You are on page 1of 957

Commentarii de instituto Societatis Iesu. Edidit Michael Nicolau.

Nadal, Gerónimo, 1507-1580.


Romae, apud "Monumenta Historica Soc. Iesu," 1962.

https://hdl.handle.net/2027/mdp.39015051119785

Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives


http://www.hathitrust.org/access_use#cc-by-nc-nd-4.0

This work is protected by copyright law (which includes


certain exceptions to the rights of the copyright holder
that users may make, such as fair use where applicable
under U.S. law), but made available under a Creative
Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives
license. You must attribute this work in the manner
specified by the author or licensor (but not in any way
that suggests that they endorse you or your use of the
work). Only verbatim copies of this work may be made,
distributed, displayed, and performed, not derivative
works based upon it. Copies that are made may only
be used for non-commercial purposes. Please check
the terms of the specific Creative Commons license
as indicated at the item level. For details, see the full
license deed at http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0.
M ON UM E N T A HISTORICA S O CIET A TIS IES U
voLUMEN 90

HIERONYMI NADAL

COMMENTARII DE INSTITUTO S. I.
MONUMENTA HISTORICA SOCIETATIS IESU
A P A TRIBUS EIUSDEM SOCIE T A T IS EDIT A

VOLUMEN 90

-EPISTOLAE ET MONUMENTA
P. HIERONVMI NADAL

TOMUS V

COMMENTARII DE INSTITUTO S. I.

R O M A E
APUD “ MoNUMENTA HistoRiCA soc. iEsU ,,
wiA DEI penitENziERI, 20
1 9 6 2
M ad a. 1 ,

P. HIERONVMI NADAL

COMMENTARII DE INSTITUTO
SOCIETATIS IESU

EDIDIT

MICHAEL NICOLAU, S. I.

RO M A E
APUD “ MONUMENTA HIstoRICA soC. IESU,,
viA DEI PENITENziERi, 20
1 9 6 2
IMPRIMI POTEST

Romae, 28 augusti 1962


RENAtus ARNoU, S. I.
Delegatus Praep. Gen. S. I.

IMPRIMATUR

Tiferni Tiberini, die 30 mensis oct. 1962

BENIAMINUS SCHIvo
Vicarius Generalis

IURA PROPRIETAtis ReservANTUR

CittA Di CAStello (PERUO1A) - tiPoGRAfiA UNiONE ARTI GrAfiche, 1962


χ•
C v«

Z)ta ea va
!; > % *

TQ © — / ©325 7

IN DE X G EN ERAL IS

PAG.
INDEx oPERUM . . . . . . . . . Xv
PRAEFATIO GENERALIs .
Opera scripta Natalis et aspectus in eius « personalitate »
Momentum Natalis in « spiritualitate » ignatiana .
Valor historicus Exhortationum et Commentariorum .
RATIo NosTRAE EDITIONIs - - - - - - - - - - - :
NotAE coMPENDIARIAE 12

NotitiA coDIcUM MANUscRIPTORUM - - - - - - - - 14

A) Archiva Societatis Iesu . . . . . . 14


B) Alia archiva extra Societatem . . . . 19

M O N UME NTA
MON. 1. — INSTRUCTIO « DE ORATIONE » MESSANAE DATA
(ca. 1551) . 23

Praefatio - - - - - - - - - - - - - - - - - 23
Teactus - - - - - - - - - - - - - - - - 26

MON. 2. — EXHORTATIONES ANNI 1554 IN HISPANIA 31

Praefatio - - - - - - - - - - - - - - 31

CAPUT I. — PRAELIMINARIA - 35
§ I. De gratia religionis in genere 35
§ II. De origine Societatis - - - - - - - 38
§ III. De Constitutionum auctoritate et partibus. . . 46

CAPUT II. — DE NoMINE ET APPRoBATioNE SociETATIs,


DE EIUs FINE ET MEDIIs (ExAMEN c. 1, N. 1-5) 48
§ I. De nomine et approbatione . 48
§ II. De fine . . . . . . . . . 52

§ III. De mediis seu de votis . . . . . . . . .


VIII INDEX GENERALIS

PAG.
CAPUT III. — DE Modo vIvENDI IN SociETATE, DE PERsoNIs
ET PRoBATIoNIBUs (ExAMEN c. 1, N. 6-13) . 57
§ I. De modo vivendi 57
§ II. De personis 60
§ III. De probationibus. 63

CAPUT IV. — DE SEcUNDo ET TERTIO CAPITIBUs ExAMINIS


§ I. In caput secundum Examinis: De impedimentis
admissionis - - - - - - - - - -

§ II. In caput tertium Examinis: De communibus


- in
terrogationibus

CAPUT V. — IN CAPUT QUARtUM ExAMINIs. -

§ I. Quaedam examinanda .
§ II. De experientiis . . . . . .

§ III. Nonnulla difficiliora proponenda

CAPUT VI. — IN PRooEMIUM ET PRIMAM ATQUE SECUNDAM


PARTEM CONSTITUTIONUM . . . . . . . . . 82
§ I. In prooemium - - 83

§ II. In primam partem . . . . . . . . . 86


§ III. In secundam partem 87

CAPUT VII. — DE ORATIONE 89


§ I. Oratio et Exercitia 89
§ II. De modo orationis 91
§ III. De tempore orationis . . . . . . . . . . 95

CAPUT VIII. — DE oBoEDIENTIA ET CASTITATE . 98


§ I. De oboedientia - - - - - 98
§ II. De castitate et iterum de oboedientia 103

MON. 3. — ANNOTATIONES IN CONSTITUTIONES (ca. 1556) 106

Praefatio 106

CAPUT I. — DE RELIGIoNE IN UNIVERsUM. - 108

§ I. Religio ut virtus particularis et generalis. 108

§ II. Consilia evangelica, ut res religiosae. . . . . 111

§ III. De gratia religionum 116

CAPUT II. — DE RELIGIONE SociETAtIs . . . . 121

§ I. Dei auxilia pro Ecclesia . . . . . . 121


INDEX * GENERALIS IX

PAG.

§ II. Auxilia Dei per Societatem . . . . . . . . 123


§ III. Finis et gratia Societatis. . . . . . . . . 127

MON. 4. — IN EXAMEN ANNOTATIONES (1557). . . . . 131

Praefatio . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

CAPUT I. — DE NoMINE ET APPRoBATioNE SociETATIs


(ExAMEN c. 1, N. 1) . . . . . . . . . . . 134

CAPUt II. — DE FINE SocietAtis (ExAMEN c. 1, N. 2) . 138

CAPUt III. — MEDIA AD FINEM obtiNENDUM : De votis


(ExAMEN c. 1, N. 3-5) . . . . . . . . . . . 145
§ I. De votis in genere et de paupertate . . . . 145
§ II. De voto oboedientiae Summo Pontifici . . . . 151

CAPUT IV. — De RAtioNE vitAE (ExAMEN c. 1, N. 6). . . 154


§ I. Relatio inter media interiora et exteriora . . 155
§ II. Exercitium interiorum et potiorum virtutum . 158
§ III. Cur vita exterior communis in Societate. . . 164
§ IV. De usu paenitentiarum in Societate. . . . . 168

CAPUt V. — DE PERsoNis SocietAtis (ExAMEN c. 1, N. 7-12) 176


§ I. De personis in genere. . . . . . . . . . 176
§ II. De novitiis et scholasticis . . . . . . . . 180
§ III.De coadiutoribus et professis et de ratione eorum
votorum . . . . . . . . . . . . .. . . . 183

CAPUt VI. — DE DoMiBUs SocietAtis (cf. ExAMEN c. 1, N. 4) 190

APPENDIX - -- - - - - - - - - - - - - 196
§ I. De gratuitate
ministeriorum . . . . . . . 196
§ II. De fine Societatis . . . . . . . . . . . . 199
§ III. De mediis sive de votis . . . . . . . . . 200
§ IV. De ratione vitae . ' . . . . . . . . . . 204

MON. 5. — EXHORTATIONES COMPLUTENSES (ALCALA) (1561) 206

Praefatio , . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
PLAticA PRIMERA . . . . .. . . . . . . . . . . 220
§ I. – Introductio .. . .. .. .. . . . . . . . . . 220
X. INDEX GENERALIS

PAG.

§ II. De religione in universum et in particulari 230


§ III. Approbationes Societatis . 242

PLATICA 2a - - - - - - - - - - - - - - - - 256
§ I. Gratia religionis et media ad cognoscendam So
cietatem - - - - - - 256
§ II. In vita Ignatii forma Societatis. 268

PLATICA 3a - - - - - - - - - - - - - - 288
§ I. Gratia Societatis cognoscitur meditationibus de
Rege et de Vexillis. . . . . . . . . 288
§ II. Societas cognoscitur etiam ex eius fine . . . 302
§ III. Ministeria Societatis 312

PLATICA 4a. - - - 330


§ I. De fine Societatis. - - - - - 330
§ II. De ministeriis ad persequendum finem. 341

PLATICA 5a - - - - - - - - - - - - - - 345
§ I. Quaedam principia pro cognitione Societatis. 345
§ II. Alia principia ad cognoscendam Societatem 350

PLATICA 6a - - - - - - - - - - - - - - - - 357
§ I. Sequuntur media ad cognoscendam gratiam voca
tionis . . . . . . . . . . . . . . 357
§ II. De vita, personis et domiciliis Societatis . . . 361
§ III. De personis Societatis in specie . 365

PLATICA 7a - - - - - - - 369
§ I. Sequitur tractatio de novitiis - - - 369
§ II. Impedimenta pro admissione et experientiae. 376

PLATICA 8a • • • • • • • • • • • • • • • • 381
§ I. Prosequitur tractatio de experientiis novitiorum . 382
§ II. Media iuvandi novitios 389

PLATICA 9a - - - - - - - - 394
§ I. De votis religionis in genere. - - - - - 395
§ II. De votis Societatis . . . . . . . . . . . 399
§ III. De voto paupertatis. . . . . . . . . . . 405

PLATICA 10 - - - - - - - - - - - - - - - - 410
§ I. Sequitur de paupertate. . . . . . . . . . 410
§ II. De castitate . . . . 415
INDEX GENERALIS XI

PAG.

PlATICA 11. — De virtute oboedientiae . 424

PLATICA 12 - - - - - - - - - 440
§ I. De voto oboedientiae Summo Pontifici 440
§ II. De scholasticis et studiis Societatis . 447

PLATicA 13 - - - - - - - 454
§ I. Prosequitur de studiis . . . . . . . . . . 455
§ II. De coadiutoribus, professis et domiciliis Societatis 464

PLATICA 14. — De oratione. 471

MON. 6. — ESSORTATIONE DEL R.do P. M. NATALE (incerto


tempore) . 489

Praefatio 489
Teactus ' • 489

MON. 7. — DE VIRTUTE OBOEDIENTIAE (ca. 1562). 494

Praefatio 494
Teactus - - - - - - - - - - - - - 497
§ I. De perfectione oboedientiae Societatis 497
§ II. Canones de oboedientia 500
§ III. De oboedientia caeca . . . . . . . . . . 505
§ IV. De viginti modis quibus impeditur, minuitur aut
diminui solet virtus oboedientiae 508

MON. 8. — SUBSIDIA VITAE SPIRITUALIS (probabiliter ca. 1562) 513

Praefatio 513
Teactus 514

MON. 9. — DIALOGI (1562-1565). . . . . 524

Praefatio . . . . . . . 524
Praesentatio dialogorum - - - - - - - 536

PRIMUS DIALOGUs

CAPUT I. — INTRoDUCTIO DIALOGI 537

CAPUT II. — DE RELIGIONE IN UNivERsUM . 548


§ I. Societas Iesu est religio . 548
XII INDEX GENERALIS

PAG.

§ II. De instituto religioso in genere 549


§ III. De impedimentis perfectionis 553

CAPUT III. — PRAxis coNsILIORUM IN VETERE TESTAMENTO 555


§ I. In patriarchis ante diluvium. 555
§ II. Post diluvium . . . . 558
§ III. In aetate legis mosaica 561

CAPUT IV. — CoNsILIA IN Novo TESTAMENTo 565


§ I. In Ioanne Baptista et B. Virgine. 565
§ II. Christi doctrina et exempla. 566

CAPUT V. — PERFEctio IN CARITATE, cuM DEI GRATIA. 574


§ I. Obiectiones protestantium 574
§ II. Caritas mensurat perfectionem . 578
§ III. Iuvamen gratiae . 580

CAPUT VI. — STATUs RELIGIosUs A CHRIsto . 582


§ I. Christus consuluit etiam vota de consiliis . 582
§ II. Promissiones Christi. 585
§ III. Omnibus renuntiandum 587

CAPUT VII. — VIA PERFECTIoNis IN APostoLIs ET IN EcCLESIA 590


§ I. Consilia perfectionis et status perfectionis. . 590
§ II. Quae protestantes obiiciunt 597

SEcUNDUs DIALoGUs

CAPUT I. — REs gEstAE IGNATII ANte stUDIA : 1491-1524 601

CAPUT II. — IGNATII vITA stUdIoRUM TEMPoRE : 1524-1536 617

CAPUT III. — IGNATII socioRUMQUE ActA : 1536-1539 628

CAPUT IV. — SociETATis FUNDATIO ET coNFIRMATIoNEs :


1539—1563 638

CAPUT V. — DE FINE ET DE MINIstERIIs SociETATIs. 657

CAPUT VI. — INciPit DE PARtiBUs SociETAtis . 671


§ I. Praeliminaria . - - - - - - 671
§ II. De legibus Societatis . . . . . 680
INDEX GENERALIS XIII

PAG.

CAPUT VII. — DE PERsoNis SociETAtis. DE NovITIIs. 685

CAPUT VIII. — DE RATIoNE viRTUTUM, PAUPERtAtis, cAsti


tAtis, oBoEDIENTIAE - 699
§ I. De ratione paupertatis 699
§ II. De castitate et oboedientia 707

CAPUT IX. — DE votis ET RATioNE PROPRIA vocATIONIS . 715


§ I. De votis - - - - - 716
§ II. Ratio vocationis Societatis Iesu 721

CAPUT X. — DE schoLAsticis ET sTUDiis SociETATIs. 734

CAPUT XI. — DE ALIIs PERsoNis SociETATIs . 748


§ I. De coadiutoribus, praesertim temporalibus. 748
§ II. De coadiutoribus spiritualibus . 751
§ III. De professis quatuor votorum . 755

CAPUT XII. — DE GUBERNATIONE ET DoMICILIIs SociETATis 764


§ I. De ratione gubernationis . 764
§ II. Domicilia Societatis 770

MON. 10. — EXHORTATIONES COLONIENSES (1567, mense

martio). 775

Praefatio 775

CAPUT I. — DE SociETATis INsTiTUTo . 778

CAPUT II. — DE FINE ET MEDIIs 784


§ I. De fine . 784
§ II. De mediis - - - - - - - - - - - 785
§ III. De meditationibus vocationem repraesentantibus 789

CAPUt III. — DE cAUsis AD FINEM coNSEQUENDUM ADIU


vANTiBUs - - - - - - - - - 790
§ I. Vota quae iuvant ad hunc finem . 791
§ II. Paupertas 793
§ III. Castitas - - - - 796
§ IV. Oboedientia . . . . . 798
XIV INDEX GENERALIS

PAG.

MON. 11. — EXHORTATIONES 5a, 6a, 7a (probabiliter 1573-1576) 801

Praefatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . 801

Ex HoRTATIo 5a : DE DUPLICI PARTE IN FINE SociETATis . 804


§ I. Pars finis in salute et perfectione propria procu
randa . . . . . . . . . . . . . . 804
§ II. Alia pars finis in salute et perfectione proxi
morum . . . . . . . . . . . . . . 807
§ III. Quomodo salus proximi procuranda. . . . . 810
§ IV. Quomodo contendendum in perfectionem proximi 813
§ V. De perfectione proximi per statum religiosum
procuranda. . . . . . . . . . . . . 816

ExhorTATIo 6a : MINIsTERIA QUAE IN « FoRMULA INstitUTi »


LEGUNTUR . . . . . . . . . . . . . . . . 820
§ I. Introductio . . . . . . . . . . . . . 821
§ II. De praedicationibus . . . . . . . . . . 824
§ III. De lectionibus . . . . . . . . . . . . 830
§ IV. Aliud quodcumque verbi Dei ministerium . . 832
§ V. Exercitia spiritualia . . . . . . . . . . 842
§ VI. De doctrina christiana . . . . . . . . . 846
§ VII. Administratio sacramentorum . . . . . . 850
§ VIII. Alia ministeria . . . . . . . . . . . 861

ExHoRTATio 7a . . . . . . . . . . . . . . 865

INDEx PERsoNARUM, RERUM Et LocoRUM . . . . . . 867


INDEX OPERUM

Ab Ad, CAMilo M., S. I. — Un centro de ejercicios espirituales en la antigua


Compafiia. El Colegio de Alcald : Manresa 20 (1948) 153-180; 21 (1949)
325-354.

— Unas anotaciones inéditas sobre los Ejercicios de S. Ignacio compuestas por


el Dr. Pedro Ortiz y su hermano Fr. Francisco: Miscelánea Comillas 25
(1956) 25-114.
AcquAvivA, ClAUdiUs, S. I. — Quis sit orationis et poenitentiarum usus in
Societate iuxta nostrum institutum. Epistolae Praepositorum Generalium
I. Gandavi 1847, p. 248-270.
Acta Sanctorum. — Martii I. Venetiis 1735.
AldAMA, ANtoNio de, S. I. — La forma de los contratos de alienación en la
Compafita de Jesús desde S. Ignacio al P. Acquaviva : AHSI 25 (1956)
539-573.
AicArdo, Josê MANUEL, S. I. — Comentario a las Constituciones de la Com
paiìia de Jesús. 6 tom. Madrid 1919-1932.
AlbertUs MAGNUs, S.— Physicorum libri VIII. Opera omnia (edit. Vivès). Vol.
III. Parisiis 1890.
AMANN, E. — Religion (vertu de): Dict. de Théologie Catholique XIII,
2306-2312.
AMBRosius, S. — De viduis liber unus : ML 16, 233-262.
Analecta Franciscana sive Chronica aliaque varia documenta ad Historiam Fra
trum Minorum spectantia. Edita a Patribus Collegii S. Bonaventurae.
Tomus III. Ad Aquas Claras (Quaracchi) 1897. [Chronica XXIV Gene
ralium Ordinis Minorum].
Analecta Sacra Tarraconensia. Barcelona 1925 sq.
Angelicum. Periodicum internationale de re philosophica et theologica. Roma
1924 sq.
ANselmus, S. — De similitudinibus : ML 159, 605-708.
ANtoNio, NicolAus. — Bibliotheca hispana nova. Matriti 1788.
Archivo Teológico Granadino. Granada (Espafia) 1938 sq.

[AHSI] Archivum Historicum Societatis Iesu. Periodicum semestre ab Instituto


Historico S. I. in Urbe editum. Romae 1932 sq.
Aristotelis Opera. Ex recensione Immanuelis Bekkeri edidit Academia Regia
Borussica. Editio altera quam curavit Olog Gigon. Vol. I. Berolini 1960.
AsENsio, EugeNio. — El erasmismo y las corrientes espirituales afines: Revista
de Filologia espafiola 36 (1952) 31-99.
XVI INDEX OPERUM

AstrAIN, ANtoNio, S. I. — Historia de la Compaiiia de Jesus en la Asistencia


de Espafia. 7 tom. Madrid 1902-1925 (tom. I* 1912; tom. III* 1925).
AthANAsius, S. — De virginitate sive de ascesi : MG 28, 252-281.
AUgustiNUs, S. — Regula ad servos Dei (Epist. 211): ML 32, 1377-1384.
— De ordine libri duo: ML 32, 977-1020.
— De vera religione liber unus : ML 34, 121-172.
— Contra epistolam Manichaei, quam vocant Fundamenti : CSEL 25, 191-248;
ML 42, 173-206.
— De bono coniugali liber unus : CSEL 41, 185-231 ; ML 40, 373-396.
— De sancta virginitate liber unus : CSEL 41, 233-302; ML 40, 395-428.
— De Civitate Dei (Pars II): CSEL vol. 40 ; ML 41, 13-804.
— De natura et gratia liber unus : ML 44, 247-290.
— De coniugiis adulterinis ad Pollentium libri duo: CSEL 41, 345-410; ML
40, 451-486.

— Enchiridion ad Laurentium ; sive de fide, spe et charitate liber unus : ML 40,


231-289.
— Retractationum libri duo : ML 32, 583-656.
BAsilius, S. — Constitutiones asceticae ad eos qui simul aut solitarie vivunt
[Constitutiones monasticae] : MG 31, 1321-1428.
BAtAilloN, MARcEL. — Erasme et l'Espagne. Recherches sur l'histoire spiri
tuelle du XVI° siècle. Paris 1937.
— Erasmo y Espafia. Estudios sobre la historia espiritual del siglo XVI. Pri

mera edición en espafiol, corregida y aumentada por el autor. Traducción


de Antonio Alatorre. México - Buenos Aires 1950.
BAtllori, Miguel, S. I. — Los ejercicios que Nadal trajo a Espafia y las medi
taciones de la muerte y del juicio (ms. 998 de la Bibl. nac. de México): Man
resa 24 (1952) 127-144.
BAUMANN, Theodor, S. I. — Die Berichte über die Vision des hl. Ignatius
bei La Storta : AHSI 27 (1958) 181-208.
— Compagnie de Jésus. Origine et sens primitif de ce nom : Revue d'Ascétique
et de Mystique 37 (1961) 47-60.
BeguiRiztÂIN, Justo, S. I. San Ignacio de Loyola apóstol de la comunión
frecuente. Barcelona 1909.
— El apostolado eucaristico de S. Ignacio de Loyola. Buenos Aires 1945.
— San Ignacio primer apóstol de la comunión frecuente en Espaiìa a princi
pios del siglo XVI.
Buenos Aires 1922.
BellARMiNo, — Disputationes de controversiis christianae fidei
S. RobeRtUs.
adversus huius temporis haereticos. 3 vol. Ingolstadii 1586-1589.
BeltrûKN DE HEREdiA, ViceNtE, O. P. — Las corrientes de espiritualidad entre
los Dominicos de Castilla durante la primera mitad del siglo XVI. Sala
manca 1941.
BENEDictus, S. — Benedicti Regula. Recensuit R. Hanslik : CSEL vol. 75. Vin
dobonae 1960. — Sancti Benedicti regula monasteriorum. Edit. B. Linder
bauer, O.S.B. (Florilegium Patristicum XVII). Bonnae 1928.
— Regula cum Commentariis : ML 66, 215-932.
INDEX OPERUM XVII

BERAza, Blasius, S. I. -— De Deo Creante. Bilbao 1921.


BERNARD-MAitRe, HeNRI, S. I. — Les « Annotations » des deuae frèresOrtiz
sur le traité de l'Election des Exercices spirituels : Revue d'Ascétique et de
Mystique 34 (1958) 393-434.
BERNARDUs, Abbas ClARAvALlENsis, S. — Tractatus de moribus et officio
episcoporum seu epist. 42: ML 182, 809-834.
— Liber de praecepto et dispensatione : ML 182, 859-894.
— De laude novae militae ad milites templi : ML 182, 921-940.
— Sermones: ML 183, 35-1198.
Bobadillae Monumenta. Nicolai Alphonsi de Bobadilla, sacerdotis e Societate
Jesu, gesta et scripta, ex autographis aut archetypis potissimum deprompta.
Matriti 1913. (MHSI).
Böhmer, HeiNRich. — Ignatius von Loyola. Herausgegeben von Hans Leube.
Stuttgart [1951].
BoNAveNtURA, S. — Quaestiones disputatae de perfectione evangelica. Opera
omnia [Ad claras Aquas (Quaracchi)] V, 117-198.
— Apologia pauperum contra calumniatorem. Opera omnia (Quaracchi) VIII,
233-330.

— (Pseudo-Bonaventura). — Meditationes vitae Christi. Opera Sancti Bona


venturae, tom. VI. Lugduni 1668.
BRAUNsberger, Otto, S. I. — Entstehung und erste Enturicklung der Katechis
men des seligen Petrus Canisius. Freiburg i. B. 1893.
I.,

— Beati Petri Canisii, S. epistolae acta (edit. O. Braunsberger). tom.


et

8
Friburgi Brisgoviae 1896-1923.
Brodrick, JAM es, — The origin
of
S.

the Jesuits. London 1940.


I.

— The progress
of

the Jesuits (1556-1579). London 1946.


Brou, AlexANdre. — Saint Ignace mattre d'oraison. Paris 1925.

Bullarium diplomatum privilegiorum sanctorum romanorum pontificum Tauri


et

nensis editio... Augustae Taurinorum 1857-1872.


CAlveras, Jos£, — Buscar voluntad divina por los tiempos de
S.

hallar
la
y
I.

los Ejercicios de Ignacio: Manresa 15 (1943) 252-270, 324-340.


de

S.

elección
— Et origen los Ejercicios, seguìn
de

Nadal Manresa 26 (1954) 263-288.


P.
el

la :

— La ilustración del Cardoner Compafita Jesus AHSI


de

de

Instituto
el
y

25 (1956) 27-54.
CANisius, PEtRus. — Catechismum
S.

Catholicum. Venetiis 1568.


— Beati Petri Canisii, I., epistulae acta. Edit. Otto Braunsberger,
S.

S.
et

I.

tom. Friburgi Brisgoviae, 1896-1923.


8

— Animadversiones Sti. Ignatii Ribadeneira conscriptam. MHSI,


in

vitam
a

Scripta Ignatio
de

I,

Sancto 714-720.
CANtiN, Roger, — Ecclésiastiques
S.

L'illumination du Cardoner: Sciences


I.

(1954) 25-56.
6

CasaNovas, IgNasi, — Jeroni Nadal


S.

La vocació en les Eleccions


P.

del
I.

dels Exercicis. Apendix segon de Biblioteca d'Erercicis tom. VII, Barce


199-282. — Versio hispana
p.

lona 1934, explanación de


in

Comentario
g

los Ejercicios espirituales San Ignacio Logola, tom.


de

de

I,

Barcelona
p.

1945, 297-352.
XVIII 1NDEX OPERUM

CAssiANUs, JoANNEs. — De institutis coenobiorum et de octo principalium vi


tiorum remediis libri XII: CSEL 17, 1-231 ; ML 49, 53-476.
CAstro, CristóbAL de, S. I. — Historia del Colegio de la Compafita de Jesús
de Alcald de Henares. Ms. e Bibl. Instituti Historici S. I., 2 vol.
CAthARINA SENENsis, S. — Libro della divina dottrina, volgarmente detto Dia
logo della divina Provvidenza. A cura di Matilde Fiorilli. Seconda edizione
riveduta da Santino Caramella. Bari 1928.
CAvAlleRA, FERDINANdUs, S. I. — Le schisme d'Antiochie. Paris 1905.
CEREcedA, FeliciANo, S. I. — Diego Lainez en la Europa religiosa de su tiempo
(1512-1565). 2 vol. Madrid 1945.
ChiMiNEllI, PIERo. — San Gaetano da Thiene, cuore della riforma cattolica.
Vicenza 1948.
Christus. Cahiers spirituels. Paris 1954 sq.
Chronica XXIV Generalium Ordinis Minorum. Vide Analecta Franciscana III.
[Chron. Pol.] — Chronicon Polanci. Vide Polanco.
ChRvsostoMUs, S. IoANNEs. — Homiliae in Genesim : MG 53 ; 54, 385-580.
CicERo, MARcUs TULLiUs. — De natura deorum.
— De senectute.

Ciencia Tomista (La). Publicación trimestra! de los dominicos espafioles. Sa


lamanca 1910 sq.
Civiltà Cattolica (La). — Roma 1850 sq.
CLANcv, Th. H. — The Proper Grace of the Jesuit Vocation, according to Je
rome Nadal : Woodstock Letters 86 (1957) 107-118.
CLEMENs, AlExANDRINUs. — Stromata : MG 8, 685-1382; 9, 9-602.
— Quis dives salvetur ?: MG 9, 603-652.
Codex Iuris Canonici ... [Ius canonicum]. Romae 1919.
CodiNA, ARtUro, S. I. — Los origenes de los Ejercicios de S. Ignacio de Loyola.
Barcelona 1926.
CoEMANs, Auguste, S. I. — Aur origines de la retraite annuelle : AHSI 3 (1934)
313-316.

— Collatéral et surintendant : AHSI 5 (1936) 293-295.


Coll, Josê M., O. P. — San Ignacio de Loyola y el convento de Santo Domingo,
de Manresa. El P. Galcerân Perelló confesor del santo en 1522. Analecta
Sacra Tarraconensia 29 (1956) 313-343.
Concilium Tridentinum. Diariorum, Actorum, Epistularum, Tractatuum nova
collectio. Edidit Societas Goerresiana. 13 vol. Friburgi Brisgoviae 1901-1961.
Constitutiones Societatis Iesu. Vide Ignatius de Loyola.
CoNwell, J., S. I. — Prager Proper to the Society of Jesus according to Jerome
Nadal. Spokane (Washington) 1957.
CoRderius, BAlthAsAR. — Annotationes in (Pseudo-Dionysii Aeropagitae)
« De Hierarchia » : MG 3, 378 sq.
ecclesiastica
Corpus Iuris Canonici. Editio Lipsiensis secunda. Edit. Ae. L. Richter — Ae.
Friedberg. 2 vol. Pars prior: Decretum Magistri Gratiani. Graz 1955. —
Pars secunda : Decretalium Collectiones. Graz 1955.
CoUdERc CAMiLLE. — Catalogue général des Manuscrits des Bibliothèques Publi
ques de France. Départements. Tome XXIII: Bordeaur. Paris 1894.
INDEX OPERUM XIX

[CSEL] — Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum. Editum consiliis


et impensis Academiae Litterarum Cesareae Vindobonensis. Vindobonae
1866 sq.
CYPRiANus, S. — De habitu virginum : ML 4, 439-464.
DALMAses, CANdrdus dae, S. I. — Los estudios de S. Ignacio en Barcelona:
AHS I 10 (1941) 283-293.
— Las meditaciones del Reino y de dos Banderas g la vocación a la Compaiita de
Jesús, según el P. Nadal : Manresa 20 (1948) 311-320.
DAMAscENUs, S. IoANNEs. — De fide orthodoxa : MG 94, 789-1228.
DElAttRe, PiERRE, S. I. — Artic. Paris. 1. Le collège in Les établissements des
en France depuis quatre siècles (sous la direction de Pierre Delattre,
jésuites
S. I. 5 tom. Enghien 1940-1957) III, 1101-1258.
Delgado, FeliciANo, S. I. — El P. J. Nadal y la pintura sevillana del siglo
XVII : AHSI 28 (1959) 354-363.
DElius, W. — Leben und Lehre Justus Jonas'. Gütersloh 1952.
[DElplAce, P.] — Synopsis Actorum S. Sedis in causa Societatis Iesu (1540
1605). Florentiae 1887.
DEMosthENEs. — De falsa legatione contra Aeschinem in Orationes (ex recen
sione Guilielmi Dindorfii) Vol. I. Orationes I-XIX. Editio 4a correctior
curante Friderico Blass. Lipsiae 1908.
DENziNgER, HENRicus — RAHNER, CARolUs, S. I. — Enchiridion symbolo
rum, definitionum et declarationum
**.
de rebus fidei et morum Friburgi
Brisgoviae 1957.
... compuesto por Real Academia Espa
de

Diccionario lengua
la

la

castellana
iiola. vol. Madrid 1726-1739.
6

DrEckMANN, HERMANNUs, — De Ecclesia tractatus historici-dogmatici.


S.
I.

tom. Friburgi Brisgoviae 1925.


2

... direction de A. Vacant,


de

Dictionnaire Théologie catholique E.


la

sous
Mangenot. Paris 1903 sq.
DINARcUs. — Orationes. -
DioNysius AeropAgitA (Pseudo).
3,

— De caelesti hierarchia MG 119-369.


:


3,

De ecclesiastica hierarchia MG 369-584.


:


3,

De mystica theologia ad Timotheum MG 997-1064.


:

Documenta Indica. Vol. (1540-1549). Edidit Wicki, Roma 1948 (MHSI).


S.
I.
I.
I

DcmoN, PAUl, — Le libellus du fré


P.
S.

Bobadilla sur communion


la
I.

»

quente quotidienne AHS


et

(1933) 258-279.
2
I
:

Duhr, BERNHARD, —
S.

der Jesuiten den Ländern deutscher


in

Geschichte
I.

Zunge im XVI Freiburg


B.

Jahrhundert. 1907.
i.

Eximi, B., — Una testi originali Scrit


P.

pro
S.
O.

votazione contro della


o

tura Concilio Angelicum 34 (1957) 379-393.


P. di
al

Trento
?
:

[EN] — Epistolae Hieronymi Nadal. vol. Matriti 1898-1905. (MHSI).


en 4

Exciso, Jesu*s. — El A. Testamento: Revista espa


de

concepto profeta
el

fìola de Teologia (1940) 139-210.


1

ENziNAs, FerdiNANdus de. — Opositionum liber primus. Parisiis 1520, 1528.


— Liber secundus. Parisiis 1520.
— Liber tertius. Parisiis 1521.
XX INDEX OPERUM

— Termini perutiles et principia dialectices communia. Toledo 1534.


Epistolae Praepositorum Generalium S. I. 3 vol. Gandavi-Bruxellis 1847-1883.
[Epist. miaetae] — Epistolae mixtae ex variis Europae locis ab anno 1537 ad
1556 scriptae.5 tom. Matriti 1898-1901. (MHSI).
[Epist. Rodericii]Epistolae PP. Paschasii Broëti, Claudii Jaji, Joannis

Codurii et Simonis Rodericii, Societatis Jesu, ex autographis vel origi
nalibus exemplis potissimum depromptae. Matriti 1903. (MHSI).
[Epist. Xav.] — Epistolae S. Francisci Xaverii. Vide Xaverius, S. Franciscus.
ERHART, J. — Doctrine of Father Jerome Nadal on the Spiritual Exercices of
St. Ignatius: Woodstock
Letters 82 (1953) 317-334.
Estudios Biblicos. — Madrid 1942 sq.
Estudios Eclesiásticos. Revista trimestral dirigida por Padres de la Compa
iìia de Jesús. Madrid 1922 sq.
EUBel, CoNRADUs, O. F. M. CoNv. — Hierarchia catholica Medii Aevi, sive
Summorum Pontificum, S. R. E. Cardinalium, Ecclesiarum Antistitum
Series. vol. I-II. Editio altera, Monasterii 1913-1914.
— Vol. III, saeculum XVI... complectens. Monasterii 1910.
EusEBius PAMphilus, CAEsARiENsis. — Praeparatio evangelica: -MG 21, 21-1408.
— Historia Ecclesiastica : MG 20, 9-906.
Examen. Vide Ignatius de Loyola.
Exercitia. Vide Ignatius de Loyola.
[Exh. Colon.] — Exhortationes Colonienses. Vide Nadal, Hieronymus.
[Erh. Compl.] — Exhortationes Complutenses. Vide Nadal, Hieronymus.
[Erh. Conim.] — Exhortationes Conimbricenses. Vide Nadal, Hieronymus.
Fabri Monumenta. Beati Petri Fabri, primi sacerdotis e Societate Jesu Epi
eae

stolae, Memoriale et Processus autographis aut archetypis potissimum


deprompta. Matriti 1914. (MHSI).
Monumenta Ignatiana series
S.

Fontes narrativi. Vide Monumenta Historica


I.

IV. Ignatio...
de
S.

Fontes narrativi
FoRcELLINI, AEgidius. — Lericon totius Latinitatis. vol. Patavii.
4

FoUQUERAy, HeNRI, —
de

de

Compagnie
S.

Histoire Jésus en France.


la
I.

tom. Paris 1910-1925.


5

FUNK, FRANciscus XAvERiUs. — Patres apostolici. Editio ... vol. Tubingae


2
a

1901.
GARcfA VillosLADA, RicARdo, —
S.

La Universidad de Paris durante los


I.

de Francisco de Vitoria, P.,


0.

estudios (1507-1522). Roma 1938.


— Storia del Collegio Romano dal suo inizio (1551) alla soppressione della Com
pagnia Roma 1954.
di

Gesù (1773).
GersoNius (GeRsoN), IoANNEs, DoctoR ET CANcELLARIUs PARisiENsis —
gloriae Opera II,
de

(Parisiis 1606)
in
et

Sermo domo conscientiae 660-671.


«

GiUliANi, M., — Trouver Dieu


en
S.

toutes choses Christus (1955) 172-194.


2
I.

GóMEz RodEles, CEcilio, — La Compafita Jesús catequista. Madrid 1913.


de
S.
I.

GoNςAlves dA CÄMARA, Ludovicus. — Acta Patris Ignatii [Autobiografia].


Ignatio ...
p.

MHSI Fontes narrativi de


S.

(Romae 1943) 354-507


;

;
I

Scripta de Ignatio
S.

I,

31-98.
— [Memoriale] Algunas cousas que
de

Padre Luis Goncalvez notou na vida


o
INDEX OPERUM XXI

nosso Padre Ignacio. MHSI ; Fontes narrativi de S. Ignatio I, 527-752 ;


Scripta de S. Ignatio I, 153-336.
GordoN, IgNAtiUs, S. I. — Manuscripta iuridica de non usu chori in Societate
Iesu : Periodica de re liturgica et morali, 1959, p. 417-442.
GRabMANN, M. — Geschichte der katholischen Theologie. Freiburg i. B.
1933.
GrANERo, Jesu*s M., S. I. — Sentir con la Iglesia. Ambientación histórica de
una famosas reglas : Miscelánea Comillas 25 (1956) 203-233.
— San Ignacio de Loyola al servicio de la Iglesia : La Ciencia Tomista 83 (1956)
529-572.
Gregorius MAGNus, S. — Vita S. Benedicti, ex libro II Dialogorum excerpta :
ML 66, 126-214.
— Moralium libri sive E.rpositio in librum B. Job : ML 75, 509-1162; 76, 9-782.
— Appendir ad epistolas: ML 77, 1327-1352.
Gregorius XIII. — • Quanto fructuosius » (1 februarii 1583): Institutum S. I.
I, 87-90.
— • Ascendente Domino » (25 maii 1584): Instit. S. I. I, 90-98.
Grisar, HARtMANN, S. I. — Luther. 3 vol. Freiburg im Breisgau 1911-1912.
— Martin Luthers Leben und sein Werk. Freiburg i. B. 1926.
Guibert, Joseph de, S. I. — Documenta ecclesiastica christianae perfectionis
studium spectantia. Romae 1931.
— La spiritualité de la Compagnie de Jésus. Esquisse historique. Roma 1953.
Guigo CArthusieNsis. — Scala Claustralium sive de modo orandi : ML 184,
475-484.
Haas, Adolf, S. I. — Ignatius von Logola. Das geistliche Tagebuch. Heraus
gegeben von Adolf Haas und Peter Knauer. Freiburg 1961. — Einlei
tung, p. 7-137.
PHANseN, Joseph. — Rheinische Akten zur Geschichte des Jesuitenordens (1542
1582). Bearbeitet vom . . . Bonn 1896.
Heiwbucher, MAx. — Die Orden und Kongregationen der katholischen Kirche*.
2 vol. Paderborn 1933-1934.
Hesiodus. — Opera et dies.
HieroNyMus, S. Eusebius, StridoNENsis presbyter. — Epistularum pars
1 (epist. 1-70) : CSEL vol. 54.
— Epistularum pars II (epist. 71-120): CSEL vol. 55.
— Epistularum pars III (epist. 121-154): CSEL vol. 56.
— Epistolae (1-144): ML 22, 325-1192.
— Vita S. Hilarionis Eremitae : ML 23, 29-54.
— Adversus Iovinianum libri duo : ML 23, 211-338.
— Commentarium in Isaiam prophetam : ML 24, 9-678.
— Commentarium in Amos: ML 25, 989-1096.
— Commentarium in Titum : ML 26, 555-600.
Homerus. — Odyssea.
— Ilias.
Hostie, R., S. I. — Le cercle de l'action et de l'oraison d'après le Père Jérôme
Nadal : Christus 2 (1955) 195-211.
XXII INDEX OPERUM

— Méditation et contemplation d'après le Père Jérôme Nadal : Revue d'Ascé


tique et de Mystique 32 (1956) 397-419.
— Ignatiaanse contemplatie (Naar Nadal): Tijdschrift voor geestelijk leven
12 (1956) 421-443.
HUMMELAUER, FRANciscus, S. I. — Commentarius in Genesim (Cursus Scriptu
rae Sacrae). Parisiis 1908.
IdiÅquez, FRANcisco JAvier, S. I. — Prácticas espirituales para el uso de los
hermanos nopicios de la Compaiìia de Jesús del noviciado de Villagarcta.
Bilbao 1894.
IgNAtius de LoyolA, S. — Epistolae et Instructiones. MHSI, Monumenta
Ignatiama, Series prima. 12 vol. Matriti 1903-1911.
— Exercitia spiritualia Sancti Patris Ignatii de Loyola. MHSI, Monum. Ignat.
series II. [Numeratio, quam inducimus, ea est quae usu venit ex editione
autographi hispani cum versione P. Roothan, Torino-Roma (Marietti)
1928].
— Forma de la Compaiìta y oblación. Monum. Ignat., F. narr. I, 16-20.
— Ephemeris S. P. N. Ignatii a die 2 Februarii 1544 ad 27 mensis eiusdem
1545. Monum. Ignat., series III:
Constit. I, 86-158.
— Eramen cum Declarationibus. Monum. Ignat., Constit. II, 1-125.
— Constitutiones Societatis Iesu. Tertus hispanus. Monum. Ignat., Constit.
II, 259 sq.
IgNAtiUs MARtyr, S. — Ad Polycarpum in (Funk) « Patres apostolici • I, 286
295.
Institutum Societatis Iesu. 3 vol. Florentiae 1892-1893.

IoANNEs DiAcoNUs. — Sancti Gregorii Magni vita : ML 75, 59-242.


IpARRAguirre, IgNAcio, S. I. — La oración en la Compaiìia naciente : AHSI
25 (1956) 455-487.
— Historia de la práctica de los Ejercicios espirituales de S. Ignacio de Loyola.
Vol. I. Práctica de los Ejercicios de S. Ignacio de Loyola en vida de su autor
(1522-1556). Bilbao-Roma 1946. — Vol. II. Desde la muerte de S. Ignacio
hasta la promulgación del Directorio oficial (1556-1599). Roma 1955.
IRiARte, JoAquiN, S. I. — Fijando el sitio del • voto de castidad » de S. Ignacio
de Loyola : Manresa 3 (1927) 156-164.
Iulius III. — « Erposcit debitum » (21 iulii 1550): MI, Const. I, 372-383.
— « Sacrae religionis » (22 octobris 1552): MI, Const. I, 396-403.
ItURRioz, Jesu*s, S. I. — Compaiiia de Jesús. Sentido histórico y ascético de
este Manresa 27 (1955) 43-53.
nombre :
IustiNUs MARtyr, S. — Apologia : MG 6, 327-470.
JediN H. — Artic. Luther in •Lexikon für Theologie und Kirche »* VI (Freiburg
1961), 1223-1230.
[Jer. Nadal] — Vide Nicolau, Miguel.
JiMÉNez, IAcobus (Didacus). — Commentarium et virtutibus Patris Nadal :
EN, I, 26-46.
Kuckhoff, J. — Die Geschichte des Gymnasium Tricoronatum. Köln 1931.
LAburu, Josê A. de, S. I. — La salud corporal y S. Ignacio de Loyola *. Bil
-
bao 1956.
INDEX OPERUM XXIII

LactANTius. — Divinarum Institutionum libri septem : CSEL vol. 19; ML


6, 111-822.
[Lainii Monum.]. — Lainii Monumenta. Epistolae et acta Patris Jacobi Lainii
.... 8 tom. Matriti 1912-1917. (MHSI).
LAiNEz, DidacUs (IAcobus), S. I. — Epistola Patris Lagnez de P. Ignatio (Bo
nonia 16 iunii 1547): MI, F. narr. I, 54-145.
— Adhortationes in librum Examinis (1559). Excerpta : MI, F. narr. II, 127-140.
LARRANAGA, VictoriANo, S. I. — La espiritualidad de San Ignacio de Loyola.
Estudio comparativo con la de Santa Teresa. Madrid 1944.
— La repisión total de los Ejercicios por San Ignacio gen Paris o en Roma ?:
AHSI 25 (1956) 396-415.
— S. Ignacio de Loyola. Estudios sobre su pida, sus obras, su espiritualidad.
Zaragoza 1956.
Leo MAgNUs, S. — Sermones in praecipuis totius anni festivitatibus ad Ro
manam plebem habiti : ML 54, 137-468.
Leturia, Pedro de, S. I. — Nuevos datos sobre S. Ignacio. La labor de Polanco
g Nadal en los origenes de la biografta ignaciana a la luz de documentos
ineditos. Bilbao 1925.

— Luis González, maestro del Reg D. Sebastián : AHSI 6 (1937) 97-106.


— El gentilhombre Ifiigo López de Loyola *. Barcelona 1949.
— Estudios Ignacianos. Revisados por el P. Ignacio Iparraguirre, S. I. 2 tom.
Roma 1957.
— Disertación critica sobre el afìo del nacimiento de S. Ignacio: Estudios Igna
cianos I, 55-68.
— De • Constitutionibus Collegiorum » P. Ioannis de Polanco ac de earum in
fluxu in Constitutiones Societatis Iesu : Estudios Ignacianos I, 355-387.
— El Papa Paulo IV y la fundación del Colegio Romano : Estudios Ignacianos
I, 389-400.
— San Ignacio de Loyola y el aiio santo de 1550: Estudios Ignacianos I, 427-445.
— Libros de horas, Anima Christi y Ejercicios espirituales de San Ignacio:
Estudios Ignacianos II, 99-148.
— La hora matutina de meditación en la Compaiìia naciente : Estudios Igna
cianos II, 189-268.
Lerikon für Theologie und Kirche, [1^ editio] herausgegeben von Dr. Michael
Buchberger. 10 tom. Freiburg i. Breisgau 1930-1938. — 2» editio a Josef
Höfer—Karl Rahner. Freiburg 1957 sq.
[Litt. Quadrim.] — I.itterae quadrimestres er universis, praeter Indiam et Bra
siliam, locis in quibus aliqui de Societate versabantur Romam missae. 7
tom. Matriti, Romae 1894-1932. (MHSI).
LizAfrAlde, AdriAN de, O. F. M. — Historia de la Virgen y del Santuario de
Aránzazu. Ofiate (Guipuzcoa) 1950.
IllorcA, BERNARdno, S. I. — Die spanische Inquisition und die « Alumbra
dos • Berlin und Bonn 1934.
(1560-1667).
LucANus, M. ANNAEUs. — Belli civilis libri decem.
Ludolphus DE SAxoNiA. — Vita Christi. (Versio ab Ambrosio Montesino,
O. F. M., Compluti 1502-1503).
XXIV INDEX OPERUM

LukÄcs, LAdislAus, S. I. — De prima Societatis ratione studiorum Sancto


Francisco Borgia Praeposito Generali constituta : AHSI 27 (1958) 209-232.
— De origine collegiorum externorum deque controversiis circa eorum pauper
tatem obortis : AHSI 29 (1960) 189-245 ; 30 (1961) 3-89.
Madrid, CRistophorus. — Libellus de frequenti usu sacramenti Eucharistiae.
Neapoli 1556.
MAffeius, IoANNEs Petrus, S. I. — De vita et moribus Ignatii Loyolae, qui
Societatem Iesu fundavit, libri III. Romae 1585.
MANAReus, Oliverius, S. I. — Responsio ad Lancicii postulata (1507-1601):
MI, F. narr. III, 420-439.
MANsi, IoANNEs DoMiNicus. — Sacrorum Conciliorum nova et amplissima
collectio.... Editio novissima ... Florentiae, Parisiis 1759 sq.
MARAN6N, GRegorio. — Notas sobre la vida y la muerte de S. Ignacio de Lagola :
AHSI 25 (1956) 134-155.
MARtfNez, F., S.M. — L'ascétisme chrétien pendant les trois premiers siècles
de l'Eglise. Paris 1913.
MAsoN, Sister M. Elisabeth, O. S. B. — « Active Life » and • Contemplative
Life ». A Study of the Concepts from Plato to the Present. Milwaukee 1961.
MENÉNdez PelAyo, MARceliNo. — Historia de los heterodoros espaiìoles.
2 tom. Madrid (Bibl. Autores Cristianos) 1956.
[MG] — Patrologiae cursus completus ... Series graeca.... accurante J. P.
Migne.
MiEczNikowski, StephANUs, S. I. — Ministerium verbi Dei. Introductio in
conceptum apostolatus Ignatiani. Excerpta ex dissertatione ad lauream
in facult. theologica Pont. Univ. Gregorianae. Romae 1960.
MmRri, Luigi. — Frate Elia da Cortona. Profilo storico: Miscellanea Frances
cana 31 (1931) 89-95, 175-187, 233-243.
[ML] — Patrologiae cursus completus. . . . Series latina.... accurate J. P.
Migne.
Miscelánea Comillas. Universitas Comillensis (Santander) 1944 sq.
Miscellanea Franciscana. Roma 1886 sq.
Month (The). New Series. London 1949 sq.
[MHSI] — Monumenta Historica Societatis Iesu. Matriti 1894 sq. Romae
1932 sq.
[MI, Epist.] — Monumenta Ignatiana. Series I. Sancti Ignatii de Loyola epi
stolae et instructiones. 12 tom. Matriti 1903-1911.
[MI, Exerc.] — Monumenta Ignatiana. Series II. Exercitia spiritualia Sancti
Ignatii de Loyola et eorum Directoria. Matriti 1919.
— Directoria Erercitiorum spiritualium. Monumenta Ignatiana. Series II,
tom. II (Directoria (1540-1599). Edidit I. Iparraguirre, S. I. Romae 1955.
(MHSI).
[MI, Const.] — Monumenta Ignatiana. Series III. Constitutiones et Regulae
Societatis Iesu. Tomus I (Romae 1934): Monumenta Constitutionum prae
pia ; Tomus II (Romae 1936): Constitutiones Societatis Iesu. Tertus hi
spanus.
[MI, Reg.] — Monumenta Ignatiana. Series III. Tom. IV: Regulae Societatis
INDEX OPERUM XXV

Iesu (1540-1556). Edidit Dionysius Fernández Zapico, S. I. Romae 1948.


[MI, Scripta de S. Ignatio] — Monumenta Ignatiana. Series IV. Scripta de
Sancto Ignatio de Logola, Societatis Iesu Fundatore. 2 tom. Matriti 1904-1918.
[MI, F. narr.] — Monumenta Ignatiana. Series IV. Scripta de S. Ignatio. Al
tera editio ex integro refecta, novo ordine disposita et aucta. — Fontes
narrativi de Sancto Ignatio de Logola et de Societatis Iesu initiis. Vol. I:
Narrationes scriptae ante annum 1557. Ediderunt D. Fernández Zapico,
C. de Dalmases, P. Leturia. Romae 1943. — Vol. II. Narrationes scriptae
annis 1557-1574. Edidit C. de Dalmases. Romae 1951. — Vol. III. Nar
rationes scriptae ab anno 1574 ad initium saeculi XVII. Edidit C. de
Dalmases. Romae 1960.
[Monum. Paedag.] — Monumenta Paedagogica Societatis Iesu, quae primam
Rationem studiorum anno 1586 editam praecessere. Matriti 1901. (MHSI).
MvSoz IglesiAs, SAlvAdor. — Los profetas del N. Testamento comparados
con los del Antiguo:
Estudios Biblicos 6 (1947) 307-337.
Nadal, HieroNyMus, S. I. — [EN] — MHSI. Epistolae P. Hieronymi Nadal
ab anno 1546 ad 1577. 3 tom. Matriti 1898-1902.

— [EN] — MHSI. Selecta Natalis monumenta in eius epistolis commemo


rata. Epist.
P. Nadal, tom. IV. Matriti 1905.
— Patrum dicta aliquot: MI, F. narr. II, 311-317; EN, IV, 635-648.
— Chronicon Natalis iam inde a principio vocationis suae : EN, 1, 1-26.
— P. Natalis Ephemerides ab anno 1546 : EN, II, 1-97.
— Instructio • De oratione data (ca. 1551): MHSI, H. Nadal Com
» Messanae
mentarii de Instituto S. I., p. 23-30.
— Apologia Erercitiorum : EN, IV, 820-826; Chron. Pol. III, 525-573; EN,
IV, 826-873.
— Exhortationes a. 1554 in Hisponia : MHSI, H. Nadal Commentarii de In
I.,
p.

stituto S. 31-105.
primera vez que visit6
de


P.

oración. Instrucción que dio Nadal


la

Orden
el

Espaiia AHSI (1934) 93-95; EN, IV, MI, Reg.


p.

670-672. 487-491.
3
:

— Praefatio ad Ignatii MI,


P.

I,
F.
»:

Acta narr. 354-363.


«

— Annotationes (ca. 1556): MHSI, H. Nadal Commentarii


S. in

Constitutiones
I.,
p.

de Instituto 106-130.
— quibus So
P.

Responsio ad argumenta Bobadilla contendebat sibi regimen


cietatis deberi. — Actio Bobadilla ... EN, IV, 130-147.
P.
in

— [Erh. 1557]. — Exhortationes Romano: MI,


F.

Cottegio narr.
in
a.

1557
II, 1-10; Jer. Nadal, 489-496.
— Annotationes Examen [In Examen Annotationes] (1557): MHSI, H.
in

I.,
p.
S.

Nadal Commentarii de Instituto 131-205.


— [Apologia ad doctores Parisienses] Apologia contra censuram Facultatis
Parisiensis (1557): MI, II,
F.

Theologicae narr. 38-113.


— Chronicon breve ab anno 1521 usque ad 1543: MI, narr. II, 114-119.
F.

— Acta quaedam Ignatii MI, narr. II, 119-127.


S.

F.
:

— [Scholia]. — Scholia P. Ignatii. Prati


S.
in

et

Constitutiones Declarationes
in Etruria 1883. --
— [Erh. Conim.]. — Pláticas espirituales del Jerónimo Nadal, I., en
P.

S.
XXVI INDEX OPERUM

Coimbra (1561), editadas con introducción y notas por Miguel Nicolau, -


S. I., Granada 1945.
— De la oración specialmente para los de la Compaiiia : EN, IV, 672-681,
576-578.

— Del modo de proceder de la Compaiiia : EN, IV, 614-619.


— Breves avisos para el modo de hablar de cosas de Teologia en estos tiempos:
Monum. Paedag. 676-680, 123-128.
— [Erh. Compl.] — Erhortationes Complutenses (Alcaldi 1561): MHSI, H. Nadal

I.,
p.
Commentarii de Instituto S. 206-488.
— Essortatione del Rdo. Natale MHSI, H. Nadal Commentarii Insti

P.
de

:
I.,
p.
S.
tuto 489-493.
— De virtute oboedientiae
I., (ca. 1562): MHSI, H. Nadal Commentarii de In
p.
S.

stituto 494-512.
— Subsidia vitae spiritualis (ca. 1562): MHSI, H. Nadal Commentarii de
I.,
p.
S.

Instituto 513-523.
— Dialogi (1562-1565): MHSI, H. Nadal Commentarii
de

S.
Instituto de
I.
I.,
p.
S.

Instituto 524-774.
— [Erh. Colon.] — Erhortationes Colonienses 1567: MHSI, H. Nadal

a.
I.,
p.
S.
Commentarii de Instituto 775-800.
EN, IV,
de de

— Tractatus traditionibus
et

consuetudinibus Societatis Iesu 619-625.

:
— Tractatus professione choro: EN, IV, 165-181. [Aliud scriptum de eadem
et

re, descendens ad particularia, quasi altera pars prioris scripti, invenitur


ARSI, Instit. 185, fol. 65r-71v].
in

I,

ms.
— Instructiones EN, IV, 364-614.
:

— Erhortationes (prob. 1573-1576): MHSI, H. Nadal Commentarii


7•

5^, 6a,
I.,
p.
S.

de Instituto 801-865.
— Orationis observationes. Ms. ARSI, Opp. NN. 30; partim editum EN,

in
IV, 643-648, 682-726.
— Imagines Evangeliorum quae toto anno

in
ex

Evangelicae Historiae ordine


Missae sacrificio recitantur, temporis vitae Christi digestae.
in

ordinem
Auctore Hieronymo Natali Societatis Iesu Theologo. Antverpiae anno
Domini 1593.
— Adnotationes Meditationes Evangelia quae Missae sa
in

in
et

sacrosancto
crificio toto anno leguntur; cum Evangeliorum concordantia historiae in
tegritati sufficienti. Index historiam ipsam evangelicam or
in
et

Accessit
dinem temporis Christi distribuens. Auctore
vitae Hieronymo Natali So
cietatis Iesu Theologo. Antverpiae 1594-1595.
NicolAU, Miguel, — El P. Jerónimo Nadal los Ejercicios espirituales
S.

y
I.

Ignacio:
S.

de Estudios Eclesiásticos 16 (1942) 99-133.


— Los escritos espirituales Jerónimo Nadal Archivo Teológico Granadino
de

(1942) 29-62.
5

I.,

— Pláticas espirituales Jerónimo Nadal, en Coimbra (1561), edi


y P.

S.

del
tadas con introducción notas por Miguel Nicolau, Granada, 1945.
S.
I.

— Liturgia Ejercicios: Manresa 20 (1948) 233-274.


y

— [Jer. Nadal]. — Jerónimo Nadal,


S.
I,

(1507-1580). Sus obras doctrinas


y

espirituales. Madrid (Consejo Superior Investigaciones cientificas) 1949.


de
INDEX OPERUM XXVII

— La novedad en Teologia: Estudios Eclesiásticos 24 (1950) 5-41.

-
— Notas de la espiritualidad jesuitica : Manresa 25 (1953) 259-288.
La oración de S. Ignacio. F6rmulas que la expresan : Manresa
91-104.
28 (1956)

— Cómo enseiia S. Ignacio la oración : Manresa 28 (1956) 193-213.


— Espiritualidad de la Compaiiia de Jesús en la Espafia del siglo XVI:
Manresa 29 (1957) 217-236.
— San Ignacio, mistico: La Vida Sobrenatural (Salamanca) 58 (1957) 241
257, 329-346.
— Fisonomia de S. Ignacio según sus primeros compafìeros : AHSI 26 (1957)
257-269.

— El prestigio de S. Ignacio ante sus primeros compaiieros: Miscelánea Pérez


Goyena (Madrid 1960), p. 223-234.
— De Sacra Scriptura* in « Sacrae Theologiae Summa », vol. tract. IV. Ma

I*,
triti 1958.
Olivares, EstANislAo, — Los potos Compafiia
de

de

de
S.

la
los escolares
I.

Jesuìs. Su evolución juridica. Roma 1961.


OrigeNes. — Homiliae Ieremiam: MG 13, 253-544.
in

ParvA de ANdRAdae, Didacus de. — Orthodorarum explicationum libri

X
(1564). Fragmentum libri primi MI, narr. II, 281-303.
F.
:

Paulus III. — Regimini militantis (27 septembris 1540): MI, Const.

I,
«

24-32.
— MI, Const. 69-77.
(24 iunii 1541):
I,

Sacrosanctae Romanae
»
*

— Iniunctum nobis MI, Const.


(14 martii 1544):
I, I,

81-86.
»
*

— iunii 1545): MI, Const.


(3

Cum inter cunctas 166-169.


»

— Erponi nobis iunii 1546): MI, Const.


(5

I,

170-173.
»

— (31 iulii 1548): MI, Exerc.


p.

Pastoralis officii 215-218.


»

— Licet debitum (18 octobris 1549): MI, Const.


I,

356-371.
»

Pastor, Ludwig. — Geschichte der Päpste seit dem Ausgang des Mittelalters.
16 tom. Freiburg Breisgau 1891-1931.
in

Peerers, Louis, — l'union divine par les Erercices


de

Ignace
S.

S.

Vers
*.
I.

Louvain 1931.
liturgica professoribus Pontificiae Univer
de

Periodica morali. Edita


re

et

sitatis Gregorianae. Romae.


Peters, W. — St. Ignatius England: The Month 16 (1956, II) 21-29.
in

Petraus LoMBARDUs. — Sententiarum libri IV.


Philo AlexANdRiNus. — De vita contemplativa Opera quae supersunt» vol.
in
«

VI (ediderunt Leopoldus Cohn Sigofredus Reiter), Berolini 1915,


et
p.

46-71.
Pius IV. — (13 aprilis 1561): Instit.
er

S.

Etsi
I,

debito 31-34.
I.
«

— Erponi (19 augusti 1561): Instit.


S.

I,

nobis 34-37.
I.
»

Plato. — Meno.
— Phaedrus.
— Res publica.
PolANco, IoANNEs — [Sum. hisp.] Summarium hispanum ori
de
A.

de
S.
I.

gine MI,
F.

progressu Iesu narr.


I,
et

Societatis 146-256.
:
XXVIII INDEX OPERUM

— [Sum. ital.] Summarium italicum de origine et progressu Societatis Iesu :


MI, F. marr. I, 256-298.
— BreveDirectorium ad Confessarii ac Confitentis munus rite obeundum.

- Romae 1554.
Epistola de obitu S. Ignatii (6 augusti 1556): MI, F. narr. I, 761-772.
— [Chron. Pol.] — Vita Ignatii Loiolae et rerum Societatis Iesu historia....
6 tom. Matriti 1894-1898. (MHSI).
— [Pol. Compl.] — Polanci complementa. — MHSI. Epistolae et commentaria
P. Joannis Alphonsi de Polanco, e Societate Jesu, addenda caeteris eiusdem
scriptis dispersis in his monumentis. Quibus accedunt nonnulla coaeva alio
rum auctorum illis conjunctissima. 2 tom. Matriti 1916-1917.
PoNNelle, LoUis — Bordet, LoUis. — Saint Philippe Néri et la société ro
maine de son temps (1515-1595). Paris 1929.
PRAt, J. M., S. I. — Maldonat et l'Université de Paris au XVI° siècle. Paris 1856.
Pseudo BoNAveNtURA. — Meditationes vitae Christi in • Opera Sancti Bona
venturae » tom. VI. Lugduni 1668.
RAhNer, Hugo, S. I. — Ignatius pon Logola. Briefupechsel mit Frauen. Freiburg
i. B. 1956.
RAMIÈRE, HENRicus — BessoN, Iulius, S. I. — Compendium Instituti Socie
tatis Iesu*. Tolosae 1896.
Regula et Constitutiones generales Fratrum Minorum. Ad Claras Aquas (Qua
racchi) 1922.
Revista de Filologia espaiìola. Madrid 1914 sq.
Revista espaiìola de Teologia. Madrid 1940 sq.
Revue d' Ascétique et de Mystique. Toulouse 1920 sq.
RibAdeNEyRA, Pedro de, S. I. — Vida del bienaventurado Padre Ignacio de
Loyola in « Historias de la Contrarreforma » Edit. Eusebio Rey, S. I.
Madrid 1945.
— [Ribadenegra Monumenta] — Patris Petri de Ribadeneira, Societatis Iesu
sacerdotis, Confessiones, epistolae aliaque scripta inedita. 2 tom. Matriti
1920-1923. (MHSI).
— P. Ignatii (1559-1566): MI, F. narr. II, 317-394: MI, Scripta de S.
De actis
Ignatio I, 337-393.
RodrigUEz, AloNso, S. I. — Ejercicio de perfección y virtudes cristianas.
RodrigUes, FRANcisco, S. I. — História da Companhia de Jesus na Assistência
de Portugal. 2 tom. (2 vol. in singulis tomis). Porto, 1931-1938.
RonrigUes, SiMoN, S. I. — Commentarium de origine et progressu Societatis
Iesu (1577): MI, F. narr. III, 5-135; MHSI, Epist. Rodericii, p. 451-517.
RosEphius, Gregorius, S. I. — Promptuarium dictorum et factorum quorum
dam Societatis Iesu : MI, F. narr. III, 474-577.
Rouges, JUAN CARlos, S. I. — El estudio hecho oración en la enseiìanza de S.
Ignacio. Tesis aprobada en la Fac. de Teologia de la Pont. Univ. Grego
riana. Santa Fe (Argentina) 1960.
* Rouquette, R., S. I. — Essai critique sur les sources relatant la vision de S.
Ignace à la Storta : Revue d'Ascétique et de Mystique 33 (1957) 34-61,
150-170.
INDEX OPERUM XXIX

RufiNus, AQUILEIENsis PREsbyter. — Historia monachorum seu liber de


vitis Patrum : ML 21, 378-462.
SacchiNus, FRANciscus, S. I. — Historiae Societatis Iesu pars II, sive Lai
nius. Antverpiae M.DC.IL.
SAlAverri, IoAchiM, S. I. — De Ecclesia Christi* in «Sacrae Theologiae Summa »
vol. I*, tract. III. Matriti 1958.
SAlicetus, NicolAus (WydENbosch, WeiDENBUsch). — Liber meditatio
num, confessionum ac orationum devotarum, qui « Antidotarius animae »
-
dicitur. Venetiis 1501.
SchNEnder, BurkhARt, S. I. —- Nuestro principio y principal fundamento. Zum
historischen Verständnis des Papstgehorsamsgelübdes: AHSI 25 (1956)
488-513.

[Scholia] — Vide Nadal, Hieronymus*


ScholiAsTER, ARistophANEs. — Aves.
— Vespae.
SchurhAMMER, Georg, S. I. — Franz Xaver. Vol. I. Freiburg im Breisgau 1955.
Sciences Ecclésiastiques.Les Facultés S. I. de Montréal 1948 sq.
Soro, DoMiNicus, O. P. — Summulae fratis Dominici Soto, Segobiensis, Ordinis
predicatorum, artium magistri ... Burgis 1529.
StReicher, FridericUs. — in « Societatis Iesu selecti scrip
Prolegomenon

tores. S. Petrus Canisius » II. Friburgi


Brisgoviae 1939, p. 130-19•.
Stridsberg, A. F. — Jerónimo Nadal : Credo (Uppsala) 35 (1954) 60-72.
— Petrus Canisius och Jerónimo Nadal : Credo (Uppsala) 36 (1955) 130-137.
SuÂREz, FRANciscus, S. I. — De angelis. Opera omnia (Vivès), vol. II. Parisiis
1856.

— De fide. Opera omnia (Vivès) vol. XII, 1-596. Parisiis 1858.


— De religione. Opera omnia (Vivès) vol. XIII-XVI bis. Parisiis 1859-1866.
— De statu religioso sive de statu perfectionis et religionis (Tractatus VII De
religione). Opera omnia (Vivès) vol. XV. Parisiis 1859.
— De religione Societatis Iesu in particulari (Tractatus X De Religione). Opera
omnia (Vivès) vol. XVI, 649-1027. Parisiis 1866. [Est alia editio huius
tractatus a P. de Reverseaux, Bruxelles 1857].
SuQuiA, ANgel. — La santa misa en la espiritualidad de S. Ignacio de Loyola.
Madrid 1950.
Tacchi VeNtUri, Pietro, S. I. — Storia della Compagnia di Gesù in Italia.
2 vol. Roma 1910-1951 (vol. I* 1950 ; vol. II, 1 • p. 2, 1950; 2^ p. 1951).
— La propa dell'indifferenza e del servizio negli ospedali nel tirocinio igna
ziano: AHSI 1 (1932) 7-23.
Thomas AquiNAs, S. — Summa Theologica.
— In 4 Sententiarum.
— Commentarium in epist. ad Philippenses.
— Commentarium in epist. 1 ad Timotheum.
— Opusculum 17. Contra pestiferam doctrinam retrahentium a religione.
— Opusculum 19. Contra impugnantes Dei cultum et religionem.
Thomas, HiberNicus. — Flores Doctorum. Venetiis 1950.
Truhlar, Karel, S. I. — La découverte de Dieu chez Saint Ignace de Loyola
XXX INDEX OPERUM

pendant les dernières années de sa pie : Revue d'Ascétique et de Mystique


21 (1948) 313-337.
VAN de VoRst, ChARles, S. I. — La Compagnie de Jésus et le passage à l'ordre
des Chartreuae : AHSI 23 (1954) 3-34.
VeNy BAllEstER, ANtoNio, C. R. — San Cagetano de Thiene, Patriarca de
los clérigos regulares. Barcelona 1950.
VicAiRE, HUMbeRt, S. I. — Storia di San Domenico. Edizione italiana [ab
auctore revisa] a cura di P. Angelico Ferrua, O. P. Roma 1959.
Vigouroux, F. — Dictionnaire de la Bible. 5 vol. et supplem. Paris 1895 sq.
VilLARet, EMilE, S. I. — Les Congrégations mariales — I. Des origines à la
suppression de la Compagnie de Jésus (1540-1773). Paris 1947.
Viller, M. — OlphE - GAllIARD, M., S. I. — Auæ origines de la retraite
annuelle.Son institution au sein de la Compagnie de Jésus: Revue d'Ascé
tique et de Mystique 15 (1934) 4-33.
ViNcENtiUs LERiNENsis, S. — Commonitoria.... Edit. Gerardus Rauschen
(Florilegium Patristicum V). Bonnae 1906. ML 50, 638-686.
ViRGiLiUs MARo, P. — Aeneis.
— Eclogae.

Vita et conversatio S. P. N. Spyridonis, Episcopi Trimithuntis : MG 116, 417-468.


Vita P. Ignatii quam habebat P. Sorianus: MI, F. narr. II, 422-447.
Vitae Patrum sive Historiae eremiticae libri decem : ML 73 ; 74, 1-244. [Liber
V-VII, sive Verba seniorum : ML 73, 351-1065].
WERNz, FRANciscus X. — VidAL, PETRUs, S. I. — Ius Canonicum. — Tom.
III (De religiosis). Roma 1933.
Wicki, Iosephus, S. I. — Le Père Jean Leunis, S. J. (1532-1584). Fondateur
des Congrégations mariales. Rome 1951.
WiMPiNENsis, IoANNEs Albertus. — Apologia Societatis Iesu (1563): MI, F.
narr. III, 791-803.
XAveRius, S. FRANciscus. — [Epist. Xav.] — Epistolae S. Francisci Xaverii
aliaque eius scripta. Nova editio ex integro refecta. Ediderunt G. Schur
hammer et I. Wicki, S. I. 2 tom. Romae 1944-1945. (MHSI).
ZeedeN, ERNst WALter. — Martin Luther und die Reformation im Urteil
des deutschen Luthertums. 2 vol. Freiburg i. B. 1950-1952.
Zorell, FRANciscUs, S. I. — Lericon hebraicum et aramaicum. V. T. Roma
1944-1960.
PRAEFATIO GENERALIS

HiERoNYMi NADAl sive NATAlis curriculum vitae (1507-1580)


atque gesta eiusque momentum in historia Societatis Iesu propo
sita fuerunt in nostris Monumentis, Epist. P. Nadal, I, p. v1-xvi ;
F. narr. II, 2*-15*. De eius indole psychologica et spirituali necnon
et de punctis praecipuis eius biographiae aliqua attigimus in
Jerónimo Nadal. Sus obras y doctrinas espirituales 1.

OPERA scRiPTA NATAlis demonstrant vel confirmant momen


tum huic viro respondens in historia Societatis; quod quidem
momentum historici extulerunt, ut P. Tacchi Venturi *, A. Astrain *,
.J.

M. Aicardo Leturia Brodrick


P.

J.
*,

*,

*.

Natalis Epistolas, Instructiones Acta edidit Monumentis


in
et

Historicis Fridericus Cervös, quatuor voluminibus, annis


P.
P. I), S.
I.

1898 (vol. 1899 (vol. II), 1902 (vol. III), 1905 (vol. IV). Praeter
epistolas ad eum datas, exceptis quas Ignatius
iis
et

S.

Nadal
a

dedit, edita quoque sunt volumine Chronicon Natalis iam inde


in
I

principio vocationis suae (pp. 1-25)


de

Commentarium vita
et

I., et
a

virtutibus Patris Nadal (pp. 26-46), auctore Iacobo Jiménez,


S.

volumine, praeter epistolas,


In
II

olim secretario visitationibus.


in

Ephemerides Natalis annum 1562 magnam obti


ab

ad

anno 1546
nent partem (pp. 1-97); dum volumen totum versatur epi III
in

stolis edendis, praeter illa ad Natalem vel ad eius epistolas spectan

Madrid 1949; praesertim Nadal), pp. 15-70. Quoad


P.

(Semblanza del
c.
1
*

tempus quo Natalis Parisiis studiosus Theologiae versaretur, utilia sunt quae
Freiburg 1955, pp. sq.
71

habet G. Schurh AMMER, Franz Xaver


B.
I,

2, i.

Storia della Compagnia Italia, vol. II, Roma 1951, pp. 339
di

in

Gesù
*

347, 557-559, 575 sq.


Compaiìia Espaiia, praeser
de

de

Historia de Jesús en Asistencia


la

la
*

tim vol. I-III°, Madrid 1912, 1905, 1925.


Compaiita Jesús, vol. I-VI,
de

de
la

Comentario las Constituciones


a
*

Madrid 1919-1932, per totum opus.


Ignacio. La labor
de

en
S.

Nuevos datos sobre Polanco Nadal los


y
*

biografia ignaciana
de

de

origenes luz documentos inéditos, Bilbao 1925.


la

la
a

The origin the Jesuits, London 1940, pp. 200-215; The progress
of

of
*

the Jesuits (1556-1579), London 1946,


4.
c.

— CoMMENTARII P. NADAL.
1
2 OPERA SCRIPTA NATALIS

tia quae in Appendice huius voluminis, sicut et in duobus praece


dentibus, edita sunt. Volumen IV exhibet Acta Natalis relate ad
1° Congregationem generalem et ad P. Bobadilla (p. 98-148), Apo
logias Societatis contra episcopum Caesarinum (pp. 148-165) et
circa professionem et chorum (pp. 165-181); sed, praeter alia minora,
volumen est totum in Instructionibus edendis quas Natalis Visi
tator sive in Lusitania dederat (pp. 186-209), sive in Germania
(pp. 210-265), Austria (pp. 266-311), Rhenania (pp. 312-340) et
Flandria (pp. 341-363). Praesertim latum locum occupant In

eae
structiones collectae visitationibus (pp. 364-614); et, tanquam
spectantia ad rationem Instituti, eduntur tractatus Del modo

et de
Compafiia (pp. 614-619), alius De traditionibus
de

proceder
la

(pp. 619-625)

et
S.
consuetudinibus Annotationes communes
I.
eae

usu visitationum (pp. 625-635) atque Annotationes

in
collectae
fragmentum (pp. 649-653). Indolem magis asceticam
ut

Examen
spiritualem exhibent collectio Patrum dicta aliquot insignita
et

(pp. 635-648), excerpta (pp. 653-670), duae


ex

6a
Adhortatione
oratión. Instructión que

de
instructiones circa orationem: Orden
P.

Nadal, primera vez que visitô Spafia (pp. 670-672)

et
dio
la
la el

oratiön specialmente para los Compagnia (pp. 672-681);


de
De la
ex

excerpta codice «Natalis opuscula (Opp. NN. 30),


et

necnon

»
eae

oratione (pp. 682-726) alia. Hisce accessit, prae


et

Observationes

P.
ter Apologiam Exercitiorum opus Pláticas espirituales del Jer.
*,

Apologia
en

Nadal Coimbra (1561) contra censuram Facultatis


*,

i",
Theologicae Parisiensis (1557) Pars chronici Societatis Erhorta
•,

alia fragmenta edita sive


**. in,

anni 1557 Romae habitae


et

tiones
Jer. Nadal, sive Et non pauci recenti tempore
II
F.

narr.
de in

in

Natali scripserunt, praesertim quod eius doctrinam spiritualem


spectat
i°.

Edita est tribus fragmentis: Epist. Nadal IV, 820-826; Chron. Polanci
*

III, Epist. Nadal IV, 826-873.


525-573;
Editum M. Nicolau, Granada 1945.
C. a
*

Monum. Ignat., narr. II, 38-113.


de

Edita
F.

Dalmases
in
a
i* 11 10 °

In F. narr. II, 206-218.


Jer. Nadal pp. 489-496; narr. II, 3-10.
In In

F.

Jer. Nadal vide Apéndices per totum librum; index ibid.


P. et
a »
*
p.

Dalmases, praesertim
ex
F.
In

narr. edita sunt


II

539-544. Each. 1-3


Compl. (pp. 168-204) ex Dialog. (pp. 230-280). Regulas quoque
II

Natali
et

conscriptas vel promulgatas invenies MI, Regulae


S.

edit.
in

(1540-1556):
I.

D. Fernández Zapico 1948. Et Ign. Iparraguirre collegit Directoria


P.

in
a.
a

Exercitiorum, Romae 1955, pp. 120-133, loca Natalis spectantia ad Exercitia,


vel saltem illa indicavit.
Sic, gr., nostro opere Jer. Nadal
ut

omittamus quos iam citavimus


in
v.
**
PRAEFATIO GENERALIS 3

Quod si illa, quae in Monum. P. Nadal I-IV edita fuerunt,


pro ratione temporum atque tendentia historiam praecipue
externam Natalis et Societatis videbantur velle illustrare; nunc
certe tendentia praevalet historiam doctrinarum et idearum spiri
tualium illuminandi, quae primis temporibus Societatis expositae
sunt et inde propagatae. Hoc studium fontium, quod vocant, hoc
adire fontes, unde mens et « spiritualitas » primaevae Societatis
scaturivit, est iure in animis coaetaneis. Historia in iis doctrinis

(a. 1949) praesertim pp. 5-12, ultimis annis sequentes auctores invenimus,
qui ex professo de Natalis doctrina egerunt, vel saltem de eo magnam partem
locuti sunt: M. BAtlloRi, Los Ejercicios que Nadal trajo a Espaiìa y las
meditaciones de la muerte y del juicio (ms. 998 de la Bibl. nac. de México):
Manresa 24 (1952) 127-144. J. ERHARt, Doctrine of Father Jerome Nadal
on the Spiritual Eaeercices of St. Ignatius: Woodstock Letters 82 (1953) 317
334. M. NicolAU, Notas de la espiritualidad jesuitica: Manresa 25 (1953) 259
288. J. CALvERAs, El origen de los Ejercicios, seguìn el P. Nadal: Manresa 26
(1954) 263-288. A. F. Stridsberg, Jerónimo Nadal: Credo (Uppsala) 35
(1954) 60-72. A. F. Stridsberg, Petrus Canisius och Jerónimo Nadal: Credo
(Uppsala) 36 (1955) 130-137. M. GiUliANi, Trouver Dieu en toutes choses:
Christus 2 (1955) 172-194. R. Hostie, Le cercle de l'action et de l'oraison d'après
le Père Jérôme Nadal: Christus 2 (1955) 195-211. M. NicolAU, La oración de
S. Ignacio. Fórmulas que la expresan: Manresa 28 (1956) 91-104. R. Hostie,
Méditation et contemplation d'après le Père Jérôme Nadal: Revue d'Ascétique
et de Mystique 32 (1956) 397-419. R. Hostie, Ignatiaanse contemplatie (Naar
Nadal): Tijdschrift voor geestelijk leven 12 (1956) 421-443 [versio ex prae
cedenti]. J. CAlveRAs, La ilustración del Cardoner y el Instituto de la Compa
iìia de Jesus: AHSI 25 (1956) 27-54. V. LARRANAGA, La revisión total de los
Ejercicios por San Ignatio &en Paris o en Roma ?: AHSI 25 (1956) 396-415.
I. IpARRAguirre, La oración en la Compaiìia naciente: AHSI 25 (1956) 455
487. M. NicolAU, Espiritualidad de la Compaiìia de Jesus en la Espafia del siglo
XVI: Manresa 29 (1957) 217-236. Th. H. ClANcv, The Proper Grace of the
Jesuit Vocation according to Jerome Nadal: Woodstock Letters 86 (1957)
107-118. M. NicoLAU, Fisonomia de S. Ignacio seguìn sus primeros compaiieros:
AHSI 26 (1957) 257-269. J. CoNwell, Prager Proper to the Society of Jesus
according to Jerome Nadal, Spokane, Washingtom, 1957. M. NicolAU, San
Ignacio, mistico: La vida sobrenatural (Salamanca) 58 (1957) 241-257, 329
346. Th. BAUMANN, Die Berichte über die Vision des hl. Ignatius bei La Storta:
AHSI 27 (1958) 181-208. F. Delgado, El P. J. Nadal y la pintura sevillana
del siglo XVII: AHSI 28 (1959) 354-363. IgN. GordoN, Manuscripta iuridica
de non usu chori in Societate Iesu: Periodica de re liturgica et morali 1959,
p. 417-442. [de altera parte tractatus De professione et choro in codice Instit.
185 I, fol. 65-73; cf. EN, I, p. XLVIII]. M. NicoLAU, El prestigio de S. Ignacio
ante sus primeros compaiieros: Miscelánea Pérez Goyena (Madrid 1960) 223
234. J. C. Rougès, El estudio hecho oración en la enseiìanza de San Ignacio,
Santa Fe (Argentina) 1960. S. MieczNikowski, Ministerium verbi Dei. Intro
ductio in conceptum apostolatus Ignatiani, Romae 1960. E. OlivAREs, Los
votos de los escolares de la Compafiia de Jesus. Su evolución juridica, Roma 1961.
4 NATALIS ASPECTUS ET DOCTRINAE SPIRITUALES

spiritualibus primaevae generationis inveniendis et demonstran


dis in earumque origine et influxu investigandis delectatur
maxime.

In Hieronymo Natali, quae est hominis vis et « personalitas »,


coMPLUREs sUNT AsPECTUs, quorum singuli attentionem et disserta
tiones studiosorum vel exigunt vel incitant. Sic in historia scientiae
paedagogicae, praesertim in methodis paedagogicis Societatis sta
tuendis et evolvendis, magnas partes habet methodus a Natali
introducta in Collegio, quod prototypon vocatum fuit, postea in
ceteris collegiis firmata et evoluta usu eius visitationum per uni
versam Societatem. Lectio eorum quae, in Monumentis Paedago
i*,

gicis edita Natali tribui debent, eorum quae visitationibus

in
et
ipse declaravit, confirmant plane quae dicimus.
Hieronymus Natalis laudabatur quoque suo tempore propter

ex
Monu

i°,
cognitionem iuris positivi qua pollebat idque elucebit
mentis edendis circa Institutum Societatis. Nec tantum propter
meram cognitionem aut eruditionem iuris laude dignum eum
ducimus; sed, quod maius est, propter sensum iuris sive philoso
phiam aut theologiam spiritum iuris, quae eius scriptis elu
et

in
cent 1°.
Eruditio Natalis circa Sacram Scripturam, cum apposita

et
profunda cognitione litterarum hebraicarum, graecarum lati

et
17.

narum, pretio erat apud eius coaevos Inde diversa opera


in

profluxerunt, inter quae eminent Adnotationes Meditationes

i* in
et

evangelia quae sacrosancto Missae sacrificio toto anno leguntur


in

una cum Evangelicae Historiae imagines ...


i°.

Natalis fuit etiam qui disciplinam religiosam

et
constituere
constitutam accommodare debuit, pro ratione usuum consue
et

tudinum sui temporis functionis Visitatoris quam ipse per


S. et

»,
«

totam Europam Ignatio, Francisco Borgia


P.
et

S.

sub Lainez
et

gestabat.
14

Matriti 1901.
MI, Epist.
in v,

Tiene cognición concilios, etc.


de
** **

decretos 25-26.
y

»

Iuridica sunt praesertim: Tractatus Epist.


de

professione
et

choro
Nadal IV, 165-181;
S.

Scholia Ignatii,
P.
in
et

et

Constitutiones Declarationes
Prati 1883.
MI, Epist. V, 109.
** i* 17

Antverpiae 1594/5.
Antverpiae Aliud opus Scripturam est ms. Con
ad

spectans
S.

1593.
Opp. NN. 260 261 (duo exempla).
I.:

cordia evangelica,
S.

Arch. Rom.
in

et
PRAEFATIO GENERALIS 5

Si in Natali singuli hi aspectus considerari et ulterius investi


gari possunt, est tamen alius qui ceteris eminet, in quo ipse Theo
LoGUs spiRiTUALITAtis IGNATIANAE merito apparet.
Quae erat mens theologica Visitatoris et promulgatoris Consti
tutionum Societatis, fieri non potuit quin in

iis
exponendis, decla
randis, confirmandis atque persuadendis ratiocinatio theologica

et et
magnas haberet partes radices profundas

et
tota Ascetica

in
Spiritualitate christiana inveniret copiose

et
acute.
Hinc impressio generalis, quae

ex
Natalis exhortationibus circa
Institutum Societatis ex eius Commentariis resultat aut per
et

cellit, est illa cuiusdam structurationis theologicae sententiarum


Conditore ex Exerci
et

doctrinarum, quae Ignatio parente


S.

et
a

tiis epistolas Constitutiones atque regulas effluxerunt.


in

ad et

Non vacat singula descendere, quibus confirmemus;

in id
quod ceteroquin uberius iam praestitimus alio opere Suf

*".
ficiat nunc generaliora attingere.
Solet Natalis agere initio exhortationum sive tractatuum
in

circa gratiam religionis, ubi valores extollit status religiosi; qui


tunc temporis impetebatur maxime lutheranis erasmistis. Nec
et
a

negligit radices evangelicas originem Christo huius status


et

comprobare evolvere erudite.


et

Praeter hanc gratiam generaliorem religionis, communem omni


bus religiosis, est alia gratia particularis singulis institutis religiosis.
Hanc gratiam religionis et, vocationis dicit diversam; sicut
sacramenta, praeter gratiam generalem quam conferunt, alias
gratias specificas proprias habent singulorum sacramentorum.
et

Approbatio Sanctae Sedis alumnos certos reddit


de

hac vocatione
gratia peculiarii divina.
et

Fundatore, nominatim Ignatio, est causa eremplaris huius


In

in

gratiae per quam Deus vult plures alios conducere.


et

huius viae
Ipse Ignatius, iam conversione, statuit propositum serviendi
a

sequendum quod magis erat gloriam.


ad
et

Deo Dei servitium


et

Ad hoc Ignatio tres classicae viae ordine proponuntur: via


in

purgativa paenitentia asperrima quam aggressus est; unde per


in

orationem ad admirabilem illuminationem unionem provectus


et

est. Quae per Exercitia est assecutus. Inde progressus est desi
in

derium quoddam inclinationem insatiabilem iuvandi pro rimum,


et

ita totus traditus vehementi actioni apostolicae, contempla


ut

tionem tamen simul conservaret, actione contemplativus Sic


in

».
«

Jer. Nadal. Sus espirituales. Madrid 1949.


*•

obras doctrinas
y
6 NATALIS DOCTRINAE ET MOMENTUM

« vitam activam superiorem » exercuit et alumnis proponit exer


cendam; vitam, scilicet, qua et vita activa atque contemplativa
possideatur, et insuper capacitas has vitas in ceteris ingenerandi.
Quomodo id obtineri et possit et debeat, Natalis ostendit suo
« circulo ex oratione ad laborem, et ex labore ad orationem »;
praeterea « reliquiis cogitationis » sive orationis, quae diem festum
agant Domino; insuper « operando in Domino », sensu quodam
gratiae Christi; et « spiritu, corde, practice »...; verbo: unione
intima contemplationis et operationis, secundum opera apostolica
Societatis, minime declinando ad merum otium contemplationis,
sed vim exerendo in zelum animarum.

Vita Societatis est imitatio quaedam vitae Apostolorum; eiusque


imago apostolatus et universalis et humilis in paupertate propo
nitur meditatione Vexillorum, quae est in Exercitiis. Meditatio
Regis effert quoque hanc vitam Societatis, in quam Christus
vocat et Dux est, qui adhuc fert crucem in Ecclesia militanti.
Socios vero vult in suo servitio et in hac cruce ferenda, prout
Ignatius ad La Storta applicatus fuit a Patre ad servitium Christi
ferentis crucem.
« Christum igitur — scribit Natalis — imitemur, Fratres, quoad
eius fieri cum eius gratia poterit proxime; nihil aliud ex hac mor
talitate velimus quam voluit Christus Iesus : nostrum est pauperes
esse, castos, oboedientes, humiles; nostrum opprobria, iniurias,
contumelias pro eius nomine pati; nostrum pro salute animarum
procuranda nihil non cogitare, agere, pati; nostrum desiderare
mortem pro animarum salute oppetere. Ad magnum opus magnoque
signo ac demonstratione vocavit nos Christus Iesus, Fratres di
lectissimi » si.
Haec si fortia et difficilia videri possunt, est vis divina, quae
provenit ex Corde aperto Christi: « Per meditationem quinque
vulnerum Christi provenit vis quaedam divina, ex manibus qui
dem ad opera exsequenda in Christo, ex pedibus ad prosequenda,
ex latere ad cordis applicationem per dulces ac fortes charitatis
et aliarum virtutum operationes »
**.

Est quoque intercessio Virginis Mariae, Angelorum


B.

et

«commendat nos Christus Matri,


ex

Sanctorum, quis
et

devotione
si

Matris petat, quae singularis magna supra quam dici potest.


id

et

est
Et illud est consilii: Commenda Virgini
te

commendatio
*.
»

Eramen: Instit. 186a, fol. 27rv; infra,


n.

Annot.
in

10.
** •* si

Opp. NN. 30,


p. p.

Orat. observ.: 449.


Orat. observ.: Opp. NN. 30, 283.
PRAEFATIO GENERALIS 7

Matri quam poteris humillime ac devotissime et tuas omnes actio


nes; illud praesertim ut tuam aetatem gubernet... »

**.
Sic vita ordinari poterit gloriam maiorem gloriam Dei

in

et
atque servitium. Sic exercitium virtutum theologicarum, quod sum
mopere extollitur Natali, comprehendet vitam spiritualem pro

a
fundam, simul solidam

in
oboedientia humilitate.

et
MoMENTUM NATAlis iN spiRiTUALiTATE IGNAtiANA. Haec

»
sunt quae apud Natalem efferri valent potiores sententiae

de
ut
vita religiosa spirituali Societatis, idque ex auctoris considera
et

tione theologica, cui ipse innititur qua insistit.

in
et
theologus spiritualitatis

et

et
Unde vere huius vocari haberi
«

»
potest.
spiritualitate Sancti Ignatii, quae inde facta est spiritua
In
«

litas Societatis, pleraque sunt sive immediate ex Sancto Ignatio


communi acervo spiritualitatis christianae ope Sancti
ex

sive
Ignatii deprompta. Natalis hanc spiritualitatem doctrinas Sancti
et
Ignatii, sive asceticae christianae, ita evolvit, generatim funda ut
mentum theologicum earum proponat, est, fundamentum ex
id

Sacra Scriptura Traditione necnon ratiocinatione theologica.


et

et

Sic doctrina ignatiana completur vel etiam evolvitur. licet


Si
comparatio adhiberi, analogia quadam, dempta quoque infallibi
litate, quae Apostolo aderat, quod Paulus suis epistolis
S.
in

id

praestat relate ad doctrinam evangeliorum, eam evolvendo


et
ulterius proponendo, ad praxim item applicando, novo quodam
sensu amoris erga personam doctrinas Christi; praestare
et

id

videtur Natalis suis exhortationibus et commentariis relate ad


doctrinam Sancti Ignatii Constitutionum, declarando propo
et

et

nendo, applicationi practicae referendo, stimulo quodam amoris


erga Constitutiones
et

auctorem earum.
Atqui haec videtur fuisse vocatio specialis Natalis Societate;
in

gratia, quam accepit. quod ipse


Id

videtur intuitus
et

et

haec
**

ceteri bene multi extulerunt ••.


Quod Natalis multum refert pro cognoscenda spiritualitate
si

ignatiana, certe non impedit quominus ipse


de
et

mente
id

et

propria minerva atque praecedenti formatione, ante quam igna


p.

observ.: Opp. NN. 30,


Orat. 455.
*

p.

Cf. Orat. observ.: Opp. NN. 30,


•• ••

110, 117.
p.

Cf. testimonia plura collecta, aut saltem insinuata, Jer. Nadal


in

sq.; 31-34; 39 sq.


8 VALOR HISTORICUS COMMENTARIORUM

**,
tianis exercitiis et ignatianae educationi se subiiceret promat

et

ei,
litteris tradat. Neque enim originalitas deneganda est qui

et et

»
per res expendebat dicendas has suas propriasque factas

se

et
Iudicium vero infallibile, declarandis rebus igna

**.
declarabat

in
tianis, adscribendum minime est qui partes hominis gestabat

ei
fragilis. hac autem re, qua exceptio vere probatur, per

In

et
si
cellit qua rarior, regulam generalem concordiae armoniae cum

et
Ignatii, quae erant Natali, vere probabit.
mente S.

in
VALOR HisToRicUs ExHoRTATioNUM ET CoMMENTARioRUM.
Non est illud praetermittendum, quid huiusmodi scripta Natalis,
exhortationes, commentarii Instituto pro historia valere pos

de
sint; cum exhortationes characterem paraeneticum, commentarii
apologeticum prae
se
ferant.

ad
Adhortationes Natalis tendere quam maxime exhortationem
spiritu Societatis nemo infitiabitur. Commen
et

fervorem vitae
in

tarios saepe praetendere defensionem Instituti vel, dum auctor


exponit, ardorem quemdam inflammare animis lectorum, facile

in
concedetur. Sed paraenesis apologesis non necessario per
et

se
et
fundari debent exaggeratione aut errore. Immo, qua
in

in

si
exhortatio aut qua apologesis exaggeratione fundatur, vim per
si

amittit nec lectores aut audientes plene fidunt. quod

Id
se

ei

multo magis dicitur, exhortatio aut apologesis errore fundatur.


in
si

Examinanti autem codices ipsos, quos Natalis scripsit pro adver


sariis vel ab aliis scriptos examinavit correxit, legenti etiam
et

apparatum criticum tractatibus Natalis praelo datis, facile


in

elucebit, quam multae frequentes sint correctiones quae

eo
et

exacta even
et

tendunt ut res accuratissime tradantur sincera


in

tuum narratione, orthodoxo sensu theologico, immo gram


et
in

in

maticae legibus observandis fideliter. Unde ingenium auctoris


et

dignoscetur acre, acutum, minima quaeque attentum, acri


ad

biae dono ornatum, eruditione theologica plenum.


et

historica
et
»

Hinc, etsi errare est semper humanum nec sapientissimo quoque


in

possibilis, praesumptio
de

excluditur error certe non est errore


aut de exaggeratione, ubi scientia veracitas testis confluunt
et

ingenium exactum accuratum; qui quidem testis, dum ad


in

et

particularia minuta descendit consideratione sua, ampliora


et

tamen universaliora prosequitur mentis visione contemplari.


et

p.

Cf. Jer. Nadal 27-34,


•• **

408-413.
p.

Cf. ibid. 463-467.


RATIO NOSTRAE E D I T I ON IS

In segete copiosa scriptorum Natalis illa documenta selegimus,


quae Institutum Societatis Iesu eiusque quam vocant spirituali
tatem commentari maxime possunt.
Sed quae nos hic edenda habemus, ii sunt commentarii et
exhortationes Natalis, quae hucusque non fuerunt edita, vel tan
tum edita fuerunt in fragmento, minime plena. Cetera de Natali
quae iam in Monumentis Hist. S. I. edita fuerunt plene, vel alibi *,
non iterum edimus.
Hos commentarios et has exhortationes ita disponemus edenda
ut, quantum licuit nobis cognoscere, ordine chronologico illa pro
feramus. Itaque ordine sequenti producentur Instructio « De ora
tione » data Messanae, a. ca. 1551; Exhortationes a. 1554 in Hispa
nia; Annotationes in Constitutiones, a. 1556. Haec scripta sunt
vivente adhuc S. Ignatio.
Sequentur Annotationes in Eramen, a. 1557; Exhortationes Com
plutenses (Alcalâ), a. 1561 habitae; quaedam Essortatione del R.°
P. M. Natale theologo della Comp.a di Gesù agli P. et Fratelli di
essa Comp.*, incerti temporis, sed quae exhibet compendium exhor
tationum praecedentium; tractatus quidam De virtute oboedientiae
pertinens ad annum ca. 1562; tractatio quaedam Subsidia vitae
spiritualis incertitemporis, quae potest tamen supponi scripta
a. ca. 1562.
Accedent Dialogi de Instituto religioso in genere (Dialogus I)
et de Instituto Societatis (Dialogus II), pertinentes ad a. 1562
1565; Eachortationes Coloniae habitae a. 1567; et Exhortationes
incompletae (Exhortatio 5a, 6a, 7a), probabiliter scriptae a. 1573
1576. Denique ipsae Orationis observationes, quae sucessive ab a.
1545 compositae sunt per diuturnam vitam religiosam et versus
finem (1573-1576) revisae et auctae.

* Ut Pláticas J.
espirituales del P. Nadal en Coimbra 1561, Granada
1945 ; Scholia in Constituones, Prati in Etruria 1883; Adnotationes et Medi
tationes in evangelia ... Antverpiae 1594/5.
-
10 RATIO NOSTRAE EDITIONIS

PHaecnon uno tantum volumine, sed diversis comprehendi


debebunt. Quare Orationis observationes non nunc suscipimus
edendas. Speramus vero nos id mox facturos. Singulis autem vo
luminibus indicem proprium et, quantum nobis licebit, locupletem
et usu facilem pertexere conabimur.

Haec omnia documenta, ut iam innuimus, integra damus.


Praefationes praemittimus singulis monumentis. In quibus,
quae frag

I.,
pro more inducto in Mon. Hist. S. generatim, 1°)

si
fuerunt, advertimus; 2°) auctores, qui

de
menta Monumenti edita
Monumento critice locuti sunt, inducimus; 3°) codicem vel codices,
ubi tectus servatur, consideramus et, plures sunt, quinam prae

si
ferendus eruimus. Naturam quoque tractatus, quae opportune

si
dicenda videntur, perpendimus. nullum Archivum nominatur,

Si
intelligendus

ad
codex pertinere Archivum Romanum

S.
est

I.
4°) De tempore compositionis Monumenti disserimus; 5°) denique
rationem editionis, quae observanda erunt, subiungimus.
si
In

annotationibus, quae ad calcem paginae submittimus,

ea
tantum proponimus quae ad pleniorem textus intelligentiam con
ducere visa sunt, disceptationibus considerationibus penitus
et
a

abstinentes, claritati concisioni, quantum fieri licuit, providentes.


et
In

modo contractiones generatim solvimus;


textus erscribendi
non eas tantum quae
manuscriptis illius temporis adhibentur
in

plerumque ad breviter scribendum, sed etiam alias, P.° (Padre),


Mtto (Maestro)... Scribimus, pro more nunc vigenti MHSI, ut
in

i
u;

pro pro pro Ad commoditatem lectoris,


j;
v,

c,

ante
et

i,
g

e.
et ς

sententias interpungimus separamus, prout hodie fieri solet,


licet aliquibus mss. quae adhibemus, interpunctio vel separatio
in

minime recte fiat. Ubi sensus requirit, verba interdum iungimus,


id

etsi disiuncta ab scriba ponantur. Litteris initialibus maiusculis


damus illa quae hodie generatim ita scribuntur. Signa interro
gationis ponimus, ubi opus est; atque accentus verbis quae
in

id

requirant, pro more hodierno.


Divisiones capita (sectiones), paragraphos numeros, item
in

et

summaria, ipsi nos induximus ad facilitatem lectionis citationis,


et

servatis, quantum fieri potuit, indole divisionibus manuscripti.


et

Ad finem vero omittere non possumus mentionem eorum qui


nostro operi iuvamen aliquod praebuerunt; quorum memoriam
grato animo recolimus recolemus. Superiores dicimus, qui pos
et

sibilem laborem reddiderunt nostrum, Directorem Instituti Histo


RATIO NOSTRAE EDITIONIS 11

rici S. I. R. P. Cnndidum de Dalmases et Patres singulos eiusdem


Instituti membra, qui suo consilio et opera semper praesto fuerunt,
necnon et Fratres A. Cereceda et M. Arana. Insuper et RR. PP.
M. Colpo, A. Vaccari, A. de Aldama, R. Sánchez, P. Nober,
B. Kipper, J. Jiménez, pro auxilio praestito gratias ex animo
dicimus.
Velit benignissimus Dominus e divitiis Cordis sui, cui hoc
opus dicatum volumus, et illis abunde rependere et lectoribus id
proficuum reddere A. M. D. G.

Romae in festo Immaculatae Conceptionis B. V. Mariae, 1961.


NOTAE COMPEND IARIAE

a. annus, articulus
add. addit
annot. annotatio, annotationes.
AHSI Archivum Hist. S. I.
Annot. in Const. Annotationes in Constitutiones
antep. anteponit
ARSI Archivum Romanum S. I.
Astrain A. Astrain, Historia de la Compaiìia de Jesús
en la Asistencia de Espaiia

I.,
Braunsberger B. Petri Canisii, S. epistolae acta. Collegit

et
O. Braunsberger
C. caput, capita
corpore artic. Summae Theologicae
in

C.
cf. confer, conferatur
Chron. Chronicon
Cn. canon, canones
comS. consumptus,
a

Const. Constitutiones S.
I.

corr. eX correctum ex
CSEL Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latino
rum (vide Bibliographiam initio)
del. Post verbum praecedens auctor delevit.
Dialog. Dialogus, Dialogi
EN Epistolae Nadal Monum. Hist.
P.

S. in

S.
I.
Exerc. Exercitia spiritualia Ignatii
Exh. Exhortatio, Exhortationes
.
.
.
.

Exh. Colon. Exhortationes Coloniae habitae


a. a.

1567
Exh. Compl.
Exh. Conim. . Exhortationes Compluti habitae
Pläticas espirituales del
1561
Nadal en Coimbra
P.
J.

(1561), Granada 1945.


f. folium, folia
F. narr. Fontes Narrativi de Ignatio Monum.
in
S.

Ignat.

.
»

ibid. ibidem
Jer. Nadal M. Nicolau, Jerónimo Nadal. Sus obras
y

doctrinas espirituales, Madrid 1949


LTK Lexikon für Theologie und Kirche
m. manus
m2 manus secunda manuscripto
in

ImS. manuscriptum, manuscripta


marg. 3 margo, marginis
NOTAE COMPENDIARIAE 13

MG Patrologiae cursus... Series Graeca. . accu


rante J.-P. Migne
MHSI Monumenta Historica S. I.
MI » Ignatiana
ML Patrologiae cursus... Series Latina . . . accu
rante J. P. Migne
Il. numerus, numeri
om. omittit
p. pagina, paginae, pars
-
prius prius scriptum erat
Scholia H. Natalis, Scholia in Constitutiones et Decla
rationes S. Ignatii, Prati 1883.
sq. sequentes
sup. lin.
Sum. hisp. Pol. - supra lineam
Polanci, Summarium hispanicum

[ ] Claudunt verbum aut verba aut numerum, quae nos ipsi


introducimus in textu.
Claudunt verbum quod nos mutamus in textu.
? ; Claudunt verba quae addimus ex alio codice, si quando
raro accidit.
] lectio varians.

Ad plenos titulos habendos librorum, qui in annotationibus


citantur, vide Bibliographiam initio voluminis.
et documenta, quae hoc ipso volumine eduntur,
Exhortationes
citantur ex titulo vel anno, addito numero loci
; v. gr. Each. 1554,
n. 20 ; Each. 4 Compl. n. 10; De virt. oboed. n. 5 ; Dialog. II, n. 30.
Ad libros S. Scripturae designandos adhibemus consuetas et
intellectu faciles abbreviationes vel sigla.
NOTITIA CODICUM MANUSCRIPTORUM

N. B. Non describimus codices qui alibi, in Monumentis Historicis S. I.,


praesertim recenti tempore descripti sunt.

A) ARCHIVA SOCIETATIS IESU

I. — CodicEs sERvATi IN ARCHIvo RoMANo S. I. (ARSI)

Instit. 18a (Miscellanea de Constitutionibus), descriptus in EN,


IV, 32-34; MI, Const. I, p. ccxLv-ccxLix.

Instit. 24a (Miscellanea de regulis S. I.), descriptus in EN, IV,


11-23.

Instit. 98, descriptus in EN, I, p. xxxiii-xxxvii ; MI, F.


Narr. II, 46*-48*.
II,

Instit. 109, descriptus in MI, F. narr. 47*-48*.

Instit. 111, descriptus MI, Scripta Ignatio II,


p.
xII
S.
de
in

xIII II,
et

F.

uberius narr. 48*-49*.


in
;

I),

Instit. 178 (prius Collectanea descriptus bre


de

Instituto
I

MI, Epist.
p.

viter omnino 37; Monum. Paedag.


I,

16,
V
in

in

EN, Natalem pertinent);


p.

(Codex 14); (res quae


ad

xLvii
I,
in
II,

Pol. 725; MI, Reg. 44, 17. Uberiorem descriptio


p.

Complem.
n.

nem de hoc codice subicimus.

TITULUs dorso novi operculi manet sicut antea


in

Collectanea
:

Instituto
I.

de

Titulus generalis, saeculi praeteriti, manu Boero archivistae


P.
1.
f.

Adversaria Ioannis de Polanco Hieronymi Natalis. —


P.

P.
et
de

Quaestiones variae variis rebus.


NOTITIA CODICUM MANUSCRIPTORUM 15

1) f. 2-9. Series dubiorum de Constitutionibus. Series sexta. In


cipit: De praepositis inferioribus... Editum in MI, Const. I,
346-355.
f. 10rv. Information sobre la acceptatión de una persona en la
Compafiia y el modo della.
f. 11v. Sobre el admitir a Mattheo Sancho en la Compaiìia.
Matthei Sancii admissio in Societate.
f. 12-15v. Monita P. Polanci pro filio quodam erga parentes.
f. 16-27v. Regulae Collegiorum, manu P. Polanci. Incipit :
Constitutiones que en los Collegios de la Compafita de Jesu se
deven observar para el bien proceder dellos a honor y gloria divina.
Explicit: Estas Constitutiones se lean cada 15 dias. Editae in
Monum. Paedag. p. 55-78; MI, Reg. p. 213-245. Cf. P. Leturia,
De « Constitutionibus collegiorum » P. Ioannis A. de Polanco... :
Est. Ignacianos I, 355-387.
f. 28-45v. Siguense 12 industrias con que se ha de agudar la
Compafiia para que mejor proceda para su fin. Edit. in Pol.
Complem. II, 725-775.
f. 46rv. Informatión sumaria del Instituto della Compaiìta de
Jesu. P. Polanco.
f. 47-52r. Quello ch'il rector del collegio de Roma deve procurare
si osserve in esso. P. Polanco. Editum in Mon. Paedag. p. 604
613 ; MI, Reg. p. 246-275.
f. 53-56v. « Haec sunt quae in Collegio Romano Rectoris cura
atque industria veniunt observanda ». Manu P. Ribadeneira,
sicut totum scriptum. Et in fol. 56v : Copia de las reglas y
orden del colegio de Roma et ibid. manu Natalis : No importa
molto che si veddino. P. Polanco.
f. 57-60. Ordo latinarum orationum quae dominicis diebus a
prandio in collegio habebuntur (fol. 59-60 continent aliud exem
plar). P. Polanco. Editum in MI, Reg. p. 276-280.
f. 61-63v. De ratione collegiorum quae Societati nominis Iesu
eriguntur. Editum in Mon. Paedag. p. 21-24.
f. 64-65v. Informafione delli collegii della Compagnia de Jesu.
Editum in Mon. Paedag. p. 45-49.
f. 66-67v. Informatione deli coleggii della Compagnia di Jesu
che non tengono scole proprie. Est exemplum italicum sequentis
documenti.
f. 68-70r. Informatidn del modo de los collegios de la Compaiììa
de Jesus, quando no tienen scuelas propias en que se occupen.
Editum in Mon. Paedag. p. 33-45.
f. 71r. Capitolo della memoria delli fundatori et benefattori delli
Collegii.
f. 72-73v. Informatione delli Collegii della Compagnia di Jesu.
Idem documentum numeri 11. Editum in Mon. Paedag. p. 45-49.
f. 74-75v. Informatión del modo de los collegios de la Compaiìia
de Jesuìs, quando no tienen scuelas propias en que se ocupen.
Est aliud exemplum documenti numeri 13, editi in Mon. Paedag.
p. 33-45.
17) f. 76rv. Adversaria manu Polanci. Incipit: de tre opere ha
16 coDEx INsTiT. 178, 1

pigliato l'assunto la Compagnia de Jesu in Roma. Explicit :


...niente del temporale de detto collegio germanico.
18) f. 77-78v. De la casa y collegio della Compaiìta de Jesu de Roma
g del Germdnico.
19) f. 79rv. Modo de proceder en los collegios de la Compaiìia que
tienen escuelas. Est pars epistolae P. Polanco, datae die 1
decembris 1955, de collegiis. Edita in MI, Epist. IV, 5-9.
f. 80 album.
20) f. 81-84r. Sub titulo oixog τίς δοκιμασίας incipit: en las quietes sten
sin el superior. Explicit : ...
y de toda obediencia, de la qual
se dardn algunos punctos con la gracia del Seiìor abaaco. Omnia,
praeter aliqua ad finem, scripta sunt manu Natalis de modo
ordinandi domos probationis, praesertim quoad disciplinaria
quaedam.
21) f. 85-86. Folia oblonga. Incipit: Para las schuelas de los colle
gios ...Editum in Mon. Paedag. p. 52-55.
22) f. 87-91v. Quanto al modo de fundar collegios para la Compafiia...
Editum in Mon. Paedag. p. 25-33.
23) f. 92-93. Incipit : En la fundatión que quiere hacer Mosiur
de Andalot. . .
24) f. 94-96v. Del officio del examinador. Editum in MI, Reg.
p. 402-410.
25) f. 97-109v. De officio commissarii et superioris.
26) f. 110-111 v. Folia oblonga, adversaria P. Nadal, in quibus aliqua
scribit de gubernatione.
27) f. 112-115. Officium Procuratoris generalis. Manu Polanci.
28) f. 116-118v. De oratione. Manu Natalis. Est Monumentum 1,
quod nos edimus in hoc volumine.
29) f. 119-126v. Incipit: Este es ya copiado sino lo que estâ en el
cancellado. Sigue la Compaiìia y abraca la oración con la gracia
de Cristo... Explicit :...
en estos ministerios se a de hallar Dios
con paz. Est apographum, cum correctionibus autographis Nata
lis, monumenti editi in EN, IV, 672-681 sub titulo « De la oratión
specialmente para los de la Compagnia ».
30) f. 127-129v. Incipit: Aunque el modo de vivir... Explicit :
... quae necessario sunt coniuncta. Apographum cum correctio
nibus et additionibus autographis Natalis monumenti editi in
EN, IV, 614-619 sub titulo « Del modo de proceder de la Com
pafiia ».
31) f. 130-144v. Incipit: Iuvat tum tentationes tum ad
adversus
progressum spiritus ... Explicit : Haec est summa
totius missae
praecipua oblatio. Est Monumentum 8, quod edimus in hoc volu
mine, sub titulo Subsidia vitae spiritualis. Manu Natalis scriptum.
Titulus est noster.
32) f. 145-148. Incipit: A la entrada de religion o entrado en ella
devo ser. Explicit : ... para que su
sanctissima voluntad sintamos
g aquella enteramente la complamos. Di Roma. Apographum ex
Sancto Ignatio circa perfectionem oboedientiae.
33) f. 149-150. Eae gradu quarto obedientiae.
34) f. 151rv. Dubia quaedam circa Declarationes. Autographum
NOTITIA CODICUM MANUSCRIPTORUM 17

Polanci de minuendo numero epistolarum Romam mitten


darum.
35) f. 152r. Incipit: Ad tollendos privatos et animales affectus natio
num, unioni charitatis repugnantes. P. Polanci.
36) f. 153r. Incipit: Ad excludendum ambitionis affectum... P.
Polanci.
37) f. 154-161. De animorum unione. Tribuitur P. Laurentio Magio,
Assistenti Italiae. Fol. 162v in involucro titulus legitur : « De
animorum unione restauranda in Societate et fovenda ».
38) f. 163-164. De animorum unione. Tribuitur P. Emmanueli
Fodrigues, Assistenti Lusitaniae.
39) f. 165-168p Incipit: Ista puncta de defectibus et ercessibus in
Societate . . . Explicit: . . . qui omnia quae pro unione colenda
bene provisa sunt, sciant, velint ac possint ad Dei gloriam erequi.
Laus Deo Virginique Matri. Tribuitur P. Paulo Hoffaeo, Assi
stenti Germaniae. In f. 169v quasi titulus legitur : « De unione
Societatis restauranda ». Editum in AHSI 29 (1960) 89-98.
40) f. 170-174v. Remedios para las necessidades spirituales de la
Compaiìia. 12o de Setiembre 89. Tribuitur Patri Emmanueli Ro
drigues, Assistenti Lusitaniae.
41) f. 175-177v. Ad promotionem spiritus in Societate. Anno 1596
(f. 177v).
42) f. 178-179v. De medio renovandi spiritum. In fol. 179v : « P.
Francisci Arias de remediis mali spiritualis Societatis ».
43) f. 180rv. Quae unitatem discindunt. In f. 180v : « Quaedam quae
unionem animorum labefactant in Aquitania ».
44) f. 181-187v. Titulus in ultimo folio 187v : Annotationes in regu
las, quas tanquam a P. N. approbatas P. Provincialis Claudius
Matthaei omnibus collegiis tradidit. Partim editae
(f.

1860-187)
p.

Mon. Paedag.
f. in

704-706.
188-199v. Incipit Extracto ad verbum del primero capitulo
:

sequentibus foliis est etiam compendium


In

del Examen general.


aliorum capitum Examinis.
nostra Societate,
in

200-246v. Tractatus de casibus reservatis


f.

N.
P.
R.

approbatus Generali. Fol. 201-227v Prima pars.


a

Brevis explicatio casuum reservatorum nostra Societate. Fol.


in

pars eius tract. De irretito casibus reservatis. Fol.


2a

228-236:
pars eius tractatus. De licentia ad absolvendum
3a

236-246v
a
:

reseruatis.
47) 246a-260v. Osservationi sopra anno per farlo con frutto,
3o
il
f.

fatte dal Nicolò Gott.


P.

48) 261-262. Distributio officiorum Rectoris, Ministri atque In


f.

Patrum tertiae probationis. Missa Romam Pro


P.

structoris
a

vinciali Germaniae superioris iunii 1648.


18

Istructione per
3o

263v anno
».
f. f.

il
«
:

49) 264rv. Formula eaeemplum faciendae Congregationis Pro


et

vincialis.
265v ad modum tituli Paradigma pro Congregatione pro
f.

«
:

vinciali
».

50) 266rv. Interrogatorium ante electionem Generalis, de quali


f.

— CoMMENTARII P. NADAL.
2
18 NOTITIA CODICUM MANUSCRIPTORUM

tatibus et conditionibus quae in eo requiruntur. Incipit : Praeter


...

eae
ea quae interrogari debent cap. Eraminis Explicit:

3o
... sublatis quoad fieri potest earum causis.
267-268u. Addenda formula Congregationis provincialis, eae

in
51)

f.
generalium Congregationum decretis post Congreg. XII. Affe
runtur Congregationis etiam XVII.
decreta
269rv. Memoriale, cuius destinatarii obiectum proponuntur

et
52)

f.
in fol. 270u. Illustrissimis ac Reverendissimis Dominis DD.
Cardinalibus Sancto Officio deputatis, res pro Societate Iesu,
posse dimitti Coadiutores iuris ordine non servato.
PP. Assistentibus

P.
R.
53) 271-272v. Pro Generali bonum

in
et
f.

Quaedam capita ad expendendum pro

In
Societatis. 272v

f.

«
:
posita pro sexta Congregatione generali. Ex

iis
nonnulla usui
esse possunt qualibet Congregatione generali Tribuuntur
in

».
P. Possevino.
273-276v. Quasi titulus huius memorialis haec leguntur

in
54)
f.

fol. finali 276v Illustrissimis Reverendissimis Dominis DD.

et
:

Cardinalibus Generalibus Inquisitoribus. Loca confirmationum


Instituti Societatis, adhibitis etiam rationibus. Datum 29 Apri
lis 1590.
55) Non colligatum nec numeratum est folium solutum, quod inci
pit: Illme. ac Rme. Domine Christo observantissime. In sess.
Tridentini cap. 16, in
regularibus,

de
25a Concilii habentur haec
verba ...
Explicit ... visum fuerit eaepedire, scilicet, supra

in
:

dictis nihil innovati in nostro Instituto.

EN, IV,
I),
descriptus
de

Instit. (Miscellanea Instit.

in
186a
25-28.

Instit. (H. Natalis Instructiones regulae Lusitania).


in
206
et

MI,
p.

descriptus Reg. 44*-55*.


in

Instit. 221 (H. Natalis Collectanea Erercitiis, Ignatio,


S.
de

de

etc.), descriptus EN, IV, 1-10; MI, Scripta Ignatio


de

S.

I,
in

19.

Opp. NN. (P. Natalis Opuscula [Orationis


30

observationes]),
EN, xxxii-xxxiii.
p.

descriptus
I,
in

ad

Vitae 4a. Cf. infra praefationem Monumenti


6.
n.

II. — IN ARCHivo PoNTiFiciAE UNivERsiTATis GREGORiANAE.

Ms. 2258. Incipit: Jhus. Essortatione


2a. Già ch'havemo
«

veduto Explicit: magior gloria sua divina maestà.


di
».

a
.
.
.

.
.
.

Amen. Continet sex folia numerata, quibus Natalis exhorta


in
»
NOTITIA CODICUM MANUSCRIPTORUM 19

tionem secundam Complutensem (anno 1561) in versione italica.


Est textus U, de quo infra, in praefatione (III, n. 9) ad Exhort.
Complutenses a. 1561 (Monumentum 5).

III. — IN ARCHIvo PROviNCIAE ToLETANAE S. I.

Ms. 392, descriptus in MI, F. narr. II, 52*-54*.

IV. — IN BiBLioTHECA CoLLEGii LiMENsis S. I.

Ms. n. 7. Cf. F. narr. II, 161 (textus L) et infra, in praefatione


(III, n. 3) ad Exhort. Complut.

B) ALIA ARCHIVA EXTRA SOCIETATEM


MADRid, Biblioteca nacional, ms. 6336, descriptus in EN, I,
p. L; F.
narr. II, 57*; M. Nicolau, Pläticas espirituales del P. J.
Nadal en Coimbra, p. 30-31.
BoRDEAUx, Bibliothèque municipale, ms. 811. H (811.8), de
scriptus in F. narr. II, 55*-57*.
BRUxEllEs, Bibliothèque Albert 1er (antea Bibliothèque Ro
yale), ms. 2185-9, descriptus in EN, I, p. xLix.
SANTIAGo DE CHiLE, Archivo nacional, ms. fondo antiguo 131,
descriptus in F. narr. II, 55*.
MO N U MENTA
INSTRUCTIO « DE ORATIONE », MESSANAE DATA
cA. 1551

Praefatio

I. - MoNUMENtUM ineditum.

II. - AUctoREs: M. NicoLAU, Los escritos espirituales de Jer.


Nadal : Archivo Teológico Granadino 5 (1942) 31-32; IDEM, Jerónimo
Nadal. Sus obras y doctrinas espirituales p. 74-75; EN, I, p. XLVII.

III. - TextUs unicus, integer autographus, in ARSI, Instit.


I, 116r-118v. De hoc codice aliqua notitia datur EN,
ff.

I,
in
178
XLVII; MI, Reg.
p.

p.

44*; uberius describitur nobis initio


et

praesentis voluminis.

IV. TEMPUs. Haec videtur esse antiquissima instructio


-

de oratione data P. Nadal. Etenim, ad finem documenti, dum


a

loquitur de personis aut de intentionibus pro quibus orandum est,


refert (fol. 118r): orandum pro Ignatio ...
pro hoc collegio
P.

et

panormitano... pro prorege nominatim, eius fratribus,


ac

Isabella
d.

pro hac civitate magistratibus regno ...


Quod sufficienti clari
et

et

tate indicat hoc documentum scriptum esse vivente adhuc Sancto


Ignatio cum Natalis, Rector collegii messanensis, versaretur
et

Sicilia, ubi erat vicerex benefactor Societatis Ioannes de Vega,


et
et in

eius filia operibus piis intendebat, domina Elisabeth de Vega,


quae magnam venerationem gerebat erga
P.

Nadal Cum autem


*.

collegium panormitanum contradistinguatur ab eo collegio ubi


instructio datur, insuper sermo sit (ff. 116v-118v) de magistro
et

probationis, qui cum Rectore moderatur quae ad orationem spectant,


omnia ingerunt menti instructionem datam esse Messanae, post
fundationem collegii panormitani (24 novembris 1549)
et

domus
*

probationis messanensis, scilicet, intra Quadragesimam anni 1550,


qua domus probationis incepit initium anni 1553, quando Nata
et
*

Cf. EN, 103, 757.


I,
1

Cf. Chron. Pol.


I,

387.
*

...
dipoi molta difficultà trovar casa proposito, habbiamo
di

di

al

trovata per special gratia del Signor una casa, più commoda che trovar
la
24 PRAEFATIO

lis ultimo egressus est e Sicilia Romam versus, ut inde mitteretur


in Hispaniam. Sed cum in hoc documento nulla mentio fiat de
Constitutionibus Societatis, quas Natalis promulgavit in Sicilia,
postquam 25 martii anni 1552 Romae professionem emisit et post
duos menses Sanctum Conditorem iuvit in revisione earum *, potius
cogitandum est hanc instructionem fuisse exaratam antequam Nata
lis Romam perrexisset vere appetente anni 1552, scilicet ante annum
1552 vel in primo initio huius anni.

V. — ADIUNCTA HistoRicA. In hac instructione, potius quam


declaratio vel enucleatio theorica circa doctrinam orationis, puncta
practica et concreta continentur. Ut pronum est cogitare, tunc
temporis, in initiis, priusquam Constitutiones Societatis promulga
rentur, multa relate ad orationem erant indeterminata. Ideo quae
de Collegiis fundandis proposita et scripta fuerant (a. 1541, 1544)
circa orationem et spiritualia exercitia, vagam omnino rerum tempo
risque distributionem relinquunt et ad aliam occasionem determi
nanda amandant *. Nec maior determinatio invenitur in Constitu
tionibus scholasticorum anni 1546, praeter communionem et confessio
nem hebdomadariam et officium de B. Virgine *. Constitutiones
collegiorum, conscriptae ante ultimos menses anni 1549 *, loquuntur
de confessione et communione hebdomadaria *, de examine conscien
tiae noctu et examine particulari mane, vel de duobus examinibus
in die post prandium et post coenam iudicio Rectoris °, de missa
quotidie audienda i^; de oratione vocali recitando officium B.V.M.
diebus dominicis et festis et sabbatis, defunctorum die Lunae,
psalmos paenitentiales die Martis et Iovis, officium crucis die Mercu
rii et Veneris; quae iudicio Rectoris commutari valeant Praeter

ιι.
hanc orationem vocalem, commendatur iisdem Constitutionibus
in

collegiorum usus orationis mentalis iis qui capaces sunt, usque ad


tres horae quadrantes vel summum horam; quae possit dispesci

potessi, iunta collegio;


quale pigliamo sabbato della prima dominica
al

la
di si

il

quadragesima, sonno rescevuti fin diece ioveni determinati


et di
et
si

esser
della Compagnia, quali sono quasi fiore degli scholari humanità gram
S. in
il
i

matica, quasi tutti molta speranga Natalis ad Ignatium maii


di

(5
et

».

1550) scribens Messanae: EN, 83. Antiquius erat (anno sc. 1549) deside
I,

rium Natalis faciendi domum probationis separatam collegio; cf. EN,


I,
a

63. Et Ignatius boni consulebat talem domum primum Natali fieri; MI,
S.

Epist. II, 463. prima


de
In

Chronico Societatis, ad annum 1549, Natalis refert


«

domo probationis Messanae narr. II, 209.


F.
».

Vide datum professionis sui Roma egressus EN, 129, 130.


in
et

I,
5 *

Cf. MI, Constit.


I,

58-59.
p.

Ibid. 175.
7 •

Cf. AHS (1934) 87, annot. 2; LeTURIA, De Constitutionibus


P.
et
3

«
P. I

collegiorum Polanco: Estudios Ignacianos


de
A.

Ioannis
I,

360-369.
»

MI,
p.

Reg. 219,
n. n.

6-8.
*

p. p.

Ibid. 220-221, 12.


11 io *

221,
n.

Ibid. 13.
Ibid. n. 14.
MoNUM. 1 — INsTRUCTIo « DE ORATIONE » — cA. 1551 25

mane et vespere. Item oratio dirigatur specialiter pro Societate et


pro fundatoribus et benefactoribus Denique inveniatur Deus

in
i*.
oblatione occupationum atque laborum,

et
omnibus rebus intentione

is;
petitione nec plus temporis,
et

elevatione mentis ad Deum


et
nisi de consensu Rectoris, tribuatur orationi

i*.
Pro fundatione collegii messanensis Ignatius dederat Patri
Nadal memoriale circa horam orationis Sed paulo post (14 sep

i*.
tembris 1549) liberi relinquuntur socii messanenses, quoad tempus
orationi tribuendum, donec promulgarentur Constitutiones Di

i°.
stinctius eis dicitur (12 octobris 1549) debere regi modo quo ipsis

se

17.
indictum erat, cum Roma egrederentur, vel modo quo Patavii
Patavii vero Natalis anno 1555 reduxit ad horam, praeter missam,
tempus orationi tribuendum **; quod videtur significare ibi plus
quam hora dari orationi examinibus Circa tempus vero con
et

i°.
cessum orationi collegio messanensi scribebat Antonius Vinck

P.
in


(24 novembris 1551) ex commissione Natalis: Le orationi ordinarij

«
case sono una hora, ultra examine generale della
in

la

et
messa
conscientia ai.
»

De mente Natalis circa provisionem exercitiorum spiritualium


pro scholasticis externis, haec habet eodem loco idem Vinck,
in

qui disserit quomodo scholastici quotidie missae intersint,

et
etiam
concioni diebus fest dominicis; feriis autem sextis audiant
et
s

lectionem vita Christi, singulis mensibus confiteantur; faciant


et
e

quoque brevem orationem ad ingressum egressum scholarum.


et

Et questo tutto — ait Vinck — non est cossi firmato che non

si

possa mutare, imo qualsivoglia hora facillimamente po mutare,


si

iungere parte, tutto come meglio apparerà. Et questo


et

levare
in
o

ha fatto Nadal (non stringendo scolari ad exactam rerum


P.
il

li

observationem) sapendo sperando che per constitutione generale


et

haveva provedere, tum etiam perchè essendo tutte


di

cose
si

le

pendente indeterminate, non ha usato 1'autorità


et

spingere
et

di

sforzare **.
»

p. p.
1* i* 1*

Ibid. 221-222,
n.

15.
222,
n.

Ibid. 16.
Ibid. n. 17.
oración, que dize
de

4°. Que inbie memoria de una hora dió


la

le
la
is

Padre MI, Epist. II, iulii


el

».

477 (13 1549).


MI, Epist. II, 533.
•• ** is 17 i*

MI, Epist. II, 577.


EN, 316, 4°.
I,

p.

Cf. Monum. Paedag. 78, 2° annot.


et

2.

Antonius Vinck natus Bravantia;


P.

arce Butersem Societatem


in

in

ingressus Lovanii, 1545; professus 29 iunii 1556; obiit Bononiae, septembris


7

Cf. EN,
I,

1576. 113.
EN,
De tempore orationi tribuendo Societate deque evolu
in
I,

755.
si

hac re, vide quae postea habentur annota


in

Erh. 1554,
n.

tione
in

et

159-163
tiones ibi appositas.
EN,
I,

755-756.
a
26 INSTRUCTIO MESSANENSIS

Praesens instructio, quae sine dubio data est pro sociis Messanae
degentibus, inculcat praxim orationis mentalis; sed « si quis mentalem
orationem non inveniat », mittitur ad recitationem attentam et
devotam missae, horarum canonicarum, coronae, etc. Quae vero
Natalis postea est semper data opera docturus, hic inveniuntur in
germine; scilicet, de efficacia et usu petitionis, obsecrationis et
gratiarum actionis; similiter de affectu caritatis et de purificatione
et elevatione animi pro oratione. Ratio denique concreta applica
tionis in petitione non semel facta est a Natali et ostendit valorem
quem tribuebat orationi « supplicationis ».

Tertus

1. Studium orationis mentalis, facilis er vita Christi. — 2. Aurilium orationis


vocalis ad devotionem. — rectoris et magistri probationum.
3. Munus — 4.
Adhibendae obsecrationes. — 5. Et purus affectus caritatis. — 6. Orandum
pro necessitatibus Ecclesiae. — 7. De gratiarum actione, elevatione animi
et petitione in oratione. — 8. Pro quibus intentionibus et personis ulterius
est orandum. — 9. Rectoris studium in applicandis orationibus fratrum.
[f.

116r]

DE ORATIONE

[1] Habeatur
summa ratio orationis meditationis:
et

Adhibeatur studiumsinguli mentaliter quotidie orent pro


ut

captu suo; quis meditationem facile non inveniat, poterit


et
si

ex vita Christi petere quod meditetur unde orationem menta


et
*,

lem inveniat.
is,

quis mentalem orationem non inveniat,


Si

[2] sacerdos
si

sit, exerceatur diligenter devote missam celebrare; atque in


et

minuat devotionem, immo augeat,


ne

ut

celebratione usus omnino


spiritualiter mentem nutriat
ut

et

10 eam habet Domino virtutem


a

quis meditationem sup. lin., corr. quam habent inveniant prius inveniant,
er
4

prius poterunt post petere del. vel quaeri, prius me


ut

videtur (charta cons.)


||
5

eae
|

ditentur prius inveniant corr. iis


is
||

||
6

Etiam Christi lectio fiebat Messanae pro scholasticis externis,


de vita
1

uti diximus praefatione, singulis feriis sextis (ex epistola Antonii Vinck, 24
in

novembris 1551): EN, 755. Et Valentiae instituebatur mane hora medita


I,

tionis de mysterio vitae Christi, quod legebatur nocte praecedenti. quis


Si

vero non erat capax meditandi, mittebatur ad orationem vocalem. Mon.


p.

Paedag. 78-79.
moNUM. 1 — 1NsTRUCTIo « DE oRATioNE » -- CA. 1551 27

confortet; det praeterea operam ut diligenter ac devote horas


canonicas recitet. Fiet autem ut, si mentalem habeat orationem,
haec illi affatim suppetant; si no habet, ut ex his illa consequatur.
laicis aliqui mentalem non inveniant orationem,
hi [f.

116v]
Si
e
orent per suas coronas, vel psal. vitae Christi vel beatae Mariae 15

*,
recitent officium beatae Mariae nonnunquam dicant psalmos

*,

7
aut officium defunctorum vel divinae sapientiae haec quidem

*;
et
diligenter
ac

devote, etc.
[3] Rectoris sit munus, tum magistri probationum, rationem
orationum praescribere exigere, etc.
et

et
20
In

applicatione missarum est fructus incredi

ut
orationum et
bilis, ita tam singuli quam rector ipse magister probationis

et
dispensent.
et
studiosissime eam constituant
[4] Quum autem, Paulus enuntiat quid oremus oportet
ut

ut
nescimus [sic] sed Spiritus ipse nos moveat doceat inenarrabili *,

et
prius habent
11

13

confortet del. Praeterea prius illam prius consequantur


||

||
|

aliqui prius aliquisinveniat ms., ita concorditer cum aliquis, quod antea scripse |
14

rat 15 hi prius his del. ex ora- Mariae del. duo, ut videtur, incompleta hic
hi
u

sup. lin., corr. eae


17

16 psalmos del. 20 orationum del. exigere


id
et

et

recite
||

|| ||
il

eae

ita sup. lin., corr.


22

et* sup. lin. quare 23 eam del. dispensent


et

et
et
||

||
'

24 Quum autem ut sup. lim., corr. eaeTametsi ex

Virginis quoque
B.

Psalterium Mariae dicitur Rosarium marianum.


*

libro precum Nicolai Saliceti (Wydenbosch, Weidenbusch), Liber medita


In

tionum, confessionum orationum devotarum, qui Antidotarius animae dici


ac

tur. editione Venetiis facta anno 1501, invenimus sequentem explica


in
,
.
.

Mariae Virginis cum articulis vitae Christi:


B.

tionem Rosarii Notandum


«

tamen quod principio debet dici Credo Deum; postmodum Pater noster,
et in

in

Ave Maria, ante quamlibet clausulam Ave Maria, gratia plena bene ...
et

dictus fructus ventris tui Iesus Christus, sine Amen; quia quaelibet clausula
incipit relativo qui, quem vel quo; quod refertur ad Iesum Christum [sicque
a

vera commemorantur per ordinem mysteria vitae Christi]. Et post decem


re

clausulas semper dicant Pater noster, Credo Deum, Ave Maria


in

(f.

74v).
»

Devotionem Sancti Ignatii ad officium Mariae Virginis extollit


B.
*

LEturiA, Libros Ejercicios espirituales


de

de
P.

horas, Anima Christi San


y

Ignacio: Estudios Ignacianos II, 118-119.


Henrico Susoni,
B.

Officium divinae sapientiae tribuitur


O.

(ca. 1295
P.
*

1366), qui composuit Horologium divinae sapientiae. Illud officium, ad simili


tudinem vel analogiam horarum canonicarum, cum versibus, psalmis aliisque
spectantibus divinam sapientiam, hymnis Bernardo, honorem Sa
D.
ad

in
e

pientiae Dei, Verbi incarnati, ad Eius amorem fovendum, late diffusum fuit
Germania. Exemplar huius officii videre est, gr., uha simul cum Cate
v.
in

chismo Catholico minimo Sancti Petri Canisii, Venetiis 1568 impressum


a.
p.

aeterna Dei Sapientia Iesu


de

(cf. 87). Titulum exhibet Preces horariae


Christo Domino nostro (p. 44-64).
.
.
.
8,

Rom. 26.

28 INSTRUCTIO MESSANENSIS

charitatis affectu ad orationem, facile quis in Spiritu

[f.
117r]
media ad exauditionem adhibet, quae obsecrationes pertinent,

ad
per Christum, per merita Vir

ut
Deus concedat per semetipsum

*,
ginis, Sanctorum, etc

*.

ut
omnibus autem purus habeatur charitatis affectus,

In
30 [5]
gloriam Dei rebus omnibus simpliciter unice quaeramus;

ut in

et
qui affectus, debet omnes virtutes afficere atque informare

*,
ita in exercitio virtutum omnium nobis suaviter ac fortiter

in
regnare °.

[6] Orandum pro pace christianorum, pro Ecclesia scilicet


catholica, quae tam misere affligitur, hinc catholicorum vitiis,
illinc haereticorum schismaticorum pervicatia, atque turcharum
sarracenorum atrocissima oppugnatione ac Ratio petitionis his
et

'".
pacem tuam nostris concede temporibus,

et
verbis concluditur:
40 ab Ecclesia tua cunctam repelle nequitiam, gentes paganorum

et
quae sua feritate confidunt, tua potentia conterantur

[f.
in

ii.
117v]

prius obsecratio
27

adhibet del. da quae del. est ad

id
26 orationem del. vel
'|

|
nobis pariter
31

33

37 ec
ita ita
in

in
et

nem Dei del. honorem exercitio corr.


||

||

itaque omnium sup. lin., corr. er actibus ac sup. lin. illinc corr. tunc

er
||
|

|
atque prius illinc infidelium ita 38-39 his verbis prius
38

ut
sarracenorum del.
||

,
hoc verbo 41 tuae ms.
||

9,

Cf. Dan. 17. 19.


6

Hoc medium obsecrationis, quod saepe repetet Natalis instructionibus


in
7

de oratione, uberius exponitur infra,


18

Erh.
p.
Conim. 7-9, 181-182;
in

et
n.

Compl.
14

Erh.
n.

10-11.

8;
De caritate, forma virtutum, ThoMAs, H.
2,
q.

