁh ⁄UÊ¡‚◊˜ÔH 21H
Ã⁄UË ¬ÊÕʸ ¬Á⁄Uÿ‚– Ã¥ ôÊÊŸ ªÊ ⁄UÊ¡‚– ¡ ÷ŒÊøË ∑§Ê¢‚– œM§ÁŸ
øÊ∂H 38H ÁflÁøòÊÃÊ ÷ÍÃÊ¢ÁøÿÊ– •Ê¬áÊ •Ê¢ÃÊÁŸ Á∆U∑§Á⁄UÿÊ– ’„ÈU ø∑Ò§
ôÊÊÃÿÊ– •ÊÁáÊ∂Ë ¡áÊ¥H 39H ¡Ò‚¥ ‚ÊøÊ M§¬Ê•Ê«U– ÉÊÊ∂ÍÁŸ Áfl‚⁄UÊø¥
∑§flÊ«U– ◊ª SflåŸÊø¥ ∑§Ê’Ê«U– •Ê¬Ë ÁŸº˝ÊH 540H ÃÒ‚¥ SflôÊÊŸÊÁøÿ
¬ÊÒ›UË-– ’Ê„UÁ⁄U Á◊âÿÊ ◊„UË¥ π›UË¥– ÁÄUË¥ •flSÕÊ¥ÁøÿÊ flsÔÊ›UË– ŒÊflË ¡¥
¡ËflÊH 41H •∂¢∑§Ê⁄U¬áÊ ¤ÊÊ¢∑§∂¥– ’Ê›UÊ ‚ÊŸ¥ ∑§Ê¢ flÊÿÊ¢ ª∂¥– ÃÒ‚¥ ŸÊ◊Ë¥
M§¬Ë¥ ŒÈ⁄UÊfl∂¥– •mÒà ¡ÿÊH 42H •flÃ⁄U∂Ë ªÊ«UÇÿÊ¥ ÉÊ«UÊ¢– ¬ÎâflË
•ŸÊ›Uπ ¡Ê∂Ë ◊Í…UÊ¢– flÁã„U ¡Ê∂Ê ∑§ÊŸ«UÊ– ŒË¬àflÊ‚Ê∆UËH 43H ∑§Ê¢
flSòʬáÊÊøÁŸ •Ê⁄UÊ¬¥– ◊Íπʸ¬˝Áà âÃÈ „UÊ⁄U¬– ŸÊŸÊ ◊ÈÇœÊ ¬≈ÈU ∂Ê ¬– ŒÊ™§ÁŸ
ÁøòÊH 44H ÃÒ‡ÊË ¡ÿÊ ôÊÊŸÊ– ¡ÊáÊÊÁŸ ÷ÍÃ√ÿÄÃË Á÷ãŸÊ– ∞Äÿ’ÊœÊøË
÷ÊflŸÊ– ÁŸ◊ÊÁŸ ª∂ËH 45H ◊ª ߢœŸË¥ ÷Œ∂Ê •Ÿ›ÈU– »È§∂Ê¥ fl⁄UË ¬Á⁄U◊›ÈU– ∑§Ê¢
¡›U÷Œ¥ ‡Ê∑§∂ÈU– ø¢º˝È ¡Ò‚ÊH 46H ÃÒ‚ ¬ŒÊÕ¸÷Œ ’„ÈUfl‚– ¡ÊáÊÊÁŸ ∂„UÊŸ
ÕÊ⁄U fl·– •Ê¢Ã∂¥ Ã¥ ⁄UÊ¡‚– ôÊÊŸ ÿÕH 47H •ÊÃÊ¢ ÃÊ◊‚Êø¥Á„U Á∂¢ª–
‚Ê¢ªŸ Ã¥ flÊ›Uπ øÊ¢ª– «UÊfl∂ÊflÿÊ ◊Êâª-– ‚ŒŸ ¡Ò‚¥H 48H
ÿûÊÈ ∑ΧàFflŒ∑§ÁS◊ã∑§Êÿ¸ ‚ÄÃ◊„ÒUÃÈ∑§◊˜Ô–
•ÃûflÊÕ¸flŒÀ¬¢ ø ÃûÊÊ◊‚◊ÈŒÊNUÃ◊˜ÔH 22H
Ã⁄UË Á∑§⁄UË≈UË ¡¥ ôÊÊŸ– Á„¢U«U ÁflœËøÁŸ flSòÊ¥„UËŸ– üÊÈÁà ¬Ê∆U◊Ê⁄UË ŸÇŸ–
ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÿÊH 49H ÿ⁄UË¥„UË ‡ÊÊSòÊ ’Á≈U∑§⁄UË¥– ¡¥ ÁŸ¢Œø Áfl≈UÊ›Ufl⁄UË–
’Ê›UÁfl∂ ¥ ‚  «UÊ¥ª⁄UË¥– ê∂¥ë¿Uœ◊ʸëÿÊH 550H ¡¥ ªÊ ôÊÊŸ ∞‚¥– ªÈáʪ˝„¥U
ÃÊ◊‚¥– ÉÊÃ∂¥ ÷fl¥ Á¬‚¥– „UÊ™§ÁŸÿÊ¢H 51H ¡¥ ‚ÊÿÁ⁄U∑¥§ ’ÊœÈ ŸáÊ¥– ¬ŒÊÕËZ
ÁŸ·œÈ Ÿ ê„UáÊ– ÁŸ⁄UÊÁfl∂¥ ¡Ò‚¥ ‚ÈáÊ¥– ‡ÊÍãÿª˝Ê◊Ë¥H 52H ÃÿÊ ÃÊ¥«UË¥ ¡¥
ŸÊ«U›U– ∑§Ê¢ πÊÃÊ¢ ¡áÊ¥ ¬Ê›U– Ã¥Áø ∞∑§ flÊ›U– ÿ⁄U ÉÊáÊÁøH 53H ¬Ò¥ ‚ÊŸ¥
øÊÁ⁄UÃÊ¢ ©¢UÁŒL§– Ÿ ê„UáÊ ÕL§ÁflÕL§– ŸáÊ¥ ◊Ê¢‚πÊßL§– ∑§Ê›¥U ªÊ⁄¥UH 54H
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 447

ŸÊŸÊ flŸÊ◊Ê¡Ë¥ ’Ê„U⁄UË– ∑§«U‚áÊË ¡flË¥ Ÿ ∑§⁄UË– ∑§Ê¢ ¡Ëà ◊∂¥ Ÿ ÁfløÊ⁄UË–
’Ò‚ÃÊ¢ ◊ʇÊËH 55H •ªÊ flÊ¢ÃÊ ∑§Ê¢ flÊÁ…U∂ÿÊ– ‚Ê¡È∑§ ∑§Ê¢ ‚«UÁ∂ÿÊ–
Áflfl∑ȧ ∑§ÊflÁ›UÿÊ– ŸÊ„UË¥ ¡Ò‚ÊH 56H ÃÒ‚¥ ÁŸÁ·h ‚Ê¢«ÍUÁŸ lÊfl¥– ∑§Ê¢
ÁflÁ„Uà •ÊŒ⁄¥U ÉÿÊfl¥– „¥U Áfl·ÿÊ¢øÁŸ ŸÊ¢fl¥– ŸáÊ¥Áø ¡¥H 57H ¡ÃÈ∂¥ •Ê«U
¬«U ÁŒ∆UË– ÃÃ∂È ¥ ÉÊÁø Áfl·ÿÊ‚Ê∆UË–¥ ◊ª Ã¥ SòÊË-º˝√ÿ flÊ≈UË– Á‡Ê‡ŸÊŒ⁄UÊH
¢ 58H
ÃËÕʸÃËÕ¸ „U ÷Êπ– ©UŒ∑§Ë¥ ŸÊ„UË¥ ‚ŸÊ›Uπ– ÃÎ·Ê flÊ›U Ã¥Áø ‚Èπ–
flÊ¢øÍÁŸÿÊ¢H 59H ÃÿÊÁø¬⁄UË πÊlÊπÊl– Ÿ ê„UáÊ ÁŸ¢lÊÁŸ¢l– ÃÊ¥«UÊ
•Êfl«U Ã¥ ◊äÿ– ∞‚ÊÁø ’ÊœÈH 560H •ÊÁáÊ SòÊË¡Êà ÁÃÃÈ∑¥§– àflø¥Áº˝ÿ¥Áø
flÊ›Uπ– ÁÃÿÁfl·ÿË¥ ‚ÊÿÁ⁄U∑¥§– ∞∑§Áø ’ÊœÈH 61H ¬Ò¥ SflÊÕËZ ¡¥ ©U¬∑§⁄U–
ÃÿÊÁø ŸÊ◊ ‚ÊÁÿ⁄¥U– Œ„U‚¢’¢œÈ Ÿ ‚⁄U– Á¡ÿ ôÊÊŸË¥H 62H ◊ÎàÿÍø¥ •ÊÉÊfl¥Áø
•ãŸ– •ÊÉÊfl¥Áø •ÊªË ߢœŸ– ÃÒ‚¥ ¡ªÁø •Ê¬∂¥ œŸ– ÃÊ◊‚ôÊÊŸÊH 63H
∞‚ÁŸ Áfl‡fl ‚∑§›U– ¡áÊ¥ Áfl·ÿÊÁø ◊ÊÁŸ∂¥ ∑§fl›U– ÃÿÊ ∞∑§ ¡ÊáÊ
»§›U– Œ„U÷⁄UáÊH 64H •Ê∑§Ê‡Ê¬ÁÃÃÊ ŸË⁄UÊ– ¡Ò‚Ê Á‚¢œÍÁø ÿ∑§ ÕÊ⁄UÊ–
ÃÒ‚¥ ∑Χàÿ¡Êà ©UŒ⁄UÊ-– ∂ʪ˥Áø ’ȤÊH 65H flÊ¢øÍÁŸ Sflª¸ Ÿ⁄U∑ȧ •ÊÕË–
ÃÿÊ „UÃÈ ¬˝flÎÁûÊ ÁŸflÎûÊË– ßÿ •ÊÉÊÁflÿÁø ⁄UÊÃË– ¡ÊÁáÊfløË ¡¥H 66H ¡¥
Œ„Uπ¢«UÊ ŸÊ◊ •Êà◊Ê– ߸‡fl⁄U ¬Ê·Êáʬ˝ÁÃ◊Ê– ÿÿʬ⁄UÊÒÁà ¬˝◊Ê– …U›UÊ¥
ŸáÊ¥H 67H ê„UáÊ ¬Á«U∂ÁŸ ‡Ê⁄UË⁄¥U– ∑§∂ÁŸ‚Ë¥ •Êà◊Ê ‚⁄U– ◊Ê ÷ÊªÊflÿÊ
©U⁄U– ∑§ÊáÊ fl·¥H 68H ŸÊ ߸‡flL§ ¬Ê„UÊÃÊ¢ •Ê„U– ÃÊ ÷ÊªflË „¥U ¡⁄UË „UÊÿ–
Ã⁄UË ŒflÁø πÊÿ– Áfl∑ͧÁŸÿÊ¢H 69H ªÊ¢flË¥ø¥ Œfl›U‡fl⁄– ÁŸÿÊ◊∑§Áø „UÊÃË
‚ÊøÊ⁄U– Ã⁄Ë Œ‡ÊË¥ø «UÊ¥ª⁄U– ©Uª ∑§Ê¢ •‚ÃËH 570H ∞‚Ê Áfl¬Êÿ¥ ŒflÊ
◊ÊÁŸ¡– Ã⁄UË ¬Ê·ÊáÊ◊ÊòÊÁø ¡ÊÁáÊ¡– •ÊÁáÊ •Êà◊Ê Ã¢fl ê„UÁáÊ¡–
Œ„UÊÃ¥ÁøH 71H ÿ⁄¥U ¬Ê¬¬ÈáÿÊÁŒ∑¥§– Ã¥ •ÊÉÊfl¥Áø ∑§⁄UÊÁŸ ∂Á≈U∑¥§– Á„UÃ
◊ÊŸË •ÁÇŸ◊Èπ¥– ø⁄UáÊ¥ ¡¥ ∑§Ê¢H 72H ¡ øÊ◊Êø «UÊ›U ŒÊÁflÃË– ¡¥ ߢÁº˝ÿ¥
ªÊ«UË ∂ÊÁflÃË– Ã¥Áø ‚Êø „U ¬˝ÃËÃË– »È§«UË ¡ÿÊH 73H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ∞‚Ë
¬˝ÕÊ– flÊ…UÃË Œπ‚Ë ¬ÊÕʸ– œÍ◊ÊøË fl∂ Ë flÎÕÊ– •Ê∑§Ê‡ÊË¥ ¡Ò‚ËH 74H
∑§Ê⁄U«UÊ ŸÊ flÊ∂ Ê– ©U¬ªÊ •ÊÕË ª∂ Ê– ÃÊ flÊ…UÊÁŸ ◊Ê«U∂ Ê– ÷¥«ÈU
¡Ò‚ÊH 75H ŸÊŸÊ ©¢U‚Ê¢øË ∑§áÊ‚¥– ∑§Ê¢ Ÿ¬È¢‚∑¥§ ◊ÊáÊÈ‚¥– flŸ ∂ʪ∂¥ ¡Ò‚¥–
‚Ê’⁄UËø¥H 76H ŸÊÃ⁄UË ’Ê›U∑§Êø¥ ◊Ÿ– ∑§Ê¢ øÊ⁄UÊÉÊ⁄UË¥ø¥ œŸ– •ÕflÊ
448 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ª›UÊSß– ‡ÊÁ›UÿøH 77H ÃÒ‚¥ ¡¥ flÊÿÊáÊ¥– flÊ‚Ê›U ÁŒ‚ ¡ÊáÊáÊ¥– ÃÿÊÃ¥
◊Ë ê„UáÊ¥– ÃÊ◊‚ôÊÊŸH 78H Ã¥„UË ôÊÊŸ ßÿÊ ÷Ê·Ê– ’ÊÁ∂¡ ÃÊ ÷ÊflÊ ∞‚Ê–
¡Êàÿ¢œÊøÊ ∑§Ê¢ ¡Ò‚Ê– «UÊ›UÊ flÊ«ÈUH 79H ∑§Ê ’Áœ⁄UÊø ŸË≈U ∑§ÊŸ– •¬ÿÊ
ŸÊ◊ ¬ÊŸ– ÃÒ‚¥ •Ê«UŸÊ¢fl ôÊÊŸ– ÃÊ◊‚Ê ÃÿÊH 580H „¥U •‚Ê Á∑§ÃË
’Ê∂ Êfl¥– Ã⁄UË ∞‚¥ ¡¥ ŒπÊfl¥– Ã¥ ôÊÊŸ ŸÊ„U ¡ÊáÊÊfl¥– «UÊ›U‚ Ã◊H 81H
∞fl¢ ÁÄUË¥ ªÈáÊË¥– ÷Œ∂¥ ÿÕÊ∂ˇÊáÊË¥– ôÊÊŸ üÊÊÃÁ‡Ê⁄UÊ◊áÊË– ŒÊÁfl∂¥ ÃÈ¡H 82H
•ÊÃÊ¢ ÿÊÁø Áòʬ˝∑§Ê⁄UÊ– ôÊÊŸÊøÁŸ œŸÈœ¸⁄UÊ– ¬˝∑§Ê‡Ê¥ „UÊÃË ªÊø⁄UÊ– ∑§Ã¸ÿÊ¥ëÿÊ
Á∑˝§ÿÊH 83H ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§◊¸ ¬Ò¥ ªÊ– •ŸÈ‚⁄U ÁÄUË¥ ÷ʪʢ– ◊Ê„U⁄U ¡ÊÁ∂ÿÊ
flÊÉÊÊ– ÃÊÿ ¡Ò‚¥H 84H Ã¥Áø ôÊÊŸòÊÿfl‡Ê¥– ÁòÊÁflœ ∑§◊¸ ¡¥ •‚– ÃÕ
‚ÊÁûfl∑§ âfl ∞‚¥– ¬Á⁄U‚ •ÊœË¥H 85H
ÁŸÿâ ‚XÔU⁄UÁ„UÃ◊⁄Uʪm·Ã— ∑ΧÃ◊˜Ô–
•»§∂¬˝å‚ÈŸÊ ∑§◊¸ ÿûÊà‚ÊÁûfl∑§◊ÈëÿÃH 23H
Ã⁄UË SflÊÁœ∑§Ê⁄UÊøÁŸ ◊ʪZ– •Ê∂¥ ¡¥ ◊ÊÁŸ∂¥ •Ê¢ª¥– ¬ÁÃfl˝ÃøÁŸ
¬Á⁄Ucfl¢ª¥– Á¬˝ÿÊÃ¥ ¡Ò‚¥H 86H ‚Ê¢fl›KÊ •Ê¢ªÊ ø¢ŒŸ– ¬˝◊ŒÊ∂Ê øŸË¥ •¢¡Ÿ–
ÃÒ‚¥ •Áœ∑§Ê⁄UÊ‚Ë ◊¢«UáÊ– ÁŸàÿ¬áÊ¥ ¡¥H 87H Ã¥ ÁŸàÿ ∑§◊¸ ÷∂¥– „UÊÿ
ŸÒÁ◊ÁûÊ∑§Ë¥ ‚ÊflÊß∂¥– ‚ÊŸÿÊÁ‚ ¡Ê«U∂¥– ‚ÊÒ⁄Uèÿ ¡Ò‚¥H 88H •ÊÁáÊ •Ê¢ªÊ
¡ËflÊøË ‚¢¬ûÊË– fl¥øÈÁŸ ’Ê›UÊøË ∑§⁄UË ¬Ê›UÃË– ¬⁄UË ¡Ëfl¥ ©U’ªáÊ¥ „U
ÁSÕÃË– Ÿ ¬Ê„U ◊ÊÿH 89H ÃÒ‚¥ ‚fl¸Sfl¥ ∑§◊¸ •ŸÈc∆ÔUË– ¬⁄UË »§›U Ÿ ‚Íÿ
ÁŒ∆UË– ©UÁπÃË Á∑˝§ÿÊ ¬Ò∆UË– ’˝rÊÔË¥Áø ∑§⁄UËH 590H •ÊÁáÊ Á¬˝ÿ •ÊÁ∂ÿÊ
Sfl÷Êfl¥– ‡Ê¥’›U ©U⁄U fl¥ø ∆UÊ©Ufl¥– Ÿ√„U ÃÒ‚¥ ‚à¬˝‚¢ª¥ ∑§⁄UÊfl¥– ¬ÊL§·
¡⁄UËH 91H Ã⁄UË •∑§⁄UáÊÊøÁŸ πŒ¥– m·ÊÃ¥ Á¡flË¥ Ÿ ’Ê¢œ– ¡ÊÁ∂ÿÊøÁŸ
•ÊŸ¢Œ¥– »È¢§¡Ê¥ ŸáÊH 92H ∞‚∞Á‚ÿÊ „UÊÃflÁ≈UÿÊ– ∑§◊¸ ÁŸ»§¡ ¡¥
œŸ¢¡ÿÊ– ¡ÊáÊ ‚ÊÁûfl∑§ „¥U ÃÿÊ– ªÈáÊŸÊ◊ ªÊH 93H ÿÿÊfl⁄UË ⁄UÊ¡‚Êø¥–
∂ˇÊáÊ ‚Ê¢Áª¡∂ ‚Êø¥– Ÿ ∑§⁄UË •flœÊŸÊø¥– flÊáÊ¥¬áÊH 94H
ÿûÊÈ ∑§Ê◊å‚ÈŸÊ ∑§◊¸ ‚Ê„UVÔUÊ⁄UáÊ flÊ ¬ÈŸ—–
Á∑˝§ÿÃ ’„ÈU∂ÊÿÊ‚¢ ú˝Ê¡‚◊ÈŒÊNUÃ◊˜ÔH 24H
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 449

Ã⁄UË ÉÊ⁄UË¥ ◊ÊÃÊÁ¬Ã⁄UÊ¢– œ«U ’Ê∂ Ë ŸÊ„UË¥ ‚¢‚Ê⁄UÊ– ÿ⁄U Áfl‡fl ÷⁄UË •ÊŒ⁄UÊ–
◊Íπ¸È ¡Ò‚ÊH 95H ∑§Ê¢ ÃÈ›U‡ÊËÁøÿÊ ¤ÊÊ«UÊ– ŒÈM§ÁŸ Ÿ ÉÊʬ Á‚¢ÃÊ«UÊ–
º˝ÊˇÊËÁøÿÊ Ã⁄UË ’È«UÊ– ŒÍœÁø ∂ÊÁfl¡H 96H ÃÒ‚Ë ÁŸàÿŸÒÁ◊ÁûÊ∑¥§– ∑§◊Z
Á¡ÿ¥ •Êfl‡ÿ∑¥§– ÃÿÊ¢øÁfl·Ë¥ Ÿ ‡Ê∑§– ’Ò‚∂Ê ©U∆Í¢UH 97H ÿ⁄UÊ¢ ∑§ÊêÿÊøÁŸ
Ã⁄UË ŸÊ¢fl¥– Œ„U ‚fl¸Sfl •ÊÉÊfl¥– fl¥ÁøÃÊ¢„UË Ÿ ◊Ÿfl– ’„ÈU ∞‚¥H 98H •ªÊ
Œfl…UË flÊ…UË ∂ÊÁ„U¡– ÃÕ ◊Ê∂ ŒÃÊ¢ Ÿ œÊß¡– ¬Á⁄UÃÊ¢ ¬È⁄¥U Ÿ ê„UÁáÊ¡– ’Ë¡
¡flË¥H 99H ∑§Ê¢ ¬Á⁄U‚È •ÊÁ∂ÿÊ „UÊÃË¥– ∂Ê „UÊ∂ʪ˥ ‚fl¸‚¢¬ûÊË– fl¥ÁøÃÊ¢ ÿ
©UãŸÃË– ‚Êœ∑ȧ ¡Ò‚ÊH 600H ÃÒ‚Ë¥ »§›¥U ŒπÊÁŸ ¬È…¥U– ∑§Êêÿ∑§◊Z ŒÈflÊ«¥U–
∑§⁄UË ¬⁄UË Ã¥ ÕÊ∑§«¥– ∑§∂¥„UË ◊ÊŸËH 1H ÃáÊ¥ »§›U∑§Ê◊È∑¥§– ÿÕÊÁflÁœ
Ÿ≈U∑¥§– ∑§Êêÿ ∑§Ë¡ ÁÃÃÈ∑¥§– Á∑˝§ÿÊ¡ÊÃH 2H •ÊÁáÊ ÃÿÊ„UË ∑§Á∂ÿÊø¥–
ÃÊ¥«UË¥ ∂ÊflË ŒÊÒ¥«UËø¥– ∑§◊˸ ÿÊ ŸÊ¥fl¬Ê≈UÊø¥– flÊáÊ¥ ‚Ê⁄UËH 3H ÃÒ‚Ê ÷⁄U
∑§◊ʸ„¢U∑§ÊL§– ◊ª Á¬ÃÊ •ÕflÊ ªÈL§– Ã Ÿ ◊ŸË ∑§Ê›UÖflL§– •ÊÒ·œ
¡Ò‚¥H 4H ÃÒ‚ÁŸ ‚Ê„¢U∑§Ê⁄¥U– »§›UÊÁ÷∂ÊÁ·ÿ¥ Ÿ⁄¥U– ∑§Ë¡ ªÊ •ÊŒ⁄¥U– ¡¥ ¡¥
∑§Ê¢„UË¥H 5H ¬⁄UË Ã¥„UË ∑§⁄UáÊ¥ ’„ÈUfl‚Ê– fl›UÉÊÊÁŸ ∑§⁄UË ‚ÊÿÊ‚Ê– ¡ËflŸÊ¬ÊflÊ
∑§Ê¢ ¡Ò‚Ê– ∑§ÊÀ„UÊÁ≈UÿÊ¢øÊH 6H ∞∑§Ê ∑§áÊÊ∂ʪ˥ ©¢UÁŒL§– •Ê‚∑§Ê ©U¬‚
«UÊ¥ªL§– ∑§Ê¢ ‡ÊflÊ›UÊg‡Ê¥ ŒŒÈ¸L§– ‚◊Ⱥ˝È «U„ÈU›UËH 7H ¬Ò¥ Á÷∑§¬⁄UÃ¥ Ÿ ∂Ê„U–
Ã:„UË ªÊL§«∏UË ‚Ê¬È flÊ„U– ∑§Êÿ ∑§Ë¡ ‡ÊËáÊÈÁø „UÊÿ– ªÊ«UÈ ÿ∑§Ê¥H 8H „¥U
•‚Ê ¬⁄U◊ÊáÊÍøÁŸ ∂Ê÷¥– ¬ÊÃÊ›U ∂¢ Á ÉÊÃË flÊ›¢U’– ÃÒ‚¥ Sflª¸‚Èπ∂Ê ÷¥–
Áflø¢’áÊ¥ ¡¥H 9H Ã¥ ∑§Êêÿ ∑§◊¸ ‚Ä∂‡Ê– ¡ÊáÊÊfl¥ ÿÕ ⁄UÊ¡‚– •ÊÃÊ¢
Áøã„U ¬Á⁄U‚– ÃÊ◊‚Êø¥H 610H
•ŸÈ’㜢 ˇÊÿ¢ Á„¢U‚Ê◊Ÿflˇÿ ø ¬ÊÒL§·◊˜Ô–
◊Ê„UÊŒÊ⁄UèÿÃ ∑§◊¸ ÿûÊûÊÊ◊‚◊ÈëÿÃH 25H
Ã⁄UË Ã¥ ªÊ ÃÊ◊‚ ∑§◊¸– ¡¥ ÁŸ¢Œø¥ ∑§Ê›¥U œÊ◊– ÁŸ·œÊø¥ ¡ã◊– ‚Êø
¡áÊ¥H 11H ¡¥ ÁŸ¬¡ÁflÀÿʬÊ∆UË¥– ∑§Ê¢„UË¥ø Ÿ ÁŒ‚ ÁŒ∆UË– ⁄UÉÊ ∑§ÊÁ…UÁ∂ÿÊ
¬Ê≈UË¥– ÃÊÿÊø ¡flË¥H 12H ∑§Ê¢ ∑§Ê¢¡Ë ÉÊÈ‚›UÁ∂ÿÊ– ∑§Ê¢ ⁄UÊπÊ¥«UË »È¢§∑§Á∂ÿÊ–
∑§Ê¢„UË¥ Ÿ ÁŒ‚ ªÊÁ›UÁ∂ÿÊ– flÊ›ÈUÉÊÊáÊÊH 13H ŸÊŸÊ ©U¬ÁáÊÁ∂ÿÊ ÷Í¢‚– ∑§Ê¢
Áfl¢ÁœÁ∂ÿÊ •Ê∑§Ê‡Ê– ŸÊŸÊ ◊Ê¢Á«UÁ∂ÿÊ ¬Ê‡Ê– flÊ⁄UÿÊ‚ËH 14H „¥U •ÊflÉÊ¥Áø
¡Ò‚¥– flÊ¢¤Ê¥ „UÊ™§ÁŸ ŸÊ‚– ¡¥ ∑§Á∂ÿÊ ¬Ê∆UË¥ ÃÒ‚¥– flÊÿÊ¢Áø ¡ÊÿH 15H
450 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∞:„UflË¥ Ÿ⁄UŒ„UÊ„UË ÿfl…¥U– œŸ •Ê≈UáÊËÿ ¬«U– ¡¥ ∑§◊¸ ÁŸ»§¡ÁflÃÊ¢ ◊Ê«U–

¡ªÊø¥ ‚ÈπH 16H ¡Ò‚Ê ∑§◊›UflŸË¥ »§Ê¢‚È– ∑§ÊÁ…UÁ∂ÿÊ ∑§Ê¢≈U‚È– •Ê¬áÊ
Á¤Ê¡ ŸÊ‡ÊÈ– ∑§◊›UÊ¢ ∑§⁄UËH 17H ∑§Ê¢ •Ê¬áÊ •Ê¢ª¥ ¡›U– •ÊÁáÊ ŸÊªflË
¡ªÊø «UÊ›U– ¬Ã¢ªÈ ¡Ò‚Ê ‚›¥U– ŒË¬ÊøÁŸH 18H ÃÒ‚¥ ‚fl¸Sfl flÊÿÊ¢
¡ÊflÊ– fl⁄UË Œ„UÊ„UË „UÊÿ ÉÊÊflÊ– ¬⁄UË ¬ÈÁ…U∂ Ê¢ •¬ÊflÊ– ÁŸ»§¡Áfl¡
¡áÊ¥H19H ◊Ê‚Ë •Ê¬áÊÿÊÃ¥ Áª›UflË– ¬⁄UË ¬È…UË∂Ê flÊ¢ÃË Á‡ÊáÊflË– Ã¥
∑§‡◊›U •Ê∆UflË– •Êø⁄UáÊ ¡¥H 620H Ã¥„UË ∑§⁄UÊflÿÊ ŒÊ·¥– ◊¡ ‚Ê◊âÿ¸
•‚ ∑§Ë¥ Ÿ‚– „¥U„UË ¬È…UË∂ ÃÒ‚¥– Ÿ ¬Ê„UÃÊ¢ ∑§⁄UËH 21H ∑§fl…UÊ ◊ʤÊÊ
©U¬ÊflÊ– ∑§Á⁄UÃÊ¢ ∑§ÊáÊ ¬˝SÃÊflÊ– ∑§Á∂ÿÊ„UË •ÊflÊ– ∑§Êÿ ÿÕH 22H ßÿ
¡ÊÁáÊfløË ‚Êÿ– •Áflfl∑§ÊøÁŸ ¬Êÿ¥– ¬È‚ÊÁŸÿÊ¢ „UÊÿ– ‚Ê≈UÊ¬ ∑§◊˸H 23H
•Ê¬È∂ Ê fl‚ÊÒ≈UÊ ¡Ê›UÈŸË– Á’‚Ê≈U ¡Ò‚Ê flã„UË– ∑§Ê¢ Sfl◊ÿʸŒÊ Áª›UÊÁŸ– Á‚¢œÈ
©U∆UËH 24H ◊ª ŸáÊ ’„ÈU ÕÊ«¥U– Ÿ ¬Ê„U ◊ʪ¥ ¬È…¥U– ◊ʪʸ◊ʪ¸ ÿ∑§fl…¥U–
∑§⁄UËà øÊ∂H 25H ÃÒ‚¥ ∑ΧàÿÊ∑Χàÿ ‚⁄U∑§Á≈UÖ •Ê¬¬⁄U ŸÈ⁄UÁflÖ ∑§◊¸ „UÊÿ
Ã¥ ÁŸÁ‡øÖ ÃÊ◊‚ ¡ÊáÊH 26H ∞‚Ë ªÈáÊòÊÿÁ÷ãŸÊ– ∑§◊ʸøË ªÊ •¡È¸ŸÊ–
„U ∑§∂Ë Áflfl¢øŸÊ– ©U¬¬ûÊË¥‚Ë¥H 27H •ÊÃÊ¢ ÿÿÊÁø ∑§◊ʸ ÷¡ÃÊ¢–
∑§◊ʸÁ÷◊ÊÁŸÿÊ ∑§Ãʸ– ÃÊ ¡ËflÈ„UË ÁòÊÁflœÃÊ– ¬ÊÃ∂Ê •‚H 28H øÃÈ⁄UÊüÊ◊fl‡Ê–¥
∞∑ȧ ¬ÈL§·È øÃȜʸ ÁŒ‚– ∑§Ã¸ÿÊ òÊÒÁfläÿ ÃÒ‚¥– ∑§◊¸÷Œ¥H 29H ¬⁄UË ÃÿÊ¢
ÁÄUË¥•Ê¢ÃÈ– ‚ÊÁûfl∑§ âfl ¬˝SÃÈÃÈ– ‚Ê¢ªŸ ŒûÊÁøûÊÈ– •Ê∑§áÊËZ ÃÍ¢H 630H
◊ÈÄÂXÔUÊ˘Ÿ„¢UflÊŒË œÎàÿÈà‚Ê„U‚◊Áãfl×–
Á‚hKÁ‚hKÊÌŸÌfl∑§Ê⁄U— ∑§Ãʸ ‚ÊÁûfl∑§ ©UëÿÃH 26H
Ã⁄UË »§›UÊg‡Ê¥ ‚Ê¢Á«UÁ∂ÿÊ– flÊÁ…UÃË ¡flË¥ ‚⁄UÁ›UÿÊ– ‡ÊÊπÊ ∑§Ê¢
ø¢ŒŸÊÁøÿÊ– ’ÊflãŸÿÊH 31H ∑§Ê¢ Ÿ »§›UÃÊ¢„UË ‚ÊÕ¸∑§Ê– ¡ÒÁ‚ÿÊ
ŸÊª∂ÁÃ∑§Ê– ÃÒÁ‚ÿÊ ∑§⁄UË ÁŸàÿÊÁŒ∑§Ê¢– Á∑˝§ÿÊ ¡Ê ∑§Ê¢H 32H ¬⁄UË
»§›‡ÊÍãÿÃÊ– ŸÊ„UË¥ ÃÿÊ Áfl»§›UÃÊ– ¬Ò¥ »§›UÊ‚ËÁø ¬Ê¢«ÈU‚ÈÃÊ– »§›¥U
∑§ÊÁÿ‚ËH 33H •ÊÁáÊ •ÊŒ⁄¥U ∑§⁄UË ’„ÈUfl‚¥– ¬⁄UË ∑§Ãʸ ◊Ë „¥U ŸÈ◊‚–
fl·Ê¸∑§Ê›UË¥ø ¡Ò‚¥– ◊ÉÊfl΢ŒH 34H ÃflË¥Áø ¬⁄U◊Êà◊Á∂¢ªÊ– ‚◊¬Ê¸flÿÊ¡ÊªÊ–
∑§◊¸∑§∂Ê¬È ¬Ò¥ ªÊ– ÁŸ¬¡ÊflÿÊH 35H ÃÿÊ ∑§Ê›UÊÃ¥ ŸÈ∂¢ÉÊáÊ¥–
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 451

Œ‡Ê‡ÊÈÁh„UË ‚ÊœáÊ¥– ∑§Ê¢ ‡ÊÊSòÊÊ¢ëÿÊ flÊÃË¥ ¬Ê„UáÊ¥– Á∑˝§ÿÊÁŸáʸÿÊH 36H

flÎûÊË ∑§⁄UáÊ¥ ÿ∑§fl›UÊ– ÁøûÊ ¡ÊflÊ¥ Ÿ ŒáÊ¥ »§›UÊ– ÁŸÿ◊Ê¢ÁøÿÊ ‚Ê¢π›UÊ–
flÊ„UáÊ¥ ‚ŒÊH 37H „UÊ ÁŸ⁄UÊœÈ ‚Ê„UÊflÿÊ∂ʪ˥– œÒÿʸÁøÿÊ øÊ¢ªøÊ¢ªË–
Á¡¢ÃfláÊË Á¡ÃË •Ê¢ªË¥– flÊ„U ¡Ê ∑§Ê¢H 38H •ÊÁáÊ •Êà◊ÿÊÁøÿ •Êfl«UË–
∑§◊Z ∑§Á⁄UÃÊ¢ fl⁄U¬«UË¥– Œ„U‚ÈπÊÁøÿ ¬⁄Ufl«UË¥– ÿflÊ¥ Ÿ ∂Ê„UH 39H •Ê›‚
ÁŸº˝Ê ŒÈ:„UÊfl– ˇÊÈœÊ Ÿ ’ÊáÊfl– ‚È⁄UflÊ«ÈU Ÿ ¬Êfl– •Ê¢ªÊøÊ ∆UÊflÊH 640H
âfl •Áœ∑§ÊÁœ∑§– ©Uà‚Ê„UÊ œ⁄UË •Êª›UË∑§– ‚ÊŸ¥ ¡Ò‚¥ ¬È≈UË¥ ÃÈ∑§– ÃÈ≈UÁ∂ÿÊ
∑§‚Ë¥H 41H ¡⁄UË •Êfl«UË •ÊÕË ‚Êø– Ã⁄UË ¡ËÁflÄUË ‚∂¢ø– •ÊªË¥
ÉÊÊÁ∂ÃÊ¢ ⁄UÊ◊Ê¢ø– ŒÁπ¡ÃË ‚ÁÃÿH 42H ◊Ê •Êà◊ÿÊÿfl…UËÿÊ Á¬˝ÿÊ–
flÊ∂÷∂Ê ¡Ê œŸ¢¡ÿÊ– Œ„„UË Á‚ŒÃÊ¢ ÃÿÊ– ∑§Êÿ πŒÈ „UÊ߸∂H 43H
ê„UáÊÊÒÁŸ Áfl·ÿ‚È⁄UflÊ«ÈU ÃÈ≈U– ¡¢fl ¡¢fl Œ„U’ÈÁh •Ê≈U– âfl âfl •ÊŸ¢ŒÈ
ŒÈáÊfl≈U– ∑§◊ËZ ¡ÿÊH 44H ∞‚ÁŸ ¡Ê ∑§◊¸ ∑§⁄UË– •ÊÁáÊ ∑§ÊáÊ ∞∑§
•fl‚⁄UË¥– Ã¥ ∆UÊ∑§ ∞‚Ë ¬⁄UË– flÊ„U ¡⁄UËH 45H Ã⁄UË ∑§«UÊ«UË¥ ∂Ê ≈U∂ Ê ªÊ«UÊ–
ÃÊ •Ê¬áʬ¥ Ÿ ◊ŸË •flÉÊ«UÊ– ÃÒ‚Ê ∆UÊ∑§∂ÁŸ„UË ÕÊ«UÊ– ŸÊ„U ¡Ê
∑§Ê¢H 46H ŸÊÃ⁄UË •ÊŒÁ⁄U∂¥– •√ÿ¢ª Á‚hË ª∂¥– Ã⁄UË Ã¥„UË Á¡¢ÁÃ∂¥– Á◊⁄UflÍ¢
ŸáÊ¥H 47H ßÿÊ πÈáÊÊ ∑§◊¸ ∑§Á⁄UÃÊ¢– ŒÁπ¡ ¡Ê ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ÃÿÊÃ¥ ê„UÁáʬ
ÃûflÃÊ¥– ‚ÊÁûfl∑ȧ ∑§ÃʸH 48H •ÊÃÊ¢ ⁄UÊ¡‚Ê ∑§Ã¸ÿÊ– flÊ›UπáÊ¥ „¥U
œŸ¢¡ÿÊ– ¡ •Á÷∂Ê·Ê ¡ªÊÁøÿÊ– fl‚ÊÒ≈UÊ ÃÊH 49H
⁄UÊªË ∑§◊¸»§∂¬˝å‚È∂¸ÈéœÊ Á„¢U‚Êà◊∑§Ê˘‡ÊÈÁø—–
„U·¸‡ÊÊ∑§ÊÁãfl× ∑§Ãʸ ⁄UÊ¡‚— ¬Á⁄U∑§ËÌÃ×H 27H
¡Ò‚Ê ªÊ¢flË¥ÁøÿÊ ∑§‡◊›UÊ– ©U∑§⁄U«UÊ „UÊÿ ÿ∑§fl›UÊ– ∑§Ê¢ S◊‡ÊÊŸË¥
•◊¢ª›UÊ– •ÊÉÊflÿÊ¢ÁøH 650H Ãÿʬ⁄UË ¡Ê •‡Ê·Ê– Áfl‡flÊÁøÿÊ •Á÷∂Ê·Ê–
¬Êÿ¬ÊπÊ›UÁáÊÿÊ ŒÊ·Ê¥– ÉÊ⁄U≈UÊ ¡Ê∂ÊH 51H ê„UáÊÊÒÁŸ »§›UÊøÊ ∂ʪȖ Œπ
Á¡ÿ •‚∂ªÈ– ÁÃÿ ∑§◊ËZ øÊ¢ªÈ– ⁄UÊ„UÊ ◊Ê¢«UËH 52H •ÊÁáÊ •Ê¬áÊ ¡ÊÁ∂ÿ
¡Ê«UË– ©U¬πÊ¥ ŸŒË ∑§fl«UË– ˇÊáÊˇÊáÊÊ ∑ȧ⁄UÊ¥«UË– ¡ËflÊøË ∑§⁄UËH 53H
∑Χ¬áÊÈ ÁøûÊË¥ ∆UflÊ •Ê¬È∂ Ê– ÃÒ‚Ê ŒˇÊÈ ¬⁄UÊÁflÿÊ ◊Ê∂Ê– ’∑ȧ ¡Ò‚Ê πÈÃ∂Ê–
◊Ê‚ÿÊ‚ËH 54H •ÊÁáÊ ªÊ¥flË ªÁ∂ÿÊ ¡fl›UË– ¤Êª≈UÁ∂ÿÊ •¢ª »§Ê›UË–
452 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

»§›U Ã⁄UË •Ê¢ÃÈ ¬Ê›UË– ’Ê⁄UÊ¢≈UË ¡Ò‚ËH 55H ÃÒ‚¥ ◊Ÿ flÊøÊ ∑§Êÿ¥– ÷∂ÃÿÊ
ŒÈ—π ŒÃÈ ¡Êÿ– SflÊÕȸ ‚ÊÁœÃÊ¢ Ÿ ¬Ê„U– ¬⁄UÊø¥ Á„UÃH 56H ÃflË¥Áø •Ê¢ª¥
∑§◊ËZ– •Êø⁄UáÊ¥ ŸÊ„U ˇÊ◊Ë– Ÿ ÁŸÉÊ ◊ŸÊœ◊ËZ– •⁄UÊø∑ȧH 57H ∑§Ÿ∑§ÊÁøÿÊ
»§›UÊ– •Ê¢ÃÈ ◊Ê¡ ’Ê„U⁄UË ◊ÊÒ›UÊ– ÃÒ‚Ê ‚’ÊsÔ ŒÈ’›UÊ– ‡ÊÈÁøàfl¥ ¡ÊH 58H
•ÊÁáÊ ∑§◊¸¡Êà ∑§Á∂ÿÊ– »§›U ∂Ê„U ¡⁄UË œŸ¢¡ÿÊ– Ã⁄UË „UÁ⁄Uπ¥ ¡ªÊ ÿÿÊ–
flÊ¢∑ȧÁ∂ÿÊ flÊÿH 59H •ÕflÊ ¡¥ •ÊŒÁ⁄U∂¥– „UËŸ»§›U „UÊÿ ∑§∂¥– Ã⁄UË
‡ÊÊ∑¥§ ÃáÊ¥ Á¡¢ÁÃ∂¥– ÁœÄ∑§Ê⁄UÊ¥ ∂ʪH 660H ∑§◊ËZ ⁄UÊ„UÊ≈UË ∞‚Ë– ¡ÿÊÃ¥
„UÊÃË Œπ‚Ë– ÃÊÁø ¡ÊáÊ ÁòʇÊÈhË‚Ë– ⁄UÊ¡‚ ∑§ÃʸH 61H •ÊÃÊ¢ ÿÿÊ
¬Ê∆UË¥ ÿL§– ¡Ê ∑ȧ∑§◊ʸøÊ •ÊªL§– ÃÊ„UË ∑§M¢§ ªÊøL§– ÃÊ◊‚ ∑§ÃʸH 62H
•ÿÈÄ× ¬˝Ê∑Χ× SÃ霗 ‡Ê∆UÊ ŸÒc∑ΧÁÃ∑§Ê˘∂‚—–
Áfl·ÊŒË ŒËÉʸ‚ÍòÊË ø ∑§Ãʸ ÃÊ◊‚ ©UëÿÃH 28H
Ã⁄UË Á◊ÿÊ¢ ∂ʪÁ∂ÿÊ ∑Ò§‚¥– ¬È…UË∂ ¡›Uà •‚– „¥U ŸÁáÊ¡ „ÈUÃʇÊ¥–
Á¡ÿʬ⁄UËH 63H ¬Ò¥ ‡ÊSòÊ¥ Á◊ÿÊ¢ ÁÃπ≈¥U– ŸÁáÊ¡ ∑Ò§‚ÁŸ ÁŸfl≈U– ∑§Ê¢ ŸÁáÊ¡
∑§Ê›U∑ͧ≈¥U– •Ê¬∂¥ ∑§∂¥H 64H ÃÒ‚Ê ¬È…UË∂ÿÊ •Ê¬È∂ÿÊ– ÉÊÊÃÈ ∑§⁄UËÃ
œŸ¢¡ÿÊ– •ÊŒ⁄UË flÊπÁ≈UÿÊ– Á∑˝§ÿÊ ¡Ê ∑§Ê¢H 65H ÁÃÿÊ ∑§Á⁄UÃÊ¢„UË fl›UË¥–
∑§Êÿ ¡Ê∂¥ „¥U Ÿ ‚Ê¢÷Ê›UË– ø›U∂ Ê flÊÿÈ flÊ„U≈ÈU›UË– øc≈ÔU ÃÒ‚ÊH 66H ¬Ò¥
∑§⁄UÁáÊÿÊ •ÊÁáÊ ¡ÿÊ– ◊›ÈU ŸÊ„UË¥ œŸ¢¡ÿÊ– ÃÊ ¬Ê„ÈUŸË Á¬‚ÿÊ– ∑Ò¥§øË
òÊÊÿH 67H •ÊÁáÊ ß¢Áº˝ÿÊ¢ø¥ flÊªÁ⁄U∂¥– ø⁄UÊÁŸ ⁄UÊπ ¡Ê Á¡ÿÊ∂¥– ’Ò∂ ÊÛUË¥
∂ʪ∂¥– ªÊÁø«U ¡Ò‚¥H 68H „UÊ¢‚ÿÊ L§ŒŸÊ fl›ÈU– ŸáÊÃÊ¢ •ÊŒ⁄UË ’Ê›ÈU–
⁄UÊ„UÊ≈U ©Uë¿Î¢Uπ›ÈU– Ãÿʬ⁄UËH 69H ¡Ê ¬˝∑ΧÃË •Ê¢Ã∂¬áÊ¥– ∑ΧàÿÊ∑ΧàÿSflÊŒÈ
ŸáÊ¥– »È§ª ∑§⁄U¥ œÊ∂¬áÊ¥– ©U∑§⁄U«UÊ ¡Ò‚ÊH 670H ê„UáÊÊÒÁŸ ◊ÊãÿÊøÁŸ ŸÊ¢fl¥–
߸‡fl⁄UÊ„UË ¬⁄UË Ÿ πÊ∂fl– SÃ霬áÊ¥ Ÿ ◊Ÿfl– «UÊ¥ª⁄UÊ‚ËH 71H •ÊÁáÊ ◊Ÿ
¡ÿÊø¥ Áfl·∑§À∂Ê ›Ë¥– ⁄UÊ„UÊ≈UË »È§«UË øÊÁ⁄U∂ Ë– ÁŒ∆UË ∑§Ë⁄U Ã flÊ∂ Ë–
¬áÿÊ¢ªŸøËH 72H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ∑§¬≈UÊø¥– Œ„UÁø flÁ›U∂¥ ÃÿÊø¥– Ã¥ Á¡áÊ¥
∑§Ë¥ ¡È¥flÊ⁄UÊø¥– Á≈U≈U ÉÊ⁄UH 73H ŸÊ„U ÃÿÊøÊ ¬˝ÊŒÈ÷ʸflÊ– ÃÊ ‚ÊÁ÷∂Ê·
Á÷À∂Ê¢øÊ ªÊ¢flÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ Ÿÿ ÿflÊ¥ ¡ÊflÊ¥– ÃÿÊ flÊ≈UÊH 74H •ÊÁáÊ
•ÊÁáÊ∑§Ê¢ø¥ ÁŸ∑¥§ ∑§∂¥– ÁflL§ „UÊÿ ¡ÿÊ •Ê∂¥– ¡Ò‚¥ •¬ÿ ¬ÿÊ Á◊Ÿ∂¥–
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 453

∂fláÊ ∑§⁄UËH 75H ∑§Ê¢ „UË¥fl ∞‚Ê ¬ŒÊոȖ ÉÊÊÃÁ∂ÿÊ •ÊªË•Ê¢ÃÈ– ÃÁø
ˇÊáÊË¥ œ«UÊÁ«UÃÈ– •ÁÇŸ „UÊÿH 76H ŸÊŸÊ ‚Ⱥ˝√ÿ¥ ªÊ◊≈UË¥– ¡ÊÁ∂ÿÊ ‡Ê⁄UË⁄UË¥
¬Ò∆UË¥– „UÊ™§ÁŸ ∆UÊÃË Á∑§⁄UË≈UË– ◊›ÈUÁø ¡flË¥H 77H ÃÒ‚¥ ¬ÈÁ…U∂ Êø¥ ’⁄Ufl¥–
¡ÿÊëÿÊ ÷ËÃ⁄UË¥ ¬Êfl– •ÊÁáÊ ÁflL§hÁø •ÊÉÊfl¥– „UÊ™§ÁŸ ÁŸªH 78H ¡Ê
ªÈáÊ ÉÊ Œ ŒÊπ– •◊ÎÃÊø¥ ∑§⁄UË Áflπ– ŒÍœ ¬ÊÁ¡Á∂ÿÊ Œπ– √ÿÊ›ÈU
¡Ò‚ÊH 79H •ÊÁáÊ ∞Á„U∑§Ë¥ Á¡ÿÊfl¥– ¡áÊ¥ ¬⁄UòÊÊ ‚Êø ÿÊfl¥– Ã¥ ©UÁøÃ
∑Χàÿ ¬Êfl– •fl‚⁄UË¥ Á¡ÿH 680H Ã√„UÊ¢ ¡ÿÊ •Ê¬Ò‚Ë– ÁŸº˝Ê ÿ ∆UÁfl∂Ë
∞‚Ë– ŒÈ√ÿ¸fl„UÊ⁄UË¥ ¡Ò‚Ë– Áfl≈UÊ›¥U ∂Ê ≈UH 81H ¬Ò¥ º˝ÊˇÊ⁄U‚Ê •Ê◊˝⁄U‚Ê– fl›U
ÃÊ¥«U ‚«U flÊÿ‚Ê– ∑§Ê¢ «UÊ›U »È§≈UÃË ÁŒfl‚Ê– «ÈU«ÈU›UÊøH 82H ÃÒ‚Ê
∑§ÀÿÊáÊ∑§Ê›ÈU ¬Ê„U– ÃÒ¥ ÃÿÊÃ¥ •Ê›U‚È πÊÿ– ŸÊ ¬˝◊ʌ˥ Ã⁄UË „UÊÿ– ÃÊ ê„UáÊ
ÃÒ‚¥H 83H ¡flË¥Áø ‚ʪ⁄UÊëÿÊ ¬Ê≈UË¥– ¡›U •π¢«U •ÊÁª∆UË– ÃÒ‚Ê Áfl·ÊŒÈ
flÊ„U ªÊ¢∆UË¥– Á¡flÊÁøÿ ¡ÊH 84H ∂¥«UÊ⁄Uʕʪ˥ œÍ◊ÊflÁœ– ∑§Ê¢ •¬ÊŸÊ •Ê¢ªË¥
ŒÈªZÁœ– ÃÒ‚Ê ¡Ê ¡ËÁflÃÊflÁœ– Áfl·ÊŒ¥ ∑§∂ÊH 85H •ÊÁáÊ ∑§À¬Ê¢ÃÊÁøÿÊ
¬Ê⁄UÊ– flª›¥U„UË ¡Ê flË⁄UÊ– ‚ÍòÊ œ⁄UË √ÿʬÊ⁄UÊ– ‚ÊÁ÷∂Ê·ÊH 86H •ªÊ
¡ªÊ„UË ¬⁄UÊÒÃË– ‡ÊÈøÊ flÊ„U ¬Ò¥ ÁøûÊË¥– ∑§Á⁄UÃÊ¢ Áfl·Ë¥ „UÊÃË¥– ÃÎáÊ„UË Ÿ
∂ªH 87H ∞‚Ê ¡Ê ∂Ê ∑§Ê•Ê¢ÃÈ– ¬Ê¬¬È¢¡È ◊ÍøȖ Œπ‚Ë ÃÊ •√ÿÊ„UÃÈ–
ÃÊ◊‚È ∑§ÃʸH 88H ∞fl¢ ∑§◊¸ ∑§Ãʸ ôÊÊŸ– ÿÊ ÁÄUË¥ø ÁòÊœÊ Áøã„U– ŒÊÁfl∂¥
ÃÈ¡ ‚È¡Ÿ-– ø∑˝§flÃ˸H 89H
’Èh÷¸Œ¢ œÎÃ‡øÒfl ªÈáÊÃÁSòÊÁflœ¢ oÎáÊÈ–
¬˝Êëÿ◊ÊŸ◊‡Ê·áÊ ¬ÎÕÄàflŸ œŸ¢¡ÿH 29H
•ÊÃÊ¢ •ÁfllÁøÿÊ ªÊ¢flË¥– ◊Ê„UÊøË fl…ÍUÁŸ ◊ŒflË– ‚¢Œ„UÊøË¥ •ÊÉÊflË¥–
∂™§ÁŸ ∂áÊË¥H 690H •Êà◊ÁŸ‡øÿÊøË ’⁄Ufl– ¡ÿÊ •ÊÁ⁄U‚Ê¢ ¬Ê„U ‚Êflÿfl–
ÁÃÿ ’ÈhËøË„UË œÊ¢fl– ÁòÊœÊ •‚H 91H •ªÊ ‚ûflÊÁŒ ªÈáÊË¥ ß„UË¥– ∑§ÊÿË
∞∑§ ÁÄUË¥ ∆UÊÿË¥– Ÿ ∑§Ë¡Áø ÿÕ ¬Ê„UË¥– ¡ªÊ◊Ê¡Ë¥H 92H •ÊªË Ÿ fl‚ÃÊ¢
¬Ê≈UË¥– ∑§fláÊ ∑§Êc∆ÔU •‚ ‚Îc≈ÔUË¥– ÃÒ‚¥ Ã¥ ∑Ò¥§ø¥ ŒÎ‡ÿ∑§Ê≈UË¥– ÁòÊÁflœ ¡¥
ŸÊ„UH 93H ê„UáÊÊÒÁŸ ÁÄUË¥ ªÈáÊË¥– ’ÈhË ∑§∂Ë ÁòʪÈáÊË¥– œÎÃËÁ‚„UË flÊ¢≈UáÊË–
ÃÒ‚ËÁø •‚H 94H Ã¥Áø ÿ∑§ flª›UÊ∂¥– ÿÕÊ Áøã„UË¥ •›¢U∑§Ê⁄U∂¥–
454 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

