Tek ve Çift Sinyaller

Sürekli Zamanlı Çift Sinyaller:

𝑥(𝑡) sürekli zamanlı sinyali için 𝑥(𝑡) = 𝑥(−𝑡) ise 𝑥(𝑡) sürekli zamanlı sinyali çift simetriye
sahiptir. Başka bir deyişle x(t) sürekli zamanlı sinyali çifttir denir. Çift sinyallere örnek olarak aşağıdaki
sinyalleri verebiliriz.

x(t) = A ∙ cos(ωt) için inceleme yapacak olursak;

x(−t) = A ∙ cos(−ωt) = A ∙ cos(ωt)

x(t) = x(−t) olduğundan çift sinyaldir.

Not: Çift sinyaller için simetri özelliği grafiksel olarak da tespit edilebilir. Bir sinyal düşey eksene(y) göre
simetrik ise çift sinyaldir.

Ayrık Zamanlı Çift Sinyaller:

Ayrık zamanlı 𝑥[𝑛] sinyali için ise 𝑥[𝑛] = 𝑥[−𝑛] şartı sağlanıyorsa 𝑥[𝑛] çift sinyaldir. Aşağıda
ayrık zamanlı çift bir sinyale örnek verilmiştir.
 Sürekli Zamanlı Tek Sinyaller:

𝑥(𝑡) sürekli zamanlı sinyali için ise 𝑥(𝑡) = −𝑥(−𝑡) ise 𝑥(𝑡) sinyali tek simetriye sahiptir. Başka
bir deyişle x(t) sinyali tektir denir. Tek sinyale örnek olarak aşağıdaki sinyali verebiliriz.

𝑥(𝑡) = 𝐴 ∙ 𝑠𝑖𝑛(𝜔𝑡) için inceleme yapacak olursak;

𝑥(−𝑡) = 𝐴 ∙ 𝑠𝑖𝑛(−𝜔𝑡) = −𝐴 ∙ 𝑠𝑖𝑛(𝜔𝑡)

𝑥(𝑡) = −𝑥(−𝑡) olduğundan tek sinyaldir.

Not: Tek sinyaller için simetri özelliği grafiksel olarak da tespit edilebilir. Bir sinyal orjine göre simetrik
ise tek sinyaldir. Tek bir sinyal için 𝑥(0) = 0 veya 𝑥[0] = 0 olmalıdır.

Ayrık Zamanlı Tek Sinyaller:

Ayrık zamanlı 𝑥[𝑛] sinyali için ise 𝑥[𝑛] = −𝑥[−𝑛] şartı sağlanıyorsa 𝑥[𝑛] tek sinyaldir. Aşağıda
ayrık zamanlı tek bir sinyale örnek verilmiştir.

Tek ve çift sinyallerin bazı özellikleri;

 1) İki tane çift sinyalin çarpımı yine çifttir.

İspat: 𝑥1 (𝑡), 𝑥2 (𝑡) çift sinyaller olmak üzere ( 𝑥1 (𝑡) = 𝑥1 (−𝑡) , 𝑥2 (𝑡) = 𝑥2 (−𝑡) )

𝑥(𝑡) = 𝑥1 (𝑡) ∙ 𝑥2 (𝑡) 𝑡 = −𝑡 yazacak olursak;

𝑥(−𝑡) = 𝑥1 (−𝑡) ∙ 𝑥2 (−𝑡) = 𝑥1 (𝑡) ∙ 𝑥2 (𝑡)

𝑥(−𝑡) = 𝑥(𝑡) olduğundan 𝑥(𝑡) de çifttir.

2) İki tane tek sinyalin çarpımı da çifttir.

İspat: 𝑥1 (𝑡), 𝑥2 (𝑡) tek sinyaller olmak üzere ( 𝑥1 (𝑡) = −𝑥1 (−𝑡) , 𝑥2 (𝑡) = −𝑥2 (−𝑡) )

𝑥(𝑡) = 𝑥1 (𝑡) ∙ 𝑥2 (𝑡) 𝑡 = −𝑡 yazacak olursak;

𝑥(−𝑡) = 𝑥1 (−𝑡) ∙ 𝑥2 (−𝑡) = [−𝑥1 (𝑡)] ∙ [−𝑥2 (𝑡)] = 𝑥1 (𝑡) ∙ 𝑥2 (𝑡)

𝑥(−𝑡) = 𝑥(𝑡) olduğundan 𝑥(𝑡) de çifttir.

