Colofon

TMA 55, 2016

28ste jaargang
Prijs los nummer €12,-

Het Tijdschrift voor Mediterrane Archeologie is een

onafhankelijk tijdschrift dat aandacht besteedt
aan actueel archeologisch onderzoek in de medi-
terrane wereld, in het bijzonder verricht vanuit
Nederland en België. Het overnemen van arti-
kelen is toegestaan mits met bronvermelding.
Bijdragen van lezers kunnen al dan niet verkort
Inhoudsopgave
door de redactie worden geplaatst.

TMA verschijnt twee keer per jaar. Opgave kan

Artikelen
schriftelijk of via onze website. Een abonnement
kost €20,-. Studenten betalen €15,- (onder vermel-
ding van studentnummer). Een paspoort uit de Late Bronstijd?
Het abonnement loopt van 1 januari tot en met
Een nieuwe interpretatie van het houten diptiek
31 december en wordt automatisch verlengd,
tenzij een maand van te voren schriftelijk is uit het Uluburun-wrak
opgezegd. Jorrit Kelder 1

Adres:
Tijdschrift voor Mediterrane Archeologie Vrouwen op symposionafbeeldingen
Poststraat 6 Iconografisch onderzoek aan roodfigurig aardewerk geproduceerd
9712 ER Groningen in de Attische wereld tussen 530 en 440 voor Christus
Bankgegevens:
Charlotte de Waal 7
Stichting ter Ondersteuning Oudheidkundig
Onder­zoek De Tanagra-figurines: een mysterie ontrafeld
IBAN: NL14INGB0005859344
Kya Verhagen 13
BIC: INGBNL2A

KvK: 41014777 Het opmerkelijke leven van de Stervende Niobide

De culturele biografie van een Grieks standbeeld in Rome
TMA online: Suzan van de Velde 20
– tijdschrift@mediterrane-archeologie.nl
– mediterrane-archeologie.nl
– rug.academia.edu/ Dood en spelen: de Slag bij Marathon als lieu de mémoire
TMATijdschriftvoorMediterraneArcheologie Karla de Roest 26
– facebook.com/
tijdschrift.voormediterranearcheologie
Prehistorie en politiek: klassenstrijd, productieprocessen
Redactie: en conflict in de Italiaanse Bronstijd
Remco Bronkhorst (hoofdredacteur), Tamara
Wieke de Neef 33
Dijkstra, Heleen Duinker, Jord Hilbrants, Judith
Jurjens, Rian Lenting, Jorn Seubers, Simon
Speksnijder, Tom Trienen, Jan Ferco van der Weg, Pottery technology in the Iron Age: the production of Oenotrian
Theo Verlaan, Anne-Jan Wijnstok, Sarah Willemsen,
matt-painted pottery in the Sibaritide (Northeastern Calabria, Italy)
Evelien Witmer
Marianna Fasanella Masci 40
Proofreader English papers: Annette Hansen
Liquid footprints
Adviesraad:
Prof. Dr. P.A.J. Attema (RUG) Water, urbanism and sustainability in Roman Ostia
Prof. Dr. G.J.M.L. Burgers (VU) Mark A. Locicero 47
Prof. Dr. R.F. Docter (UGent)
Prof. Dr. E.M. Moormann (RU)
Dr. J. Pelgrom (KNIR) ‘Erop of eronder?’
Prof. Dr. J. Poblome (KULeuven) De link tussen archeologische oppervlaktevondsten en
Dr. M.J. Versluys (UL) het bodemarchief van Republikeinse boerderijen
Dr. G.J.M. van Wijngaarden (UvA)
Jord Hilbrants 54
Ontwerp omslag: Evelien Witmer
Opmaak binnenwerk: Hannie Steegstra
Sociale complexiteit in Sagalassos en Düzen Tepe
TMA komt tot stand in samenwerking met tijdens de Klassieke en Hellenistische periode
Barkhuis Publishing, Eelde Dries Daems 61
ISSN 0922-3312
81999/SOOO English Summaries 68

→
TMA jaargang 28, nr. 55

Recensies

Archaeological Theory in a Nutshell

Paradigm Found. Archaeological Theory – Present, Past and Future

Jorn Seubers 71

Triangular Landscapes. Environment, Society and the State

in the Nile Delta under Roman Rule
Frits Heinrich 77

Religion and Society in Middle Bronze Age Greece

Theo Verlaan 80

The Cambridge Prehistory of the Bronze and

Iron Age Mediterranean
Wieke de Neef 83

Egypt in the First Millennium AD.

