1

‫موج نو‬

‫موسیقی‬

‫ایران‬
‫با تاکید بر نقش فرهاد مهراد‬

‫تهیه و تنظیم‪ :‬سیامک مهاجری‬

‫کارشناس ارشد مطالعات جوانان‬

‫تاریخچه‪:‬‬

‫‪2‬‬
 ‫در ست زمانی که ا ستاد پرویز من صوری در میانه دهه‬
‫چهل از این شکککتایت می کرده که جوانان تی توجه ته‬
‫خاستگاهِ اجتماعی موسیقی غرب‪ ،‬تنها مقلد سطحی و‬
‫ناشککیانه ن هنککتند و نیاز تاونی و درونی این شککیوه‬
‫مو سیقی را درک نترده اند‪« ،‬چهار تچه جن» در هتل‬
‫«خور شید» خوز ستان دور هم جمع شدند تا پایه ها‬
‫موسکککیقی اعتراوکککی و جدید دهه ‪ 50‬را پایه گذاری‬
‫کنند‪ .‬چهار تچه جن نام گروهی تود که «فرهاد مهراد»‬
‫یتی از اع ضای ن تود‪ ،‬و از نجایی که صاحب دو رگه‬
‫روسککی‪-‬ایرانی هتل خورشککید از نها خواسککته تود که‬
‫حتما تاید گروه شککان خواننده ای داشککته تاشککده ناچار‬
‫شده تود در کنار نواختن گیتار وظیفه خوانندگی را هم‬
‫ته عهده تگیرده اما شککاید ن روزها خوده هم تصککور‬
‫نمی کرد روزی صکککدایه ته ن مادین ترین صکککدای‬
‫موسککیقی اعتراوککی ایران در سککتانه انق ب ‪ 57‬تدل‬
‫شککود‪ .‬خوده در این ارتطام می گوید‪ « :‬کام اتفاقی‬
‫ته خواندن روی وردم‪ .‬در سکککال ‪ ۱۳۴۲‬در یک گروه‬
‫چ هار نفری در هتلی در اهواز قرار تود گی تار تزنم‪ ،‬در‬
‫حالی که در قرارداد من نوشککته شککده تود که واز هم‬
‫میخوانم‪ .‬سریعا چند ترانه را ته انگلینی تمرین کردم‬
‫و خواندم‪».‬‬
‫فرهاد مهراد در ‪ ۲9‬دیماه سال ‪ ۱۳۲۲‬در تهران متولد‬
‫شد‪ ،‬ک نی که خیلی زود ته مطرح ترین خواننده پاپ‬
‫راک ایرانی تدل شککد و ته واسککطه توانایی اه در ادای‬
‫درسککت کلمات در زتان انگلینککی موف شککد اولین لطوم «راک اند رول» انگلینککی ایران را منت ککر کند‪ .‬راک گونه ای از‬
‫موسیقی است که گیتار التتریک‪ ،‬گیتار تیس و درامز در ن نقه مرکزی را تازی می کنند و سطتی از موسیقی است که در‬
‫حد فاصل دهه ‪ ۴0‬و ‪ 50‬می دی در امریتا ته موسیقی محطوب جوانان تدل شد‪.‬‬
‫تا اینهمه راک در تدو ورود ته ایران و همزمان تا تحوالت سیاسی پس از کودتای ‪ ۲8‬مرداد ‪ ۳۲‬منیری متفاوت را وی کرد و‬
‫نه تنها تدل ته تقلیدی خام از نمونه غرتی خود ن ککد‪ ،‬تلته وییگی های تومی و اجتماعی موجود را در خود حل کرد و خیلی‬
‫‪3‬‬
‫زود تدل ته جریانی شد که دیگر تنها محدود ته متخ ص صان مو سیقی نطود‪ ،‬تلته ته میان مردم رفت و تطدیل ته تخ ی از‬
‫خاورات و هویت فرهنگی نها شد و این ترای گوه موسیقایی ایرانی که تا دستگاه ها و گوشه های ایرانی مانوس تود اتفاقی‬