3) Biri tek ve diğeri çift olan iki sinyalin çarpımı tektir.

İspat: 𝑥1 (𝑡) çift, 𝑥2 (𝑡) tek sinyal olsun. ( 𝑥1 (𝑡) = 𝑥1 (−𝑡) , 𝑥2 (𝑡) = −𝑥2 (−𝑡) )

𝑥(𝑡) = 𝑥1 (𝑡) ∙ 𝑥2 (𝑡) 𝑡 = −𝑡 yazacak olursak;

𝑥(−𝑡) = 𝑥1 (−𝑡) ∙ 𝑥2 (−𝑡) = 𝑥1 (𝑡) ∙ [−𝑥2 (𝑡)] = −𝑥1 (𝑡) ∙ 𝑥2 (𝑡)

𝑥(−𝑡) = −𝑥(𝑡) olduğundan 𝑥(𝑡) tektir.

 Yukarıdaki özellikler ayrık zamanlı sinyaller için de geçerlidir ve aynı şekilde ispatlanabilir.

Herhangi bir 𝑥(𝑡) sürekli zamanlı sinyali 𝑥𝑒 (𝑡) sinyalin çift (e:even), 𝑥𝑜 (𝑡) sinyalin tek (o:odd)
bileşeni olmak üzere;

𝑥(𝑡) = 𝑥𝑒 (𝑡) + 𝑥𝑜 (𝑡)

Şeklinde ifade edilebilir. Burada;

𝑥(𝑡) = 𝑥𝑒 (𝑡) + 𝑥𝑜 (𝑡) (1)

𝑥(−𝑡) = 𝑥𝑒 (−𝑡) + 𝑥𝑜 (−𝑡) (2)

𝑥𝑒 (−𝑡) = 𝑥𝑒 (𝑡) 𝑣𝑒 𝑥𝑜 (−𝑡) = −𝑥𝑜 (𝑡)

Son ifadeler ikinci denklemde yerine konursa;

 1
𝑥𝑒 (𝑡) = [𝑥(𝑡) + 𝑥(−𝑡)]
2
1
𝑥𝑜 (𝑡) = [𝑥(𝑡) − 𝑥(−𝑡)]
2

elde edilir.

Benzer şekilde 𝑥[𝑛] sürekli zamanlı sinyali 𝑥𝑒 [𝑛] sinyalin çift (e:even), 𝑥𝑜 [𝑛] sinyalin tek (o:odd)
bileşeni olmak üzere;

𝑥[𝑛] = 𝑥𝑒 [𝑛] + 𝑥𝑜 [𝑛]

Şeklinde ifade edilebilir. Burada;

1
𝑥𝑒 [𝑛] = (𝑥[𝑛] + 𝑥[−𝑛])
2

1
𝑥𝑜 [𝑛] = (𝑥[𝑛] − 𝑥[−𝑛])
2

Örnek: 𝑓(𝑡) sinyali aşağıdaki gibi tanımlanmıştır. Buna göre sinyalin tek ve çift bileşenlerini bulunuz.

𝑓(𝑡) = 2 ∙ 𝑢(𝑡 + 2) − 𝑢(𝑡 − 2) − 𝑢(𝑡 − 4)

1 1
𝑓𝑒 (𝑡) = (𝑓(𝑡) + 𝑓(−𝑡)) 𝑓𝑜 (𝑡) = (𝑓(𝑡) − 𝑓(−𝑡))
2 2

Çift Bileşen (𝑓𝑒 (𝑡))

 Tek Bileşen (𝑓0 (𝑡))

Örnek: Aşağıda matematiksel ifadesi verilen x[n] sinyalinin tek ve çift bileşenlerini bulunuz.