‚Ê¢Áª¡Ò∂ ©U¬Êß∂¥– ÷Œ∂¬áÊ¥H 95H ¬⁄UË ’ÈÁh œÎÁà ßÿÊ¢– ŒÊ„UË¥ ÷ʪʢ◊Ê¡Ë¥
œŸ¢¡ÿÊ– •ÊœË¥ M§¬ ’ÈhËÁøÿÊ– ÷ŒÊÁ‚ ∑§M¢§H 96H Ã⁄UË ©UûÊ◊Ê ◊äÿ◊Ê
ÁŸ∑Χc≈ÔUÊ– ‚¢‚Ê⁄UÊÁ‚ ªÊ ‚È÷≈UÊ– ¬˝ÊÁáÊÿÊ¢ ÿÁÃÿÊ flÊ≈UÊ– ÁÃŸË •ÊÕËH 97H
¡ •∑§⁄UáÊËÿ (∑§⁄UáÊËÿ) ∑§Êêÿ ÁŸÁ·h–U Ã „U ◊ʪ¸ ÁÃã„UË ¬˝Á‚h–
‚¢‚Ê⁄U÷ÿ¥ ‚’Êœ– Á¡flÊ¥ ÿÿÊ¢H 98H
¬˝flÎÁûÊ¢ ø ÁŸflÎÁûÊ¢ ø ∑§Êÿʸ∑§Êÿ¸ ÷ÿÊ÷ÿ–
’㜢 ◊ÊˇÊ¢ ø ÿÊ flÁûÊ ’ÈÁh— ‚Ê ¬ÊÕ¸ ‚ÊÁûfl∑§ËH 30H
ê„UáÊÊÒÁŸ •Áœ∑§Ê⁄¥U ◊ÊÁŸ∂¥– ¡¥ ÁflœËøÁŸ flÊÉÊ¥ •Ê∂¥– Ã¥ ÿ∑§Áø ÿÕ
÷∂¥– ÁŸàÿ ∑§◊¸H 99H Ã¥Áø •Êà◊¬˝ÊÁåû§›U– ÁŒ∆UË ‚ÍÁŸ ∑§fl›U– ∑§Ë¡
¡Ò‚¥ ∑§Ê¢ ¡›U– ‚Áfl¡ ÃÊ„UŸ¥H 700H ÿÃÈ∂ÁŸ Ã¥ ∑§◊¸– ‚Ê¢«UË ¡ã◊÷ÿ
Áfl·◊– ∑§M§ÁŸ Œ ‚Ȫ◊– ◊ÊˇÊÁ‚ÁhH 1H ∞‚¥ ∑§◊¸ ∑§⁄UË ÃÊ ÷∂Ê–
‚¢‚Ê⁄U÷ÿ¥ ‚Ê¢Á«U∂ Ê– ∑§⁄UáÊËÿàfl¥ •Ê∂Ê– ◊È◊ÈˇÊÈ÷ʪÊH 2H ÃÕ ¡ ’ÈÁh
∞‚Ê– ’Á›UÿÊ ’Ê¢œ ÷⁄¢Ufl‚Ê– ◊ÊˇÊÈ ∆UÁfl∂Ê ∞‚Ê– ¡Ê«U∂ ÿÕH 3H
ê„UáÊÊÒÁŸ ÁŸflÎûÊËÁø ◊Ê¢Á«U∂ Ë– ‚ÍÁŸ ¬˝flÎÁûÊÛUË¥– ßÿ ∑§◊ËZ ’È«U∑ȧ›UË– lÊflË
∑§Ë¥ ŸÊH 4H ÃηÊÃʸ ©UŒ∑¥§ Á¡áÊ¥– ∑§Ê¢ ¬È⁄UË¥ ¬«UÁ∂ÿÊ ¬Ê„UáÊ¥– •¢œ∑ͧ¬Ë¥ ªÃË
Á∑§⁄UáÊ¥– ‚ÍÿʸøÁŸH 5H ŸÊŸÊ ¬âÿ¥‚Ë¥ •ÊÒ·œ ∂Ê„U– Ã⁄UË ⁄UÊª¥ ŒÊ≈U∂Ê„UË
Á¡ÿ– ∑§Ê¢ ◊ËŸÊ Á¡√„UÊ›UÊ „UÊÿ– ¡›UÊøÊ ¡⁄UËH 6H Ã⁄UË ÃÿÊëÿÊ ¡ËÁflÃÊ–
ŸÊ„UË¥ ¡flË¥ •ãÿÕÊ– ÃÒ‚¥ ∑§◊ËZ ßÿ fløÃÊ¢– ¡Ê«UÁø ◊ÊˇÊÈH 7H „¥U
∑§⁄UáÊËÿÊÁøÿÊ ∑§«U– ¡¥ ôÊÊŸ •ÊÕË øÊπ«¥U– •ÊÁáÊ •∑§⁄UáÊËÿ „¥U »È§«¥U–
∞‚¥ ¡ÊáÊH 8H ¡Ë¥ ÁÃÿ¥ ∑§ÊêÿÊÁŒ∑¥§– ‚¢‚Ê⁄U÷ÿŒÊÿ∑¥§– •∑Χàÿ¬áÊÊø¥
•Ê¢’Èπ¥– ¬Á«U∂¥ ¡ÿÊ¢H 9H ÁÃÿ¥ ∑§◊ËZ •∑§ÊÿËZ– ¡ã◊◊⁄UáÊ‚◊ÿË¥– ¬˝flÎÁûÊ
¬›UflË ¬ÊÿË¥– ◊ÊÁª∂Ë¥ ÁøH 710H ¬Ò¥ •ÊªË◊Ê¡Ë¥ Ÿ Á⁄UÉÊfl– •ÕÊflË¥ Ÿ
ÉÊ∂fl– œªœªËà ŸÊªfl– ‡ÊÍ›U ¡flË¥H 11H ∑§Ê¢ ∑§ÊÁ›Uÿʟʪ œÈ¢œÈflÊÃÈ–
ŒπÊÁŸ Ÿ ÉÊÊ∂fl „UÊÃÈ– Ÿ fløfl πÊ¬•Ê¢ÃÈ– flÊÉÊÊÁøÿH 12H ÃÒ‚¥ ∑§◊¸
•∑§⁄UáÊËÿ– ŒπÊÁŸ ◊„UÊ÷ÿ– ©U¬¡ ÁŸ—‚¢Œ„U– ’ÈhË Á¡ÿH 13H flÊÁ…U∂¥
⁄UÊ¢œÍÁŸ Áflπ¥– ÃÕ¥ ¡ÊÁáÊ¡ ◊ÎàÿÈ Ÿ øÈ∑§– ÃflË¥ ÁŸ·œË¥ ∑§Ê¢ Œπ– ’¢œÊÃ¥
¡H 14H ◊ª ’¢œ÷ÿ÷Á⁄UÃË¥– ÁÃÿ¥ ÁŸÁ·hË¥ ¬˝ÊåÃË– ÁflÁŸÿÊªÈ ¡ÊáÊ
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 455

ÁŸflÎûÊË– ∑§◊ʸÁøÿH 15H ∞‚Á Ÿ ∑§Êÿʸ∑§Êÿ¸Áflfl∑§Ë– ¡ ¬˝flÁÎ ûÊÁŸflÎÁûÊ◊ʬ∑§Ë¥–

π⁄UÊ ∑ȧ«UÊ ¬Ê⁄UπË¥– Á¡ÿʬ⁄UËH 16H ÃÒ‚Ë ∑ΧàÿÊ∑Χàÿ‡ÊÈhË– ’ȤÊ ¡
ÁŸ⁄UflœË– ‚ÊÁûfl∑§ ê„UÁáʬ ’ÈhË– ÃÁø ÃÍ¢ ¡ÊáÊH 17H
ÿÿÊ œ◊¸◊œ◊Z ø ∑§ÊÿZ øÊ∑§Êÿ¸◊fl ø–
•ÿÕÊflà¬˝¡ÊŸÊÁà ’ÈÁh— ‚Ê ¬ÊÕ¸ ⁄UÊ¡‚ËH 31H
•ÊÁáÊ ’∑§ÊëÿÊ ªÊ¢flË¥– ÉÊ¬ ˇÊË⁄UŸË⁄U ‚∑§∂flË– ∑§Ê¢ •„UÊ⁄UÊòÊË¥øË ªÊ¥flË–
•Ê¢œ›¥U ŸáÊH 18H ¡ÿÊ »È§∂ÊøÊ ◊∑§⁄¢UŒÈ »§Êfl– ÃÊ ∑§Êc∆Ô¥U ∑§ÊM¢§ œÊ¢fl–
¬⁄UË ÷˝◊⁄U¬áÊÊ Ÿ√„U– •√„UÊ¢≈UÊ ¡flË¥H 19H ÃÒ‚Ë¥ ßÿ¥ ∑§Êÿʸ∑§ÊÿZ– œ◊ʸœ◊¸M§¬¥
Á¡ÿ¥– ÁÃÿ¥ Ÿ øÊ¡ÁflÃÊ¢ ¡Êÿ– ¡ÊáÊÃË ¡ ∑§Ê¢H 720H •ªÊ «UÊ›UÊ¢flËáÊ
◊ÊÁÃÿ¥– ÉÊÃÊ¢ ¬Ê«ÈU Á◊›U Áfl¬Êÿ¥– Ÿ Á◊›UáÊ¥ Ã¥ •Ê„U– ∆UÁfl∂¥ ÃÕ¥H 21H
ÃÒ‚¥ •∑§⁄UáÊËÿ •flø≈¥U– ŸÊ«Ufl Ã⁄UËø ∂Ê ≈U– ∞:„UflË¥ ¡ÊáÊ¥ ∞∑§fl≈¥U– ŒÊã„UË
¡ ∑§Ê¢H 22H Ã ªÊ ’ÈÁh øÊπÁfl·Ë¥– ¡ÊáÊ ÿÕ ⁄UÊ¡‚Ë– •ˇÊà ≈UÊÁ∑§∂Ë
¡Ò‚Ë– ◊Ê¢ÁŒÿfl⁄UËH 23H
•œ◊Z œ◊¸Á◊Áà ÿÊ ◊ãÿÃ Ã◊‚ÊflÎÃÊ–
‚flʸÕʸÁãfl¬⁄UËÃÊ¢‡ø ’ÈÁh— ‚Ê ¬ÊÕ¸ ÃÊ◊‚ËH 32H
•ÊÁáÊ ⁄UÊ¡Ê Á¡ÿÊ flÊ≈UÊ ¡Êÿ– Ã øÊ⁄UÊ¢Á‚ •Ê«Ufl „UÊÿ– ∑§Ê¢ ⁄UÊˇÊ‚Ê¢
ÁŒflÊ ¬Ê„U– ⁄UÊÁà „UÊ™§ÁŸH 24H ŸÊŸÊ ÁŸœÊŸÁø ÁŸŒÒflÊ– „UÊÿ ∑§Ê›U‚ÿÊøÊ
©U«UflÊ– ¬Ò¥ •‚Ã¥ •Ê¬áʬ¥ ¡ËflÊ– ŸÊ„UË¥ ¡Ê∂¥H 25H ÃÒ‚¥ œ◊¸¡Êà ÁÃÃÈ∑¥§–
Á¡ÿ ’ÈhË‚Ë ¬ÊÃ∑¥§– ‚Êø Ã¥ ∂Á≈U∑¥§– ∞‚¥Áø ’ȤÊH 26H Ã •ÊÉÊflÁø
•Õ¸– ∑§M§ÁŸ ÉÊÊ∂Ë •ŸÕ¸– ªÈáÊ Ã Ã √ÿflÁSÕÖ ŒÊ·Áø ◊ÊŸËH 27H
Á∑¢§’„ÈUŸÊ üÊÈÁáÊÃ¥– •Áœc∆ÔÍÁŸ ∑§∂¥ ‚⁄UÃ¥– ÃÃÈ∂¥„UË ©U¬⁄UÃ¥– ¡ÊáÊ ¡
’ÈÁhH 28H Ã ∑§ÊáÊÊÃ¥„UË Ÿ ¬È‚ÃÊ¢– ÃÊ◊‚Ë ¡ÊáÊÊflË ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ⁄UÊòÊË
∑§Êÿ œ◊ʸÕʸ– ‚Êø ∑§⁄UÊflËH 29H ∞fl¢ ’ÈhËø ÷Œ– ÁÃã„UË ÃÈ¡ Áfl‡ÊŒ–
‚Ê¢ÁªÃ∂ Sfl’Êœ-– ∑ȧ◊ÈŒø¢ºÊ˝ H 730H •ÊÃÊ¢ ÿÿÊøË ’ÈÁhflÎûÊË– ÁŸc≈ÔU¢ Á∑§∂Ê
∑§◊¸¡ÊÃË¥– πÊ¢ŒÈ ◊Ê¢Á«U¡ œÎÃË– ÁòÊÁflœÊ ÃÿÊH 31H ÁÃÿ œÎÃËø„UË
Áfl÷ʪ– ÁÃã„UË ÿÕÊÁ∂¢ª– ‚Ê¢Áª¡ÃË øÊ¢ª– •flœÊŸ ŒßZH 32H
456 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

œÎàÿÊ ÿÿÊ œÊ⁄UÿÃ ◊Ÿ—¬˝ÊáÊÁãº˝ÿÁ∑˝§ÿÊ—–

ÿÊªŸÊ√ÿÁ÷øÊÁ⁄UáÿÊ œÎÁ× ‚Ê ¬ÊÕ¸ ‚ÊÁûfl∑§ËH 33H
Ã⁄UË ©UŒÁ∂ÿÊ ÁŒŸ∑§L§– øÊ⁄UËÁ‚ ÕÊ∑§ •¢œÊL§– ∑§Ê¢ ⁄UÊ¡ÊôÊÊ •√ÿfl„UÊL§–
∑È¢§∆UflË ¡flË¥H 33H ŸÊŸÊ ¬flŸÊøÊ ‚Ê≈ÈU– flÊ¡ËŸÁ∂ÿÊ ŸË≈ÈU– •Ê¢ª¥‚Ë¥
’Ê÷Ê≈ÈU– ‚Ê¢Á«UÃË ◊ÉÊH 34H ∑§Ê¢ •ªSÃËøÁŸ Œ‡Ê¸Ÿ¥– Á‚¢œÈ ÉÊ™§ŸË ∆UÊÃË
◊ÊÒŸ– ø¢º˝ÊŒÿË¥ ∑§◊›UflŸ¥– Á◊∆UË ŒÃËH 35H „¥U •‚Ê ¬ÊflÊ ©UøÁ∂∂Ê–
◊Œ◊Èπ Ÿ ∆UÁflÃË πÊ∂Ê¢ – ª¡Ê¸ÁŸ ¬È…UÊ¢ ¡Ê∂Ê– Á‚¢„ÈU ¡⁄UËH 36H ÃÒ‚Ê ¡Ê
œËL§– ©U∆UÁ∂ÿÊ •¢ÃL§– ◊ŸÊÁŒ∑¥§ √ÿʬÊL§– ‚Ê¢Á«UÃË ©U÷Ë¥H 37H ßÁº˝ÿÊ¢
Áfl·ÿÊ¢ÁøÿÊ ªÊ¢∆UË– •¬Ò‚ÿÊ ‚È≈UÃË Á∑§⁄UË≈UË– ◊Ÿ ◊ÊÿëÿÊ ¬Ê≈UË¥– Á⁄UªÃË
ŒÊ„UËH 38H •œÊäfl¸ ªÍ…¥U ∑§Ê…UË– ¬˝ÊáÊ ŸflÊ¢øË ¬¥«UË– ’Ê¢œÊÁŸ ÉÊÊ∂Ë ©U«UË–
◊äÿ◊◊Ê¡Ë¥H 39H ‚¢∑§À¬Áfl∑§À¬Ê¢ø¥ ∂Ȫ«¥U– ‚Ê¢«ÍUÁŸ ◊Ÿ ©UÉÊ«¥U– ’ÈÁh
◊ÊÁª∂∑§«U– ©UªËÁø ’Ò‚H 740H ∞‚Ë œÒÿ¸⁄UÊ¡¥ ¡áÊ¥– ◊Ÿ ¬˝ÊáÊ ∑§⁄UáÊ¥–
Sfløc≈ÔUÊ¢øË¥ ‚¢÷Ê·áÊ¥– ‚Ê¢«UÁfl¡ÃËH 41H ◊ª •ÊÉÊflË¥Áø ‚«UË¥– äÿÊŸÊëÿÊ
•Ê¢ÃÈÀÿÊ ◊…UË¥– ∑§Ê¥Á«U¡ÃË ÁŸ⁄Ufl«UË– ÿÊªÊÁøÿH 42H ¬⁄UË ¬⁄U◊Êà◊ÿÊ
ø∑˝§flÃ˸– ©UªÊÁáÊÃË ¡¢fl „UÊÃË¥– âfl ∂Ê¢ øÈ Ÿ ÉÊÃÊ¢ œÎÃË– œÁ⁄U¡ÃË
Á¡ÿÊH 43H Ã ªÊ œÎÃË ÿÕ¥– ‚ÊÁûfl∑§ „¥U ÁŸL§Ã¥– •Ê߸∑§ •¡È¸ŸÊÃ¥–
üÊË∑§Ê¢ÃÈ ê„UáÊH 44H
ÿÿÊ ÃÈ œ◊¸∑§Ê◊ÊÕʸãœÎàÿÊ œÊ⁄UÿÃ˘¡È¸Ÿ–
¬˝‚XÔUŸ »§∂Ê∑§Ê¥ˇÊË œÎÁ× ‚Ê ¬ÊÕ¸ ⁄UÊ¡‚ËH 34H
•ÊÁáÊ „UÊ™§ÁŸÿÊ¢ ‡Ê⁄UË⁄UË– Sflª¸‚¢‚Ê⁄UÊëÿÊ ŒÊ„UË¥ ÉÊ⁄UË¥– ŸÊ¢Œ ¡Ê ¬Ê≈U÷⁄UË–
ÁòÊflªÊ¸¬Êÿ¥H 45H ÃÊ ◊ŸÊ⁄UÕÊ¢ëÿÊ ‚ʪ⁄UË¥– œ◊ʸո∑§Ê◊Ê¢ëÿÊ ÃÊL§flÊfl⁄UË–
¡áÊ¥ œÒÿ¸’›¥U ∑§⁄UË– Á∑˝§ÿÊ flÁáÊ¡H 46H ¡¥ ∑§◊¸ ÷Ê¢«Ufl∂Ê ‚Íÿ– ÃÿÊøË
øÊÒªÈáÊË ÿÃË ¬Ê„U– ÿfl…¥U ‚ÊÿÊ‚ ‚Ê„U– ¡ÿÊ œÎÃËH 47H Ã ªÊ œÎÃË
⁄UÊ¡‚– ¬ÊÕʸ ÿÕ ¬Á⁄Uÿ‚– •ÊÃÊ¢ •Êß∑§ ÃÊ◊‚– ÁÂ⁄UË ¡ ∑§Ê¢H 48H
ÿÿÊ Sfl埢 ÷ÿ¢ ‡ÊÊ∑¢§ Áfl·ÊŒ¢ ◊Œ◊fl ø–
Ÿ Áfl◊È@Áà ŒÈ◊¸œÊ œÎÁ× ‚Ê ¬ÊÕ¸ ÃÊ◊‚ËH 35H
Ã⁄UË ‚flʸœ◊¥ ªÈáÊ¥– ¡ÿÊø¥ ∑§Ê M§¬Ê ÿáÊ¥– ∑§Ê›U‚Ê ∑§Ê›U¬áÊ¥– ÉÊ«U∂ Ê
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 457

¡Ò‚ÊH 49H •„UÊ ¬˝Ê∑Χà •ÊÁáÊ „UËŸÈ– ÃÿÊ„UË ∑§Ë¥ ªÈáÊàflÊøÊ ◊ÊŸÈ– ¬⁄UË
Ÿ ê„UÁáÊ¡ ¬Èáÿ¡ŸÈ– ⁄UÊˇÊ‚È ∑§Ê߸H 750H ¬Ò¥ ª˝„UÊ¢◊Ê¡Ë¥ ߢªÈ›ÈU– ÃÿÊÃ¥
ê„UÁáÊ¡ ◊¢ª›ÈU– ÃÒ‚Ê Ã◊Ë¥ œ‚Ê›ÈU– ªÈáʇÊéŒÈ „UÊH 51H ¡ ‚fl¸ŒÊ·Ê¢øÊ
fl‚ÊÒ≈UÊ– Ã◊Áø ∑§Ê◊™§ÁŸ ‚È÷≈UÊ– ©U÷ÊÁ⁄U∂ Ê •Ê¢ªfl∆UÊ– ¡ÿÊ Ÿ⁄UÊøÊH 52H
ÃÊ •Ê›U‚È ‚ÍÁŸ •‚ ∑§Ê¢π– ê„UáÊÊÒÁŸ ÁŸº˝ ∑§„UË¥ Ÿ ◊È∑§– ¬Ê¬¥ ¬ÊÁ·ÃÊ¢
ŒÈ—π¥– Ÿ ‚Ê¢Á«U¡ ¡flË¥H 53H •ÊÁáÊ Œ„UœŸÊÁøÿÊ •Êfl«UË– ‚ŒÊ ÷ÿ
ÃÿÊÃ¥ Ÿ ‚Ê¢«UË– Áfl‚¢’Í¢ Ÿ ‚∑§ œÊ¥«UË¥– ∑§ÊÁ∆Uáÿ ¡Ò‚¥H 54H •ÊÁáÊ
¬ŒÊÕ¸¡ÊÃË¥ F„UÊ– ’Ê¢œ ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÊ ‡ÊÊ∑¥§ ∆UÊflÊ– ∑§∂Ê Ÿ ‡Ê∑§ ¬Ê¬ ¡ÊflÊ¥–
∑ΧÃÉŸÊÒÁŸ ¡Ò‚¥H 55H •ÊÁáÊ •‚¢ÃÊ· ¡Ëfl¥‚Ë¥– œM§ÁŸ ∆U∂ Ê •„UÌŸ‡ÊË¥–
ê„UáÊÊÒÁŸ ◊ÒòÊË ÃáÊ¥‚Ë¥– Áfl·ÊŒ¥ ∑§∂ËH 56H ∂‚áÊÊÃ¥ Ÿ ‚Ê¢«UË ª¢œË– ∑§Ê¢
•¬âÿ‡ÊË›UÊÃ¥ √ÿʜ˖ ÃÒ‚Ë ∑§∂Ë ◊⁄UáÊÊflœË– Áfl·ÊŒ¥ ÃÿÊH 57H •ÊÁáÊ
flÿ‚Ê ÁflûÊ∑§Ê◊È– ÿÿÊ¢øÊ flÊ…UflË ‚¢÷˝◊È– ê„UáÊÊÒÁŸ ◊Œ¥ •ÊüÊ◊È– ÃÊÁø
∑§∂ÊH 58H •ÊªËÃ¥ Ÿ ‚Ê¢«UË ÃʬȖ ‚›UÊÃ¥ ¡ÊÃËøÊ ‚ʬȖ ∑§Ê¢ ¡ªÊøÊ
flÒ⁄UË flÊÁ‚¬È– •π¢«ÈU ¡Ò‚ÊH 59H ŸÊÃ⁄UË ‡Ê⁄UË⁄UÊÃ¥ ∑§Ê›ÈU– Ÿ Áfl‚¢’ ∑§fláÊ
fl›ÈU– ÃÒ‚Ê •ÊÕË •…U›ÈU– ÃÊ◊‚Ë¥ ◊ŒÈH 760H ∞fl¢ ¬Ê¢ø„UË „U ÁŸº˝ÊÁŒ∑§–
ÃÊ◊‚ÊëÿÊ ∆UÊßZ ŒÊπ– Á¡ÿÊ œÎÃË Œπ– œÁ⁄U∂¥ •Ê„UÊÃËH 61H ÁÃÿ ªÊ
œÎÃË ŸÊ¢fl¥– ÃÊ◊‚Ë ÿÕ „¥U ¡ÊáÊÊfl¥– ê„UÁáÊÃ∂¥ ÃáÊ¥ Œfl¥– ¡ªÊøÁŸH 62H
∞fl¢ ÁòÊÁflœ ¡ ’ÈÁh– ∑§Ë¡ ∑§◊¸ÁŸ‡øÿÊ •ÊÁœ– ÃÊ œÎÃË ÿÊ Á‚Áh– Ÿß¡Ê
ÿÕH 63H ‚ÍÿZ ◊ʪȸ ªÊøL§ „UÊÿ– •ÊÁáÊ ÃÊ øÊ∂ÃË ∑§Ë⁄U ¬Êÿ– ¬⁄UË
øÊ∂áÊ¥ Ã¥ •Ê„U– œÒÿZ ¡flË¥H 64H ÃÒ‚Ë ’ÈÁh ∑§◊ʸÃ¥ ŒÊflË– Ã
∑§⁄UáÊ‚Ê◊ª˝Ë ÁŸ»§¡flË– ¬⁄UË ÁŸ»§¡ÊflÿÊ „UÊ•ÊflË– œË⁄UÃÊ ¡H 65H Ã
„U ªÊ ÃÈ¡¬˝ÁÖ ‚Ê¢ÁªÃ∂Ë ÁòÊÁflœ œÎÁÖ ÿÿÊ ∑§◊¸òÊÿÊ ÁŸc¬ÁûÊ– ¡ÊÁ∂ÿÊ
◊ªH 66H ÿÕ »§›U ¡¥ ∞∑§ ÁŸ»§¡– ‚Èπ ¡ÿÊÃ¥ ê„UÁáÊ¡– Ã¥„UË ÁòÊÁflœ
¡ÊÁáÊ¡– ∑§◊¸fl‡Ê¥H 67H Ã⁄UË »§›UM§¬ Ã¥ ‚Èπ– ÁòʪÈáÊË¥ ÷Œ∂¥ Œπ–
Áflfl¢øÍ¢ •ÊÃÊ¢ øÊπ– øÊπË¥ ’Ê∂Ë¥H 68H ¬⁄UË øÊπË Ã ∑Ò§‚Ë ‚Ê¢ª¥– ¬Ò¥
ÉÊflÊ¥ ¡ÊÃÊ¢ ’Ê∂’ª¥– ∑§ÊŸË¥Áøÿ„UË ∂ʪ– „UÊÃË¥øÊ ◊›ÈUH 69H ê„UáÊÊÒÁŸ
¡ÿÊøÁŸ •√„U⁄¥U– •flœÊŸ„UË „UÊÿ ’ÊÁ„U⁄¥U– ÃáÊ¥ •Êß∑§ „UÊ •Ê¢Ã⁄¥U–
458 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¡ËflÊøÁŸ ¡Ëfl¥H 770H ∞‚¥ ê„UáÊÊÒÁŸ ŒflÊ– ÁòÊÁflœÊ ‚ÈπÊøÊ ¬˝SÃÊflÊ–

◊Ê¢«U∂Ê ÃÊ ÁŸflʸ„UÊ– ÁŸM§Á¬Ã •‚H 71H
‚Èπ¢ ÁàflŒÊŸË¥ ÁòÊÁflœ¢ oÎáÊÈ ◊ ÷⁄U÷¸÷–
•èÿʂʺ˝◊Ã ÿòÊ ŒÈ—πÊãâ ø ÁŸªë¿UÁÃH 36H
ê„UáÊ ‚ÈπòÊÿ‚¢ôÊÊ– ‚Ê¢ªÊ¥ ê„UáÊÊÒÁŸ ¬˝ÁÃôÊÊ– ’ÊÁ∂∂Ê¥ Ã¥ ¬˝ÊôÊÊ– ∞∑§
•ÊÃÊ¢H 72H Ã⁄UË ‚Èπ Ã¥ ªÊ Á∑§⁄UË≈UË– ŒÊÁfl¡∂ ÃÈ¡ ÁŒ∆UË– ¡¥
•Êà◊ÿÊÁøÿ ÷≈UË– ¡ËflÊÁ‚ „UÊÿH 73H ¬⁄UË ◊ÊòÊøÁŸ ◊ʬ¥– ÁŒ√ÿÊÒ·œ
¡Ò‚¥ ÉÊ¬– ∑§Ê¢ ∑§ÁÕ∂Êø¥ ∑§Ë¡ M§¬¥– ⁄U‚÷ÊflŸË¥H 74H ŸÊŸÊ ∂fláÊÊø¥
¡›È– „UÊ•ÊflÿÊ ŒÊÁŸ øÊ⁄U fl›ÈU– Œ™§ÁŸ ‚Ê¢Á«U¡ÃË …UÊ›ÈU– ÃÊÿÊø
¡flË¥H 75H ÃflË¥ ¡Ê∂ÁŸ ‚Èπ∂‡Ê¥– ¡ËflÈ ÷ÊÁflÁ∂ÿÊ •èÿÊ‚¥– ¡Ëfl¬áÊÊø¥
ŸÊ‚– ŒÈ—π ¡Õ¥H 76H Ã¥ ÿÕ •Êà◊‚Èπ– ¡Ê∂¥ •‚ ÁòʪÈáÊÊà◊∑§– Ã¥„UË
‚Ê¢ªÊ¥ ∞∑Ò§∑§– M§¬ •ÊÃÊ¢H 77H
ÿûÊŒª˝ Áfl·Á◊fl ¬Á⁄UáÊÊ◊˘◊ÎÃÊ¬◊◊˜Ô–
Ãà‚Èπ¢ ‚ÊÁûfl∑¢§ ¬˝ÊÄÃ◊Êà◊’ÈÁh¬˝‚ÊŒ¡◊˜ÔH 37H
•ÊÃÊ¢ ø¢ŒŸÊø¥ ’È«U– ‚¬ËZ ¡Ò‚¥ ŒÈflÊ«U– ∑§Ê¢ ÁŸœÊŸÊø¥ ÃÊ¥«U– ÁflflÁ‚ÿÊ
¡flË¥H 78H •ªÊ SflªËZø¥ ªÊ◊≈¥U– •Ê«Ufl ÿʪ‚¢∑§≈¥U– ∑§Ê¢ ’Ê›U¬áÊ
ŒÊ‚≈¥U– òÊÊ‚∑§Ê›¥UH 79H „¥U •‚Ê ŒË¬ÊÁøÿ Á‚hË– •flÉÊ«U œÍ •ÊœË¥–
ŸÊÃ⁄UË ÃÊ •ÊÒ·œË¥– Á¡÷øÊ ∆UÊflÊH 780H Ãÿʬ⁄UË ¬Ê¢«UflÊ– ¡ÿÊ ‚ÈπÊøÊ
Á⁄UªÊflÊ– Áfl·◊ ÃÕ ◊›UÊflÊ– ÿ◊Œ◊Ê¢øÊH 81H Œà ‚fl¸F„UÊ Á◊∆UË– •Ê¢ªË¥
∞‚¥ flÒ⁄UÊÇÿ ©U∆UË– Sflª¸‚¢‚Ê⁄UÊ ∑§Ê¢≈UË– ∑§ÊÁ…UÃÁøH 82H Áflfl∑§üÊfláÊ¥
π⁄U¬‚ È –¥ ¡Õ fl˝ÃÊø⁄UáÊ¥ ∑§∑¸§‡Ê–¥ ∑§Á⁄UÃÊ¢ ¡ÊÃË ÷Ê∑§‚– ’ÈhKÊÁŒ∑§Ê¢øH
 83H
‚È·ÈêŸøÁŸ ÃÊ¥«¥U– ÁªÁ›U¡ ¬˝ÊáÊʬʟÊø ∂Ê¥…U– ’Ê„UÁáÊÿ‚ËÁø ÿfl…¥U– ÷Ê⁄UË
¡ÕH 84H ¡¥ ‚Ê⁄U‚Ê¢„UË ÁflÉÊ«UÃÊ¢– „UÊÿ flÊ„UÊ„ÍUÁŸ flà‚ ∑§ÊÁ…UÃÊ¢– ŸÊ
÷áÊ¢ªÈ ŒflÁ«UÃÊ¢– ÷ÊáÊÿÊflL§ŸËH 85H ¬Ò¥ ◊Êÿ¬È…UÊÒÁŸ ’Ê›U∑§– ∑§Ê›¥U ŸÃÊ¥
∞∑ȧ∂Ã¥ ∞∑§– „UÊÿ ∑§Ê¥ ©UŒ∑§– ÃÈ≈UÃÊ¥ ◊ËŸÊH 86H ÃÒ‚¥ Áfl·ÿÊ¢ø¥ ÉÊ⁄U–
ߢÁº˝ÿÊ¢ ‚Ê¢Á«UÃÊ¢ ÕÊ⁄U– ÿȪʢÃÈ „UÊÿ Ã¥ flË⁄U– Áfl⁄Uʪ ‚Ê„UÊÃËH 87H ∞‚Ê ¡ÿÊ
‚ÈπÊøÊ •Ê⁄¢U÷È– ŒÊflË ∑§ÊÁ∆UáÿÊøÊ ˇÊÊ÷È– ◊ª ˇÊË⁄UÊéœË¥ ∂Ê÷È– •◊ÎÃÊøÊ
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 459

¡Ò‚ÊH 88H ¬Á„U∂ÿÊ flÒ⁄UÊÇÿª⁄U›UÊ– œÒÿ¸‡Ê¢÷È flÊ«UflË ª›Ê– Ã⁄UË ôÊÊŸÊ◊ÎÃ¥

‚Ê„U›UÊ– ¬Ê„U ¡Õ¥H 89H ¬Ò¥ ∑§ÊÁ∂ÃÊ„UË ∑§Ê¬ ∞‚¥– º˝ÊˇÊÊ¢ø¥ Á„U⁄Ufl¬áÊ
•‚– Ã¥ ¬Á⁄U¬Ê∑§Ë¥ ∑§Ê¢ ¡Ò‚¥– ◊ÊœÈÿ¸ •ÊÃH 790H Ã¥ flÒ⁄UÊÇÿÊÁŒ∑§ ÃÒ‚¥–
Á¬∑§Á∂ÿÊ •Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê¥– ◊ª flÒ⁄UÊÇÿ¥‚Ë¥„UË ŸÊ‡Ê– •ÁfllÊ¡ÊÃH 91H Ã√„UÊ¢
‚ʪ⁄UË¥ ª¢ªÊ ¡Ò‚Ë– •Êà◊Ë¥ ◊ËŸÀÿÊ ’ÈÁh ÃÒ‚Ë– •mÿÊŸ¢ŒÊøË •Ê¬Ò‚Ë–
πÊáÊË ©UÉÊ«UH 92H ∞‚¥ SflÊŸÈ÷flÁflüÊÊ◊¥– flÒ⁄UÊÇÿ◊Í›U ¡¥ ¬Á⁄UáÊ◊– Ã¥
‚ÊÁûfl∑§ ÿáÊ¥ ŸÊ◊¥– ’ÊÁ∂¡ ‚ÈπH 93H
Áfl·ÿÁãº˝ÿ‚¢ÿÊªÊlûÊŒª˝˘◊ÎÃÊ¬◊◊˜Ô –
¬Á⁄UáÊÊ◊ Áfl·Á◊fl Ãà‚Èπ¢ ⁄UÊ¡‚¢ S◊ÎÃ◊˜ÔH 38H
•ÊÁáÊ Áfl·ÿ¥Áº˝ÿÊ¢– ◊›ÈU „UÊÃÊ¢ œŸ¢¡ÿÊ– ¡¥ ‚Èπ ¡Êÿ ÕÁ«UÿÊ– ‚Ê¢«ÍUÁŸ
ŒÊã„UËH 94H •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÊ Á⁄UªÃÊ¢ ªÊ¢flÊ– „UÊÿ ¡Ò‚Ê ©Uà‚Ê„UÊ– ∑§Ê¢ Á⁄UáÊÊfl⁄UË
ÁflflÊ„UÊ– ÁflSÃÊÁ⁄U∂ ÊH 95H ŸÊŸÊ ⁄UÊÁªÿÊ Á¡÷¬Ê‚Ë¥– ∑§›¥U ªÊ«U ‚Êπ⁄¥U‚Ë¥–
∑§Ê¢ ’øŸÊªÊøË ¡Ò‚Ë– ◊œÈ⁄UÃÊ ¬Á„U∂ ËH 96H ¬Á„U∂¥ ‚¢fløÊ⁄UÊø¥ ◊ÒòÊ–
„UÊ≈U÷≈UËø¥ ∑§∂òÊ– ∑§Ê¢ ∂ÊÉÊÁflÿÊø ÁflÁøòÊ– ÁflŸÊŒ ÃH 97H ÃÒ‚¥
Áfl·ÿ¥Áº˝ÿŒÊπË¥– ¡¥ ‚Èπ ¡ËflÊÃ¥ ¬ÊπË– ◊ª ©U¬Á«U∂ Ê π«U∑§Ë¥– „¢U‚È
¡Ò‚ÊH 98H ÃÒ‚Ë ¡Ê«UË •ÊÉÊflË •Ê≈U– ¡ËÁflÃÊøÊ ∆UÊÿ Á»§≈U– ‚È∑ΧÃÊÁøÿÊ„UË
‚È≈U– œŸÊøË ªÊ¢∆UËH 99H •ÊÁáÊ∑§ ÷ÊÁª∂¥ ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥– Ã¥ SflåŸ ÃÒ‚¥ „UÊÿ
ŸÊ„UË¥– ◊ª „UÊÁŸëÿÊÁø ÉÊÊ߸– ∂Ê ›UÊfl¥ ©U⁄UH 800H ∞‚¥ •Ê¬ûÊË ¡¥ ‚Èπ–
∞Á„U∑§Ë¥ ¬Á⁄UáÊ◊ Œπ– ¬⁄UòÊË¥ ∑§Ë⁄U Áflπ– „UÊ™§ÁŸ ¬⁄UÃH 1H ¡ ߢÁº˝ÿ¡ÊÃÊ
∂›UÊ– ÁŒœÁ∂ÿÊ œ◊ʸøÊ ◊›UÊ– ¡Ê›ÍUÁŸ ÷ÊÁª¡ ‚Ê„U›UÊ– Áfl·ÿÊ¢øÊ
¡ÕH 2H ÃÕ ¬ÊÃ∑¥§ ’Ê¢ÁœÃË ÕÊflÊ– ÁÃÿ¥ Ÿ⁄U∑§Ë¥ ŒÃË ∆UÊflÊ– ¡áÊ¥ ‚Èπ¥
„UÊ •¬ÊflÊ– ¬⁄UòÊË ∞‚ÊH 3H ¬Ò¥ ŸÊ◊¥ Áfl· ◊„ÈU⁄¥U– ¬⁄UË ◊ÊM§ÁŸ •¢ÃË¥ π⁄¥U–
ÃÒ‚¥ •ÊÁŒ ¡¥ ªÊÁ«U⁄¥U– •¢ÃË¥ ∑§«ÍUH 4H ¬ÊÕʸ Ã¥ ‚Èπ ‚Êø¥– flÁ›U∂¥ •Ê„U
⁄U¡Êø¥– ê„UáÊÊÒÁŸ Ÿ Á‡Êfl¥ ÃÿÊø¥– •Ê¢ª ∑§„UË¥H 5H
ÿŒª˝ øÊŸÈ’ãœ ø ‚Èπ¢ ◊Ê„UŸ◊Êà◊Ÿ—–
ÁŸº˝Ê∂Sÿ¬˝◊ÊŒÊàÕ¢ ÃûÊÊ◊‚◊ÈŒÊNUÃ◊˜ÔH 39H
•ÊÁáÊ •¬ÿÊøÁŸ ¬ÊŸ¥– •πÊlÊøÁŸ ÷Ê¡Ÿ¥– SflÒ⁄USòÊË‚¢ÁŸœÊŸ¥– „UÊÿ
¡¥ ‚ÈπH 6H ∑§Ê¢ ¬È…UË∂Ê¢øÁŸ ◊Ê⁄¥U– ŸÊÃ⁄UË ¬⁄USflʬ„UÊ⁄¥U– ¡¥ ‚Èπ •flÃ⁄U–
460 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

÷Ê≈UÊ¢ëÿÊ ’Ê∂ Ë¥H 7H ¡¥ •Ê∂SÿÊfl⁄UË ¬ÊÁπ¡– ÁŸº˝◊Ê¡Ë¥ ¡¥ ŒÁπ¡–

¡ÿÊëÿÊ •Êl¢ÃË¥ ÷ÈÁ∂¡– •Ê¬È∂ Ë flÊ≈UH 8H Ã¥ ªÊ ‚Èπ ¬ÊÕʸ– ÃÊ◊‚
¡ÊáÊ ‚fl¸ÕÊ– „¥U ’„ÈU Ÿ ‚Ê¢ªÊ¥Áø ¡ ∑§ÕÊ– •‚¢÷Ê√ÿ „UH 9H ∞‚¥ ∑§◊¸÷Œ¥
◊ÈŒ∂¥– »§›U‚Èπ„UË ÁòÊœÊ ¡Ê∂¥– Ã¥ „¥U ÿÕʪ◊¥ ∑§∂¥– ªÊø⁄U ÃÈ¡H 810H
Ã¥ ∑§Ãʸ ∑§◊¸ ∑§◊¸»§›U– ÿ ÁòʬÈ≈UË ÿ∑§Ë ∑§fl›U– flÊ¢øÍÁŸ ∑§Ê¢„UË¥Áø Ÿ‚
SÕÍ∂-– ‚͡◊Ë¥ ßÿH 11H •ÊÁáÊ „U âfl ÁòʬÈ≈UË– ÁÄUË¥ ªÈáÊË¥ ß„UË¥ Á∑§⁄UË≈UË–
ªÈ¢Á»§∂Ë •‚ ¬≈UË¥– ÃÊ¢ÃÈflË¥ ¡Ò‚ËH 12H
Ÿ ÃŒÁSà ¬ÎÁÕ√ÿÊ¢ flÊ ÁŒÁfl Œfl·È flÊ ¬ÈŸ—–
‚ûfl¢ ¬˝∑ΧÁáÒ◊ȸQ¢§ ÿŒÁ÷— SÿÊÁàòÊÁ÷ªÈ¸áÊÒ—H 40H
ê„UáÊÊÒÁŸ ¬˝∑ΧÃËëÿÊ •fl∂Ê ∑§Ë¥– Ÿ ’¢Áœ¡ ß„UË¥ ‚ûflÊÁŒ∑§Ë¥– ÃÒ‚Ë SflªËZ
ŸÊ ◊ÎàÿÈ∂ Ê ∑§Ë¥– •ÊÕË flSÃÈH 13H ∑Ò¥§øÊ ∂Ê¥flflËáÊ ∑§Ê¢’›UÊ– ◊ÊÁÃÿflËáÊ
◊ÊŒ›UÊ– ∑§Ê¢ ¡›¥UflËáÊ ∑§À∂Ê ›UÊ– „UÊáÊ¥ •Ê„UH 14H ÃÒ‚¥ Ÿ „UÊÁŸ ªÈáÊÊø¥–
‚Îc≈ÔUËøË ⁄UøŸÊ ⁄Uø– ∞‚¥ ŸÊ„UË¥Áø ªÊ ‚Êø¥– ¬˝ÊÁáÊ¡ÊÃH 15H ÿÊ∂ʪ˥ „¥U
‚∑§›U– ÁÄUË¥ ªÈáÊÊ¢ø¥Áø ∑§fl›U– ÉÊ«U∂¥ •Ê„U ÁŸÁπ›U– ∞‚¥ ¡ÊáÊH 16H
ªÈáÊË¥ ŒflÊ¢ òÊÿË ∂ÊÁfl∂Ë– ªÈáÊË¥ ∂Ê ∑§Ë¥ ÁòʬÈ≈UË ¬ÊÁ«U∂ Ë– øÃÈfl¸áÊʸ ÉÊÊÃ∂Ë¥ –
Á‚ŸÊŸË¥ ©UÁ›Uª¥H 17H
’˝ÊrÊÔáÊˇÊÁòÊÿÁfl‡ÊÊ¢ ‡Êͺ˝ÊáÊÊ¢ ø ¬⁄ãì–
∑§◊ʸÁáÊ ¬˝Áfl÷ÄÃÊÁŸ Sfl÷Êfl¬˝÷flҪȸáÊÒ—H 41H
ÃÁø øÊ⁄UË fláʸ– ¬È‚‚Ë ¡⁄UË ∑§ÊáÊ ∑§ÊáÊ– Ã⁄UË ¡ÿÊ¢ ◊ÈÅÿ ’˝ÊrÊÔáÊ–
œÈ⁄Uø ∑§Ê¢H 18H ÿ⁄U ˇÊÁòÊÿ flÒ‡ÿ ŒÊã„UË– Ã„UË ’˝ÊrÊÔáÊÊëÿÊÁø ◊ÊÁŸ¡
◊ÊŸË¥– ¡ Ã flÒÁŒ∑§ÁflœÊŸË¥– ÿÊÇÿ ê„UáÊÊÒÁŸH 19H øÊÒÕÊ ‡Êͺ˝È ¡Ê
œŸ¢¡ÿÊ– flŒË¥ ∂ÊªÈ ŸÊ„UË¥ ÃÿÊ– Ã:„UË flÎÁûÊ fláʸòÊÿÊ-– •œËŸ ÃÿÊøËH 820H
ÁÃÿ flÎûÊËÁøÿÊ ¡flÁ›U∑§Ê– fláÊÊZ ’˝ÊrÊÔáÊÊÁŒ∑§Ê¢– ‡Êͺ˝„UË ∑§Ë¥ ŒπÊ– øÊÒÕÊ
¡Ê∂ÊH 21H ¡Ò‚Ê »È§∂ÊøÁŸ ‚Ê¢ªÊÃ¥– ÃÊ¢ÃÈ ÃÈ⁄¢UÁ’¡ üÊË◊¢Ã¥– ÃÒ‚¥ Ám¡‚¢ª¥
‡Êͺ˝ÊÃ¥– SflË∑§Ê⁄UË üÊÈÃËH 22H ∞‚Ò‚Ë ªÊ ¬ÊÕʸ– „U øÊÃÈfl¸áÿ¸√ÿflSÕÊ–
∑§M¢§ •ÊÃÊ¢ ∑§◊¸¬ÕÊ– ÿÊ¢ÁøÿÊ M§¬ÊH 23H Á¡„UË¥ ªÈáÊË¥ Ã fláʸ øÊ⁄UË–
¡ã◊◊ÎàÿÍÁ¥ øÿ ∑§ÊÃ⁄UË– øÈ∑§ÊÁŸÿÊ¢ ߸‡fl⁄UË–¥ ¬Ò∆U „UÊÃ ËH 24H Á¡ÿ •Êà◊¬˝∑§Î ÃËø
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 461

ß„UË¥– ªÈáÊË¥ ‚ûflÊÁŒ∑§Ë¥ ÁÄUË¥– ∑§◊Z øÊÒÉÊÊ¢ ø„Í¢U ∆UÊßZ– flÊ¢Á≈U∂ Ë¥ fláÊʸH 25H
¡Ò‚¥ ’ʬ¥ ¡ÊÁ«U∂¥ ∂¥∑§Ê– flÊ¢Á≈U∂ ‚ÍÿZ ◊ʪ¸ ¬Ê¢ÁÕ∑§Ê¢– ŸÊŸÊ √ÿʬÊ⁄U ‚fl∑§Ê¢–
SflÊ◊Ë ¡Ò‚¥H 26H ÃÒ‚Ë ¬˝∑ΧÃËëÿÊ ªÈáÊË¥– ¡ÿÊ ∑§◊ʸøË flÀ„UÊfláÊË– ∑§∂Ë
•Ê„U fláÊËZ– ø„Í¢U ß„UË¥H 27H ÃÕ ‚ûfl¥ •Ê¬ÀÿÊ •Ê¢ªË¥– ‚◊ËŸÁŸ◊ËŸ
÷ʪ˥– ŒÊÉÊ ∑§∂ ÁŸÿÊªË– ’˝ÊrÊÔáÊ ˇÊÁòÊÿH 28H •ÊÁáÊ ⁄U¡ ¬⁄UË
‚ÊÁûfl∑§– ÃÕ ∆UÁfl∂ flÒ‡ÿ ∂Ê∑§– ⁄U¡Áø Ã◊÷‚∑§– ÃÕ ‡Êͺ˝ Ã
ªÊH 29H ∞‚Ê ÿ∑§ÊÁø ¬˝ÊÁáÊfl΢ŒÊ– ÷ŒÈ øÃÈfl¸áʸœÊ– ªÈáÊË¥Áø ¬˝’ÈhÊ–
∑§∂Ê ¡ÊáÊH 830H ◊ª •Ê¬È∂¥ ∆UÁfl∂¥ ¡Ò‚¥– •ÊßÃ¥Áø ŒË¬¥ ÁŒ‚–
ªÈáÊÁ÷㟠∑§◊¸ ÃÒ‚¥– ‡ÊÊSòÊ ŒÊflËH 31H Ã¥Áø •ÊÃÊ¢ ∑§ÊáÊ ∑§ÊáÊ–
fláʸÁflÁ„UÃÊø¥ ∂ˇÊáÊ– „¥U ‚Ê¢ªÊ¥ ∞∑§ üÊfláÊ-– ‚ÊÒ÷ÊÇÿÁŸœËH 32H
‡Ê◊Ê Œ◊Sì— ‡ÊÊÒø¢ ˇÊÊÁãÃ⁄UÊ¡¸fl◊fl ø–
ôÊÊŸ¢ ÁflôÊÊŸ◊ÊÁSÃÄÿ¢ ’˝rÊÔ∑§◊¸ Sfl÷Êfl¡◊˜ÔH 42H
Ã⁄UË ‚flZÁº˝ÿÊ¢ÁøÿÊ flÎûÊË– ÉÊ™§ÁŸ •Ê¬ÈÀÿÊ „UÊÃË¥– ’ÈÁh •Êà◊ÿÊ Á◊›U
ÿ∑§Ê¢ÃË¥– Á¬˝ÿÊ ¡Ò‚ËH 33H ∞‚Ê ’ÈhËøÊ ©U¬⁄U◊È– ÃÿÊ ŸÊ◊ ê„UÁáʬ ‡Ê◊È–
ÃÊ ªÈáÊ ªÊ ©U¬∑˝§◊È– ¡ÿÊ ∑§◊ʸøÊH 34H •ÊÁáÊ ’ÊsÔ¥Áº˝ÿÊ¢ø¥ œ¥«¥U– Á¬≈ÍUÁŸ
ÁflœËøÁŸ Œ¢«¥U– ŸÁŒ¡ •œ◊ʸ∑§«U– ∑§„UË¥Áø ¡ÊflÊ¥H 35H ÃÊ ¬Ò¥ ªÊ ‡Ê◊Ê
Áfl⁄U¡Ê– Œ◊È ªÈáÊ ¡Õ ŒÈ¡Ê– •ÊÁáÊ Sflœ◊ʸÁøÿÊ flÊ¡Ê– Á¡áÊ¥ ¡¥
∑§Ê¢H 36H ‚≈UflËÁøÿ ⁄UÊÃË¥– Ÿ Áfl‚¢Á’¡ ¡flË¥ flÊÃË– ÃÒ‚Ê ß¸‡fl⁄UÁŸáʸÿÊ
ÁøûÊË¥– flÊ„UáÊ¥ ‚ŒÊH 37H ÃÿÊ ŸÊ◊ ì– Ã¥ ÁáÿÊ ªÈáÊÊø¥ M§¬– •ÊÁáÊ
‡ÊÊÒø„UË ÁŸc¬Ê¬– ÁmÁflœ ¡ÕH 38H ◊Ÿ ÷Êfl‡ÊÈhË ÷⁄U∂¥– •Ê¢ª Á∑˝§ÿÊ
•›¢U∑§ÊÁ⁄U∂¥– ∞‚¥ ‚’ÊsÔ Á¡ÿÊ∂¥– ‚ÊÁ¡⁄¥U ¡¥ ∑§Ê¢H 39H ÃÿÊ ŸÊ◊ ‡ÊÊÒø
¬ÊÕʸ– ÃÊ ∑§◊ËZ ªÈáÊ ¡ÿ øÊÒÕÊ– •ÊÁáÊ ¬ÎâflËÁøÿÊ ¬⁄UË ‚fl¸ÕÊ– ‚fl¸ ¡¥
‚Ê„UÊáÊ¥H 840H Ã ªÊ ˇÊ◊Ê ¬Ê¢«UflÊ– ªÈáÊ ¡Õ ¬Ê¢øflÊ– Sfl⁄UÊ¢◊Ê¡Ë¥
‚È„UÊflÊ– ¬¢ø◊È ¡Ò‚ÊH 41H •ÊÁáÊ flÊ¢∑§«UÁŸ flÊÉÊ¥‚Ë¥– ª¢ªÊ flÊ„U ©U¡ÍÁø
¡Ò‚Ë– ∑§Ê¢ ¬È≈UË¥ fl›U∂ Ê ™¢§‚Ë¥– ªÊ«UË ¡Ò‚Ë H 42H ÃÒ‚Ê Áfl·◊Ê¢Á„U ¡ËflÊ¢-–
∂ʪ˥ ©U¡È∑§ÊL§ ’⁄UflÊ– Ã¥ •Ê¡¸fl ªÊ ‚Ê„UÊflÊ– ¡ÕË¥øÊ ªÈáÊH 43H •ÊÁáÊ
¬ÊÁáÊÿ¥ ¬˝ÿàŸ¥ ◊Ê›UË– •π¢«U ¡ø ¤ÊÊ«UÊ◊È›UË¥– ¬⁄UË Ã¥ •ÊÉÊfl¥Áø »§›UË¥–
¡ÊáÊ ¡flË¥H 44H ÃÒ‚¥ ‡ÊÊSòÊÊøÊ⁄¥U ÃáÊ¥– ߸‡flL§Áø ÿ∑ȧ ¬ÊfláÊ¥– „¥U »È§«¥U
462 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¡¥ ∑§Ê¢ ¡ÊáÊáÊ¥– Ã¥ ÿÕ ôÊÊŸH 45H Ã¥ ªÊ ∑§◊ËZ Á¡ÿ– ‚ÊÃflÊ ªÈáÊ „UÊÿ–
•ÊÁáÊ ÁflôÊÊŸ „¥U ¬Ê„¥U– ∞fl¢M§¬H 46H Ã⁄UË ‚ûfl‡ÊÈhËÁøÿ fl›U– ‡ÊÊSòÊ¥
∑§Ê¢ äÿÊŸ’›¥U– ߸‡fl⁄UÃûflË¥Áø Á◊›U– ÁŸc≈Ô¢U∑§’ÈhËH 47H „¥U ÁflôÊÊŸ ’⁄Ufl¥–
ªÈáÊ⁄UàŸ ¡Õ •Ê∆Ufl¥– •ÊÁáÊ •ÊÁSÃÄÿ ¡ÊáÊÊfl¥– ŸflflÊ ªÈáÊH 48H ¬Ò¥
⁄UÊ¡◊Ⱥ˝Ê •ÊÁÕÁ∂ÿÊ– ¬˝¡Ê ÷¡ ÷∂ÃÿÊ– ÃflË¥ ‡ÊÊSòÊ¥ SflË∑§ÊÁ⁄UÁ∂ÿÊ–
◊ʪ¸◊ÊòÊÊÃ¥H 49H •ÊŒ⁄¥U ¡¥ ∑§Ê¢ ◊ÊŸáÊ¥– Ã¥ •ÊÁSÃÄÿ ◊Ë ê„UáÊ¥– ÃÊ ŸflflÊ
ªÈáÊ ¡áÊ¥– ∑§◊¸ Ã¥ ‚ÊøH 850H ∞fl¢ Ÿfl„UË ‡Ê◊ÊÁŒ∑§– ªÈáÊ ¡Õ ÁŸŒÊ¸·–
Ã¥ ∑§◊¸ ¡ÊáÊ SflÊ÷ÊÁfl∑§– ’˝ÊrÊÔáÊÊø¥H 51H ÃÊ ŸflªÈáÊ⁄UàŸÊ∑§L§– ÿÊ
Ÿfl⁄UàŸÊ¢øÊ „UÊL§– Ÿ »§Á«Uà ∂ ÁŒŸ∑§L§– ¬˝∑§Ê‡ÊÈ ¡Ò‚ÊH 52H ŸÊŸÊ øÊ¢¬Ê
øÊ¢¬ÊÒ›UË ¬ÍÁ¡∂Ê– ø¢ºÈ˝ ø¢Áº˝∑§Ê œfl›U∂ Ê– ∑§Ê¢ ø¢ŒŸÈ ÁŸ¡¥ øÌø∂Ê– ‚ÊÒ⁄Uèÿ¥
¡flË¥H 53H ÃflË¥ ŸflªÈáÊÁ≈U∑§∂ª– ∂áÊ¥ ’˝ÊrÊÔáÊÊø¥ •√ÿ¢ª– ∑§„UË¥Áø Ÿ
‚¢«UË •Ê¢ª– ’˝ÊrÊÔáÊÊø¥H 54H •ÊÃÊ¢ ©UÁøà ¡¥ ˇÊÁòÊÿÊ– Ã¥„UË¥ ∑§◊¸ œŸ¢¡ÿÊ–
‚Ê¢ªÊ¥ ∞∑§ ¬˝ôÊÁøÿÊ– ÷⁄UÊfl⁄UËH 55H
‡ÊÊÒÿZ Ã¡Ê œÎÁÌʸˇÿ¢ ÿÈh øÊåÿ¬∂ÊÿŸ◊˜Ô–
ŒÊŸ◊ˇfl⁄U÷Êfl‡ø ˇÊÊòÊ¢ ∑§◊¸ Sfl÷Êfl¡◊˜ÔH 43H
Ã⁄UË ÷ÊŸÈ „UÊ Ã¡¥– ŸÊ¬ˇÊË ¡flË¥ Áfl⁄U¡– ∑§Ê¢ Á‚¢„¥U Ÿ ¬ÊÁ„U¡–
¡ÊflÁ›UÿÊH 56H ∞‚Ê Sflÿ¢÷ ¡Ê ¡Ëfl¥ ∂Ê∆ÈU– ‚ÊflÊÿ¥flËáÊ ©UŒ˜÷≈ÈU– Ã¥
‡ÊÊÒÿ¸ ªÊ ¡Õ üÊc∆ÔÈ– ¬Á„U∂Ê ªÈáÊH 57H •ÊÁáÊ ‚ÍÿʸøÁŸ ¬˝Ãʬ¥– ∑§ÊÁ«U„UË
ŸˇÊòÊ „UÊ⁄U¬– ŸÊ ÃÊ Ã⁄UË Ÿ ∂Ê¬– ‚ø¢º˝Ë¥ ÁÄUË¥H 58H ÃÒ‚ÁŸ •Ê¬È∂
¬˝ÊÒÁ…UªÈáÊ¥– ¡ªÊ ÿÊ ÁflS◊ÿÊ ŒáÊ¥– •Ê¬áÊ Ã⁄UË Ÿ ˇÊÊ÷áÊ¥– ∑§Êÿ‚Ÿ„UËH 59H
Ã¥ ¬˝ÊªÀèÿM§¬ Ã¡Ê– Á¡ÿ ∑§◊ËZ ªÈáÊ ŒÈ¡Ê– •ÊÁáÊ œËL§ ÃÊ Ááʖ ¡ÕË¥øÊ
ªÈáÊH 860H flÁ⁄U ¬«UÁ∂ÿÊ •Ê∑§Ê‡Ê– ’ÈhËø «UÊ›U ◊ÊŸ‚– ¤ÊÊ¢∑§Ë ŸÊ Ã¥
¬Á⁄Uÿ‚– œÒÿ¸ ¡Õ¥H 61H •ÊÁáÊ ¬ÊáÊË „UÊ ∑§Ê¥ ÷∂ÃÃÈ∑¥§– ¬⁄UË Ã¥ Á¡áÊÊÒÁŸ
¬k »§Ê¢∑§– ∑§Ê¢ •Ê∑§Ê‡Ê ©¢UÁøÿÊ Á¡¢∑§– •Êfl«U ÃÿÊÃ¥H 62H ÃflË¥ ÁflÁflœ
•flSÕÊ– ¬ÊÃÁ∂ÿÊ Á¡áÊÊÒÁŸ ¬ÊÕʸ– ¬˝ôÊÊ»§›U ÃÿÊ •Õʸ– fl¤Ê ŒáÊ¥
¡¥H 63H Ã¥ ŒˇÊàfl ªÊ øÊπ– ¡Õ øÊÒÕÊ ªÈáÊ Œπ– •ÊÁáÊ ¤ÊÈ¥¡
•∂ÊÒÁ∑§∑§– ÃÊ ¬Ê¢øflÊ ªÈáÊH 64H •ÊÁŒàÿÊøË¥ ¤ÊÊ«¥U– ‚ŒÊ ‚ã◊Èπ
‚Íÿʸ∑§«U– ÃflË¥ ‚◊Ê⁄U ‡ÊòÊͬȅ¥U– „UÊáÊ¥ ¡¥ ∑§Ê¥H 65H ◊Ê„UfláÊË ¬˝ÿàŸ¥‚Ë–
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 463

