You are on page 1of 719
PHUONG LUU- TRAN BINH SU- NGUYEN XUAN NAM LE NGOC TRA- LA KHAC HOA - THANH THE THAI BINH | A Y i GD NHA XUAT BAN GIAO DUC PAONG UU (Ch tn) -TRAN NH SU- NGUYEN XUAN NAM LENGOCTRA-LAKHACHOA- THANH THE THAI EINH (Tai ban lan thit ndm) NHA XUAT BAN GIAO DUC LOI NOI DAU B6 gido trinh Li lun van hoc nay nam trong Té hop séch gom ca sdch thie hank va sdch tham khdo, vv... sé ldn lot dirge xudit bdn theo chit trong cdi cach Sut pham ctia BG Gido duc. Sch thitc hanh va tham khdo duge bién soan nhém cdi tién va ndng cao phuong phap va diéu kién hoc tap cho sinh vién. Riéng gido trinh due viet ra la dua han vao chuong trinh cdi lién dd duoc BG Gido duc thang qua vé ban hank nhdm ndng cao tinh dang, tinh khoa hoe, tink nghiép vi, Vir... rong noi dung gidng day cia b¢ mon. Viée gidng day lt ludn van hoc gdn ba muoi ndm qua khong hé dém chan tai ché. Tit hic chi cé khéa trink co bdn cho hé hai ném, ba ndm, bén nam (gdn day tai cé cad hé nam nani), bp moa dd vuon lén vai mat hé théng chuyén dé é cde nam cudi, nhdi la cde chuyén dé co sé va chuyén nganh ding cho gido sink San dai hee va nghién ctat sinh Trén dai hoc, Cac gido trinh viet riéng cia Dai hoe Sut pham va viet chung vdi Dal hoc Teng hop eting nhitng sdch chuyén dé ida iuot duoc xudt ban ciing dd phan dah qud tinh irwing thank dé cia bd mon. Tat nhién chia ké vé mat plutong phap, cing dd thay vide gidug day fi ludn van hoc, nhdt la d khéa trink co ban, con nhitng nhiroc diém tén nlc mgt so kién thite con ding lat & trinh dé khoa hoc truéc day, mat khde cling chura that két hop chat ché véi_ tute én van hoc dan téc. Chinh vi thé, b6 gido trinh méi nay ké' thita tat cd thanh tne cia cde gido trink cil, nhung cé ce gdng cdi tién nang cao theo huéng hién dai va sat hop v6i thyc tién van hoc dan téc Hai khia canh hién dai va dan t6c ty khong déng nhdt nung phdi thong nhdt voi nhau. Chi c6 that hign dai mdi gdp phdn khdm pha sdu hon nhiing vdn dé cita van hoc dan téc. Ngwoc Iai, cting chicé sdp hop hon vdi thite tién van hoc dan t6c, thi phuong hung hién dai mdi that su cé hiéu luc va cé trién vong déng gop trd lai lam phong phi thém kho tang li ludn chung. Nhung dit le hién dai hary dn iée, cling chi chon dua vao gido trinh nhitng thanh uae twong déng thai chit ¥ dén tac dong cita nha iruong dai hoc voi wu cdch 1a trung tam khoa hoc, Nhiéu thank new ti ludn tng kéi tit thutc tién van hoc dén t6c mdi la bude ddu, do dé khong thé thu dong cho dai, ma nha triténg phdi gép phan dat vdn dé, khai phd, mién la phdi thiét yéu vd c6 co sd, it ra la 6 tdc dung goi md cho cong ide chuyén mén sau nay cita sink vidn. Trén co sé thong nhdi hitw co cia phuong huong dan tbc — hién dai chung duoc soi séng bdi chit nghla Mac — Lénin va duong 16i clia Dang, cb thé iam tdch ra dé thdy khla canh hign dai cia gido irinh duge thé hign & chd cO gdng quin srigt todn dién va chinh xdc hon } kién cic tde gia kinh dién cia chit nghia Mac vé vin héa van nghé, 6 vie hdp thy nhing thank eeu moi mé cha Ht luge viin hoc X68 viét, 5 vige sit dung shich ding nhutng kién thitc cia cdc chuyén nganh glin giti : mi hoc, thi phap hoc, phuong phdp ludn nghién citu vin hoe, tam If hoc viin hoc, xa Adi hoc van hoc, vv. va ket tinh Iqi & vie cdi tién npi dung cia nhiing vin dB, nining khai nigm, nhing pham irk vn cé. Hoan toan khéng tach roi véi wrén, khia canh dan tGe duge thé hign & § thitc quan trigt nghiém chink duong 168i viin nghé cia Dang, 5 su c6 gang khai thdc di san li luan cia ang cha, & vide bude dau t6ng két & chp dé li thuyét nhitng van de cia vin hoc dan téc nhu vé thé loai va phuong phdp, vd cudi cing 6 vibe tang cudng nhitng dan ching tt vain hoc Viet Nam, mién 10 né da site thuyét