Perspectives from new fieldwork
Annette M. Hansen 85

Introducties op lopend onderzoek

Carving Communities in Stone: inscripties als medium

van Hellenistische globalisering
Sjoukje Kamphorst 87

Inland pathways towards societal complexity:

a science-based analysis of Final Neolithic to Early Bronze Age
ceramics of Geraki, Southern Greece (ca. 4100-2000 BC)
Ayla Krijnen 88

Hidden Landscapes of Roman colonization: New methods for

assessing inter-site variability and improving site
detectability in forested areas in two colonial landscapes
in Central-Southern Italy
Arthur Hamel 89

Ex memoria praecedentium saeculorum. The Roman past

and the coming about of a collective cultural identity in
Late Antique and Early Medieval Rome
Maarten van Deventer 90

Chlorakas-Palloures, research into the Middle

and Late Chalcolithic of Cyprus
Bleda Düring en Victor Klinkenberg 91
 Vrouwen op symposionafbeeldingen
Iconografisch onderzoek aan roodfigurig aardewerk geproduceerd
in de Attische wereld tussen 530 en 440 voor Christus
Charlotte de Waal
Inleiding
Het symposion (drinkfeest)1 was een belangrijk feno-
meen in de Archaïsche en Klassieke samenleving in
Griekenland. Het is dan ook één van de belangrijkste
onderwerpen afgebeeld op zwartfigurig (ZF) en roodfigu-
rig (RF) aardewerk uit deze perioden. Het bijzondere aan
symposionafbeeldingen op RF-aardewerk is dat er niet
alleen mannen werden afgebeeld, zoals gebruikelijk was,
2
maar in enkele gevallen ook vrouwen. Bovendien valt op
dat er een grote variëteit bestaat in de wijze waarop deze
vrouwen werden afgebeeld.
In dit artikel wordt op een nieuwe manier gekeken
naar de diversiteit van de afbeelding van vrouwen in
symposionscènes, met als doel om de rol van vrouwen
tijdens het symposion te reconstrueren. Door een uitge-
breide systematische iconografische analyse van 45 RF-
symposionafbeeldingen, met en zonder vrouwen, is het
mogelijk om patronen te herkennen in de manier waar-
op vrouwen werden afgebeeld. De afbeeldingen vormen
daarmee de kern van mijn onderzoek, dit in tegenstel-
ling tot veel andere onderzoeken waarbij de afbeeldin-
gen slechts worden gebruikt als ondersteuning voor een
3
argument.
De symposionscènes staan afgebeeld op 30 vazen, af-
komstig uit Attica en geproduceerd tussen 530 en 440 voor
Christus. De onderzoeksperiode is zo gedefinieerd omdat
er uit de periode 600 tot 550 voor Christus wel sympo-
sionafbeeldingen zijn gevonden maar daarop geen vrou-
4 8
wen staan afgebeeld, en loopt tot 440 voor Christus zodat
de Vroeg-Klassieke periode en daarmee de piek in sym-
posionafbeeldingen waarop vrouwen voorkomen (rond
5
470 voor Christus) kan worden meegenomen.
Er is gekozen voor een iconografisch onderzoek, om-
6
dat dit direct toegang biedt tot de antieke samenleving.