øÈ∑§Áfl¡ ‚¡ ¡Ò‚Ë– Á⁄U¬Í ¬Ê∆UË ŸÁŒ¡ ÃÒ‚Ë– ‚◊⁄UÊ¢ªáÊË¢H 66H „UÊ
ˇÊÁòÊÿÊøÿÊ •ÊøÊ⁄UË¥– ¬Ê¢øflÊ ªÈáÊ¥º˝È •flœÊ⁄UË¥– ø„Í¢U ¬ÈL§·ÊÕʸ Á‡Ê⁄UË¥– ÷ÁÄÃ
¡Ò‚ËH 67H •ÊÁáÊ ¡Ê∂ÁŸ »È§∂¥ »§›¥U– ‡ÊÊÁπÿÊ ¡Ò‚Ë¥ ◊Ê∑§›U– ∑§Ê¥ ©UŒÊ⁄U
¬Á⁄U◊›¥U– ¬kÊ∑§L§H 68H ŸÊŸÊ •Êfl«UËøÁŸ ◊ʬ¥– øÊ¢ÁŒáÊ¥ ÷∂ÃáÊ¥ ÉÊ¬–
¬ÈÁ…U∂Ê¢øÁŸ ‚¢∑§À¬¥– ÃÒ‚¥ ¡¥ ŒáÊH 69H Ã¥ ©U◊¬ ªÊ ŒÊŸ– ¡Õ ‚„UÊfl¥
ªÈáÊ⁄UàŸ– •ÊÁáÊ •ÊôÊ ∞∑§Êÿß– „UÊáÊ¥ ¡¥ ∑§Ê¢H 870H ¬Ê·ÍÁŸ •flÿfl
•Ê¬È∂– ∑§⁄UÁfl¡ÃË ◊ÊŸÁfl∂– ÃflË¥ ¬Ê∂áÊ¥ ∂Ê ÷Áfl∂¥ – ¡ª ¡¥ ÷ÊªáÊH ¥ 71H
ÃÿÊ ŸÊ◊ ߸‡fl⁄U÷ÊflÊ– ¡Ê ‚fl¸‚Ê◊âÿʸøÊ ∆UÊflÊ– ÃÊ ªÈáÊÊ¢◊Ê¡Ë¥ ⁄UÊflÊ–
‚ÊÃflÊ ¡ÕH 72H ∞‚¥ ¡¥ ‡ÊÊÒÿʸÁŒ∑§Ë¥– ß„UË¥ ‚Êà ªÈáÊÁfl‡ÊπË¥– •›¢U∑ΧÃ
‚åô§πË¥– •Ê∑§Ê‡Ê ¡Ò‚¥H 73H ÃÒ‚¥ ‚åêÈáÊË¥ ÁflÁøòÊ– ∑§◊¸ ¡¥ ¡ªË¥
¬ÁflòÊ– Ã¥ ‚„U¡ ¡ÊáÊ ˇÊÊòÊ– ˇÊÁòÊÿÊø¥H 74H ŸÊ ŸÊ ˇÊÁòÊÿ Ÿ√„U ŸL§–
ÃÊ ‚ûfl‚ÊŸÿÊøÊ ◊L§– ê„UáÊÊÒÁŸ ªÈáÊSflªÊ¸ •ÊœÊL§– ‚ÊÃÊ¢ ßÿÊ¢H 75H
ŸÊÃ⁄UË ‚åêÈáÊÊáʸflË¥– ¬Á⁄UflÊ⁄U∂ Ë ’⁄UflË– „U Á∑˝§ÿÊ Ÿ√„U ¬ÎâflË– ÷ÊªËÂ
ÃÊH 76H ∑§Ê¢ ªÈáÊÊ¢ø ‚ÊÃÊ¢„UË •ÊÉÊË¥– „U Á∑˝§ÿÊ Ã ª¢ªÊ ¡ªË¥– ÃÿÊ
◊„UÊŒœËÁøÿÊ •Ê¢ªË¥– Áfl∂‚ ¡Ò‚ËH 77H ¬⁄UË „¥U ’„UÈ •‚Ê Œπ– ‡ÊÊÒÿʸÁŒ
ªÈáÊÊà◊∑§– ∑§◊¸ ªÊ ŸÒ‚̪∑§– ˇÊòÊ¡ÊÃË‚ËH 78H •ÊÃÊ¢ flÒ‡ÿÊÁøÿ ¡ÊÃË–
©UÁøà ¡ ◊„UÊ◊ÃË– Ã¥ ∞∑¥§ ªÊ ÁŸL§ÃË– Á∑˝§ÿÊ ‚Ê¢ªÊ¥H 79H
∑ΧÁ·ªÊÒ⁄UˇÿflÊÁáÊÖÿ¢ flÒ‡ÿ∑§◊¸ Sfl÷Êfl¡◊˜Ô–
¬Á⁄Uøÿʸà◊∑¢§ ∑§◊¸ ‡Êͺ˝SÿÊÁ¬ Sfl÷Êfl¡◊˜ÔH 44H
Ã⁄UË ÷ÍÁ◊ ’Ë¡ ŸÊ¢ªL§– ÿÿÊ ÷Ê¢«Ufl∂ÊøÊ •ÊœÊL§– ÉÊ™§ÁŸ ∂Ê÷È
•¬ÊL§– ◊›UfláÊ¥ ¡¥H 880H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ∑Χ·Ë Á¡áÊ¥– ªÊœŸ¥ ⁄UÊπÊÁŸ fløáÊ¥–
∑§Ê¢ ‚◊ÉÊ˸øË Áfl∑§áÊ¢– ◊„UÉÊ˸ flSÃÈH 81H ÿÃÈ∂ÊÁø ¬Ê¢«UflÊ– flÒ‡ÿÊÃ¥
∑§◊ʸøÊ ◊›UÊflÊ– „UÊ flÒ‡ÿ¡ÊÁÃSfl÷ÊflÊ-– •Ê¢ÃÈ∂ Ê ¡ÊáÊH 82H •ÊÁáÊ
flÒ‡ÿ ˇÊÁòÊÿ ’˝ÊrÊÔáÊ– „U Ám¡ã◊ ÁÃã„UË fláʸ– ÿÿÊ¢ø¥ ¡¥ ‡ÊÈüÊÍ·áÊ– Ã¥
‡Êͺ˝∑§◊¸H 83H ¬Ò¥ Ám¡‚fl¬⁄UÊÒÃ¥– œÊ¢fláÊ¥ ŸÊ„UË¥ ‡Êͺ˝ÊÃ¥– ∞fl¢ øÃÈfl¸áÊÊ¸ÁøÃ¥–
ŒÊÁfl∂Ë¥ ∑§◊ZH 84H
Sfl Sfl ∑§◊¸áÿÁ÷⁄U× ‚¢Á‚Áh¢ ∂÷Ã Ÿ⁄U—–
Sfl∑§◊¸ÁŸ⁄U× Á‚Áh¢ ÿÕÊ ÁflãŒÁà Ãë¿ÎUáÊÈH 45H
464 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•ÊÃÊ¢ ßÿÁø ÁfløˇÊáÊÊ– flª›UÊÁ∂ÿÊ fláÊʸ– ©UÁøà ¡Ò‚¥ ∑§⁄UáÊÊ¢–

‡ÊéŒÊÁŒ∑§H 85H ŸÊÃ⁄UË ¡›UŒëÿÈÃÊ– ¬ÊÁáÊÿÊ ©UÁøà ‚Á⁄UÃÊ– ‚Á⁄UÃ‚Ë
¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– Á‚¢œÈ ©UÁøÃÈH 86H ÃÒ‚¥ fláÊʸüÊ◊fl‡Ê¥– ¡¥ ∑§⁄UáÊËÿ •Ê∂¥ •‚–
ªÊ⁄UÿÊ •Ê¢ªÊ ¡Ò‚¥– ªÊ⁄U¬áÊH 87H ÃÿÊ Sfl÷ÊflÁflÁ„UÃÊ ∑§◊ʸ– ‡ÊÊSòÊÊøÁŸ
◊Èπ¥ flË⁄UÊûÊ◊Ê– ¬˝flÃʸflÿÊ∂ʪ˥ ¬˝◊Ê– •…U›U ∑§Ë¡H 88H ¬Ò¥ •Ê¬È∂¥Áø
⁄UàŸ ÁÕÃ¥– ÉÊ¬ ¬Ê⁄UÁπÿÊøÁŸ „UÊÃ¥– ÃÒ‚¥ Sfl∑§◊¸ •Ê¬ÒÃ¥– ‡ÊÊSòÊ¥ ∑§⁄UÊflË¥H 89H
¡Ò‚Ë ÁŒ∆UË •‚ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ∆UÊÿË¥– ¬⁄UË ŒË¬¥flËáÊ ÷Êª ŸÊ„UË¥– ◊ʪȸ Ÿ ∂Ê„UÃÊ¢
∑§Ê߸– ¬Êÿ •‚ÃÊ¢ „UÊÿH 890H ê„UáÊÊÒÁŸ ôÊÊÁÃfl‡Ê¥ ‚ÊøÊL§– ‚„U¡ •‚
¡Ê •Áœ∑§ÊL§– ÃÊ •Ê¬È∂ ÊÁ∂ÿÊ ‡ÊÊSòÊ¥ ªÊøL§– •Ê¬áÊ ∑§Ë¡H 91H ◊ª
ÉÊ⁄UË¥øÊÁø ∆UflÊ– ¡flË¥ «UÊ˚KÊ¥ ŒÊflË ÁŒflÊ– Ã⁄UË ÉÊÃÊ¢ ∑§Êÿ ¬Ê¢«UflÊ– •Ê«U›ÈU
•‚H 92H ÃÒ‚¥ Sfl÷Êfl¥ ÷ÊªÊ •Ê∂¥– fl⁄UË ‡ÊÊSòÊ¥ π⁄¥U ∑§∂¥– Ã¥ ÁflÁ„UÃ
¡Ê •Ê¬È∂¥– •Êø⁄U ªÊH 93H ¬⁄UË •Ê›U‚È ‚Ê¢«ÈUŸË– »§›U∑§Ê◊ Œfl«ÈUŸË–
•Ê¢ª¥ ¡Ëfl¥ ◊Ê¢«ÈUŸË– ÃÕ¥Áø ÷L§H 94H flÊÉÊË¥ ¬Á«U∂¥ ¬ÊáÊË– ŸáÊ¥ •ÊŸÊŸË
flÊ„UáÊË– ÃÒ‚Ê ¡Êÿ •Êø⁄UáÊË¥– √ÿflSÕÊÒŸËH 95H •¡È¸ŸÊ ¡Ê ÿʬ⁄UË– Ã¥
ÁflÁ„Uà ∑§◊¸ Sflÿ¥ ∑§⁄UË– ÃÊ ◊ÊˇÊÊëÿÊ ∞∂ mÊ⁄UË¥– ¬Ò∆UÊ „UÊÿH 96H ¡¥
•∑§⁄UáÊÊ •ÊÁáÊ ÁŸÁ·hÊ– Ÿ fløÁø ∑§Ê¢„UË¥ ‚¢’¢œÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ÷flÊ ÁflL§hÊ–
◊È∑§∂Ê ÃÊH 97H •ÊÁáÊ ∑§Êêÿ∑§◊ÊZ∑§«U– Ÿ ¬⁄UÃÁø ¡Õ ∑§Ê«¥U– ÃÕ
ø¢ŒŸÊø„UË πÊ«U– Ÿ ∂Áø ÃÊH 98H ÿ⁄U ÁŸàÿ ∑§◊¸ âfl– »§›àÿʪ¥
fl¥Áø∂¥ ‚fl¸– ê„UáÊÊÒÁŸ ◊ÊˇÊÊøË ‡ÊË¥fl– ∆UÊ∑¢Í§ ∂Ê„UH 99H ∞‚¥ÁŸ ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷Ë¥
‚¢‚Ê⁄UË¥– ‚Ê¢Á«U∂ Ê ÃÊ •flœÊ⁄UË¥– flÒ⁄UÊÇÿ◊ÊˇÊmÊ⁄UË¥– ©U÷Ê ∆UÊ∑§H 900H ¡¥
‚∑§›U ÷ÊÇÿÊøË ‚Ë◊Ê– ◊ÊˇÊ∂Ê÷ÊøË ¡¥ ¬˝◊Ê– ŸÊŸÊ ∑§◊¸◊ʪ¸üÊ◊Ê– ‡Êfl≈ÈU
¡ÕH 1H ◊ÊˇÊ»§›¥U ÁŒœ∂Ë flÊ∂– ¡¥ ‚È∑ΧÃÃM§ø¥ »Í§∂– Ãÿ¥ flÒ⁄UÊÇÿË¥ ∆UflË
¬Ê™§∂– ÷¢flL§ ¡Ò‚ÊH 2H ¬Ê„UË¥ •Êà◊ôÊÊŸ‚ÈÁŒŸÊøÊ– flÊœÊflÊ ‚Ê¢ªÃÿÊ
•L§áÊÊøÊ– ©UŒÿÊ àÿÊ flÒ⁄UÊÇÿÊøÊ– ∆UÊflÊ ¬ÊflH 3H Á∑¢§’„ÈUŸÊ •Êà◊ôÊÊŸ–
¡áÊ¥ „UÊÃÊ ÿ ÁŸœÊŸ– Ã¥ flÒ⁄UÊÇÿ ÁŒ√ÿÊ¢¡Ÿ– ¡Ëfl¥ ∂ ÃÊH 4H ∞‚Ë ◊ÊˇÊÊøË
ÿÊÇÿÃÊ– Á‚hË ¡Êÿ ÃÿÊ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– •ŸÈ‚⁄UÊÁŸ ÁflÁ„UÃÊ– ∑§◊ʸ ÿÿÊH 5H
„¥U ÁflÁ„Uà ∑§◊¸ ¬Ê¢«UflÊ– •Ê¬È∂ Ê •Ÿãÿ flÊ∂ ÊflÊ– •ÊÁáÊ „UÁø ¬⁄U◊ ‚flÊ–
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 465

◊¡ ‚flʸà◊∑§ÊøËH 6H ¬Ò¥ •ÊÉÊflÊÁø ÷Êª¥‚Ë¥– ¬ÁÃfl˝ÃÊ ∑˝§Ë«U Á¬˝ÿ¥‚Ë¥– ∑§Ë¥

ÃÿÊøË¥ ŸÊ◊¥ ¡Ò‚Ë¥– ì¥ ÁÃÿÊ¥ ∑§∂Ë¥ H 7H ∑§Ê¢ ’Ê›U∑§Ê ∞∑§Ë ◊Êÿ-–
flÊ¢øÊÁŸ Á¡áÊ¥ ∑§Êÿ •Ê„U– ê„UáÊÊÒÁŸ ‚Áfl¡ ∑§Ë¥ ÃÊ „UÊÿ– ¬Ê≈UÊøÊ œ◊ȸH 8H
ŸÊ ŸÊ ¬ÊáÊË ê„UáÊÊÒÁŸ ◊Ê‚Ê– ª¢ªÊ Ÿ ‚Ê¢Á«UÃÊ¢ ¡Ò‚Ê– ‚fl¸ ÃËÕ¸ ‚„UflÊ‚Ê–
fl⁄U¬«UÊ ¡Ê∂ÊH 9H ÃÒ‚¥ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ÁflÁ„UÃÊ– ©U¬ÊÿÊ •‚ Ÿ Áfl‚¢Á’ÃÊ¢–
∞‚Ê ∑§Ë¡ ∑§Ë¥ ¡ªãŸÊÕÊ– •Ê÷ÊL§ ¬«UH 910H •ªÊ ¡ÿÊ ¡¥ ÁflÁ„UÖ
Ã¥ ߸‡fl⁄UÊø¥ ◊ŸÊªÃ– ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§Á∂ÿÊ ÁŸ÷˝Ê¢Ã– ‚Ê¢¬«UÁø ÃÊH 11H ¬Ò¥
¡ËflÊø ∑§‚Ë¥ ©UÃ⁄U∂ Ë– Ã ŒÊ‚Ë ∑§Ë¥ ªÊ‚Ê¢flËáÊ ¡Ê∂Ë– Á‚‚ fl¥Áø ÃÿÊ
◊Áfl∂Ë– fl„UË ¡flË¥H 12H ÃÒ‚¥ SflÊ◊ËÁøÿÊ ◊ŸÊ÷ÊflÊ– Ÿ øÈÁ∑§¡ „UÁø
¬⁄U◊‚flÊ– ÿ⁄U Ã¥ ªÊ ¬Ê¢«UflÊ– flÊÁáÊÖÿ ∑§⁄UáÊ¥H 13H
ÿ× ¬˝flÎÁûÊ÷͸ÃÊŸÊ¢ ÿŸ ‚fl¸Á◊Œ¢ ÃÃ◊˜Ô–
Sfl∑§◊¸áÊÊ Ã◊èÿëÿ¸ Á‚Áh¢ ÁflãŒÁà ◊ÊŸfl—H 46H
ê„UáÊÊÒÁŸ ÁflÁ„Uà Á∑˝§ÿÊ ∑§∂Ë– Ÿ√„U ÃÿÊøË πÍáÊ ¬ÊÁ›U∂ Ë– ¡ÿʬʂÍÁŸ
∑§Ê¢ •Ê∂Ë¥ – •Ê∑§Ê⁄UÊ ÷ÍÃ¥H 14H ¡Ê •ÁfllÁøÿÊ Áø¢ÁœÿÊ– ªÈ¢«ÍUÁŸ ¡Ëfl
’Ê„ÈUÁ∂ÿÊ– π›UflËÂ ÁêÈÁáÊÿÊ– •„¢U∑§Ê⁄U⁄UîÊÍH 15H ¡áÊ¥ ¡ª „¥U
‚◊SÖ •Ê¢Ã ’Ê„U⁄UË ¬Íáʸ ÷Á⁄UÖ ¡Ê∂¥ •Ê„U ŒË¬¡ÊÖ Ã¡¥ ¡Ò‚¥H 16H
ÃÿÊ ‚flʸà◊∑§Ê ߸‡fl⁄UÊ– Sfl∑§◊¸∑ȧ‚È◊Ê¢øË flË⁄UÊ– ¬Í¡Ê ∑§∂Ë „UÊÿ •¬Ê⁄UÊ–
ÃÊ·Ê∂ʪ˥H 17H ê„UáÊÊÒÁŸ ÁÃÿ ¬Í¡– Á⁄U¤Ê∂ÁŸ •Êà◊⁄UÊ¡¥– flÒ⁄UÊÇÿÁ‚Áh
Œ߸¡– ¬‚Êÿ ÃÿÊH 18H Á¡ÿ flÒ⁄UÊÇÿŒ‡Ê¥– ߸‡fl⁄UÊøÁŸ flœfl‡Ê¥– „¥U ‚fl¸„UË
ŸÊfl«U ¡Ò‚¥– flʢà „UÊÿH 19H ¬˝ÊáÊŸÊÕÊÁøÿÊ •ÊœË– Áfl⁄U„UáÊËÃ¥ Á¡áÊ¥„UË
’ʜ˖ ÃÒ‚¥ ‚Èπ¡Êà ÁòʇÊÈhË– ŒÈ—πÁø ∂ʪH 920H ‚êÿ∑˜§ôÊÊŸ
ŸÈŒÒ¡ÃÊ¢– flœ¥Áø Ãã◊ÿÃÊ– ©U¬¡ ∞‚Ë ÿÊÇÿÃÊ– ’ÊœÊøË ∂Ê„UH 21H
ê„UáÊÊÒÁŸ ◊ÊˇÊ∂Ê÷Ê∂ʪ˥– ¡Ê fl˝Ã¥ flÊ„UÊÂ •Ê¢ªË¥– ÃáÊ¥ Sflœ◊¸È •ÊSÕÊ
øÊ¢ªË– •ŸÈc∆ÔUÊflÊH 22H
üÊÿÊãSflœ◊Ê¸ ÁflªÈáÊ— ¬⁄Uœ◊ʸàSflŸÈÁc∆ÔUÃÊØԖ
Sfl÷ÊflÁŸÿâ ∑§◊¸ ∑ȧfl¸ãŸÊåŸÊÁà Á∑§ÁÀ’·◊˜ÔH 47H
•ªÊ •Ê¬È∂Ê „UÊ Sflœ◊ȸ– •Êø⁄UáÊË¥ ¡⁄UË Áfl·◊È– Ã⁄UË ¬Ê„UÊflÊ ÃÊ
466 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¬Á⁄UáÊÊ◊È– »§›U∂ ¡áÊ¥H 23H ¡Ò¥ ‚ÈπÊ∂ʪ˥ •Ê¬áʬÿÊ¢– ÁŸ¢’Áø •ÊÕË

œŸ¢¡ÿÊ– ÃÒ¥ ∑§«ÈUfl≈U¬áÊÊ ÃÿÊÁøÿÊ– ©U’Áª¡ŸÊH 24H »§›UáÊÿÊ ∞∂ Ë∑§«U–
∑§›UËÃ¥ ¬Ê„UÊÃÊ¢ •Ê‚ ◊Ê«U– ∞‚Ë àÿÁ¡∂Ë Ã⁄UË ¡Ê«U– ÃÒ‚¥ ∑¥§ ªÊ◊≈¥UH 25H
ÃflË¥ Sflœ◊ȸ ‚Ê¢∑§«ÈU– ŒπÊÁŸ ∑§∂Ê ¡⁄UË ∑§«ÈU– Ã⁄UË ◊ÊˇÊ‚È⁄UflÊ«ÈU– •¢Ã⁄U∂ Ê
∑§Ë¥H 26H •ÊÁáÊ •Ê¬È∂ Ë ◊Êÿ– ∑È§é¡ ¡⁄UË •Ê„U– Ã⁄UË ¡Ëÿ Ã¥ ŸÊ„U– SŸ„U
∑ȧ:„¥U ∑§Ë¥H 27H ÿ⁄UË Á¡ÿÊ ¬⁄UÊÁflÿÊ– ⁄¢U÷„ÍUÁŸ ’⁄UÁflÿÊ– ÁÃÿÊ ∑§Êÿ
∑§⁄UÊÁflÿÊ– ’Ê›U∑¥§ ÃáÊ¥H 28H •ªÊ ¬ÊÁáÊÿÊ„ÍUÁŸ ’„ÈUfl¥– ÃȬ˥ ªÈáÊ ∑§Ë⁄U
•Ê„U– ¬⁄UË ◊ËŸÊ ∑§Êÿ „UÊÿ– •‚áÊ¥ ÃÕH 29H ¬Ò¥ •ÊÉÊÁflÿÊ ¡ªÊ ¡¥
Áflπ– Ã¥ Áflπ ∑§ËÁ«UÿÊø¥ ¬ËÿÍπ– •ÊÁáÊ ¡ªÊ ªÈ›U Ã¥ Œπ– ◊⁄UáÊ
ÃÿÊH 930H ê„UáÊÊÒÁŸ ¡¥ ÁflÁ„Uà ¡ÿÊ ¡áÊ¥– Á»§≈U ‚¢‚Ê⁄UÊø¥ œ⁄UáÊ¥– Á∑˝§ÿÊ
∑§∆UÊ⁄U Ã:„UË ÃáÊ¥– ÃÁø ∑§⁄UÊflËH 31H ÿ⁄UÊ ¬⁄UÊøÊ⁄UÊ ’⁄UÁflÿÊ– ∞‚¥ „UÊ߸∂
≈¥U∑§∂ÿÊ– ¬ÊÿÊ¢ø¥ øÊ∂áÊ¥ «UÊßÿÊ– ∑§∂¥ ¡Ò‚¥H 32H ÿÊ∂ʪ˥ ∑§◊¸ •Ê¬È∂¥–
¡¥ ¡ÊÁÃSfl÷Êfl¥ •‚ •Ê∂¥– Ã¥ ∑§⁄UË ÃáÊ¥ Á¡¢ÁÃ∂¥– ∑§◊¸’¢œÊÃ¥H 33H
•ÊÁáÊ Sflœ◊ȸÁø ¬Ê›UÊflÊ– ¬⁄Uœ◊ȸ ÃÊ ªÊ›UÊflÊ– „UÊ Ÿ◊È„UË ¬Ê¢«UflÊ– Ÿ
∑§Ë¡Áø ¬Ò¥ ªÊH 34H Ã⁄UË •Êà◊Ê ŒÎc≈ÔU ŸÊ„U– âfl ∑§◊¸ ∑§⁄UáÊ¥ ∑§Ê¢ ∆UÊÿ–
•ÊÁáÊ ∑§⁄UáÊ¥ ÃÕ •Ê„U– •ÊÿÊ‚È •ÊœË¥H 35H
‚„U¡¢ ∑§◊¸ ∑§ÊÒãÃÿ ‚ŒÊ·◊Á¬ Ÿ àÿ¡ØԖ
‚flʸ⁄Uê÷Ê Á„U ŒÊ·áÊ œÍ◊ŸÊÁÇŸÁ⁄UflÊflÎÃÊ—H 48H
ê„UáÊÊÒÁŸ ÷∂ÁÃÿ ∑§◊ËZ– •ÊÿÊ‚È ¡:„UË ©U¬∑˝§◊Ë¥– Ã⁄UË ∑§Êÿ Sflœ◊ËZ–
ŒÊ·È ‚Ê¢ª¥H 36H •ÊªÊ ©U¡Í flÊ≈UÊ øÊ∂Êfl¥– Ã:„UË ¬ÊÿÁø Á‡ÊáÊflÊfl–
•Ê«U⁄UÊŸ¥ œÊ¢flÊfl¥– Ã:„UË Ã¥ÁøH 37H ¬Ò¥ Á‡Ê›UÊ ∑§Ê¢ Á‚ŒÊÁ⁄UÿÊ– ŒÊ≈UáÊ¥ ∞∑§
œŸ¢¡ÿÊ– ¬⁄UË ¡¥ flÊ„UÃÊ¢ Áfl‚Ê¢flÿÊ– Á◊Á›U¡ Ã¥ ÉÊ¬H 38H ∞:„UflË¥ ∑§áÊÊ
•ÊÁáÊ ÷Í‚Ê– ∑§Ê¢Á«UÃÊ¢„UË ‚Ê‚È ‚Á⁄U‚Ê– ¡¥Áø ⁄¢UœŸ ‡flÊŸ ◊Ê¢‚Ê– Ã¥Áø
„UflËH 39H ŒœË ¡›UÊÁøÿÊ ÉÊÈ‚›UáÊÊ– √ÿʬÊ⁄U ‚ÊÁ⁄UπÁø ÁfløˇÊáÊÊ–
flÊ›ÈUfl ÁÛUÊ ÉÊÊáÊÊ– ªÊ›UáÊ¥ ∞∑§H 940H ¬Ò¥ ÁŸàÿ „UÊ◊ ŒÿÊflÿÊ– ∑§Ê¢
‚Ò⁄UÊ •ÊªË ‚ÈflÊflÿÊ– »¢È§Á∑§ÃÊ¢ œÍ œŸ¢¡ÿÊ– ‚Ê„UáÊ¥ Ã¥ÁøH 41H ¬⁄UË
œ◊¸¬àŸË œÊ¢ª«UË– ¬ÊÁ‚ÃÊ¢ ¡⁄UË ∞∑§Ë flÊ…UË– Ã⁄UË ∑§Ê¢ •¬⁄Ufl«UË– •ÊáÊÊflË
•Ê¢ªÊH 42H „UÊ¢ ªÊ ¬Ê∆UË¥ ∂ʪ∂Ê ÉÊÊ߸– ◊⁄UáÊ Ÿ øÈ∑§Áø ¬Ê„UË¥–
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 467

Ã⁄UË ‚◊Ê⁄U∂ Ê ∑§Ê߸– •Êª›¥U Ÿ ∑§Ë¡H 43H ∑ȧ›USòÊË ŒÊ¢«KÊø ÉÊÊÿ– ¬⁄UÉÊ⁄U
Á⁄UªÊ∂Ë„UË ¡⁄UË ‚Ê„U– Ã⁄UË Sfl¬ÃËÃ¥ flÊÿ¥– ‚Ê¢Á«U∂¥ ∑§Ë¥H 44H ÃÒ‚¥
•Êfl«UÃ¥„UË ∑§⁄UáÊ¥– Ÿ ÁŸ¬¡ Á‡ÊáÊÀÿÊÁfláÊ¥– Ã⁄UË ÁflÁ„Uà ’Ê ⁄U ∑§ÊáÊ¥– ’Ê∂¥
÷Ê⁄UËH 45H fl⁄UË ÕÊ«¥Áø •◊Îà ÉÊÃÊ¢– ‚fl¸Sfl fl¥øÊ ∑§Ê¢ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ¡áÊ¥
¡Ê«U ¡ËÁflÃÊ– •ˇÊƒÿàflH 46H ÿ⁄U ∑§ÊsÔÊ¢ ◊Ê∂¥ fl¥øÍÁŸ– Áfl· Á¬ÿÊfl¥
ÉÊ™§ÁŸ– •Êà◊„UàÿÁ‚ ÁŸ◊ÊÁŸ– ¡ÊÁÿ¡ ¡áÊ¥H 47H ÃÒ‚¥ ¡ÊøÍÁŸÿÊ¢ ߢÁº˝ÿ¥–
fløÍÁŸ •ÊÿÈcÿÊøÁŸ ÁŒÿ¥– ‚Ê¢ø∂ ¬Ê¬Ë¥ •ÊŸ •Ê„U– ŒÈ—πÊflÊ¢øÍÁŸH 48H
ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§⁄UÊflÊ Sflœ◊ȸ– ¡Ê ∑§Á⁄UÃÊ¢ Á„U⁄UÊÁŸ ÉÊ üÊ◊È– ©UÁøà Œ߸∂ ¬⁄U◊È–
¬ÈL§·ÊÕ¸⁄UÊ¡ÈH 49H ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ Á∑§⁄UË≈UË– Sflœ◊ʸÁøÿ ⁄UÊ„UÊ≈UË– Ÿ Áfl‚¢Á’¡
‚¢∑§≈UË¥– Á‚h◊¢òÊ ¡Ò‚ÊH 950H ∑§Ê¢ ŸÊfl ¡Ò‚Ë ©UŒœË¥– ◊„UÊ⁄UÊªË¥ ÁŒ√ÿÊÒ·œË–
Ÿ Áfl‚¢Á’¡ ÃÿÊ ’ÈhË– Sfl∑§◊¸ ÿÕH 51H ◊ª ÿÿÊÁø ªÊ ∑§Á¬äfl¡Ê–
Sfl∑§◊ʸÁøÿÊ ◊„Uʬ͡ʖ ÃÊ·∂Ê ß¸‡ÊÈ Ã◊⁄U¡Ê– ¤ÊÊ«UÊ ∑§L§ŸËH 52H
‡ÊÈh‚ûflÊÁøÿÊ flÊ≈UÊ– •ÊáÊË •Ê¬È∂ Ë ©Uà∑¢§∆UÊ– ÷fl Sflª¸ ∑§Ê›U∑ͧ≈UÊ– ∞‚¥
ŒÊflËH 53H Á¡ÿ¥ flÒ⁄UÊÇÿ ÿáÊ¥ ’Ê∂¥– ◊ʪʢ ‚¢Á‚hË M§¬ ∑§∂¥– Á∑¢§’„ÈUŸÊ
Ã¥ •Ê¬È∂¥– ◊›UflË πʪ¥H 54H ◊ª Á¡¢ÁÃÁ∂ÿÊ „U ÷Êÿ– ¬ÈL§· ‚fl¸òÊ ¡Ò‚Ê
„UÊÿ– ∑§Ê¢ ¡Ê∂Ê„UË ¡¥ ∂Ê„U– Ã¥ •ÊÃÊ¢ ‚Ê¢ªÊ¥H 55H
•‚ÄÃ’ÈÁh— ‚fl¸òÊ Á¡ÃÊà◊Ê ÁflªÃS¬Î„U—–
ŸÒc∑§êÿ¸Á‚Áh¢ ¬⁄U◊Ê¢ ‚¥ãÿÊ‚ŸÊÁœªë¿UÁÃH 49H
Ã⁄UË Œ„UÊÁŒ∑§ „¥U ‚¢‚Ê⁄¥U– ‚fl¸„UË ◊Ê¢«U∂¥‚ ¡¥ ªÈÁ»§⁄¥U– ÃÕ ŸÊÃÈ«U ÃÊ
flʪÈ⁄¥U– flÊ⁄UÊ ¡Ò‚ÊH 56H ¬Ò¥ ¬Á⁄U¬Ê∑§ÊÁøÿ fl›U– »§›U Œ∆¥U ŸÊ Œ∆ÈU »§›¥U–
Ÿ œ⁄U ÃÒ‚¥ F„U πÈ›¥U– ‚fl¸òÊ „UÊÿH 57H ¬ÈòÊ ÁflûÊ ∑§∂òÊ– „U ¡ÊÁ∂ÿÊ„UË
SflâòÊ– ◊ʤÊ¥ Ÿ ê„UáÊ ¬ÊòÊ– Áfl·Êø¥ ¡Ò‚¥H 58H „¥U •‚Ê Áfl·ÿ¡ÊÃË–
’ÈhË ¬Ê›U∂ Ë ∞‚Ë ◊ÊÉÊÊÒÃË– ¬Ê©U∂¥ ÉÊ™§ÁŸ ∞∑§Ê¢ÃË¥– NUŒÿÊëÿÊ Á⁄UªH 59H
∞‚ÿÊ •¢Ã—∑§⁄UáÊ– ’ÊsÔ ÿÃÊ¢ ÃÿÊøË •ÊáÊ– Ÿ ◊Ê«UË ‚◊Õʸ ÷áÊ– ŒÊ‚Ë
¡Ò‚ËH 960H ÃÒ‚¥ ∞ÄÿÊÁøÿ ◊È∆UË-– ◊ÊÁ¡fl«¥U ÁøûÊ Á∑§⁄UË≈UË– ∑§M§ÁŸ
flœË¥ Ÿ„U≈UË– •Êà◊ÿÊëÿÊH 61H Ã√„UÊ¥ ŒÎc≈ÔUÊŒÎc≈ÔU S¬Î„U– ÁŸ◊áÊ¥ ¡Ê∂¥Áø
•Ê„U– •ÊªË Œ«U¬Á∂ÿÊ œÈÿ¥– ⁄UÊÁ„U¡ ¡Ò‚¥H 62H ê„UáÊÊÒÁŸ ÁŸÿÁ◊Á∂ÿÊ
◊ÊŸ‚Ë¥– S¬Î„UÊ ŸÊ‚ÊÒÁŸ ¡Êÿ •Ê¬Ò‚Ë¥– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ÃÊ ∞‚Ë– ÷ÍÁ◊∑§Ê
468 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¬ÊflH 63H ¬Ò¥ •ãÿÕÊ ’ÊœÈ •ÊÉÊflÊ– ◊Êfl›UÊÁŸ ÃÿÊ ¬Ê¢«UflÊ– ’Êœ◊ÊòÊË¥Áø
¡ËflÊ– ∆UÊflÊ „UÊÿH 64H œ⁄UfláÊË fl¥ø¥ ‚⁄U– ÃÒ‚¥ ÷Êª¥ ¬˝ÊøËŸ ¬È⁄U– Ÿfl¥
âfl ŸÈ¬∑§⁄U– ∑§Ê¢„UË¥Áø ∑§M¢§H 65H ∞‚Ë¥ ∑§◊Z ‚ÊêÿŒ‡ÊÊ– „UÊÿ ÃÕ
flË⁄U‡ÊÊ– ◊ª üÊ˪ÈL§ •Ê¬Ò‚Ê– ÷≈UÁø ªÊH 66H ⁄UÊòÊËøË øÊҬʄU⁄UË–
fl¥øÁ∂ÿÊ •flœÊ⁄UË¥– «UÊ˚KÊ¥ Ã◊Ê⁄UË– Á◊›U ¡Ò‚ÊH 67H ∑§Ê¥ ÿ™§ÁŸ
»§›UÊøÊ ÉÊ«ÈU– ¬ÊL§·flË ∑§›UËøË flÊ…ÈU– üÊ˪ÈL§ ÷≈UÊÁŸ ∑§⁄UË ¬Ê«ÈU– ’È÷Èà‚È
ÃÒ‚ÊH 68H ◊ª •ÊÁ∂¢ Áª∂Ê ¬ÍÌáÊ◊Ê– ¡Ò‚Ê ©UáÊËfl ‚Ê¢«UË ø¢º˝◊Ê– ÃÒ‚¥ „UÊÿ
flË⁄UÊûÊ◊Ê– ªÈL§∑Χ¬Ê ÃÿÊH 69H Ã√„UÊ¢ •’ÊœÈ◊ÊòÊ •‚– ÃÊ âfl ÃÿÊ ∑Χ¬Ê
ŸÊ‚– ÃÕ ÁŸ‡ÊË‚fl¥ ¡Ò‚¥– •Ê¢œÊ⁄¥U ¡ÊÿH 970H ÃÒ‚Ë •’ÊœÊÁøÿ ∑ȧ‡ÊË–
∑§◊¸ ∑§Ãʸ ∑§Êÿ¸ ∞‡ÊË– ÁòʬÈ≈UË •‚ Ã ¡Ò‚Ë– ªÊÁ÷áÊË ◊ÊÁ⁄U∂ ËH 71H
ÃÒ‚¥Áø •’ÊœŸÊ‡ÊÊ‚fl¥– ŸÊ‡Ê Á∑˝§ÿÊ¡Êà •ÊÉÊfl¥– ∞‚Ê ‚◊Í›U ‚¢÷fl–
‚¢ãÿÊ‚È „UÊH 72H ÿáÊ¥ ◊Í›UÊôÊÊŸ‚¢ãÿÊ‚¥– ŒÎ‡ÿÊøÊ ¡Õ ∆UÊflÊ ¬È‚– ÃÕ
’ȤÊÊfl¥ Ã¥ •Ê¬Ò‚¥– ÃÊÁø •Ê„UH 73H øßÁ∂ÿÊfl⁄UË ¬Ê„UË¥– SflåŸË¥ÁøÿÊ
ÁÃÿ «UÊ„UË¥– •Ê¬áÊÿÊÃ¥ ∑§Ê߸– ∑§Ê…Í¢U ¡Êß¡H 74H ÃÒ¥ ◊Ë ŸáÊ¥ •ÊÃÊ¢
¡ÊáÊŸ– „¥U ‚⁄U∂¥ ÃÿÊ ŒÈ—Sfl埖 ¡Ê∂Ê ôÊÊÃÎôÊÿÊÁfl„UËŸ– ÁøŒÊ∑§Ê‡ÊH 75H
◊ÈπÊ÷Ê‚¥‚Ë¥ •ÊÁ⁄U‚Ê– ¬⁄UÊÒÃÊ ŸÁ∂ÿÊ flË⁄U‡ÊÊ– ¬Ê„UÊÃ¬áÊ¥flËáÊ ¡Ò‚Ê–
¬Ê„UÊÃÊ ∆UÊ∑§H 76H ÃÒ‚¥ ŸáÊáÊ¥ ¡¥ ª∂¥– ÃáÊ¥ ¡ÊáÊáÊ¥„UË Ÿ∂¥– ◊ª ÁŸÁc∑˝§ÿ
©U⁄U∂¥– Áøã◊ÊòÊÁøH 77H ÃÕ Sfl÷Êfl¥ œŸ¢¡ÿÊ– ŸÊ„UË¥ ∑§ÊáÊËÁø Á∑˝§ÿÊ–
ê„UáÊÊÒÁŸ ¬˝flÊŒÈ ÃÿÊ– ŸÒc∑§êÿȸ ∞‚ÊH 78H Ã¥ •Ê¬È∂¥ •Ê¬áʬ¥– •‚ Ã¥Áø
„UÊ™§ÁŸ •Ê⁄UÊ¬– Ã⁄¢UªÈ ∑§Ê¢ flÊÿÈ∂Ê¬¥– ‚◊Ⱥ˝È ¡Ò‚ÊH 79H ÃÒ‚¥ Ÿ „UÊáÊ¥
ÁŸ»§¡– Ã ŸÒc∑§êÿ¸Á‚Áh ¡ÊÁáÊ¡– ‚fl¸Á‚h˥à ‚„U¡¥– ¬⁄U◊ „UÁøH 980H
Œ©U›UÊÁøÿÊ ∑§Ê◊Ê ∑§›U‚È– ¬⁄U◊ ª¢ª‚Ë Á‚¢œÈ¬˝fl‡ÊÈ– ∑§Ê¢ ‚Èfláʸ‡ÊÈhË ∑§‚È–
‚Ê›UÊflÊ ¡Ò‚ÊH 81H ÃÒ‚¥ •Ê¬È∂¥ ŸáÊáÊ¥– »§Á«U¡ ∑§Ê ¡ÊáÊáÊ¥– Ã¥„UË
Áª›ÈUÁŸ •‚áÊ¥– ∞‚Ë ¡ Œ‡ÊÊH 82H ÁÃÿ¬⁄UÃ¥ ∑§Ê¢„UË¥– ÁŸ¬¡áÊ¥ •ÊŸ
ŸÊ„UË¥– ê„UáÊÊÒÁŸ ê„UÁáʬ ¬Ê„UË¥– ¬⁄U◊Á‚Áh ÃH 83H
Á‚Áh¢ ¬˝ÊåÃÊ ÿÕÊ ’˝rÊÔ ÃÕÊåŸÊÁà ÁŸ’Êœ ◊–
‚◊Ê‚ŸÒfl ∑§ÊÒãÃÿ ÁŸc∆ÔUÊ ôÊÊŸSÿ ÿÊ ¬⁄UÊH 50H
¬⁄UË „UÁø •Êà◊Á‚Áh– ¡Ê ∑§ÊáÊË ÷ÊÇÿÁŸÁœ– üÊ˪ÈL§∑Χ¬Ê∂Áéœ-–
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 469

∑§Ê›UË¥ ¬ÊflH 84H ©UŒÿÃÊ¢Áø ÁŒŸ∑§L§– ¬˝∑§Ê‡ÊÈÁø •ÊÃ •Ê¢œÊL§– ∑§Ê¢

ŒË¬‚¢ª¥ ∑§Ê¬ÈL§– ŒË¬ÈÁø „UÊÿH 85H ÃÿÊ ∂fláÊÊøË ∑§ÁáÊ∑§Ê– Á◊›UÃπ¥flÊ
©UŒ∑§Ê– ©UŒ∑§Áø „UÊ™§ÁŸ ŒπÊ– ∆UÊ∑§ ¡flË¥H 86H ∑§Ê¢ ÁŸÁº˝ÃÈ øflÁflÁ∂ÿÊ–
SflåŸ¥Á‚ ŸËŒ flÊÿÊ¢– ¡Ê™§ÁŸ •Ê¬áʬÿÊ¥– Á◊›U ¡Ò‚ÊH 87H ÃÒ‚¥ ¡ÿÊ
∑§Êá„UÊÁ‚ ŒÒfl¥– ªÈL§flÊÄÿüÊfláÊÊÁø ‚fl¥– mÒà Áª›UÊÁŸ Áfl‚¢fl– •Ê¬áÊÿÊ
flÎûÊËH 88H ÃÿÊÁ‚ ◊ª ∑§◊¸ ∑§⁄UáÊ¥– „¥U ’ÊÁ∂¡Ò∂Áø ∑§fláÊ¥– •Ê∑§Ê‡ÊÊ
ÿáÊ¥ ¡ÊáÊ¥– •Ê„U ∑§Ê߸H 89H ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÿÊÁ‚ ∑§Ê¢„UË¥– ÁòʇÊÈÁh ∑§⁄UáÊ¥
ŸÊ„UË¥– ¬⁄UË ∞‚¥ ¡⁄UË „¥U ∑§Ê¢„UË¥– Ÿ√„U ¡ÿÊH 990H ∑§ÊŸÊfløŸÊÁøÿ ÷≈UË-–
‚Á⁄U‚ÊÁø ¬Ò¥ Á∑§⁄UË≈UË– flSÃÈ „UÊ™§ÁŸ ©U∆UË– ∑§flÁáÊ ∞∑ȧ ¡ÊH 91H ∞:„UflË¥
Sfl∑§◊ʸøÁŸ flã„UË– ∑§ÊêÿÁŸÁ·hÊÁøÿÊ ß¢œŸË¥– ⁄U¡Ã◊¥ ∑§Ë⁄U ŒÊã„UË– ¡ÊÁ›U∂Ë¥
•ÊœË¥H 92H ¬ÈòÊ ÁflûÊ ¬⁄U∂Ê∑ȧ– ÿÿÊ ÁÄUË¥øÊ •Á÷∂ÊπÈ– ÉÊ⁄UË¥ „UÊÿ
¬Êß∑ȧ– „¥U„UË ¡Ê∂¢H 93H ߢÁº˝ÿ¥ ‚Ò⁄UÊ ¬ŒÊÕËZ– Á⁄UªÃÊ¢ Áfl≈UÊ›U∂ Ë¥ „UÊÃË¥– ÁÃÿ¥
¬˝àÿÊ„UÊ⁄U ÃËÕËZ– ã„UÊÁáÊ∂Ë¥ ∑§Ë⁄UH 94H •ÊÁáÊ Sflœ◊ʸø¥ »§›U– ߸‡fl⁄UË¥
•¬Í̧ÁŸ ‚∑§›U– ÉÊ™§ÁŸ ∑§∂¥ •…U›U– flÒ⁄UÊÇÿ¬ŒH 95H ∞‚Ë •Êà◊‚ÊˇÊÊà∑§Ê⁄UË¥–
∂Ê÷ ôÊÊŸÊøË ©U¡⁄UË– Ã ‚Ê◊Ȫ˝Ë ∑§Ë⁄U ¬È⁄UË– ◊›UÁfl∂ËH 96H •ÊÁáÊ ÃÁø
‚◊ÿË¥– ‚Œ˜ªÈM§ ÷≈U∂ ¬Ê„UË¥– ÃflË¥Áø ÁÄUË¥ ∑§Ê¢„UË¥– fl¢Áø¡ŸÊH 97H ¬⁄UË
flÊπŒ ÉÊÃπ¥flÊ– ∑§Êÿ ∂Ê÷ •Ê¬È∂Ê ∆UÊflÊ– ∑§Ê¥ ©UŒÿ¡ÃÊ¢Áø ÁŒflÊ–
◊äÿÊã„U „UÊÿH 98H ‚ÈˇÊòÊË¥ •ÊÁáÊ flÊ∂≈¥U– ’Ë¡„UË ¬Á⁄U∂¥ ªÊ◊≈¥U– Ã⁄UË
•Ê∂Ê≈U »§›U ÷≈U– ¬⁄UË fl›U ∑§Ë¥ ªÊH 99H ¡Ê«U∂ Ê ◊ʪȸ ¬˝Ê¢¡›ÈU– Á◊Ÿ∂Ê
‚È‚¢ªÊøÊ„UË ◊›ÈU– Ã⁄UË ¬ÊÁfl¡ flÊ¢øÍÁŸ fl›ÈU– ∂ʪÁø ∑§Ë¥H 1000H ÃÒ‚Ê
flÒ⁄UÊÇÿ∂Ê÷È ¡Ê∂Ê– fl⁄UË ‚Œ˜ªLÈ §„UË ÷≈U∂Ê– ¡ËflË¥ •¢∑§È L§ »È§≈U∂Ê– Áflfl∑§ÊøÊH 1H
ÃáÊ¥ ’˝rÊÔ ∞∑§ •ÊÕË– ÿ⁄U •ÊÉÊflËÁø ÷˝Ê¢ÃË– „¥U„UË ∑§Ë⁄U ¬˝ÃËÃË– ªÊ…U
∑§∂ËH 2H ¬⁄UË Ã¥Áø ¡¥ ¬⁄U’˝rÊÔ– ‚flʸà◊∑§ ‚flÊ¸ûÊ◊– ◊ÊˇÊÊø¥„UË ∑§Ê◊–
‚⁄U ¡ÕH 3H ÿÿÊ ÁÃã„UË •flSÕÊ ¬Ê≈UË¥– Á¡⁄UflË ¡¥ ªÊ Á∑§⁄UË≈UË– ÃÿÊ
ôÊÊŸÊÁ‚„UË Á◊∆UË– Œ ¡ flSÃÈH 4H ∞ÄÿÊø¥ ∞∑§¬áÊ ‚⁄U– ¡Õ •ÊŸ¢Œ∑§áÊÈ„UË Áfl⁄U–
∑§Ê¢„UË¥Áø ŸÈ⁄UÊÁŸ ©U⁄U– ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥ ªÊH 5H ÁÃÿ ’˝rÊÔË¥ ∞Äÿ¬áÊ¥– ’˝rÊÔÁø
„UÊ™§ÁŸ •‚áÊ¥– Ã¥ ∑˝§◊¥Áø ∑§M§ÁŸ ÃáÊ¥– ¬ÊÁfl¡ ¬Ò¥H 6H ÷È∑§Á∂ÿʬʂ˥–
flÊªÁ⁄U∂¥ ·«˛U‚Ë¥– ÃÊ ÃÎÁåà ¬˝Áê˝Ê‚Ë¥– ∂Ê„U ¡flË¥H 7H ÃÒ‚Ê flÒ⁄UÊÇÿÊøÊ
470 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

flÊ∂ ÊflÊ– ÁfløÊ⁄UÊøÊ ÃÊ ÁŒflÊ– •Ê¢’ÈÁÕÃÊ¢ •Êà◊∆UflÊ– ∑§Ê…UËÁø ÃÊH 8H

Ã⁄UË ÷ÊÁª¡ •Êà◊´§hË– ÿfl…UË ÿÊÇÿÃøË Á‚hË– ¡ÿÊëÿÊ •Ê¢ªË¥
ÁŸ⁄UflœË– ∂áÊ¥ ¡Ê∂ËH 9H ÃÊ ¡áÊ¥ ∑˝§◊¥ ’˝rÊÔ– „UÊáÊ¥ ∑§⁄UË ªÊ ‚Ȫ◊– ÃÿÊ
∑˝§◊Êø¥ •ÊÃÊ¢ fl◊¸– •Ê߸∑§ ‚Ê¢ªÊ¥H 1010H
’ÈhKÊ Áfl‡ÊÈhÿÊ ÿÈÄÃÊ œÎàÿÊà◊ÊŸ¢ ÁŸÿêÿ ø–
‡ÊéŒÊŒËÁãfl·ÿÊ¢SàÿÄàflÊ ⁄Uʪm·ÊÒ √ÿÈŒSÿ øH 51H
Ã⁄UË ªÈL§ ŒÊÁflÁ∂ÿÊ flÊ≈UÊ– ÿ™§ÁŸ Áflfl∑§ÃËÕ¸Ã≈UÊ– œÈ™§ÁŸÿÊ¢ ◊›U∑§≈UÊ–
’ÈhËøÊ ÃáÊ¥H 11H ◊ª ⁄UÊ„ÍUŸ¥ ©UªÁ›U∂ Ë– ¬˝÷Ê ø¢º˝¥ •ÊÁ∂¢Áª∂Ë– ÃÒ‚Ë
‡ÊÈhàfl¥ ¡«U∂ Ë– •Ê¬áÊÿÊ¢ ’ÈÁhH 12H ‚Ê¢«ÍUÁŸ ∑ȧ›¥U ŒÊã„UË– Á¬˝ÿÊ‚Ë
•ŸÈ‚⁄U ∑§ÊÁ◊ŸË– m¢màÿʪ¥ SflÁø¢ÃŸË¥– ¬«U∂ Ë ÃÒ‚ËH 13H •ÊÁáÊ ôÊÊŸÊ
∞‚¥ Á¡√„UÊ⁄U– ŸflÊ¥ ŸflÊ¥ ÁŸ⁄¢UÃ⁄U– ߢÁº˝ÿË¥ ∑§∂¥ ÕÊ⁄U– ‡ÊéŒÊÁŒ∑§ ¡H 14H
Ã ⁄UÁ‡◊¡Ê›U ∑§Ê…U∂ÿÊ– ◊Ϊ¡›U ¡Êÿ ∂ÿÊ– ÃÒ‚¥ œÎÁÃ⁄UÊœ¥ ÃÿÊ¢– ¬Ê¢øÊ¢„UË
∑§∂¥H 15H ŸáÊÃÊ¢ •œ◊ÊÁøÿÊ •ãŸÊ– πÊŒÁ∂ÿÊ ∑§Ë¡ fl◊ŸÊ– ÃÒ‚Ë¥
flÊ∑§Áfl∂Ë¥ ‚flÊ‚ŸÊ– ߢÁº˝ÿ¥ Áfl·ÿË¥H 16H ◊ª ¬˝àÿªÊflÎûÊË øÊπ≈¥U–
∂ÊÁfl∂Ë¥ ª¢ªøÁŸ Ã≈¥U– ∞‚Ë¥ ¬˝ÊÿÁ‡øûÊ¥ œÈfl≈¥U– ∑§∂Ë¥ ÿáÊ¥H 17H ¬Ê∆UË¥
‚ÊÁûfl∑¥§ œË⁄¥U ÃáÊ¥– ‡ÊÊœÊ⁄U∂Ë¥ ÁÃÿ¥ ∑§⁄UáÊ¥– ◊ª ◊Ÿ¥‚Ë¥ ÿÊªœÊ⁄UáÊ¥–
◊›UÁfl∂Ë¥ H 18H ÃflË¥Áø ¬˝ÊøËŸ¥ ßc≈ÔUÊÁŸc≈Ô¥U– ÷Êª¥‚Ë¥ ÿ©UŸË ÷≈U– ÃÕ
ŒπÁ∂ÿÊ„UË flÊπ≈¥U– m·È Ÿ ∑§⁄UËH 19H ŸÊ ªÊ◊≈¥UÁø Áfl¬Êÿ¥– Ã¥ •ÊáÊÍÁŸ
¬È…UÊ¢ ‚Íÿ– ÃÿÊ∂ʪ˥ Ÿ „UÊÿ– ‚ÊÁ÷∂Ê·ÈH 1020H ÿʬ⁄UË ßc≈ÔUÊÁŸc≈ÔUË¥–
⁄Uʪm· Á∑§⁄UË≈UË– àÿ¡ÍÁŸ ÁªÁ⁄U∑§¬Ê≈UË¥– ÁŸ∑È¢§¡Ë¥ fl‚H 21H
ÁflÁflÄÂflË ∂ÉflʇÊË ÿÃflÊP§Êÿ◊ÊŸ‚—–
äÿÊŸÿÊª¬⁄UÊ ÁŸàÿ¢ flÒ⁄UÊÇÿ¢ ‚◊ȬÊÁüÊ×H 52H
ª¡’¡Ê ‚Ê¢Á«UÁ∂ÿÊ– fl‚flË flŸSÕÁ›UÿÊ– •¢ªÊÁøÿÊÁø ◊Ê¢ÁŒÿÊ–
∞∑§∂ÿÊH 22H ‡Ê◊Œ◊ÊÁŒ∑§Ë¥ π›U– Ÿ ’Ê∂áÊ¥Áø øÊfl›U– ªÈL§flÊÄÿÊøÁŸ
◊›¥U– ŸáÊ fl›ÈUH 23H •ÊÁáÊ •Ê¢ªÊ ’›U ÿÊfl¥– ŸÊÃ⁄UË ˇÊÈœÊ ¡Êfl¥– ∑§Ê¢
Á¡÷ø ¬È⁄UflÊfl– ◊ŸÊ⁄UÕH 24H ÷Ê¡Ÿ ∑§Á⁄UÃÊ¢ÁflπË¥– ÿÿÊ ÁÄUË¥Ã¥ Ÿ
∂πË– •Ê„UÊ⁄UË¥ Á◊ÃË ‚¢ÃÊ·Ë¥– ◊ʬ Ÿ ‚ÍÿH 25H •‡ÊŸÊøÁŸ ¬Êfl∑¥§–
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 471

