Mapendekezo kwa ajili ya
malezi kwa Makuzi ya Mtoto
KICHANGA – WIKI MOJA
TOKEA KUZALIWA
Mtoto wako hujifunza kuanzia
pale anapozaliwa
MCHEZO: Toa njia za mtoto
wako kuangalia, kusikiliza,
kurusha mikono na miguu
kwa uhuru, na
kukugusaMkande pole pole
na mchukue mtoto wake.
WASILIANA
Mwangaliye mtoto machoni
na zungumza naye. Pale
unapokuwa unanyonyesha ni
muda mzuri kufanya hivyo.
Hata mtoto aliyezaliwa punde
huangalia uso wako na
kusikiliza sauti yako.
* Mpe motto wako upendo na muoneshe mapenzi * Kuwa na ufahamu wa mahitaji ya motto wako na kumpatia * Mpongeze motto wako kwa kujariribu kujifunza ujuzi mpya
WIKI MOJA MPAKA MIEZI 6
MCHEZO: Toa njia za mtoto
wako kuangalia, kusikiliza,
kurusha mikono na miguu
kwa uhuru, na kukugusa.
Pole pole msogezee mtoto
wako vitu vya rangi kwa ajili
ya kuviangalia na kuvifuatilia.
Mfano: Vitu vya kuchezea:
kitairi kikubwa kwenye uzi,
mwiko.
WASILIANA
Tabasamu na cheka.
Zungumza na mtoto wako.
Hojiana kwa kuiga sauti ya
mtoto wako au ishara.
MIEZI 6 MPAKA 9
MCHEZO:
Mpe mtoto wako vitu vya
nyumbani vilivyosafi na
salama kubeba,kutikisa na
kuangusha.
Mfano:Vitu vya kuchezea:
Mkebe/kopo wenye vifuniko,
visufuria na vijiko.
WASILIANA
itika sauti ya mtoto wake na
analotaka. Mwite mtoto wako
jina lako na mtizame
anavyofuatilia mwito.
MIEZI 9 MPAKA 12
MCHEZO: Ficha kwenye
nguo au kiboksi kitu cha
kuchezea muhimu mtoto
anachokipenda. Angalia
iwapo mtoto atakitafuta.
Fanya kukichungulia
chungulia.
WASILIANA
Mtajie mtoto wako majina ya
vitu na watu. Muoneshe
mtoto wako jinsi ya kusema
maneni kwa mikono , mfano
“Kwaherii” Mfano wa cha
kuchezea:
Mdoli/mtoto wa bandia
mwenye uso.
MIEZI 12 MPAKA MIAKA 2
MICHEZO:
Mpe mtoto wako vitu vya
kuvipanga na kuviingiza
kwenye mkebe/kopo na
kuvitoa: Mfano:
vitu vilivyolundikana, vitu vya
kupanga, mkebe na vibanio
vya nguo.
WASILIANA
Muulize mtoto wako maswali
rahisi. Msemeshe na wewe
mtoto wako anayejaribu
kusema.
Mwoneshe na zungumza
naye kuhusu maumbile,
picha na vitu mbali mbalI.
MIAKA MIWILI NA
KUENDELE
MICHEZO:
Msaidie mtoto wako
kuhesabu, kutaja majina ya
vitu na kulinganisha vitu.
Tengeneza vitu rahisi vya
kuchezea kwa ajili ya mtoto
wako. Mfano:
Vitu vya rangi tafauti na
mauumbo vya kuteua, vijiti au
chaki au chemsha bongo.
WASILIANA
Mshajiishe mtoto wako
kuzungumza na kujibu
maswali yako rahisi.
Mshajiishe mtoto wako
kuzungumza na kujibu
maswali yako rahisi.
 Ishauri familia yako kuhusu matatizo kwenye
malezi kwa ajili ya makuzi ya watoto
Iwapo mama mtoto hawezi kumnyonyesha mtoto wake, mshauri mama:  Kutengeneza wanasesere/vitu vya kawaida vya kuchezea mtoto.
