2.3.4. S¬ ®å m¹ch vÝ dô.

Mét sè s¬ ®å m¹ch hoµn chØnh ®iÒu khiÓn bé ®iÒu ¸p mét chiÒu ®-

îc giíi thiÖu trªn h×nh 2.31, 2.32. Trong c¸c s¬ ®å nµy, ®Ó cã sù ®ång nhÊt
vÒ nguyªn lÝ ®iÒu khiÓn nªn chØ sö dông mét m¹ch t¹o ®iÖn ¸p tùa vµ so
s¸nh gièng nhau.

+15V D2 T1
R2 BAX1
R1 C D1 X1
B R4 R6 Tr1
V+ + A R3 - C
A A R5 A
V- - 1 +2 + 3
U®k Tr2

+ R7 Tr3 Tr4
R8 A4
BAX2
R9
D3 X2 D
4

T2
+15V
UA
t

UB U®k
t

UC
t

X1
t

X2
t

Ut¶i
t

H×nh 2.31 M¹ch ®iÒu khiÓn b¨m ¸p dïng tiristor

158
 +U1

R2
Ld
D0
R1 C Rd

B R4
+ + A R3 - C R6 Tr1
V A A A
_ - 1 + 2 +3
V U®k R5 Tr2

+U1
U®k
R2 Un
D0 Ld

R1 C Rd

B R4
V
+ + A R3 -
A
C R6
Tr1
_ A A
- 1 + 2 +3
V U®k R5 Tr2

H×nh 2.32 S¬ ®å m¹ch ®iÒu khiÓn b¨m ¸p b»ng tranzitor lìng cùc
2.4. VÝ dô thiÕt kÕ bé b¨m ¸p mét chiÒu
ThiÕt kÕ m¹ch ®iÒu khiÓn kÝch tõ m¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu. M¸y
ph¸t ®iÖn xoay chiÒu cã m¸y phô lµ mµy ®iÖn mét chiÒu. Th«ng sè c¬
b¶n cña m¸y: P®m = 75 kW, tÇn sè f = 50 Hz, ®iÖn ¸p ra 220/380 V; M¹ch
kÝch tõ cã Ukt = 100 V, Ikt = 6 A.
2.4.1. ThiÕt kÕ m¹ch ®éng lùc
1. C¨n cø thiÕt kÕ:
M¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu víi m¸y phô lµ m¸y mét chiÒu cã s¬ ®å kÕt
cÊu nh h×nh 2.33.

IKT
220/380V; 50 Hz
UKT KT MF MFC

H×nh 2.33 S¬ ®å cÊu tróc m¸y ph¸t xoay

chiÒu cã m¸y phô lµ m¸y mét chiÒu

159
 §èi víi c¸c lo¹i m¸y ph¸t ®iÖn xoay chiÒu, nguån cÊp cho cuén d©y
kÝch tõ m¸y ph¸t ®îc lÊy tõ b¶n th©n m¸y ph¸t (kh«ng cã nguån cÊp lÊy tõ
bªn ngoµi vµo). Trong trêng hîp m¸y ph¸t cã cÊu t¹o nh trªn h×nh 2.33, nguån
cÊp cho cuén d©y kÝch tõ cã thÓ ®îc lÊy theo hai c¸ch nh h×nh 2.34.
IKT
220/380V; 50 Hz
KT MF MFC

§iÒu khiÓn
dßng kÝch tõ
a)
IKT
220/380V;
KT MF MFC 50 Hz

ChØnh l­u
UKT

b)
H×nh 2.34 C¸c ph­¬ng ¸n cÊp nguån cho cuén
d©y kÝch tõ

¦u ®iÓm cña s¬ ®å h×nh 2.34a lµ ®iÖn ¸p nguån cÊp cuén d©y kÝch
tõ kh«ng bÞ suy gi¶m khi tõ th«ng m¸y ph¸t chÝnh bÞ khö tõ. Do ®ã, viÖc
bï tõ th«ng khö tõ x¶y ra nhanh h¬n. Ta chän s¬ ®å nµy lµm s¬ ®å thiÕt
kÕ. S¬ ®å ®éng lùc cho m¹ch thiÕt kÕ cã d¹ng nh h×nh 2.3 5.
I AT
KT