„UÊ⁄U¬ÃÊ¢ ¬˝ÊáÊÈ ¬Êπ– ßÃÈÁ∑§ÿÊÁø ÷ÊªÈ ◊Ê≈U∑¥§– •‡ÊŸ ∑§⁄UËH 26H •ÊÁáÊ
¬⁄U¬ÈL§·¥ ∑§ÊÁ◊∂Ë– ∑ȧ›UflœÍ •Ê¢ª Ÿ ÉÊÊ∂Ë– ÁŸº˝Ê∂SÿÊ Ÿ ◊Ê∑§∂Ë– •‡ÊŸ
ÃÒ‚¥H 27H Œ¢«UflÃÊøÁŸ ¬˝‚¢ª¥– ÷ÈÿË¥ „UŸ •¢ª ∂ʪ– flÊ¢øÍÁŸ ÿ⁄U ŸÉÊ–
⁄UÊ÷Sÿ ÃÕH 28H Œ„UÁŸflʸ„UʬÈ⁄UÃ¥– ⁄UÊ„UÊ≈UflË „UÊÃÊ¢¬ÊÿÊ¢Ã¥– Á∑¢§’„ÈUŸÊ
•Ê¬ÒÃ¥– ‚’ÊsÔ ∑§∂¥H 29H •ÊÁáÊ ◊ŸÊøÊ ©¢U’⁄UÊ– flÎûÊË‚Ë ŒπÊ¥ ŸŒË
flË⁄UÊ– ÃÕ ∑¥§ flÊÇ√ÿʬÊ⁄UÊ– •fl∑§Ê‡ÊÈ •‚H 1030H ∞‚ÁŸ Œ„U flÊøÊ
◊ÊŸ‚– „U Á¡áÊÊÒÁŸ ’ÊsÔ¬˝Œ‡Ê– •Ê∑§Á›U∂¥ •Ê∑§Ê‡Ê– äÿÊŸÊø¥ ÃáÊ¥H 31H
ªÈL§flÊÄÿ¥ ©U∆UÁfl∂Ê– ’ÊœË¥ ÁŸ‡øÿÊ •Ê¬È∂ Ê– ãÿÊ„UÊ›UË „UÊÃË¥ ÉÊÃ∂Ê–
•ÊÁ⁄U‚Ê ¡Ò‚ÊH 32H ¬Ò¥ äÿÊÃÊ •Ê¬áÊÁø ¬⁄UË– äÿÊŸM§¬ flÎÁûÊ◊ʤÊÊ⁄UË¥–
äÿÿàfl¥ ÉÊ „U •flœÊ⁄UË¥– äÿÊŸM§…UË ªÊH 33H ÃÕ äÿÿ äÿÊŸ äÿÊÃÊ–
ÿÿÊ¢ ÁÄUË¥ ∞∑§M§¬ÃÊ– „UÊÿ âfl ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ∑§Ë¡ Ã¥ ªÊH 34H ê„UáÊÊÒÁŸ
ÃÊ ◊È◊ÈˇÊÈ– •Êà◊ôÊÊŸË¥ ¡Ê∂Ê ŒˇÊÈ– ¬⁄UË ¬È…UÊ¢ ‚ÍÁŸ ¬ˇÊÈ– ÿÊªÊèÿÊ‚ÊøÊH 35H
•¬ÊŸ⁄¢Uœ˝mÿÊ¥-– ◊ʤÊÊ⁄UË¥ œŸ¢¡ÿÊ– ¬ÊcáÊËZ Á¬«ÍUÁŸÿÊ¢– ∑§Ê¢flL§◊Í›UH 36H
•Ê∑È¢§øÍÁŸ •œ– Œ™§ÁŸ ÁÃã„UË ’¢œ– ∑§M§ÁŸ ∞∑§flŒ– flÊÿÈ÷ŒËH 37H
∑È¢§«UÁ∂ŸË ¡ÊªflÍÁŸ– ◊äÿ◊Ê Áfl∑§Ê‡ÊÍÁŸ– •ÊœÊ⁄UÊÁŒ ÷ŒÍÁŸ– •ÊôÊÊfl⁄UËH 38H
‚„UdŒ›UÊøÊ ◊ÉÊÈ– ¬ËÿÍ·¥ fl·Ê¸ÁŸ øÊ¢ªÈ– ÃÊ ◊Í›Ufl⁄UË flÊÉÊÈ– •ÊáÊÍÁŸÿÊ¢H 39H
ŸÊøÃÿÊ ¬ÈáÿÁª⁄UË– ÁøŒ˜÷Ò⁄UflÊëÿÊ πʬ⁄UË¥– ◊Ÿ¬flŸÊøË πËø ¬È⁄UË–
flÊ…ÍUÁŸÿÊ¢H 1040H ¡ÊÁ∂ÿÊ ÿÊªÊøÊ ªÊ…UÊ– ◊›UÊflÊ ‚ÍÁŸ „UÊ ¬È…UÊ¢– äÿÊŸ
◊ÊÁª∂Ë∑§«UÊ–¢ Sflÿ¢÷ ∑§∂H ¥ 41H •ÊÁáÊ äÿÊŸ ÿÊª ŒÊã„UË– ßÿ •Êà◊ÃûflôÊÊŸË¥–
¬Ò∆UË „UÊ•ÊflÿÊ ÁŸÌflÉŸË¥– •ÊœË¥Áø ÃáÊ¥H 42H flËÃ⁄UʪÃ‚ÊÁ⁄UπÊ– ¡Ê«ÍUÁŸ
∆UÁfl∂Ê ‚πÊ– ÃÊ •ÊÉÊÁflÿÊÁø ÷ÍÁ◊∑§Ê-– ‚fl¥ øÊ∂H 43H ¬„UÊfl¥ ÁŒ‚
âflfl⁄UË– ÁŒ∆UËÃ¥ Ÿ ‚¢«UË ŒË¬ ¡⁄UË– Ã⁄UË ∑¥§ •Ê„ •fl‚⁄UË– ŒπÊflÿÊH 44H
ÃÒ‚¥ ◊ÊˇÊË¥ ¬˝flø∂ÿÊ– flÎûÊË ’˝rÊÔË¥ ¡Êÿ ∂ÿÊ– âfl flÒ⁄UÊÇÿ •ÊÕË ÃÿÊ– ÷¢ªÈ
∑¥Ò§øÊH 45H ê„UáÊÊÒÁŸ ‚flÒ⁄UÊÇÿÈ– ôÊÊŸÊèÿÊ‚È ÃÊ ‚÷ÊÇÿÈ– ∑§M§ÁŸ ¡Ê∂Ê
ÿÊÇÿÈ– •Êà◊∂Ê÷ÊH 46H ∞‚Ë flÒ⁄UÊÇÿÊøË •Ê¢ªË¥– ’ÊáÊÍÁŸÿÊ¢ flÖÊ˝Ê¢ªË¥–
⁄UÊ¡ÿÊªÃÈ⁄¢UªË¥– •ÊM§…U∂ ÊH 47H fl⁄UË •Ê«U ¬Á«U∂¥ ÁŒ∆UË– ‚ÊŸ¥ ÕÊ⁄U
ÁŸfl≈UË– Ã¥ ’›UË¥ Áflfl∑§◊Èc≈ÔUË¥– äÿÊŸÊø¥ πÊ¢«¥UH 48H ∞‚ÁŸ ‚¢‚Ê⁄U⁄UáÊÊ•Ê¢ÃÈ–
472 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•Ê¢œÊ⁄UË¥ ‚Íÿȸ ÃÒ‚Ê •‚ ¡ÊÃÈ– ◊ÊˇÊÁfl¡ÿüÊËÿ fl⁄ÒUÃÈ– „UÊ•ÊflÿÊ∂ʪ˥H 49H

•„UVÔUÊ⁄¢U ’∂¢ Œ¬Z ∑§Ê◊¢ ∑˝§Êœ¢ ¬Á⁄Uª˝„U◊˜Ô–
Áfl◊Èëÿ ÁŸ◊¸◊— ‡ÊÊãÃÊ ’˝rÊÔ÷ÍÿÊÿ ∑§À¬ÃH 53H
ÃÕ •Ê«UflÊflÿÊ •Ê∂– ŒÊ·flÒ⁄UË ¡ œÊ¬Á≈U∂– ÃÿÊ¢◊Ê¡Ë¥ ¬Á„U∂¥–
Œ„UÊ„¢U∑§ÊL§H 1050H ¡Ê Ÿ ◊Ê∑§∂Ë ◊ÊL§ŸË– ¡ËflÊ¥ ŸŒË ©U¬¡flÊÁŸ–
Áflø¢’flË πÊ«UÊ¢ ÉÊÊ∂ÈŸË– „UÊ«UÊ¢ÁøÿÊH 51H ÃÿÊøÊ Œ„UŒÈª¸ „UÊ ÕÊ⁄UÊ–
◊Ê«ÍUÁŸ ÉÊÃ∂Ê ÃÊ flË⁄UÊ– •ÊÁáÊ ’›U „UÊ ŒÈ‚⁄UÊ– ◊ÊÁ⁄U∂ Ê flÒ⁄UËH 52H ¡Ê
Áfl·ÿÊøÁŸ ŸÊ¢fl¥– øÊÒªÈáÊ¥„UË fl⁄UË ÕÊ¢fl– ¡áÊ¥ ◊ÎÃÊflSÕÊ œÊ¢fl– ‚fl¸òÊ
¡ªÊH 53H ÃÊ Áfl·ÿÁfl·ÊøÊ •ÕÊflÊ– •ÊÉÊÁflÿÊ ŒÊ·Ê¢øÊ ⁄UÊflÊ– ¬⁄UË
äÿÊŸπ«˜UԪʢøÊ ÉÊÊflÊ– ‚Ê„U∂ ∑Ò¥§øÊH 54H •ÊÁáÊ Á¬˝ÿ Áfl·ÿ¬˝ÊåÃË– ∑§⁄UË
¡ÿÊ ‚ÈπÊøË √ÿÄÃË– ÃÁø ÉÊÊ∂Í Á Ÿ ’È¢ÕË– •Ê¢ªË¥ ¡Ê flÊ¡H 55H ¡Ê
‚ã◊ʪʸ ÷È∂ flË– ◊ª •œ◊ʸëÿÊ •Ê«UflË¥-– ‚ÍÁŸ flÊÉÊÊ¢ ‚Ê¢¬«UflË–
Ÿ⁄U∑§ÊÁŒ∑§Ê¢H 56H ÃÊ Áfl‡flÊ‚¥ ◊ÊÁ⁄UÃÊ¢ Á⁄U¬È– ÁŸfl≈ÍUÁŸ ÉÊÊÃ∂Ê Œ¬È¸– •ÊÁáÊ
¡ÿÊøÊ •„UÊ ∑¢§¬È– Ãʬ‚Ê¢‚ËH 57H ∑˝§ÊœÊ ∞‚Ê ◊„UÊŒÊπÈ– ¡ÿÊøÊ ŒπÊ
¬Á⁄U¬Ê∑ȧ– ÷Á⁄U¡ âfl •Áœ∑ȧ– Á⁄UÃÊ „UÊÿ ¡ÊH 58H ÃÊ ∑§Ê◊È ∑§ÊáÊø
∆UÊÿË¥– Ÿ‚ ∞‚¥ ∑§∂¥ ¬Ê„UË¥– ∑§Ë¥ Ã¥Áø ∑˝§ÊœÊ„UË– ‚„U¡¥ •Ê∂¥H 59H ◊È›UÊø¥
ÃÊ«UáÊ¥ ¡Ò‚–¥ „UÊÿ
 ∑§Ê¢ ‡ÊÊπÊg‡ Ê–¥ ∑§Ê◊È ŸÊ‡Ê∂ ÁŸ ŸÊ‡Ê– ÃÒ‚Ê ∑˝§ÊœH
È 1060H
ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§Ê◊ flÒ⁄UË– ¡Ê∂Ê ¡Õ ∆UÊáÊÊ⁄UË– ÃÕ ‚⁄U∂ Ë flÊ⁄UË– ∑˝§ÊœÊøË„UËH 61H
•ÊÁáÊ ‚◊Õȸ •Ê¬È∂ Ê πÊ«UÊ– Á‡Ê‚¥ flÊ„UflË ¡Ò‚Ê „UÊ«UÊ– ÃÒ‚Ê ÷È¢¡ÊÒÁŸ ¡Ê
ªÊ…UÊ– ¬Á⁄Uª˝„UÊH 62H ¡Ê ◊ÊÕÊ¢Áø ¬Ê∂ÊáÊflË– •¢ªÊ •flªÈáÊ ÉÊÊ∂flË–
¡Ëfl¥ ŒÊ¢«UË ÉÊflflË– ◊◊àflÊøËH 63H Á‡Êcÿ‡ÊÊSòÊÊÁŒÁfl∂Ê‚¥– ◊∆UÊÁŒ◊Ⱥ˝øÁŸ
Á◊‚¥– ÉÊÊÃ∂ •Ê„UÊÃË »§Ê¢‚– ÁŸ‚¢ªÊ ¡áÊ¥H 64H ÉÊ⁄UË¥ ∑ȧ≈È¢U’¬áÊ¥ ‚⁄U– Ã⁄UË
flŸË¥ flãÿ „UÊ™§ÁŸ •flÃ⁄U– ŸÊªflËÿÊ„UË ‡Ê⁄UË⁄¥U– ∂ʪ∂Ê •Ê„UH 65H ∞‚Ê
ŒÈ¡¸ÿÊ ¡Ê ¬Á⁄Uª˝„UÊ– ÃÿÊøÊ »§«ÍUÁŸ ∆UÊflÊ– ÷flÁfl¡ÿÊøÊ ©Uà‚Ê„UÊ– ÷ÊªËÂ
¡ÊH 66H ÃÕ •◊ÊÁŸàflÊÁŒ •ÊÉÊfl– ôÊÊŸªÈáÊÊø ¡ ◊›UÊfl– Ã ∑Ò§flÀÿŒ‡ÊË¥ø
•ÊÉÊfl– ⁄UÊflÊ ¡Ò‚ •Ê∂H 67H Ã√„UÊ¢ ‚êÿ∑˜§ôÊÊŸÊÁøÿÊ– ⁄UÊÁáÊflÊ ©UªÊáÊÍÁŸ
ÃÿÊ– ¬Á⁄UflÊL§ „UÊ™§ÁŸÿÊ¢– ⁄UÊ„Uà •Ê¢ª¥H 68H ¬˝flÎûÊËÁøÿ ⁄UÊ¡Á’ŒË¢–
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 473

•flSÕÊ÷Œ¬˝◊ŒË¥– ∑§Ë¡Ã •Ê„U ¬˝ÁìŒË¥– ‚ÈπÊø¥ ∂Ê áÊH 69H ¬È…UÊ¢

’ÊœÊÁøÿ ∑§Ê¢’Ëfl⁄UË– Áflfl∑ȧ ŒÎ‡ÿÊøË ◊Ê¢ŒË ‚Ê⁄UË– ÿÊª÷ÍÁ◊∑§Ê •Ê⁄UÃË
∑§⁄UË– ÿÃË ¡ÒÁ‚ÿÊH 1070H ÃÕ ´§ÁhÁ‚hË¥øË •Ÿª¥– fl΢Œ¥ Á◊›UÃË
¬˝‚¢ª¥– ÁÃÿ ¬Èc¬fl·ËZ •Ê¢ª¥– ŸÊ„UÊÂ ÃÊH 71H ∞‚ÁŸ ’˝rÊÔÒÄÿÊ‚ÊÁ⁄Uπ¥–
Sfl⁄UÊÖÿ ÿÃÊ¢ ¡flÁ›U∑¥§– ¤Ê›¢UÁ’à •Ê„U „UÁ⁄Uπ¥– ÁÃã„UË ∂Ê ∑§H 72H Ã√„UÊ¢
flÒÁ⁄UÿÊ ∑§Ê¢ ◊ÒÁòÊÿÊ– ÃÿÊÁ‚ ◊ʤÊ¥ ê„UáÊÊflÿÊ– ‚◊ÊŸÃÊ œŸ¢¡ÿÊ– ©U⁄UÁø„UË
ŸÊH 73H „¥U ŸÊ ÷∂ÃáÊ¥ √ÿÊ¡¥– ÃÊ ¡ÿÊÃ¥ ê„UáÊ ◊ʤÊ¥– Ã¥ ŸÊ«UflÁø ∑§Ê¢
ŒÈ¡¥– •ÁmÃËÿ ¡Ê∂ÊH 74H ¬Ò¥ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ∞∑§Ë ‚ûÊÊ– ‚fl¸„UË ∑§fl›ÍUÁŸÿÊ¥
¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ∑§„UË¥ Ÿ ∂ªÃË ◊◊ÃÊ– œÊÁ«U∂ Ë ÃáÊ¥H 75H ∞‚Ê Á¡¢ÁÃÁ∂ÿÊ
Á⁄U¬Èflª¸– •¬◊ÊÁŸÁ∂ÿÊ „¥U ¡ªÈ– •¬Ò‚Ê ÿÊªÃÈ⁄¢UªÈ– ÁSÕ⁄U ¡Ê∂ÊH 76H
flÒ⁄UÊÇÿÊø¥ ªÊ…U∂¥– •¢ªË¥ òÊÊáÊ „UÊÃ¥ ÷∂¥– Ã¥„UË ŸÊfl∑§ Á…U∂¥– Ã√„UÊ¢
∑§⁄UËH 77H •ÊÁáÊ ÁŸfl≈UË äÿÊŸÊø¥ πÊ¢«¥U– Ã¥ ŒÈ¡¥ ŸÊ„UË¥Áø ¬È…¥U– ê„UáÊÊÒÁŸ
„UÊÃÈ •Ê‚È«U– flÎûÊËøÊ„UËH 78H ¡Ò‚¥ ⁄U‚ÊÒ·œ π⁄¥U– •Ê¬È∂¥ ∑§Ê¡ ∑§M§ÁŸ
¬È⁄¥U– •Ê¬áÊ„UË ŸÈ⁄U– ÃÒ‚¥ „UÊÂH 79H ŒπÊÁŸ ∆UÊÁ∑§ÃÊ ∆UÊflÊ– œÊ¢flÃÊ
ÁÕ⁄UÊfl ¬ÊflÊ– ÃÒ‚Ê ’˝rÊÔ‚Ê◊Ëåÿ¥ ÕÊflÊ– •èÿÊ‚È ‚Ê¢«UËH 1080H ÉÊ«UÃÊ¢
◊„UÊŒœË‚Ë– ª¢ªÊ flªÈ ‚Ê¢«UË ¡Ò‚Ë– ∑§Ê¢ ∑§ÊÁ◊ŸË ∑§Ê¢Ãʬʂ˥– ÁSÕ⁄U
„UÊÿH 81H ŸÊŸÊ »§›UÁÃÿ fl›– ∑§›UËøË flÊ…UË ◊Ê¢≈ÈU›– ∑§Ê¢ ªÊ¢flʬȅ¥U
fl›U– ◊ʪȸ ¡Ò‚ÊH 82H ÃÒ‚Ê •Êà◊‚ÊˇÊÊà∑§ÊL§– „UÊ߸∂ ŒπÊÁŸ ªÊøL§–
∞‚Ê ‚ÊœŸ„UÁÃÿL§– „U›ÍUÁø ∆UflËH 83H ê„UáÊÊÒÁŸ ’˝rÊÔ¥‚Ë¥ ÃÿÊ– ∞ÄÿÊøÊ
‚◊Ê œŸ¢¡ÿÊ– „UÊÂ ÃÒ¥ ©U¬ÊÿÊ– flÊ„U≈ÈU ¬«UH 84H ◊ª flÒ⁄UÊÇÿÊøË
ªÊ¥œ›ÈU∑§– ¡ ôÊÊŸÊèÿÊ‚Êø¥ flÊœ¸Äÿ– ÿÊª»§›UÊøÊ„UË ¬Á⁄U¬Ê∑§– Œ‡ÊÊ ¡
∑§Ê¢H 85H Ã ‡ÊÊ¢Áà ¬Ò¥ ªÊ ‚È÷ªÊ– ‚¢¬Íáʸ ÿ ÃÿÊÁøÿÊ •Ê¢ªÊ– ÃÒ¥ ’˝rÊÔ
„UÊ•ÊflÿÊ¡ÊªÊ– „UÊÿ ÃÊ ¬ÈL§·ÈH 86H ¬ÈŸfl„UÍŸË øÃÈŒ¸‡ÊË– ¡ÃÈ∂¥ ©UáÊ¬áÊ
‡Ê‡ÊË– ∑§Ê¢ ‚Ê›U ¬Ê™§ÁŸ ¡Ò‚Ë– ¬¢œ⁄UÊflË flÊŸËH 87H ‚ʪ⁄UË¥„UË ¬ÊáÊË flª¥–
‚¢ø⁄U Ã¥ M§¬ ª¢ª– ÿ⁄U ÁŸ‡ø›U ¡¥ ©Uª¥– Ã¥ ‚◊Ⱥ˝È ¡Ò‚ÊH 88H ’˝rÊÔÊ •ÊÁáÊ
’˝rÊÔ„UÊÁÃÿ– ÿÊÇÿÃ ÃÒ‚Ê ¬Ê«ÈU •Ê„U– Ã¥Áø ‡ÊÊ¢ÃËøÁŸ ∂fl∂Ê„¥U– „UÊÿ ÃÊ
ªÊH 89H ¬Ò¥ Ã¥Áø „UÊáÊ¥ŸflËáÊ– ¬˝ÃËÃË •Ê∂¥ ¡¥ ’˝rÊÔ¬áÊ– Ã¥ ’˝rÊÔ „UÊÃË
¡ÊáÊ– ÿÊÇÿÃÊ ÿÕH 1090H
474 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

’˝rÊÔ÷Í× ¬˝‚ãŸÊà◊Ê Ÿ ‡ÊÊøÁà Ÿ ∑§Ê¥ˇÊÁÖ

‚◊— ‚fl¸·È ÷ÍÃ·È ◊Œ˜÷ÁÄâ ∂÷Ã ¬⁄UÊ◊˜ÔH 54H
Ã ’˝rÊÔ÷ÊflÿÊÇÿÃÊ– ¬ÈL§·È ÃÊ ◊ª ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– •Êà◊’Êœ ¬˝‚ãŸÃÊ-–
¬ŒË¥ ’Ò‚H 91H ¡áÊ¥ ÁŸ¬¡ ⁄U‚‚Êÿ– ÃÊ ÃʬȄUË ¡Ò¥ ¡Êÿ– ÃÒ¥ Ã ∑§Ê¢ „UÊÿ–
¬˝‚㟠¡Ò‚ËH 92H ŸÊŸÊ ÷⁄UÁÃÿÊ ∂ª’ªÊ– ‡Ê⁄Uà∑§Ê›UË¥ ‚Ê¢Á«U¡ ª¢ªÊ– ∑§Ê¢
ªËà ⁄UÊ„UÃÊ¢ ©U¬Ê¢ªÊ– flÊ„U≈ÈU ¬«UH 93H ÃÒ‚Ê •Êà◊’ÊœË¥ ©Ul◊È– ∑§Á⁄UÃÊ¢ „UÊÿ
¡Ê üÊ◊È– ÃÊ„UË ¡Õ¥ ‚◊È– „UÊ™§ÁŸ ¡ÊÿH 94H •Êà◊’Êœ¬˝‡ÊSÃË– „U ÁÃÿ
Œ‡ÊøË ÅÿÊÃË– Ã ÷ÊªËÂ ◊„UÊ◊ÃË– ÿÊÇÿÈ ÃÊ ªÊH 95H Ã√„UÊ¢ •Êà◊àfl¥
(•¬˝ÊåÃ) ‡ÊÊøÊfl¥– ∑§Ê¢„UË¥ ¬ÊflÊflÿÊ ∑§Ê◊Êfl¥– „¥U ‚⁄U∂¥ ‚◊÷Êfl¥– ÷Á⁄UÃ¥
ÃÿÊH 96H ©UŒÿÊ ÿÃÊ¢ ª÷SÃË– ŸÊŸÊ ŸˇÊòÊ√ÿÄÃË– „UÊ⁄UflË¡ÃË ŒËåÃË–
•Ê¢Áª∑§Ê ¡flË¥H 97H ÃflË¥ ©U∆UÁÃÿÊ •Êà◊¬˝ÕÊ– „U ÷ÍÃ÷Œ√ÿflSÕÊ–
◊Ê«UËà ◊Ê«UËà ¬ÊÕʸ– flÊ‚ ¬Ê„U ÃÊH 98H ¬ÊÁ≈Uÿfl⁄UË∂ •ˇÊ⁄¥U– ¡Ò‚Ë¥
¬È‚ÃÊ¢ ÿÃË ∑§⁄¥U– ÃÒ‚Ë¥ „UÊ⁄U¬ÃË ÷ŒÊ¢Ã⁄¥U– ÃÿÊÁøÿ ŒÎc≈ÔUËH 99H ÃÒ‚ÁŸ
•ãÿÕÊôÊÊŸ¥– Á¡ÿ¥ ÉÊ¬ÃË ¡Êª⁄USflåŸ¥– ÁÃÿ¥ ŒÊã„UË ∑§∂Ë ∂ËŸ¥–
•√ÿÄÃÊ◊Ê¡Ë¥H 1100H ◊ª Ã¥„UË •√ÿÄÖ ’Êœ flÊ…UÃÊ¥ Á¤Ê¡Ã– ¬È⁄U∂ Ê¢
’ÊœË¥ ‚◊SÖ ’È«UÊÁŸ ¡ÊÿH 1H ¡Ò‚Ë ÷Ê¡ŸÊëÿÊ √ÿʬÊ⁄UË¥– ˇÊÈœÊ Á¡⁄UÃ
¡Êÿ •flœÊ⁄UË¥– ◊ª ÃÎåÃËëÿÊ •fl‚⁄UË¥– ŸÊ„UË¥ø „UÊÿH 2H ŸÊŸÊ øÊ∂ËÁøÿÊ
flÊ…UË– flÊ≈U „UÊà ¡Êÿ ÕÊ«UË– ◊ª ¬ÊÃ∂Ê ∆UÊÿË¥ ’È«UË– Œ™§ÁŸ ÁŸ◊H 3H
∑§Ê¢ ¡ÊªÎÃË ¡¢fl ¡¢fl ©Ugˬ– âfl âfl ÁŸº˝Ê „UÊ⁄U¬– ◊ª ¡ÊªËŸÁ∂ÿÊ SflM§¬¥–
ŸÊ„UË¥ø „UÊÿH 4H „¥U ŸÊ •Ê¬È∂¥ ¬Íáʸàfl ÷≈U– ¡Õ ø¢º˝Ê‚Ë¥ flÊ…UË πÈ¢≈U– ÃÕ
‡ÊÈÄ∂¬ˇÊÈ •Ê≈U– ÁŸ—‡Ê·È ¡Ò‚ÊH 5H ÃÒ‚Ê ’Êäÿ¡Êà ÁªÁ›UÃÈ– ’ÊœÈ ’Êœ¥
ÿ ◊¡ •Ê¢ÃÈ– Á◊‚›U∂ Ê ÃÕ ‚Êl¢ÃÈ– •’ÊœÈ ª∂ ÊH 6H Ã√„UÊ¢ ∑§À¬Ê¢ÃÊÁøÿ
fl›U– ŸŒË Á‚¢œÍø¥ ¬¥«Ufl›¥U– ◊Ê«ÍUÁŸ ÷⁄U∂¥ ¡›¥U– •Ê’˝rÊÔ ¡Ò‚¥H 7H ŸÊ ŸÊ
ªÁ∂ÿÊ ÉÊ≈U ◊∆U– •Ê∑§Ê‡Ê ∆UÊ∑§ ∞∑§fl≈U– ∑§Ê¢ ¡›UÊÁŸ ∑§Êc∆Ô¥U ∑§Êc∆ÔU–
flã„UËÁø „UÊÿH 8H ŸÊÃ⁄UË ∂ÁáÊÿÊ¢ø ∆U‚– •Ê≈UÊÁŸ ªÁ∂ÿÊ ◊È‚– ŸÊ◊M§¬÷Œ¥
¡Ò‚¥– ‚Ê¢Á«U¡ ‚ÊŸ¥H 9H „¥U„UË •‚Ê øß∂ÿÊ– Ã¥ SflåŸ ŸÊ„UË¥ ¡ÊÁ∂ÿÊ– ◊ª
•Ê¬áÊÁø •Ê¬áÊÿÊ¢– ©UÁ⁄U¡ ¡Ò‚¥H 1110H ÃÒ‚Ê ◊Ë ∞∑§flÊ¢øÍÁŸ ∑§Ê¢„UË¥–
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 475

ÃÿÊ ÃÿÊ„UË‚∑§≈U ŸÊ„UË¥– „U øÊÒÕË ÷ÁÄà ¬Ê„UË¥– ◊ʤÊË ÃÊ ∂Ê„UH 11H ÿ⁄U
•ÊÃȸ Á¡ôÊÊ‚È •ÕʸÕ˸– „U ÷¡ÃË Á¡ÿ ¬¢ÕË¥– Ã ÁÃã„UË ¬ÊflÊÁŸ øÊÒÕË–
ê„UÁáʬà •Ê„UH 12H ∞:„UflË¥ ÁÃ¡Ë ŸÊ øÊÒÕË– „U ¬Á„U∂ Ë ŸÊ ‚⁄UÃË– ¬Ò¥
◊ÊÁ¤Êÿ ‚„U¡ÁSÕÁÖ ÷ÁÄà ŸÊ◊H 13H ¡¥ ŸáÊáÊ¥ ◊ʤÊ¥ ¬˝∑§Ê‡ÊÍÁŸ–
•ãÿÕÊàfl¥ ◊ÊÃ¥ ŒÊ™§ÁŸ– ‚fl¸„UË ‚flËZ ÷¡ÊÒÁŸ– ’ȤÊÊflËÂ ¡¥H 14H ¡Ê
¡Õ ¡Ò‚¥ ¬Ê„UÊ¥ ’Ò‚– ÃÿÊ ÃÕ ÃÒ‚¥Áø •‚– „¥U ©UÁ¡ÿ«¥U ∑§Ê¢ ÁŒ‚– •π¢«¥U
¡áÊ¥H 15H SflåŸÊø¥ ÁŒ‚áÊ¥ Ÿ ÁŒ‚áÊ¥– ¡Ò‚¥ •Ê¬∂ÁŸ •‚∂¬áÊ¥–
Áfl‡flÊø¥ •Ê„U ŸÊ„UË¥ ¡áÊ¥– ¬˝∑§Ê‡Ê ÃÒ‚¥H 16H ∞‚Ê „UÊ ‚„U¡ ◊ʤÊÊ–
¬˝∑§Ê‡ÊÈ ¡Ê ∑§Á¬äfl¡Ê– ÃÊ ÷ÁÄà ÿÊ flÊ¡Ê– ’ÊÁ∂¡ ªÊH 17H ê„UáÊÊÒÁŸ
•ÊÃʸëÿÊ ∆UÊÿË¥– „¥U •ÊÌà „UÊ™§ÁŸ ¬Ê„UË¥– •¬ˇÊáÊËÿ ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥– Ã¥ ◊ËÁø
∑§∂ÊH 18H Á¡ôÊʂȬȅUÊ¢ flË⁄U‡ÊÊ– „UÁø „UÊ™§ÁŸ Á¡ôÊÊ‚Ê– ◊Ë ∑§Ê¢ Á¡ôÊÊSÿÈ
∞‚Ê– ŒÊπÁfl∂ÊH 19H „UÁø „UÊ™§ÁŸ •Õ¸ŸÊ– ◊ËÁø ◊ʤÿÊ •ÕËZ •¡È¸ŸÊ–
∑§M§ÁŸ •ÕʸÁ÷œÊŸÊ– •ÊáÊË ◊ÊÃ¥H 1120H ∞fl¢ ÉÊ™§ÁŸ •ôÊÊŸÊÃ¥– ◊ʤÊË
÷ÁÄà ¡ „U flÃ¸– Ã ŒÊflË ◊¡ º˝c≈ÔUKÊÃ– ŒÎ‡ÿ ∑§M§ÁŸH 21H ÿÕ¥
◊ÈπÁø ÁŒ‚ ◊Èπ¥– ÿÊ ’Ê∂ Ê ∑§Ê¢„UË¥ Ÿ øÈ∑§– ¬⁄UË ŒÈ¡¬áÊ „¥U ∂Á≈U∑¥§–
•ÊÁ⁄U‚Ê ∑§⁄UËH 22H ÁŒ∆UË ø¢º˝Áø ÉÊ ‚Êø¥– ¬⁄UË ÿÃÈ∂¥ „¥U ÁÃÁ◊⁄UÊø¥– ¡
∞∑§Áø •‚ ÃÿÊø– ŒÊŸË ŒÊflËH 23H ÃÒ‚Ê ‚fl¸òÊ ◊ËÁø Á◊ÿÊ¢– ÉÊ¬Ã‚¥
÷ÁÄà ßÿÊ– ¬⁄UË ŒÎ‡ÿàfl „¥U flÊÿÊ¢– •ôÊÊŸfl‡Ê¥H 24H Ã¥ •ôÊÊŸ •ÊÃÊ¢
Á»§≈U∂¥– ◊ʤÊ¥ º˝c≈ÔÎUàfl ◊¡ ÷≈U∂¥– ÁŸ¡Á’¢’Ë¥ ∞∑§fl≈U∂¥– ¬˝ÁÃÁ’¢’ ¡Ò‚¥H 25H
¬Ò¥ ¡√„UÊ¢„UË •‚ Á∑§«UÊ›U– Ã√„UÊ¢„UË ‚ÊŸ¥Áø •…U›U– ¬⁄UË Ã ∑§Ë« ªÁ∂ÿÊ
∑§fl›U– ©U⁄U ¡Ò‚¥H 26H „UÊ¢ ªÊ ¬ÍÌáÊ◊•ÊœË¥ ∑§ÊÿË– ø¢º˝È ‚ÊflÿflÈ ŸÊ„UË¥–
¬⁄UË ÁÃÿ ÁŒfl‡ÊË¥ ÷≈U ¬Ê„UË¥– ¬ÍáʸÃÊ ÃÿÊH 27H ÃÒ‚Ê ◊ËÁø •ôÊÊŸmÊ⁄¥U–
ÁŒ‚¥ ¬⁄UË „USÃÊ¢Ã⁄¥U– ◊ª º˝c≈ÔÎUàfl Ã¥ ‚⁄U– Á◊ÿÊ¢Áø ◊Ë ∂Ê÷¥H 28H ê„UáÊÊÒÁŸ
ŒÎ‡ÿ¬ÕÊ-– •ÃËÃÈ ◊ʤÊÊ ¬ÊÕʸ– ÷ÁÄÃÿÊªÈ øflÕÊ– ê„UÁáÊÃ∂Ê ªÊH29H
÷ÄàÿÊ ◊Ê◊Á÷¡ÊŸÊÁà ÿÊflÊãÿ‡øÊÁS◊ Ãûfl×–
ÃÃÊ ◊Ê¢ ÃûflÃÊ ôÊÊàflÊ Áfl‡ÊÃ ÃŒŸãÃ⁄U◊˜ÔH 55H
ÿÊ ôÊÊŸ÷ÁÄà ‚„U¡– ÷ÄÃÈ ∞∑§fl≈U∂ Ê ◊¡– ◊ËÁø ∑§fl›U „¥U ÃÈ¡–
üÊÈÄUË •Ê„UH 1130H ¡ ©U÷™§ÁŸÿÊ¢ ÷È¡Ê– ôÊÊÁŸÿÊ •Êà◊Ê ◊ʤÊÊ–
476 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

„¥U ’ÊÁ∂∂Ê¥ ∑§Á¬äfl¡Ê– ‚åÃ◊ÊäÿÊÿË¥H 31H Ã „U ∑§À¬ÊŒË¥ ÷ÁÄà Á◊ÿÊ¢–

÷ʪflÃÁ◊·¥ ’˝rÊÔÿÊ– ©UûÊ◊ ê„UáÊÊÒÁŸ œŸ¢¡ÿÊ– ©U¬ŒÁ‡Ê∂ËH 32H ôÊÊŸË
ßÿÃ¥ Sfl‚¢ÁflûÊË– ‡ÊÒfl ê„UáÊÃË ‡ÊÁÄÖ •Êê„UË ¬⁄U◊÷ÁÄÖ •Ê¬È∂ Ë
ê„UáÊÊ¥H 33H „U ◊¡ Á◊›UÁÃÿ fl›U– ÃÿÊ¢ ∑˝§◊ÿÊÁªÿÊ¢ »§›U– ◊ª ‚◊SÄUË
ÁŸÁπ›¥U– Á◊ÿÊ¢Áø ÷⁄UH 34H ÃÕ flÒ⁄UÊÇÿÁflfl∑¥§‚Ë¥– •Ê≈U ’¢œ ◊ÊˇÊ¢‚Ë¥–
flÎûÊË Ãÿ •ÊflÎûÊË‚Ë¥– ’È«UÊÁŸ ¡ÊÿH 35H ÉÊ™§ÁŸ ∞∂¬áÊÊÃ¥– ¬⁄Uàfl „UÊ⁄U¬
¡Õ¥– Áª›ÍUÁŸ øÊ:„UË ÷ÍÃ¥– •Ê∑§Ê‡Ê ¡Ò‚¥H 36H ÃÿÊ ¬⁄UË Õ«UÕÊŒ–
‚Êäÿ‚ÊœŸÊÃËà ‡ÊÈh– Ã¥ ◊Ë „UÊ™§ÁŸ ∞∑§flŒ– ÷ÊÁªÃÊ ◊ÊÃ¥H 37H
ÉÊ«UÊÁŸ Á‚¢œÍÁøÿÊ •Ê¢ªÊ– Á‚¢œÍfl⁄UË Ã›U¬ ª¢ªÊ– ÃÒ‚Ê ¬Ê«ÈU ÃÿÊ ÷ÊªÊ–
•flœÊ⁄UË ¡ÊH 38H ∑§Ê •ÊÁ⁄U‚ÿÊÁ‚ •ÊÁ⁄U‚Ê– ©U≈ÍUÁŸ ŒÊÁflÁ∂ÿÊ ¡Ò‚Ê–
ŒπáÊÊ •ÁÇÊÿÊ ÃÒ‚Ê– ÷ÊªáÊÊ ÁÃÿH 39H „¥U •‚Ê Œ¬¸áÊÈ ŸÁ∂ÿÊ– ÃÊ
◊Èπ’ÊœÈ„UË ªÁ∂ÿÊ– Œπ∂¥¬áÊ ∞∑§∂ÿÊ– •ÊSflÊÁŒ¡ ¡flË¥H 1140H
øßÁ∂ÿÊ SflåŸ ŸÊ‡Ê– •Ê¬∂¥ ∞ÄÿÁø ÁŒ‚– Ã¥ ŒÈ¡ŸflËáÊ ¡Ò‚¥– ÷ÊÁª¡
∑§ÊH 41H ÃÊÁø ¡ÊÁ∂ÿÊ ÷ÊªÈ ÃÿÊøÊ– Ÿ ÉÊ«U „UÊ ÷ÊflÊ ¡ÿÊ¢øÊ– ÁÄUË¥
’Ê∂¥ ∑§flË¥ ’Ê∂ÊøÊ– ©UìÊÊL§ ∑§Ë¡H 42H ÃÿÊ¢ëÿÊ ŸáÊÊ¥ ªÊ¢flË¥– ⁄UflË
¬˝∑§Ê‡ÊË „UŸ ÁŒflË– ∑§Ë¥ √ÿÊ◊Ê∂ʪ˥ ◊Ê¢«UflË– ©UÁ÷∂Ë ÁÄUË¥H 43H „UÊ¢ ªÊ
⁄UÊ¡ãÿàfl Ÿ√„UÃÊ¢ •Ê¢ªË¥– ⁄UÊflÊ ⁄UÊÿ¬áÊ ∑§Êÿ ÷ÊªË– ∑§Ê¢ •Ê¢œÊL§ „UŸ
•ÊÁ∂¢ªË– ÁŒŸ∑§⁄UÊÃ¥H 44H •ÊÁáÊ •Ê∑§Ê‡Ê ¡¥ Ÿ√„– ÃÿÊ •Ê∑§Ê‡Ê ∑§Êÿ
¡ÊáÊfl– ⁄UàŸÊëÿÊ M§¬Ë¥ Á◊⁄Ufl– ªÈ¢¡Ê¢ø¥ ∂áÊ¥H 45H ê„UáÊÊÒÁŸ ◊Ë „UÊáÊ¥ ŸÊ„UË¥–
ÃÿÊ ◊ËÁø •Ê„¥U ∑§„UË¥– ◊ª ÷¡∂ „¥U ∑§ÊÿË– ’Ê∂ Ê¥ ∑§Ë⁄UH 46H ÿÊ∂ʪ˥
ÃÊ ∑˝§◊ÿÊªË– ◊Ë ¡Ê∂ÊÁø ◊ÊÃ¥ ÷ÊªË– ÃÊL§áÿ ∑§Ê¢ ÃL§áÊÊ¢ªË¥–
Á¡ÿʬ⁄UËH 47H Ã⁄¢Uª ‚flÊZªË¥ ÃÊÿ øÈ¢’Ë– ¬˝÷Ê ‚fl¸òÊ Áfl∂‚ Á’¢’Ë¥– ŸÊŸÊ
•fl∑§Ê‡Ê Ÿ÷Ë¥– ∂È¢∆UÃÈ ¡Ò‚ÊH 48H ÃÒ‚Ê M§¬ „UÊ™§ÁŸ ◊ʤÊ¥– ◊ÊÃ¥
Á∑˝§ÿÊflËáÊ ÃÊ ÷¡– •∂¢∑§ÊL§ ∑§Ê ‚„U¡¥– ‚ÊŸÿÊÃ¥ ¡flË¥H 49H ∑§Ê
ø¢ŒŸÊøË º˝ÈÃË ¡Ò‚Ë– ø¢ŒŸË¥ ÷¡ •¬Ò‚Ë– ∑§Ê •∑ΧÁòÊ◊ ‡Ê‡ÊË¥– ø¢Áº˝∑§Ê
ÃH 1150H ÃÒ‚Ë Á∑˝§ÿÊ ∑§Ë⁄U Ÿ ‚Ê„U– Ã:„UË •mÒÃË¥ ÷ÁÄà •Ê„U– „¥U
•ŸÈ÷flÊÁø¡Êª¥ Ÿ√„U– ’Ê∂ Ê∞‚¥H 51H Ã√„UÊ¢ ¬Ífl¸‚¢S∑§Ê⁄U¿¢UŒ¥– ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥
ÃÊ •ŸÈflÊŒ– ÃáÊ¥ •Ê›UÁfl∂ÁŸ flÊ Œ¥– ’Ê∂ÃÊ¢ ◊ËÁøH 52H ’Ê∂ÃÿÊ
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 477

’Ê∂ÃÊÁø ÷≈U– ÃÕ¥ ’ÊÁ∂∂¥ „¥U Ÿ ÉÊ≈U– Ã¥ ◊ÊÒŸ âfl ªÊ◊≈¥U– SÃflŸ
◊ʤÊ¥H 53H ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÿÊ ’Ê∂ÃÊ¢– ’Ê∂Ë ’Ê∂ÃÊ¢ ◊Ë ÷≈UÃÊ¢– ◊ÊÒŸ „UÊÿ
ÃáÊ¥ ÃûflÃÊ¢– SÃÁflÃÊ ◊ÊÃ¥H 54H ÃÒ‚¥Áø ’ÈhË ∑§Ê ÁŒ∆UË– ¡¥ ÃÊ ŒπÊ¥
¡Êÿ Á∑§⁄UË≈UË– Ã¥ ŒπáÊ¥ ŒÎ‡ÿ ∂Ê≈UË– ŒπÃ¥Áø ŒÊflËH 55H •ÊÁ⁄U‚ÿÊ
•ÊœË¥ ¡Ò‚¥– ŒπÃ¥Áø ◊Èπ ÁŒ‚– ÃÿÊø¥ ŒπáÊ¥ ÃÒ‚¥– ◊›UflË º˝c≈Ô¥UH 56H
ŒÎ‡ÿ ¡Ê©UÁŸÿÊ¢ º˝c≈Ô¥U– º˝c≈ÔÿÊ‚ËÁø ¡Ò¥ ÷≈U– ÃÒ¥ ∞∑§∂¬áÊ¥ Ÿ ÉÊ≈U–
º˝c≈ÔU¬áÊ„UËH 57H ÃÕ SflåŸË¥ÁøÿÊ Á¬˝ÿÊ– øflÊÁŸ ¤ÊÊ¥’Ê¥ ªÁ∂ÿÊ– ∆UÊÁÿ¡
ŒÊã„UË Ÿ „UÊÁŸÿÊ¢– •Ê¬áÊÁø ¡Ò‚¥H 58H ∑§Ê ŒÊ„UË¥ ∑§Êc∆UÔUÊ¢Áøÿ ÉÊÎc≈ÔUË-–
◊Ê¡Ë¥ flÁã„U ∞∑§ ©U∆UË– ÃÊ ŒÊã„UË „U ÷Ê· •Ê≈UË– •Ê¬áÊÁø „UÊÿH 59H
ŸÊŸÊ ¬˝ÁÃÁ’¢’ „UÊÃË¥– ÉÊ™¢§ ªÁ∂ÿÊ ª÷SÃË– Á’¢’ÃÊ„UË •‚ÃË– ¡Êÿ
¡Ò‚ËH 1160H ÃÒ‚Ê ◊Ë „UÊ™§ÁŸ ŒπÃ¥– ÃÊ ÉÊ™¥§ ¡Êÿ ŒÎ‡ÿÊÃ¥– ÃÕ ŒÎ‡ÿ
Ÿ ÁÕÃ¥– º˝c≈ÔÎUàfl¥‚Ë¥H 61H ⁄UÁfl •Ê¢œÊL§ ¬˝∑§ÊÁ‡ÊÃÊ– ŸÈ⁄UÁø ¡flË¥ ¬˝∑§Ê‡ÿÃÊ–
ÃflË¥ ŒÎ‡ÿË¥ ŸÊ„UË¥ º˝c≈ÔÎUÃÊ– ◊Ë ¡ÊÁ∂ÿÊH 62H ◊ª ŒÁπ¡ ŸÊ Ÿ
ŒÁπ¡– ∞‚Ë ¡ Œ‡ÊÊ ÁŸ¬¡– Ã Ã¥ Œ‡Ê¸Ÿ ◊ʤÊ¥– ‚ÊøÊ∑§Ê⁄¥UH 63H Ã¥
÷∂ÃÿÊ„UË Á∑§⁄UË≈UË– ¬ŒÊÕʸÁøÿÊ ÷≈UË– º˝c≈ÔΌ·ÿÊÃËÃÊ ŒÎc≈ÔUË– ÷ÊÁªÃÊ
‚ŒÊH 64H •ÊÁáÊ •Ê∑§Ê‡Ê „¥U •Ê∑§Ê‡Ê¥– ŒÊ≈U∂¥ Ÿ …U›¥U ¡Ò‚¥– Á◊ÿÊ¥ •Êà◊Ÿ
•Ê¬áʬ¥ ÃÒ‚¥– ¡Ê∂¥ ÃÿÊH 65H ∑§À¬Ê¢ÃË¥ ©UŒ∑§ ©UŒ∑¥§– L¢§ÁœÁ∂ÿÊ¥ flÊ„UÊ¥
∆UÊ∑§– ÃÒ‚Ê •Êà◊ÁŸ Á◊ÿÊ¢ ÿ∑¥§– ∑§Ê¥Œ∂Ê ÃÊH 66H ¬ÊflÊ •Ê¬áʬÿÊ¢
flÊ›UÉÊ– ∑§flË¥ flÁã„U •Ê¬áʬÿÊ¢ ∂ʪ– •Ê¬áʬʢ ¬ÊáÊË Á⁄UÉÊ– FÊŸÊ
∑Ò§‚¥H 67H ê„UáÊÊÒÁŸ ‚fl¸ ◊Ë ¡Ê∂¬áÊ¥– ∆U∂¥ ÃÿÊ ÿáÊ¥ ¡ÊáÊ¥– ÃÁø ªÊ
ÿÊòÊÊ ∑§⁄UáÊ¥– •mÿÊ ◊¡H 68H ¬Ò¥ ¡›UÊfl⁄UË∂ Ã⁄¢UªÈ– ¡⁄UË œÊ¢ÁflãŸ∂Ê
‚flªÈ– Ã⁄UË ŸÊ„UË¥ ÷ÍÁ◊÷ʪȖ ∑˝§Á◊∂Ê ÃáÊ¥H 69H ¡¥ ‚Ê¢«UÊfl¥ ∑§Ê¢ ◊Ê¢«UÊfl¥–
¡¥ øÊ∂áÊ¥ ¡áÊ¥ øÊ∂Êfl¥– Ã¥ ÃÊÿÁø ∞∑§ •ÊÉÊfl¥– ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢H 1170H
ªÁ∂ÿÊ„UË ÷∂Ã©UÃÊ– ©UŒ∑§¬áÊ¥ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– Ã⁄¢UªÊøË ∞∑§Êà◊ÃÊ– Ÿ ◊Ê«UÁø
¡flË¥H 71H ÃÒ‚Ê ◊ˬáÊ¥ „UÊ ∂Ê≈U∂ Ê („Ê∂Ê¥ ∆U∂ Ê)– ÃÊ •ÊÉÊfl¥ÿÊÁø
◊¡•Ê¥ÃÈ •Ê∂Ê– ÿÊ ÿÊòÊÊ „UÊÿ ÷∂Ê– ∑§Ê¬«UË ◊ʤÊÊH 72H •ÊÁáÊ ‡Ê⁄UË⁄
USfl÷Êflfl‡Ê¥– ∑§Ê¢„UË¥ ÿ∑§ ∑§M¢§ ¡⁄UË ’Ò‚– Ã⁄UË ◊ËÁø ÃÊ ÃáÊ¥ Á◊·¥– ÷≈¥U
ÃÿÊH 73H ÃÕ ∑§◊¸ •ÊÁáÊ ∑§Ãʸ– „¥U ¡Ê™§ÁŸ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– Á◊ÿÊ¢ •Êà◊ÁŸ
478 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

◊¡ ¬Ê„UÃÊ¢– ◊ËÁø „UÊÿH 74H ¬Ò¥ Œ¬¸áÊÊÃ¥ Œ¬¸áÊ¥– ¬ÊÁ„UÁ∂ÿÊ „UÊÿ Ÿ

¬„UÊáÊ¥– ‚ÊŸ¥ ¤ÊÊ¢Á∑§Á∂ÿÊ ‚ÈfláÊZ– Ÿ ¤ÊÊ¢∑¥§ ¡flË¥H 75H ŒË¬ÊÃ¥ ŒË¬¥
¬˝∑§ÊÁ‡Ê¡– Ã¥ Ÿ ¬˝∑§Ê‡ÊáÊ¥Áø ÁŸ¬¡– ÃÒ‚¥ ∑§◊¸ Á◊ÿÊ¢ ∑§Ë¡– Ã¥ ∑§⁄UáÊ¥
∑Ò¥§ø¥H 76H ∑§◊¸„UË ∑§Á⁄UÃÁø •Ê„U– ¡Ò¥ ∑§⁄UÊfl¥ „¥U ÷Ê· ¡Êÿ– ÃÒ¥ Ÿ ∑§⁄UáÊ¥Áø
„UÊÿ– ÃÿÊø¥ ∑§∂¥H 77H Á∑˝§ÿÊ¡Êà ◊Ë ¡Ê∂¬áÊ¥– ÉÊ«U ∑§Ê¢„UË¥Áø Ÿ ∑§⁄UáÊ¥–
ÃÿÊÁø ŸÊ¢fl ¬Í¡áÊ¥– πÈáÊø¥ ◊ʤÊ¥H 78H ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§⁄UËÃÿÊ„UË flÊ¡Ê– Ã¥
Ÿ ∑§⁄UáÊ¥ „¥UÁø ∑§Á¬äfl¡Ê– ÁŸ»§¡ ÁÃÿÊ ◊„Uʬ͡ʖ ¬Í¡Ë ÃÊ ◊ÊÃ¥H 79H
∞fl¢ ÃÊ ’Ê∂ Ã¥ SÃflŸ– ÃÊ Œπ Ã¥ Œ‡Ê¸Ÿ– •mÿÊ ◊¡ ª◊Ÿ– ÃÊ øÊ∂
Ã¥ÁøH 1180H ÃÊ ∑§⁄UË ÃÃÈ∂Ë ¬Í¡Ê– ÃÊ ∑§À¬Ë ÃÊ ¡¬È ◊ʤÊÊ– ÃÊ •‚
ÃÁø ∑§Á¬äfl¡Ê– ‚◊ÊœË ◊ʤÊËH 81H ¡Ò‚¥ ∑§Ÿ∑¥§‚Ë¥ ∑§Ê¢∑§áÊ¥– •Á‚¡
•Ÿãÿ¬áÊ¥– ÃÊ ÷ÁÄÃÿÊª¥ ÿáÊ¥– ◊¡‚Ë¥ ÃÒ‚ÊH 82H ©UŒ∑§Ë¥ ∑§À‹Ê›ÈU–
∑§Ê¬È⁄UË¥ ¬Á⁄U◊›ÈU– ⁄UàŸË¢ ©U¡Ê›ÈU– •ŸãÿÈ ¡Ò‚ÊH 83H Á∑¢§’„ÈUŸÊ Ã¢Ã¥Í‚Ë ¬≈ÈU–
∑§Ê¢ ◊ÎÁûÊ∑§‚Ë¥ ÉÊ≈È– ÃÒ‚Ê ÃÊ ∞∑§fl≈ÈU– ◊¡‚Ë¥ ◊ʤÊÊH 84H ßÿÊ
•ŸãÿÁ‚hÊ ÷ÄÃË– ÿÊ •ÊÉÊflÊÁø ŒÎ‡ÿ¡ÊÃË¥– ◊¡ •Ê¬áʬ¥ÿÊ ‚È◊ÃË–
º˝c≈ÔÿÊÃ ¡ÊáÊH 85H ÁÃã„UË •flSÕÊ¢øÁ Ÿ mÊ⁄U¥– ©U¬ÊäÿȬÁ„UÃÊ∑§Ê⁄U¥– ÷ÊflÊ÷ÊflM§¬
S»È§⁄U– ŒÎ‡ÿ ¡¥ „¥UH 86H Ã¥ „¥U •ÊÉÊfl¥Áø ◊Ë º˝c≈ÔUÊ– ∞Á‚ÿÊ ’ÊœÊøÊ
◊ÊÁ¡fl≈UÊ– •ŸÈ÷flÊøÊ ‚È÷≈UÊ– œ¥«UÊ ÃÊ ŸÊøH 87H ⁄UîÊÈ ¡ÊÁ∂ÿÊ
ªÊøL§– •Ê÷Ê‚ÃÊ¢ ÃÊ √ÿÊ›UÊ∑§ÊL§– ⁄UîÊÈÁø ∞‚Ê ÁŸœÊ¸L§– „UÊÿ ¡flË¥H 88H
÷Ê¢ªÊ⁄Uʬ⁄UÃ¥ ∑§Ê¢„UË¥– ∂áÊ¥ ªÈ¢¡„UË÷⁄UË ŸÊ„UË¥– „¥U •Ê≈ÈUÁŸÿÊ¢ ∆UÊÿË¥– ∑§Ë¡
¡Ò‚¥H 89H ©UŒ∑§Ê ÿ∑§Ê¬⁄UÃ¥– Ã⁄¢Uª ŸÊ„UË¥Áø „¥U ÁŸL§Ã¥– ¡ÊáÊÊÁŸ ÃÿÊ
•Ê∑§Ê⁄UÊÃ¥– Ÿ ÉÊ¬ ¡flË¥H 1190H ŸÊÃ⁄UË SflåŸÁfl∑§Ê⁄UÊ¢ ‚◊SÃÊ¢– ø™§ÁŸÿÊ¢
©U◊ÊáÊ¥ ÉÊÃÊ¢– ÃÊ •Ê¬áÊÿʬ⁄UÊÒÃÊ– Ÿ ÁŒ‚ ¡Ò‚ÊH 91H ÃÒ‚¥ ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥ •ÊÕË
ŸÊÕË– ÿáÊ¥ „UÊÿ ôÊÿS»Í§Ã˸– Ã¥ ôÊÊÃÊÁø ◊Ë „U ¬˝ÃËÃË– „UÊ™§ÁŸ ÷ÊªËH 92H
¡ÊáÊ •¡È ◊Ë •¡L§– •ˇÊÿÊ ◊Ë •ˇÊL§– •¬Íflȸ ◊Ë •¬ÊL§– •ÊŸ¢ŒÈ
◊ËH 93H •ø›ÈU ◊Ë •ëÿÈÃÈ– •Ÿ¢ÃÈ ◊Ë •mÒÃÈ– •ÊlÈ ◊Ë •√ÿÄÃȧ–
√ÿÄÃÈ„UË ◊ËH 94H ߸‡ÿ ◊Ë ß¸‡flL§– •ŸÊÁŒ ◊Ë •◊L§– •÷ÿ ◊Ë
•ÊœÊL§– •Êœÿ ◊ËH 95H SflÊ◊Ë ◊Ë ‚ŒÊÁŒÃÈ– ‚„U¡È ◊Ë ‚ÃÃÈ– ‚fl¸ ◊Ë
‚fl¸ªÃÈ– ‚flʸÃËÃÈ ◊ËH 96H ŸflÊ ◊Ë ¬È⁄UÊáÊÈ– ‡ÊÍãÿÈ ◊Ë ‚¢¬ÍáʸȖ SÕÈ∂È ◊Ë
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 479