 Kucheza na mtoto wake. Mtoto atajifunza kwa kucheza naye na kucheza
 Kumweka mtoto wake karibu sana anapomlisha, amtazame mtoto na
na watu wengine
kuzungumza naye au kumuimbia.
Iwapo mtoto hafuatishi au anaonekana yuko “doro” :
Iwapo mlezi haelewi kwamba mtoto hucheza na kuwasiliana:
 Ishajiishe familia kufanya naye michezo na mawasiliano ya ziada.
 Mueleweshe mlezi kwamba watoto hucheza na kuwasiliana.
 Mchunguze ili kuona iwapo mtoto ana uwezo wa kusikia au kuona.
 Muoneshe jinsi ambavyo mtoto hufuatilia vitendo na juhudi za mlezi.
 Mpeleke mtoto mwenye matatizo ya kuona na kusikia kwenye vituo vya
Iwapo mlezi anahisi kuwa ametwika mzigo mzito au anababaishwa na huduma za masuala hayo, kama vipo.
mchezo au mawasiliano na mtoto:  Mshajiishe mama na wanafamilia wengine kucheza na kuwasiliana na
mtoto kwa kumgusa au kutembea/kwenda
 Sizikilize mawazo yake.
 Msaidie kuchagua mtu muhimu ambaye Iwapo mama au baba analazimika kumuachia mtoto mtu mwengine kwa
wanaweza kubadilishana mawazo na muda fulani:
msaidiye yeye na mtoto wake.
 Teua angalau mtu mmoja ambaye anaweza kumlea mtoto huyo muda
 Mfanye ajiamini kwa kumuonesha uwezo wake
wote na kumpa mapenzi na uangalizi.
wa kutenda zoezi rahisi. Msifu na mshajiishe
 Hakikisha mtoto anakuwa na mlezi huyo mpya muda fulani.
kufanya zoezi na mtoto wake.
 Washajiishe baba na mama kutenga muda ili na wao waweze kukaa na
 Mpeleke kupata huduma ya kawaida, iwapo
mtoto kadiri inavyowezekana.
anaihitaji na inapatikana.
Iwapo itabainika kuwa mtoto hatunzwi vizuri.
Iwapo walezi wanahisi kuwa hawana muda wa kucheza na kuwasiliana
na mtoto:  Ishajiishe familia kila wakati iwe inatafuta njia za
kumsifu mtoto kutokana na tabia zake nzuri.
 Washajiishe kuunganisha mazoezi ya mchezo na mawasiliano na
 Zijali hisia za mtoto. Jaribu kuelewa kwa nini
huduma nyengine anazomfanyia mtoto ( Kwa mfano, kumlisha,
mtoto huyu anakuwa na majonzi na hamaki.
kumuogesha au kumvalisha nguo)
Mpe mtoto nafasi ya kuchagua la kufanya
 Watake wanafamilia wengine kusaidia kutoa huduma kwa mtoto au
badala ya kumwambia “ Usifanye hilo”
kuwasaidia wazazi kazi nyengine za ndani ya nyumba.

Iwapo mlezi hana wanasesere/vitu rasmi vya kumpa mtoto wake

kuchezea, mshauri:

 Kutumia vitu vyovyote vilivyomo nyumbani ambavyo ni safi na salama.

 Orodha ya Ushauri juu ya Malezi kwa Makuzi ya Mtoto
Tarehe: ______ / _____ / 20______ Imejazwa na ______________________
(Siku / Mwezi / Mwaka)
Jina la mtoto: Kwanza _________Ukoo ________Umri: Miaka ____ / Miezi M’me / M’ke
Jina Mlezi: __________________Uhusiano Mama / Baba / Nyingine: ___________________
Anwani, Jumuiya: ____________________________________________________________
Ainisha shughuli za kusaidia makuzi ya mtoto na mshauri mlezi.
Angalia
Ni jinsi gani mlezi mwanamke au
mwanamme anazingatia utembeaji wa
mtoto?
Ni jinsi gani mlezi anamjali mtoto na
Watoto wote
kumuonesha upendo?
Ni jinsi gani mlezi humsahihisha mtoto?