23,

et
2.
S.

a.
*

NAtAlis, Apolog. exerc.: EN,


I,

846.
principio fin della sea, quanto pueda, fervor
de
El

se

oración
la

la y
«
*

em

NAtAlis, De oración specialmente para los


de

de charidad Dios Com


la
».

pagnia: EN, IV, 673. Orationem incipiendam esse caritate docet quoque
ex

Compl.
18

14
2,
p.

186; Erh.
n.

Erh. Conim.
in

n.

13.
Haec de oppugnatione sarracenorum peculiarem sentie

in

modum
bantur Sicilia. Preces quoque urbe fundebantur: Dà grande edifica
in

in

tione tutti, non solo diligentia che mette Sua Exca [Prorex] fortificar
in
la
a

città, prepararsi contra turchi, ma principalmente l'animo tanto pio


et la

et

li

christiano che mostra procurar che faciano oratione opere pie acciochè
in

et
si

Signore incline sua misericordia potentia contra tutti inimici della


la

et
il

li

sua sancta fede catholica Natalis Messanae scribens ad Ignatium (19


S.
».

iunii 1551): EN, 108. De naufragio Nadal, capellani navium militaris,


I,

P.

cf. EN, 109-112, 754-755.


I,

Ultima verba, ab illis pacem tuam nostris concede temporibus


»,
ii

.
.
.

Pii
ex

referunt ad collectam Et famulos, quae postea iterata concessione


S.

V
«

Gregorii XIII recitari poterat ad finem orationum missae Hispania


et

in

eiusque regnis. Origo autem huius collectae invenitur adhuc obscura.


«

»
moNUM. 1 — INsTRUCTIO « DE oRATioNE » — CA. 1551 29

[7] Gubernari possit orationis affectus tamen ad unionem spi


ritus et obedientiae; atque ut facilius omnes iuvari possimus ad
orationis spiritum, brevi quemadmodum oratio dispensanda sit
attingemus: 45
Prima ratio habeatur gratiarum actionis, haec late patet, etc.

si i*.
Purificandus animus ac levandus ad Deum sive ad sanctos,
i*;
ad eos est oratio atque hoc gradu consistit tota ratio medi

in
ac

tationis contemplationis.

et ac
Petitiones adhibendae pio humili affectu. Haec pars adeo 50
ut

videtur necessaria, contemplatio perire,

et
videatur meditatio

ac
**;
nisi affectum aliquem pium exeat
ac et

orationem tandem
in

ad operationem

[f.
faciendam sanctam Dei voluntatem. 118r]
i*

[8] Orent praeterea singuli pro se, idque primis spiritum

ut
in
Christi Deus semper ipsis augeat suaeque Societatis.
in

55

Orandum pro Ignatio totaque Societate omnibus colle


P.

et
giis
i*.

domibus
et

Nominatim pro romanis fratribus, pro hoc collegio panhor

et
**,

mitano superioribus
ac

eorum etc.
ac

60
Pro prorege nominatim,
D.

eius fratribus

*".
Isabella
i*
is

42 possit del. ac gubernare affectum ms.; del. verbum illegib. charta cons. tamen

!
|

46 haec — etc. sup. lin., corr.


43

del. ut
er
|| ut
obedientiae del. ac ne non facile
||
I.

intelJigere possnmus indignum 48 atque prius consistit prius est 53


ac
sup.
et
||

tin., corr. eaesalucta

De gratiarum actione oratione, uberius 6,


1*

n.
Erh. 18 Conim.
in

in
p.

181; Erh. 14 Compl.


n.

12.
De elevatione, parte orationis, Erh. 18 Conim. 3-5,
ut

de ingressu
n.
8. de n. et
**
p.

10-14, Compl.
14

180-183; Erh.
3,
7.

4,

De petitione eius momento, Erh.


18
1*

n.

oratione Conim.
in

et
4,
p.

180-181; Erh. 14 Complut.


n.

Circa mentem Natalis de oratione quae extendi debet ad actionem,


**

cf. inter alia, Jer. Nadal


et p.

319-321.
mentalem dirigendam specialiter esse pro Socie

Orationem vocalem
tate pro fundatoribus benefactoribus collegiorum dicebatur iam Con
in in in
et

et

stitutionibus collegiorum (1549): MI, Reg. 222, prae


p.

15. Non tantum


n.

senti instructione loco invenitur determinatio concreta petitionum ora


et

tione. Cf. NAtAlis, Instructiones: EN, IV, 575-576.


Collegii messanensis Rector erat Natalis, panormitani Nicolaus
P.
**

Lanoius (Delanoy). Chron. Pol.


I,

384.
Vega, benefactor insignis Societatis collegii mamertini,
de

Ioannes
et
is

•... che non solo vero, ma etiam debito dire che humanamente solo
il
è

Gio. Osorio han fondato questo collegio Ignatium


S.

vicerè Natalis ad
et

».

ianuarii 1552): EN, 128. Cf. EN,


I,
(5

I,

140.
Domina Elisabeth de Vega Luna, filia proregis, comitissa
de

de

Luna.
et
*• **

Vega (cf. EN,


.);
de

Dominus Ferdinandus 85, 114.


I,

Dominus
.

Vega (cf. EN,


de

100. ..).
I,

Severus
30 INSTRUCTIO MESSANENSIS

Pro hac civitate am et magistratibus et regno *.


Pro benefactoribus tam vivis quam defunctis.
Pro omnibus qui bene affecti sunt ad Societatem, tum pro
omnibus (si qui sunt) qui male sint affecti; pro omnibus, etiam
65 inimicis, etc.
Privatas alias applicationes charitas docet.
[9] Illud tamen rectori incumbet et diligenter curabitur: ut
pro quacumque 118v] necessitate, sive secreta sive aperta,

[f.

ac
noverit applicare fratrum orationes; primo missas orationes

et
70 utriusque domus poterit rector, suae magister probationis...

sup. lin., corr. id;68 aperta sup. lin., corr.


61

67
magistratibus sup. lin.

er
|| et

et
||
eaenota 70 post utriusque verbum sup. lin. diffic. lect. quod interpretati sumus domus
saltem ad sensum.

Messana (Messina) scilicet, ex dictis Praefatione, II.

in
** si

Regnum scilicet Siciliae.


2

EXHORTATIONES ANNI 1554 IN HISPANIA

Praefatio

I. - MoNUMENtUM ineditum, praeter fragmenta edita in MI,


F. narr. I, 304-314 et a M. NicoLAU, Jerónimo Nadal. Sus obras
u doctrinas espirituales, p. 475-488 (pars ultima exhortationum:
de oratione, oboedientia, castitate) aliaque minora, quorum index
proponitur ibid. p. 541. Pars quae in hoc fragmento agit de exerci
tiis Sancti Ignatii edita quoque est in MI, Directoria (1955), p. 120
121; et aliud fragmentum p. 122, annot. 6. Item breve fragmentum
apud P. LetURiA, Nuevos datos sobre S. Ignacio, p. 64-65.

II. - Auctores: De his exhortationibus egerunt editores MHSI


in EN, I, p. xxxiii-xxxrv; MI, F. narr. I, 302-304; M. NicoLAU, Los
J. Nadal : Archivo Teológ. Granadino 5 (1942)
escritos espirituales de
33-35; ideM, Jerónimo Nadal, p. 75-77; C. DE CAstro, Historia del
Colegio de la Compafiia de Jesus de Alcalá de Henares (ms. Instit.
Hist. S. I.) lib. 5, c. 8 (vol. I, fol. 137r).
III. - TExtus est unicus et habet correctiones et additiones
autographas P. Nadal. Invenitur in ARSI, Instit. 98,
ff.

102r-135v.
Ut titulus exhortationum indicat, quem quidem Natalis propria
manu partim scripsit, has exhortationes excepit Emmanuel de
P.

cuius sunt characteres scripturae, socius adhibitus Nadal


P.


*,

durante visitatione tunc temporis agenda.

IV. TEMPUs et AdIUNctA histoRicA. Hieronymus Nadal,


P.

auxilio prae
et

facta Romae solemni professione die 25 martii 1552


stito Sancto Ignatio ad revisendas Constitutiones Societatis, iterum
rediit Siciliam ut ibi Constitutiones promulgaret. Quo facto
in

Emmanuel de Sá, natus Vila do Conde (Bracharensis dioeceseos)


P.

in
1

(1528-1590), ex Universitate Conimbricensi Societatem ingressus, ibidem


in

Conimbricae, collegium de Jesús exceptus est 27 aprilis 1545, una simul


in

cum Lud. Gongálves da Cámara. Docuit postea, ab anno 1547, Philosophiam


Gandiae; socius fuit Natalis per Hispaniam
et eo

cum Romam venit.


et
a.

1554
Itália sacerdotio initiatus est 1555; docuit Theologiam Scripturam
I, S.
in In

a.

collegio Romano. Mortuus est Aronae. Cf. Rodrigues 453-455;


F.

1,
7,

Sommenvogel 349 sq.


32 PRAEFATIO

experimento, revocatur Romam mense ianuario anni 1553; unde


mittitur in Hispaniam et Lusitaniam eo fine ut domos Societatis
visitaret et Constitutiones in iisdem explicaret et promulgaret,
constitutus Commissarius generalis in regnis Hispaniarum litteris
patentibus a Sancto Ignatio datis die 10 aprilis 1553 *. Barcinone
scripsit P. Nadal die 16 maii 1553 ad S. Ignatium *; postea vero,
de tota perlustratione domorum hispanicarum, summatim sequen
tia verba facit: « Fuit Natalis in Hispania 16 menses; visitavit
collegia omnia; constitutiones promulgavit, ac declaravit in omnibus
collegiis; regulas romanas illis collegiis accommodavit; nonnullas
praeterea addidit, quae videbantur necessariae aut utiles futurae » *.
Ut dicebatur litteris patentibus Natali datis, cum « in regnis Hispa
niarum multa sint circa personas, loca, regulas domesticas, Societa
tis Constitutiones resque alias quae nostra [Ignatii] praesentia,
vel alicuius qui mentem nostram omnino noverit, et nostra aucto
ritate fungatur, indigeant » °, visum fuit hoc onus Natali imponere.
Ad hunc scopum visitationis Natalis ordinavit sequentes exhor
tationes, quas ipse in titulo scribit se habuisse « in Hispania anno
1554 »; in suis vero Ephemeridibus refert se habuisse illas Compluti
(Alcalâ) et Salmanticae. Ait enim, dum notat quae egit in collegio
Complutensi: « Compluti, 2°. . . Habui exhortationes; visitavi, etc. » *.
Facile quoque intelligitur, ibi ex professo exhortationes fecisse
Natalem ubi erant socii numerosiores, ut accidebat in collegio Com
plutensi *. Compluti etiam, ut refert Aegidius González Dávila
scribens ad S. Ignatium (30 aprilis 1554), Natalis sumpsit in socium
Magistrum Emmanuelem de Sá, qui tunc ad domum Complutensem
pertinebat *.
De gestis Salmanticae scribit quoque Natalis: « Visitavi; habui
exhortationes » *; et inde, paulo post, meminit: « Accepi itineris
socium M. Emmanuelem de Saa, qui mecum venit Romam » Hic

*°.
ergo potuit Compluti Salmanticae, qui alii fuerunt loci ubi
et

et
si

exci

et
Natalis praesente socio de ageret, audire exhortationes
re

pere. Sic intelligitur cur hisce exhortationibus praepositus sit titu


lus generalis vagus Hispania non determinando locum
in
et

»,
«

magis concretum. Facile autem elucet has exhortationes, decla


rantes institutum Societatis, uberius habitas fuisse praecipuis
in

EN,
I, I,

143-145.
EN, 147 sq.
Ephemerides: EN, II,
8.

EN,
I,

144.
EN, II, 23.
Vide catalogum illius temporis EN,
in

I,

758-759.
MHSI, Litt. Quadr. II, 630.
EN, II, 24.
Ibid. De approbatione Sancti Ignatii (1a ianuarii 1554)
ut

hic Romam
*"

veniret: MI, Epist. VI, 120. Superatae sunt magnae difficultates quae erant
ex parte Doctoris Vergara, qui magnum influxum collegium Complutense
in

exercebat. Cf. Chron. Pol. IV, 481; EN,


I,

236.
MoNUM. 2 — ExhortAtioNEs A. 1554 IN HisPANiA 33

collegiis Societatis tunc temporis in Hispania, scilicet, Compluti


et etiam Salmanticae, licet socii non hic numerosiores essent sicut
Compluti u.
Si accuratius tempus exhortationum determinare volumus, iuvat
in memoriam revocare Natalem, perlustratis domibus Lusitaniae,
inde visi

v°,
pervenisse Cordubam in vigilia Nativitatis anni 1553
taturum collegia Hispaniae. Visitatio autem collegii Complutensis,
incepta die mensem integrum duravit 14; Salmanti

i*,
6a

februarii
censis vero habita fuit versus 20 martii Egressus denique Natalis

i*.
ex Hispania fuit 29 septembris 1554

et v°.
De statu collegii Complutensis de visitatione ibi peracta

**,
disserit Natalis scribens (15 martii 1554) ad Ignatium

et in
i* et
S.
Ephemeridibus **; item Aegidius González (30 aprilis 1554)
C. de Castro *°. De statu vero domus Salmanticensis idem Nadal
Ignatium (14 maii 1554) Ephemeridibus itemque
S.

ad
et
in

**
si

Petrus de Guzmán verba faciunt.


**

Castro, loquens de visitatione Natalis Compluti


de

Cristóbal
peracta, ita compendio exhibet fructum exhortationum:

Llegó [el este collegio

de
Doctor Hierónimo Nadal] Alcalá
P.

a

.
.
.

algunas pláticas
en
se

entrada del de 54, donde detuvo declarando


la

el
a

Compafiia, que
de

en

instituto sus constituciones nos avia escrito Santo


la

el
Ignacio, junto con las reglas comunes particulares de cada oficio, mostrando
y
de

tener del instituto que con tantas visita


se

amor estima que habia


y
el

ciones avia Dios nuestro Sefior ensefiado Ignacio, con tan grandes consola
y
a

ciones como avia dado escriviéndole, aprovado con los muchos maravillosos
y
le

EN, 759; AstrAiN


I, I, I,

I,

410-412.
ii

EN, 221.
ms ia

EN,
hac pagina dicitur visitatio incepta die mensis,
6a
In

in
234.
quo scribitur. Sed, licet haec epistola signata fuerit die martii, advertendum
15
p.

quod dicitur 242, litteras inceptas quidem Compluti,


ob

defectum
id

est
vero cursoris clausas esse Vallisoleti. Visitatio non potuit incipere 6* martii,
debuit Compluti per mensem durare, statim dicimus,
15
ut

februarii
et
si

die
si

Natalis recepit vota Patrum. Cf. de CAstro, Hist. del Colegio Alcaldi,
de
C.
8;
5,

6*

ms.. lib. tom. fol. 139r. — Neque videtur incepisse ianuarii,


I,

et si
c.

Natalis vigilia Nativitatis, qua pervenerat Cordubam, tot ibi negotia


a

postea Toleti negotia Societatis debuit absolvere, quibus agit Ephem.:


de

in

EN, II, 20-23. Ergo reliquum est incepta fuerit visitatio Collegii Complu
ut

tensis die 6a februarii.


MHSI, Litt. Quadr. II,
=s si *• ** 1° 17 is is i*4

632.
EN,
I,

247.
EN, II, 31.
EN,
I,

234-239.
EN, II, 23.
MHSI, Litt. Quadr. II, 622-633.
de

5,

Historia del Colegio Alcalá lib.


8.
c.

EN,
I,

255-256.
EN, II, 24.
EN,
de

de

Historia [ms.] Provincia Castilla:


I,
la

799.

- CoMMENtARii P. NADAL.
3
34 PRAEFATIO

efectos que hazian los que le guardavan, confirmado por el copioso influxo
con que ellos influían de favores y gracias. Declar6 los varios estados que avia
en la Compafiia y de las virtudes de que se aviam de ayudar para mejorarse
en ellos y ser fieles ministros de Dios y obradores de su instituto ... »

**.
Item de successu exhortationum totiusque visitationis Com
plutensis Aegidius González haec scripsit:

«... [scilicet, ad Ignatium] referrem.

de

ad
ut

te

S.
adventu Natalis

P.
Multa enim mihi de illo, de his quae felicissime mense integro, quo nobiscum
commoratus est, gesta sunt, scribenda suppetunt, multa de tuis sanctissimis
statutis legibus, qua fratrum exspectatione, quo animarum gaudio excepta
et

fuerint, quanta cura diligentia uno omnes consensu inviolabiliter eas servare

ac
ad illarum normam effingere, quae etiam ex illarum observa
se

studeant
et

tione animi tranquillitas, pax, ordo, vinculum charitatis, quantus denique


profectus spiritualis sequatur; quae omnia nunc supprimam, quoniam

ea
a
Natali copiosius nosse potes. Unum illud, ne meo muneri deesse videar,
P.

non praetermittam: foelicissime hic Natale rem Christi gestam multamque

P.
a
lucem et nostris exteris illius adventum rebus Societatis attulisse **.

in
et

»
Argumentum eaehortationum illud est quod postea data opera
uberius Natalis exponet exhortationibus sequentium visitationum
in

sequentium annorum. Ratio vero, quam tunc habuit Hispania,

in
in et

domibus quas visitabat, eadem fere debuit esse quam sequenti


anno ipse scribens ad Ignatium (18 iulii 1555) dixit habuisse

se
S.

collegiis Veneto Patavino: exhortationibus scilicet aut


in

et

7
declarabat substantiam Societatis Instituti nostri, procedens ex
et

Examine ex Constitutionibus; instruebat etiam circa oboedien


et

tiam aliquid circa orationem dicebat, declarando quod omnibus


et

videbatur convenire ex Exercitiis; speciatim vero declarabat mo


mentum examinis generalis particularis quotidiani
et

fructum

et
obtinendum ex frequentatione sacramentorum Quae quidem omnia
**.

respondent valde argumentis quibus agunt Eaehortationes anni


de

Hispania.
in

1554
Illud etiam prae oculis est habendum: sequentes exhortatio
nes esse summarium exceptum ab Emmanuele de Sâ, forma
et

compendii differre ab exhortationibus calore atque amplificatione


scriptis quas postea excipiet anno 1561 Aegidius González Dávila.

Castigationes vero, quas Natalis inducit summarium


P.
in

de Sá exceptum, intendunt quidem maiorem determinationem vel


accuratiorem expressionem; non autem semper eo quod de Sá
male exceperit.
Emendationes factae sunt vivente adhuc Sancto Ignatio, cum
etiam post correctiones de eo sermo sit semper, non praeterito,
in

ut de defuncto, sed ut adhuc vivente. Dum, contra, nonnihil


e
8;
de

5,

Ms. Hist. del Colegio Alcalá lib.


I,

fol. 137r.
ss as **

c.

t.

MHSI, Litt. Quadr. II, 632.


EN, 316,
I,

40.
MONUM. 2 — ExHORT. 1554 IN HISPANIA - c. I 35

quod spectat ad S. Franciscum Xaverium (n. [163]), ubi dicitur


ille etiam in Indis invenire spiritum (in praesenti), cancellatur
quasi iam praeteritum. Unde, si coniectura uti licet, Natalis, cum
regressus esset Romam ex Hispania, novit mortem S. Francisci
Xaverii, et ideo impropria illa loquendi ratio ei videbatur, quare et
cancellavit aliqua verba

**.
V. RATio EditioNis. Damus textum prout emendatum

a
-

Natali, signantes litteris italicis (cursivis) quae ipse propria manu


scripsit, ad apparatum criticum quae cancellavit.
et

reicientes
Illa vero quae margine codicis scripta fuerunt nec locus textus
in

significatur ubi sint addenda, etiam nos proprio loco textu,

ea

in
quasi margine, retinemus.
in

Teactus
[f.

102r]
AD DECLARATIONEM
CONSTITUTIONUM SOCIETATIS IESU

EXHORTATIONES QUAS HABUIT NA TALIS IN


P.

HISPANIA ANNO 1554;


ercepit vero Saa, eius socius.
de
P.

Emanuel

5
[CAPUT — PRAELiMiNARiA]
I.

— De grAtiA ReligioNis GENERE. — Introductio. — Religio late


iN

1.

2.
I.
§

sumpta seu communi, particulari. — Religio eiusque


in

in
et

3.

stricte seu
obligatio er votis. — Influrus Dei religiones per fundatores earum. —
in
4.

Sic per Ignatium Societate. — Gratiae religionum diversae, ana


P.

in
5.

6.

logice ad gratias diversas sacramentorum. — Modus peculiaris singularum


7.

virtutum religionibus.
in

diversis

II. — De origiNe SocietAtis. — De gratia excitata Ignatio. — Eius


in
8.

9.
§

desiderium maioris gloriae divinae. 10. Paenitentia Ignatii. — 11. Ini


tium novae vitae Manresae. — 12. Crescit cognitione divinorum. — 13.
in

Erercitia spiritualia. — 14. Studia congregatio sociorum. — 15. Tribu


et

lationes Ignatii. — 16-18. Item persecutiones Ignatium Societatem. —


in

et

19. Necessitas scribendi Constitutiones.

III. — DE CoNstitutioNUM AuctoritAte Et PARtibus. — 20. De earum


§

— 21. De tribus quibus constituuntur Constitutiones genere.


in

auctoritate.
e

— 22-24. De Examine, Constitutionibus Declarationibus specie.


in
et

P. Natalis 1* vez en Spafia


in

del. 1554
la
3

Romae mense octobri 1555 certo nota erat mors Xaverii: MI, Epist.
**

X, Sed iam antea mense februario 1555 pervenerant de morte rumores:


51.
MI, Epist. VIII, 442, 481. Vide infra, ad 163, annot. 45.
n.
36 DE GRATIA RELIGIONIS IN GENERE

[1] Haviéndonos el Sefior hecho esta gracia de llamarnos a esta


religión, serà bien notar lo que es proprio della; lo qual serâ como
una breve introductión de lo que después se ha de dezir.
[2] Religión (según se colige de lo que los theólogos * dizen)
10 es una virtud que trata lo que toca al culto divino; y en esta
significación se dizen todos los christianos religiosos y religión
christiana, según la qual sirven y honrran a Dios verdadero y le
dan culto divino. Y ansi comprehende no sólo los que siguen solos
los mandamientos de Dios, pero ahun los consejos y perfectión evan
15 gélica juntamente con los mandamientos; porque todos estos siguen
la religión christiana. Mas los que siguen preceptos y consejos más
propriamente se dizen religiosos y más perfectamente siguen la
religión christiana; y desta manera se toma religión conforme a
nuestro propósito. Para lo qual se ha de notar que nuestro Sefior,
no solamente quiere ser ansi servido (lo qual es común a todas
religiones, en las quales se siguen no solamente los preceptos,
mas etiam los consejos), pero quiere ser servido y honrrado con
particular honrra y culto, y esto es lo que haze religión particular;
y segün la diversidad de los cultos y servicios particulares que a
Dios se hazen, se diversifican las religiones particulares.
[3] Y siendo todos los religiosos de las religiones particulares
obligados al culto divino en stado de perfectión, aquél es más reli
gioso que más se ha y estâ obligado; como, v. g., un frayle que
tiene tres votos, más que un sacerdote que no tiene sino uno; y
102v] que tienen tres votos, aquél que
en
[f.

entre los más alto


grado sirve.
esta significación
en

de

reli- Ubi notandum, inter alia hanc


Y

gión particular nos dizimos noso- etiam societati specialem gratiam


tros religiosos, porque hazemos vo-
ut

fuisse concessam, bene sentiat


35 religión approbada, dedicán- omjbus, religion!
en

£on solum,
de

tos
donos en'ella tòtalmente culto ""* *", °''°"''°'°"'''',"'""'''
al

eos; hoc particulari


gustu
et
in

este particular modo


en

en

divino consolatur, cognóscens reli


ex
se

que Seiìor nos ha llamado, como gionis gratiam aliis concessam.


el

luego dirâ.
se

In marg. cancel.: Religio, cultus, christiana, obligationem habet ad praecepta.


et
9

IReligio particularis, sed communiter ad omnes religiones, ad consilia. Christianus,


14

religiosus, ansi — marg. los* bis script. 14-15


in

in

Societate 13-18 desta


Y

y
II

evangélica del. iuntamente, quod iterum scripsit 18 desta del. desta religión
y
||

|
27

im

del. más 20 ansi sup. lin. 21 praeceptos ms. en stado de perfectión marg.
||

||

||
2,
q.

ThomAs, 81,
2.
S.

Cf.
1.
a.
1
MoNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HisPANiA — c. I 37

[4] Esto se ha dicho hablando speculativamente de religión 40

en commun y particular; pero veniendo a la plática, en que es


menester que lo dicho se ponga y se guste, se ha de notar que,
queriendo Nuestro Sefior ayudar a su Iglesia, usa deste modo:
que excita a un hombre dándole una special gracia y influxo con
que le sirva en modo particular, como lo hizo con S. Francisco, 45

a quien dió una gracia efficaz con que se ayudasse a si y a los


otros para el fin que somos todos criados; y assi juntándose se hizo
un cuerpo y congregación con aquella propriedad y particularidad
de gracia, la qual se dize una particular religión; y asi de todas
las otras.
[5] De la mesma manera excitò Dios al P. M. Ignatio comu
nicándole una gracia y mediante él a nosotros, la qual siguimos,
y nos regimos segün ella; y este es nuestro particular modo en que
differimos de los otros religiosos, y es menester que nosotros lo
sintamos asi y gustemos; pero los otros religiosos

no
[f.
55

al es
103r]
menester que sientan, porque tienen modo particular,
su
lo

qual menester que sigan.


es

maravilla que aya esta diversidad gracias

de
es

[6] no
Y

y
particulares religiones, que
en

influxos las pues veemos dando


todos los sacramentos gracia que los recibe devidamente, tamen 60
al
su

tiene cada uno gracia particular, que dize gracia sacramental,


se

como v.g. baptismo aquella gracia particular purga


en

ánima
el

el

renueva dándole una renascentia spiritual, qual no haze


y
la

lo

ninguno confirmación, con


de

los otros sacramentos. Similiter


la

gracia dando una firmeza confirmado;


en

firma constantia 65
y

al

Eucharistia nutre
transforma alma une con parti
y
la

al

y
la

cular uniön. Et sic singulis sacramentis.


de

desta mesma manera


Y

da Dios diversas gracias las religiones, con que quiere ser


en

servido en diversas maneras, ut sit Ecclesia circumamicta varie


tate gratiarum, non solum sacramentalium, sed etiam religionum; 70
*

dividente nimirum uno eodem Spiritu dona sua diversa tri


et

buenteque singulis prout vult


*.

notar que las virtudes particularizar


de

[7] vienen
Y

se

ase
a

con aquella gracia particular, obrando segün aquel modo parti


y

influxo; que
[f.

75
es

cular asi menester nosotros obremos


y

103v]
segün nuestro modo aprehendendo las virtudes con este particular
special gracia influxo divino; prática
y

sentimiento
y

la
es

esta

Cf. Ps. 44, 15.


Cf. Cor. 12, 11.


1

38 DE ORIGINE SOCIETATIS

de nuestra religiön. En la qual ay cosas particulares que no ay


en las otras religiones; v.g., el modo particular de la obediencia,
que es una gracia special que Dios N.S. ha hecho a la Compaiìia.

DEL PRiNciPio DE LA CoMPASiA •

[8] Sabido cómo la Compafiia es religión, es menester ver


qué principio tuvo. A esto se responde en el principio del Examen,
a donde se habla de la approbación de la Compaìia, etc. *; pero
hablando del facto, fue este su principio: Que Dios N.S., por su
infinita bondad, movió al Padre M. Ignatio excitando en él su
gracia particularmente, como arriba se dixo *, proveyendo su
divina Magestad a su Iglesia y al mundo, aiudando en dos cosas; j
scilicet, que las letras y spiritu se juntassen; y lo 2°, que se appli
90
casen para común utilidad del próximo. Hallâvanse en algunos
letras sin spiritu; y en otros spi- - - -
- - Hic notandum quod qui sine

Ę,Š
ritu sin letras, como en personas litteris spiritum sequuntur et de
idiotas y devotas; y ya que algunos his quae in oratione sentiunt
tubiessen lo uno y lo otro, pero loquuntur, in errores saepe labun
95 muy pocos servian al Sefior en

este modo de aprovechar con ellas


Å
''.';.'!; se-*® scnola

al próx'mo.
[9] Queriendo pues el Sefior que ubiesse quien

[f.
104r] desta
sirviesse, llamò Padre M. Ignatio una enfermedad,
en

manera
le

al

etc., dándole primis dessear con gran devotión mayor honrra


in

la
100
a

gloria divina magestad.


de

en
su

assi como estando século


Y
y

el
grandes cosas, assi dándose
de

tenia ánimo servicio Dios de


al

no contentava con poco, sino intensamente desseava procu


y
se

pudiesse agradar con toda perfectión


en

rava cómo más todo


y
le

*.

87 proveyendo del. em esto 88 aiudando en sup. lin., corr. ea: en qual


in el
y
II

spiritu del. como en los luteranos


91

faltavan 92-93 personas — devotas marg.,


||

II

primis del. sentir


im

corr. eaemuchos contemplativos 100 con gram devotión


y
||

*in marg.

Ex hox loco usque ad 19 editum fuit MI, narr.


I,

Pauca
in

F.
n.

304-311.
*

aliter legimus.
1,
n.
1.

Eacamen
c.
• *

N. 5. -
De his saepe sermo fuit apud Natalem. Cf. M. NicolAU, Jer. Nadal
p.
"

290-292.
hoc animo generoso Ignatii Apologia
de

ad

Similiter doctores Paris.


in
30 *

(MI, II, 63); Erh.


p.

38;
3,

63; Erh. Compl.


n.

narr. Conim.
F.

n.

n.
3

2
MONUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HISPANIA - C. I 39

Y assi lo repite esto muchas vezes en las constitutiones, scilicet,


a mayor honrra y gloria de su divina Magestad. Y assi es menester
que todos los de la Compafiia tengamos esto delante nuestros
ojos con depotión assi, y nos intrinsiquemos este spiritu de en todas
las cosas buscar y procurar el mayor servicio y gloria de Dios
N.S., sive legimus sive praedicamus sive comedimus, sive aliud 10

agimus, omnia in Dei gloriam facientes °. Y como la religión no


sea otra cosa que un stado de acquirir perfectión, siguese que no
era otra cosa mover Dios N.S. al Padre M. Ignatio desta manera
y con estos que darle spiritu y desseo de religión per
desseos,
- fectissima
- y excitar en él y formar una
- 15
Primum est vincere seip- - - --
particular y nueba religiön.
sum per poenitentiam, in-
struere per orationem, dein- [10] Andando el Padre M. Ignatio
de proximum adiuvare ; et con estos desseos y divinas motiones, se
hoc processit ordine P. inclinó a hazer penitentia, pensando que
Ignatius. Poenitentiam
en esto agradaria más al Seiìor, confor
enim egit, contemplationi

Š
vacans; deinde se in mini me a lo que Christo comencó a predicar


*';
sterio proximi exercuit, do- diciendo: « poenitentiam agite » en

y
esto experimentó muchas cosas

y
cens aliis praegicans sacô
et

experiencia claro conoscimiento


lo de

de
la

prius
se

expertus *v.
que conbiene que hagamos los que
seguimos spiritu. este tiempo cosas extraor
en
[f.

104v] este Hazia


penitentia teniendo cada dia tres vezes disciplina
en

dinarias
J
i*

7
**,

agua,
en

comiendo pan
de

horas oratión dormiendo tierra


y

etc. estuvo una vez dias sin comer bever por


Y

ni

vencer sus
7

su no

scrùpulos; conosció que convenia tanta penitentia


y

i*.

[11] Fue desta manera despedida hazer penitentia, que


a

este ms. con devotión sup. lin., corr. eac sintamos 16-17 instruere per
y
lo
7

8
II

II

orationem legitur in marg. initio paragraphi, at revocatur signo in locum ubi id po


marg.
in

nimus 22 di[ciendo] ms. 27 tres vezes 27-28 horas de oratión im.


y
II ||

7
II

II

nmarg. 29-30 por — scrúpulos in marg. 31 Fue del. su sentimiento [sed su omisit
II

cancel.] sm despedida — penitentia in marg.


1

Compl. 60, 69; Erh. 98. Cf. M. NicolAU, Fisonomia


de

Erh. Compl.
n.

n.
3

Ignacio según sus primeros compaiìeros: AHSI 26 (1957) 257-259.


S.

Cf. Cor. 10, 31.


1
*• •

Inde saepe repetitur Natali adesse Ignatio exemplar gratiae voca


in
a

p.

tionis ad Societatem. Cf. Jer. Nadal 148-151.


4,
i* i* i* 11

Mt. 17.
p.

Erh.
c. c. 7,
n.

Conim. 64.
3

23, 26: MI,


3,

Ignatii
P. P.

Cf. Acta narr. 396, 398.


I,
F.
n.

Ignatii 22-25: MI, 392-398; Erh.


I,
3,
n.

Cf. Acta narr. Conim.


F.

3
p.

8-9,
n.

65.
40 DE ORIGINE SOCIETATIS

pensando entre si como se armaria como cavallero de Christo,


comprò un sacco y una cuerda y un palo, y confessándose gene
ralmente y comulgando un dia de la Annunciatión de nuestra
Seiìora 1522 se fué asi a hazer poenitentia

i*.
[12] En este tiempo, guiàndole N.S., comen in


tratar del

a
su
los spiritus, dándole

de

de

de
terior alma variedad Seiìor

la

el
esto grande conoscimiento sentimientos muy bivos
en

de
los

y
mysterios

**;
Iglesia

de

y
y

la
divinos Coepit tempore
„,.,. i„„„

eo

a. P.
i,„i„,

no
aunque comenco escrevir, pero per-

17,
SeVerO. Trinitate cuius notitia

in
Aqui
comunicó N.S. los exer-
;£';;;;;;;';;
[13] le praecipue die quadam

et
cicios, guiándole desta manera para que
todo empleasse servitio suyo lo en
ú,

y
se

el
Ghristiani proprium
ìiii,Táìíïìùí
las

45 qualle mostrò con

ìì,
almas;
de

salud ôùí,
devotión specialmente dos exercicios,
en
licet Deo alia tribuant,

ut
scilicet, del Rey las vanderas. Aqui
de

unitatem, infinitatem,
y y

etc..
fin

aquello que todo '"°

°°'
su

se

10
entendió ta"*®' **$ant)
a

dere Trinitatem persona


devia applicar tener por scopo
en
to-
y

rum Deum hominem.

et
50
das sus obras, que que tiene aora
es
el

Compaiìia
i°.
la

pensando que para este fin convenia studiar,


Y

lo
[14]
Spafia después Paris, studiando philosophia theo le
en

en

hizo
y

y
logia, juntando compafieros 105r] los quales
en

[f.
Paris etc.
y

congregados Ro
de en

55

Abiit Ignatius Hie- ma, después Hi quo melius [-— —]


P.

aver
rosolymam; alii querentur intenti [— —]
autem, predicado en diversas
cum vellent, impediti - primo omnibus votum
quo nobis $igni- exercitádose pa[upertatis]
sunt. Partes castita
In

et
obras pias, etc.,
en

tis

ficatum est, eundum De[o of]ferunt.


33-34 generalmente in marg. 35 1522 del. por qual hize yo en aquel dia pro
a lo
||

fessión 45-46 com devotión sup. lin., corr. eae dio sentir
y
II

18.: MI,
2,

Ignatii
de

P.

F.
n.

Cf. his Acta narr.


I,
1° 1* ** **

386-388.
c.
p.

Cf. Erh. 10,


n.

Conim. 65.
3

Cf. Epist. Lainii 12: MI, narr.


I,
F.
n.

82.
Ignatii 28, 30 (MI, 400-404); Epist. Lainii 10
F.

Acta narr.
I,
I, P.

n.

n.

12 (F. narr. 80-82); Summ. Hisp. Pol. 160-161); Memo


p.

18-19 (ibid.
n.

610); Erh. 65-66; Annot.


p.

p.

riale 137 (ibid. Conim. 10-11, Eramen


in
n.

n.
3

EN, IV,
** 91
n.

(et 652).
Hisce agitur origine Exercitiorum Minorissae (Manresa), nominatim
de de

Rege scopo Ignatii co


de

de duobus exercitiis Vexillis. Item de fine


et

et

gnito pro vita sua, qui idem erat pro Societate. Cf. Annot.
ac

Examen
in

ibi annot. 24. De hoc argumento egit de DalMAses,


91
n.

Las medita
C.
et

Compaiìia Jesús, según


de

de

ciones del Reino


la

la

Dos banderas vocación


y

Nadal: Manresa 20 (1948) 311-320.


P.
el
MoNUM. 2 — ExHoRt. 1554 IN HISPANIA - c. I 41

quidem nobis Hierosoly- ordenaron una fór 60

maia, tamet, c£P0- mula bivir, que


raliter,non
sed spiritualiter;
de
-
quod facimus in medita- es la que estâ en
la
tionibus vitae Christi •.bulla de la primera
confirmación**; y co
mo entonces solamente ubiesse licencia para hasta 60, tamen los 65

ha multiplicado N.S. como veemos

**,
dando augmento

su
obra

a
que avia comencado.
[15] Visto ya algo Compa
de

de
institutión fundatión
la

la
y
iìia, veamos aora de las Constitutiones, cómo fueron hechas.
qual notar, primero, que assi como Dios N.S.
de

Para 70
se

ha
la lo

fundò Iglesia por grandes trabajos que dió Hijo

su
muchos
y

a
su

Iglesia que cuerpo, por esta via también augmentô;


es
y
la

la
a

por gracia

de
misericordia infinita nos
su

assi hecho esta ser a


semejantes alguna manera Compaiìia
en

Christo fundarse y

la
a

esta similitud por persecutiones, como

en
75
vee las muchas en se
a

graves que tubo Padre M. Ignatio Alcalâ, Salamanca,


y

el

Paris, etc.; no solamente los hombres, sed etiam pobreza


de

61 non tamen sup. lin., corr. eaesed non quidem 63 primera de


in
abbrev. 65
||

||
60 corr. eae70 sola

quod Natalis propria manu scripsit quodam folio, quod


*•

Huc refert
id

in

invenitur ARSI, Instit. 18a, fol. 430rv, quasi residuum independens, quod
in

non connectitur cum ceteris quibuscum colligatur. Visum est autem illud hic
edere:
[f. 430r] Porro Hierosolymitana peregrinatio non ideo facta est,
ut

nos eamdem susciperemus; magnas enim illa habet coniunctas dificultates,


quae negligi facile non possunt. Sed vehemens illa fuit instructio, versari nos
debere accurate dum meditamur vita Christi, etc. loci historica descrip
in

in

et

consideratione, tum sensuum internorum [del. suavem] applica


et

tione
tionem sectari, unde solet eximius fructus nostris exercitiis extare. Optavi
et

ego quidem, non navigare Hierosolymam, quandoquidem video Societate


[f. id

in

non concedi, sed esse chorographia Palestinae 430v] topographia


ac
in

instructissimus, curavi illas descriptiones Societate edi quod hactenus


et

;
a

assequi non potui. Indicem tamen scripsi qui iuvare illum poterit, cui dedit
si

[Societas] negotium eam chorographiam topographiam edendi. Cura


et

et

proprium est Societatis hanc notitiam sectari [sequitur et, quod oblitus est delere]
ac tenere exacte, utile imprimis ad meditationes mysteriorum vitae
et

et

mortis Christi, quibus perpetuo versamur


in

».

bulla Regimini militantis (27 septembris 1540): MI, Const.


In

I,

26-30.
*

Bulla Iniunctum nobis (14 martii 1544) sustulit limitationem


••

numeri
admittendorum: MI, Const. 84. Et cf., relate ad annum bullae, ibid. ccxiii,
p.
I,

annot., vel hic, his Erh. 1554,


in

32, annot. 22.


n.
in
42 DE ORIGINE SOCIETATIS

grandissima que tuvo en Paris. Prae- -


p[— —] y
ζύ
- - - - adonde vino

j
ei,
cipue vero inter alia le fatigavan dos Gitnô,itai

íi
cosas, scilicet, enfermedad continua quien

la
hallava servir.

?]
de la y

le] [a
grave que tenia, oratión, est, En vino una pro[vi

id
y
en la
est[o
y[-

-]
aflictión que tenia dexar gusto d'], SP£na

y
el
s%n
aiìo Flandes.

a
-
-
-
oración por studio, como era ne

el
la
cessario. Y, sabiendo que era aquella Dios,

de

se
voluntad

la
venció studiando con mucha diligencia dándonos exemplo

y
**
que nos conviene hazer los que estudiamos Compa
de

en
lo

la
iìia, scilicet, por gusto

de

en

de
no descuidarnos estudio

el

la
el
semejantes persecutiones tuvo M. Ignatio

P.
oración. Estas
y

el
persona ad Christi similitudinem.
en

[f.
su

105v]
[16] Tubo también Compafiia persecutiones grandes,

y
la
las quales solamente diré dos: primera fué Roma,
de

b) a) en

**, **, de
la
tres spaiìoles, los quales los dos son ya muertos:
el de

Pascual
**;

inquisición aora:
en
Barrera uno estâ Mudarra
y

la
persecución desta manera; que como
en

Roma. Fué Com


la

si la
pafiia entre otras cosas tenga gran cuenta ay

de

en
95 observar
las partes adonde estâ algún lutherano doctrina sospechosa

de
o
instituto, assi
el (y

de

esto tienen encomienda mucho manda

y
lo
se
y

Papa)
**,

**,
predicasse entonces uno
en

y
Roma lutherano
y

78-82 Charta praecisa marg. impeditur integra lectio Pascual, Barrera

a)
92-93
in in

II
im marg. Mudarra marg.
b)

93
II

Ignatii 55: MI,


P.

6,

Acta narr.
I,

Erh. Conim.
F.
**

n.

n.
436. 17.
c.

3
;
p.

67.
Dr. Matthaeus Pasqual, mortuus anno 1553; de quo cf. M. BAtAilloN.
**

l'Espagne, 371, 515-517; MI, Epist.


ad
p.

Erasme
I,

annot. Natalis eum


in
et

188
etiam alludit, ut videtur, Orat. observ., vocando illum Paschasium, ubi
in

persecutionibus Mudarrae, Paschasii Barrerae, aulicorum


de

verba facit
et
«

romanae curiae hispanicorum ms. Opp. NN. 30, EN, IV, 706. Vide
p.
»:

212
;

quae de Doctore Pascual dicuntur SchUrHAMMer, Franz Xaver 405,


G.
in

I,

MI,
3;

F.

annot. narr. 308, annot. 17.


I,

De hoc cf. textum Natalis praecedenti annot: EN, IV, 706 Censuram
in
**

MI, Scripta Ignatio SchUrhAMMER, Franz


de

P. Ribadeneira
G.
I,
in

S.

751
;

Xaver 403, 408-409.


I,

ScHURHAMMER,
G.
*•

De hoc vide locos allatos annot. 25 Franz Xaver


in

et

MI, 309, annot. 19; Tacchi, Storia II,


1,

403, 408-410
I,

narr.
I,
F.

158-159.
;

bulla Iulii Eaeposcit debitum (21 iulii 1550):


*7

Cf. Formula Instituti


in

I,
I]

Societati ad hoc institutae ad fidei defensionem propagationem.


ut

et
«
.
.
.

.
.

praecipue intendat MI, Const.


I,
».

376.
Fr. Augustinus Mainardi, O.S.A. (1482-1563), quem Lainez Polanco
et
**

Agustin (Epist. Lain. 53; PolANco, Summarium


n. de

n.

nominant Piamonte
«

F. »

de origine Societatis 84: MI, narr. 132, 201); de quo TAcchi, Storia
I,
MoNUM. 2 — ExhoRt. 1554 IN HisPANiA — c. 1 43

destos 3 spaiìoles, y predicassen los nuestros contra

él,
am*go
esta fue causa por qué nos comen caron perseguir accusar 100
la

y
a
y in

moribus, etc.. no avia quien nos ayudasse, praeter Deum;

Y
dezian éstos, entre otras cosas, que Spaiìa

de
Paris Venetia

y
nos abian hechado, Quiso N.S.

**.
huidos aviamos ido Roma

a
que Roma tres personas que aviendo
en

en
se

hallaron este medio

*°,
juezes, scilicet, Figueroa Salamanca; otro Doctor

en
sido uno
Ori en Paris; otro, Veralo, en Venetia las cosas del P.

s*,
si,

de de
Ignatio; los quales dieron tal relatión dél los compaiìeros

J
gobernador, que los otros tubieron miedo pusieron intercessores
al

y
que no fuesse cosa adelante. aunque los otros padres
Y
la

al
y
a
no

D. Ortiz les parecia que deviessen curar más dello, tamen 10


de se
*•
P.

M. Ignatio fué siempre contrario parecer, scilicet, que

se
el

devia aberiguar determinarse püblicamente verdad,


la

la
cosa
pues que avian sido infamados. papa Paulo,
se
assi fue
Y

al

y
le
contò todo que passava, pidiéndole mandasse

su
Santidad
lo

spaiìoles marg. scilicet, Figueroa, sup. lim. sup. vocem Salamanca


in

et

99
||
3

II II
5 Doctor Ori sup. lin. sup. vocem Paris Veralo sup. lim sup. vocem Venetia
et

et
||
7 6

y 6

6 Ignatio
im

de las cosas del marg. D. Ortiz marg.


P.

al

9-10
in

II

II, Böhmer, Ignatius von Loyola SchurhAMMeR,


G.
1,

p.

153-158; 169-170;
Franz Xaver 401 (annot. 3), 447.
I,

Vide de eodem argumento PolANco, Summarium origine Societatis


de
**

84-85; MI,
I,
F.
n.

narr. 201-203.
Ioannes Rodriguez Figueroa, natus Ledesmae (dioecesis Salmanti
de
**

censis), mortuus 1565, Vicarius Archiepiscopi Toletani Gubernator Ar


et
a.

chiepiscopatus. De que vide MI, 11, annot. 29. Hic, iuxta litteras
F.

narr.
I,

Ignatii (MI, iuxta Summarium Po


F.
S.

ad Elisabeth Roser narr.


et
n.

I,

11)
7

(MI,
203) Compluti iudex fuit causa ignatiana.
n.

lanci narr.
I,

de in
F.

85
Fr. Matthaeus Ory, P., mortuus 1557; quo Ignatius ad Eli
O.
•*

S.
a.

(MI, 85 (MI,
F.

12),
n.

sabeth Roser narr. Sum. Polanci narr.


I,
F.

et
n.

I,
7

203); cf. G. SchurhAMMER, Franz Xaver 237; MI,


in F.

narr. 12, annot. 31.


et

I,

I,

Hieronymus Veralli, Legatus Summi Pontificis regione Veneta; cuius


as

tunc Vicarius Generalis, Gaspar Doctis, processum Ignatio instituit.


de

de

De qua loquitur Ignatius epist. ad Elisabeth Roser (MI,


F.

narr.
in
re

n.
7

85 (MI, 203); 327;


p.
I,

Sum. Polanci narr.


I,

cf. SchUrhAMMeR
F.
et

et
n.

11)
MI, F. narr. 11, annot. 30.
I,

Dr. Petrus Ortiz, natus Villa Robledo Hispania, quo saepe mentio
40 de
in
in **

Historia Societatis. Exercitiis spiritualibus per dies sub ductu Ignatii


fit

Monte Cassino. De quo viro cf. MI, 44, annot. 48. Et re


F.

vacavit narr.
I,
C. in

M. Abad, Unas anotaciones inéditas sobre los Ejercicios San Ignacio


de

centius
compuestas por
su

Dr. Pedro Ortiz hermano Fr. Francisco: Miscelánea


el

Comillas 25 (1956) 25-114; H. BerNARd-MAitRe, Les Annotations des deur


«

l'Election des Exercices spirituels: Revue d'Ascé


de

freres Ortiz sur traité


le

tique de Mystique 34 (1958) 393-434.


et
44
DE oRiGiNE sociETATis

15
dar la sententia; y el Papa se lo concedió. (Y esto ha tenido siem

M.

no

la ha
pre el P. Ignatio, que pedido cosa Papa que

[f.
106r]

en al
se
de **.
no concediesse) asi diò sententia favor del

y la
se

Y
qual dio

en
Padre compafìeros,

la
Quod nos vocamus pri

ss.
un breve governador

el
sententia
mam Societatis approba
20 confirmada,

de
[17] Después

es
ser tionem.

se,
de de

de
saber, Mathia

de
Posta

la

la
a

s*,
**,

s°.
de
Roser Barberón Mo Iohan del Mercado

compafìeros sup. lin., corr. eaede Compafiia, sed de

la

la
17-18 del Padre omisit

y
19 Supra breve littera

a,
cancellare quasi referendo ad quod legitur marg.

id

in

el
||

1
governador sententia corr. ea- dio Papa, testimonio bueno sententia] Seq. parag.

el

I
cancell. Otra persecuti6n tubo en Roma desta manera Um Mo Joan del Mercado,
:

:

que antes avia sido muy amigo familiar nuestro, no cómo, se alienó de tal manera

y
que hizo una minuta Papa del P. Ignatio, accusándole los nuestros in moribus
al

y
a
et, fide perdiéndola, quiso N. S. que uno de los nuestros halló,
el y,

asi se vino

la

el a
;

conoscer author. como en nuestra casa no se curassem de proceder contra él,


Y

P. Pontio, quiem siendo ya cosa publica perseguiam mofavam por Roma, instó
la

y
y le
a
se

se
que hiziesse sobre ello alguna diligencia verdad. Remitiólo

el
a la
declarasse
P. M. Ignatio Cardenal de Santiago al Vicario del Papa, los quales pareció se
y
al

determinasse. Acaeció que estava entonces en nuestras casa un hermano del car
denal Montepulchano (in marg. chartae abscisae qui illuc se c[— uxore mortu [—]

]
:
Patre Ignatio co[—]), qual fue remitida causa, haziéndole juez
al

commissario
la

;
de qual se admirarom mucho todos por estar en nuestra casa. Y, abiéndose de pro
lo

Compafiia, se hizo contrario, que procedieron contra aquél


la

al

ceder contra

le
y
hallaron muchos males, dierom tratos condenaron contra Societatem autem,
le

le
y

;
me verbum quidem. porque nos avia, accusado in fide quisierom los inquisi
Y

él

dores saber dél, hallóse que tenia libros lutheranos. Hunc ergo exitum habuit
y

gravissima, illa persequutio 20-22 Después — Mercado marg. respondente ad


in
II

paragraphum praecedentem cancellatam

H. NADAL, Acta quaedam Ignatii [4] MI,


S.

Idem dicitur narr.


in

F.
**

II,
:
122.
85.: MI, 203. Sententia data legi
in F.

Cf. etiam Polanci Summ. narr.


I,
**

n.

potest Scripta Ign. apparatu quae codice leguntur


de
S.

I,

627-629. Vide
in

in

cancellata. Verba autographa Natalis, ad finem ibi posita, videntur


ex

oblivione
non cancellata. De nominibus ibi indicatis vide, sis, MI,
F.

narr.
I,

310.
Matthias delle Poste vel Matthias Sancto Cassiano, Praefectus vere
**

dariorum Pauli III, contradictionem Ignatium excitavit, quod mulier


eo
in

quaedam domum Sanctae Marthae, ab Ignatio fundatam, recepisset.


se
in

Extractus processus sententia contra Matthiam edita sunt MI, Scripta


in
et

240 (MI,
eo

F.
I, I,

De sermo recurrit Memoriale narr.


in

L.

n.

659-666. Goncalves
EN, IV, 706; apud de RibAdENEYRA, Vida Ignacio, lib.
de
S.
P.
et

et

667)
3,

13.
c.

Elisabeth Roser, nota benefactrix Sancti Ignatii, quae 25 decembris


ut
**

professa fuerat vota obedientiam Societatis, ab his die 1a octobris


et

1545
MI, Scripta
ea

anni 1546 liberata fuit. Eius causa edita est 645-656. De


I,
in

domina agitur MI, narr. 42*, (annot. 1); III, 164-165, etc.; EN, II,
I,
in

F.

2-3; IV, 706. Eius- commercium litterarum cum Sancto Ignatio- collegit H.
RAhNer, Ignatius von Loyola. Briefwechsel mit Frauen,
p.

301-333.
MoNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HISPANIA - c. I 45

[18] Novissime etiam in Lusitania passa est Societas perse


qua (sic pro

ex
cutionem, ab his qui fuerant in ipsa, sed

[f.
106v]
vidente Deo) eius purgatio augmentum maximum secuta

et

et
25
*°;

fueratque fere sic necessarium provincia

ea
sunt

ut
solida

in
Societatis fundamenta iacerentur, expulsis nimirum

de
iis

et
aedificio sublatis qui id, quamdiu mansissent, facerent ruinosum.
Ex quibus omnibus patet, similes nos quodammodo esse Dei
gratia illis quibus primo Ecclesia Christi fundata est, passioni 30
in

persecutionibus. Nec defuerunt aut desunt


et

bus scilicet multis

*';
Hispania qui nos persequantur, praesertim
in

monachi sed
adiuvat nos Dominus non praevalebit homo.
et

[19] Est alia nobis cum apostolis discipulis Domini simi


et

et
litudo. Ut enim illi ante scriptum Evangelium traditione vivebant,
ita nos ante scriptas Constitutiones. Accidebatque nobis quod
et

illis, cum ad predicandum mitterentur. Ut enim


et

B.
Petrus eos,
Ignatius alloquens dicebat: scitis, fratres, modum
P.

et
sic suos
ordinem nostrum vivendi; sic ergo euntes facite. At vero,

ut
tunc
crescente Ecclesia oportuit scripta redigi christianae religionis 40
in

rationem, ita quod principio Societatis facile fuerat,


et

modum
in

traditione scilicet vivere, crescente tamen dies incre


et

maiora in
eae

34 apostolis — Domini sup. lin., corr. illis qui principio fuerunt


in

Ecclesiae

Barberán, O.F.M., hispanus, oppido Onteniente, fertur primos


ex
F.
**

Patres ad Paulum III introduxisse (Monum. Lain. VIII, 856); postea Societati
non bene affectus (EN, II, 2-3; IV, 706). De quo viro MI,
cf.

F.

narr. 310,
I,

annot. 26.
Ioannes de Torano, rector ecclesiae Sancti Ioannis de Mercato re
in in
**

gione Campitelli. De tribulatione ex eius causa sermo est cancellatis ap


in

paratu critico, GoNGAlves, Memoriale 240 (MI,


F.
L.

n.

narr.
I,
in
et

667)
3,

apud RibAdeNeyRA, Vida, lib.


et

13.
c.

Michael de Torres... cum trecenti decem octo, usque


P.

Admonuit
et

ad initium huius anni [1553] fuissent admissi Portugallia, fere centum


et
in

triginta extra Societatem iam esse, qui non parum detrimentum aliis attulerunt,
qui satis impudenter per urbem temporis vagabantur... Pol.
id

Chron.
»

III, 390. Et cf. RocrigUes, História


p.

206 sq.; praesertim 137 sq.


2,

5,
I,

et
c.

relationibus erga Societatem, quae tunc temporis ha


de

De mente
et
*

buerunt Melchior Cano, P., Archiepiscopus Toletanus Siliceo, Thomas de


O.

Pedroche, cfr. AstrAIN IpARRAguirre,


P.

de p.

8-10,
O.

Práctica
I,

321-384
en c.

I.
;

los Ejercicios Ignacio favorem Mel


de

de

su

p.

autor,
S.

vida
de In

94-102.
chioris Cano V. Beltr KN de Heredi P., Las corrientes espiritualidad
la O.
A

primera mitad del siglo XVI,


5,
de

entre los Dominicos Castilla durante


c.
p.

79-83.
46 DE CONSTITUTIONUM AUCTORITATE ET PARTIBUS

menta sumente, factum est difficile oportuitque scribere quod


solo verbo tradebatur; praesertim quum per id tempus multa
45
P. Ignatium experientia docuerit circa ingenia hominum et alia
quae, nisi hoc modo, minime poterant debite gubernari. Haec
ergo fuit scribendarum Constitutionum

[f.
causa. 107r]

+
DE CoNsTiTUTioNUM AUTHORiTATE

[20] Tanta est, quantam aut qualem nullae posterum futurae

in
habebunt. Ut enim habeant illae authoritatem Papae, Societatis,
Generalis, quemadmodum hae, tamen eis peculiare deerit.

id
et
quod non erunt factae ab hoc Generali, est, fundatore Societatis,

id
ut

cui fundamento principio communicavit Deus influxum


et

**;
hunc gratiam qua regit gubernat Societatem abundantius
et

et
55 autem quam caeteris, quis dubitet Et haec est specialis gratia

?
privilegium nobis Deo concessum, qui hoc Societatis prin
et

in
a

cipio sumus.

DE CoNSTiTUTioNUM PARTiBUs

scilicet: Examen,
3,
[21] Sunt autem Constitutionum partes
60 Constitutiones, Declarationes. Sunt etiam, praeter haec, Regulae;
sed quae constitutionibus non connumerantur, quod sint inmu
in

tabiles constitutiones ad quarum alterationem mutationem et


et

necesse sit congregare Societatem. Regulae autem mutabiles,


quae pro tempore personis variari possunt; unde
et

et

loco
et

65 quantum ad firmitatem maior est constitutionum authoritas.


Omnia tamen nobis provanda sunt quam diligentissime,
ne
iota
et

unum praetermittendum aut negligendum.


+

[22] Examen ingredientibus proponitur, secundum illud


«

examinandis; quibus etiam Societatis summa declaratur, osten


duntur bullae, etc.

marg. 51 peculiare 57 sumus corr. ear invenimur


in

46 debite del. his


||

II

cogitatio non raro apud Natalem invenitur. Cf. Jer. Nadal,


*•

Similis
p.

148-151.
MoNUM. 2 — ExHoRt. 1554 IN HisPANIA - c. I 47

[23]Constitutionum » autem decem sunt partes, quarum


«
distinctionis haec est ratio. Nam primo quis ad Societatem admit
titur; ideo in prima parte de modo recipiendi recipiendorumque
qualitatibus, probationibus, experientiis, etc.

[f.
107v]
qui non inveniantur apti Societati, horum expul

de
Quod 75
si

sione agitur parte. Est autem inter alias specialis haec gratia
2a
in

Societate, purificandi discernendi qui conveniant


in

scilicet

et
aut non eius instituto.
De modo autem probandi, eos qui

et
instruendi conservandi
manent, agitur parte.
3a
in

De scholaribus autem quae ad collegia attinent

in
et

4a.
De forma ratione votorum secundum quemlibet statum
et

Societatis,
in

5a.
Atqui his est consistit Societatis integritas.
in

et

Quomodo autem quis regi debeat quoad se, 6a; ubi

de
85

in
obedientia, paupertate aliquid etiam castitate dicitur. de
et

Quomodo vero quis gerere debeat ad proximum, 7a;

in
se

missionibus diversisque utilitatem proximi ministeriis


de

ubi
in

agitur.
Quum sit autem Societas quoddam corpus, quae debeat esse
unio cum capite, traditur
de et

et

membrorum ad invicem 8a;

in
ubi congregationibus generalibus provincialibus,
et

electione
Generalis, etc., disseritur.
Agitur vero maximi ponderis, qualitatibus scilicet
de
9a
in

re

quibus praeditum esse oportet Generalem, deque


et

conditionibus 95

eius officio authoritate. Juvit autem Deus specialiter hac


in
et

parte Ignatium, qui etiam quodammodo expressit;


ea
P.

in
se

dum enim dicit qualis debeat esse Generalis futurus, manifeste


ostendit qualis ipse sit qui haec scripsit
**.

ultima pars docet quomodo


[f.

Decima autem 108r] conservari


et

100
possit augmentari Societas ad eum finem quem intendit.
et

[24] Declarationes sunt annotationes quaedam ad maiorem


«

Examinis intelligentiam. Seorsum autem po


et

Constitutionum
nuntur, iustam Constitutiones ipsae quantitatem excederent,
ne

quas solam rei substantiam breviter complecti oportet.

GoNGAlves, 226; MI,


In

L.

n.

eundem sensum Memoriale narr.


F.
*
I,

659.
48 DE NOMINE ET APPROBATIONE SOCIETATIS

I)E ExAMiNE

[CAPUT II. — DE NOMINE ET APPRoBATioNE SociETATis, dE


EiUs fiNE ET MEDiis (ExAMEN c. 1, N. 1-5)]

§ I. — DE NoMiNE ET APPRobAtioNE. — 25. Cur « minima » Societas. —


26-28. Instituta a Deo et approbata a Summo Pontifice. — 29-31. Quare di

eae
citur Societas Iesu. — 32. Aliae confirmationes Sancta Sede.

II. — DE FINE. — 33. Salus perfectio animarum ad maiorem Dei gloriam. —

et
§

34. Intense quaerendus finis. — 35. Perfectio proaeimorum curanda.

III. — De Mediis seu dE votis. — 36. Tollunt impedimenta. — 37-41. De


§

paupertate omnium communi, professarum collegiorum. —


in

et

et
domorum
42. De voto oboedientiae Romano Pontifici.

primo capite agitur partibus

de
In

[25] breviter Societatis


et essentialibus.
Esta minimaCompaiìia Circa notandum quod sic

id
'.
«

appellare Ignatius
P.

solet rebus maximi momenti

in
Societatem


principem aliquem scribit*;
ad

quum
et

sic nos omnes sentire

et
oportet, scilicet, quod sumus omnium religiosorum minimi

et
servi, omnes tanquam superiores suspicere venerari; quod
et

et
etiam nos maxime debet consolari. Cum his est coniunctum quod
Ignatius, etsi religiosi simus Societasque ipsa religio, non tamen
P.

10 utitur nomine religionis, sed congregationis societatis, ex et


*

humilitate.

3-4 sic — appellare marg., corr. eaenon solet Ig. sic loqui nisi
P.

consolari
in

||
8
del. sicut P. Ignatius consolatur 8-9 Cum his — Ignatius marg., prius At vero
P.

in
||

Esta minima congregatión que por summo pontifice sede apostólica


y
el
su 1
«

primera institutión fue llamada Compafiia Jesú,


en

de

ha

I, 4. y
sido erecta
la

confirmada... Sic (c. 1550): MI, Constit. II,


ex
1,

Eram. textu
in

A
c.
»

Numeri 25-32 harum Exhort. 1554 editi quoque fuerunt MI,


F.

narr.
in

311-314. Pauca aliter legimus.


MI, Const. II, 260; Constit.
7,
de

p.

Cf. Proemio las Constituciones


»:
4, 4, 2

(2): MI, Const. II, 596. nuestra minima professión Constit.


p. c.

c. n.

in »:
P. •
.
.
.
II,
6;

MI Const.,
1,

LAfNEz suis Exhortationibus Eramen


in
n.

391.
explicat cur Societas minima vocetur: MI, narr. II, 131-132. NAtAlis
F.
«

Apologia Ererc.: Chron. Pol. III, 538; MI, narr. II, 321.
re

F.

iterum de hac
in

Cf., gr., MI, Epist. 244, 427 (Ioanni III, Regi Lusitaniae), 360
v.

I,
s

V,

(Principi Hispaniae Philippo); Epist. (Ludovico Principi Lusitaniae);


96

VI, 85 (eidem).
1).

Vide, supra, annot. (Examen


c.
1
*
MoNUM. 2 — Exhort. 1554 IN HisPANiA — c. ii 49

[26] Notandum Societatis institutionem esse a solo Deo,


approbationem autem a Pontifice *, sine cuius authoritate nulla
potest esse religio. Sedes autem Apostolica in talibus, sequens
usitatam formam iudicandi, errare non potest *. 15

[27] Notandum etiam ad Dei gloriam quod, offerentibus P.


Ignatio et aliis Patribus formam eam vivendi quae est in bulla
confirmandam, dixit Paulus tertius: « Spiritus Dei est hic » *. Erat
hic vir prudentissimus, praeterquam quod in tali loco constituto
gratia

[f.
divina assistebat. Nec leve in Societatis favorem 108v]
argumentum existimandum est, hoc praesertim tempore quum
id

tam male audiunt religiones, frigescente nimirum pristino illo


calore non admodum propensis iam hominibus ad votorum
et

obligationes vero maxime promovit quendam ad Societatis


Id
*.

ingressum, quod videret hoc tempore approbatam novam hanc 25

religionem
”.

[28] Accedit ad haec, quod etiam valde notandum, quod cum

24 Id vero eorr. eaeimo vero 26 religionem lim. transrersis cancel. existimabat


||

enim, nisi esset haec Deo, non posse tam multis probari
a

Inter alias approbationes Paulus III, Regimini militantis (27 septembris


*

1540); Iniunctum nobis (14 martii 1544); Iulius III, Exposcit debitum (21
iulii 1550): MI, Const. 24-32, 81-86, 373-383.
I,

Cf. ThomAs, opusculum Contra impugnantes Dei cultum religionem,


et
c. S.
*

4; Repli
2,
q.

opusc. 19, BoNAveNturA,


2,

De perfectione evangelica
S.

a.

catio adversus obiect., 1V (edit. Quaracchi, tom. V, 153); Sukrez, De


p.

17-23 (Opera, edit. Vivès, tom. XV, 211


8, 2,

religiore, tom.
3,

lib. 17,
n.
n. c.

(tom. XII, 164). Et quoad tempus posterius,


5,

214) De fide
d.

s.

9
;

DexziNger, Enchiridion symbolorum 1582, 1592 (contra errores Synodi


n.

Pistoriensis), 1692 (Pius IX, Encycl.


in »).

Quanta cura
«

qua etiam NAtalis loquitur


de

32,
n.

Haec est formula Erh. Conim.


2
*

19* Dialog. II, 10. Hanc for


p.

58; Erh. Compl. 27; Erh. 1567,


n.

n.

n.
1

mulam repetiverunt Maffei (De pita moribus Ignatii Loyolae, Romae 1585,
et
2,

lib. 12), OrlANdnni (Historiae Soc. Iesu prima pars, Romae 1615, lib.
c.

Ignatii (1572)
n. 1a

76,
2.
n.

S.

RibAdeNevrA editione Vitae


in

in
et

et

82)
c.

editione latina 1586, 11, editione hispana 1583 utitur


in
a.

137. Sed
a.
c.

Digitus Dei est hic 19). Ribadeneyra dictum applicat ad


8,

formula (Ex.
»

approbationem Pauli III, post devictam oppositionem Cardinalis Guidiccioni.


Cf. Tacchi, Storia II,
1,
p.

275, annot.
1.

Haec occasionem praebuerunt Dialogo Natalis, quo defenditur status


in
*

religiosus genere. Editur integrum Monum.


in

in

9.

propriam vocationem, cum Palmae epi


ad

ex

Videtur Natalis alludere


stola Francisci Xaverii, scripta 15 ianuarii 1544 (MHSI, Epp. Xav.


I,

160
S.

177), novisset approbationem Societatis per Sedem Apostolicam. Cf. EN,


I,

11.

- CoMMENtARII P. NADAL.
4
50 DE NOMINE SOCIETATIS

fuisset ea res commissa Cardinali Guidachon, iureconsulto doc


tissimo 1° et pluralitati religionum, contra quam librum scripserat,

ut,
principio parvi facere videretur, imo

et
inimicissimo licet

in
irridere, causamque repelleret, orantibus tamen pro patribus

eo
in i*,
nostris Deo pro ipso sacrificia offerentibus sic est repente

et
totus noster effectus,

ut
mutatus diceret sola hac debere

et
omnes religiosos militare Deo vivere. Huius itaque patrocinio

et
approbata est Paulo

3"
confirmata Societas.

et
a
SED QUARE DiciTUR SociETAs IEsu

?
Notandum quod modus noster vivendi bulla dicitur

in
[29]
i*,

militia propter illud quod Ignatio ostensum est illis medi

P.

in
bello scilicet quod Christus mundo indixit, carmi
de
i*,

tationibus
40 daemoni; cuius vexillum sequi totis Societas viribus contendit.
et

28 iureconsulto sup. lin., corr. eaeviro

Bartholomaeus Guidiccioni, celebris canonista, Paulo III saepe


10

in
a
consilia adhibitus paulo antea (19 decembris 1539) creatus Cardinalis.
et

Cum Cardinalis Ghinucci, cui commissum fuerat breve sive bulla approbationis,
difficultates obiecisset ad puncta particularia quinque capitibus Cardi

»,
e
«
nalis Guidiccioni vocatus fuit ad hoc negotium. De hoc Cardinali deque hac
TAcchi, Storia II, 281-294. Bibliographiam circa Guidiccioni collegit
re

1,

G. SchURHAMMER, Franz Xaver 451, annot.


I,

5.

Potius quam librum, quem etiam alii tribuunt (ut PoLANco, Chron.
11

ei

72), scripserat lucubrationes ineditas tractatibus pariter ine


de

hac re,
I,

in

ditis De concilio universali De Ecclesia emendatione ministrorum (Bibl.


et

et

Vatic., Barber. lat. 1165). Ex his tractatibus pars quae agit contra pluralitatem
religionum exstat apud TAcchi, Storia Appendice,
2,

58-59 (edit. Roma 3,


n.
I,

Concilium Tridentinum. Diariorum, Actorum, Epistolarum,


p.

1950) 207-214;
Tractatuum nova collectio (edidit Societas Goerresiana) XII, 250-253.
Apolog. 107 (F. narr. II, 96);
de

ad

n.

Item hac doctores Parisienses


re
**

Erh. Dialog. II, 30; Epist. Lainii 52 (MI,


F.
p.

Conim. 34, narr.


n.

S. n.

n.

59
2

130). De missis celebratis loquitur Franciscus Xaverius: MHSI, Epist.


I,

Xaverii 87, 176. Cf. quae dicebantur PP. Broët Salmerón MI, Epist.
et
I,

:
I,

177.
Quicumque Societate nostra, quam Iesu nomine insigniri cupimus,
in
is
«

vult sub crucis vexillo Deo militare... [n. 3]. Deo militare [n. 4]. tunc
.
.

.
.

demum admittatur ad Iesu Christi militiam [n. bulla Regimini mili


In
8]
».

tantis (1540): MI, Const. 26-27, 30. Item bulla Erposcit debitum (1550)
I,

in
p.

3-4, 375, 377-378, 381).


n.

(ibid.
6

Meditationes de Rege (Eacerc.


de
1*

duobus Vexillis (E.rerc.


et
n.

91-98)
136-148), quibus Natalis videt imaginem vitae Societatis, quam proponit
ut n.

in

bellum gerendum. Cf. Each. 54-66; M. NicoLAu, Notas


de
la

Compl.
n.
3

espiritualidad jesuitica II, Servicio guerra: Manresa 25 (1953) 267-270.


de
MoNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HisPANIA - c. II 51

Sed circa id quod quaeritur, duo dicam: alterum quod audivi


a P. Laynez, alterum vero quod a P. Ignatio.

[f.
109r]
Eo tempore quo

de
[30] 1. Societatis confirmatione tracta
batur, cum Romam veniret cum Patribus Fabro Laynez, oranti

et
Ignatio per visum Christus apparuit cum cruce; cui quum
P.

45

Deus Igmatium adiunxisset contra dixit: Ego


P.

servitutem,

in
**;

vobiscuM ERo quo manifeste significabat nos, Deum nos,

in
socios Iesu elegisse Et haec est quaedam specialis gratia Socie
i".

45-46 cui — servitutem in marg., corr. eae qui se adiungens ante primum

; ei

;
verbum cui scriptum fuerat qui, sed obscure deletum post servitutem del. dixit, im.
marg. Hoc verbum dixit, iam erat ipso teactu scriptum 47 significabat
in

del. se

||

|
Deum nos marg. in teactu prius se nos in socios 48 Iesu add. sup. lim.
in

||
;

Haec visio Ignatii ad La Storta saepe narratur Natali: Annot.

P.
i*

a
7-10; Erh. 1557, 23: MI, narr. II, 9-10; Erh. Conim. 3-4,
p. in

F.
n.

Eramen
n.

n.
4
72-73; Dialog. II, 24; Erh. Colon. 1567, 25. LAiNEz illam refert

in
n.

n.

Exhort. 1559 (MI, narr. II, 132-133). De momento huius visionis pro
F.
et a.

nomine spiritu Societatis ad mentem Natalis, plura collecta Jer. Nadal

in
p.

342-350.
Iuvat hoc loco, primum ponere quod ab initio conscripserat Em.
id
i*

Sá, dein textum prout Natali correctum. Scripserat igitur


de

de
P.
Sá:
a

Oranti Patri Ignatio per visum Christus apparuit cum cruce, qui adiungens
se
ei

dixit EGO VOBISCUM ERO, quo manifeste significabat


se

socios
in
nos
:

elegisse Natali, quas videre est apparatu critico, ten eo


P.

in
».

Correctiones
a

efferant Deum Patrem adiungere Ignatium servitutem Christi,


ut

dunt
in

Deum Patrem elegisse socios Iesu, item (ut nobis videtur) Deum Patrem
in

et

locutum fuisse verba Ego vobiscum ero enim locus, cohaerenter


».

Praesens
«

ad alios locos eiusdem Natalis citatos annot. praecedenti, quibus semper


in

in

ponit verba Ego vobiscum ero tanquam prolata Deo Patre, sic potest
«

commode intelligi: Oranti Patri Ignatio per visum Christus apparuit cum
«

cruce; cui [sc. Christo, antecedenti immediato, nuperrime fiebat


de

ut

quo,
Ignatium adiunxisset contra dirit [sc.
P.

sermo] quum Deus servitutem,


in

idem Deus, qui est subiectum orationis magis immediatum. Subiectum Christus
nimis esset elongatum nec satis coniunctum cum dixit].
Sic subiectum verbi significabat, est idem Deus, antea;
ut

textu enim
in

correcto Natali legimus: significabat nos socios Iesu elegisse. Et animadverte


in
a

verba quae Natalis posuit margine: Deum nos non habere signum codice,
in in

in

neque margine neque ipso textu, quod indicet quo loco textus sint
in

in

addenda; quare vel possunt supponi commentarium aut glossa marginalis


auctoris ad hunc locum vel, oblitus est signum inclusionis ponere, certe
si
;

»).

intendunt corrigere ambigüitatem quae erat prius scripto


se

Ideo
in

nos
illa ponimus post hoc verbum
»,

Nadal conservatum textu.


P.

in

nos
a
«

Ultimo tempore egerunt de hac visione R. RoUQuette, Essai critique sur


Ignace
S.

vision de Storta: Rev. d'Ascét.


la

la

et

les sources relatant de


à

Myst. 33 (1957) 34-61, 150-170; Theodor BAUMANN, Die Berichte über die
Vision des heiligen Ignatius bei La Storta: AHSI 27 (1958) 181-208.
52 DE FINE SOCIETATIS

tati Pro quo notandum quod Christus, qui resur


a Deo concessa.
conti

ut,
50 gens ex mortuis iam non moritur suis adhuc membris

in

et
nuo crucem patitur. Unde Paulo dixit: Quid me persequeris

et

i*
?
«

»
igitur nos vocat Deus,

ut
hac militia Iesum sequamur,

In
id

in
tollentes crucem quisque suam, pro Christo patientes; hoc

in
et
debemus animari confortari, quod scilicet Christum sequimur,

et
55 eius socii effecti per crucem. Quid enim aliud aut voluit aut habuit
Christus hoc mundo, quam labores, persecutiones crucem ad

in

et
Dei Patris gloriam nostramque omnium salutem

Id
ergo velimus

?
nos, exponentes, opus sit, pro fratrum salute animas nostras
et

*°.
si
Confirmat proxime adnotata quod semel cuidam

P.
2.

[31]
60 Ignatius respondit, quaerenti quare non aliter Societas vocaretur;
Solus, inquit, Deus nomen hoc quod habet appellationem

et
mutare poterit
*°.

[32] Anno 1540 primo confirmata est Societas numero

in
sed

si
60; 1543 aperto Iulio


**.
indefinito numero Novissime anno
et

a
plenius [f.
*•.

65 1550 confirmata 109v]

QUis FiNis
?
R[espondeo].Maximus omnium: salus perfectio ani

et
[33]
marum ad maiorem gloriam Dei. Hic enim est finis noster, ad

51 crucem sup. lim. 52 Deus sup. lin. ut, del. eum Iesum sup. lim. 53 suam
||

||
I

62 poterit, del. Ex quo etiam manifestum neque Pontificem aliud potuisse


et

del.
|| ||

facere 63-64 sed in numero 60 sup. lin. 60 corr. eae70 64 ante 1543 del. 2° aper
||

||
I

to — numero marg., corr. eaeet tunc dilatata et ad plures extensa 65 plenius con
in

||

firmata marg., corr. eaedistincta in varios status, scilicet, professi, coadiutoris, etc.
in

67-68 salus — Dei marg., corr. eaeeumdem enim quem et Christus habuit, scili
in
II

cet, salvare quod perierat


in 9, 6,
20 1° 1° 17

9.

Rom.
Act.
4.

Idem Each. 1557, 24.: MI, narr. II, 10.


F.
n.

De firma voluntate Ignatii hoc nomine servando vide PolANco,


in

86: MI, 204; NAtAlis, Annot. De


F.

n.

Summarium narr. Eramen


in

9.
n.

I,

significatione nominis Compafiia egerunt recentius ItURRIoz,


de

Jesús
J.
»

Compaiiia
de

de

Jesús. Sentido histórico ascético este nombre: Manresa 27


g

(1955) 43-53; Th. BAUMANN, Compagnie Jésus. Origine sens primitif


de

et

nom: Rev. d'Ascétique Mystique 37 (1961) 47-60.


de

de
ce

et

bulla PAULI III, Regimini militantis (27 septembris 1540): MI,


In
**

Limitatio sociorum ad numerum 60, ibid. 11, pag. 31.


n.
I,

«Const. 24-32.
III,
bulla Iniunctum nobis (14 martii 1544): MI, Const.
Paulus
I,
in
**

81-86. Relate ad annum, erat 1543 ab Incarnatione Domini


»;

sed anno 1544


«

vulgariter. Vide ibid., Prolegom.


de

(p. ccxiii).
3,

5,

hac annot.
re

a.
c.

Bulla Erposcit debitum (21 iulii 1550): MI, Const.


I,

373-383.
a
MoNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HisPANIA - c. II 53

**,
quem, Christum imitantes, non sola agimus oratione, sed et opere

ad
adhibentes quaecumque videntur iuvare possunt [sic], idque 70

id
Et hoc consistit Societatis essentia,

*°.
cum intentione charitatis

in
Ignatius dicit quod
P.

et
ideoque intense attendatur saluti

»
profectui animarum. Ubi adnotandum quod Christus non sibi,
sed nobis laborabat, etsi gloriam corporis, etc., per quae agebat

ea
patiebatur, mereretur. Nos vero primum quidem* nostram, 75
et

deinde proximorum salutem perfectionem procuramus. Nec

et
nobis sufficit, quod carthusiano, etiam sancto; vocat enim nos
Deus ad alium finem, charitatis videlicet amplitudinem. Cum
ad

ad prox'mum etiam extendat, eius est amplitudo


se

enim haec
omnia possibilia conducentia media ad proximi etiam per
ut

et

fectionem adhibeantur. Damus itaque proximo non solam ora


tionem, sed quicquid operis bono illum potest promovere

In *.
in
et

**,
[34] Dicit Ignatius est, cum fervore.
P.

id
intensamente
«

quo notatur modus operandi ad hunc finem; scilicet, non remisse


sed cum v.vo quodam vehementi desiderio pro proximo etiam
et

moriendi, Christi exemplo, ad Dei gloriam; quo nostra sit


in

et
consolatio. Quare contendamus, fratres, ad finem hunc omnibus
viis quas possit charitas ministrare; quae
[f.

110r] sic nos omnes


movere debet, parum semper fecisse videamur. Sic autem sentire
ut

nos oportet, nullo modo ferendum videatur quod, possum,


ut

si

non omnia adhibeam media ad salutem proximi, pro quo Christus


Ethic debet esse semper zelus animarum
**.

mortuus est cordibus


in
ex

nostris, quem quia perfecte apprehendens nimio fervore facile


sanitatem corporis amittit, ideo maxime Societate cavetur,
id

in

scilicet per indiscretionem aliquis incurrat.


ne

95
id

suo quisque
ut

[35] Cum autem hoc maxime laboremus


in

in

vocatione, quam possit proxime, ad perfectionem accedat;


et

statu

70 iuvare possunt sup. lin., corr. eaemedia necessaria


im

71 intentione marg.,
II

eorr. eae plenitudine 74 nobis del. praecipue etc. sup. lin. 75 vero sup. lin.,
||

II
|

prius At vero nos del. qui tantopere Christo distamus 76 salutem et in marg.
||
a
;

78 ad charitatis — amplitudinem sup. lin., corr. eaeeumque maiorem, quum sitfinis


;1

plenitudinis charitatis 79-80 eius — ut sup. lin., corr. eaeperfecta ea dici non po
||

non 80 etiam sup. lim. 82 operis add. eum, oblitus delere illum add. sup. lin.
si

test
||

||

|
1,

2.
n.
ss ** •• as •*

Eramen
c.

De hac intentione caritatis vide Erh. Compl., 69, 74.


n.
3

De hac ertensione caritatis, cf. ibid.


n.

72-73.
in 1,

Eramen Cf. sic dicta Eaehort. 5°,


2.
n.

n.

11-15.
c.

Erh. Compl.,
n.

Similiter 83-84.
3


54 DE MEDIIS SEU DE VOTIS

quibus est vivendi libertas illos ad perfectionem hortamur, hoc


est, ad opera supererogationis, ut frequenter confiteantur et commu
100
nicent, frequenlius orent, plures dent eleemosynas, etc. Consulimus
qui liberi sunt religionis ingressu

de
et iis
deliberent,

ut
etiam sed
magno mediisque exercitiis, quibus plu

ut
maturo consilio

in
rimum ad ea solet Deus animum movere *°.

DE MEdiis Ad FiNEM SociETATis

[36] Fiunt (inquit

ad
Ignatius primo capite Eraminis)

P.

in
finem hunc consequendum tria vota Agit autem statim pau

••.

de
ad
pertate. Et notandum quod, cum Deus nos vocet tam sublimem
finem tantam puritatem spiritus, magna opus habemus prae
et

paratione; quam facimus ablatis per vota impedimentis quae


ab

10 nos possent illo fervore charitatis zelo, quem praetendimus,


et
[f.

retardare. 110v]
[37] Paupertatis practica executio una est

in
et

et
eadem
colegiis, professis, peregrinantibus, etc. Nullibi enim est proprietas
aliqua, sed idem omnibus spiritus paupertatis. Iuxta quod, non
in

**;
15 Societate ianua cubiculi, non arca aut quid aliud clausum
in

est
vix enim sine proprietatis periculo paupertatis detrimento
id

et

contingit.
[38] Sed quis modus paupertatis Societate Notandum
in

?
diversa esse Societate mansionum seu habitationum genera.
in

Est enim domus probationis, collegium, domus professorum,


peregrinatio; hac ultima totus mundus nostra fit habitatio.
et

quod domus professorum nullos possunt


2"

[39] Notandum
particulari
se.

redditus habere aut communi aut Habent


in

in

(quod tamen omnibus commune est), pro nullo ministerio


ut
et
id

98 quibus del. non 98 illos ad — eleemosynas, etc. marg., corr. earconsuli


in
II

mus ut, g., quo suo modo paupertatem obtineant, plures solito faciant eleemosy
v.

nas; qui castitatem vovere nequit, cum possit, abstineat sic enim perfectioni
et

;
eae

proximi fiunt etiam sup. lin. corr. ut de — deliberent marg,


in

autem
||
1
eae

religionem ingresu ms. primo — Examinis marg.


in in

8 in
et

et

corr. votum
||

||
5

6
7 |

statim sup. lim., corr. eaehic marg., prius hunc tantam


et

tam sublimem
||

||

puritatem sup. lim., corr. eaequi est purus 15 cubiculi, non sup. lim.
||

sic dicta Exhort. 5a,


n.

Similes ideas invenies


in
** *' *" *°

29-35.
1,

Eramen
2.
n.
p. c.

D: MI, II, MI,


p.
4,

5,

10, 458-459; Reg. 335,


n.

6, 3.
p. n.

Constit. Const.
c.

Iulius III, Exposcit MI, 379; Constit.


5:

debitum,
I,
n.

Const.
2,
2,

5.
n.
c.
MoNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HisPANiA — c. II 55

quicquam possint accipere, etiam illo modo quo id aliis licet reli

**;
giosis, scilicet per viam eleemosynae quo sic omnis avaritiae
tollatur occasio, ministeriis possimus

et
maxima cum libertate

in
procedere, ablata etiam aliis omni ansa cogitandi quod ob eorum
munera ipsis serviamus. quid vero nobis pauperibus offerant,

ut
Si
illud recipere pauperes possumus.
ut

**;
[40] Collegia autem domus probationum redditus habent

et
cuius quidem haec est ratio. Sequitur enim Societas perfectionem,
quaerens omnibus maiorem Dei gloriam, ad quam

id
videt
in

magis expedire. Cum namque litteris indigeat spiritui coniunctis,


111r] facile sese huic applicent Instituto qui sua iam

ad
[f.

nec 35

finem studia perduxerunt, opus habet instituere qui litteris

in
consummentur; quod quidem sine redditibus fieri fere nequit.
Sine his enim oporteret scholares aut cognatis petere aut ostia a
mendicare; quorum altero affectus pristini reviviscerent,
ex

tim

ex
ex altero tempus studio necessarium deesset, utroque autem 40

multa (ut patet) inconvenientia sequerentur. Nam pro missis


et

aliis ministeriis quicquam suscipere (ex quo nobis possent


necessaria suppetere) nostro, iam dictum est, repugnat instituto.
ut

Est autem advertendum quod professi aut coadiutores non possunt


quicquam huiusmodi reddituum proprios usus assumere; sed, 45
in

quum sint collegia ipsa velut hospitalia quaedam spiritualia,

in
quibus ibi degentium ignorantia curatur, sola horum superinten
gubernatio ad Societatem pertinet At vero, supra
ut
**.

dentia
et

dicta persistamus similitudine, quemadmodum xenodoxis,


in

restitutus quis ad pristinam sanitatem morbo liberatus, inde


et

discedit: ita, absolutis studiis, collegiis, qui ibi fuerant, alio


e

mittuntur. Et qui proprios usus converteret quae pauperum


ut

in
et

infirmorum necessitatibus sunt deputata, furti vitio non careret;


ita Societate execrabile quis, praeter quod diximus,
in

id

esset
si

attentaret. 55

[41] Illud vero maximum ingenti dignum consideratione


et

est

lin.,
37

28 etiam sup. corr. eae nimirum fere sup. lin. 38 Sine corr. eaesive
||

||
II

42 ministris ms. 46 colegia ms. spiritualia sup. lin.


II

Iulius III, Exposcit debitum, MI, 376;


1,
3:
n.
*•

I,

Const. Examen
c.
2,

3; Constit.
6,
p.
n.

7.
n.
c.

Iulius III, MI,


••

5:

Eaeposcit debitum, 379-380;


I,

Examen
n.

Const.
1,

4.
c.

n.

Iulius III,
2,

Exposcit debitum, MI,


6,
p.
5:

I,

380: Constit.
ss

n.

Const.
c.
3,
4.
n.
56 DE MEDIIS AD FINEM SOCIETATIS

invenisse scilicet modum quo cum redditibus illaesa

[f.
111v],
possit manere paupertas.
Est autem collegiorum hoc opus ordo specialis quaedam

et
60
Dei gratia; ideoque contra diabolus nititur, quum sit hoc semi
narium quoddam eorum qui contra eius astutias machinamenta

et
strenue pro Ecclesia sunt dimicaturi; quod etiam causa est

in
quare tantopere Societas incumbat.

in
id
[42] Circa obedientae votum notandum quod, quum omnes
G5 teneantur Pontifici ut Christi Vicario obedire, nos tamen ad

id
ex
speciali quodam modo voto astringimur

*.
et
Desiderat enim
Societas Christum, quoad fieri possit, sequi uniri; quem,

et

et
ei
hac vita sensibiliter videre non possimus quam

in
cum aliter
in

eius Vicario, ideo huic nos voto subiicimus. Adde quod nullo

ex
70 possemus
alio convenientiori modo nostras operationes dirigere,
quam per eum cuius est summa terra potestas, per quem

et
in
Christus loquitur nos sua voluntate certos reddit; idque
in de
et

praesertim missionibus, quibus cum maximo dispendio

ut
in

erratur, ita, secundum Dei voluntatem fiant, cum ingenti


si

Ecclesiae fructu peraguntur. Haec igitur causa est quarti voti


75

**
quod faciunt professi, quo maximum existimant Deo obse
se
in

quium praestare, hoc praesertim tempore quum tam impudenter


Papae disceditur obedientia; illa iam venisse videatur
ut
et

libere
a

discessio, qua Paulus «Nisi venerit, inquit, discessio


de

ad

2:

Thes.
2

80
**,

112r] primum Papa (quoad aliquos


[f.

scilicet obedientiae
a
»

alioqui perpetua erit; neque praevalebunt portae inferi adversus


eam *°).

82 eam oº»!itus claudere parenthesim


m

65 teneatur
s.
!|

Cf. bulla Exposcit debitum, MI, Const. 377. Initio videbatur hoc
••

n.

I,
4:

votum superfluum, quasi communi ad omnes christifideles, saltem clericos.


de
re

Cardinalis Ghinucci, qui examinavit quinque capitula oblata Paulo III,


«

affirmabat rem fuisse valde deliberationem revocatam. Cf. TAcchi, Storia


in

II, 277-278. De hoc voto egerunt SchNeider, Nuestro principio prin


B.
1,

cipal fundamento. Zum historischen Verständnis des Papstgehorsamsge lübdes:


AHS 25 (1956) 488-513; M. GRANERo, San Ignacio Loyola
de

al
J.

servicio
I

Iglesia: La Ciencia Tomista 83 (1956) 529-572.


de
la

Vide has rationes significatas bulla Erposcit debitum, MI, Const.


4:
n.
•*

in

ob devotionem tamen maiorem ad obedientiam Sedis Apostolicae.


I,

377:
«

voluntatum nostrarum abnegationem, certiorem Sancti Spi


et

et

maiorem
Et cf. quae ad rem dicit MI, Epist.
B.

ritus directionem... Petrus Faber


in
»
I,

132.
2,

Thes.
•• ss

3.
2

Mt. 16, 18.


MoNUM. 2 — ExhoRT. 1554 IN HisPANIA - c. III 57

[CAPUT III. — DE Modo vivENdi IN SociETATE, DE PERsoNis


Et PRoBAtioNiBUs (ExAMEN c. 1, N. 6-1:)]

§ I. — De Modo viveNdi. — 43. Eaeterior vita communis; interna contentio ad


perfectionem.—44. De peculiaritate votorum in genere. — 45-46. De vita inte
riore et nisu virtutum. — 47. De modo communi vivendi in exterioribus. —
48-49. Paenitentia extraordinaria Ignatii. — 50. Sed insistit Societas in in
terna mortificatione. — 51. Non abiciendo paenitentiam exteriorem. — 52.
Modus accommodatus ad agendum cum proximis.

§ II. — De persoNis. — 53. De personis Societatis. De indifferentibus. — 54.


De professis, coadiutoribus spiritualibus et temporalibus, et de scholasticis. —
55. Omnes sunt religiosi, nec possunt in aliam religionem (praeter Cartu
sianorum) transire. — 56. Differentia voti simplicis et solemnis in Societate. —
57. De nouitiis. — 58. Non tenetur Societas ad mulierum curam.

§ III. — De probAtioNibus. — 59. De necessitate probationum et de vita interna


curanda. — 60-61. De tempore probationis. — 62-64. De prima et secunda
probatione.

DE Modo vivENdi iN SociETATE

[43] Diximus de fine et mediis; reliquum est ut de modo etiam


et ratione vivendi in Societate aliqua dicamus. Modus ergo vivendi
noster est vivere secundum Christum, seu vita christiana; ubi
tamen notandum quod, licet quantum ad exterius sit vita nostra
communis, quoad interius debemus ad perfectionem plane contendere.
[44] Sunt enim in Societate primo vota, in quorum diversitate
est quaedam mirabilis armonia et concentus; quaedam etiam
amplitudo ', omne talentorum genus complectens; obedientiae
Societatis ratio et modus perfectissimus; quartum votum, etc. 10

[45] 2°, est votorum exactissima executio; quibus adduntur


spiritualia exercitia, oratio scilicet, meditatio et huiusmodi alia,
quae Societatis sunt principium, media et finis. In hoc enim tota
sita est, ut qui in ea sunt spiritualiter vivant et ambulent secundum

6 debemus
quimur, saltem
-
contendere sup. lin., corr. er tamen particularissimam
desiderio || 9 genus sup. lin., del. talentorum
vitam se
| complectens del.
et,

praeterquam quod || 10 perfectissimus sup. lin., corr. eaeparticularissimus est quem


alibi ut neque votum del. invenias etc. sup. lin.
|
I

De amplitudine diversitate votorum saepe aget Natalis. Vide. gr.


v.
et
*

Dialog. II,
p.

Erh. 12 Conim., 18-19, 136-138; Erh. Compl. 172-184;


n.

n.
9

n. 90-95.
58 DE MODO VIVENDI IN SOCIETATE

15 spiritum *, ad quod et prcx' mos studeant perducere; quod concio


nibus agunt, confessionibus, etc.
[46] 3", id habent nostri peculiare quod ad virtutes nituntur,
non solum ut virtutes, nec ut religiosas modo, sed ut huius rel'
gionis, id est, secundum proprietatem gratiae huius vocationis et
instituti, quod patet et in aliis multis, nominatim vero in ratione
in modo concionandi, agendi cum proximo, etc. *.

[f.
obedientiae, 112v]
Ignatius communem esse vivendi modum
Dicit

P.
[47] ergo

*,
scilicet quoad exterius; tacens interiori, supponens.

de

id
[48] Notandum quod Ignatius, principio suae conversionis,

P.

a
Dei maiorem semper gloriam, quaesivit; et,

eo
ut
dictum est

in
*,
credens maximum Deo praestare obsequium, maxima pae
se

se
nitentia afflixit; cui tamen postmodum Deus ostendit remittendam
esse tantam poenitentiae austeritatem. Sed non propterea penitentiam
reliquit, utpote necessariam totius spiritualis vitae funda

ut
et
30
mentum quod etiam exercitiis observatur, quibus
in

in

id
in
*;

primis curatur purgetur animus per poenitentiam


ut

*.
Ignatii

P.
[49] Notandam praeterea extraordinariam illam

ad
poenitentiam. Cum enim confessionem fecisset generalem, eum
modum quem exercitiis tradit atque scrupulis opprimeretur,
in

*,

quia legerat beato Paulo Simplice (hic enim


de

35
dixit Deo non

se
prius cibum sumpturum quam ad eius preces mortuum quemdam
*),

suscitaret Domino ait: Non comedam donec his me scru


«

17 ad sup. lin. nituntur sup. lin., corr. eae apprehendunt 19-20 id est —
||
I

20 et sup. lin., corr. eaeut


im

instituti marg. 20-21 nominatim — proximo, etc.


||

II

in ima pagina del. ita etiam in modo praedicandi, qualem nulli habent alii 22

II
;

ergo del. hic 27-28 remittendam — austeritatem in marg., corr. earaliud et, praestan
ei ||

im

tius esse et acceptius 28 penitentiam] penitentiae ms. marg., corr. eaeillam


II

li
marg., corr. eaequod P. Ignatius (ut
im

32-33 praeterea — poenitentiam sup. lim.


et

ipse ait) delusus est, quod factum existimo [non dubito sup. lin.] divina dispensatione

il
34 atque sup. lin., del. haberetque plurimos scrupulis prius scrupulos oppri
|

meretur sup. lim. 35 legerat del. in vitis Patrum simile quid


5,||

Cf. Gal. 25.


*

De hoc modo particulari virtutum, iuxta Natalem, vide supra, 7;


n.
*

infra, 96, 164; cf. Jer. Nadal


p.
9. 1, et
n.

147-148.
Eramen
6.
n.
n. c.
*

Supra,
7 • *

De his mens Natalis exponitur Jer. Nadal


p.
in

152-155.
Ererc., 24-90 (prima hebdomada). Hic paenitentiae spiritus, pri
m. ut
n.

mus gressus Exercitiorum, notatur saepe Natali: infra (Eaehort. 1554) 148,
a

153; Apolog. E.rerc.: Chron. Pol. III, 543; De oración specialmente para los
p. la

Compafiia: EN, IV, 673. Cf. Jer. Nadal


de

* * la

274.
44 sq.; Acta Ignatii 17 sq.: 386 sq.
F.

Cf. Ererc. narr.


I,
P.
n.

n.

Paulus simplex, eremita Thebaida saeculo IV, discipulus Sancti


in
MoNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HISPANIA - c. III 59

pulis liberes ». Cum vero dies iam septem sine cibo transegisset,
aperienti id in confessione iussit confessarius comedere; cui cum
obtemperaret et comederet, nullum postea sensit scrupulum

'".
[50] Post has poenitentiae austeritates sic fuit fractis viribus
corpore debilitatus, adhuc infirmus sit. Ostendit autem

ut
et

tunc illi Dominus non expedire Societati tam arduas penitentias;


cuius promptu causa est. Experientia enim compertum est
in

113r] tempore valde debilem fieri;


ingressum Societatem brevi 45

[f.
idque propter laboriosa Societatis exercitia. Quod his tantam

si
poenitentiam, asperitatem addas, quis ferat Cum namque adver

?
setur caro spiritui sequaturque Societas maxime interiorem
m

mortificationem per virtutes, orationem aliaque huiusmodi arma


contra inimicos spiritus (maxime enim mortificatur caro per spi 50

ritualia exercitia, his enim valde debilitatur), abunde magnam


penitentiam facit qui sese his continuo exercet. Quare continua
in

in
potius paenitentia, eaque gravissima, credenda est Societas esse,
quam carere. Adde quod volumus ostendere
ea

statu ecclesiastico in
posse quemque perfectionem secundum hunc interiorem modum 55

assequi.
[51] Sed nunquid poenitentiam abiicimus Respondeo: Nequa
?

41 Post — marg., corr. eaeAb eo autem tempore


austeritates 46 tantam sup.
in

||
eae

47

im

lim., corr. asperitatem


eiusmodi marg. addas, quis ferat corr. eaeaddat,
II

?
|

quis, quid nisi moriatur statim 56 assequi del. neque ad opus esse illis quas
id
||
?

aliae religiones habent exter oribus poenitentiis

Antonii; eius festum agitur ecclesia latina die martii. Incepit vitam here
in

miticam aetate 60 annorum;


de

645
p.

quo Acta SS. Martii (Venetiis 1735)


I

ait: Tantam autem eius sim


de

648. RufiNus
eo

Vitis Patrum (c. 31) haec


in

plicitatis apud Dominum fiduciam fuisse tradunt, quodam tempore cum


ut

quidam rabiem patiens modum canis laniaret omnem, qui ad


se

ausus fuisset
in

accedere, perductus ad eum fuisset, insistebat orationi, daemonem, qui


ut
et

eum urgebat, fugaret. Et cum mora fieret, ne celer sequeretur effectus, quasi
infantum more indignatus, ad Dominum dixisse fertur: Vere non manducabo
hodie, eum non curaveris, continuo quasi delicioso Domini satisfactum
et
si

est Domino; statim curatus est rabidus Acta SS. Martii (Venetiis 1735)
et

».
a

I
p.

648; ML 21, 459. Flos Sanctorum, quod exstat Archivo Loyolaeo (ed.
In

in

inter 1490-1510) fol. IVv-Vr, simile quid legitur


de

se

Sancto Andrea apostolo,


nimirum non manducaturum, nisi novisset Deum seni cuidam ignovisse.
Et facto per quinque dies ieiunasse
de

de
S.

Andreas dicitur. Sed non dicitur


suscitatione mortui ad preces Apostoli. Cf. narr. 397, annot. 12; Dialog.
F.

I,

II. n. 7.
22-25: MI,
p.

Erh. Conim. 64-65; Acta Ignatii


F.
8,

3,

narr.
P.
n.

n.
c.
3

-
I,

398.
5,

Cf. Gal. 17.


ii
60 DE PERSONIS SOCIETATIS

quam; sed utimur his quantum necessarium et utile et conveniens est


et fini nostro et instituto, atque eo modo ut spiritui serviant

i*.
Unde neque circa ieiunia alias huiusmodi poenitentias quicquam

et
ex
habemus universali obedientia; sed omnia sic superioris arbitrio
dispositioni relinquuntur, nullus sine eius facultate huius

ut
et
modi quicquam tentare possit, sed proponere tantum quo

se
id
indigere existimat. Quod superior aut confessor etiam videat

id
si
ita esse, non solum concedet sed etiam iniunget quantum poeni
65

tentiae viderit illi opus esse

**.
[52] Atqui hic nobis modus omnium videtur accommodatis
simus, praesertim quum simus communi cum aliis conversatione,

in
quo eos Christo lucrifaciamus. Deterrerentur enim homines neque
70
nobis fierent familiares, vestibus, victu aliis,

[f.

et
in
113v]

si

a
communi nos viderent conversatione remotos;

ut
enim amicitiam
familiaritatem similitudo conciliat, ita dissolvit dissimilitudo.
et

Ponit deinde Ignatius modos ad quos recipiuntur


P.

in
[53]
1*.

Societatem admissi Pro finis enim nostri ratione ad hoc aut

ut
75
illud ministerii genus assumuntur. Ante omnia vero quisque
indifferens admittitur, interim ad quid aptus sit intelligatur;
et ut

quocumque vero quis ad quemcumque modum admittatur,


quantum ex oportet gradu reponat, indifferentium

in
se

se

est
ad

ministeria, scilicet relinquens


ad

tum quod statum attinet tum quod

i*;
superioris iudicio quid magis ipso fieri expediat ita ut, etiamsi
de

professus sit aut alio positus ministerio, semper tamen ad quodvis


in

et
aliud, cum voluerit superior, paratum inveniat; quo
id

in
se

pacem sentiat quietem, superioris semper, diximus, depen


ut
et

dens iudicio.

S5 DE SociETATis PARTiBUs QUOAD SUBIECTA ET DOMOS

[54] Eorum qui Societate vivunt alii sunt professi; horum


in

et

alii trium, alii quatuor votorum. Alii coadiutores, quorum alii


spirituales, alii temporales. Alii scholares. Omnes autem, praeter
im

58 necessarium — conveniens est, marg., corr. eaeconvenit 67-68 accommo


||

datissimus in marg., corr. eaeutilissimus 79 tum — ministeria in marg.


||
1,

n.

Eramen
is 1* is **

6.
c.

Ibid. et litt. C.
n. 1,
n.

Eramen 7-11.
c.
1,

Eramen 7-11.
c.
MoNUM. 2 — ExHoRt. 1554 IN HisPANiA — c. III 61

professos, vota habent simplicia, quae suo tempore faciunt secun


dum ordinem in Constitutionibus

i°.
traditum
Professos, saltem votorum, oportet esse sacerdotes

et
selectos

4
spiritu
in

i*.
doctrina et

Coadiutores etiam spirituales oportet sacerdotes sint tantumque


scientiae habeant, quantum ministerium requirit. Audituri enim
sunt confessiones doctrinam christianam interpretaturi Hi 95

i°.
et
possunt etiam concionari pro sua mediocritate, probet superior.

si
[f.

114r]
Coadiutores temporales oportet esse aptos ad exteriora ministe
ria et in sacris non esse ordinatos
i°.
Scholares, quibus deinde prodeunt professi aut coadiutores 100
e

spirituales, tunc approbati reputantur, quum vota fecerint simpli

4
cia probationis quibus

*°.
annos satisfecerint Societati
et
2

[55] Hoc igitur est Societatis corpus, atque modo distinc

eo
tum; totum autem religio, quolibet dictorum gradu situs
in
et

religiosus censetur. Est enim Societati ab Ecclesia Pauloque


id
*t,

3° concessum ut nullus habentium votum Societate ad aliam


in

(excepta Carthusiensi) possit religionem transire, quod quidem


specialissimum est privilegium Societatis ab Ecclesia acceptatio.
et

religio votum so
et

Cum enim ab huius authoritate habeant


et

lemne quod talia sint, quid aliud hoc agit quam votum simplex 10
in

nostrorum tanti facere aestimare, quanti aliarum religionum


et

sollemne
?

91 saltem votorum im marg. sacerdotes et del. ut in 1* parte dicitur 94


||
4

ministerium requirit corr. eaead ministerium requiritur 95 confessiones del.lecturi,


II

praedicaturi 95-96 Hi possunt — superiori add. inferiore pagina del. Ex quo


in
II

patet non esse horum et professorum distincta ministeria, quamvis proprius horum
munus est, confessiones audire, docere doctrinam christianam et casus conscientiae
!

spirituales marg. approbati in marg., corr. eaeformati


in
1

I
p.
5,
1* *•

Constit. 3-4.
c.

bullis PAuli III, Regimini militantis, Iulii


8:

Formula Instituti
1, 6: in

n.

III, MI,
8;

Exposcit debitum, 30, 381; Examen


1,
c. n.

n.
I,

Const. Constit.
c.

B;
5,

2,

c. 2,
p.

p.

1-2;
1, 1, 8,

p.

10,
9; n.
et *• ** 1* c.

7.
n.

n.
8. n. 6,

Eramen
n.

3. n.

1-2.
c. c.

9;

6,
n.

Eramen
c.

10; histo
1,

6,
n.

n.

Examen De votis scholasticorum


in

eorum
c.

c.

iuridica evolutione agit Olivares, Los votos


de

de
E.

rica
la

los escolares
Compaiita Jesús. Su evolución juridica, Roma 1961.
de

Paulus III, Licet debitum (16 octobris 1549) MI, Const.


6:
n.

I,

361.
si

Et cf. Ch. VAN de Vorst, La Compagnie


de

Jésus passage l'Ordre des


et
le

Chartreur: AHSI 23 (1954) 3-34.


62 DE PERSONIS SOCIETATIS

DE diffERENTiA voti simplicis Et solEMNis IN SociETATE

[56]Quae igitur est differentia voti simplicis et sollemnis in


15 Societate ? Respondeo : Simplicia vota conditionata sunt, possunt
enim eiici cum expediat qui sic voverunt, et eiecti voto solvun
tur Eiecti professi voto non solvuntur; nam, licet ipse etiam Ge
neralis **.
quicumque professus Societate possit eiici, semper ta

et

in a
men manet obligatus voto hoc, praeter alia quae sunt iuris

et
communis, voti solemnitas consistit, sic volente

et
determinante
Ecclesia, cuius est quod velit votum simplex

ut

ut
solemne aut
tantum admittere. Ubi notanda Societatis erga coadiutores beni
gnitas professos severitas rigor; illos enim
[f.

se
1149],
in
et

et

a
dimittens voto liberat, hos vult obligatos manere agitque cum
eis ut cum excommunicatis Ecclesia. Ut enim excommunicatus
non desinit esse christianus, privatur autem Ecclesiae suffragiis,
etc., sic quodammodo professis illis contingit manent enim semper

;
religiosi, sed Societatis commercio orationibus segregati,

et
a

donec resipiscant humiliatique poenitentiam agant

et
redeant
31) unde expulsi sunt, ab hoc tam duro carcere liberati.
[57] Sunt, praeter eos quos diximus, Societate alii qui duorum
in
annorum spacio multifariam probantur Hi sunt novitii qui **.

et
ante tempus non tenentur facere vota, sed duobus annis illis
id

expletis; ante quod tamen tempus possunt illa facere

•*.
er
devotione


Nec ante vota aliquomodo emissa religiosi sunt, sed tunc primum
cum emiserint, etiam ante illos duos annos.
[58] Notandum etiam quod Societas nullius extra ipsam vi
ventis curam assumit aut votum; quod quidem sic (providente
I)eo) experientia comperit Ignatius expedire. Cum enim prae
P.

40 cepisset Paulus tertius curam nostri haberent quarumdam foemi


**,

narum earumque vota susciperent, renitente Ignatio sic


P.

17 Eiecti — solvuntur marg. 19 et in hoc sup. lin., corr. er in quo 19-20


in

||
II

praeter — communis marg. 21 solemne del. quod. 34 ante — devotione in.


in

||
II

del. religio
40

marg., corr. er potest, tamen Societas consulere quarumdam


id

||

sarum S. Marthae

Ivlivs III, MI, Const. 381; Eramen, 8.


6,
as

Eaeposcit debitum,
n.
I,
p. 6:
3; n.

c.

A;
2,

1-2; Constit.
7,

4, 4,

5,

4,
p.

B.
n.

n.
c.

c. c.

c.

12; 16, 41;


1, 1,

6,

Eramen
** **

8.
n.

3, n.

n.
c. c.

c.

E; Constit. 22, T;
1,

5,

4,
p.

p.

Eramen
6.
n.

n.
c.

c.

Agitur de Elisabeth Roser, Ignatii benefactrice, de illius ancillis Francisca


*

Cruyllas Bradine, quae obtinuerunt Ignatii


de

ut

Lucretia manibus
in
et

S.

professionem emitterent;
de

facto emiserunt die Nativitatis Domini anni


et
MoNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HisPANIA - c. III 63

postmodum successit ut idem Paulus, brevi quodam concesso,


illo nos onere liberaret in perpetuum *; quo factum est ut non iam
ad mulierum curam teneamur.
[59] Notandum quod cum in nobis et aliis saltem desiderio
vitam spiritualem apprehendamus, communicantes Dei gratia
115r] quod ab ipsius largitate recipimus cum proximis nostris,
in [f.

quo nobis non deest divinum auxilium, atque genus vitae

id
contemplativum est simul activum; cum, inquam, hoc ita sit

et
longaque via ad tantum finem contendentibus, plurima ad

id
et
ad
requirantur, illis utimur probationibus quae maxime possint

id
conducere; eoque maxime quod vita nostra communis sit iustis
illis ceremoniis observationibus caret quas aliae habent
de

et

causis
et

religiones exterius. Unde nobis necessum est interius quaerere,

id
g.
quod habere exterius prohibemur, construentes observatio

v.
55

animabus nostris, spiritualiter munientes corda


et

nem interius
in

nostra, quandoquidem exterioribus non claudimur munimur,

et
his deest, curamus perfectissima obe
ut

dictum est. Quod ergo


in

dientia pervigilique oratione aliisque huiusmodi exercitiis supplere.

DE TEMPORE PRoBATioNUM 60

[50] Probationibus tempus minimum duorum annorum assi


ut

gnatur, ante quos nullus aut professus aut coadiutor aut scholaris
formatus esse potest quo autem horum graduum quo tem
In
**.

et

pore quis reponi debeat, superioris arbitrio relinquitur


**.

Potest
enim probationes ultra temporis extendere,
de

65
ut

iustum subditis
id

sumat experimentum quod quidem Societati peculiare est


et
;

proprium aliis enim religionibus completo anno profes


ad
In
*°.

45 desiderio del. ad 48 auxilium marg., corr. eaedivina efficacia 50 via


in

||
II
11

det. restet, 53 ceremoniis et observationibus in marg. 55-56 observationem sup.


||

uin., corr. e:r claustrum 64 quis del. superiori


a
II

De tota hac de incommodis inde ortis agunt historici: Chron. Pol.


re
et

1545.
148-149; RibAdeNEYRA, 14; MI, Const. cxxxviii.
I,

3,

p.

Vida lib.
I,
c.

Nonnulla documenta spectantia ad causam Elisabeth Roser edita sunt


in

Scripta Ignatio 645-656. Cf. supra,


de

17, annot. 37.


S.

n.
I,

in
=•

Supplex libellus de hac resolutio Sanctae Sedis (20 maii 1547)


re
et

legi possunt MI, Const.


I,
in

183-185.
** =7

6,

12; 16, 41;


1,

4,
n.

n.

Examen
8.
n.
c.

c.

3: c.

Cf. Iulius III, Exposcit debitum, MI, Const. 376; Examen


1,
I,
n.

10-11;
7,
n.

1.
n.
c.

Vide etiam documentum praevium (a. 1541) ad statutum circa duos


*•

annos probationis: MI, Const.


I,

59-60.
64 DE PROBATIONIBUS

sionem quisque admittitur, imo professus tac'te reputatur, etiamsi


non voveat expresse. At in Societate

[f.
115v] multo aliter

se
res
70 habet; quantocumque enim quis tempore probetur, semper

ea
in
novitius reputatur tamdiuque probatur quantum superior opus
Non enim omnium eadem sunt ingenia, etc.,

*".
esse iudicaverit
ideoque neque unum idem omnibus tempus potest assignari quo

et
quantum requiritur eius possit ingenium natura co

et
exacte

*'. et
75 gnosci
[61] At vero scholarium probationi, praeter duos illos annos,

**,
tertius post completa studia datur propter eas quae studiis

in
accidere solent spiritus distractiones. Ubi notandum quod studia,
nisi spiritu coniuncta sumantur, multae animae perniciei occasio
sunt; quod videmus lutheranis. Ideoque non mediocri his

ne in

in
vigilantia opus est, dum videtur proficere intellectus, pereat
aut detrimentum patiatur affectus. Literae enim spiritui ser

ut
viant assumuntur, non ut destruant.

+
I)E PROBATioNUM DiFFERENTIA ET RATioNE

Est Societate probationum alia prima, alia secunda.


in

[62]
Prima est quaedam examinatio eius qui admitti postulat; quod
fit loco quodam segregato ubi, per aut 20 dies detentus, cum
et 15
in

solo examinatore colloquium habet conversationem, quo

a
ipse Societate expe
ei de

de
eo

examinatur. Sumit enim Societas


et

et

rimentum; ostendunturque Societatis bullae, etc. Ipse vero, **.


legit aliquas
*,

praeterquam quod confitetur communicat, etc.


et

his quas didicit disciplinis, denique agit


ea
[f.

116-] lectiones
in

quibus sui praebeat talenti specimen


**.

[63] Atqui huius, aliorum plurimorum, causa est haec. So


ut
eae

occasio sup. lin., corr. aliarum religionum


79

causa 83 destruant del. quod


si
||

collegia (ut spero) considerent, non modicum hinc sancti spiritualis emolumenti
et

percipient,
4,

3,

12; 43; Constit.


C.
1,

5,

1,
p.
n.

Eramen
ss ** ** ** si *"

n.

n. 6 n.
c.

c.

c.

Uberius has rationes exponit NAtAlis Erh. Compl. 134-135.


in

n. n.
3;
1, 5,
n. p.

12; 16; Constit.


4, 1, 1,

4,

1,

2,
n. n. n.

Eramen
1.
n.
c.

c.

c.

c.
2,
p.

13; Constit.
1,

4,

Eramen A.
c.

c.

Eramenc. 41.
5,
n.
6.

Earamen
c.
MoNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HisPANiA — c. iv 65

cietas enim maxime quaerit in omnibus maxima cum claritate et 95

satisfactione procedere, in pura scilicet et simplici veritate; quod


particulariter inter alia a Domino est Societati concessum, et hinc
maximas sumit spiritus vires. Volens igitur Societas et in se ipsa
et in his quos recipit claritatem, explorat quid quisque habeat et
quo potissimum valeat, et num sit haec eius vocatio an ad aliud 100

a Deo vocetur. Quod quidem multis quaerit experientiis et pro


bationibus, quibus etiam non mediocriter confirmantur hi quos
Dominus vocat ad Societatem.
[64] Facit autem quod diximus Societas non solum illo tempore,

ut
**,
sed et sexto quoque mense per duos illos annos iterum atque

5
iterum saepeque examinatus non possit aut latere Societatem, aut
eius postea, cui addicit quod promittit, ignorantiam causari.
se

et

IV. — DE
ET

[CAPUT sEcUNdo TERTio cAPiTiBUs ExAMiNis]

— IN cAput secUNdUM ExAMiNis: DE IMPedimeNtis AdMissioNis. — 65.


I.
§

Impedimenta essentialia secundaria. — 66. Enumeratio impedimentorum


et

essentialium. — 67-70. Rationes cur impediant admissionem. — 71. Modus


eraminandi de his.

II. — IN cAput tertiuM ExAMiNis; DE coMMUNibUs INterrogAtioNiBUs. —


§

Ratio generalis earum. — 73. Utrum paratus, necessitate parentum,


« in

72.
iudicium sequi Societatis. — 74. Circa conceptus extraordinarios — ».
75. An ab alio inductus ingredi Societatem. — 76-77. Difficultates Lusi
in


ob

tania nimium desiderium admittendi. 78. Securior firmior interna


et

motio.

In cAPUT sEcUNdUM ExAMiNis

desideratque Societas qui hunc vivendi


ut

[65] Praetendit
modum apprehendit, conditiones aliquot qualitatesque habeat,
quarum aliae omnino necessariae, aliae vero convenientes sunt.
Unde illis opposita, essentialia sunt impedimenta; quae quicum-
et

que habet, admitti nullatenus ad Societatem potest, estque penes


solum Pontificem his dispensandi facultas Secundis vero con
in

*.

ditionibus opposita, non ita sunt essentialia non possit recipi


ut

95 enim del. maxima del. videlicet sup. lim.


id

et

95-96 satisfactione
||

||
7
!

postea del. ig. cui se — et sup. lin. quarum del. quarum


||
4
!

13;
1,

4,
n.

n.
*•

Eramen 41.
c.

c.
3,
p.
1,

Constit. G.
c.
*

— CoMMENtAb P. NAd AL.


II
5
66 IN CAPUT SECUNDUM EXAMINIS

qui eorum aliqua habere inventus fuerit; nisi tam multa essent

ut
habentem redderent ad Societatem ineptum omnino.

[f.
10 116v],
De his igitur principio Constitutionum

in

*.
primis illis essentialibus agitur. Sunt

de
[66] Hic autem

et
autem quinque haec.
Apostata fide, haereticus aut haeresi sic suspectus

de

ut
1.

a
15 possit accusari, scismaticus; quantumcumque penitentiam egis
sent
*.

Homicida, aut ob peccatum enorme infamis; quae autem pec


2.

cata enormia dicenda sint, Generalis arbitrio relinquitur, cuius erit


determinare quae pro tempore loco enormia existimanda sint

et

*.
Religiosus quicunque, aut professus aut novitius aut here
3.

mita cum habitu monachali

°.
Ligatus matrimonio aut legitima servitute;
hos enim constat,
4.

uxoris aut domini licentia, religiosos neutiquam esse posse


de

nisi

°.
Patiens, ob infirmitatem, rationis defectum aliquem; etiamsi
5.

lucida habeat intervalla


7.

[67] Atqui horum omnium, quod non admittantur ad Societa


tem, sit prima ratio admitterentur, esset ipsa So
ea

Nam
si
*.

cietas confusio quaedam maxima quaedam illis congregata

ex
et

Babylon.
[68] Particularis autem cuiusque causa est, primi quidem

et
secundi, quod non conveniant ad communem conversationem cum
proximo finemque Societate intentum; non enim est horum accep
a

tum gratumve ministerium populo, qui propter praeteritum pec


catum, quantacumque licet penitentia deletum, tales semper su
ad

spectos habet 117r], dum magis illud quam praesentes


ad
[f.

35

proximo offendiculum, huius


ne

virtutes attendit. Hoc ergo demus


modi nostrum consortium non admittimus.
in

Tertii autem ratio est, quia unumquemque praetendimus


in

propria conservare vocatione, perseverent adiuvare quod


ut
et

P.
1,

2-3.
c.

B; Constit. A, B.
3,
2, 2, 2, 2,

2, 1,

1,

3,
p. p.

n.

Eramen
n. n. n.
c. c.

c.

C,
c. 1,

3,

4,

Eramen D.
n.

Constit.
c.
C
;
3;

E.
1,

3,

5,
p.

Eramen Constit.
n. p. n.
c. c. c.

C; F;
4;

2,
3,

5,

1,

3,

6,

2,
p.

5.
n.

Eramen
n.

n.

n.

Constit.
c.

c.

c.

5; Constit.
2,

1,

3,
p.

7.
n.

Eacamen
c.

Rationes horum impedimentorum evolvit Nadal Erh. Conim.


n. in

8

6;

98-100; Erh. Compl.


L.
2,
p.

4-9,
n.

144-151. Cf. Examen GoNcAlvEs.


n.

c.
7
F.

JMemoriale narr.
n.

I,

155: 623-624.
MoNUM. 2 — ExHORT. 1554 IN HisPANiA — c. Iv 67

si aliquem forte contingat non ad eum statum, in quo est, a Deo 40

vocari, illud utpote per accidens non curamus.


Quarti causa manifesta est; neque enim vir, nisi uxor fiat mo
nialis, neque servus, nisi manumittatur, religiosi esse possunt.
Quinti etiam non est obscura ratio.
45
[69] Imo neque rursum omnium. Oportet enim qui in Societate
sunt omnes unius coloris, seu conformes esse, ut in moribus, ita
et in aliis; quo sic et inter sese maxime uniantur et proximum
aedificent.
[70] Praeterea, cum id Societas maxime curet (quod et in ipsa
essentiale est), scilicet Ecclesiae quam possit maxime uniri, in qua
contra praedictos est lata sententia, excommunicatur enim apostata
habeturque infamis, et alii aliis poenis plectuntur; quare, ut non
ad Ecclesiae, ita nec ad Societatis ministeria admittuntur; quod
facimus Ecclesiae sequentes iudicium, ad cuius ministeria su
mus vocati. 55

[71] Hic admonendus examinator ut in his non se rigidum et


asperum praebeat, sed blande agat cum examinato et, quasi aliud
agens, haec ab eo inquirat; ne forte ille, ob nimium ingrediendi
Societatem desiderium, essentialia esse impedimenta comperiens,
aut neget prorsus aut se habere dissimulet °. Sic ergo se in his
gerat ut decet.
[f.

117v]
+

CAPUT DE coMMUNiBUs INTERRoGATioNiBUs


3.

[72] Ambulans (uti diximus) Societas simplicitate clari


et
in

tate, omnes exacte cognoscere vult, quo cunctis melius Domino


in

provideat. 65

lin. marg. sequentia verba, partim incompleta ob marg.


in

in
et

41 curamus del.
resee. rel diffic. lect. nolumus enim quovis modo religiones debilitare q[-] sum
mopere sanc{—] de iis etiam q[—] illas determinan[-] eos
et

sentimus enim bene


;

qui facie[—] alii iam sunt [—] dicati non pat[—]nium vocationem praesertim
in

quum [—] statu quo po[-] atque hi[nc] videtur ort[um] privilegium Papa [-]
in

a
;

Socie[tati] concessum quod [nemo] nostrum ad alia[s pos]sit, religion[es] [tran]sire,


sicut ne[c] ullum aliarum [recipi]mus est enim h[aec religio]num varieta[s] maxi
;

marg. sunt transv. lim. cancel. 43 manumittatur sup.


|| in

mum or[namentum]. Haec


||
eae

lin., prius mini


54

corr. fiat, religiosus 46 uni ms. cuius del. supremum


II

sterium 56 in sup. lim., corr. eaede


II

2,

Eacamen A.
c.

68 IN CAPUT TERTIUM EXAMINIS

[73] Quaerit ergo: « Num occurrente dubio aliquo »

i^.
Ubi
notandum quod Societas non consuevit admittere habentes pa

si,
rentes extrema necessitate Quid post filiorum ingressum,

in

u.
eos contingat necessitate premi Quid circa fieri debeat, totum

in id
?
70 oportet superioris arbitrio relinquant eique omnibus obediant.
conceptus


Quaeritur circa extraordinarios Quod

i*.
[74]
plerumque orationi deditis solet evenire quo etiam solet esse

in
et
illusionum periculum, transfigurante Sathana angelum lu

in
se
spiritus operibus admiscentis, nisi experti

ut
et

se
cis boni ita
is

75 spirituque discretionis dotati discernere inter utrumque


et

humiles
facile nequeant; quia enim, quod quis prius sensit, Deo fuit, ideo

a
quod sequitur etiam simile esse existimat simili

In
**.
his ergo

et
bus oportet esse resignatos qui ad Societatem admittuntur para
tosque sequi quod Societas dixerit aut viri quos ipsa ad elegerit

**.
id
Non enim permittet Deus decipi huiusmodi superiorem [potius]

in
quam subditum. Illi namque propter officium peculiariter assi
omnibus, quid
i*;

stit hunc autem, nisi

et
humiliet obediat

in
se

cadere permittat misere illudi Est autem


et
mirum etiam

id
si

?
ad unitatem sensus spiritus augmentum maxime necessarium.
et

17;
85 Idem, inquit Paulus, dicatis omnes, etc. plurimaque huiusmodi
ad hoc propositum.
[f.

118r]
[75] Quaeritur deinde quo quis ad Societatis ingressum motus
a

fuerit Etsi enim desideremus aliis communicare quae


i°.

Domino

a
recipimus eosque, quantum possumus, spirituales facere, cavemus
non secundum scientiam, per importu
ne

90 tamen maxime fiat


id

ergo del. primum


66

80
68 extrema sup. lin.
se

74 boni del. Non sup. lim.


||

||

||

corr. eacminus 81 peculiariter marg., corr. eaeparticularissime 89 facere del..


in
||

||

{m marg. nobisque simi[les] ratione [—]


in

et

hac voc[atione]. Charta abscisa

en algún tiempo viniesse alguna difficultad


1"

dubio cerca deudas


o Si

a le
«

algunas, que sea obligado subvenir sus padres parientes en alguna ne


a

cualquier otra temporal...


3,

cessidad spiritual corporal, Eramen


c.
o

3: MI, Const. II, 32-33.


n.

3,

2,

B.
n.

Examen
c.
ii

3,

Examen
n.

11.
c.
1° is 14 is i*

Cf. Cor. 11, 14.


2

Cf. Exerc. 332, 336 (Reg. 4a, 8a, discret. spiritus 2ae hebdom.).
3, n.

11, D.
n.

Eacamen
c.

p.

De hac gratia status saepe exposita Natali, cf. Jer. Nadal


»,

147.
«

Nominatim, quoad Rectorem, MI, Reg.


p.

357,
n.

95.
Idipsum dicatis omnes,
17

1,

non sint vobis schismata Cor. 10.


in
et

»:
1
«
2,

Cf. Phil.
2.

3,

Eramen
n.

14.
c.
moNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HisPANiA — c. Iv 69

nitatem scilicet aut violentiam; unde, si in examine quem compe


riamus a nostris fuisse persuasum ad Societatis ingressum, hunc
non recipimus, sed admonemus sese recolligat, et quod alius suasit
aliter iam, Domino sc'l'cet dante et movente interius, sentire stu
deat; tunc enim eum admittet Societas, si viderit expedire 95

i°.
[76] Atqui huius rei inconsideratio causam hisce elapsis die

*";
bus dedit turbulentiae illi Lusitaniae persecutioni quod

et

et
Infans Ludovicus, frater regis, praedixerat

*'.
Persuadebant enim
nostri aliis institutum nostrum vocationem; qui, qua fuerant

et
facilitate permoti nobis, eadem tentationis tempore recesserunt. 100
a

[77] Hic etiam notandum quod Lusitania quaedam oborta

in
est difficultas. Non enim patres audebant filios mittere ad nostra
ex

collegia, timentes
ne

mutua cum nostris familiaritate ad Socie


tatis ingressum moverentur. Ad quod respondi, primo, neminem

**;
persuasum nostris recipiendum, ex quadam regula 2°, neque
a

etiam aliquem, qui Deo inspirante admitti petierit, nisi eius


se

precibus sub cuius fuerit potestate; quod summe regi placuit

et
infanti Ludovico. Diaei autem observandum his collegiis ubi
id

in

nos legimus, secus 118v] Nolumus enim, propter pau


[f.

aliis.
in

cos, multorum fructum impediri, qui deterriti aut non venient 10

aut parentibus non mittentur, viderint facilem Societatem


in
si
a

ingressum. Accidit tamen ut, importunis filiorum precibus, pete


rent parentes eos admitti.
quod tunc securius quis
et

[78] Adde firmius ad Societatem


admittitur, quum non alicuius persuasu, sed interna Spiritus 15

movente interius sup. lin. 98 Ludoicus ms. 99 nostri del.


et

94 iam del.
||
II
|

im

tamen nostri fuisse dicendi sunt 100 eadem marg. Ludoico ms. Dixi in
si

||

8
II

marg., eorr. eaeEst 9-10 paucos sup. lim., corr. eaealiquorum in principiis admis
II

sorum 12 tamen sup. lin., corr. eaeautem 13 eos corr. eaefilios


H

||
3,
•• 1*

n.

Ibid. 14-15.
c.

Cum autem Conimbricae tanta esset juvenum multitudo recepta sine


diligenti delectu, difficilis eius gubernatio reddita fuit; ita, aliis sponte re
et

cedentibus, aliis vero, quod apti non essent ad nostrum institutum, dimissis,
illi soli manserunt, qui totos gratiae spiritui Dei serio tradiderunt;
ac
se

et

obloquia, tam ab his, qui Societate fuerant, quam ab eis, qui amicitia vel
in

sanguine eis conjuncti, excitata erant ad proceres nonnullos pervaserant,


et

veritatis conciderunt... Chron. Pol. III, 401-402; cf. ibid.


p.

410, 390; et
vi

c. »

Rodrigues, História,
2,

p.

tem
eo
5,

110 sq. De admissione


I,

Societatem
in

Lusitania scribit Rodrigues, História,


2,

pore
1,

3,

1,

p.

482 sq.
I,

lib.
in

n.
c.

Benevolentia huius principis erga Societatem nota est ex historicis:


**

Chron. Pot.VI, 721, annot. Cf. MI, Epist. V, 97; VI, 125.
in

.
.
3,

14,
n.
*•

Scilicet Examen 15.


c.
70 QUAEDAM EXAMINANDA

motione ad id vivendi genus allicitur; idque maxime curat Socie


tas, ut ad quod quisque a Domino vocatur, id eius gratia sequatur
in eoque ad finem usque perseveret. De quo latius in materia
electionum**.

[CAPUT V. — IN cAPUT QUARTUM ExAMiNis.]

§ I. — QUAedAM exAMiNANdA. — 79-82. De paupertate et renuntiatione bonorum.


— 83. De interna et externa compositione hominis. — 84. De syndicis et
correctione fraterna. — 85. Amor spiritualis in cognatos.

§ II. — De experieNtiis. — 86-95. De experimentis sumendis in candidato. —


96-99. Convenientia sequendi modum Societatis et directionem superiorum. —
100-101. De probationum satisfactione.

§ III. — NoNNUllA difficiliorA propoNeNdA. — 102-103. Oboedientia prae


standa officialibus subordinatis. — 104. Modus sese gerendi in infirmitate. —
105-107. Frequentia sacramentorum. — 108. Amor paupertatis. — 109.
Cur tamen vitandus ercessus in paenitentiis. — 110. Quaerenda medio
critas discretionis. — 111-112. Ad exemplum Ignatii, manifestanda con
scientia. — 113-114. Desideria opprobriorum. — 115. Aliae interrogationes
faciles intellectu.

CAPUT 4. DE ALiQUiBUs PUNCTis IN QUiBUs ExAMiNANdi siNT.

[79] Haec est Examinis quaedam praecipua pars; in qua prae


cipua sunt haec. Primo, circa propriorum bonorum dispositionem;
5 ubi notandum quod Patris Ignatii et illorum, qui eum primi se
quuti sunt, haec fuit intentio et desiderium, ut alii eo quo ipsi
modo Societatem ingrederentur, relicto scilicet mundo et his quae
, in mundo sunt; quo, quam optime possent, Deo in religione
servirent secundum consilia evangelica 1. Reliquerunt enim et
10 ipsi omnia, antequam formam illam vivendi facerent quae in bulla
continetur *, votumque paupertatis et castitatis emiserunt; obe

5 illorum sup. lin. II 6 desiderium in marg., corr. eaevota

** Cf. E.rerc. n. 169 sq.


1 Eacamen c. 4, n. 1.
* « Formula Instituti » in bullis Pauli III, Regimini militantis (1540),
et Iulii III, Exposcit debitum (1550): MI, Const. I, 26-30, 375-381.
MoNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HisPANiA — c. v 71

dientiae votum in posterum differentes *, quousque scilicet vide


rent quomodo in obedientia vivere possent legittime *.
[80] Hoc ergo volunt faciant alii, nullusque admittatur

[f.
119r]
qui non prius omnia abiecerit quae mundi sunt, atque adeo
ea 15

temporalia bona reliquerit; quo Deo serviendi libertas haberi


possit. Oportet itaque vel statim relinquat, solvendo quid debet,

si
alia vero distribuendo aut, quando videbitur differendum magis

*;
que expedire Deoque placere fiat posterum, votum simplex

ut

in
emittendo quod post annum statim relinquet, quum superiori
visum fuerit ut, quia actu non expedit, saltem voluntate relin
*;

quat Christoque offerat interim quam habet libertatem; quo fit


ut

non amplius possit abdicata hoc modo nocere proprietas aut


ei

affectio, quod quidem mirabile est artificium, antea scilicet relin


quere voto quam re.
plenius intelligatur, notandum quod Societas
ut

[81] Quod
nititur quantum potest ad perfectionem contendit ipso etiam

in
et

novitiatu multoque aliter quam caeteris religionibus.

In
his
in

enim tempore novitiatus manet cuique libertas propria quod vo


luerit faciendi, neque ad aliquid obligatur ante emissa vota. At
novitiatus ipse probatio, abnegata per illud
et

vero Societate
in

et

votum voluntate, religiosa fiunt; quia vero votum simplex est

et
conditionatum, poterit eo, sic expediat, liberari.
si

[82] Sed quomodo disponit bonis Respondeo: Ut velit, modo


de

?
Si er

consilio Christi pauperibus*. Ne tamen erret, Societate iuvatur.


a

enim eorum distributione ad cognatos viderit inclinatum,


in

aliquorum doctrina spiritu praestantium virorum iudicium se


et

qui iubet quod velit bona sua Societati reliquere, superioris


in
*;

si

quousque sup. lin., corr. eae quousque legittime 16 reliquerit


12

13

marg.
in
||

||
eae

possit sup. lin., corr. marg. vel pro


a 17

dei. sine non potest 19 simplex del.


in
||

||
31

Natali scriptum Societate del. ipse marg. vel


in

missionem 32 votum del.


|| II

II

spiritu del.
37

promissione Natali scriptum 34-35 modo — pauperibus marg.


in

||
a

virorum

De voto apud Montmartre Parisiis, scripserant FAber, Memoriale


P.
»

(MI,
p.

36-38; Fabri Monum. 496); LAfNEz, Epistola


m.

de
F.

S.

narr.
I,

15
Ignatio (16 iunii 1547) 30, 36 (MI, 102, 111, 112); Summarium
F.

narr.
n.

I,

hisp. Polanci (1547-1548) 55-57 (MI, 184-185). Vide etiam MI,


F.

narr.
I,
et n.

F. narr. 37, annot. 21, G. SchurHAMMER, Franz Xaver


I,

I,

201-204.
Deliberationes primorum Patrum opportunitate sese
de

societatem con
in

stituendi dandi oboedientiam ad unum eorum, vide MI, Const.


in
et

I,

1-8.
4, 4, 4, 4,
n.

Eramen
c. c. c. c.

1.
*

2;
3,

1,

7,
p.
n.

Eramen
n.

Constit. 25.
c.
*

n.
2.
E

camen
*

3;

p.
3,

1,
n.

Eramen Constit. G.
c.

72 QUAEDAM EXAMINANDA

est cui illa domui aut collegio velit applicare.