minh cho niting vain d? Hf luan khdi quat. Di nhién, day 1a nhang huwdng phan ddu, con vide qudn triét todn dign khang dé dang va phai ia mor qué trinh tiép tac sau nay. Tap thé tac gid cia gido trinh gBm 6 : Lé Ngoc Tra (Truong DHSP thanh phO HB Chi Minh), Thank Thé Thdi Binh (Truong DHSP I Ha N6i), Nguyén Xudn Nam, Trin Dink Su, La Khde Hea, Phuong Lyu (Truong DHSP 1 Ha N6i), Quang BA ngdy 6 thang 12 nam 1985 Chi bien, Gido s« PHUONG LUU MAY LOI NHAN TAI BAN Trong bén thap ki qua, ning bo gido trinh quy mo vé Li tegn van hye, gn nhu cif 10 nim mot, thi dude vid lai mot idn, Khong ké nifa sou nhiing nim 50, khi ma b> mon Li Iugn van hgc duge xay dyng d4n 6 cac trudng Dai hoc vii cdc 1ap gido trinh [é té tn hot duge cong b6, thi vao gia nhiing nam 60, cdi gia nbiing ném 70, nhiing bo giéo irink tung déi hoan chinh dé duge viét Jai dén Min thi ba, mac du gida ching ludn lu6n cé su ké thile, n6i tiép. Nhip digu thgp ki nay, vO hinh trung boc 10 mgt quy luge 1a c4 10 mdm tdi que, thi tu duy Ii tu8n vin hoc mdi mé, ma nghiém chinh, ding trong viee gidng day trong nha irudng, khOng thé hoan ‘oan chila dyng trong céi khung ci nila BQ giao tinh ba t4p Lf lan vain hoc (NXB Gidio duc, 1986-1988) ra ddi vao nia sau nhiing nam 80 nay, cling nim trong quy luat 46. Né 1a két qué su tf thin van dong ca tt duy Ti tuan vin hoe cla tap thé téc gid trong nhiéu nam irude d6, fai duge of vi bai dudng [di déi mdi, cho nen xét fit chat Iugng lan du titn "8A dude Hai ding thdm dinh séch cia BO Giéo dyc gidi thigu lam séch dong chung cho céc¢ trudng dai hgc su pliym", va vin 06 gid iri tham khao cho mai dén ngay nay. Nhung cing d4 gan 10 nim nita trOi qua, quy 1uat n6i tren dang vay gol! Qua la & eAy, bén canh khong nhiéu vin dé phai giém bet, cO khong it vén dé phai bé sung. Ngoy da sO vin dé cé thé va cfn thiét gid Iai, cing sé xAy ra tinh trang gia gidm ndi wren vé dung lugng, va cd vé sul nhdn dinh, déoh gia j va Wi d6, cf tric ela toan bd he théng lusn diém it nhiée cing phai thay déi. Nghia 18, tr@n cd s8 ké thila t6i da chd mgoh cia bd giéo trinh nay, viéc vidi lai mOt bd sach khac cing 4a trd nen ¢6 thé va cfin thiét. Va trén thye 16, chning 161 dang bat tay vao cong vite dé. Hién nhién, day khong thé 18 mot qué trinh dé dang va qua chong vanh, lai dung a0 lic sich vd hoc tap nghiém chinh & bac dai hoc dang rft khan hiém, ching t6i khong thé khong lin thanh chil trudng kip thdi cia Nha xudt bin Gido dye t4i ban [ai bo sich nay, miéo 1, mong ring trong khi tham khdo, ban doc kh6ng quén nhiing diéy ching (Oi d& [uu ¥ 4 trén. Hién ohién, ching ti e6 tién hank nhdng stla chia nhé vdi ¥ oghi ring nhiing sila chile ln hode dng d6i 1én danh phdi dé danh cho bo séch mdi, dang 1ren da khéi thio. Cé mot didu, tuy 1a vé mat hinh thie, ohung thay déi 16 12, wh vie xudi ban lan lugt ba tap gin 10 nim trac, nay 141 ban mbt in tron bd, doi héi phai trinh bay th6ng nhdt ve seu dé cae phan, thi iu cAc chuong va dén Iai lam mgt nhitng {41 du séch, myc Inc, vv. va nhét la viée chju trich nhiém bién soan cia ting tac gid nhan thé cing xin duge Het ke tron ven Iudo nhwt sau: = PGS. Thanh Thé Thai Binh = chong XXXI. ~ PGS. TS, La Khde Hoa : chuong XXXIV. ~ GS. TSKH. L@ Ngge Tra : cae childng VII, VIII. = PGS, Nguyn Kuan Nam : dc chuong XVII, XXIII, XXXV. GS. TS. Tedn Dinh Sa + phy tréch te¥e tip phdn Hai, vA viét céc chuong If, Vy VI, X, 1, XH, XML, XIV, XV, XVI, XVI, XTX. — GS, TSKE, Phong Lyu + cht bidn va phy irich truc tip cic phin Mot, Ba, Bén, va wiét cae chuking I, TL, TV, X. XX, XX, KXIL, XXIV, XY, MAXV, ARV, XXVILL, XXIN, XXX, XXXII, XXKUF, (rieng chung IX, vidt chung di GS. TS. Trin Dinh Su). Nhan dip bo sich lo) mot lin nda dén voi ban dee, ebuing