•áÊÈ– ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥ Ã¥ ◊ËH 97H •Á∑˝§ÿÈ ◊Ë ÿ∑ȧ– •‚¢ªÈ ◊Ë •‡ÊÊ∑ȧ– √ÿÊåÿÈ
◊Ë √ÿʬ∑ȧ– ¬ÈL§·ÊûÊ◊È ◊ËH 98H •‡ÊéŒÈ ◊Ë •üÊÊòÊÈ– •M§¬È ◊Ë
•ªÊòÊÈ– ‚◊È ◊Ë SflâòÊÈ– ’˝rÊÔ ◊Ë ¬L§H 99H ∞‚¥ •Êà◊àfl¥ ◊¡ ∞∑§ÊÃ¥–
ßÿÊ •mÿ÷ÄÃË ¡ÊáÊÊÁŸ ÁŸL§Ã¥– •ÊÁáÊ ÿÊ„UË ’ÊœÊ ¡ÊáÊÃ¥– Ã¥„UË ◊ËÁø
¡ÊáÊ¥H 1200H ¬Ò¥ øß∂ÿÊŸ¢Ã⁄¥U– •Ê¬È∂¥ ∞∑§¬áÊ ©U⁄U– Ã¥„UË ÃÊ¥fl⁄UË S»È§⁄U–
ÃÿʇÊË¥Áø ¡Ò‚¥H 1H ∑§Ê¢ ¬˝∑§Ê‡ÊÃÊ¢ •∑ȸ§– ÃÊÁø „UÊÿ ¬˝∑§Ê‡Ê∑ȧ– ÃÿÊ„UË
•÷ŒÊ lÊÃ∑ȧ– ÃÊÁø ¡Ò‚ÊH 2H ÃÒ‚Ê fllÊ¥ëÿÊ Áfl∂ÿË¥– ∑§fl›U flŒ∑ȧ
©U⁄U ¬Ê„UË¥– ÃáÊ¥ ¡ÊáÊfl ÃÿÊÃ¥„UË– „¥U„UË ¡Ê ¡ÊáÊH 3H ÃÿÊ •mÿ¬áÊÊ
•Ê¬ÈÁ∂ÿÊ– ¡ÊáÊÃË ôÊåÃË ¡ œŸ¢¡ÿÊ– Ã ߸‡fl⁄UÁø ◊Ë „U ÃÿÊ– ’ÊœÊÁ‚
ÿH 4H ◊ª mÒÃÊmÒÃÊÃËÖ ◊ËÁø •Êà◊Ê ∞∑ȧ ÁŸ÷˝Ê¢Ã– „¥U ¡ÊáÊÊÁŸ ¡ÊáÊáÊ¥
¡Õ– •ŸÈ÷flË¥ Á⁄UÉÊH 5H ÃÕ øß∂ÿÊ¢ ÿ∑§¬áÊ– ÁŒ‚ ¡¥ •Ê¬È∂ÿÊ¢
•Ê¬áÊ– Ã¥„UË ¡ÊÃÊ¥ ŸáÊÊ¥ ∑§ÊáÊ– „UÊß¡ ¡flË¥H 6H ∑§Ê¢ «UÊ›UÊ¢ ŒπÁÃÿ
ˇÊáÊË¥– ‚Èfláʸ¬áÊ ‚ÈfláÊËZ– ŸÊÁ≈UÃÊ¢ „UÊÿ •Ê≈UáÊË– •›¢U∑§Ê⁄UÊøË„UËH 7H ŸÊ
ŸÊ ∂fláÊ ÃÊÿ „UÊÿ– ◊ª ˇÊÊ⁄UÃÊ ÃÊÿàfl¥ ⁄UÊ„U– Ã„UË Á¡⁄UÃÊ¢ ¡flË¥ ¡Êÿ–
¡Ê∂¬áÊ Ã¥H 8H ÃÒ‚Ê ◊Ë ÃÊ „¥U ¡¥ •‚– Ã¥ SflÊŸ¢ŒÊŸÈ÷fl‚◊⁄U‚¥–
∑§Ê∂flÍÁŸÿÊ¢ ¬˝fl‡Ê– ◊¡Áø◊Ê¡Ë¥H 9H •ÊÁáÊ ÃÊ „U ÷Ê· ¡Õ ¡Êÿ– ÃÕ¥
◊Ë „¥U ∑§Êá„UÊ‚Ë •Ê„U– ∞‚Ê ◊Ë ŸÊ ÃÊ ÁÃÿ ‚Ê◊Êÿ– ◊ʤÿÊÁø
M§¬Ë¥H 1210H ¡√„UÊ¢ ∑§Ê¬È⁄U ¡›UÊ¥ ‚⁄U– ÃÿÊÁø ŸÊ◊ •ÁÇŸ ¬È⁄U– ◊ª
©U÷ÿÊÃËà ©U⁄U– •Ê∑§Ê‡Ê ¡flË¥H 11H ∑§Ê¢ œÊ«UÁ ∂ÿÊ ∞∑§Ê ∞∑ȧ– flÊ…U ÃÊ
‡ÊÍãÿ Áfl‡ÊπÈ– ÃÒ‚Ê •Ê„U ŸÊ„UË¥øÊ ‡ÊπÈ– ◊ËÁø ◊ª •ÊÕËH 12H ÃÕ ’˝rÊÔÊ
•Êà◊Ê ß¸‡ÊÈ– ÿÿÊ ’Ê∂Ê ◊Ê«U ‚ÊÒ⁄U‚È– Ÿ ’Ê∂áÊ¥ ÿÊ„UË ¬Ò‚È– ŸÊ„UË¥
ÃÕH 13H Ÿ ’Ê ∂ áÊ ¥ „UË Ÿ ’Ê∂ÊŸË– Ã¥ ’ÊÁ∂¡ ÃÊ¥«U ÷L§ŸË– ¡ÊÁáÊfl
ŸÁáÊfl ŸáÊÊŸË– ¡ÊÁáÊ¡ Ã¥H 14H ÃÕ ’ÈÁ¤Ê¡ ’ÊœÈ ’Êœ¥– •ÊŸ¢ŒÈ ÉÊ¬
•ÊŸ¢Œ¥– ‚ÈπÊfl⁄UË ŸÈ‚äÊ¥– ‚ÈπÁø ÷ÊÁª¡H 15H ÃÕ ∂Ê÷È ¡Ê«U∂Ê ∂Ê÷Ê–
¬˝÷Ê •ÊÁ∂¢Áª∂Ë ¬˝÷Ê– ÁflS◊ÿÊ ’È«UÊ∂Ê ©U÷Ê– ÁflS◊ÿÊ◊Ê¡Ë¥H 16H ‡Ê◊È
ÃÕ ‚Ê◊Êfl∂Ê– ÁflüÊÊ◊È ÁflüÊÊ¢Áà •Ê∂Ê– •ŸÈ÷flÈ fl«UÊfl∂Ê– •ŸÈ÷ÁÍ Ã¬áÊH ¥ 17H
Á∑¢§’„ÈUŸÊ ∞‚¥ ÁŸπ›U– ◊ˬáÊÊ ¡Ê«U ÃÿÊ »§›U– ‚flÍÁŸ fl∂Ë flÀ„UÊ›U–
∑˝§◊ÿÊÁªÿÊ ÃH 18H ¬Ò¥ ∑˝§◊ÿÊÁªÿÊ Á∑§⁄UË≈UË– ø∑˝§flÃ˸ëÿÊ ◊È∑ȧ≈UË¥–
480 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

◊Ë Áøº˝àŸ Ã ‚Ê≈UÊflÊ≈UË¥– „UÊÿ ÃÊ ◊ʤÊÊH 19H ∑§Ë¥ ∑˝§◊ÿÊª¬˝Ê‚ÊŒÊøÊ–

∑§›U‚È ¡Ê „UÊ ◊ÊˇÊÊøÊ– ÃÿÊfl⁄UË∂ •fl∑§Ê‡ÊÊøÊ– ©UflÊflÊ ¡Ê∂Ê ÃÊH 1220H
ŸÊ ŸÊ ‚¢‚Ê⁄U •Ê«UflË¥– ∑˝§◊ÿÊª flÊ≈U ’⁄UflË– ¡ÊÁ«U∂Ë Ã ◊ŒÒÄÿªÊ¢flË¥– ¬Ò∆UË
¡Ê∂Ë‚H 21H „¥U •‚Ê ∑˝§◊ÿÊª’Êœ¥– ÃáÊ¥ ÷ÁÄÃÁøŒ˜ª¥ª¥– ◊Ë SflÊŸ¢ŒÊŒœË
flª¥– ∆UÊÁ∑§∂Ê ∑§Ë¥ ªÊH 22H „UÊ ∆UÊÿfl⁄UË ‚Èfl◊ʸ– ∑˝§◊ÿÊªË¥ •Ê„U ◊Á„U◊Ê–
ê„UáÊÊÒÁŸ fl›UÊfl›UÊ¢ ÃÈê„UÊ¢– ‚Ê¢ªÃÊ¥ •Êê„UËH 23H ¬Ò¥ Œ‡Ê¥ ∑§Ê›¥U ¬ŒÊÕZ–
‚ÊœÍÁŸ ÉÊß¡ ◊ÊÃ¥– ÃÒ‚Ê Ÿ√„U ◊Ë •ÊÿÃ¥– ‚flÊZø¥ ‚fl¸„UËH 24H ê„UáÊÊÒÁŸ
◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥– ¡ÊøÊfl¥ Ÿ ∂ª ∑§Ê¢„UË¥– ◊Ë ∂Ê÷¥ ßÿ¥ ©U¬ÊÿË¥– ‚ÊøÁø
ªÊH 25H ∞∑§ Á‡Êcÿ ∞∑§ ªÈL§– „UÊ M§…U∂Ê ‚Êø √ÿfl„UÊL§– ÃÊ
◊à¬˝ÊÁåì˝∑§ÊL§– ¡ÊáÊÊflÿÊH 26H •ªÊ fl‚ÈœëÿÊ ¬Ê≈UË¥– ÁŸœÊŸ Á‚h
Á∑§⁄UË≈UË– flÁã„U Á‚h ∑§Êc∆ÔUË¥– flÊ„UÊ¢ ŒÍœH 27H ¬⁄UË ∂Ê÷¥ Ã¥ •‚Ã¥– ÃÿÊ
∑§Ë¡ ©U¬ÊÿÊÃ¥– ÿ⁄U Á‚hÁø ÃÒ‚Ê ÃÕ¥– ©U¬ÊÿË¥ ◊ËH 28H „UÊ »§›U„UËfl⁄UË
©U¬ÊflÊ– ∑§Ê¢ ¬Ê¢ ¬˝SÃÊflËÂ ŒflÊ– „¥U ¬È‚ÃÊ¢ ¬⁄UË •Á÷¬˝ÊflÊ– ÿÁÕ¢øÊ
∞‚ÊH 29H ¡ ªËÃÊÕʸø¥ øÊ¢ªÊfl¥– ◊ÊˇÊÊ¬Êÿ¬⁄U •ÊÉÊfl¥– •ÊŸ ‡ÊÊSòÊÊ¬Êÿ
∑§Ë¥ Ÿ√„U– ¬˝◊ÊáÊÁ‚hH 1230H flÊ⁄UÊ •Ê÷Ê›UÁø »§«UË– flÊ¢øÍÁŸ ‚ÍÿʸÃ¥
Ÿ ÉÊ«UË– ∑§Ê¢ „UÊÃÈ ’Ê’È›UË œÊ«UË– ÃÊÿ Ÿ ∑§⁄UËH 31H ÃÒ‚Ê •Êà◊Œ‡Ê¸ŸË¥
•Ê«U›ÈU– •‚ •ÁflløÊ ¡Ê ◊›ÈU– ÃÊ ‡ÊÊSòÊ ŸÊ‡ÊË ÿL§ ÁŸ◊¸›ÈU– ◊Ë ¬˝∑§Ê‡Ê¥
Sflÿ¥H 32H ê„UáÊÊÒÁŸ •ÊÉÊflË¥Áø ‡ÊÊSòÊ¥– •ÁfllÊÁflŸÊ‡ÊÊøË¥ ¬ÊòÊ¥– flÊ¢øÊÁŸ
Ÿ „UÊÃË SflâòÊ¥– •Êà◊’ÊœË¥H 33H ÃÿÊ •äÿÊà◊‡ÊÊSòÊÊ¢‚Ë¥– ¡Ò¥ ‚Êø¬áÊÊøË
ÿ ¬È‚Ë– ÃÒ¥ ÿß¡ ¡ÿÊ ∆UÊÿÊ‚Ë– Ã „U ªËÃÊH 34H ÷ÊŸÈ÷ÍÁ·ÃÊ ¬˝ÊÁøÿÊ–
‚Ã¡Ê ÁŒ‡ÊÊ •ÊÉÊÁflÿÊ– ÃÒ‚Ë ‡ÊÊSòÊ‡fl⁄UÊ ªËÃÊ ÿÊ– ‚ŸÊÕ¥ ‡ÊÊSòÊ¥H 35H
„¥U •‚Ê ÿáÊ¥ ‡ÊÊSòÊ‡fl⁄¥U– ◊ʪʢ ©U¬Êÿ ’„ÈUfl ÁflSÃÊ⁄¥U– ‚Ê¢ÁªÃ∂Ê ¡Ò‚Ê ∑§⁄¥U–
ÉÊflÊ¥ ÿ •Êà◊ÊH 36H ¬⁄UË ¬˝Õ◊üÊfláÊÊ‚fl¥– •¡È¸ŸÊ Áfl¬Êÿ¥ „¥U »§Êfl– „UÊ
÷ÊflÊ ‚∑§áÊfl– œM§ÁŸ üÊË„U⁄UËH 37H Ã¥Áø ¬˝◊ÿ ∞∑§ fl›U– Á‡ÊcÿË¥
„UÊ•ÊflÿÊ •…U›U– ‚Ê¢ªÃ‚ ◊È∑ȧ∂– ◊Ⱥ˝Ê •ÊÃÊ¢H 38H •ÊÁáÊ ¬˝‚¢ª¥ ªËÃÊ–
∆UÊflÊ„UË „UÊ ‚¢¬ÃÊ– ê„UáÊÊÒÁŸ ŒÊflË •Êl¢ÃÊ– ∞∑§ÊÕ¸àflH 39H ¡ ª˝¢ÕÊëÿÊ
◊äÿ÷ʪ˥– ŸÊŸÊ •Áœ∑§Ê⁄U¬˝‚¢ªË¥– ÁŸM§¬áÊ •ŸªË¥– Á‚hÊ¢ÃË¥ ∑§∂¥H 1240H
Ã⁄UË ÃÃÈ∂„UË Á‚hʢÖ ßÿ ‡ÊÊSòÊË¥ ¬˝SÃÈÖ „¥U ¬Íflʸ¬⁄U ŸáÊÖ ∑§Êá„UË ¡Ò¥
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 481

◊ÊŸËH 41H ÃÒ¥ ◊„UÊÁ‚hÊ¢ÃÊøÊ •ÊflÊ¢∑§Ê– Á‚hÊ¢Ã∑§ˇÊÊ •Ÿ∑§Ê– Á÷«U™§ÁŸ

•Ê⁄¢U÷È ŒπÊ– ‚¢¬ÁflÃÈ •‚H 42H ∞Õ •ÁfllʟʇÊÈ „¥U SÕ›U– ÃáÊ¥
◊ÊˇÊÊ¬ÊŒÊŸ »§›U– ÿÊ ŒÊ„UË¥ ∑§fl›U– ‚ÊœŸ ôÊÊŸH 43H „¥U ßÃÈ∂¥Áø
ŸÊŸÊ¬⁄UË– ÁŸM§Á¬∂¥ ª˝¢ÕÁflSÃÊ⁄UË¥– Ã¥ •ÊÃÊ¢ ŒÊ„UË¥ •ˇÊ⁄UË¥– •ŸÈflÊŒÊfl¥H 44H
ê„UáÊÊÒÁŸ ©U¬ÿ„UË „UÊÃË¥– ¡Ê∂ÿÊ ©U¬ÊÿÁSÕÃË– Œfl ¬˝flø∂ Ã¥ ¬È…UÃË– ÿáÊ¥Áø
÷Êfl¥H 45H
‚fl¸∑§◊ʸáÿÁ¬ ‚ŒÊ ∑ȧflʸáÊÊ ◊mK¬ÊüÊÿ—–
◊à¬˝‚ʌʌflÊåŸÊÁà ‡Êʇflâ ¬Œ◊√ÿÿ◊˜ÔH 56H
◊ª ê„UáÊ ªÊ ‚È÷≈UÊ– ÃÊ ∑˝§◊ÿÊÁªÿÊ ÁŸc∆ÔUÊ– ◊Ë „UÊ©ŸË „UÊÿ ¬Ò∆UÊ–
◊ʤÿÊ M§¬Ë¥H 46H Sfl∑§◊ÊZëÿÊ øÊπÊÒ›UË¥– ◊¡ ¬Í¡Ê ∑§M§ÁŸ ÷∂Ë– ÃáÊ¥
¬˝‚ÊŒ¥ •Ê∑§›UË– ôÊÊŸÁŸc∆ÔUÃ¥H 47H Ã ôÊÊŸÁŸc∆ÔUÊ ¡Õ „UÊÃfl‚– ÃÕ
÷ÁÄà ◊ʤÊË ©UÀ∂Ê‚– ÁÃÿÊ ÷¡Ÿ ‚◊⁄U‚¥– ‚ÈÁπÿÊ „UÊÿH 48H •ÊÁáÊ
Áfl‡fl¬˝∑§ÊÁ‡ÊÃÿÊ– •Êà◊ÿÊ ◊¡ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ– •ŸÈ‚⁄U ¡Ê ∑§M§ÁŸÿÊ¢–
‚fl¸òÊÃÊ „UH 49H ‚Ê¢«ÍUÁŸ •Ê¬È∂Ê •Ê«U›U– ∂fláÊ •ÊüÊÿË ¡›U– ∑§Ê
Á„¢U«UÊÁŸ ⁄UÊ„U ÁŸ‡ø›U– flÊÿÈ √ÿÊ◊Ë¥H 1250H ÃÒ‚Ê ’ÈhË flÊøÊ ∑§Êÿ¥– ¡Ê
◊ÊÃ¥ •ÊüÊ™§ÁŸ ∆UÊÿ– ÃÊ ÁŸÁ·h¥„UË Áfl¬Êÿ¥– ∑§◊Z ∑§M¢§H 51H ¬⁄UË ª¢ªëÿÊ
‚¢’¢œË¥– Á’ŒË •ÊÁáÊ ◊„UÊŸŒË– ∞Äÿ ÃflË¥ ◊ʤÿÊ ’ÊœË¥– ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷Ê¢‚ËH 52H
∑§Ê ’ÊflŸ¥ •ÊÁáÊ œÈ⁄¥U– „UÊ ÁŸflÊ«ÈU âflÁø ‚⁄U– ¡¢fl Ÿ ÉÊ¬ÃË flÒ‡flÊŸ⁄¥U–
∑§fl›ÍUÁŸ ŒÊã„UËH 53H ŸÊ ¬Ê¢Áø∑¥§ •ÊÁáÊ ‚Ê›¥U– „¥U ‚ÊŸÿÊ Ã¢flÁø •Ê∂¥–
¡¢fl ¬Á⁄U‚È •Ê¢ª◊›¥U– ∞∑§fl≈UËŸÊH 54H ÃÒ‚¥ ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷ ∞‚¥– „¥U âflÁøfl⁄UË
•Ê÷Ê‚– ¡¢fl ÿ∑ȧ Ÿ ¬˝∑§Ê‡Ê¥– ‚fl¸òÊ ◊ËH 55H •ªÊ ⁄UÊòÊË •ÊÁáÊ ÁŒflÊ–
„UÊ Ã¢flÁø mÒÃ÷ÊflÊ– ¡¢fl Ÿ Á⁄UÁª¡ ªÊ¢flÊ– ª÷SÃËøÊH 56H ê„UáÊÊÒÁŸ
◊ÊÁ¤ÊÿÊ ÷≈UË– ÃÿÊøË¥ ‚fl¸ ∑§◊Z Á∑§⁄UË≈UË– ¡Ê™§ÁŸ ’Ò‚ ÃÊ ¬Ê≈UË¥–
‚ÊÿÈÖÿÊëÿÊH 57H Œ‡Ê¥ ∑§Ê›¥U Sfl÷Êfl¥– fl¥øÈ ¡ÿÊ Ÿ ‚¢÷fl– Ã¥ ¬Œ ◊ʤÊ¥
¬Êfl– •ÁflŸÊ‡Ê ÃÊH 58H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ◊¡ •Êà◊ÿÊøË ¬˝‚ãŸÃÊ–
∂Ê„U ÃáÊ¥ Ÿ ¬Áfl¡ÃÊ¢– ∂Ê÷È ∑§fláÊÈ •‚H 59H
øÃ‚Ê ‚fl¸∑§◊ʸÁáÊ ◊Áÿ ‚¥ãÿSÿ ◊à¬⁄U—–
’ÈÁhÿÊª◊ȬÊÁüÊàÿ ◊ÁìÊûÊ— ‚Ãâ ÷flH 57H
482 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ªÊ ÃÈflÊ¢ ßÿÊ– ‚fl¸ ∑§◊ʸ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ– ◊ʤÿÊ SflM§¬Ë¥

œŸ¢¡ÿÊ– ‚¢ãÿÊ‚È ∑§Ë¡H 1260H ¬⁄UË ÃÊÁø ‚¢ãÿÊ‚È flË⁄UÊ– ∑§⁄UáÊËÿøÊ
¤ÊáÊ¥ ∑§⁄UÊ– •Êà◊Áflfl∑§Ë¥ œ⁄UÊ– ÁøûÊflÎÁûÊ „UH 61H ◊ª ÃáÊ¥ Áflfl∑§’›¥U–
•Ê¬áʬ¥ ∑§◊ʸflª›¥U– ◊ʤÿÊ SflM§¬Ë¥ ÁŸ◊¸›¥U– ŒÁπ¡∂H 62H •ÊÁáÊ
∑§◊ʸøË ¡ã◊÷Êÿ– ¬˝∑ΧÁà ¡ ∑§Ê •Ê„U– Ã •Ê¬áÊÿÊ„ÍUÁŸ ’„ÈUfl– Œπ‚Ë
ŒÍ⁄UËH 63H ÃÕ ¬˝∑ΧÁà •Ê¬áÊÿÊ¢-– flª›UË ŸÈ⁄U œŸ¢¡ÿÊ– M§¬¥flËáÊ ∑§Ê
¿UÊÿÊ– ¡ÿʬ⁄UËH 64H ∞‚ÁŸ ¬˝∑ΧÁßʇÊÈ– ¡Ê∂ÿÊ ∑§◊¸‚¢ãÿÊ‚È– ÁŸ»§¡∂
•ŸÊÿÊ‚È– ‚∑§Ê⁄UáÊÈH 65H ◊ª ∑§◊¸¡Êà ªÁ∂ÿÊ– ◊Ë •Êà◊Ê ©U⁄¥U •Ê¬áʬÿÊ¢–
ÃÕ ’ÈÁh ÉÊʬ ∑§M§ÁŸÿÊ¢– ¬ÁÃfl˝ÃÊH 66H ’ÈÁh •Ÿãÿ ÿáÊ¥ ÿÊª¥–
◊¡◊Ê¡Ë¥ ¡Ò¥ Á⁄Uª– ÃÒ¥ ÁøûÊ øÒàÿàÿʪ¥– ◊ÊÃ¥Áø ÷¡H 67H ∞‚¥ øÒàÿ¡ÊÃ¥
‚Ê¢Á«U∂¥– ÁøûÊ ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥ ¡«U∂¥– ∆UÊ∑§ ÃÒ‚¥ flÁ„U∂¥– ‚fl¸ŒÊ ∑§⁄UËH 68H
◊ÁìÊûÊ— ‚fl¸ŒÈªÊ¸ÁáÊ ◊à¬˝‚ÊŒÊûÊÁ⁄UcÿÁ‚–
•Õ øûfl◊„UVÔUÊ⁄UÊ㟠üÊÊcÿÁ‚ ÁflŸæ˜UÔˇÿÁ‚H 58H
◊ª •Á÷ãŸÊ ßÿÊ ‚flÊ– ÁøûÊ Á◊ÿÊ¢Áø ÷⁄U∂ ¡œflÊ¥– ◊ʤÊÊ ¬˝‚ÊŒÈ
¡ÊáÊ ÃœflÊ¥– ‚¢¬Íáʸ ¡Ê„U∂ÊH 69H ÃÕ ‚∑§›UŒÈ—πœÊ◊¥– ÷È¢¡Ë¡ÃË Á¡ÿ¥
◊ÎàÿÈ¡ã◊¥– ÁÃÿ¥ ŒÈª¸◊¥Áø ‚Ȫ◊¥– „UÊÃË ÃÈ¡H 1270H ‚ÍÿʸøÁŸ ‚ÊflÊÿ¥–
«UÊ›UÊ ‚ÊflÊß∂Ê „UÊÿ– ÃÒ¥ •¢œÊ⁄UÊøÊ •Ê„U– ¬Ê«ÈU ÃÿÊH 71H ÃÒ‚Ê ◊ʤÊÁŸ
¬˝‚ÊŒ¥– ¡Ëfl∑§áÊÈ ¡ÿÊøÊ ©U¬◊Œ¸– ÃÊ ‚¢‚Ê⁄UÊøÁŸ ’Êœ– ’ʪÈ∂¥ ∑§flË¥H 72H
ê„UáÊÊÒÁŸ œŸ¢¡ÿÊ– ÃÍ¢ ‚¢‚Ê⁄UŒÈª¸ÃË ÿÿÊ– Ã⁄U‚Ë∂ ◊ÊÁ¤ÊÿÊ– ¬˝‚ÊŒÊSÃflH 73H
•ÕflÊ „UŸ •„¢U÷Êfl¥– ◊ʤÊ¥ ’Ê∂áÊ¥ „¥U •ÊÉÊfl¥– ∑§ÊŸÊ◊ŸÊÁøÿ Á‡Ê¢fl– ŸÁŒ‚Ë
≈¥U∑§Ê¥H 74H Ã⁄UË ÁŸàÿ ◊ÈÄà •√ÿÿÊ– ÃÍ¢ •Ê„UÊÁ‚ Ã¥ „UÊ™§ÁŸ flÊflÊ–
Œ„U‚¢’¢œÊøÊ ÉÊÊflÊ– flÊ¡∂ •Ê¢ªË¥H 75H ¡ÿÊ Œ„U‚¢’¢œÊ •Ê¢ÃÈ– ¬˝ÁìŒË¥
•Êà◊ÉÊÊÃÈ– ÷È¢¡ÃÊ¢ ©U‚¢ÃÈ– ∑§„UË¥Áø ŸÊ„UË¥H 76H ÿfl…UÁŸ ŒÊL§áÊ¥– ÁŸ◊áÊŸflËáÊ
ÁŸ◊áÊ¥– ¬«U∂ ¡⁄UË ’Ê∂áÊ¥– ŸÉÊ‚Ë ◊ʤÊ¥H 77H
ÿŒ„UVÔUÊ⁄U◊ÊÁüÊàÿ Ÿ ÿÊàSÿ ßÁà ◊ãÿ‚–
Á◊âÿÒ· √ÿfl‚ÊÿSÃ ¬˝∑ΧÁÃUSàflÊ¢ ÁŸÿÊˇÿÁÃH 59H
¬âÿmÁ·ÿÊ ¬Ê·Ë ÖflL§– ∑§Ê¢ ŒË¬mÁ·ÿÊ •¢œ∑§ÊL§– Áflfl∑§m·¥ •„¢U∑§ÊL§–
¬Ê·ÍÁŸ ÃÒ‚ÊH 78H SflŒ„UÊ ŸÊ◊ •¡È¸ŸÈ– ¬⁄UŒ„UÊ ŸÊ◊ Sfl¡ŸÈ– ‚¢ª˝Ê◊Ê ŸÊ◊
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 483

◊Á∂ŸÈ– ¬Ê¬ÊøÊL§H 79H ßÿÊ ◊ÃË •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ– ÁÃÉÊÊ¢ ÃËŸ ŸÊ◊¥ ÿÿÊ¢–
∆U™§ÁŸÿÊ¢ œŸ¢¡ÿÊ– Ÿ ¤ÊÈ¥¡¥ ∞‚ÊH 1280H ¡ËflÊ◊Ê¡Ë¥ ÁŸc≈Ô¢U∑ȧ– ∑§Á⁄U‚Ë
¡Ê •Êàÿ¢ÁÃ∑ȧ– ÃÊ flÊÿÊ¢ œÊ«UË∂ ŸÒ‚̪∑ȧ– Sfl÷ÊflÊÁø ÃȤÊÊH 81H
•ÊÁáÊ ◊Ë •¡È¸Ÿ „U •ÊÁà◊∑§– ÿÿÊ¢ flœÈ ∑§⁄UáÊ¥ „¥U ¬ÊÃ∑§– „¥U ◊ÊÿÊflÊ¢øÍÁŸ
ÃÊÁûfl∑§– ∑§Ê¢„UË¥ •Ê„UH 82H •ÊœË¥ ¡È¢¤ÊÊ⁄U ÃÈflÊ¢ „UÊ•Êfl¥– ◊ª ¡È¢¤ÊÊflÿÊ
‡ÊSòÊ ÉÊÿÊfl¥– ∑§Ê¢ Ÿ ¡È¢¤ÊÊflÿÊ ∑§⁄UÊfl¥– ŒflÊ¢ªáÊH 83H ê„UáÊÊÒÁŸ Ÿ ¤ÊÈ¥¡áÊ¥–
ê„UáÊ‚Ë Ã¥ flÊÿÊáÊ¥– ŸÊ ◊ÊŸÍ¢ ∂Ê∑§¬áÊ¥– ∂Ê∑§ŒÎc≈ÔUË„UËH 84H Ã:„UË¥ Ÿ ¤ÊÈ¥¡¥
∞‚¥– ÁŸc≈Ô¢UÁ∑§‚Ë ¡¥ ◊ÊŸ‚¥– Ã¥ ¬˝∑ΧÁà •ŸÊÁ⁄U‚¥– ∑§⁄UflË∂ÁøH 85H
Sfl÷Êfl¡Ÿ ∑§ÊÒãÃÿ ÁŸ’h— SflŸ ∑§◊¸áÊÊ–
∑§ÃÈZ Ÿë¿UÁ‚ ÿã◊Ê„UÊà∑§Á⁄UcÿSÿfl‡ÊÊ˘Á¬ ÃØÔH 60H
¬Ò¥ ¬Ífl¸ flÊ„UÃÊ¢ ¬ÊáÊË– ¬Á√„U¡ ¬Á‡ø◊ø flÊ„UáÊË¥– Ã⁄UË •Êª˝„UÊÁø ©U⁄U
Ã¥ •ÊáÊË– •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ∂πÊH 86H ∑§Ê ‚Ê›UËøÊ ∑§áÊÈ ê„UáÊ– ◊Ë ŸÈªfl¥
‚Ê›UˬáÊ–¥ Ã⁄UË •Ê„U •ÊŸ ∑§⁄UáÊ–¥ Sfl÷ÊflÊ‚ËH 87H ÃÒ‚Ê ˇÊÊòÊ‚¢S∑§Ê⁄UÁ‚hÊ–
¬˝∑ΧÃË ÉÊÁ«U∂Ê‚Ë ¬˝’ÈhÊ– •ÊÃÊ¢ ŸÈ∆UË ê„UáÊ‚Ë „UÊ œÊ¢ŒÊ– ¬⁄UË ©U∆UÁfl¡‚ËÁø
ÃÍ¢H 88H ¬Ò¥ ‡ÊÊÒÿ¸ Ã¡ ŒˇÊÃÊ– ∞fl◊ÊÁŒ∑§ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ªÈáÊ ÁŒœ∂ ¡ã◊ÃÊ¢–
¬˝∑ΧÃË ÃÈ¡H 89H Ã⁄UË ÃÿÊÁøÿÊ ‚◊flÊÿÊ-– •ŸÈM§¬ œŸ¢¡ÿÊ– Ÿ
∑§Á⁄UÃÊ¢ ©UªÁ∂ÿÊ¥– Ÿÿ∂ •‚Ê¥H 1290H ê„UáÊÊÒÁŸÿÊ¢ ÁÄUË¥ ªÈáÊË¥– ’Ê¢Áœ∂ÊÁ‚
ÃÍ¢ ∑§ÊŒ¢«U¬ÊáÊË– ÁòʇÊÈhË ÁŸÉÊ‚Ë flÊ„UáÊË¥– ˇÊÊòÊÊÁøÿÊH 91H ŸÊ „¥U •Ê¬È∂¥
¡ã◊◊Í›U– Ÿ ÁfløÊ⁄UËÃÁø ∑§fl›U– Ÿ ¤ÊÈ¥¡¥ ∞‚¥ •…U›U– fl˝Ã ¡⁄UË
ÉÊ‚ËH 92H Ã⁄UË ’Ê¢œÊÁŸ „UÊà ¬Êÿ– ¡Ê ⁄UÕË¥ ÉÊÊÃ∂Ê „UÊÿ– ÃÊ Ÿ ø∂
Ã⁄UË ¡Êÿ– ÁŒª¢ÃÊ ¡flË¥H 93H ÃÒ‚Ê ÃÍ¢ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ∑§«ÈUŸË– ◊Ë ∑§Ê¢„UË¥ø Ÿ
∑§⁄UË¥ ê„UáÊÊÒÁŸ– ∆UÊ‚Ë ¬⁄UË ÷⁄¢Ufl‚ÁŸ– ÃÍ¢Áø ∑§Á⁄U‚ËH 94H ©UûÊL§ flÒ⁄UÊ≈UË¥øÊ
⁄UÊ¡Ê– ¬›UÃÊ¢ ÃÍ¢ ∑§Ê¢ ÁŸÉÊÊ∂ÊÁ‚ ¤ÊÈ¥¡Ê– „UÊ ˇÊÊòÊSfl÷ÊflÊ ÃȤÊÊ– ¤ÊÈ¥¡flË∂
ÃÈ¡H 95H ◊„UÊflË⁄U •∑§⁄UÊ •ˇÊÊÒÁ„UáÊË– ÃÈflÊ¢ ÿ∑¥§ ŸÊªÁfl∂ ⁄UáÊÊ¢ªáÊË¥– ÃÊ
Sfl÷ÊflÊ ∑§ÊŒ¢«U¬ÊáÊË– ¤ÊÈ¥¡flË∂ ÃÍ¥Ã¥H 96H „UÊ¢ ªÊ ⁄UÊªÈ ∑§ÊÿË ⁄UÊÁªÿÊ–
•Êfl«U ŒÁ⁄Uº˝ ŒÁ⁄UÁº˝ÿÊ– ¬⁄UË ÷ÊªÁfl¡ ’Á›UÿÊ– •ŒÎc≈Ô¥U ¡áÊ¥H 97H Ã¥
•ŒÎc≈ÔU •ŸÊÁ⁄U‚¥– Ÿ ∑§⁄UË∂ ߸‡fl⁄Ufl‡Ê¥– ÃÊ ߸‡flL§„UË •‚– NUŒÿË¥ ÃȤÿÊH 98H
484 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

߸‡fl⁄U— ‚fl¸÷ÍÃÊŸÊ¢ NUg‡Ê˘¡È¸Ÿ ÁÃc∆ÔUÁÖ

÷˝Ê◊ÿã‚fl¸÷ÍÃÊÁŸ ÿãòÊÊM§…UÊÁŸ ◊ÊÿÿÊH 61H
‚fl¸ ÷ÍÃÊ¢ëÿÊ •¢Ã⁄UË¥– NUŒÿ◊„UÊ•¢’⁄UË¥– ÁøŒ˜flÎûÊËëÿÊ ‚„Ud∑§⁄UË¥– ©UŒÿ∂Ê
•‚ ¡ÊH 99H •flSÕÊòÊÿ ÁÃã„UË ∂Ê∑§– ¬˝∑§Ê‡ÊÍÁŸ •‡Êπ– •ãÿÕÊŒÎÁc≈ÔU
¬Ê¢ÁÕ∑§– øflÁfl∂H 1300H fllÊŒ∑§ÊëÿÊ ‚⁄UÊfl⁄UË¥– »§Ê¢∑§ÃÊ¢ Áfl·ÿ∑§À„UÊ⁄UË¥–
ߢÁº˝ÿ·≈˜UÔ¬ŒÊ øÊ⁄UË– ¡Ëfl÷˝◊⁄UÊÃ¥H 1H •‚Ê M§¬∑§ „¥U ÃÊ ߸‡flL§– ‚∑§∂
÷ÍÃÊ¢øÊ •„¢U∑§ÊL§– ¬Ê¢ÉÊ⁄UÊÁŸ ÁŸ⁄¢UÃL§– ©UÀ„UÊ‚Ã •‚H 2H Sfl◊Êÿø¥
•Ê«UflSòÊ– ∂ÊflÍÁŸ ∞∑§∂Ê π›UflË ‚ÍòÊ– ’Ê„U⁄UË Ÿ≈UË ¿UÊÿÊÁøòÊ– øÊÒ:ÿʇÊË¥
∂ˇÊH 3H ÃÿÊ ’˝rÊÔÊÁŒ∑§Ë≈UÊ¥ÃÊ– •‡Ê·Ê¥„UË ÷ÍáÊÃÊ¢– Œ„UÊ∑§Ê⁄U ÿÊÇÿÃÊ–
¬Ê„ÊÁŸ ŒÊflËH 4H ÃÕ ¡¥ Œ„U ¡ÿʬȅ¥U– •ŸÈM§¬¬áÊ¥ ◊Ê¢«U– Ã¥ ÷Íà ÃÿÊ
•ÊM§…U– „¥U ◊Ë ê„UáÊÊÒÁŸH 5H ‚Íà ‚ÍÃ¥ ªÈ¢Ã∂¥– ÃÎáÊ ÃÎáÊ¥Áø ’Ê¢œ∂¥– ∑§Ê
•Êà◊Á’¢’Ê ÉÊÃ∂¥– ’Ê›U∑¥§ ¡›UË¥H 6H Ãÿʬ⁄UË Œ„UÊ∑§Ê⁄¥U– •Ê¬áʬ¥Áø
ŒÈ‚⁄¥U– ŒπÊÁŸ ¡Ëfl •ÊÁflc∑§⁄U– •Êà◊’ÈhËH 7H ∞‚ÁŸ ‡Ê⁄UË⁄UÊ∑§Ê⁄UË¥– ÿ¢òÊË¥
÷ÍÃ¥ •flœÊ⁄UË¥– flÊ„ÍUÁŸ „UÊ∂flË ŒÊ⁄UË– ¬˝ÊøËŸÊøËH 8H ÃÕ ¡ÿÊ ¡¥
∑§◊¸‚ÍòÊ– ◊Ê¢«ÍUÁŸ ∆UÁfl∂¥ SflâòÊ– Ã¥ ÁÃÿ ªÃË ¬ÊòÊ– „UÊ¥Áø ∂ʪH 9H
Á∑¢§’„ÈUŸÊ œŸÈœ¸⁄UÊ– ÷ÍÃÊ¢Ã¥ Sflª¸‚¢‚Ê⁄UÊ-– ◊Ê¡Ë ÷Êfl¢«UË ÃÎáÊ¥ flÊ⁄UÊ– •Ê∑§Ê‡ÊË¥
¡Ò‚ÊH 1310H ÷˝Ê◊∑§ÊøÁŸ ‚¢ª–¥ ¡Ò‚¥ ∂Ê„UÊ fl…UÊ Á⁄Uª– ÃÒ‚Ë¥ ߸‡fl⁄U‚ûÊÊÿÊª–¥
øc≈ÔUÃË ÷ÍÃ¥H 11H ¡Ò‚ øc≈ÔUÊ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ– ‚◊Ⱥ˝ÊÁŒ∑§ œŸ¢¡ÿÊ– øc≈ÔUÃË
ø¢º˝ÊÁøÿÊ– ‚Á㟜˥ ÿ∑§Ë¥H 12H ÃÿÊ Á‚¢œÍ ÷Á⁄UÃ¥ ŒÊ≈U– ‚Ê◊∑§Ê¢ÃÊ ¬Ê¤ÊL§
»È§≈U– ∑ȧ◊Ȍʢø∑§Ê⁄UÊ¢øÊ Á»§≈U– ‚¢∑§ÊøÈ ÃÊH 13H ÃÒ‚Ë¥ ’Ë¡¬˝∑ΧÁÃfl‡Ê¥–
•Ÿ∑¥§ ÷ÍÃ¥ ÿ∑¥§ ߸‡Ê¥– øc≈ÔUflË¡ÃË ÃÊ •‚– ÃȤÿÊ NUŒÿË¥H 14H
•¡È¸Ÿ¬áÊ Ÿ ÉÊÃÊ¢– ◊Ë ∞‚¥ ¡¥ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ©U∆UÂ Ã¥ ÃûflÃÊ– ÃÿÊø¥
M§¬H 15H ÿÊ∂ʪ˥ ÃÊ ¬˝∑ΧÃËÃ¥– ¬˝fløflË∂ „¥U ÁŸL§Ã¥– •ÊÁáÊ ¤ÊÈ¥¡flË∂
ÃÍ¥Ã¥– Ÿ ¤ÊÈ¥¡‡ÊË ¡:„UËH 16H ê„UáÊÊÒÁŸ ߸‡flL§ ªÊ‚ÊflË– ÃáÊ¥ ¬˝∑ΧÃË „U
Ÿ◊ÊflË– ÁÃÿÊ ‚Èπ¥ ⁄UÊ’flÊflË¥– ߢÁº˝ÿ¥ •Ê¬È∂Ë¥H 17H ÃÍ¢ ∑§⁄UáÊ¥ Ÿ ∑§⁄UáÊ¥
ŒÊã„UË– ∂Ê™§ÁŸ ¬˝∑§Î ÃËëÿÊ ◊ÊŸË¥– ¬˝∑§Î ÃË„UË ∑§Ê¥ •œËŸË– NUŒÿSÕÊ ¡ÿÊH 18H
Ã◊fl ‡Ê⁄UáÊ¢ ªë¿U ‚fl¸÷ÊflŸ ÷Ê⁄UÖ
Ãà¬˝‚ÊŒÊà¬⁄UÊ¢ ‡ÊÊÁãâ SÕÊŸ¢ ¬˝ÊåSÿÁ‚ ‡ÊʇflÃ◊˜ÔH 62H
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 485

ÃÿÊ •„¢U flÊøÊ ÁøûÊ •Ê¢ª– Œ™§ÁŸÿÊ¢ ‡Ê⁄UáÊ Á⁄Uª– ◊„UÊŒœË ∑§Ê ªÊ¢ª–
Á⁄UªÊ∂¥ ¡Ò‚¥H 19H ◊ª ÃÿÊøÁŸ ¬˝‚ÊŒ¥– ‚flÊ¸¬‡ÊÊ¢Áì˝◊Œ– ∑§Ê¢ÃÈ „UÊ™§ÁŸÿÊ¢
SflÊŸ¢Œ¥– SflM§¬Ë¥Áø ⁄U◊‚ËH 1320H ‚¢÷ÍÁà ¡áÊ¥ ‚¢÷fl– ÁflüÊÊ¢Áà ¡Õ¥
Áfl‚¢fl– •ŸÈ÷ÍÁÄUË •ŸÈ÷fl– •ŸÈ÷flÊ ¡ÿÊH 21H ÁÃÿ ÁŸ¡Êà◊¬ŒË¥øÊ
⁄UÊflÊ– „UÊ™§ÁŸ ∆UÊ∑§‚Ë •√ÿÿÊ– ê„UáÊ ∂ˇ◊ËŸÊ„UÊ– ¬ÊÕʸ ÃÍ¢ ªÊH 22H
ßÁà Ã ôÊÊŸ◊ÊÅÿÊâ ªÈsÔÊŒ˜ÔªÈsÔÃ⁄¢U ◊ÿÊ–
Áfl◊·ÿÒÃŒ‡Ê·áÊ ÿÕë¿UÁ‚ ÃÕÊ ∑ȧL§H 63H
„¥U ªËÃÊŸÊ◊ ÁflÅÿÊÖ ‚fl¸flÊæ˜U◊ÿÊø¥ ◊ÁÕÖ •Êà◊Ê ¡áÊ¥ „USêÖ
⁄UàŸ „UÊÿH 23H ôÊÊŸ ∞Á‚ÿÊ M§…UË– flŒÊ¢ÃË¥ ¡ÿÊøË ¬˝ÊÒ…UË– flÊÁŸÃÊ¢ ∑§ËÌÃ
øÊπ«UË– ¬ÊÃ∂Ë ¡ªË¥H 24H ’ÈhKÊÁŒ∑¥§ «UÊ›U‚¥– „¥U ¡ÿÊø¥ ∑§Ê
∑§«Ufl‚¥– ◊Ë ‚fl¸º˝c≈ÔUÊ„UË ÁŒ‚¥– ¬Ê„U∂Ê ¡ÿÊH 25H Ã¥ „¥U ªÊ •Êà◊ôÊÊŸ–
◊¡ ªÊÒåÿÊø¥„UË ªÈåà œŸ– ¬⁄UË ÃÍ¢ ê„UáÊÊÒÁŸ •ÊŸ– ∑§flË¥ ∑§M¢§H 26H
ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ªÊ ¬Ê¢«UflÊ– •Êê„UË •Ê¬È∂Ê „UÊ ªÈsÔ ∆UflÊ– ÃÈ¡ ÁŒœ∂Ê ∑§áÊflÊ–
¡Ê∑§Á›U∂¬áÊ¥H 27H ¡Ò‚Ë ÷È∂∂Ë flÊ⁄U‚¥– ◊Êÿ ’Ê∂ ’Ê›UÊ ŒÊ·¥– ¬˝ËÁÃ
„UË ¬⁄UË ÃÒ‚¥– Ÿ ∑§M¢§Áø „UÊH 28H ÿÕ •Ê∑§Ê‡Ê •ÊÁáÊ ªÊÁ›U¡– •◊ÎÃÊ„UË
‚Ê∂Ë »§Á«U¡– ∑§Ê ÁŒ√ÿÊ∑§⁄UflË¥ ∑§⁄UÁfl¡– ÁŒ√ÿ ¡Ò‚¥H 29H ¡ÿÊøÁŸ
•¢ª¬˝∑§Ê‡Ê¥– ¬ÊÃÊ›UË¥øÊ ¬⁄U◊ÊáÊÈ ÁŒ‚– ÃÿÊ ‚Íÿʸ„UË ∑§Ê ¡Ò‚¥– •¢¡Ÿ
‚ÍŒ∂¥H 1330H ÃÒ‚¥ ‚fl¸ôÊ¥„UË Á◊ÿÊ¢– ‚fl¸„UË ÁŸœÊ¸M§ÁŸÿÊ¢– ÁŸ∑¥§ „UÊÿ Ã¥
œŸ¢¡ÿÊ– ‚Ê¢ÁªÃ∂¥ ÃÈ¡H 31H •ÊÃÊ¢ ÃÍ¢ ÿÿÊfl⁄UË– ÁŸ∑¥§ „¥U ÁŸœÊ¸⁄UË¥–
ÁŸœÊ¸M§ÁŸ ∑§⁄UË¥– •Êfl«U ÃÒ‚¥H 32H ÿÿÊ ŒflÊÁøÿÊ ’Ê∂Ê– •¡È¸ŸÈ ©UªÊÁø
∆U∂Ê– ÃÕ ŒflÊ ê„UáÊÃË ÷∂Ê– •fl¢ø∑ȧ „UÊ‚ËH 33H flÊ…UÃÿÊ ¬È…¥U
÷È∑§∂Ê– ©U¬⁄UÊœ¥ ê„UáÊ ◊Ë œÊ∂Ê– ÃÒ¥ ÃÊÁø ¬Ë«U •Ê¬È∂Ê– •ÊÁáÊ ŒÊ·È„UË
ÃÿÊH 34H ÃÒ‚Ê ‚fl¸ôÊÈ üÊ˪ÈL§– ÷≈UÁ∂ÿÊ •Êà◊ÁŸœÊ¸L§– Ÿ ¬ÈÁ‚¡ ¡Ò¥
•Ê÷ÊL§– œM§ÁŸÿÊ¢H 35H ÃÒ¥ •Ê¬áʬ¥Áø fl¢ø– •ÊÁáÊ ¬Ê¬„UË fl¢øŸÊø¥–
•Ê¬áÊÿÊÁø ‚Êø¥– øÈ∑§Áfl∂¥ ÃáÊ¥H 36H ¬Ò¥ ©Uª¬áÊÊ ÃÈÁ¤ÊÿÊ– „UÊ
•Á÷¬˝ÊflÊ ∑§Ë¥ œŸ¢¡ÿÊ– ¡¥ ∞∑§fl›U •ÊflÊ¢∑ȧÁŸÿÊ¢– ‚Ê¢ªÊfl¥ ôÊÊŸH 37H
ÃÕ ¬ÊÕȸ ê„UáÊ ŒÊÃÊ⁄UÊ– ÷∂¥ ¡ÊáÊ‚Ë ◊ÊÁ¤ÊÿÊ •¢Ã⁄UÊ– „¥U ê„UáÊÊ¥ Ã⁄UË ŒÈ‚⁄UÊ–
¡ÊáÊÃÊ •‚ ∑§Ê߸H 38H ÿ⁄U ôÊÿ „¥U ¡Ë •ÊÉÊfl¥– ÃÍ¢ ôÊÊÃÊ ∞∑§Áø Sfl÷Êfl¥–
486 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

◊Ê ‚Íÿȸ ê„UáÊÊÒÁŸ flÊŸÊfl¥– ‚ÍÿʸÃ¥ ∑§Ê߸H 39H ÿÊ ’Ê∂Ê üÊË∑ΧcáÊ¥–

ê„UÁáÊÃ∂¥ ∑§Êÿ ÿáÊ¥– „¥UÁø ÕÊ«¥U ªÊ flÊŸáÊ¥– ¡ ’ȤÊÃÊÁ‚ ÃÍ¢H 1340H
‚fl¸ªÈsÔÃ◊¢ ÷Íÿ— oÎáÊÈ ◊ ¬⁄U◊¢ flø—–
ßc≈ÔUÊ˘Á‚ ◊ ŒÎ…UÁ◊Áà ÃÃÊ flˇÿÊÁ◊ Ã Á„UÃ◊˜ÔH 64H
Ã⁄UË •flœÊŸ ¬ÉÊ›U– ∑§M§ÁŸÿÊ¢ •ÊÁáÊ∑§ ÿ∑§ fl›U– flÊÄÿ ◊ʤÊ¥
ÁŸ◊¸›U– •flœÊ⁄UË¥ ¬Ê¢H 41H „¥U flÊëÿ ê„UáÊÊÒÁŸ ’ÊÁ∂¡– ∑§Ê üÊÊ√ÿ ◊ª
•ÊÁÿÁ∑§¡– ÃÒ‚¥ Ÿ√„U ¬⁄UË ÃȤÊ¥– ÷ÊÇÿ ’⁄Ufl¥H 42H ∑ͧ◊˸ÁøÿÊ Á¬Á∂ÿÊ¢–
ÁŒ∆UË ¬Êã„UÊ ÿ œŸ¢¡ÿÊ– ∑§Ê •Ê∑§Ê‡Ê flÊ„U ’ÊÁ¬ÿÊ– ÉÊ⁄UË¥ø¥ ¬ÊáÊËH 43H
¡Ê √ÿfl„UÊL§ ¡Õ Ÿ ÉÊ«U– ÃÿÊø¥ »§›UÁø ÃÕ ¡Ê«U– ∑§Êÿ ŒÒfl¥ Ÿ ‚Ê¢¬«U–
‚ÊŸÈ∑ͧ›¥UH 44H ∞:„UflË¥ mÒÃÊøË flÊ⁄UË– ‚ÊM§ÁŸ ∞ÄÿÊëÿÊ ¬Á⁄Ufl⁄UË¥– ÷ÊÁª¡
Ã¥ •flœÊ⁄UË¥– ⁄U„USÿ „¥UH 45H •ÊÁáÊ ÁŸL§¬øÊ⁄UÊ ¬˝◊Ê– Áfl·ÿ „UÊÿ ¡¥
Á¬˝ÿÊûÊ◊Ê– Ã¥ ŒÈ¡¥ Ÿ√„U ∑§Ë¥ •Êà◊Ê– ∞‚¥Áø ¡ÊáÊÊfl¥H 46H •ÊÁ⁄U‚ÊÁøÿÊ
ŒÁπ∂ÿÊ– ªÊ◊≈¥U ∑§Ë¡ œŸ¢¡ÿÊ– Ã¥ ÃÿÊ ŸÊ„U •Ê¬áÊÿÊ¢-– ∂ʪ˥
¡Ò‚¥H 47H ÃÒ‚¥ ¬ÊÕʸ ÃȤÊÁŸ Á◊·¥– ◊Ë ’Ê∂¥ •Ê¬áÊÿÊÁø ©Ug‡Ê¥– ◊ʤÿÊ
ÃȤÿÊ ∆UÊßZ •‚– ◊ËÃÍ¢¬áÊ ªÊH 48H ê„UáÊÊÒÁŸ Á¡√„UÊ⁄UË¥ø¥ ªÈ¡– ‚Ê¢ªÃ‚¥
¡ËflÊ‚Ë ÃÈ¡– „¥U •ŸãÿªÃËø¥ ◊¡– •ÊÕË √ÿ‚ŸH 49H ¬Ò¥ ¡›UÊ
•Ê¬áʬ¥ ŒÃÊ¢– ∂fláÊ ÷È∂∂¥ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ∑§Ë¥ •ÊÉÊfl¥ ÃÿÊø¥ „UÊÃÊ¢– Ÿ ∂¡Áø
Ã¥H 1350H ÃÒ‚Ê ÃÍ¢ ◊ʤÿÊ ∆UÊßZ– ⁄UÊπÊ¥ ŸáÊ‚ËÁø ∑§Ê¢„UË¥– Ã⁄UË •ÊÃÊ¢ ÃÈ¡
∑§Ê߸– ªÊåÿ ◊Ë ∑§M¥§H 51H ê„UáÊÊÒÁŸ •ÊÉÊflË¥Áø ªÍ…¥U– ¡¥ ¬Ê™§ÁŸ •ÁÃ
©UÉÊ«¥U– Ã¥ ªÊåÿ ◊ʤÊ¥ øÊπ«¥U– flÊÄÿ •Êß∑§H 52H
◊ã◊ŸÊ ÷fl ◊Œ˜÷ÄÃÊ ◊lÊ¡Ë ◊Ê¢ Ÿ◊S∑ȧL§–
◊Ê◊flÒcÿÁ‚ ‚àÿ¢ Ã ¬˝Ááʟ Á¬˝ÿÊ˘Á‚ ◊H 65H
Ã⁄UË ’ÊsÔ •ÊÁáÊ •¢Ã⁄UÊ– •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ‚fl¸ √ÿʬÊ⁄UÊ– ◊¡ √ÿʬ∑§ÊÃ¥
flË⁄UÊ– Áfl·ÿÊ ∑§⁄UË¥H 53H •ÊÉÊflÊ¢ •Ê¢ªË¥ ¡Ò‚Ê– flÊÿÈ Á◊›UÊÁŸ •Ê„U
•Ê∑§Ê‡ÊÊ– ÃÍ¢ ‚fl¸ ∑§◊ËZ ÃÒ‚Ê– ◊¡‚ËÁø •Ê‚H 54H Á∑¢§’„ÈUŸÊ •Ê¬È∂¥
◊Ÿ– ∑§⁄UË¥ ◊ʤÊ¥ ∞∑§Êÿß– ◊ʤÊÁŸ üÊfláÊ¥ ∑§ÊŸ– ÷M§ÁŸ ÉÊÊ∂Ë¥H 55H
•Êà◊ôÊÊŸ¥ øÊπ«UË¥– ‚¢Ã ¡ ◊ʤÊË¥ M§¬«UË¥– ÃÕ ŒÎÁc≈ÔU ¬«UÊ •Êfl«UË– ∑§ÊÁ◊ŸË
¡Ò‚ËH 56H ◊Ë ‚fl¸ flSÃËø¥ fl‚ÊÒ≈¥U– ◊ʤÊË¥ ŸÊ◊¥ Á¡ÿ¥ øÊπ≈¥U–
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 487