[f.
arbitrio 119v]
[83] Notandum quod Societas perfectionem quaerit etiam

in
exterioribus, etiamsi his non illis utamur ceremoniis quibus aliae

in
religiones, soletque dicere Ignatius exterius esse interioris in

P.
ditium. Vult autem ut, sicut interiora, ita etiam exteriora ipsa
sint composita ordinata; illa quidem per coniunctionem cum

et
45 Deo, haec autem secundum ordinem interiorum. Quod ipso

in
maxime Patre Ignatio conspicere licet, compositionem scilicet
vestibus, victu, cubiculo, etc.
et

honestatem

in

*.
[84] Hac igitur collegiis

de

ut

et
causa statuit sit domibus

in
qui totius domus ordini superin

1°,
quidam syndicus seu censor
tendens diligenter advertat quomodo quisque domi gerat

in
se
regulas tam communes quam proprias observet;
et

eaeterioribus
quo superiorem debet facere certiorem Oportet autem
de

et

u.
hanc quisque subeat libenter censuram subdat; nec hoc

se
et
ei
solum, sed etiam paratus sit aliis, quae iussus fuerit, adnotare in
ad superiorem referre Quis vero, perfectionem quaerit,
et

i*.

si
summe desideret, ab omnibus ipsius defectus notentur
ut

non
id

ut
sciatque superior qualem habeat subditum tanto melius

et ei
?
possit omnibus providere, quanto illius fuerint vita mores
in

et
ei
perspectiores Atque ita fecit Ignatius, quum Patres venissent
P.
**.

Romam anno iubilaei; iussit enim, factum est, unusquisque

ut
et

60

omnes alios syndicaret, ad eum referret scripto quoscumque


et

aliis praeteritis temporibus defectus notasset


**.
in

[85] Est aliud spirituale documentum (aviso) quomodo


et

quisque perfectionem sequi Ad

id
scilicet debeat exactissime.
eae

50-51 in exterioribus in marg. 59 venissent marg., corr. irent 63 aviso


in

II
II

scriptum supra vocem documentum

Cf. MI, Reg. GoNςAlves,


L.
S. 5, I, p.

518-529 (Reg. modestiae); Memoriale


22 *

(MI, Ignatii agit RibA


F.
n.

narr. De modestia exteriore


S.

540-541).
narr. III, 590
6;

Rengifo),
F.

B.

deNew RA, Vida lib. cf. 15 (Relatio


et

n.
c.

Ignatii), 718-721
(A

670-675 (Dictamina Lancicio notata).


De hoc officio, quo saepe sermo fit
10

de

de

documentis consuetudinibus
in

domesticis, cf. GoNςAlves, Memoriale 24, 25, 113 (MI,


F.
L.

narr. 542,
I,
n.

593). De regulis syndicandi vide MI, Reg. indi


ad
cf.
p.

199-203,
et

ibid.
«

204. Et cf. MI,


p.

cem: syndicare, syndicus; origine, Erh.


20
de

19,
n.

Conim.
Const. II, 162, annot. 20; NAtAlis, Instructiones EN, IV, 541.
F. :

GoNCAlvez, Memoriale (MI,


L.

Cf. narr.
I,
1* ** i* m

n.

625).
7
8;

Erh. 20 Conim.,
4, 4,

p.

18-21,
n. n.

c. n.

Earamen 203-205.
c. c.

p.

34-36; Constit.
6,

1,

2.
n.

Earamen
LeturiA, San Ignacio Loyola
de
P.

De hoc anno iubilaei cf. afìo


el
J

1550: Estudios Ignacianos


de

I,

santo 427-445.
MoNUM. 2 — ExHORT. 1554 IN HISPANIA - c. v 73

i*;
enim maxime conducit mortuum se mundo existimare quod 65

valde proprium debet esse 120r] Societati. Nobis enim specia

[f.
eum, abnegatis carnalibus affectibus, se

ut
liter dicit Dominus
quamur; et, constitutionibus particulariter adnotat
ut Igna

P.
in

'*;
tius, mutetur carnalis affectus spiritualem sic scilicet,

id ut
non

in
moveat secundum carnem affectus patris, sed spiritu, est, 70

in
propter obligationem qua nos Deus

ad
amorem parentum obligat;
quod quisquis non sentit, sciat imperfectum usque adhuc.
se
in

se
Intellexi Patre Ignatio nunquam cum suis, post
ego aliquando
a

quam patria
discessit, literis aut aliter conversatum, imo neque
Loyola locutum Nájara
de

ad
75
**,

quod ipse semel

de
Ducem
et

scripsit: Non soleo (inquiens), postquam patriam reliqui, nego


«

aliquod
1°.

tium cum meis habere


»

DE ExPERiENTiis

[86] Indigemus ad finem nostrum multis experientiis, qua

de
80
rum sex hic agitur
i°.

Ubi notandum quod, quum (ut saepe dictum est) spiritu


in
ambulare totis viribus enitamur, oportet probetur quicumque

ad nostrum consortium admittitur aptusne sit an ineptus ad


orationem. Ideoque exercitia dantur (quae est prima probatio) **,
ei

quibus non solum praetend'mus eum spiritu adiuvare (quod


in

facimus), sed multo magis ad ten


et

cum extraneis omnibus


sumendumque experimentum, quantum valeat
de

eo

tandum
in

spiritualibus; ideoque admonendus qui dat exercitia probando,


is

hoc maxime invigilet, attendens quomodo qua


ut

se

habeat
in

in

libet parte exercitiorum; g., prima hebdomada quam poe


in
v.

MI, II,
4,

4]
n.

Cf. Examen [n.


c.
*7 1* **

Const. 50-51.
7

Ibid.
Ignatii cf. RIBADENEyRA, Vida lib.
re
S.

De mortificatione hac
in

Ignatius tamen, labente tempore post conversionem, scripsit ad cognatos.


5.
c.

Duas litteras, ad fratris sororem ad sororem, collegit H. RAhNER, Brief


et

mit Frauen,
p.

uechsel 132-139.
...
cierto que diez onze afios han pasado que yo no escrito nin
es
**

a

guno de casa de Loyola, haziendo qüenta que, ella juntamente con todo
la

mundo, una vez dejado por Xpto Epistola (26 augusti 1552)
D.
ad

Ioan
el

».
e

nem Stephanum Manrique Lara, ducem III Nájera: MI, Epist. IV, 385-386.
de

de
4,
n.

Eramen
** *• **

9-24.
c. 5, c.

Cf. Gal. 25.


4,
n.

Examen 10.
74 DE EXPERIENTIIS

nitens, in 2a 120v] quanto cum fructu quae

in [f.
Christi sunt medi
tetur, utque cum gratia concurrat. Similiter
illis meditationibus
3a, 4a, etc. quae omnia deinde referat superiori

**.
in

;
[87] Habita vero eius satisfactione quoad hoc, quum sit nos
fervor charitatis, hoc etiam se

et
trum exercitium humilitas

in
cundo probatur sic, ad praxim diducat quod

ut
exercitiis sentire

in
promptum inveniebat. Non enim sequi

ad
videbatur quod

et

se
mur solam orationem, sed cum opere coniungimus. Ponitur igi
hospitali proximum exerceat charitate, humi

**. ad
tur

ut
in

in
sese
100 litate, compassione, etc.
[88] Quia vero hospitali suppetebant cibus, lectus, omnia

in
denique necessaria, ideo ad peregrinandum tertio mittitur,

ut
paupertatem experientia discat solo Deo confidere, eius

in in

in
et
nomine mendicans; probetur etiam patientia ad illatas iniurias,
labores alia quae solent animum imperfectum movere. Oportet
et

enim omnibus his proximum aedificet non turbetur. Hic


in

et
ergo fit fortis Domino, laborum tolerantia; proximo uti
in in

in

et
lis

efficitur patientiae, humilitatis caeterarumque virtutum


exemplo Est autem Societate maxime peculiare summo
**.

id
in

et
pere procurandum, fortem scilicet esse ad omnia Dei virtute,

in
10

Domino confidere, neque propter aliquam adversitatem


et
in

in
spiritu debilitari, sed omnibus creaturis uti ad gloriam Condi
toris, quo solum pendere debemus ad unicam ipso confiden

in
et
a

[f.

tiam assuescere. 121r]


Probatur, 4°, religiose domi, scilicet
humilibus ministe
in

15 [89]
riis, g., coquinae, refectorii, etc.; quibus eius humilitate,
**. de
in
v.

rursus patientia aliis sumitur experimentum


et

[90] 5", doctrinae christianae interpretatione Ubi notan


*.
in

91 fructu im marg., corr. eacgustu 17 rursus sup. lim.


||

18. Saepe Natalis dixit haec exercitia esse quoque


4,
n.

Cf. Examen
**

c.

probationem experimentum, quantum scilicet quis valeat rebus spi


in

in
de et

oración, (MI, Reg. 489-490; EN, IV, 670); Erh.


11

p.

ritualibus. Orden
n.
la

101; Erh. 152-153. Cf. M. NicolAU, Et Je


P.
p.

12, Compl.
n.

n.

Conim.
8

los Ejercicios espirituales Ignacio: Estudios Eclesiásticos


de
S.

rónimo Nadal
y

Jer. Nadal
p.

16 (1942) 113-119, 265 sq.


et

TAcchi VENtURi, La prova dell'indiffe


4,

Eaeamen, 11, 19. Cf.


n.

P.
**

c.

renza del servizio negli ospedali nel tirocinio ignaziano: AHSI (1932) 7-23.
1
e

4, 4, 4,

12, 20.
n. n. n.

Examen
*• ** **

c. c. c.

Eacamen 13, 21.


Eacamen 14, 22.
MoNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HisPANiA — c. v 75

id **;
P. fit
dum quod de hoc specialis mentio bulla votis quod

in

et
**
So

ut
ideo sic fieri voluit Ignatius ostenderetur quam sit

in
cietate praecipuum. Et merito, propter gravissimam christiano
rum re ignorantiam negligentiam Con

et

*°.
hac necessitatem
in

et
tra, toti (instigante daemone) Lutherani sunt cathecismis; pru

in
dentiores illi diligentiores
malitia, quam

in
et

et
sua christiani
filii lucis lege evangelica Experimur ergo hic,

*°.
veritate 25
in

et
primo, hominis ingenium aptitudinem; 2°, zelum salutis anima

et
rum; 3°, diligentiam patientiam; estque haec una probatio qua
et

scitur quis ministerio servire possit utilis esse

et
Societate.
eo
et in

in
ultimo, per viam probationis ministrare iubetur

in
[91] 6°,

ut
omnibus quibus Deo gratiam accepit, legendo, doctus est,
in

si
a

audiendo confessiones, dando exercitia; quo etiam apparet ad

in
quid maxime utilis esse possit
al.

[92] Quanto vero tempore quo ordine quisque probandus sit


et

quolibet horum modorum, superioris arbitrio relinquitur; dummodo


tamen fiat antequam quis aut coadiutor fiat aut professus aut
etiam scholasticus approbatus
**.

[93] Sunt aliae arbitrariae probationes, quas admodum condu


et

experientia compertum est, g., doctorem docere ul


P. ut

cere

in
v.

Ignatius (idque paucis abhinc


[f.

tima classe. 121v] Solet etiam


mensibus) hoc modo Societatem ingressum probare: dat enim

ei
Ministri seu Vicerectoris officium, quo positus quis latere non
in

potest, sed statim apparet qualis sit Haec ergo est novissime
**.

probatio; qua d'xi eius matri Marchionae positum


D.
inventa
in

Antonium, nec alia ratione datum superioris officium colle


in
ei

gio Cordubae
**.

45

22 et negligentiam marg., del. quo 27 qua del. maxime 28 quis in eo [in


in

||
II

eo sup. lin.] corr. earin quo quisque 33 vero sup. lin. 36 scholasticus approbatus
||

||

marg. 38-39 ultima sup. lim., corr. eaeprima


in

||

•... puerorum christianismo institutionem... Regimini


ac

rudium
in
**

».

MI,
p. 3;

militantis, Exposcit debitum,


n. 3:

26, 376.
4, n.

I,
n.

Const.
6;
3,
5,

3,
c.
*• **

2.
n.

Constit.
c.

Uberius de hoc ministerio catechismi eiusque valore necessitate


et

sic dicta Erhort. 6a,


n.
in

44-48.
Cf. Lc. 16,
** ss ** ** s•

c. 8.

6;

p.

m.
n. 5,

1,

4,
n.

Cf. Eramen
5.

Constit.
c.
4,

Eramen 16.
c.

Haec probatio adhibita erga ipsum Natalem. Chronicon 86: EN,


n.

I,

24.
Antonius de Córdoba, renuntiatus Natali Rector collegii Cordu
P.

bensis, cuius mater Da. Catharina Fernández de Córdoba, Marchionissa de


76 DE EXPERIENTIIS

[94] Iuxta has arbitrarias probationes, probationis modum,


solemus mittere eum qui probatur ad alloquendum dominos; iube

et **,
mus etiam scribere literas ad aliquos aliaque huiusmodi agere
quibus nobis eius ingenium, mores quicquid habet omnino
in
perspecta sint fiant quam notissima.

et

**,
[95] Ambulamus enim veritate maximam omnibus

in

in ? in
et
quaerimus claritatem. Et cui, quaeso, non probetur Aut quis

id
non summe optet omnia sua aperta fieri superiori eius regi

ne
erret, quemque quo

eo
mine statu ministerio collocet

in

in
et
sed
55 magis expediat ?
[96] Notandum etiam quod ingressus Societatem non solum
oportet relinquat mala imperfecta, superius dictum est, sed

ut
et
bona etiam, quae huic nostro instituto non conveniant, ut,
v. et

g., particularem modum habendi oratione apprehendendi

in

et
virtutes. Necesse est enim totum transformet spiritum So se

in
60
se
cietatis, alioqui nec secundum hanc gratiam influxum regi

et
neque perfecte obediens esse poterit. Quod etiam

in
causa est
enim pristi

**;
quur monachos non recipiamus aut eremitas

in hi
nam vivendi rationem modosque consuetudines, quibus enu
et

triti sunt, non facile relinquerent atque adeo nunquam

[f.
65 122r]
quieti viverent obedientia perfecta.
ad in
et

[97] Est enim maxime necessarium,


id

multa confidentia in
spe superiori tradere gubernandum, utque
et

Domino totum
in

se

persuasum habeat hoc medio modoque vivendi securius quam


se

ad

quovis alio salvandum, quum advocatus sit. Quod quicumque


id

70

sibi persuaserit, multum profecto virtutibus proficiet; contra


in

vero, qui aliter senserit, debilis operibus erit valde remissus.


in

et

Et, quaeso te, quur Deo non fidis, qui Num


te

ad hoc vocavit
?

quid non inspirabit huic, cui eius nomine subiecisti, quod magis
te

animae tuae saluti expediat Quod quidem nobis omnibus summo


?

46 has — probationes marg., corr. eaehunc 56 ingressus ms. 57 et imperfecta


in

||

||

sup. lin. 65 sunt, del. aut relinquerent, del. aut, forte relinquant, fol.
si

65
||

a
II

122r initio omnium foliorum ponitur cruae 75-76 sumopere ms.


||

Priego, aegre capiebat suum filium, iuniorem certe Societate, illo munere
in

fuisse decoratum. NAtAlis, Ephemerides (1554): EN, II, 21. Cf. EN, 223
la I,

M.tro Avila quasi hecho rector, mar


El

se

224: tentó que


y

hubiésemos
le
«

se

quesa no tentó.
».
.
.

Exemplum habes EN,


in
** se ss

I,

46-53.
Cf. Io. 4.
2

Cf. supra,
n.

66-69.
MoNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HisPANiA — c. v 77

pere notandum est et summis a Deo precibus postulandum; alio


qui miserrimam vitam transacturi, aut omnino a Societate expel
lendi, si non eius spiritum imbibentes totos nos quoad fieri possit
ei coniungamus.
[98] Alioqui enim quomodo unum corpus coalescet aut una erit 80

religio et vocatio, si unus sic et alius sic, et non omnes potius unum
**,
dicant et sentiant anima subque unius potestatis

et
uno corde

et
imperio Quae cum aliquando fratribus dicerem haec tracta

et
?

rem, extollens quidam medio vocem, dixit: — Ecce (inquit),


de
Pater, hodie videor mihi de Societate esse —. Erat hic debilis,

et
in Domino his auditis confortatus est et animatus.
[99] Quocirca, fratres, assequi possimus, nihil nobis negli
ut
id

gendum est regulis dicuntur,


de

his quae constitutionibus aut


in

in
alioqui paulatim decidemus, eorum quicquam praetermittamus.
si

Quodlibet ergo eorum maximi facientes totoque affectu amplec


tentes tanquam Deo missum, eius humiliter auxilium implore
a

mus supplicesque oremus spiri


ut

hanc nobis devotionem det [et]


[f.

tum. 122v]
+

DE PRoBATioNUM sAtisfActioNE

[100] Hic ante alia notandum, quod Societas sequitur compen 95

dia rerum. Quod patet, aliis, ita maxime exercitiis, quibus


ut
in

in

quam brevissime quis ad perfectionem iuvatur; quo maxime


de

alii mirantur, quomodo scilicet qui exercetur sic repente alte


in

rum virum mutatur se.


ad rem redeamus, notandum est quod prae
ut

[101] Sed 100


in

dictis experientiis maxima exactio requiritur ideoque oportet


satisfactionem quaerant superiores singulis per informationes
in

*•;

testimoniis aliorum. Ut exercitiis, eius qui dedit mini


in

in

sterio hospitalis, illius qui praeest curam habet hospitalis;


et

peregrinationibus, illorum curet testimonium habere ad quo


in

marg. prius, ut hoc nobis sentire det


in

et

92 devotionem det del. hunc 92-93


||
|

spiritum del. verbum diffic. lect. [interserat 100 ut sup. lin. testimoniis supra
?]
||

3
II

*ocem informationes
3,
p.

1,

Cf. Constit.
•• ss

n.

18.
c.

Exercitiis, de fructu plane peculiari eorum,


ut

De hac mutatione
in

p.

IpARRAguirre, Prdctica los Ejercicios,


de

«cf. 222-224.
I.

4,
*•

Eramen
n.

18.
c.
78 NONNULLA DIFFICILIORA PROPONENDA

**;
pum civitatem aut locum missus, et praesertim superiorum
hos enim maxime veneratur Societas (debeturque eis propter

id
dignitatem gradumque Ecclesiae quo sunt collocati) ideoque

in
illorum testimonium plurimi facit. Denique, quum probationum
10 finis sit, qualis sit quisque perfecte agnoscere, maxime su

id

a
perioribus curandum est dignis fide, horum qui probantur

de
ut
a
qualitate fiant certiores.
[102] Notandum praeterea, primo, quod famulus coqui aut

ut
alterius oportet superiori domus; utrique autem

ut
obediat

ei
15 Christo, propter quem solum (utpote cui solum votum fit) obedit,
atque ita Christo superiori. Unde neque attendere debet qualis

in
in

an
sit qui praecipit, neque enim refert qualis sit, doctusne
doctus, nobilis an ignobilis, etc.; sed quis ille sit cuius amore fa
cit quae praecipiuntur **.
[103] Notandum 2°, quod ad primum consequens est quod
coquus, quando aliquid fieri iubet, non faciat rogando; non

id
aliquid
ut

enim convenit sacerdoti laicus faciendum commendet.


Sed, quum persona loquatur, praeci
[f.

Christi loco
in

et
123r]
piens dicat quod fieri velit, talem verbis ostendens qualis se
in
partes agens
ea

re
est, Christi scilicet vices gerens

*°.
in
et

CiRCA INFiRMiTATEM

[104] Quia infirmitate sunt multae occasiones impatientiae,


in

etc., petit Societas talem suis patientiae obedientiae habitum


in

in et

seu dispositionem, alium quis infirmitate ostendat


ut

se

non
quam sanitate, obediatque per omnia, totum superioris
se
in

ordinationi relinquens Et hoc etiam est quoddam probationis


**.

genus, quo qui bene gerit, plurimum Domino iuvatur, non


se
in in

solum spiritu sed (ut experientia compertum est) ad corporis


etiam sanitatem.

[105] Proponitur praeterea omnibus sacramentorum frequentatio


(quae est Societatis gratia particularis; deberet tamen esse omnibus

12 certiores del. Notandum quod deinceps nullus exibit aut aliquo mittetur sine
patentibus li. 36 esse] esset ms.
||

4, 4, 4, 4,
n. n. n. n.
** ** ** **

Eacamen 19-20.
c. c. c. c.

Eacamen 29.
Eramen 30.
Eramen 32.
MoNUM. 2 — ExHORT. 1554 IN HISPANIA - c. v 79

christianis commune, nisi tantum hominum malitia invaluisset).


Sacramentorum autem, quorum alterum gratiam confert seu
auget, scilicet poenitentia; alterum autem profectum dat spiritua
lem, etc., scilicet Eucharistia. Nec id solum suis, sed et aliis pro
ponit et suadet Societas **; quod quidem verbum est abbreviatum,
et utilissimum ad perfectionem compendium.
[106] Sequitur deinde laicis tempus praescriptum, octavo

**;
scilicet quoque die, communicandi,

ut
etc. sacerdotibus vero
quotidie 45

**.
celebrent habetur constans consuetudo
[107] Sed cur tanta eractio, qui non communicet,
ut
refectio

ei
temporalis negetur Haec videlicet est nostra quotidiana spiritus
?

refectio, utraque pars vitae spiritus reficiatur, viae scilicet purga


ut

Ad illius restaurationem attinet fre


ac

tivae viae illuminativae.


quentia sacramenti poenitentiae; perfectionem illius, 50

ad
[f.

123v]
Eucharistiae. Propterea etiam retinemus eraminum orationis

et
quotidianum usum
**.

victus, etc., pauperum est; ita quemque


et

[108] Vestitus
et
45 celebrent— consuetudo sup. lin., corr. eaevel scholaris, ter saltem in hebdomada
si

celebrent; et haec est voluntas P. Ignatii 46-52 Sed cur — quotidianum usum marg.;

in
||

in tertu cancell. sequentia Sed quare tanta exactio et districtio, ut qui non commu
:

nicet, non comedat R. Desideramus, ut dictum est, vitam spiritualem mentemque


?

omnibus per orationem elevatam quod assequimur, saltem sequimur, per exer
m

citia. Optimus autem augmentandi quae in his sensimus modus est etiam deper
et

dita per continua peccata et defectus restaurandi, ut semper aliquid maneat [f. 123r]
exercitiis nostris de prima hebdomada. Et ideo utimur examine quotidie, cum poe
in

nitentiae sacramento, quae est via purgativa. Est autem in hoc mirabilis efficacia
propter collatam gratiam dolendum autem de hominum caecitate, qui his tam ne
;

eessariis mediis ad salutem non utantur, quia ad id praecepto non obligantur. Sequi
mur etiam unionem per charitatem, quae est via illuminativa, cui sua aptantur exer
citia, quae scilicet primam hebdomadam sequuntur ad quod particularissime adiuvat,
;

Eucharistiae sacramentum. Haec ergo, quam diximus, causa est ordinationis circa
frequentationem sacramentorum 48 vitae spiritus corr. eaevitae quotidie 49-50
|

post frequentia add. verte signum continuationis folio verso 53 etc. sup. lim.
ut

in

II

25; NAtAlis, Erhort.


4,

6a

Nicolaus Boba
n.

Examen
P.
**

n.

49-51.
c.

dilla iam amico consultanti scripserat libellum de communione


et a.

1551
«

frequenti quotidiana. Cf. DudoN, Le


P.

P.

libellus Bobadilla sur


la

du
»

communion fréquente quotidienne: AHSI (1933) 258-279; BegUiriztKiN,


J.
et

San Ignacio Loyola apóstol Barcelona 1909;


de

de

comunión frecuente,
la

Et apostolado eucaristico Ignacio Loyola, Buenos


de

de

Aires 1945; San


S.

Ignacio primer apóstol Espafia principios


de

en

comunión frecuente
la

de
a

siglo XVI, Buenos Aires 1922.


4,

Eramen
*• ** **

n.

25.
c.

Cf. EN, IV, 622.


Mens Natalis de via purgativa illuminativa simul coniungendis
et
p.

proponitur Jer. Nadal


in

275-276.
80 NONNULLA DIFFICILIORA PROPONENDA

oportet cogitare, imo sibi persuadere, quod ei dabitur omnium

*°,
55 vilissimaet infima portio et locus atque hoc non mediocriter
eum consolari debet; sic enim proxime accedit ad primos Societatis,
qui summa paupertate vixere, maxima est quies

*".
sentire

in

id
in et
Quappropter admonendi sunt qui collegiis vivunt quae redditus
paupertatis spiritu quo

*',
propter abundantiam

ne
habent

a
quomodo deflectant. Rector autem nimis largus sit, sed pau

ne
60

pertatis memor subditis tamen necessaria largiatur. quo

In

et
;
vigilantissimus sit; maximum enim nec facile est, rerum abun

in
dantia paupertatis spiritum posse conservare,

ne
detrimentum
patiatur, neve alius subditis aut superiori spiritus dominetur;

in
65 quod qui donum paupertatis gustat, mirabili consolatione per
funditur.
Sed numquid, quia paupertate nobis vivendum est,

in
[109]
poenitentiis, v.g. pane aqua, etc.

ut

et
ideo excedemus
in

in

?
Respondeo: Minime, nisi aliquando necessum sit. Neque re

id
quirit 124r] paupertas; haec enim non prohibet uti creaturis
[f.

70

Alimenta (inquit Paulus) habentes


ad

maiorem Dei gloriam.

et
«

quibus tegamur, his contenti simus

**.
Quod aliter faceremus

si
»
multisque nos affligeremus penitentiis, non expediret

ad
finem
quem praetendimus nec labores instituti perferre possemus

*°.
[110] Quapropter habemus sufficientiam victu vestitu,

in

et
nec penuria rerum premimur, nec volumus abundantiam;
et

superfluitatem autem nullo modo patimur. Ideoque

et
munera
non necessaria non admittimus, utpote nostro instituto non con
venientia. Ut autem melius distingui discernique possit superfluum
quid nobis secundum hunc vivendi modum pro
et

necessario
a

temporibus utile sit expediens, consulendum


ad
et

locis salutem
et

et
Ignatius medicum petendamque ab
eo
P.

et

ait victus nostri


exercitiorum corporalium rationem
**.

65 gustat, del. et sentit. 69 nisi — sit, in marg. 74 nec — possemus sup. lira.
||

||

in marg., corr. eaeperiretque quod melius est, 79-80 superfluum


et

del. non 83
||

II

rationem del. lineis transversis Hic notandum in quanta vixerint, paupertate qui primi
in Societate fuere ideoque nobis enitendum est, ut, ad hanc quam proxime acceda
;

mus. Nec sibi aliquis nostrum delicatius existimet providendum sed, infimo se
in
;

ponens loco, quod amplius fuerit lucri apponat


4,

Eramen
** so **

n.

26.
c.

Ibid.
III, III,
5;

Regimini militantis, IUlius Exposcit debitum,


n.

PAULUs
MI, 19, 380; etc.
5:
n.

I,

Const.
p. de 6,
** ss sa

Tim.
8.
1

Eramen,
88

Jer. Nadal
p.

sq. Cf.
2, n.

Uberius his Annot. 154-155.


c. in

in
2,

16;
6,

3,
p.
n.

Constit. G.
c.
MoNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HisPANiA — c. v 81

[111] Notandum praeterea quod P. Ignatius in suae conver


sionis initio, quum esset in Manresa, omnia suo confessori mani
festabat quo procedendi modo, scilicet nihil celandi spiri
**;
in
tualem patrem, maximum inveniebat spiritu profectum, quum

in
esset alioqui rebus spiritualibus illuminatus

in

**.
Deo maxime a
Quem nobis modum imitandum proponens, statuit quisque

ut
plenam superiori, aut cui ordinaverit, rationem reddat
se

de

is

**;
idque principio statim, deinde sexto quoque mense

[f.
in

124v]
professi autem parati esse debent facere singulis annis

id

*°.
[112] Modus autem rationis reddendae est aut confessione

in
aut aliter dicere inclinationes malas, mores, totam denique vitam
suam, ingenium consuetudines ante oculos eius ponere qui 95
et

accipit Alioqui enim, quomodo superior possit


*°.

rationem hanc

in
me debite regere, nisi me intus (ut aiunt) cute noverit

et

in ?
ignorantiam enim posset me aliquid statuere quod
de

Ob
propriae salutis aut Societatis detrimentum vergeret; quod

ne
accidat, quod dictum est statuitur. Quod certe ipse propria
id

100

sponte essem Societate seu superiore, saperem propriaeque


si
a

saluti consulerem, postulaturus. Sic quidam aliquando fecit,


et

etiam antequam ingrederetur Societatem, non rogatus; sed propria


sponte sese totum explicans Et merito. Quum enim quisque
*°.

ideo ingrediatur Societatem perfectus evadat,


ut

aliter fieri
id

nequit nisi per omnia eius conscientia sit nota superiori.


[113] Notandum quod nos desideramus sequi Christum idque
religiose; Christus autem patitur, non se, sed Ecclesia.
in

in

87 in spiritu prius spiritualem 87-88 quum esset, sup. lim. 93 in sup. lim.
||

II

II

antequam — Societatem marg. prius quod


in

id
||
3

Cf. Summ. hisp. Pol. 20: MI, Ignatii,


F.

161-162; Acta
n.

narr.
P.
**

I,

22-27: MI, F. narr.


I,

De coniecturis factis circa nomen huius


n.

392-400.
M. Coll, San Ignacio
p.

confessoris, ibid. Loyola


de

394, annot. 10.


J.

el
y
de

de

convento Santo Domingo, Manresa: Analecta sacra Tarraconensia 29


(1956) 313-343, ostendit confessarium Sancti Ignatii vocari Galcerán Perelló,
non Pellarós.
Cf. Epist Lainii 10-14 (MI, 80-84); Summ. hisp. Pol.
F.
I, n.
*•

narr.
I,

18-24 (MI, Ignatii 20-31 (MI,


F.

160-164);
I, n.

n.

narr. Acta narr.


P.

F.

390-406).
4, 4, 4,
•• s° ** *7

Eramen
n. n. n.

36-39.
c. c. c.

40; Constit.
6,

1,
p.

2.
n.

Examen
c.

Examen 36.
Recole quae Natalis, antequam Societatem exciperetur, narravit
in

Ignatio de incommodis propriae vitae, quibus poterat non videri aptus ad


S.

hoc institutum; praeterea confessionem generalem cum Ignatio. Chroni


et

42, 44: EN,


n.

I,

con 15-16.

— CoM MENTARII P. NADAL.


6
82 IN PROOEMIUM CONSTITUTION UM

(« Adimpleo, inquit Paulus, quae desunt passionum Christi, etc. »)•i.


10 Non est autem crux solum labores feras, sed si sint cum igno
minia; sic enim passus est Christus. Quare quisque nostrum
id maxime curare debet, ut et omnia reiiciat quae mundi sunt;
quae autem ei contraria toto amplectatur affectu. In hoc enim
Christo similis fit et simili induitur librea, vestimento Et hoc

•*.
Ignatius, qui aliquando

de
P.
15 maxime commendat dicebat:

Si
«
me solo (inquit) Deo rationem redditurus, incederem per
essem
mundum nudus, melleque unctus totus, 125r] coopertus

[f.
et
plumis; collo autem cornuum torquem gestans, quo omnibus
in

ludibrio essem tanquam fatuus illuderer

Id
et

et

**.
ioco haud

»
dubie dicebat desiderans Christum per ignominias sequi; quod
nos desiderare oportet, credere non esse alium honorem quam
et

et
pro Christo pati contumeliam, etc.
[114] Debet igitur qui ingreditur interrogari desideretne pro
Christo haec pati. respondeat desiderare, satis est; sin

se
Si

id
neget, quaeratur deinde an desideret desiderare, secundum illud:
Concupivi desiderare, etc. vel hoc non habeatur, certe
•*.
Quod

si
«

nobis non convenit; vero habet, quaeratur ultimo an quoque


si

a
irrogatas contumelias paratus sit pati postquam Societatem
fuerit ingressus neget, omnino nobis non convenit.
**.

Quod
in si

[115] Alia sunt deinde Examine quae quaeruntur, sed quae


[f.

facilia sint intellectu. 125v]

VI. —
IN

[CAPUT PRooEMiUM ET PRIMAM ATQUE sEcUNDAM PARTEM


CoNsTiTUTioNUM]

— PRooEMiUM. — 116. Introductio. — 117. Dei sapientia


IN

in
et

bonitas
I.
§

origine Societatis. — 118. Spiritus caritatis quo coepit Societas. — 119-120.


mediis humanis. — 121. Quid sibi velit
en

Cooperatio Seiìor nuestro


in

».
el
«

— 122. Causae cur scriberentur Constitutiones. — 123. Spiritus Societatis


imbibendus secundum intelligentiam Constitutionum.
10

11

14

21

feras sup. lin. quemque ms. librea sup. vocem vestimento desi
||

||

||

derare sup. lim. corr. eacsentire


1,

Col. 24.
•s ** •i

4,

Eramen
n.

44.
c.

Epist. Lainii
p.

10,
n.

Idem narrat Erh. 13 Conim. 143. Brevius


in

60: MI, Compl.


m.

140. Cf. Erh.


n.

narr.
F.

I,

187.
9

Ps. 118, 20.


** •*

4,

Eacamen
c.

n.%45.
MoNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HisPANiA — c. vI 83

§ II. — IN PRIMAM PARtEM. — 124. Unitas gubernationis in Societate. — 125.


Quae potestas admittendi apud Rectores. — 126-128. Nonnulla requisita in
candidatibus.

§ III. — IN secuNDAM PARTEM. — 129. Omnes ercludi possunt e Societate. —


130. Districtio ad id requisita in modo procedendi. — 131. Causae eaepel
lendi. — 132-133. Differentia inter expulsionem professi trium and quatuor
votorum et expulsionem ceterorum. — 134. Modus dimittendi. — 135.
Conditio eaepulsi e Societate.

PROHEMIUM CoNsTiTUTioNUM

[116]Vidimus iam de Examine, quod est velut Constitutionum


prohemium. Nunc de Constitutionibus aliquid breviter videamus.
[117] Principium igitur et institutio Societatis a Deo est, ut
supra diximus *. Et omnes qui in ea vivimus confidere oportet
salutem hoc medio a Domino consequuturos. Hoc igitur supposito,
explicat P. Ignatius quid ei Dominus communicaverit circa institu
tum Societatis quidve nos sequi debeamus. Dicit autem, de hoc
loquens, duo; scilicet summam, id est, infinitam sapientiam Dei
esse et bonitatem quae initium dedit Societati, inde Societatem 10

augeri debere et crescere etc. *. Hinc enim totum esse nostrum


dependet; in hoc solum spes nostra sita est. Ad haec quicquid
facimus reducendum; hinc enim quicquid operamur, ut a primo
principio, proficiscitur.
[118] Ubi notandum quod Deus mundum (atque eodem omnino 15

modo Societatem) sua regit et gubernat sapientia et providentia,


hanc autem misericordia et bonitate exequitur; ideoque addit
P. Ignatius sapientiae bonitatem *. Haec autem charitatis lex,
in cordibus nostris impressa, multum ad conservationem iuvat
et augmentationem *. Nec alio spiritu coepit Societas quam hoc
charitatis et amoris, quo et Christus conceptus et passus. Nam
et nobis idem qui et Christo finis, ut dictum est *. In hoc ergo

7 circa del. constitutiones || 9 scilicet del. sapientiam II 9-10 sapientiam —


inde in marg. || 10 inde del. et bonitatem quibus haec II 12 hoc sup. lin., corr. eaehis

1 N. 8 sq.
* Constit., Prooemium,n. 1.
* * Aunque la suma sapientia y bondad de Dios Nro. Criador y Sefior
es la que ha de conservar y regir » Ibid.: MI, Const. II, 260.
...
* Ibid.
* Supra, n. 30, 33.
84 IN PROOEMIUM CONSTITUTIONUM

procedere nos oportet cum summo desiderio plenaque charitate,


cooperando Deo ad eius maiorem gloriam, applicando nos ad opera
25 Societatis ex charitate, eodemque spiritu et fervore. Primum itaque
in his principium est divina providentia et bonitas; secundum
autem charitas a Deo impressa 126r] his qui sunt

[f.
Societate.

in
[119] Est aliud principium, scilicet, cooperatio quam Deus

et
requirit suis creaturis Neque enim debemus negligere media

in

*.

ad
humana tentando Deum, sed utimur omnibus quae
30

hunc finem
possunt conducere, literis, iisque diversis, oratione aliisque

ut
~huiusmodi exercitiis, imo favore principis; aliisque, quibus

et
alii utuntur vanitatem, utimur nos ad finem hunc promotio
ad
nemque divini servitii; quod quis malum dicat

?
[120] Offerimus itaque Deo quibus

ea
immolamus non

in
:35

et

ut
recte utentibus saepe offenditur, dum eis religiose utimur,
dictum est; neque nobis (quicquid alii suspicentur)

ex
talibus
adhaeret. Atqui haec est spiritualis libertas, uti scilicet creaturis
ad Dei gloriam sine ulla inordinata affectione Atque vult

id
et

*.
Ignatius dicere, petit suis Societas, estque maxime
P.
40

id
et

a
necessarium, praesertim Hispania, propter haeresim illumi
in

natorum
*.

Dicit Ignatius saepeque repetit: «en


P.

[121] Sefior nuestro »*,

el
38 creaturis corr. er creatura etiam

Constit., Prooemium,
1.
n.

hac libertate spiritus Conim.,


eo 20
de

p.
Uberius 27-35,
in

n.

Each. 206-209.
7

tempore qui, credentes

se
Illuminati sive alumbrados dicebantur
*

esse peculiariter Deo illustratos, phaenomena accidentalia vitae mysticae


et
a

{visiones, revelationes inhiabant tempusque longius orationi tribuebant

et
.)
.
.

simul derelinquebant dejados propriam cooperationem gratiae. De his deque


»)

eorum excessibus vide M. MENÉNDEz PELAyo, Historia de los heterodoros


I-V (edit. Madrid, B.A.C., 1956, II, 169-202.); B.
5,

1,

espafìoles, lib.
c.

t.
§

LlorcA, Die spanische Inquisition und die Alumbrados (1509-1667),


p.

13-24.
«

— De mente Natalis relate ad has controversias ad cooperationem cum Deo,


et

vide Jer. Nadal 286-297. Et cf. E. AsENsio, El erasmismo


p.

las corrientes
J

espirituales afines: Revista espafiola Filologia 36 (1952) 31-99;


de

M. GRA
J.

NERo, Sentir con Iglesia. Ambientación histórica


de

unas famosas reglas:


la

Miscelánea Comillas 25 (1956) 203-233; M. BAtAillos, Erasme l'Espagne,


et
c.

(Illuminisme
la et

érasmisme).
4

porque suave disposición divina providentia pide coope


de
la

*

.
de .
.

sus criaturas, porque asi Christo N. S.,


de

ración ordenó Vicario


lo
y

el

Sefior. Nro., tene


en

los exemplos de los santos razón asi nos


y

lo

ensehan
y

el

mos por necessario


se

1:
n.

scrivan Constitutiones Constit. Prooem.


v. .»
.
.

MI, Const. II, 260. Aliis locis saepe repetitur, gr. MI, Epist. VI (annis
in

39, 40, 42.


he

en

1553-1554), determinado Sefior nuestro


151 me
el
.
.
.
.
MoNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HisPANIA - c. vi 85

exprimere volens sensum spiritus in operationibus nostris; non enim


eae

eae
nobis operamur, sed Christo, eius gratia, eius virtute;

in

in
45

quasi diceret: operor ego, non operor ego, operatur me Christus

in
si

Christo.
in
et

ego

ne
[122] Notandum quod opus fuit constitutiones scribere,
Deum tentemus, sed omnia suaviter disponantur, praesertim quum
Papa sic ordinaverit; essetque quaedam directionis incertitudo,
illis careremus. Traditio enim paulatim debilitatur, primo
si

a
ad alios derivata, ideoque oportet primo constitutiones scribi,

a
quo primus ille sic spiritus conservetur; alioqui, cum alii aliter
eandem rem apprehendant sentiant, non conservaretur unitas
et

omnibus conformitas. Adde quod

[f.
et

126v] sic fecerunt omnes


in

sancti religionum
i°.

fundatores
[123] Confido autem Christo quod maximi nobis omnibus
in

erunt causa profectus, quum sint coniunctae maxime cum hoc


spiritu modoque vivendi Societatis, imo eius explicationes quae
u;

quod eis praestitit Ignatius, quantum possumus


P.

dam 60
id

in

desiderare, imo quantum Deus voluit spiritum hunc esse expli


catum. Adhibuit enim ad eam rem omnem quam potuit Pater
diligentiam, quumque tam Deo fuerit sitque proximus quis

i*,
dubitet expressisse quicquid nos
de

hoc instituto convenit scire

?
Quappropter summo nobis studio conandum est
ut

hunc nobis 65

spiritualem modum vivendi imprimamus


et

inseramus cordibus
in

44-47 exprimere — in Christo marg. corr. eaesumendo pro intercessione Christi


in

merita sentiendoque gustando in omnibus operibus quasi


in

et nobis Christus
45 spiritus del. nam
51

operetur et nos in ipso careremus del. Praeterea enim


||
in I

sup. lin. 64 instituto marg., corr. eaespiritu 66 spiritualem — vivendi in marg.,


||
II

corr. er spiritum
»).

ordenaros Vide, praeter apparatum praesenti numero respondentem, etiam


infra, apparatu critico 155, quae Natalis cancellavit scripta Em.
n.

P.
in

de Sá circa dictum ignatianum quod ideo can


»;

obrar en Sefior nuestro


el
«

cellare potuit, quod videretur repetitio rei iam dictae vel quod hic accuratius
exprimere voluit propriam cogitationem. De frequentia sensu sententiae
et

operari apud Natalem, Jer. Nadal


p.

Domini
in

298-305.
»

Omnes hic propositae rationes eaedem sunt quae Constit. prooemio


*•

in

n. 1.
Praeter has Constitutiones sunt insuper Declarationes
»,

quae eundem
**

de
p. ac

habent valorem Constitutiones stricte dictae (cf. Proemio las Decla


raciones; Constit. A). De origine elaboratione harum Declara
6,

1,

et
c.

tionum, quarum codicibus frequens apparet manus Sancti Ignatii corri


in

gentis, vide MI, Const.


p.

xciv-cxxvi.
I,

Uberius de hac Ignatii unione cum Deo infra, Annot. Exam.


in

in
is

80-82; EN, IV, 651.


n.
86 IN PRIMAM PARTEM CONSTITUTIONUM

nostris secundum intelligentiam Constitutionum; in his enim


elucet maxime.

CiRCA PRIMA PARTEM

70 [124] Maximum quid est summeque notanda unitas gubernationis


qua Generalis est super omnes, super ipsum vero

In
i°.
Societatis
habere quatuor assistentes, etc.,

1*.
est Societas Debet autem

is
quo parte
9a

i°.
de in
Secundum quod eam Generalis communicat, habent inferiores
praelati potestatem

i*.
75

[125] Rectores ex commissione solum, non ex potestate

et
ordinaria, recipere possunt, etc. Oportet autem probe teneant

**.
ad
conditiones illorum qui admitti Societatem possunt

**.
[126] Bonam conscientiam vocat facile applicabilem ad vir
tutem, bonam indolem, etc.

[f.
127r]
quod qui habet illusiones indiscretiones, **
[127] Notandum

et
maxime nocere potest Societati Carthusia,
*".
enim esset

Si

in
lateret quidem aliquod posset remedium adhiberi. At Societate,
et

in
cum conversetur cum extraneis confessionibus, exercitiis,
in

aliisque huiusmodi ministeriis, non potest non inde grande pati


Societas detrimentum, referente nimirum illo quod sentit aliis
cum quibus conversatur.

67 nostris del. spiritum inquam Societatis 72 Societas del. solemusque nos


II

dicere Ecclesia et [?] Societas supra Papam et [?] Generalem verba et aegre
;
:

leguntur 80 indolem, etc. del. transversis lineis in sequenti folio In triplici gradu
||

possunt, esse qui admitti volunt, secundum illas qualitates requisitas, scilicet, inten
sissimum, remisissimum et medium. In quo consulendus superior nam de primo,
;

quod recipi possit, de 2° quod minime, nullum est, dubium. De his in 3° capite, de
quibus etiam iam Examine. Consulendus etiam superior aut consiliarius quando in
in

aliquo fuerint, impedimenta, non quidem absolute excludentia, sed aut gravia aut multa

parte, agitur potestate admittendi Societatem;


de
1,
n.
In

et in
c.
i*

1
a

quae potestas est penes eos quibus Generalis communicaverit, tanta quan
tam illis concesserit. Sed unitas gubernationis explicatur sequentibus.
in
p.
9,
i° 1° ** 1° ** 1*

Constit.
3.
c.

A;
4,
C.

5,

2.
n.
c.

3,

p.
1, 1, 1, 9,

2, 1, 1, 3,

1,

1,
p. p. p. p.

n. n. B. n.

Relate ad admissionem:
c,
7.

1.
n.

Constit.
c. c. c. c.

Constit.
Constit.
2, 3.

coadiutoribus temporalibus
de

Constit. ubi sermo est


recipiendis.
(inter impedimenta admissionis).
12
1,

3,
p.
*•

Cf. Constit.
n.
c.
MoNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HISPANIA - c. vi 87

[128] Nec nobis convenit qui durus est, quum oporteat quemlibet
in Societate tractabilem esse, docilem et facile persuadibilem;
alioqui negocium facesset et, quod in aliis poterat utiliter insumi,
in hoc frustra dirigendo tempus amittetur m.
Qui pecuniam aut aliud debet proximo, nisi sine scandalo
bonis cedere possit, non recipitur

**.
2a PARS
**,

Excludi aliquem
proprie 127v] illorum sit qui 95

[f.
[129] etsi
probatione sunt examinantur, omnes tamen qui
in

et

Societate

in
quoquomodo sunt, comprehendit
**.
Movet autem ad Societatem

id
exactissimus, quem habet, procedendi modus. Semel diacit

P.
Ignatius: No tengo sufrir imperfectión Compaiiia
de

en

la

».
«

[130] Ordine quodam proceditur expulsione eorum quorum 100


in

merita postulant. Nam summa requiritur districtio investi


id

in
gatione causarum quibus debet excludi Generalis; secundum locum
sibi vendicat his professus; facillime vero omnium expelluntur
in

qui sunt probatione


**.
in

[131] Sunt autem expellendi aliquem quatuor causae:


est offensa Dei quod maneat
**.
Si
1.

2. Si noceat Societati *7.


non prosit
**.
4. 3.

manere
Si

ei

Ratione eorum quibus obligatus


*°.

est
etiam professi, neque aliter 10
de

His causis excluduntur fieri


convenit.

93 recipitur del. caput. Ante primam probationem, qui admitti petit, per aliquot;
4

dies tentatur sitne aptus qui ad primam debeat admitti probationem, qua pri
in

mum examinatur 95 Excludi prius El despedir seu excludere 96 Societate del.


||

II

sunt 97 sunt sup. lim. 98 dixit sup. lin., prius Cum semel diceret, 99 Com
||
II

II

pafifa del. respondi: Padre, comience de echarnos todos causae del. Si noceat
I.
||
5
a

Societati
4;

5. 2,

2,

14;
1,

2,

3,
p.

n. p.
n.

c. n.

Cf. Constit.
** ** ** ** **

4.
n.
c.

c.

c.
2,

15; cf.
1,

3,

2,
p.

p.
n.

Constit.
c.

Del despedir ... Titulus 2ae partis Constitutionum.


2, 2, 2, 2, 1, 1, »

A;
2, 2, 2, 2, 2, 2,
p. p. p. p. p. p.

p.

Constit. 10,
7.
n.
c. c. c. c. c. c.

Constit. A.
p.

Constit. 2; 10,
7.
n. n. n. n.

n.
*

5. 4. 3.

Constit.
** ** **

Constit.
Constit.
88 IN SECUNDAM PARTEM CONSTITUTIONUM

[132] Sed quae est in his, qui expelluntur, differentia ?


Respondeo: Praeter professos trium aut 4 votorum, omnes votis
Sunt enim conditionata eorum vota, etsi eis con

••.
solvuntur

in
15 ditio non exprimatur, quum fiant secundum intelligentiam Socie
tatis. At vero professi semper manent obligati, cuius quidem di
versitatis ratio est quia Societas professis summam requirit

in
perfectionem; ideoque etiam maximo tractat rigore.
[133] Quum autem carcerem materialem non habeamus, licet

*',
possimus, quia non vult Ignatius

[f.

P.
128r] habemus tamen
spiritualem. Manet enim, dictum est, professus obligatus ad

ut
vota, nec communicatur. Invenitur autem hac armonia mira

in
ei

bilis fructus in Societate.


[134] Maxima vero requiritur diligentia

ad
expellendum aliquem,
25 maximeque fert; prius,

id
et
sentit Societas aegre unde
id

et
facturus, superior Deo commendat consulitque quos habet
se
eos
consiliis **.
a

Notandum quod expulsus privatur gratiis omnibus quas


[135]
habebat Societate; quod significare oportet, quum egreditur.
in

ei

**;
quis nostris aliquo mittatur sine patenti
ne

ex

Cautum est etiam


qui expulsi sunt, aut nunquam admissi, nostros profi
ne

se
forte
teantur atque ita alios decipiant.
Notandum quod expulsi reverti possunt, pro

eo
satisfecerint si
cuius gratia eiecti sunt. Agiturque cum ipsis benigne, quum possent
rigide duriusque tractari, etiam quum foris sunt; non facimus
tamen, sed potius quantum possumus adiuvamus. Quid autem
futurum facere oporteat magis expediat, determinabitur
a in

et

Generali.

13 votis sup. lin. 14 eorum sup. lin. 18 rigore del. quemlibet, vel mini
et
||

||

mum in ipsis notat, defectum 19 Quum sup. lin., corr. eaeLicet 21-22 ad vota
in
||

||

?marg. 22 communicatur del. neque unquam Papa poterit, absolutionem obtinere,


||

impediente nimirum id Generali, qui semper erit, Romae 27 consiliis del. quibus
||

aliisque rationem reddit eius quod facere statuit 35 sunt del. sed 36 tamen sup. lin.
||

||

Cf. supra, 56; Annot.


n.

Eramen
in
*' *"

n.

145.
De non usu carcerum Societate plura collegit Aicardo, Comenta
in

rio II, 797-799,


n.

12.
2,

3,
p.
** **

n.

Constit. 2-3.
c.

Cf. Instructiones: EN, IV, 503.


MoNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HisPANIA - C. vii 89

[CAPUT VII. — DE oRATioNE]

§ I. — ORAtio et ExercitiA. — 136-137. Quid oratio. — 138. Concursus Dei


naturalis et supernaturalis communis.
139. Concursus peculiaris ad

orationem. — 140. Quomodo « exercitia » ad id iuvent, ex Dei voluntate. —
141. Et tollendo impedimenta perfectionis. — 142. Purgatione scilicet animi
et usu sacramentorum et frequentia examinum. — 143. Item examine parti
culari.

§ II. — De Modo orAtioNis. — 144. Modus inveniendi gratiam orationis, lu


mine divino et ex principio et eae
fine amoris. — 145. Oratio Societatis debet
adiuvare ad executionem vitam apostolicam. — 146. Per reliquias re
et
eae

oratione. — 147. Et per circulum

ab
oratione ad opus, con

et
manentes

e
verso. — 148-149. Contemplatio meditatio, quin negligantur partes ora
et

«
tionis — 150-151. De petitione. — 152. De gratiarum actione obsecra

et
».

— erercitiis tres piae. — 154. Oportet —


In

gustare

in
tione. 153. oratione

».
«
Comparatio sensibus spiritualibus. — 156. Deum eiusque gloriam
de

155.
desiderare. — — 158. Procedendum spiritu

in

et
157. Deus inveniendus.
peritate, fortiter
et

suaviter.

III. — De tempore o:rAtioNis. — 159-160. Cur tam parum orationis datur


§

scholasticis. — 161. Quantum temporis erit tribuendum. — 162. Facilitas


Societate. — 163. Exempla Ignatii
P.

orationis Francisci.
in

et

DE oRATioNE

obedientia. Oratio igitur


de

et

[136] Dicendum iam oratione


Ecclesia neque unquam deerit, estque spe
ea

semper fuit
in

in

ciale donum gratiaque fidelium admodum cunctis necessaria.


et

quam omnis
ad

Diffinitur autem doctoribus mentis elevatio


*,
a

orationis diversitas reducitur. Non intellectus [— vo]luntatis


[f.

[—].
sit

128v]
Oratio est actuatio quaedam potentiarum
[137] rerum
in

secundum earum veritatem; v.g., quanto


de

consideratione Deo
purius sentio, tanto perfectior oratio;
de

me vero contra omnino 10

sentiendum est, quum impurus sim malus. Est vivere quoddam


et

spirituale cum quadam speciali gratia.

iam de del. statibus scilicet 6-7 non intellectus — sit marg.; charta ab
in
|| 2

II

scisa Oratio del. est vivere quoddam spirituale 8-9 rerum consideratione sup.
8

II

lin., corr. eaesentiendo res 11 malus del. Est etiam oratio secundum quod sentimus
||

de eis, sic ad res affici et illis uti Est del. denique


]

a. 3,

IoANNEs DAMAsceNus, De fide orthodora, lib. 24: MG 94, 1089;


S.

2, c.
*

ad 2;
3;
3,
q.

q.

Thomas, 2.2,
1,

83, 21,
S.

a.

a.

ad
c.
1
90 ORATIO ET EXERCITIA

[138] Pro quo notandum quod Deus generaliter concurrit


ad
intelligendum veritates;
hic concursus est etiam in ethnicis. Sed
15 cum christianis, etiam malis, specialius concurrit. Nam et Scrip
turae et sacramenta et quicquid est iuris divini, est ex concursu
speciali; concurrit autem Deus cum Ecclesia et doctoribus imme
diate, mediantibus autem illis cum christianis etiam malis. Dat
etiam Deus gratiam quibusdam specialiorem, ut quod petat pec
catorum remissionem, quod in Deo confidat, etc., quod meditetur
ea quae fide tenet; a quo nullus fidelis excusatur.
[139] At vero praeter ' concursum illum duplicem, scilicet
naturalem et illum alium specialem omnium fidelium, [est]
quidam specialissimus quo quaeritur cordis puritas et perfectio *;
25 idque facimus, sequendo Ecclesiam et quod doctores tradunt, per
exercitium orationis et eius fructum. Quaerimus, inquam, hoc con
cursu radicitus veritatum intelligentiam.
[140] Ad quod iuvamur exercitiis, quibus Deus et admirabilem
contulit efficaciam; cuius praecipua causa est divina voluntas,
ut in aliis Dei operibus. Dat enim Deus quibus vult verbis effi
caciam quandam, suam in hoc potentiam manifestans;

[f.
129r]
quod apparet sermone illo Stephani Quum enim nihil fere
in

*.
habeat, quam quod Scriptura alias continetur, mirabilem tamen
in

videmus efficaciam habuisse; cuius rei non aliam quam Dei vo


luntatem possumus reddere rationem. Sic etiam

de
exercitiis
(quae nihil fere habent quod non aliis libris reperiatur) sen
in

tiendum est, quod scilicet Dei voluntate hanc quam videmus


a

habeant efficaciam.
Potest nihilominus reddi ratio quaedam consequens.
ut
[141]
40 Tollunt enim exercitia optimoque ordine perfectionis impedimenta,
atque modo qui
eo

doctoribus sanctis traditus invenitur.


a

[142] Nam primo purgatur animus per confessionem gene


etc.; atque ita, etiam venialia sollicite extirpentur
ut

ralem
*,

est etiam sup. lin.; prius Impeditur tamen hic concursus per peccata, inexpe
14

rientiam, consuetudinem malam non est tamen oratio, de qua nunc loquimur
id

;
;

alioqui esset, 15 specialius del. adhuc 15-16 Scripturae del. verbum illeg. 25-26
et
||

||

||

per — fructum sup. lin. del. experientiam praeterea, etc. 28 Deus del. maximam
||

ll
;

habuisse prius
34

30 aliis del. multis 32 apparet, sup. lin. enim sup. lin.


||

ll
!

habuisset del. quum ad illos loqueretur


;

Pleraque, quae damus 139-142, edita quoque fuerunt MI, Di


in

in
n.

aliter legimus.
p.

rect. ererc. (1955) 120-121. Nonnulla


Cf. Act. 10;
6,

7,

2-54.
4 •

Cf. Eacerc. n. 44.


MoNUM. 2 — ExHoRt. 1554 IN HisPANIA - c. vii 91

vincanturque litentur inclinationes (quae est prima exer


seu deb
citiorum pars) Adde quod sacramenta adiungit et usum fre
*. 45

quentem eraminum °, idque diligentissime. Neque enim, etsi commu


nia haec videantur examina, contemnenda sunt; sed sunt plurimi
facienda. Purgatur autem mens per examina, ne possit oratio
impediri. Est autem notandum quod habet examen mirabilem
ordinem *, ut patet. Non est autem silentio praetereundum quod 50
coniungitur ibi sacramenti virtus, dum quis proponit confiteri
[f.

hoc fuerunt sancti vigilantissimi, scilicet


In
et satisfacere. 129v]
extirpatione omnium defectuum imperfectionum, ca
in

in
et

et
vendo qualibet etiam occasione.
a

examine parti

fit
[143] Illud autem signum quo
de

mentio

in
ut

culari ideo fieri debet, illud actuale propositum renovetur


*,

quod mane habuimus, consurgamusque vitium, ad Dei auxilium in


confugientes. Notantur autem defectus profectu

de
ut
lineis
in

°,
gratias agam ad magis proficiendum animum sumam;

de
defectu
et

autem confusus humilier veniam postulem. 60


et

[144] Sed gratiam hanc orationis, quam desideramus nostris,


in

quomodo inveniemus — Respondeo: Abiiciendo nimirum impe


?

dimenta huius gratiae


et

utendo mediis ad convenientibus.


id

Notandum quod oratione acquiritur lumen quoddam ultra


in

ordinarium; est, praeter lumen naturale illud quod Scrip


ex
id

65
et

turis naturali studio habetur. Datur enim oratione quae


in
et

gratia illustratio; quod quidem fit multis modis. Non est


et

dam
autem contemplatio sine amoris unione, alioqui sine fructu oratur.
10,

Principium vero finis huius est amor hoc actu scilicet: ad


et

45 et usmm sup. lin. 45-46 frequentem examinum im marg.; del. examen con
||

tinuum 46-47 communia sup. lim., corr. er parva 47 examina marg. sunt*
in
|| ||
II

et i

del. (sed ut quodque verbum Evangelii veneramur) 52 satisfacere del. Est aliud
examen ad omnimodam purgationem, quo et nunc utitur P. Ignatius, ut videatur
•quantum sitnecessarium secundum quod insurgit, primo quis mane, quasi ad bellum
;

se accingens, ad quod Dei gratiam postulat. [f. 129r] Atqui 62 Respondeo del. ut
||

«docet Scriptura
im

66 et naturali studio marg. 68 amoris sup. lin.


||

||

Cf. Ererc. n. 63.


*

Ererc. m. 24-44.
*

E.rerc. n. 43.
*

Ererc. n. 27.
*

Ererc. n. 30-31.
1° *

de

n.

De hoc iam Instruct.


in

5.

oratione (Messanae)
92 DE MODO ORATIONIS

maiorem Dei gloriam, et ex charitatis plenitudine; ita ut velim


oratione, quod peto et quaero, obtinere ad magis Deo servien
dum secundum Societatis vocationem et institutum.
[145] Atque ita oratio Societatis ad executionem adiuvat.
Neque est facile aliter prosequi Societatis institutum. Debeo ergo

mi,
75 curare ut oratio se extendat ad practicam cum affectu ad res,
ut oportet. Et ita praedicatio lectio, etc., cum gustu fiunt;

et
alioquin 130r] velut cymbalum tinniens est quisque haec agit

[f.
solo lumine naturali ductus illo speciali Scripturarum mediato.

et
Ignatius: Ambulare spiritu
Id

autem quod diximus vocat

P.

in

i*.
«

»
ex
[146] Notandum quod reliquiae
in i°, cogitationum, oratione
opere adiuvant, quum sint coniunctae cum

eo
remanentes in
quod quis oratione sensit.
[147] Sed quomodo augmentabimus — Respondeo: Scien
id

?
dum quod spiritus operibus debilitatur, ideoque ipsis oportet
in

in
fierique
et ad

saepe orationem redire velut circulum ab oratione ad


opus,

**.
ab hoc ad orationem
[148] Purgata vero anima prima hebdomada, illustratur
fitque apta ad contemplationem, qua deinde exercet quisque in
in

se
est Societate.
in

90 [149] Quomodo ingrediemur orationem — Respondeo: Per

?
meditationem. Ubi notandum contingere deceptiones plurimas,
dum quis quod commune est naturale lumen, quo excellit,

in
et

orationem existimat; ideoque non sunt negligendae orationis


partes, quae sunt petitio, gratiarum actio, obsecratio

**.
[150] Sed petendum Deo, sicut ipse ordinavit vult nobis et
a

a
fieri utque Pater noster, ubi sunt distinctae petitiones. Pete
in

itaque Deo orationis gratiam, pro beneficiis gratias age, humi


et
a

liter sentiens omnibus indignum; pete autem per Christi meritum


te

ipso Corpore eius mystico.


et
in

100 [151] Oportet autem applicare orationes ad occurrentes ne


cessitates; neque enim negabit Deus quod tota petit unanimis

Saepissime haec cogitatio recurret. Cf. Jer. Nadal


** 11

n. p.

338-341.
spiritu ... 44: MI, Const. II,
en

4,

los que van Examen


c.
«

»
.
.
.

5,

85. Cf. Gal. 16.25.


De his reliquiis contemplationis apud Natalem cf. Jer. Nadal
**

-
p.

321-323.
... cf. Jer.
a. p.
i* 1*

De circulo orationis ad laborem Nadal 323-326.


«

Cf. Philip.
6;

1;
2,

Tim. ThoMAs,
In
4,

2,
q.

83, 17;
S.

2. 2.
1

in 4

Ad Philip.
3;

4;
q.
4,

Sent. dis. 15, Ad Tim. De theoria Natalis


a.

4,

cf. iam, supra, Instructio (Messanae), 7;. et,


de

univer
n.

hac
in
re

oratione
sum, Jer. Nadal
p.

211-217.
MONUM. 2 — ExHoRt. 1554 IN HisPANiA — c. vII 93

congregatio Oportet etiam devotionem habere petendo, cum

**.

in
fide spe confidendo Christi meritis quod concedet Deus
et

in

id
quod petitur.
[152] Notandum quod, quia Deo summopere displicet superbia
[f. 130v] ingratitudo, qua quis eius tam multa beneficia non
et

17.
agnoscit, ideo examine primo aguntur gratiae Obsecratio est
in

quum postulamus per misericordiam Dei, per Christi passionem

i°. et
mysteria omnia, per merita intercessionem Sanctorum Christo

in
et
ordo exercitiorum est purgatio, illuminatio, 10
et

[153] Modus
oportet, scilicet ab infimis humi
*°;

procediturque ipsis
ut
unio
in
*°,

liter magna
et

et
sine curiositate cum fide spe.
ad

quod perfectionem non sufficit

et
[154] Notandum mores
intelligere, sed oportet etiam gustare quod intelligitur

in
oratione. id
Sed quid est gustus? — Respondeo: Est praecipuus fructus animae,
P.

Ignatius non enim abundantiae, sed


de

quo dicit
in

eaeercitiis:
«

sensus gustus rerum interior desiderium animae explere solet

al.
et

»
Ubi notandum quod gustus vel sensus non faciunt gratiae evi
hi

dentiam; nemo enim scit odione amore dignus sit


an

**.
Sed sentitur
quidam corde gustus consolatio, quibus quidem non consistit
et
in

in

totum bonum, sed sunt solum quaedam inditia adiuvantque


ad progrediendum, ideoque Deus dat. Perfectius est tamen illis

marg., corr. eaegustum meritis del. et sentiendo quum —


in

devotionem
||

||
2

corr. eaepostulatio quidem petitio intercessione misericordiae


et

miserieordiam 8-9
||

per Christi — in Christo in marg., corr. eaeChristi et sanctorum 12 spe camcel. trans
||

rersis lin. Notandum quod quum per solum Christum ingredi possimus ad magna.
:

(est enim ostium et via) maximum est, beneficium cui praestatur gustus in quocum
si

que modo sentiendi de Christo 15 praecipuus sup. lin., corr. eaeessentialis 16-17
|| ||

in ||

•de quo — explere solet marg. 18 quod del. non requiritur — gratiae marg.
in

hi
|

oratione (Messanae),
de

3,
n.
1* 17 *•

Cf. Instructio 8-9.


Ererc. n. 43, 1°.
7-9,
18

n.

Uberius haec de obsecratione evolvuntur Erh. Conim.


in

pg. 181-182; Erh. Compl.


14

-
n.

266-268.
Los Ejercicios Jer. Nadal
p.
•• 1*

Cf. las tres vias


in

274-276.
y

»

Idem consilium de humilitate et de vitanda curiositate in Exercitiis


43; EN, IV, 669-670. — Iuvat hic edere aliquod frag
•,

Exhort.
in

n.
6

mentum, autographum totum Natalis, quod quasi deperditum extra suum


et

ARSI, Instit. 18a, fol. 430r. Ita habet: «... hinc colligere
se

locum invenimus
in

possumus non consistere dumtaxat fructum orationis exercitiis spiritualibus,


in

quae nobis tradidit Ignatius; sed altius evadere, ad eximias mentis illustra
P.

tiones: eo gratiam exercitiorum nos promovere


».

Ererc. n. 2.
*• si

Cf. CoNcil. TrideNt., Decretum iustificatione (sessione VI, 13 ianuarii


de

DENziNger, Ench. symbolorum,


9:

n.

5147) 802.
c.
94 DE MODO ORATIONIS

carere deficere in via perfectionis, exemplo Christi,


et tum nihil
gradu quae diximus, no

ea
ut dicitur in 3° humilitatis Iuxta

**.

**,
tandum quod vocat Paulus hominem cordis quia oportet esse

ut ut
coniunctam voluntatis spiritualem operationem cum intellectus,
dictum est. Non est tamen sistendum gustibus, ipsis

in
sed
mediis utendum.
[155] Ad pleniorem autem dictorum intellectum notandum

ut
exemplum quoddam sensuum corporalium, sic ad spiritualium
intelligentiam manuducaris. Ut enim corpore 131r] quinque

[f.
in
sunt sensus, sic de anima spiritualiter sentiendum est, secundum
scilicet theologicarum virtutum adaptationem. Nam secundum
fidem intelligendus est spiritualis auditus, hac enim audio

et
quid loquatur Dominus. Et visus etiam; quodammodo enim per
fidem videmus credita, tamquam praesentia nobis essent. Spei

si
tribuitur olfactus, iuxta illud: Laetatus sum his, etc., domum

in

in
«
quod pro
**;

Domini ibimus spe enim quodammodo odoramus

id
»

missum nobis est. Charitas autem, utpote uniens, est tanquam


tactus quidam, iuxta illud: Osculetur me osculo, etc. Ex

*.
40
«

»
tactu autem gustus sequitur. Haec igitur est, etsi imperfecta,
repraesentatio quaedam spiritualium gustuum, qui sunt quaedam
affectuum recreationes *7.
Notandum illud quod tam saepe repetit [P. Ignatius],
[156]
scilicet: mayor gloria divina finem signare ultimum quem
»,
A

45
«

desideramus, non quomodocumque, sed summe

et
cum maximo
augmento omnibus **; quod quidem est specialis gratia vir
in

et
[f.

tus Domino Societati concessa. 131v]


a

tum — perfectionis marg. 26 spiritualem — intellectus marg. 43


et

23
in

in
||

||
post recreationes transrersis lin. cancel. Notandum id quod saepe dicit P. Ignatius.
:

scilicet, obrar en Seiìor. Est enim id agere et operari ex sensu, gustu profectuque
el

orationis, et, ita sentire quod agimus in Christi virtute meritisque


et

intercessione

;
ita ut ipse me operetur et, ego ipso. Et sibi quisque maxime debet, imprimere
in

in

id

et, hunc sentiendi modum intrinsecare 44 Notandum — tam in marg. sup. lin.
et
||

;
prius Aliud vero quod 48 concessa del. Et
id
et

debent dicere et sentire non solum


||

nostri, sed omnes religiosi omnes enim ad perfectionem contendunt sunt vocati
et

et
;
** 23

Ererc. n. 167.
3,

qui absconditus est cordis homo


4:

Videtur alludere ad Pet. Cf.


».
1

29; Eph. 18;


2,

1,

4,

Rom. 18.
.
.
** 2° as

Ps. 121,
5.
1,

Cantic.
1.

Doctrinam Natalis circa spirituales invenies Jer. Nadal,


in

sensus
«

»
p.

240-245.
apud Jer. Nadal,
de

Plures locos Natalis documenta collecta


re
et
**

hac
p.

383-387.
MoNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HisPANIA - c. vii 95

[157] Debemus autem nos maxime curare ut Deum in omnibus


inveniamus, quod monet P. Ignatius; et in hoc est maxima quies
et consolatio. Debemus autem id quaerere lumine illo tertio, de
quo scilicet

*°.
dictum est
[158] quomodo procedere debemus nos
Sed — Respondeo:

?
Primo, spiritu

*°,
sequendo
et
veritate est, veritatem cum
in

id
spiritu; 2°, fortiter suaviter (quod praesertim superioribus
et
55

est necessarium), instar divinae sapientiae, qua est Societatis

a
principium finem attingit

ad
augmentum
et

et

**.
Haec enim fine

a
**;

fortiter, etc. nos etiam, hanc imitantes, procedere debemus


et

fortiter, est, constanter, exacte muy de beras suaviter,


id

et
y

;
est, cum discretione,
id

et

non cum severitate quae non conveniat. 60


Denique, fortiter suaviter procedere est ambulare
et

veritate

in
et charitate **.
+

[159] Notandum quod, quia exercitia praecesisse supponuntur,


ideo non tanta fit orationis mentio Constitutionibus.
in

Sed quare tam parum datur orationis scholari?** — Respondeo: (35

Quia iam intelligitur per multas transisse experientias pro

et
bationes, posset exerceri; qui,
ut

debite studiis cum iam orationis


in

gustum senserint, potius timendum est propter orationem


ne

stud'a negligant, quam quod eis orationis tempus possit deesse

**.
Ignatius; nam
ut

Quod, prius, ita aliis expertus est


P.
in

in

70
se

ad se in ea re vincendum existimo votum fecisse *°.

53 quomo ms. debemus nos sup. lin., corr. eae procedimus 57 prin
a re

nos
||
| |

4^

cipium et del. finis fine sup. lim. 64 Constitutionibus prius parte 67 iam del.
||

||

in illis

144; sc., praeter lumen naturale illud quod ex Scripturis


n.
In

et
**

naturali studio habetur, lumine quodam ultra ordinarium, quod multis


et

modis habetur. Cf. ibid. et n. 145. — Deum esse inveniendum in omnibus


rebus evolvit Natalis praesertim Annot. Examen, 80-81; EN, IV, 651.
in

in

n.
4,
** ** *• *m so

Cf. Io. 24.


Constit., prooem.
8,

Sap.
1.

3;

Cf. Reg. 20, 3; Isa. 38, Io.


4.
4

Iuxta Constitutiones tunc promulgandas tempus erat, praeter con


fessionem communionem hebdomadalem missam quotidianam, unius
et

et
4,

3,

horae*quotidie pro scholasticis: Constit.


4,
p.

n.

B.
c.

oración, 16-17: MI, Reg. EN, IV,


de
in

n. p.

Idem 490-491;
**

n.

Orden
p.

671-672; Erh. 21, 185; Erh. Compl.


18

13
n.

Conim. 239.
Tentationes Ignatii contra studia gustu orationis, preces obla
ex
••

et
96 DE TEMPORE ORATIONIS

Et notandum quod, cum in suis studiis tria maxime habuerit


adversa, scilicet, paupertatem, infirmitatem et orationem; providit
per superiorum circa sanitatem pro

**,
primo per collegia


videntiam, per hoc quod oratione dicimus; cui sufficiens

de
75


abunde tempus dedit qui tam bene alias occupatur scholari.

ei
Quod plus temporis concesisset, periculum esset ne propter

si
132r] studium negligeret, tam necessarium ad finem

[f.
orationem
quem pretendimus.
[160] Est autem illud tempus sufficiens: 1°, quia actuatio
studiorum ad illum finem est vice orationis, quum sit haec voluntas
**;

2°, praesentia Dei, quam potest,

et
Dei omnibus habere debet

in
*°;
quid aliud est quam oratio 3", obedientia gratissima est Deo

?
quotidiana
et

oratio sacrificium *"; 4", examen continuum

et
meditatio, praeterea lectio mensa, missae sacrum, conciones,

in
colloquia spiritualia, huiusmodi alia, quae certe omnia continua
et

quaedam iugis oratio existimanda sunt.


et

**;
[161] Notandum quod nunc datur orationi hora cum dimidia

ex
ut
sed postea una dabitur hora tantummodo, quamvis, dictis

72 suis studiis corr. eaesua conversione 73 orationem del. eoque superius modo
||
77

expositum est propter del. stud 79 praetendimus del. praesertim 82


||

||

||
Dei* del. idque ita sentire oportet quisque alioqui non est, eius oratio secundum
;

vocationem nostram et, institutum mensa del. et quam privatim


et
85 lectio del.
||

potest habere missae sup. lim.


|

tionesque magistro puniretur, tractat Epist. Lainii 21-23 (MI, F.


ut

n.
a

narr. 89-92); Summ. hisp. Polanci, (MI, narr.


I,
169-170).
F.
n.
I,

33-34
Ignatii, 54-55 (MI, 436). Cf. NAtAlis Erh.
P.

F.
n.

Item Acta narr.


in
n. I,

3
Dialogo II,
p.

67-68; Eaeh.
13

Conim. 17, 18, Compl. 239;


n.

17. n.

Cf. Erh. Compl. 47, 49.


** **

n.
2

oración, MI, Reg. 487; Epist. III, 510,


de

p.

Cf. Orden 6*. la


A
1:
n.

»).

(responsio sc. ad quaestionem Antonii Brandâ Quomodo studium litterarum


RoUgíès,
El

fiat oratio tractat estudio hecho oración en


la
J.
C.

enseiìanza de
Ignacio, Santa Fe (Argentina) 1960.
S.

oración, MI, Reg. 487; Epist. III, 510,


de
40 ••

p.

6a,
la
n.

Orden
A
1
:

Ibid.
Antequam Natalis Complutum visitasset, ibi duae horae, praeter
*i

examina, orationi tribuebantur, altera mane, altera vespere; sed Commissarius


abstulit horam vespertinam. Cf. DE CAstro, Hist. del Col. Alcalá, lib.
de
C.

fol. 137v-138v; AHSI (1934) 92-93. Sic, computatis exami


8;
5,

ms. tom.
I,
c.

nibus, mansit hora cum dimidio. Natalis concessit ob adiuncta quae novit
et id

Hispania, attentis circumstantiis loci personarum; quas circumstantias


ut in

perpenderet, fuerat commendatum (MI, Epist. V, 2). Ignatius


13
n.
ei

GoNCALvEs, Memoriale, 196, 256: MI, F.


L.

n.

retinuit sufficere horam. Cf.


narr. 644-645, 676-677; EN, II,
I,

32.
MoNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HisPANiA — c. vii 97

patet, quum habeat quisque tam multa quae ad orationem iuvent


et excitent, plures potest, si facilitatem habet orandi, orationis
horas habere. In omnibus enim talibus potest orare; imo, cum
tempus studii totum spiritu dirigatur, totum pro oratione compu
tandum est. Est tamen in superioris arbitrio, quantum velit
cuique (prout viderit expedire) orationis tempus concedere

**;
95

ita ut, videat quem studiis spiritu deficere, potest dies aliquot
in
si

concedere quibus possit colligere. Breviter: Societas praetendit


se

omnibus rebus habere orationem Deumque invenire


in

devotio

et
nem. Neque enim sequitur Societas orationem modo solitudinis
heremitico, sed eaetendit coniungit cum praaci
et

100
et

exercitio suae

et
**.

vocationis obedientiae
et

[162] Neque illud difficile est, sed Dei gratia facillimum,

si
velimus. Nam, cogitat homo facillimeque aliquo fine semper

de
si

quem habet votis, v.g. divitiis, honore, aliisque


de
[f.
in

132v]
huiusmodi, quid mirum semper etiam cogitare possimus,
de

Deo
si

praesertim quum sit hominis opus, qua homo est


id

?
[163] Atqui huius potest nobis exemplum esse manifestum
Pater ipse Ignatius, qui quanto alii labore contendunt orationem
in
ingredi, tanto ipse vehementi ad eam impulsui resistit; ne, eum,

si
alioqui bonum, sequatur spiritum, gravissima quibus debitor est 10

patiantur negocia detrimentum. Sic est elevatus semper actuatus


et

qua dicebamus oratione


de

**.

hac
in

Idipsum Pater Franciscus videtur adeptus. Ex quibus patet


**

devotionem sup. lim., corr. eae sentire, sed


et

et

et

98-99 oblitus est delere 99


||

Societas sup. lin. 100-1 sed extendit — obedientiae marg. praesertim prius
in

||
6
II

potissimum
10

13

quibus debitor est sup. lin. Franciscus del. qui in Indis agit,
II
li

adeptus del. quo cui, quum semper oret, non tamen aliquando vacat orare sup.
et
1

Jim. del. Natalis manu scriptum qui Indis etiam ipsis invenit spiritum
in

decreta sit trac


B.
4,

4,
p.

Constit. Quomodo postea res evoluta


et
P. **

c.

LetURiA, La hora matutina Compaiiia naciente:


de

en

tat meditación
la

Estudios Ignacianos II, 189-268.


Cf. supra, annot.
14
et
** **

38.
Eramen, 80-82; EN, IV, 651. De
S.

Cf. Annot. elevatione


in

n.

Ignatii formulis quibus eius oratio exprimitur, M. NicolAU, La oración


de
et

Ignacio. Fórmulas que erpresan: Manresa


28
de

S.

(1956) 91-104. De
S.

la

Ignatii vita mystica universum cf. A. HAAs, Ignatius von Loyola. Das
in

p.

geistliche Tagebuch, Freiburg 1961, Einleitung, 7-137.


litteris Natalis illius temporis Pater Franciscus Borja;
de

Ita vocatur
in
**

bondad, simplicidad, verdad


de

el su

oración edificación con todos


•.

y
.
.

efficacia, Borgia scribens ad


de

NAtalis (15 martii 1554)


es

Sefior con
».
él

Ignatium: EN, 227. — Sed hic locus, attento apparatu critico,


S.

I,

verbis
et

— CoMMENtARII P. NADAL.
7
98 DE OBOEDIENTIA

quanta sit, Dei gratia, in Societate orandi facilitas, si quis spiritui


15 cooperetur, quem Deus abunde impertitur.

[CAPUT VIII. — DE oBoEdiENTiA ET cAstitAtE]

§ I. — De oboedieNtiA. — 164. Oboedientia ut gratia particularis. — 165.


Perfectio oboedientiae, in ersecutione, voluntate et intellectu. — 166. Ne
cessitas captivandi intellectum. — 167. Quomodo intelligi debet oboedientia

eae
caeca. — 168. Oboedientia, similis fidei. — 169. Similitudo intellectu
unico Averrois, ad illustrandam perfectionem oboedientiae. — 170-171.
Proportio oboedientiae ad revelationem ad iustitiam originalem. — 172

et
174. Modi significandi agnoscendi voluntatem superioris. — 175. Oboe

et
dientia, compendium perfectionis. — 176-180. Quid videretur pecca

si
tum aut impossibile quod praecipitur. — 181. Proprietates oboedientiae.
id
II. — De cAstitAte et iterUM de oboedieNtiA. — 182-184. De castitate.
§

Cur imitanda angelica puritas. — 185. Sequitur oboedientia. Cur po

de
cetur sancta — 186. Omnes tenentur ad oboedientiam quarti voti profes
».
«

sorum, etsi coadiutores. — 187. Relinquere litteram inchoatam.

DE oBEDIENTIA

[164] Est inter multa alia Domino Societati particulari


a

quodam modo concessa obediendi ratio. Pro quo notandum quod


nos aprehendimus virtutes religiose speciali quodam modo
et

secundumque gratiam particularem aliqui admirati


et
(unde
5

eae
dicere solent: quid est quod vos tantum fructus effertis vestris
eae

concionibus particulari scilicet quodam modo praedicandi,


?,

etiamsi sint alii doctiores, etc.)


*.

aliqui sup. lin., corr. eaequidam 6-7 tantum — concionibus ex marg.,


in
||
5

prius habetis particularem quemdam modum etiamsi sup. lim., corr. eae quum
||
8

tamen

scriptis manu Natalis (quae tamen cancellavit) videtur spectare ad Patrem


Franciscum Xaverium, cuius mortem decembris 1552) Natalis, Roma egre
(2

diens, nondum cognoverat; sed postea (1555), Romam regressus. De morte


Francisci Xaverii rumores pervenerant
S.

Lusitaniam initio autumni


in

a.

1554
(Chron. Pol. IV, 558-559), Romam autem iam mense februario 1555 (MI,
Epist. VIII, 442, 481); mense octobri certo Urbe mors cognoscebatur (MI,
in

Epist. X, 51).
Gregorium Rosefium, legitur huius
ut

Idem referebat Natalis ad


P.

in
1

ms. ARSI, Vitae 15, fol. 18r; editum est narr. III, 515, 20; Jer.
F.

p. n.
in

145. De gratia particulari singularum religionum cf. ibid.


p.

INadal 145-148.
MoNUM. 2 — ExHORT. 1554 IN HisPANiA — c. viii 99

[165] Obedientiae autem modus noster particularis est, ut non


solum executione exteriore applicationeque voluntatis, sed assensu 10

etiam intellectus id quod iubetur exequatur *. Qua in re solebam


ego aliquando cuidam dicere, qui nunc est inter praecipuos So
cietatis: in obedientia non esse syllogismum aut rationem ul
lam, sed vice omnium rationum esse debet quod ita velit et iubeat
superior; neque opus est alia ratione ei qui id sentit in se. 15

[166] Nec est perfecta obedientia quousque quis in eius obse


quium intellectum captivet; non enim secundum omnes sui partes
obedit, cuius non plene assentit intellectus superioris praecepto.
Neque est quod quis impossibi[f. 133r]litatem causetur; potest
enim intellectus ipse persuaderi, ut 20

patet in fide. Praeterea tu obedis Quod si rationi obed[ias], tibi


voluntati superioris, voluntas au- °P°'''*; 'p' guadiat
quod tu apprehendis. Itaque ha
-] [---] [-
tem caeca est et sine ratione;
* bendus [— —] pro regula nostrae
quod i[lle] vult iu
ita
sufficit ergo scire esse voluntatem rationis,

ut
superioris,
ut

credas bonum esse dicemus [— —]. 25


et voluntatem Dei.
[167] Sed quomodo intelligi debet haec caecitas — Respondeo:
?

Caeca obedientia dicitur, est, quae non videat aliquid eorum


id

quae possent impedire; potest tamen


ea

videre considerare
et

quae possunt adiuvare. Ubi notandum quod, sicut illustratio quae


solet sanctis communicari causat caliginem quandam obscu
et

ritatem ad vilia infima, sed ad suprema claritatem latitu


et

dinemque, sic pro


de

ut

obedientiae lumine existimandum est,


xime dicebatur.
an

[168] Praeterea, cui obedis, Deone homini Non quidem


?

homini, facis enim votum Deo; et, homini, sed loco Dei. Quid
si

ergo mirum captives intellectum obsequium Dei ad eius


in

et
si

iussa Et notandum quod obedientia, tametsi moralis virtus,


?

fidei tamen persimilis est. Ut ergo ad quae fidei sunt non


ea

quaerimus rationem; ita neque ad quae obedientiae quaerendae


ea

40

sunt. Esset autem parvi facere Dei authoritatem, ratione opus


si

est, quoties obediendum est.


ei

-
Notandum 2°, quod illo Averrois errore, quo dixit
ex

[169]

21-25 charta abscisa sensus redditur incompletus 31-32 et, obscuritatem sup. lin.
II

Ignatii
p.

23; C; epistola
m.
3,

1,

6,

1,

1,
p.

S.

Cf. Constit.
n.
c.

c.
*

oboedientia: MI, Epist. IV, 669-681.


de

(26 martii 1553)


100 DE OBOEDIENTIA

unum esse omnium intellectum °, sumere possumus hanc veritatem


45 et ita existimare quasi unicus sit omnium qui obedimus intellec
tus; scilicet, qui est in superiore, cui copulemur omnes oportet,
et non sine eo intelligere. Quod ergo ille intelligit et vult, et ego.
[170] Notandum 3°, quod obedientia similis est revelationi;
loquitur enim mihi Deus in superiori, per quem a Deo determi
nationem accipio eorum quae dubito. Quae autem esset consolatio,
si tibi Christus diceret in persona sua quae facturus esses. At
vero id potes tibi persuadere et, tanquam si Christus dicat, supe
riorem audire. Christum enim sine dubio audit, qui illum audit *.
[f.

133v]
.55 Notandum 4°, quod similis est etiam obedientiae per
[171]
fectio iustitiae originali, qua superiores vires Deo pendebant

a
gubernabantur, ab his inferiores, idque cum maxima quiete.
et

et

Sic etiam obedientia contingit, qua subditus superioris om


in

a
nino pendet imperio.
[172] Sed quomodo obediendum — Respondeo:

In
60 Societate

?
sunt superioribus modi aliqui significandi quod volunt. Primus,
in

maximus fortissimus, est quum dicitur virtute obedien

in
et

«
nomine Domini nostri Iesu Christi quod quidem

»;
tiae vel
in in
»

raro fit rebus maximi momenti; obligat haec ratio obedientiae


et
ad

peccatum. Sed communiter neque etiam praecipio aut iubeo

»,
», «

«
etc., dicitur; sed hoc facias, hoc fiat etc.
«

*
[173] Et notandum quod est malum signum moveri solum
quando dicitur virtute obedientiae quis
»;

nec esset bonum,


si in

si
«

solum moveretur audiret iubeo Oportet enim statim, agnita


».
«

superioris voluntate, quod vult exequi, quomodocumque ille


id
70
significet mihi innotuerit; sequimur enim perfectionem obe
et

dientiae. Obtemperandum autem prompte; alioqui inobediens repu

55-56 perfectio marg. 64-65 obligat, — peccatum marg. 66 hoc — hoc


in

in
||

||

sup. lin., corr. eaeordino id, vel fiat, 67 malum sup. lin., corr. eae non est
id

||

— marg. 69 Oportet prius oporteret


in

bonum. 68-69 nec esset iubeo


||

||

Averrois, philosophus arabicus, cordubensis (1126-1198), commentator


*

Aristotelis, illum habuit errorem quo affirmabat exsistentiam unius intellectus


agentis communis, cuius participatione omnes homines essent rationales.
ex

cunctis hominibus, factam


X

Cf. damnationem erroris unius animae Leone


in

Concilio Lateranensi (sessione VIII) per bullam Apostolici Regiminis


in

-(19 decembris 1513): DENziNGER, Ench. symb.


n.

738.
Cf. Lc. 10, 16.
*

30; Erh.
17
4,

p.

Cf. Examen Conim. 22-23,


n.

n.

177.
c.
*
MoNUM. 2 - ExhoRt. 1554 IN HisPANiA — c. viii 101

tatur in Societate qui non statim, quod intelligit, opere complet *.


[174] Est autem quidam modus agnoscendi superioris volun
tatem, quando deest signum sensibile; quum scilicet, superiore ab Tö
sente, sequitur quis et id agit, facta prius oratione,quod, si ille
adesset, in ea re sentiret. Qua in re saepe id (agenteDeo) accidit
quod sine dubio vellet ille, si adesset, superior. Quod
valde notan
dum est his qui mittuntur ad regiones longinquas, ubi non erit
superioris copia. Hos enim oportet unitos esse cum superioris
voluntate, desiderando per omnia et in omnibus illi obedire.
[175] Denique notandum non esse tale compendium in Socie
tate ad perfectionem, ut perfecte obedire. Oportet in hac re totis
ad id viribus niti; tanto enim erimus perfectiores, quanto obe
dientiam exactius apprehendemus. Quod in multis experientia
deprehensum est, et e contra; qui hanc imperfecte aprehendit,
non potest esse perfectus.
[f.

134r]
[176] Sed numquid

ut
omnibus sic obediendum est non
in

resistamus, etiamsi sit peccatum quod praecipitur — Respon

?
deo: Hic notandum quod, occasione eius quod Constitutioni
bus dicitur, scilicet, non obediendum peccato potest quis in
in

*,
decipi, ibi credens esse peccatum ubi nullum est; aut esse impos
sibile quod possibile est.
quod, forte contingeret quid impossibile
20

[177] Notandum
si

praecipi, sic oportet quemque dispositum esse eousque prae


et

95
ceptum exequi, quoad eum rei impossibilitas detineat; g.,
v.

si
iubeatur supra mare ambulare, pergat quousque rei eum impossi
bilitas moretur, est, quousque videat aquam non sustinere vesti
id

gium. Sic enim dicit Ignatius quod, Papa iuberetur navim


P.

si
a

ingredi sine remis, faceret nihil haesitans Vincit autem obe 100
*.

dientia, sancta est, etiam impossibilitatem; quod sanctorum


si

multorum patet exemplis quamvis imitandum non sit. Suf


id
•,

ficit enim sic simplicitate,


ut

agere dictum est.


in

[178] Sunt autem obedientia multa rara, ut, g., quod


in

v.

infirmus obedientiae executione nihil detrimenti patiatur.


In
in

73 intelligit del. non 79 regiones prius religiones 86-87 hanc — perfectus in


||

||

marg. 98-99 id est — vestigium in marg. sit del. quum


||
2
II

23;
3,

n. 1,

6,

n. 1,
p.

p.
n.

n.

Cf. Constit.
1.
c.

c.
*

p.

p.

23;
3,

1,

6,

1,

1,

Constit. B.
c.

c.
*

Cf. RibAdeNEyRA, 4; De actis P. Ignatii, m. 38: F. narr.


5,

Vida lib.
c.
*
1,

343.
I

p.
17

12,
n.

Exh. Conim. 175.


*
102 DE OBOEDIENTIA

quo patet, ab obedientiae virtute vinci, si non impossibilitatem,


at difficultatem.
Sed ut eo redeamus unde digressi sumus, non decet
[179]
tentatum diiudicare sitne peccatum quod praecipitur, cum facile
10 possit is decipi. Potest tamen quis (speculative loquendo) cogi
tare superiorem et peccare posse et errare. Si tamen videam huius
modi cogitationem in me debilitare obedientiam minusque promp
tum reddat, omnino reiicienda est; et quamvis speculative (ut
diximus) cogitari possit, fieri posse ut erret superior, similiter
15 tamen credendum est nunquam id Deum permissurum.
[180] Sed quid, si contingeret ? — Respondeo: diiudicare id
tuum non est. Providebitque Deus, sicut solet in rebus Ecclesiae,

ne
quibus 134v] mediis oporteat talibus obviare impedire
[f.

et
fiant, g., per superiores alios aut consultores superioris, etc.
v.

Denique quid oportet anxium esse his, quum nullus sit qui

in
audeat quod aperte peccatum est praecipere

?
Notandum quod Ignatius loquitur

de
P.

in
[181] obedientia
parte. hac enim perficit consumat quod in
3a

6a

In

illa

et

in
et

choaverat. Legamus igitur literam etc.: i°,


25 est, sine quo non possit quis proficere.
id

Necessarium
»,
«

Expediens est, valde utile; nam per obedientiam me


id
»,
«

conformo superiori, per eum Societati, atque adeo divinae


et

sapientiae quae Societatem gubernat


u.

Obedientia Societate est verbum abbreviatum ad perfec


in

tionem brevissime ducens et facillime.


i*,

Considerandus est superiori Christus pro quo obedimus,


in
«

idque cum interiori reverentia, amore gustu, etc.


»,
«

Manda est, quocumque signo monstrat velle.


id

se
»,
«

Per exteriorem obedientiam manifesta fit interioris hominis


dispositio.

33 velle del. de quo latius pro regulis de obedientia P. Natalis

Es muy expediente para aprovecharse


se

mucho necessario, que


y
«

den todos entera obedientia, reconoziendo superior, qualquiera que sea,


al
la
de a

en lugar Sefior, amor,


la la N.

Christo teniéndole interiormente reverentia


y

y
en

de

exterior executión que manda obedezcan entera


n. y y

lo

no solamente
1,
p.

prontamente con
3,

fortaleza humildad debida Constit.


y

c.

.
.
.

MI, II,
ii 1:

Const. 364.
Cf. Constit., proem.
1, 1.
n.
p.

(supra, annot. 10), cf.


3,

6,

1,
p.
n.

n.

Praeter Constit.
c.

c.
i*

»: 2

ellos [los superiores] ...


en

considerando reverentiando Jesù Christo


y

MI, Const. II, 524).


•,

MONUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HisPANIA - c. vIII 103

« Fortiter », id est, non remisse, idque etiam quum superior


dure loquitur et aspere, et non solum quando blande tractat et
leniter.

DE cAsTITATE

Paucis loquitur P. Ignatius de castitate, sed multa dicit.


[182]
Imitandam enim inquit angelorum puritatem, animi et corporis
Ignatius, cum patriam relin

P.
Ubi notandum quod
**.

munditie
queret, castitati timens, votum emisit, advocatam sibi Dominam
**;

i*,
nostram accipiens sensitque hoc specialem gratiam ideoque
loquitur. quod in

[f.
sic Nec mirum esse debet 135r] nobis imitandos 45

angelos proponat, quum Christi (quod maius est) imitationem


profiteamur
et

Dei.
castitate quaeritur puritas non habendo huiusmodi
In

[183]
impuritatem nec exterius nec interius. Expellere igitur oportet
habitus malos contrariis mortificationeque, etc.
[184] Notandum vero quod angeli nullam inclinationem ha
Id

bent aut possunt habere ad corpus. ergo, quantum possumus,


imitari debemus, debilitando vires naturae vitiosae per Dei gra
tiam. quo quemque exercere confirmari est necessarium,
In

et
se

qui sunt
iis

praesertim Societate, quorum est tam libera

et
in

55

communis cum omnibus conversatio, maxime autem confessorum;


sed Deus adiuvat speciali gratia.

41-42 animi — munditie marg. 42 Ubi sup. lin., corr. eaepro quo 49 impu
in

||

||

ritatem marg., corr. eaeactus nec* sup. lin. nec° sup. lin., corr. eaeaut igitur
in

eorr. earautem 52 corpus sup. lin., corr. eaecorporis informationem


||

6,

5 1,
p.

n.

Constit.
** **

1.
n. c.

Epist. Lainii, (MI,Summarium hisp. Polanci,


F.

narr. 74-76),
I,

(MI, 158). Nota quomodo Natalis non dicat hic, sicut prae
F.
n.

narr.
I,

11
cedentes, votum emissum esse Dominae nostrae, sed advocatam sibi Dominam
«

nostram accipiens Cf. Dialog. II, ibi annot. 36. Alibi tamen,
n.

in
et
n. ».

Erh. 10. Compl. 195, dicit votum hoc factum esse Dominae nostrae. Cf.
etiam Apolog. ad doctores Parisienses 39 (F. narr. II, 65). — Circa locum,
n.

ubi votum emisit, probabiliter M. Aránzazu, prope Ofiate,


B.
V.

sanctuario
in

ubi vigiliam nocturnam magno cum fructu peregerat. Cf. Acta P. Ignatii,
13 (MI, annot. 2); Epist. VII, 422; IRiARte, Fijando
F.

380,
n.

narr.
I,

J.
de et

el

S. Ignacio Loyola: Manresa (1927) 156-164;


de

y de

sitio del poto castidad


3
»

A. de LizArrAlde, Historia Virgen Aránzazu, Oiiate


de

de

del Santuario
la
p.

(Guipiãzcoa) 1950, 206-213.


Cf. Epist. Lainii, 60; Acta Ignatii, 10: MI, 140,
F.

narr.
I,
P.
**

n.

n.

374-376.
104 DE OBOEDIENTIA

Ignatii

P.
i°.
[185] « Sancta obedientia » Notandum mirabile
artificium, nam sanctum dicitur quod sine imperfectione

id
est.
00
Dicitur igitur obedientia sancta, est, sine imperfectione, quod

id
obtinet quis ablatis omnibus imperfectionibus obedientiae

in
et
perfectione crescendo. Oportet autem quisque diligentis

ut
se
sime disponat; est enim res maxima obti

ad
contra daemonem

et
nendam victoriam efficacissima.
[186] Notandum quod, etsi soli professi faciant quartum vo
tum obedientiae, omnes tamen ad tenentur, quia intendit

id

id
Societas 17.
Relinquat litteram inchoatam quo

de
[187] alludit ad illud

i*
«

»
Vitis patrum

[f.
i*.
Nota est historia. Notatur autem hic
in

135v]
70 perfecta obedientia, qua etiam res illae quae naturalem quandam
habent consequentiam imperfectae relinquuntur Hic notari pot

•".
59-60 nam — igitur sup. lim., corr. eaepro quo notandum quod Deus non potest
ab angelis perfecte intelligi, tamen ab eis laudatur dicentibus sanctus, sanctus.

:
sanctus, agios, est, sine terra et imperfectione quod iterum atque iterum repetunt,
id

;
quasi in infinitum tendentes ad Dei infinitam perfectionem significandam. Sic ergo

!!
60 obedientia del. dicitur 68 litteram inchoatam sup. lin., corr. eae letra inco

la
||

minciada 71 relinquuntur del. quare vel ipsam vincit, naturam, fortior est obedientia
si
II

Hic iterum agitur oboedientia, postquam egit castitate; com


de

de
i*

mentatur enim Natalis aliqua verba quae inveniuntur parte

6a
Constitu
tionum, post brevissimam tractationem ... poniendo toda in
de

castitate:

la
«
en

de

en

intención fuerças Seiìor todos que santa obediencia... Constit.


1, y

el

la

»
MI, II,
p.
6,

1:
n.

Const. 522.
• c.

muy specialmente poniendo todas nuestras fuercas


en
virtud
la 1*

la
.
.
.

obedientia, del Sumo Pontifice primero ...


6,

1,
p.

1:
n.
de Constit. c.
»

MI, Const. II, 520. Et cf. Constit.


6,

2,
p.

n.

13.
c.

de

seamos prestos voz della como Christo N.


la

S.
si

saliesse
i*

a

.
.
.

.
.
.
dexando por acabar qualquier letra cosa nuestra comengada Constit.
n. ».
o

MI, Const. II, 520, 522. Cf. Constit.


p.

p.
6,

1,

4,

10,
n.
1:

9.
c.

c.

De Marco, discipulo Abbatis Silvani, refertur eius oboedientia relin


V,

quentis litteram
14

inchoatam. De vitis Patrum lib. libellus (De oboe


O

ML 73, 948-949. Sancta Catharina Senensis ex Vitis Patrum


5:
n.

dientia)
refert Dialogis 165, de monacho qui, ad oboedientiam accurrens, reliquit
in

c.

litteram inchoatam, quam regrediens perfectam deauratam novam partem


et

invenit. Libro della divina dottrina, volgarmente detto Dialogo della divina Pro
Matilde Fiorelli. Seconda edizione, Bari 1928,
p.

videnza, cura
di

398.
a

Circa sensum litterae cf. MI, Epist. III, 156, ubi ordinatio proponitur

Ignatio sociis domus romanae, recepta quidem Messanae die septem


12
S.
a

bris 1550, circa oboedientiam: tal modo l'obedienza sia cieca presta,
in
et

e
«

che ognuno, che stia orando, lasci l'orare: scrive, udendo voce del supe
se

la
e

riore, per dir vero S., lettera, cioè


N.

se

Cristo ha cominciato
». di
la

la

voce
o o

...
B,

un finisca
la

non
A
MoNUM. 2 — ExHoRT. 1554 IN HISPANIA - c. vIII 105

est historia illa de virgine quadam, quae Christum, cum quo

am.
erat, propter obedientiam reliquit; in quo ei valde placuit Pla
cebitque omnis qui sese totum obedientiae propter ipsum reli
querit, ad eius honorem gloriam qui est benedictus

et
saecula. 75

in
Amen.

37, refertur simile quid de


In

1,

7,
p.
Chronica Sancti Francisci lib.
ai

c.
eo qui, pulsante campana ad vesperas, oboediens reliquit Puerum Iesum, cum
quo loquebatur; sed regrediens, iterum Ipsum invenit, qui laudavit eius oboe
dientiam. Cf. Chronica XXIV Generalium Ordinis Minorum, (de fratre Andrea
de Burgundia sibi facta apparitione): Analecta Franciscana III, 100-101.
et
ANNOTATIONES IN CONSTITUTIONES
cA. 1556

Praefatio

I. — MoNUMENtUM ineditum, praeter tria breviora fragmenta


edita a M. NicoLAU, Jerónimo Nadal p. 329, 340-341, 359-360.

II. — AUctoREs : EN, IV, 27, n. 9 ; M. NicoLAU, Los escritos


espirituales de Jerónimo Nadal : Archivo Teológ. Granadino 5 (1942)
35 ; IDEM, Jer. Nadal p. 81.

III. — TExtus. Unicum exemplar in ARSI, in codice (mense


Septembri 1953 restaurato) Instit. 186a, fol. 71r-80v. Titulus codicis
in dorso, prout designabatur antiquitus : Miscellanea de Institut.
S. I. — I. Describitur in EN, IV, 25-28.

Textus concriptus est ab eodem librario. Nullibi exhibet casti


gationes vel additiones autographas Natalis; immo aliquando exhibet
lacunas ubi nonnulla verba hebraica, graeca, alia, desiderantur;
quae verisimiliter debebant repleri nova revisione. Hoc documen
tum comprehenditur unico quaternione, in quo folia 81-84 (quae
vidimis alba omnino ante codicis restaurationem) nunc desunt;
sequuntur fol. 85 et 86r alba; et in fol. 86v, quasi in involucro totius
quaternionis aliorumque, ad modum tituli leguntur sequentia, manu
Natalis conscripta: « In Constitutiones et in censuram τὸν παQuovvóv,
1545: ine
ad
[et

τά

ubi Societatis chronicon cancellatum: καί άλλα]


mendata imperfecta Alia manus scribit: Adnotationes in
et

».

Constitutiones Regulas. — Natalis Denique ad finem pa


P.
et

». ».

ginae nova manus posuit: exhortationes


«

Praeter haec, quae ex his titulis novimus, stylus quoque tota


et

summa et ratio sententiarum documenti ostendunt auctorem Pa


trem Nadal; quippe qui saepe aliis scriptis sententias eiusmodi
evolvat similique modo. Monumentum tamen est inemendatum, ut
Natalis indicavit, adhuc compleri debebat.
et

Legenti summaria, quae nos ipsi apponimus binis capitibus


documenti, palam fiet similitudo cum sententiis circa religionem
genere circa gratiam religionis Societatis, quas auctor tractavit
in

et
MoNUM. 3- ANNOTATioNEs IN coNSTITUTIONEs (cA. 1556) 107

initio Erhortationum anni 1554 (n. 1-7) et in Exhortatione 2a Conim


bricensi i atque in Dialogo I, etc. Hic, in his scilicet Annotationibus
in Constitutiones, certe nonnulla uberius et ex professo; atque acri
ingenio nec sine eloquentiore animi motu (v. gr. n. 54-58).

IV. — TEMPUs coMPosiTioNis. Auctor videtur haec scripsisse


vivente adhuc S. Ignatio, cum de eius regimine Societatis loquatur
in praesenti: « Hinc extat vis qua Pater noster Ignatius. . . . quae
proprie ad hoc institutum attinent, omnia continet et disponere atque
constituere potest » (n. 62). Ex alia parte ipse Natalis dicit in suis
Ephemeridibus: « Ibi [cum esset in Hispania anno 1556] incoepi
scribere in constitutiones » *; « nam — addit — quod ad guberna
tionem eram otiosus » *. Hinc coniectare licet has annotationes in
Constitutiones inceptas quidem esse in Hispania anno 1556 durante
secunda Natalis visitatione; sed non ad finem perductas esse, ut
satis iam indicant natura incompleta huius documenti et quod Na
talis statim addit scripsisse se deinde in Hispania « contra Pedro
chium pro exercitiis » *. Quum autem Romam regressus esset (10
decembris 1556) *, post mortem S. Ignatii, « quam inchoaveram —
ait — in Hispania expositionem in constitutiones, sum aliquot diebus
prosecutus »; ut inde operam daret « annotationibus in constitu
tiones », ex quibus postea scholia confecit °. Generice tamen hoc ulti
mum de constitutionibus dicitur; quare et annotationes in Examen
subinde intelligi possunt *, quas post mortem Sancti Conditoris scrip
tas esse constat *; vel allusio quaedam est hic ad annotationes praevias
pro scholiis conficiendis, quae diversam rationem commentarii in
duunt ab ea quam ostendit praesens documentum.

V. — RATio EditioNis. Breviores lacunas manuscripti nos


complemus verbis inter [ ], lacuna tamen semper indicata in
apparatu critico. Etsi charta manuscripti non raro aliquantulum
consumpta est, adhuc nihilominus possunt verba cum certitudine
restitui, saltem ex iis quae ipsi legimus ante codicis restaurationem;
nisi contrarium animadvertamus.

1 Erh. 2 Conim. n. 6-30, 38.


• EN, II, 42.
* Ibid.
* Ibid.
• Cf. EN, II, 49.
• EN, II, 50.
* Cf. Eaehort. 1554, n. 21.
• Vide infra, de earum tempore compositionis, in Monumento sequenti,
Praefationem (IV).
108 RELIGIO UT VIRTUS PARTICULARIS ET GENERALIS

Te actus

[ANNOTATIONES IN CONSTITUTIONES]

[CAPUT I. — DE REligioNE IN UNivERsUM]

§ I. — Religio Ut viRTUs PARticulARis Et GENERALis. — l. Auctor petit


suae audaciae. — 2. Quid significet « religio » ex etymo. — 3.
ignoscatur Spi

eae
ritus investigandus lingua hebraica, graeca latina. — De religione

et

4.
qua est virtus particularis, cultus divini; virtus generalis, omnes compre

et
— Discrimen quomodo omnes virtutes rationem

et
5.
hendens. caritate

;
religionis induere possint. — Christianismus religio

in
genere.

6.
II. — CoNsiLiA EvANGELicA, UT REs REligiosAE. — consiliorum

7.
Status
§

evangelicorum Christo fundatus. — Semper erit Ecclesia. — Chri

in
8.

9.
a

apostoli assumpserunt hunc statum. — 10. Consilia evangelica pri

in
et

stus
mis christianis primaeva Ecclesia. — 11. Quo sensu Christus consuluit
in
et

consiliis evangelicis. — 12-14. Cur Ecclesia vocaverit religionem


de

vota
consiliorum. — 15. fit. professio perfectionis evangelicae. —
In
eo
statum
16. Quo sensu vita religiosi sit oratio professio voluntatis per

et

et
adoratio
fectionis adquirendae. — 17. Est nova obligatio religionis. — 18. Requiritur
approbatio Ecclesiae.

III. — De grAtiA ReligioNUM. — 19. Gratia quam pollicetur Christus ordini


§

religiosorum. — 20-22. Qualis sit gratia religionis. — 23. Observatio consilio


rum tollit impedimenta perfectionis. — 24. Difficultas amandi Deum eae
toto corde. — 25. Consilia sunt media ad perfectam observationem praecep
torum. — 26-27. Diversa genera observationis consiliorum. — 28. Doctrina
de vocatione. — 29. Quid vocatio divina
de

praedestinatione
S.

Pauli
et

et
quotupler. — 30-31. Vocatio ad institutum religiosum eius species ana
et

logice ad diversas sacramentorum gratias.

— REligio
ET

viRTUs PARTicULARis GENERALis]


UT
I.
[f.

71r]
Regulas Societatis breviter annotaturo
In

[1] Constitutiones
et

mihi, Christo Iesu duce, qui factus est nobis sapientia Deo
*,
a

illud primum occurrit dicendum, religio quid sit. Parcite, obsecro


ac

vos, Patres Fratres mei Christo dilectissimi, parcite inepto


in

et,

mihi, homini abiecto nihili, quid scri


ac

orate pro me;


et

si

bam quod aliquid lucis inducere possit nostro Instituto, plane


id

Patre luminum spirituum descendisse per vestra


ac

sciatis
a

*
1,

Cor. 30.
1
1

1,

Cf. Iac. 17.


*
MoNUM. 3 — ANNoT. IN coNsTiT. (CA. 1556) - C. I 109

sacrificia atque orationes in Christo Iesu. Sin contra (quod vestrum


erit iudicium) de meo dicam atque ineptiam, expungite, omnia
obliterate, explodite, et mihi paenitentiam pro mea temeritate 10

atque arrogantia impingite.


[2] Religionem igitur, quae graece [δεοσάβεια], hebraice
I nji>?], tradunt theologi • virtutem esse quae cultum Deo exhi
beat; quod pulchre etymo graeci nominis et hebraei respondet:
utrumque enim nomen cultum Dei significat sua proprietate. 15

Nam [δεοσάβεια] venerationem cum devotione coniunctam notat*,


[πΊΊ>2] reverentiam cum obligatione ac professione tum do
minii tum debiti servitii *. Latinum nomen non minus habet pro
prietatis, et repetitam quandam obligationem designat; quod in
ferius explicabimus.
[3] Ne quis autem existimet non adeo ad spiritum pertinere
et theologiam ad etymos nominum respicere, audiat ac videat quid
ego sentiam: propterea in Ecclesia sua Christum Dominum quasi
symbola quaedam dedisse sermonis hebraei et graeci, et titulum suae
crucis trilinguem extare voluisse, ut spiritum investigemus ex his 25
linguis; quas etiam consecratas statuit, ut per quas nobis spiritum
suum ac theologiam universam manifestaret. Sic enim intelliga
mus velim, et omnia fecisse Deum ut spiritui ministrarent et gra
tiae, et linguas in primis partim instituisse summa proprietate
et spiritu (hebraeam dico) ut a spiritu suo imm[ediate?] profec
tam, et quae 71v] eius sensum exterius explicet per humanam
[f.

fecisse, suis idiomatibus constarent; omnia vero


eo
ut

[vocem
?]

referrentur, ad hoc inservirent, mysterium suae sacrosanctae


ut

12 graece seq. lacuna hebraice seq. lac. 16 Nam seq. lac. notat seq. lac.
||
I

30 immediate charta cons. 31 humanam seq. lac. 33 referentur ms.


||
1

II
q.

ThoMAs, 2.2, 2-4; 82-100; AMANN, Religion (vertu


E.
q.

81,
S.

Cf.
et
a.

de): Dict. Théol. Cath. XIII, 2306-2312.


*

Vox t)eooéßeuo, significat utrumque: cultum divinitatis pietatem.


et

et
*

honorare, venerari, dicitur praesertim


ac

Verbum autem oêßoo idem valet


et

deos; σέβομαι sibi vult experiri sensum pudoris aut timoris religiosi.
ad

relate
Haec eadem vox, δεοσέβεια, adhibetur expresse Natali eodem sensu
in
a

Dialog.
I,
n.

18.
Inter significationes vocis “abuodah habentur: servitium, servitus, ser
*

vitium sacrum sanctuario, cultus religiosus. Cfr. Zorell, Lexicon hebrai


in

F.

T., Roma 1944-1960,


p.
V.

aramaicum 565. Haec eadem vox adhibetur


et

cum
Natali simili sensu Dialog.
I,

•expresse
n.
in

18.
a

-
110 RELIGIO UT VIRTUS PARTICULARIS ET GENERALIS

voluntatis explicaretur, hoc est [τοῦ θελήματος αὐτοῦ] in Christo


35 Iesu sacrosanctum mysterium °.
[4] Ad religionem igitur pertinent quae rationem habent cultus
divini; quae ad Dei honorem et venerationem referimus. Nam
quaedam propriam quandam rationem habere videntur venera
tionis Dei; quo in genere sunt devotio, oratio, adoratio, sacrificium,
40 oblatio, votum, iusiurandum, et huiusmodi, si quae sint alia. Unde
et propriam rationem virtutis induere religionem dicimus ac par
ticularem esse virtutem. Sed ita tamen, ut religionis rationem aliis
omnibus virtutibus inducere possit; ut quae virtutes propriis con
stant rationibus, accedente religione cultus etiam Dei dicantur
et sint. Ut, si quis actu charitatis vel fidei cultum Deo exhibere
velit, is religionis virtutem cum charitate et fide coniungat et per
fectiorem actum edat. Ita religionem desiderabat in ethnicis Paulus,
ad Romanos 1° capite, in his qui, cum Deum cognovissent, non sicut
Deum glorificaverunt aut gratias egerunt *. Ita religionem usur
50 pavit Iacobus : « Religio, inquit, munda et immaculata haec est;
visitare pupillos, etc. » *.

[5] Iam igitur eo rem spectare videmus:


ut universalis quaedam
virtus esse videaturreligio, quasi omnium virtutum forma quae
dam; quemadmodum charitas, suo tamen ordine, suo gradu. Cha
55 ritas enim, virtutum omnium forma, est divina; ut per quam et vir
tutes aliae et religio operantur, Deo coniunguntur, beatitudinem
merentur aeternam. Religio, per quam virtutes aliae, tum charitas
ipsa, divinum Deo cultum atque honorem [exhibent]. Neque vero
72r] universalis religionis rationem solum subire
[f.

aliae virtutes
possunt, sed etiam particularis, sacrificii quidem,
ut

60 actus omnium
si

virtutum Deo eius honorem et cultum offeramus. Hinc constat


in

christianos omnes religiosos esse; illos magis esse religiosos qui


et

habitum habent maioris religionis, utuntur frequentius


eo
et

et

et
perfectius.
65 [6] Ex generali hac virtute, quam christiani omnes profitentur,
ut

nomen accepit Christianismus, christiana relig;o appelletur,


ac

statusque pie religiose vivendi constituatur, ad quem universi

34 hoc est seq. lac. 41 prius inducere 58 exhibent charta cons.


||

||

Cf. Eph. ijuiv αὐτοῦ,


τὸ
1,
9:

YvooQioag μυστήquov τοῦ δελήματος


«

zατὰ τύν εὐδοκίαν αὐτοῦ


».
1,

Rom. 21.
7

1,

Iac. 27.
*
MoNUM. 3 — ANNot. IN coNsTiT. (CA. 1556) — c. 1 111

homines obligantur. In quo qui Christo in baptismo votum dederunt


versantur. Quid igitur amplius est quapropter Ecclesia peculiariter
religionem vocat monachorum institutum, monachos religiosos;
alios Christianismi status religiones non vocat, alios homines non
appellat religiosos ? Id nunc dicendum est.

[§ II. — CoNSILIA EVANGELICA, UT RES RELIGIOSAE]

[7] Christus Iesus Ecclesiam suam induit semper varietatibus °,


hoc est, in ea varios esse voluit ordines christianorum, varios esse
gradus atque status, varia dona et gratias; sed unum tamen exi 75

mium statum, in quo perfectio legis evangelicae ex professo exer


ceretur atque eluceret. Quum enim evangelium praeceptis et
consiliis constet, illum voluit Christus Iesus statum rationemque
christianae conversationis esse selectum; qui quasi totam sui evan
gelii amplitudinem complecteretur, et non solum praecepta legis
evangelicae profiteretur, sed consilia quoque amplecteretur.
[8] Nunquam autem hic hominum christianorum ordo in Eccle
sia desideratus est, siquidem semper exhibuit sponsam suam
Christus Iesus gloriosam, sanctam 72v] atque immaculatam
[f.


:
illa implenda polli
ad

neque vero consilia edidit Christus, gratiam


citus est, non eligit semper qui illa sequuntur non enim egre
et

d:etur verbum Domini frustra Nam sponsa Christi, Ec


u.

si

clesia semper fuit, tota pulchra semper, atque vestitu


in
et
si

deaurato circumamicta varietatibus i*: semper igitur fuerunt


in

Ecclesia Christi, semper erunt, ordines atque status qui corpo


ad

ris eius necessitatem atque perfectionem pertineant; nisi Ecclesiam


quidem hierarchicam dices, sed cui ordo aliquis suus desit.
[9] Hunc ordinem consiliorum, hoc vitae institutum, Christus
ipse primum assumpsit; hanc vivendi rationem suo exemplo
et
ac

exercitio consecravit fecit esse efficacem; consilia ipse omnia 95


ac

evangelii sui perfectissime divine observavit. Ad hunc statum


ut

Apostolos vocavit, consilia evangelica observarent. Quos enim


sibi substituebat, qui vicarii essent praeceptores Ecclesiae suae

78 Christus Iesus litt. maiusc. ms.

Cf. Ps. 44, 10.


i* 1* ** *

Cf. Eph.
5,

27.
Cf. Isa. 55, 11.
Cf. Ps. 44, 10.
112 CONSILIA EVANGELICA UT RES RELIGIOSAE

ac principes, in primis decebat totum vitae totius ac per


eosdem
100 fectionis christianae institutum et totam perfectionem
capessere
exercere ac profiteri ; ut non solum quae praeciperent, illa face
rent, sed praeterea quae aliis consulerent; in quibus nescio quo
pacto maior desideratur experientia, amplecterentur; ne audirent:
« dicunt, et non faciunt » *. Praecepta enim et consilia tum de

mum perfecte scirent, et efficaciter aliis et maiori cum dignitate


praescribere possent, si ea ipsi in se perfecte experti essent. Itaque
non Apostolos solum instituit Christus, sed Ecclesiam fere uni
VerSam.
[10] Apostoli sic primum instituebant, ut consilia evangelica
profiterentur parte. Nam qui credebant, vendebant quae
[f.

et ex
10 73r]
possidebant omnia, ponebant pretia ante Apostolorum pedes,
Nec dubium est quin ple
et

**.
erant credentibus omnia comunia
rique, excisa radice cupiditatis, alia consilia amplexarentur.

et
Apostolos item quis neget suos instituisse quasi [μύστας]

i*
15 imitatores, qui plenam consiliorum professionem acciperent? Quodsi
ratio perfectionis Ecclesiae postulat,

ut
status christianorum
id

sit qui consilia evangelica simul cum praeceptis profiteatur,


ea
id et in

tum etiam per Apostolos exemplo opere

et
se

Christus tum per


tradidit, quid erit iam cur eundem statum
ac

confirmavit

in
Ecclesia fuisse semper futurum esse non credamus Quod
et

et

ex
priscis omniumque aetatum doctoribus accipimus,
ex
et

et
temporum cronologiis colligimus quod Ecclesia probavit semper
ac docuit.
[11] Dicat quis hac re: Nullus est qui ambigat observata
de

semper fuisse Ecclesia consilia evangelica, nunquam huiusmodi


in

25
gratiam defuisse. Et, ordinem statumque dicere velis, quoque
de id
si

nullus inficiabitur, siquidem Divus Dionysius ita mona


et

chis loquitur Ecclesia; sed conceptis votis constant


i°.

Sunt
in

?
Hunc christianorum ordinem, hactenus non confecisti.
id

14 quasi seq. lac. 27-28 monarchiis ms. 38 Sunt obscure scriptum, sup. aliud
||
II

verbum quod videtur sancti


;

Mt. 23,
3.
is 14 is

Act.
2,

44. 45.
habetur lacuna, sed facile supponi potest hoc verbum, quod
In

ms.
Compl. 13*a; Dialog.
et

invenitur etiam simili loco sententia: Erh.


in

n.
1

33. Cf. Ps. DioNysius AREopagita,


I,

3,
9:
n.

De caelesti hierar. MG 262.


c.

monarchiis loquitur quod nos interpretati


de
In

»;

ms. sat clare est:


«

monachis. Cf. Ps. DioNYsiUs, De ecclesiastica hierarchia, parte


de

6,

sumus:
c.

III (describens ritum monasticae consecrationis eumque commentans):


II
et

Dialog.
3,

104,
n.

MG 533-538. Eadem sententia Natalis


I,

cf. ibi annot. 24.


in

et
MoNUM. 3 - ANNOT. IN coNsTit. (CA. 1556) - c. I 113

— Audi. Tu perfectionem consiliorum in Ecclesia necessariam


esse fateris; consilia vero primaria Christus Iesus diserte explicuit
castitatis, paupertatis et obedientiae, quae ad perfectionem du
Compertum est autem parte posse illa suscipi per

ex
cant
**.

et
fecte. Iam, quis cum voto suscipit, quis est orthodoxus qui

ea
si

non dicat perfectius illum agere Quid igitur, obsecro te, ubi 35

ut
illa consuluit, itane consuluit
[f.

73v] Christus necessum


imperfecte adire perfecte possent,
ea

An non etiam

ut
esset
?

J
qui velle..t, per gratiam ipsius illa perficere exequi Nisi

et

si
?
velis Christum Iesum viam perfectionis imperfecte solum susci
piendam consuluisse; quod quis dicat, qui Christum Iesum norit 40

?
Consuluit igitur per concepta vota Christus Iesus consilia evan
gelica non solum sine illis esse sus
et

Hoc ex antiquis doctori- cipienda 18.


ex

bus, tempo- Quocirca constat statum esse consi


Å,„',Jî.
consensu
rum, ex historiis et eccle
Ü,

Ecclesia, quae per vota susci 45


liorum
in

mari potest. piuntur,


eamque perfectionem semper
Ecclesia fuisse, semper futuram.
in

[12] Iam nunc illud agendum quod nuper quaerebamus. Cur


tandem, tametsi haec ita habeant, hunc statum religionem vocat
Ecclesia Primum quidem, tametsi causam nesciamus, ita consu 50
?

fi
lere tamen deberemus, cervicem iudicii nostri obsequium
et

in

Ecclesiae summittere. Quem sensum spiritus dat fides ipsa:


et

dei
magistrae fidei nostrae, Ecclesiae, credamus omnibus,
ut

in

et

suaviter. Quodsi hunc animum suavitatis fidei atque


et

facile
abnegationis iudicii adducamus, magna oborietur argumentorum 55
copia unde quae crediderimus confirmemus, ipsa experia
ea

re
et

spiritu quod Isaias prophetat Nisi credideritis, non in


in

mur
«
:

telligetis
i°.
»

Sed age, nonne religionem universum sumes, omnes


in

[13]
si

30 conciliorum ms. 42-43 suscipienda del. ex parte nam qui credebant, ven
II

•debant quae possidebant omnia


1* 17

Mt. 19, 12. 21.


SUÀRez docet statum religiosum esse de iure divino consu
F.

Inde
lente, non praecipiente: Status religionis secundum quoad substantiam
et se

et
«

suam ab ipso Christo Domino immediate traditus institutus fuit; atque


ita dici potest esse iure divino, non praecipiente, sed consulente. Haec est
de

3,

sententia omnium catholicorum recte sentientium De statu religioso lib.


».

Opera, Vivès, XV, 231. Auctores pro hac sententia citantur ibidem.
3;
n.
2.
c.

Argumenta pariter rationes dubitandi, ibid.


n.

2-9.
et
7,
1*

Cf. Isa.
9.

— CoMMENtARII P. NADAL.
8
114 CONSILIA EVANGELICA UT RES RELIGIOSAE

christiani religiosi sunt ? Cur ita ? Quandoquidem ad cultum


Deo exhibendum vocati et consecrati sunt omnes. Neque vero
vocatione tantum et statu generali religiosi sunt christiani omnes,
sed etiam sancti *". Sed haec nomina tamen non sine delectu a
christianis usurpantur. Non enim obvium quemque sanctum vel
65 religiosum appellamus, sed bifariam: vel ex privata quemque re
ligione et sanctitate (quovis in statu versetur), vel ex statu ac
vitae conditione, sanctum vel religiosum christianum hominem
74r] dicimus; episcopos sanctos, monachos religiosos. Quum
[f.

ut
autem haec ita sint, accidentarie admodum sint atque incerte

et
privatorum hominum privatae religiones sanctitates, provide

et
70

Ecclesia haec nomina non singularibus hominibus, dum vivis

in
**;

sunt, tribuit sed ordinibus ac statibus Christo Iesu institutis.

a
Itaque sanctos episcopos dignitate vocat, monachos religio
ex ex

et
ex

sos professione; nec, his aliqui religiosi non sint vel sancti,
si

propterea ordine huiusmodi non sunt professione. qua tamen

In
75

et
professione semper aliqui tales sunt, quales status profitetur.
[14] Et quoniam statu episcoporum nunc dicendum non est,
de

Chri

ac
religiosorum, his audite, Patres
de

de

ordine fratres

in
sed
sto Iesu dulcissimi.
[15[ Multa sunt quapropter proprie selecte ordo profitentium
et

perfecte consilia evangelica religio dicatur. Primum, quod

ea
in
professio quaedam fit perfectionis evangelicae. Nam hoc primum
animo concipit, qui statum religionis suscipit, quod primo loco pro
vis, inquit, perfectus esse
**;
posuit Christus Iesus: quasi
Si

et
«

»
respondeat religiosus Volo, Domine, perfectus esse tum audit
»,
«
:

Vade, vende omnia quae habes, pauperibus, habe


da
eo

ab
et

et
«
:

caelo, veni, sequere me holocau


**.

bis thesaurum Vade


in

in
et

stum, tuaque omnia offer Patri mihi: bona externa, legi


te

et

timum carnis usum, tuum iudicium, tuam voluntatem Non


».

his selecte elucet non religio solum universum, sed selecta


ne
in

in

ratio religionis, devotionis, votorum, sacrificii, quidem maximi,


et

marg. ad Ro. marg. Eccli. 13 Ne laudaveris,


in

in

63 10. 72 etc. 90 eluce


||

||
:

?mas.
si a^

7;

3,

Cf.,
gr., Rom. Eph.
1,
v.

18.
scribitur: Eccli. 13, Ne laudaveris,
In

margine etc. [cf. Eccli. 11, 30:


Ante mortem ne laudes hominem quemquam ...].
Mt.
28 aa

19, 21.
Ibid.
MoNUM. 3 — ANNOT. IN coNsTit. (CA. 1556) — c. 1 115

siquidem quae nos offerre possumus summa et maxima, ea Deo


offerimus et consecramus ?
[16] Adde quod selectam rationem et obligationem orationis
et adorationis suscipit religiosus. Oratio enim vita est religionum, 95

ut ita dicamus; quod magno sensu spiritus et dici debet ac suscipi.


Adorationem praestant ceremoniis divini cultus, oblationem in
sacrificio votorum. Nihil igitur fere est religionis, si propriam
eius rationem respiciamus, quod e professione instituti monastici
non sit. Totus denique status constat professione perfectionis 100

*,
christianae acquirendae (ut superius

[f.

ex
74v] diximus) evan
profiteatur per

ut
gelio. Nam est ianua, finis religiosi,
ea

velit

et
is

consequi. Quis igitur non facile


se

fectionem christianam velle


videat confiteatur hunc statum religionem merito dici debere
ac

tanta amplitudine christianae religionis, quo statu tam serio,


in

tam vere, tam perfecte, assumitur religio christiana sua perfec in

in
perfectionem cultus divini
ad

tione observanda totus homo


et

quasi denuo consecratur


?

nomen latinum religionis innuit. Nam, quum

li
[17] Quod
et

gatus esset homo ad divinum cultum [sua natura ipsa], per religio 10

nem christianam obligatur explicitius atque perfectius. Item qui


religiosus fit, adit denuo novam obligationem quasi consumationem
quandam totius religionis. Constat igitur superioribus religionem
ex

Ecclesia dici statum perfectionis acquirendae, quo vota con


in

in

siliorum evangelicorum suscipiuntur. 15

[18] Sed ita tandem religio nominabitur erit, ab Ecclesia


et

si

legitime confirmata fuerit consecrata. Unde etiam vota quae


et

eduntur solennia dicuntur, quasi per Ecclesiam rite, ecclesiastice,


legitime probata atque consecrata. Nam non solum est tum
ac

consentaneum, sed necessarium quoque, status quem Eccle


ut

in

sia Christus esse voluit eximium, qui semper Ecclesia fuit, sem
in

per futurus est, aliunde non penderet, aliunde auctoritatem non


acciperet, aliunde non gubernaretur, quam ab auctoritate quam
ea

voluit Christus Iesus Ecclesia sua esse firmissimam atque inde


in

viabilem; qua error nullus emanare possit, nihil sanciri quod


ex

moribus pugnet: est Apostolicae Sedis auctori


ea

cum christianis
ac

tas summi terra Vicarii Christi Iesu potestas, Romani scilicet


in

Pontificis.

98 est, del. 10 cultum seq. lac.


q
||

N. 11 sq.
**
116 DE GRATIA RELIGIONUM

[§ III. — DE GRATIA REligioNUM ]

[19] Age nunc, gratiam consideremus quam pollicetur Christus


Iesus religiosorum ordini. Nullum enim vocat, cui pro ratione voca
tionis gratiam non polliceatur et conferat, nisi illi nos desimus.
Nam «quos vocavit, hos et iustificavit»**; « per quem, inquitPaulus,
accepimus gratiam et apostolatum » *. Nam, ut supra naturam sunt
huiusmodi vocationes, ita et providentia Dei est et misericordia
ut, quem ad aliquod munus eligit 75r]' divinum,

[f.
facultatem

ei
tribuat, ut,

fit
pro dignitate munus suum exequi possit. Ita
ut

quem ad religionis statum vocat Christus Iesus, gratiam donet

ei
quam religionis dicimus.
[20] Selectissima haec est gratia donum Ecclesia primum,

in
et
40 eligat [et] vocet Christus Iesus qui statum perfectionis suscipiant,
ut

gratiam illis conferat qua efficaces sint ad perfectionem


ut

tum
non solum sequendam, sed etiam consequendam. Hanc gratiam
sat scio me pro rei dignitate explicare non posse; constat enim
interno sensu atque experientia spiritus. Sed tamen, potius quam
Christo

ac
45
nihil dicam, audite quid coniiciam, Patres Fratres

in
Iesu dilectissimi.
[21] Noluit Deus omnipotens Filii sui Christi Iesu esse consilia
itaque ad gloriam suam se
ac

inania sine fructu. Praedestinavit


**,
cundum consilium divinae suae voluntatis secundum divitias

*°,
50
**,

gloriae gratiae suae Christo Iesu ante mundi constitutionem


in

*°;
qui conformes illius imagini fierent, quos praescivit quidem

et et
non eodem gradu omnes angelos vel homines, siquidem hierar
chori angelorum sunt, quorum ruinae ex homi
et

et

chiae ordines
nibus implentur, domo aeterni Patris

si.
mansiones multae
in
et

55 Et sicut alia est claritas solis, lunae, stellarum, ita resurrectio est
mortuorum gloria. Quos igitur praescivit (inquit Paulus), hos
et
**

32 inquit seq. lac. 40 et charta coms.


II
1, 8,
as si *" a* a* 27 2* as

Rom. 30.
8, 1, 9, 1, 5.

Rom.
Cf. Eph. 11.
23; Eph.
1, 1,

Cf. Rom.
7.
4;

Cf. Eph. Pet. 20.


1

Cf. Rom. 29.


Cf. Io. 14,
2.

Cor. 15, 41. 42.


1
MoNUM. 3 — ANNoT. 1N coNsTit. (CA. 1556) — c. 1 117

praedestinavit » •: non prius illud quam hoc; utrumque enim in


aeternitate, utrumque simul in simplicissima atque infinita essentia.
[22] Praescivit igitur quosdam Deus; hoc est, quasi practice
praevidit salvandos, qua ratione novit vias iustorum Deus * et 60

novit qui sint sui Et


hos quidem praevidit, non eodem gradu
**.
beandos; quare eosdem praedestinavit est, definivit salvan

id

et
dos; simul coniunxit cum voluntatis suae beneplacito media qui
bus beatitudinem consequerentur singuli pro gradus sui ratione.
Haec vero media esse voluit primum vitae perfectionem, ad su 65

si
periores gradus gloriae spectemus; deinde illa quae ad perfectio
nem ducunt; vero constant mandatorum perfecta observatione.
ea

Ad perfectam rursum mandatorum observationem media disposuit,


illa quae nos ad iuvarent, evangelica scilicet consilia.
id

[23] Horum autem haec est ratio: illa nobis ablegent, quae
ut
70

a
sine peccato quidem reti[f. 75v]nere possumus, tamen retenta

et
perfectionem impediunt vel retardant. Licite enim retinere possum,
alioquin, bonorum possessionem, legitimum uxoris usum, proprii
retineam, divisus qui
ac

voluntatis libertatem;
ea

iudicii vero
et si

dem sum*, nec totum cor, totam mentem animam, totam fortitu 75

cuius tamen perfecta


In

dinem ad mandatum charitatis adhibeam.


**;

perfectio ut,
ex

observatione christiana consistit huius observa


tione perfecta, reliquorum mandatorum perfecta fluit impletio,
Nam manifestum est divisum esse eum qui possidet,
**.

ex Ioanne
qui uxorem habet. Iam quid magis dividere potest, quam
et

id

quod simul utrumque homini exhibet, sui scilicet iudicii volun


et

tatis liberam possessionem usum; quibus aperte maior est oc


in
et

fit

cupatio, maius periculum haec relinquere iuvet unice


ut

Quo
?

proprie ad perfectam charitatis observationem; quae vero re


ac

ex

tenta, etiamsi nihil peccati inducant, tamen nostrae na


ex
se

turae corruptione accipitur occasio peccati difficultas contra


et
ad

hitur magna bonum exequendum; non tamen impossibilitas,


nisi velimus gratiam Dei abiicere: cui nihil est impossibile.
[24] Sed contemplemur difficultatem. diliga
ut

Iubet Deus
se

60 novit del. Deus 61 sint, del. salvandi


II
8,

Rom.
** ** ss

29.
1,

Cf. Ps.
7, 2, 6.

Cf. Tim. 19.


S. 1 2

Cf. Cor. 33.


*

2,
q.

Thomas, 184,
2.

Cf.
** **

1.
a.

Cf. Io. 14, 15. 21-24.


118 DE GRATIA RELIGIONUM

mus ex toto corde, etc. diligat quis uxorem, bona,

ut
*°.
Concedit
propriam voluntatem iudicium. Data hac libertate, fit facillime

et
amor, qui caecus est, nimium feratur

ut

et
bona haec creata,

in
quasi totus homo his sit, oblectet, his cogitet; bona

de
se
his

in

in
aeterna non sentiat, non appetat. Breviter: summo versetur dis

in
crimine, horum amorem divino praeponat; quum contra neces

ne
95

Dei amorem omni amori praeferat anteponat nihilque

ut
sum sit

et
faciat quod cum Dei amore pugnet, Deumque super omnia diligat.

ut
Quasi intelligamus Deum, posito omnibus mandato toto corde
diligatur, dispensare tamen cum quibusdam,

ut
alia simul amare
100 sine peccato possint. Et tamen perfecte quoque Deum amare

ii
possunt, ubi Deum tam ament impense divinus amor illos amo

ut
illis regnet, nec quicquam animi dividat amor
et
res absorbeat in
creaturae, nihil interturbet, nil distrahat; quod perfectissi

ut
mum est, ita longe difficillimum. Nam quorsum spectant consilia
76r] Christi, nisi ad difficultatem seponendam Quid est, quod
[f.

?
abiit tristis iuvenis ille
*0
?

[25] Praeceptumitaque charitatis, quo tota lex comprehen

in
**,

ditur omnes obligat; sed quemque tamen pro sui status ratione.
Qui solam viam mandatorum profitentur, toto corde Deum diligere
ita tenentur, Deo nihil praeponant, illum rebus omnibus; ni
ut

10

hil contra eius praecepta agant. Qui vero consilia, illi ad perfectio
nem contendere tenentur, neque illis est integrum ad alios amores
animum dividere. Hinc constat non ita obligare praeceptum cha
aliquid sit praecepti, aliquid consilii. Nam consilia
eo

ritatis
ut

in

15 sunt, non finis; statu suo non potest quisquam non implere
in
et

praeceptum, quin vel mortaliter peccet vel venialiter. Media igi


tur ad perfectam praeceptorum observationem praedestinavit
Deus consilia, quae ad perfectionem ducunt. Nullus enim unquam
ad perfectionem attigit, qui consilia non exequeretur vel finem
consiliorum speciali privilegio non assequeretur; illa quae so
ut

perfectione amoris alios abducere, non moverent,


et

lent sine
se
a

professione consiliorum consilia tamen adimpleret. Quod selectis


simorum est; tamen, qui huiusmodi sunt, dubium non est,
et

si

99 simul sup. lim. 12 prius integro


||
5;
6,

Deut. Mt. 22, 37.


