1.

Bölüm: Tarihsel Bakış

20. Yy da Fizik:

1. Özel görelilik
2. Kuantum Mekaniği (KM)
3. Genel Görelilik
20. Yy KM karşılaşılan problemler:
19. yy sonlarındaki deneysel bulgular:
Klasik Newton ve Maxwell teorileri madde ve ışımaya dair
olayları açıklamada yetersiz.
1.1 Siyah cisim ışıması

𝐸 enerjili ve 𝑉 hacimli kovuk:

ω + 𝑑ω frekans aralığındaki bu
ışımanın spektral yoğunluğunu
𝑇 sıcaklığındaki
(birim hacimdeki enerji) 𝜌(𝜔, 𝑇)
materyalden olarak tanımlayalım. 𝑇 sıcaklığında,
oluşturulan
boşluk/kovuk e.m. dengede bu ışıma farklı karakteristik
ışıma içerir. renklerin/frekansların bir karışımıdır.
Buna «siyah cisim ışıması» denir.
 𝜌(𝜔, 𝑇)

𝑇2 𝑇3
𝑇1

ω
Bu eğriyi klasik teoriden elde etmeye çalışalım.
Toplam enerji yoğunluğu: Tüm frekansları
içerecek şekilde tanımlıdır.
𝐸 ∞
𝜀 𝑇 = = 0
𝜌(𝜔, 𝑇) 𝑑ω (1)
𝑉
Wien: termodinamik süreçler (Carnot çevrimi)
Bu durumda
3 𝜔
𝜌 𝜔, 𝑇 = 𝜔 𝐹( ) (2)
𝑇
𝜔
sonucuna varır. (1) denkleminden , = 𝑥 ise
𝑇
1
𝑑𝜔 = 𝑑𝑥 ve
𝑇
𝐸 ∞ 3 𝜔 4 ∞ 3
𝜀 𝑇 = = 0
𝜔 𝐹( ) 𝑑ω =𝑇 0
𝑥 𝐹(𝑥) 𝑑𝑥 (3)
𝑉 𝑇
olur. Eğer integral yakınsak ise, kovuktaki toplam
enerji yoğunluğu 𝑇 4 ile orantılı olur.
 𝜀 𝑇 = 𝜎′𝑇 4 (4)

′ ∞ 3
olur. 𝜎 = 0
𝑥 𝐹(𝑥) 𝑑𝑥
(4) denklemi e.m. enerji yoğunluğunu Kelvin
sıcaklığına bağlar.
𝐽 birim zamanda birim yüzeyden geçen enerji
olmak üzere/ışınımsal akı (izotropik radyasyon
durumunda)
1
𝐽 = 𝑐𝜀
4
 1
𝐽= 𝑐𝜎 ′ 𝑇 4 = 𝜎𝑇 4 (5)
4
Bu Stefan-Boltzman yasası olarak bilinir. Buradaki sabit
1 ∞ 3
katsayı, 𝜎 = 𝑐 0 𝑥 𝐹(𝑥) 𝑑𝑥
4
deneysel olarak, 𝜎 = 0.567 × 10−4 tür.
Teorik olarak 𝐹(𝑥) i bilmiyoruz henüz.
3
𝜔
𝜌 𝜔, 𝑇 = 𝜔 𝐹( )
𝑇
denkleminde maksimumda hakim rengin/frekans
𝜔 0 ~𝑇 (6)
bağlı değiştiğini görebiliyoruz. Sıcaklıkla maksimum
frekans değişmektedir.
Bu sonuç deneysel olarak da doğrudur.
Maksimum 𝜌 için;
𝜕𝜌(𝜔, 𝑇) 𝜕 3
𝜔
= (𝜔 𝐹 ) =0
𝜕𝜔 𝜔=𝜔
𝜕𝜔 𝑇 𝜔=𝜔0
0
𝜔
olmalı. = 𝑥 için, 𝑑𝜔 = 𝑇𝑑𝑥 olduğundan
𝑇

𝑑
{𝑇 3 𝑥 3 𝐹 𝑥 } =0
𝑇𝑑𝑥 𝑥=𝑥0
ve
𝑥0 𝐹 ′ 𝑥0 + 3𝐹 𝑥0 = 0 (7)
olur. Bu denklemi verilen bir 𝑥0 değeri için, Wien
yasasındaki herhangi bir 𝐹(𝑥) fonksiyonu için
çözülebiliriz.
Doğal olarak bu sabitin değeri seçilen 𝐹(𝑥)
fonksiyonuna bağlıdır. Bazı fonksiyonlar için (7)
denkleminin çözümü yoktur ve (6) çöker!(yer
değiştirme yasası).

