İTÜ 

Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü
Yapı ve Deprem Mühendisliği Çalışma Grubu

BETONARME YAPILAR
MIM 232

Betonarme Çatı
Çerçeve ve Kemerler

2015
Betonarme Çatılar

• Görevi, belirli bir hacmi örtmek olan betonarme çatılar 
kat döşemelerine göre çok değişik biçimlerde 
düzenlebilirler, açıklıklar daha büyük olabilir.

• Çatı taşıyıcı sistemi; binanın işlevi, biçimi ve yapısal 
özellikleri birbirinden ayrılamayacağından, bu çeşitlilik 
içinde mimar‐mühendis ortak çalışmasının daha büyük 
önem kazandığı bir tasarım alanı oluştururur. 
Betonarme Çatılar

Çatının İşlevi:

a) Yağmur suyu ve rüzgar etkilerinden korumak

b) Aydınlatma

c) Isı yalıtımı

d) Havalandırma

e) Akustik
Betonarme Çatılar
Betonarme Çatı Taşıyıcı Sistemi:

Tasarım üç isteği yerine getirmelidir;
1. Yapının işlevine ve biçimine uygunluk,
2. Bütün yükleri güvenle taşımak,
3. Malzeme ve işçilik bakımından tasarruf.

Betonarme Çatılar;
a) Klasik Yapı Tarzı; ana kirişler+aşıklar
b) Yüzeysel taşıyıcı sistemler 
 Betonarme Çatılar

Klasik Yapı Tarzı:

Yükler çatı plağından aşıklara ve oradan da ana kirişe aktarılır.
Yapımı kolaydır ve hazır eleman kullanılabilir. 
Sistemin ekonomikliği  ana kirişin türü, biçimi yanında bunların 
aralıklarına, yani aşıkların açıklıklarına da bağlıdır.
Betonarme Çatılar

a/l  1/3 – 1/4

 Betonarme Çatılar

Ana Taşıyıcılar:

• Ana taşıyıcılar ‘prefabrik’ yapılabilir.

• Prefabrikenin yararları : Kalıp azalır, iskele kalkar.
Betonlama işi azalır, kalitesi yükselir.

• Prefabrikenin mahsurları : Montaj masrafı.
 Betonarme Çatılar

Ana Taşıyıcılar:

• Hazır eleman üretim hızı mevsim koşullarından bağımsızdır.
• Taşıma maliyeti değişkendir, mesafe ve taşıma ücretlerine 
bağlıdır.
• Öngerilme ile malzeme kalitesinin yükseltilmesi eleman 
ağırlığını azaltır.
• Taşıma ve montaj sırasındaki ilave gerilmeler, yükler 
düşünülmelidir.
 Betonarme Çatılar

Çatı Ana Kirişleri:
• Betonarme veya öngerilmeli beton çatı ana kirişleri 22 m 
(bazen 28 m) açıklığa kadar fabrikada üretilerek 200‐300 km 
uzağa taşınabilir.
• Sahada üretilerek mesnetlerine kaldırmak üzere 32 m açıklıkta 
üretim de mevcuttur.
Betonarme Çatılar
Çatı ana kiriş enkesitleri belirlenirken gözönüne alınması 
gereken koşullar;

1. Eğilme ve kesme etkilerini güvenle taşıması,
2. Küçük enkesit alanı,
3. Kalıbın basit şekilde yapılması, sökülmesi,
4. Donatının kolay yerleşimi,
5. Kolay beton dökülmesi.
 Betonarme Çatılar
Boyuna Form:

M etkisi
 Betonarme Çatılar
Yüksekliği değişen çatı kirişlerinde bazı önemli özellikler:
 Betonarme Çatılar
Yüksekliği değişen çatı kirişlerinde bazı önemli özellikler:

• Orta kesitte eğik basınç kuvvetleri dolayısıyla meydana gelen 
V0 çekme kuvveti buraya konacak özel etriyelerle 
karşılanmalıdır.
• Herhangi bir kesitteki  V = V – (M/z) tg
• Kesme kuvvetinin büyük olduğu mesnet kesitlerinde yüksekliği 
azaldığı için genişliğinin arttırılması gereklidir.
• Taşıma sırasında ve tamamlanmış yapıda üst başlık burkulma 
yapabilir. Gerekli önlemler alınmalıdır.
 Betonarme Çatılar
Yüksekliği değişen çatı kirişlerinde bazı önemli özellikler:
 Betonarme Çatılar
Yüksekliği değişen çatı kirişlerinde bazı önemli özellikler:

• Çatı kirişleri teorik mesnet noktalarından sonra çok az uzar.

• Mesnette küçülen manivela kolu dolayısıyla donatıdaki 
çekme kuvveti hemen hemen orta bölgedeki değeri ile bu 
kesitlere kadar devam eder. Yatay veya düşey firkete 
biçiminde donatı ile orada kenetlenmelidir. 

