Professional Documents
Culture Documents
Şekil 1.
Daha ileride açıklanacağı gibi, birimi henri olan L endüktansı ve birimi farad olan C
kapasitesi sabit sayılarla çarpılarak, elektrik akımına karşı gösterdikleri zorluklar ohm olarak
bulunabilir.
Alternatif akımda üç çeşit temel devre vardır. Bunlar Şekil 1 de görüldüğü gibi (1) R
omik devre; (2) L endüktif devre; (3) C kapasitif devredir. Temel devrelere uygulanan U
gerilimi ve devrenin I akımı etkin değerlerdir. I devre akımı, uygulanan gerilime ve devre
elamanlarının direncine bağlı olarak değişir. Devre elamanları kendi aralarında seri, paralel
ve seri - paralel (karışık) olarak bağlanırlar.
İdeal (saf) olarak kabul edilen bu elemanlara sinüsoidal bir alternatif gerilim
uygulanırsa, geçen akım sinüsoidal bir A.A. olur.
Devre elamanlarının ideal özellikleri:
R omik direncinde endüktif direnç etkisi yoktur. Endüktif devrede ve kapasitif
devredeki L ve C elamanlarında omik direnç etkisi ve güç kaybı yoktur.
Şekilde (4,2) gibi omik bir devrede gerilim (U) ve akım (I) aynı fazdadır.
Um
Im = veya Um = Im.R
R
Vektör olarak;
•
e = Um.sinwt ⇒ U = U 0 0
formülde U = Um.0,707’dir.
Ohm kanunu vektöryel olarak
U0 0 U
I = = 0 − QR Çünkü akım ile gerilim aynı fazdadır. Yani açı sıfırdır.
RQR R
ÖRNEK 1
Vektör matematiği kullanarak şekil 4 deki devrede i akımını bulunuz. Gerilim ve
akıma ait eğrileri çiziniz.
Şekil 4
Çözüm:
Şekil 5
Şekil 5
V 0 .7 / 0 0
I= = 0
= 14.14 / 0 0
R 5/ 0
ÖRNEK 2
Vektöryel olarak şekil 6 daki devrede gerilimi bulunuz. Ayrıca akım ve gerilime ait
eğrileri çiziniz.
Şekil 6.
Çözüm:
Şekil 7.
i = 4 sin (ωt + 300) ⇒ vektör olarak I = 2.83 / 30 0
Şekil 7.
ENDÜKTİF REAKTANS
Özindükleme bobinine uygulanan emk, bobinden geçen alternatif akın
indüklediği özindüklem emk'ine eşit ve ters yöndedir.
U = 2.π.f.L.I ; U = ωLI
U = Bobine uygulanan alternatif gerilimin efektif (etkin) değeri, volt
ω = Alternatif akımın açısal hızı, Radyan/Saniye
5
L = Endüktans, henri
I = Bobinden geçen alternatif akımın efektif (etkin) değeri, amper.
U = 2.π.f.L.I ; U = ωLI nolu formülün her iki tarafını (I) ye bölelim.
U/I=ωL
Bobine uygulanan gerilimin bobinden geçen akıma oranı bize bobinin elektrik akımına
karşı gösterdiği zorluğu (direnci) verir.
Özindükleme bobininin içinden geçen alternatif akıma karşı gösterdiği zorluğa
"endüktif reaktans" denir. Endüktif reaktans (XL) harfi ile gösteri Birimi ohm'dur.
XL = ω L veya XL = 2 π f L
Bir bobinin endüktif reaktansı, frekansla ve bobinin endüktansı ile doğru
orantılıdır. Hava ve manyetik olmayan madde nüveli bir bobinin endüktansı işi olduğu için
reaktansı yalnız frekansla değişir. Reaktans, bobine uygulanan U gerilimi ile değişmez.
ÖRNEK 3: Endüktansı 1 henri olan bir bobinin frekansı (a) 50 Hz ve (b) 100 Hz olan
alternatif akıma karşı göstereceği zorluğu (endüktif reaktansı) hesaplayınız.