*' *° **

Mt. 19, 22.


Cf. Mt. 22, 40.
MoNUM. 3 - ANNot. IN coNsTiT. (CA. 1556) — c. 1 119

cum illa gratia, si cum privilegio illo, statum simul professionemque


consiliorum contingerent, quin perfectiores essent evasuri.
ad maiorem gradum praede

si]
[26] Postremo haec ita [sunt ut,
stinavit quosdam Deus, his media esse voluit vitae perfectionem,

ad
perfectam mandatorum observationem simul media quae

et
hoc iuvarent, quae consilia sunt evangelica; quae tamen non
eodem gradu praeparavit. Sed his magnam voluit esse amplitu

in
quibusdam paratum esset amplecti posse partem consi
ut

dinem:
liorum, aliis consilia omnia. His quidem libera quadam professione,
liceret. Aliis, edi
ut

quoties ad sola praecepta redire vellent,

ut
id
tis votis sequerentur illa; sed huiusmodi votis quae non conse
craret nec reciperet Ecclesia. Postremo viam esse praestituit per
qua, votis Ecclesia probatis, susceptis atque
ab

fectissimam
in

consecratis, appraehenderentur evangelica consilia.


[27] Et hoc quidem statu gradus 76v] esse voluit varios,
[f.
in

sui, episcopis sine congre. districtius


ut

esset institutum unum


gatione; alio, haec religio illa perfectior. Ut 40
li-

in
sub abbatibus
bere; rebus aliis semper fuit Ecclesia sicut

J.t „iììt.jJua
monachi non sacer-
"°"*''*''°'**
**,

°°*°** aurora consurgens quae suis aetatibus


monachi sacerdotes praedi- - - - -
-

acciperet incrementa; ita religiosa


cramentorum; pro tempo- instituta sua perfectione suis tempori
in

rum hominum imbecil- bus consumationem maiorem acceperunt. 45


et

litate augentur instituta. Ad haec autem omnia gratias praepara


ad

ad

vit Deus: daturum hanc perfectionem, am


se

haec media
plexanda atque exequenda, pro rerum ipsarum magnitudine exi
mias, iustificationis, donorum, auxilii specialis vocationis.
[28] Haec omnia complectitur Paulus parvo illo verborum
complexu Quos praescivit, hos praedestinavit, ante mundi sci
:

conformes fieri imaginis Filii sui


**,

licet constitutionem quasi


**
;

illos mente sua ac voluntatis suae consilio efformaverit Deus


in

**
ad

ad

imaginem Filii sui, iuxta scilicet gradus varios, perfectionem


usque Corporis Christi Ecclesiae triumphantis. Haec autem 55
et

omnia aeterna sunt, sed quae tempore fiunt. Prosequitur deirde


ex
im

26 ita seq. lac. 33 aeditis ms. marg. De sacerdotibus de episcopis


et
II

dicendum 46 gratias del. iustificationis, donorum, auxilii specialis vocationis


II

4; 6,
9.

Cf. Cantic.
** ** ** **

Cf. Eph.
1,

1,

Pet. 20.
1
8,

Rom. 29.
Cf. Eph.
1,

11.
120 DE GRATIA RELIGIONUM

Paulus: « Quos, inquit, praedestinavit, hos et vocavit » Vocatio

ac **.
quidem Dei, principium gratiae est. Nam quae praescivit praede
divinum; principio

ad

ex
stinavit opus [—], principium ponit quo

ad
homo adiutus caelestia aspirare possit Dei voluntatem atque

et
praedestinationem complere.
[29] Hanc vocationem, tametsi multiphariam exercet Deus
pro multiplici sapientia sua bonitate, unus tamen est illius

ac
movente, non contradicat spiritus

ac
effectus: ut, excitante Deo

ac
65 noster, sed audiat obsequatur gratiae influxui cooperetur,

et

et
ac

quo ducit sequatur. Est autem vocatio quaedam universalis,


qua vocantur omnes homines ad fidem religionemque christia
nam. Alia quae ad varios christianismi status ducit, quidam

ut
ad clericatum, quidam ad religionem, alii ad episcopatum vocantur;
70 ubi ad primam universalemque vocationis gratiam, ad primum
influxum quo iuvaris christianus sis, accedit praeterea gratia
ut
ac

influxus Dei divina motio quae ad certam vitae christianae


et

rationem manuducat.
te

[30] Hoc genere est vocatio ad monasticum institutum atque


in

75 ordinem religiosorum; quae vocatio, ad spectes consilia evan


si

3
gelica perfectionem christianae religionis adipiscendam, una
et

est, unum monasticum institutum, una religio. Verum species


habet varias, multiplicem scilicet gratiam. Nam,

ut
dicimus unam
esse gratiam per sacramenta nobis partam, qua iustificamur ante
Deum, illa tamen varias habet proprietates Nam baptismalis
**.

gratia generat Deo spiritui; confirmationis roborat; Eucha


vi
et

nutrit; restituit, sed cum pena;


ac

ristiae paenitentiae sanat


extremae unctionis disponit ad gloriam 77r] finaliter; ordinis,
[f.

sacra munia; matrimonii,


ac

et

facultatem vim dat ad ecclesiastica


Christo animorum, virtutem praeterea laedat spi
ne

unionem
in

ritum caro tanta carnis libertate et usu.


in

[31] Itaque omnes gratiae sacramentales facultatem habent


iustitiae coram Deo Christo Iesu simul vim gratiae gratis
in

et

datae atque auxilii specialis, quo varie iuvantur iustificati ad


vitam spiritualem pro dignitate agendam. Quemadmodum igitur
ac

hae gratiae proprietatem quandam habent vim spiritus, ita


et

gratia vocationis ad monasticum institutum. Non solum


ut

una

59 opus seq. lac.


8,

Rom. 30.
*

hac distinctione inter gratias religionum, analogice


de

Saepe
Natalis
*'

ad gratias sacramentorum; gr., Scholia


p.
v.

159.
MoNUM. 3 - ANNot. IN coNsTit. (CA. 1556) - c. 11 121

maior alia et perfectior sit, sed in eadem etiam perfectione, ut sit


cuique vocationi, gratiae, motioni, influxui, sua proprietas ac
divina virtus crescens et procedens usque ad perfectionem et con
sumationem totius instituti.

[CAPUT II. — DE RELiGioNE SociETATis]

§ I. — Dei AUxiLiA PRo EcclesiA. — 32. Introductio. — 33. Dei misericordia,


percutiens et sanans. — 34. Cum tribulatione Ecclesiae coniungens gratiam.
— 35. Non dubium quin primitus floruerit observantia consiliorum. — 36.
Valor testimoniorum. — 37-39. Auxilia Dei decursu Historiae, per vitam
religiosam.

§ II. — AUxiliA Dei PeR SocietAteM. — 40. Auxilium per Societatem. — 41-42.
In qua invenitur compendium plurium : Vota, communia cum aliis reli
gionibus; vita activa et contemplativa, et vita activa superior. — 43.
Item dispensatio verbi Dei et administratio sacramentorum. — 44. Dif
ferentia tamen est ab aliis. — 45-51. Societas imitatio vitae apostolorum. —
52. Non est status perfectionis acquisitae, sed adquirendae, in labore tamen
apostolico.

§ III. — FiNis et grAtiA Societatis. — 53. Finis Societatis. — 54-58. Diffi


cultates quae nunc temporis premunt Ecclesiam. Obsecratio ad Deum. — 59.
De proprietate gratiae Societatis. — 60. Quid haec gratia operetur in ipsa
vocatione. — 61. In confirmatione uniuscuiusque. — 62. In Patre Ignatio
et superioribus. — 63. Sensus spiritus circa hanc gratiam. — 64. Aestimatio
gratiae aliarum religionum.

[§ I. — DEI AUxiLIA PRo FcclEsiA]

[32] Satis hactenus dictum est in universum de religione.


Nunc de nostro instituto dicendum, Christo Iesu duce. Sed typo
quodam ac compend'o primum; deinde quae proposuimus pro
sequemur.
[33] Infinite dives est in suis misericordiis ac miserationibus ,
Dominus Deus, trinus et unus, noster; ac vincit semper quum
iudicatur *. Ubi enim abundat delictum de nobis, ibi abundans
exoritur gratia * atque auxilium ex ipso. Non enimi nos deserit,

* Cf. Eph. 2, 4.
* Ps. 50, 6; Rom. 3, 4.
* Cf. Rom. 5, 20.
122 DEI AUXILIA PRO ECCLESIA

neque derelinquit *, sed percutit ac sanat *, humiliat ac sublevat •,


10 atque mortificat ac vivificat, deducit ad inferos ac reducit *.
Neque vero permittit tentari nos clementissimus Pater supra quam
possumus *; sed dat simul utrumque, et tentationem et unde ex
illa evadamus, quum scilicet facultatem nobis maiorem sustinendi
largitur, et gratiam abundantem magis quam pro illa tribula
tione ac tentatione, ut superiores illa simus difficultate et angustia,
ac fructum praeterea de sterilitate illa colligamus uberiorem.
[34] Itaque, si aetates Ecclesiae conferamus, multa sa fuit maio
ris gratiae quam quae fuit maioris angustiae. Num fuit maior in
Ecclesia tribulatio, quam ea in qua Christus in cruce actus est ?
Illa vero fuit temporis summa plenitudo, aetas omnium aetatum
longe gloriosissima. Summa fuit angustia post Christi Iesu ascen
sionem; et excellens quaedam gratia in Apostolis, Evangelistis
ac discipulis Domini. Persecutiones decem futurae erant tyran
norum, atroces; ac dabatur in ipsis immanitatibus praeclarissi
25
mus proventus martyrum: quorum mortes Ecclesiam illustrabant;
et quo plures neca[f. 77v]bantur, eo gratia uberior Ecclesiae con
ciliabatur ac plures ad baptismum confluebant divina Dei nostri
misericordia.
[35] Neque vero quis dubitet, ad illa tempora non floruisse
per Iesu Christi gratiam qui statum perfectionis christianae acqui
rendae per evangelica consilia, tum alia ratione tum etiam perfecte
per vota, amplecterentur. Quis enim neget in tanta multitudine
sanctorum, in tanto fervore spiritus christiani, in tanta spe ac
necessitate martyrii, quin essent permulti qui per consilia Christi
35
Iesu enixe sese ad illud certamen, ad illam martyrii victoriam
compararent et palmam ? Nam si illis erat perfectio charitatis
expetenda in primis, ut animam suam pro Christo ponerent, si
Christus consulit ad charitatis perfectionem adipiscendam consilia
efficacia, si Christi spiritu fervidi erant illi homines; quid est
cur non multi haec capesserent, per quae ad illam perfectionem,
Christo Iesu consulente, pervenirent ?

21 longe] lon- ms. || 23 persecutionem ms.

* Cf. Ios. 1, 5; Hebr. 13, 5.


s Cf. Deut. 32, 39; Ose. 6, 2; Tob. 13, 2.
• 1 Reg. 2, 7.
* 1 Reg. 2, 6; Sap. 16, 13.
s Cf. 1 Cor. 10, 13.
** Ita clare in ms. Fortasse scriba posuit pro • nulla ».
MoNUM. 3 - ANNot. 1N coNsTiT. (CA. 1556) — c. II 123

[36] Si quis tamen desideret scriptorum testimonia atque histo


riae ad hoc confirmandum, haec, si non sunt frequentia, non desunt
tamen. Et quidem certe hoc mirum est: ubi fidem habes Dei ex
evangeliis, fidem Ecclesiae ac sanctorum, testimonium spiritus, 45

his praetermissis, longe inferiora testimonia te efflagitare; quod


qui facit... nescio quid dicam, vereor ne zelus me longius impel
lat. Qui ita sentit, fidem videtur suam prodere: quam scilicet sua
opinione, suo sensu confirmat; suo enim hic iudicio credit ac du
citur in re fidei; quo quid est magis perniciosum ? 50

[37] Igitur providit Deus noster auxilia et Ecclesiae primitivae


et ad decem persecutiones; et Apostolos, Evangelistas, Martyres,
Episcopos, Religiosos homines; ac gratiam his affluentem indulsit,
qua gratia sua munera explerent, ac Dei Ecclesiam tuerentur.
[38] Quid post haec tempora ? Oppugnaturi erant heretici 55

Ecclesiam. Parantur sancti episcopi ac doctores, libertas consi


liorum, varia monachorum instituta: in Egypto primum sub An
tonio atque aliis Abbatibus; dein in Syria sub Hieronymo, in
Aphrica sub Augustino, in Grecia sub Basilio, in Italia sub Bene
dicto; quibus praesidiis heretici extirparentur, morum disciplina 60

exornaretur, perfectio christianae religionis exerceretur, et uni


versa Ecclesia suo, hoc est, divino fulgore esset conspicua atque
il[f. 78r]lustris.
[39] Addidit gratias praeterea alias Deus noster religionum,
tum duo illa lumina Ecclesiae, ordinem Francisci atque Dominici: 65

quibus luminibus extrema orbis tempora illustrarentur et, quasi


eximia quadam gratiae monasticae innovatione, ad perfectionem
qui vocati essent inniti possent, tum animarum saluti consulere
atque episcoporum onera et solicitudinem sublevare.

[§ II. — AUxiLiA DEI PER SociETATEM]

[40] Postremam autem omnium, hanc minimae huius congre 70

gationis gratiam Ecclesiae largitus est Deus noster, pro sua in


finita sapientia atque bonitate; divinum hunc influxum, hanc
divinam Iesu Christi motionem, hanc spiritus virtutem atque
vivacitatem, qua ad militiam Filii sui Christi Iesu totumque insti
tutum evangelicum, ad perfectionem atque amplitudinem chari
tatis ac perfectionis christianae, vocat quos praescivit ac praede

49 hic sup. lin.


124 AUXILIA DEI PER SOCIETATEM

stinavit ° clementissimus Deus trinus et unus noster; et quasi


abbreviatum quoddam verbum fecit religionis monasticae super
terram.
[41] Qua religione, non solum omnia religionum instituta com
plecteretur, sed ea quoque quae episcoporum sunt atque sacer
dotum coniungeret; illis duntaxat sepositis quae vel humilitatem
impedire possent vel paupertatem vel ea ministeria et operas
quae ad salutem et perfectionem proximi procurandam conferri
85 debent ex instituto.
Nam vota habet haec congregatio aliis religionibus com
[42]
munia, et duplicem vitam complectitur, actìvam quidem, tum
etiam contemplativam; et utraque impense eo spectat ut actio
quaedam perfecta ac superior *° in salutem ac perfectionem ani
marum exerceatur; quasi efficax sit vita activa et contemplativa,
tum etiam superior illa, ut Societatis ministerio alii activi evadant,
alii contemplativi, alii demum ut ad illam superiorem actionem
aspirent, quod munus episcoporum est proprium ac deinde presby
terorum eorum qui curam animarum ex episcopis iniunctam acci
95 piunt.
[43] Habet item Societas ex munere episcoporum primario,
ut verbum Dei dispenset sacris contionibus ac lectionibus omnique
sermonis ministerio; ex utrorumque officio, et episcoporum et
parochorum, ut missas celebret, sacramenta ministret.
100
[44] Haec tamen omnia munera sic accipit a

[f.
78v] Christo
Iesu per Ecclesiam, nec sepulturarum vel vestium
ut

nec chori
m

monachalium accipiat usum; quae tamen monachi rite usurpant.


**

Nec dignitatem episcopalem admittit,


**,
ut

iurisditionem non
honorem, non annuos proventus, non curam omnino animarum

**
obligatione alia, praeterquam quae suae est vocationis. Haec
ex

omnia propterea seponit, perfectioni va


ut

et

saluti animarum
ac

cent, maiori cum humilitate, facilius atque attentius.


[45] Breviter: imitatio quaedam haec est apostolici ordinis
8,

Cf. Rom. 29.


10 •

De hac vita activa superiore, quae saepe recurrit apud Natalem cf.
p.

Jer. Nadal 327-338.


Cf. PAULUs III, Regimini militantis, Iulius III, Erposcit debi
7;
n.
*'

tum, MI, Const. 30, 380; Constit.


6,

3,
6: p.
6:

I, 4.
n.

n.
I,

c.

Iulius III, Exposcit debitum, MI, Const.


2,
p.

380; Constit.
6,
n.
**

c.

n. 15.
p.

6, m.

10,
** **

c. 6.

Constit.
3,
p.

n.

Cf. Constit.
5.
MoNUM. 3 — ANNOT. IN coNsTit. (CA. 1556) — c. ii 125

atque representatio. Non enim erubescere debemus gratiam Dei


nostri et Ecclesiae. Neque vero hanc gratiam religionis dedit 10

Deus ut in abscondito deponeretur sub lecto; sed super candela

**;
aurem loquitur

i°. ad
brum ut luceret quae cubili Deus,

et

in
si
super tecta predicari iubet Quid esse potest cur vereamur
ea

misericordias Domini confiteri coram omnibus viventibus 17.

?
Ad haec quis est, omnium omnino eorum qui terra quive caelis

in

in
sunt, qui consiliarius Dei sit aut possit illi dicere: cur ita fecisti

is

?
Hanc gratiam voluit Deus Ecclesiam inspirare; Ecclesia recipit,
confirmat, approbat. Tu quis es, qui negligere aut aspernari illam in
possis, nos item qui possumus illam non confiteri praedicare

ac

?
[46] Verum quis nomine moveatur, quasi apostolicam dedi
si

gnetur religionem audire, age, nomen taceamus apostolicum;


atque imitationem, rem inspiciamus pio animo iudicemus. Iam ac

esse poterit
nominibus controversia. Nihil quidem certe
de

nulla
nobis erit curae qui appellemur, modo cum Christi Iesu gratia
id

faciamus, quo illo sumus vocati; tametsi consecratum ab Ec


in

nomen habeamus praeclarissimum, Societas Iesu vo


ut
clesia
i*

cetur nostra haec minima congregatio.


[47] Sed imitationem apostolici status inspiciamus. Vocantur
primum Apostoli
ut

Christum cognoscant Nostri ad primam


*".

probationem, quam accepimus Christo gratiam intelligant,


ut

30
a

Rursum vocantur Apo


ac

**.

totum videant Societatis institutum


stoli,
*,

sequantur Christum ab illo fidem audiant,


ut

ut

ut

mores
suos componant: breviter, ad munus apostolicum comparentur.
ut

Nostri secundam habent probationem, quae ad morum composi


tionem adh'betur, tum ad studia litterarum, quibus rebus exercitati 35

atque instructi ad Societatem professam admittantur


**.

[48] Mittuntur Apostoli evangelium praedicent universae


ut
ac

sacramenta ministrent, hoc est,


[f.

ut

creaturae 79r] universum


**

4,

8,

21; Lc. 16; 11, 33; Mt.


5,
1* 1* 17 1* 1*

Cf. Mc. 15.


Cf. Mt. 10, 27.
Cf. Tob. 12,
6.

Cf. Isa. 40, 13; Rom. 11, 34.


Paulus III, Regimini militantis, III,
3;

IUliUs Exposcit debitum


n.

n. 3; MI, Const. 26, 375.


I,
2,

Cf. Io.
*• *• ** **

37-39.
13; Constit.
1,

1,

4,
p.
n.

Eramen
1.
n.
c. 4, c.

c.

Cf. Mt. 19-22. ...


4,

3,
p.

p.

12; 41; Constit., prooem


1,

4,

1,
n.

Eramen
c.
n.

c.
;
2,
n.

27.
Mt. 28, 18-20; Mc. 16, 15.
*
126 AUXILIA DEI PER SOCIETATEM

verbi Dei ministerium expleant; curam omnium animarum acci


40 piunt. Ad haec omnia vocata est Societas: accipit ministerium
verbi in sacris concionibus, lectionibus sacrarum litterarum, doc
trina puerorum ac rudium, piis collocutionibus, exercitiis spiri
tualibus, administratione sacramentorum, et breviter, omni mi

**;
nisterio verbi divini curam accipit omnium animarum ex

ac
ex
45 instituto suo, non alia quavis obligatione, vel alioqui iuris
ditione.
[49] censent Apostoli alias occupationes seponere,
Aequum
quae oratione interpellare possent

••.
ab

et
se

ministerio verbi
Habet Societas coadiutores tum spiritualibus tum tempora

in

in
libus, qui eos illis oneribus levent; expeditius

ut
suis muneribus
liberius vacare possint. Mittebantur omnem terram Apostoli
ac

in

**
(non dubium quin Petro). Mittuntur nostri quovis gentium suc
a

a
Petri, Peregrinantur fere Apostoli, nec

**.
cessore Romano Pontifice
domos habent ubi congregatione vivant, sed quaerunt semper
in

55 quos Christo lucrifaciant. Hic est finis praecipuus Societatis, non


pe
ut

conventu fratrum, sed

ut
et
solum domibus habitemus
in

regrinemur homines piscemur; ibi cum primis, ubi nullum


et

et

esse piscatorem videmus.


[50] Vota ediderunt Apostoli consiliorum Christi Vota habet

**.
60 Societas. Habitum monachorum non induerunt Apostoli (quod
Dionysii Ecclesiastica Hierarchia intelligi potest); simul tradi
ex

ex

tione usu Romanae Ecclesiae accipimus non dissimili vesti


mento usos Apostolos quam praelati

•'.
ac

clerici Romae utuntur

57 homines sup. lim.

MI, Const.
3;

Regimini militantis, Exposcit debitum,


m.
3:

26, 376.
n.

I,
**

De his ministeriis cf. praesertim sic dicta Each. 6a.


Act.
*7 ao

6,

2-4.
De dispersione Apostolorum ad praedicandum cf. EusebiUs, Hist.
2,

188; MG 20, 213 sq. Cf. etiam Hist. Eccles. CB


3,

5,

3:

Eccles. CB 10,
1
:

MG 20, 456.
2,

450
;

MI, Const.
4;

Cf. Regimini militantis, Exposcit debitum, 27,


I,
4:
n.

n.
**

28, 277, 278.


De peregrinatione, quasi de domicilio Societatis, cf. Annot. Examen
in

175; Erh. 89, 90; Dialog. II,


p.

16, 17;
n.

2, 2. n.

Conim.
n.

188.
6

3;

1;
et n. 2,

4,

ThoMas, SUÄREz, De
6,
q.

q.

88, 186,
S.

Cf. ad ad

a.

a.
3,

statu religioso lib. 9-10; supra


n.
9.
c.

Cum saeculis IV barbari invadentes imperium Romanum vesti


V
si

bus brevioris formae uterentur, clerici tamen servantes ius romanum etiam
vestes romanas longiores adhibebant, scilicet, tunicam togam; quo paula
et

tim inductum est discrimen inter habitum laicalem clericalem. Quam pra
et

xim multa concilia inculcarunt, praesertim Conc. Later. IV, 16 MANsi,


c.

:
MoNUM. 3 - ANNOT. IN coNSTiT. (CA. 1556) — c. II 127

Al`um habitum non admittit Societas quam qui in usu est hones
torum sacerdotum decantandis psalmis hymnis non erant

In
**.
65

et
occupati Apostoli; sed nec Ecclesiae primores his rebus vult

in
Gregorius operam ponere

**.

**.
Chori usum non habet Societas
[51] Breviter: praeter quae ad dignitatem, proventus,

ea
iurisditionem atque ad [duorum] sacramentorum collationem at
tinent, ex vocatione sua reliqua habet Societas, quibus munus 70
apostolicum imitatur. Quare non immerito servos nos esse profi
temur summi universalisque Pontificis Papae aliorumque episco
porum qui legitima successione locum Apostolorum atque digni
tatem acceperunt.
[52] Quibus igitur rebus animae iuvari possunt, eas

[f.
79v]
res omnes amplectitur Societas, modo humilitate paupertate
in

et
illas administrare possit. Est enim vocatio nostra imperfectorum,
religiosi instituti, per quod ad perfectionem contendere debemus;
ac

ac

non sanctorum perfectorum, qui status episcoporum est. Quum


igitur ad statum acquirendae perfectionis vocati simus, haec est
magnitudo gratiae divinae erga minimam hanc congregationem:
non solum ut alia omnia nobis media ad illum finem nobis conces
serit, sed illud etiam quod alioqui videri solet difficile atque pe
riculosum, nobis tamen ex divinae lucis illustratione facile fit
atque suave, scilicet magnam partem nostri spiritualis profectus
ut

85

constituamus, proximorum salutem perfectionem


eo
in

in

et
si

impensius incumbamus.

III. —
Et

FiNis GRATiA SociETATis]


[53] Ad quas autem Ecclesiae difficultates sublevandas hanc


religionis gratiam donaverit Christus Iesus, exponit ratio instituti
nostri atque Apostolicarum literarum auctoritas; quibus explicatur

69 atque ad seq. lac. 83 alioqui del. solet,


II

Sacrorum Conciliorum nova amplissima collectio XXII, 1003-1006. Cfr.


et

GaAtiANi Decretum, dist. XXIII, 32 (de veste talari). Et Causa XXI,


in
c.
q.

Quod vero fulgidis


• 4:

claris vestibus eis [clericis] ornari non Iiceat


et

...
Priscis enim temporibus omnis sacratus vir cum
et

1:

ibid.
..

c.

«
;

mediocri ac vili veste conversabatur Corpus Iuris ...


(Friedberg*)
p. n. C.

I,

858.
»

Cf. ibid. 1-5. Similiter de hac Annot. Eacamen,


in

in
re

113.
c.

MI, Const.
2,

Exposcit debitum, 380; Constit.


** ••

6,
6:
n.

n.
I,

15.
2, 5: c.

Gregorius MAgNUs, Appendices epist., fragm. ML 77, 1335;


S.

2,

Decret. dist. 92, cap. ThoMAs,


q.

91,
2.

3.
In

sancta Rom. Eccles. Cf. ad


S.

a.

MI, Const.
7;

Regimini militantis, Exposcit debitum, 30, 380.


n.

I,
**

6:
n.
128 FINIS ET GRATIA SOCIETATIS

ad defensionem fidei eiusque propagationcm profectumque ani

**,
marum hanc esse Societatem potissimum institutam quasi

ad
adversus haereticos dicat atque infideles omnes, tum mores
christianae religionis norma conformandos.

ex

ac
catholicorum fidei
95 [54] Et quidem, haec tacerent, loquuntur tamen profuse ni

si
mium temporum nostrorum calamitates, quibuscum Ecclesia,
Christi sponsa sanctissima, conflictatur atque laborat.
Hinc urgent haeretici, illinc mahometani, utrique atrocissimi,
summa vi, summa potentia, summo totius christianismi discri
Et tamen, quum haec maxima esse videantur
sint, maiorem

ac
100 mine.
ego semper facile existimavi calamitatem eam esse qua per cor
ruptissimos mores, cum aliorum catholicorum tum vel maxime,
ac ne

unice dicam, totius ecclesiastici ordinis perditissimam vitam

et
perniciosissima exempla vastatur Ecclesia sancta atque dissi

ac
patur. Unde inexhaustus fons lachrymarum dolorum tanta

in
animarum lue atque calamitate quem non exanimet

?
[55] Contra vero, cui tanta gratia, tam copiosa Dei trini

et
unius nostri benignitas, tam vivax, tam excellens Dei auxilium,
animum non faciat grandem ad animas iuvandas quae pereunt
10 adeo confertim tanta daemonum contentione atque efferata
in

*,
rabie, tanta victoria Luciferi, quasi colligatus non esset
in

tantis Ecclesiae sanctissimae gemitibus atque angustiis, tanta


in

in
sanguinis misericordiae Christi Iesu Domini Dei nostri con

et
et
[f.

80r]culcatione
?

[56] Exurge, Domine, adiuva nos Exurge, quare obdormis,


**.

15

Domine Exurge propter nomen sanctum tuum; ne, obsecro


**
?

te, dicant barbari mahometani ubi est Christi Ecclesia ubi est
?
:

Deus trinus homo Deus ubi meritum passionis


unus ubi
et

?
?

Iesu addant atrociter atque insolenter summum esse Halla


et

*•
?

prophetam Mahumet.
[57] Ne dicant rursum haeretici: ubi est Ecclesia Romana
?
ubi sacramenta ubi operum meritum necessitas ubi sancto
et
?

religiones
et

rum invocatio ubi monasticae vota huiusmodi


et
?
?

ac

innumera, exultent petulanter, suo doctori Luthero canant


et

MI, Const.
3;

Regimini militantis, Exposcit debitum,


8 n. m.

3:

26, 376.
I,
*• **

n.

August.
7;

3;
p.

Conim., 10, 81; Apoc. 20, 11,


2.

Cf. Erh.
3.

S.
5

De Civitate Dei, lib. 20, (De alligatione solutione diaboli): CSEL 40,
et
c.

445; ML 41, 670.


Ps. 43, 26.
3° ss •*

Ps. 43, 23.


Scilicet Dei
».
«
MoNUM. 3 - ANNoT. IN coNsTit. (cA. 1556) - c ii 129

epinicion, quasi de Ecclesia per utrosque triumphet Satan. Ne detur,


obsecro, Domine Iesu Christe, tuus sanguis, Sponsa tua, veritas
tua, tua fides in opprobrium superbissimis daemonibus atque
toti inferiori inferno.
[58] Voca, obsecro te, sanctissime ac clementissime Domine,
voca quos vocaturus es; mitte quos missurus es ad provinciam

*",
tuae sanctae Societatis pro dignitate administrandam. Nos enim
plane, super quam dici potest, inutiles sumus atque inepti

;
nihil aliud quam quae tu, Domine Deus, facere decrevisti tua
et

gratia
ac

misericordia, nos nostra ineptia, errore, negligentia,


peccato, miseria, impedimus atque corrumpimus.
[59] Vocatio igitur minimae huius Societatis magna est, ma
gnum institutum per Iesu Christi eximiam gratiam. Quae gratia
suam habet selectam proprietatem divini auxilii, quae ad omnes
virtutes, ad omnia exercitia, ad ministeria opera omnia, ad

et
totam singulorum qui ad eam admit 40
et

et

universae Societatis
tuntur gubernationem atque directionem extenditur;

ut
finem
quem nobis praestituit Deus fortiter prosequi efficaciter
et

et
attingere possimus. -

De hac proprietate gratiae atque influxus divini (ex qua pro


ficiscitur religionum diversitas) primum est dicendum; deinde,
extensione ad Societatis totiusque instituti munia. Audite,
de

Patres ac Fratres mei Christo Iesu dilectissimi; audite.


in

[60] Hanc proprietatem docet primum gratia vocationis ipsa,


ubi quis audit atque assentitur illi gratiae; unde capax fit divini
influxus, quem Deus omnibus praeparavit dispensandum, quos 50

ad Societatem admittere pro sua benignitate disposuit. Recepta


enim haec gratia facit mens nostra vim quandam accipiat
ut

spiritualem 80v] nostro immediate, qua


[f.

Deo illius sentit


et
a

spiritu voluntatem hoc instituto, illi voluntati coniungitur


et in

in

et

acquiescit, illam corde complectitur atque spiritus suavitate 55


gustat.
ac

[61] Unde bona spe fiducia plenus, magnum atque idem


ut ac

constans concipit desiderium


ut

dulcissimum ad hanc Societatem


admittatur, semper vivat, versetur, serviat; magnum
ea
in

sensum divini auxilii accipit exequenda quo divina vocatio


ad
ea

60
ducit; spiritum imbibit quo, quasi dono quodam sapientiae
ad in

spirituali principio (quod simul


et

memoriam intellectum
et

attinet ad voluntatem), mens nostra, hoc est, triplex haec fa


et

4,

Cf. Exod.

13.

— CoMMENtARII P. NADAL.
9
130 FINIS ET GRATIA SOCIETATIS

cultas, habeat et quasi simul complectatur quae ad Societatis


{55 institutum proprie attinent omnia, quasi uno sensu, una cognitione,
gustu uno illa contineat.
[62] Hinc extat vis qua Pater noster Ignatius (ut per quem
instituere Societatem voluit Deus trinus et unus noster), quae
proprie ad hoc institutum attinent, omnia continet, et disponere
70 atque constituere potest. Hac facultate qui vocantur ad Societatem
totum Societatis institutum accipiunt in spiritu, ut et qui superiorum
agunt partes gubernare alios possint.
[63] Sed ego temere ago atque curiose laboro, scilicet, ut quae
spiritu percipiuntur, ea velim sermone, et quidem imperito, com
75 plecti. Uno igitur verbo, si nihil dicam, dixero omnia: exprimi
illa gratia non potest, sentiri et opere adimpleri potest. Cuius
rei testes ego eos appello quicunque hanc gratiam acceperunt.
Quod enim tu accipis, quod sentis, quod te tanta alacritate, tam
propenso animo, tanta spe, tanto zelo, tam vivaciter, tam fortiter,
tam constanter ad hoc institutum applicat atque impellit, id ego
esse dico quod non dico nec tu verbo exprimis, sed omnes tamen
sentimus in unione et sensu spiritus in Christo Iesu, qui est Deus
*i.

noster in secula benedictus


[64] Ex hoc autem sensu proprio nostrae Societatis

fit
magno

ut
charitatis affectu omnes religiones omnes religiosos complec
ac

tamur; qui unionem hac


ut

habeamus, quia omnes religiosi


in
re

sumus. Neque enim possumus nostrae religionis gratiam sentire,


nisi simul universum gratiam religionis universae monasticae
in

et

vocationis gustu spiritus accipiamus boni consulamus. Aliorum


ac

tamen ordinum spirituales proprietates non novimus. Illas enim


soli illi norunt qui accipiunt.

77 Im margine De sensu spiritus


:
9,
41

Cf. Rom.
5.
IN EXAMEN ANNOTATIONES
1557

Praefatio

I. — MoNUMENtUM ineditum, praeter brevia fragmenta quae


continentur in EN, IV, 649-653 et in M. NicoLAU, Jerónimo Nadal.
Fragmenta edita in hoc libro videre est ibidem, p. 543, in indice
manuscriptorum adhibitorum.

II. — AUctoREs: EN, IV, 26-27, n. 8; M. NicoLAU, Los escritos


espirituales de J. Nadal : Archivo Teológ. Granadino 5 (1942) 36;
ideM, Jer. Nadal p. 81-82.

III. — TExtus invenitur in exemplari unico ARSI, in codice


recenter restaurato (sept. 1953) Instit. 186a, fol. 26r-69r; cuius etiam
titulus in dorso est Miscellanea de Institut. S. I. — I. Codex describitur
in EN, IV, 25-28.

Hic textus, quem sumimus edendum, habet initio usque ad


fol. 43v emendationes autographas Natalis; et cóntinetur sex qua
ternionibus, qui numerantur ad calcem uniuscuiusque primi folii.
Documentum integrum ab uno eodemque librario conscriptum
est, si excipias partem finalem in folio 69r et nonnullas breves addi
tiones per totum textum, propter res omissas in prima transcrip
tione. Textus bene asservatur et generatim bene legibilis reperitur,
exceptis nonullis versus finem in quibus charta consumpta est; quae
tamen, ante codicis ultimam restaurationem, potuerunt a nobis cum
certitudine legi.
Ex modo loquendi, auctor supponit aliud studium praecessisse
(cf. n. 3) et alia etiam secutura, ut cum nuntiat se de re dicturum
in sextam partem Constitutionum (n. 75). Praesens autem tractatio
circa Examen versatur tota; et, si rem districtius exprimimus,
circa primum caput Examinis solummodo est. Sed certe hi primi
numeri, quos commentatur, tales sunt, ut inde locuples doctrina
proponi queat de pluribus non mediocris momenti: de nomine et
approbatione Societatis, de eius fine et de mediis ad finem conse
quendum sive de votis quae in Societate emittuntur et quomodo in
ea concipiuntur; item circa rationem vitae in interioribus et exte
rioribus; denique circa diversa genera personarum et domiciliorum
Societatis. In summariis, quae nos apponimus initio singulorum

A
132 PRAEFATIO

capitum, ulterius legenti videre licet quibus argumentis abunde res


illustrentur.
Auctor desumit nonnulla verba ex primis numeris Examinis,
et inde instituit suum commentarium sive annotationes, quas vocat.
Omnia quidem procedunt eo ordine quo in libro Examinis fas est
reperire; sed ad finem, ad modum Appendicis, auctor revertitur ad
aliqua pristina repetenda vel explicanda distinctius aut enucleatius.
Verba latina quae interpretantur verba Examinis, ex quibus
sumit initium commentarium P. Nadal, non respondent adamussim
ad textum latinum Examinis, editum a. 1583, et denuo editum im
MI, Const. vol. III; immo interdum aliquae versiones Natalis non
iisdem omnino verbis latinis fiunt semper nec inter se coincidunt un
dequaque.
Totum hoc opus Natalis, etsi imperfectum videri potest iam
ex hoc solo quod non integrum Examen commentatur, sed tantum
primos numeros, et ex eo quod in ultimis foliis non apparent auc
toris frequentes, ut solet, emendationes; certe tamen explicat quae
potiora videri possunt ad notitiam Societatis evolvendam. Idque
in hoc tractatu fit uberius, sine dubio, atque solidius, id est, cum
doctrina theologica copiosiore et illustriore quam in explicatione
Examinis quae facta est in Exhortationibus anni 1554; pro parte
dicimus quae est utrique tractationi communis, siquidem Exhor
tationes anni 1554 ulteriores numeros Examinis resque declarant,
quae in hisce « In Examen annotationes » non attinguntur.
Differunt praesentes « annotationes » ab « scholiis » in Examen,
quae inveniuntur in libro Natalis Scholia in Constitutiones et De
clarationes S. P. Ignatii i pag. 1-29, 275-278, ex eo quod haec scholia
referantur ad singula capita Examinis eorumque declarationes et
sint generatim omnino brevia, presse explicantia formulas aut verba;
dum haece « In Examen annotationes » nec omnia capita omnesve
numeros Examinis attingunt nec breviter generatim, sed longiore
saepe expositione theologica et ascetica, potius quam mera declara
tione iuridica.

IV. — TEMPUs coMPosiTIoNIs. Commentarium Examinis, quod


in hoc tractatu exprimitur, copiosius sane atque acriore ingenio
declaratur, quam exponebatur in Exhortalionibus anni 1554. Hinc
pronum est cogitare hunc tractatum nunc edendum illis exhorta
tionibus esse posteriorem. Potuit quidem Natalis incipere compo
sitionem vel potius « materialia » colligere sive praeparationem re
motam adhibere anno 1553, cum ipse versaretur Ulyssipone (Lis
boa) et publice incepit declarare aliqua Examinis *; quod datum
tgmporis iam antea fuit insinuatum *. Sed certe redactio atque con
scriptio praesentis documenti posteriores sunt morte Sancti Ignatii
(31 iulii 1556). Id quod evincit modus loquendi de sancto per totum
textum, v. gr., cum sermo est de Ignatii oratione (n. 80-82) ut de

1 Edit. Prati inEtruria 1883.


* Cf.EN, I, 176, n. 9.
s EN, IV, 27.
MoNUM. 4 — ANNoT. IN ExAMEN (1557) 133

re praeterita, eius nimirum qui iam absolvit annos suae peregri


nationis (cf. et n. 85).
Ex alia parte auctor sperat (n. 147) brevi futurum ut S. Sedes
declaret invaliditatem matrimonii attentati post prima vota; id
quod primum factum est anno 1584, in bulla Gregorii Ascen XIII
dente Domino, id est, post mortem Natalis (1580). Quod certe, mi
nime cogit nos ut ponamus conscriptionem operis paulo ante mor
tem auctoris; siquidem potuit iam ex antiquo spem illam futurae
declarationis pontificiae fovere. Insuper ex modo loquendi de « su
perintendenti », quasi de munere possibili (n. 154), immo et ordinario,
cum tamen Congregatio generalis 2a decreverit, decreto 86, ne hoc
nomen aut officium in usum veniret, nisi necessitas aut magnitudo
collegii id postularet *, animus inclinat ut cogitet Natalem id scripsisse
ante initium Congregationis generalis 2ae, scilicet, ante 21 iunii 1565 °.
Si Annotationes in Examen non fuerunt conscriptae post Con
gregationem generalem 2am (1565), ex alia parte neque credibile
est Natalem illas scripsisse quo tempore erat occupatus in scriben
dis Dialogis (1562-1565 °), quos prae angustiis temporis et occupa
tionum imperfectos reliquit. Neque eo tempore otium habebat ad
has Annotationes exarandas cum in visitationibus distinebatur a
mense novembri anni 1560 7.
Examen vero manuscripti ostendit Annotationes in Examen
fuisse exaratas a P. Ioanne Philippo Vito *, qui obiit Romae 8 aprilis
1558 *. Unde manuscriptum, quod habemus, debuit conscribi ante hoc
datum. In marginibus autem et in ipso textu leguntur correctiones
aut additiones exaratae plerumque characteribus P. Petri de Ribade
neyra Hic vero Pater, 1555, rediit Romam
i*.

Flandriam missus
in

a.

mense februario 1557 occasione primae Congregationis generalis cele


brandae, quae debuit differri usque ad annum 1558. Mansit autem
Ribadeneyra Romae usque ad 16 octobris 1557
ii.

Instit. S. II, 210.


p. I.
*

Cf. ibid. 188.


*

p.

Cf. Jer. Nadal 105.


p.

Ibid. 46.
*

Sic apparet ex charactere scripturae, comparatione facta cum exemplo


authentico Examinis, Constitutionum Declarationum, approbato Con


et

(ARSI, Instit. 1c); quod quidem exemplum scriptum


1^

gregatione generali
Io. Phil. Vito (cf. MI, Const. II, xii, lxx).
P. p.

fuit
In

charactere litterae
a

Vito recognoscendo, sicut etiam illo Ribadeneyra, quo statim,


de
P.

P.

Ladislaus Lukács, plures annos archivista, praesto nobis fuit; cui gratias ex
animo reddimus.
aprilis 1554 Romae fungebatur munere vice-se
21

Hic Pater iam die


a

cretarii (cf. MI, Epist. VI, 634;


F.

I,

marr. 54*-55*). Sacerdos ordinatus est


mense septembri 1555 (cf. MI, Epist. IX, 603, 706). De
P. eo

narr.
I,
F.

594.
Sic ostenditur conferendo cum certo autographo Ribadeneyra, con

tinente eius votum ingrediendi Societatem, ARSI, Ital. 57, fol. 272. Cf.
in

etium AHSI 30 (1961) 256, fig.


3,
p.

viii. Curriculum vitae Ribadeneyra


P.

Cf. Monum. Ribadenegra


I,
si

ibid. p. vi-x.
134 DE NOMINE ET APPROBATIONE SOCIETATIS

Ergo Annotationes in Examen, in Hispania inceptae, scribi


debuerunt Romae post mortem S. Ignatii (1556) et post reditum
Natalis (10 decembris 1556) ex Hispania; et ante 8 aprilis 1558, quo
die scriba P. Vito defunctus est. Immo, ut congruum videtur, ante
diem 16 octobris 1557, quo tempore P. Ribadeneyra Romae adhuc
versabatur.
Confirmat quod dicimus modus exultans quo Natalis loquitur
de Ignatio; quod bene cohaeret cum recenti morte Sancti Funda
toris. Refert quoque Natalis se Romae, post adventum ex Hispania,
per aliquot dies (a. 1557) prosecutum esse expositionem in Constitu
tiones quam inchoaverat in Hispania i*; facile vero, sub nomine
generico Constitutionum, etiam Examen intelligi potest et a Natali
intelligebatur
i*.

V. — RAtio EditioNis. Verba autographa Natalis damus lit


teris italicis (cursivis). Etsi pauca nunc, post codicem restauratum,
vel aegre vel omnino non iam leguntur ob chartam consumptam,
ea certe nos antea legere potuimus, priusquam codex restauraretur.

Tertus

IEsus
[f.

26r]

IN EXAMEN ANNOTATIONES

[CAPUT — DE NoMiNE ET APPRoBATioNE SociETATis


I.

1,
N.

(ExAMEN
c.

1)]

1-2. Cur congregatio minima vocetur Societas. — 3-4. Et Sede Apostolica


et

dicatur primo instituta. — 5-6. Unde nomen Societatis quare ita


et

Iesu
vocetur. — 7-9. Partes Ignatii hoc nomine eligendo — 10.
in

et

retinendo.

ex

Conclusio ascetica hoc nomine. 11. Confirmationes Societatis.

[1] HAEC MINIMA CoNGREGATio Congregationem necessum fuit


'.

prius dicere, quasi genere quodam, quam societatem. Insinuat


in

tamen congregatio sensum obedientiae, qualis


in

Societate

Verba initialia singulis paragraphis, quae ponimus litteris versalitis,


in
3

habentur in codice subducta linea

EN, II, 50.


1* ia

Cf. Erh. 1554,


21.
n.

su

Esta minima congregación que por sede apostólica primera


en
la

*

Compaiìia Jesús, fue primeramente aprovada


de

institutión fue llamada


la
MoNUM. 4 - ANNot. iN ExAMEN (1557) — c. 1 135

quaeritur; gregem scilicet nos esse, qui a superiore ducimur sicut


oves non aperientes os * nostrae voluntatis vel iudicii.
[2] MiNiMA. Humilitatis dicit desiderium et sensum, ut nostram
Societatem sentiamus minimam esse atque infimam *, et ut quivis
in ea se constituat infra omnes infimos atque abiectissimos ho 10
mines, omnium mortalium servum in Domino; sic fiet ut in altum
cymbam ducamus, hoc est, mentem nostram in profundam hu
militatem atque obedientiam, ut inde laxemus in capturam retia
nostra in nomine Christi Iesu *. Pater Ignatius, quoties in re prae
sertim gravi nominabat Societatem, nunquam fere praetermittebat 15

minimam dicere Societatem *, et in Constitutionibus ita appellatur


Societas •. Monitos itaque nos voluit esse Societas, initium nobis
esse statuendum in humilitate, ut idonei esse possimus qui in hac
Congregatione Deo serviamus.
[3] AB SEDE APostolicA. Non a Papa utcunque (quod superius 20
*),

est expositum sed legitime atque apostolica authoritate,

e
potestate, quam Christus Petro
et

et
cathedra scilicet successo
ribus ipso tradidit; quam immutabilem atque infallibilem esse
in

fide tenemus catholica


°.

PRIMA EiUs iNstitUTioNE. Primam institutionem


IN

[4] sic
ut

intelligimus, complectamur divinam inspirationem motionem,


ac

quaeritur in marg., corr. eae desideratur, quod oblitus est delere 15 fere
||
6

sup. lin.

por papa Paulo III de feliz memoria en por


de

1540, mesmo des


y
el

el

afio
el

pués confirmada en 43 [scilicet, ab incarnatione Domini; est, anno vul


id
el

gari 1544. Vide, supra, Erh. 1554, 32, annot. 22] por Julio III
su
n.

successor
y

50, sin otras vezes que letras apostólicas


en

se

en diversos breves habla


y
el

della concediéndole diversas gracias, presupuesta mucha aprovatión confir


y

MI, Const. II,


B,

1556. —
5,
1,

7,
1:
n.

matión della Examen textus circa


».

a.
c.

Singula fere verba huius numeri commentatur Natalis sequentibus. Versio


in

latina, quam adhibet Natalis explicandam, ex qua sunt verba initialia


et

praesentis commentarii, non omnino respondet semper iisdem verbis quae


habentur versione latina edita anno 1583 sub Claudio Aquaviva, quam
P.
in in

videre est MI, Const. III,


2.

Cf. Isa. 53,


7.

Cf. supra, Exh. 1554,


n.

25.
*

5,
4.

Cf. Lc.
*

2,

Supra, Erh. 1554, 25, annot.


n.

3.
• *

Ibid.
Hoc indicare videtur praecessisse, saltem mente Natalis, aliam tracta
in
*

tionem de origine Societatis. Vide, infra, 11, annot. 20.


n.
in

Nota quomodo teneatur fide infallibilitas Sedis Apostolicae, ante defini


tionem infallibilitatis Romani Pontificis factam Concilio Vaticano.


a
136 DE NOMINE ET APPROBATIONE SOCIETATIS

quae initium dedit Societati in Patre Ignatio,

[f.
simul et 26v]
confirmationem Sedis Apostolicae, qua accedente, plena extitit
Societatis institutio.
30
[5] FUiT SEDE APosToLicA NUNCUPATA SociETAs IEsU. Ut

A
aliae partes instituti, ita hoc nomen authoritatem accepit ab

et
Apostolica Sede; principium tamen Dei ipsius inspiratione. Nam

a
ratio nostrae vocationis militia quaedam est sub vexillo Christi,
quod totis exercitiis colligimus
et meditatione praesertim

in
et
ac
35 Regis temporalis Vexillorum sentimus

*;
nam meditatione

in

et
regis temporalis vocamur angelorum

et
Christo Iesu summo

a
hominum rege duce ad societatem sui belli, quod adversus
et

et
mundum, carnem teterrimosque daemones gerit, donec tradat
regnum Deo Patri, atque evacuet omnem principatum, potes
et

Nomina nos damus, atque conscribimur


1°.
40 tatem virtutem
et

digito Dei illam militiam sacrosanctam Eae verillorum


in

u.
vero
meditatione intelligimus ad vexillum Christi Iesu ad ipsumque
Imperatorem Christum nos concurrere, cum aciem procedere,

**. eo

in
stare, per confligere
ex

acie acie illum


in

i*,
45 [6] Hac ratione primum vocatus est Pater Ignatius hac per
illas meditationes nos vocat Christus Societatem suae militiae; in
ita nomen, eius Vicario terris, Romano Pontifici, sub vexillo
in

Crucis dare nos formula instituti nostri legimus.


in

[7] Quaemadmodum autem confirmata fuerit divina haec


inspiratio appellatio, audite, fratres mei. Nam, cum iam pri
et

50

mum veniret Pater Ignatius Romam antequam quidquam de


**

conf.rmatione Societatis ageretur, atque itinere oraret, ecce


in

in marg. del. illa 36 regis temporalis marg.


in

in

34 35 summo del.
in
||

II

Rege et' del. Rege 37 et rege et in marg. sui belli del. quis vult post
si
||
II a

II
|

me venire, etc. 39 evacuet sup. lin. evacu 41 Ex vexillorum vero in marg.,


||

corr. eaealia 43 procedere prius prodere 44 per sup. lin., corr. eaecum illo 46
||

||

ii

illas prius illius 47 nomen marg. 49 autem marg. fuerit del. et appellata
in

in
||
II

audite fratres mei 50 et appellatio — frates mei marg.


in
||

Eacerc. n. 91-98. 136-147.


** ** i* in 10 *

Cor. 15, 24.


1

p.

2-9, 78-80; Each. Compl. 55, 57.


n.
In In

eundem sensum Erh. Conim.


n.
5

3
p.

Erh. 11,
n.

eundem
sensum Conim. 81.
5

Supra, Erh. 1554,


n.

13.
Primum, scilicet, cum veniret Romam cum sociis, Fabro scilicet
et
'

Lainez, mense novembri anni 1537 (cf. narr.


I,

36*). Nam antea iam semel


F.

Romae versatus erat, peregrinaturus Palaestinam. Cf. Epist. Lainii


n.

17:
in

MI, 86; Summ. hisp. Pol. 30: MI, 167; Acta Ignatii,
F.

F.
n.

narr.
I,

narr.
I,

P.

36, 40: MI, 410, 416.


F.
n.

narr.
I,
MoNUM. 4 — ANNot. IN ExAMEN (1557) - c. I 137

apparuit illi Christus Iesus crucem baiulans ** ; audivit vero Deum


Patrem in spiritu ac sensit quod se ad Christum applicaret, et

ac
sequelam assereret, Ego

[f.
in illius servitutem 27r] diceret: 55

et

«
vobis ero propitius

».
[8] Ad haec, cum ageretur formula instituti, quo illam Sedi

de
Apostolicae offerrent Patres confirmandam, gravissima,

ut
in
re
ad internam quandam devotionem atque spiritus sensum compo
situs Pater Ignatius, postulavit sociis, 60

ut
ac
enixe confirmate

a
illud nomen Societati facerent; rogare,

et
se
contendere ab

id
omnibus, ut sibi concederetur
1°.
eae

eae
[9] Quibus rebus satis aperte possumus intelligere divina
inspiratione fuisse Deo illud nomen Societati impositum.
a

[10] Socii igitur sumus Christi Iesu illustri quadam atque


ex
65
ac

nos benignitate gratia. Iesum sequimur militantem,


in

eximia
bellum gerentem, crucem etiam nunc baiulantem Corpore suo

in
mystico, quod est Ecclesia; itaque adimplere debemus quae

ea
desunt passionum Christii*. Christum igitur imitemur, fratres, quoad
eius fieri cum eius gratia poterit proxime; nihil aliud hac mor
ex
70

talitate velimus, quam voluit Christus Iesus. Nostrum est pauperes


esse, castos, obedientes, humiles; nostrum opprobria, iniurias,

56 propitius del. haec sese audisse ab illo confirmat Pater Laynez, qui erat
ipsi eo in itinere socius; add. marg. hoc ego non cancel., sed subobscure scriptum
eaein

Ad haec sup. lin., corr.


57

Tum illud quoque; marg. cancel.


in
et

et

abradit
J

refert P. Laynez cum enim ageretur de formula instituti quo illam Sedi Apostolicae
;

offer cum del. enim 58 prius offerrentur Patres marg. 59 devotionem


in
||

||
|

add. inquit marg., sed abrasum 61 illud sup. lin., corr. eae corr. eaeillud
in

id

id
II

abras. 62 concederetur del. transrersim cancellando Eodem illud spectat [manu


II

Natalis, corr. eaeEgo quoque sic commemini]: cum enim [enim manu Natalis] inci
disset sermo, ut fit, de nomine Congregationis nostrae, post Societatis scilicet, con
firmationem, diceret quidam quid aliud nomen Societati faceremus; respondit
et

si
:

Pater noster, ex animi devotione constanter, illud nomen, praeter Deum, nu]lum
posse immutare. 63 quibus ex rebus corr. eaequa ex 63-64 ex divina inspira
re
||

||
64
ec

Societati impositum marg.


in

tione corr. confirmatum illud del. Societatis


I

Agitur
cf.

La Storta, qua supra, Erh. 1554,


de

de
ad

et

visione 30,
**

n.

annotationes ibi appositas.


Cf. Summ. hisp. Pol. 86: MI, 204. — Vide apparatu quae
I,
F.

narr.
in
n.
*

hic sequuntur ms., sed linea transversa cancellata. Haec retinebantur


in
in

EN, IV, 650.


Et

fragmento edito certe non apparet ratio cur non habean


in

tur historica. Eamdem sententiam supra invenimus Each. 1554, 31. verba
in

n.

tamen apparatus nos non retinemus textu, fideles nostro proposito non inni
in
iis

tendi quae ms. sunt oblitterata. De nomine Societatis vide Erh. 1554,
in

annot. ibi positas.


n.

et

29-31
1,

Cf. Col.
**

24.
138 DE FINE SOCIETATIS

contumelias pro eius nomine pati; nostrum, pro salute animarum


procuranda nihil non cogitare, agere, pati; nostrum desiderare
27v] pro animarum salute oppetere. Ad magnum opus,

[f.
75 mortem

ac
magno signo demonstratione, vocavit nos Christus Iesus, fratres
dilectissimi. Magno igitur animo, magna fide, magna spiritus vi
vacitate atque hilaritate sequamur

in
humilitate cordis nostri

in
spiritu

ac
Christo.

in
veritate

is
[11] FUIT PRIMUM coNFiRMATA, ETC. Anno 1540 ad numerum

ac
60 professorum fuit confirmata magna providentia divina Pauli
Papae III i*;
quod superius attigimus Deinde ad apertum nu

*°.
merum, omnium quotquot ad Societatem aspirare vellent, anno 43
rursum Sede Apostolica fuit comprobata per eumdem Paulum
a

3° Quinquagesimo vero anno fuit item ab Iulio

30
confirmata
•i.

exactius explicata tota ratio instituti

**.
simul
et

II. — DE

N.
FINE SociETATis (ExAMEN

1,
[CAPUT 2)]

c.
12. Finis Societatis. — 13. Ad maiorem Dei gloriam esse aspirandum. — 14.
Finis quem habuit Iesus Christus. — 15. Er plenitudine perfectione ca

et
ritatis.— 16. Iuvare prorimos ministeriis etiam eaeterioribus. — 17. Prae
ubi est penuria ministrorum. — 18. Per plura opera caritatis mini

et
sertim
steria. — 19. Atque institutione iuventutis. — 20. Omnia comprehendit
quibus iuvari proximus possit, praesertim spiritualia. — 21-22. Quae
renda etiam perfectio propria proximi. — 23. Prorimus hortandus ad con
et

silia. — 24. Et ad frequentiam sacramentorum. — 25-27. Salus perfectio

et
propria constituta iuvando proximo. — 28-29. Intense prorimus iuvan
in

dus omni ministerio, — 30. Ratione


ex

instituto Ecclesiae approbatione.


et

finis media comparantur. — 31. Vitam activam contemplativam atque


et

activam superiorem complectitur Societas. — 32. Tota Societas ad perfec


«

tionem maiorem aspirat, hoc etiam opus est Generalis Congregationis. —


et

33. Exhortatio ad finem amandum


et

obtinendum.

prius magnoque spiritu —


73

76

79

marg., corr.
in

in
er

contumelias irrisiones
in

||
eae

II

Christo Iesu 80 etc. sup. lin. 84-85 per eumdem


in

Christo corr. Paulum 3uum


II

II
eae

corr. ab eodem Paulo 3o 85 anno del. tertio item sup. lim.


i

|
4,
*" 1° 1*

Cf. Io. 23. 24.


Per bullam Regimini militantis (27 septembris): MI, Const.
I,

24-32.
Hoc indicat aliam tractationem, qua nobis non satis constat, huic
de

fuisse (saltem mente Natalis) praemissam. Vide etiam, supra, hoc capite,
in

in

annot. 7.
bulla Iniunctum nobis (14 martii 1544). Vide Erh. 1554,
et
n.
In

32
•i

annot. ibi appositam.


bulla Erposcit debitum (21 iulii 1550): MI, Const.
In

I,
**

373-383.
MoNUM. 4 - ANNot. iN ExAMEN (1557) — c. II 139

[12] FiNis
SociETATis EsT, ETc. *. Si ad haec, quae hoc loco de
fine Societatis traduntur, illa coniungamus quae in formula insti
tuti nostri legimus, esse scilicet ad hoc potissimum Societatem
institutam ut ad fidei defensionem et propagationem et profectum
animarum, etc. *; haec igitur si coniungamus, ratio finis nobis
per Iesu Christi gratiam propositi extabit perfectissima, ex qua
rursum poterimus metiri totius instituti rationem tum etiam per
fectionem.
[13] Haec antequam explico, exponam illud breviter, quod in
omnibus est Constitutionibus frequentissimum et Patri Ignatio 10

ac toti Societati in omnibus literis, sermonibus, operationibus,


usurpatissimum. Id vero est ad quod, quae de fine et hoc loco et
in formula instituti continentur, referri debent omnia; ad maiorem
scilicet gloriam Dei, honorem ac servitium esse nobis contenden
dum atque operandum semper. Neque enim satisfecisse nos vo 15

cationi nostrae et gratiae 28r] credamus, tantum gloriam


[f.

Dei quaeramus simplici quodam desiderio; sed ad maiorem glo si


riam semper esse nobis aspirandum sentiamus, quasi perpetua
ac

quadam ad perfectionem divini honoris charitatis contentione


ac

suavitate spiritus fortitudine Christo Iesu Neque vero


in

in

*.

mirum hoc cuiquam videri potest; nam ratio religionis monasticae,


qui status acquirendae perfectionis est, ad hoc spectare certum
est ut continenter ad meliora nitantur religiosi.
[14] Constitutus igitur est nobis finis perfectissimus, idem sci
licet ille quem Pater caelestis Filio suo unigenito praestituit in
carnationis, vitae, mortis ac resurrectionis, ut ad maiorem Patris
sui aeterni gloriam oves quaereret quae perierant domus Israel
*;

igitur in marg. rursum in marg. exponam del. marg. prius


in
||
5

9
II

II

12 quod prius quid 14 servitium prius servitutem 18 esse nobis marg. senti
in
||
II

amus sup. lin. 19 prius contentionem 20 vero sup. lin. 21 monasticae del.
||

||
II

et 22 hoc sup. lin., corr. eae.illud 22-23 certum est sup. lim., corr. eaevidetur
||

||
ii

23 ut del. sese 25 praestituit del. suae 26 ut prius et 27 aeterni sup. lim.,


||

||

||

eorr. earetiam

fin desta Compafiia perfec


la no
El

es

solamente attender salvatión


y
la
1

a
de •

tión las ánimas proprias con gratia divina; mas con mesma intensa
la

mente procurar ayudar perfectión los próximos


2: de

de

de

salvatión
la

las
y

•.
a

MI, Const. II,


1,

7,

B.
n.

Eramen textus Textus latinus (editus


c.

a.

1583)
MI, III,
in

2.

Const.
bulla Exposcit debitum, MI, Const.
In

I,
in 3:
n.

376.

Vide quae de his colliguntur Jer. Nadal


p.

382-390.
• •

Cf. Mt. 15, 24.


140 DE FINE SOCIETATIS

salutem scilicet animarum ut quaereret et perfectionem ex tota


charitatis plenitudine atque perfectione.
[15] Hic igitur est finis noster, ad salutem animarum attendere
30

et perfectionem ex plenitudine quadam charitatis ac perfectione


in Christo Iesu. Ut enim ad maiorem Dei gloriam omnia nobis di
rigenda sunt, quae est pars charitatis potissima, ita et proximus
amandus ex charitate est, quoad eius fieri potest, pro vocationis
35
nostrae gratia ac ductu perfecte; tum in omnibus partibus nostri
instituti perfectio nobis sequenda est.
[16] Itaque perfectionem status nostri non constituimus in
contemplatione et oratione, et proximum his rebus tantum iuvamus
28v] quod tamen mo

[f.
in nostris cellulis ac monasteriis sedentes;
40 primis. Sed, cum nos chari
nachorum institutum est perfectum

in
tas urgeat proximum sicut nos ipsos amemus, videamus autem
ut
*,

tot animas perire aeternum, quas tamen salvas voluit esse cle
in

mentissimus Pater caelestis, pro quibus sanguinem vitam pro

ac
fudit Christus Iesus, nostram simul proximorum salutem
in

et
45
ex

incumbimus vocatione nostra atque statu, non oratione solum


sed omnibus praeterea ministeriis, quibus spiritua
ac

sacrificiis,
liter iuvari quis possit.
[17] Et quemadmodum parte Consti
ex

7a
ratione missionum

in
tutionum, imo vero totis fere Constitutionibus intelligimus, ad
50
illas animas proprie Societas incumbit iuvandas, quae propter
vel pereunt vel periclitantur; quo

fit
penuriam ministrorum

ut
ex
ac

plenitudine charitatis perfectione Societati sit Patre caelesti


a

finis constitutus.
ad

[18] Nam maiorem Dei gloriam nobis est rebus omnibus


in

55 operandum, tum impense nostrae proximorum saluti vere, serio,


ac

vivaciter, fervore spiritus charitatis, tum etiam zeli opera


in

et

nobis est insumenda Christo Iesu, omnibus artibus, industriis,


in

ministeriis, quibus iuvari possit proximus. Et quandoquidem


in

rebus omnibus quod melius est maiorisque servitii divini illud


60 prosequimur, propterea salutem animarum omnibus ministeriis
spiritualibus procuramus, primum atque suo modo unice per sacras
eae

31 perfectionem del. 35 tum sup. lin., corr.


id

et

est 38 oratione del. et


||

nostram perfectionem in his exercitiis constituimus et sup. lim.


et

tum 39
|| ||
|

sedentes sup. lin., corr. eaespiritui ac devotioni quod tamen del. institutum 49
|

prius ac
57

fere sup. lin. tum etiam sup. lin.


et

et

54 Nam del. 56 nobis


||
II

est, in marg.
5,

Cf. Cor. 14.


2
*
MoNUM. 4 - ANNOT. IN ExAMEN (1557) — c. II 141

praedicationes ac lectiones, et aliud quodvis verbi divini minis


terium, per exercitia spiritualia, per puerorum ac rudium in Chris
tianismo institutionem, per sacramentorum 29r] ministrationem;

[f.
65
addimus his dissidentium reconciliationem, eorum, qui vel

in
et
hospitalibus decumbunt, piam visita

in
carcere detinentur vel
tionem atque subventionem quae domorum professae Societatis

*:
sunt ministeria.
[19] Ex collegiorum vero instituto iuventutem
moribus

in
literis purioribus instituimus,
tum omne disciplinarum genus 70
et

publice profitemur, quod videatur theologo necessarium vel utile


futurum. Hac tamen moderatione haec opera incumbimus,

in

ac
ut

domibus nihil quod ad scholas attineat enarremus, illis


in

ex
ministeriis prius operam demus, quae potiora sunt, quibus

et
spiritualis colligitur. collegiis primaria
In
maior fructus vero est
scholarium atque studiorum cura; caeterum, quod absque horum
ad

detrimento fieri possit, alia opera quae domorum sunt magis


propria attendimus.
ex

[20] Breviter: nihil est, quo charitate iuvari proximus possit,


ut

quod nostri instituti non sit. Sed ita tamen, omnia ministeria
spiritualiter exhibeantur, illa intelligamus proprie esse nostra
et

quae perfectiora sunt, pure scilicet spiritualia; nec ad alia quae


inferiora sunt descendamus, nisi necessario, magno consilio, magna
spe, magno proventu, non sine superiorum licentia; tunc tandem,
et

quando pure spiritualibus non est ubi ministremus. Omnia


in
si

perfectionem animarum referantur ad maiorem


et

vero ad salutem
Dei honorem gloriam.
et

-
ad

perfectionem nostram
et

[21] Quod autem dicimus salutem


[f.

esse nobis incumbendum 29v], facile videmus necessarium esse,


ex

non tantum ex nostri instituti ratione, sed simpliciter ratione


instituti monastici religionis.
et

ad

[22] Quod vero non ad salutem solum, sed perfectionem


ad

simul proximorum attendamus, dat perfectio charitatis


id

proximum extensa; nam eodem desiderio, eodem spiritu atque


proximorum. 95
amoris affectu salutem nostram ferri debemus
et in

et

Illorum igitur perfectionem procu


et

et

salutem desiderare
et

marg. 82 ad alia del. nobis marg.


|| in

in

76 caeterum 84 tunc tandem 87


||

||

II

gloriam del. iam 88 autem sup. lim. 89 esse nobis incumbendum corr. eaeet
II

proximorum attendendum, quod nostrae non solum saluti sed perfectioni incum
bendum sit.

Instituti bulla Exposcit debitum, MI,


3:

Formula
I,
in

n.

Const. 376.
»


142 DE FINE SOCIETATIS

rare debemus, quo fiat in Christo Iesu ut, qui potest capere *,
non omittat quin capiat, et in eo quidem quisque gradu capiat,
quem maturo atque spirituali iudicio assequi poterimus gratia m
100 cuivis polliceri.
[23] Itaque, quemadmodum nobis ad maiorem semper perfec
tionem vitae religiosae est contendendum, ita in proximo non
satis sit nobis si non peccet, si mandata custodiat Dei et Ecclesiae,
quod alioqui ad salutem satis est; sed ad consilia simul omnes
exhortari nitimur, hos ad religionem, alios ad clericatum vel alioqui
ad consilia evangelica pro suo captu capessenda. Et, si de perfec
tione status agi vel non potest vel non debet, de ea perfectione
agimus, de iis consiliis, quae in omni statu etiam saeculari impleri
facile possunt.
10 [24] Hinc est quod tantopere hortamur omnes ad frequenta
tionem sacramentorum paenitentiae ac sacrosanctae Eucharis
tiae *; hinc quod exercitia spiritualia communicamus vel exacte
partem, pro eorum qui exercentur captu;

[f.
omnia vel eorum 30r]
opera detur suademus melioribusque operibus.
ut

hinc orationi
Breviter, non solum illa abiiciant homines quae
ut
eo

contendimus
mala sunt, illa faciant, quae omittant, peccabunt; sed illa quoque
si

reiiciant, quae speciem habere possunt peccati vel occasionem


vel periculum, illa faciant quae gratiora Dei atque acceptiora fore
videbuntur, pro sua quivis facultate Christo Iesu;

et
simul
in

non exemplo solum suo, sed exhortatione etiam, viri viros, faeminae
faeminas nitantur ad meliorem vitae frugem adducere.
nostrae professionis atque instituti ratio ad pro
fit

[25] Ita
ut

ximos omnes suo gradu extendatur. Haec autem coniunctio salutis


perfectionis cum proximi salute perfectione facit
et

nostrae
et

etiam magna perfectionis nostrae pars


ut

et

salutis iuvando
in
et

proximo constituta sit


°.

quisque capere potest} quo sup. lin., correc.


97

98
ut

sup.
ut

II er

et

debemus del.
II

lin. quidem sup. lin. capiat marg. 99 quem corr. e.r quam gratiam del.
in

a
3 II
I

Christo Iesu 100 cuivis del. infusam satis del. quod nostri iustituti non sit,
||
'I

est sit sup. im. alioqui sup. lin. 12 hinc sup. lin. 13 captu del. quod 14
||

||
et 4

II

II
|

hinc bis scriptum, semel cancellatum suademus del. quod 15 eo contendimus


||
|

in marg. 19 facultate del. et captu


||

Cf. Mt. 18, 12.


*

Beguiriztáin, operibus supra commemoratis, Erh. 1554, 105,


n.

Cf.
in
J.

annot. 45.
Ad haec vide, sis, inter alia, dictum Natalis ad Gregorium Rosefium
P.
*

ms. ARSI, Vitae 15, fol. 18rv; editum narr. III,


p.

Jer. Nadal 339;


in

in

F.

515-516.
MoNUM. 4 - ANNoT. IN ExAMEN (1557) — c. 11 143

[26] Quocirca, ubi ad ministerium mittimur a superioribus,


nihil addubitemus quin maximus sit nobis futurus proventus ex
ministerio in proximum; ad hoc enim vocamur, ad hoc nostrae
religionis gratia proprie ducit et iuvat. Memini ego, cum insinuaret
mihi Pater Ignatius, ad initia mei ad Societatem ingressus, ut
praedicationibus et proximo operam darem, et ego ineptitudinem
meam de meis peccatis et miseria excusarem, respondisse Patrem:
« Hoc, inquit, pacto proficies, si ad proximi salutem attendas ».
[27] Ut semel igitur dicam, nullus suo iudicio inixus quod im
erfectus sit, quod ineptus, quod in periculo versetur, vel gravetur
30v] vel ambigat proximo inservire; sed explicata conscientia
[f.

mittatur, magno animo pleno bonae spei aggre

ac
superiori,
si

singulari Iesu Christi gratia, qua suam complec


ut ex

diatur opus. Fiet


titur Societatem, nihil periclitetur, magnum brevi pro 40
et

et
ventum perfectionis consequatur, modo rationem ministerii So
cietatis amplectatur, primis non omittat spiritum per ora
in
et

tionem suo tempore refocillare alibi dicetur,


de
re
ac

renovare. Qua
praestante Christo Iesu, diligentius.
sit

ac
[28] Dicimus intense, quod nervus Societatis intensio fervor
charitatis, qui proximos semper redundare debet. Et qui
et

zeli
in

dem, verum confiteamur, haec est proprietas instituti unica,


ut

haec ratio novi ordinis, proximorum salutem perfectionem,


ut

et
in

ex perfectione toto corde, tota mente, tota anima,


charitatis
omnibus viribus feramur suavitate spiritus atque hilaritate
in

50.

vivaciter; atque ad id, accipiamus


ex

instituto administrationem
et ut

non orationis solum sacrificiorum, non praedicationis solum


sacramentorum; sed omnes uno amplexu operationes charitatis,
et

sanctae approba
ex

omnia ministeria complectamur, Ecclesiae


tione, atque authoritate. 55

[29] Itaque, quamvis nullam animarum curam accipiamus ex


beneficii cuiusquam vel dignitatis obligatione, siquidem simul
illis alia accipiuntur quae cum paupertate, humilitate liber
ac
in

tate Societatis pugnant, tamen necessario atque intense quidem


habet cum fine suo et instituto coniunctam curam animarum So
cietas, 31r] obligationem districtissima m.
[f.
et

[30] Ex hac finis ratione ratio ducitur omnium partium Socie

27 ubi corr. eaeposteaquam 29 nostrae sup. lin., corr. ear gratia 30 gratia sup.
||

II

lin. 45 ante Dicimus del. Quod intense denuo scriptum Natali sup. lin., nec
1

|| a
|

cancel. prius scriptum, quod nervus sit corr. earmunus est sacra
et

52-53 solum
|

mentorum sup. lin., corr. eaeet aliarum particularium operationum 53 charitatis


||

suo. tin. 59 necessario prius necessariorum 62 ratione del. proficiscitur ducitur


||
II

sup. lin.
144 DE FINE SOCIETATIS

tatis, sive hinc media ad hunc finem consequendum. comparantur;


tum etiam illud colligitur omnes partes Societatis pro suo gradu
ac modo perfectas esse oportere, ut vere et ad perfectionem usque
in nostra ministeria incumbamus, ad perfectionem tendant studia
literarum, spiritualia praeterea exercitia concionum, lectionum
et omnis ministerii verbi divini ac sacramentorum tractatio.
[31] Ex hac finis ratione illud quoque intelligimus, Societatem
70 utramque complecti vitam, tum contemplativam tum activam
particularem; utramque enim in nobis exercemus, sed contempla
tivam impensius et, ut aperte dicam, primarie debemus et quasi
unice esse contemplativi atque orationi dediti. Sed tamen haec
non est proprietas nostrae vocationis et instituti; sed ut eam vitam

i°,
75 ut vivamus quae activa superior dicitur qua facultatem

in

a
Christo accipiamus atque Christo exerceamus, qua facultate

et in
proximos possimus, illum fiat, con

ut

ut
iuvare activus alium
templativus evadat iuvare.
[32] Non partes autem solum Societatis perfectionem maio

ad
aspirant, atque universum institutum,

ut
rem sed tota Societas non
solum qui Societate vivimus dicamur religione vivere atque
in

in
statu acquirendae perfectionis, sed Societatem quoque ipsam

in
re ac

religione versari statu perfectionis maioris adipiscendae intel


ligamus. Qua superius annotavi
de

nunc illud addam:


et

et
Ex praesenti rerum statu generalem Praepositum debere prae

ex
scriptis Constitutionibus Societatem gubernare, animum quidem
et
maiorem perfectionem totum institu
ut
ac

habere desiderium
in

tum augeatur (constante semper tamen illo fine quo diximus, de


u

qui firmissimus atque inviolabilis conservandus est), nihil tamen


absque generali Congregatione 31v] augere vel debebit vel potest.
[f.

Hoc est opus solius Congregationis generalis, cui, quoties congre


gabitur, huius augmenti semper primaria ratio habenda est.
[33] Hic est igitur finis noster, fratres dilectissimi, Christo
a

Iesu nobis propositus pro sua summa sapientia atque benignitate;


im

63 sive sup. lin. hinc marg. comparantur marg. 65 perfectas corr.


in

II
|

eae profectas 72 et corr. eae atque 76 Christo corr. eaeipso 77 activus corr.
||

||

||

marg., corr. eaeillum ut antiqui


im

eac comtemplativus 77-78 alium — evadat,


||

vita activa superiore Nadal appellata, cf. ThoMAs,


10

»,

de S.

De hac
P.
a. «

a
2,
q.

Hodie solet appellari vita mirta;


» 6,

188, vide quae illa vita


et
2.

c.

activa superiore colliguntur Jer. Nadal Compl.


p.
in

in
et

327-338 Eaeh.
6

n. 127-128 et il)i annot. 9-11.


2,
11

9,
p.

n.

Cf. Const.
1.
c.
III
MoNUM. 4 — ANNot. 1N ExAMEN (1557) — c. 145

hunc intimis cordis praecordiis, hunc menti spiritui nostro pe

et
95

nitus ac perpetuo infigamus; ad hunc semper spectemus; hic nos


complectatur, moveat, dirigat; hinc suavitas fortitudo nostrarum

in ac
operationum; hinc efficacia, hinc fructus animarum salutem
perfectionem uberrimus. Huius finis vivacis
et

et

et
certissimus
simum quoddam atque excellens desiderium initium fuit Padre 100

in
Ignatio Societatis instituendae. Ex hoc fine maior illa extat

et
abundans gloria Domini nostri Iesu Christi, qui
et

et
honor Dei
est Deus benedictus in saecula. Amen.

[CAPUT III. — MEDiA AD FINEM oBTINENDUM DE votis

:
N.
(ExAMEN 3-5)]
c.
1,

— DE votis ET DE PAUPERtAtE. — 34. Gratia vocationis con

in in
IN

GENERE
I.
§

siliis evangelicis. — 35. Quae consilia perfectius suscipiuntur votis reli


gione approbata. — 36. Suntque vota quasi pollicitatio paratum

et
Deo

a
aurilium. — 37. Non tamen sunt ipsa perfectio. — 38. De ordine votorum.
— paupertatis — 41. paupertas in
et

39-40. Perfectio ccmmoda. Quomodo


telligatur. — 42. Gratuitas ministeriorum. — 43-45. Rationes illius. — 46
47. Paupertas domorum professarum collegiorum. — Item profes
et

48-49.
sorum et coadiutorum.

II. — De voto oboediENTiAE SUMMo PoNTiFici. — 50. Peculiare votum


§

oboedientiaeSummo Pontifici. — 51. Sensus huius oboedientiae. — 52-53.


Motiva maioris devotionis, abnegationis directionis —
in
et

hoc voto. 54-55.


Alia commoda er hoc voto.

— DE votis
iN

GENERE ET DE PAUPERTATE.]

I.

[34] Ad FAciLioREM HUiUs FiNis coNsEcUTioNEM, ETc. De


1.

proprietate votorum Societatis suis locis dicemus, Christo dante.


Nunc quae necessario videntur,
ea

solum annotabimus.
95 hunc' prius huic hunc prius huic 99-100 vivacissimum corr. eaevivax
||

II
*
|

100 initium corr. earintensum

Para mejor conseguir este fin hàzense en ella tres votos, de obedientia,
*
*

«de pobreza castidad, assi entendiendo pobreza, que quiere puede


lo ni

ni
ni la
y

tener rentas algunas para para otra cosa, qual


su

la se

sustentatión entiende
los particulares, pero aun las yglesias Compa
de

de

de

no solamente casas
o

iìia professa. Ni tanpoco (aunque otros seria licito) por missas predicationes
a

algunos sacramentos otro pio officio alguno


de
«o

lectiones administratión
o

«de los que puede exercitar Compafiia según instituto pueden accettar
su
la

stipendio alguno limosna, qual


en

de

dichos minis
se

suele dar recompensa


o

terios, por cuyo servitio deben hazer puramente


de

de

otro que
3: S.

Dios N.
MI, II,
B.
1,

7,
n.

todas cosas Examen textus Textus latinus


».

Const.
c.

{editus anno 1583): MI, Const. III,


3.

10 — CoMMENtArii P. NADAL.
146 DE voTis IN GENERE ET DE PAUPERTATE

Prima gratia in Societate, ut in aliis religionum


est vocationis
institutis; ad perfectionem adquirendam vitae christia
ea ducit
nae, quae in charitatis perfectione constituta est. Concipimus hanc
gratiam eximiam esse ex perfectione finis nobis praescripti;
media vero ad huius finis atque perfectionis consecutionem, quibus
melius, facilius, securius atque uberius illa assequamur, quaenam
10 tandem apposita magis et utilia esse possunt, quam quae Christus
ipse consulit in evangelio, paupertas, castitas et obedientia ? *.
[35] Atque eo magis haec erunt utilia quo perfectius suscipiuntur;
id vero fit [f.
32r] ubi vota religione ab Ecclesia approbata emit

in
tuntur. Itaque, gratiam Deo accepimus religionis, ita votorum
ut

a
sensu spi

ac
15 gratiam accepisse agnoscimus; quod indicio quodam
ritus coniicimus, ubi ad religionem primum applicamur, dein ubi
vota constituimus edere, tum ubi illa edimus; quae omnia quodam

ac
gustu spiritus interno facimus corde complectimur.
igitur quasi pollicitationem Deo re
In

[36] votis nos habere

a
ac
positam confidamus, fratres, paratum auxilium Quo auxilio

*.
non solum tria illa bona quae nostra potestate alioqui consti
in

ac
tuit Dominus, externa, corporis, tum etiam voluntatis iudicii
proprii, Deo sacrificamus, quod per tria illa vota facimus; sed
etiam, quoad haec militia vitae mortalis perseverat, praesto illis

in
-
2…ogratiis
votorum habeamus praesidium quo muniamur, quando

si
sive amor mundi sive carnis petulancia nos solicitat, sive repullu
lans subinde proprietas vel voluntatis vel iudicii nostri interturbat
ac te:ntat.
[37] Diriguntur itaque vota religionis ad religionem finemque
illius, ad perfectionem quidem iuvant; non sunt ipsa perfectio, non
finis ipse. Quocirca praepostere agamus, fratres, atque nihil
in ne

aliud quam vota incumbamus, illis semper haereamus, totam


in

votis perfectionem collocemus: non ita agendum est, fratres mei.


in

Sed tota contentione, perpetua illa quidem (ut est pugna mor
ut

et

talis haec perpetua), ad humilem paupertatem, puram castitatem


simplicemque obedientiam debemus contendere,
[f.

ita
et

32v]
eae

ut corr. vel prius acquirendam 10 possunt, ms. cum signo interrog.


||
4

et II

11 prius paupertatem, scilicet, castitatem


!}

obedientiam 16 ubi abradit enim


||

||

17 tum corr. er deinde 19 igitur sup. lin., prius Itaque in votis 23 prius sacri
||

ll

ficentur, 30 quidem sup. lim. 31 Quocirca sup. lin. corr. eaeNe igitur
ut

ridetur
||
II

ne sup. lim. 32 haereamus del. sed ut tota contentione 33 ita sup. lin., corr. ear
||
II

id 34 Sed—contentione in marg.
i|

Mt. 19, 12. 21.


Idem Dialogo II,


in

n.

90.
*
- 147

iii
MoNUM. 4 ANNOT. IN ExAMEN (1557) — c.

ut
danda simul opera est, illis sistamus; sed, expeditiores

ne
in
fortioresque facti, maiori studio ad finem Societatis atque illius
ministeria incumbamus. Ita fiet per haec ministeria augean
ut

ut
tur illae virtutes, quas votis complectimur; vicissim ad minis 40

et

ac
teria nostra per illarum virtutum exercitia expeditiores fortio
res evadamus.
[38] OBEDIENTIAE, PAUPERTATis Et cAstitAtis.

In
confirma
tione instituti primo loco legimus castitatem hic primo obedien

*;
tiam; formula votorum paupertatem primo pronunciamus
in

*
:
aequali quasi unica cura atque studio illa etiam nobis vota
ut

ac

observanda intelligamus. Alioqui sua ratio cuique constat, qua


primum locum statu religioso sibi iure videatur posse vendicare.
in

[39] ITA PAUPERtAtEM INTEllIGENDo, QUod. Voluit hoc loco


Societas compendio proponere rationem paupertatis suae novitiis. 50

quoque opere praetium est compendio explicare. Nam,

de
Id

ut
reliquis votis tum aliis partibus Societatis suis locis dicetur,
de

paupertate, quod melius atque perfectius esse videtur,

eo
sic
in

spectavit Societas. Libertatem scilicet spiritus, importunitate ab


ac

solicitudine rerum temporalium assequi voluit. Et quidem, 55

singulis solum hominibus qui vivunt, sed in id


ea
in

non universa
in

simul congregatione; omnino illa cura molestia illa, anima


ut

ac
ac

rum necessaria quaedam alienatio perturbatio, longe esset able


gata, nec toti congregationi nec parti cuiquam haerere posset.
ut

[40] Itaque tota Societate, omnibus partibus provi 60


in

in
et

et

sum est, Christo Iesu propitio, quid detrimenti vel finis vel
ne

33r] solicitudine rerum tem


[f.

institutum vel ministeria nostra


a

poralium acciperent, illud Iesu Christi verbum experiremur


et

libertate spiritus atque hilaritate: Ne soliciti sitis animae


in

vestrae quid manducetis, neque corpori vestro quid induamini 65


*;
»

fiat quod scribit Paulus: nihil soliciti simus simul confida


ut
et

7;

39 ut sup. lin. 52 prius dicentur 53 melius del. est prius videatur eo


II

et II

sup.lin., del. id eo 59 ut corr. eae 61 Christo Iesu corr. eaeDeo 63 ver


||

||

||

bum sup. lim. 64 sitis sup. lin.


||

post solenne perpetuae Castitatis, Paupertatis Obedientiae


In et

*
.
.
.

bulla Exposcit debitum, MI, Const. bulla Regi


In

I,
3:
n.

votum 375.
•.
.
.
.

2,

mini militantis, post solenne perpetue castitatis votum proponat sibi


n.

MI, Const.
»:

animo
in

n. I,

16.
3,

4,
p.

6;
5,

3,

n.

Constit. 2-4.
c.

c.
• *

6,

Mt. 25.
Philip.
4,
6.
*
148 DE VOTIS IN GENERE ET DE PAUPERTATE

mus habituros nos in caelo thesaurum uberiorem *, si paupertatem


diligentius amplectamur ac verius.
[41] Nullam igitur proprietatem rerum habere potest nec ea
70 pars Societatis quae professa dicitur, propter quatuor votorum so
lennitatem, nec ea quae simul et professos 4 votorum et coadiuto
res utrosque complectitur, neque in particulari neque in communi;
non nomine domus, non ecclesiae, non fabricae, non quovis alio
vel nomine vel occasione vel praetextu *. Habent igitur merum usum
75
facti hae partes, rerum sibi ex eleemosyna donatarum, ad naturae
conservationem ex paupertate, iuxta id quod necessarium videa
tur ad ministeria instituti obeunda digne vocationi nostrae ac fini.
[42] Et hoc quidem nonnullarum etiam religionum est illud So
cietatis proprium. Nam, cum intuitu ministeriorum spiritualium
vel omnino eorum quae a religioso instituto proficiscuntur, bifariam
recipi aliquid possit saecularis emolumenti : primum, si pacto
id fiat, ut vitiose alioqui; dein, si ex eleemosyna admittatur; illo
reiecto, hoc legitime utuntur clerici qui, ministrantes altari, de al
Christus Iesus ordinavit; tum etiam eleemosynas
1°,

tari vivunt
ut

religiosi pro suis ministeriis admittere possunt, non 33v] praetia

[f.
solutiones: hac quidem ratione accipiendae eleemosynae pro
ac

suis ministeriis privavit


ii,
atque cum Paulo iucundi
se

Societas

in
tate cordis dicimus tum communiter omnes tum privatim singuli:
melius est nobis mori, quam gloriam nostram hanc
ut

et
libertatem
quis evacuet
i*.

[43] Communis haec est ratio paupertatis universae Societatis


corpori, tum singulis qui sub obedientia Societatis vivunt. Hac
magnam libertatem nostris ministeriis sentimus; ut, cum
in

in
re

non possimus terrenam aliquam retributionem vel eleemosy


ad

95
ac

nam vel respectum urgere, liberius facilius, proinde maiori


ac

fructu, perfectionem
ac

cum salutem animarum incumbamus.


in

[44] Hac vero cura solicitudine liberi[s] effulget nobis con


ac

et

firmatur spes maior vestiturum esse nos Patrem altu


et

caelestem

68 prius amplectaremur
77

75 hae partes sup. lim. digne spatium vac., del.


||

||

et, 78 nonnullarum etiam in marg., corr. eaealiarum quoque 79 ministeriorum sup.


||

||

Jim., corr. eae monasteriorum

Cf. Mt. 19, 21; Lc. 12, 33.


(MI, Const. II,


2,

2,
p.

Cf. Erposcit debitum, 379); Constit.


6,
n.

n.
c.
5
*

5-6, 11-12.
10

9,

Cf. Cor. 13.


1

3;
1,

2,
1,

6,
p.
n.

n.

Eramen Constit.
c.

7.
n.
9, c.
ii1*

Cor. 15.
1
MoNUM. 4 — ANNOT. IN ExAMEN (1557) - c. iii 149

rum, ut lilia solet et caeli volatilia

i°,
pro sua benignitate dulcis
sima, non merito nostro, qui vel pane vescimur indignissime.
[45] Nihil igitur, indirecte quidem vel oblique, hanc puri

ne
tatem polluamus paupertatis opulentissimae Christo Iesu; qui,

in
cum infinite dives esset, pau

ut

se
nos divites essemus, egenum

et
**,

perem fecit haberet quidem ubi caput suum reclinaret


ne
ut

**.
Obsecro te, sancte Domine, inclina nos caput tuum atque verum

in
gustum usum sacrosanctae tuae paupertatis
et

cor nostrum

in
infunde.
[46] Domus igitur professae, quique

ex
illis degunt, pura

si in
eleemosyna vivant oportet; quidem, ita necesse sit, ostia ea
et
i*,

tim emendicata quae tamen ad nullum nostrum ministerium 10

nobis vel recipiatur confirmatione So


**.

referatur Quod vero

in
a

excipi quae ad usum proprium


ea

cietatis videntur habitationem

et
**,

[f.34r] fuerint opportuna non ita intelligamus, proprietas

ut
domus vel hortorum sit professae Soeietatis; sed totius omnino
Societatis 1°. Ita tamen ut tota Societas habeat illarum rerum 15
simplex dominium, professae tamen Societatis sit simplex usus
ac tota administratio.
ac

[47] Iam vero reddituum (qui collegiis domibus probationum


sunt concessi, propter necessariam studiorum probationum
ac

commoditatem fructumque maiorem) simplex dominium univer


sae Societatis est, simplex vero usus scholarium tum eorum qui
in
collegiis vel necessario vel utiliter ministrant. Gubernatio autem
per professam Societatem exercetur cum omni superintendentia;

98-99 prius aliturum 100 qui vel sup. lin pane del. nostro prius pauper
4 ||

2
II
|

tatem opulentissimam haberet quidem marg. caput del. quidem reclinaret;


in
||

-
eae

|
I

igitur sup. lin., corr. ea quidem


et

del. haberet verum del. et vero 9-11


||

||
5

II

recipiatur in marg., corr. eaead nullum nostrum ministerium relata 14 sit del. ut
||

16 tamen sup. lin., corr. eaetum


11

usus del. reddituum 17 tota sup. lin. 18 red


||

||
|| |

dituum in marg., corr. eaeeorum 19 ac probationum marg. 20 commoditatem


in

del. ac 22 vel* prius tum autem sup. lin., corr. eae vero
||

Cf. Mt.
8, 6,
1*

26. 28.
1*2 Cor.
9.
8,

20. Mt.
** 1* 17 ** is

6, 6,

2, 2,

4,

2,
p. p.

p.

10;
n. n.

n.

Constit.
6.
c. c.

c.

Constit.
7.

Bulla Exposcit debitum, MI, Const. 379, lin. 93 94.


I,
5:
n.

Saepe hunc sensum Natalis: subiectum dominii esse totam Socie


in

n. 9,

p.

tatem; gr. Exh. 142; Exh. Compl. Dialog.


m.
13

10
v.

n.

Conim.
et

190
II, 77-78; Erh. Colom. 1567, 44.
n.
150 DE VOTIS IN GENERE ET DE PAUPERTATE

per eam scilicet Societatis partem, quae nec dominium habebit ul


25 lum, nec usum ullum habere potest vel de iure vel de facto in illos
redditus, et sola charitate movetur ad universam collegiorum curam
suscipiendam

*".
[48] NEc QUisQUAM ipsoRUM vEL sUoRUM coADiUToRUM

•'.
vide secundum caput sextae partis Constit. cum suis

de
Hac

re
declarationibus. Hic igitur per loquimur; accidentia praeter

se
mittimus, quae faciunt collegiis alantur,

ut
coadiutores ad

in

si
illorum sint ministeria necessarii vel utiles futuri, nonnunquam
etiam professi Nam alioqui paululum eleemosynae illis detur
**.

si
transeuntibus per collegia, ne notemur vel inhumanitatis vel
scrupuli, illud nihil movet hanc districtionem Nullus igitur

**.

ex
professus, nullus coadiutor, ali simpliciter potest bonis quae
Societas ad alenda sua collegia possidet; neque enim fieri vel de
bet vel potest, proventibus collegiorum 34v] pro

[f.
ex
alantur
ut

coadiutores, suis, hoc est domorum Societatis, ministeriis


et

fessi
40 servientes.
[49] Unde fit nullum illorum collegiis debere constitui, nisi
propter necessitatem vel utilitatem collegiorum proprie, profes in
sum quidem ad necessitatem, coadiutorem non ad necessitatem
ac

ut
solum sed ad utilitatem quoque semper, qui rectores sint
collegiorum Societate designati proximo

et
45
**.

Quod obiter

in
si
a

rum externorum salutem extenduntur perfectionem, illud ni


et

ex
hil impediet quin ali collegiis possint, nam abundanti faciunt,
a

facere quidem debent, quando ocii aliquid sit illis reliquum


et

si

ab operibus collegiorum, ad quae unice per


ac

se

vocati sunt ac
50 constituti, illud ad proximum iuvandum applicent.
ut

25 de facto marg. 26 universam in marg. curam del. omnimodam 45


in

||

||
|

prius ad 49 sunt prius adsunt


a

II

Cf. Exposcit debitum, MI, 379-380; Examen 4;


••

1,
n. 6:

c. n.
I,
n.

Const.
n. c.
5;

1;

3;
6,

3,

4,
p.

p.

18;
4,

4, 2,

2,

9,
p.

10,
5. n.

Constit.
n.
n. c.

c.

c.

c.
7;

10,
p.
n.

Vide haec verba ad finem sequentis paragraphi ex Eramen


1,

4:
n.
la c.
*i

aunque tengan collegios casas de probatión con renta para susten


se

y
Y
«

Compafiia professa casas della,


de

en

tatión los scolares antes que entren


la

a o

no pueden servir las tales rentas para otro effecto, conforme bulla de
la

clarada en las constitutiones, ayudarse dellas las casas de los professos


ni

algunos dellos MI, Const. II,


ni

B.
9,

de sus coadiutores textus


»:
o

2, c. 2,
6,
p.
** ** *•

Constit. 3-4.
n. 2, n.
c.

C,
6,
p.

Cf. Constit. D.
6,
p.

Constit. 3-4.
c.
III
MoNUM. 4 — ANNot. IN ExAMEN (1557) - c. 151

II.
— DE voto oBoEdiENTiAE SUMMo PoNTiFici]

as.
[50] SiMiLiTER PROFEssA SociETAs voTUM FAcit ExPREssUM
Tametsi multi ante confirmationem Societatis professioni huius
Aposto
*,
voti contradixerint vicit tamen Societatis gratia

et
licae Sedis providentia. Hoc enim votum singulare est divinae
quo lege for
ac

sapientiae Societatem privilegium,

de
bonitatis 55
in

**,
mulam instituti confirmatione Societatis tum declarationem
in

primum caput septimae partis Constitutionum Hoc igitur

**.
in

53 contradixerint in marg., corr. eaecontraxerint 56 prius declarationes

II
Asi mismo Compaiìia professa, sin los tres dichos, haze voto
la
**

expresso summo pontifice como vicario que de Christo N.


es
al

fuere
a

o
Sefior, para yr donde quiera que su santidad mandare entre fieles entre
le

o
infieles, sin excusatión sim demandar viático alguno, para cosas que con
y y

relligión christiana

1,

3. 5:
n.
ciernen culto divino bien de
el

la

».
Earc men

c.
MI, Const. II, 1583): MI, Const. III,
9,

n. n. B.

textus Textus latinus (editus


a.

4,
ibi annot. 36; Erh.
14

148
••

p.
Vide Erh. 1554, Conim.
et

n.
42
Compl.
12

149; Exhort. 222-226.


... memores sint, Societatem hanc universam singulcs qui

in
et
**

ea
«

profitentur, sub Sanctissimi Domini Nostri Pauli Papae Tertii aliorum


et

Romanorum Pontificum successorum eius fideli obedientia, Deo militari. Et


quanvis Evangelio doceamur, fide orthodoxa cognoscamus firmiter
ac
et

teneamus, omnes Christifideles Romano Pontifici, tanquam capiti


ac

Iesu
Christi Vicario, subesse: ob devotionem tamen maiorem ad obedientiam Sedis
Apostolicae, maiorem voluntatum nostrarum abnegationem, certiorem
et

et

Sancti Spiritus directionem, summopere conducere iudicavimus, singulos nos


quicunque eandem posterum professionem emiserint, ultra illud ccm
in
et

mune trium votorum vinculum, speciali ad hoc voto astringi, quidquid


ut

modernus alii Romani Pontifices pro tempore existentes iusserint ad pro


et

fectum animarum fidei propagationem pertinens, ad quascunque pro


et

et

vincias nos mittere voluerint; sine ulla tergiversatione aut excusatione illieo,
quantum nobis fuerit (sive nos ad Turcas sive ad quoscunque alios Infi
in

deles, etiam partibus quas Indias vocant, sive ad quoscumque Haereticos,


in

Scismaticos, seu etiam ad quosvis fideles mittendos censuerint), exequi te


Exposcit debitum, MI, Const.
4:
4° n.

neamur
I,
».

377-378.
La intención del voto del papa no era para lugar particular,
**

sino para ser espargidos varias partes del mundo. Porque como fuesen los
de en

que primero Compaiìia de diversas provincias reinos, no


se

iuntaron
la

sabiendo entre qué regiones andar, entre fieles infieles; por no errar via
in
su o

Domini hizieron tal promesa voto, para que santidad hiziese división
la

la
o

dellos mayor gloria divina, conforme su intención de discurrir por


el
a

mundo, donde no hallasen frutto spiritual deseado en una parte, para


el
y

pasar en otra, buscando mayor gloria ayuda de


en

de

S.

otra Dios N.
y

y
la

B: MI, II,
1,
p.

B.
7,

las ánimas Constit. 562, 564, textus


».

Const.
c.
152 DE VOTO OBOEDIENTIAE SUMMO PONTIFICI

votum ob devotionem maiorem erga Sedis Apostolicae obedientiam


suscepimus ac maiorem nostrarum voluntatum abnegationem,
simul ut certius a Spiritu Sancto dirigamur missionibus prae

*°,
60

in
ad

ad
propagationem,

[f.
anima

et
sertim defensionem fidei 35r]
vita doctrina christiana profectum

*°.
rum

in

et
[51] Nam, etiamsi omnes mortales Romano Pontifici obedire

et
teneantur, vicario Christi, qui per per suos vicarios

ut

et

et
se
salutem; maiori vinculo obli

et
65 omnes homines vocat ad fidem

et
gentur qui, fidem baptismum suscipientes, Christo sese conse

ac
crarunt christiani; maiori praeterea obligatione religiosi ad Sedem
Apostolicam sint coniuncti, quandoquidem obedientiam vovent

et si,
suo Superiori generali, hic Summo Pontifici quod scimus divum
70 Franciscum fecisse haec cum ita habeant, triplici hac obliga
**:
tione Societatem Romano Pontifici rebus omnibus obedire ne

in
cessum sit, tamen novissimorum temporum conditio (quibus for
tissima futura est ab Apostolica Sede discessio, magno omnium

et
ex
bonorum dolore iam magna parte extat) nos permovit

in
Christo Iesu, hanc partem christianae religionis tam necessa
ut

75

riam, tam utilem, voto solenni confirmaremus; quod summum est


Ecclesia catholica atque orthodoxa vinculum.
in

[52] Itaque maiori animi propensione spiritus gustu atque

et
et

suavitate illi obedientiae, illi Sedi, illi potestati, illi Pontifici Summo,
ac

maximo beatissimo, afficimur. Ad haec, cum alioqui devotio,


ex

quam religionis gratia accepimus, nos Christi

il in
vocatione
et

servitium asseruerit magno spiritus fervore promptitudine,


ac

Romano Pontifice Christum ipsum


ac

lustrissime vero certissime


in
ac

repraesentari credamus sentiamus, non potuimus


[f.
35v] non
summa obligatione illum ferri qui vices Christi
ac

subiectione
in

unice terris gerit, suoque loco nobis Christo praepositus est


in

58 ob corr. eaead 59 ac corr. eaead 60 simul del. atque 64 ut del. Christi


||

||
II

Christi sup. lin. vicarios del. in primis 65 et sup. lin., corr. er ut 69-70 quod
||

||
I

— fecisse marg. 79 illi* sup. lin. potestati del. illi 80 prius afficiamur
in

||
II

II
|

81 gratia del. quam prius Christo


|

Supra, annot. 27.


sa si so ••

Formula Instituti Exposcit debitum, MI, Const.


c. 3:
n.

I,
in

376.
Cf. Erh. 1554, 42; Coder Iuris Canonici
n.

1.

499
§

Frater Franciscus promittit obedientiam reverentiam Domino


et
«

Papae Honorio Successoribus eius canonice intrantibus, Ecclesiae Ro


ac

et

manae; alii Fratres teneantur Fratri Francisco eius Successoribus obe


et

et et
1;

dire Regula Fratrum Minorum, Regula generales


in
».

Constitutiones
c.

p.

Fratrum Minorum, edit. ad Aquas Claras (Quaracchi) 1922, 1-2.


III
MoNUM. 4 — ANNOT. IN ExAMEN (1557) - c. 153

per quem nos pasceret, per quem nos gubernaret, per quem sua
gratias confirmari vellet atque probari.

et
etiam dona
[53] Maiorem praeterea voluntatis nostrae abnegationem hoc
voto consequimur; non solum autem voluntatis, sed intellectus
si ac

quoque resignatione voluntatis semper intel


iudicii (quod

in
ligimus, quando
voluntatis solum resignatione
de

et
obedientia
loquimur). Noluit enim Societas, quod alioqui illi (ut aliis religio
sis) liceret, sua voluntate, suo iudicio orbem christianum ad mi

in
nisterium diffundi; sed omni solicitudine vacui, magna fide
et ut 95

tota Societas professa generalis Praepositus tum etiam sin


et

guli professi primae Sedis solicitudini atque providentiae niteren


tur; unde maior certitudo nostrarum missionum extaret, maior
etiam authoritas, Vicario Christi mittamur, per quem uni
si
a

100
versam Ecclesiam gubernat Christus, cuius authoritas prima est,
summa, ad finem usque saeculorum perpetua, atque omnibus

in
quae vel ad fidem vel ad morum compositionem spectant indevia
bilis; cui authoritati ac Sedi claves Christo Iesu traditae sunt
a

regni caelorum, per ipsam aliis omnibus communicatae

**.
et

[54] Quae igitur fuit certissima potestas,


in

et

terris summa
magna benignitate voluit Christus [f.36r] Iesus partem
ea

ab
primariam nostrae Societatis per eum gubernari atque dirigi; cui
corpus suum, suas oves, Ecclesiam suam tradidit gubernandam.
[55] Et quidem magna dispensatione Dei hoc factum esse
10
videmus. Cum enim missiones nostrae ad hoc potissimum spectent
spiritus;
ut

proficiscamur ubi nullus est minister veritatis


si eo

et

vel, qui sunt ministri, vel non possunt animas iuvare vel
ii

negligunt, vel omnino quoquo pacto non iuvant; autem sit pro
ea

pria atque unica cura Pontificis Romani: illi Deus minimam


tradidit, qua libere
ac

15
hanc Societatem extremis his temporibus

91 ae corr. eaeet 93 prius loquamur 94 prius suam voluntatem 95 vacui


||

||
II

in marg., corr. eaevacare 100 prima del. et est del. et sup. lin. prius com
||

||
4
|

municat, potestas del. ac principatus Societatis del. atque adeo eam partem
||

||
5

ad quam fere nostra diriguntur collegia, domus scholares, coadiutores, professi, ut,
eo mittamur ubi vel periclitantur animae vel pereunt, ministrorum penuria per eum
|

sup. lin., corr. eaeab eo suam sup. lin. 10 nostrae del. maxime potissimum in.
8
II

II

marg. spectent del. (quemadmodum iam diximus) 15 ac sup. lin., corr. er et


||
I

Inde apparet Natalis sententia de iurisdictione episcopali, quae iure


**

quidem divino debet esse episcopis, sed accepta mediante Summo Ponti
in

fice. Quae fuit etiam sententia Lainii Concilio Tridentino. Cf. AstrAIN
in

II, 178-184; Dialog. II, 138, 169.


n.
et
154 DE RATIONE VITAE

confidenter in Christo ad illud opus uti posset, quod suum est


sibique soli Sedique suae incumbit.

[CAPUT IV. — DE RATioNE viTAE (ExAMEN c. 1, N. 6)]

§ I. — RELATio iNtER MEDIA INtERioRA Et ExteriorA. — 56-59. Vita commu


nis in exterioribus. Quae media exteriora et interiora, et quo ordine sunt
praeferenda. — 60. Quid intellegatur per « erteriora ». — 61. Qualis vita
communis. — 62-63. Comparatio monachatus et sacerdotii. — 64-65. Con
iunctio instituti monachorum — 66. Commoda pro Ecclesia
cum sacerdotio.
eae

statu contemplativo. — 67. Alii


religiosi destinati ad vitam activam, sed
non primario et ex instituto. — 68. Alii proprio instituto,

ex

ut
eorum Ordo
Praedicatorum Societas Iesu.

II. — ExercitiUM iNtERioRUM Et potiorUM viRtUtUM. — 69. Maior per


§

potioribus virtutibus. — 70. In caritate scilicet


in

in
et
fectio constituenda
iis quae ad illam ducunt. — 71. In iis quae ad religionem spectant magis

et
consentanea sunt. — 72. Inniri oboedientiae. — 73. Gratia propriae vo
cationis. — paupertate. — 75. castitate. — 76. In oboedientia
In

In
74.
eaesecutionis, voluntatis iudicii. — 77. De oboedientia — Per
et

caeca. 78.
— 80.
de

fectio oboedientiae. — 79. Item oratione, tres vias complectente.


Oratio trinitaria Sancti Ignatii. — 81. Eius contemplatio — 82.

in
actione.
Derivatio huius gratiae Societatem. — 83. Perfectio orationis Societatis.
in

— 84. In oboedientia superiorum praefectorum orationis. — 85. Qui ta


et

men illos progredientes bono spiritu non interpellabunt. — 86-87. Compen


dium de ultimo dictis.

III. — vitA ExtERioR coMMUNis sociETATE. — 88. Vita erterior


IN

CUR
§

simplicium sacerdotum. — 89. Quid

ac
vestitu, abstinentiis
in

communis
ieiuniis. — 90. Regula corporis afflictionibus. — 91. Ratio horum, illu
in

stratio habita Manresae. — 92. Ratio ostendit praecipuum momentum erer


citiorum internorum. — 93. Quibus adduntur externae afflictiones, cum oboe
dientia. — 94. Experientia Ignatii aliorum ostendit facile sanitatem pes
et

sumdari. — 95. Cur exercitia maioris difficultatis sint quam eaeterna.


interna
— 96. Necessitas conservandi Sollicitudo Ignatii pro aliis. — 97.
sanitatem.
Quomodo sit perfectior usus ertraordinarius afflictionum. — 98-99. Cur
eae

non conveniat Societati communis afflictio corporis instituto.

IV. — De UsU PAENITENtiARUM SocietAte. — 100-105. Usus paeniten


IN
§

tiarum Diversa quae addit Societas ad communes corporis


in

Societate.
afflictiones. — 106. Illa quae carnem affligunt ad paenitentiam spectant.
et

In noviciatu. — 107. Omnes iis tanquam novitii gerant neve illa ne


se
in

gligant. — 108. Scholasticis cur mortificationes remittantur. — 109. Sed


spiritus etiam augendus. — 110. Tertia probatio. — 111. Cur coadiutori
bus temporalibus magis indulgentur mortificationes eaeteriores. — 112.
Quatenus sit moderatio professis spiritualibus. — 113.
in

et

coadiutoribus
de

habitu cleri
ex

Quid Societas imitetur diverso ordine ecclesiastico. Quid

16 in Christo sup. lin.


MoNUM. 4 — ANNot. IN ExAMEN (1557) — c. iv 155

cali. — 114. Quid etiam imitetur ex religiosis, quum studiis et praedicatio


nibus incumbunt. — 115. Haec S. Ignatius voluit. — 116. Paenitentias etiam
sancti cum discretione voluerunt. — 117. Quae usurpandae interdum cum
fructu sunt, iudicium subiciendo Societati. — 118-119. Nec sunt negligen
dae exteriores paenitentiae. — 120. Quae de facto optantur vehementer in
Societate.

[§ I. — RELATio INTER MEDIA INTERioRA ET ExTERioRA.]

[56] CAETERUM viTA coMMUNis Est, ExTERioR QUIDEM, IUsTis


Ex cAUsis *. Media metitur Societas ac deligit ex fine suo; is
est ut ad maius Dei servitium et gloriam animae iuventur. Itaque
ea media suscepit in Christo Iesu quae aptissima esse et coniun
ctissima cum fine arbitratur quaeque ad illum expeditiorem viam
facere videntur atque utiliorem. Nam, si media contemplemur,
ea bifariam habent; alia quidem interiora sunt, alia exteriora.
Interiora intelligimus virtutes sua in dignitate singulas atque
momento ponderatas suo ordine ac gradu; tum pro rerum praesenti
necessitate, utilitate, fructu atque aedificatione, providenter in 10

Domino usurpatas. Exteriora dicimus quae exterius cum virtutibus


coniunguntur, cum alioqui ex se indifferentia sint nec necessario
habent coniunctam bonitatem, et corpus attinent.
ad
[f.

36v] fere
[57] Haec exemplo commostremus. Abstinentia enim cibi
potusque virtus est. Haec interior est, exterius autem exercet cibi 15

potusque privationem, quae ipsa


de

se

indifferens est. enim


Si

recta ratione proficiscatur, laudanda est; sin contra inepte


e

usurpetur, vituperanda. Fit igitur virtutem absque his externis


constare posse; haec bona esse, sine virtute non posse; accipiunt
enim virtute suam honestatem, virtus ab recta ratione. Verum
et a

virtutum omnium actus, tum interni


et

cum virtutes omnes


tum etiam externi, cor nostrum ac mentem, hoc est interiorem
hominem, disponant illo dignetur Pater caelestis operari,
ut
in

ac

pro ratione virtutum suam virtutem exerendo illis per


in
et

prius singulares tum sup. lin., corr. ear atque 23 illo prius illum 24
||

||

||
8

prius exercendo sup. lin.


et
|

esterior por iustos respectos, mi


de ni en

En
es

vida común
lo

la

lo

demás

*

rando siempre mayor servitio divino; tiene algunas ordinarias penitentias


al

asperezas que por obligatión ayan usar; pero puédense tomar las que
se
o

cada uno paresciese (con approbatión del superior) que más han de
le
a

ayudar en spiritu las que por mismo fin los superiores podrân impo
su

el
1, y

MI, II,
B.
9,
6:

11, textus
n.

nerles Eramen Textus latinus


c.
».

Const.
(editus MI, III,
in

4.
a.

1583) Const.
156 RELATIO INTER MEDIA INTERIORA ET EXTERIORA

illas operando, tum etiam selecte ac familiariter animae ita dispo


sitae sese insinuans eamque suo amore, suavitate ac caelesti luce
complectens, suo tamen gradu has dispositiones ordinatas intelli

ita
gimus, fratres. Nam quo digniores sunt virtutes, disponunt
utilius mentem; non ipsae solum, sed eorum actus utrique, interni
et externi.
[58] Itaque potiora semper sunt praeferenda atque exercenda
magis, nisi quando propter necessitatem inferior virtus eiusque

si
actus superiori sit praeponendus, donec illa perseverat necessitas.
spiritu discretio omnia gubernet

ac
Nam recta ratio veritate

in

et
atque disponat oportet, suaviter Christo Iesu.

in
35

[59] Haec cum ita sint, videmus actibus virtutum externis


actus ipsarum internos virtutesque ipsas iuvari, omnes vero mo
rales virtutes, operationes, virtutes illas generare primum

et

et
theologas divinasque virtutes,

ad
augere semper; omnia autem
40 ad dona, ad beatitudines fructusque spiritus percipiendos dirigi,
in ut

37r] animae spiritualis divinus comparetur


[f.

ac
tandem status
Christo Iesu.
[60] Haec igitur praefati, exteriora dicimus intelligere nos
actus earum virtutum quae ad corpus attinent; qui actus sunt
45 alioqui indifferentes, atque fere sunt abstinentiae, ieiunia, af
ii

ac
flictiones corporis quaecunque, vestitus, habitatio quotidianus
victus, genus quae sint alia. his igitur communem vivendi
In
id
et

si

rationem deligimus certa ratione iustisque causis, ad maius


ex

Dei servitium spectantes.


[61] Vitam intelligimus communem nos illis sequi non sae
in

cularium, quae aliena est religioso instituto, neque rursus mo


a

nachorum aliarumve religionum, quae


ex
instituto
et

abstinentias
receperunt, ieiunia monachales habitus similia; recte qui
et

et

ac et

magno cum fructu, suae vocationi


ac

ac
dem fini sedulo pie
inservientes.
ut

Nam monachorum status olim ita erat comparatus,


[62]
cum caeteris solitudinis institutis illud coniungeretur: non posse
monachum docere, non concionari, non initiari sacris ordinibus.
Itaque inferior quidam erat ordo Ecclesia monachatus, sacer
in

sed sup. lin., corr. prius actus virtutum externos


29

36

interni del. tum


in
37 er

II
|

externis del. illarum ipsarum sup. lin. prius iuvare 37-38 morales corr.
||

||
eae

illas sup. lin., corr.


eaeeac38

39

operationes ipsas
er

moralium del. ad autem


II

II
|

sup. lin., corr. vero 40 ad' sup. lin. ad* su.p. lin. 40-41 dirigi — status
II

II
I

spiritualis prius spiritualem divinus prius


41

marg., corr.
in

ad statum
II

eae

sup. lin., corr.


ac

divinum comparetur disponere praeparare hominem


1

interiorem
MoNUM. 4 - ANNOT. IN ExAMEN (1557) - c. Iv 157

dotum superior; perfecti quidem tum erant ut plurimum sacerdotes,


et quasi religio erat quaedam sacerdotum cum suo episcopo con
gregatio. Et non dubium quin sacerdotes multi voverent tria illa
vota, castitatis, paupertatis atque obedientiae sub episcopo, quod
sub Augustino factum constat *.
[63] Tunc vero episcopis ad salutem animarum procurandam 65

satis erant sui praesbyteri; monachi orationibus et ieiuniis va


cabant, rebus Ecclesiam adiuvabant. Fiebat aliquando tamen
iis

quod scribit 37v] Hieronymus,


[f.

ut
sancta rusticitas sibi solum

ex
prodesset quantum aedificabat
et

vitae merito Ecclesiam


*,

Christi, tantum noceret destruentibus non resisteret. Adde,


si

si
libet, tantum abesse maiori perfectione sanctum monachatum,
a

pereuntibus animabus, ad Christi exemplum Apostolorum,

et
si

non sucurrat. ac
[64] Verum ubi praesbyterorum clericorum vita remissior
quidem facta est, minusque ad pietatem bonumque exemplum 75

composita, sive praelatorum

et
abundantia divitiarum effecerit
id

negligentia, sive quod pauci religiosum institutum sub clericatu


observarent, ibi vero coniunxit Deus monachorum instituta cum
sacerdotum ordine.
[65] Itaque quae sacerdotes suo ordine non obtinebant,

id
in

ex monachatu sacerdotibus collatum est, ut iidem essent monachi


sacerdotes, esset unde episcopi iuvarentur ad animarum sa
et

et

lutem procurandam. Hoc genere fere sunt omnes monachi,


in

non solum praesentis, sed superiorum aliquot aetatum. Omnibus


patet sacerdotium; ad reliqua tamen
ad

enim monachis iam aditus


sacerdotum munia non omnes sese extendunt monachi, quales
alii genus.
et

sunt carthusienses
id

ac

[66] Providenter quidem sancte ita disposuit Ecclesia,


ut

status sibi non deesset, qui vitae christianae partem optimam


unice amplecteretur, nempe contemplativam, illud praesidium 90
et

ex statu ecclesiastico non deesset Ecclesiae quod est maximum;

67 adiuvabant del. et tamen corr. eae tunc 73 non succurrat in marg. 81


||

||
|

collatum est marg., corr. eaetribuitur 82 prius essent, 85 sacerdotium del.


in

||
II

muni 89 qui del. status


II

est exemplum vitae communis clericorum,


quam Augustinus
S.

Celebre
*

Cf. HeiMbucher, Die Orden und Komgregatio


suo monasterio constituit.
in

Abschnitt III. 392 sg. (Die Orden nach der Augustinusrege]),


p.

p.

men
I.

388 sq., 66 sq.; WerNz-Vidal, De religiosis (Romae 1933)


p.

32,
n.

33.
HieroNyMus, Epist. 53 (ad Paulinum) CSEL 54, 447; MI.
3:
n.
S.

22, 542.
158 EXERCITIUM INTERIORUM ET POTIORUM VIRTUTUM

ut activi a contemplativis, Christo Iesu sponso quiete ac fami


liariter servientibus, iuvarentur; et fieret, per singularem Iesu
Christi gratiam, ut sedate ac pacifice activi in suis negociis spi
38r] versarentur, quasi per illorum orationem con
95

[f.
ritualibus
templationem cum actione coniungentes Christo.

in
[67] vero monachi ad ministeria sacerdotalia sese compa
Alii
rant atque extendunt, ad exhortandum docendum proximum,

et
tum etiam ad sacramentorum administrationem, magna pietate,
100 magno etiam cum fructu. Sed tamen haec administratio primario
privi

ex
eorum instituto necessario non videtur esse coniuncta, sed
legio demandata, episcopi iuvarentur Itaque

ut

et
animae. monachi
omnes vocantur sunt, instituta suscipiunt omnes
et mores mo

et
nachorum, vigilias, abstinentiam, psalmodiam, cucullam, solitu
5 dinem, sellulis sedent atque silentio agunt. Non omnes tamen
in

in
verbi habent ministerium ex statu, non omnes sacramenta admi
nistrant; sed qui his idonei ad illud munus videntur,
ex

ad illa

ii
ministeria deputantur praesenti vocatione legitime. Haec fere
ex

horum monachorum est conditio.


10
[68] Ordo tamen praedicatorum statu praedicationis minis
terium accepit. Societatis autem vocatio atque status, monacho ex

rum non est, sed praesbyterorum clericorum. Itaque primario

ex
et

instituto accipit Societas ministeria omnia sacerdotum; non missas


solum offerre, sed etiam verbum Dei ministrare

et
sacramenta
ex

sacrosancta. Caeterum omni statu ecclesiastico illa deligimus


ad
ac

profitemur, quae finem nobis propositum apposita atque


utilia magis esse visa sunt, sacrosancta Apostolica Sede appro
bante.
ET
II.

ExERciTiUM INTERioRUM PoTioRUM viRTUTUM]


Sed illud primum sumus magna spiritus nostri suavitate


[69]
20
luce complexi confidenter Christo Iesu, quod sane, absque
ac

in

cuiusquam controversia, optimum est primo semper loco


et

et

ab omnibus non religiosis solum, sed hominibus collocandum est:


maiorem semper perfectionem potioribus virtutibus
[f.
ut

38v]
in

earumque actibus constituamus, atque spiritu veritate virtu


in

et
ac

tum ad perfectionem contendamus forti suavi progressu; sic


enim facilius et certius ad illam accedimus in Christo.
et

Est charitas maxima praeclarissima omnium virtutum.


ac

[70]

prius accipit
11

96 Christo del. Iesu 26 in Christo del. Iesu


:!

!|
MoNUM. 4 — ANNOT. IN ExAMEN (1557) - c. Iv 159

in qua eiusque usu perfectio christiana est constituta *; ad hanc


unice operam demus; quo ea ducit, eo semper spectemus; per eam
omnia nostra dirigamus, cogitationes, verba, opera omnia, si non
praesenti atque actuali directione, at virtuali quadam et quae
vim acceperit ex praecedenti directione ad alia opera dirigenda.
Itaque studeamus omnia in gloriam Christi facere, et Deum adni
tamur ex toto corde, tota mente, tota anima, omnibus viribus,
rebus omnibus, diligere atque sanctificare. Fide et spe, donis,
beatitudinibus, fructibus, per charitatem et ad charitatem eiusque
ductum, utamur. Haec potissima sunt, his utamur potissimum *.
[71] Coniungamus praeterea suo ordine, ex virtutibus quae
ad religionem attinent, quarum actus ad Deum referuntur imme
diate; qualia sunt devotio, oratio, contemplatio, adoratio et alia 40

id genus. Addamus quae ad proximum pertinent tum etiam ad


nostram (ut proximo prodesse possimus) compositionem atque
praeparationem. Breviter: semper potiora sectemur et meliora
charismata aemulemur °, et quae magis consentanea et utilia
magis ad nostri finis aemulationem et consecutionem videantur, 45

ea amplectemur, duce illustri hac Societatis nostrae gratia.


[72] Quae nos tamen sic gubernat, ut omnia sub nostrorum su
periorum arbitrio atque voluntate et disponamus et agamus, illi
gratiae per virtutem sanctae obedientiae appliciti atque innixi ”.
[73] Et
hoc audite, fratres in Christo Iesu dilectissimi, non solum
potiores virtutes sunt nobis prius ac diligentius
[f.

39r] consec
tandae; sed omnium virtutum perfectior observatio usus ex
et

proprietate gratiae nostrae vocationis atque religionis exercendus


est. Quae gratia proprium quoddam singulare virtutum omnium
et

exercitium conciliat mentibus nostris (ut aliis religionum insti 55


in

tutis pro sua benignitate solet clementissimus Pater); illarum


autem virtutum, quae substantiam constituunt religionis tribus
et

32 praecedenti marg., del. praedenti 39 attinet ms. quarum sup. lim., corr.
in

||

er quamvis Deum marg., eorr. eardecem 47 tamen corr. eaetum 54 proprium


in

||

||
I

sup. lin., corr. eaeprimum 56 Pater sup. lin., del. et, quidem 57 autem sup. lin.,
||

||

eorr. er praesertim quae del. quasi et corr. ear quae


|

ThoMAs,
2,
q.

184,
2.
S.

1.
a.
*

De usu virtutum theologarum saepe Natalis, ut videre est Jer. Nadal


in
*
p.

380-394.
Cor. 12, 31.
1

p.

Saepe Natalis hunc sensum; gr., Erh. 20-22,


10

Conim. 118
in

v.

n.
*

p.

Erh. 16 Conim.
7,

119;
n.

166-167.
160 EXERCITIUM INTERIORUM ET POTIORUM VIRTUTUM

illis votis, paupertatis, castitatis atque obedientiae continentur,


usum acuratius complectimur.
60 [74] Nam paupertatem fortissimam sequimur, quemadmodum
superius exposuimus compendio *, et in 6a parte copiose tractatur *.
[75] Castitatem autem tanto zelo aemulari conamur, ut gene
ralem Praepositum a suo officio deiiciamus, si in illam copula

i";
quavis carnali offenderit nullum praeterea recipimus facile
65 ad Societatem, quem vitio incontinentiae scimus gravius laborasse
vitio sese tueri posse iudicemus; cuius rei pe
ac

eo
difficulter ab
riculum probatione facere solemus. Quod
in quis, non ad proba

si
tionem solum, sed ad Societatem etiam utcunque receptus,

in
castitatem peccet, praesertim peccato quod vel publicum sit

eo
70 vel publicum fieri quavis ratione possit, eum hominem Societate

a
nostra ablegamus. De secretis porro carnis peccatis actualibus

ut
arbitrium superioribus, statuant num talia
et

iudicium damus
sint propter quae possit quis Societate expelli legitime, vel etiam
a
debeat. Caeterum eam castitatem omnibus desideramus, ad

in
aspiramus, quae angelo
ex

75 eam omnes vocationis nostrae gratia

ut
'*;
rum puritatem tum corporis tum mentis puritate imitetur
scilicet non actus solum venereos, sed propensionem quoque ad
illos abscindamus cum Iesu Christi gratia carnis importuni
et

a
quoad poterit,
[f.

tate eius 39v] fieri minime interturbemur. Sed


castitate suo loco; hoc enim parte dicemus, Christo propitio.
de

6a

[76] Iam vero ad obedientiae perfectionem accurate primis

in
spiritus nostri suavitate contendimus; nec eam esse nostri
in

instituti dicimus, quae externae executionis tum


obedientiam
etiam obedientiam complectitur,
voluntatis facultatem tamen
iudicii relinquit liberam. Nostra non est haec obedientia, fratres;
illa coniungimus executionis externae, voluntatis
3a

sed simul
i*

atque iudicii obedientiam; non solum illa faciamus, quae ab


ut

voluntate superioris intelligimus quocunque signo proficisci, sed


velimus, recte atque ordine fieri
ea
et

recta esse bona


et

et

et

sentiamus oportet spiritus nostri devotione, Iesu


ac

iudicemus
in

58 continentur sup. lim. 59 usum — complectim[ur] marg. charta abscisa


in

||
II

61 compedio ms. 73 etiam del. obediat 78 prius ab importunitate del. et


||

||

N. 39-49; infra, Appendiae,


n.

195-199.
*

p. p. p. p.
3, 6, 9, 6,

1, 1, 4, 2.

Constit.
c. c. c. c.
i* 11 10 *

n. n. n.

Constit.
Constit.
6,
p.

23;
1,
n.
1.

Constit.
c.
MoNUM. 4 - ANNoT. 1N ExAMEN (1557) - c. iv 161

Christi Domini et Dei nostri praesentiam, actiones, verba, volun

i*;
tatem, iudicium, in superioribus contemplantes ac venerantes
illorum praesentia, actionibus, verbis, voluntate, iudicio, permoti;
ac

pie devote sentientes illa dignari Christum Iesum per superiores


nobiscum agere familiariter, summa sua benignitate

ac
cum nostra
omnium confusione.
[77] Caecam igitur (ut nos loqui consuevimus

**)
obedientiam
complectimur, quasi proprio iudicio privati splendore sacro

in
ac

sanctae obedientiae contemplationis praesentiae Iesu Christi


nostris superioribus. Et quid mirum praesentia divinae lucis 100
in

si
nostras tenebras dissipat, hoc est, nostram absorbet voluntatem
ac

ut

iudicium, per Christum

et
Christo velimus iudicemus?
in

et

et
[78] Haec igitur perfectio est nostrae obedientiae, gratiam

ut
accipiamus ex vocatione votoque obedientiae, qua non solum execu
ac

tione voluntate obediamus, sed iudicio quoque atque intellectu,


suavitate spiritus nostri facile devote. Hic est obedientiae
ac
in

nostrae Societatis status; 40r] Iesu con


eo

[f.
nobis est Christo
in

tendendum.
[79] Orationem autem magnam esse religiosi instituti partem
certum est, eamque primis necessariam; orationem eam dico, 10
in

de qua Paulus: Orabo (inquit) spiritu, orabo mente quae


**,
et
«

complectatur spiritualis partes, purgativam,

il
omnis exercitii
atque unitivam. Diligenter igitur haec magna
in et

luminativam
aviditate complectitur Societas dulcedine spiritus Christo
in

Iesu. Nullum enim suis non exercet primum illis meditationibus 15


e

quae ad paenitentiam attinent veterisque hominis expoliationem.


Dein contemplationibus omnium mysteriorum Christi, quibus
in
ac

ad sensum viae, veritatis vitae aspirare desideramus. Demum


i*

amore conquiescimus; unde proficisci debet oratio,


eo
ut
in

finem
in

collocemus, charitate scilicet, summa ac divina virtute,


ut

ex
in

ac

hac eiusque fervore zelo ad nostra ministeria egrediamur,


in

hilaritate spiritus atque humilitate cordis nostri suavitate, for


ac

4-5 prius executionem prius voluntatem nostrae del. status autem


||

||

||
5

<in marg. 10 eam corr. eaeautem 17 mysteriorum del. vitae 19 prius amorem
H

||

II
li

prius divinae virtutes ut sup. lin. egre


21

20 collocamus ms. hac del. vero


;
!

«diamur del. oportet


3,
p.

2;
6, 6,

1, 1,

1,
p. p.

n. n.

n.

Constit.
i* ** **

23.
c. c.

c.

Cf. NAtAlis, De virtute oboedientiae,


5,

Constit.
1.

n.

16-19.
Cor. 14, 15.
1

Cf. Io. 14,


6.
*

11 — CoMMENTARii P. NADAl.
162 EXERCITIUM INTERIORUM ET POTIORUM VIRTUTUM

titer in Christo Iesu. Haec ex libro exercitiorum nostrorum col


ligimus

**.
[80] Illud vero non omittam (etiamsi proprius hic locus nom
oratione dicam, sed alius): Patrem Ignatium scimus

de
ut
est
singularem gratiam accepisse Domino, contemplatione

ut
in
a

ac
Sanctissimae Trinitatis exerceretur libere conquiesceret; nunc
quidem gratia contemplandae totius Trinitatis ducebatur,

in
illam ferebatur, illam uniebatur toto corde, magno sensu de

in
votionis atque spiritualis gustus; nunc Patrem contemplabatur,
nunc Filium, nunc Spiritum Sanctum. Et huius quidem contempla
tionem accepit, cum alias frequenter, tum vero (quasi unice

si
peregrinationis

[f.

**.
dicas) ad annos suae 40v] ultimos
[31] Hanc rationem orationis concepit Pater Ignatius magno
privilegio selectissime; tum illud praeterea: omnibus rebus,

in
actionibus, colloquiis, praesentiam rerumque spiritualium
ut
Dei
affectum sentiret atque contemplaretur, simul actione contem

in
plativus (quod ita solebat explicare Deum esse omnibus

in
:
1°.

rebus inveniendum)
[82] Hanc vero gratiam lucem animae suae, quodam quasi
ac ac

splendore vultus, claritate

im
certitudine actionum suarum
Christo explicari vidimus, magna nostra omnium admiratione
magna cordis nostri consolatione; quasi derivatum
et

nos

in
et

25 etiamsi del. proprius hic marg. iterum script. 35-36 magno privilegio
et
in

||

in marg. 36 praeterea im marg. rebus del. praeterea 38-39 contemplativus


II

II
|

prius contemplationis 43 vidimus del. et 44 derivatam ms.


||

||

scholam orationis, iisque dari principia


17

Natalem vid.ss* Exercitiis


in

in

ad tres classic;s vias, purgativam scilicet, illuminativam unitivam, uberius


et
p.

exponitur Jer. Nadal 265-268, 274-276. Quomodo gratia Exercitiorum


in

promoveat usque ad contemplationem dixit quoque alibi. Cf. Erh. 1554,


148, 153, annot. 20.
n.

Cf. Ephemeris februarii 1545) Sancti Ignatii


27
ad
(2

februarii 1544
is

passim: MI, Const. 86-158. Index gratiarum ad hoc mysterium spectantium


I,

Ignacio Loyola (edit. V. LARRANAGA)


de

de

I,

Obras completas
S.

habetur
in

877 sq. De oratione trinitaria Sancti Ignatii cf., inter alios, NAtAlis, Dialogus
II, LAiNEz: EN, IV, 645;
8;

La espiritualidad Ignacio
de
V.

LARRANAGA,
n.

S.

Jesús, 91-30, 221-224; de Guibert,


la de

de

p. p.

comparada con Santa Teresa


de la

J.

La spiritualité Jésus, 33-36; A. HAAs, Ig.natius pon


de

Compagnie
Logola. Das geistliche Tagebuch,
p.

96-111.
De hac formula cf. NAtAlis, Orden oración: MI, Reg.
p.

14;
de
la 1°

490,
n.

oración specialmente para los Compaiìia: EN, IV, 681;


de

inter
la

et

De
alios, sis, K. TRUhLAR, La découverte Loyola
de

24 de

Dieu chez Saint Ignace


les

Mystique
de

de
sa

pendant vie: Rev. d'Ascét. (1948)


et

dernières années
313-337; M. NicoLAU, La oración Ignacio: Manresa 28 (1956) 94-97.
de

S.
MoNUM. 4 - ANNOT. IN ExAMEN (1557) — c. Iv 163

nescio quid illius gratiae sensimus. Quod igitur privilegium Patri 45

Ignatio factum intelligimus, idem toti Societati concessum esse


credimus, et gratiam orationis illius et contemplationis in Societate
omnibus nobis paratam esse confidimus, eamque cum vocatione
-
nostra coniunctam esse confitemur.
[83] Haec cum ita sint, et perfectionem nostrae orationis 50

constituamus in contemplatione Trinitatis, in charitatis amore


atque unione, extensa quidem in proximum per nostrae voca
tionis ministeria; quae quidem gustui ac suavitati orationis facile
praeferimus.
[84] Ita tamen aliis partibus orationis spiritualiumque exerci 55

tiorum utimur, ut cuivis, ex praesenti superiorum vel praefecti


orationis obedientia ac iudicio, exercitia ipsa dispensentur, [prout]
illa quidem vel necessitas vel utilitas postulat vel omnino facultas
cuiusque capere potest suaviter; ut sua gratia omnes, suo dono
contenti, in eo gradu orationis, in illa parte consistant quiete ac 60

devote, in qua a superioribus 41r] iubentur consistere, nec


[f.

altum sapiat quisquam, sed ad sobrietatem spiritus atque *°

humilitatem, unicuique prout dividere dignabitur Dominus.


et

[85] Superiores vero atque orationis praefectus hanc modera


tionem adhibeant, quam scimus Patrem Ignatium habuisse fami 65

quem iudi
ut

instituti Societatis dicimus propriam,


et

liarem
si

Domino bono spiritu oratione progredi, illi nihil praescri


in

cent
in

bant, nihil illum interpellent; quin potius illum confirment atque


ac

animent, progrediatur Domino suaviter quidem fortiter.


ut

in

Sin erit aliquis, qui vel non proficiat, vel non bene progrediatur, 70

vel illusione aliqua ducatur vel errore, eum ad veram orationis


ac

viam progressum enitantur reducere Christo Iesu.


in
de

[86] Haec paupertate, castitate, obedientia atque oratione


ut

Societatis attigimus, ostenderemus quid potissimum statu


in

rerum spiritualium amplexetur Societas, divina scilicet dona, 75

illis virtutibus solum, sed


In

non aliis universis. omnibus


in

in

autem rebus perfectionem eam, quam cum fine suo videat esse
coniunctissimam; illam quidem perfectissimam esse necessum
et

est, quandoquidem ad perfectissimum finem refertur Societas.

46 Societati scriptum lacuna, nova manu, eadem quae complet corrigit teactum
et
in

se. Patris Ribadeneyra 48 eamque prius iamque 53 quae quidem marg. 56 ut


in
||

||

II
eae

sup. lin., del. ut 58 prius postulant 59 ut sup. lin., corr. vel. 162 sapiant ms. 74
||

||

||
eae

potissimum del. amplexetur 78 perfectissimam marg., corr. perpotissimam


in
II

Cf. Rom. 12, 3; 11, 20.


••
164 CUR VITA EXTERIOR COMMUNIS IN SOCIETATE

Constat igitur ex superioribus vitam Societatis, quod ad


[87]
interiora ac potiora attinet exercitia, communem non esse, sed
districte religiosam, Christo Iesu propitio.