«Wien yasasından bulunan spektral yoğunluğun

Stefa-Boltzman ve yer değiştirme yasasıyla
uyumlu olduğunu, bu yasalara eşlik eden sabitin
(𝑥0 ) ise seçilen fonksiyona (𝐹(𝑥)) bağlı olduğunu
ve bu fonksiyonun termodinamik yasalarının
kullanılmasıyla bulunamayacağını gördük».
1.2 Kovuktaki Karekteristik Modlar:
Klasik teoriye göre e.m. ışıma, 𝐸 ve 𝐵 alanlarının
titreşimlerinden oluşur. E.m. ya göre alanlar
1 𝜕2 𝐸
𝛻2𝐸 − =0
𝑐 2 𝜕𝑡 2
2 1 𝜕2 𝐵
𝛻 𝐵− =0 (8)
𝑐 2 𝜕𝑡 2
dalga denklemlerini sağlamalı. Işıma kovuğu
oluşturan materyalin bileşenleri ve şeklinden
bağımsız olduğundan, materyali büyük bir metal
küp seçebiliriz.
Bu durumda yüzeyde 𝐸 nin tanjant ve 𝐵 nin normal
bileşenleri sıfır olmalıdır. Bu bize kovukta sadece
bazı karakteristik modların varlığının olabileceğini
ima eder (durağan dalgalar). Modlar ve onların
karakteristik frekanslarını anlamak için, titreşen ip
benzetmesi yapılabilir.

𝐸
İki ucu bağlı ip için; 𝐵
𝐿 𝐿
−𝑖𝜔𝑛 𝑡 𝑛𝜋
𝑦𝑛 = 𝑒 𝑠𝑖𝑛 𝑥 𝑛 = 1,2,3, … (9)
𝐿
Bu çözüm hem dalga denklemleri (8) ve hem de
𝑦𝑛 0, t = 𝑦𝑛 𝐿, 𝑡 = 0
sınır koşulunu sağlar.
𝜔𝑛 𝑛𝜋
𝑣 = 𝑣𝑓𝑎𝑧 = ve 𝑘𝑛 =
𝑘𝑛 𝐿
olduğundan, frekans
𝑣𝑛𝜋
𝜔𝑛 = (10)
𝐿
olur. Her mod bir 𝑛 tam sayı değeri ve tek bir
frekansa sahiptir.
Metalik kavitedeki e.m. ışıma şekilsel olarak (9)
denklemine benzer ve
𝑐𝜋
𝜔𝑛,𝑙,𝑚 = (𝑛2 + 𝑙 2 + 𝑚2 )1/2 (11)
𝐿
frekansına sahip olur.
 𝑙 = 1, 𝑚 = 1, 𝑛 = 2 değerleri için üç kat
𝑐𝜋
dejenerasyon var! 𝜔 = ( ) 6.
𝐿
Mod dejenerasyon sayısı, 𝑁(𝜔), (11) denklemindeki
aynı 𝜔 değerini verecek tam sayıların seçilme yolu
sayısının iki katına eşittir.
İki faktörü, ışığın enine dalga özelliğinden gelir (iki
kutup durumu). Dolayısıyla 𝜔 artınca 𝑁 𝜔 değeri de
artar.
Bir modun ortalama termal enerjisi frekansa bağlı
olarak,
𝜀𝑛,𝑙,𝑚 = 𝜀(𝜔) (12)
olsun.
Farklı modlardan gelen toplam enerji (𝜔 frekanslı),
𝐸 = 𝜔 𝑁(𝜔)𝜀(𝜔) (13)
olur. 𝑅 = (𝑛2 + 𝑙 2 + 𝑚2 )1/2 ise,

