1 dio_ Praistorija do Ilira i Rima : Paleolit: Ljudi su grupisani u zajednice- horde i zivjeli su uglavnom nomadskim zivotom.

Nalazista: Crvena stijena kod sela Petrovici i Okapina Medena stijena kod Pljevalja. Mezolit: Nalaziste: Crvena i Medena
stijena. Neolit: Formiraju se stalna naselja sa odredjenim tipovima. Razlikujemo dvije kulturne oblasti: Mediteranska
(obuhvata Crnogorsko primorje) i Srednjebalkanska (obuhvata unutrasnjost balkana). Bakarno, pa Bronzano : formiraju
se gradine koje se nalaze na tesko pristupacnim mjestima, ozidane kamenom suvomedjom. Primeri: Medvedja glava i
Trijebac kod Duklje. Karakteristicni su tipovi grobova i humki- tulumi. Najbitnije nalazasiste je Okapina u Lipcima.
Gvozdeno : period od 8 do 4 v.p.n.e. kada se osjeca uticaj rimske i grcke oblasti.Ostaci su humke-tumuli.

2 dio_Graditeljsko nasledje u doba Ilira i Rimljana, Iliri: znacajna arheoloska nalazista: Risan (Rizon)- grad se sastojao iz
dva dijela: akropole koja se nalazila na Gradini i podgradja koji je bio zasticen zidom. Budva (Butua) – na osnovu
ostataka je postojao emporijum iz 4 i 5 v.p.n.e. Ulcinj (Olcinium) – pronadjeni ostaci kiklopskog zida. Medun (Meteon) –
paznja je posvecena gradnji kula, ozidani na prirodnoj stijeni na prizmaticnoj bazi. Rimljani: Municipalne teritorije
Risinium i Acruvium: pretpostavlja se da su bili u oblasti Grblja kuda je isao glavni rimski put . Budva (Butua) - ostaci
nekropolae sa staklenim urnama i drugi rimski grobovi. Komini kod Pljevalja: postoje ostaci zidova gradjevina i
gradjevine sa poluostrvima, karakteristicne su figure nadgrobnih spomenika.

3 dio_ Period Rimskog carstva i Dukljanske drzave: Duklja je najznacajniji urbani centar na teritoriji Crne Gore koja je
kasnije bila centar provincije Prevalis. Osnovana je pocetkom 1 v.p.n.e. Imao je dvije ulice, opasan Bedemima sa kulama,
na presjeku ulica je glavni gradski trg – forum, a duz ulice su izgradjeni: slavoluk, hramovi, terme i palate za stanovanje.
U grad se ulazilo kroz 3 kapije i 3 mosta. Grad je imao vodovod i sistem kanalizacione mreze. U Duklji su otkrivene dvije
trobrodne bazilike iz 5 i 6 v. I krstoobrazna crkva iz 9v. Risan - u sredini polja Carine otkriveni su ostaci vece gradjevine,
koja je najvjerovatnije bila izgradjena na forumu. Na obali Spilje je otkopana stambena vila sa mozaicima

4 dio_ Ranohriscanska arhitektura u Crnoj Gori : od 4. do 6. V. Bazilika u Doljanima je trobrodna sa polukruznom

apsidom i narteksom na sjevernoj i juznoj strani , gdje su i djakonikon i protezis. Trikonhosna crkva u Doljanima je u
kompoziciji oktogona sa trikonhosom vizantijskog tipa. Dogradjen je natkriven atrijum sa otvorenim prostorijama
ogradjenim parapetnim plocama. Bazilike u Duklji- ostaci dvije bazilike iz 4 i 5 v, obije su trobrodne sa narteksom i
polukruznom apsidom. Trikonhosna crkva iz Bara(4. v) je jednobrodna crkva sa nartekso i tri apside od kojih je
centralna veca. Apsidalne konhe su ojacane sa spoljne strane sa po parom kontrafora. Oko crkve se nalazi nekropola.

7.dio_ Arhitektura Raske stilske grupe u Crnoj Gori: Zapadnjacki uticaj na Rasku arhitekturu jaca tokom 13 v. Majstori
raskih gradjevina bili su primorski majstori sto je uticalo na prve raske gradjevine. Opsti athitektonski koncept: Raske
crkve su jednobrodne sa jednom ili vise kupola. Glavnu kupolu uvijek nose cetiri pilastera, nema slobodnih stubova u
potkupolnom prostoru. Naos crkve je odvojen od ulaznog narteksa pregradnim zidom. Oltarski prostor je jasno
naglasen. Apsida je uvijek polukruzna i spolja i iznutra, a male nise su proskomodija i djakonikon. Kupole su iznutra
okrugle ili kriskaste, a spolja su kruznog ili poligonalnog presjeka. Konstrukcije i materijali: Crkve su zidane kamenom.
Svodovi i lukovi su bili poluoblicasti i prelomljeni. Krovovi su bili dvovodni i jednovodni na bocnim brodovima.
Unutrasnje povrsine zidova i svodova su dekorisane freskoslikarstvom. Crkva sv Djordja: Prvobitna crkva je jednobrodna
gradjevina sa polukruznom apsidom na istoku, ciji je naos izdijeljen na tri traveja sa dva para isturenih pilastera. Srednji
travej je siri iznad kojeg se uzdize kupola, iznutra kruznog presjeka, a spolja sa osmougaonim tamburom pokriven
osmougaonim krovom. Na poduznim zidovima u pojasu traveja su rasteretni lukovi. 12-13v. uz zapadnu fasadu je
dogradjena priprata, kada su izgradjene i dvije bocne kvadratne kule. Priprata je na istocnoj strani zasvedena
poluoblicastim poprecnim svodom a u sredistu sa poduznim poluoblicastim svodom. Spoljna priprata, egzonarteks, je
pravougaone osnove. Crkva Uspenja Bogorodice: manastirski kompleks cini saborna crkva Uspenja Bogorodice, mala
crkva sv Nikole i manastirski konak. Crkva je jednobrodna gradjevina sa kupolom. Na zapadnoj strani crkve, je priprata
odvojena zidom od naosa. Na istocnoj strani je apsida polukruzna uznutra i spolja. Na sredini naosa stoji kupola koju
nose cetiri luka oslonjena na pilastre. Naos crkve je zasveden poluoblicastim svodom. Oltarski prostor cini polukruzna
apsida sa kvadratnim prostorijama proskomidije i djakonikon. Apside i istocni kalkoni su zavrseni frizevima, plitkih sllijepih
arkada.