tol xin phép nhc tai y nguyen mong muda duge céc thy <6 giéo va sinh vien Su pham trong e& nude cing ban doc gin xa nbiét tinh dong gdp ¥ kién, dé bd sich tip theo duge 161 hon. Ha Noi ngay 27 thang 6 nim 1996 “TIM nim tac gid Cho bien GS. TSKH. PHUONG LUU (Phan mét NGUYEN Li TONG QUAT Chuong I. NHAP MON 1- Lf LUAN VAN HOC LA MOT BO MON CHINH TRONG KHOA NGHIEN CUU VAN HOC 1. Khoa nghién ctu van hoc 1a nganh khoa hoc nghién cu vé quan digm, ni dung, nghé thuat, phuong ph4p, tu ligu, v.v... trong viéc md ta, giai thich, danh gid nhiing sy kién van hoc tit ban chat dén qué trinh, quy luat cua ting nén van hoc dan tOc va cd nén van hoc thé gidi. Nhu vay, trén thuc té, nghién cdu van hoe la tén goi chung cla nhiéu bO mén nghién ciu van hoc cu thé tuong d6i doc lap nhu Li luda van hoe, Lich sit van hoc, Phé bink van hoe, Phuong phép luan nghien cttu van hoe, uv... Cd thé ké thém nhiing phan mén nghién citu van hoc khac nhu Tam li hoc van hoc (khdo sét nhiing dac diém tam Ii trong hoat dong sdng tac va thudng thie) ; Thi phép hoc (nghién ctu cau trac cing nhiing phuong tién va phuong thie thé hién ndi dung trong téc phdm van hee) ; Xd Adi hoc van hee (xem xét hoat dong tiép nhan téc phém van hoc trong thue tién, tim higu du luan cla cong ching vé cdc hoat déng van hoc). Ngoai ra, cing nhu nhiéu nganh khoa hoc khée, khoa nghién citu van hoc cin cé nhiing bo mon hé tro nhu Van ban hoc, Thit muc hoc, v.v... Nhi¢m vy chi yéu cia Van ban hoc la xéc dinh téc gid, thoi diém va van ban chinh xéc, hoan chinh cia ting sng tic van hoc, ké cA céc Ong trinh Ii luan, lich st. va phé binh van hoc. Né doi hoi phai théng ké va chon loc nhitng di ban do tae gid sita chita hoac bé sung, do nguéi khaéc nhuan s&e hoge phéng tac. Thu muc hoc nghién ctu vé ndi dung cing nhu phucng phap lap tht’ myc nhing tu ligu vé d6i tugng nghién ctu cing nhu lich sit caa ting dé tai theo nhiing yéu céu nhét dinh. 2. Theo cdch nhin truyén théng thi ba b6 mén chinh cla khoa nghién ctu van hoc nhu sau : il Lich sit van hoc ed nhiém vu nghién ctu qué trink hinh thank va phat trién cuge déu tranh gida cdc xu huéng va trudng phsi, nhing thanh tyu va nhuge diém cing nhu kinh nghi¢m vé moi mat trong ting giai dogn cla mOt nén van hoc da dude dién ra trong qué khu. Co thé yiét lich sii van hoc hin dai, tham chi dvong dai, nhung bao gié vige nghién ctu cang bist dung lai voi cdi m6c mA nhiing su kign da ket thic mét cach én dinh hoac tuong déi én dinh. Viét lich st van hoe di nhién phai tai hién toam dign khuén mat cia déi tugng can nghién ciu trong qué trinh phét Wién cia né, nhung khong phai 18 mo 14, ké 1é la li¢t ma’ phai di s@u gidi thich, dic két ban chat va quy luat van dong cha nd. Khée véi Lich si van hoe, Phé binh van hoc thudng huéng vao d6i tugng chi yéu la nhiing hién tugng van hoc dang dién ra truéc mat. Noé e6 nhiém vy kip thdi biéu duong, khang dinh nhiing tac phdm, nha van va khuynh huéng tu tudng ~ nghé thuat theo ding mét quan diém van hoc nhdt dinh, déng thdi dau tranh, phé phan chéng nhing cai nguge lai. Phé binh van hoe, do do, phai quan tam dén tat cA khia canh eifa hoat dong sing tac, moi linh vye cia hoat dong wan hoc, tit thj hiéu thuéng thvic dén khuynh huéng sdng tac, tt dé tai, nhan vat dén ngon ngi, thé loai, v.v... Tuy vay, viée tdi hién toan dién gitong mat cba nén van hoc dudng dai phai nhudng cho cong tac van hoe sit tuong lai. Phe binh van hoc van dén site cha yéu vao chiéu hudng phat trién hién tai cha no ma thoi. Thang hode, Phé binh van hoc od dé cap dén nhing hign tugng van hoc qué kh, ohung khong phai 14 nham tdi hién lai qué trink phét trin toan dién cia né, ma chinh 18 dé qua nd bode ti no gop phén lam séng t moi van dé hign