-

X,'
L.
MACCA

R
I
STICHOMYTHICA

VRBINI
TYP. MELCH. ARDVINI
MCMXI
§
Fabula Menandri quae inscribitur Pe

m
n
a
e
o
c
r

r
i
i
qua demum ratione singulis scenis explicaverit,
in
se

quidve quaeque pars eius significare voluerit, cum prop

ter complures easdemque non ita magnas,
at
certe
si

admodum graves lacunas nondum bene liquere fatendum

,
est, tum hoc nunc loco persequi animo non habemus,
in

cum praesertim eiusmodi disputatio minime ad quod

id

ag itur pertinere videatur. Unum illud tenendum, ante

papyri fragmentum omnia fere ad anagnorismum qui
K

praeparandum,
ad

dicitur quae scena usque versum 397 (1),

immo etiam longius produci debuit, spectavisse: etenim
conditio invidia plena,
illa incerta atque
qua post
in

recisam comam immerito Glycera versata est, haudqua

quam amplius finem desiderare poterat vehementique

$ illi
;
ac

temere iracundo militi aeri iam paena percusso

v\ (1) Versibus qui ex novo Menandro afferuntur numerus attribuitur

Alfredi Koerte Lipsiensi éditione maiore: cum haec scribebamus
ex

lucem prodierat; secundam quidem pa

ne

nondum editio altera

in

pyri impressionem inspicere potueramus, quam Gustavus LEFEbvre

novissime, quaque Koekt: uti potuisse monet Berl.
i/.
so

curavit 1°),

Woehsehr, 1911, n.° 45, col. 1421.

,\$

323249
6

satis superque inconsulti facinoris fuerat paenitendum;

neque vero apparet quid tandem vel Pataeco vel Mo

schione facturus fuerit Poeta, nisi aliquando senex Gly

ceram eiusque fratrem suos esse liberos didicisset. Sed

loeus hie qui anagnorismum eomplectitur non modo co

lorem, ut ita dicamus, tragicum in sententiis verbisque
eligendis ac disponendis, verum etiam versibus inter sin
gulos fabulae actores dispertiendis seenas quae generis
eiusdem persaepe in tragoediis inveniuntur in mentem
reducit: ut iam hanc scenam KoERTE « et stichomythia
a comoedia ceteroquin aliena et sermone elato et arte
metrica proxime » accedere « ad stilum tragicum »
animadverterit Menandrea
ad praefatus, p. XXXVII I.
Cuius sententiae nihil prorsus inesset, quod vel tollen
dum vel insuper addendum putares, nisi etiam in qui
busdam comicorum fragmentis, etiamsi Aristophanem
exciperes,vestigia stichomythica haud illa quidem per
multa, at nonnulla tamen reperire liceret; quare operae
pretium esse visum est testimonia quoque reliquiarum
adhibere, quae iudicium praebere viderentur numquam
omnino obsoletam stichomythiam fuisse neque solum apud
tragoediarum scriptores aut unum Aristophanem exsti
tisse. Adolphus enim GROss, quamquam librum suum
accuratissime compositum Die Stichomythie in der grie
chischen Tragödie und Komödie usur. inscripsit (1), tamen
inter comoediarum scriptores tantum Aristophanis ratio
nem habendam instituit. Cum igitur in Menandri fra
gmentis his annis feliciter recuperatis locus stichomy
thice distributus haud parvi momenti exstitisset, nonne
fuit quaerendum, quatenus eiusmodi versuum distributio

(1) Berlin, Weidmann, 1905.

 7

in fabularum deverbiis permansisset, aut quantum quove

modo singulis temporibus in utrisque litteris esset im
-
mutata ?
Sed ut ad inceptum redeamus, Menandreumque pro
pius cognoscamus exemplum, postquam Glycera se e
Pataeci suspicionibus purgavit negavitque se domum
acerbi illius amatoris sui redituram, quippe quae ab eo