5 dio_ Preromanska arhitektura u Crnoj Gori: Nastala je u periodu od 9 do 12 vijeka. Tipologija crkvi: 1. Jednobrodne
crkve i trobrodne bazilike pravougaone osnove sa kulom na zapadnoj strani. 2. Jednobrodne crkve pravougaone
osnove sa kubetom i svodnim konstrukcijama. 3. Rotonde sa kubetom. 4. Crkve slobodnog krsta sa kubetom. 5.
Trikonhosna crkva sa kubetom. Konstrukcija i materijali: Debeli zidovi zidani lomljenim i pritesanim kamenom.
Konstrukcija svodova je arhaicna i neusavrsena. Primjenjuju se polukruzni luci, poluoblicasti svodovi i apside konhe.
Kupole izrastaju neposredno iz krova i nemaju tambur. Obrada fasada i unutrasnjeg prostora:
glavni fasadni elementi su pilastri i polukruzni arkadni friz a unutrasnje zidne povrsine su bile
dekorisane freskoslikarstvom. Kamena plastika: izrazena u obradi prozorskih otvora, ulaznih portala,
ikonostasa, krstionica i ciborijuma. Preromanika u 9.v :Crkva sv Marije u Duklji u osnovi ima
krstoobraznu formu predromanskih karakteristika. Crkva sv. Tome u Prcanju ima osnovu upisanog
krsta, sa tri apside iznutra polukruzne a spolja cetvrtaste. U centralnom dijelu ima kube oslonjeno
na cetiri stuba sa kapitelima i bazom. Crkva sv. Petra u Kotoru je trobrodna bazilika sa sirim
centralnim brodom koji se zavrsava polukruznom apsidom iznutra a kvadratom spolja. Crkva sv
Jovane na Limu je trikonhos. Manastir Precista Krajinska iznad Skadarskog jezera je trikonhos, glavni
brod je izduzen a konhe se ne susticu u trolist. Preromanika od 10v.: Crkva sv Pavla kod Prcnja-
jednobrodna crkva sa apsidom polukruznom iznutra, cetvrtastom spolja. Crkva u Mletackoj kuli u
Starom Baru je jednobrodna osnova podijeljena na dva jednaka traveja sa parom pilastara i
polukruznom apsidom. Crkva sv Djordja u Podgorici je mala jednobrodna crkva izdijeljena na dva
traveja sa jednim parom pilastera i sa polukruznom apsidom. Iznad veceg traveja je kvadratno
kube sa cetvorovodnim krovom. Crkva sv Petra u
Bijelom Polju je jednobrodna crkva zasvedena
poluoblicastim svodom, sa apsidom
pravougaonom i iznutra i spolja. Unutrasnji
prostor je podijeljen na 3 traveja od kojih je
srednji presvodjen poluoblicastim svodom.
6 dio_ Romanska arhitektura u Crnoj Gori od 11 do 14 v.: opsti arhitektonski koncept crkava
ovog stila sacinjavaju 2 grupe: 1 grupa: manje gradjevine, jednobrodne sa kubetom. Njihova
pravougaona osnova podijeljena je pilastrima, koji nose kube, obicno na tri traveja, a apside su
im polukruzne i spolja i znutra. Kube ima tambur, koji je unutra kruznog a spolja kruznog ili
poligonalnog oblika i izlazi neposredno iz dvovodnog krova. 2 grupa: velike monumentalne
katedralne crkve, trobrodne bazilike, bez transepra ciji je srednji brod visi od bocnih. Pokriven je
dvovodnim krovom dok su bocni brodovi pokriveni jednovodnim krovom. Apside su velike, skoro
cijele sirine broda. Zvonik je na zapadnoj strani. Konstrukcija i materijali: Kod bazilika srednji brod
je imao drvenu konstrukciju, jer je sirina broda bila i do 10m. Bocni brodovi se presvode krstastim
svodovima. Okviri otvora su kameni, a glavni ulaz je u obliku portala. Lukovi na prozorima,
portalima i zidovima su puniji u tjemenu a tanji u osloncima. Obrada fasada: Fasade imaju plitke
pilastre. Ispod krovnog vijenca je slijepi polukruzni romanski friz. Ispod arkadnog friza je zavrsni
krovni vijenac sa profilacijama od torusa i trohilusa. Crkva sv Luke u Kotoru: do sredine 17 vijeka
je bila katolicka. Jednobrodna crkva sa polukruznom apsidom, sa osnovom podijeljenom na 3
nejednaka traveja sa 4 pilastra. Nad srednjim travejem je kupola sa valjkastim tamburom koji
preko pandantifa prelazi u kvadratnu osnovu. Zapadnom fasadom dominira glavni
portal sa preromanickim reljefom. Uz sjevernu fasadu prizidana je kapela sv
Spiridona. Crkva sv Marije u Kotoru,13v: Ima jednobrodnu osnovu izdijeljenju na 3
traveja. Nad srednjim travejem uzdize se kupola sa iznutra kruznim a spolja
oktogonalnim tamburom. Portali na zapadnoj i juznoj strani blago su profilisani, a
njihovi lukovi imaju formu srpastih romanskih lukova. Na zapadnoj strani i na apsidi
su dvije bifore, a na bocnim lucni romanicki prozori. Ispod krovnog vijenca je friz slijepih
arkada. Crkva sv Ane u Kotoru: Prvobitno je bila jednobrodna gradjevina sa polukruznom