𝑥[𝑛] = 2𝑛 ∙ (𝑢[𝑛 + 1] − 𝑢[𝑛 − 1]) − 𝑛 ∙ (𝑢[𝑛 − 1] − 𝑢[𝑛 − 3]) + 𝛿[𝑛 + 2]

𝑥[𝑛] = 𝑥1 [𝑛] − 𝑥2 [𝑛] + 𝑥3 [𝑛]

𝑥1 [𝑛] = 2𝑛 ∙ (𝑢[𝑛 + 1] − 𝑢[𝑛 − 1]) ⟹ 𝑥1 [𝑛] = {0.5 ⏟

1 }
𝑛=0

𝑥2 [𝑛] = 𝑛 ∙ (𝑢[𝑛 − 1] − 𝑢[𝑛 − 3]) ⟹ 𝑥2 [𝑛] = { ⏟

0 1 2}
𝑛=0

𝑥3 [𝑛] = 𝛿[𝑛 + 2] ⟹ 𝑥3 [𝑛] = {1 0 ⏟

0 }
𝑛=0

𝑥[𝑛] = 𝑥1 [𝑛] − 𝑥2 [𝑛] + 𝑥3 [𝑛] ⟹ 𝑥[𝑛] = {1 0.5 ⏟

1 −1 −2}
𝑛=0
 Peryodik ve Peryodik Olmayan(Aperyodik) Sinyaller

Sürekli Zamanlı Sinyallerde Peryodiklik

𝑥(𝑡) sürekli zamanlı sinyali için

𝑥(𝑡) = 𝑥(𝑡 + 𝑇0 ) 𝑇0 : 𝑡𝑒𝑚𝑒𝑙 𝑝𝑒𝑟𝑦𝑜𝑡

Şartı sağlanıyorsa 𝑥(𝑡) sürekli zamanlı sinyali 𝑇0 peryodu ile peryodiktir denir. Bir sinyalin kendini tekrar
ettiği en küçük zaman dilimi peryot olarak tanımlanır. Peryodik bir sinyal için;

𝑥(𝑡) = 𝑥(𝑡 + 𝑚𝑇0 ) 𝑚: 𝑡𝑎𝑚𝑠𝑎𝑦𝚤

Örnek: 𝑥(𝑡) = 𝑒 sin(𝑡) sinyalinin peryodik olup olmadığını inceleyiniz.

𝑥(𝑡) = 𝑒 𝑠𝑖𝑛 (𝑡) ⟹ 𝑥(𝑡 + 𝑇0 ) = 𝑒 𝑠𝑖𝑛 (𝑡+𝑇0 )

𝑥(𝑡 + 𝑇0 ) = 𝑒 𝑠𝑖𝑛 (𝑡+𝑇0 ) = 𝑒 𝑠𝑖𝑛 (𝑡)

𝑥(𝑡) = 𝑥(𝑡 + 𝑇0 ) olduğundan 𝑥(𝑡) = 𝑒 sin(𝑡) sinyali 𝑇0 = 2𝜋 peryodu ile peryodiktir.

Örnek: 𝑥(𝑡) = 𝑡𝑒 sin(𝑡) sinyalinin peryodik olup olmadığını inceleyiniz.

𝑥(𝑡) = 𝑡 ∙ 𝑒 𝑠𝑖𝑛 (𝑡) ⟹ 𝑥(𝑡 + 𝑇0 ) = (𝑡 + 𝑇0 ) ∙ 𝑒 𝑠𝑖𝑛 (𝑡+𝑇0 )

𝑥(𝑡 + 𝑇0 ) = (𝑡 + 𝑇0 ) ∙ 𝑒 𝑠𝑖𝑛(𝑡)

𝑥(𝑡) ≠ 𝑥(𝑡 + 𝑇0 ) olduğundan 𝑥(𝑡) = 𝑡𝑒 sin(𝑡) sinyali peryodik değildir (aperyodiktir).

Özellik: İki tane sürekli zamanlı peryodik sinyalin toplamı peryodik olmayabilir.