[f.
41v]

III. — CUR viTA ExTERioR

IN
coMMUNIS SociETATE]

ad
quae corpus ipsum pertinent,

In

et
[88] exterioribus vero
profite

ex

ac
communem vitae rationem iustis causis delegimus
mur, non saecularium hominum (ut diximus neque mona

**)
85

chorum, sed simplicium sacerdotum. Est enim status Societatis


sacerdotium cum votis religionis coniunctum, usu rerum omnium,

et
quoad fieri possit, perfectissimo, tum appositissimo ad suorum
proximorumque salutem atque perfectionem procurandam impen
siori charitatis fervore ac zelo.
his igitur quae ad vestitum, abstinentiam, ieiunia,
In

[89]

ac
corporis afflictiones attinent, obligationem morem sequimur
simplicium sacerdotum. vestitu quidem consuetudinem sequi
In

pau

**,
mur honestorum sacerdotum, pro regionum varietate

in
ac
95 pertate tamen; abstinentiis ieiuniis, Romanae Ecclesiae
in

obligationem sacerdotum esset alicubi


ac

consuetudinem. Quod in si
recepta consuetudo amplius quid praestarent,
iis
ut

nos

id
quoque sequeremur.
corporis vero afflictionibus, cilitiis scilicet, disciplinis,
In

[90]
austeritate cubandi, vigiliis,

ac
100 abstinentiis etiam ieiuniis
in

in

extraordinariis, genus, hanc regulam constituimus:


et

aliis
id

ad

primum, profectum spiritualem (qui


ut

his
rebus utamur
usus); autem alieno tempore illa fiant vel
ne

illorum est finis


et

42r] spiritus, vel omnino spiritus libertatem


ne
[f.

sine fructu
potioresque actiones mentis impediant, vel morentur
ac

ministeria
ad

nostra interturbent, et, breviter, recte atque ordine


ut

maiorem
Dei gloriam usurpentur, nihil prorsus his rebus agimus quod
in

marg. 82 districte bis script.,


ll im

81 exercitia sup. lim., corr. eaeattinet non esse


||
|

semel cancel. 83 vero sup. lin. 88 tum corr. eaeac 93 sacerdotum del. Romanae,
I,

II

Ecclesiae 97 in iis praes- marg. ut corr. eaevel prius utimur libertatem


5 in
||

||

||
2

4
|

del. ac ministeria nostra mentis in marg. 5-6 ac ministeria nostra inter- in marg.,
II
!

del. in te.rtu inter—

Supra,
n.

61.
** si

MI,
2,
p.

Cf. Exposcit debitum, 380; Constit.


in 6,
6:

n.
I,
n.

Const. 15.
c.

Dialog. II,
ad

Quantum honestos sacerdotes vide quae postea dicimus


«

99, annot. 29.


n.
MoNUM. 4 — ANNOT. IN ExAMEN (1557) — c. Iv 165

ex praesenti obedientia ac directione non fiat vel superioris vel

et **,
confessarii vel praefecti orationis ut, quoad eius fieri possit,
omnia transigantur perfectissime finem nostrum apposi

ad
10
tissime.
[91] Horum vero omnium, totius instituti, rationem reddebat

ut
Pater Ignatius illustrationem illam eximiam mentis suae, quam

ac
singulari Dei benignitate
magno divinae gratiae privilegio
ad

**,
accepit initia
conversionis Manresae
suae quod oppidum 15

Tarraconensi Hispania. Ex illa enim luce, illo principio,

ex
est
in

illo divinae benignitatis privilegio, haec lux, gratia haec quam


in ex

amplectimur, quae nos exhilarat spi


et

Societate sentimus

ex in
ritu mentis nostrae, quae nos consolatur atque animat; illo, ac
inquam, principio, gratia
ex

illa luce clementissimo Patre

a
universam Societatem omnesque eius partes atque
in

caelesti
omnia ministeria derivata est atque inducta. Hanc gratiam
in

ac

ratio semper recta consequitur declarat, tum experientia.


[92] Austeritatem enim vitae quaeramus, fratres mei, illam
si
ex

instituto accepimus spiritualibus actionibus,


ac

interioribus 25
in

primis. Nam, quid putatis


magis facere

[f.
districtam
in

42v]
ad spiritus libertatem Christo comparandam carnisque impor
in

ac
tunitatem compescendam nonne interiora exercitia pietatem
?

ad

ipsam Nam corporalis quidem exercitatio parum utilis est,


?

ad

pietas vero Nobis interiora illa exercitia praecipua


**.

omnia
sunt, illis conamur diligenter exerceri, duce Christi Iesu gratia,
quae nos confortat. illis nobis est abstinendum, ieiunandum,
In

affligendum corpus, vigilandum, illud fortissimum est ieiunium,


acerba corporis flagellatio, asperrimum ieiunium. His pro digni
si

tate exerceamur, nihil erit quod extra ordinem externis afflictio

ut sup. lin., corr. er vel 16 Terraconensi ms. 29 quidem marg. 35 nihil


in
||

||

||
9

erit in marg., corr. ear erit


6;

3,
p.

12;
1,

3,

1,

6,
p.
n.

Eramen Constit.
** **

1.
n.

n.
c.

c.

de c.

Agitur illustratione habita ad flumen Cardoner, qua


de

sermo est
Epist. Lainii (MI, 80); Summ. Hisp. Pol. (MI,
et 10

18
F.
n.

F. n.

narr.
I,
in

F. narr. 160-161); praesertim Ignatii 30 (MI,


m.
P.

Acta narr.
I,
in in
I,

404); NAtAlis, Erh. 1554, 13, marg.


n.

De influxu huius illustrationis pro determinatione modi vivendi Socie


tatis agunt, praeter has Annot. Eramen praesenti numero, Memoriale
F. in

in

L. Goncalves, (MI, 609-610); uberius CAlvERAs,


n.

narr.
I,

J.

136-137
La ilustración del Cardoner Compaiìia Jesús, seguìn
de

de

P.

instituto
la
el

el
y

Nadal: AHSI 25 (1956) 27-54; cf. R. CANtiN, L'illumination du Cardoner:


et

Sciences Ecclésiastiques (1954) 25-56.


6
4,

Tim.
ss

8.
1
166 CUR VITA EXTERIOR COMMUNIS IN SOCIETATE

nibus opera necessario nobis impendenda sit, tantum erit nobis


Ecclesiae praeceptis obtemperandum.
[93] Quod si interiora illa non suppetant, ibi vero ab externis
sunt petenda subsidia, ieiuniis ac corporis afflictionibus vacandum.
40 His tamen simul ne errore vel illusione ducamur, simul ut reli
giosa sint quae facimus ac magis perfecta, adhibemus praesentem
obedientiam.
Christum Iesum, Deum ac Dominum nostrum dulcissimum,
precor, ut nunquam haec ratio immutetur, quae magna est per
45 fectionis indicium, magnae gratiae argumentum. Nam si quando
fieret (quod nunquam fiet, propitio Christo Iesu) ut oratio atque
exercitia spiritualia in Societate tepescerent, ibi vero necessarium
esset virtutum harum diligens exercitium.
[94] Haec autem experientia Pater Ignatius comperit utiliora
esse; nam quum corpus ipse

[f.
43r] suum vehementer ad initia

*°,

et
suae conversionis ac diutius afflixisset eam stomachi

in
iecoris infirmitatem incidit, quacum quoad vixit gravissime con
flictatus est Multos novimus praeterea qui, propter immode
**.

ratas corporis afflictiones vel indulgentia superiorum vel, bona


quidem fide, sed tamen inconsultis superioribus susceptas,

in
55

graves infirmitates inciderunt, vel inutiles sunt effecti ad Socie


tatis nostrae ministeria. Omnes vero quotquot Societate versan
tur, atque primis qui spiritualibus exercitiis dant operam, in
in
ii

videas tenui atque infirma valetudine uti, nihil aliud.


si

60 [95] Huius rei causam communem esse omnibus arbitramur


manifestam. Maioris enim difficultatis interna exercitia sunt,
et

quam externa. illis enim potissimas agit partes animae supe


In

rior pars, quae perfectissima est; externis vero potiores gerit


in

inferior. Pugnandum est praeterea cum vitiis tum nostris tum


alienis, vero pugna ab interno hominis proficiscitur; pugnam
ea

65
48 eae

So
36

44

47

nobis — sit marg., corr. impendamus quae del. est


in
in

II

ii

cietate marg. vero sup. lin. diligens del. exercitatio 49 experientia in


in

||
II
I

50 esse sup. lin., del.


in 51

marg.; del. experimento magis accommodata


et

et

corr.
||

||

52 qua marg. corr. illegib. efformans quacum gravissime marg.


in

er

et

eacvel
II

II
|

58 prius hi 59 tenui corr. er teneri


ii

||

De paenitentiis Ignatii, supra, Erh. 1554,


••

n.

annotationes
et

10-11
ibi appositas.
de LAburU, La salud
A.

De infirmitatibus Ignatii sermo est apud


J.
**

23
2,
p.

corporal Ignacio Loyola, edit. Bilbao 1956; praesertim


de

2a
S.

c.
U

40; Gr. MARANÖN, Notas sobre Ignacio Loyola:


de

de
S.

vida
la

la

muerte
y

AHSI 25 (1956) 134-155, praesertim


p.

149-153.
MoNUM. 4 - ANNOT. IN ExAMEN (1557) — c. iv 167

dum cum mundo, carne ac daemone, tum in nobis tum in proximis


nostris. Quoties usque ad spiritus defectum et incredibilem corpo
ris afflictionem, ut e proximo profligetur daemon, sudandum est [!]
Qui, quum semper sit obstinatissimus, fit tamen aliquando longe
efferacior atque obstinatus magis, si bona voluntate vel deside 70

rio eius, qui ab illo vel spiritualiter vexatur vel corporaliter, non
sublevemur.
[96] Si igitur cum his laboribus, si cum

[f.
43v] his afflictionibus
coniugamus corporeas afflictiones, quis tandem sustinebit Mo

?
rientur uno die omnes greges. Universam Societatem brevi inuti 75

lem ad sua ministeria fieri necessum erit.


Huc vero zelum illum Patris Ignatii spectare vidimus atque
incredibilem, per immoderatas corporis afflic
ne

solicitudinem
tiones vel ieiunia detrimentum aliquod caperet Societas, eius
graviter parte Constitutionum
3a
scilicet ministeria
ac

finis. Quod
ac

ac
*°,

expressit praeterea
4a

6a

Voluit enim dulcissimus


*°.
*•

ex
prudentissimus Pater corpus ali commode (ut paupertate
ac

tamen), quo utilius Deo servire posset, maior fructus animarum


referri; modo necessarium non videretur ieiunium vel corporis
afflictio ad satisfactionem pro praeteritis peccatis, vel ad sese
vincendum, gratiam aliquam Deo promerendam
ad

vel omnino
a

vel virtutem comparandam. Hunc enim usum harum rerum docuit


exercitiis spiritualibus At ubi illas afflictiones esse necessarias
si.
in

arbitrabatur, ibi vero solebat esse vehementer districtus, illa


qua
de

tamen moderatione adhibita eodem loco exercitiorum


tradidit a*.

[97] Accedit autem ad superiora, quod ita nobis sit Domino


in

persuasum, perfectiorem esse usum extraordinarium harum afflic


tionum, praesenti rerum vel utilitate vel necessitate adhi
ex
ex si

obedientia, quam perpetua,


[f.

ex

et

beantur 44r] communi 95


si

statuto praescribantur omnibus; quidem nostri


et

obedientia
si

instituti rationem inspiciamus. Et hoc quidem


ea
ex

ratione

68 sup. lin., corr. eaein 81 enim prius noster 81-82 ac prudentissimus in

-
;i e

II

II

*narg. 82 Pater del. voluit ut bis script., semel del. 83-84 ac — referri prius
II
|

maioremque fructum animarum comparandam marg. com


in

referre 87 vel
||

parandam del. triplicem enim 90 de sup. lim.


||
2,
3,
p.

n.

Constit.
as si *• •• **

5.
c.
3, 4,
C.

n. n.

1-2.
C.
1.
n.

Exerc. 87 (Additio 10^).


Eacerc. n. 83-86.
168 DE USU PAENITENTIARUM IN SOCIETATE

colligimus, quae monachis persuasit ut communes ac perpetuas


afflictionesac ieiunia constituerent. Nam illi propterea communia
100 omnibus ieiunia faciebant, quod omnibus ea ratio conveniret;
non enim utebantur viribus atque exercitio corporis ad proximum
iuvandum, sedebant in monasterio ac sellulis devoti, contempla
tioni dediti et orationi, quibus rebus magnum erat praesidium
corporis afflictio ac ieiunium. Sustentabant igitur illi corpus,
modo sufficere posset ad spiritualia illa exercitia. Adde quod,
quum ad proximum non egrederentur, pro illo abstinebant,
ieiunabant, cilitia induebant, corpora sua affligebant, providen
ter quidem ac sancte.
[98] Nobis vero varia est status conditio, vires corporis ad
10 iuvandos proximos in nostris ministeriis omnibus exercendae,
peregrinandum in nostris missionibus, quaerendae semper sunt
animae quae Deo lucrifiant; breviter, utraque vita nobis tuenda
est, tum contemplativa tum activa, atque 3a illa est copulanda
quae proprietatem nostrae vocationis complectitur; ea est, ut
**,

15 diximus vita illa superior quae, quum utramque contineat,


contemplativam privatam, superiorem tamen quan
et

activam
et

ac
44v] amplectitur, qua possit debeat proximorum
[f.

dam
salutem atque perfectionem procurare **.

[99] Haec cum ita sint, constat illam ieiuniorum atque afflic
tionum formam nobis non convenisse, communiter ad instituti
si

nostri rationem spectemus; particulares utilitates consideremus


si

vel necessitates, necessaria illa est vel utilis. Sed cum particulares
superioribus discer
ac

utilitates vel necessitates certius melius


a

nantur, securius maiorique cum fructu ab inferioribus prae


ex
et

senti obedientia usurpentur, confidimus Christo Iesu hanc


in

25
ad

rationem usus rerum harum, quae corporis afflictionem attinent,


recte atque ordine esse ab Societate, quemadmodum diximus, con
stituta.

IV. — DE
IN

UsU PAENITENTIARUM SociETATE]


[100] Sed earum usum Societate cognoscite, PatresYac


in

fratres Christo Iesu dilectissimi. Illud tamen prius intelligite,


in

praesidium del. ac 10 prius iuvandis proximis 12 tuenda in marg., corr.


||

||
3

eaetenenda 16 et' sup. lim. 17 amplectimur ms. 22 necessitatis del. sunt illae
||

||

||

vel. illa est, marg. 27-28 quemadmodum diximus consti- marg. 30 Iesu
in

in
||
1

II

in marg.

Supra,
m.
** **

31.
De hac vita activa superiore cf. supra,
n.

31.
MoNUM. 4 — ANNOT. IN ExAMEN (1557) — c. Iv 169

quid addat Societas ad communes illas corporis afflictiones :

**,
districtiorem primum solitudinem in exercitiis magnam observa
tionem tractanda oratione, peregrinationes forti pauper
in

in
offi
••,

**,
tate hospitalium atque infirmorum servitium humile
eorum quidem quae abiectiora videntur

et
ciorum domesticorum 35
**,

et
ministerium exercitium docendi christiani cathechismi alias


omnes operationes Societatis exercendi; magna vero observatione
haec, adhibitis censoribus nostris vel alienis, quae pro mortifi

ut
catione atque probationibus aguntur

*".

**;
[101] Adde internas mortificationes iudicii obedientia 40

in
ut

abnegationem praeterea, quicquid quoque scitur,

de
[f.
45r]
modo extra confessionem, deferri ad superiorem possit; quod boni
consulamus omnes, quovis iudicemur repraehendamur,
ut

ac
a

**;
atque idem aliis praestare simus parati poenitentias non pro
in

ut

**;
culpa solum, sed sine quavis etiam culpa libenter subeamus 45

bona fide superioribus, quo paenitus


ut

conscientiam nostram

**;
cognoscamur atque utilius dirigamur, explicemus quae sin

et
gularis est ac divina mortificatio, desideremus ad Iesu Christi
ut

imitationem opprobria, irrisiones, falsa testimonia, ignominiam,


iniurias convicia pati, atque insignibus his eius vestibus or
ac
ut

**;
nari **; potius mortem eligamus, quam venialiter etiam peccare
ut, constante aequali Dei beneplacito meritoque nostro, potius
ut

complectamur paupertatem, contemptum, insipientiae nomen,


et
genus, quam contraria, solo desiderio ducti maioris imita
id

alia
tionis Christi Iesu 47. 55

32 prius solicitudinem 37 exercendi del. nos quoties ita praescripserit superior


1

II

45 ut sup. lin., corr. eae vel 47 explicemus del. solo desiderio ducti maioris
II

imitationis 53 complectimur ms.


||

4, 4, 4, 4, 4,

10; Ererc.
n.

Eramen 20.
c. c. c. c. p. c. c. c. c. c. c.
•* *• ** ** ** *• ** *• •• •• s? *• **

n.

Eacamen n. 12.
n. n.

Examen 11.
Examen 13.
Earamen n. 14.
4,
c. n.

Earamen 18-24.
p.

5;
8. 1,

12, 23;
4, 4, 4, 4, 3,

4,

6,

1,
p.

10,
n.

n.

Constit.
1.
n.
c.

c.

Eramen n.
33; Constit.
p. 3,

c. 1,
p.
n. n.

1, n.

Examen 15.
6, c.

34-40; Constit.
n.

Eramen
2.

Eramen n. 44.
n.

Ererc. 166.
Eacerc. m. 167.
170 DE USU PAENITENTIARUM IN SOCIETATE

[102] Coniunge unitatem confessarii ** ut, si quis iniussus


alteri confiteatur, necessum sit peccata eadem suo confessario

*°,
rursum confiteri etiamsi necessitate coactus vel alioqui rite
fecerit. Adiunge casus reservatos, qui nonnulla etiam venia

id
60 lia peccata complectuntur

*°.

*';
satis esse, sed animi
Adde novitiatum biennii

id
[103] nec

ac
piam solicitudinem
coniunge, ubi

[f.
humilitatem 45v] videas
ex superiorum arbitrio non modo novitiatum extendi posse inde

ut
**,
finite sed etiam quivis, utcumque Societatem sit receptus,

in
65 possit separari atque

**.
Societate eiici -
a

Ad haec, principio statim novitiatus obligantur omnes,


quae possident omnia pia opera distribuere; et,in quidem cogna

in

si
tis velint, sciant non esse sui iudicii sed alieni;
id

in
statim

si
ingressu non faciant, vovent tamen statim post annum pri
id

se
facturos, quoties praescripserit superior
id

**.
mum ita
[104] Sunt magni labores pueris instituendis docendis insu

ac
mendi, magni disciplinis omnibus enarrandis, magni priva

in
in

tis atque omnifariam studiis; qui quidem ad Theologiam iuvan


dumque proximum sunt suscipiendi.
75 [105] Postremo, quasi nihil actum sit tantum principia

et
si

nostri instituti iecerimus, cum mundo, carne ac demone, cum vitiis


omnibus, cum haereticis, cum infidelibus omnibus atque impiis

ac
hominibus, pro fidei defensione propagatione, pro salute
ac

perfectione animarum omnium, omni industria, omnibus artibus,


depugnandum acri animo cum labore maximo. Parati esse debe
mus ad Turchas, ad sarracenos, ad Indos, ad haereticos, quovis
gentium, vel ab Summo Pontifice vel ab superioribus nostris
missi, absque excusatione ulla proficisci, absque ullo viatico

**.
46r] exponere pro salute animarum parati
[f.

Postremo vitam
et

61 Adde del. haec adde 63-64 indefinite del. omnino 66 statim in marg.
||

II

I
marg. 73 qui sup. lin., corr. eae quae 74 sunt sup.
id

in

omnes del. vel 69 non


||

||
II

lin. 77 impiis in marg., corr. eaein primis 83 missi marg.


in
||

||
3,
p.

p.
I;

6,

3,
ss ** ** ** bi so 4° 4°

11,
2.
n.

Constit.
c.

c.

p.

De hoc consilio ad perfectionem Constit.


3,

1,

Q.
c.

Vide NATALIs, Instructiones de hac re: EN, IV, 454-462.


12; 16, 41;
4, 2, 4, 1,

4,

6,
n. c. n. n.

3. n.

Eramen
8.
n.
c. p. c. c.

c.

7. 1, c.
c. p.

43; Constit.
4, 5,

Eramen
n.
n. c.
1;
1,

9,
p.

Constit.
n.

Earamen 1-3.
(MI, Const.
3;

Regimini militantis, 17.


I,

Eaeposcit debitum,
n.

n.
4
p.

377); Constit.
7,

1-2.
c.
MoNUM. 4 — ANNOT. IN ExAMEN (1557) — c. Iv 171

esse debemus ex nostro instituto; et pro illis nominatim, quas ex 85

obed'entia curandas accipimus, animam ponere, ad imitationem

**,
episcoporum sumus obligati.
[106] Haec cum ita sint, usum tamen omnium earum rerum
quae carnem affligunt atque spiritui subiiciunt, quemadmodum

ac
dispenset Societas, intelligite,Patres fratres mei. Novitiatus
noster non illis solum communibus afflictionibus utitur, sed suis
quoque probationibus aliisque tum internis tum externis morti
ficationibus exercetur impensius. Nam tum primum agenda simul
sunt omnia: pro praeteritis culpis agenda poenitentia, habitus
peccatorum eradicandi, religiosa conversatio acquirenda, spiritus 95
imbibendus, non communis tantum christianis omnibus ac ne
cessarius, sed ille simul quo sua gratiae proprietate Societatem gu
bernat Pater caelestis *7. Breviter: vetus homo cum suis actibus
exuendus, novus, ille quidem Societate, religiosus induendus
et

in
ut

est; et, illud obiter dicamus, quod non obiter agendum est, 100

haec districtio novitiatus non novitiatu solum diligenter et,


in

**,
quod ad tempus attinet, indefinite, adhibenda est;
ut

diximus
donec sit superiori qui probatur satisfactum.
de
eo

[107] Sed, quid declinet, non modo scholasticus approbatus,


si

professi omnes, ab spiritus


ea
[f.

ac

coadiutores etiam formati 46v]


via per quam solam progrediendum omnibus est, eundem novi
tiatus rigorem sciant omnes esse subituros Neque vero quispiam
se

*°.

Societate confidat ac credat defunctum se iam esse illa seve


in

ritate novitiatus, nihil amplius illis sibi vel cogitandum sit


de
ut

vel agendum Nunquam enim neque sibi neque superioribus 10


*".

ac

cura remittenda est, sed vivaciter perpetuo retinenda.


ea

Omnibus vero opera danda est semper, quid detrimenti spiri


ne

tus patiatur propter infrequentes paenitentias


ac

tenuem usum
*';

mortificationis externae, propter harum rerum negligentiam

94-95 ac necessarius, sed marg., del. sed 99 exuendus del. cum suis actibus
in

||

II

100 illud sup. lim., corr. eaeid

Episcopisuscipiunt consecratione officium pastorale, quod per


ad
s•

in

animam suam ponat pastor pro ovibus suis. Cf. Io. 10, 11; Tho
2. ut

S.

tinet
2,

vias,
5,
iis q.

184,
a.

c.

quae novitiorum sunt propria disserit uberius Natalis Erh.


•*

De
in

10 Conim.; Erh. Compl. 131-135; Erh. Compl.


n.
6

Supra,
•1 •• s* ••

n.

103.
1. p. p.

15, 95-96; Erh. Compl.


n. n.

n.

Cf. Erh. Conim. 134.


7

Cf. Erh. 16, 96; Erh. Compl.


n.

Conim. 133.
7

6
6,
p.

3,
n.

Cf. Constit.
n.
172 DE USU PAENITENTIARUM IN SOCIETATE

15 et superioribus quidem tum in se tum in suis subditis, privatis


vero in se cuilibet. Ii tamen nihil agant, nisi consulto superiore
ac probante; superiores nihil nisi considerate ac pie, praemissa
devota oratione.
[108] Postquamautem e novitiatu ac probationibus ad studia
vocantur nostri ac censentur scholares approbati, ibi vero ratio
mortificationum necessario immutanda est. Succedit enim labor
ac solicitudo studiorum districtioribus penitentiis ; sed constante
tamen eo statu interioris hominis, qui e novitiatu ad studia addu
cendus est et in studiis perpetuo conservandus igitur est

Id
**.
25 quapropter districtio mortificationum remittitur collegiis, quae

in
cum laboribus atque fastidiis studiorum 47r] constare non potest.

ac [f.
Retinentur tamen illae mortificationes paenitentiae quae cum
frequenti sacramentorum usu intentionem studiorum non inter

ac
turbent, sit unde superioris temporis devotio spiritus con
ut

servetur in Christo.
Neque vero solum consequetur noster scholasticus,
id

[109]
singulari gratia Christi Iesu, quae collegiorum

ac
et

sed studiorum
est propria, fiet ut, collegiorum observent instituta, excellen

et
et si

ter docti evadant eum spiritum atque interioris hominis sta

ac
tum, quem probationibus adduxerunt, non tueantur conser
e

vent solum, sed confirment praeterea, illustrent atque augeant.


[110] Et quandoquidem, est hominum infirmitas specu
ut

et
lationis atque studiorum necessaria quaedam spiritus distractio,
proclivi est,

ut
fiet nonnunquam, fieri quidem semper per
et in
et

studia, tot praesertim disciplinarum quae

et
40 saeculares sunt

a
ac

ac
saecularibus ethnicis authoribus petuntur, spiritus devo
tionis fiat remissio: proinde constitutum est ut, post confecta
studia, scholastici antequam vel professi esse possint vel coadiu
tores, annum unum pro novitiis habeantur probationibus variis
ac

45 exerceantur fs. -
ac

Postremo, coadiutoribus attingamus professis


de
ut

[111]
ipsis, temporalibus quidem coadiutoribus ratio habenda est,
de

quae ad paenitentias observantiam novitiorum accedat; partim


et

prius Hii propria del. 35-36 prius tuebuntur


16

33

im

marg., del.
ut

est
eae in
Ii

II

II
|

prius confirmabunt prius illustrabunt prius augebunt


36

ac conservabunt
II

|
ear

42 proinde marg., provide sup. lin., corr.


in

ut

corr. 46 vel
II
4,

4,
p.

c. 2.
n.

Constit.
** **

c.

3;
8;
4,

p.

12; 16;
1,

6,

5,

1,
n.

n.

Eramen
n.

n.

Constit.
c.

c.

c.
2,
n.
c.

1.
MoNUM. 4 — ANNoT. IN ExAMEN (1557) — c. Iv 173

quod externa illorum ministeria magis ab spiritu avocent,

[f.
47v]
partim quod huiusmodi homines, quum fere parum idonei sint 50

ad spiritualia exercitia, necessum est externis illis paeni

ut
in
tentiis occupentur ex illis proficiant. Adde quod corporalia

et
illa coadiutorum ministeria vires corporis minus tentant quam
spiritualia; itaque sustinere externas mortificationes possunt,

et
quidem certe frequentius illis indigent. Indulgemus igitur coa 55

diutoribus temporalibus huiusmodi mortificationes facilius, quod


ratio status illius
id

exigere videatur.
ac

[112] Professi vero spirituales coadiutores, quum habitum


adducant, quem ex novitiatu hauserunt, confirmarunt colle

in
demum repe
ac

giis lucem praeterea disciplinarum addiderunt, 60

et
titis illius anni (vel quid amplius necessum esse videtur supe
si

rioribus) probationibus spiritum vel refecerunt vel auxerunt,


praeclare ad professionem vel coadiutoratum videntur esse instructi.
ac
Itaque cura adhibenda est status spiritus mentis conservetur,
ut
ex

quem novitiatu adduxerunt; quod moderata quadam 65


et

studiis
rerum exteriorum observantia ac communi fiet in Christo Iesu.
Succedent vero graviores illae paenitentiae labores magni,
ac

qui ministeriis spiritualibus tam variis, tam seriis erunt insu


in

mendi; per haec enim exercitia devotam orationem spiritus,


ac

Christo Iesu propitio, magnos accipient proventus tum


[f.
48r] 70

nobis tum proximis nostris. Hic igitur usus est Societate


in

in

in

earum rerum quae ad paenitentiam vel ad mortificationem atti


nent; haec dispensatio.
[113] Ea autem pulchre Societas alioqui ab omni ecclesiastico
ordine seligit, quae ad finem suum
ac

ministeria consentanea 75

atque utilia magis fore videntur. Ex episcopis quidem monachis,


quod eas observantias regulares, quae nostra ministeria impedire
possent, non suscipimus solitudinem, scilicet, silentium, absti
:

nentias vel vigilias graviores, atque alia genus. Ex monachis


id
ex

vero, quod illas omnes adhibemus, praesenti tamen obedientia.


Ex praesbyteris, propter faciliorem cum proximis consuetudinem,
communem habitum accipimus; propter nostram praeterea humi
litatem, quod nostrum sit desiderium religiosos esse, non videri
(tametsi habitus aliis religiosis utilis est sancte usurpatur),
et

et

tum etiam ad Christi atque apostolorum imitationem, communiter 85

induimur; quibus communem hunc clericorum habitum per


a

72 earum marg. 85 etiam del. communiter induimur 85-86 communiter


in

||
II

induimur in marg.
174 DE USU PAENITENTIARUM IN SO CIETATE

manus acceptum esse credimus Breviter: vocati sumus sacer

**.
dotes ac clerici, non monachi; liceat nobis ab his hunc habitum
externum excipere.
90
Et quidem
communi hac vita monachos etiam ipsos

in
[114]
imitamur: nam qui studiis versantur vel iuvando proximo

in
si
operam navant praedicationibus vel etiam confessionibus audien
vigiliis

ac
dis, 48v] eos necessario illis abstinentiis,
[f.
ieiuniis
liberant, eos huiusmodi dispensatione utuntur. Atqui,

in et
facile

in
95 quotquot Societate vivimus, perpetuo illis exercitiis versa

in
mur; quare mirum non est, communem ad haec non addimus

si
obligationem, modo eam observantiam ad necessitatem vel utili
tatem presentem per obedientiam commode usurpemus.
[115] Hanc rationem nostri instituti, fratres, Patre nostro

a
100 Ignatio accepimus. Pro hac saepe vidimus pio zelo illum pro veri

ac
puritate nostrae vocationis conversationis, quietissime
ac

tate
quidem pro suo more, sed tamen vehementius commoveri.
[116] Haec ratio nobis magna fide, confidentia, amore,

in
Christo Iesu toto corde atque opere complectenda est; neque
moveamur, quis illis externis observantiis, ieiuniis vel afflictio
si

nibus, pie quidem, sed non secundum nostrae gratiae vocatio

ac ac
proprietatem, unice esset affectus deditus;
ac

nis scientiam
quasi sanctorum illa fuerit perpetua observatio usus. Non enim

ac
intelligimus sanctos haec usurpasse, nisi spiritu veritate,

ac
in

non solum praestan


10
ut

cum discretione scilicet spiritus magna,


tiora spiritus exercitia non impedirent, sed augerent etiam. Et
hic quidem illarum rerum est noster usus.
[117] Caeterum, quis haec sibi ita esse usurpanda crederet
si

confirmate, paratus non esset Societatis iudicio subiici,


ut

is
15 graviter Societate laboraret, graviter
de

eo

iuxta Societatis
in

•*;

[f.

Constitutiones esset statuendum tametsi accidere 49r] facile


possit (quod est sedulo observandum) aliquem his observantiis
et in

ad

eam gratiam accipere iuvetur eius spiritus fortior minis


ut
et

Huic quidem superiorum obedientia


ex

teria Societatis evadat.


esset indulgendum.
eae

10

sup. lin. proprietatem, marg., pietatem scilicet


in

toto corr.
||

||
4

sup. lin.
•* •*

Cf. Annot. Constit. n. 50.


2, in

3,
4;
2,

1,
p.

p.

12; Constit.
3,
n.

n.

cf. Examen
c.

Constit.
c.

c.

n. 14.
MoNUM. 4 — ANNOT. IN ExAMEN (1557) — c. Iv 175

[118] Postremo illud vehementer ac perpetuo animadvertendum


est et singulis qui in Societate vivunt et superioribus ipsis, ne
gratia quadam et luce Societatis abutantur hac in parte; quae,
ut ad maiora ducit atque utiliora opera et ad magnam spiritus
libertatem, ita ex illis inferioribus nihil negligit; quin illa, vel ad
necessitatem vel utilitatem, efficaciter et praescribit et applicat.
[119] Nullus igitur altum sapiat ** in illa gratia, sed timeat;
et, si victoriam sui in vitiis non est assecutus, non remittat animum
quin ad victoriam illam omnibus artibus contendat, illis praeser
tim quae ad afflictionem corporis attinent, per obedientiam tamen.
Nam fit aliquando,
in his ipsis vitiis quae cum ieiuniis vel corporum
afflictionibus pugnant, ut victoriam quis in spiritu suo non sense
rit. Hunc nihil impedient superiores si illis operibus ad hanc
victoriam utatur apposite, sine quibus ut plurimum illa vitia non
superantur. Omnia vero ad maius Dei servitium et gloriam maio 35

remque animarum fructum referantur.


de
[f.

[120] Satis hoc loco dictum 49v] arbitror ratione instituti


nostri quod ad vitam exteriorem attinet usumque asperitatum; qua
de re suis locis rursus erit dicendum. Sed tamen illud hoc loco
non omittam, quod semper animum meum exhilarat vivacius, 40

quasi contempler nostrae vocationis atque instituti spi


et ea
in
re

ritum gratiam Societatis. Quotquot enim Societate vivimus,


in
ac

omnes intimo quodam vehementi desiderio ferimur omnem


in

penitentiam, mortificationem, afflictiones, asperitates omnes vic


tus, vestitus, flagellationum, cilitiorum, rerum omnium. Quod 45
si

nobis relinqueremur, nihil esset nostra Societate his rebus aspe


in

rius. Sed tamen imbecillitatem nostri iudicii ac nostri desiderii


voluntatem suavissime gratiae
vocationis nostrae per obedien
tiam superiorum Christo subiicimus. Eo est illis impensius atque
in

ut

accuratius vigilandum digne Deo atque vocationi nostrae illa


ac

omnia nobis dispensentur, ad maiorem gloriam Dei Creatoris


nostri superbenedicti
[f.
**.

Domini 50r]
eae

prius Postremum
II 21

25

31

33

quin corr. quando Nam sup. lin. ad sup.


||

||
II

lin. 38 attinet marg.


in
** ••

Cf. Rom. 12, 16.


apud Natalem paenitentia vide, sis, collecta
de

Doctrinam
et

sensus
p.

Jer. Nadal
in

152-155.
176 DE PERSONIS IN GENERE

[CAPUT V. — DE PERsoNis SociETATis (ExAMEN c. 1, N. 7-12)]

§ I. — DE PeRsoNis 1N gENERE. — 121. Societas spectat ut professos et coadiu


tores habeat. — 122. Indifferentes quo facilior reddatur receptio. — 123.
Sunt professi trium votorum; sed professi simpliciter intelliguntur 4 voto
rum. — 124-125. Personae Societatis: professi, coadiutores spirituales, scho
lastici, novitii, coadiutores temporales. — 126. Gratia universae Societatis
et singularum partium. — 127. In ea confidendum. — 128. Cum humili
tate tamen. — 129-130. Et cum sensu gratiae Societatis. — 131. Contentus
quilibet in proprio gradu.

§ II. — De Novitiis Et scholAsticis. — 132-133. De novitiis eorumque votis.


— 134-135. De approbatione novitiorum in scholasticos et coadiutores for
matos. — 136. Scholastici quo sensu dicantur probati, et quomodo adhuc
sint in probatione. — 137. Ad quid probentur. — 138. Quatenus omnes
ad probationem revocari possint. — 139-144. Ratio oboedientiae, castita
tis et paupertatis in scholasticis.

§ III. — DE coADiUToRiBUs Et professis Et de RAtioNE EoRUM votoRUM. —


145. De ratione votorum. Vota solemnia et simplicia. — 146. Quid secum
ferat solemnitas votorum quoad dimissionem. — 147-149. Vis votorum sim
plicium Societatis, nominatim relate ad matrimonium. — 150-152. De coad
iutoribus quoad paupertatem et eorum numerum, et modum iuvandi Socie
tatem professam. — 153-156. Professi quatuor votorum eorumque dotes,
munera et officia. — 157. Eorum vota. — 158. Conscius gratiae Societatis
non ambit statum professorum et superiorum. — 159. De professis trium
votorum.

[§ I. — DE PERsoNis IN GENERE.]

[121] PERsoNAE IN HANc SociETATEM, ETc. * De confirma


tione Societatis, de fine, de votis, de ratione vitae, dictum est
hactenus compendio. Quinam igitur ad Societatem recipiantur,
id nunc proponitur. Et instructio quidem haec est recipientium,
quibus exponitur quo spectare debeant, si quis recipiendus est ;
unde etiam possint colligere quid iis, qui recipiuntur, explicandum
sit. Nam ad duas primas classes spectat Societas, ut scilicet coa
diutores ad sua ministeria tum etiam professos habeat; scholasticos
vero, ut possint esse coadiutores spirituales vel professi, propterea
-
10 et recipit et alit.

7 sit in marg. || 8 sua ministeria im marg.

* • Las personas que se rescivem en esta Compaiìia de Jesú generalmente


tomada son de 4 suertes mirando lo que ella pretiende, biem que de parte de
Ios que entran todos deban ser de la 4a que se dirá ». Earamen c. 1, n. 7:
MI, Const. II, 11, textus B. Versio latina (ex editione a. 1583) in MI, Const.
III, 4.
MoNUM. 4 — ANNot. IN ExAMEN (1557) — c. v 177

[122] Qui vero sunt quartae classis * propterea proponuntur, ut


via sit expedita qui recipiunt, quando non constaret quor

iis

ut si
quispiam recipiendus, ambiguo versentur. Sed

ne
in
sum esset
sciant necessum non esse certo statuere num pro scholastico,

id
pro coadiutore vel professo quis recipiendus sit; sed illud esse

ut
satis posse, iudicetur quis idoneus scholasticus esse possit,
si

coadiutor temporalis vel spiritualis, vel professus; etiamsi non


constet ad quem gradum continuo sit applicandus. Attinent igitur
haec ad facilitandam receptionem. Nam, qui recipitur, illi expli
candae sunt Societatis partes, quod novitios habeat Societas,
scholasticos, coadiutores temporales spirituales, tum professos;

ac et
ipsos tamen plenam abnegationem resignationem tum volun
est, nec huc magis
[f.

tatis 50v] tum iudicii adducere necessum


nihili, ex

ac
quam illuc inclinare; nisi,
ex

sensu suae vilitatis


si

humilitate sibi relicti, ad infima atque abiectissima quaeque 25

spectent, tamen spiritus libertate


ea

eo
ut

suaviter in
loco consistant
quo superioribus
constituentur.
in

PRiMis AliQUI ADMITTUNTUR UT PRoFEssioNEM, ETc.


IN

[123]

*.
Sunt aliqui qui ad trium votorum item solennium professionem
admittuntur (ut declaratio annotat)* sed tamen plane numero 80
ii
;

e
coadiutorum sunt, vel etiam scholasticorum esse possunt. Hi
enim extra ordinem ad illam professionem admittuntur, utpote
non sine licentia Praepositi generalis, propter eorum devotionem
vel personarum qualitatem, quemadmodum confirmatione Iulii
in

legimus quando igitur professis simpliciter agitur, intelli


de
Si

ii
*.

guntur qui professionem votorum solennium emiserunt.


4

partibus Societatis attingere


de

[124] Breviter hoc loco libet


in

Christo Iesu. Pro sui igitur finis ratione Societas unice


ac

proprie
complectitur professos atque coadiutores spirituales, per quos
ut
ac

unice proprie ministeria sua exercet atque ad animarum salu 40


perfectionem incumbit accuratius. Ad hos spectant scholastici
et

tem
tum etiam novitii; illi quidem intellectum instruunt, volunta
et

ii
iis

[f.

tem virtutibus omnibus 51r] quae ad iuvandas animas commo


dare possint. Sed d'fferunt, quod novitiis studia literarum non
eo

12 sit sup. lin., corr. eaesua prius recipiuntur


11

vero sup. lin. 18 ccstet,


||
II

ms. 19 nam sup. lin. qui del. vero 38 Pro sup. lin. 42 sup. im., corr. eaein
||

ii

1
II
!

11
1, 1,

(de indifferentibus).
n. n.

Examen
c. c.
*

Eramen 8-10. Vide quae etiam de personis Societatis dicuntur


*

Appendice huius tractatus, - 129.


n.
in

1,

Examen D.
c.
*

bulla Exposcit debitum, MI,


6:
In

I,
n.

Const. 381.
*

12 — CoMMENTARII P. NADAL.
178 DE PERSONIS IN GENERE

45 permittuntur; scholasticis devotio ac spiritus, qui per novitiatum


ac probationes comparatur, conservandus est vel etiam augendus
inter studiorum exercitia. Ad omnes attinent coadiutores tempo
rales, qui eo fine ac numero recipiuntur ut per externa ministeria
50 ii non impediantur, quos Societas ad graviora applicat.
[125] Per professos igitur et coadiutores spirituales Societas
in salutem animarum incumbit, qui finis est proprius Societatis.
ad quem reliquae partes omnes referuntur; quae partes, tametsi
sua habeant exercitia quibus proprie dent operam, obiter tamem
iuvare etiam proximum debent, modo nihil operibus suis depereat.
Itaque has continet Societas partes: novitios, scholasticos, coa
diutores temporales, coadiutores spirituales atque professos; quae
partes, ut a gratia vocationis atque religionis nostrae derivantur
cumque fine Societatis necessario coniunctae sunt, ita suas gra
tias a Christo Iesu acceperunt et obtinent sua dona ac virtutes,
quibus digne Deo ac vocationi suae atque ordini suum ministe
rium expleant.
[126] Quod advertite, fratres mei, diligenter ac devote; nam
magnum est hoc divinae benignitatis privilegium,

[f.
ut 51v]
singulare praesidium spiritus gratiam
et

et
universae Societati
65 contulerit caelestis Pater singulis partibus. Est illa gratia uni
et

versae Societatis quasi architectrix quaedam facultas spiritu

in
sapientiae Christo Iesu, hae ministerium illius
ac
famulatum
in

in

gratiae subserviunt.
[127] Magno igitur animo Christo sint novi
ac

confidentia
in

tii, quotquot alioqui probationibus exercentur, assecuturos


in

70
et

probationibus quae desiderantur omnia


ac
et se

novitiatu
et in

esse
facile affluenter, nisi sibi ipsi desint atque desidia sua divina
dona corrumpant. Idem sperent qui aliis ordinibus Societatis
in

sunt constituti; singuli, pro gratiae efficacia, maiori animo atque


75 confidentia, siquidem sequentium ordinum status ad priora dona
gratiam semper addunt uberiorem.
[128] Neque vero sit quispiam (absit hoc, fratres mei), nullus
inquam sit, qui maiorem esse existimet quod superiorem
in
se

gradum vocatur ad gratiam quandam superiorem. Nam, pri


et

mum, non est illa gratia quae gratum hominem faciat, sed quae
ad utilitatem detur, dona alia apostolatus, linguarum, reli
ut

gionis, votorum similia; quibus, nisi per humilitatem quis


et

56 coadiutores spirituales atque sup. lim. marg., del. atque 65 Pater sup.
in
et

||

lin. 68 prius subserviant 69 Christo del. Iesu 78 prius unquam


||

||

||
MoNUM. 4 — ANNoT. IN ExAMEN (1557) — c. v 179

utatur legitime, audiet a Christo: « Nescio vos *, nunquam novi


vos » *; atque additurus est terribiliter, nisi resipiscat: « Mittite
eum in tenebras exteriores » *. Ad haec, nullus existimare nec
debet nec potest, se ad 52r] superiorem ordinem vel gratiam

[f.
suo merito esse vocatum, sed Dei benignitate, hominem abiectum
atque inutilem. Neque enim, nisi novissimo loco per

se
sedeat,

in
audiet unquam: Amice, ascende superius ipse su

se
Quod

in
si
°.
«

»
periori constituat loco atque idoneum credat cui dicatur: Ascende

«
superius ibi vero miserabiliter est superbus atque abiectus

et
»,

nihili. Constantissime enim illum dictum est En qui in exaltat

se
«
:
i";

humiliabitur fitque diabolica quaedam pugna adversus Deum,


se »

quum ille exaltare contendat suo sensu, quem Deus humiliat


ac deiicit. 95

[129] Iam sensum habemus Societatis, quae gravissime mi


et si

appellatur est, humilitatis sensus


et

et
nima Societas exercitium
debet omnibus nobis familiare esse atque dulcissimum. Quod

in si
humiles simus, sentiemus esse nos indignos plane, non solum

ut
ut

hoc vel illo gradu consistamus, sed ad primam probationem 100

recipiamur, vel omnino Societatem. Qui enim unum gradum


in

alteri praefert suo, facile spiritu iudicatur nescire


in

sensu
is

Societatis gratiam, neque agnoscere quod est summae gratiae,


id

vocari Iesu, Dei superbenedicti.


ac

ad Societatem
se

Domhini
ac

[130] Postremo, sensum veritatem gratiae illum ignorare


necessum est, quis, ad gratiam Societatis vocatus, hunc vel
si

illum gradum suo iudicio appetit; vel quis, ad gratiam unius


si si

ex

gradus vocatus, ad alium spectat. Nam, gratia illa est, meri


tis non est; quod supra meritum meum sum exaltatus, quid
si

aliud quam 52v] gratias agere


altum non sapere,
[f.

et

debeo Deo 10

timere atque humiliari, tum


u,

praesenti
ex
et

sed ad sobrietatem
gratia diligenter operari Christo Iesu
in

[131] Et quidem negari hoc non potest, similitudinem esse


gloriae gratiam, non solum illam gratum fa
ac

caelestis status
cientem, sed hanc quoque gratis datam. Atqui caelo summa est 15
in
97

se

93 diabolica sup. lin. agnoscere del. agnoscit sup. lin.


et

est del.
||
3

4
II

II

Cf. Lc. 13, 25. 27.


7 •

7,

Mt. 23.
8,

Cf. Mt. 12; 22, 13; 25, 30.


11 1° • •

Lc. 14, 10.


Lc. 14, 11.
Cf. Rom. 11, 20; 12,
3.
180 DE NOVITIIS ET SCHOLASTICIS

gratia si quis illuc recipiatur, neque contendit ut huc illucve


considat; satis illi superque videtur, si ad Christum ac Deum
sanctorumque consortium recipiatur. Caeterum in hoc vel illo
ordine constitutus, illa gloria supra meritum et captum in Deo
satiatus, securissime conquiescit, nihil superiorum ordinum sedes
ambiens, sed illorum gloriam suam existimans, placidissime illis
omnibus gratulatur, eorumque gloria suavissime delectatur in
Christo. Hoc est exemplar, quod nobis in monte monstratur

is,
fratres; hoc imitari necessitas nobis incumbit; vae enim nobis
25 erit verissimum, non imitemur.

II. — si

Et
DE Novitiis scholAsticis]

Novitii illi omnes sunt qui universalem illam gratiam,


[132]
qua Societatem vocantur, accepisse persuasi vel omnino
in

in
se
illa permoti, 53r]; atque

[f.
se
obedientiam dedunt Societatis
in

tantisper exercentur, donec divina videatur illorum vo


ea
in

et
ad

catio ipsi idonei qui iam alios ordines vocentur. Horum autem
et

duplex est ratio. Nam initio omnes prima probatione

ad
20
in
i*;

dies continentur ibi votum emittunt distributionis bonorum,


qua cap. Examinis primo capite tertiae partis Constitu
de

et
**

probatione

ex 2a
1°.

tionum traditur
ut

Dein duos annos minimum

in
i°,

versantur antequam teneantur votum aliud facere praescripto


Societatis; sua ipsorum tamen devotione vovere possunt
ex

**.
[133] Post biennium vero exactum omnes vota Societatis edere
'*;

iubentur nam qui satis esse probati videntur, pro cuiusque


conditione vel pro scholasticis recipiuntur, vel pro coadiutoribus
vel pro professis, emissis suorum ordinum votis. Huiusmodi autem
ex

receptio iure non pendet, quis professus vel coadiutor vel


ut

iure exacta probatione (etiamsi di


de

scholasticus esse censeatur


ceret superior satis esse aliquem probatum); sed pendent omnia

23 Christo del. Iesu 33-34 Constitutionum sup. lin. 36 tamen sup. lim. 39
||
II

II

scholastis ms.
14 1° 1°

Cf. Exod. 25, 40.


H;
4,
1,

1,
p.

n.
1.

Examen Constit.
c.

c.

N. 2.
7,

N. 25.
** 17 1° is

12;
1,

4,

16, 43.
n.

n. 1; n.

Examen
c. c. c.

4, c.

E;
p.

T.
1, 1,

3,

1,

22,
4, n.

n.

Eramen Constit.
c.

c.
p.

12; 41; Constit.


!n
4,

4,
n.

n.

Vide
5.

Examen
c.

c.

Erh. 1554, 54,


n.

annot. 20.
MoNUM. 4 — ANNOT. IN ExAMEN (1557) — c. v 181

ex arbitrio superiorum, qui nisi al'quem vocet, semper censebitur


ille esse novitius.
[134] Et quidem exemplo Patris Ignatii nihil properamus in
his rebus; sed contingit aliquem idoneum quidem videri ac satis
probatum quod ad ipsum attinet, et tamen ad alios ordines non
vocari, vel propter eorum maius meritum vel aliorum aedifica
tionem, vel quavis alia de causa quae superiorem moveat. Et
tranquille quidem haec ac libere et 53v] aguntur accipiuntur,

[f.

et
securitate sensus primae illius gratiae qua ad So
ac
ex

suavitate
cietatem vocati sumus primum admissi; praesertim cum omnes

et
ex

post biennium, Societatis praescripto, vota eadem illa edant


quae scholasticorum sunt, 55
novitii quidem manent, donec aliter
et

superioribus videatur. Quod vero ad observationem paupertatis,


castitatis obedientiae attinet totiusque religiosae conversationis,
et

etiamsi voto ad non astringantur novitii, ab illis tamen suaviter


id
ac

pedetentim ad perfectionem usque illarum rerum omnium usus


exigitur. 60

[135] Constat igitur novitios illos


esse omnes quotquot nec pro
scholastis approbantur nec pro coadiutoribus formatis vel professis
recepti sunt; quidem ante biennium absque votis esse possunt,
et
ii

post biennium non possunt.


[136] Scholastici dicuntur probati non propter illa vota solum, 65
4

quae quidem communia sunt novitiis post biennium; sed simul


propter illa vota quod Societas illos probet ad studia esse
et

et
iis ac

idoneos iudicet esse illos perfunctos omnibus probationibus,


quas ab exigere solet Societas, qui ad studia literarum mittendi
sint. Et quidem hoc erit legitime literis superiorum declarandum 70
'°.

simpli
Ii,

etiamsi nec dicantur novitii nec sint (proprie enim


et

citer illi sunt novitii quorum vocatio mores probantur, donec


ac

simpliciter ad Societatem videantur admitti posse), sunt tamen


Societatis plenitu
ad
ac

probatione quadam adhuc


[f.

54r] via
in

ac

dinem; quasi dicas illos versari novitiatu probatione stu 75


in
si

diorum.
ad

Nam experitur illos Societas primum


an

[137] studia sint

48 probatum ipsum sup. lin., corr. 68 ac sup. lin.,


et

del. eae se corr. eae


II
|

propterea quod 70 prius legittime 74 quadam adhuc marg.


in
||

II

De hac approbatione scholasticum Societatis, distincta ab emissione


in
**

votorum biennii, dicitur etiam 122; Erh.


10

12

Erh.
p.

35-36,
in

n.

Conim.
143; Dialog. II,
p.

15, 135; Eaeh. Compl. 152-153; Scholia


n.

n.

Conim.
n.
7

EN, IV, 536, 568.


p.

76, 116, 358-359; Instructiones


:
182 DE NOVITIIS ET SCHOLASTICIS

apti; deinde an ad consumationem aliquam studiorum, quae in


Societate expetuntur, possint attingere; unde vel in coadiutores
temporales illos sufficere possit vel spirituales vel omnino in pro
fessos. Neque enim quisquam e Societate excluditur propter solam
in studiis ineptitudinem vel tenuem profectum. Nam, si nihil
sin parum, spiri

*";
proficit, is coadiutor temporalis esse potest
tualis; vero egregie doctus evadat, professus esse poterit. Scho
lastici si
igitur, etiamsi novitii simpliciter non sint, probatione

in
85

ex
tamen aliqua sunt statu suo; praesertim cum illis annus unus
vera novitiatus districtione agendus sit post studia, nec tamen
in

propterea simpliciter novitii dicuntur vel sunt, sed scholastici;


quandoquidem illam probationem subeunt propter studiorum dis
tractionem.
pro
Id

vero commune omnibus est coadiutoribus

et

et
[138]
fessis, eos superiores sui intellexerint quacunque

ex
ut

causa
si

intepuisse, ad probationis novitiatusque rationem exerceant quoad

ut
necessarium vel utile censeatur. Sed scholasticis, propter certam
plurimum atque ordinariam studiorum distractionem, statum tem
pus praescribitur; aliis, propter rerum atque necessitatum incer

ac
titudinem, nihil certi praescribi potest necessum est rem totam
ad arbitrium superiorum reservari.
[139] Servant scholastici paupertatem, castitatem atque

[f.
54v]
100 votis, quemadmodum omnes quotquot biennium
ex

obedientiam
praeterierunt novitiatus.
ab

[140] Et
obedientiam quidem accuratius scholasticis obser
vari est, illius praesidio Christo nihil proprii iudicii
ut

in

necessum
vel voluntatis studia (quod proclivi est) mentibus illorum obtru
in

dant importune.
[141] Simul obnixe castitatis puritas obtinenda ne, voluptate
ex

quam conciliare animo solent literae, excitetur caro malum,


in
ac

tanta libertate speculationis rerum varietate; praesertim


in

cum apprime difficile sit voluptatem studiorum cum puritate


ac

10
spiritus devotionis coniungere.
[142] Paupertatem autem, etiamsi videantur scholastici im
perfecte servare, qui rerum suarum proprietatem
ut

retinere
et

possunt, aliarum rerum quae illis legitime obvenirent esse ca


et

88 simpliciter — marg., del. novitii in Christo marg. vel sup.


in

in

vel
||
3

4
II

lin., corr. eaeac


4,
p.

6,

Cf. Constit. N.
*"

c.
MoNUM. 4 — ANNoT. IN ExAMEN (1557) — c. v 183

*',
paces non est tamen imperfecta scholasticorum paupertas,
fratres; sed sua proprietate, pro ratione illius gradus, perfectis 15

sima. Nam illi nudam sustentant rerum proprietatem, usum vero


proprietatis vel fructuum nullum habent, neque habere possunt,

ex
iure ipso; sed pendent haec omnia superiorum
de

de
nec facto nec
iudicio,
ac

voluntate quibus tempus est designandum, quo tempore


illi rebus suis statuere debeant, verum a hoc perfectissimo Iesu
de

ex
Christi consilio: Da pauperibus

*.
«

»
ac
[143] Hac conditione modo facultatem accipit superiore

a
bona sua distribuat; quod
ut

scholasticus perfecte non observat,

si
nihil erit ratum eorum quae agit. Sed quartum caput

de
his

in
Examinis dicetur commodius. 25

Ratio igitur 55r] paupertatis scholasticorum


[f.

omnium

et
[144]
qui illorum vota emiserunt, huiusmodi est,

ut
quandoquidem

in
via adhuc sunt continua quadam vocatione ad plenitudinem So
et

cietatis, ita via quoque versentur distributionis bonorum suorum,


in

perfecte exuti rebus omnibus unde possint illis affectum retinere.


in

Non enim possunt bonis suis quicquam, nisi quum prae


in

id
scribat superior; ibi vero eos excipit Christus suo consilio per
et

operatur illis per illos distributionem. Lucis hic sunt


in

ac

fectam
plena omnia, praxis quaedam divinae dispensationis
et

bonorum
repraesentatur hac ratione paupertatis. 35
in

III. —
ET

DE cοADIUTORiBUs ET PROFEssis DE RATioNE EORUM


voToRUM]

[145] DE RATioNE voToRUM. Pauca hoc loco audite, fratres.


Nulla sunt solennia vota Societate praeter illa quae profitentur
in

qui ad eam professionem vocantur, tria quae


et

extra ordinem
profiteri possunt coadiutores vel etiam scholastici Reliqua omnia
**.

simplicia sunt emittuntur;


et

et

sine conditione sed tamen ab 40

Societate condicionate vel interpretantur vel recipiuntur.


[146] Illud autem esse votum solenne Societate dicimus,
in

20 verum corr. eaesed 23 ut bona im marg., del. vel bona 36 ante De del.
||
II

Et 37 praeter in marg.
II

E;
4,

6,

2,
p.

p.

H.
4,

Constit.
c.
4, ** **

c.

4,

7,
p.

Mt. 1-2; Constit. 25;


3,

1,

19,
n.

n.

21. Cf. Examen


c.

c.

E;
4,

6,

2,
p.

p.

H.
c.

c.

Exposcit debitum, MI, 381; supra, hoc capite


6:
n.
*•

I,

in

n.

Const. 123.
184 DE COADIUTORIBUS ET PROFESSIS

**,
quod, praeter ea quae ex iure communi obtinet illud habet
proprium: quod Societate, qui illo obstrictus est, eiiciatur, non

si
e

ac
fit
solvitur tamen illius votum, sed manet, illo quemadmodum

de
45

55v] Ecclesia enim excom

de

[f.
excommunicato solet Ecclesia.
municatum privat suffragiis communibus, sacramentorum parti
cipio christiana consuetudine; Societas, quem eiicit, suffragiis

et
propriis suorum privat, participatione gratiarum quae Societati
sua consuetudine. Qui igitur cum votis solennibus

et
50 indultae sunt
eiicitur, ligatus quidem manet,

et
is ad sanitatem tenetur redire.
Qui vota habent simplicia, etiamsi suaque obligatione nihil

se
e
So
ab

sed tamen, quod

ad
differant qui iis
vota habent solennia;
attinet, interpretantur schola

in
cietatem sic eorum vota vel (ut
illa soluta esse intel

ut
ribus) vel recipiuntur coadiutoribus,
ut
in
55
ligantur simul atque fuerint

**.
Societate eiecti

e
[147] Quum autem haec ita habeant, simplicia haec vota

et
privilegio Pauli III
solennibus aliarum religionum votis aequi
ex

li
valere videantur (ut quibus ad religiones alias transire non
e

colligi facile sic potest, curari quidem debet


**,

ut
Sede

id
ceat)
et
60

a
Apostolica declaretur: esse vota nostra simplicia huiusmodi quae,
quod ad emittentes attinet, solennia sint vel certe plenam vim

**
obtineant eorum quae solennia communi iure dicuntur. Itaque,
ex

de

de
quod ad eos attinet, videntur nec iure nec facto ducere
65 uxorem posse, nisi remittente eam obligationem ipsorum praelato.
Aposto

ab
nobis non potest, donec
[f.

Sed illud 56r] confirmari


a

quod brevi futurum speramus.


**,

lica Sede sit declaratum


[148] At interim, quis simplex coadiutor temporalis vel qui
si

vota habet scholasticorum (quod Deus avertat)


de

facto matrimo

Ut motum est, votum simplex facit illicitos, sed non invalidos, actus
**

voto contrarios, nisi aliter competenti auctoritate provisum fuerit; votum


solemne facit hos actus invalidos, possint irritari. Cf. Ius canonicum, 579.
c.
si

— De diversis sentent'is circa voti solemnitatem huiusque naturam, cf.


WerNz-VidAl, De religiosis, Romae 1933,
p.

296-308.
MI, Const. A;
7,

Exposcit debitum, 381; Eramen


I,

6,
6:
n.
**

c.
c.
6,
p.

1-2; Constit.
m.

N.
4,
c.

MI, Const.
6:
** ••

I,

Licet debitum (18 octobris 1549) 361.


n.

Vota scholasticorum coadiutorum post biennium, constituere vo


et

proprie religiosum, declaratum fuit GREgoRio XIII, Quanto


ac

ventem vere
a

fructuosius februarii 1583) Ascendente Domino (25 maii 1584): Instit.


et
(1

Compl.
m.

89-90, 94, 96. Cf. Erh. Compl. 143; Erh. 181, 184.
n.
S.

I,
I.

9
7

Id declaravit Gregorius XIII, Ascendente Domino: Instit.


I,
S.
**

I.

96. Vide quae antea, de validate talis matrimonii, dictum fuit Congrega
in

II,
S.

tione Generali Ia, decr. 94: Instit. 176-177.


I.
MONUM. 4 — ANNOT. IN ExAMEN (1557) — c. v 185

nium contraheret,
si id ratum esset tantum, eum in carcerem 70

deberet Societas coniicere, nec permittere ut contra votum iret et


peccaret in Deum matrimonium consummando; et mulieri quidem
id est refugium ut ad monachatum sese recipiat. Sin consummatum
est matrimonium, ille prorsus e Societate eiiciendus est; nisi vi
deretur, ut in subditum, declarare: illum debere thoro privari
propter scelus commissum, tum etiam propter periculum peccati
si eodem thoro utatur; et mulier quidem sibi imputet quod temere
cum eo contraxit, qui nec contrahere nec matrimonio uti sine
mortali peccato poterat. Itaque sceleratus ille in carcerem simi
liter concludi deberet.
[149] Ad haec autem, quum liberum sit votis omnibus ex causa
per eiectionem liberari a superiori eum qui in Societate vota habet
simplicia, nullus ad Societatem admitti debet post ratum et non
consummatum matrimonium, nisi qui futurus sit vel professus,
vel - certe coadiutor vel scholasticus cum votis solennibus statim
post biennium, vel omnino post illud e Societate eiiciatur. Sed
de votis nunc obiter est dictum; suis locis de illis dicetur fusius,
Christo Iesu propitio
*°.

[150] Coadiutores utrique ad plenitudinem vocationis suae


[f.

attigerunt 56v] neque amplius via sunt sive probatione.


in

Itaque esse non potest amplius via eorum paupertas, sed debent
in

sua distribuere omnia antequam ad eum statum admittantur,


*";

iuxta regulam Societatis neque ius habere possunt deinceps ad


bona ulla bona sua non distribuerint, nec ad illa Societas
**.

Quod
si

habere ullum ius potest, ad quos bona saecularia


et

succedunt
ii
**;

attinent
et

de iure communi officia habuerint secularia vel


ac si

ecclesiastica beneficia, vacant omnia libere possunt illa con


**

quorum legitima.
ea

ferre est cura


ii

[151] Neque vero his est status adhuc Societatis ultimus; sed,
in

82 eum sup. lin. sup. lin. del. ex iis 85 certe sup.


II et

83 nullus del. eorum


II

II

Jin. 92 sua im marg. 94 destribuerint, ms. 98 prius legittima


1.

||

Hisce videtur Natalis cogitasse tractationem fusiorem


de

votis. Non
**

tractavit iterum his Annot. Examen, nisi 190-200. Uberior trac


in

in

in
n.

tatio fit Erh. 13-14, 16-17 Conim.; Erh. 9-11 Compl.; Dialog. II,
n.
in

74-95.
2;
c. 2;

6,
p.

11, H.
p. 4,
6, n.

n.

Examen
c.

c.
** *°

Constit.
2;

12. De aequiparatione coadiutorum forma


n.

Cf. Constit.
torum ad professos relate ad haec, cf. Gregorius XIII, Quanto fructuosius,
88, 89, 92-93.
S.

Domino: Instit.
n. I,

Ascendente
I.

p.
13

Cf. etiam Erh.


6,

Conim.
** **

141.
4,
n.

Cf. Eacamen
5.
c.
186 DE COADIUTORIBUS ET PROFESSIS

100 ut ad iuvandos suis ministeriis et officiis professos et Societatem


ipsam admittuntur, ita certo numero recipi oportet; temporales
quidem quantum est satis ad temporalia et externa ministeria,

**;
minori scilicet numero spirituales vero, etiamsi maiori numero
quasi indefinito recipi posse continget semper, tamen his
et

in
quoque casus accidere potest, quo casu manus esset recipientis
inhibenda, ubi scilicet confertim profuse occurrerent qui idonei

et
essent futuri ad coadiutores spirituales, pauci vero qui ad professos.
partim secum habet professa Societas
[152] Coadiutores do

in
peregrinationibus. iis, etiamsi spiritualibus ut

In
mibus suis
10
et
plurimum utitur, sed tamen temporalibus quoque uti potest, ut
plenius vacare possint professi coadiutores spirituales suis

et
ministeriis. Partim per coadiutores iuvat domos probationup

et
collegia; per temporales quidem externis ministeriis; per sim
et

[f. in
ut

**,
rituales vero sint collegiorum 57r] rectores confessarii,
*,

lectores praesertim inferioribus classibus.


in
15

[153] Professi, scilicet votorum, statum habent Societatis


4

his perfecta desiderantur omnia. Non enim satis est,


In

ultimum.
ad aliorum graduum perfectionem attigerint, sed superiorem
si

quandam obtinere eos oportet. Et obtinebunt quidem singulari


gratia; qui,
ut

Dei benignitate
et

alios ordines Societatis suae


perfectionis gratia complectitur, ita hunc supremum, ad quem

ut
omnes alii referuntur per quem Societatem gubernat Christus
et
ac

Iesus suae gratiae privilegio complectitur.


ac

[154] Sed hos esse oportet literis virtutibus conspicuos,


in

quemadmodum diplomate confirmationis legimus quidem, **;


et
et in

25

obedientia sint insignes, diuturnis experientiis


et

nisi humilitate
circumspectio adhiberi debet, ne te
ac
**,

probati magna cautio


recipiantur his enim religio plena Societatis constituta
In
se *°.

mere
est; aliis potest Societas purgare, hos necessario continet vel
ut

vel, eiicit, quibus cura ipsi incumbat,


de

unitos rursum ad
et si

redeant. Ex his est generalis Praepositus


se

*".

sanitatem ad
eae

iis, etiamsi
10

17

19

corr. quibus esset ut del. ipsi enim sup. lin.


||

||

||
9

quidem del. certe 28 religio bis script., semel del.


||

2,
p.

A.
1,

Constit.
*0 a° ss •* s* ** **

c.

3;
6, 4,

8,
p. p.

p.

3-4; A.
6,

2,

3,
p.

10,
n.

Cf. Constit.
n.
c. c.

c.

c.
2,
n.

Cf. Constit.
4.

IUlius III, Eposcit debitum, MI,


6:
n.

I,

Const. 381.
Ibid.
p. p.

10,
n.
7.

Constit.
A;
8,

3,

p.

A.
5,

1,

Constit.
c.

c.
MoNUM. 4 — ANNOT. IN ExAMEN (1557) — c. v 187

**,
*',
his illius electores

ac
ex ex his Provinciales Commissarii
academiarum generalium Rectores vel Superintendentes Horum

**.
**
nullus numerus definiri potest, sed quovis 57v] numero recipi

[f.
possunt
et
debent.
**

ad
**,
[155] non possunt collegiis vivere nisi extra ordinem

in
Ii

domibus habitant quae ab ipsis professae di


**;

necessitatem
in

cuntur, eorum curae unice committitur


et

et
Deo Ecclesia cura

a
perfectionis, omnium quidem,
et

et
salutis animarum earum
praesertim quae propter penuriam ministrorum vel pereunt vel 40

periclitantur. Neque vero horum est habitatio ultima

ac
stata

ac
domibus suis; sed magna occupatio seria quidem illa incumbit
in in

peregrinationibus, quibus animas quaerant quae pereunt.


in

[156] Breviter: proprie sunt minimi omnium, quotquot


hi

et

et
vivunt Societate, atque adeo omnium hominum ministri 45

et
in

servi; hos curam suam ac solicitudinem reiiciunt novitii, scho


in

ut

lastici,coadiutores, per quos gubernentur per quos omnium et


infirmitates suscipiantur subleventur;
ac

Christo hos est


in

in
Societas severissima tum omni eorum conversatione tum in
in

exclusione; indulgentia illos utitur qua


ea

non enim alios et,


in

in

prius Hii prius professas


37

40

36 nisi marg. vel* bis scriptum, semel


in
Ii

||

||
|

•del. 49 tum sup. lim.


ii

A; A;
p.

B.
p. 8,

c. 3,

5,

1,

6,
p.

Constit.
8, c.

c.

c.
** *i

A, ad verba: praeterquam ut professis quatuor


»; 3,

Cf. Constit.
«

votorum praeesse possint Congreg. gener. 1*, decr. 42 (Instit. II, 165.
S.
I.

166); Congreg. gener. 3a, decr. II, 223). De munere Commis


21

S.

(Instit.
I.
3,

sarii cf. Constit.


9,
p.

n.
7.
c.

Propter eorum scilicet necessitatem vel magnam utilitatem. Cf. Con


** p. **

6,

2,

3; Scholia
p.
n.

stit. 124.
c.

Superintendentes collegiis erant velut commissarii


in

(sobrestantes)
»

Provincialis aut Generalis apud Rectorem, non huic subditi. Instructio Natalis
de hoc officio: EN, IV, 425-432. Cf. MI, Const. 274, 27; II, 193; Con
n.
I,
3,
p.

D. Hic A. CoeruANs
8,

1,
n.

stit. Constit. sermo est de colateral


in

».
c.

distinguit inter collateralem, de. quo Constitutiones loquuntur, superinten


et

Collatéral surintendant: AHSI (1936) 293-295. Congregationi


et

dentem:
5

generali 2ae, decr. 86, visum fuit aut officium superintendentis


ne

nomen
usum veniret, nisi quando magnitudo aut necessitas collegii exigeret:
in

id

Instit. S. II, 210. Et vide AicARdo, Comentario VI, 838-839.


I.

Cf. Paulus III, Iniunctum nobis, MI, Const.


4:
n.

I,
** **

84.
MI,
6;

Regimini militantis, Erposcit 29,


c. 5:

debitum,
n.

6, n.

I,

Const.
D;
4;

1;

2,
p.

379; Examen 10,


1,

4,

3,
p.

p.

10,
n.

n.

Constit.
n.
c.

c.

n. 4.
F;
3;
6,

2,

p.

A.
4,

2,
p.

10,
n.

Constit.
**

c.

c.

c.
188 DE COADIUTORIBUS ET PROFESSIS

ut uti quidem possit, boni consuluit Et quidem hae solicitu

et **.
ne
dines gravissimae sunt; sed illa gravior importunior, quod, cum

**; ac
ipsi fortissime sint pauperes, tamen res temporales collegiorum
domorum probationum solicite curare debent per rectores
58r] et, quum illis rebus nihil uti possint,
[f.
55 tota tamen illarum


gubernatio superintendentia eos imposita est.

ac

in
Magna haec sunt, sed illud maius, quod qui curam animarum
suscipere non possunt eam quae cum dignitatibus vel beneficiis

**

**
coniuncta sit, vocatione, districta quidem

ex

ac
statu tamen suo
050 obligatione, suscipiunt curam animarum omnium qui Societate

in
vivunt, tum etiam earum omnium quae propter inopiam minis
trorum periclitantur. De horum manu requiret Deus animarum
perditionem tandem. Hipro animarum salute animas ponere ex

ac
status sui vocatione ministerio obligantur.

ad
Hi vota fere emittunt: primum quod
13

65 [157] distributionem
**,

**,

**,
attinet quae sunt scholasticorum professionis praeterea
4

4
51 possit marg.
in

supra,
n. n.

Cf.
** ** si *" ** **

146.
Cf. supra, 152, annot. 35.
Cf. paulo antea, numero 155, annot. 46.
in
p.

10,
n.

Cf. Constit.
6.
4,

5.
n.

Eacamen
c.

de promissione distribuendi propria bona post annum ab in


Agitur 4,
gressu Societatem, superior iusserit (cf. Eramen 2); quam quidem n.
in

c.
si

promissionem declaravit postea (1573) Congregatio generalis non esse votum


3a

proprie tale nec merum propositum, sed simplicem promissionem, quidem

ea
promittens perseveraverit superior iusserit. Instit.
ut

S.
conditione
et

I.
II, 223. Ipse Natalis scripserat Conimbricae (13 iulii 1561): Han hecho todos
«

distribución de los bienes, que no


de

los que no teniam votos las promesas


la

EN,
I,

las tenian hechas


».

499.
Quartum votum scholasticorum est promissio, Deo facta, ingrediendi
**

4), quam etiam faciunt coadiutores


in

5,

4,
p.

n.

Societatem (Constit.
c.

temporales. Hac promissione scholastici obligant ad acceptandum gradum


se

sive professi sive coadiutoris formati (ibid. litt. E), scilicet, coadiutoris spiri
tualis; temporales vero coadiutores gradum coadiutoris formati; sicque omnes
intimius uniuntur Societati. Promissionem hanc esse votum aliaque ad
id

spectantia declaravit Congregatio generalis 5a, decr.


4,
5,
7,

1:

Instit.
n.

50
II, 263-265, 276-277. SUÄREz demonstrat quomodo agatur
de
S.

vero
I.

lib. 16; Opera, Vivès, XVI, 791-794.


4,

voto: De religione
S.

c.
I.

Quartum votum solemni professione spectat ad oboedientiam Summo


in
**

Pontifici circa missiones; quo PAUlus III, Regimini militantis (MI,


de

n.
4

27-28); IUliUs III, Eaeposcit debitum, 377-378); GRE


p.
I,

(ibid.
I, n.

Const.
4

gorius XIII, 1554,


S.

n.

Ascendente Domino (Instit. 93). Cf. Erh. 42


I.

annot. ibi positas.


et
MoNUM. 4 — ANNoT. IN ExAMEN (1557) — c. v 189

post professionem, de non amplianda paupertate non admit

*°,

de
**,
tenda dignitate extra Societatem

de
non ambienda Societate

in
**,

ipsa postremo quovis casu

de
audiendo consilio Societatis

si
cogeretur quis dignitatem externam aliquam suscipere 70

*°.
Quod his summis difficultatibus singulari Dei gratia non
in
si

sublevarentur, tum etiam nisi eorum solicitudo inde levaretur


quod partibus membris sui corporis

ut
ab omnibus Societatis

a
adiuvantur tum spiritu tum operibus, breviter, nisi haec quae
in

in

ac
dicta sunt, superiores incumberent primarie per ipsos sibi,
ac in

58v] plena laborum periculi esset conditio


[f.

difficillima

et
professorum. Sed est conditio superiorum pro suo cuiusque
eo
ac

gradu difficilior plena magis laboris periculi. et

et
[158] Itaque diserte illud profiteri libet, quod est donum Dei
eximium erit per Christum Iesum ipsa perpe 80

in
et

Societate
in
ex

tuum: magnitudinis professorum superiorum,


ut

ac
sensu status
ac

ex rerum difficultate suique contemptu vilitate nullus sit (modo


ac

penitus spiritum Societatis gratiam imbiberit) qui non prorsus

se
indignum ineptum sentiat profiteatur qui professionem ad
et

et

in et

admittatur;
ut

desideret, quod ad inferiorem gradum 85


et

est,
se

consistere liceat per obedientiam; paratus tamen, per plenam

pro in utroque marg., del. superiorum pro cuiusque sup. lin.,


77

professorum —
!
81

corr. eae quaeque 80 per sup. lim. ut sup. lim., corr. eaevel
||

||

GREGoRiUs XIII, Ascendente Domino: Instit.


1;
2,
p.
6,

n.

Constit.
c.
*

93. Exemplum Ignatii Patrum Romae degentium, vitandi relaxatio


S.

I,

et
I.

nem paupertatis per acceptationem beneficiorum, legere est MI, Epist.


I., I,
in

355-356. Theologicam declarationem voti apud SUKREz, De religione


S.

sq.; Opera, Vivès, XVI, 871-876.


*7 6,

6,

lib.
n.
c.

p. 3

XIII,
6;

10,
n.

S.

Constit. GREGoRiUs Ascendente Domino Instit.


I.
:

7-8; Opera, Vivès, XVI, 876-891.


I.,

93. Cf. SUKREz, De religione lib.


I,

6,
S.

c.

GregoriusXIII, Ascendente Domino: Instit.


6;
p.

10,
S.

Constit.
**

n.

I.

Opera, Vivès, XVI, 876


I.,

7;

Cf. SUÁRez, De religione


I,

6,
S.

93. lib.
c.

883. Cum hoc voto non ambiendi dignitatem intra Societatem iungit NAtAlis
p.
12

18, 137, Erh. Compl. 180, votum


n.

n.

Exhort. Conim.
in

in
et

manifestandi Praepositis qui ambirent. Quod quidem ratione materiae potest


si

quidem coniungi cum praecedenti; est votum diversum, utpote


de
at

diversa.
re

Dialogo II, 171 distinguit utrumque votum. De voto manifestandi am


In

n.

10; Opera, Vivès, XVI,


I.,

bientem agit SUÀRez, De religione


6,
S.

lib.
c.

898-909.
A. De consultatione Romae habita circa licei
6,
p.

10,
n.

Constit.
**

tatem convenientiam huius voti: MI, Const.


I,

Quomodo res
in
et

404-408.
praxim primum deducta fuerit, cf. Lvdov. GoN Alves, Memoriale 159, 161
n.
g

(MI, MI, Epist. VIII, 452. Consideratio theologica


I,
F.

narr. 626, 628);


et

I., lib. Opera, Vivès, XVI, 891-898.


9;

voti apud SUÀREz, De religione


6,
S.

c.
190 DE DOMIBUS SOCIETATIS

abnegationem voluntatis suae et iudicii, eo sequi quo legitime sit


vocatus.
[159]Et de partibus quidem Societatis, quod ad praesentem
locum attinet, satis; suis enim locis, Christo Iesu propitio, dicetur
diligentius. Nam de professis 3 votorum solennium breviter tradi
potest: esse quidem illos coadiutores vel scholasticos, sed facere
vota solennia *°; ut, si excluderentur, votis tamen suis liberati non
essent, sed ea ex parte similes essent professis 4 votorum. Et quan
95 doquidem tam necessario cum Societate coniuncti sunt, magna

•,
utendum esse videtur circumspectione in

iis

et
admittendis
illud saltem exigendum: moribus, pro gratiae Societatis ra

ut
in
quam qui quatuor votorum profes

ad
tione, tam sint conspicui
sionem reci[f. 59r]piuntur

**.
[CAPUT VI. — DE DoMiBUs SociETATis

N.
(cf. ExAMEN 4)]

c.
1,
— probationis quis finis institutio

et
160. Domorum recensio. 161. De domibus
nis novitiorum. — 162. Institutio paupertas novitiorum. — 163-164.
et
quid scandalo nopi

de
Quatenus eos institui oporteat aliis domibus,
in

et
tiorum. — 165. Quinam habitent domibus probationes. — 166-168. Ge
in

nera collegiorum, alia pro Societatis scholasticis, alia etiam pro erternis. —
169. Paupertas collegiorum. — 170. Quid collegiis doceatur quotupler
in

et
collatione gra

de
species collegiorum. — 171. De academiis generalibus

et
duum. — 172. — Domus
et et

Gubernatio redditus universitatum. 173-174.


professae. Earum paupertas ministeria. — 175. Peregrinationes sive mis
siones, Vicarii Christi.
in

oboedientiam

[160] De personis attigimus quas continet Societas. Paucis

et
hoc loco indicare libet de locis sive habitationibus Societatis.
Habet igitur Societas domos probationum, collegia, academias
generales, domos professas, primariam illam partem Societatis,
et

peregrinationem.
domibus probationis, quae partes quidem sunt colle
In

[161]
giorum cum collegiis ipsis coniungendae novitii exercentur
et

*,

1-3 Initio folii charta est sat consumpta

Cf. supra,
** *i ••

123, annot.
n.

5.
p.

10,
n.

Constit.
n. c. 7.
4, 2,
p.
1, 5,

n.

Cf. Constit.
3.

B; Constit.
4,

2,

5,
p.

n.

Cf. Examen D.
c.

c.
*
MONUM. 4 — ANNoT. IN ExAMEN (1557) — c. vi 191

variis probationibus atque experientiis; non solum ut vitia abii


ciant eorumque radices, quoad eius fieri possit, extirpent in Christo
Iesu, sed ut omnem vitae rationem et consuetudinem quae vel 10

contraria est religioso Societatis instituto vel ab eo aliena vel


omnino diversa, etiam si bona alioqui esset, deseratur. Et serio
opera adhibeatur ut solidas virtutes induant cum pietate ac devo
tione, et hoc in primis curent, ut in vocatione conserventur, ut
proprietatem spiritus ac gratiae Societatis penitus et intelligant 15

et sentiant, tum etiam ut in humilitate, obedientia et oratione


proficiant. Et illud quidem in omnibus est quaerendum,

[f.
59v]
proprietates virtutum omnium iuxta singularem illam gratiam
ut

puritate cordis

ac
vocationis nostrae imbibant suavitate
in

in
Christo, tum etiam suis experimentis probationibus exerceant.
[162] His est maius tempus ad orationem concedendum, maior ac
asperitatum. Vivunt

ex
etiam usus mortificationum redditibus
et

ii
ut

collegiorum, illorum partes sed tamen facile illis ego conce


*;

mendicatione viverent nec bonis collegiorum uteren


de
ut

derem
tur, nisi necessario. Nam non solum nihil est quod illos impediat 25

eorumve exercitia emendicatio, sed etiam iuvat spiritum

et
et

[exercet?] humilitatem paupertatem.


et

[163] Domus igitur probationis est propria novitiorum schola.


Possunt tamen collegiis ipsis professis domibus recipi
et in
et

et

et

probari novitii; illi quidem facilius


ad ac

collegiis
et

domibus
in

professis exerceri poterunt, qui necessarii essent explenda


servitia domestica. Sed tamen alioqui animadvertendum esse vi
detur, minori fructu novitiatus agatur domibus professis
ne

in

vel collegiis; quibus, maiorem illorum spiritum gratiam


ut

et
in

facile non concipiunt novitii, ita ipsis rebus,


iis
[f.

60r] libertate
in

quibus impensius professi, coadiutores scholastici exercentur,


in

et

proclivi est; dicamus, quo spectare


id

offendi novitios posse nisi


in

videbatur Pater Ignatius: illam etiam partem esse magnam pro


bationis, nihil quod pa
ea

exerceantur humilitate novitii


ut
si

tribus vel etiam scholasticis fiat non boni consulant, ex maiori


et

perfectione spiritu proficisci credant, persuasi humilitate


in
et

spiritus suis probationibus egere qui mali sint, illos non egere
ut
se

quod perfecti sint maiorique luce versentur; neque quisquam


in

fieri in marg. 19-21 Initio folii charta satis cons. 20 Christo del. Iesu 27
||
9

II II

II

exercet charta cons. 35 iis prius his

Cf. loca indicata annot. praecedenti.


in
*
192 DE DOMIBUS SOCIETATIS

omnino sit qui aliorum quovis facto offendatur, sed ex re quavis


45 potius aedificationem accipiat, in luce et gratia sui gradus.
[164] Hoc ego commemini, ubi quidam vereretur ne aliis esset
scandalo, quod quendam viderent domi in quadragesima nec ieiu
nare et carnibus vesci, qui tamen de facie non videretur esse
aegrotus; id vero faciebat ex medici iussu ac de licentia Vicarii
Papae *. Ibi igitur Patrem Ignatium memini vehementius com
motum, sed quietissime tamen interrogasse quisnam is esset qui
scandalizaretur; et constanter confirmasse, si quis esset domi qui
de aliorum facto quopiam scandalizaretur, eum hominem continuo

[f.
e domo se esse eiecturum *. 60v]
55 [165] Praesunt domibus probationum coadiutores spirituales

*,
qui Magistri probationum appellantur. Alii praeterea adhiberi
temporalibus; qui

ac
debent veterani coadiutoribus spiritualibus
et e

spiritu illos exemplo


et

ministeriis adiuvent

et

*.
collegiis addiscendae sunt literae, vel simul addi
In

et
[166]
docendae. Nam collegia, alia quidem suscipit Societas
et

scendae
quibus aluntur sui scholastici, nullus vero docet publice,

et
in

haec fere sunt academiis universalibus; alia vero quibus no


in

in
stri operam literis docendis publice,
et

studiis collocant et
in

simul et auditoribus moribus christianis instituendis in


in

7.
65 [167] Priora illa collegia simplicia sunt
quae minorem exten et
sionem ad proximum habere possint. Nam scholastici toti esse
debent studiis, modo ipsis conservetur spiritus devotio.
in

in

et
quid tamen obiter iuvare aliquem possunt, omittere

id
non
Si

debent; nam hoc eorum est alioqui proprium, condiscipulos


ex ut

in
70 spiritu adiuvent, studeant solerter seligere grege scholasti
et

corum quos ita comparent Christo, illis Deus Societatis gra


[f. ut
in

proxi
ac

tiam vocationem conciliet. Nam alia 61r] ministeria


in

quisnam prius quisquam


51

45 accipiat charta partim cons. 60 suscipit corr.


||

II

eaesuspicit marg.
in

62 universalibus 64 auditoribus del. suis


||

||

Agitur Philippo Archinto, cuius benevolentia erga Ignatium


de

socios
et

210; Epist. Miaetae 344; EN,


24
I,
ex

2.

constat Chron. Pol.


I,

I,

annot.
ipse, primo tem
de

de
se

Idem refert Natalis Chronico vocationis suae,


in
*

pore post ingressum Societate, 83-84: EN, 24. Cf. GREgoRius RosE
n.

I,
in

phius, Promptuarium dictorum: narr. III, 517,


n.
F.

28.
Cf. supra, 152, annot. 35.
n.
*

p.
15

Cf. Erh. Conim. 13,


n.

160-161.

LukÄcs, De origine collegiorum externorum


L.

Cf. de his deque contro


*

versiis circa eorum paupertatem obortis: AHSI


29

30

(1960) 189-245; (1961) 3-89.


MoNUM. 4 — ANNot. IN ExAMEN (1557) — c. vi 193

mum, nisi pro comperto esset omnino illorum studia non interpel
lare sed iuvare etiam posse, illis concedi non debent.
[168] Alia collegia, in quibus nostri docent, magnam extensio 75

nem ad proximum habent; itaque, praeter gubernationem nostro


rum, externorum etiam auditorum seriam curam accipiunt tum
in disciplinis tum in moribus. Aliorum vero curam non accipiunt
necessario, nisi si obiter id possint, sine detrimento eius occupa
tionis quam et in nostris scholasticis et externis collocare debent.
Haec ut pro dignitate expleantur, necessum est collegia ministros
habere idoneos, qui facile propria illa collegiorum ministeria tueri
et simul ad alia quae sunt Societatis propria extendi possint;
quod si id non possint, ea tamen facultate sint praediti, qua valeant
collegiorum propria munera obire. 85

[169] Vivunt collegia omnia ex redditibus annuis vel omnino


perpetuis eleemosynis, quibus dotata sunt collegia propter studio
rum necessariam tranquillitatem et otium *. Itaque, nisi neces
sario ex praesenti superiorum obedientia, nec mendicare possunt
nec munera recipere °.
Sed tamen constans hoc est nostrae vocationis institutum, non
in Societate solum professa, sed in omnibus etiam partibus Socie
tatis, ut nihil pro quovis 61v] ministerio, nomine quidem
ne ne
[f.

eleemosynae accipiatur, fugiatur hoc pro illo fieri


ut
et

omnino
possit Quocirca, aliquando collegia
1°.

videri etiamsi ex necessitate 95

eleemosinas emendicare possunt vel etiam gratuita munera acci


pere, non possunt tamen ab auditoribus vel eorum nomine quid
quam recipere. Sed hac professi sunt ab caeteris omnibus
in
re

imitandi; qui quidem


ex

purissima vivunt eleemosyna quae ad sua


ministeria nullo pacto referri possit. 100

his collegiis litterae omnes doceri possunt quae ad


In

[170]
Theologiam trifariam esse pro
ea

conferre valeant. Solent autem


locorum celebritate frequentia, atque pro commoditate dota
et

tionis. Nam quibusdam Theologia inferiores omnes disci


in

et

et

plinae praeleguntur; aliis solae linguae, latina, graeca atque


in

hebrea, cum casibus conscientiae; hoc quidem plene, quinque


ut
et

non possint marg. ea prius eam


id
et

73 esset del. 84
in
si
II

(MI, Const.
p. 6;

Cf. Regimini militantis, Erposcit debitum. 29,


n.

n.

I,
5
*

4;

5;
2,

379); Eramen
1,

4,

Erh. 1554,
n.

40-41.
n.

n.

Constit.
c.

c.
4,

4; n. 2,
p.

Cf. Constit.
c. 6.
p. 3; n.
c.
*

3;
n. 4,

p.

27; Constit.
n. 1,

4,

7,

6,
p.

n.

Cf. Examen

5. n.
4, c.

c.

7;
2,

7,
p.

10,
n.
c.

c.

13 — COMMENTARII P. NADAL.
194 DE DOMIBUS SOCIETATIS

classes latinae linguae aperiantur, cum duabus superioribus con


iungantur litterae graecae, addatur professor litterarum hebrea
rum, et praeterea qui casus conscientiae profiteatur. Denique, si
10
hac amplitudine esse non possint collegia, in eo gradu consistent,
tribus classibus doceantur latinae litterae. In his collegiis doctrina
christiana enarratur, tum etiam conciones habentur.

[f.
62r]
Academias generales, quas suscipere potest Societas,

ea
[171]
gymnasia dicimus; quibus, non solum auctoritate illa quam

in
15
obtinent collegia, sed quam aliae generales academiae habent,

et
profiteri possumus Theologiam reliquas omnes disciplinas quae

et
ad Theologiam iuvare possunt. Itaque collegiis, nisi ex privilegio

in
extra ordinem, gradus literarios conferre non possumus; aca

in
demiis possumus. Academias autem, etiamsi videatur suscipere
Societatem posse quibus solam gubernationem exerceat disci
in

et
plinas profiteatur, sed tamen ita non est. Sed collegia intelligimus
esse academias quibus sese extendat Societas ad munia univer
e

sitatum; quarum est facultas, non docere solum litteras mores

in et
instituere, sed publico testimonio probare quis quavis disci
plina idoneus sit; vel disputationes quae
ut

ac
subeat examina
necessario sunt transigendae, lauream petere quis possit, quae
ut

est ratio baccalaureatus; vel, probatis eius disputationibus atque


examinibus, postulare possit summum gradum, qualis est ratio
ut

licentiarum; vel postremo ut, post tot labores virtute collocatos,


in
62v] humanum atque ecclesiasticum praemium accipiant hones
[f.

tum, scilicet, gradum Magisterii, simul publica fide facultatem


accipiant publice docendi, disputandi, aliorum munerum lite
et

rariorum privilegia.

u;
[172] Universitatum gubernatio per coadiutores exercetur
35 non tamen videtur sine praesenti superintendente fieri debere,
id
i*

quidem professo et, quoad eius fieri poterit, eru


eo
et

et
literis
in

dito scholis non mediocriter exercitato. Vivitur universi


ex in

in
et

redditibus, quemadmodum simplicibus collegiis


**.

tatibus
in

[173] Domus Societatis professae propterea appellantur, quod


professi habitent ex his sua ministeria exerceant; cum
iis

et
*n

professis vero coniuncti semper sunt sui coadiutores tum spirituales

35 tamen corr. eaetum 40 iis prius hiis


||

Cf. supra,
1* 1* 11

152, annot. 35.


n. n. n.

Cf. supra, 154, annot. 44.


Cf. supra, 169, annot.
8.
MoNUM. 4 - ANNOT. IN ExAMEN (1557) — c. vi. 195

tum temporales. In his nihil reddituum, nihil perpetuae eleemo

ex
synae **;
omnia vero pendent praesenti purissima eleemosyna,

et
quae scilicet ministeria nostra referri non possit lit
ad

In
i*.
his
terae non docentur speculativae sive scholasticae; conciones ha 45

bentur sacrae, tum etiam lectiones quae voluntatem moveant ad

**,
63r] pietatem, magis quam instruant intellectum
[f.

etiamsi lux
ac

semper

ut

et
necessario inducenda est, facilius maiori cum
fructu moveatur voluntas; breviter: ad praxim operationemque
virtutum pertinere debent omnia, non ad puram speculationem.
domibus professis non est ultima vel etiam potissima
In

[174]

17.
habitatio Societatis, sed peregrinationibus,

ut
dicetur Sed
in

spectat Societas, sedem habeant professi certam,


eo

ut
in

domibus
ubi aliquo ocio frui Domino possint Patrum dulci atque
in

et
spirituali consuetudine consolari, unde ad peregrinationes emitti 55

possint, quo recipi nonnihil laboribus recreari; breviter: quasi


et

ex
i°,
ad vexillum Societatis, superiorum scilicet obedientiam prelio
ac

victoria redire, recipere.


et

ad castra vel aciem sese Sed tamen


hoc praecipuum est domorum institutum, ipsis saluti ani
ut
in
perfectioni inpensius opera navetur propria quaedam 60
marum
et

et

cura animarum suscipiatur, non solum suae urbis vel oppidi, sed
totius etiam viciniae, quoad eius fieri poterit commode Christo in
[f.

Iesu. 63v]
[175] Ultimam perfectissimam Societatis habitationem dici
ac

65
mus peregrinationem professorum; qua peregrinatione eas oves
quae pereunt disquirantur solicite Christo lucrifieri. Et haec est
quidem selecta vocationis nostrae proprietas,
ut

eorum curam
a

Deo acceperimus ab orthodoxa Ecclesia, quos nullus curat,


et

tametsi aliquis sit omnino qui curare deberet. Quod alius nullus,
si

certe summus Christi Vicarius, Romanus Pontifex. Huic igitur 70


in

obsequium dati sumus, per nos illorum gerat curam quibus


ut

vel ordinarii praelati vel sacerdotes non prosunt, vel omnino qui
nullum habent praelatum. Huc spectat votum quod fit Summo

53 eo sup. lim. 58 tamen corr. ea- tum 59 praecipuum marg., corr. eac
in
H

||

simul ut sup. lin., corr. eaevel 72 non prius nihil


II
I

Regimini militantis, 6; Exposcit debitum, (MI, 29, 379);


I,
1*

n.

n.

Const.
5
3;
1,

6,

2,
5,
p.

E.
2,
n.

n.

Eramen Constit.
c.

c.

Cf. supra,
n.

42-46.
1* 17 1• is

Vide Exhort. 6am, 19-21 (EN, IV, 659-661).


n.

N. 175.
hunc sensum expositionem meditationis
de

Vide vexillis Exh.


in

in

Compl.
m.

66.
196 DE GRATUITATE MINISTERIORUM

Pontifici, quod proprie ad missiones attinet Hoc est opus simul

1°.
summae difficultatis, summi laboris periculi, simul summae

et

et
5

ac
utilitatis necessitatis; hinc tota Societas imitationem quandam
habere videtur status apostolici

*",
nostra humilitate Christo.

in

in
[APPENDix]

— De grAtUitAte MiNisterioruM. — 176. Cur aliis licitum accipere sti


I.
§

pendia. — 177. Paulus tamen hac facultate non est usus. — 178-179. Eccle
sia non cogit fideles redditus constituantur ad religiosos alendos; sed ipsi

ut

eae
religiosi possunt libere suis ministeriis emendicare. — 180. Ergo elee
praecepto sacerdotibus pro ministeriis suis, vel con
et er

er
mosynae dantur
silio religiosis his omnibus licet laborare propriis manibus ad sustenta
;

tionem. — 181. Societas vult, his relictis, purissima eleemosyna consi

in
eae
stere. — 182-183. Rationes ad hoc habentur ministeriis pro

in
abusibus
ut

eleemosyna, ministeria sint liberrima acceptiora.


et

et
II. — De fiNe Societatis. — 184. Quomodo sit unicus, includens finem sub
§

ordinatum. — 185-189. Non solum propriam salutem perfectionem

in

et
incumbendum, sed cum eadem divina gratia salutem aliorum.

in
III. — De Mediis sive de votis. — 190. Praesidia votis. — 191. Ratio

in
§

paupertatis. — 192-193. Nec ullo ministerio quaestus quaerendus. — 194.


Nec labore manuum. — 195. Societas privat stipendiis. — 196-199.
se
Ali
qua circa redditus collegiorum. — 200. Cur votum oboedientiae Summo Pon
tifici emittatur solis professis.
a

IV. — DE RAtioNE vitAe. — 201. Diligentius interiores asperitates usurpan


§

dae. — 202. Eae oboedientia perfectius adhibendae paenitentiae. — 203..


Societas imitatio status apostolici, cum humilitate tamen.

— DE GRATUITATE MiNisTERioRUM]

I.

[176] QUAMvis Aliis licitUM sit Licet quidem aliis sacerdo


'.

tibus, quum prae


ex

sua expleant ministeria, gratis Christi

marg. add. Haec annotatio ad superiorem locum attinet


in
1

42; 157,
et

Vide de hoc voto Each. 1554, Eacamen,


n.

n.

Annot.
in

annot. 55.
*o

Uberius de hac imitatione Annot. in Const. n. 45-51.


in

Ni tanpoco (aunque otros seria licito) por missas predicationes


o
a

o

*

lectiones administratión de algunos sacramentos otro pio officio alguno


o

de los que puede exercitar Compaiìia según su instituto, puedem accettar


la

stipendio alguno limosna, qual dichos minis


de
S. se

suele dar en recompensa


o

terios, por cuyo servitio deben hazer puramente


de

N.

otro que de Dios


MoNUM. 4 — ANNot. IN ExAMEN (1557) — APPENDIx 197

cepto *, tamen eleemosinas accipere; quae gratis certe dantur, nullo


pacto scilicet intercedente *. Sed eo nomine dantur et accipi possunt,
ut inde vivant qui in spiritualibus gratis ministrant *. In hu[f. 64r]ius
modi autem eleemosinas ius accepit a Christo ipso Ecclesia *;
quocirca cogere potest fideles legitime ad earum eleemosynarum
erogationem. Quod in decimis solvendis compertum est et in bene
ficiis ecclesiasticis, tum etiam in aliis, sicubi censet Ecclesia pro
auctoritate sua providere ut laudabiles consuetudines observentur. 10.

Hac auctoritate usi fuerunt Apostoli •, etiamsi reliquissent omnia *


et paupertatem vovissent *; hac utuntur episcopi, qui in locum
atque ordinem Apostolorum succedunt et statum obtinent per
fectionis adquisitae °.
[177] Hac tamen auctoritate legimus Paulum usum non fuisse,
in ecclesiis praesertim Achaiae sed manibus suis fuisse operatum,
i",

unde sumptus vitae sustentaret


u.

[178] Monachi vero potestatem hanc non habent neque eam


pro illis exercet Ecclesia; non enim cogit
ut
beneficia ecclesiastica
vel alioqui redditus constituantur ad monasteria erigenda mo

et
nachos alendos, quo iure uti potest debet pro episcopis atque
et

et

sacerdotibus.

ac ut
[179] Sed ita monachorum institutum confirmat Ecclesia,
eleemosinis liberis vivere probet, sive perpetuo illae
ex

illos
fixae constituantur, sive diem expectentur atque emendicentur.
ab in

Hanc igitur potestatem Ecclesia accipiunt monachi acci


et

piendi petendi liberas eleemosynas pura devotione, non etiam


et

ab obligatione ecclesiastica, profectas; sed tamen contrarium non

charta cons. iam non legibil., sicut aliqua parva initio folii
in

et
8

MI, Const. II,


7,

B.
1,

3:

todas cosas textus Versio latina


n.
».

Examen
in c.

(edita 1583) habetur MI, Const. III, — Vide apparatu verba quae
in
3.
a.

margine, referendo ad superiorem locum, ubi paupertate egit,


de
in

adduntur
n. 42-45.
Mt. 10,
8.

Nullo scilicet contractu quo ex iustitia res commutaretur, tradendo


nempe rem spiritualem pro materiali; quod simonia dicitur.


id

2,
q.

Titulo scilicet sustentationis. Cf. ThoMas, 100,


2.
9, S.

2.

a.
*

9, 7;

Cf. Mt. 10, 10; Lc. 10, Cor. 7-14; Ius Canonicum, 824,
1.
c.
1
• •

§
7;
2,

Cf. Thes. Cor. 7-11. 13. 14.


1

Mt. 19, 27.


*

3,

Cf. Dialogus 99-100, 104; SUÄREz, De statu religioso,


I,
2, n.

lib. 3-4.
c.
11 1• * *

q.

ThoMAs, 184,
2.
1 1 S.

a.

5-7.
4, 9,

Cor. 12. 15. 18.


9;
2,

3,

Cor. 12; Thes. Thes.


8.
1

2
198 DE GRAtUITATE MINISTERIORUM

est monachorum instituto, pro suis ministeriis, gratis scilicet


exhibitis, gratis ex sola devotione oblatas eleemosynas

[f.
64v]
recipere vel etiam petere. Non enim, illis non dat Ecclesia pote

si
altario vivant, propterea illos libertate privat

ut
de

ea
statem
qua possint pro suis ministeriis emendicare; et, gratis fideles,

si
ex
sed evangelica tamen obligatione, tenentur qui altario serviunt
alere, non continuo non possunt monachos, rebus spiritualibus
intentos, suis eleemosinis non sustentare.
[180] Igitur praecepto dant eleemosinas gratis fideles epi

ex
scopis sacerdotibus pro ministeriis suis; iure suo pro his recipit
ac

ex

ex
illas Ecclesia. Monachis vero praecepto non dant, sed con
silio;
ex

40 ipsis vero monachi accipiunt concessione atque indul


gentia Ecclesiae. Et omnibus quidem, sive monachis sive sacerdo
honesto artificio vivant,

ut
episcopis, integrum est

de
tibus
et

suis manibus laborando, quamvis ad hoc minime teneantur.


[181] Haec cum ita habeant aliis ecclesiasticis, Societas

in
45 tamen, probante Ecclesia, purissima eleemosyna consistit. Itaque
in

nec iure eleemosynas quasi pro ministeriis gratuitis, gratis sed


necessario collatas, accipit; neque libere pro illis emendicatas

ac
datas. Sed neque artificio manuumque labore procurare victus
ex

ex

impensam potest; nullum enim tota Societate reperias qui non


ex
50
sit aliis ministeriis necessario (et quidem sua vocatione) occu
patus.
[182] Hanc vero rationem paupertatis propterea amplexati
sumus Christo Iesu, quod videamus illas rationes vivendi ex
in

in

eleemosynis tot abusus irreps*sse;


ex

illis tot occasiones avaritiae


homines, sua scilicet malicia, accepisse. Quod haec quae
[f.

65r]
si

diximus non moverint, illud quidem satis nobis esse semper visum
est, quo nihil, nomine quidem eleemosinae quae ad nostra mini
ne

steria referri possit, accipiamus quam liberrima purissima


ut

et
:

fiant atque acceptissima nostra ministeria, quam fieri posset


et

essemus alieni maxime, non ab avaritia solum, sed ab omni oc


ac

casione atque specie avaritiae cupiditatis, toti Christi


in
et
ac

misericordiam benignitatem incumberemus, confidenter men


et

dicaremus, non pro nostris ministeriis, sed pro puro Iesu Christi
crucifixi amore.
ii,

vero quibus nos eleemosynam petimus, eas refe


Si

[183]
a

quae illis praestamus vel aliis, nihil nos eam


ad

runt ministeria

33 et gratis fideles charta cons. aegre iam legitur 34 tamen sup. lim. 57 quo
|| si

||

II

prius at 61 Christi del. Iesu


MoNUM. 4 — ANNot. iN ExAMEN (1557) - APPENDix 199

voluntatem possumus interpellare; sat est si id nos nesciamus, pro


illis ministeriis donari, et si pro illis ministeriis illas eleemosynas
non recipiamus.

[§ II. — DE FINE SociETATis]

[184] FiNis SociETATis Est ille quidem finis Societatis uni 70

i*.
cus, ad maiorem Dei gloriam rebus omnibus eniti. Hinc oritur

in
subordinatus hic finis; ille huius est principium, virtus

ac
forma
quaedam perfecta,
et

Christo Iesu.
in

[185] NoN soLUM. Non enim nobis licet tantum oratione,


ac

piis desideriis iuvare proximum; sed simul omnibus 75


sacrificiis
ministeriis charitatis, eodem quidem spiritu amoris quo nos
et

amamus, proximum etiam ferri debemus; ut, quemadmodum


in

nihil nobis est omittendum quod vel necessarium vel utile sit
65v] salutem vel perfectionem, ita rebus
ad

[f.

futurum nostram
omnibus pie proximum adiuvemus.
[186] Ad sALUTEM religionem est ad
ET

PERFECTioNEM. Qui
ut

vocatus, integrum non est praecepta solum custodiat, sed


ei

praeterea consilia ex statu votis; eniti quidem semper debet


et
et

ad maiorem perfectionem. Quod negligentia sua non progreditur,


si

non suae solum perfectionis gratiae iacturam facit; sed etiam 85


et

salutis. nihil aliud, certe sensim perditionem dilabitur.


Si

in

[187] CUM DiviNA GRAtiA. Principium omnium operationum


ut est divina gratia Christo Iesu, ita illa innitendum nobis
ac in

in

semper est, per fidei spei actus, per charitatis actum formatos
atque [ἐνεργουμ£νους i*a], hoc est, efficaces. Gratiam tamen non
solum intelligimus illam summam quae gratos homines Deo facit,
sed gratiam praeterea quae gratis data dicitur; donum scilicet Dei
ac singulare auxilium, quo nostram Societatem dignatur iuvare
clementissimus Pater caelestis.
95
[188] SEd cUM EADEM. Eodem spiritu atque animi intensione,

pro sup. lin. 77 ferri corr. eaefini 79 nostram bis script.


et

68 corr. eaesat est


!!
||
1

II

88 illa del. est 90 atque seq. lacuna


!

Haec verba, initialia sequentibus paragraphis, spectant ad illa


in
et
**

1,

quae supra 12 sq. dicuntur. Et ad Eramen Verba habes supra,


n.

2.
n.
c.

12,
m.
in

annot.
in

6. 1.
5,

**a Cf. Gal.


200 DE MEDIIS SIVE DE VOTIS

zelo eodem charitatis ac fervore, eadem gratia permoti atque ef


ficaces.
INTENsE. Non intelligimus in nostram salutem nos
[189] in
tense operam non esse daturos; non ita intelligimus, fratres. Sed
100 cum compertum sit necessario religiosum hominem tota animi
intensione debere in salutem ac perfectionem animae suae incum
66r] intensio non conferretur [in] proximum

[f.
bere, ne eadem illa
vel negligeretur (quod proclivi quidem esse solet); tum etiam

in
ut

nostri instituti primariam curam atque scopum profiteremur.


perfectionem, ad proximum iuvandum
et

Nam salutem nostram

et
conferre debemus. Propterea illustri quadam significatione propo
proximi salutem

ac
suit Societas animum esse perfectionem

in
intendendum.

III. —DE MEDIIs sivE DE voTis]


[190] UT MEliUs HUNc FINEM coNsEQUAMUR Non sunt vota

i*.
10 finis religiosi instituti, sed media atque adiumenta perfectionem

ut
suae vocationis quivis possit facilius maiori cum fructu consequi.
et

ut
Vota enim singulari Dei gratia magnum conferunt praesidium,
ne moleste interturbent vel ledant mundus, caro ac demon, neve

**,
nostrae mentis facultas, malum prona ab sua adolescentia
in

15 libertate sua abutatur procaciter. Assumuntur autem vota quae

i°,
assumenda consulit Christus Iesus ad perfectionem assequendam
quemadmodum ex Ecclesiae orthodoxae interpretatione accepimus;
qua una suprema auctoritas sacrae Scripturae interpretandae
in

Nobis vero, magnus est finis praestitutus, magna


ut

sita est
".

etiam media ad illum finem, varia ac dificilia ita confidendum

in
:

his praesidiis votorum abundantiorem nos gratiam accepturos sua


17.
ac

proprietate privilegio Christo Iesu


in

2-3 [in] proximum vel negligeretur marg. ut del. sup. lin. primariam
in

It
||
4

quada ms.
6

Vide verba hispana hisce respondentia, similiter initialibus sequen


et
is

tium paragraphorum, annot. numeri 34. Nota quomodo non iisdem om


in

mino verbis latinis reddantur nunc antea verba hispana originalia. Unde
et

pronum est cogitare vel Natalem proprio marte interpretari ea, vel non ex
eodem semper apographo.
8,
i* is 1*

Cf. Gen. 21.


Mt. 19, 11. 12. 21.
Cf. CoNciL. TridENt., sessio IV aprilis 1546): DENziNger, Ench.
(8

symbolorum 786; professio fidei: ibid.


n.

n.
et

995.
votis cf. praesertim Dialog. II,
n.

De hoc auxilio 90.


**

e
MoNUM. 4 — ANNoT. IN ExAMEN (1557) - APPENDix 201

[191] Sic PAUPERTATEM INTELLIGENDo. Quemadmodum in


exercitiis nostris principium statuimus, virtutum omnium mora
ita hoc loco primum pauper

i°,
66v] paupertatis amorem
[f.

lium
tatem proponimus interpretamur, unde novitius ex puritate

et
paupertatis ad alias partes religionis facilius aggrediatur. Et

de
i°,
paupertate quidem Societatis superius attigimus quod hoc loco
potest; qua plenius
de
satis esse tamen suis locis rursus erit dicen
dum Christo propitio
••.

[192] VEL QUovis Alio Pio officio

m.
Non solum nobis est
interdictum,
ex

ut
ratione nostrae paupertatis, pro spiritualibus

ut
quidem recipiamus, ne pro
ne

ministeriis eleemosinam sed


quovis alio ministerio, etiamsi nihil videretur esse cum spi

re
rituali vel ecclesiastica coniumctum. Nam conferre debemus in
proximi salutem vel perfectionem omnia puro charitatis affectu,
ex
nihil alterius affectus vel usus admiscendo, tametsi honeste alioqui
facere possemus.
id

ex
fit

[193] Hinc non posse nos, nostri instituti ratione, coadiu


opere externo vel artificio sti
ex

tores habere temporales, qui


pendia ad domos vel collegia conferant. Nam (ut superius iam
attigimus) coadiutores huiusmodi ad hunc questum applicari non
possunt; unica enim est illa causa quapropter recipiuntur,

ne
professi vel spirituales coadiutores, ministeriis externis occupati,
spiritualibus desint Itaque ad illa obsequia sunt vocati quae
**.

45
alioqui ab coadiutoribus spiritualibus
ac

professis aliena non


essent, nisi illarum rerum occupatio maiorem fructum esset impe
ac

ditura. Constat autem illa ab instituto professorum coadiutorum


spiritualium
[f.

67r] esse aliena, propter urgentem necessitatem


ministerii spiritualis; adde quod his questibus ansam sensim
in

accipi posset ad avaritiam, quod nos omni ratione vitare conten


dimus.
**,

[194] Quod vero Paulus laborabat tempori tributum est.

30 Christo del. Iesu 43 possunt del. mam enim sup. lim.


||

praesertim
et

98, 116; 142, 146, 147, 157 (medit. de


n.

n.

Cf. Exerc.
**

167 (tertius gradus humilitatis).


n.

Vexillis)
et

N. 41-49, 142-144, 150, 169, 173, 176-189.


•• **

n. p.

praestat 4-13, 140-144; Eaeh. Compl.


13

n.

Plenius Conim.
id

in

Each.
9

185-188; Erh. 10 Compl. 189-193; Dialog. II,


n.

n.

74-82.
Verba hispana respondentia vide supra, 176, annot.
n.
*• ** **

2, 1.
8. 3;

p.

Supra, A.
6,

1,
n.

3, n.

151-152. Cf. Examen Constit.


c.

c.
9;
2,

12; Thes.
4,

Cf. Cor. Thes.


1

2
202 DE MEDIIS SIVE DE VOTIS

Nos item tempori damus, ut non laboremus. Nam fuit Pauli con
55 silium omnino non emendicare; nobis est legitimum, ex vocatione,
de puris eleemosynis vivere. Neque enim causa est ulla cur non
possimus ex eleemosynis vivere: vel quod non confidamus eleemo
synas nobis non defuturas, vel omnino quod scandalum metuamus,
si ex mensa Christi alamur. Nostrum igitur hoc est institutum
60 paupertatis, haec vocatio. Quodsi extrema aliqua intercurreret
necessitas, quae superioribus videretur ex labore manuum victum
nobis esse quaerendum (quod omnino sperare debemus nunquam
fore), ibi vero ex instituto nostro id non fieret, sed necessaria
quadam dispensatione ad tempus uteremur.
65 [195] STIPENDiUM vEL ELEEMosYNAM. Nomen stipendii usur
pamus ex diplomate confirmationis Pauli ** et Iulii Non intelli

**.
gimus igitur stipendium mercedem

ex
pacto vel civili debito; sed
stipendium interpretamur ecclesiasticum, quo Paulus innuit:

de
Quis (inquit) militat stipendiis suis unquam Stipendium

*.
?
«

»
70 hoc gratis, hoc est, non intercedente pacto, non pro commutatione,
ex
sed pro debita eleemosyna praecepto Christi contribuitur iis
qui altario serviunt; honeste quidem ab illis recipitur. Hoc
et

**,
iure sese privat Societas; tum etiam illo,

ut
[f.
67v] diximus
quo alioqui utuntur legitime religiosi, eleemosyna vel refe

ne
ut
75 ratur vel referri sciatur ad nostrum aliquod ministerium; tametsi
sciamus amore Dei nos ali ex devota eleemosyna fidelium, ad hoc
spiritualibus ministeriis sibi
ut

relata homines sustententur qui


in

inserviunt.
Et Ut
ET

collEGIA

*°.
[196] QUAMvis DoMUs PRoBATioNis

67 igitur del. spe stipendum ms. 73 prius privatur


||
|

bulla PAUli III, Regimini militantis, (MI, Const.


et n.
In

I,
**

29) sermo est


• 6

vita evangelicae paupertati quam simillima;


de

dominum Iesum Christum


servis suis regnum Dei solum inquirentibus, necessaria ad victum vestitum
et

legimus; sed explicite nondum sermo est sti


de

esse subministraturum
»

pendiis non recipiendis. De his consultum fuit praeparatione bullae Iulii


in

III, utrum quomodo res declararetur. Cf. MI, Const.


I,

272 (n. 18), 333


et

(n. 73).
IUlius III, Erposcit debitum, MI, Const.
I,
3:

[ad ministeria
**

n.

376

exsequenda] gratis omnino nullo pro suo praedictis omnibus labore sti
in
et

pendio accepto,
7. se

utilem exhibeat
».
** ** 26

9,

Cor.
1

Cf. supr., 42, 176-183.


n.

Verba hispana, ad quae alluditur, habes supra, 48, annot. 21.


n.
in

MI, Const. II,


B.
1,

9,
4:
in n.

Examen textus Verba latina (ex editione


c.

1583) habes MI, Const. III,


3.
a.
MoNUM. 4 — ANNot. iN ExAMEN (1557) - APPENDix 203

tibula quaedam sunt collegiorum, domus pro


*°,
quasi

ve
diximus

ex
bationis. Itaque, cum collegia perpetuis fixis eleemosynis

et
ac
vivant propter studiorum commoditatem perfectionem,

ne
et
vel scholastici ipsi pro se, vel pro illis professi, essent occupati

*°;
quaerendo victui quotidiano

ne
haec etiam ratio movet novitii
diem, professos incumbat,

ne
solicitudo illa

ac
emendicent
in

in
liberius novitii possint commodius suis experimentis exerceri.

in ac
superioribus.
de

Sed his iam diximus


[197] NoN PossUNT HUIUSMODI, ETc.

de

de
Nec facto nec

ai.
iure ipso possunt aliorsum applicari fiat, quam

**, **.
Quod aliter

id
si
expositum est est irritum; 90
in

Constitutionibus esse necessum


neque dominium ullum est unquam translatum, neque adeo trans
ferri potest.
[198] IUxtA confirmationis LITERAs
Societatis ApostolicAs:
per Paulum III III
[f.

Iulium
ss.
et

68r]
*
IN

[199] CoNsTiTUTioNiBUs DECLARATAs. Est enim addita

**;
declaratio, quae vim habet constitutionis, parte
6a

9a
in

et
quae declaratio accidentia excludit, tum etiam scrupulos abigit
usumque reddituum collegiorum repraesentat nobis illustrem.
[200] PRoFEssA itidEM SociETAs
**.

40

De voto obedientiae

100
ad Summum Pontificem quoad missiones diximus iam superius

**.
Est hoc votum solenne quemadmodum alia professorum. Non
3

emittunt autem illud novitii vel scholastici, propterea quod sta


tus eorum est, non unde possint ministerium mitti, sed ubi
in

disponantur pro dignitate mitti possint. Coadiutores item hoc


ut

votum non emittunt, quod illorum sit proprium socios esse atque
5
ad

administros professorum. Itaque professos spectant missiones,

81 et prius ex 90 irritum marg., corr. eae invitum 97 excludit del. ac


in
||

||

4
II

dignitate del. ut
*• ** ** ** ** ao *•

Cf. n. 162.
Cf. n. 169.
Vide verba integra, supra 48, annot. 21.
4, n.
p. in

5;
2,

Cf. supra, 47; Constit. 10,


n.

n.
1.
4, n.

c.

c.

F;
2,

6,
6: p.

C,
2,
p.

Constit. D.
c.

c.

Regimini militantis, MI, Const.


C, 5: n.

I,

29-30.
Exposcit debitum, MI, Const.
I,
2, n.

379-380.
D; Cf. Constit.
p.

p.
6,

9,

4,
n.

Constit. D.
c.

Integra verba hispana, ad quae alluditur, habes supra 50, annot. 25.
in
**

n.

MI, Const. II,


B.
1,

9,
5:
n.

Eramen textus Verba latina (ex edit.


a.

1583)
c.

MI, III,
in

3.

Const.
N. 50-55.
204 DE RATIONE VITAE

et in ipsis ad coadiutores; quare sat est si illud promittant pro


fessi.

[§ IV. — DE RATIONE viTAE.]

[201] CAETERUM viTA IN ExTERioRiBUs

**.
Fuse satis hac de
Quod igitur dicimus admo
re

*°.
dictum est exterioribus

in
10

»,
«
nitio nobis esse debet; nam quandoquidem,

ut

in
facilius salutem
proximi perfectionem incumbamus, externas asperitates ordi
et
naria obligatione (praeter illas quas habet Romana Ecclesia) non
verius interiores usurpemus usu vir

ac
suscipimus, diligentius
eo

tutum omnium districto. In novitiatu etiam serio exterioribus

in
15

aliis vero gradibus Societatis illa


*1.

illis exerceamur In exercitia


acurate capessamus, quae facile iuxta nostri instituti gratiam
efficaciam externae illius afflictionis habeant;
et

vicem nobis
in

quum utrasque simul 68v] usurpari facile non posse


[f.

videatur.

**.
[202] SED ILLAs AssUMERE QUIvis PoTERiT Usus hic est
illis semper utamur ex praesenti obe
ut

perfectus afflictionum
dientia, sive quivis sibi illas concipiat ab superiore probatas

et
suscipiat, sive eas imponat superior. Itaque usus illarum rerum
reducitur, non ad universalem regulam, sed ad particularem

et
praesentem, singulis necessitatibus vel utilitatibus animadversam
in

applicatam solicite. Haec igitur solicitudo esse debet perpetua


et et

nostra omnium, quotquot Societate vivimus, tum etiam


in

superiorum nostrorum singuli advertamus, quid harum


ut
et

si
;

rerum usui nobis sit futurum, quo possimus illis per obedientiam
iuvari; superiores, videant nobis per negligentiam quic
in
et

si

quam illarum rerum omitti quod alioqui necessarium vel utile


ut

videatur, illa imponere atque iubere


ex

auctoritate suaviter
studeant vigilanter.
PRIMIS ALIQUI ADMITTUNTUR, ETc. Socie
IN

**.

[203] Nostrae

quare corr. eaeitaque 14 in marg. de abstinentia diei veneris 15 districto


||

||
7

eae

acurate sup. lin., corr.


17

26

serio sup. lin. perpetua marg.,


in

del. serio serio


|| ||
si II
eae
]

propterea del. quid 32 imponere del. i]la marg. add. Ad


in

corr. 30 34
||

||

hunc locum ascribi debent quae de hac divisione dicta sunt

Verba integra hispana habentur supr., 56, annot.


n.
in
** ** ** 40*°

1.

N. 56-120.
Cf. supra, 106, 162.
n.

Integra verba, ad quae alluditur, vide 56,


n. n.

annot.
in

1.

Verba integra, quae fit allusio, habes


ad

123, annot.
3.
in
MoNUM. 4 — ANNoT. iN ExAMEN (1557) — APPENDix 205

tatis institutum imitationem obtinet apostolici status ** atque 35

episcoporum, qui illis succedunt; sed in humilitatis, etiam externae,


statu atque paupertate. Eximia haec est gratia Christi Iesu. Idem
enim finis est noster, ut oves quaeramus Christo lucrifacere quae
pereunt domus Israel Huc spectant missiones; haec est cura

**.
animarum, quam suscipimus per pericula omnia, per mortes, ex 40

vocatione. Non habemus honorem, non 69r] redditus, non iuris

[f.
dictionem, non administrationem sacramenti ordinis vel confir
mationis. Haec cum ita sint, subsidia simul nobis est gratificatus
Christus Iesus, haberet Societas ad ministerium spirituale coad
ut
ad

iutores suos, temporalia item suos; collegia simul, quibus 45

et

in
literae possent comparari; novitiatum praeterea indefinitum ad
virtutum omnium pro ratione nostrae vocationis gratiae exerci

et
tationem; atque ministerium non daretur nisi qui spiritu
ut
in

in
Christo. Et quidem
et

literis esset insigniter ornatus partibus

de
in

Societatis satis dictum est **.

38 finis est del nostrae 40 omnia del. omnia 44 Iesus Ab hoc loco usque ad
||

||

finem scriptum est P. Ribadeneyra. Fol. 69v.


et

70ræ alba omnino


a

p.

quoad haec
de

Uberius mente Natalis Jer. Nadal


in
*• •s **

359-361.
Cf. Mt. 15, 24.
Supra,
n.

121-159.
5

ExHORTATIONES CQMPLUTENSE.
(ALCALA)
1561

Praefatio

I. — Hoc MoNUMENtUM est quoad maximam partem ineditum.


C. DE IDALMAses edidit in nostris Monumentis (MI, F. narr. II,
168-204) longa fragmenta exhortationum 1ae, et 2ae, scilicet quae in
iis exhortationibus agunt de vita Saneti Ignatii. Editionem fecit ex
exemplaribus hispano Q et italico G. Idem auctor fragmenta 3*
exhortationis edidit ex Q in articulo Las meditaciones del Reino y de
dos Banderas y la vocación a la Compaiìia de Jesus segun el P. Nadal:
Manresa 20 (1948) 311-320. M. NicoLAU, Jerónimo Nadal. Sus
obras y doctrinas espirituales, pg. 497-525, edidit integram exhorta
tionem tertiam ex exemplari hispano Q, quod tunc fere unice inter
exemplaria hispana cognoscebatur; item integram exhortationem
decimam quartam, ex ms. 6336, Bibl. Nation. Matritensis; et frag
menta diversarum exhortationum in toto illo opere dispersa (ex
exemplaribus Q et G, vel etiam vertendo ex G et X), ut videre est
in indice libri Jer. Nadal pg. 539-542.

II. — AUctoREs. De his exhortationibus egerunt EN, I, pg.


xxxiv et xxxv (notitia ab editore data), 542 (epistola Natalis ad
Lainez), 642 (epist. Didaci Jiménez); II, 86 (Ephemerides Natalis);
MI, F. narr. I, 80 *; II, 160-167. — Item C. DE CAsTRo, ms. Historia
del Colegio de la Compaiìia de Jesus de Alcalá de Henares, lib. 10,
c. 3, fol. 70rv, dans summam argumenti earum; M. NicoLAU, Los
escritos espirituales de Jerónimo Nadal: Archivo Teológico Grana
dino 5(1942) 29-62; eiusdem Pldticas espirituales del P. Jerónimo
Nadal en Coimbra pg. 9, annot. 30; et praesertim in Jer. Nadal
pg. 91-101, ubi compendium exhortationum et notitia de codicibus
eas continentibus proponebatur.

III. — ADIUNctA histoRicA Et tExTUs. Has exhortationes


late diffusas fuisse in Societate ostendit copia manuscriptorum,
quibus illae continentur. De exhortationibus Conimbricensibus unum
tantum apographum novimus; de hisce Complutensibus plures sunt
MoNUM. 5 — ExHoRTATioNEs coMPLUTENsEs (1561) 207

codices: quinque enim cognoscimus integram earum seriem complec


tentes; alii sex partem, duo denique compendium earum exhibent.
Exhortationes fuisse 14 Compluti (Conimbricae fuerant 20)
declarat etiam dictum ipsius Nadal '. Visitatione Collegii Complu
tensis incepta die 24 aut 25 octobris 1561, P. Nadal litteris datis
ad P. Laínez die 28 octobris loquitur de duabus iam factis adhorta
tionibus *. Exhortatio 1* habita est 26 octobris, tertia 29 octobris,
ut codices testantur.
Socius Natal's, adhibitus ad hanc secundam visitationem, Di
dacus Jiménez scripsit P. Sebastiano Romei de ratione visita
tionis peractae Compluti et de successu harum exhortationum.
Compluti, iudicio P. Jiménez, exhortationes P. Nadal fuerunt « con
la eficazia y diligencia que suele, y aun a mi parescer con mayor »;
addit bene scriptas esse ibidem exhortationes (« escriviéronse éstas
aqui muy bien »), numerum autem auditorum, Patrum sive Fra
trum, fuisse circiter 60 *.
Iuxta titulum, quem legimus initio exemplaris G *, huiusmodi
exhortationes, factae in secunda Natalis visitatione, anni scilicet
1561, non ergo in prima visitatione anni 1554, exceptae fuerunt a
P. Aegidio González Dávila; quem etiam, aptiorem ipsum existi
mans, Natalis egrediens Compluto assumpsit in socium °. Et licet
stricte et rigorose de tribus tantum primis exhortationibus, quae
continentur in exemplari G, hunc noverimus exceptorem, nihil ta
men impedit praesumere ipsum Aegidium González reliquas exhor
tationes excepisse vel in compendium redegisse. Postea, iuxta eun
dem titulum, exhortationes « varie a variis » vel « exscriptae » sunt
hispanice vel versae fuerunt latine; italam quoque novimus nos ver
sionem. Sed ab initio fuit textus quem Natalis receperat et approba
verat. Cum enim ex Hispania se recepit Lutetiam Parisiorum (1562),
ipse Generalis Lainez « vidit — ait Nadal — meas exhortationes
complutenses » *. Ipse Natalis praescripserat Patri Ioanni Suárez,
Provinciali Castellae, ut exhortationes exscriberentur et in Lusi
taniam mitterentur 7, ad P. Gundisalvum Vaz, Provincialem, qui
illas exspectabat *.
Lingua igitur qua huiusmodi exhortationes fuerunt primum
prolatae est hispanica. Operae pretium erit codices primum cogno
scere qui hispanice eas continent, dein alios. Idque data opera facie
mus, siquidem in nostris Monumentis Exhortationes Complutenses
ex integro nunc eduntur.

1 EN, II, 86.


• EN, I, 542.
• EN, I, 642.
* ARSI, Instit. 98, fol. 200r; infra, n. 10, inter textus.
s EN, II, 87.
• EN, II, 95.
7 EN, I, 686.
• EN, I, 704.
208 PRAEFATIO

A) TExtUs HispANI

1. — Q = Quitensis. Hic textus ante ceteros textus hispanos


evulgatus est °. Invenitur in Archivo Provinciae Toletanae S. I.
in codice n. 392, pg. 315-584, qui olim pertinuit ad Collegium
Maximum Quitense, et describitur in MI, F. narr. II, 52*-54*. Post
titulum « Platicas Del padre Maestro Nadal pri- /mer visitador De
las provincias de / espafia en la compa de Jhs », incipit: « Plática
primera. Comen gando en el nombre del seiior ». Erplicit: « nuestras
fuerzas para su mayor honra y gloria. Amen. Laus Deo ». Exstat
in hoc codice integra series 14 exhortationum, manu eiusdem librarii
conscripta, characteribus ad modum saeculi XVI. Licet conscriptus
pulchris et perspicuis characteribus et lectio iuvetur divisionibus
et separatione frequenti paragraphorum, textus tamen Q scatet
mendis et abundat incorrectionibus; idque, non tantum in ratione
scribendi verba sive in orthographia, et in ratione interpunctionis
et separationis verborum, quam vere anarchicam diceres, verum
etiam in mutationibus verborum et in omissionibus, quae debent
tribui vel malae auditioni in scriba vel eius evagationi mentis;
quod quidem legenti apparatum patebit. Ex alia parte lectiones
habet aliquando uberiores ceteris omnibus, et est textus in compa
ratione ad alios et ad versiones singularis, nec videtur interdum
glossis carere. Nullibi apparet in eo manus Natalis castigantis vel
addentis.

2. — B = Burdigalensis. Invenitur Bordeaux, Bibliothèque


municipale, sub signatura ms. 811. H (811. 8),

1°.
Notitia
ff.
91-230v
codicis habetur apud Catalogue général des manuscrits
c,

CoUDER
C.

des bibliothèques publiques France. Départements. Tome XXIII.


de

436; perfectiorem descriptionem invenies


p.

Bordeaux (Paris 1894)


et

MI, narr. II, 55*-57*. Exhortationes Natalis, sine titulo,


F.
in

incip.: Plática primera. En Alcalá 26 de octubre 1561 Expl.:

».
a
«

busquemos procuremos con todas nuestras fuerzas para


y
le
«

honrra gloria suya. Amen Scriptas ab eodem librario, litteris


y

».

saeculi XVI vel XVII, continet exhortationes omnes 14; nec ullibi
apparet manus Natalis emendantis. Hic textus saepe coincidit
cum praecedenti, etsi interdum non habet illius abundantiam. Et,
licet mendis hic quoque non sit vacuus, neque excellat ratione
in

orthographica constanti perfecta, habet tamen lectiones saepe


et

veriores quam -
Q.

correctiores
et

— Limensis. Servatur Limae, collegio Beatae


in
=
3.

S.
I.
L

Mariae V. Immaculatae, Archivo Viceprovinciae Peruvianae,


in

in
p.

egimus libro Jer. Nadal 91; ex hoc exemplari sunt


eo

De
in

et
*

fragmenta edita.
Lamalle, itemque
eo 10

E.
P.

Olim indicavit nobis exsistentiam huius codicis


ex film photographicum habemus.
MoNUM. 5 — ExHoRTATioNEs coMPLUTENSEs (1561) 209

codice recenter signato n. 7, de quo fit sermo in F. narr. II, 161

ii.
Colligatus est pergamena; Pláticas, del Gil

P.
dorso habet:

in

».
«
Post 20 fol. quibus sunt exhortationes Aegidii González Dávila

P.
in
de regulis, sequuntur 14 exhortationes Natalis, propria recenti

et
foliorum numeratione (fol. 1-80) stilo lapideo.
In his exhortationibus, prout continentur hoc codice, duae

in
sectiones distinguendae sunt.
Prima sectio habet ad modum tituli generalis: Jhs Comenco

/
Maestro Nadal, Comis

/ P.
Compa

de
declar [sic] instituto Ntro

la
el
a

/
general Compa este Colegio Alcalá, sdbado 26
de

en

de
sario
la

/
/

Et incipit: Diremos primero de missión

la
otubre de 1561 aiios
».

«
de las causas. Visitar ...
hac prima sectione continentur

In
in y

».
unum conflatae, nec titulo discriminatae, exhortationes prima,
pars tertiae. Exhortatio tertia incipit...:
et

secunda Hemos

«
dicho un principio por qual podiamos conocer gracia de

et la

la
el

Compania, que nuestro Padre Micer Ignacio eaeplicit: ...

»;
es

.
.
.
asi en cada religión supremo de todos Papa

In
hac sec
y
y

el

el

».
tione, qua apparent duae manus librariorum (in 1* pagina),
in

vel etiam tertia manus (in 3a pagina), addentes quae deerant scri
benda, leguntur exhortationes generatim breviatae. Sic non paucae
B,

sententiae vel ideae, quae sunt hic absolute omittuntur; multa,


in

breviantur hic; raro aliquid additur vel amplificatur.


B,

narrata
in

V. gr. omittuntur initio, versus 2-7; 3-4, versus 13-33 (cf. infra,
1,

n.
n.

textum primae exhortationis).


Breviat alia, ex gr., quae habet de approbatione
ut

confirmatione
et
B

Societatis (cf. infra, 21, versus 2-8; 22, vv. 24-32) sic habet L: El Papa
n.

n.

approbô Compagnia que pudiessen ser hasta 60 no más; afio


y

3o el
la

desde
y

Compagnia probación, qual Julio


50
de

en

en

de 40 hasta estuvo (ut


la
el

el

patet ex eius bulla) approbó con toda plenitud para que pudiessen recebir
la

quantos pareciessen idóneos


».

Amplificat; gr. additum aliquod quod videri potest glossa (ad


n.

58):
v.

destruye estar ocioso, mano sobre mano; etiamsi sit manus ad


se

con esto
el

manum non erit innocens, para esto llamado nuestro Sefior este esquadröm
a

de Compafiia
la

».

Ideo his adhortationibus videtur compendium factum


in

sive ex exemplari excepto ab Aegidio González, sive ex directa


perceptione exhortationum Natalis ab aliquo socio collegii Complu
tensis, sive utroque modo simul. Potissima, pauca, quae hic
L

addit dabimus apparatu critico.


in

Hoc exemplar, hac prima sectione, esse imperfectum vide


in

tur etiam comprobari ex eo quod 3a exhortatio abrupta relinquatur;


ut immediate, folio sequenti (fol. 8), nova sectio incipiat sub
in

sequentis habuimus ex M. Batllori; signa


11

Notitiam huius textus


P.
et

turam vero eiusque descriptionem foliorum, necnon


et

numerationem
et

aliquas photographias ubi margines explicantur,


A.

Egaiia.
de
ex
P.

14 — CoMMENtARII P. NADAL.
210 PRAEFATIO

titulo « Pldtica 3a », et incipit: « Para la inteligencia de nuestro


instituto ...
». Post hanc exhortationem, quae integra proponitur,
sequuntur reliquae usque ad 14am, distinguendo et separando
singulas. Explicit in fol. 79v: « para que la busquemos y procuremos
con todas nuestras fuercas para honrra y gloria suya. Amen ».
Manus scribens exhortationes usque ad 10am eadem est manus
quae scripsit maximam partem primae sectionis, et pertinet ad
saeculum XVI. Similiter ad idem saeculum pertinent manus quae
scribunt cetera: alia exhortationes 11am ad 13am, alia denique
exhortationem 14am.
Charta huius textus in prima sectione non raro est corrosa
propter atramentum, et fit difficilis lectionis; item initio secundae
sectionis, in tertia scilicet exhortatione. In hac nova sectione scriptio
est generatim accurata, sed non pauca quae deerant, vel quae emen
danda erant, scripta sunt nova manu in margine vel supra lineas
vel in fine paginae aut paragraphorum; quod quidem, nova scilicet
manus corrigens vel supplens et complens, accuratiorem profecto et
exactiorem reddit textum. Additiones marginales non raro habentur
in charta addita margini; quae, plicata ordinarie in codice, expli
canda fuit ut additiones legeremus. At etiam non raro ipsa charta
codicis marginalis resecata vel consumpta est; quare nec lectio
completa additionum possibilis tunc directe evadit.
Agitur in toto textu L de aliquo apographo; nec manus Natalis
apparet. Lectiones vero huius textus L, etsi mendis non omnino
careant, apparent saepe correctiores i. e. veriores praecedentibus
ex Q et B; in textu autem conficiendo maior cura in L generatim
animadvertitur castigandi vel complendi, si quid fuerat praetermis
sum; necnon in recta ratione interpunctionis sententiarum, quae
in Q et B plane deest, atque in separatione vocabulorum ortho
graphica quae lectorem iuvat.

4. — S = Santiago de Chile. Reperitur in « Archivo Nacional ».


olim in Bibliotheca nationali, ms. Fondo antiguo n. 131, docum. 5,
81v-90. Pro descriptione partiali codicis, narr. II, 55*. Post
ff.