tam impia iniuria affecta sit (fragm. K2 ), aliaque inter

eam et senem verba facta sunt, quae penitus ita exci
derunt, ut sedeeim versuum intervallum insanabile pateat,
cum Glycera versum 320 pronuntiat, adhuc in principiis
sane est ea pars, qua pater filiam filia patrem tandem
invenit. Quacumque autem ratione male lacerum fragm.
K1 restituendum volunt, quam curam hic quidem nobis
praetermittere licet, nil aliud, quod ad nostrum propo
situm pertineat, constat ex his versibus, nisi inter Pa
taecum et Glyceram convenisse, ut cistella, qua cre
pundia continerentur, in medium afferretur; quam cum
Doris ancilla foras gestavisset, senem eas essè agnovisse,
quae uxoris suae quondam fuissent. Cum autem Moschion,
qui cur adsit profecto nondum patet mea quidem sen
tentia, quemque tamen adesse in dubium revocare non
licet, quaedam secum dixerit admiratum se et stupentem
de novo eventu ostendens, versus 347 sq. pronuntiat,
qui stichomythiam inducunt, morem communem ser
vantes (1): neque vero exempla desunt, quibus hoc ini
tium tertiae cuidam personae (2), quae postea raro de

(1) Gross, 1. c. p. 14.

(2) Aristoph. Equit. 359 sqq.; Plaut. Rud. 881 sqq., Mem. 646 sqq.,

825 sqq., 919 sqq., Most. 166 sqq., Pseud. 458 sqq.; Terent. Phorm.
247 sqq.; [Senec.] Octa r. 439 sqq. — Nimirum ct hic et alibi loci

admodum longe a severa tragicorum dispositione versuum discrepantes

8

verbium interpellet vel postremo stichomythiam con

cludat secum plerumque loquens (1), attributum demori

strent. Insequentes quoque versus totius scenae omnino

a reliquarum quas novimus stichomythiarum specie non
discrepant, cum etiam alibi saepe inter alternos versus
brevissimae versuum series, binorum plerumque vel ter
norum, stichomythicam turbent concinnitatem (2).

inducuntur, qui nihilo minus ad nostrum propositum

facere videntur.
Aristophanis comoediarum secundum Bergk 2, Terentii sec. Fleckei
sen, Senecae sec. Peiper et Richter a loci afferuntur; quod ad Plau
tum attir.et, Amp., Capt., Mil., IRud., Trim.. Asin., Pseudol.. Stich.
ex editione Fleckeiseni (1881), ceterarum fabularum locos secundum
Goetz et Schoell attulimus. Cfr etiam Eurip. (vol. I, Nauck 2, II, Na. *)
Alcest. 507 sqq., 706 sqq., Suppl. 564 sqq., Hipp. f 99 sqq., Iph. A.

402 sqq., 13:36 sqq., Or. 1503 sqq.

(1) Aristoph. Arharm. 1204 sqq., Equit. 269 sqq., 1151-1210, .1 r.

361 sqq., 859-923, 1046 sqq., Lys. 433-459, 1076 sqq., Thesm. 582-607,
630-648, 754 sqq., 1079-1097, Ram. 25-44, 1130 sqq., 1474 sqq, Eccles.

1074 sqq., Plut. 160 sqq., 627 sqq., 1044-1090; Plaut. Amph. 812 sqq.,
Mil. 1079 sqq., Cistell. 756 sqq., Mem. 622 sqq., 1062 sqq., Most.

21:2 sqq., 248 sqq., Pers. 549 sqq., I'oem. 719 sqq., Stich. 107 sqq.,

Truc. 814 sqq.; Ter. Phorm. 253 sqq., 493 sqq.; Senec. Herc. [Fur.]
422-456; Verg. Bue. III, 55 sqq. - Cfr etiam Eurip. El. 612 sqq., Her.

6:30 sqq., Herc. Fur. 1394 sqq., Iph. A. 819 sqq., Iou. 741 sqq. IPhoem.

549 sqq., 1646 sqq., ('yrl. 519 sqq.; Eupol., 181 (Kock,
fr.

308).
I.

(2) Ne illud quidem postulandum poetarum

ut

est, comicorum
stichomythiae unam quaeque eandemque sententiam comprehendant;
quin etiam saepissime nullum huiusmodi vinculum asservant, in
terque versus stichomythice distributos nonnunquam alios invenias,
qui ordinem frangant libere dispositi, ita tamen plerumque aptam
ut

membrorum compositionem ostendant; quod alias

se

inter fortasso
videndum erit. Cfr Aristoph. Acharn. 284 sqq., 1018-10:36 sqq.;
-
-

Alex. 173 (Kock II, 361 sq.); Plaut. I'ud. 505-550; Senec. Troad. 325
sqq., maximam denique partem locorum, quos hanc speciem plus
ad

minus reducere par est.