ÁÃÿ¥ Á¡ÿÊflÿÊ flÊ≈U– flÊøÁøÿ ∂ÊflË¥H 57H „UÊÃÊ¥ø¥ ∑§⁄UáÊ¥– ∑§Ê ¬ÊÿÊ¢ø¥
øÊ∂áÊ¥– Ã¥ „UÊÿ ◊¡∑§Ê⁄UáÊ¥– ÃÒ‚¥ ∑§⁄UË¥H 58H •Ê¬È∂Ê •ÕflÊ ¬⁄UÊflÊ–
∆UÊÿË¥ ©U¬∑§⁄U‚Ë ¬Ê¢«UflÊ– ÃáÊ¥ ÿôÊ¥ „UÊßZ ’⁄UflÊ– ÿÊÁôÊ∑ȧ ◊ʤÊÊH 59H „¥U
∞∑Ò§∑§ Á‡Ê∑§™¢§ ∑§Ê߸– ¬Ò¥ ‚fl∑¥§ •Ê¬ÈÀÿÊ ∆UÊßZ– ©UM§ÁŸ ÿ⁄U ‚fl¸„UË– ◊Ë
‚√ÿÁø ∑§⁄UË¥H 1360H ÃÕ ¡Ê™§ÁŸÿÊ¥ ÷ÍÃm·È– ‚fl¸òÊ Ÿ◊flÒŸ ◊ËÁø
∞∑ȧ– ∞‚ÁŸ •ÊüÊÿÊ •Êàÿ¢ÁÃ∑ȧ– ∂Ê„U‚Ë ÃÍ¢ ◊ʤÊÊH 61H ◊ª ÷⁄U∂ÿÊ
¡ªÊ•Ê¢ÃÈ– ¡Ê™§ÁŸ ÁáÿÊøË ◊ÊÃÈ– „UÊ™§ÁŸ ∆UÊÿË∂ ∞∑§Ê¢ÃÈ– •Êê„UÊ¢
ÃÈê„UÊ¢H 62H Ã√„UÊ¢ ÷∂ÁÃÿ •ÊflSÕ– ◊Ë ÃÍ¢Ã¥ ÃÍ¢ ◊ÊÃ¥– ÷ÊÁª‚Ë¥ ∞‚¥
•ÊßÃ¥– flÊ…U∂ ‚ÈπH 63H •ÊÁáÊ Áá¥ •Ê«U›U ∑§Á⁄UÃ¥– ÁŸ◊Ê∂¥ •¡È¸ŸÊ
¡Õ¥– ÃÒ¥ ◊ËÁø ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÍ¢ ◊ÊÃ¥– ¬Êfl‚Ë ‡ÊπË¥H 64H ¡Ò‚Ë ¡›UË¥øË
¬˝ÁÃ÷Ê– ¡›UŸÊ‡ÊË¥ Á’¢’Ê– ÿÃÊ¢ ªÊ÷ʪÊ÷Ê– ∑§Ê¢„UË¥ •Ê„UH 65H ¬Ò¥ ¬flŸÈ
•¢’⁄UÊ– ∑§Ê¢ ∑§À∂Ê›ÈU ‚ʪ⁄UÊ– Á◊›UÃÊ¢ •Ê«UflÊ⁄UÊ– ∑§ÊáÊÊøÊ ªÊH 66H
ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÍ¢ •ÊÁáÊ •Êê„UË¥– „¥U ÁŒ‚ÃÊ„U Œ„Uœ◊ËZ– ◊ª ÿÿÊëÿÊ Áfl⁄UÊ◊Ë¥– ◊ËÁø
„UÊ‚ËH 67H ÿÿÊ ’Ê∂Ê◊ʤÊÊ⁄UË¥– „UÊÿ Ÿ√„U ¤ÊáÊ¥ ∑§⁄UË¥– ÿÕ •ÊŸ •ÊÕË
Ã⁄UË– ÃȤÊËÁø •ÊáÊH 68H ¬Ò¥ ÃȤÊË •ÊáÊ flÊ„UáÊ¥– „¥U •Êà◊Á∂¢ªÊÃ¥ Á‡ÊfláÊ¥–
¬˝ËÃËøË ¡ÊÁà ∂Ê¡áÊ¥– •Ê∆UflÊ¥ ŸŒËH 69H ∞:„UflË¥ fllÈ ÁŸc¬˝¬¢øÈ– ¡áÊ¥
Áfl‡flÊ÷Ê‚È „UÊ ‚ÊøÈ– •ÊôÊøÊ Ÿ≈UŸÊøÈ– ∑§Ê›UÊÃ¥ Á¡áÊ¥H 1370H ÃÊ ŒflÊ
◊Ë ‚àÿ‚¢∑§À¬È– •ÊÁáÊ ¡ªÊëÿÊ Á„UÃË¥ ’ʬȖ ◊Ê •ÊáÊøÊ •ÊˇÊ¬È– ∑§Ê¢
∑§⁄UÊflÊH 71H ¬⁄UË •¡È¸ŸÊ ÃȤÊÁŸ flœ¥– Á◊ÿÊ¢ Œfl¬áÊÊøË¥ Á’L§Œ¥–
‚Ê¢Á«U∂Ë¥ ªÊ ◊Ë „¥U •Êœ¥– ‚ª›UÁŸ ÃÈflÊ¢H 72H ¬Ò¥ ∑§Ê¡Ê •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ– ⁄UÊflÊ
•Ê¬È∂Ë •Ê¬áÊÿÊ– •ÊáÊ flÊ„U œŸ¢¡ÿÊ– ÃÒ‚¥ „¥U ∑§Ë¥H 73H ÃÕ •¡È¸ŸÈ
ê„UáÊ Œfl¥– •øÊ≈U „¥U Ÿ ’Ê∂Êfl¥– ¡¥ •Ê◊ø¥ ∑§Ê¡ ŸÊ¢fl¥– ÃȤÊÁŸ ∞∑¥§H 74H
ÿÊfl⁄UË ‚Ê¢ªÊ¥ ’Ò‚‚Ë– ∑§Ê¢ ‚Ê¢ªÃÊ¢ ÷Ê·„UË Œ‚Ë– ÿÊ ÃÈÁ¤ÊÿÊ ÁflŸÊŒÊ‚Ë– ¬ÊL§
•Ê„U ¡ËH 75H ∑§◊›UflŸÊ Áfl∑§Ê‡ÊÈ– ∑§⁄UË ⁄UflËøÊ ∞∑§ •¢‡ÊÈ– ÃÕ
•ÊÉÊflÊÁø ¬˝∑§Ê‡ÊÈ– ÁŸàÿ Œ ÃÊH 76H ¬ÎâflË ÁŸfl™§ÁŸ ‚ʪ⁄U– ÷⁄UË¡ÃË
ÿfl…¥U ÕÊ⁄U– fl·¸ ÃÕ Á◊·Ê¢Ã⁄U– øÊÃ∑ȧ ∑§Ë¥H 77H ê„UáÊÊÒÁŸ •ÊÒŒÊÿʸ
ÃȤÊÿÊ– ◊¡ ÁŸÁ◊ûÊ ŸÊ ê„UáÊÊflÿÊ– ¬˝ÊÁåà •‚ ŒÊŸË⁄UÊÿÊ– ∑Χ¬ÊÁŸœËH 78H
âfl ŒflÊ ê„UáÊÃË ⁄UÊ„¥U– ÿÊ ’Ê∂ÊøÊ ¬˝SÃÊflÊ ŸÊ„U– ¬Ò¥ ◊ÊÃ¥ ¬Êfl‚Ë ©U¬Êÿ¥–
488 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

‚ÊøÁø ÿáÊ¥H 79H ‚Ò¥œfl Á‚¢œÍ ¬«UÁ∂ÿÊ– ¡Ê ˇÊáÊÈ œŸ¢¡ÿÊ– ÃáÊ¥ Áfl⁄UÁø
∑§Ë¥ ©U⁄UÊflÿÊ– ∑§Ê⁄UáÊ ∑§ÊÿËH 1380H ÃÒ‚¥ ‚fl¸òÊ ◊ÊÃ¥ ÷¡ÃÊ¢– ‚fl¸ ◊Ë
„UÊÃÊ¢ •„¢UÃÊ– ÁŸ—‡Ê· ¡Ê™§ÁŸ ÃûflÃÊ– ◊ËÁø „UÊ‚ËH 81H ∞fl¢ ◊ÊÁ¤Êÿ
¬˝ÊåÃËfl⁄UË– ∑§◊ʸ∂ʪÊÁŸ •flœÊ⁄UË¥– ŒÊÁfl∂Ë ÃÈ¡ ©U¡⁄UË– ©U¬ÊÿÊ¢øËH 82H
¡ •ÊœË¥ âfl ¬¥«ÈU‚ÈÃÊ– ‚fl¸ ∑§◊Z ◊¡ •Ì¬ÃÊ¢– ‚fl¸òÊ ¬˝‚ãŸÃÊ– ∂ÊÁ„U¡
◊ʤÊËH 83H ¬Ê∆UË¥ ◊ʤÿÊ ßÿ ¬˝‚ʌ˥– ◊ʤÊ¥ ôÊÊŸ ¡Êÿ Á‚hË– ÃáÊ¥
Á◊‚Á›U¡ ÁòʇÊÈhË– SflM§¬Ë¥ ◊ʤÿÊH 84H ◊ª ¬ÊÕʸ ÁÃÿ ∆UÊÿË¥– ‚Êäÿ
‚ÊœŸ „UÊÿ ŸÊ„UË¥– Á∑¢§’„ÈUŸÊ ÃÈ¡ ∑§Ê¢„UË¥– ©U⁄UÁø ŸÊH 85H Ã⁄UË ‚fl¸ ∑§◊Z
•Ê¬È∂Ë¥– ÃÈflÊ¢ ‚fl¸ŒÊ ◊¡ •Ì¬∂Ë¥– ÃáÊ¥ ¬˝‚ãŸÃÊ ∂Êœ∂Ë– •ÊÁ¡ „U
◊ʤÊËH 86H ê„UáÊÊÒÁŸ ÿáÊ¥ ¬˝‚ÊUŒ’›¥U– Ÿ√„U ¤ÊÈ¢¡ÊøÁŸ •Ê«U›¥U– Ÿ ∆U∑§Áø
ÿ∑§fl›U– ÷Ê›U∂Ê¥ ÃÈ¡H 87H ¡áÊ¥ ‚¬˝¬¢ø •ôÊÊŸ ¡Êÿ– ÿ∑ȧ ◊Ë ªÊøL§
„UÊÿ– Ã¥ ©U¬¬ûÊËøÁŸ ©U¬Êÿ¥– ªËÃÊM§¬ „¥UH 88H Á◊ÿÊ¢ ôÊÊŸ ÃÈ¡ •Ê¬È∂¥–
ŸÊŸÊ¬⁄UË ©U¬ŒÁ‡Ê∂¥– ÿáÊ¥ •ôÊÊŸ¡Êà ‚Ê¢«UË¥ ÁflÿÊ∂¥– œ◊ʸœ◊¸ ¡¥H 89H
‚fl¸œ◊ʸã¬Á⁄UàÿÖÿ ◊Ê◊∑¢§ ‡Ê⁄UáÊ¢ fl˝¡–
•„¢U àflÊ ‚fl¸¬Ê¬èÿÊ ◊ÊˇÊÁÿcÿÊÁ◊ ◊Ê ‡ÊÈø—H 66H
•Ê‡ÊÊ ¡Ò‚Ë ŒÈ—πÊÃ¥– √ÿÊ∂Ë ÁŸ¢ŒÊ ŒÈÁ⁄UÃ¥– „¥U •‚Ê ¡Ò‚¥ ŒÒãÿÊÃ¥–
ŒÈ÷¸ªàflH 1390H ÃÒ‚¥ Sflª¸Ÿ⁄U∑§‚Íø∑§– •ôÊÊŸ √ÿÊ∂¥ œ◊ʸÁŒ∑§– Ã¥
‚Ê¢«ÍUÁŸ ÉÊÊ∂Ë¥ •‡Êπ– ôÊÊŸ¥ ÿáÊ¥H 91H „UÊÃË¥ ÉÊ™§ÁŸ ÃÊ ŒÊL§– ‚Ê¢Á«U¡
¡Ò‚Ê ‚¬Ê¸∑§ÊL§– ∑§Ê¢ ÁŸº˝Êàÿʪ¥ ÉÊ⁄UÊøÊL§– SflåŸË¥øÊ ¡Ò‚ÊH 92H ŸÊ ŸÊ
‚Ê¢Á«U∂ÁŸ ∑§fl›¥U– ø¢º˝Ë¥ø¥ œÈÿ Á¬¢fl›¥U– √ÿÊÁœàÿʪ¥ ∑§«ÈUflÊ›¥U-– ¬áÊ
◊ÈπÊø¥H 93H •ªÊ ÁŒfl‚Ê ¬Ê∆UË¥ Œ©ŸË– ◊Ϊ¡›U ÉÊʬ àÿ¡ÈŸË– ∑§Ê¢
∑§Êc∆ÔUàÿʪ¥ flã„UË– àÿÁ¡¡ ¡Ò‚ÊH 94H ÃÒ‚¥ œ◊ʸœ◊ʸø¥ ≈UflÊ›U– ŒÊflË
•ôÊÊŸ ¡¥ ∑§Ê¢ ◊Í›U– Ã¥ àÿ¡ÍÁŸ àÿ¡Ë¥ ‚∑§›U– œ◊¸¡ÊÃH 95H ◊ª •ôÊÊŸ
ÁŸ◊ÊÁ∂ÿÊ– ◊ËÁø ÿ∑ȧ •‚¥ •¬Ò‚ÿÊ– ‚ÁŸº˝ SflåŸ ªÁ∂ÿÊ– •Ê¬áʬ¥
¡Ò‚¥H 96H ÃÒ‚Ê ◊Ë ∞∑§flÊ¢øÍÁŸ ∑§Ê¢„UË¥– ◊ª Á÷ãŸÊÁ÷㟠•ÊŸ ŸÊ„UË¥–
‚Ê˘„¢U’Êœ¥ ÃÿÊëÿÊ ∆UÊÿË¥– •ŸãÿÈ „UÊÿH 97H ¬Ò¥ •Ê¬È∂ÁŸ ÷Œ¥ÁfláÊ– ◊ʤÊ¥
¡ÊÁáÊ¡ ¡¥ ∞∑§¬áÊ– ÃÿÊÁø ŸÊ¢fl ‡Ê⁄UáÊ– ◊¡ ÿáÊ¥ ªÊH 98H
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 489

¡Ò‚¥ ÉÊ≈UÊøÁŸ ŸÊ‡Ê¥– ªªŸË¥ ªªŸ ¬˝fl‡Ê– ◊¡ ‡Ê⁄UáÊ ÿáÊ¥ ÃÒ‚¥– ∞Äÿ
∑§⁄UËH 99H ‚Èfláʸ◊ÁáÊ ‚ÊŸÿÊ– ÿ ∑§À∂Ê›ÈU ¡Ò‚Ê ¬ÊÁáÊÿÊ– ÃÒ‚Ê ◊¡
œŸ¢¡ÿÊ– ‡Ê⁄UáÊ ÿ ÃÍ¢H 1400H flÊ¢øÍÁŸ ‚ʪ⁄UÊëÿÊ ¬Ê≈UË¥– fl«UflÊŸ›ÈU
‡Ê⁄UáÊ •Ê∂Ê Á∑§⁄UË≈UË– ¡Ê›ÍUÁŸ ∆UÊ∑§ ÃÿÊ ªÊ∆UË– flÊ›ÍÁŸ Œ ¬Ê¢H 1H ◊¡„UË
‡Ê⁄UáÊ Á⁄UÁÉÊ¡– •ÊÁáÊ ¡Ëflàfl¥Áø •Á‚¡– Áœª˜Ô ’Ê∂Ë ÁÿÿÊ Ÿ ∂¡– ¬˝ôÊÊ
∑§flË¥H 2H •ªÊ ¬˝Ê∑ΧÃÊ„UË ⁄UÊÿÊ-– •Ê¢ªË¥ ¬«U ¡¥ œŸ¢¡ÿÊ– Ã¥ ŒÊÁ‚M¢§Á„U
∑§Ë¥ ÃÿÊ-– ‚◊ÊŸ „UÊÿH 3H ◊Ê ◊Ë Áfl‡fl‡flL§ ÷≈U– •ÊÁáÊ ¡Ëflª˝¢ÕË Ÿ
‚È≈U– „U ’Ê∂ Ÿ∑§Ê flÊπ≈¥U– ∑§ÊŸË¥ ∂Ê™¢§H 4H ê„UáÊÊÒÁŸ ◊Ë „UÊ™§ÁŸ ◊ÊÃ¥–
‚fláÊ¥ •Ê„U •ÊÁÿÃ¥– Ã¥ ∑§⁄UË¥ „UÊÃÊ¢ ÿÃ¥– ôÊÊŸ¥ ÿáÊ¥H 5H ◊ª ÃÊ∑§ÊÒÁŸÿÊ¥
∑§ÊÁ…U∂¥– ∂ÊáÊË ◊ʪÊÒÃ¥ ÃÊ∑§Ë¥ ÉÊÊÃ∂¥– ¬⁄UË Ÿ ÉÊ¬Áø ∑§Ê¢„UË¥ ∑§∂¥– ÃáÊ¥
¡flË¥H 6H ÃÒ‚¥ •mÿàfl¥ ◊¡– ‡Ê⁄UáÊ Á⁄UÉÊÊÁ∂ÿÊ ÃÈ¡– œ◊ʸœ◊¸ „U ‚„U¡–
∂ʪÃË∂ ŸÊH 7H ∂Ê„U ©U÷¥ πÊÿ ◊ÊÃË– Ã¥ ¬Á⁄U‚ÊÁøÿ ‚¢ªÃË¥– ‚ÊŸ¥
¡Ê∂ÿÊ ¬È…UÃË– Ÿ Á‡ÊÁfl¡ ◊›¥UH 8H „¥U •‚Ê ∑§Êc∆ÔUʬʂÊÁŸ– ◊ÕÍÁŸ
ÉÊÃÁ∂ÿÊ flã„UË– ◊ª ∑§Êc∆Ô¥U„UË ∑§Ê¥«UÊŸË– Ÿ ∆U∑§ ¡Ò‚ÊH 9H •¡È¸ŸÊ ∑§Êÿ
ÁŒŸ∑§L§– Œπà •Ê„U •¢œÊL§– ∑§Ë¥ ¬˝’ÊœË¥ „UÊÿ ªÊøL§– SflåŸ÷˝◊ÈH 1410H
ÃÒ‚¥ ◊¡‚Ë¥ ∞∑§fl≈U∂ÿÊ– ◊Ë ‚fl¸M§¬ flÊ¢øÍÁŸÿÊ¢– •ÊŸ ∑§Ê¢„UË¥ ©U⁄UÊflÿÊ–
∑§Ê⁄UáÊ •‚H 11H ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÿÊø¥ ∑§Ê¢„UË¥– Áø¢ÃË¥ ŸÊ •Ê¬ÈÀÿÊ ∆UÊßZ– ÃȤÊ¥
¬Ê¬¬Èáÿ ¬Ê„UË¥– ◊ËÁø „UÊ߸ŸH 12H ÃÕ ‚fl¸’¢œ∂ˇÊáÊ¥– ¬Ê¬¥ ©U⁄UÊfl¥
ŒÈ¡¬áÊ¥– Ã¥ ◊ʤÿÊ ’ÊœË¥ flÊÿÊáÊ¥– „UÊ™§ÁŸ ¡Ê߸∂H 13H ¡›UË¥ ¬Á«UÁ∂ÿÊ
∂fláÊÊ– ‚fl¸„UË ¡›U „UÊÿ ÁfløˇÊáÊÊ– ÃÈ¡ ◊Ë •Ÿãÿ‡Ê⁄UáÊÊ– „UÊ߸Ÿ
ÃÒ‚ÊH 14H ÿÃÈ∂ÁŸ •Ê¬Ò‚ÿÊ– ‚È≈U∂ÊÁø •Ê„UÊ‚Ë œŸ¢¡ÿÊ– ÉÊßZ ◊¡
¬˝∑§Ê‡ÊÊÁŸÿÊ¢– ‚Ê«UflËŸ ÃÍ¥Ã¥H 15H ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ¬È…UÃË¥– „ •ÊœË Ÿ flÊ„U
ÁøûÊË¥– ◊¡ ∞∑§ÊÁ‚ ÿ ‚È◊ÃË– ¡ÊáÊÊÁŸ ‡Ê⁄UáÊH 16H ∞‚¥ ‚fl¸M§¬M§¬‚¥–
‚fl¸ŒÁÎ c≈ÔU«UÊ›
 U‚–¥ ‚fl¸Œ‡ ÊÁŸflÊ‚–¥ ’ÊÁ∂∂¥ üÊË∑ΧcáÊH
¥ 17H ◊ª ‚Ê¢fl›UÊ ‚∑¢§∑§áÊÈ–
’Ê„ÈU ¬‚⁄UÊÁŸ ŒÁˇÊáÊÈ– •ÊÁ∂¢Áª∂Ê Sfl‡Ê⁄UáÊÈ– ÷ÄÃ⁄UÊ¡È ÃÊH 18H Ÿ ¬flÃÊ¢
¡ÿÊÃ¥– ∑§Êπ ‚ÍÁŸ ’ÈhËÃ¥– ’Ê∂áÊ¥ ◊ʪÊÒÃ¥– flÊ‚⁄U∂¥H 19H ∞‚¥ ¡¥ ∑§Ê¢„UË¥
∞∑§– ’Ê∂Ê ’ÈhËÁ‚„UË •≈U∑§– Ã¥ lÊflÿÊ Á◊·– πflÊø¥ ∑§∂¥H 1420H
490 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

NUŒÿÊ NUŒÿ ÿ∑§ ¡Ê∂¥– ÿ NUŒÿË¥ø¥ Ã NUŒÿË¥ ÉÊÊÃ∂¥– mÒà Ÿ ◊ÊÁ«UÃÊ¢ ∑§∂¥–
•Ê¬áÊÊ∞‚¥ •¡È¸ŸÊH 21H ŒË¬¥ ŒË¬ ∂ÊÁfl∂Ê– ÃÒ‚Ê ¬Á⁄Ucfl¢ªÈ ÃÊ ¡Ê∂Ê–
mÒà Ÿ ◊ÊÁ«UÃÊ¢ ∑§∂Ê– •Ê¬áʬ¥ ¬ÊÕȸH 22H Ã√„UÊ¢ ‚ÈπÊøÊ ◊ª ÃÿÊ– ¬ÍL§
•Ê∂Ê ¡Ê œŸ¢¡ÿÊ– ÃÕ flÊ«ÈU Ã:„UË ’È«UÊÁŸÿÊ¢– ∆U∂Ê ŒflÊH 23H Á‚¢œÍ
Á‚¢œÍÃ¥ ¬ÊflÊ¥ ¡Êÿ– Ã¥ ¬ÊfláÊ¥ ∆UÊ∑§ ŒÈáÊÊ „UÊÿ– fl⁄UË Á⁄Uª ¬È⁄UflÁáÊÿ–
•Ê∑§Ê‡Ê„UËH 24H ÃÒ‚¥ ÃÿÊ¥ ŒÊÉÊÊ¢ø¥ Á◊›UáÊ¥– ŒÊÉÊÊ¢ ŸÊfl⁄U ¡ÊáÊÊfl¥ ∑§fláÊ¥–
Á∑¢§’„ÈUŸÊ üÊËŸÊ⁄UÊÿáÊ¥– Áfl‡fl ∑§Ê¥Œ∂¥H 25H ∞fl¢ flŒÊø¥ ◊Í›U‚ÍòÊ–
‚flʸÁœ∑§Ê⁄ÒU∑§¬ÁflòÊ– üÊË∑ΧcáÊ¥ ªËÃʇÊÊSòÊ– ¬˝∑§≈U ∑§∂¥H 26H ÿÕ ªËÃÊ
◊Í›U flŒÊ¢– ∞‚¥ ∑§flË¥ ¬Ê¢ •Ê∂¥ ’ÊœÊ– „¥U ê„UáÊÊ∂ Ã⁄UË ¬˝Á‚hÊ– ©U¬¬ÁûÊ
‚Ê¢ªÊ¥H 27H Ã⁄UË ¡ÿÊëÿÊ ÁŸ‡flÊ‚Ë¥– ¡ã◊ ¤ÊÊ∂ flŒ⁄UʇÊË– ÃÊ ‚àÿ¬˝ÁÃôÊ
¬Ò¡‚Ë¥– ’Ê∂ ∂Ê Sfl◊Èπ¥H 28H ê„UáÊÊÒÁŸ flŒÊ¢ ◊Í›U÷ÍÖ ªËÃÊ ê„UáÊÊ¥ „¥U „UÊÿ
©UÁøÖ •ÊÁáÊ∑§„UË ÿ∑§Ë ÿÕ– ©U¬¬ÁûÊ •‚H 29H ¡¥ Ÿ Ÿ‡ÊÃÈ SflM§¬¥–
¡ÿÊøÊ ÁflSÃÊL§ ¡Õ ∂¬– Ã¥ ÃÿÊø¥ ê„UÁáʬ– ’Ë¡ ¡ªË¥H 1430H Ã⁄UË
∑§Ê¢«UòÊÿÊà◊∑ȧ– ‡ÊéŒ⁄UʇÊË •‡ÊπÈ– ªËÃ◊Ê¡Ë¥ •‚ L§πÈ– ’Ë¡Ë¥ ¡Ò‚ÊH 31H
ê„UáÊÊÒÁŸ flŒÊ¥ø¥ ’Ë¡– üÊ˪ËÃÊ „UÊÿ „¥U ◊¡– ª◊ •ÊÁáÊ ‚„U¡– ÁŒ‚ÄUË
•Ê„UH 32H ¡ flŒÊ¥ø ÁÃã„UË ÷ʪ– ªËÃ ©U◊≈U∂ •‚ÃË øÊ¢ª– ÷Í·áÊ⁄UàŸË¥
‚flÊZª– ‡ÊÊ÷∂¥ ¡Ò‚¥H 33H ÁÃÿ¥Áø ∑§◊ʸÁŒ∑¥§ ÁÃã„UË– ∑§Ê¢«¥U ∑§ÊáÊ∑§ÊáÊ
SÕÊŸË¥– ªËÃ •Ê„UÊÁà Ã¥ ŸÿŸË¥– ŒÊπ™¢§ •Ê߸∑§H 34H ÃÁ⁄U ¬Á„U∂Ê ¡Ê
•äÿÊflÊ– ÃÊ ‡ÊÊSòʬ˝flÁÎ ûʬ˝SÃÊflÊ– ÁmÃËÿË¥ ‚Ê¢Åÿ‚Œ˜÷ÊflÊ– ¬˝∑§ÊÁ‡Ê∂ÊH 35H
◊ÊˇÊŒÊŸË¥ SflâòÊ– ôÊÊŸ¬˝œÊŸ „¥U ‡ÊÊSòÊ– ÿÃÈ∂Ê∂¥ ŒÈ¡Ë¥ ‚ÍòÊ– ©U÷ÊÁ⁄U∂¥H 36H
◊ª •ôÊÊŸ¥ ’Ê¢œ∂ÿÊ¢– ◊ÊˇÊ¬ŒË¥ ’Ò‚ÊflÿÊ– ‚ÊœŸÊ⁄¢U÷È ÃÊ ÃÎÃËÿÊ-– äÿÊÿË¥
’ÊÁ∂∂ÊH 37H ¡ Œ„UÊÁ÷◊ÊŸ’¢œ¥– ‚Ê¢«ÍUÁŸ ∑§ÊêÿÁŸÁ·h¥– ÁflÁ„Uà ¬⁄UË
•¬˝◊ÊŒ¥– •ŸÈc∆ÔUÊfl¥H 38H ∞‚ÁŸ ‚Œ˜÷Êfl¥ ∑§◊¸ ∑§⁄UÊfl¥– „UÊ ÁÃ¡Ê •äÿÊflÊ
¡Ê Œfl¥– ÁŸáʸÿ ∑§∂Ê Ã¥ ¡ÊáÊÊfl¥– ∑§◊¸∑§Ê¢«U ÿÕH 39H •ÊÁáÊ Ã¥Áø
ÁŸàÿÊÁŒ∑§– •ôÊÊŸÊø¥ •Êfl‡ÿ∑§– •Êø⁄UÃÊ¢ ◊Êø∑§– ∑§flË¥ „UÊÿ  ¬Ê¢H 1440H
∞‚Ë •¬ˇÊÊ ¡ÊÁ∂ÿÊ– ’h ◊È◊ÈˇÊÈÃ •ÊÁ∂ÿÊ– Œfl¥ ’˝rÊÔʬ¸áÊàfl¥ Á∑˝§ÿÊ–
‚Ê¢ÁªÃ∂ËH 41H ¡ Œ„UflÊøÊ◊ÊŸ‚¥– ÁflÁ„Uà ÁŸ¬¡ ¡¥ ¡Ò‚¥– Ã¥ ∞∑§
߸‡fl⁄UÊg‡Ê¥– ∑§Ë¡ ê„UÁáÊÃ∂¥H 42H „¥UÁø ߸‡fl⁄UË¥ ∑§◊¸ÿÊª¥– ÷¡Ÿ∑§ÕŸÊø¥
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 491

πʪ¥– •ÊŒÁ⁄U∂¥ ‡Ê·÷ʪ¥– øÃÈÕʸøŸËH 43H Ã¥ Áfl‡flM§¬ •∑§⁄UÊflÊ–

•äÿÊflÊ ‚¢¬ ¡¢fl •ÊÉÊflÊ– âfl ∑§◊Z ߸‡ÊÈ ÷¡ÊflÊ– „¥U ¡¥ ’ÊÁ∂∂¥H 44H
Ã¥ •c≈ÔUÊäÿÊÿË¥ ©UÉÊ«U– ¡ÊáÊ ÿÕ¥ ŒflÃÊ∑§Ê¢«U– ‡ÊÊSòÊ ‚Ê¢ªÃ‚ •Ê«U– ◊Ê«ÍUÁŸ
’Ê∂H 45H •ÊÁáÊ ÃáÊ¥Áø ߸‡Ê¬˝‚ÊŒ¥– üÊ˪ÈL§‚¢¬˝ŒÊÿ∂éœ¥– ‚Êø ôÊÊŸ
©UiÊœ– ∑§Ê¥fl›¥U ¡¥H 46H Ã¥ •mc≈ÔUÊÁŒ¬˝÷ÎÁÃ∑§Ë¥– •ÕflÊ •◊ÊÁŸàflÊÁŒ∑§Ë¥–
flÊ…UÁfl¡ ê„UáÊÊÒÁŸ ∂πË¥– ’Ê⁄UÊflÊ ªáÊÍ¢H 47H ÃÊ ’Ê⁄UÊflÊ •äÿÊÿ •ÊŒË–
•ÊÁáÊ ¬¢œ⁄UÊflÊ •flœË– ôÊÊŸ»§›U¬Ê∑§Á‚hË– ÁŸM§¬áÊÊ‚Ë¥H 48H ê„UáÊÊÒÁŸ
ø„Í¢U„UË ß„UË¥– ™§äfl¸◊Í›UÊ¢ÃË¥ •äÿÊÿË¥– ôÊÊŸ∑§Ê¢«U ÿ ∆UÊÿË¥– ÁŸM§Á¬¡H 49H
∞fl¢ ∑§Ê¢«UòÊÿÁŸM§¬áÊË– üÊÈÃËÁø „U ∑§ÊÁ«U‚flÊáÊË– ªËÃʬl⁄UàŸÊ¢øË¥ ∂áÊË¥–
∂Áÿ∂Ë •Ê„UH 1450H „¥U •‚Ê ∑§Ê¢«UòÊÿÊà◊∑§– üÊÈÁà ◊ÊˇÊM§¬ »§›U
ÿ∑§– ’Ê÷Êfl ¡¥ •Êfl‡ÿ∑§– ∆UÊ∑§Êfl¥ ê„UáÊÊÒÁŸH 51H ÃÿÊøÁŸ ‚ÊœŸôÊÊŸ‚ ¥ Ë¥–
flÒ⁄U ∑§⁄UË ¡Ê ¬˝ÁÃÁŒfl‡ÊË¥– ÃÊ •ôÊÊŸflª¸ ·Ê«U‡ÊË¥– ¬˝ÁìÊÁŒ¡H 52H ÃÊÁø
‡ÊÊSòÊÊøÊ ’Ê›UÊflÊ– ÉÊflÊÁŸ flÒ⁄UË Á¡áÊÊflÊ– „UÊ ÁŸ⁄UÊ¬È ÃÊ ‚Ã⁄UÊflÊ– •äÿÊÿ
ÿÕH 53H ∞‚Ê ¬˝Õ◊Ê∂ʪÊŸË– ‚Ã⁄UÊflÊ ∂ÊáÊË ∑§M§ŸË– •Êà◊ÁŸ‡flÊ‚
ÁflflM§ÁŸ– ŒÊÁfl∂Ê Œfl¥H 54H ÃÿÊ •Õ¸¡ÊÃÊ¥ •‡Ê·Ê– ∑§∂Ê ÃÊà¬ÿʸøÊ
•ÊflÊ¢∑§Ê– ÃÊ „UÊ •∆U⁄UÊflÊ ŒπÊ– ∑§∂‡ÊÊäÿÊÿÊH 55H ∞fl¢ ‚∑§›U‚Å¢ ÿÊÁ‚hÈ–
üÊË÷ªflŒ˜ªËÃʬ˝’¢œÈ– „UÊ •ÊÒŒÊÿZ •Êª›UÊ flŒÈ– ◊ÍÃȸ ¡ÊáÊH 56H flŒÈ
‚¢¬ãŸÈ „UÊÿ ∆UÊßZ– ¬⁄UË ∑Χ¬áÊÈ ∞‚Ê •ÊŸÈ ŸÊ„UË¥– ¡ ∑§ÊŸË¥ ∂ʪ∂Ê ÁÄUË¥–
fláÊÊZëÿÊÁøH 57H ÿ⁄UÊ¢ ÷fl√ÿÕÊ ∆UÁ∂ÿÊ¢– SòÊˇÊͺ˝ÊÁŒ∑§Ê¢ ¬˝ÊÁáÊÿÊ¢–
•Ÿfl‚M§ ◊Ê¢«ÍUÁŸÿÊ¢– ⁄UÊÁ„U∂Ê •Ê„UH 58H Ã⁄UË ◊¡ ¬Ê„UÃÊ¢ Ã¥ ◊ʪË∂ ©UáÊ¥–
»§«UÊflÿÊ ªËÃʬáÊ¥– flŒÈ fl∆U∂Ê ÷∂ÃáÊ¥– ‚√ÿ „UÊ•ÊflÿÊH 59H ŸÊU „U
•Õȸ Á⁄UªÊÁŸ ◊ŸË¥– üÊfláÊ¥ ∂ʪÊÁŸ ∑§ÊŸË¥– ¡¬Á◊·¥ flŒŸË¥– fl‚ÊÁŸÿÊ¢H 1460H
ÿ ªËÃøÊ ¬Ê∆ÈU ¡Ê ¡ÊáÊ– ÃÿÊøÁŸ ‚Ê¢ªÊÃˬáÊ¥– ªËÃÊ Á∂„UÊÁŸ flÊ„UÊáÊ¥–
¬ÈSÃ∑§Á◊·¥H 61H ∞‚Ò‚Ê Á◊‚∑§≈UÊ– ‚¢‚Ê⁄UÊøÊ øÊ„U≈UÊ¢– ªflÊŒË ÉÊÊ∂ËÃ
øÊπ≈UÊ– ◊ÊˇÊ‚ÈπÊøËH 62H ¬⁄UË •Ê∑§Ê‡ÊË¥ fl‚ÊflÿÊ– ¬ÎâflËfl⁄UË ’Ò‚ÊflÿÊ–
⁄UÁflŒËåÃË ⁄UÊ„UÊ≈UÊflÿÊ– •ÊflÊL§ Ÿ÷H 63H ÃflË¥ ©UûÊ◊ •œ◊ ∞‚¥– ‚ÁflÃÊ¢
∑§fláÊÊÃ¥„UË Ÿ ¬È‚– ∑Ò§flÀÿŒÊŸ¥ ‚Á⁄U‚¥– ÁŸflflËà ¡ªÊH 64H ÿÊ∂ʪ˥
◊ÊÁª∂Ë ∑ȧ≈UË– èÿÊ∂Ê flŒÈ ªËÃëÿÊ ¬Ê≈UË¥– Á⁄UªÊ∂Ê •ÊÃÊ¢ ªÊ◊≈UË–
492 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∑§ËÌà ¬ÊÃ∂ÊH 65H ê„UáÊÊÒÁŸ flŒÊøË ‚È‚√ÿÃÊ– Ã „U ◊Íø ¡ÊáÊ üÊ˪ËÃÊ–
üÊË∑ΧcáÊ¥ ¬¢«ÈU‚ÈÃÊ– ©U¬ŒÁ‡Ê∂ËH 66H ¬⁄UË flà‚ÊøÁŸ flÊ⁄U‚¥– ŒÈ÷Ã¥ „UÊÿ
ÉÊ⁄UÊg‡Ê¥– ¡Ê∂¥ ¬Ê¢«UflÊøÁŸ Á◊·¥– ¡ªŒÈh⁄UáÊH 67H øÊÃ∑§ÊÁøÿ ∑§áÊfl¥–
◊ÉÊÈ ¬ÊÁáÊÿÁ‚¢ œÊ¢fl– ÃÕ ø⁄UÊø⁄U •ÊÉÊfl¥– ÁŸflÊ∂¥ ¡flË¥H 68H ∑§Ê¢
•ŸãÿªÃË∑§◊›UÊ-– ∂ʪ˥ ‚Íÿ¸ ÿ fl›UÊfl›UÊ¢– ∑§Ë¥ ‚ÈÁπÿÊ „UÊ߸¡ «UÊ›UÊ¢–
ÁòÊ÷ÈflŸË¥øÊH 69H ÃÒ‚¥ •¡È¸ŸÊøÁŸ √ÿÊ¡¥– ªËÃÊ ¬˝∑§Ê‡ÊÍÁŸ üÊË⁄UÊ¡¥–
‚¢‚Ê⁄UÊÿfl…¥U ÕÊ⁄U •Ê¤Ê¥– »§Á«U∂¥ ¡ªÊø¥H 1470H ‚fl¸‡ÊÊSòÊ⁄UàŸŒËåÃË–
©U¡Á›UÃÊ „UÊ ÁòÊ¡ªÃË– ‚Íÿȸ Ÿ√„U ∂ˇ◊ˬÃË-– flÄòÊÊ∑§Ê‡ÊË¥øÊH 71H
’ʬ ∑ȧ›U Ã¥ ¬ÁflòÊ– ¡ÁÕ¢øÊ ¬ÊÕȸ ÿÊ ôÊÊŸÊ ¬ÊòÊ– ¡áÊ¥ ªËÃÊ ∑§∂¥ ‡ÊÊSòÊ–
•ÊflÊL§ ¡ªÊH 72H „¥U •‚Ê ◊ª ÃáÊ¥– ‚Œ˜ªÈL§ üÊË∑ΧcáÊ¥– ¬ÊÕʸø¥
Á◊‚›UáÊ¥– •ÊÁáÊ∂¥ mÒÃÊH 73H ¬Ê∆UË¥ ê„UáÊÂ ¬Ê¢«UflÊ– ‡ÊÊSòÊ „¥U ◊ÊŸ∂¥
∑§Ë¥ ¡ËflÊ– ÃÕ ÿL§ ê„UáÊ ŒflÊ– •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ ∑Χ¬ÊH 74H Ã⁄UË ÁŸœÊŸ
¡Ê«UÊflÿÊ– ÷ÊÇÿ ÉÊ«U ªÊ œŸ¢¡ÿÊ– ¬⁄UË ¡ÊÁ«U∂¥ ÷ÊªÊflÿÊ– Áfl¬Êÿ¥
„UÊÿH 75H ¬Ò¥ ˇÊË⁄U‚ʪ⁄UÊÿfl…¥U– •Áfl⁄U¡Ë ŒÈœÊø¥ ÷Ê¢«¥U– ‚È⁄UÊ¢ •‚È⁄UÊ¢
∑§fl…¥U– ◊ÁÕÃÊ¢ ¡Ê∂¥H 76H Ã¥ ‚ÊÿÊ‚„UË »§›UÊ •Ê∂¥– ¡¥ •◊ÎÄUË «UÊ›UÊ¢
ŒÁπ∂¥– ¬⁄UË flÁ⁄UÁø∂Ë øÈ∑§∂¥– ¡ÃŸÃ¥H 77H ÃÕ •◊⁄UàflÊ flÊªÁ⁄U∂¥– Ã¥
◊⁄UáÊÊÁø∂ʪ˥ ¡Ê∂¥– ÷ÊªÊ¥ ŸáÊÃÊ¢ ¡Ê«U∂¥– ∞‚¥ •Ê„UH 78H Ÿ„ÈU·È
SflªÊ¸Áœ¬Áà ¡Ê„U∂Ê– ¬⁄UË ⁄UÊ„UÊ≈UË¥ ÷Ê¢’Êfl∂Ê– ÃÊ ÷È¡¢ªàfl ¬Êfl∂Ê– ŸáÊ‚Ë
∑§ÊÿËH 79H ê„UáÊÊÒÁŸ ’„ÈUà ¬Èáÿ ÃÈflÊ¢– ∑§∂¥ ÃáÊ¥ œŸ¢¡ÿÊ– •ÊÁ¡
‡ÊÊSòÊ⁄UÊ¡Ê ßÿÊ– ¡Ê∂ÊÁ‚ Áfl·ÿÊH 1480H Ã⁄UË ÿÿÊÁø ‡ÊÊSòÊÊøÁŸ–
‚¢¬˝ŒÊÿ¥ ¬Ê¢ÉÊÈ⁄UÊÒÁŸ– ‡ÊÊSòÊÊÕȸ „UÊ ÁŸ∑§ÁŸ– •ŸÈc∆ÔUË¥ „UÊH 81H ∞:„UflË¥
•◊ÎÃ◊¢ÕŸÊ-– ‚ÊÁ⁄Uπ¥ „UÊß ∂ ¸ •¡ÈŸ¸ Ê– ¡⁄UË Á⁄UÉÊ‚Ë •ŸÈc∆ÔUÊŸÊ– ‚¢¬Œ˝ Êÿfl¥ ËáÊH 82H
ªÊÿ œ«U ¡Ê«U ªÊ◊≈UË– Ã¥ ÃÒ¥Áø Á¬flÊ¥ ÿ Á∑§⁄UË≈UË– ¡Ò¥ ¡ÊÁáÊ¡ „UÊÃfl≈UË–
‚Ê¢¡fláÊËøËH 83H ÃÒ‚Ê üÊ˪ÈL§ ¬˝‚㟠„UÊÿ– Á‡Êcÿ ÁfllÊ„UË ∑§Ë⁄U ∂Ê„U–
¬⁄UË Ã »§›U ‚¢¬˝ŒÊÿ¥– ©U¬ÊÁ‚Á∂ÿÊH 84H ê„UáÊÊÒÁŸ ‡ÊÊSòÊË¥ ¡Ê ßÿ– ©UÁøÃÈ
‚¢¬˝ŒÊÿÊ •Ê„U– ÃÊ ∞∑§ •ÊÃÊ¢ ’„ÈUfl¥– •ÊŒ⁄¥U‚Ë¥H 85H
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 493

ߌ¢ Ã ŸÊìS∑§Êÿ ŸÊ÷ÄÃÊÿ ∑§ŒÊøŸ–

Ÿ øʇÊÈüÊÍ·fl flÊëÿ¢ Ÿ ø ◊Ê¢ ÿÊ˘èÿ‚ÍÿÁÃH 67H
Ã⁄UË ÃÈflÊ¢ „¥U ¡¥ ¬ÊÕʸ– ªËÃʇÊÊSòÊ ∂Êœ∂¥ •ÊSÕÊ– Ã¥ ìÊ„UËŸÊ ‚fl¸ÕÊ–
‚Ê¢ªÊfl¥ ŸÊ „UÊH 86H •ÕflÊ Ãʬ‚È„UË ¡Ê∂Ê– ¬⁄UË ªÈL§÷ÄÃË¥ ¡Ê Á…U∂Ê–
ÃÊ flŒË¥ •¢àÿ¡È flÊÁ›U∂Ê– ÃÒ‚Ê flÊ›UË¥H 87H ŸÊÃ⁄UË ¬È⁄UÊ«UʇÊÈ ¡Ò‚Ê– Ÿ
ÉÊʬ flÎh Ã⁄UË flÊÿ‚Ê– ªËÃÊ ŸŒË ÃÒ‚Ë Ãʬ‚Ê– ªÈL§÷ÁÄÄUËŸÊH 88H
∑§Ê ì„UË ¡Ê«U Œ„UË¥– ÷¡ ªÈL§ŒflÊ¢ëÿÊ ∆UÊÿË¥– ¬⁄UË •Ê∑§áʸŸË¥ ŸÊ„UË¥– øÊ«U
¡⁄UËH 89H Ã⁄UË ÃÊ ◊ʪË∂ ŒÊ„UË¥ •Ê¢ªË¥– ©UûÊ◊ „UÊÿ ∑§Ë⁄U ¡ªË¥– ¬⁄UË ÿÊ
üÊfláÊÊ∂ʪ˥– ÿÊÇÿÈ ŸÊ„UH 1490H ◊ÈÄÃÊ»§›U ÷∂ÃÒ‚¥– „UÊ ¬⁄UË ◊Èπ
Ÿ‚– âfl ªÈáÊ ¬˝fl‡Ê– ÃÕ ∑§ÊÿËH 91H ‚ʪL§ ª¢÷ËL§ „UÊÿ– „¥U ∑§ÊáÊ
ŸÊ ê„UáÊà •Ê„U– ¬⁄UË flÎÁc≈ÔU flÊÿÊ¢ ¡Êÿ– ¡Ê∂Ë ÃÕH 92H œÊÁ∂ÿÊ
ÁŒ√ÿÊ㟠‚ÈflÊfl¥– ◊ª ¡¥ flÊÿÊ¢ œÊ«UÊfl¥– Ã¥ •ÊÃËZ ∑§Ê¢ Ÿ ∑§⁄UÊfl¥–
©UŒÊ⁄U¬áÊH 93H ê„UáÊÊÒÁŸ ÿÊÇÿ ÷∂ÃÒ‚¥– „UÊÃÈ ¬⁄UË øÊ«U Ÿ‚– Ã⁄UË ¤ÊáÊ¥
flÊÁŸfl‚¥– Œ‚Ë „¥U ÃÿÊ¢H 94H M§¬ÊøÊ ‚È¡ÊáÊÈ «UÊ›UÊ– flÊ«UflÍ¢ ÿ ∑§ÊÁÿ
¬Á⁄U◊›UÊ– ¡Õ ¡¥ ◊ÊŸ Ã¥ »§›UÊ– ÃÕÁø ÿ ªÊH 95H ê„UáÊÊÒÁŸ ìË
÷ÁÄÖ ¬Ê„UÊfl Ã ‚È÷º˝Ê¬ÃË– ¬⁄UË ‡ÊÊSòÊüÊfláÊË¥ •ŸÊ‚ÁÄÖ flÊ›UÊflÁø
ÃH 96H ŸÊÃ⁄UË Ã¬÷ÁÄÖ „UÊ™§ÁŸ üÊfláÊË¥ •ÊÌÖ •ÊÕË ∞‚Ë„UË •ÊÿÃË–
Œπ‚Ë ¡⁄UËH 97H Ã⁄UË ªËÃʇÊÊSòÊÁŸÌ◊ÃÊ– ¡Ê ◊Ë ‚∑§›U∂Ê∑§‡ÊÊSÃÊ–
ÃÿÊ ◊ÊÃ¥ ‚Ê◊ÊãÿÃÊ– ’Ê∂∂ ¡ÊH 98H ◊ʤÿÊ ‚îÊŸ¥Á‚¢ ◊ÊÃ¥– ¬Ò‡ÊÍãÿÊøÁŸ
„UÊÃ¥– ÿ∑§ •Ê„UÊÃË ÃÿÊ¢Ã¥– ÿÊÇÿ Ÿ ê„UáÊH 99H ÃÿÊ¢øË ÿ⁄U •ÊÉÊflË–
‚Ê◊ª˝Ë ∞‚Ë ¡ÊáÊÊflË– ŒË¬¥flËáÊ ∆UÊáÊÁŒflË– ⁄UÊòÊËøË ¡Ò‚ËH 1500H •¢ª
ªÊ⁄¥U •ÊÁáÊ ÃL§áÊ¥– fl⁄UË ∂ß∂¥ •Ê„U ∂áÊ¥– ¬⁄UË ÿ∑§∂ÁŸ ¬˝ÊáÊ¥– ‚Ê¢Á«U∂¥
¡flË¥H 1H ‚ÊŸÿÊø¥ ‚¢ÈŒ⁄U– ÁŸflʸÁ›U∂¥ „UÊÿ ÉÊ⁄U– ¬⁄UË ‚¬ÊZªŸÊ mÊ⁄U– L¢§œ∂¥
•Ê„UH 2H ÁŸ¬¡ ÁŒ√ÿÊ㟠øÊπ≈U– ¬⁄UË ◊Ê¡Ë¥ •‚ ∑§Ê›U∑ͧ≈U– •‚Ê ◊ÒòÊË
∑§¬≈U-– ªÌ÷áÊË ¡Ò‚ËH 3H ÃÒ‚Ë Ã¬÷ÁÄÃ◊œÊ– ÃÿÊøË ¡ÊáÊ ¬˝’ÈhÊ–
¡Ê ◊ʤÊÿÊ¢øË ∑§Ê¢ ÁŸ¢ŒÊ– ◊ʤÊËÁø ∑§⁄UËH 4H ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ œŸ¢¡ÿÊ– ÃÊ ÷Qȧ
◊œÊflË ÃÁ¬ÿÊ– Ã⁄UË Ÿ∑§Ê ’Ê¬Ê ßÿÊ– ‡ÊÊSòÊÊ •ÊÛUÊ¥ ŒflÊ¥H 5H ∑§Êÿ
’„UÈ ’Ê∂Ê¥ ÁŸ¢Œ∑§Ê– ÿÊÇÿ dc≈ÔUKÊ„UË‚ÊÁ⁄UπÊ– ªËÃÊ „U ∑§flÁÃ∑§Ê– ∂ʪ˥„UË
494 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ŸŒË¥H 6H ê„UáÊÊÒÁŸ ìÊøÊ œŸÈœ¸⁄UÊ– ÛUË¥ ŒÊ≈UÊÁŸ ªÊ«UÊ⁄UÊ– fl⁄UË ªÈL§÷ÄÃËøÊ

¬È⁄UÊ– ¬˝Ê‚ÊŒÈ ¡Ê ¡Ê∂ÊH 7H •ÊÁáÊ üÊfláÊë¿UøÊ ¬È…UÊ¢– ŒÊ⁄Ufl¢≈UÊ ‚ŒÊ
©UÉÊ«UÊ– fl⁄UË ∑§∂‡ÊÈ øÊπ«UÊ– •ÁŸ¢ŒÊ⁄UàŸÊ¢øÊH 8H
ÿ ß◊¢ ¬⁄U◊¢ ªÈsÔ¢ ◊Œ˜÷Q§cflÁ÷œÊSÿÁÖ
÷ÁQ¢§ ◊Áÿ ¬⁄UÊ¢ ∑ΧàflÊ ◊Ê◊flÒcÿàÿ‚¢‡Êÿ—H 68H
∞‡ÊÊ ÷ÄÃÊ∂ÿË¥ øÊπ≈UË¥– ªËÃÊ⁄UàŸ‡flL§ „UÊ ¬˝ÁÃc∆ÔUË¥– ◊ª ◊ÊÁ¤ÊÿÊ
‚¢fl‚Ê≈UË– ÃÈ∑§‚Ë ¡ªË¥H 9H ∑§Ê ¡ ∞∑§ÊˇÊ⁄U¬áÊ¥‚Ë¥– ÁòÊ◊ÊòÊ∑§Áøÿ ∑ȧ‡ÊË¥–
¬˝áÊflÈ „UÊÃÊ¢ ª÷¸flÊ‚Ë¥– ‚Ê¢∑§«U∂ÊH 1510H ÃÊ ªËÃÁøÿÊ ’Ê„UÊ›UË¥–
flŒ’Ë¡ ª∂¥ ¬Ê„UÊ›UË¥– ∑§Ë¥ ªÊÿòÊË »È§∂Ë¥ »§›UË¥– ‡∂Ê∑§Ê¢ëÿÊ •Ê∂ËH 11H
Ã „U ◊¢òÊ⁄U„USÿ ªËÃÊ– ◊›UflË ¡Ê ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ÷ÄÃÊ– •Ÿãÿ¡ËflŸÊ ◊ÊÃÊ–
’Ê›U∑§Ê ¡Ò‚ËH 12H ÃÒ‚Ë ÷ÄÃÊ¢ ªËÃ‚Ë¥– ÷≈UË ∑§⁄UË ¡Ê •ÊŒ⁄¥U‚Ë¥– ÃÊ
Œ„UʬÊ∆UË¥ ◊¡‚Ë¥– ÿ∑§Áø „UÊÿH 13H
Ÿ ø ÃS◊Êã◊ŸÈcÿ·È ∑§Á‡øã◊ Á¬˝ÿ∑ΧûÊ◊—–
÷ÁflÃÊ Ÿ ø ◊ ÃS◊ÊŒãÿ— Á¬˝ÿÃ⁄UÊ ÷ÈÁflH 69H
•ÊÁáÊ Œ„UÊø¥„UË ∂áÊ¥– ∂™§ÁŸ flª›U¬áÊ¥– •‚ âfl ¡Ëfl¥¬˝ÊáÊ¥– ÃÊÁø
¬Á…UÿH 14H ôÊÊÁŸÿÊ¢ ∑§◊¸∆UÊ¢ Ãʬ‚Ê¢– ÿÿÊ πÈáÊÁøÿÊ ◊ÊáÊÈ‚Ê¢-– ◊Ê¡Ë¥
ÃÊ ∞∑ȧ ªÊ ¡Ò‚Ê– ¬Á…Uÿ ◊¡H 15H ÃÒ‚Ê ÷ÍÛUË¥ •ÊÉÊflÊ– •ÊŸ Ÿ Œπ¥
¬Ê¢«UflÊ– ¡Ê ªËÃÊ ‚Ê¢ª ◊›UÊflÊ– ÷ÄáŸÊ¢øÊH 16H ◊¡ ߸‡fl⁄UÊøÁŸ
∂Ê÷¥– „U ªËÃÊ ¬…UÃÊ¢ •ˇÊÊ÷¥– ¡Ê ◊¢«UŸ „UÊÿ ‚÷– ‚¢ÃÊ¢ÁøÿH 17H
Ÿfl¬À∂flË¥ ⁄UÊ◊Ê¢ÁøÃÈ– ◊¢ŒÊÁŸ›¥U ∑§Ê¢¬ÁflÃÈ– •Ê◊ÊŒ¡›¥U flÊ∂ÁflÃÈ– »È§∂Ê¢ø
«UÊ›UH 18H ∑§ÊÁ∑§›UÊ ∑§∂⁄UflÊøÁŸ Á◊·¥– ‚Œ˜ªŒ ’Ê ∂ flËà ¡Ò‚¥– fl‚¢Ã
∑§Ê ¬˝fl‡Ê– ◊Œ˜÷ÄÕÊ⁄UÊ◊Ë¥H 19H ∑§Ê ¡ã◊Êø¥ »§›U ø∑§Ê⁄UÊ¢– „UÊà ¡Ò¥ ø¢º˝
ÿ •¢’⁄UÊ– ŸÊŸÊ ŸflÉÊŸ ◊ÿÍ⁄UÊ¢– flÊ Œà ¬ÊflH 1520H ÃÒ‚Ê ‚îÊŸÊ¢ëÿÊ
◊›Uʬ˥– ªËÃʬl⁄UàŸË¥ ©U◊¬Ë¥– fl·¸ ¡Ê ◊ʤÿÊ M§¬Ë¥– „UÃÈ ∆U™§ÁŸH 21H
◊ª ÃÿÊøÁŸ ¬Ê«U¥ – ¬Á…Uÿâ ¥ ◊¡ »È§«U¥ – ŸÊ„UËÁ¥ ø ªÊ ◊ʪ¬¥ …È U¥– ãÿÊ„UÊÁ›UÃÊ¢H 22H
•¡È¸ŸÊ „UÊ ∆UÊÿfl⁄UË– ◊Ë ÃÿÊÃ¥ ‚Íÿ¥ Á¡√„UÊ⁄UË¥– ¡Ê ªËÃÊÕʸø¥ ∑§⁄UË– ¬⁄UªÈáÊ¥
‚¢ÃÊ¢H 23H
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 495