‫نادر تود و این خود ن ان دهنده توانایی ننلی است که موسیقی راک و در ادامه پاپ ایرانی را نمایندگی می کردند‪.‬‬
‫اسککفندیار منفرد زاده‪ ،‬شککهیار قنطری و فرهاد مهرداد را تاید هنککته مرکزی موسککیقی اعتراوککی پاپ راک در ایران دهه ‪50‬‬
‫داننککت که در ادامه فریدون فروغی‪ ،‬کوره یامایی و حطیب محطیان که تخ ککی از موسککیقی راک ایرانی تودند‪ ،‬ننککلی را‬
‫ت ککتیل دادند که ته مرور ن ککان دادند‪ ،‬چه توانایی های منحصککر ته فردی در این موسککیقی نوپا دارند و خیلی زود خود ته‬
‫سنتی در موسیقی ایرانی تدل شدند‪.‬‬
‫ترای درک تهتر این وییگی ها شککاید مرور یتی از اجراهای فرهاد در میانه دهه ‪ 50‬تنککیار راهگ ککا تاشککد‪ ،‬فرهاد مهرداد که‬
‫فرزند یک کاردار تلند مرتطه وزارت خارجه ایران در ک ککورهای عرتی تود‪ ،‬در هنگام معرفی گروه خود ته زتان انگلینککی در‬
‫سال ‪ ۱۳55‬در حالی که صدای زیر گیتاره هم ته گوه می ر سد‪ ،‬وقتی نوتت ته معرفی خوده می ر سد تا همان ونین‬
‫رام و تلفظ شککمرده شککمرده کلماته خود را فرهاد مهرداد معرفی می کند که تچه جنوب شککهر تهران اسککت و تعد تا لهجه‬
‫سلیس انگلی نی نام تک تک محله های جنوب شهر را در تو صیف محل تولد خود نام می ترد‪ ،‬دروازه غار‪ ،‬امام زاده ح نن‪،‬‬
‫چهارراه گمرک‪ ،‬سید نصرالدین و‪ ...‬در تلفظ دقی تک تک این محله ها نوعی شعف در ک م فرهاد احناس می شد‪ ،‬در این‬
‫لحظه پارادوکنکی عجیب شکتل می گیرد‪ ،‬اجرای راک ته زتان انگلینکی و تعمد این فرزند کاردار عالیرتطه وزارت خارجه در‬
‫نام تردن تک تک محله های جنوب شهر تهران ترای زادگاه خوده‪ ،‬در حالی که میهمانان خارجی در سالن ن نته اند همه‬
‫و همه حتایت از این دارد‪ ،‬که مو سیقی راک ایرانی در ک م فرهاد نه تنها ن نخه تدل غرتی اه نی نت‪ ،‬تلته در همان لحظه‬
‫تا سیس اه ته دنطال ن ان دادن تمایزات منح صر ته فرد خود ا ست‪ .‬شاید همین صمیمیت و ا صالت تود که تاعث شد‬
‫موسیقی نوپای راک در ایران‪ ،‬در اجرا و ک م فرهاد از مرز ع قه مندان تخصصی موسیقی عطور کند و ته کوچه و تازار و تین‬
‫مردم راه پیدا کند‪ .‬ن هم ترای ژانری از موسیقی که تا گوه سنتی ایرانی تا گوشه های اساویری اه در زمان خوده هم‬
‫تنیار غریب و دیر شنا تود‪.‬‬
‫فرهاد در حد فا صل سالهای ‪ ۴5‬تا ‪ ۴9‬تا یت نال وقفه زمانی تا گروه تلک کتس ‪ Black Cats‬همتاری کرد‪ .‬تلک کتس از‬
‫اولین گروه های موسیقی پاپ فارسی تود که در سال ‪ ۱۳۴۱‬توسط «شهطال شب پره» در کافه کوچینی تاسیس شد‪ ،‬گروهی‬
