AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI

DÖVLƏT NEFT ŞİRKƏTİ

«AzNEFT» İSTEHSALAT BİRLİYİ

NEFTQAZÇIXATMA SƏNAYESİNDƏ
TƏHLÜKƏSİZLİK
QAYDALARI

BAKI - 2005
«Neftqazçıxarma sənayesində təhlükəsizlik qaydaları»
Azərbaycan Dövlət Əməyin Mühafizəsi və Təhlükəsizlik
Texnikası Elmi-Tədqiqat İnstitutunda
(AzDƏMTTETI)-də işlənilmişdir

İnstitutun direktoru G.O.Mirheydərova

Elmi işlər üzrə direktor

müavini, işləmənin rəhbəri,
baş icraçısı, g-m.e.n. Q.M.Əliyev

Laboratoriya müdiri T.M.Məmmədov

Laboratoriya müdiri R.H.Rəhimov

Laboratoriya müdiri, t.e.n. M.A.Mehrabov

Şöbə müdiri Y.Ə.Babayev

Laboratoriya müdiri Ə.Ə.Fiqarov

Laboratoriya müdiri, k.e.n. T.M.Quliyev

Baş mütəxəssis F.Z.Məmmədov

Elmi katib, t.e.n. L.I.Veçxayzer

Böyük elmi işçilər: X.I.Yusifova

A.M.Rizayeva
S.Ə.Axundova
U.I.Hüseynzadə
R.A.Ağamirzəyev

2
 AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI
DÖVLƏT NEFT ŞİRKƏTİ

TƏSDİQ EDİRƏM: TƏSDİQ EDİRƏM:

Azdövdağtexnəzarət Azərbaycan Respublikası

Komitəsinin Sədr əvəzi Dövlət Neft Şirkətinin
Prezidenti
N.A.Əliyev T.M.Əliyev
04.01.2005-ci il 06.01.2005-ci il

NEFTQAZÇIXATMA SƏNAYESİNDƏ
TƏHLÜKƏSİZLİK Q A Y D A L A R I

RAZILAŞDIRILIB: RAZILAŞDIRILIB:

Azərbaycan Neft və Qaz Sə- «Azneft» Istehsalat Birliyinin

naysi İşçiləri Həmkarlar İtti- Baş mühəndisi
faqı Respublika Komitəsinin
Sədri Ş.Z.Ismayıl
ov
C.K.Əliy 26.12.2004-
ev cü il
15.12.2004-
cü il
AR DNŞ-in Ətraf Mühitin
Qorunması, Əməyin Mühafi-
zəsi və Təhlükəsizlik
Texnikası Şöbəsinin rəisi

A.A.Sira
cov
27.12.2004
-cü il

3
BAKI – 2005

4
 ÖN SÖZ

Neftqazçıxarma sənayesində təhlükəsizlik Qaydaları Azər-

baycan Dövlət Əməyin Mühafizəsi və Təhlükəsizlik Texnikası
Elmi-Tədqiqat Institutunda (AzDƏMTTETI) işlənilmişdir.
ARDNŞ-dəki struktur dəyişikliyini nəzərə alaraq, quruda
və dənizdə yerləşən neftqazçıxarma (qazma) obyektləri üçün
təhlükəsizlik tələbləri bir yerdə verilmişdir.
Qaydaların strukturu elə tərtib olunmuşdur ki, dəniz ob-
yektlərinə olan spesifik təhlükəsizlik tələbləri hər bölmənin
(bölməaltının) «Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər»
bölmələrində (hissələrində) əlavə olaraq verilmişdir.
Qaydalarda müvafiq bölmələrin qarşısında «D» hərfinin
olması dəniz şəraiti üçün olan bölməyə (bölməaltına) işarədir.
Qaydaların strukturunun bu şəkildə tərtib olunması onun
istifadəsini daha da asanlaşdırır.
Qaydalarda Əlavə 2–yə uyğun kvadrat mötərizələrdə sıra
nömrələri göstərilmiş normativ sənədlərə istinadlar
olunmuşdur.
Bu Qaydalar nəşr olunduqdan sonra 1996-cı il tarixli
«Neftqazçıxarma sənayesində təhlükəsizlik qaydaları» və
1990-cı il tarixli «Pravila bezopasnosti pri razvedke i
razrabotke neftənıx i qazovıx mestorojdeniy na
kontinentalğnom şelğfe SSSR» qüvvədən düşür.

5
 BÖLMƏ I

ÜMUMI QAYDALAR

1.1. Qaydaların şamil olduğu sahələr,

əhatə dairəsi və məqsədi

1.1.1. Bu Qaydalar neft, qaz və qazkondensat

quyularının qazılması, yataqlarının işlənilməsi, neftqazçıxarma
sənayesinin istehsalat və texnoloji proseslərinin
layihələndirilməsi, qurğu, avadanlıq, alət və nəzarət-ölçü
cihazlarının (NÖC) konstruksiya edilməsi, bu işlərin görülməsi
üçün kadrların hazırlanması ilə məşğul olan mülkiyyət
formasından asılı olmayaraq bütün müəssisə və təşkilatlara, o
cümlədən Azərbaycan Respublikasının ərazisində və Xəzər
dənizinin Azərbaycan Respublikasına məxsus sektorunda
fəaliyyət göstərən AR DNŞ-in tabeliyində olan yerli neft-
qazçıxarma müəssisələrinə şamil edilir.
1.1.2. Əməyin təhlükəsizliyi üzrə normativ sənədlərə 5
ildə bir dəfə və həmçinin yeni texnoloji proseslər, qurğular,
maşın və aparatlar tətbiq edildikdə yenidən baxılmalıdır.
1.1.3. Bu Qaydalarda əksini tapmamış məsələlər üzrə
müvafiq normativ-texniki və rəhbər sənədlər rəhbər
tutulmalıdır.
1.1.4. Bu Qaydalar qüvvəyə mindikdən sonra razılaşdır-
maq və təsdiq üçün müvafiq təşkilatlara təqdim olunmuş
obyektlərin, texnika və texnologiyaların layihələri bu
Qaydaların tələblərinə uyğun olmalıdır.
1.1.5. Avadanlıqlara (işlənilən və alınan), texniki
vasitələrə və texnologiyalara (o cümlədən Respublikaya
xaricdən gətirilmiş) olan təhlükəsizlik tələbləri Bu Qaydalar
təsdiq olunduğu andan qüvvəyə minir.

6
 1.1.6. Bu Qaydalarda hər-hansı bir dəyişikliklərin və on-
lara əlavələrin edilməsi, mütəxəssislər tərəfindən müvafiq
təkliflərə baxıldıqdan, lazımi qaydada razılaşdırıldıqdan və
təsdiqləndikdən sonra həyata keçirilir.

1.2. Qaydaların pozulmasına görə məsuliyyət

1.2.1. Müəssisələr obyektin layihələndirilməsi, tikintisi, is-

tismarı, konservasiyası və ləğvi mərhələlərində bu Qaydaların
tələblərinə əməl etmədiklərinə görə Azərbaycan
Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun məsuliyyət daşıyırlar.
1.2.2. Bu Qaydaların tələblərini pozmuş müəssisə rəhbəri
və mütəxəssislər, o cümlədən layihə, konstruktor və elmi-təd-
qiqat müəssisələrinin işçiləri Azərbaycan Respublikasının
qanunvericiliyinə uyğun məsuliyyət daşıyırlar.
1.2.3. Işçilər yerinə yetirdikləri işin təhlükəsizlik
tələblərinə əməl etmədiklərinə görə Azərbaycan
Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun məsuliyyət daşıyırlar.

1.3. Ümumi təşkilati-texniki tələblər

1.3.1. Bu Qaydalar qüvvəyə mindikdən sonra istismar

olunan obyektlər müvafiq dövlət nəzarət orqanları ilə razılaşdı-
rılmış müddətdə bu Qaydaların tələblərinə
uyğunlaşdırılmalıdır.
1.3.2. Bu və qüvvədə olan digər «Qaydalar»a, normalara
əsasən (uyğun) bütün müəssisələrdə əməyin təhlükəsizliyinə
dair peşələr və iş növləri üzrə təlimatlar olmalıdır.
1.3.3. Xarici dövlətlərdə istehsal olunmuş qazma və neft-
mədən və s. müvafiq avadanlıqların Azərbaycan Respublika-
sında tətbiqi Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin razılığı ilə aparıl-
malıdır.

7
 1.3.4. Neftqazçıxarma profili üzrə fəaliyyət göstərən və
yeni istismara verilən bütün obyektlər adı, nömrəsi və sahibi
göstərilmiş yaxşı görünən yerdə quraşdırılmış trafaretlərlə
təchiz olunmalıdır.
1.3.5. Eyni obyektdə bir neçə müəssisə işlədikdə
(fəaliyyət göstərdikdə) işlərin təşkili və aparılması qaydası,
ümumi rəhbərlik bu müəssisələrin rəhbərləri tərəfindən
təsdiqlənmiş müəssisələr arasında qarşılıqlı əlaqəyə dair
müqavilə ilə müəyyən edilir (tənzimlənir), bir müəssisənin bir
neçə bölməsi tərəfindən iş aparıldıqda isə – müəssisənin
rəhbərliyi tərəfindən təyin edilmiş qaydaya uyğun
aparılmalıdır.
1.3.6. Yüksək istehsalat təhlükəsi olan yerlərdə işlər tap-
şırıq-buraxılış üzrə yerinə yetirilməlidir.
Idarə və müəssisələrdə tapşırıq-buraxılış tələb edən
xüsusi təhlükəli işlərin siyahısı tərtib olunmalı, baş mühəndis
(müəssisənin texniki rəhbəri) tərəfindən təsdiqlənməlidir.
Təhlükəli işlərin yerinə yetirilməsinə məsul şəxslər və tapşırıq-
buraxılış vermə səlahiyyəti olan şəxslər təyin edilməlidir.
Yüksək təhlükəli işlər, belə işlərin təşkili və təhlükəsiz
aparılmasını müəyyən edən, müəssisənin texniki rəhbərliyi
tərəfindən təsdiqlənmiş təlimatların tələblərinə uyğun olaraq
yerinə yetirilməlidir.
1.3.7. Partlayış-yanğın təhlükəli obyektlərdə baş verə
biləcək qəzaların ləğv edilməsi planı işlənilməlidir. Planda ob-
yektin spesifik xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla, qəzaların qarşı-
sının alınması və ləğvində, yanma və ya partlayışların baş ver-
məməsi və həmçinin qəzanın ləğvi ilə məşğul olmayan
adamların təhlükəsiz təxliyəsi üzrə heyətin çevik hərəkəti
nəzərdə tutulmalıdır.
1.3.8. Bədbəxt hadisə baş verdikdə zərərçəkən
(xəsarətalan) və ya hadisənin şahidi olmuş şəxs, hadisə yerini
olduğu kimi saxlamaqla (əgər bu təhlükəyə və qəzaya səbəb

8
olmazsa) birbaşa tabe olduğu rəhbərə bu haqda məlumat
verməlidir.
1.3.9. Istehsalat obyektində, işin rəhbərinin və ya
obyektin rəhbərliyinin icazəsi olmadan kənar şəxslərin olması
qadağandır.
Iş görülən sahədə bu işlə əlaqəsi olmayan şəxslərin
olması qadağandır.
1.3.10. Iş yerlərində və təhlükəli yerlərdə, müəssisənin
baş mühəndisi tərəfindən təsdiqlənmiş siyahı üzrə müvafiq
təhlükəsizlik plakatları və nişanları asılmalıdır
(quraşdırılmalıdır).
1.3.11. Istehsalat obyektləri və briqadaları təhlükəsizlik
səviyyəsini artırmaq üçün müvafiq vasitələrlə, quruluşlarla və
cihazlarla təchiz olunmalıdır.
1.3.12. Obyektlərdə avadanlıqların yerləşdirilməsi, onlara
təhlükəsiz qulluğu və onların təhlükəsiz təmirini təmin
etməlidir.
1.3.13. Yeraltı kommunikasiyalar keçən (çala) quyular
möhkəm qapaqlarla örtülməli və onlar düşüb-çıxmaq üçün
pilləkənlə və ya divara vurulmuş dəmir pərçimlərlə (pillələrlə)
təchiz olunmalıdır.
1.3.14. Yerin səthindən keçən boruların, o cümlədən xən-
dəklərin və qanovların üstündən keçmək üçün eni 0,6 m olan,
hündürlüyü 1 m-dən az olmayan məhəccərli körpülər quraşdırıl-
malıdır.
1.3.15. Hər bir işçi, insan üçün hər-hansı bir təhlükəni
görərsə, dərhal həmin təhlükəni aradan qaldırmaq üçün
ondan asılı olan tədbirləri görməli və bu haqda birbaşa
tabeçiliyində olduğu rəhbərliyə və ya bu işlərə məsul olan
şəxsə, əgər dispetçer xidməti mövcuddursa – növbə
dispetçerinə məlumat verməlidir.
1.3.16. Müəssisənin istehsalat bölmələrində
(obyektlərdə) «Əmək şəraitinin vəziyyətinin yoxlanılması

9
jurnalı» aparılmalıdır. Jurnalda, müəssisənin və yuxarı
təşkilatın rəhbərliyi və mühəndis-texniki işçiləri, əməyin
mühafizəsi və təhlükəsizlik texnikası şöbəsinin işçiləri və
həmçinin nəzarətedici və yoxlayıcı dövlət orqanlarının
səlahiyyətli nümayəndələri tərəfindən obyektlərdə əməyin
mühafizəsi üzrə çatışmamazlıqlara və onların aradan qal-
dırılmasına dair müvafiq qeydlər aparılır. Jurnalın forması [36]
–da verilmişdir.
1.3.17. Elektrik hava xəttlərinin altında hər hansı bir işin
aparılması qadağandır.
Müstəsna hallarda tikinti maşınları, avtokran və ya digər
mexanizmlərlə hava elektrik veriliş xəttlərinin mühafizə
zonaları həddində işlər, bunun üçün tapşırıq–buraxılış vərəqəsi
və bu elektrik verici xəttlərini istismar edən təşkilatın rəsmi
yazılı icazəsi ilə [32, 33]–ün tələblərinə əməl olunmaqla bu
işlərə cavabdeh iş icraçısının rəhbərliyi altında yerinə yetirilə
bilər.
Hava elektrik veriliş xəttlərinin mühafizə zonaları m-lə:
gərginlik
1000 V-a qədər -2;
20 kV –a qədər -10;
35 kV-a qədər -15;
110 kV –a qədər -20;
150, 220 kV-a qədər -25;
330, 500 kV-a qədər -30;
750 kV-a qədər -40;
1150 kV-a qədər -55.

1.3.18. Yeni tikilmiş, yenidən qurulan təhlükə potensiallı

obyekt istismara qəbul edilməzdən ən azı 3 gün əvvəl
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinə məlumat verilməlidir.

10
 1.4. Işçilərə olan tələblər. Öyrədilmə və
təlimatlandırma

1.4.1. Neftqazçıxarma (qazma) sənayesində işlərə yaşı

18-dən az və 62-dən çox olmayan, tibbi müayinədən keçmiş
və ya tibbi əks göstərişi olmayan şəxslər buraxılırlar. Qalan
hallarda (yaşı 62-dən çox olduqda) tibbi müayinənin müsbət
nəticəsinə görə işçilərin ağır və zərərli işlərdən başqa digər
işlərdə işləməsinə icazə verilir.
1.4.2. Müəssisəyə yeni işə qəbul olunmuş işçilər və həm-
çinin başqa işə yeni bir sənət üzrə keçirilənlər əvvəlcədən təh-
lükəsizlik texnikasına dair öyrədilməli və
təlimatlandırılmalıdırlar. Bu haqda müvafiq jurnalda həm
təlimatlandırılanın, həm də təlimatçının imzası ilə qeydlər
aparılmalıdır.
1.4.3. Işçilərin sərbəst olaraq işə buraxılması üçün
öyrədilmənin, təlimatlandırmanın keçirilməsinin, biliyin
yoxlanılmasının və işə buraxılmanın təşkili və qaydası [96, 36]
tələblərinə uyğun olmalıdır.
1.4.4. Obyektlərdə işə, təhlükəsizlik texnikası üzrə
təlimatlandırılmış, istehsalat təlimi keçmiş və müəssisə üzrə
verilmiş əmrə əsasən həmin struktur bölmə üçün təyin
olunmuş komissiya tərəfindən bilikləri yoxlanılmış işçilər
buraxılırlar. Komissiyanın sədri, təhlükəsizlik texnikasına
cavabdeh bölmənin texniki rəhbəri təyin olunur. Komissiyanın
tərkibinə təhlükəsizlik texnikası, mexanika, energetika
xidmətlərinin mühəndis-texniki işçiləri, usta və ya obyektdə bu
işlərə məsul olan rəhbər daxil olmalıdır.
1.4.5. Işçilərə, onlardan iltizamnamə almaqla, rəhbərlik
tərəfindən peşələr üzrə təhlükəsizlik texnikasına dair təlimatlar
keçirilməlidir.
1.4.6. Qazma, mənimsəmə və quyuların təmiri, geofiziki
və həmçinin neft və qazın hasilatı və hazırlanması işlərinə

11
rəhbərlik etmək üçün həmin sahələr üzrə müvafiq təhsili olan
(mütəxəssis) və təhlükəsizlik texnikası üzrə bilikləri yoxlanılmış
şəxslər buraxılırlar. Bu tələb həmçinin xarici ölkələrdən olan
mütəxəssislərə də aiddir.
1.4.7. Fəhlə peşələri üzrə işləyən ali və orta ixtisas
təhsilli mütəxəssislərin, o cümlədən ali və orta ixtisas təhsil
müəssisələrinin praktikantlarının, sərbəst olaraq işə
buraxılması üçün, fəhlə peşələri üzrə müvafiq vəsiqələri
olmalıdır.
1.4.8. Əsas peşələrin fəhlələri, tələb olunan səviyyədə
öyrədildikdən, iş yerində təcrübə keçdikdən, bilikləri
yoxlanıldıqdan, istehsalat təlimi keçdikdən sonra və müəyyən
işlərin yerinə yetirilməsi hüququnu verən vəsiqəsi olduqda
onlara sərbəst işləməyə icazə verilir.
1.4.9. Kompleks briqadaların işçilərinin (işin
xüsusiyyətinə görə bir neçə peşə üzrə iş görən) müvafiq
ixtisasları (kvalifikasiyası) olmalı və həmçinin əsas və əlavə
(əvəzçi) peşələr üzrə icazəsi olmalıdır.
1.4.10. Müəssisənin işçiləri fərdi mühafizə vasitələrindən
(FMV) təyinatı üzrə düzgün istifadə etməyi bacarmalı, həyəcan
siqnalları üzrə hərəkət (davranış) qaydalarını bilməli və
bədbəxt hadisələr zamanı xəsarətalanlara həkiməqədər ilk
yardım etməyin üsul və qaydalarını mükəmməl bilməli və
onları tətbiq etməyi bacarmalıdır.
1.4.11. Işçilərin təhlükəsiz iş görülməsinə dair biliklərinin
yoxlanılması hər il keçirilməlidir.
Yeni texnika, texnologiya, avadanlıq və ya təhlükəsizlik
texnikası qaydaları tətbiq edildikdə, həmçinin xəsarətalmaya
səbəb olmuş və ya olmamış fövqəladə hadisə baş verdikdə
müvafiq işçilərə təhlükəsizlik texnikası üzrə növbədənkənar
təlimat keçirildikdən sonra onların bilikləri yoxlanılmalıdır. Bu
haqda müvafiq jurnalda qeydlər aparılmalıdır.

12
 1.4.12. Müəssisələrdə işçilər vaxtaşırı olaraq (Azərbaycan
Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən müəyyən edilmiş
müddətdə) yerinə yetirdikləri işlər və peşələr nəzərə alınmaqla
tibbi müayinədən keçməlidirlər.
1.4.13. Elektrik qurğuları və avadanlıqlarına xidmət edən
işçilər «Istehlakçıların elektrik qurğularının texniki istismar Qay-
daları»nda və «Istehlakçıların elektrik qurğularının istismarında
təhlükəsizlik texnikası Qaydaları»nda nəzərdə tutulmuş həcmdə
və müddətdə təlimatlandırılır və onların bilikləri yoxlanılır.
1.4.14. Elektrotexnoloji qurğulara xidmət edən və elekt-
rikləşdirilmiş aqreqatları işə salan və açan (dayandıran) və
həmçinin elektrik alətləri ilə işləyən işçilər təhlükəsizlik
texnikasına dair müvafiq təlimat keçməli və onların elektrik
təhlükəsizliyi üzrə ən azı II qrupu olmalıdır.
Köməkçi avadanlıqların (transformatorlar, tezliyi dəyişən-
lər, mühafizə-açıcı quruluşları və s.) şəbəkəyə qoşulmasını və
açılmasını qrupu III-dən az olmayan elektrotexniki heyət
yerinə yetirməlidir.
1.4.15. Qazanxanalara, yükqaldırıcı kranlara, təzyiq altın-
da işləyən qablara və digər spesifik avadanlıq və qurğulara xid-
mət edən işçilər müvafiq Qaydaların tələblərində nəzərdə tutul-
duğu həcmdə və müddətdə təlimatlandırılır və bilikləri yoxlanı-
lır.
1.4.16. Neft, qaz və qaz - kondensat quyularının qazılması
və istismarı, layihələndirilməsi və tikintisi, neft, qaz və qaz -
kondensatın nəqli və saxlanılması ilə məşğul olan müəssisələrin
və həmçinin yardımçı müəssisələrin rəhbərlərinin və mühəndis-
texniki işçilərinin bu Qaydaların və bununla yanaşı müvafiq nor-
mativ sənədlərin tələblərini bilmələrinə dair bilikləri yoxlanılma-
lıdır.
Biliklərin yoxlanilması [36] uyğun aparılmalıdır.

13
 1.5. Qurğular, avadanlıqlar, mexanizmlər və
alətlər

1.5.1. Yenidən işlənilmiş, modernləşdirilmiş və təkmilləş-

dirilmiş qurğuların, avadanlıqların və alətlərin işlənilməsi və is-
tifadə edilməsi AzDƏMTTETI tərəfindən sənaye təhlükəsizliyi
ekspertizası aparıldıqdan sonra və Azdövdağtexnəzarət Komi-
təsinin icazəsi ilə həyata keçirilməlidir.
1.5.2. Qurğuların, avadanlıqların, mexanizmlərin,
alətlərin, nəzarət ölçü cihazlarının istismarı 180-ə müvafiq
tərtib edilmiş istismar üzrə təlimatlara uyğun yerinə
yetirilməlidir. Xaricdə istehsal olunmuş qurğu, avadanlıq və
alətlər istehsalçı firmaların texniki sənədlərinə uyğun olaraq
istismar edilməlidir.
1.5.3. Texnoloji sistemlər, onların ayrı-ayrı elementləri,
avadanlıqlar təhlükəsiz istismarı təmin edən zəruri tənzimləmə
vasitələri ilə və bloklayıcılarla təchiz edilməlidir.
1.5.4. Partlayış təhlükəli texnoloji əməliyyatların, bütün
iş rejimlərində nəzərdə tutulmuş son yol verilən
parametrlərdən kənaraçıxma hallarında partlayış təhlükəli
mühitin və digər qəza hallarının yaranmasının qarşısını alan və
prosesin təhlükəsiz dayandırılmasını və ya təhlükəsiz
vəziyyətə keçirilməsini təmin edən avtomatik tənzimləmə və
qəzaların qarşısını alan sistemləri olmalıdır.
1.5.5. Təhlükəli istehsalat obyektlərində istifadə olunan
yükqaldırma maşın və mexanizmlərin görünən yerində
(oxunan) yükqaldırma qabiliyyəti, növbəti, texniki yoxlamanın
tarixi göstərilməlidir. Təzyiq altında işləyən qablarda, buxar
qazanlarında icazə yerilən təzyiq, növbəti texniki yoxlamanın
tarixi və qeydiyyat nömrəsi göstərilməlidir.
1.5.6. Avadanlıq, onun normal işini təmin edən,
istehsalçı zavodun layihəsinə və quraşdırma (istismar) üzrə

14
təlimatlarının tələblərinə uyğun olaraq möhkəm özül
üzərində qoyulmalıdır.
1.5.7. Partlayışyanğın təhlükəli sistemlər üçün (istismar
prosesində titrəyişə məruz qalan avadanlıqlar və boru
kəmərləri) layihədə titrəyişi azaldan, avadanlıqların
yerdəyişməsini (qəzaya səbəb ola biləcək), dağılmasını və
kipliyinin pozulmasını istisna edən tədbirlər nəzərdə
tutulmalıdır.
1.5.8. Yenidən quraşdırılmış, təkmilləşdirilmiş
(modernləşdirilmiş), əsaslı təmir edilmiş avadanlıqların
istismara buraxılması müəssisənin əmrinə əsasən həyata
keçirilməlidir.
1.5.9. Quraşdırma, texniki yoxlama və ya istismar
zamanı avadanlıqda texniki istismar və təhlükəsizlik
qaydalarının tələblərinə uyğunsuzluq aşkar edilərsə, o,
istismardan çıxarılmalıdır. Onun istismarına, aşkar edilmiş
çatışmamazlıqlar aradan qaldırıldıqdan sonra icazə verilir.
1.5.10. Avadanlığın konstruksiyasında dəyişiklik, bu ava-
danlığı istehsal və layihə edən təşkilatın və onun istehsalına
icazə vermiş Dövlət orqanının razılığından sonra edilə bilər.
Modernləşdirilmiş avadanlığın istifadəsinə sənaye təhlükəsizliyi
ekspertizasının müsbət rəyi olduqda icazə verilir.
1.5.11. Işləyənlər üçün təhlükə mənbəyi olan
avadanlığın elementləri, tərtibatlar, hissələr, bəndlər, habelə
çəpər və mühafizə qurğularının səthləri müvafiq siqnal
rəngində olmalıdır.
1.5.12. Avadanlıqların (aparatlar, boru kəmərlərinin mü-
vafiq hissələri və s.) işə salınması və dayandırılması zamanı
texnoloji sistemdə partlayış təhlükəli qarışıqların, habelə hidrat
əmələ gəlməsinin və ya mayelərin donmasının qarşısını almaq
üçün tədbirlər (təsirsiz qazla üfürülmə, üfürülmənin səmərəli
olmasına nəzarət və s.) nəzərdə tutulmalıdır.

15
 1.5.13. Avadanlığın gərginlik altına düşə bilmə ehtimalı
olan metal hissələrində mühafizə yerləbirləşdirilməsi ilə birləş-
dirilmək üçün görünən konstruktiv element nəzərdə
tutulmalıdır. Bu elementin yanında «Yer»in rəmzi işarəsi təsvir
edilməlidir.
1.5.14. Avadanlığın xarici səthinin və istilikdən izolə örtü-
yünün temperaturu, tətbiq olunan ən çox partlayışyanğın təhlü-
kəli məhsulun öz-özünə alışma temperaturundan çox olmama-
lıdır.
Istismar zamanı konstruksiyanın elementlərinin və boru
kəmərlərinin səthlərinin temperaturu 450C-dən artıq olarsa,
həmin yerlər çəpərlənməli və ya xidmət heyətinin təmasda
olma ehtimalı olan sahələr istilikdən izolə olunmalıdır.
1.5.15. Nasos və ya kompressorların vurucu və sorucu
boru kəmərlərində qoyulmuş bağlayıcı, kəsici (ayırıcı) və
qoruyucu qurğular nasosa (kompressora) maksimum
yaxınlaşdırılmalı, xidmət üçün rahat və təhlükəsiz olan zonada
yerləşdirilməlidir.
1.5.16. Boru kəmərlərində quraşdırılmış bağlayıcı arma-
turlarda (siyirtmələrdə, kranlarda) «Açıqdır» və «Bağlıdır»
vəziyyət göstəriciləri olmalıdır.
Quyularda, kameralarda və ya xəndəklərdə (qanovlarda)
yerləşdirilmiş bağlayıcı armaturun quyuya və ya xəndəyə (qa-
nova) xidmət heyəti üzvlərinin düşmədən
(enmədən)armaturun açılmasına (bağlanmasına) imkan verən
rahat intiqalı olmalıdır.
1.5.17. Mərkəzdənqaçma nasoslarının və
kompressorların vurucu boru kəmərlərində əks klapan və ya
nəql edilən maddələrin əks (geriyə) istiqamətdə
yerdəyişməsinin qarşısını alan digər qurğu, lazım gələrsə
qoruyucu klapan da nəzərdə tutulmalıdır.
1.5.18. Tezalışan və yanar mayelərin vurulması üçün isti-
fadə edilən nasoslar (onların iş parametrlərinin pozulması haq-

16
qında) xəbərdaredici siqnalverici vasitələrlə təchiz
edilməlidirlər. Təhlükəsiz iş parametrlərinin son həddi texnoloji
reqlamentlər və avadanlıqların istismarı üzrə təlimatlarla
müəyyən edilməlidir.
1.5.19. Stasionar texnoloji boru kəmərləri quraşdırıldıq-
dan, habelə qaynaqlama tətbiq etməklə təmirdən sonra kipliyə
sınanılmalıdır. Korroziya və temperatur prosesləri nəzərə alın-
maqla sınanılmanın dövrülüyü və şərtləri layihə ilə müəyyən
edilir. Sınanma təzyiqi işçi təzyiqdən 1,25 dəfə artıq olmalıdır.
1.5.20. Bucurqadların, kranların və digər yükqaldırma
mexanizmlərinin yükqaldırma məhdudlaşdırıcıları, habelə
yükün və mexanizmin öz-özünə hərəkətinə imkan verməyən
etibarlı əyləc qurğuları və təsbitləyiciləri olmalıdır. Bu tələblər
əl talına (bucurqadına) şamil edilmir.
1.5.21. Avadanlıqların, mexanizmlərin dəstində işin ra-
hatlığını və təhlükəsizliyini təmin edən, tezyeyilən və tez-tez
dəyişdirilən hissələri və bəndləri yenisi ilə əvəz etmək üçün
xüsusi tərtibat və ya qurğular nəzərdə tutulmalıdır.
1.5.22. Maşın və avadanlıqların bərkidici bənd və hissələ-
rində öz-özünə açılma (boşalma) və ayrılmaların qarşısını alan
tərtibatlar (əks qaykalar, şplintlər, pazlar və b.) olmalıdır. Isti-
fadənin zəruriliyi və tərtibatların tipləri layihə konstruktor
sənədləri ilə müəyyən edilir.
1.5.23. Qurğular, avadanlıqlar, mexanizmlər, alətlər
nasaz vəziyyətdə və ya təhlükəsizlik quruluşları (bloklayıcı,
təsbitləyici, siqnalverici tərtibat və cihazlar) nasaz olduqda,
habelə işçi parametrləri pasportdakından fərqli olduqda
onların istismarı qadağandır.
1.5.24. Avadanlığın təmiri yalnız onu elektrik
şəbəkəsindən açdıqdan, qalıq təzyiqini buraxdıqdan, hərəkət
edən hissələr dayandırıldıqdan və təsadüfən onları hərəkətə
gətirən ağırlıq qüvvəsi və ya digər amillərə qarşı tədbirlər

17
görüldükdən sonra aparılmalıdır. Işəsalma qurğusunda mütləq
«Işə salmayın, adamlar işləyir» plakatı asılmalıdır.
1.5.25. Qazma, neft-mədən avadanlıqları, həmçinin
energetik qurğular və polad konstruksiyalar dövri olaraq,
dağıdıcı olmayan üsulla [255, 256]–ya uyğun sınaqdan
(defektoskopiya) keçirilməlidir.
1.5.26. Avadanlıqların, alətlərin, polad konstruksiyaların
siyahısı və sınaqdan keçirilmə müddətləri Azdövdağtexnəzarət
Komitəsi ilə razılaşdırılmaqla, onları istismar edən təşkilat tərə-
findən müəyyən edilməlidir.
1.5.27. Avadanlıqların, alətlərin, nəzarət ölçü cihazlarının
istismardan çıxarılması qərarı fiziki yeyilmə göstəricisi, korrozi-
ya və ya defektoskopiyanın nəticələri nəzərə alınmaqla qəbul
edilməlidir.
Avadanlıqların istismardan çıxarılma meyarı (ölçüsü) onu
işləyən və ya istehsalçı müəssisə tərəfindən müəyyən edilir və
istismar üzrə olan təlimatda nəzərə alınır.
1.5.28. Texniki quruluşların, avadanlıqların və qurğuların
təhlükəsiz istismar müddətinin artırılması mümkünlüyünün
təyini üzrə işləri ekspert təşkilatı yerinə yetirir.
1.5.29. Təhlükəli istehsalat obyektlərində istifadə edilən
istismar avadanlıqlarının, alətlərin və polad konstruksiyaların
sertifikatlaşdırılması müəyyən edilmiş qaydada həyata keçirilir.

Çəpərlər (örtüklər, sipərlər)

1.5.30. Avadanlıqların, aparatların, mexanizmlərin və

alətlərin açıq hərəkət edən və fırlanan hissələri çəpərlənməli
və ya örtüklə bağlanmalıdır. Belə avadanlıqlar çəpər
olmadıqda və ya açıq olduqda onların işə düşməsinin qarşısını
alan bloklayıcı sistemlə təchiz edilməlidirlər.
1.5.31. Çəpər tez yığıla bilən və quraşdırma üçün rahat
olmalıdır.

18
 1.5.32. Çəpərin və ya örtüyün konstruksiyası və bərkidil-
məsi işçilərin təhlükəli hissələrə təsadüfən toxunmasını istisna
etməlidir.
1.5.33. Ionlaşdırıcı şüalanma mənbəyi olan avadanlıq və
armatur 124-ün tələblərinə müvafiq mühafizə ekranı ilə
təchiz edilməlidir.
1.5.34. Neftqazçıxarma obyektlərinin bütün potensial
təhlükəli yerlərində (açıq tutumlar, transmissiyalar və s.),
oraya bütün istiqamətlərdən yolu bağlayan çəpərlər olmalıdır.
Çəpərin qapısının açılmasını və ya onun götürülməsini
avadanlıq və ya mexanizm tam dayandıqdan sonra etmək
olar. Avadanlığın və ya mexanizmin işə salınmasına yalnız
çəpər yerinə qoyulduqdan və onun bütün sökülüb-yığılan
hissələri etibarlı bərkidildikdən sonra icazə verilir.
1.5.35. Məhəccərli çəpərin hündürlüyü 1,25m-dən
(intiqalı kəmərdən olan avadanlıqlar üçün 1,5m-dən) az
olmamalı, çəpərin aşağı kəmərinin (zolağının) hündürlüyü
0,15m olmalı, ayrı-ayrı kəmərlər (zolaqlar) arasındakı məsafə
0,40m-dən, dirəklər arasındakı məsafə isə 2,5m-dən artıq
olmamalıdır.
Kəmər intiqallı avadanlıqlarda məhəccərli çəpərlər tətbiq
edilərkən, intiqal kəməri qırılan zaman yaranacaq təhlükənin
qarşısını almaq məqsədilə hər iki qasnağın (şkiv) xarici
tərəfində metal sipərlər quraşdırılmalıdır.
Əgər təhlükəli zonadan 0,35m-dən artıq məsafədə çəpər
qoymaq mümkündürsə, onda avadanlıq və mexanizmlərin hə-
rəkət edən hissələrinə girişi bağlamaq üçün məhəccərli
çəpərdən istifadə etməyə icazə verilir.
1.5.36. Avadanlıqların hərəkət edən elementlərinin torşə-
killi çəpərinin hündürlüyü 1,8m-dən az olmamalıdır.
Hündürlüyü 1,8m-dən az olan mexanizmlər tam olaraq
(üstdən də) çəpərlənməlidir. Torun gözcüklərinin ölçüləri
30x30mm-dən artıq, məftilinin diametri isə 2 mm-dən az

19
olmamalıdır. Torşəkilli çəpərin metal çərçivəsi (karkası)
olmalıdır.
1.5.37. Kənarı, hərəkət edən və yaxud fırlanan
detallardan 0,1 m aşağı və döşəmənin səviyyəsindən 0,5 m
yuxarı olarsa, aşağı hissəsi açıq olan örtüklərdən istifadə
etməyə icazə verilir.
1.5.38. Qayış ötürməsinin çəpərinin hündürlüyü 1,5 m-dən az
olmamalı və hər iki qasnağın xarici tərəfdən metal sipərləri ol-
malıdır.
1.5.39. Tez-tez nəzərdən keçirilməsi və xidmət
göstərilməsi tələb olunan bəndlərin sökülə bilən çəpərləri və
ya tezçıxarıla bilən lyukları olmalıdır.
1.5.40. Dişli və zəncirli ötürmələr rahat yığılıb-sökülən,
çıxarılan hissələri və tərtibatları olan bütöv metal sipərlərlə
(örtüklərlə) örtülməlidirlər.
1.5.41. Mexanizmlərin və aqreqatların hərəkət edən hissə-
lərinin çıxıntılı detalları (o cümlədən valların işgilləri) və hərəkət
edən birləşmələr bütün hərəkətləri boyu örtüklə bağlanmalı-
dırlar.

Pilləkənlər və meydançalar

1.5.42. Marş pilləkənlərinin mailliyi 600-dən çox (rezer-

vuarlarda 500-dən çox) olmamalı, adi pilləkənlərin eni 0,65 m-
dən, ağırlıq daşınan pilləkənlərin isə–1 m-dən az olmamalıdır.
Pillələr arasındakı hündürlük üzrə məsafə 0,25 m-dən
çox olmamalıdır. Pillələrin içəriyə doğru mailliyi 2-50 olmalıdır.
Pillələrin hər iki tərəfinin, hündürlüyü 0,15 m-dən az
olmayan yan haşiyələri olmalıdır.
Pilləkənlərin hər iki tərəfdən 1 m hündürlükdə məhəccəri
olmalıdır.

20
 1.5.43. Marş pilləkənlərinin orta tamasası olmaqla iki tə-
rəfli 1 m hündürlüklü məhəccəri olmalıdır. Dirəklər arasındakı
məsafə 2 m-dən çox olmamalıdır.
1.5.44. Marş pilləkənlərinin quruluşu, üstündə hərəkət
edərkən onun əyilməsini və yerdəyişməsini istisna etməli və
2000N (200 kq) yükə davam gətirməlidir.
1.5.45. Tunel tipli metaldan olan nərdivanların eni 0,60 m-
dən az olmamalı, radiusu 0,35-0,40 m olan qoruyucu qövsləri ol-
malı və onlar da öz növbəsində qoruyucu zolaqlarla bərkidilməli-
dir. Qövslər arasındakı məsafə 0,80 m-dən çox olmamalıdır.
Qövsün pillələrdən ən aralı nöqtəsi 0,70-0,80 m həddində olma-
lıdır.
Nərdivanlar şaqul üzrə bir-birindən 6 m-dən çox olmayan
məsafədə quraşdırılmış aralıq meydançalarla təmin edilməlidir.
Tunel tipli söykəmə nərdivanların pillələri arasındakı mə-
safə 0,35 m-dən çox, eni isə 0,6 m-dən az olmamalıdır.
1.5.46. Tunel tipli nərdivanlar və pilləkənlər 2500 N
(250kq) yükə davam gətirməlidir.
1.5.47. Tunel tipli nərdivanların və pilləkənlərin yan his-
sələri (tetiva), keçid meydançasına çıxış yerində onun
üzərində 1m hündürlüyündə məhəccərlə qurtarmalıdır.
Məhəccərlər meydançaya tərəf əyilməli və ona möhkəm
bərkidilməlidir.
1.5.48. Hündürlükdə yerləşən işçi meydançaların döşəmə
səthi sürüşməni istisna edən metal təbəqədən və ya qalınlığı
40mm-dən az olmayan taxtadan olmalı, hündürlüyü 1,25 m
olan (bir-birindən 0,40 m-dən çox olmayan məsafədə yerləşən
uzununa tamasalı) məhəccəri, döşəmədən 1 sm-dən çox
olmayan hündürlükdə yerləşən hündürlüyü 0,15 m-dən az
olmayan yan haşiyəsi (bortu) olmalıdır.
1.5.49. Keçid meydançaları pilləkənlərə sərbəst keçməyi
təmin etməlidir. Onların sürüşməni istisna və atmosfer çökün-

21
tülərinin axıb getməsini təmin edən metal döşəmələri
olmalıdır.
1.5.50. 1 m-dən çox olmayan hündürlükdə yerləşən
meydançaların hündürlüyü 1 m olan məhəccərli çəpəri
olmalıdır. Məhəccərlərin dayaqları arasındakı məsafə 2 m-dən
çox olmamalıdır. Dayaqlar, aralarındakı məsafə 0,4 m olan
üfqi tamasalarla bir-birinə birləşdirilməlidir.
Meydançanın çəpərinin 0,15 m-dən az olmayan və döşə-
mədən 1 sm-ə qədər hündürlükdə yerləşən yan haşiyəsi
olmalıdır.
1.5.51. Meydançalar və pilləkənlər müntəzəm olaraq
qardan, buzdan və çirkdən təmizlənməlidir.
1.5.52. Yanğın və partlayış təhlükəli obyektlərdə (neftin
hazırlanması qurğularında, rezervuar parklarında və s.) taxta
döşəməli meydançalardan istifadə etmək qadağandır.
1.5.53. Işçinin (xidmət üçün) 0,75 m-ə qədər hündürlüyə
qalxması tələb olunan obyektlər (yerlər) pillələrlə, 0,75-dən
artıq hündürlükdə isə məhəccərli pilləkənlərlə təchiz
edilməlidir.

Daxiliyanma mühərrikləri

1.5.54. Daxiliyanma mühərrikinin işlənmiş qazlar sistemi

işlənmiş qazların quyu ağzından 15m-dən az olmayan, intiqal
blokunun yan örtüyündən 5m-dən az olmayan (işlənmiş qazlar
boru xətti üfqi qoyularsa) və intiqal bloku damının səthindən
1,5m-dən az olmayan hündürlüyə (işlənmiş qazlar boru xətti
şaquli qoyularsa) çıxarılmasını nəzərdə tutmalıdır (əgər blok
örtüyü yanan materialdan hazırlanmışdırsa).
1.5.55. Işlənmiş qazlar boru xətti qığılcımyağtutanla
təchiz olunmalı və buruqdakı iş yerlərinə bu qazların daxil
olmasını istisna etməlidir.

22
 1.5.56. Işlənmiş qazlar borusu daxiliyanma mühərriki ilə,
kollektorlar işləyən zaman onlardan gələn titrəyişin ötürülməsi-
nin qarşısını alan amortizasiya qurğusu vasitəsi ilə birləşdiril-
məlidir.
1.5.57. Daxiliyanma mühərriki üçün yanacaq
tutumlarının intiqal blokundan, digər binalar və qazma
qurğularından 40m-dən az olmayan məsafədə yerləşdirilməsi
nəzərdə tutulmalıdır. Yanacaq-sürtgü materiallarının ehtiyatı
buruqdan vışka hündürlüyündən 10m-dən artıq olan məsafədə
yerləşdirilməlidir.
Yanacaq xəttinin hər iki ucunda siyirtmə olmalıdır: biri
yanacaq çənlərinin çıxışında; digəri isə intiqal bloku tərəfdən
bayır örtüyündən 5m-dən az olmayan məsafədə olmalıdır.
1.5.58. Daxiliyanma mühərrikləri üçün təyin olunmuş
otaqda silgi materiallarının və yanacağın saxlanılması
qadağandır.
1.5.59. Daxiliyanma mühərriklərini qidalandırmaq üçün
təbii və ya neft səmt qazlarından istifadə edilən zaman mütləq
onu əlavə separasiya etməli və 22-ə uyğun olaraq qaz
xəttində təzyiq tənzimləyicisi qoyulmalıdır.

Traktor-qaldırıcılar, dartıcılar, xüsusi təyinatlı

traktorlar,
ekskavatorlar və buldozerlər

1.5.60. Quyuların mənimsənilməsi, əsaslı və cari təmiri

üçün qurğular və traktor-qaldırıcılar təhlükəsiz şpil makarası (şpi-
levaya katuşka) ilə təchiz olunmalıdırlar. Makara olmadıqda valın
ucu örtüklə bağlanmalıdır. Traktor-qaldırıcı səs siqnalı ilə, sürü-
cünün arxa tərəfindəki pəncərə şəbəkə və dayaqlarla təchiz
olunmalıdır.

23
 1.5.61. Traktorlarda gecə vaxtı işləmək üçün arxa və
qabaq işıqlandırıcı fənərlər olmalıdır.
1.5.62. Traktorçu traktor-qaldırıcını yerindən hərəkət et-
dirməyə başlamazdan əvvəl, onun hərəkət yolunda adamların
olmamasına və kənar əşyalara ilişmədiyinə əmin olmalıdır.
Traktor–qaldırıcı hərəkətə gətirilməzdən əvvəl səs siqnalı ilə
ətrafdakılar xəbərdar edilməlidir.
1.5.63. Qış vaxtı traktorun yana sürüşməsinin qarşısını
almaq üçün onun tırtıllarında xüsusi tərtibatlar qoyulmalıdır.
1.5.64. Traktorların kabinəsinin baxış pəncərələri traktor-
çunu yaxşı görünmə ilə təmin etməli və şüşətəmizləyəni
olmalıdır. Traktor- qaldırıcıların kabinəsində qabaq, yan və
arxa pəncərələrdən savayı üstündə də baxış pəncərəsi
olmalıdır. Traktor- dartıcının kabinəsinin arxa pəncərəsi,
həmçinin traktor- qaldırıcının arxa və yuxarı pəncərələri dəmir
barmaqlıqlarla mühafizə olunmalıdır.
1.5.65. Traktor- qaldırıcı işə başlamazdan əvvəl
mühərrikin və qaldırıcı bucurqadın işi yoxlanılmalıdır.
Bu zaman əsas diqqət əyləc sisteminin və traktorun işlək
hissəsinin sazlığına yetirilməlidir.
1.5.66. Yanacaq-sürtgü materiallarının ehtiyat tutumları
traktor- qaldırıcının dayandığı yerdən 20m-dən az olmayan
məsafədə yerləşdirilməlidir.
1.5.67. Traktor -qaldırıcının işlənmiş qazlar borusu səs
boğucu və qığılcımsöndürücü ilə təchiz edilməli və yuxarıya
elə qaldırılmalıdır ki, işlənmiş qazlar kabinəyə daxil olmasın.
1.5.68. Ekskavator dağın döşü ilə (yamacla) hərəkət
edən zaman onun aşmasının qarşısını almaq üçün hərəkət
marşrutu düzlənməlidir.
Qazmağa başlamazdan əvvəl ekskavator əvvəlcədən ha-
zırlanmış hamar meydançaya qoyulmalı və onun tırtılları
(çarxları) əyləclənməlidir.

24
 1.5.69. Iş vaxtı, çalov (kovş) qruntdan çıxarılmayana
qədər platformanın döndərilməsi, həmçinin ilməklərin köməyi
ilə yanda yerləşmiş yükün dartılması qadağandır.
1.5.70. Əgər ekskavatorun idarəetmə banının arxa divarı
ilə xəndəyin yanı və ya tikili arasındakı məsafə qolun istənilən
vəziyyətində 1 m-dən az olarsa, ekskavatorda işlər dayandırıl-
malıdır.
1.5.71. Ekskavator işləyən zaman qazıntı aparılan tərəfdə
hər hansı başqa işlərin yerinə yetirilməsinə və ekskavatorun hə-
rəkət radiusu üstəgəl 5 m məsafədə adamların olmasına icazə
verilmir.
1.5.72. Ekskavatorla qrunt yük avtomaşınına yüklənən
zaman qrunt sürücünün kabinəsinin üstündən deyil, yalnız yan
və arxa tərəfdən verilməlidir.
Ekskavator işləyən zaman adamların (sürücünün) yük av-
tomaşınının kabinəsində, yaxud avtomaşınla ekskavatorun
arasında olmaları qadağandır.
1.5.73. Ekskavator dayandırılan zaman qolu
ekskavatorun oxu boyunca yerləşdirilməli, çalovu (kovşu) isə
yerə endirilməlidir. Ekskavatorçu qruntla dolu çalov (kovşun)
yuxarı qaldırılmış vəziyyətdə olduqda ekskavatordan
düşməməlidir.
1.5.74. Tikinti meydançası hüdudları daxilində, ekskava-
torun hərəkət etdiyi yol əvvəlcədən düzləndirilməli, zəif
qruntlarda isə inventar sipərlərlə möhkəmləndirilməlidir.
1.5.75. Birçalovlu ekskavatorun hərəkəti zamanı onun
qolunu mütləq hərəkət istiqamətində qoymalı, çalovu isə
yerdən 0,5-0,7 m qaldırmalı.
1.5.76. Ekskavatorun yüklənmiş çalovla hərəkət etməsi
qadağandır.
1.5.77. Tırtıllı ekskavatorun körpülərin, kəsişən yolların
üstündən salınan körpülərin və s. üzəri ilə hərəkət etməsinə
yalnız müvafiq təşkilatlardan icazə alındıqdan sonra yol verilir.

25
 1.5.78. Ekskavatorun kiçik çayların dayaz yerlərində hə-
rəkət etdirilməsi məsul iş rəhbərinin hərəkət yolunu yoxlama-
sından sonra, onun icazəsi ilə yerinə yetirilməlidir.
1.5.79. Ekskavator işləyən zaman aşağıdakılara əməl
edilməlidir:
-xəndəyin kənarında çalovlu qolun təhlükəli hərəkət zo-
nasında olmamalı;
-ekskavatorçunun siqnalını izləməli;
-ekskavator qruntun dağılma (uçma) prizması hüdud-
larında işləyən zaman xəndəyin kənarına yaxınlaşmamalı.
1.5.80. Xəndəyin qazılması üzrə işlərin müvəqqəti dayan-
dırılması və ya ekskavatorun təmiri zamanı, çalov qaldırılmalı,
ekskavator isə xəndəyin qırağından 2 m-dən az olmayaraq,
dağılma prizması zonası hüdudlarından kənarda dayandırılma-
lıdır. Bu zaman ekskavator əyləclənməli, tırtılların (çarxların)
altına dayaq (altlıq) qoyulmalıdır.
1.5.81. Buldozeri dayandıran zaman, onun laydırını yerə
endirmədən buldozerçinin buldozeri tərk etməsi qadağandır.
1.5.82. Xəndəyin doldurulması zamanı, buldozerin
xəndəyə sürüşüb düşməsinin qarşısını almaq üçün laydırın
xəndəyin kənarı ilə hərəkətinə yol verilməməlidir.
1.5.83. Buldozerin sürüşməsinə və maşının aşmasına
imkan verməmək üçün onun yağışlı havada gilli qruntlarda
işləməsinə icazə verilmir.

26
 1.6. Polad kanatlar

1.6.1. Yükqaldırma mexanizmlərinin tellənməsi üçün isti-

fadə edilən polad kanatlar [7] –in tələblərinə uyğun olmalıdır.
Bu tələblər həmçinin yük kanatı, daşıyıcı və dartıcı kimi
istifadə edilən polad kanatlara şamil edilir.
Polad kanatlardan hazırlanmış yük ilməkləri müəyyən
edilmiş tələblərə uyğun olmalıdır.
1.6.2. Quyuların tikilməsi zamanı tal kanatının ehtiyat
möhkəmlik əmsalı (kanatın qırılma qüvvəsinin tal kanatının
işlək ucunun gərilmə qüvvəsinə nisbəti) 3-dən az olmamalıdır.
Müstəsna hal kimi ağır qoruyucu kəmər buraxılan və qəza
işləri görülən zaman bu əmsalın 2-yə endirilməsinə icazə
verilir.
1.6.3. Quyuların təmiri üzrə qazma qurğuları və aqreqat-
larının tal sistemləri üçün müvafiq dövlət standartlarının tələb-
lərinə uyğun, istismar və kəşfiyyat qazmaları üçün olan tal
kanatları tətbiq edilməlidir.
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin icazəsi ilə keyfiyyətcə
Azərbaycan Respublikası standartlarının tələblərindən aşağı
səviyyədə olmayan, xarici ölkələrdə istehsal olunmuş tal
kanatlarından istifadə etməyə yol verilir.
1.6.4. Kanatların birləşməsi onun sərbəst ucunun
kouşdan keçirilərək hörülməsi və ya 3-dən az olmayaraq
vintvari sıxacla bərkitmək yolu ilə yerinə yetirilməlidir. Sıxaclar
arasındakı məsafə kanatın diametrinin 6 mislindən az
olmamalıdır.
1.6.5. Kanatın vəziyyətinə daima nəzarət edilməlidir. Ka-
nata baxışın tezliyi işin xarakteri və şəraitindən asılı olaraq
müəyyən edilməlidir. Çıxdaşetmə və kanatın dəyişdirilməsi 7
ilə müəyyən edilmiş meyarlara uyğun olaraq aparılmalıdır.
Aşağıda göstərilən hallardan biri olduqda kanatdan istifa-
də etmək qadağandır:

27
 -hörüklərindən biri qırılmışdırsa, əzilmişdirsə, kanatın bir
və ya bir neçə hörüyündə tellər əzilmişdirsə;
-kanatın və ya hörüyün özəyi əzilmişdirsə;
-kanatda dalğaya və zənbiləbənzər şəkilli deformasiyalar
vardırsa, kanatın diametri artıb və ya azalmışdırsa (yerli);
-diametri 20mm-ə qədər olan kanatın bir addımında qırıl-
mış tellərin sayı bütün tellərin sayının 5%-dən çox olarsa,
diametri 20mm-dən çox olan kanatda isə qırılmış tellərin sayı
bütün tellərin sayının 10%-dən çoxdursa;
-kanatda burulma («juçok») vardırsa;
-səthi yeyilmə, korroziya nəticəsində kanatın diametri
7% və daha çox azalmışdırsa;
-kanatın xarici tellərinin diametri yeyilmə, korroziya nəti-
cəsində 40% və daha çox azalmışdırsa;
-onun üzərində yüksək temperatur şəraitində olmaq izləri
(rənginin dəyişməsi, yanıq) və ya elektrik qısa qapanması
(elektrik qövsündən ərimə) izləri vardırsa.
1.6.6. Qazma qurğularında, əsaslı və cari təmirdə,
traktor-qaldırıcıda və digər yerlərdə calanmış kanatlardan
istifadə edilməsi qadağandır.
1.6.7. Tal kanatlarının, həmçinin vışkaların, dorların qal-
dırılması üçün istifadə edilən kanatların, dartıcıların, qoruyucu
kanatların elektrik qaynağı vasitəsi ilə kəsilməsi qadağandır.
Kanatların kəsilməsini mühafizə eynəkləri (maska) tətbiq
etməklə xüsusi tərtibatdan (kanatkəsən) istifadə edərək
yerinə yetirmək lazımdır.

1.7. Ərazilərə, obyektlərə, binalara (otaqlara)

və iş yerlərinə olan tələblər

1.7.1. Müəssisənin ərazisi və orada qurğuların, binaların,

istehsalat obyektlərinin yerləşdirilməsi [41] –in tələbləri
nəzərə alınmaqla işlənilmiş layihəyə uyğun olmalıdır.

28
Müəssisənin ərazisi, ayrı-ayrı istehsalat obyektləri baş plan
üzrə planlaşdırılmalı, çəpərlənməli (nişanlanmalı), tikilməlidir.
1.7.2. Yeraltı kommunikasiyalar (kabel xətti, neft-qaz kə-
mərləri və s.) olan müəssisələrdə bu kommunikasiyaların müəs-
sisə rəhbərliyi tərəfindən təsdiq edilmiş faktiki yerləşmə sxemi
olmalıdır. Kommunikasiyaların faktiki yerləşməsinin layihədən
kənara çıxma halları olarsa, belə faktlar bu layihəni işləyən təşki-
latla razılaşdırılmalıdır. Yerlərdə yeraltı kommunikasiyalar xətt
boyunca və döngələrdə göstəricilərlə (reperlərlə) işarələnməlidir.
1.7.3. Boru kəmərlərinin avtomobil yolları və keçidlərlə
kəsişdiyi yerlərdə təhlükə haqqında xəbərdaredici nişanlar qo-
yulmalıdır. Belə yerlərdə boru kəmərləri müvafiq örtüklə
(kojux) örtülməlidir.
1.7.4. Bina və otaqların yanğın-partlayış və yanğın təhlü-
kəliliyi üzrə kateqoriyası bu Qaydaların 5.8.7 bəndinin
tələblərinə uyğun olaraq tikililərin layihələndirilməsi
mərhələsində layihə təşkilatı tərəfindən müəyyən edilməlidir.
1.7.5. Obyektlərdə istehsalat zərərliyi inşaat
normalarında müəyyən olunmuş həddən yüksəkdirsə, bu
zaman bu zərərliyin işçilərə təsirinin azaldılması üçün təşkilatı-
texniki tədbirlər həyata keçirilməlidir.
1.7.6. Istehsalat otaqları müvafiq SNiP, SN və yanğın
təhlükəsizliyi qaydalarına cavab verməlidir.
1.7.7. Cihazlar, aparatlar, avadanlıqlar, kommunikasiya-
lar, boru kəmərləri və s. elə yerləşdirilməlidir ki, onlara baxış
keçirmək, xidmət etmək və onları təmir etmək mümkün olsun.
1.7.8. Istehsalat obyektləri (sexlər, sahələr, qurğular və s.)
qüvvədə olan qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada istisma-
ra verilməlidir. Istehsalat otaqlarının ölçüləri [75]-ə uyğun olma-
lıdır.
1.7.9. Iş yerlərində, habelə zərərli (və ya təhlükəli) isteh-
salat amillərinin insana təsiri mümkün olan yerlərdə
xəbərdaredici nişanlar və yazılar olmalıdır. Iş yerlərində

29
təhlükəsizlik texnikası təlimatları, yanğın təhlükəsizliyi
təlimatları, həmçinin avadanlıqların, aqreqatların və s. istismar
təlimatları olmalıdır.
1.7.10. Iş yerində iş prosesinə və texnologiyasına
aidiyyatı olmayan maşın və avadanlıqların olmasına icazə
verilmir.
Iş yerləri, yollar və keçidlər mütəmadi olaraq
təmizlənməli və kənar əşyalarla qalaqlanmamalıdır.
1.7.11. Bina və obyektlərin ehtiyat çıxışı olmalıdır. Bütün
giriş və çıxışlar, dəhlizlər işçilərin təcili təxliyə olunması üçün
təmiz və boş olmalıdır. Çıxış qapıları xaricə açılmalıdır və qapı-
ların astanası olmamalıdır.
1.7.12. Bina və obyektlərin ətraf ərazisi abad olmalı və mü-
vafiq sanitar və yanğın təhlükəsizliyi normalarına cavab verməli-
dir.
1.7.13. Obeyktlərdə olan su qüllələrinin, onlara gələn və
çıxan su kəmərlərinin və digər yerüstü su kəmərlərinin qışda
donmaması üçün istilik izolyasiyası olmalıdır.
1.7.14. Binalarda, qurğularda hər hansı bir əşyanın
düşmə ehtimalı varsa, həmin yerlərdə təhlükəsizlik sərhəddi
müəyyən edilməlidir. Elektrik cərəyanı ilə vurma (xəsarətalma)
təhlükəsi olan yerlərdə də təhlükəsizlik sərhəddi müəyyən
edilməlidir.
1.7.15. Daim təhlükəli olan istehsalat ərazilərinə kənar
şəxslərin daxil olmasının qarşısını almaq üçün həmin yerlər çə-
pərlənməlidir.
1.7.16. Maşın və mexanizmlərin hərəkət edən hissələri
üçün təhlükəsizlik zonasının sərhəddi, əgər istehsalçı zavod
tərəfindən həmin avadanlıqların pasportunda və ya
təlimatında daha sərt tələblər irəli sürülməyibsə 5,0 metr
müəyyən edilir.

30
 1.7.17. Istehsal təyinatlı iş yerlərində havanın
temperaturu, nisbi rütubəti və onun hərəkət sürətinin optimal
normaları [99]-a uyğun olmalıdır.
1.7.18. Buxarların, qazların və tozların ayrılması mümkün
olan bağlı otaqlarda və həmçinin texnoloji proseslərin dəyişil-
məsi hallarında hava mühitinə daima nəzarət aparılmalıdır.
Hava mühitinin vəziyyəti haqqında məlumatlar iş yerlərində
qeyd edilməli və obyektin işinin əsas texnoloji göstəriciləri ilə
birgə dispetçer məntəqəsinə çatdırılmalıdır.
1.7.19. Binalarda və binalardan kənarda yerləşən iş yerləri,
texnoloji avadanlıqlar, yollar, keçidlər, dəhlizlər, pilləkənlər və s.
sutkanın qaranlıq vaxtı [47, 211]–ə uyğun olaraq işıqlandırılma-
lıdır.
1.7.20. Işçi işıqlandırılması ilə yanaşı obyektlərdə qəza
və təxliyə işıqlandırılması da olmalıdır. Qəza və təxliyə
işıqlandırma çıraqları müstəqil mənbədən qidalandırılmalıdır.
Stasionar qəza və təxliyə işıqlandırma çıraqlarının
əvəzinə partayış mühafizəli akkumulyatorlu daşınma (əl)
çıraqlardan istifadə etməyə icazə verilir.
1.7.21. Ayrı-ayrı mexanizmlər arasındakı məsafə 1 m-
dən, işçi keçidlərin (proxod) eni isə 0,75 m-dən az
olmamalıdır. Səyyar və modul-bloklu qurğular və aqreqatlar
üçün işçi keçidin eni 0,5 m-dən az olmamalıdır.
1.7.22. Yanğın-partlayış təhlükəli istehsalat sahələrində
(neftin hazırlanması qurğuları, rezervuar parkları və s.) taxta
döşəmələrin tətbiqi qadağandır.
1.7.23. Aparatların, boru kəmərlərinin və s. isti səthləri
ilə insanların toxunma (yanıqalma) ehtimalı olan yerlərdə,
onların səthi izolyasiya edilməli və ya çəpərlənməlidir.
1.7.24. Boru kəmərlərinin və kommunikasiyaların avto-
mobil və keçid yolları ilə kəsişdiyi yerlərdə, onlar dayaqlar
üzərində 4,5 m yüksəklikdə quraşdırılmalıdır.

31
 Bu sahələrdə boru kəmərlərində və kommunikasiyalarda
olan izolyasiya materiallarının zədələnərək düşməsinin
qarşısını alan talvarlar və ya hər hansı başqa bir qurğu
quraşdırılmalıdır.
1.7.25. Sanitar və yanğın təhlükəsizliyi qaydalarına
uyğun olaraq istehsalat obyektləri məişət və istehsalat zərurəti
üçün su ilə təmin olunmalıdır.
1.7.26. Binalarda və istehsalat obyektlərinin ərazilərində
siqaret çəkmək üçün xüsusi yerlər müəyyən edilməlidir.
1.7.27. Növbə ərzində istehsalat müəssisəsində işləyən
qadınların sayı 15 nəfərdən az olmadıqda onlar xüsusi
gigiyena otağı ilə təmin olunmalıdırlar.
1.7.28. Müəssisənin balansında olan bütün maşınların, me-
xanizmlərin, avadanlıqların və qurğuların inventar nömrəsi və pas-
portu olmalı və onlar xüsusi jurnallarda qeydiyyata alınmalıdır.
1.7.29. Yeni tikilən (quraşdırılan), yenidən qurulan, istis-
mara verilən və əsaslı təmir olunmuş obyektlərin istismara ve-
rilməsi Dövlət nəzarət orqanlarının iştirakı ilə keçməli və bu
haqqda onlara əvvəlcədən rəsmi məlumat verilməlidir.

1.8. Anbarlara olan tələblər

1.8.1. Ümumi tələblər

1.8.1.1. Anbar otaqlarında ümumi elektrik açarı anbar

otağının xaricində yanmayan divarda, yanar divarlı anbarlarda
isə ayrıca dayanmış dirəkdə quraşdırılmış şkaf və ya taxçada
yerləşdirilməlidir.
1.8.1.2. Otaqların isidilməsində mərkəzi su və hava isidi-
cilərinin qızdırıcı cihazlarından istifadə edilməlidir.
Anbarlarda qaz plitələrinin, məişət elektrik qızdırıcı cihaz-
ların və sobaların quraşdırılması qadağandır.

32
 1.8.1.3. Yüklərin və yükləyici mexanizmlərin anbarların
rampalarında saxlanılmasına yol verilmir. Rampaya boşaldılmış
materiallar anbarda işin sonunadək yığışdırılmalıdır.

1.8.2. Asan alışan və yanar maye anbarları

1.8.2.1. Anbarların quruluşu qüvvədə olan norma və qay-

daların tələblərinə cavab verməlidir.
1.8.2.2. AAM və YM açıq anbarları istehsalat sexləri və
yaşayış məntəqələrinə nisbətən aşağı səviyyəli meydançalarda
yerləşdirilməlidir. Meydançaların qəza zamanı mayenin
axmasının qarşısını alan bəndi olmalıdır.
1.8.2.3. Anbar otaqlarının daxili taxta konstruksiyaları
odadavamlı tərkiblə işlənməlidir.
1.8.2.4. Qablaşdırılmış neft məhsulları saxlanılan anbar-
larda çəlləklər zərbə almamalı, tıxacları yuxarı olmaqla
ehtiyatla yığılmalıdır. Anbarlarda bilavasitə neft məhsulları ilə
doldurma işlərinin aparılması və qablaşdırılma materiallarının
və taralarının saxlanılması qadağandır.
1.8.2.5. Boşaltma və doldurma boru xətlərinə və dayaq-
larına müntəzəm baxış keçirilməli və onların profilaktiki təmiri
aparılmalıdır. Boşaltma-doldurma qurğularında aşkar olunan
sızma dərhal aradan qaldırılmalıdır. Əgər bu mümkün deyilsə,
boşaltma qurğusunun nasaz hissəsi bağlanmalıdır.

1.8.3. Kimyəvi maddələr anbarı

1.8.3.1. Anbarın xidməti heyəti kimyəvi maddələrin və

reaktivlərin saxlanılması üzrə təhlükəsizlik tələblərini bilməlidir.

33
 1.8.3.2. Anbarlarda kimyəvi maddələrin ən xarakterik xü-
susiyyətləri (oddan təhlükəli, zəhərli, kimyəvi aktiv və s.) gös-
tərilməklə onların yerləşdirilmə planı işlənilməlidir.
1.8.3.3. Eyni fiziki-kimyəvi və yanğın təhlükəli
xüsusiyyətli kimyəvi maddələr bir yerdə saxlanılmalıdır.
Bu məqsədlə anbarlar bir-birindən yanmayan bütöv
divarlarla (arakəsmələrlə) izolə edilmiş ayrıca otaqlara
bölünməlidir.
1.8.3.4. Kimyəvi maddələr anbarlarında kimyəvi maddələ-
rin saxlanılması ilə əlaqəsi olmayan işlərin aparılması qadağandır.
1.8.3.5. Güclü təsiredici zəhərli maddələrin
saxlanılmasına, yalnız onlar üçün mövcud olan xüsusi
qaydalara ciddi riayət edilməklə yol verilir.
1.8.3.6. Kimyəvi maddələrlə bağlı işlər səliqəli
aparılmalıdır ki, qablaşdırma materialı zədələnməsin.
Içərisində kimyəvi maddə olan hər bir taranın yazısı və
ya adı göstərilən birkası olmalıdır.
1.8.3.7. Hava, su, yanar maddələrlə kontaktda olarkən
öz-özünə alışmaya meylli və ya partlayış təhlükəli qarışıq
əmələ gətirə bilən kimyəvi reaktivlər, bu tip kontaktda olma
imkanı, həmçinin həddən artıq yüksək temperatur və mexaniki
təsir tam istisna olmaqla xüsusi şəraitdə saxlanılmalıdır.
Güclü təsirə malik oksidləşdiricilər (maqnezium-xlorat,
kalsium xlorat-xlorid, hidrogen piroksid və s.) digər kimyəvi
maddə və reaktivlərdən tam izolə edilməklə saxlanılmalıdır.
1.8.3.8. Kimyəvi maddələrin çəkilib qablaşdırılması xüsusi
otaqlarda aparılmalıdır. Dağılmış və ətrafa səpələnmiş maddələr
təcili yığışdırılmalı və zərərsizləşdirilməlidir. Qablaşdırma mate-
rialları (kağız, yonqar, lif, pambıq) xüsusi otaqlarda saxlanıl-
malıdır.
1.8.3.9. Yanğın zamanı əriyə bilən kimyəvi maddələr sax-
lanılan otaqlarda ərintinin sərbəst axmasının qarşısını alan
qurğu (bortlar, panduslu kəndarlar) nəzərdə tutulmalıdır.

34
 1.8.3.10. Şüşə qablar, çəlləklər, reaktivli barabanlar açıq
meydançalarda hər birində 100 ədəddən çox olmayan qruplar
halında yerləşdirilməli və bu qruplar arasındakı məsafə 1m-
dən az olmamalıdır. Hər bir qrupda məhsul yalnız müəyyən
növ üzrə saxlanılmalı və bu da uyğun işarəli yazılarla qeyd
olunmalıdır. Meydançalar yaxşı hamarlanmalı və səddlərlə
çəpərlənməlidir. Açıq meydançalardakı reaktiv dolu şüşə
qablar günəş şüalarının təsirindən qorunmalıdır.
1.8.3.11. Azot və kükürd turşusunun saxlanılmasında on-
ların taxta, çubuq və digər üzvü mənşəli maddələrlə təmasda
olmasının qarşısı alınmalıdır.
1.8.3.12. Turşular saxlanılan anbarlarda, təsadüfən
tökülən turşunun dərhal neytrallaşdırılması üçün hökmən hazır
təbaşir, əhəng və ya soda məhlulu saxlanılmalıdır. Turşuların
saxlanılma yerləri nişanlanmalıdır.
1.8.3.13. Yükləmə-boşaltma işlərində istifadə olunan av-
tonəqliyyatın işin sonunda anbarların ərazisində saxlanılması
qadağandır.

1.8.4. Materiallar anbarı

1.8.4.1. Anbarda müxtəlif material və məmulatlar oxşar

yanğınsöndürücü vasitələrdən (su, köpük, qaz) istifadə etmə
əlamətlərinə görə və materialların (məsələn, AAM və YM) yan-
masının oxşarlığına görə seçilib yığılmalı və digər
materiallardan (azot və kükürd turşusu, digər üzvü maddə və
karbohidrogenlərdən) ayrıca saxlanılmalıdır.
1.8.4.2. Anbarların stellajlarında saxlanılan məhsullar ni-
zamla yığılmalıdır. Anbar qapısının qarşısında eni qapı eninə
bərabər, ancaq 1 m-dən az olmamaq şərti ilə keçidlər nəzərdə
tutulmalıdır.
Stellajlar yanmayan materialdan hazırlanmalıdır.

35
 1.8.4.3. Materialların anbarlara yüklənməsi və boşaldıl-
masında istifadə olunan mexanizmlər və elektroyükləyicilərin
şlanqlı kabelləri saz vəziyyətdə olmalıdır.
1.8.4.4. Anbar müdiri (anbardar) işin sonuna yaxın bütün
otaqlara baxış keçirməli və ancaq onların yanğın
təhlükəsizliyinə əmin olduqdan sonra elektrik şəbəkəsini
söndürməli və anbarı bağlamalıdır.
1.8.4.5. Istehsalat və yardımçı binaların, anbarların zirzə-
milərində lakların, rənglərin, kalsium karbidin, qaz dolu balon-
ların, AAM və YM və digər yanğın və partlayış təhlükəli mad-
dələrin və materialların saxlanılmasına yol verilmir.
1.8.4.6. Materiallar anbarının otaqlarında elektrokar, av-
toyükləyici və digər daxiliyanma mühərrikli texnikanın
dayanacağı qadağandır.

1.8.5. Yanar qaz balonları saxlanılan anbarlar

1.8.5.1. Yanar qaz balonları saxlanılan anbarlar

çardaxsız, arakəsməsiz, yüngül tip örtüklü yanmayan
konstruksiyalardan tikilməli və birmərtəbəli olmalıdır.
Atmosfer çöküntüləri və günəş şüalarının təsirindən ba-
lonları qorumaq şərti ilə onların açıq meydançalarda da saxla-
nılmasına icazə verilir.
1.8.5.2. Yanar qaz balonları saxlanılan anbarların döşə-
mələri zərbə zamanı qığılcım verməyən materialdan olmalıdır.
1.8.5.3. Qrup halında balonların divarla arakəsməsi olma-
dan yerləşdirilməsinə yalnız yanmayan bütöv divarlı (qapı və
pəncərəsi olmayan divar) binalarda icazə verilir.
Qrup halında balonlar şkaflarda və ya yanmayan mate-
riallardan hazırlanmış xüsusi budkalarda saxlanılmalıdır.

36
 1.8.5.4. Sıxılmış, mayeləşdirilmiş, həll olunmuş qazların
saxlanılması üçün ayrılmış balonlar [9]-n tələblərinə cavab
verməlidir.
Balonların xarici səthi hər bir qaz üçün müəyyən edilmiş
rəngə uyğun rənglənməlidir.
1.8.5.5. Balonların müəyyən edilmiş normadan artıq sıxıl-
mış, mayeləşdirilmiş və həll olunmuş qazlarla doldurulması qa-
dağandır.
1.8.5.6. Yanar qaz balonları (hidrogen, asetilen, propan,
etilen və s.) oksigenli balonlardan, sıxılmış hava və digər
oksidləşdiricilərdən, həmçinin zəhərli qazlardan ayrı
saxlanılmalıdır.
1.8.5.7. Oksigenli balonlar yağlarla və yağlı materialı olan
armaturlarla təmasda olmamalıdır. Oksigenli balonların əllə
daşınması zamanı ventildən tutmaq qadağandır.
1.8.5.8. Sıxılmış qaz stansiyalarının partlayış təhlükəli otaqla-
rında və yanar qaz balonları saxlanılan otaqlarda təhlükəli qaz qa-
tılığının yaranması barədə siqnal verən cihazlar quraşdırılmalıdır.
Göstərilən cihazlar olmadıqda otağın havasının növbədə
bir dəfədən az olmayaraq qaz analizi aparılmalıdır.
Analiz üçün hava nümunələri otağın aşağı və yuxarı hissə-
lərindən götürülməlidir. Otaqda təhlükəli qaz qatılığı aşkar olu-
narsa, otağın havasının dəyişdirilməsi üçün tədbirlər görülməli,
onun qazlanması səbəbləri aydınlaşdırılmalı və aradan qaldırıl-
malıdır.
1.8.5.9. Düzülmə zamanı balonların bir-birindən zərbə al-
masına, balon qapaqlarının döşəməyə düşməsinə yol verilmə-
məlidir.
1.8.5.10. Yanar qaz balonlarında sızma aşkar olunarsa,
həmin balonlar təcili olaraq anbardan kənarlaşdırılmalıdır.
1.8.5.11. Yanar qaz balonları istilik mənbələrindən 1m-
dən az olmayan məsafədə saxlanılmalıdır.

37
 1.8.5.12. Yanar qaz balonları saxlanılan anbarlara ayaq-
qabısının altlığına (dabanına) metal mismar və ya nal
vurulmuş şəxslərin daxil olması qadağandır.
1.8.5.13. Balonların günəş şüalarının birbaşa təsirindən
qorunması üçün anbarın pəncərə şüşəsi ağ rənglə rənglənməli
və ya günəşdən qorunma qurğuları ilə təchiz olunmalıdır.
1.8.5.14. Balonlar saxlanılan anbarlardan radiusu 10 m-
dən yaxın məsafədə yanar materialların saxlanılması və odlu
işlərin aparılması qadağandır.
1.8.5.15. Başmaqlı yanar qaz balonları anbarlarda şaquli
(dik) vəziyyətdə saxlanılmalıdır. Balonların aşmaması üçün,
onlar xüsusi yuvalara yerləşdirilməli və ya çəpərlənməlidir.
1.8.5.16. Başmağı olmayan balonlar taxta çərçivələrdə və
ya stellajlarda üfiqi vəziyyətdə saxlanılmalıdır.
Balonlar sıra ilə yığılarkən, onların hündürlüyü 1,5 m
artıq olmamalı, bütün ventillər qoruyucu qapaqlarla
bağlanmalı və hamısı bir tərəfə yönəldilməlidir.
1.8.5.17. Yanar qaz balonları saxlanılan anbarların təhlü-
kəsiz qaz qatılığını təmin edən məcburi ventilyasiyası olmalıdır.
Ventilyasiyası nasaz anbarların istismarı qadağandır.
1.8.5.18. Qaz balonları olan anbarlarda digər maddə,
material və əşyaların saxlanılması qadağandır.

1.9. Təhlükəli və zərərli maddələrlə əlaqəli işlər

1.9.1. Ümumi tələblər

1. 9.1. 1. Idarə və müəssisələrin fəaliyyətində zərərli mad-

dələrdən istifadə olunursa, onların tətbiqinin və saxlanılmasının
təhlükəsizliyinə dair təlimatlar olmalı, təşkilatı-texniki, sanitar-gi-
giyenik və tibbi-bioloji kompleks tədbirlər həyata keçirilməlidir.

38
 1.9.1.2. Işçi zonada zərərli qazlara nəzarət, onların təhlü-
kəlilik dərəcəsindən asılı olaraq qüvvədə olan normativ
sənədlərin [99] tələblərinə müvafiq təşkil olunmalıdır.
1.9.1.3. Yol verilən qatılığı (YVQ) məlum olmayan zərərli
maddələrin (kimyəvi reagentlərin) tətbiqi qadağandır.
1.9.1.4. Müvafiq fərdi mühafizə vasitələri olmayan
şəxslərin zərərli maddələrlə işləməsi qadağandır.
1.9.1.5. Hər bir idarə və müəssisədə əmrlə kimyəvi
reagentlərin saxlanılması, işlənilməsi və lazımi qaydada sənəd-
ləşdirilməsi üçün cavabdeh şəxs təyin olunmalıdır.
1.9.1.6. Zərərli maddələr və kimyəvi reagentlər qüvvədə
olan müvafiq normativ sənədlərin tələblərinə cavab verən an-
barlarda saxlanılmalıdır.
1.9.1.7. Zərərli maddələri daşıyan nəqliyyat vasitələri
xüsusi xəbərdaredici yazılarla təchiz olunmalıdır.
1.9.1.8. Zərərli maddələr saxlanılan anbarlar siqnal və
avtomatik yanğınsöndürmə sistemləri ilə təchiz olunmalı, ilkin
yanğınsöndürmə vasitələri ilə təmin olunmalıdır.

1.9.2. Qələvi və turşularla əlaqəli işlər

1.9.2.1. Qələvi və turşularla işləyərkən avadanlıqların,

boru kəmərlərinin və armaturların flans birləşmələri örtüklə
bağlanmalıdır.
1.9.2.2. Qələvi və turşuların səviyyəsini ölçən qurğular
elə quraşdırılmalıdır ki, işçilərin tutumun üstünə qalxması
istisna olunmuş olsun.
1.9.2.3. Qələvi və turşular saxlanılan tutumlara dövri ola-
raq baxış keçirilməlidir. Bütün aşkar olunmuş qüsurlar dərhal
aradan qaldırılmalıdır.

39
 1.9.2.4. Kaustik sodanı əl ilə bölmək (xırdalamaq) qada-
ğandır. Onu xüsusi tutumda buxara verməklə yumşaltmaq la-
zımdır.
1.9.2.5. Kaustik sodanı buxara verərkən, işçilərin
qələvinin sıçrantılarından (damcılarından) və ya buxardan
yanıq almaması üçün, barabanın altına verilən buxarı ehtiyatla
buraxmaq lazımdır.
1.9.2.6. Qələvinin buxara verilməsini müşahidə etmək
üçün, buxarın verilməsini dayandırmadan barabanı əymək
qadağandır.
1.9.2.7. Barabanların buxara verilməsi üçün onların
tutuma qaldırılması mexanikləşdirilməlidir.
1.9.2.8. Müxtəlif qatılıqlı turşuların, onların saxlanıldığı
tutumlarda qarışdırılması qadağandır.
1.9.2.9. Ammonyak, qələvi və turşu məhlullarının hazır-
lanmasından əvvəl tutumların, boru kəmərlərinin, ventillərin,
siyirtmələrin sazlığı yoxlanılmalıdır.
1.9.2.10. Sulfat turşusunu su ilə qarışdırmaq üçün
turşunu suyun üzərinə yavaş-yavaş tökmək lazımdır.
1.9.2.11. Qələvi, ammonyak və ya turşu dərinin üzərinə
düşərsə, dərhal həmin yer yetərincə su ilə yuyulmalı,
neytrallaşdırıcı vasitələrlə işlənməli və tibb məntəqəsinə
müraciət olunmalıdır.
1.9.2.12. Ammonyakın 25% sulu məhlulu ilə işlər görü-
lərkən qələvilərə tətbiq olunan eyni təhlükəsizlik tələblərinə
riayət olunmalıdır.
1.9.2.13. Qələvi, turşu və göz üçün təhlükəli digər mad-
dələrlə işləyərkən mühafizə eynəyindən istifadə olunmalıdır.
Eynəksiz işləmək qadağandır.

1.9.3. Dietilenqlikolla əlaqəli işlər

40
 1.9.3.1. Qaz qurudulma qurğularında nasos təsərrüfatı
(DEQ vurulması üçün) partlayış yanğın təhlükəli otaqların ava-
danlıq və qurğularına olan tələblərə və o cümlədən
aşağıdakılara cavab verməlidir:
a) DEQ təzyiqlə (püskürdülməsində) vurulmasında və da-
xildə vurma işlərində istifadə olunan nasoslar bir-birindən
bütöv divarla ayrılmalıdır;
b) naqillər və elektrik mühərrikləri partlayışdan
mühafizəli olmalıdır.
1.9.3.2. Nasos yerləşən otağın döşəməsi nefti özünə
hopdurmayan quru, təmiz və yanmayan materialdan olmalıdır.
1.9.3.3. Təmirdən qabaq, nasosdan əvvəl və sonra
yerləşən siyirtmələri bağlamaqla (qapayıcılar quraşdırılmaqla)
nasos boru kəmərindən açılmalıdır (təcrid olunmalıdır).
1.9.3.4. Yeni gətirilmiş DEQ, avtosisterndən stasionar tu-
tuma, boşaltma meydançasından azı 10 m məsafədə
quraşdırılmış boşaltma dayağı və nasos vasitəsi ilə
vurulmalıdır.
1.9.3.5. DEQ-in verilməsi dayandırıldıqda texnoloji xətt
açılmalı və eyni vaxtda işıq siqnalizasiyası işə düşməlidir.
1.9.3.6. DEQ-in regenerasiya (bərpaedici) qurğusu texnolo-
ji avadanlıqdan (yanğından) təhlükəsiz məsafədə
yerləşdirilməlidir.
1.9.3.7. Təmirdə olan regenerator ancaq boru
kəmərindən açıldıqdan sonra sökülməlidir.
1.9.3.8. Regeneratora baxış və onun təmiri mühəndis-
texniki işçinin rəhbərliyi ilə azı iki fəhlədən ibarət heyətlə
yerinə yetirilməlidir.
1.9.3.9. DEQ-in regenerasiya qurğularının odluğundakı
yanma prosesinə təhlükəsiz və rahat nəzarət etmək üçün
baxış pəncərəsi olmalıdır.
1.9.3.10. Məşəl söndüyü halda DEQ-in regenerasiya qur-
ğusu texnoloji xətdən ayrılmalıdır.

41
 1.9.3.11. Odluğun buxarlandırıcısını ağacın ucuna
sarınmış əski ilə və ya buna bənzər digər üsullarla yandırmaq
qadağandır.
Yandırılma fitil vasitəsi ilə yerinə yetirilməlidir.
1.9.3.12. Qaz kəmərində təzyiq qəflətən enərsə və ya
qalxarsa, qaza kondensat düşərsə, buxarlandırıcıda
temperatur yüksələrsə və texnoloji prosesin pozulduğu digər
hallarda odluqda yanma dayandırılmalıdır.
1.9.3.13. Qızdırıcının istismarı [12]–in tələblərinə uyğun
aparılmalıdır.

1.9.4. Civə ilə əlaqəli işlər

1.9.4.1. Civə ilə işləyərkən aşağıda göstərilən tələblərdən

əlavə [220]–də verilmiş göstərişlərə riayət olunmalıdır.
1.9.4.2. Civənin qızdırılması, yuyulması, distillə edilməsi
ilə əlaqəli işlərdə, onun açıq səthlərinin mövcud olduğu halda
və civənin dağılması ehtimal olunan cihazlardan istifadə
edildikdə bu işlər digər otaqlardan təcrid olunmuş ayrıca
otaqlarda aparılmalıdır.
1.9.4.3. Civə içəri səthi minalanmış polad germetik
balonlarda saxlanılmalı və daşınmalıdır. Çox az miqdarda olan
civəni rezin balonlarda saxlamağa və nəql etməyə icazə verilir.
1.9.4.4. Civə ilə işləyən cihazlara baxış keçirmək, onları
təmir etmək üçün nəzərdə tutulan otaqlarda civə kip tıxaclı,
qalın divarlı şüşə tutumlarda və ya rezin kolbalarda qliserin
altında 1 litrdən çox olmayan həcmdə saxlanılmalıdır.
1.9.4.5. Civə ilə dolu tutumlar dəstəyi olan xüsusi metal
qablarda (futlyarlarda) daşınmalıdır.
1.9.4.6. Civə ilə iş görülən otaqların havası ayda bir
dəfədən az olmayaraq onun buxarlarının mövcudluğuna
yoxlanılmalıdır. Otaqda civə buxarlarının yüksək qatılığı aşkar

42
olunduqda (0,01mq/m3 çox olduqda) sanitariya təmizləmə
işləri və əlavə olaraq hava mühitinin analizi aparılmalıdır.
1.9.4.7. Civə ilə iş görülən otaqlarda aşağıdakı şərtlərə
riayət olunmalıdır:
a) divarlar sementlə malalanmalı və yağlı boya ilə rəng-
lənməlidir;
b) döşəmə və bütün divar boyu döşəmədən 100 mm
yuxarı sahə qara plastik kütlədən hazırlanmış (viniplast)
təbəqə ilə örtülərək bərkidilməlidir;
c) döşəmə civəni yığmaq üçün nəzərdə tutulan çalaya
(tutucuya) doğru maili quraşdırılmalıdır;
ç) divar və tavanın küncləri hamar olaraq dəyirmiləşdiril-
məlidir.
1.9.4.8. Işçi mebelin quruluşu sadə, səthləri hamar
olmalı, nitroemal və ya nitrolaklarla rənglənməli, döşəmədən
hündürlüyü azı 20 sm olan ayaqlar üzərində yerləşdirilməlidir.
1.9.4.9. Stol və sorucu şkafların kənarlarında hündür
bortlar və civənin axması üçün dəliklər olmalıdır. Dəliyin
altında onun kənarlarına kip bağlanmış içərisi və çölü
şpaklyovkalanmış və rənglənmiş civənin axması üçün tərtibat
olmalı, onun da altında qalın divarlı tutum üçün (civənin
yığılması üçün) yer nəzərdə tutulmalıdır. Tutumun içərisində
daima su olmalıdır. Tərtibat suya dalmış vəziyyətdə olmalıdır.
Civənin axması üçün nəzərdə tutulan dəliyi kauçuk
tıxacla qapayırlar. Hər gün yığılmış civə tutumdan
boşaldılmalıdır.
1.9.4.10. Içərisində civə olan aparatların kranının civənin
təzyiqi altında sıçrayıb düşməsini istisna edən xüsusi
bərkidilmə sistemi olmalıdır. Kauçuk borucuqların aparatlara
birləşən yerləri etibarlı surətdə bərkidilməlidir.
1.9.4.11. Otaqlar sanitariya vəziyyətindən asılı olaraq,
dövri surətdə, ayda bir dəfədən az olmayaraq yığışdırılmalıdır
(təmizlənməlidir). Bu vaxt divar, döşəmə və aparatların səthi

43
sabunlu su ilə yuyulmalı və kalium-permanqanatın 0,1% məh-
luluna qatı xlorid turşusu (1 litr məhlula 5 ml HCl) əlavə
etməklə silinməlidir.
1.9.4.12. Hər gün işə başlamazdan əvvəl və iş
qurtardıqdan sonra otağın havası dəyişdirilməli, nəm süpürgə
ilə təmizlənməli və nəm əsgi ilə stol, mebellər silinməlidir.
1.9.4.13. Çirkli civəni içərisində su olan bankaya töküb
ağzını kauçuk tıxacla bağlamaq lazımdır. Civəni kanalizasiyaya
tökmək qadağandır.

1.9.5. Metanolla əlaqəli işlər

1.9.5.1. Metanolun tətbiq olunduğu hər bir müəssisədə

xüsusi əmrlə onun saxlanılmasına, buraxılmasına, istifadəsinə,
aparılan işlərin düzgün təşkil olunmasına, bu işlərə cəlb
olunan bütün işçilərin təlimatlandırılmasına və onların hər il
tibbi müayinədən keçmələrinə cavabdeh şəxs təyin
olunmalıdır.
1.9.5.2. Metanolun daşınması və saxlanılmasında
istifadə olunan sistern və tutumların üzərində silinməyən,
gözə çarpan açıq boya ilə «Zəhərlidir!», «Oddan təhlükəlidir!»
xəbərdaredici sözlər yazılmalıdır.
1.9.5.3. Metanolun saxlanılması üçün nəzərdə tutulan
tutumlar tənəffüs və hidravlik klapanlarla təchiz edilməli və
plomblanmalıdır. Həmin tutumlar çəpərlənmiş meydançada
talvar altında və ya anbarlarda yerləşdirilməlidir.
1.9.5.4. Metanol sisternlərdən yalnız germetik
bağlanmış tutumlara nasos vasitəsilə və ya öz-özünə
axıdılmaqla tam boşaldılmalıdır. Metanol axıdılan boru kəməri,
onun tam boşaldılmasını təmin etmək məqsədi ilə maili
quraşdırılmalıdır.

44
 1.9.5.5. Metanolun boşaldılmasından sonra tutumlar,
şlanqlar dərhal çoxlu miqdarda su ilə yuyulmalıdır.
1.9.5.6. Metanolun vurulmasında istifadə olunan boru
kəmərlərini, nasosları və şlanqları digər mayelərin
vurulmasında istifadə etmək qadağandır.
1.9.5.7. Metanolu metanol qurğusuna vurmazdan əvvəl
onun bütün hissələrinin, flans birləşmələrinin, siyirtmələrin,
qoruyucu klapanların, monometrlərin və digərilərinin sazlığı
yoxlanılmalıdır.
Metanol qurğusunda aşkar olunmuş nasazlıqlar dərhal
aradan qaldırılmalıdır.
Metanolun qurğuya vedrələrlə və analoji qablarla dol-
durulması qadağandır.
1.9.5.8. Metanol qurğusu yalnız onda olan təzyiq
atmosfer təzyiqinə çatdırıldıqdan sonra, metanolla
doldurulmalıdır.
1.9.5.9. Xüsusi dayaqlar üzərində quraşdırılmış işçi
metanol çəninə qalxmaq üçün nərdivandan istifadə
edilməlidir.
1.9.5.10. Əgər metanol tutumunda təzyiqin nəzərdə
tutulan təzyiqdən yuxarı qalxması təhlükəsi mövcuddursa,
onun üzərində qoruyucu klapan quraşdırılmalıdır.
1.9.5.11. Metanol çəninin boru kəməri donubsa, onu
işlək sistemdən ayırdıqdan sonra buxar və ya isti su ilə
qızdırmaq lazımdır. Açıq oddan istifadə etməklə onu qızdırmaq
qadağandır.
1.9.5.12. Metanolla işləyərkən [38, 83, 254]–ün
tələbləri yerinə yetirilməlidir.

45
 1.10. Korroziyaya qarşı mübarizə işləri

1.10.1. Ingibitorlarla korroziyaya qarşı mübarizə

1.10.1.1. Ingibitorlar yüksək toksikoloji xassələrə malik

birləşmələrdən ibarət olmamalıdır.
1.10.1.2. Ingibitorlar yanğın-partlayış təhlükəsizliyi
nöqteyi – nəzərindən aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir:
-alovlanma temperaturu 550C yuxarı olmalı;
-alışma temperaturu 650C yuxarı olmalı;
-öz-özünə alışma temperaturu 2000C yuxarı olmalıdır.
1.10.1.3. Ingibitorlar sabit (dəyişməyən)
komponentlərdən ibarət olmalı və minimum 1 il ərzində öz
qoruyucu xassələrini və fiziki-kimyəvi göstəricilərini
saxlamalıdır.
1.10.1.4. Ingibitorlar, korroziyadan qorunan sistemlərdə
və basqı (vurucu) quyularının quyudibi zonasında sulfat
bərpaedici bakteriyaların inkişafına şərait yaratmamalıdır.
1.10.1.5. Onlar neft veriminin artırılmasında istifadə olu-
nan səthi aktiv maddələrlə kimyəvi reaksiyaya girməməlidir.
1.10.1.6. Ingibitorlar 100-1200C qədər temperaturda qo-
ruyucu xassələrini saxlamalı, boru kəmərlərinin və aparatların
divarlarında qətran çökmələri və yanıq əmələ gətirməməlidir.
1.10.1.7. Ingibitorlar avtosisternlərdə və ağzı klapanlarla
təchiz olunmuş tutumlarda nəql edilməlidir. Tutumlar saz və
germetik olmalıdır.
Bu məqsədlər üçün istifadə olunan avtosisternlərin və tu-
tumların üzərində silinməyən açıq rənglə «Zəhər», «Oddan
təhlükəlidir!» və yanar məhlullar üçün qəbul olunmuş digər
xəbərdaredici yazılar və işarələr olmalıdır. Avtosisternlər
mütləq ilkin yanğınsöndürmə vasitələri ilə təchiz olunmalıdır.
1.10.1.8. Ingibitorlar doldurulan və boşaldılan ərazidə si-
qaret çəkmək və oddan istifadə etmək qadağandır.

46
 1.10.1.9. Ingibitorların doldurulması və boşaldılması
işinə, onların təhlükəli xüsusiyyətləri haqqında xüsusi təlim
keçmiş fəhlələr buraxılır.
1.10.1.10. Işlənmiş qazların səsboğucu borusu qığılcım-
söndürənlə təchiz olunmalı və avtosisternin mühərrikindən
qabağa çıxarılmalıdır.
1.10.1.11. Avtosisternlərin ingibitorlarla doldurulması,
boşaldılması prosesini azı iki nəfər yerinə yetirməlidir.
1.10.1.12. Avtosisterni ingibitorla doldurarkən partlayış
təhlükəli qatılığın əmələ gəlməsinin qarşısını almaq üçün təh-
lükəsizlik tədbirləri görülməlidir. Tutum qabaqcadan su buxarı
və ya təsirsiz qazla üfürülməli və ya müvafiq texniki yuyucu
vasitələrlə yuyulmalıdır.
1.10.1.13. Avtosisterndə lyukun açılması və dirsəyin bər-
kidilməsi zamanı işçilər küləkdöyən tərəfdə dayanmalıdırlar.
1.10.1.14. Bu proseslər zamanı doldurma estakadasının
100m radiusunda bütün təmir işləri dayandırılmalıdır.
1.10.1.15. Ingibitorlar avtosisternə doldurularkən və qu-
yuya vurularkən odlu işlərin aparılması, siqaret çəkilməsi qada-
ğandır.
1.10.1.16. Avtosisterni doldurduqdan sonra şlanq tam
boşaldılmalı, ingibitorun yerə tökülməsinə yol verilməməlidir.
1.10.1.17. Ingibitorlar üzvi həlledici əsaslı olduqda,
onların nəql edilməsində istifadə olunan boru kəmərləri və
doldurma estakadalarının dayaqları yerləbirləşdiriciyə
bərkidilməlidir.
1.10.1.18. Avtosisterni ingibitorla dolduranda və ya bo-
şaldanda onun gövdəsi yerləbirləşdirici qurğuya, əgər o
yoxdursa, 0,5 m-dən az olmayan dərinliyə sancılmış daşınma
yerləbirləşdirici milə etibarlı bərkidilməlidir.
Avtosisterni, yalnız doldurma, boşaldılma prosesi qurtar-
dıqdan sonra yerləbirləşdirici qurğudan ayırmağa icazə verilir.

47
 1.10.1.19. Boşaldıcı rezin şlanqlar, diametri 2 mm-dən az
olmayan mis məftillə sarınmalı, sarğının addımı 100 mm-dən
çox olmamalı, məftilin bir ucu boşaldılan boruya, digər ucu isə
şlanqın ucluğuna bərkidilməlidir. Şlanqın ucluğu zərbədən
qığılcım yaratmayan metaldan olmalıdır.
1.10.1.20. Üzvi həlledici əsaslı ingibitorların boru kəmər-
lərinə və tutumlara verilmə sürəti aşağıdakı göstəricilərdən
artıq olmamalıdır:
a) xüsusi həcmi elektrik müqaviməti 105 Om.m –dən çox
olmayan mayelər üçün – 10 m/san;
b) xüsusi həcmi elektrik müqaviməti 105 Om.m-dən çox,
10 Om.m-dən az olan mayelər üçün – 5m/san;
9

c) xüsusi həcmi elektrik müqaviməti 10 9 Om.m-dən çox

olan mayelər üçün – 1,2 m/san (boru kəmərinin diametri
200 mm-ə qədər olanda).
1.10.1.21. Statik elektriklənmənin qarşısını almaq üçün
avtosisternə yerin səthinə toxunan zəncir bərkidilməlidir.
1.10.1.22. Ingibitorun tənəffüs klapanı ilə təchiz
edilməmiş tutumda saxlanılması qadağandır.
1.10.1.23. Ingibitorla doldurulmuş tutumların və
quyuların yanında yerləşdirilmiş qurğuların üzərində müvafiq
xəbərdaredici işarələr olmalıdır.
1.10.1.24. Ingibitor saxlanılan yer mütləq hasarlanmalı,
bənd çəkilməli və yanğın təhlükəsizliyi qayda və normalarına
uyğun lazımi yanğınsöndürücü vasitələrlə təchiz edilməlidir.
1.10.1.25. Ingibitorun quyuya vurulmasından əvvəl gö-
rüləcək işlərin planı tərtib olunmalı və cavabdeh rəhbər şəxs
təyin edilməlidir. Iş planı hər quyu üçün ayrılıqda tərtib
olunmalı, neft və qazçıxarma idarəsinin baş mühəndisi
tərəfindən təsdiq edilməli və yanğın təhlükəsizliyi xidməti ilə
razılaşdırılmalıdır.
1.10.1.26. Işə başlamazdan əvvəl işçilər mütləq aşağıda-
kılarla tanış olmalıdır:

48
 a) görüləcək işlərin xarakteri, baş verə biləcək təhlükəli
hallar və təhlükəsizlik tədbirləri;
b) qurğuların və quyu ağzının birləşmə sxemləri və ingi-
bitorların vurulmasının texnoloji rejimi;
c) qəza halları baş verərsə, görüləcək tədbirlər.
1.10.1.27. Işlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün ingi-
bitoru vurmazdan əvvəl avadanlıqların, mexanizmlərin, siqnal,
nəzarət-ölçü cihazlarının və başqa qurğuların saz olmasını
yoxlamaq lazımdır.
1.10.1.28. Vurucu aqreqatı quyuağzı armatura birləşdir-
dikdən sonra basqı xəttinin germetikliyi reagent
vurulmamışdan əvvəl su ilə gözlənilən işçi təzyiqdən 1,5 dəfə
artıq təzyiqlə sınanmalıdır.
1.10.1.29. Ingibitor verilən zaman basqı xəttində əks
klapan, bağlayıcı qurğu, quyuağzı armaturda isə manometr ol-
malıdır. Əks klapan, bağlayıcı qurğu və manometr dozator na-
sosunda da qoyulmalıdır.
1.10.1.30. Ingibitoru quyuya vurarkən işçilərin quyu ağ-
zında və basqı xəttinin yaxınlığında dayanması qadağandır.
1.10.1.31. Ildırım çaxan zaman ingibitorun boşaldılması,
doldurulması və quyuya vurulması dayandırılmalıdır.
1.10.1.32. Ingibitorları quyuya vurarkən onların buxarla-
rının və qazlarının qurğuların yerləşdiyi sahədə və quyu
ağzında yol verilən qatılığı (YVQ) sanitariya normalarından çox
olmamalıdır. Qazların qatılığı səyyar qaz analizatoru ilə
ölçülməlidir. Qazların qatılığı YVQ-dən çoxdursa, onların
azaldılması üçün tədbirlər görülməlidir.
1.10.1.33. Ingibitorla işləyən zaman bu Qaydaların və
həmçinin [8, 9, 291]-in tələblərinə əməl olunmalıdır.

1.10.2. Korroziyaya qarşı elektrokimyəvi mübarizə

49
 1.10.2.1. Korroziyaya qarşı elektrokimyəvi mühafizə
quruluşları [58, 31] -in tələblərinə uyğun quraşdırılmalıdır.
1.10.2.2. Elektrokimyəvi mühafizə quruluşları [15] tələb-
lərinə uyğun yerləbirləşdirilməlidir.
1.10.2.3. Gərginlik altında olan cərəyan daşıyıcı
hissələrdə hər hansı işlərin aparılması qadağandır.
Bu tələb protektor mühafizə quruluşlarına aid edilmir.

50
 1.10.2.4. Katod stansiyasının yaxınlığında kommutasiya
aparatı (kəsici açar, paket tipli elektrik açarı, avtomat) quraş-
dırılmalıdır.
1.10.2.5. Katod stansiyalarının sıra nömrəsi,
xəbərdareidici yazıları, plakatları olmalı və onlar qıfılla
bağlanmalıdır.
1.10.2.6. Gərginliyi 1000V-a qədər olan şəbəkədən qida-
lanan elektrokimyəvi mühafizə quruluşlarına təkbaşına (fərdi)
xidmət edən şəxsin elektrik təhlükəsizliyi üzrə qrupu azı III,
1000V-dan yuxarı şəbəkədən qidalanan quruluşlara xidmət
edən şəxsin isə qrupu IV olmalıdır.
1.10.2.7. Izoləedici flansların partlayış təhlükəli
otaqlarda, eyni zamanda bağlayıcı armaturu olan quyularda
(kolodes) və kiosklarda quraşdırılması qadağandır.
1.10.2.8. Dəmir yolu relslərində gərginlik iki nəfər tərə-
findən ölçülməlidir və bu işlər yerinə yetirilərkən onlardan biri
nəqliyyatın hərəkətinə nəzarət etməlidir.
1.10.2.9. Ildırım çaxması gözlənildikdə elektrokimyəvi
mühafizə quruluşlarında iş görmək qadağandır.

1.11. Qaz təhlükəli və odlu işlər

1.11.1. Qaz təhlükəli və odlu işlərə, qazpartlayış

təhlükəli mühitdə işlərin təhlükəsiz görülməsinin üsul və
qaydaları xüsusi olaraq öyrədilmiş və təlimatlandırlımış,
qazdan mühafizə vasitələrindən istifadə etməyi bacaran,
qazın təsirindən zərərçəkmiş adama ilk tibbi yardım
göstərilməsi qaydalarını bilən və onları tətbiq etməyi bacaran
işçilər buraxılırlar.
1.11.2. Qaz təhlükəli işlər əleyhqaz (şlanqlı əleyhqaz) və
respirator (şəraitdən asılı olaraq) tətbiq etməklə yerinə
yetirilməlidir.

51
 1.11.3. Hər bir müəssisədə, obyektdə qaz təhlükəli iş
yerlərinin və işlərin siyahısı işlənib hazırlanmalı və bütün
işçilərə çatdırlımalıdır. Bu işlər xüsusi təlim keçmiş heyət
tərəfindən yalnız Tapşırıq – icazə əsasında və ya qazdanxilas-
etmə xidmətinin işçiləri tərəfindən yerinə yetirilməlidir.
1.11.4. Qaz təhlükəli işlər, bu işlərin təhlükəsiz yerinə ye-
tirilməsi nəzərə alınmaqla tərtib və təsdiq olunmuş plan və
həmin işlərin yerinə yetirilməsinə icazə olduqda aparılmalıdır.
Işlərin aparılması planında iş yerləri, işçilərin yerləşdiril-
məsi, istifadə olunacaq avadanlıq, mexanizm və vasitələr,
giriş və çıxışlar, ventilyasiya üsulları və həmçinin təhlükəsizliyi
təmin edən digər lazımi tədbirlər dəqiq müəyyən olunmalıdır.
1.11.5. Qaz təhlükəli işlərə başlamazdan əvvəl bilavasitə
yaxınlıqdakı (bitişik) sahədə, qonşu sexlərdə və aqreqatlarlda
(qurğularda) işləyən işçilər üçün təhlükəsiz şərait
yaradılmalıdır.
1.11.6. Planlı və həmçinin qəza hallarında qaz təhlükəli
işlər müəssisənin rəisi və ya baş mühəndisi tərəfindən təyin
olunmuş mühəndis – texniki işçinin rəhbərliyi və qazdan
xilasetmə xidmətinin nəzarəti altında yerinə yetirilməlidir.
1.11.7. Müəssisədə qazdan xilasetmə xidməti olmadıqda
qaz təhlükəli işlərə nəzarəti bu işlərə məsul şəxs həyata
keçirir.
1.11.8. Qaz təhlükəli işlər aparılarkən müəssisənin (ob-
yektin) dispetçeri ilə etibarlı telefon və ya radio rabitəsi
(rasiya) təmin olunmalıdır.
1.11.9. Qaz təhlükəli işlərə başlamazdan əvvəl bu işlərə
məsul şəxs, hazırlıq tədbirləri planının yerinə yetirilməsini,
təmir üçün lazımi avadanlıqların, mexanizmlərin, alətlərin,
materialların, qazdan mühafizə aparaturasının və digər
mühafizə vasitələrinin mövcudluğunu və sazlığını, o cümlədən
bütün açılmaların (otklöçenie) etibarlılığını və nərdivanların,

52
meydançaların, çəpərlənmələrin mövcudluğunu və sazlığını
şəxsən yoxlamalıdır.
1.11.10. Işə başlamazdan əvvəl bu işlərə məsul şəxs
işçiləri işlərin yerinə yetirilməsi üsul və qaydalarına, mühafizə
vasitələrindən istifadə qaydalarına və zərərçəkmişlərə ilk tibbi
yardım göstərilməsinin üsul və qaydalarına dair
təlimatlandırmalıdır.
1.11.11. Qaz təhlükəli işlərdə zərbədən qığılcım əmələ
gətirməyən metaldan hazırlanmış alətlərdən istifadə
olunmalıdır.
Iş yerini işıqlandırmaq üçün 12V gərginlikli partlayışdan
mühafizəli daşınma çıraqlardan (fənərlərdən) istifadə olun-
malıdır.
1.11.12. Qazlı sahəyə (və ya qaynaq işləri aparılan yerə)
girməyə yalnız bu işlərə məsul rəhbərin icazəsindən sonra yol
verilir.
1.11.13. Otaqlarda, xəndəklərdə, bağlı yerldərdə, quyu-
larda (çalalarda) qaz təhlükəli işlər aparılan zaman təbii və ya
süni ventilyasiya yolu ilə etibarlı hava mübadiləsi təmin
olunmalıdır.
1.11.14. Partlayış təhlükəli otaqlarda və otaqlardan
xaricdə (açıq yerlərdə) yerləşən partlayış təhlükəli qurğularda
odlu işlərin (lehimləmə, qaynaq işləri və s.) və həmçinin
qığılcım əmələ gəlməsi ilə müşayiət olunan (elektrik sınaqları,
partlayışdan mühafizəsi olamayan cihazlarla və həmçinin
elektrokəsici və – cilalayıcı aparatlarla işlədikdə) işlərin
aparılması qaz təhlükəli işlərə «Tapşırıq – icazə» (Əlavə 12)
əsasında yerinə yetirilməlidir.
1.11.15. «Tapşırıq - icazə» bir briqada və konkret iş
üçün sənədləşdirilir və bir iş növbəsi ərzində qüvvədədir.
Əgər bu işlər təyin olunmuş müddət ərzində başa çatma-
yıbsa və həmçinin şərtlər və briqadanın tərkibi dəyişməyibsə
«Tapşırıq - icazə»-nin müddəti obyektin rəhbərliyi tərəfindən

53
bu işlərin gündəlik yerinə yeğtirilməsi mümkünlüyünün
təsdiqlənməsi haqda müvafiq (gündəlik) imzalar ( qaz təhlü-
kəli işlərin yerinə yetirilməsinə məsul şəxsin, növbə rəisinin,
qazdan xilasetmə xidmətinin (və ya əməyin mühafizəsi və
təhlükəsizlik texnikası xidmətinin) nümayəndəsinin)
toplanıldıqdan sonra artırıla bilər.
1.11.16. Hazırlıq işləri başa çatdıqda iş görüləcək qaz
təhlükəli yerin hava mühitinin analizi aparılmalı və onun
nəticələri «Tapşırıq – icazə»də qeyd olunmalıdır.
Qaz təhlükəli yerlərdə işlərin aparılmasına həmin yerlərin
hava mühitində yanar maddələr (qazlar) olmadıqda və ya
onlar müvafiq normalar həddində olduqda icazə verilir.
1.11.17. Odlu işlər qüvvədə olan müvafiq nomativ sənəd-
lərin tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
1.11.18. Quyularda (çalalarda), xəndəklərdə, çənlərdə və
s. işlərin aparılması zamanı maye yanacaqdan (benzin,
kerosin, digər neft məhsulları və onların qarışıqları) istifadə
etmək qadağandır.
1.11.19. Sənaye defektoskopiyası işlərini yerinə yetirən
işçilər bu işlərin qaz təhlükəli mühitdə təhlükəsiz aparılmasına
dair öyrədilərək imtahan verməli və onların bu şlərin yerinə
yetirilməsi hüququnu verən vəsiqəsi olmalıdır.

1.12. Tutumlarda, çənlərdə (rezervuarlarda)

və aparatlarda işlər

1.12.1. Qurğuların və avadanlıqların normal işləməsinin

təmini məqsədi ilə texnoloji avadanlıqların planlı-xəbərdarlıq
təmirinin illik qrafiki tərtib edilməli və təsdiq olunmalıdır.
1.12.2. Təmir işlərinə başlamazdan qabaq, aparatlar,
çənlər, avadanlıqlar mövcud qaydalara riayət edilməklə hazır-
lanmalı və təmizlənməlidir.

54
 1.12.3. Tutumlarda, çənlərdə və aparatlarda təmir
işlərinin (təsdiq olunmuş və planda nəzərdə tutulmuş işlər)
yerinə yetirilməsinə cavabdeh olan şəxs idarənin əmri ilə təyin
olunur.
1.12.4. Tutumlarda, çənlərdə və aparatlarda təmir
işlərinin aparılmasına yalnız bu işlərin hazırlanmasına və
aparılmasına cavabdeh şəxs göstərilməklə «Tapşırıq-icazə»
tərtib edildikdən sonra başlamaq olar.
1.12.5. Qurğuda təmir işlərinin aparılmasına hazırlıq aktı
olduqdan sonra icazə verilir.
Neft və qazın hazırlanması qurğularının ayrı-ayrı avadan-
lıqlarının və ya texnoloji bloklarının akt üzrə təmirə verilməsinə
icazə verilir.
1.12.6. Təmir işləri aparılan yerlərdə təhlükəsizlik plakat-
ları və xəbərdaredici yazılar asılmalıdır.
1.12.7. Təmir işləri aparılarkən işçilər qoruyucu
dəbilqədən istifadə etməlidirlər.
1.12.8. Hündürlükdə təmir işlərinin aparılması üçün
ayaqaltılar və taxtabəndlər (lesa) quraşdırmalıdır (bax bölmə
1.13).
1.12.9. Təmizlənmiş və təmirə hazırlanmış çən,
avadanlıq və ya aparatdan götürülmüş hava nümunəsinin
tərkibində buxar və qaz qarışığının miqdarı buraxıla bilən
sanitar normalarından yüksək deyilsə, oksigenin həcmi
miqdarı 19%-dən aşağı deyilsə və çən, avadanlıq, aparata
kənardan zərərli buxar və qazın daxil olması ehtimalı
yoxdursa, təmir işlərinin əleyhqazdan istifadə etmədən
aparılmasına icazə verilir.
Bu işlərin aparılmasına sahə, qurğu rəisi yazılı icazə ver-
məlidir.
1.12.10. Qaz təzahürü olarsa, həmçinin qonşu qurğuda
və ya obyektdə qəza baş verərsə, təmir işləri dərhal

55
dayandırılmalı və işçilər təhlükə zonasından
kənarlaşdırılmalıdırlar.
Işə yenidən, yalnız hava nümunəsinin təkrar analizindən
sonra, qaz qarışığının buraxıla bilən sanitar normalarından
yüksək olmadığı hallarda başlamaq olar.
1.12.11. Avadanlığın sökülməsi və təmiri zamanı
hissələrin yuyulması üçün yanğın - partlayış təhlükəsi olmayan
xüsusi yuyucu məhlullardan istifadə edilməlidir. Bu məqsədlə
benzin və digər asan alışan mayelərdən istifadə etmək
qadağandır.
1.12.12. Partlayış təhlükəli otaqlarda təmir işləri daima
işləyən sorucu ventilyasiya altında aparılmalıdır.
1.12.13. Təmir işləri sutkanın işıqlı vaxtında aparılmalıdır.
Sutkanın qaranlıq vaxtı bu işlər yalnız qurğu rəisinin yazılı ica-
zəsi ilə aparıla bilər. Təmir işləri sutkanın qaranlıq vaxtı apa-
rıldıqda işçi zona lazımi səviyyədə işıqlandırılmalıdır.
1.12.14. Aparatların, tutumların, boru kəmərlərinin qay-
naq tikişlərindəki qüsur və zədələrin döyülüb pərçimləmə ilə
aradan qaldırılmasına icazə verilmir.
1.12.15. Kolon tipli aparatların təmirində boşqabların sö-
külməsi yuxarıdan aşağıya doğru aparılmalıdır. Boşqabların
hissələri kolondan kənarda yığılmalıdır.
1.12.16. Hər bir elektrik avadanlığının və işıqlandırıcı
qurğunun açılması və təmiri yalnız elektrotexniki heyət
tərəfindən yerinə yetirilməlidir.
1.12.17. Təmirdən sonra bütün aparatlar, tutumlar, boru
xətləri təzyiqə sınanmalıdır. Təzyiqlə sınanma bütün sızmalar
aradan qaldırılanadək davam etdirilməlidir.
1.12.18. Aparılmış təmir işləri barəsində qurğunun
pasportunda qeydiyyat aparılmalıdır.
1.12.19. Aparatların, çənlərin və s. bu kimi avadanlıqların
qapalı fəzasında işləməsi nəzərdə tutulan bütün şəxslər
mümkün təhlükələr, təhlükəsizlik tədbirləri, ilk tibbi yardım

56
göstərilmə və qəza şəraitində hərəkət etmə qaydaları üzrə
təlimatlandırılmalıdırlar.
1.12.20. Qapalı fəzanın daxilində işlərin aparılmasına ha-
zırlıq işləri, texnoloji heyət tərəfindən mümkün təhlükələr haq-
qında mükəmməl məlumatı olan mühəndis-texniki işçinin rəh-
bərliyi altında yerinə yetirilməlidir.
1.12.21. Qapalı fəzada işlər, bir qayda olaraq, sutkanın
işıqlı vaxtında aparılmalıdır. Qəza zamanı işlər sutkanın qaran-
lıq vaxtı aparıla bilər. Hər bir qurğuda qapalı fəzada işlərin sut-
kanın qaranlıq vaxtı aparılması tələb olunan mümkün qəza
hallarının təşkilatın rəhbərləri tərəfindən təsdiq edilmiş siyahısı
olmalıdır.
1.12.22. Qapalı fəzada işlərin yerinə yetirilməsindən əvvəl,
bu işlərin aparılmasına Tapşırıq-icazə tərtib olunmalıdır (Əlavə
12).
1.12.23. Tapşırıq-icazəni verməyə hüququ olan şəxslər
təşkilatın rəhbərliyi tərəfindən təsdiq olunurlar. Bu şəxslər
rəhbər işçilərdən təyin edilir.
1.12.24. Qapalı fəzaya girişə və bu fəzada iş zamanı təh-
lükəsizliyə görə məsuliyyəti Tapşırıq-icazəni verən şəxs daşıyır.
Mümkün təhlükələrin qarşısını almaq üzrə tədbirlər onun
vəzifə borcuna daxildir.
1.12.25. Statik elektrik yükünün yığılmasına yol
verməmək üçün avadanlıqlar və tutumlar yerləbirləşdirməlidir.
1.12.26. Şlam və işlədilmiş yuyucu mayelər onlar üçün
nəzərdə tutulmuş xüsusi yerə yığılmalıdır.
1.12.27. Qapısı və ya lyuku olan qapalı fəza (tutum),
üfürüldükdən sonra açıq saxlanılmalı, fəzanın havası isə böyük
həcmli təmiz havanın vurulmasına hesablanmış mexaniki
sistemli məcburi ventilyasiyanın köməyi ilə dəyişdirilməlidir.
1.12.28. Qapalı fəza təmizləndikdən və havası dəyişdiril-
dikdən sonra belə, yerinə yetiriləcək işin (məsələn: qaynaq və
kəsmə, rəngləmə, üz çəkmə və s.) nəticəsində zərərli

57
qarışıqların təsadüfən bu fəzaya düşməsinin qarşısını almaq
məqsədi ilə, həmçinin çirkləndirici maddələrin və ya yaranmış
istinin kənarlaşdırılması üçün mexaniki ventilyasiya sisteminin
işi davam etdirilməlidir.
1.12.29. Qapalı fəzaya işçiləri buraxmazdan qabaq, bu
fəzanın hava mühitinin analizi aparılmalıdır.
1.12.30. Qapalı fəzadan hava nümunəsinin götürülməsi
(yanar qazların qatılığını, oksigenin çatışmamazlığını, təhlükəli
kimyəvi qatışıqların fiziki mövcudluğunu təyin etmək üçün)
buna icazəsi olan heyət tərəfindən yerinə yetirilməlidir. Bu
məqsədlə işlədilən cihazlar partlayışdan mühafizə icralı olmalı
və yoxlanılmalıdırlar.
1.12.31. Qapalı fəzaya hava nümunəsi götürmək üçün
daxil olan işçi avtonom tənəffüs aparatlarından və ya şlanqlı
əleyhqazdan istifadə etməlidir. Tənəffüs aparatlarının növünü
Tapşırıq-icazə verən şəxs müəyyənləşdirir. Təcridedici
əleyhqazdan istifadə etmək qadağandır.
1.12.32. Hava mühitinin nümunəsinin götürülmə qaydası
və qapalı fəzada hava mühitinin tərkibinin analizinin nəticələri
Tapşırıq-icazədə qeyd edilməli, analizi aparan şəxsin imzası ilə
təsdiq edilməlidir.
1.12.33. Qapalı fəzada işləyən bütün avadanlıqların
intiqalı (məsələn: qarışdırıcı qurğular) və qidalanma mənbəyi
dayandırılmalı, paylayıcı şitdə yerləşən müvafiq elektrik
açarları bloklanmalı və xəbərdaredici nişanlarla təchiz
edilməlidirlər.
1.12.34. Işlərin aparılmasına məsul şəxs işçilərin
bilavasitə qapalı fəzaya daxil olmasından qabaq, sual-cavab
etməklə, onların əhval-ruhiyyəsini yoxlamalı, briqadanın bütün
heyətini təhlükəsiz iş üsulları ilə təkrar təlimatlandırmalı,
alətlərin, FMV-in keyfiyyətinin iş şəraitinə uyğunluğunu
yoxlamalı, hər bir işçinin öz funksiya və vəzifə borclarını
bilmələrinə əmin olmalıdır.

58
 1.12.35. Qapalı fəzada bir işçinin işləməsinə icazə verilir.
Işin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq qapalı fəzada bilavasitə iki
və ya bir neçə işçinin olması tələb olunarsa, əlavə təhlükəsizlik
tədbirləri işlənib-hazırlanmalı və onlar Tapşırıq-icazədə göstə-
rilməlidir.
1.12.36. Işçi qapalı fəzaya daxil olduqdan sonra, o, me-
xanizmlərin təsadüfən işə düşməsinin qarşısını alan tədbirlər
görməlidir.
1.12.37. Qapalı fəzada işlər aparılarkən mümkün qəza
vəziyyətindən sığorta məqsədi ilə girişdə və ya çıxışda iki
nəfərdən az olmamaqla müşahidəçilər qoyulmalıdır.
1.12.38. Müşahidəçilər qapalı fəzada işləyən işçilərlə
daima əlaqə saxlamalı, şlanqlı əleyhqazın şlanqı və qəbuledici
qolborusunun düzgün vəziyyətdə saxlanılmasını izləməli,
tənəffüs aparatlarını hazır vəziyyətdə saxlamalıdırlar.
1.12.39. Qapalı fəzaya daxil olan şəxslər qayışlı qoruyucu
kəmər taxmalıdırlar.
1.12.40. Qoruyucu vasitələrdə hər hansı bir nasazlıq
aşkar olunarsa və ya işçi özünü pis hiss edərsə, qapalı fəzada
işlər dayandırılmalı, işçi dərhal oradan çıxarılmalıdır.
1.12.41. Qapalı fəzada tez alışan mayelərin və ya
qazların mövcudluğu aşkar olunarsa, işlər dərhal
dayandırılmalıdır.
1.12.42. Hər bir qurğu və ya obyekt üzrə aparatların,
çənlərin və avadanlıqların işə hazırlıq qaydası, məhsullardan,
zərərli maddələrdən boşaldılması, onların buxara verilməsi,
yuyulması, havasının dəyişdirilməsi sxemləri və işçilərin
təhlükəsizliyini təmin edən digər tədbirlər işlənib
hazırlanmalıdır.
1.12.43. Daxili baxış və təmizləmə üçün açılan aparatlar,
çənlər və avadanlıqların işi dayandırılmalı, onlar məhsuldan
boşaldılmalı, işləyən aparatlardan ayrılmalı, buxara verilməli
və havası dəyişdirilməlidir.

59
 Buxara verilmənin, üfürülmənin davam etdirilmə
müddəti, su ilə yuyulmanın zəruriliyi, havanın dəyişdirilməsi
hər bir konkret hal üçün ayrılıqda müəyyən edilir.
1.12.44. Açılmalı aparatlarla, çənlərlə və avadanlıqlarla
əlaqəli bütün boru xətləri qapayıcıların və siyirtmələrin köməyi
ilə bağlanmalıdır.
1.12.45. Hazırlıq işləri zamanı aparatlardan, çənlərdən və
avadanlıqlardan neftin və neft məhsullarının istehsalat kanali-
zasiyasına axıdılması qadağandır. Bu məhsullar xüsusi
tutumlara yığılmalıdır.
1.12.46. Çənin (rezervuarın) buxara verilməsi yuxarı
lyuklardan birinin açıq vəziyyətində aparılmalıdır.
1.12.47. Buxar aşağı lyukdan rezin boru vasitəsilə ucluğu
çənin mərkəzinə istiqamətləndirilməklə, çənin diametrinin 1/4
nisbəti məsafəsində yerləşdirilməklə verilməlidir.
1.12.48. Buxara vermə zamanı çənin (rezervuarın) daxi-
lində temperatur 600C-dən yuxarı olmamalıdır. Üzən metal
ponton olduqda çənin yuxarı və aşağı hissələri (pontonun üstü
və altı) ayrı-ayrılıqda buxara verilməlidir.
Sintetik pontonu olan çənin daxilindən buxarın sıxışdırıl-
ması üçün çən su ilə doldurulmalıdır. Çəndən suyu
boşaltdıqdan sonra çənin havasının dəyişdirilməsi üçün yan
lyuklar açılmalıdır.
1.12.49. Rezin şlanqların metal ucluqları və buxar xətləri
yerlə birləşdirilməlidir. Şlanqların ucluqları qığılcım verməyən
metaldan olmalıdır.
1.12.50. Açıq lyukların qapaqları lyuklara iki boltla bağla-
naraq qaykalarla bərkidilməlidir.
1.12.51. Hazırlıq tədbirləri qurtardıqdan sonra (buxara
vermə, yuma və havasının dəyişdirilməsi) çənlərdə və ya
apparatlarda havanın analizini aparmaqla yanar buxarların,
qazların və oksigenin miqdarı müəyyənləşdirilir və Tapşırıq-
icazədə qeyd edilir.

60
 1.12.52. Üzən qapaqlı və ya pontonlu çənlərdən analiz
üçün hava nümunəsi çənin aşağı hissəsindən qapağın
(pontonun) altından və yuxarı hissəsindən-qapağın (pontonun)
üstündən götürülür.
1.12.53. Çənlərin və aparatların çirklərdən və çöküntülər-
dən təmizlənməsi üzrə aparılan işlər mexanikləşdirilməlidir. Bu
işləri apararkən işçilər şlanqlı əleyhqazdan istifadə etməlidirlər.
1.12.54. Çənlərin, aparatların və avadanlıqların daxili ba-
xışı və təmizlənməsi üçün açılmasına ancaq bu işlərin
hazırlığına və aparılmasına cavabdeh şəxsin iştirakı ilə icazə
verilir.
1.12.55. Aparatların, çənlərin, tutumların, boru xətlərinin
və armaturun lyuklarının flans birləşmələrində yerləşən qayka-
larının açılması və bağlanması pnevmatik və ya hidravlik
intiqallı qaykabağlayıcı ilə aparılmalıdır.
1.12.56. Kolon tipli aparatlardan hava axımına yol ver-
məmək üçün, onlarda lyukların açılması bir qayda olaraq
yuxarıdan aşağı aparılmalıdır.
1.12.57. Hazırlıq işlərinin aparılması zamanı qızdırılmış
çənlərin və aparatların daxilinə işçiləri buraxmazdan qabaq
çənlər və aparatlar 300C–dək soyudulmalıdır. Işlərin daha
yüksək temperaturda aparılması tələb olunan hallar üçün
əlavə təhlükəsizlik tədbirləri (təmiz havanın fasiləsiz verilməsi,
asbest kostyumlardan və istilik izolyasiyalı ayaqqabılardan
istifadə edilməsi, işdə fasilələrin tez-tez verilməsi və s.) işlənib
hazırlanmalıdır.
1.12.58. Çənlərin və aparatların təmizləməsi zamanı on-
lardan çıxarılmış çirklərin və bərk çöküntülərin yuxarıdan aşağı
atılması qadağandır. Bu məqsədlə mexanikləşdirilmiş qurğu-
lardan istifadə edilməlidir.
1.12.59. Aparatın alt lyukdan təmizlənməsi zamanı
xüsusi meydançadan istifadə edilməlidir.

61
 1.12.60. Hündürlükdə işlərin aparılması zamanı detalların
və alətlərin aşağıda işləyən işçilərin üstünə düşməsinin
qarşısını almaq üçün çənlər və aparatlar xüsusi üst örtükləri ilə
təchiz olmalıdırlar.
1.12.61. Çənlərin və aparatların təmizlənməsi zamanı
bilavasitə qığılcım verməyən materialdan hazırlanmış
alətlərdən (təmizləmə vasitələri) istifadə edilməlidir.
1.12.62. Aparatların və çənlərin daxilinin işıqlandırılması
üçün gərginlikliyi 12 V-dan yuxarı olmayan partlayışdan müha-
fizəli daşınma çiraqlardan istifadə edilməlidir.
1.12.63. Çən, dibində qalmış məhsuldan təmizlənmək
üçün, su ilə doldurulmalı və üzə çıxan məhsul boşaldılmalıdır.
1.12.64. Bloklu üfqi-silindrik aparatların və
çökdürücülərin (çökdürücü çən) çöküntülərdən təmizləmə
işləri, işçilərin təmizləmə işləri zamanı aparatın içərisində
olmalarının qarşısını almaq məqsədi ilə, kiçik ölçülü
hidromonitorlardan istifadə edilməklə hidromexaniki üsulla
aparılmalıdır. Təmizləmə işlərindən sonra aparatlar və çənlər
su ilə yuyulmalıdırlar.
1.12.65. Çənin və ya aparatın daxilində işlər tamamlan-
dıqdan sonra, işçi orada kənar əşyaların olmamasını yoxlamalı,
alətləri, çırağı müşahidəçiyə verməli və bundan sonra
aparatdan kənara çıxmalıdır.
1.12.66. Istilik mübadiləedicilərin və ya kondensatorların
mexaniki üsulla təmizlənməsi zamanı qarşı tərəf çəpərlənməli
və «Təhlükəli zona» xəbərdaredici yazısı olan nişan asılmalıdır.
1.12.67. Hidravlik və ya kimyəvi üsulla təmizləmə işlərin-
dən əvvəl işçilər əməyin təhlükəsizliyi üzrə xüsusi təlimat
keçməli və müvafiq mühafizə vasitələri ilə təmin
olunmalıdırlar.
1.12.68. Kimyəvi təmizləmə işləri aparan işçilər xüsusi
geyimdə, rezin əlcəklər və qoruyucu eynəklər tətbiq etməklə
işləməlidirlər.

62
 1.12.69. Dalma kondensator - soyuducunun yeşiyindən
benzin buxarlarının təmizlənməsi üçün, lyuk açılmalı və yeşiyin
havası dəyişdirilməlidir.
Boruların üz səthinin və yeşiyin divarlarının lil və çirkdən tə-
mizlənməsi təzyiq altında olan su şırnağı ilə yerinə yetirilməlidir.
1.12.70. Kondensator-soyuducunun çirkli yeşiyinə şlanqlı
əleyhqazsız düşmək qadağandır.
1.12.71. Kondensator-soyuducunun yeşiyinin
təmizlənməsi işləri müşahidəçilərin (iki nəfərdən az
olmayaraq) iştirakı ilə aparılmalıdır.
1.12.72. Kondensator-soyuducunun yeşiyinə düşərkən
yeşiyin daxilində olan nərdivandan istifadə etmək lazımdır.
Yeşiyin daxilinə ilanvari borular vasitəsi ilə düşmək
qadağandır.

1.13. Hündürlükdə aparılan işlər

1.13.1. Hündürlükdə işləməyə yaşı 18-dən az olmayan,

tibbi müayinədən keçmiş və sağlamlığına görə yararlı olan,
hündürlükdə təhlükəsiz iş aparmaq üsullarını öyrənmiş, belə
işlərin aparılması üçün xüsusi vəsiqəsi və həkim komissiyasının
rəyi olan şəxslər buraxılırlar.
Hündürlükdə işləyənlərə həkim baxışı vaxtaşırı - ildə 1
dəfə aparılmalıdır.
Qeyd: hündürlükdə görülən işlər üzərində bilavasitə
konstruksiyaların quraşdırılması və ya təmir işləri aparılan yer
səthindən, taxtapuşdan və ya işçi döşəmədən 2m və daha
hündürdə yerinə yetirilən işlər hesab edilirlər.
1.13.2. Hündürlükdə işləri yerinə yetirməzdən əvvəl təh-
lükəli zonalar müəyyən edilməli, çəpərlənməli və «Təhlükəli
zona», «Yuxarıda işləyirlər» xəbərdaredici nişanlar asılmalıdır.
Hüdudlarında təhlükə baş verməsi ehtimal olunan təhlükəli

63
zonalar sərhəddi hündürlükdən əşya düşməsinin mümkün
olması ilə əlaqədar olaraq 20m-ə qədər hündürlük üçün - 7m,
70-m-ə qədər hündürlük üçün - 10m müəyyən edilməli və
ətrafındakı təhlükəli zona rəngli (ağ-qırmızı, sarı-qırmızı)
lentlərlə işarələnməlidir.
1.13.3. Hündürlükdə işlərin görülməsi üçün nəzərdə
tutulmuş işçi meydançalar bu Qaydaların 1.5.48 bəndinə
uyğun olmalıdır.
1.13.4. Işçinin hündürlükdən düşmə təhlükəsi ilə
əlaqədar olan işlər qoruyucu kəmərlərdən istifadə edilməklə
yerinə yetirilməlidir.
1.13.5. Qoruyucu kəmərlər və fallar istehsalçı-zavodun
istismar təlimatına uyğun olaraq statik yük verməklə ildə 2 də-
fədən az olmayaraq sınaqdan keçirilməli və müvafiq akt tərtib
edilməlidir. Istismar təlimatında belə məlumatlar olmadıqda sı-
naq 3000 N (300 kq) statik yük verməklə 5 dəqiqə
müddətində keçirilməlidir.
1.13.6. Yanğın-partlayış təhlükəli istehsalatlarda (neftin
hazırlanma qurğularında, rezervuarlar parkında və s.) taxta
döşəmələrin tətbiqi qadağandır.
Avadanlıqlar, aparatlar və qurğular tamamilə dayandırıl-
dıqdan sonra, təmir zamanı taxtabəndlərdə işləyəndə qalınlığı
40mm-dən az olmayan taxtalardan ibarət döşəmənin
müvəqqəti quraşdırılmasına yol verilir.