tal. Tink hign dai cba phé binh, do dé, khong phai chi 6 d0i tugng, 6 dé tai, ma cdn 4 chi dé, 6 cach xt If "ché ngy" déi tugng. Tuy khée nhau, nhung Lich sit van hoc va Pho binh van hoc déu lay lam déi tuong nhiing hién tugng van hoc cy thé, xée dinh. Li lua@n van hoe, nguge lai, Idy phong dign cfu trdc, ning dée diém rt chung cla van hoc, ho&c nhitng dgc diém cla hién tugng van hoe phat irién dén mite dign hinh lam d6i tugng cha yéu. Néu trong Lich sit van hoc va Phe binh van hoc, nbiing hién tugng van hoc cu thé 1A nhiing cai dich cfin kham ph4, thi trong Lf luan, van hoe, ching lei 14 nhing phuong tign nhim d4n dén nhitng khai quét triku tvong. Tuy cing nghi¢n ctu van hoc, nhung cdi chung 6 day chi la khéch thé, cht’ khong phai 1d d6i tuong. Cai khach thé bao trim goi JA van hoc nay sé ty phan tach ra nhiéu phutong di¢n lam thank nhitng d6i tugng cla nhiéu nganh nghién ctu khée nhau. Néu doi tugng chi yéu ota Lich st van hoc la 12 phuong dién sink thanh (phat sinh, phat trién), thi déi tuong ota Li lua van hoc chi yéa 1A phuong dién cdu tric (4p hep ec yeu t6 cing méi lién he xuyén thm gita ching véi nhau cfu tgo nén mét chin thé) eta van hoc. Di nhién phuong dién sinh thanh va phuong dién cfu trac khong téch réi nhau. ‘Khong c lich sit cha d6i tuong thi khong cd Ii juan vé d6i tutong dd, nhung khong od if luan vé d6i tuong thi ¥ niém y6 lich sit cia nd cing khéng cd duge, boi vl ta khong co khai niém vé 46: tugng Ay, vé ¥ nghia, tim quan trong va gidi han cia no” ({Sécntisepxki). Cho nén néi ding hon, déi tugng cia Lich stt van hoc cing nhu cia Liluan van hoc déu 6 déy dd hai phuong dién sinh thanh va edu tric cha van hoc, chi cé diéu m6i b0 mén dat trong diém 6 ting phén khéc nha. Néi céch khée, néu déi tugng eva Lich si van hoc 1a su sinh thanh - edu tric, thi nguge lai, d6i tugng cua Li luam van hoc la su cfu tric - sinh thanh cla van hoc. Tit d6i tugng duge x4c dinh nhu vay, c6 thé thy thong thudng L{ luan van hoe bao gém nhting phan chinh nhu sau : Xét tu phitong dign cu trde thi van hoc khong tén tai cd lap, ma cbinh la mét yéu t6 hitu cd trong cu tric chung cia toan bd doi séng xa hoi. Phai xem xét van hoc trong su téc dong qua lai gitta chd thé va Khéch thé trong thye tién cua con ngudi, néi réng ra la gitta co 86 kinh té - xa hOi vdi nhiing bo phan khéc trong kién tric thuong tang d6 néu bat lén ban chat va chic nang x4 hgi cing nhiing biéu hien dac tha mang tinh cht théim mi cia né. O day, sé bt gap nbiing khai nigm nhu nguén géec, déi tugng, tinh hien thyc, tinh chan that cia van hoc, tinh nhén dan, tinh dan téc cia van hoe, tinh hinh tugng cla van hoc, chiic nang gido duc, nhan thie va thém ml cia van hoc, v.v... Mat khée, vin hoc voi chink thé then chét 1a téc phdm, tu ban than nd, cling 1A mot cdu trdc ndi tai, ma sy xuyén thm qua lai gitta noi dung va hinh thie 1 mt méi lign hg bign ching oo ban. O day sé bat gap nhiing yCu t0 v6 noi dung sé duge chuyén héa ra hinh thc nhu : dé tai, cha ¢6, tu tudng chi dé, tinh each, o6t truyén, vv... va nbiing yOu t6 v6 hinh thite sé duge chuyén héa vao n6i dung nbu két cfu, bién phép nghé thu§t, ngon ngi, loai thé, v.v... Xét tit khia canh sinh than, L{ luan van hoe cing phai nghién ctu tién trinh cia van hoc. Nhung 6 day sé khong di sau m6 ta va gidi thich qué trinh phat trién lich sit cia ede giai doan, céc trao Ivu nhu trong van hoc sil. Day chi la sinh thanh cia nhiing cu trdc, noi khac di la nhiing phuong phép sdng tdc chinh yéu, nhiing nguyen tic tu tuéng = nghé thuat véi tu céch 1a két tinh nhiing phém ch&t thdm mi cia thei dai va eda y théc ho dimg dé phan 4nh (Ilva chon, binh gia, khai 13 quat) cuge sng bing hinh tugng ma théi, nhy chi nghia cd dién, chi