𝜔 + 𝑑𝜔 frekans aralığındaki modların sayısı,

𝑑𝑁 = 𝐺(𝜔)d𝜔
ile verilir. 𝐺(𝜔), mod yoğunluğu olamak üzere
kovuktaki toplam enerji,
𝐸= 𝜀 𝜔 𝑑𝑁 = 𝜀(𝜔) 𝐺(𝜔)d𝜔 (14)
olur.
 Üç boyutlu uzayda koordinatın birinci bölgesi için,
1
𝑑𝑅 𝑑𝑁 = 2( )4𝜋𝑅2 𝑑𝑅 = 𝜋𝑅 2 𝑑𝑅 (15)
8
𝑐𝜋
𝑅 olur. 𝜔 = 𝑅 kullanılırsa,
𝐿
𝐿
𝑑𝑅 = 𝑑𝜔 ve
𝑐𝜋

2 3
2
𝐿 𝐿 𝐿
𝑅 𝑑𝑅 = 𝜔 𝑑𝜔 = 𝜔2 𝑑𝜔
𝑐𝜋 𝑐𝜋 𝑐𝜋

𝑉
= 3 3 𝜔2 𝑑𝜔
𝑐 𝜋
𝑉
𝑑𝑁 = 3 2 𝜔2 𝑑𝜔 (16)
𝑐 𝜋
olur.
𝑑𝑁 = 𝐺(𝜔)d𝜔
𝑉
olduğundan,𝐺(𝜔)= 3 2 𝜔2 olur ve toplam enerji yoğunluğu,
𝑐 𝜋
∞ ∞
𝐸 1
𝜀= = 3 2 𝜀 𝜔 𝜔2 𝑑𝜔 = 𝜌 𝜔 𝑑𝜔
𝑉 𝑐 𝜋 0 0
olur ve termal siyah-cisim ışıma spektral yoğunluğunu,
𝜀 𝜔 𝜔2
𝜌 𝜔 = 3 2
𝑐 𝜋
Yazabiliriz. 𝜀 𝜔 , mod başına enerji kelvin ile ölçüldüğünden,
𝜀 𝜔, 𝑇 𝜔2
𝜌 𝜔, 𝑇 =
𝑐 3𝜋 2
olur. 𝜀 𝜔 yi bulmak için 𝜔 frekanslı harmonik osülatör ve bir
mod arasında benzerlik kuracağız. Yani bir modu 𝜔 frekanslı
bir harmonik osülatör olarak düşüneceğiz.
1.3 Rayleigh-Jeans Teorisi
Aynı 𝜔 frekanslı fakat farklı enerjilerdeki bir takım klasik
harmonik osülatörlerimiz olsun. Klasik Boltzman yasasına
göre, 𝜀 enerjili osülatör kesri 𝑒 −𝜀/𝑘𝑇 ile orantılıdır. Klasik
istatistik mekanikten,
∞ ∞ −𝜀/𝑘𝑇 𝑑𝑝𝑑𝑥
𝜀𝑒
𝜀 𝜔, 𝑇 = −∞ −∞
∞ ∞ −𝜀/𝑘𝑇 ~𝑘𝑇
−∞ −∞
𝑒 𝑑𝑝𝑑𝑥
olur.
𝑝2 1
𝜀 =𝐾+𝑈 = + 𝑚𝜔2 𝑥 2
2𝑚 2

𝜀 𝜔, 𝑇 = 𝑘𝑇 olunca, (𝜔)?
Rayleigh-Jeans spektral yoğunluğu
𝜀 𝜔, 𝑇 𝜔2 𝜔2
𝜌𝑅𝐽 𝜔, 𝑇 = 3 2
= 3 2 𝑘𝑇
𝑐 𝜋 𝑐 𝜋
olur.
Wien yasası ile karşılaştırırsak,
𝑘 𝜔 −1
𝐹𝑅𝐽 𝜔/𝑇 = 3 2 ( )
𝑐 𝜋 𝑇
olması gerektiğini buluruz.