‫که تعدها ملقب ته پدر پاپ ایران شد و تا کنون تا خواننده ها و نوازنده های تنیاری همتاری کرده است‪.‬‬
‫سککال ‪ ۱۳55‬سککال مهمی در تاریت ترانه پاپ ایران تود‪ ،‬سککالی که فرهاد دو قطعه از م ککهورترین ترانه هایه را اجرا کرد‪،‬‬
‫«کودکانه»( که تعدها تا نام توی عیدی م هور شد) و «گنج تک ا شی م ی» که ظاهرا مخاوب هر دو هنگ کودکان‬
‫تودند‪ ،‬اما عم سککیاسککی ترین اشککعار زمانه خود تودند‪ .‬و محصککول مثلث و یی فرهاد‪ ،‬منفرزاده و قنطری تودند‪ ،‬توی عیدی‬
‫روایت نو ستالییک روزهای عید ا ست که از منظر یک کودک روایت می شود‪ ،‬کودکی که تجرته عیدانه اه شطاهت عجیطی‬
‫ته زندگی کودکان در مناو فرود ست شهری دارد و این توی نو ستالییک عید شطاهتی تا تهران پهلوی که شتاتان ته سوی‬
‫مدرنیزاسیون مرانه اه پیه می رفت نداشت‪« .‬حنن حاتمی» یتی از پیوه گران حوزه کازرون که ترانه گنج تک اشی‬
‫‪4‬‬
‫م ی از نجا تیرون مده است‪ .‬اشی م ی در گویه کازرونی ته معنی «تا شاه من ین» است و ته شخصی اشاره دارد که تا‬
‫شاه نمی ن یند و از حاکم جانطداری نمی کند‪ .‬تاالخص اگر تدانیم که فرهاد در اجرای کار تا ن د ستتاری های م هوره‬
‫حاکم را ته جای حتیم ن اند تا تار سیا سی کار را تی تر کند‪ .‬در یتی از روایت هایی که از گنج تک ا شی م ی موجود‬
‫ا ست ته این نتته ا شاره شده که گنج تک ا شی م ی راتین هود وار یاقوتی را از تاج شاه می دزد تا ن را در اختیار فرزند‬
‫تازیگوشکککه قرار دهد‪ ،‬اما در میان راه ن را ته پیر زنی می دهد تا ته زخم زندگی اه تزند‪ ،‬این اتفاا تاعث می شکککود تا‬
‫گنج تک این کار ادامه دهد‪.‬‬
‫فرهاد دو اجرای سینمایی معروف هم دارد‪ ،‬که هر دو تار سیا سی نمادینی پیدا کردند‪ .‬اولی ته سال ‪ ۴8‬تاز می گردد جایی‬
‫که اسککفندیار منفرد ترای فیلم روککا موتوریع منککعود کیمیایی تا ترانه «مرد تنها»ی شککهیار قنطری ته دنطال خواننده ای می‬
‫گردد‪ ،‬و خیلی زود فرهاد را پیدا می کند‪ ،‬همتاری که دو سال تعد در فیلم «خداحافظ رفی » امیر نادری تترار می شود و‬
‫ترانه معروف «جمعه» که اشاره ته واقعه سیاهتل دارد ساخته می شود‪ .‬ترانه ای که قنطری اختصاصا ترای فرهاد سروده تود‪.‬‬
‫در ‪ ۲۳‬تهمن ماه سککال ‪ 57‬یعنی درسککت یک روز پس از پیروزی انق ب «سککیاوه کنککرایی» ترانه «وحدت» را (که ن نیز‬
‫تواسطه اجرای خاص فرهاد ته واال پیامطر م هور شد) ته اسفندیار منفرد زاده می دهد‪ ،‬تا فرهاد در روزهای انق ب ستای گر‬