Het uitgangspunt hierbij is dat de afbeeldingen op RF-
aardewerk weliswaar geen directe representaties zijn van
de werkelijkheid, maar dat ze in ieder geval belangrijke
7
sociale waarden van de samenlevingen reflecteren. In
dit artikel wordt onderzocht wat de aanwezigheid van de
vrouwen betekent en vervolgens in hoeverre deze vrou-
wen op symposionafbeeldingen verschillen van de vrou-
wen beschreven in antieke teksten over het symposion.
Deze systematische iconografische analyse heeft geleid
tot nieuwe inzichten over de manier waarop vrouwen in
symposionscènes werden afgebeeld.
De drie rollen van de vrouw
De schilders van het aardewerk hebben er bewust voor
gekozen om vrouwen af te beelden en gaven hen dan ook
een bepaalde rol. Op basis van de gerepresenteerde acti-
viteiten zijn de vrouwen in drie groepen te verdelen. Ten
eerste zijn er vrouwen die een dienende rol vervullen;
door wijn te schenken uit de oinochoe in de drinkschalen
van de mannen (zie figuur 1) of door de mannen te onder-
steunen bij het vomeren in een krater. Ten tweede zijn er
veel vrouwen met een amuserende rol: zij bespelen een
fluit, dansen of hebben seksueel contact met mannen (zie
figuur 2). Ten derde zijn er vrouwen die een deelnemende
rol hebben; zij drinken wijn, spelen spelletjes of ontspan-
nen zich (zie figuur 3).
Om te onderzoeken of de afbeelding van vrouwen in
symposionscènes iets kan zeggen over de hiërarchische
plaats van de vrouw en de mate van vrijheid die zij ge-
noot, is het noodzakelijk om te kijken naar de houdingen,
posities, gebaren, activiteiten en lichamelijke contacten
van alle personen op de afbeeldingen.
De vrouwen die een dienende rol hebben, worden niet
kleiner afgebeeld dan de mannelijke deelnemers aan het
symposion, zoals wel het geval is bij jongens met een
dienende rol. Hierdoor is het voor de moderne kijkers
niet direct duidelijk dat de mannen de dominante deel-
nemers waren van een symposion. Hoewel het verschil
in lengte nodig is om onderscheid te maken tussen de
mannen die deelnamen aan het symposion en de jongens
die deze mannen bedienen, is een dergelijk onderscheid
niet vereist bij de afbeelding van vrouwen en mannen,
omdat ze al van elkaar verschilden door kleding, sieraden
en haarstijl. Dit betekent dat de grootte van de vrouw om
esthetische redenen is gekozen en niet indicatief is voor
de sociale status van deze vrouwen.
De meeste vrouwen met een amuserende rol worden
in combinatie met een man getoond en hebben hun li-
chaam of een gedeelte van hun lichaam georiënteerd op
deze man. Ondanks deze oriëntatie zijn het altijd de man-
nen die reiken naar het lichaam van de vrouw, ongeacht
de staat waarin ze is gekleed en zij initiëren daarmee het
TMA jaargang 28, nr. 55