220/380V; 50 Hz
KT D MF MFC
Rf

M§K
H×nh 2.35 S¬ ®å m¹ch ®éng lùc ®iÒu khiÓn kÝch tõ
m¸y ph¸t cã m¸y phô lµ m¸y mét chiÒu

160
 M« t¶ chøc n¨ng cña m¹ch: Cuén d©y kÝch tõ cã nguån cÊp mét chiÒu
lÊy tõ ®Çu ra m¸y phô mét chiÒu. Dßng ®iÖn cña cuén kÝch tõ ®îc ®iÒu
chØnh b»ng m¹ch b¨m ¸p mét chiÒu, nhê tranzitor T. Do xung ®iÖn ¸p gi¸n
®o¹n nªn ®ièt D ®îc ®a vµo nh»m x¶ n¨ng lîng cña cuén d©y ®Ó t¹o dßng
®iÖn liªn tôc cho dßng kÝch tõ vµ b¶o vÖ cuén d©y còng nh tranzitor. §iÖn
trë Rf ®îc dïng cho viÖc h×nh thµnh ®iÖn ¸p (måi kÝch tõ).
2. TÝnh chän c¸c thiÕt bÞ m¹ch ®éng lùc:
M¹ch ®éng lùc thiÕt kÕ cã bèn linh kiÖn cÇn chän: ¸ptomat (AT),
tranzitor (T), ®ièt x¶ n¨ng lîng (D), ®iÖn trë måi kÝch tõ. C¸c thiÕt bÞ nµy
®îc chän c¨n cø vµo th«ng sè Ukt, Ikt.
Chän tranzitor: §Ó tho¶ m·n ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña m¹ch kÝch tõ
víi th«ng sè ®Þnh møc Ukt = 100 V, Ikt = 6 A, chóng ta cÇn chó ý tíi ®iÒu
kiÖn lµm viÖc cêng kÝch cña m¸y ph¸t ®iÖn. Theo ®iÒu kiÖn ®ã mçi khi
cÇn cêng kÝch dßng ®iÖn vµ ®iÖn ¸p kÝch tõ (trong trêng hîp tõ th«ng
m¸y ph¸t bÞ khö tõ) cã thÓ t¨ng tíi 1,5 th«ng sè ®Þnh møc. Do ®ã tranzitor
cÇn chän ph¶i ®¶m b¶o lµm viÖc ®îc víi th«ng sè Ukt = 150V, Ikt = 9A.
Chän ®iÒu kiÖn lµm m¸t b»ng c¸nh to¶ nhiÖt, dßng ®iÖn ®Þnh møc cña
tranzitor ®îc chän Ic > kI .Ilv = 5.9 = 45A. Chän hÖ sè qu¸ ®iÖn ¸p k U = 2,5,
tõ ®ã Uceo > 2,5.150 = 375V. Tõ c¸c th«ng sè nµy tra b¶ng p4 chän tranzitor
lo¹i QM50HAH cña h·ng Mitsubishi chÕ t¹o cã c¸c th«ng sè: Ic = 50A, Uceo =
600V, Ib = 3A.
Chän ®ièt: §ièt x¶ n¨ng lîng cã dßng ®iÖn lµm viÖc lín nhÊt ch¹y qua
kh«ng thÓ vît qu¸ 30% Ilv, nghÜa lµ dßng ®iÖn lín nhÊt cña ®ièt kh«ng vît
qu¸ 0,3.9 = 2,7A. Dßng ®iÖn nµy nhá, chän ®iÒu kiÖn lµm m¸t b»ng vá
®ièt lóc ®ã dßng ®iÖn ®ièt cÇn chän I®m > 10.2,7 =27A, ®iÖn ¸p còng
chän t¬ng tù nh cña tranzitor U®m > 375V. Tõ c¸c th«ng sè trªn tra b¶ng p1
chän ®ièt lo¹i 1N3663R cã th«ng sè Imax = 30A, Un = 400V, U = 1.4V.
Chän aptomat: Dßng ®iÖn aptomat I®m = 1,1.9 = 9,9A, ®iÖn ¸p U AT
>1,5. 150V = 225V. Tõ th«ng sè trªn chän aptomat lo¹i: E408 110/3 do h·ng
Clipsal chÕ t¹o cã I®m = 10 A, U®m = 250 V
Chän ®iÖn trë h×nh thµnh ®iÖn ¸p Rf:
ë chÕ ®é kh«ng t¶i dßng ®iÖn kÝch tõ vµo kho¶ng 20% I ®m = 0,2.6 =
1,2A.
§iÖn ¸p khi kÕt thóc qu¸ tr×nh h×nh thµnh ®iÖn ¸p chän 70%U ®m. do
®ã dßng ®iÖn kÝch tõ cÇn cã ®Ó h×nh thµnh 70%U®m lµ 0,7.1,2 = 0,84A.
Coi ®iÖn ¸p kÝch tõ b»ng ®iÖn ¸p ®Þnh møc, ®iÖn trë m¹ch kÝch tõ
cÇn cã ®Ó dßng ®iÖn lµ 0,84A lµ:
U KT 100
R  KT    119 
I måi 0,84