 9

Omnino igitur quinquaginta versus sunt, neque enim

ita multos alios de hoc deverbio post v. 397 excidisse
putandum est, quibus scena haec stichomythica conti
netur, quam tam late patere inopinatum fere accidit ut
cognosceremus, quippe qui inter tot Menandreos versus
nuper recuperatos vix tenuia quaedam eiusmodi distribu
tionis vestigia possemus animadvertere (1), etiam ubi eas
dem fere eventuum in scenam prolatorum condiciones

(1) Epitrep. 8 sq., 245 sqq., 337 sq., Sam. 154 sq., 507 sq., 216 sq.,
Peric. 120; quibus locis forma stichomythica vix inchoata statim
fere evanescit, ut apud Terentium quoque fieri apparet. In ceteris
fragmentis Menandreis aliundo notis frustra exemplum aliquod quae
ras. Ex mediaeautem novaeque comoediae frustulis perpauca possunt
agnosci: Antiph. 34 (Kock II, 24), 52 (K. II, 31), (K. II, 95);
196

Anaxandr. 12 (K. II, 140); Eubul. 121-122 (K. II, 208); Ephip. 21
(K. II, 262); Alexid. 15 (K. II, 301 sq.), 173 (K. II, 361 sq.), 240

(K. II. 385); Timocl. 4 (K. II, 452), 7 (K. II, 454); Timocr. 6 (K. III,
356); Steph. 1 (K. III,
360). Cfr Inc. 13:31 (K. 632). III,
Aristophanis locos plures versus quam hunc Menandreum com
plectentes haud ita multos reperias : Acharm. 284 sq., Equit. 1151
sqq., Vesp. 334 sqq., 1154 sqq., A v. 850 sqq,, Eccl. 756 sqq.; Plauti
Amph. 339 sqq., Asin. 272 sq.; Senecae Oedip. 784 sqq. Cfr T heoer.
V, 1-54, 70-185 (Ahrens 2); Inc. Jdyll. VII, :-65; Verg. Buc. III,
55-107.

Cuinam generi ex illis quae Gross statuit locus Menandri referen

dus sit, incertum quidem habemus, cum et ad anagnorismos et ad

sermones de magnis quibusdam rebus habitos, ad narrationes quae

per interrogationes et responsa explicantur aeque eodemque tempore
pertinere posse videatur.
Ceterum cum alia quaedam, in his officium quod in hac potis
simum fabula chorus habere videtur, tum etiam illud, quod hanc
singularem stichomythiam contineat, forsitan suadero possit ut conso
amus Periciromenam inter fabulas a Menandro adhuc iuveno com
positas collocandam esse.
10

iisdem modis reddi oportuisset (1). Eoque magis haec

res singularis apparet, cum perquam rara illa fragmenta
in quibus stichomythicam distributionem agnoscere licet,
ad « priseam » omnia « mediamque » comoediam per
tineant (2), nisi forte Legrandio Alexi

(3)
assentientes
aliqua parte
ex
dem novae comoediae ascribendum

»
arbitremur: quamquam vero minime apertum esse potest,
utrum eius fragmenta alternis versibus constantia ve

e
tustioribus eius an recentioribus fabulis processisse

e
videantur. Multo magis admirandum esset hanc doverbii
speciem apud Menandrum reperiri, quem eum iam ve

teres scriptores, omnibus praeceptorum vel morum anti

quitus traditorum vinculis contemptis, germanam potis
simum humanarum rerum imaginem exprimere, idque
felicissime conatum esse confirmassent (4), tum reliquiae
tam magni momenti novissime lucem redditae melius
in

(1) Ut Epit rep. cum Davus cum Syrisco contendit iis prae
in

locis ubi longas Poeta;

in
sertim orationes ostendere non studeat
illa lite inter Demeam Chrysidem, tro
in
Samiae acerrima vel
et

chaeis inde 202; huius denique fabulae narratione Davo

in
v.
a

facta 115 sqq., vel comica illa obsidione qua domus, quo Gly
in
v.

cera refugerat, cingitur sqq.; postremo ubicumque medium

v.

217
quid habemus inter paeatam orationem nimiamque concitationem,
quae male finibus artis rhetoricae solitis poterat constringi.

(2) Ex veteris comoediae fragmentis haec afferenda videntur

:

Archipp.
15

35

Plat. (K. (K. (K. Call.

I, I,

I,

I,

160 642). 681), 686),

696 sq.), Pherecr.

11

11

(K. (K. (K.