‫زادگی تاشککد‪ ،‬صککدای عصککیان گر فرهاد تعد از این اجرا تا ‪ ۱6‬سککال تعد ته گوه نرسککید تا اینته در سککال ‪ ۱۳7۳‬فرهاد در‬
‫سینما سپیده روی صحنه رفت تا تلیط هایی ته قیمت ‪ ۲500‬تومان نهم در زمانی که قیمت تلیط های کن نرت شجریان‬
‫‪ ۳00‬تومان تود‪ ،‬در همان سال لطوم خواب در تیداری را منت ر کرد‪ ،‬لطومی که دیگر نه ردپایی از ا سفندیار منفرد زاده و نه‬
‫شهیار قنطری را داشت‪ ،‬خرین لطوم فرهاد در سال ‪ ۱۳79‬تنام «ترف» منت ر شد و دیگر تیماری و مرگ ناتهنگام اه اجازه‬
‫نداد تا لطوم « مین» را منت ر کند‪.‬‬
‫فرهاد مهراد در خواندن ترانه ها سطک مخ صوص ته خوده را دا شت‪ ،‬سطتی که تا پیه از ن حتی در مو سیقی غرتی پیدا‬
‫کردن نمونه ای از ن کار سککاده ای نطود‪ ،‬ته گفته خوده در خواندن دقت می کرد که هنگ تحریر نداشککته تاشککد و حتی‬
‫اعتقاد داشت موسیقی تاید چنان در اجرا حل شده تاشد که شنونده تتواند تا تمام دقت ترانه را ت نود و می گفت تا ک م را‬
‫حس نتنم و شعر را ته درستی نفهمم هرگز ن را نمی خوانم‪ ،‬معروف تود چنان در واژه های ترانه و معانی ن دقت می کرد‬
‫که ترخی زتان ها همچون ارمنی را از این وری یاد گرفته تود‪ .‬شکککا ید هیجان انگیزترین و نو ورانه ترین کار فرهاد مهراد‬
‫دسکککت تردن در ترانه ها تودو خوده می گفت اغلب از یک یا چند تیت یک شکککعر خوشکککم می مد و تعد در اجرا ن را تا‬
‫تاییراتی ته شیوه خودم می خواندم‪ .‬اولین تار این کار را تا شعر « خیال خوشی» شتنپیر انجام داد‪ ،‬تعدتر در«ترف» نیما و‬
‫« تو را ای کهن توم‪ »...‬اخوان این تاییرات ادامه پیدا کرد‪ .‬وطیعتا تاییر در شعر شاعران تزرگی چون نیما‪،‬اخوان و حتی ترانه‬
‫سرایی چون قنطری کار ساده ای نطود‪ ،‬اما فرهاد ووری نها را اجرا کرد که نه تنها منجر ته حناسیتی ن د‪ ،‬تلته تا استقطال‬
‫نیز روترو شد‪ ،‬ته ووری که لطوم ترف اه در سال ‪ 7۳‬عنوان پر فروه ترین لطوم سال را ته خود اختصاص داد‪.‬‬
‫فرهاد متعل ته ننکککلی تود که تاید از ن تعنوان « موج نو موسکککیقی ایران» نام ترد‪ .‬اهمیت کار این موج نه در ترانه های‬
‫اعترا وی‪ ،‬یا نتات فنی مو سیقی که در ا صیل تودن نها ست‪ ،‬موجی که چه در ترانه‪ ،‬چه در مو سیقی و چه در اجرا وییگی‬
‫‪5‬‬
‫های منحصر ته فرد خود را داشتند‪ .‬فرهاد در این موج‪ ،‬چنان یگانه تود که حتی هم منلتانه نیز از تیان ن اتایی نداشتند‪.‬‬
‫شککهیار قنطری ترانه سککرای اغلب اجراهای موف فرهاد درتاره اجرای او چنین لب ته تحنکین گ ککود‪ « :‬در کنار نوازنده و نه‬
‫دورتر از اسفندیار و واروژان فرهاد ک م مرا می گرینت»‬