161
 §iÖn trë cña cuén d©y kÝch tõ:
U KT 100
R KT    16
I KTi 6

§iÖn trë phô cÇn m¾c thªm ®Ó h×nh thµnh ®iÖn ¸p:
Rf = 119 – 16 = 103
2.4.2. ThiÕt kÕ m¹ch ®iÒu khiÓn
1. ThiÕt kÕ s¬ ®å nguyªn lÝ
M¹ch ®iÒu khiÓn kÝch tõ m¸y ph¸t thiÕt kÕ theo nguyªn lÝ m¹ch
h×nh 2.32 ®îc vÏ trªn h×nh 2.36.
Trong m¹ch nµy cã giíi thiÖu thªm kh©u t¹o tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn
(U®k) tõ bé céng (A5), tÝn hiÖu ®Æt víi tÝn hiÖu ph¶n håi ®iÖn ¸p lÊy tõ
bé chØnh lu CL1. Nhê cã m¹ch håi tiÕp nµy mµ ®iÖn ¸p m¸y ph¸t ®îc æn
®Þnh trong qu¸ tr×nh lµm viÖc.
2. TÝnh to¸n th«ng sè m¹ch ®iÒu khiÓn
C¸c khuÕch ®¹i thuËt to¸n A1, A2, A3, A4, A5 chän lo¹i TL084. Nguån
cÊp cho TL084 chän nguån ®èi xøng 12V.
Chän tÇn sè ®iÖn ¸p tùa:
Cuén d©y kÝch tõ m¸y ph¸t cã ®iÖn c¶m kh¸ lín, dßng ®iÖn kÝch tõ
®îc läc ®¸ng kÓ. Do ®ã, tÇn sè cña bé b¨m ¸p kh«ng cÇn chän qu¸ cao. V×
vËy chän tÇn sè kho¶ng 1kHz (chu k× dao ®éng sãng tam gi¸c T TG=1/1000
=
10-3s).
Chän th«ng sè m¹ch t¹o ®iÖn ¸p tam gi¸c
C¸c ®iÖn trë R1, R2 chän R1 = R2 = 47 k.
TrÞ sè C, R3 chän tõ biÓu thøc:
R1
TTG  4.R 3 .C.
R2

Thay c¸c trÞ sè R1, R2 vµo biÓu thøc trªn ta cã:

R3.C = 2,5.10-2
Chän C = 0,01 F = 10-8 F
§iÖn trë R3 ®îc chän:
TTG 10 3
R3    40 k
C 2,5.10  2