1.14. Yükləmə-boşaltma işləri və yüklərin nəqli

1.14.1. Ümumi tələblər

1.14.1.1. Yükləmə-boşaltma işləri və yüklərin nəqli [215]

uyğun yerinə yetirilməlidir.

64
 1.14.1.2. Yükləmə-boşaltma işləri müəssisənin rəhbərliyi
tərəfindən əmrlə təyin edilmiş, bu işlərin təhlükəsizliyinə
cavabdeh şəxsin rəhbərliyi altında yerinə yetirilməlidir.
1.14.1.3. Yükün ağırlığı 50 kq-dan çox olan hallarda yük-
ləmə-boşaltma işləri bir qayda olaraq kranların, yükləyici və
kiçik mexanizasiya vasitələrinin köməyi ilə yerinə yetirilməlidir.
1.14.1.4. Yüklərin yüklənib-boşaldılması zamanı
avtomobil sürücülərini yükləyici kimi işlətmək qadağandır.
1.14.1.5. Qaldırıcı kranın tətbiqi ilə yükləmə-boşaltma iş-
lərinə rəhbərlik edən şəxs elə yerdə olmalıdır ki, krançının onu
yaxşı görməsi təmin olunsun.
1.14.1.6. Iki və daha çox ilməkçi tərəfindən aparılan yük-
ləmə-boşaltma işlərində krançı yalnız təyin olunmuş (baş) il-
məkçinin işarəsindən sonra yükü qaldırıb-endirə və ya yerini
dəyişdirə bilər.
1.14.1.7. Mexanizm və ya qurğu ilə qaldırılmış yük
altında və onun hərəkəti istiqamətində adamların olması
qadağandır.
1.14.1.8. Mexanikləşdirilmiş qurğular işlədilən yerlərdə
kənar şəxslərin olması qadağandır.
1.14.1.9. Nasaz mexanizm və qurğulardan istifadə etmək
qadağandır.
1.14.1.10. Yükün yuxarıdan yalnız sıra ilə və yaxud topa
ilə yığılmasına icazə verilir.
1.14.1.11. Yükləmə-boşaltma, ağır yüklərin daşınması və
onların nəql edilməsi işlərini yerinə yetirən fəhlə bədbəxt hadi-
sələr zamanı ilk tibbi yardım göstərilməsi qaydalarını və üsul-
larını mükəmməl bilməli və onları tətbiq etməyi bacarmalıdır.
1.14.1.12. Yük daşıyan bütün nəqliyyat vasitələrinin
tüstü boruları qığılcım söndürənlə təchiz olunmalıdır.
1.14.1.13. Yükləmə-boşaltma işləri adətən gündüz vaxtı
aparılmalıdır. Sutkanın qaranlıq vaxtı (gecə) yükləmə-
boşaltma işləri yerinə yetirilərsə, iş yeri lazımınca

65
işıqlandırılmalı və bu işlər cavabdeh şəxsin rəhbərliyi altında
aparılmalıdır.
1.14.1.14. Yükləmə-boşaltma meydançaları hamar olmalı
və onların mailliyi 50–dən çox olmamalıdır.
1.14.1.15. Yükləmə-boşaltma işləri ilə məşğul olan
işçilərin təhlükəsiz hərəkət etmələri və həmçinin, nəqliyyat və
xüsusi texnikinin sərbəst manevr etməsi və yerləşməsi üçün
meydança müvafiq ölçülərə malik olmalı, döşəməsi isə yerinə
yetirilən işlərin tələblərinə uyğun olmalıdır.
1.14.1.16. Meydança qış vaxtı buzdan, qardan təmizlən-
məli, lazım gələrsə, qum,kül, şlak tökülməlidir.
1.14.1.17. Yükləmə-boşaltma meydançalarının göstərici
işarələrlə təchiz olunmuş giriş, çıxış və dönmək üçün yolları ol-
malıdır.
1.14.1.18. Eyni vaxtda bir neçə nəqliyyat vasitəsi
yüklənib-boşaldılarsa, onların arasındakı məsafə 1 m-dən az
olmamalıdır.
1.14.1.19. Yüklərin nizamsız vəziyyətdə və divara (tikiliyə
və ya hər hansı bir qurğuya və s.) söykənmiş halda
saxlanması (yığılması) qadağandır.
1.14.1.20. Banın (kuzovun) bortlarının hündürlüyündən
artıq çıxan ədədlə daşınan yüklər saz kəndirlə etibarlı bərkidil-
məlidir. Bu məqsəd üçün metal kanat və məftildən istifadə
etmək qadağandır.
1.14.1.21. Anbarlarda saxlanılan yükləri nəqliyyat vasitə-
sinə rahat və təhlükəsiz yükləmək və ya boşaltmaq üçün,
anbarların qarşısındakı platformalar (estakadalar) nəqliyyat
vasitəsinin banının (kuzov) döşəməsi səviyyəsində olmalıdır.
1.14.1.22. Yüklər avtomobilin kuzovuna aşağıdakı tələb-
lərə riayət edilməklə yığılmalıdır:
-qarışıq yüklər avtomobilin bortları hündürlüyünü aşma-
maqla kuzovun bütün sahəsi üzrə bərabər paylanmaqla
yerləşdirilməlidir;

66
 -bortun hündürlüyünü aşan tək-tək yüklər etibarlı bərki-
dilməlidir;
-yığılmış (yüklənmiş) yüklərin hündürlüyü yol boyu
qarşıya çıxan körpülərin, tunellərin və darvazaların keçid
hissələrinin qabarit ölçülərini aşmamalıdır.
1.14.1.23. Qabarit ölçülü olmayan yüklərlə, borularla, tir-
lərlə (şablon), torşəkilli, zəhərli və yanar materiallarla
yüklənmiş avtomobilin kuzovunda və qoşqu meydançalarında,
həmçinin yük daşıyan ikitəkərli arabada adamların olması
qadağandır.
1.14.1.24. Zirzəmi və yarımzirzəmi olan yerlərdə hündür-
lüyü 1,5 m-dən çox olan pilləkəndən yükləri boşaltmaq
(yükləmək) üçün trap, lyuk, yükü qaldırıb-endirmək üçün isə
qaldırıcı mexanizm olmalıdır.
1.14.1.25. EVX altında yükləmə-boşaltma işlərini görmək
və ya hər hansı bir yükü orada anbarlaşdırmaq (hətta
müvəqqəti olsa belə) qadağandır.

1.14.2. Yüklərin əllə yüklənməsi və boşaldılması,

ağır yüklərin əl arabası ilə daşınması

1.14.2.1. Əllə yüklərin yüklənib-boşaldılmasında və

daşınmasında (qısa məsafəyə) hər bir fəhləyə düşən yük
norması aşağıda göstərilən həddən çox olmamalıdır:
-kişilər üçün – 50 kq;
-qadınlar üçün – 15 kq;
-həddi-buluğa çatmayan (yaşı 16-dan 18-ə qədər)
oğlanlar üçün – 15 kq;
-həddi-buluğa çatmayan qızlar üçün – 10 kq.
1.14.2.2. Qadınlar və həddi – buluğa çatmayanlara yalnız
aşağıdakı yüklərin yüklənib—boşaldılmasına icazə verilir:
-səpələnən yüklərin;

67
 -yüngül çəkili yüklərin – (1.14.2.1 uyğun olaraq), boş
qabların;
-taxta materiallarının (nazik taxta və tirlər).
1.14.2.3. Əl ilə yüklərin daşınmasına yalnız məsafəsi 60
m-dən, yüksəkliyə qaldırmaq üçün isə yük qaldırılan
meydança pilləkənlə təchiz olunduqda və meydançanın
hündürlüyü 3 m-dən çox olmadıqda icazə verilir.
1.14.2.4. Yük daşınan pilləkənlərin və trapların eni 1 m-
dən az olmamalı və onların hər iki tərəfdən məhəccəri
olmalıdır.
1.14.2.5. Iş bir neçə fəhlənin köməyi ilə yerinə
yetirilərsə, işin təhlükəsiz aparılmasının qanun –qaydasını
bilən təcrübəli şəxsdən briqadir seçilməlidir.
1.14.2.6. Işə başlamazdan əvvəl briqadir briqada
üzvlərinə işin təhlükəsiz aparılması barədə təlimat verməlidir.
1.14.2.7. Briqadir işin düzgün və təhlükəsiz aparılmasına
cavabdehdir.
1.14.2.8. Müəyyən bir ağırlıq qaldırılan, aparılan və endi-
rilən zaman, briqadir elə yerdə dayanmalıdır ki, göstəriş
verəndə bütün briqada üzvlərini, briqada üzvləri isə onu görə
bilsin.
1.14.2.9. Göstəriş uca və aydın səslə verilməlidir. Yük
qaldırılan, aparılan və endirilən zaman diqqətli olmaq lazımdır
ki, yaxınlıqda kənar şəxslər olmasın.
1.14.2.10. Yük əl arabasında daşınarkən aşağıdakı
şərtlərə riayət edilməlidir:
-əl arabasına yığılan yük taraz yığılmalıdır;
-əl arabası yükqaldırma qabiliyyətindən artıq yüklənmə-
məlidir.
1.14.2.11. Əl arabasının döşəməsi saz taxtadan və ya
dəmir lövhədən olmalıdır.

68
 1.14.2.12. Əl arabası ilə tək (bir) qırılmayan yükü boşal-
darkən, işi ehtiyatla görmək lazımdır ki, özünə və ya
yaxınlıqda olan şəxsə xətər gəlməsin.
1.14.2.13. Əl arabasından boşaldılmış yük qabaqcadan
ayrılmış yerə səliqə ilə yığılmalıdır.

1.14.3. Yükləmə-boşaltma işlərinin və ağır yüklərin

daşınmasının mexanikləşdirilməsi

1.14.3.1. Elektrik, hidravlik və yaxud pnevmatik intiqallı

kran və qaldırıcılar, işin təhlükəsizliyini təmin edən avtomatik
qurğularla (yükqaldırmanı məhdudlaşdıran, hədd dayandırıcısı)
təchiz olunmalıdır.
1.14.3.2. Mexaniki avadanlıqlarda işləməyə bu sahədə iş
təcrübəsi olan şəxslər buraxılır.
1.14.3.3. Bütün yükqaldırıcı mexanizmlərin pasportu
olmalıdır. Bu mexanizmlərin, onların gözəçarpacaq yerində
bərkidilmiş, yükgötürmə həddləri haqqında məlumat qeyd
olunmuş lövhəsi olmalıdır.
1.14.3.4. Qaldırıcı kranların, bucurqadların və digər qal-
dırıcı mexanizmlərin, yüklərin öz-özünə düşməsinin qarşısını
alan qurğuları və etibarlı əyləci (tormozu) olmalıdır. Işə
başlamazdan əvvəl əyləcin sazlığı yoxlanılmalıdır.
1.14.3.5. Işdən kənar vaxtda bütün yükqaldırıcı
mexanizmlər elə vəziyyətdə olmalıdır ki, kənar şəxslərin onları
işə salması mümkün olmasın. Bunun üçün kranın işəsalma
qurğusu işdən ayrılmalı və qıfılla bağlanmalı, kran işləməyən
halındakı vəziyyətinə gətirilməlidir. Kran yük altında
qalmamalıdır.
1.14.3.6. Qaldırılan yükün çəkisi (takelaj qurğuları və ta-
ranı nəzərə almaqla) qaldırıcı mexanizmin maksimal
yükqaldırma qabiliyyətindən artıq olmamalıdır.

69
 1.14.3.7. Işçiləri yükqaldıran mexanizm və kranlardan is-
tifadə etməklə bir yerdən başqa yerə köçürmək qadağandır.
1.14.3.8. Avtokranın sürücüsü və cavabdeh şəxs kranın
qəzasız işinə, ilməkçi və yükvuran fəhlələrin əməyinin təhlükə-
sizliyinə, həmçinin kranın yanğından mühafizəsinə və yüklərin
təhlükəsiz yüklənib-boşaldılmasına, daşınmasına cavabdehdir.
1.14.3.9. Iki kranla yüklərin qaldırılmasına yalnız kranları
istismar edən müəssisənin mühəndis-texniki işçisinin rəhbərliyi
altında icazə verilir.
1.14.3.10. Yükləri domkratla qaldırmaq üçün domkratın
və yükün altına mütləq taxtadan yastı araqatı qoymaq
lazımdır.
1.14.3.11. Dayanıqsız yüklər, onların etibarlı tutulmasını
təmin edə bilən və yükqaldırma həddi göstərilən, xüsusi ilmək-
lərlə ilməklənməlidir.
1.14.3.12. Mexanikləşdirilmiş vasitələrlə yükləmə və bo-
şaltma işləri aparılan zaman qadağandır:
-sürücünün kabinəsinə yüklərin gətirilməsi və aparılması;
-yüklərin istiqamətləndirilməsi və onun səmtləşdirilməsi
məqsədi ilə avtokranın banında fəhlələrin olması;
-sürücünün avtomobilin kabinəsində olması (əgər kabinə
xüsusi mühafizə örtüyü ilə örtülməyibsə), eləcə də,
avtomobilə texniki xidmət və onun təmir edilməsi;
-yükqaldırıcı mexanizmin yükqaldırma qabiliyyətindən
ağır olan yüklərin qaldırılması;
-iki yük arasındakı dar yerdə, donmuş və ya torpaq
altında qalmış yükü, eləcə də, kranın oxu altında olan yükü
dartmaq məqsədi ilə yükqaldırıcı mexanizmdən istifadə
edilməsi;
-asılmış halda olan yüklərin, yüklər daşınan zaman qaldı-
rıcı qurğuların və ya ilməklərin vəziyyətinin düzəldilməsi;
-mexanizmlərinin təmiri, yağlama işlərinin aparılması;

70
 -yükün üstündə adam olduqda onu qaldırmaq və yerini
dəyişmək.
1.14.3.13. Paket halında yığılmış yüklər elə
ilməklənməlidir ki, onları yüksəkliyə qaldırarkən, ayrı-ayrı
hissələrinin və ya yüklərin bütünlükdə düşməsi halları istisna
olunsun. Uzunölçülü yükləri mütləq travers tətbiq etməklə iki
ilməklə bağlamaq lazımdır.
1.14.3.14. Yük qaldırılarkən və yerə endirilərkən qadağan-
dır:
-yük bərkidilmiş burazdan tutmaq;
-qaldırılan yükün altında və ya onun hərəkəti
istiqamətində olmaq;
-divarla yük arasında olmaq.
1.14.3.15. Açıq havada yükqaldırıcı kranla işləyərkən
11m/san və daha çox küləkli havada yükləmə-boşaltma işləri
tam dayandırılmalıdır.
1.14.3.16. Yüklərin yerdəyişməsi ilə bağlı yükqaldırıcı
mexanizmlər vasitəsi ilə yerinə yetirilən yükləmə-boşaltma
işləri və digər işlər zamanı krançılar bu əməliyyatları yalnız
siqnal üzrə yerinə yetirməlidirlər.

1.14.4. Uzunölçülü yüklərin yüklənməsi, boşaldılması

və nəqli

1.14.4.1. Ağır çəkili və uzunölçülü yüklərlə işləyərkən

ancaq yükqaldırıcı mexanizmlərdən istifadə etmək lazımdır.
1.14.4.2. Uzunölçülü yüklərin yüklənməsi və boşaldılması
ilə məşğul olan fəhlələr işin gedişi vaxtı krançı və siqnalçı ilə
vizual mübadilə aparmaq üçün bütün şərti işarələri
bilməlidirlər.
1.14.4.3. Ağır və uzunölçülü yüklərin qaldırılmasında və
yerdəyişdirilməsində inventar vasitələrindən və alətlərdən isti-

71
fadə edilməlidir. Bu işlər üçün boru kəsiyindən, metal
parçasından, taxta və əşyalardan istifadə etmək qadağandır.
1.14.4.4. Borunu əl ilə daşıdıqda xüsusi tutucu kəlbətin-
lərdən istifadə edilməlidir. Boruların lingin, bel dəstəyinin və s.
üstündə daşınması qadağandır.
1.14.4.5. Fasilələr vaxtı boruların asılmış halda saxlanıl-
ması qadağandır.
1.14.4.6. Boruların qaldırılması və daşınması bir qrup
fəhlənin iştirakı ilə yerinə yetirilirsə, ağırlıq hər adam hesabına
40kq-dan artıq olmamalıdır. Bu zaman xüsusi kəlbətindən isti-
fadə edilməlidir.
1.14.4.7. Uzunluğu 4 m-dən çox olan boru dəstələri, bo-
rular və polad boruların seksiyaları, döndərici dairə ilə təchiz
olunmuş biroxlu yedəkli avtomobillərdə daşınmalıdır. Borular
kuzovun döşəməsinə və avtoqoşqunun döndərici dairəsinə
bərkidilmiş xüsusi tirlərin üstünə düzülməlidir.
1.14.4.8. Borudaşıyıcıların hərəkəti zamanı yüklənən
boru seksiyalarının dağılıb tökülməsinin qarşısını almaq üçün
seksiyalar taxta travers və dayaqlar vasitəsilə bərkidilməlidir.
1.14.4.9. Uzunölçülü yüklərin yığılması və səhmana
salınması elə edilməlidir ki, keçidlər və yollar tutulmasın.
Onları aşağı endirib yerə qoyduqda trosun, zəncirin, ka-
natın sıxılmaması üçün onların altına araqat qoyulmalıdır.
1.14.4.10. Yük asılı vəziyyətdə olanda nasazlığı aradan
qaldırmaq və ilməyin vəziyyətini dəyişmək qadağandır.
Nasazlıq aşkar edilən kimi yük aşağı endirilməli və nasazlıq
yerdə aradan qaldırılmalıdır.
1.14.4.11. Boruların yüklənməsi, boşaldılması, daşınması
və sıra ilə düzülməsi, bu işlərin təhlükəsiz yerinə yetirilməsi
üçün mühəndis-texniki heyətdən xüsusi olaraq ayrılmış şəxsin
nəzarəti altında aparılmalıdır.
1.14.4.12. Müxtəlif diametrli və ölçülü boruların və uzun-
ölçülü yüklərin yüklənməsi, boşaldılması və yerdəyişdirilməsi

72
işlərinin aparıldığı yerlərdə kənar adamların olması
qadağandır.
1.14.4.13. Uzunölçülü yükləri daşıyan avtomobilin kuzo-
vunun bortları olmamalıdır. Lakin, kuzov yükləri düşməkdən
qoruyan qaldırıcı və qatlanan dayaqlarla təchiz olunmalıdır.
Kuzovun və qoşqunun dayaqları yuxarıdan zəncir və ya
burazla mütləq bağlanmalıdır.
1.14.4.14. Avtomobilə boruların yüklənməsi
(boşaldılması) işlərinə, avtomobil tam dayandıqdan və
sürücünün işarəsindən sonra başlanılmalıdır.
1.14.4.15. Boruların ilməklənməsi üçün burazın uzunluğu
qaldırıcı mexanizmin qarmağı ilə yükün mümkün qədər aralı
olmasını təmin etməlidir.
1.14.4.16. Uzunölçülü yüklər qaldırılan və ya endirilən
zaman ona əl ilə istiqamət vermək olmaz.
1.14.4.17. Uzunölçülü yükün bir ilməklə qaldırılması qa-
dağandır.
1.14.4.18. Yükləri ikibuynuzlu qarmaqdan asarkən buraz
və zəncir elə bağlanmalıdır ki, qarmağın hər iki buynuzuna
eyni ağırlıq düşsün.
1.14.4.19. Qalaq açılmazdan əvvəl, qalaqda uzunölçülü
yüklərin dayanıqlığı və dayaqlara etibarlı dirənməsi yox-
lanılmalıdır.
1.14.4.20. Uzunluğuna görə nəqliyyat vasitələrinin qaba-
ritindən 2 m və daha artıq çıxan yüklər qoşqulu
avtomobillərdə daşınmalıdır.
Uzunölçülü yüklərin (rels, boru, tir, şalban) daşınması bir
qayda olaraq mexanikləşdirilməlidir. Əl ilə boşaltmada
möhkəm tirlər tətbiq olunmalıdır. Bu iş ən azı 2 nəfər
yükvuran fəhlə tərəfindən yerinə yetirilməlidir.
1.14.4.21. Eyni vaxtda müxtəlif uzunluqlu yüklər daşınar-
sa, nisbətən gödək olan yüklər üstdən yığılmalıdır.

73
 1.14.4.22. Mexanikləşdirilmiş borudaşıyan maşınların di-
yirlədiciləri eyni uzunluqda və qalınlıqda olmalıdır və onlar bo-
rudaşıyan maşına etibarlı bərkidilmək üçün qurğu ilə təchiz
olunmalıdır. Yükləmə-boşaltma zamanı diyirlədicilərin maillik
bucağı 300 –dən artıq olmamalıdır. Boşaltma zamanı boruları
(uzunölçülü yükləri) atmaq qadağandır.
Mexanikləşdirilmiş borudaşıyan maşınlarda işləyərkən
[216] –nın tələblərinə əməl olunmalıdır.
1.14.4.23. Borudaşıyan qoşqulara uzunölçülü yüklər
(boru, rels, şalban və s.) yüklənərkən avtomobilin kabinəsinin
arxa hissəsi ilə yük arasında müəyyən məsafə saxlanılmalıdır
ki, yedəkçi avtomobilə görə qoşqu sərbəst olaraq hər tərəfə
(900 bucaq altında) dönə bilsin.
1.14.4.24. Yüklər avtomobilə qaldırıcı mexanizm ilə yük-
lənən zaman, sürücü və yükləyicilər kabinədə, banda
(kuzovda) və ya avtomobilin pilləsində olmamalıdır.
1.14.4.25. Müvafiq tutucu və saxlayıcı mexanizm olma-
dıqda, maili yerlərdə yükün yerdəyişdirilməsi qadağandır.
1.14.4.26. Yükün yuxarı və aşağı hərəkəti (yükləmə-bo-
şaltma) zamanı onun altında (önündə) durmaq qadağandır.
1.14.4.27. Yükün hərəkəti (yüklənib-boşaldılması)
zamanı vərdənələrin kənara çıxan ucları arasında durmaq və
onların üstündən keçmək qadağandır.
1.14.4.28. Aşağıdakılar qadağandır:
-ucları avtomobilin yan tərəf qabaritindən çıxan yükləri
daşımaq;
-sürücünün kabinəsinin qapısının qabağını yüklə kəsmək;
-uzunölçülü yükləri dirəklərdən yuxarı yükləmək.
1.14.4.28. Tormozlama və maili hərəkət zamanı yüklərin
yerdəyişməsinin qarşısını almaq üçün yüklər etibarlı bərkidilmə-
lidir.
1.14.4.29. Yükləmə-boşaltma zamanı diyircəklərdən (na-
kat) istifadə edilərkən aşağıdakı tələblərə əməl olunmalıdır:

74
 -diyircəklər metaldan hazırlanmalı, yükün çəkisinə uyğun
olmalı və nəqliyyat vasitələrinə və ya qəfəsələrə bərkidilmək
üçün tərtibata (quruluşa) malik olmalıdır; hər bir diyircəyin
çəkisi iki adama düşən yükdən artıq olmamalıdır;
-quraşdırılmış diyircəklərin meyl bucağı 300-dən artıq ol-
mamalıdır;
-diyircəklər arasındakı məsafə elə olmalıdır ki, boru və ya
tirin (şalbanın) ucları diyircəkdən kənara 1,5 m-dən çox
çıxmasın;
-diyircəkdə yükün geriyə yuvarlanmasının qarşısını alan
quruluş nəzərdə tutulmalıdır;
-hər dəfə istifadə olunmazdan əvvəl diyircəklərin sazlığı
və davamlılığı işin rəhbəri tərəfindən yoxlanılmalıdır;
-fəhlələr diyircəklər arasında dayanmamalıdırlar.

1.14.5. Yanar (tezalışan) yüklərin yüklənməsi,

boşaldılması və nəqli

1.14.5.1. Yanar (tezalışan) yüklər – benzin, kerosin,

liqroin, metanol, texniki spirt, dixloretan və s. avtosisternlərdə
və ya metal çəlləklərdə nəql edilir. Başqa qablarda (şüşə
qablarda, vedrələrdə və s.) yanar yükləri nəql etmək
qadağandır.
1.14.5.2. Yanar yüklərin daşınması və saxlanılmasında is-
tifadə olunan tutumlar saz və germetik olmalıdır.
1.14.5.3. Bu məqsəd üçün istifadə olunan sisternlərin və
tutumların üzərində silinməyən açıq rənglə «Zəhər», «Oddan
təhlükəlidir!» və yanar məhlullar üçün qəbul olunmuş başqa
xəbərdaredici işarələr yazılmalıdır.
1.14.5.4. Yanar yüklərin doldurulması və boşaldılması za-
manı papiros çəkmək və oddan istifadə etmək qadağandır.

75
 1.14.5.5. Partlayış təhlükəli, tezalışan və zəhərli yüklərin
doldurulması və boşaldılması işinə, həmin yüklərin
xüsusiyyətləri və təhlükəliliyi haqqında xüsusi təlim keçmiş
fəhlələr buraxılır.
1.14.5.6. Çəlləkləri diyirlətmək üçün polad lingdən
istifadə etmək qadağandır.
1.14.5.7. Yanar məhlulla dolu olan çəlləklər avtomobilin
banına (kuzova) araqatı olan ramalara və ya ağac çüy bərkit-
məklə tıxacı yuxarı vəziyyətdə yığılmalıdır. Benzin və ya başqa
neft məhsulları ilə dolu olan çəlləkləri avtomobildən yerə
atmaq qadağandır.
1.14.5.8. Çəlləklərin nəqlində, saxlanılmasında və yük-
lənməsində onların düşməməsi üçün xüsusi tədbirlər
görülməlidir. Dolu çəlləklər saxlanılan və nəql edilən zaman
onlar günəş şüalarından və yerli qızmadan qorunmalıdır.
1.14.5.9. Yanar yükləri daşımaq üçün təyin olunmuş av-
tomobildə yanğını söndürmək üçün vasitələr və xəbərdarlıq
siqnalı (qırmızı bayraq) olmalıdır.
1.14.5.10. Təhlükəli maddələrin daşınması nəzərdə
tutulan taralar, ümumi istifadə üçün olan avtomobil
nəqliyyatlarında təhlükəli yüklərin saxlanması və daşınması
[217] tələblərinə cavab verməlidir.
1.14.5.11. Təhlükəli maddələr olan bütün yük yerlərində
yükün təhlükəlilik növünü (dərəcəsini), qablaşdırmanın yuxarı
hissəsini, qablaşdırmada olan zərif qabların sayını göstərən
yarlıqlar olmalıdır.
1.14.5.12. Yükləmə –boşaltma işlərini yerinə yetirərkən
yükün növündən və iş şəraitindən asılı olaraq müvafiq fərdi
mühafizə vasitələrindən istifadə edilməlidir.
1.14.5.13. Yanar yük çəlləklərinin nəqli zamanı avtomo-
bilin banında (kuzovda) işçinin olması qadağandır.
1.14.5.14. Yanar (tezalışan) yüklərin boşaldılması və dol-
durulması zamanı avtosistern, yaxınlıqda olan yerləbirləşdirici

76
qurğuya bənd edilməlidir, əgər o yoxdursa, kənarda 0,5 m
dərinliyə torpağa sancılmış daşınma yerləbirləşdiriciyə
bərkidilməlidir.
1.14.5.15. Avtosisterni yerləbirləşdirici qurğudan ayırma-
ğa, yalnız doldurulma və ya boşaldılma prosesi qurtardıqdan
sonra icazə verilir.
1.14.5.16. Statik elektrikləşmədən qorunmaq üçün tətbiq
olunan xüsusi təyinatlı yerləbirləşdirici qurğunun müqaviməti
100 Om-dan çox olmamalıdır.
1.14.5.17. Boşaldıcı rezin şlanqlar, diametri 2 mm-dən az
olmayan mis məftillə sarınmalı, sarğının addımı 100 mm-dən
çox olmamalı, məftilin bir ucu şlanqa digər ucu isə şlanqın
ucluğuna bərkidilməlidir. Şlanqın ucluğu zərbədən qığılcım
yaratmayan metaldan olmalıdır.
1.14.5.18. Avtosisternlərə doldurma və boşaltma işləri
müəyyən maddələr üçün xüsusi təyin olunmuş nasoslardan,
qüsursuz şlanqlardan və borulardan istifadə etməklə yerinə
yetirilməlidir.
1.14.5.19. Avtosisternlərin doldurulması və boşaldılması
yükgöndərən və yükalan təşkilatın qüvvə və vəsaiti ilə yerinə
yetirilir. Yükün avtomatikləşdirilmiş sistem vasitəsi ilə
boşaldılması istisna olmaqla, yükləmə-boşaltma işlərini
aparmaq üçün sürücülərdən istifadə etmək qadağandır.
1.14.5.20. Avtomobildə qurulmuş nasosun köməyi ilə ye-
rinə yetirilən doldurma və boşaltmanı istisna etməklə,
təhlükəli yüklərin avtomobilə yüklənib və boşaldılması yalnız
avtomobilin mühərriki sönmüş olduqda yerinə yetirilməlidir.
Belə halda sürücü nasos idarə olunan yerdə olmalıdır.
1.14.5.21. Qığılcımsöndürücü quruluşla təchiz olunmuş
işlənmiş qazlar borusu (boğucu boru) avtosisternin mühərri-
kindən qabağa çıxarılmalıdır.

77
 1.14.5.22. Yanar maddələr saxlanılan (benzin, kerosin və
s.) tutumların doldurulma həddi tutumların həcminin 95%-dən
çox olamamalıdır.
1.14.5.23. Doldurma və ya boşaltma üçün saxlanılmış
avtosisternin işəsalma açarı söndürülməli və sürətlər qutusu
neytral vəziyyətdə saxlanılmalı, çarxların altına qabaqdan və
arxadan dayaq qoyulmalıdır.
1.14.5.24. Avtosisterndə lyukun açılması və dirsəyin bər-
kidilməsi zamanı işçilər küləkdöyən (əsən) tərəfdə
dayanmalıdırlar.
1.14.5.25. Avtosisterni doldurarkən, rezin şlanqın ucu
sisternin dibinə qədər salınmamalıdır (dibdən 200 mm
məsafədən artıq olmamaq şərti ilə).
1.14.5.26. Doldurma və boşaltma estakadası ərazisində
avtosisternin təmiri qadağandır.
1.14.5.27. Avtosistern doldurulduqdan sonra rezin
şlanqın içərisindəki maye tam boşaldılmalı və bu zaman yanar
maddənin yerə tökülməsinə yol verilməməlidir.
1.14.5.28. Avtosisternin yaxınlığında yanğın baş verərsə,
onu təcili təhlükəsiz yerə sürməli, bu mümkün olmadıqda
sisterni su şırnağı ilə sulamaq lazımdır.
1.14.5.29. Ərzaq məhsullarının təhlükəli maddələrlə
birgə daşınması qadağandır.
1.14.5.30. Yükü nəql edən zaman avtomobildə texniki
nasazlıq baş verərsə və bu nasazlığı yerində aradan qaldırmaq
mümkün olmazsa, sürücü daşıdığı yükün xüsusiyyəti barədə
xəbərdarlıq etməklə texniki kömək çağırmalı, təhlükəli maddə-
lərin axması halları olduqda isə bunu təcili aradan qaldırmaq
üçün müvafiq tədbirlər görməlidir.
1.14.5.31. Təhlükəli yüklərin yüklənməsi və boşaldılması
ərazisində və onların daşınması zamanı papiros çəkmək,
yaxud oddan istifadə etmək qadağandır.

78
 Papiros çəkməyə yalnız xüsusi ayrılmış yerlərdə icazə
verilir.

1.14.6. Sıxılmış və mayeləşdirilmiş qaz balonlarının

yüklənməsi, boşaldılması və nəqli

1.14.6.1. Sıxılmış və mayeləşdirilmiş qazla doldurulmuş

balonlar xüsusi olaraq quraşdırılmış avtomobillərdə
daşınmalıdır.
1.14.6.2. Sıxılmış və mayeləşdirilmiş qazla dolu
balonların yüklənməsi, boşaldılması və nəqli zamanı son
dərəcə ehtiyatlı olamaq lazımdır, çünki onlar bir yerə dəyərsə,
düşərsə partlaya bilər.
1.14.6.3. Baş verə biləcək partlayışın qarşısını almaq
üçün yanar qazla dolu balonlarla birgə oksigen, asetilen olan
balonlar və başqa balonlar saxlanılmamalıdır.
Oksigen balonları yağ və piy olan qablarla bir yerdə ol-
mamalıdır.
1.14.6.4. Müvafiq rəngə boyanmış balonların üstündə
qazın adı yazılmalı, balonların ventillərinin yan ştuserlərinə
qoruyucu başlıqlar və tıxaclar qoyulmalıdır.
1.14.6.5. Sıxılmış (mayeləşdirilmiş) qaz balonları daşınan
avtomobillər balonların diametrinə uyğun olan və çökəkləri
keçə ilə örtülmüş xüsusi rəflərlə təchiz olunmalıdır.
Balonlar, onların qoruyucu başlıqları bir tərəfə olmaqla,
avtomobilin banının (kuzovunun) eninə və onun bortları hün-
dürlüyü hədlərinə qədər yığıla bilər.
Qoruyucu başlıqlar axıra qədər burulub bağlanmalıdır.
1.14.6.6. Qaz balonlarını, onlar saxlanılan yerdən
yüklənən yerə qədər və ya boşaldılan yerdən saxlanılan yerə
qədər xüsusi əl arabalarında üfqi vəziyyətdə aparmaq

79
lazımdır. Əl arabasında balon ölçüsündə keçə çəkilmiş yuvalar
olmalıdır.
Yanar qazla dolu balonları çiyində aparmaq qəti qadağan-
dır.
1.14.6.7. Oksigen balonlarının saxlanması, yüklənib-bo-
şaldılması və nəqli zamanı onların üstünə yağın düşməsi və
yağlı maddəyə bulaşmış avadanlığa, əskiyə və s. toxunması
istisna edilməlidir.
1.14.6.8. Oksigen balonlarını yanar qazlar və xlor balon-
ları, kalsium karbid barabanları, piy, yağ, asan alışan və yanar
maye tutumları ilə birgə daşımaq qadağandır.
1.14.6.9. Oksigen balonuna kant çəkilən zaman
ventildən əl ilə tutmaq qadağandır.
1.14.6.10. Avtomobili müşayiət edən yükləyicinin sıxılmış
qaz balonlarını daşımaq hüququ verən sənədi olmalıdır. Balon-
ları yükləyərkən və boşaldarkən onları tullamaq və yaxud bir-
birinə zərbə ilə dəyməsinə yol vermək olmaz.
1.14.6.11. Avtomobilin banına (kuzovuna) bir cərgədən
artıq balonlar yığılarsa, onların bir-birinə toxunmasının
qarşısını almaq üçün xüsusi qoruyucu altlıqlardan (çökəkli)
istifadə etmək lazımdır.
1.14.6.12. Ilin isti fəslində (aylarında) balonları günəş
şüalarından qorumaq üçün, onların üstünə brezent və ya
başqa günəşdən qoruyan material örtmək lazımdır.
1.14.6.13. Balonları qızmış əşyaların və ya sobanın
yanında saxlamaq qadağandır.

1.14.7. Aqressiv maddələrin (turşu, qələvi, kalsium-

karbid
və s.) yüklənməsi, boşaldılması və nəqli

80
 1.14.7.1. Aqressiv maddələrin – turşu, qələvi, kalsium-
karbid və s. (bundan sonra aqressiv maddələr) boşaldılan
yerdən anbara və anbardan yüklənmə yerinə nəqli xüsusi
düzəldilmiş xərəyin, əl arabasının vasitəsilə yerinə
yetirilməlidir.
1.14.7.2. Içərisində aqressiv maddələr olan şüşə qablar
toxunma səbətlərin və taxta yeşiklərin içində olmalıdır. Əks
təqdirdə onları bir yerdən başqa yerə daşımaq qadağandır.
1.14.7.3. Böyük şüşə butulkanı boğazından tutub qaldır-
maq və kürəyə alıb bir yerdən başqa yerə aparmaq
qadağandır.
1.14.7.4. Butulkanın tıxacının sazlığına, möhkəmliyinə,
yaxşı bağlanmasına, yeşiyə və ya səbətə düz qoyulmasına
xüsusi fikir vermək lazımdır.
1.14.7.5. Içərisində şüşə butulka olan yeşik və ya səbəti
götürməzdən əvvəl, əl tutan yerlərinin sazlığına əmin olmaq
lazımdır.
1.14.7.6. Yeşik və ya səbəti iki nəfər yükləyib-
boşaltmalıdır (aparmalıdır).
1.14.7.7. Boş butulkaların nəqli, boşaldılması və yüklən-
məsi zamanı onların boğazı yuxarı vəziyyətdə olmalıdır.
1.14.7.8. Aqressiv maddələrin boşaldılması və
yüklənməsi zamanı rezin önlük, əlcək və boğazlı qaloşdan
istifadə etmək lazımdır.
1.14.7.9. Əgər işçininin bədəninin hər hansı bir yerinə
turşu və ya qələvi düşərsə, güclü su axını ilə yuyub sonra isə
həkim məntəqəsinə müraciət etmək lazımdır.
1.14.7.10. Aqressiv maddələr avtomobilin banına (kuzo-
vuna) aşağıdakı qayda ilə yığılmalıdır:
-yük avtomobilin banına (kuzova) etibarlı bərkidilməlidir;
-şüşə qabda olan yüklər bir-birinin üstünə və ya
yanbayan müvafiq altlıqsız (araqatsız) qoyulmamalıdır;

81
 -maye ilə dolu şüşə qablar dik, boğazı yuxarı
qoyulmalıdır (yığılmalıdır).
1.14.7.11. Aqressiv maddə daşınan avtomobilin
kuzovunda işçilərin olması qadağandır.
1.14.7.12. Aqressiv maddələr olan qabların mexaniki qal-
dırıcı ilə yüklənməsi və boşaldılması qadağandır.
1.14.7.13. Kalsium-karbid olan barabanın yüklənməsi,
boşaldılması və nəqli zamanı taranın zədələnməməsinə, bara-
bana suyun düşməməsinə xüsusi fikir vermək lazımdır.
1.14.7.14. Kalsium-karbid olan barabanın nəm yerdə
saxlanılması qadağandır.
1.14.7.15. Kalsium-karbid germetik metal barabanlarda,
döşəmədən 0,3 m hündürdə olan rəflərdə saxlanılmalıdır.
1.14.7.16. Kalsium-karbid saxlanılan taranın üstündə
«Karbid» sözü yazılmalıdır.
1.14.7.17. Xlorlu əhəng çəlləklərini yükləyərkən, boşal-
darkən və daşıyarkən kalsium-karbid üçün nəzərdə tutulduğu
kimi ehtiyat tədbirləri yerinə yetirilməlidir. Yadda saxlamaq
lazımdır ki, çəlləyin kipliyi pozulduqda xlorlu əhəngin
parçalanması ilə zəhərli xlor ayrıla bilər.

82
 1.14.8. Səpələnən yüklərin yüklənməsi, boşaldılması
və nəqli

1.14.8.1. Səpələnən yükləri avtomobil banının (kuzovu-

nun) bortları səviyyəsinə qədər yükləmək olar. Lazım gələrsə,
kuzovun bortlarının hündürlüyü etibarlı bərkidilməklə əlavə
bortlar hesabına artırıla bilər.
1.14.8.2. Qabsız səpələnən yüklər avtomobil banının
bütün səthi boyu bərabər səviyyədə olmalıdır.
1.14.8.3. Açıq banlarda tozqaldıran yükləri daşıyarkən
tozun yayılmasının qarşısını almaq üçün belə yüklər brezentlə
örtülməlidir.
1.14.8.4. Isti halda yüklərin taxta banlı avtomobillərə
yüklənməsi və daşınması qadağandır.
1.14.8.5. Səpələnən yüklərin yüklənməsi ilə məşğul olan
yükləyicilər mühafizə eynəklərindən və respiratorlardan
istifadə etməli və avtomobilin yan tərəfində dayanmalıdırlar.
1.14.8.6. Respiratordan istifadə edən fəhlələr vaxtaşırı
respiratoru çıxarıb istirahət etməlidirlər.
Respiratorun filtri növbə ərzində bir dəfədən az
olmayaraq dəyişdirilməlidir.
1.14.8.7. Daimi yükləmə-boşaltma yeri sutkanın qaranlıq
vaxtı lazımınca işıqlandırılmalıdır [211].

1.15. Işçilərin daşınması və təxliyəsi

Işçilərin daşınması

1.15.1. Işçilərin daşınması avtobuslarla həyata keçirilmə-

lidir. Bu məqsəd üçün yük avtomobillərindən istifadə etdikdə
onlar (banı) tentlə, işçilərin avtomobilin banına (kuzov) rahat
və təhlükəsiz minib-düşməsini təmin edən etibarlı bərkidilmiş

83
nərdivanla, oturacaq yerləri ilə, banının içərisi isə
işıqlandırılma ilə təchiz olunmalıdır.
1.15.2. Işçilərin daşınması «Yol hərəkəti qaydaları»na
uyğun yerinə yetirilməlidir.
1.15.3. Nəqliyyat vasitələrinin sürücüsü azı üç il fasiləsiz
iş stajına malik olmalıdır.
1.15.4. Avtomobilin hərəkəti zamanı banda ayaqüstə
dayanmaq və ya bortun üstündə oturmaq qadağandır.
1.15.5. Avtomobilin hərəkəti zamanı avtomobilə atılıb
minmək və ya ondan düşmək qadağandır.
1.15.6. Işçilərin daşınması üçün nəzərdə tutulmuş
nəqliyyat vasitələri daim saz vəziyyətdə olmalı və hər gün işə
başlamazdan əvvəl texniki baxışdan keçməlidir.
1.15.7. Işçilər avtomobilin banında daşındıqda onlardan
bir nəfər rəhbər seçilməli və onun göstərişlərinə qeyd-şərtsiz
əməl olunmalıdır.
1.15.8. Işçilərin daşınması üçün nəzərdə tutulmuş və ya
bu məqsəd üçün təchiz olunmuş yük avtomobillərinin banında
rahat çıxarılan, həcmi iki litrdən az olmayan iki ədəd
yanğınsöndürmə balonu olmalıdır.
1.15.9. Daşınan işçilərin sayı avtobusda (yük avtomobi-
lində) olan oturacaqların sayından çox olmamalıdır.
1.15.10. Işçiləri daşıyan yük avtomobilləri işçilərə ilk tibbi
yardım göstərmək üçün dərman və sarğı materialları olan dər-
man qutusu ilə təchiz olunmalıdır.
1.15.11. Dayanmış avtobusun qapısının açılması digər
nəqliyyat vasitələrinə təhlükə yaradırsa və ya onların
hərəkətinə maneçilik törədirsə, onda adamların düşüb-
minməsinə icazə verilmir.
1.15.12. Işçiləri daşıyan yük avtomobilinin arxa bortu bo-
yunca oturacaqların quraşdırılması qadağandır.

84
 1.15.13. Işçiləri daşıyan avtomobilin banı daşınan
işçilərlə sürücü arasında əlaqə yaradan səs siqnalı ilə təchiz
olunmalıdır.

Işçilərin təxliyəsi

1.15.14. Bütün istehsalat obyektlərində qəzaların ləğvi və

işçilərin təxliyə planı olmalı və onunla bütün işçilər tanış
olmalıdır.
1.15.15. Qəzaların ləğvinə və işçilərin təxliyəsinə dair ildə bir
dəfədən az olmayaraq obyektdə (müəssisədə) təlimlər keçirilmə-
lidir.
1.15.16. Qazma vışkaları qəzalar zamanı yuxarı fəhləni
dərhal təxliyə etmək üçün təxliyə qurğusu ilə, vışkaaltı portal
isə qazma briqadası üzvlərini təxliyə etmək məqsədi ilə xüsusi
novla təchiz olunmalıdır.

1.16. Xüsusi geyim, xüsusi ayaqqabı və

digər fərdi mühafizə vasitələri

1.16.1. Işçilər «Neftqazçıxarma sənayesində işçilərə

xüsusi geyim, xüsusi ayaqqabı və digər fərdi mühafizə
vasitələrinin pulsuz verilməsi normalar»ında [209] nəzərdə
tutulduğu kimi xüsusi geyim, xüsusi ayaqqabı və digər fərdi
mühafizə vasitələri ilə təmin olunmalıdırlar. Verilən xüsusi
geyim və xüsusi ayaqqabı qüvvədə olan standartlara və
texniki şərtlərə uyğun olmalıdır.
1.16.2. Bütün müəssisələrdə xüsusi geyim və xüsusi
ayaqqabıların yuyulması, kimyəvi təmizlənməsi, dezinfeksiyası
təşkil olunmalıdır. Zərərli maddələrlə işləyən fəhlələrin xüsusi
geyimlərinin saxlanılması, deqazasiyası, dezaktivasiyası,

85
yuyulması və təmiri Dövlət sanitar nəzarətinin göstərişlərinə
müvafiq yerinə yetirilməlidir.
1.16.3. Istifadə olunmuş xüsusi geyim və xüsusi
ayaqqabı və digər fərdi mühafizə vasitələri, işçilərə, ancaq yu-
yulduqdan, təmirdən və dezinfeksiya olunduqdan sonra verilə
bilər.
1.16.4. Verilən xüsusi geyim və xüsusi ayaqqabı işçinin
ölçüsünə və boyuna uyğun olmalıdır. Xüsusi geyim iş vaxtı
işçinin hərəkətlərini məhdudlaşdırmamalıdır.
1.16.5. Iş vaxtı işçilər, onlara verilmiş FMV-dən istifadə
etməlidirlər. Mexanizmlərə xidmət edən işçilərin xüsusi geyimi
düymələnmiş vəziyyətdə olmalıdır. Qadınlar saçlarını beretin
və ya ləçəyin altına yığmalıdırlar.
Iş vaxtı şərf və yaylıqların uclarının sallanmış vəziyyətdə
olması qadağandır.
1.16.6. Yad cisimlərin gözə düşmə təhlükəsi olduğu
halda işçilər qoruyucu eynəkdən istifadə etməlidirlər.
1.16.7. Qazma, quyuların əsaslı və cari təmiri briqadaları,
vışkaquraşdırıcılar, yuxarıda sadalanan obyektlərə baş çəkən
şəxslər (mədən ərazisində bütün işçilər) qoruyucu dəbilqədən
istifadə etməlidirlər. Havalar soyuq keçdikdə isti altlıqlı
dəbilqədən istifadə olunmalıdır.
1.16.8. Aşındırıcı qələvilərlə işləyən işçilər kətan və ya
başqa qələviyə davamlı parçadan olan əlcək və xüsusi
geyimlə, qoruyucu eynəklə, rezin ayaqqabı və rezin önlüklə
təmin olunmalıdır və onlarda işləməlidir.
1.16.9. Turşularla işləyən işçilər qoruyucu eynəklə,
mahud və digər turşuyadavamlı parçadan olan xüsusi geyim
və əlcəklə, rezin ayaqqabı və rezin önlüklə təmin olunmalı və
onlarda işləməlidir.
1.16.10. Radioaktiv maddələrlə işləyənlər ionlaşdırıcı
şüalardan qorunmaq üçün [209] uyğun olaraq fərdi mühafizə
vasitələri (qoruyucu kostyumlarla, xüsusi geyimlərlə, xüsusi

86
ayaqqabılarla, əlcəklərlə, respiratorlarla və s.) ilə təmin
olunmalıdır.
1.16.11. Çirklənmiş (dezaktivasiya olunmamış), nasaz
(zədələnmiş) və ya köhnəlmiş fərdi mühafizə vasitələrindən
istifadə etmək qadağandır.
1.16.12. Radiasiya təsirinə məruz qalmış xüsusi geyim,
xüsusi ayaqqabı və digər fərdi mühafizə vasitələri
dezaktivasiya edilməli və əgər bu mümkün deyilsə, onlar
məhv edilmək üçün [236]–ya uyğun Bakı Şəhəri Icra
Hakimiyyəti nəzdində olan «IZOTOP» ixtisaslaşdırılmış
(xüsusi) kombinatına təhvil verilməlidir.
1.16.13. Işçi zonada qazın miqdarı buraxıla bilən qatılıq-
dan çoxdursa, fəhlələr əleyhqazdan istifadə etməlidir.
1.16.14. Tənəffüs orqanlarının filtrli fərdi mühafizə vasi-
tələri iş görülən yerin havasında oskigenin həcmi miqdarı
18%-dən az olmadıqda və zərərli maddələrin məhdud
qatılığında (həcmi 0,5% çox olmadıqda) istifadə olunmalıdır.
1.16.15. Zərərli (təhlükəli) qaz yığılması ehtimal olunan
quyularda (kolodeü), qaz kəmərlərində, neft çənlərində və
digər yerlərdə işləyən fəhlələr şlanqlı əleyhqazlardan istifadə
etməlidirlər.
1.16.16. Işçinin şlanqlı əleyhqazla fasiləsiz işləmə
müddəti 30 dəqiqədən artıq olmamalıdır. Sonradan işçi təmiz
havada 15 dəqiqədən az olmayaraq istirahət etməlidir. Hər bir
konkret iş yerində, iş vaxtı, işlərin aparılmasına cavabdeh olan
şəxs tərəfindən müəyyən edilməlidir.
1.16.17. Fəhlələrə təhkim olunmuş əleyhqazlar sexdə,
imkan daxilində iş yerinə yaxın yerdə xüsusi dolablarda (şkaf)
saxlanılmalıdır.
1.16.18. Izoləedici tənəffüs aparatlarından, işlərin aparıl-
masının texnologiyasında nəzərdə tutulmuş hidrogen-sulfidin
ehtimal olunan ayrılmaları ilə əlaqədar əməliyyatların yerinə

87
yetirilməsi və qəza vəziyyətinin yarandığı halda təxirəsalınmaz
tədbirlərin görülməsi zamanı istifadə edilməlidir.
1.16.19. Tənəffüs aparatları ölçülərə uyğun seçilməlidir.
Hər bir aparatın pasportu olmalı və üzərinə işçinin adı, soyadı
yazılmış etiket bərkidilməlidir. Pasportda tənəffüs aparatının
sazlığı və növbəti sınanılma müddəti barədə yazılar olmalıdır.
1.16.20. Qazdan mühafizə vasitələri, istismar üzrə
təlimata müvafiq olaraq, qaz xilasetmə xidmətinin
laboratoriyasında yoxlanılmalıdır.
1.16.21. Iş yerlərində mühafizə vasitələrinin istismarı,
yoxlanılması və saxlanılması üzrə təlimat olmalıdır.
1.16.22. Qaz təhlükəli obyektdə qazdan mühafizə vasitə-
lərinin qəza ehtiyatı olmalıdır. Onların miqdarı və növü
işləyənlərin sayı, obyektin uzaqlığı, görülən işlərin xüsusiyyəti
nəzərə alınmaqla təyin olunmalı və qaz təhlükəsizliyi xidməti
ilə razılaşdırılmalıdır.
1.16.23. Əleyhqazlar və tənəffüs orqanlarının digər fərdi
mühafizə vasitələri üç aydan bir yoxlanılmalıdır. Filtrli əleyh-
qazlar onların texniki pasportlarında göstərilmiş qayda və
müddətlərdə dəyişdirilməlidir.
1.16.24. Fəhlələr tozlu iş şəraitində toz əleyhinə respira-
tordan, qoruyucu eynəkdən kombinezondan istifadə etməklə
işləməlidirlər.
1.16.25. Yer səthindən (döşəmədən) 2 m-dən daha artıq
yüksəklikdə aparılan tikinti-quraşdırma və texnoloji işlər qoru-
yucu kəmərlərdən istifadə etməklə yerinə yetirilməlidir.
1.16.26. Hər bir qoruyucu kəmər dəstində, kəmərin işə
yararlığını və hazırlanma tarixini təsdiq edən, həmin kəməri is-
tehsal edən zavodun texniki nəzarət şöbəsinin möhürü
olmalıdır.
Qoruyucu kəmərin sazlığı hər dəfə istifadə edilməmişdən
əvvəl işçi tərəfindən yoxlanılmalıdır (işin rəhbəri tərəfindən isə
on gündən bir).

88
 1.16.27. Hər altı aydan bir qoruyucu, xilasedici
kəmərlərin möhkəmliyi xüsusi stenddə statik yükə
sınanılmalıdır. Qoruyucu kəmərin elementlərində qalıq
deformasiyaları və dağılma aşkar olunmadıqda, kəmər
sınaqdan (300 kq yükü 5 dəqiqə müddətində asmaqla) çıxmış
hesab olunur.
1.16.28. Metal hissələrində dərin korroziya izləri olan və
kəmərin möhkəmliyini zəiflədən digər nasazlıqlarda qoruyucu
kəmərdən istifadə etmək qadağandır.

1.17. Iş yerlərinin attestasiyası və obyektlərin

sanitar-texniki pasportlaşdırılması

1.17.1. Iş yerlərinin attestasiyası Azərbaycan Respublika-

sının Əmək Məcəlləsinə və Nazirlər Kabinetinin müvafiq
qərarına uyğun həyata keçirilməlidir.
1.17.2. Əməyin mühafizəsi tədbirlərinin təmin olunması,
istehsalat sanitariyasının, gigiyenasının vəziyyətini müəyyən
etmək və yaxşılaşdırmaq, habelə əmək məhsuldarlığını və işin
səmərəliliyini artırmaq, əməyin təşkilində ən mütərəqqi
üsulların və o cümlədən təhlükəsizlik texnikası baxımından
yeni texnika və texnologiyanın tətbiqi məqsədi ilə müəssisədə
iş yerləri attestasiyadan keçirilməlidir.
1.17.3. Hər bir müəssisənin rəhbərliyi vaxtlı-vaxtında iş
yerlərinin attestasiyadan keçirilməsini təmin etməlidir.
1.17.4. Iş yerlərinin attestasiyadan keçirilməsi üzrə
komissiyanın tərkibi müəssisənin həmkarlar ittifaqı təşkilatının
nümayəndələrindən, əməyin mühafizəsi xidmətləri və əməyin
təşkili üzrə mütəxəssislərdən ibarət olmalıdır.
1.17.5. Iş yerlərinin attestasiyadan keçirilməsi müddəti 5
ildə bir dəfədən az olmayaraq, əməyin xarakterinin və
şəraitinin dəyişməsindən asılı olaraq müəyyənləşdirilir.

89
 1.17.6. Iş yerlərinin attestasiyası zamanı hər bir iş yeri
üzrə işçilərin müvafiq normalara uyğun fərdi mühafizə
vasitələri ilə təmin edilməsi və onların səmərəliliyi də müəyyən
edilməlidir.
1.17.7. Müəssisənin attestasiya komissiyasının işinin nə-
ticələri əmək şəraiti üzrə iş yerlərinin attestasiya protokolu ilə
rəsmiləşdirilir.
1.17.8. Iş yerlərinin attestasiyasının nəticələri əsasında
müəssisədə əmək şəraitinin yaxşılaşdırılması və sağlamlaşdırıl-
ması üzrə tədbirlər planı işlənib hazırlanmalıdır. Plan bütün iş
yerlərinin əməyin mühafizəsi üzrə tələblərə
uyğunlaşdırılmasını nəzərdə tutmalıdır.
1.17.9. Plan attestasiya komissiyasının sədri tərəfindən
imzalanır və əmək mühafizəsi üzrə ümumi komitə ilə
(komissiya ilə), müəssisənin Həmkarlar Ittifaqı Komitəsi və
Rayon Gigiyena və Epidemiologiya mərkəzi ilə
razılaşdırıldıqdan sonra müəssisənin rəhbərliyi tərəfindən
təsdiqlənərək kollektiv müqaviləyə daxil edilir.
1.17.10. Istehsalat obyektlərinin təkcə iş yerlərindən
ibarət olmadığını (ərazilər, infrastruktura və s.) və iş yerlərinin
attestasiyası zamanı yalnız iş yerlərinin əmək şəraitinin
yoxlanıldığını nəzərə alaraq, müəssisələrdə obyektlərin
sanitar-texniki pasportlaşdırılması da aparılmalıdır.
1.17.11. Hər bir obyektin, sanitar-texniki pasportlaşdırıl-
masının nəticələrinə əsasən tərtib olunmuş «Sanitar-texniki
pasport»u olmalıdır.
1.17.12. Obyektin sanitar-texniki pasportlaşdırılması beş
ildə bir dəfədən az olmayaraq aparılmalıdır.
1.17.13. Sanitar-texniki pasportlaşdırılmanın aparılması
zamanı əməyin təhlükəsizliyi standartlar sistemi, müvafiq
sanitar normaları və digər aidiyyatlı normativ sənədlər rəhbər
tutulmalıdır.

90
 1.18. Qadınların və həddi-buluğa çatmayanların
əməyinin mühafizəsi

1.18.1. Əmək şəraiti ağır və zərərli olan iş yerlərində, ha-

belə yeraltı tunellərdə, şaxtalarda və digər yeraltı işlərdə qadın
və həddi-buluğa çatmayanların (16-18 yaş) əməyinin tətbiqi
qadağandır.
1.18.2. Qadınların və həddi-buluğa çatmayanların Əmək
Məcəlləsində müəyyən edilmiş normalardan artıq əşyaların
qaldırılması, boşaldılması və bir yerdən başqa yerə daşınması
işlərinə cəlb olunması qadağandır (bax 1.14.2.1).
1.18.3. Hamilə və üç yaşınadək uşağı olan qadınların və
həmçinin 18 yaşına çatmamış işçilərin gecə vaxtı görülən
işlərə cəlb olunması qadağandır.
1.18.4. Səhhətinə və fizioloji vəziyyətinə (əlillik,
hamiləlik), habelə xroniki xəstəliyinə görə qadının və ya onun
ailə üzvünün səhhəti müvafiq tibbi rəyə görə əmək
funksiyasının natamam iş vaxtında yerinə yetirilməsini tələb
edərsə və həmçinin on dörd (14) yaşına çatmamış və yaxud
on altı (16) yaşınadək əlil uşağı olan qadınlara (ərizələri
əsasında) işəgötürən natamam iş vaxtı müəyyən etməlidir.
1.18.5. Qadın əməyinin [212] uyğun olaraq əmək şəraiti
zərərli və ağır olan istehsalatlarda tətbiqi qadağandır.
1.18.6. Qadınların və həddi-buluğa çatmayanların əməyi-
nin mühafizəsinə dair digər məsələlər Əmək Məcəlləsinin
müvafiq bölməsində əks olunmuşdur.

DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR

(ÜMUMI QAYDALAR)

1.19. Ümumi təşkilati-texniki tələblər

91
 1.19.1. Dəniz neft-qaz mədən tikililərində (DNQT – DDÖ,
EYM, ÜQQ, ÖQQ) görünən yerlərdə həyəcan cədvəlləri
asılmalı və həmin cədvəllərlə obyektlərin bütün işçiləri müvafiq
jurnalda imza atmaqla tanış olmalıdır.
Bundan başqa daimi dəniz özüllərində (DDÖ), üzən
qazma qurğularında (ÜQQ) və özüqalxan qazma qurğularında
(ÖQQ) «Sağ qalmaq üçün mübarizə üzrə operativ plan»
olmalıdır. Sağ qalmaq üçün hazırlığa və mübarizəyə ümumi
rəhbərliyi DDÖ (ÜQQ, ÖQQ) rəisi həyata keçirir.
1.19.2. DNQT-də keçidləri, göyərtəni və iş yerlərini işlə
əlaqəsi olmayan əşyalarla qalaqlamaq qadağandır.
1.19.3. Müəssisə üzrə əmrlə qəza və yanğın
siqnalizasiyası vasitələrinə, qazlılığa nəzarət vasitələrinə və
xilasetmə vasitələrinə nəzarət edən və onların sazlığına cavab
verən, vəzifə təlimatlarında bu barədə qeyd aparılmış, şəxslər
təyin olunmalıdır.
1.19.4. DNQT rəisi iş üçün obyektə gəlmiş işçiləri,
müvafiq jurnalda qeyd aparmaqla (onların imzası ilə) daxili
nizam – intizam əmək qaydaları, həyəcan siqnalları və
bununla əlaqədar vəzifə borcları ilə tanış edir və həmçinin
xilasetmə qayığının nömrəsini göstərir.
1.19.5. DDÖ-nün (ÜQQ, ÖQQ) heyəti və buraya gəlmiş
şəxslər yaşayış blokundan kənarda qoruyucu dəbilqədə olmalı-
dırlar.
1.19.6. DDÖ-də (ÜQQ, ÖQQ) hər gün bu obyektdə
olanların qeydiyyatı aparılmalıdır.
DDÖ-nün (ÜQQ, ÖQQ) rəisinin icazəsi olmadan orada
olmaq qadağandır.
DDÖ-yə (ÜQQ, ÖQQ) gəlmiş şəxslərin qeydiyyatı, onların
obyektə gəlmə müddətindən asılı olmayaraq, xüsusi təyin
olunmuş şəxs tərəfindən aparılmalıdır.

92
 1.19.7. Dəniz obyektlərində işləyən heyətin müəyyən
olunmuş formada tibbi kitabçaları olmalıdır və onlar vaxtaşarı
müvafiq qaydada tibbi müayinədən keçməlidirlər.
1.19.8. DNQT-ə daxil olmuş hidrometeoroloji məlumat
xüsusi təyin olunmuş şəxs tərəfindən hava haqqında məlumat
jurnalında qeyd olunmalıdır.
1.19.9. DNQT -də olarkən dənizdə çimmək, balıq tutmaq
və quş ovlamaq, spirtli içkilər qəbul etmək qadağandır.

D. 1.20. Heyətə olan tələblər. Öyrədilmə və

təlimatlandırma

1.20.1. Dənizdə yerləşən obyektlərdə çalışan işçilərə

əlavə olaraq aşağıdakılar öyrədilməlidir:
üzmək;
dənizdə batan adama xilasetmə üsulları;
kollektiv və fərdi xilasetmə vasitələrindən istifadə qayda-
ları;
həyəcan siqnalları üzrə davranış (hərəkət).
1.20.2. DNQT-yə (DDÖ, ÜQQ, ÖQQ) ilk dəfə gəlmiş işçi-
lərə və həmçinin bir DNQT növündən digərinə (DDÖ-dən
ÜQQ-yə və s.) köçürülmüş işçilərə əlavə olaraq həmin
obyektlərdə işlərin xüsusiyyətləri öyrədilməli, aidiyyatı jurnalda
qeyd edilməklə müvafiq təhlükəsizlik texnikası təlimatı
keçirilməli və məsul şəxsin rəhbərliyi altında onlar bir həftə
ərzində təcrübə keçməlidir.
1.20.3. Səbəbindən asılı olmayaraq 60 gündən artıq
DNQT-də işləməmiş (fasilə vermiş) işçilər, işə çıxarkən tam
həcmdə təlimatlandırılmalıdır.
1.20.4. DNQT-nin qaldırıcı qurğularında işləməyə lazımi
proqram üzrə öyrədilmiş və imtahan verərək müvafiq vəsiqə
almış şəxslər buraxılır.

93
 1.20.5. Yükləmə-boşaltma işlərinə cəlb olunmuş DNQT-
nin işçiləri, ilməkçilər üçün proqram üzrə öyrədilməli, DNQT-ni
istismar edən təşkilatın ixtisas komissiyasından attestasiyadan
keçməlidir (sonda müvafiq vəsiqə almaqla).
1.20.6. Hər bir DNQT-də daxili nizam-intizam qaydaları,
yanğınların, qazneft təzahürlərinin, açıq fontanların və digər
qəzaların qarşısının alınması və ləğvi üzrə təlimatlar və
həmçinin DNQT-dən təxliyə olunma planı olmalıdır. Qeyd
olunan sənədləri DNQT-nin bütün işçiləri mükəmməl
öyrənməli və bu sənədlərin tələblərinə uyğun davranmağı
bacarmalıdırlar.
Bundan başqa DNQT-də, işlərin təhlükəsiz yerinə yetiril-
məsinə dair təlimatlar və avadanlıqların təhlükəsiz istismarı
üzrə müvafiq sənədlər olmalıdır.
1.20.7. Həyəcan siqnalları üzrə bilik və bacarıqların yox-
lanılması, müəssisənin baş mühəndisi tərəfindən təsdiqlənmiş
cədvəl üzrə hər bir növbə üçün (vaxta) ayda bir dəfə təlim və
məşğələlər keçməklə həyata keçirilməlidir.
1.20.8. DNQT heyətinin tərkibində nəfəsalma apparatla-
rında işləmək (istifadə) üçün xüsusi öyrədilmiş şəxslər
olmalıdır.
1.20.9. DNQT-də çalışan bütün işçilər (müvafiq jurnalda
qeyd olunmaqla) Dəniz gəmilərində təhlükəsizlik texnikası
Qaydalarının «Xidməti heyət işləyərkən və özünə xidmət
edərkən təhlükəsizliyin təmini» bölməsini mükəmməl
bilməlidirlər.
1.20.10. DNQT-nin heyəti və oraya ezam olunmuş
şəxslər yerinə yetirdikləri işlərə uyğun olaraq müvafiq paltar
və ləvazimatla təchiz olunmalıdır.

D. 1.21. Yükləmə-boşaltma işləri və yüklərin nəqli

94
 1.21.1. Yükləmə-boşaltma işlərinə və yüklərin nəqlinə
dəniz şəraitində bu işlərin üsul və qaydalarını mükəmməl bilən
şəxslər buraxılır.
1.21.2. Metal konstruksiyaların (bloklar, iri seksiyalar,
fermalar və s.) gəmilərə yüklənməsi və onlardan boşaldılması
müvafiq yükqaldırma qabiliyyətinə malik kranlar vasitəsilə
yerinə yetirilməlidir. Bu zaman həm gəmi, həm də DNQT-nin
(DDÖ, ÜQQ) yükqaldırıcı kranlarından istifadə oluna bilər.
1.21.3. Iri ölçülü avadanlıqların (borular, qazma avadan-
lığı, fontan armaturası və s.) kirjimlərə, kran gəmilərinə, DDÖ-
yə (ÜQQ) və estakadayanı meydançalara yüklənib-
boşaldılmasına küləyin gücü 4 baldan (7 m/san), dənizin
dalğalanması isə 2 baldan çox olduqda icazə verilmir.
1.21.4. DNQT-də (DDÖ, ÜQQ) yüklərin yüklənib-boşaldıl-
ması ilə bağlı bütün ağır əmək tələb edən işlər mexanikləşdiril-
məlidir.
1.21.5. Hər bir qazma və istismar quyusunun özülündə
(əsasında) müvafiq yükgötürmə qabiliyyətinə malik dönən
qaldırıcı kran olmalıdır.
1.21.6. Bütün qaldırıcı qurğuların (kran, bucurqad, tal və
s.) pasportu olmalıdır. Bu qurğuların yükgötürmə həddi göstə-
rilmiş lövhələri olmalı və onlar qurğunun gözəçarpan yerində
quraşdırılmalıdır.
1.21.7. Dəniz qurğularının metal konstruksiyaları dənizin
dalğalanması zamanı yüklərin yerdəyişməsini istisna edən, gö-
yərtə boyu metal konstruksiyaları yığmaq və bərkitmək üçün
müvafiq vasitələri olan xüsusi təchiz olunmuş gəmilərlə nəql
olunmalıdır.
1.21.8. Sementləyici və digər hərəkət edən aqreqatlar
gəmi ilə nəql edildikdə təkərlərinin altına təsbitləyici altlıqlar
(başmak) qoyulmaqla kəndirlə etibarlı bərkidilməlidir.
1.21.9. Səpələnən yüklərin gəmilərlə nəqli və gəmilərdən
DNQT-yə (DDÖ, ÜQQ, estakadayanı meydança) boşaldılması,

95
boşaltma zamanı təhlükəsizliyi təmin edən xüsusi vasitələrlə
təchiz olunmuş konteynerlərdə yerinə yetirilməlidir.
Kran gəmisinin kabinəsi DNQT-nin yük boşaldılan mey-
dançasından aşağıda yerləşdikdə, konteynerləri boşaldarkən
həmin meydançada, krançıya siqnal vermək üçün işçi (fəhlə)
olmalıdır. Həmin işçi təhlükəsiz yerdə dayanmalı, krançını və
konteynerin (yükün) boşaldılmasını görməlidir.
1.21.10. Təhlükəli yüklər (yanan və partlayış təhlükəli
maddələr, zəhərli və aşındırıcı maddələr və s.) saz və germetik
bağlı tutumlarda (qablarda) daşınmalı və yüklənib-
boşaldılmalıdır.
Belə təhlükəli yüklər bu məqsədlər üçün xüsusi olaraq
təchiz olunmuş gəmilərlə daşınmalıdır.
1.21.11. Estakadada daşınan yüklər, estakadanın keçid
ölçülərindən (avtomobilin enindən) kənara çıxmamalıdır.
1.21.12. Yuyucu məhlul DNQT-yə bağlı çənlərdə və ya
məhlulötürücü borularla nəql edilməlidir.
1.21.13. Estakadada yükdaşıyan avtomobillə işçiləri daşı-
yan avtomobil qarşılaşdıqda, yol (keçid) işçiləri daşıyan avto-
mobilə verilməlidir.

D .1.22. Qurğular, avadanlıqlar, mexanizmlər və

alətlər

1.22.1. Dəniz şəraitində (DNQT-də) istismar üçün nə-

zərdə tutulmuş qurğular, avadanlıqlar və alətlər korroziyaya
qarşı mühafizə olunmuş icrada olmalıdır.
1.22.2. Dəniz şəraitində (DNQT-də) istismar olunan
elektrik avadanlıqları, cihazları və alətləri rütubətə (nəmə,
suya) qarşı mühafizə olunmuş icrada olmalıdır.
1.22.3. Sualtı avadanlıqlar (alətlər və s.) germetik
olmaqla yanaşı bu şəraitdə (suyun altında) istismarda yüksək
etibarlılığa malik olmalıdır.

96
 1.22.4. Şelfdəki neft-qaz yataqlarında kəşfiyyat və
onların işlənilməsi prosesində obyektlərdə tətbiq olunan
avadanlıqlar (o cümlədən xaricdə istehsal olunmuş
avadanlıqlar) təlimatın və texniki şərtlərin (istehsalçı-firmaların
tövsiyələrinin) tələblərinə əsasən quraşdırılmalı və istismar
edilməlidir.
1.22.5. DNQT-də (ÜQQ)-da avadanlıqlar quraşdırıldıq-
dan sonra yüksüz sınanmalıdırlar. Sınanma aidiyyatı üzrə
məsul şəxsin (baş mexanik, baş energetik) rəhbərliyi altında
aparılmalıdır.
1.22.6. Dizel generatorlar, mühərriklər və s. üçün
yanacaq tutumları, yanacaq-sürtgü materialları ehtiyatı layihə
üzrə nəzərdə tutulmuş yerlərdə yerləşdirilməlidir.

97
 1.23. Dəniz hidrotexniki qurğuları

1.23.1. Bu Qaydalar qüvvəyə mindikdən sonra istismarda

olan obyektlər Azdövdağtexnəzarət Komitəsi ilə razılaşdırılmış
müddətdə bu Qaydaların tələblərinə uyğunlaşdırılmalıdır.
1.23.2. Layihə təşkilatı ilə razılaşdırılmadan DNQT-dən öz
təyinatına uyğun olmayaraq istifadə etmək qadağandır.
1.23.3. Estakadada hərəkət edən nəqliyyatdan, eləcə də
EYM-də yığılmış yüklərdən yaranan yüklənmə, layihədə nəzər-
də tutulmuş yüklənmədən artıq olmamalıdır. Uzun müddət (20
ildən çox) istismarda olmuş DNQT-də buraxıla bilən yüklən-
məni təyin etmək üçün layihə təşkilatı tərəfindən qurğunun
vəziyyəti haqqında ekspertiza keçirilməlidir.
1.23.4. Estakadada daşınan yüklər estakadanın hərəkət
yolu sərhəddini keçməməlidir.
1.23.5. Estakada üzərində nəqliyyatın hərəkət sürətini
məhdudlaşdıran, eləcə də buraxıla bilən yüklənməni göstərən
yol nişanı qoyulmalıdır. Təcili yardım, qəza və
yanğınsöndürmə maşınlarının sürətinə məhdudiyyət qoyulmur
və bu avtomobillərin sürücüləri ehtiyat tədbirlərinə riayət
etməlidirlər.
1.23.6. Sutkanın qaranlıq vaxtında estakada (DNQT)
işıqlandırılmalıdır.
1.23.7. DNQT-nin metal konstruksiyalarına baxış vaxtı
aşkar olunmuş qüsurlar (baxış jurnalına yazılmaqla) tez bir za-
manda aradan qaldırılmalıdır. Baxış jurnalında qüsurun yeri və
görülən işin xarakteri, eləcə də iş icraçılarının və işi qəbul
edən məsul şəxsin soyadları və imzaları olmalıdır. Baxış jurnalı
NQÇI-nin istismar xidmətində saxlanılmalıdır. DNQT-nin minik
meydançası qəza vəziyyətində olarsa, gəmi kapitanları bu
haqda vaxtında xəbərdar edilməlidirlər.
1.23.8. DDÖ-də (ÜQQ) keçidlərin, göyərtələrin, işçi mey-
dançaların və s. tutulması qadağandır. Istifadə olunmayan

98
materiallar, tutumlar, boş qablar (tara) və s. sahilə
göndərilməlidir.
1.23.9. DNQT-nın inşa edilməsi və ÜQQ-nin şelfdə yerləş-
dirilməsi üçün yer, qurğunun və ya quyunun layihələndirilməsi
mərhələsində Xəzər Gəmiçilik Idarəsinin və
Xəzərdənizneftdonanma Idarəsinin Hidroqrafik xidmətləri ilə
razılaşdırılmalıdır.
1.23.10. Müəssisədə sualtı və suüstü kommunikasiyaların
miqyaslı sxemi olmalıdır. Sxemdən Xəzər Gəmiçilik Idarəsinin
və Xəzərdənizneftdonanma Idarəsinin Hidroqrafik
xidmətlərinin hər birinə 1 nüsxə göndərilməlidir.
1.23.11. Hidrotexniki qurğuların təhlükəsizliyinə dair
digər məsələlər 5-in tələbləri ilə tənzimlənir.

D. 1.24. Korroziyaya qarşı mübarizə işləri

1.24.1. DNQT-nin qoruyucu örtükləri tədricən yararsız

hala düşdükcə bərpa olunmalıdır. Korroziyaya qarşı işlər ca-
vabdeh şəxsin rəhbərliyi altında müəssisənin müvafiq
komissiyasının qərarı və layihə təşkilatının iştirakı ilə
aparılmalıdır.
DNQT-ın yüksək dərəcədə korroziyaya uğramış (yararsız
hala düşmüş) elementləri (hissələri), dərhal dəyişdirilməlidir.
1.24.2. Tərkibində zərərli komponentlər olan yeni növ
örtüklərin tətbiqinə, yalnız Dövlət Sanitar müfəttişliyinin,
Dövlət Sənayedə Işlərin Təhlükəsiz Görülməsinə Nəzarət və
Dağ-Mədən Işlərinə Nəzarət Komitəsinin, Ekologiya və Təbii
Sərvətlər Nazirliyinin, Baş Dövlət Yanğın Təhlükəsizliyi
Idarəsinin və Həmkarlar Ittifaqları Konfederasiyasının əmək
müfəttişliyinin razılığından sonra icazə verilə bilər.
1.24.3. Korroziyaya qarşı örtüklərin təmizlənməsi və
vurulması zamanı mütləq fərdi mühafizə vasitələrindən istifadə
olunmalıdır.

99
 1.24.4. Təzyiq altında işləyən boyaq püskürdücülər və
digər pnevmatik aparatlar, qabaqcadan gözlənilən işçi
təzyiqdən 1,5 dəfə artıq hidravlik təzyiqlə sınanılmalıdır.
1.24.5. Katod mühafizəsi qurğularında işlərin aparılması
zamanı [16, 17]-in tələblərinə əməl olunmalıdır.
1.24.6. Metal konstruksiyaların səthlərinə korroziyaya
qarşı örtüklərin çəkilməsi və elektrokimyəvi mühafizə üzrə
işlərin təhlükəsiz yerinə yetirilməsi üçün səyyar qaldırıcı qurğu
və tərtibatlardan istifadə olunmalıdır.
1.24.7. Korroziyaya qarşı işlərin aparılmasına aşağıdakı
hallarda icazə verilir:
a) dənizdə dalğalanma 2 bala qədər olduqda özülün və
ya estakadanın döşəməsi altında (dəniz səthindən 3 m qədər
hündürlükdə) yerləşən metal konstruksiyaların səthindən
pasın, qabıqlanmanın, neft məhsulları qalıqlarının
təmizlənməsinə, qumvuran maşınla təmizləmə işlərinin
aparılmasına, rəng, lak və digər qoruyucu örtüklərin
çəkilməsinə;
b) küləyin sürəti 8 m/san qədər olduqda, dayaqların (tir-
lərin), fermaların, boru kəmərlərinin yuxarı tikililərinin və
özülün və ya estakadaların digər metal konstruksiyalarının
səthindən köhnə rənglərin, lakların, neft məhsulları qalıqlarının
təmizlənməsinə, qumvuran maşınla təmizləmə işlərinin
aparılmasına, səthlərin rənglənməsinə, qoruyucu örtüklərin
çəkilməsinə.
Qeyd: Küləyin sürəti 11 m/san qədər olduqda, özül və
estakadalarda xüsusi meydança və asma tərtibatlardan
istifadə zərurəti yaranmadığı halda korroziyaya qarşı mübarizə
işlərinin aparılmasına icazə verilə bilər.
1.24.8. Dəniz qurğularında elektrik kabelləri və yüksək
təzyiq altında olan boru kəmərləri mövcud olduğu halda,
aparılan işlərə cavabdeh olan şəxs baş verə biləcək bədbəxt
hadisələrin və həmin obyektlərin (kommunikasiyaların)

100
zədələnmələrinin qarşısını almaq üçün tədbirlər görməlidir.
Korroziyaya qarşı işlər aparılan ərazidə katod mühafizəsinin
şinləri söndürülməlidir (açılmalıdır).
Avadanlığı, tərtibatları, rənglə dolu vedrələri kabel keçən
qanovlardan, elektrokimyəvi mühafizə şinlərindən, boru kə-
mərlərindən asmaq qadağandır.
1.24.9. Katod mühafizəsinin qoşulmuş (işə salınmış) və-
ziyyətində karroziyaya qarşı mübarizə işlərinin aparılması
qadağandır.
1.24.10. Yalnız müvafiq xidmət tərəfindən təhkim
olunmuş işçinin rəhbərliyi altında elektrik kabellərinin və boru
kəmərlərinin yerdəyişməsinə icazə verilə bilər. Bu vaxt kabel
açılmalı və boşalmalı, boru kəmərində isə təzyiq atmosfer
təzyiqinə qədər endirilməlidir.
1.24.11. Korroziyaya qarşı mübarizə işlərinin elektrik
kabelinə toxunmaqla aparılması zərurəti yarandığı halda,
kabel onu istismar edən xidmətin nümayəndəsinin iştirakı ilə
açılmalıdır. Kabelin (hətta qısa vaxt ərzində) yerinin
dəyişdirilməsi zərurəti yarandığı halda, kabeli istismar edən
xidmətdən icazə alınmalıdır.
1.24.12. Lak və boya materialları saxlanılan anbarlar
ventilyasiya qurğusu ilə təchiz olunmalıdır. Ventilyasiya
qurğusu havada zərərli buxarların qatılığının sanitar normaları
ilə YVH-yə qədər azaldılmasını təmin etməlidir.
1.24.13. Lak və boya materialları saz və germetik metal
tarada saxlanılmalı və daşınmalıdır.
1.24.14. Taranın ağzını taxta tıxac, əski və s. ilə
bağlamaq qadağandır.
1.24.15. Dolu və boş taralar daima germetik bağlı olmalı-
dır. Hər bir çəlləyin, bidonun üzərində lak və boya materialları-
nın adı yazılmış etiket olmalıdır.

101
 1.24.16. Boş tara istehsalat və məişət otaqlarından,
anbarlardan 20 m az olmayan məsafədə yerləşdirilmiş xüsusi
meydançalarda saxlanılmalıdır.
1.24.17. Lak və boya materialları anbarlarda bir sırada
yerləşdirilməlidir.
1.24.18. Anbarlarda siqaret çəkmək, oddan, qığılcım ya-
rada bilən alətlərdən istifadə etməklə işlərin aparılması qada-
ğandır.
Anbarların gözə çarpan yerlərində aşağıdakı məzmunda
plakatlar asılmalıdır: «Siqaret çəkmək və oddan istifadə etmək
qadağandır».
1.24.19. Lak və boya materiallarının boşaldılması və qa-
rışdırılması üzrə görülən işlər mexaniki və ya pnevmatik üsulla
aparılmalıdır.
1.24.20. Lak və boya hazırlığı, rəngləmə işləri aparılan
otaqların döşəmələri zərbədən qığılcım verməyən və
yanmayan materialdan hazırlanmalıdır.
1.24.21. Lak və boyaları lazımi özlülüyə qədər həlledicilər
vasitəsi ilə durulaşdırmaq üçün germetik avadanlıqdan istifadə
olunmalıdır. Həmin avadanlıq üfürücü-sorucu ventilyasiya ilə
təchiz olunmuş izolə edilmiş otaqlarda və ya meydançalarda
yerləşdirilməlidir.
1.24.22. Lak və boya materiallarının töküldüyü yer
dərhal təmizlənməlidir.
1.24.23. Lak və boya materiallarına bulaşmış alət və
aparatlar xüsusi olaraq bu məqsədlər üçün nəzərdə tutulmuş
yerdə yuyulmalı və təmizlənməlidir.
1.24.24. Alüminium tozu quru otaqda saxlanılmalıdır.
1.24.25. Alüminium tozu ilə dolu tutumları daşıyarkən və
boşaldarkən onları zərbədən qorumaq lazımdır. Alüminum
tozu ilə dolu tutumları yırğalamaq, diyirlətmək qadağandır.

102
 1.24.26. Konstruksiyaların korroziyaya qarşı örtük təbə-
qəsi tam quruyana qədər 5 m-dən az olan məsafədə odlu
işlərin aparılması qadağandır.
1.24.27. DNQT-da odlu işlər aparılan dövrdə onların icra-
çılarına aşağıdakılar qadağandır.
a) yeni rənglənmiş, izolə edilmiş, yağsızlaşdırılmış
səthləri açıq elektrik qızdırıcıları və ya digər od təhlükəli
cihazlar vasitəsi ilə qurutmaq;
b) lak, rəng, izolyasiya və digər materialları qızdırıcılarda,
ocaqlarda qızdırmaq.
1.24.28. Izolyasiya və bitum mastikalarının əridilməsi və
qızdırılmasında istifadə olunan qazanlar temperaturu ölçən ci-
hazlar və kip bağlanan qapaqlarla təchiz olunmalıdır. Qazana
doldurulan izolyasiya məhsulu quru olmalıdır. Əritmə
qazanının yanında yanğınsöndürmə vasitələri olmalıdır.
Qazanın odluğunun ağzı yanmayan materialdan hazırlanmış
geriyə atılan sipərlə təchiz olunmalıdır. Izolyasiya
materiallarını əridərkən və qızdırarkən qazanları nəzarətsiz
qoymaq qadağandır.
1.24.29. Qazan deşilərsə dərhal ocağı (odluğu)
söndürmək, məhsulu boşaltmaq, qazanı təmizləmək və təmir
etmək lazımdır. Qazanı təmir etmək mümkün olmadıqda onu
dəyişmək lazımdır.
1.24.30. Bitum mastikası ilə işləyərkən aşağıdakı tələbləri
yerinə yetirmək lazımdır:
a) işə başlamazdan əvvəl çömçələrin, bakların və iş pro-
sesində istifadə olunan digər alətlərin sazlığını yoxlamaq;
b) qızdırılmış bitum mastikasını iş yerlərinə ağzı kip bağ-
lanan, təsadüfü düşmə nəticəsində ağzı açılmayan, xüsusi m-
etal baklarda daşımaq. Qızdırılmış mastikanın açıq tarada da-
şınması qadağandır;
c) mastikanın dağılmaması üçün bakları onların həcminin
3/4-dən çox doldurmaq qadağandır.

103
 1.24.31. Tikinti meydançalarındakı izolyasiya materialları
hazırlanan bağlı otaqlar layihədə nəzərdə tutulmuş çəkib – vu-
rucu ventilyasiya sistemi və yanğınsöndürmə vasitələri ilə
təchiz olunmalıdır.
1.24.32. Bitumun həlledicilərlə (benzin, skipidar və s.)
qarışdırıldığı yerdən 20 m radiusda açıq oddan istifadə etmək
və qaynaq işlərinin görülməsi qadağandır.
Qarışdırılma prosesində qızdırılmış bitumu həlledicinin
üzərinə tökmək lazımdır və bu zaman qarışdırılma yalnız taxta
çömçə ilə aparılmalıdır.
1.24.33. DNQT-rə ingibitorlar xüsusi olaraq bu məqsədlər
üçün ayrılmış və müvafiq surətdə təchiz olunmuş gəmilərlə,
müvafiq dövlət orqanlarının icazəsi və məsul şəxsin rəhbərliyi
ilə daşınmalıdır.

D. 1.25. Heyətin daşınması və təxliyəsi

1.25.1. Heyətin daşınması

1.25.1.1. Heyətin (işçilərin) DNQT-yə daşınması vertol-

yotlar, sərnişin gəmiləri və avtomobil nəqliyyatı ilə [293]–ə
uyğun yerinə yetirilir.
1.25.1.2. Əgər DNQT-də (ÜQQ, DDÖ) uçuş-enmə vertol-
yot meydançası nəzərdə tutulmuşdursa, onda onun
avadanlıqları [279] tələblərinə uyğun olmalıdır.
1.25.1.3. Heyətin DNQT-dən (ÜQQ, DDÖ, EYM) vertol-
yotla və ya sərnişin gəmisi ilə yola salınması müəssisənin,
ÜQQ-nin (DDÖ) rəisi tərəfindən təsdiq edilmiş siyahı üzrə və
cavabdeh şəxsin nəzarəti altında aparılmalıdır.

Heyətin vertolyotla daşınması

104
 1.25.1.4. Işçilərin xüsusi olaraq sərnişinlərin daşınması
üçün təchiz olunmuş vertolyotlarda daşınmasına icazə verilir.
Daşınan sərnişinlərin sayı oturacaq yerlərinin sayından artıq
olmamalıdır.
1.25.1.5. Sərnişinlər vertolyotda olan xilasetmə vasitələri
və onlardan istifadə qaydaları haqqında qabaqcadan
məlumatlandırılmalı, habelə qəza çıxışları və onlardan istifadə
qaydaları ilə tanış edilməlidirlər.
1.25.1.6. Uçuş meydançasında mühərrik işə salınan
andan enmə məntəqəsində (pərlər) tam dayanana qədər
uçuşda iştirak edən şəxslər vertolyotun komandirinə tabe
olmalı və onun bütün göstərişlərini qeyd-şərtsiz yerinə
yetirməlidirlər.
1.25.1.7. Uçuş vaxtı sərnişinlər təhlükəsizlik kəmərlərini
bağlamalıdırlar.
Uçuş vaxtı siqaret çəkmək, yerindən durmaq, giriş
qapısını bağlayan mexanizmlərə yaxınlaşmaq, əl vurmaq və ya
onu açmaq qadağandır.
1.25.1.8. Vertolyotun bortunda sərnişinlərlə birlikdə partla-
yış-yanğın təhlükəli və zəhərli maddələrin daşınması qadağandır.
1.25.1.9. DNQT-də (ÜQQ, DDÖ) radiomayak olduqda, o,
vertolyotun DNQT-yə (ÜQQ, DDÖ) bütün uçuş müddətində,
oradan geriyə qayıdan zaman isə sahilə qədər olan uçuş müd-
dətinin yarısına qədər vaxtını, qoşulmuş vəziyyətdə qalmalıdır.
1.25.1.10. Vertolyotların uçuşuna DNQT-dən (ÜQQ,
DDÖ) radionəzarət aparılmalıdır (o cümlədən fəlakət radiotez-
liklərində).
1.25.1.11. DNQT-nin (ÜQQ, DDÖ) rəisi vertolyotun enib-
qalxma meydançasının və onun avadanlıqlarının vəziyyətinə
cavabdehdir.
1.25.1.12. Vertolyot meydançasının kənar əşyalarla, ver-
tolyotun mühərrik və pərlərinin fırlanma zonasına düşə biləcək

105
əşyalarla qalaqlanması qadağandır. Meydançanın səthi buz və
qardan vaxtlı-vaxtında təmizlənməlidir.
1.25.1.13. Vertolyotun meydançaya enməsi (qalxması)
yalnız ÜQQ (DDÖ) rəisinin və ya vertolyot meydançasının dis-
petçerinin icazəsi ilə aparılmalıdır.
1.25.1.14. Vertolyot meydançasında olan
yanğınsöndürmə vasitələri daima saz vəziyyətdə olmalıdır.
1.25.1.15. Vertolyotun ÜQQ-yə (DDÖ) enməsi (qalxması)
dövründə enməyə (qalxmağa) mane olan, kranların köməyi ilə
görülən işlər qadağandır. Kranın qolu (oxu) vertolyot meydan-
çasından kənara döndərilməlidir.
1.25.1.16. Vertolyotun enməsi və qalxması zamanı
adamların vertolyot meydançasında olması qadağandır.
1.25.1.17. Fırtına olacağı xəbərdarlığı alındıqda ÜQQ-də
(DDÖ, EYM) olan vertolyot xüsusi qurğuların köməyi ilə enmə
meydançasına bərkidilməlidir.
1.25.1.18. Adamların vertolyotdan düşməsi vertolyot ko-
mandirinin və vertolyot meydançasının dispetçerinin
icazəsindən sonra həyata keçirilməli, minməsi isə – vertolyot
heyətinin müşahidəsi altında aparılmalıdır.
1.25.1.19. Uçuş müddəti ərzində vertolyotla daşınan
adamlar xilasetmə jeletlərində olmalıdırlar.
1.25.1.20. Alkoqollu içki içmiş və narkotik vəziyyətdə
olan işçilərin vertolyotla daşınması qadağandır.
1.25.1.21. Adamların vertolyotla daşınmasına yalnız
sutkanın gündüz vaxtı icazə verilir. Müstəsna hallarda
xilasetmə işləri aparılarkən, xəsarət alanlara və ya
xəstələnənlərə tibbi yardım göstərilərkən və həmçinin
qəzaların ləğvi, açıq neft və qaz fontanları və yanğın zamanı
adamların DDÖ-dən (ÜQQ) sutkanın qaranlıq vaxtı vertolyotla
çıxarılmasına (təxliyəsinə, daşınmasına) icazə verilir. Belə
hallarda vertolyot meydançası lazımınca işıqlandırılmalıdır.

106
 Heyətin gəmilərlə daşınması

1.25.1.22. Nasaz yanalma qurğusu və enmə meydançası

olan DNQT-yə (ÜQQ, DDÖ, EYM) gəmilərin yan alması qada-
ğandır.
1.25.1.23. Işçiləri DNQT-yə daşıyan gəmiyə yalnız icazə
verilən sayda adamlar qəbul edilməli və gəmi tələb olunan
sayda xilasetmə vasitələri ilə (jilet, xilasetmə dairəsi və s.)
təmin olunmalıdır.
1.25.1.24. Yedəyəalma işləri aparılarkən yedək
gəmisində adamların daşınması qadağandır.
1.25.1.25. Sərnişin daşıyan gəmilərin anbarlarında və
göyərtəsində neft məhsullarının (benzin, leqroin, neft), turşu
və qələvilərin, karbidin, oksigen, propan və asetilen
doldurulmuş balonların və digər partlayıcı və od təhlükəli
yüklərin daşınması qadağandır.
1.25.1.26. Sərnişinləri atmosfer çöküntülərindən (qar,
yağış), küləkdən və ilin isti vaxtı günəş şüalarından qorumaq
üçün gəmilərin göyərtəsi müvafiq tələblərə uyğun təchiz
olunmalıdır.
1.25.1.27. Dənizin dalğalanması 3 baldan, küləyin gücü
5 baldan (9 m/san) çox olduqda, gəmidən (katerdən)
adamların DNQT-nin minib-düşmə meydançasına minib-
düşməsi qadağandır. Adamların minib-düşməsi gəmi
kapitanının göstərişi (komandası) ilə həyata keçirilməlidir.
1.25.1.28. Sutkanın qaranlıq vaxtı adamların minib-
düşmə meydançasının işıqlandırılması [211]–ə uyğun
olmalıdır.
1.25.1.29. Yükləmə-boşaltma işlərinin adamların
minməsi və düşməsi ilə eyni zamanda aparılması qadağandır.
1.25.1.30. Adamların gəmidən DNQT-yə düşürülməsi və
oradan gəmiyə mindirilməsi yalnız bu məqsəd üçün nəzərdə
tutulmuş qurğunun köməyi ilə yerinə yetirilməlidir.

107
 1.25.1.31. Xidməti heyətin minməsi, düşməsi və bir mi-
nikdən digərinə keçirilməsi əməliyyatı bilavasitə gəminin müdi-
riyyəti və ÜQQ (DDÖ) rəisinin müşahidəsi altında (onun
cavabdehliyi ilə) həyata keçirilməlidir.
1.25.1.32. Gəmiyə minmə və ondan düşmə zamanı DNQT-
nin minib-düşmə meydançasında adamların toplanması
qadağandır.
1.25.1.33. Gəmi DNQT-yə yan aldıqda yanalma kəndirlə-
rinin uclarını xüsusilə bu işlər üçün xidməti heyətdən ayrılmış
və öyrədilmiş (təlim keçmiş) şəxslər qəbul etməli və
bərkitməlidir. Gəmi yan aldıqda yanalma körpüsündə yalnız
yanalma (bərkitmə) kəndirinin ucunu qəbul edən şəxs
olmalıdır.
1.25.1.34. Xidməti heyətin sərnişin gəmilərindən DNQT-
yə düşməsi və gəmiyə minməsi taxta körpü və ya bortarxası
trapla həyata keçirilməlidir.
1.25.1.35. Bortarxası trap gəmi bortuna kip sıxılmalı,
onun yuxarı ucu isə möhkəm (etibarlı) bağlanmalıdır.
1.25.1.36. Bütün növ bortarxası traplar və taxta körpülər
hər iki tərəfdən hündürlüyü 1 m-dən az olmayan dirəklərə
bəndlənmiş kəndir və ya məhəccərlə çəpərlənməlidir.
1.25.1.37. Taxta körpüləri 450-dən artıq bucaq altında
qoymaq qadağandır. Taxta körpülər gəminin bortuna möhkəm
bağlanmalıdır.
1.25.1.38. Gəmi DNQT-yə yan alarkən onun minib-
düşmə meydançası ilə gəminin göyərtəsi arasında hündürlük
fərqi 0,2 m-dən çox olarsa, onlar arasında eninə tamasaları
(plankaları) olan və hər iki tərəfə etibarlı bərkidilmiş taxta
körpü quraşdırılmalıdır.
1.25.1.39. Gəminin və DNQT-nin minib-düşmə yeri (və
ya ona yaxın yer) uzunluğu 30 m-dən az olmayaraq və ya
yerləşdiyi yerdən dənizin ən aşağı (minimal) səviyyəsinə qədər
olan məsafənin iki mislindən az olmayan uzunluqlu iplərə

108
bağlanmış xilasetmə dairələri və işıq siqnalı (buy) olan
dairələrlə təchiz olunmalıdır.
1.25.1.40. Adamların gəmidən DNQT-yə və əksinə təhlü-
kəsiz minib-düşməsini təmin etmək üçün trap və ya taxta
körpünün yanında nəzarətçilər olmalıdır.
1.25.1.41. Adamların gəmidən DNQT-yə və əksinə
minib-düşməsi xüsusi nənnilərin vasitəsilə yerinə yetirilə bilər
və belə nənnilər suda batmayan olmalı və onların
amartizatorları olmalıdır.
1.25.1.42. Nənni, üzərində adamların buraxıla bilən sayı,
yükqaldırma həddi, sınağın və növbəti sınağın tarixləri qeyd
olunmuş lövhəciklə təchiz olunmalıdır.
Burazların hesablanması (seçilməsi) və çıx-daş (otbra-
kovka) edilməsi [7]-ə uyğun yerinə yetirilməlidir.
1.25.1.43. Xüsusi nənnilər hər il hesablanmış yükdən iki
dəfə artıq statik yüklənməyə və işçi yüklənmədən 10% artıq
yük verməklə (yüklə qaldırıb-endirməni bərabər aparmaqla)
dinamik yüklənməyə sınanmalıdır.
Sınaqlar DDÖ-nün (ÜQQ) rəisi tərəfindən təyin edilmiş
komissiya tərəfindən aparılmalıdır.
Sınaqların nəticələri qeydlər (uçot) və yoxlamalar (baxış)
jurnalında qeyd olunmalıdır.
1.25.1.44. Hər dəfə xüsusi nənniləri istifadə etməzdən
əvvəl nənninin möhkəmliyi, burazın (trosun) vəziyyəti və s.
hissələri diqqətlə yoxlanılmalıdır. Nənnilər üç ayda bir dəfə
ÜQQ-nin (DDÖ) rəisi tərəfindən təyin edilmiş cavabdeh şəxs
tərəfindən yoxlanılmalıdır. Yoxlamanın nəticəsi qeydlər və
yoxlamalar jurnalına qeyd edilir.
1.25.1.45. Sutkanın qaranlıq vaxtı adamların xüsusi nən-
nilər vasitəsilə DDÖ-dən (ÜQQ) gəmiyə və əksinə köçürülməsi
zamanı gəminin və DDÖ-nün (ÜQQ) nənni quraşdırıldığı yerin
işıqlandırılması [211]–ə uyğun olmalıdır.

109
 1.25.1.46. Adamlar nənni vasitəsilə gəmidən DDÖ-yə
(ÜQQ) köçürülərkən (boşaldılarkən) nənnini gəminin qalxıb-
enmə amplitudasından çox olan hündürlüyə qaldıraraq onu
gəminin göyərtəsindən kənara dənizə tərəf hərəkət etdirməli
və sonra DDÖ-yə (ÜQQ) qaldırmaq lazımdır.
1.25.1.47. Adamlar nənni vasitəsilə DDÖ-dən (ÜQQ) gə-
miyə köçürülərkən nənnini DDÖ-dən (ÜQQ) dəniz üzərinə
hərəkət etdirməli, sonra nənni gəminin dalğalanma
nəticəsində maksimal hündürlüyə qalxdığı həddən bir qədər
hündürə çatdıqda, onu, kranın oxunu (qolunu) döndərməklə
gəminin göyərtəsi üzərində saxlamalı və daha sonra
sonuncunun üzərinə endirmək lazımdır.
1.25.1.48. Nənni, minik yerinə ona bağlanmış ip
vasitəsilə istiqamətləndirilməlidir.
1.25.1.49. Minmə-düşmə əməliyyatları zamanı yüklərin
yüklənib-boşaldılması və maye yanacağın qəbulu qadağandır.
1.25.1.50. Adamların daşınmasının təşkilinə, onların gə-
midən (gəmiyə) minib-düşməsinə gəminin müdiriyyəti və
həmçinin, daşınan vaxtanın (briqadanın) rəhbərləri məsuliyyət
daşıyırlar.
1.25.1.51. Gəmidə olan (daşınan) şəxslərə qadağandır:
a) göyərtədə yanalma (şvartovıye) əməliyyatı və
yükləmə-boşaltma işləri aparılan yerlərdə olmaq;
b) gəminin yanalması tam başa çatmayana və gəmi ka-
pitanının icazəsi olmayana qədər gəmidən düşmək;
c) minib-düşmə zamanı gəminin bortu üstündən atılmaq;
ç) yanğın-partlayış təhlükəli yükləri daşımaq.

D. Heyətin avtomobil nəqliyyatı ilə daşınması

1.25.1.52. Estakadada heyətin daşınması bu məqsəd

üçün təyin olunmuş avtomobillər vasitəsilə həyata
keçirilməlidir.

110
 1.25.1.53. Estakadada işçiləri daşıyan avtomobilin
hərəkət sürəti götürmə qabiliyyəti məhdud olan (köhnə)
sahələrdə 15km/saata, yeni tikilmiş, yaxud əsaslı təmir
olunmuş sahələrdə isə 20-25 km/saata qədər ola bilər.
1.25.1.54. Işçiləri daşıyan nəqliyyat vasitələrinin maşın
və mexanizmləri yedəyə alması qadağandır.
1.25.1.55. Avtomobillər hərəkət edən sahələr (yollar, es-
takadayanı meydançalar) əşyalarla qalaqlanmamalıdır.
1.25.1.56. Istismar zamanı estakadanın döşəməsində
əmələ gələn yarıqlar (çalalar) dərhal tutulmalı, buna qədər isə
çəpərlənməlidir.
1.25.1.57. Estakadada adamları daşıyan nəqliyyat
vasitələri ilə digər nəqliyyat vasitələri və ya xüsusi texnika
qarşı-qarşıya gəldikdə, yol adamları daşıyan nəqliyyat
vasitələrinə verilir.

D. 1.25.2. Heyətin təxliyəsi

1.25.2.1. DDÖ (ÜQQ) və gəmi heyəti kollektiv xilasetmə

vasitələri üzrə qeydə alınmalıdır; eyni vaxtda obyektdə iki və
daha artıq müəssisə heyəti çalışarsa xilasetmə vasitələri üzrə
yalnız bir qeydiyyat olmalıdır (tutulmalıdır).
1.25.2.2. DDÖ-nün (ÜQQ) hər bir işçisi «qayıq siqnalı»
üzrə öz yerini və vəzifəsini bilməlidir (DDÖ-nü (ÜQQ) kollektiv
xilasetmə vasitələri ilə tərk etmək).
1.25.2.3. Köçürülmə yolları, kollektiv xilasetmə vasitələri-
nin yerləşdiyi yerlər, onların suya endirilməsi üçün qurğular da
daxil olmaqla yerləşdikləri yerlər, həmçinin endirilmə yerində
dənizin səthi sutkanın qaranlıq vaxtı əsas və qəza işıqlandırıl-
ması ilə təmin edilməlidir.
1.25.2.4. DDÖ-dən (ÜQQ) təxliyə üsulu şəraitdən (gəmi-
lərlə, vertolyotlarla, kollektiv xilasetmə vasitələri ilə) asılı olaraq

111
müəyyən edilir. Təxliyə, tutulmuş qeydiyyata uyğun aparılmalı-
dır.
1.25.2.5. Kollektiv xilasetmə vasitələri ilə təxliyə xüsusi
komanda (siqnal) üzrə həyata keçirilir.
Heyətin təxliyəsi barədə komandanı DDÖ-nün (ÜQQ)
rəisi və ya əmrlə təyin edilmiş onu əvəz edən şəxs verməlidir.
Həmin şəxs növbə çəkən gəmilərə və vertolyotlara məlumat
verir, lazım gələrsə, beynəlxalq fəlakət siqnalı verir.
1.25.2.6. Ştormtraplar (ip nərdivanlar) DDÖ-nün (ÜQQ)
hər bir tərəfində kolletiv xilasetmə vasitələri quraşdırılmış
yerlərdə yerləşdirilməlidir. Ştormtrapın uzunluğu onun aşağı
məhəccər sütununun suya toxunmasını təmin etməlidir.
1.25.2.7. Ştormtraplardan yalnız qəza hallarında istifadə
edilməlidir. Ştormtrapların yoxlanılması müvafiq təlimata
uyğun aparılmalıdır.
1.25.2.8. DDÖ (ÜQQ) heyəti ilə mütəmadi olaraq, ayda 1
dəfədən az olmayaraq, hər vaxtada fərdi və kollektiv
xilasetmə vasitələrindən düzgün istifadə edilməsi üzrə məşqlər
keçirilməlidir.
1.25.2.9. Hər bir xilasetmə qayığına DDÖ-nün (ÜQQ) rəi-
sinin əmri ilə qayıq komandiri və onun müavini təhkim edilməli
və onların müvafiq vəsiqələri olmalıdır. Hər bir xilasetmə
salına (plot) onun endirilməsinə görə məsuliyyət daşıyan şəxs
təhkim edilir.
1.25.2.10. DDÖ-nün (ÜQQ) rəisi (onun müavini və ya
əmrlə təyin edilmiş digər məsul şəxs), radist və xilasetmə
qrupu obyektdə heç bir kəsin qalmadığına əmin olduqdan
sonra, axırıncı olaraq təxliyə olunurlar.

D 1.26. Qəza xilasetmə xidməti və xilasetmə vasitələri

1.26.1. Ümumi tələblər

112
 1.26.1.1. ÜQQ-lər [262]-ə, DDÖ-lər isə cədvəl 1-ə
müvafiq kollektiv və fərdi xilasetmə vasitələri ilə təmin
olunmalıdır.

Cədvəl 1
DDÖ-nün tipi Texnoloji əməliyyat Oturacaq yerləri ilə təminat, %
Xilasetmə Xilasetmə salları
qayıqları (hava ilə doldu-
(şlyupka) rulmuş plotlar)
1 2 3 4
Texnoloji bloku Quyuların eyni vaxtda
yaşayış-məişət qazılması və istismarı 200 50
kompleksi ilə Quyuların qazılması 200 50
birgə olan DDÖ

1 2 3 4
Quyuların istismarı, 100 100
neft və qazın
yığılması,
hazırlanması və nəqli.
Texnoloji bloku
piyada körpüsü Quyuların eyni vaxtda 100 100
vasitəsilə qazılması və istismarı 100 100
yaşayış-məişət Quyuların qazılması 100 100
blokuna Quyuların istismarı,
birləşdirilmiş neft və qazın
DDÖ yığılması,
hazırlanması və nəqli

Qeyd: 1. Texnoloji bloku yaşayış-məişət kompleksi ilə

birgə olan DDÖ-də tankerli qayıqlar quraşdırılır.
2. Texnoloji bloku piyada körpüsü vasitəsilə
yaşayış-məişət blokuna birləşdirilmiş DDÖ-də adi

113
 qaydada icra olunmuş bağlı tipli qayıqlar quraş-
dırıla bilər.

DDÖ-də quraşdırılan qayıqlar məsafədən endirilmək üçün

qurğularla təchiz olunmalıdır.
1.26.1.2. Gəmilərdə xilasetmə vasitələrinin saz
vəziyyətinə, saxlanılma qaydalarına və vaxtında texniki
baxışdan keçmələrinə görə məsuliyyət dəniz gəmilərində
xidmət üzrə Nizamnamə ilə, DNQT-lərdə isə xidməti
təlimatlarla müəyyənləşdirilir.

D. 1.26.2. Kollektiv xilasetmə vasitələri

1.26.2.1. Kollektiv xilasetmə vasitələri yalnız birbaşa təyi-

natları üzrə istifadə edilməlidir. Onlardan digər məqsədlər
üçün istifadə etmək qadağandır.
DDÖ-də (ÜQQ) kollektiv xilasetmə vasitələrinin illik təkrar
müayinəsi müəssisənin rəhbərliyi tərəfindən təyin edilmiş ko-
missiya tərəfindən və «Dəniz gəmilərinin konvension təchizatı
üzrə Qaydalar»ın tələblərinə əsasən aparılır.
1.26.2.2. DDÖ (ÜQQ) layihələndirilərkən kollektiv xilaset-
mə vasitələrinin yaşayış bloku ərazisində quraşdırılması
nəzərdə tutulmalıdır.
DDÖ-dəki (ÜQQ) xilasetmə qayıqları onlar üçün nəzərdə
tutulmuş yerlərə etibarlı bərkidilməlidir. Bərkidilmə əl ilə rahat
və tez açılmanı təmin etməlidir.
1.26.2.3. Gəmilərdə, DDÖ və ÜQQ-da yerləşdirilmiş xilas-
etmə qayıqlarının və sallarının (plot) təchiz olunması [262] II
hissəsinin və üzən qazma qurğularının konvension təchizatı
üzrə Qaydaların tələblərinə uyğun həyata keçirilməlidir.
1.26.2.4. Gəmidə, DDÖ-də (ÜQQ) xilasetmə qayıqlarının
təchiz olunması hər vaxta dəyişərkən məsul şəxs tərəfindən
yoxlanılmalıdır.

114
 Yoxlamanın nəticələri xüsusi jurnalda qeyd olunmalıdır.

D. 1.26.3. Fərdi xilasetmə vasitələri

1.26.3.1. DDÖ-də özülün (platformanın) yaşayış otaqla-

rındakı yataq yerlərinin sayına bərabər və üstəlik bir vaxta
üçün də əlavə olaraq (miqdarda) hesablanmış xilasetmə
jiletləri nəzərdə tutulmalıdır.
1.26.3.2. DDÖ iplə bağlanmış xilasetmə dairəsi ilə təchiz
olunmalıdır. Ipin uzunluğu dairənin dəniz səviyyəsindən hün-
dürlüyünün 2 mislindən az olmamalıdır. Dairələrin ümumi sayı
DDÖ-nün ölçülərinə görə müəyyən edilir. DDÖ-də xilasetmə
dairələri minmə-yanalma meydançasının, piyada körpüsünün
(əgər mövcuddursa) hər iki tərəfinə bərabər sayda
paylanmaqla, həmçinin DDÖ-nün hər yarusunun perimetri
boyu hər 20 m-dən bir yerləşdirilməlidir.
Xilasetmə dairələrinin ümumi sayının 50%-dən çoxu öz-
özünə alışan alovlu siqnal üzgəcli (buyki) və 25%-dən çoxu
avtomatik hərəkət edən tüstü buraxan şaşkalı olmalıdır.
1.26.3.3. Gəmilərdə, DNQT-də quraşdırılan fərdi
xilasetmə vasitələri [194, 195] tələblərinə uyğun olmalıdır.
1.26.3.4. Fərdi xilasetmə vasitələrinin vəziyyəti müəyyən
olunmuş müddət başa çatdıqda məsul şəxs tərəfindən,
xilasetmə jiletləri isə mənsub olduqları şəxs tərəfindən hər
vaxta başlamazdan əvvəl yoxlanılmalıdır.
1.26.3.5. Registr nəzarətində olan gəmilərdə və ÜQQ-da
xilasetmə jiletləri və dairələri hər il müəyyən olunmuş vaxtda
(faktlar barədə sertifikatlarda qeydlər aparmaqla) təkrar müa-
yinədən keçməlidir, DNQT-də isə müayinə-müəssisə
rəhbərliyinin təyin etdiyi komissiya tərəfindən [262]-in
tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
1.26.3.6. Fərdi xilasetmə vasitələrindən təlimatlara
uyğun olaraq istifadə edilməlidir. «Həyəcan» siqnalı üzrə

115
məşqlər zamanı, təlim keçən rəhbər, heyətin fərdi xilasetmə
vasitələrindən istifadə etmə bacarığını yoxlamalıdır.

D 1.26.4. Qəza və fəlakət siqnalları vermək üçün

vasitələr

1.26.4.1. Fəlakət siqnallarının verilməsi üçün gəmi,

ÜQQ, DDÖ [262]–in III hissəsində nəzərdə tutulmuş siqnal
vasitələrinə malik olmalıdır.
1.26.4.2. Gəmilərdə və DNQT (ÜQQ) məsul şəxs fəlakət
siqnallarının verilməsi vasitələrinin saz vəziyyətdə olmasına və
fəlakət siqnallarının dərhal verilməsi hazırlığına daima nəzarət
etməlidir.
1.26.4.3. Siqnal raketlərinin adamların cəmləşdiyi yerlərə
və həmçinin gəmilər və sahil tikililəri tərəfə atılması
qadağandır.
1.26.4.4. Siqnal raketləri açarla bağlanan xüsusi
yeşiklərdə (şkaflarda) saxlanılmalıdır.
Içərisində sıqnal raketləri olan yeşiklər (saxlanılan yer) istilik
mənbələrindən (atqı boruları, qazanlar, buxar və ya elektrik qız-
dırıcıları və s.) kənarda, təhlükəsiz açıq yerlərdə saxlanılmalıdır.
1.26.4.5. Kollektiv xilasetmə vasitələrində siqnal raketləri
su keçirməyən bağlamalarda saxlanılmalıdır.
1.26.4.6. Siqnal raketlərinin istifadəsi zamanı siqaret çək-
mək və açıq alovdan istifadə etmək qadağandır.

116
 BÖLMƏ 2

TIKINTI-QURAŞDIRMA VƏ TƏMIR IŞLƏRI

2.1. Ümumi tələblər

2.1.1. Bu bölmədə tikinti-quraşdırma (sökmə), torpaq,

qaynaq işləri, boruların çəkilməsi, vışkaquraşdırma, təmir və
başqa köməkçi işlərə tələblər göstərilir.
2.1.2. Tikinti-quraşdırma işləri müvafiq inşaat norma və
qaydalarına (IN və Q-a), tikintidə göstərişlərə, təhlükəsizlik
texnikası üzrə təlimatlara və bu Qaydaların tələblərinə riayət
etməklə yerinə yetirilməlidir.
2.1.3. Tikinti-quraşdırma (sökmə) işləri təsdiq olunmuş
layihəyə və tikintinin yerinə yetirilməsi layihəsinin tələblərinə
müvafiq aparılmalıdır.
Iş prosesində şərait əməyin təhlükəsizliyinə təsir edən is-
tiqamətdə dəyişilərsə, onda işlərin yerinə yetirilmə layihəsində
müvafiq dəyişikliklər aparılmalıdır.
2.1.4. Təhlükəli istehsalat obyektinin tikintisinin başlan-
ğıcı, genişləndirilməsi, yenidən qurulması, texniki vasitələrinin
tamamilə yeniləşdirilməsi, konservasiyası və ləğv edilməsi
haqqında qərar müəyyən olunmuş qaydada təsdiq edilmiş
lazımi sayda layihə sənədləri olduqda qəbul edilir.
2.1.5. Təhlükəli istehsalat obyektlərində avadanlıqların ti-
kintisi və quraşdırılması üzrə fəaliyyət göstərilən zaman təşki-
latlar tikinti və quraşdırma işlərinin keyfiyyətinə, həmçinin
tikinti və quraşdırma texniki bazasının və vasitələrinin
vəziyyətinə nəzarəti təmin etməlidirlər.
2.1.6. Müəyyən edilmiş qaydada müəssisə, istehsalat ob-
yektləri, qurğular və kommunikasiyaların tikilməsi üçün
ayrılmış ərazi, sanitar-mühafizə zonalarının sərhədləri nəzərə

117
alınmaqla və layihə sənədlərinin tərkib hissəsi olan baş plana
müvafiq hamarlanmalı (planlaşdırılmalı), çəpərlənməli və
tikilməlidir.
Təhlükəli istehsalat obyektlərinin tikilmə ərazisinin müha-
fizə rejimi və xarakteri tikintini aparan təşkilat, istismara veril-
dikdən sonra isə-obyekti istismar edən təşkilat tərəfindən
müəyyən edilməlidir.
2.1.7. Tikilməkdə olan və istismar edilən təhlükəli isteh-
salat obyektlərinin (quyular, nasos və kompressor stansiyaları
və s.) maddi texniki təchizat bazaları və təşkilatın istehsalat
xidmətlərinin yerləşdiyi yerlərlə bütün il boyu etibarlı nəqliyyat
əlaqəsi olmalıdır.
2.1.8. Yeraltı kommunikasiyaları (kabel xətləri, neft-qaz
kəmərləri və s.) olan müəssisələrdə, bu kommunikasiyaların
təşkilatın rəhbərliyi tərəfindən təsdiq edilmiş faktiki
yerləşməsinin icra sxemi olmalıdır. Kommunikasiyaların faktiki
yerləşməsinin layihədən kənara çıxması layihəni işləyənlərlə
razılaşdırılmalıdır.
Yerlərdə yeraltı kommunikasiyalar tras boyu və döngə-
lərdə göstəricilərlə işarə edilməlidir.
2.1.9. Nəqliyyat magistrallarının, keçidlərinin boru
kəmərləri ilə kəsişdikləri yerlərdə təhlükə haqqında
xəbərdaredici nişanlar qoyulmalıdır. Belə yerlərdə boru
kəmərlərinin əlavə mühafizəsi (örtük və s. qoyulması) müvafiq
tələblərə uyğun aparılmalıdır.
2.1.10. Istismar quyularının kənar sırasından xaricə,
həmçinin digər təhlükəli istehsalat obyektlərinin ətrafında
müvafiq ölçülərdə sanitar-mühafizə zonaları olmalıdır.
Yataqların məhsulluarında zərərli qarışıqlar olduqda bu
məhsulu çıxaran (nəql edən) təhlükəli istehsalat obyektləri və
yaxınlıqdakı ərazilər arasında, ölçüləri layihə sənədləri ilə
müəyyən edilən, bufer zonası olmalıdır.

118
 2.1.11. Partlayış-yanğın və yanğın təhlükəsi üzrə
binaların və otaqların layihələndirmə kateqoriyaları
layihələndirmə mərhələsində layihə təşkilatı tərəfindən
müəyyən edilir. Binaların və otaqların ventilyasiyası və
qızdırılması Sanitar və Inşaat norma və qaydalarının
tələblərinə müvafiq aparılmalıdır.
2.1.12. Təhlükəli istehsalat obyektinin ayrı-ayrı
sexlərinin, sahələrinin və ya qurğularının istismara verilməsi
bu Qaydaların tələbləri nəzərə alınmaqla müəyyən edilmiş
qaydada yerinə yetirilməlidir.
2.1.13. Tikinti-quraşdırma işləri yalnız yükqaldırma me-
xanizmlərinin köməyi ilə quraşdırma işlərinin aparılması üçün
təsdiq olunmuş layihəyə müvafiq yerinə yetirilməlidir.
2.1.14. Qurğuların və avadanlıqların quraşdırılması,
sökülməsi, təmiri, habelə qazma qurğularının, vışkaların və
qazma avadanlıqları bloklarının çəkilməsi, müəssisə üzrə
verilmiş əmrlə təyin edilmiş məsul işçinin rəhbərliyi altında
aparılmalıdır.
2.1.15. Yeni tikilən buruqlara və digər istehsalat obyekt-
lərinə qabaqcadan yol çəkilməli və giriş qoyulmalı, habelə işin
aparılma layihəsinə uyğun avadanlıqları, alətləri və materialları
boşaltmaq üçün meydança hazırlanmalıdır.
2.1.16. Tikinti-quraşdırma işləri üçün təyin edilmiş mey-
dança boru kəmərləri və kabellərdən azad olmalı, yükqaldırma
mexanizmlərinin quraşdırılması və manevr etmələri üçün
kifayət etməli, ağaclardan, kollardan təmizlənməli və
düzləndirilməlidir (hamarlanmalıdır).
2.1.17. Obyektdə bir neçə tikinti-quraşdırma təşkilatı
işlədikdə təşkilatların (baş podratçı və subpodratçı
təşkilatların) qarşılıqlı əlaqələrə dair müqaviləyə müvafiq
əməyin təhlükəsizliyi üzrə tədbirlər nəzərdə tutulmalıdır.
2.1.18. Fəaliyyətdə olan müəssisə və sexin ərazisində işə
başlamazdan əvvəl sifarişçi (müəssisə) və baş podratçı, sub-

119
podratçı təşkilatın iştirakı ilə mütləq akt-buraxılış tərtib
etməlidir.
Akt-buraxılışda nəzərdə tutulmuş tədbirlərin yerinə
yetirilməsinə görə tikinti-quraşdırma təşkilatının və fəaliyyətdə
olan müəssisənin rəhbərləri məsuliyyət daşıyırlar.
2.1.19. Küləyin gücündən (sürətindən) asılı olaraq tikinti-
quraşdırma və təmir işləri [6]–nın tələbləri ilə nizamlanır.
Böyük külək tutan səthi olan konstruksiyaların quraşdırılması
və sökülməsi işləri küləyin sürəti 10 m/san olarsa dərhal
dayandırılmalıdır.
2.1.20. Quraşdırma üçün təyin edilmiş məmulat və kon-
struksiyalar elə yığılmalıdır ki, quraşdırma ardıcıllığı pozulma-
sın, onların markaları giriş və ya keçid tərəfdən asan oxunula
bilsin, quraşdırma ilgəkləri üzü yuxarı olsun.
2.1.21. Polad kanatların və ilməklərin çıxdaş edilməsi
7-nin tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
2.1.22. Konstruksiyaların quraşdırılmasına və
sökülməsinə başlamazdan əvvəl məsul şəxs quraşdırıcıları işin
aparılma qaydası və onların yerinə yetirilməsi zamanı
təhlükəsizlik tədbirləri ilə tanış etməlidir.
2.1.23. Quraşdırma işlərinə başlamazdan əvvəl özülün
konstruksiyasının pasport məlumatlarına və özülün cizgilərinə
uyğunluğu yoxlanılmalıdır.
2.1.24. Konstruksiyanın ilməklənməsi yükqaldırma me-
xanizmləri ilə quraşdırma işlərinin aparılması layihəsində
nəzərdə tutulmuş tələblərə müvafiq aparılmalıdır.
Konstruksiyada quraşdırma ilgəyi olmadıqda və ya zədə-
lənmiş olduqda, bu çatışmamazlıqlar araqan qaldırılmayana
qədər onların yerinin dəyişdirilməsi və quraşdırılması
(sökülməsi) ilə bağlı işlər dayandırılmalıdır.
2.1.25. Konstruksiyanı özül üzərinə endirən zaman onun
qoruyucu dartıcısı olmalıdır.

120
 2.1.26. Qaldırılmış konstruksiyadan yükqaldırma mexa-
nizminin qarmağının azad edilməsi, layihədə nəzərdə tutulmuş
müvəqqəti bərkitmə ilə (quraşdırma boltları ilə, polad məftillə,
konduktorla, pazlarla) onun dayanıqlığı təmin edildikdən və ya
onu əvvəlcədən quraşdırılmış, yaxud bərkidilmiş konstruksiya
üzərinə qoyduqdan sonra yerinə yetirilməlidir.
2.1.27. Qaldırıcı kanat qaldırılmış konstruksiyadan o,
əsas və ya özül üzərinə qoyulduqdan və bərkidildikdən sonra
çıxarılmalıdır.
2.1.28. Konstruksiyanın sökülmüş elementləri dayanıqlı
vəziyyətdə yerə qoyulmalıdır.
2.1.29. Tikinti-quraşdırma (sökmə) meydançalarında
nəqliyyatın hərəkətinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün
yollar mailliyi 0,04 (yəni hər 10 metrəyə 0,4m) qədər olan,
dönmə radiusu 10m-dən və eni 4,5m-dən az olmayan
keçidlərlə təchiz olunmalıdır.
Tikinti meydançalarının girişində nəqliyyat vasitələrinin
hərəkət sxemləri qoyulmalıdır, yolların kənarlarında və keçid-
lərdə isə yol hərəkəti qaydalarına uyğun yaxşı görünən işarə
və xəbərdaredici yazısı olan lövhələr olmalıdır.
Tikinti meydançalarının düz sahələrində nəqliyyat vasitə-
lərinin hərəkət sürəti 10km/saatdan, döngələrdə isə -
5km/saatdan çox olmamalıdır.
2.1.30. Texnoloji avadanlıqların, kommunikasiyaların tə-
miri, qulluğu, təmizləmə, quraşdırma, sökmə işləri, o
cümlədən çən və bu tip avadanlıqların daxilində görülən qaz-
partlayış və yanğın təhlükəli işlər onların təhlükəsiz təşkili üzrə
nümunəvi təlimatın tələblərinə müvafiq aparılmalıdır.

2.2. Elektrik qövs və qaz qaynaq işləri. Elektrik alətləri

ilə kəsmə və səthi təmizləmə (cilalama) işləri

121
 Elektrik qövs və qaz qaynaq işləri

2.2.1. Işə başlamazdan əvvəl odlu işlərin aparılmasına

cavabdeh şəxs qaynaqçı ilə birlikdə qaynaq transformatoruna,
kabellərə, elektrod tutucusuna, yerləbirləşdirmə naqillərinə və
iş yerinə baxış keçirməli; yanar materialların, ətraf mühitdə
qazlılığın olmamasına və müvafiq işıqlandırmanın
mövcudluğuna əmin olmalıdır. Bundan əlavə, odlu işlərin apa-
rılması ilə bağlı qonşu otaqlarda (arakəsmələrin arxasında və
s.) yanğının baş vermə ehtimalının olmamasına əmin olmaq
lazımdır.
2.2.2. Elektrik naqillərinin və qaynaq avadanlıqlarının
yanmasının qarşısını almaq üçün məftillərin en kəsiyi
cərəyanın maksimal gücünə, izolyasiyası isə işçi gərginliyinə
müvafiq seçilməlidir.
2.2.3. Elektrik qaynaq aqreqatı və ya transformator,
həmçinin onların kommunikasiyaları yanar qaz, buxar olmadığı
və neft məhsulları tökülməmiş yerlərdə yerləşdirilməli, 10m
radiusda yanar materiallardan təmizlənməlidir.
2.2.4. Elektrik qaynaq işləri zamanı əks ötürücü kimi
metal konstruksiyalardan, texnoloji aparatların gövdələrindən
və boru kəmərlərindən istifadə edilməsi qadağandır. Bu
məqsədlə elektrod tutucusu üçün tətbiq olunan naqilə uyğun
kabel götürülməlidir.
2.2.5. Elektrik qaynaq aparatları, transformatorları və
qaynaq ediləcək konstruksiyalar qaynaq zamanı yerləbirləş-
dirilməlidirlər. Yerləbirləşdirilmə qaynaq işinə başlamazdan
əvvəl aparılmalı və işin axırınadək açılmamalıdır.
2.2.6. Xüsusi təhlükəli şərait üçün nəzərdə tutulan (metal
çənlərin içərisində, qazanlarda, gəmilərin bölmələrində, açıq
yerlərdə görülən işlər) sabit və dəyişən cərəyan mənbəli bütün
elektrik qaynaq qurğuları xüsusi quruluşla təchiz olunmalıdır.
Bu quruluşlar 0,5 san müddətində yüksüz işləmə gərginliyini

122
avtomatik açmalı və ya onu 12 V gərginliyə qədər məhdudlaş-
dırmalıdır.
2.2.7. Izolyasiyasız və ya nasaz izolyasiyalı, burulmaqla
birləşdirilmiş kabellərdən, naqillərdən, əldəqayırma (kustar)
elektrik qoruyucularından istifadə edilməsi qadağandır.
Qaynaq kabellərinin birləşdirilməsi üçün preslənmədən,
qaynaqdan, lehimləmədən və xüsusi sıxacdan istifadə
edilməlidir.
2.2.8. Qaynaq prosesində elektrodlar dəyişdirilərkən on-
ların qalıqları qaynaq işi aparılan yerlərdə qoyulmuş xüsusi
metal yeşiklərə yığılmalıdır.
2.2.9. Elektrik kabellərinin və qaz şlanqlarının birgə çəkil-
məsi və onların eyni səviyyədə kəsişməsi qadağandır.
2.2.10. Elektrik qaynaq və qazla kəsmə işləri şaquli (ver-
tikal) sahələrdə yerinə yetirilən zaman odlu işlər aparılan yer
qaynaq və ya kəsmə nöqtəsinin hündürlüyundən asılı olaraq
cədvəl 2-də göstərilən radius daxilində yanar maddə və
materiallardan təmizlənməlidir.

123
 Cədvəl 2

Qaynaq və kəsmə Qığılcımların dağılma radiusu, m

nöqtəsinin maksimal
hündürlüyü, m Qaynaq Kəsmə zamanı
zamanı
0 4
6
2 6
8
5 8
10
7 10
12
10 12
14

2.2.11. Qaz qaynağı işləri zamanı oksigen balonlarının,

şlanqların, odluğun, həmçinin asetilen qeneratorunun üzərinə
yağ, neft və neft məhsullarının dağılmasının qarşısını alan təd-
birlər görülməlidir.
2.2.12. Oksigen balonlarından 10m qədər olan məsafədə
açıq alovdan istifadə edilməklə (qaynaq, dəmirçi və s.) işlərin
aparılması və yanacaq-sürtgü materiallarının saxlanılması qa-
dağandır.
2.2.13. Məhsuldarlığı 5m3/saata qədər olan stasionar ge-
neratorlar quraşdırılan asetilen qurğuları otaqlarında xüsusi
aralıq anbarlar olmazsa, barabanlarda 200kq qədər kalsium -
karbidin saxlanılmasına və bu halda ancaq bir barabanın açıq
vəziyyətdə olmasına icazə verilir.
2.2.14. Müvəqqəti qaynaq işlərinin aparılması üçün
səyyar asetilen generatorları yanğın və partlayış baxımından
təhlükəsiz otaq və yerlərdə yerləşdirilməlidir. Istehsalat
otaqlarında qeneratorlar, ancaq otaqların havası yaxşı

124
dəyişdirildiyi halda yerləşdirilə bilər. Səyyar asetilen
generatoru qaynaq işi aparılan yerdən, açıq alov mənbəyindən
və bərk qızmış əşyalardan 10m az olmayan məsafədə
yerləşdirilməli və çəpərlənməlidir.
2.2.15. Qaz qaynağı aparılan yerdə ikidən artıq oksigen
balonunun saxlanılması qadağandır. Oksigenlə dolu və boş ba-
lonlar müvəqqəti aparılan odlu işlər qurtardıqdan sonra yığış-
dırılmalıdır.
2.2.16. Asetilen generatoru kalsium - karbid ilə doldurul-
duqdan sonra, odluq (qorelka) yandırılmazdan əvvəl
qazqolder və şlanqdakı hava qazla sıxışdırılıb çıxarılmalıdır.
2.2.17. Nasaz və ya su doldurulmamış hidravlik sürgülü
asetilen generatorları ilə qaynaq işinin aparılması qadağandır.
2.2.18. Qaz qaynağı işləri aparılmazdan əvvəl şlanqların
sazlığı və onların odluğa etibarlı bərkidilməsi yoxlanılmalıdır.
Qaz buraxan şlanqlardan istifadə etmək, həmçinin
asetilen şlanqını oksigen şlanqı ilə və ya əksinə dəyişmək
qadağandır.
Qaz qaynağı işləri zamanı qaz şlanqları yüksək
temperatur təsirindən və mexaniki zədələnmələrdən
qorunmalıdır.
2.2.19. Qaynaq işləri zamanı odluğun (qorelka) bərk qız-
masına yol verilməməlidir. Bərk qızma hallarında vaxtaşırı iş
dayandırılmalı, odluq suya salınmaqla soyudulmalıdır.
2.2.20. Asetilen generatorundan işlənmiş kalsium -
karbid yanğın təhlükəsizliyi xidməti ilə razılaşdırılmış xüsusi
ayrılmış meydançalarda yerləşdirilmiş lil çalasına (quyusuna)
boşaldılmalıdır. Lil çalası 10m-dən yaxın olmayan yerdə
küləkdöyən tərəfdə olmalıdır.
2.2.21. Qaz qaynağı zamanı qadağandır:
-nasaz aparat və şlanqlarla qaynaq işinin aparılması,
donmuş generatorun və onun hissələrinin, reduktorların,
ventillərin, boru xətlərinin və qaynaq qurğusunun digər

125
detallarının açıq alov və ya bərk qızmış əşya ilə qızdırılması.
Qızdırma qaynar su və ya buxar ilə aparılmalıdır;
-qaz balonlarının içərisindəki qaz tamamilə çıxarılmadan
və balon üfürülmədən ventillərin təmir edilməsi. Balondakı qaz
otaqdan kənarda və açıq alovdan uzaq yerdə boşaldılmalıdır;
-asetilen generatorundan, oksigen balonlarından, şlanq-
lardan, qaz xətlərindən və lil çalalarından 10m yaxın məsafədə
siqaret çəkilməsi və açıq alovdan istifadə edilməsi;
-sıxılmış və mayeləşdirilmiş qaz balonlarının üstü açıq
halda günəş şüaları altında saxlanılması;
-qaynaq işləri qurtardıqdan sonra asetilen
generatorlarının kalsium - karbid qalığından və lildən
təmizlənməmiş və həmçinin retortaların, yeşiklərin və
generatorun digər hissələrinin yuyulmamış halda saxlanılması;
-oksigen şlanqlarının generatora tərəf üfürülməsi;
-asetilen balonunun başlığına (kolokoluna) əşyalar yığ-
maqla generatorda təzyiqin artırılması;
-asetilen generatorunun işləyən qazanxana və isti
sexlərdə, həmçinin kompressorların hava vurucularının və
ventilyatorların hava sorucusunun yaxınlığında yerləşdirilməsi.
2.2.22. Elektrik qövs və qaz qaynaq işləri [253]–ə uyğun
aparılmalıdır
2.2.23. Odlu işlər qurtardıqdan sonra, ehtimal olunan
alovlanmanın qarşısını almaq üçün işlərin aparıldığı və onlara
qonşu olan otaq və ya sahələr diqqətlə yoxlanılmalı və lazım
gələrsə 1 saat ərzində nəzarətdə saxlanılmalıdır.