‫نسل طغیان گر‬

‫مقدمه‪:‬‬

‫مطات نظر کارل مانهایم اگر ممتن شدن یک ننل را حاصل گاهی ناشی از وقایع مهم تاریخی در یک زمان و متان‬
‫م خص )‪ (Generation location‬تدانیم‪ ،‬نگاه ترای فهم امتان پذیر شدن موج نو موسیقی ایران تاید ته چند ورودی‬
‫تاریخی تزرگ در ایرانع اواخر دهه ‪ ۴0‬شمنی توجه کنیم‪ ،‬تی شک این حوادث تاریخی حامل انرژی عظیمی است‪ ،‬که‬
‫تخ ی از ن می تواند ته تفهم ما در لحظه تاسیس موج نو موسیقی ایرانی کمک کند‪ .‬پیه از ورود ته این حوادث تاید در‬
‫چند پرسه تامل کنیم‪ ،‬اول اینته تا توجه ته سطقه غرتی موسیقی پاپ و راک در امریتای دهه ‪ 50‬و ‪ 60‬می دی چرا تولد و‬
‫شتوفایی موج نو موسیقی ایرانی تدل ته تقلیدی دست چندم از نمونه غرتی خود ن د؟ و حتی می توانیم اذعان کنیم که‬
‫خود در تاریت موسیقی ایرانی ته سنت ای نوپا تدل شدو در عین حال این پرسه پیه روی ما قرار دارد که تا توجه ته‬
‫جاذته های موسیقی سنتی ایرانی چه در دستگاه و گوشه های موسیقی و چه در واز‪ ،‬چگونه موج نو موسیقی تواننت فاصله‬
‫هایه را تا ن جاذته حفظ کند؟ و در عین حال از سوی رقیب سنتی خود ترد ن ود؟ در عین حال تاید در این پرسه تامل‬
‫کرد که چه فرایندی ته این موسیقی امتان داد تا ومن فاصله گرفتن از یک رادیتالینم انق تی‪ ،‬شعرهای صوفیانه ادتیات‬
‫فارسی را ته سمت ترانه های سیاسی و همه فهم تدل کند؟ و چرا در این سیاسی شدن تا این حد ته نمادهای کودکانه روی‬
‫ورد؟ در دل همه این پرسه ها می توان مرئی شدن ننلی را رویت کرد که در این نوشتار در پی پاست ته چگونگی ظهور‬
‫نها هنتیم تا اینهمه روایت هر حادثه تاریخی تزرگی تدون تامل ته این پرسه ها امتان فهم درون ذات لحظه تاریخی‬
‫شتل گیری این ننل را ناممتن می کند و ن را ته وصله های چهل تته ای تطدیل می کند که ته جای توویح پدیده در‬
‫لحظه پیدای ه ته دنطال توجیه راتطه حادثه تاریخی تا ذات پدیده می گردد‪.‬‬

‫ایران در دهه چهل و پنجاه شمسی‬

‫‪6‬‬
‫ایران دهه چهل و پنجاه شمنی حائز پیچیدگی های سیاسی‪ ،‬اقتصادی و فرهنگی خاصی تود‪ ،‬که درک همه زوایا و اتعاد ن‬
‫اگر نگوییم ناممتن تاید تگوییم تنیار دشوار است و نیاز ته مطالعات عمی تاریخی را ولب می کند‪ .‬ورفه نته پایان این دو‬
‫دهه ته یتی از نمادین ترین انق ب ها در قرن تینتم منتهی شد‪ ،‬همین رویداد تزرگ کافی است که ن ان دهد که در دو‬
‫دهه منتهی ته انق ب ‪ 57‬تا چه سازه پیچیده اجتماعی و سیاسی روترو هنتیم‪.‬‬
‫کودتای ‪ ۲8‬مرداد ‪ ۱۳۳۲‬نطفه تحولی در ساخت سیاسی تود که پادشاه م رووه را ته پادشاهی مقتدر تدل کرد‪ .‬در حقیقت‬
‫کودتای ‪ ۲8‬مرداد خط تط نی تر دستاوردهای م رووه ک ید‪ .‬و وطقه متوسط و روشنفتران را در منیری خ ف جهت‬
‫نظام قدرت حاکم قرار داد‪ .‬شاه تعد از کودتا تصمیم گرفته تود پروژه نوسازی اه را یک تنه پیه تطرد‪ ،‬یا ته اعتراف‬
‫نزدیتانه تا پیاده سازی مدرنیزاسیون مد نظره‪ ،‬پروژه م رووه را در حالت تعلی نگاه دارد‪ .‬این منط را می توان ته‬
‫وووح در ک م خواهره اشرف م اهده کرد‪ ،‬او در خاورات خود تحت عنوان «من و ترادرم»‪ ،‬درتاره رویترد یاد شده چنین‬
‫نوشته است‪« :‬سالهای پس از مصدا‪ ،‬ترای ترادرم و من‪ ،‬دوران تحول ته شمار میرود‪ .‬این تحران ته شاه موخت که زمان‬
‫ن فرا رسیده است که پادشاه قویا رهطری مملتت را ته دست تگیرده چه‪ ،‬ایران هنوز از تلوغ و تجرته سیاسی کافی ترای‬
‫تقلید از نظامهای دموکراسی غرتی و یا پارلمانتارینم انگلینی تهرهمند ن ده تود و نمیتواننت تحت این نظامها تا کارایی‬
‫عمل کند‪ ...‬درواقع ته نظر او منافع درازمدت ایران ایجاب میکرد که وی قاوعانه حتومت را ته دست تگیرد‪[ ...‬و ته این‬
‫ترتیب] حتومت ایران هر روز تی تر ته حتومت شاه تطدیل میشد و اوواع تا سالهای خر رژیم نیز ته همین ترتیب ادامه‬
‫یافت‪».‬‬