𝑥1 (𝑡), 𝑥2 (𝑡) peryodik;

𝑥1 (𝑡) = 𝑥1 (𝑡 + 𝑇1 ) = 𝑥1 (𝑡 + 𝑚𝑇1 )

𝑥2 (𝑡) = 𝑥2 (𝑡 + 𝑇2 ) = 𝑥2 (𝑡 + 𝑘𝑇2 ) 𝑚, 𝑘 𝑝𝑜𝑧𝑖𝑡𝑖𝑓 𝑡𝑎𝑚𝑠𝑎𝑦𝚤

𝑥(𝑡) = 𝑥1 (𝑡) + 𝑥2 (𝑡)

𝑥(𝑡) = 𝑥1 (𝑡 + 𝑚𝑇1 ) + 𝑥2 (𝑡 + 𝑘𝑇2 )

𝑥(𝑡 + 𝑇) = 𝑥1 (𝑡 + 𝑇) + 𝑥2 (𝑡 + 𝑇)

𝑥(𝑡 + 𝑇) = 𝑥1 (𝑡 + 𝑚𝑇1 ) + 𝑥2 (𝑡 + 𝑘𝑇2 )

𝑇1 𝑘
𝑇 = 𝑚𝑇1 = 𝑘𝑇2 ⟹ =
𝑇2 𝑚

Buradan çıkan sonuç sürekli zamanlı iki peryodik sinyalin peryotlarının oranı rasyonel bir sayı
olarak ifade edilebiliyorsa bu iki sinyalin toplamı da peryodiktir ve toplam sinyalinin peryodu;

𝑇 = 𝑚𝑇1 = 𝑘𝑇2 (𝑚, 𝑘 𝑝𝑜𝑧𝑖𝑡𝑖𝑓 𝑡𝑎𝑚𝑠𝑎𝑦𝚤)

Olur.

Örnek:

7𝑡
𝑥1 (𝑡) = 𝑐𝑜𝑠(3.5𝑡) , 𝑥2 (𝑡) = 𝑠𝑖𝑛(2𝑡) , 𝑥3 (𝑡) = 𝑐𝑜𝑠 ( ) , 𝑥4 (𝑡) = 3𝑠𝑖𝑛(5𝜋𝑡)
6

Olduğuna göre;

a) 𝑥(𝑡) = 𝑥1 (𝑡) + 𝑥2 (𝑡)

b) 𝑣(𝑡) = 𝑥1 (𝑡) + 𝑥2 (𝑡) + 𝑥3 (𝑡)
c) 𝑤(𝑡) = 𝑥1 (𝑡) + 𝑥2 (𝑡) + 𝑥3 (𝑡) + 𝑥4 (𝑡)

Sinyallerini peryodikliğini inceleyiniz.

2𝜋 2𝜋 4𝜋
𝑇1 = = =
3.5 3.5 7

2𝜋
𝑇2 = =𝜋
2
 2𝜋 12𝜋
𝑇3 = =
7⁄ 7
6

2𝜋 2
𝑇4 = =
5𝜋 5

𝑥(𝑡) = 𝑥1 (𝑡) + 𝑥2 (𝑡)

4𝜋
𝑇1 4
= 7 = ⟹ 𝑇𝑥 = 7𝑇1 = 4𝑇2 ⟹ 𝑇𝑥 = 4𝜋 𝑖𝑙𝑒 𝑝𝑒𝑟𝑦𝑜𝑑𝑖𝑘𝑡𝑖𝑟
𝑇2 𝜋 7

𝑣(𝑡) = 𝑥(𝑡) + 𝑥3 (𝑡)

12𝜋
𝑇𝑥 = 4𝜋, 𝑇3 =
7

𝑇𝑥 4𝜋 7
= = ⟹ 𝑇𝑣 = 3𝑇𝑥 = 7𝑇3 ⟹ 𝑇𝑣 = 12𝜋 𝑖𝑙𝑒 𝑝𝑒𝑟𝑦𝑜𝑑𝑖𝑘𝑡𝑖𝑟
𝑇3 12𝜋 3
7

𝑤(𝑡) = 𝑣(𝑡) + 𝑥4 (𝑡)