Uliza na sikilza
Unacheza vipi na mtoto wako
Mtoto wenye umri wa chini ya miezi 6
mchanga?
Unazungumza vipi na mtoto wako
mchanga?
Unafanyaje kumfanya mtoto wako
atabasamu?.
Mtoto mwenye umri wa miezi 6 na kuendelea.
Unacheza vipi na mtoto wako mchanga?
Unazungumza vipi na mtoto wako
mchanga?
Unafanyaje kumfanya mtoto wako
atabasamu.
Unafikiri mtoto wako anajifunza vipi?
2. Taka kumuona tena mtoto ndani ya wiki moja, iwapo inahitajika ( zungushia duara siku ya kwenda) Jumatatu, Jumanne,
Jumatano, Alhamisi, Ijumaa, siku za mwisho wa wiki.
Mpongeze mlezi iwapo mlezi huyo
[]Anatembea na mtoto, huku
akizungumza naye na
kumbembeza kwa sauti
[] Anamtazama mtoto machoni na
kuzungumza naye pole pole,
kumgusa kidogokidogo, na kuwa
karibu naye.
[] Anamzuia mtoto kufanya vitendo []Humkaripia mtoto: Msaidie mlezi
visivyofaa na kumpa vitu vya
kuchezea vifaavyo au mchezo ufaao.
Mpongeze mlezi iwapo
[] Anayanyua mikono na miguu ya
mtoto kwa upole.
Anampa mtoto jambo la kuchezea
-mwanasesere au kitu kingine.
[]Huangaliza mtoto machoni na
kuzungumza naye kwa upole
[]Anaiitikia na sauti ya mtoto na
kutoa ishara ili kumfanya mtoto
atabasamu
[]Anacheza michezo ya maneno kwa
kutumia vitu vya kuchezea watoto
kwa mujibu wa umri wa mtoto.
[]Huangalia macho ya mtoto na
kuzungumza naye kwa upole,uliza
maswali
[]Anatabasamu akiwa mtoto
[] Anasema mtoto anajifunza vizuri.
Mshauri mlezi na tatua
matatizo,iwapo mlezi huyo
Hatembei na mtoto, au kuudhibiti
utembeaji wa mtoto. Mtake mlezi
kufuatisha utembeaji wa mtoto, na
kumfuata anakokwenda.
[]Hawezi kumfariji mtoto, mtoto
hamtazami mlezi wake kwa ajili ya
kufarijiwa. Msaidie mlezi
kumwangalia mtoto machoni,
kuzungumza na mtoto pole pole na
kumpakata mtoto.
kumzuia mtoto kufanya vitendo
visivyofaa na kumpa vitu vya
kuchezea vifaavyo au mchezo
ufaao
Mshauri mlezi na tatua
matatizo,iwapo mlezi huyo
[]Hachezi na mtoto, Jadiliana
naye njia za kumsaidia mtoto
kuona, kusikiliza, kuhisi na
kutembea ipasavyo kulingana
na umri wa mtoto
[]Hazungumzi na mtoto. Mtake
mlezi kuangalia macho ya mtoto
na kuzungumza naye.
[] Anajaribu kumlazimisha mtoto
kutabasamu au hashughuliki
naye: Mtake mlezi kumfanyia
ishara kubwa na sauti nyororo,
kuiga sauti ya mtoto na ishara
na kuangalia anavyopokelewa
na mtoto.
[]Hachezi na mtoto: Mtake mlezi
kucheza au kuwasiliana naye
kulingana na umri wake.
[] Hazungumzi na mtoto au
anazungumza naye kwa
kumkaripia: Wape mlezi na mtoto
zoezi la kufanya pamoja.
Msaidiye mlezi kutafsiri, motto
anafanya nini, anafikiri nini, na
kutazama mwitikio wa mtoto na
tabasamu.
[]Anasema mtoto anajifunza kwa
kasi ndogo: Mshajiishe kufanya
mzoezi mengi na mtoto, angalia
kusikia na kuona kwake Mpeleke
kwenye huduma mtoto mwenye
matatizo hayo