‫تصمیم شاه‪ ،‬سه جریان عمده اجتماعی را در سطح نخطگی از حالت کمون خارج کرد‪ .‬از سویی ملی گرایانی قرار داشتند که‬
‫ته رهطری محمد مصدا مدعی صیانت از رمان های م رووه تودند‪ ،‬در سوی دیگر حزب توده قرار داشت که تضادی شتار‬
‫تا تلوک غرب و امپریالینم داشت و شاه را مجری فرامین تلوک غرب در ایران می داننت‪ .‬و در نهایت گفتمان اس م سیاسی‬
‫تا چهره هایی روحانی چون امام خمینی و چهره های ستوالرتری چون شریعتی و ل احمد منادی تازگ ت ته خوی تن‬
‫خویه تودند‪ .‬هر سه این گفتمان ها در یک نقطه تا هم اشتراک داشتند و ن هم مقاتله تا « غرب زدگی» تود ته تعطیر‬
‫مهرزاد تروجردی استاد علوم سیاسی دان گاه سیراکیوز امریتا تاید دهه چهل را دهه سیطره غرب زدگی تا قرائت ج ل ل‬
‫احمد داننت (تروجردی ‪ )۱۳86:۱6۲‬در نتیجه در چنین تنتری که از سویی دستگاه حاکم سیاست مدرنیزاسیون غرتی را‬
‫در پیه گرفته تود و از سوی دیگر گفتمان های تاثیر گذار اجتماعی تا غرب زدگی حاکم تر میدان تحوالت اجتماعی مقاتله‬
‫می کردند‪ .‬الگو های غرتی از جمله موسیقی تر تنتری تردید میز و لازنده ممتن و ناممتن می شدندو ته تعطیری دقی تر‬
‫عرصه میدان اجتماعی محل جدال پذیره و پس زدن غرب تود‪ .‬ته ووری که حتی سیاست اداره موسیقی ک ور و موسیقی‬
‫رادیو که در اختیار شخصی چون کلنل محمد تقی خان وزیری و در ادامه شاگرده روح اهلل خالقی تود تر نوعی التقام‬
‫موسیقی فرنگی و ایرانی استوار شد و نچه ما تعدها تحت عنوان موسیقی «اصیل» و « ملی» شناختیم حاصل این همدستی‬
‫تین موسیقی فرنگی و ایرانی تود که تا اراده امثال روح اهلل خالقی تثطیت شد (میرعلینقی ‪ .)۱۳7۱‬در حقیقت در این‬