3 2
𝑘𝑇
𝜌𝑅𝐽 𝜔, 𝑇 = 𝜔 𝐹𝑅𝐽 𝜔/𝑇 = 𝜔 3 2
𝑐 𝜋
Wien ile uyumlu olmasına karşın, siyah-cisim
ışımasının spektral yoğunluğu ile bağdaşmaz:
 𝜌𝑅𝐽
1. 𝜌𝑅𝐽 nin basit bir grafiği, onun
bir maksimuma sahip olamadığı görülebilir.
Aksine 𝜔 arttıkça sonsuza gider. Bundan
dolayı «yer değiştirme yasası» ihlali var.

∞
2. Toplam enerji yoğunluğu 𝜀 = 0
𝜌 𝜔 𝑑𝜔 sonsuza gider, bu
1
da direkt Stefan-Boltzmann yasasının ihlalidir, 𝐽 = 𝑐𝜀 = 𝜎𝑇 4 .
4
Çünkü integral üst sınırda (yüksek frekansta) ıraksar (mor
ötesi felaketi).
1.4 Planck Kuantum Teorisi
Planck teorisinin başarısı bir harmonik
osulatörün enerjisinin frekansının
sınırlı/kuantumlu olması gerektiğini
düşünmesidir.
𝜀𝑛 = 𝑛ℏ𝜔 , ℏ = ℎ/2𝜋, 𝑛 = 0,1,2, …
Termal ortalama enerji, Boltzmann kuantum
yasası ile verilir.
∞ −𝜀𝑛 /𝑘𝑇
𝑛=0 𝑛𝜀 𝑒
𝜀 𝜔, 𝑇 = ∞ −𝜀 /𝑘𝑇
𝑛=0 𝑒
𝑛
𝛽 = 1/𝑘𝑇 olmak üzere,
∞
𝜕
𝜀 𝜔, 𝑇 = − ln 𝑒 −𝛽𝜀𝑛
𝜕𝛽
𝑛=0
olur ve
∞ ∞

𝑒 −𝛽𝑛ℏ𝜔 = [𝑒 −𝛽ℏ𝜔 ]𝑛
𝑛=0 𝑛=0
bulunur. 𝑒 −𝛽ℏ𝜔 = 𝑦 seçilirse, sonsuz seri bir geometrik seriye dönüşür
ve genel toplamı,
∞
𝑛
1
[𝑦] =
1−𝑦
𝑛=0
olacağından,
∞
−𝛽𝜀𝑛
1
𝑒 =
1 − 𝑒 −𝛽ℏ𝜔
𝑛=0
 ∞
𝜕 𝜕 1
𝜀 𝜔, 𝑇 = − ln 𝑒 −𝛽𝜀𝑛 =− ln{ −𝛽ℏ𝜔
}
𝜕𝛽 𝜕𝛽 1 − 𝑒
𝑛=0
ℏ𝜔𝑒 −ℏ𝜔/𝑘𝑇 ℏ𝜔
𝜀 𝜔, 𝑇 = −ℏ𝜔/𝑘𝑇
= ℏ𝜔/𝑘𝑇
1−𝑒 𝑒 −1
𝜀𝑛 = 𝑛ℏ𝜔 kuantizazyon koşulunun ortalama enerjinin
𝜔 ve 𝑇 ye bağlar. Bu durumda Planck spektral yoğunluğu
𝜀 𝜔, 𝑇 𝜔2 𝜔2 ℏ𝜔
𝜌𝑃 𝜔, 𝑇 = 3 2
= 3 2 ℏ𝜔/𝑘𝑇
𝑐 𝜋 𝑐 𝜋 𝑒 −1
= 𝜔3 𝐹𝑃 𝜔/𝑇
bulunur.
1 ℏ
𝐹𝑃 𝜔/𝑇 = 3 2 ℏ𝜔/𝑘𝑇
𝑐 𝜋 𝑒 −1
Planck teorisi Wien yasası ile uyumludur. Aynı
zamanda Planck fonksiyonu
1 ℏ
𝐹𝑃 𝜔/𝑇 = 3 2 ℏ𝜔/𝑘𝑇
𝑐 𝜋 𝑒 −1
oluşturduğu spektral yoğunluk deneysel
gözlemlerle de uyumludur. Hem yerdeğiştirme
ve hem de Stefan-Bolzmann yasası ile
uyumludur.
1.5 Fotoelektrik Olay
Madde Atom Metal 𝛾
elektron,
proton,
nötron

𝑒−
Metallerde bazı elektronlar metal içinde,
atomdan atoma serbestçe gezebilmektedir. Bu
elektronlardan bir tanesini metalden sökmek
için gerekli enerji, metalin iş fonksiyonudur, 𝑊.
Bunu yapmanın farklı yolları var:
1. Metali ısıtarak/Teormo-iyonik emisyon
2. Enerjili parçacıklarla bombardıman/İkincil
emisyon
3. E.m. radyasyonla/ışıma bombardıman/Foto-
emisyon \Foto-elektrik etki.