F.

las platicas del Padre M. Nadal que


de

en

titulum Suma Alcalá

/
«

per quinque paginas continetur compendium, ad


de

»,

Henares hizo
modum indicis, exhortationum Complutensium Patris Nadal,
14

conscriptum eadem manu saeculi XVI quae immediate post


in

eodem codice exscribit exhortationem 1am integram. Incipit: Pri


«

mera plática Alcalá, del Padre Maestro Nadal...


en

Eadem
».

manus scribit etiam partem 2ae exhortationis, donec explicit:


entendió que no era voluntad de nuestro Seiior (ubi sermo est
«

Ignatii Hierosolymis). orthographia


et

de reditu
In

multis
S.

in
S,

proxime accedit ad Hic tamen textus licet generatim sit


B.
S

accuratus, habet aliquas parvas omissiones; praeterquam quod est


textus incompletus.

— Matritensis. Invenitur Madrid, Biblioteca nacional,


M
=
5.

94-100v exhortatio 14a Complu


ff.

R. 215),
in

in

ms. 6336 (antea


MoNUM. 5 — ExHoRTATIoNEs coMPLUTENsEs (1561) 211

tensis, post 20 exhortationes Conimbricenses, quae in eo codice


continentur. Pro descriptione codicis vide EN, I, pg. L; F. narr.
II, 57*; et M. NicoLAU, Platicas del P. J. Nadal en Coimbra, pg. 30,
31. Manus librarii in hac exhortatione est saeculi XVI, nec apparet
in hoc apographo manus Natalis. Textus M in comparatione ad

i*;
Q iam olim nobis visus fuit correctior comparatione autem

in
ad certe videtur completior. Textus M valde similis est textui
B

et, exceptis paucis omissionibus M, cum eo fere coincidit;

in
L

ratione scribendi hispanice visus est universum correctior.


in

in
sed
L

enim abundat formis scribendi orthographicis peregrinis,

et
M

scriba qui M exaravit ponit aliquando formas dicendi lusitanas,


gr. sempre, fruitas, apropegtdis. Nec mirum videri debet,
ut

id
v.

cum textus M inveniatur, diximus, qui continet


ut
fine codicis

in
-
exhortationes Natalis Conimbricenses.

B) TextUs ItAlici Et LATINI

— Brixiensis. Hoc exemplar, nunc ARSI, Instit. 98,

in
X
=
6.

136-192v, olim pertinuit ad collegium Brixiense (Brescia Italia),

in
ff.

sicut legimus titulo (fol. 136r): Essortationi del Natale

/ P.
in

/
intorno alle cose principali dell' Instituto della Compa

/ di
Gesù
/

nell'Archivio del Collo


di

vo
da conservarsi Brescia nella cassa
o
/
/

libri scritti Post hunc titulum, post verba

P.
di

et

mano
».
a

«
Natalis summo folio 137r, incipit eodem folio: Jhs. Prima
in
»

essortatione fatta Alcalá alli 26 d'ottobre 1561. Desiderai fermarmi


in

qui Explicit, fol. 173v, ubi finit exhortatio 14a: per riceverla
».

procurarla con tutte nostre forze ad honoria [sic] gloria


et

». et
le

sua D. Maestà. Amen. Laus Deo optimo maximo Haec


la

de
exhortatio ultima, scilicet 14a, invenitur non suo loco ad finem,
sed inter exhortationes 10am et 11am. Huiusmodi exhortationes
characteribus minimis conscriptae produnt rationem scribendi sae
culi XVI.
Exhortationes habentur generatim lingua italica. Sed exhor
tatio 4a incipit latine (fol. 147) usque ad verba (fol. 148v): Più
«

oltre dovete avertire una cosa ubi lingua italica prosequitur


»,
.
.
.

usque ad finem exhortationis. Exhortatio


8a

habetur latine
in

initio, sequitur autem italice ad illa verba (fol. 160v): senza


«
.
.
.

escusattione con allegrezza, questa probatione molto simile


et

».
è

.
.
.

Exhortatio 11a latine exhibetur; item latine pars exhortationis 12ae


usque ad fol. 182v: Vivoglo dire adesso degli scolari della Compa ...
«

Haec versio itala, interdum latina, cohaeret cum textu hispano


generatim respondet. Similiter cum textu hispano
et

ab
ei
B

exhortatione 3a usque ad 14am. Conscriptio hoc textu X, licet


in

characteribus minimis, est valde accurata, etiam ratione inter


in

punctionis sententiarum, codex quoque sat bene asservatur; textui

Jer.
p.

512,
1a

Nadal annot.
in
212 PRAEFATIO

etiam X auctoritas quaedam conciliari videtur, quod inveniatur


in eodem codice ubi alia scripta Natalis (Exhortationes anni 1554 in
Hispania, Exhortationes complutenses 3 anni 1561, textus G, et
Dialogi) eaque omnia examinata et castigata a Natali additionibus
vel correctionibus autographis reperiuntur, non ut mere apographa.
Sed in hoc textu X nullibi apparet manus Natalis.

7. F = Fabii de Fabi. Invenitur in ARSI, Instit. 109 (in


quo reperiuntur scripta spiritualia P. Fabii de Fabi), 13-79v;

in i°. ff.
de quo codice pro eius descriptione cf. narr. II, 47*-48* Incipit,

F.
sine speciali titulo, fol. 13r: Exhortationes Natalis quibus

P.
«
institutum Societatis exponitur. Jesus Maria. Prima esortatione fatta
Alcalá alli 26 ottobre 1561. N. Desiderai fermarmi qui

P.
in

».
Explicit: ...
per ricercarla procurarla con tutte nostre forze

et

le
«

ad honore gloria della sua divina Maestà. Amen Textus prodit


et

».
diversas manus saeculi XVI vel initii saeculi XVII. Characteres
litterarum saepe minimi sunt, non raro charta est illegibilis ob

et
vetustatem vel ob atramentum iam effusum. Habet italice exhorta
usque ad 3am inclusive; exhortatio 4a latine incipit,
1a

tiones
in a

sicut textu X, prosequitur italice ubi hac lingua denuo


et

X
sequitur; exhortationes 5a usque ad 7am italice habentur; exhortatio
8a incipit latine, sequitur italice (fol. 46r)

in
eodem loco ac

in
et

textu X; exhortatio 9a, vice versa, incipit italice, prosequitur

et
latine ubi dicit (fol. 50r): «... magna longanimitas, consilium,
utendo aliis mediis, ne ultimo cogatur uti ...
sic latine usque

et
»,
ad finem exhortationis. Exhortatio 10a integra habetur latine; et
haec exhortatio scripta est ab Ottaviano Capello, qui fol. 55r ad
finem huius exhortationis scripsit: Ora pro tuo Ottaviano Capello

».
«

Inter exhortationes 10am 11am sunt folia 56-58, quibus scripta


in
et

spirituali quae non pertinent ad exhortationes Nadal.

P.
re

de
12a latine, 13a
11

Dein exhortationes 14a italice continentur.


et

et
a

F, comparatione ad X, aliquando differt lingua qua utitur,


in

in

plus enim invenitur lingua latina apud quam apud X; aliquando

F
F

incompleto modo dicit, gr. fine exhort. 11ae finit: proinde ...
in
v.

sequamur rem tanti emolumenti ad nostram perfectionem, amplecta


sic rumpitur sensus, dum prosequitur:
et

mur collocemus
»;

corde nostro ...per plures adhuc lineas. Similiter, plura


in

eam
»

omittendo quae scribae non videntur essentialia, aliquando res


F

contrahit,
ut

breviat videre est, gr. exhortatione 12*. Quod


in
v.
et

tamen non impedit quominus interdum glossam interiiciat; sic


in

fine exhortationis 12ae, ubi sermo est de puritate cordis pro stu
diis, addit (fol. 65r): «... praesertim cum illa puritas ad divina
F

tractanda mysteria sit pernecessaria; lachrymis igitur lectulum meum


rigabo, quae animae maculas abstergunt mundant. Sed
et

et

».
.
.

plerumque sequitur textum X, provenit vel ex


X

vel ex fonte
et
F

Sed adverte librarium non esse Octaviarum Capello relate ad omnes


i*

exhortationes.
MONUM. 5 — ExHORTATioNEs coMPLUTENsEs (1561) 213

*talico communi; neque enim possibilis aliter esset tanta in versione


et in ipsis vocabulis convenientia.

8. — O = Opera NN. Ex ARSI, Opp. NN. 68, ff.72-79v, descripto


in F. narr. I, 79*-80*. Incipit absolute: « Sr. nostro l'ha aiutato
melle contradittioni . . . ». Explicit: « . . . dal primo capo del essame
e da tutte le nostre constitutioni. Questo instituto ». — Legenti
apparet esse fragmentum exhortationis secundae Complutensis usque
ad finem illius (fol. 76) ibique incipere aliud fragmentum tertiae
exhortationis. Agitur enim de quaternione avulso a reliquo suo
libro. Manus est saeculi XVI, et characteres litterae pulchre con
scripti; nullibi tamen apparet manus Natalis. Praeter aliquas lec
tiones erroneas et variantes orthographicas coincidit cum textu X.

9. — U = Universitatis Gregorianae. Hic textus constat dua


bus exhortationibus, secunda et tertia; ex quibus illa, secunda, in ar
chivo Universitatis Gregorianae sub n. 2258, haec tertia in ARSI
sub signatura Instit. 111, ff. 83-89, asservantur. Hic codex ex ARSI
describitur in F. narr. II, 48*-49*. Utraque exhortatio integra
habetur, et continet autographas correctiones et additiones Natalis;
utramque in unum exemplar et fasciculum coaluisse constat tam ex
scriptura librarii quam ex magnitudine et forma externa atque fili
grana chartae. — Textus qui originarie in his fasciculis scriptus erat
•onvenit cum textu X. Habet insuper additiones vel castigationes,
quas postea in his fasciculis introduxit manu propria Natalis, quaeque
magnum valorem tribuunt textui U. Huiusmodi additiones vel cor
rectiones, quae repraesentant quasi novam editionem italicam exhor
tationum factam a Natali, superadditae sunt ab amanuensi in textu
G, de quo statim dicimus.

10. — G = González, Aegidius (Gil). Hic textus invenitur in


ARSI, 200-244v. Hunc habet titulum: Jhus. Eaehor
ff.

Instit. 98,
«

Patre Natali Compluti Hispania


in

in

tationes habitae ad fratres


a

Egidio
P.

Octobris 1561. Excep-/tae vero


26
2a

visitatione inchoatae
a

Gonzalez, quae varie variis vel exscriptae hispanice vel versae fue
a

runt latine; tandem anno 1576 Patre recog-/nitae


ab

eodem sunt
Post titulum incipit exhortatio prima
ex

magna parte auctae


et

».

latine: Filii Spiritus Sancti. Amen. Vim


In

nomine Patris
et

et
«

accipiamus, Patres ...


prosequitur latine usque ad
»;

Fratres
et

et

folium 205r, ubi alia manus incipit italice: Et cosi ha consegliato


«

stato perfettione Sic continuatio fit lingua italica exhorta


di

in
».
il

tione secunda tertia. Erplicit (fol. 244v): Signore dia gratia


et

ci
Il
«

per farlo. Amen


».

Tres tantum exhortationes eaeque priores continentur hoc


in

exemplari. illud inductae sunt, modo diximus, additiones


ut
In

et

emendationes quas Natalis ipse scripsit textu U; insuper hoc


in

in

exemplari apparet iterum Natalis manus fere omni folio denuo


in
G

addentis vel corrigentis. Quare hic textus non est ille primigenius,
G

Hispanicus, quo prolatae sunt exhortationes Compluti; sed est recen


214 PRAEFATIO

tior et locupletior, efformatus —ut titulus et scriptura ab ipsomet Na


tali indicant—cum ille anno 1576 eum recognovit. Versabatur autem
tunc P. Nadal in oppido tirolensi Hall, et de se et de suis scriptis

1*.
scribit ex eo loco (28 ianuarii 1577) ad P. Everardum Mercurianum
Dicit quidem loco exhortationes scripsisse, sed videtur allu

in
se
eo
dere, non ad correctiones vel additiones inductas exhortationes

G in
pristinas, sed ad alias exhortationes Hoc exemplar maximi proinde

i°.
est valoris, siquidem continet additiones correctiones quas ipse

et

et
Natalis propria manu induxit textum U, insuper novis addi

et
in
tionibus autographis ultima hac recognitione adauctus est. At vero

in
est exemplar incompletum, cum tres tantum contineat exhorta
tiones.

11. — ARSI, Instit. 98, 194-198v, lingua italica habentur


In

ff.
compendia 14 exhortationum Complutensium; quae quidem com
pendia, cum modo loquendi de Ignatio hic saepe appelletur
in

S.
Ignatio videntur facta posterius beatificatione
B.

Sancti
P.

»,
il
«

Conditoris, scilicet post annum 1609.

IV. SINGULoRUM TExtuUM MoMENTUM ET MUtUA coMPARATio.


de —

hac, qua locuti sumus, pluralitate textuum liquet maximum


In

G,

valorem criticum accedere textui utpote qui ab ipso Natali ultimo


sit examinatus, interdum emendatus atque auctus; etiamsi hic textus
lingua hispana inve

ea
versione contineatur neque exhortationes
G

niantur qua initio prolatae fuerunt.


in

Hic textus repraesentat quoque ultimam evolutionem serie

in
G

textuum italicorum X,
F,
O,

enim compendio, pro commodi


U.
Si

tate lectoris, colligere volumus quae iam antea insinuavimus, textus


(qui continet tres priores exhortationes complutenses) offert nobis
G

ultimas additiones quas Natalis induxit tres priores exhortationes.


in

Ideo potest dici ultima editio harum adhortationum, ab ipso Natali


facta.
(et qui cum O) respondet
eo

Etenim textus conveniunt


et
X

S; pro
B,

textui hispano qui continetur


L,

ideo illa versio


in

et

X
pius accedit ad modum quo Natalis exhortationes primo protulit,
dici potest prima editio italica.
et

Supra hunc textum X, qui est textus fundamentalis basicus


et

codice U, Natalis aliqua hoc codice emendavit vel cancel


in

in

lavit, alia addidit manu propria, sicque ortus est textus qui reprae
U,

sentat secundam editionem italicam, quaeque hoc habet commodi


momenti, continere nimirum autographas correctiones addi
et
et

tiones auctoris.
Neque tunc desinit Nadal ulterius textum augere vel immu
P.

EN, III,
** 14

734-735.
(et alias quae desunt), compositas
7a

Scilicet ad sic dictas Exhort. 5a, 6a,


probabiliter inter annos 1573-1576.
MoNUM. 5 — ExHoRTATioNEs coMPLUTENsEs (1561) 215

tare. Textus enim G continet ut basim hunc textum U, ab amanuensi


iam transcriptum; quem denuo legit Natalis et castigavit propria
manu, non pauca addens, sicque habemus textum G, ultimam, quam
cognoscimus, emendationem et editionem eamque in multis autogra
pham. Patet proinde valor qui accedit ad hunc textum G.
Sic igitur progressus in evolutione textuum italicorum talis est,
ut textus X (ad quem accedunt F et O saepissime cum illo cohaeren
tes) sit fundamentum pro textu U, hic vicissim basis pro textu G.
Quare tres priores adhortationes complutenses, quas continet textus
G, una cum apparatu ex U et X, nobis videntur edendae.

Ex hac mutua comparatione textuum italicorum sequitur textum


X fuisse examinatum et receptum a Natali, quoad tres priores exhorta
tiones, quas ipse, dum recognoscebat textum U et textum G, legit
ex X, maximam partem probavit expresse, in aliquibus mutavit, in
aliis auxit.
Hoc valet sane de tribus prioribus exhortationibus in textu X,
quandoquidem de his tribus servamus exemplar cum autographis
animadversionibus Natalis. De ceteris autem exhortationibus non
eodem modo neque eodem valore textus X potest dici receptus a
Natali, siquidem non constat Natalem legisse illum atque probasse.
Attamen aliqua auctoritas, etiam in his reliquis exhortationibus, ei
videtur accedere, ex eo quod hae exhortationes (4a ad 14am) colli
gantur cum tribus prioribus ad unum exemplar efformandum, et
hoc exemplar (textus X), completum quidem et bene conservatum,
inter scripta Natalis maxime authentica compaginetur, in codice
Instit. 98, ubi Natalis nonnulla opera manu propria emendata com
veniunt.

Est tamen aliquid hisce exemplaribus italicis (partim latinis)


contrarium, exhortationes scilicet in non praeberi lingua hispanica
et iis

qua fuerant prolatae, qua initio conscriptae sunt ab ipso


et

re et

Natali probatae. Ideo exemplaria hispana magni hac facienda


in

sunt.
vero singula haec exemplaria memoriam revocamus, om
Si

in

nia inter summatim conveniunt, non tantum substantialibus


se

in

rebus tradendis, sed etiam forma accidentali dicendi, adeo ut


et in

plerumque (si excipias menda incorrectiones ex defectu sive dicta


tionis sive lectionis, item excipias omissiones ob verborum simili
si

incuriam scribae) exemplaria coincidant,


ea

tudinem finalium
et

quidem uniformitate dicendi ratione quae prodit redactionem pri


in

migeniam unicam. Neque enim possibile est


ut

tanta sit convenientia


vocabulorum inter haec exemplaria, nisi procedat ex fonte, non
tantum proferentis ore, sed etiam scripto excipientis redigentis,
et

titulo apposito exemplari


ex

unico. Quod confirmatur


in
et

G
a

Natali, notum est, recognito: exhortationes enim, ex illo titulo,


ut

sunt exceptae Aegidio Gonzalez, ceteri vel illas erscripserunt


P.
a

vel illas verterunt; varietas, quae diversis exemplaribus ani


in
et

madvertitur, pendere censebitur vel ab exscriptoribus sive librariis,


vel ab interpretibus. Sic dicitur eodem titulo: quae [exhorta
in

«
.
216 PRAEFATIO

tiones exceptae a P. Aegidio González] varie a variis vel erscriptae


hispanice vel versae fuerunt... »
Haec causa est cur, non obstante uniformitate ex fonte communi,
aliqua varietas ostendatur inter textus hispanos. Nullus ex his textibus
perfectus apparet; singuli aliquo defectu laborant, sive mendis in
transcriptione appositis sive omissionibus. Et tamen convenientia
fundamentalis talis est, ut censeamus has exhortationes Natalis
haberi a nobis forma sua primigenia.
Convenientia tamen alia et alia est inter diversa manuscripta.
B et L (in secunda huius sectione) maxime conveniunt inter se
universe, ea universalitate morali quae propria est in re, non mathe
matica. L etiam aliquando cancellat quae antea habebat, et scribit
postea accurate quae sunt in B. Ex aliis textibus hispanis, S et M
accedunt etiam ad B et L, in exhortationibus quas illi habent. Hi
omnes universi, B scilicet et L, et S et M, conveniunt cum versione
quam antea laudavimus, X, quamque a Natali pro tribus prioribus
exhortationibus receptam esse ut fundamentalem constat.
Q magis discrepat a praecedentibus textibus hispanis et a ver
sionibus. Est sane aliquando, non tamen semper, abundantior; quae
quidem abundantia, si aliquando potest, at non semper videtur tri
buenda glossae vel additionibus librariorum; sed refert notitiam
rerum, eamque interdum sat longam et accuratam, quae aegre
tribueretur inventioni scribarum. Notitia enim et verba ponuntur
dicta tanquam a Natali, qui loquitur in prima persona, et sunt in
terdum sat praecisa. Unde facile fieri potuit ut nonnullae res, vel
prolatae a Natali vel quae cognitae habebantur, superadderentur
textui quem Aegidius González exceperat. Harum additionum aliqua
ratio a nobis, ut patet, habenda erit, saltem in apparatu critico.
Quod si Q aliquando est ceteris locupletior, ex alia parte videtur
etiam mendis abundantior et incorrectior, id est, minus accuratus
et verus (ut consideranti apparatum criticum patebit), et magis dif
ferre a tota copia ceterorum textuum et a versione (X, U, G) a Natali
recepta et probata. Minor proinde auctoritas critica suffragatur textui
Q. Textus Q est unicus et singularis, cuius auctoritas non potest
roborari neque ex revisione aut acceptatione, quam constet factam
esse a Natali, neque ex aliis codicibus et textibus sibi accedentibus.
Ceteri enim teactus hispani magis conveniunt cum versione italica,
quam Natalis habuit prae manibus et qua est usus; et ideo, ex hoc capite,
hi textus praeferendi. Sed M et S non nisi unam aut duas praebent
exhortationes, quare nec fundamentum esse possunt pro tota nostra
editione; neque sunt textus omnium perfectissimi in exhortatio
nibus quas exhibent. — L, sectans quidem sinceritatem textus,
saepe (experientia facta) visus est correctior et accuratior, id est,
verior quam B; deficit tamen in eo quod duae priores exhortationes
in unum, quasi in compendio, coniungantur, et ideo aliqua in his
duabus exhortationibus omittat 1°.

i* Vide etiam de his F. narr. II, 166.


MoNUM. 5 — ExHoRTATioNEs coMPLUTENsEs (1561) 217

V. — RATIo EditioNis. 1) Ex his, quae modo disputavimus, se


quitur oportunitas edendi textum G, cum contineat, licet in ver
sione, tres priores exhortationes ab ipsomet Natali probatas et vel
emendatas interdum vel auctas. In iis edendis designamus litteris
italicis (cursivis) verba autographa Natalis in textu U; litteris vero
maioribus (vERsALitis, MAIUscoLEtto) verba autographa in ipso
textu G. Has priores exhortationes (1am ad 3am) ita disponemus eden
das, ut paginis adversis appareat textus generatim respondens his
panus, quo facilius lector utrumque et hispanum et italicum, sive
latinum, textum considerare et comparare queat. Immo et, quantum
fieri poterit, iisdem numeris divisiones in utrumque textum indu
cemus, addito * in numeris textus G respondentibus saepe iisdem
textus B; sic enim mutua ad invicem comparatio commodior erit
lectori.

2) Pro textu hispano edendo distinguendum erit inter duas


primas exhortationes et reliquas a 3a usque ad 14am.
In duabus prioribus exhortationibus suscipimus tertum B ut
tertum fundamentalem. Neque enim L continet proprie has duas
exhortationes, cum in eo codice Limensi compendium solum harum
duarum inveniatur. Textus vero S non integras eaehibet, sed in frag
mento. Textus denique Q singularis sane est, et longe discedit a
ceteris omnibus textibus hispanis atque a versione italica textus X,
quam Natalis revisit et adhibuit in textibus U et G. Ex alia autem
parte non caret Q frequentibus mendis, glossis quoque videtur abun
dare; ut legenti apparatum patebit. — Quare ad textum B visum
est prae ceteris accurrendum.
Sed cum textus B non sit undequaque perfectus, et aliquando
menda vel incorrectiones reperiantur in eo, aut etiam omissiones,
necesse erit textum B emendare vel complere; idque generatim
facimus ubi B discrepat a ceteris omnibus, vel mendum sit evidens
aut si qua bona ratio suadeat emendationem, indicatis semper va
riantibus in apparatu.
Ab exhortatione 3a usque ad 14am sumimus textum L ut funda
mentum editionis. Textus L leviter quidem deficit, eo quod interdum
additiones marginales externae, marginibus resecatis, indigeant com
pleri, vel charta sit consumpta aut corrosa; at hi defectus quasi
extrinseci non obstant valori intrinseco textus, qui in universum
ceteris perfectior videtur. Ipsa nova manus quae in eo corrigit et
frequenter addit, quae ab amanuensi omissa fuerant, signum est et
causa accuratioris transcriptionis.
Hunc tamen textum aliquando pariter emendamus, quod acci
dit praesertim ubi alii codices (B, Q, X), qui inter se sunt diversi, et
M pro exhortatione 14a, contra eum pugnant, et insuper sensus aliam
lectionem postulare vel saltem praeferre videtur. Semper tamen
lector in apparatu critico certior fit de mutatione inducta, et ele
menta ei praebentur ex aliis textibus ad illam diiudicandam.

Relate vero ad variantes, ita apparatum conficiemus ut genera


tim, ne simus infiniti, variantes pure orthographicas non recenseamus,
sed illas mutationes quae ad sensum vere spectant.
218 PRAEFATIO

a) In editione textus G, praeter illa quae veniunt indicanda ex


ipso ms. G, damus variantes et correctiones autographas Natalis
quae sunt in textu U; atque etiam pro 2a et 3a exhortatione variantes
quae sunt ex textu X. Pro 1a autem exhortatione, cum textus ita
licus X proxime conveniat cum hispano B, minus autem cum G,
ne in parte quidem quam G habet italice, variantes ex textu X damus
in hac 1a exhortatione una cum variantibus textus hispani B editi.
— Quoniam vero F et O non illud momentum habent sicut codices
praecedentes nec videntur necessarii ad plenam et authenticam
lectionem stabiliendam, ex alia autem parte conveniunt ut plurimum
cum X, videtur nobis generatim supersedendum a variantibus ex
F et O indicandis.
b) In editione textus hispani, quoad tres priores exhortationes
cum variantes ex G, U, X proprio suo loco in editione textus G
significentur (praeter illas ex X pro 1a exhortatione), raro induce
mus has variantes in apparatum textus hispani, nisi quando pecu
liaris ratio id suadeat ad confirmandam lectionem adhibitam vel
considerandam et discutiendam, pro commoditate lectoris.
Quoad omnes erhortationes in textu hispano edendo, quoniam
exhortationes prolatae et scriptae primo sunt hispanice, caput visum
est dare in apparatu variantes ex aliis textibus hispanis (B, Q, S, M, L)
quae iuvare possunt ad rectam lectionem stabiliendam aut diiudi
candam, non raro etiam ut lector per se ipse iudicium ferre valeat
de rationibus ad textum electum praeferendum. Lectiones quae
sunt in versionibus X et F, quas quidem (a 4a ad 14am exhort.)
non constat fuisse revisas et probatas a Natali, non duximus in
apparatum per se inducendas, ne hic cresceret nimis in re non neces
saria. Attamen versio X, generatim accurate facta, in qua et bene
saepe sunt signa separationis et interrogationis in sententiis, utilis
fuit ad opportunam distinctionem et separationem phrasium co
gnoscendam vel confirmandam. Cum etiam huiusmodi lectiones ex
versione X (F) utiles esse possint ad textum confirmandum vel dis
cutiendum, quandoquidem illa versio adamussim saepe persequi
tur vestigia verborum originalium hispanorum, lectiones huius ver
sionis aliquando, praesertim in dubiis, visae sunt inducendae in
apparatum, si nimirum oportunae apparebant vel ad dubium tol
lendum vel ad lectionem adhibitam ulterius confirmandam, aut
interdum discutiendam.
In textu L additiones sive marginales sive in ima pagina vel in
fine paragraphorum, necnon et correctiones, fiunt plerumque aut
fere semper manu alia et scriptura diversa ab illa quae textum
scripsit; quod indicasse nunc sufficiat. Quod si margines resecati
sunt vel consumpti, aut si charta corrosa est vel atramento consumpta
in 3a exhortatione, id quidem minime indicat verba quae legi ne
queunt manere nobis ignota, siquidem commode et cum certitu
dine compleri possunt ex aliis textibus. Nos tunc, si quando id acci
dit, complemus, litteras aut verba quae desint in L, sumentes ex textu
B, nisi expresse aliter notemus; quod nunc dixisse sufficiat. Semper
tamen in apparatu critico damus verba et litteras quae leguntur
in margine resecato vel in charta corrosa aut consumpta.
MoNUM. 5 — ExHoRTATioNEs coMPLUTENsEs (1561) 219

Ad commoditatem lectionis, praeter illa quae generatim facimus,


de quibus disseruimus in Praefatione generali (Ratio nostrae editionis),
nunc in his exhortationibus hispanis dabimus textus latinos litteris
italicis (cursivis).
Additiones longiores quae sunt in Q, quaeque offerunt rem novam
sive utiliorem pro historia nec visae sunt mere inducendae in appa
ratum, vel ob particularem (sat grandem) longitudinem, vel ne
facile privetur lector iis quae adduntur, includimus aliquando in textu
inter ( X, characteribus tamen minoribus, quia censemus iis non suf
fragari eamdem auctoritatem criticam, sicut ceteris quae damus.
220 Exhort. 1 coMPl. (1561) - TExTUs HisPANUs

Tertus hispanus

[f.
91r]

PLÄticA PRiMERA EN AlcALÄ 26 DE octUBRE 1561

A
— INtRoductio. — Cur gaudeat versari Compluti. —

1.

2.
Quaenam

I.
§
dicturus est. — Fines visitationis Societate: unio cum Praeposito Ge

in
3.
nerali maior gratiae divinae per illum. — Causae visi

et

4.
communicatio
tationis. — Cur non ipse Laínez visitet. — De quibus agendum

P.
5.

6.
quomodo res recipiendae. — spiritu, corde,
et

7.
Res Societatis tractandae

«
practice
».
— 8-11. Quid hoc sibi velit.

II. — ReligioNE PARticulARI. — 12. Acturus

IN
De UNivERsuM ET

IN
§

de religione Societatis. — 13. Quid religio


de

religione
in

et
est universum
genere particulari.— 14-15. Religio particulari ordinatur ad
in

in

in
et

rebus spiritualibus

de
perfectionem; quae est caritate. — 16. Loquendum

in —
prout Ecclesia est consuetudo loquendi. Ad religionem instituendam
in

17.
requiritur approbatio Sedis Apostolicae.

III. — ApprobAtioNEs SocietAtis. — 18. Quomodo Societas hanc approba


§

— Ignatius Pontificem. —

S.
tionem habet. socii Romam veniunt ad
18a. et
18b. Variis ministeriis occupantur. Eorum domicilia. — 18 Delibera

c.
de condenda Societate. — 19. Approbatio oralis
et

tiones determinationes
Pauli III: Spiritus Dei est hic — 20. Oppositio Cardinalis Guidiccioni.
».
«

— Contradictio persecutio Romae, lutherani.


et

21. occasione concionatoris


— approbationes Societatis. — 23-24. Approbatio vitae

et
22. Successivae
Ignatii, quem Deus elegit ministrum huius gratiae. — 25. Per
P.

doctrinae
contradictiones Deus fovet Societatem.

— INTRODUCTio]

I.

parar aqui, quando los otros dias pasé por este col
[1] Deseé
legio paso por afición particular que tengo esta casa,
de

la
*,

por que visto, por quasi primera


en

hasi ella como ser ella


lo

la
e

Espaiia Pero entonces, por


de

de

fundamento las demás


el
y

*.

2-7 Deseé — desseava om. de paso om. XF casi


Q

S
||
3

4
:

Natalis post ingressum Hispaniam, paulo ante 29 decembris 1560


in
1

(EN, 365), properavit venire ad Castellam vel ad Franciscum de Borgia.


I,

P.

Venit igitur Complutum primo secundo (Ephemerides: II,


EN, 67-68), an
et

tequam visitationem Lusitania perageret. Tandem Complutum tertio


in

(Ephemerides: EN, II, 83), cum de industria esset visitaturus exhortatio


et

90) Complu
p.

nes habuit. Postea etiam quarto (ibid., quinto (ibid.,


p.

et

88)
tum accessit.
Natalis pervenerat Complutum pro visitatione die 13 octobris 1561 (EN
538), visitationem in:hoavit die 26 (EN, 542). Nunc, prima exhorta
I,

I,

in
et

tione, alludit ad suum priorem transitum per urbem Complutum ante diem
tertiam martii 1561 (cf. EN,
I,

404).
Collegium Complutense, fundatum Francisco Villanueva,
P.

mense
a
*
MoNUM. 5 — Exhort. 1 coMPLUt. - TExTUs G (1576) 221

Teartus G
[f.

200r]

f
Ihus

ExHORTATioNEs HABITAE PATRE NATALI CoMPLUTI IN HIsPANIA

A
ad fratres 2a visitatione, inchoatae 26 octobris 1561.
in

Exceptae vERo Egidio Gonzalez, quae varie variis


P.
a

a
vel exscriptae HisPANICE vel versae fuerunt LATINE,
tandem anno 1576 ab eodem Patre recognitae sunt,
magna ex parte auctae.
et

[ExHoRTAtio PRIMA]
— INtroductio. — 1*. Invocatio SS. Trinitatis. — 2*. Quaenam dictu
I.
§

— 3*. Fines visitationis


rus est. unio cum Praeposito Generali
in

Societate :
maior gratiae divinae per illum. — 4*. Causae visitationis.
et

communicatio
— 5*. Cur ipse Lainez non visitavit. — 6*. De quibus agendum quo
P.

et
modo res recipiendae. — 7*. Res Societatis tractandae spiritu, corde, prac
«
tice — 8*-11*. Quid hoc sibi velit.
».

II. — De ReligioNE PARTicuLARi. — 12*. De Societate


IN

IN

UNivERsuM et
§

agendum. — 13*. Primum particulari. —


de

religione
in

in
et

universum
13*.-13*c. Vestigia vel figurae status religiosi Vetere Testamento. — 14*
in

15*. Religio particulari ordinatur ad perfectionem quae posita est


in

in
;

caritate. — 15*a. Cur Ecclesia vocat religionem statum acquirendi perfec


tionem. — 15*b. Sensus spiritualis Societate. — 16*. Sed Societas sequi
in

tur communem approbatum modum loquendi. — 16*a. Sincera aesti


et

matio aliarum religionum. Minima Societas — 17*. Religiones ortum


».

ducunt Christo consiliante; et, praeter inspirationem Deo, requiritur


a

approbatio Ecclesiae ad earum institutionem.

III. — ApprobatioNEs SocietAtis. — 18*. Quomodo Societas habeat appro


§

inspirationem Ignatio. — 18*a. Com


P.
in
et

bationes Sanctae Sedis Deo


a

pendium vitae Ignatii. Quomodo socios Ignatius acquisierit — 18*b. De per


secutione quam Romae passi sunt. — 18*c. Ignatius curavit formula in
de

stituti conscribenda approbanda. — 19*. Approbatio Pauli III. Spiri


et

tus Dei est hic. — 20*. Oppositio Cardinalis Guidiccioni. — 21*. Quo
».

modo eius animus mutatus fuit. — 22*-23*. Approbationes probationes


et

Societatis. — 24*. Approbatio per Concilium Tridentinum. — 25*. Sola


eae

men tot approbationibus.

Filii Spiritus Sancti. Amen. Vim


In

nomine Patris
et

et

[1*]
accipiamus, Patres Christo carissimi, per sanctam invo
et et

fratres
in

cationem hanc, ut omnes nostrae actiones fiant virtute


et

in

haec

In marg. Natalis manu scriptum Brevis expositio regularum et,


et

cancel.
1

:
2*

sup. lin. manu Natalis vero sup. lin.


et

«constitutionum 1576 corr. ex:


||

||
3

6
II

1573, ut videtur
222 ExHORT. 1 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

cosas que se ofrecieron, no uvo lugar; aora lo tenemos con la gracia


del Seiìor, para hazer lo que entonces desseava.
[2] Diremos en la plática de oy, lo primero algo acerca de mi
missión y de las causas della; y luego comengaré a tratar y a en
10 tender con la divina gracia en las otras cosas de nuestro instituto,
de que suelo tratar en esta mi visita.
[3] Visitar es cosa muy antigua y muy ordinaria en la Iglesia
de Dios; y también en esta manera de visitar en las religiones es
cosa muy acostumbrada. Pero es menester saber cómo se toma
15 visitar en el proprio de la Compaiìia, qué entendemos por visi
tación. No entendemos, mirad, que visitar es oir quexas y faltas,
castigar excesos y reformar deformidades.

[f.
91v] No

el
es
ése
fin principal Compaiìia; sino para una refor
de

de

es
visita
la

la
mación bivificación del spiritu. Porque quanto las cosas más
y

ayuntan con sus principios, tanto reciben mayor virtud. Noso


se

tros tenemos unos otros superiores; pero uno primero ques

el
y

*,
immediato Papa; por quien Dios nos govierna. Quiero dezir,
al

que Compafiia gracia hazienda suya,


de

tal
es

Dios como
la

y
y

a
govierna. Elige Dios para dispensar esta gracia un primero su
la

<25 perior,
de

de
como cabeca fuente donde derivar los otros.
y

se
a

a
8-11 Diremcs — visita] Comencando
se

gracia post corr.


la

con deseava
S
!|
||
el 6

en nombre del Sefior para hacer officio que se me puesto de nuestro padre Ge
el

meral con ayuda favor del Sefior haremos algunas platicas raconamientos. Diremos
y
el

en esta nuestra primera plática algo hacerca de nuestra provisión, después comen

y
caremos tratar de nuestro instituto proffessión último de las cosas que para.
y

y
a

11
bien governarnos en ella som necessarias algo omn. dellas mi
Q

S
||

||

||
8

la S
om. 12-22 muy ordinaria — Papa] ordinaria aum necessaria en Iglesia de
al

y
S
I

I)ios, no sólo de los obispos en sus diócesses iglesias, mas aun em esta manera de
y

visitar en las religiones es muy acostumbrada. biem que comvìnmente esta visita,
Y

se haga para entender los malos desórdemes, quexas faltas, castigar excessos

y
y

vi
se

reformar deformidades pcr agora por gracia del Seiìor no hace por esto
la

la
;

sita; mo fin principal de visita de Compaiìia. Mas


es

visitar en Com
la

este
el

el
la

la

vivificación de spiritu para más unirse


es

pafiia para una reformación cuerpo de


el
y

Compaiìia con su cabeca, porque cuanto mas las cosas se ayuntam con sus principios,
a

tanto mayor virtud recibem en quanto mas unidos estamos con nuestro superior,
si
;

tanto mayor virtud influencia de Dios nuestro Sefior recive. Nosotros tenemos
y

es

es

umos otros superiores, per uno Padre, que inmediato Papa 13 en


|| el

al
|| y

Q
||

om.S 14-15 piglia. visitare XF 18 fim e.r SQXFG 19 quanto] todas 23


si

Il

S
||

||

yi] es 24 eligió Q, ellege X, eligit G, rige m2 primero] padre 25 se


Q

a
B
||

||
|

de derivar SX, se de dividir Q, derivarâ


B
a

aprili 1546, vivente Petro Fabro, erat celeberri


B.

movente fundationem
et

mum collegium Societatis Hispania; cum maximo numero sociorum.


in

et

DE CAstro, Hist. del colegio 15 sq.; AstrAIN,


4;

Alcalá, lib.
de

2,

Cf. tom.
C.

21 en I,
c.

262-267; antigua Com


de

M. Ab Ad, Un centro ejercicios espirituales


I,

la
C.

paiiia. Alcalá: Manresa 20 (1948) 153-180;


de
El

colegio (1949) 325-354.


Alludit ad Praepositum Generalem, Lainez.
P.

MoNUM. 5 — ExHoRT. 1 coMPLUT. - TExTUs G (1576) 223

Sanctissimae Trinitatis, simul ad gloriam maiorem eiusdem UNIUs


Dei, per meritum passionis et crucis Iesu Christi Domini nostri.
[2*] Dicam hodie primum quidem aliquid de mea missione et
illius causa, deinde incipiam agere de rebus nostri instituti, de qui
bus soleo in his meis visitationibus ExHORTATIONES HABERE. 15

[3*] Sunt visitationes ecclesiasticae antiquae admodum et or


dinariae in Ecclesia Dei. Sunt etiam in institutis religiosis ordi
nariae visitationes. Oportet tamen intelligere quemadmodum in
Societate iuxta eius propriam rationem intelligatur visitatio. Non
intelligimus visitationem quaerelas audire vel defectus;
esse, 20

excessus castigare et deformitates reformare.

[f.
200v] Non est hic
finis praecipuus visitationis Societate, sed renovatio quaedam
in

vivificatio spiritus gratiae quam DEo accepimus; quanto


et

et

A
enim propius res cum suo principio coniunguntur, tanto virtutem
recipiunt maiorem. Habemus nos superiores quibus gubernamur, 25

unum tamen primum Summo Pontifici immediatum, per quem A


et

Dominus nos gubernat Hoc dico esse Societatem, singularem Dei


1.

gratiam peculiarem, quod peculiari EiUs providentia beni


et

et
gnitate gubernatur. Eligit ENiM Deus ad hanc gratiam dispensan
dam, ad hanc congregationem gubernandam, unum Praepositum,
veluti caput fontem per quem alios gratiam derivet atque
in
et

difundat, quo tota gubernatio pendeat. Hoc igitur intelligi


et
a

mus visitationem, procuremus cum hoc principio perfectius


ut
si

coniungamur atque uniamur, maiorem influxum gratiae


ut

Deo
a

recipiamus; unde fiat vivaciores sint nostri instituti actiones


ut

et
35

innovetur singularis concursus gratiae Dei nobis.


in

Hunc finem ubi simus consequuti visitatione, quid prae


in

si

occurrat, quod aliqua illud QUAsi per


se

terea reformatione egeat,


reformabitur. Itaque, iuxta eum fervorem quem Dominus So
cietati GRATIFICATUR, potius 201r] erit curandum Visitatori,
[f.

ut ut

cursum spiritualem nostrorum inhibeat PRoviDENTER, quam


det operam defectiBUs emendandis, eritque contentus ALIQUA
si

praescribat, quod his Societatis initiis Mirandum non erit,


in

si

11-12 unius Dei im marg. 15 exhortationes habere corr. e.r tractare, agere
||

!
21

im

Non riae legib. charta cons. 23 Deo marg. 27 Hoc del. enim 28 eius in
||

||
a
II

nara. providentia del. sua 29 enim corr. eaeigitur 36 gratiae corr. eaeet gratia
I!
||

||
I

visitatione corr. eae visitationibus, sed mon del. ult. syll., visitationebus
37

mns. 38
||

quasi sup. lin. 39 quem del. solet 40 gratificatur in marg., corr. eaedare 41 pro
||

||
II

videnter in marg. 42 defectibus emendandis corr. eaequo defectus emendandi ali


||

qua sup. lim., corr. eaepauca

Alludit ad P. Iacobum Laínez.


*

Vide apparatu quomodo correxerit ex pauca, quasi conscius, finitis


in
*
224 ExhoRT. 1 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

Y esto entendemos por visitación: un ayuntarnos y unirnos más


con aquel principio, y para recebir mayor influxo de la gracia,
para actuarnos más en nuestro modo de proceder, para refrescar
este concurso spiritual y gracia del Seiìor, y abivarla y renovarla
en nosotros.
[4] de visitar en la Compaiìia siempre la havrà,
Esta manera
como parece por nuestras constituciones y reglas *. En particular,
92r] causa desta visita; pero también

[f.
no sólo a sido ésta la
para que pusiesen

en
execución las cosas nuevamente ordena
se
das, como an sido los que congregación ge

en
\a se
an ordenado

la
próxima passada, qual

en

se
neral hizieron cient decretos

Y
*.
adelante, acabada una congregación, abrâ siempre quien
en

asi
venga que

se
executar universalmente uviere ordenado.

Y
lo
a

también para quel Prepósito general, quien imcumbe govierno

el
a
Compaiìia, tenga noticia las personas que ay ella, para
de

de

en
la

que mejor las pueda regir.


per

su
por esto nuestro padre General queria hazer por
Y

el lo
[5]
sona, aconsejava yo. Mas Papa impidió dos
se

assi
y

lo

lo

se o
*
tres vezes, mandándole que no saliese Roma, diziendo que

de
45 queria servir dél para cosas mucha importancia para
de

bien

el
Iglesia, specialmente contra herejes.
de

universal esta causa

Y
la

a
nuestro Padre me encomendó mi aunque yo propuse
*;

le
la

y
a

mi insuficiencia, con todo eso me mandò que viniese. Creo, asi

y
26 entenderemos 27 principio add. que nos dado 28 actuarnos]
Q

Q
||

||
a

aiudarnos refrescar add. más 29 concurso espiritual] special concorso XF


Q

Q
||

|| ;
|

curso del Sefior om. abivarla Q, vivificarla X, abibarnos B, acavarla


S

|| || S

S
|

32 En particular] Aunque 34 pusiesen QS,


la

33 desta] de también om.


B Q

S
||

||

mettano X, supiesen 35 ordenado] determinado Q, [cose] risolute et de


si

37

liberate 36 fpróxima] primera en] desde aqui cabo de abrâ]


S X

S
|| ||

||

a
|

|
visita 40 noticia de
la

vendrâ 38-39 también add. sido causa desta


Y

Q
||
a

add. los collegios casas 41 pueda add. governar 42 por* QS, para
y
y

y
Q

Q
||

||

46 specialmente] principalmente
IB

Q
||

H, B;
F;

1;
: 2,

9,

3,
p.

p.

p.

p.
I;
8,

1,

4,

5,

1,

17,
I. n.

Constit.
c.

c.

c.

c.

c.
4

II, 176.
m.

91

20. Cf. Congreg. gener. 2a, decret.


S.

Instit.
Scilicet, ante electionem Praepositi Generalis: Instit. II, 151-178.
S.
I.
s

p.

Decreta post electionem (101-148) ibid. 179-188. Congregatio inchoata est


die 19 iunii 1558 finem habuit 10 septembris eiusdem anni. Instit.
S.
et

I.

II, 151.
Pius IV, electus die 25 decembris 1559. Lainez electus fuerat Prae
P.

in

positum Generalem die iulii 1558.


2

Litteras patentes, quibus Natalis renuntiabatur Commissarius, datas


6 7

EN,
3,

Erh.
p.

novembris 1560, vide 358-362, vel


n.

die
I,

Conim.
in

in

38-39.
1
MONUM. 5 — ExHoRT. 1 coMPLUT. — TexTUs G (1576) 225

copiosius agat; postea breviores erunt admonitiones; et Visita


torum erit occupatio MAioR, ut antiquae consuetudines et tradi 45

tiones observentur, quam ut novae adiungantur.


Hic visitandi modus erit semper in Societate usitatus *, Christo
Iesu propitio.
[4*] Non fuit autem sola haec causa meae missionis, sed illa
praeterea, ut quae in proxima, ID EST, PRIMA congregatione generali 50

decreta sunt, exequutioni mandentur. Sic enim fiet FERE in futu


rum ut, absoluta congregatione generali, mittatur semper aliquis,
ut curet ea fiERi quae erunt constituta. Fuit item alia causa huius
meae missionis, ut novus Generalis intelligentiam accipiat peculia
rem universae Societatis et omnium eius partium et personarum; 55

sic enim commodius omnia gubernare poterit.

[5*] Hanc visitationem voluit Pater noster generalis, Magis


ter Iacobus Laynez, obire per se; cuius rei ego etiam illi eram auc
tor. Sed tamen illum Summus Pontifex * retinuit;
[f.
201v] bis
enim aut ter illi significavit ex Urbe discederet, velle
ne

illius

se
opera uti quae ad universale Ecclesiae
et

rebus summi momenti


in

BoNUM spectent; praesertim vero contra haereticos. Hoc fuit


quapropter Pater noster ipse hanc provinciam non suscepit. Me
autem misit, quia ita voluit. Quamvis enim ego illi meam insuffi
cientiam proponerem ineptitudinem, nihilominus sententia
in
et

65
perstitit, fuit mihi obediendum Vidit prudens Pater minus fore
et

*.

est, prima
51

45 maior marg. marg. marg. 53 fieri sup.


in

id

II in

50 fere
II in
II

II

II

lin.,
corr. eaeexequi 57 generalis sup. lin. 58 obire del. pos 59 prius detinuit
|| ||

II

61 universalem ms 62 bonum sup. lin. corr. eaeauctoritatem

visitationibus, quando has exhortationes corrigebat augebat, non pauca


et

de se

sed multa suis visitationibus praescripsisse; etiam querelae hac ad


in

re
et

eum sine dubio pervenerant. De his querelis vide EN, 815 [n. 35], 816 [n. 40];
I,

II, 135, 254, 330, 548. Indicat tamen hic Natalis cur sua missione, quae
in

interdum de rebus minimis erat, de constituendis consuetudinibus provin


ut

accommodandis consuetudini Romanae (cf. EN,


in et

ciarum 362),
I,

haec
et

quidem initio Societatis, quando nondum vigebat traditio de multis, quo


modo debuerit ipse minutiores determinatiores res saepe vel praescribere
p. et

vel consulere. Cf. sis, Jer. Nadal 53-58.


Vide annot. hac exhortatione hispana.
in
4
*

Pius IV. Cf. annot. haec exhort. hispana.


in
6

Vide annot. hac exhort. hispana.


in

-
7
*

15 CoMMENTARII P. NADAL.
226 ExHoRT. 1 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

yo me persuado, porque aunque yo por a[f. 92v]câ me detuviese,


iva menos, y hazia por allá mi ausencia menos falta *.
[6] Comengando nuestro ministerio, suelo hazer tres cosas:
proponer primero en general nuestro instituto; lo 2°, las personas
y lugares dél; lo 3°, tratar de la obediencia y de la oración y de
otras cosas particulares de nuestro modo de proceder.
55 Y para tractar de todas estas cosas, suppongo dos cosas, que
para comigo avéis de guardar: la primera, que tengáis paciencia
por mi insuficiencia y ineptitud para lo que yo tengo de tractar;
la 2a, que tengáis simplicidad y senzillez, por mi inpedimento.
Y asi os ruego que me encomendéis a Dios nuestro Seiìor, para
60 que sea todo a onrra y gloria suya.

[7] Peropara lo que se a de tractar, os presupongo que las


cosas de la Compaiìia,
para que se tracten con provecho nuestro,
se an de tractar con estos tres principios: spiritu, corde, practice.

[8] Spiritu: como cosa cuyo principio es Dios, el qual rige y


65 govierna la Compaiìia *; no digo siempre con immediatas revela
El
ciones, et tamen 93r] sabemos que
[f.

movió Padre Maestro

al
Ignacio, que assi nos Iglesia
en

de
dize las bullas confirma
lo

la

la
Compafiia legiti
de

ción otros actos testimonios


la

y

49-50 porque — falta] seria, menos falta mi absentia por allá Q, 1'assentia mia fa
manco danno XF, add.
là,

rebbe di Alcalde, Vicario, Giudice 50 mi ausencia


X
|| el

el

el

||

51 ministerio] instituto 2o — lugares dél] 2° venir par

al
om. 52-53
lo

lo
Y
S

S
II

ticular de las primeras casas collegios Q, 2° persone, cose luoghi di quello

X
le
y

||
e

53 3°] 3o vengamos particular 54 particulares add. es 55-56


y

Y
lo

lo

al

B
y
Q
||

||

para — guardar] antes de comencar atratar querria proponeros dos cosas que con
Y

migo avéis de guardar, ansi para que yo com más libertad ánimo os hable voso
y

S y

tros com mayor provecho me oy&is 56 para om. 57 ineptitud] lacuna 57


Q
||

||
S

II

61 para que yo — presupongo] em mi hablar tratar estas cosas. La 2* que tengáis


lo

simplicidad llaneza en recevir que ansi con este impedimento ineptitud se


lo
y

ofreciere porque ansi Sefior sup]irá que em mi faltare. Presupuestas estas dos
el

lo
;

cosas para que se tratare sea gloria del Sefior provecho nuestro, se an de
|| lo

|| y

advertir 60 gloria omn. 61 Pero om. 65 siempre om. 66-73 et


y
Q

Q
S
||

||
S

tamen — maneras] mas com Spiritu Santo su gracia, con cual govierna, muebe
y
el

el

vivifica todo cuerpo de Iglesia, comunicando diversos dones graeias,


la

resto
y

y
el

seguìn son diversos sus miembros esto suavemente con lumbre natural la.
el
y

y
;

experiencia de las cosas por sus dones virtudes. Por estos medios
y

Q
n. p.

Erh. Conim.
5,
n.

Idem
in

40.
1
*

Cf. Constit., prooem.;


et p.

10,
1.
*° *

Ignatius de Loyola [socii] ... Spiritu Sancto, pie creditur, afflati,


ut

MoNUM. 5 — ExHoRt. 1 coMPLUT. — TExTUs G (1576) 227

detrimenti, si ego Roma excederem, diutius etiam peregrinarer;


itaque ex aliis patribus nullum misit, me misit.
[6*] Ut autem meum ministerium aggrediar cum gratia Domi
ni, DE triBUs soleo ego in his exhortationibus agere: primum de
Societatis instituto; secundo de personis et locis, ubi nostri ver
santur; tertio de oratione et aliis rebus, quae ad rationem nostri
instituti INTELLIGI ATQUE ExERCERI DEBENT.
De his rebus Ut apud vos agam, duo occurrunt mihi vobis pro
ponenda, quae sitis observaturi; primum est, ut ad patientiam vos 75
comparetis, quo sufferre meam insufficientiam possitis et inepti
tudinem; alterum est, ut animi simplicitate utamini, ubi me au
dietis. Oro igitur vos et obsecro in Domino vestris orationibus me
adiuvetis, ut omnia ad maiorem honorem et gloriam Dei omnipo
tentis succedant.
[7*] Ut vERo fructuosius ea de quibus tractaturi

[f.
202r] sumus
dicantur, atque etiam audiantur, tria sunt principia nobis iacienda:
videlicet, quae ego dicam quaeque vos audietis, omnia spiritu, ut

«
practice
et

corde tractentur.
»

Spiritu quidem,
ut

85
[8*] omnia ad Dei infinitam bonitatem

et
«

sapientiam referantur, qui Societatem universam gubernat Non


*.
ita dico quasi semper immediate divina revelatione nitamur, cum
tamen sciamus Patrem Ignatium divina inspiratione ductum, ini
tium dedisse Societati. Testatur enim Sedes Apostolica diplo
in

matis confirmationis Patrem Ignatium cum sociis Spiritu Sancto


afflatum confirmationem Societatis Sede Apostolica postulasse
? a

Quid igitur dico Illud, Deo im


ut

atque impetrasse etiamsi


*.

mediate revelationem non habeamus, illa tamen quae Patri Igna


tio Societati facta est nitimur. Illud praeterea, omnibus nos
ut
et

tris ministeriis nulla creatura tandem sistamus, 95


et

actionibus
in

nulla tandem dependeamus, nulla tandem vim accipiamus, sed


a

Deo trino uno per Christum. Ad nullam creaturam REs nostras


et
a

referamus tandem, sed Deum trinum unice. Utamur quidem


ad

sANcToRUM oRATioNiBUs omnibus praesidiis atque subsidiis


et

70 de tribus prius tria 72 rebus del. particularibus 73 intelligi — debent in


||
II

marg., eorr. eac exigi debent 74 De his rebus ut corr. eaeUt autem de his rebus
||

II

Ut vero corr. eae Porro ut, 83-84 spiritu, corde, practice


81

75 quae del. mecum


II

II

subd. lin. 85 Spiritu subd. lim. 94 nitimur corr. eae mitamur 97 res nostras
||

||
II

prius nostra 99 sanctorum orationibus corr. eaecreaturis


II

I., prooem.
S.

Cf. Constit.

hac exhort. hispana.


10

Vide annot.
in
*
228 ExHoRT. 1 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

mos u. Llamamos spiritu y moción de Dios lo quél a revelado a su


70 Iglesia, y a lo que nos mueve por sus dones y virtudes imfusas. Y
también lo que la Iglesia ordena, lo que nos enseiia la lumbre
natural y la experiencia de las cosas y nos mueven las virtudes
morales. Y por todas estas maneras se nos comunica Dios, y es
el principio de todo; y desta manera emos de considerar que somos
75 movidos y regidos por Eli*.
Corde: no especulativamente. No basta entender que eso
[9]
es de Dios y ques ordenado por su providencia; es menester aplicar
la voluntad y el affecto. Un hombre con solo el entendimiento,
;, qué seria sin voluntad ? Monstro. Es pues menester afiadir la vo

luntad a lo que se entiende; y que se oiga con gusto, con devoción,


con ternura, y amándolo y aficionändonos a ello, consolándonos,
que aquello que se nos

de
[f.

es
93v] dize Dios

*.
similiter 75 por El add.
et

71 ordena add. 72 che muovono


y

la y X
ci

él y
S

||

||
a

dél avemos de hacer principio en que pensamos, hablamos obramos que


lo

y ;
sea que nos muebe, guie govierne en todo, aceptando motión coope
el

ramdc con ella 76-77 Corde — providencia] Corde es menester que tratemos las
Q
II

Compafiia, no speculative solo que seria fuesse spiritu solo. No


la

lo

cosas de
|| y si
y

que entendemos hablamos es de Dios, que quiere

lo
abasta entender nos
él
; lo

y
muebe para ello 77 ques om. S, Un
al

mas 78 el] 79 Monstruo


y
Q

S
||

||

S, S
eae

monstruo Q, un monstro XF pues Q, menester pues bisogna adomque XF

||
I

S,
se

80 entiende add. habla que oiga] se oye que oiga 81 ternura]


y

y y
Q

Q
||
|

amor 82 aquello que add. pensamos hablamos dize add. don B, om.
y
Q

Q
||

don SQXF

iam dudum diversis mundi regionibus discedentes, unum convenerunt,


in
e

...
PAULUs III, Regimini militantis (a. 1540)
2;
et

n.

socii effecti Iniunctum


2: »

MI, Const. Ignatius Loyola [socii]...


de

25, 82. —
n.

I,

et

nobis (a. 1544)


«

per plures annos exercitati, Spiritu Sancto afflati, iam dudum diversis mundi
e

regionibus decedentes, unum convenerant, exemplaris ac religiosae vitae


in

et

socii effecti ... IUliUs III, Exposcit debitum, MI, Const.


I,
2:
n.
».

373-374.
5,
p.

Res ulterius considerat NAtAlis Erh. Conim.,


ei n.
in

73.
4

Paulus III, postquam Cardinalis Contarini proposuerat legerat


et
iu

sic dicta quinque capita sive compendium novi Instituti, dixit: Spiritus Dei
Each. 1554,
n.

est hic. Vide ibi annot.


in

et

7.

27
Alia expositio, quid significet agere spiritu, corde practice
p. »,

hac
in
et
i*

eadem exhortatione latina, Erh. Conim. 10-14,


n.

8*-11* 43-45.
in
et
re n.

Hos aliosque textus qui de agunt colligit considerat M. NicolAU, Jer.


et
p.

Nadal 305-313.
Vide annot. praecedentem.
is
MoNUM. 5 — ExHoRT. 1 coMPLUT. - TExTUs G (1576) 229

creatis, non necessariis tantum, sed utilibus etiam; ita tamen quasi 100

ea acceperint et habeant a Deo virtutem, corde nostro geramus Do


mini spiritum virtutem, illi innitamur, illa 202v] gubernemur

[f.
et
in Christo.

Ut speculative tantum agamus. Non enim sat

ne
[9*] Corde
».
«

est intelligere quid Dominus agendum praecipiat vel consulat;


sed voluntatis affectum ad res gerendas applicare debemus. Nam
quid esset homo, voluntatem non exer

et
solo intellectu uteretur
si

ceret prodigium hominis esset, potius quam homo. Coniungenda


id
?

igitur est voluntas ad quae intelliguntur atque aguntur; qui


ea

et
res cum gustu spirituali
ut
dem quae ad perfectionem aspiret, 10

et
res gerendas, qua

ad
devotione agantur. Adducendus vero affectus
lem ipsae postulant. Ut peccato agatur, odium; virtu
de

de
si

si
tibus, desiderium, etc. Ut autem uno affectu, voluntatis omnes
AFFECTioNEs concludamus, charitate demus operam exercita

ut
tam voluntatem habeamus. Unde, ut ex fonte, omnes boni affectus 15

proprii applicentur.
ac
et

rebus consentanei

100 sed del etiam etiam del. sed virtutem del. Itaque Corde subd.
||

in ||
1

4
|

14

lin. gerendas del. necessarias 12 quales ms. affectiones marg., corr. ec


||
6
II

ll

sensus alio marg. Natali script.


in

a
230 ExHoRt. 1 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

[10] Y más, pratice: ques que obréis conforme a lo que enten


déis y amáis, que os rigáis por eso.
que se os platica no sólo Lo
85 es para que os parezca bien y gustéis dello, sino para que junta
pongais por y

1*.
mente lo obra en execución

estas tres cosas an siempre concurrir quando tractáis

de
Y

[11]
alguna virtud, como obediencia, como castidad;
de

de

de
la

la
que oyáis como cosa Dios, que ello;
de

os
améis inclinéis

y
lo

lo

a
fin, que obréis conforme tengáis por regla
y,

de
ello vues
al

y
lo
a

tras obras.

II. — DE ET
IN

RELiGioNE UNivERsUM PARTICULARI]

IN

[12] Suppuestos estos principios, comencemos

lo de
hablar

a
proceder; que por este nombre
de

nuestro instituto modo


y

llamava nuestro Padre Ignacio La Compafiia religión —


1*.

es
;

?
Si. Pues veamos qué religión común; luego decenderemos
de en

95
es

particular
más proprio nuestra.
y
lo

la
a

Religión una virtud excelente que inclina


es

[13] dar Dios


a

a
religión general
de

honrra devida. Esta manera en


es

culto
el

la
de y

Iglesia Dios, protestan;


[f.

todos los christianos 94r] y


y

lo

hoc est X,
S,

es

83 más] om. ques que] que menester también,


lo
Y

X
Q

|
es

saber, no basta que entendamos ser de Dios que pensamos platicamos,


y
lo

y
a

aunque aquello recivamos con coracón, con affición devoción mas es me


y
el

nester que pongamos por obra, que 84 rijáis 88 como om. SQ


X
lo

S Q
|| ||

||

||
S

castità, etc. 89 oig&is 90 en fin 90-91 de vuestras obras om. 94


X

Q
S
||
II

|| II

Padre M. Ignacio S, nuestro Padre maestro Ignatio Q, N. P. M. Ignatio 96


X
el

il

más eaeSQX, om. 99 de Dios om. QSX protestam Q, profesan S, profes


la

la
B
||

sano XF
** 1*

Vide annot. 12.


... en
6,

V. gr. Constit. cumplimiento de todas las Con


1,
p.

1:
c.

n.

el el

proceder
de

en

stituciones modo nuestro Sehor nuestro


y

».
MoNUM. 5 — ExHoRt. 1 coMPLUT. - TExtUs G (1576) 231

[10*] « Practice ». Ut affectum quem actionibus adhibemus,


etiamsi sit ipse practicus et esse debeat, ne speculative tractemus;
ut solent contemplativi, si qui praxim non exercent, contenti EssE
bono affectu, cuius praxim alii obeant, quos etiam [f.203r] suis pre 20

cibus iPsi apud Deum prosequantur et iuvent; nobis TAMEN est


addenda inclinatio efficax ad praxim atque operationem per nos
gerendam. Neque vero hanc propensionem ad eos affectus solum
adhibere debemus, qui per se ad praxim attinent; sed omnes plane
operationes intellectus vel voluntatis nostrae Ut facere studeamus
practicas, etiamsi non videantur esse practicae. Omnia enim ad
finem sunt nobis referenda: quae cogitamus, quae desideramus,
omnia beneficia quae a Deo accipimus; nam sine hoc fine si agi
mus, temere agimus; et tamen ad perfectionem in rebus omnibus
contendendum nobis esse, nos docet finis Societatis. 30

[11*] Ex his tribus principiis • desidero ego apud vos de rebus


Societatis agere, et EisDEM vos uti QUUM me audietis. Et non hic
solum debemus illis uti, sed in omnibus nostris actionibus in
Christo.

[12*] De nostrae IGITUR Societatis instituto vel modo procedendi 35

(sicuti Pater Ignatius, ut erat insigni animi simplicitate, appellare


solebat °) DicAMUS [CHRisTo] PROPiTio.

[13*] SED PRiMUM DE RELIGIONE IN UNIvERsUM viDEo [EssE


203v] Quid ERGo EST religio Virtus quae facit
[f.

ut

AGENDUM].
?

cultus Deo deferatur. Haec ratio religionis est uni


ac

debitus honor 40

ipsi sup. lin. tamen sup. lin., corr.


17

21

Practice subd. lin. 19 esse marg.


in
II

II

eaeporro 24-25 omnes plane operationes prius ad omnes plane affectus operationes
et
II

II
'

25 ut sup. lin., del. omnes 28-29 agimus prius agamus 32 eisdem marg. quum
in
||

||

sup. lin., del quum 34 Christo del. His principiis positis 35 De nostrae — modo
II

II

subd. lin. 37 solebat, del. dicendum est [Christo] propitio marg., 38 in uni
39 in

||
II

versum del. agamus 38-39 [esse agendum] charta abscissa Quid ergo est [ergo
II

II

est, marg.] religio corr. eaeEstne Societas reJigio Est. Quaerendum igitur ergo est
in

quid sit, religio, primum quidem in communi, deinde ad nostram erit descendendum.
Religio est excellens

hac exhort. hispana.


12

Vide annot.
p. in

1,

V. gr., Constit.
6,

n.
1.
c.
*
232 Exhort. 1 coMPL. (1561) - TExTUs HISPANUs

100 ansi dezimos la religión christiana, ques una grande y universal


religión que todo lo abraga. Guarda uno los mandamientos de
Dios y de su Iglesia, y con esto se contenta, y salvarse a: si vis
ad vitam ingredi, serva mandata Pero quien quiere perfectión,

1°.

la
más aconseja Christo nuestro Seiìor que haga que eso: vis per

Si
es 17;
religion particular, que hemos

en

de
es
y
5 fectus esse, etc. esto
hablar, que para mejor dar este culto
de
onrra devida Dios

a
com más perfectión.
y

100 universal] general 1-12 todo — no por ser] todos abraca, los que prof
lo
S
||

fessam fee cathólica observancia de los mandamientos de Dios de su Iglesia.


y
la

la

Ay otra particular religión, que incluye general es de aquellos que proffessam


la

guardar los consejos de nuestro Sefior para mejor guardar los mandamientos. De
modo que ay uno que tiene fee proffessa observancia de los mandamientos
la
y

vis ad vitam ingredi,


es

èste religioso religión larga éste salvarse puede


la

de
si
y
;

serva mandata. Essotro que por mejor guardar [guardar sup. lim.] los mandamientos
quiere aun observar los consejos perfectión conforme consejo de Christo
la

al

buscar
y

vis perfectus esse, es [es sup. lin.] éste religioso de otra más particular religión. Este
si

particular contiene general otro más. La religión christiana gracia es general del
y
la lo

christianismo mas particular religión afìade aquélla otra gracia special. La re


a
;

ligión particular
es

estado más perfecto por racón de los votos, con los quales se
Q 3

establece de adquerir perfectión. No por ser


la

confirma mandata add. etc.


y

S
||
3

II

Jesu Christo SX que es eso


S
4

|
17 16

Mt. 19, 17.


Mt. 19, 21.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 1 coMPLUT. - TExTUs G (1576) 233

versalis in Ecclesia Dei, quae dicitur et est christiana; et nos omnes


inde religiosi sUMUs et christiani. Religiones omnes particulares haec
religio complectitur; nec aliqua esse potest religio vera, quae sub
hac non contineatur. Sunt quidem multae speciales religiones sub
illa generica, ut sunt multi veri cultus divinitatis. PRAEciPUAE 45

tamen sunt duae christianorum sPECIEs: isti enim praecepta obser


vant, consilia evangelica non sectantur; HI praecepta cum consiliis
coniungunt. Ita varius extat cultus, communis quidem ex manda
tis Dei et Ecclesiae, peculiaris vero ex praeceptis et consiliis. Ve
rum qui consiliis non se obligant, sunt quidem religiosi ex cultu
virtute; praesertim

sit
suo, non dicuntur tamen nisi si quis excellenti
sit orationi deditus; illum dicere solemus religiosum
et

devotioni
si

hominem. Qui vero consiliis Christi sese obstringunt, perfec

ex
et
ii
tiori statu, ampliori frequentiori perfectiori reli
et ex
et

cultu
et

[f. et
giosi dicuntur, simpliciter eorum status religio. 204r]. 55

[13*a] Et huius quidem status religionis omnibus mundi aetati


bus fuit aliquod vestigium vel figura. Nam ante diluvium habeban
tur peculiariter religiosi erant Adam, Abel, Seth, Enos, Enoch,
et

ii;
i^,

ex

Noe TUM qui familia Seth, filii Dei dicebantur contra,


qui ex Cain, filii hominum
i*.

Quando vero hae familiae sese inter


**,
se

coniunxerunt iratus Deus genus humanum, praeter iustum


in

viRUM perfectum Noe cum tribus filiis, sua filiorum uxoribus,


et

et

universos homines delevit Post diluvium autem, ante legem,


i*.

i*,

Melchisedech proposuit Deus sacerdotem Dei Altissimi virum


EGREGIA virtute, pietate, perfectione, sapientia, qui perfectus fuit 65

sacerdotii Christi typus sacrificii incruenti, quod sacris mis


et

in
i*

marg. 45-46 Praecipuae — species corr. eaeSed tamen ut sunt


in

42 sumus
II

duo christianorum genera marg. Natali scriptum cancell.: duae tamen sunt
in
et

|| et
a

speci sup. lim., corr. eacilli 48 varius del. illinc 54 ampliori et, del. per
hi

47
||

||

fectiori cultu 57 diluvium del. non 58 post erant, signum interrogationis in


||
II

rasura 59 post Noe signum interrogationis tnm in marg., correc. eaenon contra
||

60 post filii hominum signum, interrogationis 62 virum marg.


in

del. vero ms.


||
II

II

63 ante legem marg. 65 egregia marg., corr. eaeexcellenti


in

in
II

De his omnibus, cur specialiter religione affecti essent, meminit Dia


in

26 (de Enos);
4,

4,

22, 27-32, 34. Cf. Gen. 4.7 (de Abe!); Gen.


I,

logo
n.

20. 21;
5,

Gen., (de Henoch); sq. (de Noe).


4. 24

8,

9,

18. 22. Gen.


8
** ** 1* mm

6,

Gen.
2. 6, 2.
4. 2.

4.

Cf. Gen.
7. 6,

Gen.
Gem.
Gen. 14, 18.
*• is

1-3. 17; Ps. 109,


7,

Hebr.
4.
234
Exhort. 1 coMPL. (1561) - TExTUs g (1576)

[Sequitur textus G]

ut
sis offertur habuit discipulos mystas,
Hic tradit

et
i*.
suos
Dionysius aetate reli

1*.
D.

ea
AREOPAGiTA Num non erant

hi
giosi Num Abraham, pater fidei, Isaac Iacob Patriarchae,

et
et
?
inter quos fuit item praestanti virtute religione Ioseph, Aaron

et
70
legem, REligiosi
et

Moses etiam ante NoN FUERUNT

i*
?
[13*b] Iam vero legis MosAICAE tempestate quam multa dedit
singularibus hominibus exempla virtutis re

et
Deus non solum
ligionis, sed vitae EtiAM statu in
proposito exempla ExHiBUit
in

et
virorum religiosorum Moyses non ante legem solum, sed danda

in
75
!
observanda, quanta religione excelluit perfectione!
et

lege

et et

*•
Sua item Aaron; Iosue similis fuit Mosi; iudices reges aliqui re
ligiose vixerunt; prophetae religione fuerunt ExiMiA;

[f.
204v]
tres pueri Babylonici sancti fuerunt mulieres item nonnullae

**, ;

•*,
**,

**,
excellenti religione, inter quas Debbora Anna Iudith Ester
Susanna *°.
71

68 Areopagita marg. non fuerunt religiosi marg.


in

in

in
72 mosaicae
||

||
?
74

marg. tempestate del. ante Christum etiam sup. lin. proposito del. sunt
II
!

|
II I
76

78

exhibuit marg. lege sup. lin. observanda del. lege eximia marg.,
in

in
II

corr. er egregii

Cf. CoNciliuM TRideNtiNUM, De missae sacrificio, sessione XXII (17


**

1;

septembris 1562) DENziNgER, Ench. symbolorum


n.

938.
c.

n. 3,
** ** ss ** ** *° *° 1°

9:

De caelesti hierar. MG 262.


c.

De iis quoque Dialogo


I,
in

35-38.
De Moyse item Dialogo
I,
n.
in

39-40.
sq.
5,

Cf. Iudic.
1

Mater Samuelis: Reg. 1-2.


1

Iudith
8,
4, 5.

6.

Cf. Esther 15. 16; 14, sq.


1

Dan. 13.
c.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 1 coMPLUT. - TExTUs G (1576) 235

[13*c] Iam, quod ad statum et vitae propositum pertinet,


nonne sua enituit religio et perfectio in statu sacerdotum et levi
tarum ? nonne in Rechabitis ? ** nonne in Nazareis ? ** nonne in

*°,
filiis prophetarum quos nominat Hieronymus monachos Adde

**
?
••,
(si

his velis) Essaeos admirabile Haebreorum genus. Haec omnia

fi
ac
exempla veram solidam religionem nobis vestigiis

ut

et
in
gura repraesentarunt. Tandem plenitudine temporum venit

in
mundum Filius Dei omnipotentis, Christus Iesus, qui non so
in

lum ceremonias umbram veteris legis luce evangelii depulit,


et

sed perfectionem praeceptis induxit consiliis, religiosae vi

et

et
[f.
vendi rationi consummationem. 205r]

De Rechabitis cf. Ier. 35, ubi laudantur propter


fidelitatem ad suum
c.
*

institutum. Originem ducebant, ad modum congregationis, ex Ionadab, filio


Rechab. Praeceptum habebant ne biberent vinum nec vineam plantarent ne
que domos aedificarent. De his loquitur quoque Natalis 15,
n.

Conim.
in

Each.
2

43; Each. 1567,


p.

52; Dialog.
I,

2.
n.

n.

Nazarei, ex voce hebraica nazar (separare), vocabantur qui iuxta


**

ii

Num. 1-21 ab aliis segregati ut Deo consecrarentur, ab inebriantibus


et
6,

quibusdam usibus communibus abstinebant. Ibidem describitur ritus conse


crationis. Ex iis fuerunt Samson (Iudic. 13, 5), Samuel Reg. 11). Vide,
1,
(1

sis, VigouRoux, Dict. Bible, art. Nazaréat. Et cf. de iisdem Each. Conim.
n. de
la

2
4 p.

15, 52; Dialog. 43; Each. 1567,


2.
n.

n.
I,
58 2,

Reg. sq.;
6,
** **

1.
3

Epist. (alias 13), ad Paulinum, CSEL 54, 534 ML 22, 583;


5:
n.

Epist. 125 (alias 4), ad Rusticum, CSEL 56, 125; ML 22, 1076.
7:
n.

Essaei sive Essaeni constituebant sectam iudaicam valde antiquam,


quam iam saeculo ante Christum exstitisse constat. Periodus praeparatio


II

nis pro admissione hanc vitam asceticam (laboris servitii proximum)


in

in
et

tribus annis continebatur. Tempore Christi degebant praecipue ad partem


occidentalem Maris Mortui erantque numero
iis

4000. De sermonem faciunt


c.

Iosephus Flavius, De bello iudaico II, 2-13; Antiq. XIII,


9;

4-5;
8,

5,

10,
§

XVIII, 2-6; Philo, De vita contemplativa VI, 46-71; EusEBius, Praepar.


1,
§

Evang. VIII, 11, sq. Cf. HeiMbUcher, Die Orden und Kongregationen
I,
1

35-36; Lexikon für Theologie Kirche, ad vocem Essener. Natalis iterum


u.

Dialog.
n.

eorum meminit
I,
in

45.
236 ExHoRT. 1 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

[14] La religión particular contiene en si la universal christiana;


y otra cosa es burla y error. Y afiade más; quiero dezir, contiene
10 la gracia general del christianismo y aiìade otra gracia special,
que es la religión por rrazón de los tres votos, por los quales se
confirma y establece estado de adquirir perfectión

i*;
que no por
ser uno religioso ya perfecto, mas estâ camino de ganar

en

la
es

perfection. Septies die cadit iustus, 94v] sed resurgit

[f.

i°.
in

que omn.S, speciale.


11

en om. SX christiana] dicha La Religione


si

S
||

||
8

tre voti, con d'aquistar la


se

stato (per quali stabilisce quella)


et

conferma
li

li
è

perfettione XF
Q,
11

por*] com 13 ganar] alcanzar adquerir


S

S
||

||

reli
1;
2,

ThoMAs, SuAREz, De statu


5,
q.

q.

184, 186,
1, S.

Cf.
**

2.

a.

a.
c
;

Opera, Vivès, XV, 114.


1,

2:

gioso lib.
n.
c.

Prov. 24, 16.



MONUM. 5 - ExHoRT. 1 CoMPLUT. - TEXTUs G (1576) 237

[14*] Et così ha consegliato il stato di perfettione nella legge


evangelica; il qual si dice stato di religione, che vuol dire fissa
obligatione di servar li comandamenti d'Iddio et della Chiesa, 95

con perfettione consegliata da Christo nostro Signore. Et così


la religion particulare contiene l'universale et christiana (altri
mente sarebbe una burla et errore), et aggionge più, voglio dire,
contiene QUELLA CHE OBLIGA TUTTI, ID EST, CHRISTIANI, et aggion
ge prima consegli di Christo et dipoi obligatione a quelli et gratia 100
spetiale, prima per receverli consegli, et dipoi per obligarsi a quelle
et operar secondo quelli. Donque questa religione è stato (per
raggione delli tre voti con li quali si confirma e stabilisce quella)
di acquistar la perfettione º. CUsì si veDE CHE non per esser
uno religioso s'intende esser già perfetto, via d'ac

[f.

in
205v] ma

è
quistarla perfectione, perchè «septies die cadet iustus, re in

et
surget »º. che può spetialmente referirse religiosi buoni,
si
Il

i
quali benchè gl'accada cascare peccati delibitarsi nella disci
in

et

plina religiosa, levano facilmente, non vogliono mancare alla


se
si

gratia della sua vocatione stato ET MEzzi sPECIALI, CHE SI


et

IL
10
GNORE GLI HA DATI.

93 Initio folii sunt duo verba viver cancellata, quibus uniebatur haec parsita
di

lica cum parte italica praecedenti. Incipit nova manus



| se
in

99 contiene del. 99

-
|

quella christiani sup. lin., corr. generale tutti nel christianesimo


| er

di
la

et si
3
ex


se

marg. 4-5 non per esser uno subd. lin.


in

corr. Cusi che 10-11


4
il

mezzi dati marg.


in

2,

THoMAs,
q.

186,
S.

Cf.
2.

a.

1-7.
º

Cf. Prov. 24, 16.


ºa
238 ExHoRt. 1 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

15 [15] La perfectión a, en qué està ? En la charidad, que es el fin

*";
lei
de toda la quanto mayor charidad, tanto mayor perfectión.

y
fin enderecan también las religiones particulares que
Y

se
este
a

esta religión universal christiana, que

de
se

contienen debaxo
emos dicho.

general chris
la

universal
15


y
se

En om. 18-20 que contienen advertid]


Y

y
Q
II

tianas. Adviértase
Q

Tim.
ao

1,

Cf.
5.
1
MoNUM. 5 - EXHORT. 1 coMPLUT. - TEXTUs G (1576) 239

[15*] Ma la perfettione in che consiste ? Nella charità, che è il


fine de tutta la legge º, et nelle sue operationi; et quanto maggior
charità e maggior operationi di quella, tanto maggior perfettione; et
a questo fine s'indriza ancora la religion particolare che si contiene 15

sotto questa universale christiana ch'havemo detto.


[15*a] Ma perchè la Chiesa chiama questo stato religione ?
Prima habbiamo di persuaderci et creder che la Chiesa fa savia
mente; et questo animo habbiamo di adurre, 206r] prima

[f.
nelle cose della sacra Scrittura, dipoi nelle cose che hanno aucto

et
rità della Chiesa santa Che quando dimanda raggione, deve
il º.

et si
preceder fede integra, che facilita quasi porge intelligen
la

la
tia; come s'intende
da

Esaia propheta: non credideritis, non

Si
«
intelligetis »º. Et così insegna esperientia spirituale. Sup
se
lo

la
ponendo donque che
fa

Chiesa santamente chiamando stato


la

il
perfettione religione, professano religiosi, che rag
di

et

chi
la

la
è
gione questo divino, quello per

et
Perchè realmente culto
di

di è
?

fetto secondo stato, per conseglio Et come fortezza


º.
Christo
lo

dice simpliciter quella che conserva fermeza d'animo circa

le
la
si

cose dificilime, temperanza quella che conserva quella virtù


et

gran delettatione; così dicono religiosi


[f.
circa delle cose
di

206v]
si

quelli che seguitano pel suo stato perfettione della religion chris
la

tiana; nella sacra Scriptura quelli che seguitano alcuna perfet


et

chiamano religiosi
º.

tione devotione nel culto divino


si
o

[15*b] Ma qual'è sentir spirituale questa religione? Quando


di
il

l'huomo, ricevuta spiritual vocatione, sente spinto con devo


la

si

gusto interiore mondo, abnegar pro


et

la et

tione lasciar carne


la
il
A

pria voluntà giuditio, sente pronto seguitar con


et

et

sua
si

crocifisso, renuntiando ogni cosa per suo


et

croce Christo nudo


amore maggior gloria divina.
a

15

17

12 Ma perfettione in che subd.lin. questo del. effetto Ma perchè Chiesa


Il la

la
Il

subd. lin.
7,

2,

23 In marg. marg. Thomas quaestio 186,


2.

ex 28
In
c.

si Il

art. 1º 31 cose di del. gratia 34 chiamano religiosi marg. In marg. Act.


in


il

2; 10 [Jo. ms.] 13; Iacob. 35 Ma qual'è spirituale subd. lin.


et

1
il
º

Tim.
1,
ºa

Cf.
5.
1

Uberius exponit cur Ecclesia vocaverit religiones statum perfectionis


º

Annot.
in

in

n.

Const. 12-14.
7,
as

Cf. Isa.
9.
2,

1,
q.

186,
2.

a.

2; c.
º*

5;

Cf. Act. 13, 50; Iac.


2,

1,

10, 26-27.
240 ExhoRt. 1 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

[16] Y
advertid una cosa, antes que vamos adelante; que emos
de procurar hablar en todo como habla la Iglesia orthodoxa, la
que oy dia es, y como hablan sus doctores. No basta dezir: «Yo
hablo como sant Agustin, como san Hierónimo ». Porque asi como
entonces havia Dios en la Iglesia, asi le ay agora, y el Espiritu
25 Sancto la rige y govierna siempre y asiste a ella en todos tiempos
infaliblemente. Y assi nos emos de acomodar siempre al modo que
ella tuviere en todos tiempos de hablar Esto dicho obiter, por

at.

e
que dezia, que perfectión religión no està sino

de

en
la
lo

la

la
charidad, perfectión désta està fuerga della.
en
y

la

la
es

que oy dia om. Q, que oy en dia


la

S la

21 ortodoxa] cathólica 21-22


Q

Q S
||

II

22 sus] los 23 sa Hierónimo 24 havia entonces Dios 25 rige om.


B

y
||

||

||
S

27 obiter] por ybitar 29 fuerca] firmeca Q, finnezza XF


Q
||

modo communi loquendi amplificatione latina


de

Eadem sententia
in
ai

exhortationis, 16*, Breves avisos para


de

de
n.

huius hablar
in
et

modo
el
p.

estos tiempos: Mon. Paedag.


de

p. en

Theologia 677-678. Item Erh.


in

cosas
133-134; Dialog. II,
12

10-12,
n.

Conim.
n.

135-136.
MoNUM. 5 - ExHoRT. 1 coMPLUT. - TEXTUs G (1576) 241

[16*] Mi occorre in questo loco, per occasione del modo di par


207r] che habbiamo già fatto Compagnia,
[f.
lare

et
suole usar

la
dirvi che l'uso nostro parlar con ogni consideratione modestia,

et
è
seguitando sempre modo parlar della Chiesa santa CATHoLICA

di
et il
RoMANA presente, delle università dottori quella, perchè 45

di
e
diversi tempi suole havere varie circonspectioni nel parlar
in

si
circonstantia,

et
delle cose sacre secondo molte volte haNNo

la

si si
DI explicaRE dechiaraRE alcune loqutioni antiche;
et

come
Verbum assumpsit hominem, etc. »º. Et questo PARLAR CUsì
«

coNsIDERATO, essendo necessario Theologia, sarà ancora

in

di
cose 50

necessario nelle cose della Compagnia oratione; nelle quali

di
et
non havemo modo alcuno particolare parlare,


estraordinario

di
ma parlamo delle cose nostre della oratione secondo comun uso
et

il
parlare practicato comunemente nella Chiesa d'Iddio

º.
di

dire una parolla del sentir


[f.

[16*a] M'occorre ancora


di

207v]
nostro delle altre religioni. Et che sentimo tutte con ogni re di
è

devotione, parlamo lode;


et

verentia tutte con molto honore


di
et

e
perchè pigliando devotione ogniunº noi nella sua vocatione
di

alla Compagnia, questa prima che non s'inclinamo nisuna al


fa fa

a
tra per pigliarla, insieme che habbiamo tutte gran riverenza
in in
le

60
honore, predicando simil gratia alla nostra esser tutte;
de
si et

dove
seguita che non solo non preferimo Compagnia alle altre re
la

ligioni, tutte. Et così era l'uso del Ignatio,


P.

sottometemo
la

ma
a

che quando parlava della Compagnia, specialmente im


de
in

cose
portanza, sempre chiamava minima Compagnia Et non solo
º.
la

65

habbiamo divotione tutte religioni, ma etiam questa


le

estende
si
a

de

tutti religiosi, facendo riverenza tutti come partecipi


li
a

208r] così GRAN gratia


[f.

dono d'Iddio.
et

Et advertite una cosa prima che andiamo


m
n.

41 ante 16*] haec cancellat


2
[

avanti: che dobbiamo procurar parlar in tutte cose come parla chiesa orthodoxa
di

le

la

che hogidi come parlano 41 Mi occorre in questo loco subd.lin.


et

suoi dottori.

è

Il

Il
i

43 ante dirvi del. dirvi 44-45 catholica romana marg. 47-48 hanno
in

dechiarare
Il
|

prius explicano 49-50 parlar marg.


in
et

dechiarano. cusì considerato 55


Il

Il

M'occorre ancora subd. lin. marg. cancel. Religionis status


in

62 suolo ms. 65
|

exercitium paenitentiae, perfectionis schola 68 gran sup. lin.


Il

THoMAs, divina assumpserit homi


3,

4,
q.

persona
S.

Cf. (Utrum
º

a.
º 3

nem).
Breves avisos para ha
de

Cf. similes sententias instructione


in

modo
el
º

p.
de

de

en

blar cosas Theologia estos tiempos: Monum. Paedag. 678-679, 125.


Cf. hac exhort. hispana, annot. 21.
in

Cf. Erh. 1554, 25, annotationes ibi positas.


et
n.
º

16 – CoMMENTARII P. NADAL.
242 ExHoRT. 1 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

[17] Y , vasta ser uno movido de Dios, para que haga

[f.
95r]
religión No, porque menester approbación Iglesia.

de
es

Si
la
?
Ignacio me dixera mi: Esto me inspira Dios, quiero hazer reli

«
gión dixérale yo que no podia hazer, aunque Dios inspi
»;

se
la lo

lo
rase, sin Iglesia. Por tanto ay excomunión

de

en
testimonio

el
los que instituyen religiones sin aprobación Sede Apostó

de
la
35
por eso los Padres principio, quando congregaron,

se
**.

lica
Y

al
pobreza, castidad, pero no de obediencia antes
de
hizieron voto
approbación Sede Appostólica
de

de

**.
la

la

III. — APPROBATioNEs SociETATis]


[18] Veamos pues tiene Compafiia esta aprobación bene


la

y
si

plácito Sede Appostólica, luego


de

40 cómo tiene mucho.


Y
le
la

— agora pues avemos que religión par


Y

30 vasta de Dios] Veamos dicho


3

ticular es una gracia particular del Sefior, basta que uno sea movido de Dios, que
tenga esta gracia particular haga antep. se 32 mf om. 33 lo*] la
Q

Q
|| S
||
1

II

SX, om. 34 Por tanto] pero XF 39 probación


la

et
F

lo* 40 cómo le]


y
S

S
||

||
]
|

Si Q, om. S, Si che 1'hà XF


y

Cf. prohibitiones CoNcilii LATERANENsis IV (1215) sub Innocentio


as

III Greg. IX, lib. tit. 36,


3,

9), CoNcILII LUGDUNENsis (1274)


II
et

(Decret.
3, c.

sub Gregorio (Sexti Decret. lib. tit. 17, 1): Corpus Iuris Canonici
X

c.

(edit. Friedberg*), Graz 1955, II, 607, 1054-1055.


Parisiis, vide supra, Exhort. 1554,
et
»,

n.

De voto ad Montmartre
**

79
«

ibid. annot. 3.
MoNUM. 5 - ExHoRT. 1 COMPLUT. - TEXTUs G (1576) 243

[17*] Ma veniamo al particolare. Dimando qual principio heb


bero queste religioni o stati di perfettione, di che parliamo ? – 70

Dalla dottrina et conseglio et inspirationi d'Iddio; ET Christo inse


gnò et consegliò alli apostoli º questo stato di perfettione, consegliò
et inspirò che lo pigliassero, et per quelli et per la Chiesa santa fece
li medemi effetti in tutti quelli che hanno cominciato alcun or
75
dine di religione et pigliato questo stato di viver.
Di questo modo, qualsivoglia può fare una religione ?
per questo non può, se non è da Iddio inspirato.
Ansi –
– Bastarebbe donche per far uno nova religione, che dicesse
uno esser inspirato da Iddio ? –
Non bastarebbe che lo dicesse. Si
ben, che fusse da Iddio veramente inspirato, saria assai, perchè
s'intenderebbe esservi insieme, che la inspiratione dovessi esser
approvata per la Chiesa santa et per il Vicario di Christo, il Papa.
Altrimenti, nè la inspiratione haverebbe 208ul auctorità,


[f.

la
religion efficacia; oltra che saria adesso excomunicato chi facesse
religion nova senza auctorità della Sede Apostolica, saria ipso

et
facto irritato quel che facesse. Et così, essendo inspirati patriar

i
chi delle religioni, sempre divina inspira
et
hebbero cose,
le

due
approvation visto più parti
et

tione della Chiesa santa. che


si
Il

colarmente nell'ordini San Francesco Santo Domenico;


di

et

i
quali Santi inspirati prima da Iddio cercarono approbatione
la

Sede Apostolica,
et

et

”.

della Chiesa santa hebbero


la

[18*] Vediamo già Compagnia religione stato perfet


di
la
se

que
sì,

perchè Ignatio inspiratione


de

P.

tione. Dico hebbe far


di
il

– 71 et sup. lin., corr.


ea


69 Ma veniamo qual subd. lin. quale per 92
il
Il

in Il

vediamo Compagnia subd. lin. 92-93 post perfettione signum interrogationis ms.
Il

De his uberius agit Dialogo 50-63, 83-87; Annot


I,
in

in
n.

n.

Const. 7-11.
º º

Franciscus obtinuit ab Innocentio III (a. 1209) verbalem approba


S.

tionem vitae Minorum (secundum Regulam primam); dein novam Regulam,


Francisco conscriptam retractatam, auxilio Cardinalis Ugolini (futuri
et
S.
a

Gregorii IX) approbavit Honorius III (29 novembris 1223) bulla Solet an
in

nuere. Ordo Praedicatorum approbatus est Honorio III 22 decembris 1216.


ab
244 ExhoRT. 1 coMPL. (1561) - TExtUs HisPANUs

veremos cómo es religión de la Iglesia cathólica, porques parti


cular culto de Dios nuestro sefior y modo de servir a su divina
Magestad buscando la perfectión, recevido por la Iglesia.

([18a] * [p. 323]. Lo qual passó desta manera: que los primeros
45
Padres nonbrados en la bulla, después de algunos aiìos que el Seiìor
los avia conservado en los estudios de Paris en una muy buena
amistad de vida y gram unión, amor y charidad, con ser todos man
cebos y letrados y de diversas naciones, con averles dado grandes
desseos de servir a su divina Magestad en desprecio del mundo y
50 de si mismos, y ayudar a los próximos, y poner por su salud la vida
si fuera menester, dilatándose a los infieles y herejes que en aquel
tiempo avian comen gado; siendo venidos a Roma para presentarse
a la Sede Apostólica, al Vicario de Christo, y dél tomar el orden de lo
que aviam de hacer, y con su authoridad y bendición y favor poner
55 por obra sus sanctos desseos, y por medio del doctor Ortiz ** que
entonces se hallava en Roma enbiado del emperador Carlos 50
sobre el matrimonio del Rey de Inglaterra quando le quería deshacer,
persona de muchas letras, doctor de Paris y de grande authoridad,
tubieron entrada [p. 324] con Su Sanctidad y disputaron muchos
60 dias, como era costumbre, entre tanto que comia, delante dél, y
assi tubo conocimiento dél [dellos] y los mostrava algún amor
y affición y tener buen crédito de su doctrina y letras

*°.
[18b] Quiso que quedasen alli en Roma que parte dellos

**,
Sapientia, que llaman parte dellos
en

de

leyesen los estudios


la

y
predicasen, confessavan, todos eran ocupados
lo

ansi hacfam
y

y
65
en los exercicios que tienen los proffessos de Compaiìia, estando
la

en una casa donde avia una viiia, cerca del monasterio de Trini

la
dad, frayles Minimos de Francisco de Paula **; venianse dentro
S.

ciudad para entender en sus ministerios. Vivian pidiendo


la

en
hostiatim. Visto después por ser incómoda esta primera casa,

se
70
passaron otra cerca de Ponte Sixto del doctor Ortiz *°.
y
a
eae

43 la* SQX, om. perfectión add. propria de los otros recevido


B

Q Q
|

|| |

Q, recevuto X, recebida B, receuta


F,

add. aprovado favorecido 44-89 (Lo


y

y
eae
Q,

qual — nuestro instituto) om. BSXF

uti dixi
Q,

Sequentes numeros 18a-18c, inter desumimus ex textu


),
*

mus Praefatione (V) ad has exhortationes Complutenses.


in
•• as

De hoc vide Each. 1554, 16,


n.

annot. 33.
et

Cf. Epist. Lainii (MI, 114-115); Summ. ital. Polanci


39

F.

narr.
I,
n.
p.
n.

(ibid. 265).
9

demia theologica urbis Petrus Faber legebat Scriptu


27

ac

S.
In

hac
P.

ram Lainez quaestiones Theologiae scholasticae, nominatim opus


P.
et

et

Canone missae. Epist. Lainii 46 (MI, 123);


de

I,
F.

Gabrielis Biel narr.


n.

Epist. Salm. II, 735.


De hoc domicilio narr. 124, annot. 31.
F.
2° **

I,

De hoc secundo domicilio vide narr. II, 169, annot. 2; G. SchuRHAM


F.

mER, Franz Xaver


I,

390-392.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 1 coMPLUT. - TExTUs g (1576) 215

sta congregatione di questo modo e stato di viver religioso, et è


stato approbato il tutto dalla Chiesa santa et Sede Apostolica, 95

specialmente per Papa Paulo 3°, Julio 3°, et etiam dalli altri Sommi
Pontefici 4a.

[18*a] Et perchè s'intenda sub compendio il modo

[f.
209r]
della inspiratione approbatione, prima chiamato

fu

da
Iddio

et

il
ad
imita
P.

Ignatio viver religiosamente, 100

et
lasciare mondo

et
il
a

tion Christo estendetesi questa gratia ad agiutar prossimo.


di

il
FEcE GRAN PENITENTiA, EssERciTò GRANDEMENTE NELLA oRA

si
ET

tioNE EssERcitii spiRiTUALI, peregrinò Hierusalem, dipoi

in
studiò, PATi MoLTE PERsEcUtioNi, refferendo

IL
sEM PRE rUTTo
agiuto del prossimo.
al

Dipoi pel medesimo intento s'ingegnò Pariggi d'acquistar

in
alcuni compagni pel medemo effetto. Chiamò Signore Iddio per

il
delli essercitii spirituali nostri quelli rove ccmpagni
et

mezzo suo
primi
**.

[18*b] Tutti vennero Italia, s'essercitarono nelle prime città


in

10

Italia agiutar prossimo, dove pati Ignatio


P.
d'

Roma
in

in
et

il

il
una gravissima persecutione; lui principalmente, ma non solo lui,
ma etiam comprehendevano soi compagni, per occasione che
si

li

pigliarono certi cortesani romani, perchè nostri predicavano


li

contra un frate que predicava dottrina lutherana


[f.

209v] cover 15
tamente, ma dipoi fugite gl'heretici; quelli cortesani difen
et
**. si

devano quel frate

- Fece gran penitentia, sup. lin., corr. eaepati molte persecutioni 2-3 essercito
si
2

II

spirituali marg. pati molte persecutioni marg. persecutioni del. tutto


in

er in

i]
4
II

defectu punctua
10

sempre sempre tutto sup. lim. meggio


In

mezzo corr.
il

||

||
8
et |

eionis cuiuslibet sigmi ror tutti posset coniungi cum rerlo paragraphi praecedentis:
primi tutti 11 et del. dipoi
||

11

14
de

p.

6-15,
n.

n.

Vide his Annot. Eramen Erh. Conim.


et
**

149-152.
in

Approbationes pontificias Instituti Societatis, initio per Paulum III usque


ab

ad Gregorium XIII 1576, quo tempore Natalis haec emendabat, habes


in
a.
S.

Inst.
I,

3-71.
I.

(EN, IV, 666-667); Summ. ital. Pol. (MI,


L. 38

Erhort. 6",
n.

Idem
in
**

n.
6

263); Memoriale
F.

p.

Narr.
I,

305 (ibid.
n.

Goncalves 704-705).
De hoc vide Erh. hisp. Compl. 24, annot. 38.
et
**

n.
1
246 ExHoRT. 1 coMPL. (1561) - TEXTUs HisPANUs

[18c] En este principio pensaron que era bien que se ayuntasen,


como antes lo soliam hacer, para resolverse en lo que hariam, y que
viesen si era bien hacer congregación y religión o no; y, aviéndose
75 de hacer, el modo que se avia de tener. Y assi se determinó que mucho
se encomendase este negocio a nuestro Sefior, y que todas las missas
y oraciones se aplicasen para esto. Y congregados, y examinando de
una parte y [p. 325] de otra las ragones, aunque pienso que ya
en ello y en otras muchas cosas nuestro Padre, de santa memoria,
era esclarecido, mas porque la sapiencia divina disponit omnia
suaviter *°, quiso que por este medio suave se determinasen y resol
viesem. Primero resolvieron que era bien que se hiciese congre
gación y religión, con gram concordia y paz. Y después los otros
punctos de uno en uno, contenidos en la primera bulla, de la forma
y modo de vivir que pensavan tener para mayor servicio y gloria
del Seiior y ayuda de las almas. con aver primero hablado

**.
Su

a
Sanctidad dado alguna información, fué presentada una supli
y

y le
cación donde contenia esta forma modo de vivir de nuestro
se

instituto a*).

[19] Luego

de
que los Padres mostraron fórmula nuestro

la
instituto papa Paulo 3°, dixo: Spiritus Dei est hic aunque

**.

Y
al

su
hera gran principio éste approbación, creer que Dios
de

de
y
movia como persona pública para dezir aquello, pero quiso
[f. le

959] con mucha providencia approbarla.

90-1 Luego — instituto]


qual oyda en signatura, Papa Paulo con conside
la

admiración dixo Spiritus Dei est hic,


se

ración que deve mucho notar tener


lo
y

y
:

por gram principio de aprovación, creer que Dios movió como persona pública
y

lo

a
para decir aquello. Todavia aunque esto sintiesse quiso papa por providencia divina
y el
se

que maduramente con consideración esso hiciesse assi cometió esto examen

el
y

y
de nuestro instituto um cardenal, persona letrada de mucha autoridad, qual

el
y
la a

avia sentido contra pluralidad de las religiones aunque estava bien con los
y
;
se

padres, no podia sentir que hiciesse religión, teniendo mucha aversión esto

y
a
se

[sic] no faltando por esto de ánimo ofresció tres mil missas que dirian por este
y

se

negocio, antes que acabassem, plugo nuestro Sefior que vino bien en ello. no
y

Y
a

sólo no contradixo, mas decia grandes extraordinarios lohores del instituto hasta
y
se

decir excessos de las otras que avian de reducir esta cosas semejantes 90
y

Q
||
a

Digitus Dei 94 pru


91

mostraron] presentaron al] 92 probación


el

L
S

S
||

||

||
S
|
S.

dencia

Sap. 8,1.
si ao

Documenta quae spectant


ad

has deliberationes determinationes


et

anno 1539 habitas, condenda Societate, habes MI, Const.


n. de

re

1-14. De
in

I,

agunt Epist. Lainii (MI, 128); Summ. hisp. Polanci


49

narr.
I,
F.

n.

87-89
p.

(ibid. 204-206).
Haec sic dicta quinque capita MI, Const. 14-21; quae
I,
in
ss

habes
ut «

Cardinalis Contarini, ipse testatur (p. 21), Summo Pontifici legit appro
banda.
Vide Erh. 1554, 27, annot.
ss

7.
n.
in
MoNUM. 5 - ExHoRT. 1 COMPLUT. - TEXTUs G (1576) 247

[18*c] Da questa persecutione essendo liberati per sentenza in


scriptis dal Governatore di Roma, si congregorono et trattarono
dei primi capi del modo de viver della Compagnia, et così per con- 20
senso de tutti pigliò il P. Ignatio l'assonto di far la formula del
viver della Compagnia º et che la presentasse a Sua Santità.

[19*] Il che havendo fatto nostro Padre, alla prima notitia


che hebbe Paulo terzo del intento et modo di viver della Compa
gnia disse: «Spiritus Dei est hic ». ” Il che e lui et Giulio 3° nelle 25
loro confirmationi e bolle hanno testificato º.
Ma avanti che solennemente la confirmasse Paulo 3" (havendola
confirmata già vive vocis oraculo), volse, o per prudenza et maggior
confirmatione, o per le circostanze tempi, che fusse
de
[f.

210r]
N.

petitione del Ignatio con gran essat-


P.
et

3o
essaminata formula
la

tione vero rigore.


o

29 circostanze del. che

Negotium conscribendi summam Instituti (1539) curavit Ignatius. De


º

MI, Const. ccvI-covII,


p.

auctore disseritur Summam legere est


in

4.
n.
I,

»
p.

ibid. 14-21.
Vide hanc exhort. hispanam 19, annot. 33.
n.
º º

Cf. hanc exhortationem hispanam


8,

annotatione 10.
in
n.
248 ExHoRT. 1 coMPL. (1561) - TEXTUs HISPANUs

95 [20] Y asi cometió el examen de nuestro instituto al cardenal


las reli

**,
qual havia escripto contra pluralidad

de
Guidachón

la
el
no
giones queriendo éste oir nuestro Padre con aversión

*.
Y

la
a
que tenia este negocio, hizo nuestro Padre dezir tres mill missas

a
para encomendarlo nustro Seiìor; cardenal, no sólo no

el
y
a
100 lo contradixo después, pero dezia grandes extraordinarias ala

y
bancas del instituto

*°.
[21] Havia passado poco antes deste tiempo nuestro Padre sus

y
compaiîeros una grande persecución Roma,

en
y
contradictión
donde vida doctrina dellos fué bien examinada approbada
la

y
juizio contraditorio por sentencia del governador
en

de
Roma

*.
esta persecución excitò porque los Padres contradezian

se
Y

a
cierto predicador que no tenia buena doctrina, como después
vió claramente
se

**.

([p. 326]
**

eran ciertos espaiioles que favorecian dicho


Y

al
predicador, tomáronla contra Compaiìia, leban[p. 327]tándoles

y la
y

que venfan huyendo de Espaiia de Paris de Venecia, diciendo

y
doctrina un compaiîero que avia estado con ellos

le se
mal de
la

y
avia ido, Roma, pienso que no

en
benia después buscarles
y

y
a

pudieran saver algo déste para


*°,

quisieron recevir para ver


si

15 Plugo

su
perseguirles. nuestro Seiior que fué conocida inocencia
a

aprovada dado dello sentencia, porque assi procuró


su

doctrina
y

lo
y

nuestro Padre. los contrarios, quando bieron que non teniam


Y

buena causa, quisieron desistir que no hablase más en ello


y

se

se ;
mas nuestro Padre higo instantia con Su Sanctidad para que
examinase que les avían inpuesto que averiguase verdad
lo y
lo

la
se

diesse sobre ello sentencia, por que viesse que convenia para
se
la y

authoridad dellos en los ministerios que avían de exercitar, que


de

fuesse fuera toda sospecha *•).


-+-

Chidichon S, Guidachon
L,

marg. Guidicho B, Guidiccione


96 97
X
in

||
I

con] por 2-3 Havia — contradictión] Es de notar que antes que esto se tratase
S
II

hubo muy grande contradictión dél de sus compafïeros Aviam muy


y

Q
||

||
2

4
S
eae
Q,

bien predicador Augustino 9-23 (Y eran — sospecha) om. BSXF


Q
S
||

||
7

De eo supra, Each. 1554,


n.

annot. 10.
et
** ** ao ** **

28
Cf. supra, ibid. annot. 11.
et

Cf. ibid. et annot. 12.


Cf. supra, Each. 1554,
n.

16.
Fr. Augustinus Mainardi, O. S.A. (1482-1563), de quo Exh. 1554,
n.

16
et annot. 28.
***

apparatu
et

Vide quae dicimus annot. 24.


in

in

De hoc, sic dicto, Michaele Navarro (vel Michaele Landívar) cf. Summ.

hisp. Pol. 84 (MI, annot. 15); Acta Ignatii 98 (MI,


P.
F.

n.

narr.
I,

et
n.

202
annot. 6); RibAdENEYRA, De actis Ignatii 19 (MI, Scripta
P.
F.

n.

narr.
et
I,

500
Ign. annot. 9); Epp. Roderici 504; Epp. Mixtae 11-14;
de

p.
S.

I,

I,
et

344
F. narr. II, 332, annot. 22.
annotationes ibi positas.
16

Cf. Erh. 1554,


et
n.
"
MoNUM. 5 - ExHoRT. 1 coMPLUT. - TEXTUs G (1576) 249

[20*] Et per ciò elesse per essaminator il cardinale Guidachio


neº; il qual essendo iureconsulto haveva singular aversione de
pluralitate de religioni, et di ciò havea scritto un libro

ºº.
Questo
bon cardinale fece tanta difficultà nel negotio che, sentendola N. 35
P.

Ignatio, procurò, oltra d'altre penitenze orationi, che celle

et

si
brassero tre mille messe, distribuite per tutti quelli che haveano
medesimo proposito che lui, devotion quello.
il

a
devotioni,

et
[21*] Cominciate messe, altre trattando
le

le

la et
N. Ignatio compagni col Guidachione,
P.

40
et

advertì sua mente

si
mutarsi, modo che venne ad esser dal tutto mutata. Et dove
in

prima non poteva sentirli padri, gl'udiva dipoi con grande amore
volezza benignità; dove prima offendeva asperamente del
et

si
novo instituto propostogli, 210v] dipoi magnifi

[f.

et
laudava
di lo

arrosir agli nostri 45

º.
cava tanto che dava causa Diceva non

di
contradir alla sua prima openione, perchè questa non era nova
religione iº,
non antiquissima; era quella che desiderava
se

si
t

nella Chiesa d'Iddio, altre cose grande.


et

[22*] Fatta rellatione alla Santità Paulo 3°, confirmò


di

la
solennemente, approvando formula che gli era stata proposta 50

º.
la

Ma con medesima prudentia circonspectione che volse farla


la

et

essaminare per cardinale Guidachione, confirmò ben l'instituto,


il

professi della Compagnia


se
ma determinò che non fussero non
li

fin fatto nell'anno 1540, settem


fu

numero 60. Questo


di
al

27
di
a

bre tº;
come che volesse Sua Santità dar ragion non sè, che era 55
a

da Iddio persuaso come Sommo Pontifice, havendo detto «Spiritus


º,

Dei est hic havendola confirmata vivae vocis oraculo ma alla


et
»

Chiesa (quasi volendo col tempo che fussino opere


[f.

21Ir] della
le

Compagnia così notorie, che ogniuno fusse persuaso doversi con


47

religione] openione ms. 52 Quidachione del.. 54-55 settembre] novem


li
Il

bre [!] ms. 58 fussino sup. lin.


Il

supra, Exh. 1554,


eo

De 28, annot. 10.


n.
ºº

Cf. supra, ibid. annot. 11.


et

Cf. ibid. et annot. 12.


* º

ms. repetitur vox openione, sed sensus clare videtur postulare verbum
In

religione
».
«

De hac approbatione «vivae vocis oraculo qua sermo est infra,


de
»,

quam dixit Paulus III: Spiritus Dei est hic vide Earh. 1554,
»,

27, annot.
7.
n.
«

Per bullam Regimini militantis: MI, Const. 24-32.


I,
º *

Vide, supra, quae dicuntur annot. 53.


in
250 Exhort. 1 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

[22] Ved agora con quanta consideración y quân poco a poco el


Papa admittiò la Compaiìia; ques un particular regalo que nos a

El
approbó

la *'; 40
de

de
[f.

la
hecho nuestro Sefior. 96r] afio fórmula

la
Compafiia para solas sesenta personas después, viendo fructo

el el
que los muchos que pedian Compaiìia,

en

de
se
hazia 43

**;
amplió puerta para todos

de
número abriò hasta
el

la

y
1550

el
podemos dezir que estava Compafiia probación examen,

en
la

y
30
quando papa Julio amplitud para los

su

confirmò con toda

la
el

professos

**.
coadiutores
y

[23] Bien veréis quám approbada està Compaiìia por Sede

en la

la
Apostólica; sin otras muchas vezes que diversas partes fue en
juizios tribunales muy bien examinada siempre approbada

la
y
y

**,
doctrina vida del Padre Maestro Ignacio quien Dios escoxiö
y

a
por ministro desta gracia.

particular] gran

Q,
24

25

26
consideración] contradictión Sefior om. add.
se Q

S
||

ll
de

después muchos meses que esto mismo car

El
al

avia cometido mismo cardenal.


26-27 approb6- per
su

denal di6la manera que aprovase.


la

sanctidad esto fué


Q
Y

ll

60
de

sonas] aprovando fórmula de] instituto Compagnia para solos professos,


la

la y
la

se

primera bulla que hubo della institución


la

esto fué en confirmación de


S y
28

30

Compagnia. Pero las muchas personas estuvo probación examen

y
Q

S
||

||

|
X,

B,

Qs similiter probación add. para ver exercicio que tenia


et

examen
y

el

Q
S e ll
juizios
31

33

35

su] todos los veréis] veis QS om. siemprel


la

y
Q

37 Q
||

||
S
|

l
36

molto ben vida doctrina Dios add. nuestro Seiìor por] pro
X

Q
||

||
|

III, Regimini militantis (27 septembris 1540) 11: MI, Const.


41

Paulus
n.
I,

31.
P^ulus III, Iniunctum nobis (14 martii 1544) MI, Const.
4*

4:

I,

84.
n.

quo sensu anno 1543 bulla data est, vide supra,


ad

Relate annum 1544,


et

Erh. 1554, 32, annot. 22.


n.

bulla Exposcit debitum (21 iulii 1550): MI, Const.


In

I,

373-383.

Epistola Ignatii (15 martii 1545) regem Lusitaniae Ioannem iII,


ad
s.
**

potest
qua narrat processibus carceribus quos fuerat passus, inveniri
de

et

MI, 94-98); Summ.


p.

Epist. Lainii
P. m.

narr.
I,

51-54. Cf. 24-26 (ibid.


in

F.

et
p.

hisp. Pol. 172-181); Acta Ignatii


86

57-70, 81,
n.

37-50 (ibid. (ibid.


n.
p.

440-462, 474, 480.


MoNUM. 5 - ExHoRT. 1 coMPLUT. - TEXTUs G (1576) 251

firmar perfettamente senza restriction veruna di numero); il che 60

a 14 di marzo del 43 si fece ºº.

Non però in questa seconda confirmatione hebbe la sua consu


matione la Compagnia, perchè non haveva coadiutori nè spirituali
nè temporali, con voti nè semplici nè solenni; benchè questi coadiu
tori furono dati alla Compagnia per Paulo 3° l'anno 1546, a 5 di 65

giugno, ma con voti simpliciº, non havea scolari con voti º.


Si giudicava esser utile che molte cose fussero più esplicate, in
modo che quasi desiderava l'instituto nostro maggior perfettione et
dechiaratione, et non ci restasse nè obscurità nè scrupolo nè dubi
tatione. Questa si fece quando nel'anno 1550, primo di Giulio 70

3°, alli 21 i di luglio fº,


fu pienamente confirmato il modo di vi
Compagnia 211v] che dipoi habbiamo con gratia del
[f.

ver della

la
Signore osservato.
[23*] Che vogliono dire tante confirmationi Quello, par che,

:
come Signor Iddio havea lungamente provato Padre della 75
si

il

il
Compagnia, quella DovevA usar grandi diuturne probationi
et

et

nel suo INSTITUTo, CUsì Signor Iddio provedette che ella mede
il

probasse varia lungamente per sua maggior fermezza,


et

sima
la
si

INSTRUTTioNE ET satisfattione de tutti.


da

Perchè prima contradittioni (che così gli chiamava lui)


fu
N.

Ignatio sua persona, PER approbation della sua


P.

essercitato
in

persona doctrina, come conveniva quel ch'haveva


et

moribus
in

d'esser Padre della Compagnia. Dipoi che già cominciò con effetto
far dissegnocongregationE, compagni,
fu

lui
et

essercitato
di

et
li
et a

doctrina; Er quasi una prima approba


et

fu

laudati moribus
in

tione della Compagnia. Dipoi, già posta essecutione, esserci


fu
in

tata per quel providenza


et

212r] zeloso cardinale Guidachione


[f.

66 scolari con voti privas ne con uni ne con altri voti 71 luglio] d'Agosto ms.
Il di
Il

72 che cancel., sup. lin. Natalis manu et, quod iterun cancel. marg.,
in

76 doveva
Il

del di 77 suo instituto sup. lin., prius nelli soi casi cusì in marg. 79 instruttione
Il

Il
i

81 per sup. lin., corr.


ea

et sup. lin. in marg., corr. eac et maggior questo parve


et

in la 83 esse ms. 84 congregatione prints congregar 85 et sup. lin. 86 cancel,


|

|
i

in mara. Societas filia missarum

bulla PAULI III, Iniunctum nobis, data 14 martii anni ab Incarna


In
*

tione 1543, sed vulgariter 1544: MI, Const. 81-86. Vide circa datum ibid.,
I,

Prolegom.
3,

5,

annot. (p. cc.XIII).


n.
c.

Breve Earponi nobis: MI, Const.


I,

170-173.
ºº

Etsi de iis scholasticis sermo fuerat Formula comprehensa bulla


in

in in

Regimini militantis, (MI, Const. 29-30), vota eorum statuuntur


I,

bulla
n.
6

IULII III Exposcit debitum, MI, Const.


n.

I,

381.
6:

In bulla Exposcit debitum, data 12 Kal. august MI, Const.


s:

I,

373-383.
252 ExHORT. 1 coMPL. (1561) - TExTUs HISPANUs

[24]Esto nos a de consolar mucho: ver que nuestro instituto


es de Dios, que asi nos lo dize la Iglesia con tan larga y legitima
40 approbación. Dios nuestro Sefior se lo comunicó a Ignacio. El
;, quién hera ? Un cavallero seglar sin letras, a quien el Seiìor

escoxió para primera piedra deste edificio en el Seiìor nuestro. Y


quiso 96v] que pasase probación Compa

de
[f.

noviciado
él

la
el

iìia por todos exercitándolo provándolo por tan largas va

y
y
e

rias persecuciones, como tuvo.


45

38 nos — mucho] nos mucho de consolar ver eaeQ, veder X, om. 39-40
Q

B
||

||
a

Iglesia — Ignacio] Sede Apostólica, sancta Iglesia con tam largas tam ligi
la

la
la

timas aprovaciones, es quiso nuestro Sefior para comunicar nuestro padre


a

Ignacio 40-41 El quién] qual SQ, chi era lui Um cavalier XF 41 se


el
Q
||

||
e
;

glar add. de casa de Loyola en Vizcaya, mancebo letras add. aunque después
Q la

Q
|

las aprendió 42 piedra — nuestro] piedra en Sefìor nuestro de este edificio


é] el
||

Q, pietra nel Signore di questo edificio XF 43 om. probación] per tutte


y
Q
||

e
I

XF XF
44

probationi por todos om. por] para 44-45 varias largas


le

y
Q

S
||

||
1
MoNUM. 5 — ExHoRT. 1 coMPLUT. - TExTUs G (1576) 253

di Paulo 3°, di dove uscì la prima confirmatione solenne, ma imper

••;
fetta de 60 professi. Fu dipoi in altre probationi, 2 anni e giorni 15
nacque l'approbatione del numero non già serrato professi,

60
di
90
ma aperto qualsivoglia numero. Poteva parer che non havessi
di

altra probatione Compagnia, ma stete pure anni,


4 di

star
et in

la

ci

7
giorni *';
qual probatione dette perfettione alla
13

mesi
la

la
confirmatione dell'anno 50 compita. Ben vedete quanto firma
mente sia approbata Compagnia per Sede Apostolica, senza
la

la
95
altre volte che per lettere apostolicae monstra l'approbatione

et di
si
quella, etiam per patito

ha
varie difficultâ tribuli che
le

et
si

superato, con l'augmento quella, col frutto grande ogni parte


di

in
del mondo, acception

si [f.
devotion comuni.
et

212v]
e

[24*] Oltra tutte queste approbationi desiderava quella del


di

100
Concilio ecumenico. fatta ancora quella nel Concilio Trento,
Si

di
è

come simpli
**,

regularibus, già
de

nella sessione 25 tit. 16, non


c.

citer necessaria, ma come simpliciter utile, per varie raggioni


et

opportuna efficace;
et

fa
che dechiara nel modo che mentione
si
il

della Compagnia Concilio.


il

Recitarò parole per mia vostra consolatione: Per haec


il le

et

«
tamen (dice Concilio) sancta Synodus non intendit aliquid inno
vare aut prohibere, quin religio clericorum Societatis Iesu, iuxta
pium eorum institutum sancta Sede Apostolica approbatum,
a

Domino eius Ecclesiae inservire possint »**. Non approva simpli


et

10

89 probationi del. et anni 92 pura ms.


II

Non bene constat, hos numeros retineamus, ad quid velit Natalis


*•

si

alludere. Nam approbatio per bullam Regimini militantis fuit 27 septembris


1540; emissio professionis sociorum sive plena constitutio Societatis, die 22
aprilis 1541; alia approbatio Paulo III, non restringendo numerum pro
et

fessorum, per bullam Iniunctum nobis, 14 martii 1544. vero supponamus


Si

scriptorem nunc omisisse numerum mensium die 27 septembris 1540 ad


a

diem 14 martii 1543 (quem annum Natalis cogitat, ut dicimus annot.


in

sequenti), tunc tempus computandum essent anni,


15
et

menses fere dies.


2

Natalis videtur cogitare bullam Iniunctum nobis datam fuisse anno 1543
•1

Domini, sed 1544 vulgariter ianuarii), die 14


(sc. ab Incarnatione
a.

martii. Bulla vero Exposcit debitum data fuit


21

iulii 1550.
decembris anni 1563. Hinc iterum apparet
•*

Haec sessio habita est


3

Natalem exhortationibus anno 1561 habitis nova addidisse anno 1576.


decembris 1563) decret. de regularibus,
In

16: CoNciL.
(3
**

sessione 25
c.

ThideNt. (edit. Görres) tom. IX, Friburgi Brisg. 1924,


p.

1083. De historia
approbationis per Concilium Tridentinum
de

mutationibus inductis
in
et

schema
propositum, cf. AstrAIN II, 1-3. Natalis loquitur etiam
de
1,

11, hac
n. 1.

n.
c.

approbatione Dialog. II, 38; Each. 1567,


in

n.

11.
254 MoNUM. 5 — ExHoRT. 1 coMPLUT. - TExTUs G (1576)

[25] Y esto es una cosa grande que tenemos experiencia en la


Compaiìia desde su principio; que siempre que el Sefior nos quiere
hazer alguna seiialada merced, precede alguna contradictión y
persecución, como se vió al principio en la institucion de la Compa
iiia. Yo me consuelo mucho y me ayudo en pensar en esto: que
el Sefior en tiempo de tantas dificultades, de tantas contradictiones
contra las religiones, de una parte y de otra, quisiese levantarla Com
paiiia y darle tanto augmento, es especial merced y beneficio suyo
que a todos nos ha de consolar. Pedid al Seiior que me dé gracia,
55 para que os sepa declarar nuestro instituto y suficiencia y virtud.

46 es sup. lin. II 47 al principio de la Compaiìia S || 49 principio en] padre


de Q || 49-50 Compafìia add. Dixo un Padre : en tiempo de tantos herejes y que
tantas difficultades ay contra las religiones, venir nueva religióm, magna vis So
cietatis que vence todo esto L || 52 de una — quisiese] no solo de los herejes, mas
aun de los que no lo son, se vee una tibieza em muchos y para [sic] devoci&m cerca
de los religiosos que aya querido Q || 53 augmento add. y favor Q | es om. S !
merced add. y favor Q || 54-55 de consolar — virtud] mucho de consolar. Y por ello
devemos hacerle muchas gracias y suplicarle nos dé gracia para que caminemos con
forme a nuestra vocación, la qual avemos de declarar más en particular con el ayuda
y favor del Sefior. Por lo qual los ruego que pidam al Sefior nos dé gracia y efficacia
v virtud. Amén Q || 54 que° post. corr., prius par II 55 os sepa] pueda S, potervi X
MoNUM. 5 - ExHoRT. 1 coMPLUT. - TEXTUs G (1576) 255

citer per non derrogare alla auctorità della


Sede Apostolica, essendo
quella maggiore CHE del Concilio º; ma, per la observantia neces
saria che doveva il concilio alla approbatione 213rl della Sede

[f.
Apostolica, dichiara che per decreto quel capitolo] non intende

di
il
innovare alcuna cosa. Dove Senza dubio nell'instituto della Com 15

?
pagnia approbation
quella; prohibir intende che serva


di

al
et et

Signor sua Chiesa Compagnia, quale chiama religion,


la

la
a

chiama Compagnia Jesù, lauda l'instituto dicendo esser pio, dà


di

fede esser dalla santa Sede Apostolica approbato. Che ha potuto


far approbation auctorità della Compagnia Sacro Concilio,
? et
in

il
che non habbi fatto Di dove havrano cessato, alcune dubita

se
tioni restavano nelli animi d'alcuni ESTERNI.
[25*] Chi donque noi non consolarà animarà nell'intimo
di

et
si

del cuor suo grandemente, vedendo benignità providentia

et
la

d'Iddio verso Compagnia,


se

considera esser cosa sua divina

di
la

mano tanto chiaramente? Non meritò far Compagnia Igna

P.
la

il
tio, sendo un cavalliere indotto Signor LUI,
et

mondano. Elesselo
il

A
per lui ordinò questo pio modo religione
[f.

viver
et

et
di

213wl

;
provòlo capite corpore universo, similitudine del suo Figliolo
in

et

Christo nella sua santa Chiesa; dettegli l'approbatione della Sede


Apostolica Concilio generale; hagli dato tanto frutto, tanta accep
et

tatione, tanto augmento.


Se

altri molti devoti nostri vedemo con


tanto fervore affectarsi alla Compagnia, che devemo far noi, che
gustamo esperimentiamo beneficii tanti che Signore ha co
et

il
li

municati alla sua Compagnia, hoc est, noi Perchè Compa 35


la
a

gnia siamo noi. Vediamo donque non esser ingrati alla nostra
di

gratia ricevuta, anzi con ogni humilità respondiamo


et

vocatione
cooperemo con quella, maggior gloria
et

sua divina Maiestà.


di
a

Amen.

11 alla del. superiore 12 che sup. lin. 14 capitolo sup. lin., in abbrev. ca., corr.
Il

Il

ex concilio 22 estern sup. lin. marg.


in

27 lui
a
Il
il

Inde apparet sensus catholicus Natalis relate ad supremam auctori


º

tatem Romani Pontificis.


256 ExHoRt. 2 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

[f.
96v]
FLÄTICA £a

— GRAtiA ReligioNis Et mediA Ad cogNoscENdAM SocietAtEM. — 26.

I.
§
Religio gratia ad peculiariter Deo serviendum. — 27. Gratia religionis

in
ut
Testamento. — 28. Item lege evangelica. — 29. Gratia religionum

V.

in
particularium. — 30. Gratia peculiaris ad munia propriae vocationis.
— 31. Gratuitas gratiae pro vita religiosa. — 32. Sincera aestimatio

et
reverentia alias religiones. — 33. Quatuor media ad cognoscendam
erga

eae
Societatem. Primum medium exemplo vitae Ignatii desumptum. — 34
Ignatius narraret vita sua; quod fecit Patri Ludo

de
35. Instantia Natalis

ut
vico Goncalves.
II. — IN vitA IGNATII FoRMA Societatis. — 36. Ortus Ignatii vulnera

et
§

tio pampelonensis. Incipit melius haberi vigilia festi Sancti Petri. —

in

ET
GRATIA RELIGIONis MEDIA AD coGNoscENDAM SociETATEM]

I.

[26]* Ya que hemos visto cómo

de
se

y
han tractar estas cosas,
algo gracia religión, que ansi yo llamo, vamos
de

dicho

la
desta
digamos particular qué esta gracia
en
[f.

adelante 97r] más

es
y

y
cómo conoceremos.
la

Religión (como deziamos proceder, un camino

de
es

un modo
*)

para perfectión, que Dios descubre. Quiere Dios nuestro Sefior


la

ser servido bien, mejor, perfectamente; para esto

da
favor
y

y
y

concurre con gracia special, gracia religión, que


de

en
y

la

la
es

ésta
confiar, concurso particular, ayuda gracia special
de

10 emos
la

y
el

que haze los que llama para que


en

de
Sefior sirvan estado
el

le
a

perfectión.
[27] Siempre havido religión dende principio del mundo,
el
a

diese culto; para les inspi


El

gente que sirviese Dios qual


le

lo
y
a

15 ayudava particularmente. principio del mundo, leemos


Al

rava
y

Génesi unos que Escriptura dize que erant filii Dei


en

la
el

*,

otros filii hominum unos buenos otros malos. Los malos


*;

ciegas, por culpa; los buenos, hombres religiosos,


su

entre ellos
y

visto Q, veduto GUIX, dicho cosas add. spiritu, corde practice


et

Q
B

||
2

3
|

gracia de] grande conoceremos] conservemos conoceremos add. ques gracia


Q

8 6 Q
||
5

particular de particular religión B, om. SQXUG deziamos add. en particular


la

Q
|| ||

||

ez SQ, similiter da add. su gracia


et

nuestro Seiìor IDios esto] todo


X
Q la

Q Q
y 7

|| |

favor add. más particularmente 13 religión add. vera 14 sirviese corr. er


Q
||
|

15 especialmente SQ, specialmente ante cancel., particularmente


1!
et

se diese
X

B
||

16 Escriptura dize que om. 17 hominum add. los primeros eram religiosos de re
la

la
||
S

ligión vera larga, los otros no 18-19 los buenos — gracia] entre Jos buenos avia
y

Q
||

unos insignes quiem Dios nuestro Sefior dava particular gracia, guiava governava,
y
a

como um
Q
a
MoNUM. 5 - ExHoRT. 2 coMPL. - TEXTUs G (1576) 257

If. 215r]
Ihs

EssoRTATIONE 2a

Dum convalescit legit Vitam Christi 38. Animi magnanimitas –



37.

».

ei
e
reflexio circa effectus diversorum spirituum. Eius conversio. 39. Incipi:
per paenitentiam. Venit –

40. Vitae genus Minorissae.
in –
Montem Serratum.
41. Incepit facere erercitia primae hebdomadae.

de
42. Eius meditatio
vita Christi, iuvandi proximum. 43. Illustratio eximia –
– –
et

desiderium
ad flumen. 44. Peregrinatio hierosolymitana. 45-46. Studia Barcinone,
Compluti, Parisiis. – infir

ex

ex

47-48. Difficultates ad studia paupertate,
49. Quomodo hisce providit
ex


Constitutionibus.

in

et

mitate devotionibus.
funda

studiorum. 51-52. Socios quaesivit
et

et
50. Necessitas doctrinae
Ignatii exemplar ad cognoscendam gratiam
In

vit Societatem. 52*a. vita


et

formam Societatis.

[26*] Havemo veduto come s'hanno trattar LE NosTRE cose,


a
et

detto qualche cosa questa gratia religione, che così


di

di

la
possiamo chiamare. Andiamo avanti diciamo più particolare
in
la et

5
che cosa sia questa gratia cognoseremo.
et

come
Religione, come già dicevamo un modo proceder, una
di
,
è

via ch'Iddio discuopre dimostra per andare alla perfettione.


et

Vuole Iddio N. Signor esser servito NoN solo bene, MA ETIAM


tal

perfettamente; per concorre con gratia


10
et

effetto favore
et

spetiale, questa gratia della religione (nella quale dovemo


et

la
è

confidar), concorso particolare, l'agiutto gratia spetiale che


lo et
il

dà Signore quelli che chiama per servano stato


in

di

che
il

perfettione
ºa.

Initio, post titulum, del. Ya que hemos dicho Gia ch'havemo U, Gia ch'ha
U
3

queste G) queste UX
ea

viamo del. Gia che nostre corr. possiamo chiamare


X

le
G

5
il
;

non solo sup. lin. G, om. UX


ea

corr. chiamo U] chiamo ma etiam corr.


io

| io
X
9
|

ea et meglio Gl et meglio UX 10 concorre con om. 11 dobbiamo 13 corr.


lo
X

X
il
|

ex gli GI UX
li

Annotationes Exhortationibus Compl. erunt fere communes


in

et
*

textui hispano textui italico; quare uno codemoue ordine illas subiiciemus.
et

Supra, Exh. Compl.


n.

14-15.
1
i

º. Textus omittit 28, qui sunt hac exhortatione hispanica.


n.

in
et

27
2. G

-
6,

Gen.
2. 4.
º

6,

Cf. Gen.
4.
º

17 – COMMENTARII P. NADAL.
258 ExHoRT. 2 coMPL. (1561).- TExTUs HisPANUs

algunos insignes, a quien nuestro Seiìor guiava y dava su gracia:


Enoch, Noe, Abra[f.97v]ham *. Vino despues la ley escripta, en
la qual biviô el pueblo de Dios; y aunque fuera desta religión y
desta ley se podian salvar algunos, en la ley de naturaleza, pero
no tuvieron en ella las ayudas que tenian en la ley escripta.
[28] A lo ültimo vino la ley evangélica, una religión amplis
25 sima en la qual quiso Dios que le diesen culto y reverencia, y a su
Hijo hecho hombre; y fuera desta religión no ay salud, no ay po
derse salvar. Esta es la gracia del evangelio, la religión christiana;
la qual, comparada con las passadas, es perfectión.
[29] Pero, como os he dicho, Dios quiere ser servido bien y
mejor y perfectamente ; y assi, dentro desta gracia evangélica,
dentro esta Religión christiana, quiere nuestro Sefior que haya
particulares religiones donde se busque la perfectión del evangelio,
donde aya particulares influxos de la gracia divina. Llama Dios
hombres, unos de una parte y otros de otra, y congrégalos, como
35 dize nuestra bulla del instituto, « Spiritu Sancto afflati » * ; El los
ayuntó y los llamô para particular fin y les dió me[f. 98r]dios
él,

para por consiguiente special ayuda para por esos medios


y

ir
a
-
aquel fin.
particular, gracia religión
en

de

es
decendiendo más un
Y

[30]
concurso special qual puede religioso
de

40 auxilio
y

Dios con
de el

y el
cumplir las obediencias vocación,
su
ordenaciones hazer los
y

gra

su
asi diremos adelante que tienen
de
su

ministerios instituto.
Y

21 bivió add. después 22 algunos om. 23 tuvieron] tenfam tenian]


Q

Q
||

||

1
teniam SQ, tenevano ante cancel., tuvieron escripta add. entre ellos avia
X
et
U

y
B
y |

algunos que m&s se sefialabam em ley, como los


la
servicio de Dios observancia de
|| el

Q y*

fariseos, etc. 24 religión] ley 25 om. 26 fuera — no ay] que fuera desta
y

y
Q

Q
S
||

||

religión no hubiesse salud, no hubiese 28 la qual — perfectión om. 29 pero]

y
Q
||

||

porque 30-31 gracia — esta om. 31 haya add. estos grados de servicio, que haya
Q

Q
||

||

33 Dios add. por su infinita bondad 34 hombres del. de unos om. otros
Q

Q
B
||

||

otra add. púrgales pero con darles conocimiento de sus pecados, dolor
y
om. lo
y
Q
I

que es menester, demas dales un desseo de servirle con perfectión 35 del instituto
S, Q
||

om. Sancto add. ut pie creditur afflati] allati Q, afflanti congregati 1es
L
Q

||
|

dio SQ, para por esos medios similiter X, para esos


et

dio 37 él] ellos SQ


ir
le

Q
B
II

medios B, 41-42 cumplir — instituto] antes que entre em religión cono


la

om.
ir

B
||

perfectión del estado, aborrecer impedimen


al

cer mundo vencer las dificultades


y
la

entrar en ella; después de entrado vencer las tentaciones,


se

tos que opponen


le

mortificar sus passiones, perder los malos havitos, reducirse yugo de obediencia
la
al

hacerle suave, hacer de buena gana las reglas ordenaciones de su religión, con pro
y

y
su

vecho de de otros exercicios ministerios de instituto. ansi diremos adelante


Y
si

que tienen su gracia los predicadores, los confessores, los lectores, los escolares, los coa
djutores; como cada uno pensare em ello considerare cómo estava antes, qué vida
si

De his specialiter meminit Dialogo 22, 28, 30,


34
I,
n.
in

35.
» *

Compl.
8,

Vide Erhort. annot. 10.


n.
1
MoNUM. 5 - ExHoRT. 2 coMPL. - TEXTUs G (1576) 259

[29*] Et così vole il Signor nostro che vi siano particolari 15


religioni dove si ricerchi la perfettione dell'evangelio, dove siano
particolari influssi 215v] della divina gratia. Chiama Iddio homini
[f.

queste quelle bande regioni, congregali, come dice


di

et

et
di

la
e

bolla del nostro instituto ET GLI DÀ Lo Spiritu Santo, aduNANDo


º,
et

chiaMANDOGLI per un particolare fine, per conseguir quale

20
il
gli DoNA mezi, conseguentemente agiuto spetiale per puoter
et

venir tal fine per tal mezi.


al

[30*] Et descendendo più particolare, gratia religione


de
in

è
un auxilio concorso speciale d'Iddio, col quale può religioso
et

il

adempire

25
obedienze ordinationi della sua vocatione far
et

et
le

ministerii del suo instituto ET coNsEGUIRE


IL

SUo FINE. QUESTA


li

15 Et cusì vole marg U, canc. sequentia: Sempre mai [mai sup. lin.]
in

et

stata
è

religione dall' principio del mondo, gente che servese Iddio et dase culto, per
et

il
li

che esso gli inspirava et agiutava specialmente. Nel principio del mondo legemo nel
genesi certi che scrittura dice, che erant filii Dei, altri filii hominum, quelli buoni
la

questi cattivi. Li cattivi ciechi per sua colpa buoni, huomini religiosi, et fra loro
li
;

alchuni insigni, alli quali Signore nostro guidava [aiutava X] sua gratia,
et

dava
la
il

Enoc, Noe, Abraham. Venne poi lege scritta nella quale vivete popolo de Iddio,
la

il

et anchor che fuori di questa religione questa legge, puotevano salvare alchuni
et
di

li si

nella legge natura, imperò non haverebbero in quella agiutti che tenevano nella
di

lege scritta. All'ultimo venne legge evangelica, una religione amplissima, nella quale
la

volse Iddio che riverenza, et suo figliuolo fatto huomo, et fuori


et

daseno culto
al
li

questa religione non vi salute, non puotersi salvare. Questa gratia del
di

vi

la
è

evangelio, religion christiana, quale comparata con altre, perfettione; ma


le
la

la

come vi ho detto, Iddio vuole esser servito bene et meglio et perfettamente. Et cusi
questa gratia evangelica, dentro questa religion christiana vuole quae
di

dentro
U
a

cerba habet 19 et gli da marg. G, om. UX Santo del. afflati, lui ha G, add.
X

in
lo

li
|

afflati, lui ha DVX adunando corr. eacadunatti GI adunati UX 20 chiamando corr.


li

|
|

ex chiamati GI chiamati UX gli marg. G, om. UX 21 dona corr. eacha datto Gl


in


il
| I

ha dato UX
ex

tali mezzi conseguire


li al
et

et

26-30 della corr. così diremo


X
li li
I

sua gratia particolare


suo luogo che

predicatori della Compagnia
la


et

hanno
sua G, quae verba sunt in UX 26 et fine sup. lin.
et la

scholari 26-30 Questa della


G
|

marg. infra
et

ante Questa del.


in

G
:
260 ExHoRT. 2 coMPl. (1561) - TExTUs HisPANUs

cia speciallos predicadores de la Compafiia, y los scholares la suya.