Figuur 1. Een vrouw die een man bedient op een symposion. Afbeelding op RF-aardewerk in Verdun Museum (tekening auteur).

Figuur 2. Vrouwen met een amuserende rol op een symposion. Afbeelding op RF-aardewerk in Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis in
Brussel A717 (tekening auteur).

8
 Vrouwen op symposionafbeeldingen
Figuur 3. Vrouwen met een deelnemende rol op een symposion. Afbeelding op RF-aardewerk in Harvard Art Museums in Cambridge 1959.124
(tekening auteur).
lichamelijk contact. Een voorbeeld is te zien in figuur 2
waarbij de man van het stel links in de figuur reikt naar
de borst van de vrouw. Op basis hiervan kan worden ge-
steld dat de mannen de controle hadden over het licha-
melijk contact met de vrouwen.
De vrouwen met een deelnemende rol lijken, in tegen-
stelling tot de andere vrouwen, meer zelfstandigheid en
vrijheid te genieten in de uitvoering van hun activiteiten.
In sommige gevallen lijken ze zich niet bewust te zijn
van de mannen die naast hen zitten. Zo zit de vrouw in
figuur 3 samen met een man op de linker bank. Terwijl de
man de aandacht van de jongen met de wijn probeert te
trekken, zit de vrouw met haar rug naar de man en luis-
tert naar de fluitmuziek van de andere jongen.
Het symposion werd geleid door een symposionlei-
9
der, die in de meeste gevallen niet de gastheer was. Hij
10
bepaalde hoe krachtig de wijn moest worden. Het zijn
alleen de mannen die gebaren maken op de afbeeldingen.
De vrouwen daarentegen zijn meer bezig met hun uiter-
lijke verzorging of met activiteiten. Een terugkerend ge-
baar bestaat uit een man die zijn rechterarm uitgestrekt
voor zich houdt met open hand, zoals ook te zien is bij de
rechterman op figuur 3. Dit gebaar wordt altijd gemaakt
door één man op de afbeelding en het lijkt nooit gericht
op één persoon, maar op de complete groep aanwezigen.
Dit gebaar gaat dan ook in tegen de gedachte dat de vrou-
wen en mannen gelijk waren op het symposion.
9
Charlotte de Waal
De beweegreden van de schilders
Bij het onderzoek naar de vrouwen is er gekeken naar
de beweegreden van de schilders om op een klein aantal
symposionafbeeldingen vrouwen te tonen. Om dit te on-
derzoeken zijn de activiteiten van de vrouwen vergeleken
met die van de mannen en de jongens. Hieruit blijkt dat
alle activiteiten van de vrouwen ook worden uitgevoerd
door de mannen en/of jongens. Zo bespelen de vrouwen,
mannen en jongens de dubbele fluit. De vrouwen en de
mannen drinken wijn, spelen spelletjes, rennen en mas-
turberen. Zowel de vrouwen als de jongens serveren wijn,
dansen en hebben lichamelijk contact met de mannen.
Dit betekent dat het een bewuste keuze van de schilder
moet zijn geweest om deze activiteiten op de symposion-
afbeeldingen te laten uitvoeren door een vrouw, en niet
door een man of een jongen.
Wat de vrouwen uniek maakt, is dat ze vaker en ex-
plicieter dan de jongens worden getoond tijdens seksue-
le activiteiten met mannen. Er is slechts één afbeelding
waarbij een mannelijke deelnemer reikt naar de genitali-
ën van een jongen. Er zijn echter meerdere voorbeelden
waarbij de borsten van de vrouw worden aangeraakt door
een man en één vrouw raakt zelfs met haar open mond
bijna de erecte penis van een man aan. Een ander voor-
beeld is te zien in figuur 4; illustratief voor de connectie
tussen de vrouwen en seksueel genot. Het is daarom goed
mogelijk dat het uitnodigen van vrouwen op een sympo-
TMA jaargang 28, nr. 55
Figuur 4. Vrouwen die lichamelijk contact hebben met mannen op een symposion. Afbeelding op RF-aardewerk in Koninklijke Musea voor
Kunst en Geschiedenis in Brussel R351 (tekening auteur).
sion en het tonen van vrouwen op symposionaardewerk
werd gedaan om een erotische sfeer mee te geven.
Verschil in afbeeldingen en antieke teksten