nghia lang man, cha nghia hién thyc, chd nghia hign thuc xa hoi chit nghia, v.v... 3. Li luan van hoc bao gid cing lay quan diém, dudng I6i lam hat nhan chi dao, nhung khong phai chi cé quan diém, dung si. Li luan van hoc cing khéng phai chi co ¥ nghia chi dao riéng cho sang tac, ma né 1a bd mén triét Ii cu thé va téng quat cho tat c& cic nganh hoat dong van hoc. No 6 nhi¢m vu tOng két 6 edp do If thuyét nhimg quan diém, kién thitc va phvong php chung nhat th sang téc, phé binh dén vide nghién cifu van hoc sif, v.v... va trdé Igi chi dao cho cdc nganh hoat dong van hoe dé. Nhung quan hé 6 day 1a hai chiéu. Chang han, Lich st vin hoc va Phé binh van hoc cung cép nhing nhan dink vé ting nén van hoc, tac gia va téc ph&m tigu biéu cho sy khai quét cha Li juan van hoc. Dén phéin mink, Li luan van hoc khong nhiing cung célp quan diém, ma ca kign thie va ti dé o6 nhing tiém nang chuyén héa thanh phuong phap cho vige nghién cfu van hoe sit va phé binh van hoc. Tren ¥ nghia dé, Li luan van hoc vén da cd tinh chat phuong php Juan nghién cttu van hoc. Nhung do sv phét trién cia khoa nghién citu van hoc ngdy cng doi hoi sf hodn thién vé mat phuong phdp, tit trong Li luan van hoc da téch ra hia thanh m$t phan mén méi la Phuong phdp tndn nghién cin ban hoc tusmg d6i doc lap. Né khéng nhimg di sau vao nhimg phitong phap dc thi: cla bo mon, ma cdn nghién edu sy van dung cu thé nhiing phuong phép cd ban cia triét hoe mac xit nhu chi nghia duy vat bien chting va cha nghia duy vat lich sit cing nhiing phuong phap chung hat ctia khoa hoc nhu quy nap, dién dich, ting hop, khai quét, phan tich, so s4nh, v.v... vao cong tae van hee sit vA phé binh van hoc. Nhung ti day khong c6 nghia 1A nhiém vu cda Lf lugn van hoo glam nhe di, mA hoan, tean nguge lai. Mot khi céc nganh hoat déng van hoc néi chung phong phi hon, ede phan mon nghién ctu van hoc nei riéng da dang va phttc tap thém, thi vai trd chi dao cia L{ lugn van hoc ngay cAng nang né hon. Li luan van hoc, do dé, vén 1A mét cong cy nhan thie, ngay cang trd thanh mét déi tugng efn duge nhén thitc rd rang va chinh xéc hon. Noi khéc di, Li luan van hee céin phai duoc ty nhan thie véi muc dich la lam sao cho hé th6ng va pham tra cia minh duge chat ché, toan dién vA phong phi hon, ngay cang phi hgp véi thitc tién da dang xv cing nhu nay trong cdc nén vin hee cia nhiéu nude va 14 nhiéu khu vic hon. Mu6n thé, hon bao git hét vA truéc hét, cin phai xdc dinh ro thém dé6i tugng, chtte nang, ndi dung, phuang thtic, bién phap va loai hinh Li luan van hoc. Dé lai la céng viée cla mdn Phuong phép ludn li luGén van hee. 4 rei vi hing van dé d6i tugng, chic nang, noi dung ndi trén khong tach van dé logi hinh hoc I{ luan van hoe. Trinh dd khoa hoc ngay nay d4 viton dén ché cho thay rang mon Lf luan vin hee hién cd, thuc ra, chi la mot trong hai logi hinh co bdn cha Li ludn van hoc. Dé 1a loai hinh df thuyét khdi quét. Trong vai muci nam gan day, trong Li luan van hoc dan dan hinh thanh mot loai hinh nghién citu nifa, dé 1a li thuyét lich sit. Di nhién, né khong hé bi déng nh&t véi bd mon Lich si van hoc, ma chi la loai hink Hi Ivan van hoc gidp ich sat hop hon cho viée nghién citu van hoe sit. Cig lay phuong di¢n cfu tric - sinh thanh cia van hoc lam déi tugng, nhung loai hinh Ii thuyét lich su ed cho ¥ két hop phuang dién sinh thanh mot cdch lich st - cu thd nhiéu hon loai hinh Ii thuyét khai quat. Trong loai hinh If thuyét khai quat chi bao g6m nhitng khai niém véi nhiing ham nghia va x4c dinh chung hat, Logi dinh nghia kh4i quat nhu vay rét edn thiét nhung chua day du, vA ndi chung chi sat hop vi van hoc hién dai, con déi voi van hee qué khit cing cé thé van dung, nhung con nhiéu khodng cach nhft dink. Bai