Elektrik alətləri ilə kəsmə və səthi təmizləmə (cilalama)

işləri

2.2.24. Elektrik alətləri (maşınları) QOST-ların və

[15,17]-nin tələblərinə uyğun olmalıdır.

126
 2.2.25. Elektrik alətləri ilə (laqunda və s.) kəsmə və səthi
təmizləmə işləri görülən yerlər 10m radiusda alışan və
partlayıcı maddələrdən təmizlənməlidir.
2.2.26. Elektrik alətləri etibarlı üsullarla yerləbirləşdiril-
məlidir. Ikiqat izolyasiyası («dvoynaə izoləüiə») olan alətlər
istisna təşkil edir.
2.2.27. Elektrik alətlərinin elektrik qida mənbələri ilə bir-
ləşdiriciləri təsadüfi açılmanı istisna etməlidir.
2.2.28. Qısa müddətli və ya hər hansı bir fasilə vaxtı
elektrik aparatları elektrik şəbəkəsindən ayrılmalıdır
(açılmalıdır).
2.2.29. Elektrik kəsmə və səthi təmizləmə alətləri ilə işlə-
yərkən intensiv şəkildə qığılcımın çıxdığını nəzərə alaraq, bu
alətlərlə işləyən işçilər yanğın təhlükəsizliyi baxımından xüsusi
fərdi mühafizə vasitələri ilə təchiz olunmalıdır.

127
 2.3. Torpaq işləri

2.3.1. Torpaq işləri müvafiq layihə və işçi sənədlərə

(işlərin yerinə yetirilmə layihəsi, torpaq işlərinin
mexanikləşdirilmiş üsulla aparılması və ya xüsusi tərtib edilmiş
texnoloji xəritələr) uyğun yerinə yetirilməlidir. Göstərilən
sənədlərdə təhlükəli zonalar nəzərə alınmalıdır.
2.3.2. Işlək yeraltı kommunikasiya zonalarında torpaq iş-
lərinin aparılması bu kommunikasiyanı istismar edən
təşkilatlarla razılaşdırılmalı və əmək şəraitinin təhlükəsizliyini
təmin edən tədbirlər hazırlanmalıdır. Həmin yerlər müvafiq
işarə və ya yazıları olan lövhələrlə nişanlanmalıdır.
2.3.3. Bilavasitə fəaliyyətdə olan yeraltı kommunikasiya-
ların yaxınlığında torpaq işləri, işin rəhbərində təsdiq olunmuş
iş planı və plan-sxem olduqda, cavabdeh şəxsin nəzarəti
altında və kommunikasiya sahibi olan təşkilatın
nümayəndəsinin iştirakı ilə aparılmalıdır.
Bu işlərin aparılmasında yalnız beldən istifadə edilməlidir.
Zərbə alətlərindən (lingdən, külüngdən, pazlardan, pnevmatik
alətlərdən və s.) istifadə etmək qadağandır.
2.3.4. Əgər iş prosesində plan-sxemdə göstərilməyən
yeraltı kommunikasiya (elektrik kabeli, boru xətti, kanalizasiya
və s.) aşkar edilərsə, onda iş dayandırılmalı və bu haqda işin
rəhbərinə xəbər verilməli və eyni zamanda bu
kommunikasiyanın zədələnməməsi üçün tədbirlər işlənməli və
kommunikasiya yerləşən yerlər nişanlanmalıdır. Növbəti işlər
əlavə plan (və ya əlavələr edildikdə) və yeni plan-sxem
alındıqdan sonra işin rəhbərinin nəzarəti altında yerinə
yetirilməlidir.
2.3.5. Qaz təzahürü aşkar olunduqda torpaq işləri dərhal
dayandırılmalı, zonaya insanların daxil olmaması üçün xüsusi
nişanlar qoyulmalı və bu barədə işin rəhbəri və ya
müəssisənin rəhbərliyi xəbərdar edilməlidir.

128
 Torpaq işləri apararkən partlayış qorxusu olan material
aşkar olunarsa, işlər dayandırılmalı, müvafiq təşkilatlardan
icazə aldıqdan sonra torpaq işləri yenidən davam
etdirilməlidir.
2.3.6. Işin rəhbərinin hava elektrik xətləri, kabellər və
elektrik qurğularının başqa cərəyan daşıyan hissələri
yaxınlığında işə başlamazdan əvvəl bu işlərin təhlükəsiz
şərtlərini təyin edən və təşkilatın baş mühəndisi və baş
energetiki tərəfindən imzalanmış müvafiq icazə sənədi
olmalıdır.
2.3.7. Şaquli divarlı, bərkidilməmiş, qayalıq olmayan və
donmamış qruntlarda qrunt suları səviyyəsindən yuxarıda və
yaxınlıqda yeraltı qurğular olmadıqda iri çala (hövzə) və xən-
dəklərin aşağıdakı dərinliyə qədər qazılmasına icazə verilir:
1,0m - tökmə torpaqda, qumda və iri qırıntılı qruntlarda;
1,25m - qumlu torpaqlarda;
1,50m - gilli torpaqlarda və gildə.
2.3.8. Möhkəm olmayan qruntlarda qrunt sularından yu-
xarı səviyyədə (kapilyar qalxmanı nəzərə almaqla) və ya süni
surətdə su azaldılması vasitəsi ilə qurudulmuş qruntlarda
divarları bərkidilməmiş çala və xəndəklərin qazılması dərinliyi
və divarlarının (yamaclarının) dikliyi cədvəl 3-ə uyğun
olmalıdır:

Cədvəl 3
Qruntların növləri Yamacın sıldırımlığı (onun
hündürlüyünün doldurulmasına
nisbəti) çalanın dərinliyi, m-dən artıq
olmadıqda

1,5 3 5
Bərkidilməmiş tökmə 1: 0,67 1:1
Qumlu və çınqıllı 1:1,25

129
 Qumlu torpaq 1: 0,5 1:1
Gilli torpaq 1:1
Gil 1:0,25 1:0,67
Narın süxur çöküntüləri 1:0,85
və çöküntüyə bənzər 1:0 1:0,5
1:0,75
1:0 1:0,25
1:0,5

1:0 1:0,5
1:0,5
Qeyd: Müxtəlif növlü qruntların laylanması (qat-qat yı-
ğılması) zamanı yamacın sıldırımlığı bütün laylar
üçün ən yumşaq qrunta nisbətən təyin edilir.

2.3.9. Xəndəklər qazılan zaman oradan çıxarılmış torpa-

ğın, tikinti materiallarının, maşın və mexanizmlərin xəndəyin
kənarı boyu yerləşdirilməsi, habelə maşın və mexanizmlərin
xəndəyin kənarı boyunca torpağın uçulma prizması zonasında
hərəkəti qadağandır.
Xəndəyin kənarından olan məsafə quru möhkəm torpaq-
larda 0,5m-dən, tökmə və nəm torpaqlarda - 1m-dən az olma-
malıdır.
Göstərilən zonada həmçinin hava elektrik ötürücü, rabitə
xətlərinin və s. quraşdırılmasına icazə verilmir.
2.3.10. Xəndəyin ətrafında maşın və mexanizmlərin
təhlükəsiz hərəkət etmələri üçün eni 4,5m-dən az olmayan
keçidlər olmalıdır.
2.3.11. Fəhlənin xəndəyə düşməsi üçün məhəccəri olan
asma nərdivan və ya eni 0,75m olan pilləkən nəzərdə
tutulmalıdır.
2.3.12. Tikinti meydanında qanovdan, xəndəkdən və yer
səthində olan boru kəmərləri üstündən keçmək üçün eni

130
0,6m, məhəccərinin hündürlüyü 1,0m olan keçid körpücükləri
quraşdırılmalıdır.
2.3.13. Torpaq işləri əl ilə görüldükdə işləyənlər
arasındakı məsafə 2m-dən az olmamalıdır.
2.3.14. Tikinti meydanında təhlükəli vəziyyət yaranarsa,
(torpağın sürüşməsi, əsasın çökməsi, elektrik xətlərinin
qırılması və s.) dərhal təhlükəli sahəni tərk etməli, işin
rəhbərinə baş vermiş hadisə barədə xəbər verməli. Təhlükəli
yerlər çəpərlənməli və ya kiçik bayraqlarla, işarələrlə və s.
nişanlanmalıdır.
2.3.15. Yerqazan maşınların işçi mexanizmlərinin
fəaliyyət zonalarında (ekskavator, buldozer, skreperlər və s.)
başqa işlərin aparılması və işçilərin olması qadağandır.
Ekskavatorun hərəkətdə olan hissələrinin fəaliyyət zonasın-
da, ekskavatorla torpaq tökülən yer arasında tək kovşlu ekska-
vator işlərkən onların 5 metrliyində işçilərin olması qadağandır.
2.3.16. Torpaq işlərini partlayışla apardıqda 19-in və
müvafiq SNiP-lərin tələblərinə riayət edilməlidir.

131
 2.4. Boru kəmərlərinin çəkilməsi

Izolyasiya işləri

2.4.1. Boru kəmərlərinin torpaq və atmosfer korroziya-

sından mühafizəsi layihənin, işin icra və qəbul qaydalarının
tələblərinə uyğun olaraq 54-ə əsasən yerinə yetirilməlidir.
2.4.2. Boru kəmərlərinin təmizlənməsi, izolyasiyası və
düzülməsi, bir qayda olaraq işin icra layihəsinə müvafiq mexa-
nikləşdirilmiş konveyer üsulu ilə yerinə yetirilməlidir.
2.4.3. Boru kəmərlərinin korroziyadan mühafizə edilmə
işləri müəssisə üzrə əmrlə təyin edilmiş və bu işlərin təhlükəsiz
yerinə yetirilməsi qaydalarını bilən mühəndis-texniki işçinin
rəhbərliyi altında aparılmalıdır.
2.4.4. Iş icraçısı işə başlamazdan əvvəl, boru
kəmərlərinin təmizlənməsi, izolyasiyası və endirilməsi ilə
məşğul olan fəhlələri bu işlərin təhlükəsiz aparılması üzrə
istehsalat təlimatı ilə tanış etməlidir.
2.4.5. Izolyasiya-düzmə kolonunun (dəstəsinin) iş
yerindən boru kəmərinin qaynaq edilməsi üzrə irəlidə işləyən
quraşdırıcılar briqadasına qədər olan məsafə 1000m-dən az
olmamalıdır.
2.4.6. Bütün izolyasiya materialları onların xarab
olmasını, nəmlənməsini və çirklənməsini istisna edən şəraitdə
saxlanılmalı və daşınmalıdır.
2.4.7. Boru kəmərlərini korroziyadan mühafizə etmək
üçün istifadə edilən bütün materialların sertifikatı (onların
keyfiyyətini təsdiq edən) və ya digər sənədləri olmalıdır.
Belə sənədlər olmadıqda, laboratoriya sınaqlarının keçiril-
məsi zəruridir.
2.4.8. Izolyasiya edilən boru kəmərləri, astarlama qatı
çəkilməzdən əvvəl pasdan, torpaqdan, tozdan, nəmdən

132
(şehdən), hisdən və qaya parçalarından mexanikləşdirilmiş
üsulla təmizlənməlidir.
Astarlama və izolyasiya işlərinin yağışda, qarda,
dumanda, toz qasırğasında, güclü küləkdə aparılması
qadağandır.
2.4.9. Tətbiq edilən izolyasiya materiallarından asılı
olaraq bitumlu və ya yapışqanlı astarlardan istifadə edilə bilər.
Yapışan lentdən olan örtüklər üçün yapışqanlı və ya bitumlu-
yapışqanlı astarlardan istifadə edilməlidir.
Astar quru səthə hamar (düz) qatla, (buraxılmış boş yer
olmadan,laxtasız, yığıntısız və qovuqsuz) çəkilməlidir.
2.4.10. Bitumlu astar susuzlaşdırılmış 1V markalı bitum
və aviasiya benzinindən 1:2 nisbəti ilə hazırlanır. Yay vaxtı
avtomobil benzinindən istifadə edilməsinə icazə verilir.
Etilləşdirilmiş benzindən istifadə edilməsi qadağandır.
2.4.11. Bitum-rezinli mastikanın yolda bituməridən qur-
ğularda və ya səyyar qazanlarda hazırlanması lazım olan halda
mexaniki qarışdırılma tətbiq edilməlidir.
2.4.12. Bitumlu mastikanın texniki şərtlərə və ya bu
məqsəd üçün ayrılmış meydançada işin aparılması təlimatına
uyğun hazırlanmasına icazə verilir.
Meydança hamar (düz) yerdə seçilməli, rahat girişi və
yaşayış sahələrindən 200m-dən, taxtadan olan tikili və
anbarlardan 50m-dən, elektrik ötürücü xətlərindən 30m-dən
az olmayan məsafədə yerləşdirilməlidir.
Bu meydançada 2 və daha çox qazanlar yerləşdirilərsə,
onların aralarındakı məsafə 5m-dən az olmamalıdır.
2.4.13. Bituməridən qurğuya gedən elektrik kabeli
müvafiq qaydalara uyğun çəkilməlidir.
Bitum əridən qazandan 5m radiusda quru otlar
təmizlənməlidir. Meydança müntəzəm olaraq zibildən, kağız-
lardan və digər tullantılardan təmizlənməlidir.

133
 2.4.14. Astar bitum qızdırılan yerdən 50m-dən az
olmayan məsafədə hazırlanmalıdır. Bitum 700C-dək
qızdırılmalıdır. Bitum benzinə tökülməlidir, əksinə yox.
2.4.15. Izolyasiya işləri aparılan yerə bitum mastikası xü-
susi bitumdaşıyanlarla və ya qızdırıcı qurğusu olan səyyar
qazanlarla daşınmalıdır.
2.4.16. Bitum mastikası bituməridən qurğudan boşaldıl-
mazdan əvvəl şlanqın və bitum borusunun etibarlı
bərkidilməsi yoxlanılmalıdır.
Mastikanı bituməridən qurğudan bitumdaşıyana boşaldan
zaman yanıqalmanın qarşısını alan tədbirlərə əməl olunmalıdır.
Şlanqın borucuğa birləşən yerinin yaxınlığında
dayanmaq, şlanqın ucunu əllə tutmaq və doldurma səviyyəsini
sisternin açıq lyukundan müşahidə etmək qadağandır.
Tullanışın baş verməməsi üçün şlanqın ucu sisternin lyu-
kunun yaxınlığında bərkidilməlidir.
2.4.17. Bitumun benzinlə qarışdırıldığı yerdən 50m-dən
az olmayan radiusda açıq oddan istifadə etmək qadağandır.
2.4.18. Bitum mastikasının hazırlandığı, təmizləndiyi,
izolyasiya edildiyi və boru kəmərinin buraxıldığı iş yerinin işıq-
landırılması [211]-ə uyğun olmalıdır.
2.4.19. Astarların və benzinin, habelə onların qablarının
yanğından təhlükəsiz və ventilyasiyası olan otaqlarda saxlanıl-
masına yol verilir.
2.9.20. Izolyasiya materialları mastika hazırlanan yerdən
25m-dən yaxın olmayan məsafədə çardaq (talvar) altında
yığılmalı, bu materialların və yanacağın ehtiyatları isə növbəti
yükləməyə qədər qazandan 5m-dən yaxın olmayan məsafədə
yerləşdirilməlidir.
2.4.21. Qaynar bitum mastikasından yanıq almadan işlə-
mək üçün izolyasiyaçı xüsusi geyimdə (havadan asılı
olmayaraq) işləməlidir (brezent gödəkçə və şalvarda, dəridən
çəkmədə, boğazlı brezent əlcəklərdə).

134
 2.4.22. Benzin, astarlama və ya qaynar bitum tökülmüş
yerlər dərhal torpaqla örtülməlidir.
2.4.23. Polimer plyonkadan (nazik təbəqə) istifadə
edilən zaman plyonka və astarlama saxlanılan yerlərdə,
habelə izolyasiya maşınının yaxınlığında açıq oddan istifadə
etmək və siqaret çəkmək qadağandır.
2.4.24. Polimer lentlər qızdırılan bağlı otaqlarda 300C-dən
artıq olmayan temperaturda və qızdırıcı cihazlardan 1m-dən
az olmayan məsafədə saxlanılmalıdır.
2.4.25. Boru kəmərlərinin şüşəgişlə (stekloruberoid) izol-
yasiya işləri üçün yerli şəraitə uyğun olaraq təhlükəsizlik
texnikası təlimatı tərtib edilməlidir.
2.4.26. 99-a əsasən şüşə lifinin tozunun işçi zonanın
havasındakı qatılığı 4mq/m3-dən artıq olmamalıdır.
2.4.27. Şüşəgişlə işləyən zaman işçilər müvafiq xüsusi
geyim və digər mühafizə vasitələri tətbiq etməklə
işləməlidirlər.
2.4.28. Şüşəgiş rulonu bilavasitə izolyasiya maşınının
makarasına keçirilməzdən əvvəl açılmalıdır. Şüşəgişin əllə
sarınması qadağandır.
2.4.29. Şüşəgiş rulonunun daşınması və düzülməsi (yığıl-
ması) zamanı qablaşdırma kağızı zədəli olmamalıdır. Rulonu
nəqliyyat vasitələrindən tullamaq (atmaq) qadağandır.
2.4.30. Şüşəgişlə işləyən zaman mühafizə olunmamış
əllərlə ona toxunmaq, onun üstündə oturmaq və ya
uzanmaq,habelə bilavasitə iş yerində qida və içməli su qəbul
etmək qadağandır. Qida məhsulları və içməli su izolyasiya
maşınından və şüşəgiş rulonundan 50m-dən az olmayan
məsafədə saxlanılmalıdır.
2.4.31. Boru kəmərlərinin izolyasiya örtüyünü mexaniki
zədələnmələrdən qorumaq üçün, həmçinin «qaynar»
sahələrdə möhkəm çürüməyən rulon şəklində olan
materialdan (PDB-polimeriodeqtebitum, PRDB-

135
polimerrezindeqtebitum, brizol, şüşə-ruberoid, hidroizol və
izol) xarici sarğı kimi istifadə edilməlidir.
Qayalı, daşlı və çınqıllı, həmçinin quru nahamar torpaq-
larda izolyasiya edilmiş, sarğılı boru kəmərləri xəndəyin
dibindəki nahamar çıxıntıların üzərinə 10sm-dən az olmayan
qalınlıqda yumşaq torpaq tökməklə yerləşdirilməli (düzülməli)
və boru kəmərinin yuxarı hissəsinin üzərinə 20 sm həmin
torpaqdan tökülməlidir.
Mühafizə sarğısı örtüyə kip (boşluqsuz, qırışsız və bükük-
süz) yapışmalıdır. Sarğının qurtaracağı növbəti lentin
başlanğıcı ilə 10 sm-dən az olmayaraq örtülməli və yapışdırıcı
ilə yapışdırılmalı və ya bandaj ilə (qurşaq) bərkidilməlidir.
2.4.32. Su maneələri, dəmir yolu və avtomobil yolları ilə
kəsişən keçidlərdə izolyasiya örtüyünü mexaniki
zədələnmədən mühafizə etmək üçün ikiqat çəkilmiş rulon
materialdan olan sarğıdan və futerləmədən (taxta reykalar və
b.) istifadə edilməlidir.
2.4.33. Izolyasiya işlərinin keyfiyyətinə nəzarət 54-ə
uyğun aparılmalıdır.
2.4.34. Astarlamanın çəkilməsinin keyfiyyəti xarici
baxışla boşluqların, yığılmaların və qovuqların olmamasını
yoxlamaqla aparılır.
2.4.35. Yapışqan polimer lentdən olan izolyasiya örtüyü-
nün eni və həmçinin sarğısı kipliyə (germetikliyə) və bütünlüyə
yoxlanılmalıdır. Əgər sarğı tamamilə yapışmış olarsa, kiplik
(germetiklik) kafi hesab edilir. Örtüyün bütünlüyü (tamlığı)
defektoskopla yoxlanılmalıdır.
2.4.36. Defektoskop işə salınmazdan əvvəl yerləbirləşdiril-
məli və iş vaxtı yerləbirləşdirmənin vəziyyətinə diqqət yetirilmə-
lidir.
2.4.37. Defektoskopun gövdəsində gərginliyin olması
aşkar edilərsə, o dərhal işdən çıxarılmalı və təmirə verilməlidir.

136
 Boru kəmərlərinin quraşdırılması, xəndəyə
buraxılması və torpaqlanması

2.4.38. Quraşdırma meydançası çəpərlənməli, mümkün

olmadıqda müvafiq nişan və yazılarla qeyd edilməlidir.
Çəpərləmə üçün yığılıb-sökülən inventar çəpərlər tövsiyə
edilir.
Avadanlığın nəql edildiyi yollarda xəbərdaredici nişanlar
qoyulmalıdır.
2.4.39. Torpaq əsas (özül) kifayət qədər möhkəm olma-
dıqda (onun üzərində kranın işləməsi üçün) o, bərkidilməli və
ya xüsusi döşənəcək qurğusundan (altlıqlardan) istifadə
edilməlidir.
2.4.40. Boruların, armaturların, materialların və avadan-
lıqların hamarlanmış və bərkidilmiş meydançada yığılması
üçün onların öz-özünə yerdəyişməsinin qarşısını alan tərtibat
nəzərdə tutulmalıdır.
2.4.41. Boru kəmərini xəndəyə yerləşdirməzdən əvvəl,
borudüzən kranın kanatlarının, bloklarının, əyləc qurğularının
və s. vəziyyəti yoxlanılmalıdır.
2.4.42. Boru kəmərini xəndəyə buraxmazdan əvvəl iş ic-
raçısı və ya usta xəndəyi nəzərdən keçirməli, divarların
vəziyyətini yoxlamalı və zəruriyyət olduqda təhlükəsizlik
tədbirləri (etibarlı olmayan yerlərdə torpağın uçulmasının
qarşısının alınması, maili yamacların düzəldilməsi və ya
xəndəyin divarlarının bərkidilməsi) görməlidir.
2.4.43. Boru kəməri xəndəyə buraxılan (endirilən) zaman
torpağın uçulması baş verərsə, uçulmuş torpaq boru
kəmərinin altına xəndəyə köndələn (onu etibarlı saxlayan)
yataq qoyulduqdan sonra təmizlənməlidir.

137
 2.4.44. Boru kəmərinin qaldırılması, təmizlənməsi, izolya-
siyası, buraxılması (endirilməsi) və xəndəyə düzülməsi zamanı
borudüzən kranların maşinistlərinin işləri uzlaşdırılmalıdır. Işin
aparılmasına cavabdeh şəxs boru kəmərinin əyriliyinin rəvanlı-
ğına, mexanizmin bərabər yüklənməsinə, boru kəmərinin
qaldırılma hündürlüyünə, mexanizmlərlə borudüzən kranın
hərəkət edən hissəsi (qolu) arasındakı məsafəyə nəzarət
etməlidir.
2.4.45. Borulara çirk və kənar əşyaların düşməməsi
üçün, onların baş hissəsi bağlanmalıdır (çexol, örtük).
Boruların sürütləyərək daşınması qadağandır.
2.4.46. Istismarda olmuş boru kəmərlərinin və armatur-
ların quraşdırılmasına yalnız onlarda texnoloji məhsulların ol-
madığını təsdiq edən və işin aparılmasına icazə verən akt
olduqda başlamaq olar.
2.4.47. Quraşdırılan boru kəmərində, hətta qısa müddətə
belə alətlərin, materialların, xüsusi geyimlərin və digər
əşyaların qoyulması qadağandır.
2.4.48. Borular qaynaq edilməzdən və yığılmazdan əvvəl
onların daxili səthi torpaqdan, çirkdən, qardan, buzdan və
digər əşyalardan təmizlənməlidir.
Qaynaq edilmiş boru yığımı xəndək boyu uzadılmalıdır
(düzülməlidir).
2.4.49. Boruları (boru yığımını) mailliyi 3 0-dən artıq olan
(xüsusən də xəndək tərəfə) sahədə xəndək boyu yığanda,
boruların altına dayaqlar qoyulmalı və ya torpaq prizması
qurulmalıdır. Köndələn maillik 60-dən artıq olduqda borular
torpağa basdırılmış lövbərlərə (sütunlara) bağlanmalıdır.
2.4.50. Hər bir qaynaq aparılmış yerdə qaynağı aparmış
qaynaqçının damğası olmalıdır. Damğa boruların birləşmə ye-
rindən 100-150mm məsafədə yuyulub getməyən rənglə
vurulur. Bir birləşmə yerini bir neçə qaynaqçı qaynaqlayan
halda həmin yerin briqadada işləyən qaynaqçıların sayı qədər

138
damğası olmalı, yaxud bütün briqadaya məxsus olan bir
damğası olmalıdır.
2.4.51. Boruların qaynaq edilməsi işləri qurtardıqdan
sonra boru kəmərinin ucları (daxilinə qar, torpaq,çirk və s.
düşməmək üçün) qapayıcılarla etibarlı bağlanmalıdır.
2.4.52. Qaynaq birləşməsinə nəzarət tikinti-quraşdırma
təşkilatları tərəfindən həyata keçirilməlidir.
2.4.53. Əməliyyat üzrə qaynaq birləşməsinin
yoxlanılması iş icraçısı tərəfindən yerinə yetirilməlidir.
Yoxlamanın nəticələri qaynaq jurnalında qeyd edilməlidir.
2.4.54. Boru kəmərləri istismara buraxılmazdan əvvəl işçi
təzyiqdən 1,25 dəfə artıq təzyiqlə möhkəmliyə sınanmalı və
kipliyə (germetikliyə) yoxlanılmalıdır.
2.4.55. Boru kəməri o vaxt möhkəmliyə və kipliyə (ger-
metikliyə) görə sınaqdan keçmiş hesab edilir ki, sınaq zamanı
boru kəmərində sınaq təzyiqi altında hər iki göstərici dəyişməz
qalsın, işçi təzyiq altında isə heç bir sızma aşkar edilməsin.
Boru kəmərinin möhkəmliyə pnevmatik üsulla sınaqdan
keçirilməsi zamanı 6 saat ərzində təzyiqin 1% aşağı
düşməsinə yol verilir.
2.4.56. Möhkəmliyə və kipliyə (germetikliyə) sınanmanın
bütün üsullarında təzyiqi ölçmək üçün məsafədən idarə
olunan (distansion) «Nəzarətçi» tipli cihazlardan və ya
mühafizə zonasından kənarda qoyulmuş, sınaq təzyiqinin 4/3-
nə yaxın təzyiqin, həddi şkalalı və dəqiqlik sinfi 1,5-dən aşağı
olmayan, pasportu olan, yoxlanılmış, plomblanmış
manometrlərdən istifadə edilməlidir.
2.4.57. Boru kəmərlərinin möhkəmliyə və kipliyə (germe-
tikliyə) sınanmasının aparılma qaydası, işin ardıcıllığını və
yerinə yetirilmə üsullarını, sızmanın aşkar edilməsi metod və
vasitələrini, həmçinin yanğından mühafizə və təhlükəsizlik
texnikası tədbirlərini nəzərdə tutan təlimatla müəyyən edilir.

139
 2.4.58. Mühafizə zonası zəruri sayda nəzarət postları ilə
təmin edilməlidir.
Boru kəmərlərində təzyiqin qalxması zamanı mühafizə
zonasında adamların olması qadağandır.

2.5. Yükqaldırma qurğularının (vışkaların, dorların

(eklipslərin)), qazma və istismar avadanlıqlarının
quraşdırılması, sökülməsi, təmiri və nəqli

Ümumi tələblər

2.5.1. Qazma qurğusunun tikilməsi və quraşdırılması

üzrə hazırlıq işlərinə quyunun tikilməsinin təsdiq edilmiş
layihəsi olduqda başlamaq olar.
2.5.2. Tikiləcək quyu münbit və kənd təsərrüfatında isti-
fadə olunan torpaqlarda yerləşdiyi hallarda torpaqdan istifadə
üzrə müəyyən edilmiş tələblər rəhbər tutulmalıdır.
2.5.3. Qazma qurğusunun quraşdırılması üçün meydança
yerin relyefini və axan suların onların yığılma və təmizləmə
sisteminə hərəkətini təmin etməyi nəzərə almaqla
planlaşdırılmalıdır (hamarlanmalıdır).
2.5.4. Vışkaquraşdırma işlərinə, vışkaquraşdırıcılar briqa-
dasına bu işlərin aparılmasına tapşırıq (naryad), quyunun tikil-
məsi layihəsinin tikinti-quraşdırma işləri ilə əlaqədar olan işçi
sənədləri, avadanlığın quraşdırılmasının və vışkayanı
qurğuların tikilməsinin texniki şərtləri və işin təhlükəsiz təşkil
edilməsi reqlamenti veriləndən sonra başlanıla bilər.
2.5.5. Qazma qurğuları istehsalat birliyi (yuxarı təşkilat)
tərəfindən təsdiq edilmiş tikinti-quraşdırma işlərinin nümunəvi
layihəsi üzrə istehsalçı-zavodun texniki sənədlərinə müvafiq
olaraq quraşdırılmalıdır.

140
 2.5.6. Qazma qurğularının quraşdırılması küləyin orta illik
istiqaməti nəzərə alınmaqla, quyu ağzına nisbətən dizellərin
işlənmiş qazlar boruları külək tutmayan tərəfə yönəldilməklə
aparılmalıdır.
2.5.7. Qurğuların, binaların, otaqların, köməkçi obyektlə-
rin tikilməsi üzrə işlər, tikintidə əmək şəraitinin təhlükəsizliyini
reqlamentləşdirən normativ sənədlərin tələblərinə müvafiq
olaraq yerinə yetirilməlidir.
2.5.8. Mədəni budka və digər köməkçi otaqlar, quraşdırı-
lacaq vışkanın layihə hündürlüyündən 10m-dən az olmayan
məsafədə yerləşdirilməlidir.
2.5.9. Qurğuların və avadanlıqların quraşdırılması, sökül-
məsi, təmiri, həmçinin onların çəkilməsi (hərəkət etdirilməsi)
məsul işçinin rəhbərliyi altında aparılmalıdır.
2.5.10. Quraşdırma-sökmə işlərində fasilə zamanı quraş-
dırılan avadanlığın bəndlərini asılı vəziyyətdə saxlamaq qada-
ğandır.
2.5.11. Qazma və istismar qurğularının sökülməsi yalnız
qurğunun elektrik avadanlıqlarının istismarına cavabdeh olan
işçidən kabellərin və hava elektrik ötürücü xətlərinin
gərginliyin verilməsi mümkün olan hər bir tərəfdən xətdən
açılması haqqında yazılı təsdiqedici əsas olduqdan sonra
yerinə yetirilməlidir.
2.5.12. Vışkaquraşdırıcılar briqadasının iş obyekti daim
ikitərəfli (çağırış vəziyyətində olan) radio və ya telefonla təmin
edilməlidir.

Qülləli və dor (A-ya bənzər) tipli qazma vışkalarının

quraşdırılması və sökülməsi

2.5.13. Qülləli və dor (A-ya bənzər) tipli qazma

vışkalarının quraşdırılması və sökülməsi 221, 222-in
tələblərinə müvafiq aparılmalıdır.

141
 2.5.14. Qülləli və dor (A-ya bənzər) tipli qazma
vışkalarının quraşdırılması və sökülməsi işlərini briqadirin (iş
icraçısının) rəhbərliyi altında yerinə yetirmək lazımdır.
2.5.15. Quraşdırılacaq qülləli və dor (A-ya bənzər) tipli
vışkaların bütün hissə və bərkitmə bəndləri iş icraçısı və ya
briqadir tərəfindən yoxlanılmalı, aşkar edilmiş qüsurlar aradan
qaldırılmalıdır.
2.5.16. Qülləli və dor (A-ya bənzər) tipli vışkaların quraş-
dırılmasında və sökülməsində, pasport üzrə nominal yükqaldır-
ma qabiliyyəti, quraşdırma və sökülmə prosesində maksimum
yükdən az olmayan qaldırıcılar və bucurqadlar tətbiq edilmə-
lidir.

Qülləli tipli qazma vışkalarının

quraşdırılması və sökülməsi

2.5.17. Qaldırıcı yığılmamışdan əvvəl vışkaquraşdırıcılar

əsasın üfqiliyini yoxlamalıdırlar. Aşkar edilən qeyri üfqilik ara-
dan qaldırılmalıdır.
2.5.18. Yığılmadan əvvəl qaldırıcının bütün hissə və
bəndləri nəzərdən keçirilməli, diqqət yetirilməli ki:
-qoruyucu qurğu bloklarının kanat qasnağı və istiqamət-
ləndirici diyircəklər əl ilə sərbəst fırlansınlar;
-yağlayıcı qurğular yağları saxlasınlar;
-bərkidici qurğuların yiv birləşmələri saz olsun;
-metal konstruksiyaların oxları düzxətli olsun;
-dirəklər əzilmiş olmasın;
-vışkaquraşdırıcıların hündürdə işləmələri üçün taxtalar
kifayət qədər möhkəm olsun;
-kəndirlər saz olsun.

142
 2.5.19. Vışka qaldırıcısı üfqi düzlənmiş meydanda
möhkəm dayaq və ya quraşdırılacaq vışka özülü üstündə
quraşdırılmalı və polad kanat dartıcılarla bərkidilməlidir.
2.5.20. Vışka qaldırıcısının tal sistemi ilə təchizi üfqi
vəziyyətdə hər iki köndələn tirin (travers) eyni vaxtda
qaldırılmasını təmin etməlidir. Vışka qaldırıcısının qoruyucu
qurğusu olmadan vışkanın quraşdırılması və sökülməsi
qadağandır.
2.5.21. Vışka qaldırıcısı yığılarkən onun başlığı altına
dirək parçası və ya xüsusi metal ayaqaltı qoyulmalıdır. Bu
məqsəd üçün təsadüfi əşyaların tətbiqi qadağandır.
2.5.22. Növbəti bölməni qaldırıb-endirməzdən əvvəl
vışka qaldırıcısı tirinin aparıcı müstəvisinin və aparıcı borunun
üfqiliyini yoxlamaq lazımdır. Tirlərdən birinin üfqiliyi pozularsa,
onun vəziyyətini uyğun tal kanatlarını dartmaqla düzəltməli.
2.5.23. Vışkanın quraşdırılmasına başlamazdan əvvəl da-
şıyıcı borularda dairəvi prokatdan hazırlanmış xüsusi qarmaq-
cıqdan qalınlığı 50-80mm, eni 0,6m və uzunluğu 8m olan
taxta səki (ayaqaltı) asmaq lazımdır.
Quraşdırılacaq bölmələrin yuxarı hissələrinin quraşdırıl-
ması üzrə bütün işlər ancaq xüsusi səkilərdən yerinə
yetirilməlidir.
2.5.24. Vışkaquraşdırıcılar hər növbəti bölməni qaldırıb-
endirməzdən əvvəl onu yoxlamalıdırlar. Bölmələrdə bərkidil-
məmiş qalmış əşya və alətlər yığışdırılmalıdır.
2.5.25. Növbəti bölmə qaldırılıb-endirilən zaman vışkaqu-
raşdırıcılar qaldırılacaq bölmənin hündürlüyündən 10m-dən az
olmayan məsafəyə çəkilməlidirlər.
Qaldırıcı mexanizmi idarə edən briqadir vışka özülündən
10m-dən az olmayan məsafədə dayanmalıdır.
2.5.26. Vışka hissələri və bütün materiallar möhkəm
bərkidilmiş əyləc qurğusu olan, vışkanın hüdudlarından 20m-

143
dən yaxın olmayan məsafədə quraşdırılmış bucurqad vasitəsi
ilə və ya qaldırıcı-traktorla qaldırılıb-endirilməlidir.
2.5.27. Işdə fasilə zamanı vışkanın quraşdırılmış hissəsi
tirin üstünə qoyulmalı və diaqonal müstəvilərdə yerləşən 4
ədəd dartıcı ilə bağlanmalıdır.
2.5.28. Quraşdırılmış vışkanın özülünün diaqonal ölçüləri-
nin fərqi 10mm-dən artıq olmamalıdır.
2.5.29. Konstruksiyasında dartıcılar nəzərdə tutulmamış
xüsusi vışkalardan savayı, vışkanın mərkəzləşdirilməsinin löv-
bərə bərkidilmiş dartıcıları olduqda, ancaq qurğunun
komplektinə (dəstinə) daxil olan domkratlar və ya digər
quruluşlar və tərtibatlarla aparılmasına icazə verilir.
2.5.30. Vışkanın mərkəzləşdirilməsi zamanı orada adam-
ların olması qadağandır. Buruqda ancaq bilavasitə vışkanın
mərkəzləşdirilməsi ilə məşğul olan şəxslər qalmalıdır.
2.5.31. Vışka qaldırıcısının köməyi ilə vışkaların
sökülməsi quraşdırılma prosesinin əksinə olaraq müəyyən
qaydada 221-in tələblərinə riayət etməklə aparılmalıdır.
2.5.32. Vışkaquraşdırıcılar o bölməni sökməlidirlər ki, hə-
min anda sökülməli bölmə vışka qaldırıcısı asqısından aşağıda
yerləşmiş olsun. Vışka qaldırıcısının aparıcı dirəyindən asılma-
mış olan hər hansı vışka bölməsini sökmək qadağandır.
2.5.33. Vışkanın hissə-hissə sökülməsi zamanı
boşaldılmış hissələri blokdan keçirilmiş kanat vasitəsilə
bucurqadın köməyi ilə meydançaya endirmək lazımdır.
Vışkanın yerə endirilmiş hissələrini onun özülündən 20m-dən
az olmayan məsafədə qoymalı, ağacdan olan hissələri isə
qabaqcadan mismarları əyib, üzü aşağı yığmalı.
2.5.34. Vışkanın daxilində yükləri qaldırıb-endirən zaman
adamlar oradan kənarlaşdırılmalıdır. Yükün qaldırılıb-endiril-
məsi qazma bucurqadı vasitəsi ilə yerinə yetirildikdə isə
vışkanın daxilində yalnız qazmaçı qalmalıdır.

144
 2.5.35. Qəza vəziyyətində olan vışkaların sökülməsi
qadağandır, onları yıxmaq lazımdır. Vışkanı yıxmağa
başlamazdan əvvəl adamlar vışka hündürlüyündən 10m-dən
az olmayan məsafəyə çəkilməlidirlər.

Dor (A-ya bənzər) tipli qazma vışkalarının

quraşdırılması və sökülməsi

2.5.36. Vışkanın ayaqları altındakı binövrə və traktor-dar-

tıcının hərəkəti üçün yol elə hazırlanmalıdır ki, onlar eyni üfqi
müstəvi üzərində yerləşmiş olsunlar.
Fərq 0,09-0,12 rad (5-70)-dan artıq olmamalıdır.
2.5.37. Özülü yığmağa başlamazdan əvvəl binövrənin
üfqiliyini yoxlamaq lazımdır. Özülün vaterpas (taraz) üzrə yığıl-
ması prosesində də tirlərin (dayaq) və bütövlükdə bütün
bəndlərin üfqiliyi yoxlanılmalıdır.
Qeyri-üfqilik aradan qaldırılmalıdır.
2.5.38. Vışka özül üzərinə qaldırılmazdan əvvəl layihədə
nəzərdə tutulan avadanlıqlar qurulmalı və özülə
bərkidilməlidir.
2.5.39. Vışkaqaldırma mexanizminin və onun tellənməsi
üçün özülün ferması üzərinə taxta döşəmə salınmalı, fermanın
perimetri boyunca isə məhəccər çəkilməlidir.
2.5.40. Vışkaquraşdırma mexanizminin qolu (ox) vışkanı
yığmağa başlamazdan əvvəl onun altına qoyulan özül üzərində
quraşdırılmalıdır. Qolun sürüşməsinin qarşısını almaq məqsədi
ilə, o, özülün yuvacıqlarında bərkidilməlidir. Bərkitmə zamanı
qol kran vasitəsi ilə saxlanılmalıdır.
2.5.41. Vışkanı qaldırmağa başlamazdan əvvəl vışkaqal-
dırma mexanizminin hissə və bəndlərini nəzərdən keçirib
diqqət yetirməli ki:
-kanat qasnağı sərbəstcə əl ilə fırlansın;

145
 -qaldırıcı sistemin kanatları gərilmiş olsun;
-yağlayıcı qurğular qaydada olmaqla, içərisində yağ
olsun.
2.5.42. Vışkaquraşdırma mexanizminin bloku söykəmə
nərdivandan və qoruyucu kəmərdən istifadə etməklə bərkidil-
məlidir.
2.5.43. Vışkanı qaldırmazdan əvvəl vışka bəndlərinin və
vışkaqaldırma mexanizminin bərkidilməsinin möhkəmliyinə,
onlarda kənar əşya və alətlərin olmadığına əmin olmaq
lazımdır.
2.5.44. Əgər vışka qaldırılan zaman xüsusi səs (çartıltı)
eşidilərsə, vışkanı altlıq (çatma) üzərinə endirməli, bunun
səbəbini aşkar etməli, nasazlığı aradan qaldırmalı və yenidən
vışkanı qaldırmağa başlamalı.
2.5.45. Vışka qaldırılan zaman bilavasitə bu əməliyyatla
əlaqələri olmayan vışkaquraşdırıcılar vışkanın hündürlüyündən
10m-dən artıq məsafəyə çəkilməlidirlər.
2.5.46. Yan sipərləri olmayan, yeyilmiş kanat qasnaqları
və ya vtulkaları olan tal sistemi bloklarının tətbiqi qadağandır.
2.5.47. Traktor-qaldırıcıların bucurqadlarını işə salmaq və
söndürmək, habelə vışkanın qaldırılma sürətinin
dəyişdirilməsini ancaq iş rəhbərinin razılığı ilə etmək lazımdır.
2.5.48. Qoruyucu kanat olmadan vışkanın qaldırılması
qadağandır. Qoruyucu kanatlar vışka qaldırıldıqca onun bəra-
bər surətdə dartılmasını təmin edən üç və daha çox
traktorlara bərkidilməlidir. Qoruyucu kanatın uzunluğu
vışkanın hündürlüyündən 1,5 dəfə artıq olmalıdır. Kanatın
diametri 28mm-dən az olmamalıdır.
2.5.49. Qaldırıldıqdan sonra vışka quyunun oxu üzrə
mərkəzi nöqtəyə uyğunlaşdırma vəziyyətindən çıxarılmalıdır.
Kənara çıxma 50mm-dən artıq olmamalıdır.

146
 2.5.50. Vışkanın ayağı yuvacıqda barmaq vasitəsilə
bərkidildikdən və daimi dartıcılar quraşdırıldıqdan sonra
qoruyucu kanatlar traktorlardan açılmalıdır.
2.5.51. Dartıcıların gərilməsini vintvari dartıcı vasitəsilə
qoruyucu kanatları traktorlardan açdıqdan sonra yerinə
yetirmək lazımdır.
2.5.52. Dor (A-ya bənzər) tipli qazma vışkalarının sö-
külməsi zamanı onu üfqi vəziyyətə endirməzdən əvvəl qəbul
körpüsü sökülməli, vışkaquraşdırma mexanizminin qolu və
tellənmə blokları qurulmalıdır.
2.5.53. Dor (A-ya bənzər) tipli qazma vışkası şaquli
vəziyyətdən başmaq vintlərinin köməyi ilə çıxarılmalıdır.
Bu zaman tellənmənin tarımlığı boşalmalıdır.
2.5.54. Başmaqlar son vəziyyətə gətirildikdən sonra bar-
maqlar maili dirəyin gözcüyündən vurulub salınmalı, dor (A-ya
bənzər) tipli qazma vışkası isə öz çəkisinin təsiri altında üfqi
vəziyyətə endirilməlidir.
Əgər dor (A-ya bənzər) tipli qazma vışkası öz çəkisinin tə-
siri altında enməzsə, onda bu əməliyyat onun qabaq qoruyucu
dartıcıları ilə birləşdirilmiş traktorun köməyi ilə yerinə yetirilmə-
lidir.
2.5.55. Dor (A-ya bənzər) tipli qazma vışkası traktorun
köməyi ilə endirilən zaman qoruyucu dartıcıların gərilməsi
yavaş-yavaş, səlis və sıçrayışsız yerinə yetirilməlidir.
2.5.56. Tir üzərinə üfqi vəziyyətdə endirilmiş dor (A-ya
bənzər) tipli vışkanın sökülməsi 221-in tələblərinə riayət edil-
məklə, quraşdırılma prosesinə əks qaydada aparılmalıdır.

Istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin)

quraşdırılması və sökülməsi

147
 2.5.57. Istismar yükqaldırma qurğularının (vışkalar, dor-
lar, eklipslər) quraşdırılması və sökülməsi 223-ün tələblərinə
uyğun aparılmalıdır.
2.5.58. Istismar yükqaldırma qurğularını (vışkalar, dorlar,
eklipslər) quraşdırmaq üçün təyin edilmiş işçi meydança əvvəl-
cədən:
-yerüstü və yeraltı boru kəməri və kabellərdən təmizlən-
məli;
-ağacdan, koldan və otlardan təmizlənməli;
-50m-dən az olmayan radiusda hamarlanmalı;
-giriş və çıxış yolları ilə təchiz edilməlidir.
2.5.59. Əgər istismar yükqaldırma qurğusunun quraşdı-
rıldığı zonadakı quyuları, şurfları və açıq neft-yığım torpaq
anbarlarını doldurmaq mümkün deyilsə, onlar örtülməli və ya
çəpərlənməlidirlər.
2.5.60. Yolların qurulması, işçi meydançanın hamarlan-
ması və hazırlanması, torpağın işlənməsi, avadanlıq üçün özül
tökülməsi və dayaq qurulması inşaat norma və qaydalarının
tələblərinə uyğun olaraq yerinə yetirilməlidir.
2.5.61. Fəaliyyətdə olan kommunikasiyalar yerləşən
zonada torpaq işlərinin aparılmasına, ancaq onları istismar
edən təşkilatın yazılı icazəsi və əldə həmin sahənin kommuni-
kasiyalarının sxemi olduqda, icazə verilir.
Idarə edilməsində xüsusi vəsiqə tələb edilən yerqazan və
başqa maşınlardan istifadə edilərkən cavabdeh iş rəhbərləri
tərəfindən işə başlamazdan əvvəl iş icraçılarında da belə
vəsiqələrin olması yoxlanılmalıdır.
2.5.62. Tikinti meydanına gətirilmiş avadanlıq və
materiallar səmərəli sxem üzrə yerləşdirilməlidir. Burada
avadanlıq, işdə istifadə ediləcək maşın və mexanizmlər üçün
keçid saxlamaqla, quraşdırılacağı yerə yaxın məsafədə
qoyulmalıdır.

148
 2.5.63. Işçi meydançaya giriş, avadanlıq və materialların
daşınma yolları başqa əşyalarla tutulmamalıdır.
2.5.64. Mədəni budka və digər köməkçi otaqlar, quraş-
dırılacaq vışkanın, dorların (eklipslərin) layihə hündürlüyündən
10m-dən az olmayan məsafədə yerləşdirilməlidir.
2.5.65. Müəssisənin baş mühəndisi tərəfindən təsdiq
edilmiş siyahıda göstərilmiş çox təhlükəli işlər, iş yerlərinin
ilkin yoxlanmasından və əldə icazə olduqdan sonra işin
rəhbəri və ya cavabdeh icraçı tərəfindən aparılmalıdır.
2.5.66. Qülləli tipli istismar vışkalarının quraşdırılması və
sökülməsi 223-ün tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
2.5.67. Dorun (eklipsin) quraşdırılması ancaq mancanaq
dəzgahı dayandırıldıqdan, qidalandırıcı elektrikötürmə xəttində
gərginlik götürüldükdən və bu haqda elektrikötürmə xətlərinin
istismarına cavabdeh işçidən yazılı surətdə təsdiqedici sənəd
alındıqdan sonra aparılmalıdır.
2.5.68. Dor (eklips) yığılmış vəziyyətdə, bucurqadın və
ya traktor-qaldırıcının vasitəsi ilə qaldırılmalıdır.
Dorun (eklipsin) aşmasının qarşısını almaq üçün qaldırıl-
ma zamanı əks tərəfdə traktor-qaldırıcı (bucurqad) və ya
lövbərə bərkidilmiş 2 dartıcı qurulmalıdır. Dorun (eklipsin)
traktor-dartıcı və avtomobillərlə qaldırılması qadağandır.
2.5.69. Dorun (eklipsin) qaldırılması üçün tətbiq edilən
bucurqad və ya traktor-qaldırıcı dorun(eklipsin) özülündən
onun hündürlüyündən 10m-dən az olmayan məsafədə
yerləşdirilməli və etibarlı bərkidilməlidir.
2.5.70. Qaldırıcı kanat dordan (eklipsdən) ancaq onun özü-
lü binövrəyə, dartıcılar isə lövbərə bərkidildikdən sonra
çıxarılmalıdır.
2.5.71. Dorun (eklipsin) quraşdırılması və sökülməsi
223-ün tələblərinə uyğun aparılmalıdır.

Qazma və istismar avadanlıqlarının quraşdırılması,

149
 sökülməsi və təmiri

2.5.72. Avadanlıqların, blokların və mexanizmlərin quraşdı-

rılması Azdövdağtexnəzarət Komitəsi ilə razılaşdırılmış, təsdiq
olunmuş sxem, layihə və texniki şərtlərə uyğun yerinə yetiril-
məlidir.
2.5.73. Avadanlıqlar və bloklar qazma aparılacaq yerə
gətirilməli və onların yığılma ardıcıllığı nəzərə alınmaqla yerləş-
dirilməlidir.
2.5.74. Avadanlıqların sürüdülüb gətirilməsində və quraş-
dırılmasında istifadə olunan qaldırıcı vasitələr və traktorlar işə
başlamazdan əvvəl qabaqcadan işlənilmiş sxemə əsasən yer-
ləşdirilməlidir.
2.5.75. Avadanlıqların ilməklənməsi yükqaldırma qabiliy-
yəti qaldırılacaq yükə uyğun olan xüsusi kanatların və ya ağız-
ların (götürümlər) köməyi ilə yerinə yetirilməlidir.
2.5.76. Ilməklər avadanlığın çəkisi,əndazə ölçüləri və il-
məyin yükqaldırma qabiliyyətinə əsasən seçilməlidir.
2.5.77. Quraşdırılacaq avadanlıqların və blokların bütün
hissələrinə və bərkidici bəndlərinə işin rəhbəri tərəfindən baxış
keçirilməli, aşkar edilmiş qüsurlar aradan qaldırılmalıdır.
2.5.78. Quraşdırılma qurtardıqdan sonra orada qalmış
alətləri, tərtibatları (boltları, qaykaları, pazları və i.a.) aşkar et-
mək məqsədi ilə avadanlıq diqqətlə baxışdan keçirilməlidir.
2.5.79. Avadanlığın sınaqdan keçirilməsinə yalnız işin
rəhbərinin iştirakı ilə və bütün çəpərlər qoyulduqdan sonra
icazə verilir.
2.5.80. Avadanlığın sınaqdan keçirilməsinin başlanğıcı
barədə bütün briqada üzvləri xəbərdar edilməlidir.
2.5.81. Avadanlıq işlədiyi zaman hər hansı quraşdırma iş-
lərinin aparılması qadağandır. Çatışmamazlıqlar yalnız aqre-
qatlar tam dayandırıldıqdan sonra aradan qaldırılmalıdır.

150
 2.5.82. Qazma avadanlıqlarının quraşdırılması
(sökülməsi) işlərinin təhlükəsiz yerinə yetirilməsi 221, 222-in
tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
2.5.83. Qazma avadanlıqları istehsalçı-zavodların texniki
sənədlərinə uyğun olaraq quraşdırılmalıdır.
2.5.84. Vışka və dorların kəlləçarx meydançasına ağır his-
sələr və materiallar bucurqadın və oxu üstdən vurulmuş (nadel-
ka) xamıtla bərkidilmiş qaldırıcı diyircəklərin köməyi ilə
qaldırılmalıdır.
Kəlləçarxın işləyən və ya təzyiq altında olan quyu
üzərində sökülməsi qadağandır.
2.5.85. Qazma nasoslarının sarğısının vurucu xəttinin di-
varı qalınlığı hesablama yolu ilə təyin edilən tikişsiz borulardan
quraşdırılmalıdır. Sökülə bilən birləşmələr QOST və texniki
şərtlərin tələblərinə uyğun kipləşdirilir (sıxlaşdırılır).
Vurucu xətlərin titrəyişinin qarşısını almaq üçün vurucu
xətlər dayaqlara bərkidilməlidir. Xətlərin döndərilməsi səlis və
900-dən az olmayan bucaq altında olmalıdır.
2.5.86. Elektrik intiqallı qazma qurğusunun sökülməsinə
elektrik avadanlığının istismarına cavabdeh işçidən qazma qur-
ğusunun elektrik şəbəkəsindən açılması barədə yazılı
təsdiqedici sənəd alındıqdan sonra icazə verilir.
2.5.87. Quyu ağzında təzyiq olduqda qazma vışkasının
quraşdırılması, sökülməsi qadağandır.
2.5.88. Quraşdırılmış qazma qurğularının işə buraxılması
vurucu boru kəmərlərinin, pnevmo-sistemlərin, avadanlıqların
idarəetmə sistemlərinin sınanılmasından,yerləbirləşdirilmənin
keyfiyyətinin yoxlanılmasından sonra həyata keçirilməlidir.
2.5.89. Istismarda olan mancanaq dəzgahları, onların
texniki vəziyyətləri yoxlanıldıqdan, təmir edildikdən və
müəssisə üzrə əmrlə təyin edilmiş qəbul komissiyası
tərəfindən akt tərtib edildikdən sonra quraşdırıla bilər.

151
 2.5.90. Mancanaq dəzgahlarının bütöv (monolit)
binövrəyə quraşdırılmasına yalnız işin aparılması layihəsində
nəzərdə tutulmuş, tökülmüş sementin bərkimə müddəti başa
çatdıqdan sonra yol verilir.
2.5.91. Mancanaq dəzgahı dayağının kran vasitəsi ilə qu-
raşdırma meydançasından qaldırılması və hərəkət etdirilməsi
zamanı polispast sisteminin şaquliliyi saxlanılmalı və
mancanaq dəzgahının dayağı sıçrayışlar olmamaq üçün
qoruyucu kanatlarla dartılmalıdır.
2.5.92. Mancanaq dəzgahı dayağını quraşdırmazdan
əvvəl onun dabanındakı deşiyin çərçivənin deşiyi ilə
uyğunluğunu yoxlamalı. Mancanaq dəzgahının dayağının
yerinin dəyişməsini ling vasitəsi ilə etmək qadağandır.
2.5.93. Balansirin yığım bəndləri ilə birlikdə yığılması xü-
susi altlıq üzərində aparılmalıdır.
2.5.94. Balansiri quraşdırmazdan əvvəl aşağıdakıları yox-
lamalı:
-onun başlığının işçi vəziyyətində dayandırılmasının eti-
barlılığını və dayandırıcı qurğunu azad etdikdə onun səlis dön-
məsini;
-barmaqlarda yuxarı şatun başlığının təsbit edilməsini və
traversin vtulkasında sərbəst fırlanmasını;
-dayaq yastığının gövdəsinin balansirlə etibarlı bərkidil-
məsini;
-yastıqlarda və şarnirli bəndlərdə sürtgü yağının
olmasını.
Dayağa sürüşkən olmayan ayaqqabıda və qoruyucu kə-
mərdə qalxmalı.
Bərkidilməmiş dayağa qalxmaq qadağandır.
2.5.95. Mancanaq dəzgahını quraşdırdıqdan sonra onun
tormozlanmasının etibarlılığını və elektrik mühərriki şəbəkədən
açıldıqda onun krivoşipin istənilən vəziyyətində dayandırılması-
nı yoxlamalı.

152
 2.5.96. Transmissiyaya və işəsalma-mühafizə
aparatlarına xidmət meydançası çərçivənin aşağı müstəvisi
səviyyəsində olmalıdır.
Meydançaya giriş mancanaq dəzgahının əyləci tərəfdən
olmalıdır.
2.5.97. Neft qazlarını sıxmaq üçün xüsusi təyinatlı kom-
pressorlar tətbiq olunmalıdır.
Kompressor qurğusunun texniki layihəsini işləyən təşkila-
tın və kompressoru istehsal edən zavodun icazəsi olmadan,
təyinatına uyğun olmayan kompressorlardan qazların sıxılması
üçün istifadə edilməsi qadağandır.
2.5.98. Yanar və partlayış təhlükəli qazlı kompressor
stansiyası otağında kompressorlarla texnoloji və konstruksiya
əlaqəsi olmayan aparat və avadanlıqların yerləşdirilməsinə
icazə verilmir.
2.5.99. Kompressorlara elektrik mühərriki ilə hərəkət
verdikdə bilərzik reduktordan və ya müstəsna halda pazvarı
qayış ötürücüsündən istifadə edilməlidir. Yastı qayış
ötürücüsündən istifadə etməyə icazə verilmir.
2.5.100. Qaztoplayıcı kollektorlar kompressor stansiyası
binasının xaricində yerləşdirilməlidir, müstəsna hallarda texno-
logiya baxımından lazım gələrsə, onlar kompressor stansiyası
otağında (məsələn, kondensat ayrılmaları olarkən və
kondensatın donması) yerləşdirilə bilər.
2.5.101. Hər bir kompressor qurğusunun müvafiq
qapayıcı armaturu olmalıdır.
2.5.102. Vurucu boru kəmərlərində paylayıcı, qapayıcı
qurğu (ventil, kran, siyirtmə və s.) qarşısında, eləcə də aralıq
təzyiqli qazgötürmə boru kəmərində əks-klapan qoyulmalıdır
və onun gövdəsində ox işarəsi ilə qaz axımının istiqaməti
göstərilməlidir.

153
 Əks-klapanın en kəsiyi kompressorun həmin pilləsinin
vurucu klapanlarından sonra vurucu xətdə qoyulan əks-kla-
panların en kəsiyindən az olmamalıdır.
2.5.103. Kompressorun hər bir sıxıcı pilləsi bilavasitə vu-
rucu xəttdə qoyulan qoruyucu klapanla təchiz olunmalıdır.
Kompressorun son sıxma pilləsinin vurucu xəttində qoyu-
lan qoruyucu klapan qapayıcı armaturdan və əks-klapandan
əvvəl qoyulmalıdır.
Qoruyucu klapanı yoxladıqdan, təmir etdikdən və nizam-
ladıqdan sonra akt tərtib edilməli və klapana plomb
vurulmalıdır.
2.5.104. Kompressorun axırıncı sıxma pilləsinin vurucu
xəttində qoruyucu klapanın əvəzinə sistemin təzyiqi 10% qalx-
dıqda dağılan qoruyucu membran qoyulmasına icazə verilir.
Membranın üzərində membranın dağılma təzyiqi
göstərilməlidir. Membran dağılarkən qapalı qaz sistemə
yönəlməlidir.
2.5.105. Kompressorlar qəzasız iş təmin edən təcridetmə
və qəza siqnalı vasitələrilə təchiz olunmalıdırlar.
2.5.106. Qaz-lift sistemində kompressor stansiyasının iş
prosesində aşağıdakı yoxlamalar aparılmalıdır:
-bütün texnoloji boru kəmərlərinə, separatorlara, tutum-
lara, qapayıcı-nizamlayıcı armaturlara, nəticələri vaxt jurnalına
yazılmaqla aylıq baxışlar;
-yanğınsöndürmə, qazquruducu, işıqlandırma, ventilyasi-
ya, qəza siqnalları, ildırımdan mühafizə, statik
elektrikləşmədən mühafizə sistemlərinə və telemexanikanın
işləmə qabiliyyətinə təsdiq olunmuş cədvəl üzrə daimi nəzarət.
2.5.107. Xidmət heyətinin iş yerindən və eləcə də avto-
matlaşdırıcı lövhə yerləşən otaqdan kompressorların işinin
dayandırılmasının mümkünlüyü nəzərə alınmalıdır.

154
 Kompressorların qəza saxlanma düymələri maşın zalının
əsas çıxışlarında, rahat və təhlükəsiz yerlərdə idarəetmə mən-
təqəsində yerləşdirilməlidir.
2.5.108. Yağlama sisteminin avtomatik dayandırılan əla-
hiddə nasoslarının elektrik mühərriklərinin əl ilə (düymə ilə)
dayandırılması nəzərə alınmalıdır.
2.5.109. Porşenli kompressorların bütün sıxma
pillələrinin vurucu xətlərində, qazın ən az döyüntüsü olan
yerlərdə üç gedişli kranla təchiz olunan manometrlər
qoyulmalıdır.
2,5MPa təzyiqdə ikinci manometr qoymaq üçün ventil və
kran əvəzinə qapayıcı quruluşu olan ştuser qoyulmasına icazə
verilir.
2.5.110. Təzyiqi 16MPa-dan yüksək olan kompressorların
pillələri soyuducudan əvvəl və sonra manometrlə təchiz olunma-
lıdır.
2.5.111. Kompressorun vurucu xətti və sıxıcı kompres-
sorların sorucu xətləri göstərilən manometrlərdən əlavə təzyiqi
özü yazan manometrlə təchiz edilməlidir. Lazım gəldikdə belə
manometrlər aralıq sıxma pillələrində də qoyulmalıdır.
2.5.112. Kompressorların sorucu və vurucu xətlərində
qoyulan yaylı manometrlərin sinifləri:
sorucu və vurucu kollektorlarda-1,5;
pillələrarası xətlərdə və qablarda-2,5;
su boru kəməri və yağ boru kəmərində-4,0;
hava toplayan qurğuda -2,5-dən az olmamalıdır.
2.5.113. Dövrü yağlama sistemində süzgəcdən əvvəl və
yağ soyuducusundan sonra manometrlərin qoyulması nəzərə
alınmalıdır.
2.5.114. Kompressorların işlədiyi vaxt baş verən titrəyişin
təsirini azaltmaq üçün aşağıdakı şərtlərə əməl olunmalıdır:
-kompressorların özülləri binanın konstruksiyasından ay-
rılmalıdır (özüllər, divar, örtüklər və s.);

155
 -qonşu kompressorların özüllərinin sahəsi özüllərə
sərbəst söykənməklə qoyulmalıdır;
-titrəyişdən mühafizə olunmaq üçün lazım gələrsə
özüllərdə izoləetmə işləri aparılmalıdır;
-kompressorların boru kəmərlərinin bina konstruksiyası
ilə sərt birləşməsi olmamalıdır.
2.5.115. Boru kəmərlərində qazın döyünməsi nəticəsində
baş verən titrəyişin azaldılması üçün lazım gələn hallarda
aşağıdakılar nəzərə alınmalıdır:
-sistemdə döyünməni söndürmək üçün kompressorların
bilavasitə yaxınlığında və ya hesablama yolu ilə təyin olunan
məsafələrdə bufer və akustik həcmlərin qoyulması;
-birləşdirici boru kəmərində ən az dönmələrin olması.
Boru kəmərinin istiqamətinin dəyişdirilməsi səlis və 90 0-
dən az olmayan bucaq altında olmalıdır.
2.5.116. Kompressorlara əsas xidmət keçidi və kompres-
sorlar arasında daimi iş yeri olduqda keçidin eni 1,5m-dən,
pəncərə oyuğu yaxınlığındakı keçidin eni isə 1m-dən az
olmamalıdır. Kompressorla blokun divarı arasındakı məsafə isə
0,7m-dən az olmamalıdır.
2.5.117. Quraşdırılıb-sökülən və dəyişilən qovşaqların
ağır detallarının daşınması üçün stansiyanın ərazisində və
kompressor stansiyasının otağında stasionar və ya səyyar
yükqaldırıcı qurğu və ya tərtibat nəzərdə tutulmalıdır. Blok
bokslarda quraşdırma aralığı, lyüklar və ya diyirlətmə qurğusu
nəzərə alınmalıdır.
2.5.118. Qaz separatorları avtomatik drenaj qurğusu və
yuxarı səviyyə siqnalvericisilə, manometrlə, qoruyucu klapanla
və ya diafraqma ilə təchiz olunmalıdır. Separatorlar və yağ-
nəm ayırıcıları yuma və üfürmə üçün ştuserlə təmin
edilməlidir.

156
 2.5.119. Kompressor stansiyasında səthinin temperaturu
450C və daha çox olan hissələr izolə edilməli və ya çəpərlən-
məlidir.
2.5.120. Qaz boru kəmərləri, eləcə də təzyiqi 10MPa
qədər olan hava boru kəmərləri qaynaqla birləşdirilməlidir.
Avadanlıq və armatura birləşmək üçün flans birləşməsinə
icazə verilir.
Qaynaq işlərinin aparılmasına Azdövdağtexnəzarət Komi-
təsinin tələblərinə uyğun olaraq xüsusi hazırlığa və sertifakata
malik olan qaynaqçılar buraxılmalıdır.
2.5.121. Kompressor stansiyasını istismara buraxmazdan
əvvəl, eləcə də əsaslı təmirdən sonra stansiyanın hər bir
texnoloji sisteminin xətti, eləcə də stansiyadan qaz və hava
paylayıcı batareyaya qədər boru kəmərləri və siyirtmə
qovşaqları işçi təzyiqin 1,5 misli qədər möhkəmliyə və kipliyə
sınanmalıdır.
10MPa-dan yüksək təzyiqli hava boru kəmərləri, eləcə də
bina və kompressor stansiyası daxilində qaz boru kəmərləri
quraşdırıldıqdan sonra yoxlanılmalı və işlənib hazırlanmış
texniki şərtlərə müvafiq möhkəmliyə və kipliyə sınanmalıdır.
2.5.122. Kompressor stansiyasını bloklarla quraşdırarkən
qaz boru kəmərləri ancaq kipliyə sınanmalıdır.
2.5.123. Qablar və kompressor stansiyasının cihazları
quraşdırıldıqdan və ilkin baxışlardan sonra, əlavə olaraq
yenidən germetikliyə neft qazları ilə və ya işçi mühitdə
maksimal işçi təzyiqlə kipliyə sınanmalıdır. Sınağın nəticəsi 1
saat müddətində təzyiq düşgüsü 0,2%-dən çox olmadıqda
qənaətbəxş sayılır.
2.5.124. Vurucu xətt ilə birgə quraşdırılan və ondan
ayrılmayan bufer çənləri, soyuducular, yağdan nəmi ayıran
qurğular kipliyə, vurucu xətt ilə birgə maksimal işçi təzyiqə
sınaqdan keçirilməlidir.

157
 2.5.125. Kompressor stansiyasının qaz boru kəmərinin
hər bir qaynaq tikişinə bütün perimetr boyu dağıdıcı olmayan
nəzarət üsulu ilə nəzarət olunmalıdır.
2.5.126. Qovşaqlarda sınaq işləri aparılarkən-kompres-
sorların fərdi olaraq yüksüz işi yoxlanmalıdır. Onların
təhlükəsiz işi isə yük altında yoxlanmalı, mühafizə relesi və
qoruyucu klapanlar nizamlanmalıdır.
2.5.127. Kompressor stansiyasının bütün avadanlıqlarının
iş yükü altında kompleks sınaqdan keçirilməsi kompressoru is-
tehsal edən zavodun təlimatında göstərilən hallar istisna ol-
maqla hava ilə yerinə yetirilməlidir.
2.5.128. Kompressorların son nəzarət sınağı tam iş reji-
mində, kompressoru istehsal edən zavodun təlimatlarında
göstərilən müddətdə fasiləsiz aparılmalıdır.
2.5.129. Kompressor stansiyasının avadanlıqları və
texnoloji boru kəmərlərinin sınağı layihə təşkilatı tərəfindən
işlənmiş və istehsalçı müəssisə ilə razılaşdırılmış proqram üzrə
aparılmalıdır. Sınaq proqramında təhlükəsizlik texnikasına,
istehsalat sanitariyasına, mühafizə mexanizm və tərtibatlarının
işinin yoxlanmasına riayət, eləcə də titrəyiş, səs-küy və başqa
parametrlərin ölçülməsi nəzərə alınmalıdır.
2.5.130. Kompressor qurğularının avadanlıqları təmirdən,
təmizləmədən və yoxlamadan sonra və həmçinin onun bir
neçə qovşaq və detalları dəyişdirildikdən sonra istismara
verilməzdən əvvəl xüsusi olaraq yoxlanılmalı və nəzarət
sınağından keçirilməlidir.

Yükqaldırma qurğularının (vışkaların, dorların) və

qazma avadanlıqlarının nəqli

158
 2.5.131. Qazma vışkalarının şaquli vəziyyətdə və qazma
avadanlıqlarının iri bloklarla nəql etdirilməsi 221, 222-in
tələblərinə müvafiq yerinə yetirilməlidir.
2.5.132. Iri blokların qazma vışkası ilə birlikdə və ya vış-
kanın ayrıca şaquli vəziyyətdə nəqlinin layihəsi, trasın aidiyyatı
(marağı) olan bütün təşkilatlarla razılaşdırılmasından sonra
vışkaquraşdırma işlərini yerinə yetirən təşkilatın rəhbərliyi tə-
rəfindən təsdiq edilməlidir. Mobil qazma qurğularının
bloklarının nəqli müəyyən edilmiş qaydada aparılmalıdır. Işlər,
belə işlərə rəhbərlik etməyə icazəsi olan cavabdeh
mütəxəssisin rəhbərliyi altında yerinə yetirilməlidir.
Layihədə aşağıdakılar öz əksini tapmalıdır:
-avadanlığın nəqli üsulu;
-avadanlığın hərəkət etdirilmə trası, saxlayıcı və
qoruyucu texnikanın hərəkət yolu;
-xəndəklərin, yarğanların, trasın düzləndirilməsinin, o
cümlədən kəsilmiş meşədə, yolun o biri tərəfinə keçdikdə,
EVX-ni, su səddini dəf etməyin üsulları;
-əsas və köməkçi texnikanın sayının müəyyən edilməsi;
-avadanlığın nəqlində iştirak edən briqada üzvlərinin sayı
və düzülməsi, EVX-ni istismar edən təşkilatın, dəmir yolunun
(onları kəsib keçmə hallarında) nümayəndəsinin iştirakı.
2.5.133. Qazma vışkaları və qazma avadanlıqlarının iri
blokları, bilavasitə vışkaquraşdırma sexinin rəisinin və ya iş
icraçısının rəhbərliyi altında nəql olunmalıdır. Nəql olunan ava-
danlıq EVX trasını kəsib keçdikdə bu EVX-ni istismar edən
təşkilatın nümayəndəsinin iştirakı vacibdir.
2.5.134. Qazma vışkasının hərəkət etdirilmə yolu yerüstü
qurğulardan (binalar, dəmir yolu və s.) kənarda, həmçinin
hava EVX-nin mühafizə zonasından vışkanın hündürlüyündən
10m-dən az olmayan bir məsafədə salınmalıdır.
Bu tələbin yerinə yetirilməsi mümkün olmadıqda,
yanından keçiləcək (ötüb keçiləcək) qurğunun əks tərəfində

159
bu qurğunu keçən zaman vışkanın traktorla saxlanması üçün
əlavə dartıcı qoyulmalıdır. Yüksək gərginlikli elektrik xətlərinə
qədər olan minimal məsafə 223 və 32-nin tələblərinə
uyğun olmalıdır.

160
 2.5.135. Qazma vışkası və blokların hərəkət yolu,
hərəkət istiqamətində yolun solunda trasdan 5m məsafədə
sıra ilə düzülmüş payacıqlarla qeyd edilməlidir.
Payacıqlar trasın yaxşı görünməsini təmin etməli, yolun
düz və açıqlıq sahələrində, bir-birindən 100m-ə qədər
məsafədə, döngələr və bağlı yerlərdə isə trasın görünməsini
təmin edən məsafədə qoyulmalıdır.
Qeyd: Yaxşı görünən səmtdə payacıqların qoyulması
vacib deyildir.
2.5.136. Trasın bölünməsində bütün döngələr böyük
radiuslarla işarə edilməlidir ki, qazma vışkası və blokların
hərəkəti zamanı onların döndərilməsini dərhal (bir dəfəyə)
həyata keçirmək mümkün olsun.
2.5.137 Qazma vışkası və qazma avadanlıqlarının iri
bloklarını hərəkət etdirməyə başlamazdan əvvəl cavabdeh iş
rəhbəri trasın hazırlığını yoxlamalıdır.
2.5.138. Vışkanın hərəkət etdirilməyə hazırlanması üzrə
briqadanın və vışkanın daxilində işləyən avadanlıqlara xidmət
briqadasının eyni vaxtda işləməsi qadağandır.
2.5.139. Qazma vışkasının hərəkət etdirilməyə
hazırlanması işinə yalnız aşağıdakılar təmin olunduqda
başlanıla bilər:
-nəql olunacaq tras üzrə elektrik xəttini istismar edən
təşkilatın işçiləri olduqda;
-elektrik cərəyanını kəsdikdən, gərginlik verilməsi
mümkün olan bütün tərəflərdən kabellər və hava EVX-nin
kəsilməsi yazılı surətdə təsdiq edildikdən sonra;
- qazma avadanlıqları və vışka ətrafı qurğular (tikililər)
söküldükdən sonra.
2.5.140. Qazma vışkasının özüldən götürülməsinə, yalnız
quyu ağzındakı armaturun siyirtməsini bağladıqdan və atqı
xəttini ayırdıqdan sonra başlamaq olar. Bu zaman fontan
vuran quyu boğulmalıdır.

161
 2.5.141. Qazma vışkasının özüldən götürülməsi zamanı
neftqazçıxarma müəssisəsi nümayəndəsinin iştirakının zərurili-
yini Istehsalat Birliyi (yuxarı təşkilat) Azdövdağtexnəzarət
Komitəsi ilə razılaşdırdıqdan sonra müəyyən etməlidir.
2.5.142. Qazma vışkasını şaquli vəziyyətdə nəql edən za-
man onu aşmadan qorumaq üçün AzDƏMTTETI tərəfindən iş-
lənilmiş və traktor-dartıcıya bərkidilmiş xüsusi tərtibatdan
224-dən istifadə edilməlidir.
2.5.143. Bütün tipli qazma vışkalarını şaquli vəziyyətdə
hərəkət etdirməyə başlamazdan əvvəl tal bloku ya vışkanın
ayağı və ya kəmərinə (2-ci yarusdan yuxarı olmamaq şərti ilə)
möhkəm bərkidilməli, ya da döşəməyə uzadılmalı və
bərkidilməlidir.
2.5.144. Qazma vışkasının və blokların hərəkət
etdirilməsi zamanı bilavasitə bu işlə əlaqəsi olmayan
adamların vışkanın hündürlüyündən 10m-dən az olan
məsafədə dayanması qadağandır. Həmçinin blokları hərəkət
etdirərkən dartıcı və qoruyucu kanatların, ağır yükdaşıyanların
işlək hissələri və başqa nəqliyyat vasitələrinin yaxınlığında
adamların dayanması qadağandır.
2.5.145. Qazma vışkasının aşağı (quraşdırma) kəmər
olmadan özüldən götürülməsi, hərəkət etdirilməsi və özül
üzərinə qoyulması qadağandır.
Quraşdırma kəmərinin, vışka hərəkət etdirilərkən yalnız
quyu ağzında yerləşən armaturdan çıxarılmasına icazə verilir.
2.5.146. Hərəkət etdiriləcək qazma vışkasından traktora
qədər olan məsafə vışkanın hündürlüyündən 10m artıq
olmalıdır. Əgər yerli şəraitə görə bu tələbi yerinə yetirmək
mümkün deyilsə, onda əks tərəfdən əlavə traktor tətbiq
etməklə, bu məsafənin azaldılmasına icazə verilir. Bu
traktordan gələn dartıcının ucu vışkanın yuxarı hissəsinə
bərkidilməlidir.

162
 2.5.147. Qazma vışkasını saxlayan traktorlar yoxuşu qal-
xarkən vışkadan qabaqda trasdan 25m-dən az olmayan məsa-
fədə onun yan tərəfində irəliləməlidirlər.
2.5.148. Qazma vışkasını yeni nöqtədə quraşdırmaq
üçün bütün hazırlıq işləri onu hərəkət etdirməyə başlamazdan
əvvəl yerinə yetirilməlidir.
2.5.149. Nəql zamanı qazma vışkası bərabərtərəfli üçbu-
cağın bucaqlarına doğru yönəldilmiş üç dartıcı ilə saxlanılmalı
və bunun mərkəzində yerləşməlidir.
2.5.150. Qazma vışkasının özül üzərində tam qoyulması
və onun mərkəzləşdirilməsi daimi dartıcılar bərkidildikdən
sonra yerinə yetirilməlidir.
2.5.151. Lafetlərin və ağır yükdaşıyanların blokun
daşıyıcı tirinin altına qoyulub çıxarılması zamanı lafetdə, ağır
yükdaşıyanda və onların hərəkət yolunda kimsənin olması
qadağandır.
2.5.152. Blok qaldırılmamışdan əvvəl, daşıyıcı tir lafetə
və ya ağır yükdaşıyana blokun, lafet və ya ağır yükdaşıyanın
konstruksiyasında nəzərdə tutulmuş xüsusi tərtibatın köməyi
ilə bərkidilməlidir.
2.5.153. Blokun lafet və ya ağır yükdaşıyan üzərinə qo-
yulması üçün qaldırılması, habelə onun özül üzərinə
endirilməsi domkrat-arabaların eyni zamanda səlis işləmələri
ilə yerinə yetirilməlidir.
2.5.154. Blok domkratlarla qaldırıldıqdan sonra 10-15
dəqiqə asılı vəziyyətdə qalmalı, sonra hidropnevmosistemin
kipliyini, daşıyıcı tirlər, bəndlər və birləşmələrin
zədələnmədiklərini, deformasiyaya uğramadıqlarını nəzərdən
keçirmək yolu ilə yoxlamaq lazımdır.
2.5.155. Bloku tormozlamaq üçün qürğü olmadıqda,
onun enişlərdə qabaqdakı traktora dəyməsinin qarşısını almaq
məqsədi ilə blokun arxa hissəsinə əlavə traktorlar bərkitmək
lazımdır.

163
 Traktorların sayı blokun çəkisi, lafetin və ya ağır yükdaşı-
yanın konstruksiyası, yerin mailliyi və torpağın vəziyyətindən
asılı olaraq müəyyən edilir.
2.5.156. Blok qaldırıldıqda və istismar avadanlığı quraşdı-
rılmış quyu ərazisindən kənara dartıldıqda, avadanlığın
zədələnməsinə imkan verməyən tədbirlər görülməlidir.
Istismar avadanlığı armaturunun hündürlüyü vışkaaltı
əsasın tirinin fermasından 0,5m-dən az olmayaraq aşağı
olmalıdır.

Qülləli istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin) nəqli

2.5.157. Qülləli istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin)

nəqli, təhlükəsizlik tələblərinə riayət etməklə 223-ün
tələblərinə uyğun olaraq aparılmalıdır.
2.5.158. Zavoddan qülləli istismar vışkaları, dorlar (eklip-
slər) sökülmüş vəziyyətdə, avtomobil nəqliyyatında olan bütün
tələb və qaydalara riayət edilməklə nəql edilməlidir.
2.5.159. Qülləli istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin)
nəqli layihəsi, onun trası razılaşdırıldıqdan sonra müəssisənin
rəhbərliyi tərəfindən təsdiq edilir.
2.5.160. Layihədə aşağıdakılar nəzərdə tutulmalıdır:
-saxlayıcı traktorların və nəql edilən vışkaların, dorların
(eklipslərin) trası təyin olunmalı;
-yolun hamarlanması və yüksək gərginlikli elektrik
xətlərinin müvəqqəti açılması nəzərdə tutulmalı;
-qülləli istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin) nəql
edilməsi üsulları;
-nəql zamanı traktorların sayı və markaları göstərilməli.
2.5.161. Qülləli istismar vışkaları, dorlar (eklipslər) əmrlə
təyin olunmuş məsul şəxsin rəhbərliyi altında nəql edilməlidir.

164
 2.5.162. Qülləli istismar vışkalarının nəql trası yerüstü
tikintilərdən (binalardan, dəmiryolundan və s.) və elektrik xət-
lərinin mühafizə zonalarından vışkaların hündürlüyündən 10m
çox olmaq şərti ilə salınır (seçilir).
2.5.163. Məsul şəxs şəxsən vışkaları, dorları (eklipsləri)
nəql etməmişdən əvvəl trasın hazır olmasını yoxlamalıdır.
2.5.164. Nəql zamanı qülləli istismar vışkalarının hər
hansı bir elementi sınarsa, hərəkət dayandırılmalı və nasazlıq
aradan qaldırılmalıdır.
2.5.165. Nəql prosesi ilə əlaqədar olmayan işçilər qülləli
istismar vışkasının hündürlüyündən 10m artıq məsafədə
olmalıdırlar.

2.6. Elektrik və rabitə xətlərinin çəkilməsi

2.6.1. Elektrik xətlərinin çəkilməsi [15, 57, 154]–ün

tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
2.6.2. Hava və kabel EVX-in və həmçinin rabitə xətlərinin
quraşdırıldığı (söküldüyü) yerlərdə digər işlərin görülməsi qa-
dağandır.
2.6.3. Dayaqlarda (dirəklərdə) naqillərin quraşdırılmasına
başlamazdan əvvəl bu işlərə rəhbərlik edən şəxs flans
birləşmələrinin, dayaq pazlarının, traversin və s. sazlığını
yoxlamaqla dayaqları (dirəkləri) nəzərdən keçirməlidir.
2.6.4. Dayaqların (dirəklərin) möhkəmliyinə və işlərin
təhlükəsizliyinə təsir edəcək və ya xətlərin istismarı zamanı
təhlükə yarada biləcək hər – hansı bir nasazlıq (qüsur) aşkar
edilərsə, nasazlıqlar aradan qaldırılana qədər naqillərin
quraşdırılması və sökülməsi qadağandır.

165
 2.6.5. Naqillərin, xətti armaturların, izolyatorların və bər-
kidici detalların dayaqlara qaldırılması yalnız montaj blokları
vasitəsilə yerinə yetirilməlidir. Qaldırılan əşyaların düşə
biləcəyi zonada adamların olması qadağandır.
2.6.6. Naqilləri dayaqlara (dirəklərə) bərkidilməmiş (tarım
çəkilməmiş) vəziyyətdə gecəyə saxlamaq qadağandır.
2.6.7. Bir dirəkdə 380/220 V elektrik xətti ilə birgə radio-
translyasiya xətti (RX) çəkildikdə RX yalnız izolə olunmuş na-
qillə yerinə yetirilməlidir və onların arasındakı məsafə [15]
tələblərinə uyğun olmalıdır.
2.6.8. Bir dirəkdə hava elektrik xətti ilə birgə rabitə xət-
lərinin və kabellərinin çəkilməsi qadağandır.
2.6.9. Bir dirəkdə 380/220V yuxarı olmayan gərginlikli
elektrik xətləri ilə birgə telemexanika xətlərinin çəkilməsinə
(əgər telemexanika xətlərindən telefon rabitə xətti kimi
istifadə olunmursa) icazə verilir.
2.6.10. 1000V-dan yüksək gərginlikli elektrik xətləri qu-
raşdırılmış dirəklərdə hər – hansı bir digər xətlərin (rabitə,
telemexanika, radiotranslyasiya) çəkilməsi qadağandır.
2.6.11. 1000V-dan yüksək gərginlikli hava elektrik xətlə-
rindən yaşayış yeri olmayan sahələrədə yerə qədər, yaşayış
yerlərində yerə, binalara və tikililərə qədər olan şaquli məsafə
və bina, tikili və ağaclara qədər olan üfqi məsafə [15, 32] -nin
tələblərinə uyğun olmalıdır.
2.6.12. Kabellərin çəkilməsi, tras boyu olan müxtəlif yer-
altı kommunikasiyalar göstərilmiş, təsdiqlənmiş cizgilərə
əsasən yerinə yetirilməlidir. Trassa bölünərkən yeraltı
kommunikasiyalarla kəsişmə və yaxınlaşma yerlərinə xüsusi
diqqət yetirilməlidir.

166
 2.6.13. Yeraltı güc (yüksək gərginlikli) kabellərinin rabitə
və radiofikasiya kabelləri (xətləri) və qaz xətləri ilə və s. yeraltı
kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərdə kabel əllə quraşdırlımalı
və bu işlər hökmən yeraltı kommunikasiyanı istismar edən
müəssisənin nümayəndəsinin iştirakı ilə yerinə yetirilməlidir.
2.6.14. Binaların damında rabitə xətlərini və qurğularını
quraşdırarkən və onlara xidmət edərkən qoruyucu kəmər,
qaloş və ya rezin altlığı olan ayaqqabı geyməli, dama daxili
pilləkənlə, çardaqdan və xüsusi girəcəkdən, iki mərtəbəyə
qədər olan binalarda isə yanğın pilləkənləri vasitəsilə
qalxmağa icazə verilir.
Mailliyi 300 –dən artıq olan damlarda metal rabitə dayaq-
larının yanında çıxacaq və işçi meydançası qurulmalıdır, tol,
ruberoid, kirəmit və s. ilə örtülmüş damlarda isə maillikdən
asılı olmayaraq xidmət üçün xüsusi körpücüklər
quraşdırılmalıdır.
2.6.15. Kabeli əl ilə açarkən kabel barabanının qoyulduğu
dayaq-domkrat möhkəm dayanmalı və baraban fırlanarkən
dayaq yellənməməlidir.
2.6.16. Kabeli binanın divarları ilə çəkərkən saz nərdivan-
lardan, ayaqaltılardan və yaxud avtovışkalardan istifadə edilmə-
lidir.
2.6.17. Divarda deşik açarkən gizli çəkilmiş (suvaq altı)
elektrik naqillərinə toxunmanı istisna etmək üçün həmin yerlər
gizli çəkilmiş cərəyan xəttini müəyyən edən cihazla etibarlı
yoxlanılmalıdır.
Əgər telefon kabeli elektrik naqillərinə paralel olaraq
divarla çəkilirsə onların arasında ən azı 25 mm məsafə
olmalıdır.
Elektrik naqilləri və kabelləri ilə kəsişən yerdə telefon
xətləri izoləedici borucuqda çəkilməlidir.
2.6.18. Kabel (rabitə) quyularının daxilində güc kabelləri-
nin və qaz kəmərlərinin yerləşdirilməsi qadağandır.

167
 2.6.19. Lehimləyici lampa yer səthində kabel quyusundan
ən azı 2 m məsafədə alışdırılmalıdır.
Lehimləyici lampanı alışdırmazdan qabaq onun saz olma-
sını yoxlamaq lazımdır.
Lehimləyici lampadan istifadə edərkən aşağıdakı
qaydalara riayət edilməlidir:
-lampa onun tutumunun 3/4 hissəsindən artıq olmayaraq
yanacaqla doldurulmalıdır;
-yanacaq tökülən yerin tıxacı axıra qədər kip bağlan-
malıdır;
-açıq od yanında lampaya yanacaq tökmək və
boşaltmaq, onu sökmək qadağandır;
-lampanın odluğunun nippeli vasitəsilə ona yanacaq
tökərək yandırmaq qadağandır, odluğu o vaxt çıxarmaq olar
ki, sıxılmış hava buraxılmış olsun;
-lampada hər hansı nasazlıqlar aşkar edildikdə (tutumdan
yanacaq sızması, odluğun yivindən qaz sızması, tutumun
əzilməsi və s.) təcili olaraq bu lampa ilə işləməyi dayandırmalı;
-lehimləyici lampanın partlamasının qarşısını almaq üçün
onu həddindən artıq təzyiqləndirmək olmaz;
-yanan lampanı quyunun içərisinə lehimləyici vedrənin
içərisində vermək lazımdır. Bundan qabaq qaz analizatoru
vasitəsilə quyuda qazın olub-olmaması yoxlanılmalıdır.

DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR

(Tikinti – quraşdırma və təmir işləri)

2.7. Ümumi tələblər

168
 2.7.1. DNQT-nin konstruksiyaları qurğuların verilmiş
nöqtəyə nəqli və istismarı zamanı 66, 67, 68, 69-un
müəyyən etdiyi normalara və qaydalara uyğun olaraq onlara
təsir edən qüvvələrə davam gətirməlidir.
2.7.2. Quraşdırma-yığma işlərini aparmaq üçün
nümunəvi layihə aşağıda göstərilənləri özündə əks
etdirməlidir:
-iş yerlərinin və keçidlərin təşkilini;
-texnoloji əməliyyatların ardıcıllığını;
-işlərin təhlükəsizliyi üçün üsulları və tərtibatları;
-quraşdırma mexanizmlərinin təsir zonalarını və yerləş-
dirilməsini;
-ilməklənmiş blokun müxtəlif vəziyyətlərində ilməklərə
düşən qüvvələri.
2.7.3. DNQT-nin ölçüləri, «küt» şəkildə qazılacaq quyula-
rın sayı, onların arasındakı məsafə və yerləşməsi, yatağın geo-
loji quruluşu, iqtisadi amillər və quyuların texnologiyasında
əldə edilmiş nailiyyətlər nəzərə alınmaqla konkret olaraq hər
yataq üçün işlənilmiş layihəyə əsasən təyin edilir.
2.7.4. Quyuların eyni zamanda qazılması və istismarı
üçün blok-modul tipli çox radiuslu DDÖ-nün konstruksiyası,
istismar edilən quyuların quyu ağızlarının, texnoloji istismar
avadanlıqlarının və qazılan quyuların tullanışa qarşı
avadanlıqlarının aşağı yarusda, qazılan quyu ağızlarının və
qazma avadanlıqlarının yuxarı yarusda yerləşməsini təmin
etməlidir.
2.7.5. Tikiləcək DNQT-nin tikilmiş DNQT-lə estakada va-
sitəsilə əlaqəsi yoxdursa, onların arasındakı məsafə 250m-dən
az olmamalıdır. EYM-lər arasındakı məsafə 100m-dən az olma-
malıdır.

169
 2.7.6. Istismar prosesində baxış keçirmək və təmir
işlərini aparmaq üçün döşəmə altındakı metal konstruksiyalara
yaxınlaşmaqdan ötrü bütün növ qurğularda (DNQT-lərdə)
daimi keçidlər və yaxud inventar tərtibatlar (daşınan asma
nənnilər, döşəmələr) olmalıdır. Keçidlərə təhlükəsiz düşmək
üçün xüsusi qurğular (meydançalı pilləkən) nəzərdə
tutulmalıdır. Bu qurğular, EYM-də və DDÖ-də (dənizin
dərinliyi 40 metrə qədər olduqda) 2 ədəddən az olmamalı,
dərin DDÖ-rinın hər dayaq bloku üçün 1 ədəd və estakada
boyu hər 80-100m-dən bir olmalıdır.
2.7.7. DNQT-nin hər yarusu onun perimetri boyu metal
məhəccərli çəpərlə çəpərlənməlidir. Bu çəpərlər kran
gəmilərinin yan aldığı tərəfdən çıxarılıb-taxılan olmalıdır.
2.7.8. DNQT-nin tikintisi, istismarı və yaxud təmiri
zamanı bir işçinin tək olaraq hər hansı bir iş görməsi
qadağandır. Bu işləri ən azı iki işçi yerinə yetirməlidir.
2.7.9. DNQT-nin quraşdırılması (sökülməsi) zamanı onun
yanında kran gəmisi yoxdursa, qurğularda fəhlələrin istirahəti
və qızınması üçün müvəqqəti mədəni budka, iş paltarlarının
qurudulması üçün otaq, sanitariya qovşağı və qadınların şəxsi
gigiyenası üçün otaq quraşdırılmalıdır.
2.7.10. DNQT-nin tikintisi və təmiri zamanı gecə növbə-
sində iş yerləri su-toz keçirməyən projektorlar və çıraqlarla
işıqlandırılmalıdır. Projektorlar DNQT-nin döşəməsinin
səthindən ən azı 6m hündürlükdə quraşdırılmalıdır. Iş
yerlərinin işıqlandırılması 211-ə uyğun olmalıdır.
2.7.11. Metal konstruksiyaların quraşdırılması zamanı
qaynaq tikişlərini müvafiq vəsiqəsi olan qaynaqçılar layihədə
nəzərdə tutulmuş qaynaq materialları və avadanlığından
istifadə etməklə yerinə yetirilməlidirlər.
Qaynaqçıların soyadları və vəsiqələrinin nömrələri qəbul-
təhvil aktına əlavə edilən icraçı texniki sənədlərdə göstərilməli-
dir.

170
 2.7.12. Qurğunun su üzərindəki hissələrində qaynaq
işləri, hündürlüyü 1m-dən az olmayan məhəccərli çəpəri olan
asma meydançadan və yaxud nənnidən istifadə etməklə ikinci
işçinin müşahidəsi altında yerinə yetirilməlidir. Açıq iş
yerlərində qaynaq işlərinin ancaq bu iş üçün ayrılmış bağlı
(örtüyü olan) yerdə aparılmasına icazə verilir.
2.7.13. DNQT-nin tikintisi (sökülməsi) zamanı, eləcə də
onlarda korroziyaya qarşı mübarizə işləri aparıldığı zaman, iş
aparılan sahələrdə mühafizəçi olmalıdır. Iş yerində hər bir işçi
üçün xilasetmə kəməri və kəndirdən tutacaqları olan 2-3 ədəd
xilasetmə dairələri qoyulmalıdır.
2.7.14. DNQT layihəyə tam uyğun olaraq istismara veril-
məlidir. Tikintisi başa çatmış EYM-lər və bir yaruslu DDÖ-lər,
onların üzərində texnoloji avadanlığın quraşdırılmasına qədər
dövlət nəzarət orqanlarının iştirakı ilə təyin edilmiş xüsusi ko-
missiya tərəfindən yerindəcə qəbul edilməli və qəbul təhvil
aktı ilə rəsmiləşdiriliməlidir.
Qəbul-təhvil aktına icraçı texniki sənədlər, gizli (qapalı)
işlərin aktı, dalğıc müayinəsi, eləcə də qurğunun pasportu
əlavə edilməlidir.
2.7.15. Texnoloji bloku mənzil-məişət kompleks bloku ilə
birgə olan DDÖ-də yaşayış blokunun quyu ağzına olan tərəfi,
su pərdəsi (vodyanaya zavesa) sistemi ilə təchiz edilməlidir
(yanğın təhlükəsizliyi baxımından).
2.7.16. DNQT-nin dayaq bloklarına (su üstündə və su al-
tında olan hissələr) hər il baxış keçirilməlidir.

2.8. Dəniz hidrotexniki qurğularının tikilməsi və təmiri

2.8.1. Quraşdırılmaq üçün təyin olunmuş məmulatlar və

konstruksialar quraşdırılma ardıcıllığına uyğun şəkildə yerləşdi-
rilməlidir. Məmulatların (konstruksiyalar) markalanmış üzləri
keçidə tərəf olmalıdır.

171
 2.8.2. Blokların bir tipli qovşaqları və detalları quraşdırma
sahəsində bir-birinin üzərinə elə yığılmalıdır ki, onların ele-
mentləri arasında əmələ gələn keçidlər onları yığıma
hazırlamağa imkan versin.
2.8.3. DNQT-nin metal konstruksiyalarıını hazırlayan qu-
raşdırıcıların yüksəklikdə işləmələrinə icazələri olmalıdır.
2.8.4. Dayaq bloklarının hazırlanması üzrə tikinti-quraş-
dırma işləri, müəssisənin əmri ilə təyin edilmiş cavabdeh
işçinin rəhbərliyi altında aparılmalıdır.
2.8.5. Cavabdeh şəxs, metal konstruksiyaların quraşdırıl-
masına başlamazdan əvvəl, quraşdırıcıları, işin aparılması ardı-
cıllığı və təhlükəsiz yerinə yetirilməsi tədbirləri ilə tanış
etməlidir.
2.8.6. Dayaq blokunun qoyulmasından əvvəl yeni
buraxılış yolları üçün sahil hissəsinin tikinti işləri tam yerinə
yetirilməli, əvvəlki buraxılış yollarının texniki vəziyyəti dayaq
blokunun quraşdırma yüklərinə uyğun yoxlanmalıdır. Dayaq
blokunun tikinti rəhbərinə göstərilən işlərin tam və keyfiyyətlə
yerinə yetirilməsini təsdiq edən sənədlər təqdim olunmalıdır.
2.8.7. Konstruksiyaların ilməklənməsi quraşdırma
işlərinin layihəsində nəzərdə tutulmuş tələblərə uyğun olaraq
yerinə yetirilməlidir.
2.8.8. Iş yerində, DNQT-nin hər bir qaldırılan metal-
konstruksiyasının ilməklənməsinin sxemləri və düyünləri
olmalıdır.
2.8.9. Konstruksiyaların qaldırılması və endirilməsi, təhlü-
kəli zonadan işçilər çıxdıqdan sonra yerinə yetirilməlidir.
Təhlükəli zonanın sərhəddi, işlərin yerinə yetirilməsi layihəsi
ilə müəyyən edilir.
2.8.10. Dayaq bloklarının yığılması zamanı yüksəklikdə
metalkonstruksiyaların quraşdırılması və qaynaq edilməsi üçün
xüsusi səkilərdən (məhəccərli çəpəri olan işçi meydança),
qaldırıcılardan istifadə edilməlidir.

172
 2.8.11. DNQT-nin dayaq bloklarının yastı panellərinin şaqu-
li vəziyyətə döndərilməsi və yığılması əməliyyatında, quraşdırma-
yığma meydançasında istifadə edilən bütün yükqaldırma vasi-
tələrinin və bucurqadların sinxron işləməsi təmin olunmalıdır.
2.8.12. Şaquli vəziyyətdə qoyulmuş yastı panellərin mü-
vəqqəti bərkidilməsi üçün bərk dayaqlardan istifadə
edilməlidir.

D. Dayaq blokunun suya buraxılması

2.8.13. Dayaq bloku suya layihəyə uyğun buraxılır. Layi-

hənin bir nüsxəsi suya buraxılma işinin rəhbərində olmalıdır. Iş
vaxtı layihədən kənara çıxmalara yalnız layihənin rəhbəri ilə
razılaşdırıldıqdan sonra icazə verilir.
2.8.14. Suya buraxılma işlərinin təşkilinə və təhlükəsiz ye-
rinə yetirilməsinə ümumi rəhbərlik, suya buraxılma işinin rəhbə-
rinə həvalə olunur. Suya buraxılma işlərini yerinə yetirmək üçün
mühəndis texniki işçilər və briqadalar, tikinti idarəsinin rəhbəri-
nin əmri ilə təyin edilir. Həmin işçilər layihə təşkilatı tərəfindən
hazırlanmış və yuxarı təşkilat tərəfindən təsdiq edilmiş əsas və-
ziyyətlərə uyğun və suya buraxılma işlərində praktiki təcrübə
əldə etmək üçün xüsusi proqram əsasında təlimatlandırılmalı-
dırlar.

2.8.15. Dayaq bloklarının suya buraxılması zamanı üzən

təminetmə (köməkçi) vasitələrin kapitanları, suya buraxılma
işinin rəhbərinə tabedirlər.
2.8.16. Dayaq blokunu qəbul etmək, nəqletmə
qurğusunun hazırlığını, eləcə də üzən vasitələrin hazırlığını
yoxlamaq üçün Istehsalat Birliyinin (yuxarı təşkidatın) əmrinə
əsasən komissiya yaradılır. Həmin komissiya qəbul aktı tərtib
edir və dayaq blokunun suya buraxılmasına icazə verir.

173
 2.8.17. Dayaq blokunun suya buraxılması əsasən günün
işıqlı vaxtında, dənizdə dalğalanma 2 baldan və küləyin sürəti
10m/san-dən çox olmadıqda yerinə yetirilməlidir. Meydançanın
işıqlandırılması [211]-ə uyğun olarsa bu işlərin gecə vaxtında da
görülməsinə icazə verilir. Buraxılış yolu ilə blokun çəkilməsinə
başlanan andan sayılmaq şərtilə, suya buraxılma işinin
rəhbərində 2 günlük əlverişli hava haqqında məlumat olmalıdır.
2.8.18. Dayaq blokları buraxılacaq rayonun akvatoriyası
kənar üzən və yaxud dəniz dibində olan əşyalardan təmizlən-
məlidir.
2.8.19. Suya buraxılma işlərinə başlamazdan əvvəl
qurğunun bucurqadının əyləc sistemi boş və polispastla
dartılaraq yoxlanmalıdır. Dartılma qüvvəsi dayaq blokunun suya
buraxılması təlimatında verilməlidir. Bucurqadın elektrik
intiqalının qəza yüklənməsində, elektrik mühərrikinin
söndürülməsi üçün bloklayıcı olmalıdır. Bucurqadın özülə
bərkidilməsinə və polispastla dartılıb sınanmasına dair akt tərtib
edilməlidir.
2.8.20. Dayaq bloklarının suya buraxılması üçün istifadə
edilən takelaj tərtibatları sınaqdan çıxarılmalı və onların
pasport birkaları olmalıdır.
2.8.21. Polispast sisteminin takelaj telləri dayaq
blokunda bərkidilmək üçün quraşdırılmış xüsusi yerlərə
bərkidilməlidir.
2.8.22. Dayaq blokunu suya buraxmazdan əvvəl işin rəh-
bəri pontonların etibarlı bərkidilməsinə, ballast sisteminin tamlı-
ğına (bütövlüyünə) əmin olmalı, siyirtmələrin və döndərici dir-
səklərin işləməsini, tıxacların bərkidilməsinin etibarlılığını
yoxlamalıdır.

174
 2.8.23. Buraxılma yollarındakı müşahidəçilərlə buraxılma
işinin rəhbəri arasında əlaqə radiotelefon və yaxud səsucaldan
vasitəsilə yaradılmalıdır. Bucurqadlara və qaldırıcı traktorlara
xidmət edən operatorlar, buraxılma işinin rəhbərinin verdiyi
siqnalları yerinə yetirməlidirlər. Qəza saxlamaları siqnalı kim
tərəfindən verilməsindən asılı olmayaraq yerinə yetirilməlidir.
2.8.24. Dayaq blokunun buraxılması zamanı bucurqadla-
rın və qaldırıcı traktorların idarə postunda operatorlardan
başqa onların əvəzediciləri də olmalıdır.
2.8.25. Dayaq blokunun buraxılması zamanı takelaj
tellənməsinin tros sisteminin təsir ərazisində adamların olması
qadağandır.
2.8.26. Dayaq blokunun əlavə üzmə qabiliyyəti qurğusu-
nun pontonları əvvəlcədən möhkəmliyə, sıxlığa və layihə
üzrə hidravlik üsulla təzyiqə sınaqdan keçirilməlidir.
2.8.27. Dayaq blokunun əlavə üzmə qabiliyyəti qurğusu-
nun batırmaq və yaxud üfürmək üçün borucuqları suyun
səthindən ən azı 2m hündürlüyə çıxmalıdır.
2.8.28. Dayaq blokunun əlavə üzmə qabiliyyəti qurğu-
sunda onun batırılması və yaxud üfürülməsi işi aparılanda
qurğunun üzərində adamların olması qadağandır.
2.8.29. Dayaq bloku suya buraxıldıqdan sonra işin
rəhbəri blokun suyun üzərində qalan hissələrinin
konstruksiyasına, dayaq blokunu yedəyə alıb tikinti nöqtəsində
qoymaq qurğusuna baxış keçirməli, onların saz vəziyyətdə
olmalarına əmin olmalıdır. Bundan başqa işin rəhbərində
qurğunun sualtı hissəsinə dalğıc baxış aktı olmalıdır.

D. Dayaq blokunun yedəklənməsi

175
 2.8.30. Dayaq blokunu yedəyə alıb tikinti nöqtəsində qu-
raşdırmaq üçün yuxarı təşkilatın əmrinə əsasən bu işdə bir
başa iştirak edən işin rəhbəri və onun müavinləri təyin
edilməlidir.
2.8.31. Dayaq blokunun yedəklənməsi və tikinti
nöqtəsində quraşdırılması, qəbul edilmiş qaydada
razılaşdırılmış və təsdiq edilmiş layihəyə əsasən yerinə
yetirilməlidir. Dayaq blokunun yedəklənməsi və tikinti
nöqtəsində quraşdırılması üçün təlimat, layihənin əsas
hissəsini təşkil etməlidir. Layihənin bir nüsxəsi işin rəhbərində
olmalıdır.
2.8.32. Dayaq blokunun yedəklənməsini Xəzərdənizneft-
donanma Idarəsinin təşkil etdiyi ekspedisiya yerinə
yetirməlidir. Onlar yedəklənmənin keçid (hərəkət) planını və
təhlükəsizliyini təmin edən təlimatı hazırlamalıdır. Yedəklənmə
zamanı gəmilərin və digər üzən qurğuların dəniz şəraitində
təhlükəsiz yedəklənməsini təmin edən təlimatı rəhbər tutmaq
lazımdır.
2.8.33. Dayaq blokunun təhlükəsiz yüklənməsi üçün
məsuliyyət işin rəhbərinə və onun müavini-ekspedisiyanın
rəisinə həvalə edilir.
2.8.34. Dayaq blokunun keçəcəyi istiqamətlərdə dənizin
dərin olmayan yerləri haqda hidroqrafik məlumat olmalıdır.
Məlumat olmadıqda əvvəlcədən dərinlik ölçülməli, dənizin di-
bindən çıxa bilən əşyaların olması ehtimalı olan yerlər dalğıc
müayinəsindən keçməlidir.
2.8.35. Dayaq blokunun yedəklənməsi zamanı və onun
lövbərdə dayandığı zaman, gecə vaxtı dayaq bloku yedək
gəmisinin projektorları ilə işıqlandırılmalıdır.

176
 2.8.36. Dayaq blokunun yedəklənməsi və qoyulması,
«Dayaq blokunun yedəklənməsi və tikinti nöqtəsində
quraşdırılması təlimatı»nda nəzərdə tutulmuş hidrometeoroloji
şərtlərə uyğun yerinə yetirilməlidir. Işin rəhbərinin layihədə
nəzərdə tutulmuş işin yerinə yetirilmə vaxtına bərabər vaxt
ərzində yaxşı hava olacağı haqda məlumatı olmalıdır. Yaxşı
hava olmadıqda dayaq blokunun yedəklənməsinə başlamaq
qadağandır. Küləyin güclənəcəyi haqda məlumat alındıqda,
dayaq bloku yedəyə alınıb layihədə nəzərdə tutulmuş
daldalanacağa aparılmalı, orada yedəklərin və bərkidicilərin
vasitəsilə saxlanılmalıdır.
2.8.37. Dayaq blokunun tikinti nöqtəsinə çatma vaxtına
yaxın əlverişsiz hava şəraiti (dalğalanma 3 baldan yuxarı,
küləyin sürəti 10m/san-dən yuxarı) məlumatı alınarsa, işin
rəhbəri dayaq blokunu fırtınadan qorumaq üçün onun
təhlükəsiz yerə gətirilməsinə dair tədbir görməlidir.

2.8.38. Dayaq blokunun yedəklənməsi zamanı onun üzə-

rində adamların olması qadağandır.
2.8.39. Dayaq blokunun tikinti nöqtəsinə çatması ərəfəsin-
də bu rayonda layihədə nəzərdə tutulmuş üzən vasitələr olma-
lıdır.
2.8.40. Sualtı-texniki və dalğıc işləri zamanı dayaq bloku-
nun yerinin dəyişdirilməsi, eləcə də üzən vasitələrin ona yaxın-
laşması və yan alıb bərkidilməsi qadağandır.
2.8.41. Üzmə qabiliyyətinə malik olmayan dayaq blokları-
nın nəqli və qoyulması, kran-quraşdırma gəmisinin göyərtəsində
və yaxud dönə bilən endirmə qurğusu ilə təchiz edilmiş xüsusi
nəqliyyat-endirici barjalardan istifadə etməklə yerinə yetirilməli-
dir.

177
 DNQT-nin metal konstruksiyalarının nəqli üçün istifadə
edilən gəmilərin, dənizin dalğalanması zamanı onların
yerdəyişməsinin qarşısını almaq məqsədi ilə, göyərtə boyu
metal konstruksiyaların yığılması və bərkidilməsi üçün tərtibatı
olmalıdır.
2.8.42. DNQT-nin blok modulları və metalkonstruksiyala-
rı kran-quraşdırma gəmisinin və yaxud yedək üzən
vasitələrinin göyərtəsinə bərkidilməlidir. Bərkidilmiş hissələr
əllə asanca sökülə bilən olmalıdır.
2.8.43. Dayaq bloku üzən vasitələrin göyərtəsinə etibarlı
bərkidilməlidir.

D. Dayaq blokunun tikinti nöqtəsində qoyulması

2.8.44. Dərin sularda istifadə olunan dayaq blokunun

yuxarı hissəsinin konstruksiyasında ilməkləmək üçün qurğu
nəzərdə tutulmalıdır. Ilməklər dayaq blokunun yedəklənmə
işinə başlamazdan əvvəl hazırlanmalıdır.
2.8.45. Dayaq blokunun tikinti nöqtəsində qoyulması
işləri günün işıqlı vaxtında, dənizdə dalğalanmanın gücü 3
baldan, küləyin sürəti 10m/san-dən çox olmayanda yerinə
yetirilməlidir. Işin rəhbərinin dayaq blokunun qoyulması işinə
başlayan andan hesablamaq şərtilə 3 günlük əlverişli hava
şəraiti olacağı haqda məlumatı olmalıdır. Belə məlumat
olmadıqda dayaq blokunun qoyulmasına başlamaq
qadağandır.
2.8.46. Işin rəhbəri və onun müavinləri yerləşmə
sxemində nəzərdə tutulmuş yerlərdə olmalıdır.
Işin rəhbəri ilə müşahidəçilər, işçilər arasında əlaqə,
gəmi radiocihazlarının səsucaldıcıları vasitəsi ilə yerinə
yetirilməlidir.

178
 2.8.47. Işin rəhbəri, ballastlaşdırma əməliyyatını yerinə
yetirmək üçün təyin edilmiş işçilərin və üzən vasitələrin
heyətlərinin gəminin dayaq blokuna yaxınlaşması, yan alması,
işçilərin dayaq blokuna boşaldılması işlərinin (lazımi
əməliyyatların) təhlükəsiz yerinə yetirilməsinə dair biliklərinin
olmasına və bu işləri yerinə yetirə biləcəklərinə əmin olmalıdır.
2.8.48. Ballastlama, pontonların çıxarılması, istiqamət-
ləndirmə və dayaq blokunun dəniz dibinə qoyulması üzrə
bütün əməliyyatlar fasiləsiz aparılmalıdır.
2.8.49. Dayaq blokunun üfqi nəql vəziyyətindən şaquli
vəziyyətə gətirilməsinə, təminat (köməkçi) gəmiləri təhlükəsiz
məsafəyə (150m-dən az olmayaraq) uzaqlaşdıqdan sonra
icazə verilir.
2.8.50. Işin rəhbəri, dayaq blokunun dayanıqlı şaquli və-
ziyyətə gətirilməsindən sonra üzən vasitələrin bloka yaxınlaş-
masına icazə verə bilər.
2.8.51. Gəmilərdə və ya dayaq blokunun üzərində işi
yerinə yetirən işçilərin xilasetmə jiletləri olmalıdır. Dayaq
blokunun ballastlanması əməliyyatı yerinə yetirilən kimi işçilər
bloku tərk etməlidirlər.
2.8.52. Bərkidicilərin açılması və pontonların çıxarılması-
na, dayaq blokunun dənizin dibinə buraxılmasından sonra
icazə verilir. Bu işləri, 2 işçidən az olmamaq şərti ilə katerdən
blokun üstünə çıxarılmış işçilər yerinə yetirməlidir.
2.8.53.Dayaq bloklarının yuxarı hissələri bir-birinə nisbət-
də ciddi üfqi bir vəziyyətdə qoyulmalıdır. Dayaq blokunun
buraxıla bilən həddən artıq mailliyi olarsa, həmin nöqsan
layihədə nəzərə alınmış üsulla aradan qaldırılmalıdır.
2.8.54. Dayaq bloku tikinti nöqtəsində etibarlı qoyulduq-
dan sonra ilməklər götürülə bilər.
2.8.55. Metal konstruksiyaların ayrı-ayrı qovşaqlarının il-
məklərinin götürülməsində xəbərdarlıq üsullarından istifadə
edilməlidir.

179
 2.8.56. Dayaq bloku qoyulduqdan sonra onun üzərində
siqnal işığı qoyulmalıdır.
2.8.57. DNQT-nin blokları dəniz dibinə bərkidilərkən on-
ların üzərinə müvəqqəti döşəmələr, məhəccərli keçidlər qoyul-
malıdır. Metal döşəmələrin səthi kələ-kötür olmalıdır. Blokların,
özül dirəklərinin vurulması və möhkəmləndirilməsi işləri 295-
in tələblərinə müvafiq yerinə yetirilməlidir.
2.8.58. Avadanlığın yerləşdirilməsi və texnoloji əməliy-
yatların yerinə yetirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş müvəqqəti
meydançalar çəpərlənməli və döşəmə ilə nərdivan vasitəsi ilə
birləşdirilməlidir.
2.8.59. Kopyorun dorunda və qazma aqreqatlarında
qoruyucu kəmərsiz işləmək qadağandır.
2.8.60. Kopyorun və qazma aqreqatının yerinin
dəyişilməsi ancaq işin rəhbərinin icazəsi ilə yerinə
yetirilməlidir.
2.8.61. Dayaq bloku qoyulub bərkidildikdən sonra blokun
sualtı hissələrinə baxış keçirilməlidir.

D. DNQT-nin yuxarı quruluşunun blok-modullarının

quraşdırılması (sökülməsi)

2.8.62. Blok-modul üzərində ilməkləri bərkitmək üçün

qurğuların yerləri və ilməklərin uzunluğu, ilməklərin gərilməsi
zamanı onların blok-modul üzərində qurulmuş avadanlıqlara
və kommunikasiyalara dəyməsini istisna etməlidir.
2.8.63. Kran gəmilərinin köməyi ilə tikinti-quraşdırma
(sökülmə) işlərinin görülməsinə küləyin sürəti 10m/s-dən və
dənizdə dalğalanma 3 baldan çox olmadıqda icazə verilir.
Küləyin sürəti artdıqda, (dalğalanma 3 baldan çox olduqda)
işlər dayandırılmalı və lazım gəldikdə işçilər obyektdən
çıxarılmalıdır.

180
 2.8.64. Tikinti zamanı DDÖ-nün yanında xilasetmə
gəmisi növbə çəkməlidir. Əgər tikilən DDÖ-lərin arasındakı
məsafə 1,5km-dən artıq deyilsə, onların ikisinin arasında 1
xilasetmə gəmisi növbə çəkə bilər. Əgər DDÖ-nün yanında
nəqliyyat-quraşdırma gəmiləri varsa və yaxud tikilən obyektdə
insanlar yoxdursa xilasetmə gəmisinin növbə çəkməsinə
ehtiyac yoxdur.
2.8.65. DDÖ-də ən azı iki minik meydançası olmalı və
onlar küləyin əsmə istiqamətinin müxtəlifliyi nəzərə alınmaqla
elə quraşdırılmalıdır ki, adamlar gəmiyə minib düşə bilsinlər.
2.8.66. Minik meydançalarının şəbəkəli döşəmələri,
məhəccərli çəpərləri olmalıdır. Minik meydançasından DDÖ-yə
qalxmaq üçün məhəccərli addım pilləkənləri və suyun
səthindən 1,5m-ə qədər batırılmış asma pilləkənlər olmalıdır.
2.8.67. DDÖ-nün blok-modullarının konstruksiyası elə ol-
malıdır ki, o asanlıqla yığılsın (sökülsün), eləcə də DDÖ-nün
üzərində yerləşdirilmiş qaldırıcı vasitələrin köməkliyi ilə
avadanlığın dəyişdirilməsi mümkün olsun.
2.8.68. Blok-modulların qazma və texnoloji kompleks
avadanlıqları quraşdırıldıqdan, işə salma-sazlama və sınaq
işləri yerinə yetirildikdən sonra DDÖ-nün qəbul komissiyası
tərəfindən qəbulu aparılmalıdır.

D. Estakada tipli qurğuların tikintisi

2.8.69. Estakada tikilən sahənin yaxınlığında (ətrafında)

naviqasiya avadanlığı vasitələri (siqnal üzgəci, çəlləklər və s.)
qoyulmalıdır.
2.8.70. Estakadanın, ona birləşən EYM ilə asfalt örtüklü
dəmir-beton döşəməsi olmalıdır.

181
 2.8.71. Estakadanın döşəməsi və məhəccərli çəpəri esta-
kadanı tikən mexanizmlər (estakada tikən kran) irəlilədikcə
onun ardınca qurulmalıdır. Estakadanın tikilib qurtarmış hissəsi
ilə kran arasındakı məsafə 75m-dən çox olmamalıdır.
Göstərilən sahədə müvəqqəti döşəmə düzülməli və
çəpərlənməlidir. Çəpəri olmayan element və konstruksiyaların
üzəri ilə quraşdırıcıların keçməsinə icazə verilmir.
2.8.72. Estakadanın işlək hissəsi hər iki tərəfdən maşın
və mexanizmlərin təkərlərini dəf etmək üçün hündürlüyü
0,18m-dən az olmayan tirlərlə (bordör) çəpərlənməlidir.
Estakadanın işlək hissəsinin eni tirlərin kənarlarından
hesablanmaqla 3,4m-dən (əsaslı təmir olunan estakadada
3,2m), piyada səkilərinin eni 0,75m-dən az olmamalıdır.
2.8.73. Xilasetmə dairələrini qoymaq üçün estakada trası
boyu hər 50m-dən bir yerlər nəzərdə tutulmalıdır. EYM-də xi-
lasetmə dairələri EYM-in çəpəri (perimetri) boyu hər 20m-dən
bir qoyulmalıdır.
2.8.74. EYM-də işçilərin istirahəti və qızınması üçün nə-
zərdə tutulmuş otaqlar, vışkanın yaxın qoşa ayaqlarından
onun hündürlüyündən az olmayan məsafədə yerləşdirilməlidir.
2.8.75. Estakada tikən kranın və kopyorun meydançaları-
nın döşəməsi bütöv olmalı və taxtadan düzəldilməlidir.
Döşəmə 130kq-dan az olmayan yükə hesablanmalıdır.
2.8.76. Işçi vəziyyətində olmayan dirəkvuran avadanlığın
yıxılmaması üçün onlar etibarlı bərkidilməlidir.
2.8.77. Dirəkləri sürgüyə (rigel) qoyanda dirəkvuran ava-
danlığın altında durmaq qadağandır.
2.8.78. Dirəkvuran avadanlıq dayandırıldıqdan sonra
dirəyin vurulma dərinliyini ölçmək olar.
2.8.79. Hazırlıq işləri görüldükdən sonra xüsusi tərtibat-
ların köməyi ilə çəp dirəklər vurulmalıdır.

182
 D. Dambaların (bəndlərin) tikintisi və
dibdərinləşdirmə işləri

2.8.80. Dibdərinləşdirmə işləri, təsdiq edilmiş layihə və

yaxud texniki tapşırığa əsasən yerinə yetirilməlidir. Layihədən
və yaxud texniki tapşırıqdan kənara çıxmaq layihə təşkilatı ilə
razılaşdırılmalıdır.
2.8.81. Dənizin dibi tral vasitəsilə tədqiq ediləndən və
dalğıc müayinəsindən sonra və dənizin dibindən işçi
zonasından dibdərinləşdirici torpaqqazan maşının işinə mane
olan əşyalar kənarlaşdırıldıqdan sonra dibdərinləşdirmə
işlərinə icazə verilir. Dalğıc müayinəsi dibdərinləşdirmə
işlərinin bütün sahəsində və həmçinin onun hüdudlarından işçi
lövbərlər qoyulmuş məsafəyə qədər kənarlarda da
aparılmalıdır. Aşkar edilmiş maneələr aradan götürülməli, bu
mümkün deyilsə maneələr üzgəclər vasitəsilə işarə
olunmalıdır.
Əgər maneələr aradan götürülməyibsə və buna lüzum
yoxdursa, onda dibdərinləşdirici torpaqqazan maşının
dibdərinləşdirmə işləri zamanı həmin maneələrin yanından
keçmə məsələsi layihə təşkilatı ilə razılaşdırılmalıdır.
2.8.82. Telefon və elektrik kabellərinin, boru
kəmərlərinin, qaz kəmərlərinin və digər sualtı qurğuların
nişanlanması, dibdərinləşdirici torpaqqazan maşının həmin
qurğulara yaxınlaşa bilən sərhəddi boyunca aparılmalıdır.
Sərhədlər, bu qurğuları istismar edən təşkilatla
razılaşdırılmalıdır.
2.8.83. Layihədə nəzərdə tutulmuş dambaların yüksəldil-
məsi sürəti, tikintinin dayanıqlığı hesabatı əsasında sistematik
olaraq dəqiqləşdirilməlidir. Bu, bütün iş müddətində layihəyə
əsasən qoyulmuş dayanıqlıq ehtiyatının təmin edilməsi üçün
tələb olunur.

183
 2.8.84. Bəndqurma işlərinin qəbul-təhvili zamanı,
görülən işlərin layihəyə uyğunluğu haqda qəbul edilmiş
formada akt tərtib olunmalıdır.

D. 2.9. Boru kəmərlərinin çəkilməsi və təmiri

Ümumi tələblər

2.9.1. Boru kəmərlərinin çəkilməsi və təmiri ləyihəyə

uyğun yerinə yetirilməlidir. Layihədə, işin yerinə yetirilmə
ardıcıllığı, təhlükəsizlik tədbirləri, işlərin təmin edilməsinə
cavabdeh şəxs göstərilməlidir. Işlərin yerinə yetirilmə layihəsi
olmadıqda, boru kəmərlərinin tikintisi və təmiri qadağandır.
Işlərin yerinə yetirilməsi layihəsində boru kəmərlərinin
çəkilməsi və təmir işlərinə təsir edə biləcək ətraf mühitin
bütün amilləri (suyun gəlib-çəkilməsi, boru xətti boyunca
dalğalanmanın xarakteristikası, boruların hərəkəti və s.)
nəzərə alınmalıdır.
2.9.2. Sualtı boru kəmərlərinin çəkilməsində və təmirində
xeyli sayda üzən vasitələr iştirak etdiyindən, onların işinə
ümumi rəhbərlik etmək üçün bir kapitan-rəhbər ayrılmalıdır.
Sualtı boru kəmərlərinin, rabitə xətlərinin və elektrik xətlərinin
çəkildiyi zonada gəmilərin lövbərdə durması qadağandır.
2.9.3. Sualtı boru kəmərlərinin çəkilməsində və təmirində
iştirak edən üzən vasitələrlə sahil bazalarının arasında fasiləsiz
radiotelefon rabitəsi olmalıdır.
2.9.4. Boru kəmərinin tikintisinə və təmir işinə cavabdeh
olan şəxs, ardıcıl olaraq yarım sutkalıq, sutkalıq və üç sutkalıq
hava haqqında məlumatla təmin edilməlidir.
2.9.5. Korroziyaya qarşı örtüyündə və yaxud beton örtü-
yündə pozuntular əmələ gəlmiş borulardan istifadə etmək
qadağandır.

184
 2.9.6. Boru kəmərlərində, onun təzyiqinə hesablanmış və
eyni keçidli en kəsiyinə malik polad armaturlar qoyulmalıdır.
Armaturların yeri layihəyə əsasən müəyyən edilməldir.
2.9.7. Lazım gələn anda (qəzalar) boru kəmərini digər
hissələrdən təcrid etmək üçün onun üzərində avtomatik
qurğular qoyulmalıdır.
2.9.8. Boru kəmərlərinin istismarı zamanı təsdiq edilmiş
cədvələ əsasən onlara vaxtaşırı və xüsusi baxışlar
keçirilməlidir.
2.9.9. Istismar (neft-mədən) boruları DDÖ-nün
qırağında, gəmilərin yanalma zonasından və minik
meydançalarından kənarda yerləşdirilməlidir. Istismar
borularını (dirəklərini) yaşayış blokundan 15m-dən az olan
məsafədə quraşdırmaq və DDÖ-nün döşəməsinin altına
çıxarmaq qadağandır.
2.9.10. Istismar boruları (dirəkləri) DDÖ-nün metal kons-
truksiyalarına etibarlı bərkidilməlidir. Bərkidilmə yerlərində
qeyri-metal araqatı qoyulmalıdır.
2.9.11. Sualtı boru kəmərlərinin müayinəsi və onların
təmiri xüsusi texniki vasitələri olan ixtisaslaşdırılmış təşkilat
tərəfindən yerinə yetirilməlidir.
2.9.12. Magistral boru kəmərindən hər tərəfə 400m-lik
zonada gəmilərin lövbərdə durması qadağandır. Ancaq sualtı-
texniki işlər və boru kəmərinin təmiri işi aparıldıqda buna icazə
verilir.

D. Trasın hazırlanması

2.9.13. DDÖ ilə boru kəmərinin trası arasında məsafə

100m-dən az olmamalıdır.

185
 2.9.14. Boru kəməri əvvəlcədən çəkilmiş boru kəmərinə
paralel çəkilərsə onlar arasındakı məsafə 15m-dən az
olmamalıdır.
2.9.15. Eyni vaxtda iki və daha artıq boru kəməri
çəkilərsə, onlar arasındakı məsafə, çəkilmə və təmir işinin
təhlükəsizliyini nəzərə almaqla təyin edilməlidir.
2.9.16. Boru kəmərinin trası, hava EVX rayonundan
keçərsə, tras, EVX-nin dirəyinin hündürlüyü üstəgəl 10m
məsafəyə uzaqlaşdırılmalıdır.
2.9.17. Tikintisi və istismarı zamanı boru kəmərinin
qorunmasını təmin edən tədbirlər görülübsə, boru kəmərinin
trasının digər sualtı kommunikasiyalar və boru kəmərləri
trasları ilə kəsişməsinə yol verilir.

D. Qaynaq birləşmələrinin keyfiyyətinə nəzarət

2.9.18. Qaz-neft kəmərlərinin və qaynaq edilmiş

armaturların qaynaq tikişləri tam şəkildə dağıdıcı olmayan
fiziki metodlarla yoxlanılmalıdır.
2.9.19. Boru kəmərlərinin qaynaq birləşmələrinin key-
fiyyətinə nəzarətin nəticələri xüsusi jurnalda qeyd olunmalı və
defektoskopçuda saxlanılmalıdır.

D. Boru kəmərlərinin sınağı

2.9.20. Boru kəmərləri istismara verilənə qədər onlara

baxış keçirilməli, möhkəmliyə və kipliyə sınanmalıdır. Sualtı
boru kəmərlərinə xarici baxış, onlar suya buraxılan zaman
keçirilməlidir. Hər bir boru kəmərinin sınaq növü və sınaq
təzyiqinin həddi iş layihəsində göstərilməlidir.

186
 2.9.21. Boru kəmərini sınaqdan keçirmək üçün bu işlərin
aparılması ardıcıllığını və təhlükəsizlik tədbirlərini nəzərə alan
təlimat olmalıdır. Təlimatı sifarişçi ilə birgə tikinti təşkilatı
tərtib etməlidir. Boru kəmərinin təzyiq altında yoxlanılması
üçün lazım olan avadanlığın vaxtında verilməsi və ondan
düzgün istifadəsi üçün sifarişçi məsuliyyət daşıyır.
2.9.22. Boru kəməri, tikinti idarəsi tərəfindən təyin
edilmiş cavabdeh şəxsin rəhbərliyi altında və sifarişçinin
iştirakı ilə sınaqdan çıxarılmalıdır.
2.9.23. Estakadada dayaqlar üzərinə layihəyə uyğun
qoyulmamış qaz kəmərlərinin sınağı qadağandır.
2.9.24. Sualtı qaz-neft kəmərlərinin sınağının keçirilmə
rayonu və vaxtı, Istehsalat Birliyinin (yuxarı təşkilatın)
dispetçer xidmətinə və gəmilərə xəbərdarlıq edilməsi üçün
Xəzər Dövlət Gəmiçilik və Xəzərdənizneftdonanma Idarələrinin
hidroqrafik xidmətlərinə əvvəlcədən çatdırılmalıdır.
2.9.25. Layihədə nəzərdə tutulmuş işlər, o cümlədən
elektrokimyəvi mühafizə, texnoloji əlaqələr, avtomatika və
telemexanika nəzarət qurğuları qurulduqdan sonra boru
kəməri istismara qəbul edilməlidir.
2.9.26. Sualtı neft kəməri çəkildikdən və sınaqdan çıxa-
rıldıqdan sonra, kəmərə bütün tras boyu baxış keçirilməlidir.

D. Estakada üzrə boru kəmərlərinin çəkilməsi

2.9.27. Neft, qaz və kondensat nəql edilən boru kəmər-

lərinin çəkilməsinə, estakadanın məhəccərli çəpərinin
arxasından, digər boru kəmərlərinin çəkilməsinə məhəccərli
çəpərin hər iki tərəfindən icazə verilir.

187
 2.9.28. Estakadanın məhəccərli çəpərinin arxasından
boru kəmərinin 2 yarusda çəkilməsinə icazə verilir. Bu zaman
estakadanın metal konstruksiyalarına düşən buraxıla bilən
yüklər nəzərə alınmalıdır. Layihə təşkilatı ilə razılaşdırılmadan
əlavə boru kəmərinin çəkilməsi qadağandır. Yuxarı yarusun
boru kəməri ilə aşağı yarusun boru kəməri arasındakı məsafə
ən azı 1m olmalıdır. Yuxarı yarusun boru kəmərinin
dayaqlarını aşağı boru kəmərinin üzərinə qoymaq qadağandır.
2.9.29. Boru kəmərləri üçün dayaqlar xüsusi
konstruksiyalı olub estakadanın bir və yaxud hər iki tərəfində
ola bilər. Boru kəmərlərinin dayaqların üzərindən sürüşməməsi
üçün dirəyə xarici tərəfdən məhdudlaşdırıcılar qaynaq
edilməlidir.
2.9.30. Baxış və təmir işlərinin aparılması
mümkünlüyünü təmin etmək şərtilə, qaz boru kəməri ilə digər
boru kəmərlərinin birgə çəkilməsinə icazə verilir.
2.9.31. Kəsişmə yerlərində qaz boru kəməri neft boru
kəmərinin üstündən keçməlidir.
2.9.32. Bir yarusda qoyulmuş boru kəmərləri arasında
məsafə, diametri 0,2m və daha çox olan boru kəmərləri üçün
0,2m-dən, qalan hallarda isə 0,1m-dən az olmamalıdır.
2.9.33. Boru kəmərlərinin qaynaq birləşmələri dayaqdan
ən azı 0,5m məsafədə olmalıdır.
2.9.34. Qaz kəmərlərinin, polad boru patronun içindən
keçməklə və patronun bir ucunda şamın (dirsəyin) hündürlüyü
5m-dən az olmamaq şərti ilə EYM-in altından keçirilməsinə
icazə verilir.
2.9.35. Qaz kəmərinin estakadanın altından keçən hissə-
sində qaynaq birləşmələri olmamalıdır.
2.9.36. Boru kəmərlərinin estakadanın üzərindən keçən
hissəsinin hündürlüyü 4,5m-dən az olmamalıdır.