De vrouwen op de afbeeldingen verschillen van de vrou-
wen beschreven in de antieke teksten over het sympo-
sion. In de teksten van Plato en Xenophon worden de
vrouwen beschreven aan de hand van de activiteiten die
11
ze uitvoeren, zoals het fluitmeisje en het dansmeisje.
Xenophon bespreekt naast de activiteiten ook de ver-
schillende momenten waarop de meisjes en jongens de
kamer binnen kwamen om voor de aanwezigen te dansen
of te musiceren, zoals tijdens de start van het symposion
12
en de momenten waarop er wijn werd geschonken. De
scènes op het aardewerk laten alleen de vrouwen zien
terwijl ze bezig zijn met een activiteit of op een bank
zitten of liggen. Op een aantal afbeeldingen worden
meerdere vrouwen afgebeeld die verschillende activitei-
ten uitvoeren, hetgeen suggereert dat diverse momenten
van het symposion op één afbeelding werden getoond.
De grotere zelfstandigheid en vrijheid van de vrouwen
met een deelnemende rol, alsmede de seksuele acti-
viteiten zoals getoond op de afbeeldingen worden niet
beschreven in de antieke bronnen over het symposion.
Hieruit blijkt dat de symposionafbeeldingen met vrou-
wen een andere boodschap hadden voor de kijkers dan de
antieke teksten voor de lezers. Er zijn geen aanwijzingen
dat met de teksten een andere doelgroep werd bereikt
dan met de vazen.
De sociale status van de vrouwen op symposia wordt
in de wetenschappelijke literatuur vaak verbonden met
de handelingen die de vrouwen uitvoeren. Ditzelfde ge-
beurt in de antieke literatuur waar de vrouwen worden
13
beschreven aan de hand van hun activiteiten. De mo-
derne literatuur heeft zich gericht op twee termen die
de groep vrouwen als geheel of een gedeelte hiervan be-
schrijft: de fluitmeisjes en hetairai. Het verschil tussen
10
deze groepen zou vooral liggen in status, activiteit en de
mate van vrijheid die de vrouwen op een symposion had-
den. Uit mijn iconografisch onderzoek is gebleken dat de
diversiteit van de vrouwen op de afbeeldingen veel gro-
ter is dan in de antieke literaire bronnen is beschreven.
Fluitmeisje
De term auletris (fluitmeisje) wordt gebruikt in de antie-
14
ke teksten over het symposion en verwijst niet alleen
naar een jonge leeftijd van de vrouw, maar ook naar een
lagere sociale status binnen de hiërarchische verhouding
tijdens het symposion. De term fluitmeisje is overgeno-
men in de moderne literatuur over het symposion en de
15
afbeeldingen. In totaal zijn er tien vrouwen op de door
mij geselecteerde 45 afbeeldingen te zien die blazen op
een dubbele fluit (aulos). Deze fluit houden ze met beide
handen vast en door de bolle wangen is te zien dat ze
echt op de fluit spelen. Uit de afbeeldingen blijkt ech-
ter dat niet alleen meisjes, maar ook volwassen en ou-
dere vrouwen de fluit bespeelden. De term ‘fluitmeisje’
is dan ook geen juiste omschrijving van de fluitspelers
op de afbeeldingen. Bovendien wordt door het gebruik
van deze term de implicatie van een lagere sociale status
in de antieke teksten, overgenomen in het iconografisch
onderzoek. Het is dan ook mijn aanbeveling om het be-
grip “vrouwelijke fluitspeler” te gebruiken. Deze term
verwijst namelijk niet naar een leeftijdsgroep en kan
daarom voor vrouwelijke fluitspelers van alle leeftijden
worden gebruikt. Daarnaast impliceert deze term geen
lagere sociale status.
De vrouwelijke fluitspelers op de symposionafbeeldin-
gen laten een complexer beeld zien dan uit de antieke
bronnen naar voren komt. Volgens de Athenaion Politeia,
geschreven door Aristoteles in de vierde eeuw voor
Christus, werden de werktijden van de fluitmeisjes wette-
lijk geregeld tot drie diensten per etmaal. Daarnaast werd
bepaald dat ze niet meer dan twee drachmen voor hun
 Vrouwen op symposionafbeeldingen