vi mac di "giai phdu con nguéi 1A chia khdéa gidi phdu con kal", nhung giai phdu con ngudi chua phai la ban than viée giai phdu con khi, Bé khuyét diéu nay, loai hinh If thuyét Hch si cho rang tat cd cdc khéi niém Mf luan van hoc déu phai duge khdo sat tré lai theo ting thoi ki l6n trong lich st van hoc. Bai vi dan theo sy phat trién lich sit, van hoc khéng nhitng bién déi theo néi dung xa hoi, ma cdn chuyén ha ngay 4 dac trung vA chite nang, ban chat, thugc tinh va quy lugt eda chinh nd nita. Hai loai hinh If luan van hoc nay khong loai try ma od phan xuyén thdm vA bé sung cho nhau, Khéng phai bé sung déng dang, ma thye ra la su tidp noi vé c&p do. Cé thé noi, logi hinh Mi thuyét khai quat la co tinh chit din lu@n cia khda trinh co ban chi yu d b&c dai hec, con loai hinh If thuyét lich sit, ndi chung phai 1a mot hé th6ng chuyén dé & ep hoc cao hon. Cfn phai vach r6 gidi han nay dé cd nhimng you cdu théa dang cho bo mén Li ludn vin hoe trén thyc té chi 1a loai H thuyét khai quaét hién nay. No khong phai bao git cing dua ra duge nhing c&m nang higu nghiém va tie thi cho vige khém phd ddy sue thuyét phuc d6i v6i bat ki bién tugng van hoc nao. 15 Il - LUGC SY CAC QUAN NIEM VAN HOC (VA Mi HOC) Li lua van hoc véi tu cdch 1A mét nganh khoa hoc déc lap véi nhitng hé th6ng va pham tri hoa chinh thi ra ddl mudn ; néi riéng 6 phuong Tay 1a vao thé ki XIX, Nhung bd phan c6t loi cda né la nhéng quan niém ed ban vé van hoe thi da ra dai tis6m. VA chinh @ nhiing quan niém co ban nay, Li luan van hoe v6i tu céch Ja m6t b6 mon cda li ludn van nghé tdt yu sé gén bé véi nbiing van dé mi hoc. © day khong thé vA khong cén thiét tai hién toan b6 dién mao Jich sit ctta khoa Li juan van hoc, ma chi diém qua nhiing quan nigm co ban c6, kim, dong, tay ma thoi. 1. Thai cd, trang va cfn dai a) Phitong Dong - © Vigt Nam, fit lau di hinh thanh mot quan niém van hoc yeu nue va ty hao dan tc. Trai qua bao thé kd, ong cha ta da dén dan cd ¥ the xudt phat tir le t6n vong cia dét nuée dé xem xét van hoe nghé thuat, Thé ki XT, dbi Li, Li Thudng Kiet da gin tiép noi len edi chan Wi sch vd, van chuong, truéc téc phai ra site khang dink chi quyén déc lp cia dan toc. Thé ki XIl, Nguyén Thutng nhu phat hign ra cdi "diém mat nuféc' trong viéc thing thie nghé thuat ai oan. Ddi Lé, thé ki Xv, Nguyén Trai co tuyén bs ‘dao bat" cia mink la dung nhitng bai van tit lanh khéo Iéo gép phan vao vige dep yén giac BAo, ra site bao vé nuéc Nam (Béo kinh cdnh gidi, s6 6). Nia sau thé kd XIX, truéc be 1d cuép nuée va ban nuée, Nguyén Dinh Chigu da tuyén chién : "Dam méy thing gian bit chang ta" (Than dao). Dau thé id XX, nhém D6ng kinh nghia thue chu truong tho van "ééu eét phat huy chu nghia yeu nuéc, you ndi gidng’. Phan Chau Trinh bay td : “But lvl mun xoay dong nude la". Phan Bei Chau néu cao : “Ba t&c luGi mA guom ma sing. ‘Mot ngdi long vita trng vita chiéng’. Tum lai, van chuong nghé thugt, van phan nghé si, khéng thé ding trén, & ngoai, ma phai 1a thé tran, la va khi, 12 chién si trong su nghiép céu nudc, giit nude. Hi€n nhien ring x4 hoi Vigt Nam v6n thugc ché 49 phong kién, nhimg theo quan diém duy vat lich sit thi giai cdp phong kién va ¥ thttc he cha nd, vé dai thé, cing 6 thé tach thanh hai thoi id dang lén, tién bd (thé ki X - XV) va suy thodi, lac hau (thé ki XVI vé sau). Dac bist trong thai ki déu, khi giai cp phong kién ding mai chju sdo trong cong cude chéng ngoai xm thi nd da mé d@u cho quan nigm van hoc yéu nitéo néi tron. Hién nhién trong thdi ki nay, giai ep théng tri co néu ra quan niém van. hoc tuyén truyén, bao ve ché 49, dao die va 1é giéo 16 phong kién. Ké lai hting thi sing tac cia minh, Le Thanh ‘Tong viet : “fa nhn lic muén viée duge réi, nifa