188
 2.9.37. Boru kəmərlərinin armaturları onu hazırlayan
müəssisənin verdiyi pasportun olub-olmamasından və saxla-
nılma müddətindən asılı olmayaraq quraşdırılmamışdan əvvəl
möhkəmliyə və kipliyə yoxlanılmalıdır.
2.9.38. Armaturlar boru kəmərləri üzərində elə yerləş-
dirilməlidir ki, onlara sərbəst və təhlükəsiz yanaşmaq mümkün
olsun. Estakadanın məhəccərli çəpərinin arxasında
yerləşdirilən armaturlara qulluq etmək üçün çəpərli meydança
olmalıdır.
2.9.39. Bağlayıcı armaturların estakada üzrə yerləşdiril-
məsi, boru kəmərinin ayrı-ayrı sahələrini qəza hallarında və
profilaktika işlərində bağlamağa (təcrid etməyə) imkan
verməlidir.
2.9.40. Qaz kəmərinin üzərində hər 100 m-dən bir “Qaz”
sözü yazılmalı və yaxud kəmər müvafiq rənglə rənglənməlidir.

D. Sualtı boru kəmərlərinin çəkilməsi

2.9.41. Sualtı boru kəmərlərinin təhlükəsiz çəkilməsi

[296]–in tələblərinə uyğun aparılmalıdır.

D. Boru kəmərlərinin kirjim vasitəsi ilə çəkilməsi

2.9.42. Diametri 0,1m-dən çox olmayan boru

kəmərlərinin kirjim vasitəsi ilə çəkilməsinə və təmirinə icazə
verilir.
2.9.43. Kirjimdə boruları bir-birinə bağlamaq işini asan-
laşdırmaq üçün çatmalar (“kozlı”) və digər qurğular olmalıdır.
2.9.44. Kirjimdə qoyulmuş bucurqad möhkəm bərkidil-
məlidir. Bucurqada verilən yük onun yükqaldırma
qabiliyyətindən çox olmamalıdır. Bucurqadın kanatında calaq
olmamalı və bu kanat kirjimə möhkəm bərkidilmiş
istiqamətləndiricidən və yaxud dartıcı diyircəkdən keçməlidir.

189
 2.9.45. Kirjimdə borular elə yığılıb bərkidilməlidir ki, işlə-
mək üçün sərbəst yer qalsın və boruların diyirlənməsi
mümkün olmasın.
2.9.46. Bir-birinə bərkidilmiş borular kirjimdən dənizə
buraxılan zaman işçinin borunun qurtaracağında dayanması
qadağandır.
2.9.47. Boru kəmərinin bir-birinə bağlanmış hissələri
dənizə buraxılıb qurtaracağı kirjimə bərkidildikdən sonra
boruları çatma (“kozlı”) üzərinə qaldırmaq olar.
D. Sərbəst daldırılma üsulu ilə boru kəmərlərinin çəkilməsi

2.9.48. Boru kəmərinin seksiyası yığılarkən və müvafiq

şəkildə təchiz edilərkən, sahildə ağırlaşdırıcı yüklərin,
pontonların, kanatların, hava şlanqlarının yerləşdirilməsinin
düzgünlüyü və bərkidilməsinin etibarlılığı, eləcə də bağlayıcı
armaturların kipliyi və asanlıqla bağlanması yoxlanılmalıdır.
2.9.49. Boru kəmərinin seksiyasını suya buraxmamışdan
və ya suyun qırağına çəkməmişdən əvvəl kanatların, yumşaq
tutucuların (polad dəsmallar) və borudüzənin tormoz
sisteminin etibarlılığı yoxlanılmalıdır.
2.9.50. Boru kəməri seksiyalarının yedəklənməsinin vaxtı
və marşrutu əvvəlcədən Xəzər Dövlət Gəmiçilik və
Xəzərdənizneftdonanma Idarələrinin hidroqrafik xidmətlərinə
bildirilməlidir. Yedəyin sürəti 9km/saat-dan (5 uzel) çox olma-
malıdır. Boru kəməri seksiyasının yedəklənməsi dalğıc
xidmətilə müşayiət olunmalıdır.
2.9.51. Boru kəmərinin çəkilməsi, dənizdə dalğalanma 3
bala qədər, küləyin sürəti isə 10m/san qədər olduqda yerinə
yetirilməlidir.
2.9.52. Dənizdə dalğalanma həddini keçərsə, boru
kəməri seksiyası dənizin dibinə buraxılmalıdır. Boru kəməri
seksiyasının üfürülən qurtaracağı (ucu) nişan üzgəci ilə (buy)
nişanlanmalıdır.

190
 2.9.53. Yedəklənmə zamanı və yaxud boru kəməri seksi-
yasının tras boyu düzülüşündə yedəyin arxa tərəfində
adamların olması qadağandır.
2.9.54. Boru kəmərləri seksiyalarını birləşdirmək üçün,
gəmi küləkdöyən tərəfdə elə vəziyyətdə durmalıdır ki, onun
göyərtəsində olan qaynaq üçün xüsusi meydança, buraxılmış
boru kəmərinin qurtaracağını bildirən nişan üzgəcin (buy)
üstündə olsun.
2.9.55. Buraxılmış boru kəmərinin qurtaracağını birləşdir-
mək, qaynaq etmək, qaynağı yoxlamaq, birləşən hissələri izol-
yasiya etmək üçün dənizin dibindən çəkilmiş borunu qaldıran
və boru kəmərinin birləşdirilmiş hissəsini gəmidən suya
buraxan zaman fəhlələrin borunun üstündə (altında),
pontonların üstündə, boru ilə gəminin bortu arasında olmaları
qadağandır.
2.9.56. Gəmi vasitəsilə pontonları ayıran , eləcə də onları
yedəkləyən zaman gəminin arxa tərəfində adamların olması
qadağandır.
2.9.57. Pontonların ayrılmasında iştirak etməyən üzən
vasitələr pontonların ayrıldığı yerdən ən azı 200m məsafədə
olmalıdır.
2.9.58. Mexaniki qurğu vasitəsilə pontonların ilməkləri
açılarkən (ayrılarkən), burazlı üzən vasitələr pontondan
küləkdöyən tərəfdə olmaqla çəkilmiş boru kəmərindən ən azı
25m məsafədə olmalıdır.
2.9.59. Pontonların ilməklərini açmaq (ayırmaq) üçün
mexaniki qurğusu olmayan və yaxud mexaniki qurğularında
qüsurlar əmələ gəldiyindən ayrılması mümkün olmayan
pontonları, onlara hava doldurulduqan sonra dalğıcların
köməkliyi ilə ayırmaq lazımdır.

D. Boru kəmərlərinin dənizin dibi ilə dartma üsulu ilə

çəkilməsi
191
 2.9.60. Boru kəməri seksiyasını dartmamışdan əvvəl bu-
curqadın sazlığı yoxlanılmalı və dartıcı kanat diqqətlə baxışdan
keçirilməlidir.
2.9.61. Boru kəmərinin və dartıcı kanatın hərəkət yolu,
bütün yol boyu kənar əşyalardan (daş, boru, alət)
təmizlənməlidir.
2.9.62. Boru seksiyaları dartılan zaman dartıcı kanat pos-
tament üstündə qoyulmuş istiqamətləndirici blokdan keçiril-
məlidir.
2.9.63. Boru kəməri seksiyası üzən vasitələrlə dartılan
zaman, dartıcı kanat yedəyin qarmağına etibarlı bağlanmalıdır.
Dartılma səlis və təkansız yerinə yetirilməlidir.
2.9.64. Boru seksiyaları dənizdə dartılan zaman borunun
və kanatın hərəkət yolunda, eləcə də üzən vasitələrin arxa tə-
rəfində adamların olması qadağandır.

D. Borudüzən gəmi vasitəsi ilə boru kəmərlərinin çəkilməsi

2.9.65. Borudüzən gəmi vasitəsi ilə sualtı boru

kəmərlərinin çəkilməsi borudüzən gəminin istismarı təliimatına
uyğun yerinə yetirilməlidir.
2.9.66. Borudüzən gəmiyə müntəzəm olaraq yarım sut-
kalıq, sutkalıq və 3 sutkalıq hava haqqında hidrometeoroloji
məlumat daxil olmalıdır.
2.9.67. Borudüzən gəminin lövbərlərinin paylanması
(yerlərinin dəyişdirilməsi) xüsusi yedəklə və yaxud bu işi
təhlükəsiz yerinə yetirmək üçün avadanlıqla təchiz edilmiş
yedəklə yerinə yetirilməlidir. Borudüzən gəmi ilə yedək
arasında iki tərəfli radio əlaqəsi olmalıdır.

192
 2.9.68. Boru kəmərinin çəkilməsi prosesində stingerə
düşən ümumi yükə və onun suya oturma dərəcəsinə daimi
nəzarət olunmalıdır. Ümumi yük borudüzən gəminin
pasportunda göstərilmiş maksimal həddə çatanda, stinger
qəza vəziyyətinə uyğun ayrılmalıdır.
2.9.69. Suyun üzündə qalma qabiliyyəti yaradan
pontonlar boru kəməri üzərinə kranın köməkliyi ilə
qoyulmalıdır.

D. Boru kəmərlərinin təmiri

2.9.70. Sualtı boru kəmərlərinin təmirinə dənizdə dalğa-

lanma 3 bala qədər olduqda icazə verilir.
2.9.71. Təmir işi başlanana qədər cavabdeh rəhbər
sahənin dalğıc müayinəsi ilə tanış olmalıdır.
2.9.72. Təmir işindən sonra boru kəməri sınaqdan çıxa-
rılmalıdır. Sınaq işlərini, boru kəmərini təmir edən təşkilat
aparmalıdır. Sualtı boru kəmərlərinin təmiri 296-ın
tələblərinə müvafiq yerinə yetirilməlidir.

D. 2.10. Elektrik və rabitə xətlərinin çəkilməsi

Ümumi tələblər

2.10.1. Elektrik veriliş xətlərinin (EVX) və rabitə xətləri-

nin (kabellərin) quraşdırılması və təmiri müvafiq fərdi
mühafizə vasitələri ilə yerinə yetirilməlidir.
2.10.2. Nasaz örtüklü (döşəməli) DNQT-də hava və kabel
EVX-in (rabitə xətlərinin) quraşdırılması və sökülməsi qada-
ğandır.

193
 2.10.3. Dəniz şəraitində elektrik xətlərinin çəkilməsi
(quraşdırılması) [294] tələblərinə uyğun aparılmalıdır.

Dənizdə hava EVX

2.10.4. Işlərə rəhbərlik edən şəxs, dirək və dayaqları

quraşdırmazdan əvvəl işçiləri təlimatlandırmalı, onları
yerləşdirməli, qaldırıcı vasitələri işlək vəziyyətdə yoxlamalı,
mexanizm və ilməklərin (strop) yükgötürmə qabiliyyətinin
qaldırılan yükün çəkisinə uyğun gəlməsini yoxlamalıdıır.
2.10.5. Dayaq və dirəklər üzən vasitələrlə daşınarkən
əvvəlcədən etibarlı bərkidilməlidir (o cümlədən xüsusi
təsbitləyici dayaqlar qoyulmalıdır).
2.10.6. Üzən vasitənin göyərtəsində yükləri bərkitmək
üçün quruluşlar (vasitələr) olmadıqda yüklərin göyərtəyə
yığılması qadağandır.
2.10.7. Dayaq və dirəklər qaldırılaraq quraşdırılacağı
yerə daşınarkən, onların aşağı ucu ilməklənməlidir.
2.10.8. Üzən vasitələrin sökülən (çıxarılan) çəpərləri
dirəyin şurfa endirildiyi (quraşdırıldığı) yerdə dirəyin
istiqamətləndirildiyi (yerinin dəyişdirildiyi) müddətə
götürülməlidir.
2.10.9. Yükqaldırıcı vasitələrlə dayaqlar və dirəklər qaldı-
rılıb – endirilərkən, quraşdırılarkən və ya sökülərkən onların
üstündə adamların olması qadağandır.
2.10.10. Estakadada hava xətti dayaqları quraşdırılarkən
və ya sökülərkən piyadaların və nəqliyyatın hərəkəti dayan-
dırılmalı, iş yeri çəpərlənməlidir.

194
 2.10.11. Naqilləri dayaqlara bərkidilməmiş (tarım çəkilməmiş)
vəziyyətdə gecəyə saxlamaq qadağandır. Tarım çəkilməmiş naqil-
ləri gecəyə saxlamaq lazım gələrsə, bu haqda
«Xəzərdənizneftdonanma» idarəsinin dispetçer xidməti xəbərdar
olunmalıdır.
2.10.12. Naqillərin dartılması (tarıma çəkilməsi) lövbərdə
dayanmış üzən vasitələrdən bucurqad vasitəsilə aparılmalıdır və
bu zaman bucurqada düşən dartı qüvvəsi naqilin möhkəmliyin-
dən çox olmamalıdır. Naqillərin dartılması (tarıma çəkilməsi) za-
manı bucurqadın arxa tərəfində adamların olması qadağandır.
2.10.13. Hava EVX-nin quraşdırılması (montajı) zamanı
aşağıdakılara əməl olunmalıdır:
a) EVX-in montaj olunmuş hissələri (sahələri) dayaq və
dirəklərin metal konstruksiyalarına etibarlı birləşdirilməklə yer-
ləbirləşdirilməlidir və bu halda birləşmələr arasındakı məsafə
3000m-dən çox olmamalıdır;
b) naqillər və ya qaldırıcı burazlar (troslar) 4,5m hündür-
lükdə, nəqliyyat keçən yerlərdə isə – 6 m hündürlükdə yerləş-
dirilməlidir;
c) dayaqlarda və ya dənizdə olan naqillərin və ya buraz-
ların (troslar) yaratdığı daxili bucaq tərəfdə işçilərin olması
qadağandır.
2.10.14. Şurfların qazılmasına, dirək və dayqların quraş-
dırılmasına, naqil dolaqlarının açılmasına, xətti armaturların,
naqillərin və asma izolyatorların montajına sutkanın işıqlı vax-
tında (görünmə yaxşı olduqda) küləyin sürəti 10m/san-dən və
dənizdə dalğalanma 3 baldan çox olmadıqda icazə verilir.

D. DNQT-də elektrik kabel xətləri

195
 2.10.15. Güc kabellərinin DNQT-nin taxta konstruksiyala-
rı üzərində çəkmək qadağandır. Güc kabelləri layihəyə uyğun
olaraq yanmayan materiallardan olan (metal, asbosement,
beton və s.) novlarda (navalçalarda) çəkilməlidir.
2.10.16. Kabel kütləsini qızdırmağa və lehim
lampasından istifadə etməyə yanğın – partlayış təhlükəsi
olmayan yerlərdə icazə verilir.
2.10.17. Muftanı doldurmaq üçün kabel kütləsi xüsusi
metal tutumun içərisində qızdırılmalıdır (əridilməlidir). Ərinmiş
kütləni qarışdırmaq üçün dəstəyi istilik keçirməyən
materialdan olan metal qarışdırıcıdan istifadə edilməlidir.
2.10.18. Əridilmiş kütlə olan qabı əldən – ələ vermək ol-
maz, bunun üçün onu, DNQT-nin döşəməsinə (göyərtəyə)
qoyub sonra götürmək lazımdır.
2.10.19. Kabel kütləsi olan açılmamış qabları (banka) qız-
dırmaq qadağandır. Muftaları və qıfları kabel kütləsi ilə doldu-
rarkən brezent əlcəkdən və qoruyucu eynəkdən, epoksid
kompaund tətbiq olunduqda isə əlavə olaraq respiratordan
istifadə edilməlidir.
2.10.20. Qızdırılmış (əridilmiş) kabel kütləsi damcılarının
(sıçrantılarının) sıçrayaraq işçiləri yandırmaması üçün, onun
içərisinə suyun düşməməsinə qarşı lazımi tədbirlər
görülməlidir.

D. Sualtı elektrik və rabitə kabel xətləri

2.10.21. Kabelin sınağı aparılarkən qeyri standart birləş-

dirici naqillərdən istifadə etmək və sınağı keçirilən kabeli
xüsusi birləşdirici qutuya qoşmadan, birbaşa kabel gəmisinin
elektrik laboratoriyasının aparatlarına qoşmaq qadağandır.

196
 2.10.22. Kabel gəmisi ilə («kirjimlə») kabelin çəkilməsinə
və qaldırılmasına gəminin sürəti 7-8 km/saat (4-5 dəniz mili)
və dənizin dalğalanması 4 bala qədər olduqda yol verilir.
Dənizin dalğalanması 3 bal və daha çox olduqda və onun
sonradan artacağı proqnozu verildikdə kabelin çəkilməsinə
başlamaq qadağandır.
2.10.23. «Kirjim»də işlər yerinə yetirilərkən işçilər dəbil-
qədən və xilasetmə jiletindən istifadə etməlidirlər.
2.10.24. «Kirjim»də iş görülən vaxt işçi zonada xilasedici
dalğıc və yaxınlıqda növbətçi gəmi olmalıdır.
2.10.25. «Kirjim»lə sualtı kabel çəkilərkən aşağıdakılara
əməl olunmalıdır:
a) kabel dolaqdan (barabandan) göyərtəyə verilərkən və
suya buraxılarkən işçilər kabelin bir tərəfində dayanmalıdırlar;
b) kabel dolaqdan birbaşa suya buraxıldıqda, dolaq
(baraban) möhkəm bərkidilmiş və əsas və qəza əyləci
(tormoz) ilə təmin olunmuş dayaq («kozel») üzərində
quraşdırılmalıdır.
2.10.26. «Kirjim»ə və gəmiyə adamların minməsinə və
düşməsinə dənizdə dalğalanma 3 baldan və küləyin sürəti
10m/san çox olmadıqda icazə verilir.
2.10.27. Briqada ən azı 4 ədəd radiotelefonla (3 işçi, 1
ehtiyat) təmin olunmalıdır.
2.10.28. Kabelin çəkildiyi bütün müddət ərzində «kirjim»lə
(kabel gəmisi ilə) xüsusi ixtisaslaşdırılmış köməkçi gəmilər,
DNQT-lər və sahil arasında etibarlı radiorabitə təmin olunmalıdır.
2.10.29. Dalğıclar kabelə baxış keçirərkən, təmir edərkən
və ya təmirdən sonra onu düzərkən həmin kabelə təsadüfən
gərginliyin verilməsi istisna olunmalıdır.
2.10.30. Məsafədən idarə olunan qidalandırma
qurğusunun qoşulması və açılması və kabelə gərginliyin
verilməsi işə rəhbərlik edən şəxsin icazəsi ilə yerinə
yetirilməlidir.

197
 2.10.31. Kabelə gərginliyin məsafədən verilməsi, kabelin
sahildəki ucunun yerləbirləşdirilməsinin və onun
birləşmələrinin etibarlı olması yoxlanıldıqdan sonra yerinə
yetirilməlidir.

D. 2.11. Tikinti maşın və mexanizmlərinin istismarı

2.11.1. Əgər kopyorun işlədilməsi şərti onun istismar tə-

limatında göstərilməyibsə, küləyin sürəti 8m/san-dən çox
olduğu zaman kopyor vasitəsi ilə dirəklərin (svay) vurulması
qadağandır.
2.11.2. Tikinti maşını (kran) üçün sürəti buraxıla bilən
həddən artıq olan güclü külək olduqda və yaxud tufan
yaxınlaşarsa, maşının (kranın) işi dayandırılmalı, onun
dayanıqlı və tərpənməz vəziyyətini təmin edən tədbirlər
görülməlidir.
2.11.3. Yükqaldırıcı mexanizmlərlə yüklərin yeri dəyişdi-
rildikdə yükləri bərkitmək üçün işin rəhbəri tərəfindən
ilməkçilər təyin edilməlidir. Iki və daha artıq ilməkçilər olduqda
onlardan biri rəhbər təyin edilməlidir.
2.11.4. Kopyorun dirəkdən dirəyə yerini dəyişməsi, eləcə
də dirəklərin, boruların və digər avadanlıqların daşınması
dartıcı diyircəklə yerinə yetirilməlidir. Dirəkləri, boruları və
digər yükləri kopyorun başlığı üzərindən aşırılmış buraz
vasitəsi ilə daşımaq (çəkib gətirmək) qadağandır.
2.11.5. Kopyorun köməyi ilə yükləmə-boşaltma işlərini
görmək qadağandır.

198
 2.12. Dəniz şəraitində yükqaldırma qurğularının
(vışkaların, dorların, eklipslərin), qazma və istismar
avadanlıqlarının quraşdırılması, sökülməsi, nəqli və
təmiri

2.12.1. Dəniz şəraitində yükqaldırma qurğularının (vışka-

ların, dorların, eklipslərin), qazma və istismar avadanlıqlarının
quraşdırılması, sökülməsi və təmiri 307-nin tələblərinə uyğun
olaraq yerinə yetirilməlidir.
2.12.2. Bütün vışkaquraşdırma işləri təsdiq olunmuş
layihəyə əsasən aparılmalıdır.
2.12.3. Təsdiq olunmuş layihəyə uyğun olaraq bütün
vışkaquraşdırma işlərinin aparılması planı tərtib olunmalıdır.
2.12.4. Işlərin aparılma planına texniki həll, işlərin təhlü-
kəsiz aparılmasının təşkilati tədbirləri və işçilərə sanitar-gigiye-
nik xidmətlər daxil edilməlidir.
Bundan başqa planda cavabdeh şəxslərin (sex rəisi, bri-
qadir və ya iş icraçısı) vəzifə borcları əks olunmalıdır.
2.12.5. Təsdiq olunmuş layihəyə və iş planına uyğun
olaraq bütün vışkaquraşdırma işləri cavabdeh şəxsin rəhbərliyi
altında aparılmalıdır.
Xüsusi təhlükəli işlərə başlamazdan əvvəl işçilərlə əlavə
təlimatlandırma aparılmalı və jurnalda müvafiq qeydlər
edilməlidir.
2.12.6. Vışkaquraşdırıcılar briqadası işləyən sahədə
başqa struktur bölmə işçilərinin işləməsi qadağandır.
2.12.7. Quraşdırma (sökülmə) işləri aparılan yerlərdə hər
bir işləyən üçün fərdi xilasedici kəmər, kəndir bağlanmış 2-3
xilasetmə dairəsi (kəndirin uzunluğu özülün hündürlüyündən
asılı olaraq müəyyən edilməlidir) nəzərdə tutulmalıdır.
2.12.8. Vışkaların yığılması, sökülməsi və dartılıb gətiril-
məsi zamanı DNQT-yə bütün növdən olan üzən vasitələrin yan
alması qadağandır.

199
 2.12.9. Qazma avadanlıqlarının quraşdırılması
(sökülməsi), habelə vışkaların yığılması (sökülməsi) və dartılıb
gətirilməsi zamanı DNQT-nin yaxınlığında növbətçi kater
olmalıdır.

D. Yükqaldırma qurğularının (vışkaların, dorların,

eklipslərin) yığılmış vəziyyətdə kran-yük gəmisi ilə
götürülməsi, nəqli və quraşdırılması

2.12.10. Vışka DNQT-dən qaldırılana qədər vışkanın

qovşaqlarının bütövlüyü, bolt və qaynaq birləşmələri,
kəlləçarxın bərkidilməsi yoxlanılmalı, lazım gələrsə, vışka
ilməklənəcək yerdən quraşdırma kəməri qoyulmalıdır.
2.12.11. Vışka qaldırılana qədər fontan armaturları hər tə-
rəfdən özülə möhkəm bərkidilmiş metal dirəklərlə çəpərlənmə-
lidir.
2.12.12. Vışkanı qaldırmaq üçün ilməklər, onun ağırlıq
mərkəzindən yuxarıda yerləşmiş kəmərinə bərkidilməli və
ilməklərin bərkidildiyi yerdən kəsilməmələri üçün vışkanın
ayaqları taxta parçalarla əhatə edilməli və bu taxta parçaları
vışkanın ayaqlarına bərkidilməlidir.
2.12.13. Vışkanı DNQT-dən qaldıran və yaxud endirən
zaman, eləcə də onu gəmiyə qoyub və qaldıran zaman
fəhlələr təhlükəsiz yerə çıxarılmalıdır. Işin rəhbəri ilə kran-
gəmisinin krançısı arasında əlaqə radio və yaxud əvvəlcədən
razılaşdırılmış siqnallar vasitəsi ilə yaradılmalıdır.
2.12.14. Kran-quraşdırıcı gəminin göyərtəsində vışkanın
ayaqları və özülün altına qoymaq üçün çatma dayaqlar
olmalıdır. Vışka etibarlı bərkidilməlidir.

200
 2.12.15. Vışka DNQT-yə qoyulduqdan sonra onun qov-
şaqlarının bütövlüyü, bolt və qaynaq birləşmələri yoxlanılmalı-
dır. Aşkar edilən çatışmamazlıqlar dərhal aradan qaldırıl-
malıdır.
2.12.16. Vışka DNQT-yə qoyulduqdan və mərkəzləşdiril-
dikdən sonra özülə bərkidilməli və bundan sonra kranın
qarmağı azad edilməlidir.

D. Qazma və istismar avadanlıqlarının

quraşdırılması,
sökülməsi, nəqli və təmiri

2.12.17. Gəmi göyərtəsində daşınan avadanlıqlar ona

möhkəm bağlanmalıdır.
2.12.18. Gəmi göyərtəsində daşınan materiallar,
avadanlıq və alətlər elə yığılmalıdır ki, onların rahat
ilməklənməsi və boşaldılması təmin edilsin.
2.12.19. Kran-yük gəmisinin maneəsiz işləməsi üçün,
qazma avadanlığı DNQT-də vışkayanı tikililər ucaldılmamışdan
əvvəl quraşdırmalıdır.
2.12.20. Qarmağın və maşın açarlarının əks-yükü, işlək
və ağır qazma borularının şurfu elə yerləşdirilməlidir ki,
döşəmənin altında işləməyə mane olmasın. Əks-yüklər
mühafizə örtüyünə malik olmalıdır.
2.12.21. Vışkaaltı döşəmədən dövran sisteminə, qəbul
körpüsünə və qəza yoluna keçid və pilləkən olmalıdır. Döşə-
mənin altında tullanışa qarşı avadanlığı normal quraşdırmaq
və ona xidmət etmək üçün məhəccərli meydança olmalıdır.
2.12.22. Avadanlıq və materialların ilməklənməsi zamanı
ilməklə qarmaq elə hündürlüyə qədər endirilməlidir ki, hətta
gəminin şaquli yırğalanmasının maksimal amplitudasında belə
yükün gəmi göyərtəsindən qoparılması istisna olunsun.

201
 2.12.23. Qaldırılan avadanlıq və materiallar gəminin
şaquli yırğalanmasının maksimal amplitudasından artıq
hündürlüyə qaldırılmalı və göyərtədən dənizə tərəf
verilməlidir.
2.12.24. Bütün ilməklər, tutucu qurğular sınaqdan
keçirilməli, onların pasport birkası olmalı və qüvvədə olan
normalara uyğunluğu müntəzəm olaraq yoxlanılmalıdır.
2.12.25. Qaldırılan avadanlıq ağırlıq mərkəzindən ilmək-
lənməlidir. Ilməklənmənin düzgünlüyü 0,2-0,3 m-dən artıq ol-
mayan hündürlüyə sınaq qaldırılması ilə yoxlanılmalıdır.
Ilməklərin vəziyyətlərini düzəltmək lazım gələrsə,
avadanlıq gəminin göyərtəsinə endirilməli və yalnız bundan
sonra nasazlıq aradan qaldırmalıdır.
2.12.26. Ilməkləri bağlanan avadanlığın iti uclarına toxu-
nub kəskin əyilmə və sürtülmədən qorumaq üçün araqatı
tətbiq etmək lazımdır.
2.12.27. Avadanlığın qurulacağı yerdə, qabaqcadan
möhkəm araqatları düzmək lazımdır ki, zəncirli bağlama
kanatlarını avadanlığın altından sərbəst və təhlükəsiz çıxarmaq
mümkün olsun.
2.12.28. Avadanlıq endirilən zaman onun vəziyyətini
yalnız ona bağlanmış ip (kəndir) vasitəsi ilə nizama salmaq
lazımdır.
2.12.29. Avadanlıqların təmiri müvafiq normativ
sənədlərin tələblərinə uyğun aparılmalıdır.

D. Qazma vışkası və vışkaaltı postamentlərin

avadanlıqlarının bir quyu ağzından digər quyu üzərinə
çəkilməsi və quraşdırılması

202
 2.12.30. Küt quyuları olan meydançada qazma vışkası və
vışkaaltı postamentlərin avadanlıqlarının bir quyu ağzından
digər quyu üzərinə çəkilməsi və quraşdırılması 299-un tələb-
lərinə uyğun olaraq yerinə yetirilməlidir.
2.12.31. Qazma vışkası və vışkaaltı postamenlərin
avadanlıqlarının bir quyu ağzından digər quyu üzərinə
çəkilməsi və quraşdırılması işləri, hazırlıq görüldükdən və ən
azı iki günlük mülayim hava olacağı barədə (küləyin sürəti 11
m/san qədər olmaqla) məlumat alındıqdan sonra aparılmalıdır.
2.12.32. Qazma vışkası və vışkaaltı postamentlərin
avadanlıqlarının bir quyu ağzından digər quyu üzərinə
çəkilməsi və quraşdırılması işləri aparılarkən, o biri quyularda
aparılan bütün işlər həmin müddətdə dayandırılmalı,
dayandırılması mümkün olmayan sahələr əlavə təhlükəsizlik
tədbirləri ilə təmin olunmalıdır.
2.12.33. Vışkaaltı postamentin çəkilməsi üsulundan asılı
olaraq meydançada texnoloji avadanlıq, tikililər və kommuni-
kasiyaların sökülmə və quraşdırılma ardıcıllığı təsdiq olunmuş
iş planı və layihə əsasında aparılmalıdır.
2.12.34. Işə başlamazdan əvvəl iş yerinin vəziyyəti,
habelə nəzərdə tutulmuş iş üçün müəyyən edilmiş avadanlıq,
alət, tərtibat, qurğu və çəpərlərin sazlığı yoxlanılmalıdır. Əgər
nasazlıqlar aşkar edilərsə, onların aradan qaldırılması üçün
tədbirlər görülməlidir.
2.12.35. Qazma vışkası və vışkaaltı postamentlərin ava-
danlıqlarının bir quyu ağzından digər quyu üzərinə çəkilməsi
və quraşdırılması işləri yerinə yetirilərkən o biri istismar
quyularının quyuağzı avadanlığı hər hansı mexaniki zərbədən
qorunmaq üçün metal konstruksiyalarla mühafizə olunmalı,
bütün açıq yerlər, o cümlədən rotoraltı deşiklər örtülməlidir.

203
 2.12.36. Vışka bucurqad-kanat sistemindən istifadə edil-
məklə çəkiləcəksə, “Dənizneftqazlayihə” DETLI tərəfindən iş-
lənilmiş layihədəki sxemlər əsasında hərəkət mexanizmlərinə
daxil olan bucurqadların, polispastların, dayaqların texniki
vəziyyəti yoxlanılmalı və quraşdırılmalıdır.
2.12.37. Vışka hidravlik sistemlə çəkiləcəksə,
“Dənizneftqazlayihə” DETLI tərəfindən işlənilmiş layihəyə əsa-
sən hərəkət mexanizmlərinə daxil olan nasos stansiyalarının,
plunjerli hidravlik silindrlərin (hidravlik domkrat) boru birləş-
mələrinin, aralıq dirəklərinin vəziyyəti yoxlanılmalı və quraş-
dırılmalıdır.

204
 BÖLMƏ 3

NEFT VƏ QAZ QUYULARININ TIKILMƏSI

3.1. Ümumi tələblər

3.1.1. Quyuların tikilməsində əsas sənəd, bu Qaydaların tə-

ləblərinə uyğun işlənilmiş layihədir. Quyunun tikilməsinə ancaq
müvafiq qaydada təsdiq olunmuş layihə olduqda başlamaq olar.
3.1.2. Geoloji-texniki şərtləri eyni olan sahə və yataqlar-
da, layihə dərinlikləri fərqi 400 m-dən çox olmadıqda
quyuların oxşar sahələrdə fəaliyyətdə olan işçi layihələrə
əsaslanaraq tikilməsinə icazə verilir.
3.1.3. Kateqoriyasından asılı olmayaraq bütün quyular
elektrik ötürücü xətlərinin, magistral neft-qaz kəmərlərinin,
suburaxıcı və digər sənaye və mülki obyektlərin mühafizə
zonasından kənarda tikilməlidir.
3.1.4. Xarici standartlara uyğun yerinə yetirilmiş xarici
texnika və texnologiya bu Qaydaların və Azərbaycan Respub-
likasında qüvvədə olan standartların tələblərinə uyğun
olduqda quyuların tikilməsində istifadə oluna bilər.
3.1.5. Quyunun tikilməsi işləri aşağıdakı şərtlər yerinə
yetirildikdə başlana bilər:
- müəyyən olunmuş qaydada işlənmiş və təsdiq olunmuş
layihə-smeta sənədləri olduqda;
- təşkilatın material-texniki təchizat bazaları və istehsalat
xidmətlərinin yerləşmə yerləri ilə əlaqəni il boyu təmin edən
nəqliyyat magistralları və yolları olduqda;
- buruq avadanlığının nəql edilməsi trassasının, həmçinin
həmin trassanın elektrik ötürücü xətləri, dəmir yolları,
magistral boru kəmərləri və s. ilə kəsişmə yerlərinin müvafiq
razılaşdırılması olduqda;

205
 - işlərin aparılması üçün podratçılarla (subpodratçılarla),
fontan əleyhinə təhlükəsizlik xidməti ilə müqavilələr bağlan-
dıqda.
3.1.6. Qazma briqadasının gücü ilə xüsusi işləri yerinə
yetirdikdə (qazma qurğusunun köçürülməsi, mobil qazma qur-
ğularının quraşdırılması, daha mürəkkəb təmir işləri və s.)
briqadanın fəhlələri əlavə öyrədilməli, əsas və əvəzçi peşələr
üzrə sərbəst işləmək üçün buraxılış almalıdırlar.

3.2. Neft və qaz quyularının layihələndirilməsi

3.2.1. Quyunun tikilməsinin layihələndirilməsi üçün tapşı-

rıq sifarişçi tərəfindən istismar olunan yatağın geoloji-kəşfiyyat
işlərinin layihəsinin və texnoloji layihənin (sxemin) tələbləri
nəzərə alınmaqla tərtib edilir.
3.2.2. Layihə, həmin və yaxınlıqdakı sahələrdə analoji
(oxşar) şəraitdə qazılan quyuların təcrübəsini, dayaq-texnoloji
və axtarış-kəşfiyyat quyularının qazılmasında yerinə yetirilən
tədqiqatların nəticələrini nəzərə almalı, yerin təkinin və ətraf
mühitin mühafizəsini və quyunun möhkəmliyini quyunun
tikilməsi və istismarı prosesində təmin etməlidir.
3.2.3. Layihəyə aşağıdakı məlumatlar daxil olmalıdır:
a) iş rayonunun coğrafi və iqlim səciyyəsi;
b) qazmanın dağ-mədən geoloji şəraiti;
c) lay təzyiqinin və hidroyarılma təzyiqinin uyğunlaşdırıl-
mış cədvəli. Neftqazsu təzahürləri vaxtı quyu ağzında
gözlənilən təzyiq. Quyunun konstruksiyasının və qazma
məhlulunun sıxlığının əsaslandırılması;
ç) qoruyucu və lift kəmərlərin hesablanması üçün baş-
lanğıc (ilk) məlumatlar, komponovkaların möhkəmlik ehtiyatı
əmsallarının yekun cədvəlləri və yivli birləşmələrin növləri;

206
 d) quyunun qazma üsulu və optimal rejimlər, süxurdağı-
dıcı alətin növü, qazma və qoruyucu kəmərlərin qaldırma-
endirmə əməliyyatlarının sürəti və məhlulunun parametrləri;
e) möhkəmlik qrupu, divarının qalınlığı, möhkəmlik ehti-
yatı, qıfıl birləşmələrinin diametri göstərilməklə qazma boruları
kəmərinin kompanovkası;
ə) minimal hidravlik itkilərdə quyu dibinin və lüləsinin qa-
zılmış süxurlardan optimal təmizlənməsini təmin edən quyu-
nun yuyulmasının hidravlik proqramı;
f) tamponaj materialının tipi, onun daşının və məhlulu-
nun xassələri (axıcılığı, qatılaşmağa və bərkiməyə başlama
vaxtı, keçiriciliyi, möhkəmliyi, aqressiv mühitə qarşı
davamlılığı), dağ-mədən geoloji şəraitdən asılı olaraq
sementləmənin üsul və hidravlik proqramı;
g) sementləmə prosesinə nəzarətin və tamponaj məhlu-
lunun bərkidikdən sonra, bərkimə halının öyrənilməsinin req-
lamenti;
ğ) qazma prosesində lay təzyiqlərinin və flüidin tərkibini
dəqiqləşdirmək üçün stratiqrafik kəsilişin tədqiqatlarının
həcmi;
h) layların təkrar açılmasının (perforasiya) texnologiyası
və bunun üçün istifadə olunan aparatların tipi (növü);
x) quyuların mənimsənilməsinin üsulları, quyuda layların
sınanması, laydan axımın intensivləşdirmə metodları və
geoloji-geofiziki tədqiqatların proqramı;
ı) quyu ağzının kəmər başlığı, tullanışa qarşı avadanlıqla
və fontan armaturu ilə yığım (obvyazka) sxemləri, onların tex-
niki xarakteristikası və qoruyucu kəmərlə birlikdə sınanma
zamanı quyu ağzındakı təzyiq;
i) qazma qurğusu tipinin əsaslandırılması;
j) ətraf mühitin mühafizəsi üzrə tədbirlər – texnoloji pro-
seslərin təsviri və istehsalat tullantılarının təmizlənməsi və isti-
fadə edilməsi, çirkab suların təkrar istifadə olunması, onların

207
təbii mühit obyektlərinə təhlükəsiz tullanması, işlənmiş qazma
məhlulunun və şlamın yerə basdırılması vaxtı ətraf mühitə
mənfi təsirin neytrallaşdırılması üzrə texniki vasitələrin
siyahısı;
k) quyunun tikilməsi üçün geoloji-texniki tapşırıq;
q) qazma qurğusu üçün binövrənin tip və ölçüləri;
l) işçilərin FMV-ləri. Aqressiv flüidli məhsuldar horizontları
açdıqda hava mühitinə nəzarət etmək üçün cihazlar da daxil
olmaqla nəzarət-ölçü cihazları;
m) qazma məhlulunun ehtiyat həcmi;
n) qazneftsu təzahürlərinin qarşısının alınması və ilkin tə-
zahürün aşkar edilməsi üzrə tədbirlər;
o) kiçik mexanizasiya, yanğın əleyhinə inventarla komp-
lektləşdirmə;
ö) qoruyucu kəmərlərin qalıq möhkəmliyinin qiymətləndi-
rilməsi metodları.
3.2.4. Layihədə dəyişiklik və kənarlaşmaya, ona əlavə et-
məyə layihənin sifarişçisi və layihəçisi arasında razılığa əsasən,
qəbul olunmuş müvafiq qaydada icazə verilir. Qəza hallarında
bu istisna olunur və bu vaxt qazma idarəsinin rəhbərliyi layi-
hədən kənara çıxmaq haqqında qərar qəbul edir, sifarişçini və
layihə təşkilatını sonradan xəbərdar edir. Qəbul edilən
dəyişikliklər heç bir halda obyektin möhkəmliyini və işlərin
təhlükəsizlik dərəcəsini azaltmamalıdır.
3.2.5. Layihələri həyata keçirmək üçün nəzarəti sifarişçi
həyata keçirir, ehtiyac olduqda o, layihə təşkilatını cəlb edə
bilər.

3.3. Qazma qurğularının, avadanlıqlarının və

alətlərinin istismarı və təmiri

208
 3.3.1. Quyunun tikilməsində istifadə olunan texniki qur-
ğular sənaye təhlükəsizliyi tələblərinə uyğun gəlmələri barədə
Azdövdağtexnəzarət Komitəsi tərəfindən müvafiq qaydada
sertifikatlaşdırılmalıdır.
3.3.2. Quyunun tikilməsində istifadə olunan texniki qur-
ğular müvafiq qaydada sənaye təhlükəsizliyi ekspertizasından
keçməlidir.
3.3.3. Quyunun layihəsi hazırlananda qazma qurğusunun
seçilməsi elə hesabla aparılmalıdır ki, ən ağır qazma və ya
qoruyucu kəmərləri endirərkən (qaldırarkən), həmçinin
qəzaları (tutulmaları) ləğv edərkən statik və dinamik yüklərin
həcmi (toplusu) seçilən qazma qurğusunun «Qarmaqda
buraxıla bilən yüklənmə» qiymətindən artıq olmasın.
3.3.4. 4000 m-dən dərin quyuları qazmaq üçün qazma
qurğuları qaldırma-endirmə əməliyyatları avtomatları ilə, lay
flüidində gözlənilən kükürdün miqdarı 6%-dən çox olan, əyrilik
radiusu 30 m-dən az olan maili, şaqul üzrə dərinliyi 3000 m-
dən artıq və quyu lüləsinin üfqi hissəsi 300 m-dən artıq üfqi
quyuları qazmaq üçün qazma qurğuları yuxarı güc ötürücüləri
(intiqalı) ilə təchiz edilməlidir.
3.3.5. Neft və qaz quyularının tikilməsində yenidən yara-
dılan və alınan xarici qazma qurğuları partlayışdan mühafizəli
olmalıdır.
3.3.6. Qazma bucurqadının idarə olunması qazmaçının
pultundan, qazma nasoslarının işə buraxılması – yerli postdan,
onların işinin nizamlanması və dayandırılması – qazmaçının
pultundan və yerli postdan həyata keçirilir.
3.3.7. Buruğun qəbul körpüsündə boruların sürüyüb apa-
rılması və atılması, qazma nasoslarının hidravlik bloklarına xid-
mət olunması işləri mexanikləşdirilməlidir, qəbul körpüsündə
yükqaldırma mexanizmlərinin idarə olunması isə – məsafədən
(distansion) olmalıdır.

209
 3.3.8. Köməkçi bucurqadın konstruksiyası yükün rahat
(səlis) yerdəyişməsini və yükün asılmış vəziyyətdə etibarlı sax-
lanmasını təmin etməlidir.
Bucurqadın idarəetmə pultundan operatora iş yerinə və
yükün yerdəyişməsinə nəzarət (görünüş) təmin olunmalıdır.
Bu tələbin yerinə yetirilməsi mümkün olmadıqda, əvəzedici
pult qoyulur.
3.3.9. Qazma qurğusu aşağıdakılarla komplektləşdiril-
məlidir:
- tal blokunun yuxarı qaldırılmasının məhdudlaşdırıcısı ilə;
- bucurqadın yol verilən yükqaldırmasının məhdudlaşdı-
rıcısı ilə;
- vurucu boru kəmərində təzyiq işçi təzyiqdən artıq
olduqda qazma nasoslarının ötürücüsünün söndürülməsini
təmin edən bloklayıcı qurğu ilə;
- qazma parametrlərinə nəzarət stansiyası ilə;
- uzunluğu 14 m-dən, eni 2 m-dən az olmayan və stellaj-
ları olan qəbul körpüsü ilə. Stellajlarda boruların 1,25 metr
hündürlükdən artıq yığılması qadağandır;
- səviyyəölçən və məhlulun səviyyəsinin avtomatik siqna-
lizasiyası olan tutum sistemi ilə;
- məhlulun hazırlanması, emalı, ağırlaşdırılması, təmiz-
lənməsi, deqazasiyası və qarışdırılması, ambarsız qazmada
şlamın və işlənmiş məhlulun yığılması mexanizmləri ilə;
- ehtiyat qazma məhlulu üçün tutumlarla;
- qazma avadanlığının idarə olunmasının pnevmatik sis-
teminə verilən havanın qurudulması qurğusu ilə;
- tal kanatının işlək ucunun sakitləşdiricisi (uspokoitelğ) ilə;
- iş yerlərinin qızdırılması sistemləri ilə;
- rotor PKR-in (pnevmatik pazlı tutucu) qaldırılmış pazlar-
la işə salınmasının qarşısını alan bloklayıcı qurğularla;

210
 - «A»-ya bənzər qüllə və vışkalarda barmaq arxasına
yığılan şamların (sveçi) düşməsinin qarşısını almaq üçün
qabağa açılan tərtibatla (kəmərlə).
3.3.10. Tal sisteminə daxil olan avadanlığın (kronblok,
tal blok, qarmaq) gövdəsində, onların buraxıla bilən
yükqaldırma qabiliyyəti göstərilməlidir.
3.3.11. Mexaniki ötürücülərin (sepli, kardanlı, dişli və s.)
ilişmə muftasının, şkivlərin, avadanlığın digər fırlanan və
hərəkət edən elementlərinin, həmçinin onların kənara çıxan
hissələrinin qoyulmuş tələblərə müvafiq metal örtükləri
olmalıdır. Zədələnmiş qoruyucu örtüklə (və ya olmayan)
qazma qurğusunun istismarı qadağandır.
3.3.12. Buruqda quyunu nəzarətlə doldurmaq üçün
səviyyəölçənlə təchiz olunan qradasiyalı tutum olmalıdır.
3.3.13. Qazma qurğusunun bütün qapalı yerləri havanın
dəyişməsini təmin edən mexaniki işə düşən axma-sorma
ventilyasiyası ilə təchiz olunmalıdır 48. Ventilyasiyanın iş
rejimi məhsuldar lay açılan andan quyunun tikilməsinin sonu-
nadək daimi olmalıdır. Hava ilə karbohidrogen qatışığı aşağı
alışma həddinin 20%-nə çatdıqda xəbərdaredici siqnal işə
düşməlidir, bu hədd 50%-ə çatdıqda isə avadanlıq və mexa-
nizmlərin tam sönməsi təmin olunmalıdır.
3.3.14. Aparıcı borunun və AQB-nin şurfa qoyulması
işləri mexanikləşdirilməlidir. Onların əl ilə və bucurqadın
sarğacının köməyi ilə şurfa çəkilməsi (qoyulması) qadağandır.
Şurf üçün istiqamətləndirici qol borular (patrubki) boru-
nun şurfa endirilməsi zamanı hərəkət istiqamətinə müvafiq
mailliklə qoyulmalıdır.
Aparıcı borunu şurfa qoymaq üçün istiqamətləndirici qol
borunun yuxarı hissəsi buruq döşəməsindən 0,5-0,8 m, AQB
qoymaq üçün isə – 0,15-0,3 m hündürlükdə olmalıdır. AQB-nı
şurfa qoymaq üçün istiqamətləndirici qol borular açılan (qatla-
nan) qapaqlarla təchiz olunmalıdır.

211
 3.3.15. Avtomatik açarın idarəetmə sistemində mexa-
nizmlərin işçi agentin qida xəttindən tam açılması nəzərdə
tutulmalıdır. Açarın təsadüfi işə düşməsinin qarşısını almaq
üçün bloklayıcı olmalıdır.
3.3.16. Qazma və energetika avadanlığının planlı-ehtiyat
təmirinin təşkili qaydası və keçirilməsi, avadanlığı istismar
edən muəssisə tərəfindən işlənilən əsasnaməyə görə yerinə
yetirilir.
3.3.17. Təmir işləri aparıldıqda, xidmət edən personalın
təhlükəsizliyini təmin edən tərtibat və vasitələr tətbiq olun-
malıdır.
3.3.18. Qazma qurğusunun pnevmatik (hava) sistemini
(boru kəmərləri, kranlar) istehsalçı-zavodlarda işçi təzyiqdən
1,5 dəfə artıq olan təzyiqə, buruqda quraşdırıldıqdan və
təmirdən sonra isə – işçi təzyiqdən 1,25 dəfə artıq olaraq,
ancaq 3 kqq/sm2 (0,3 MPa) az olmayan təzyiqə sınamaq
lazımdır (Əlavə 10).
3.3.19. Qazma şlanqı bütün uzunluğu boyu diametri 12,5
mm-dən az olmayan, hər 1,0-1,5 m-dən bir ilgək vurulmaqla,
yumşaq polad kanat ilə sarınmalıdır. Kanatın ucları vışkanın
hissələrinə və fırlanğıcın gövdəsinə bərkidilməlidir.
3.3.20. Tal kanatının işlək və hərəkətsiz ucları yüklənmiş
halda vışkanın elementlərinə toxunmamalıdır.

3.3.21. Maşın açarları diametri 12,5 mm-dən az olmayan

polad kanatlardan horizontal asılmalı və hündürlüyü asan
tənzimləmək üçün tarazlaşdırıcı yüklə təchiz edilməlidir. Maşın
açarlarının tarazlaşdırıcı mexanizmləri çəpərə (hasara) alın-
malıdır.
3.3.22. Maşın açarı, işçi kanatdan başqa, diametri
18mm-dən az olmayan, bir ucu açarın gövdəsinə, digər ucu
vışka blokunun gövdəsinə və ya vışkanın ayağına bərkidilən
qoruyucu (sığortaedici) kanatla təchiz edilməlidir. Qoruyucu

212
kanatın uzunluğu işçi kanatın uzunluğundan 10 sm artıq
olmalıdır.
3.3.23. Tal sisteminin tellənməsi layihənin tələblərinə və
qazma avadanlığının istismarının texniki şərtlərinə uyğun
olmalıdır.
3.3.24. Bucurqadın yükqaldırma məhdudlaşdırıcısının və
tal blokunun qalxmasının məhdudlaşdırıcısının vəziyyəti hər
növbənin əvvəlində yoxlanılmalıdır.
3.3.25. Bucurqad tam dayandırıldıqda onun əyləc
qolunun dəstəyi döşəmənin səthindən 80-90 sm hündürlükdə
olmalıdır. Əyləci təsbitlənməmiş vəziyyətdə saxlamaq
qadağandır.

Qazma nasosları

3.3.26. Qazma nasoslarında təsirsiz qazlarla (azotla) dol-

durulmuş təzyiq kompensatorları qoyulmalı və onlarda
yaranan təzyiqə nəzarət təmin edilməlidir.
3.3.27. Qazma nasosları özülə və ya nasos blokunun
əsasına möhkəm bərkidilir, vurucu kəmər isə blokun əsasına
və aralıq birləşmələrə bərkidilir. Vurucu boruların döngələri
səlis olmalıdır. Döngələr düzbucaqlı şəklində olanda, əks-
zərbə elementləri ilə təchiz olunmalıdır.
3.3.28. Nasos bloku, tezyeyilən detal və qovşaqları
dəyişmək üçün, rahatlığı və təhlükəsizliyi təmin edən
yükqaldırma mexanizm və tərtibatlarla (Q=0,51,0 ton) təchiz
olunmalıdır. Çəkisi 300 N (30 kqq) artıq olan tezyeyilən
(sıradan çıxan) detalları qaldırmaq üçün yükqaldırma
mexanizmlərindən (tal və s.) istifadə olunmalıdır.
3.3.29. Qazma nasoslarının vurucu boru kəmərləri,
onların detalları və armaturu zavodda yığıldıqdan sonra,
həmçinin qaynaq tətbiq edilərək təmirdən sonra sınaq (proba)
təzyiqlə sınanmalıdır, qalan hallarda sınanma təzyiqinin

213
qiyməti işçi təzyiqin möhkəmlik ehtiyat əmsalı hasilinə bərabər
olmalıdır.
Təzyiq altında sınağın müddəti 5 dəqiqədən az olmama-
lıdır.
Işçi təzyiq və tələb olunan ehtiyat möhkəmlik əmsalı
cədvəl 4-də verilir:

Cədvəl 4
2
Işçi təzyiq kqq/sm (MPa) 200 200-560 560-650 650
(20) (20-56) (56-65) (65)
Ehtiyat möhkəmlik əmsalı 1,5 1,4 1,3 1,25

Qazma nasosu vasitəsilə manifold xəttinin sınağı qa-

dağandır.
Qazma nasosunun vurucu xəttinin sınağı
aktlaşdırılmalıdır (Əlavə 8).
3.3.30. Qazma nasosunun, təzyiq işçi təzyiqdən (silindr
içliyinin müvafiq diametrinə nəzərdə tutulmuş) 10-15% artıq
olduqda, işə düşən qoruyucu tərtibatı olmalıdır.
3.3.31. Qazma nasos manifoldunun yığımı (obvəzka)
aşağıdakıları təmin etməlidir:
- quyunu yumaqla eyni vaxtda qazma məhlulunun hazır-
lanması, emalı və ağırlaşdırılması mümkünlüyünü;
- mayenin tamamilə boşaldılması və vurucu boru kəməri-
nin sıxılmış hava ilə üfürülməsini.
3.3.32. Nasosların vurucu kəmərində qazma nasoslarının
yükləməsiz, aramla iş pejiminə çıxarmağa imkan verən
(təzyiqə nəzarət etməklə) məsafədən idarə olunan işəsalma
siyirtməsi quraşdırılmalıdır. Işəsalma siyirtməsinin çıxışı düz və
axın tərəfə maili olmaqla etibarlı bərkidilməlidir.

214
 Qazma vışkaları

3.3.33. Qazma vışkasının özülünün konstruksiyası aşağı-

dakıların mümkünlüyünü nəzərdə tutmalıdır:
- preventor qurğusunun quyu ağzında quraşdırılmasını
və quyu ağzında fontan armaturu və ya onun bir hissəsi
qurularkən əsasın sökülməsini;
- rotor stolunun buruq döşəməsi səviyyəsində quraş-
dırılmasını;
Aşağıdakıların səmərəli yerləşdirilməsini:
- avtomatlaşdırma, mexanikləşdirmə vasitələrinin və
idarəetmə pultlarının;
- hava-yağ-yanacaq borularının və qızdırıcı sistemlərin;
- tal sisteminin hərəkətsiz ucunun bərkidilməsi mexa-
nizminin;
- maşın açarlarının qoruyucu və işlək kanatlarının bərki-
dilməsi mexanizminin;
- maşın açarlarının hündürlük boyunca vəziyyətini dəyiş-
dirən mexanizmin;
- artırma (narahivanie), aparıcı və AQB üçün şurfların.
3.3.34. Vışkalar (mobil qazma qurğularından başqa)
kəlləçarxa xidmət və qazma şlanqının dəyişdirilməsi üçün
meydançalarla təchiz olunmalıdır. Şamların (sveçi) əl ilə
düzülməsi nəzərdə tutulmuş vışkalar yuxarı fəhlə üçün
meydança ilə təchiz olunmalıdır. Meydança qəza vaxtı yuxarı
fəhləni təxliyə etmək üçün xüsusi tərtibatla təmin olunmalıdır.
Tərtibat yuxarı fəhlənin vışkadaxili sahədən ani vaxtda
təxliyəsini təmin etməlidir.
3.3.35. Vışkalar yuxarı fəhlənin təhlükəsiz qalxıb-düşməsi
üçün nərdivanla (lestniüa-stremənka) və ya 6 m-dən bir keçid
meydançası olan tunel tipli nərdivanlarla ya da yuxarı fəhlə
balkonuna qədər hər 6 m-dən bir keçid meydançası olan marş

215
pilləkənləri, ondan yuxarı isə tunel tipli və ya qalxıb-enmək
üçün təhlükəsiz qurğusu olan nərdivanla təchiz olunmalıdır.
Fəhlənin vışkanın balkonuna təhlükəsiz qalxması üçün
qurğu olmalıdır.
3.3.36.Hər bir vışka görünən yerdə asılan (bərkidilmiş)
metal lövhəciklə təchiz edilməlidir. Bu lövhədə aşağıdakılar
göstərilməlidir:
- istehsal tarixi;
- istehsal edən zavod;
- vışkanın zavod nömrəsi (qazma qurğusunun);
- vışkanın yükqaldırma qabiliyyəti (nominal);
- vışkanın növbəti sınağının vaxtı (texniki vəziyyətinin
yoxlanılması).
3.3.37. Qazma vışkalarının və dorlarının texniki vəziyyəti-
nin yoxlanılması və sınağı 238, 241, 243, 244 tələblərinə
uyğun yerinə yetirilməlidir.
3.3.38. Istismar prosesində vaxtaşırı, ayda bir dəfədən
az olmayaraq, qazma vışkalarına, baş mexanikin tərtib etdiyi
və müəssisə rəhbərliyi tərəfindən təsdiq olunmuş cədvəl üzrə,
qazma ustası və mexanik tərəfindən baxış keçirilməlidir.
3.3.39. Qazma vışkalarına vaxtaşırı baxışın nəticələri,
avadanlıqların texniki vəziyyətinin yoxlanılması jurnalında qeyd
edilməlidir. Bu zaman qüsuru olan element və bəndlərin
yerləşdiyi yer dəqiq göstərilməlidir.
3.3.40. Qazma vışkasının hər hansı qüsuru olan (defor-
masiya, korroziya və s.) element və bəndləri aşkar edilərsə,
bu barədə qazma ustası dərhal qazma müəssisəsinin
rəhbərinə xəbər verməlidir.
3.3.41. Qazma vışkalarına vışkaquraşdırma sexinin
nümayəndəsinin və ya quraşdırmaya cavabdeh olan şəxsin
iştirakı ilə aşağıdakı hallarda növbədənkənar baxış
keçirilməlidir:

216
 - quraşdırılması başa çatmış və istismara buraxılmamış-
dan əvvəl;
- qazma vışkasının çəkilməsinə başlamazdan əvvəl və
çəkilmə başa çatdıqdan sonra;
- qoruyucu kəmərin quyuya buraxılmasına başlamazdan
əvvəl;
- tutulmuş qoruycu boru kəmərinin və qazma alətinin
dartılıb-boşaldılaraq müxtəlif istiqamətli yük verilməsi tələb
edilən tutulma işlərinə başlamazdan əvvəl və sonra;
- açıq fontan və tullanışlardan sonra;
- qasırğalı küləkdən (25 m/san-dən artıq ) sonra.
Qazma vışkasının texniki vəziyyətinin yoxlanılmasının
nəticələri, baxış keçirmiş işçilərin imzaladığı aktla rəsmiləşdirilir
(Əlavə 4). Qazma vışkasının zədələnmiş hissələri, işə yenidən
başlamazdan əvvəl, bərpa edilməli və ya dəyişdirilməlidir.
Əsas təmir işləri, qazma vışkasının daşıyıcı elementlərinin
(ayaq, kəmər, kəlləçarxaltı tirlər və s.) təmiri texniki pasportda
qeyd edilməlidir.
Qazma vışkalarında təmir (yükdaşıyıcı elementlər) işləri
aparıldıqdan sonra, onlar təhlükəsiz (dağıdıcı olmayan) üsulla
sınaqdan keçirilməlidir.
3.3.42. Yeddi təqvim ilindən sonra qazma vışkasına,
qazma idarəsinin baş mütəxəssislərinin iştirakı ilə xüsusi
komissiya tərəfindən baxış keçirilməli, onun gələcək istismar
üçün yararlı olması müəyyən edilərsə, yükqaldırma qabiliyyə-
tinin təyin edilməsi üçün sınağı keçirilməlidir. Sınağın nəticələri
müsbət olarsa, komissiya 5 ildən artıq olmamaq şərti ilə
vışkanın gələcək istismar müddətini müəyyən edir. Bundan
sonra (5 ildən sonra)qazma vışkasının sınanması müsbət
nəticə verərsə, onun daha 3 il istismar edilməsinə icazə verilir.
15 ildən sonra, müstəsna hallarda, qazma vışkasının
istismarına ancaq onun tam sökülməklə, bütün bənd və
elementləri təftiş edilməklə, zay və istismara yararlı olmayan

217
hissələrin dəyişdirilməsindən, defektoskopiya və
qalınlıqölçənlə yoxlanılma işləri aparıldıqdan, yenidən
yığıldıqdan. növbəti sınaq aparıldıqdan sonra ildə bir dəfə
(hesabdan silinənə qədər) sınaqdan keçirilməklə icazə verilir.
Bütün hallarda 7 ildən artıq istismar edilmiş qazma
vışkalarına, onların texniki vəziyyəti haqqında akt və
gələcəkdə istismara yararlı olması barədə rəy tərtib edilməklə,
hər il mütəxəssislərin iştirakı ilə komissiya tərəfindən baxış
keçirilməlidir.
3.3.43. Təhlükəsiz (dağıdıcı olmayan) üsulla qazma
vışkalarının sınaqdan keçirilməsinin təşkilini və aparılmasını
müəssisə baş mühəndisinin rəhbərliyi altında
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin yerli nümayəndəsinin iştirakı
ilə yaradılmış komissiya həyata keçirməlidir.
3.3.44. Qazma vışkası sınağının nəticələri barədə sədr və
komissiya üzvlərinin, həmçinin ölçü və hesablama işləri icraçı-
larının imzaladığı akt tərtib edilir (Əlavə 6).

3.4. Quyuların konstruksiyası

3.4.1. Quyuların konstruksiyası möhkəmlik, texnologiya

və təhlükəsizlik nöqteyi nəzərindən aşağıdakı şərtləri
ödəməlidir:
- istismar prosesində quyu dibinin optimal quruluşunun
və istismar kəmərinin diametrinin düzgün seçilməsi hesabına,
məhsuldar horizontların lay enerjisinin mümkün maksimal
istifadəsi;
- səmərəli avadanlığın, optimal üsulların və istismar
rejimlərinin, lay təzyiqinin saxlanılması, layların neft verimini
artırmaq üçün istilik təsirinin və digər metodların tətbiq
edilməsi;

218
 - quyunun tikilməsinin və istismarının bütün mərhələlə-
rində qəza və mürəkkəbləşmələrə yol vermədən işlərin
təhlükəsiz aparılması şəraiti;
- açılan kəsiliş üzrə lazımi dağ-mədən-geoloji
məlumatın əldə olunması;
- ilk növbədə quyu möhkəmliyinin etibarlığının və da-
vamlığının hesabına, qoruyucu kəmərlərin və boruarxası
fəzanın germetikliyi, həmçinin flüidli horizontların bir-birindən,
keçirici süxurlardan və yer səthindən izolyasiyası hesabına yer
təkinin və ətraf mühitin mühafizəsi şəraiti;
- qoruyucu kəmərlərin və quyu lüləsinin ölçü
nümunələrinə (tiporazmer) görə maksimum unifikasiyası.
3.4.2. Quyunun quruluşunu layihələndirərkən qoruyucu
kəmərlərin optimal sayı və onların başmaqlarının qoyulma də-
rinliyi lay təzyiqlərinin qradienti və layların hidroyarılma (udul-
ma) təzyiqi, süxurların möhkəmliyi və dayanıqlığına görə,
quyu lüləsinin qazılmasında ziddiyyətli şəraitli zonaların sayına
görə təyin edilir.
Axıcılığa meylli süxurları (layları) bağlayan qoruyucu kə-
mərin başmağını həmin layın dabanından aşağı və ya möhkəm
laycıqlarda qoymaq lazımdır. Məhsuldar və yüksək təzyiqli sulu
horizontları açmazdan əvvəl, minimum bir texniki kəmərin və
ya konduktorun müəyyən dərinliyə buraxılması nəzərdə tutul-
malıdır ki, bu dərinlikdə qazma məhlulu quyuda lay flüidi ilə və
ya müxtəlif horizontların flüidlərinin qatışıqları ilə tamamilə
dəyişiləndə və quyu ağzı kipləşdirildikdən sonra, süxurların
yarılması baş verməsin.
3.4.3. Quyunun diametri ilə qoruyucu kəmərlərin mufta-
larının diametri arasındakı lazımi fərq, qazma təcrübəsində qo-
yulan optimal qiymətlərə və hər bir kəmərin layihə dərinliyinə
qədər maksimal maneəsiz buraxılmasını, həmçinin onların
keyfiyyətli sementlənməsini təmin etməlidir.

219
 Qoruyucu boruların muftalarının diametri ilə quyunun
diametri arasındakı buraxıla bilən minimal fərq cədvəl 5-də
verilir:

Cədvəl 5
114 140 168 273 324
127 146 178 299 340
194 351
219 377
245 426
diametrlər fərqi, mm
15 20 25 35
39-45

3.4.4. Qoruyucu boruların seçilməsi və qoruyucu kəmərin

möhkəmliyə hesablanması gözlənilən maksimum xarici və
daxili təzyiqi nəzərə almaqla, məhlul tamamilə lay flüidi və ya
qaz-maye qatışığı ilə dəyişildikdə, səviyyə aşağı düşdükdə,
həmçinin quyunun tikintisi və istismarı mərhələsində borulara
düşən ox boyu yük və flüidin aqressivliyi nəzərə alınmaqla
246-ə əsasən aparılır.
Texniki kəmərin və tullanışa qarşı avadanlığın
möhkəmliyi aşağıdakıları təmin etməlidir:
- qazneftsu təzahürləri, tullanışlar və açıq fontan halla-
rında, onların ləğvi üçün əlavə təzyiqi nəzərə almaqla, quyu
ağzının germetikliyini;
- maksimum sıxlığı olan qazma məhlulunun yaratdığı
hidrostatik təzyiqin təsirinə davam gətirməyi;
- açıq fontan və ya qazma məhlulunun səviyyəsinin aşağı
düşməsi ilə udulmasında və axıcılığa meylli süxurların
keçidində maksimum əzici yükün təsirinə davam gətirməyi.
3.4.5. Qoruyucu boruların standartları və texniki şərtləri,
həmçinin qoruyucu kəmərləri hesablamaq üçün möhkəmlik

220
ehtiyatı əmsalı Azdövdağtexnəzarət Komitəsi ilə
razılışdırılmalıdır.

3.5. Quyuların qazılması

Ümumi tələblər

3.5.1. Quraşdırılmış qazma qurğusunun işə salınması, o,

tam hazır olduqdan, bütün avadanlıq yoxlama üçün sınaqdan
çıxarıldıqdan və qazma briqadası komplektləşdirildikdən sonra,
qazma qurğusunun qəbulu üzrə komissiyanın
(Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin yerli və Fontana qarşı
dağmədənxilasetmə hərbiləşdirilmiş hissənin nümayəndələrinin
iştirakı ilə) qərarı ilə həyata keçirilir. Azdövdağtexnəzarət
Komitəsinin nümayəndəsi buruğa gəlmədikdə komissiyanın
onsuz qazma qurğusunu akt tərtib etməklə istismara buraxmağa
ixtiyarı vardır.
Qazma qurğusunun istismara buraxılması aktla sənədləş-
dirilir (Əlavə 3).
3.5.2. Qazma prosesində aşağıdakı parametrlərə daima
nəzarət olunmalıdır:
- diaqrammada qeyd olunmaqla qarmaqdakı yük;
- jurnalda qeyd olunmaqla qazma məhlulunun sıxlığı;
- quyunun girişi və çıxışındakı qazma məhlulunun sərfi;
- diaqrammada və ya jurnalda qeyd olunmaqla qazma
nasoslarının manifold xəttindəki təzyiq;
- qazma zamanı qəbul tutumlarındakı (çənlərində)
məhlulun səviyyəsi;
- rotordakı fırlanma momenti.
Qarmaqdakı yükün göstəriciləri, qazma nasoslarının
manifold xəttindəki təzyiq, rotorda fırladıcı momentin ölçüsü
qazmaçının görmə dairəsində olmalıdır.

221
 Maili və horizontal quyuları qazdıqda aşağıdakılara nəza-
rət olunmalıdır:
- quyu lüləsinin azimutu və zenit (əyilmə) bucağı;
- quyu lüləsinin fəzada yerləşməsi;
- qazılan və əvvəl qazılmış qonşu quyu lülələrinin
qarşılıqlı yerləşməsi.
Nəzarətin müntəzəmliyi layihə ilə və ya təşkilat
tərəfindən qoyulur.
3.5.3. Quyu-lay sistemindəki diferensial təzyiqin
tənzimlənməsi ilə qazma işlərinin aparılması, horizontal və
maili quyuların, həmçinin qrup halında (küt quyuların)
qazılması bu Qaydaların və müvafiq normativ sənədlərin
əsasında işlənmiş layihəyə uyğun həyata keçirilməlidir.
3.5.4. Buruq rəisi və ya usta qazma idarəsinin
rəhbərliyinə buruqda aparılan işlər haqqında sutkalıq raport
təqdim edir. Sutkalıq raporta qeydedici nəzarət-ölçü cihaz
diaqramları əlavə olunur.
3.5.5. Növbələrin dəyişdirilməsinin təşkili və qaydası, iş
yerində təhlükəsizlik üzrə təlimatlandırmanın müntəzəmliyi və
qeydə alınması idarə üzrə qəbul edilmiş qaydada aparılır.

222
 Quyuların möhkəmləndirilməsi və kəmərlərin kipliyə
sınanması

Quyuların möhkəmləndirilməsi

3.5.6. Qoruyucu kəməri quyuya buraxmazdan əvvəl

buruq ustası və mexanik qoruyucu kəməri quyuya buraxmaq
üçün nəzərdə tutulan bütün qazma qurğusunu, tal sistemini
və qazma avadanlığının sazlığını yoxlamalıdır. Aşkarlanan
nasazlıqlar kəmər quyuya buraxılana qədər aradan
qaldırılmalıdır.
3.5.7. Qoruyucu kəmər borusunu, yivini burub bağlamaq
üçün qaldırarkən, onun aşağı ucunun yanında fəhlənin dayan-
ması qadağandır.
3.5.8. Qoruyucu və istismar kəmərlərinin buraxılması
spayderlərdən, elevator-spayderlərdən və ya pnevmatik
pazlardan istifadə edilməklə yerinə yetirilməlidir.
3.5.9. Qoruyucu kəmərin yiv birləşməsinin tam bağlan-
masına və burucu momentin dərəcəsinə nəzarət edilməlidir.
3.5.10. Quyuların tikilməsində istifadə olunan tamponaj
materiallarının müvafiq keyfiyyət sertifikatı olmalıdır. Tampo-
naj materiallarının (həmçinin sement-bentonit qarışıqlarının)
və onlardan formalaşdırılan sement daşının xüsusiyyətləri
müvafiq standartların tələblərinə uyğun olmalıdır. Tamponaj
materiallarının saxlanma qaydaları və istifadə müddəti
istehsalçı-zavod tərəfindən müəyyən edilir.
3.5.11. Sementləyici başlıq istismardan əvvəl və sonra
istehsalçının sənədlərində qoyulan müntəzəmliliklə, quyunun
sementlənməsi zamanı maksimal hesablanma işçi təzyiqdən
1,5 dəfə artıq olan təzyiqə sınaqdan keçirilməlidir.
3.5.12. Sementləmə üçün vurucu boru kəmərləri
prosesdən əvvəl gözlənilən işçi təzyiqdən 1,5 dəfə artıq olan
təzyiqə sınaqdan keçirilməlidir. Sementləmənin iş qaydası

223
tamponaj təşkilatı tərəfindən işlənmiş və qazma təşkilatı ilə
razılaşdırılmış sənədlə müəyyənləşdirilir (tənzimlənir).
3.5.13. Quyunun möhkəmləndirilməsində istehsalat işlə-
rinin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi ilə aqreqatları
əvvəlcədən hazırlanmış meydançada yerləşdirmək vacibdir və
bu zaman aşağıdakı məsafələrə riayət olunmalıdır:
- quyu ağzından aqreqatlara, manifold blokuna qədər –
ən azı 10 metr;
- manifold blokundan aqreqatlara qədər – ən azı 5 metr;
- sementləyici aqreqatlar və sementqarışdıran maşınlar
arasında – ən azı 1,5 metr.
Səyyar aqreqatların sükanları (kabinələri) sementlənən
quyunun əks istiqamətində yerləşməlidir.
3.5.14. Kəmərin gələcək (gözlənilən) sementlənmə
şəraitinə uyğun olmayan, laboratoriya analizi aparılmamış
sementdən istifadə etmək qadağandır.
3.5.15. Kəmərin hesablanmış sementlənmə müddəti
sement məhlulunun başlanğıc tutma vaxtının 75%-dən çox
olmamalıdır.
3.5.16. Qoruyucu kəmərlərin buraxılması və
sementlənməsi qazma müəssisəsinin tərtib etdiyi və müvafiq
qaydada təsdiq etdiyi plan üzrə aparılır. Plana, kəməri
hesablamaq üçün ilkin məlumatlar, kəmərin möhkəmlik
ehtiyat əmsalı, kəmərin sementlənməsinin hesablanmasının
nəticələri, sementin analizi, habelə qazma qurğusunun
kəmərin buraxılmasına hazır olması barədə akt əlavə edilir.
3.5.17. Quyu lüləsini kəmərin buraxılması üçün hazırla-
mazdan əvvəl, quyunun bərkidilməsi prosesini dəqiq
planlaşdırmağa lazım olan kompleks elektrik ölçü işləri və
digər tədqiqatlar aparılmalıdır.
3.5.18. Quyu ağzının, kəmər başlıqlarının və kipləşdirici
qurğuların quruluşu (konstruksiyası) aşağıdakıları təmin etmə-
lidir:

224
 - quyunun (kəmərin) işlənməsinin bütün mərhələlərində,
temperatur deformasiyalarının kompensasiyalarını nəzərə al-
maqla, texniki və istismar kəmərlərinin hesablanmış dartılma
qüvvəsində asılmasını, habelə qazma boruları kəmərinin tulla-
nışa qarşı avadanlıqda asılmasını;
- qoruyucu kəmərlər arxasında mümkün flüid
təzahürlərinə nəzarəti;
- quyunun qəza vaxtı boğulmasının mümkünlüyünü;
- quyunun tikilməsi və istismarında kəmərlərarası fəzanın
kipliyini;
- qoruyucu kəmərlərin kipliyə sınanmasını.
3.5.19. Qazma prosesində texniki kəmər, qalıq
möhkəmliyini təyin etmək üçün müntəzəm olaraq yeyilməyə
(dağılmaya) yoxlanmalıdır. Müntəzəmlik və yoxlamanın
üsulları layihə ilə müəyyən edilir.
3.5.20. Qoruyucu kəmərlərin buraxılmasının və sement-
lənməsinin nəticələri müvafiq formalı aktlarla təsdiqlənir və
quyunun işində (delo) onun bütün istismar müddəti dövründə
geofiziki təşkilatların qoruyucu kəmərlərin arxasındakı sement
sütununun faktiki vəziyyəti barədə nəticəsi ilə birlikdə
saxlanılır.
3.5.21. Istiqamətləndirici kəmərlər və konduktorlar quyu
ağzına qədər sementlənməlidir. Qalan stratiqrafik kəsilişin
aşağı hissəsində sementlənməlidir:
- məhsuldar horizontlar (layihə ilə istismar üçün açıq qu-
yudibi ilə nəzərdə tutulanlardan başqa);
- tükənmiş (zəifləmiş) horizontlar;
- sulu horizontlar;
- təkrar (texnogen dəyişikliklərə görə) əmələ gələn neft
və qaz horizontları;
- deformasiyaya meylli, plastik süxurlardan ibarət inter-
vallar;

225
 - süxurları və məhsulları qoruyucu kəmərlərin korro-
ziyasını sürətləndirən intervallar.
3.5.22. Neft və qaz quyularında tamponaj məhlulunun,
məhsuldar horizontların tavanından, pilləli sementləmə
quruluşundan və ya qoruyucu kəmərlərin seksiyalarının
birləşmə qovşağından yuxarı qalxma hündürlüyü müvafiq
olaraq ən azı 150-300 m və 500 m olmalıdır.
3.5.23. Bu Qaydaların 3.5.21 və 3.5.22 bəndlərinin tələb-
lərinə uyğun seçilmiş sementləmə intervalları ümumi şəkildə
birləşdirilir. Bu halda qoruyucu kəmərin arxasında tamponaj
məhlulunun layihə hündürlüyü aşağıdakıları nəzərdə
tutmalıdır:
- qazma məhlulunun və sement (bərkiməmiş)
məhlulunun ümumi sütununun hidrostatik təzyiqinin flüidli
horizontların lay təzyiqindən artıq olmasını;
- süxurların hidroyarılmasının və ya məhlulun
udulmasının intensiv inkişafının istisnasını;
- kəmər başlığının qoyulması üçün qoruyucu kəmərin yü-
künün sement halqasına ötürülməsinin mümkünlüyünü.
Pilləli sementləmədə, kəmər seksiyalarla buraxıldıqda qo-
ruyucu kəmərin aşağı və aralıq pillələri, habelə gizli (potaynıe)
kəmərlər bütün uzunluğu boyu sementlənməlidir.
Sement halqasının bütövlüyünü qoruyucu kəmər arxasın-
dakı hündürlük üzrə pozulmasına (bu Qaydaların 3.5.24
bəndində nəzərdə tutulan hallardan başqa) yol verilməməlidir.
3.5.24. Konduktor və ya texniki kəmərlə udulma
zonalarını (sirkulyasiyasız keçdikdə) bağladıqda, tamponaj
məhlullarının udan layın dabanına qədər qalxmasına və
sonrakı (sement bərkidiləndən sonra) kəmərarası fəzadan
qarşılıqlı sementləməyə icazə verilir. Qazma məhlulunun
udulması, flüid təzahürü, dağılma, uçulma, qazma kəmərinin
tutulması olan quyuya, mürəkkəbləşmələri ləğv etməyənə

226
qədər texniki və istismar kəmərlərinin buraxılmasına başlamaq
qadağandır.
3.5.25. Qoruyucu kəmər sementləmə intervalı
hüdudunda texnoloji sistem elementləri ilə təchiz olunmalı,
onların nomenklaturası və sayı quyunun tikinti layihəsi ilə
təyin edilməli və qoyulma yerləri kəmərin buraxılmasının işçi
planında dəqiqləşdirilməlidir.
3.5.26. Qoruyucu kəmərin buraxılma rejimi və sementlə-
mənin hidravlik proqramı elə hesablanmalı və həyata
keçirilməlidir ki, məhsuldar horizontlara mümkün qədər
minimal təsir (repressiya) təmin edilsin və süxurların hidravlik
yarılması və udulma ilə əlaqədar mürəkkəbləşmələrə yol
verilməsin. Sementləmə prosesində bu prosesi xarakterizə
edən parametrlərin qeydiyyatı təmin olunmalıdır.
3.5.27. Tamponaj materialların və onların əsasında
məhlulların seçilməsi, aşağıdakı tələbləri nəzərə almaqla
yerinə yetirilməlidir:
- tamponaj materialı və ondan formalaşmış sement daşı
quyuda bütün sementləmə intervalı boyunca statik temperatur
diapazonuna uyğun gəlməlidir;
-tamponaj məhlulunun tərkibi, quyunun sementlənən
intervalında gözlənilən dinamik temperatura və təzyiqə görə
seçilir;
- tamponaj məhlulunun sıxlığı bir qayda olaraq qazma
məhlulunun sıxlığından az olmamalıdır. Tamponaj məhlulunun
sıxlığının yuxarı həddi, başqa şərtlərlə yanaşı, sementləmə
prosesində süxurların hidravlik yarılmasına yol verilməməsi
şərtini təmin etməlidir. Sement daşı, sementlənən intervalda
aqressiv mühit olduqda, bu mühitlərə qarşı korroziyaya
davamlı olmalıdır.
3.5.28. Məsaməli və məsaməli-çatlı kollektorların keçirici-
liyini saxlamaq məqsədilə, mümkün minimal filtrasiyası və
ümumi minerallaşması bu intervalları açarkən istifadə edilən

227
qazma məhlulunun minerallaşmasına yaxın olan, tamponaj
məhlulundan istifadə edilməlidir.
3.5.29. Quyuların sementlənməsi, yalnız günün işıqlı vax-
tında yerinə yetirilməlidir. Quyularda axşam və gecə vaxtı
sementləmə işləri aparılarsa, aqreqatların dayandığı mey-
dançalar [211]-ə uyğun olaraq işıqlandırılmalıdır. Bundan
əlavə hər bir sementləyici aqreqatda fərdi işıqlandırma da
olmalıdır.
3.5.30. Sementləmə işləri aparılarkən aqreqatları,
sementləmə başlıqlarını və təzyiq altında olan boru kəmərlərini
təmir etmək qadağandır.

Kəmərlərin kipliyə sınanması

3.5.31. Konduktor və texniki kəmərlərin kipliyə sınanması

onların quyu ağzından 20-25 m dərinliyə qədər su ilə, qalan
hissəsini tamponaj qatışığını basan (basıb çıxardan) qazma
məhlulu ilə doldurduqdan sonra aparımalıdır.
3.5.32. Istismar kəmərinin kipliyə sınanması qazma məh-
lulunun qabaqcadan su ilə əvəz edilməsindən sonra aparılır.
3.5.33. Kəmərləri kipliyə yoxlayarkən, borunun daxilində
yaradılan təzyiq, qazneftsu təzahürlərinin və açıq fontanların
ləğvi zamanı, həmçinin quyuların mənimsənilməsi və istisma-
rında mümkün yaranan təzyiqdən ən azı 10% çox olmalıdır.
30 dəqiqə ərzində sınaq təzyiqi 5 kqq/sm 2 (0,5 MPa)-dan çox
olmayaraq aşağı düşərsə kəmər germetik sayılır.
3.5.34. Konduktor və texniki kəmərlər quraşdırılmış TQA
ilə birlikdə, sement stəkanını qazıb, başmaqdan 1-3 m aşağı
keçdikdən sonra, quyu dibinə başmaqdan yuxarı suyun 10-20
metr qalxmasını təmin edən həcmdə su vurmaqla təkrar
olaraq kipliyə yoxlanmalıdır. Kipliyə yoxlama təzyiqi kəmərin

228
başmaqaltı süxurların yarılma təzyiqinin 80%-dən artıq
olmamalıdır. Nəticələr aktla sənədləşdirilir.
3.5.35. Qaz və qazkondensat quyularında, yüksək qaz
faktorlu (200 m3/t və artıq), ya da quyu ağzında izafi təzyiq
100kqq/sm2 (10 MPa) artıq olan neft quyularında kəmərin
quyu ağzı hissəsi kəmər başlığı ilə birlikdə su ilə kipliyə
sıxıldıqdan sonra, layihəyə uyğun olaraq təsirsiz qazla da
(azotla) yoxlanılmalıdır. Əsaslandırılmış hallarda
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin razılığı ilə sıxılmanı hava ilə
aparmağa icazə verilir.
3.5.36. Quyu ağzında kəmərlərarası həlqəvi fəza, su ilə
əvvəlki kəmərin qalıq möhkəmliyindən artıq olmayan təzyiqlə
sıxılmalıdır.

Endirmə-qaldırma əməliyyatı

3.5.37. Endirmə-qaldırma əməliyyatının aparılması

boruları bağlayan (açan) mexanizmlərdən və xüsusi
tərtibatlardan istifadə etməklə yerinə yetirilməlidir. Qazmaçı
ilə yuxarıdakı fəhlə arasında etibarlı rabitə təmin olunmalıdır.
3.5.38. Qazma fəhləsinin iştirakı olmadan mexanikləşdi-
rilmiş endirmə-qaldırma əməliyyatını apararkən, vışkada avto-
matlaşdırma mexanizmlərinə xidmət etmək üçün meydança
quraşdırılmalıdır.
3.5.39. Boruları ötürən mexanizmin qollarının irəli
verilmiş (açılmış) vəziyyətində tal blokunu qaldırmaq və ya
endirmək qadağandır.
3.5.40. Buraxıla bilən hidrodinamik təzyiqin dəyişməsini
nəzərə almaqla endirmə-qaldırma əməliyyatlarının sürəti və
aradakı yumaların davamiyyəti (müddəti) layihə ilə reqlament-
ləşdirilir. Qazma məhlulunun reoloji xüsusiyyətlərində və
qazma kəmərinin quruluşunda layihədən kənara çıxmalar
olduqda, hidrodinamik təzyiqin buraxıla bilən dəyişməsini

229
nəzərə almaqla endirmə-qaldırma əməliyyatlarının sürətinin
reqlamentində dəyişikliklər aparılmalıdır.
3.5.41. Qazma kəmərinin qaldırılması zamanı boruların
xarici səthi qazma məhlulundan xüsusi tərtibatların köməyi ilə
təmizlənməlidir.
3.5.42. Qazma kəmərinin endirilməsi zamanı onun quyu
lüləsində oturması (dayanması) baş verdikdə, həmin
intervalda yuma və quyu lüləsinin işlənməsini aparmaq
lazımdır.
3.5.43. Quyuda boru kəməri olmadıqda və endirmə-qal-
dırma əməliyyatı zamanı quyuya kənar əşyaların düşməsinin
qarşısını almaq üçün quyu ağzına xüsusi tərtibat qoyulmalıdır.
3.5.44. Vışkada qoyulan qazma və AQB şamlarının, bar-
maqdan (mil) düşməməsi üçün onlara xüsusi diqqət yetiril-
məlidir.
3.5.45. Bucurqadın yükqaldırma məhdudlaşdırıcısının və
tal blokunun qalxmasının məhdudlaşdırıcısının vəziyyəti hər
növbənin əvvəlində yoxlanılmalıdır.
3.5.46. Aşağıdakı hallarda endirmə-qaldırma əməliyyatla-
rını aparmaq qadağandır:
- tal blokunun qalxmasının məhdudlaşdırıcısı və bucurqa-
dın yükqaldırma məhdudlaşdırıcısı olmadıqda və ya nasaz ol-
duqda;
- avadanlıq, alətlər nasaz olduqda;
- qazma briqadası heyəti tam olmadıqda;
- küləyin sürəti 20 m/san-dən artıq olduqda;
- dumanda və qar çovğununda (görmə qabiliyyəti itiril-
dikdə).
3.5.47. Qazma borularının, qazma kəməri quruluşunun
digər elementlərinin yiv birləşmələrini rotorun köməyi ilə
açmaq və bağlamaq qadağandır. Baltanın buruqda
bağlanması, açılması və daşınması üçün xüsusi tərtibatlardan
istifadə edilməlidir.

230
 3.5.48. Qazma briqadası hər növbədə qaldırıcı
avadanlığa (bucurqada, tal blokuna, qarmağa, qarmaqbloka,
fırlanğıca, sırğalara, tal kanatına və onun bərkitmə
tərtibatlarına, elevatorlara, spayderlərə, qoruyucu vasitələrə
və s.) profilaktik baxış keçirməlidir.
3.5.49. Endirmə-qaldırma əməliyyatı zamanı qadağandır:
- avtomat və maşın açarlarının, işçi və qoruyucu kanatla-
rının hərəkəti zonasında olmaq;
- tal-blok tam dayanana qədər elevatoru açmaq və ya
bağlamaq;
- qazma boru şamlarını xüsusi tərtibatların köməyi olma-
dan şamdandan (podsveçnik) verilməsi və qoyulması;
- çevrilmiş elevatordan istifadə edilməsi.
3.5.50. Yüksüz elevatorun qaldırılma rejimi, habelə
qazma və qoruyucu kəmər borularının rotordan çıxarılması tal
sisteminin yellənməsini istisna etməlidir.
3.5.51. Maşın və avtomat açarlarını qazma (qoruyucu)
boru kəmərlərinə yaxınlaşdırmağa, onlar paz tutucularına və
ya elevatora oturdulduqdan sonra icazə verilir.
3.5.52. Pnevmatik boşaldıcıdan (açıcıdan)
(pnevmoraskrepitelğ) istifadə etdikdə, dartıcı kanat və açar
eyni üfqi müstəvidə yerləşməlidir. Kanat pnevmatik
boşaldıcının ştokuna (oxuna) etibarlı bərkidilməlidir. Düyünlə
bağlamaq qadağandır. Pnevmatik boşaldıcının dönən
istiqamətləndirici diyircəyi olmadan ondan istifadə etməyə
icazə verilmir.
3.5.53. Qazma prosesində aparıcı boru quyudan ancaq
birinci sürətlə qaldırılmalıdır.
3.5.54. Qazma kəmərini endirdikdə, paz tutucularını
kəmər tam dayanana qədər işə salmaq qadağandır.

231
 3.5.55. Qazma kəməri boru bazasında komplektləşdiril-
məlidir. Komplektin hər borusunun üzərində komplektin və
borunun komplektdəki nömrələri göstərilməlidir. Hər komplekt
üçün pasport hazırlanmalıdır və bütün istismar müddətində
orada qeydiyyat aparılmalıdır.
3.5.56. Qazma və qoruyucu kəmərlərin qazma zamanı
sürtünmədən yeyilməsini aradan qaldırmaq üçün qazma
borularının quyu lüləsinin qoruyucu kəmər buraxılmış hissəsi
rezin bilərziklərlə (protektor) təchiz edilməlidir.
3.5.57. Qazma, aparıcı və ağırlaşdırılmış boruların, keçiri-
cilərin və qazma kəmərinin aşağı hissəsinin qıfıl yivlərinin bağ-
lanması qazma müəssisəsinin tövsiyəsinə əsasən yol verilən
burucu momentlə aparılmalıdır.
3.5.58. Istismarda olan qazma borularının təmiri və yox-
lanması qazma müəssisələrinin müəyyən etdiyi qaydaya
uyğun vaxtı-vaxtında aparılmalıdır.
3.5.59. Quyuya qazma borularını buraxarkən, qazma
qurğusuna düşən yük qazma qurğusunun pasportunda
göstərilən yükə yaxınlaşarkən bucurqadın köməkçi tormozu
hökmən işə salınmalıdır. Qazma bucurqadı işləyərkən onun
köməkçi tormozunun yumruqcuqlu (kulaçkovıy) muftasının işə
qoşulması və ayrılması qadağandır.
3.5.60. Borular açılıb-bağlanan zaman asma qazma
açarının fəaliyyət radiusunda və dartıcı kanatın yaxınlığında
dayanmaq qadağandır.
3.5.61. Qaldırma-endirmə zamanı rotorun üstü və
buruğun döşəməsi vaxtaşırı təmizlənməlidir.
3.5.62. Aparıcı boru (kvadrat) şurfda olarkən fırlanğıcı
aparıcı borudan açmaq qadağandır.
3.5.63. Boruları bucurqadın sarğacının köməyi ilə zəncirli
açar tətbiq etməklə açıb-bağlamaq qadağandır.

232
 Qazma məhlulları

3.5.64. Qazma məhlulunun növü və xüsusiyyəti

kompleks texniki tədbirlər və texniki vasitələrin tətbiqi
sayəsində yüksək texniki-iqtisadi göstəricilərlə qəzasız qazma
şəraitini və məhsuldar horizontların keyfiyyətlə açılmasını
təmin etməlidir.
3.5.65. Qazneftsu doyumlu layları açdıqda qazma məhlu-
lunun sıxlığı uyğun şəraitli intervalda lay təzyiqinin maksimal
qradienti olan horizont üçün olan sıxlıqla təyin edilməlidir.
3.5.66. Uyğun şəraitli qazma intervallarında qazma məh-
lulunun sıxlığı quyuda qazma məhlulu sütununun yaratdığı
hidrostatik təzyiqin lay təzyiqindən aşağıda göstərilən qədər
artıq olması ilə hesablanır:
- 10-15% - dərinliyi 1200 m-ə qədər olan quyular üçün
(0-dan 1200 m-ə qədər intervallar üçün), lakin 15 kqq/sm 2
(1,5MPa) artıq olmamaqla;
- 5-10% - dərinliyi 2500 m-ə qədər olan quyular üçün
(1200 m-dən 2500 m-ə qədər intervallar üçün), lakin 25
kqq/sm2 (2,5 MPa) artıq olmamaqla;
- 4-7% - dərinliyi 2500 m-dən artıq olan quyular üçün
(2500m-dən layihə dərinliyinə qədər intervallar üçün), lakin
35kqq/sm2 (3,5 MPa) artıq olmamaqla.
3.5.67. Buraxıla bilən maksimal repressiya (hidrodinamik
itkiləri nəzərə almaqla) qazma məhlulunun udulmasını və
hidroyarılmaların mümkünlüyünü qazmanın uyğun şəraitli
intervalının bütün dərinliklərində istisna etməlidir.
3.5.68. Gillərdən, argillitlərdən, gilli şistlərdən, duzlardan
təşkil olunan, dayanıqlığın itirilməsinə və axıcılığa meylli olan
intervallarda qazma məhlulunun kimyəvi tərkibi, sıxlığı, filtrasi-
yası quyu divarlarının dayanıqlığının (möhkəmliyi) təmin
olunmasına əsasən təyin olunur. Bu zaman repressiya

233
qazmanın uyğun şəraitli bütün intervalı üçün qoyulan həddi
keçməməlidir.
3.5.69. Layihəçinin, sifarişçinin və podratçının birgə
qərarı ilə qazma prosesində qazma məhlulunun udulması
hallarında kollektorlar açılarkən quyudibi təzyiq lay təzyiqinə
yaxınlaşdıqda bu Qaydaların 3.5.66 bəndinin tələblərindən
kənara çıxmağa yol verilir. Belə şəraitdə quyunun
dərinləşdirilməsi qazneftsu təzahürlərinin qarşısını alan
kompleks tədbirləri olan xüsusi plan üzrə həyata keçirilməlidir.
3.5.70. Sirkulyasiyada (dövranda) olan qazma
məhlulunun (qazdan azad olmuş) sıxlığının layihədə
göstərilmiş miqdardan (qazneftsu təzahürlərinin ləğvi
hallarından başqa) 0,02 kqq/sm2-dən artıq kənara çıxmasına
icazə verilmir.
3.5.71. Qazma məhlulunun emalı quyunun layihəsinə və
işlənmiş reseptə əsasən aparılır. Bu zaman kimyəvi
reagentlərlə işlədikdə [240]-ın tələblərinə əməl olunmalı və
qoruyucu vasitələrdən istifadə edilməlidir (zəruri hallarda).
3.5.72. Quyuda olan qazma məhlulunun ağırlaşdırılmış
məhlulu ayrı-ayrı porsiyalarla vurmaqla sıxlığının artırılması
qadağandır (neftqazsu təzahürlərinin ləğv olunması halları
istisna olmaqla).
3.5.73. Karbohidrogen əsaslı qazma məhlullarını tətbiq
etdikdə (əhəng-bitumlu, invert-emulsiyalı və s.) iş yerlərinin
çirklənməsinə və hava mühitinin qazlaşmasına qarşı tədbirlər
görülməlidir. Qazlaşmaya nəzarət etmək üçün rotorun yanında
məhlul hazırlanan blokda (yerdə), vibroələyin yanında,
nasosxanada mütəmadi olaraq hava mühitinin analizi
aparılmalı, qazlaşma olduqda onun ləğvi üçün tədbirlər
görülməlidir. Karbohidrogen buxarlarının havada qatılığı 300
mq/m3–dən artıq olduqda iş dayandırılmalı, adamlar təhlükəli
zonadan çıxarılmalıdır.

234
 3.5.74. Karbohidrogen əsaslı məhlulun buxarlarının öz-
özünə alışma temperaturu, quyu ağzında məhlulun gözlənilən
maksimal temperaturundan 500C artıq olmalıdır.
3.5.75. Qazma məhlulunun qazılmış süxurlardan və
qazdan təmizlənməsi, quyunun layihəsində nəzərdə tutulmuş
kompleks vasitələrlə həyata keçirilməlidir.

Qazma kəmərinin quruluşu və istismarı

3.5.76. Qazma kəmərinin möhkəmliyə hesablanması,

qazma üsulundan və quyu lüləsinin vəziyyətindən asılı olaraq
deformasiyanın bütün növlərinə qarşı 247-in tələblərinə
müvafiq aparılır. Qazma kəmərinin möhkəmlik ehtiyatları ona
dartıcı ox boyu yük, burucu (fırladıcı) moment, habelə əyici
yük təsir etdikdə rotor qazması üçün 1,5-dən az olmamalı,
turbin qazması üçün isə 1,4-dən az olmamalıdır. Qazma
kəmərinin möhkəmlik ehtiyatı (axıcılığa qarşı), paz
tutucularından istifadə etdikdə və boruya xarici və daxili izafi
təzyiq təsir etdikdə – 1,15-dən az olmamalıdır.
3.5.77. Qazma borularına (komplektlərinə), aparıcı, AQB-
yə, keçid borucuqlara (perevodniki) və qazma kəmərinin da-
yaq-mərkəzləşdirici elementlərinə pasportlar qazma alətinin is-
tismarına qədər yazılır və onların bütün istismarı dövrü hesab-
dan silinənə qədər doldurulur.
3.5.78. Qazma və aparıcı borulara protektorların qoyul-
ması layihə ilə müəyyən edilir.
3.5.79. Qazma, aparıcı, AQB-nin, keçid borucuqların və
qazma kəmərinin aşağı hissəsinin elementlərinin qıfıl yiv
birləşmələrinin bağlanması istehsalçı-zavodlar tərəfindən
tövsiyə olunan moment göstəricilərinə görə aparılır.
3.5.80. Qazma idarələrinin xidmət etdiyi hər bir region
(sahə) üçün quyuda qəza işlərində qazma borularını “sol”
istiqamətdə açmaq məqsədi ilə xüsusi vasitələr olmalıdır.

235
 Qəza və mürəkkəbləşmələrin qarşısının alınması və
ləğvi

3.5.81. Qazma müəssisələri layihə təşkilatları ilə birgə

qəza və mürəkkəbləşmələrin qarşısının alınmasına və ləğv
edilməsinə dair tədbirlər işləməlidirlər.
3.5.82. Təmir-izolyasiya işləri aparıldıqda qaz və neftin
təzyiqi ilə layların mümkün yarılması (axın yaratdıqdan sonra)
və həmçinin məhsuldar olmayan keçirici layların intervalında
qoruyucu kəmərlərin perforasiyası qadağandır.
3.5.83. Axıcılığa meylli süxurlar açılmış quyularda uzun
müddətli fasilələr və ya boş dayanmalar zamanı qazma aləti
qoruyucu kəmərin dabanına (başmağına) qədər qaldırılmalıdır;
vaxtaşırı olaraq qazma aləti qaldırılıb-endirilməlidir (şabloni-
rovka), lazım gəldikdə açıq quyu lüləsi quyu dibinə qədər
işlənməlidir. Işlənmənin vaxtaşırlığı qazma müəssisəsinin
texnoloji xidməti tərəfindən müəyyənləşdirilir.
3.5.84. Tutulmuş qazma alətinin, qoruyucu kəmərlərin
azad olunması üçün partlayıcı materialların (detonator
şnurları, torpedalar və s.) istifadə olunması ilə aparılan qəza
işləri, qazma təşkilatı və bu işlərin aparılması üçün lisenziyası
(hüququ) olan təşkilat tərəfindən 19-a uyğun olaraq birgə
işlənmiş və təsdiq olunmuş xüsusi layihə (plan) üzrə
aparılmalıdır.
3.5.85. Qazma müəssisələri layihə təşkilatları ilə birgə
qəza və mürəkkəbləşmələrin profilaktikasına və ləğvinə dair
tədbirlər hazırlamalıdır.
3.5.86. Qeyri-standart qəza alətini quyuya buraxmazdan
əvvəl, lazımi ölçüləri göstərilməklə quruluşun uyğun eskizi
hazırlanmalıdır.

236
 3.5.87. Pilləli sementləmədə qıfılların (muftaların) daxili
hissəsini, qoruyucu kəmərlərdə calaq (birləşmə) quruluşlarını
və sement stəkanlarını qazmaq üçün AQB-lər qazma kəməri
quruluşundan (komponovkasından) çıxarılmalı və yanları bərk
çıxıntılarsız və yana kəsmə qabiliyyəti olmayan baltadan və ya
yastıdaban, yanları armatursuz frezerdən istifadə edilməlidir.

3.6. Küt üsulla quyuların qazılması

3.6.1. Bu tələblər neft və neft-qaz yataqlarında küt qu-

yuların tikilməsinə şamil edilir. Qaz faktoru 200 m 3/tondan
artıq olduqda layihə sənədləri bu Qaydalara müvafiq əlavə
təhlükəsizlik tədbirlərini özündə əks etdirməlidir.
3.6.2. Küt quyular meydançasının hazırlanması və tikil-
məsi, işlərin görülməsi qaydası, quyuların istismarına dair
layihə sənədlərinin işlənməsi, təhlükəli istehsalat obyektlərinin
məhdud ərazidə sıxlığı sənaye təhlükəsizliyinin təmin
edilməsini və quyuların qazılması, mənimsənilməsi, istismarı
və tə’mirinin eyni vaxtda aparılmasını nəzərə almaqla bu
Qaydaların tələblərinə uyğun olmalıdır.
3.6.3. Küt quyuların meydançasında istehsalat, köməkçi
və məişət obyektlərinin yerləşdirilməsinin baş planı, istehsalın
xüsusiyyətlərini, sanitariya norma və qaydalarını nəzərə
almaqla, bu Qaydaların tələblərinə uyğun olmalıdır.
3.6.4. Quyunun tikilməsinin işçi layihəsi yer təkinin
istifadəçisinin (sifarişçinin) tapşırığı ilə qanunvericiliklə
müəyyən edilmiş qaydada işlənməlidir. Küt quyular
meydançasında quyu ağızlarının yerləşmə qaydası
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin tələblərinə müvafiq olmalıdır.
Küt quyular meydançasında yerləşən quyuların sayı,
bütün quyuların debitlərinin ümumi cəminin qiyməti ilə məh-

237
dudlaşmalı və 5000 ton/sutkadan (neft üzrə) artıq
olmamalıdır.
3.6.5. Müxtəlif xarakterli işlərin (qazma, mənimsəmə, is-
tismar, neft-qazçıxarma avadanlığının quraşdırılması və s.)
eyni vaxtda aparılmasında sənaye təhlükəsizliyini tə’min
etmək məqsədi ilə yer təkinin istifadəçisi və ya onun
səlahiyyətli nümayəndəsi küt quyular meydançasında işlərin
təhlükəsiz aparılmasının təşkili üzrə sənədləri müvafiq
qaydada işləyir və təsdiq edir. Bu tədbirlər istehsalat
prosesinin bütün iştirakçıları üçün mütləqdir.
3.6.6. Yer təkinin istifadəçisi (sifarişçi) tərəfindən küt qu-
yular meydançasına müvafiq qaydada cavabdeh iş rəhbəri
tə’yin edilir (lazımi səlahiyyətlər verilməklə).
3.6.7. Küt quyular meydançasında işlərin təhlükəsiz
aparılmasının təşkili qaydası aşağıdakıları nəzərdə tutmalıdır:
- işlərin və əməliyyatların ardıcıllığını, eyni vaxtda aparıl-
dıqda onların başlaması qaydasını;
- işin gedişi və keyfiyyətinə, onların təhlükəsiz aparılması
səviyyəsinə operativ nəzarət sistemini;
- təşkilatların öz aralarında və küt quyular
meydançasında cavabdeh iş rəhbəri ilə qarşılıqlı hərəkət
etmək qayda və şərtlərini.
3.6.8. Nəqliyyatın, xüsusi texnikanın qəza vəziyyəti
yarandıqda (qazneftsu təzahürü, açıq fontanlar və s.)
adamların küt quyular meydançasından təxliyə qaydası
qəzaların ləğv olunması planında nəzərə alınmalıdır.
3.6.9. Vışka-bucurqad blokunu yeni nöqtəyə (pozisiyaya)
çəkdikdə, həmçinin vışkaları sınaqdan keçirdikdə və quyuda
mürəkkəb qəza işləri apardıqda qonşu obyektlərdə bütün işlər
dayandırılmalıdır. Adamlar təhlükəli zonadan (vışkanın hün-
dürlüyü üstəgəl 10 metr məsafəyə) uzaqlaşdırılmalıdırlar
(bilavasitə işin görülməsi ilə məşğul olan işçilərdən başqa).

238
 3.6.10. Küt quyular meydançasında təhlükəli işlərin gö-
rülməsi bu Qaydaların tələblərinə müvafiq olaraq, küt quyular
meydançasında işə cavabdeh rəhbər tərəfindən verilən
tapşırıq-buraxılışa əsasən aparılmalıdır.
3.6.11. Qazmadan çıxmış (qurtarmış) quyuların
mənimsənilməsi bu Qaydaların tələbləri və
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin əlavə tələbləri nəzərə
alınmaqla aparılmalıdır.
3.6.12. Küt quyular meydançasında növbəti quyunun qazıl-
ması ilə eyni vaxtda əvvəl qazılmış quyularda əlavə məhsuldar
qatların açılması ilə bağlı işlərin (o cümlədən əsas quyu lüləsin-
dən üfqi ayrılmaların qazılması yolu ilə) görülməsinə icazə verilir.
3.6.13. Qazma qurğusunun sökülməsi və ya vışka-bucur-
qad və digər blokların küt quyular meydançasındakı axırıncı
qazılmış quyudan çıxarılması, onların küt quyular
meydançasında nəqli təhlükəli zonada yerləşən bütün istismar
quyuları dayandırıldıqdan sonra aparılmalıdır.
3.6.14. Qazma icraçısı tərəfindən növbəti quyunun
təhvili və sifarişçi tərəfindən onun qəbulu görülən işlərin
keyfiyyətinin tədqiqindən sonra aparılır və hər iki tərəfin
imzası ilə aktla təsdiqlənir. Təhvil verilən quyunun vəziyyəti
(istismar kəməri kipliyə sınaqdan keçirilib; istismar kəməri
perforasiya olunub və quyu daxili avadanlıq endirilib; quyunun
tikintisi tam başa çatdırılıb və s.) podrat (icra) işinin yerinə
yetirilməsinə dair müqavilə ilə tə’yin olunur.
Quyunun istismara verilməsi sifarişçi tərəfindən
qoyulmuş qaydada aparılır.

239
 3.7. Tullanışa qarşı avadanlığın quraşdırılması və
istismarı

3.7.1. Qazmada qazneftsu təzahürləri gözlənildikdə

konduktorda, aralıq kəmərində, həmçinin məhsuldar laylar
açılan zaman istismar kəmərinin içərisində iş aparıldıqda
istismar kəmərində tullanışa qarşı avadanlıq (preventor)
quraşdırılmalıdır. Qoruyucu kəmərlər bir-biri ilə kəmər
başlıqları ilə bağlanılmalıdır. TQA-nın və kəmər başlıqlarının
quraşdırılması və istismarı üzrə təlimat istehsalçı zavodlar
tərəfindən verilən texniki şərtlərə əsasən müəssisə tərəfindən
işlənilir və onun texniki rəhbərliyi tərəfindən təsdiq olunur.
Kəmər başlığının, preventorlar blokunun və manifoldun
işçi təzyiqi qazmanın hər mərhələsində quyuda qazma məhlu-
lunun lay flüidi ilə və ya qaz-məhlul qatışığı ilə tam
dəyişdirilməsi və açıq fontanda quyu ağzının kipləşdirilməsi
şəraitində hesablanmış qoruyucu kəmərin kipliyə yoxlanma
təzyiqindən az olmamalıdır.
3.7.2. Quyunun kəsilişin konkret dağ-mədən-geoloji
xüsusiyyətindən asılı olaraq preventor yığımı, manifold, pre-
ventorların hidravlik və drosselləmə idarəetmə pultları,
separator və məşəl (fakel) qurğuları aşağıdakı texnoloji
əməliyyatları yerinə yetirmək üçün seçilir:
- qazma boruları quyuda olduqda və ya olmadıqda quyu
ağzının kipləşdirilməsi;
- qəbul edilmiş texnologiya üzrə quyudakı flüidin yuyulub
çıxarılması;
- qazma boru kəmərinin preventoru bağladıqdan sonra
onun sıxaclarında (plaşka) oturdulması;
- qazma kəmərinin kəsilməsi;
- quyunu boğarkən onun vəziyyətinə nəzarət;
- qazma kəmərinin tutulmasının qarşısını almaq üçün
onun qaldırılıb-endirilməsi;

240
 - quyu ağzı kip bağlanandan sonra qazma kəmərinin bir
hissəsinin və ya bütövlüklə qaldırılıb-endirilməsi.
3.7.3. TQA-nın quraşdırılması və birləşdirmə sxemi
qazma müəssisəsi tərəfindən işlənilir, sifarişçi,
Azdövdağtexnəzarət Komitəsi və FQDHH ilə razılaşdırılır və
müəyyən edilmiş qaydada təsdiq edilir. Bu zaman aşağıdakı
müddəaları rəhbər tutmaq lazımdır:
a) Normal təzyiqli neft və su layları ilə təmsil olunmuş,
öyrənilmiş kəsilişi açdıqda konduktor və ya texniki kəməri bu-
raxdıqdan sonra qazma kəmərinin endirilmiş halında (və ya
onsuz) quyunun kipliyini təmin etmək üçün quyu ağzına iki
preventor (onlardan biri universal) quraşdırılır.
b) Yüksək anomal təzyiqli neft, qaz və su horizontları aç-
dıqda quyuda biri universal olmaqla üç və ya dörd preventor
qoyulur. Quyu ağzında gözlənilən izafi təzyiq 100 kqq/sm 2
(10MPa)-dan aşağı olduqda, kəsici plaşkalı preventorun qoyul-
masının vacibliyi layın xüsusiyyətinə əsasən (flüidin tərkibi, ke-
çiriciliyi, məsaməliyi, debiti və s.) Azdövdağtexnəzarət
Komitəsi və FQDHH ilə razılaşdırılaraq müəssisə tərəfindən
müəyyən edilir.
c) Quyuda dörd preventor, onlardan biri kəsici plaşkalı, o
biri universal preventor olmaqla, aşağıdakı hallarda
quraşdırılır:
- anomal yüksək təzyiqli və hidrogen-sulfidin həcmi
miqdarı 6%-dən artıq olan layları açdıqda, həmçinin quyu ağ-
zında hidrogen-sulfid 6%-ə qədər və izafi təzyiq 350 kqq/sm 2
(35MPa)-dan artıq olduqda;
- germetikləşmiş quyu ağzında izafi təzyiqdə, boruların
endirilməsi və qaldırılması texnologiyasından istifadə olunduqda.
3.7.4. Qazılan quyuda quyu ağzında TQA-ın quraşdırıl-
masında bu Qaydaların 3.7.3 bəndinin tələblərindən kənara
çıxmalara müəssisə tərəfindən hərtərəfli əsaslandırılmalar
təqdim edildikdən və Fontana qarşı dağmədənxilasetmə

241
hərbiləşdirilmiş hissəsi ilə razılaşdırıldıqdan sonra
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin xüsusi icazəsi ilə yol verilir.
3.7.5. Boğücü (qluşenie) və tənzimləmə (drosselləmə)
bloklarından məşələ qədər atqı xətləri xüsusi dayaqlara
möhkəm bərkidilməli, quyu ağzına nisbətən maili olmaqla
istehsalat və məişət qurğularından kənara
istiqamətləndirilməlidir.
Xətlərin uzunluğu olmalıdır:
- qaz amili 200 m3/t-dan az olan neft quyuları üçün – azı
50 metr;
- qaz amili 200 m3/t-dan çox olan neft quyuları,
həmçinin qaz və kəşfiyyat quyuları üçün – azı 100 metr.
Xətlər və onlara qoyulan siyirtmələrin daxili diametrləri
xaçvari birləşmələrdəki daxili diametrlə eyni olmalıdır; si-
yirtmələr blokundan sonra onların diametrinin 30 mm-ə qədər
artırılmasına icazə verilir. Atqı xətlərinin uclarından qazma
qurğusunun obyektlərinə aid olmayan bütün
kommunikasiyalara və qurğulara qədər olan məsafə bütün
kateqoriyalı quyular üçün 100 m-dən az olmamalıdır.
3.7.6. Quyu ağzında gözlənilən təzyiq 350 kqq/sm 2
(35MPa)-dan artıq olan quyularda 3 tənzimlənən drosseli olan
(ikisi məsafədən, o biri isə əl ilə idarə olunan) zavodda hazır-
lanmış blok quraşdırılmalıdır.
Digər hallarda ikidən az olmayaraq məsafədən idarə olu-
nan tənzimləyici blok qoyulur.
3.7.7. Boğucu və tənzimləmə (drosselləmə) bloklarında
qoyulan manometrlərin, qoruyucu kəmərin və TQA-ın birgə
sınaq təzyiqindən 30% artıq olan yuxarı hədd ölçü diapazonu
olmalıdır.
3.7.8. TQA ölkədə və xaricdə zavod şəraitində
hazırlanmış qovşaq və detallardan yığılmalıdır. FQDHH-nin
razılığı ilə müəssisələrin istehsalat xidmət bazalarında təsdiq
edilmiş texniki şərtlərə uyğun hazırlanmış ayrı-ayrı detalların

242
və qovşaqların istifadəsinə icazə verilir. Hazırlanan qovşaq və
detalların pasportu olmalıdır.
3.7.9. Preventorları və hidravlik sistemləri idarə etmək
üçün əsas köməkçi idarəetmə pultları quraşdırılmalıdır.
Əsas idarəetmə pultu – quyu ağzından 10 metrdən az
olmayan məsafədə, rahat və təhlükəsiz yerdə
quraşdırılmalıdır.
Köməkçi idarəetmə pultu bilavasitə qazmaçının pultunun
yanında quraşdırılır və o, məhsuldar və qazneftsu təzahürlü
laylar açıldıqda operativ hazırlıq rejiminə qoşulur.
3.7.10. Preventorun plaşkalarını əl ilə hərəkətə gətirmək
üçün nəzərdə tutulmuş şturvallar rahat yerdə quraşdırılmalı və
onun partlayışdan mühafizəli çıraqlarla işıqlandırılması və
sığınacağı olmalıdır. Sığınacağın divarında şturvalın fırlanma
istiqaməti, preventoru bağlamaq üçün lazım olan dövrlərin
sayı göstərilməlidir.
3.7.11. Neft və qazla doymuş kollektorları açarkən
buruqda iki kürəli kranın olması vacibdir. Bunlardan biri aparıcı
boru ilə onun qoruyucu keçiricisinin arasında qoyulur, digəri
isə ehtiyatda saxlanılır.
Anomal yüksək təzyiqli layları açdıqda buruqda 3 ədəd
kran olmalıdır. Kranlardan biri aparıcı boru ilə fırlanğıc
arasında, ikincisi aparıcı boru ilə onun qoruyucu keçiricisi
arasında qoyulur, üçüncüsü isə ehtiyatda saxlanılır.
Kürəli kranların hamısı açıq vəziyyətdə olmalıdır. Kürəli
kranlardan əlavə buruqda, açıq vəziyyətdə qoymaq üçün tər-
tibatı olan iki əks klapan olmalıdır, bunlardan biri işçi, digəri
ehtiyat.
3.7.12. Preventorlar xaçvari birləşmə və əsas siyirtmə ilə
birlikdə quyu ağzında quraşdırılmazdan əvvəl su ilə pasportda
göstərilən işçi təzyiqə yoxlanmalıdır. Gövdənin qaynaqlı və tor-
na (tokar) təmirindən sonra, preventorlar sınaq təzyiqinə yox-
lanılmalıdır.

243
 Kəsici plaşkalı preventorlar, stenddə plaşkaların bağlı
vəziyyətində işçi təzyiqə yoxlanılmalıdır, preventorun iş qabi-
liyyəti isə plaşkaları açıb-bağlamaqla yoxlanılmalıdır.
Yoxlamanın nəticələrinə görə akt tərtib edilməlidir.
3.7.13. Preventor qurğusu quraşdırıldıqdan və ya növbəti
qoruyucu kəmər buraxıldıqdan sonra, sement stəkanını
qazmazdan əvvəl preventor qurğusu yüksək təzyiq
manifoldunun son siyirtməsinə qədər su (və ya azotla) ilə
qoruyucu kəmərin sınaq təzyiqinə yoxlanılmalıdır.
Atqı xətləri axırıncı siyirtmədən sonra su ilə aşağıdakı
təzyiqə sınanmalıdır:

- 50 kqq/sm2 (5 MPa) – 21 MPa (210 kqq/sm2) qədər

təzyiqə hesablanmış TQA üçün;
- 100 kqq/sm2 (10 MPa) – 21 MPa-dan (210 kqq/sm 2)
artıq təzyiqə hesablanmış TQA üçün.
Sınanmanın nəticələrinə görə akt tərtib edilməlidir.
3.7.14. Preventor qurğusu quraşdırıldıqdan və qoruyucu
kəmərlə birlikdə sınaqdan keçirildikdən, qoruyucu kəmər arxa-
sındakı sement halqası sınaqdan keçirildikdən sonra quyunun
qazılmasını FQDHH-nin nümayəndəsinin icazəsi olduqda da-
vam etdirmək olar.
3.7.15. Plaşkalı preventorlar vaxtaşırı açılıb-bağlanmağa
yoxlanılmalıdır. Yoxlamanın dövriliyi qazma müəssisəsi tərəfin-
dən müəyyənləşdirilir (həftədə bir dəfədən az olmayaraq).
3.7.16. Preventorun sıradan çıxmış hissəsini və ya pre-
ventor yığımının hər-hansı qovşağını dəyişdikdə, quyu ağzında
plaşkaları dəyişdikdə, preventor qurğusu kəmərin sınaq
təzyiqinə bərabər təzyiqlə əlavə olaraq sınanmalıdır.
Sınanmanın nəticələrinə görə akt tərtib edilməlidir.
3.7.17. Quyu ağzında qoyulan preventorun plaşkaları
istifadə olunan qazma borularının diametrinə uyğun olmalıdır.

244
Yığımda kəsici plaşkalı preventor olmadıqda, aşağı
preventorda boğuq plaşkalar quraşdırılmalıdır.
3.7.18. Qazma boruları müxtəlif ölçülü olduqda, qəbul
körpüsündə xüsusi sınaqdan çıxmış, keçiricisi və kürəli kranı
olan, diametri və möhkəmlik xüsusiyyətinə görə istifadə
olunan qazma kəmərinin yuxarı seksiyasına müvafiq olan
qazma borusu olmalıdır. Qazma borusu və kürəli kran qırmızı
rənglə rənglənməlidir.
3.7.19. Yüksək təzyiqli (anomal lay təzyiqli) layları
açılmış quyulara qoruyucu kəmərlər buraxıldıqda və
quraşdırılmış universal preventor quyu ağzındakı təzyiqə
müvafiq olmadıqda, preventorlardan birinin plaşkası buraxılan
qoruyucu kəmərin diametrinə uyğun plaşkalarla
dəyişdirilməlidir və ya qəbul körpüsündə qoruyucu kəmərə
uyğun keçiricisi və müvafiq təzyiqə sınaqdan keçirilmiş açıq
vəziyyətdə kürəli kranı olan qazma borusu olmalıdır.
3.7.20. Xidmət heyətinin quyu ağzında qoyulan TQA-ya
maneəsiz yaxınlaşması üçün buruğun altında döşəmə quraşdı-
rılmalıdır.
3.7.21. Quyu ağzında tullanışa qarşı birləşmənin yuxarı
hissəsinin bütün sxemləri, açıq fontanların ləğvi işini asanlaş-
dırmaq məqsədi ilə flans makarası, sökülüb-yığılan qıf
(voronka) və nov sistemi nəzərdə tutulmalıdır.

3.8. Qazneftsu təzahürlərinin və açıq fontanların

qarşısının alınması

3.8.1. Qazneftsu təzahürü mümkün olan quyularda

işləmək üçün xüsusi hazırlıq keçmiş qazmaçılar və
mütəxəssislər buraxılır. Bu kadrların biliyinin yoxlanılması və
yenidən hazırlanması 3 ildə bir dəfədən az olmayaraq aparılır.
3.8.2. Mümkün flüid təzahürlü layı və ya bir neçə layı
açmazdan əvvəl qazneftsu təzahürlərinin qarşısının alınması

245
üzrə tədbirlər işlənməli, həyata keçirilməli və aşağıdakılar
görülməlidir:
- qazma briqadası üzvləri 248-ə əsasən qazneftsu təza-
hürlərinin ləğvi zamanı təcrübi tədbirlər üzrə təlimatlandırılma-
lıdırlar;
- qazma avadanlığının, TQA-nın, alət və tərtibatların və-
ziyyəti yoxlanılmalıdır;
- təlim həyəcanı. Növbəti təlim həyəcanlarının dövriliyi
(vaxtı) qazma müəssisəsi tərəfindən müəyyənləşdirilir;
- obyektin qazma məhlulunun operativ ağırlaşdırılmasına
və onun ehtiyatlarının hazırlanma və ya buruğa gətirilməklə
artırılmasına hazırlığının qiymətləndirilməsi.
3.8.3. Qazneftsu təzahürləri aşkar edildikdə qazma
növbəsi quyu ağzını və qazma boruları kanalını kipləşdirməli,
bu barədə qazma müəssisəsinin rəhbərliyinə məlumat verməli,
təzahürlərin ləğvi üzrə təlimata uyğun fəaliyyət göstərməlidir.
Qazma borularını kipləşdirməmişdən əvvəl, dayaq borusunda
(stoyakda) və boru arxası fəzada manometrin göstəriciləri
götürülməlidir.
3.8.4. Qazneftsu təzahürləri zamanı preventorları bağla-
dıqdan sonra quyu ətrafında, mümkün qrifon əmələ gəlməsinə
nəzarət təşkil olunmalıdır.
3.8.5. Qazma boruları kəmərinin qaldırılması zamanı qaz-
neftsu təzahürlərinin və quyu divarlarının uçulmasının qarşısını
almaq üçün quyuya qazma məhlulu əlavə edilməlidir.
Əlavəetmənin rejimi, quyu ağzında səviyyənin saxlanıl-
masını təmin etməlidir.
Quyuya əlavə edilən (doldurulan) qazma məhlulunun
xüsusiyyətləri quyuda olan məhluldan fərqlənməməlidir.
3.8.6. Qazma borularının endirilməsi vaxtı sıxışdırılıb
çıxarılan və onların qaldırılmasında əlavə edilən məhlulun
həcminə nəzarət olunmalıdır və endirilən və ya qaldırılan
qazma borularının metalının həcmi ilə müqayisə olunmalıdır.

246
 Əlavə edilən qazma məhlulunun həcmi ilə qaldırılan
boruların metalının həcmi arasındakı fərq 0,5 m 3-dən artıq
olduqda qaldırma prosesi dayandırılmalı və qazneftsu
təzahürlərində qazma növbəsinin təlimatla nəzərdə tutulmuş
tədbirləri həyata keçirilməlidir.
3.8.7. Yüksək təzyiqli anomal layları açmazdan əvvəl və
sonra, qaldırma-endirmə əməliyyatından, geofiziki tədqiqatlar-
dan, təmir işlərindən və boş dayanmalardan sonra quyunun
yuyulmasını bərpa etdikdə qazma məhlulunun sıxlığına,
özlülüyünə, qazlılığına nəzarət olunmasına qazma məhlulunun
dövranı (sirkulyasiyası) bərpa edildikdən sonra tezliklə
başlanılmalıdır.
3.8.8. Qazlı horizontları açdıqda və quyunun gələcək
dərinləşməsində (növbəti qoruyucu kəmər buraxılanadək)
qazma məhlulunun qazla doymasına nəzarət olunmalıdır.
Qazma məhlulunun dövranının (sirkulyasiyasının) bütün dövrü
(sikl) boyunca onun xüsusiyyətləri bərabərləşdirilməyincə,
qazma kəmərini qaldırmaq qadağandır.
3.8.9. Məhsuldar qazlı layı qazarkən mexaniki sürət o
həddə qədər məhdudlaşdırılmalıdır ki, qazma məhlulunun
deqazasiyası təmin olunmuş olsun.
3.8.10. Əgər qazma məhlulunda qazın həcmi miqdarı
5%-dən artıq olarsa məhlulun deqazasiyası
(qazsızlaşdırılması), məhlulun qazla doyması (layın işləməsi,
qazın qazılmış süxurlarla daxil olması, köpüklənmə və s.)
səbəblərinin aşkar edilməsi və aradan qaldırılması üçün
tədbirlər görülməlidir.

247
 3.8.11. Qazneftsu təzahürlərində qazma məhlulunun
udulması baş verən quyuda qazma boruları kəmərinin qaldırıl-
masına, quyunu ağzına kimi doldurduqdan və qazma
kəmərinin qaldırılıb-endirilməsi üçün lazım olan vaxt ərzində
məhlulun daşması olmadıqda, başlamağa icazə verilir.
3.8.12. Qazma məhlulunun (suyun) hissə-hissə və ya
tam udulması ilə müşahidə olunan və flüid təzahürü mümkün
olan quyuların qazılması layihəsi sifarişçi ilə razılaşdırılmış
xüsusi plan üzrə aparılmalıdır.
3.8.13. “Vannalar” (neft, su, turşu) qoyularkən qazma
məhlulunun və vanna mayesinin sütununun yaratdığı
hidrostatik təzyiq lay təzyiqindən artıq olmalıdır. Hidrostatik
təzyiq lay təzyiqindən aşağı düşdükdə və ya onun aşağı
salınmasına ehtiyac duyulduqda, qazma kəmərinin dartılıb-
buraxılması üzrə işlər boruarxası fəza kipləşdirilməklə və
qazma borularına kürəli kran qoyulmaqla yerinə yetirilməlidir.
Bu zaman 248-in tələblərinə uyğun təhlükəsizlik tədbirləri
yerinə yetirilməlidir.
3.8.14. Qazneftsu təzahürlərinin və açıq fontanların ləğvi
üçün lazım olan avadanlıq, xüsusi tərtibat, alətlər, materiallar,
FMV-lər qazma müəssisələrinin və ya ixtisaslaşmış təşkilatların
(xidmətlərin) qəza-ehtiyat anbarlarında həmişə tam hazır
vəziyyətdə olmalıdır.
3.8.15. Qazma məhlulunun daşması («sifon») və «por-
şenləşmə» hallarında qazma kəmərinin qaldırılması
qadağandır. Bu hallar əmələ gəldikdə qaldırma əməliyyatı
dayandırılmalı, quyu qazma boru kəməri qaldırılıb-endirilməklə
və fırladılmaqla yuyulmalıdır.
Qazma məhlulunun daşmasının («sifon»un) qarşısını al-
maq mümkün olmadıqda, qazma boru kəmərinin qaldırılması
elə sürətlə aparılmalıdır ki, bu zaman quyudan çıxan və
quyuya doldurulan məhlulların həcmləri bərabər olsun.

248
 «Porşenləşmə»ni aradan qaldırmaq mümkün olmadıqda
(qazma kəmərinin aşağı hissəsində tıxacın olması və ya quyu
lüləsinin daralması) qaldırma əməliyyatını quyunu yumaqla,
boruları rotorla fırlatmaqla və boruları şurfdan qəbul
körpüsünə atmaqla aparmaq lazımdır.
3.8.16. Açıq fontanların ləğvi ilə bağlı işlər, FQDHH-nin
işçilərinin qüvvəsi ilə müvafiq qaydada yaradılmış qərargahın
(ştabın) işlədiyi xüsusi plan üzrə 249 uyğun aparılmalıdır.
Qərargah işlənmiş tədbirlərin yerinə yetirilməsi üçün tam
məsuliyyət daşıyır.
3.8.17. Məhsuldar horizontu açmazdan əvvəl və açılmış
kəsilişdə neftqazlı çöküntülər, həmçinin digər yüksək təzyiqli
horizontlar olduqda obyektdə xəbərdaredici yazılar asılmalıdır:
«Diqqət! Məhsuldar lay açılıb!». «Quyunun doldurulmaması
fontana səbəb ola bilər!».

3.9. Qazmadan çıxmış quyuların mənimsənilməsi və

sınağı

3.9.1. Quyuların mənimsənilməsi və sınağı üzrə işlərə

aşağıdakı şərtləri təmin etdikdən sonra başlamaq olar:
- istismar kəmərinin arxasında sement məhlulunun
qalxma hündürlüyü və əmələ gələn sement sütununun
keyfiyyəti layihəyə və yerin təkinin mühafizə tələblərinə cavab
verdikdə;
- istismar kəməri şablonlandıqdan (içərisi
yoxlanıldıqdan), kəmər başlığı və preventor qurğusu ilə
birlikdə sınaq təzyiqlə yoxlanıldıqdan, quyu ağzında gözlənilən
təzyiqdə germetik olduqdan sonra;
- quyu ağzı preventor qurğusu ilə birlikdə, manifold
bloku və atqı xətləri təsdiq olunmuş sxemə müvafiq təchiz
edildikdə və birləşdirildikdə;

249
- kəmərlərarası fəzada təzyiq olmadıqda.

250
 Müəssisənin baş mühəndisinin sədrliyi altında geoloji-tex-
niki, baş energetik, təhlükəsizlik texnikası xidmətlərinin işçiləri-
nin və məsul iş icraçısının iştirakı ilə yaradılmış komissiya tərə-
findən quyu yoxlanılır və quyunun hazırlıq aktı tərtib edilir
[258].
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin, FQDHH-nin və Yanğın
Təhlükəsizliyi xidmətinin nümayəndələri adı çəkilən komissiya-
nın işində iştirak edir və aşkar edilmiş nöqsanlar aradan
qaldırıldıqdan sonra quyunun mənimsənilməsi və sınağı
işlərinə icazə verirlər.
3.9.2. Istismar kəmərinin perforasiyasından əvvəl quyu
ağzı təsdiq edilmiş sxem üzrə perforasiya siyirtməsi ilə təchiz
edilməli, quyu isə sıxlığı texniki layihənin tələblərinə cavab
verən qazma məhlulu ilə doldurulmalıdır. Doldurulmuş
perforatoru quyuya buraxmazdan əvvəl görülən hazırlıq işləri,
bu Qaydaların tələblərinə müvafiq olaraq yerinə yetirilməlidir.
3.9.3. Perforasiya zamanı işi aparanlar tərəfindən quyu
ağzında mayenin səviyyəsinə nəzarət edilməlidir. Onun aşağı
düşməsinə yol verilməməlidir.
3.9.4. Fontan armaturu quyu ağzında quraşdırılmazdan
əvvəl sınaq təzyiqə yoxlanmalıdır, quraşdırıldıqdan sonra isə
istismar kəmərinin kipliyə yoxlama təzyiqinə bərabər olan
təzyiqlə sınanmalı və müvafiq akt tərtib edilməlidir.
3.9.5. Quyunun mənimsənilməsi üzrə kompleks işlər aşa-
ğıdakıları təmin edən tədbirləri nəzərdə tutmalıdır:
- layın ikinci açılmasında tıxanmaya (zakuporka) yol ver-
məməli;
- quyudibi zonada layın bütövlüyünün (skeletinin)
saxlanmasını;
- lay suyunun və qazın «qaz papağı»ndan yarıb
keçməsinin qarşısının alınmasını;

251
 - layın kəmiyyət və keyfiyyət xarakteristikalarının və
geoloji-fiziki parametrlərinin təyin olunması üçün termohidro-
qazdinamiki tədqiqatların aparılmasını;
- quyudibi zonanın keçiriciliyinin saxlanması,
bərpası və artırılmasını;
-
- nəzarətdən çıxmış qazneftsu təzahürlərinin və açıq fon-
tanların qarşısının alınmasını;
- yerin təkinin və ətraf mühitin mühafizəsini.
3.9.6. Layın quyudibi zonasının möhkəmliyi və sement
halqasının bütöv saxlanması yol verilən depressiya ilə təmin
edilir, depressiyanın həcmi isə layihə tələbləri və quyunun
faktiki vəziyyəti nəzərə alınmaqla, sifarişçinin razılığı ilə
müəssisə tərəfindən təyin olunur.
3.9.7. Flüidin laydan axması reqlamentləşdirilən depres-
siyaların yaranması yolu ilə aşağıdakıların hesabına əldə
olunur:
- qazma məhlulunun kiçik sıxlıqlı məhlulla, texniki su və
ya qazsızlaşdırılmış neftlə əvəz olunması. Bu zaman ardıcıl
olaraq əvəz olunan məhlulların sıxlıqları arasındakı fərq 0,5-
0,6 q/sm3-dən artıq olmamalıdır; sıxlıqlar arasındakı fərq çox
olduqda laya əks təzyiqin aşağı salınması tempi
məhdudlaşdırılmalıdır;
- köpükləndirici sistemlərdən istifadə olunması.
3.9.8. Istismar kəmərində məhlulun səviyyəsinin
svablama yolu ilə ya da quyu nasoslarından istifadə etməklə
aşağı endirilməsi, qonşu quyulardan təbii qazdan ya da təsirsiz
qazdan quyuların mənimsənilməsində istifadə olunması
müəssisə tərəfindən işlənilmiş təhlükəsizlik texnikası üzrə
təlimatlara müvafiq olaraq yerinə yetirilməlidir. Məhlulun
səviyyəsinin endirilməsi üçün havadan istifadə olunması
qadağandır.