apsidom na istocnoj strani i malom kripto-kupolom nad centralnim dijelom. Sa sjeverne
strane je imala sakristiju, spojenu sa dva lucna otvora. Na zapadnoj strani su dva blago
profilisana portala sa romanickim lunetama, a iznad ulaznih portala su dvije bifore i jedna
na apsidi. Crkva je bila fresko oslikana. Ispod krovnog vijenca juzne fasade i apside
prvobitne crkve je friz slijepih arkada. Crkva sv Dujma u Skaljarima: 12-13v, Prizemna kripta
ima izrazenu pravougaonu osnovu zasvedenu poluoblicastim prelomljenim svodom. Kripta je
vecim dijelom iznad zemlje, a iznad nje je kapela. Osnova ima jedan par pilastera i ojacavajuci
luk. Na istocnoj strani je polukruzna apsida. Crkva sv Marije u Ratcu kod Bara: 12-13v. Donji dio
cini pravougaona kripta sa poluoblicastim svodom. Iznad kripte je pravougaona osnova crkve sa
polukruznom apsidom. Osnova je izdijeljena na dva jednaka traveja sa jednim parom pilastera i
ojacavajucim lukom. Koncept ratacke crkve je blizak ranohriscanskim dvospratnim mauzolejima
u kojima se produzava tradicija antickih herona. Katedrala sv Tripuna je
podignuta na mjestu stare preromanicke crkve iz 9v. Katedrala se gradila
tokom 12v. U osnovi je trobrodna bazilika ciji je centralni brod duplo siri od
dva bocna, izmedju kojih su stubovi sa korintskim kapitelima, od kojih su neki
antickog porijekla. Brodovi se zavrsavaju polukruznim apsidama. Osnova je
izdijeljena na 5 traveja sa 4 para stubova i pilastera. Iznad srednjeg traveja je
kupola. Uz zapadnu fasadu prislonjena su dva zvonika povezana polukruzno zasvedenim trijemom. Isticu se barokno
profilisani otvori zvonika, velika rozeta, spratne trifore, friz slijepih arkada duz krovnog vijenca i trifora glavne apside.
8.dio_ Sakralna arhitektura: Opsti arhitektonski koncept: Uocavaju se
uticaji i mijesanja dotadasnje tradicionalne(romanske) i nove (gotske)
arhitekture. Karakterisu se tri tipa sakralnih gradjevina: 1. Trobrodna
crkva, 2. Trobrodna crkva sa polukruznom apsidom, 3. Jednobrodna
crkva sa pravougaonom apsidom. Crkva sv Sergija i Vakha na Bojani:
trobrodna gradjevina ciji se brodovi zavrsavaju polukruznim apsidama, od kojih je srednji brod
siri. Brodove dijele tri tipa stubova sa po cetiri polja. Zidovi su bili iznutra i spolja ojacani plitkim
pilastrima povezani polukruznim lukovima. Na zapadnom zidu lukovi su prelomljeni, gotski, dok je
srednji dio obrazovan kao ravno povuceno polje. Zapadni zid crkve je bio zavrsen u vidu
trouglastog frontona, sto govori da je crkva imala dvovodni krov. Zidana od
klesanog kamena, a u nekim partijama u kombinaciji naizmjenicnog
horizonzalnog reda kamena i opeke. Nije imala svodove vec drvenu konstrukciju
dvovodnog oblika. Katedrala sv Djordja u Baru: katedrala je bila
trobrodne,pravougaone osnove ciji je srednji brod bio duplo siri od bocnih.Unutrasnji prostor
cine 4 jednaka traveja sa 3 para zidanih stubova. Brodovi su zasvedeni krstastim svodovima sa
rebrima lakih profila. Glavni ulaz u crkvu na zapadnoj strani je bio u vidu reprezentativnog
portala. Na zapadnoj fasadi, iznad portala, su dva gotska prozora i jedna veca rozeta. Crkva sv
Nikole kod Skadra13-14v: trobrodna gradjevina ciji je unutrasnji prostor izdijeljen na 4 traveja sa
3 para kvadratnih stubova, koji dijele bocne brodove od glavnog. Kvadratni stubovi su
medjusobno povezani lukovima. Na ovu konstrukciju se oslanja dvovodna krovna drvena
konstrukcija. Srednji brod je na istocnoj strani zavrsen polukruznom apsidom. Katedrala sv
Jovana u Svacu: Pored zapadnih vrata je latinski ktitorski natpis od 1300g. kada je crkva
podignuta. Na istocnoj je polukruzna apsida zasvedena polukalotom, sazidana na prizemlju
predjasnje kule-zvonika, sazidane u romanskoj tehnici. Portal na zapadnom zidu ima polukruzni
luk. Na juznom zidu je nekoliko manjih prozora a sjeverni zid je spojen sa gradskim
odbrambenim zidom. Crkva sv Marije kod Danja: Jedna od najbolje gradjenih i ocuvanih, u
njoj se nalaze ostaci dva sloja fresaka. Unutrasnji prostor je podijeljen na dva traveja sa jednim
parom pilastera i po dva para ugaonih pilastera. Na istocnoj strani je polukruzna apsida.Uz
poduzne zidove spolja i unutra su prislonjeni lukovi. Ritmicno rasporedjeni prozori i zapadni
portali su gotskog stila. Okviri prozora i okulusa iznad portala su ukraseni plasticnim ornamentom.