2
𝑇𝑣 = 12𝜋, 𝑇4 =
5

𝑇𝑣 12𝜋
= = 30𝜋 ⟹ 𝑝𝑒𝑟𝑦𝑜𝑑𝑖𝑘 𝑑𝑒ğ𝑖𝑙𝑑𝑖𝑟
𝑇4 2
5

Ayrık Zamanlı Sinyallerde Peryot ve Peryodiklik

𝑥[𝑛] ayrık zamanlı sinyali için;

𝑥[𝑛] = 𝑥[𝑛 + 𝑁] (𝑁 𝑝𝑜𝑧𝑖𝑡𝑖𝑓 𝑡𝑎𝑚𝑠𝑎𝑦𝚤)

Şartı sağlanıyorsa sinyal N peryodu ile peryodiktir denir. Ayrık zamanlı peryodik iki sinyalin toplamı da
yine peryodiktir.

𝑥1 [𝑛], 𝑥2 [𝑛] peryodik;

𝑥1 [𝑛] = 𝑥1 [𝑛 + 𝑁1 ] = 𝑥1 [𝑛 + 𝑚𝑁1 ]

𝑥2 [𝑛] = 𝑥2 [𝑛 + 𝑁2 ] = 𝑥2 [𝑛 + 𝑟𝑁2 ] 𝑚, 𝑟 𝑝𝑜𝑧𝑖𝑡𝑖𝑓 𝑡𝑎𝑚𝑠𝑎𝑦𝚤

𝑥[𝑛] = 𝑥1 [𝑛] + 𝑥2 [𝑛]

𝑥[𝑛] = 𝑥1 [𝑛 + 𝑚𝑁1 ] + 𝑥2 [𝑛 + 𝑟𝑁2 ]

𝑥[𝑛 + 𝑁] = 𝑥1 [𝑛 + 𝑁] + 𝑥2 [𝑛 + 𝑁]

𝑥[𝑛 + 𝑁] = 𝑥1 [𝑛 + 𝑚𝑁1 ] + 𝑥2 [𝑛 + 𝑟𝑁2 ]

𝑁1 𝑟
𝑁 = 𝑚𝑁1 = 𝑟𝑁2 ⟹ =
𝑁2 𝑚

Toplam sinyalinin peryodu iki sinyalin peryotlarının ortak katlarının en küçüğüdür.

𝜋
Örnek: 𝑥[𝑛] = 𝑠𝑖𝑛 ( 𝑛) + (−1)𝑛 sinyalinin peryodikliğini inceleyiniz. Peryodikse peryodunu bulunuz.
2

𝑥[𝑛] i iki sinyalin toplamı olarak düşünelim

𝜋
𝑥1 [𝑛] = 𝑠𝑖𝑛 ( 𝑛) ⟹ 𝑥1 [𝑛] = {⋯ 0 1 0 −1 ⏟
0 1 0 −1 ⋯} ⟹ 𝑁 = 4
1
2 𝑛=0

𝑥2 [𝑛] = (−1)𝑛 ⟹ 𝑥2 [𝑛] = {⋯ 1 −1 ⏟

1 −1 ⋯} ⟹ 𝑁 = 2
2
𝑛=0

𝑥[𝑛] peryodiktir. Peryodu da 𝑁 = 4 tür.

Sürekli ve Ayrık Zamanlı Sinüzoidal Sinyaller

Sürekli Zamanlı Sinüzoidal Sinyaller:

𝑥1 (𝑡) = 𝐴𝑠𝑖𝑛(𝜔𝑡 + 𝜙)

𝑥2 (𝑡) = 𝐴𝑐𝑜𝑠(𝜔𝑡 + 𝜙)

𝐴: genlik

𝜔: açısal frekans (rad/s)

𝜙: faz (rad)

Sürekli zamanlı sinüzoidal sinyallerin özellikleri:

1) Her f frekans değeri için peryodiktirler.

2) Farklı frekansa sahip sürekli zamanlı sinüzoidal sinyaller birbirinden farklıdır.
3) Artan frekansla sinyalin osilasyonu da artar. f frekansını da limitsiz olarak artırabiliriz.