252
 3.9.9. Quyu ağzında izafi təzyiqi olan quyularda dərinlik
ölçü işlərinin aparılması parametrləri quyunun işləmə
şərtlərinə uyğun olan lubrikatorlardan istifadə etməklə yerinə
yetirilməlidir. Quraşdırılmamışdan əvvəl lubrikator sınaq
təzyiqi ilə kipliyə, quraşdırıldıqdan sonra isə – kəmərin kipliyə
yoxlama təzyiqinə bərabər təzyiqlə sınanmalıdır.
3.9.10. Mənimsəniləcək hər quyu üçün texnoloji
reqlamenti nəzərə almaqla bu iş üçün plan tərtib edilməli və
məsul şəxs təyin edilməlidir. Plan qazma müəssisəsinin baş
mühəndisi tərəfindən təsdiqlənir və sifarişçi ilə razılaşdırılır.
3.9.11. Quyunun mənimsənilməsinə və sınağına dair
aparılan işlər barədə gündəlik raport tərtib edilməlidir.
3.9.12. Qazma zamanı quyuların lay sınayıcılarının
köməyi ilə sınaqdan keçirilməsi, quyu lüləsinin sınaqdan
keçirilən horizontun depressiyasının qiymətini, tutulmaya qarşı
əlavələrlə məhlulun emalını, qazma kəmərinin hazırlanma
qaydası və belə əməliyyatın aparılması tədbirlərini nəzərdə
tutan iş planı üzrə həyata keçirilməlidir. Iş planı sifarişçi,
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin yerli nümayəndəsi, FQDHH
və geofizika təşkilatı ilə razılaşdırılmalı və qazma
müəssisəsinin texniki rəhbərliyi tərəfindən təsdiqlənməlidir.
Lay sınayıcılarından istifadə etməklə, flüidin səthə çıxa-
rılması ilə quyuların sınaqdan keçirilməsi bu Qaydaların
tələblərinə müvafiq aparılmalıdır.

3.10. Diferensial təzyiqin tənzimlənməsi ilə quyuların

qazılması

Ümumi tələblər

253
 3.10.1. Diferensial təzyiqin tənzimlənməsi ilə «Quyu-lay»
sistemində quyuların qazılmasına, Azdövdağtexnəzarət
Komitəsi və FQDHH ilə razılaşdırılmaqla qazma müəssisəsinin
rəhbərliyi tərəfindən icazə verilir.
3.10.2. Qazma briqadası əleyhqazlarla, izoləedici nəfəs
aparatları ilə və daşınma qaz analizatorları ilə tə’min olun-
malıdır.
3.10.3. Buruqda hava nümunələrinin götürüldüyü yerlər
göstərilməklə, hava mühitinin nəzarəti jurnalı olmalıdır.
3.10.4. Ştuserlərin, separatorların və siyirtmələrin quraş-
dırıldığı yerlər xidmət və tə’mir üçün rahatlığı təmin etməli,
onlara keçidlər isə tutulmamalıdır (qalaqlanmamalıdır).

Avadanlıqların quraşdırılması və istismarı

3.10.5. Quyuağzı avadanlıq, plaşkalı və universal preven-
torlar daxil olan nümunəvi (bir tipli) sxem üzrə qurulmalıdır.
Quyuağzı yığım sxeminə tənzimləyici ştuserlər, separa-
torlar və fırlanan (dönən) preventor daxil olmalıdır.
3.10.6. Preventorların atqı xətlərindəki siyirtmələr məsa-
fədən idarə olunan olmalıdır.
3.10.7. Separatorlar 9-un tələblərinə uyğun istismar
olunmalıdır.
3.10.8. Sərfölçənin göstəricilərinin düzgünlüyünün
yoxlanılması üçün buruqda ölçü tutumu olmalıdır.
3.10.9. Boru kəmərləri, separatorlardan qazın kənarlaşdı-
rılması üçün, məşəl qurğusu ilə təchiz olunmalıdır.
3.10.10. Tənzimlənən ştuserlər blokunun texnoloji boru
kəmərlərinin döngələri döymə künclüklərlə (kovanıy uqolğnik)
yerinə yetirilməlidir.
3.10.11. Tənzimlənən ştuserlər məsafədən idarə olunan
olmalıdır.

Texnoloji əməliyyatların aparılması

254
 3.10.12. “Quyu-lay” sistemində diferensial təzyiqin
tənzimlənməsi ilə quyuların qazılması, müvafiq sıxlıqlı qazma
məhlulu tətbiq edilməklə yerinə yetirilməlidir.
3.10.13. Qazma prosesində diferensial təzyiq mümkün
qədər minimal olmalı və 3-3,5 MPa (30-35 kqq/sm2) çox olma-
malıdır.
Təzyiqlər “tarazlığı”nda və balanslaşdırılmış təzyiqdə qaz-
ma zamanı diferensial təzyiqlər "0”-a bərabər və ya hətta
mənfi qiymətli də ola bilərlər.
3.10.14. Diferensial təzyiqin tənzimlənməsi ilə quyuların
qazılmasında, qəbul tutumlarında qazma məhlulunun səviyyə-
sinə, sıxlığına və onun diferensial sərfinə daimi nəzarət
olmalıdır.
3.10.15. Keçirici boru altında kürəli kran, əks klapan və
ya ayırıcı klapan quraşdırılmalıdır.
3.10.16. Anomal yüksək təzyiqli zonalarda quyunun
qazılması prosesində mümkün dayanmaların davamiyyəti
minimuma çatdırılmalıdır.
3.10.17. Quyunun qazılmasında uzun müddətli
dayanmalar olduqda ştuserli manifold su ilə yuyulmalıdır.
3.10.18. Sirkulyasiya sistemində təzyiq qalxdıqda
ştuserlər qısa müddətə tam açılmalı və bundan sonra əvvəlki
rejimə qayıdılmalıdır.
3.10.19. Quyu ağzında və başqa mümkün olan yerlərdə
havada qazın miqdarı onun aşağı partlama qatılığı həddinin,
20%-dən artıq (və ya havada həcmi miqdarı 1% çox) olduqda
qazma işlərinin aparılması qadağandır.
3.10.20. Qazma məhlulunun tərkibində 20%-dən 60%-ə
qədər qaz olduqda, qazma işləri quyu ağzı kipləşdirilmiş halda,
lakin əks təzyiqsiz yerinə yetirilməlidir. Qazma məhlulunda
60%-dən artıq qaz olduqda isə sirkulyasiya quyu ağzında əks
təzyiqlə aparılmalıdır.

255
 3.11. Hidrogen-sulfidli (kükürdlü) yataqlarda
neft və qaz quyularının qazılması

Ümumi tələblər

3.11.1. Istehsalat obyektlərində işlərə yaşı 18-dən az

olmayan, sağlam, həmçinin izoləedilmiş əleyhqazlarda, nəfəs
aparatlarında və nəfəs orqanlarını qoruyan digər vasitələrdə
işləməyə yararlı şəxslər buraxılırlar.
Işçilər hidrogen-sulfidin xüsusiyyətlərini və insan
orqanizminə tə’sirini, təhlükənin əlamətlərini bilməli, xəsarət
alana ilk tibbi (həkiməqədər) yardımın göstərilməsini
öyrənməli və onların hidrogen-sulfid mühitində işlərə
buraxılmağa vəsiqəsi olmalıdır.
3.11.2. Təlimin təşkil olunması və aparılmasında əməyin
mühafizəsi xidməti işçiləri ilə birgə tibbi-sanitariya hissəsinin,
yanğın təhlükəsizliyi, FQDHH və hərbi qazxilasetmə xidmətinin
nümayəndələrinin iştirakı tə’min olunmalıdır.
3.11.3. Obyektlərdə işlərə cəlb olunmuş kənar
təşkilatların işçiləri, əlavə olaraq bu sahə üzrə öyrədilməli və
bu obyektlərə xidmət edən sifarişçi təşkilatın işçiləri kimi eyni
həcmdə bilikləri yoxlanılmalıdır.
3.11.4. Işçi zonanın havasında hidrogen-sulfidin qatılığı
YVQ-dən–10 mq/m3-dən, karbohidrogenlə qarışığında – 3
mq/m3-dən, yaşayış məntəqələrinin havasında – 0,008
mq/m3-dən yuxarı olmamalıdır.
3.11.5. Qazma işləri aparılan ərazidə küləyin istiqamətini
və sürətini müəyyənləşdirən qurğular (konus, flyuger, anemo-
metr) quraşdırılmalıdır. Qaranlıq vaxtı bu qurğular işıqlan-
dırılmalıdır.

256
 3.11.6. Hər bir obyektdə, Azdövdağtexnəzarət
Komitəsinin yerli nümayəndələri ilə razılaşdırılmış və
müəssisənin baş mühəndisi tərəfindən təsdiqlənmiş qaz
təhlükəli yerlərin və işlərin siyahısı hazırlanmalıdır.
Siyahı ilə qeyd olunmuş yerlərdə, təhlükəsizlik işarələri
və yazılar quraşdırılmalıdır.
3.11.7. Tərkibində hidrogen-sulfid olan mayelərin
neytrallaşdırılmadan açıq kanalizasiya sistemlərinə tökülməsi
qadağandır.
3.11.8. Kipgəcli və flans birləşmələrin, armaturların,
lyukların və hidrogen-sulfidin ayrılması mümkün ola biləcək
digər mənbələrin germetikliyi müəssisənin baş mühəndisi
tərəfindən təsdiqlənmiş qrafik üzrə daşınma qaz analizatoru
ilə yoxlanılmalıdır.
3.11.9. Hidrogen-sulfidin ayrılması mümkünlüyü ilə bağlı
istehsalat obyektlərində işlər azı 2 nəfər fəhlə tərəfindən
yerinə yetirilməlidir. Onlar bir-birinin işinə nəzarət etməli,
xəsarət aldıqda bir-birinə kömək etməyə hazır olmalı və
təhlükə zamanı həyəcan siqnalı verməlidirlər. Işlər müvafiq
FMV-ri tətbiq etməklə yerinə yetirilməlidir.
3.11.10. Texnoloji avadanlıqlar (separator və nasos ava-
danlıqları, tutumlar), həmçinin texnoloji boru kəmərləri
proseslərə nəzarət və onların tənzimlənməsi cihazları ilə,
nümunələrin götürülməsi üçün quruluşlarla, korroziya
ingibitorlarının verilməsi üçün ştuserlərlə təchiz olunmalıdır.
3.11.11. Xəndəklərdə (quyularda) yerləşdirilmiş qapayıcı
armaturlar (siyirtmələr, kranlar və s.) məsafədən idarə
olunmalı və ya xəndəyə düşmədən açıb-bağlamaq üçün
onların uzadılmış ştokları olmalıdır.
3.11.12. Tərkibində hidrogen-sulfid olan qazı yandırma-
dan və ya neytrallaşdırmadan atmosferə buraxmaq
qadağandır.

257
 3.11.13. Istehsalat otaqlarının və binaların (otaqların)
xaricində yerləşdirilmiş qurğuların işçi zonalarının hava mühi-
tində hidrogen-sulfidin mövcudluğuna daimi nəzarət etmək
üçün, işıq və səs siqnalizasiyalı stasionar qaz analizatorları
quraşdırılmalıdır. Stasionar qaz analizatorlarından başqa, hava
mühitinə vaxtaşırı nəzarət üçün daşınma qaz
analizatorlarından da istifadə edilməlidir.
3.11.14. Hidrogen-sulfidin YVQ-sinə nəzarət edən
sistemlər olmadıqda və ya onlar nasaz olduqda qaz təhlükəli
obyektlərin işə buraxılması və istismarı qadağandır.
3.11.15. Obyektdə hava mühitinə nəzarət qrafik üzrə
aparılmalıdır:
- hidrogen-sulfidin üzə çıxması və yığılması mümkün
olan açıq yerlərdə – sutkada bir dəfədən az olmayaraq;
- bağlı yerlərdə – növbədə bir dəfədən az olmayaraq;
- tutumlarda, xəndəklərdə və digər havası az dəyişilən
yerlərdə – hər dəfə iş başlamazdan əvvəl.
Ölçülərin nəticələri «Havada hidrogen-sulfidin olmasına
nəzarət Jurnalı»nda qeyd olunmalıdır.
3.11.16. Hava nümunələrinin götürülməsi və ya daşınma
cihazlarla hidrogen-sulfidin qatılığının ölçülməsi, xüsusi öyrə-
dilmiş şəxs (laborant və ya başqa şəxs) tərəfindən dublyorun
iştirakı ilə aparılmalıdır. Bu zaman onlar müvafiq FMV-dən
istifadə etməlidirlər.
3.11.17. Işçi zonanın havasında hidrogen-sulfidin
miqdarı YVQ-dan çox olduqda:
- müvafiq əleyhqaz geyməli;
- cavabdeh şəxsi və ya işin rəhbərini və təhlükəli zonada
olan adamları xəbərdar etməli;
- təhlükəli zonadan çıxmalı;
- baş verə biləcək qəzaların ləğv olunması planı üzrə
hərəkət etməli.

258
 3.11.18. Hidrogen-sulfidin təhlükəli qatılığıının yaranması
səbəbinin aradan qaldırılmasından sonra, qazın yığılması
mümkün ola bilən yerlərdə nəzarət ölçüləri aparılmalıdır.
3.11.19. Hidrogen-sulfidli mühitdə işlənəcək qoruyucu
boruları quyuya endirməzdən əvvəl, onlar 100% nəzarətdən
(kipliyə yoxlama, kalibrlənmə, şablonlaşdırma) keçməlidir.
3.11.20. Hər bir obyektdə, hidrogen-sulfidin ayrılması ilə
bağlı olan qəzalar daxil olmaqla, mümkün olan qəzaların
ləğvedilmə planı olmalıdır.
3.11.21. Təşkilatların rəhbərləri, hər obyekt üçün FMV-in
istismarı, saxlanılması və qorunmasına görə məsul şəxs təyin
etməlidirlər.
3.11.22. Pirofor-dəmir sulfidi çöküntülərinin öz-özünə
yanmasının qarşısını almaq üçün, qaz və kondensat boru
kəmərləri açılmazdan əvvəl, inert qazla doldurulmalıdır.
Aparatlar və boru kəmərləri baxış, təmizlənmə və ya tə’mir
üçün açılarkən onların divarlarının daxili səthləri yetərincə
isladılmalıdır.
3.11.23. Təmizlənmə zamanı çirk və pirofor çöküntüləri
tutumlardan, aparatlardan, çənlərdən çıxarılana qədər nəm
vəziyyətdə saxlanılmalıdır.

Quyuların qazılması

3.11.24. Qazma qurğusu yaşayış sahələrindən və ma-

gistral yollardan elə məsafədə yerləşdirilməlidir ki, havanın
tərkibində hidrogen-sulfidin sanitar normalarına uyğun olması
təmin olunsun.
3.11.25. Qazma avadanlığı, köməkçi tikililər (otaqlar) bu-
ruq sahəsində yerin relyefi və küləyin orta illik istiqaməti
nəzərə alınmaqla yerləşdirilməlidir.

259
 3.11.26. Qazma vışkasının özülü elə qurulmalıdır ki, onun
altında tullanışa qarşı avadanlıq sərbəst yerləşsin və ona iki
tərəfdən yol olsun və vışkaaltı fəzanın təbii ventilyasiyası
təmin olunmuş olsun.
3.11.27. Buruğun mədəni butkası küləyin orta illik
istiqaməti nəzərə alınmaqla quyunun küləkdöyən tərəfində
yerləşdirilməlidir və onun girişi küləyin istiqamətinə əks
tərəfdən olmalıdır.
3.11.28. Tərkibində hidrogen-sulfid olan layı açmağa
100m qalmış və ya bir sutka əvvəl aşağıdakılar yerinə
yetirilməlidir:
- buruğun ətrafına təhlükəsizlik işarələri qoyulmalı.
Qaranlıq vaxtı onlar işıqlandırılmalıdır;
- hidrogen-sulfidin qatılığına nəzarət edən cihazların
sazlığını, FMV-in olmasını və hazırlığını, qazı sovurma və
kənarlaşdırma sistemlərini yoxlamalı;
- qazma məhluluna hidrogen-sulfidin neytrallaşdırılması
üçün reagentin lazımi miqdarda qatılması;
- quyunun qazılmasında iştirak edən bütün işçilər (MTI-
lər də daxil olmaqla) əlavə olaraq təlimatlandırılmalı və
mümkün olan qəzaların ləğv edilməsi planına uyğun məşq
keçməlidirlər.
3.11.29. Hidrogen-sulfidli laylar açılmış halda olanda
qoruyucu kəmərlər quyuya buraxılmazdan, sement körpüsü və
“vanna” qoyulmazdan əvvəl qazma məhluluna neytralizator
vurulmalıdır.
3.11.30. Hidrogen-sulfidlə təmasda olmuş qazma
boruları, avadanlıq, boru kəmərləri başqa quyuda istifadə
olunmazdan əvvəl təzyiqlə kipliyə yoxlanmalıdır.
3.11.31. Işlənmış qazma məhlulu və lay suları, şlam
ambarına ötürülməzdən əvvəl neytrallaşdırılmalıdır.
3.11.32. Qazma boruları quyudan çıxarılarkən buruq
məhlulundan təmizlənməlidir.

260
 3.12. Quyuların ləğv edilməsi və konservasiyası

Ümumi tələblər

3.12.1. Ləğv olunmaya və konservasiyaya hazırlanan hər

quyu üzrə izolə-ləğvetmə işlərinin aparılması fərdi planı, balansın-
da quyu yerləşən təşkilat tərəfindən tərtib olunaraq,
Azdövdağtexnəzarət Komitəsi və FQDHH ilə razılaşdırılmalı və
«Azneft» Istehsalat Birliyi (yuxarı təşkilat) tərəfindən
təsdiqlənməlidir.
Planda aşağıdakılar göstərilməlidir:
- quyunun faktiki quruluşu (dərinliyi, buraxılmış kəmərlə-
rin uzunluğu və diametri, kəmərarxası fəzada sementin qalxma
hündürlüyü və onun keyfiyyəti), yaranmış mürəkkəbləşmələrin
xarakteri, quyuda alətin olması və onun yerləşmə intervalları və
s;
- quyunun ləğv edilməsi və konservasiya olunması
səbəbləri;
- quyuda aparılan işlər (qazma məhlulunun sıxlığı,
sement körpülərinin qoyulma intervalı, vurulan sementin
miqdarı və s);
- quyu ağzında quraşdırma (sökmə) işləri;
- göstərilən işlərin icrasına cavabdeh şəxslər.
3.12.2. Quyuda kəmərlərarası təzyiq və laylararası axma-
lar olduqda, izolə-ləğvetmə işlərinə başlamazdan əvvəl, ayrıca
plan üzrə tə’mir-bərpa işləri aparılmalıdır.
3.12.3. Quyularda izolə-ləğvetmə işləri zamanı baş
vermiş mürəkkəbləşmələr və qəzalar istehsalat birliyi (yuxarı
təşkilat) tərəfindən təsdiq olunmuş əlavə plan üzrə aradan
qaldırılmalıdır.

261
 3.12.4. Quyunun konservasiyası elə aparılmalıdır ki,
onun təkrar istismara buraxılması və ya onda hər-hansı bir
tə’mir və başqa işlərin aparılması mümkün olsun.

Quyuların ləğv edilməsi

3.12.5. Karbohidrogenli layları, aqressiv mühiti və yüksək

təzyiqli sulu horizontları açmış quyuların ağzı elektrik qövs
qaynağı ilə aşağıdakı qeydlər aparılmış reperlə təchiz olunma-
lıdır: quyunun nömrəsi, yatağın (sahənin) və quyunu qazmış
təşkilatın adı, quyunun tikilməsinin başlanma və qurtarma
tarixi.
3.12.6. Kənd təsərrüfatı üçün yararlı olan torpaqlarda
yerləşdirilmiş və 3.12.5 bəndində qeyd olunmuş quyulardan
fərqli olan quyuların quyu ağzı, yer səthindən 2 m-dən az
olmayan dərinliyə endirilməli və elektrik qövs qaynağı ilə
quyunun nömrəsi yazılmış konduktorda quraşdırılmış qapayıcı
(bağlayıcı) ilə təchiz olunmalıdır.
3.12.7. Texniki səbəblərə və ya keyfiyyətsiz qazılmaya
görə və həmçinin qəzalar nəticəsində ləğv olunmaya məruz
qalmış quyular Azdövdağtexnəzarət Komitəsi ilə razılaşdırılmış
xüsusi plan üzrə ləğv olunmalıdır.
3.12.8. Ləğv edilən quyular lay təzyiqindən 15% artıq
təzyiq yarada bilən (layda udulmalar yoxdursa) maye ilə dol-
durulmalıdır.
3.12.9. Istismar kəməri buraxılmamış quyuların ləğvi za-
manı, neft-qaz layları olan intervalda sement körpüləri qoyul-
malıdır.
Hər bir sement körpüsünün hündürlüyü məhsuldar layın
qalınlığını örtməklə, layın həm tavanından, həm də
dabanından 20 m artıq götürülməlidir.

262
 Ən yuxarıda yerləşən məhsuldar qatın sement
körpüsünün hündürlüyü layın tavanından 50 m çox olmalıdır.
Istismar kəməri buraxılmayan quyuların ləğvi zamanı
sement körpülərin qoyulması və hündürlüyü təşkilatın
rəhbərliyi tərəfindən, Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin razılığı
ilə təyin edilir.
3.12.10. Istismar kəmərinin deformasiyası ilə əlaqədar
olaraq ləğv edilən quyularda sement körpüsünü imkan
daxilində deformasiya zonasına və ondan yxarı ən azı 50 m
hündürlüyündə və ya əks halda deformasiya zonasından
yuxarıda ən azı 100 m hündürlüyündə qoymaq lazımdır.
3.12.11. Istismar kəməri buraxılmış quyuların ləğvi
zamanı quyunun süzgəc zonasına təzyiq altında sement
məhlulu vurulduqdan sonra, süzgəc zonasından yuxarı ən azı
50 m hündürlüyündə sement körpüsü qoyulmalıdır.
3.12.12. Konstruksiyasında «gizli» kəmər olan quyunun
kəmərarxası zonaya lazımi səviyyəyə qədər sement məhlulu
qalxmayıbsa və ya əvvəlki kəmərin «başmağı» tam
örtülməyibsə, «gizli» kəmərin baş hissəsindən aşağı və yuxarı
30 m hündürlükdə sement körpüsü qoyulmalıdır.
Bütün ləğv ediləcək quyuların quyuağzı ilə əlaqəsi olan
axırıncı kəmərində (ən kiçik diametrli) ən azı 50 m hündürlü-
yündə sement körpüsü qoyulmalıdır.

Toksiki və aqressiv komponentləri olan quyuların ləğv

olunmasında izolə-ləğvetmə işlərinin aparılması

3.12.13. Toksiki və aqressiv komponentləri olan quyular

ləğv olunduqda, bütün açılmış horizontlar, hündürlüyü hori-
zontun qalınlığına bərabər üstəgəl 50 m hündürlüklü sement
körpülərin quraşdırılması ilə bir-birlərindən izolə olunmalıdırlar,
ən yuxarı horizontun tavanından yuxarı isə üstəgəl 100 m.

263
 3.12.14. Əgər açılmış horizontların texniki səbəblərdən
bir-birlərindən izolə olunması mümkün deyilsə və onların
aralarında axın yoxdursa, aşağı sement körpüsü maksimal
mümkün dərinlikdə hündürlüyü 100 m-dən az olmamaq şərti
ilə quraşdırılmalıdır.
3.12.15. Axırıncı texniki kəmərin «başmağı»nda hündür-
lüyü 50 m-dən az olmayan sement körpüsü quraşdırılmalıdır.
3.12.16. Quyu lüləsinin sement körpüsünün altında və
üstündə yerləşən hissəsi, quyunun tikilmə layihəsinə və ya bu
sahədə ixtisaslaşmış elmi-tədqiqat təşkilatının tövsiyəsinə
uyğun olaraq, korroziyaya qarşı ingibitorla işlənmiş qazma
məhlulu və aqressiv muhit neytrallaşdırıcısı ilə doldurulmalıdır.
3.12.17. Ləğv olunan quyuların konstruksiyasında, ayrı-
ayrı seksiyalarla endirilmiş qoruyucu və ya istismar kəmərləri
vardırsa, seksiyaların birləşmə intervalında, birləşdirilən
yerdən 50 m aşağı və yuxarı olmaqla sement körpüləri
quraşdırılmalıdır.
3.12.18. Ləğv olunan quyuların «gizli» (potaynaə, xvos-
tovik) kəməri arxasında sement məhlulu lazımi səviyyəyə
qalxmayıbsa və ya əvvəlki kəmərin «başmağı» tam
örtülməyibsə, «gizli» kəmərin baş hissəsindən aşağı və yuxarı
50 m hündürlükdə sement körpüsü qoyulmalıdır.
3.12.19. Körpülərin quraşdırılmasında istifadə olunan
tamponaj sementi toksiki və aqressiv komponentlərə davamlı
olmalıdır.

264
 3.12.20. Quyu ağzı ətrafında 1 m hündürlüklü metal
çəpərli, 2x2x0,5 m ölçüsündə beton meydança qurulmalıdır.
Beton meydançada quyu ağzından bilavasitə yaxınlıqda 60-70
mm diametrli borudan 0,5 m hündürlüklü reper
quraşdırılmalıdır. Boruya elektrik qövs qaynağı ilə (quyunun
nömrəsi, yatağın və təşkilatın adı, qazmanın qurtarıldığı tarix,
toksiki və aqressiv qazların olması mümkünlüyü haqqında
xəbərdarlıqlar göstərilməklə) yerinə yetirilmiş yazısı olan metal
lövhə quraşdırılmalıdır.
3.12.21. Quyuda izolə-ləğvetmə işləri qurtardıqdan bir
ay, altı ay sonra və sonradan vaxtaşırı ildə bir dəfədən az
olmayaraq, bu işləri yerinə yetirmiş təşkilat (müəssisə)
tərəfindən kəmərdə və kəmərlərarası fəzada təzyiq
yoxlanılmalı, hidrogen-sulfid və digər aqressiv komponentlər
baxımından quyu ağzı ətrafda və onların toplanması
(yığılması) mümkün olan yerlərdə havaya nəzarət
aparılmalıdır. Ölçülərin nəticələri havaya nəzarət jurnalında
qeyd olunmalıdır.
3.12.22. Ləğv olunmuş quyunun quyu ağzında qaz
müəyyən olunarsa, onun mənbəyinin aşkar edilməsi və əlavə
izolə işlərinin aparılması üzrə müvafiq tədbirlər görülməlidir.
3.12.23. Toksiki və aqressiv komponentləri olan
quyularda izolə-ləğvetmə işlərinin aparılması zamanı, qazma
və neftqazçıxarma müəssisələrinin rəhbərləri, ehtiyat tədbirləri
haqqında briqada üzvlərini (onların imzaları ilə) əlavə təlimat-
landıran və onları FMV ilə və həmçinin havada olan təhlükəli
qazlara nəzarət etmək üçün cihazlarla tə’min edən mühəndis-
texniki işçilərdən şəxslər tə’yin edirlər.
3.12.24. Izolə-ləğvetmə işlərinin aparılması üzrə fərdi
planda, göstərilən işlərin aparılmasına dair işçilərin təhlükəsiz-
liyini təmin edən tədbirləri reqlamentləşdirən bölmə olmalıdır.

265
 3.12.25. Quyuda izolə-ləğvetmə işləri apararkən, bu işləri
aparan briqada ilə müəssisə arasında etibarlı ikitərəfli radio və
ya telefon əlaqəsi təmin olunmalıdır.

266
 Ləğv olunmuş quyulardan kəmər başlıqlarının, qoruyucu
və istismar kəmərlərinin çıxarılması

3.12.26. Bu işlər 233-ün tələblərinə uyğun yerinə

yetirilməlidir.
3.12.27. Neftqazçıxarma idarəsinin geoloji və texniki-
istehsalat şöbələri ləğv olunmuş quyular fondunu mədən və
geoloji materiallar əsasında hərtərəfli tədqiq edərək, kəmərləri
çıxarılmaq üçün yararlı olan quyuların yataqlar üzrə siyahısını
tərtib etməlidir.
Tərtib edilmiş siyahı Istehsalat Birliyinin (yuxarı
təşkilatın) baş geoloqu və Azdövdağtexnəzarət Komitəsi ilə
razılaşdırılmalıdır.
3.12.28. Quyular seçilərkən onların quruluşu, quyuya
doldurulan qazma məhlulunun sıxlığı, quyu dibinin dərinliyi,
quyuda qalan boru və alətlərin diametri və ölçüsü, quyuda
görülmüş son tamamlama izolyasiya işləri, quyunun içində və
kəmər arxasında təzyiqin olub-olmaması haqqında məlumat,
ləğv olunma səbəblari və s. hərtərəfli öyrənilməlidir.
3.12.29. Kəmərləri çıxarılacaq hər bir quyu üçün layihə
sənədləri hazırlanmalıdır (olmalıdır).
3.12.30. Görüləcək işlər müəssisə rəhbərliyinin əmri ilə
təyin olunmuş məsul şəxsin rəhbərliyi altında ixtisaslaşdırılmış
briqadalar tərəfindən layihəyə uyğun yerinə yetirilməlidir.
3.12.31. Çıxarılacaq kəmərlərin arxasında təzyiqin olub-
olmaması yoxlanılmalıdır. Bu yoxlama qazma idarəsinin çilin-
gərlər qrupu tərəfindən idarənin baş mexaniki və mürəkkəb
işlər üzrə mühəndisin rəhbərliyi altında aparılmalıdır.
3.12.32. Əgər kəmərlər arasında təzyiq və laylar
arasında axım olarsa, quyuda xüsusi plan üzrə təmir-bərpa
işləri aparılmalı və yalnız bundan sonra quyuağzı yığım
sökülməli və tikinti-quraşdırma işinə başlanılmalıdır.

267
 3.12.33. Quyu ağzının açılması üçün FQDHH-nin və
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin icazəsi olmalıdır.
3.12.34. Baş verəbiləcək fontana və yanğına qarşı əlavə
tədbirlər görülməli və işçi heyət təhlükəsizlik qaydaları ilə təli-
matlandırılmalıdır.
3.12.35. Quyudan qaldırılacaq texniki və istismar kəmər-
lərinin çəkisini nəzərə alaraq müvafiq vışka, qaldırıcı
mexanizm və avadanlıq seçilərək əvvəlcədən sınaqdan
keçirilməlidir.
3.12.36. Hər növbədə qazma briqadası işə başlamazdan
əvvəl qaldırıcı avadanlığın (tal bloku, qarmaq, qarmaq bloku,
fırlanğıc, sırğalar, tal kanatı) elevator, spayderlər, idarəedici
qoruyucu qurğuların və s-nin yoxlanma baxışını keçirməlidir.
3.12.37. Quyunun yuyulması və kəmərin kəsilib (açılıb)
qaldırılması zamanı əməliyyatlara nəzarət etmək üçün iş icra-
çısının nəzarət edə biləcəyi yerdə hidravlik çəki indikatoru və
manometr olmalıdır.
3.12.38. Kəmərləri qaldırarkən onların xarici səthini
təmizləmək məqsədilə quyu ağzı borutəmizləyən tərtibatla
təmin olunmalıdır.
3.12.39. Çıxarılan boruların daşınması zamanı onların
yivləri qoruyucu halqalarla mühafizə olunmalıdır.

Quyuların konservasiyası

3.12.40. Quyuların konservasiyasında aşağıdakılar vacib-

dir:
a) quyuya texniki kəmərin (konduktorun) buraxıldığı də-
rinliyə qazma borularını buraxmaq. Yuxarıdakı (sonuncu) qaz-
ma borusuna kürəli kran və əks klapan bağlamaq;
b) preventor qurğusu vasitəsi ilə quyunun boru arxası
fəzasını germetikləşdirmək;

268
 c) aparıcı borunu fırlanğıcla birlikdə şurfa buraxmaq.
Qazma (yuma) şlanqını fırlanğıcdan açmaq;
ç) qarmağı və tal blokunu buruq döşəməsinə qoymaq.
Qazma və köməkçi bucurqadı əyləcdən ayırmaq;
d) qazma avadanlığının hava sistemindən havanı burax-
maq;
e) vurucu boru kəmərindən mayeni boşaltmaq və boru
kəmərini sıxılmış hava ilə üfürmək. Qazma nasosundan vurma
və sorma klapanlarını çıxarmaq;
ə) qazma qurğusunu elektrik cərəyanından ayırmaq
(dizelli ötürücüdə yanacaq kəmərini bağlamaq);
f) obyektin mühafizəsini və quyu ağzına nəzarəti təşkil
etmək;
q) regional xüsusiyyətləri və fəsil-iqlim (klimatik) şəraitini
nəzərə almaqla obyektin müvəqqəti konservasiyası üçün əlavə
tələblər müəssisə tərəfindən müvafiq qaydada işlənilmiş və
razılaşdırılmış təlimatda verilməlidir.
3.12.41. Bütün konservasiya olunmuş quyuların
quyuağzı avadanlıqları korroziyadan mühafizə olunmalıdır.
3.12.42. Konservasiyada olan quyuların vəziyyəti kvartal-
da bir dəfədən az olmayaraq xüsusi jurnalda müvafiq qeydlər
aparılmaqla yoxlanılmalıdır.
3.12.43. Dərinlik nasosu ilə işləyən quyuları konservasiya
edən zaman, onların yeraltı avadanlıqları çıxarılmalı, quyuağzı
kəmərin flansına isə siyirtmə quraşdırılıb germetik bağlanma-
lıdır.
3.12.44. Tikilməsi qurtarmış quyuları konservasiya edər-
kən onların lüləsinin təchiz edilməsi lay təzyiqi və konservasiya
müddətindən asılı olaraq müəyyən edilir.
3.12.45. Tikilən neft və qaz quyularının lüləsinin və quyu
ağzının təchiz edilmə qaydası quyu lüləsində açılmış neftli-
qazlı obyektin olmasından (olmamasından) və quyunun
konservasiya müddətindən asılı olaraq müəyyən edilir.

269
 3.12.46. Konservasiyadan sonra quyuların yenidən işə
buraxılması, quyunun konservasiya planını əvvəl razılaşdırmış
və təsdiq etmiş təşkilatlarla razılaşdırılmış və təsdiq edilmiş
plan üzrə yerinə yetirilməlidir.
3.12.47. Təşkilat, konservasiyadan sonra quyuların yeni-
dən işə buraxılması işlərinə başlamazdan əvvəl, bu quyulara
nəzarət edən FQDHH-nin müvafiq razılığını almalıdır.

DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR

(Quyuların tikilməsi)

3.13. Ümumi tələblər

3.13.1. Üzən qazma qurğuları (ÜQQ) aşağıdakılar

mövcud olduqda istismara buraxılır:
- Dövlət komissiyasının ÜQQ-in qəbulu haqqında aktı;
- Su nəqliyyatı Dəniz Registrinin ÜQQ-in istismarına
icazə verən sənədləri;
- ÜQQ-in istismara buraxılması haqqında qazma idarə-
sinin əmri.
3.13.2. Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin nümayəndə-
sinin iştirakı ilə olan komissiyanın ÜQQ-n qazmaya hazır
olması haqqında aktı (Əlavə 14) olduqda ÜQQ qazma işlərinə
buraxılır.
3.13.3. ÜQQ-da qazma işlərinə ümumi rəhbərlik qazma
qurğusunun rəhbərinə, onun olmadığı müddətdə isə – onu
əvəz edən cavabdeh şəxsə həvalə olunur.
3.13.4. ÜQQ-yə gəmilərin yanalmasına yalnız, ÜQQ-nin
kapitanının razılığı ilə xüsusi ayrılmış yerdə yaxşı meteoroloji
şəraitdə icazə verilir. ÜQQ-nin qazma nöqtəsinə qoyulması
vaxtı gəmilərin yanalması, yüklərin qəbulu və ötürülməsi
qadağandır.

270
 3.13.5. Məsul işlər – keçid (pereqon), quyuların tikilməsi
və qəzaların aradan qaldırılması – müəyyən olunmuş qaydada
razılaşdırılmış və təsdiqlənmiş müvafiq planlar (layihələr) üzrə
yerinə yetirilməlidir. Bu planların (layihələrin) bir nüsxəsi
ÜQQ-də olmalıdır.
3.13.6. Qəza vəziyyətində həyəcan siqnalına uyğun
cədvələ əsasən hərəkət edilməsi və qəzaların qarşısının
alınması və aradan qaldırılması üzrə mühüm tədbirlər
görülməlidır.
3.13.7. ÜQQ-də yerləşdirilən dəyişən yükün (materiallar,
yanacaq, su və s.) çəkisinin və yerləşdirilməsinin xüsusi
jurnalda daima qeydiyyatı aparılmalıdır.
3.13.8. ÜQQ-nin altında qrifon əmələ gəldikdə və
bununla əlaqədar təhlükə yarandıqda kapitan, qurğunun
qazma nöqtəsindən qəza götürülməsi üzrə, qazma gəmisi
(QG) üçün isə quyunun ağzından qəza ayrılması və
kənarlaşdırılması üzrə təcili tədbirlər görməlidir.
3.13.9. Özüqalxan üzən qazma qurğusu qazma nöqtə-
sindən, qəza vəziyyətini istisna etməklə, ÖÜQQ-ni istismar
edən müəssisənin rəhbərinin əmri ilə çıxarıla bilər (Əlavə 17
və 18).
3.13.10. Yedəyə alınmasına hazırlığa görə və
həmçinin yedəkdən açılması və yedəyə götürülməsi zamanı
ÜQQ–nin təhlükəsizliyinə görə məsuliyyəti ÜQQ-nin kapitanı
daşıyır. ÜQQ-nin yedəyə alınmasına hazırlığa dair
sənədləşdirmə jurnalının vərəqi doldurulmalıdır (Əlavə 16).
Yedək zamanı ÜQQ-in təhlükəsizliyi üzrə məsuliyyəti
istismar rəisi (əsas yedəyin kapitanı) daşıyır.
3.13.11. Daşınma (yerdəyişmə) trassası, yedək
gəmilərinin lazımi sayı, lövbərlərin yerləşdirilməsi sxemi və s.
daşınma layihələri (planları) ilə müəyyən edilir.

271
 3.13.12. Yedəyə alınmazdan əvvəl, ÜQQ-in daşınma
təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün hərəkət edən piştağ
(portal) və bütün yüklər bərkidilməli, göyərtə altındakı yerlərə
gedən göyərtənin bütün dəlikləri və deşikləri tutulmalıdır.
Qurğuda komandanın minimal heyəti qalmalıdır.
3.13.13. ÜQQ qazma nöqtəsində quraşdırılmazdan əvvəl,
dəniz dibinin mühəndis-geoloji tədqiqatları aparılmalı, suyun
dərinliyi, axınları və ehtimal olunan qasırğalar zamanı yarana-
caq dalğaların böyüklüyü və s. müəyyən edilməlidir. Ehtiyac
olduqda, dalğıcların köməyi ilə, dənizin dibi, boru kəmərlərinin
və ya başqa əşyaların olmamasını müəyyənləşdirmək
məqsədi ilə yoxlanılmalıdır.
3.13.14. ÜQQ-nin quraşdırılmasında küləyin əsas orta
illik istiqaməti nəzərə alınmalıdır.
3.13.15. Dayaq sütunlarına ÖÜQQ-nın platforması qaldı-
rılanda baş verə biləcək əyilmə (ya da different) 1-1,50-dən
çox olmamalıdır. ÖÜQQ-in qazma nöqtəsinə qoyulması
haqqında akt tərtib edilməlidir (Əlavə 15).
3.13.16. Yedəyin öz barabanında, təsadüfən qırılmış
trosu tez əvəz etmək məqsədi ilə, ehtiyat yedəyəalma trosu
olmalıdır. Yedəklənmə zamanı ÜQQ-in, yedəkli gəmilər və
sahil bazası ilə fasiləsiz radiotelefon əlaqəsi olmalıdır.
3.13.17. Akvatoriyada ÜQQ-nin quraşdırılmasına başqa
obyektlərdən 250 m-dən az olmayan məsafədə icazə verilir.
3.13.18. ÜQQ yaxınlığında, görünmə həddində, lakin 5
mildən uzaq olmamaqla, xilasetmə gəmisi olmalıdır.
3.13.19. Qazma vışkasının yığılıb-sökülməsi və yerdəyiş-
məsi zamanı qurğunun yanında növbətçi gəmi olmalıdır.
3.13.20. Dəniz qurğularında qəza baş verərsə fəhlələrin
vaxtında qurğudan çıxarılması işləri üzrə məsuliyyət həmin
qurğuların rəhbərlərinin üzərinə düşür.

272
 3.13.21. Küləyin sürəti 23 m/san-dən artıq olduqda qaz-
ma qurğularında quyunun yuyulması işlərindən başqa bütün
işlər dayandırılmalıdır. Küləyin sür’əti 29 m/san və daha çox
olduqda isə bütün işlər dayandırılmalıdır.
3.13.22. DDÖ və ÜQQ üçün seçilmiş yerlər müvafiq hid-
roqrafik xidmətlə razılaşdırılmalıdır. Bu iş layihə və ya quyunun
qazılma layihəsinin işlənməsi mərhələsində görülməlidir.
3.13.23. Dəniz qurğularındakı göyərtələrin, keçidlərin və
iş meydançalarının müxtəlif əşyalarla qalaqlanması
qadağandır. Iş zamanı istifadə olunmayan materiallar, çənlər
və digər əşyalar sahilə göndərilməlidir.
3.13.24. DDÖ və ÜQQ-da quyuların qazılması müəyyən
olunmuş texniki layihə üzrə yerinə yetirilməlidir. Layihənin bir
nüsxəsi qazma obyektində saxlanılmalıdır.
3.13.25. DDÖ-lərdə quyuların sayı və onların yerləşmə
sxemi hər özülün tikilmə layihəsində göstərilməlidir.
3.13.26. Dənizdə qazma vışkalarının istismarı prosesində
3.3.33, 3.3.36 – 3.3.42 bəndlərinin tələblərinə riayət
edilməlidir.
Qazma vışkalarının texniki vəziyyətinin yoxlanılması və
sınağı 304, 305 əsasən yerinə yetirilməlidir.
3.13.27. Qazma işləri qurtardıqdan sonra NQÇI quyu ilə
birlikdə DDÖ-nü (EYM) də qazma təşkilatından akt tərtib et-
məklə qəbul etməlidir. Akt, Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin
və FQDHH-nin nümayəndələrinin iştirakı ilə tərtib edilir.
DDÖ (EYM) təhvil verildikdə onun pasportu da təhvil
verilməlidir. Bu pasportda, qazma işləri zamanı özüldə aparılan
təmir işləri haqqında məlumat qeyd olunmalıdır.

Sualtı quyu ağzının quraşdırılması

273
 3.13.28. Sualtı quyu ağzının quraşdırılması ÜQQ-in rəisi
(baş mühəndisi) tərəfindən təsdiqlənmiş iş planı üzrə apa-
rılmalıdır.
3.13.29. Quyu ağzının quraşdırılması üzrə hazırlıq işlərinə
başlamazdan əvvəl qazma qurğusunun rəisi, sualtı quyu
ağzının quraşdırılması üzrə işlərin əsas texnoloji xüsusiyyətləri
və həmçinin ÜQQ-nin qazma kompleksinin təhlükəsiz istismarı
üzrə ÜQQ işçilərini təlimatlandırmalıdır.
Keçirilmiş təlimat təlimatlar jurnalında qeyd olunmalıdır.
3.13.30. Sualtı quyu ağzının quraşdırılması üzrə işlərin
başlanması haqqında ÜQQ rəisinin sərəncamı gəmi və buruq
jurnalında qeyd olunmalıdır. Qazma nöqtəsində ÜQQ-nin
vəziyyəti stabilləşdirilmədən (oriyentasiyasız) quyu ağzının
quraşdırılması üzrə işlərin aparılması qadağandır.
3.13.31. Dayaq pilətəsinin endirilməsinə, ÜQQ-nin şaquli
yerdəyişməsi 1,5 m-dən çox olmadıqda icazə verilir.
3.13.34. Spayder meydançasında dayaq pilətəsini elə
quraşdırmaq lazımdır ki, pilətənin mərkəzi, endirilən alətin
oxu (rotorun mərkəzi) ilə üst-üstə düşsün.
3.13.35. Spayder meydançasının yerdəyişməsi zamanı
adamların orada dayanması qadağandır. Adamlar kənara
uzaqlaşdırılmalıdırlar.
3.13.36. Preventor (spayder) meydançasında xilasetmə
jiletlərində işləmək lazımdır.
3.13.37. Dayaq pilətəsi mailliyi 3 dərəcədən çox olmayan
dəniz dibinin düz olan səthində quraşdırılmalıdır.
3.13.38. Dayaq pilətəsinin dənizin dibinə rahat və
zərbəsiz endirilməsini təmin etmək üçün yırğalanmanın
qarşısını alan kompensatordan istifadə edilməlidir.
3.13.39. ÜQQ-də TQA blokunun quraşdırılması və istis-
marı üzrə təlimat olmalıdır və quraşdırılma onun tələblərinə
uyğun aparılmalıdır.

274
 3.13.40. Sualtı TQA blokunun və dəniz dayağının (stoya-
kın) endirilməsi, ÜQQ-nin şaquli yerdəyişməsi 1,5 m-dən çox
olmadıqda aparılmalıdır.
3.13.41. Dəniz dayağının (stoyakın) endirilməsində hər
seksiyanın artırılmasından (salınmasından) sonra, boğucu və
drossellənmə xətləri sualtı TQA-nın kipliyə yoxlanma təzyiqi ilə
kipliyə yoxlanmalıdır.
3.13.42. Sualtı quyu ağzına sualtı TQA-nın endirilməsi
qazma kəmərinin kompensatorundan istifadə etməklə və
sualtı telekameranın köməyi ilə nəzarət aparmaqla yerinə
yetirilməlidir.

D. Qazma gəmilərindən quyuların qazılması

3.13.43. Qazma gəmisini (QG) yeni yerə keçidə hazırla-

yarkən aşağıdakılara əməl olunmalıdır:
- qazma yerinə QG-nin gəlməsi və oradan getməsinə
dair təsdiq olunmuş plan olmalıdır;
- yanacağın, suyun, ərzağın və digər materialların lazımi
ehtiyatını qəbul etmək;
- hidrometeoroloji xidmət üçün sifariş vermək;
- keçidin marşrutunu öyrənmək, xəritələrin, lotsiyaların
və digər naviqasiya sənədlərinin komplektini əldə etmək;
- QG-nin bütün avadanlığının, qurğularının və sistemlə-
rinin olmasını, hazırlığını və sazlığını yoxlamaq;
- qazma və texnoloji avadanlığın, alətlərin, tərtibatların
və materialların hazırlığını və sazlığını yoxlamaq;
- tal blokunu kompensatorla aşağı vəziyyətə gətirmək və
bərkitmək;
- gəminin yırğalanması zamanı tal sistemi və boruların
ötürülməsi qurğusunun bütün elementlərinin yerdəyişməsinin
qarşısını almaq üçün onları bərkitmək;

275
 - qalan avadanlıqların hərəkətinin (yerdəyişməsinin) qar-
şısını almaq üçün müvafiq tədbirlər görmək.
3.13.44. QG-nin qazma yerinə qoyulması planında aşağı-
dakılar olmalıdır:
- qazma yerinin koordinatları;
- həmin rayonda hidrometeoroloji şərait;
- mühəndis-geoloji şərait, o cümlədən dəniz dibinin
vəziyyəti, kabellərin, boru kəmərlərinin və QG-yə təhlükə
yarada biləcək digər obyektlərin olmaması haqqında məlumat.
3.13.45. Gəmidə daima aşağıdakılar qeydə alınmalı və
nəzarətdə saxlanılmalıdır:
- dənizin dərinliyi;
- küləyin istiqaməti və sürəti;
- gəminin, bort, kil və şaquli yırğalanma parametrləri;
- şaquli oxun ətrafında fırlanması;
- üfqi yerdəyişməsi;
- gəminin suya oturma dərəcəsi;
- dəniz dayağının (stoyakın) maillik bucağı;
- dalğanın hündürlüyü;
- axının sürəti.
3.13.46. Qazma və digər texnoloji əməliyyatları yerinə
yetirərkən, qazmaçı daima gəminin quyu üzərində vəziyyətinə,
onun üfqi yerdəyişmələrinə və dəniz dayağının maillik
bucağına nəzarət etməlidir.
3.13.47. Qazma işlərinin aparılmasına, hidrometeoroloji
şəraitdən asılı olaraq qazma qurğusunun rəisi QG-nin istismarı
üzrə təlimata uyğun, icazə verir.
3.13.48. Gəmidə pilpilənin (qrifonun) əmələ gəlməsi ilə
bağlı müşahidə təşkil olunmalıdır.
Əgər gəminin ətrafında pilpilə əmələ gələrsə və gəmiyə
təhlükə yaransa, gəminin kapitanı qazma qurğusunun rəisi ilə
gəminin həmin yerdən təcili çıxması üçün tədbirlər görməlidir.

276
 Quyu ağzından ayrılma və quyunun germetikləşdirilməsi
üzrə bütün işlərə qazma qurğusunun rəisi rəhbərlik etməlidir.

D. 3.14. Qazma qurğularının, avadanlıqlarının və

alətlərinin istismarı və təmiri

3.14.1. Uzunmüddətli dayanmalardan sonra istiqa-

mətləndirici ilməklərin və dəniz dayağının (stoyak) dartıcı
sistemlərinə baxış keçirilib, onların ayrı-ayrı hissələrinin iş
qabiliyyəti yoxlanılmalıdır. Bu zaman əvvəlcə istiqamətləndirici
ilməklərin və silindr oxunun hərəkət zonasında adamların
olmamasına əmin olmaq lazımdır.
3.14.2. Istiqamətləndirici ilməklərə və dəniz dayağının
(stoyak) dartıcı sisteminə profilaktiki baxış keçirilərkən və ya
onların təmiri zamanı sistemdəki təzyiq atmosfer təzyiqinə
qədər salınmalı, dartıcıların idarəetmə klapanları isə bağlı
olmalıdır.
3.14.3. Hava-yağ tutumundakı qoruyucu diafraqmanı də-
yişməzdən əvvəl dartıcı qurğu yükdən azad olmalı, yağın sə-
viyyəsinin tənzimlənməsindən əvvəl isə o, dartma sistemindən
ayrılmalıdır.
3.14.4. Istiqamətləndirici ilməklərin ümumi dartma qüv-
vələrinin cəmi dayaq pilətəsinin suda çəkisinin 75%-dən çox
olmamalıdır.
3.14.5. Qazma kəmərinin kompensatorunun hava və
hidravlik sistemlərinin birləşmələrinin təmirindən əvvəl aşağı-
dakılara əməl olunmalıdır:
- işlək yolları bağlayıb sistemlərdəki təzyiqi atmosfer
təzyiqinə qədər salmaq;
- mərkəzi idarəetmə panelində və işlək manifold üzərində
sistemin işə salınmasını qadağan edən işarələr asmaq;
- gözün, üzün dərisinin və əllərin zərərli mayelərdən
mühafizəsini təmin etmək üçün tədbirlər görmək;

277
 - kompensator silindrindən yüksək və aşağı təzyiqli
şlanqları açmaq.
3.14.6. Sualtı quyuağzı avadanlığın idarəetmə sisteminin
hidravlik qurğusunun təmiri və profilaktik baxışı, sistemin elek-
trik cərəyanı və sıxılmış havası kəsilmədən aparmaq
qadağandır.
Sistemin hidravlik və hava xətlərini sistemdən
ayırmazdan əvvəl təzyiq atmosfer təzyiqinə qədər
endirilməlidir.
3.14.7. Boruyerləşdirən sistemdə təmir və profilaktik işlər
ancaq qoruyucu kəmərlə aparılmalıdır. Bu zaman işlək sahədə
bu işlə əlaqədar olmayan adamların olması qadağandır.
3.14.8. Borututan başlıqlardan suxarıların işçi meydança-
sına açılıb düşməsinin qarşısını almaq üçün onlar etibarlı
bərkidilməli və cədvəl üzrə on gündə bir dəfədən az
olmayaraq onların bərk bağlanması yoxlanılmalıdır.

D. 3.15. Neft və qaz quyularının qazılması və

möhkəmləndirilməsi

3.15.1. Qazma kəmərinin kompensatorunun sıxılmış

hava sistemini kompensator işləyən zaman bağlamaq
qadağandır.
3.15.2. Yarımdalma qazma qurğularında qaldırıb-
endirmə əməliyyatı zamanı qazma kəmərinin kompensator
sistemi dayandırılmalıdır.
3.15.3. Qoruyucu kəmərlərin buraxılması zamanı qazma
kəmərinin kompensatoru istifadə olunarsa o, qoruyucu
kəmərin 80-90% çəkisinə əvvəlcədən nizamlanmalıdır.
3.15.4. Küləyin sürəti 17 m/san-dən çox olduqda
qaldırma-endirmə əməliyyatı dayandırılmalıdır.

278
 3.15.5. Qoruyucu kəmərlər bir qayda olaraq bir bölmə ilə
buraxılmalıdır. Iki bölmə ilə kəmərin buraxılmasına, birləşdirici
hissə kəmərin sınanma təzyiqinə yoxlanıldıqdan sonra icazə
verilir.
3.15.6. Dəniz özüllərində gəmidən sementləmə işlərinin
aparılmasına dənizdə dalğalanma 3 bala qədər olduqda icazə
verilir. Sementləmə üçün vurucu kəmərin gəmidən özülə keçid
yeri sərbəst hərəkəti təmin etməlidir.
3.15.7. EYM-də sementləmə işi aparılarkən aqreqatlar
elə yerləşdirilməlidir ki, estakadada nəqliyyatın hərəkətinə ma-
neçilik törətməsin.
3.15.8. Vurulan istiqamətləndirici kəmərdən sonra,
quyuda 25-30 m qazma, yuyucu mayenin sürəti 0,1 m/san-
dən artıq olmamaq şərti ilə aparılmalıdır.
3.15.9. AYLT-li strukturlarda axtarış və kəşfiyyat
quyularını qazarkən, qaz-karotaj stansiyası layın açılmasına ən
azı 200 m qalmış quraşdırılmalıdır.
3.15.10. AYLT-li strukturlarda axtarış quyuları qazılarkən
lay təzyiqini proqnozlaşdırmaq məqsədilə hər 50 m-dən bir
ölçü işləri aparılmalıdır.
3.15.11. Quyuların sınanması müddətində meydançanın
yanında daima yanğınsöndürmə gəmisi dayanmalıdır.
3.15.12. Quyuların sınanılmasından əvvəl
yanğınsöndürmə və xilasetmə texnikasının sazlığı
yoxlanılmalıdır.
3.15.13. Separator və onun birləşmələri sınaqda
gözlənilən və planda göstərilmiş maksimal təzyiqdən 1,5 dəfə
çox təzyiqə yoxlanılmalıdır.

D. 3.16. Küt üsulla quyuların qazılması

279
 3.16.1. Maili istiqamətlənmiş quyuları qazarkən əyriliyin
artan hissəsində lülənin ətrafında radiusu 3,5 m qədər olan
zona lülələrin görüşməsi nöqteyi nəzərindən təhlükəli sayılır.
Təhlükəli zonaya daxil olma ehtimalı yaranarsa qazma
dayandırılmalı və sonrakı işlər təyin olunmuş məsul işçinin
rəhbərliyi ilə təsdiq olunmuş plan üzrə aparılmalıdır.
3.16.2. Küt quyular meydançasında iki qazma qurğusu
ilə maili istiqamətləndirilmiş quyular qazılarkən, quyular iki
qrupa bölünməli və onların qazılma ardıcıllığı göstərilməlidir.
3.16.3. Küt quyular meydançasında eyni vaxtda
(müxtəlif qruplarda yerləşən) bir quyunun qazılmasına,
digərinin isə tə’mir edilməsinə icazə verilir.
3.16.4. Küt quyular meydançasında növbəti quyunun qa-
zılmasına, əvvəl qazılmış quyuların dəqiq üfqi və şaquli
proyeksiyaları tərtib olunduqdan sonra, qazma müəssisəsinin
baş geoloqu tərəfindən icazə verilməlidir.
3.16.5. Meydançada bir quyunun mənimsənilməsi
zamanı digər quyularda gözlənilən müxtəlif
mürəkkəbləşmələrə qarşı tədbir görülməli, qazma və ya təmir
işləri dayandırılmalıdır.
3.16.6. DDÖ-də (EYM-də) eyni vaxtda iki qazma qurğusu
ilə qazmaya icazə verilir:
- istismar quyularının qazılmasından əvvəl iki kəşfiyyat
(axtarış) quyusunun;
- məhsuldar horizontların xüsusiyyətlərini dəqiqləşdirmək
məqsədi ilə istismar və kəşfiyyat quyularının.
Qeyd: Bu zaman ikinci quyunu, qazılan birinci quyuya
konduktor endirildikdən və onun quyu ağzına preventor qu-
raşdırıldıqdan sonra qazmağa başlamaq olar.
3.16.7. Qazma qurğularının vışkaaltı portallarının eyni
vaxtda yerini dəyişmək qadağandır.

280
 3.16.8. Şaqul üzrə quyu diblərinin əyilməsi eyni olan,
azimutları arasındakı fərq 200-dən az olan quyuların iki qazma
qurğusu ilə parallel qazılması qadağandır.
3.16.9. Iki qazma qurğusu ilə küt istismar quyularının
qazılmasında, onların sirkulyasiya sistemlərinin
birləşdirilməsinə o şərtlə icazə verilir ki, sirkulyasiya sisteminin
ümumi həcmi iki quyunun qazılmasının layihə tələblərinə
uyğun olsun.
3.16.10. Quyuların eyni vaxtda qazılması və istismarında
aşağıdakı tələblərə mütləq riayət edilməlidir:
- fontan quyuları quyudaxili ayırıcı klapanla və
məsafədən idarə olunan quyu ağzı siyirtmələrlə təchiz
olunmalıdır;
- istismar olunan quyuların fontan armaturu yuxarıdan
və qazılan quyuların TQA-sı tərəflərindən bütöv şəkildə çəpər-
lənməlidir;
- neft və qaz xətləri xətt ayırıcı siyirtmələrlə təchiz olun-
malıdır.
3.16.11. Quyuların quyu ağzı arasındakı məsafələr təyin
olunanda aşağıdakı tələblər nəzərə alınmalıdır:
- qazılan quyuların TQA-ın idarə olunması sistemi platfor-
manın üst tikilisinin yuxarı yarusunda, quyudaxili ayırıcı-klapa-
nın və fontan armaturunun məsafədən idarə olunan siyirtmə-
lərinin idarə olunması sistemi aşağı yarusunda yerləşdikdə –
neft quyuları üçün – 2,4 m-dən az olmayaraq, qaz və
qazkondensat quyuları üçün isə – 3 m-dən az olmayaraq;
- TQA-nın, quyudaxili ayırıcı-klapanın və quyu ağzı
siyirtmələrin idarə olunması sistemi bir yarusda yerləşdikdə –
8m-dən az olmayaraq.

281
 3.16.12. Quyuda təmir işləri, mürəkkəbləşmələrin və ya
qəzaların aradan qaldırılması, hər konkret quyu üçün işlənmiş
və bu işləri həyata keçirən təşkilatın rəhbərliyi tərəfindən təs-
diqlənmiş plan üzrə aparılmalıdır. Planda, işin aparılması
qaydası, təhlükəsizlik tədbirləri, işlərin yerinə yetirilməsinə
cavabdeh şəxs göstərilməlidir.
3.16.13. DDÖ-nün bir qrupunda olan quyuda tə’mir iş-
lərinin və digər qrupunda olan quyuda qazma işlərinin aparıl-
masına icazə verilir.
3.16.14. Qazma quyularının birində qazneftsu təzahürü
olduqda, mürəkkəbləşmələrə qarşı tədbirlər görülməklə, digər
qazma qurğusunda bütün işlər dayandırılmalıdır. Quyuların
eyni vaxtda qazılması, təmiri və istismarı zamanı, baş verən
qazneftsu təzahürü faktı ilə istismar idarəsinin rəhbərliyi
xəbərdar olunmalıdır və bütün quyularda istismar və təmir
işləri dayandırılmalıdır.

D. 3.17. Tullanışa qarşı avadanlığın quraşdırılması,

sökülməsi və istismarı

3.17.1. Bu işlər 298-in tələblərinə uyğun aparılmalıdır.

3.17.2. Hər buruqda TQA-nın quraşdırılmasının
nümunəvi sxemi olmalıdır.
Sxem FQDHH və Azdövdağtexnəzarət Komitəsi ilə razı-
laşdırılmalı və «Azneft» Istehsalat Birliyinin (yuxarı təşkilatın)
rəhbərliyi tərəfindən təsdiq edilməlidir. Buruqda idarənin baş
mühəndisi tərəfindən təsdiq edilmiş TQA-ın faktiki sxemi
olmalıdır.
3.17.3. Preventorda, manifoldda və hidravlik idarəetmə
sistemində təzyiq olduqda hər hansı bir quraşdırma, sökmə və
nasazlığın aradan qaldırılması işinin aparılması qadağandır.

282
 3.17.4. Güclü yağış və qar yağdıqda, yer buz bağladıqda,
duman, həmçinin küləyin sürəti 15 m/san-dən çox olduqda
TQA-ın quraşdırılması və sökülməsi üzrə işlərin aparılması qa-
dağandır.
3.17.5. Işə başlamazdan bir neçə gün əvvəl (3-5 gün)
quraşdırılacaq avadanlıqların komplektliyi və ölçüləri, lazımi
inventar və alətlərin vəziyyəti, həmçinin yanğın əleyhinə
vasitələr yoxlanılmalıdır.
3.17.6. Rotoru çıxararkən işçi meydançasında yalnız çı-
xarılma prosesində iştirak edən işçilər qalmalıdır. Çıxarılmış
rotor kənara çəkilməli və işçi meydançasında əvvəlcədən
hazırlanmış yerə qoyulmalıdır. Rotoraltı boşluq çəpərlənməli
və həmin keçid iş aparılmayan müddət ərzində xüsusi döşəmə
ilə örtülməlidir.
3.17.7. Avadanlığın ilməklənməsi pasportda göstərilən
yerlərdən aparılmalıdır. Avadanlıqda ilməkləmə yeri suya
davamlı rənglə göstərilməlidir.
3.17.8. Preventor meydançasında yerləşən işçilərlə
qazmaçı arasında ikitərəfli etibarlı rabitə əlaqəsi olmalıdır.
3.17.9. Preventorun və ya preventor yığımının işçi mey-
dançasındakı rotoraltı boşluqdan istiqamətləndirilməsini ən azı
iki fəhlə aparmalıdır.
3.17.10. TQA-nın vışkaaltı boşluqdan endirilməsi və qal-
dırılması zamanı preventor meydançasında yük altında
dayanmaq və bu zaman nənnini endirmək, qaldırmaq və onun
köməyi ilə iş görmək qadağandır.
3.17.11. Preventor yığımının üzərində dayanaraq quraş-
dırma və sökmə işlərinin aparılması qadağandır. Fəhlələr
bütün işləri nənnidən aparmalıdırlar.

283
 3.17.12. Əl ilə idarə olunan sükan (şturval), qalınlığı
40mm-dən az olmayan taxtalardan hazırlanmış, üzəri isə qa-
lınlığı 3 mm-dən az olmayan dəmirlə üzlənmiş, quyu ağzından
5 m-dən az olmayan məsafədə, asan keçidi olan yerdə,
qoruyucu lövhənin arxasında quraşdırılmalıdır.
3.17.13. Atqı xətlərinin yüksək təzyiq altında mümkün
ola biləcək titrəməsini nəzərə alaraq, onlar möhkəm
bərkidilməli, istehsalat və məişət yerlərindən (qurğularından),
EYM-dən, elektrik xətlərindən kənara istiqamətləndirilməli və
özülün hüdudlarından 1m kənara çıxarılmalıdır.
3.17.14. Hidravlik idarəetmənin əsas pultu quyu
ağzından 10 m-dən az olmayan məsafədə qoyulmalı və
yaşayış bloku tərəfdə yerləşdirilməlidir. Pult yerlə-
birləşdirilməlidir.
3.17.15. Iki ildə bir dəfədən az olmayaraq preventorun
hidravlik rezin kipgəcləri tamamilə dəyişilməli, saxlanılma
müddətində isə birbaşa günəş şüalarından qorunmalıdır.
3.17.16. Ayda bir dəfədən az olmayaraq bütün mano-
metrlərin sazlığı yoxlanılmalıdır.

D. 3.18. Açıq qaz və neft fontanlarının qarşısının

alınması və ləğvi

3.18.1. Obyektlərdə neft-qaz təzahürü və açıq fontan eh-

timalı olan işlərə başlamazdan iki gün əvvəl müəssisənin
rəhbərliyi FQDHH-nin rəhbərliyinə xəbər verməlidir.
3.18.2. Neft-qaz təzahürü və açıq fontan ehtimalı olan
işlərin görülməsinə icazə verən müəssisənin əməkdaşları
obyektin bu işlərin görülməsinə hazır olması üçün şəxsi
məsuliyyət daşıyırlar.

284
 3.18.3. Qazılan quyunun ağzı TQA ilə sxem üzrə təchiz
olunmalı və həmin sxem Azdövdağtexnəzarət Komitəsi və
FQDHH ilə razılaşdırılmalı və dənizneftqaz-mədən obyektini
(DNQT, ÜQQ) istismar edən müəssisə tərəfindən təsdiq olun-
malıdır. Sxemlərin nüsxələri, onların elementlərinin faktiki
parametrləri, DNQT-də (ÜQQ-də) və onlara xidmət edən
FQDHH-də, pasportu isə TQA-nın yerləşdiyi obyektdə sax-
lanılmalıdır.
3.18.4. TQA-nın atqı xətti DNQT-nin elementlərinə möh-
kəm bərkidilməlidr. Dayaqlar arasındakı məsafə 4 m-dən çox
olmamalıdır.
3.18.5. TQA-nın sxemində bütöv kəsici plaşkası olan pre-
ventor olmalıdır.
3.18.6. Preventorların məsafədən idarə olunması qazma-
çının postundan və quyu ağzından 15-20 m məsafədə rahat
və əl çatan yerdə, heyətin xilasetmə vasitələrinə doğru təxliyə
yolunda quraşdırılmış pultdan yerinə yetirilməlidir.
3.18.7. Axtarış (kəşfiyyat) quyusunu qazarkən, aralıq kə-
mərini buraxdıqdan və onu TQA ilə birlikdə sınaqdan keçirdik-
dən sonra buraxılmış kəmərin başmağının aşağısında layların
hidravlik yarılma təzyiqinin qradiyentinin dəqiqləşdirilməsi və
AYLT-li zonaların açılmasının proqnozlaşdırılması üzrə kom-
pleks işlər aparılmalıdır.
3.18.8. Sualtı TQA bloku qabaqcadan yarımdalma ÜQQ-
də işçi təzyiqə sınanmalıdır. Bilavasitə suyun altına bura-
xılmazdan əvvəl sualtı TQA-nın hər bir hissəsinin işi
nəzarətdən keçirilməlidir.
3.18.9. Sualtı TQA bloku və onun manifoldu quyu
ağzında kəmər başlığı ilə sınama tıxacından istifadə etməklə
işçi təzyiqə sınanmalıdır.
Sınanma FQDHH-nin nümayəndəsinin iştirakı ilə
aparılmalıdır.
Sınanmanın nəticələri barədə akt tərtib olunmalıdır.

285
 3.18.10. Aşağıdakı hallarda sualtı TQA-nın elementlərinin
vəziyyəti yoxlanılmalıdır:
1) məhsuldar horizontun açılmasına qədər:
plaşkalı preventor – həftədə bir dəfə;
universal preventor – ayda bir dəfə;
2) məhsuldar horizontu qazan zaman:
plaşkalı preventor – həftədə 2 dəfə;
universal preventor – ayda 2 dəfə.
3.18.11. Neft-qaz təzahürlərinin və açıq fontanların
qarşısının alınması üçün, neft və qaz sənayesində quyuların
tikilməsi və təmirində 307-in tələbləri, yataqların qazılması
və istismarı üzrə işləri aparan təşkilatlar tərəfindən işlənmiş
tədbirlər yerinə yetirilməlidir.
3.18.12. Açıq fontan əmələ gəldikdə, qəza obyektində
olan cavabdeh şəxs bu barədə idarənin rəhbərliyini və
FQDHH-ni xəbərdar etməlidir. Cavab tədbirləri, obyektin
fövqəladə hallar əməliyyat planına uyğun olmalıdır.
3.18.13. Açıq fontan baş verdikdə heyət vışkanın, qəzalı
quyu ağzının və quyu ağzı ətraf zonanın su ilə sulanması (oro-
şenie), həmçinin yaşayış bloku və qazılan quyular, qazılan və
istismar olunan quyular arasında, kollektiv xilasetmə
vasitələrinin və portalı hərəkətə gətirən hidrosistemin
ötürücüsünün yanında su sipərlərinin yaradılması məqsədi ilə
əsas qəza nasoslarının işləməsi üçün elektrik enerjisinin (qəza
dizel generatoru) qəza mənbəyini işə salmalıdır.
3.18.14. Yaşayış və texnoloji blokların, təxliyə yollarının
və kollektiv xilasetmə vasitələrinin quraşdırıldığı yerlərin
qazlılığı yoxlanılmalıdır.
3.18.15. Açıq fontanın ləğvi üzrə təşkilati-texniki tədbirlə-
rin işlənilməsi və işlərin aparılması üçün, təşkilatın, lazım gəl-
dikdə isə yuxarı təşkilatın əmri ilə ştab yaradılmalıdır. Ştab
aparılan işlərin vəziyyətinə və nəticələrinə görə tam
məsuliyyət daşıyır.

286
 3.18.16. Açıq fontanın ləğv olunmasına cəlb olunmuş
gəmilər ştabın rəisinə tabe olmalı, onların qeyri-məhdud
sahədə üzmək ixtiyarı, etibarlı əlaqəsi (ratsiya, işıq telefonu və
b.) və xilasedici vasitələri olmalıdır.
Gəmilərin sayı açıq fontanın xüsusiyyətindən, onun debi-
tindən və bu gəmilərin texniki imkanlarından asılı olaraq ştab
tərəfindən müəyyən edilir.
3.18.17. Açıq fontanın ləğvi ilə əlaqəsi olmayan şəxslərin
qəza obyektində, həmçinin qəza işlərinə cəlb olunmuş üzən
vasitələrdə olması qadağandır.
3.18.18. DNQT-də ikinci qazma qurğusu və ya kütdə
digər işlək quyular olarsa, açıq fontan zamanı, qazma işləri
dayandırılmalı və işlək quyulardan neftin (qazın) çıxarılmasının
dayandırılmasına dair tədbirlər görülməlidir.
3.18.19. DNQT-də yanan fontanların söndürülməsi üzrə
işlər, bu sahədə qüvvədə olan normativ və rəhbər sənədlərə
uyğun yerinə yetirilməlidir.
3.18.20. Açıq fontan ləğv olunarkən fontanın şırnağı və
özülün quyuağzı zonasında olan metal konstruksiyalar (küt
quyularda – yaxınlıqdakı quyular) yanğınsöndürmə
gəmilərində və DNQT-də olan stasionar və daşınma
suvurucularla fasiləsiz olaraq su ilə sulanmalıdır (su şırnağı
ilə).
3.18.21. Açıq fontanın ləğv olunması prosesində, fontan
verən quyunun quyu ağzında və onun ətrafında fontan verən
quyunun məhsullarının (neftin, kondensatın) toplanmasının
qarşısının alınmasına dair bütün tədbirlər görülməlidir.
3.18.22. Yanan zonaya yanğınsöndürən gəminin daxil
olmasından əvvəl, gəminin gövdəsinin qoruyucu suvarmasını
işə salmaq və gəminin alovla əhatəyə alınması təhlükəsinin
qarşısını almaq üçün tədbirlər görülməlidir.

D. 3.19. Quyuların sınanması

287
 3.19.1. Quyunun sınanması zamanı DNQT-nin və ya
ÜQQ-nin yaxınlığında daima hazır vəziyyətdə yanğınsöndürən
gəmi olmalıdır.
3.19.2. Sınanmadan əvvəl vacibdir:
- yanğınsöndürmə və xilasetmə vasitələrinin hazır vəziy-
yətdə olmasını və komplektliyini yoxlamaq;
- yandırma (məşəl) bloku olan quyuda, məhsulun
yandırılma qurğusunda boru kəmərləri sistemlərinin
bərkidilməsini və oxunu birləşmələrini yoxlamaq;
- DNQT-in (ÜQQ) gövdəsinin su ilə sulanma (su sipəri)
və odluqların yandırılma sistemləri yoxlanılmalı və məşəlin
məsafədən alışdırılması quruluşunun sazlığına əmin olmalı;
- separatoru yığımla (obvəzka) birlikdə və həmçinin quyu
məhsulunun yandırılması üçün quruluşun boru kəmərləri siste-
mini kipliyə yoxlamalı.
3.19.3. Separatorun yığımla birlikdə kipliyə yoxlanılması
quyunun sınanması zamanı gözlənilən maksimal təzyiqdən 1,5
dəfə artıq təzyiqlə aparılmalıdır. Maksimal təzyiq yerinə
yetirilən işin planında göstərilməlidir.
3.19.4. Yandırma (məşəl) bloku olarkən sınanmanın baş-
lanmasından əvvəl DNQT-nin odluq blokunun yaxınlığındakı
gövdəsinin su ilə sulanma (su sipəri) sistemi işə salınmalı və
odluqların növbətçi məşəli yandırılmalıdır.
3.19.5. Sınanmış quyuların məhsulu separatordan keç-
məklə DNQT-nin (ÜQQ) küləkdöyməz tərəfində (bax əlavə 1-
ə) yerləşən yandırma (məşəl) qurğusuna ötürülməlidir.
3.19.6. Quyu məhsulunun yandırılması blokunün odluq-
larının məhsuldarlığı, sınaqdan keçirilən quyu məhsulunün
gözlənilən miqdarına uyğun olmalıdır. Odluqların sayı 2-dən az
olmamalıdır.

288
 3.19.7. Sınanılan quyuların məhsulu yandırılan zaman,
quyu məhsulunun tüstüsüz yanmasını təmin etmək üçün
yanma zonasına havanın və suyun ötürülməsi
tənzimlənməlidir.
3.19.8. DNQT-də, yandırma bloku olmadıqda sınanılan
quyunun məhsulları xüsusi tutumlara ötürülməlidir.
3.19.9. Quyuların sınanmasında FQDHH-nin
nümayəndəsi iştirak etməlidir.

D. 3.20. Quyuların ləğv edilməsi və konservasiyası

Ümumi tələblər

3.20.1. Quyu ağızları su altında yerləşən quyuların ləğvi

və konservasiyası planı Xəzərdənizneftdonanma idarəsinin və
Xəzər Dövlət Gəmiçilik Idarəsinin hidroqrafik xidməti və su
mühitinə nəzarət orqanı ilə razılaşdırılmalıdır.
Əgər quyuların ləğvindən və ya konservasiyasından
sonra, DNQT-də nə qazma quyuları, nə də istismar quyuları
qalmayıbsa, planda naviqasiya avadanlıqları vasitələrinin
yerləşdirilmə sxemi göstərilməlidir.
3.20.2. Ləğv edilən və konservasiya olunan quyuların
sement körpüləri və onların sınaqdan keçirilməsi FQDHH-nin
nümayəndəsinin iştirakı ilə aparılmalıdır.
3.20.3. Quyu ağzı su altında olan hər bir konservasiya
olunan quyu üçün Xəzərdənizneftdonanma idarəsinin hidroq-
rafik xidmətinə naviqasiya avadanlığı vasitələrinin
yerləşdirilmə sxemi ilə birlikdə vaxtında sifariş (məlumat)
verilməlidir.

289
 3.20.4. Quyu ağzı su altında olan quyuların avadanlıqla
və naviqasiya vasitələri ilə təchiz edilməsi, gəmiçiliyin
təhlükəsizlik texnikası müfəttişliyi və liman nəzarətçisinin
iştirakı ilə müəssisə tərəfindən yerinə yetirilməlidir.

D. Quyuların ləğv edilməsi

3.20.5. Bütün ləğv ediləcək quyuların quyu ağzı ilə

əlaqəsi olan axırıncı kəmərində (ən kiçik diametrli) ən azı 50 m
hündürlüyündə sement körpüsü qoyulmalıdır.
Sement körpüsünün yuxarı qurtaracağı dəniz dibi səviy-
yəsində olmalıdır.
3.20.6. Quyu ağzı dəniz səviyyəsindən yuxarıda yerləşən
quyuları ləğv etmək üçün, onların ağızları DNQT-nin döşəməsi
səviyyəsində olmalı, yivli qapayıcı ilə və ya standart yiv bər-
kidicili boğuq flansla təchiz olunmalıdır.
Qapayıcıların və flansların reper və nəzarətedici ventil
qaynaqlanmış kiçik qol borusu olmalıdır.
Diametri 75 mm və uzunluğu 500 mm olan reperin
borusuna, ölçüləri 400x200x5 mm olan polad lövhə qaynaq
edilməlidir.
Reperin bu lövhəsinə elektrik qövs qaynağı ilə
aşağıdakılar yazılmalıdır: quyunun nömrəsi, neft mədəninin
adı (sahə), quyunu qazan müəssisənin adı və qazmanın
başlanma və qurtarma tarixi.
3.20.7. ÜQQ-dən qazılmış quyunu ləğv edərkən dəniz di-
bindən üzə çıxmış istismar kəməri (əgər qazma zamanı
quyuda xüsusi dəniz dibi kəmər başlığından istifadə
edilməyibsə) ləğv edilməlidir.
Texniki kəmərin dənizin dibində qalan hissəsinin hündür-
lüyü müvafiq hidroqrafik xidmətlə razılaşdırılmalıdır.

290
 3.20.8. Quyu ağzı su altında yerləşən quyuları ləğv
edərkən, dəniz dibindən müəyyən hündürlükdə çıxan kəmər
başlığına xüsusi konstruksiyalı qapayıcı (boğüq flans)
quraşdırılmalıdır ki, quyu ağzını etibarlı kipləşdirmək mümkün
olsun.
3.20.9. Qazma tamamlandıqdan sonra ÜQQ-nin qazma
qurğusunu qazma nöqtəsindən çıxaran zaman gəmiçilik üçün
təhlükəsizliyi təmin etmək məqsədilə dənizin dibi diqqətlə
tədqiq edilməlidir. Dəniz dibini tədqiq edərkən, tərtib edilən
aktdan Xəzər Dövlət Gəmiçilik Idarəsinin və
Xəzərdənizneftdonanma Idarələrinin hidroqrafik xidmətlərinin
hər birinə bir nüsxə təqdim edilməlidir. Dəniz dibinin tədqiqi
ixtisaslaşdırılmış xüsusi xidmət heyəti tərəfindən yerinə
yetirilməlidir.
3.20.10. Quyunun ləğvi işi qurtardıqdan sonra, icraçı
müəssisənin geoloji xidmət şöbəsi quyunun ləğvi üçün arayış
tərtib etməlidir. Həmin arayışa dəniz dibinin tədqiqi haqqında
aktın bir nüsxəsi əlavə edilməlidir.

D. Quyuların konservasiyası

3.20.11. Konservasiya edilən quyuda hər ay quyuağzı

avadanlığın vəziyyəti yoxlanmalı və xüsusi jurnalda quyuağzı
təzyiq qeyd edilməlidir. Quyu ağzında təzyiqin qalxması, qaz
buraxması və ya pilpilə (qrifon) əmələ gəlməsi halları
müşahidə edildikdə, onların vaxtında qarşısını almaq üçün
təxirə salınmadan müəssisənin rəhbərliyinə və FQDHH-yə
xəbər verilməlidir.

291
 3.20.12. Hər bir konservasiya edilmiş quyuda quyu ağzı
üzərində reper quraşdırılmalıdır. Reperin ölçüləri: diametri 25
mm və uzunluğu 300 mm olan polad çubuğun üzərinə ölçüləri
400x200x5 mm olan polad lövhə qaynaq edilməlidir. Bu polad
lövhəyə aşağıdakılar yazılmalıdır: quyunun nömrəsi, neft yata-
ğının və müəssisənin adı, konservasiya tarixi və müddəti.
3.20.13. Hər bir konservasiya olunmuş quyu (dərinlik na-
sosu ilə istismar edilən quyular istisna olunmaqla) fontan ar-
maturu ilə təchiz edilməlidir.
Quyunun ağzı su səthindən yuxarı yerləşdikdə
siyirtmələrin şturvalları (nəzarət məqsədi daşıyan
siyirtmələrdən başqa) çıxarılmalı, armaturun
kommunikasiyaları ayrılmalı, armatur siyirtmələrinin xarici
flansları flans qapayıcıları ilə təchiz olunmalı, manometrlər
(nəzarət manometrindən başqa) çıxarılmalı və onların
quraşdırıldığı yer bağlanmalıdır.
3.20.14. Tikilən quyunun konservasiya edilməsi üçün
quyu ağzının su altında olan hissəsinin germetikliyini təmin
etmək və konservasiya vaxtı qurtardıqdan sonra sirkulyasiyanı
bərpa etmək məqsədilə, quyu ağzının su altında olan hissəsinə
xüsusi kaptaj başlığı quraşdırılmalıdır.
3.20.15. Konservasiya edilən quyunun dayaq pilətəsi,
konservasiya edilmiş quyu ağzının yerini təyin etmək üçün
hidroakustik mayakla və eyni zamanda xüsusi üzən qoruyucu
işarə ilə təchiz edilməlidir (işarədə quyunun nömrəsi, neft
yatağının və müəssisənin adı, konservasiya tarixi və müddəti
yazılmalıdır).
3.20.16. Neft və qaz quyularını konservasiya edərkən,
quyu ağzı sualtı fontan armaturu ilə təchiz edilməlidir.
Mühəndis-dispetçer məntəqəsində konservasiya olunmuş
quyuların nəzarət və idarəetmə panelinin üstündə,
konservasiya müddətini göstərən lövhə asılmalıdır. Məsafədən
idarəetmə sistemi söndürülməlidir.

292
293
 BÖLMƏ 4

NEFT-MƏDƏN IŞLƏRI

4.1. Ümumi tələblər

4.1.1. Texnoloji reqlament, layihə təşkilatı tərəfindən hər

bir texnoloji proses üçün tərtib olunmalı, neftqazçıxarma
müəssisəsi tərəfindən isə təsdiq edilməlidir. Texnoloji
reqlament, işəsalma-sazlama işlərindən sonra
dəqiqləşdirilməlidir.
4.1.2. Avadanlıqların və sistemlərin qüsurları, dayanma-
ları, texnoloji reqlamentin pozulması, digər hadisələr müəssisə
tərəfindən «Texniki təhlükəsizlik haqqında» AR Qanununun
tələblərinə uyğun qeydə alınmalıdır [1].
4.1.3. Quyunun istismara buraxılması müvafiq Akt (Əlavə
11) təsdiq edildikdən sonra yerinə yetirilməlidir.

4.2. Neft, qaz və qazkondensat yataqlarının

istismarına dair layihələndirmə

4.2.1. Yatağın işlənmə layihəsi, yatağın texnoloji işlənmə

sxeminə uyğun olaraq yatağın optimal işlənməsini, bütün növ
karbohidrogen xammalının nəqlə hazırlanmasını təmin
etməlidir. Istehsal obyektlərinin sənaye təhlükəsizliyinin səviy-
yəsi qüvvədə olan müvafiq Qaydaların və digər normativ
sənədlərin tələblərinə uyğun olmalıdır.
Layihələndirilən və yenidən qurulan obyektlər üçün istis-
mar vaxtı və qəza vəziyyətlərində işçilərə və ətraf mühitə
istilik, zərbə, zəhərlənmə, radiasiya və digər təsirlərin
səviyyəsi qiymətləndirilməlidir.

294
 Bu qiymətləndirmə əsasında texnoloji proseslərin və tex-
niki mühafizə vasitələrinin avtomatlaşdırılmasının səviyyəsi,
həmçinin lazımi mühafizə zonaları müəyyən edilir.
4.2.2. Layihədə aşağıdakılar nəzərdə tutulmalıdır:
-işçilərin daim obyektdə olmasının minimuma endirilməsi
və obyektlərin işi haqqında texnoloji proseslərlə idarə olunma
məntəqəsində yığılan məlumatın bütövlüyünün təmini üçün
həmin obyektlərin maksimal avtomatlaşdırılması;
-yükdaşıyıcı konstruksiyalara dağıdıcı olmayan üsulla
nəzarət sistemi, avadanlığın və boru kəmərlərinin korroziyaya
qarşı mühafizəsi;
-qəza vəziyyətlərinin yaranması ilə işə düşən çoxsəviyyəli
bloklayıcı sistem və qoruyucu qurğular;
-obyektin partlayış-yanğın təhlükəli və zəhərləyici göstə-
riciləri də daxil olmaqla, mümkün fövqəladə vəziyyətlərinin
səviyyələrinin hesablanması;
-qəza vəziyyəti üçün hər bir obyektdə işçilərin fəaliyyət
planının tərtibi;
-neftin, qazın və qazkondensatının itgisiz yığım və nəql
sistemi;
-qəzaların, yanğınların, qazlaşmanın
məhdudlaşdırılmasını və obyektin sabit işinin bərpasını təmin
edən, texnoloji, energetik avadanlığın, həmçinin su, istilik,
kimyəvi reagent və materiallar ehtiyatını.

4.3. Qurğular, avadanlıqlar, aparatlar və texnoloji

proseslər

4.3.1. Texnoloji avadanlıqlar və boru kəmərləri istismar

şəraitləri nəzərə alınmaqla təhlükəsizlik, möhkəmlik, korroziya-
ya davamlılıq və etibarlılıq tələblərinə cavab verməlidir.

295
 4.3.2. Qazkompressor stansiyaları neft, qaz və qaz-
kondensat yataqlarının istismarına dair layihələndirməyə
uyğun təchiz edilməlidir:
-nəql olunan məhsulun texnoloji parametrlərinə (təzyiq,
sərf, temperatur və s.) nəzarət cihazları ilə;
-kompressor avadanlığının diaqnostikası (titrəmə, yastıq-
ların temperaturu və s.) üçün cihazlar sistemi ilə;
-kompressor binasında hava mühitinə nəzarət sistemi ilə;
-ventilyasiya sistemi ilə;
-texnoloji parametrlərin pozulması, hava mühitinin
qazlaşması, ventilyasiya sisteminin nasazlığı zamanı
kompressorun dayandırılması üçün bloklayıcılarla;
-kompressor binasında və operator zalında idarəetmə
pultları ilə;
-radio və ya telefon rabitə sistemi ilə;
-yanğınsöndürmə sistemi ilə.
4.3.3. Nasos stansiyasının idarəetmə pultunda təzyiqə,
sərfə, nasos aqreqatlarının, yastıqların temperaturuna və
binada hava mühitinin vəziyyətinə nəzarət etmək üçün
layihəyə uyğun cihazlar quraşdırılmalıdır.
4.3.4. Küt halda istismar olunan quyularda neft-qaz atqı
kəmərləri, qazlift qaz kəmərləri, mancanaq dəzgahları,
idarəetmə stansiyaları, transformator yarımstansiyaları, kabel
xətləri küt quyuların oxuna nisbətən bir tərəfdə yerləşməlidir.
Bu əraziyə nəqliyyatın (texnoloji nəqliyyatdan başqa) daxil
olması qadağandır.
4.3.5. Porşenli (pistonlu) nasosun basqı xəttində qapayıcı
quruluşa qədər əks və qoruyucu klapanlar, mərkəzdənqaçma
nasosunun basqı xəttində isə əks klapan olmalıdır.
4.3.6. Tezalışan və zərərli məhlulların vurulması üçün
yalnız məhlulun sızmasını istisna edən nasoslardan istifadə
edilməlidir.

296
 4.3.7. Partlayışyanğın təhlükəli zonalarda istifadə edilən
bütün xüsusi əhəmiyyətli aqreqatlar partlayışdan mühafizəli
olmaqla, qəza işıqlanması və səs siqnalları, danışıq qurğuları
və işıqlanma sistemi ilə təchiz olunmalıdır.
4.3.8. Quyuların təmiri üçün nəzərdə tutulmuş aqreqatlar
mexanikləşdirilməli və maşinistin görmə zonasında təhlükəsiz
yerdə yerləşdirilmiş idarəetmə pultu və nəzarət - ölçü cihazları
ilə, o cümlədən qarmaqdakı yükü qeyd edən çəki indikatoru
ilə təchiz olunmalıdır.
Bütün texnoloji proseslər və quyudakı əməliyyatlar aqre-
qatın idarəetmə pultundan yerinə yetirilməlidir. Bu işlərin
yerinə yetirilməsi zamanı vışkanın (qüllənin), bucurqadın və
quyu ağzının idarəetmə pultundan görünməsi təmin
olunmalıdır.
4.3.9. Hər bir qülləli istismar vışkası, dor (eklips) və
səyyar qaldırıcı aqreqatların teleskopik vışkaları görünən yerdə
asılan (bərkidilmiş) metal lövhəciklə təchiz edilməlidir. Bu
lövhəcikdə aşağıdakılar göstərilməlidir:
-istehsal tarixi;
-istehsalçı zavod;
-zavod nömrəsi;
-qülləli istismar vışkasının, dorun (eklipsin) və səyyar qal-
dırıcı aqreqatların teleskopik vışkalarının yükqaldırma
qabiliyyəti (nominal);
-vışkanın, dorun (eklipsin) və teleskopik vışkaların növ-
bəti sınağının vaxtı (texniki vəziyyətinin yoxlanılması).
4.3.10. Bucurqadın yükqaldırma məhdudlaşdırıcısının və
tal blokunun qalxmasının məhdudlaşdırıcısının vəziyyəti hər
növbənin əvvəlində yoxlanılmalıdır.
4.3.11. Qülləli istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin)
və teleskopik vışkaların yoxlanılması və sınağı 223, 242-in
tələblərinə uyğun yerinə yetirilməlidir.

297
 4.3.12. Qülləli istismar vışkalarına, dorlara (eklipslərə)
və teleskopik vışkalara istismar prosesində iki ayda bir
dəfədən az olmamaq şərti ilə mexanik, quyu ustası tərəfindən
baxış keçirilməlidir.
4.3.13. Baxışların nəticələri, avadanlıqların texniki
vəziyyətinin yoxlanılması jurnalına yazılmalı və onların imzaları
ilə akt tərtib edilməlidir. Bundan başqa, aşağıdakı hallarda
qülləli istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin) və teleskopik
vışkaların vəziyyəti istehsalat avadanlıqlarının təmir sexi
nümayəndəsinin və yaxud quraşdırma işinə məsul şəxsin
iştirakı ilə yoxlanılmalıdır:
-tutma işlərinə başlamazdan əvvəl və qurtarandan
sonra;
-açıq neft-qaz təzahüründən və yanğından sonra;
-qasırğalı küləkdən (sürəti 25m/san-dən artıq) sonra.
4.3.14. Qülləli istismar vışkalarına, dorlara (eklipslərə)
baxış keçirən zaman aşağıdakılara diqqət yetirmək lazımdır:
-qülləli istismar vışkasıının, dorun (eklipsin) quraşdırıl-
masının düzgünlüyünə;
-boltların bərkidilməsinə;
-kəlləçarxın bərkidilməsinə;
-qülləli istismar vışkasıının, dorun (eklipsin) detallarına
və ayaqlarının deformasiya olmamasına;
-qırıqların, çatların və başqa qüsurların olmamasına;
-qülləli istismar vışkasıının, dorun (eklipsin) ayaqlarının
düzxətliliyinə və birləşmə (flans) yerlərində məsamələrin
olmamasına;
-qaynaq tikişlərinin vəziyyətinə;
-qülləli istismar vışkalarıının, dorların (eklipslərin) fəza
vəziyyətinin (həndəsi) pozulmasına;
-özülün (əsasın) vəziyyətinə;
-ayaqların mərkəzləri arasındakı məsafələrinə;

298
 -dartıcıların və qülləli istismar vışkalarının, dorların
(eklipslərin), teleskopik vışkaların ayaqlarını bərkidən boltların
texniki vəziyyətinə.
4.3.15. Qülləli istismar vışkalarına, dorlara (eklipslərə),
teleskopik vışkalara texniki baxışın nəticələri aktlaşdırılmalı,
aşkar olunmuş qüsurlar aradan qaldırılmalı, yararsız detallar
bərpa olunmalı və yaxud dəyişdirilməlidir.
4.3.16. On təqvim ilindən sonra qülləli istismar
vışkalarına, dorlara (eklipslərə), teleskopik vışkalara neft-
qazçıxarma idarələrinin baş mütəxəssislərinin iştirakı ilə xüsusi
komissiya tərəfindən baxış keçirilməli, onların gələcək istismarı
üçün yararlı olması müəyyən edilməli və bundan sonra
yükqaldırma qabiliyyətinin təyin edilməsi üçün sınaqdan
keçirilməlidir. Sonra qülləli istismar vışkalarına, dorlara
(eklipslərə), teleskopik vışkalara (25 ilə qədər) vaxtaşırı-5
ildən gec olmayaraq komissiya tərəfindən baxış keçirilməli və
onlar təsdiq olunmuş təhlükəsiz (dağıdıcı olmayan) üsulla
sınanmalıdır.

25 il istismar edildikdən sonra qülləli istismar vışkalarına,

dorlara (eklipslərə), teleskopik vışkalara baxış keçirilməli, onla-
rın bütün bənd və elementləri təftiş edilməli, zay və istismara
yararlı olmayan hissələr dəyişdirilməklə yenidən təhlükəsiz
(dağıdıcı olmayan) üsulla sınaqdan (hər üç ildən bir)
keçirilməlidir.
Bundan sonra qülləli istismar vışkalarına, dorlara (eklips-
lərə) və teleskopik vışkalara mütləq vaxtaşırı baxış
keçirilməklə onlar təhlükəsiz (dağıdıcı olmayan) üsulla
sınanmalı, istismara yararsızlığı müəyyən edildikdə isə
istismardan çıxarılmalıdır.
4.3.17. Təhlükəsiz (dağıdıcı olmayan) üsulla qülləli
istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin) və teleskopik
vışkaların sınaqdan keçirilməsinin təşkili və aparılmasını

299
müəssisənin baş mühəndisinin rəhbərliyi altında, yerli
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin nümayəndəsinin iştirakı ilə
yaradılmış komissiya yerinə yetirməlidir.
4.3.18. Qülləli istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin)
və teleskopik vışkaların sınağının nəticələri barədə sədr və
komissiya üzvlərinin, həmçinin ölçü və hesablama işləri icraçı-
larıının imzası ilə akt tərtib edilməlidir.
4.3.19. Quyuların təmiri üçün nəzərdə tutulmuş
aqreqatlar neftqazçıxarma sənayesində qüvvədə olan
təhlükəsizlik texnikası tələblərinə cavab verməlidir, o
cümlədən:
-aqreqatların vışkaları və qüllələri polad kanatdan olan
dartıcılarla bərkidilməlidir. Dartıcıların sayı, diametri və bərki-
dilmə yerləri aqreqatın texniki sənədlərinə uyğun gəlməlidir;
-bucurqadın intiqalının transmissiyasında, qarmaqda yük-
qaldırma qabiliyyətinin məhdudlaşdırıcısı nəzərdə tutulmalıdır;
-aqreqat, bucurqadın barabanının hərəkətini dayandıran
(bloklayan) mexanizmi olan, talblokun qalxmasını avtomatik
məhdudlaşdıran quruluşla (talblokun kronblokun altına dartıb
aparmasının qarşısını alan mexanizmlə) təchiz olunmalıdır;
-aqreqat, şassini üfiqi vəziyyətdə quraşdırmağa imkan
verən cihazlara malik olmalıdır;
-aqreqatın, nəql zamanı, talbloku təsbit edən və qülləni
mexaniki zərbələrdən qoruyan quruluşları olmalıdır;
-qülləni qaldırmaq sistemi, məsafədən idarə olunmalıdır
və hidroavadanlıq elementlərinin sıradan çıxması hallarında
təhlükəsizliyi təmin etməlidir;
-daimi iş yerlərində səs-küyün səviyyəsi [98]-in
tələblərinə uyğun olmalıdır;
-aqreqat partlayışdan mühafizəli çıraqlarla təchiz olun-
malıdır;
-aqreqatın daxiliyanma mühərrikinin səsboğucusu (tüstü
borusu) qığılcımsöndürənlə və mühərrikə (hava qəbulediciyə)

300
hava daxil olmasının təcili qarşısını alan qapaqla təchiz olun-
malıdır;
-aqreqat, mühərriki qəza hallarında söndürmək üçün
quruluşla təchiz olunmalıdır;
-aqreqat, iş yerlərinin işıqlandırılması üçün 24V sabit
cərəyan düzləndirici transformatoru ilə, akkumulyatorların dol-
durulması üçün quruluşla və qəza işıqlandırılması üçün 24V
sabit cərəyan dövrəsi ilə təchiz olunmalıdır;
-aqreqat, mexaniki qıfıllı hidravlik dayaq domkratları ilə
təchiz olunmalıdır;
-aqreqatın pnevmosistemi elektrik hava quruducusu ilə
təchiz olunmalıdır;
-bucurqadın əyləc sistemi soyutma sisteminə malik olma-
lıdır;
-aqreqatın qülləsində elektrik mərkəzdənqaçma
nasosunun kabeli üçün diyircəyin asılmasını təmin edən vasitə
(quruluş) olmalıdır.
Müəssisənin müdiriyyəti bu Qaydalar əsasında müəyyən
edilmiş qaydada, iş növləri üzrə təhlükəsizlik texnikasına dair
təlimatların işlənib hazırlanmasını təmin etməlidir.
4.3.20. Quyularda işləmək üçün nəzərdə tutulmuş səyyar
nasos aqreqatlar qapayıcı və qoruyucu quruluşlarla təchiz
olunmalı və onların texnoloji proseslərə nəzarət edən,
idarəetmə pultuna (aqreqatın kabinəsinə) çıxarılmış cihazları
olmalıdır.
4.3.21. Quyu ağzı, fontan armaturu ilə və ya borudaxili
və boruarxası fəzanın germetikliyini, onların əlaqəsinin müm-
künlüyünü, dərinlik tədqiqatlarının aparılmasını təmin edən
xüsusi quyuağzı quruluşla təchiz edilməlidir. Boru və
boruarxası fəzanın atqı xətlərinin qurulması (yığımı), quyuların
boşaldılmasına, qazın boruarxası fəzaya verilməsinə, quyuların
boğulması da daxil olmaqla, texnoloji əməliyyatların aparılsına
imkan verməlidir.

301
 4.3.22. Stasionar qurğuların nəzarət və mühafizə
sisteminin idarəetmə məntəqəsinə çıxışı olmalıdır.
4.3.23. Qəza siqnalizasiyası və hava mühitinin
vəziyyətinə nəzarət vasitələri saz vəziyyətdə olmalı, onların
işləmə qabiliyyəti isə ayda 1 dəfədən az olmayaraq
yoxlanılmalıdır.
4.3.24. Partlayış təhlükəli zonalarda avadanlıqlar hökmən
partlayışdan mühafizəli olmalıdır.
4.3.25. Təbii qazın və qaz kondensatının yığımı, hazır-
lanması, mədən və mədənlərarası nəqlinin avtomatlaşmış
sistemi aşağıdakıları nəzərdə tutmalıdır:
-boru kəməri ilə nəqlin inqibitorlaşdırma sistemini;
-texnoloji xətlərin, qurğuların, quyuların parametrlərinin
qəza kənaraçıxmalarında ayrı-ayrı avadanlıqların avtomatik
söndürülməsini;
-qurğunun texnoloji xəttinin növbətçi operator pultundan
məsafədən qəza dayandırılmasını və texnoloji mühitin məşəl
xəttinə və ya qəza tutumuna keçirilməsini;
-texnoloji parametr kəmiyyətlərinə məsafədən nəzarəti
və texnoloji əməliyyatların parametrlərinin qeydə alınmasını;
-texnoloji əməliyyatların parametrlərinin kənaraçıxma-
larında (otklonenie) texnoloji avadanlıqdakı mühitin təzyiqinin
avtomatik tənzimlənməsini;
-texnoloji parametrlər (təzyiq, temperatur və s.) YVH-ni
aşdıqda, xəbərdaredici siqnalların qurğuların yerləşmə yerinə
və operator pultuna verilməsi ilə, avtomatik siqnalizasiyanı;
-obyektlərin hava mühitinin vəziyyətinə nəzarəti.
4.3.26. Elastik borulu tübinq qurğuları aşağıdakılarla
təchiz edilməlidir:
-yükqaldırma məhdudlaşdırıcısı ilə;
-endirmə-qaldırma əməliyyatlarında əmələ gələn yüklən-
mələrə nəzarət və onların qeydiyyatı sistemləri ilə;
-boruların nazikləşməsinə nəzarət sistemi ilə.

302
 4.3.27. Meydançanın hazırlanması, tübinq qurğularının
montajı və istismarı istehsalçı –zavodun texniki şərtləri və
istismar üzrə təlimatına uyğun yerinə yetirilməlidir.
Tübinq qurğularının istifadəsi ilə işlər xüsusi öyrədilmiş
heyət tərəfindən yerinə yetirilməlidir.
4.3.28. Traverslərin, sürgü qollarının, mancanaq dəzgah-
larının kanat asqılarının təmiri və dəyişdirilməsinə, vışkanın və
ya qüllənin kronblokunun dəyişdirilməsinə, talkanatının təchi-
zatına, dərinlik ölçmələrinə küləyin sürəti 8m/san. –dən artıq
olmadıqda icazə verilir.

Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər

4.3.29. Dəniz tikililərinin və vışkaların suüstü, bəzi

hallarda sualtı hissələrinin qovşaq birləşmələri və qaynaq
yerləri, vışkalara və özüllərə böyük yük düşməsilə (kəmərlərin
endirilməsi, quyuda qalmış alətin çıxarılması və digər
əməliyyatlar) əlaqəli mürəkkəb işlərdən əvvəl və sonra,
həmçinin küləyin sürəti 25m/san və daha artıq olan fırtınadan
sonra yoxlamadan keçməlidir.
4.3.30. Istismar vışkaları kanat burazlarla və ya vışkanın
ayaqlarını (aşağı hissələrini) dəniz özüllərinin dayaq dirəkləri
ilə etibarlı bağlayan xüsusi mexanizmlərlə bərkidilməlidirlər.
4.3.31. Atqı və hava xətlərinin dayaqları özüllərə
xamıtlarla bərkidilməlidir. Hava və atqı xətləri elə çəkilməlidir
ki, körpülər, işçi meydançalar və başqa keçidlərlə kəsişməsin.
4.3.32. Dəniz neftqazmədən obyektlərində tətbiq olunan
avadanlıqlar (o cümlədən xaricdə istehsal olunmuş) müvafiq
təlimatlara və onların texniki şərtlərinə uyğun quraşdırılmalı və
istismar olunmalıdır.
4.3.33. Avadanlıqlar DNQT-də quraşdırıldıqdan sonra
yüksüz yoxlanılmalıdır. Yoxlanılma məsul işçinin rəhbərliyi (baş
mexanik, baş energetik) altında aparılmalıdır.

303
 4.3.34. Quyu ağzından texnoloji qurğulara gedən boru
kəmərləri bir yarusda çəkilməlidir və maksimal işçi təzyiqdən
1,5 dəfə artıq təzyiqə hesablanmalıdır.
4.3.35. Platformada quyuların çoxcərgəli yerləşdiyi hal-
larda, quyu cərgələrinin aralarından hasilat quyularının boru
kəmərlərinin çəkilməsi qadağandır. Boru kəmərləri etibarlı bər-
kidilməli, təzyiqə uyğun markalanmalı və müvafiq rənglə rəng-
lənməlidir.
4.3.36. Gəmilərdən yanacağı və metanolu qəbul etmək
üçün olan boru kəmərləri stansionar olaraq, özülün iki əks isti-
qamətindən yanacaq və metanol anbarlarına yaxın olan körpü
meydançalarına çıxarılmalı; boru kəmərlərinin qəbul edən his-
sələri yaşayış blokundan 10m-dən az olmayan məsafədə yer-
ləşməlidir.
Boru kəməri yanacaq anbarının yuxarı hissəsinə birləşdi-
rilməli, elastik şlanqı və qapayıcı klapanı birləşdirmək üçün
qurğu ilə təchiz edilməlidir.
4.3.37. Qaz və ya AAM (YM) boru kəmərləri yanmayan
maddə nəql edilən boru kəmərləri ilə kəsişdikdə sonuncular
aşağıda yerləşməlidir.
4.3.38. Fontan mümkünlüyü ilə əlaqəli məsuliyyətli işləri
yerinə yetirərkən DDÖ-də (EYM-də) yanğınsöndürmə gəmisi
(maşını) növbə çəkməlidir.

4.4. Neft, qaz və qazkondensat quyularının istismarı

4.4.1. Quyuların fontan və qazlift üsulu ilə istismarı

4.4.1.1. Kəmər başlığının və fontan armaturunun kons-

truksiyası, onların qurulma (obvəzka) sxemi quyuların optimal
iş rejimini, boru, boruarxası və borulararası fəzanın germe-
tikliyini, quyularda texnoloji əməliyyatların mümkünlüyünü,

304
dərinlik tədqiqatlarını, nümunələrin götürülməsini və quyuağzı
təzyiqə və temperatura nəzarəti təmin etməlidir.
4.4.1.2. Fontan armaturunun işçi təzyiqi istismar kolo-
nunun sınaq təzyiqindən az olmamalıdır.
4.4.1.3. Fontan armaturu quyu ağzında quraşdırılana qə-
dər pasportda nəzərdə tutulan təzyiqlə kipliyə yoxlanılmalı,
quyu ağzında quraşdırıldıqdan sonra isə istismar kəmərinin
sınaq təzyiqinə bərabər təzyiqlə sınanılmalıdır.
Yoxlamanın nəticəsi aktla təsdiqlənməlidir.
4.4.1.4. Buraxıla bilən həddən artıq təzyiq tələb olunan
işləri (layın hidroyarılması, laya turşu ilə təsiretmə və digər
müxtəlif təsirlər) yerinə yetirərkən, quyu ağzında xüsusi
artmatur, istismar kolonunda isə paker quraşdırılmalıdır.
4.4.1.5. Fontan armaturu, istehsalçı zavod tərəfindən əl
ilə idarə olunan, sifarişçinin tələbi ilə isə məsafədən idarə
olunan drossellərlə, məsafədən idarə olunan və (və ya) əl ilə
idarə olunan qapayıcı armaturlarla təchiz edilməli, təzyiq
atmosfer təzyiqinə qədər aşağı salınmadan, üçgedişli krandan
istifadə edilməklə manometrlərin dəyişdirilməsi mümkünlüyü
təmin etməlidir.
4.4.1.6. Quyu ağzında temperaturu 2000C-dən artıq olan
quyuların istismarı zamanı konstruksiyası və istiliyə davamlılığı
texnoloji proseslərin və xidmət heyətinin təhlükəsizliyini təmin
edən, müvafiq fontan armaturu tətbiq edilməlidir.
4.4.1.7. Quyunun istismarı prosesində ayırıcı-klapanın işə
düşməsi dövri olaraq istehsalçı zavodun təlimatına uyğun yox-
lanılmalıdır. Ayırıcı klapanın quraşdırılması və onun işə düşmə-
sinin yoxlanılması haqqında akt tərtib olunmalıdır.
4.4.1.8. Quyuların 800C və daha artıq temperaturlu işçi
mühitində işləyən atqı xətlərində və manifoldlarında,
temperatur kompensatorları quraşdırılmalıdır.
4.4.1.9. Təzyiq altında fontan armaturunun
nasazlıqlarının aradan qaldırılması, tezyeyilən və dəyişilməli

305
hissələrinin dəyişdirilməsi qadağandır. Müstəsna hallarda
(qəza vəziyyətlərində və s.) bu işlər, xüsusi öyrədilmiş işçilər
tərəfindən, xüsusi texniki vasitələrdən istifadə edilməklə
yerinə yetirilməlidir.
4.4.1.10. Manifoldun quraşdırılmasından və onun fontan
armaturunun və boru başlığının qolları ilə birləşdirilməsindən
sonra, sistemin işçi təzyiqdə hidrosınağı aparılmalıdır.
4.4.1.11. Qazlift quyusunun fontan armaturunun idarəet-
mə stansiyası quyu ağzından 30-35 m məsafədə, xüsusi
tikilidə quraşdırılmalı, etibarlı bərkidilməli və yerləbir-
ləşdirilməlidir.
4.4.1.12. Quyunun qazlift istismarına keçidi müəssisənin
baş mühəndisi (texniki rəhbəri) tərəfindən təsdiq olunmuş
layihəyə və plana uyğun yerinə yetirilməlidir.
4.4.1.13. Quyunun qazlift istismarına keçirilməsindən əv-
vəl, istismar kolonu, quyuağzı avadanlıq, nasos-kompressor
boruları maksimal (işəburaxma) təzyiqə sınanmalıdır.
4.4.1.14. Fontan və qazlift istismarında qaz kəmərləri
üçün, həmçinin quyuların və aparatların yığımı (obvəzka) üçün
qaynaqla birləşdirilmiş tikişsiz polad borulardan istifadə
edilməlidir. Flans birləşmələrinə isə ancaq siyirtmələrin və
digər armaturların quraşdırıldığı yerlərdə yol verilir.
4.4.1.15. Qazpaylayıcı boru kəmərləri quraşdırıldıqdan
sonra sıxılmış hava ilə üfürülməli, maksimal işçi təzyiqdən 1,25
dəfə artıq təzyiqdə maye ilə sınaqdan keçirilməlidir.
Qazpaylayıcı batareyalar, dispetçer məntəqəsinə
çıxarılmış idarəetmə sistemi olan, qaz sərfinin fərdi avtomatik
ölçü sisteminə, üfürmə üçün şamlara və inqibitorun verilməsi
üçün qurğuya malik olmalıdır.
Qazlift quyusunun quyu ağzı, 20 m-dən az olmayaraq
uzaqlaşdırılmış, şama çıxışı olan üfürmə xətlərinə malik mani-
foldlu fontan armaturu ilə təchiz edilməlidir. Manifoldda əks
klapan quraşdırılmalıdır.

306
 4.4.1.16. Qazlift istismarında işçi agentin (qazın) hazır-
lanması, onun su buxarından şeh nöqtəsi (do toçki rosı) minus
100C qədər qurudulmasını nəzərdə tutmalıdır.
4.4.1.17. Hidrat tıxaclarının ləğvi zamanı qaz
kəmərindəki təzyiq atmosfer təzyiqinə qədər azaldılmalı və bu
sahələrin qızdırılması buxarla yerinə yetirilməlidir. Buraxma
qabiliyyəti saxlandıqda ingibitorun qaz kəməri
dayandırılmadan ilkin olaraq verilməsinə yol verilir.
4.4.1.18. Qazlift sisteminin kompressor stansiyasının iş
prosesində aşağıdakılar yerinə yetirilməlidir:
-bütün sahədaxili texnoloji boru kəmərləri, separatorlar,
tutumlar, qapayıcı-tənzimləyici armaturlar hər növbədə baxış-
dan keçirilməli, nəticələri isə növbə jurnalında qeyd
edilməlidir;
-yanğınsöndürmə, qazın qurudulması, işıqlandırma, ven-
tilyasiya və qəza siqnalzasiyası, ildırımdan mühafizə, statik
elektrikləşmədən mühafizə, rabitə və telemexanika
sistemlərinin işləmə qabiliyyətinə təsdiq olunmuş cədvəl üzrə
nəzarət.
4.4.1.19. Kompressorların təhlükəsiz istismarı [11]–ə
uyğun aparılmalıdır.

4.4.2. Quyuların dərinlik ştanq nasosları ilə istismarı

4.4.2.1. Mancanaq dəzgahı elə quraşdırılmalıdır ki, onun

hərəkət edən hissələrinin özülə və ya yerə toxunması istisna
olunsun.
4.4.2.2. Mancanaq dəzgahının əyləcinə (tormozuna)
xidmət etmək üçün çəpərli meydança quraşdırılmalıdır.

307
 4.4.2.3. Mancanaq dəzgahının çarx sürgü qollu
mexanizmi, elektrik intiqalına və işəsalma quruluşuna xidmət
meydançası müvafiq rənglə rənglənməli və çəpərlənməlidir.
4.4.2.4. Mancanaq dəzgahını işə salmazdan əvvəl əmin
olmaq lazımdır ki, dəzgahın reduktoru tormozlanmayıb, çəpər-
lər qoyulub və təhlükəli zonada adamlar yoxdur.
4.4.2.5. Çarx-sürgü qollu mexanizmin millərinin yerini
dəyişdirdikdə və ya əvəz etdikdə, kipkəc ştokuna sıxac quraş-
dırılmalı, sürgü qolu isə mancanaq dəzgahının dayağına
etibarlı bərkidilməlidir.
4.4.2.6. Quyunun quyu ağzı, ştokun germetikliyi üçün
qapayıcı armaturla və kipkəc quruluşu ilə təchiz olunmalıdır.
4.4.2.7. Quyunun quyuağzı yığımı, cilalı ştokun
kipkəcinin içliyinin dəyişdirilməsinə, quyuağzı təzyiqin və
temperaturun ölçülməsinə imkan yaratmalıdır.
4.4.2.8. Balansir başlığının ən aşağı vəziyyətində, kipkəc
ştokunun asılqanının traversi ilə və ya ştanqsaxlayanla
quyuağzı kipkəc arasında 20 sm-dən az olmayan məsafə
olmalıdır.
4.4.2.9. Mancanaq dəzgahının gövdəsi (rama) texniki kə-
mərlə, ikidən az olmayan, müxtəlif yerlərdə qaynaq edilmiş
yerləbirləşdirici polad keçiricilər vasitəsi ilə birləşdirilməlidir.
Düzbucaqlı keçiricinin en kəsiyi 48 mm2-dən, günyə pola-
dının divarının qalınlığı 4 mm-dən, dairəvi yerləbirləşdiricilərin
diametri 10 mm-dən az olmamalıdır.
Mancanaq dəzgahının gövdəsini texniki kolonla
birləşdirən yerləbirləşdirici keçiricilər torpağa 0,5m-dən az
olmayaraq basdırılmalıdır.
Yerləbirləşdirici keçirici kimi dairəvi, zolaq, bucaqlı və ya
digər profilli poladlar tətbiq edilə bilər.
Bu məqsəd üçün polad kanatdan istifadə etməyə icazə
verilmir. Yerləbirləşdirici keçiricilərin birləşmələrinin yoxla-
nılması mümkün olmalıdır.

308
 4.4.2.10. Mancanaq dəzgahı avtomatik və məsafədən
idarə olunan quyularda, işəsalma qurğusunun yaxınlığında,
görünən yerdə «Diqqət! Işəsalma avtomatikdir» yazılı plakat
bərkidilməlidir.
4.4.2.11. Hasilatın ölçülməsi, quyuların işə salınması, da-
yandırılması sistemlərinin dispetçer punktuna çıxışı olmalıdır.
4.4.2.12. Avadanlığın təmirinə başlayana qədər və ya
baxışdan əvvəl dövrü işləyən quyunun avtomatik, məsafədən
və ya əl ilə işə salınan mühərriki söndürülməli, kontryük yuxarı
vəziyyətə gətirilməli və bu vəziyyətdə tormoz qurğusu ilə
etibarlı tormozlanmalıdır, işəsalma qurğusunda isə plakat
(«Işə salma, adamlar işləyir») asılmalıdır.

309
4.4.3. Quyuların mərkəzdənqaçma, diafraqmalı, vintli
dalma
elektrik nasosları ilə istismarı

4.4.3.1. Quyunun quyu ağzı bu Qaydaların 4.3.21

bəndinin tələblərinə uyğun avadanlıqla təchiz olunmalıdır.
Quyuağzı armaturda güc kabelinin keçid dəliyinin germetik
kipləşdiricisi olmalıdır.
4.4.3.2. Güc kabeli idarəetmə stansiyasından quyu
ağzına estakada üzrə çəkilməlidir. Kabelin xüsusi dayaqlar
üzərində çəkilməsinə icazə verilir.
4.4.3.3. Elektrik nasoslarının yerüstü elektrik avadanlıq-
larının quraşdırılmasını və sökülməsini, təmirini və
sazlanmasını, onlara baxışı elektrotexniki heyət yerinə
yetirməlidir.
4.4.3.4. Kabel diyircəyi qaldırıcı aqreqatın qülləsindən
zəncirlə və ya xüsusi kanat asqısından asılmalıdır.
4.4.3.5. Diyircəkdən keçirilmiş kabel, endirmə-qaldırma
əməliyyatlarında yükqaldırma mexanizmlərinin konstruksiya
elementlərinə və torpağa toxunmamalıdır.
4.4.3.6. Boruların burulub bərkidilməsi və burulub açıl-
ması zamanı kabeli işçi zonadan elə hesabla kənarlaşdırmaq
lazımdır ki, o, işçi heyətə mane olmasın.
4.4.3.7. Dalma avadanlığının quyuya endirilmə
(qaldırma) sürəti 0,25 m/san-dən artıq olmamalıdır. Maili
istiqamətli quyularda hər 10 m-ə 1,50 əyrilk düşərsə, endirmə
sürəti 0,1 m/san-dən artıq olmamalıdır.
4.4.3.8. Quyunun lüləsi, oraya elektrik nasosu ilk dəfə
endirildikdə, həmçinin nasosun ölçü növü dəyişdirildikdə,
dalma elektrik nasoslarının istismarı üzrə təlimatın tələblərinə
uyğun olaraq şablonla yoxlanılmalıdır.

310
 4.4.4. Quyuların hidroporşenli və şırnaqlı nasoslarla
istismarı

4.4.4.1. Qurğunun texnoloji blok otağı aşağıdakılara

malik olmalıdır:
-1 saat ərzində otağın tam daxili həcmində səkkizdəfəlik
havadəyişməni təmin edən daimi məcburi ventilyasiyaya;
-bloklarda 50C-dən aşağı olmayan temperatura, səs-
küyün səviyyəsinin 80dBA-dan və titrəmə səviyyəsinin 92dB-
dən artıq olmamasına ([98, 104]–ə əsasən).
4.4.4.2. Quyunun məhsulunu işçi maye kimi istifadə
etdikdə, qurğu, avtomatik yanğınsöndürmə avadanlığı ilə
təchiz olunmalıdır.
4.4.4.3. Texnoloji blok otağına daxil olmazdan əvvəl
aşağıdakılara əməl etmək lazımdır:
-otağın qazlaşmasını və ventilyasiya sisteminin
vəziyyətini yoxlamaq;
-işıqlandırmanı işə salmaq;
-yanğınsöndürmə sistemini avtomatik işəsalma
rejimindən əl ilə işəsalma rejiminə keçirmək.
4.4.4.4. Blokda yanğın baş verdikdə otağı tərk etmək,
bütün qapıları bağlamaq, giriş qapısının yanında yerləşən
düymə ilə avtomatik yanğınsöndürmə sistemini işə salmaq
lazımdır.
4.4.4.5. Pakerin endirilməsindən əvvəl istismar kolonu
şablonlanmalı, lazım gələrsə rayberlənməli, dibinə qədər
yuyulmalı və təzyiqə sınanmalıdır.
4.4.4.6. Hidroporşenli nasosun, kürəkciyin (skrebok) və
digər avadanlıqların çıxarılması qurğunun komplektində olan
xüsusi lubrikatorun tətbiqi ilə yerinə yetirilməlidir.
4.4.4.7. Mərkəzi siyirtmənin bağlı halında lubrikatorun
quraşdırılmasını və sökülməsini qüllədən istifadə etməklə, bu

311
növ işlərin aparılması təlimatlarına əməl edilməklə yerinə
yetirmək lazımdır.
4.4.4.8. Hər bir basqı xətti manometrlə və işçi mayenin
sərf tənzimləyicisi ilə təchiz edilməlidir.
4.4.4.9. Güc nasosları elektrokontakt və göstərici mano-
metrlərlə, həmçinin qoruyucu klapanlarla təchiz edilməlidir.
Güc nasosunun qoruyucu klapanının dirsəyi nasosun girişi ilə
birləşməlidir.
4.4.4.10. Avtomatika sisteminin və qoruyucu qurğuların
sazlığı istismar üzrə təlimatlarda müəyyənləşdirilmiş müddət-
lərdə yoxlanılmalıdır.
4.4.4.11. Güc nasosunun, işçi mayeni sorma, basqı və
buraxma xətlərində, qapayıcı qurğuların açıq halında,
avtomatika sistemlərinin sazlığının yoxlanmasından sonra güc
qurğusu işə buraxılır. Basqı sistemində təzyiq, yerüstü
avadanlıq normal iş rejiminə düşdükdən sonra yaradılmalıdır.
4.4.4.12. Güc nasosu dayandıqda, basqı boru kəmərində
təzyiq, atmosfer təzyiqinə qədər azaldılmalıdır.
4.4.4.13. Quyunun hasilat ölçmə sisteminin, güc nasosla-
rının işinin göstəricilərinin dispetçer məntəqəsinə çıxışı
olmalıdır.

4.4.5. Basqı quyularının istismarı

4.4.5.1. Basqı quyularının quyuağzı avadanlığı, vurulan

agentin tərkibi, fiziki-kimyəvi xassələri və maksimal gözlənilən
basqı təzyiqi nəzərə alınaraq işlənib-hazırlanan layihəyə uyğun
olmalıdır.
4.4.5.2. Basqı quyuları, vurulan agentin fiziki-kimyəvi
xassələrindən asılı olmayaraq, istismar kolonunu, vurulan
agentin təsirindən mühafizə edən və izolyasiyasını təmin edən

312
nasos-kompressor boruları kolonu ilə və lazım gələrsə,
pakerləyici quruluşla təchiz edilməlidir.

4.4.6. Kompressorsuz qazlift quyularının istismarı

4.4.6.1. Kompressorsuz qazlift quyularının təhlükəsiz is-

tismarı [229]–un və bu Qaydaların tələblərinə uyğun
aparılmalıdır.
4.4.6.2. Qaz-lift quyularının qazpaylayıcı bölmələri (bata-
reyaları) işçi agentin quyuya avtomatik olaraq verilməsini
təmin edən quruluşlarla təchiz edilməlidir. Quyuya doğru
gedən hər bir xəttdə manometr, sərfölçən və əks –klapan
quraşdırılmalıdır.
4.4.6.3. Kompressorsuz qazlift qurğusunu istismar edən
sexdə (sahədə) kompressorsuz qazlift qurğusunun (quyu daxil
olmaqla) və onun ayrı-ayrı bölmələrinin texnoloji sxemləri ol-
malıdır. Bu sxemdə siyirtmə və nəzarət-ölçü cihazlarının yeri,
adı və ölçüləri yazılı surətdə göstərilməlidir. Qazlift quyularının
istismar təlimatlarında siyirtmələrin açılıb-bağlanması ardıcıllığı
göstərilməlidir.
4.4.6.4. Qazpaylaşdırıcı batareyadan quyuya çəkilən yük-
sək təzyiqli boru kəməri, eləcə də quyunun atmosferə üfürmə
xəttlərini zədələnmədən mühafizə etmək üçün onlar etibarlı
bərkidilməlidir.
4.4.6.5. Kəmər başlığının və qazlift armaturlarının quraş-
dırma sxemləri boruiçi, boruarxası və borular arası fəzaların
kipliyini, eləcə də neft və qaz nümunələrinin götürülməsini,
quyuların tədqiqini və boğulmasını təmin etməlidir.
4.4.6.6. Qazlift armaturlarını idarəetmə otağı ilə
birləşdirən hava-boru kəmərləri qanovun, kabel isə borunun
içərisi ilə çəkilməlidir.

313
 4.4.6.7. Quyunu qazlift üsulu ilə istismara başlamazdan
əvvəl və təmirdən sonra istismar kəməri, quyuağzı avadanlıq
və digər borular maksimal işçi təzyiqdən 1,25 dəfə çox
təzyiqlə kipliyə yoxlanılmalıdır.
4.4.6.8. Qazlift quyularının istismarı zamanı lazım olma-
dan yüksək təzyiqli boru, siyirtmə və başqa avadanlığın
yanında dayanmaq qadağandır. Bunun üçün operator otağı və
nəzarət ölçü cihazları var.
4.4.6.9. Qazlift quyularının işi zamanı təzyiq altında flans
birləşmələrdəki qayka və boltları bərkitmək, kipkəc sistemin-
dəki kipləşdiricini (nabivka) dəyişmək və ya yenisini əlavə
etmək qəti qadağandır.
4.4.6.10. Qazlift quyularının təhlükəsiz və normal
işləməsi üçün gündəlik texniki qulluqdan başqa həftəlik texniki
qulluq nəzərdə tutulmalıdır və bunun üçün xüsusi jurnal
olmalıdır.
4.4.6.11. Işləyən quyunun avadanlığının açıq alovla
qızdırılması qadağandır. Donmuş boru kəmərlərini və qapayıcı
quruluşları (kipkəc) ancaq buxar və ya isti su ilə qızdırmaq
olar.
4.4.6.12. Qazlift quyularının istismarı zamanı ehtiyat xət-
tinin armaturlarından başqa bütün armaturlar açıq olmalıdır.
4.4.6.13. Qazlift quyularının təmiri zamanı quyuların ağzı
kiçik qabaritli preventorla təchiz olunmalıdır.

4.5. Quyuların tədqiqi

4.5.1. Istismar quyusunun tədqiqat dövrülüyü və həcmi,

həmin yatağın işlənmə layihəsinə uyğun hazırlanıb, təsdiq
olunmuş reqlament əsasında müəyyənləşdirilməlidir.
4.5.2. Kanatla endirilən dərinlik cihaz və alətlərinin endi-
rilməsi, ancaq quyu ağzında quraşdırılmış, germetikləşdirici
kipkəc qurğusu olan lubrikatorla yerinə yetirilməlidir.

314
 4.5.3. Endirmə-qaldırma əməliyyatları, barabanın kanatla
istənilən sürət diapozonunda və kanatda (məftildə) təsbit
edilmiş yüklə fırlanmasını təmin edən, hidrointiqallı bucurqadın
tətbiqi ilə aparılmalıdır.
4.5.4. Lubrikator quyuda quraşdırılmazdan əvvəl, quyu
ağzında gözlənilən təzyiqlə hidravlik sınaqdan keçirilməlidir.
Quraşdırıldıqdan sonra və hər əməliyyatdan əvvəl, quyu məh-
sulunun təzyiqini tədricən artırmaqla, lubrikator kipliyə yoxla-
nılmalıdır.
4.5.5. Dərinlik tədqiqatları üçün tətbiq edilən məftil
bütöv, burulmamış olmalıdır, 6%-dən artıq hidrogen sulfid
tərkibli mühit üçün isə hidrogensulfid korroziyasına davamlı
materialdan hazırlanmalıdır.
4.5.6. Maye məhsulun utilizasiyası mümkün olmadıqda,
istismar quyularının tədqiqatı qadağandır.

4.6. Layların neft - qaz veriminin artırılması

4.6.1. Ümumi tələblər

4.6.1.1. Quyuya qazın, buxarın, kimyəvi və digər

agentlərin vurulması işləri neftqazçıxarma idarəsi tərəfindən
təsdiq olunmuş layihə və plana uyğun yerinə yetirilməlidir.
Planda hazırlıq işlərinin aparılma qaydası, avadanlıqların
yerləşmə sxemi, prosesin aparılma texnologiyası, təhlükəsizlik
tədbirləri, işlərə cavabdeh olan rəhbər göstərilməlidir.
4.6.1.2. Quyu ağzının yaxınlığında basqı xəttində əks kla-
pan quraşdırılmalıdır.
4.6.1.3. Basqı sistemi quraşdırıldıqdan sonra (reagentləri
vurmamışdan əvvəl) gözlənilən işçi təzyiqdən 1,5 dəfə artıq
təzyiqlə sınanılmalıdır.

315
 4.6.1.4. Basqı sistemlərinin hidravlik sınaqları zamanı
xidməti heyət təhlükəli zonadan (planda nəzərdə tutulmuş)
uzaqlaşdırılmalıdır.
Təzyiq altında olan sistemlərdə sızmaların ləğv edilməsi
qadağandır.
4.6.1.5. Quyuda səyyar aqreqatlardan istifadə olunmaqla
aparılan texnoloji prosesin başlanmasından əvvəl işin rəhbəri
ikitərəfli rabitə əlaqəsinin mövcudluğuna əmin olmalıdır.
4.6.1.6. Qış vaxtı reagentlərin, suyun vurulmasından
əvvəl və işlər müvəqqəti olaraq dayandırıldıqdan sonra, nasos
qurğularının kommunikasiyalarında və basqı xəttlərində buz
tıxaclarının olmamasına əmin olmaq lazımdır.
Boru kəmərlərinin açıq oddan istifadə etməklə
qızdırılması qadağandır.
4.6.1.7. Quyuda kip olmayan kəmər və kəmərarxası axın
olduqda, quyudibi zonanın işlənməsi və neft (qaz) veriminin
artırılması işlərinin aparılması qadağandır.
4.6.1.8. Istiliklə və kompleks işlənmə müddətində quyu
və tətbiq olunan avadanlıq ətrafında 50 m-dən az olmayan
radiusda təhlükəli zona müəyyən olunur.
4.6.1.9. Səyyar nasos qurğuları quyu ağzından 10 m-dən
az olmayan məsafədə yerləşdirilməlidir. Onlar arasında
məsafə 1 m-dən az olmamalıdır. Işlərin yerinə yetirilməsində
istifadə olunan digər qurğular (kompressor, buxar generatoru
qurğusu və s.) quyu ağzından 25 m-dən az olmayan
məsafədə yerləşdirilməlidir.

316
 4.6.1.10. Işlərin aparılmasının texnoloji rejimi, aqreqat
və qurğuların konstruktiv icrası, aparat və boru kəmərlərinin
daxilində partlayış-yanğın təhlükəli qarışıqların əmələ
gəlməsini istisna etməlidir.
4.6.1.11. Bütün obyektlərdə (quyularda, boru kəmərlə-
rində, ölçmə qurğularında) partlayış –yanğın təhlükəli
qarışıqların əmələ gəlməsi yolverilməzdir.
Işlərin aparılması planında mütləq iş prosesi zamanı qaz-
hava mühitinin dövrü olaraq yoxlanılması nəzərdə tutulmalıdır.
4.6.1.12. Nasosun qoruyucu qurğusunun atqı xətti
möhkəm bərkidilməli, örtüklə bağlanmalı, xüsusi tutuma və ya
nasosun qəbul xəttinə istiqamətləndirilməlidir.
4.6.1.13. Basqı kommunikasiyalarında olan vibrasiya və
hidravlik zərbələr qəbul olunmuş normalardan artıq olma-
malıdır.