• Klasik Mekanikte e.m. dalganın

enerjisi~genliğin karesi
• Yeteri kadar genlik, elektronu metalden
sökebilmeli!
Deneysel olarak, genliği büyük, yani daha parlak
ışık elektronu metalden sökmek için yeterli değil.
Tam tersi frekansı/renk değiştirdiğinizde ancak
foto-emisyon başlar…
Bu eşik frekansı, 𝜈0 , deneysel olarak metalin iş
fonksiyonu ile orantılıdır…
Fotoelektrik etki ilk olarak Einstein tarafından
önerildi (1905):
ışık 𝛾-foton
hız: 𝑐 enerji: ℎ𝜈 kütle: 0 momentum: ℎ/𝜆
metal 𝛾
𝜀𝑚𝑖𝑛 = ℎ𝜈0 = 𝑊
𝑒−

𝜀𝛾 > ℎ𝜈0 ise,

Einstein Foto-elektrik Denklemi:
𝑇 = ℎ𝜈 − W = ℎ(𝜈 − 𝜈0 )
eğim=ℎ
𝜈01 𝜈02 𝜈03 𝜈

𝑊1
𝑊2 𝑦 = 𝑚𝑥 + 𝑏
𝑊3
1.6 Compton Olayı
Bir önceki kesimde, Eintein’in ışığın kuantum teorisi
(ışık-foton), 𝑋-ışınlarının serbest elektrondan
saçılmasına uygulanabilir. Bu etki klasik olarak
Thomson saçılması olarak bilinir.
Klasik olarak, gelen ve saçılan ışıma aynı frekanslı ve
saçılanın şiddeti açıya bağlı olarak
𝐼 ∝ 𝐼0 (1 + 𝑐𝑜𝑠 2 𝜃)
şeklinde ifade edilir.
Ancak saçılan ışınların frekansı birazcık olsa da
geleninkinden farklı (düşük) olur ve şiddetleri bu
denklemden daha karmaşıktır… (Klein-Nishina)
Frekanstaki bu azalma ilk olarak Compton, Einstein’in
ışık için kuantum teorisini kullanarak, açıkladı (1923):
𝑐 = 𝜈𝜆 , 𝜔 = 2𝜋𝜈 y
𝛾 𝑒− 𝜃
ℎ𝜈 𝑝=0 x
𝑝 𝜙
ℎ𝜈 − ℎ𝜈 ′ = 𝑇 :(𝐾𝑒)
ℎ ℎ
= 𝑐𝑜𝑠𝜃 + 𝑝𝑐𝑜𝑠𝜙 :(𝑝𝑥 )
𝜆 𝜆′
ℎ
0 = 𝑠𝑖𝑛𝜃 − 𝑝𝑠𝑖𝑛𝜙 :(𝑝𝑦 )
𝜆′
𝑐 = 𝜈𝜆
Enerji korunumu
ℎ𝜈 + 𝑚𝑒 𝑐 2 = ℎ𝜈 ′ + (𝑚𝑒 2 𝑐 4 + 𝑝2 𝑐 2 )1/2
olmasını gerektirir:
ℎ𝜈 − ℎ𝜈 ′ + 𝑚𝑒 𝑐 2 = (𝑚𝑒 2 𝑐 4 + 𝑝2 𝑐 2 )1/2
𝑇 + 𝑚𝑒 𝑐 2 = (𝑚𝑒 2 𝑐 4 + 𝑝2 𝑐 2 )1/2
𝑇 2 + 2𝑇𝑚𝑒 𝑐 2 = 𝑝2 𝑐 2
Enerji ve momentum korunum denklemlerinden
yararlanarak,
ℎ𝜈 − ℎ𝜈 ′ = 𝑇 (Ke)
ℎ ℎ
= 𝑐𝑜𝑠𝜃 + 𝑝𝑐𝑜𝑠𝜙 𝑝𝑥
𝜆 𝜆′
ℎ
0 = 𝑠𝑖𝑛𝜃 − 𝑝𝑠𝑖𝑛𝜙 (𝑝𝑦 )
𝜆′
𝑇 2 + 2𝑇𝑚𝑒 𝑐 2 = 𝑝2 𝑐 2 (Enerji
Korunumu)
ℎ 𝜈 + ℎ 𝜈′ − 2ℎ𝜈ℎ𝜈 + 2 ℎ𝜈 − ℎ𝜈 ′ 𝑚𝑒 𝑐 2
2 2 2 2 ′