‫‪7‬‬
 ‫ووعیت دوگانه نظام دان ی تولید شد که ته دنطال منطقه الفراغی تود که موسیقی اصیل ایرانی را در افقی ایرانی و فرنگی‬
‫فهم کند‪ ،‬در متن چنین دان ی موسیقی پاپ ایرانی می تواننت متولد شود و سوژه هایی را تولید کند که ومن اخذ جاذته‬
‫های دنیای غرب ترای ن پلتفورمی شرقی_ایرانی_ اس می تهیه کنند‪ .‬درواقع غرب وردگاهی تود که فرم را صادر می کرد‬
‫تا محتوای تعدی ن‪ ،‬خود غرب را ذیل گفتمان غرب زدگی نفی کندو موج نو موسیقی ایرانی در ژانر پاپ و راک اه نیز از‬
‫این قاعده منتثنی نطودند‪ ،‬از همین رو مثلث و یی منفرد زاده‪ ،‬قنطری و فرهاد موسیقی را ممتن کردند که اگرچه تا گیتار‬
‫و پیانو نواخته می شد‪ ،‬اما می تواننت تیان اعتراوی خود را در واال پیامطر( ترانه موسیقی وحدت سروده سیاوه کنرایی) و‬
‫گنج تک اشی م ی تیان کند‪.‬‬

‫دهه چهل شمنی تنتن تحوالت سیاسی و اجتماعی دیگری نیز تود که ترای پیوهه ما حائز اهمیت است‪ .‬در غاز دهه ی‬
‫‪ ۱۳۴0‬سه نهاد عمده درتاره ادتیات کودک ایرانی تاسیس شد که هنوز از مراجع اصلی تولید و ارزیاتی کتاب های کودکان‬
‫اند‪ :‬شوراری کتاب کودک ‪ ۱۳۴۱‬مرکز انت ارات موزشی وزارت موزه و پروره ‪ ۱۳۴۳‬و کانون پروره فتری کودکان و‬
‫نوجوانان ‪۱۳۴۴‬‬

‫در مدرنیزاسیون مرانه پهلوی کودک موووع تعلیم و متمدن سازی تود و متمدن کردن او وظیفه ی هر جامعه ی متمدن‬
‫تود که از محل عواید عمومی تامین اعتطار می شد( نک‪ .‬صورتگر‪ .)۱۳۲۲ ،‬و این ایده ری ه در استعاره ای داشت که از دوره‬
‫م رووه کودک را ته مثاته استعاره ملت ناپالوده و عقب افتاده مفصل تندی می کرد ( ترای مثال نک‪ .‬مقدمه ی « قانون‬
‫موزه و پروره عمومی‪ .)»...‬در چنین تنتری گفتمان های مقاتل حاکمیت نیز ت ه کردند‪ ،‬تا گفتمان ترتیتی کودک را‬
‫ته نفع خود و رمان های خود مصادره کنند‪ .‬در همین دهه از خ ل نظم دان ی که گاهی در تین توده ها را رسالت خود‬
‫می داننت « کودک نخطه» متولد شد‪ ،‬کودکی که امتان فهم ادتیات واال یا ادتیاتی تا پیام های واال را داشت‪ ،‬تدون این‬
‫همنویی ادتیات متعهد و ادتیات اوانگارد‪ ،‬هم رویتردهای نوین ادتیات کودک زمانه و ثار کنانی چون صمد تهرنگی م تل‬
‫خواهد تود‪( .‬یوسفی ‪ )۱۳95‬ته این معنا ثار ادتی وانگارد و شتاب دهنده ای ممتن می شود که از جزیره ادتیات کودک ته‬
‫دریای ناب ادتیات تزرگ سال پل می زند (یوسفی ‪)۱۳95‬‬
‫فهم این لحظه واجد امتان پذیر شدن گفتمانی است‪ ،‬که می تواند در خ ل موسیقی پاپ غرتی امتان تولد ترانه های خ ف‬
‫مد عادتی چون کودکانه( توی عیدی) و گنج تک اشی م ی را ته وجود ورد‪ .‬ترانه هایی که تا ونینی نوستالییک غم از‬
‫دست رفتن تهران را در هجوم نوسازی پهلوی در اذهان کودک و تزرگ سال ن انه گذاری می کند و سوژه هایی را تولید‬
‫می کند تا این از دست رفتگی را ته یاری تخدیر موسیقی در جان های خود احناس کنند و ترای نجات ن دست ته اقدام‬
‫عملی تزنند‪ ،‬کما اینته ترانه «جمعه» مرثیه ای تود تر حادثه سیاهتل که از جمله رادیتال ترین و نمادین ترین رفتارهای‬
‫عملی ننلی تود که موسیقی موج نو تا ن همراه شده تود‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫دهه های چهل و پنجاه شمنی را در عین حال تاید اوج نفوذ اردوگاه چپ در جهان سوم داننت‪ .‬جایی که ومن مهیا‬
‫کردن زمینه های جنطه های رهایی تخه‪ ،‬که خود را در موسیقی های اعتراوی ن ان می دادند‪ ،‬راه رهایی از سلطه نظام‬
‫سرمایه ساالر را در هنر جنتجو می کردند‪ .‬از همین رو ترانه های غیر متعارف پاپ امتان پذیر می شد‪ ،‬در عین حال این‬
‫تاریت ادتیات نوینان چپی چون ترتلس‪ ،‬یان ریپتا و سیطک تودند که از ادتیات عامه و کوچه تازاری در مقاتل ادتیات نخطه‬
‫گرا دفاع می کردند (فتوحی ‪)۱۳87‬و همین موج شاعری چون شاملو را وادار می کند که ترانه هایی چون شطانه و دختران‬
‫ننه دریا را تنراید‪ ،‬در واقع ترانه های نامتعارفی چون کودکانه و گتج تک اشی م ی در چنین فضایی ممتن شدند‪.‬‬