ngay duge nhdn, thudng xem cdc séch, vui thich luc nghé, moi sy huyén ndo ling xudng, mgt ngon den sng thom tho, thi duc it, tinh than trong séng, 6 yén, hing cao, mdi phéin khéi nghi dén khudn phép lon cia thénh dé minh vuong, long edn thn cia trung thin luong 644. Goi chang gidy, ho but, thugng khéch mic, trong thdn nghién dé, bao di bao lai ring : chan tinh ta phat ra, 6 anh khi dao dat, thanh céch ngOn hay" (Tya Qujnh uyén eit ca). Nhung diéu can luu y dae bigt la Ong cha ta trong thdi ki nay khong su dung cong thc Van di tdi deo cia Téng Nho phuong Bac, mot quan niém van hoc cia giai cp phong kién Trung Hoa trong thdi ki thoai héa, ch truong chi cén minh hoa cho dao dite phong kién lec hau, phi nhan téc dung nh@n thitc va thém mi oda van hoc, Nguge lai, ong cha ta trong thai ki nay od thay cai hay cAi dep cia van tho. Hoang Dite Luang ndi : "D6i voi van tha, cé nhan vi nhu géi nem, vi nhu gélm vio 5 gdi nem 12 vj rét ngon trén dai, gdm vdeo lA mau rét dep trén dét, pham ngudi ed miéng od mat, ai cing quy trong ma khong vit bé, khinh thutng. Dén nhu van tho, thi lei 1a sfc dep ngoai cA sfe dep, vi ngon ngoai c vi ngon, khong thé dem mét tim thudng ma xem, midng tam thudng ma ném duge"), Van hoc phan anh hién the va ed tac dung nhan thie cing bude déu duge dé cap dén. Dinh Cang Vien viét : “Tren d8i nay 6 ai biét hét chuyén déi thay va tidu digt. Ngon bit kia khong 06 miéng ma van ndi duoc 16 hung vong" (Cé duong dd). Dac biét, ong cha ta trong thdi ki nay cing da buée ddu ¥ thie duge méi quan he give van nghé voi nhan dan. Nguyén Trai da tau voi vua Lé Thai ‘Tong : "Haa binh 18 g6¢ cha nhac, thanh Am 1A van cla nhac... Dam mong bé ha ra long you thugng vA chan nudi mudn dan khién cho trong thon cing xdm vang khong ¢é mét tiéng hon gian, on sau. Do la gitt duge céi gbc ota nhac vay") ‘Tit thé ki XVI vé sau, giai cp thng tri thoai hoa, dac bigt 1a vua quan triéu Nguyén, méi thy sy rap khuén céng thiic Van di tdi doo, tu6e bé tée dung nhan thie va thdm mi cia van hoc, dem déng nhat né vOi dao die - hién nhién 14 dao dic phong kin suy tan. Ty Duc ndi : "Dao la géc ré cha vin, vin la cdnh 14 etia dao. Déing thanh nhan ed tai, hiéu 16 dao duc, hanh dong hop véi 18 nghia, é trong long 1a chi, phat ra Jui 1A van" (Bat Ngu ché thi nhi tap) ; “Noi dén dao nghia tic (Tit wong di sin... Nxb Tac phim méi, Ha NOi, 1984, tr. 28. (2) Te rong di san... Sdd, w. 25. V7 la noi dén van chuong... Dao tic Ja van, van tite 18 dgo. Néu khong higu 6 vé dao, thi sé bi Jai van che lap" (Tua Ngit ché thi so tép), vv... Nhung khi quan niém van hoc phong kién thodi héa nhu vay, thi nhw dé déi lap lai, quan nigm van hoc hign thye va nhan dan vén manh nha truéc kia, lai dan dan hinh thanh tuong déi hoan chinh. Ngd Thai Si noi : "Van chung cd quan hé vol van dai’ (Thugng wt dibu hai). Ng® 'Thdi Nham cho rang : "Lam tho phai gift g&m tam tinh vao su vat" (Ban tho clung Phan Huy Ich). Nguyén Tri khang dinb : *O vao dau thi d6 la dé tai cba tha. Xtc tiép voi cdi gi, thi vat dy tré than giai ct" (Tua Ton Am di thdo). Nhit Ba Si cang mhdn manh : Van chuong Ja hign trang cia mot thai lam nén no” (Phi diéu nguyen am). Voi Lé Quy Dén, tho khong chi noi chi, ma cé ba diém chinh : "Mt 1a tinh, hai 1a canh, ba la su" (Van dai loi ngit). Mot téc gia khuyét danh cing viet : "Vat cd xem cin ké, thi hiéu biét méi dén noi dén chén. Cé hiéu biét dén noi dén ch6n, thi vin chung méi tuyét vai). Moi quan he giva van nghé vdi nhén d&n cing duge dao séu hon tit hai mat khach thé va chi thé thém mi. Nha van, nha tho cang séng phitng canh ngo gan gai nhan dan, thi cang cé diéu kign dem lai cai dep chan chinh cho van tho. Cao B4 Quat ndi : "Neudi cing the dé hay, cdn