•äÿcÿÃ ø ÿ ß◊¢ œêÿZ ‚¢flÊŒ◊ÊflÿÊ—–

ôÊÊŸÿôÊŸ ÃŸÊ„UÁ◊c≈Ô— SÿÊÁ◊Áà Ã ◊Á×H 70H
¬Ò¥ ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ÃÈÁ¤ÊÿÊ Á◊›UáÊË¥– flÊ…UËŸ∂Ë ¡ „U ∑§„UÊáÊË– ◊ÊˇÊœ◊¸ ∑§Ê
Á¡áÊË¥– •Ê∂Ê‚ ¡Õ¥H 24H ÃÊ „UÊ ‚∑§›UÊÕ¸¬˝’ÊœÈ– •Êê„UÊ¢ ŒÊÉÊÊ¢øÊ
‚¢flʌȖ Ÿ ∑§Á⁄UÃÊ¢ ¬Œ÷ŒÈ– ¬Ê∆¥UÁø ¡Ê ¬…UH 25H ÃáÊ¥ ôÊÊŸÊŸ›UË¥ ¬˝ŒËåÃË¥–
◊Í›U •ÁfllÁøÿÊ •Ê„ÈUÃË– ÃÊ·Áfl∂Ê „UÊÿ ‚È◊ÃË– ¬⁄U◊Êà◊Ê ◊ËH 26H
ÉÊ™§ÁŸ ªËÃÊÕ¸ ©UªÊáÊÊ– ôÊÊÁŸÿ ¡¥ ÁfløˇÊáÊÊ– ∆UÊ∑§ÃË Ã¥ ªÊáÊÊflÊáÊÊ–
ªËÃøÊ ÃÊ ∂Ê„UH 27H ªËÃʬÊ∆U∑§ÊÁ‚ •‚– »§›U •Õ¸ôÊÊÁø ‚Á⁄U‚¥– ªËÃÊ
◊Ê©UÁ∂ÿÁ‚ Ÿ‚– ¡ÊáÊ¥ ÃÊã„¥UH 28H
üÊhÊflÊŸŸ‚Íÿ‡ø oÎáÊÈÿÊŒÁ¬ ÿÊ Ÿ⁄U—–
‚Ê˘Á¬ ◊ÈÄ× ‡ÊÈ÷Ê°À∂Ê∑§Êã¬˝ÊåŸÈÿÊà¬Èáÿ∑§◊¸áÊÊ◊˜ÔH 71H
•ÊÁáÊ ‚fl¸◊ʪËZ ÁŸ¢ŒÊ– ‚Ê¢«ÍUÁŸ •ÊSÕÊ ¬Ò¥ ‡ÊÈhÊ– ªËÃÊüÊfláÊË¥ üÊhÊ–
©U÷Ê⁄UË ¡ÊH 29H ÃÿÊëÿÊ üÊfláʬÈ≈UË¥– ªËÃøË¥ •ˇÊ⁄¥U ¡¢fl ¬Ò∆UË¥– „UÊÃËŸÊ
âfl ©U∆UÊ©U∆UË¥– ¬›UÁø ¬Ê¬H 1530H •≈UÁflÿ◊Ê¡Ë¥ ¡Ò‚Ê– flÁã„U Á⁄UÉÊÃÊ¢
‚„U‚Ê– ∂¢ÁÉÊÃË ∑§Ê ÁŒ‡ÊÊ– flŸÊÒ∑¥§ ÁÃÿ¥H 31H ∑§Ê ©UŒÿÊø›U∑ȧ›UË¥–
¤Ê›U∑§ÃÊ¢ •¢‡ÊÈ◊Ê›UË– ÁÃÁ◊⁄¥U •¢Ã⁄UÊ›UË¥– „UÊ⁄U¬ÃËH 32H ÃÒ‚Ê ∑§ÊŸÊëÿÊ
◊„UÊmÊ⁄UË¥– ªËÃÊ ª¡⁄U ¡Õ ∑§⁄UË– ÃÕ ‚Îc≈ÔUËÁøÿ •ÊŒËfl⁄UË– ¡ÊÿÁø
¬Ê¬H 33H ∞‚Ë ¡ã◊fl∂Ë œÈfl≈U– „UÊÿ ¬ÈáÿM§¬ øÊπ≈U– ÿÊ„UËfl⁄UË
•øÊ≈U– ∂Ê„U »§›UH 34H ¡ ßÿ ªËÃøË¥ •ˇÊ⁄¥U– ¡ÃÈ∂Ë¥ ∑§Ê ∑§áʸmÊ⁄¥U–
Á⁄UÉÊÃË ÃÃÈ∂ „UÊÃË ¬È⁄U– •‡fl◊œ ∑§Ë¥H 35H ê„UáÊÊÒÁŸ üÊfláÊ¥ ¬Ê¬¥ ¡ÊÃË–
•ÊÁáÊ œ◊¸ œ⁄UË ©UãŸÃË– ÃáÊ¥ Sflª¸⁄UÊÖÿ ‚¢¬ûÊË– ∂Ê„UÁø ‡ÊπË¥H 36H ÃÊ
¬Ò¥ ◊¡ ÿÊflÿÊ∂ʪ˥– ¬Á„U∂¥ ¬áÊ¥ ∑§⁄UË SflªËZ– ◊ª •Êfl«U âfl ÷ÊªË– ¬Ê∆UË¥
◊¡Áø Á◊›UH 37H ∞‚Ë ªËÃÊ œŸ¢¡ÿÊ– ∞∑§ÃÿÊ •ÊÁáÊ ¬…UÃÿÊ– »§›U
◊„UÊŸ¢Œ¥ Á◊ÿÊ¢– ’„ÈU ∑§Êÿ ’Ê∂Ê¥H 38H ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ „¥U •‚Ê– ¬⁄UË ¡ÿÊ∂ʪ˥
‡ÊÊSòÊÊÁÂÊ– ∑§∂Ê Ã¥ âfl ÃÈ¡ ¬È‚Ê¥– ∑§Ê¡ ÃȤÊ¥H 39H
∑§ÁìÊŒÃë¿˛‰Uâ ¬ÊÕ¸ àflÿÒ∑§Êª˝áÊ øÂʖ
∑§ÁìÊŒôÊÊŸ‚ê◊Ê„U— ¬˝Ÿc≈ÔUSÃ œŸ¢¡ÿH 72H
496 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

Ã⁄UË ‚Ê¢ª ¬Ê¢ ¬Ê¢«UflÊ– „UÊ ‡ÊÊSòÊÁ‚hÊ¢ÃÈ •ÊÉÊflÊ– ÃÈ¡ ∞∑§ÁøûÊ¥ »§ÊflÊ–
ª∂Ê •Ê„UH 1540H •Êê„UË¥ ¡Ò‚¥ ¡ÿÊ ⁄UËÃË¥– ©UªÊÁáÊ∂¥ ∑§ÊŸÊ¢ëÿÊ „UÊÃË¥–
ÿ⁄UË¥ ÃÒ‚¥Áø ÃȤÿÊ ÁøûÊË¥– ¬Ò∆¥U ∑§∂¥ ∑§Ë¥H 41H •ÕflÊ ◊ʤÊÊ⁄UË¥– ª∂¥
‚Ê¢Á«UÁflπÈ⁄UË– Á∑¢§flÊ ©U¬ˇÊfl⁄UË– flÊ›ÍUÁŸ ‚Ê¢Á«U∂¥H 42H ¡Ò‚¥ •Êê„UË¥
‚Ê¢ÁªÃ∂¥– ÃÒ‚¥Áø NUŒÿË¥ »§Êfl∂¥– Ã⁄UË ‚Ê¢ª ¬Ê¢ flÁ„U∂¥– ¬È‚Ÿ Ã¥ ◊ËH 43H
Ã⁄UË SflÊôÊÊŸ¡ÁŸÃ¥– ◊ÊÁª∂¥ ◊Ê„¥U Ã¥ÍÃ¥– ÷È∂ Áfl∂¥ ÃÊ ÿÕ¥– •‚ ∑§Ë¥
ŸÊ„UË¥H 44H „¥U ’„ÈU ¬È‚Ê¥ ∑§Ê߸– ‚Ê¢ª¥ ÃÍ¢ •Ê¬ÀÿÊ ∆UÊßZ– ∑§◊ʸ∑§◊¸ ∑§Ê¢„UË¥–
ŒπÃÊ‚ËH 45H ¬ÊÕȸ SflÊŸ¢ŒÒ∑§⁄U‚¥– Áfl⁄U∂ ∞‚Ê ÷ŒŒ‡Ê– •ÊÁáÊ∂Ê ÿáÊ¥
Á◊·¥– ¬˝‡ŸÊøÁŸH 46H ¬Íáʸ’˝rÊÔ ¡Ê∂Ê ¬ÊÕȸ– Ã⁄UË ¬È…UË∂ ‚ÊœÊflÿÊ
∑§ÊÿʸÕȸ– ◊ÿʸŒÊ üÊË∑ΧcáÊŸÊÕÈ– ©UÀ∂¢ÉÊÊ¥ ŸŒËH 47H ∞:„UflË¥ •Ê¬È∂¥ ∑§⁄UáÊ¥–
‚fl¸ôÊ ∑§Êÿ ÃÊ ŸáÊ¥– ¬⁄UË ∑§∂¥ ¬È‚áÊ¥– ÿÊÁø∂ʪ˥H 48H ∞fl¢ ∑§⁄UÊÁŸÿÊ¢
¬˝‡Ÿ– Ÿ‚Ã¥Áø •¡¸ÈŸ¬áÊ– •ÊáÊÍÁŸÿÊ¢ ¡Ê∂¥ ¬Íáʸ¬áÊ– Ã¥ ’Ê∂flË
Sflÿ¥H 49H ◊ª ˇÊË⁄UÊéœËÃ¥ ‚Ê¢Á«UÃÈ– ªªŸË¥ ¬È¢¡È ◊¢Á«UÃÈ– ÁŸfl«U ¡Ò‚Ê Ÿ
ÁŸflÁ«UÃÈ– ¬Íáʸø¢º˝ÈH 1550H ÃÒ‚Ê ’˝rÊÔ ◊Ë „¥U Áfl‚⁄U– ÃÕ ¡ªÁø ’˝rÊÔàfl¥
÷⁄U– „¥U„UË ‚Ê¢«UË Ã⁄UË Áfl⁄U– ’˝rÊÔ¬áÊ„UËH 51H ∞‚Ê ◊Ê«UÃÈ ◊Ê¢«UÃÈ ’˝rÊÔ¥– ÃÊ
ŒÈ—π¥ Œ„UÊÁøÿ ‚Ë◊– ◊Ë •¡È¸Ÿ ÿáÊ¥ ŸÊ◊¥– ©U÷Ê ∆U∂ÊH 52H ◊ª ∑§Ê¥¬ÃÊ¢
∑§⁄UÛUË¥– Œ«U¬ÍÁŸ ⁄UÊ◊Êfl›UË– ¬ÈÁ∂∑§Ê SflŒ¡›UË¥– Á¡⁄U™§ÁŸÿÊ¢H 53H
¬˝ÊáÊˇÊÊ÷¥ «UÊ∂ ÃÿÊ– •Ê¢ªÊ •Ê¢ªÁø ≈¥U∑§ÿÊ– ‚ÍÁŸ Sâ÷È øÊ›UÿÊ–
÷È∂ÊÒÁŸÿÊ¢H 54H ŸòÊÿȪțUÊøÁŸ flÊÃ¥– •ÊŸ¢ŒÊ◊ÎÃÊø¥ ÷Á⁄UÃ¥– flÊ‚¢«Uà Ã¥
◊ʪÈÃ¥– ∑§Ê…ÍUÁŸÿÊ¢H 55H ÁflÁflœÊ •ÊÒà‚ÈÄÿÊ¢øË ŒÊ≈UË– øˬ ŒÊ≈Uà „UÊÃË
∑¢§∆UË¥– Ã ∑§M§ÁŸÿÊ¢ ¬Ò∆UË– NUŒÿÊ◊Ê¡Ë¥H 56H flÊøø¥ ÁflÃÈ›UáÊ¥– ‚Ê¢flM§ÁŸ
¬˝ÊáÊ¥– •∑˝§◊Êø¥ ‡fl‚áÊ¥– ∆U™§ÁŸ ∆UÊÿË¥H 57H
•¡È¸Ÿ ©UflÊø
Ÿc≈ÔUÊ ◊Ê„U— S◊ÎÁÃ∂¸éœÊ àflà¬˝‚ÊŒÊã◊ÿÊ˘ëÿÈÖ
ÁSÕÃÊ˘ÁS◊ ªÃ‚ãŒ„U— ∑§Á⁄Ucÿ fløŸ¢ ÃflH 73H
◊ª •¡È¸Ÿ ê„UáÊ ∑§Êÿ ŒflÊ– ¬È‚ÃÊÁà •Êfl«U ◊Ê„UÊ– Ã⁄UË ÃÊ ‚∑ȧ≈È¢U’
ª∂Ê ¡Ë ∆UÊflÊ– ÉÊ™§ÁŸ •Ê¬È∂ÊH 58H ¬Ê‚Ë¥ ÿ™§ÁŸ ÁŒŸ∑§⁄¥U– «UÊ›UKÊ¥Ã¥
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 497

•Ê¢œÊ⁄¥U– ¬ÈÁ‚¡ „¥U ∑§ÊÁÿ ‚⁄U– ∑§ÊáÊ ªÊ¢flË¥H 59H ÃÒ‚Ê ÃÍ¢ üÊË∑ΧcáÊ⁄UÊÿÊ–
•Ê◊ÈÁøÿÊ «UÊ›UÿÊ¥– ªÊø⁄U „¥UÁø ∑§ÊÁÿ‚ÿÊ– Ÿ ¬È⁄U âflH 1560H fl⁄UË
∂Ê÷¥ ◊Êÿ¬Ê‚ÍŸË– Ã¥ ‚Ê¢ª‚Ë ÃÊ¥«U ÷M§ŸË– ¡¥ ∑§ÊÁÿ‚ÁŸ„UË ∑§M§ŸË– ¡ÊáÊÍ¢
ŸÿH 61H •ÊÃÊ¢ ◊Ê„U •‚ ∑§Ë¥ ŸÊ„UË¥– „¥U ∞‚¥ ¡Ë ¬È‚‚Ë ∑§Ê߸– ∑ΧÃ∑Χàÿ
¡Ê„U∂Ê¥ ¬Ê„UË¥– ÃȤÊ¬áÊ¥H 62H ªÈ¢Ã∂Ê¥ „UÊÃÊ¥ •¡È¸ŸªÈáÊ¥– ÃÊ ◊ÈÄà ¡Ê∂Ê¥
ÃȤÊ¬áÊ¥– •ÊÃÊ¢ ¬È‚áÊ¥ ‚Ê¢ªáÊ¥– ŒÊã„UË ŸÊ„UË¥H 63H ◊Ë ÃȤÊÁŸ ¬˝‚ÊŒ¥–
∂Êœ∂ÁŸ •Êà◊’Êœ¥– ◊Ê„UÊø ÃÿÊ ∑§Ê¢Œ– ŸŒËø ©U⁄UÊ¥H 64H •ÊÃÊ¢ ∑§⁄UáÊ¥
∑§Ê Ÿ ∑§⁄UáÊ¥– „¥U ¡áÊ¥ ©U∆UË ŒÈ¡¬áÊ¥– Ã¥ ÃÍ¢ flÊ¢øÍÁŸ ŸáÊ¥– ‚fl¸òÊ ªÊH 65H
ÿÁfl·ÿË¥ ◊ʤÿÊ ∆UÊÿË¥– ‚¢Œ„UÊø¥ ŸÈ⁄UÁø ∑§Ê¢„UË¥– ÁòʇÊÈhË ∑§◊¸ ¡Õ ŸÊ„UË¥– Ã¥
◊Ë ¡Ê∂Ê¥H 66H ÃȤÊÁŸ ◊¡ ◊Ë ¬ÊflÊŸË– ∑§Ã¸√ÿ ª∂¥ ÁŸ¬≈ÍUŸË– ¬⁄UË •ÊôÊÊ
ÃȤÊË flÊ¢øÊÁŸ– •ÊŸ ŸÊ„UË¥ ¬˝÷ÊH 67H ∑§Ê¢ ¡¥ ŒÎ‡ÿ ŒÎ‡ÿÊÃ¥ ŸÊ‡ÊË– ¡¥
ŒÈ¡¥ mÒÃÊÃ¥ ª˝Ê‚Ë– ¡¥ ∞∑§ ¬⁄UË ‚fl¸Œ‡ÊË¥– fl‚flË ‚ŒÊH 68H ¡ÿÊøÁŸ
‚¢’¢œ¥ ’¢œÈ Á»§≈U– ¡ÿÊÁøÿÊ •Ê‡ÊÊ •Ê‚ ÃÈ≈U– ¡¥ ÷≈U∂ ÿÊ ‚fl¸ ÷≈U–
•Ê¬áʬʢÁøH 69H Ã¥ ÃÍ¢ ªÈL§Á∂¢ª ¡Ë ◊ʤÊ¥– ¡¥ ÿ∑§∂¬áÊË¥ø¥ Áfl⁄U¡¥–
¡ÿÊ∂ʪ˥ flÊ∂Ê¢Á«U¡– •mÒÃ’ÊœÈH 1570H •Ê¬áÊÁø „UÊ™§ÁŸ ’˝rÊÔ–
‚ÊÁ⁄U¡ ∑ΧàÿÊ∑ΧàÿÊ¢ø ∑§Ê◊– ◊ª ∑§Ë¡ ∑§Ê ÁŸ—‚Ë◊– ‚flÊ ¡ÿÊøËH 71H
ª¢ªÊ Á‚¢œÈ ‚flÍ¢ ª∂Ë– ¬ÊflÃÊ¢Áø ‚◊Ⱥ˝ ¡Ê∂Ë– ÃflË¥ ÷ÄÃÊ¢ ‚∂ ÁŒœ∂Ë–
ÁŸ¡¬ŒÊøËH 72H ÃÊ ÃÍ¢ ◊ʤÊÊ ¡Ë ÁŸL§¬øÊL§– üÊË∑ΧcáÊÊ ‚√ÿ ‚Œ˜ªÈL§–
◊Ê ’˝rÊÔÃøÊ ©U¬∑§ÊL§– „UÊÁø ◊ÊŸË¥ H 73H ¡¥ ◊¡ ÃÈê„UÊ¢ •Ê«U– „UÊÃ¥
÷ŒÊø¥ ∑§flÊ«U– Ã¥ »§«UÊÁŸ ∑§∂¥ ªÊ«U– ‚flÊ‚ÈπH 74H Ã⁄UË •ÊÃÊ¢ ÃȤÊË
•ÊôÊÊ– ‚∑§›UŒflÊÁœŒfl⁄UÊôÊÊ– ∑§⁄UËŸ ŒßZ •ŸÈôÊÊ– ÷∂ÁÃÿÁfl·ÿË¥H 75H
ÿÿÊ •¡È¸ŸÊÁøÿÊ ’Ê∂Ê– ŒflÊ ŸÊø ‚Èπ¥ ÷È∂∂Ê– ê„UáÊ Áfl‡fl»§›UÊ ¡Ê∂Ê–
»§›U „UÊ ◊¡H 76H ©UáÊÁŸ ©U◊ø∂Ê ‚ÈœÊ∑§L§– ŒπÈŸË •Ê¬∂Ê ∑ȧ◊L§–
◊ÿʸŒÊ ˇÊË⁄U‚ʪL§– Áfl‚⁄UÁøŸÊH 77H ∞‚¥ ‚¢flÊŒÊÁøÿÊ ’„ÈU∂Ê¢– ∂ÇŸ
ŒÊÉÊÊ¢ÁøÿÊ¥ •Ê¢ÃÈ∂Ê– ∂ʪ∂¥ ŒπÊÁŸ ¡Ê∂Ê– ÁŸ÷¸L§ ‚¢¡ÿÊH 78H ÃáÊ¥
ê„áÊÂ ‚¥¡ÿÊ– ’ʬ ∑Χ¬ÊÁŸœË ⁄UÊflÊ– ÃÊ •Ê¬È∂Ê ◊ŸÊ÷ÊflÊ •¡È¸Ÿ¥‚Ë
∑§∂Ê H 79H ÃáÊ¥ ©Uø¢’›U∂¬áÊ¥– ‚¢¡ÿ œÎÃ⁄UÊc≈Ô˛UÊÃ¥ ê„UáÊ¥– ¡Ë ∑Ò§‚¥
’ÊŒ⁄UÊÿáÊ¥– ⁄UÁˇÊ∂Ê¥ ŒÊÉÊH 1580H •ÊÁ¡ ÃÈ◊Ã¥ •flœÊ⁄UÊ– ŸÊ„UË¥ ø◊¸øˇÊÍ„UË
498 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

‚¢‚Ê⁄UÊ– ∑§Ë¥ ôÊÊŸŒÎÁc≈ÔU√ÿfl„UÊ⁄UÊ– •ÊÁáÊ∂ÃËH 1581H •ÊÁáÊ ⁄UÕË¥Áøÿ

⁄UÊ„UÊ≈UË– ÉÊ߸ ¡Ê ÉÊÊ«UÿÊ‚Ê∆UË¥– ÃÿÊ •Êê„UÊ¢ ÿÊ ªÊc≈ÔUË– ªÊø⁄UÊ „UÊÃËH 82H
fl⁄UË ¡È¢¤ÊÊø¥ ÁŸflʸáÊ– ◊Ê¢«U∂¥ •‚ ŒÊL§áÊ– ŒÊ„UË¥ „UÊ⁄UË¥ •Ê¬áÊ– „UÊ⁄UÁ¬¡
¡Ò‚¥H 83H ÿfl…UÊ Á¡ÿ ‚Ê¢∑§«UÊ¢– ∑Ò§‚Ê •ŸÈª˝„UÊ ¬Ò¥ ªÊ…UÊ– ¡ ’˝rÊÔÊŸ¢ŒÈ
©UÉÊ«UÊ– ÷ÊªflËÂH 84H ∞‚¥ ‚¢¡ÿ ’ÊÁ∂∂Ê– ¬⁄UË Ÿ º˝fl ÿL§ ©Uª∂Ê–
ø¢º˝Á∑§⁄UáÊË¥ Á‡ÊflÃ∂Ê– ¬Ê·ÊáÊÈ ¡Ò‚ÊH 85H „U ŒπÊÁŸ ÃÿÊøË Œ‡ÊÊ– ◊ª
∑§⁄UËÁøŸÊ ‚Á⁄U‚Ê– ¬⁄UË ‚Èπ¥ ¡Ê∂Ê Á¬‚Ê– ’Ê∂ÂH 86H ÷È∂Áfl∂Ê
„U·¸flª¥H ê„UáÊÊÒÁŸ œÎÃ⁄UÊc≈Ô˛UÊ ‚Ê¢ª– ∞:„UflË¥ Ÿ√„U ÃÿÊ¡Êª¥– „¥U ∑§Ë⁄U
¡ÊáÊH 87H
‚¢¡ÿ ©UflÊø
ßàÿ„¢U flÊ‚ÈŒflSÿ ¬ÊÕ¸Sÿ ø ◊„UÊà◊Ÿ—–
‚¢flÊŒÁ◊◊◊üÊÊÒ·◊Œ˜÷Èâ ⁄UÊ◊„U·¸áÊ◊˜ÔH 74H
◊ª ê„UáÊ ¬Ò¥ ∑ȧL§⁄UÊ¡Ê– ∞‚Ê ’¥œÈ¬ÈòÊ ÃÊ ÃȤÊÊ– ’ÊÁ∂∂Ê Ã¥ •œÊˇÊ¡Ê–
ªÊ«U ¡Ê∂¥H 88H •ªÊ ¬Íflʸ¬⁄U ‚ʪ⁄U– „UÊ ŸÊ◊Ê‚ËÁø Á‚ŸÊ⁄U– ÿ⁄U •ÊÉÊfl¥
Ã¥ ŸË⁄U– ∞∑§ ¡Ò‚¥H 89H ÃÒ‚Ê üÊË∑ΧcáÊ ¬ÊÕ¸ ∞‚¥– „¥U •Ê¢ªÊÁø¬Ê‚Ë¥ ÁŒ‚–
◊ª ‚¢flʌ˥ ¡Ë Ÿ‚– ∑§Ê¢„UË¥Áø ÷ŒÈH 1590H ¬Ò¥ Œ¬¸áÊÊ„ÍUÁŸ øÊπ¥– ŒÊã„UË
„UÊÃË ‚ã◊Èπ¥– ÃÕ ÿ⁄UË¥ ÿ⁄U Œπ– •Ê¬áʬ¥ ¡Ò‚¥H 91H ÃÒ‚Ê Œfl¥‚Ë¥
¬¢«ÈU‚ÈÃÈ– •Ê¬áʬ¥ ŒflË¥ ŒπÃÈ– ¬Ê¢«Ufl¥‚Ë¥ Œπ •Ÿ¢ÃÈ– •Ê¬áʬ¥ ¬ÊÕËZH 92H
Œfl ŒflÊ ÷ÄÃÊ∂ʪ˥– Á¡ÿ ÁflflM§ÁŸ§ Œπ •Ê¢ªË¥– ÿL§ ÁÃÿø„Ë ÷ʪ˥–
ŒÊã„UË ŒπH 93H •ÊÁáÊ∑§ ∑§Ê¢„UË¥ø ŸÊ„UË¥– ê„UáÊÊÒÁŸ ∑§Á⁄UÃË ∑§Ê߸– ŒÊÉÊ
ÿ∑§¬áÊ¥ ¬Ê„UË¥– ŸÊ¢ŒÃÊÃËH 94H •ÊÃÊ¢ ÷ŒÈ ¡⁄UË ◊Ê«U– Ã⁄UË ¬˝‡ŸÊûÊ⁄U ∑§Ê¥
ÉÊ«U– ŸÊ ÷ŒÈÁø Ã⁄UË ¡Ê«U– ‚¢flÊŒ‚Èπ ∑§Ê¢H 95H ∞‚¥ ’Ê∂ÃÊ¢ ŒÈ¡¬áÊ¥–
‚¢flʌ˥ mÒà Áª›UáÊ¥– Ã¥ ∞Á∑§∂¥ ’Ê∂áÊ¥– ŒÊÉÊÊ¢ø¥ Á◊ÿÊ¢H 96H ©U≈ÍUÁŸ ŒÊã„UË
•Ê⁄U‚– flÊ«UÁfl∂ËÿÊ ‚Á⁄U‚– ∑§ÊáÊ ∑§ÊáÊÊ ¬Ê„UÊÂ– ∑§À¬Êfl¥ ¬Ê¢H 97H
∑§Ê¥ ŒË¬Ê‚ã◊Èπ–È ∆UÁfl∂ÿÊ ŒË¬∑ȧ– ∑§ÊáÊ ∑§ÊáÊÊ •ÌÕ∑ȧ– ∑§ÊáÊ ¡ÊáÊ¥H  98H
ŸÊ ŸÊ •∑§Ê¸¬È…¥U •∑ȸ§– ©UŒÿÁ∂ÿÊ •ÊÁáÊ∑ȧ– ∑§ÊáÊ ê„UáÊ ¬˝∑§Ê‡Ê∑ȧ–
¬˝∑§Ê‡ÿ ∑§fláÊH 99H „¥U ÁŸœÊ¸M¢§ ¡ÊÃÊ¢ »È§«¥U– ÁŸœÊ¸⁄UÊÁ‚ ∆U∑§ ¬«U– Ã ŒÊÉÊ
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 499

¡Ê∂ ÿfl…U– ‚¢flÊŒ¥ ‚Á⁄U‚H 1600H ¡Ë Á◊›UÃÊ¢ ŒÊã„UË ©UŒ∑¥§– ◊Ê¡Ë¥

∂fláÊ flÊM¢§ ∆UÊ∑§– ∑§Ë¥ ÃÿÊ‚Ë¥„UË ÁŸÁ◊π¥– Ã¥Áø „UÊÿH 1H ÃÒ‚ üÊË∑ΧcáÊ
•¡È¸Ÿ ŒÊã„UË– ‚¢flÊŒ∂ Ã¥ ◊ŸË¥– œÁ⁄UÃÊ¢ ◊¡„UË flÊŸË– Ã¥Áø „ÊÂH 2H ∞‚¥
ê„UáÊ ŸÊ ◊Ê≈U∑§¥ – âfl Á„U⁄UÊÁ Ÿ ‚ÊÁûfl∑§¥ – •Ê∆Ufl Ÿ∂Ê ŸáÊÊ¥ ∑§¥ – ‚¢¡ÿ¬áÊÊøÊH 3H
⁄UÊ◊Ê¢ø ¡¢fl »§⁄U∑§– âfl âfl •Ê¢ª ‚È⁄U∑§– Sâ÷ SflŒÊ¢Ã¥ Á¡¢∑§– ∞∑§∂Ê
∑¢§¬ÈH 4H •mÿÊŸ¢ŒS¬‡Ê¸– ÁŒ∆UË ⁄U‚◊ÿ ¡Ê∂Ë •‚– Ã •üÊÈ Ÿ√„UÃË ¡Ò‚¥–
º˝flàflÁøH 5H ŸáÊÊ¥ ∑§Êÿ Ÿ ◊Êÿ ¬Ê≈UË¥– ŸáÊÊ¥ ∑§Êÿ ªÈ¢»§ ∑¢§∆UË¥– flʪÕʸ
¬«Uà Á◊∆UË– ©U‚‚Ê¢ÁøÿÊH 6H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ‚ÊÁûfl∑§Ê¢ •Ê∆UÊ¢– øÊøL§ ◊Ê¢«UÃÊ¢
©U◊∆UÊ– ‚¢¡ÿÊ ¡Ê∂Ê‚ øÊ„U≈UÊ¥– ‚¢flÊŒ‚ÈπÊøÊH 7H ÃÿÊ ‚ÈπÊøË ∞‚Ë
¡ÊÃË– ¡ •Ê¬áÊÁø œ⁄UË ‡ÊÊ¢ÃË– ◊ª ¬È…UÃË Œ„US◊ÎÃË– ∂Êœ∂Ë ÃáÊ¥H 8H
√ÿÊ‚¬˝‚ÊŒÊë¿˛‰UÃflÊŸÃŒ˜ªÈsÔ◊„¢U ¬⁄U◊˜Ô–
ÿÊª¢ ÿÊª‡fl⁄UÊà∑ΧcáÊÊà‚ÊˇÊÊà∑§Õÿ× Sflÿ◊˜ÔH 75H
Ã√„UÊ¢ ’Ò‚ÃÁŸ •ÊŸ¢Œ¥– ê„UáÊ¥ ¡Ë ¡¥ ©U¬ÁŸ·Œ¥– ŸáÊÃË Ã¥ √ÿÊ‚¬˝‚ÊŒ¥–
∞Á∑§∂¥ Á◊ÿÊ¢H 9H ∞∑§ÃÊ¢Áø Ã ªÊ∆UË– ’˝rÊÔàflÊøË ¬Á«U∂Ë Á◊∆UË– ◊ËÃÍ¢¬áÊ¥‚Ë¥
‚ÎCË– Áfl⁄UÊÁŸ ª∂ËH 1610H „U •ÊÉÊflÁø ∑§Ê ÿÊª– ¡ÿÊ ∆UÊÿÊ ÿÃË
◊ʪ¸– ÃÿÊø¥ flÊÄÿ ‚fl¢ª– ∑§∂¥ ◊¡ √ÿÊ‚¥H 11H •„UÊ •¡È¸ŸÊøÁŸ Á◊·¥–
•Ê¬áʬ¥Áø ŒÈ¡¥ ∞‚¥– Ÿ≈UÊÁŸ •Ê¬áÊÿÊ ©Ug‡Ê¥– ’ÊÁ∂∂¥ ¡¥ ŒflH 12H ÃÕ
∑§Ë¥ ◊ʤÊ¥ üÊÊòÊ– ¬Ê≈UÊø¥ ¡Ê∂¥ ¡Ë ¬ÊòÊ– ∑§Êÿ flÊŸÍ¢ SflâòÊ– ‚Ê◊âÿ¸
üÊ˪ÈM§ø¥H 13H
⁄UÊ¡ã‚¢S◊Îàÿ ‚¢S◊Îàÿ ‚¢flÊŒÁ◊◊◊Œ˜÷ÈÃ◊˜Ô–
∑§‡ÊflʡȸŸÿÊ— ¬Èáÿ¢ NUcÿÊÁ◊ ø ◊È„ÈU◊ȸ„ÈU—H 76H
⁄UÊÿÊ „¥U ’Ê∂ÃÊ¢ ÁflÁS◊à „UÊÿ– ÃáÊ¥Áø ◊Ê«UÊfl∂Ê ∆UÊÿ– ⁄UàŸË¥ ∑§Ë¥
⁄UàŸÁ∑§›UÊ ÿ– ¤ÊÊ¢∑§ÊÁ›Uà ¡Ò‚ËH 14H Á„U◊fl¢ÃË¥øË¥ ‚⁄UÊfl⁄¥U– ø¢º˝ÊŒÿË¥ „UÊÃË
∑§Ê‡◊Ë⁄¥U– ◊ª ‚Íÿʸª◊Ë¥ ◊ÊÉÊÊ⁄¥U– º˝flàfl ÿH 15H ÃÒ‚Ê ‡Ê⁄UË⁄UÊÁøÿÊ S◊ÎÃË–
ÃÊ ‚¢flÊŒÈ ‚¢¡ÿ ÁøûÊË¥– œ⁄UË •ÊÁáÊ ¬È…UÃË– Ã¥Áø „UÊÿH 16H
ÃìÊ ‚¢S◊Îàÿ ‚¢S◊Îàÿ M§¬◊àÿŒ˜÷Èâ „U⁄—–
ÁflS◊ÿÊ ◊ ◊„UÊã⁄UÊ¡ãNUcÿÊÁ◊ ø ¬ÈŸ— ¬ÈŸ—H 77H
◊ª ©U∆UÊŸË ê„UáÊ ŸÎ¬Ê– üÊË„U⁄UËÁøÿÊ Áfl‡flM§¬Ê– ŒÁπ∂ÿÊ ©UªÊ ∑§Ê¢ ¬Ê¢–
500 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

•‚Ê¥ ∂Ê„U‚ËH 17H Ÿ ŒπáÊÁŸ ¡¥ ÁŒ‚– ŸÊ„UË¥¬áÊ¥Áø ¡¥ •‚– Áfl‚⁄¥U
•Ê∆Ufl Ã¥ ∑Ò§‚¥– øÈ∑§™¥§ •ÊÃÊ¢H 18H ŒπÊÁŸ ø◊à∑§ÊL§– ∑§Ë¡ ÃÊ ŸÊ„UË¥
¬Ò‚ÊL§– ◊¡„UË‚∑§≈U ◊„UʬÍL§– Ÿà •Ê„UH 19H ∞‚Ê üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ-–
‚¢flÊŒ‚¢ª◊Ë¥ SŸÊŸ– ∑§M§ÁŸ ŒÂ ÁÛUŒÊŸ– •„¢UÃø¥H 1620H ÃÕ
•‚¢fl⁄¥U •ÊŸ¢Œ¥– •∂ÊÒÁ∑§∑§„UË ∑§Ê¢„UË¥ S»È¢§Œ– üÊË∑ΧcáÊ ê„UáÊ ‚Œ˜ªŒ¥–
fl›UÊfl›UÊ¢H 21H ÿÊ •flSÕÊ¢øË ∑§Ê¢„UË¥– ∑§ÊÒ⁄UflÊ¥Ã¥ ¬⁄UË ŸÊ„UË¥– ê„UáÊÊÒÁŸ ⁄UÊÿ¥
Ã¥ ∑§Ê¢„UË¥– ∑§À¬Êfl¥ ¡¢flH 22H âfl ¡Ê∂Ê ‚Èπ∂Ê÷È– •Ê¬áʬʢ ∑§M§ÁŸ
Sflÿ¢÷È– ’ȤÊÊÁfl∂Ê •flc≈Ô¢U÷È– ‚¢¡ÿ¥ ÃáÊ¥H 23H ÃÕ ∑§ÊáÊË ÿ∑§Ë
•fl‚⁄UË– „UÊ•ÊflË Ã ∑§M§ÁŸ ŒÈ⁄UË– ⁄UÊflÊ ê„UáÊ ‚¢¡ÿÊ ¬⁄UË– ∑Ò§‡ÊË ÃȤÊË
ªÊH 24H ÃáÊ¥ ÃÍ¢Ã¥ ÿÕ¥ √ÿÊ‚¥– ’Ò‚Áfl∂¥ ∑§Ê‚ÿÊ ©Ug‡Ê¥– •¬˝‚¢ªÊ◊Ê¡Ë¥
∞‚¥– ’Ê∂‚Ë ∑§Ê߸H 25H ⁄UÊŸË¥ø¥ ⁄UÊ©›UÊ ŸÁ∂ÿÊ– ŒÊ„UË ÁŒ‡ÊÊ ◊ÊŸË
‚ÈÁŸÿÊ– ∑§Ê¢ ⁄UÊòÊË „UÊÿ ¬Ê„U∂ÿÊ– ÁŸ‡ÊÊø⁄UÊ¢H 26H ¡Ê ¡ÁÕ¢ø¥ ªÊÒ⁄Ufl ŸáÊ–
ÃÿÊÁ‚ Ã¥ Á÷¢ªÈ›UflÊáÊ¥– ê„UáÊÊÒÁŸ •¬˝‚¢ªÈ ÃáÊ¥– ê„UáÊÊflÊ ∑§Ë¥ ÃÊH 27H ◊ª
ê„UáÊ ‚Ê¢ª¥ ¬˝SÃÈÖ ©UŒÿ∂¥‚ ¡¥ ©Uà∑§Á›UÖ Ã¥ ∑§ÊáÊÊÁ‚ ’Ê ⁄U ¡ÒÖ Œ߸∂
‡ÊπË¥H 28H ∞:„UflË¥ Áfl‡Ê·¥ ’„ÈUÃ∑§– •Ê◊Èø¥ ∞‚¥ ◊ÊŸÁ‚∑§– ¡ ŒÈÿÊ¸œŸÊø
•Áœ∑§– ¬˝Ãʬ ‚ŒÊH 29H •ÊÁáÊ ÿ⁄UÊ¢øÁŸ ¬Ê«¥U– Œ›U„UË ÿÊ¢ø¥ Œ√„U«¥U–
ê„UáÊÊÒÁŸ ¡Òà »È§«¥U– •ÊáÊË∂ ŸÊ Ã¥H 1630H •Êê„UÊ¢ âfl ª◊ ∞‚¥– ◊Ê
ÃȤÊ¥ íÿÊÃË· ∑Ò§‚¥– Ã¥ ŸáÊÊ¥ ‚¢¡ÿÊ •‚– ÃÒ‚¥ ‚Ê¢ª ¬Ê¢H 31H
ÿòÊ ÿÊª‡fl⁄U— ∑ΧcáÊÊ ÿòÊ ¬ÊÕÊ¸ œŸÈœ¸⁄U—–
ÃòÊ üÊËÌfl¡ÿÊ ÷ÍÁÃœ˝¸ÈflÊ ŸËÁÃ◊¸ÁÃ◊¸◊H 78H
˙Ãà‚ÁŒÁà üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃʂͬÁŸ·à‚È ’˝rÊÔÁfllÊÿÊ¢ ÿÊª‡ÊÊSòÊ
üÊË∑ΧcáÊʡȸŸ‚¢flÊŒ ◊ÙˇÊ‚¥ãÿÊ‚ÿÊªÊ ŸÊ◊Êc≈ÔUÊŒ‡ÊÊ˘äÿÊÿ—H 18H
ÿÿÊ ’Ê∂Ê ‚¢¡ÿÊ ê„UáÊ– ¡Ë ÿ⁄Uÿ⁄UÊ¢ø¥ ◊Ë ŸáÊ¥– ¬⁄UË •ÊÿÈcÿ ÃÕ¥
Á¡áÊ¥– „¥U »È§«¥U ∑§Ë¥ ªÊH 32H ø¢º˝È ÃÕ¥ ø¢Áº˝∑§Ê– ‡Ê¢÷È ÃÕ¥ •¢Á’∑§Ê– ‚¢Ã
ÃÕ¥ Áflfl∑§Ê– •‚áÊ¥ ∑§Ë¥ ¡ËH 33H ⁄UÊflÊ ÃÕ¥ ∑§≈U∑§– ‚ÊÒ¡ãÿ ÃÕ¥
‚Êÿ⁄UË∑§– flÁã„U ÃÕ¥ ŒÊ„U∑§– ‚Ê◊âÿ¸ ∑§Ë¥H 34H ŒÿÊ ÃÕ¥ œ◊ȸ– œ◊ȸ ÃÕ¥
‚Èπʪ◊È– ‚ÈπË¥ ¬ÈL§·ÊûÊ◊È– •‚ ¡Ò‚ÊH 35H fl‚¢ÃÈ ÃÕ¥ flŸ¥– flŸ ÃÕ¥
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 501

‚È◊Ÿ¥– ‚È◊ŸË¥ ¬ÊÁ∂¢ªŸ¥– ‚Ê⁄¢UªÊ¢øË¥H 36H ªÈL§ ÃÕ ôÊÊŸ– ôÊÊŸË¥ •Êà◊Œ‡Ê¸Ÿ–
Œ‡Ê¸ŸË¥ ‚◊ʜʟ– •ÊÕË ¡Ò‚¥H 37H ÷ÊÇÿ ÃÕ Áfl∂Ê‚È– ‚Èπ ÃÕ
©UÀ∂Ê‚È– „¥U •‚Ê ÃÕ ¬˝∑§Ê‡ÊÈ– ‚Íÿ¸ ¡Õ¥H 38H ÃÒ‚¥ ‚∑§∂ ¬ÈL§·ÊÕ¸– ¡áÊ¥
SflÊ◊Ë ∑§Ê ‚ŸÊÕ– ÃÊ üÊË∑ΧcáÊ⁄UÊflÊ ¡Õ– ÃÕ ∂ˇ◊ËH 39H •ÊÁáÊ
•Ê¬∂ÁŸ ∑§Ê¢Ã¥‚Ë¥– Ã ¡ªŒ¢’Ê ¡ÿʬʂ˥– •ÁáÊ◊ÊÁŒ∑§Ë¥ ∑§Êÿ ŒÊ‚Ë–
Ÿ√„UÃË ÃÿÊÃ¥H 1640H ∑ΧcáÊ Áfl¡ÿSflM§¬ ÁŸ¡Ê¢ª¥– ÃÊ ⁄UÊÁ„U∂Ê •‚
¡áÊ¥ ÷ʪ¥– ÃÒ¥ ¡ÿÊ ∂ʪflª¥– ÃÕ¥Áø •Ê„UH 41H Áfl¡ÿÊ ŸÊ◊¥ •¡È¸Ÿ
ÁflÅÿÊÃÈ– Áfl¡ÿSflM§¬ üÊË∑ΧcáÊŸÊÕÈ– ÁüÊÿ‚Ë¥ Áfl¡ÿ ÁŸÁ‡øÃÈ– ÃÕ¥Áø
•‚H 42H ÃÿÊÁøÿ Œ‡ÊË¥ëÿÊ ¤ÊÊ«UË¥– ∑§À¬ÃM§Ã¥ „UÊ«UË– Ÿ Á¡áÊÊfl¥ ∑§Ê¢
ÿfl…UË¥– ◊Êÿ’ʬ¥ •‚ÃÊ¢H 43H Ã ¬Ê·ÊáÊ„UË •ÊÉÊfl– Áø¢ÃÊ⁄UàŸ¥ ∑§Ê¢
ŸÊ„UÊfl– ÁÃÿ ÷ÍÁ◊∑§ ∑§Ê¢ Ÿ ÿÊfl¥– ‚ÈfláʸàflH 44H ÃÿÊÁøÿÊ ªÊ¢flË¥ÁøÿÊ–
ŸŒË •◊ÎÃ¥ flÊ„UÊÁflÿÊ– Ÿfl∂ ∑§ÊÁÿ ⁄UÊÿÊ– ÁfløÊ⁄UË¥ ¬Ê¢H 45H ÃÿÊø
Á’‚Ê≈U ‡Ê錖 ‚Èπ¥ ê„UáÊÊ¥ ÿÃË flŒ– ‚Œ„U ‚Áìʌʟ¢Œ– ∑§Ê¢ Ÿ √„Êfl
ÃH 46H ¬Ò¥ SflªÊ¸¬flª¸ ŒÊã„UË– ßÿ¥ ¬Œ¥ ¡ÿÊ •œËŸË¥– ÃÊ üÊË∑ΧcáÊ ’ʬ
¡ŸŸË– ∑§◊›UÊ ¡ÿÊH 47H ê„UáÊÊÒÁŸ Á¡ÿÊ ’Ê„UË¥ ©U÷Ê– ÃÊ ∂ˇ◊ËÿøÊ
flÀ∂÷Ê– ÃÕ¥ ‚fl¸Á‚hË Sflÿ¢÷Ê– ÿ⁄U ◊Ë ŸáÊ¥H 48H •ÊÁáÊ ‚◊Ⱥ˝ÊøÊ
◊ÉÊÈ– ©U¬ÿÊª¥ ÃÿÊ„ÍUÁŸ øÊ¢ªÈ– ÃÒ‚Ê ¬ÊÕËZ •ÊÁ¡ ∂ʪȖ •Ê„U ÃÿH 49H
∑§Ÿ∑§àflŒËˇÊʪÈM§– ∂Ê„UÊ ¬Á⁄U‚È „UÊÿ ∑§ËM§– ¬⁄UË ¡ªÊ ¬ÊÁ‚ÃÊ √ÿfl„UÊM§§–
Ã¥Áø ¡ÊáÊ¥H 1650H ÿÕ ªÈL§àflÊ ÿÂ ©UáÊ¥– ∞‚¥ ¤ÊáÊ¥ ∑§Êá„UË ê„UáÊ–
flÁã„U ¬˝∑§Ê‡Ê ŒË¬¬áÊ¥– ¬˝∑§Ê‡ÊË •Ê¬È∂ÊH 51H ÃÒ‚Ê ŒflÊÁøÿÊ ‡ÊÄÃË–
¬ÊÕȸ ŒflÊ‚ËÁø ’„ÈUÃË– ¬⁄UË ◊ÊŸ ßÿ SÃÈÃË– ªÊÒ⁄Ufl •‚H 52H •ÊÁáÊ ¬ÈòÊ¥
◊Ë ‚fl¸ªÈáÊË¥– Á¡áÊÊflÊ „U ’Ê¬Ê Á‡Ê⁄UÊáÊË– Ã⁄UË Ã ‡ÊÊ昧ª¸¬ÊáÊË– »§›UÊ
•Ê∂ËH 53H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ∞‚Ê ŸÎ¬Ê– ¬ÊÕȸ ¡Ê∂Ê‚ ∑ΧcáÊ∑Χ¬Ê– ÃÊ ¡ÿÊ∑§«U
‚ÊˇÊ¬Ê– ⁄UËÁà •Ê„UH 54H ÃÊÁø ªÊ Áfl¡ÿÊÁ‚ ∆UÊflÊ– ÿÕ ÃÈ¡ ∑§ÊáÊ
‚¢Œ„UÊ– ÃÕ Ÿ ÿ Ã⁄UË flÊflÊ– Áfl¡ÿÊÁø „UÊÿH 55H ê„UáÊÊÒÁŸ ¡Õ üÊË
ÃÕ üÊË◊¢ÃÈ– ¡Õ ÃÊ ¬¢«ÍøÊ ‚ÈÃÈ– ÃÕ Áfl¡ÿ ‚◊SÃÈ– •èÿÈŒÿÊ
502 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÃÕH 56H ¡⁄UË √ÿÊ‚ÊøÁŸ ‚Êø¥– Áœ⁄U (◊ÊŸË) ◊Ÿ ÃÈ◊ø¥– Ã⁄UË ÿÊ

’Ê∂Êø¥– œ˝ÈflÁø ◊ÊŸÊH 57H ¡Õ ÃÊ üÊËflÀ∂÷È– ¡Õ ÷ÄÃ∑§Œ¢’È– ÃÕ
‚Èπ •ÊÁáÊ ∂Ê÷È– ◊¢ª›UÊøÊH 58H ÿÊ ’Ê∂Ê •ÊŸ „UÊÿ– Ã⁄UË √ÿÊ‚ÊøÊ
•¢∑ȧ Ÿ flÊ„¥U– ∞‚¥ ªÊ¡ÊÁŸ ’Ê„¥U– ©UÁ÷∂Ë¥ ÃáÊ¥H 59H ∞fl¥ ÷Ê⁄UÃÊøÊ
•ÊflÊ¢∑§Ê– •ÊáÊÍÁŸ ‡∂Ê∑§Ê ÿ∑§Ê– ‚¢¡ÿ¥ ∑ȧL§ŸÊÿ∑§Ê– ŒËœ∂Ê „UÊÃË¥H 1660H
¡Ò‚Ê ŸáÊÊ¥ ∑§fl…UÊ flã„UË– ¬⁄UË ªÈáÊʪ˝Ë¥ ∆U™§ŸË– •ÊÁáÊ¡ ‚ÍÿʸøË „UÊŸË–
ÁŸSÃ⁄UÊflÿÊH 61H ÃÒ‚¥ ‡Ê錒˝rÊÔ •Ÿ¢Ã– ¡Ê∂ ‚flÊ∂ˇÊ ÷Ê⁄UÖ ÷Ê⁄UÃÊø¥
‡ÊÃ¥ ‚ÊÖ ‚fl¸Sfl ªËÃÊH 62H ÃÿÊ„UË ‚ÊÃÊ¢ ‡ÊÃÊ¢øÊ– ßàÿÕȸ „UÊ ‡∂Ê∑§
‡Ê·Ë¥øÊ– √ÿÊ‚Á‡Êcÿ ‚¢¡ÿÊøÊ– ¬ÍáÊÊ¸Œ˜ªÊL§ ¡ÊH 63H ÿáÊ¥ ÿ∑¥§Áø
‡∂Ê∑¥§– ⁄UÊ„U ÃáÊ¥ •‚∑¥§– •ÁfllÊ¡ÊÃÊø¥ ÁŸ∑¥§– Á¡¢Ã∂¥ „UÊÿH 64H ∞‚
‡∂Ê∑§ ‡ÊÃ¥ ‚ÊÖ ªËÃøË¥ ¬Œ¥ •Ê¢ª¥ flÊ„UÖ ¬l¥ ê„UáÊÊ ∑§Ë¥ ¬⁄U◊Ê◊ÎÖ
ªËÃÊ∑§Ê‡ÊË¥ø¥H 65H ∑§Ë¥ •Êà◊⁄UÊ¡ÊÁøÿ ‚÷– ªËÃ flÊ«Ufl∂ „ πÊ¢’– ◊¡
‡∂Ê∑§ ¬˝ÁÃ÷– ∞‚ ÿÃH 66H ∑§Ë¥ ªËÃÊ „U ‚åÇÊÃË– ◊¢òʬ˝ÁìÊl
÷ªflÃË– ◊Ê„U◊Á„U·Ê ◊ÈÄÃË– •ÊŸ¢Œ∂Ë •‚H 67H ê„UáÊÊÒÁŸ ◊Ÿ¥ ∑§Êÿ¥
flÊøÊ– ¡Ê ‚fl∑ȧ „UÊß ∂ ¸ ßÿøÊ– ÃÊ SflÊŸ¢Œ‚Ê◊˝ÊÖÿÊøÊ– ø∑˝§flÃ˸ ∑§⁄UËH 68H
∑§Ë¥ •ÁfllÊÁÃÁ◊⁄U⁄UÊπ¥– ‡∂Ê∑§ ‚ÍÿʸÃ¥ ¬Ò¡Ê Á¡¢∑§– ∞‚ ¬˝∑§ÊÁ‡Ê∂ ªËÃÊÁ◊·¥–
⁄UÊÿ¥ üÊË∑ΧcáÊ¥H 69H ∑§Ë¥ ‡∂Ê∑§ÊˇÊ⁄Uº˝ÊˇÊ∂ÃÊ– ◊Ê¢«Ufl ¡Ê∂Ë •Ê„U ªËÃÊ–
‚¢‚Ê⁄U¬ÕüÊÊ¢ÃÊ– Áfl‚¢flÊflÿÊH 1670H ∑§Ë¥ ‚÷ÊÇÿ‚¢ÃË¥ ÷˝◊⁄UË¥– ∑§∂ Ã
‡∂Ê∑§∑§À„UÊ⁄UË¥– üÊË∑ΧcáÊÊÅÿ‚⁄UÊfl⁄UË¥– ‚ÊÁ‚ãŸ∂Ë „UH 71H ∑§Ë¥ ‡∂Ê∑§
Ÿ√„UÃË •ÊŸ– ª◊ ªËÃø¥ ◊Á„U◊ÊŸ– flÊπÊÁáÊÃ ’¢ÁŒ¡Ÿ– ©UŒ¢«U ¡Ò‚H 72H
∑§Ë¥ ‡∂Ê∑§Ê¥ÁøÿÊ •ÊflÊ⁄UÊ– ‚Êà ‡ÊÃ¥ ∑§M§ÁŸ ‚¢ÈŒ⁄UÊ– ‚flʸª◊ ªËÃʬÈ⁄UÊ–
fl‚Ê¥ •Ê∂H 73H ∑§Ë¥ ÁŸ¡∑§Ê¢ÃÊ •Êà◊ÿÊ– •Êfl«UË ªËÃÊ Á◊›UÊflÿÊ–
‡∂Ê∑§ Ÿ√„UÃË ’ÊsÔÊ– ¬‚L§ ∑§Ê ¡ÊH 74H ∑§Ë¥ ªËÃÊ∑§◊›UË¥ø ÷΢ª– ∑§Ë¥
„U ªËÃʂʪ⁄UÃ⁄U¢ª– ∑§Ë¥ „U⁄UËø ÃÈ⁄¢Uª– ªËÃÊ⁄UÕË¥øH 75H ∑§Ë¥ ‡∂Ê∑§
‚fl¸ÃËÕ¸ ‚¢ÉÊÊÃÈ– •Ê∂Ê üÊ˪ËÃª¢ª•Ê¢ÃÈ– ¡ •¡È¸Ÿ Ÿ⁄UÁ‚¢„USÕÈ– ¡Ê∂Ê
ê„UáÊÊÒÁŸH 76H ∑§Ë¥ ŸÊ„U „U ‡∂Ê∑§üÊáÊË– •Áø¢àÿÁøûÊÁø¢ÃÊ◊áÊË–
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 503