Frekans doğal olarak pozitif fiziksel bir niceliktir. Bununla birlikte sadece matematiksel uygunluk
açısından negatif frekans kavramını da ortaya çıkarmaya ihtiyaç vardır.
Ayrık Zamanlı Sinüzoidal Sinyaller:

𝑥1 [𝑛] = 𝐴𝑠𝑖𝑛(Ω𝑛 + 𝜙)

𝑥2 [𝑛] = 𝐴𝑐𝑜𝑠(Ω𝑛 + 𝜙)

𝐴: genlik

𝑛: örnek numarası

Ω: ayrık açısal frekans (rad/örnek)

𝜙: faz (rad)

Sürekli zaman sinüslerinden farklı olarak ayrık zaman sinüsleri aşağıdaki özelliklerle karakterize
edilirler.

1) Ayrık zamanlı sinüzoidal sinyaller belirli şartlar altında peryodiktir.

Peryodik işaret tanımından yola çıkılırsa;

𝑥[𝑛] = 𝑥[𝑛 + 𝑁]

Bu eşitliği sağlayan N değeri (en küçük tamsayı) işaretin peryodu olarak tanımlanmaktadır.
Bunu 𝑥[𝑛] = cos(Ω𝑛) için inceleyelim;

𝑥[𝑛] = cos(Ω𝑛)

𝑥[𝑛 + 𝑁] = cos(Ω(𝑛 + 𝑁)) = cos(Ω𝑛 + ΩN)

𝑥[𝑛] = 𝑥[𝑛 + 𝑁] eşitliği ΩN ifadesinin 2π ve katlarına eşit olduğu durumda gerçekleşir.

2π N
ΩN = 2πr ⟹ = (𝑟 ∈ 𝑍 + )
Ω r

2π
Yani oranı rasyonel olduğunda N de tamsayı olur ve sinyal peryodiktir. Aynı şart karmaşık üstel
Ω

sinyaller için de geçerlidir.

3𝜋𝑛
Örnek: 𝑥[𝑛] = 𝑐𝑜𝑠 ( ) sinyalinin peryodikliğini inceleyiniz.
4

3𝜋 2π N 8 N 8r
Ω= ⟹ = ⟹ = ⟹𝑁=
4 3𝜋 r 3 r 3
4

𝑁 = 8 peryodu ile peryodiktir.

Örnek: 𝑥[𝑛] = 𝑐𝑜𝑠(0.6𝑛) sinyalinin peryodikliğini inceleyiniz.

2π N N 10π
Ω = 0.6 ⟹ = ⟹ =
0.6 r r 3

𝑁/𝑟 oranı rasyonel olmadığından 𝑥[𝑛] peryodik değildir.

4𝜋
Örnek: 𝑥[𝑛] = 𝑒 𝑗 7 sinyalinin peryodikliğini inceleyiniz.

4𝜋 2π N N 7 7r
Ω= ⟹ = ⟹ = ⟹𝑁=
7 4𝜋𝑛 r r 2 2
7

𝑁 = 7 peryodu ile peryodiktir.

Örnek: 𝑦[𝑛] = 𝑐𝑜𝑠(0.4𝜋𝑛) + 𝑠𝑖𝑛(0.6𝜋𝑛) ise y[n] in peryodikliğini inceleyiniz.

𝑦[𝑛] = 𝑦1 [𝑛] + 𝑦2 [𝑛]

𝑦1 [𝑛] için;

𝑁1 2π 𝑁1
Ω1 = 0.4𝜋 ⟹ = ⟹ =5
𝑟 0.4𝜋 𝑟

𝑁1 = 5 peryodu ile peryodiktir.

𝑦2 [𝑛] için;

𝑁2 2π 𝑁2 10
Ω2 = 0.6𝜋 ⟹ = ⟹ =
𝑟 0.6𝜋 𝑟 3

𝑁2 = 10 peryodu ile peryodiktir.