Crkva Franjevackog manastira u Kotoru: sagradjen 1288 godine van gradskih zidina. To je
jednobrodna gradjevina vecih razmjera, pravougaone kvadratne osnove sa vecom apsidom. Uz
sjevernu stranu istocnog dijela naosa dogradjena je kapela koja ima iznutra
polukruznu a spolja trostranu apsidu. Tanak poprecni zid dijeli naos crkve na dva
dijela, koji je bio parapetni zid sa ciljem da odvoji prostor hora. Franjevacka crkva
u Baru: jednobrodna gradjevina sa pravougaonom apsidom zasvedena
poduzno postavljenim poluoblicastim svodovima. Unutrasnji prostor crkve je izdijeljen na 4 traveja
sa po 3 para pilastera i 2 para ugaonih pilastera, spojenih lukovima. Uz istocni dio sjevernog zida
dozidana je kapela, a uz zapadni dio zvonik.
9.dio_ Arhitektura Balsica(na skadarskom jezeru)14v: Novi tip crkve imao je osnovu trikonhosnog tipa sa jednom ili tri
oltarske apside, bocne polukruzne pijevnice i ulaznu pripratu, sa tipom svodova, lukova, zvonika i prozora preuzetim iz
gotike. Bogorodicna crkva na Starcevu: ima najjednostavniju formu. Iz jednobrodne osnove izlaze 3 polukruzne apside,
sa oltarskom apsidom sirine broda. Na presjeku broda i bocnih apsida je kruzna kupola sa 4 prozora i kruznim
tamburom, odvojen vijencem od koso pritesanog kamena. Kupola se oslanja na svod i poduzne zidove glavnog broda
i na prstenasti ispust iznad polukupola bocnih apsida. Prozorski otvori i vrata su uokvireni kamenim klesanim gredama.
Ispred crkve je dozidana priprata sa poduznim poluoblicastim svodom, a uz nju dvije bocne jednobrodne kapele sa
polukruznim apsidama i poluoblicastim svodom. Crkva sv Djordja na Beski: jednobrodne trikonhosne osnove sa
bocnim aspidama, oltarskom istocnom apsidom i pripratom. Kupola ima kvadratno postolje od koga se formira kruzni
tambur. Priprata crkve je zasvedena krstastim gotickim svodom cija se rebra oslanjaju na konzole. Na celu priprate je
kasnije izgradjen visoki trodijelni zvonik. Prozorski siroki otvori i vrata naglaseni su i uokvireni fno klesanim kamenim
gredama. Crkva Bogorodice Krajinske u Precistoj Krajinskoj: jednobrodna bazilika sa bocnim polukruznim apsidama cija
se kupola oslanja na isturene pilastre i polukupole apsida. Visoka kula zvonik imala je pet spratova sa drvenim
tavanicama i stepenicama gradjena u gotickom stilu sa otvorima koji lice na bifore.Crkva sv Bogorodice na ostrvu
Moracnik: Simetricna gradjevina jednobrodna i trolisna sa poluoblicastim svodom, bocnim apsidama sa polukupolama i
sa poluoblicastim svodom koji u krovnoj ravni pravi bocni transept. Oltarski prostor je nepravilnog pravougaonog
oblika sa polukruznom apsidom i polukupolom na istoku. Na presjeku broda i transepta je kupola sa kruznim postoljem,
zakosenim vijencem i tamburom. Kula-pirg na Tophali: Stitila je prilaz sa istoka od Skadra. Kvadratna osnova sa stranama
od 12m i debelim zidom od 2m, zidana je lomljenim kamenom sa malterom, u nepravilne horizontalne redove. Ima
izbacene ugaone i srednje zidne pilastre.

10. dio_ Arhitektura Kosaca, 15v: graditelji Kosaca su bili primorski majstori. Na jednobrodnu goticku crkvu sa
prelomljenim gotickim svodom, dodavali su na bokovima pravougaone pijevnice poluoblicasto zasvedene. Crkva sv
Luke u Smokovcu iznad Risna: ima rasku graditeljsku koncepciju sa visokim prelomljenim poduznim gotickim svodom.
Pravougaona osnova ima polukruznu apsidu uzu od broda crkve i niske pijevnice koje predstavljaju poprecni transept.
Goticki svod se oslanja na poduzne zidove, bez pilastera, konzola ili kordonskih vijenaca. Priprata i zvonik su kasnije
dozidani. Na crkvi su tri prozora polukruzno zavrsena, jedan na apsidi i dva na pijevnicama.
Crkva sv Stefana,15v.: Ostaci se nalaze u sredistu Scepan Polja. Ima pravougaonu osnovu sa
polukruznom apsidom i plitkim pravougaonim bocnim pijevnicama, sto je svrstava u rasku
graditeljsku koncepciju. Uz crkvu je dozidana veca prostrana priprata sa tri portala, obogacena
dekorativnom plastikom gotickih karakteristika. Crkva pod Sokolom, 15v: Jednobrodna, sa
osnovom koja se postepeno suzava prema zapadu, pa je zapadni travej 2m uzi od potkupolnog
prostora. Unutrasnji prostor crkve je izdijeljen na tri dijela, od kojih je oltarski prostor najsiri i
zavrsava se apsidom iznutra polukruznom a spolja trostranom. Sredisnji dio oltarskog prostora je
zasveden siljatim gotickim svodom, a zapadni travej prelomljenim gotickim svodom. Potkupolni,
pravougaoni prostor ima slozenu konstrukciju koja je omogucila da se iz osmostrane osnove
tambura predje u kruznu osnovu kalote kubeta. Ima zidani ikonostas sa nizom arkada i nisa.