Chän theo tiªu chuÈn R3 = 39k

162
 §iÖn ¸p ®Çu ra cña A2 cã trÞ sè ®Ønh b»ng ®iÖn ¸p b·o hoµ cña IC.
Víi nguån cÊp 12V ®iÖn ¸p b·o hoµ cña IC kho¶ng (80%  90%).12V. TrÞ
sè nµy vµo kho¶ng 10,5V.
KhuÕch ®¹i thuËt to¸n A3 cã nhiÖm vô kÐo ®êng ®Æc tÝnh lªn trªn
trôc hoµnh (®Ó phôc vô cho môc ®Ých dÔ ®a ph¶n håi)
C¸c ®iÖn trë R4, R5 chän R4 = R5 = 68 k

163
 +12V +15V
R1 KT

R11
R10
R6
R4
C
R2

Tr1

R7
D0
R3

R9
+

R5
AT

A3
A1

A2
A4 Tr Rf

R8
- + GQ

U®k
VR1
-12V MF
QM50HA-H
VR2 +12V
+
A5 R14
MFC
R12 R13
UphU
CL1

BAph

VR3 +

380V
H×nh 2.36 S¬ ®å m¹ch ®iÒu khiÓn kÝch tõ m¸y ph¸t víi m¸y phô lµ m¸y mét chiÒu 50Hz

163
164
 §Ó n©ng ®îc ®êng ®iÖn ¸p tam gi¸c lªn trªn trôc hoµnh, khi ®Çu ra
cña A2 cã trÞ sè 10,5V, chän R6 = 0,5 R4 = 34 k. Chän tiªu chuÈn R6 =
33k.
C¸c ®iÖn trë R7, R8 chän 33 k.
Chän R9
U A3 10,5
R9    5,25 k ; chän R9 = 5,1k
I ra ¢ 3 2.10 3

Bé ghÐp quang chän lo¹i 4N35 cã th«ng sè: dßng vµo ch¹y qua ®ièt cùc
®¹i 60 mA, dßng ra trªn colector tranzitor quang cùc ®ai 150 mA, ®iÖn ¸p
tranzitor 30V, ®iÖn ¸p c¸ch li 3350V.
TÝnh chän ®iÖn trë R10
12 12
R 10    1,2 k
I DQ 0,01

Trong ®ã: dßng ®iÖn ch¹y qua ®ièt quang cã trÞ sè trong kho¶ng
(520) mA, ®· chän 10 mA.
Theo th«ng sè cña tranzitor QM50HA-H, chØ cÇn dßng ®iÖn baz¬
tranzitor 0,65A lµ ®ñ ®Ó tranzitor më th«ng hoµn toµn. Khi ®ã ®iÖn trë
R11 cÇn cã:
15
R 11   23
0,65

Chän R11 = 22 , c«ng suÊt ®iÖn trë nµy

15 2
PR11   10 W
22
Tranzitor ®Öm cho QM50HA-H chän lo¹i D613 cã th«ng sè I C = 6A;
UCE = 100V.
ThiÕt kÕ nguån cÊp cho m¹ch ®iÒu khiÓn
M¹ch ®iÒu khiÓn cã hai hÖ thèng nguån cÊp c¸ch li nh h×nh 2.37. HÖ
thèng nguån nu«i thø nhÊt lµ nguån nu«i ®èi xøng  12V, cÊp cho m¹ch IC
khuÕch ®¹i thuËt to¸n. HÖ thèng nguån nu«i thø hai lµ ®iÖn ¸p mét chiÒu
15V cÊp cho m¹ch ®iÒu khiÓn dßng baz¬ tranzitor ®éng lùc. TÝnh to¸n c¸c
nguån nµy ®îc thùc hiÖn t¬ng tù nh môc 1.8.

165
 7812 +12V
C1
C3
a1
b1 0
c1
A C2
7912 C4
380~ B -12V

C
a2
b2 15V
c2

H×nh 2.37: S¬ ®å nguyªn lÝ t¹o nguån nu«i m¹ch ®iÒu khiÓn

166