𝑦[𝑛] peryodiktir ve peryodu da 𝑁 = 10 olur.

j o t
Örnek: x(t )  e , 𝜔0 açısal frekansına sahip bir karmaşık üstel sinyal olsun;

𝑇𝑠 örnekleme aralığıyla 𝑥(𝑡) nin düzgün olarak örneklenmesi durumunda elde edilen ayrık
zamanlı dizinin peryodik olabilmesi için 𝑇𝑠 in sağlaması gereken koşulu bulunuz.

𝑥 [𝑛] = 𝑥 (𝑛𝑇𝑠 ) = 𝑒 𝑗𝜔0 𝑛𝑇𝑠 burada 𝑥[𝑛] N temel peryodu ile peryodikse;

𝑥 [𝑛] = 𝑥 [𝑛 + 𝑁] ⟹ 𝑥[𝑛 + 𝑁] = 𝑒 𝑗𝜔0 (𝑛+𝑁)𝑇𝑠

𝑥 [𝑛 + 𝑁] = 𝑒 𝑗𝜔0 𝑛𝑇𝑠 ∙ 𝑒 𝑗𝜔0 𝑁𝑇𝑠

𝑥[𝑛] in peryodik olabilmesi için;

 2𝜋
𝜔0 𝑁𝑇𝑠 = 2𝜋𝑟 ⟹ 𝑁𝑇𝑠 = 2𝜋𝑟
𝑇0

𝑁 𝑇0
=
𝑟 𝑇𝑠

Buradan görüldüğü üzere sinyalin peryodu ile örnekleme peryodu arasındaki oran rasyonel olduğunda
örneklenmiş sinyal peryodiktir.

𝜋 𝜋
Örnek: 𝑥[𝑛] = 𝐴𝑐𝑜𝑠(Ω𝑛 + 𝜙) için 𝐴 = 1, Ω = , 𝜙 = olduğuna göre 𝑥[𝑛] i bir peryot için çiziniz.
3 4

𝜋𝑛 𝜋
𝑥[𝑛] = 𝑐𝑜𝑠 ( + )
3 4

𝜋 2π N N
Ω= ⟹ 𝜋 = ⟹ = 6 ⟹ 𝑁 = 6r
3 r r
3

𝑥[𝑛] peryodiktir ve peryodu 𝑁 = 6 dır.

2) Frekansları arasında belirli ilişkiler bulunan sinüzoidal sinyaller farklı frekansa sahip olsalar
dahi aynı sinyal olabilirler.

𝑥1 [𝑛] = 𝑐𝑜𝑠(Ω1 𝑛), 𝑥2 [𝑛] = 𝑐𝑜𝑠(Ω2 𝑛)

Ω2 = Ω1 + 2𝜋𝑟 ⟹ Ω2 − Ω1 = 2𝜋𝑟

Bunun bir sonucu olarak yukarıdaki şartı sağlayan bütün sinüzoidal diziler birbirinin ayısıdır.
 𝑥2 [𝑛] = 𝑐𝑜𝑠(Ω2 𝑛) ⟹ 𝑥2 [𝑛] = 𝑐𝑜𝑠((Ω1 + 2𝜋𝑟)𝑛) = 𝑐𝑜𝑠(Ω1 𝑛 + 2𝜋𝑟𝑛) ⟹ 𝑥2 [𝑛] = 𝑐𝑜𝑠(Ω1 𝑛)

𝑥2 [𝑛] = 𝑥1 [𝑛] olur. Yani frekansları arasında 2𝜋 ve katları kadar fark olan sinüzoidal sinyaller birbirinin
aynısıdır.

3) Ayrık zamanlı sinüzoidal sinyaller için en yüksek osilasyon Ω = 𝜋 ayrık açısal frekansında
gerçekleşir. Bu durumu gözlemlemek için 𝑥[𝑛] = 𝑐𝑜𝑠(Ω𝑛) ayrık zamanlı sinyalini farklı ayrık
açısal frekanslar için inceleyelim.