Primijenjeni su romanicki i goticki elementi, svojstveni raskoj i islamskoj arhitekturi. Crkva Sergia i
Vakha u selu Podi, 14-15v: Jednobrodna gradjevina sa polukruznom apsidom na istoku ciji je
unutrasnji prostor zasveden bacvastim svodom, visokim transeptom i kupolom. Poduzni svodovi
oltarskog i zapadnog traveja se oslanjaju na duboke prislonjene lukove bocnih zidova. Dva para
isturenih pilastara nose lukove iznad je kruzno kube oslonjeno na kvadratno postolje. Transept ima visinu glavnog
broda. Naglasena vertikalnost i opsti izgled ukazuju na goticki uticaj. Fasadni friz slijepih arkada ima romanogoticke
odlike.
11.dio_ Arhitektura Crnojevica, 15v.: U svakom od gradova koje su naseljavali bila je po jedna crkva jednostavne
arhitekture, jednobrodna bez kubeta ali skladnih razmjera, siromasne u oblicima i primjetna strogost u izvodjenju.
Manastir sa crkvom Uspenja Bogorodice na Komu: Crkva je jednobrodne osnove, dimenzija 4,5 x 7m, sa polukruznom
apsidom na istoku i bez naglasenog zvonika na zapadu. Glavni brod je izdijelje na 3 traveja sa 2 paralelna pilastera sa
ojacavajucim lukovima. Prozorski otvori i ulazna vrata su malih dimenzija, uokvireni i naglaseni fino klesanim gredama.
U 15v sa lijeve i desne strane dogradjuju se dvije kapele. Crkva sv Bogorodice na Beski: je jednobrodna manja crkva,
skladnih proporcija, sa polukrunom apsidom na istoku i naglasenom zapadnom fasadom sa jednodjelnim zvnikom na
preslicu, sa slijepom rozetom i sa 3 lucno zavrsene nise iznad ulaznog portala. Osnova je izdijeljena na dva traveja sa
jednim parom pilastera zasvedena prelomljenim gotickim svodom sa strmim krovom. Polovinom 15v. Ispred crkve se
dogradjuje kvadratna priprata i bocne kapele sa apsidama od kojih je sjeverna zatvorena a juzna poluotvorena na
stubovima sto je izgledalo kao trijem jer su obije kapele bile pokrivene jednovodnim krovom. Manastir Vranjina sa
crkvom sv Nikole, 13v.: crkva je bila srednje velicine sa pripratom, bez kupole i zvonika, gradjena od jednostavnog
kamena bez arhitektonske plastike i dekoracije. Danasnja crkva sv Nikole podignuta je u 19v. To je jednobrodna crkva
sa polukruznom apsidom i poduzno blago prelomljenim svodom ojacan lukom i oslonjenim na pilastre. Manastir
Crnojevica, 15v: manastirska crkva je bila trobrodna bazilika, ciji je srednji brod izdignut iznad bocnih brodova sa
dvovodnim krovom i na cijem nadzitku je niz od pet polukruzno zavrsenih prozora sa obije strane. Na kupoli glavnog
broda je kupola sa tamburom bez postolja i sa osam prozora. Bocni brodovi sa jednovodnim krovom imaju vece
prozore sa prelomljenim gotickim lukom. Na glavnoj, zapadnoj fasadi je naglaseni i uokvireni lombardijsko-venecijanski i
renesansni portal, naglasen prislonjenim stubovima iznad kojih je uokvirena polukruzna nisa sa isklesanim krstom.
Iznad ulaznog portala, na celu glavnog broda je kruzna osmokraka rozeta.

12. dio_ Islamska arhitektura u Crnoj Gori : Sve vrste monumentalnih islamskih gradjevina mozemo svrstati u vjerske
(dzamije, turbeta, tekije i medrese) i profane (karavan saraji, hramovi, bezistani i hamami) gradjevine. Gradili su i
mostove i vojna utvrdjenja. Opste stilske karakteristike, tehnike gradjenja i materijali: Stilski dijelimo islamsku arhitekturu
na : 1.Turke Seldzuke – dzamije istocnjackih persijskih dvorana sa ravnim tavanicama i drvenim stubovima i 2. Turke
Osmanlije – tip vizantijske potkupolne arhitekture. Usvajaju sistem zasvodjenja koji je primenjivan kod najstarijih
vizantijskih crkava, velikih kalota, bez tambura, preko velikih kvadratnih prostora i bez potpornih stubova. Osim kupola
od konstruktivnih elemenata za prelaz iz cetvrtastih osnova u kruznu, najvise se koriste trompe, sa lucima koji se
prebacuju koso na dva susjedna zida. Luci su obicno prelomljeni, narocito na tremovima dzamija. Skluptorna dekoracija
na kapitelima je tipizirana kao i na ulaznom portalu, u formi mnogougaonih stalaktita. Svaka dzamija ima svoj odredjeni
arhitektonski program koji se sastoji iz: prostora za vjernike, mihrab, minaret, propovjedaonica mimber, dio za zene
mahfil, trijem na kome se sjedi posle molitve i cesma – sadrvan. Husein - Pasina dzamija u Pljevljima: kvadratne osnove
sa niskom kupolom na kockastom postolju. Ispred ulazne fasade na 4 masivna stuba formiran je otvoreni trijem,
natkriven sa 3 male kupole, od kojih je srednja nesto visa. Unutrasnji zidovi su dekorisani slikanim floralnim
ornamentima i citatima iz Kurana. Fasade su ukrasene otvorima uokvirenim kamenim gredama, zavrseni u
lukovicastom obliku. Uz juznu stranu je visoki i vitki minaret. Omerbasica dzamija u Baru17-18v: ima pravougaonu
jednostavnu osnovu sa minaretom uz jugozapadni zid. Iznad ulaza je drvena galerija sa drvenim stepenistem. Sa
galerije se ulazi u minaret. Careva dzamija u Plavu,18v: Znacajna je zbog svoje arhitekture, bogatog duboreza i
arabeske.U osnovi je pravougaona sa prilaznnim dijelom, soferlukom. Dzamija ima prizemlje i sprat sa minaretom od
drveta. Krov je cetvorovodni pokriven sindrom. U unutrasnjosti u gornjem dijelu izgradjena je prostorna drvena galerija.