I,

I,
et

12 148). 39 155), 67

(K. Eupolid. (K. (K. Aristoph.

I,

I,

16:3), 181 308), 351 350), 71,

I.

(K. 410 sqq.).

I,

125, 131, 134, 151, 198, 298, 492

p.

LEgit Asi», 1)/tos, sqq.

12
E.

(3) Ph.

na dre, prae
Le

Cfr etiam M. CroisET, lerm ier des Attiques,

J1

(4)
n
'

cipue pag. sqq. (Paris, Revue des deux mondes,

21

15

1909, avril).
 11

ostendissent, summam modo humanorum animorum af

fectuum sensuum motuum, ingeniorum morum expliea
tionem persecutum esse, qua de re fieri posse
minime
videretur ut species quaedam et formae iam plerumque
exoletae diutius conservarentur, nisi tamen consideran
dum esset, quam diligenti studio Euripidis is vestigiis
institisset; qui Aesehyleas fabulas stichomythiis illas
quidem refertas ut quae propius tragoediae origines com
positae eiusmodi nativas deverbiorum formas retinuis
sent, in compluribus suis sibi ad imitandum proponere
esset fere delectatus.
Itaque ut apud Euripidem sic etiam apud Menandrum,
iam magis magisque conscientia, quid sibi haec versifi
cationis species vellet penitus dilapsa, rhetoricae maxime
artis hi fructus habendi sunt, qui in Latinos quoque
comicos poetas manaverint, qui cum alia complura tum
etiam hanc versuum dispositionem imitati sunt, exte
nuantes quidem eam et variantes, denique pluribus modis
immutantes. Cum enim si non prorsus omnes, at ple
raeque tamen iam causae esse desiissent, cur genus hoc
deverbiorum in alternos versus dispertiendorum adhibe
rent, vix tamen abstinere interdum potuerunt, quominus
in suas fabulas passim huiuscemodi exempla, nulla qui
dem dedita opera, sed imitandi studio allecti ac fere
tracti penetrare quodammodo paterentur. Quamquam
igitur longe quidem abest, ut quod plerique arbitrati sunt,
nos quoque opinemur l'lauti Terentiique fabulis ex omni
parte quasi verbum de verbo « exemplaria Graeea »
referri, quae etiam nune cogimur desiderare, nimium
audere nobis non videmur suspicantes, quibus locis I/a
tini scriptores stichomythiae vestigia prae se ferant, eos
locos recta, quod quidem ad versuum speciem attineat,
12

e Graecorum fabulis oriri. Quod autem apud Plautum

multo plura eius rei agnoscantur exempla quam apud Te
rentium, ita nobis Hieronymi sententiam temperan

(1)
dam putabimus,

ut
Plautum iudicemus maiore licentia
plerumque usum, non modo plura quam Terentium
antiqua illa mediaque
ex

suas fabulas trans

in
comoedia
tulisse, sed ceteras etiam partes aliunde petitas libere
eundem modum formasse Terentium vero saepius
in

et
;
altiusque sententias verba modos

in
Graecorum fabulis
barbare vertendis immutavisse, parte

ex
hac quoque

et
Menandrum potius ceterosque novae comoediae scriptores,
parcius stichomythiis utentes esse secutum (2). Quodsi tra
goediarum quoque Latinarum reliquias considerare volue
rimus, cum priscorum scriptorum exempla omnino nos

(1) Plautum potius veteris mediaeq :o, Terentium contra novae

comoediae scriptores imitatum esse.

(2) Plauti Amph. 339 sqq., 811 sqq., 963-973, Asin. 31-37, 56-65,

160-170, 272-325, 515-544, 591-597, 618-628, 658-665, 682-692, 891-893,

934-941, ulul. 283-286, 545-550, 631-641, 737-744, Capt. 121-124, 184

A

190, 662-669, 799-806, Curc. 413-418, 616-619, Cas. 111-117, 189-197,

325.327, 406-409, 419-422, Cistell. 573-576, 756-750, 766-769, Epid. 135.