= 𝑝2 𝑐 2
′ ′
𝜈 𝜈 𝜈𝜈
ℎ2 ( )2 +ℎ2 ( )2 −2ℎ2 ( 2 ) + 2 ℎ𝜈 − ℎ𝜈 ′ 𝑚𝑒
𝑐 𝑐 𝑐
= 𝑝2
 ℎ 2 ℎ 2 2
ℎℎ
( ) +( ) 𝑐𝑜𝑠 𝜃 − 2 𝑐𝑜𝑠𝜃 = 𝑝2 𝑐𝑜𝑠 2 𝜙
𝜆 𝜆′ 𝜆 𝜆′
ℎ 2 2
( ) 𝑠𝑖𝑛 𝜃 = 𝑝2 𝑠𝑖𝑛2 𝜙
𝜆′
iki denklem toplanırsa;
ℎ 2 ℎ 2 ℎℎ
( ) +( ) −2 ′ 𝑐𝑜𝑠𝜃 = 𝑝2
𝜆 𝜆′ 𝜆𝜆
′ ′
𝜈 𝜈 𝜈𝜈
= ℎ2 ( )2 +ℎ2 ( )2 −2ℎ2 ( 2 ) + 2 ℎ𝜈 − ℎ𝜈 ′ 𝑚𝑒
𝑐 𝑐 𝑐
ℎ 2 ℎ 2 ℎℎ 𝑐 𝑐
= ( ) +( ) −2 ( ′ ) + 2 ℎ − ℎ 𝑚𝑒
𝜆 𝜆′ 𝜆𝜆 𝜆 𝜆′
 ℎℎ 𝑐 𝑐
2 ′ 1 − 𝑐𝑜𝑠𝜃 = 2 ℎ − ℎ 𝑚𝑒
𝜆𝜆 𝜆 𝜆′
ℎ 𝑐 𝑐 𝜆′ − 𝜆
1 − 𝑐𝑜𝑠𝜃 = − 𝑚𝑒 = 𝑐 𝑚𝑒
𝜆𝜆′ 𝜆 𝜆′ 𝜆𝜆′
ℎ
1 − 𝑐𝑜𝑠𝜃 = 𝜆′ − 𝜆
𝑚𝑒 𝑐
′
ℎ
∆𝜆 = 𝜆 − 𝜆 = 1 − 𝑐𝑜𝑠𝜃
𝑚𝑒 𝑐
ℎ
𝜆𝐶 = = 0,024 × 10−8 𝑐𝑚
𝑚𝑒 𝑐
Compton Dalga Boyu
1.7 Maddenin Kuantum Teorisi
Kuantizazyonu şimdiye kadar ışıma olayı için
kullandık… Peki madde için ne söylenebilir!
Kuantizazyon madde için de geçerli olmalı! (iyi
bir teori için?)
En basit atom olan hidrojen atomunu bile tek
başına klasik mekanikle açıklanamaz:
𝛾
e KED: emisyon oranı
𝑒𝑛𝑒𝑟𝑗𝑖 2𝑒 2 𝑎2
p 𝑎 =
𝑧𝑎𝑚𝑎𝑛 3𝑐 2
• Doğada böyle bir atomik çökme yok!
• Klasik bakış açısına göre frekansı düzgün bir
şekilde değişmeliydi ve emisyon spektrumu
sürekli olmalıydı! Yani tüm renkler sabit bir
şekilde yayılmalıydı! Deneysel olarak böyle bir
gözlem yok… hidrojen spektrumu ayrık ve
kendine özgü renklerden oluşur…
Rydberg, hidrojen atomundaki spektrum
emisyonlarına ait spektral çizgilerin dalgaboylarının
1 1 1
= 𝑅( 2 − 2 ) (𝑛, 𝑚 = 1,2,3, … . ; 𝑚 > 𝑛)
𝜆𝑚,𝑛 𝑛 𝑚
denklemine uyduğunu gözlemiştir.
1.8 De Broglie Hipotezi ve Davisson-Germer Deneyi