Kula Redzepagica u Plavu,17v: spomenik islamske fortifikacione arhitekture. Prvobitno se sastojao od prizemlja i dva
sprata izgradjen od pritesanog kamena, da bi u 18 v.bio dodat i treci sprat izgradjen od drveta. Prizemlje je sluzilo za
smjestaj konja i druge stoke. Prvi sprat je sa puskarnicom,a drugi i treci sprat su namjenjeni za stanovanje.
13. dio_ Renesansna arhitektura u Crnoj Gori,15-16v: Arhitektonski koncept: Ideje humanizma i drustvene promjene
donijele su izvjesno oslobadjanje od crkve i sve vece potrebe za gradjenjem objekata za gradsku i stambenu upotrebu.
Bitne promjene su u spoljnoj obradi arhitekture, a narocito otvora, prozora i portala. Umjesto nekadasnjih gotskih
prozora i portala sa prelomljenim lucima, pocinje da se primjenjuje ravna arhitravna konstrukcija i ravna linija. Time
gradjevine dobijaju smireniji ton i strogost. Cio pokret pociva na primjeni starih klasicnih elemenata rimske arhitekture.
Glavni princip je spajanje arhitravnog sistema sa lucnim, a arhitravna greda dobija dekorativni karakter. Stubovi na
fasadama postaju dio dekoracije i nose samo zavrsne vijence, a sva opterecenja prenesena su na zidove i lukove.
Korisite se kasetirane tavanice, a ponegdje se kao zavrsni friz i vijenac primjeni sa triglifima i metapama. Stubovi imaju
visoku stopu, a iznad kapitela su elementi produzetka arhitrava i friza. Vijenci se lome iznad stubova kao u rimskoj
arhitekturi. Novi elementi renesanse, balusteri, prijemjenjuju se kao ograde na balkonima i kao dekorativni element
iznad zavrsnog vijenca. Najznacajnije gradjevine se nalaze u Kotoru i Perastu. Palata Bizanti u Kotoru: Sagradjena je
u14v, a zatim adaptirana 17v. kada je dogradjena. Ima reprezentativan izgled sa profilisanim otvorima i bogato ukrasen
ulazni portal. Palata Buca u Kotoru, 14-15v. Velika palata koja se sastoji od 3 dijela. Najstariji dio u prizemlju je iz
14v.romanogoticki dok su dva sprata sa nizom bifora i trifora u duhu gotike. Palata Drago u Kotoru,15v. ima sacuvanih
detalja kasne i zrele gotike iz 15v.i bifore, trifore, reljefni timparani. Gradski toranj u Kotoru, 17v. trospratni kvadratni
toranj sa satom, zidan tehnikom bunjato masivnim kamenim kvaderima. Na vrhu je otvorena lodja sa satnim
mehanizmom pokrivena cetvorovonim krovom. Spratovi su odvojeni na fasadi horizontalnim vijencima.

14. dio_ Barokna arhitektura u Crnoj Gori17-18v: Arhitektonski koncept: Primjenjuju se trobrodne i petobrodne bazilike
sa kubetom i jednobrodne crkve bez kubeta, kao i vazantijski oblik upisanog krsta u osnovi. Brodovi se dijele na traveje
sa polukruznim lucima i presvode se poluoblicastiim i krstastim svodovima bez rebara, pa cak i kalotama. Pilastri i stubovi
na fasadi su dekorativni elementi koji iznad sebe obicno nose teske vijence. Palata Vujovica u Perastu17v.: Ima prizemlje
i dva sprata. U prizemlju je monumentalni trijem, zasveden svodovima iznad kojih je terasa. Fasade odaju renesansni
karakter sa baroknom dekoracijom. Projektovao je i gradio arhitekta Djovani Fonta. Palata Grgurina- Pomorski muzej u
Kotoru,18v: U stilu je zrelog baroka- simetricna kompozicija glavne fasade sa naglaskom na vertikalnoj oazi na kojoj
dominiraju balkoni, profilisani profili i svecani ulaz. Oko velikog svecanog salona u centru rasporedjene su cetiri
prostorije. Velika kamena terasa sa lodjom i ogradjeni vrt sa hortikulturom dopunjavali su barokni prostorni utisak.