147, 254-256, 440-445, Bacch. 35-38, 115-157, 295-298, 346-349, 724-730,

749-752, 759-760, 859-864, 997-1001, Most. 70-76, 166-171, 203-207,

212-257, 267-274, 4:38-446, 464-467, 474-480, 786-788, 837-849, 922-932,

987-992, 1020-1025, 10:36-10:38, Mem. 190-207, 607-6:30, 646-649, 716-733,

750-752, 824-835, 920-927, 1063-1066, 1100-1106, Mil. 405-408, 655-662,

951-957, 1079-1093, Merc. 139-149, 165-171, 805-807, 926-9:30, 957-961,

Pseud. 25-50, 108-113, 269-286, 457-471, 516-525, 546-550, 604-612,

745-749, 963-972, 1147-1148, Poen. 145-150, 345-351, 541-546, 566-580,

621-628, 666-671, 719-742, 751-760, 845-848, 1029-1034, 1080-1098,

1:315-1818, Pers. 131-131, 365-381, 549-553, 793-796, I'ud. 505-550,

8:32-835, 869-871, 882-885, 10:32-10:36, 1100-1 103, Stieh. 107-146, 861

365, 488-497, Trin. 50-70, 344-358, 581-585, 875-883, 907-913, 1041
 8£8249
13

deficiant (1), usque ad Senecam nobis erit devenien

dum (2), apud quem nimirum maior copia huiusmodi lo
eorum succurret, atque rhetoricae artis vim illam va
luisse nemo mirabitur: neque parvi illud momenti fuisse
putandum est,
Latinarum quod
litterarum aetas ea,
quam argenteam appellant, quaeque dicendi rationem
brevibus membris, ut ita dicamus, iisdemque persaepe
contrarias inter se sententias continentibus refertam mi
rum in modum dilexerit, stichomythiae usum nonnihil
adiuverit vel etiam effecerit.
Omnino autem committendum non videtur, ut pro
pagines quadammodo huius vetustiorum poetarum con
suetudinis apud recentiores colligentes, genus praeter

1047, Truc. 165-171, 199-202, 521-524, 814-825, 834-839, 877-881, 918

920, 928-954, Vidul. 22 sqq. (Goetz. et Schoell).

Terentii Eum. 951-957, 986-991, Heaut. 158-166, 235-247, 403-409,

Phorm. 253-269, 493-501, 771-777, Hec. 503-505, Ad. 126-128, 183-191,

728-730.
Neuter fere umquam tragoediarum locos per ridiculum detor
quere contendit.

IV
fr.

R.

p.

Vide tamen (Ribbeck,

P.

I,
F.
S.

*,

(1) 77).

(2) Here. [Fur.] 422-456, 1237-1239, 1263-1264, Troad. 322-348,

573-577, 969-976, Phoem. 660-664, Med. 159-175, 281-295, 525-530,

1014-1018, Phaed. 240-245, 255-261, 606-609, 854-863, 872-881, 993-999,

1118-1122, Oed. 244-247, 301-308, 509-529, 776-859. Ag. 145-161, 284

288, 792-799, 953-968, Thy. 305-311, 443-445. 535-545, Here. [Oet.]
407-409, 436-440, 478-486, 887-902, 1852-1860, [Octav.] 174-188, 439
-
461, 572-587, 846-869. -

Haud parvi illud momenti videtur, quod Octavia fabula multo

propius quam Senecae fere omnium consensu nomini addictae ad
graecorum tragoediarum scriptorum stichomythias accedit, quod non

leve argumentum questionem non diiudicandam,

ad

vexatissimam
si
ex

certe aliqua parte declarandam haberi potest.

at
 *
14

mittamus, quod est cum scenico cum argumentis tum

etiam externis formis coniunctissimum, quo in genere

(1)

(2)
Theocritum atque Herondam apud Graecos, apud

Latinos Vergilium

(3)
licet afferre.
Quamvis igitur post Euripidem confirmari possit sti
chomythiam illam antiquitus acceptam atque

ex
artis
legibus factam amplius non exstitisse, nihilominus ve
stigia eius intuentibus licet nobis contendere, eius spe
ciem diversis rationibus variisque

de
causis immutatam
vel perturbatam diutius quam omnes credimus, quam
que tot operibus amissis possumus opinari permansisse
deverbiorumque partitionibus moderatam esse, eoque fa
cilius, quo maiore studio singuli poetae superioribus
exemplis delectarentur, eas etiam aetates defluxisse,
in

quae minus aptae viderentur, quae eiusmodi leges ac

ciperent.

IV, VIII, XX (XXII),

V,

X,

(1) 1-14, 54-68, 1-135, 1-14, 33-60, 9-14,

-
54-72, Inc. VII, 1-64.

(2) Cfr Herondae Zelotypum,

*).

35-39 (Crusius
(8) Bucolicon III, 55-107, VII, 21-68.