Çözüm: (a) XL = 2 π f L = 2 . 3,14 . 50. l = 314 Ω
(b) XL = 2 π f L = 2.π.100.1 = 628 Ω
ÖRNEK 4: Örnek 3 deki bobine (a) 220 v, 50 Hz'li (b) 220 v, 100 Hz'li gerilimler
uygulandığında bobinden geçen akımı bulunuz..
Çözüm: (a) I = U/X = 220/314 = 0,70 A,
(b) I = U/X = 220/628 = 0,350 A.
Şekil 8’deki gibi tamamen indüktif bir devrede akımla gerilim arasında 900 lik açı olup
gerilim akımdan ileridir. Böyle bir devrede reaktans XL harfiyle gösterilir ve ωL değerine
eşittir.
Şekil 8.
6
ÖRNEK 5
Vektörsel olarak şekil 9 daki devrede i akımını bulunu. Akım ve gerilime ait eğrileri
çiziniz.
Şekil 9.
Çözüm:
Şekil 10.
Şekil 10.
7
U 0 16.9 / 0 0
I= = 0
= 5.66 / − 90 0
XL 3/ 90
ÖRNEK 6
Vektörsel olarak şekil 11 deki devrede gerilimi bulunuz. Akımla gerilime ait eğrileri
çiziniz.
Şekil 11.
Çözüm:
Şekil 12.
Şekil 12.
Bundan önceki her iki örneğe ait faz diyagramı şekil 13 de görülmektedir. Her iki
şekilden anlaşıldığı gibi gerilim akımdan 900 ileridedir.
Şekil 13.
8
Şekil 14.
9
ÖRNEK 7: 220 v. 50 Hz frekanslı bir A.A. kaynağına endüktansları 3 ve 2 henri olan seri iki
özindükleme bobini bağlanmıştır, (a) Devrenin toplam endüktansını; (b) Devrenin endüktif
reaktansını, (c) Devrenin akımını, (d) Endüktanslarda düşen gerilimleri hesaplayınız.
KAPASİTİF DEVRELER
Kondansatöre uygulanan gerilim etkin değeri U ve geçen akımın etkin değeri de I
olsun. Belirli bir kondansatör için U/I oranı sabittir. Direnç ve bobinde olduğu gibi, bu oran
kondansatörün alternatif akımın geçişine kargı gösterdiği zorluğu temsil eder. Kondansatörlü
devrelere, kapasitif devreler de denildiğinden, bu zorluğa "kapasitif reaktans" adı verilir.
12
KONDANSATÖRLERİN BAĞLANTILARI
Kondansatörlerin çeşitli bağlantılarında da eşdeğer kapasitif reaktans, direnç
bağlantılarında görüldüğü gibi bulunur. Çünkü kapasitif reaktans da bir cins dirençtir.
Seri bağlantı:
Şekil 18 de seri bağlı kondansatörler ve bunların eşdeğeri olan kondansatör
görülmektedir. Direnç bağlantılarında olduğu gibi eşdeğer kapasitif reaktans formülü ile
bulunur.
Şekil 19.
Uc
Xc = formülünden gerilim düşümleri için,
Ic
U1 = I XC1, U2 = I XC2, ......., Un = I XCn
yazılıp, U = U1 + U2 + .... + Un formülünde yerine konulursa,
U = I XC1 + I XC2 + ..... + I XCn
bulunur. Bu formüllerdeki gerilim düşümlerinin her biri devre akımından 900 geri fazlıdır.
Böylece hepsi aynı fazlı olan bu gerilim düşümlerinin toplamı cebirsel olarak yapılır. Şekil 19
daki devrenin vektör diyagramı şekil 20 de verilmiştir.
14
Paralel bağlantı:
Şekil 21’de paralel bağlı kondansatörler ve bunların eşdeğeri görülmektedir.
Dirençlerin paralel bağlantılarında olduğu gibi, paralel bağlı kondansatörlerde de eşdeğer
kapasitif reaktansın tersi, paralel bağlı kapasitif reaktansların terslerinin toplamına eşittir.