• Kirişler genellikle betonarme kolonlara oturtulur. Oluk 
kirişleri dolayısıyla çoğu zaman kolonlara konsol yapmak 
zorunlu olur. Sabit mesnet yapılması uygun olur. 
Çerçeveler:

• Kirişler kolonlara eğilmeye dayanıklı olarak birleştirilirse 
‘çerçeveler’ oluşur.
• Sabit tutulan alt kesitler dolayısıyla bir itki meydana gelir 
ve böylece açıklık momentleri azalır.
Zemin sağlam ise ‘ankastre çerçeve’, 
kötü ise ‘üç mafsallı çerçeve’
• Üç mafsallı çerçevede yerdeğiştirmeler kesit zoru 
doğurmaz.
Çerçeveler:

Zemin kötü ise itki gergi ile karşılanır. Gerginin bakımı zordur.
Çerçevenin ekseni yüklerin basınç çizgisine ne kadar yakınsa 
eğilme momentleri de o kadar küçük olur.
Düzgün yayılı yük altında basınç çizgisi 2° parabol olur.
Çerçeveler:

• Çerçeve altındaki kat kirişlerinin gergi görevi yapması
Çerçeveler:

ışık

ışık

Yalıtım iyi olmalı

ışık
 Çerçeveler:

• Betonarme çerçevelerde 
açıklık 30 m’ye kadar 
yapılabilir.
• Ön germeli betonarme   
çerçevelerde 60 m’ye 
kadar yapılabilir.

• Duvar ve çatı 
döşemesinin 
yerleştirilmesi çeşitli 
şekillerde olabilir
Konsol Kirişler:

• Bina saçakları, tribün çatıları, otobüs tren peronları vb. 
için açık kalması istenen kenarda kolon kullanılmaz ve ana 
kirişler konsol biçimde düzenlenir.
• Açıklıkları artarsa boyutları, malzeme masrafları, temel vs. 
aşırı yükselir.
• İzostatiktir ve sehimler fazladır.
Konsol Kirişler:

• Dolmabahçe stadı çatısı
Konsol Kirişler:

• Bina ortasında kesintisiz bir ışık bandı sözkonusu 
olduğunda iki yanda düzenlenecek konsollarla bu 
sağlanabilir. Ör: Münih sergi salonu:
Kemerler:

• Yüklerin basınç çizgisi ana taşıyıcının ekseni olarak alınırsa 
kemer elde edilir. Bu durumda kesitte yalnız  basınç 
kuvveti vardır.
• Ancak yarım kar, rüzgar, deprem yükleri moment 
meydana getirebilir.
• Kemerler özellikle büyük açıklıklar için uygun taşıyıcılardır. 
• Büyük basınçlara karşı koymak için minimum alanlı yüksek 
ataletli kesitler seçilmelidir.
Kemerler:

• Düşey kesiti dikdörtgen hacimlere uygun değildir
• Kemer itkisi zemine aktarılmalı veya döşeme altına 
konacak gergilerle alınmalıdır. Ancak bu durumda 
kenarlarda ölü hacimler oluşur
Kemerler:

• Yükseğe konacak gergi ile itki karşılanması, kolonlara ve 
dolayısıyla zemine aktarılması sistemin gereğidir.

• Üstte kalan ölü hacim ısıtma vs. gibi gereksiz masrafa yol 
açar.

• Kemerler arasındaki çatı düzenlemesi kiriş ve çerçeveli 
yapılardan az farklıdır.
Kemerler:

• Çerçevelere göre daha küçük kesitli ve az maliyetli 
olduklarından çerçevelere göre daha az aralıklarla 
düzenlenebilirler.

• Yüklere, ara elemanların özelliklerine göre açıklığın 
1/5~1/10’u arasında kemer aralıkları uygundur.

• Daire planlar için mahyada basınç ve üzengide çekme 
çemberleri arasında radyal kemerler düzenlemek çok 
uygun olmaktadır.
Kemerler:

• Bunlar, kemerler ve ara elemanlarla oluşturulan bir çatı 
olabileceği gibi, mahyada dar, üzengide geniş yarım 
kemer biçiminde yüzeysel elemanların yanyana dizilmesi 
ile düzenlenebilir.
Kemerler:

• 1949‐Spor ve sergi sarayı
Aşıklar ve plaklar:

• Çatı örtüsünde, ara kirişler de çok önemlidir

• Maliyet nedeniyle aşıklarda ve plaklarda hazır elemanlar 
tercih edilir.

• Aşık kesitileri/ağırlıklarının azaltılması, ana kirişlere daha 
az yük gelmesini sağlar ve maliyeti düşürür.

• Ancak bu durumda sehimler artar
 Aşıklar ve plaklar:

• Aşıklar ana kiriş üst başlıklarının yanal stabilitesini, binanın 
boyuna doğrultudaki stabilitesini sağlayan elemanlardır

• Bu elemanlar ana kirişlere bağlantı yapılarak sabitleştirilirler.
 Aşıklar ve plaklar:

• Aşıklar arasına hafif bir çatı örtüsü konabilir, ısı yalıtımı 
sağlanır.

• Aşık ve plaklar birlikte hazır elemanlar olarak da kullanılabilir.
 Aşıklar ve plaklar:

• Hafif beton (Gazbeton vs.) plaklarla hem masif bir örtü, hem de  
ısı yalıtımı sağlanmış olur .
• Plakların arasında kalan boşluklara, donatı konup harçla 
doldurulması  ile ve aynı boşluklara beton takozlar 
oluşturulması ile diyafram etkisi sağlanır.
Teşekkürler