𝜋 𝜋
𝑥[𝑛] = 𝑐𝑜𝑠 ( 𝑛) ⟹ Ω = (Peryot N = 8 dir. )
4 4

𝜋 𝜋
𝑥[𝑛] = 𝑐𝑜𝑠 ( 𝑛) ⟹ Ω = (Peryot N = 4 dür. )
2 2
 𝑥[𝑛] = 𝑐𝑜𝑠(𝜋𝑛) ⟹ Ω = 𝜋 (Peryot N = 2 dir. )

7𝜋𝑛 7𝜋
𝑥[𝑛] = 𝑐𝑜𝑠 ( )⟹Ω= (Peryot N = 8 dir. )
4 4

Bu işaretler incelendiğinde osilasyonun frekansa bağlı olarak arttığını ve Ω = 𝜋 için maksimum

osilasyona ulaşıldığı görünür. Bu değerden sonra da osilasyon azalmaktadır. Yani ayrık zamanlı bir işaret
için Ω = 𝜋 maksimum frekanstır.

Ayrık zamanlı sinyaller için 0 − 𝜋 ayrık açısal frekans aralığı temel frekans aralığıdır. Bu aralık
dışındaki frekansa sahip sinyaller temel frekans aralığındaki sinyallerin birer görüntüsüdür.
 Ayrık Zamanlı ve Sürekli Zamanlı Sinüzoidal İşaretler Arasındaki Bağıntılar

𝑥(𝑡) = cos(𝜔𝑡) sürekli zamanlı sinyalden yola çıkarak bağıntıları çıkarmaya çalışalım. Bu sinyalin 𝑇𝑠
örnekleme peryodu ile örneklendiğini düşünelim.

𝑥[𝑛] = 𝑥(𝑡)|𝑡=𝑛𝑇𝑠 ⟹ 𝑥[𝑛] = cos(𝜔𝑛𝑇𝑠 )

𝑥[𝑛] = cos(Ω𝑛)

Ω = 𝜔𝑇𝑠 bağıntısı ayrık ve sürekli zamandaki açısal frekanslar arasındaki ilişkiyi vermektedir.

Ω = 2𝜋𝐹 bağıntısında 𝐹 ayrık frekanstır.

2𝜋𝑓 𝑓
2𝜋𝐹 = 𝜔𝑇𝑠 ⟹ 2𝜋𝐹 = ⟹𝐹=
𝑓𝑠 𝑓𝑠

Yukarıdaki bağıntıdan da görüldüğü üzere ayrık frekans sürekli zamandaki frekans ve örnekleme
frekansı ile ilişkilidir.

1
Ω𝑚𝑎𝑥 = 𝜋 ⟹ 𝜋 = 2𝜋𝐹𝑚𝑎 ⟹ 𝐹𝑚𝑎𝑥 =
2

Örnek: 𝑥1 (𝑡) = cos(20𝜋𝑡), 𝑥2 (𝑡) = cos(100𝜋𝑡) sinyalleri 𝑓𝑠 = 40 𝐻𝑧 örnekleme frekansı ile

örneklendiğine göre 𝑥1 [𝑛] ve 𝑥2 [𝑛] sinyallerini elde ediniz ve yorumlayınız.

20𝜋𝑛 𝜋𝑛
𝑥1 [𝑛] = cos ( ) = cos ( )
40 2

100𝜋𝑛 5𝜋𝑛 𝜋𝑛 𝜋𝑛
𝑥2 [𝑛] = cos ( ) = cos ( ) = cos ( + 2𝜋𝑛) = cos ( )
40 2 2 2

Örneklenen sinyaller farklı olmasına rağmen örneklendikten sonra aynı ayrık zamanlı sinyal
elde edilmiş oldu. Bu durumda sinüzoidal sinyaller birbirinden ayırt edilemez. Burada örtüşme(aliasing)
denen olay meydana gelmiştir. Sebebi ise 𝑥2 (𝑡) nin uygun şekilde örneklenmemesidir. Düşük
örnekleme frekansı kullanılmasından dolayı orijinal analog işarette örtüşme(aliasing) etkisinden
kaynaklanan bir bozulma meydana gelmiştir.
KAYNAKLAR

1- Prof. Dr. Arif GÜLTEN Ders Notları

2- Signals and Systems 2nd Edition by Alan Oppenheim, Alan

Willsky, with Hamid

3- Sinyaller ve Sistemler / Signals and Sistems - Schaum's