Palata Pima,17 v. Posebno impozantno djeluje zapadna fasada sa isturenim trijemom s prostranom kamenom terasom
iznad njega. Na drugom spratu je dugacki balkon sa ogradom od kovanog gvozdja. Unutrasnji raspored prostorija,
dvoriste i stepeinste ukazuju na renesansni zakasnili stil vjesto ukomponovan u barokne okvire. Crkva sv Antuna u
Perastu,17v: Nad profilisanim ukrasenim baroknim portalom nalazi se nisa sa kipom sv Varvare. U crkvi se nalaze tri
oltara od kojih su glavni i jedan sporedni izradjeni od mermera iz Venecije, izvedeni u baroknom stilu. Gospe od
Skrpjela,15v: prvobitna crkva, a zatim u 18 vijeku sagradjen joj je okrugli zvonik sa horizontalnim vijencima i
puskarnicama, koji je imao sakralnu, osmatracku i odbrambenu funkciju. Takodje je dogradjen i osmostrani prezbiterij
sa kupolom. U glavnom mermernom oltaru se nalazi ikona Gospa od Skrpjela. Palata Smekja, 18v: trospratna
gradjevina sa proceljem prema moru. Prizemlje je istureno prema moru a nad njim je citavom duzinom velika
ogradjena terasa. Ima profilisane portale i prozore i okulusne otvore u prizemlju. Na spratovima su balkoni sa baroknim
kalusterima. Palata Tripkovic u Dobroti, 18v: Ima prizemlje, dva sprata i vidjenicu koja se zavrsava baroknim volutama i
drugim dekoracijama. Tu su balkoni, dekorativne konzole, ritmicki slozeni prozori i vrata, sto daje fasadi dinamicki alcent
i sklad. Palata Ivanovic: kompleks palate predstavlja skladan barokni ambijent. Kompleks cini glavna zgrada sa aneksom,
ekonomska zgrada, terasasti vrt sa bistijernom i visoki ogradni zid. U palatu se ulazi kroz svecani portal. Palata ima
prizemlja, dva sprata i vidjenicu zavrsena trouglastim profilisanim zabatom. Fasadu krasi pravilan ritam prozora i vrata i
njohovi okviri, balkoni i vijenci.
15.dio_ Znacajne crkve i manastiri od 16 do 19v. Manastir Savina,18v : Gradio je korculanski
masjtor Nikola Foretic. To je jednobrodna crkva izdijeljena na tri nejednaka traveja. Nad
centralnim travejem izdize se oktogonalna kupola koja se oslanja na kockasto postolje.
Zvonik je na zapadu priljubljen uz fasadu i raskosno je dekorisan sa rozetom, biforama i
kupolom u baroknom stilu. Ispod krovnog vijenca su redovi slijepih arkada. U
arhitektonskom pogledu crkva predstavlja spoj razlicitih stilova i koncepcija- od vizantijskih,
preko romano-gotickih do baroknih. Manastir Praskavica,15v.: Manastirski kompleks se
sastoji iz dvije crkve, manastirskog konaka i ekonomskih zgrada. Glavna crkva sv Nikole je prostorna
jendobrodna crkva, sa polukruznom apsidom, kupolom sa oktogonalnim tamburom i trodijelnim
zvonikom na preslicu. Pocetkom 19v. crkva je porusena i opet sagradjena polovinom 19v. Manastir
Rezevici, 15 v: Manastirski kompleks se sastoji iz dvije crkve , konaka i ekonomske zgrade. Mala crkva
Uspenja Bogorodice je jednobrodna gradjevina zasvedena poluoblicastim svodom, sa
polukruznom apsidom na istoku i jednodjelnim zvonikom na zapadu. Naos crkve izdijeljen je na tri
traveja sa pilastrima i ojacavajucim lukoma. Velika crkva sv Trojice, 18v, u osnovi ima oblik
slobodnog krsta sa sirokom polukrunzom apsidom. Ulazni portal je profilisan i lucno zavrsen,
iznad je profilisana i dekorisana velika rozeta. Manastir Celija Piperska,17v : sa crkvom Rodjenja
Bogorodice nalazi se u Piperima. Prvobitna ccrkva je sagradjena 17v a vremenom
sedogradjivao. Priprata, zvonik i kube su dodati u 19v. Crkva Rodjenja Bogorodice je u osnovi
krstoobrazna sa polukruznom aspdiom, kuplom i bocnim pijevnicama. Uz zapadni zid dozidana
je priprata. Na presjeku broda i transepta uzdize se kupola ogruglog tambura koja diretno
izranja iz krova. Zvonik ns preslicu ima dva otvora. U naosu crkve su jaki pilastri koji stvaraju utsak uzanog. Pivski
Manastri, 16v: na danasnju lokaciju je prenesen u 20v. Manastirska crkva Uspenja Bogorodice je trobrodna gradjevina
sa nadvisenim srednjim brodom, bez kupole sa prostranom apsidom i rasclanjenim oltarskim prostorom na
proskomidiju i djakonikon. Brodovi su odvojeni masivnim stupcima i pilasterima na koje se oslanjaju poluoblicasti
svodovi. Priprata je znatno niza od naosa, a razlika u visinama je iskoristena za tajnu prostoriju u koju se ulazilo siralnim
stepenicama maskiranim u zidu. Fasade su ukrasene plitkim pilastrima a iznad dva ulaza nalaze se polukruzne nise.
Mastir Dobrilovina, 17v: crkva sv Djordja izgradjena je na mjestu starije gradjevine iz 16v, a konacno je u danasnjem
obliku sagradjena u 20v. Jednobrodna je sa krstoobraznom osnovom sa bocnim transeptim koji se produzava u plitke i
niske pijevnice. Na istocnoj strani je polukruzna apsida a na zapadnoj priprata uz koju je prislonjen visoki drveni zvonik.
Na presjeku broda i transepta uzdize se kupola sa kruznim tamburom. Manastir sv Trojica u Pljevljima, 16v: Ima
trobrodnu osnovu kombinovanu sa raskim tipom trodijelnog oltarkskog prostora. Apsida ima 5 plitkih nisa izmedju
kojih su kolonete povezane sedlastim lukovima. Apsida je spolja petostrana, sto je neunikatno u nasoj arhitekturi. Iznad
prve unutrasnje priprate uzdize se kupola na kockastom postolju iz kojeg je friz sa osam prislonjenih lukova. Kupola ima
visoki tambur sa visokim prozorima. Spoljnja priprata egzonarteks je sira od unutrasnje i u ravni sa naosom sa kojim je
na fasadi povezana prislonjenim lucima. Manastirski kompleks jos cini konak, riznica i pomocni objekti.