‫از نچه مد می توان نتیجه گرفت چگونه موج نو موسیقی در ایران سوژه هایی را ته وجود ورد که در عین تهره مندی از‬
‫فرم موسیقی غرتی ن را در فضای اجتماعی ایران ته شتل دلخواه خود تاییر دادند و زمینه تولد یک موسیقی اعتراوی که‬
‫تعدها محرک ننلی رادیتال شدند را ایجاد کنند‪ .‬در نتیجه کودتای ‪ ۲8‬مرداد و تحوالت ن در شتل گیری سه گفتمان ملی‬
‫گرایی ‪،‬حزب توده و اس م سیاسی فرصتی را ترای ایده غرب زدگی ج ل ل احمد مهیا کرد و ن عصر را در نوعی غرب‬
‫ستیزی صورتطندی کرد‪ ،‬از سوی دیگر ت تیل نهادهایی چون کانون پروره فتری و ترجنته شدن کودک نخطه فضا را‬
‫ترای ترانه های کودکانه تا مفاهیم تزرگنال مهیا کرد‪ .‬همزمان تاریت ادتیات نوینان چپی فرصت را ترای ترجنته ساختن‬
‫ادتیات کوچه تازار مهیا کردند تا ترانه های غیر متعارف موج نو موسیقی ایرانی در چنین فضایی متولد شود که ن روی‬
‫سته ننلی تود که موسیقی ایرانی را دچار تحولی شگرف کردند‬

‫مناتع‬

‫بروجردی ‪,‬مهرزاد ‪. 1386.‬روشنفکران ایرانی و غرب ‪.‬تهران ‪:‬فروزان‪.‬‬

‫فتوحی ‪,‬محمود ‪. 1387.‬نظریه تاریخ ادبیات در ایران ‪.‬تهران ‪:‬سخن‪.‬‬
‫میرعلینقی ‪,‬سید علیرضا" ‪. 1371.‬موسیقی ایرانی و اسناد تاریخی "‪.‬گنجینه اسناد ‪104-117.‬‬
‫یوسفی ‪,‬مهدی" ‪. 1395.‬تمایز یابی نهاد ادبیات کودک در ایران دهه ‪1340." In‬دوران کودکی در ایران ‪, by‬سعید ذکایی ‪.‬تهران ‪:‬آگه‪.‬‬

‫‪9‬‬