De manera que, sobre aquella plenitud de gracia que tienen los
45 christianos comunmente, tienen los religiosos esta gracia special
para hazer los ministerios de su instituto.
Esme a mi gran consolación considerar esta gracia y ayuda que
da nuestro Sefior a los religiosos que de su parte se ayudan y coo
peran. -
Y advertid que para esto se da la gracia de Dios nuestro Sefior,
para que obréis y concurráis con ella a mejor y más perfectamente
servir a nuestro Sefior. Guárdense los que tienen dones de Dios;
que [f.98v], si no concurren y si no cooperan de su parte, qui
társelos han.

55 [31] De lo dicho se sigue que no tiene de qué ensobervecerse


el que se vee religioso; porque la gracia de la religión es don de Dios.
a, Qué tiene el hombre aqui de su parte que pueda gloriarse ? Lo
sobrenatural, todo es de Dios; lo natural, El también lo ha- dado.
Ninguno de nosotros se hizo a si religioso; Dios nos hizo. Esta
él,

60 gracia no es de Ignacio; qué podia Dios moviö nos

y
le

él
;,

a
?

a
algún hom
El

otros también,

de
nos ha traido. No ésta obra
y

es

bre, por más poderoso que sea.


aqui veréis cómo avéis estimar vuestra religión
de

de
Y

y
[32]
gracia, ella sin menospreciar las otras.
en
y

vuestra consolaros
Quien menosprecia otra religión, por mesmo caso menosprecia
el

65
suya; pues también ésta como aquélla especial gracia

de
es

Dios.
la

no

Este tal conosce qué cosa sea religión.

hacia, qué inclinaciones, qué intenciones, agora tam mudado de aquello, celo que
la el
y

siente de ayudar las ánimas, que parece ser muy común todos los de Compa
el
a

gnia luego en entrando en ella, podría venir fàcilmente en comocimiento desta parti
«cular gracia concurso divino, por qual sea siempre loado alabado. — De manera
lo
y

que sobre aquella general gracia, que tienem los est.ados comúnmente para que dé
le
se

culto devido christiano con qual puedam salvar, tienem los religiosos esta
el

el
al

gracia especial para observancia de los consejos para los ministerios de su insti
la

tuto 47 consolación add. esfuerco 48 da — Sefior] de Dios nuestro Sefior


B, el
y
Q

Q
||

||

||
eae
S,
51

50 adviértase obréis add. en ella con ella om. QGUX con ella Q, con
Q
||

|| |

quella GUX, om. BS 52 nuestro Seiìor] Dios Q, Iddio U, Dio 56 don om. 57
X

Q
II ||
II

58 Qué tiene — Dios om. assi BQ, se stesso GUX 59


S,

57 parte add. de 59
si
Q
él ||
S

a
|

61 de nosotros — traido] de ninguno porque puede, Dios movió nosotros


le

él
II la y
a

también nos instruido 63-64 vuestra — gracia] esta gracia de Compagnia


él
y

Q
||
a

64 en S, in GUX, con BQ altre GUX, los otros BQ


«Q

las otras S, 66 ésta —


le
||

aquélla] la una como otra


la

Q
MoNUM. 5 - ExHoRT. 2 coMPL. - TEXTUs G (1576) 261

GRATIA È MULTIPLICE: UNA È UNIVERSALE, QUAL HEBBE IL PADRE


IGNATIo ExCELENTER PER INSTITUIR ET DAR oRDINE ALLA COM
PAGNIA ET GOVERNARLA; SIMILE HAVERANNO GLI GENERALI; LA SUA
GLI ALTRI su PERIORI ET oGNI PARTICULAR voCATION DELLA - - -lº.
Di modo che oltre a quella plenitudine di gratia che li christiani
comunemente hanno, tengono i religiosi questa gratia speciale
per fare li ministerii del suo instituto, per caminare alla perfet
tione della charità et altre virtù. A me è gran consolatione consi

N.
derar questa gratia Signore


[f.

aiuto ch'Iddio alli


et
216r]
religiosi che dal canto suo s'agiuttano cooperano. Et advertite

et
che per questo gratia dal Signore, aciochè ado
vi

vi
data
la
si

periate quella meglior più perfettamente

et
concorriate
et

con a

da
servir Iddio. Avertiscano guardino quelli ch'hanno doni
et
si
a

Iddio coopererano, gli sarano tolti.


se

che, non concorrerano


et

[31*] Da quello ch'habbiamo detto veDDE che non ha onda


si

s'insuperbire chi vede esser religioso; perchè gratia della

la
si

religione un dono d'Iddio. Che cosa ha adunque l'huomo da


è

puotersene gloriar? Tutto quello che sopranaturale d'Iddio,


è

è
et IL naturale ancora esso l'ha donato. Nisuno noi ha fatto se
di

stesso religioso; Dio fatto. Questa gratia non d'Ignatio;


ha
ci

lui che puoteva Dio mosse lui noi ancora, ha tratti


et

ci

esso
e
º
et

condotti qua.
[32*] Et qua vederete come dovete stimar vostra religione
di

la

gratia, quella senza dispreggiar


et

If.

consolarvi altre.
in

216v]
le
e

Chi dispreggia qualche altra religione, per medemo caso dispreg


il

gia sua; poichè tanto questa quanto quella spetial gratia


la

d'Iddio; questo tale non cognosce che cosa sia religione. La qual
et

haveranno gli generali simul per quello [?] 30 voca


et

et

28 excelenter corr. eac



|

tion della... abscisa charta 34-35 per caminare virtu, marg. U, om.
in

X X
| Il

il

35 da prius conceda U] da sup. lin. G, om. U, data U,


vi

37 data
ci
X

in si
è

è
º
G,

vi in marg. om. UX marg. G, seguita UX


si

39 avertischino 41 vedoe
X

Il
º

X |

45 prius GI U, 47 tratti corr. er tratto GI tratto 44 qua del. non


lo

U
X
il

il
l'

|
G,

questa opera d'alcun homo per più potente che sia quae rerba sunt UX
in

51
è

medesimo 53 post religione canc. Cusi adunche bisognia riverir [vivere X] et


X

U
il

laudare prius honorari religioni, massimi noi altri, avendosi, reputandosi per più
le

li

bassi et indigni da esser religiosi della gratia del nostro instituto, reputando l'altre
et

religioni, como veramente sono, gratie ch'il Signore nostro ha fatto alla sua Chiesa U.
et haec retinet X

Charta abscisa rumpitur sensus.


º
262 ExHoRT. 2 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

Y
asi es menester tener reverencia y loar las religiones, princi
palmente nosotros, tenién[f. 99r]donos por los más vaxos, tenién
70
donos por indignos de ser religiosos y de la gracia de nuestro insti
tuto, teniendo a las otras religiones, como lo son verdaderamente,
por gracia que nuestro Seiìor a hecho a su Iglesia ; la qual no se
merece de ordinario. g, Qué aprovechan exercicios, quando El no
llama ? De Dios, pues, es el ser uno religioso. El llama a unos y
75
a otros, a uno y a otro estado, a particulares fines y a particulares
medios, para el maior servicio de su divina Magestad.
[33] Esto es religión, gracia, instituto y modo de proceder. Vea
mos aora por donde conosceremos esta nuestra religión. Quatro
medios tractaré para conocerla. El primero serà el discurso en par
80
ticular de nuestro Padre Ignacio, que es el principio que tomò
Dios por medio para comunicar esta gracia, y quiso que fuese mi
nistro de esta vocación; y en él nos puso un exemplo bivo de nues
tro modo de proceder. El 2° serà aquellos dos exercicios que te
nemos entre los nuestros, del rei y de las vanderas *; por las qua
85
les, como por una historia, con gracia del Sefior
[f.

se
verâ

la
99v]
ay El

serâ proponer

de
nuestro instituto. nuestro instituto
30

fin
El el
los medios que para alcangarle. pondremos los princi

y

pios por donde goviernan sus partes, casas


se

y
habitaciones donde
los nuestros residen, superiores constituciones.
y

68-69 principalmente] especialmente 69 nosotros add. aviendo venido


Q
II

ûltimo llamándola, nuestro Padre de sancta memoria minima Compa


y
lo
a

gnia teniéndonos*] nos devemos tener 70 gracia] religión 71-76 reli


Q

Q
||

||

||
giones — maior] en mucho como som antes reputarse ésta como otra Ruth que iva
;

detrás de los segadores cogiendo las espigas que seles aviam caido llebándose ellos ade
lante los grandes manojos. con esto se deve tener por gracia particular que hecho
Y

nuestro Sefior su Iglesia em embiar esta Compagnia detrás, ella se de tener por
y
a

particular gracia, qual no se merece de ordinario. quiem Sefior no llama, mi apro


la

el
A
mi

vechan exortaciones admoniciones mi exercicios mi cosa alguna. Non vos me elegistis,


sed ego elegi vos. Aunque algunos llama que mo correspondem prin
al

su vocación
a

cipio del Ilamamiento después de aver entrado servir Dios. Tanbién ay otros
o

de diversos estados particulares fines, dales particulares medios para mejor


y

el
y

71 verdaderamente om. 72 Dios nuestro Sefior ha dado 74-75 llama, unos


S

S
||

a
a I

religión add. particular


77

uno, proceder add. para me


a,

otro otro estado


y

Q
S
a ||
a

jor más perfectamente servir Dios 78-81 Quatro — gracia] Lo


se me ofresce
y

y Q
||

imitación que tiene de nuestro Seiìor de sus discipulos estado primitivo de Igle
la

la
y

discurso de nuestro Padre Ignatio, que es principio que tomó nuestro


2o

sia. El
el

el

Sefior por medio para comunicar su gracia 79 para conoscerla om. en eaeSGUX
Q

S
||

I
S,

principio que tom6 Dios para comumicar principio ch'Id


es

80-81 que che fù


el

il
|

dio pigliò, mezzo da communicar UG ante cancel. Padre Ignacio que tomó Dios
et
X

|| ;

que eaeQS, che GUX, om.


81
es

por medio, que principio para comunicar transp.


el

B
B

— constituciones] qual puso nuestro Seiìor como otro ejemplo vivo,


al

82-89 en
él
y
||

más proporcionado nuestra baxeca imperfectión, de nuestro modo de proceder.


e
a
3o

Lo aquellas dos meditaciones de nuestros exercicios, del Rey temporal de las ban
y
MoNUM. 5 - ExHoRT. 2 COMPL. - TEXTUs G (1576) 263

gratia non si merita d'ordinario. Giovano essercitii, PIE oRATIONI


ET BONE OPERE ET FREQUENTIA DI SACRAMENTI; MA IL PRINCIPALE
È QUANDo Iddio PARTICULARMENTE chiama, da lui è l'esser uno
religioso. Lui chiama questi a questo, et quelli a quel stato, a fini
particolari et per particolari mezi, a maggior serviggio della sua
divina Maiestà.

[33*] º
Vediamo hora per quali mezzi cognosceremo questa 60

nostra religione. Tratterò de quatro mezzi per cognoscerla. Il primo


sarà il discorso in particolar del N. P. Ignatio, il qual pigliò Iddio
per mezzo di comunicar questa gratia, et volse che fusse ministro
di questa vocatione; et in lui ci ha posto un vivo essenpio del
nostro modo di proceder. Il 2° sarano quelli due essercitii ch'hab
biamo tra li nostri, del Re temporale et delle bandiere º, per li
quali, come per 217r] una historia, con gratia del Signore,
[f.

la
proporre

vedrà nostro instituto. sarà fine del nostro


si

Il
il

il
instituto, sonno per conseguirlo. quarto pro
et

vi

mezzi che
Il
li

porrò ALCUNI ALTRI MEzzI PARTICULARI PER ET,


la IL

MEDESIMO
Ciò, principii per quali governa Compagnia,
DI

oLTRA

le
si
li

li

sue parti ET nostri risedono, supe


et

habitationi dove
le

case li
i

riori, constituzioni,
le

ETC.

del. che G, add. che UX – chiama] che giovano es



54 ordinario 54-56 Giovano
|

sercitii quando Iddio non chiama UX pie quando marg. 56 quando bis
in

G
?

|
I

sup. lin., del. non del. adunque G,


G,

ms. particularmente add. non UX lui


in

è
I

add. UX 57 questi questo prints questi ad aquesto UA



59 Maiestà del. Questo
a

di a
Il

X |

religione, gratia, instituto, modo proceder U, quae add. 62-63 qual gra
il
è

tia, corr. eacche fu principio ch'Iddio pigliò mezzo da comunicar questa gratia
et

X il

et U, quae verba habet 65 doi UX 69 conseguirli G, conseguirlo UX 69-70 pro



|

proporremo Gl proporremo UX
ea

porrò corr. Nat. marg.


in

70-71 alcuni ciò



Il a

G, om. UX 72 et sup. lin. G, om. 72-73 superiori etc. om.


X
U
X

li
Il

Hic incipit hac exhortatione italica pars edita MI, II,


ºb

narr.
in

in

F.

179 sq. paucis aliter legimus.


In

Eaterc. n. 91-98 136-147.


º
264 Exhort. 2 coMPL. (1561) - TExTUs hisPANUs

[34] Quanto a lo primero *, el aiio 1555 * me acuerdo yo que


oi dezir a nuestro Padre Ignacio: «Tres cosas he deseado de nuestro
Seiior, y su divina Magestad me las a concedido*. La primera, ver
aprobada la Compafiia de la Sede Apostolica, y nuestro Sefior me
lo ha dado. La 2a, ver aprobados los exercicios, y nuestro Sefior
ver hechas constituciones,

1°.
5
La

es
3a
me lo a concedido nuestro

y
Seiìor tanbién me concedido De aqui collegimos noso

lo

».
a

se
deras, en los quales como en una historia nos representa nuestro instituto. Lo 4°

5o
fin de nuestro instituto los medios que ay para alcancarlo. El modo con que
el

el
y
govierna sus partes de Compagnia las casas collegios donde está esta Compagnia

la

y
aun

es


las constituciones reglas con las quales governada regida. Quanto
y

lo
y

a
que todas las religiones somhechas imitación de Cristo nuestro Sefior de aque] estado

y
a
primitivo siguiendo los consejos de Cristo nuestro Sefior procurando de imitarle

y
y
seguirle en estado de perfectión, todavia parece que esta minima Compafìia tiene al
gunas cosas particulares, semejantes su primero estado de Iglesia. Primero se me

la
a
representa Cristo nuestro Seiìor, que antes de congregar sus apóstoles discipulos,

y
a

primero fue disierto, alli por 40 dias hico penitentia, ayunando

el
al

dormiendo em

y
y

suelo veo aqui también que nuestro Padre de santa memoria, antes que ayuntase sus
;

compaiieros, primero hico penitentia, biem que como hombre peccador muchos meses
pienso que fuerom dos afios en Monserrate en Manrresa. Congregó nuestro Sefior
y

y
una compafiia de doce también quiso nuestro Seiìor dar este susiervo otra de diez,

a
;

aunque con Bachiller, que muri& en Padua, Cazeres que qued6 en Paris para
el

y
acabar sus estudios, qual como otro Judas apostatô, podriamos decir que fueron
el

doce, mas diez solos som nombrados en bulla. Los que nuestro Seiìor eligió para su
la

compafìia eram en dos maneras unos más permitentes [!], los quales llamó apóstoles,
:

otros no tanto, que [p. 338] fuerom los 72 discipulos después los apóstoles eligie
y
;

rom algunos que administrasen las mesas, para que ellos pudiesen mejor bacar su
a

a
ministerio, los quales llamaron diâconos. esta divissión parece que corresponde

la
A

divissión de gente que ay en Compafìia, — aunque em perfectión seam muy dese


la
se

mejantes todavia deven esforcar con gracia favor del Seiìor acostarse más
la

lo
y

a
;

ellos —: éstos son los professos, coadjutores spirituales


se

que pudiere coadjutores y


a

temporales. movió muchas persecuciones,


a,

nuestro Sefior se sus apóstoles

y
le
A

discipulos, con muchas persecuciones se fundò primitiva Iglesia; assi


la

nuestro
y

a
Padre som movidas muchas persecuciones los de Compaiìia, con grande tra
y le

la
si y

y
a a

vaxos persecuciones se fundado no havido religión que môs persecuciones


y
a

mas dificultades aya temido que tanto ayam durado duren como en ésta, que parece
y

que casi en todas partes tiene quien persigue, menos de palabras. El irtento de
la

lo
a

Christo los apóstoles era ganar almas, convertir infieles los fieles atraerles mayor
y

y
a

perfectión para esto no se curaban de travaxo poner vida en [p. 339] ello, con
y

la
;

gram celo que teniam de las ánimas esta gracia parece que se vee en Compa
la
el

y
;

iìia, qual expressamente sido instituida para ayudar las ánimas, tanto de los
la

infieles como de los fieles, con un celo grande, comum Compaiìia,


y y
la

todos los de
a
se

aun los que ella acostam. La separación que hubo de los apóstoles discípulos
y
a

missiones en aquella primitiva Iglesia, que también se visto se vee en Compa


y
al lo

la
a

fiia. El convertirse tantos infieles luego principio assi en Compafiia, luego que se
la
;

fundò, en India hubo gram conversión de infieles gentiles. En aquella primitiva


la

Iglesia erat, cor unum anima assi en esta Compaiìia, con ser de diversas nacio
et
a

| la »
;

nes, es um amor unión grande frequentación de comunión 83 aquel exerci


|| la
y

Q
II

cio 84 los nuestros] nosotros por las] entre los 90 primero] 2° cerca de afìo
Q
||
S

lo S

de 1555 92 ante su del. dos ver] es 93-94 me ha dado] me hecho esta gracia
Q
||

||
L

a
|

Q,

ancora me l'ha con


S,

96 también me concedido también me concedió


lo

lo
Q

a
ii

cesso XU ante camcel., me


et

hecho esta merced


B
G

a
MoNUM. 5 — ExHoRT. 2 coMPL. — TExTUs G (1576) 265

[34*] Quanto al primo *, nell'anno del 1555 * mi ricordo io che


senti quando disse nostro P. Ignatio: « Tre cose ho desiderato dal 75

nostro Signore avanti di morire *: la prima veder approbata la


Compagnia dalla Sede Apostolica, et il Signor nostro me l'ha
datto; la seconda veder approbati li Essercitii, et il Signore già
me l'ha concesso 10; la terza veder fatte le Constitutioni, et il Si
gnor nostro me l'ha ANcoRA FATto vEDER ». Di qua raccoglievamo
noi che in queste parolle si voleva dire il nostro Padre Ignatio
che starebbe già pocco tempo con noi.

75 quando disse corr. eaedire a U ] dire a X ||75 cose del. ho desiderato, diceva U !
tre cose (diceva) ho desiderato X || 76 avanti di morire om. X | morire del. et la sua di
divina maestà mel'ha, concesso G, quae add. UX || 77 mel'ha, del. concesso U || 80 nostro
add. ancora GUX quod oblitus est concell. Natalis in G | ancora — veder, sup lim. et
in marg. corr. eaeconcesso G] concesso UX || 81 ci X, si GU

* Vide in apparatu exhort. hisp. (lin. 82-89) quae unus textus Q addit, prae
ponendo aliud medium (quod vocat primum) ad cognoscendam Societatem, ex
similitudine scilicet et imitatione ad vitam D. N. Iesu Christi et apostolorum.
Textus L, dum breviat quae hic dicuntur in n. 35, loquitur de hoc primo
medio dicens Societatem cognosci historice, por la vida de nuestro P. Ignacio.
* Etsi omnes codices conveniunt in hoc anno designando (L tamen: cerca
de afio de 1555), res tamen quae narratur remittitur alibi ab ipso Natali ad an
num 1551, in Praefatione in Acta P. Ignatii (MI, F. Narr. I, 356 et cf. ib.
n. 1*-2*, p. 354-356). Et hic etiam dicitur de anno 1551, cum in exhort.
italica, n. 35*, statim addatur « passati dipoi doi anni » (linea 98); quod
sane remittit ad tempus quo Ludov. Goncalves incepit Acta Ignatii scribere,
scilicet ad annum 1553 (cfr. Praefatio L. Goncalves m. 1-2, 10; F. marr. I,
354-359, cum annot. 6, 7; et p. 359). Sed, cum eo anno 1551 Natalis ver
satus fuerit in Sicilia, potius videntur res, quae narrantur, locum habuisse
initio anni 1552, cum Natalis e Sicilia Romam vocatus fuerit ad emittendam
professionem et videndas Constitutiones. Cf. MI, F. narr. I, 354, annot. 1.
Certe maior pars eorum quae in Actis P. Ignatii continentur dicta fuerunt
anno 1555.
• Haec tria, et quae sequuntur in sequenti numero, referuntur uberius a
Natali in Praefatione in Acta P. Ignatii: MI, F. narr. I, 354-363, in inferiore pa
gina.
1° Exercitia approbata sunt a PAUlo III per Breve Pastoralis officii (31
julii 1548): Instit. S. I. I, 13; MI, Exerc. p. 216-218.
266 ExHoRT. 2 coMPL. (1561) - TExTUs HISPANUs

tros que en aquestas palabras nos queria dezir nuestro Padre Igna
cio que estaria ya poco tiempo con nosotros.
[35] Y asi yo le dixe un dia: «Padre, todos los fundadores de
100
las religiones, estando cercanos a la muerte, an dexado algunos avi
sos de cómo nuestro Seiior les guió desde sus principios hasta que
fundaron la religión, para maior conoscimiento de su [f.100r] re
ligión y para ayudarse mucho en el govierno della, y asi sant Fran
cisco hizo un testamento que comienca: « Cum in peccatis essem » u,
cosa de mucha substancia; y leemos otros testamentos de cosas
muy particulares de otros fundadores de religiones. Asi, por cha
ridad, V. R. haga alguna cosa semejante, mirando en ello el bien
de la Compaiìia principalmente, diziendo cómo nuestro Seiior le
ha ayudado en las contradictiones ». — Respondióme que estava
10 ocupado. — Y haziéndole instancia, al fin dixo que tomase otros
dos compafieros i* y lo encomendásemos a Dios y dixésemos missas.
Yo le respondi que lo mismo diria al cabo de haver dicho missa y
de averlo encomendado a Dios. Y hize lo que me dixo. Y después
i°,

de
llamò al Padre Luis Goncales vida

su
escriviô discurso

el
y
1*;

i*,
resto dixo que Nadal podia
de

lo
15 hasta afio 43 dezir
el
y
el

porque alli havia asistido


de

ordinario.
|| eae

GUX, om. desde que [prin


97

SQ, queria dezir] dava


in

en entender
4 B

Q
||
1
a
|

cipiarom mucho] más in peccatis] in perfectus otros testamentos de


él 9 Q

Q
S
||

||
3

y 5
om. estava, add. por entonces 12 missa om. 13-16 después — ordinario]
L
Q

Q
||

||

II

después vino em ello escrivi6 um libro escrivi6lo Padre Luis Gonc&lez


y el
lo y y

]
-
-
-

hasta, en aiio [lacuma] dixo resto maestro Nadal 14 escriviè — vida] una
el

y
||
L

se

que avia passado por él, después que convirtiò


al

hora dia conferia Dios mue


Q le

a
stro Sefior 15 aiìo de 53 resto] respondiendo
Q
S
|

Cf. Regula generales Fratrum Minorum (edit. Quarac


et

Constitutiones
ii

XVI, Testamentum S.P.N. Francisci.


p.

chi 1922)
Hi duo alii ad missas celebrandas erant Ioannes de Polanco, secre
P.
i*

tarius Societatis, Pontius Cogordanus, procurator domus Romanae. Cf.


et

Ignatii: MI, 357 (impres. 537).


P.

I,

Praefatio Acta narr.


in

F.

Ludovicus Gongalves da Cámara (c. 1520-1575), lusitanus, natus


in
i*

insula Madeira aut Abrantes dioecesi Guarda, venerat Parisios 1535 ibique
in

a.

Patrem Fabrum socios Ignatii novit. Ingressus est Societatem Conimbri


et

cae die 27 aprilis 1545 (cf. RodrigUes, História postea Romam


et
1,
I,

447-448)
Ignatio egit frequenter familiariter. Ipsi
P.
et

S.

S.

venit cum Goncalves


et

Ignatius narravit (incipiens 1553) vitam suam. Gongalves, praeter haec Acta
a.

Ignatii, scripsit quoque Memoriale. Die 23 octobris 1555, simul cum Na


P.
S.

dal, profectus est Roma ut Genuae navim conscenderent Hispaniam. Genua


in

profecti sunt decembris (MI, Epist. X, 504; Chron. Pol. VI, 636).
21

In

Con
gregatione Generali (1558) electus est Assistens Praepositi Generalis; sed
1
in a
3^

iulii 1559 iterum Lusitaniam revertitur postulatus magister iuvenis


MoNUM. 5 – ExHoRT. 2 CoMPL. - TEXTUs G (1576) 267

Et così un giorno io gli dissi: «Padre, funda

[f.
[35*] 217v]

li
tori delle religioni, essendo prossimi alla morte, hanno lasciato
alcuni avisi sancti per agiutto delli suoi figlioli, speciaLMENTE come
nostro Signore ha guidati dalli loro principii per insino che
il

li

et a
fundarono sua religione, per maggior cognitione quella, per

di
la

agiuttar molto governo quella. Et così santo Francesco lasciò

di
al

º,
un testamento che comincia: Cum peccatis essen

in

in la di
cosa

»
grande DIvoTIONE ET sostantia. Così ancora per charità facci
R. V. qualche cosa simile, risguardando l'utile che seguirà

ne
questo alla Compagnia, dicendo principalmente come Signor

il
nostro l'ha agiutato nel suo PRINCIPIO ET contradittioni Rispon

».
detemi che era occupato; facendoli instantia, disse finalmente
et

ch'io pigliassi doi altri compagni


et

raccomandasimo 95

la
cosa
º

a
Iddio, dicessimo ogni UNo
et

messe. Feci Mo come disse, ET GLI


3

RisPosI Io IN NoME DI TUTTI MEDESIMo. Et


IL
CHE CI PAREVA
3

dapoi, PAssATI DIPoi DoI ANNI CHIAMò UN GIoRNo Luigi

P.
il
González gli disse discorso della vita sua per insino all'anno
et
º

il

Et
puotrebbe dire
º,
et

º.
del 1543 resto disse che Natale 100
lo
il

83 Padre del. tutti U, add. tutti figlioli –


marg. GU, om. spe
85

sancti
li X
X

X in
|

U, |
ea
cialmente marg., corr. eacet alcuni GI et alcuni 86 loro corr. loro
in

di

di

di

il
|

marg. G, om. UX sostantia del. leggiamo altri


et

et

87 sua] loro 90 divotione


in
X
|

testamenti de cose molto particolari d'altri fundatori de religioni U, quae add. 92


X
|

principalmente] particolarmente 93 nel corr. eacnelle GI nelle UX suo principio


X
|

et marg. G, om. 93-94 Risposemi 96 ogniuno marg., corr. eacdelle


in

in
X
U
X

3
Il

G] delle UX messe del. Io risposve ch'il medesimo direbbe doppo haver detto
a li
I

Iddio U, quae add.


le


messe et raccomandatolo Fecimo corr. ea: feci GJ feci
in io

io
X
|

UX come del. mi G.; add. mi UX 96-97 gli risposi marg. G, om.


et

medesimo

|
Il I

UX 98 passati giorno marg. G1 padre chiamò UX gli disse corr. ear


li in

et

99
il

| |

et dittando nostro Padre fece scriver quae habet 100 dire del. perche egli
X
U
il

reseduto in Roma d'ordinario U, quae add.



era stato appresso 100-2 Et
et

X
li

quel nostro om.


X

regis Sebastiani: Lainii Monum. IV, 434; LETURIA, Luis González, maestro
P.

del Rey D. Sebastián AHSI (1937) 97-106.


6
:

Anno 1553 incepit narrare Ludovico Goncalves; et, redeunte Natali


P.
º

ex Hispania (18 octobris 1554) eoque instante, continuavit Ignatius narratio


nem post martii 1555, praesertim post 22 septembris 1555. Cf. MI, narr.
F.
et
9

Ad finem Actorum mentio fit ope


p.

354, 360, 362; Erh. 11,


I,

Conim.
n.

65. de
3

p.

ab Ignatio Romae fundatis (n. 98:


de

ribus narr.
I,

catechumenis
F.

502) sc.
iudaeis, de Marta pro mulieribus periclitantibus, orphanis colligendis;
de
S.

quibus omnibus, iuxta tempus bullarum spectantium ad has fundationes, per


venitur narratione ad annum 1543. Vide Epist. Lainii 48 (F. narr.
n.

I,
in

126-127); Summ hisp. Polanci


p.
n.

80-81 (ibid. 197-199) cum annotationibus.


.

Ignatii 98: MI,


F.
n.

Acta narr.
I,
P.

502.
º
268 ExHoRT. 2 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

[§ II. — IN viTA IGNATII FoRMA SociETATis]

[36] Fué pues asi el principio. El Padre Ignacio hera de Loyola,


y en el siglo seguia la guerra; y en una ba[f. 100v]teria de Pam
plona con una pieca de artilleria le quebraron una pierna y le
maltrataron otra. Lleváronlo a Loyola asi malamente herido, y
llegó al cabo y a ser desahuziado de aquella enfermedad; y una
noche que hera vispera de S. Pedro y de S. Pablo dixeron los mé
dicos que, si entonces no mejorava, que no ternia remedio de su
vida; y aquella noche a media noche comen ςό a tener mejoria

**.
aunque yo no soi amigo hazer milagros

de de
25 buscar misterios
Y

y
las cosas; pero, hablando una tal persona quien Dios nues
de

a
stro Seiìor eligió por fundador una religión, todas estas cosas

de
son dignas consideración particular. Yo me consuelo
de

de
consi
me regalo ello,
en

de

en
derarlas ver que tal dia nuestro Seiìor
y

17,
comencó ayudar dar mejoria. tractando desto pratice
le

Y
a

ayudaré yo para aqui adelante parti

de
me desto también tener
cular devoción estos sanctos appóstoles, confiando que ellos me
a

ayudarán abogados Compaiìia.


de

serán los de
y

la

y,
estar mejor
de

[37] Comencó alli a[f. 101r]delante estando


convalecencia, pidió un libro para leer cavallerias; a
en

de
35

se
no

y
casa ninguno cavallerias, solia ocupar,
en

de

en

se
halló que antes
sino un Vita Christi del Cartuxano en romance.
i*
-+-

17 In marg. Loyola, add. de una de las casas más principales que ay em


1

Vizcaya 18-20 de Pamploma — otra] quebrô una pierna otra por

la
maltratô
le

le
y
Q
||

que passó por medio de entrambas 20-21 asi — desahuziado] curar, domde llegó
Q
||

23 entonces] aquella noche add. plugo nuestro Sefior que


al

casi cabo 24
y
Q

Q
||

||

25-26 yo no — cosas] nos sea, amigo fácilmente atribuyen las cosas que acontecem
a Q
||

milagro podiéndolas atribuir causa natural 26 tal om. 28 me consuelo]


y Q

Q
||

||
a

me he olgado 30 comenc6 om. 30-31 tractando — yo desto] querrâ


y
le
Q

S
||

||

tratando desta, platica me ayudasem esto 33 de los eaeSQ, om. B, di quelli che
Q
||
a

sono mella, Compagnia XUG 35 de cavallerias om. 36 ninguìn libro S, ninguno


Q
||

||

add. en casa de los que pedia que eram en que — ocupar om. 37 um eae
Q

||
S
|

QSXUG, om. romance add. en qual leyó mucho, como


el

Q
B
|

Acta P. Ignatii 1-3: MI,


F.
1° « 17 1°

n.

narr.
I,

364-368.
Iuxta illa quae dixerat initio exhortationis primae (n. sq.): agendum
7

esse spiritu, corde, practice


».

Ludolphus de Saxonia, carthusianus


(f

1377). Nomen auctoris additur


quae Acta Ignatii referunt: MI,
ea

P.

F. I,
F.
n.

Natali ad narr. 370. Versio


5
a

hispanica huius libri facta fuerat ab Ambrosio Montesino, O. M.,


et

edita
Compluti (cf. A. CodiNA, Los origenes los Ejercicios
de

de
S.
a.

1502-1503
LEtURiA, El gentilhombre
p.

Ignacio Loyola, Barcelona 1926, 220 sg.;


de

P.
p.

Iiìigo Loyola
de

Barcelona 1949,
L.

*,

150-154).
MoNUM. 5 - ExHoRT. 2 CoMPL. - TEXTUs G (1576) 269

quel tutto, del qual scritto pigliarà qui

[f.
Padre 218r] scrisse

si
il
proposito nostro.
in

summa quel che sarà

a
[36*] Fu adunque così principio. Ignatio era

de
P.
Il
il
Loyola, casa nobile nella provincia Ipuscua Spagna, nel se

de

et
in
colo seguitava guerra; una batteria Pamplona, d'un colpo

in

di
la

et

5
d'artiglieria gli rotta una gamba
di

fu
moschetto ferita

et
o

l'altra. Fu condutto Loyola, così mal ferito, arrivò ad esser

et
a
molto apresso morte abandonato dalli medici quella infir

et in
et
a

mità. Et una sera, ch'era vigilia San Pietro Sant Paulo,

di
la
quella notte non megliorava, non haveria 10
dissero medici che
se
li

rimedio HUMANo sua vita; alla meza notte incominciò star


la

a
e

meglio Et ancor ch'io non sia amico

de
far miracoli delle cose,
º.

imperò parlando d'una tal persona, quale Iddio nostro Signore


la
elesse per fundator' d'una religione, tutte queste cose mi pareno
particolare consideratione, Compagnia 15
esser degne
di

la
havendo

ad
f,
[f.

218v] d'haver tali ministeri havendo esser tanto congionta


et
i

col Sommo Pontefice, successor Pietro, mi par CHE concorsero


S.
di

con orationi particolari San Pietro San Paolo liberar Padre Igna
il
a
e

prendo mi ral
ne
Io

et
tio etc. consolatione considerando queste cose,
legro veder che tal giorno nostro Signor incominciò ad agiu 20
di

in

il
N.

tar megliorarlo sanità. Et trattando


P.
IL

IoNATIo
di

di
et
º,

questo practice me n'agiuttarò ancora per haver nel avenir


io

particolar devotione questi santi Apostoli, havendo fiducia che


a

loro m'aggiutterano, quelli che sono nella


de
et

sarano advocati
Compagnia.
Igna
N.

[37*] Incominciò adunque dallora star meglio


P.
il
a

tio; essendo già convalesentia, domandò un libro


de

caval
et

in

lerie per legger, casa nesun libro tale, nei quali


et

vi

non trovò
in
si

soleva occupar; solamente trovò una Vita Christi del Cartu


si

si

viTE DI SANTI CHE chiAMA FLos SANC


DI

siano ET UN LIBRO
si
º

vuolgar spagnolo.
ºa

ToRUM
in

casa –
Spagna om. moschetto add. pezzo UX quella del. verbum illegib.
X
4

8
o
|

marg. G, om. UX far miracoli


et

11 humano 12 amico ricercar misterii


XX
in

| di
G
Il

cancel. ricercar miracoli, misterii alla G) alla U,


13

ea

amico
di

et

corr.
la

la


U

15-19 havendo Ignatio, etc. om. 16 ministri G, ministeri d'esser tam con
X

U
|

G,
17

iunta Pietro del. che G] che mi pare che sup. lin. om. UX 19 prendo
U

|
|

del. grande G, add. gran UX considerando prius considerandole GUI considerandole


X
I

queste cose om. 19-20 rallegro add. quello X, cancel. quello 20-21 agiutar
il in

in
X

U
|

agiutarlo GI agiutarlo UX nostro Padre Ignatio


ea

corr. 21 marg. G, om.


in

U
X
|

et del. darli questo U, add. questo


di

22 ancora del. 29 trovò del. nesuno



X
di
U
il º

30-31 et un libro Sanctorum marg. G, om. UX


in
U

ºa Hic liber Flos sanctorum (Vitae sanctorum; Legenda aurea) habebat


«

ca.1298), archiepiscopum
O.

auctorem IAcoBUM DE VoRAGINE (VARAzzE)


P.
El (t

LETURIA, gentilhombre...” 154 sq.


p.

Ianuensem (Genova). De hoc opere cf.


P.
270 Exhort. 2 coMPL. (1561) - TEXTUs HisPANUs

[38] Hera nuestro Padre magnánimo y y generoso de noble

i°;
ánimo comencö ser turbado con unos varios pensamientos

a
con diversas mociones, unas vezes

de

de
40 vanidades hazer cosas

y
y

grandes reyes guerra, como ya havia comencado;

en

de

en
servicio
hazer cosas grandes

de

en

se de
otras vezes servicio Dios nuestro
Sefior, como un Enophre otros sanctos que

•".
y
ofrecian

S.

le
andando en estos diversos pensamientos experimentó que los
Y

primeros desgustado desabrido; los segundos

y
45 dexavan seco
le

y y

m.
dexavan con devoción consolado asi determinó de servir

Y
le

nuestro Sefior como mejor pudiese, hazer cosas para

y
él
a

su
mayor gloria suya. primer principio aqui

en de
**.
esto fué
Y

Y
cada capitulo
en

en
[f.

que las Constituciones cada

y
es

101v]
mayor gloria

de
división hallaréis: servicio Dios nuestro

y
a
«

Seiior sa.
»

38 muy noble 39 comemc6 — con unos] antes puesto en mundo. Con esta

el
y

y
Q
||

lectión comencâronle benir muchos buenos pensamiemtos algunas veces turbarse

y
a

a
com los 43 marg. como um add. S. Francisco S. Enophre BSL,
in

+
Q

Q
Q ||
|| ||

|
S. Onofrio 44-51 andando — Seiior] andava bacilando en estos diversos pensamien
tos. Prosiguiendo su lectión vino caer experimentar no sin luz sobrenatural, como
le y
a

pienso, cómo los primeros pensamientos tenebrosa,


la

dexavam mente ofuscada

y
hall&vase desgustado desabrido los segundos davam una claridad dexâvanle
y

la le
y

y
;

con devoción consolación. assi vino juzgar diferencia que avia de las unas
Y
y

a
las otras, determinóse de seguir las buenas mocionesy inspiraciones, servir nuestro
y

a
Sefior con aquel ánimo generoso que tenia, más que pudiesse por su amor
lo

hacer
y

su mayor honrra gloria. este fue su primero principio su primera determi


y

y
Y
y

propósito. de aqui era que menudo usara destos téminos del mayor
y

nación tan
Y

él

servicio gloria del Sefior, tantas veces estám puestos en las constituciones. sobre
y

Y
y

este principio de buscar en todo mayor servicio gloria del Seiior está fundada esta
y
el

Compaiìia esto pretende an de pretender em todo los de Compafiia, que es


la

más
el
y

alto fin que puede ser 46 consolado con devoción servir eaeLQXUG, seguir BS
Q

le S
1
|

de servir] determinado de mucho servir 47 tutte cose XUG


Q
||
I

Natalis meminft hanc naturalem magnanimitatem generosi


p. et

Saepe
9;

3,

Ignatio, gr., Each. 1554, Erh. Conim. 63; Erh.


n.

tatem animi
in

4 v.

n.
3

Compl. 60, 69; Each. Compl.


n.

n.

98.
3

•^

De sanctis ab Ignatio imitandis, Dominicus recen


S.

S.

Franciscus
et

Ignatii (MI,
m.

L, F.

sentur tum textibus italicis tum Actis narr.


P.
in

in
et
in U

Onophrius ponitur omnibus textibus hispanis (B,


Q,

X S)
et et
S.
in I,

372).
italico X. Cur Natalis hoc nomen cancellavit, dum correxit textum
effecit U, simul introducendo nomina Dominici, ratio for
S.

Francisci
et
S.

tasse dari potest quod haec nomina pro* narratione potiora securiora vide
et
MoNoM. 5 - ExHoRT. 2 COMPL. - TEXTUs G (1576) 271

[38*] Era il N. P. magnanimo, Pio E di nobile gene

[f.

et
219r]
º;

incominciò ad esser turbato con varii pensieri


et

roso animo
in et

diverse motioni, alle volte far cose grandi, etc.,

et
vanità

di

di

ET
serviggio del Re guerra, come havea già incominciato,
in

vALENTIE seCULAREsCHE; altre volte IMITAR CRISTO ET far cose

A
grandi serviggio
d'Iddio nostro Signore, come San Francesco
in

Et repetendo più volte questi quelli pensieri,


º.

San Dominico
et

e
sperimentò che primi, ch'erano vani, lasciavano arido, sgustoso
lo
li

malavoglia;
et

secondi, ch'erano pii devoti, con devotione,


di

et
li

quieto Et così deliberò


DI
DI et

º.

IL
consolato LAssAR MONDO ET LE
vANITÀ QUELLO ET servir nostro Signore come meglio puo
di

al

tesse, far tutte cose per sua maggior gloria. Et questi


et
di

le

la

FURoNo GLI suoi principii RELIGIosi,


DI

RENUNTIAR AL SECoLo
º

CRISTo, ET
IN

ET SEGUITAR ET sERvIR QUESTO SERVAR ET FAR 45


di A

MEGLIO. Et qua che nelle Constitutioni, ogni


et IL

sEMPRE

in
è

capitolo ogni divisione trovarete sempre «a maggior gloria


in

N.

serviggio d'Iddio Signore»


et

º.

32 pio marg. G, corr. eac Gl UX 35 delli Rè valentie secu


in

et

et

et

35-36
U
e

laresche in marg. G, om. UX 36 imitar Christo et marg. G, del. de G] UX


in

di
a
|

37-38 San Francesco San Dominico corr. ex un Santo Enofrio Honofrio altri santi
et

et

offerivano Ul un S. Honofrio altri santi che se offerivano etiam FO


et

che se
X


li

li
e

il

39 sperimentò corr. ec ha sperimentato Ul ha sperimentato quello



40-41 lassar
X

di
|

et in marg. G, om. UX principii corr. suo primo prin


ea

43-44 questi questo fù


il
Il

cipio G, quae verba habent UX 44 furono gli suoi in marg. G, corr. eacgli furono

U i li
in |

sui 44-46 religiosi meglio marg. G, om. UX 44 religiosi corr. eac religione
di
G
Il

di prius et 45 Christo del. perfection 48 Signore del. Pº Sanchez peregrino


P.
in

el
|
|

bantur, siguidem horum sanctorum Ignatius expresse meminit Actis,


de
in

Onophrio non item.


S.

Ignatii MI,
8:

Cf. Acta narr.


I,
P.

F.
n.

372-373.
º º

Similis sententia Earh. 1554, 156); Exhort. 1557,


n.

n.

(cf. ibid.
in

n.

10
9

(MI, narr. II, 5).


« F.

quando simpliciter ad Dei gloriam legis Constitutionibus, intel


Si

in
º

lige ad maiorem. Nam fuit Ignatii mens, quae statueret ipse,


ea

ut

quae
P.

et

nos faceremus, omnia ad maiorem Dei Domini Nostri gloriam conferrentur,


ea

atque dirigerentur cum perfectionis pura intentione... NATALIs, Scholia,


»
p.

247.
272 ExHoRT. 2 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

[39] Aviendo pues de servir a Dios nuestro Sefior, comengó


por penitencia Buen principio, qual evangelio

**.
nos manda

el
su
que tomemos: penitentiam agite penitencia fué extraordi

**.

Y
[55 naria. Fué Monserrate; vistiöse de un saco, sin bonete, con un

no
gapato un pie porque pierna.

en
tenia aün sana del todo

la
[40] Ayunava toda pan agua; sólo domingo

y
semana

la

el
a
bevia un poco vino. Tenia cinco diciplinas cada dia
de siete

y
*
oración. Asistia las horas canónicas, oia missa, vispe
de

su
horas

a
60 ras cumpletas sermón; siempre tuvo Padre este spiritu
y

al y

el
fin, aquel tiempo
en
**.

eclesiástico realmente Padre hizo


Y

el
penitencia, que no son para imitar; antes este yerro
en
la

excessos
prác
no
suyo fué para que nosotros herrásemos. Pero viniendo

la
a
tica, que Compafiia tengamos de

[f.
es

menester todos los


la
102r]

él,
de nuestra parte deseo aun más, reglados
de

hazer tanto como

y
65
por juizio superior
**.

tamen del
el

53 penitencia om. principio cra

al
54 tomemos] tenemos fue] 55
Q

Q
||

||
S

fuese QS Monserrate add. después Manrresa Q; saco add. dando sus vesti
Q y

a
|

56 en um pie om. 58 tenia — dia] hacia, en aquel principio disciplina

la
dos
Q
||

II

60 cumpletas add.
al

cinco veces dia 59 su misa] las missas escrivió

y
él
lo
; Q

Q
||

||

quando 61 eclesiástico add. pedia por amor de Dios


lo

hacia om. sermón


y
Q

Q
|| a ||

comer, porque luego quando llegó que tenia dio por amor
el

Monserrate todo
lo

«le Dios realmente Padre om. 63-64 práctica] plática 65 de nuestra parte
el
Q

Q
Q S

||
|

om. 66 tamen] tomad herrad


y
S
||

Ignatii MI, F. narr.


P.

9:
n.

Cf. Acta
I,
**

374.
24a Charta abscisa.
4,
** as

Mt. 17.
De paenitentia Ignatii cf. Acta Ignatii 19: MI, 388-390;
P.

I,
F.
n.

narr.
his Erh. 1554 disciplinae quotidianae dicuntur tres fuisse,
In

Each. 1554,
n.

10.
64; MI, narr. II, 151. LAiNez
p.

Erh. 1559
7,

sicut Conim.
in

in
F.
n.

Each.
3

pariter dicit tres fuisse aut saltem unam: narr. II, 138. Tamen NAtA
F.

in

Ilis, Apologia ad doctores Parisienses, 38, quinque dicuntur: MI,


F.

narr.
n.

II, 65; cf. ibid. Vita Soriani,


p.
7,
p. n.

431.
Cf. Erh. Conim. 64; Exh. Colon. 1567, De sensu liturgico
7,

n.
**

6.
n.
3

Sti. Ignatii M. NicolAU, Liturgia Ejercicios: Manresa 20 (1948) 233-274,


y

praesertim III, 240-257. Circa missam espi


en
A.
p.

SUQUfA, La misa
la
et
II
§

Ignacio, Madrid 1950.


de
S.

tualidad
Erh. 1554, 10. De hoc spiritu paenitentiae, cf. Annot.
n.
•*

Examen
in

92-120, ubi res tota uberius proponitur.


n.
MONUM. 5 - ExHoRT. 2 coMPL. - TEXTUs G (1576) 273

[39*] Havendo dunque DETERMINATO DI servir CUsì a Iddio,


sipartì dalla patria et parenti suoi ET HoNoRI, et incominciò dalla 50
penitentiaº. Buon ET RELIGIoso PRINCIPIo ET coNvENIENTE AL
sUo PRoPosito FATTO GIÀ FERMAMENTE, ET GIoNsE [- - -º
[f.

219v] La sua penitentia estraordinaria, GUIDATA DAL ANIMo

fu
DI FAR IN SERVItio Di Iddio IL MEGLIO CHE POTEssi. Andòssene
Monserrate, CHE CATALONIA, UN CELEBRE MONASTERO ET DI
IN
55
A

votioN DELLA MADONNA ET FREQUENTIssiMo DA PEREGRINI, molto


lontano. vestì d'un sacco, senza berreta, con una scarpa uno
Si

in
piede, perchè ancora non gli era tutto guarita quella gamba.

in
DovE GIoNTo confessò GENERALMENTE. Di NoTTE DETTE GLI
si

SOI VESTIMENTI UN POVERO, ET VESTITO DI UNO DI TELA GROSSA, 60


A

vIGILò QUELLA NOTTE CON GRAN DIvoTIONE. ET COMUNICATO,

si
PARTì vERso MANRESA, UNA TERRA NON LONTANo MoNsERATE,

Di
DovE DA vERoDETTE ALLA [penitentia].
sI

[40*] Digiunava tutta settimana pane acqua; solamente


Si in
la

et
puoco coNFEssAvA ET coMMUNI
la

domenica beveva un vino.


di

65

cAvA oGNI GIORNI; battevasi con discipline cinque volte

il
8
º,

giorno teneva sette hore d'oratione. Stava alle hore canonicae,


senteva messa, vespere, compiete, prediche; sempre hebbe
la

il
Padre questo spirito ecclesiastico Et, finalmente, quel tempo
in
º.

Padre fece realmente nella sua penitenza eccessi che non sono 70
il

questo noi altri regola per non er


fu

da imitare. L'eccesso suo


in

rare. Imperò, descendendo alla practica, tutti quelli che siamo


nella Compagnia dobbiamo haver dal canto nostro desiderii far
di

tanto quanto lui, più ancora, governandosi però quanto alla


et

essequtione per giudicio del superiore


[f.
º.

Doviamo 220r] fare 75


il

meglio; così Padre per sua penitenza vivi desiderii


la

ci

mostrò
il

li
il

ch'abbiamo d'havere quella, gl'eccessi dover esser governati nelli


di

fervori.


Iddio corr. eacHavendo dunque da servire Iddio G, quae habent UX

49 Havendo
a

determinato di marg. cusì sup. lin. parti parenti suoi om. et honori
si

50
in

X
|

|
I

sup. lin. G, om. nelle cose [quod Nat. scripserat]; etiam,


si et

et

om. 51 Buon del.


X

X
º

|
l

del. principio qual raccomanda l'evangelio pigliare paenitentiam agite etc. Et



G
:

quae habent UX [si comanda U, commanda X] religioso gionse in



et

51-52
Il ci

Il
-

marg. absc. charta sensus rumpitur 53-54 guidata potessi in marg. G, om. UX
|
ea

54 Standosene FO post corr. videtur in Gl


Si
è et

ante corr. andosene corr.



X

X
a
;

in UX 55-56 che peregrini marg. G, om. UX 56-57 molto lontano om.


X
in


Il

li
Il |

57 vestì corr. ex vestissene G] vestisene U, vestissi 59-63 Dove dette alla, in


X

marg. G, om. UX 59 post generalmente del. quod antea Nat. manu scripserat et la
I

vigilia della Annuntiation che era del anno 1522 et pigliando 62 una del. picola
G
il
i

63 dette alla abscisa charta sensus incompletus vino del. faceva un



65
di
G

U
Il
|
|

65-66 Si confessava giorni sup. lin. G, om. UX 71 L'eccesso corr. eac anzi anzi

Il |

l'error U, quae habet


X

73 dal canto nostro om. 75-78 Doviamo fervori om.


X
X
|

76 si mostrò U

18 – CoMMENTARII P. NADAL.
274 ExHoRT. 2 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

[41] En este tiempo comengô de hazer los exercicios de la pri


mera semana, que son meditación de pecados, juizio; en los quales
se pretende dolor, contrición y lágrimas de los pecados Veis

**.
70 aqui primera experiencia Compafiia He aqui primera

no se de

*".
la

a la

la
puerta por do entrar del siglo religiön.

de
entrada

y
la

*', la
a
Al fin vino entender que hera malo comer carne que

la y

la
a
demasiada penitencia havia traido notable perjuizio salud.

le

a
en

lo en de
Comencö meditar vida Jesuchristo nuestro

la
[42]
a

**,
ella devoción; luego, ese mismo puncto
en

Seiìor tener
y
a

i
ayudar próximo; pláticas
de

es en
tuvo deseos

y
asi hazia
al

y
conversaciones particulares con los que podia. Esta oración

la
67 comenc6 — exercicios] con que
lo

devia de leer Sefior comunicava

el

le
y
é

oración em su alma comenc6 anotar los punctos


la

en exercicios 68 meditaciones

Q
||
pecados add. infierno juizio add. orden juizio, etc. 68-69 en los
y

L
Q

II
!
|

quales — pecados] en las quales sentia dolor contrición lágrimas de más de sus
y

y
pecados, que es que se pretende en aquella primera semana
lo

71 entrada add.

Q
||
camino 72 vino — carne y] viendo 73 demasia dela penitencia eae
y

le
Q

S
B ||

||
a

|
AQXG, om. salud add. del cuerpo que no era, malo comer carne sustentarel cuerpo
y

y
|

para m&s servir nuestro Sefior, moderóse en esta parte. después de averse exer
Y
a

1*

citado em alguìn tiempo em los punctos que llamamos de la semana, Sefior lo

el
llevò m&s adelante 75 devoción add. desseo de imitarla 77 Esta es add. la
y

y
Q

Q
||

||

meditación
y
Q

iudicii de qua hic Natalis, non


a•

»,

Cf. Exerc. 55. Nota meditationem


n.

inveniri expresse libro ignatiano. Invenitur tamen exemplo Exercitio


in in

in

rum quod attulit Hispaniam (1561). Cf. M. BAtlloRi, Los Ejercicios que
Nadal trajo Espafia del juicio: Manresa 24
de
la

las meditaciones muerte


y

y
a

(1952) 127-144.
p.
** si *^

10; Constit.
m.
4,

3,

I, 1,
n.

Eramen 20.
c.

c.

Ignatii 27: MI, F. narr.


P.

Acta
n.

400.
Notum est quomodo, iuxta Nadal, Manresae, meditatione vexil
P.

in
et

lorum Ignatius ideam habuit vitae apostolicae Societatis paupertate


et
in

scripsit CALvERAs, La ilustraeión del Cardoner Insti


re

humilitate. De
J.

el
y

Compafiia
de

de

Nadal: AHS 25 (1956) 27-54.


P.

Jesús segúm
la

tuto
el

**a Charta abscisa.


2;
3,

4,

sab Mt. 17.


sae Charta abscisa.
41; EN, IV, 669. Cf. Jer. Nadal
6a

sad Idem dicit


in

n.

Adhortatione (1576)
p.

276.
MoNUM. 5 - ExHoRT. 2 CoMPL. - TEXTUs G (1576) 275

[41*] In questo tempo incominciò a fare li essercitii della prima


settimana, che sono meditationi delli peccati, del giuditio etc., 80

nelli quali si pretende dolore, contritione e lacrime delli peccati º.


Eccovi il primo adito, et la porta per la quale si deve intrare dal
secolo alla religione, ET SPECIALMENTE ALLA COMPAGNIA; RENUN
TIAR AL MONDO, PROPONER DI IMITAR A CRISTo, seMPRE FACENDO
IL MEGLIO. VEDETE ANCORA LA PRIMA EXPERIENTIA DELLA COM
PAGNIA DELLI ESSERCITII SPIRITUALI ºº.
DIPoi venne ad intender IL N. P. ICNATIo che non era male
mangiar qualche puoco di carne º et che l'immoderata penitenza
gli havea reccato notabil danno a sua salute.

[42*] Incominciò a meditar nella vita di Cristo N. Signore et


haver devotione in quella; et subito, in quel medesimo tempo º,
hebbe desiderii d'agiutar il prossimo, et così lo faceva con essorta
tioni et conversationi particolari con quelli che puoteva. QUEsTo
È IL 2° GRADo DEL PROCEDER DEL P. IoNATIO, DEL QUALE si PIGLIA
GRAN DoCTRINA PEL MODO DI PROCEDER DELLA COMPAGNIA: 95
PRIMO, CHE LE ABSTINENTIE ETASPERITÀ ORDINARIE NON soNNO
CONVENIENTI AL NOSTRO INSTITUTO, IL QUALE COME SIA PER
[- - - NoN Po
ET

TRAVALLI,
DI
[f.

ºa 220v] TANTA occuPATIONE


TREBONO DURAR GLI NOSTRI ALLE FATIGHE, COME EXPERIMENTÒ
SI

NEL P. IGNATIo. 100


EssER NECEssARIO ALLA COMPAGNIA NON solo LA MEDITA
2°,
PENITENTIA, MA INsIEME LA
DI

DI

TIoN PECCATI ET EssERICI]TI


MEDITATION DELLA VITA DI CRISTO ET DELLI ALTRI MysTERII
DELLA PASSION, RESURRECTION ETC., DI DOVE PIGLIA VERTÙ
SI

SPIRITUALE, COME SI INTENDESSIMO NELLA PRIMA SETTIMANA DELLI


ȼ;
º
4a
ET

EssERICI]TII: «PENITENTIAM AGITE NELLA [2a,


3a

-
-
-
ET

DI

[QUESTE] PARTI EssERCITII HANNO EssER NELLA CoMPAGNIA


QUoTIDIANI ET PERPETUIº.
G,
80

peccati del. Eccovi prima esperientia probatione della Compagnia quae


et


la

spirituali
G,

| 87

UX 83-86 specialmenge marg. om. UX Dipoi corr.


in
et

habent
l

finalmente G; quod habent UX Ignatio


91
er

marg. G., om. UX tempo


P.
N.

in
il
I

corr. er punto Ul punto 93 puoteva del. Questa oratione [f. 220v della Com
X

la
è
|

pagnia, come
se

poi, che ha da esser non solo per sei stesso,


si

dirà non che estenda


di

si

profitto delle anime


G,


all'operare trattare dell'agiuto prossimi quae verba
di
et

et

G,

habent UX prossimo marg om. UX 97 come sia per abscisa


4° in

93-19 Questo
il
Il

I

charta sensus interrumpitur 2°, abscisa charta, aegre legitur


et

et

desunt

id
6
|

7-19 parti prossimo marg. dectro fol. 220v, marg. sinistro sequentis
in

et

rerba
l

221r. Teactus vero sequitur postea fol. 220v


in
f.
276 ExhoRT. 2 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

**;
de la Compaiìia, como adelante se dirá que ser, no para

de
a
solas, sino que tractar del aprove

se
extienda obrar

al

y
[f. al
si
a

los próximos.
de

de
chamiento las almas 102v]
tiempo pasaron grandes cosas muy par
en en
Y

y
[43] este cosas
ticulares, que no me detengo; como fue que una vez, yendo

a
hazer cierta devoción, cerca un rrio sentóse debaxo de una cruz,

las
dio nuestro Sefior grande luz

de
alli
y

conoscimiento cosas
le

y
spirituales
**.

**,
[44] Luego tractô hazer una peregrinación
de de

Hierusalem

a
**;

ques otra experiencia Compaiìia mesma peregrinación


la

y
la
**,

enderegava para ayuda del próximo porque Hierusalem, en


los turcos, ay diversas sectas
de

de

fuera christianos: schismà


ticos, jacobitas armenos.
y

90
se

78 que que an 78-79 para,


a]

solos 79 de estender 81 cosas om.

S
si
Q

Q
||

||
1

82 fue add. entre otras 83 cierta — cerca] oración junto debaxo] cerca
Q

S
||

|| a

II
|
I

84 conoscimiento om. 88 endere cava] ordenava 89 fuera de los turcos


y

a, Q

Q
||

om. 90 armenos add. donde fue Sefior particularment, ayudd em passar


el

le
y
Q
II

all& sin tener dineros duoue de Venecia hico passar; passado


el

lo

Q
:

Compl.
n.

Erh.
ss

87.
4

**a Circa numerationem foliorum vide quae dicimus apparatu exhor


in

tationis italicae, lin. 7-19.


ad flumen Cardoner, cum iret
s4

Haec est sic dicta eximia illustratio


n. S. «

Ignatius ad monasterium Pauli; qua Epist. Lainii 10 (MI,


de

in p. F.
n. n.

narr.
p.

80); Summ. Hisp. Pol. 160-161); Acta 404);


I,

18-19 (ibid. 30 (ibid.


Era
p.

p.

610); Erh. 11, 65-66; Annot.


n.

n.

Memoriale 137 (ibid. Conim.


3

(et EN, IV, 652)


91

ibi annot. 24. *.


et
n.

men
sua De hoc ultimo cf. Memoriale, Erh. Conim., Annot. Examen
in

in
3

locis praecedenti annotatione citatis.


MoNUM. 5 – ExHoRT. 2 coMPL. - TExTUs G (1576) 277

3°, si HA MOLTO DI NoTARE CHE SUBITO CHE'L P. IGNATIo si


DETTE ALLA MEDITATION DELLA VITA DI CRISTO, SI INCLINò AD 10

AGIUTTAR AL PROXIMO, ET CON TANTA EFFICACIA, CHE NON SI


PUoTTÈ TENER DI METTERLO IN EFFETTO; PER INSTRUIR LA COM
PAGNIA, CHE LA SUA ORATIONE NON HA D'EssER COME SPECULATIVA
O DI EREMITI, SE NON PRATICA º, CIOÈ CHE INGENERI INCLINATION

se
ET sTUDIo [di aiutarl 22Ir] 15

IL
PRossIMO ET NoN soLo

[f.

A
STEsso, ET LUI CON DESIDERIO; MA ET sè ET AL PRossIMO CON
A

A
EFFETTO, ETC. Di DovE PossiAMO CAVAR CHE TUTTI DONI CHE

I
REsCEVE UNO NELLA COMPAGNIA DAL SIGNOR IDDIO, PERCIò GLI RE
º.

ET

[f.
scEvE

IL
CHE CoN QUELLI AGIUTTI PRossIMo. 220v]
[43*] Et questo tempo ACCADETTERo AL A

P.
IGNATIo cose 20
in

grandi, nelle quali non mi traterrò. Dirò solo quella che, andando
una volta per devotione apresso
ad

una chiesa fuora terra

la

et
ad un fiume messosi sedere, ivi gli dete Signor nostro un co
il
a

noscimento delle cose spirituali, delli misterii della fede cristiana


scienze con tanta illustratione, mentis occuli illi fuisse
de

ut
et

cose
le

aperti viderentur oMNEM vERITATEM intelligendaMº. Hoc facile


ad

interpretari possumus, fuisse eccellens donum sapientiae intel

et
Ad hanc illustrationem referre solebat, quando

lectus. causam
si

alicuius partis instituti


ab

quereremus.

Hoc remitto
eo

(indebat
Manresam oppidum ubi haec contigerantº.
ad

22Ir]
If.
tandem)
[44*] Dapoi incominciò trattar far una peregrinatione
di
a

Hierusalem, ComE PRIMA HAVEVA PROPOSTO un'altra a


si

che
è
º;

º,

esperienza probatione quelle della Compagnia questa


º, et
di
o

sua peregrinatione indrizzava all'agiutto del prossimo perchè


Hierusalem, oltre Turchi, soNo molte secte de christiani,
in

ci
li

Sismatici, Jacobini Armeni, ET ETIAM HERETICI.


et

14-15 post. inclination Ignatio sup.


al
et

studio charta abscissa 20 accadetero


P.
il

lin., passarono Gl passarono UX 21 grandi del. cose molto particolari G.;


ea

et

corr.
|

add. et cose molto particolari UX Dirò solo corr. ea:come fu U] come fu



21-22 una
X
|
|

volta andando 22 per corr. eac far certa U] far certa X] ad una chiesa terra
U

a
Il

23 sedere del. sotto una croce U, add. sotto una proce


ea

et om. unº corr. grande


X


X
a
Il

le |

Ul grande 24-30 delli misterii contigerant om. 25 de scienze in abbrev.


X

X
|

| l |

de scie G, di scie protracta linea supra vocem scie 26 omnem veritatem sup.
le

U
;

lin., corr. er omnia intelligenda G1 omnia intelligenda 31 incominciò, del subito



U
U

add. subito 32 come proposto marg. G, om. 33 esperienza del.


in

e di
X

X
si

U
il

ea

quelle della Compagnia 35 privas alli GI alli U, sono sup. lin. corr.
U

ci
X
li

X li
|

G; ce ne 36 et etiam ha eretici sup. lin. G, om.


U

U
|

Iam Loyolae proposuerat Ignatius peregrinari Hierosolymam. Cf.


º

MI,
8,

p.
9:

372-374; 86, annot.


n.

Acta narr.
I,

Vide ibid.
4, F.

1.
n.

Eramen 12.
c.
º º

45: MI,
n.

Acta narr.
F.

I,

422.
278 ExhoRt. 2 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

Y estando determinado de quedarse alli, el guardián del Monte


Sión, ques monesterio de S. Francisco, no le dexó. Y aunque el
Padre dezia que no queria sino que le confesase de ocho a ocho
dias, que el comer él se lo buscaria; con todo eso dixo el guardián
95 que no le dexaria estar alli, antes que tenia una bulla del Papa
en que le podia descomulgar, si alli se quedase

**.
asi nuestro

Y
Padre entendió que no hera voluntad

de

se
Dios nuestro Seiìor
quedase alli, 103r] por acâ.

[f.
se
asi bolviö

y
[45] Donde venido, viendo que para que mucho deseava,

lo

él
100 que hera para ayudar los próximos, heran menester letras, co

a
estudiar gramática

*°.
mencö
a

dixéronle ciertos doctores que ya podia oir artes. Vinose


Y

[46]
aqui, Alcalá, donde con deseo que tenia

de
verse con suficiencia

el
para ayudar próximo, juntamente oia términos

de
Enzinas
al

y
*"
phisicos
de

de
Alberto

**.
una lectión del Maestro las sentencias
y
ai

92 ques monasterio! de la orden 92-93 no dexó — sino que] dixo que no

le

|| le
Q
queria aunque padre ||
dixese que no daria travaxo, que solo 92-94 dixole
y

el

le

le

Q
;

nuestro Padre, no quiero que me déis sino comunióm, que yo me buscaré de comer
94-96 dixo — en que] mo quiso la
Guardiám diciéndole que tenia una bulla del
II el

el
L
II

Papa com que 96-97 se quedase — entendiô] quedase contra su boluntad nunca

y
Q

;
lo pudo quietar, por donde entendió nuestro Padre 98 se volvió Manresa 99
Q
||

||
L
a
para mucho que desseava ayudar los próximos gram&tica add. em Barce
él

el
lo

Q
||
1
si a

lona, con arta dificultad violencia de mismo porque, como en oración exer
y

la la

y
;

cicios spirituales sentia mucho gusto, aplicarse los principios de gramatica, tam
a

acedos secos, tenia gram repugnancia dificultad. Y, como avia ya venido en este
y

comocimiento que era mayor servicio gloria del Sefior estudiar tener letras, hicose

y
y
:

gram biolencia fuerca, mayormente en aquellos principios, hasta ponerse de rodillas


y

delante de su maestro, rogarle por amor del Sefior que tubiesse quenta con como

él
y

com um muchacho, castigándole d&ndole de acotes quando no supiera la lectión,


y

porque todo se ofrecia por su aprovechamiento. Después que hico esto, parece que

si el
le a


Sefior ayud6 más particularmente aviendo estudiado algún tiempo, no
y
;

mas de dos afios om. BXG ciertos] algunos 2-3 Vinose — Alcalá] assi se y
Q

Q
||
2

II
;

fue de alli Alcalá ayudar add. presto 4-5 juntamente — Alberto subd.
Q

Q
||

||
4
a

lin. Enzinas add. que en aquel tiempo se leian


Q
!

hoc voto vide bullas Regimini militantis Exposcit debitum


n.

**a De
p. et
4

MI, 27, 377, 378. De fine Societatis,


4:
n.

I,

Const. ibid. 376. Circa votum


cf. Each. 1554,
n.

ibi annot. 36.


n. et

42
45-47: MI,
I,

De his Acta narr.


F.
*° ** **

422-426.
Acta 50, 54-55: MI, F. narr, 430, 434-438.
I,
n.

auctore Ferdinando de Enzinas. Hic


»,

Termini sive summulae


«

olim regens Beauvais-Collegio (Parisiis), mortuus est 1523 Compluti. Inter


in

a.

huius opera invenitur Termini perutiles principia dialectices communia, To


et

ledo 1534 (N. ANtoNio, Bibl. hisp. nova, ad verbum Ferdinandum Enzinas)
atque etiam Oppositionum liber primus ...
(Parisiis 1520, 1528), liber secundus
(Parisiis 1520), ...
liber tertius (Parisiis 1521); qui Parisiis praelegebantur.
Cf. G. Schurhammer, Franz Xaver 104, 247-248. Sed Acta Ignatii
P.
in
I,
MoNUM. 5 - ExHoRT. 2 COMPL. - TEXTUs G (1576) 279

Et essendosi deliberato restarsene


HIC ANIMUs P. IGNATII INSTI
lì,

Guardiano del Monte Sion, che


il
- - TUTIo NosTRA EST, UT INTEL

-
Lio,us ranaro, socierA
è -

un monasterio dell'ordine San

di
Francesco, non gli permesse che re-

º
tis INstitutum specTARE 40

Eo
stasse. Et anchor che Padre di- HAERETIcos, schisMATIcos

le
UT
Nºsºvº;

il
non che ogni ºvº

se

ºr
ceva non voler altro
- - TINET 4um voTUM QUo[AD] MIs
otto giorni

il lo et
comu-
lo

confessassero sIoNES º7a.


nicassero, che viver lui cerca

se
il

rebbe; con tutto questo disse Guardiano che non lasciarebbe

lo
45
più che lui haveva una bolla del Papa per
lì,

quale
et

restar
di

la
puoteva scomunicar, Et così
se

º.
contra sua volontà
lo

restasse


N. voluntà d'Iddio nostro Signore che
si P.

intese che non era


la
lì,

queste
ne

[f.
lui ritornò
et
se

22Iv] bande.
in
restasse
[45*] Onde arrivato, vedendo che per quello lui desiderava 50
molto, cioè per agiuttar prossimi, bisognava haver lettere, PER
li

FACIL ET SICURAMENTE INSEGNARE, ET SIMPLICITER PER POTER


INSEGNAR CON AUCTORITÀ ECCLESIASTICA, CHE NON

SI
CHI NON

A
LETTERE,
DI

HA DIRÀ DIFUSAMENTE QUANDO

SI
MA QUESTO
SI

studiare gramatica BAR


DI

IN
TRATTARÀ STUDII: incominciò
a

CELONA ºº.
[46*] Dipoi doi anni, dicendoli certi dottori che già puoteva
sentire arti, vennesi qui Alcalà, dove col desiderio ch'haveva
in
le

per agiuttar prossimo, udiva insieme


li di

vedersi con sufficienza


il

termini d'Enzinasº, Physici d'Alberto


º,

una lettione del


et
º. li

Mastro delle Sentenze Quello che noi dobbiamo imitar quivi


è,

37 post restarsene signum addendi quae sunt margine Hic animus missiones, –
| in
se

autograph. Nat. 42 iuventur ms. iuvent quo del.


di

42 non che del. otto


U
G
|

l
47

spectat contra sua volontà om. 48 nostro padre UX 50 quello add. che UX
X

– –
il

Il
|

|
|

G,

51-55 per facil studii marg. G, om. UX 55 marg. om. UX


di

in

in

Barcelona
in

|
|

57 Dipoi dicendoli om. X, corr. eacEt dottori add. dissero X, cancel. dissero
U

li

li
I

quivi add. diligentia nelli


61

marg. Nat. manu, sed del.


in
U

58 vennesene
X

la
è
Il

studii per fine di agiutar anime, ma


le

G
il

57 (MI,
de

Soto [Domini
F.
n.

narr.
I,

440) sermo est: estudiò términos


«

cus Soto, P., (1494/5-1560)]. Hic edidit Brugis


»,

quae
O.

Summulas
a.

1529
«
ut

anno 1526 poterant manuscriptum prae manibus studentium haberi. Vide


MI, narr.
I,
F.

326.
Fisica de Alberto (Acta Ignatii 57): SANCTI ALBERTI MAGNI,
P.

n.
º
e

auctoris Physicorum libri VIII MI, narr.


F.

I,

440-441.
«

libri IV quibus
»,

Petrus Lombardus auctor libri


in

Sententiarum
º

systematice exponitur Theologia catholica: qui libri magno honore exsti


in

terunt scholis Theologiae usque ad saeculum XVI. Cf. M. GRABMANN, Ge


in

schichte der katholischen Theologie, Freiburg


B.

p.

1933, 40-42.
i.
280 ExHoRt. 2 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

Lo que nosotros hemos de imitar aqui, no es el yerro en el modo


de proceder de los estudios, sino el deseo ferviente que tenia de
aprovechar al próximo y emplearse en ello. En fin, viendo que
no le dexavan predicar porque no sabia letras ni avia estudiado,

**,
10 fuese a Paris donde estudió gramática, artes theologia.

y
de
[47]Tuvieron los studios nuestro Padre tres dificultades.
La primera, suma pobreza. Avia llevado de acá 24 ducados
un hombre para que los guardase;

se
dióselos fuese con
y

y
a

Después buscô hamo con quien estar,


**.

ellos nunca halló.

Y
y

al
fin, por consejo un cierto religio[f.103v]so, iva cada afio una
de
15

vez Flandes pedia limosna entre hombres ricos, con que


y

lo
a

alli llegava podia estudiar aun podia ayudar Maestro Fabro.


y

al
**
La otra dificultad fué poca salud, porque con las penitencias
la

havia daiìado muy mucho estómago;

de
se

asi andava ordinario

y
el

muy enfermo.

[48] La otra dificultad fue devoción; que quando estava stu


diando oyendo ocurrian muchas devociones conceptos que
le

y
o

los studios; manera que fué necesario, para


de

de

destraian
le

le

hemos, aqui de imitar es] potest legi se ms. om. es el* sup. lim. yerro]
Q

Q
6

al 1
;
I

I
herror 8-10 En fin — theologia] Fue también Salamanca, fin, biendo quam poco
y
Q
||

aprovechava, en las letras, por distraerse en las pláticas conversaciones que tenia
y

hablando de Dios nuestro Sefìor, biendo que mo tenta suficiencia para predicar, se
y

deliberó de Paris donde no hubiesse la occassión de distraerse, por causa de no


ir
a

lengua, para más aprovecharse en los estudios. assi, estudió en gramâtica


la

saber
Y
y

un poco, comenQÖ desde principio curso de artes, estudió con mucha di


el

el

lo
y

ligencia. después, como es alli costumbre casi de todos graduarse de maestro, se


Y

gradu6, quiso ser examinando de los examinadores de aquella universidad con


y

mucho rigor. después estudió también com mucha diligencia la sacra theologia,
Y

seguìn la doctrina de Sto. Thomas, yendo em un tiempo antes del dia los más de
los dias monasterio de Sto. Domingo oir una lectión que se leia los frayles
al

particularmente em aquella hora. [p. 349] assi prosiguió sus estudios quanto
le
Y

pareció ser menester. En aquel tiempo, como diremos después, congregó los com
pafìeros que tubo 12-13 Avia — guardase y] cerca de qual acontesció una
la

a le
Q
||

cosa graciosa, que llebandole de Espafìa hasta 24 ducados, diolos guardar en Pa


ris uno 14 hamo om. estar add. como hacem muchos estudiantes, estar con
él
y

Q
||
a

otros estudiar 16-17 entre — Fabro] mercaderes ricos spafìoles que alli sue
y

Q
||

lem estar, que hallegava podia mantemerse aun ayudó alguna vez Padre
al

con
él
lo
y

Fabro. Creo que alguna vez embiaron alguna cédula de cambio de Barcelona
L le

Q
|

16 hombres ricos] cavalleros 19 muy mucho omn. 19-20 asi — enfermo] que
y
Q
||

||

estava allâ muy mas enfermo que en Roma, aunque ac& estava harto 21 la
L
||

devoción 22-26 ocurriam — maravillava] no se podia valer de devociones


le
Q
||
MoNUM. 5 - ExHoRT. 2 coMPL. - TEXTUs G (1576) 281

non l'errore nel modo di proceder nelli studii, ma il desiderio fer


vente che haveva di giovare al prossimo et adoperarsi in quello.
Finalmente, vedendo che non lo lasciavano predicar ET AGIUTTAR
IL PRossiMo così liberamente come lui desiderava, perchè non haveva 65

lettere nè haveva studiato THEoLoGIA, se n'andò a Parigi, dove


studiò un anno grammatica, et dipoi Philosophia et Theologia º.
DA QUESTI STUDI DI N. P. IGNATIo HANNo oRIGINI GLI STUDI
DELLA COMPAGNIA ET [- - -.

[f.
[47*] Hebbe nelli suoi studii nostro Padre tre difficultà. 222r] 70

La prima, summa povertà. Havea ricevuti Spagna 25 ducati;


di

di
deteli ad uno che glieli guardasse; andossene via con quelli

º.
et

Dapoi cercava un patrone, non l'ha mai trovato. Et fine,


et

al
per conseglio d'un certo religioso, andava una volta l'anno

in
Fiandra, domandava lemosina tra homeni richi; con quello
ne et

et
portava studiava agiutava altri. L'altra difficultà
et

che
di

della sua indispositione coPPoEALE puoca sanità, perchè


et
fu

nelle penitenze s'era molto guasto stomaco; così ordinaria


et
lo

mente andava infermo.

della devotione; che quando era


fu

[48*] La terza difficultà


gl'occorrevano
et

lettione studiava molte devotioni concetti


in

ritiravano distrahevano dalli studii; modo che gli


et

fu

che
li di
lo

necessario, per non lasciar tutto seguitar studii, far voto


in

di

de non lasciarli per alcuni anni. Con tutto ciò studiò così bene

agiuttar prossimo marg. G, om. UX



64 predicar) studiar
et

64-65 65
| X

in
il
|

66 Theologia sup. lin. G, om. UX 67 un anno om. XI et,



così desiderava om.
X

dipoi om. 68-69 Da questi Compagnia in marg. G, om. UX, charta abscisa
et
X
|

71

UX portato Ul
ea

rump. sensus 70 studii del. add. rescevuti U, corr.


G

G
il

il
;
|

portato 25 ducati corr. ec 24 ducati U] 24 ducati XO G, add. et


et

ducati del.
X
|

UX 73 padrone non trovò mai 74 d'un certo huomo religioso


X

il X
lo

X
|

et P. |
|

77
ex

76 altri corr. padre Mastro Fabro U] Mº Fabro corporale marg.


X

in
al

U|

G, om. UX 83 tutto del. 84 anni del. con questo


G
il
|

73: MI,
F.

Cf. Acta
I,
p. n.

marr. 464.
ºº º

Cf. ibid. 464-466.


MI,
F.

Cf. Acta narr.


n.

I,

74-76: 466.
282 ExHoRT. 2 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

no dexar del todo de proseguir los studios, hazer voto de no dexar


25
dos maestros que tuvo. Con todo esto studió tan bien sus facul
tades, que a nosotros nos maravillava quando tratâvamos delante
dél alguna dificultad; y dixo un doctor, persona sefialada, admi
rándose de nuestro Padre, que no havia visto quien con tanto
seiìorio y magestad hablase en materias theólogas

**.
Contra estas tres dificultades proveyó nuestro Padre

en
[49]
pobreza, que 104r] los collegios

[f.
las Constituciones. Para

la
*',
tengan rrenta porque vió cómo impiden los studios aber

se de
poca salud, que
de

de
buscar comer. Para inconveniente

la
el
tenga mucha quenta conservarla, detengan necesario, su

lo
puesta abnegación

de
En devo

**.
devida mortificación
la

lo

la
ción, ordenó que durante tiempo los studios no tengan lugar

de
el

*°;
las penitencias largas que no haya más

de
y

mortificaciones
aquello que baste para conservar entretener virtud devoción
y

la

y
que adquirió tiempo del noviciado.
en
se

el

ved aqui Compaiìia,


de

la de
[50] necesidad los studios
la

la
Y

para predicar los ministerios que Iglesia tiene


en

entender
y

imaginaciones, no porque demonio inmediatamente se las pussiesse, pero per


al
y

mitia nuestro Sefior que de las mesmas especies que tenia, las meneasse las
él

y
actuasse poniéndoselas delante, por esto nuestro Padre hizo voto de modexar dos
y

maestros. Todas estas dificultades com que no podia estudiar mucho porque tenia
y

enfermos los ojos, salió tam biem con las letras, que nosotros nos espamtava 22
L
||
a

muchas] nuebas 24-25 del todo — tuvo] dos aiìos que quedavan, hacerse mucha
a le
Q
|

fuerca 25 tam bien Q, così bene XUG, también 26 nosotros — tratâvamos]


B
Q
se ||

||

muchos maravillabam, quando tratavam 28 visto add. no avia 29 en eaeQ,


Q

Q
||

y ||

in XUG, om. materias theólogas] en materias de theologia 38 entretener


Q
B

||
|

om. 39 se adquirió] se acuerde


Q

Q
II

Cf. Summ. hisp. Pol. 51: MI, narr., 181; II, 198, annot. 35.
*•

I,
F.

et
n.

De fructu studiorum Sancti Ignatii cf. Epist. Lainii 28 (F. narr. 100);
n.

I,

NAtAlis, Apolog. ad doctores Parisienses 64-65 (F. narr. II, 76); Erh.
n.

su 3
p.

67; V. LARRANAGA, Ignacio Logola. Estudios sobre


de

17,
S.

Conim.
n.

p.

vida, sus obras, espiritualidad, Zaragoza 1956,


su

19-40.
MoNUM. 5 - ExHoRT. 2 coMPL. - TEXTUs G (1576) 283

le sue facultà, che a noi altri faceva meravigliare, quando

[f.

ci
222v]
lui alcuna difficoltà; un dottore, persona

et
trattavamo dinanci

a
insigne, disse, admirandosi del nostro Padre, che non havea visto
homo che con tanto signorio maestà parlasse

et
materia

in

di
Theologia
º.

[49*] Contro queste tre difficoltà provedete nostro Padre

il
a

nelle Constitutioni. Per povertà, che collegii habbino intrate”,


la

li
perchè havea visto quanto impedimento era alli studii haver

di
cercar da mangiar. Per l'inconveniente della sanità, che tenga

DI si
gran conto TUTTI, DI
di

conservarla saNITÀ SCHOLARI ET ANCHE


ORDINANDO CHE FUSSI SUPERINTENDENTE DELLA SANITÀ, OLTRA
L'INFIRMARo, habbino TUTTI quello che sarà necessario, sup
et

li
posta abnegatione quello della

In
et

º.
debita mortificatione
la

devotione ordinò che durante tempo delli studii non habbino


il

mortificationi, orationi NoN Mo

se
luoco meditationi longhe,
le

et

DERATE º, Acciò possa conservar trattenir virtù


et

et
la

la
100
si

LA
devotione che sarà acquistata nel tempo del novitiato, QUALE
si

ETIAMDIO CRESCERÀ CON QUELLA MEDIOCRITA DI ORATIONE, GIONTI


-.
[f.

GLI EssERCIITII 223r]


-
-

[50*] Eccovi DUNCHE necessità delli studi della Compagnia


la

per predicar quelli ministerii


in
et

essercitarsi che IDDIo ET


| X ea

88 tanta signoria Theologia corr. theologe


X di

88-89 materia del. conso


X

U
;
|

delstado materie theologiche 90 provvede 93 cercar del. hostia



la

corte
U

|
I

tim U, add. ostiatim sanità del. et indispositione 94-96 sanità l'infir


X

U
I

maro marg. G, om. UX 95 che del. 96 tutti sup. lin, G, om. UX 99 luoco
in

si
G
|

|
I

penitentielonghe mortificationi luoco del. longhe penitentie longhe U,


– –
X
le

le
e

possa sup. lin.,


se

longhe om.
la ea et

add. orationi 99-100 non moderate


X
U
1

sia più quello che bastara per G, quae verba habent UX



di
vi

corr. che non


1-3 quale gli esserciſtii] om. UX post gli esserci(tiil charta absciditur;
3
|

legumtur margine aliquae litterae quae videntur dicere (dovrebbe augmentarl


in

di

|
G,

G,

marg. om. UX delli studii om. Iddio marg. om. UX


in

in
et

dunche
X
4

5
I

bullis Regimini militantis Exposcit debitum (MI,


In

6,

5.
n.

n.

Const.
*

4;

2,
p.

29, 379-380); Examen


1,

4,

5,
n.
I,

M.
n.

Constit.
c.

c.
4, 2,

C.
4, 3,

1,
3,
p. p.

5-6,
n. n.

Constit.
º º

c. c.

Constit. 2-3.
284 ExHoRT. 2 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

ordenados para ayuda del próximo No basta que uno entienda

*°.
que tenga dones infusos Dios;

de

es
y
bien las cosas menester
que sea predicador facie Ecclesiae, que con aprobacion le

y
in
45 gitima della predique Sant Juan Baptista quando comengô

**.

a
predicar, luego tuvo testimonio Escriptura: 104v] Ego

de

[f.
la
**;
vox clamantis, sicut dixit Esaias quien Dios no embiare

y
asi

a
immediatamente, como enbiô los apóstoles, menester que

es

la la
a
Y,
Iglesia aprueve. quando esta aprovación ordinaria

lo de
lo
Iglesia no ay, siguese que que Dios ha dado, no

se
ha

le
lo
dado para que comunique otros, sino para solas. no

Y
lo lo

si
a

a
basta que uno entienda bien, que menester palabras,

y
ésas

a
que Iglesia aquello que tracta;
de

en

de
las usa declaración

él
la

porque otra manera acontecerá que uno entienda bien una


de

qual Dios nuestro Sefior para


de

de
55
ha sido enseiìado
y, la

cosa

si
no

solas, por theologia, declaración diga algunos

en
saber
a

yerros los enseiìe otros.


y

[51] He aqui Padre theólogo. Sus deseos fueron siempre


al

buscar como más enplearse Dios; asi vió que


en

de

y
servicio

a
solas no podia hazer tanto fructo, por eso buscó compafieros;
y

60
ayuntaron principio algunos con un mismo fin
de se

asi con
y

de al

y
pobreza
y

**.

voto castidad

Padre que, 105r] muertos ellos,


[f.

[52] Entendió tambien


el

quedaria quien llevase adelante comencado;


se

acabaria todo
ni

lo

asi, que convenia más para nuestro Sefior que


de

65 servicio
y

el

44 facie UXQ ante cancel., faciem


46 tuvo] truxo 47 clamantis add. in
et

Q
G

B
||

||

Esaias add. propheta


49-50 aprovación ordinaria de Iglesia ap
la

deserto
Q

Q
||
|

probatione della Chiesa. X, probación de Iglesia ordinaria


la

50 dado add.
a
B
||
eae
51

alguno Q, om. 53 de las que] las que 56 theologia add.


a*

los términos
y
|| Q

Q
B
||

||

||

56-57 en declaración — yerros] en declaración aya algunos herrores


Q la

della
Q

Q
II

asi add. con sus pláticas acabaria — quedaria] no que


Q se

59 los exercicios 64
y

||

dava comencado add. no que todo se acabava


si
Q

*
|

4,
p.

Constit. prooem.
•• s* •1 *°

p.

p.

Conim., 67; Each. Conim.,


m.
11

Cf. Erh.
1,

16,
n.

124.
3; 3
3,

Mt. cf. Isa. 40,


3.

Cf. supra, Eaeh.


m.

Compl. 18:
1

.
MoNUM. 5 - ExHoRT. 2 CoMPL. - TEXTUs G. (1576) 285

per agiutar il prossimo º.

[f.
la Chiesa tiene ordinati 223v]

Li
[51*] Eccovi nostro Padre theologo. suoi desiderii furono
il

sempre cercar come più adoperarsi nel servigio d'Iddio, ET FAR


et IL di

MEGLIO; così vide che lui solo non puoteva far tanto
et

sEMPRE
frutto, per questo cercò dei compagni;
et et

10
così radunorono
si

nel principio DIECE, con un medesimo fine, con voti povertà di


º,

castità NON POTENDO PASSAR AVANTI SENZA AUCTORITÀ APOSTO


e

LICA, HOC EST, FARE RELIGIONE CON VOTO DI OBEDIENTIA.


[52*] Intese ancora Padre che, morti che fussero loro, si
il

finiva ogni cosa, non restarebbe chi conducesse più avanti


et

15
l'incominciato; che era più conveniente serviggio del Signor
al

prossimo del sequentia verba G, quae habent UX Non basta che uno intenda
6

bene cose et che habbi doni infusi da Dio, bisogna che sia predicator in facie
le

Ecclesiae et che con legittima approbatione quella predichi. Santo Giovani Battista
di

subito che subito come UI incominciò subito non comminciò A1 predicare hebbe
a

testimonio dalla sacra [sacra om. UX] SCRIPTURA [Scriptura in marg. manu Natalis
Gl: ego vox clamantis in deserto, etc., sicut dixit Essaias chi Iddio non
et

cosi
a
;

[del. come mandò alli Apostoli U, quod add. X] con testi



manderà immediatamente
monio della Scrittura spetiale miracoli (con testimonio miracoli manu Natalis U,
o

om. X] bisogna che Chiesa l'approbi et sempre che siano questi segni sempre la
la


si

Chiesa provarà missione [et sempre missione manu Natalis U, om. XI, et
la

quando non questa approbatione della Chiesa seguesi che quello ch'Iddio gli ha
ci
è

dato, non glielo diede per comunicarlo ad altri, se non per se solo, et non basta
ch'uno l'intenda bene, perciò che bisogna che habbia parole, et queste secondo che
usa in dechiaratione di quello che lui trata, perche altrimenti accaderà
la

Chiesa
le

ch'uno intenda bene una [f.223v] cosa, qual gli sia stata insegnata da Iddio nostro
la

Signore per se solo, per non saper Theologia nella dichiaratione di quella dicha

et

[dichi UX] alcuni errori gl'insegni ad altri 8-9 et far meglio marg. G, om.

in
et

UX 11 diece sup.lin., corr. eacalcuni Gl alcuni UX 12-13 non potendo obedien


|

tia in marg. G, om. UX


si

14-15 finirebbe 15 restarebbe sarebbe


X
ci
X
|

|
286 ExhoRT. 2 coMPl. (1561) — textUs HisPANUs

huviese subcessión. Y esto fué tractar de religión

**;
todo para

y
ayudar más próximo. con este principio que

de
buscar

Y
al

lo
más convenia para gloria Dios, procurô instituyese

de

en
se
la

la
Compafiia que uviese coadiuctores temporales, para que los Padres,
más desenbaragados, attendiesen provecho del próximo **;

y
al
70

todas las otras cosas que Compafiia ay.

en
la
Yasi de ser este modo de todos nosotros, caminar siempre

a
mejor que más fuere para gloria Dios,

de
y

y
animarnos
lo

lo
a

a
ello con gracia divina.
la

con este — próximo m2, vel en, prius com ms. esso Q,
a*

67-70 om. 73
XY

a
II

quello
et

ante cancel.
U
a

Deliberationes determinationes de hac inter primos Patres haben


re
ss in s*

et

tur MI,
I,

Const. 1-14.
De hac facultate coadiutores admittendi, concessa per breve Exponi
iunii 1546; MI, Const. 170-173) sermo est supra: Annot.
I,

Examen
in
(5

nobis
121 sq., 150-152.
n.

**a Saepe Natalis considerat Ignatium exemplar ad cognoscendam gra


ut

tiam vocationis Societatis. Hinc Natalis studium vita Ignatii cognosceretur,


ut

quam ipse argumentum exhortationum desumebat; narrari ab Ignatio


ut

propriam vitam vocabat fundare Societatem. Cf. Acta 4*: MI,


F.
n.

narr.
p.

360; Jer. Nadal


I,

148-151.
MoNUM. 5 - ExHoRT. 2 coMPL. - TEXTUs G (1576) 287

nostro che ci fusse successione. Et questo fu trattar già di reli


gione º, et tutto per agiutar più al prossimo. Et con questo prin
cipio di ricercar quello ch'era più spediente a maggior gloria
d'Iddio, procurò, dopo l'approbatione della Compagnia, che s'insti
tuissero et vi fussero in quella coadiutori sPIRITULALI ET temporali,
QUELLI PER AGIUTTAR IN COSE SPIRITUALI LA COMPAGNIA, QUESTI
aciochè li Padri, disocupati, più attendessero a giovar al prossimoº;
224r] tutte sono nella Com

vi
et similmente altre cose che
[f.

le
pagnia.
Ignatio fin alla
In

P.
[52*a] questo discorso breve della vita del
fondatione della Compagnia, vede un essemplar quella. Prima,

di
si

vocatione religiosa: lasciar seguir imitar Cristo,


la

mondo

et

et
il

seguitando perfettione, sempre meglio; dal medesimo principio,


in la

al

essercitarsi penitentia oratione; congionger desiderio efficace


le et

il
giovar anime; far altre probationi peregrinar, insegnar
la di

di
le

dottrina; congionger studii per maggior frutto delle anime; cercar


li

d'haver compagni, procurar d'haver confirmatione dalla Sede Apo


et

stolica. Di sorte che seguitò ponto per ponto sempre meglio più
IL

et
Ignatio, lui quasi fundò Compagnia Signore
P.

perfetto
in

la
et
il

il
Iddio, prima FoFMA gratia che Signore diede alla
la

et

vede
si
et

º,
il

Compagnia s'intendono gl'essercitii


[f.

ministerii 224v] d'essa


et

Compagnia, che habbiamo noi imitar fin guadagnar sempre


di
et

persone apte per Compagnia confirmation dell'Iinstituto PRIMo,


la

et

PRINCIPALMENTE SE ALCUNA COSA SI FUSSI ALTERATA PARESSI 40


O

ALLA CONGREGATioN GENERALE PoTERsI PIÙ PERFETTIONAR, ET


privilegii gratie dalla Sede Apostolica per facilitar far più effi
et

et

caci ministeri della Compagnia. Sia ogni cosa maggior gloria


li

di sua divina Maestà. Amen.

UX spirituali et sup. lin. G, om.


in 21

18 piú om. quella del. de G, add.


di


U
X

X
Il

Il
!

22 quelli questi marg. G, om. UX 23 Padri del. piú G; add. piú UX al


|

prius 24-25 nella Compagnia del. et cusi ha da esser questo modo peculiar
G
il

Il

d'ogn”un de noi, caminar sempre meglio quello che sarà più gloria d'Id
al

et
la a

dio et sforzarsi prender animo quello con divina gratia U, quae verba habet

et

26-44 In questo Maestà. Amen om. 29 perfettione del...lascierò 30


X

U
X
Il

in |

et corr. ez in 31 peregrinar del. servir hospitali 33 compagni del. et


U
U

|
I

perpetuargli con procurar dalla del. Compagnia sup.


et

del. cusi 34
U

il
U

U
|

|
l

lin. 36 forma sup. lin., corr. ex idea Gl idea 37-38 d'essa Compagnia] quella
di
U
G
|

U, corr.
ex

della Compagnia 38 fin del. haver far



et

39 del. benche non


U

G
a

;
|

add. Natalis manu benche non del instituto 39-41 primo perfettionar
U

U
1

in marg. G, om. UX sup. lin., corr. eacma G) ma 43 Compagnia del.


et

41
U
Il
I

Siempre Generale deve procurar G, quae verba habet Sempre [del. etiam U]
U

il
il

Generale [del. U] deve procurar sia ogni cosa sia ogni cosa add. sup. lin. U]
lo

U
288 ExHoRT. 3 coMPL. (1561) - TExtUs HisPANUs

[f.
8r]
Ihs

3a
PlÃTICA

— GratiA Societatis cogNoscitUR MeditatioNiBUs de Rege et de


I.
§
Vexillis. — 53. Recapitulatio prius dictorum. — 54. Meditationes

de
Rege
Verillis, imago vitae Societatis. — 55. Exercitium Rege. — 56. Quo

de

de
et
modo res sensibiles iuvent ad considerationem insensibilium. — 57. Chris
tus, mundum devincens, quaerit sibi coadiutores. — 58. Gratia vocationis
Societatis ad hoc tendit. — 59. Zelus hunc finem obtinendi. — 60. Fervor
Ignatio qualis esse debeat — Exercitium Ve
S.
zeli
in

in
et
Societate. 61-63.
acillorum. — Diabolus utitur haeresi ad perversionem
64. hominum. — 65.
Christus mittit suos ministros. — 66. Per oboedientiam accurrit quis ad
Christum.

II. — SocietAs cogNoscitUR EtiAM Ex EiUs FiNE. — 67. Caritas, summa


§

virtus, vinculum perfectionis. — 68-71. Finis Societatis tendit ad caritatem,


eae

eae

eae
Constitutionibus, capite primo
ut

apparet bullis confirmationis

et
— GRATiA SociETATis coGNosciTUR MEDITATIoNiBUs DE

I.

REGE ET DE VExiLLis]

intelligencia nuestro instituto deziamos que


de

[53] Para
la

era menester entender gracia que Dios nuestro Seniìor nos haze
la

en nuestra vocación;
de
assi hablamos della un medio conve
y

niente para esta intelligencia, que era cómo Dios nuestro Sefior
principio Ignatio Compafiia
en
P.

llamó desde fundò


el

él
y al

eligió por principio ministro desta vocación instituto la


y
lo

*.
e

Oy diremos con divina gracia


de

mesmo.
la

lo

[54] Quiero yo conocer este instituto ver qué Compaiìia.


es

10
y

la

Ay un medio que pienso yo guió Padre Ignatio disposición


la al

esta
a

partes Compafiia. Entre los exercicios


de
y

de los ministerios
nuestros ay dos meditaciones, las quales yo mucho me consuelo,
en

que ayudan entender qué cosa sea Compaiiia. La


es

una del
la
a

Para] Por decimos de un sup. lin. 5-6 de medios convenientes


Q

B
||
3

II
|

la,

6-7 era — similitud imitación de Christo nuestro Seiìor


q

en él] eram de
y

y
II

aquel 1° estado de primitiva, Iglesia 2°, cómo Dios nuestro Seiìor llamando
él el
la

principio nuestro Padre BQ desta] de nuestra


|| al

cómo en lo]
y

Q le
Q

Q
||
8
a

10 este add. mi Q, add. mio GUX 11 Un medio ay 12 Compafíía del. ay um


y ||

||

12-14 Entre — ayudam es las dos meditaciones que est&n en los exerci
a]

exercicio
||

cios las quales mucho me consuelam ayudam para


y

Supra, Erh. Compl. 36 sq.


n.
1

2
MONUM. 5 - ExHoRT. 3 CoMPL. - TEXTUs G (1576) 289

[f.
225r]
Ihs

EssoRTATIONE 3a DI 29 D'OTTOBRE 1561

A
Examinis. –
72. Media ad hunc finem obtinerdum. 73-74. Caritas ad –
impellit, ad maiorem Dei gloriam maiusque servitium. –

et

Iiaec 75. Item


ex tendentia religiosi ad perfectionem.

76. Sed vitandus fervor indiscre
tus. 77. Suavitas spiritus Dei.

III. – MINISTERIA SocIETATIs. – fidei. – So



78. Defensio 78*a. Quomodo
S

Alia

cietas foveat studia contra haereticos. 78*b. media Societatis contra
78*c-78*d. Quomodo Ignatius Societas di

et
tendentias haereticorum.
rigantur providentia
Dei contra haereticos. 78*e. Seminarium roma
cura Pii IV –
de

num commissum Societati, 78*f.
et

bona fama Societatis.


Zelus Natalis pro conversione Germaniae. 79. Auxilium praestandum

80. Propagatio fidei. 81. Fructus spiritualis – Indiis

ex
Sancto Officio.
Germania. –
82. Profectus animarum vita doctrina christiana.
in
et

83. Vocatio Societatis est pro labore apostolico cum proximis. 84. Dona et –
Dei sunt pro hoc labore apostolico. –
85. Circulus orationis

et
laboris.

[53*] Per l'intelligenza del nostro instituto dicevamo che


bisognava intender gratia ch'Iddio N. nella nostra voca
fa
et S.
la

ci

tione; così havemo parlato quella


et

d'un mezzo conveniente


di

per haver questa intelligenza,


N.

qual era come Iddio Signore


il

ha chiamato fin dal principio N. Ignatio, lui ha fundato


P.

et
in
il

Compagnia, l'ha eletto per principio questa


la

ministro
di
et

instituto Hoggi diremo con divina gratia del


et

vocatione
la
".

medesimo per altri mezzi. 10

[54*] Voglio conoscerio questo mio instituto,


et

veder che cosa


sia Compagnia. Fra essercitii nostri dua meditationi delle
la

ci
li

quali PUò PIGLIAR molta consolatione ET ANIMo, perchè agiutano


si

ad intender che cosa sia Compagnia. L'una del Re temporale,


la

l'altra delle due 225v] bandiere. 15


[f.

La Compagnia attende profitto delle anime. Come vedete,


al

questo instituto, questo insegna


LA

P.

suo voCATION DEL


ci
il
è

NosTRA, bolle apostolice nostre constitutioni;


ET

IGNATIo
le

et
le

10 per altri mezzi in marg. U, om. 12 Compagnia add. Ce un mezzo,


la
X

il
|

quale penso ha guidato nostro Padre Ignatio alla dispositione delli ministerii
io

il

et parti della Compagnia UX, om. U, corr.


ex

ciò sono U1 sono 12-13


X
ci

ci
G

|
I

nelle quali UX può pigliar sup. lin., corr,


ea

me ne prendo Gl me ne prendo
si

13
Il

UX et animo marg. G, om. UX 17 suo GUO, nostro XF insegna corr.


in


in ci
il

il

!
|
ci I

insegnano Gl insegnano UX marg. G, om


la

ez 17-18 vocation nostra


ci

UX

19 – COMMENTARII P. NADAL.
290 ExHoRT. 3 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

15 Rey temporal, la otra de las dos Vanderas. La Compaiìia atiende


al provecho de las ánimas. Como veis, éste es su instituto, esto
nos enseiian las bullas appostólicas y nuestras Constituciones, y
esto vemos praticarse en todas partes. Aora veamos cómo se a
venido a esto, qué principio ay para llegar a esto que es la gracia
20 propria de nuestra vocación, para la qual ay ayuda especial y par
ticular favor de Dios nuestro Seiior.
[55] A esto nos lleva la primera meditación. Diréos la substantia
y suma della. Házese en este exercicio * una comparación y seme
janca de dos emperadores, dos reyes y monarchas que enprenden
25 una gran conquista. El uno es christiano cathólico que se deter
mina a subiectar el mundo a la obediencia de Dios y de su sancta
Iglesia. Tiene vasallos a los quales llama a esta conquista; quiere
su

8v] por persona hallarse trabajar como todos

en
[f.

él ella

y
campo contra los enemigos. los que seguir
en

de
estar an

Y
el

le
esta empresa an pelear
en

de

de
vivir

y
imitarle uso

él
y

la
a

a
guerra. para más animar los suyos promete este Emperador
Y

a
premio los que assi siguieren.
le
a

[56] Quiéroos advertir aqui una cosa que ayudará para

os
meditación; que por estas cosas sensibles
de

entender las cosas


la

nos guia Dios nuestro Sefior entender las que no sienten, que

se
a

spirituales. Rey suyo

y
son Este este llamamiento los vasallos
y

15 temporal sup. lin. de las del. dos B, om. dos 17 las bullas — y* sup.
Q
||
I

lin. y* om. QG 18 platicarse partes add. este desseo parece que da Dios
Q
||

la |
I

nuestro Sefior em entrando uno en Compafiia todos los della 19 esto* del.
y

Q
||
Q a a

fin L] este Q, questo fine GUX qué principio — esto omn.QGUX principio] pri
|

mero llegar aqui gracia] nuestra gracia 20-21 particular om.


y
la
B

B
||
|

I
21 de nuestro Dios Sefior 22 Diréos] Digamos 23 este 25 El uno
y

Q
B

B
y ||

||

||
a

— catholico] uno es temporal otro espiritual. El 1° declara lleva en cono


y
el

cimiento del segundo. El temporal es christiano cathólico, muy poderoso


y
y

magnánimo, de gran dominio 25-26 determinase de 26 om. al.


a'
Q

B Q

B
||

| ||

1
B,

mundo todo mundo Dios nuestro Sefior de* om. sancta om. QGUX
el

Q
a |

27 Tieme — llama] llam sus principes, sefiores basallos para esta 28 en


y

Q
||

||

persona QG en ella] en esta empressa trabajar como todos om. 29 campo


y
Q

Q
||
1
|

add. pelear contra los enemigos B, contra sus enemigos Q, contro 1'inimici
y

B
|

GUX, entre los suyos enemigos add. ser primero em los travaxos peligros
el
y

y
L
|

29-32 los que — siguieren] quiere que los suyos sigam en todos los tra
le
y

y
Q
||

vaxos peligros, en modo de tratar de vivir, prometiéndolos que assi como


y
el
y

serám participes en los travaxos, victoria premios grandes


lo

la

ser&m de 30
y

Q
||

em om. om. uso 32 siguieren] siguem 33 de una cosa QG


él

el
B

B
||

||
a

II
|

34 entender BQ, intender GUIX, en todas [!] las cosas de la] esta 35 nos
Q
||
L
|

mi

lleba guia entender om. 35-36 no se sienten veen por ser solamente
y

Q
a

II
|

spirituales
Q

Eacerc. n. 91-98.
2
MoNUM. 5 - ExHoRT. 3 coMPL. - TEXTUs G (1576) 291

questo veggiamo praticarsi in ogni parte. Vediamo hora come si è


venuto a questo fine che è la raggione propria della nostra vocatione, 20

per il che ci è agiutto spetiale et particolare favore d'Iddio N.


Signore.

[55*] A
questo ci conduce la prima meditatione della quale
vi dirò la somma et la sostantia. Fassi in questo essercitio º una
comparatione de duoi Imperatori e Monarchi che prendono un 25

grande assunto di guerra, l'uno de quali è christiano, catholico,


il quale si delibera di soggiogare il mondo all'obedienza d'Iddio
e de la Chiesa, ha delli vassalli i quali chiama a tal assonto, vuole
lui in persona ritrovarsi in questa guerra et travagliar come tutti,
e star in compagnia contro l'inimici. Quelli che 226r] l'hanno 30

[f.
da seguire questa impresa, hanno combattere,
da
imitarlo
in

in
vivere come Lui, l'usanza della guerra. Et per più animar
et

suoi, promette questo Imperatore premii quelli che questo

in
li

modo seguiranno.
lo

[56*] Voglio qui avertirvi d'una cosa che può agiuttare per 35

intenderle cose della meditatione, cioè che per queste cose sensibili
guida Iddio N. Signore ad intender quelle che non sentono,
ci

si

spirituali. questa
et

fa
che sono Questo Re sua convocatione che
delli vassalli, l'impresa che piglia, tutto quello detto,
vi

che
si
e

cosa che vede, sente,


riceve molto bene con sensi.
si

40
si

si

li
è

Questo donche una introdutione, per quale Signor nostro


la

il
è

conduce gl'homini quello che non vede, ma crede; perchè


si

si
a

quello che Signor Iddio virtù con


la ha
in

vede, posta quale sua


la
si

il

divina Maestà escita mente nostra quello che essendo più vero
a
[f.

che quello che 226v] vede, non vede tamen, acciò che non solo 45
si

si

crediamo, ma etiamdio contempliamo con


lo

la

mente sentiamo
lo

et

con sensi gusti spirituali, non mancano virtù


la
et

se

concorrer con
a

19 veggiamo, vediamo praticarsi add. già X, del. già 20 ragione


| la
X

U
|
I

propria corr. er propria gratia UI propria gratia 21 aiuta 25 com


la

la

ci
X

X
|

paratione add. similitudine UX Imperatori add. duoi X, canc. duoi re


re

U
e

Il
|

ea

26 guerra corr. er conquistare U1 conquistare 27 delibera corr. libera U1



ci
X

si
il

delibera 33 promette propone XF 35 Voglio può subd. può agiuttare


vi X

in
|

corr. ee agiutarà U] agiutarà 36 ante cioè del. per cioè che percioche
vi

X
|

UX vasalli UX crede del. non solo quello che l'huomo vede


fa

38-39 42
si
li
e
Il

permane; molte cose sono passano, che non vedono pur credemo U, quae

le
si
e

verba habent XFO più 42-48 perchè opera om.



(e

credemo O) 45-48 non


le

X
|

solo opera in marg.


G
292 ExhoRt. 3 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

la conquista que se haze y todo lo que se os a dicho, cosa es que


se vee y se oye y se siente muy bien con los sentidos. Pues esto
es una introductión, por la qual lleva nuestro Sefior a los hombres
a lo que no se vee y se cree. No sólo lo que vee el hombre es; mu
chas cosas son y passan que no veemos, mas creémoslas , Veis
vos por ventura a los demonios que andan por este medio ? , O
a los ángeles que nos ayudan y amparan ? ;, Veis a Dios cuyo ser
y poder infinito estâ aqui entre nosotros ? No le veis vos, y estâ
45 aqui su magestad omnipotente; y esta consideración me mueve a
mi y me ayuda. Y si la presencia de Dios no nos mueve assi, estando
aqui entre nosotros realmente, es porque no estamos en ello, porque
tenemos los ojos baxos a las cosas sensibles. Si los algâssemos y
nos guiâsemos por lo que creemos y no veemos, de otra manera
50 viviriamos, de otra manera andariamos y conversariamos.
[57] Pues mirad cómo nos sirve para esto la meditación que he
semejanza este Rey temporal esta em
de

de
[f.

y
9r]mos dicho.
yA

pressa, assi passa Iglesia. Qué pensáis

en
passó realmente

la

;,
que fue venir Christo mundo, llamar apóstoles predicar, sino
al

y
gente para
de

55 hazer conversión las almas Vino Christo vencer


la

a
mundo, rendirle sujetarle obediencia del Padre eterno,
el

la
a

ego vici mundum ésta fué obra mia, vencer mundo


la

al

y
la al
*,

pecado. Ego vici, yo mis solas,


he

en
y

demonio vencido
le

Yo soy principio a
cruz,
de
non erat vir mecum todos vuestros
el
et

*.

Ay
yo

méritos, soy quien nace


de

60 efficacia fuerca vuestra.


la

,
quién me quiera seguir, quién me quiera ayudar alcance que
al

?
van los enemigos de vencida. Coadiutores sumus Dei, assi nos llama
Apóstol*, ayudadores Dios. Qué quiere Dios ayude
de

Que
el

le
g,

esta obra suya


en

de

victoria del mundo de los otros ene


y

mos
la

migos. los apóstoles;


en

65 este fin llamô Christo diversos


Y

y
a
en a

grados hazer gente en


de

diversos estados nunca


y

cessado
a

37-38 que se haze — muy biem] que quiere hacer todo demás son cosas que
lo
| y

se puedem ver, oir percebirse 38 siente] percibe todo esto 39 introductión


y

Q
B
||

||

BQ similiter GX, manuductión lleva] llama B, somos llebados nuestro —


et

Q
L
|

hombres om. 40 se cree add. Porque 40-41 mas muchas 41 mas] pero B,
Q

Q
||

;
II

las creemos. Decid, veis 42 por ventura om. medio] mundo 43 cuyo
y

B
Q

es Q

Q
||

||
|

ser] de um ser 44 poder infinito estâ 45 su magestad omnipotente]


y

Q
B
||

||

entre nosotros su magestad omnipotencia 45-46 nos muebe ayuda 46


y

y
Q

Q
||

||

presencia] potencia assi om. 47 realmente om. 48 baxos om. 49 nos


Q

in Q
||

||

||
|

BQUX, los 50 de otra manera andariamos om. conversariamos marg.


B
in y
B
||
L

II
;

54 apóstoles add. discipulos 57 obra] obediencia abbrer. B. om. 58 yo


y

y
Q

B
||

||
I
|| He

venci yo solas 60 merecimientos BQ 62 coadiutores BQGUX, adiutores


Q

L
||
a

ii

63 ayudadores de Dios om. Qué quiere Dios om. Q, cum interrogatione XG


B

II
|

63-64 ayudamos 65 llama Dios los Apóstoles Christo om.


le

Q
B
||

,
MoNUM. 5 - ExHoRT. 3 CoMPL. - TEXTUs G (1576) 293

divina che opera. Vedete forsi voi li demoni che vano qua per
mezo di noi ? o gl'Angeli che ci agiutino e diffendino ? Vedete Iddio
la cui essentia e potestà infinita sta qui tra di noi ? Non la vedete 50

voi, e pur sta qui la sua maestà onnipotente. Et questa considera


tione mi move a me et m'agiuta; e se la presentia d'Iddio non ci
move, essendo qui tra di noi realmente, questo è perchè non ci
pensiamo, e non stiamo avertiti in quello, e perchè havemo posti
gl'occhi nelle cose sensibili. Se li alzassimo et si gui
solamente 55

dassimo per quello che credemo e non vedemo, d'altra sorte vive
ressimo, d'altro modo procederessemo et conversaressimo.

[57*] Vedete donque come ci serve a questo la meditatione


ch'abbiamo detto. A similitudine di questo Re temporale e di questa
impresa, così passa e passò realmente nella Chiesa. Che pensate 60

voi che fu venir Christo al mondo, chiamar Apostoli,

If.
227r]
predicare, non far gente per
se

conversione salute delle anime


la

et

2
e

Venne Christo vincer mondo, farlo rendere subiugarlo alla


il

a
a

obedientia del Padre Eterno: Ego vici mundum Questa


.
«

l'opera mia: vencer mondo, demonio, peccato.


fu

Io
l'ho 65
il

il
il

vinto solo nella croce, non erat vir mecum principio


Io
et

so
».

il
«

de tutti vostri meriti, quello da chi nasce l'efficacia


Io
so

la
e
i

forza vostra; evi alcuno che mi voglia seguire, che mi voglia


agiutare dar fuga alli nemici, che già vanno disfatti venti
la
a

?
e

«Coadiutores sumus Dei» (così chiama l'Apostolo”): coadiutori 70


ci

d'Iddio. Che vuole Iddio Che agiutiamo questa sua opera


in
?

della vittoria del mondo delli altri nemici. Et questo fine chiamò
a
e

Christo gl'apostoli, diversi gradi


in
et

di et

diversi stati no ha
in

mai cessato far gente nella Chiesa, chiamar all'agiutto


di

di
e

cotesta impresa chiama ancora d'hoggi. 75



il
e

52 move del. così G, add. così UX UX 62


et

55 solamente om. si] salute


X

ci
|

|
I

rendersi Gl rendersi UX 65 peccato del. che non G, del.


er

om. 63 render corr.


X

il
|

egovici, U, quod add.


71

agiutiamo corr. eacgl'agiutamo U] l'aiutiamo


et

X
|

Io. 16, 33.


º

Cf. Isa. 63,


3, 3.
*

Cf.
9.

Cor.
1
º
294 Exhort. 3 coMPL. (1561) - TExtUs hisPANUs

la Iglesia y de llamar a la ayuda de esta empressa; y llama el dia


de oy.
Esta es la gracia de la vocación, la ayuda particular que da el
70 Sefior para aquel estado [a] que llama. Esto es asi general y comün
en todos los estados de la Iglesia. Vengamos agora a lo que nos
es más particular y proprio.
[58] Para este mismo fin que os he dicho y para esta misma
empressa tan grande para la qual Dios a ordenado su Iglesia llamó
75 Dios a esta Compafiia, hizo en estos nuestros dias este esquadrón
de gente. Y , qué pensáis que es aver Dios llamado a la Compafiia?
g, Quäl es nuestra vocación, donde hemos de estribar y confiar en

Dios nuestro Sefior para el cumplimiento de nuestros ministerios?


Es esta ayuda de 9v] Dios nuestro Sefior, que nos

da
[f.
comunica

y
para alcangar este fin, para por estos medios. Esta gracia

es
la
ir
Compafiia.
al de

de
nuestro instituto
y
desta manera llevò Dios
la

Y
Ignatio, llamóle para este fin, mostróle los medios para al
P.

cangarle ayudóle con efficacia


y

ellos.

a
[59] Aora, mirad, una continua pelea

es
vida del hombre
la

un estar siempre campo, real contra los enemigos.


en

en
y

el

el
Peleamos, peleamos vestidos gracia Dios,

de
armados con
y

la
su

amparo ayuda. más, que modo del pelear, los


su

con
Y

él el

medios para victoria, nos los pone, nos ensaya

en
ellos
él
la

y
nos favorece. Haze Dios mucho por este fin que conversión

la
es
las almas, que las estima mucho Sabéis qué tanto — Que
de

?.
su ,

dió por bien empleado derramar sangre cruz,


en

su
dar
la

y
67 llamar ayuda Christia
la

al

la] ella moral en 69 vocación add.


y B

Q
a

II
Q I

nismo ayuda add. general 70 que Ilama] que llama B, om. LQ


él
Q

a
||

|| a

|| a

!
|

en general 71-72 que nos es 73 om. BQ 74-79 ordenado — esta


al

y
Q
B
||

ayuda] ordenado en su Iglesia, entre otras religiones que llamado, últimamente


a

llamó su divina magestad esta minima Compaiìia, este esquadrón de gente que
a
a

es nuestra vocación,
a,

donde hemos de mirar confiar para cumplimiento de nuestros


y

ministerios que es en Dios nuestro Sefior, en esta ayuda 78 en [Dios m. S.]


Q
||

in marg. 79 nuestro Sefior om. 81 llevò BQ, condusse GU X, llamó


|!
B
||

Q ||
L

81-82 Dios nuestro Sefior nuestro 82-83 mostróle — ellos] para por estos
ir
||
a

medios para alcancarle ayudarle con eficacia en ellos 82 los om. 84 Aora om.
y

B
||

87 y II

hombre add. como dice scriptura 85 um estar] de estar hacer que


la

lo
Q

Q
||

a
|

deve 86 peleamos — armados] peléase armado vestido su* om. BQ


y
y
Q

Q
||

||

de pelear BQ 87-89 los medios — favorece] armas medios para alcancar vic
B la
y
||

toria Sefior los ensefìa favorece ayuda en ellos 88 pone] enseíìa 89


el

y Q
||

que] porque
y

nos favorece om. Dios] nuestro Seiìor 90 las estima]


|| Q

Q
|!
B

|
I

L,
[y

91 sangre add. dar su vida dar su] vida marg.


in

estima en 91-92 sed


èl

B
||

non vidimus signum, ubi coniungenda. Haec rerba italice leguntur hoc loco XG. Illa
in

etiam habent BQ, sed collocant paulo aliter. I'ide apparatum rr. 91
et

92
MoNUM. 5 - ExHoRT. 3 coMPL. - TEXTUs G (1576) 295

Questa è la gratia 227vl della vocatione, l'agiuto parti

[f.
Signore per viver quel stato qual chiama.

in
colare che dà

al
il
così generale

de
tutti

et
Questo comune stati della Chiesa.

li
è

Veniamo adesso quello che noi più particolare proprio.

e
a

ho
[58*] Per detto, per questa medesima

vi
medemo fine che
il

impresa grande, per quale Iddio ha ordinato sua Chiesa,


la

la

ha
ha chiamato ancora questa nostra Compagnia, fatto questi

in
nostri giorni questo squadrone gente. Che pensate che sia haver

di
Iddio chiamata Compagnia qual nostra vocatione gratia,
la

la

et
è
?
quale appoggiare

et
nella s'habbiamo da confidar Dio nostro

in
Signore per compimento questo agiuto
de

nostri ministerii

È
il

?
communica per conseguire questo fine per

d'Iddio che
et
ci

questi mezzi, questa gratia del nostro instituto della Com


la
è

e
pagnia. Et questo modo condusse Iddio Ignatio,

P.
nostro
in

il
chiamollo per questo fine, mostrolli mezzi per conseguirlo

et
li

quelli.
[f.

aiutollo 228r] con efficacia


a

[59*] Hora, vedete, vita dell'homo una continua guerra


la

è
et

un esser sempre campagna


et

nel'essercito contra nemici.


in

Noi combattemo combattemo armati della gratia d'Iddio li

et
e

sua protettione agiutto. più che modo 95


et

con combatter
di

CI di
la

il

mezzi per acquistar vittoria ET propone


et

GLI DA,
la

CI
li

li

Lui, quelli. SUA


IN
et

c'instruisce LA VIRTÙ CRISTO CON LA


in

CHRisto
IN
QUALE COMBATEMO. QUEL CHE COMBATE, ET Noi
È

LUI.
Iddio per questo fine che
LA

100
fa

GRANDE cosE SALUTE ET


si è

aiuto delle anime. Sapete voi qué Che lui compiaciuto


è
?

spargere suo sangue nella croce dar propria vita per sal
la

la
ci di il

vatione quelle. Risguardate l'altezza questo fine quale-


di

al

Christo chiama, stimatelo molto.


animar molto,
et

Questa meditatione doverebbe consolare


ci

causar noi un gran zelo del fine quale Signore chiamò,


in

al

ci
il
e

80 medesimo UX 82 nostra om. UX 84 et gratia om. 87 fine del.pergire U,


X
|

quod add. 93 campagnia U, Compagnia 94 combattemo” del. vestiti


et
X

X
|

G, quod add. UX gli da marg. G, corr. ex da et UX


in
et

96 da et]
ci

ci

ci
li

li
|

G,
97


ex
ce

ciº corr. c'instituisse quelli del. favorisce sempre. Molto quod add.
X

e
I
l

98

UX 97-100 Sua cose om. UX lui marg.


in

et in

97-99 sua Christo


G
è
Il

|
su I

G,

om. UX
p.

del. combate 100 Grande cosa lin. salute sup. lin.


la
G

Il
|
i

l'adgiuto U, corr. er conversione UI conversione anime del. quale stimò


le
la

la

X
1

|
ea

molto add. quale stimò molto qué corr. quanto molto del. che G, quod -
U

4
il
;

add. UX del fiºe del della nostra vocatione U, quod add.


X
6
I
296 ExHoRT. 3 coMPL. (1561) - TEXTUs HisPANUs

vida por la salvación dellas. Mirad la alteza deste fin, al qual


nos llama Christo. Tenedlo en mucho. Esta meditación nos avia
mucho de consolar y animar y causar en nosotros un gran zelo del
95 fin de nuestra vocación al qual el Seiìor nos llamô, por el qual
llevò la cruzy padeció. Y oy dia este nuestro Capitän lleva la cruz
en su Cuerpo mistico, que es la Iglesia, y padece en ella y es per
seguido en ella. Mirad lo que dize el Apóstol: Adimpleo ea quae
dessunt pasionum Christi in carne mea pro corpore eius, quod est Ec
100 clesia*. Y nosotros por méritos de su cruz tenemos efficacia en nues
tros ministerios, y cone sta ayuda es el hombre formidable al demo
nio y a todos los enemigos. Grandemente nos a de ayudar esto para
emprender con esfuergo los medios que ay en la Compaiìia para
este fin: que es nuestro Capitán Jesús, que El nos llama, que a
El seguimos, que en confianca de la ayuda suya, que no nos a de
faltar, vamos contra los enemigos. Mirad que El nos es[f. 10r]fuerca
y anima para hazer nuestros ministerios.
[60] Advertid una cosa en esta parte de los medios que la Com
pafìia abraca, que yo suelo pensar muchas vezes, y me es gran
10 consuelo. Nuestro Padre Ignatio, de buena memoria, era de gran
natural, de gran ânimo, y ayudado esto con la gracia de nuestro
Seiìor siempre se esforgó a abragar cosas grandes 7; asi sus obras
todas eran fervores. Y si miráis la Compafiia y su instituto y sus
exercicios, toda es una vivacidad de la charidad, un fervor della,
15 un nunca estar ociosa, siempre animándose y despertándose al
obrar. g, No véis que estamos en guerra, en el campo ? El siervo de
Dios no a de ser perezoso, descuidado, sin hazer nada, mano sobre
mano. En la guerra siempre ay en quô entender; no ay lugar a la

92 dellas add. dar su vida Q | al qual] a que B || 92-93 el que nos llama es Q II 93
Tenedlo en mucho] tened luego en mucho este llamemiento, assi por quien es el
que nos llama, como por el fim tam alto para que nos llama ; y assi Q | mucho add.
que B ||avia] debria Q || 94 de consolar mcho B || 96 padeció add. y murió en ella
Q || 98 lo que] como lo Q || 99 in carne — Ecclesia om. BQGUX, add. etc. QGUX II
11 ayudado a esto con gracia del Seiìor B || 12 a om. B I y asi] que Q || 13 heram
todas B | fervorosas Q || 14 es] hera B | vivacidad — della] cifra de la charidad que
tenía. No veis un fervor Q || 15 ociosa L, otiosa GUX, ocioso BQ, otioso F || desper
tándose] desfructándose Q || 17 descuidado om. B || 18-19 no ay — ociosidad] No
haya lugar la ociosidad Q

sa Act. 9, 4.
* Col. 1, 24.
* Cf. Exh. 1554, n. 9 et annot. ibi appositam; Erh. 3 Conim. n. 3, p. 63 ;
Erh. 2 Compl. n. 38; Erh. 4 Compl. n. 98.
MoNUM. 5 - ExHoRT. 3 coMPL. - TEXTUs G (1576) 297

per il quale portò la croce e patì, et hogidì questo nostro Capitano


porta la croce nel suo corpo mistico che è la Chiesa et patisce
in quella et perseguitato quella. Guardate quello che

[f.

in
228v]

Et
disse Christo Saulo: Saule, Saule, quid me persequeris ?» 10

º
a

«
dipoi Paulo dice: Adimpleo quae desunt passionum Christi,

ea
«
etc. noi altri, per meriti della sua croce, havemo efficacia
E

et li
»
.

nelli nostri ministerii, con questo agiuto l'homo grandemente

è
formidabile alli demonii, tutti gli nemici. Questo

et
deve

ci
a
agiuttare per prender con sforzo mezzi che sono datti alla Com 15

li
pagnia per cotal fine: che nostro Capitano Giesù, che lui

ci ci
il

è
chiama, lui seguimo; confidandosi nell'agiutto suo che non
a

ha da mancare, andiamo contrali nemici. Vedete che lui sforza,

ci
per far
et

anima nostri ministerii.


li

[60*] Avertite una cosa questa parte circA mezzi che


in

la
li
Compagnia abbracia, quale son solito considerare molte
la

io

volte grande consolatione. N. Ignatio


P.
et

me bona
di

di
Il
è
a

memoria era huomo gran naturale, grande animo; agiutato


di

di

questo con gratia [f. et


N. Signore, sempre sforzò 229r] ad
di
la

si

abbraciare cose grandi”, tutte sue operationi erano fervori


le
e

CHARITÀ. Et,
li DI

bene risguardate Compagnia, suo instituto,


se

la

il

suoi essercitii, tutto una vivacità charità, un fervore


di

di
è

quella, un mai star otiosa, sempre animandosi


et

eccitandosi
all'operare PER AGIUTTo DELLE ANIME. Non vedete che siamo
guerra, siamo campagna
de
in

servo Dio non ha da esser


in

Il
da ?

pigro, NoN negligente,


ha star senza far niente con mani


le

luoco l'ottiosità,
ha

piegate. Nella guerra sempre fare, non


da
ci
è

non manca mai alcuna scaramucia, alcun subito assalto, già


o
o

che non fusse tempo combattere, sarà almeno per preparar


di

l'arme per battaglia. Questo passa così nella Compagnia: sempre


la

tempo detrattar col prossimo, combatter contro vitii contro


li
è

mondo, etc.; quando non tempo questo, tempo far


di

di
il

è
e

CapitanoU, abbrev. GXF 10 Christo] l'Apostolo X, Signor U, corr. ex l'Apo



in

il
7

stolo U,
ea

10-11 Saulo dice on. 15 che sono datti alla corr. che sono alla
ci
U X
a
ci il

X, |

U] che sono nella 16 Capitano in abbrev. GF 17 confidandosi GUO, con


X

| | |
l

fidandoci XF 20 parte del. G, add. circa marg. charità sup. lin. G,



in

26
di
G
|

om. UX 29 per agiutto delle anime in marg. G, om. UX 29-30 siamo campagna
|

III sia alla guerra


ea

sia alla guerra campagna campagna


in

in

corr. 31 non
ex X
º

|
35

sup. lin. G, om. UX 32 l'otio 33 subito om. battaglia corr. guerra Ul


X

F
|
|

guerra
X
298 Exhort. 3 coMPL. (1561) - textUs hisPANUs

ociosidad, nunca falta alguna escaramuga o algun rebate. 0, ya


que no estiempo de pelear, es de apparejar las armas parala guerra.
Esto passa assi en la Compaiìia, siempre es tiempo de tratar con
el próximo, pelear contra los vicios, contra el mundo, contra el
demonio. Y quando no es tiempo desto, es de orar, estudiar y de
los otros exercicios que veis en la Compaiìia, que todos son prepa
rarse para la guerra. Y aun el comer y dormir, que son obras en
derecadas a la necessidad del cuerpo, sirven para este fin y se an
de enderegar a él.
[61] La 2^ meditación, de las que propuse, nos declara la execu
ción del instituto. Estamos en la guerra y tenémosla aplazada con
el enemigo. Veamos cómo hemos de pelear. Dize el esercicio lo que
realmente passa °. Dezid, &, no pensáis que està el demonio en el
mundo, que estâ también Christo nuestro Sefior ? , Quién guia a
los malos ? — El demonio. — g, Quién guia a los buenos ? 10v] —

[f.
Christo.
estandarte, tiene gente debaxo

de
su

su
[62] Tiene demonio
el

vandera, haze gente. Consideralde, como pone

os
exercicio

le

el
de nuestra meditación en su infierno, en su tormento horrible
°,

de fuego infernal que trae consigo. Su asiento Babilonia,

en

en
es
tinieblas; que donde manda, todo ceguedad

es
confussión
y

él

40 confussión.
y

[63] Mirad por otra parte Christo, Capitán Iglesia,

de
la
a

guia de los buenos, luz eterna, bienaventuranca cumplida, per


en

en

en
fectión infinita
su

divinidad. Miradle cielo Sancto


el

el
y
Sacramento, donde estâ realmente. Miradle todas partes, que
en

1°,
llena según
en
su

es

todo divinidad. Su assiento Hierusalem


lo

paz Capitán los buenos,


él en

de

de

de
es

visión salud. Este


el
la

la

su la

los guia ampara con gracia. Quiere que salgamos asalto,


y

al

19 rebate LQ, rebato 21 tiempo add. 22-23 contra [el demonio] in


B

B
o
II

y II

marg. L, corr. eaeetc.] etc. QGUX 23 orar add. de 24 veis em] tracta 25
B

B
||

||
|

dormir 26 sirven] sino 27 enderecar él] ordenar para 28 medi


el

y él
Q
B

B
||

||

||
a

1•

tación de las subd. lin. 29 instituto add. La


y
la

vocación llamamiento
L
II

fin para que nos llama. Esta segunda, declara m&s particularmente execución
el

la

deste llamamiento instituto vocación tenémosla — com él] tenemos aplazado


y

Q
? |

31 No penséis 32-34 los malos — Christo] los buenos. Christo.


el
Q

Q
||

||

Q a

Quiém los malos. El demonio 33 El demonio — buenos om. 38 trae] tiene


B
||

Q ||
a

en' om. 38-39 confusión tinieblas 41 Iglesia] gloria 42 bienaven


Q

|| B
||

||

||
e

e
|

turanca, cumplida] de los bienaventurados 43 divinidad] dignidad Sanctis


Q

B
|| |
L,

simo 44 realmente add. següm su humanidad quae om. BQGUX 45 llena]


B
Q il

hinche 47 los] ellos asalto vi.r aut aegre legitur im


él

al

L
B
||

E.rerc. m. 136-147.
*

Eacerc. n. 140.
*
MoNUM. 5 - ExHoRT. 3 coMPL. - TEXTUs G (1576) 299

oratione, studiare,
e dell'altri essercitii che vedete nella Com
pagnia. Il che tutto è prepararsi per la guerra. Et ancora il man
giare e dormire, che sono opere indrizzate alla necessità

[f.
229v] 40

del corpo, serveno questo fine deveno indrizzar ad esso.

et
si
a

[61*] La seconda meditatione che ho proposto,

vi
dichiara

ci
l'essecution del nostro instituto. Stiamo nella guerra l'habbiamo

et
deliberata publicata contra l'inimici D'IDDIo. Vediamo come
et

guerregiare. Dice nostro essercitio quello che real


de

havemo 45
il

mente passa Ditemi: non pensate voi chel demonio stia nel
º.

mondo Et Christo nostro Signore anchora Chi guida cattivi?

li
?

demonio. Chi guida buoni Christo. ?


Il

il li

[62*] Tiene donque demonio suo stendardo, tiene gente


il

ve

sotto sua insegna. Consideratelo come pone l'essercitio 50


la

lo

della nostra meditatione nel suo inferno, nel suo tormento horri
º

fuoco infernale che porta con lui. Babi


de

bile suo seggio


in
Il

è
lonia cioè confusione ET tenebre, per ciò che dove lui comanda
in

tutto tenebre confusione.


è

[63*] Risguardate dall'altra parte Christo, Capitano della 55

Chiesa, guida delli buoni, luce aeterna, beatitudine perfetta, per


fettione infinita nella sua divinità; miratelo
[f.
et

Cielo 230r]
in

nel Santissimo Sacramento, dove sta realmente. Risguardatelo


ogni banda perciochè tutto riempie, secondo sua divinità.
Il in

la
il

º,

60
il in

suo seggio Hierusalem nella visione della pace della


e
è

Capitano delli buoni che guida loro


et

salute. Questo difende


li
è

con sua gratia virtù. Vuole che noi usciamo all'assalto, che
et

corriamo alla scaramucia, CHE VENIAMO ALLA BATAGLIA ET ten


ghiamo grande animo nelle forze del nostro Capitano,
et

valore
ch'intriamo alle battaglie contra l'inimico con gratia agiuto 65
et
la

41 ad esso del. beneficiado 42 meditatione del. quelle G, add. quelle


di

di
el

U
|

UX publicata Nat. eacpublicata deliberata UI publicata


et

44 deliberata corr.
e
a
i

deliberata l'inimici d'Iddio [d'Iddio sup. in..] corr. ea: l'inimico GI l'inimico
X
i

UX 50 insegna del. gente U, quod add. 53 cioè sup. lin. G, om. UX


et
fa

X
Il

verbo illegib. U] cecità X


ea

et sup. lin. G, corr. eac Gl in UX 54 tenebre corr.


in


|
Il l
62

63

corriamo rieschiamo XI veniamo bat


et

virtù om. riusciamo


X

X
I

ear

taglia marg. G, on. UX, del. che 65 alle nelle con UI


in
et

contra corr.
X
G
Il

con X

Ererc. n. 138.

300 Exhort. 3 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

a la escaramuga, que entremos en la batalla con el enemigo y


tengamos grande ánimo y valor con la gracia y ayuda de nuestro
50 Capitán. Y mirad que es menester que vamos a El cada dia, que
dél tomemos el modo del pelear y nos embie El de su mano.
[64] No penséis que el demonio tiene de oficio embiar a perver
tir a las almas, y el miserable està sin fuergas rendido. Aprové
chasse para dafio suyo y nuestro, con sus dafiadas entrafias, de
55 lo que Dios permite por nuestras culpas y sus secretos juicios.
Permite Dios en este nuestro tiempo la heregia, que es un incom
parable agote de la Iglesia, seiìal de grandes pecados nuestros y
que tenemos con ellos mucho indignada la magestad del Seiìor.
En esta ocassión entra el demonio como cruel enemigo ferozmente
y tienta a los hombres de heregia, embia para pervertirlos hombres
malos, miembros suyos que están a su mandar.

[65] Christo al contrario, contra el pecado, contra la heregia,


contra el mundo, embia sus ángeles sanctos y embia a hombres
ministros suyos gracia, instruidos

su de
[f.

su
11r] instrumentos
y

El
con medios ecclesiásticos, los quales con gracia

da
65 efficacia
a

potestad los enemigos. Veis aqui nuestro


de

virtud contra
y

en la

instituto puesto prática. Veis aqui execución dél. Quién


la

3,
nos instruye, hermanos — Christo. — Dónde veemos — Por

y lo
g,
?