Figuur 5. Een vrouw die in de armen van een man ligt. Afbeelding op RF-aardewerk in The Yale University Art Gallery in New Haven 1913.163
(tekening auteur).
diensten mochten vragen.16 Op basis van deze gegevens
is de verwachting dat de vrouwelijke fluitspelers op de
scènes een homogene groep vormden qua welvaart. Deze
aanname komt echter niet overeen met het gevarieerde
beeld dat naar voren komt uit de symposionafbeeldingen.
Zo dragen zes van de tien vrouwelijke fluitspelers siera-
den, maar is het detailniveau van de sieraden verschil-
lend. Zo zijn een halsketting (zie figuur 5), een haarknip
en een armband tot in het kleinste detail getoond, maar
ligt het detailniveau van andere sieraden lager. Eén vrou-
welijke fluitspeler heeft een onderkin van de schilder ge-
kregen en daarmee ook een ouder uiterlijk. Ondanks een
beschadiging aan het aardewerk is een gedeelte van haar
kleding te zien. Ze heeft het haar opgestoken door middel
van een haarband en draagt oorbellen. Op basis hiervan
kan worden verondersteld dat de schilder wilde verwij-
zen naar een beroemde, gewilde en oudere fluitspeler om
hiermee de status van het symposion te verhogen. Dat
het onwaarschijnlijk is dat de oudere fluitspeler satirisch
bedoeld was, blijkt uit het feit dat vele fluitspelers een
volwassen leeftijd hadden, waarmee verwezen werd naar
de ervaring die nodig was voor het fluitspelen.
Hetaira
Het begrip hetaira komt voor in een strafvervolgings-
toespraak van Demosthenes, Apollodoros tegen Neaira,
11
Charlotte de Waal
waarbij het eten en drinken van Neaira samen met man-
nen werd gezien als bewijs dat zij geen vrouw was met
17
Atheens burgerrecht, maar zich gedroeg als een hetaira.
Opmerkelijk veel onderzoek naar de vrouwen op sympo-
sionafbeeldingen heeft zich mede hierom gericht op de
term hetaira. Een definitie van de term ontbreekt echter
en ook de sociale status van deze vrouwen is onzeker.
Davidson veronderstelt dat er met opzet een sfeer van
geheimzinnigheid rond de wereld van de hetairai hing
omdat met een definitie o.a. gevaren, belasting en wet-
18
ten konden worden opgelegd. In de moderne literatuur
wordt de hetaira dan ook vaak vergeleken met de Japanse
geisha om zo meer vat te krijgen op haar taken en iden-
titeit. Een geisha was een danser, muzikant, entertainer
en een interessante gesprekspartner met een specifieke
rol in de hoogste samenlevingen, maar ze was absoluut
19
geen prostituee. De vergelijking tussen de hetaira en
geisha gaat volgens mij om verschillende redenen mank.
Ten eerste is de rol van de geisha in de loop der eeuwen
20
veranderd. Ook betreft het een begrip uit een andere tijd
en cultuur waardoor, zoals ook Rabinowitz stelt, bewust
21
en onbewust culturele waarden geïmporteerd worden.
Hoewel onderzoekers hebben geprobeerd de hetaira te
herkennen op het aardewerk door mogelijk terugkerende
22
elementen, is dit tot nu toe niet gelukt en worden alle
vrouwen op een symposion, ongeacht hun uiterlijk, acti-
TMA jaargang 28, nr. 55
viteit of plaats, hetaira genoemd. Door het ontbreken van
een definitie van het begrip hetaira, het onjuiste gebruik
in de literatuur en de lijst van taken die zij heeft meege-
kregen, waaronder gesprekspartner, danser, muzikant en
seksuele partner23, is de term hetaira onbruikbaar voor
dit onderzoek.
Conclusie
De iconografische aanpak zoals die hier is toegepast,
leidt tot nieuwe inzichten over de betekenis van de aan-
wezigheid en de rol van de vrouwen op symposionaf-
beeldingen. Zo is gebleken dat de vrouwen op de scènes
een seksuele sfeer meegaven aan het symposion en de
afbeeldingen. Ook heeft deze aanpak geleid tot verdie-
ping van kennis van andere bronnen van het symposion,
namelijk de antieke teksten. Bovendien laat het een span-