Dalga özelliği

https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87ift_yar%C4%B1k_deneyi
(Çift yarık deneyi)
ℎ
Louis de Broglie (PhD, 1924): 𝜆 = (madde?)
𝑝
𝑝 parçacığın lineer momentumu olduğundan,
makroskobik cisimler için bu dalga farkedilmez…
Sadece mikroskobik cisimler için bu etki gözlenir.
https://www.youtube.com/watch?v=q3H7wR_IR3w
Davisson-Germer (1927):
Tek enerjili elektron demetlerini bir kristalden
geçirerek fotografik bir filmin üzerine düşürmüş
ve girişim desenini gözlemlemişler…
Elektronun bu özelliği elektron mikroskobunun
neden geleneksel optik mikroskoplara göre daha
iyi çözünürlük sağladığını anlayabiliyoruz…

10.000 luk potansiyel farktaki ivmelenme için:

𝜆 = 1,22 × 10−11 𝑚
1.9 Bohr’un HidrojenTeorisi (1913)

1. Elektronlar dairesel yörüngede hareket eder.

2. İzinli yörüngeler, açısal momentumun
𝐿𝑛 = 𝑚𝑣𝑛 𝑟𝑛 = 𝑛ℏ 𝑛 = 1,2,3, …
kuralına göre kuantumlu olduğu yörüngelerdir.
3. Elekron bu yörüngelerden birinde ise ışıma
yapmaz. Ancak elektron bulunduğu yörüngeden bir
alt yörüngeye geçtiğinde ışıma yapar, üst yörüngeye
geçtiğinde ise ışıma absorblar…
Yayılan enerjinin kuantumu yörünge enerjisindeki
kayba eşittir…
 Yörünge çevresi=tam dalgaboyu katı
2𝜋𝑟 = 𝑛𝜆

ℎ ℎ
2𝜋𝑟 = 𝑛 = 𝑛
Lyman n=1, 𝜀1 = −13,6 𝑒𝑉 𝑝 𝑚𝑣
ℎ
𝑚𝑣𝑟 = 𝑛 = 𝑛ℏ
2𝜋

Balmer n=2 , 𝜀1 = −3,4 𝑒𝑉 𝑚𝑣𝑟 = 𝑛ℏ :Bohr Postülası(1)

1 𝑒2
n=3, 𝜀3 = −1,5 𝑒𝑉 İzinli Enerji (K+U): 𝜀𝑛 = 𝑚𝑣𝑛2 −
2 𝑟𝑛

𝑒2 2
𝑣𝑛
Newton: 𝐹 = 𝑚𝑎 , = 𝑚
𝑟𝑛2 𝑟𝑛
𝑒2 2
𝑣𝑛
= 𝑚 ise
𝑟𝑛2 𝑟𝑛
𝑒2
= 𝑚𝑣𝑛2
𝑟𝑛

1 𝑒 2 1 𝑒 2 𝑒 2 𝑒 2
𝜀𝑛 = 𝑚𝑣𝑛2 − = − =−
2 𝑟𝑛 2 𝑟𝑛 𝑟𝑛 2𝑟𝑛

𝑚𝑣𝑛 𝑟𝑛 = 𝑛ℏ

𝑛ℏ
𝑟𝑛 = ve
𝑚𝑣𝑛

𝑛 2 ℏ2 𝑛 2 ℏ2
𝑟𝑛2 = 2 = 𝑒2
olduğundan
𝑚𝑚𝑣𝑛 𝑚𝑟
𝑛

𝑛 2 ℏ2
𝑟𝑛 =
𝑚𝑒 2
bulunur ve
 𝑒2 𝑒2 𝑚𝑒 4
𝜀𝑛 = − =− 2 2=− 2 2
2𝑟𝑛 𝑛 ℏ 2𝑛 ℏ
2
𝑚𝑒 2
𝑚𝑒 4
𝜀1 = − 2 = −13,6 𝑒𝑉
2ℏ