ngudi dat thi the khé hay"(Tiéu lam thi tap Agu). Vugt l6n trén sy phan piét thiéu dan chi vé dé tai cia mi hoc phong kién, Ngd Thdi ‘Tri da gn lién cdi dep trong van nghé voi nhiing canh ddi binh dan va cing dan : "Dai pham vé tho, hé ndi ti chinh tha, ct tro thi dé hay, ndi téi vuong héu khanh tuéng thi thudng dé ; vé héi hoa, hé vé canh lau son gée tla thi thutmg nhép nhéa, vé canh quén cha 1éu tranh thi d& thanh tao"). = Trung Quéc 14 mot trong nhiing nude cd nén van hda tidu bigu 6 phuong Dong, oé mét di sin I{ lugn van hoc va mi hoc vo cing phong phé. Khong nén gién don cho ring 6 day chi cé quan niém Nho gia, cang khong nén luge quy di san Hi lan van hoc Trung Quéc vao may chi Vén di tdi dao, Thi di ngon chi, vv... Cn thy di san i luan van hoc va mi hoc Trung Quée la mOt thé théng nhét déi lap va luén ludn tién trién khong ngiing, phan én mau thudin ngi bo cia nbiéu lye lung x& hoi dién bién trong suét may nghin nim qua. Di nhién, quan niém Nho gia thé hién li tuéng, dao dite, thdm mi cha giai efip phong kién (1) Ta wong di sdn.., Sad, wr. 14. (2) Ti wong di sdn... Sdd, 17. 79, thong tri chiém dia vi doc ton. Nhung d6i lap voi né, ft nhiéu od anh huéng qua lai véi nd, con cé quan nigm hién thye va nhan dan cha nhing nha van tién bO phan 4nh gidn tip ma sau xa cuge sng va dau tranh cia nhan dan. Hon nifa, trong xa hoi phong kién phuong Dong, dac biet 6 Trung Quéc nhitng sy thay déi vé triéu dai, nbat la nhiing triéu dai tri vi hang may thé ki, dén khi sup 46 cing thitang gay ra nhiing bien dong idn lao trong x4 hoi. Trong cude dau tranh am ¥ hoae quyét ligt do, hé tu tudng mang mau séc xudt thé cta triét hoc Phat, Lao cng phan anh vao mi hoc va Ii luan van hoe, ban canh nhiing diéu kha tha, cang d4 tao thanh nhiing quan niém siéu hinh khong nhting thodt li quén ching, ma cdn thot li hien thuc. Vé phuong dién lich su, lai céin phai thy, m6i mét loai quan niém nhu vay, cing eé nhiing dién bign quanh co v6i nhiing noi dung khac nhau qua cdc giai dean lich sit. Trong lich sit tu tung Trung Hoa, giai doan dau cia théi ki phong kién 1a thai Chién quéc "tram nha dua tifng’. Cing nhu vé tu tuéng chinh tri, triét hoc ndi chung, vé mat mi hoc va li fudn van hoc, cd sw ‘dua tiéng’ gitta céc quan nigm Nho, Dao, Mac, Phap. Khéng Tu 1a nguai tieu biéu céa hoc phai Nho gia, Tu tuéng va hanh dong cla ong, voi tat cA tinh cht mAu thudn va phife tap cia no, la bidu hien yeu cdu ofa thdi dai phong kién dang Jen. Quan nigm chung cia Khéng Ti vé van hoc, nhan ban vé Kink thi, nhw sau ¢ “Tho cé thé lam phén khdi ¥ chi, c6 thé gidp quan sat phong tuc, hda hop véi moi ngudi, bay td néi sdu oan, gén thi thd cha, xa thi tha vua, bidt dugc ten chim muong cay 06" (Ludn ngit). Cd thé théy 6 day quan nigm van hoe coi trong dao dic phong kién "gan thi thd cha, xa thi tha vua’. Co diéu, khac vai Téng Nho sau nay, Khéng Tu khong dem déi lap gay gdt vide tuyén truyén dao duc phong kién voi vie nhan thie hign thyc : Tho "ed thé giup quan sét phong tuc..., biét duge tén chim muéng cay cé", Khéng. ‘Nt cling coi trong cdi hay edi dep cia van tho : "Ldi khéng van vé, khong di dude xa" Hoe thuyét Lao, Trang (Dao gia) dai dign cho tang lap théng tri suy tan, hoai o6, yém thé, Ta tt tuéng chinh trj ‘vo vi", Lao Tit pha nhan cai dep trong thyc tidn : "Léi dep khdng dang tin" (Dao dite kinh) Ong cho rang céi dep eamg phai ‘v0 vi", ohu "g6 chuia qua tay ngudi”, nghia la phdi thoat li thyc tién sng va déu tranh ctia con ngubl, Cai dep la tu nhién, khong c&n ai sang tgo ra, ma cing khéng nén gidi thich “Thien ha déu biét dep 1a dep thi khéng con dep nita’ (go diée hinh). KE thita Lao Tu, Trang Ti con néu ra yeu 6 bit kha tri vé cai dep 19

You might also like