ningsveld zien tussen iconografische en tekstuele bron-
nen. Mijn aanbeveling is dan ook om meer iconografisch
onderzoek op deze systematische wijze op een grotere
selectie afbeeldingen uit te voeren. Daarbij zal een ana-
lyse van meerdere aspecten kunnen worden uitgevoerd,
waaronder aardewerkvorm, vindplaats en atelier. In mijn
onderzoek heb ik hier al een begin mee gemaakt.
Dankwoord
Heel graag wil ik dr. E. (Elisabeth) van ’t Lindenhout,
verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, hartelijk
bedanken voor de fijne begeleiding en haar betrokken-
heid bij het schrijven van mijn masterscriptie. Ook wil
ik graag prof. dr. P.A.J. (Peter) Attema bedanken voor zijn
stimulerende woorden die mede tot dit artikel hebben
geleid.
Literatuur
Avramidou, A. 2006, “Attic vases in Etruria: another view on
the Divine Banquet Cup by the Codrus Painter”, American
Journal of Archaeology, vol. 110, no. 4, pp. 565-579.
Davidson, J. 1998, Courtesans and fishcakes: the consuming
passions of classical Athens, Fontana Press, Londen.
Downer, L. 2002, Women of the pleasure quarters: the secret
history of the Geisha, Broadway Press, New York.
Garland, R. 2008, Daily life of the Ancient Greek, Greenwood
Press, Westport.
Hobden, F. 2013, The symposion in Ancient Greek society and
thought, Cambridge University Press, Cambridge.
Kurke, L. 1997, “Inventing the «Hetaira»: Sex, politics, and
discursive conflict in Archaic Greece”, Classical Antiquity,
vol. 16, no. 1, pp. 106-150.
Lewis, S. 2002, The Athenian woman: an iconographic hand-
book, Routledge, New York.
Lissarrague, F. 1990, “Around the krater: an aspect of ban-
quet imagery” in Sympotica: a symposium on the sympo-
sion, (red.) O. Murray, pp. 196-209.
Lynch, K.M. 2012, “Drinking and dining” in A companion to
Greek art, (red.) J. Smith & D. Plantzos, pp. 524-542.
Neils, J. 2000, “Others within the other: an intimate look at
Hetairai and Maenads” in Not the classical ideal: Athens
12
and the construction of the other in Greek art, (red.) B.
Cohen, pp. 203-226.
Rabinowitz, N.S. 2001, “Sex for sale? Interpreting erotica in
the Havana Collection” in Greek prostitutes in the ancient
Mediterranean, 800 BCE – 200 CE, (red.) A. Glazebrook &
M.M. Henry, pp. 122-147.
Skinner, M.B. 2005, Sexuality in Greek and Roman culture,
Blackwell, Oxford.
Topper, K. 2012, The imagery of the Athenian symposium,
Cambridge University Press, Cambridge.
Auteursomschrijving
Charlotte de Waal studeerde in 2015 af in Klassieke
en Mediterrane Archeologie aan de Rijksuniversiteit
Gro­ningen. Zij heeft in het kader van haar scrip-
tie onderzoek gedaan naar de rol van de vrouw op
symposion­afbeeldingen. In het hier gepresenteerde arti-
kel wordt een gedeelte van dit onderzoek besproken.
Eindnoten
1 Hobden 2013: p. 1.
2 Avramidou 2006: p. 572.
3 De resultaten gepresenteerd in dit artikel zijn een gedeelte
van de resultaten van mijn masterscriptie: ‘Wat is de rol van
de vrouw op symposion afbeeldingen? Iconografisch onder-
zoek aan RF-aardewerk in de Attische wereld in de periode 530
– 440 v. Chr.’.
4 Kurke 1997: p. 131.
5 Skinner 2005: p. 11.
6 Topper 2012: p. 2.
7 Lissarrague 1990: p. 196.
8 Topper 2012: p. 122.
9 Lynch 2012: p. 531.
10 Lynch 2012: p. 531.
11 Plato, Symposium; Xenophon, The Symposium.
12 Xenophon, The Symposium: part II, III, VII.
13 Plato, Symposium: Introduction; Xenophon, The Symposium:
part II.
14 Plato, Symposium: Introduction; Xenophon, The Symposium:
part II,
15 Neils 2000: p. 207.
16 Neils 2000: p. 207; Garland 2008: p. 153.
17 Apollodoros, Demosthenes, Apollodoros Against Neaira, 59:
122.
18 Davidson 1998: p. 124
19 Downer 2002: pp. 4-5.
20 Downer 2002: p. 27
21 Rabinowitz 2011: p. 136, p. 141.
22 Lewis 2002: pp. 100-101.
23 Davidson 1998: p. 124, p. 197; Lewis 2002: pp. 100-101.