1 1 1 1
= + + ... +
X C X C1 X C 2 X Cn
Paralel bağlantının eşdeğer kapasitesi ise,
C = C1 + C2 + .... + Cn
olmaktadır. Bu formüllerden görüldüğü gibi kondansatörlerin paralel bağlantıda, eşdeğer
kapasitif reaktans küçülür ve eşdeğer kapasite büyür.
Şekil 22’deki paralel bağlı iki kondansatörün eşdeğer kapasitif reaktansı da,
X C1 .X C 2
XC =
X C1 + X C 2
formülü ile bulunur.
15
Şekil 22.
Şekil 23
U U U
I1 = , I2 = , ......, In =
X C1 X C2 X Cn
olduğundan, I = I1 + I2 + ... + In formülü aşağıdaki gibi yazılabilir.
U U U
I= + + ... +
X C1 X C 2 X Cn
Şekil 23’deki devrenin vektör diyagramı, şekil 24’de gösterilmiştir.
İki kondansatörün paralel bağlı olduğu bir devrede kol akımları (Şekil 25).
Şekil 25.
X C2
I1 = I
X C1 + X C 2
X C1
I2 = I
X C1 + X C 2
veya
C1
I1 = I
C1 + C 2
C2
I2 = I
C1 + C 2
formülleri ile bulunur.
12
Xc = =2Ω
6
bulunur.
ÖRNEK 10:
Şekil 26’daki devrede her kondansatörden geçen akımı ve uçlarındaki gerilimleri
bulunuz. Devrenin vektör diyagramını çiziniz.
Şekil 26.
Çözüm: U = 120 V luk gerilim paralel kollara uygulandığına göre kol akımları,
U 120
I1 = = = 2A
X C1 + X C 2 50 + 10
ve,
U 120
I2 = = = 4A
X C3 30
olur. Devre akımı ise Kirşofun akımlar kanunundan,
I = I1 + I2 = 2 + 4
=6A
bulunur. Burada toplama işlemi cebirsel olarak yapılmıştır. Çünkü I1 ve I2 akımları aynı
fazlıdır.
U2 gerilimi kaynak gerilimine eşittir.
U3 = U = 120 V
18
U1 ve U2 gerilimleri ise,
U1 = I1 XC1 = 2 . 50
= 100 V
U2 = I1 XC2 = 2 .10
= 20 V
olur. Devrenin vektör diyagramı da şekil 26da verilmiştir.
Şekil 27.
Şekil 28’deki gibi tamamen kapasitif bir devrede daha önceden vurgulandığı gibi
akımla gerilim arasında 900 lik açı olup akım geriliminden ilerdedir. Böyle bir devrede
kapasitif reaktans Xc ile gösterilir ve 1/ωC değerine eşittir.
Şekil 28.
•
l = Um sin ω t ⇒ vektörsel olarak U = U0 0
Om kanunu vektörsel olarak
U/ 00 U
I= = / 00 − QC
XC QC XC
Çünkü biliyoruz ki akım geriliminden 900 ilerdedir ve akım +900 lik bir açıya sahiptir.
Böylece QC = -900 dir.
19
U/ 00 U U
I= = / 0 0 − (−90 0 ) = / 90 0
XC QC XC XC
ÖRNEK 11
Şekil 29 da görülen devrede vektörsel olarak i akımını bulunuz. Akım ve gerilimin
eğrilerini çiziniz.
Şekil 29.
Çözüm:
Şekil 30.
Şekil 30.
V 10.6 / 0 0
v= = 0
= 5.3/ 90 0
XC 2 / 90
ÖRNEK 12
Şekil 31’de görülen devrede vektörsel olarak v gerilimini bulunuz ve akım-gerilim
eğrilerini çiziniz.
Şekil 31.
Çözüm:
Şekil 32.
Şekil 32.
Daha önce çözülen iki örneğe ait faz diyagramı şekil 33 de görülmektedir. Her iki
şekilden de anlaşıldığı gibi akımla gerilim arasında 900 lik açı olup akım ileridedir.
Şekil 33.