16.dio_ Tradicionalna arhitektura Crne Gore Razvoj tradicionalne arhitekture moze se pratiti od
15 do 20v. Tradicionalnu arhitekturu dijelimo na 3 teritorijalna podrucja. Primorksa arhitektura:
Gornja Lastva se sastoji od 20 osmisljeno izgradjenih kuca na terasastom terenu, solidno zidanih
od kamena iz lokalnih majdana. U centru sela je seoski trg na kaskadno nivelisanom terenu. Od
trga se razvija mreza seoskih ulicica i staza. Kuce su vecinom gradjene sa prizemljem i
stambenim spratnim prostorom, a rijetko se nastavljaju sa potkrovljem. Vecina kuca ima
ogradjeno ddvoriste sa odrinom za lozu, unutrasnji vrt, kamene klupe, poneku bistijernu, kao
i niz manjih ekonomskih zgrada. Glavna fasada je uvijek okrenuta ka suncanoj strani. Ruralni
ambijent dopunjuju dva gumna, namijenjena za vrsidbu zita i za seoske skupove. Najstarija
gradjevina u sredini sela je crkva Rodjenja Bogorodice, izgradjena u18v u baroknom stilu.
Pastrovici: Pastrovacke kuce se grade zbijene u grupacije jedna uz drugu sa zajednickim
zidovima. Osnovne odlike su: kos jednovodan krov, terasa sa kamenim svodovima ispod koje
je konoba i karakteristican raspored unutrasnjih prostorija. Osnovni gabarit kuce je 5x6-7m,
tako da svaki sprat cini jedna prostorija. U prizemlju je konoba- ostava ili prostor za stoku, na
prvom spratu je prostor za spavanje a a na drugom kuhinja sa ognjistem. Krov je kos na
jednu vodu, bez tavanskog prostora i bez strehe. Kuca je gradjena od tesanog kamena, a
krov je pokriven ceramidom. Krovna konstrukcija i mk su od drveta. Pregradni zidovi su od pletenogpruca i drvenih
letvica. Najcesci oblik sklopa je niz od 4 do 8 kuca koji je prav ili blago zakrivljen. Cesto su iste visine i prekriva ih jedna
krovna ravan sa zajednickim slemenom.Objekti su dodavani kroz duzi vremenski period. Gumno je kruzni kameni plato
ogradjem niskim ziodm precnika od 8m do10m, pripada jednom bratstvu ili dijelu naselja, a sluzi za vrsidbu i za seoska
skupljanja. Arhitektura kontinentalnog dijela: Kuce su od15 do19 vijeka gradjene kao kamene pozemljuse. Kuca je
jednoprostorna ili izdijeljena pregrado od pruca na prostor sa ognjistem-kuca i prostor za stoku. Prozora na kuci nema,
a svjetlost je ulazila samo na niska vrata. Pokrivena je dvovodnim krovom i slamom a ponekad kamenim plocama. Kuca
je zidana od kamene suvomedje. Pocetko 19v razvijaju se dva tipa kuca, kuca prizemljusa i kuca na sprat. Kuca na
spratu ima u prizemnom ili podrumskom dijelu prostor za stoku. Gradjena je na terenu u nagibu gdje je donji dio bio
za prizemlje a gornji za sprat. Ulaz u kucu je sa zadnje ili bocne strane. Ispred kuce je terasa sa kamenim stepenistem.
Kuca na spratu ima dvije prostorije pregradjene kamenim zidom na kucu i sobu. Izgradnjom kuca u ulicnom nizu
naseja se razvija u ortogonalnom kkonceptu sa mrezom gradskih ulica i kansije nastaju urbani zatvoreni blokovi, u
kojima se razvijaju aktivna izgradjena unutrasnja dvorista. Kuce su pokrivene dvovodnim krovom pravca ulica.
Arhitektura sjevernog podrucja: Seoska naselja u svojoj izolovanosti stvaraju svoj osobeni tip kuce – kuca na cjelini –
odnosno dvodijelnoj brvnari pod sindrom ili u krsu dvodijelnoj kamenoj kuci. Tako se razvija dvodijelni plan prihvacen
kao jezgro daljeg razvoja tipa gradske kuce planinskih gradova zaledja cijele planisnke oblasti, gradova pod jakim
orijentalnim shvatanjima.

17.dio_ Savremena arhitektura Crne Gore Period izgradnje od zavrsetka drugog svetskom rata. Dijelimo razvoj
savremene arhitekture na 5 faza. Prva faza: cini period obnove zemlje od rata. Akcenat se bazirao na izgradnji
saobracajne infrastrukture i obnavljanje stambenog fonda. U ovom periodu uspostavljaju se novi principi urbanizma i
naucnog istrazivanja. Druga faza: period intezivne urbanizacije i industrijalizacije. Osjeca se uticaj razvoja turizma na
plazama i planinama. Treca faza: period povezan sa razvojem turizma. Dolazi do razvoja urbanizma i izrade
Regionalnog plana uredjenja juznog primorja. U sklopu ovog plana uradjeni su projekti detaljnog planiranja za
naseljene. Pocinje takodje i razvoj centralnog podrucja. Cetvrta faza: period posle razornog zemljotresa koji je ukazao
na potrebu aseizmickog projektovanja i gradjenja. Tada je jedino ostao nesrusen hotel Milocer. Nakon zemljotresa
pocela je razrada dva projekta. Jedan je Prostorni plan republike i generalni plan gradskih naselja, a drugi
Medjunarodni projekat obnove i razvoja razorenih naselja. Peta faza: period poslije raspada SFRJ kada su nastali novi
socijalno-ekonomski problemi, vece migracije, urbanisticki i ekoloski problemi.Nestaje potreba za industrijskim objektima,
koja se u poslednje vrijeme obnavlja kao potreba.