ℏ2 −8 𝑐𝑚
𝑎= = 0,53 × 10
𝑚𝑒 2
Bohr yarıçapı olmak üzere,
𝑚𝑒 4 𝜀1
𝜀𝑛 = − 2 2 = 2
2𝑛 ℏ 𝑛
2
ℏ
𝑟𝑛 = 𝑛2 = 𝑛 2𝑎
𝑚𝑒 2
yazılabilir.
Einstein foton bağıntısı kullanılırsa, 𝜀 = ℎ𝜈
𝜀1
𝜀𝑛 = − 2
𝑛
1 1
ℎ𝜈𝑚𝑛 = 𝜀𝑚 − 𝜀𝑛 = 𝜀1 ( 2 − 2 ) (𝑚 > 𝑛)
𝑛 𝑚

Bu daha önce verdiğimiz Rydberg formülü ile

uyumludur ve Rydberg sabiti
𝜀1
𝑅=
ℎ𝑐
olur.
1.10 Karşılık İlkesi

Bohr’un hidrojen postülası/önermesi KED ile

uyumlu değil…
KED makroskobik elektormagnetik için uyumlu…
QED KED geçiş limiti olmalı!
KED göre; sabit dairesel hareket eden yüklü bir
parçacığın ışıma frekansı, dönme frekansına eşit
olmalı:
𝜔 𝑣 1 𝑒 2 1/2
𝜈𝑑ö𝑛 = = = ( 3)
2𝜋 2𝜋𝑟 2𝜋 𝑚𝑟
 2
ℏ
𝑛. yörünge için𝑟𝑛 = 𝑛2 2
𝑜𝑙𝑑. ;
𝑚𝑒
1 𝑒 2 1/2 1 𝑚𝑒 4 1
𝜈𝑑ö𝑛𝑛 = ( 3) = 2 3 (*)
2𝜋 𝑚𝑟𝑛 2𝜋 ℏ 𝑛
Kuantum teorisi iki komşu 𝑛 ve 𝑛 + 1 yörüngeleri arasındaki
frekansın
𝜀𝑛+1 −𝜀𝑛 𝜀1 1 1
𝜈𝑛 = = ( 2 − ) (**)
2𝜋ℏ 2𝜋ℏ 𝑛 (𝑛+1)2
(*) ve (**) denklemleri tutarsızdır. Ancak (**) de 𝑛 → ∞
limitinde,
1 1 𝑛 + 1 2 − 𝑛2 2𝑛 + 1
2
− 2
= 2 2
= 2
𝑛 𝑛+1 𝑛 𝑛+1 𝑛 𝑛+1 2
2𝑛 + 1 2
lim 2 2
= 3
𝑛→∞ 𝑛 𝑛 + 1 𝑛
Dolayısıyla, 𝜈𝑑ö𝑛𝑛 = 𝜈𝑛 olur, yani 𝑛 → ∞ klasik limittir.
Ödev:
Aşağıdaki siyah-cisim spektral yoğunluklarından
hangileri Wien yasasını sağlar.
3 2 𝑇
1. 𝜌 𝜔, 𝑇 = 𝐴𝜔 𝑙𝑛𝜔 − 𝑙𝑛𝑇 /𝑠𝑖𝑛 ( )
𝜔
3 𝜔
2. 𝜌 𝜔, 𝑇 = 𝜔 𝑐𝑜𝑠 ( )
𝑇
2 1/𝜔 1/𝑇 𝜔
3. 𝜌 𝜔, 𝑇 = 𝜔 [𝜔 𝑒 ]
𝜔4
4. 𝜌 𝜔, 𝑇 = + 𝜔3
𝑇
sağlayanlar için 𝐹(𝑥) fonksiyonunu bulunuz.