4.6.2. Kimyəvi reagentlərin vurulması

4.6.2.1. Bu işlər aidiyyati (məlum) reagentin istifadəsi

üzrə təlimatın tələblərinə müvafiq və lazım olan fərdi mühafizə
vasitələri tətbiq olunmaqla aparılmalıdır.
4.6.2.2. Aqressiv kimyəvi reagentlərlə (kükürd, xlorid,
ftor turşuları və s.) işlərin aparıldığı yer aşağıdakılarla təmin
olunmalıdır:
-xüsusi geyim, xüsusi ayaqqabı və digər fərdi mühafizə
vasitələrinin qəza ehtiyatı;
-təmiz şirin su ehtiyatı;
-məhlul üçün neytrallaşdırıcı komponentlər (təbaşir,
əhəng, xloramin).
4.6.2.3. Kimyəvi reagentlərin qalıqları yığılıb, utilizasiya
və ya məhv edilmək üçün xüsusi ayrılmış və təchiz olunmuş
yerə aparılmalıdır.

317
 4.6.2.4. Kimyəvi reagentləri və ya digər zərərli maddələri
vurduqdan sonra, aqreqatın basqı sistemi sökülənə qədər,
sistem lazımi həcmdə neytral maye ilə yuyulmalıdır. Sistem
yuyulduqdan sonra maye xüsusi tutuma axıdılmalıdır.
4.6.2.5. Kükürd turşusu və kükürd anhidridi buxarlarının
qatılığını təyin etmək üçün briqada qaz analizatoru ilə təmin
olunmalıdır. Onların işçi zonada yol verilən qatılığı 1mq/m 3 çox
olmamalıdır.
4.6.2.6. Turşu və qələvilərin vurulmasında istifadə
olunan nasosların kipkəcləri xüsusi sipərlə (örtüklə) örtülməli
və yalnız təmir müddətində açılmalıdır.
4.6.2.7. Turşu və qələvilərin tutumlara doldurulması və
boşaldılması əməliyyatları mexanikləşdirilməlidir.
4.6.2.8. Turşuların daşınması və saxlanılmasında istifadə
olunan tutumlar və onların bağlayıcı (qapayıcı) qurğuları tur-
şuya davamlı və kip olmalıdır.
4.6.2.9. Əgər basqı təzyiqi istismar kəmərinin sınanıldığı
təzyiqdən çox deyilsə, qələvilərin, turşuların boru arxası
fəzaya vurulmasına icazə verilir.
4.6.2.10. Dozator nasosları işlədikdə qələvilərin
vurulması rejiminə injeksiya quyularının ağzında və nasosların
atqı xəttində qoyulmuş manometrlərlə nəzarət edilməlidir.
4.6.2.11. Quyuya gətirilən turşular və qələvilər birdəfəlik
vurma üçün lazım olan həcmdə olmalıdır.
4.6.2.12. Küləyin sürəti 11 m/san çox olduqda, duman
və sutkanın qaranlıq vaxtı turşunun quyuya vurulması
qadağandır.
4.6.2.13. Kükürd turşusunun quyuya vurulmasından
əvvəl və sonra həcmi 0,5m3 az olmayan karbohidrogen əsaslı
məhluldan quyuda bufer təbəqəsi yaradılmalıdır.
4.6.2.14. Kimyəvi reagentlər saxlanılan yerlər
çəpərlənməli, qırmızı bayraqlarla nişanlanmalı və müvafiq
təhlükəsizlik nişanları ilə təchiz olunmalıdır.

318
 4.6.2.15. Termoreaktor bilavasitə quyuya endirilməzdən
əvvəl maqneziumla yüklənməlidir (doldurulmalıdır).
4.6.2.16. Maqneziumla dolu termoreaktor, tutumlar və
işlərin aparıldığı yer, basqı boru kəmərlərindən və turşularla
dolu tutumlardan azı 10 m aralı məsafədə yerləşdirilməlidir.
4.6.2.17. Səthi-aktiv maddə və polimerlərin sulu
məhlulu, nasos stansiyalarında yerləşdirilmiş xüsusi
qurğularda hazırlanmalıdır. Qurğuların yerləşdiyi otaqlar
sürüşməyən döşəməyə malik olmalıdır.
4.6.2.18. Məhlulların dozalaşdırılması mexanikləşdirilməli,
səthi-aktiv maddələrin və polimerlərin bütün həcm üzrə
bərabər paylanması təmin olunmalıdır.
4.6.2.19. Turşuların doldurulması və boşaldılması əməliy-
yatı mexanikləşdirilməli və ventilyasiya qurğusunun qoşulmuş
vəziyyətində yerinə yetirilməlidir.
4.6.2.20. Məhlulların hazırlanması, səthi-aktiv
maddələrin və polimerlərin dozalaşdırılması üçün qurğular
nasosların qızdırılma bloku, nəzarət-ölçü və avtomatlaşdırma
cihazları ilə təchiz olunmalı və qızdırılan otaqlarda
yerləşdirilməlidir.
Nəzarət-ölçü cihazları bloku, nasoslar yerləşən blokdan
istilik keçirməyən arakəsmə ilə ayrılmalı və elektrik avadanlıq-
ları partlayışdan mühafizəli olmalıdır.
4.6.2.21. Səthi-aktiv maddələrin və onların komponentlə-
rinin işçi zonanın havasında YVQ-si sənaye müəssisələrinin la-
yihələndirilməsi üzrə sanitariya normalarına uyğun olmalıdır.

4.6.3. Quyuların isti su və buxarla işlənməsi

319
 4.6.3.1. Buxar generatorları və suqızdırıcı qurğular, istilik
daşıyıcılarının hazırlanması və vurulması proseslərinə nəzarət
etmək və onları tənzimləmək üçün cihazlarla, texnoloji
prosesin pozulduğu hallarda yanacaq verilməsini dayandıran
(kəsən) vasitələrlə təchiz olunmalıdır.
4.6.3.2. Buxar və ya isti suyun vurulmasında istifadə olu-
nan boru kəmərlərinin stasionar qurğulardan quyuya çəkilməsi
və onların istismarı [13]-ün tələblərinə riayət edilməklə yerinə
yetirilməlidir.
4.6.3.3. Buxarpaylayıcı məntəqədən və ya paylayıcı
buxar kəmərlərindən quyu ağzına qədər məsafə 25 m-dən az
olmamalıdır.
4.6.3.4. Buxar və ya isti suyun vurulması üçün təchiz
olunmuş quyuağzı bağlayıcı armatur məsafədən idarə olunan
olmalıdır. Flans birləşmələri örtüklə bağlanmalıdır.
4.6.3.5. Qəza hallarında buxar generatoru və suqızdırıcı
qurğuların fəaliyyəti dayandırılmalı, xidməti heyət baş verə bi-
ləcək qəzaların ləğvi planına müvafiq hərəkət etməlidir.
4.6.3.6. Buxar generatorunun odluğuna yanacaq ötürən
boru xəttində avtomatik qoruyucu qurğu olmalıdır. Həmin qur-
ğu istilik kəmərində təzyiq buraxıla bilən həddən yuxarı və ya
aşağı olduqda, eyni zamanda suyun verilməsi dayandırıldıqda,
avtomatik olaraq odluğa yanacaq verilməsini dayandırmalıdır
(kəsməlidir).
4.6.3.7. Buxar və ya isti suyun vurulması üçün təchiz
olunmuş quyuların ərazisi çəpərlənməli və həmin sahəyə
xəbərdaredici nişanlar qoyulmalıdır.
4.6.3.8. Istilik daşıyıcısı istiliyə davamlı paker quraşdırıl-
dıqdan sonra, istismar kəməri üçün buraxıla bilən maksimal
təzyiqdən yuxarı olmayan təzyiqlə laya vurulmalıdır.
4.6.3.9. Paker quraşdırılmış quyuya istilik daşıyıcısını vu-
rarkən boruarxası fəzadan gələn ötürücü boru xəttindəki
siyirtmə açıq olmalıdır.

320
 4.6.3.10. Boru arxası fəzanın çıxış ötürücü boru xətti
texnikadan və xidməti heyətdən kənara
istiqamətləndirilməlidir.
4.6.3.11. Quyu işləndikdən sonra birləşdirici qurğular
yoxlanılmalı, armatur rənglənməlidir.

4.6.4. Quyuların qaynar neftlə işlənməsi

4.6.4.1. Nefti qızdıran qurğu qaynar neftlə dolu

tutumdan 25 m-dən az olmayan məsafədə yerləşdirilməlidir.
4.6.4.2. «Ilanvari» boruda neftin olmasını yoxlamadan
sobanı alışdırmaq qadağandır.
4.6.4.3. Nefti qızdıran qurğuda quraşdırılmış elektrik ava-
danlıqları partlayışdan mühafizəli olmalıdır.
4.6.4.4. Qaynar neftlə dolu tutum quyunun ağzından 10
m-dən az olmayan məsafədə külək döyməyən tərəfdə yerləş-
dirilməlidir.
4.6.4.5. Qaynar neft tutumlu arabanı (sani) daşıyan trak-
torun işlənmiş borusu qığılcımsöndürənlə təchiz olunmalıdır.
4.6.4.6. Işlərin aparılması planında işçilərin
təhlükəsizliyini təmin edən tədbirlər nəzərdə tutulmalıdır.

4.6.5. Quyuların qazkondensatla işlənməsi

4.6.5.1. Quyuların işlənməsi üçün ancaq qazsızlaşdırılmış

(propan və butandan təmizlənmiş) kondensatdan istifadə edil-
məlidir.
4.6.5.2. Avtosisternlər doldurulmazdan və ya boşaldıl-
mazdan əvvəl yerləbirləşdirici qurğuya etibarlı qoşulmalıdır.
Yerləbirləşdirici ötürücü doldurma-boşaltma əməliyyatı
başa çatana qədər açılmamalıdır.
4.6.5.3. Qazkondensatı daşıyan avtosisternin üzərində
«Oddan təhlükəlidir» yazısı olmalıdır.

321
 4.6.5.4. Qazkondensatın yalnız germetik bağlanan lyuk
və boşaltma ştuseri olan avtosisternlərdə daşınmasına icazə
verilir.
4.6.5.5. Avtosisternlərə qazkondensatın doldurulması və
ya boşaldılması zamanı siqaret çəkmək, həmçinin yaxınlıqda
açıq alovdan istifadə etmək qadağandır.
4.6.5.6. Avtosisternlərin qazkondensatla doldurulub-
boşaldılması və onunla quyunun işlənməsi ancaq sutkanın
işıqlı vaxtı aparılmalıdır.
4.6.5.7. Avtosisternlərdə doldurma-boşaltma rezin şlanq-
ları olmalıdır. Şlanqların hər iki tərəfində, aqreqatların
ştuserinə kip birləşən xüsusi tərtibatları olmalıdır.
4.6.5.8. Quyular qazkondensatla işlənərkən qazkonden-
satın avtosisterndən bunkerə və aqreqatın qəbuluna vurulması
qadağandır.
4.6.5.9. Quyunun işlənməsi zamanı iş aparılan sahədə
partlayıcı qazın qatılığı mütəmadi olaraq yoxlanılmalıdır. Əgər
qazın qatılığı onun aşağı partlama həddinin 20% -dən
çoxdursa (yəni partlayıcı qazın həmin yerdə həcmi 1% -dən
çoxdursa), qazkondensatın vurulması dərhal dayandırılmalıdır.
4.6.5.10. Quyunun qazkondensatla işlənməsi
qurtardıqdan sonra aqreqatın manifold xətti və quyunun
armaturu su ilə yuyulmalıdır.
Manifoldun ayrılmasına, quyunun armaturundakı siyirtmə
bağlandıqdan və təzyiq atmosfer təzyiqinə qədər aşağı salın-
dıqdan sonra icazə verilir.

4.6.6. Quyuların quyudibi zonasının quyudibi elektrik

qızdırıcısı ilə işlənməsi

4.6.6.1. Quyudibi elektrik qızdırıcısı partlayış mühafizəli

olmalıdır.

322
 Quyudibi elektrik qızdırıcıları elektrik sexlərində yığılmalı
və cərəyan mənbəyinə qoşulmaqla sınanılmalıdır.
Çöl şəraitində quyudibi elektrik qızdırıcılarının sökülməsi,
təmiri və güc altında sınanılması qadağandır.
4.6.6.2. Quyudibi elektrik qızdırıcısının quyuya
endirilməsi və qaldırılması mexanikləşdirilməli və quyu ağzının
kip vəziyyətində xüsusi lubrikatordan istifadə etməklə yerinə
yetirilməlidir.
4.6.6.3. Quyu ağzı, dayaq sıxacının elektrik qızdırıcısının
kabel-trosuna quraşdırılmasından əvvəl bağlanmalıdır.
4.6.6.4. Yalnız kabel-trosu transformatora qoşduqdan,
elektrik avadanlığını yerləbirləşdirdikdən, quyuda və quyu ağ-
zında bütün hazırlıq işlərini gördükdən, adamları həmin
ərazidən uzaqlaşdırdıqdan sonra şəbəkə kabeli elektrik
qızdırıcısının işəsalma avadanlığına qoşulmalıdır.
4.6.6.5. Kabelin elektrik qızdırıcısının başlığına girəcək
qovşağı, həmçinin klemma boşluğu tamamilə kipləşdirilməlidir.
4.6.6.6. Kabelin elektrik qızdırıcıları ilə klemma birləşmə-
sinin konstruksiyası elə olmalıdır ki, kabel tellərinin
ucluqlarının qırılması istisna olsun.
4.6.6.7. Kabel neftə və yüksək temperatura davamlı,
bütün uzunluğu boyunca bütöv olmalıdır.
4.6.8. Səyyar qaldırıcı bucurqadın barabanına kabelin
bərkidilmə qaydası kabelin barabana səlis keçməsini, sarınma-
sını və onun izolyasiyasının bütövlüyünün saxlanmasını təmin
etməlidir.
4.6.6.9. Quyuya endirilməzdən əvvəl kabelin vəziyyəti
yoxlanılmalıdır. Əgər onun tellərindən biri belə qırılmış olarsa,
kabelin quyuya salınmasına icazə verilmir.

4.6.7. Quyuların termoqazkimyəvi üsulla işlənməsi

323
 4.6.7.1. Quyudibi zonanın kompleks işlənməsində
istifadə olunan partlayıcı maddələr (barıt təzyiq generatorları
və ya təzyiq akkumlyatorları) [19]-un tələblərinə uyğun
saxlanılmalı və daşınmalıdır.
4.6.7.2. Partlayıcı maddələr olan qutular quyu ağzından
50m-dən az olmayan məsafədə yerləşən qıfıllı otaqlarda saxla-
nılmalıdır.
4.6.7.3. Barıt təzyiq generatorları (akkumulyatorları), en-
dirilən partlayıcı maddələr zəncirəsinə (girlyanda) yalnız onun
lubrikatora daxil edilməsindən əvvəl quraşdırılmalıdır.
4.6.7.4. Partlayıcı maddələr zəncirəsi lubrikatora,
mərkəzi siyirtmənin bağlı vəziyyətində yerləşdirilməlidir.
Endirilən qurğu siyirtmənin lövhələrinə (plaşka)
toxunmamalıdır. Işi iki fəhlə yerinə yetirməlidir.
4.6.7.5. Quyu dibinə endirilmiş barıt təzyiq
generatorunun və ya akkumlyatorunun idarəetmə cihazlarına
və elektrik şəbəkəsinə qoşulması aşağıdakı ardıcıllıqla yerinə
yetirilməlidir:
-quyu ağzı germetikləşdirilməli;
-partlayıcı maddələr zəncirəsinin elektrik kabelini
transformatora (paylayıcı lövhəyə) qoşmalı;
-işçi meydançada olan (bilavasitə icraçılardan başqa) bri-
qada üzvlərini və digər şəxsləri quyu ağzından 50 m-dən az
olmayan təhlükəsiz məsafəyə uzaqlaşdırmalı;
-işəsalma (qoşma) cihazlarının kodunu «ayrılmışdır»
(söndürülmüşdür) vəziyyətinə qoymalı;
-elektrik şəbəkəsinin kabelini transformatora və ya idarə-
etmə cihazlarına qoşmalı;
-kənar cərəyanların daxil olmasını (navedenie) istisna
edən tədbirləri görməli;
-idarəetmə cihazlarına elektrik enerjisini verməli;

324
 -partlayıcı maddələr zəncirəsini elektrik enerjisinə
qoşmalı (yalnız işlərə cavabdeh olan rəhbərin göstərişi ilə
yerinə yetirilir).
4.6.7.6. Quyunun quyudibi zonasının kombinasiyalı işlən-
məsi zamanı ADS-6 tipli partlayıcı maddələrdən istifadə
edərkən və ya layın hidravlik yarılmasının digər elementlərində
istismar kəmərinin toxunulmazlığını təmin edən tələblər yerinə
yetirilməlidir.

4.6.8. Layın hidravlik yarılması

4.6.8.1. Layın hidravlik yarılması əməliyyatı, müəssisə

tərəfindən təsdiq olunmuş plana əsasən, məsul mühəndis-
texniki işçinin rəhbərliyi altında yerinə yetirilməlidir.
4.6.8.2. Layın hidravlik yarılması zamanı quyu ağzında və
basqı boru kəmərləri yaxınlığında işçilərin dayanması (olması)
qadağandır.
4.6.8.3. Manifoldlar blokunun basqı kollektoru nəzarət-
ölçü cihazlarının vericiləri (datçik) ilə, qoruyucu klapanlarla və
mayenin ötürülməsi üçün atqı xətti ilə, vurucu boru kəmərləri
isə əks klapanlarla təchiz olunmalıdır.
4.6.8.4. Quyuağzı avadanlıq quraşdırıldıqdan sonra
vurucu boru kəmərləri layın hidravlik yarılması zamanı
gözlənilən təzyiqlə [29]–un tələblərinə uyğun olaraq müəyyən
olunmuş ehtiyat əmsalı nəzərə alınmaqla sınanılmalıdır.
4.6.8.5. Layların hidravlik yarılması zamanı mütləq
pakerlərdən istifadə olunmalıdır.
4.6.8.6. Turşular vasitəsi ilə aparılan hidravlik yarılmalar-
da korroziyaya qarşı ingibitorlardan istifadə olunmalıdır.

4.6.9. Qazın yüksək təzyiq altında vurulması

325
 4.6.9.1. Basqı qaz boru kəmərlərinin qaynaq olunmuş his-
sələri qammoqrafiya və ya rentgenoqrafiya yolu ilə
yoxlanmalıdır.
Sınaq partiyası (nümunələri) kimi buraxılmış boruların və
qaynaq materiallarının istifadəsi qadağandır.
4.6.9.2. Basqı qaz kəmərləri maksimal işçi təzyiqdən
1,25 dəfə artıq təzyiqlə sınanılmalıdır.
4.6.9.3. Basqı (injeksiya) quyularının quyuağzı
avadanlığı, quyunun lift borularından və boruarxası fəzadan
boğulmasını təmin etməlidir.
4.6.9.4. Basqı (injeksiya) quyusunun qoruyucu borular
kəmərinin arxası quyu ağzına qədər sementlənmiş olmalı və
sementləmənin keyfiyyətini yoxlamaq üçün, o, sınanılmalıdır.
4.6.9.5. Basqı quyularının qoruyucu kəmərlərinin yiv
birləşmələri, həmin birləşmələrin kipliyini təmin edən, özübər-
kiyən sürtgü ilə bərkidilməlidir.
4.6.9.6. Qoruyucu borular kəməri ilə lift boru kəməri
arasındakı fəza quyu ağzına qədər təsirsiz maye ilə doldurul-
malıdır (qazsızlaşdırılmış neft, dizel yanacağı və s.).
4.6.9.7. Qazpaylayıcı qurğuların (qazpaylayıcı stansiya-
ların, məntəqələrin və batareyaların) texnoloji sxeminin
seçilməsi zamanı, qazın yüksək təzyiqlə basqı (injeksiya)
quyularına paylanması qaydası nəzərə alınmalıdır.
4.6.9.8. Qazpaylayıcı qurğular qazın buraxılması üçün
dayaqlarla, qazpaylayıcı batareyalar isə üfürülmə qurğuları və
ehtiyat xəttlərlə təchiz olunmalıdır.
4.6.9.9. Quyuya qazın vurulmasını dayandırmaq lazım
gəldikdə, basqı xəttlərindəki bağlayıcı qurğular bağlanmalı;
bağlayıcı armaturdan sonra gələn flansda qapayıcı (zaqluşka)
və üçgedişli kranla təchiz olunmuş manometr quraşdırılmalıdır.

326
 4.6.9.10. Qaz kompressor stansiyalarında qazın pillələr-
arası soyudulması kollektor sistemi ilə həyata keçirilirsə (qaz
kəmərləri tək (odinoçnımi) bağlayıcı qurğularla təchiz olundu-
ğu halda), kompressorların boş-boşuna (xolostoy xod) işə
salınmasından qabaq, pillələrarası qaz kəmərlərində olan mü-
vafiq bağlayıcı qurğular və kollektorlar arasında quraşdırılmış
əks klapanların sazlığı yoxlanılmalıdır.
4.6.9.11. Əks klapanların sazlığı kompressorun hər sıxma
pilləsinin basqı (vurma) xəttində quraşdırılmış manometr vasi-
təsilə yoxlanılmalıdır. Əgər əks klapanlar sazdırsa, bağlayıcı
qurğular ilk açılan anda (baypaslar və şama gedən atqı xətti
bağlı olduğu halda) manometrin əqrəbi sıfır rəqəminin
üzərində dayanmalıdır. Əks klapanlardan hər hansı biri
nasazdırsa, kompressorun təzyiq altında olan kollektora
qoşulması qadağandır.
4.6.9.12. Əks klapanların sazlığı həmçinin hər bir
kompressor kollektordan açılmamışdan əvvəl yoxlanılmalıdır.
Əks klapan nasaz olduğu halda, yəni baypaslardan hər hansı
birinin tədricən açılması ilə təzyiq aşağı düşmürsə, kompressor
dərhal dayandırılmalıdır.

4.7. Quyuların, boruların və avadanlıqların

parafinsizləşdirilməsi

4.7.1. Istilik generasiya edən qurğuların basqı boru kə-

mərləri:
-qoruyucu və əks klapanlarla təchiz olunmalı;
-quyuda işlərin aparılmasından əvvəl, qurğunun paspor-
tunda göstərilən təzyiqdən artıq olmamaqla quyuda gözlənilən
maksimal təzyiqin 1,5 misli qədər təzyiqlə sınanmalıdır.

327
 4.7.2. Səyyar parafinsizləşdirmə qurğuları quyu ağzından
25 m-dən və digər avadanlıqlardan 10 m-dən az olmayan
məsafədə quraşdırılmalıdır.
4.7.3. Atqı boru kəmərinin buxara verilməsi zamanı ona
və quyunun quyu ağzına 10 m-dən az məsafəyə yaxınlaşmaq
qadağandır.
4.7.4. Istilikdaşıyıcının təzyiq altında verilməsi üçün rezin
şlanqlardan istifadə etmək qadağandır.

4.8. Quyuların əsaslı və cari təmiri

4.8.1. Quyuların əsaslı təmiri üzrə işlər ixtisaslaşdırılmış

briqada tərəfindən, müəssisənin baş mühədsinin (texniki
rəhbərinin) təsdiq etdiyi plan üzrə aparılmalıdır.
Planda yerinə yetirilməli işlərin bütün növləri,
təhlükəsizliyi və ətraf mühitin mühafizəsini təmin edən bütün
texniki vasitələr nəzərdə tutulmalıdır.
4.8.2. Quyuların təmirə verilməsi və onların təmirdən
sonrakı qəbulu müəssisədə müəyyənləşdirilmiş qaydalara
uyğun akt üzrə həyata keçirilir.
4.8.3. Quyuda işləri aparmağa başlamazdan əvvəl
briqada qəzaları ləğvetmə planı ilə və quyuların konstruksiyası
və vəziyyəti, lay təzyiqi, quyudaxili avadanlıq, aparılacaq əmə-
liyyatların siyahısı, həmin əməliyyatlar aparılarkən gözlənilən
texnoloji parametrlər haqqında məlumatlardan ibarət iş planı
ilə tanış olmalıdır.
Işlərin icraçıları təhlükəsizlik texnikası üzrə təlimatlandırıl-
malı və bu barədə təlimat jurnalında müvafiq qeydlər aparılma-
lıdır.
4.8.4. Iş yerləri, avadanlıqlar və işlərin aparıldığı zona
[211]–in tələblərinə uyğun işıqlandırılmalıdır.

328
 4.8.5. Aqreqatların, avadanlıqların, alətlərin
yerləşdirilməsi və iş zonasındakı meydançaların qurulması
müəssisənin texniki rəhbərinin təsdiq etdiyi sxem və texnoloji
reqlamentə uyğun yerinə yetirilməlidir.
4.8.6. Qaldırıcı aqreqatın, vışkaların, qüllələrin yükqaldır-
ma qabiliyyəti və yolverilən külək təzyiqi təmir prosesində
gözlənilən ən maksimal yüklənməyə uyğun olmalıdır.
4.8.7. Quyuların təmiri üçün aqreqatlar quyuağzı mey-
dançada, istehsalçı zavodun istismar təlimatına uyğun
qurulmalıdır.
Aqreqat meydançada elə qurulmalıdır ki, ona qulluq
rahat olsun. O, sürüşmənin (yerdəyişmənin) qarşısını alan
dayaqlarla təchiz olunmalıdır.
4.8.8. Təmir işlərinə başlamazdan əvvəl quyu, sıxlığı bu
Qaydaların 3.5.66 bəndinin tələblərinə uyğun gələn məhlulla
boğulmalıdır. Lay təzyiqi hidrostatik təzyiqdən yüksək olan bü-
tün quyular və (aparılmış hesabatlara görə) lay təzyiqi hidros-
tatik təzyiqdən aşağı olan fontan və ya qazneftsu təzahürü
şəraiti saxlanılan quyular da boğulmalıdır.
Lay flyuidinin öz-özünə quyuağzına çıxması istisna
olunan dağ-mədən-geoloji şəraitli yataqlardakı quyularda
əvvəlcədən boğulmadan yeraltı (cari) və əsaslı təmir işlərini
aparmağa icazə verilir.
4.8.9. Quyuağzı avadanlığın sökülməsindən əvvəl boru
və boruarxası fəzalardakı təzyiq atmosfer təzyiqinə qədər
aşağı salınmalıdır.
Iş planında əvvəlcədən boğulması nəzərdə tutulmayan,
quyudibi ayırıcı-klapanla təchiz edilmiş quyuları saxlamalı,
təzyiqi atmosfer təzyiqinə qədər endirməli və 3 saatdan az
olmayaraq, bu vəziyyətdə saxlamaq lazımdır.
Quyudan qazçıxmanın kəsilməsi müəyyənləşdirildikdən
və quyuda mayenin səviyyəsinin sabitliyi yoxlanıldıqdan sonra
quyuağzı armatur sökülməlidir.

329
 4.8.10. Lay təzyiqindən asılı olaraq yeraltı və əsaslı təmir
aparılarkən quyu ağzı TQA ilə təchiz edilməlidir. TQA-ın yer-
ləşmə və bağlanma sxemi müəssisə tərəfindən işlənib hazırla-
nır və Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin yerli nümayəndəsi ilə
razılaşdırılır. TQA quyu ağzında quraşdırıldıqdan sonra, quyu,
istismar kolonunun sınaq təzyiqindən artıq olmayan,
gözlənilən maksimal təzyiqə sınanır.
4.8.11. Mümkün qazneftsu təzahürünün qarşısını almaq
və ləğv etmək üçün doldurma (doliv) bloku quraşdırılır və
quyu ağzına elə hesabla bağlanılır ki, quyunun öz-özünə
dolması və ya nasosun (quyunun yuyulması üçün aqreqat)
köməyilə məcburi dolması təmin edilsin. Boruların quyudan
qaldırılması əməliyyatı dolma və quyuağzında səviyyənin
saxlanması ilə aparılır. Dolma tutumu səviyyəölçənlə təchiz
edilməli və dərəcələrə bölünmüş olmalıdır.
4.8.12. Fontan quyusu boğulmazdan əvvəl boru kəməri
və armaturların bağlanma sistemi işçi təzyiqin 1,5 mislinə
bərabər təzyiqlə sınaqdan keçirilməlidir.
4.8.13. Fontan quyusu boğulmazdan əvvəl qazma məh-
lulunun lazımi parametrlərinin təmir olunan quyunun
maksimal həcminin iki mislindən az olmayan ehtiyatı nəzərdə
tutulmalıdır.
Quyu, məhlul olan yerdə və ya birbaşa quyunun yaxın-
lığında yerləşmiş, iki quyu həcmindən az olmayan həcmdə
müvafiq sıxlıqlı ehtiyat maye ilə təchiz olunmalıdır.
4.8.14. Quyunun dərinliyindən asılı olmayaraq saz
vəziyyətdə olan çəki indikatoru olmadan endirmə-qaldırma
əməliyyatlarını, həmçinin qülləyə (vışkaya) ağırlıq düşməsi ilə
əlaqədar olan təmir işlərini aparmaq qadağandır.
4.8.15. Küləyin sürəti 15 m/san. və daha artıq, leysanda,
güclü qar yağmada və dumanda (50 m-dən az görünmədə)
endirmə-qaldırma əməliyyatlarını aparmaq qadağandır.
4.8.16. Neftqazsu təzahürü aşkarlandıqda quyu ağzı kip-

330
ləşdirilməli, briqada isə bu Qaydaların 19-cu əlavəsinə uyğun
işlənib hazırlanmış qəzaların ləğv edilmə planına uyğun
hərəkət etməlidir.
4.8.17. Dalma mərkəzdənqaçma elektrik nasosları ilə
təchiz olunmuş quyuları təmir etməzdən əvvəl kabelin
gərginliyi açılmalıdır.
Kabelin diyircəyi və quyuağzı ilə eyni şaquli səthdə
quraşdırılmış barabana kabelin sarınması və açılması mexanik-
ləşdirilməlidir. Kabelin sarğıları barabanın üzərində düzgün
sıralarla yığılmalıdır.
4.8.18. Dalma elektrik nasosunun kabelli barabanı işçi
meydançadan görünə bilən zonada yerləşbirilməlidir.
4.8.19. Fontan quyularında, neftqazsu təzahürü mümkün
olan quyularda, həmçinin hidrogen-sulfid (kükürdlü) olan
quyularda qum tıxaclarını jelonka ilə təmizləməyə yol verilmir.
4.8.20. Təmir - izolyasiya işlərini apararkən qazın, neftin
(axımı əmələ gətirdikdən sonra) təzyiqi ilə layların yarılması
ehtimalı olan intervalda, həmçinin keçirici qeyri-məhsuldar
laylar intervalında qoruyucu kəmərlərin perforasiyası
qadağandır.
4.8.21. Quyuların kanat texnikasından istifadə etməklə
təmiri aşağıdakı şərtləri təmin etməklə aparılmalıdır:
-quyuların profilaktiki təmir işləri neftqazçıxarma müəs-
sisəsinin baş mühəndisinin (texniki rəhbərinin) təsdiq etdiyi
plan əsasında xüsusi briqada tərəfindən aparılmalıdır;
-ayırıcı-klapanın yoxlanması işləri və onların dövrüliyi
istehsalçı - zavodun tövsiyələri və sifarişçinin mədən
sifarişlərinə uyğun yerinə yetirilməlidir;
-seksiyalı lubrikatorun və plaşkalı preventorların yoxlan-
masının dövriliyi: hidravlik üsulla kipliyə yoxlanma – 6 aydan
bir, defektoskopiya – ildə 1 dəfə;
-ekssentrik kameralardan (ingibitor sağanaqlarından)
ingibitor klapanını, qazlift klapanını, sirkulyasiya klapanını

331
çıxardıqdan sonra onların oturacaqlarına kip tıxac taxılmalıdır.
Quyuların sağanaqda açıq «yuvalar»la istismarı qadağandır;
-endirmə-qaldırma əməliyyatlarını və kanat
texnikasından istifadə etməklə görülən bütün işləri, kanatlı
barabanın hər hansı istənilən sürət diapozonunda və kanata
təsbit edilmiş yüklə fırlanmasını təmin etməyə imkan verən
hidravlik bucurqadın tətbiqi ilə aparmaq lazımdır.

332
 Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər

4.8.23. Kirjimdəki qaldırıcıdan yeraltı (cari) təmirin

aparılması qadağandır.
4.8.24. Küləyin gücü 6 baldan (sürəti 11 m/san-dən)
artıq olduqda DDÖ-də və estakadayanı meydançalarda
quyuların cari və əsaslı təmiri üzrə bütün işlər
dayandırılmalıdır.
Güclü qar və ya yağış yağdıqda, yer (döşəmə) buz
bağladıqda cari və əsaslı təmir aparmaq qadağandır.
4.8.25. Quyunun təmiri üçün aqreqatın vışkası (qülləsi)
əvvəlcədən nəzərdə tutulmuş yerlərdə estakadayanı meydan-
çanın ferma qovşaqlarına dartıcı kanatla bərkidilməlidir.
4.8.26. Quyuların cari və əsaslı təmiri üçün estakadayanı
meydançalarda «Bakılı» növlü səyyar aqraqetların qüllələrinin
qaldırılmasına küləyin gücü 5 baldan (sürəti 9 m/san-dən)
artıq olmadıqda icazə verilir.
4.8.27. Qazlift küt quyularını təmir edərkən avadanlığı və
xüsusi texnikanı yerləşdirməzdən əvvəl təmir olunan quyuya,
həmçinin sağdakı və soldakı quyulara (yerləşdirmə müddəti
ərzində) qaz vurulması dayandırılmalıdır. Avadanlığı və xüsusi
texnikanı qaz kəmərlərinin işləyən şleyfində quraşdırmaq
qadağandır.
Kütdə quyu ağızlarının mərkəzləri arasındakı məsafə 1,5
m və daha az olan mexanikləşdirilmiş quyuları təmir edərkən
qonşu quyu dayandırılmalı, lazım gələrsə boğulmalıdır.
Küt quyularda təmir işləri [288]–ə əsasən aparılmalıdır.

333
 4.8.28. Küt halda istismar olunan quyularda qonşu quyu
dayandırılmadan təmirin aparılmasına, müəssisənin baş mü-
həndisinin (texniki rəhbərinin) təsdiq etdiyi planda nəzərdə
tutulan xüsusi tədbirlərin həyata keçirilməsi və xüsusi texniki
vasitələrdən istifadə edilməsi şərtləri ilə yol verilə bilər.
Kütdə qazma işləri aparmaqla yanaşı mənimsəmə, təmir,
quyunun işə salınması işlərini görməyə və eyni zamanda iki
briqadanın quyu təmiri ilə məşğul olmasına yol verilir. Bu
halda hər bir iş icraçısı öz sahəsindəki qeyri-standart vəziyyət
(qazneftsu təzahürü, texnoloji reqlamentdən kənara çıxmalar
və s.) haqqında kütdə işləyən digər iş icraçılarına məlumat
verməlidir. Belə olan halda qeyri-standart vəziyyət aradan
qaldırılana qədər kütdə bütün işlər dayandırılmalıdır.

4.9. Neftin, qazın və kondensatın yığılması,

hazırlanması və nəqli

4.9.1. Ümumi tələblər

4.9.1.1. Neftin və qazın yığılmasının, hazırlanmasının və

nəqlinin texnoloji prosesləri, onların texniki təchizatı,
idarəetmə və tənzimləmə sisteminin seçilməsi, yoxlama,
idarəetmə və qəzadan mühafizə vasitələrinin quraşdırılma
yerləri layihələrdə nəzərdə tutulmalı və xidməti heyətin və
əhalinin təhlükəsizliyini təmin etməlidir.
4.9.1.2. Neftin, qazın və kondensatın yığılması, hazırlan-
ması və nəqli obyektlərinin qapalı sahələrində (otaqlarında)
hava mühitinə nəzarət sistemi, avadanlığın dayandırılma
sistemi ilə (siyirtmələrin bağlanması da daxil olmaqla) əlaqəli
(bağlı) olmalıdır.

334
 Bütün otaqlar daim işləyən çəkib–sorma ventilyasiyasına
malik olmalıdırlar. Havadəyişmə [70]-ə uyğun
hesablanmalıdır.
Göstərilən obyektlərin əsas texnoloji parametrləri və
hava mühitinin vəziyyəti haqqında məlumatlar idarəetmə
məntəqəsinə çıxarılmalıdır.
4.9.1.3. Idarəetmə sistemləri obyektlərin dayandırılması
xəbərdaredici siqnal qurğularına və dispetçer məntəqəsi ilə iki
tərəfli rabitəyə malik olmalıdır.
4.9.1.4. Hər bir dispetçer məntəqəsindən idarə olunan
obyekt, eyni zamanda bilavasitə obyektdə əl ilə idarə edilmə
sisteminə malik olmalıdır.
4.9.1.5. Neft və qazın yığılma sistemi qapalı olmalı,
basma, tədqiqat və hasilat quyularının quyu ağzı isə kip
olmalıdır.
4.9.1.6. Neft və qazın yığılması və hazırlanması obyektlə-
rində, nasos və kompressor stansiyalarında siyirtmələrin,
aparatların sıra sayı, axınların istiqaməti, onların sıra sayının
layihə texnoloji sxeminə tam uyğunluğu göstərilməklə müəssi-
sənin texniki rəhbərinin təsdiq etdiyi texnoloji sxem olmalıdır.
Texnoloji sxem mümkün qəzaların ləğvi planının bir hissəsidir.
4.9.1.7. Texnoloji prosesdə, sxemdə, reqlamentdə, apa-
ratların tərtibatında və yanğından mühafizə sistemində
dəyişikliklər, ancaq texnoloji prosesi işləyib hazırlayan təşkilat
və layihəni işləyib hazırlayan layihə təşkilatı ilə razılaşdırılmış
normativ-texniki və layihə sənədləri olduqda aparıla bilər.
Təsdiq olunmuş layihə olmadan yenidənqurmaya və tex-
noloji sxemin elementlərinin dəyişdirilməsinə yol verilmir.

335
 4.9.1.8. Kükürdlü neftlə təmasda olan və işlək texnoloji
sxemdə istifadə olunmayan avadanlıq dayandırılmalı, içindəki
məhsul boşaldılmalı, yuyulmalı (buxara verilməli), təsirsiz
qazla doldurulmalı və qapayıcı quraşdırılmaqla işlək sxemdən
izolə edilməlidir. Qapayıcıların quraşdırılması haqqında
məlumat qapayıcıların quraşdırılması - çıxarılması jurnalında
qeyd edilməlidir.
4.9.1.9. Texnoloji aparatlarda, məhsulda, çənlərdə və
digər tutumlarda hidrogen-sulfid olduqda və ya yanğın,
partlayış zamanı zərərli maddələrin əmələ gəlməsi ehtimalı
olduqda, tutumların germetikliyi pozulduqda və digər qəza
vəziyyətlərində, işçilər bu maddələrin təsirindən qorunmaq
üçün müvafiq fərdi mühafizə vasitələri ilə təmin olunmalıdır.
4.9.1.10. Neftin və qazın yığılması, hazırlanması və nəqli
obyektləri aşağıdakılarla təchiz edilməlidir:
-qapalı otaqlarda partlayış təhlükəli qaz konsentrasiyala-
rına nəzarət siqnalizatorları ilə;
-yanğın siqnalizasiyası vericiləri (datçik) ilə;
-separatorlarda, durulducu çənlərdə və rezervuarlarda
mayenin səviyyəsinin və təzyiqinin vəziyyətinə avtomatik
nəzarət sistemi ilə;
-xəttayırıcı qurğular sistemi ilə və ya avtonom, yaxud
məsafədən idarə olunan avtomatlaşmış qapayıcı armaturlarla.
Neftin və qazın yığımı, hazırlanması və nəqli
obyektlərində qəza vəziyyəti yarandıqda texnoloji proseslər
dərhal dayandırılmalıdır.
4.9.1.11. Texnoloji avadanlıqların qoruyucu klapanların-
dan çıxan maddələr tutuma yönəldilməlidir.
4.9.1.12. Kommunikasiyaların və quyuların üfürülməsi,
boşaldılması və vurulması mayenin nasosla vurulması ilə
üfürmə bloku vasitəsilə yerinə yetirilməlidir. Üfürmə qazı
qazayırıcıya yönəldilməlidir.

336
 4.9.2. Neftin, qazın və kondensatın yığılması
və hazırlanması üçün avadanlıqlar

4.9.2.1. Neftin, qazın və kondensatın yığılması və hazır-

lanması üçün avadanlıqlar müvafiq standartların və texniki
şərtlərin tələblərini ödəməli, layihəyə və işlək texnoloji
layihənin normalarına uyğun quraşdırılmalı və məhsulun tam
saxlanılmasını (neft və qazın qapalı sistemdə yığılması və
hazırlanması) təmin etməlidir.
4.9.2.2. Avadanlıqlar və boru kəmərləri nəzarət cihazları
ilə (göstəricilərin idarəetmə pultuna çıxarılması ilə),
tənzimləyici və qoruyucu quruluşlarla təchiz edilməlidir.
4.9.2.3. Aparatlarda və boru kəmərlərində quraşdırılan
qoruyucu, tənzimləyici və qapayıcı armaturların sazlığı təsdiq
olunmuş cədvələ uyğun dövri olaraq yoxlanılmalıdır.
Yoxlamaların nəticələri vaxta (növbə) jurnalında qeyd
olunmalıdır.
4.9.2.4. Təzyiq altında işləyən aparatlar manometrlərlə,
qapayıcı və qoruyucu aparatlarla, səviyyə göstəriciləri ilə,
daxili baxış üçün lyuklarla, həmçinin boşaldılma üçün drenaj
xətti ilə təchiz olunmalıdır.
4.9.2.5. Texnoloji prosesə nəzarət və idarəetmə sistem-
lərinin elektrik vericiləri partlayışdan mühafizəli olmalıdır və
vibrasiya, qaz hidratlarının, parafin, duz çöküntülərinin və
digər maddələrin əmələ gəlməsi şəraitlərində tətbiqə
hesablanmalı, yaxud nəql olunan mühitlə bir başa kontaktı
istisna edən şəraitlərdə quraşdırılmalıdır.
4.9.2.6. Texnoloji boru kəmərləri və armaturlar [168]–ə
müvafiq rənglərlə rənglənməli və xəbərdaredici işarə və
yazılarla təmin olunmalıdır.
Boru kəmərlərinin üzərində nəql olunan mühitin hərəkət
istiqamətini göstərən oxlar çəkilməlidir.

337
 4.9.3. Nasos və kompressor stansiyaları

4.9.3.1. Nasos və kompressor stansiyalarının binaları

qüvvədə olan tikinti norma və qaydalarının tələblərinə uyğun
tikilib-hazırlanmalıdır.
4.9.3.2. Ehtiyat nasosları daim işəsalmaya hazır
vəziyyətdə olmalıdırlar.
4.9.3.3. Təbii qazın hasilatı obyektlərində mədən
kompressor stansiyaları 4.3.2 bəndinin tələblərindəkilərdən
əlavə aşağıdakılarla təchiz olunmalıdırlar:
-avadanlığın verilmiş parametrlərdə işləməsinin avtomat-
laşdırılmış tənzimləmə sistemi ilə;
-texnoloji mühitin utilizasiya sisteminə verilməsi ilə ava-
danlığın qəza boşaldılmasının avtomatlaşdırılmış sistemi ilə;
-yanğınların erkən aşkarlanması və söndürülməsinin
avtomatlaşdırılmış sistemi ilə;
-qəza xəbərdaretmə və rabitə sistemi ilə.
Kompressor stansiyalarının avtomatlaşdırma səviyyəsi
əsas texnoloji parametrlərin qeydə alınmasını təmin etməlidir.
4.9.3.4. Kompressorların sökülə bilən birləşmələri və on-
ların qaz kəmərləri müntəzəm olaraq istehsalçı-zavodun
istismar üzrə təlimatlarında müəyyənləşdirilmiş müddətlərə
uyğun kipliyə yoxlanılmalıdır.
4.9.3.5. Tamamilə avtomatlaşdırılmış kompressorlardan
başqa, işləyən kompressorları nəzarətsiz istismar etmək qa-
dağandır.
4.9.3.6. Kompressorların təhlükəsiz istismarı [10, 11]–in
tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
4.9.3.7. Nasos stansiyası binasının ən azı iki çıxışı
olmalıdır. Qapılar və pəncərələr çölə açılmalıdır. Qapıların as-
tanası (kandarı) olmamalıdır.

338
 4.9.3.8. Nasos stansiyası binası qığılcımdan mühafizə
icralı məcburi çəkib-sorma ventilyasiyası ilə təchiz edilməlidir.
4.9.3.9. Yastıqayış ötürməsinin tətbiqi qadağandır.
4.9.3.10. Aralıq vallarının divardan keçən yerlərində kip-
kəc bərkidicisi olmalıdır.
4.9.3.11. Nasos stansiyasının binası stansionar və ya da-
şınma yükqaldırıcı qurğularla təchiz olunmalı və ya hərəkət
edən yükqaldırıcı mexanizmlərin tətbiqinin mümkünlüyünü
təmin etməlidir.
4.9.3.12. Nasos stansiyası binasından kənarda sorucu və
vurucu boru kəmərlərində qapayıcı quruluşlar
quraşdırılmalıdır.
4.9.3.13. Nasos stansiyası binasında sürtgü
materiallarının bir sutkalıq tələbatdan artıq miqdarda
saxlanması qadağandır. Sürtgü materialları qapağı olan xüsusi
metal çəlləklərdə və yeşiklərdə saxlanmalıdır.
Nasos stansiyası binasında AAM və YM-in saxlanması qa-
dağandır.
4.9.3.14. Nasos stansiyasında elektrik enerjisi qəfildən
kəsildikdə elektrik mühərrikləri şəbəkədən dərhal ayrılmalıdır
(açılmalıdır).
4.9.3.15. Nasos işə salınarkən və dayandırılarkən
müvafiq siyirtmələrin düzgün açılması və bağlanması
yoxlanmalıdır. Vurucu xətdəki siyirtmə bağlı olduqda porşenli
(pistonlu) nasosu işə salmaq qadağandır.
4.9.3.16. Sökülməzdən əvvəl nasos elektrik
mühərrikindən ayrılmalı və siyirtmələri bağlamaqla və
qapayıcıları quraşdırmaqla boru kəmərlərindən ayrılmalıdır
(açılmalıdır).

4.9.4. Qazın kompleks hazırlanması qurğuları

339
 4.9.4.1. Qazın kompleks hazırlanması qurğuları (qrup və
qazyığma məntəqələri) təbii və neft qazı ehtiyatlarından tam
və səmərəli istifadəni təmin etməlidir.
4.9.4.2. Qazın kompleks hazırlanması qurğuları,
qazyığma məntəqələri, əsas qurğular və s. üçün texnoloji
reqlament, müəyyənləşmiş qaydada işlənməli və
təsdiqlənməlidir.
4.9.4.3. Qazın kompleks hazırlanması qurğularının, qaz-
yığma məntəqələrinın, əsas qurğuların və s. qaz kəmərləri
birinci dərəcəli boru kəmərlərinə (Pq10MPa olduqda) olan
tələblərə cavab verməlidirlər.
4.9.4.4. Qazın kompleks hazırlanması qurğuları (QKHQ)
və digər qurğular texnoloji prosesləri mexaniki və avtomatik
tənzimləməyə və idarəetməyə malik olmalıdırlar. Bu qurğuların
pnevmatik sistemlərinin qidalandırılması üçün keyfiyyət və pa-
rametrlərinə görə NÖC və A işində yararlı olan, qurudulmuş və
təmizlənmiş havadan istifadə edilməlidir.
4.9.4.5. Hər bir buxar kəmərinin aparata girişində, apa-
ratın işçi təzyiqinə hesablanmış əks klapan və ayırıcı quruluş
quraşdırılmalıdır.
4.9.4.6. QKHQ qazın qurudulması, isidilməsi və ingibir-
ləşməsi sisteminə malik olmalıdır. Qaz kəmərlərində,
armaturlarda, avadanlıqlarda, cihazlarda hidrat tıxacları
həlledicilərin, buxarın, qaynar suyun yeridilməsi, sistemdə
təzyiqin aşağı salınması ilə aradan qaldırılmalıdır. Avadanlığın
isidilməsi üçün açıq oddan istifadə etmək qadağandır.
4.9.4.7. Qoruyucu klapanlarda sızma (boşluq) aşkar edi-
lərsə, onları çəkib bərkitmək (tənzim etmək) və qapamaq qa-
dağandır. Bu halda aparatın, avadanlığın, boru kəmərlərinin
və s. istismarı dayandırılmalı və yalnız bundan sonra klapan
dəyişdirilməlidir.

340
 4.9.4.8. Qurğuda, texnoloji reqlamentdə texnoloji para-
metrlərin siyahısı və onların son hədd qiymətləri
göstərilməlidir. Son hədd qiymətlərindən kənaraçıxma
hallarında qurğu dayandırılmalıdır.
4.9.4.9. Qurğu işə salınmazdan əvvəl avadanlığın, boru
kəmərlərinin, armaturların, metal konstruksiyaların,
yerləbirləşdiricilərin, NÖC və A, bloklamanın, ventilyasiyanın,
kanalizasiyanın, FMV və yanğınsöndürmə vasitələrinin sazlığı
yoxlanılmalı, inert qazla hava sistemdən şama sıxışdırılmalıdır.
Üfürülmənin sonunda çıxan qazın analizi aparılmalıdır və
oksigen 1%-dən (həcmi) artıq olmamalıdır. Havanı
armaturlardan və tutumlardan məşəl boru kəmərlərinə
sıxışdırmaq qadağandır.
4.9.4.10. Prosesin təhlükəli parametrlərinə nəzarət
sistemləri və mühafizə sistemləri nasaz olduqda qurğunu işə
salmaq qadağandır.
4.9.4.11. Qazın, kondensatın və digər texnoloji mühitin
nümunəsinin götürülməsi avadanlığın maksimum təzyiqinə he-
sablanmış nümunəgötürən vasitəsi ilə aparılmalıdır. Müddəti
keçmiş və nasaz iynəvari ventilli nümunəgötürənlərdən
istifadə etmək qadağandır. Ventillərin kipliyə yoxlanması 6
ayda bir dəfədən az olmayaraq aparılmalıdır.
4.9.4.12. NÖC və A-ın müəyyən edilən parametrləri və
buraxıla bilən həddləri göstərən yazıları olmalıdır.
Siqnal lampaları və digər xüsusi cihazların siqnalın xarak-
terini göstərən yazıları olmalıdır.
4.9.4.13. Avadanlığın, nəzarət sisteminin və həmçinin
boru kəmərlərinin, rabitə və xəbərdarlıqetmənin qəzaya qarşı
avtomatik mühafizə idarəetmə sisteminin sazlanması, təmiri
və sınağı qığılcıməmələgətirməni istisna etməlidir. Partlayış
təhlükəli zonalarda belə işlərin aparılması üçün Tapşırıq-icazə
rəsmiləşdirilir, işlərin təşkil edilməsi və aparılmasının təhlükə-
sizliyini təmin edən tədbirlər işlənib hazırlanır.

341
 4.9.4.14. Xəbərdaredici və qəza siqnalizasiyası daim işə
qoşulmuş olmalıdır.
4.9.4.15. Növbəli texnoloji heyətə ancaq bəzi cihazları və
avtomatlaşdırma vasitələrini istehsalat təlimatlarında müəyyə-
nləşdirilmiş qaydada qəza söndürmələrini aparmağa icazə
verilir.
4.9.4.16. NÖC və A, həmçinin bloklama və siqnalizasiya
qurğularının yoxlanması, müəssisənin baş mühəndisinin
(texniki rəhbərliyinin) təsdiq etdiyi cədvəl üzrə aparılır və
xüsusi jurnallarda qeydiyyatdan keçirilir.

Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər

4.9.4.17. DDÖ-də kütdə qazın mayedən ayrılmasına (tə-

mizlənməsi), quyuların veriminin ölçülməsinə, qazla doymuş
mayenin nasosla vurulmasına, qaz axımına mayelərin və
kimyəvi reagentlərin dozalarla verilməsinə yol verilir.
4.9.4.17.1. Dəniz neftqazyığımı məntəqələrində neft və
qaz kondensatının termokimyəvi deemulsasiyasına, qazın
qurudulmasına yol verilir.
4.9.4.17.2. Dəniz neftqazyığımı məntəqələrində,
texnoloji prosesləri alov tətbiq edilməsi ilə əlaqədar olan qazın
kompleks hazırlanmasının qrup qurğuları obyektləri, qaz, AAM,
YM aparatlarından, hasilat quyularından və qazılan quyulardan
ən mümkün maksimal uzaqlıqda (15 m-dən az olmayan)
yerləşdirilməlidir.

342
 4.9.5. Qazın aşağı temperaturlu ayrılma qurğuları

4.9.5.1. Qurğuların ərazisi çəpərlənməli və xəbərdaredici

nişanlarla nişanlanmalıdır.
4.9.5.2. Aşağı temperaturlu ayrılma qurğuları
avadanlığını qapalı tutumlara, qazın utilizasiya sisteminə
ötürülməsi ilə üfürmək lazımdır.
4.9.5.3. Hidrogen-sulfid və ya digər zərərli maddələr
olan qazları neytrallaşdırmadan və yandırmadan atmosferə
buraxmaq qadağandır.
4.9.5.4. Hər bir qaz separatorunda aparatın qəzasız işini
təmin edən ikidən az olmayaraq qoruyucu qurğu quraşdırıl-
malıdır.
4.9.5.5. Kondensatyığıcıda qoruyucu qurğular aparatın
yuxarı hissəsində quraşdırılmalıdır.
4.9.5.6. Qoruyucu qurğulardan buraxılan qazlar qurğula-
rın ərazisindən kənarda və ya çəpərləmədən 25 m-dən az
olmayan məsafədə quraşdırılmış sistemə və ya məşələ (şama)
ötürülməlidir.

4.9.6. Mədən boru kəmərləri

4.9.6.1. Mədən boru kəmərinin layihələndirilməsi, tikintisi

və istismarı [29, 35] tələblərinə uyğun yerinə yetirilməlidir.
4.9.6.2. Lay məhsulunun nəqli üçün boru kəmərləri göz-
lənilən mexaniki, termiki gərginliklərə (yüklərə) və kimyəvi
təsirlərə davamlı olmalıdır. Boru kəmərləri xarici korroziyadan
mühafizə olunmalıdır.
Azdövdağtexnəzarət Komitəsi ilə razılaşdırıldıqdan sonra
qeyri-metal boru kəmərlərini tətbiq etməyə icazə verilir.

343
 4.9.6.3. Neftqazkondensat kəmərlərinin boruları
qaynaqla birləşdirilməlidir. Flans və yiv birləşmələrinə ancaq
qapayıcı armaturların, təzyiq tənzimləyicilərinin və digər
aparatların, həmçinin nəzarət-ölçü cihazlarının birləşmə
yerlərində yol verilir.
Hər bir boru kəmərinin əvvəlində və sonunda boru
kəmərlərinin fövqəladə hallarda istismardan dərhal çıxarılması
üçün qapayıcı (ayırıcı) qurğular quraşdırılmalıdır.
4.9.6.4. Boru kəmərlərinin birləşmə yerlərinin qaynağına
xüsusi hazırlanmış, [34] –də nəzərdə tutulmuş qaydada attes-
tasiyadan keçmiş qaynaqçılar buraxılır.
4.9.6.5. Boru kəmərlərinin qaynaq birləşmələrinin keyfiy-
yətinə nəzarət qüvvədə olan normativ sənədlərin tələblərinə
uyğun aparılır. Keyfiyyətə nəzarət və işlərin qəbulu, nəzarətin
əməliyyat və vizual növünü, ölçmə, dağıdıcı olmayan nəzarət
üsulu ilə qaynaq tikişlərinin yoxlanılmasını, həmçinin mexaniki
sınaqları özündə birləşdirməlidir.
Daha təhlükəli hesab edilən sahələri olan boru kəmərləri
(su səddləri ilə, avtomobil və dəmir yolları ilə, texnoloji kom-
munikasiyalarla kəsişdikdə) işə salınmazdan əvvəl borudaxili
diaqnostikaya (cihazla) məruz qalmalıdırlar.
4.9.6.6. Qaz və kondensat kəmərləri ilə yolların, su sədd-
lərinin, yarğanların, dəmir yollarının kəsişdiyi yerlərdə,
döngələrin künclərində, adamların mümkün toplanma
yerlərində, qazkondensat kəmərlərinin texnoloji qovşaqlarında
xəbərdaredici işarə və yazılar qoyulmalıdır. Sadalanan və
oxşar yerlər üçün layihədə sızma və boru kəmərlərinin
partlaması təhlükəsini istisna edən (azaldan) tədbirlər nəzərdə
tutulmalıdır. Göstərilən layihə həlləri müəssisənin texniki
rəhbərinin təsdiqlədiyi QLP-yə daxil edilməlidir.

344
 4.9.6.7. Boru kəmərlərinin avtomobil və dəmir yolları ilə
kəsişmə hissələri bu Qaydaların 4.9.6.1 bəndi üzrə normativ
sənədlərin tələblərinə uyğun polad və ya dəmir - beton
borudan olan mühafizə örtüyündə olmalıdır.
4.9.6.8. Yeraltı və yerüstü neftqazkondensat
kəmərlərinin yaşayış məntəqələrindən çəkilməsinə yol verilmir.
4.9.6.9. Çəkilmənin profili öz-özünü kompensasiya etmə-
lidir, yaxud boru kəmərlərinə ölçüsü və sayı hesablanmış və
layihədə göstərilmiş kompesatorlar qoyulmalıdır.
4.9.6.10. Torpaq kütləsinin təbii-iqlim xüsusiyyətlərinin
təsiri altında yerdəyişməsinin (sürüşmə, uçqun və s.) əmələ
gələ biləcəyi rayonlarda, boru kəmərlərinin bu hadisələrdən
qorunma tədbirləri nəzərdə tutulmalıdır.
Daşıma qabiliyyəti (möhkəmliyi) kifayət qədər olmayan
torpaqlarda kompensasiyaedici tədbirlər boru kəmərlərinin
çökmədən və qabarmadan zədələnməsinin qarşısını almalıdır.
Qayalıq yerlərdə müvafiq örtüklər, yaxud ballast
qatlarının salınması nəzərdə tutulmalıdır, bu zaman dağ
şəraitlərində relyefin kəskin dəyişməsi hallarında,
karbohidrogenlərin mümkün qəza tullantılarının maksimum
utilizasiya edilməsi üçün və ətraf mühitə texnogen təsirləri
azaltmaq üçün boru kəmərlərinin novlarda çəkilməsi nəzərdə
tutulmalıdır.
4.9.6.11. Hidravlik zərbənin baş verməsinin qarşısını
almaq üçün, boru kəmərlərindəki qapayıcı armaturlar asta
açılmalı və bağlanmalıdır.
4.9.6.12. Boru kəmərlərinin bütün reduktorlu və ya
ştokun gizli hərəkəti ilə qapanan quruluşlu qapayıcı
armaturlarında, onların fırlanma istiqamətini göstərən
«Açıqdır», «Bağlıdır» işarələri olmalıdır. Bütün qapayıcı
armaturlar texnoloji sxemə uyğun nömrələnməlidir.

345
 4.9.6.13. Neftqazkondensat boru kəmərlərinin quyularda
(xəndəklərdə) yerləşən qapayıcı armaturları (siyirtmələr,
kranlar və s.) açıb-bağlamaq üçün, onlar məsafədən idarə
olunan olmalıdır və ya quyuya adam düşmədən bu əməliyyatı
yerinə yetirmək üçün uzun ştokları olmalıdır.
4.9.6.14. Quyularla bilavasitə əlaqəsi olan atqı boru kə-
mərləri, neftqaz kəmərlərinin kipliyinin pozulduğu qəza vəziy-
yətlərində quyudan gələn maye axınını avtomatik kəsən əks
klapanlarla və ya qapayıcı qurğularla təchiz edilməlidir.
Əgər quyunun parametrlərinin işinə məsafədən nəzarət
olunursa və qapayıcı qurğular quyuların idarə pultundan bağ-
lanırsa, məsafədən idarə olunan qapayıcı qurğuların tətbiqinə
yol verilir.
4.9.6.15. Boru kəmərinin bir hissəsi və ya bütün boru kə-
məri istismara buraxılmazdan əvvəl içərisi təmizlənməli və o,
möhkəmliyə və kipliyə sınanmalıdır.
Bu əməliyyatlar boru kəmərinin bir hissəsi və ya hamısı
tam hazır olduqdan (tam örtüldükdən, bənd bərkidildikdən,
armatur və cihazların, katod çıxışlarının quraşdırılmasından,
sınaq obyekti üçün icra sənədlərinin təqdimindən) sonra
aparılır.
4.9.6.16. Neftqazyığım kəmərlərinin (quyulardan sıxıcı
nasos qurğularına və ya mərkəzi yığım məntəqəsinə qədər)
üfürülməsi və sınağı layihə sənədlərinə və texnoloji
reqlamentə uyğun yerinə yetirilməlidir.
4.9.6.17. Sınaq üsulları və boru kəmərinin içərisinin tə-
mizlənməsi layihə təşkilatları tərəfindən işçi layihədə, işlərin
icrası layihəsində müəyyənləşdirilir.
4.9.6.18. Boruların qaz və ya hava ilə üfürülməsinə və sı-
nağına başlamazdan əvvəl, göstərilən işlər zamanı adamların
olması qadağan olunan təhlükəli zonalar müəyyən edilməli və
işarələrlə nişanlanmalıdır (cədvəl 6).

346
 Cədvəl 6
Boru kəmərlərinin hava ilə təmizlənməsi və sınağında
təhlükəsizlik zonaları

Boru Içərisi Içərisi Sınaqlar

kəmərlərinin təmizlənən təmizlənən zamanı boru
şərti diametri, zaman boru zaman boru kəmərinin
mm kəmərinin kəmərindən oxundan hər
oxundan hər şotkanın və ya iki tərəfə
iki tərəfə porşenin təhlükəli
təhlükəli çıxması zonanın
zonanın istiqamətində radiusu, m
radiusu, m təhlükəli
zonanın radiusu,
m
300-ə qədər 40 600 100
300-500 60 800 150
500-800 60 800 200
800-1000 100 1000 250
1000-1400 100 1000 250

4.9.6.19. Boru kəmərlərinin üfürülməsində qazın

buraxılma yerindən binalara, dəmir yolu və maşın yoluna,
elektrik ötürücü xətlərinə, yaşayış məntəqələrinə qədər
minimal məsafəni bu Qaydaların 6-cı cədvəli üzrə qəbul etmək
lazımdır.
4.9.6.20. Hidravlik sınaqlar zamanı və suyun boru kəmərlə-
rindən çıxarılmasından sonra təhlükəli zonalar müəyyənləşdiril-
məli (cədvəl 7) və yerlərdə xəbərdaredici nişanlarla
işarələnməlidir.
4.9.6.21. Boru kəmərlərinin hidrogen sulfid tərkibli qazla
üfürülməsi və sınağı qadağandır.
4.9.6.22. Boru kəmərlərinin pnevmatik sınağı hava ilə və
ya təsirsiz qazla, əvvəllər karbohidrogenli partlayış təhlükəli

347
 Boru kəmərinin diametri, mm

500-800
300-500
100-300

800-1000
1000-1400
82,5 kqq/sm2 təzyiqlə sınaqlarda boru kəmərinin oxundan hər iki

75
75
75

100
100
tərəfə təhlükəli zonanın radiusu, m
təsirsiz qazla aparılmalıdır.

82,5 kqq/sm2 təzyiqlə sınaqlarda boru kəmərlərinin uclarından

qapayıcının mümkün qopma istiqamətində təhlükəli zonanın

348
800
800
600

1000
1000
radiusu, m
zonaları

82,5 kqq/sm2-dən artıq təzyiqlə sınaqlarda boru kəmərlərinin

150
150
100
100
100
oxundan hər iki tərəfə təhlükəli zonanın radiusu, m

82,5 kqq/sm2-dən artıq təzyiqlə sınaqlarda boru kəmərlərinin ucla-

rından qapayıcının mümkün qopma istiqamətində təhlükəli zonanın

900

1500
1500
1200
1200
radiusu, m
Boru kəmərlərinin hidravlik sınaqlarında təhlükəsizlik
mühit nəql etmiş boru kəmərlərinin pnevmatik sınaqları-

Cədvəl 7
 4.9.6.23. Üfürülmə və ya sınaqlar zamanı boru kəmərlə-
rinin vəziyyətini müşahidə etmək üçün işlərin rəhbəri ilə
ikitərəfli rabitə əlaqəsi olan baxıcılar ayrılmalıdır və onlar
aşağıdakıları yerinə yetirməyə borcludurlar:
-onlara həvalə olunmuş boru kəməri sahələrində
müşahidə aparmağa;
-yeraltı və yerüstü boru kəmərlərinin sınağı zamanı
hərəkət üçün bağlı olan təhlükəli zonalarda və yollarda
adamların, heyvanların olmasına və nəqliyyat vasitələrinin
hərəkətinə yol verməməyə. Təhlükəli zonaların bu Qaydaların
6-cı və 7-ci cədvəllərində göstərilmiş ölçülərini 1,5 dəfə
artırmağa;
-üfürülmənin və sınaqların aparılmasına mane olan və
boru kəmərinin yaxınlığında olan adamlar, heyvanlar, tikililər
və nəqliyyat vasitələri üçün təhlükə yaradan bütün vəziyyətlər
haqqında işlərin rəhbərinə dərhal xəbər verməyə.
4.9.6.24. Üfürülmə üçün boru kəmərinə təsirsiz qazın və
ya buxarın verilməsi, hər iki tərəfində qapayıcı armatur quraş-
dırılmaqla çıxarıla bilən boru kəmərinin və ya elastik şlanqın
vasitəsi ilə aparılır. Üfürülmə qurtardıqdan sonra müvəqqəti
quraşdırılmış boru kəməri və ya şlanqlar çıxarılmalı, qapayıcı
armaturlarda isə qapayıcı quraşdırılmalıdır.
4.9.6.25. Boru kəməri təbii qazla istismara
buraxılmazdan əvvəl, verilmə (vurulma) yerinə təzyiqi 1
kqq/sm2-dan artıq olmayan qaz vurmaqla boru kəmərindəki
hava sıxışdırılıb çıxarılmalıdır.
4.9.6.26. Dəmiryolu və avtomobil yolları ilə kəsişmə zo-
nasında yaşayış məntəqəsi, təsərrüfat obyekti yaxınlığında qaz
kəmərinin qazla sınağını, sınaqların vaxtını və təhlükəsizlik
tədbirlərini yerli hökumət (bələdiyyə) orqanlarının
nümayəndələri və bu obyektləri (müxtəlif növ yollar daxil
olmaqla) istismar edən təşkilatlarla razılaşdıraraq aparmaq
lazımdır.

349
 4.9.6.27. Neftqaz kəmərinin mühafizə olunan zonası əra-
zisində təmir işləri və ya işlərin icra planı üzrə qazılan çuxurlar
(xəndəklər) istisna olmaqla layihədə nəzərdə tutulmayan
kanalizasiya quyularının quraşdırılmasına və digər dərinliklərin
qazılmasına yol verilmir.
4.9.6.28. Boru kəmərlərinin sınaqlarının dövriliyi neftqaz-
çıxarma müəssisəsi tərəfindən nəql olunan mühitin
xüsusiyyətləri, onun nəql olunma şəraiti və korroziya
proseslərinin sürəti nəzərə alınmaqla müəyyənləşdirilməlidir.
Boru kəmərlərinin yoxlanmasının əsas nəticələri texniki
pasportda əks olunmalıdır.
4.9.6.29. Boru kəmərlərinin istismarı layihədə nəzərdə
tutulmuş parametrlərlə həyata keçirilməlidir. Texnoloji prosesə
və reqlamentə dəyişikliklər ancaq müəssisənin texniki rəhbərli-
yinin təsdiq etdiyi layihə-smeta sənədləri olduqda əlavə edilə
bilər.
4.9.6.30. Partlayış - yanğın təhlükəli və aqressiv qazların
və məhsulların vurulması üçün nəzərdə tutulan boru
kəmərlərini çöl şəraitində onların kipləşdirilməsi üçün tətbiq
edilən «xamıtlar»ı və digər quruluşları olduqda istismar etmək
qadağandır.
4.9.6.31. Neftqaz kəmərlərinin profilaktik baxışı zamanı
baxıcılara mühafizə zonasının ərazisindəki quyulara və digər
çuxurlara enmək qadağandır.
4.9.6.32. Neftqaz yığımı boru kəmərlərinin yoxlama apa-
rılma müddəti 8 ildə bir dəfədən az olmayaraq müəssisənin
müdiriyyəti və texniki nəzarət xidməti tərəfindən, analoji boru
kəmərlərinin təcrübəsini, əvvəlki yoxlamanın xarici baxışının
nəticələrini və yoxlamalararası dövrdə boru kəmərlərinin təh-
lükəsiz və qəzasız istismarı təminatının vacibliyindən asılı
olaraq müəyyənləşdirilir.

350
 Istismara yeni buraxılmış neftqaz kəmərlərinin ilk yoxla-
masını istismar başlayandan 1 il sonradan gec olmayaraq
aparmaq lazımdır.
4.9.6.33. Neftqaz yığımı boru kəmərlərinin yoxlanması,
texniki nəzarət xidməti tərəfindən işlənib hazırlanmış müəssi-
sənin baş mühəndisi (texniki rəhbərliyi) tərəfindən təsdiq
edilmiş cədvəllə müəyyənləşdirilmiş qaydaya uyğun
aparılmalıdır.
4.9.6.34. Boru kəmərlərinin möhkəmliyə və kipliyə dövri
sınağı, bir qayda olaraq, boru kəmərlərinin yoxlanması
keçirilən zaman aparılmalıdır.
4.9.6.35. Boru kəmərlərinin izolyasiya örtüyünün vəziy-
yətinə dövri nəzarət, qruntu açmadan izolyasiyasının
zədələnməsini aşkar etməyə imkan verən mövcud diaqnostika
üsulları ilə, müəssisənin rəhbərliyinin təsdiq etdiyi cədvəl üzrə
aparılmalıdır.

Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər

4.9.6.36. Küt quyulardan (DDÖ-dən) məhsulun texnoloji

platformaya və ya neftin və qazın yığılması və saxlanmasının
mərkəzi məntəqəsinə nəqlinin yüksək etibarlılığı üçün ehtiyat
xətt olmalıdır. Ehtiyat xətt işçi vəziyyətdə olmalıdır.
Ehtiyat xəttin çəkilməsinin labüdlüyü yatağın qurulması
layihəsində nəzərdə tutulmalıdır.
4.9.6.37. Neft və qaz nəql olunan sualtı boru
kəmərlərinin başlanğıcında və sonunda qəza hallarında
ayırmalar üçün avtomatik bağlayıcı qurğular quraşdırılmalıdır.
4.9.6.38. Neft və qazın nəqli üçün nəzərdə tutulmuş
sualtı boru kəməri işçi təzyiqdən 1,5 dəfə artıq təzyiqlə
sınanmalıdır.

351
 4.9.6.39. Bağlı yerdə (otaqda) yerləşən nasosun işə
salınmasından və neftlə doldurulmasından əvvəl sorucu ventil-
yasiya işə salınmalıdır. Ventilyasiya nasaz və ya işə salınmamış
halda olduqda nasosun işə salınmasına icazə verilmir.
4.9.6.40. Nefti çəkib-vuran nasosun üfürmə kranı neftin
yığılma tutumuna ötürülməsi üçün borucuqla təchiz
edilməlidir.
4.9.6.43. Nefti çəkib-vuran nasosun elektrik intiqalının
məsafədən qəza söndürmə quruluşu olmalıdır.

4.9.7. Çənlər (rezervuarlar)

4.9.7.1. Bu qaydalar polad, qaynaq edilmiş, silindr

formalı, tutumu 100 m3-dən 50000m3-dək olan, xam və əmtəə
neftinin yığımı, saxlanması və hazırlanması, həmçinin laya
vurulmazdan əvvəl suyun yığılması və təmizlənməsi üçün
nəzərdə tutulmuş çənlərə aid edilir.
4.9.7.2. Çənin növünün seçilməsi, onun daxili təchizatı,
korroziyaya qarşı örtüyü, quraşdırma üsulu, tutumundan, təyi-
natından, iqlim şəraitindən, mühitin xarakterindən asılı olaraq,
həmçinin itkilərin maksimum azaldılmasına hesablanmış layi-
həyə əsaslanmalıdır.
4.9.7.3. Hər bir çən aşağıdakılarla təchiz olunmalıdır:
tənəffüs klapanları ilə, qoruyucu klapanlarla, odun qarşı-
sını kəsənlərlə, səviyyəölçənlərlə, nümunəgötürənlərlə,
səviyyə siqnalizatorları ilə, manometrlərlə, süzülüb-axmanın
qarşısını alan quruluşlarla (qapaqlarla), yanğına qarşı
avadanlıqla, isitmə üçün avadanlıqla, qəbul-paylama boru
qolları ilə, təmizləmə boru qolu ilə, ventilyasiya boru qolları ilə,
lyuklarla (işıq lyuku, ölçü lyuku).
4.9.7.4. Çənin üstündə quraşdırılan tənəffüs armaturu la-
yihədəki izafi təzyiqə və vakuuma uyğun olmalıdır.

352
 4.9.7.5. Ətraf havanın mənfi temperaturunda 0 0C-dən
artıq temperaturlu neft və suyun daxil olduğu çənlər
donmayan tənəffüs klapanları ilə təchiz olunmalıdır.
4.9.7.6. Tutumu 10000m3-dən artıq olan çənlərin rulon
üsulu ilə quraşdırılmasına yol verilmir.
4.9.7.7. Çənin divarlarının birinci kəmərinin şaquli tikişləri
qəbul-paylama qol borularının arasında yerləşməməlidir; ava-
danlığın ayrı-ayrı elementlərinin qaynaq tikişləri bir-birindən və
divarların şaquli birləşməsindən 500 mm-dən yaxın
olmayaraq, üfiqi birləşməsindən 200 mm-dən yaxın olmayaraq
yerləşməlidir.
4.9.7.8. Hər bir çən, ondan dağılmış mayenin hidrostatik
təzyiqinə hesablanmış dairəvi torpaq bəndi ilə əhatələnməlidir.
4.9.7.9. Bilavasitə çənin yanında quraşdırılmış və ancaq
bu çənə xidmət etmək üçün nəzərdə tutulan qapayıcı və əsas
siyirtmələrdən başqa, digərilərinin bəndləmənin daxilində
yerləşdirilməsinə yol verilmir.
Siyirtmələrin idarəetmə kameraları və quyuları bəndlə-
mənin xarici tərəfində yerləşdirilməlidir.
4.9.7.10. Çənin binövrəsi qrunt (səth) suları ilə
yuyulmadan qorunmalıdır, bunun üçün suların kanalizasiya ilə
təmizləyici qurğulara daimi axıdılması təmin edilməlidir.
4.9.7.11. Çənlər təmizləndikdən sonra çirklərin (çirkab
suların) kanalizasiyaya axıdılması qadağandır. Çənlərin təmiz-
lənməsindən əmələ gəlmiş çirkab suları yığılıb-sökülən boru
kəmərləri ilə şlamyığanlara ötürülməlidir.
4.9.7.12. Ayrı-ayrı çənlərin və çənlər qrupunun qarşılıqlı
yerləşməsi, quruluşu və aralarındakı məsafə [46] -ın
tələblərinə uyğun olmalıdır.
4.9.7.13. Çən istismara buraxılmazdan əvvəl hidravlik sı-
naqlar keçirilir, həmçinin çənin dibinin xarici konturunun üfü-
qiliyi və divarlarının həndəsi forması yoxlanılır.

353
 4.9.7.14. Istismarda olan çənlər aşağıdakılarla təmin
olunmalıdır:
a) çənin texniki pasportu ilə;
v) ponton üçün texniki pasport ilə;
c) çənin dərəcələrə bölmə cədvəli ilə;
ç) çənin texnoloji xəritəsi ilə;
d) cari xidmət jurnalı ilə;
e) ildırımdan və statik elektrikləşmədən mühafizə quru-
luşlarının vəziyyətinə nəzarət jurnalı ilə;
j) binövrənin hamarlanması sxemi ilə;
z) ildırımdan və çənin statik elektrikləşmədən mühafizə
sxemi ilə;
i) çənin avadanlığının dəyişdirilməsi göstərişləri, aktları
ilə;
y) çənin avadanlığının dəyişdirilməsinin texnoloji xəritələri
ilə;
ə) çənin inşasının icra sənədləri ilə.
4.9.7.15. Istismarda olan çənlərin, təmirinin vacibliyini
və növünü, həmçinin çənin qalıq xidmət müddətini təyin
etməyə imkan verən dövri diaqnostikası və tədqiqatı
aparılmalıdır.
4.9.7.16. Diaqnostika [259] -a uyğun aparılmalıdır.
4.9.7.17. Diaqnostika işləri Azdövdağtexnəzarət Komitə-
sinin xüsusi icazəsi ilə ixtisaslaşmış təşkilatlar tərəfindən apa-
rılmalıdır.

354
 4.9.8. Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər

(Neft və qazın yığılması və saxlanılması)

4.9.8.1. DNQT-də neft və qazın yığılması və

saxlanılması məntəqələrində döşəmə dəmir-beton plitələrdən
və ya digər yanmayan materialdan quraşdırılmalıdır.
4.9.8.2. Neftdoldurma körpüsü çənaltı meydançadan
texniki sənədlərdə müəyyən edilmiş məsafədə yerləşməlidir.
4.9.8.3. Neftdoldurma körpüsü bucurqadla və 1 t-dan
az olmayan yükqaldırma qabiliyyətli kranla təchiz olunmalıdır.
Bucurqad və kranların sayı yükləmə şlanqlarının sayı ilə təyin
edilir.
4.9.8.4. Statik elektrik yüklənməsi nəticəsində
borularda təhlükəli potensialın əmələ gəlməsinin qarşısını
almaq üçün qaz və neft kəmərləri etibarlı
yerləbirləşdirilməlidir.
4.9.8.5. Neft və qaz yığımı məntəqələrini qazpaylayıcı
budka ilə birləşdirən körpülər, həmçinin əmtəə rezervuarları
parkını neftdoldurma körpüsü ilə birləşdirən körpülər hər iki
tərəfdən müvafiq tələblərə uyğun çəpərlə çəpərlənməlidir.
Körpülərin döşəməsi yanmayan materialdan olmalıdır.
4.9.8.6. DDÖ-də küt quyulardan hasil olunmuş neft
texnoloji özülə, mərkəzi yığım məntəqəsinə vurulmalı və ya
ayrı-ayrı özüllərdə çənlərdə saxlanılmalıdır. DDÖ-lərdə ümumi
həcmi 200 m3 çox olmayan bufer neft tutumlarını
yerləşdirməyə yol verilir.
4.9.8.7. DNQT-nin və ya mərkəzi neft yığma məntəqə-
sinin xidmət heyəti istismar zamanı və ya qəza hallarında
lazımi əməliyyatları tez və səhvsiz apara bilmək üçün texnoloji
boru kəmərlərinin yerləşmə sxemini və siyirtmələrin təyinatını
bilməlidir.

355
 D. 4.9.9. Tankerlərin doldurulması

4.9.9.1. Dəniz neftyığma məntəqəsinin körpüsünə yan

almış neftdaşıyan gəmiyə, dəniz nəqliyyatı nümayəndələri,
körpü təsərrüfatı və yanğından mühafizə dəstəsinin
nümayəndələri ilə birlikdə neftin doldurulması və boşaldılması
mümkünlüyünü təyin etmək üçün, yanğın təhlükəsizliyi
nöqteyi-nəzərindən baxış keçirməlidirlər.
4.9.9.2. Neftdaşıyan gəmi neftin vurulması üçün boru
kəmərinin şlanqla birləşdirilməsinə qədər
yerləbirləşdirilməlidir. Yerləbirləşdirmə qurğusu doldurma-
boşaltma əməliyyatı bitdikdən və boru kəməri körpünün və
gəminin şlanqından ayrıldıqdan sonra çıxarılmalıdır.
4.9.9.3. Gəminin boru kəmərini körpülərin doldurma-bo-
şaltma qurğusu ilə birləşdirən şlanqlar, gəminin körpünün ya-
nında yerdəyişməsinə imkan verən uzunluqda olmalıdır.
Şlanqlar yumşaq ilməklər və ya taxta dirəklərlə etibarlı
saxlanılmalıdır.
4.9.9.4. Körpünün və neftdaşıyan gəminin xidmət heyəti
doldurma-boşaltma işlərinin gedişinə və avadanlığın
vəziyyətinə daima nəzarət etməlidir. Əmələ gəlmiş neftsızması
dərhal aradan qaldırılmalıdır. Sızmanı aradan qaldırmaq
mümkün olmadıqda neftin doldurulması-boşaldılması
əməliyyatı nasazlıq aradan qaldırılana qədər dayandırılmalıdır.
4.9.9.5. Gəmilərin körpülərin yanında dayanması zamanı,
neft doldurulması – boşaldılması əməliyyatı ilə əlaqəsi
olmayan gəmilərin və digər üzən vasitələrin onlara
yaxınlaşması və yan alması qadağandır.
4.9.9.6. Neftdaşıyan gəmiyə qəza təmiri lazım olduqda,
neft doldurma-boşaltma əməliyyatı dayandırılmalı və gəmi
körpüdən təhlükəsiz məsafəyə çəkilməlidir.
4.9.9.7. Ildırım çaxan vaxt doldurma-boşaltma işlərini
aparmaq qadağandır.

356
 BÖLMƏ 5

ELEKTRIK QURĞULARI

5.1. Ümumi tələblər

5.1.1. Neftqazçıxarma sənayesinin elektrik qurğuları

[15]–ın tələblərinə uyğun olmalı, onlara xidmət və onların
təmiri [16, 17]–in tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
5.1.2. Müxtəlif sex və müəssisələrin (qazma qurğularının,
kompressorların, nasos stansiyalarının və s.) elektrik qurğu-
larına təhlükəsiz xidməti təşkil etmək üçün, müəssisə üzrə
rəhbərlik tərəfindən həmin sex və müəssisələrin elektrotexniki
heyətinin bu qurğulara xidmət sahəsinin hüdudları dəqiq təyin
edilməli və rəhbərliyin sərəncamı ilə rəsmiləşdirilməlidir.
5.1.3. Partlayışdan mühafizə vasitələri və bloklayıcıları
nasaz, idarəetmə və mühafizə sxemində pozuntular olan
elektrik avadanlıqlarının istismarı qadağandır.
5.1.4. Nasaz elektrik avadanlıqlarının (transformatorlar,
mühərriklər, kabellər, naqillər, qoruyucular və s.) istismarı qa-
dağandır.
5.1.5. Elektrotexnoloji avadanlığa xidmət edən və elek-
trik aqreqatlarının işə salınmasını və açılmasını yerinə yetirən
şəxs müvafiq təlim keçməli (təlimatlandırılmalı) və biliyi yoxla-
nıldıqdan sonra ona elektrik təhlükəsizliyi üzrə II –dən az ol-
mayan qrup verilməlidir.
5.1.6. 5.1.5 bəndində göstərilən şəxslərin təlimatının
həcmi müəssisənin baş mühəndisi və baş energetiki
tərəfindən müəyyənləşdirilir və təsdiq edilir.
5.1.7. Partlayış təhlükəli zonalarda istifadə olunan elek-
trik avadanlığı partlayışdan mühafizəli olmalı, partlayışdan mü-
hafizə səviyyəsi partlayış təhlükəli zonanın sinfinə, partlayış-

357
dan mühafizə növü isə partlayış təhlükəli qarışığın kateqoriya
və qrupuna uyğun olmalıdır.
5.1.8. Xaricdə istehsal edilmiş elektrik avadanlıqlarının
partlayış təhlükəli zonada və mühitdə quraşdırılmasına icazə
verilməsi barədə müvafiq ekspert təşkilatının rəyi olmalıdır.
5.1.9. Partlayışdan mühafizə üzrə markalanması (marki-
rovkası) olmayan, həmçinin kustar (əldəqayırma) üsulla hazır-
lanmış elektrik avadanlıqlarının quraşdırılması qadağandır.

5.2. Qazma işlərində elektrik qurğuları

5.2.1. Mürəkkəb geoloji şəraitdə 3000 m-dən dərin quyu-

ların qazılmasında elektrik intiqallı (ötürücülü) qazma qurğusu-
nun, bir-birindən asılı olmayan iki elektrik enerji mənbəyi
olmalı və ya qəza zamanı qazma alətlərini qaldırmaq üçün
qəza intiqalı olmalıdır. Bu məsələ hər bir ayrıca hal üçün
müəssisənin baş geoloqu və baş energetiki tərəfindən birgə
həll olunur.
5.2.2. Qazma qurğusunun 6 kV-luq gərginlik paylayıcı
quruluşunun xanasında (yaçeyka) aşağıdakıları istisna edən
bloklayıcılar olmalıdır:
a) yağ, vakuum və elektrikqaz açarının və ya yüksək gər-
ginlikli kontaktorun qoşulmuş vəziyyətində ayırıcıda
əməliyyatın aparılmasını;
b) xananın arxa qapısının açıq vəziyyətində ayırıcının
qoşulmasını;
c) ayırıcının qoşulmuş vəziyyətində xananın arxa qapısı-
nın açılmasını.
5.2.3. Gərginlik tam açılmaqla qazma qurğusunun gər-
ginlik paylayıcısında kommutasiya aparatlarının təmirini təmin
etmək üçün hər bir qidalandırıcı xəttin girişində xətt ayırıcısı
olmalıdır.

358
 5.2.4. 10kV gərginlikli qazma qurğusuna gələn hava
elektrik xəttinin yarımstansiyaya (paylayıcı qurğuya) girişində
olan cərəyandaşıyıcı hissələrə yerdən (döşəmədən) olan
məsafə 4,5 m-dən az olmamalıdır.
Yerdən həmin cərəyandaşıyıcı hissələrə (naqillərə ) qədər
olan məsafə 3,5 m-ə qədər azalarsa, həmin ərazi 1,5 m hün-
dürlükdə çəpərlənməlidir; bu halda yerdən məftilə qədər olan
məsafə (çəpər müstəvisindən) 3,5 m-dən az olmamalıdır və
ya giriş kabellə yerinə yetirilməlidir.
5.2.5. Buruğun dartıcı kanatlarının (burazlarının) hava
elektrik xətləri ilə (toxunmamaqla) kəsişməsinə müstəsna hal-
larda yol verilir. Belə hallarda:
a) elektrik xəttinin (naqilin) dartıcı kanatla kəsişdiyi (to-
xunmamaqla) hissədə birləşməsi (calağı) olmamalıdır; dartıcı
kanatdan hündürdə keçməli və dayaqlarda ikiqat bərkidil-
məlidir;
b) dartıcı kanatla elektrik naqili (ən çox əyilmədə)
arasındakı məsafə 2 m-dən az olmamalıdır.
5.2.6. Qazma qurğusunun 6-10 kV-luq hava EVX-nin
qıraq (kənar) naqilindən nasosxanaya, məişət binalarına və
digər tikililərə qədər olan üfqi məsafə 2 m-dən az olmamalıdır,
1000 V-a qədər hava xətlərində isə 1,5 m-dən az olmamalıdır.
5.2.7. Qazma qurğusunun transformator yarımstansiya-
sına giriş, transformatorlardan və hava elektrik xətlərinin
girişlərindən daha çox aralı olan yerdən olmalıdır.
5.2.8. Elektrik intiqallı qazma qurğularında qazma nasos-
larını dərhal (qəza hallarında) saxlamaq üçün, qazmaçının
əlinin altında «Stop» düyməsi olmalıdır.
5.2.9. Qazma bucurqadının elektrik intiqalı (ötürücüsü)
talblokun kəlləçarxın altına dartıb (çəkib) aparılmasının qarşı-
sını alan qurğu ilə təchiz olunmalıdır.
5.2.10. Qazma buruğunun işıqlandırılması, partlayışdan
mühafizəli çıraqlarla (projektorlarla) yerinə yetirilməlidir.

359
 5.2.11. Hər bir qazma qurğusunun 380/220 V-luq payla-
yıcı lövhəsində qaynaq transformatorlarını və geofiziki partiya-
ların elektrik qəbuledicilərini qoşmaq üçün kommutasiya
aparatı olmalıdır.
5.2.12. Şaxta istiqamətləndiricisi, quyunun konduktoru
və şurf boruları bilavasitə quraşdırıldıqdan sonra buruğun yer-
ləbirləşdirmə quruluşuna qoşulmalıdır. Bu qoşulmalar
qaynaqla yerinə yetirilməlidir. Birləşmə yerləri baxış üçün
münasib olmalıdır.
Bu halda yerləbirləşdirmə quruluşunun müqaviməti [15]
–in tələblərinə uyğun olmalıdır.
5.2.13. Qazma qurğusunu bir yerdən başqa yerə köçür-
dükdə (nəql etdikdə) elektrik avadanlığının gərginliklə
sınaqdan keçirilməsi zəruriliyi müəssisənin elektrik
təsərrüfatına cavabdeh şəxs tərəfindən [16] ilə təyin olunmuş
müddətdə müəyyən (təyin) edilir.
5.2.14. Quraşdırma mərhələsində olan qazma qurğusuna
gərginliyin verilməsini (açılmasını) elektrik təsərrüfatına cavab-
deh şəxs yerinə yetirməlidir. Qazma qurğusuna gərginliyin
verilməsi «Qazma qurğusunun istismara buraxılması haqqında
AKT» sənədləşdirildikdən sonra və yalnız sutkanın işıqlı
vaxtında aparılmalıdır. Bununla yanaşı buruğa gərginlik, bri-
qada üzvlərinin xəbərdar olunması və ya təhlükəli sahələrdən
çıxarılması haqqında tikinti- quraşdırma işlərinin rəhbəri tərə-
findən yazılı surətdə təsdiqdən sonra verilməlidir.
5.2.15. Elektrik intiqallı qazma qurğularının qazma briqa-
dalarının və quyuların mənimsənilməsi briqadalarının tərkibin-
də elektrik təhlükəsizliyi üzrə qrupu IV-dən az olmayan elek-
trik montyoru olmalıdır. Küt şəkildə qazma aparıldıqda qazma
qurğularına xidmət edən elektrik montyorlarının sayının azal-
dılması məsələsini müəssisənin baş energetiki həll edir.

360
 5.2.16. Hər bir qazma briqadası partlayışdan mühafizəli,
gərginliyi 12 V-dan çox olmayan daşınma çıraqlarla təmin
olunmalıdır.

5.3. Neft-mədən işlərində elektrik qurğuları

Dərinlik nasos qurğuları

5.3.1. Dərinlik nasos qurğusunun elektrik avadanlığı qu-

yunun konduktoru və ya texniki kolonu vasitəsilə yerləbir-
ləşdirilməlidir.
Konduktor (texniki kolon) mancanaq dəzgahının gövdəsi-
nə ən azı 2 polad keçirici ilə birləşdirilməlidir. Bu polad keçiri-
cilər konduktorun (texniki kolonun) və mancanaq dəzgahının
gövdəsinə müxtəlif yerlərdən qaynaqlanmalı və torpağa 0,5
m-dən az olmayan dərinliyə basdırılmalıdır (sancılmalıdır).
Keçiricilərin en kəsiyi 48 mm2 az olmamalıdır.
Yerləbirləşdirici keçiricilərin birləşmələri baxış üçün
əlverişli yerdə olmalıdır.
Yerləbirləşdirici keçirici kimi dairəvi, zolaq, bucaqlı və
digər profilli poladdan istifadə edilə bilər. Bu məqsədlər üçün
polad burazların (kanatların) istifadəsinə yol verilmir.
5.3.2. Elektrik mühərrikinin mancanaq dəzgahının yerlə-
birləşdirilmiş gövdəsində quraşdırılmasından asılı olmayaraq
onun gövdəsi yerləbirləşdirilməlidir.
Elektrik mühərrikləri dönən kirşələrdə (salazka) quraşdı-
rıldıqda en kəsiyi 35 mm2-dan az olmayan əyilgən polad naqil-
lərlə yerləbirləşdirilməlidir.
5.3.3. Mancanaq dəzgahının elektrik intiqalına (ötü-
rücüsünə) və işəsalma qurğusuna xidmət etmək üçün metal
və ya qeyri metal döşəməsi olan məhəccərli ümumi meydança
olmalıdır. Qeyri metal döşəmə metal əsas üzərində
quraşdırılmalıdır. Döşəmə və ya metal əsas mancanaq

361
dəzgahının yerləbirləşdirilmiş gövdəsinə ən azı dörd yerdən
qaynaq edilməlidir.
5.3.4. Işəsalma quruluşunun gövdəsi taxta dayaq
üzərində quraşdırıldıqda, o, en kəsiyi 35 mm 2-dan az olmayan
polad naqil vasitəsilə metal döşəməyə etibarlı birləşdirilməli,
metal dayaqda və ya konstruksiyada quraşdırıldıqda isə
sonuncular (metal dayaq və ya konstruksiya) döşəməyə ən azı
2 yerdən qaynaq edilməlidir. Bu zaman gövdənin metal
konstruksiya ilə etibarlı kontaktı təmin olunmalıdır.
5.3.5. Işçi heyət tərəfindən operativ (əməliyyat)
çevirmələr dielektrik əlcəklərlə yerinə yetirilirməlidir.
5.3.6. Ştanqlı açarın elektrik intiqalının (ötürücüsünün)
ayaqla idarə olunması yolverilməzdir.
5.3.7. Işə salınması avtomatik, məsafədən və ya əl ilə
yerinə yetirilən vaxtaşırı işləyən quyularda avadanlıqlara baxış
keçirməzdən və ya onların təmirinə başlamazdan əvvəl
elektrik intiqalı açılmalı, işəsalma quruluşunda isə «Qoşma!
Adamlar işləyir» yazısı olan plakat asılmalıdır.
5.3.8. Mancanaq dəzgahı avtomatik və məsafədən idarə
olunan quyularda işəsalma quruluşunun yaxınlığında nəzərə
çarpan yerdə «Diqqət! Işəsalma avtomatikdir» yazısı olan
plakat bərkidilməlidir. Belə bir yazı işəsalma quruluşunun
üzərində də olmalıdır.

Dalma elektrik nasosları (mərkəzdənqaçma və yivli)

5.3.9. Dalma mərkəzdənqaçma və yivli elektrik nasosları-

nın elektrik avadanlığı quyunun konduktoru və ya texniki ko-
lonu vasitəsilə yerləbirləşdirilməlidir.
Yerləbirləşdirici polad keçiricinin en kəsiyi 48 mm 2 az ol-
mamalı və quyunun konduktoruna (texniki kolonuna) iki yer-
dən etibarlı qaynaqlanmalı və torpağa 1 m-dən az olmayan
dərinliyə basdırılmalıdır (sancılmalıdır).

362
 5.3.10. Dalma elektrik nasoslarının yerüstü elektrik ava-
danlığı budkada quraşdırıldıqda idarəetmə stansiyası elə
yerləşdirilməlidir ki, onun qapısı açıq vəziyyətdə olduqda
xaricə sərbəst çıxış təmin olunsun.
Budkanın qapısı xaricə açılmalıdır.
Bu cür elektrik avadanlıqları talvar altında və ya açıq
meydançada quraşdırıldıqda, həmin sahə çəpərlənməli və işçi
meydançanın döşəməsi isə yer səthindən 0,2 m-dən az
olmayaraq yuxarı olmalıdır.
5.3.11. Idarəetmə stansiyasının qapısı qıfıllı olmalı, açarı
isə qurğuya xidmət edən elektrotexniki heyətdən olan şəxsdə
olmalıdır.
5.3.12. Zirehli kabel quyu ağzına xüsusi dayaqlar üzə-
rində çəkilməlidir və onun çəkildiyi tras boyu 50 m-dən bir xə-
bərdaredici nişanlar quraşdırılmalıdır (olmalıdır). Zirehli kabelin
uzunluğu 50 m-dən az olduqda bir ədəd xəbərdaredici nişan
quraşdırılır.
Kabelin qəbul körpüsü tərəfdən və səyyar qaldırıcı bu-
curqad üçün nəzərdə tutulmuş yerdən çəkilməsi qadağandır.
5.3.13. Endirmə – qaldırma əməliyyatlarından əvvəl
kabel qidalanma mənbəyi tərəfdən, aparatdan açılmalıdır.
5.3.14. Endirmə – qaldırma əməliyyatları zamanı kabelin
üzərində (kabeldə) hər hansı bir işin aparılması qadağandır.
5.3.15. Quyuların istismarında uzunmüddətli fasilələr ol-
duqda (fasilədən əvvəl) dalma elektrik nasosu qurğusundan
gərginlik tamamilə açılmalıdır.

Nasos – kompressor borularını və ştanqları

açıb-bağlayan mexanizm

5.3.16. Mexanizmin elektrik intiqalının elektrik şəbəkəsi-

nə qoşulması, mexanizm və onun intiqalı və kommutasiya
quruluşları tam yığıldıqdan sonra yerinə yetirilməlidir.

363
 5.3.17. Mexanizmin idarəetmə stansiyasına gərginlik
verilməzdən əvvəl reversiv çevirici (pereklyuçatel) açarın açıl-
masına əmin olmaq lazımdır.
5.3.18. Reversiv çeviricinin quraşdırılması və sökülməsi,
mexanizmi elektrik enerjisi ilə qidalandıran kabeldən gərginlik
açıldıqdan sonra yerinə yetirilməlidir.

Elektrodehidratorlar

5.3.19. Transformatorlar və reaktiv sarğaclar

(katuşkalar) yerləşdirilən yuxarı meydança dəmir torlu və ya
şəbəkəli formada çəpərlənməli və çəpərin üzərində «Dayan!
Gərginlik» xəbərdaredici plakatı asılmalıdır.
Elektrodehidratorlar yerləşən meydançanın çəpərinin
qapısı açılan zaman gərginliyi açan (söndürən, götürən) blok-
layıcı olmalıdır.
5.3.20. Binaların (otaqların) daxilində yerləşdirilmiş
elektrodehidratorların yağla dolu yüksək gərginlikli transfor-
matorları və reaktiv sarğacları transfomatorda və makarada
olan yağın həcminə hesablanmış tutumun içərisində yerləş-
dirilməlidir.
Binanın xaricində yerləşdirilmiş elektrodehidratorların
transformator və sarğacları altında, transformator və ya sar-
ğacdakı yağın həcminə hesablanmış metal yağqəbuledicilər
nəzərdə tutulmalıdır.
5.3.21. Elektrodehidratorların üzərində daşınma yerləbir-
ləşdiricilərin qoyulması üçün xüsusi sıxaclar və ya metal
zolaqlar nəzərdə tutulmalıdır. Bu sıxaclar və zolaqlar əlverişli
yerlərdə olmalı və onların üzərində «Yer» sözü («Zemlə»)
yazılmış yazısı (və ya «Yer»in şərti işarəsi) olmalıdır.
5.3.22. Hər bir elektrodehiratorun gövdəsində pilləkən
tərəfdə nömrəsi olmalıdır. Həmin nömrə elektrodehidratorun

364
idarəetmə lövhəsinin müvafiq panelində də (üz və arxa
tərəfdə) göstərilməlidir.
5.3.23. Elektrodehidratorun idarəetmə panelində baş
dövrənin kontaktorunun vəziyyətinə nəzarət etmək üçün
siqnal (xəbərdarlıq) lampaları quraşdırılmalıdır.
5.3.24. Elektrodehidratora gərginliyin verilməsinə, yalnız
xidməti heyət tərəfindən elektrodehiratorun işə salınmasına
hazır olması barədə operativ (cari) jurnalda müvafiq qeydlər
aparıldıqdan sonra icazə verilir.
5.3.25. Elektrodehidrator işləyərkən onun elektrik ava-
danlığına baxış keçirmək məqsədilə çəpərlənmiş sahəsinə
girmək qadağandır.
5.3.26. Elektrodehidrator işləyərkən ona qalxmaq üçün
istifadə olunan pilləkənin üzərində «Dırmaşma! Öldürər»
sözləri yazılmış xəbərdaredici plakat asılmalıdır.
5.3.27. Elektrodehidratorun şəbəkədən hər avtomatik
açılması zamanı, gərginlik açılmaqla, o, növbədənkənar baxış-
dan keçirilməlidir. Elektrodehidratorun avtomatik açılmasının
səbəbləri araşdırılmadan və onlar aradan qaldırılmadan onu
işə salmaq qadağandır.
5.3.28. Elektrosusuzlaşdırma və duzsuzlaşdırma qurğula-
rının elektrik avadanlıqlarının istismarı, gərginliyi 1000 V-dan
yüksək elektrik qurğularına xidmət edən elektrotexniki heyət
tərəfindən yerinə yetirilir.
Elektrodehidratorun istismarına cavabdeh şəxsin elektrik
təhlükəsizliyi üzrə qrupu IV-dən az olmamalıdır.
5.3.29. Elektrotexniki heyət tərəfindən elektrodehidrato-
run daxilində işlər aparılan zaman briqadanın bir üzvü elektro-
dehidratorun xaricində lyukun yanında olmalıdır. Elektrodehid-
ratorun yuxarı hissəsində adamlar olarkən çəpərin qapısının
təsadüfən bağlanmasının qarşısını almaq məqsədilə qapı açıq
vəziyyətdə etibarlı bərkidilməlidir.

365
 5.3.30. Elektrodehidratorun daxilində və yuxarı meydan-
çasında quraşdırılmış avadanlıqların təmirinə qaz-partlayış təh-
lükəli işlərin aparılmasına tapşırıq-icazə vərəqəsi alındıqdan
sonra icazə verilir.
5.3.31. Elektrodehidratorların mütəmadi olaraq təmiri və
onlara baxış, müəssisənin baş energetiki tərəfindən təsdiq
edilmiş yerli təlimatlarla müəyyən edilir.
5.3.32. Neftlə doldurulmuş elektrodehidratora cərəyan
verilməzdən əvvəl orada toplanmış qaz və buxar
buraxılmalıdır.
5.3.33. Elektrodehidratorda yanğın baş verdikdə gərginlik
dərhal açılmalıdır.
5.3.34. Elektrodehidrator işləyən zaman çəpərlənmiş sa-
həyə daxil olmaq qadağandır.
5.3.35. Elektrodehidratorun aparatda neftin səviyyəsi
aşağı düşərkən gərginliyi açan quruluşu olmalıdır. Elektrode-
hidratorun bütün bloklayıcıları cədvəl üzrə, lakin ildə 1
dəfədən az olmayaraq yoxlanılmalıdır.

5.4. Yerləbirləşdirmə

5.4.1. Elektrik qurğularının və avadanlıqlarının metal his-

sələri (gövdəsi) [15, 108, 60] tələblərinə uyğun olaraq
yerləbirləşdirilməlidir.
5.4.2. Partlayış təhlükəli zonalarda quraşdırılmış elektrik
avadanlıqları gərginlik səviyyəsindən asılı olmayaraq yerləbir-
ləşdirilməlidir.
Metal konstruksiyalarda quraşdırılmış elektrik avadan-
lıqları, metal konstruksiyanın yerləbirləşməsindən asılı olmaya-
raq, ayrıca olaraq yerləbirləşdirilməlidir.
5.4.3. Yerləbirləşdirmə quruluşunun texniki vəziyyətini
müəyyən etmək üçün vaxtaşırı olaraq:

366
 -yerləbirləşdirmə quruluşunun görünən hissələrinə baxış
keçirilməli;
-yerləbirləşdiricilərlə yerləbirləşdirilmiş elementlər arasın-
da etibarlı əlaqənin mövcudluğu yoxlanılmalı (aparatla yerlə-
birləşdirmə quruluşunu birləşdirən keçiricidə qırılmaların və
qeyri kafi kontaktın olmaması), həmçinin transformatorların
qoruyucuları (probivnoy) yoxlanılmalı;
-yerləbirləşdirmə quruluşunun müqaviməti ölçülməli;
-«faza-sıfır» dövrəsinin tam müqaviməti ölçülməli;
-birləşmələrin etibarlı olması yoxlanılmalıdır.
5.4.4. Binalarda (otaqlarda) yerləşdirilmiş yerləbirləşdir-
mə keçiriciləri (naqilləri) baxış üçün əlverişli yerdə olmalıdır.
Bu tələblər kabellərin sıfır xətlərinə və metal zirehlərinə,
elektrik xətti gizli üsulla çəkilmiş borulara, yerdə (torpağa bas-
dırılmış) metal konstruksiyalara və həmçinin boru xətlərinin içi
ilə çəkilmiş yerləbirləşdirici keçiricilərə aid deyildir.
5.4.5. Yerləbirləşdirmə keçiriciləri korroziyadan mühafizə
olunmalıdır.
5.4.6. Yerləbirləşdirmə keçiriciləri yerləbirləşdiriciyə və
yerləbirləşdirilən konstruksiyalara qaynaq edilməklə, aparat,
maşın və s. gövdəsinə isə qaynaq və ya bolt vasitəsilə etibarlı
birləşdirilməlidir. Aşındırıcı buxar və ya qaz olan rütubətli otaq-
larda kontakt səthlərinin əlavə olaraq mühafizə örtüyü
(təbəqəsi) olmalıdır (çəkilməlidir).
Aparat, maşın və s. gövdəsinə birləşdirilən əyilgən (elas-
tik) yerləbirləşdirmə keçiricilərinin uclarında etibarlı qaynaq-
lanmış sonluqlar (ucluqlar) olmalıdır.
Silkələnmə və ya titrəyiş nəticəsində kontaktın zəifləməsi
ehtimal olunan yerlərdə əlavə tədbirlər görülməlidir (kontrqay-
ka, təsbitləyici şayba qoyulmalıdır).
Tez-tez sökülən və ya maşının hərəkət edən hissələrində
quraşdırılan avadanlıq, ucuna sonluq qaynaq edilmiş əyilgən
(elastik) naqillər vasitəsilə yerləbirləşdirilməlidir.

367
 5.4.7. Qurğunun yerlə birləşdirilən hər bir elementi ayrı-
ayrılıqda yerləbirləşdiriciyə və magistral yerləbirləşdirmə
xəttinə qoşulmalıdır.
Yerləbirləşdirmə xəttinə qurğunun bir neçə hissəsinin
ardıcıl qoşulması qadağandır.
5.4.8. Gərginliyi 1000 V-a qədər olan elektrik qurğula-
rında torpaqdan (yerdən) «faza» və ya «sıfır» naqili kimi
istifadə edilməsi qadağandır, belə ki, bu qurğular elektrik
cərəyanı ilə zədələnmələrə (xəsarətalmalara) səbəb ola bilər.

5.5. Ildırımdan mühafizə

5.5.1. Birbaşa ildırım vurmasından adamların mühafizə

olunmasını, bina və digər tikililərin və həmçinin onların içəri-
sində olan avadanlıq və materialların dağılmasının, yanmasının
və partlamasının qarşısının alınmasını təmin etmək üçün, bina
və tikililərdə (konstruksiyalarda) [62]–in tələblərinə uyğun
ildırımdan mühafizə quruluşları quraşdırılmalıdır.
5.5.2. Ildırımın təkrar təsirindən (vtoriçnoe vozdeystvie)
qorunmaq üçün içərisində yanar buxar və qaz olan texnoloji
aparat və boru xətləri yerləbirləşdirilməlidir. Bu məqsəd üçün
elektrik qurğularının yerləbirləşdiricilərindən istifadəyə icazə
verilir.
5.5.3. Ildırımdan mühafizə quruluşlarının istismarında
cari və profilaktiki təmirlə yanaşı aşağıdakı məqsədlər üçün
vaxtaşırı baxış da keçirilir:
-cərəyanötürücü elementlər (qaynaq yerləri, boltlu və
digər birləşmələr) arasında elektrik əlaqəsinin etibarlılığının
yoxlanılması;

368
 -ildırımdan mühafizə quruluşlarında mexaniki zədələnmə-
dən sonra gücləndirilməsi və ya əvəz olunması tələb olunan
elementlərin aşkar edilməsi;
-ildırımdan mühafizə quruluşlarının ayrı-ayrı elementləri-
nin korroziyadan dağılma (aşınma) dərəcəsinin müəyyən edil-
məsi və korroziya nəticəsində zədələnmiş elementlərin güclən-
dirilməsi və korroziyadan mühafizəyə dair tədbirlərin
görülməsi;
-ildırımdan mühafizə quruluşlarının bina və ya tikililərin
kateqoriyalarına uyğunluğunun yoxlanılması (bina və ya
tikililərdə dəyişikliklər aparıldıqda və s.);
-ildırımdan mühafizə quruluşunun bütün yerləbirləşdirici-
lərinin sənaye tezlikli cərəyanda müqavimətinin ölçülməsi (bu
iş elektrik qurğularının yerləbirləşdiricilərinin müqavimətinin
ölçülməsi ilə birgə, 2 ildə bir dəfədən az olmayaraq aparıl-
malıdır).
5.5.4. Yoxlamalar əsasında ildırımdan mühafizə quruluş-
larının profilaktiki təmirlərinin həcmi müəyyən edilir və bu tə-
mirlər ildırım çaxan mövsümə qədər (mart ayına qədər) başa
çatmalıdır.
5.5.5. Ildırımdan mühafizə quruluşlarının kiçik həcmli cari
təmiri ildırım çaxan mövsümdə də aparıla bilər, əsaslı təmiri
isə bu mövsümdən başqa, ilin digər vaxtlarında aparılmalıdır.
5.5.6. Obyekt üzrə ildırımdan mühafizə quruluşlarının
vəziyyətinə (sazlığına) cavabdehliyi baş energetik daşıyır.
Baş energetik obyektin əsas xüsusiyyətlərini nəzərə al-
maqla ildırımdan mühafizə quruluşlarının istismarı üzrə qısa
təlimat işləyib hazırlamalıdır.
Ildırımdan mühafizə quruluşlarının təftişini aparan şəxs
aşkar edilmiş qüsurları göstərməklə keçirilmiş baxış və
yoxlama barədə akt tərtib etməlidir.
Ildırımdan mühafizə quruluşlarında aparılan yoxlamala-
rın, yerləbirləşdirmə quruluşlarının sınaq yoxlamalarının,

369
aparılan təmirlərin nəticələri bunun üçün nəzərdə tutulmuş
jurnalda qeyd edilməlidir.
5.5.7. Ildırım təhlükəsi (şimşək çaxan vaxtı) olduqda
qadağandır:
-qaz atqı borularından istehsalat tullantılarının atmosferə
buraxılması;
-istehsalat və məişət otaqlarının qapı və pəncərələrinin
açıq vəziyyətdə saxlanılması.
5.5.8. Ildırım (şimşək) çaxan vaxtı qazma vışkasında işlə-
rin aparılması, həmçinin ildırımdan mühafizə quruluşunun yer-
ləbirləşdirmə hissələrinə 10 m-dən yaxın məsafədə olmaq (ya-
xınlaşmaq) qadağandır.

5.6. Statik elektrikləşmədən mühafizə

5.6.1. Obyektdə statik elektrikləşmədən mühafizə qurğu-

larının vəziyyətinə (sazlığına) cavabdehliyi sex rəisi, müəssisə
üzrə isə – baş energetik daşıyır. Müəssisənin baş energetiki
elektrik sexinin rəisi ilə birlikdə mühafizə qurğularının düzgün
istismarını və onların laboratoriya yoxlamasını təşkil etməli, bu
qurğuların istismarı üzrə təlimat tərtib etməli və onların
düzgün istismarına nəzarət etməlidir.
Sex rəisləri sexlərdə mühafizə qurğularının saz
vəziyyətdə saxlanılmasını, cədvələ uyğun və müvafiq texniki
sənədlər tərtib etməklə onların vaxtı-vaxtında yoxlanılmasını
və təmirini təmin etməlidirlər.
5.6.2. Mühafizə qurğularına baxış və onların cari təmiri
bütün texnoloji avadanlığa, elektrik xətlərinə baxış və onların
təmiri ilə eyni vaxtda aparılmalıdır. Cihazların köməyi ilə yerlə-
birləşdirmənin yoxlanılması ildə 2 dəfədən az olmayaraq (6
aydan bir) və həmçinin avadanlığın hər təmirindən sonra apa-
rılmalıdır.

370
 5.6.3. Bütün metal aparatlar, çənlər, neft kəmərləri, qaz
xətləri, doldurma – boşaltma qurğuları, içərisində asan alışan
(AAM) və yanar mayelər (YM) olan qurğular, binanın daxilində
və xaricində yerləşməsindən asılı olmayaraq, yerləbirləşdiril-
məlidir.
5.6.4. Sexlərdə, bina xaricində yerləşdirilmiş qurğularda,
estakadalarda və s. quraşdırılmış avadanlıq və boru kəmərləri
bütün uzunluqları boyunca arası kəsilməyən zəncirvari şəkildə
yerləbirləşdirici qurğulara qoşulmalıdır.
5.6.5. Tək (ayrıca) quraşdırılmış tutum, aparat və aqre-
qatların fərdi yerləbirləşdiricisi olmalı və ya onlar ayrı-ayrılıqda
aparatın yaxınlığından keçən ümumi yerləbirləşdirmə
magistral xəttinə qoşulmalıdırlar.
Bir neçə yerləbirləşdirici aparatın, aqreqat və boru kə-
mərlərinin yerləbirləşdirmə xəttinə ardıcıl qoşulması
qadağandır.
5.6.6. Işçi heyətin sənaye tezlikli elektrik cərəyanı
zədələnməsindən və ya ildırımdan mühafizəsi üçün nəzərdə
tutulmuş yerləbirləşdirici qurulaşlardan statik elektrik
yüklərinin ötürülməsi üçün istifadə edilə bilər.
5.6.7. Yalnız statik elektrik yüklərinin ötürülməsi üçün
nəzərdə tutulmuş yerləbirləşdirici quruluşların müqaviməti 100
Om-dan çox olmamalıdır.
5.6.8. AAM və YM-lər doldurulub-boşaldılan avtosistern-
lər və vaqon-sisternlər doldurma-boşaltma əməliyyatından qa-
baq və bu əməliyyat aparılan müddətdə yerləbirləşdirmə quru-
luşuna qoşulu olmalıdır. Yerləbirləşdirici keçirici (naqil) kimi en
kəsiyi 16 mm2-dan az olmayan elastik (çox damarlı) mis məf-
tildən istifadə edilməlidir.
Keçiricilər avtosisternlərin və vaqon sisternlərin gövdələ-
rinə (korpusuna) bolt vasitəsilə etibarlı birləşdirilməlidir. Yerlə-
birləşdirmə pozularsa qüsur aradan qaldırılana qədər
doldurma-boşaltma əməliyyatı dayandırılmalıdır.

371
 5.6.9. AAM-in və YM-in çənlərə, sisternlərə və qablara
sərbəst düşən şırnaqla doldurulması qəti qadağandır. Onların
tutumlara vurulması və doldurulması bu tutumlardakı mayenin
səviyyəsindən aşağı, tutumlar boş olduqda isə rezin şlanqın
ucu tutumun dibindən 0,2 m məsafədən çox olmayan
səviyyədə saxlanılmaqla aparılmalıdır.
5.6.10. Çənlərin buxara verilməsi üçün nəzərdə tutulmuş
rezin şlanqların metal ucluqları şlanqın xaricindən və ya daxi-
lindən keçirilmiş (dolanmış) elastik çoxdamarlı (telli) mis məftil
vasitəsilə yerləbirləşdirilməlidir. Yerləbirləşdirici məftilin digər
ucu buxar ötürən kəmərin metal hissəsinə birləşdirilməlidir.
Şlanqın ucluqları zərbədən qığılcım verməyən mis, tunc və s.
materialdan olmalıdır.
5.7. Süni işıqlandırma

5.7.1. Neftqazçıxarma (qazma) obyektlərində iş yerləri,

texnoloji avadanlıqlar, keçidlər, pilləkənlər və s. [211, 47] –ə
uyğun süni işıqlandırılmalıdır.
5.7.2. Neftqazçıxarma (qazma) obyektləri partlayışdan
mühafizəli çıraqlarla və projektorlarla işıqlandırılmalıdır.
5.7.3. Obyektlər işçi işıqlandırılma çıraqlarından başqa
qəza, təxliyə və lazım olduqda mühafizə çıraqları ilə də təmin
olunmalıdır və onlar qüvvədə olan müvafiq normalara uyğun
olmalıdır.
5.7.4. Təxliyə işıqlandırılması üçün qəza işıqlandırılmasın-
dan istifadə oluna bilər.
5.7.5. Qəza və təxliyə işıqlandırılması üçün aşağıdakı çı-
raqlar tətbiq olunur:
a) közərmə lampalı;
b) lüminissent lampalı aşağı temperaturlu (5 0 C-dən az
olmayaraq) otaqlarda, o şərtlə ki, çıraqlar bütün rejimlərdə
gərginliyi nominal gərginliyin 90%-dən az olmayan dəyişən
cərəyanla qidalansın.

372
 Ksenon, DRL, metalhallogen və yüksək təzyiqli natrium
lampalı çıraqlardan qəza və təxliyə işıqlandırılmasında istifadə
etmək qadağandır.
5.7.6. Qəza və təxliyə işıqlandırılmasının əlavə olaraq av-
tonom (ayrıca) elektrik qida mənbəyi olmalıdır.
5.7.7. Mühafizə işıqlandırılması sutkanın qaranlıq vaxtı
mühafizə olunan yerdə ərazinin sərhəddi boyunca nəzərdə tu-
tulmalıdır.
5.7.8. Işıqlandırıcı qurğuların yoxlanılmasına xüsusi hazır-
lığı olan və [63] tələblərini mükəmməl bilən işçilər buraxılır.
5.7.9. Işıqlandırma obyektlərinin sanitar-texniki pasport-
laşdırılması (iş yerlərinin attestasiyası) [251]-ə uyğun
aparılmalıdır (ölçülməlidir).
5.7.10. Yenidən qurulmuş və rekonstruksiya edilmiş işıq-
landırıcı qurğular istismara verilməzdən əvvəl yoxlanılmalıdır.
5.7.11. Çıraqların əksetdiricilərinin xüsusi yuyucu maddə-
lərlə çirkdən təmizlənmə qaydaları [251]–ə uyğun
aparılmalıdır.

5.8. Partlayış təhlükəsizliyi

5.8.1. Partlayış təhlükəsizliyinin təmin olunması üzrə

tələblər, qazma qurğusunun mexaniki avadanlığı istisna
olmaqla, elektrik avadanlıqlarına və partlayışın yaranmasına
səbəb ola biləcək digər avadanlıqlara şamil edilir.
5.8.2. Qazma və neftmədən qurğularının elektrik ava-
danlıqlarının quraşdırılması, sazlanması, sınanması və istismarı
[15, 17]–nin tələblərinə müvafiq yerinə yetirilməlidir.
5.8.3. Obyekt, səmərəli surətdə mühafizə olunmaq üçün,
partlayış təhlükəli zonalara bölünməlidir. Zonalar eyni tipli
avadanlıqlar yerləşdirilmiş sahələrdən ibarət olmalıdır.
Obyektin zonaları təhlükəliliyinə görə aşağıdakı kateqoriyalara
(dərəcələrə) bölünür:

373
 0-cı zona – partlayış təhlükəli qatışığın daima və ya uzun
müddət ərzində olduğu sahə;
1-ci zona – normal iş rejimində partlayış təhlükəli
qatışığın mövcudluğu ehtimal olunan sahə;
2-ci zona – normal iş rejimində, açıq meydançalarda və
otaqlarda partlayış təhlükəli qatışığın olmadığı sahə.
[15]-in tələblərinə uyğun olaraq 0-2 zonalar müvafiq
olaraq partlayış təhlükəsiz və partlayışdan mühafizəli icrada
olan avadanlıqlarla təchiz olunmalıdır. Bütün vericilər,siqnal
qurğuları 1-ci zonanın sahələrində istifadəyə yararlı olmalıdır.
5.8.4 Partlayışdan mühafizə markası olmayan, qeyri ixti-
saslaşdırılmış müəssisələrdə hazırlanmış və ya təmir zamanı
partlayışdan mühafizə elementləri pozulmuş, nəzarət edən
idarənin partlayış mühafizəsi üzrə yazılı icazəsi olmadan
0,1,2 kateqoriyalı (sinifli, dərəcəli) partlayış təhlükəli
zonalarda elektrik avadanlıqlarının quraşdırılması qadağandır.
5.8.5 Xaricdən idxal olunmuş partlayış mühafizəli
elektrik avadanlığının, onu partlayışdan mühafizəyə sınamış
təşkilatın partlayış təhlükəli zona və mühitdə istismarına icazə
verən şəhadətnaməsi olmalıdır.Bundan başqa bu avadanlıq
sertifikatlaşdırılmalı və onun Azərbaycan Respublikasının
ərazisində tətbiqinə Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin icazəsi
olmalıdır.
5.8.6 Partlayışdan mühafizə vasitələri və bloklayıcıları na-
saz olduqda, idarəetmə və mühafizə sistemləri sxemi pozul-
duqda elektrik avadanlığının istismarı qadağandır.
5.8.7 Neftqazçıxarma obyektləri şəraitində (ərazisində)
partlayış əmələ gətirən mənbələr ətrafında partlayış təhlükəli
zonaların sinifləri və sərhədləri cədvəl 8-də və Əlavə 20-də
verilir.

Cədvəl 8

374
Bən Otaq və sahələr Partlayış
din təhlükəli-
№- lik sinfi
si
1 2 3
1. Açıq texniki qurğular, aparatlar, tutumlar
quraşdırılmış və ya neft və asan alışan qaz 0 zonası
buxarlarını ötürmək üçün çıxışı olan bağlı
otaqlar (Əlavə 20 şək.1), həmçinin qazma
qurğularının rotoraltı boşluqları və neft və ya
yanar qaz buxarları çıxa və yığıla bilən
kanallar, şaxtalar (şək. 2, 5, 9)
2. Neft, neftlə emal olunmuş qazma məhlulu, neft
qazları və ya digər asan alışan maddələr olan 0 zonası
açıq texniki qurğuların ətrafındakı (şək. 4), quyu
ağzı ətrafı (şək. 2), həmçinin səmt qazını və ya
müxtəlif asan alışan qazları ötürən atqı
borusunun sonluğunun ətrafındakı (şək. 8a) 1,5
m radiuslu açıq sahələr (fəza)
3. Neft, neftlə emal olunmuş qazma məhlulu, neft 0 zonası
qazları və digər asan alışan maddələr olan açıq
və bağlı tutum və texniki qurğuların daxili sahəsi
(fəza) (şək. 1, 4, 7, 8)

1 2 3
4. Asan alışan mayelərin vurulmasında istifadə 0 zonası
olunan şlanqların saxlanılması üçün bağlı otaqlar

5. Partlayış təhlükəli qarışıqların əmələ gəlməsi 1 zonası

yalnız sınmış (dağılmış) və ya nasaz avadanlıq
olan halda mümkün olan bağlı texnoloji
quruluşlar, avadanlıqlar, aparatlar, neft, neftlə
emal olunmuş qazma məhlulu və yanar qazlar
olan tənzimləyici, nəzarətedici, söndürücü
(ayırıcı) quruluşların qovşaqları quraşdırılmış bağlı

375
 otaqlar (sahələr). Tullantı sularını vuran
nasosxanalar.
Qeyd: Qazma nasosları, qazma nasoslarına əlavə
təzyiq verən köməkçi (podpornıy) nasoslar, sirkul-
yasiya sisteminin boru kəmərləri və manifold yer-
ləşdirilmiş (partlayış təhlükəli qarışıqların yaranma
mənbəyi olmayan digər avadanlıq və aparat yox-
dursa) və 0, 1 sinifli partlayış təhlükəli otaqlardan
ayrılmış (arası kəsilmiş) otaqlar partlayış təhlükəsiz
hesab olunur.
6. Aşağıdakı açıq sahələr (fəza) :

-cədvəlin 2 №-li bəndi üzrə 0 zonasından 1,5 m 1 zonası

radiusdakı (şək. 8a) və 0 zonasından 3,5 m
radiusdakı sahələr (şək.4);

-hər tərəfə 3 m məsafə ilə məhdudlaşan 0 və 1 2 zonası

zonalarına aid otaqların istənilən oyuğunun (qapı,
pəncərə və s.) ətrafındakı sahələr (şək. 1);

-3 m məsafə ilə məhdudlaşan 0 və 1 zonalarına 2 zonası

aid otaqların sorucu ventilyasiyasının oyuğunun
ətrafındakı sahələr;

-fontan armaturu ətrafından hər tərəfə 3 m 2 zonası

məsafə ilə məhdudlaşan sahələr (şək. 5).
7. Rotoraltı boşluğu açıq olan quyu oxundan aşağıya 2 zonası
qədər bütün hündürlüyü boyu radiusu 3 m-lik
silindrlə məhdudlaşan rotoraltı boşluq (fəza) (şək.
2, 3)
1 2 3
8. Şək. 2-də göstərilmiş parametrlərə uyğun olan __
dənizdə və kükürdlü yataqlarda qazılan quyularda
tətbiq olunan vışkanın hündürlüyü boyu hər
tərəfdən əhatə edən vışkaətrafı sahə (fəza).

376
9. Partlayış təhlükəli zonanın sinfinə və sərhədinə __
uyğun gələn rotoraltı boşluğu açıq və
çəpərlənmiş qazma vışkasının ətrafındakı sahə
(fəza) (şək.3).
Qeyd: Rotoraltı boşluqdan (fəzadan) və qazma
meydançasından divar vasitəsi ilə ayrılmış qazma
bucurqadı sahəsi partlayış təhlükəsiz hesab
olunur.

10. Şək. 6, 7-də göstərilmiş partlayış təhlükəli __

zonanın sinfinə və sərhədinə uyğun gələn açıq və
bağlı texniki qurğuların, avadanlıqların ətrafındakı
açıq sahələr (fəza)
11. Çəpərlənmənin hüdudlarında fontan armaturu 2 zonası
yerləşdirilmiş yarımbağlı sahələr (fəza)
12. Şək. 8b-də göstərilmiş partlayış təhlükəli zonanın __
sinfinə və sərhədinə uyğun gələn bağlı texniki
qurğulardakı, tutumlardakı və aparatlardakı qaz-
ları (buxarları) ötürən atqı borularının sonluqları-
nın ətrafındakı açıq sahələr (fəza)
13. Çəpərlənmənin hüdudlarında neft, neftlə emal 2 zonası
olunmuş qazma məhlulu, neft qazları və ya asan
alışan mayelər olan texniki qurğular, avadanlıqlar,
aparatlar, söndürücü (ayırıcı) quruluşların
qovşaqları quraşdırılmış yarımbağlı sahələr (fəza)
14. Şək. 9-dakı parametrlərə uyğun, quyunun təmiri __
üçün istifadə edilən aqreqatın ətrafındakı sahə
(fəza)

5.8.8. 1 və 0 zonalarında yerləşən otaqlar arasında dəliklərin

(qapıların, pəncərələrin və s.) quraşdırılması qadağandır.
5.8.9. 0 zonasında olan otaqla bilavasitə əlaqəsi olan
bağlı otaq aşağıdakı şərtlərlə 1-ci zonaya aid edilə bilər:

377
 -giriş özübağlanan qaz buraxmayan 1 zonası
istiqamətində açılan qapılardan yerinə yetirilirsə;
-ventilyasiya 0 zonasına nisbətdə izafi təzyiqi təmin
edirsə;
-idarəetmə postunda, daimi növbətçilik təşkil olunmaqla,
ventilyasiya dayandıqda, dərhal işə düşən siqnalizasiya sistemi
nəzərdə tutulubsa (varsa).
5.8.10. Bilavasitə 0 zonası ilə əlaqəsi olan bağlı otaq aşa-
ğıdakı şərtlərlə partlayış təhlükəsiz hesab oluna bilər:
-giriş, bufer hava mühiti əmələ gətirən (hava axını ventil-
yasiya vasitəsilə vurulur), ikiqat, özübağlanan, qaz
buraxmayan qapılardan yerinə yetirilirsə;
-ventilyasiya partlayış təhlükəli sahəyə (otağa) nisbətdə
izafi təzyiqi təmin edirsə;
-idarəetmə postunda, daimi növbətçilik təşkil olunmaqla,
ventilyasiya dayandıqda, dərhal işə düşən siqnalizasiya sistemi
olduqda.
Asan alışan və yanar mayelərin nəql edildiyi boru kəmər-
lərinin ancaq ayrı-ayrı hissələri otaqlardan keçirsə, orada
birləşdirici flanslar yoxdursa, borular divarlardan gilizlərdə,
kipləşdirilmiş halda çəkilmişsə və partlayış təhlükəli qatışıqların
otaqlara daxil olmasını istisna edirsə, həmin otaqlar partlayış
təhlükəsiz hesab edilirlər.
5.8.11. 1 zonası ilə bilavasitə əlaqəsi olan bağlı otaq
aşağıdakı şərtlərlə partlayış təhlükəsiz hesab oluna bilər:
-giriş özübağlanan, qaz buraxmayan, təhlükəsiz zonaya
açılan qapıdan yerinə yetirilirsə;
-ventilyasiya partlayış təhlükəli sahəyə (otağa) nisbətdə
izafi təzyiqi təmin edirsə;
-idarəetmə postunda, daimi növbətçilik təşkil olunmaqla,
ventilyasiya dayandıqda, dərhal işə düşən siqnalizasiya sistemi
olduqda.

378
 5.8.12. Partlayış təhlükəli zonalarda quraşdırılan elektrik
avadanlığı normativ sənədlərin tələblərinə müvafiq
seçilməlidir.
5.8.13. Partlayış təhlükəli zonaları olan otaqlarda ventil-
yasiyanın quruluşu müvafiq tələblərə cavab verməlidir.
5.8.14. Partlayış təhlükəli qatışıqların siqnalizatorlarının
vericiləri və nümunəgötürücü qurğuları aşağıdakı yerlərdə
quraşdırılmalıdır:
-otaqların ventilyasiyası üçün hava götürülən yerlərdə;
-AAM və ya qazma məhlulunu vuran hər bir nasosun
yanında;
-quyuağzı ərazidə, döşəmədən 0,5 m çox olmayan hün-
dürlükdə;
-qazma məhlulunun hazırlandığı açıq tutumun üstündən
0,2 m-dən çox olmayan məsafədə və eyni zamanda tutumla
yanaşı, döşəmədən 0,5 m hündürlükdə;
-vibroələyin yaxınlığında – ondan 1 m-dən çox olmayan
məsafədə olmaqla 0,5 m-dən çox olmayan hündürlükdə;
-texnoloji aparatların yanında – buxar və qazların ayrılma
ehtimalı olan yerlərdə, neft qazları üçün mənbədən 0,5-0,7 m-
dən çox olmayan hündürlükdə, neft buxarları üçün
döşəmədən 0,5 m hündürlükdə;
-qazpaylayıcı batareyaların seksiyalarının yanında –
otağın azı 2 yerində (nöqtəsində), mənbədən 0,5-0,7 m-dən
çox olmayan hündürlükdə;
-AAM və yanar qazlar saxlanılan anbarlarda – hər otaqda
azı 1 ədəd;
-qazma meydançasının altında – qazma məhlulunun axı-
nını dəf edən qurğu yerləşən yerdən 1 m-dən çox olmayan
məsafədə, azı 4 nöqtədə.
Hidrogen sulfid qazının YVQ-sini qeydə alan qaz analiza-
torunun verici və ya nümunəgötürücü qurğuları qazma mey-

379
dançasının altında (bilavasitə qazma məhsulu çıxan yerdə) və
onun ayrılması ehtimal olunan otaqlarda quraşdırılmalıdır.

DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR

(Elektrik qurğuları)

5.9. Ümumi tələblər

5.9.1. DNQT-də elektrik şəbəkələri, o cümlədən 1000 V-a

qədər gərginlikli, üç fazalı, dəyişən cərəyanlı elektrik
şəbəkələri neytralı izolə edilmiş olmalıdır.
1000 V-dan yüksək gərginlikli elektrik şəbəkələrinin yük-
sək müqavimətli rezistor vasitəsi ilə neytralının yerləbirləşdiril-
miş olmasına yol verilir. Bu halda elektrik şəbəkəsinin izolyasi-
yasının müqavimətinin azalması barədə avtomatik siqnalizasi-
yası olan izolyasiyaya nəzarət edən müvafiq quruluş (cihaz)
nəzərdə tutulmalıdır.
5.9.2. DNQT-də altı aydan bir (az olmayaraq) kabel xət-
ləri diqqətlə baxışdan keçirilməli və bu zaman aşağıdakılar
yoxlanılmalıdır:
-kabelin bərkidilməsinin keyfiyyəti;
-kabelin qoruyucu (mühafizə) örtüyünün bütövlüyü;
-kabelin metal örtüyünün yerləbirləşdirilməsinin
vəziyyəti;
-içərisi ilə kabel çəkilmiş borunun və qurğuşunlu kabelin
örtükləri;
-kabelin üzərində markirovkanın mövcudluğu;
-kabelin ehtiyat damarlarının (naqillərinin) konservasiya-
sının keyfiyyəti;
-kabel çəkilmiş yerlərin təmizliyi (yağın, netfin, neft məh-
sullarının və s. olmaması);
-metal hörgülü kabelin korroziyaya qarşı örtüyünün və-
ziyyəti.

380
 5.9.3. Kabel xətlərinə baxış keçirən şəxslərə gərginlik al-
tında olan kabellərə toxunmaqla hər hansı bir işin görülməsi
qadağandır (misal üçün: kabelin yerini dəyişmək, kabelin
trasından müxtəlif əşyaları götürmək və s.).
5.9.4. Işçinin dənizə düşmək təhlükəsi olan iş yerində
lazımi tədbirlər görülmədən (iş yerini bu məqsəd üçün hazırla-
madan) kabelin deşilməsi və ya kəsilməsi qadağandır.
5.9.5. Kabel şkafında gərginliyi, kabelin nömrəsini və bu
kabel qoşulmuş paylayıcı quruluşların nömrələrini göstərən ay-
dın yazılar olmalıdır. 1000 V-dan yüksək gərginlikli kabelin qo-
şulması üçün kabel şkaflarının tətbiqi qadağandır.
5.9.6. Baxış keçirilərkən, təmir işləri aparılarkən və ya tə-
mirdən sonra kabel çəkilərkən baxış keçirilən, təmir aparılan
və ya çəkilən kabelə gərginliyin təsadüfən verilməsi istisna ol-
malıdır.
5.9.7. Işlər yerinə yetirildikdən və işlərin (dalğıc işlərinin)
rəhbərinin yazılı təsdiqindən sonra enerji təminatı (təchizatı)
üzrə məsul növbətçi bu işlərin başa çatdığına
(dayandırıldığına) əmin olaraq bu haqda tapşırıq-buraxılışda
qeyd aparmalı və yalnız bundan sonra gərginlik verilməlidir.
5.9.8. Müxtəlif briqadalar tərəfindən bir sahədə eyni
vaxtda sınaq və təmir işlərinin aparılması qadağandır.
5.9.9. Zədələnmiş kabeli kabelçəkən gəminin bortuna
qaldırmazdan əvvəl (kabelin təmirinə başlamamış) kabel hər
iki tərəfdən açılmalı və yerləbirləşdirilməlidir.

D. 5.10. Yerləbirləşdirmə

5.10.1. Gərginlik altında olmayan, lakin istismar vaxtı to-

xunulması mümkün olan elektrik avadanlıqlarının metal hissə-
ləri, kabellərin metal örtükləri, cərəyandaşıyıcı hissələri bərkit-

381
mək üçün metal konstruksiyalar və DNQT-nin digər konstruk-
siyaları aşağıdakılar istisna olmaqla yerləbirləşdirilməlidir:
-ikiqat izolyasiyası («dvoynaə izoləüiə») elektrik qəbul-
edicilərinin gövdələri;
-kabellərin bərkidici elementləri;
-divarlardan, digər tikililərdən keçən kabelləri mexaniki
zədələnmələrdən mühafizə etmək üçün istifadə edilən metal
borular;
-[15] – də nəzərdə tutulan digər hallar.
5.10.2. Səyyar laboratoriyanın və ya ayrıca bir aparatın
yerləbirləşdirilməsi DNQT-nin metal konstruksiyalarına bolt
birləşməsi və ya xüsusi yerləbirləşdirici sıxac vasitəsi ilə yerinə
yetirilməlidir.
5.10.3. Gövdənin yerləbirləşdirilməsi üçün polad buraz-
lardan (kanat) və yanalma burazlarından istifadə etmək qada-
ğandır.
5.10.4. Daşınma yerləbirləşdirici əvvəlcə DNQT-nin metal
konstruksiyasına etibarlı birləşdirilməli, sonra isə xüsusi sıxac-
ların və digər inventar vasitələrin köməyi ilə yerləbirləş-
diriləcək hissələrə bərkidilməlidir.
Yerləbirləşdirici kimi bu məqsədlər üçün nəzərdə tutul-
mamış hər hansı bir naqildən (keçiricidən) və ya onların topa-
sından (burumundan) istifadə etmək qadağandır.

D. 5.11. Ildırımdan və statik elektrikləşmədən

mühafizə

5.11.1. Vışkanın, dorun DNQT-nin metal konstruksiyası

ilə və ya yerləbirləşdirici yerlə etibarlı elektrik kontaktı
olduqda, DNQT-nin hündür konstruksiyalarında (vışka, dor və
s.) ildırımqəbuledicilər quraşdırılmaya bilər.

382
 5.11.2. Ildırımqəbuledici, cərəyanötürücü və yerləbirləş-
dirici arasındakı birləşmələr qaynaqlanmalı və ya misdən (mis
xəlitələrdən) olan bolt sıxaclarla və yaxud korroziyaya qarşı
mühafizə örtüyü olan polad sıxaclarla etibarlı bərkidilməlidir.
5.11.3. Əgər vışkanın (dorun) yuxarı qurtaracağında
elektrik avadanlığı quraşdırılmışdırsa, onda vışka ilə (dorla)
etibarlı kontaktı olan metal mildən (şiş) ildırımqəbuledici olmalı
və o elə bərkidilməlidir ki, elektrik avadanlığından 0,5 m
yuxarı çıxmış olsun.
5.11.4. Ildırımötürücü xətlər vışkanın, dorun və DNQT-
nin digər hündür tikililərinin (qurğularının) bayır tərəfi ilə ən az
əyintilərə yol verməklə çəkilməlidir. Bu xətlər partlayış
təhlükəli yerlərdən çəkilməməlidir (keçməməlidir).
5.11.5. Gəmidən DNQT-yə xüsusi elastik elektrik keçirici
şlanq vasitəsilə yanacaq və səpələnən (elektrostatik aktiv
olan) materiallar qəbul edilərkən (ötürülərkən) gəmi boruları
ilə DNQT arasında fasiləsiz və etibarlı elektrik əlaqəsi təmin
olunmalıdır. Bu məqsəd üçün dielektrik elastik şlanqlar tətbiq
olunarsa, onların metal ucluqları şlanqın xaricindən və ya daxi-
lindən keçirilmiş (dolanmış) elastik (əyilgən) çox damarlı (telli)
mis məftil vasitəsilə yerləbirləşdirilməlidir. Yerləbirləşdirici na-
qilin (məftilin) digər ucu DNQT-nin metal konstruksiyasına eti-
barlı birləşdirilməlidir.
Şlanqların ucluqları zərbədən qığılcım verməyən (mis,
tunc və s.) materialdan olmalıdır.
5.11.6. Statik elektrikləşmədən mühafizə üçün DNQT-nin
otaqlarında (bağlı yerlərində) və onların xaricində yerləşən
metal armaturlar, tutumlar, boru xətləri, hava xətləri,
doldurma-boşaltma qurğusu etibarlı olaraq
yerləbirləşdirilməlidir.

383
 BÖLMƏ 6

ENERGETIK QURĞULAR

6.1. Energetik qurğular partlayış təhlükəsi olmayan otaq-

larda (binalarda) və zonalarda yerləşdirilməlidir.
6.2. Energetik qurğuların və qazanxana aqreqatlarının
idarəetmə postlarında bağlayıcı, tənzimləyici və qoruyucu qur-
ğuların təyinatını göstərən boru sistemlərinin mnemosxemləri
asılmalıdır.
6.3. Energetik qurğunun idarəetmə postu etibarlı telefon
əlaqəsi ilə təmin olunmalıdır.
6.4. Avtomatlaşdırılmış maşın zallarının və qazanxana-
ların girişlərində «Diqqət! Mexanizmlər avtomatik işə salınır»
təhlükəsizlik plakatı (nişanı) asılmalıdır.
6.5. Energetik qurğuların işlənmiş qazlarını xaricetmə bo-
ruları küləyin orta illik əsas istiqaməti nəzərə alınmaqla
otaqdan (binadan) xaricə çıxarılmalı və yanğın təhlükəsizliyi
tələblərinə əməl edilməklə səsboğucu qığılcımsöndürənlə
təchiz olunmalıdır.
6.6. Energetik qurğunun mühərrikinin işlənmiş qazları
xaricetmə borusunda mühərriki istehsal edən zavodla razılaş-
dırmadan əks təzyiq, girişində isə boşluq yaradan qurğuların
tətbiqi qadağandır.
6.7. Energetik qurğuların yanacaq və yağ boru kəmərləri
sistemlərinin sökülə bilən birləşmələri (flans birləşmələri, muf-
talar və s.) sökülməzdən əvvəl onların altına vedrə və ya
müvafiq qab qoyulmalı və işlər qurtardıqdan sonra onlar lazımi
yerə boşaldılmalıdır.
6.8. Energetik qurğuların hava-boru sistemlərində yana-
caq və yağ buxarlarının yığılmasının qarşısını almaq məqsədi
ilə onlar ildə iki dəfə buxar və ya istifadəsinə icazə verilmiş
yuyucu tozlarla təmizlənməli və sıxılmış hava ilə üfürülməlidir.

384
 6.9. Səsboğucu örtüyü olmayan daxiliyanma mühərriklə-
rinə (DYM) və qaz-turbin qurğularına (QTQ) xidmət zamanı
səsdən mühafizə vasitələrindən (qulaqlıqlar-antifonlar) istifadə
edilməlidir. DYM və QTQ-nin idarəetmə pultları səsdən və tit-
rəyişdən tədric olunmalıdır.
6.10. DYM işə salınan zaman onun sıxılmış hava sistemi-
nin qoruyucu klapanının yaxınlığında adamların olması qada-
ğandır.
6.11. QTQ işləyən zaman havasorucu kameraya girmək
qadağandır.
6.12. QTQ-nin yağ sistemindəki yağın açıq odla qızdırıl-
ması qadağandır.
6.13. QTQ-nin drenaj sistemi ayda bir dəfədən az olma-
yaraq üfürülməlidir.
6.14. QTQ-nin sökülməsi, onun işəsalma mühərrikinin
yanacaq sistemi enerji ilə təminetmə sistemlərindən ayrılıqdan
sonra yerinə yetirilməlidir.
6.15. Qazanxanaların qurulması və istismarı [12] tələblə-
rinə uyğun olmalıdır.
6.16. Aşağıdakılar qadağandır:
a) ekonomayzerlər və suqızdırıcı qazanlar bilavasitə
quraşdırılmış yerlərdə buxar texnologiyası, qazanxana xidməti
və onların təmiri ilə bağlı aparatların və cihazların
quraşdırılması;
b) qazanxana işləyərkən və həmçinin yanacağın tam
yanıb qurtarmasına (işlənməsinə) və qazandakı təzyiq
atmosfer təzyiqinə qədər düşənədək qazanxananın nəzarətsiz
qoyulması;
c) yanğından mühafizə və siqnal sistemi, armaturu, NÖC
və A nasaz olan qazanların işə salınması.

Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər (energetik qurğular)

385
 6.17. DNQT-də energetik qurğular öz funksional təyinatı-
na görə bölünürlər:
a) qazmada və neftqazçıxarmada elektrik təminatı üçün
nəzərdə tutulmuş baş enregetik qurğuya;
b) müvafiq əsaslandırma ilə baş energetik qurğuya
əlavə, o cümlədən ehtiyat olaraq nəzərdə tutulmuş köməkçi
energetik qurğuya;
c) heyətin sağ qalması, xilas olması və təxliyəsi və
həmçinin qəzalardan sonra baş və köməkçi energetik
qurğuları yoxlamaq, hazırlamaq və işə salmaq üçün nəzərdə
tutulmuş qəza energetik qurğuya.
6.18. Qəza energetik qurğusu kimi, avtomatik işə salan
sistemlə təchiz olunmuş dizel-generator tətbiq olunmalıdır.
Qəza energetik qurğusunun işə salınması kənardan
elektrik enerjisi təchizatı olmadan yerinə yetirilməlidir. Dizel-
generatorun işə salınması və iş rejiminə düşməsi 45 saniyədən
artıq vaxt aparmamalıdır.
6.19. Qəza energetik qurğusu yaşayış bloku ərazisində
ayrıca otaqda, təhlükəli zonalardan mümkün qədər aralı
yerləşdirilməlidir.
6.20. Energetik qurğuların idarə olunması həm mərkəzi
idarəetmə pultundan, həm də onların yerləşdiyi otaqlarda
(sahələrdə) olan pultlardan yerinə yetirilməlidir.
6.21. DNQT-də DYM və QTQ yerləşdiyi otaqlarda (sahə-
lərdə) partlayış təhlükəli qatışıqların daxil olmasını istisna edən
tələblər yerinə yetirilmədən bu qurğuların (DYM və QTQ) istis-
marı qadağandır.

386
 BÖLMƏ 7

MƏŞƏL SISTEMI

7.1. Ümumi tələblər

7.1.1. Bu Qaydaların tələbləri bütün neft, qaz və qaz-

kondensat yataqlarının məşəl sistemlərinə şamil edilir.
7.1.2. Məşəl sistemlərinin komplekləşdirilməsi, avadanlıq
və ləvazimatlarının konstruksiyası, istismarı [18]-in tələblərinə
uyğun olmalıdır.
7.1.3. Məşəl sistemlərinin layihələndirilməsi, tikintisi və
yenidən qurulması bu sahədə ixtisaslaşmış müəssisə və
təşkilatlar tərəfindən aparılmalıdır.
7.1.4. Məşəl sisteminin elektrik qəbulediciləri (alova
nəzarət qurluşu, alışdırma quruluşu, NÖC və A-sistemləri)
elektrik təchizatı etibarlılıq nöqteyi nəzərindən 1-ci kateqoriya
etibarlılıq tələblərinə uyğun olmalıdır.
7.1.5. Tərkibində hidrogen sulfidin həcmi 8% və daha
çox olan karbohidrogen qazların və buxarların atqı qurğusuna
ötürülməsi qadağandır.

7.2. Məşəl qurğusunun quruluşu

7.2.1. Məşəl qurğusunun konstruksiyası, qaz və

buxarların geniş intervallı sərfinin sabit yanmasını, məşəl
qülləsinin yuxarı kəsiyindən havanın daxil olmasının qarşısının
alınmasını təmin etməlidir.
7.2.2. Məşəl qurğusunun tərkibində aşağıdakılar
olmalıdır:
-məşəl qülləsi;
-qazbağlayıcı başlıq;
-nəzarət və avtomatizasiya vasitələri;

387
 - məsafədən idarə olunan elektrik alışdırma qurğusu;
-fitilə gələn qaz və yanar qarışıq üçün boru xətti;
-ehtiyat fitilli odluqlar;
-nümunə götürmək üçün quruluş.
7.2.3. Məşəl başlığının, ehtiyat odluqların boru xətlərinin
bərkidici detallarının materialları məşəlin istiliyindən qızma
ehtimalı nəzərə alınmaqla seçilməlidir. Məşəl qülləsi sahəsində
(boyunda) boru xətləri tikişsiz (qaynaqsız) və istiliyə davamlı
borulardan olmalıdır.
7.2.4. Məşəlin yandırılması avtomatik və məsafədən
idarə olunan olmalıdır.
7.2.5. Məşəl qurğusu ehtiyat odluqlara ötürülən yanar
qazın təzyiqini tənzimləyən quruluşla təmin olunmalıdır.
7.2.6. Məşəl qülləsinin hündürlüyü istilik axınının
sıxlığının hesabatı və yanma məhsulları ilə ətraf mühitin
çirklənməsini istisna edən şərtlər nəzərə alınmaqla
seçilməlidir.
7.2.7. Başlığın və məşəl qülləsinin müxtəlif hündürlükdə
yerləşən avadanlıqlarının quraşdırılması və təmirində istifadə
edilən pilləkən və meydançaların quruluşu təhlükəsiz rahat
işləməyi təmin etməlidir.

7.3. Sahəyə və qurğulara tələblər

7.3.1. Məşəl qurğusu, küləyin orta illik istiqaməti, məşəl

borularının minimal uzunluğu və istilik axınının yol verilən sıx-
lığı nəzərə alınmaqla quraşdırılmalıdır (yerləşdirilməlidir).
7.3.2. Məşəl qüllələri arasındakı məsafə, məşəllərdən
hər-hansı biri yanarkən digər (qonşu) məşəldə təmir işlərinin
təhlükəsiz aparılmasına imkan verən məsafə nəzərə alınmaqla
təyin edilir.
7.3.3. Məşəl qülləsi ilə tikililər və qurğular arasındakı mə-
safə istilik axınının yol verilən sıxlığı və yanğın təhlükəsizliyi

388
norma və qaydalarının tələbləri nəzərə alınmaqla təyin
edilməlidir.
7.3.4. Məşəl qülləsinin və məşəl qurğusunun bütün tikili-
lərinin ərazisi (ətrafı), onlara maneəsiz yanaşmanı təmin
etmək üçün hamarlanmalıdır.
7.3.5. Məşəl qülləsi ətrafında ərazi məşəlin hündürlüyünə
bərabər radiusda, lakin 30 m-dən az olmayaraq hasarlanmalı
və nişanlanmalıdır. Hasarda ona xidmət edən heyətin daxil
olması üçün keçidlər, nəqliyyat vasitələri üçün isə darvaza
olmalıdır. Keçidlərin sayı məşəl qüllələrinin sayına bərabər və
hər bir qülləyə yol mümkün qədər qısa olmalıdır.
7.3.6. Məşəl sistemini yaşayış olmayan sahələrdə (rayon-
larda) yerləşdirərkən hasarların əvəzinə hündürlüyü 1 m-dən
və üst hissəsinin eni 0,5-dən az olmayan torpaqdan bənd
qurula bilər.
7.3.7. Məşəl qülləsinin avadanlığından başqa məşəl
qurğusunun bütün avadanlıqları hasardan (bənddən) kənarda
yerləşdirilməlidir.
7.3.8. Məşəl sisteminin hasarlanmış sahəsində quyuların,
xəndəklərin, çalaların qazılmasına və s. torpaq işlərinə icazə
verilmir.

7.4. Avadanlıq, kommunikasiya və avtomatlaşdırma

vasitələrinə tələblər

7.4.1. Hər bir məşəl sistemi üçün bir məşəl kollektoru və

bir məşəl qurğusu nəzərdə tutulmalıdır. Fasiləsiz işləmənin
təmini üçün ümumi məşəl sistemlərində iki məşəl kollektoru
və iki məşəl qurğusu olmalıdır.
Xüsusi məşəl sistemlərinin ayrıca və ümumi məşəl sis-
temləri ilə əlaqəsi olmamalıdır.

389
 7.4.2. Əgər sistemə buraxılan qazların, buxarların və on-
ların qarışıqlarının təsiri nəticəsində korroziyaya uğrama ildə
0,1mm-dən çox olmazsa, belə halda məşəl qurğularının bir
kollektorla təmin olunmasına icazə verilir.
7.4.3. Məşəl kollektorlarının və boru kəmərlərinin uzunlu-
ğu minimal, döngələri isə az olmalıdır. Boru kəmərləri əsasən
yerüstü olaraq dayaqlarda və ya estakadalar üzərində çəkil-
məlidir. Əsaslandırılmış hallarda boru kəmərləri yerin altı ilə
çəkilə bilər.
Borulara mayenin dolmaması üçün, məşəl kollektoruna
birləşmə yalnız üst tərəfdən aparılmalıdır.
Məşəl kollektorları və boru xəttlərində kipgəcli kompres-
sorların qoyulması qadağandır.
7.4.4. Məşəl kollektorları və boru xəttləri kondensat
yığılan quruluşa tərəf mailliyi 0,003-dən az olmayaraq
çəkilməlidir. Əgər göstərilən mailliyə nail olmaq mümkün
olmazsa, boru xəttlərinin aşağı nöqtələrində kondensat
yığımını kənarlaşdırmaq üçün əlavə quruluşlar
yerləşdirilməlidir.
7.4.5. Kondensatın bütün yığım quruluşlarının konstruk-
siyası elə olmalıdır ki, kondensatın qaz axını ilə aparılmasını is-
tisna etsin.
7.4.6. Separator (kondensatyığıcı) və nasos bir – birinə
nisbətən elə yerləşdirilməlidir ki, nasos işləyərkən kavitasiya
halının (təzahürünün) yaranması istisna olunsun.
7.4.7. Vurucu boru xəttinin diametri nasosun maksimal
məhsuldarlığı ilə təyin edilir və bu, giriş qol borunun
(patrubok) diametrindən az olmamalıdır.
7.4.8. Məşəl sisteminin idarə olunması və manitordan
istifadə etməklə ona məsafədən nəzarət edilməsi qazları
sistemə vuran texnoloji qurğunun (obyektin) əməliyyat
otağından (və yaxud NÖC otağından) aparılmalıdır.

390
 7.4.9. Qoruyucu klapanlar işə düşən vaxt ondan çıxan
qazın həcmi aparatın daxilində olan qaz mühitinin təzyiq
qoruyucu (klapanın işləməsi üçün lazım olan təzyiqdən yüksək
təzyiqə bərabər olduqda) həcmi ilə təyin edilir.
7.4.10. Kondensat vuran nasoslar etibarlı və qəzasız işlə-
mək üçün bloklayıcılarla və kondensat yığılan tutumlarda
mayenin səviyyəsi yol verilə bilən həddə çatdıqda işə
salınması üçün avtomatik işəsalıcılarla və söndürücülərlə
təchiz olunmalıdır.

7.5. Məşəl sisteminin istismarı

7.5.1. Məşəl sistemini istismar edən müəssisələrdə

onların təhlükəsiz istismarı üzrə təlimat olmalıdır.
7.5.2. Məşəl sisteminin işinə nəzarət etmək üçün məşəl
sisteminin quruluşu və təhlükəsiz istismarı üzrə bilikləri yoxlanıl-
mış mühəndis-texniki işçilərdən əmrlə cavabdeh şəxslər təyin
olunur.
7.5.3. Məşəlin alışdırılmasını məşəl sisteminin təhlükəsiz
istismarına məsul (cavabdeh) şəxsin nəzarəti altında iki nəfər
yerinə yetirməlidir.
7.5.4. Məşəl qurğusunda yandırılan buxar və qazlarda
maye damcıları və bərk maddələr olmamalıdır.
7.5.5. Məşəl sistemində partlayış təhlükəli qarışıqların
əmələ gəlməsinin qarşısını almaq üçün havanın sorulmasına
imkan verilməməli və məşəl kollektoruna (qaz kəmərinə)
fasiləsiz üfüləyici qaz vurulmalıdır. Üfüləyici qaz kimi təbii

391
qazlardan və təsirsiz qazlardan, texnoloji prosesdən alınan
qazdan istifadə etmək olar.
7.5.6. Məşəl sistemini hər dəfə işə salmazdan əvvəl
məşəl sistemi buxar və hava ilə üfürülməlidir. Belə ki, məşəl
qülləsinin aşağısında oksigenin miqdarı onun aşağı partlayış
həddinin 20% -dən çox olmamalıdır.
Bu zaman, alışdırma (işəsalma) lövhəsinin və
kondensatın yığılması və boşaldılması quruluşlarının bilavasitə
yaxınlığında daşınma qaz analizatorlarından istifadə etməklə
bunun üçün xüsusi olaraq öyrədilmiş heyət (şəxs) tərəfindən
qazlılığın dərəcəsi müəyyənləşdirilməlidir.
7.5.7. Məşəl sistemində təmir işlərinin aparılmasından
əvvəl məşəl sistemi standart qapayıcılarla ayrılmalı (tədric
olunmalı) və inert (təsirsiz) qazla üfürülməlidir.
7.5.8. Məşəl qurğusu müvafiq normalara uyğun olaraq
ilkin yanğınsöndürmə vasitələri ilə təmin olunmalıdır.
7.5.9. Məşəl qülləsinin mühafizə sahəsində
(çəpərlənmənin içində) məşəl sisteminin xidmətinə aidiyyatı
olmayan şəxslərin olması qadağandır.

392
 BÖLMƏ 8

MƏDƏN – GEOFIZIKI IŞLƏRI

8.1. Ümumi tələblər

8.1.1. Bütün mədən – geofiziki işləri qüvvədə olan

«Əhalinin radiasiya təhlükəsizliyi haqqında Qanun»a,
«Partlayış aparan zaman vahid təhlükəsizlik Qaydaları»na,
«Mədən – geofizki işləri aparılarkən təhlükəsizlik texnikası
üzrə təlimat»a, «Radioaktiv maddələrlə və ionlaşdırıcı şüa
mənbələri ilə işləyərkən sanitar Qaydaları»na, «Radioaktiv
maddələrin daşınması Qaydaları»na və «Radiasiya
təhlükəsizliyi normaları»na uyğun yerinə yetirilməlidir.
8.1.2. Mədən - geofiziki işləri sifarişçi təşkilatın nüma-
yəndəsinin iştirakı ilə mədən – geofiziki işləri aparan
partiyanın (dəstənin) rəhbərinin və ya bu işləri yerinə yetirən
təşkilat üzrə verilmiş əmrə əsasən digər məsul mühəndis –
texniki işçinin rəhbərliyi altında yerinə yetirilməlidir.
8.1.3. Mədən – geofiziki işlərdə 380V-dan artıq gərginlikli
elektrik şəbəkəsindən istifadə etmək qadağandır.
8.1.4. Sifarişçi müəssisə mədən – geofiziki işlərin
aparılması üçün quyunu və avadanlıqları mövcud tələblərə
uyğun hazırlamalıdır. Cihazların maneəsiz keçməsi üçün quyu
şablonla yoxlanılmalıdır. Şablonun ölçüləri quyuya buraxılan
geofiziki cihazın ölçülərindən az olmamalıdır və o imkan
daxilində quyunun dibinə kimi buraxılmalıdır.
8.1.5. Tədqiq olunan quyuya xüsusi texnikanın və nəqliy-
yat vasitələrinin maneəsiz hərəkətini təmin etmək üçün yollar
çəkilməlidir.
8.1.6. Quyunun ətrafında qəbul körpüsü tərəfdən quyu
ağzından 30m aralı məsafədə karotaj laboratoriyasının və

393
qaldırıcının yerləşdirilməsi üçün müvafiq ölçüdə meydança
nəzərdə tutulmalıdır (hazırlanmalıdır).
8.1.7. Quyunun yaxınlığında qəbul körpüsü tərəfdə
mədən – geofiziki avadanlıqlarının, aparatlarının və alətlərinin
yerləşdirilməsi üçün 10x10 m ölçüdə meydança
hazırlanmalıdır.
8.1.8. Quyu ağzı ilə işçi meydança arasında işə mane
olan bütün əşyalar yığışdırılmalı və elə yerdə yerləşdirilməlidir
ki, geofiziki işlərin aparılmasına mane olmasın.
8.1.9. Geofiziki işlər aparılarkən sifarişçinin nümayəndəsi
hökmən iştirak etməlidir.
8.1.10. Quyu ağzında rotor olmadıqda, o, blok –
balansın quraşdırılması üçün xüsusi körpü (örtüklə) və
adamların təhlükəsiz hərəkətini təmin edən sahə ilə təmin
olunmalıdır.
8.1.11. Geofiziki işlərə başlamamışdan əvvəl elektrik ava-
danlığının izolyasiyası və qazma qurğusunun (buruğun) və ya
quyunun qoruyucu yerləbirləşdirmə quruluşunun sazlığı yoxla-
nılmalıdır.
Quyunun yerləbirləşdirmə quruluşu ilə geofiziki elektrik
gərginliyi qəbulediciləri birləşən elektrik qida mənbəyi
arasında etibarlı metal əlaqə təmin olunmalıdır.
8.1.12. Mədən- geofiziki avadanlıqların elektrik
şəbəkəsinə qoşulması üçün quyularda yerləbirləşdirici
kontaktla təmin olunmuş elektrik ştepsel rozetkası olmalıdır
(daimi). Ştepsel rozetkası olmadıqda mədən – geofiziki
avadanlığının elektrik şəbəkəsinə qoşulmasını və açılmasını
sifarişçi müəssisənin elektrotexniki heyəti yerinə yetirməlidir.
8.1.13. Quyularda endirmə – qaldırma əməliyyatları həm
yerüstü, həm də asqılı blok – balansdan istifadə etməklə
yerinə yetirilməlidir.

394
 8.1.14. Konstruksiyası dartılma və dərinlik
göstəricilərinin quraşdırlımasına imkan verməyən yerüstü və
asqılı blok – balanslardan istifadə etmək qadağandır.
8.1.15. Endirmə – qaldırma mexanizmlərinin və
diyircəkli blok – balansın bərkidilməsi və həmçinin geofiziki
tədqiqat işləri aparıldıqdan sonra quyuların kipliyini təmin
etmək üçün, quyuların ağzı flansla təchiz olunmalı və
bağlanmalıdır. Pyezometrik səviyyəsi (quyu məhlulunun)
yüksək olan və ya izafi təzyiqi yüksək olan (ehtimal olunan)
quyuların ağzında fontan armaturu quraşdırılmalıdır.
8.1.16. Fontan armaturuna bitişik 2,2x2,5m ölçüdə pillə-
kənlə təmin olunmuş işçi meydança quraşdırılmalıdır.
Meydançanın döşəməsi kələ – kötür səthli dəmir lövhədən və
ya qalınlığı 40mm-dən az olmayan möhkəm taxta lövhələrdən
olmalıdır. Meydançanın müvafiq məhəccəri olmalıdır.
8.1.17. Boruarxası fəzada təzyiq olduqda quyu ağzında
manometr quraşdırlımalıdır.
8.1.18. Injeksiya quyularında mərkəzi siyirtmə ilə yanaşı,
su və çıxış xətlərində də siyirtmələr quraşdırılmalıdır. Siyirt-
mələri yalnız quyuya xidmət edən işçilər açıb –bağlaya bilər.
Izafi təzyiqli quyu, manometri olan lubrikatorla təchiz
olunmalıdır.
8.1.19. Geofiziki işlərə başlamazdan əvvəl quyu məhlulla
(gilli məhlul, su, neft) ağzına qədər doldurulmalıdır.
8.1.20. Quyuda (buruqda) məhlulun udulması halı
olduqda quyunu doldurmaq üçün kifayət qədər məhlul (su,
gilli məhlul və ya neft) ehtiyatı olmalıdır.
8.1.21. Quyunun mədən – geofiziki işlərə hazırlığı Aktla
(əlavə 13) sənədləşdirilir və o, sifarişçi müəssisənin və
geofiziki təşkilatın nümayəndələri tərəfindən imzalanır. Yalnız
bundan sonra geofiziki işlərə başlamağa icazə verilir.
8.1.22. Mədən-geofiziki işlərdə tal blokunu qaldırıb-endir-
mək üçün briqadadan qazmaçı və qazmaçı köməkçisi geofiziki

395
partiyanın rəhbərinin sərəncamında olur və onun bütün göstə-
rişlərinə əməl edirlər. Işlərə başlamazdan əvvəl onlar geofiziki
partiyanın rəhbəri tərəfindən təlimatlandırılırlar.
8.1.23. Mədən – geofiziki işləri, qaldırıcı və laboratoriya
etibarlı yerləbirləşdirildikdən sonra yerinə yetirilməlidir.
8.1.24. Geofiziki işlərə başlamazdan əvvəl, qaldırıcının
etibarlı (dəyanətli) təsbitlənməsi təmin olunmalıdır.
8.1.25. Quyuda endirmə – qaldırma əməliyyatı aparılan
zaman, kabelin üzərinə tərəf əyilmək, onun üzərindən keçmək
və həmçinin hərəkət edən kabelə toxunmaq qadağandır.

8.1.26. Quyuya geofiziki cihazı buraxarkən qaldırıcının

bucurqadının makarasında axırıncı dolaq sırasının yarısından
az kabel qalmamalıdır.
8.1.27. Quyuda olan geofiziki avadanlıqları (yükü) qaldı-
rarkən blok – balansa çəkib – vurma halının olmaması üçün,
geofiziki kabelin üzərində, qaldırıcının maşinistinin iş yerindən
asan görünən, üç yerdə etibarlı bərkidilmiş xəbərdarlıq
nişanları olmaldıır: birinci – kabel ucluğundan 5,0m, ikinci –
50,0m və üçüncü – 100,0m məsafədə.
8.1.28. Quyu lüləsində tutulmuş (ilişmiş) cihazı (və ya
kabeli) azad etmək üçün, onu fasiləsiz olaraq yuxarı – aşağı
hərəkət etdirmək lazımdır. Əgər yuxarı – aşağı hərəkətlərlə
cihazı azad etmək mümkün olmursa, sonradan tutulmanın
ləğv edilməsi üzrə işlər, icraçı (geofiziki) və sifarişçi təşkilatın
rəhbərliyinin birgə razılığı ilə aparılmalıdır.
8.1.29. Zirehli kabelin səthində onun hərəkətinə mane
olan düyünlər və şişlər olmamalıdır.

8.2. Partlayış, deşikaçma və elektrometrik işləri

(PDEI)

396
 8.2.1. Quyularda partlayış və deşikaçma (perforasiya) iş-
lərini yalnız mədən – geofiziki partiyanın (dəstənin) işçiləri
yerinə yetirməlidir.
8.2.2. Qazlı və udulma gedən quyularda elektrometrik
işlərin aparılması qadağandır.
8.2.3. Mədən – geofiziki partiya, partlayış və deşikaçma
işlərinə başlamazdan əvvəl quyunun partlayış və deşikaçma
işlərinə bu Qaydaların tələblərinə və Akta (əlavə 13) uyğun
hazır olmasını yoxlamalıdır.
8.2.4. Quyularda partlayış işləri, sifarişçi təşkilatın (quyu-
ların sahibi) sifarişi ilə sifarişçinin məlumatları əsasında
geofiziki təşkilat tərəfindən tərtib olunmuş və təsdiqlənmiş
texniki layihəyə uyğun yerinə yetirilməlidir.
8.2.5. Partlayış və deşikaçma (perforasiya) işlərinə başla-
mazdan əvvəl quyuağzı bu Qaydaların 3.9.2 bəndinin tələb-
lərinə uyğun hazırlanmalıdır.
8.2.6. Partlayış və deşikaçma işləri aparılan zaman
quyu ətrafında, radiusu 50m –dən az olmayaraq təhlükəli
zona təyin edilməlidir. Torpeda və deşikaçan aparat quyuya
50m dərinliyə buraxıldıqdan sonra təhlükəli zonanın radiusu
20m-ə qədər azaldıla bilər.
8.2.7. Qazma aparılan quyuda, qazma bucurqadı və
onun ötürücüsü (intiqalı) nasazdırsa və onlardan qəza
hallarında istifadə oluna bilinməzsə, belə quyuda partlayış,
deşikaçma və elektrometrik işlərin aparılması qadağandır.
8.2.8. Partlayış və deşikaçma işləri aparılan müddətdə
quyunun yerüstü avadanlığı (qazma qurğusunun mühərriki,
nasoslar və digər mexanizm və aqreqatlar) dayandırılmalıdır
(işləməməlidir). Partlayış və deşikaçma əməliyyatları ilə bağlı
olmayan işlər təhlükəli zona həddində dayandırılmalıdır.

397
 8.2.9. Geofiziki avadanlıqla və torpedanın quyuya bura-
xılması ilə əlaqəsi olmayan işçilər bu işlərə başlamazdan əvvəl
təhlükəli zonadan (bax 8.2.6) kənarlaşdırılmalıdır.
Torpeda partladılana qədər quyu ağzından bütün
adamlar uzaqlaşdırılmalıdır.
8.2.10. Aşağıdakı hallarda quyuda partlayış və
deşikaçma işlərinin görülməsi qadağandır:
a) quyuda geofiziki aparatın, deşikaçma aparatının və ya
torpedanın buraxılması üçün maneə olarsa;
b) deşikaçma aparatının və ya torpedanın uçma və
tutulma nəticəsində quyuda ilişməsi baş verərsə;
c) layihə tapşırığına görə quyu ağzında siyirtmə olmazsa;
ç) quyuda tətbiq olunan partlayıcı maddələr və partlatma
vasitələri üçün yol verilən həddən artıq temperatur olarsa;
d) boran, çovğun və sıx duman olarsa.
8.2.11. Qazlı və məhlulu udan quyularda və məhlulun
səviyyəsi statik səviyyədən aşağı olan quyularda partlayış və
deşikaçma işlərinin aparlıması müstəsna hallarda və hər dəfə
yuxarı təşkilatın baş mühəndisinin və yanğın təhlükəsizliyi nə-
zarəti orqanının icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər.
8.2.12. Qaz quyularında qazlı mühitdə perforasiya işləri
«Təzyiqli qaz mühitli qaz quyularının perforasiyası üzrə təli-
mat»a uyğun aparılmalıdır.
8.2.13. Quyularda partlayış və deşikaçma işləri əsasən
sutkanın gündüz vaxtı aparılmalıdır. Sutkanın qaranlıq (gecə)
vaxtı bu işlərin görülməsinə yalnız iş yerlərinin və təhlükəli
zonanın qüvvədə olan normaya uyğun işıqlandırılması təmin
olunduqda icazə verilir.
8.2.14. Partlayış və ya deşikaçma əməliyyatı partladıcı
maşından və ya perforator lövhəsindən (şitindən) yalnız bu
işlərin rəhbəri tərəfindən yerinə yetirilməli və bu işlər qurtar-
dıqdan sonra o, partladıcı maşını (və ya perforator lövhəsini)
qıfıllamalı və açarı da özündə saxlamalıdır.

398
 8.2.15. Partlayışdan sonra quyu ağzına yaxınlaşmağa
yalnız partlayış işlərinin rəhbərinə və siyirtmələri idarə edən
işçiyə icazə verilir. Qalan işçilər quyu ağzına yalnız partlayış
işlərinin rəhbəri tərəfindən quyunun vəziyyəti yoxlanıldıqdan
və onun icazəsindən sonra buraxıla bilərlər.
8.2.16. Partlayış və deşikaçma cihazlarının quyuda
pərçimlənməsi ilə müşahidə olunan imtinalar (onların işə
düşməməsi) zamanı, xüsusi ehtiyat tədbirlərinə riayət etməklə
cihazların çıxarılmasına dair lazımi tədbirlər görülməlidir.
Işə düşməmiş (açılmamış) aparatları quyuda saxlamaq
(qoymaq) qadağandır. Tutulmadan azad olmaq üçün qazma
bucurqadından istifadə etmək lazım gələrsə bütün
əməliyyatlar geofiziki partiyanın (dəstənin) rəisinin, qazma
ustasının və ya mürəkkəbləşmələr üzrə böyük ustanın
rəhbərliyi ilə yerinə yetirilməlidir.
8.2.17. Quyuda işə düşməmiş (açılmamış) aparatı tutul-
madan azad etmək üçün cəlb olunmuş qazma briqadası
heyəti bu işlərə başlamazdan əvvəl, geofiziki partiyanın
(dəstənin) rəisi tərəfindən təlimatlandırılmalıdır.
Təlimatlandırılmanın nəticələri qazma biriqadasının
təlimatlandırılma jurnalında qeyd olunmalıdır.
8.2.18. Açılmamış (işə düşməmiş) güllələr olan aparatı
quyudan çıxararkən təhlükəli zonada, bu prosesin yerinə yeti-
rilməsi ilə bağlı olmayan şəxslərin olması qadağandır.
8.2.19. Quyudan çıxarılmış, gövdəsinin deformasiyası
nəticəsində boşaldılması mümkün olmayan partlayış –
deşikaçma aparatı (PDA), istismar sənədlərində nəzərdə
tutulmuş təhlükəsizlik tədbirlərinə əməl olunmaqla, PDI
aparılan yerdə məhv edilməlidir. Iş görülən yerlərdə PM məhv
edilmə qaydası (rəhbərlik, nəzarət, hesabat)
Azdövdağtexnəzarət Komitəsi ilə razılaşdırılmalıdır.

399
 8.2.20. Partlayıcı maddəli PDA-nın hər bir halda quyuda
qalması haqda Azdövdağtexnəzarət Komitəsinə dərhal
məlumat verilməlidir.
8.2.21. Istismar kəmərinin perforasiyasından sonra qaz
–neft təzahürü əlamətləri müəyyən edilərsə (qazma
məhlulunun artımlı axımı və s.) quyu ləngimədən
kipləşdirilməlidir.
8.2.22. Quyuda olan tıxacların buraxılan torpedaların,
perforatorların və digər yüklərin vasitəsilə açılması (keçilməsi)
qadağandır.
8.2.23. Quyularda perforatorların doldurulması daşınan
doldurma laboratoriyasında və ya işlərin təhlükəsiz yerinə ye-
tirilməsi üçün xüsusi vasitələrlə təchiz olunmuş birdəfəlik
istifadə üçün uyğunlaşdırılmış yerlərdə yerinə yetirilməlidir.
8.2.24. Küt halda olan quyularda PDEI vışka – bucurqad
bloku çəkilməzdən əvvəl yerinə yetirilməlidir.
Vışka – bucurqad bloku çəkildikdən (çıxarıldıqdan) sonra
bu işlər yalnız müvafiq rəhbər sənədin və bu Qaydaların tə-
ləblərinə əməl edilməklə Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin
razılığı ilə yerinə yetirilə bilər.
8.2.25. Küt halda olan quyularda PDE işlərinin aparılması
üçün iki quyu arasında 10x15m ölçüdə, onların quyu ağızları
arasındakı məsafənin tən orta nöqtəsindən simmetrik olaraq
və enli tərəfi ilə körpülərə istiqamətlənmiş, quyu ağzından ən
azı 20m məsafədə yerləşən meydança (sahə) hazırlanmalıdır.
8.2.26. Quyularda PDE işləri aparılan müddət ərzində
mobil telefonlar və digər rabitə vasitələri söndürülməlidir.

8.3. Radioaktiv maddələrin (RM) və ionlaşdırıcı şüa

mənbələrinin (IŞM) tətbiqi ilə bağlı işlər

8.3.1. Bilavasitə RM və ionlaşdırıcı şüa mənbələrinin

(IŞM) tətbiqi ilə bağlı işlərə, tibbi müayinədən keçmiş,

400
təhlükəsiz iş görülməsinin üsul və qaydalarını mükəmməl
bilən, yaşı 18-dən az olmayan şəxslər buraxılır.
8.3.2. RM və IŞM tətbiqi ilə bağlı işləri yerinə yetirən
geofiziki partiya (dəstə) radiometrlə və hər bir işçi fərdi
dozimetrlə təmin olunmalıdır.
Dozimetrik nəzarəti, dozimetrçi vəsiqəsi olan şəxs apar-
malıdır.
8.3.3. Mədən – geofiziki təşkilatlarda RM xüsusi ayrılmış
yerlərdə və ya müvafiq tələblərə uyğun təchiz olunmuş kənar
şəxslərin daxil olması istisna olunan anbarlarda saxlanılmalıdır.
8.3.4. Anbarda saxlanılan RM ümumi miqdarı, müəssisə-
nin sanitar – texniki pasportunda qeyd olunmuş həddən çox
olmamalıdır.
8.3.5. RM-in qəbulunu, saxlanılmasını, qeydiyyatının apa-
rılmasını və verilməsini geofiziki müəssisə üzrə verilmiş əmrə
əsasən təyin olunmuş məsul işçi həyata keçirməlidir.
8.3.6. Mədən –geofiziki işlərin yerinə yetirilməsi üçün RM
–in verilməsi, müəssisənin rəhbərinin icazəsi ilə, qəbul
olunmuş forma üzrə tələbnaməyə əsasən verilməlidir. RM-in
verilməsi mədaxil – məxaric yurnalında qeydə alınmalıdır.
8.3.7. RM –in daşınması xüsusi olaraq bu məqsəd üçün
quraşdırılmış nəqliyyat vasitəsində mühafizəli konteynerlərdə
yerinə yetirilməlidir. Konteyner və ya konteyner yerləşdirilmiş
xüsusi kabinə qıfılla bağlanmalıdır.
8.3.8. RM –in və IŞM quyuda (mədəndə) müvəqqəti
saxlanılmasına xüsusi nəqliyyat vasitəsində yerləşdirilmiş
qıfılla bağlanmış daşınma konteynerlərdə icazə verilir. Həmin
konteynerlər qorunmalı və insanların və heyvanların olduğu
yerdən uzaqda saxlanılmalıdır.

401
 8.3.9. RM –in və IŞM partlayış təhlükəli, yanar və digər
asan alışan maddələrlə birgə saxlanılması (hətta müvəqqəti
olaraq) qadağandır.
8.3.10. RM və IŞM- lə əlaqəli sahələrdə, nəqliyyat vasi-
tələrində və cihazlarda radiasiya təhlükəsi barədə
xəbərdaredici nişanlar (plakat) olmalıdır.
8.3.11. RM –in quyuya açıq vəziyyətdə buraxılması yalnız
yerli sanitar – epidemioloji stansiyanın (SES) icazəsi ilə yerinə
yetirilə bilər.
8.3.12. Radioaktiv izotopların qrunt suları ilə qarışmasının
(daxil olmasının) istisna olunmasını müəyyənləşdirmək üçün, qu-
yuda müvafiq tədqiqatlar aparıldıqdan sonra işlərə başlanılma-
lıdır.
8.3.13. RM quyuya mühafizəli konteynerə yerləşdirilmiş,
ağzı yapışdırılmış (əridilib yapışdırılmış) ampulalarda
daşınmalıdır.
8.3.14. Aktivləşdirilmiş (radioaktiv) məhlulu hazırlamaq
üçün, RM olan ampulanı xüsusi distansion manipulyatorun
vasitəsilə aşağıdakılara əməl etməklə əzərək sındırmaq
lazımdır:
a) su olan tutumda (sementləyici aqreqatın tutumunda)
suyun (məhlulun) səviyyəsindən ən azı 0,2m aşağı;
b) su ilə doldurulmuş quyunun quyuağzında – suyun sə-
viyyəsindən ən azı 0,2m aşağı;
c) borular kolonunda – su axımında, əgər quyunu
ağzına qədər su ilə doldurmaq olmursa.
8.3.15. Aktivləşdirilmiş məhlulu hazırlamaq üçün quyu
lüləsində müxtəlif tipli quyu injektorlarından istifadə olunmalıdır.
8.3.16. Təzyiq altında quyuya vurulacaq aktivləşdirilmiş
məhlulu, quyu ağzı ilə tökücü aqreqat arasındakı vurucu
xəttdə yerləşdirilmiş xüsusi kamerada RM olan ampulanı əzib
sındırmaqla yerinə yetirilməlidir.

402
 8.3.17. Açıq şəkildə RM-i quyuya təzyiqlə vurarkən,
təzyiq götürülənə qədər quyu ağzına yaxınlaşmaq qadağandır.
8.3.18. Aktivləşdirilmiş məhlulla təmasda olmuş avadan-
lıqlar, alətlər, quyuətrafı sahə, işçilərin paltarı və bədənlərinin
hissələri açıq RM-lə iş görüldükdən sonra radiometrik
nəzarətdən keçməli və radioaktiv çirklənmə müəyyən edilərsə
onlar dezaktivasiya olunmalıdır.
8.3.19. Radiasiya qəzaları (insindent) baş verdikdə ( in-
sanların şüalanmasının səviyyəsi dozanın əsas həddini (DƏH)
aşdıqda) şüalanma dozasının minimuma salınması, həmçinin
işçi heyətdən olan şüalanmış şəxslərin sayının minimuma
endirilməsi məqsədi ilə [204]-ə uyğun tədbirlər görülməlidir.
8.3.20. Geofiziki partiyanın (dəstənin) bütün işçiləri şüa
xəstəliyinin əlamətlərini və belə hallada ilk yardım göstərilmə-
sinin üsul və qaydalarını mükəmməl bilməli və onları [204]-ə
uyğun tətbiq etməyi bacarmalıdır.
8.3.21. Quyudan çıxan qazma məhlulunda RM müəyyən
edilərsə, o, radiasiya təhlükəsizliyi normalarına [76] uyğun
qatılığa qədər digər məhlulla (su ilə) qatışdırılaraq, yeri və hid-
roizolyasiyası yerli SES-lə razılaşdırılmış xüsusi xəndəyə ötürül-
məlidir. Xəndəyin həcmi məhlulun doldurulması üçün elə he-
sablanmalıdır ki, məhlulun səviyyəsi xəndəyin ağzından ən azı
1,5 m aşağı olsun. Xəndək məhlulla doldurulduqdan sonra
gilli qruntla örtülməli, tapdalanaraq bərkidlməli və üzərində
radiasiya təhlükəsi nişanları quraşdırılmalıdır. Həmin sahə və
nişanlar yerin səthində radiasiya səviyyəsi 0,03 mber/saata
düşənə qədər toxunulmaz saxlanılmalıdır.
8.3.22. Bağlı ionlaşdırıcı şüa mənbələrinin tətbiqi ilə apa-
rılan radioaktiv karotajda yalnız daşınma konteynerlərdən isti-
fadə olunmalıdır.
8.3.23. Radioaktiv mənbəli cihazı quyudan çıxarmaq
mümkün olmadıqda, cihaz yerli SES-lə razılaşdırılaraq quyu
dibinə salınmalı və sementlənməlidir. Quyunun lüləsinin

403
keçilməsi üzrə sonrakı əməliyyatlar qazma məhluluna
dozimetrik nəzarət aparılmaqla yerinə yetirilməlidir.
8.3.24. IŞM olan quyuda qalmış cihazı qazıb keçmək qa-
dağandır.
8.3.25. Quyularda impuls – neytron karotaj (INK) aparı-
larkən neytronların impulslu generatoru (NIG) cihazını
quyuya 2 m dərinliyə buraxdıqdan, laboratoriya şəraitində isə
cihaz beton divarın (divarın qalınlığı cihazla işçi arasında olan
məsafədən asılı olaraq müəyyən edilir) arxasında
yerləşdirildikdən sonra işə salmağa icazə verilir.
8.3.26. Quyudan NIG-in çıxarılmasına cihaz söndürüldük-
dən 30 dəq. sonra icazə verilir.
8.3.27. Çöl şəraitində NIG cihazının neytron blokunun
borucuğunu açmaq qadağandır.
8.3.28. NIG cihazının neytron blokunun borucuğu ilə
əlaqəli bütün işlər müvafiq fərdi mühafizə vasitələrində (FMV)
və distansion alətlərdən istifadə etməklə yerinə yetirilməlidir.
8.3.29. Neytronlar balonu zədələnərsə borucuq
ionlaşdırıcı şüa buraxan açıq şüa mənbəyi kimi
qiymətləndirilməlidir və onunla, qüvvədə olan açıq RM əlaqəli
işlərə dair təlimata və [204]-ə uyğun davranmaq lazımdır.
8.3.30. Işə salınmış NIG-lə işləyərkən daima dozimetrik
və radiasiyaya nəzarət aparılmalıdır.
8.3.31. RM-in daşınmasında qeyd olunan təhlükəsizlik
tələbləri ilə yanaşı [205] –in tələblərinə də əməl olunmalıdır.

8.4. Quyularda layların boru vasitəsi ilə sınanması

8.4.1. Quyuların sınanması ilə əlaqəli işlər icraçı

tərəfindən işlənilmiş (tərtib olunmuş) və sifarişçi tərəfindən
təsdiqlənmiş plana uyğun aparılmalıdır.

404
 8.4.2. Sınaq işlərinə başlamazdan əvvəl qazma briqada-
sının növbə (vaxta) işçiləri geofiziki partiyanın (dəstənin)
rəisi və qazma ustası tərəfindən işlərin təhlükəsiz və qəzasız
aparılması, həmçinin neftqaz təzahürlərinin və açıq
fontanların qarşısının alınması üzrə təlimatlandırılmalıdırlar.
Təlimatlandırılmanın nəticələri «Iş yerində təlimatlandırılma-
nın qeydiyyat jurnalı»nda qeyd olunmalıdır.
8.4.3. Quyuların sınanması zamanı qazma avadanlığının
təmiri, elektrik – qazqaynağı işlərinin və digər odlu işlərin
aparılması qadağandır.
8.4.4. Yerin səthinə neftin və qazın buraxılması ilə quyu-
ların sınanmasına başlamazdan əvvəl, Istehsalat Birliyi (yuxarı
təşkilat) tərəfindən təsdiqlənmiş və FQDHH ilə razılaşdırılmış
işlərin yerinə yetirilməsinə dair xüsusi plan tərtib olunmalıdır.
8.4.5. Neftqaz təzahürlü, udulma gedən və digər mürək-
kəbləşmələr olan quyularda bu mürəkkəbləşmələr aradan
qaldırılmayana qədər sınaq işlərinin aparılması qadağandır.
8.4.6. Quyuağzı yığım (obvəzka), məhlulun axımının
intensivliyinə və həmçinin boruarxasında səviyyəsinə nəzarət
etməyə və həmçinin lay məhlulunun onun üçün xüsusi
hazırlanmış tutuma və ya xəndəyə axıdılmasına imkan
verməlidir.
8.4.7. Quyu ağzında, əgər bu geoloji – texniki naryadda
nəzərdə tutulubsa, məsafədən idarə olunan atqıya qarşı ava-
danlıq quraşdırılmalıdır.
8.4.8. Qazma alətinin sonuncu yuxarı borusu kranla,
künclə (uqolğnik) və sementləyici aqreqata birləşdirilərək boru
ilə təmin olunmuş quyuağzı başlıqla təchiz olunmalıdır.
8.4.9. Quyuağzı başlıq quyuağzı yığımın manifoldu ilə
birləşməli və bütün bu sistem başlığın pasportunda (texniki
sənədində) göstərilmiş təzyiqə sınanmalıdır.

405
 8.4.10. Sonuncu yuxarı boru elə uzunluqda olmalıdır ki,
monometrə və quyuağzı boşluqda olan yüksək təzyiqin
buraxılış kranına nəzarət və xidmət etmək mükün olsun.
8.4.11. Quyudan məhlul çıxan müddətdə qazma bucur-
qadının ötürücüsünü (privod) söndürmək qadağandır.
8.4.12. Quyunun sınanması əməliyyatı zamanı quyu ağ-
zında təzyiq olarsa, pakerin çıxarılması, açıq fontanın
yaranması halının qarşısının alınmasını və rezin elementin
çıxma halının istisnasını təmin edən tədbirlərin yerinə
yetirilməsi ilə həyata keçirilməlidir.
8.4.13. Güclü qaz və yüksək qaz tərkibli neft axımı əldə
olunduqda, paker vaxtında çıxarılmalı, sirkulyasiya klapanını
açmadan qazma borularında olan məhlul buruqdan kənara
boşaldılmalıdır. Sonra sirkulyasiya klapanı açılmalı, quyunu əks
sirkulyasiya ilə yumalı və qazma məhlulunu boruarxası
boşluğa fasiləsiz axıtmaqla alətin qaldırılmasına başlamalı.
Açıq tullanışın və porşenləşmənin (porşnevanie) baş
verməməsi üçün qazma aləti yavaş – yavaş qaldırılmalıdır.
8.4.14. Boru arxasında neftqaz təzahürü olduqda paker
çıxarılmalı, alətin qaldırılması dayandırlımalı, preventor bağlan-
malı, sirkulyasiya klapanı açılmalı və preventorun çıxışı vasitə-
silə əks yuyulma aparılmalıdır. Sirkulyasiya neft-qaz təzahürü
aradan qaldırılana qədər aparılmalıdır.
8.4.15. Quyu lüləsinə pekerin qoyulması və anomal
yüksək lay təzyiqli (AYLT) və həmçinin intensiv neft və qaz
axımı gözlənilən quyularda layların məhsuldarlığının tədqiq
olunması sutkanın gündüz vaxtı yerinə yetirilməlidir.
8.4.16. Pakeri çıxararkən sınaq aləti tutularsa, aləti
yuxarı –aşağı hərəkət etdirmək lazımdır. Əgər aləti azad
etmək mümkün olmursa, onda real şəraitdən asılı olaraq 2-4
saatdan sonra alətin yuxarı-aşağı hərəkətini (rasxajivanie)
dayandırmalı və sirkulyasiyanı bərpa etməli. Borulu lay
sınayıcısının quyudan çıxarılması icraçının məsul

406
nümayəndəsinin iştirakı ilə mürəkkəb işlər üzrə ustanın
rəhbərliyi altında sifarişçinin xüsusi planına əsasən yerinə
yetirilməlidir.
8.4.17. Quyuda bir obyektin sınağı zamanı yüksək debitli
neft və qaz əldə olunduqda, digər obyektlərin sınağı
sifarişçinin tabe olduğu yuxarı təşkilatın icazəsi ilə
aparılmalıdır.
8.4.18. Qəzaların və bədbəxt hadisələrin qarışısının alın-
ması üçün qazma borularının quyudan qaldırılması aşağıdakı
hallarda qadağandır:
a) layı sınadıqdan və bağlayıcı klapanı bağladıqdan
sonra, quyu ağzında qazma borularından qazın çıxması başa
çatana qədər;
b) borularda lay məhsulu (flüid) olduqda həmin məhsulu
boruların boşluğundan əks yuma üsulu ilə çıxış xəttindən (ot-
vodnaə liniə) tutuma doğru kənarlaşdırmadan və borularda
olan hidrostatik təzyiqi boruarxası təzyiqlə
bərabərləşdirmədən.
8.4.19. Yuxarı borunun yığımının (obvəzka) sökülməsi,
borulardan lay məhsulunun (o cümlədən qazın) çıxması tam
dayandıqdan sonra yerinə yetirilməlidir.
8.4.20. Nəzarətdən çıxmış neft – qaz təzahürləri olduqda
və quyu ağzını texniki cəhətdən kipləşdirmək mümkün
olmadıqda, qazma qurğusunu elektrik şəbəkəsindən ayırmaq,
daxiliyanma mühərriklərini söndürmək və təhlükəli zonadan
insanları çıxarmaq lazımdır. Bu zaman buruqda mobil
telefonlar və digər rabitə vasitələri dərhal söndürülməli və
yalnız təhlükəli zonadan 50m aralandıqdan sonra işə
salınmaldıır.
Bundan sonra FQDHH-ni çağırmaq lazımdır.

8.5. Qaz karotaj işləri və geotexnoloji nəzarət

407
 8.5.1. Qaz karotaj stansiyası və geotexnoloji nəzarət la-
boratoriyası quyu ağzından vışkanın hündürlüyündən 10m
artıq məsafə nəzərə alınmaqla yerləşdirilməlidir.
8.5.2. Əksağırlıq yükü horizonta nisbət 40 0 bucaq altında
tarım çəkilmiş xətt üzrə sürüşməlidir. Tarım xətt (rasstəjka)
etibarlı bərkidilməli və kifayət qədər ehtiyat möhkəmliyinə
malik olmalıdır. Tarım xətt qırıldıqda və ya zədələndikdə onu
calamaqla artırmaq qadağandır.
Tarım xəttsiz əksağırlıq yükü ilə işləmək qadağandır.
8.5.3. Dərinlik göstrəicisinin, yükün tarım xəttinin, asqı
bloklarının və hərəkətsiz sonluğunun (nepodvijnıy koneü) gös-
təricisinin bərkidilməsi, onların düşməsini istisna etməlidir.
8.5.4. Qazma qurğusu işləyərkən, qaz karotaj avadanlığı-
nın kəlləçarx meydançasında quraşdırılması və sökülməsi
qadağandır.
8.5.5. Qaz karotaj stansiyasının içində təhlükəli mate-
rialların saxlanılması qadağandır.
8.5.6. Qaz karotaj stansiyasının işıqlandırılması və qızdı-
rılması, bu stansiyanın pasportunda nəzərdə tutulmuş inventar
cihazlarla yerinə yetirilməlidir.
8.5.7. Cihazlar intensiv qaz ayrılmasını göstərərsə, növbə
operatoru, dərhal qaz tullanışının (fontanın) mümkünlüyü
haqda qazma briqadasını xəbərdar edir,belə bir qəza baş
verdikdə isə qaz karotaj stansiyasının təhlükəsiz bir yerə kö-
çürülməsinə dair tədbirlər görür.
8.5.9. Şlam nümunələrinin, qazma məhlulunun, neftin və
qazın analizi zamanı zərərli maddələrin ayrılması ilə müşayiət
olunan işlər müvafiq fərdi mühafizə vasitələri (FMV) istifadə
etməklə sorucu şkaflarda aparılmalıdır.
Sorucu şkafların ventilyasiya sistemi nasaz olduqda, on-
larda zərərli maddələrin, qazların və buxarların ayrılması ilə
müşayiət olunan analizlərin aparılması qadağandır.

408
 8.6. Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər
(Mədən-geofiziki işləri)

8.6.1. Sifarişçi aşağıdakıların təmin olunmasına görə

məsuliyyət daşıyır:
-DNQT-də geofiziki aparatlar və avadanlıqlar üçün işçi
meydançaların və ya sahələrin ayrılmasına;
-qüvvədə olan qanunvericilik aktlarının və normativ-tex-
niki sənədlərin tələblərinə uyğun geofiziki avadanlığın, PM və
RM saxlanılması üçün DNQT-də yerlərin ayrılmasına və müva-
fiq şəkildə təchiz olunmasına;
-DNQT-yə gətirilən və geriyə daşınan geofiziki dəstənin
yüklərinin mexanikləşdirilmiş üsulla boşaldılmasına;
-geofiziki dəstənin DNQT-yə və geriyə təhlükəsiz və vax-
tında daşınmasına (işçilərin DNQT-yə və gəmiyə, vertolyotla
köçürülmə də daxil olmaqla);
-DNQT-də geofiziki heyətin dincəlməsi üçün onları otaq-
larla təmin etməyə;
-DNQT-nin işçiləri ilə birgə geofiziki dəstənin işçiləri üçün
kollektiv qidanın təşkilinə;
-geofiziki heyət DNQT-də olduqda onlar üçün xilasetmə
vasitələrinin ayrılmasına və onlara həmin vasitələrdən istifadə
qaydalarının öyrədilməsinə.
8.6.2. PDI-dən sonra istifadə olunmamış PM birinci
imkan olan kimi DNQT-dən çıxarılmalıdır.
8.6.3. DNQT-də PDI aparılan müddətdə PM bunun üçün
xüsusi ayrılmış yerdə daşınan konteynerlərdə saxlanılmalıdır.
Həmin sahə fövqəladə hallarda PM olan konteyneri dənizə at-
maq üçün xüsusi qurğu ilə təchiz edilməlidir. Konteynerin qa-
pağı etibarlı bağlanmalıdır və onun açarı partladıcıda olmalıdır.

409
 8.6.4. PDI aparılmamışdan əvvəl karotaj
laboratoriyasının və karotaj qaldırıcısının gövdəsi DNQT-nin
yerləbirləşdirmə konturuna calaqsız metal əlaqə ilə etibarlı
birləşdirilməlidir.
8.6.5. PDI aparılan müddətdə DNQT-də vışkanı, karotaj
kabelinin trasını, PDA-nın doldurma yerini və karotaj bucurqadını
əhatə edən təhlükəli zona müəyyən edilməlidir (ayrılmalıdır).
8.6.6. Təhlükəsizlik baxımından PDI zamanı təhlükəli
zona həddində qalan (işləyəcək) mədən-geofiziki heyətin və
DNQT briqadasının tərkibi sifarişçinin və icraçının rəhbərliyi
tərəfindən birgə olaraq müəyyən edilir. Qalan heyət isə PDI
aparılan müddətə təhlükəli zonadan kənarlaşdırılmalıdır.
8.6.7. PDI-dən əvvəl aşağıdakılara əməl olunmalıdır:
-xüsusi icazə verilənə qədər DNQT-də radiostansiyanın
işini dayandırmalı və bu haqda DNQT-nin bilavasitə yaxınlı-
ğındakı radiostansiyaları xəbərdar etməli;
-mobil telefonları söndürməli;
-yükləmə-boşaltma işlərini dayandırmalı;
-aktiv katod mühafizəsini söndürməli.
8.6.8. PDI aparılan zaman təhlükəli zonanın yaxınlığında
yanğınsöndürmə vasitələri olmalıdır.
8.6.9. AYLT-li quyularda PDI aparılan müddətdə DNQT-
nin yaxınlığında qəza-xilasetmə gəmisi və yanğınsöndürmə
gəmisi olmalıdır.
8.6.10. Işə düşməmiş (açılmamış) PDA-nın və həmçinin
SV çıxarılması mümkün olmayan torpedaların iş yerində məhv
edilməsi mümkün olmadıqda, onlar dəniz nəqliyyatı vasitəsilə
müvafiq təhlükəsizlik tədbirlərinə əməl edilməklə sahilə
daşınmalı və sonradan məhv edilməlidir.
8.6.11. DNQT-də qəza halı baş verdikdə (neft-qaz təzahü-
rü, yanğın) və PM və ya RM-in qəza-xilasetmə gəmisinə və ya
növbətçi gəmiyə dərhal boşaldılması mümkün olmadıqda,
DNQT-nin rəisinin icazəsi ilə PM və RM-in dənizə atılmasına icazə

410
verilir. Lakin sonradan PM və RM-in atıldığı (batırıldığı) yer dəqiq
göstərilməklə, onların növü, çəkisi və qablaşdırılmasının
xüsusiyyəti qeyd olunmaqla Akt tərtib olunmalı və
«Xəzərdənizneftdonanma» Idarəsinin hidroqrafik xidmətinə,
hüquq mühafizə orqanlarına, sanitar-texniki laboratoriyanın ra-
diasiya nəzarəti qrupuna, Azdövdağtexnəzarət Komitəsinə və
həmçinin Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinə məlumat
verilməlidir.

411
 BÖLMƏ 9

NƏZARƏT-ÖLÇÜ CIHAZLARI, TELEMEXANIKA VƏ

AVTOMATLAŞDIRMA VASITƏLƏRI

412
 9.1. Nəzarət-ölçü cihazları (NÖC), telemexanika və avto-
matlaşdırma vasitələri [15] və digər müvafiq normativ
sənədlərin tələblərinə uyğun olmalıdır.
9.2. Telemexanika xətlərində işlər 1000 V-a qədər
gərginliyi olan xətlərdə aparılan işlərə olan tələblərə uyğun
aparılmalıdır.
9.3. Telemexanika xətlərində 3 m-dən yuxarı yüksəklikdə
görülən işləri iki nəfər yerinə yetirməli və onlardan birinin (və-
zifəcə böyüyün) elektrik təhlükəsizliyi üzrə qrupu III-dən az
olmamalıdır.
9.4. Telemexanika xəttində işlər, bu xətdə gərginlik
açıldıqdan və o, yerləbirləşdirildikdən sonra yazılı icazə əsa-
sında aparıla bilər.
Xətdə gərginliyi açan aparatlarda «Qoşma! Xətdə iş
gedir» yazısı olan qadağanedici plakat asılmalıdır.
9.5. Dirəkdə telemexanika və 380/220V gərginlikli xətlər
birgə quraşdırılmışdırsa, telemexanika xətlərində işlər 9.4
bəndinin tələbləri yerinə yetirildikdən və həmçinin bu xəttə
xidmət edən təşkilatın istismar jurnalında qeyd aparılmaqla
380/220V gərginlikli elektrik xətlərindən gərginlik açıldıqdan
və həmin iş yerində yerləbirləşdirildikdən sonra aparılmalıdır.
Daşınma yerləbirləşdiricilər sıfır xətti də daxil olmaqla
380/220 V gərginlikli bütün elektrik xətlərinə qoşulmalıdır.
380/220V xətlərindən gərginliyi açan aparatlarda «Qoş-
ma! Xətdə iş gedir» yazısı olan qadağanedici plakat
asılmalıdır.
Eyni dayaqda güc və telemexanika hava xətləri olduqda
telemexanika xəttinin təmirini elektrosexin nümayəndəsinin
iştirakı ilə telemexanika xəttinə xidmət edən heyət
aparmalıdır.

413
 9.6. Telemexanika xətlərində yerləbirləşdirmə işlərini
aparmazdan əvvəl xətlər arasında və həmçinin hər bir xətdə
yerə münasibətdə gərginliyin olmamasına (əvvəlcədən
yoxlanılmış cihazla - gərginlik göstərən və s.) əmin olmaq
lazımdır.
9.7. Küncdəki dayağın daxili küncündə işləmək qada-
ğandır.
9.8. Telemexanika və avtomatlaşdırma vasitələrindən
qoruyucuların çıxarılması (dəyişdirilməsi) onlardan gərginlik
açıldıqdan sonra aparılmalıdır.
9.9. Gərginliyi açılmış telemexanika xətlərində izolyasiya-
nın müqavimətini yoxlamazdan əvvəl xətlər arasında və hər
bir xətlə yerə münasibətdə gərginliyin olmamasına əmin
olmaq lazımdır.
9.10. Hərəkət edən mexanizmlərdə quraşdırılmış teleme-
xanika vericilərinin (datçik) tənzimlənməsi bu mexanizmlərin
tam dayanmasından və onların öz-özünə işə düşməsinin və
hərəkətinin istisna olunması təmin olunduqdan sonra
aparılmalıdır.
9.11. Avtomatlaşdırma sxemində təmir işləri icra sxemi
üzrə aparılmalıdır. Sxemsiz, yaddaşa arxayın olub, işləmək
qadağandır.
9.12. Avtomatlaşdırma aparatlarında və prinsipial (ümu-
mi) sxemlərdə dəyişiklik yalnız müvafiq layihə-konstruktor təş-
kilatının və istehsalçı zavodun razılığı ilə edilə bilər.
9.13. Bütün avtomatlaşdırma və telemexanika sistemi
üçün profilaktiki (cari) təmir cədvəli olmalıdır.
Plandan kənar profilaktiki baxış qardan, yağışdan, tufan-
dan və ya güclü küləkdən sonra aparılmalıdır.
9.14. Teleözəkdə (teleyaçeyka) təmir işləri, yalnız ondan
elektrik gərginliyi açıldıqdan sonra aparılmalıdır.

414
 9.15. Teleözək ona rahat xidmət etmək üçün xüsusi
dayaqda mancanaq dəzgahının oturacağı səviyyəsindən lazımi
hündürlükdə quraşdırılmalıdır. Teleözəyi çəpərdə quraşdırmaq
qadağandır.
9.16. Vericiləri (datçik) tənzimləyərkən çıxış
gərginliklərini yoxlamaq üçün teleözəkdə xarici tərəfdə
vericilərin sayına görə yuvası olan ştepsel rozetkası və ya
klemma (klemnik) olmalıdır.
9.17. Vericilərin tənzimlənməsinin nəticələrinin mancanaq
dəzgahının işə salınması ilə yoxlanılması, işçilər mancanaq dəz-
gahının çəpərlənməsindən kənarlaşdırıldıqdan sonra aparılma-
lıdır.
9.18. Quyuda təmir işləri aparılarkən, vericilərin tənzim-
lənməsinin pozulmaması üçün, mancanaq dəzgahının balansir
başlığı geriyə və əksinə zərbəsiz və rəvan atılmalıdır (xüsusi
tərtibatla).
9.19. Avtomatlaşdırma və telemexanika vasitələrinin cari
və orta təmiri nəzarət-ölçü cihazları (NÖC) sexində xüsusi
təchiz olunmuş yerdə aparılmalıdır.
9.20. Təzyiq altında işləyən cihazları (aparatları) təmir
etməzdən əvvəl, müvafiq pnevmatik xətt bağlanmalı və
sıxılmış hava buraxılmalıdır.
9.21. Manometrlər, yük indikatorları və digər NÖC-lər işçi
meydançadan 3,0 m-ə qədər hündürlükdə gözəçarpan yerdə
və asan oxunan məsafədə quraşdırılmalıdır.
9.22. NÖC və A üzrə çilingərin yüksəklikdə işləmək üçün
icazəsi olmalıdır və bu haqda müvafiq sənədlərdə qeydlər apa-
rılmalıdır.
9.23. Partlayış mühafizəli cihazların təmirinə cihazı
istehsal etmiş zavodun təlimatı və [218] üzrə bilikləri
yoxlanılaraq təmirə icazəsi olan şəxslər buraxılırlar.

415
 9.24. Elektrik alətlərində və ya daşınma elektrik çıraqların-
da nasazlıq aşkar edildikdə onların tətbiqi dərhal
dayandırılmalıdır.
9.25. Istilik-enerji parametrlərinə nəzarət edən və onları
nizamlayan cihazların (manometrlər, diferensial manometrlər,
səviyyəölçənlər, termometrlər, səviyyə tənzimləyiciləri,
sərfölçənlər, tənzimləyici klapanlar) quraşdırılması və
sökülməsi üzrə bütün işlər və həmçinin onlarla profilaktiki işlər
cihazlar istismar olunan müəssisənin (obyektin) rəhbərinin və
ya xidməti heyətin razılığından sonra aparılmalıdır. Təmir
işlərinə, texnoloji aparatlarda və boru xətlərində təzyiq
olmadıqda (atmosfer təzyiqinə qədər endirildikdən sonra),
impulslu boru xətləri söndürüldükdə və həmçinin cihazları
qidalandıran elektrik gərginliyi açıldıqdan sonra başlanılmalıdır.
Elektrik xətləri açılmış (söndürülmüş) yerlərdə müvafiq
təhlükəsizlik plakatları asılmalıdır.

9.26. Düzləndirici, modulyator və digər quruluşlar tən-

zimlənərkən şəbəkəyə qoşulmazdan əvvəl onların gövdəsi
(şassi) etibarlı yerləbirləşdirilməlidir.
9.27. Düzləndirici və digər quruluşlar söndürüldükdən
sonra filtrin kondensatorları tam şəkildə boşaldılmalıdır.
9.28. Yükölçmə cihazlarının (yük indikatorları və s.) sö-
külməsini yalnız qarmaqda (elevatorda) yük olmadıqda yerinə
yetirmək lazımdır.
Hidravlik sistemdəki yağ döşəməyə və ətrafa dağılmadan
yığılmalıdır (boşaldılmalıdır).
9.29. Partlayış təhlükəli (qazlı) mühitdə zərbədən
qığılcım əmələ gətirməyən alətlərlə iş görülməlidir. Belə
mühitdə siqaret çəkmək, açıq oddan və elektrik qızdırıcı
cihazlardan (alətlərdən) istifadə etmək qadağandır.

416
 9.30. Istehsalat sahələrində (otaqlarda) neft və neft
məhsulları buxarlarının və qazların partlayış təhlükəli
qatılıqlarının əmələ gəlməsinin qarşısını almaq üçün həmin
sahələrdə fasiləsiz avtomatlaşdırılmış nəzarət aparılmalıdır. Bu
məqsədlə qatılıq aşağı partlayış həddinin 20% -nə (yəni
havada partlayıcı qazın həcmi miqdarı 1%) çatdıqda qəza
siqnalı (səsli və işıqlı) verən stasionar qaz analizatorları
(indikatorları) tətbiq olunmalıdır.
9.31. Civə ilə bağlı işlərdə işləyən işçilər ildə 2 dəfədən
az olmayaraq tibbi müayinədən keçməlidirlər.
9.32. Civə ilə bağlı işlər bir qədər hündür kanları olan xü-
susi stolda aparılmalıdır.
9.33. Civəli cihazların təmiri və baxışı üçün nəzərdə tu-
tulmuş otaqlarda civə qliserinli qalın divarlı həcmi 1 litrdən çox
olmayan ağzı tıxacla kip bağlanan şüşə qablarda və ya rezin
tıxaclı rezin kolbalarda saxlanılmalıdır.
9.34. Ölçü vasitələri (NÖC və A) yalnız təyinatı üzrə isti-
fadə olunmalıdır.
9.35. Bütün açarların, düymələrin və idarəetmə dəstəklə-
rinin təyinatlarına görə müvafiq yazıları olmalıdır.
9.36. NÖC və A vasitələrinə xidmət [37, 219] uyğun apa-
rılmalıdır.

417
 BÖLMƏ 10

RABITƏ

10.1. Işçiləri və rabitə qurğularını (quruluşlarını) ildırım

çaxmasından və ya elektrik ötürücülərinin induktiv təsirindən
yaranan təhlükəli elektrik gərginliklərindən qorumaq üçün
bütün aralıq və son stansiyalarda (müvafiq yerlərdə) mühafizə
quruluşları (qoruyucular və ildırımötürücülər) olmalıdır.
10.2.Təhlükəli gərginliklərdən mühafizə qurğuları [30]-
un tələblərinə uyğun müddətdə yoxlanılmalıdır.
10.3.Yeraltı rabitə kommunikasiyalarında (kabel quyula-
rında, qutularda, kollektorlarda və s.) işlər iki nəfərdən az ol-
mayan briqadalarla yerinə yetirilməlidir. Briqada üzvlərindən
biri rəhbər seçilməlidir.
Yeraltı rabitə kommunikasiyalarında işlər xüsusilə ehti-
yatla aparılmalıdır. Belə ki, onlarda partlayış təhlükəli və
zəhərli qazlar toplana bilər.
10.4. Yeraltı rabitə kommunikasiyalarında metan qazının
mövcudluğunu təyin etmək üçün, hər briqada partlayış
mühafizəli qaz analizatoru və ya qaz indikatoru ilə təchiz
olunmalıdır.
10.5. Rabitə quyusunun qapağını (lyuku) açarkən zərbə-
dən qığılcım əmələ gətirməyən metal alətlərdən istifadə edil-
məlidir. Bu zaman işçilər küləkdöyən tərəfdə dayanmalıdırlar.
10.6. Yağış və qar yağan və ya ildırım çaxan vaxt kabel
(rabitə) dirəyində iş görmək qadağandır.
10.7. Rabitə kabeli bərkidilən dirəkdən asılmış buraz
(tros) ən əlverişsiz meteoroloji şərait nəzərə alınmaqla üç qat
möhkəmliyə malik olmalıdır.
10.8. Dirəyə çıxmamışdan əvvəl bunun üçün lazım olan
mühafizə vasitələrinin, ləvazimatların və o cümlədən dirəyin
dayanıqlığı və sazlığı yoxlanılmalıdır.

418
 10.9. Montyor dirəkdə iş görərkən dirəyin bilavasitə
yaxınlığında heç kəs olmamalıdır.
10.10. Iki işlək rabitə naqilinə və ya bir işlək naqilə və il-
dırımötürücüyə (və ya dartıcıya) eyni vaxtda dielektrik
əlcəklərsiz toxunmaq qadağandır. Dirəkdə qolsuz və qolları
düymələnməmiş paltarda işləmək qadağandır.
10.11. Dəyişən cərəyanla işləyən sahə xidməti rabitə
xətlərində işləyərkən fərdi mühafizə vasitələrindən və
dəstəkləri izolə olunmuş alətlərdən istifadə edilməlidir. Nəm
olan şəraitdə (nəmli havada) əlavə olaraq dielektrik
qaloşlardan istifadə edilməlidir.
10.12. Xəttə (naqillərə) qoşulmuş telefon aparatının xətt
klemlərinə dielektrik əlcəklərsiz toxunmaq qadağandır.
10.13. Dirəkdə iş görülərkən və ümumiyyətlə, rabitə
kommunikasiyasında təmir (sazlama) işləri aparılarkən işçinin
mobil telefonu söndürülmüş olmalıdır.
10.14. Içərisində iş görülən kabel quyularının girişləri
çəpərlənməlidir.
Əgər quyu yolun hərəkət hissəsində yerləşmişsə çəpər
nəqliyyatın hərəkət etdiyi istiqamətin qarşısında quyunun girə-
cəyindən ən azı 2 m məsafədə qoyulmalıdır. Bundan başqa
çəpərdən 5-10 m məsafədə nəqliyyatın hərəkətinə qarşı
istiqamətdə xəbərdarlıq nişanları qoyulmalıdır, hava tutqun
olarsa əlavə olaraq işıq işarələri qoyulmalıdır.
10.15. Avtomat telefon stansiyalarının avtomat
zallarında, radio rabitəsi avadanlığında və cərəyan altında olan
şinlərin yanında nərdivanlarda işləyərkən cərəyan şinlərinə və
başqa cərəyan keçirən hissələrə toxunmaq qadağandır.
Cihazın ştativlərdən çıxarılması və onun kontakt sahələrinin
təmizlənməsi gərginliyin açılmış vəziyyətində yerinə
yetirilməlidir. Cihazları təmizləmək üçün izolə edilmiş tutacağı
olan şotkadan istifadə edilməlidir.

419
 10.16. Telefon stansiyaları və radio rabitəsi qurğularının
batareya lövhələri, düzləndirici qurğuları və cərəyan paylayıcı
lövhələri qarşısında uzunluğu elektrik qurğusunun uzunluğuna
müvafiq dielektrik xalçalar qoyulmalıdır.
10.17. Düzləndirici qurğulara, elektrik təhlükəsizliyi üzrə,
qrupu III-dən az olmayan şəxslərin xidmət etməsinə icazə
verilir. Elektrik təhlükəsizliyi üzrə qrupu III-dən az olan
şəxslərin
otağa daxil olmasına yalnız bu qurğulara xidmət edən
şəxslərin nəzarəti altında icazə verilir.
10.18. Akkumulyator qurğularının istismarı [16, 17]–nin
tələblərinə uyğun olmalıdır.
10.19. Telefon stansiyasında istifadə olunan elektrik
generatoruna xüsusi dərs keçmiş və elektrik təhlükəsizliyi üzrə
qrupu III-dən az olmayan şəxslər xidmət edə bilərlər.
Mühərrik işləyən vaxtda onun hissələrini təmizləmək,
yağlamaq və başqa təmir işləri aparmaq qadağandır. Yanacaq
ehtiyatı xüsusi binada, maşın zalından ayrı saxlanılmalıdır.
Maşın zalında metal qabda yalnız bir sutkalıq yanacaq
saxlamaq olar.
10.20. Antenna-qüllə qurğularını istismar edərkən [27]–
nin (6-cı hissəsinin) tələbləri yerinə yetirilməlidir.
10.21. Antenna-qüllə qurğularında işlər ən azı iki işçi
tərəfindən yerinə yetirilməlidir, bu vaxt onlardan biri işlərə
nəzarət etməlidir.
Nəzarətçilik edən şəxs qüllənin mərkəzindən onun hün-
dürlüyünün üçdə bir hissəsindən az olmayan məsafədə hazır
vəziyyətdə dayanmalı və onun üzərində qoruyucu kəmər
olmalıdır.
10.22. Antenna-qüllə qurğularında işləyərkən müvafiq
FMV-dən istifadə edilməlidir.
10.23. Işçilərin aşağıdakı hallarda antenna-qüllə qurğula-
rında işləməsi qadağandır:

420
 -əgər qüllə üzərində gərginliyi 42 V-dan yüksək olan
elektrik cərəyanı xətti varsa, o açılmadıqda;
-tufan vaxtı və yaxud onun yaxınlaşdığı halda, yer və
avadanlıq buz bağladıqda, güclü yağış, qar yağdıqda və yaxud
duman olduqda;
-qoruyucu kəmərin qarmağı (karabini) antenna qülləsinin
və onun meydançasının konstruksiyasına sancılmadıqda;
-küləyin sürəti 12 m/san-dən çox olduqda;
-günün qaranlıq vaxtında;
-əgər qülləyə qalxmaq üçün qaldırıcı qurğunun
köməyindən istifadə edilərsə, onun növbəti sınaq müddəti
keçmiş olduqda;
-qaldırıcı qurğunun kanatı və ya bucurqadı nasaz
olduqda;
-qoruyucu başlıq və qoruyucu kəmər olmadıqda.
10.24. Radio və radio-rele vasitələrinin istismarı və təmiri
vaxtı aşağıdakılara əməl edilməlidir:
-iş yeri (masa) izoləedici təbəqə ilə örtülməlidir;
-gərginlik altında olan blokun daxili hissələrinə
toxunmaq, tranzistorları və başqa hissələri dəyişdirmək,
sxemdə lehimləmə işləri aparmaq qadağandır;
-radiostansiyasını elektrik şəbəkəsinə qoşmazdan əvvəl
onun «Yer» yazısı olan bütün klemləri yerləbirləşdirilməlidir;
-«veriliş» rejimində işləyərkən vericinin antenna
sıxaclarına toxunmaq qadağandır.

Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər

(Rabitə)

421
 10.25. Dəniz obyektlərində (müəssisələrində) rabitə, bu
sahədə olan normativ sənədlərin tələblərinə və müvafiq
hallarda dəniz gəmilərinin quruluş qaydalarına uyğun
qurulmalıdır.
10.26. DNQT-lər aşağıdakılarla təchiz olunmalıdır:
10.26.1. Aşağıdakıları təmin edən xarici əlaqə üçün
radiorabitə kompleksi ilə:
a) sahil, hava və dəniz obyektləri ilə etibarlı əlaqəni;
b) meteoroloji xidmətlə və naviqasiya xəbərdarlığı
xidməti ilə əlaqəni;
c) qəza hallarında etibarlı əlaqəni.
10.26.2. Aşağıdakıları təmin edən peyk rabitəsi və tele-
viziya proqramlarının qəbulu kompleksi ilə:
a) çoxkanallı telefon və telefaks əlaqəsinin təşkilini;
b) obyektdə radio və peyk televiziya proqramlarının
qəbulunu və yayımını (translyasiyasını).
10.26.3. Mülki aviasiya xidməti ilə razılaşdırmaqla DNQT-
yə vertolyotların qəbulunu, oturmasını, uçuşunun idarə olun-
masını və DNQT ətrafında hava məkanına nəzarəti təmin edən
komplekslə.
10.26.4. Aşağıdakıları təmin edən DNQT-nin daxili rabitə
sistemi ilə:
a) DNQT-nin texniki xidmətlərinin, rəhbərliyinin və digər
abonentlərin daxili istehsalat və texnoloji əlaqəsini (rabitəsini)
və həmçinin daşınma (əl) radiostansiyaları olan abonentlər və
idarəetmə postları arasında əlaqəni;
b) DNQT-də komandaların (əmrlərin) və verilişlərin yayı-
mını (translyasiyasını);
c) DNQT-nin texnoloji komplekslərin idarəetmə postları
ilə avadanlıqların yerli idarəetmə postları arasında səsucaldıcı
(qromkoqovorəhaə svəzğ) ikitərəfli rabitə əlaqəsi ilə;

422
 ç) DNQT-nin texniki xidmət postlarında və məişət otaqla-
rında avtomatik telefon əlaqəsi (rabitəsi) sisteminin yaradıl-
masını.
10.26.5. Obyektin elektrik şəbəkəsindən asılı olmayan,
baş dispetçer postu ilə DNQT-nin əsas texnoloji postları və
otaqları (sahəsi) ilə etibarlı əlaqəni təmin edən qəza halları
üçün nəzərdə tutulmuş daxili rabitə sistemi ilə.
10.27. DNQT-də verilən komandaların və verilişlərin ya-
yımlanması, «sondürülməyən» yayımlanma sistemi ilə təchiz
olunmalı və xidməti göstərişlərin bütün yaşayış və ictimai
otaqlarda, həmçinin açıq göyərtədə eşidilməsini təmin
etməlidir. Bu zaman həmin otaqlarda və sahələrdə yayımlanan
səs səviyyəsi həmin otaq və sahələrdəki səs-küyün
səviyyəsindən 6 dB-dən çox olmalıdır.
10.28. Yayımlama (translyasiya) qurğusunun mikrofon
postları baş idarəetmə postunda, radiorubkada, vertolyotların
qəbulu məntəqəsində, qazma meydançasında və istehsalat
vacibliyi ilə bağlı digər yerlərdə yerləşdirilməlidir.
10.29. Qəza hallarında istehsalat otaqlarında
(sahələrində) səsucaldıcı rabitə işıq siqnalizasiyası ilə müşayiət
olunmalıdır.
10.30. DNQT-də radiorabitə vasitələrinin sıradan çıxma
halları və həmçinin həyəcan və fəlakət siqnallarını vermək və
qəbul etmək üçün, ehtiyat radiorabitə vasitəsi və dəniz siqnal
üzgəci (radiobuy) nəzərdə tutulmalıdır.
10.31. Operativ (cari) istehsalat məlumatlarının,
həmçinin DNQT-nin avtomatik idarəetmə sisteminin
məlumatlarının verilməsini (ötürülməsini) təmin etmək üçün
xarici rabitə sistemi gecə – gündüz etibarlı və fasiləsiz işləyən
olmalıdır.
10.32. Rabitə vasitələri kompleksi partlayış təhlükəsi
olmayan xüsusi otaqda quraşdırılmalıdır. Rabitə rəisinin
kayutası bu kompleksin yaxınlığında olmalıdır.

423
 BÖLMƏ 11

DALĞIC VƏ SUALTI TEXNIKI IŞLƏR

11.1. Dalğıc və sualtı-texniki işlər SSAZ 003-2004

«Dalğıc işləri. Ümumi təhlükəsizlik tələbləri»; SSAZ 004-2004
«Dalğıc ləvazimatı, dalğıc enmələri və işlərini təmin edən
vasitələr»; MSXDDQXII01-2004 «Dalğıc işlərində əməyin
təhlükəsizliyi üzrə vahid qaydalar»; «Rukovodstvo po
provedeniö vodolaznıx rabot s ispolğzovaniem qlubokovodnıx
vodolaznıx kompleksov»; «Polojeniə po orqanizaüii
vnutrivedomstvennoqo nadzora i kontrolə za bezopasnostğö
provedeniə podvodnıx rabot (1984); MSXDDQXII02-2004
«Dərinlik dalğıc komplekslərindən istifadə etməklə 200m-ə
qədər dərinliklərə qısa müddətli dalma üsulu ilə dalğıc
enmələrinin təhlükəsiz aparılması üzrə təlimat» və bu
«Qaydalar»ın tələblərinə uyğun yerinə yetirilməlidir.
11.2. Qaydaların və dalğıc əməyinin təhlükəsizliyi üzrə
digər normativ sənədlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət dalğıc
enmələrini həyata keçirən idarənin, müəssisənin və təşkilatın
ştatlı dalğıc mütəxəssisləri və təhlükəsizlik texnikası üzrə
mühəndisləri, həmkarlar ittifaqının texniki əmək müfəttişləri,
ixtisaslaşmış idarələrin və istehsalat birliklərinin dalğıc
mütəxəssisləri və həmçinin səlahiyyətli mərkəzi icra
hakimiyyəti orqanları tərəfindən həyata keçirilir.
11.3. Dalğıc enmələri və işləri, müəyyən edilmiş
qaydalara uyğun dalğıc enmələrinin və işlərinin aparılmasına
və təminatına icazəsi olan dalğıc, mühəndis-texniki və tibbi
heyətdən və aparılan işlərin təhlükəsizliyini təmin etməyə
qadir dalğıc texnikasından ibarət dalğıc xidməti olan müəssisə
və təşkilatlar tərəfindən yerinə yetirilir.

424
 11.4. Tətbiq olunan dalğıc texnikasının məmulatları, tex-
noloji avadanlıqlar, cihaz və alətlər qüvvədə olan müvafiq nor-
mativ texniki sənədlərin tələblərinə və ya texnikanın konkret
məmulatlarının layihəsinə uyğun olmalıdır.

11.5. Bütün tətbiq olunan dalğıc texnikasının məmulatları

müəyyən edilmiş qaydada təsdiq edilmiş istismar sənədlərinə
malik olmalıdır.
11.6. Xəbərdaredici siqnallar [292] uyğun dalğıc enmələ-
rinə (işlərinə) başlamazdan əvvəl yuxarı qaldırılmalı, işlər qur-
tardıqdan sonra aşağı endirilməlidir.
11.7. Xüsusi gəmilərin bortundan dalğıc enmələri,
dənizdə dalğalanma dərəcəsi həmin gəmilərin formulyarında
göstəriləndən çox olmadıqda aparılmalıdır.
Digər gəmilərin və üzmə vasitələrinin bortundan,
həmçinin sahilyanı obyektlərdən enmələr, dənizin
dalğalanması 2 baldan çox olmadıqda aparılmalıdır.
11.8. Gecə vaxtı suyun altında pis görünmə şəraitində
aparılan enmələrdə sualtı və suüstü süni işıqlandırmadan
istifadə olunmalıdır.
Suyun üzərində dalğıc işlərinə və enmələrinə hazırlıq
aparılan yer, enməni və işin normal gedişini təmin edən
qurğuların idarəetmə cihazları, enmə aparılan yerin səthi
lazımınca işıqlandırılmalıdır.
11.9. Kabel xəttindən 463m (0,25 mil) məsafədə
yerləşən, paralel düz xətlərlə müəyyən edilən, gərginlik altında
olan sualtı elektrik ötürücü kabel xəttinin mühafizə zonasında
sualtı işlərin yerinə yetirilməsi qadağandır.
11.10. ÜQQ-dən və ya üzən vasitələrdən dalğıc enmələri
aparılan zaman aşağıdakılar qadağandır:
-başqa gəmilərin ÜQQ-yə yan alması (dalğıc postlarına);
-kənar əşyaların gəmidən suya atılması;

425
 -kranla gəmilərdən (ÜQQ) yükləmə-boşaltma işlərinin
aparılması;
-dalğıc postlarında kənar əşyaların və avadanlıqların yer-
ləşdirilməsi.
11.11. Hidrotexniki qurğuların tikintisinə və ya təmirinə
başlamazdan əvvəl, dalğıclar cizgi və ya işin layihəsi üzrə qur-
ğuların quruluşu, işin aparılması şəraiti və əməyin təhlükəsizlik
tədbirləri ilə tanış olmalıdırlar.
11.12. Iş aparılacaq yerdə elektrik və telefon kabelləri və
ya boru kəmərlərinin olub-olmaması, olduğu halda isə həmin
xətlərin istiqaməti haqqında məlumatı aldıqdan sonra qrunt
səthinin pozulması ilə əlaqədar çalaların, qanovların
hazırlanması, torpağın yuyulması və ya digər işlər aparıla bilər.
11.13. Yarımdalma üzən qazma qurğusundan (qazma
gəmisindən) sualtı-texniki dalğıc işləri aparıldıqda lövbər-
yanalma bucurqadlarının işəsalma mexanizmləri ayrılmalı,
ayrılmış qurğuların üzərində «Qoşmaq qadağandır! Adamlar
işləyir» yazılı təhlükəsizlik nişanı asılmalıdır.
11.14. Vibrosıxlaşdırma işləri zamanı dalğıcların sualtı
enmələri qadağandır.
Baxış işlərini, ancaq vıbrosıxlaşdırma aqreqatı dayandıq-
dan sonra yerinə yetirmək olar.
11.15. Sualtı boru kəmərlərinin baxışını başqa vasitələrlə
(sualtı televiziya, sualtı aparatlar və s.) yerinə yetirmək
mümkün olmadıqda, bu işi dalğıclar yerinə yetirə bilər.
11.16. Boru kəmərinin çəkilmə istiqamətində dənizin di-
binin dalğıc müayinəsi, eni 20m-dən az olmayan zolaqda
(çəkilmə nəzərdə tutulan xəttdən 10 m hər tərəfə)
keçirilməlidir.
11.17. Skreperlər, torpaqqazan və digər torpaqyığan va-
sitələr işləyən zaman qanov və çalalara dalğıc baxışı keçirmək
qadağandır.

426
 11.18. Dalğıcların pilpilələri (qrifon) müayinə etməsi qa-
dağandır.
11.19. Metalların sualtı qaynaq və kəsilməsi işləri yalnız
dalğıcı sudan tam izolə edən ləvazimatlardan istifadə etməklə
aparılmalıdır.
11.20. Metalların sualtı qaynaq və kəsilməsi işlərinə baş-
lamazdan əvvəl, qaynaq qurğularının və qaynaq cərəyan
mənbələrinin yerləbirləşdirilməsinin etibarlılığı yoxlanılmalıdır.
11.21. Sisterndə (tutumlarda) yanacaq və qaz olduğu
halda, təzyiq altında olan tutumlarda və boru kəmərlərində
qaynaq və kəsmə işlərini aparmaq qadağandır.

11.22. Qruntun yüksək təzyiqli nasoslarla yuyulması za-

manı şırnağın digər dalğıc tərəfə yönəldilməsi qadağandır.
11.23. Boru kəmərinin dənizin dibinə endirilməsi (batırıl-
ması) zamanı onu saxlayan pontonların və boruların üstündə
dalğıcların olması qadağandır.
11.24. Dalğıcın endirilmiş boru kəmərinə baxış keçirmək
üçün enməsinə, ancaq boru kəməri qrunta qoyulduqda və onu
saxlayan burazların tarımlığı boşaltdırıldıqdan sonra icazə
verilir.
11.25. Dalğıcın əmri olmadan boru kəmərini su səthinə
və ya qruntdan az məsafəyə qaldırdıqda işçi ilməyin
boşaldılması və ya çəkilib yığılması, həmçinin işlərin aparıldığı
gəminin yerinin dəyişdirilməsi qadağandır.
11.26. Yalnız müstəsna hallarda (qəzaların ləğvi və s.)
dalğıcın dolaşmasını istisna edən şəraitdə, neft və neft
məhsullarına enmələrə icazə verilir.

427
 Enmə üçün ancaq ventilyasiya olunan, enmədən əvvəl
şirin su ilə isladılan, üzərinə maye sabun çəkilən ləvazimatı
tətbiq etməyə icazə verilir. Belə mühitdə üç saat qaldıqdan
sonra həmin ləvazimatda təkrar enmələr qadağandır. Benzinə,
digər tez buxarlanan və zəhərli maddələrə dalğıc enmələri
qadağandır.
11.27. Neft və qaz borularının təmirinə (qaynaq, kəsmə)
başlamazdan əvvəl, onlar 2 dəfədən az olmayaraq təzyiq
altında su ilə yuyulmalıdırlar.
Boru kəmərləri yuyulduqdan sonra su ilə doldurulmalıdır.

428
 BÖLMƏ 12

ISTEHSALAT SANITARIYASI VƏ ƏTRAF

MÜHITIN MÜHAFIZƏSI

12.1. Ümumi tələblər

12.1.1. Istehsalat obyektlərinin layihə sənədlərinin işlən-

məsi zamanı xidməti heyət üçün zərərli istehsalat amillərinin
təsirindən müdafiə tədbirləri nəzərdə tutulmalıdır.
Layihə sənədlərində iş yerlərində titrəyişin və səs-küyün
gözlənilən səviyyəsi göstərilməlidir.
12.1.2. Istehsalat otaqları, iş yerləri, həmçinin pəncərələr
təmiz saxlanılmalıdır.
Döşəmə təmizləmək və yumaq üçün rahat olmalıdır.
Neft və neft məhsullarının və çirklərin yuyulub təmizlən-
məsi üçün su axarı nəzərdə tutulmalıdır.
Meydançalar və pilləkənlər mütəmadi olaraq çirkdən,
qardan və buzdan təmizlənməlidir.
12.1.3. Zibilin yığılması üçün yeşiklər və zibil qabları qo-
yulmalıdır. Yağlı əskilər və başqa tez alışan, zəhərli tullantılar
üçün ayrıca qapaqlı dəmir yeşiklər qoyulmalıdır.
12.1.4. Istehsalat və xidmət otaqlarında, işçi meydança-
larında və işçi heyətin təxliyə yollarında qüvvədə olan
normalara uyğun qəza işıqlandırılması (çıraqlar) nəzərdə
tutulmalıdır.
12.1.5. Çıraqlar kvartalda bir dəfədən az olmayaraq tə-
mizlənməli və təmizlənərkən cərəyandan açılmalıdır.
12.1.6. Istismar edilən maşınlar, avadanlıqlar, mexanik-
ləşdirilmiş alətlər və nəqliyyat vasitələri təmirdən sonra zərərli
amillərə görə (səs-küy, titrəyiş və s.) qüvvədə olan sanitar
normalarına və pasport məlumatlarına uyğun olaraq
yoxlanılmalıdır.

429
 Yoxlamanın nəticələri obyektin sanitar-texniki pasportun-
da qeyd edilməlidir.
12.1.7. Qaz kompressor stansiyalarında, neft nasosxana-
larında, qazpaylayıcı məntəqələrdə (budkalarda) və başqa
istehsalat otaqlarında havada qazların miqdarı tələb olunan
normadan yüksək olmamalıdır və onlar daima nəzarətdə
saxlanılmalıdır.
12.1.8. Qazın, tozun, hisin və digər zərərli maddələrin
ayrılması ilə əlaqədar olan texnoloji prosseslər, qurğular və
mədən obyektləri, yaşayış rayonlarına nisbətən küləyin orta
illik istiqaməti nəzərə alınmaqda külək tutmayan tərəfdə
(küləkdöyməzdə) yerləşdirilməli və bunlar yaşayış zonalarının
sərhəddindən sanitar-mühafizə zonası ilə ayırılmalıdır.
12.1.9. Yaşayış rayonları üçün sanitar-mühafizə
zonasının eni qüvvədə olan sanitar normalarına müvafiq
olaraq müəyyənləşdirilir. Mədən tərəfdən sanitar-mühafizə
zonasının sərhəddi istismar olunan quyuların kənar cərgəsi
hesab olunur.
12.1.10. Qazma, mənimsəmə, quyuların əsaslı və cari tə-
miri, neftin deemulsasiyası və digər işlər zamanı, çirklənmiş
istehsalat axıntıları qismən və ya tam zərərsizləşdirilmək üçün
yığılıb ötürülməli, yaxud uducu quyulara vurulmalıdır.
Bunun üçün mədənin bütün obyektləri layihəyə əsasən
daimi və yaxud müvəqqəti qurğularla (bəndlərlə, xəndəklərlə,
yığılma kanalları, çalalarla, təmizləmə qurğuları, uducu
quyularla və s.) təchiz edilməlidir.
Bu tədbirlər yerinə yetirilməyənə qədər, obyektlərin istis-
mara buraxılması qadağandır.
12.1.11. Istehsalat sahələri (otaqları) qüvvədə olan
müvafiq qanunların, qaydaların, normaların tələblərinə uyğun
qurulmalıdır (təchiz olunmalıdır).
12.1.12. Istehsalat otaqları havanın dəyişilməsi (sirkulya-
siyası) üçün müvafiq şəkildə təchiz olunmalı və qurulmalıdır.

430
 12.1.13. Istehsalat otaqları və iş yerləri təmiz saxlanıl-
malıdır. Döşəmə rahat təmizlənməni və təmiri təmin etmək
üçün düz olmalıdır. Döşəmədən və novlardan nefti və çirki
yumaq üçün istehsalat sahələrində su kranları olmalıdır. Su
kranı (kəməri) olmadıqda otağın yığışdırılması quru üsulla
aparılmalıdır (əski, cındır və s. ilə).
12.1.14. Istehsalat və yardımçı otaqlarda təbii işıqdan
maksimum istifadə etmək üçün lazımi tədbirlər görülməlidir.
12.2. Laboratoriyalar

12.2.1. Laboratoriyanın iş otaqlarının binanın dəhlizinə

və ya xaricinə çıxışı olmalıdır. Dəhlizin ən azı iki çıxışı olmalıdır.
Dəhliz və onun çıxışları kənar əşyalarla qalaqlanmamalıdır.
12.2.2. Laboratoriya əməkdaşları işlədilən maddə və ma-
terialların təhlükəsizliyini bilməli və onlarla işləyərkən təhlükə-
sizlik tədbirlərinə riayət etməlidirlər.
12.2.3. Laboratoriyada maddə və materiallar ciddi
şəkildə çeşidə uyğun saxlanılmalıdır. Qarşılıqlı kimyəvi təsir
nəticəsində yanğın və ya partlayış törədə bilən maddələrin bir
yerdə saxlanılması qadağandır.
12.2.4. Laboratoriya mebeli və avadanlıqlarının yerləşdi-
rilmə qaydası işçilərin təxliyəsinə mane olmamalı, avadanlıqlar
arasında keçidin minimal buraxıla bilən eni isə 1 m-dən az ol-
mamalıdır.
12.1.5. Laboratoriya masalarının, rəflərinin, sorucu şkaf-
larının işçi səthlərinin yanmayan örtüyü olmalıdır.
Turşularla, qələvilərlə və digər kimyəvi aktiv maddələrlə
işlərin aparılması üçün masa və şkaflar kimyəvi təsirə davamlı
materiallardan hazırlanmalı, həmin masa və şkafların kimyəvi
aktiv mayenin kənara axmasının qarşısını alan, yanmayan ma-
teriallardan olan kanları olmalıdır.

431
 12.2.6. Zərərli və təhlükəli maddələrin (qazlar, buxarlar,
tozlar, aerozollar və s.) ayrılması ilə müşayiət olunan işlər və
həmçinin asan alışan maddələrlə (AAM) və yanar maddələrlə
(YM) aparılan işlər etibarlı ventilyasiyası olan sorucu şkaflarda
aparılmalıdır.
12.2.7. Sorucu şkafın içində yerləşdirilmiş çıraqlar partla-
yışdan mühafizəli olmalı, onlara aid olan naqillər isə B-1 sinifli
partlayış təhlükəli otaqlar üçün naqillərə olan tələblərə cavab
verməli və kimyəvi maddələrin təsirindən müdafiə olunmalıdır.
Sorucu şkafın xaricində yerləşdirilmiş çıraqlar
partlayışdan mühafizəli olmaya bilər, bu halda onların şüşə
qapağı olmalıdır.

Sorucu şkafın içində ştepselli rozetkaların

quraşdırılmasına icazə verilmir.
12.2.8. Zərərli maddələrlə işlədikdə və alovlu işlər görül-
dükdə otaqda iki nəfərdən az adam olmamalıdır.
12.2.9. Laboratoriya otaqlarının üfürücü-sorucu ventilya-
siyası iş gününün başlanmasına 5 dəqiqə qalmış işə salınmalı
və iş gününün sonunda söndürülməlidir.
Ventilyasiya sistemi nasaz olan laboratoriyalarda işlərin
aparılması qadağandır.
12.2.10. Neft yaxud başqa zərərli və yanğın təhlükəli
maddələr və məhsullarla çirklənmiş qablar məcburi
ventilyasiya ilə təchiz edilmiş xüsusi ayrılmış otaqlarda
yuyulmalıdır.
12.2.11. Neft və neft məhsulları tullantılarının, kimyəvi
reaktivlərin və başqa yanar və zərərli maddələrin
kanalizasiyaya axıdılması qadağandır.
12.2.12. Utilizasiya, yaxud basdırılmağa aparılmaq
məqsədi ilə neft, neft məhsulları, kimyəvi reagentlər və başqa
zərərli maddələr soyudulmuş halda bu məqsəd üçün xüsusi
ayrılmış ağzı qapaqla etibarlı bağlanan qablara yığılmalıdır.

432
 12.2.13. Istifadə edilmiş, tərkibi zəhərli maddələrdən
ibarət olan məhsullar boşaldılmazdan əvvəl
neytrallaşdırılmalıdır.
12.2.14. Laboratoriya otaqlarında qadağandır:
a) sıxılmış və partlayıcı qazlarla doldurulmuş balonların
saxlanılması;
b) neft, neft məhsullarının və başqa zərərli və yanğın
təhlükəli maddələrin açıq qablarda saxlanılması;
c) uçucu maddələr hopmuş əski, cındır, dəsmalların və s.
saxlanılması;
ç) buxar xətlərində paltarların və s. qurudulması;
d) döşəmənin uçucu və digər yanğın təhlükəli
maddələrlə yuyulması.
12.2.15. Qaz tullantısı və ya təhlükəli mayelərin
sıçraması ilə müşayiət olunan işlərin aparılması zamanı
mühafizə eynəklərindən və xüsusi rezin önlüklərdən və
əlcəklərdən istifadə edilməlidir.
12.2.16. Laboratoriyanın döşəməsi laboratoriyada
istifadə edilən mayeləri özünə hopdurmayan, yanmayan
materialdan olmalıdır.
12.2.17. Sıxılmış maye şəkilli və həll olunmuş yanar qaz
balonları, onların tutumundan asılı olmayaraq laboratoriya bi-
nasının xaricində metal şkaflarda quraşdırılmalıdır (saxla-
nılmalıdır).
Şkafların havasının dəyişilməsi üçün onların müvafiq
kəsiyi və ya jalyüzli nəfəsliyi olmalıdır.
Laboratoriya otaqlarının həmin qazlarla, həmçinin oksi-
genlə təmini mərkəzləşdirilmiş sistemlə aparılmalıdır.
12.2.18. Maye hava və oksigen tutumlarının AAM və YM,
piy və yağlarla bir yerdə saxlanılması qadağandır.

433
 12.2.19. Qələvi metallar susuzlaşdırılmış kerosində və ya
yağlarda, hava daxil olmayan etibarlı bağlanmış qalın divarlı
qablarda saxlanılmalıdır. Içərisində qələvi metallar olan şüşə
qablar, divarlarına və altına asbest döşənmiş, qapağı möhkəm
bağlanan metal yeşiklərdə saxlanılmalıdır.
12.1.20. Laboratoriya otaqlarında yalnız içərisində
təsirsiz qaz olan balonların (azot, karbon qazı) istifadəsinə
(saxlanılmasına) icazə verilir.
Anbardan laboratoriyaya daxil olan hər bir balondan
analiz üçün nümunə götürülməlidir.
Nasaz balonlarla işləmək qadağandır.
12.2.21. Laboratoriyanın iş otaqlarında AAM və YM reak-
tivlərinin miqdarı gündəlik təlabatdan artıq olmamalıdır. Bu
mayelər otaqdan çıxışın əks tərəfində quraşdırılan metal şkaf-
larda, kip taralarda və ya qapağı kip bağlanan, yanmayan
materialdan hazırlanan yeşiklərdə saxlanılmalıdır.
12.2.22. Turşu, qələvi və digər aşındırıcı maddələr olan
şüşə qablar, içərisinə asbest döşənmiş xüsusi metal və ya
taxta yeşiklərdə daşınmalıdır.
Sulfat və azot turşularının taxta yeşik və səbətlərdə da-
şınmasına o halda icazə verilir ki, bu taralar oddan qorunan
tərkiblə işlənmiş olsun.

12.2.23. Açıq odla və elektrik qızdırıcı cihazlarla iş aparı-

lan stollarda AAM və YM-in saxlanılması, onların tökülməsi,
aparatların onlarla yüklənməsi qadağandır.
12.2.24. Standart üsulla qızma sürətinin açıq odda
tənzimlənməsi ilə aparılan əməliyyatlar istisna olmaqla, AAM
və YM olan qabların açıq odda, həmçinin açıq elektrik qızdırıcı
cihazlarda qızdırılması qadağandır.

434
 12.2.25. AAM və YM qızdırılması ilə əlaqədar işlər işçinin
daim nəzarəti altında aparılmalıdır. Əgər işçi hətta qısa
müddətə belə işdən yayınarsa, qızdırma mənbəyi söndürülməli
və soyudulmalıdır.
12.2.26. Qaz xətlərində və qaz cihazlarında qazın
sızmasını aşkar etmək üçün açıq alovdan istifadə etmək
qadağandır.
12.2.27. Laboratoriya qabları, yalnız bu məqsədlər üçün
xüsusi ayrılmış və məcburi sorucu ventilyasiya ilə təchiz
olunmuş otaqlarda yuyulmalıdır.
Bu otaqlar laboratoriyanın digər otaqlarından yanmayan
arakəsmə ilə ayrılmalı və onların dəhlizə sərbəst çıxışı
olmalıdır.
Laboratoriyanın bütün otaqları daima təmiz saxlanılmalı-
dır. Təsadüfən dağılmış kimyəvi maddələr, o cümlədən AAM
və YM dərhal yığışdırılmalı və sonra isti su ilə yuyulmalıdır.
12.2.28. Laboratoriya otaqlarından kənarda (məsələn:
dəhlizdə) ümumi elektrik açarı (avtomat, rubilnik)
quraşdırılmalı və iş gününün sonunda laboratoriyanın elektrik
gərginliyi buradan açılmalıdır.
12.2.29. Iş gününün sonunda laboratoriya diqqətlə
gözdən keçirilməli və orada təhlükə törədə biləcək hər hansı
bir çatışmamazlığın (nöqsanın) olmamasına əmin olmaq
lazımdır.
12.2.30. Laboratoriyada yanğın təhlükəsizliyi üzrə
məsuliyyəti laboratoriya müdiri tərəfindən təyin edilmiş işçi
daşıyır.

435
 12.3. Tibbi xidmət. Ilk tibbi yardım

12.3.1. Vəzifəsindən asılı olmayaraq yeni işə qəbul olu-

nanlar və müəssisədə çalışan işçilər Azərbaycan Respublikası
Səhiyyə Nazirliyinin 23.01.1998-ci il tarixli 13 saylı Əmrinə
əsasən profilaktik tibbi müayinədən keçməlidirlər.
12.3.2. Profilaktik tibbi müayinələrin nəticələrinin təhlili
və bununla əlaqədar müəssisənin tibb xidmətinin fəaliyyəti,
peşə xəstəliklərinin qeydiyyatı (uçotu) və araşdırılması Səhiyyə
Nazirliyinin müavfiq Əmrinə əsasən yerinə yetirilməlidir.
12.3.3. Işçilərinin sayı 500 nəfər və daha çox olan müəs-
sisədə tibb məntəqəsi olmalıdır. Tibb məntəqəsi, işçilərinin
sayı daha çox olan obyektlərə yaxın yerləşdirilməli və
nəqliyyatın (işçilərin) hərəkəti (gediş-gəlişi) üçün onun rahat
yolu olmalıdır.
12.3.4. Işçilər müvafiq tələblərə uyğun tibbi xidmətlə
təmin olunmalıdır.
12.3.5. Bədbəxt hadisə (xəsarətalma) zamanı
zərərçəkmiş şəxsə göstərilmiş ilk tibbi yardımın uğurlu olması
yardımın yubadılmadan cəld, bacarıqlı və məharətlə
aparılmasından asılıdır, bu isə ilk tibbi yardımın üsul və
qaydalarını mükəmməl bilmək və vaxtaşırı təkmilləşdirici
təlimlər keçmək nəticəsində mümkündür.
Yadda saxlamaq lazımdır ki:
a) ilk tibbi yardımın gecikdirilməsi və ya düzgün aparıl-
maması xəsarət almış şəxsin ölümünə və ya orqanizmində
bərpaolunmaz dəyişikliyə (şikəstliyə) səbəb ola bilər;
b) zərərçəkən şəxsə təcili olaraq və imkan daxilində zədə
aldığı yerdə ilk tibbi yardım göstərilməlidir (zəhərli qazla
zəhərlənmədən başqa).
12.3.6. Ilk tibbi yardımın göstərilməsi üzrə təlimləri
(məşğələləri) tibbi heyətlə müəssisənin səlahiyyətli mühəndis-
texniki işçiləri vaxtaşırı olaraq birlikdə aparmalıdırlar.

436
 12.3.7. Müəssisədə (obyektdə) ilk tibbi yardım üzrə
təlimlərin (məşğələlərin) təşkili, müəssisənin rəhbərliyinin,
sahə və sex rəislərinin (digər məsuliyyətli şəxslərin) üzərinə
düşür.
12.3.8. Bütün işçilər ilk tibbi yardım göstərilməsinin üsul
və qaydalarını mükəmməl bilməli və onları tətbiq etməyi
bacarmalıdırlar.
12.3.9. Zərərçəkmiş (xəsarət almış) şəxslərə ilk tibbi yar-
dımın göstərilməsi [208] uyğun həyata keçirilməlidir.
12.3.10. Ilk tibbi yardımın vaxtında və kefiyyətli
aparılması üçün iş yerlərində aşağıdakılar olmalıdır:
a) bütün istehsalat briqadaları, sexləri, şöbələri və s.
üçün tibbi ləvazimat və dərman qutusu;
b) müəssisənin (obyektin) ərazisində olan ilk tibbi yardım
üçün tibbi ləvazimatlar və dərman qutusunun və həmçinin tibb
məntəqəsinin yerini göstərən göstərici nişanlar olmalıdır;
c) bədbəxt hadisə zamanı zərərçəkən şəxsə ilk tibbi
yardım göstərilməsi qaydasını əks etdirən, gözəçarpan yerdən
asılmış plakatlar.
12.3.11. Müəssisənin (obyektin) ərazisində kənar
təşkilatın işçiləri işləyirsə, ya buraya ezam olunmuşlarsa,
onlara dərman qutusunun və tibb məntəqəsinin yerləri
göstərilməlidir.
12.3.12. Hər bir müəssisədə, obyektdə, sexdə, sahədə
və s. ilk tibbi yardım üçün lazımi tibbi ləvazimatın və dərman
qutusunun vəziyyətini (əyər-əskiyini) yoxlayan və onları tələb
olunan qaydada saxlayan şəxs olmalıdır.

12.4. Sanitar –məişət otaqları

12.4.1. Sanitariya normalarına uyğun olaraq istehsalat

obyektlərində işçilər üçün sanitar-məişət otaqları olmalıdır.

437
 12.4.2. Sanitar-məişət otaqları hər gün yığışdırılmalı və
onların havası dəyişdirilməlidir.
Paltar saxlanılan yer, duşxanalar və başqa sanitar-məişət
otaqları və qurğular vaxtaşırı dezinfeksiya olunmalıdır.
12.4.3. Istehsalat obyektlərində işçilər üçün istirahət
otaqları nəzərdə tutulmalıdır.

12.4.4. Işçilərin istirahəti və qızınması üçün hər bir

qazma qurğusunda və ya lazımi hallarda quyuların əsaslı təmir
briqadası üçün otaq olmalıdır.
Bu otaqla vışka (dor) arasındakı məsafə sonuncuların
hündürlüyündən 10 m çox olmalıdır.
Otaqda içməli su çəlləyi, ilk tibbi yardım göstərmək üçün
lazımi dərmanlarla təchiz olunmuş qutu, müvafiq mebel ol-
malıdır.
Otaq təmiz saxlanılmalı və vaxtaşırı dezinfeksiya olunma-
lıdır.
12.4.5. Xüsusi geyimlərin və dəyişiklərin yuyulması, qu-
rudulması, ütülənməsi, təmizlənməsi və təmiri üçün mexanik-
ləşdirilmiş cəmaşirxanalar olmalıdır.

12.5. Qida və içməli su ilə təchizat

12.5.1. Qida məhsulları «Ərzaq xammalı və yeyinti məh-

sullarının keyfiyyətinə və təhlükəsizliyinə gigiyenik tələblər»
SanPiN 2.32.560-96 tələblərinə uyğun olmalıdır.
12.5.2. Müəssisənin işçiləri [192] (gəmilərdə [193]–ə)
uyğun olaraq içməli su ilə təmin olunmalıdır.
12.5.3. Çiy suyun istifadəsinə yerli sanitar nəzarət orqan-
larının icazəsi olmalıdır.

438
 12.5.4. Iş yerlərinə içməli su daimi olaraq hər gün veril-
məlidir (gətirilməlidir). Suyun gətirilməsi zamanı o
çirklənmədən etibarlı qorunmalıdır.
12.5.5. Içməli suyun temperaturu +8 - +20 0C arasında
olmalıdır.
12.5.6. Içməli su qurğularına (kranlara) olan məsafə 75
m-dən çox olmamalıdır.
12.5.7. Işçilərin daşınıb gətirilən içməli su ilə təmin
edilməsi şəraitində istehsalat müəssisələri içməli su
stansiyalarına malik olmalıdır. Bu stansiyalarda yuyulması və
dezinfeksiyası mümkün olan suyu daşımaq və saxlamaq üçün
çənlər olmalıdır.
12.5.8. Işçiləri daşınıb gətirilən su ilə təmin edilən
istehsalat müəssisələri suyun keyfiyyətinə vaxtaşırı nəzarət
etməlidirlər.
12.5.9. Səyyar işlə məşğul olan işçilər və
abadlaşdırılmamış obyektlərin işçiləri (vışka təmir edənlər,
quyuların cari və əsaslı təmiri ilə məşğul olan briqadalar,
qazmaçılar və b.) fərdi qaydada içməli su ilə təmin edilməlidir.
12.5.10. Açıq havada, isti iqlim şəraitində (havanın
temperaturu +360C-dən çox olduqda), isti sexlərdə və
həmçinin tozlu və ya xüsusilə çirkli maddələrlə (zərərli
maddələrdən başqa) işləyən işçilərin orqanizminin su rejimini
(mübadiləsini) optimal saxlamaq üçün, onlar mineral su, kisel
və 0,5% NaCl (xörək duzu) qatışdırılmış (1 litr suya 5 qr xörək
duzu) qazlı su və s. ilə təmin olunmalıdırlar.
Növbə ərzində hər işçiyə 4-5 litr su (qeyd olunan məhlul)
nəzərdə tutulmalıdır.
12.5.11. Içməli suya xidmət edən işçilər altı aydan bir
tibbi müayinədən keçməlidirlər.

439
 12.5.12. Belə şərait üçün işçilərin sayı ən çox olan növbə
əsas götürülərək, 100 nəfərə 1 su qurğusu (və ya çəllək),
digər hallar üçün 200 nəfərə 1 su qurğusu (və ya çəllək)
nəzərdə tutulmalıdır.

12.6. Istehsalat sahələrinin qızdırılması

12.6.1. Adamların uzun müddət olduqları istehsalat və

xidməti otaqlar sanitar normalarına və yanğın təhlükəsizliyi
normalarına cavab verən qızdırıcı qurğularla təchiz
olunmalıdır. Elektrik qızdırıcıları tətbiq olunduqda onlar əlavə
olaraq [15]–in tələblərinə cavab verməlidir.
12.6.2. Texnoloji xüsusiyyətinə görə istilik ayrılması ilə
müşayiət olunan otaqlarda (sahələr) istismar olunan avadanlıq
və aparatlar təmirə dayandığı müddətdə, onlarda
temperaturun +5 C-dən aşağı düşməməsi üçün, həmin
0

otaqlar növbətçi qızdırıcı qurğu ilə təchiz olunmalıdır.

12.6.3. Çoxlu toz ayrılması ilə müşayiət olunan istehsalat
otaqlarında istifadə olunan qızdırıcı cihazlardan tozun asan
təmizlənməsi məqsədilə onların səthləri hamar olmalıdır.
12.6.4. Havanın qızdırılması ilə axımlı ventilyasiya birgə
aparılan otaqlarda (sahələrdə) havanın resirkulyasiyasına
icazə verilmir.
12.6.5. Qızdırıcı qurğular yanğın-partlayış təhlükəli otaq-
ların yanğın-partlayış təhlükəlilik kateqoriyasına uyğun
olmalıdır.

12.7. Ventilyasiya və kondisiyalaşdırma

440
 12.7.1. Istehsalat sahələri, yerli şəraitdən asılı olaraq,
qüvvədə olan müvafiq normalara uyğun olaraq mexaniki, təbii
və ya qarışıq ventilyasiya ilə, xidməti otaqlar isə
kondisionerlərlə təchiz olunmalıdır.
12.7.2. Ventilyasiya sisteminə və kondisionerlərə xidmət
xüsusi öyrədilmiş işçilər tərəfindən aparılmalıdır.
Digər işçilərə, qəza halları istisna olmaqla, həmin ava-
danlıqlarla bağlı hər-hansı bir əməliyyatın aparılması
qadağandır.
12.7.3. Zərərli maddələrin (qaz, buxar, toz və s.)
ayrılması mümkün olan otaqların ümumi məcburi, ehtiyac
duyulduqda isə yerli sorucu ventilyasiyası olmalıdır.
12.7.4. Zəhərli və xüsusilə zərərli maddələr ayrılan otaq-
ların ventilyasiya sistemi digər otaqların ventilyasiya
sistemindən təcrid olunmalıdır.
12.7.5. Səs-küyün azalması və titrəyişin tikinti konstruk-
siyalarına yayılmasının qarşısını almaq üçün, ventilyatorlar tit-
rəyişi söndürən (azaldan) özüldə quraşdırılmalıdır.
12.7.6. Partlayış təhlükəli bir neçə otaqların ümumi hava
sorucu sistemə birləşməsinə icazə verilmir.
12.7.7. Ventilyasiya avadanlıqları yanğın-partlayış təhlü-
kəli otaqların yanğın-partlayış təhlükəlilik kateqoriyasına
uyğun olmalıdır.

12.7.8. Ventilyasiyanın səmərəli işləməsi vaxtaşırı yoxla-

nılmalı və aşkar olunmuş nöqsanlar aradan qaldırılmalıdır.
12.6.9. Tərkibində kükürdlü birləşmələr olan qazların
ayrılması ehtimalı olan otaqlar müvafiq ventilyasiya sistemi ilə
təchiz olunmalıdır.
12.7.10. Istehsalat otaqlarında istilik 20 kkal/m3-dən çox
olduqda aerasiya fanarları nəzərdə tutulmalıdır.

441
 12.7.11. Zərərli maddələrin otaqlara daxil olmaması və
onların işçi zonasına yayılmaması, əsasən istehsalat prosesinin
səmərəli təşkilinin hesabına müvafiq texnoloji tədbirlərin (kip-
ləşdirmə, istilik izolyasiyası, nasosların üfürülmə xətlərinin
otaqlardan kənara çıxarılması, dağılmış məhsulların
kənarlaşdırılması və s.) görülməsi yolu ilə yerinə yetirilməlidir.
12.7.12. Hava vurucu və hava çəkici şaxtaların (hava bo-
ruları və s.) qarşılıqlı yerləşdirilməsi sanitar normalarının tələb-
lərinə uyğun yerinə yetirilməli və işlənilmiş havanın təkrarən
sorulmasını istisna etməlidir. Bu zaman küləyin orta illik əsas
istiqaməti, ventilyasiya olunan binanın (tikilinin) küləkdöymə
dərəcəsi, binalar arasındakı məsafə (boşluq) nəzərə
alınmalıdır.
12.7.13. Tərkibində hidrogen-sulfid olan qazları sıxıb vu-
ran kompressor stansiyalarının aşağı hissəsində (döşəməyə
yaxın) hesabata uyğun olaraq mexaniki ümummübadiləli
ventilyasiya olmalıdır, lazımi hallarda isə, bununla yanaşı,
bilavasitə zərərli qazlar ayrılan yerlərin yaxınlığında yerli
sorucu ventilyasiya da quraşdırılmalıdır.
12.7.14. Qazomotor mühərrikli qaz kompressor stansiya-
larında havanın götürülmə (sovurulma) yeri, hava süzgəcləri
tərəfdə qaz kompressorlarının atqı borularından 16 m-dən az
olmayan məsafədə yerləşdirilməlidir və ya kompressorlar
arasında üfqi məsafə 16 m-dən az olmamaq şərti ilə onların
atqı borularından 6 m aşağı yerləşdirilməlidir.
12.7.15. Qazpaylayıcı budkaların (məntəqələrin) aşağı və
yuxarı zonasından havanın kənarlaşdırılması, həmin otaqlar
deflektorlu şaxtalarla təchiz olunmaqla təbii ventilyasiyanın
aparılması yolu ilə yerinə yetirilməlidir.
12.7.16. Xam nefti vuran nasosxanalarda zərərli maddə-
lərin kənarlaşdırılması üçün ümummübadiləli sorucu-vurucu
ventilyasiya sistemi olmalıdır.

442
 12.7.17. Laboratoriyalar ümummübadiləli mexaniki
üsullu sorucu-vurucu ventilyasiya ilə, lazımi hallarda isə yerli
sorucu ventilyasiya ilə (məsələn: yuyucu otaqlarda və s.)
təchiz olunmalıdır.
12.8. Kanalizasiya

12.8.1. Sanitar qovşaqları sanitariya normalarına uyğun

olmalıdır. Kanalizasiya olmayan sahələrdə quraşdırılan stasio-
nar tipli əlahiddə (kənarda) sanitar qovşaqlar torpağı və içməli
su quyularını çirkləndirməməlidir.
12.8.2. Fekal və çirkli istehsalat sularının axıdılması üçün
kanalizasiya qurğuları nəzərdə tutulmalıdır.
Uducu quyulara və qazma quyularına fekal və çirkli
istehsalat sularının axıdılmasına icazə verilmir.
12.8.3. Istehsalat obyektlərinin ərazisində məhdud
istifadə üçün torpağı çirkləndirməyən çalaların istifadəsinə
icazə verilir.
12.8.4. Atmosfer sularının ötürülməsi (axıdılması) üçün
nəzərdə tutulmuş novlar (kanallar) müntəzəm olaraq təmiz-
lənməli və vaxtaşırı təmir edilməlidir.
12.8.5. Kanalizasiya şəbəkəsinə yanar və həmçinin xoşa-
gəlməz iyli qazların daxil olması və ya onlarda yaranması
mümkün olarsa, belə qazların otağa (sahəyə) daxil olmasının
qarşısını almaq üçün kanalizasiya şəbəkəsində qapayıcılar
(zatvor) olmalıdır.
12.8.6. Istehsalat tullantıları müntəzəm olaraq istehsalat
sahəsinin (mədənin) hüdudlarından kənara çıxarılmalı və
məhv edilməlidir.

12.9. Ətraf mühitin mühafizəsi

443
 12.9.1. Neftqazmədən (qazma) obyektlərinin layihələndi-
rilməsi, tikintisi, təmiri və istismarı zamanı ətraf mühitin (su,
hava, torpaq və s.) mühafizəsinə dair Azərbaycan
Respublikasının müvafiq Qanunları və bu sahədə ratifikasiya
(qəbul) etdiyi beynəlxalq konvensiyalar və həmçinin aidiyyati
qaydalar və digər normativ sənədlər rəhbər tutulmalıdır.
12.9.2. Neftqazmədən (qazma) obyektlərinin tikintisi,
yenidən qurulması və istismarı ilə bağlı layihə-smeta sənədlə-
rində «Ətraf mühitin mühafizəsi» bölməsi olmalı və onun tər-
kibində konstruktiv, texniki, texnoloji və təşkilati tədbirlər
kompleksi əks olunmalıdır.
12.9.3. Neftqazmədən (qazma) obyektlərinin tikintisi, tə-
miri və istismarı zamanı layihə sənədlərində ətraf mühitin mü-
hafizəsinə dair əks olunmuş bütün tədbirlərə ciddi əməl
olunmalıdır.
12.9.4. Neftqazçıxarma müəssisələrinin (obyektlərinin)
çirkab suları [89]-un tələblərinə uyğun olaraq təmizlənməlidir.
12.9.5. Zərərli maddələrin atmosferə tullanmasına
nəzarət [196, 90]–ın tələblərinə uyğun aparılmalıdır.
12.9.6. Torpağın məişət və sənaye tullantıları ilə çirklən-
məsindən mühafizəsi [91]–in tələblərinə uyğun yerinə yetiril-
məlidir.
12.9.7. Tikinti işləri qoruqlardan və istirahət zonalarından
800 m-dən az olmayan məsafədə aparılmalıdır.

12.10. Radiasiya təhlükəsizliyi

444
 12.10.1. Radiasiya təhlükəsizliyinə dair bu Qaydalarda
əks olunmamış digər məsələlər (tələblər) Azərbaycan Respub-
likasının «Əhalinin Radiasiya Təhlükəsizliyi haqqında
Qanunu»nun, «Radiasiya Təhlükəsizliyi Normaları»nın (RTN-
99), Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentliyin aidiyyatı rəhbər
sənədlərinin, Beynəlxalq Əmək Təşkilatının Azərbaycan
Respublikası tərəfindən 19 may 1992-ci ildə ratifikasiya
olunmuş 115№-li Konvensiyanın «Əməkçilərin ionlaşdırıcı
radiasiyadan müdafiəsi haqqında Konvensiya»nın və 114№ -li
Tövsiyəsinin «Əməkçilərin ionlaşdırıcı radiasiyadan müdafiəsi
haqqında Tövsiyə»nin və həmçinin [204]-ün tələblərinə uyğun
həll olunmalıdır.