∑§Ë¥ ÁŸÌfl∑§À¬Ê¢ ∂ÊfláÊË– ∑§À¬ÃM¢§øËH 77H ∞Á‚ÿÊ ‡ÊÃ¥ ‚Êà ‡∂Ê∑§Ê¢–

¬Á⁄U •Êª›UÊ ÿ∑§ÿ∑§Ê– •ÊÃÊ¢ ∑§ÊáÊ flªÁ›U∑§Ê– flÊŸÊflÊ ¬Ê¢H 78H ÃÊã„UË
•ÊÁáÊ ¬Ê⁄U∆UË– ßÿÊ ∑§Ê◊œŸÍÃ¥ ÁŒ∆UË– ‚ÍÁŸ ¡ÒÁ‚ÿÊ ªÊ∆UË– ∑§Ë¡ÃË
ŸÊH 79H ŒË¬Ê •ÊÁª∂È ◊ÊÁª∂È– ‚Íÿȸ œÊ∑ȧ≈UÊ fl«UË∂È– •◊ÎÃÁ‚¢œÈ πÊ∂È–
©UÕ›ÈU ∑§Êÿ‚ÊH 1680H ÃÒ‚ ¬Á„U∂ ‚⁄UÃ– ‡∂Ê∑§ Ÿ ê„UáÊÊfl ªËÃ– ¡ÈŸË¥
ŸflË¥ ¬ÊÁ⁄U¡ÊÃ¥– •Ê„UÊÃË ∑§Ê߸H 81H •ÊÁáÊ ‡∂Ê∑§Ê ¬Ê«ÈU ŸÊ„UË¥– „¥U ∑§Ë⁄U
‚◊Õȸ ∑§Ê߸– ÿÕ flÊëÿ flÊø∑§„UË– ÷ÊªÈ Ÿ œ⁄UËH 82H ¡ ßÿ ‡ÊÊSòÊË¥
ÿ∑ȧ– üÊË∑ΧcáÊÁø flÊëÿ flÊø∑ȧ– „¥U ¬˝Á‚h ¡ÊáÊ ∂Ê∑ȧ– ÷∂ÃÊ„UËH 83H
ÿÕ¥ •ÕZ Ã¥Áø ¬Ê∆¥U– ¡Ê«U ÿfl…UÁŸ äÊ≈¥U– flÊëÿflÊø∑§ ÿ∑§fl≈¥U– ‚ÊÁœÃ¥
‡ÊÊSòÊH 84H ê„UáÊÊÒÁŸ ◊¡ ∑§Ê¢„UË¥– ‚◊Õ¸ŸË¥ •ÊÃÊ¢ Áfl·ÿ ŸÊ„UË¥– ªËÃÊ
¡ÊáÊÊ „U flÊæ˜U◊ÔUÿË– üÊË◊ÍÌà ¬˝÷ÍøËH 85H ‡ÊÊSòÊ flÊëÿ¥ •ÕZ »§›U– ◊ª
•Ê¬áÊ ◊Êfl›U– ÃÒ‚¥ Ÿ√„U „¥U ‚ª›¥U– ¬⁄U’˝rÊÔÁøH 86H ∑Ò§‚Ê Áfl‡flÊÁøÿÊ
∑Χ¬Ê– ∑§M§ÁŸ ◊„UÊŸ¢Œ ‚Ê¬Ê– •¡È¸Ÿ√ÿÊ¡¥ M§¬Ê– •ÊÁáÊ∂Ê Œfl¥H 87H
ø∑§Ê⁄UÊøÁŸ ÁŸÁ◊ûÊ¥– ÁÃã„UË ÷ÈflŸ¥ ‚¢ÃåÃ¥– ÁŸflÁfl∂Ë¥ ∑§›UÊfl¢Ã¥– ø¢º˝¥
¡flË¥H 88H ∑§Ê¢ ªÊÒÃ◊ÊøÁŸ Á◊·¥– ∑§Á›U∑§Ê›UÖflÁ⁄UÃÊg‡Ê¥– ¬ÊÁáÊ…UÊ›ÈU
Áª⁄UˇÊ¥– ª¢ªøÊ ∑§∂ÊH 89H ÃÒ‚¥ ªËÃø¥ „¥U ŒÈ÷Ã¥– flà‚ ∑§M§ÁŸ ¬ÊÕʸÃ¥–
ŒÈ÷ËŸ∂Ë ¡ªÊ¬È⁄UÃ¥– üÊË∑ΧcáÊ ªÊÿH 1690H ÿÕ¥ ¡Ëfl¥ ¡⁄UË ŸÊ„UÊ∂– Ã⁄UË
„¥UÁø ∑§Ë⁄U „UÊ•Ê∂– ŸÊÃ⁄UË ¬Ê∆UÁ◊·¥ Áâ’Ê∂– ¡Ë÷Áø ¡⁄UËH 91H Ã⁄UË ∂Ê„U
∞∑§ •¢‡Ê¥– ¤Êª≈UÁ∂ÿÊ ¬Á⁄U‚¥– ÿ⁄UË∑§«U •¬Ò‚¥– ‚Èfláʸ „UÊÿH 92H ÃÒ‚Ë
¬Ê∆UÊøË Ã flÊ≈UË– ‡∂Ê∑§¬ÊŒ ∂ÊflÊ ŸÊ ¡¢fl flÊ∆UË¥– âfl ’˝rÊÔÃøË ¬Èc≈ÔUË–
ÿ߸∂ •Ê¢ªÊH 93H ŸÊ ÿáÊ¥‚Ë¥ ◊ÈπU flÊ¢∑§«¥U– ∑§M§ÁŸ ∆UÊ∑§Ê∂ ∑§ÊŸfl«¥U–
Ã⁄UË ∑§ÊŸË¥„UË ÉÊÃÊ¢ ¬«U– ÃÁø ∂πH 94H ¡ „U üÊfláÊ¥ ¬Ê∆¥U •ÕZ– ªËÃÊ
ŸŒË ◊ÊˇÊÊ•Ê⁄UÊÒÃ¥– ¡Ò‚Ê ‚◊Õ¸È ŒÊÃÊ ∑§ÊáÊÊÃ¥– ŸÊÁSà Ÿ ê„UáÊH 95H
ê„UáÊÊÒÁŸ ¡ÊáÊÃÿÊ ‚flÊ– ªËÃÊÁø ÿ∑§Ë ‚flÊ– ∑§Êÿ ∑§⁄UÊ∂ •ÊÉÊflÊ¢– ‡ÊÊSòÊË¥
ÿ⁄UË¥H 96H •ÊÁáÊ ∑ΧcáÊʡȸŸË¥ ◊Ê∑§›UË– ªÊ∆UË øÊflÁ›U∂Ë ¡ ÁŸ⁄UÊ›UË¥– Ã
üÊË√ÿÊ‚¥ ∑§∂Ë ∑§⁄UÛUË¥– ÉÊflÊ¥ ÿ ∞‚ËH 97H ’Ê›U∑§ÊÃ¥ flÊ⁄U‚¥– ◊Êÿ ¡Ò¥
504 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

¡fl™¢§ ’Ò‚– ÃÒ¥ ÃÿÊ ∆UÊ∑§ÃË ÃÒ‚– ÉÊÊ¢‚ ∑§⁄UËH 98H ∑§Ê¢ •»§Ê≈UÊ ‚◊Ë⁄UáÊÊ–
•Ê¬ÒÃ¥¬áÊ ‡ÊÊ„UÊáÊÊ– ∑§∂¥ ¡Ò‚¥ Áfl¢¡áÊÊ– ÁŸ◊¸ÍÁŸÿÊ¢H 99H ÃÒ‚¥ ‡Ê錥 ¡¥
Ÿ ∂÷– Ã¥ ÉÊ«ÍÁŸÿÊ¢ •ŸÈCÈ÷¥– SòÊˇÊͺ˝ÊÁŒ ¬˝ÁÃ÷– ‚Ê◊ÊÁfl∂¥H 1700H
SflÊÃËøÁŸ ¬ÊÁáÊÿ¥– Ÿ „UÊÃË ¡⁄UË ◊ÊÁÃÿ¥– Ã⁄UË •¢ªË¥ ‚È¢Œ⁄UÊ¥Áøÿ– ∑§Ê ‡ÊÊ÷ÃË¥
ÁÃÿ¥H 1H ŸÊŒÈ flÊlÊ Ÿ ÿÃÊ¢– Ã⁄UË ∑§Ê¢ ªÊøL§ „UÊÃÊ– »È§∂¥ Ÿ „UÊÃÊ¢ ÉÊ¬ÃÊ–
•Ê◊ÊŒÈ ∑§flË¥H 2H ªÊ«UË¥ Ÿ „UÊÃË¥ ¬ÄflÊãŸ¥– Ã⁄UË ∑§Ê¢ »§ÊflÃË ⁄U‚Ÿ¥–
Œ¬¸áÊÊflËáÊ ŸÿŸ¥– ŸÿŸÈ ∑§Ê¥ ÁŒ‚H 3H º˝c≈ÔUÊ üÊ˪ÈL§◊ÍÃ˸– Ÿ Á⁄UªÃÊ
ŒÎ‡ÿ¬¢ÕË¥– Ã⁄UË ∑§Ê¥ sÔÊ ©U¬ÊSÃË– •Ê∑§›UÃÊ ÃÊH 4H ÃÒ‚¥ flSÃÈ ¡¥
•‚¢ÅÿÊÖ ÃÿÊ ‚¢ÅÿÊ ‡ÊÃ¥ ‚ÊÖ Ÿ „UÊÃË Ã⁄UË ∑§ÊáÊÊ ÿÕ– »§ÊflÊ¥
‡Ê∑§Ã¥H 5H ◊ÉÊ Á‚¢œÍø¥ ¬ÊáÊË flÊ„U– Ã⁄UË ¡ª ÃÿÊÃ¥Áø ¬Ê„U– ∑§Ê¢ ¡¥ ©U◊¬
Ã¥ ŸÊ„U– ∆UÊ∑§Ã¥ ∑§Êá„UÊH 6H •ÊÁáÊ flÊøÊ ¡¥ Ÿ ¬fl– Ã¥ „U ‡∂Ê∑§ Ÿ „UÊÃ
’⁄Ufl– Ã⁄UË ∑§ÊŸ¥ ◊Èπ¥ »§Êfl– ∞‚¥ ∑§Ê¢ „UÊÃ¥H 7H ê„UáÊÊÒÁŸ üÊË√ÿÊ‚ÊøÊ „UÊ
ÕÊL§– Áfl‡flÊ ¡Ê∂Ê ©U¬∑§ÊL§– ¡ üÊË∑ΧcáÊ©UÄÃË •Ê∑§ÊL§– ª¢̋ÕÊøÊ ∑§∂ÊH 8H
•ÊÁáÊ ÃÊÁø „UÊ ◊Ë •ÊÃÊ¢– üÊË√ÿÊ‚ÊøË¥ ¬Œ¥ ¬Ê„UÃÊ¢ ¬Ê„UÃÊ¢– •ÊÁáÊ∂Ê
üÊfláʬÕÊ– ◊:„UÊÁ∆UÿÊH 9H √ÿÊ‚ÊÁŒ∑§Ê¢ø ©Uã◊π– ⁄UÊ„UÊ≈UÃË ¡Õ ‚ʇʢ∑§–
ÃÕ ◊Ë„UË ⁄¢U∑§ ÿ∑§– flÊøÊ›UË ∑§⁄UË¥H 10H ¬⁄UË ªËÃÊ ß¸‡flL§ ÷Ê›UÊ– ∂
√ÿÊ‚ÊÁÄÃ∑ȧ‚È◊◊Ê›UÊ– Ã⁄UË ◊ÊÁ¤ÊÿÊ ŒÍflʸŒ›UÊ– ŸÊ Ÿ ê„UáÊ ∑§Ë¥H 11H
•ÊÁáÊ ˇÊË⁄UÁ‚¢œÍÁøÿÊ Ã≈UÊ– ¬ÊÁáÊÿÊ ÿÃË ª¡ÉÊ≈UÊ– ÃÕ ∑§Êÿ ◊È⁄U∑ȧ≈UÊ–
flÊÁ⁄U¡Ã •‚H 12H ¬Ê¢π »È§≈U ¬Ê¥ÁπM¢§– ŸÈ«U Ã⁄UË Ÿ÷Ë¥ø ÁSÕM§– ªªŸ
•Ê∑˝§◊Ë ‚àflM§– ÃÊ ªL§«U„UË ÃÕH 13H ⁄UÊ¡„¢U‚Êø¥ øÊ∂áÊ¥– ÷ÍÛUË¥
¡ÊÁ∂ÿÊ ‡ÊÊ„UÊáÊ¥– •ÊÁáÊ∑¥§ ∑§Êÿ ∑§ÊáÊ¥– øÊ∂Êfl¥ÁøŸÊH 14H ¡Ë •Ê¬È∂ÁŸ
•fl∑§Ê‡Ê¥– •ªÊœ ¡›U ÉÊ¬ ∑§∂‡Ê¥– øÈ›UË¥ øÍ›U¬áÊÊ ∞‚¥– ÷M§ÁŸ Ÿ
ÁŸÉÊH 15H ÁŒfl≈UËëÿÊ •Ê¢ªË¥ ÕÊ⁄UË– Ã⁄UË Ã ’„ÈU Ã¡ œ⁄UË– flÊÃË •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ
¬⁄UË– •ÊáÊËø ∑§Ë¥ ŸÊH 16H ¡Ë ‚◊Ⱥ˝ÊøÁŸ ¬Ò‚¥– ‚◊Ⱥ˝Ë¥ •Ê∑§Ê‡Ê •Ê÷Ê‚–
ÁÕÀ∂⁄UË¥ ÁÕÀ∂⁄UÊ∞‚¥– Á’¢’Áø ¬Ò¥H 17H ÃflË¥ √ÿÊ‚ÊÁŒ∑§ ◊„UÊ◊ÃË– flÊfl⁄UÊ¥
ÿÃË ßÿ ª˝¢ÕË¥– ◊Ê •Êê„UË ∆UÊ∑§Ê¥ „U ÿÈÄÃË– Ÿ Á◊›U ∑§Ë⁄UH 18H
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 505

Á¡ÿ ‚ʪ⁄UË¥ ¡›Uø⁄¥U– ‚¢ø⁄UÃË ◊¢Œ⁄UÊ∑§Ê⁄¥U– ÃÕ ŒπÊÁŸ ‡Ê»§⁄¥U ÿ⁄¥– ¬Ê„UÊ¥
Ÿ ∂Ê„UÃËH 19H •L§áÊ •Ê¢ªÊ¡flÁ›U∑§– ê„UáÊÊÒÁŸ ‚ÍÿʸÃ¥ Œπ– ◊Ê
÷ÍÛUË¥øË Ÿ Œπ– ◊È¢ªË ∑§Ê߸H 1720H ÿÊ∂ʪ˥ •Êê„UÊ¢ ¬˝Ê∑ΧÃÊ¢– ŒÁ‡Ê∑§Ê⁄¥U
’¢œ¥ ªËÃÊ– ê„UáÊáÊ¥ „¥U •ŸÈÁøÃÊ– ∑§Ê⁄UáÊ ŸÊ„UH 21H •ÊÁáÊ ’Ê¬È ¬È…UÊ¢
¡Êÿ– Ã ÉÊà ¬Ê©U∂ÊøË ‚Êÿ– ’Ê›U ÿ Ã⁄UË Ÿ ∂Ê„U– ¬ÊflÊ¥ ∑§ÊÿËH 22H
ÃÒ‚Ê √ÿÊ‚ÊøÊ ◊ʪÊflÊ ÉÊÃÈ– ÷Êcÿ∑§Ê⁄UÊÃ¥ flÊ≈U ¬È‚ÃÈ– •ÿÊÇÿ„UË ◊Ë Ÿ
¬flÃÈ– ∑¥§ ¡Ê߸ŸH 23H •ÊÁáÊ ¬ÎâflË ¡ÿÊÁøÿÊ ˇÊ◊Ê– ŸÈ’ª SÕÊfl⁄U¡¢ª◊Ê–
¡ÿÊøÁŸ •◊ÎÃ¥ ø¢º˝◊Ê– ÁŸflflË ¡ªH 24H ¡ÿÊø¥ •Ê¢Áª∑§ •Á‚∑¥§– Ã¡
∂Ê„UÊÁŸ •∑Z§– •Ê¢œÊ⁄UÊø¥ ‚ÊflÊß∑¥§– ∂ÊÁ≈U¡Ã •Ê„UH 25H ‚◊Ⱥ˝Ê ¡ÿÊø¥
ÃÊÿ– ÃÊÿÊ ¡ÿÊø¥ ◊ÊœÈÿ¸– ◊ÊœÈÿʸ ‚ÊÒ¥Œÿ¸– ¡ÿÊøÁŸH 26H ¬flŸÊ
¡ÿÊø¥ ’›U– •Ê∑§Ê‡Ê ¡áÊ¥ ¬ÉÊ›U– ôÊÊŸ ¡áÊ¥ ©Uíífl›U– ø∑˝§flÃ˸H 27H
flŒ ¡áÊ¥ ‚È÷Ê·– ‚Èπ ¡áÊ¥ ‚ÊÀ∂Ê‚– „¥U •‚Ê M§¬‚– Áfl‡fl ¡áÊ¥H 28H
ÃÊ ‚flÊ¸¬∑§Ê⁄UË ‚◊Õȸ– ‚Œ˜ªÈL§ üÊËÁŸflÎÁûÊŸÊÕÈ– ⁄UÊ„UÊ≈Uà •‚ ◊¡„UË•Ê¢ÃÈ–
Á⁄UÉÊÊÁŸÿÊ¢H 29H •ÊÃÊ¢ •ÊÿÃË ªËÃÊ ¡ªË¥– ◊Ë ‚Ê¢ª¥ ◊:„UÊÁ∆UÿÊ ÷¢ªË¥– ÿÕ
∑¥§ ÁflS◊ÿÊ∂ʪ˥– ∆UÊflÊ •Ê„UH 1730H üÊ˪ÈM§øÁŸ ŸÊ¢fl¥ ◊ÊÃË– «UÊ¥ª⁄UË¥
¡ÿʬʂ˥ „UÊÃË– ÃáÊ¥ ∑§ÊÁ›Uÿ¥ ÁòÊ¡ªÃË¥– ÿ∑§flŒ ∑§∂ËH 31H ø¢ŒŸ¥
flœ∂Ë¥ ¤ÊÊ«¥U– ¡Ê∂Ë¥ ø¢ŒŸÊøÁŸ ¬Ê«¥U– flÁ‚c∆Ô¥U ◊ÊÁŸ∂Ë ∑§Ë¥ ÷Ê¢«¥U– ÷ÊŸÍ‚Ë¥
‡ÊÊ≈UËH 32H ◊Ê ◊Ë Ã¥fl ÁøûÊÊÁÕ∂Ê– •ÊÁáÊ üÊ˪ÈL§ ∞‚Ê ŒÊŒÈ∂Ê– ¡Ê
ÁŒ∆UËflÁŸ •Ê¬È∂Ê– ’Ò‚flË ¬ŒË¥H 33H •ÊœË¥Áø ŒπáÊË ÁŒ∆UË– fl⁄UË ‚Íÿ¸
¬È⁄UflË ¬Ê∆UË– ÃÒ¥ Ÿ ÁŒ‚ ∞‚Ë ªÊ∆UË– ∑¥§„UË •Ê„UH 34H ê„UáÊÊÒÁŸ ◊ʤÊ ÁŸàÿ
Ÿfl– ‡flÊ‚ÊëJÔUÊ‚„UË ¬˝’¢œ „UÊ•Êfl– üÊ˪ÈL§∑Χ¬Ê ∑§Êÿ ŸÊ„U– ôÊÊŸŒflÊ
ê„UáÊH 35H ÿÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ Á◊ÿÊ¢– üÊ˪ËÃÊÕ¸È ◊:„UÊÁ∆UÿÊ– ∑§∂Ê ∂Ê∑§Ê¢ ÿÿÊ–
ÁŒ∆UËøÊ Áfl·ÊH 36H ¬⁄UË ◊:„UÊ∆U ’Ê∂ ⁄¢Uª¥– ∑§flÁ›UÃÊ¢ ¬Ò¥ ªËÃÊ¢ª¥– ÃÒ¥
ªÊÃÿÊøÁŸ ¬Ê¢ª¥– ÿ∑§Ê…UÃÊ¥ ŸÊ„UH 37H ê„UáÊÊÒÁŸ ªËÃÊ ªÊflÊ¥ ê„UáÊ– ÃÒ¥
ªÊÁáÊfl¥ „UÊÃË ∂áÊ¥– ŸÊ ◊Ê∑§›U Ã⁄UË ©UáÊ¥– ªËÃÊ„UË •ÊÁáÊÃH 38H ‚¢ÈŒ⁄U
•Ê¢ªË¥ ∂áÊ¥ Ÿ ‚Íÿ– ÃÒ¥ ÃÊ ◊Ê∑§›UÊ o΢ªÊL§ „UÊÿ– ŸÊ ∂ß∂¥ Ã⁄UË •Ê„U–
506 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

ÃÒ‚¥ ∑¥§ ©UÁøÃH 39H ∑§Ê¢ ◊ÊÁÃÿÊ¢øË ¡Ò‚Ë ¡ÊÃË– ‚ÊŸÿÊ„UË ◊ÊŸ ŒÃË–
ŸÊÃ⁄UË ◊ÊŸflÃË– •¢ª¥Áø ‚«UË¥H 1740H ŸÊ ŸÊ ªÈ¢Á»§∂Ë¥ ∑§Ê¢ ◊Ê∑§›UË¥–
©UáÊË¥ Ÿ „UÊÃË ¬Á⁄U◊›UË¥– fl‚¢Ãʪ◊Ë¥øË¥ flÊ≈UÊ›UË¥– ◊Êª⁄UË¥ ¡Ò‚Ë¥H 41H ÃÒ‚Ê
ªÊÁáÊflÃ¥ Á◊⁄UflË– ªËÃflËáÊ„UË ⁄¢UªÈ ŒÊflË– ÃÊ ∂Ê÷ÊøÊ ¬˝’¢œÈ •Ê¥flË¥– ∑§∂Ê
Á◊ÿÊ¢H 42H ÃáÊ¥ •Ê’Ê∂‚È’Êœ¥– •ÊflËÿøÁŸ ¬˝’¢œ¥– ’˝rÊÔ⁄U‚‚ÈSflÊŒ¥–
•ˇÊ⁄¥U ªÈ¢ÁÕ∂Ë¥ H 43H •ÊÃÊ¢ ø¢ŒŸÊëÿÊ ÃL§fl⁄UË¥– ¬Á⁄U◊›UÊ∂ʪ˥ »È§∂fl⁄UË–
¬ÊL§πáÊ¥ Á¡ÿʬ⁄UË– ∂ʪŸÊ ∑§Ë¥H 44H ÃÒ‚Ê ¬˝’¢œÈ „UÊ üÊfláÊË¥– ∂ʪÃπ¥flÊ
‚◊ÊÁœ •ÊáÊË– ∞Á∑§Á∂ÿÊ„UË flÊπÊáÊË– ∑§Êÿ √ÿ‚Ÿ Ÿ ∂flËH 45H ¬Ê∆U
∑§Á⁄UÃÊ¢ √ÿÊ¡¥– ¬Ê¢Á«Uàÿ¥ ÿÃË fl·¡– ÃÒ¥ •◊ÎÃÊÃ¥ ŸÁáÊ¡– »§ÊflÁ∂ÿÊH 46H
ÃÒ‚¥ÁŸ •ÊßÃ¬áÊ¥– ∑§Áflàfl ¡Ê∂¥ „¥U ©U¬áÊ¥– ◊ŸŸ ÁŸÁŒäÿÊ‚ üÊfláÊ¥– Á¡¢ÁÃ∂¥
•ÊÃÊ¢H 47H „U SflÊŸ¢Œ÷ÊªÊøË ‚∂– ÷∂ÃÿÊ‚ËÁø Œ߸∂– ‚flZÁº˝ÿÊ¢
¬Ê·flË∂– üÊfláÊÊ∑§⁄UflË¥H 48H ø¢º˝ÊÃ¥ •Ê¢ªfláÊ¥– ÷ÊªÍÁŸ ø∑§Ê⁄U ‡ÊÊ„UÊáÊ–
¬⁄UË »§Êfl ¡Ò‚¥ øÊ¢ÁŒáÊ¥– ÷∂ÃÿÊ„UËH 49H ÃÒ‚¥ •äÿÊà◊‡ÊÊSòÊË¥ Áÿÿ–
•¢Ã⁄¢UªÁø •Áœ∑§ÊÁ⁄Uÿ– ¬⁄UË ∂Ê∑ȧ flÊ∑˜§ÔøÊÃÈÿZ– „UÊ߸∂ ‚ÈÁπÿÊH 50H ∞‚¥
üÊËÁŸflÎÁûÊŸÊÕÊø¥– ªÊÒ⁄Ufl •Ê„U ¡Ë ‚Êø¥– ª˝¢ÕÈ ŸÊ„U „¥U ∑Χ¬ø¥– flÒ÷fl
ÃÿH 51H ˇÊË⁄UÁ‚¢œÈ¬Á⁄U‚⁄UË¥– ‡ÊÄÃËëÿÊ ∑§áʸ∑ȧ„U⁄UË¥– ŸáÊÊ¥ ∑Ò¥§ üÊËÁòʬÈ⁄UÊ⁄UË¥–
‚Ê¢ÁªÃ∂¥ ¡¥H 52H Ã¥ ˇÊË⁄U∑§À∂Ê›UÊ•Ê¢ÃÈ– ◊∑§⁄UÊŒ⁄UË¥ ªÈåÃÈ– „UÊÃÊ ÃÿÊøÊ
„UÊÃÈ– ¬Ò∆¥U ¡Ê∂¥H 53H ÃÊ ◊àSÿ¥º˝ ‚åÇÊ΢ªË– ÷ÇŸÊflÿflÊ øÊÒ⁄¢UªË– ÷≈U∂Ê
∑§Ë¥ ÃÊ ‚flÊZªË¥– ‚¢¬Íáʸ ¡Ê∂ÊH 54H ◊ª ‚◊ÊÁœ •√ÿÈàÕÿÊ– ÷ÊªÊflË
flÊ‚ŸÊ ÿÿÊ– Ã ◊ÈºÊ˝ üÊ˪Ê⁄UˇÊ⁄UÊÿÊ– ÁŒœ∂Ë ◊ËŸË¥H 55H ÃáÊ¥ ÿÊªÊÁé¡ŸË‚⁄UÊfl L§–
Áfl·ÿÁfläfl¢‚Ò∑§flËL§– ÁÃÿ¥ ¬ŒË¥ ∑§Ê¥ ‚fl¸‡flL§– •Á÷·Á∑§∂ÊH 56H ◊ª
ÁÄUË¥ Ã¥ ‡ÊÊ¢÷fl– •mÿÊŸ¢ŒflÒ÷fl– ‚¢¬ÊÁŒ∂¥ ‚¬˝÷fl– üÊ˪Á„UŸËŸÊÕÊH 57H
ÃáÊ¥ ∑§Á›U∑§Á›UÃÈ ÷ÍÃÊ¢– •Ê∂Ê ŒπÊÁŸ ÁŸL§ÃÊ– Ã •ÊôÊÊ üÊËÁŸflÎÁûÊŸÊÕÊ–
ÁŒœ∂Ë ∞‚ËH 58H ŸÊ •ÊÁŒªÈL§ ‡Ê¢∑§⁄UÊ-– ∂ʪÊÁŸ Á‡Êcÿ¬⁄¢U¬⁄UÊ– ’ÊœÊøÊ
„UÊ ‚¢‚⁄UÊ– ¡Ê∂Ê ¡Ê •Ê◊ÈÃ¥H 59H ÃÊ „UÊ ÃÍ¢ ÉÊ™§ÁŸ •ÊÉÊflÊ– ∑§›UË¥
ÁªÁ›UÃÿÊ¢ Á¡flÊ¢– ‚fl¸ ¬˝∑§Ê⁄UË¥ œÊ¢flÊ– ∑§⁄UË¥ ¬Ê¢ flªË¥H 1760H •ÊœË¥ø âfl
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 507

ÃÊ ∑Χ¬Ê›ÈU– fl⁄UË ªÈL§•ÊôÊøÊ ’Ê∂È– ¡Ê∂Ê ¡Ò‚Ê fl·Ê¸∑§Ê›ÈU– πfl›UáÊ¥

◊ÉÊÊ¢H 61H ◊ª •ÊÃʸøÁŸ flÊ⁄U‚¥– ªËÃÊÕ¸ª˝¢ÕŸÁ◊‚¥– fl·¸∂Ê ‡ÊÊ¢Ã⁄U‚¥– ÃÊ
„UÊ ª˝¢ÕÈH 62H ÃÕ ¬È…UÊ¥ ◊Ë ’ÊÁ¬ÿÊ– ◊Ê¢«U∂Ê •ÊÃ˸ •Ê¬ÈÁ∂ÿÊ– ∑§Ë¥
ÿÊ‚Ê∆UË¥ ÿflÁ…UÿÊ– •ÊÁáÊ∂Ê¥ ÿ‡ÊÊH 63H ∞fl¢ ªÈL§∑˝§◊¥ ∂Êœ∂¥– ‚◊ÊÁœœŸ
¡¥ •Ê¬È∂¥– Ã¥ ª˝¢Õ¥ ’ÊœÊÒÁŸ ÁŒœ∂¥– ªÊ‚ÊflË ◊¡H 64H flÊ¢øÍÁŸ ¬…U ŸÊ
flÊøË– ŸÊ ‚flÊ„UË ¡ÊáÊ¥ SflÊ◊ËøË– ∞Á‡ÊÿÊ ◊¡ ª˝¢ÕÊøË– ÿÊÇÿÃÊ ∑¥§
•‚H 65H ¬⁄UË ‚ÊøÁø ªÈL§ŸÊÕ¥– ÁŸÁ◊ûÊ ∑§M§ÁŸ ◊ÊÃ¥– ¬˝’¢œ√ÿÊ¡¥
¡ªÊÃ¥– ⁄UÁˇÊ∂¥ ¡ÊáÊÊH 66H Ã:„UË ¬È⁄UÊÁ„UêÈáÊ¥– ◊Ë ’Ê∂∂Ê¥ ¬È⁄¥U ©UáÊ¥– Ã¥
ÃÈê„UË¥ ◊Ê©U∂ˬáÊ¥– ©U¬‚ÊÁ„U¡Ê ¡ËH 67H ‡ÊéŒ ∑Ò§‚Ê ÉÊÁ«U¡– ¬˝◊ÿË¥ ∑Ò§‚¥
¬Ê¢ øÁ…U¡– •›¢U∑§ÊL§ ê„UÁáÊ¡– ∑§Êÿ Ã¥ ŸáÊ¥H 68H ‚ÊÁÿπ«UÿÊø¥ ’Ê„ÈU∂¥–
øÊ∂ÁflàÿÊ ‚ÍòÊÊøÁŸ øÊ∂– ÃÒ‚Ê ◊ÊÃ¥ ŒÊflËà ’Ê∂– SflÊ◊Ë ÃÊ ◊ʤÊÊH 69H
ÿÊ∂ʪ˥ ◊Ë ªÈáÊŒÊ·-– Áfl·Ë¥ ˇÊ◊ÊÁflŸÊ Áfl‡Ê·– ¡ ◊Ë ‚¢¡Êà ª˝¢Õ∂Ê¥ Œπ–
•ÊøÊÿZ ∑§Ë¥H 1770H •ÊÁáÊ ÃÈê„UÊ¢ ‚¢ÃÊ¢Áøÿ ‚÷– ¡¥ ©UÁáÊfl¥‚Ë ∆UÊ∑§
©U÷¥– Ã¥ ¬Íáʸ ŸÊ„U ÃÒ¥ ∂Ê÷¥– ÃÈê„UÊ¢‚ËÁø ∑§Ê¬¥H 71H Á‚flÃÁ∂ÿÊ„UË ¬Á⁄U‚¥–
∂Ê„UàflÊÁøÿ •flŒ‚– Ÿ ◊ÈÁ∑§¡ •Êÿ‚¥– ÃÒ¥ ∑§fláÊÊ ’Ê∂ÈH 72H flÊ„U›¥U
„¥UÁø ∑§⁄UÊfl¥– ¡ ª¢ªø¥ •Ê¢ª ∆UÊ∑§Êfl¥– ◊ª„UË ª¢ªÊ ¡⁄UË ŸÊ„UÊfl¥U– ÃÒ¥ ÃÊ ∑§Êÿ
∑§⁄UËH 73H ê„UáÊÊÒÁŸ ÷ÊÇÿÿÊª¥ ’„ÈUfl¥– ÃÈê„UÊ¢ ‚¢ÃÊ¢ø ◊Ë ¬Êÿ– ¬ÊÃ∂Ê¥
•ÊÃÊ¢ ∑¥§ ∂Ê„U– ©UáÊ¥ ¡ªË¥H 74H •„UÊ ¡Ë ◊ʤÊÁŸ SflÊ◊Ë– ◊¡ ‚¢Ã ¡Ê«ÈUÁŸ
ÃÈê„UË¥– ÁŒœ∂Áà ÃáÊ¥ ‚fl¸∑§Ê◊Ë¥– ¬Á⁄U¬Íáʸ ¡Ê∂Ê¥H 75H ¬Ê„UÊ ¬Ê¢ ◊ÊÃ¥ ÃÈê„UÊ¢
‚Ê¢ª«¥U– ◊Ê„U⁄U ÃáÊ¥ ‚È⁄UflÊ«¥– ª˝¢ÕÊø¥U •ÊÁ›UÿÊ«¥U– Á‚hË ª∂¥H 76H ¡Ë
∑§Ÿ∑§Êø¥ ÁŸπ›U– flÊÃÍ¢ ÿ߸∂ ÷Í◊¢«U›U– Áø¢ÃÊ⁄UàŸË¥ ∑ȧ›UÊø›U– ÁŸ◊ZÍ
ÿÃËH 77H ‚ÊÃÊ¢„UË „UÊ ‚ʪ⁄UÊ¥Ã¥– ‚Ê¬¥ ÷Á⁄UÃÊ¢ •◊ÎÃ¥– ŒÈflÊ«U ŸÊ„U ÃÊ⁄UÊ¢Ã¥–
ø¢º˝ ∑§Á⁄UÃÊ¢H 78H ∑§À¬ÃM§ø •Ê⁄UÊ◊– ∂ÊÁflÃÊ¢ ŸÊ„UË¥ Áfl·◊– ¬⁄UË
ªËÃÊÕʸø¥ fl◊¸– ÁŸfl«Í¢U Ÿ ÿH 79H ÃÊ ◊Ë ÿ∑ȧ ‚fl¸◊È∑§Ê– ’Ê∂ÊÁŸ
◊:„UÊÁ∆UÿÊ ÷ÊπÊ– ∑§⁄UË¥ «UÊ›Ufl⁄UË ∂Ê∑§Ê¢– ÉÊflÊ¥ ÿ ∞‚¥ ¡¥H 1780H „UÊ
ª˝¢Õ‚ʪL§ ÿ√„U…UÊ– ©UÃ⁄UÊÁŸ ¬Ò∂Ë∑§«UÊ– ∑§ËÌÃÁfl¡ÿÊøÊ œ¥«UÊ– ŸÊø ¡Ê
508 üÊËôÊÊŸ‡fl⁄UË

∑§Ê¥H 81H ªËÃÊÕʸøÊ •ÊflÊL§– ∑§∂‡Ê‚ ¥ Ë¥ ◊„UÊ◊L§– ⁄UøÁÍ Ÿ ◊Ê¡Ë¥ üÊ˪ÈL§-– Á∂¢ª
¡¥ ¬Í¡Ë¥H 82H ªËÃÊ ÁŸc∑§¬≈U ◊Êÿ– øÈ∑§ÊÁŸ ÃÊã„¥U Á„¢U«U ¡¥ flÊÿ– Ã
◊Êÿ¬ÍÃÊ ÷≈UË „UÊÿ– „UÊ œ◊¸ ÃÈ◊øÊH 83H ÃÈê„UÊ¢ ‚îÊŸÊ¢ø¥ ∑§∂¥–
•Ê∑§›ÈUŸË ¡Ë ◊Ë ’Ê∂¥– ôÊÊŸŒfl ê„UáÊ Õ¥∑ȧ∂¥– ÃÒ‚¥ ŸÊ„UH 84H ∑§Êÿ ’„ÈU
’Ê∂Ê¥ ‚∑§›UÊ¢– ◊›UÁfl∂Ê¥ ¡ã◊»§›UÊ– ª˝¢ÕÁ‚hËøÊ ‚Ê„U›UÊ– ŒÊÁfl∂Ê ¡Ê
„UÊH 85H Á◊ÿÊ¢ ¡Ò‚¡ÒÁ‚ÿÊ •Ê‡ÊÊ– ∑§∂Ê ÃÈ◊øÊ ÷⁄¢Ufl‚Ê– Ã ¬È⁄UflÍÁŸ ¡Ë
’„ÈUfl‚Ê– •ÊÁáÊ∂Ê¥ ‚ÈπÊH 86H ◊¡∂ʪ˥ ª˝¢ÕÊøË SflÊ◊Ë– ŒÈ¡Ë ‚Îc≈ÔUË ¡
„U ∑§∂Ë ÃÈê„UË– Ã¥ ¬Ê„UÊÁŸ „UÊ¢‚Ê¥ •Êê„UË– Áfl‡flÊÁ◊òÊÊÃ¥„UËH 87H ¡ •‚ÊÁŸ
Áòʇʢ∑ȧŒÊ·¥– œÊÃÿÊ„UË •ÊáÊÊfl¥ flÊ‚¥– Ã¥ ŸÊ‚Ã¥ ∑§Ë¡ ∑§Ë¥ ∞‚¥– ÁŸ◊ʸfl¥
ŸÊ„UË¥H 88H ‡Ê¢÷Í ©U¬◊ãÿÍøÁŸ ◊Ê„¥U– ˇÊË⁄U‚ʪM§„UË ∑§∂Ê •Ê„U– ÿÕ ÃÊ„UË
©U¬◊ ‚⁄UË ŸÊ„U– ¡ Áfl·ª÷¸ ∑§Ë¥H 89H •¢œ∑§ÊL§ ÁŸ‡ÊÊø⁄UÊ¢– ÁªÁ›UÃÊ¢ ‚ÍÿZ
ø⁄UÊø⁄UÊ¢– œÊ¢flÊ ∑§∂Ê Ã⁄UË π⁄UÊ– ÃÊ©UŸË ∑§Ë¥ ÃÊH 1790H ÃÊÃÁ∂ÿÊ„UË
¡ªÊ∑§Ê⁄UáÊ¥– ø¢º˝¥ fl¥Áø∂¥ øÊ¢ŒáÊ¥– ÃÿÊ ‚ŒÊ·Ê ∑§flË¥ ê„UáÊ– ‚ÊÁ⁄Uπ¥
„¥UH 91H ê„UáÊÊÒÁŸ ÃÈê„UË¥ ◊¡ ‚¢ÃË¥– ª˝¢ÕM§¬ ¡Ê „UÊ ÁòÊ¡ªÃË¥– ©U¬ÿÊª
∑§∂Ê ÃÊ ¬È…UÃË– ÁŸL§¬◊ ¡ËH 92H Á∑¢§’„ÈUŸÊ ÃÈ◊ø¥ ∑§∂¥– œ◊¸∑§ËøŸ „¥U
Á‚hË Ÿ∂¥– ÿÕ ◊ʤÊ¥ ¡Ë ©U⁄U∂¥– ¬Ê߸∑§¬áÊH 93H •ÊÃÊ¢ Áfl‡flÊà◊∑¥§ Œfl¥–
ÿáÊ¥ flÊÇÿôÊ¥ ÃÊ·Êfl¥– ÃÊ·ÊÁŸ ◊¡ lÊfl¥– ¬‚ÊÿŒÊŸ „¥UH 94H ¡ π›UÊ¢øË
√ÿ¢∑§≈UË ‚Ê¢«UÊ– ÃÿÊ¥ ‚à∑§◊ËZ ⁄UÃË flÊ…UÊ– ÷ÍÃÊ¢ ¬⁄US¬⁄¥U ¬«UÊ– ◊ÒòÊ
¡ËflÊø¥H 95H ŒÈÁ⁄UÃÊø¥ ÁÃÁ◊⁄U ¡ÊflÊ– Áfl‡fl Sflœ◊¸‚ÍÿZ ¬Ê„UÊ– ¡Ê ¡¥
flÊ¢¿UË∂ ÃÊ Ã¥ ∂Ê„UÊ– ¬˝ÊÁáÊ¡ÊÃH 96H fl·¸Ã ‚∑§›U◊¢ª›UË¥– ߸‡fl⁄UÁŸc∆ÔUÊ¢øË
◊Ê¢ÁŒÿÊ›UË– •Ÿfl⁄Uà ÷ÍÛUË¥– ÷≈UÃÈ ÿÊ ÷ÍÃÊ¢H 97H ø∂Ê ∑§À¬ÃM¢§ø
•Ê⁄Ufl– øßÊÁø¢ÃÊ◊áÊËø ªÊ¢fl– ’Ê∂Ã ¡ •áʸfl– ¬ËÿÍ·ÊøH 98H ø¢º˝◊
¡ •∂Ê¢¿UŸ– ◊ÊÃZ«U ¡ Ãʬ„UËŸ– Ã ‚flÊZ„UË ‚ŒÊ ‚îÊŸ– ‚Êÿ⁄U „UÊÃÈH 99H
Á∑¢§’„ÈUŸÊ ‚fl¸‚ÈπË¥– ¬Íáʸ „UÊ™§ÁŸ ÁÄUË¥ ∂Ê∑§Ë¥– ÷Á¡¡Ê •ÊÁŒ¬ÈL§πË¥–
•π¢Á«UÃH 1800H •ÊÁáÊ ª˝Õ ¢ Ê¬¡ËÁflÿ– Áfl‡Ê·Ë¥ ∂Ê∑§Ë¥ ßÿ–¥ ŒÎc≈ÔUÊŒÎc≈ÔUÁfl¡ÿ–¥
„UÊ•Êfl¥ ¡ËH 1H ÃÕ ê„UáÊ üÊËÁfl‡fl‡Ê⁄UÊflÊ– „UÊ „UÊ߸∂ ŒÊŸ¬‚ÊflÊ–
 •äÿÊÿ •∆U⁄UÊflÊ 509

ÿáÊ¥ fl⁄¥U ôÊÊŸŒflÊ– ‚ÈÁπÿÊ ¡Ê∂ÊH 2H ∞‚¥ ÿȪ˥ ¬⁄UË ∑§›UË¥– •ÊÁáÊ
◊„UÊ⁄UÊc≈Ô˛U◊¢«U›UË¥– üÊ˪ÊŒÊfl⁄UËëÿÊ ∑ͧ∂Ë¥– ŒÁˇÊáÊ®∂¢ªË¥H 3H ÁòÊ÷ÈflŸÒ∑§¬ÁflòÊ–
•ŸÊÁŒ ¬¢ø∑˝§Ê‡ÊˇÊòÊ– ¡Õ ¡ªÊø¥ ¡ËflŸ‚ÍòÊ– üÊË◊„UÊ∂ÿÊ (üÊË◊„Ê›‚Ê)
•‚H 4H ÃÕ ÿŒÈfl¢‡ÊÁfl∂Ê‚È– ¡Ê ‚∑§›U∑§›UÊÁŸflÊ‚È– ãÿÊÿÊÃ¥ ¬Ê·Ë
ÁˇÊÃˇÊÈ– üÊË⁄UÊ◊ø¢º˝ÈH 5H ÃÕ ◊„U‡ÊÊãflÿ‚¢÷ÍÃ¥– üÊËÁŸflÎûÊËŸÊÕ‚ÈÃ¥– ∑§∂¥
ôÊÊŸŒfl¥ ªËÃ¥– Œ‡ÊË∑§Ê⁄U ∂áÊ¥H 6H ∞fl¢ ÷Ê⁄UÃÊëÿÊ ªÊ¢flË¥– ÷Ëc◊ŸÊ◊ ¬˝Á‚h
¬flËZ– üÊË∑ΧcáÊʡȸŸË¥ ’⁄UflË– ªÊ∆UË ¡ ∑§∂ËH 7H ¡¥ ©U¬ÁŸ·ŒÊ¢ø¥ ‚Ê⁄U– ‚fl¸
‡ÊÊSòÊÊ¢ø¥ ◊Ê„U⁄U– ¬⁄U◊„¢U‚Ë¥ ‚⁄UÊfl⁄U– ‚Áfl¡ ¡¥H 8H ÁÃÿ ªËÃøÊ ∑§∂‡ÊÈ–
‚¢¬Íáʸ „UÊ •c≈ÔUÊŒ‡ÊÈ– ê„UáÊ ÁŸflÎÁûʌʂȖ ôÊÊŸŒflÊH 9H ¬È…UÃË ¬È…UÃË
¬È…UÃË– ßÿÊ ª˝¢Õ¬Èáÿ‚¢¬ûÊË– ‚fl¸‚ÈπË¥ ‚fl¸÷ÍÃË¥– ‚¢¬Íáʸ „UÊ߸¡H 1810H
‡Ê∑§ ’Ê⁄UʇÊÃ¥ ’Ê⁄UÊûÊ⁄¥U– ÃÒ¥ ≈UË∑§Ê ∑§∂Ë ôÊÊŸ‡fl⁄¥U– ‚Áìʌʟ¢Œ’Ê’Ê •ÊŒ⁄¥U–
∂π∑ȧ ¡Ê„U∂ÊH 1811H
ßÁà üÊËôÊÊŸŒflÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¢ ÷ÊflÊÕ¸ŒËÁ¬∑§ÊÿÊ¢ •c≈ÔUÊŒ‡ÊÊ˘äÿÊÿ—H 18H
üÊË∞∑§ŸÊÕ◊„UÊ⁄UÊ¡Ê¢ŸË ôÊÊŸ‡fl⁄UË ª˝¢Õ ‚¢‡ÊÊœŸ
∑§ÀÿÊŸ¢Ã⁄U ôÊÊŸ‡fl⁄UË‚¢’¢œÊŸ ∑§∂ÀÿÊ •Ê√ÿÊ
üÊˇÊ∑§ ¬¢œ⁄UʇÊ¥ ‚Ê„UÊûÊ⁄UË¥– ÃÊ⁄UáÊŸÊ◊‚¢flà‚⁄UË¥– ∞∑§Ê¡ŸÊŒ¸Ÿ¥ •àÿÊŒ⁄UË¥–
ªËÃÊ-ôÊÊŸ‡fl⁄Uˬ˝Áà ‡ÊÈh ∑§∂ËH 1H ª˝¢Õ ¬Ífl˸ø •ÁÇÊÈh– ¬⁄UË ¬Ê∆UÊ¢Ã⁄UË¥
‡ÊÈh •’h– ÃÊ ‡ÊÊœÍÁŸÿÊ¢ ∞fl¢Áflœ– ¬˝ÁÇÊÈh Á‚h ôÊÊŸ‡fl⁄UËH 2H Ÿ◊Ê
ôÊÊŸ‡fl⁄UÊ ÁŸc∑§∂¢∑§Ê– ¡ÿÊøË ªËÃøË flÊÁøÃÊ¢ ≈UË∑§Ê– ôÊÊŸ „UÊÿ ∂Ê∑§Ê¢–
•ÁÃ÷ÊÁfl∑§Ê¢ ª˝Õ ¢ ÊÌÕÿÊ¢H 3H ’„ÈU∑§Ê›U¬fl¸áÊË ªÊ◊≈UË– ÷ʺ˝¬Œ◊Ê‚ ∑§Á¬∂Ê·c∆ÔUË–
¬˝ÁÃc∆ÔUÊŸË¥ ªÊŒÊÃ≈UË¥– ∂πŸ∑§Ê◊Ê∆UË ‚¢¬Íáʸ ¡Ê„U∂ËH 4H ôÊÊŸ‡fl⁄UˬÊ∆UË¥–
¡Ê •Ê¥flË ∑§⁄UË∂ ◊:„UÊ≈UË– ÃáÊ •◊ÎÃÊø ÃÊ≈UË¥– ¡ÊáÊ Ÿ⁄UÊ≈UË ∆UÁfl∂ËH 5H
H üÊË‚Áìʌʟ¢ŒÊ¬¸áÊ◊SÃÈH
H ‚◊ÊåÃÊ˘ÿ¢ ª˝¢Õ—H
§§§
 H „UÁ⁄U— ˙ Ãà‚ØÔH
üÊËôÊÊŸ‡fl⁄U ◊„UÊ⁄UÊ¡Áfl⁄UÁøà Áfl‡fl‡ÊÊ¢Áà ¬˝ÊÕ¸ŸÊ.

¬‚ÊÿŒÊŸ
•ÊÃÊ¢ Áfl‡flÊà◊∑¥§ Œfl¥ – ÿáÊ¥ flÊÇÿôÊ¥ ÃÊ·Êfl¥–
ÃÊ·ÊÁŸ ◊¡ lÊfl ¢ – ¬‚ÊÿŒÊŸ „¥U H
¡ π›Ê¥øË √ÿ¢∑§≈UË ‚Ê¢«UÊ– ÃÿÊ¥ ‚à∑§◊ËZ ⁄UÃË flÊ…UÊ–
÷ÍÃÊ¢ ¬⁄US¬⁄¥U ¬«UÊ – ◊ÒòÊ ¡ËflÊø¥ H
ŒÈÁ⁄UÃÊø¥ ÁÃÁ◊⁄U ¡ÊflÊ – Áfl‡fl Sflœ◊¸‚ÍÿZ ¬Ê„UÊ–
¡Ê ¡¥ flÊ¢¿UË∂ ÃÊ Ã¥ ∂Ê„UÊ– ¬˝ÊÁáÊ¡Êà H
fl·¸Ã ‚∑§›U◊¢ª›UË¥ – ߸‡fl⁄UÁŸc∆ÔUÊ¢øË ◊Ê¢ÁŒÿÊ›UË–
•Ÿfl⁄Uà ÷ÍÛUË¥ – ÷≈UÃÈ ÿÊ ÷ÍÃÊ¢ H
ø∂Ê ∑§À¬ÃM¢§ø •Ê⁄Ufl – øßÊÁø¢ÃÊ◊áÊËø ªÊ¢fl–
’Ê∂Ã ¡ •áʸfl – ¬ËÿÍ·Êø H
ø¢º˝◊ ¡ •∂Ê¢¿UŸ – ◊ÊÃZ«U ¡ Ãʬ„UËŸ–
Ã ‚flÊZ„UË ‚ŒÊ ‚îÊŸ – ‚Êÿ⁄U „UÊÃÈ H
Á∑¢§’„ÈUŸÊ ‚fl¸‚ÈπË¥ – ¬Íáʸ „UÊ™§ÁŸ ÁÄUË¥ ∂Ê∑§Ë¥–
÷Á¡¡Ê •ÊÁŒ¬ÈL§πË¥ – •π¢Á«Uà H
•ÊÁáÊ ª¢˝ÕÊ¬¡ËÁflÿ – Áfl‡Ê·Ë¥ ∂Ê∑§Ë¥ ßÿ¥–
ŒÎCÔÊŒÎCÔUÁfl¡ÿ¥ – „UÊ•Êfl¥ ¡Ë H
ÃÕ ê„UáÊ Áfl‡fl‡Ê⁄UÊflÊ – „UÊ „UÊ߸∂ ŒÊŸ¬‚ÊflÊ–
ÿáÊ¥ fl⁄¥U ôÊÊŸŒflÊ – ‚ÈÁπÿÊ ¡Ê∂Ê H
§§§
 üÊË SflÊ◊Ë ôÊʟʟ㌇ÊÊSòÊËÁfl⁄UÁøÃ
ôÊÊŸ‡fl⁄UËøË •Ê⁄UÃË
•Ê⁄UÃË ◊Ê©∂Ë ôÊÊŸ‡fl⁄UËøË – ŒflÃÊ ¡Ë •Ê„U ◊⁄UÊ∆UË ÷Ê·øË–
¡ÿ ŒflË ¡ÿ ŒflË ¡ÿ ôÊÊŸ‡fl⁄UË– üÊfláÊ ¬∆UáÊ ◊Í…U ¡Ÿ ÃÊ⁄UËH œÎ0H
∑ΧcáÊÊŸ •¡È¸ŸÊ ©U¬Œ‡Ê ∑§∂Ê – ‡ÊÊ∑§ ◊Ê„U àÿÊøÊ ‚Ê⁄UÊ Ÿc≈ÔU ¤ÊÊ∂Ê–
ŒflflÊáÊË ¡√„UÊ¢ ∑§›UŸÊ ‚flʸ∂Ê – ôÊÊŸŒfl¥ ÃÈ¡ •ÊÁáÊ∂ ©UŒÿÊ∂ÊH 1H
ŒflÊø ◊ŸÊªÃ ¡ÊáÊÊŸË S¬c≈ÔU – ¡ªÊëÿÊ ∑§ÀÿÊáÊÊ ∑§L§ŸË ¬˝ª≈U–
◊⁄UÊ∆UË ÷Ê·à ∑Ò§flÀÿÊøË flÊ≈U – ÃÈ¡◊Ê¡Ë ‚„U¡ ŒÊÁfl∂Ë ŸË≈UH 2H
üÊÈÁà fl S◊ÎÃË¥øÊ ÉÊ©ŸË •ÊœÊ⁄U – ´§Á·◊ÈŸË¥øÊ„UË ∑§L§ŸË •ÊŒ⁄U–
ÁŸ¡ ÁfløÊ⁄UÊ¢øÊ ∑§L§ŸË ÁflSÃÊ⁄U – ªÈL§ŒflʬʇÊË ◊ÊÁªÃ∂Ê fl⁄UH 3H
ÃÈÁ¤ÊÿÊ ôÊÊŸÊøÊ ÉÊ©ŸË •ŸÈ÷fl – ‚ʜȂ¢ÃÊ¢ŸË ÃȤÊÊ ∑§∂Ê ªÊÒ⁄Ufl–
‚flÊZŸË ÃÈ¡∑§« ÉÊÃ∂Ë œÊfl – ‚ÈπË ∑§Á⁄U‡ÊË ÃÊL§ŸË ¡«U ¡ËflH 4H
¡Õ üÊË◊ÊÁ„UŸË ⁄UÊ¡‚ ‚È¢Œ⁄UË – ¬˝fl⁄UëÿÊ ÃË⁄UË¥ ŸflÊ‚Ê Ÿª⁄UË–
ôÊÊŸŒfl ÃÕ ¡¥ ‚Ê¢ª ªËÃfl⁄UË – ‚Áìʌʟ¢Œ¥ ÃÈ¡ Á∂Á„U∂ •ÊŒ⁄UËH 5H
•Ê⁄UÃË ÁflŸÊ ŸÊ„UË ‡ÊÊ¢ÃË ◊ŸÊ∂Ê – ∑§ÊÿÊ flÊøÊ ◊Ÿ •ÊflÊ›Í ÃÈ¡∂Ê–
◊ÊŸ Œ ◊Ê©∂Ë ÁflŸfláÊË∂Ê – ôÊÊŸÊŸ¢Œ ÃȤÊÊ Œ߸ ‚flÊZ∂ÊH 6H
§§§
 üÊË◊Œ˜Ô÷ªflŒ˜ÔªËÃøË •Ê⁄UÃË
¡ÿ ÷ªflŒ˜ÔªËÃ, ◊ÒƒÿÊ ¡ÿ ÷ªflŒ˜ÔªËÃ–
„ÔÁ⁄U-Á„Uÿ-∑§◊∂-Áfl„ÔÊÁ⁄UÁáÊ ‚ÈãŒ⁄U ‚ȬȟËÃH ≈U∑§ H
∑§◊¸-‚È◊◊¸-¬˝∑§ÊÁ‡ÊÁŸ ∑§Ê◊Ê‚ÁÄÄÔ⁄UÊ–
ÃûUfl-ôÊÊŸ-Áfl∑§ÊÁ‡ÊÁŸ ÁfllÊ ’˝rÊ-¬⁄UÊH ¡ÿ0H
ÁŸ‡ø∂-÷ÁÄÃ-ÁflœÊÁÿÁŸ ÁŸ◊¸∂ ◊∂„ÔÊ⁄UË–
‡Ê⁄UáÊ-⁄U„ÔSÿ-¬˝ŒÊÁÿÁŸ ‚’ ÁflÁœ ‚Èπ∑§Ê⁄UËH ¡ÿ0H
⁄Uʪ-m·-ÁflŒÊÁ⁄UÁáÊ ∑§ÊÁ⁄UÁáÊ ◊ÙŒ ‚ŒÊ–
÷fl-÷ÿ-„ÔÊÁ⁄UÁáÊ ÃÊÁ⁄UÁáÊ ¬⁄U◊ʟ㌬˝ŒÊH ¡ÿ0H
•Ê‚È⁄U-÷Êfl-ÁflŸÊÁ‡ÊÁŸ ŸÊÁ‡ÊÁŸ Ã◊-⁄U¡ŸË–
ŒÒflË-‚Œ˜ÔªÈáÊ-ŒÊÁÿÁŸ „ÔÁ⁄U-⁄UÁ‚∑§Ê ‚¡ŸËH ¡ÿ0H
‚◊ÃÊ àÿʪ-Á‚πÊflÁŸ, „ÔÁ⁄U◊Èπ∑§Ë ’ÊŸË–
‚∑§∂ ‡ÊÊSòÊ∑§Ë SflÊÁ◊ÁŸ, üÊÈÁÃÿÙ¢∑§Ë ⁄UÊŸËH ¡ÿ0H
ŒÿÊ-‚ÈœÊ-’⁄U‚ÊflÁŸ ◊ÊÃÈ! ∑Χ¬Ê ∑§Ë¡Ò–
„ÔÁ⁄U-¬Œ-¬˝◊ ŒÊŸ ∑§⁄U •¬ŸÙ ∑§⁄U ∂Ë¡ÒH ¡ÿ0H
H „Á⁄U— ˙ Ãà‚ØH
§§§