12.10.2. Sənaye-sanitariya laboratoriyasının ümumi

vəzifə və funksiyalarına uyğun olaraq onun nəzdində fəaliyyət
göstərən Radiasiya Nəzarəti Qrupu (RNQ) neftqazçıxarma və
qazma obyektlərində radiasiya nəzarətini həyata keçirir.
12.10.3. Qrupun işi müəssisələrin sifarişləri üzrə
hazırlanır və Istehsalat Birliyinin rəhbərliyi tərəfindən
imzalanmış illik plan əsasında keçirilir.
12.10.4. Texnoloji proseslərin dəyişilməsi və qəzalar za-
manı nəzarət üçün RNQ plandankənar müayinə aparmalıdır.
12.10.5. Işin həcminin, xarakterinin və dövriliyinin, o
cümlədən radiasiya tədqiqatlarının nəticələrinin qeydiyyat
qaydasının və formasının dəyişilməsi, yalnız Istehsalat
Birliyinin icazəsi ilə həyata keçirilməlidir. Işin həcmi
obyektlərdə yaranmış real radiasiya vəziyyətinin uçotu
əsasında müəyyənləşdirilməlidir.

445
 12.10.6. Obyektdə (nəzarət sahəsində) texnoloji güclən-
dirilmiş təbii radiasiya fonu aşkarlanan zaman aşağıdakı
tədbirlər görülməlidir: təhlükəli zonada «Radiasiya təhlükəsi
var» təhlükəsizlik işarələri qoyulmalı; bu haqda obyektin və
sənaye-sanitariya laboratoriyasının rəhbərlərinə, sonuncu isə
öz növbəsində təxirəsalınmaz tədbirlərin görülməsi üçün
Istehsalat Birliyinin müvafiq bölmə rəhbərinə məlumat
verməlidir.
12.10.7. Qrupun heyəti üçün fərdi ekvivalent doza
təqvim ili ərzində yol verilən həddin (YVH) qiymətindən
yüksək olmamalıdır.
12.10.8. On səkkiz yaşı tamam olmayan şəxslərə, hamilə
və körpə uşağı olan, habelə yaşı 40-ı ötmüş qadınlara
ionlaşdırıcı şüa ilə əlaqəli işlərdə işləmək qadağandır.
12.10.9. Qrupun heyəti üçün nəfəs orqanları vasitəsilə
radionuklidlərin fərdi illik daxilolmaları, ağ ciyərdə onun miq-
darı və iş zonasının havasında onların orta illik qatılığı RTN-99
(radiasiya təhlükəsizliyi normaları) ilə müəyyənləşdirilmiş YVH-
ni ötməməlidir.
12.10.10. Texnoloji gücləndirilmiş təbii radiasiya fonu aş-
kar olunmuş müəssisənin (obyektin) rəhbərliyi təhlükəsiz iş
şəraitinin yaradılması üçün müvafiq tədbirlər görməlidir.
12.10.11. Texnoloji gücləndirilmiş təbii fonlu zonada iş
zamanı radiasiya təhlükəsizliyi üzrə tədbirlər kompleksi, adam-
ların xarici şüalanmadan qorunmasını, havanın və iş yerlərinin,
dəri örtüyünün və işçilərin xüsusi geyiminin səthlərinin,
həmçinin obyektlərin istismarı və onlarda təmir işləri aparılan
zaman ətraf mühitin (atmosfer havası, yerin təki, bitki örtüyü,
su mənbələri, yeraltı sular və b.) çirklənməsinin qarşısının
alınmasını təmin etməlidir.

446
 12.10.12. Texnoloji gücləndirilmiş təbii radisiya fonu
qeyd olunan obyektin ətrafında sanitar-mühafizə və müşahidə
zonası müəyyən edilməlidir (qoyulmalıdır). Zonanın ölçüləri
hər bir konkret halda Dövlət Sanitar Nəzarəti orqanları ilə razı-
laşdırılaraq müəyyənləşdirilməlidir.
12.10.13. Xidməti otaqlarda və obyektin ərazisindəki mü-
şahidə zonası hüdudunda (bütün bədənin şualanması zamanı)
ekvivalent dozanın gücü [204]-ün tələblərinə uyğun olmalıdır.
12.10.14. Qurğuların, boruların və digər metal konstruk-
siyaların (avadanlıqların) əlçatan səthindən 0,1 m məsafədə
qamma-şüalanmanın ekspozisiya dozasının gücü 1 mZv/saat
qədər olduqda, həmin avadanlıqlar yerləşən otaqlara
(sahələrə) və onların yerləşməsinə xüsusi tələblər qoyulmur.
12.10.15. Maye radioaktiv materiallarda (məhlullar)
radionuklidlərin miqdarı mayelər üçün RTN-99 üzrə müəyyən-
ləşdirilmiş normanı ötərsə, həmin materiallar bu qaydaların
8.3.21 bəndinə uyğun olaraq basdırılmalıdır.
12.10.16. Radioaktiv çirklənmə ocağında və ya texnoloji
gücləndirilmiş təbii radiasiya fonunda yerləşən (işləyən) bütün
şəxslər fərdi mühafizə vasitələri ilə təmin olunmalıdır.
12.10.17. Tətbiq olunan fərdi mühafizə vasitələri
şüalanma növünə və radioaktiv maddənin aqreqat halına
uyğun olmalıdır.
12.10.18. Ionlaşdırıcı şüalanma zonasında işləyərkən
aşağıdakılar qadağandır:
işçilərin fərdi mühafizə vasitəsiz olması;
qida qəbulu, siqaret çəkmək, kosmetik vasitələrdən isti-
fadə.
12.10.19. Müəssisələrdə radioaktiv nəzarəti aparan RNQ-
in işçiləri fərdi mühafizə vasitələri ilə təmin olunmalıdır
(yüngül iş ayaqqabısı, əlcək, məhrəba, xüsusi sabun,
birdəfəlik burun dəsmalı, papaq, xalat, önlük, eynək, nəfəs
orqanlarının fərdi mühafizə vasitələri və fərdi dozimetr).

447
 12.10.20. Xüsusi geyim, xüsusi ayaqqabı və digər fərdi
mühafizə vasitələri radiasiya təsirinə məruz qaldıqda, onlar
dezaktivləşdirilməli və ya utilizə edilmək üçün Bakı Icra
Hakimiyyətinin nəzdində olan «Izotop» xüsusiləşdirilmiş
kombinatına təhvil verilməlidir.
12.10.21. Fərdi mühafizə vasitələrinin və dəri
örtüklərinin radioaktiv çirklənməsi RTN-99 –da göstərilmiş
səviyyədən çox olmamalıdır.
12.10.22. Çirklənmiş və dezaktivasiya olunmamış, zədə-
lənmiş və ya köhnəlmiş fərdi mühafizə vasitələrindən istifadə
etmək qadağandır.
12.10.23. Qəti olaraq qadağandır:
radiasiya şüa mənbəyini hətta rezin əlcəklərlə olsa belə
ələ götürmək;
radiasiya şüa mənbələrinin mühafizə örtüyünü açmaq;
radiasiya şüa mənbələrini sənaye-sanitariya laboratori-
yasına və Istehsalat Birliyinin digər müəssisələrinə nəql
etmək.
12.10.24. Neftqazçıxarma mədənlərinin ərazisində
səthdə qamma şüalanmanın ekspozisiya dozasının gücü 120
mkR/saatdan (1,2 mZv/saat) artıq olduqda həmin sahə
radioaktiv çirklənmə ocağına aid edilir.
12.10.25. Ərazisində texnoloji gücləndirilmiş təbii
radiasiya fonu olan müəssisələrdə radiasiya dozimetrik
nəzarəti həyata keçirilməlidir. Belə müəssisələrdə, xarici
mühitdə radiasiya şəraiti və həmçinin işçilərin şüalanma dozası
haqqında lazımi məlumatların əldə olunması təmin edilməlidir.
12.10.26. Radiasiya şüalanmasına məruz qalmış və
sağlamlığına zərər dəymiş işçilər zərərdəymiş işlərdən
kənarlaşdırılmalıdır.

448
 12.10.27. Yüngül dərəcədə zərərçəkmiş işçilər işdən
müvəqqəti kənarlaşdırılmalı (sağlamlıqları bərpa olunana
qədər), ciddi zərərçəkmiş işçilər isə əvvəlki əmək haqqı və
kompensasiya ödəmələri saxlanılmaqla başqa işə
keçirilməlidir.
12.10.28. Sağlamlıq üçün təhlükəli dozada şüalanmaya
məruz qalmış şəxslər dərhal ixtisaslaşdırılmış tibb
müəssisəsinə göndərilməlidir.
12.10.29. Işçilər üçün ionlaşdırıcı şüalanma dozasının
əsas həddləri cədvəl 9-da verilir:

Cədvəl 9
Normalaşdırılmış miqdar Işçi heyətdən (A qrupu)

Ekvivalent doza Istənilən ardıcıl 5 ilin hər ili

üçün orta hesabla 20 mZv,
lakin ildə 50 mZv-dən çox
olmayaraq
Bir ilə ekvivalent doza:
-göz büllürunda, 150 mZv
-dəridə, əllərdə və ayaqların
pəncələrində 500 mZv

449
 12.10.30. RNQ-nin işçiləri istifadə etdikləri ölçü və
nəzarət cihazları ilə işləyərkən cihazlarda olan texniki
nöqsanları onların «Texniki formulyarı»na və ya «Pasportu»na
uyğun aradan qaldırmalıdırlar.
12.10.31. Fotoelektron transformatorlarla qidalanan ci-
hazların detektor bloku təhlükəli gərginlik (150-1600 V)
yaradır (hasil edir) və ona görə də blokların laboratoriyadan
kənar açılması qadağandır.
12.10.32. Müəssisənin müdiriyyəti baş vermiş radiasiya qə-
zası barədə yuxarı təşkilata, o cümlədən sanitariya nəzarətinin
və Daxili Işlər Nazirliyinin regional orqanlarına,
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinə, Ekologiya və Təbii Sərvətlər
Nazirliyinə, Azərbaycan Dövlət Fövqəladə Hallar Komissiyasına
və həmçinin yerli icra hakimiyyəti (bələdiyyə) orqanlarına xəbər
verməlidir.
12.10.33. Təsadüfi (kənardan gətirilmiş) radioaktiv ion-
laşdırıcı şüa mənbələri aşkar edildikdə, əlavə olaraq, bu halın
yaranmasının xüsusiyyətləri müəyyənləşdirilməlidir.
12.10.34. Ərazilərdə qamma-fonun ölçülməsi
avtomaşının hərəkəti zamanı da yerinə yetirilir. Ölçü işləri
aparılan sahədə avtomaşının hərəkət sürəti 10 km/saatdan
çox olmamalıdır.

DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR

(Istehsal sanitariyası və ətraf mühitin mühafizəsi)

12.11. Sanitar-məişət sahələri və xidmətləri

450
 12.11.1. DNQT-də yaşayış və ümumi otaqlar partlayış
təhlükəli zonadan kənarda və quyuların yerləşdiyi yerə
nisbətən küləyin orta illik istiqaməti nəzərə alınmaqla
küləkdöyən tərəfdə yerləşdirilməlidir.
12.11.2. DNQT-nin (DDÖ, ÜQQ) bütün otaqlarında
mexaniki, təbii və qarışıq ventilyasiya, yaxud havanın
kondisiyalaşdırılma sistemi nəzərdə tutulmalıdır.
12.11.3. Istehsalat obyektləri yerləşən (buruqlar,
istismar quyuları, neftyığma məntəqələri, nasosxanalar,
kompressor stansiyaları və s.) hər bir DNQT-də (DDÖ, ÜQQ,
EYM və s.) sanitar qovşağı (duşxana, tualet və s.) olmalıdır.
12.11.4. Işlərinin xüsusiyyətinə görə DNQT-də gecə-
gündüz (vaxta üsulu ilə) işləyən işçilərin dincəlməsi və
qızınması üçün radiotelefonla, siqnal vasitələri, yataq
ləvazimatı və içməli su ilə təchiz olunmuş xüsusi otaq
olmalıdır.

D. Qida bloku və mətbəx (kambuz)

12.11.5. Gecə-gündüz iş görülən DNQT-də lazımı miq-

darda ərzaq, su ehtiyatı olmalıdır. DNQT-də azaldılmayan
ehtiyatın həcmi normadan az olmamalıdır.
12.11.6. Qida blokunda yerləşdirilmiş elektrik mexanizm-
ləri və avadanlıqlarla təhlükəsiz işləmək üçün onların
yaxınlığında təlimatlar olmalıdır. Təlimatlar oxunmaq üçün
rahat olan yerdən asılmalıdır.
12.11.7. Mətbəxdə elektrik cihazlarının, elektrik mexa-
nizmlərinin dəyişilməsi, təmiri və düzgün istismarına nəzarət
DDÖ-nün (ÜQQ) elektrotexniki heyətinin üzərinə düşür.
Qida blokuna xidmət edən heyətə avadanlıqları, elektrik
mexanizmlərini və elektrik cihazlarını təmir etmək qadağandır.

451
 12.11.8. Qida məhsulları və içməli su (qəza ehtiyatları)
xüsusi ayrılmış yerlərdə saxlanılmalı və bu işə məsuliyyət
daşıyan şəxs tərəfindən təzələnməlidir.
12.11.9. Gəmilərdən DDÖ-ə (ÜQQ) ərzaqların boşaldıl-
ması qaldırıcı qurğuların köməyi ilə yerinə yetirilməlidir.
12.11.10. Mətbəx (kambuz) və anbarlar müxtəlif yarus-
larda yerləşdikdə, ərzaqların anbarlardan mətbəxə və
mətbəxdən anbara daşınması liftin və yaxud digər yükqaldırıcı
qurğuların köməyi ilə yerinə yetirilməlidir.
12.11.11. Anbarlardan ərzaqlar qulplu ağzı bağlı rahat
qablarda daşınmalıdır.
12.11.12. Avtomatik bağlanan qapalı soyuducu kamera-
lardan ərzaqların daşınmasını iki nəfər yerinə yetirməlidir. On-
lardan biri kameraya daxil olmalı, digəri isə kameranın
bayırında (yanında) dayanmalıdır.
12.11.13.Kambuz inventarı, qabları və alətləri ştat (onlar
üçün ayrılmış) yerlərdə saxlanılmalıdır:
-ət doğranılan taxtaların üstü vaxtaşırı qaşınmalıdır;
-ət çapılan kötüklərin üstü mütəmadi olaraq qaşınmalı,
lazım gəldikdə isə onların üst qatı mişarla kəsilməlidir.
12.11.14. Ət çapılan kötük bərk özüldə yerləşdirilməli və
bərkidilməlidir. Kötüyün yanında baltanı qaldırmaq və vurmaq
üçün kifayət qədər yer olmalıdır.
12.11.15. Qida blokunun heyəti saz alətlə təmin olunma-
lıdır. Alətlər saz olmadıqda (bıçaq, balta, konserva açanlar və
s.) onları ya təmir etməli, ya da təzəsi ilə əvəz etmək lazımdır.

D. Paltarların yuyulması, qurudulması və ütülənməsi

12.11.16. Cəmaşixanalarda və ütüləmə otaqlarında olan
elektrik mexanizmləri və avadanlıqları ilə təhlükəsiz işləmək
üçün təlimatlar olmalıdır. Təlimatlar oxumaq üçün rahat olan
yerdən asılmalıdır.

452
 12.11.17. Cəmaşirxananın və ütüləmə otaqlarının elektrik
cihazlarının və elektromexanizmlərinin dəyişdirilməsi, təmiri və
düzgün istismarına nəzarət DNQT-nin elektrotexniki heyətinə
həvalə olunur. Sanitar-məişət sahəsində çalışan heyətə
avadanlıqları, elektrik mexanizmlərini və cihazlarını təmir
etmək qadağandır.
12.11.18. Elektrik naqillərinin, elektrik cihazlarının işıq-
landırıcı armaturların və s. quru üsulla təmizlənməsi elektrik
gərginliyi açıldıqdan sonra aparılmalıdır.
12.11.19. Xidməti heyətin və lazım gəldikdə digər
şəxslərin mətbəxdə olmasına yalnız xüsusi geyimdə icazə
verilir.
12.11.20. Yataq ağlarının (dəstinin) dəyişdirilməsi 10
gündə bir dəfədən az olmayaraq aparılmalıdır.
12.11.21. Yataq ağlarının (dəstinin) və paltarların yuyul-
ması cəmaşirxanada, bu olmadıqda isə müdiriyyət tərəfindən
ayrılmış xüsusi yerlərdə aparılmalıdır.
12.11.22. Yumağa başlamazdan əvvəl aşağıdakılar yox-
lanılmalıdır:
-cəmaşirxana avadanlıqlarının sazlığı, onlarda etibarlı
yerləbirləşdirmənin, hasarlanmanın, təhlükəsizlik
bloklayıcılarının mövcudluğu:
-isti və soyuq suyun verilməsi, su ventillərinin sazlığı;
-yuyucu barabanda kənar əşyaların olmaması.
12.11.23. Nasaz elektrik naqili olan (izolyasiyası
pozulmuş, ştepsel çəngəli olmayan) ütülərdən istifadə etmək
qadağandır.
12.11.24. Sıxıcı və ya vallı ütülərdə təmir işləri yalnız
maşın işləməyən zaman, elektrik mühərriki söndürülmüş və
valları soyudulmuş halda aparılmalıdır.

D. Təmizlik-yığışdırma işləri

453
 12.11.25. Gündəlik cari təmizlik-yığışdırma işləri
müəyyən olunmuş vaxtda aparılmalıdır. Əsaslı təmizlik-
yığışdırma ayda bir dəfədən az olmayaraq aparılmalıdır.
12.11.26. Yaşayış, xidmət və ümumi otaqlarda təmizlik-
yığışdırma qaydası daxili əmək qaydalarının tələblərinə uyğun
olaraq yerinə yetirilməlidir.
12.11.27. Yataq dəstləri hər dəfə yuyulmaya verildikdən
sonra, onların saxlanıldığı yer (anbar) yığışdırılmalı və dezin-
feksiya edilməlidir.

D. 12.12. Ilk tibbi yardım

12.12.1. Xəsarət almış, o cümlədən suda batmış

(boğulmuş) və suda qalaraq donmuş (ümumiyyətlə donmuş –
hipotermiya) adamlara ilk tibbi yardımın göstərilməsi [308] –ə
uyğun yerinə yetirilməlidir.
12.12.2. Ilk tibbi yardımın vaxtında və keyfiyyətli aparıl-
ması üçün, DNQT-nin gözəçarpan yerlərində (işçilərin daha
çox olduğu yerlərdə) zərərçəkən şəxsə ilk tibbi yardım
göstərilməsi qaydaları əks olunmuş plakatlar asılmalıdır.
12.12.3. Suda batan adamın xilas edilməsi [308] –ə
uyğun yerinə yetirilməlidir.
12.12.4. Suda batan adama kömək etmək üçün, ona ilk
növbədə xilasetmə vasitəsi (dairə, jelet, kəndir və s.)
atılmalıdır. Suda batan adam huşunu itiribsə və ya suyun
səthində görünmürsə, bu zaman xilasetmə qayığından
(saldan) istifadə edilməlidir. Əgər bunlar yoxdursa və ya bu
vasitələrin batan və üzərək (suda qalaraq) yorulub əldən
düşmüş adama köməyi kifayət deyildirsə, onda onu xilas
etmək üçün dərhal yanına üzmək lazımdır.
12.12.5. Kömək edən şəxs yaxşı üzməyi bacarmalı,
xilasetmə üsullarını mükəmməl bilməli və batan adam ondan
yapışıb tutarsa, azad olmağı bacarmalıdır.

454
455
 D. 12.13. Ətraf mühitin mühafizəsi

12.13.1. Axtarış-kəşfiyyat işlərinə başlamazdan əvvəl

ətraf mühitin vəziyyəti (durumu) tədqiq edilməlidir.
12.13.2. Dəniz hövzəsində neft, qaz və qaz kondensat
yataqlarının kəşfiyyatına və işlənilməsinə yalnız bu işlərə dair
layihələrin dövlət ekoloji ekspertizasının müsbət rəyindən
sonra başlana bilər.
12.13.3. DNQT-də ətraf mühitə mənfi təsirin istisnası və
ya yol verilən səviyyəyə salınması tullantı sularının və bərk
sənaye məişət tullantılarının utilizasiyası, qəza tullanış və
axıdılmaları və həmçinin neft və neft məhsullarının qəzalar
nəticəsində dağılmasının lokallaşdırılması və ləğv edilməsi üzrə
tədbirlər işlənilməlidir.
12.13.4. DNQT-nin döşəməsinin altında tullantı sularının
yığılması üçün nəzərdə tutulmuş bütün tutumlar elə quraşdırıl-
malıdır ki, onlara profilaktiki baxışın keçirilməsi və onların tə-
miri təmin olunsun.
12.13.5. DNQT-də qazılan və istismar olunan quyularda
texniki avadanlıqların altında quraşdırılan altlıqlar (tutumlar)
və vannalar ümumi tullantı su sisteminə birləşdirilməli,
traplarla və keçidlərlə təmin olunmalıdır.
12.13.6. Tullantı suları üçün tutumlar, onlara rahat
xidmət etməyi təmin edən yerlərdə yerləşən lyuklarla və
etibarlı bərkidilmiş nərdivanlarla təchiz edilməlidir.
12.13.7. Tullantı sularının yığılması və (çəkib)
boşaldılması üzrə blok qurğusu, ona xidmət etmək üçün
pilləkən və meydança ilə təchiz olunmalıdır.
12.13.8. DNQT-də açıq və bağlı drenaj sistemləri
olmalıdır. Maşın və mexanizmlərdən çıxan işlənmiş yağların
yığılması üçün xüsusi tutumlar nəzərdə tutulmalıdır.

456
 12.13.9. Qazma məhlulunun təmizlənməsindən yaranan
şlamın yığılması üçün xüsusi konteynerlər nəzərdə
tutulmalıdır.
Konteynerlər qoyulan yerlərdə mayelərin ümumi tullantı
suları sisteminə axıdılmasını təmin edən altlıqlar (tutumlar)
qoyulmalıdır.
12.13.10. Quyuların üfürülməsi və boşaldılması
(razrədka) zamanı ayrılan və həmçinin çıxış xətlərindən və
təzyiq altında işləyən qablardan çıxan qazlar utilizasiya
(istifadə) olunmalıdır. Qazların utilizasiyası mümkün
olmadıqda onlar yanmanı tam təmin edən məşəl sisteminə
verilməlidir.
12.13.11. DNQT-də (ÜQQ, DDÖ) quyuların sınanması
zamanı yaranan məhsulun yandırılması üçün xüsusi quruluş
nəzərdə tutulmalıdır. Lay flüidi çıxana qədər, quyuların
sınanması zamanı ayrılan məhlul xüsusi tutumlara yığılmalıdır.
12.13.12. Ətraf mühitə ziyandəymənin qarşısını almaq
məqsədilə DNQT-nin gövdəsi və özülləri, dəniz boru və elekt-
rik (kabel) xətləri (korroziya və nasazlıq baxımından) daim nə-
zarətdə saxlanılmalıdır (yoxlanılmalıdır).

457
 Əlavə 1

Qaydalarda istifadə olunan qısaltmalar və anlayışlar

NQÇI – neftqazçıxarma idarəsi

FMV – fərdi mühafizə vasitələri
DDÖ – daimi dəniz özülü
ÜQQ – üzən qazma qurğusu
ÖÜQQ (ÖQQ) – özüqalxan üzən qazma qurğusu
DNQT –dəniz neftqazmədən tikilisi
EYM – estakadayanı meydança
MTI – mühəndis texniki işçilər
AYLT – anomal yüksək lay təzyiqi
SES – sanitar-epidemioloji stansiya
RTN – radiasiya təhlükəsizliyi normaları
RM-radioaktiv maddə
RNQ – radiasiya nəzarəti qrupu
IŞM – ionlaşdırıcı şüa mənbəyi
RYK (RYQ) – radionuklidlərin yol verilən konsentrasiyası (qatılığı)
RYT- böhranlı orqanlarda radionuklidlərin yol verilən tərkibi
YVH- yol verilən hədd
YVQ – yol verilən qatılıq
PDI – partlayış – deşikaçma işləri
PDEI- partlayış-deşikaçma və elektrometrik işlər
PDA – partlayış – deşikaçma aparatı
NIG – neytronların impulslu generatoru
NÖC və A – nəzarət-ölçü cihazları və avtomatika
QG – qazma gəmisi
TQA – tullanışa qarşı avadanlıq
EVX– elektrik veriliş xətti
QTQ – qaz –turbin qurğuları
DYM – daxiliyanma mühərriki
AQB – ağırlaşdırılmış qazma borusu
AAM- asan alışan maddə
YM – yanar maddə
QLP – qəzaların ləğvi planı
DEQ – dietilenqlikol
FQDHH- Fontana qarşı dağmədənxilasetmə hərbiləşdirilmiş hissə
AzDƏMTTETI- Azərbaycan Dövlət Əməyin Mühafizəsi və

458
Təhlükəsizlik Texnikası Elmi-Tədqiqat Institutu

459
 Əlavə 1-in davamı

küləyin istiqaməti

küləkdöyən tərəf küləkdöyməz tərəf

(küləkdöyən) obyekt (küləkdöyməz)

külək tutan tərəf külək tutmayan tərəf

navetrennaə storona podvetrennaə storona

460
 Əlavə 2

NEFTQAZÇIXARMA SƏNAYESINDƏ ƏMƏYIN

MÜHAFIZƏSI ÜZRƏ QÜVVƏDƏ OLAN
NORMATIV SƏNƏDLƏRIN SIYAHISI

(«Qaydalar»da bu sənədlərin sıra nömrələrinə

uyğun istinadlar olunur)

Qanunlar:

1. Texniki təhlükəsizlik haqqında AR Qanunu

2. Əhalinin radiasiya təhlükəsizliyi haqqında AR Qanunu
3. Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında AR Qanunu
4. Sanitariya-epidemioloji salamatlıq haqqında AR Qanunu
5. Hidrotexniki qurğuların təhlükəsizliyi haqqında AR Qanunu
6. Əmək Məcəlləsi

Qaydalar:

7. Yükqaldırma kranlarının quruluşu və təhlükəsiz istismar qaydaları. 2004

8. Quruda neft və qazçıxarma obyektlərində yanğın təhlükəsizliyi qaydaları.
2002
9. Pravila ustroystva i bezopasnoy gkspluataüii sosudov, rabotaöhix rod
davleniem. 1987
10.Pravila ustroystva i bezopasnoy gkspluataüii staüionarnıx
kompressornıx ustanovok, vozduxoprovodov i qazoprovodov. 1971
11. Pravila ustroystva i bezopasnoy gkspluataüii porşnevıx kompressorov,
rabotaöhix na vzrıvoopasnıx i toksiçnıx qazax. 1970
12. Pravila ustroystva i bezopasnoy gkspluataüii parovıx i vodoqreynıx
kotlov. 1988
13. Pravila ustroystva i bezopasnoy gkspluataüii truboprovodov para i
qorəçey vodı. 1970
14. Pravila texniki bezopasnosti pri gkspluataüii teploispolğzuöhix
ustanovok i teplovıx setey. 1972
15. Pravila ustroystva glektroustanovok (6-e izdanie, pererabotannoe i
dopolnennoe). 1986

461
16. Pravila texniçeskoy gkspluataüii glektroustanovok potrebiteley (4-e
izdanie pererabotannoe i dopolnennoe). 1984
17. Pravila texniki bezopasnosti pri gkspluataüii glektroustanovok
potrebiteley (4-e izdanie pererabotannoe i dopolnennoe). 1984
18. Pravila ustroystva i bezopasnoy gkspluataüii fakelğnıx sistem. 1984
19. Edinıe pravila bezopasnosti pri vzrıvnıx rabotax. 1987
20. Pravila bezopasnosti pri qeoloqorazvedoçnıx rabotax. 1979
21. Pravila ustroystva, montaja i bezopasnoy gkspluataüii vzrıvozahihennıx
ventilətorov. 1985
22. Qaz təsərrüfatında təhlükəsizlik qaydaları. 2003
23. Pravila texniki bezopasnosti pri glektromontajnıx i naladoçnıx rabotax.
1972
24. Pravila texniki bezopasnosti pri rabotax na vozduşnıx liniəx svəzi i
radiofikaüii (2-e izdanie). 1972
25. Pravila texniki bezopasnosti pri rabotax na kabelğnıx liniəx svəzi i
provodnoqo vehaniə. 1979
26. Pravila texniki bezopasnosti pri rabotax na telefonnıx i teleqrafnıx
stanüiəx. 1984
27. Pravila texniki bezopasnosti pri soorujenii i gkspluataüii
radiopredpriətiy. 1986
28. Pravila primeneniə i ispıtaniy sredstv zahitı, ispolğzuemıx v
glektroustanovkax.
29. Pravila ustroystva i bezopasnoy gkspluataüii texnoloqiçeskix
truboprovodov. 1995
30. Pravila texniçeskoy gkspluataüii apparaturı svəzi.
31. Pravila zahitı podzemnıx metalliçeskix soorujeniy ot korrozii.
32. Pravila oxranı glektriçeskix setey vısokoqo naprəjeniə. 1984
33. Pravila oxranı glektriçeskix setey naprəjeniem do 1000 V. 1973
34. Pravila attestaüii svarhikov. 1993
35. Pravila po gkspluataüii, revizii, remontu i otbrakovke neftepromıslovıx
truboprovodov. 1993
36. Azərbaycan neft sənayesində əməyin mühafizəsinin vahid idarəetmə
sistemi. 2004-12-07
37. Pravila gkspluataüii i bezopasnosti obslujavaniə sredstv avtomatizaüii,
telemexanizaüii i vıçislitelğnoy texniki v qazovoy promışlennosti. 1987
38. Pravila po perevozke i xraneniö metanola.

462
 Inşaat norma və qaydaları

39. SNiP 2.09.03-85. Soorujeniə promışlennıx predpriətiy. Normı

proektirovaniə.
40. SNiP 2.09.02-85. Proizvodstvennıe zdaniə. Normı proektirovaniə
41. SNiP 11-89-80. Qeneralğnıe planı promışlennıx predpriətiy. 1980
42. SNiP 2.01.02-85. Protivopojarnıe normı
43. SNiP 2.04.09-84. Pojarnaə avtomatika zdaniy i soorujeniy. Normı
proektirovaniə.
44. SNiP 11-27-77. Zahita ot şuma. Normı proektirovaniə.
45. SNiP 2.11.01-85. Skladskie zdaniə. Normı proektirovaniə.
46. SNiP 2.11.03-93. Skladı nefti i nefteproduktov. Protivopojarnıe
normı.
47. SNiP 11-4-79. Estestvennoe i iskusstvennoe osvehenie. Normı
proektirovaniə. S izmeneniəmi . Jurnal «Svetotexnika». 1991, № 6.
48. SNiP 2.04.05-91. Otoplenie, ventiləüiə i kondiüionirovanie. Normı
proektirovaniə.
49. SNiP 11-92-76. Vspomoqatelğnıe zdaniə i pomeheniə promışlennıx
predpriətiy. Normı proektirovaniə
50. SNiP 11-93-74. Predpriətiə po obslujivaniö avtomobiley. Normı
proektirovaniə
51. SNiP 2.05.02.85. Avtomobilğnıe doroqi. Normı proektirovaniə
52. SNiP 3.01.01-85. Orqanizaüiə stroitelğnoqo proizvodstva
53. SNiP III-3-81. Priemka v gkspluataüiö zakonçennıx stroitelğstvom
obcektov. Osnovnıe polojeniə.
54. SNiP III-42-80. Maqistralğnıe truboprovodı. Pravila orqanizaüii
stroitelğstva, proizvodstva i priemki rabot.
55. SNiP 3.05.05-84. Texnoloqiçeskoe oborudovanie i texnoloqiçeskie
truboprovodı
56. SNiP 3.05.06-85. Glektrotexniçeskie ustroystva
57. SNiP III-4-80. Texnika bezopasnosti v stroitelğstve
58. SNiP III-23-76. Zahita stroitelğnıx konstruküiy i soorujeniy ot korrozii
59. Normı texnoloqiçeskoqo proektirovaniə obcektov sbora, transporta i
podqotovki nefti i qaza i vodı neftənıx mestorojdeniy VNTP 3-85
60. Pravila priemki v gkspluataüiö zakonçennıx stroitelğstvom obcektov
proizvodstvennoqo naznaçeniə neftənoy promışlennosti VSN 1-75
61. Instruküiə po ustroystvu setey zazemleniə i zanuleniə v
glektroustanovkax. SN.102-76. 1976

463
 62. Instruküiə po proektirovaniö i ustroystvu molniezahitı zdaniy i
soorujeniy. SN 305-77
63. Instruküiə po proektirovaniö silovoqo i osvetitelğnoqo oborudovaniə
promışlennıx predpriətiy. SN 357-77
64. Instruküiə po stroitelğnomu proektirovaniö predpriətiy, zdaniy i
soorujeniy neftənoy i qazovoy promışlennosti. SN 433-79. 1980
65. Instruküiə po proektirovaniö bıtovıx zdaniy i pomeheniy stroitelğno-
montajnıx orqanizaüiy. SN 276-74
66. SNiP 2.01-07-84
67. SNiP 2.06-04-82
68. SNiP II-7-81
69. VSN 51.3.-85
70. SNiP 11-33-75

Sanitar norma və qaydaları

71. AR neft sənayesi üçün sanitariya qaydaları. AzDƏMTTETI, 1999.

72. Sanitarnıe normı vibraüii raboçix mest. 1984
73. Sanitarnıe normı dopustimıx urovney şuma na raboçix mestax. 1985
74. Osnovnıe sanitarnıe pravila rabotı s radioaktivnımi vehestvami i
druqimi istoçnikami ioniziruöhix izluçeniy (OSP-72/80)
75. Sanitarnıe normı proektirovaniə promışlennıx predpriətiy. SN 245-71
76. Normı radiaüionnoy bezopasnosti (NRB-99)
77. Sanitarnıe pravila s zakrıtımi radioizotopnımi istoçnikami ioniziruöhix
izluçeniy pri radiometriçeskix issledovaniəx razrezov burovıx skvajin.
1983
78. Sanitarnıe pravila ustroystva i gkspluataüii radioizotopnıx priborov.
1978
79. Sanitarnıe pravila po radioizotopnoy defektoskopii. 1974
80. Sanitarnıe pravila pri provedenii rentqenovskoy defektoskopii 1980
81. Sanitarnıe pravila obraşeniə s radioaktivnımi otxodami (SPORO-85)
82. Sanitarnıe pravila orqanizaüii texnoloqiçeskix proüessov i qiqieniçeskie
trebovaniə k proizvodstvennomu oborudovaniö. 1973
83. Obhie sanitarnıe pravila pri rabote s metanolom. 1986
84. Sanitarnıe pravila pri svarke, naplavke i rezke metallov. 1973
85. Sanitarnıe normı i pravila pri rabote s maşinami i oborudovaniem,
sozdaöhimi lokalğnuö vibraüiö, peredaöhuösə na ruki rabotuöhix.
1984
86. Sanitarnıe normı mikroklimata proizvodstvennıx pomeheniy. 1986

464
87. Sənaye sanitariyası laboratoriyasının nəzdində radiasiya nəzarəti
qrupunun Əsasnaməsi. AzDƏMTTETI, 1999.
88. Sanitarnıe normı i pravila pri rabote s istoçnikami glektromaqnitnıx
poley vısokix, ulğravısokix i sverxvısokix çastot. 1970.
89. Sanitarnıe pravila i normı po zahite poverxnostnıx vod ot zaqrəzneniə.
SanPiN 4630
90. Sanitarnıe pravila i normı vıbrasov vrednıx vehestv v atmosferu SanPiN
4946
91. Sanitarnıe pravila i normı zahitı poçvı ot bıtovıx i promışlennıx
zaqrəzneniy. SanPiN42-128-4690
92. Sanitarnıe pravila dlə plavuçix burovıx ustanovok. 1986

STANDARTLAR:

93. QOST 12.0.001-82. SSBT. Osnovnıe polojeniə

94. QOST 12.0.002-80. SSBT. Terminı i opredeleniə
95. QOST 12.0.003-74. SSBT. Opasnıe i vrednıe proizvodstvennıe faktorı.
Klassifikaüiə.
96. QOST 12.0.004-90 Orqanizaüiə obuçeniə rabotuöhix bezopasnosti
truda. Osnovnıe polojeniə.
97. QOST 12.1.001-89 SSBT Ulğtrazvuk. Obhie trebovaniə bezopasnosti.
98. QOST 12.1.003-83. SSBT. Şum. Obhie trebovaniə bezopasnosti
99. QOST 12.1.005-88. SSBT. Vozdux raboçey zonı. Obhie sanitarno-
qiqieniçeskie trebovaniə
100. QOST 12.1.007-76. SSBT. Vrednıe vehestva. Klassifikaüiə i obhie
trebovaniə bezopasnosti
101. QOST 12.1.008-76 SSBT. Bioloqiçeskaə bezopasnostğ. Obhie
trebovaniə.
102. QOST 12.1.009-76. SSBT. Glektrobezopasnostğ. Terminı i
opredeleniə.
103. QOST 12.1.010-76. SSBT. Vzrıvobezopasnostğ. Obhie trebovaniə
104. QOST 12.1.012-90. SSBT. Vibraüiə. Obhie trebovaniə bezopasnosti
105. QOST 12.1.016-79 SSBT. Vozdux raboçey zonı. Trebovaniə k
metodikam izmereniə konüentraüiy vrednıx vehestv.
106. QOST 12.1.018-93. SSBT. Pojarnaə bezopasnostğ. Glektrostatiçeskaə
iskrobezopasnostğ. Obhie trebovaniə
107. QOST 12.1.029-80. SSBT. Sredstva i metodı zahitı ot şuma.
Klassifikaüiə

465
108. QOST 12.1.030-81. SSBT. Glektrobezopasnostğ. Zahitnoe
zazemlenie, zanulenie
109. QOST 12.1.033-81. SSBT. Pojarnaə bezopasnostğ. Terminı i
opredeleniə
110. QOST 12.1.038-82. SSBT. Glektrobezopasnostğ. Predelğno
dopustimıe urovni naprəjeniy prikosnoveniə i tokov
111. QOST 12.1.046-85. SSBT. Normı osveheniə stroitelğnıx plohadok
112. QOST 12.2.003-91. SSBT. Oborudovanie proizvodstvennoe. Obhie
trebovaniə bezopasnosti
113. QOST 12.2.007.0-75. SSBT. Izdeliə glektrotexniçeskie. Obhie
trebovaniə bezopasnosti
114. QOST 12.2.007.14-75 SSBT. Kabeli i kabelğnaə armatura. Trebovaniə
bezopasnosti.
115. QOST 12.2.008-75. SSBT. Oborudovanie i apparatura dlə
qazoplamennoy obrabotki metallov i texniçeskoqo napıleniə pokrıtiy.
Trebovaniə bezopasnosti
116. QOST 12.2.009-99. SSBT. Stanki metalloobrabatıvaöhie. Obhie
trebovaniə bezopasnosti
117. QOST 12.2.010-75. SSBT. Maşinı ruçnıe pnevmatiçeskie. Obhie
trebovaniə bezopasnosti
118. QOST 12.2.011-75. SSBT. Maşinı stroitelğnıe i dorojnıe. Obhie
trebovaniə bezopasnosti
119. QOST 12.2.013-91. SSBT. Maşinı ruçnıe glektriçeskie. Obhie
trebovaniə bezopasnosti
120. QOST 12.2.016-81. SSBT. Oborudovanie kompressornoe. Obhie
trebovaniə bezopasnosti
121. QOST 12.2.017-93. SSBT. Oborudovanie kuzneçno-pressovoe. Obhie
trebovaniə bezopasnosti
122. QOST 12.2.026-0-93. SSBT. Oborudovanie derevoobrabatıvaöhee.
Obhie trebovaniə bezopasnosti k konstruküii
123. QOST 12.2.029-88. SSBT. Prisposobleniə stanoçnıe. Obhie trebovaniə
bezopasnosti
124. QOST 12.2.034-78. SSBT. Apparatura skvajinnaə qeofiziçeskaə s
istoçnikami ioniziruöhix izluçeniy. Obhie trebovaniə radiaüionnoy
bezopasnosti
125. QOST 12.2.037-78. SSBT. Texnika pojarnaə. Trebovaniə
bezopasnosti
126. QOST 12.2.044-80. SSBT. Maşinı i oborudovanie dlə transportirovaniə
nefti. Trebovaniə bezopasnosti

466
127. QOST 12.2.047-86. SSBT. Pojarnaə texnika. Terminı i opredeleniə
128. QOST 12.2.049-80. SSBT. Oborudovanie proizvodstvennoe. Obhie
grqonomiçeskie trebovaniə.
129. QOST 12.2.053-91 SSBT. Kranı ştabelernıe. Texnika bezopasnosti.
130. QOST 12.2.054-81. SSBT. Ustanovki aüetilenovıe. Trebovaniə
bezopasnosti
131. QOST 12.2.058-81. SSBT. Kranı qruzopodcemnıe. Trebovaniə k
üvetnomu oboznaçeniö çastey krana, opasnıx pri gkspluataüii
132. QOST 12.2.061-81. SSBT. Oborudovanie proizvodstvennoe. Obhie
trebovaniə bezopasnosti k raboçim mestam
133. QOST 12.2.062-81. SSBT. Oborudovanie proizvodstvennoe.
Oqrajdeniə zahitnıe
134. QOST 12.2.063-81. SSBT. Apparatura promışlennaə truboprovodnaə.
Obhie trebovaniə bezopasnosti
135. QOST 12.2.064-81. SSBT. Orqanı upravleniə proizvodstvennım
oborudovaniem. Obhie trebovaniə bezopasnosti
136. QOST 12.2.071-90 SSBT. Kranı qruzopodcemnıe. Kranı konteynernıe.
Texnika bezopasnosti.
137. QOST 12.2.085-2002. SSBT. Sosudı, rabotaöhie pod davleniem.
Klapanı predoxranitelğnıe. Trebovaniə bezopasnosti
138. QOST 12.2.088-83. SSBT. Oborudovanie nazemnoe dlə osvoeniə i
remonta skvajin. Obhie trebovaniə bezopasnosti
139. QOST 12.2.096-83. SSBT. Kotlı parovıe s raboçim davleniem para do
0,07 MPa. Trebovaniə bezopasnosti
140. QOST 12.2.101-84. SSBT. Pnevmoprivodı. Obhie trebovaniə
bezopasnosti k konstruküii
141. QOST 12.2.108-85. SSBT. Ustanovki dlə bureniə qeoloqorazvedoçnıx
i qidroqeoloqiçeskix skvajin. Trebovaniə bezopasnosti
142. QOST 12.2.115-86. SSBT. Oborudovanie protivovıbrosovoe.
Trebovaniə bezopasnosti.
143. QOST 12.2.125-91 SSBT. Oborudovanie trasovoe nazemnoe.
Trebovaniə bezopasnosti.
144. QOST 12.3.001-85. SSBT. Pnevmoprivodı. Obhie trebovaniə
bezopasnosti k montaju, ispıtaniəm i gkspluataüii
145. QOST 12.3.002-75. Proüessı proizvodstvennıe. Obhie trebovaniə
bezopasnosti
146. QOST 12.3.003-86. SSBT. Rabotı glektrosvaroçnıe. Obhie trebovaniə
bezopasnosti

467
147. QOST 12.3.004-75. SSBT. Termiçeskaə obrabotka metallov. Obhie
trebovaniə bezopasnosti
148. QOST 12.3.005-75. SSBT. Rabotı okrasoçnıe. Obhie trebovaniə
bezopasnosti
149. QOST 12.3.009-76. SSBT. Rabotı poqruzoçno-razqruzoçnıe. Obhie
trebovaniə bezopasnosti
150. QOST 12.3.016-87. SSBT. Antikorrozionnıe rabotı pri stroitelğstve.
Trebovaniə bezopasnosti.
151. QOST 12.3.020-80. SSBT. Proüessı peremeheniə qruzov na
predpriətiəx. Obhie trebovaniə bezopasnosti
152. QOST 12.3.025-80. SSBT. Obrabotka metallov rezaniem. Trebovaniə
bezopasnosti
153. QOST 12.3.026-81. SSBT. Rabotı kuzneçno-pressovıe. Trebovaniə
bezopasnosti
154. QOST 12.3.032-84. SSBT. Rabotı glektromontajnıe. Obhie trebovaniə
bezopasnosti
155. QOST 12.3.033-84. SSBT. Stroitelğnıe maşinı. Obhie trebovaniə
bezopasnosti pri gkspluataüii
156. QOST 12.3.035-84. SSBT. Stroitelğstvo. Rabotı okrasoçnıe.
Trebovaniə bezopasnosti
157. QOST 12.3.036-84. SSBT. Qazoplamennaə obrabotka metallov.
Trebovaniə bezopasnosti
158. QOST 12.3.038-85. SSBT. Stroitelğstvo. Rabotı po teplovoy izoləüii
oborudovaniə i truboprovodov. Trebovaniə bezopasnosti
159. QOST 12.3.040-86. SSBT. Rabotı krovelğnıe i qidroizoləüionnıe.
Trebovaniə bezopasnosti
160. QOST 12.4.001-80. SSBT. Oçki zahitnıe. Terminı i opredeleniə.
161. QOST 12.4.002-97. SSBT. Sredstva individualğnoy zahitı ruk ot
vibraüii. Obhie texniçeskie trebovaniə
162. QOST 12.4.004-74. SSBT. Respiratorı. Filğtruöhie protivoqaznıe
163. QOST 12.4.009-83. SSBT. Pojarnaə texnika dlə zahitı obcektov.
Osnovnıe vidı. Razmehenie i obslujivanie
164. QOST 12.4.011-89. SSBT. Sredstva zahitı rabotaöhix. Obhie
trebovaniə i klassifikaüiə
165. QOST 12.4.012-83 SSBT. Vibraüiə. Sredstva izmereniə i kontrolə
vibraüii na raboçix mestax. Texniçeskie trebovaniə.
166. QOST 12.4.021-75. SSBT. Sistemı ventiləüionnıe. Obhie trbovaniə
167. QOST 12.4.024-76. SSBT. Obuvğ speüialğnaə vibrozahitnaə. Obhie
texniçeskie trebovaniə

468
168. QOST 12.4.026-2001 SSBT. Üveta siqnalğnıe, znaki bezopasnosti i
razmetka siqnalğnaə. Naznaçenie i pravila primeneniə. Obhie
texniçeskie trebovaniə i xarakteristiki. Metodı ispıtaniy.
169. QOST 12.4.028-76. SSBT. Respiratorı ŞB-1 «Lepestok». Texniçeskie
usloviə
170. QOST 12.4.034-2001. SSBT. Sredstva individualğnoy zahitı orqanov
dıxaniə. Klassifikaüiə i markirovka
171. QOST 12.4.035-78. SSBT. Sredstva individualğnoy zahitı. Hitki
zahitnıe dlə glektrosvarhikov. Texniçeskie usloviə
172. QOST 12.4.041-2001. SSBT. Respiratorı filğtruöhie. Obhie texniçeskie
trebovaniə
173. QOST 12.4.059-89. SSBT. Stroitelğstvo. Oqrajdeniə zahitnıe
inventarnıe. Texniçeskie usloviə
174. QOST 12.4.066-79. SSBT. Sredstva zahitı ot radioaktivnıx vehestv.
Obhie trebovaniə i pravila primeneniə
175. QOST 12.4.068-79. SSBT. Sredstva dermatoloqiçeskie zahitnıe.
Klassifikaüiə
176. QOST 12.4.087-84. SSBT. Stroitelğstvo. Kaski stroitelğnıe.
Texniçeskie usloviə
177. QOST 12.4.103-83. SSBT. Odejda speüialğnaə, stredstva individualğ-
noy zahitı ruk i noq. Klassifikaüiə
178. QOST 12.4.124-83. SSBT. Sredstva zahitı ot statiçeskoqo glektriçest-
va. Obhie texniçeskie trebovaniə
179. QOST 12.4.125-83. SSBT. Sredstva kollektivnoy zahitı rabotaöhix ot
vozdeystviə mexaniçeskix faktorov. Klassifikaüiə
180. QOST 2.601-95. Gkspluataüionnaə dokumentaüiə.
181. QOST 2.602-95. Remontnaə dokumentaüiə
182. QOST 3.1120-83. ESKD. Obhie pravila otrajeniə i oformleniə
trebovaniy bezopasnosti truda v texnoloqiçeskoy dokumentaüii.
183. QOST 13862-90. Oborudovanie protivovıbrosovoe. Tipovıe sxemı,
osnovnıe parametrı i texniçeskie trebovaniə k konstruküii
184. QOST 19433-88. Qruzı opasnıe. Klassifikaüiə. Znaki opasnosti
185. QOST 23407-78. Oqrajdeniə inventarnıe stroitelğnıx plohadok i
uçastokov proizvodstva stroitelğno-montajnıx rabot. Texniçeskie
usloviə
186. QOST 24346-80. Vibraüiə.
187. QOST 28 296. Kranı maçtovıe. Texnika bezopasnosti.
188. QOST 30321-91. Kranı qruzopodcemnıe. Texnika bezopasnosti k
qidravliçeskomu oborudovaniö.

469
189. ST SGV 290-76. Texnika bezopasnosti. Kranı qruzopodcemnıe. Pas-
port.
190. ST SGV 631-77. Texnika bezopasnosti. Kranı qruzopdcemnıe. Qrafi-
çeskie simvolı.
191. ST SGV 1067-84. Texnika bezopasnosti. Kranı qruzopodcmnıe. Trebo-
vaniə k tormozam.
192. QOST 2761-84. Içtoçniki üentralizovannoqo xozəystvenno-pitğevoqo
vodosnabjeniə. Qiqieniçeskie, texniçeskie trebovaniə i pravila vıbora.
193. QOST 29183-91. Voda dlə xozəystvenno-pitğevoqo obespeçeniə
sudov. Trebovaniə k kaçestvu.
194. QOST 22336-77. Jiletı spasatelğnıe. Obhie texniçeskie usloviə.
195. QOST 19815-74. Kruqi spasatelğnıe. Obhie texniçeskie usloviə.
196. QOST 17.2.3.02-78. Oxrana prirodı. Atmosfera. Pravila ustanovleniə
dopustimıx vıbrasov vrednıx vehestv promışlennımi predpriətiəmi.
197. QOST 17.4.3.02-85. Rekulğtivaüiə zemli

SAHƏ STANDARTLARI

198. SSAZ 003-2004. Dalğıc işləri. Ümumi təhlükəsizlik tələbləri.

199. SSAZ 004-2004. Dalğıc ləvazimatı, dalğıc enmələri və işlərini təmin
edən vasitələr.

DIGƏR SƏNƏDLƏR VƏ TƏLIMATLAR

200. Əməyin mühafizəsi və təhlükəsizlik texnikası üzrə təlimatların işlənil-

məsi üçün rəhbər sənəd (sahə üzrə). 2001, AzDƏMTTETI.
201. Polojenie o porədke rassledovaniə priçin avariy zdaniy, soorujeniy ix
çastey i konstruktivnıx glementov. 1986.
202. Instruküiə po texniçeskomu rassledovaniö i uçetu avariy, ne povlek-
şix za soboy nesçastnıx sluçaev na podkontrolğnıx Qosqortexnadzoru
predpriətiəx i obcektax. 1985.
203. Instruküiə po klassifikaüii, rassledovaniö i uçetu avariy pri burenii
skvajin na neftğ i qaz. 1979.
204. Neft sənayesi müəssisələrində ətraf mühitin mühafizəsi və əməyin
gigiyenası sahəsində sənədlərin məcmuəsi. 1999, AzDƏMTTETI.
205. Rukovodstvo MAQATG po bezopasnosti. Pereçni trebovaniy po
perevozke opredelennıx tipov qruzov radiaktivnıx vehestv. 1991.

470
206. Normativı osnoheniə obcektov neftənoy i qazovoy promışlennosti
mexanizmami, prisposobleniəmi i priborami povışaöhimi bezopasnostğ
i texniçeskiy urovenğ ix gkspluataüii. 1975.
207. Rukovodstvo po proektirovaniö sanitarno-zahitnıx zon promışlennıx
predpriətiy.
208. Neft sənayesində çalışan işçilər üçün bədbəxt hadisələr və xəstəliklər
zamanı ilk tibbi yardım göstərilməsi üzrə təlimat. 1997, AzDƏMTTETI.
209. Neftqazçıxarma sənayesində işçilərə xüsusi geyim, xüsusi ayaqqabı
və digər fərdi mühafizə vasitələrinin pulsuz verilməsi normaları. 2003,
AzDƏMTTETI.
210. Zahita stroitelğnıx konstruküiy i soorujeniy ot korrozii.
211. Respublika neft və qaz sənayesi müəssisələrində sahə süni
işıqlandırma normaları. 1994. (yeni normalar işlənilir və onlar 2005 ildə
qüvvəyə minəcəkdir), AzDƏMTTETI.
212. Qadın əməyinin tətbiqi qadağan olunan, əmək şəraiti zərərli və ağır
olan istehsalatların, peşələrin (vəzifələrin), habelə yeraltı işlərin
siyahısının təsdiq edilməsi haqqında AR Nazirlər Kabinetinin
20.11.1999-cu il tarixli 170 №li Qərarı.
213. Elektrik qurğularının istismarında elektrik təhlükəsizliyi üzrə I qrup
üçün nümunəvi təlimat. 1999, AzDƏMTTETI.
214. Elektrik qurğularının istismarında elektrik təhlükəsizliyi üzrə II qrup
üçün nümunəvi təlimat. 1999, AzDƏMTTETI.
215. Avtomobil nəqliyyatında əməyin təhlükəsizliyi üzrə təlimatlar toplusu.
2000, AzDƏMTTETI.
216. Qaldırıcı kranlardan istifadə etmədən borudaşıyan maşınların
yüklərinin boşaldılması və onların yüklənməsində əməyin təhlükəsiz
üsullarına dair təlimat. 1997, AzDƏMTTETI.
217. Zəhərli və partlayış-yanğın təhlükəli yüklərin daşınmasında
təhlükəsizliyin təmini üzrə təlimatlar toplusu. 1999, AzDƏMTTETI.
218. Instruküiə po remontu vzrıvozahihennoqo glektrooborudovaniə.
219. Otraslevaə instruküiə po bezopasnosti truda dlə slesarə po obslujiva-
niö kontrolğno-izmeritelğnıe priborı i avtomatiku. 1980.
220. Instruküiə po ustroystvu i sanitarnomu soderjaniö pomeheniy, a takje
merı liçnoy profilaktiki pri rabote s metalliçeskoy rtutğö v laboratoriəx.
221. Qazma zamanı tikinti-quraşdırma işlərində əməyin təhlükəsizliyi üzrə
sahə təlimatları toplusu. 1995, AzDƏMTTETI.
222. Vışkaquraşdırıcılar üçün əməyin təhlükəsizliyi üzrə sahə təlimatları
toplusu (peşələr üzrə). 2000, AzDƏMTTETI.

471
223. Vışka və dorların (eklipslərin) nəql edilməsi, sökülüb quraşdırılması və
istismarında təhlükəsizliyin təmini üzrə təlimat.1999, AzDƏMTTETI.
224. «Şaquli vəziyyətdə vışkaların dartılıb gətirilməsi üçün tərtibat»
AzDƏMTTETI-nin 94-13 nömrəli elmi-tədqiqat mövzusu. 1998.
225. Neft sənayesi obyektlərində partlayış-yanğın təhlükəsizliyi təlimatları.
1998, AzDƏMTTETI.
226. Ştanqlı nasosların təmiri işlərində əməyin təhlükəsizliyi üzrə təlimat.
1999, AzDƏMTTETI.
227. Neftqazçıxarma və qazma işlərində iş növləri üzrə əməyin mühafi-
zəsinə dair tipik (nümunəvi) təlimatlar toplusu. 1996, AzDƏMTTETI.
228. Elektrik dalma nasosları ilə təchiz olunmuş quyuların istismarı və
təmirində əməyin təhlükəsizliyi üzrə təlimat. 1996, AzDƏMTTETI.
229. Kompressorsuz qazlift quyularının istismarında təhlükəsizlik texnikası
üzrə təlimat. 2000, AzDƏMTTETI.
230. Üzvi həlledicilərlə asfalt-qətran-parafin (AQP) çökmələrinin qarşısını
almaq üçün tətbiq olunan texnoloji prosesin təhlükəsizliyi üzrə təlimat.
2000, AzDƏMTTETI.
231. Quyuların dərinlik nasosu ilə istismarının avtomatik idarə olunması
işlərində əməyin təhlükəsizliyi üzrə təlimat. 2000, AzDƏMTTETI.
232. Quyudibi zonasının karbohidrogen həlledicilərlə işlənməsində və
onların laya vurulmasında əməyin təhlükəsizliyi üzrə təlimat. 2000,
AzDƏMTTETI.
233. Ləğv olunmuş quyulardan istismar və qoruyucu kəmərlərin təhlükəsiz
çıxarılması üzrə təlimat. 2000, AzDƏMTTETI.
234. Quyuların yeraltı (cari) təmirində iş növləri üzrə əməyin mühafizəsi və
təhlükəsizlik texnikasına dair təlimatlar toplusu. 2001, AzDƏMTTETI.
235. Hidrat əmələ gəlməsinə qarşı qaz xətlərində tətbiq edilən tiristorlu
elektrik qızdırıcısının təhlükəsiz istismarı üzrə təlimat. 2002,
AzDƏMTTETI.
236. Quruda Neft və Qazçıxarma Istehsalat Birliyinin müəssisələrində
radiasiya təhlükəsizliyi və dozimetrik radiasiya nəzarəti qaydaları
haqqında Əsasnamə. 2001, AzDƏMTTETI.
237. Neftqazçıxarma obyektlərində radiasiya qəzalarının araşdırılması
qaydaları və onların aradan qaldırılması üçün təlimat. 2000,
AzDƏMTTETI.
238. Müxtəlif tipli qazma vışkalarının təhlükəsiz (dağıdıcı olmayan) sınaq
üsulu ilə sınanması üzrə təlimat. 1998, AzDƏMTTETI.
239. Quruda Neft və Qazçıxarma Istehsalat Birliyinin avtonəqliyyat
müəssisələrinin avtomobillərə texniki qulluq və təmir işlərində peşə və

472
 əsas iş növləri üzrə əməyin mühafizəsi və təhlükəsizlik texnikası
təlimatları. 1998, AzDƏMTTETI.
240. Qazma məhlununun hazırlanması, ağırlaşdırılması və kimyəvi
işlənməsində əməyin təhlükəsizliyi üzrə təlimat. 1999, AzDƏMTTETI.
241. Qazma vışkalarına mədən şəraitində baxış və onların təmiri işlərinin
təhlükəsiz aparılması üzrə metodik göstərişlər. 2002, AzDƏMTTETI.
242. Müxtəlif tipli istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin) təhlükəsiz
(dağıdıcı olmayan) sınaq üsulu ilə sınanması üzrə təlimat. 2000,
AzDƏMTTETI.
243. Dor tipli qazma vışkalarının istifadə olunma müddətinin təyin
edilməsi metodikası. 2001, AzDƏMTTETI.
244. Qazma vışkalarının (12 ildən çox işləyən) istifadə olunma müddətinin
təyin edilməsi metodikası. 1998, AzDƏMTTETI.
245. Polojenie o sisteme texniçeskoqo diaqnostirovaniə svarnıx vertikalğ-
nıx üilindriçeskix rezervuarov dlə nefti i nefteproduktov (RD-08-95-95).
246. Instruküiə po rasçetu obsadnıx kolonn dlə neftənıx i qazovıx skvajin.
1997.
247. Instruküiə po rasçetu burilğnıx kolonn. 1997.
248. Tipovaə instruküiə po preduprejdeniö i perviçnım deystviəm vaxtı pri
likvidaüii qazoneftevodoproəvleniy. 1988.
249. Neft və qaz quyularının qazılmasında baş verən təzahürlərlə mübarizə
üçün təlimat. 1998.
250. Instruküiə po oborudovaniö ustev i stovolov opornıx, parametriçes-
kix, poiskovıx, razvedoçnıx, gkspluataüionnıx, nablödatelğnıx, naqne-
tatatelğnıx i strukturnıx skvajin pri ix likvidaüii ili konservaüii. 1985.
251. Neft və qazçıxarma obyektlərinin sanitar-texniki pasportlaşdırılmasının
aparılmasında işıqlandırıcı qurğuların yoxlanılmasına dair metodik
göstərişlər. 1998, AzDƏMTTETI.
252. «Istehsalatda baş verən bədbəxt hadisələrin təhqiqi və uçota alınması
Qaydaları» haqqında AR Nazirlər Kabinetinin 28.02.2000-ci il tarixli 27
№-li qərarı.
253. Otraslevaə instruküiə po bezopasnosti truda pri vedenii oqnevıx rabot
na neftənıx i qazovıx skvajinax. Baku. 1980.
254. Instruküiə o parədke poluçeniə ot postavşikov, perevozki, xraneniə i
primeneniə metanola na qazovıx promıslax, maqistralğnıx
qazoprovodax i stanüiəx podzemnoqo xraneniə qaza.
255. Qazma və neft-mədən avadanlıq, boru və alətlərinin ultrasəs nəzarət
üsulu ilə qüsurluğunun təyin edilməsi üzrə təlimat. Bakı. 2000.

473
256. Metodika defektoskopii tormoznıx lent, burovıx lebedok, aqreqatov
dlə podzemnoqo i kapitalğnoqo remonta skvajin.
257. Qaz-neft-su təzahürü zamanı quyuların ram edilməsi metodikası.
Bakı. 2000.
258. «Azneft» Istehsalat Birliyinin qazma və istismar obyektlərində qaz,
neft təzahürlərinin, açıq neft və qaz fontanlarının qarşısının alınması
üzrə profilaktik işlərin təşkili və aparılması haqqında təlimat. Bakı.
2004.
259. Instruktivnıe materialı qlavqosgnerqonadzora. 1983
260. Instruktivnıe materialı qlavqosgnerqonadzora (pererabotonnoe i
dopolğnennoe). 1986.

DƏNIZ OBYEKTLƏRI ÜÇÜN NORMATIV SƏNƏDLƏR

261. Pravila klassifikaüii i postroyki plavuçix burovıx ustanovok reqistra

SSSR. 1983.
262. Pravila po konvenüionnomu oborudovaniö plavuçix burovıx ustanovok
Reqistra SSSR. 1983.
263. Pravila bezopasnosti pri stroitelğstve morskix nefteqazopromıslovıx
qidrotexniçeskix soorujeniy na Kaspiyskom more. 1994.
264. RD 51.30-80. Izmerenie vibraüii i şuma na raboçix mestax v
pomoheniəx plavuçix ustanovok. Metodiçeskie ukazaniə. 1980.
265. RD 51-40-82 SSBT. Plavuçaə burovaə ustanovka. Sistemı, mexanizmı,
ustroystva, prisposobleniə i priborı, povışaöhie bezopasnostğ proiz-
vodstva rabot. Pereçenğ osnaheniə. 1982.
266. RD 51-01-01-84. Bezopasnoe provedenie rabot pri soorujenii i
gkspluataüii liniy glektroperedaçi. 1982.
267. RD 39-4700803-5-89. Rukovodstvo po borğbe za jivuçestğ morskix
staüionarnıx platform i plavuçix burovıx ustanovok. 1989.
268. RD 39-4700803-6-90. Orqanizaüiə i bezopasnoe vedenie rabot pri lik-
vidaüii otkrıtıx neftənıx i qazovıx fontanov na kontinentalğnom şelğfe.
Instruküiə. 1989.
269. RD-39-820136002-02-90. Normı osnaheniə morskix staüionarnıx plat-
form na Kaspiyskom more spasatelğnımi siqnalğnımi sredstvami i
sredstvami svəzi. 1990.
270. RD 39-820136002-01-90. Normı osnaheniə morskix nefteqazopromıs-
lovıx soorujeniy na Kaspiyskom more pojarnoy texnikoy dlə zahitı
obcektov. 1990.

474
271. RD 39-820136002-03-90. Trebovaniə bezopasnosti pri gkspluataüii
glektroustanovok na qlubokovodnıx morskix staüionarnıx platformax
PO «Kaspmornefteqaz» Instruküiə. 1990.
272. OST 39-820136002-07-91. Trebovaniə k pojarovzrıvobezopasnım
gnerqetiçeskim pomeheniəm MSP s qazoispolğzuöhim oborudovaniem
na Kaspiyskom more. 1991.
273. OST 39-820136002-01-91. Gkspluataüiə nefteqazopromıslovıx so-
orujeniy na Kaspiyskom more. 1991.
274. OST 39-820136002-02-91. Polojenie ob inspeküii po nadzoru za
morskimi nefteqazopromıslovımi qidrotexniçeskimi soorujeniəmi PO
«Kaspmornefteqaz».1991.
275. OST 39-820136002-06-91. Sbornik instruküiy po bezopasnosti gks-
pluataüii glektroustanovok pri proizvodstve otdelğnıx vidov rabot na
morskix nefteqazopromıslovıx soorujeniəx PO «Kaspmornefteqaz».
1991.
276. QOST12.3.029-82. SSBT. Rabotı poqruzoçno-razqruzoçnıe v more.
Trebovaniə bezopasnosti. 1982.
277. QOST 19815-74. Kruqi spasatelğnıe. Obhie texniçeskie usloviə.
278. QOST 22336-77. Jiletı spasatelğnıe. Texniçeskie usloviə.
279. Obhie aviaüionnıe trebovaniə k sredstvam obespeçeniə
vertoletov na sudax i pripodnətıx pod vodoy, platformax (OAT QA-
90).
280. VSN 51.2.84. Injenernıe izıskaniə na kontinentalğnom şelğfe.
281. VSN 51.3-85. Proektirovanie morskix staüionarnıx platform
282. Instruküiə po bezopasnosti truda dlə montajnikov po montaju stalğ-
nıx i jelezobetonnıx konstruküiy v usloviəx morə.
283. Sbornik instruküiy po bezopasnosti truda pri stroitelğstve gstakad,
prigstakadnıx i staüionarnıx morskix platform.
284. Instruküiə po avariynomu uxodu SPBU s toçki i dopolneniə k tipovım
planam po borğbe za jivuçestğ.
285. 0136002-27-94. Bezopasnoe proizvodstvo rabot s SPBU na
Kaspiyskom more.
286. 0136002-28-94. Bezopasnoe proizvodstvo rabot s PPBU na
Kaspiyskom more.
287. Instruküiə po bezopasnosti truda pri proizvodstve antikorrozionnoy
zahitı metallokonstruküiy morskix nefteqazopromıslovıx soorujeniy i
truboprovodov.

475
288. Dəniz şəraitində quyuların bir meydançadan eyni zamanda qazılması,
mənimsənilməsi, istismarı və təmirində təhlükəsizlik üzrə təlimat.
1993, AzDƏMTTETI.
289. Dəniz neft-qaz obyektlərində yükvurma, yükboşaltma və yükdaşıma
işlərinin aparılması üçün təlimat.
290. Stasionar dəniz özüllərindən və üzən qazma qurğularından qazılmış
quyuların sementlənməsi işlərinin təhlükəsiz aparılması təlimatı.
AzDƏMTTETI.
291. Dəniz neft və qazçıxarma obyektlərində yanğın təhlükəsizliyi qayda-
ları. 2002, AzDƏMTTETI.
292. Dalğıc işlərində əməyin təhlükəsizliyi üzrə vahid qaydalar. 2004,
AzDƏMTTETI.
293. Pravila bezopasnosti pri perevozke lödey na avtotransporte, po
gstakade i vertolete. 1992.
294. Dəniz şəraitində elektrik ötürücü xətlərin quraşdırılması, elektrik ka-
beli və elastik şlanqın çəkilməsində təhlükəsizlik üzrə nümunəvi təli-
matlar toplusu.1999, AzDƏMTTETI.
295. Dəniz özül dirəklərinin vurulması və möhkəmləndirilməsi işlərində təh-
lükəsizlik texnikası üzrə təlimat. 1999, AzDƏMTTETI.
296. Sualtı boru kəmərlərinin quraşdırılması, sökülməsi və təmir olunma-
sında təhlükəsizlik texnikası təlimatı.1999, AzDƏMTTETI.
297. Hidrotexniki qurğuların və başqa istehsalat obyektlərinin tikintisində
təhlükəsizlik texnikası təlimatları. 1997, AzDƏMTTETI.
298. Estakadayanı meydançada, özüqalxan qazma qurğularında tullanışa
qarşı avadanlığın (TQA, preventor) yığılması, sökülməsi və istismarında
təhlükəsizlik texnikası üzrə təlimat. 2001, AzDƏMTTETI.
299. Qazma vışkası və vışkaaltı postamentlərin avadanlıqlarının bir quyu
ağzından diğər quyu üzərinə çəkilməsi və quraşdırılması işlərində
təhlükəsizlik texnikası üzrə rəhbər sənəd. 2001, AzDƏMTTETI.
300. Dəniz şəraitində buruqların tikilməsi zamanı təhlükəsizlik texnikası
üzrə nümunəvi təlimat. 1995, AzDƏMTTETI.
301. Dərinlik dalğıc komplekslərindən istifadə etməklə 200 m-ə qədər
dərinliklərə qısa müddətli dalma üsulu ilə dalğıc enmələrinin təhlükəsiz
aparılması üzrə təlimat. 2004., AzDƏMTTETI.
302. Rukovodstvo po provedeniö vodolaznıx rabot s ispolğzovaniem
qlubokovodnıx vodolaznıx kompleksov.
303. Polojeniə po orqanizaüii vnutrivedomstvennoqo nadzora i kontrolə za
bezopasnostğö provedeniə podvodnıx rabot.1984.

476
304. Mədən şəraitində qazma vışkalarına baxış və onların təmiri işlərinin
təhlükəsiz aparılması üzrə metodik göstərişlər. 1998.
305. Müxtəlif tipli qazma vışkalarının təhlükəsiz (dağıdıcı olmayan) sınaq
üsulu ilə sınanması üzrə təlimat. 1999, AzDƏMTTETI.
306. Dənizdə açıq neft və qaz fontanlarının ləğvi zamanı işlərin təşkili və
təhlükəsiz aparılması. 2000, AzNSETLI.
307. Neftqazçıxarma və qazma işlərində iş növləri üçün əmək mühafizəsi
üzrə tipik (nümunəvi) təlimatlar toplusu. Dəniz şəraitində buruqların
tikilməsi zamanı təhlükəsizlik texnikası üzrə nümunəvi təlimat. 1996,
AzDƏMTTETI.
308. Dənizdə insan həyatının qorunub saxlanması üzrə rəhbərlik, 2003.

477
 Əlavə 3

_________________________ Təsdiq edirəm:

(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

QAZMA QURĞUSUNUN ISTISMARA

BURAXILMASI HAQQINDA
AKT №

Quyunun № _____________ sahə

_________________
«_____»______________200____ il.

Biz aşağıda imza edənlər, bu tərkibdə komissiya

_______
__________________________________________________
__________________________________________________
____________________________________________
qazma qurğusunun işə
tipli
buraxılmasının hazırlığını yoxladıq.

______________ vışkası olan ___________________ özülü

tipli tipli
______________ intiqallı _____________________ bucurqadı
tipli tipli
______________ intiqallı ____________________ qazma
nasosu

478
 tipli tipli
______________ intiqallı ___________________ rotor
tipli tipli
______________ tal bloku ___________ qaldırıcı qarmaq
________________________ fırlanğıc ____________ intiqallı
___________________________gilqarışdırıcı və aşağıdakı
köməkçi avadanlıqlar
___________________________________

Əlavə 3-ün davamı

Yoxlama vaxtı aşkar edilmişdir:
1. Qazma qurğusunun komplektliyi
_________________
2. Avadanlığın texniki vəziyyəti
_____________________
3. Tal kanatının vəziyyəti
___________________________
4. Mexanizmlərin hərəkət edən və fırlanan hissələrinin,
cərəyan daşıyan hissələrin və dövran sisteminin çəpərlərinin
mövcudluğu və
vəziyyəti_________________________________
__________________________________________________
____
5. Qazma qurğusunun nəzarət-ölçü cihazları ilə
komplektləşdirilməsi
____________________________________
__________________________________________________
____
6. Kiçik mexanikləşdirmə və avtomatlaşdırma tərtibat
və quruluşlarının, habelə təhlükəsizlik texnikası tərtibatlarının
mövcudluğu
____________________________________________
(təsdiq olunmuş siyahıya uyğunluğu göstərilməli
__________________________________________________
_____
və ya uyğunsuzluğunun səbəbi)
7. Buruğun işıqlandırılması
______________________________

479
8. Qəza işıqlandırılmasının mövcudluğu
____________________
9. Mədəni budkanın vəziyyəti
_____________________________
10. Kəndir kanatların vəziyyəti
____________________________
11. Təhlükəsizlik texnikası üzrə plakatların və təlimatların
mövcudluğu
____________________________________________
__________________________________________________
_____
12. Ustaların və qazmaçıların qazma işləri aparmaları üçün
hüquqlarının olması
_____________________________________
__________________________________________________
_____
13. Briqada üzvlərinin təhlükəsizlik qaydalarını bilmələri
______
__________________________________________________
_____
14. Akta əlavə olunur:
qazma nasoslarının vurucu xətlərinin sınağı haqqında akt;
tal blokunun qalxmasının məhdudlaşdırıcısının sınağı haqqında
akt;
qazma qurğusunun pnevmosisteminin sınağı haqqında akt.
Komissiyanın rəyi
______________________________________
Imzalar
_______________________________________________
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin nümayəndəsinin rəyi
________
__________________________________________________
_____

480
 Əlavə 4

_________________________ Təsdiq edirəm:

(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

QAZMA VIŞKASININ YOXLANILMASI HAQQINDA

A K T№

“____”____________ 200 il
Biz aşağıda imza edənlər: mexanik_____________ ,
qazma ustası________, vışkanın yoxlanması (baxılması) və
təmiri briqadasının briqadiri _______________ bu aktı ona
görə tərtib etdik ki, __________ tipli qazma vışkası, zavod
nömrəsi _______, inventar nömrəsi_________, _____№-li
buruqda quraşdırılmışdır.

Vışkanın və orada yerləşmiş avadanlıqların və quruluş-

ların yoxlanılması prosesində aşağıdakı işlər yerinə yetiril-
mişdir:____________________________________________
____
__________________________________________________
_____
aşağıdakı işləri ğörmək lazımdır (dəyişdirməli, düzəltməli və s.)

Yoxlama və yuxarıda göstərilən işlərin nəticəsində

komissiya hesab edir ki, vışka_____________ zavod nömrəsi
____________ , inventar nömrəsi_________, orada yerləş-
dirilmiş avadanlıqlar və
quruluşlar___________________________

istismara (yararlıdır, yararsızdır ).

481
 Mexanik __________________

Qazma ustası _________________

Vışkalara baxış briqadasının

briqadiri_________________
Əlavə 5

_________________________ Təsdiq edirəm:

(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

ISTISMAR VIŞKASININ, DORUN

(EKLIPSIN) YOXLANILMASI HAQQINDA
A K T№

“____”____________ 200 il
Biz aşağıda imza edənlər: mexanik___________ ,
sahə ustası__________ , vışkanın, dorun (eklipsin)
yoxlanması (baxılması) və tə`miri briqadasının briqadiri
_______________ bu aktı ona görə tərtib etdik ki,
__________ tipli istismar vışkası, dor (eklips) zavod nömrəsi
_______, inventar nömrəsi_________, _____№-li quyuda
quraşdırılmışdır.
Vışkanın, dorun (eklipsin) və orada yerləşmiş avadan-
lıqların və quruluşların yoxlanılması prosesində aşağıdakı işlər
yerinə yetirilmiş-
dir:_____________________________________
__________________________________________________
_____
aşağıdakı işləri ğörmək lazımdır (dəyişdirməli, düzəltməli və s.)

482
 Yoxlama və yuxarıda göstərilən işlərin nəticəsində
komissiya hesab edir ki, vışka, dor (eklips )_____________
zavod nömrəsi____________, inventar
nömrəsi_____________, orada yerləşdirilmiş avadanlıqlar və
quruluşlar__________ _________________________
istismara (yararlıdır, yararsızdır).

Mexanik __________________
(imza)
Sahə ustası _________________
(imza)

Vışkalara, dorlara (eklipslərə) baxış briqadasının briqa-

diri_______________________________________________
_____
Əlavə 6

_________________________ Təsdiq edirəm:

(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

MÜXTƏLIF TIPLI QAZMA VIŞKALARININ DAĞIDICI

OLMAYAN ÜSULLA SINAQDAN KEÇIRILMƏSI
HAQQINDA
AKT №
№-li _______________ _________________ 200___ il
№-li «___»_________200__ il tarixli əmrlə təyin
edilmiş komissiya:
Komissiya sədri
__________________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)

483
Komissiyanın üzvləri:
___________________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)
__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
_____ iştirakı ilə
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)
Bu aktı ondan ötrü tərtib etmişlər ki,
________________
(tipli)
zavod № _____________buraxılma tarixi
__________________, inventar №-si _______________
______________________№-li buruqda quraşdırılmış
___________________ sahədə yerləşmiş və yükqaldırma
qabiliyyəti __________________t. tal sistemi ilə təchiz
edilmiş, zavod № _________________________________
istehsal edilmiş _____________________________________
ölçü
(tarix)
cihazlarından istifadə etməklə dağıdıcı olmayan üsulla
sınaqdan keçirilmişdir.
__________________________________________________
__________________________________________________
_________.
Əlavə 6-nın davamı

Attestasiyadan keçmiş
____________________________
(tarix)
Sınaq zamanı alınmış məlumatların işlənməsinin
nəticələrinə görə ____________ markalı qazma vışkası, zavod
№ _____________ bundan sonra verilən yük

484
______________t-dan artıq olmamaq şərti ilə istismara
buraxılır (buraxılmır).
Əlavələr
_______________________________________
__________________________________________________
_____
Komissiyanın sədri _______________
________________
(soyadı, adı, atasının adı) (imza)
Komissiyanın üzvləri _____________
________________
_____________
________________
_____________
________________

485
 Əlavə 7
_________________________ Təsdiq edirəm:
(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

ISTISMARDA ISTIFADƏ OLUNAN BÜTÜN NÖV

VIŞKALARIN, DORLARIN (EKLIPSLƏRIN)
DAĞIDICI OLMAYAN ÜSULLA SINAQDAN
KEÇIRILMƏSI HAQQINDA
AKT №
№-li _______________ _________________ 200___ il
№-li «____»___________200__ il tarixli əmrlə təyin
edilmiş komissiya:
Komissiya sədri
__________________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)
Komissiyanın üzvləri:
___________________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)
__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
____ iştirakı ilə
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)
Bu aktı ondan ötrü tərtib etmişlər ki, _______ zavod
№________
(tipli)
buraxılma tarixi ____________, inventar №-si
_______________ _________________№-li quyuda
quraşdırılmış ______________ sahədə yerləşmiş və

486
yükqaldırma qabiliyyəti ________________t. tal sistemi ilə
təchiz edilmiş, zavod № _____________________ istehsal
edilmiş _________________________ ölçü cihazlarından
(tarix)
istifadə etməklə dağıdıcı olmayan üsulla sınaqdan
keçirilmişdir.
__________________________________________________
__________________________________________________
_________.
Attestasiyadan keçmiş
_____________________________
(tarix)
Əlavə 7-nin davamı

Sınaq zamanı alınmış məlumatların işlənməsinin nəticə-

lərinə görə _____________ markalı istismar vışkası, dor
(eklips) zavod № _______ bundan sonra verilən yük
_______________t-dan artıq olmamaq şərti ilə istismara
buraxılır (buraxılmır).
Əlavələr
_______________________________________
__________________________________________________
_____
Komissiyanın sədri _______________
________________
(soyadı, adı, atasının adı) (imza)
Komissiyanın üzvləri _____________
________________
_____________
________________
_____________
________________

487
 Əlavə 8

_________________________ Təsdiq edirəm:

(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

QAZMA NASOSUNUN VURUCU XƏTTININ

SINAĞI HAQQINDA
AKT№

«____»___________200___ il.
Buruq № _________________ Sahə
__________________

Biz, aşağıda imza edənlər: vışkaquraşdırıcı təşkilatın məsul

nümayəndəsi _____________________________________
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)
mexanik ____________ və qazma ustası (qazma üzrə
mühəndis). ______________________ sementləmə
aqreqatının maşinisti ___________ bu aktı ondan ötrü tərtib
etdik ki, bizim tərəfimizdən su ilə ________________ ədəd
tipli _______ ______________ nasosu, vurucu xəttinin
diametri ______ mm, diametri ________ mm olan dayaq tipli
və ______________ tipli kompensatorlar
___________________MPa (kqq/sm2) təzyiqlə
_____________ dəqiqə müddətinə sınaqdan keçirilmişdir.
Sınaq vaxtı təzyiqin düşməsi ____________ MPa
(kqq/sm2) və ya ___________% təşkil etmişdir.
Təzyiqin ölçülməsi ___________№-li manometrlə yerinə
yetirilmişdir, dəqiqlik sinfi ____________ təşkil edir. Qoruyucu
488
quruluş _____ __________ MPa (kqq/sm2) təzyiqə tənzimlən-
mişdir.
Yuxarıda qeyd olunanlara əsasən komissiya hesab edir
_____
__________________________________________________
_____
Imzalar:
____________________________________________

489
 Əlavə 9

_________________________ Təsdiq edirəm:

(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

TAL BLOKUNUN QALXMASININ

MƏHDUDLAŞDIRICISININ SINAĞI HAQQINDA
AKT№

«____»___________200___ il.

Buruq № _______________ Sahə

___________________

Biz, aşağıda imza edənlər: mexanik (energetik)

____________qazma ustası_____________ və təhlükəsizlik
texnikası mühəndisi
_________________________________________
__________________________________________________
__ tal blokunun qalxmasının məhdudlaşdırıcısının sınağını
keçirdik.
____________________________________________
__________________________________________________
__________

490
 Yüklənmiş tal blokunu maksimal sürətlə qaldırarkən
məhdudlaşdırıcı avtomatik işə düşdü və tormozlama yolu
__________________ metr təşkil etdi.
Komissiyanın rəyi: məhdudlaşdırıcının trosunu
kəlləçarxdan ________________ m-dən az olmayan
məsafədə yerləşdirməli.
Imzalar:
_________________________________________

491
 Əlavə 10

_________________________ Təsdiq edirəm:

(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

QAZMA QURĞUSUNUN PNEVMOSISTEMININ

SINAĞI HAQQINDA
AKT№

«____»___________200___ il.

Buruq № ______________________

Biz, aşağıda imza edənlər:

Baş mexanik ____________________________________
təhlükəsizlik texnikası üzrə böyük mühəndis
________________ sahənin böyük mexaniki
_______________________________ qazma ustası
__________________________________________ bu aktı
ondan ötrü tərtib etdik ki, həqiqətən bizim tərəfimizdən hava
ilə qazma qurğusunun pnevmosistemi, havayığıcısı
_________________ və kompressorlar
______________________ sınanmışdır.
Sınanma ___________MPa (kqq/sm2) təzyiqlə ________
dəqiqə ərzində aparılmışdır. Sınaq dövründə təzyiqin düşməsi
__________. Təzyiqin ölçülməsi dəqiqlik sinfi
________________ olan ________________ nömrəli
manometrlə aparılmışdır.
Qoruyucu quruluşlar _______________MPa (kqq/sm 2)
təzyiqə tənzimlənmişdir.
Yuxarıda qeyd olunanlara əsasən komissiya hesab edir:
____
492
__________________________________________________
__________________________________________________
__________
Imzalar: _____________________________
_____________________________
_____________________________

493
 Əlavə 11

_________________________ Təsdiq edirəm:

(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

QUYUNUN ISTISMARA BURAXILMASI HAQQINDA

AKT №

Quyu№_____________
Sahə___________________
Sahənin və ya DDÖ-nün adı (sıra
sayı)____________________

«___»____________
__200 il

Biz aşağıda imza edən

__________________________________
(komissiya üzvlərinin vəzifəsi, adı, soyadı,

və atasının adı)
__________________________________________________
_____
tərkibdə komissiyanın üzvləri,
____________________________
___________________________sədrliyi ilə, quyuların
(quyunun)
(vəzifəsi, soyadı, adı, atasının adı)

494
istismara hazırlığını yoxladıq. Iş planına uyğun aşağıdakı işlər
yerinə yetirilmişdir:
______________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
__________
O cümlədən fontan əleyhinə təhlükəsizliyin və qaz təhlü-
kəsizliyinin təmini
üzrə________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
__________
Komissiyanın
qərarı_____________________________________
___________________________________________
___________________________________________
________________________

Əlavə 11-in davamı

Komissiyanın sədri ________________

_______________
(soyadı, adı, atasının adı) (imza)
Komissiyanın üzvləri _____________
________________
_____________
________________
_____________
________________

Azdövdağtexnəzarət

495
Komitəsinin nümayəndəsi _____________
__________________

Fontana qarşı dağmədən-

xilasetmə hərbiləşdirilmiş
hissənin nümayəndəsi ____________
__________________

496
 Əlavə 12

QAZ TƏHLÜKƏLI IŞLƏRIN APARILMASINA

TAPŞIRIQ - ICAZƏ

«____»________200__ il.

1. __________________________________________
məsul şəxsin soyadı, adı və
____________________________________________
atasının adı
2. Işin aparıldığı yer və xarakteri
_____________________________________________
3. Işin icra olunma müddəti:
_____________________________________________
başlanma tarixi
___________________________
sona yetmə tarixi
__________________________
4. Işə buraxılan fəhlələrin
sayı ________________________________________
____________________________________________
(soyadı, adı, atasının adı)
5. Görüləcək işlərin siyahısı
____________________________________________
____________________________________________
6. Işin yerinə yetirilməsi üçün təhlükəsizlik texnikası
üzrə aparılan qayda və tədbirlər
_______________________
_________________________________________
7. Aparılan analiz nəticəsində hava mühiti nümunəsinin
tərkibi

497
____________________________________________
_____________________________________________
8. Tapşırıq – icazə vərəqəsini verən şəxs (sex rəisi) ____
(imza)
9. Razılaşdırılıb ________________________________
(imza)
Qazdan xilasetmə dəstəsinin rəisi _________________

498
 Əlavə 13
_________________________ Təsdiq edirəm:
(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

QUYUNUN MƏDƏN – GEOFIZIKI IŞLƏRƏ

HAZIRLIĞININ YOXLANILMASI HAQQINDA
AKT №
«_____»_____________ 200 il

Quyu № _______ Sahə ___________

Biz, aşağıda imza edənlər,
___________________________
usta _______________________________,
geoloq_____________ _________________ və geofiziki
partiyanın (dəstənin) nümayəndəsi
______________________________ quyunun mədən –
geofiziki işlərə hazır olmasını yoxlayaraq bu Aktı tərtib etdik.
Yoxlama nəticəsində müəyyən olundu:
1. Yuyucu məhlul ________ m3 miqdarında hazırlanmış
və aşağıdakı parametrlərə malikdir:
xüsusi çəkisi _______________ özlülüyü
_______________

2. Yuyucu məhlulun quyuda səviyyəsi

_________________

499
 3. Perforasiya intervalının qazılması zamanı tətbiq olunan
yuycu məhlulun xüsusi çəkisi
_________________________

4. Quyu lüləsinin işlənilməsi və yuyulması

__________________________________________________
____
(baltanın tipi və diametri, yumanın intervalı və davamiyyəti, işlənilməsi,
tarixi)
______________________________________yerinə
yetirilmişdir.
5. Çıxıntılar, tıxaclar, uçmalar
_________________________
(var ya yox, hansı dərinlikdədir)
Əlavə 13-ün davamı

6 Alət axırıncı dəfə endirilərkən

______________________
__________________________________________________
_____
(dartılmalar və digər qeyri normal hallar müşahidə olunub ya yox)
__________________________________________________
_____

7 Alət axırıncı dəfə qaldırılarkən

_____________________
(dartılmalar və digər qeyri
__________________________________________________
_____
normal hallar müşahidə olunub ya yox)

8 Buruğun döşəməsi və qəbul körpüləri sazdır və gilli

məhluldan, neftdən, neft məhsullarından və digər çirk-

500
 lənmələrdən təmizlənmişdir
_____________________________
_______________________________________________
_____
9 Blok – balansı quraşdırmaq və geofiziki avadanlığı
yerləşdirmək üçün sahələr hazırlanmışdır
_____________
_______________________________________________
_____
yerləbirləşdirici qurğular
______________________________

10 Quyu ağzı siyirtmə ilə təchiz olunmuş (quraşdırılmış)

və_______ MPa (kqq/sm2) təzyiqə sınanmışdır.

11 Qazma bucurqadı və ötürücü (intiqal) sazdır.

Komissiyanın qərarı
__________________________________
_______________________________________________
_____
_______________________________________________
_____

Imzalar

Usta
________________________________
Geoloq
______________________________
Geofiziki partiyanın
(dəstənin ) nümayəndəsi
________________

501
 Əlavə 14

_________________________ Təsdiq edirəm:

(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

ÜZƏN QAZMA QURĞUSUNUN (ÜQQ) QAZMAYA HAZIR

OLMASI HAQQINDA AKT №

______________ saylı quyu __________________________

sahə
«_______»_____________200_____ il.

Biz aşağıda imza edənlər, bu tərkibdə komissiya

__________
________________________________________________
(tipli) qazma qurğusunun işə salınmağa hazır olmasını
yoxladıq.

________________________
ÜQQ-nun qazmaya (adı)
Yoxlama zamanı aşkar edilmişdir:
1. Qazma qurğusunun komplektliyi __________________
2. Qazma və texnoloji avadanlıqların vəziyyəti ________
__________________________________________________
____
3. Qazma vışkasının vəziyyəti
_________________________
4. Tal kanatının vəziyyəti
_____________________________
502
 5. Yükqaldırma vasitələrinin vəziyyəti
___________________
6. Hərəkət edən və fırlanan hissələrin, mexanizmlərin,
cərəyan daşıyan hissələrin və s. çəpərlərinin mövcudluğu və
vəziyyəti
______________________________________________
__________________________________________________
_____
7. Qurğuların, kiçik mexanikləşdirmə və avtomatlaşdırma
tərtibatlarının, habelə təhlükəsizlik texnikası üzrə tərtibatların
mövcudluğu
____________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
_________
8. Qazma qurğusunun nəzarət-ölçü cihazları ilə komplekt-
ləşdirilməsi (tamamlanması)
_____________________________
__________________________________________________
_____
9. Əməyin mühafizəsi üzrə təlimat və plakatların
mövcudluğu
__________________________________________________
_____
10. Ustalarda və qazmaçılarda qazma işlərinin məsuliyyətli
aparılmasına hüquq verən sənədin mövcudluğu
____________
__________________________________________________
_____
11. Qazma nöqtəsinin üzərində mövqe sisteminin vəziyyəti
__________________________________________________
____

503
 12. Energetika qurğusunun vəziyyəti
___________________
13. Tullanışa qarşı avadanlıqların vəziyyəti _____________
__________________________________________________
_____
14. Geoloji-texniki nəzarət stansiyasının vəziyyəti
________
__________________________________________________
_____
15. Yanğınsöndürmə sisteminin vəziyyəti
_________________
16. Partlayış təhlükəli otaqların ventilyasiyasının vəziyyəti
__________________________________________________
_____
17. Qaz siqnalizasiyasının vəziyyəti
_____________________
18. Dalğıc kompleksinin vəziyyəti
______________________
19. Qazma nöqtəsini qəza vaxtı tərketmə planı
____________
20. Ərzaq məhsullarının və içməli suyun azalmayan
ehtiyatlarının mövcudluğu
_______________________________
__________________________________________________
_____
21. Dənizçilikdə və aeronaviqasiyada təhlükəsizlik siqnal
vasitələrinin vəziyyəti və mövcudluğu
____________________
__________________________________________________
_____
22. Qəzaların ləğv edilməsinin təsdiq edilmiş əməli
planlarının və həyəcan üzrə cədvəllərin mövcudluğu _______

504
__________________________________________________
_____
23. Kollektiv və fərdi xilasetmə vasitələrinin vəziyyəti və
mövcudluğu
____________________________________________
__________________________________________________
_____
Əlavə 14-ün davamı

24. Keçidlərin, işçi meydançaların və s. yanğın

təhlükəsizliyi və vəziyyəti
____________________________________________
__________________________________________________
_____
25. Heyətin (ekipaj) təhlükəsizlik qaydaları və işin
təhlükəsiz aparılması təlimatı üzrə biliyinin
olması_____________________
26. Ilkin yanğınsöndürmə vasitələrinin mövcudluğu
________
27. Təşkilatla, müəssisə ilə radioəlaqənin sazlığı
___________
__________________________________________________
_____
28. Işıqlandırma, qəza işıqlandırmasının və siqnalizasiyanın
vəziyyəti
_______________________________________________
__________________________________________________
_____
29. Baş vermiş qəzaların, mürəkkəbləşmələrin, qaz təza-
hürlərinin və açıq fontanların qarşısını almaq üzrə vaxtında
tədbirlər görmək üçün texnoloji materialların, alət və
avadanlıqların müəyyən edilmiş ehtiyat miqdarının
mövcudluğu _____________

505
__________________________________________________
_____
30. Ventilyasiya sisteminin vəziyyəti
_____________________
31. Akta əlavə edilir:
qazma nasoslarının vurucu xətlərinin sınağı haqqında akt;
tal blokunun qalxmasının məhdudlaşdırıcısının sınağı
haqqında akt;
qazma qurğusunun pnevmosistemlərinin sınağı haqqında
akt;
ÜQQ-nun qazma nöqtəsinə qoyulması haqqında akt;
mühəndis –hidrogeoloji axtarışların aparılması haqqında
akt;
dalğıc baxış aktı.
Komissiyanın rəyi
____________________________________
__________________________________________________
_____
Imzalar:
___________________________________________
__________________________________________________
_____
Azdövdağtexnəzarət Komitəsinin nümayəndəsinin rəyi
_____
__________________________________________________
__________________________________________________
__________

506
 Əlavə 15

_________________________ Təsdiq edirəm:

(təşkilatın və ya
_________________________
___________________ müəssisənin adı)
(təşkilatın və ya
__________________
müəssisənin rəhbəri)

ÖZÜQALXAN ÜZƏN QAZMA QURĞUSUNUN (ÖÜQQ)

QAZMA NÖQTƏSINƏ QOYULMASI HAQQINDA
AKT №

ÖÜQQ
_______________________________________________
adı
Yataqda
______________________________________________
nöqtə _____________ koordinatlar ilə
_____________________
1. Dənizin dərinliyi
______________________________________
2. ÖÜQQ _________üzrə ___________dərəcə ilə
istiqamətləndirilmişdir
3. Aşağıdakı qayda ilə aparılan, sütun torpağa basdırılandan
sonra
_________________________________________________
__________________________________________________
_____
4. Dayaq sütunlarının torpağa dalması təşkil edir
___________

507
__________________________________________________
_____
5. ÖÜQQ gövdəsi su səthindən _____________ m hündürlüyə
qaldırılmışdır.
6. Gövdədə, dayaq sütunlarında və qaldırıcı qurğuda sınmalar
və digər nasazlıqlar (xarici baxışla) aşkar edilməmişdir (aşkar
edilmişdir).
7. ÖÜQQ istismara işçi vəziyyətdə buraxılır (buraxılmır).
ÖÜQQ –nun rəisi (müavini)
_____________________________
Qaldırıcı qurğunun operatoru
___________________________

508
 Əlavə 16

ÜZƏN QAZMA QURĞUSUNUN (ÜQQ) YEDƏYƏ

ALINMASINA HAZIRLIĞA DAIR SƏNƏDLƏŞDIRMƏ
JURNALININ VƏRƏQI
ÜQQ-in yedəyə alınmasına hazırlığı haqqında

Mə ruzə
Keçmə (Perexod)
Keçid
_______________________________________
_____
Marşrut, məsafə
Vaxt haqqında
məlumat___________________________________________
____
Yedəyə alınmanın tarixi (ili, ayı, günü) və
gözlənilən davamiyyət müddəti göstərilir
Hava haqqında
məlumat___________________________________________
__

Yedəyə alınma marşrutu üzrə külək və dalğalanma

haqqında məlumatlar
Pozisiya- Obyektin adı Məsul icraçı, soyadı, adı, Obyektin
nın atasının adı yedəyə alın-
nömrəsi masına hazırlığı-
nı təsdiq edən
məsul icraçının
imzası
1 2 3 4

509
ÜQQ yedəyə hazırdır

ÜQQ-in rəisi_________________________imza
_________________________tarix

510
 Əlavə 17

«ÖZÜQALXAN ÜZƏN QAZMA QURĞUSUNUN (ÖÜQQ)

QAZMA NÖQTƏSINDƏN ÇIXARILMASINA
(AYRILMASINA) QƏZA HAZIRLIĞI» ÜMUMGƏMI
(QURĞU) HƏYƏCANI ÜZRƏ NÜMUNƏVI CƏDVƏL

Işlərin adı Işlərin rəhbəri Icraçılar

(vəzifəsi, tabel
nömrəsi)
1 2 3

Yanğınsöndürmə və yedək Qurğunun

gəmisini çağırmaq rəisi (ya da
onu əvəz
edən şəxs)
Differentovkanı aparmaq

Hazırlığını yoxlamaq:
xilasetmə vasitələrinin
radiorabitə
vasitələrinin
siqnal vasitələrinin
yedəkləyici quruluşun

Vışkaaltı portalın çəkilməsi

üçün göyərtəni hazırlamaq

Gövdəni endirməyə (qaldır-

mağa) qaldırıcı qurğunu
hazırlamaq

Qəzanın ləğvi işləri ilə məş-

511
ğul olmayan heyəti təxliyə
etmək

Əlavə 18

«ÖZÜQALXAN ÜZƏN QAZMA QURĞUSUNUN (ÖÜQQ)

SUYA BURAXILMASI» ÜMUMGƏMI (QURĞU)
HƏYƏCANI ÜZRƏ NÜMUNƏVI CƏDVƏL

Işlərin adı Işlərin Icraçılar

rəhbəri (vəzifələri,
tabel nömrəsi)
1 2 3

512
Quyunun yuyulmasını dayandırmaq və
quyu ağzını bağlamaq (qrifon olarsa Qazma ustası
sement körpüsü qoymaq)

Texnoloji kommunikasiyaları vışkaaltı

portaldan açmaq: -«-

TQA-nın idarəetmə, boğma və

drosselləmə boru kəmərlərini, jelob -«-
sistemini, qazma və sement nasos-
larının manifoldunu

Quyuağzı qurğunu gövdədən ayırmaq,

preventor meydançalarını qaldırmaq -«-

Şurf istiqamətləndiricisini və işçi borunu

sökmək və stellajlara yığmaq -«-

Vışkaaltı portalın yerini dəyişmək -«-

Gövdəni suya endirmək, yedək üçün Qurğunun

ilmək uclarını vermək, dayaq kəmərlərini rəisi (və ya
qaldırmaq onu əvəz
edən şəxs)
Quyu ağzından uzaqlaşmaq
-«-
Əlavə 19

PARTLAYIŞ-YANĞIN TƏHLÜKƏLI OBYEKTLƏRDƏ

QƏZALARIN LƏĞVI PLANININ TƏRTIB OLUNMA
QAYDASI

1. Hər bir partlayış-yanğın təhlükəli obyekt və ya onun

partlayış-yanğın təhlükəli sahəsi, sexi və s. üçün qəzaların
ləğvi planı (QLP) tərtib olunmalıdır.

513
 2. QLP-da nəzərdə tutulmalıdır:
2.1. Insan həyatı üçün təhlükəli olan baş verə biləcək
qəzalar, onların baş verəcəyi yerlər və şəraiti;
2.2. Qəza ilə üzləşən adamların xilas edilməsi üzrə
tədbirlər;
2.3. Qəzaların baş verdiyi ilkin mərhələdə onların ləğvi
üzrə tədbirlər, həmçinin qəza zamanı işçi heyətin
təxirəsalınmaz (ilkin) hərəkətləri;
2.4. Adamların xilas edilməsi və qəzaların ləğv edilməsi
üçün istifadə olunan vasitələrin yerləşdiyi yerlər;
2.5. Qazdan xilasetmə, yanğın və fontana qarşı dəstələr
arasında qarşılıqlı (birgə) hərəkət qaydaları.
3. QLP müəssisə üzrə əmrlə təyin edilmiş
mütəxəssislərdən ibarət komissiya tərəfindən işlənib
hazırlanmalıdır. QLP-na hər il yenidən baxılmalıdır.
Texnologiyada, iş şəraitində, təhlükəsizlik qaydalarında
dəyişikliklər aparıldıqda QLP-na 3 gün müddətinə müvafiq
dəyişikliklər və əlavələr edilməlidir.
4. QLP 5 nüsxədən ibarət olmalı və aşağıda göstərilən
yoxlama aktları olduqda müəssisənin texniki rəhbəri
tərəfindən təsdiqlənməlidir:
-texnoloji prosesin nəzarət sisteminin vəziyyəti haqqında;
-ventilyasiya qurğularının vəziyyəti haqqında;
-adamların xilas edilməsi üçün vasitələrin, qəzaların ilkin
mərhələsində ləğvi üçün yanğına qarşı avadanlıqların və
texniki vasitələrin mövcudluğu və saz vəziyyətdə olması
haqqında;
Əlavə 19-un davamı

-qəza siqnalizasiyasının, rabitənin və qəza işıqlandırılma-

sının yararlı vəziyyətdə olması haqqında.
5. QLP-nın tərkibinə daxildir:

514
 5.1. Operativ hissədə – obyektdə baş verə biləcək bütün
mümkün qəzalar nəzərə alınmalı, qəzaların ləğvi və insanların
xilas edilməsi üzrə tədbirlər, həmçinin tədbirlərin yerinə
yetirilməsinə cavabdeh şəxslər və onların icraçıları, qəzaların
ləğvi və insanların xilası üçün nəzərdə tutulmuş vasitələrin
yerləşdikləri yerlər, qazdan xilasetmə, yanğın və digər
bölmələrin hərəkət qaydaları müəyyən edilməlidir;
5.2. Qəzaların ləğvində iştirak edən ayrı-ayrı şəxslər
arasında vəzifə bölgüsünün aparılması;
5.3. Qəza barəsində məlumatlandırılan məsul şəxslərin
və təşkilatların siyahısı;
5.4. Əsas kommunikasiyaların (texnoloji sxem) yerləşmə
sxemi;
5.5. Qəza şkaflarında (otaqlarda) miqdarı və əsas
xüsusiyyətləri göstərilməklə saxlanılan alətlərin, fərdi mühafizə
vasitələrinin, materialların siyahısı.
6. QLP-nın operativ hissəsində nəzərdə tutulmalıdır:
6.1. Qəza barəsində xəbərdarlıq üsulları (sirena, işıq
siqnalizasiyası, ucadan danışıq vasitəsi, telefon və s.), qəzanın
xarakterindən asılı olaraq təhlükəli yerlərdən və sahələrdən
adamların təxliyə yolları;
6.2. Adamların təxliyəsinə və nəzərdə tutulmuş
tədbirlərin həyata keçirilməsinə texniki heyətdən olan
cavabdeh şəxsin hərəkəti;
6.3. Qəza baş verərkən ventilyasiyanın iş rejimi, o
cümlədən qəza ventilyasiyasının (əgər mövcuddursa) işə
salınması;
6.4. Ardıcıl olaraq elektrik enerjisinin kəsilməsi, avadanlıq
və apartların dayandırılması, zərərli və təhlükəli maddələrin
daxil olduğu mənbələrin təcrid olunması (kəsilməsi);

515
 Əlavə 19-un davamı

6.5. Qazlaşmış və təhlükəli zonalara buraxılışa nəzarət

etmək üçün həmin təhlükəli yerlərin girişinə postların
qoyulması;
6.6. Qəzaların ilkin mərhələdə ləğvi üsulları. Qəzaların
(yanğınların) ləğvi üzrə texniki heyətin ilk növbədə hərəkəti,
qəzaların genişlənməsinin və təsirinin qarşısının alınması.
Qəzaların ağır fəsadlarının qarşısının alınması üzrə tədbirlərin
həyata keçirilməsi. Qazdan xilasetmə və digər ixtisaslaşdırılmış
dəstələrin qarşılıqlı hərəkət qaydaları.
7. Istehsalat –texniki heyətin QLP ilə tanışlığı imza
atmaqla müvafiq şəkildə sənədləşdirilir.
8. QLP (və ya onun operativ hissəsi) obyekt (sahə)
rəhbərinin müəyyən etdiyi görünən (nəzərə çarpan) yerdən
asılmalıdır. QLP-nın tam nüsxələri müəssisənin texniki
rəhbərində, dispetçerdə, qazdan xilasetmə dəstəsində,
təhlükəsizlik texnikası şöbəsində və iş yerlərində olmalıdır.
9. QLP-nın vaxtında və düzgün tərtibinə və onun müəssi-
sənin Bu vəziyyətinə uyğun gəlməsinə görə məsuliyyəti
obyektin rəhbəri və müəssisənin texniki rəhbəri daşıyır.

516
 Əlavə 20

Neft-qaz-mədən obyektləri şəraitlərində partlayış

təhlükəli qarışıqların əmələgəlmə mənbələri ətrafında
partlayış təhlükəli zonaların təsnifatı

Partlayış təhlükəli zonaların siniflərinin müqayisəsi

Sıra Partlayış təhlükəli zonaların Partlayış təhlükəli

sayı «Elektrik qurğularının quruluş zonaların bu Qaydaların
qaydaları»na görə sinifləri və 5.8.3 bəndinə və xarici
səciyyəsi standartlara görə sinif və
səciyyəsi
1 B-1 0 zonası
Açıq texniki qurğular, aparatlar, Daim və ya uzun müddət
tutumlar quraşdırılmış örtülü ərzində partlayış təhlükəli
yerlərdəki sahələr qarışıq mövcud olan sahələr
2 B-1a 1 zonası
Bağlı texniki qurğular, aparatlar, Normal istismar şəraitində
tutumlar quraşdırılmış örtülü partlayış təhlükəli qarışıqlar
yerlərdəki sahələr mövcud ola bilən sahələr
3 B-1a 1 zonası
Açıq texniki qurğuların, aparatların, Normal istismar şəraitində
tutumların ətrafında açıq sahələr partlayış təhlükəli qarışıqlar
(bu və digər sinifli zonaların mövcud ola bilən sahələr
sərhədləri xüsusi olaraq
şərtləndirilir)
4 B-1q 2 zonası
Bağlı texniki qurğuların, Partlayış təhlükəli qarışıqların
aparatların, tutumların ətrafında əmələ gəlməsi az ehtimal
açıq sahələr olunan, əmələ gəldikdə isə
ancaq qısa müddət ərzində
mövcud olan sahələr

Qeyd: 0 və 1 sinifli partlayış təhlükəli zonalarla əlaqəsi olan

(qapılar, pəncərələr, ventilyasiya dəlikləri və s.)
istənilən bağlı otaqlar (sahələr) partlayış təhlükəli
517
hesab olunur. Onların partlayış təhlükəlilik sinfi əla-
qədə olduğu zonanın partlayış təhlükəlilik sinfinə
uyğundur.

518
 MÜNDƏRICAT:
səh.
Ön söz ---------------------------------------------------------------------- 4

BÖLMƏ 1

ÜMUMI QAYDALAR

1.1. Qadayların şamil olduğu sahələr, əhatə dairəsi və

məqsədi--------5
1.2. Qaydaların pozulmasına görə məsuliyyət
---------------------------- 6
1.3. Ümumi təşkilati – texniki tələblər
------------------------------------- 6
1.4. Işçilərə olan tələblər. Öyrədilmə və təlimatlandırma --------------
9
1.5. Qurğular, avadanlıqlar, mexanizmlər və alətlər --------------------
11
Çəpərlər (örtüklər,
sipərlər)---------------------------------------------------- 16
Pilləkənlər və
meydançalar------------------------------------------------------- 17
Daxiliyanma mühərrikləri
------------------------------------------------------- 19
Traktor-qaldırıcılar, dartıcılar, xüsusi təyinatlı traktorlar,
ekskavatorlar və buldozerlər
------------------------------------------------------ 20
1.6. Polad kanatlar
------------------------------------------------------------- 23
1.7. Ərazilərə, obyektlərə, binalara (otaqlara) və
iş yerlərinə olan tələblər
-------------------------------------------------- 24
1.8. Anbarlara olan tələblər
-------------------------------------------------- 28
1.8.1. Ümumi
tələblər----------------------------------------------------- 28

519
 1.8.2. Asan alışan və yanar maye anbarları
--------------------------- 28
1.8.3. Kimyəvi maddələr anbarı
---------------------------------------- 29
1.8.4. Materiallar anbarı
----------------------------------------------- 30
1.8.5. Yanar qaz balonları saxlanılan anbarlar
---------------------- 31
1.9. Təhlükəli və zərərli maddələrlə əlaqəli işlər
-------------------------- 33
1.9.1. Ümumi tələblər
-----------------------------------------------------33
1.9.2. Qələvi və turşularla əlaqəli işlər
--------------------------------- 34
1.9.3. Dietilenqlikolla əlaqəli işlər
------------------------------------- 35
1.9.4. Civə ilə əlaqəli işlər
------------------------------------------------- 36
1.9.5. Metanolla əlaqəli işlər
------------------------------------------ 38
1.10. Korroziyaya qarşı mübarizə işləri
------------------------------------ 40
1.10.1. Ingibitorlarla korroziyaya qarşı mübarizə
----------------- 40
1.10.2. Korroziyaya qarşı elektrokimyəvi mübarizə
--------------- 40
1.11. Qaz təhlükəli və odlu işlər
---------------------------------------------- 43
1.12. Tutumlarda, çənlərdə (rezervuarlarda) və aparatlarda işlər
----- 47
1.13. Hündürlükdə aparılan işlər
-------------------------------------------- 54
1.14. Yükləmə-boşaltma işləri və yüklərin nəqli
-------------------------- 56
1.14.1. Ümumi tələblər
----------------------------------------------- 56

520
 1.14.2. Yüklərin əllə yüklənməsi və boşaldılması, ağır yüklərin
əl arabası ilə daşınması ------------------------------------
58
1.14.3. Yükləmə-boşaltma işlərinin və ağır yüklərin
daşınmasının
mexanikləşdirilməsi ---------------------------------------
60
1.14.4. Uzunölçülü yüklərin yüklənməsi, boşaldılması və nəqli
-- 62
1.14.5. Yanar (tezalışan) yüklərin yüklənməsi,
boşaldılması və nəqli
----------------------------------------- 65
1.14.6. Sıxılmış və mayeləşdirilmiş qaz balonlarının
yüklənməsi,
boşaldılması və nəqli ---------------------------------------
68
1.14.7. Aqressiv maddələrin (turşu, qələvi, kalsium-karbid və
s.)
yüklənməsi, boşaldılması və nəqli
---------------------------- 70
1.14.8. Səpələnən yüklərin yüklənməsi, boşaldılması və nəqli
---- 71
1.15. Işçilərin daşınması və təxliyəsi
----------------------------------------- 72
Işçilərin daşınması
------------------------------------------------------ 72
Işçilərin təxliyəsi
--------------------------------------------------------- 73
1.16. Xüsusi geyim, xüsusi ayaqqabı və digər fərdi
mühafizə vasitələri
------------------------------------------------------ 74
1.17. Iş yerlərinin attestasiyası və obyektlərin sanitar-texniki
pasportlaşdırılması
---------------------------------------------------- 77
1.18. Qadınların və həddi-buluğa çatmayanların

521
 əməyinin mühafizəsi
---------------------------------------------------- 79

DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR

(ÜMUMI QAYDALAR)

1.19. Ümumi təşkilati-texniki tələblər

-------------------------------------- 80
1.20. Heyətə olan tələblər. Öyrədilmə və təlimatlandırma
-------------- 81
1.21. Yükləmə-boşaltma işləri və yüklərin nəqli
-------------------------- 82
1.22. Qurğular, avadanlıqlar, mexanizmlər və alətlər
------------------ 84
1.23. Dəniz hidrotexniki qurğuları ----------------------------------------
85
1.24. Korroziyaya qarşı mübarizə işləri ----------------------------------
86
1.25. Heyətin daşınması və təxliyəsi --------------------------------------
90
1.25.1. Heyətin daşınması
--------------------------------------------- 90
Heyətin vertolyotla daşınması
-------------------------------------- 91
Heyətin gəmilərlə daşınması
--------------------------------------- 93
Heyətin avtomobil nəqliyyatı ilə daşınması -------------------
96
1.25.2. Heyətin təxliyəsi
---------------------------------------------- 97
1.26. Qəza xilasetmə xidməti və xilasetmə vasitələri
--------------------- 98
1.26.1. Ümumi tələblər
------------------------------------------------- 98
1.26.2. Kollektiv xilasetmə vasitələri ------------------------------
99

522
 1.26.3. Fərdi xilasetmə vasitələri
------------------------------------100
1.26.4. Qəza və fəlakət siqnalları vermək üçün vasitələr ---101

BÖLMƏ 2

TIKINTI –QURAŞDIRMA VƏ TƏMIR IŞLƏRI

2.1. Ümumi tələblər

------------------------------------------------------102
2.2. Elektrik qövs və qaz qaynaq işləri. Elektrik alətləri ilə kəsmə
və səthi təmizləmə (cilalama) işləri
-------------------------------106
Elektrik qövs və qaz qaynaq işləri--------------------------------106
Elektrik alətləri ilə kəsmə və səthi təmizləmə (cilalama) işləri-
110
2.3. Torpaq işləri
-------------------------------------------------------------111
2.4. Boru kəmərlərinin çəkilməsi --------------------------------------114
Izolyasiya işləri
-------------------------------------------------------------------114
Boru kəmərlərinin quraşdırılması, xəndəyə buraxılması
və torpaqlanması----------------------------------------------------------------
118
2.5. Yükqaldırma qurğularının (vışkaların, dorların
(eklipslərin)), qazma və istismar avadanlıqlarının
quraşdırılması, sökülməsi və təmiri
-------------------------------121
Ümumi tələblər -----------------------------------------------------121
Qülləli və dor (A-ya bənzər) tipli qazma vışkalarının quraşdırılması
və sökülməsi
-------------------------------------------------------------------122
Qülləli tipli qazma vışkalarının quraşdırılması və sökülməsi --------123
Dor (A-ya bənzər) tipli qazma vışkalarının
quraşdırılması və sökülməsi--------------------------------------------------
125

523
 Istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin) quraşdırılması və
sökülməsi
---------------------------------------------------------------------128
Qazma və istismar avadanlıqlarının quraşdırılması,
sökülməsi və təmiri
----------------------------------------------------------129
Yükqaldırma qurğularının (vışkaların, dorların) və
qazma avadanlıqlarının nəqli ---------------------------------------------137
Qülləli istismar vışkalarının, dorların (eklipslərin) nəqli --------------141
2.6. Elektrik və rabitə xətlərinin çəkilməsi ---------------------------142

524
 DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR
(Tikinti – quraşdırma və təmir işləri)

2.7. Ümumi tələblər ----------------------------------------------------145

2.8. Dəniz hidrotexniki qurğularının tikiilməsi və təmiri -----------148
Dayaq blokunun suya buraxılması ------------------------------149
Dayaq blokunun yedəklənməsi --------------------------------- 151
Dayaq blokunun tikinti nöqtəsində qoyulması ------------- 153
DNQT-nin yuxarı quruluşunun blok - modullarının
quraşdırılması (sökülməsi) -------------------------------------- 155
Estakada tipli qurğuların tikintisi --------------------------------
156
Dambaların (bəndlərin) tikintisi və dibdərinləşdirmə işləri ---
157
2.9. Boru kəmərlərinin çəkilməsi və təmiri ------------------------ 158
Ümumi tələblər----------------------------------------------------
158
Trasın hazırlanması-----------------------------------------------
159
Qaynaq birləşmələrinin keyfiyyətinə nəzarət------------------160
Boru kəmərlərinin sınağı --------------------------------------- 160
Estakada üzrə boru kəmərlərinin çəkilməsi------------------ 161
Sualtı boru kəmərlərinin çəkilməsi---------------------------- 163
Boru kəmərlərinin kirjim vasitəsi ilə çəkilməsi-----------------163
Sərbəst daldırılma üsulu ilə boru kəmərlərinin çəkilməsi-----163
Boru kəmərlərinin dənizin dibi ilə dartma üsulu ilə çəkilməsi--165
Borudüzən gəmi vasitəsi ilə boru kəmərlərinin çəkilməsi------165
Boru kəmərlərinin təmiri
--------------------------------------------166
2.10. Elektrik və rabitə xətlərinin çəkilməsi -------------------------166
Ümumi tələblər ---------------------------------------------------166
Dənizdə hava EVX-----------------------------------------------166
DNQT-də elektrik kabel xətləri
-----------------------------------168
Sualtı elektrik və rabitə kabel xətləri --------------------------169
2.11. Tikinti maşın və mexanizmlərinin istismarı ------------------170

525
2.12. Dəniz şəraitində yükqaldırma qurğularının (vışkaların,
dorların, eklipslərin) qazma və istismar avadanlıqlarının
quraşdırılması, sökülməsi, nəqli və təmiri------------------171
Yükqaldırma qurğularının (vışkaların, dorların eklipslərin)
yığılmış vəziyyətdə kran-yük gəmisi ilə götürülməsi,
nəqli və quraşdırılması
----------------------------------------------172
Qazma və istismar avadanlıqlarının quraşdırılması, sökülməsi,
nəqli və təmiri -------------------------------------------------172

526
 Qazma vışkası və vışkaaltı postamentlərin avadanlıqlarının bir
quyu ağzından digər quyu üzərinə çəkilməsi və quraşdırılması--174

BÖLMƏ 3

NEFT VƏ QAZ QUYULARININ TIKILMƏSI

3.1. Ümumi tələblər

----------------------------------------------------------176
3.2. Neft və qaz quyularının layihələndirilməsi
------------------------177
3.3. Qazma qurğularının, avadanlıqlarının və alətlərinin
istismarı və təmiri
-------------------------------------------------------179
Qazma nasosları
-------------------------------------------------------183
Qazma vışkaları
--------------------------------------------------------185
3.4. Quyuların konstruksiyası
--------------------------------------------188
3.5. Quyuların qazılması
----------------------------------------------------190
Ümumi tələblər
--------------------------------------------------------190
Quyuların möhkəmləndirilməsi və kəmərlərin
kipliyə sınanması-------------------------------------------------------
192
Quyuların möhkəmləndirilməsi
---------------------------------------192
Kəmərlərin kipliyə sınanması------------------------------------------
196
Endirmə – qaldırma əməliyyatı-------------------------------------
197
Qazma məhlulları-----------------------------------------------------
200

527
 Qazma kəmərinin quruluşu və istismarı--------------------------
202
Qəza və mürəkkəbləşmələrin qarşısının alınması və ləğvi--203
3.6. Küt üsulla quyuların qazılması--------------------------------------
204
3.7. Tullanışa qarşı avadanlığın quraşdırılması və istismarı-------207
3.8. Qazneftsu təzahürlərinin və açıq fontanların qarşısının
alınması----------------------------------------------------------------
212
3.9. Qazmadan çıxmış quyuların mənimsənilməsi və sınağı-------215
3.10. Diferensial təzyiqin tənzimlənməsi ilə quyuların qazılması--218
Ümumi tələblər
--------------------------------------------------------218
Avadanlıqların quraşdırılması və istismarı ------------------218
Texnoloji əməliyyatların aparılması--------------------------218
3.11. Hidrogen-sulfidli (kükürdlü) yataqlarda neft və qaz
quyularının qazılması-------------------------------------220
Ümumi tələblər----------------------------------------------220
Quyuların qazılması---------- ------------------------------------223
3.12. Quyuların ləğv edilməsi və konservasiyası ----------------224
Ümumi tələblər--------------------------------------------------224
Quyuların ləğv edilməsi----------------------------------------225
Toksiki və aqressiv komponentləri olan quyuların ləğv
olunmasında izolə – ləğvetmə işlərinin aparılması----------227
Ləğv olunmuş quyulardan kəmər başlıqlarının, qoruyucu
və istismar kəmərlərinin çıxarılması---------------------------229
Quyuların konservasiyası------------------------------------230

DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR

(Quyuların tikilməsi)

3.13. Ümumi tələblər---------------------------------------------------232

Sualtı quyu ağzının quraşdırılması-------------------------235
Qazma gəmilərindən quyuların qazılması ----------------236
3.14. Qazma qurğularının, avadanlıqlarının və alətlərinin

528
 istismarı və təmiri----------------------------------------------238
3.15. Neft və qaz quyularının qazılması və möhkəmləndirilməsi--239
3.16. Küt üsulla quyuların qazılması-----------------------------240
3.17. Tullanışa qarşı avadanlığın quraşdırılması,
sökülməsi və istismarı-----------------------------------------242
3.18. Açıq qaz və neft fontanlarının qarşısının alınması və ləğvi--244
3.19. Quyuların sınanması ------------------------------------------247
3.20. Quyuların ləğv edilməsi və konservasiyası--------------248
Ümumi tələblər---------------------------------------------------248
Quyuların ləğv edilməsi------------------------------------------249
Quyuların konservasiyası-----------------------------------------250

BÖLMƏ 4

NEFT-MƏDƏN IŞLƏRI

4.1. Ümumi tələblər –----------------------------------------------------

252
4.2. Neft, qaz və qazkondensat yataqlarının istismarına
dair layihələndirmə----------------------------------------------252
4.3. Qurğular, avadanlıqlar, aparatlar və texnoloji proseslər----253
Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər----------------------------260
4.4. Neft, qaz və qazkondensat quyularının istismarı------------261
4.4.1. Quyuların fontan və qazlift üsulu ilə istismarı----261
4.4.2. Quyuların dərinlik ştanq nasosları ilə istismar---264
4.4.3. Quyuların mərkəzdənqaçma, diaqfraqmalı, vintli
dalma elektrik nasosları ilə istismarı---------------266
4.4.4.Quyuların hidroporşenli və şirnaqlı nasoslarla istismarı-266
4.4.5. Basqı quyularının istismarı---------------------------------
268
4.4.6. Kompressorsuz qazlift quyularının istismarı -----------268
4.5. Quyuların tədqiqi-------------------------------------------------------
270
4.6. Layların neft-qaz veriminin artırılması------------------------------
270

529
 4.6.1. Ümumi tələblər------------------------------------------------
270
4.6.2. Kimyəvi reagentlərin vurulması---------------------------
272
4.6.3. Quyunun isti su və buxarla işlənməsi-------------------274
4.6.4. Quyunun qaynar neftlə işlənməsi
-----------------------275
4.6.5. Quyunun qazkondensatla işlənməsi---------------------
276
4.6.6. Quyunun quyudibi zonasının quyudibi elektrik
qızdırıcısı ilə işlənməsi--------------------------------------
277
4.6.7. Quyunun termoqazkimyəvi üsulla işlənməsi-----------278
4.6.8. Layın hidravlik yarılması-------------------------------279
4.6.9. Qazın yüksək təzyiq altında vurulması---------------279
4.7.Quyuların, boruların və avadanlıqların parafinsizləşdirilməsi--281
4.8. Quyuların əsaslı və cari təmiri-----------------------------------281
Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər--------------------------------285
4.9.Neftin,qazın və kondensatın yığılması, hazırlanması və nəqli-286
4.9.1. Ümumi tələblər---------------------------------------------
286
4.9.2. Neftin, qazın və kondensatın yığılması və
hazırlanması üçün avadanlıqlar----------------------288
4.9.3. Nasos və kompressor stansiyaları--------------------289
4.9.4. Qazın komples hazırlanması qurğuları------------------291
Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər----------------------293
4.9.5. Qazın aşağı temperaturlu ayrılma qurğuları----------294
4.9.6. Mədən boru kəmərləri ----------------------------------294
Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər-----------------------301
4.9.7. Çənlər (rezervuarlar) ---------------------------------301
4.9.8. Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər
(Neftin və qazın yığılması və saxlanılması)----------304
4.9.9. Tankerlərin doldurulması--------------------------304

530
 BÖLMƏ 5

ELEKTRIK QURĞULARI

5.1. Ümumi
tələblər-----------------------------------------------------------306
5.2. Qazma işlərində elektrik qurğuları--------------------------------
307
5.3. Neft-mədən işlərində elektrik qurğuları--------------------------
309
Dərinlik nasos qurğuları-----------------------------------------------
309
Dalma elektrik nasosları (mərkəzdənqaçma və yivli)---------311
Nasos – kompressor borularını və ştanqları
açıb-bağlayan mexanizm----------------------------------------312
Elektrodehidratorlar------------------------------------------------------
312
5.4. Yerləbirləşdirmə------------------------------------------------------
314
5.5. Ildırımdan
mühafizə-----------------------------------------------------316
5.6. Statik elektrikləşmədən mühafizə-------------------------------318
5.7. Süni işıqlandırma-------------------------------------------------------
320
5.8. Partlayış təhlükəsizliyi----------------------------------------------321

DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR

(Elektrik qurğuları)

5.9. Ümumi tələblər------------------------------------------------------326

5.10. Yerləbirləşdirmə
---------------------------------------------------328
5.11. Ildırımdan və statik elektrikləşmədən mühafizə -------------329

BÖLMƏ 6

531
ENERGETIK
QURĞULAR------------------------------------------------331
Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər-----------------------------------------
332

BÖLMƏ 7

MƏŞƏL SISTEMI

7.1. Ümumi tələblər---------------------------------------------------------

334
7.2. Məşəl qurğusunun quruluşu----------------------------------------
334
7.3. Sahəyə və qurğulara tələblər----------------------------------------
335
7.4. Avadanlıq, kommunikasiya və avtomatlaşdırma
vasitələrinə tələblər----------------------------------------------------
336
7.5. Məşəl sisteminin istismarı-------------------------------------------
337

BÖLMƏ 8

MƏDƏN-GEOFIZIKI IŞLƏRI

8.1. Ümumi
tələblər-----------------------------------------------------------339
8.2. Partlayış, deşikaçma və elektrometrik işləri--------------------342
8.3. Radioaktiv maddələrin (RM) və ionlaşdırıcı
şüa mənbələrinin (IŞM) tətbiqi ilə bağlı işlər
-------------------346
8.4. Quyularda layların boru vasitəsilə sınanması-----------------349
8.5. Qaz karotaj işləri və geotexnoloji nəzarət------------------352

532
8.6. Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər
-----------------------------------353

BÖLMƏ 9

NƏZARƏT-ÖLÇÜ CIHAZLARI, TELEMEXANIKA VƏ

AVTOMATLAŞDIRMA
VASITƏLƏRI--------------------------------356

BÖLMƏ 10

RABITƏ------------------------------------------------------------
-------------360
Dəniz şəraiti üçün əlavə tələblər----------------------------------------
363

BÖLMƏ 11

DALĞIC VƏ SUALTI TEXNIKI

IŞLƏR-------------------------------366

BÖLMƏ 12

ISTEHSALAT SANITARIYASI VƏ ƏTRAF

MÜHITIN MÜHAFIZƏSI

12.1. Ümumi tələblər----------------------------------------------------370

12.2. Laboratoriyalar-------------------------------------------------372

533
12.3. Tibbi xidmət. Ilk tibbi yardım--------------------------------375
12.4. Sanitar-məişət otaqları------------------------------------------377
12.5. Qida və içməli su ilə təchizat ----------------------------------378
12.6. Istehsalat sahələrinin qızdırılması-----------------------------379
12.7. Ventilyasiya və kondisiyalaşdırma---------------------------380
12.8. Kanalizasiya-------------------------------------------------------382
12.9. Ətraf mühitin mühafizəsi-----------------------------------------382
12.10. Radiasiya təhlükəsizliyi ----------------------------------------383

DƏNIZ ŞƏRAITI ÜÇÜN ƏLAVƏ TƏLƏBLƏR

(Istehsalat sanitariyası və ətraf mühitin mühafizəsi)

12.11. Sanitar-məişət sahələri və xidmətləri--------------------------

388
Qida bloku və mətbəx (kambuz)---------------------------------
388
Paltarların yuyulması, qurudulması və ütülənməsi----------------
389
Təmizlik – yığışdırma işləri-----------------------------------------
390
12.12. Ilk tibbi yardım----------------------------------------------------
391
12.13. Ətraf mühitin mühafizəsi----------------------------------------
391

ƏLAVƏLƏR

Əlavə 1. Qaydalarda istifadə olunan qısaltmalar və anlayışlar---394

Əlavə 2. Neftqazçıxarma sənayesində əməyin mühafizəsi
üzrə normativ sənədlərin siyahısı
---------------------------396
Əlavə 3. Qazma qurğusunun istismara buraxılması
haqqında AKT--------------------------------------------------
412

534
Əlavə 4. Qazma vışkasının yoxlanılması haqqında AKT
-------------414
Əlavə 5. Istismar vışkasının, dorun (eklipsin) yoxlanılması
haqqında AKT------------------------------------------------------
415
Əlavə 6. Müxtəlif tipli qazma vışkalarının dağıdıcı olmayan üsulla
sınaqdan keçirilməsi haqqında AKT
--------------------------416
Əlavə 7. Istismarda istifadə olunan bütün növ vışkaların,
dorların (eklipslərin) dağıdıcı olmayan üsulla sınaqdan
keçirilməsi haqqında AKT---------------------------------------
418
Əlavə 8. Qazma nasosunun vurucu xəttinin sınağı haqqında AKT-
420
Əlavə 9. Tal blokunun qalxmasının məhdudlaşdırıcısının
sınağı haqqında AKT---------------------------------------------
421
Əlavə 10. Qazma qurğusunun pnevmosisteminin
sınağı haqqında AKT-------
-------------------------------------422
Əlavə 11. Quyunun istismara buraxılması haqqında AKT
-----------423
Əlavə 12. Qaz təhlükəli işlərin aparılmasına Tapşırıq-icazə-----------
425
Əlavə 13. Quyunun mədən-geofiziki işlərə hazırlığının
yoxlanılması haqqında AKT-----------------------------------
426
Əlavə 14. Üzən qazma qurğusunun (ÜQQ) qazmaya hazır
olması haqqında AKT--------------------------------------------
428
Əlavə 15. Özüqalxan üzən qazma qurğusunun (ÖÜQQ)
qazma nöqtəsinə qoyulması haqqında AKT----------------
431
Əlavə 16. Üzən qazma qurğusunun (ÜQQ) yedəyə alınmasına
hazırlığa dair sənədləşdirmə jurnalının vərəqi --------
432

535
Əlavə 17. «Özüqalxan üzən qazma qurğusunun (ÖÜQQ) qazma
nöqtəsindən çıxarılmasına (ayrılmasına) qəza hazırlığı»
ümumgəmi (qurğu) həyəcanı üzrə nümunəvi cədvəl
------433
Əlavə 18. «Özüqalxan qazma qurğusunun (ÖÜQQ) suya
buraxılması»
ümumgəmi (qurğu) həyəcanı üzrə nümunəvi
cədvəl--------434
Əlavə 19. Partlayış-yanğın təhlükəli obyektlərdə qəzaların ləğv
edilməsi planının tərtib edilmə qaydası-----------------------
435
Əlavə 20. Neft-qaz-mədən obyektləri şəraitlərində partlayış
təhlükəli qarışıqların əmələgəlmə mənbələri ətrafında
partlayış təhlükəli zonaların təsnifatı
------------------------438

536