?
fee, que nos dize. El nos ayuda cada dia nos guia.
la

lo

70 [66] Veamos quién son estos sus ministros, los quales El


a
gran empressa particularmente
y

embia tan favorece tan Qué


a

,
El

sefias tienen para conocerlos que obediencia,


de
ministro
la
es
?
El

superior representa Christo, tiene sus vezes


de
es

ése Christo.
a

authoridad. Quien va embiado dél, va debaxo


de

vandera
y

la
75
de Christo. El Papa los otros subordinados superiores que tenemos
y

Iglesia sancta, éstos tienen Christo,


en

de

en
authoridad
la

la

escaramuga sup. lin. escaramuca —


L,
la

48 escaramuca 48-49
el

la
B
||
a

ayuda] que entremos en las batallas con ememigo con su gracia ayuda, que
el
y

salgamos escaramucar, que tengamos grande ánimo valor en las fuercas


y

Q
a

48 com los ememigos om. B, que 49-50 tengamos — Capitán sup. lim., corr.
y y

y
Q
B

||
|

eae 49 con gracia ayuda] en las fuercas QGU 50 es] hemos 51 de


X
la

B
||

||

||
?

pelear El om. 52 No penséis BQ, Non pensate GUX, No pensáis (ut ridetur)
B

B
e a ||
|

por oficio om. 53 está — rendido LB, sup. lin. L, anda perdido sim
L

B
II
|

fuercas Q, va perso sensa forza GU 55-56 por nuestras — Permite Dios om.
|| X

Q
||

55 sus secretos juicios sup. lin. 56 un om. 56-57 incomparable sup. lin..
B
y

|| ||
L
I

corr. eaegrande 63 sanctos om. B, santi GUX 64 om. instituidos


y

B y

Q
B
||
L

II
|

65 El om. 66 eaeBQ, GUX, om. 69 nos* om. guia add. om.


Y

Y
y
Q

L
||
L
e
II

;
|

BQGUX 74 dél] por 75 tenemos] estamos 76 sancta om. authoridad


él

el

B
Q
B

B
||

||

||

|
MoNUM. 5 - ExHoRT. 3 CoMPL. - TEXTUs G (1576) 301

del Signore. Et advertite che bisogna che ogni dì andiamo da lui,


e che da lui pigliamo il modo di guerregiare, e ci mandi lui di
ImaI10 Slla.

[64*] Non pensate voi che il demonio ha questo officio di man


dare a pervertire le anime, et il miserabile va perso et senza forza.
Agiutasi a danno suo e nostro il sventurato, con le sue perverse
viscere, di quello ch'Iddio permette per le nostre colpe e suoi
secreti iudicii. Permette Iddio in questo nostro tempo l'heresie,
che è un incomparabile flagello
230p] Chiesa, segno

la de
[f.
della
grandi nostri peccati, grandemente sdegnato
et

ch'habbiamo 75

maiestà del Signore.


In

cotesta occasione intra demonio come

il
tenta gl'homini d'heresia ET

DI
et

crudel nemico ferocemente


oGNI PECCATo. Manda per pervertirli homini mali, suoi membri,
che sono al suo comando.
[65*] Christo, l'incontro, contra peccato, contra l'heresia,
il
a

mondo, manda suoi Angeli Santi,


et
contra manda homini
il

li

ministri suoi, instrumenti della sua gratia, instruti con mezzi


DIVINI ET ecclesiastici, alli quali con sua gratia lui efficacia dà
la

potestà nemici. Eccovi qui


de

vertù contra nostro instituto


la

il
e

posto prattica, eccovi l'essequtione quello. Chi instruisce,


in

di

ci

fratelli? Christo. Dove vedemo Per fede per suoi mi


lo

la

et

li
ci ?

nistri. Lui agiuta ogni guida.


et

ci

[66*] Vediamo donque chi sono questi suoi ministri quali


i

lui manda per grande impresa particolarmente.


et

favorisce

Che contrasegni hanno per cognoscerli l'esser superiori nostri


?:

legittimi; superiore rapresenta Christo, tiene


[f.

23Ir] perchè
il

superiori,
et

suo loco auctorità. Chi mandato da va sotto


la
il

insegna Christo per mezzo della obedienza,


da

Christo
di

et

mandato
è

con gran sicurtà forze spirituali


va

allegramente, far suoi


et

li
a
e

essercitii nella Compagnia. Al fine, fratelli, Christo nostro Capi 95


è

tano, lui travagliò per tutti, mette man sua alla battaglia,
ci
di
ci

ARMA, coMBATE coN Noi ET NoI LUI; bisogna sempre che stiamo
IN

66 del Signorel suo XF, om. 70 l'anime XF, sine interrog. GUO 75
O

X ?
|

del. con quelli U, add. con quelli ogni peccato


di
et

ch habbiamo 77-78
|

in marg. G, om. UX 82 instruiti 83 divini sup. lin. G, om. UX 85 insti


et
F
|

dice U, quae add.



tuisce per suoi ministri
la

et

86 fede del. che 86-87


| X

lo
ci

li
|

perchè corr. eacquello ch'è ministro dell'obedientia,



om. 90-91 l'esser l'istesso
X

de Christo U, quae retinet


ea

|92 superiori corr. lui U] lui 93-95 mandato


X

X
è

Compagnia om. X, corr. ec. Papa, gl'altri superiori inferiori che tenemo nella Chiesa
Il

santa, questi hanno l'autorità Christo et nella loro obedienza andiamo con questa
di

con questa securità U, quae verba retinet 96 alla battaglia corr.



et

consolatione
X
|

ez nelli essercitii U] nelli essercitii 96-97 arma in lui in marg. G, om. UX


ci
X
|
302 ExhoRt. 3 coMPL. (1561) - TExtUs HisPANUs

su obediencia vamos con este consuelo y con esta seguridad. Al


fin, hermanos, Christo es nuestro Capitán, El trabajó por todos.
Pönenos de su mano en estos reales; es menester que estemos
siempre con cuidado, siempre al arma, que acudamos a nuestros
superiores y dellos nos instruyamos. Esto es acudir al estandarte,
a nuestro Capitàn y tomar dél cada dia lición de cómo hemos de
pelear u.

[§ II. — SociETAs coGNosciTUR ETiAM Ex EiUs FINE]

Otro medio ay para tomar intelligencia de la Compaiìia


[67]
85 y de su instituto, y es entender el fin suyo y los medios; que si
esto yo entiendo, yo lo entenderé todo. Aora comencemos por el fin.
Dios nuestro Seiior mueve a todos al bien; el bien del chris
tiano, el ültimo, es Dios, bien infinito. Quiere nuestro Seiìor
darnos otros fines más proporcionados a nosotros, que nos unan
con El y ayun[f. 11v]ten con nuestro summo bien. La charidad
que nuestro Sefior nos da, ésa es la que nos une con El. La cha
ridad que es suma virtud, y la perfectión della es la summa per
fectión. Y assi S. Pablo llama a la charidad vinculum perfectionis

**.
Esta virtud mayor de todas abraga mucho. Tiene gran
la

y
es

is

95 amplitud.

Compafiia perfectión
de

se en
fin
su
[68] Ved aora cómo sea
el

la

todo aquello partes collige esto:


en

que estiende. De
y

se

3
a

Compafiia, del primero capi


de

de

de

las bullas confirmación


la

la
de

tulo del Examen todas nuestras Constituciones.


y

77-78 vamos — Al fin] estamos con consuelo con esto se guarda fin 77
|| el
y

Q
||

por todos trabajó


78

quiere que sigamos


lo

con* om. todos add. 80 con este


B B

B Q
B
|| ||

cuidado 81 dellos tomemos instructión 82 lectión BQ de* om. 83 pelear


B
||

||
|

add. contra nuestros enemigos dellos aver victoria 84 Otro medio ay] Lo quarto
y

Q
||

que propuse era 85 fin suyo add. qué pretende los medios add. para
el

el y
Q

Q
||

ello 85-86 esto — todo] entendido esto, se entiende instituto 86 Aora


si
Q Q

Q
|| ||

||

om. 87 al biem add. por ser bondad infinita querer comunicar su bondad
y
él

Q
||

88-90 Quiere — summo bien] otros fines mas immediatos proporcionados noso
y Ay

tros, los quales nos ayuntam unem con último fim que es nuestro sumo bien.
el

Estos son puridad de charidad 91 nuestro Sefior] El nos da add. princi


Q la

la

Q
||

palmente ésa om. 92 que om. la* om. 93 assi om. assi la
Y

Y
B

Q
B

B
B ||

es y ||
|

Pablo vinculum 94 Esta virtud — todas] mayor de las otras virtudes


S.

lama
||

-theologales: horum mayor est charitas. Esta virtud muy grande mayor de
la
|| Q
|

todas sup. lin. L, add. las otras virtudes divinas mucho add. 97 aquello que
B

y
B
|

bulla 98-99 del primero — de todas sup. lin. 99 nues


la

se entiende 98
y
B

B
||

||

II

similiter GUX, aegre legitur


I,
et

tras Constituciones BQ
in
MoNUM. 5 - ExHoRT. 3 coMPL. - TEXTUs G (1576) 303

al'erta, sempre all'arma,


facciamo ricorso a nostri superiori, et
da Questo è far ricorso al stendardo,
loro ci lasciamo instruire.
al nostro capitano CHRISTO, e pigliar da lui ogni dì lettione come 100
habbiamo da combattere º.

[67*] Un altro mezzo ci è per pigliar intelligenza della Com


pagnia et del suo instituto, ciò è, intender il suo fine et li
mezzi pel fine. Il che s'io intendo, intenderò ogni cosa. Hora inco
minciamo per il fine.
Iddio N. Signore muove tutti al bene, et il bene del christiano
ultimo è Iddio bene infinito. Vuole Iddio N. Signore

[f.
23Iv] darci
altro fine più proportionato noi, che unisca congionga col
ci
a

N.
nostro sommo bene ET FINE; questo charità che Dio Signore
la
è

dà, quella [è] che unisse con lui. La charità, che somma virtù, 10
ci

ci

perfettione quella somma perfettione. Paulo chiama


S.
di
la

la
è
e

charità «vinculum perfectionisº». Questa virtù


molto grande
la

maggior delle altre virtù, etiam theologali


º,
et

abbracia tutto
il
e

tiene somma amplitudine.


e

[68*] Hor vedete come sia fine della Compagnia charità, 15


la
il

perfettione, tutto quello stende. Da tre


et

nella sua
in

che
si
a

luoghi raccoglie questo, ciò dalle bolle della confirmatione


è,
si

della Compagnia, dal primo capo dell'Essame da tutte nostre


le
e

constitutioni.

98 al'erta] alerta U, corr.


ea

con avertenza UI con avertenza 100 Christo


X
|

sup. lin. G, om. UX pigliar corr. prender Ul prender XF, pretender


ea

pel

O
2

4
|

fine om. altro congionga corr. ea altri fini più proportionati noi che
X

ci
8

a
|

uniscano coniungano G, quae verba retinent UX et fine sup. lin. G, om. que
U
X
9
e

|
G,
10

sto om. da del. add. UX post quella charta consump. lit. illegib.,
ci
X
è

e
|

videture 13 etiam theologali corr. eactheologale Ul theologale abracciano


X

O
|

tutto corr. eacmolto U1 molto 14 somma corr. ea grande Ul grande 15


il

X
|

la charità sup. lin. G, om.


X

Simili modo duo exercitia Regis Vexillorum considerantur imago


et
º

1-6, 10-11;
p.

78-79, 81.
n.

vitae Societatis Exh. Conim.


in

5
3,

Col. 14.
º º

Cf. Cor. 13, 13.


1
304 ExHoRT. 3 coMPL. (1561) - TexTUs HisPANUs

100 [69] Este instituto o modo de proceder, que assi lo llama el

**,
Padre Ignatio va siempre enderecado buscar mayor gloria

la
a
Dios nuestro Sefior; assi veréis que no ay casi capi

de

y
honrra

y
repita esto,

en

en
tulo

se
las Constituciones donde no todas las
que ordenan, mayor gloria

se
honrra de Dios nuestro

y
cosas

a
desseo que nuestro Padre Ignatio movió

i*.
Seiior éste fue

y el

a
governô siempre, principio que tuvo para fundación
y

la i*. se la
el
Compaiiia: andar buscando siempre cómo más glorificasse
la
de
Dios, qué más fuesse servida
en

su
eterna bondad
Compaiiia

de
[70] En

se
bulla confirmación
la dize que

la
principalmente para para

de
10
es
instituida defensión fee,

el
la

la
augmento della, para aprovechamiento

de
y
instrucción las

el

17:
potissimum est instituta
en

almas doctrina vida christiana y


profectum animarum
ad

ad
vita doctrina christiana fidei

in
ut

et

et
propagationem per publicas praedicationes verbi Dei ministerium

et
spiritualia erercitia charitatis opera praecipue intendat
ac

15

el i°.
et

[71] En primero del Examen propone todos que fin


el

se

a
Compaiìia no salud propria perfectión
de

es

sólo attender
la

la

y
a
della con divina gracia, pero juntamente con mesma gracia
y la

la
procurar desear intensamente salud perfectión de los
la

y
próximos
i°.

20

100 lellama, BQ, chiama GUX, llamava Ignatio add. de sancta memoria
3 lo

lo

Q
||

||
L
1

casi sup. lim. esto del. muchas vezes 6-7 principio que tuvo — Compafìia

la
L
||

||
L
2

similiter XG del. aliqua eaehis verbis eterna] divina

y
el et

eaeBQ bondad add.

Q
||
la L

8
;

|
este es más alto fin que puede ser de confirmación sup. lin. L, om. QGUX
Q
||
9

10-12 principalmente — vida christiana cancel. L, sed habet similiter

et
se om.

Q
B
||
|

GUX, om. 12-15 potissimum — intendat, in marg. L, charta abscisa haec le


et
B
||

guntur [poti]ssimum est ins[tituta ut] ad profectum anima[rum in vita] et doctrina


:

ad f]idei propaga[tionem per pu]blicas praedi[cationes] et verbi Dei


et

christia[na
[ministerium] ac spiritualia [exercitia et cha]ritatis opera [praecipue] intendat. Sup
plemus eae 13 profectum] perfectum 14-15 per publicas — opera] etc. 16
Q

Q
B
||

||

||
Em primero del Examen om. Q, sup. lim. L, corr. ea: En nuestras Constituciones
el

L] En nuestras Constituciones 17-20 propria — próximos sup. lin. in marg.,


et
Q
||

corr. eacde las proprias almas, después dessear ésta [?] intensamente procurar la
y

de los próximos L] de las proprias ánimas juntamente com ésta dessear procurar
y
y

20

la de los próximos 18-19 [gracia procu]rar illegib. charta abscisa próximos]


Q

L
||

||

christianos próximos add. como se dice en primero del Examen Finis huius
el
B
|

Societatis est, non solum saluti et perfectioni propriarum animarum cum divina gracia
vacare, sed cum eadem impense in salutem et, perfectionem proximorum incumbere.
Todos estos exercicios som de charidad fin tienem de charidad buscar mayor
y
el

el
y

servicio gloria del Seiior


y

4;

2,

3,
p.

4.
p. 1,

2,
p.

n.

n.

Constit.
..
1* i* **

c.

c.

247; Erh. Compl. 38, annot. 23.


n.

Cf. Scholia
2

Cf. Erh. 1554,


n.
9.

Verba principalmente — vida christiana, quae inveniuntur cancellata


L, 17

es

similiter GUX, respondent For


B,

quaeque omittit sed habent


in

et
Q
MoNUM. 5 - ExHORT. 3 coMPL. - TEXTUs G (1576) 305

[69*] Questo instituto nostro o modo di proceder (che così lo 20

chiama il nostro P. Ignatio) º va sempre indrizzato a cercare la


maggior gloria et honore d'Iddio nostro Signore; et così vederete
che non ci è capo nelle Constitutioni dove non si repeta questo:
che tutte le cose che si ordinino a maggior gloria et honor 232r]

[f.
Et
Signore”.
N.

25

P.
questo Ignatio

fu
d'Iddio desiderio che nostro

il
governò sempre principio ch'hebbe per
et

et fundatione

la
mosse
il
della Compagnia, andar cercando sempre come più fusse glorificato
Iddio, che cosa più fosse servita
et

º.
sua aeterna bontà
in

la
[70*] Nella bolla dice che Compagnia EsT PoTissIMUM la
si

propagationem profectum
et

instituta ad fidei deffensionem

et
vita doctrina christiana, etc. º.
et

animarum
in

[71*] Nelle nostre constitutioni, nel primo capo dell'Essame,


propone tutti che: Finis huius Societatis est non solum saluti
et si

perfectioni propriarum animarum cum divina gratia vacare,


sed cum eadem intense salutem perfectionem proximorum 35
in

et

incumbere º.

U] in F, de
vi
si

20 nostro om. 24 che corr. eac ordinino corr. eac ordino


| X

X
in
|

vi [sup. lin. manu Nat.] nostro corr. eacch'il nostro Ul


si

U1 ordina 25 che
X

Gl prin
ea

ch'il nostro 29 est potissimum in marg. G, corr. principalmente


X

è
|

cipalmente UX 30 instituta corr. eacinstituita Gl instituita UX 30-31 ad fidei



è

Il

Il

doctrina christiana subd. lin. G, marg. Ad fidei defensionem et propaga


in

U
;

tionem, etc. marg. XF teactu add. ad haec per


in

defensione della fede et


in

la
;

profitto

per l'augmento quella, per instruttione dell'anime dottrina et
di

in
il

vita christiana UXF 33-36 Finis huius incumbere subd. lin. G, marg.
U
in
; |

cum eadem impense UI Finis Societatis est non solum saluti et perfectioni propriarum
animarum, etc. in marg. XF ad haec add. in teactu che fine di questa Compa
il
;

gnia non solo attendere alla salute perfettione delle proprie anime, ma insieme
è

e e

con questo intensamente desiderare procurare salute perfettione delli pros


la

simi UXF

mulae Instituti, prout legitur Bulla Iulii III, Exposcit debitum (1550)
3:
n.
in

ad hoc potissimum institutae, propagationem,


ut

et

ad fidei defensionem
«
et .
.
.

profectum animarum praecipue intendat»:


et

vita doctrina christiana


in

.
.
.

MI, Const. 376. Respondent quoque ad ordinem eorum quae postea expli
I,

cantur, scilicet primum circa defensionem fidei, dein circa propagationem


eiusdem, tandem circa profectum animarum vita doctrina christiana.
in

et

B,

Haec verba latina quae addidit margine, quaeque habet respon


in
º

dent, etsi incomplete, Formulae Instituti, prout legitur Bulla Pauli III,
in

Regimini militantis (1540) MI, Const. LBQ; sed


in
3:
n.

26. Habentur
in
I,

XUG ponuntur verba latina ex bulla Exposcit debitum.


1,

n.

Examen
2.
c.

20 – CoMMENTARII P. NADAL.
306 ExHoRT. 3 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

[72] Ved aora los medios con que se va a este fin, para que
veáis quânto abraca la virtud de la charidad, que os dixe ser fin
nuestro. Los medios son ecclesiásticos, de la predicación, leción
y todo otro ministerio de la palabra divina, dar los exercicios spi
25 rituales, instruir a los rudos y ignorantes, ensefiar la doctrina
christiana, administrar los sacramentos, como se contiene en la

est
que dice: potissimum
*",

ad

[f.
bulla haec instituta 12r]

f
f
Societas si.

estiende nuestro fin. Ay otras

ay
que esto

se
y, y de y
Más aún más

a
que instituto,

de
obras son también nuestro las obras miseri
cordia corporales, visitar servir hospitales, cárceles, procurar

la
paz entre los enemistados fin, qualquiera otra obra

de
charidad

al
corporal espiritual; todo esto enderegado mayor servicio,
y

al
o

a*;
gloria más, gratis, sin esti
de

honrra Dios nuestro Sefior


y

y
Aquél por
no

35
*,

pendio alguno esperando galardón, sino

de
el
cuyo amor
**.
se

haze

quánto estiende nuestro fin. Es pues


se

[73] Avéis visto


a

Dios nuestro fin,


da
El

charidad para unirnos consigo. La


la

nos
charidad nos muestra estos officios. Tiene por obiecto Dios

y
a
próximo por Dios; que
ha
El

referir todo, que sea todo


de

40
se
al

por gloria, por quien Dios es. Esto


su

es

charidad.

22 lai sup. lin. m2, corr. eae esta L] esta 23 Los medios add. della 24 dar
Q

Q
||

||
om. dar los sup. lin. m2 los om. 26-27 como se contiene — ad haec sup.
Q

B
||
eae
|

lin. m2, corr. penitencia eucharistia, bulla que


la

la

de esto dize 26-28


y

la y

L
a

como se contiene — que esto] esto dice Bulla que es principalmente insti ||
Y
a

per publicas praedicationes, verbi Dei misterium [sic], spitritualia exercicia


et

tuida
:

et,

charitatis opera nominatim per puerorum ac rudium in christianismo institu


et

tionem ac christifidelium in confessionibus audiendis spiritualem consolationem


precipue intendat. Donde emos de notar en aquella palabra, precipue intendat, que
principium
L,

más Q. Vide apparatum versionis italicae 27 potissimum] precipue


B a

L,

28 Societas del. después dize precipue intendat quod similiter add. 29


y

G
||

||
eae

al L, 30

aun ay que esto sup. lin. m2, corr. ay om. obras* add. más de
y

B
||
L

a
|

las nombradas también son instituto del. donde entran add. donde entran
Q

31 B
|

Q, similiter GUX, om. corporales sup. lin. fin sup. lin., om.
et

32
B
||

||
L

QGUX 33 corporal espi]ritual marg. charta abseisa


|| [o

enderecado om.
in

Q
||

a ||
L
|
es

34 honrra gloria 37-38 pues Dios 41 por quien — Esto es] porque
y

y
B

B
||

Dios es esto
B

bulla Iulii III, Eaeposcit debitum, MI, Const. 376; ubi haec
3:
so

n.
In

I,

media inveniuntur magis declarata. Bulla Regimini militantis omittebat:


aliud quodcumque verbi Dei ministerium,
ac

lectiones,
et

ceteris sacramentis
administrandis.
MoNUM. 5 - ExHoRT. 3 coMPL. - TEXTUs G (1576) 307

[72*] Hor vedete li mezzi con li quali si va a questo fine, acciochè


intendiate quanto abbracia questa virtù della charità, che vi ho
detto esser il nostro fine. Li mezzi sono ecclesiastici, cioè, predi
cationi, lettioni, ETC.; per publicas

If.
232v] così dice bolla:

la

«
PRAEDICATIONEs, lectiones, quodcunque verbi Dei minis

et
aliud
terium spiritualia exercitia, puerorum Christia
ac

ac
rudium

in
nismo institutionem, christifidelium confessionibus audiendis

in
ac caeteris sacramentis administrandis spiritualem consolationem
praecipue intendat, etc. Et questo noti che dice: quod
º

si
».
potissimum instituta est Societasº; dapoi dice: praecipue

et

«
intendat». Perchè più nostro fine mezzi;
ci

che estende
si

il
a
è

e
per ciò che sono ancora altre opere quali appartengono
vi

le

al
nostro instituto, dove entrano ancora l'opere de misericordia

la
corporali, visitar servir gl'hospitali carceri, procurar pace

la
e
e

tra quelli che hanno inimicitie qualunque altra opera

de
charità
et

spirituale corporale, tutto ciò indrizzato maggio[r] serviggio,


o

a
e

º,

gloria
N.

honore d'Iddio Signore TUTTO QUEsTo gratis


et

e
º,

senza alcuno stipendio non aspettando guidardone,

se
non
il

da colui per
[f.
º.
fa

cui amore 233r] 55


si
il

[73*] Havete visto perfettione del nostro fine, quanto alla


la

et

intencione, quanto alla extensione; alla intencione non fine


et

ci
è
havendosi sempre risguardar maggior gloria honor d'Iddio,
et
a

sempre andar augmento della virtù della charità;


si in

si la

estensione
tanta, quanto charità; gli mezzi, quanti ponno per
la

estende 60
è

humilità d'un simplice sacerdote essercitarsi.


il la

Donque Iddio
è

nostro fine, lui c'infonde charità per unirci con esso lui;
la

40 etc. sup. lin. G, om. UX, del. ogni altro ministerio della parola d'Iddio,
et

esercitii spirituali, instruire rudi et ignoranti, insegnare dottrina christiana et


le

la

amministrargl'sacramenti G, quae add. UXF 40 così dice


la

bola corr. eac et così


|

dice U] così dico XF 41 praedicationes marg. G, corr. eacpublicationes 42


in

G
|

43 Christianismo del. institutionem 45 questo noti che dice corr. eac questo
si
G

a
Il

ea

dice Bolla U] questo dice 46 potissimum praecipue U]



Bolla corr.
ex X
la

la
a

più estende U, quae


ce

se

praecipue 47 perche Più


et

estende corr. nè
e X

a
|

retinet 53 tutto questo in marg., corr. ear piu G] più UX



mezzi om.
X

di

di
X
ll

il
l

perfettione essercitarsi om. X, corr. quanto nostro fine U,


la

U er er

56-61 stende
si

il

?
57

quae retinet intensione, quod habet


ut

intencione corr. videtur alla corr.


X

è U
|
I

ex della, quod habet intencioneº] intensione 61-62 Donque Iddio cancel.


U

il
|
|

Nat. in U, denuo scripsit


et

«... ad hoc potissimum institutae Sic utraque bulla confirma


in
».
º

.
.
.

tionis: MI, 26, 376. Sed habet: precipue.


I,

Const.
L

III, Exposcit debitum MI,


In

Iulii
3:

bulla
I,
n.

Const. 376.
- aa

Ibid.
3;

4;
4,

6,

27; Constit.
1,

4,
p.

p.

15,
n.

Cf. Examen
n.

n.
c.

c.

c.
º

c.
2,

7.

n.
308 ExHoRT. 3 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

Y
advertid que bastaria obrar las cosas por amor de Dios;
[74]
pero ay más que buscar y donde caminar, que es la mayor gloria
de Dios, el mayor amor suyo. No ay que contentaros con eso.
Caminante sois, no ay por qué paréis. Más y más adelante, a mayor
gloria de Dios. No paréis con dezir: yo a Dios sirvo, en su gracia
estoy. Adelante os guia su gracia; que estéis con fervor, con vivo
desseo de servir más a Dios, despertándoos cada dia más y ayu
dándoos a ello. Esta cosa es de gran consolación para nosotros,
que éste sea nuestro instituto confirmado por la Iglesia sancta
y sea ésta la gracia de nuestra vocación y el principio, como os
dixe, que tuvo nuestro Padre que le guió a la fundación de la
Compaiiia Siempre quiso caminar
**.

do fuese más servido nuestro

a
Seiior, como vistes en

*°.
discurso de su vida
el

55 maravilla, que sea ésta nuestra vocación,


es

no
Y

[75] esto
pues somos religiosos; religión diximos que
es

el se
estado donde
y

adquirir perfectión, camino 12v] para ella. En


de

[f.

tracta
la

camino somos; no ay que hazer parada. Siempre ay adelante

a
allegar, mayor
de

do caminemos do nos esforcemos buscar


y

la
a

es a

mayor gloria nuestro estado,


de

60 Dios nuestro Seiìor. Este


y

hermanos; nuestra profesión instituto esto nos obliga. Este


e

a
de

do

ser nuestro blanco con nuestros desseos, con nuestros


la a

de
fervores, ayudados divina gracia, procuremos siempre
de

llegar.

44 contentarnos com menos que eso B, contentarse con primero 45 Cami


el

Q
Q ||
47

{II
II B,

paréis add. mas


id

nante sois om. estéis] estáis caminéis 48


y
Q

B Q
|| II
|

om. 49 para ello Esto cosa es 50 sancta om. 51 sea esta aegre
y
Q
B

L B
||

legib. charta consumpta 51 gracia] Iglesia 52 Padre que add. os dixe 53


B

B
||

||

||

54 do — nuestro Sefior charta corrosa aegre legitur in L, supplemus eacBQ 54 em


||
a

55 vida, add. que os conté en plática pasada similiter GUX


la

et

om. '56
B

Q
||

|| II

la religión que es] ser 59 llegar 60 mayor om. B, mejor 61


a B

Q
B

B
||

||
|

nuestra profesièm — obliga] esto nos obligamos Q, esto nos obliga nuestra profesión
instituto 62 donde con* om.
B

B
||

||
e

Supra,
** **

n.

60.
Compl.
n.

Exh. 38.
2
MoNUM. 5 - ExHoRT. 3 coMPL. - TEXTUs G (1576) 309

la charità ci mostra questi officii, tiene per obietto Iddio, et il


prossimo per Iddio, al quale devesi il tutto referire: che il tutto
sia per gloria sua. 65

[74*] Et advertite che a noi non bastarebbe questo operar


per amor d'Iddio, ma con augmento a maggior gloria d'Iddio et
PER il maggior amor suo; perchè non dobbiamo contentarsi con manco
di questo, imperochè siamo IN VIA e non si doviamo fermare, anzi
più e più inanzi caminare a MAGIoR sERvITIo d'Iddio, et in ogni 70

maggior gloria fermate,


[f.

lode d'Iddio. Non

vi
la
233w] cosa cercar

et
fratelli, con dire: servo Iddio con gratia sua; avanti guida

vi
io

la
sua gratia, che QUESTO FATE con fervore, con vivo desiderio
di la

più servir Iddio, svegliandovi eccitandovi ogni più

di et

et

a

agiutandovi quello. Questa cosa grande consolatione per noi, 75


è
a

che questo sia nostro instituto, confirmato dalla Chiesa santa,


il

che questa sia gratia della nostra vocatione principio, come

et
ho detto, che hebbe nostro Padre, dal quale guidato

fu
vi

et
il

º,

alla fondatione della Compagnia sempre caminare dove Iddio


sia più servito, come havete visto nel BREVE discorso della sua vita,
narrai nella essortatione passata
vi

ºº.

che
[75*] Et ciò non da meravegliarsi, che questa sia voca

la
è

tione nostra, poi che siamo religiosi habbiamo detto che Reli
et

gione tratta d'acquistarla perfettione, via per


et
stato dove
si
è

andar quella. Nella via siamo; non bisogna fermarsi. Sempre


a

più avanti dove caminiamo sforziamo d'arri


[f.

et

234rl dove
ci

ci
è

maggior maggior gloria d'Iddio N. Signore.


et

vare cercando
la

fratelli, nostro stato; questo obligano


è,

Questo
ci

nostra
la
il

professione instituto; questa nostra meta, dove con desi


la
et

li
è

derii nostri, con nostri fervori, agiutati dalla divina gratia,


li

procuriamo sempre d'arrivare.


G,

63 Iddio del. prossimo quae add. 65 gloria sua del. perche lui
et

et
U
il

è
|

questa charità U, quae add. 66 noi non om. 67 ma con augmento corr.
X
X

a
|

ex impero che ancora più da cercare dove caminare, cioè U, quae retinet

la

X
è

Il

68 per corr. ear Ul perchè contentarsi corr. eac non dovete conten
X
U, il

il

il

69 I
X,

siamo vian
Gl
ex

tarvi quae retinet siamo via corr. siamo viandanti


in
Il

danti U, corr. eacsete viandante U, sete viandante doviamo U, corr. er vi


X

ci
!

dovete, U] dovete X, 70 magior servitio marg. G, corr. ex magior gloria G,



in
vi

Il

quae retiment UX 70-71 et ogni d'Iddio om. 72 fratelli om. con la


in

in X
ea Il

X |

gratia sua corr. sto nella gratia sua U, quae retinet 73 questo fate marg. G,
|

corr. er stiate Gl stiate UX 75 questa cosa subd. linea noi 76 per Chiesa
la
X X
è

il
|

principio
77

UX santa om. gratia



et

et

ante corr. ante corr.


X

X
la

U
il

|
|

|
I

ex

79-80 sempre sia corr. sempre volse caminare dove Iddio fosse U, quae retinet
80 breve in marg. G, om. UX 88 sup. lin.
ci
X

G
il

il
310 ExHoRT. 3 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

65 [76] Pero advertid que ay unos fervores que no son guiados


segün la razón spiritual; y no pedimos ni queremos éstos, porque
no son ütiles. Y suelo yo dezir destos, que tienen estos fervores
indiscretos, que pareze que quieren hazer bien, y no lo hazen;
antes muchas vezes daiìan. No an de ser asi; sino que el desseo
70 y la obra sea todo bueno, guiado y governado por sus principios.
No avéis de emprender cosa con la qual no podéis salir. Guiense
vuestros fervores por la razón spiritual, por la obediencia y otras
circunstancias; y assi lo pide nuestro instituto. Fervor es la Com
pafiia, como os dixe, pero no indiscreto, sino lleno de toda virtud
75 y que tenga todas partes.
, No os acordáis de los tres principios que propuse por los

**,
quales hemos ser siempre governados, divino,
de

ecclesiástico

el

el
virtud, que no aviamos desacompafiar
de

de
y uno
lo el

el
y

la

otro? Engäfianse muchos pensar que


de

en

de
de es
Dios fervor

el
quando ragón contra algunos los medios eccle
es

contra
la

o
siásticos.

no
esta parte que los fervores que
en

[77] Advertid también


mansedumbre, unos rigores que
y

van con blandura suavidad


y

exasperan, unos zelos con demasia indiscreción, son muy age


y

spiritu
El

proceder.
de

de

de
[f.

13r]nosnuestro modo Dios suave


con suavidad guia Dios nuestro Sefior sus cosas, etiam

en
es, las
y

operación. Dios, gracia


de

de
es

es
vehemencias esa motión
de Si
la

nuestra vocación, no nosotros. La operación divina, si


de

es

el
no

Dios, causa esas inquietudines.


de

es

concurso alborotado
ni

simplicidad;
de

Hemos nosotros concurrir con Dios con humildad


disposición pide nosotros,
en
es

que Sefior assi hemos


la

ésta
el

de tratar sus cosas.

66 ni queremos esto 70 bueno] bien 71 no pod&is 73 nuestro instituto]


B
B

B
||

||

||

nuestra constitución 74 como os dixe om. de illegib. charta abscisa 78


Q

L
B
||

es ||
|

B,

virtud] virtudes morales virtud que


la

la

la

de de razón de
y
el

el

el

la
y

raçón natural virtud viae legib. avemos 78-79 desamparar uno del otro
el
Q

B
||

||
L
|

79-80 Engafianse — racón sup. lin. corr. m.2 eaeillegib. No es fervor de Dios.
la L]
Q
||

qual se engafìan muchos, quando es contra que racón muestra Q,


lo

et

em
lo

hoc ordine verborum GUX 79 mucho 80 quando es add. contra virtud L,


B
||

||

om. BQGUX 82 También havéis de advertir que 86-87 etiam — operación in


B
||

||

marg. etiam om. operación BQ, operatione GUX, cooperación 88 post


B

||
L

|| L
|

punctum L'operatione ante correct. Natalis 89 inquietudes 91 dispo


et
X

B
||
:

sición sup. lim., corr. eaesimplicidad 92 cosas add. etiam


Q
L
||
MoNUM. 5 - ExHoRT. 3 coMPL. - TEXTUs G (1576) 311

[76*] Imperò avertite che suoleno essere certi fervori che non
sono guidati secondo la raggione spirituale, INCONSIDERATI, IN
QUIETI, AsPERI, IRRETENTI; non dimandiamo, nè volemo questi,
perchè non sono utili. Io dico alle volte de questi ch'hanno tali 95

fervori: pare vogliano far bene et non lo fanno, anzi molte volte
fanno danno. Non ha da esser così adunque, se non che il desiderio
sia tutto buono, guidato et governato per GLI suoi principii Spi
RITUALI; non dovete pigliar assonto. Di cosa con la quale non
puosiate reuscire; guidate li fervori vostri per la raggione spiri 100

tuale, per l'obbedienza et l'altre virtù; così lo richiede il nostro


instituto. La Compagnia IsTEssA è un fervor di spirito come
ho detto, pieno d'ogni virtù, CoNsIDERATo ET MATURo,
[f.

vi

234v]
QUIETO, LEVE ET MANSUETO, FACILE ET OBEDIENTE; SUAVITER
FORTIS, ET FORTITER SUAVIS.
ricordano quelli principii ch'io proposi per quali
vi

Non

li
º
habbiamo ad esser sempre governati, cioè divino, ecclesiastico ET
delle virtù morali, che non dobbiamo disgionger l'uno dall'altro
et

?
Non d'Iddio fervore (nel che molti s'inganeno) quando
il
è

è
quello raggione mostra ordina, 10
et

contra contra alcuno


la

che
o
delli mezzi ecclesiastici.
[77*] ET CUsì fervori che non vanno con suavità mansue
li

e
tudine, certi rigori ch'essasperano, certi zeli soverchi indiscreti
et

sono molto alieni del nostro modo proceder. spirito d'Iddio


di

Il

con suavità guida Signore cose nostre, ancora nelle 15


et

suave
le
il
è

vehemenzie delle operationi. questa tua motione d'Iddio,


Se

gratia della nostra vocatione, chiaro che non tua, perchè


è

è
te,

Iddio; cooperi con quella


da

da
se

viene non non tua, perchè


tu
et
è

operatione divina.
[f.

concorso d'Iddio non 235r] alterato


Il

nè causa simili inquietudini. Noi dobbiamo concorrer con Iddio 20


G,

irretenti marg. G, om. UX quod


in

93-94 inconsiderati 96 fervori del. che


|

l'opera G, quod add. UX 98 gli sup. lin. G, om.


et

add. 97 desiderio del.


U
X
|

spirituali marg. G, om. UX 99 sup. lin., corr. eaccon virtù sup. lim.,
in

| di
U
X

1
Il
|
I

corr. er circonstanze Gl circonstanze UA istessa sup. lin. G, om. UX un fer


2

spirito fervore ho detto del. ma non fervor indiscreto, anzi G, quae



di

vor
X
3
|

retinent UX 3-5 considerato suavis marg. G, corr. eacet che tiene tutte buone
in

le
Il

parti G, quae retinent UX tre principii X, del. tre et sup. lin. G, add.
U
6

7
|

humano, hoc est X, cancel. et humano hoc est 12 Et cusì sup. lin. G, corr. ex
U
|
G,

Avertite anchora in questa parte che quae retinent UX vanno add. con tenerezza

è I

X, del. con tenerezza con quella opera


15

nostre sue UX 17-19 non tua


U
|

|
ea

nostra, non viene da [prius da noi] l'operatione U] non nostra,


te

tione corr. non


è

non viene da noi l'operatione


X

Compl. 8; Compl. Jer. Nadal


p.
n.

n.

Cf. Exh. Exh.


et

121 313-317.
º

6
312 ExHoRT. 3 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

No quiere que sea vuestro spiritu áspero, difficil, intratable y,


regla pro

**;
al fin, fervor sin ciencia sino que sea reglado por

la
puesta mayor gloria

de

de

y
buscar nuestro Sefior los otros

la
principios

de
Dios.
Tenéis necesidad, hermano,

de
mortificar cercenar malo

lo
que ponéis vos, que queréis

de

de
es
vuestra condición

y
lo

de lo
poner quenta con

de
No avéis visto unos hombres

su
Dios.

;,
a
dición natural efficaces, rigidos tratar, después

de
100 dificiles

y
con mucha mortificación
la gracia de nuestro Seiior buel

la
con
tos tan mansos, tan tratables, que sus palabras penetran en

y
cienden sin exasperar, sin esos rigores Tales obreros como éstos

?
pide nuestra vocación.

III. — MiNisTERiA SociETATis]


[78] Hemos dicho que nos hemos exercitar siempre en

de
buscar con diligencia dónde más serâ servida divina Magestad.

la
Aora ved los ministerios que tiene Compafiia para este fin.

la
El

primero que propone para en

de
se

es
bulla defensa
la

la

Iglesia Romana cathólica universal; prin
de

es
el
la

la

fee éste
y

y
cipal entre los próximos, nos encomienda alli.

se
y
10 officio assi

(Y quando Papa Paulo


4o

nos habló Padre General


el

al

y
a
todos los professos que entonces avian elegido General estavan

y
para bolverse sus provincias, esto nos significó encargó mucho,
y
a

como puede ver en aquella plática, cual fué después notada


la
se

-
1o en carta *°.)'

Sabia bien nuestro Sefior estos hereges que nuestro tiempo


en

levantado, para que gran parte


en
se

an creo mi contra éstos


y

93 dificil, áspero, intolerable


a
reglado] regido
y
94 fervores 95-96
B
Q
B
||

II
|

los otros — Dios marg. los otros principios] con los otros preceptos
in

Q
II L

1
I

96 de Dios] già detti GUX 97 de eaeBQ, om. 1-2 bueltos] buelvem obre
Q
||
L

3
B II

ros] subiectos éstos Q, este BL serâ] sea 7-8 para este fin — defensa] El
Q

||

||
6
|

1° qué entendamos por aquellas palabras que estám puestas en Bulla. Sic qui
la

cumque in Societate nostra vult sub crucis vexillo Deo militare et soli Domino atque
Romano Pontifice [sic] eius in terris Vicario servire, proponat, sivi in animo se par
tem esse societatis ad hoc potissimum institute [sic] ut ad perfectum [sic] animarum
in vita et doctrina christiana et ad fidei propagationem precipue intendat. mas
Y

abaxo estiant, [sic] omnes sociis [sic] Societatem hanc universam et, singulos sub
:

Sanctissimi Domini nostri Papae et aliorum Romanorum Pontificum sucessorum eius


fideli obedientia demilitare. En aquella palabra propagationem fidei
lo

dem&s
y

11-15 KY quando — carta) eaeQ, om.


se
la

entenderemos defensión om.


Q

B
||
B 8

II

LBGU 16 nuestros tiempos


X
||
MoNUM. 5 - ExHoRT. 3 coMPL. - TEXTUs G (1576) 313

con humiltà et simplicità; questa è la dispositione che il Signore


richiede in noi, et in questo modo habbiamo a trattar le cose sue.
Non vuole che il spirito nostro sia aspero, difficile, intrattabile
et, finalmente, fervore senza scienza º, se non che sia regulato
per la regola proposta, di cercare la maggior gloria d'Iddio nostro
Signore, et li altri principii già detti.
Bisógnavi, fratelli, mortificare et tagliare il cattivo che mettete
dal canto vostro, quello che è da voi et della vostra conditione,
et voi lo volete metter a conto d'Iddio PREsUMENDo che è spirito
d'Iddio quello che è spirito vostro. Non havete mai visto certi huomini
de sua naturale conditione efficaci, rigidi e difficili da trattarsi,
et di poi con la molta mortificatione et con la gratia del

le [f.
235v]
Signore nostro diventati così mansueti trattabili, che luoro

et
parole penetrano incendono senza essasperare, senza questi
et

rigori Simili operarii adonque dimanda vocation nostra. 35

la
?

[78*] Habbiamo detto fin qui, che doviamo sempre esser ci


più Maestà, in

[è]
citar cercar dove serva divina questa
in

la

la
et
si

perfettione della charità. Vedete adesso

la
tentione estensione del
et

fine che propone nostro instituto nella bolla della confirmatione,


ci

il

cioè, deffensione della fede della Chiesa catholica hierarchica


la

RoMANA, questo principal officio verso prossimo,


et

così

et
il
il
è

raccomandato primo loco. Sapeva bene Signor nostro


et ci
si

il
è

vedeva questi heretici ch'al tempo nostro sono levati,

et
si

credo tengo per me che gran parte contro questi sia stata
in
e

21 conl in UX 27 fratelli corr. ex fratello GI fratello UX


– 29-30 presumendo
|
|

29 presumendo sup. lin., corr. er pensando G1 pensando manu

––
vostro om.
X
I

Nat. questa manu Nat. U, intente


et

37-38 charità om. intensione


X
U
|

38-40 estensione cioè corr. eac ministerii che Compagnia tiene per
G

la

la
li
Il

questo fine. primo che propone nella bolla per U, quae retinet 40 Chiesa
X
si
Il

del. Romana G, add. Romana UX hierarchica corr. eacet universale UI et univer


I

marg. G, on. UX 42 raccomandato del. ibi U, add. ibi


in

sale 41 Romana
X
X
ll

Cf. Rom. 10,


2.
ºº º

bulla scilicet Iulii III, Exposcit debitum, MI, Const.


3:
P. In

I,
n.

376.
Ioannes de Polanco retulit, litteris datis 16 iulii 1558 ad Patrem
in

Oliverium Manareum, omnia quae spectabant ad electionem Patris Lainez


ea

Praepositum Generalem. Lainii Monum. III, 391-401. Partem vero quae


in

minutatim describit audientiam apud Paulum IV, verba quae Pontifex


et

fecit, habes ibid. NATALIs, Ephemerides: EN, II, 62.


p.

et

398-400. Cf.
314 ExhoRT. 3 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

sido por la providencia de Dios nuestro Seiìor fundada la Com


pafiia en esta parte

*'.
(Que mismo tiempo que comengó Luthero, movió nuestro

al

a
Padre tomar vida que tom6. ansi ha hecho Compaiìia mucho

a la

la
Y
a
en esta parte, donde en Alemania han faltado las religiones etiam
en las tierras de los cathólicos, que no hallava quien quisiese

se
han fundado collegios plantado esta

en
entrar

se

se
Y
ellas.

a
religión que no poco de notar. Tráense de Germania para

lo

es
25

el
;
Collegio Germánico, fundado mantenido de Compaiìia, con

la
y
mucho trabajo. Parece que esta religión más odiosa los herejes,

es

a
según cuentam, que todas las demás. El amor afición que da

y
Dios nuestro Seiior particularmente Compaiîîa con aquella

la
a
30 nación, los nuestros de tan buen ánimo tanto peligro entre
el
ir

a
ellos, oración que hace particular en toda Compaiiia por

la

la
se
la

reducción dellos, las gracias que pedido nuestro Padre General

a
bendición de las cuentas por los que rogarem
su

Santidad en
la
a

por reducción dellos, las missiones que ha hecho de los nuestros


la

35 Papa en aquellas partes quando ha embiado nuncios legados,

y
la el el

no averse hallado por gracia de Dios hasta agora ninguno de


la

Compaiiia que aya sido tomado Inquisición, aviéndose to

de
la
mado della **bis leer en Roma de continuo una lectión de las
el
;

controversias todo esto muestra aver sido elegida esta minima


:

40 Compaiiia del Seiìor para esta empressa particularmente de de

la
una enpressa muy inportante.)
de

fensión fee,
la

es

ésta
y

su

Dios ayuda mucho Iglesia sancta todos los buenos,


Y

espero que adelante ayudará más. Es obra grande ésta, de a


y

mismo — inportante)
L,

19 en esta par[te] marg. 20-41 (que Q, om.

er
om.
in

al
Q
||

LBGU Dios — buenos sup. lin. m2, corr. eae hecho mucho Compaiìia

la
42
X

a
||

en esta parte, veo que se pone gram difficultad para ello. Los hombres ayudam
y

poco Dios mucho Dios ayuda mucho] ayuda mucho nuestro Seiìor ella
Y
Y
y

y
L

a
|

nos deve ser muy encomendada su Iglesia — buenos om. 43 eaeBQ,

X
et y

y
Q

Q
||

e
y |

espero — m&s]
se

ante cancel. espera que ayudará siempre Sefior m&s


el
U
y

Q
I

Q,

Quae sequuntur ex exhortatione hispana (et praecedenti


in

in in
**

paragrapho), ideo ponimus inter


ex

rationibus allatis Introductione


(
)

ad has exhortationes (Ratio nostrae editionis, ad finem). Quae praesenti,


in

dicuntur, facile comprobantur pleraque explicantur ex


Q,

allato textu
in

et

iis quae addit no averse hallado por gracia


G.

Verba tamen ultima:


la
el
*

de Dios hasta agora ninguno de Compafiia que aya sido tomado


de
la

la

Inquisición, quae subobscura videri possunt,


»,

aviéndose tomado de ella


sic intelligimus significent neminem Societate fuisse hucusque ab Inqui
e ut

sitione punitum, contra nonnullos de Societate auxilio fuisse illi Tribunali.


Ignatius laboravit pro condenda Inquisitione Romana: MI, Epist.
S.

I,

218-219.
Eius consilio usus est Paulus III, qui (21 iulii 1542) sex cardinales nominavit
hechos un cuerpo manera de inquisición Ignatius, ad
ut
»,

ait ibid.
S.
«

coercendos haereticos. Cf. litt. apost. Licet ab initio Bull. Rom. VI, 344-346;
:

199. De acceptandis officiis Inquisitione vide mentem Ignatii


in F.

narr.
I,

in

Memoriale (L. Gongalves)


F.

368, 380-382 728, 732-733.


n.

narr.
I,
:
MoNUM. 5 - ExHoRT. 3 COMPL. - TEXTUs G (1576) 315

per la providentia d'Iddio Signore nostro fondata la Compagnia º. 45

causa, perchè essendo maggior

[f.
[78*a] Pare esser

la

la
236r]
difficultà nella Chiesa d'Iddio defendersi dalli heretici, per loro

la
atrocissima oppugnatione contra verità d'Iddio con obstinatione

la
infernale, ha voluto Signor Iddio mandar soldati
et
diabolica

il
novi per questa guerra. che confirma perciò che l'instituto

Il

si

è
della Compagnia directamente contro gl'heretici. Perchè gl'heretici
fidano d'eloquenza vana erudition humana multiplice,

de et

la
si

Compagnia seguita studii eloquentia tutti gl'altri, etiam


et

et
humani, con humiltà simplicità christiana exactamente ºa.
et

Gl'heretici danno tal credito alli suoi heresiarchi, che loro esposi 55

la
dogmi preferiscono
de

tione della Scrittura tutti


et

dottori

li
la a
della Chiesa santa; hanno altra theologia che contaminata per

loro heretici maestri; inducono nſovli dogmi nella Chiesa, sempre

et
[f.
innovando altri. Noi facciamo
et

vanno mutando 236v] somma


diligenza studii Theologia scholastica della Scrittura,

et
in

di

concilii, dottori ecclesiastici quella seguitamo º,


esposi
in

la
et

tion della Chiesa santa, concilii, dottori; permette nova



si
opinione, seguiti

de
et

ordina sententia comune


la

che
si
si

theologi sº.
[78*b] Gl'heretici persuadono certa luce falsa diabolica
et
si

quale gl'inganna demonio loro, loro AD altri. La


et

con
la

et
il

Numeri 78*a –
78*f: Pare esser –
chel'mio om. UX eorum loco habet sequentia,
U
;

cancellata: Molto ha fatto Compagnia in questa parte, et Iddio agiuta molto, et la


la

sua santa Chiesa tutti buoni, spero che per l'avenire agiutarà più.
et

et

una
li

grand'opera questa, gran valore et merito, agiutar contra heretici. Che pensate
di

li

che sia un heretico, altro che una peste ch'inficiona anime, con suo comercio
le

il

et conversatione, un'demonio, un'inferno; et cusì agiuta molto Signore quest'opera.


il

Adunche la defensione della fede della vocatione nostra et del nostro ministerio;
è

et cusì vedemo nelle missioni che Sua Santità ha fatto delli nostri Provincie
de lo

scimatici,
de

paesi heretici, mandando delli nostri con


et

remote terre suoi


li
a

legati simili paesi. Et vede anchora per collegii che sono fatti, et fano in
si

si
li
a

Alamagnia. Tra catholici anchora [anchora om. X] habbiamo agiutare questo et


li

cusi habbiamo particolare obligatione di agiutar al santo officio dell'inquisitione, poiche


instituito per defensione de fede, contra heretici, et questo nostro mini
la

la

il
è

sterio et officio; et dobiamo haverli particolare afficione et agiutarli in ogni cosa, perche
non solo come christiani, figluoli della Chiesa, habiamo obligatione questo, ma la
a

vocatione et religione nostra pone nuovo obligo, quae retinet 57 che del. loro
la
ci

X
il

novil ni ms. 66 ad sup. lin.


G

58 inducano ms.
G
Il
i

ºibis Vide annotationem praecedentem.


E;
4,

ºa Cf. Constit. 12-13; 23.


5,

1,

6,

4,
5,
p.

12,
n.
n.

n.
c.

c.

c.

A,
2,

14, D.
n.
c.
C
;

B;

D,
4,

ºb Cf. Constit. 10-11, 14;


5,

1,

6,
p. p.

12,
n.
4.

1.
n.

n.
c.

c.

c.
12 4,

ºc Cf. Constit. Theologia


5,
n.

De sectanda sententia communi


in
n. 4.
c.

egit Natalis
p.

Conim. 11-12,
in

Earh. 134.
316 ExhoRT. 3 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

13v] gran valor merecimiento, ayudar contra los hereges.

[f.
Qué

,
pensáis que un herege, sino una pestilencia que inficiona las

es
45
trato conversación, un demonio, un infierno

su
almas con assi

y
?
ayuda mucho Dios nuestro Sefior

de
esta obra. La defensión

la
a
nuestro ministerio;

de

de
es

y
nuestra vocación assi veemos

lo
fee
las missiones que Su Sanctidad

de en

de
hecho los nuestros tierras

a
cismáticos, quando nos embian con sus

de
hereges,
50
tierras

44 ayudar] andar 46 un demonio, um infierno marg.


in

contra om.
L
I;
Q

B
||
|

46-47 assi — obra om. 48-49 assi veemos en] como hemos dicho que se
lo
y

y
Q
||

vee por 49 hecho Su Santidad 50 embia


B
Q

B
||

||
a

sid De interventu Natalis pro catechismo Canisiano locupletando reco


et

gnoscendo EN, 156, 187, 465, 620.II,


in

sermo est
B;
3,
F. p.
5,

3,

6,

4,
n.

2.
n.

sie Constit.
c.

c.

Cf. MI,
sif

narr.
I,

28-29.
sig Similis antithesis inter Ignatium Lutherum occurrit saepe apud
et

74; Dialog. II,


6;

Each. 1567 Coloniae,


p.

10,
n.

Natalem: Erh. Conim.


n.
4

De eodem argumento cf. RibAdeNevRA, De actis Ignatii 18 (F.


P.
n.
3.

n.

narr. II, 331-332); LetURiA, El gentilhombre Iiìigo López Loyola Bar


de
P.

*,

(Wartburg Loyola).
-

celona 1949,
y
c.
8
MoNUM. 5 - ExHoRT. 3 CoMPL. - TEXTUs G (1576) 317

Compagnia seguita con gran diligenza la vera illustratione della


mente per oratione et essercitii spirituali et uso di virtù religiose,
et con questa si sforza illustrarli suoi studii. Gl'heretici machinano
sempre col suo padre Satanaso et con le sue arti pervertir con 70

pessime arti le anime. La Compagnia, come è il suo fine, s'adopera


con la gratia de Christo con ogni mezzo ecclesiastico che può
competer alla humiltà di sua vocatione agiutarle anime per

[f.
237r]
sua salute perfettione. Usano con grande diligenza gl'heretici
la

d'insegnar suoi diabolichi cathechismi. La Compagnia pel 75


li

contrario mette molto gran diligenza d'insegnar cathechismo

il
catholico santo º,
tanto che esprime obligation questo
in

di
la
et

º.
Abominano gl'heretici Papa Sede Apostolica.
ne

suoi voti

et
il
i

Noi sommamente reverimo etiam per PARTICULAR voto solenne.


la

Levano loro confessione sacerdote; noi, non solo necessità


la

al

la
quella insegniamo, ma frequentia efficacemente consigliamo.
di

la

Levano religioni antiche; noi habbiamo procurato una nova


le

la LE

ANTICHE. Togliono

et
ET LAUDAMO TUTTE intercessione
la

santi, seguiamo con molta diligenza


de

conse
et
devotion noi
gliamo. Breviter, tutti dogmi vita insegnamo
et

vivemo
in

li

e
loro, l'instituto nostro unicamente pugnar
et

contrario
di
al

pestilente doctrina
[f.

vita d'heretici.
et

contra
la

237v]
[78*c] Et vedete un segno che Compagnia sia
de

Iddio
la

dedicata specialMENTE contro gl'heretici, ciò che sarà grato


vi

chiamato dal Signore vita religiosa


fu

odire. Nell'anno 1522


a

º,
P.

Ignatio può dire che pigliò suo primo principio


et
si
il

il

Compagnia. Trovarete che nel medesimo tempo


et

etiam anno
la

Martino Luther, homo turbulentissimo diabolico, cominciò


et
da

PRoPosito svergognarsi seminar libri contra Chiesa,


et

la

il

Papa verità catholica, pestilentissimi; questo fece poi 95


et

et

di

d'esser ritirato nascosto alcuni mesi, dipoi CHE hebbe parlato


et

Carlo Imperatore Vormac nell'anno 21, nella dieta Imperiale,


in
a

dipoi d'esser lui uscito dal suo diabolico secesso ºº. RITIRò
Si
P.

Ignatio Manresa penitentia, spargendo lui quelli libri


et
il

perniciosissimi, Ignatio FAR gl'essercitii spirituali 100


[f.

P.

238rl
il

per quelli cominciò ad agiutar anime, come


et

et se

dicessiMo:
le

demonio preparava suo servo per corruptione perditione


Il

il

anime; per agiuto


et

delle Christo suo loro salvatione.


il

79 particular in marg. 83 et laudamo antiche –


marg. 89 specialmente
in
G

G
|

sup. lin. 94 proposito sup. lin., corr. 96 alcuni del. giorni


ex

dover che
G G

G
|

!
| |

sup. lin. 100 perniciossimi add. fece ima pagina, quod repetendum erat initio
in

sequentis. Natalis add. far marg., sed. oblitus est cancel. fece
in

dicessimo corr. ex
1
a

il

dicamo G
318 ExHoRT. 3 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

hizie

**,
legados a semejantes provincias por los collegios que

se
y
y
ron harán.

se

por los collegios — harám

se
marg que se harán] que
in
51-52 hizieron

y
y

|
se hacem en Alemania se an hecho entre cathólicos por otras sefìales que hemos
y

y
dicho
Q

Petrus Faber, qui iussu Pauli III debebat comitari Doctorem Petrum
in P.
ss

Ortiz Hispaniam, comitatus est hunc Germaniam oratorem imperialem


in

illuc revocatum (a. 1540). Iterum iussu eiusdem Pontificis perrexit Spi

in
ram (Speier) Nuntio Apostolico servitio esset (a. 1541). Etiam

P.
ut

Claudius
Jaius P. Nicolaus de Bobadilla Paulo III
missi fuerunt cum Cardinali
et

Legato Morone praesto essent. De his missio


ut

Germaniam (a. 1542),


in

in ei

DUHR, Geschichte der Jesuiten


B.

nibus cf. den Ländern deutscher Zunge


3-32. Natalis quoque, una cum Iacobo Laínez, initio anni 1555 missus
P.
I,

fuerat ad comitia Augustana cum Cardinali Legato Ioanne Morone: EN, II,
9; 279-282, 286 sq.
I,

Pio IV Laínez cum Legato Hippolyto


In

Galliam missus est


P.

saa
a

d'Este, Cardinali Ferrariensi, qui Generalem Lainez petierat comitem iti


P.

consiliarium (SacchiNi, Hist. Societ. V, CERE


P.

F.
2,

I, n.

neris 133). Cf.


et

1.

cedA, Diego Lainez Europa religiosa H. FoU


la en

en de

su

tiempo, 569-625;
la

p.

France, 249 sq.


de

de

I,

QUERAw, Histoire Compagnie Jésus Paris 1910,


sab Iustus Jonas (1493-1555), licentiatus iuris humanista erasmianus,
et

comitatus est Lutherum Comitiis (Reichstag, dieta) Wormatianis; docuit


in

postea Wittenberg theologiam exegesim Scripturae, fuit collaborator


et

et
S.

Melanchthon. Adfuit Luthero morienti (a. 1546) oppido


in

assiduus Lutheri
et

Eisleben eius dixit orationem funebrem. De quo W. Delius, Leben und


et

Lehre Justus Jonas, Gütersloh 1952; H. GRisAR, Luther, praesertim vol.


in

II, 344-346; III, 844 sq.


Pii IV cum Socie
p.
14

13,
n.

ssc Cf. Erh. Conim. 151. De relationibus


tate, de Pontificis conatibus favorem Collegii Romani L. Pastor, Ge
in
et

schichte der Päpste VIII,


348-357; R. G. VilloslAda, Storia del Collegio Romano,
p.

Roma 1954, 53-54, 61-63, 135, 140-141.


MoNUM. 5 - ExHoRT. 3 coMPL. - TEXTUs G (1576) 319

[78*d] È un grande ministerio questo PRo Ecclesia contRA


HAERETICos; et così s'ha da sperar copiosa gratia dal Signor per

5
farlo con efficacia e frutto. È dunque grande beneficio che ha ri
cevuto dal Signor Iddio la Compagnia l'esser stata eletta in tempo
d'heretici specialmente per diffender la fede et Chiesa santa dalla
impugnatione de quelli; et così vediamo haversi servito Iddio
et la Sede Apostolica dal principio della Compagnia del travaglio 10

de nostri mandandogli con Legati Apostolici in Alemagna º, et


dipoi etiam in Franza ºa, et fundandosi tanti collegii nelle parti
septentrionali, Polonia, Alemania superior et inferior

[f.
238v]
Francia, con singular frutto. ingratissimo alli heretici,
et
in

che
Il

è
noi, ma Iddio non gli per
de
che claramente dicono infiniti mali 15

quello
se

mette che dicono male non che summo honor nostro.


di

è
oppugnano cridano, non che siamo hereticissimi,

Non
se
ci

perchè siamo insegnamo con tanta constantia

et
efficacia contra
et

LA Sede Apostolica. Et così sogliono


et

d'essi verità catholica


la

dire: sunt boni, sunt docti, tamen sunt papistissimi. Altre volte
dicono che insegnamo con arte magica, non essendo possibile che
tanto puoco tempo riescano dotti
in

nostri scholari. Diceva


º,
li

Melanchthon Jona UN vELLAco coMPAGNO LUTHER, DI


a

con disperatione: Heu, doctor Jona, quid facimus, totus mundus


est plenus Iesuitarum. Et un principe lutherano diceva: non se

fossero questi pessimi 239r] Iesuiti, già non saria


[f.

diabolici
et

nè un papista tutta Germania; questi sono quelli che distru


in

gono corso dell'Evangelio.


il

[78*e] Et come ingratissimo alli heretici che noi siamo


in
è

Allemagna, così tutti catholici acceptissimo, alla Sede Apo


et
a

stolica gratissimo molto desiderato. che intenderete d'un fatto


et

Il

Pio 4o;che dirò brevemente. Dete QUESTO PAPA cura del


di

la
il

seminario Romano alla Compagnia, non cercandolo lei, anzi haven


dolo per gravezza º. pigliata per occasion che certi
fu

Questa
chierici romani, facendo capo d'un certo vescovo, excitarono una
tragedia contra Compagnia, dicendo che loro perteneva
la

il
a

governo del seminario, non theatini. QUESTI furono regietati


a

Santità; sparsero questa penetrò


Di
S.

da tamen mala fama Noi


et

Alemagna. Del che essendo advertiti alcuni cardinali


in

et
si S.

Santità cosa meravigliosa extraordinaria quanto


fu

40
[f.

et

239v]

4-5 pro Ecclesia – marg. marg.


in

| in


haereticos 17 ci] ms. 19
G la
si
G

G
|

22 Diceva del. Jona 23 un vellaco Luther in marg. 32 questo


| G
G a

Papa corr.
37
ex

Papa Pio 35 excitorono ms. Questi marg. del. benche


in

G
Il

Il

38 di noi sup. lin.


G
320 ExhoRt. 3 coMPL. (1561) - TExTUs HispANUs

[79] Entre cathólicos también hemos de ayudar a esto; y assi


tenemos particular obligación de ayudar al Sancto Officio, pues
55 es instituido para la defensa de la fee contra hereges y es éste
nuestro ministerio y officio. Y devemos de serle afectados parti
cularmente y ayudarle en todo, porque no sólo como christianos,
hijos de la Iglesia, tenemos a ello obligación; pero nuestra religión
nos la pone nueva.

60 [80] Es también nuestra religión instituida para el augmento


de la fee; lo qual se entiende particularmente en la conversión
de los infieles, los indios, turcos, moros, judios; para ayudar que
la fee se augmente entre todos.

53 también — a esto om. Q, inclusit entre cathólicos in paragr. praeced. Q ||


eae

55 instituido] instituto Q | contra los herejes y este es B || 56 officio BQ,


eae
U,

offitio instituto corr. instituto marg.


in
|| et

ante cancel. officio


B X

et y
L

L
;

|
58

L,

pero add. aún sup. lin. 61 por


11

om. aún BQX


U

de om. ante corr.


se

qual extiende en] por 62 los* om.


lo

B
Q
B

||
|

**' De hoc particulari Jer. Nadal


cf.

Germaniae
p.

amore 58 sq.
hispani deest
G.

**° Numerus 79 textus textu italico


in
MoNUM. 5 - ExHoRT, 3 coMPL. - TExTUs G (1576) 321

mossero, non puotendo patir che la buona estimation della Com


pagnia patisse in alguna nota in Alemagna, et sapendo il danno
che se ne puotria seguire. Cosi con grande prestezza comando
S. Santità che si scrivessero brevi all'Imperator et altri prelati
et principi catholici, nei quali si liberasi d'ogni nota la Compagnia 45

et fusse laudata la sua doctrina et vita religiosa, et dati per ca


lumniatori chiunque havesse sparso il contrario; et tutto questo
senza nè cooperar nè saper la Compagnia, solo per amore et zelo
che la Sede Apostolica ha sempre portato verso la Compagnia.
[78*f] Non dirô piu di questo, et puotria dire molto più, et non
vi maravigliate di questa mia excursitione perchè non posso dissi
mular il zelo dell'honor d'Iddio et salute de Todeschi *d contra
la pestilentia d'heretici; la quale

da
[f.
240r] conceveti che vidi
perditione tante anime exterminio d'una natione tanto
di
la

et

grande, tan potente tan nobile, per un sceleratissimo monacho 55


et

sfratato, furioso, imbriaco, indiaBolato. Non penso sia nissuno,


che habbi vista TANTA CALAMITA, che non pigli medesimo zelo, il
ET MAGIOR CHEL MIo.
propa
*

[80*] ancora religion nostra instituita per


la

la
E

gation augmento della fede; che s'intende particularmente


et

il

nella conversione d'infideli, Indi, Turchi, mori, Giudei, per


et
agiutar che fede stenda faccia nove piante s'augmenti
la

et
si

et

fra tutti. Mettesi questo ministerio nel secondo loco perchè è


gran difficultà gran necessità frutto conviene propria
di

di

et

et
e

mente alla Compagnia; perciochè, essendo noi ministri universali 65

Sede Apostolica,
de

della Chiesa conversion infideli


la
et

et

essendo
propria della Sede Apostolica, molto conveniente che sia questo
è

ministerio nostro, gran gran


[f.
et

realmente 240v] ministerio


di
è

speranza, noi gran consolatione, che siamo chiamati



et
ci

piantar nove piante nella Chiesa d'Iddio. Et fra questi infideli


a

anche sono nationi obstinatissime, quasi non manco che heretici


(come sono giudei gl'MAHoMETAN1); più facili sono gl'idolatri,
et
li

convertono piu.
in da

questi sperar anche qui gran


de
et

cosi
si

gratie dal Signor Iddio per adoperarsi tan difficile ministerio


pericoloso. 75
et

perche
in er
et

55 nobile del. 56 indiabolato corr. indialado 57 che habbi


G

| G
|
|

propa
ex

vista corr. che l'habbi visto tanta calamità marg. 59-60


G

la
G

-
|
61

gation et om. faccia nove piante om. augmenti


X

X
et

et

om. 62
X
1
e

Il
|
|

63-75 Metessi pericoloso om. UX 72 mahometani corr. eacmaometici


|

21 - COMMENTARII P. NADAL.
322 Exhort. 3 coMPl. (1561) - TExtUs HisPANUs

[81] Y en esta parte bien tenéis entendido lo mucho que nues


tro Seiior se a servido de los nuestros en las Indias. Consuélame
mucho a mi la consideración del fruto que se coge en las Indias
y en Alemania y considero este nuestro cuerpo pequefio de nuestra
religión con alas, y las alas veo que son los nuestros que están
en esas partes de las Indias y en Alemania Trabajan más, mere

**.
más, Seiìor, ocupanse gran

en

de
70 cen sirven más nuestro obras

a
valor, cogen más fruto de sus trabajos; con estas alas buela

la
Compaiiia. por éstos tengo para mi ayuda mucho nuestro Seiìor
Y
también los que acá estamos, más quietos, menos ocupados,

y
a

assi con menos ocasión que ellos trabajar merecer. Pero,

de

de a
menos, todos noso[f. 14r]tros con nuestros desseos hemos
lo

caminar esto, defender ensalcar augmentar con todas

y
a

nuestras fuergas sancta fee cathólica. esto nos mueve


la la

la
A
charidad, que que nos une con Dios.
es

Compaiìia para provechamiento


en es

[82] Más: instituida


el
la de la

**;

instructión las almas doctrina vida christiana más:


y

fee, ayudarlas
en

instruirlas exercitarlas amor del Seiìor.


y

al

65 Indias add. en Alemania 65-67 Consuélame — Alemania om. 67


y
y

eae Q

Q
|| ||

ll
68

considero] algunas veces considero veo que son] me parecen están] andam
Q

Q
B 72 |

similiter GUX, om. por esto BQ,


q

69 de las Indias em Alemania QB


X et

L, L
y
II

II
B G,

73

per questi per questo mucho sup. lin.


et

ante cancel. om. también


U

||
|
77

om. cathólica add. post cathólica add. Esto hacemos [sic] de mucho
y
B
||

81

pedir Sefior, con todas nuestras fuercas procurar Sefior add.


al

dessear
y
Q
y

||

em todas las otras virtudes


Q

Similis cogitatio (EN, IV,


p.
in
s* ss

Orat. observ. 170 698).


Iulius III, Exposcit debitum, MI, Const. 376; Paulus III,
3:
n.

I,

Regimini militantis,
p.
3:
n.

ibid. 26.
MONUM. 5 - ExHoRT. 3 coMPL. - TEXTUs G (1576) 323

[81*] Et in
questa parte havete bene inteso quanto si sia servito
il Signore delli nostri nelle Indie ET GIAPPONE, ET È UN FRUTTo
sPECIAL DELLA COMPAGNIA IN QUELLE BANDE, PERCHÈ EssENDo
PIANTE QUELLE NOVE, LE PODEMO PIANTAR A NOSTRO MODO, CON
ORDINE, CON EXPOSITION PARTICULAR DELLA DOTTRINA CHRISTIANA,
MISCOLANDO IN QUELLA, PRATICA DIVOTA ET GUSTO DELLE COSE
SPIRITUALI; ET DI QUESTO SI HA FATTO GRANDE FRUTTO, NOMI
NATIM NEL GIAPoN, DovE GLI Novi [– – –]. Non è di bisogno
ch'io mi estenda in narrar LE CosE DELLE INDIA.
È di molta consolatione la consideratione del fruto che si coglie
nelle Indie et in Alemagna ONDE PAR LA COMPAGNIA UN corpo con
Doi ale, le QUALI vedo che sono li nostri che sono in queste doi
bande dell'India et d'Alemagnaº. Più travagliano, ET CON MAGIoR
FERvoR, più meritano, più servono al Signore, et 24Ir] occu

[f.

si
pano opere gran valore, coggliono più frutto delli suoi tra
di

di

vaglii; con queste ale vola Compagnia piglia augmento


la
et

per spetial gratia del Signore. QUA, vE et

DI
SI

ANIMAMo NoI PER


FERvoR, CONSOLATION,
A IL

IL
DENDO SPIRITU ET GRATIA CHE DÀ
SIGNOR QUELLI TAN ABUNDANTI, ET DESIDERAMo EssER PARTI
CIPI DI LORO TRAVAGLI ET CON ORATION GLI AGIUTTIAMO, ET 95
DI

offertiMo QUELLE MissioNI. ET TAMEN MOLTE


BUON CUORE
si

TROVINO LE soi INDIE; SONNO


DI

voLTE ACCADE CHE PER QUA


SI

ETIAM MoNTANNE ET PARTI INCULTE, ETC., CoME vogliA. PRE


– –]instituita,
si

GAMO IDDIO PER QUELLI [–


A

più
Di

[82*] Compagnia sogIoNGE 100


la

in la

come
è

profitto delle anime


º,

per
[f.

Formula dell'Instituto 241v]


il

77 dalli ms. Giapone –


marg. ima pag. G, om. UX

et

et

77-83 novi
in

in
Il

83 novi abscisa charta abrumpitur


sensus 83-84 Non narrarlo U, om.
X
è

Il
|
I

84 narrarle corr. ea narrarlo cose delle India in marg. G, om. 85 Mi di molta


U
X

è
|
I

X, 86 onde par [del. altra] Compagnia un sup. lin. in marg. G,


et

et

ante corr.
la
U
|

corr. eacet considero che questo piccolo Gl et considero [et considero X] questo
io

piccolo UX corpo del. della nostra religione G, quod add. UX 87 doi ale quali
le
|
I

ale, et ale G, quae retiment UX 88-89 et con magior fervor in marg.



corr. eac
le

le

; |

G, om. UX piglia Signore om. seq. paragr., quam


et

91-92 add. sed cancel.


X

G
|

retinent UX Et per questi [questo XI tengo per me che Signore agiuta molto an
il
:

cora quelli che siamo di qua, più quieti, manco occupati, et così con manco occasione
di loro di travagliare et di [del. meditare Gl meritare ma almanco noi tutti con
A a il
;

nostri desiderii [con nostri desiderii om. X] habbiamo da caminare questo,


li

diffender, inalzar et augmentar con tutte nostre forze santa fede catholica.
le

la

questo charità et fervor quella [et fervor quella manu Nat. U, om.
di

ci di
la

move
è ci

XI, che quella che unisce con Dio con perfettione et fa efficaci per acquistare

ci

[il om. U] nostro fine [con perfettione fine manu Nat. U, om. X], add. ogniuno
il

nella sua obedientia et ministerio manu Nat. scripta 92 ante Si del. et


et

cancel.

G
|

quelli marg. G, om. UX 99 absc. charta 100-1 come sogionge


in

animano

si
G

| |
|

et |

instituto om. X, sogionge marg. G, om. profitto del. instruttione U, quod


in

U
1

add. X
324 Exhort. 3 coMPL. (1561) - TExTUs HisPANUs

no
**,
Assi que la Compafiia, como para

la es
se dize en el Examen
attender solas, sino para procurar con vivos desseos salud

si
a

de a
perfectión las almas, por las quales murió Jesuchristo nuestro

y
85 Seiior.

[83] No hecha Compaiìia para solas; que para este


la
es

si
a
fin no fuera menester oviera Compaiìia. La oración soledad,
ni

y
sin medios exteriores para ayudar las almas, son proprias

de
las
a

religiones monásticas, los hermitaiios, pero no


de

de
nuestro
instituto. Quien quiere siempre oración, soledad; quien agrada
go

a
trato con ellos para aprove
de

huir
y

rincón los hombres


el

el
y

charlos, no para nuestra vocación. Para este tal ay cartuxos


es

otras religiones monjes que viven sus monesterios, cuyo


de

en
y

fin
es

vocación
y

eso.

perfectión sup. lin. 86 para 86-87 ese fin


I,

84 87 no era menester
y

ti
B

B
||

||
II

viniera salvación, mas proprios 90 siempre


ni

la

la

88 las almas]
Q

B
||

||

||
a

oración sup. lim., corr. eaeilleg. siempre oración, soledad] soledad sola ora
y
L
|

ción 91 huir BQ para] de 93 add. ay sus monesterios sup. lin.


y y
el

B B
Q

B
||

|| ||

||
|

m2 corr. eae yermos] sus ministerios 94 vocación in marg.


L
1,

2.
n.

Eramen
**

c.
MoNUM. 5 - ExHoRT. 3 coMPL. - TEXTUs G (1576) 325

doctrina et vita christiana; per instruirle nella fede et per


cioè,
agiutarle et essercitarle all'amor d'Iddio et a servir S. D. Maestà.
Il che dichiara la Compagnia nel primo capo dell'Essameº; et
universalmente il fine della Compagnia È non solamente agiutar
le anime proprie, ma quelle del prossimo per le quali è morto Giesù
Christo, Signor nostro.
Et è realmente cosa di summa consideratione et da figger
nel cuor nostro profundamente come Iddio è morto per le anime
con incomparabil dolore et ignominia, et ci chiama noi con grande 10

voci, cioè, con grande vocatione, con GRAN GRATIA, gran instituto,
grandi ministerii, fine perfetto, con grandi affetti et sentimenti
interiori, con il gran fruto che vediamo nelle anime NostRE; et
ci chiama acciò agiutiamo 242r] che non perdano anime
[f.

le
si
per suo sangue vita recomperate. Vedete, fratelli, quanta
et
il

necessità, quanta motione deve causar nelli cuori nostri questa


ci

consideratione. Non può patir perdino anime per

in le
che
si

le
si

quali Giesù Christo, Dio omnipotente, morto Croce.


è

[83*] Et per dir fin questa essortatione sostantia


di

di
al

la
quello che dice l'Essame, non Compagnia per sola;

se
fatta
la
è

per questo fine non era bisogno nova religione nè sarebbe INSTI
di

TUITA LA Compagnia. La oratione solitudine,


et

IL
la

CANTAR
CHORO, ETC., senza mezzi ALTRI per agiutar anime, sono
IN

le

cosA PROPRIA delle religioni monastiche d'heremiti, ma non


et

dell'instituto nostro. Chi vuole sempre oratione, solitudine, chi


a

piace fugir gl'homini


[f.

ritirarsi
et

242p] ET NON GLI CERCAR


il

per agiutarli, non per vocation nostra. Per questa tale sono
la
è

Cartusiani, sono altre religioni


de

monachi ch'habitano nelli


et

loro monasterii,
et

cui fine vocatione QUELLA.


il

cioè corr. er più oltre UI più oltre etº om. 3-6 d'Iddio morto –
X

X
2

è
è |
l

corr. eacSi che Compagnia, come dice nel essame, non per attendere se sola
la

si

mente, ma ancora per procurare con vivi desiderii salute et perfettione dell'anime,
la

per quale morse U, quae retinet universalmente del. fine nostro esser G,
le

il
5
|

quae add. Nat. manu [prius fine nostro dicendo esser U] sup. lin. 5-6

U

il

è
|

agiutar quali morto, prius scripsit Nat., sed cancell., sequentia: attender
in
le

U
è

salvation et perfettion delle anime proprie con divina gratia, ma con me


la

la

la
a

desima intensamente procurar d'agiuttar salvatione et perfettione di quelle del



la
è a

prossimo per quali morto 8-20 Et realmente l'Essame om. UX 11 con


le

G è

il

gran gratia 14 acciò del. gli


21

marg. 13 nostre sup. lin. nova religione


in

| G

Il
|

om. 21-22 instituita sup. lin. G, om. 22-23 cantar in choro, etc. in marg.
la
X

U
X

il
|

G, om. UX
ea

23 altri sup. lin. G, corr. esteriori GI esteriori 24 cosa sup.


X
U

|
|

propria corr. ex proprie Gl proprie UX 25 oratione del. et fugir gl'homini


G.

lin.
|
I

26 et non gli cercar corr. ec et pratica con quelli G, quae retiment UX 29 quella
la
G

il
|

corr. eacquesta G1 questa UX


326 ExhoRT. 3 coMPL. (1561) - TExTUs HispANUs

95 [84] La nuestra más nos pide que ayudarnos a nosotros. Y la


gracia de nuestra religión nos ayuda a esto. Desengaiiaos, ninguno
piense que en la Compaiìia le ayuda Dios para si solo; que para
él a solas le da gracia, virtudes y otros dones spirituales. Da nuestro
Sefior esto para el fin de nuestro instituto, que es para el ayuda
100 de las almas. Las letras, industrias, virtud, el talento de predicar,
confessar, dar exercicios, conversar, leer y otras gracias de Dios
nuestro Seiìor, no os alcéis, hermano, con ellas. No son para vos
solo, sino para que con ellas ayudéis al aprovechamiento de las
almas. Para este fin, que es el fin de nuestra vocación, os las
dan. Y, si para vos a solas las queréis, ni eso os darán tampoco;
porque faltáis de vuestro instituto, faltáis de la 14v] obligación

[f.
que tenéis assentada con Dios. maravilléis, fal

os

os
assi no

si
que suelen ayudar Compaiiia.

de
taren vos con otros
lo

la
a

a
ayuntar fin otro; vuestro aprovechamiento
un
de

Avéis
al

al
el

10 del próximo, que estos desapegan

se
dos officios nuestros nunca
entre si.

proceder Compafiia,
de

de

[85] Ved modo entenderéis esto.


la

y
el

Yo estoy poco, ayudo


en

en

en
casa un alli me oración otros
y

la

exercicios buenos que ay Compafiia. Aqui me armo para


en
la

salir pelear contra los demonios vicios. Salgo con esto hablar
y

15
a

estudiante, confessar, predicar, otro qualquier ministerio


al

que hemos propuesto, ordenado para aprovechamiento de


el

las almas. En este ministerio procuro hazer provecho,


de

de

moverle

96 religión] vocación 98 gracias B, om. Da] de confessar, dar


B
B Q
B
||

||
1
|| |

exercicios sup. lin. Dios om. hermanos ayudéis] andéis nuestra


Q
B
L ||

||
L

4
I

BQ, nostra, UX, om. G, vuestra Ivocación add. para esso tampoco B,
y

Q
||
5

tam poco LQ 7-8 faltarom suele ayudar Seiìor los otros de al]
el

le Q
B
||

||
8

B u
a

II a
|| II

B, con
se

10 nuestros sup. lin. se desapegam] desabengam Q, dexam


el
Q

Compafiia om. 13 alli add. yo 15 de


la

la

12 de de oración en* om.


B

B
Q

B
||

||
|

monios sup. lim. 16 estudiante] com um estudiante B, con estudiantes Q,


al
y

G L
; ||

scholar U, scholare secolare XF 17 propuesto add.


B
y
||
MoNUM. 5 - ExHoRT. 3 CoMPL. - TEXTUs G (1576) 327

[84*] La nostra più ci dimanda che agiutar a noi ET CoN solA :


oRATION ALLI ALTRI. La gratia della religion nostra più ci pro
mette, a più ci agiutta. Desingannatevi, nissuno pensi che nella
Compagnia l'agiuti Iddio per Noi solamente, et che per Noi soLI
gli dia la gratia, virtù et altri doni spirituali. Dali il Signor nostro
questo per il fine del nostro instituto, cioè, per l'agiutto delle
anime. Le lettere, industria, virtù, il talento di predicare, con
fessare, dare l'essercitii, conversare, legere et altre gratie d'Iddio
nostro Signore, et qualsivoglia gratia et ministerio, etiam de coadiutori
temporali, dà Iddio per agiuttar le anime; perchè etiam questi agiu
243r] ponno con orationi colloquii,
[f.

tano come fano che 40

et
et

li
Padri siano liberi per agiutare. Nisuno donque può retirare


si
pensare che qualsivoglia gratia che habbi opera che

et

fa
non
finalmente per agiutarle anime non deba quel fine referirle;
sii

et

a
non sono per voi solo. Per questo fine, che fine della vocatione,

il
sono date. Et restringiaremo, prima mancaremo è
se
al ci

noi soli
le

45
et a

nostro instituto debito della vocation nostra, poi non

et

ci
augmentarà gli doni gratie che Signore dona alla Compagnia,
et

il

anche perderemo quelle che habbiamo ricevute. Et così


et

vede

si
alla esperientia: chi sono fervorosi per agiutarle anime per desiderii
orationi, ET con questo
et

ADoPERANO GLI MINISTERII DELLA


si

CoMPAGNIA AD AGIUTTARLE, questi crescono virtù, perfectione


in

allegrezza spirituale; pel' contrario, chi non fanno così, vano


et

tiepidi con puoco frutto. Doviamo donque congiongere l'un fine


et

all'altro, cioè, profitto nostro quello del prossimo; che questi


il

disgionti
[f.

duoi officii nostri mai siano nè disuniti 243v] tra sè. 55


proceder della Compagnia,
et

[85*] Vedete modo così


in di
il

intenderete questo: casa un puoco m'agiutto nel


Io

et

sto

l'oratione, nella confessione, nella messa nelli altri buoni esser


et

citii sono nella Compagnia. Ivi m'armo per uscir


vi

che combater
a

– marg. G, om. UX
– lui agiutta
altri 31 altri del. 31-32 più
in

et

30-31 et con sola


ci
G
|

in |

questo U, quod retinet


ea

corr. agiuta 33 noiº marg., corr.


ci

ci

X
a

UX lui solo G) lui solo UX


ea

GI noi [sup. lin.] soli corr.


– –
ea lui 38-41 et
!

qualsivoglia agiutare om. 41 Nisuno retirare corr. eac Non ritirate U,



vi
X
|

quae retinet 41-43 ne pensare referirle om. UX, cancel. non inalzarvi, fratello,
X
|

con quelle U, quae retinet 44 solo cancel. ma per agiutar con quelle profitto
U al
XX
|

dell'anime U, quae retinet nostra vocatione UX X, prius



vi

et

45 ci] 45-53
Il
|

Et se noi Doviamo donque] se per voi solo volete, ne questo manco


vi

sarà
le
e
a

dato, imperochè mancate del vostro instituto, dell'obligho ch'havete fatto Iddio
a

però non maravigliate, se voi quelli aiuti con che suole Iddio
vi

vi

mancaranno
E

aiutare [add. alli U] altri della Compagnia. Dovete X, quae cancel. sup. lin.

et

50
U
|

adoperano agiuttarle in marg. G, corr. eacet col ministero immediato. Gli



50-51
G

si
il

54 nostro] vostro 58 nella messa om.


X

X
|
328 ExHoRT. 3 coMPL. (1561): - TExTUs HisPANUs

al amor de nuestro Sefior y a la emienda de la vida; y haziendo


esto para la gloria de Dios con su gracia y ayuda, que nos la darà,
pues trabajamos en nuestro officio, merezco, hago una obra de mi
vocación y una obra de charidad grande, de gran merecimiento.
Y con esto vengo más dispuesto; que, pues he trabajado en ser
vicio del Seiìor, quando vengo acá en la oración y en otros exer
cicios que tengo para mi aprovechamiento, aprovecharme he
más. Y deste aprovechamiento mio mayor nace después emplearme
con más zelo, con más pura intención de la mayor gloria de Dios
nuestro Seiior, con más fruto de las almas, con mayor charidad.
Este es el circulo ** que yo suelo dezir ay en los ministerios
de la Compafiia. Por lo que vos hizistes con el próximo, y servistes
en ello a Dios, Dios os ayuda más en casa en la oración y en las
occupaciones que tenéis para vos; y esa ayuda mayor haze que
después con mejor ánimo y con más provecho os occupéis con el
próximo. De manera que un exercicio a vezes ayuda al otro, y
el otro a éste; y con esto en todo se camina adelante de bien a
mejor con el aprovechamiento de las virtudes, en el servicio divino,
en el buscar cada dia más la mayor gloria de la eterna bondad,
que es el fin de nuestra vocación y instituto. El Sefior nos dé gracia
para ello. Amén.

19 Dios nuestro Seiìor B 1 y1 om. B || 21 hago una] alguna B || 22 gran] grande


B || 23 dispuesto] dispierto B || 24 [qu]ando ven[g]o ac& im marg. L | aca om. QGUX II
28 con mayor charidad sup. lin. L || 29 el om. B || 32 mayor add. aûm B || 33 mejor]
mayor B || 34 próximo add. y B | exercicio sup. lim. L || 37 más om. B I mayor om.
Q | Aterna L

*• De hoc circulo orationis ad laborem, et vice versa, saepius apud Natalem


est sermo. Cf. Erh. 1554, n. 147; Erh. 11 Conim. n. 9, p. 127; Jer. Nadal
p. 323-326.
MoNUM. 5 - ExHoRT. 3 coMPL. - TEXTUs G (1576) 329

contro li demoni et vitii. Vado fuora con questo per parlare ad un


scholare, per confessarº, per predicar”, per qualunque altro ministerio,
de quelli ch'habbiamo proposto, ordinato per il profitto delle
anime. In questo ministerio procurarò di far profitto, d'agiutar
colui et moverlo all'amor del Signore et all'emendatione della
vita sua. Et facendo questo per la gloria d'Iddio, con l'agiuto 65

et gratia sua che ce la darà, poichè travagliamo nell'officio et debito


nostro, facciamo una opera della nostra vocatione, opera de gran
charità, de gran merito. Et con questo venemo più disposti; perchè,
havendo travagliato nel servitio del Signore, quando io vengo
all'oratione et alli altri essercitii che ho per il 244r] mio profitto,

[f.
70

mi agiuttarò profittarò più. Et questo mio maggior profitto,


et

di
nasce dipoi adoperarmi con più zelo, con più pura intentione
della maggior gloria d'Iddio nostro Signore, con maggior charità,
con più fruto delle anime. simile può dire delli scholari che
si
Il

fortificano con orationi sacramenti santa directione


si

et

et

et
le

intentione delli studii fine della Compagnia mediante l'obedientia;


al

qui procedono alli studii, quali tornano alle orationi, etc.


da

da
et

Così coadiutori, dalla oratione alli ministerii; così novitii, ogniuno


li

nel suo modo, etc.


Questo circolo ch'io son solito dire esser nelli ministerii
º
il
è

della Compagnia. Che, per quello che voi havete fatto col prossimo
Dio quel ministerio qualsivoglia officio vostro,
et

servito
in

in
et
a

Dio poi agiuta più nelle altre occu


et
vi

nella vostra oratione


pationi che havete 244v] per agiuttar voi; questo mag
[f.

et
a

gior agiutto che avete qui, che dipoi con miglior animo
fa

con
et

maggior profitto occupiate col prossimo nelli vostri officii.


vi

Di modo che l'uno essercitio vicissim agiuta l'altro, con questo


et

ogni cosa meglio nel profitto delle


in

camina avanti
di

in

bene
si

virtù, nel serviggio divino nel cercar ogni più maggior


et

la

gloria della eterna bontà, che


et

fine della nostra vocatione


il
è

instituto. Signore dia gratia per farlo. Amen.


ci
Il

61 scholare G, post correctionem posset absolute etiam legi secolare G1 scholar U,


secolare XF, estudiante BL, estudiantes 67-68 facciamo –
disposti corr. ea: merito
Q
|

apreso Iddio, faccio un'opera della mia vocatione, un opera de gran charità, de gran

-
merito, et con questo vengho più disposto U, quae retinet 74-79 simile
in X

Il
|

modo, etc. om. in casa U, add.


in
et

82 vostro om. 84 havete del. casa


X

X
ll

|
87

l'altro del. l'altro all'altro U, quae add.


et

86 nelli vostri officii om.


X

X
|

|
330 DE FINE SOCIETATIS

[f.
15r]
Ihs

PLATICA 4a 31 OTUBRE

A
§ I. — DE FINE SociETAtIs. — 86. Finis Societatis er caritate. — 87. Eac
bullis Examine sequitur vocationem gratiam Societatis dari profectum

in
et

et
animarum. — 88. Et hunc profectum impense sectandum. — 89. Gratiae
divinae innitendo, ad opera supernaturalia caritatis. — 90. In qua virtute
attenditur perfectio vitae christianae. — 91. Status religiosus ordinatur ad
— 92. primo quidem vitanda peccata mortalia.

Et
perfectionem acquirendam.
— 93. Ad quod iuvant ipsa exercitia religionis. — 94. Gratia peculiaris
instituti religiosi, ad analogiam gratiae particularis sacramentorum, cogno
mediis singularum religionum. — 95. Fiducia habenda er
er

scitur fine
et

hac gratia. — 96. Hoc auxilium gratiae spectat simul ad salutem per

et
fectionem propriam perfectionem prorimi. — 97. Magno
et

et
ad salutem
ardore caritatis hunc finem incumbendum. — 98. Ad exemplum magna
in

nimitatis Ignatii; magnanimitatis est humilitas propria


in P.

et

fundamentum
fiducia gratia Dei. — 99. Perfectio proacimi quaerenda. — 100. Sicut
et

solet Societas illam perfectionem quaerere.

§ II — DE MINIsteRiis Ad PERsEQUENdUM FINEM. — 101. Ministeria quae


.

ordinantur ad hunc finem obtinendum. — 102. Quaenam insti

ex
regula

et
gratia Dei confidendum. — 103.

In
tuto habentur, quo differant
in
et

ideo
munus concionandi sacras lectiones habendi. — 104. Quid sit aliud
et

«
quodcumque verbi Dei ministerium sermonibus privatis,
»,

confes
in

in
sc.
sionibus, exercitiis spiritualibus, doctrina christiana. — 105. Admi
in

in

nistratio sacramentorum, non tamen impediendo officium ordinariae iuris


dictionis. — 106. Opera denique misericordiae.

I

[§ DE FINE SociETATis]
.

plática passada del fin


en

de
Comencamos dezir
la

[86]
a

nue stro instituto quânto


Mostrávamos que
se

estienda
y

1.
a

mue stras constituciones nuestras bullas nuestro instituto


y
y

nOS ensefian buscar que mayor gloria


en

de

todo hiziere
lo

la
se

Dio tener este fin propuesto


en

todas nuestras cosas Esto


y

*.
s

pertenece quanto tiene Dios por obiecto


en

charidad
la

y
a
a

su ineza perfectión. La charidad ordena las otras virtudes ope


y

y
f

| 31

otubre om. BQ extendia nuestro instituto sup. lin. buscar


y
B
||

||

||
2

6
a

in a

haze la] cosas] obras 9-10 vir[tudes ope[raciones] del[las] marg.


B

y
Q

Q
B

||
7
a

II

]
|

N. 67 sq.
* 1

N. 73-74.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 4 coMPL. (1561) 331

raciones dellas a la honrra de Dios; y la mayor charidad, a mayor 10

honrra de Dios. Queda aora de proseguir lo que en el fin de la


plática passada comencé de la charidad del próximo, que busca
su salud con desseos verdaderos, y busca también en esto su per
fectión.
[87] Propónennos nuestras bullas para este fin, que la Compaiìia 15

de su instituto se a de exercitar en la defensión y augmento de la


fee contra los hereges *, para confundirlos y para extirparlos.
Es este officio ecclesiástico y siempre usado y tenido por de mucha
importancia en la Iglesia sancta; y también es instituida la Com
pafiia para la conversión de los infieles, para aprovechar a los
próximos *; de manera que, como en nuestro Examen * se dize,
a de procurar el que es de la Compaiìia la salvación de los pró
ximos y la perfectión con vivos y efficaces desseos. La vocación
de la Compaiìia, la gracia que Dios le comunica, no es para si
a solas; estiéndese al bien de los próximos. Quiso nuestro Seiìor,
y ésta fue su voluntad, de fundar esta religión, y de darle este fin
y estas ayudas y estos medios y ministerios que son para conse
guirle. Quiere que los della no sean para si a solas, no sean sólo para
buscar su proprio aprovechamiento y para ayudar el del próximo
en las oraciones y sacrificios. Para solo esto no fuera la Compaiiia.
Es ésta la propria gracia deste instituto ayudarnos a nosotros
y al próximo también. Antes se os da a vos, hermano, esta parti
cular gracia para que con ella aprovechéis a vuestro próximo;
y, si en 15v] vos falta este fin, no esperéis las ayudas vuestras
[f.

particulares para proprio aprovechamiento, porque ya faltáis


el

BQ 10-11 maior ergo charitas ad maiorem Dei gloriam


et

10 add. honorem
11 y

||
a

eae

fin de 13-14 su perfectión BQ, proximi


X

en om. 13 salud corr. bien


el

B
||

||

Q ||

perfectionem X, eae BQ, om. L;


17

perfectión extir
la

et

15 las bullas
y
||

||
L

|| eae

Iglesia [sancta]
la es

pet marg., corr. 20 para* am


in
la
X

18 Este 19 ella
B
y y ||

||

||

tepom. 23 [perfectión] marg. 25 estendiéndose 26 de* eaeBQ, om.


in
y
Q

Q
||

||

27 estos [medios] ministerios marg. estos medios, ministerios ayudas


in
L

y
||

L
I

B, estos medios ministerios estas ayudas Q, haec media daret, haec ministeria,
y
y

28 y

haec auxilia para 29 proprio] solo 30 Compaiiia


al

solos el] BQ
X

si

la B
||

||

||
I
31

avia para qué fuesse propria gracia deste insti


ni

del. add. menester


Q
||
L
;

B,

tuto estâ en ayudarnos de su instituto 32 también] juntamente instante


Q

B
||
;

32-33 esta pa[rticular] marg., corr. eae gracia particular


in

la

mente 33
Q

Q
||
II

aprovechéis con ella 35 proprio] vuestro


Q

Q
||

Exposcit debitum, 3: MI, Const.


n.

I,

376.
*

Ibid.; Regimini militantis, MI, Const.


3:

I,
n.

26.
*

1,
n.

C.
2.
*
332 DE FINE SOCIETATIS

de vuestro instituto; y assi también os a de faltar la gracia que es


propia dél.
[88] Advertid aqui una cosa que es muy necessario entenderla
y tenerla en mucho. Quando se declara o en las bullas o en las
Constituciones los ministerios que tenemos para ayuda de los pró
ximos, se ponen palabras de vehemencia, de efficacia y de fervor.
En la bulla: potissimum instituta est ad hoc *, etc.; praecipue haec
intendat *. En el Examen: que hemos de buscar no sólo nuestra
salvacion, pero también intensamente la de los próximos *. Y ;, qué
45 pensáis que collegimos desto ? Que nos llama Dios con efficacia
a este fin, con vivacidad. Y ; qué más ? Que la ayuda que para esto
se nos da (en la qual hemos de estribar) corresponde a la vocación
y es también efficaz, copiosa y para mucho. No paro aora en los
deffectos que se hazen en la execución de nuestros ministerios,
que esos nacen de nuestra imperfectión. Miro yo nuestra obligación,
miro la ayuda que para ello nos da Dios; y sin dubda el tiempo
estâ tal, ay tantos y tales enemigos de la Iglesia, estâ todo tam
mal parado, que me persuado mucho a esta ayuda que el Sefior
da aora, grande y efficaz, para que con vivos desseos y de entra
55 fias nos empleemos en cosa tan necessaria en estos tiempos. lo Y
que digo de nosotros, entiendo de todos los religiosos, a quien
nunca excluyo en estas cosas que tratamos. Pongo exemplo en
nosotros, porque tratamos de nuestro proprio instituto.
[89] Dize pues el Examen, que hemos de attender no sólo a
60 nuestra salud con la divina gracia, pero también con la misma
gracia a la de los próximos. Notad aqui cómo se an de ayuntar
la gracia y el libre albedrio, que es doctrina para estos tiempos
muy necessaria; cómo nuestras obras
[f.

16r] merecimientos
y

38 necessario B, necessaria LQ, necessarium 39 tenerla


X

37 dél] dello
Q
||

Q II

las* prius
se

em mucho] conocerla declara em nuestras bullas em nuestras


Q

o
|

otras 42 instituta — haec] instituto nostro es precipue lee hoc, etc.] haec
Q
II

et haec] hoc 45 que de aqui collegimos 46 con vivacidad om. 46-47


B

Q
B
||

||

II
él |

que nos da para esto con 47 corresponde 48 también om. copiosa


la

B
y
Q

Q
||

||

— mucho]
es

para que menester para nuestro instituto y* add. también


lo

B
II y

II
|

50 estos 53 mal parado sup. lin., corr. eaearruinado a] que 56 religiosos


Q
B

||
|

add. que pretendieron mismo fin 57 estas cosas] esto Pongo exemplo en]
el

Q
||

hablo de 60 salud corr. eaeinstituto 60-61 pero — gracia om. 62-63 muy
B
Q
||

II

II

necesaria para estos tiempos


B

Regimini militantis, MI, 26; Eaeposcit debitum, MI,


3:

3:
n.

n.
I,

Const.
°

I,

Const. 376.
Ibid. utraque bulla.
n. in
* *

1,
C.

2.
MoNUM. 5 — Exhort. 4 coMPl. (1561) 333

an de estribar en la gracia del Seiìor. Aiìådese más: que no sólo


hemos de procurar para nosotros la salud, pero la perfectión della. 65

La salud y la vida del alma es la charidad; las obras de la cha


ridad son sobrenaturales y divinas, que por ellas se merece la vida
eterna, la gloria de Dios: gran cosa, excelente don es la charidad.
La salud, pues, del alma consiste en la charidad, en guardar los
mandamientos de Dios, en no peccar. 70

La perfectión que buscamos, &,quál pensáis que es ? No es la


pobreza, ni la castidad, ni la obediencia, ni las otras virtudes;
que, aunque tengan ellas en su género sus perfectiones, pero no
estâ puesta en ellas la perfectión de la vida christiana. Más os digo:
ni en las obras de la fee, ni de la esperanca, con ser estas virtudes
divinas y puestas por mano de Dios en el alma christiana. Pero
assi como la salud nuestra y nuestra vida spiritual consiste en la
charidad, assi también la perfectión °; y quanto uno tiene más
charidad y mayores operaciones della, tanto es más perfecto.
Por las otras virtudes con la charidad y operaciones dellas se
augmenta la charidad y ellas mesmas crecen; y la charidad da a
ellas la vida y ser divino, haze que sus obras sean de valor delante
de Dios nuestro Sefior; y desta manera ayuda la charidad a las otras
virtudes, de las quales es también ayudada para su perfectión.
Y esta perfectión hemos dicho ser propria obra del estado de la
religión
i°.

un hombre que estâ siglo peccados


en

en

[91] Llama Dios


el
a

peligros dellos, ayüdale para que salga


en

de
[f.

occassiones
y

16v]
y

si,

aquel mal bivir, para que disponga


la
se

se

convierta
y

a
a

del. gracia Sefior del.y su ayuda Afiade 65-66 pero — salud om.Q 69
| la

64 en
Q
||

|| ||
la !
|

La* om. del BQ, de en' om. en*] qual hace guardar add. biem 70
|| B

B
|| Q
L
|

|
I

en] 71 Qual pensáis ques ante perffectión 72 la* eae BQ, om.
la

B
y
Q

L
||

73 in suo genere 76 divinas sup. lin. corr. eaevirtudes Dios por del. su la mano
B
||

marg. mayo[res operaciones] della marg. 80-81 por las otras


q

de Dios 79
in

in
y y
II

la II
I

virtudes com operacio[nes dellas] se aug[menta


la

charidad charidad] ellas


y
L,

[mesmas] crecem sup. lin. marg. corr. eaelas otras virtudes som ayudas
et

om.
in

Q
;

para sustento desta virtud, para que se perfectione se augmente


y

81-83
el

||
L

la charidad — Sefior] charidad da un ser divino hace que sus obras


y la

de las
y

otras virtudes erezcan se augmentem. La chariad tambiém las otras virtudes con
la y

dicho exercicio crecem se augmentan 82 vida sup. lin. om. 83


Q la el

y
Q

B y B
||

II
I

charidad ayuda vida


la

84 virtudes add. d&ndoles balor sus actos obras


y
Q
||

charidad ayuda esta perfectión de


la

dellas es también 85 om.


y

Y
Q
||

|
I

cimos de la] del religioso 88 peligros infra lin. 89 mal bivir sup. lin.,
y

y
Q

Q
||

II
|

corr. eaeestado om.


si

Q
a
|

2,
q.

ThomAs,
1,

184,
2.
S.

Cf.
a.

c.
1° *

Compl.,
n.

Exh. 14-15.
1
334 DE FINE SOCIETATIS

gracia y charidad que es la salud del alma, ayüdale finalmente


nuestro Seiior para que guarde su santa ley, y si uno es de tal
manera, ya este tal ternâ charidad y se guardará de peccar mor
talmente y estará en estado de salud y de salvación. La religión
a esto que digo afiade el estado de perfectión, para la qual tiene
95 muchas y muy especiales ayudas de votos, reglas, constituciones
y de otros exercicios que son accomodados al fin dicho.
[92] Collegimos de aqui que la primera obra de uno que entra
en religión es procurar de ponerse en estado de salvación y huir
los peccados mortales. En el religioso a quien a hecho Dios tan
100 especiales favores y regalos, a quien a prevenido tan particular
mente con su gracia, no a de aver memoria de peccado mortal.
Al peccado mortal, abominarle; cosa de enemistad con Dios, a
quien se a de conocer el religioso por tan obligado particularmente,
no se le a de dar entrada alguna. Y no penséis que por eso digo
que los religiosos sean confirmados en gracia; antes, hermanos,
mientras más pensăremos nuestra flaqueza y conociéremos delante
de la magestad de Dios lo poco que somos y valemos de nosotros
mesmos, más seguros estaremos. Si nos tienta el demonio, si nos
acometen nuestros enemigos, acudimos a Dios con humildad,
10 con conocimiento de nuestra pobreza. El es nuestro amparo y
nuestra ayuda y socorro en nuestras necessidades; en su miseri
cordia y bondad tienen puesta su confianca los que conocen su
propria miseria.
[93] Y más: avéis de advertir una cosa; que los mesmos exer
15 cicios que tiene la religión ordenados para alcangar la perfectión,
esos mesmos son medios para preservar de peccar. Las obras de
charidad en que se exercitan los religiosos, las ayudas de Dios
tan particulares 17r] que tienen los que emplean
[f.

sirven
le

se
y
su

cumplimiento divina voluntad, son grandes amparos


en

de
el

contra todas las tentaciones; más frequencia los sacramentos,


de
la

comulgar cada ocho dias


ii,

confessar tantas vezes confessiones


el

es

que alia verba illegib. 90-91 en fin ayúdale N. Sr.


et

90 alma del. mas


la

Q
||
Q II
91

L,
[y

es

uno] de [tal mane]ra marg. om. 92 tal del. dezimos que ya


in
si

||

\
L,

guardarse 92-93 mortal mortalmente BQ 94 afiade] ayuda estado de


B el
Q

Q
||
a

II

sup. lin., corr. eae qual BQ, ad quam 97 De aqui collegimos 97-98 uno
la

X
lo

||

||
|

que entra en sup. lin., corr. eaela 99 En om.


iH

98 salvación add. mo est&


|| lo
si

Q
||

||

100 proveido Al peccado — cosa] Abominal de cosa om. no add.


Y
le
5 Q

B
||
2

por eso seam} son en nuestra nos conociéremos de* om.


Q

Q
B

B
||

||

||
6

7
|

y I

de Dios] divina acudamos regredimur 10 nuestro] Sefior 12


X

in y
L Q

Q Q

Q
; ||

||

||
9

| ;

bondad sup. lin. add. infinita tiene 14 devéis 15 [perf]ectión marg. 16


B

B
||

||

||
21

peccado 17 las] son 17-18 Dios tam particulares infra lim. vezes om.
Q

Q
||

||

||
1,

4,

4,
p.

p.

25; Constit. 11;


4,

3,

3,
n.

n.

Eramen B.
**

n.
c.

c.

c.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 4 coMPL. (1561) 335

i*,

el i°,
generales

de
examen ordinario consciencia oración

el

la

la
las cosas spirituales fin, trato que

y,
en
familiaridad
y
la

al
renovación interior, que todos éstos son medios
de
se

tiene
ecclesiásticos y la
santos, no sólo ayudan para perfectión, pero

la
son también saludables remedios defensas contra peccado.

el
y
que procura perfectión exercita con dili
de

se
assi veras
Y

el

la

y
gencia los medios della, este tal busca también huye
en

su
salud

y
los peccados. He aqui gracia religion, obligación que

de
la

la

la
tiemen los que llamado Dios nuestro Seiìor este estado, que
a

a
perfectión
de

de
es

buscar charidad.
la

la
particular gracia que propria
en

de

es
[94] Veamos aora más

la
esta nuestra religión, qual nos hecho nuestro Seiìor mi
de

la
El a

los medios que tiene este instituto a


de

sericordia trahernos. fin


y

nos darán conocer que digo. Ay, hermanos, mucha diversidad


lo
a

esta gracia ayuda que Dios nuestro Seiìor da


de

differencias
y

las religiones. La religión Francisco religión es, excelente;


de

y y
S.
a

gran fin tiene, assi tiene también grande gracia ayuda

de
y

él.

Dios nuestro Sefior para Domingo también religión


de

La
S.

excelente; tiene esta vocación especial gracia, como 40

es
es,
y

especial vocación. La nuestra, religión instituida por autho


es

apostólica Iglesia cathólica; especial reli


en

ridad como
la

es

gión, tiene gracia particular. Pornemos un exemplo, para que


su

gracia del Sefior,


de

entendáis esta differencia diversidad


y

la

que Apóstol llama multiformis


en
Los sacramentos todos
i*.
el

17v] esto convienen, que dan gracia; esta gracia


de
[f.

los sacra
y

muchas maneras, como son también


de
es

mentos tiene diversidad


y

effectos que los sacramentos hazen alma. El


en

las obras
y

el

baptismo justifica da gracia; pero tiene esta particularidad,


y

que renueva hombre, principio otra vida;


de
es

assi llaman
al

los santos esta gracia renascencia regeneración. La con


a

22 oración] conversación 23 spirituales add. las pl&ticas sermones 28


y
Q

Q
||
li

su] 30 nuestro Sefior om. 32 mas en particular om. 33 esta


la
Q

B
||

Q B ||

a
II

Dios N. Sr. BQ 36 differencias om. nuestro Sefior Dios 38-40 gram


y

Q
||

|| ||
|

fin — excelente om. 38 también om Q. 39-40 es religión 40 esta vo


y

|| || B
||

||

es

cación] su es* om. 41 religión] vocación 42 om. 43 Pondréos BQ,


Q

Q Q

Q
||

||
o fl 1 |

Vi porrò X, porque 46 dam gracia del. perfectión 48 effectos] fructos


B
y

||

50 es1 en 51 santos] sabios gracia del. gracia de gracia add. de BQ, di


M

B
Q |

X, om. del. de add. de add. di


X
L
1

L;

6;
4,

4,
n. p.

p.

41; Constit.
3. 1,

6,

1,

10,
2.
n.

n.

n.

Eramen
p. c.
** ** **

c.

c.
1,

4,
p.

11;
3,

4,
n.

Constit.
c.
c.
4,

Pet. 10.
1
336 DE FINE SOCIETATiS

firmación da también gracia al hombre, como lo hazen todos los


sacramentos de la ley nueva; pero lo proprio deste sacramento
es confortar al hombre, armarle y fortalezerle contra las tenta
55 ciones de los enemigos de Dios y de la fe. El santissimo sacra
mento de la Eucharistia apacienta y mantiene al alma, con
suela, da hartura, da augmento de virtudes y conforta al hombre
este manjar del cielo. La penitencia sana al alma doliente de los
peccados, cúrala y es su medicina. Y assi podriamos especificar
G0 en los otros sacramentos que quedan; que, con ser en esto seme
jantes, que dan gracia, tienen con todo esto particulares effectos
della. Assi también lo avéis de entender en las religiones: todas
convienen en esto, que tienen gracia de religión, ayuda del Sefior
para el estado de perfectión a que son llamadas; pero a cada una
65 se reparte esta gracia con la particular que pide el fin que tiene
y los medios que le an dado para este fin y modo de proceder.
Y como en éstos ay propriedad en cada una religión y differencia
de las otras, assi lo ay también en las ayudas de la gracia que a
ellas les comunica Dios nuestro Sefior i°.
[95] a la Compaiìia y dale este fin, que se emplee
Llama Dios
toda en el ayuda del próximo y éste es assumpto proprio suyo.
;. Qué collegimos de aqui ? Que tenemos también 18r] para este

[f.
fin propria ayuda nuestro Sefior, que nos ayudará particular
de

mente nos favorecerâ para conseguirle por nuestros medios.


y

Todas estas gracias que Dios dones son suyos,


de
os

75 he dicho
El

fin nuestro; aunque sean differentes,


en

nos llevan como


si
a

esto convienen. Las vocaciones que ay Iglesia cathólica


en

en
la

una manera; ay ellas variedad que hermosea


de

en

no son todas
Iglesia. Ayla sus fines; ayla los ministerios; ayla tam
en

se en
la

gracia, con cuya ayuda ordenaron las religiones


en

bién
la

y
procurar sus fines
de

de exercitarse en sus medios. Assi


se

an
y

que, hermanos mios, con divina gracia, con ésta que Seiìor
la

el

particularmente, hemos de emplearnos todos con gran


da

nos

marg.
in

52 hazen add. también 55 de [Dios] [de 1]a fe 56 [mantiene]


y

y
Q
II

II

marg. 59 podriamos add. decir


al

al] 58 sana] saca


y
in

el
B

Q
||

||

||
|| I

1B

60 en] de 64 perfectión ]lamados BQ, chiamate pero] 65 con


X
la

y
Q
B

||

||
|

particular fin que tiene tienem 66 [m]odo de [proc]eder in marg. 68


el

B Q

la B
||

||
|| |

70 fin de que Q, om. 72 collegiremos


B la

lo] 71 el] también


Q
II B

B
||

||

om. 73 propria om. ayuda ante para este fin 75 de Dics om. Dios
B
Q

B
||
|

del. son suyos son 77 cathólica Iglesia 78 hermoseam 79 los] sus


y
Q

Q
||

||

||
I

83 todos om.
B

Q
||

6;

Erh. 1554,
n.

Similiter Annot. Constit.


in

in
et
n.

30-31.
is
MoNUM. 5 — ExHoRT. 4 coMPL. (1561) 337

ánimo, de veras, en los ministerios de nuestro instituto, confiando


en la ayuda del Sefior. Gran consuelo nos a de dar pensar en esto,
y mucho valdrâ esta consideración para quitar desmayos de al
gunos, quando son puestos por la obediencia en algún ministerio
de los que son proprios a la Compaiiia.
[96] Dize adelante el Examen, que no solamente hemos de
attender a nuestra salud y perfectión con la gracia del Sefior,
mas con la misma intensamente a la salud y perfectión de los

i*,
próximos Lo que bulla dezia: potissimum praecipue
i*.

en la

et
declara Examen estas palabras: no solamente, mas
el

».
«
Veis aqui Compafiia, assumpto principal,
de

su
blanco toda
el el

la

negocio que
lo la

obra Sefior encomendado. advertid

Y
95
el

le
y

a
que dize: misma gracia No que

es
mas con differente
la

la
de ».
«
es os

da Dios para vos con que avéis ayudar próximo, todo


y

la

al
un mesmo officio; para eso ayuda nuestro Sefior co
os

os
y
munica sus dones, para que empleéis mejor que proprio
en

es
os

lo
de vuestro instituto. 100

Examen: Mirad con


i*.
Afiade más intensamente
el

[97]
«

»
qué fuerca nos propone nuestro fin; mirad qué nos obliga
se

nuestra vocación. No pide Compaiìia ociosos hombres que ten


la

gan seno, tibios, remisos adquirir fin


en

en
[f.

18v] las manos

el
el

por
su

de vocación. No pide eso nuestro instituto (como veis) y


consiguiente gracia del Seiìor nos ayuda que con hervor, con
la

desseos vivos, con vivacidad charidad, attendamos los


la

de
a

Compafiia. que, hermanos,


de

ministerios Assi con esta miseri


la

de
la os

cordia del Sefior avéis animar mucho esforcaros buscar


y

perfectión de las otras virtudes que


de

charidad ella
la

10
a

87 quando] que gracia divina ante nuestra salud


X la

85 la] 90 con
el
B

Q
||

||

91 mas] sino que BQ, diceva potissimum praecipue subd.


et

92 dize
Q

Q
||

||

lim. 93 palabras del. presentes no solamente, mas subd. lin. mas] etc. B, om.
||

attendere, etc. ad
la

mas non solamente dobbiamo 95 le] BQ 95-96


y
X
Q

II

II
;

vierto que deciamos com divina gracia misma gracia


lo

la

la

96 mas con
Q
||

subd. lin. del. divina gracia misma] divina quello che dice più (con
la

con
B
1 |

lo |
I

divina gratia) non que os da Dios para vos


la

differente la°] 96-97


lo
B
||
è

que os da para ayudar quella che Iddio da per voi, et


1o

próximo, que todo


al

de
|| Q
B 1 ;

quella com che 97 la] 100 nuestro intensamente subd. lin. 4-5
X

lo
|| B

B
6 II

II
I

em adquirir — vocación om. consiguiente fervor BQ vivos deseos


| el
Q

||
7
|

corr. eacem, del. los om. que


la

con vivacidad om. om. del


B

| Q

Q
||

||
B 8

9
a
|

Sefior] de Dios mucho om. esforcar 10 em ello


Q

Q
||
|
1,
1* 17 1°

2.
n.

Eacamen
c.

MI,
3;

Regimini militantis, Exposcit debitum,


3:

26, 376.
n.

n.

I,

Const.
- -
1,
C.

2.
n.

22 — CoMMENTARII P. NADAL.
338; DE FINE SOCIETATIS

ayudam y sirven, y de los otros exercicios y ministerios que la


Compafiia os pone delante para el aprovechamiento del próximo
y para augmento de vuestra perfectión; y animaros a buscar
siempre la mayor honrra de Dios y servicio suyo, y para con el
15 próximo su mayor aprovechamiento. Y a esto nos a de mover lo
primero, que es la mayor gloria de Dios. Porque veáis la subor
dinación destos fines, el mayor provecho de las almas es mayor
servicio divino; y tanto más Dios se sirve y se augmenta su honrra,
quanto en los próximos se haze más fruto, cuya salvación tanto
su divina Magestad preciö y amó.
[98] Tenia nuestro Padre Ignatio una grandeza de ánimo,
una magnanimidad christiana *° para con la ayuda de Dios em
prender cosas excelentes y grandes y de perfectión, como veis
son éstas que os he dicho de la Compaiìia. No era esta magna
nimidad arrogancia o presumptión de sus fuercas; ni tanpoco
a de ser en los que son de la Compaiìia, a quien es esta virtud muy
necessaria. Pero a de ser el fundamento desta virtud la humildad,
el proprio conocimiento, el tener entendido lo que somos de verdad,
nuestra flaqueza, lo que somos de nosotros, que lo bueno es de
Dios, que tenemos en todo necessidad de Dios, de quien hemos
de depender, en cuya ayuda y gracia a de estar puesta nuestra
confianca. La efficacia, la virtud del hombre para obrar bien,
El

19r] viene, comunica; gloria


de
[f.

de Dios ser dada


la

en la
assi
y

*";
Dios del bien que Dios,
In
se

hiziere. Deo faciemus virtutem


a

su

35 con ayuda amparo, emprenderemos virtud. assi veréis


Y
y

lo la

quân familiarmente usa nuestro Padre que escrivió platicö


en

y
ºm.

De manera, hermanos, que hemos


en

dezir Seiìor nuestro


de el

el
«

nosotros humildes, despreciados, viles, como quien


en

se
ser
que para tan poco; pero Dios, con
en

virtud
su

conoce con
y
es

gracia, animosos, esforcados para emprender grandes cosas


su

40

13 animaos Q, animarvi
X

12 adelante 17 almas es] ánimas 18 se*


el
Q

B
||

||

||

om. 20 tanto ante preci6 22 magnanidad ayuda BQ 24 son] en que


|| el

B
Q
B

B
||

||

||
B |

Compafiia 24-25 magnanidad 25 arrogante prescuptión


la

son éstas de
Q

Q
||

28 entendiendo 29 [lo que som]os de [nosotr]os marg. somos add. digo


Q Q B

in
Q

L
||
II 1 | II

|
|| 30

que*] en que om. om. de BQX


lo

32 efficacia add. de 33 la*]


Q
B
Q ||

||
ll

L;

dada] toda 34 In Domino 35 con] en 37 el] en 39 para del.


B
Q

B
||

||
II

ta 40 animosos add.
y
Q

Cf. Erh. 1554, annot. ibi appositas; Erh. Compl. 38; Erh.
*•

et
n.

n.
9

Compl. 60, 69.


n.
3

Ps. 59, 14; 107, 14.


** ao

Cf. Erh. 1554, annotationes ibi appositas.


n.

et

121
MoNUM. 5 — ExHoRT. 4 coMPL. (1561) 339

en su servicio. Si Dios es nuestra ayuda, ;, qué ay que temer ? **


;,Quién podrà resistir a la voluntad de Dios? Esta a de ser, hermanos,
la causa de nuestra magnanimidad y esfuergo, ánimo grande y
fortaleza, no desmayos que quitan la gana del obrar en la Compafiia.
[99] Ved aora lo que se sigue en el Examen, que no sólo hemos 45

de buscar nuestra salud y perfectión, pero intensamente con la


ayuda de la divina gracia procurar la salud y la perfectión del
próximo, que (como os he dicho) es el blanco de la Compaiìia.
Assi que no nos hemos de contentar con ver al próximo salido
del peccado o del mal estado. Aün más: hemos de procurar ayu
darle a mayor perfectión, segün sus fuercas y capacidad.
Para imprimir en nosotros este zelo del aprovechamiento
de las almas ayuda mucho que consideréis quânto importa salvar
un alma, quânto Dios la estime, que con precio tam caro de su pre
ciosa sangre derramada en la cruz la redimiô; es cosa, hermanos, 55
**,

pierda, alma por qual dio Dios


se

inestimable que una alma

la
por bien empleado morir. No puede suffrir que muera Dios
se

j
por una alma, cuyos méritos fueron delante del Padre Eter
infinito valor, verla yo perderse
de

en
[f.

infierno

el
19r]no
y

ir
a

perpetuamente, que pueda ayudar, siendo éste mi instituto,


y

la

que no haga Ayudemos próximo, tengamos mucho en


y

lo

al
!

este ministerio, para que estas almas redemidas por Christo nuestro
Sefior no pierdan passión por culpa
de

fruto descuido. Esto


el

la

nos de ayudar mucho para que no nos contentemos con poco


a

41 en su servicio sup. lin., 42 Esta LQ, questa X, esto 43 magnanidad


B
el I B
||

o ||

||

44 del] de BQ 46 la] 47 la* om. 50 del*] de BQ om. om. Atìm


el

Q Q
B

B
||
II

II

|| || |

51 sus] las 52 del] de 53 almas del. este zelo salvar 54 ánima


Q B

B
||

||
| II

quanto Iddio stimi L, om. BQX 56 inesti


la

estima BQ 55 redimió add.


y
||
;

mable B, instimable XF, insuffrible


Q,

inestimabile 57 post suffrir ponit punctum


L
||

L, om. BQX muera BQ, mura 59-60 verla — perpetuamente sup. lin. 59 irse
y
||
L
|

perder en el] 61-62 que mo — ministerio om. 62 porque por Christo


al

|| y
Q

Q
B

||

||
a

|
se

sangre del pierdan su passión


la

nuestro] con 63 descuido add. mio


Q
Q

Q
B
|

|
==

Cf. Ps. 26,


1.

Licet textus leg.t insuffrible, haec vox reddat meliorem sensum


et
L
*

hispanum, videtur tamen praeferenda lectio inestimable, quam concordant


in

X, F;
B,

quidem ratione, praeter hanc convergentiam textuum,


Q,

ea

textus
et

quod lectio difficilior praeferenda normis criticis. Intellige tamen


ex

sit
«

non prout nunc saepissime sonat, sc. aliqua


de
»,

inestimable summi
re

valoris, quae non sufficienter aestimari potest; sed simpliciter sensu ety
in in

mologico, aliqua quae non satis aestimari potest, videlicet


de

re

hoc casu,
quia horrenda nimis nec satis ponderata est. Punctuationem quam sequimur
(post verbum suffrir) eamdem esse textu X, ostendit apparatus.
ac

in

est
340 DE FINE SOCIETATIS

65 en el aprovechamiento del próximo. La charidad, que se extiende


a mucho, pide y nos incita a que ayudemos al próximo a la per
fectión, al mayor aprovechamiento suyo, segün su estado y dispo
sición que en él conociéremos, con prudencia y discreción christiana.
Esto nos pide la charidad. Aqui hemos de procurar caminar.
70 [100] Y, si bien lo miráis, esto se pratica en la Compaiìia de
ordinario. Exortamos a uno a que haga exercicios y en ellos se
confiesse generalmente; veis que a esto no estava obligado, que
es esto lo mejor; que esto llamo yo perfectión, no sólo de estado,
sino de obras, con los que comünmente tratamos; que usen examinar
75 sus consciencias, que tengan un poco de oración, que se extiendan
de la ordinaria obligación en las obras de charidad, que visiten
pobres, que entiendan en obras de misericordia, más, que frequenten
los sacramentos de la confesión y comuniön. Que es todo esto obras
de perfectión, obras de consejo, de supererogación; y las que nos
otros tratamos de examen, de oración. Y aunque yo con razón
humana y artificios no le he de persuadir a estado de perfectión,
como es el de la religión, especialmente particular, pero póngole
en el camino, quito los impedimentos que puede tener para conocer
las motiones del Sefior y su vocación; y para esto ayudan los exer
cicios ** y conversaciones spirituales y todas las otras obras dichas
que aconsejamos ordinariamente alabando la perfectión y consejos
Veis luego cómo nuestra práctica

de
tratar

es
**.

de Christo

la
perfectión del próximo, quanto fuere capaz dispo en
su
vida
él

y
que del. próximo sup. lin. add. su BQ, om.
a*

al

X
66 om. 67
|| le

Q y
Q

||

II
|

; ; 71 |

platica BQ
72

es
72-73 que
a*

om. BQX om. BQ


lo

70 no está esto
||
II
|

que esto llamo L; mas es


es

mejor que es. Esto llamo que mejor


lo

esto
lo
Q B

;
?

mejor. che questo già meglio questo chiamo

io
esto esto llamo
lo

|| e

e
;

perfection 73 sólo sup. lin. 74 obrar BQ, opere 75 extiendam del. um


X

X
||

B ||

poco mas 76 obligación sup. lin. 77 que' om. Q, et


X
em] mas] 78
|| y
Q
||

||

||
a

in |
I

X, om.
[y

los eae BQ, [de c]onfessión com]unión marg. 78-79 tutto


|| la
L
li

questo ch'altro ch'opere di 79 de supererogación] charidad 80 ora


y
X

Q
è

II

ción add. mortificaciones confessiones generales om. yo 80-81 [con raz]ón


Q

Q
||
|| 1

humana [y artif]icios in marg., del. no mueva 81 no del. persuada om.


le

le

le
L
;

he [de persud]ir in marg. no he de persuadir] no deseo persuadir seguìn


B

le
a
|

nuestras reglas ninguno 82 como es — particular] como es particular religión


Q

Q
a

||

om. [especial]mente par[ticular] marg. póngolo 83 quitole 84 su


in
el

y
Q
B

B
||

||

||
le I

vocación om. ayudam los sup. lim., corr. ear damos 85-87 [y conv]ersacio[nes
Q

||
|
[y

spi|rituales todas la]s otras [obras] diehas [que acomsejJamos or[dinaria]mente


ala[bando 1]a perfectión [y consej]os de Christo marg. 85 otras om. 87 luego
in

B
||
I

post practica add. del. en todo sup. lin. L, om. BQ 88 del BQ, de
y et

om.
X
Q

||
|

em su del. estado de del. de perfectión


L
|

I
15
as ••

Cf. Ererc. (Annot. 15).


n.

De his cf. sic dicta Exhort. 6a, 23-30; EN, IV, 661-666.
n.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 4 coMPL. (1561) 341

sición. Y en esto a de aver discreción spiritual, consulta con su


periores y, al fin, mucho tiento, principalmente en casados y
que tengan nuestro fin, occu

[f.

la es
otros estado de vida. 20r] Este
parnos aprovechamiento del próximo, manera que avéis
en

de
el

visto, que nuestro Examen propone.

lo
II. — DE MINisTERiis AD PERSEQUENDUM FINEM]

[101] este fin principal ay otros fines más cercanos pro

y
A

pinquos que son subordinados, que son como medios para al 95


le

cangarle. Estos medios nuestros son actos charidad que

de

se
la
mesmo fin, son ministerios ecclesiásticos usados
de
en su

derivan

y
aprovados Iglesia, predicación, lectión qualquier otro
la

la

y
palabra divina, los exercicios spi
la se

exercicio donde enseiìa


la

rituales, enseiiar doctrina christiana, administrar sacramentos; 100

en los quales ministerios spi


se

contienen los otros exercicios


y
rituales, algunos ay, allende destos, para ayuda del próximo

*.
la
si

[102] Advertid una cosa que haze mucho caso para nuestra
al

:
consolación: que todos estos ministerios ecclesiásticos, tan grandes
importancia Iglesia Dios,
de

en

de
y

tanta nos convienen


la

a
nosotros por nuestro instituto, son proprios nuestra vocación,
de

son de nuestra regla; manera que los Compaiiia son pre


de

de
la

dicadores por regla, son confessores, son lectores, etc., exer


su

citan estos otros ministerios que son para ayuda


de

las almas.
la

pontifice Iglesia universal, Papa, cuyo este officio,


de

es
Y
el

el
la

10

me declara mi ser estos exercicios de mi vocación, ser Com


la
a

paiìia religión Dios nuestro Seiìor para emplearse


de

llamada
en estos ministerios. Y, por consiguiente, me declara que para ellos
tenemos ayuda divina Magestad muy especial.
de

su

estar muy animados para exercicio dellos,


de

assi hemos
Y

el

15
no apocarnos envilecer nuestro ánimo; antes estribando
en

esta
ni

89 spiritua1] special 90 principalmente en] especialmente con post casados


B

B
||

del. aliqua rerba aegre legib. 96 actos] estos 97 del mesmo B, deste nuestro
Q
II

II

q, da questo medesimo 99 ensefie 100 ensefiam los sacramentos


X

Q
; B
||

|| B ||
II

II

1-2 minist[erios spirituales] marg. om. ministerios ayuda de los


in

el
y

Q 8 y
L

||
2

próximos son'] por manera son' om. som lectores eae BQ,
B

B
y
Q

B
||

||
7

sono lettori X, om. som lectores etc. om. estos om. 1'altri estos
X
B
L

||
Q 9

Q ;
|

otros la] 10 cuyo es este officio om. 15 muy animados 16


el
y

B
||

||
ll
|

no ocuparnos B, no apocar estribando] estando


B
Q
|

Cf. Regimini militantis, MI, 26; praesertim Erposcit


3:
n.

I,

et

Const.
*

MI,
3:

debitum,
n.

I,

Const. 376.
342 DE MINIsTERiis AD PERSEQUENDUM FINEM

ayuda tan particular de Dios nuestro Seiior esforcarnos a caminar


a la perfectión y emprender los grandes ministerios que la

[f.
20v]
Compafiia tiene mesma institución,

de
assi también favor

su

y
gracia special para cumplirlos. De manera que predicador,

el
y
quien puesto este officio, tiene

en

de
obediencia nuestro

la
a

a
ayuda special para exercitarlo gloria suya,

en
su
Seiior

y
essa

a
El
de muy confiado. confessor para confessar; que enseììa

el
ir
a

doctrina, para ministerio; cada uno para aquel officio que

su

es
y
proprio nuestra religión, que
El de

en
pone obediencia.

la
le
primer officio predicar; otro, pueblo.

de

de
es
leer

el

al
[103]
Repartimos enseiìar pueblo en estos dos officios, porque ay

al
el

algunos que tienen talento para uno, otros para otro. El talento
de mover, excitar affectos, proprio del predicar. Para leer no

es
menester mover tanto. Basta instruir enseiìar. La actión
es

y
spiritu proprio del ministerio predi

de
es
vehemencia
el
y

la
cación; pide tanto, aunque puede

se
leer no suavemente deve
el

y
Assi que avrà predicadores lectores;

es
**.

hazer lectión

y
la
medio muy usado Iglesia siempre. Compaiìia
en

de en

se
usa de

Y
la

la
evangelio, epistola Pablo, un psalmo,

al S.
ordinario leer un una

y o
otra cosa de Scriptura, acommodândose pueblo auditorio
la

al
o

para instructión suya, para informarlos de que les conviene

lo
y

hazer.
bulla: aliud quodcunque verbi ministerium

**.
[104] Afiade
la

et

También veemos cada dia práctica desto, que ay muchos que


la

esta parte tienen ayuda particular nuestro Sefior para


en

de

aprovechar próximo pláticas exortaciones particulares,


en

y
al

doctrina BQ, om. LX en que pone


la

la

la
22 em esto 24 25
y

L y

le
Q
||

||

pone 1'obedienza X, om.


es

obediencia eae BQ, mel quale 26 de*] 27


lo

B
||

||
e

ERepartimos el] dividimos exercicio de B, Dividiamo 1'officio X, en estos dos of


el

ficios divididos exercicio del 29 de exercitar B, om. excitar del] de


el

B
Q

Q
||

||
|

31-32 del predicar 32 [aunque su]avemente [se pued]e deve [hazer] in marg.
y
Q
||

33 hazer add. El leer no pide tanto lectores BQ, lettori X, doctores 35


Q

L
||
II

[um ev]angelio in marg. un psalmo eac BQ um salmo X, om. 36 acomo


y
L
o

II
I

darse 39 verbi add. Dei X, om. LBQ 40 plática que* om. 41 Dios
Q

B
||

||

II
|

nuestro Sefior
Q

Uberius de hoc discrimine inter concionem et lectionem sacram in


*7

Exhort. 6a, 19 (EN, IV, 659-660).


n.

Bulla scilicet Exposcit debitum, (MI, Const. 376), quae magis


n.

I,
**

explicite habet: per publicas praedicationes, lectiones aliud quod


et

.
.
.

cunque verbi Dei ministerium ...


Bulla vero Regimini militantis,
n.
».

» 3

dicebat tantum: per publicas praedicationes verbi Dei ministerium ...


et
«

(MI, Const.
I,

26).
MoNUM. 5 — Exhort. 4 coMPL. (1561) 343

que es una conversación particular do se mueven fácilmente a


exercita este minis

en
Tan[f. 21r]bién

se
*°.
bien obrar confessar

el
terio, donde particular declaran muchas cosas pertenescientes

en
45

se
consciencia instructión del penitente; unas vezes, como
la

y
a

padre, atrayéndole con blanduras; otras vezes espantándole como


juez, reprehendiéndole; como médico, aplicándole

y,
remedio

el
y

los exercicios spirituales

en
*°.
de sus emfermedades También
palabra divina;
se

declara este medio dado nuestro Sefior


la

a
a
Compafiia, como Padre Ignatio
en

mucha efficacia dize


la

lo
el
mucha consolación que nos aya

de
es
si.

en las Constituciones
Y
oración para nosotros para aprove
de

dado Dios este modo

y
**
char otros, aya querido que fuessen aprovados por
y

la
Sede
a

Apostólica puestos por mesma entre los otros ministerios 55


y

la

spirituales para cuya administración Dios nuestro Seiìor ordenado

a
Compafiia. aunque esta palabra exercitia spiritualia, que estâ
Y
la

**,

muchas cosas, pero particular

en
la se

y
en bulla estienda
la

principalmente podemos entender los exercicios que


de

la
Compaiìia tiene.
Más, Esta entiende no quando
a se
de se **.

doctrina christiana
la

predica, pero quando los rudes llanamente,


se

se

lee ensefia
o

disposición los que


no

accomodândose saben. También


la

la
a

43 conversación corr. eac predicación donde BQ do se del. ensefia


la vo
I

I
a,

luntad de N. Sefior uno dos. S. Pablo dize que pro[ce]damos [?] de casa em
o
a

casa, et singulos animo [?], etc. Dize en otra parte cada uno de vosotros, por
a || si
a

ensefiara la palabra de Dios 43-44 [mueve]m fácilmente [a bien] obrar in marg.


II

45 cosas del. del evangelio pala[bra] divina [?] para 45-46 [pertenescientes
la
y

II

la] consciencia in marg pertinentes la instructión de los penitentes 47 atrayén


Q
||
L

a
;
L,

doles espan[tán]dole Q, espantándolo espantándoles


48 reprehendién
Q Q

B
||
1 I

doles aplicandoles e[m] 50 [se declara49 palabra divina] im.


sus
la
Q

L
X ; el Q ||

||
a

nmarg. LX, medio B, medio


la

medio] modo 53 modo


modo 54-55
y
L

Q
||

II
|

Sede Apostólica BQX, Papa 55 mesma BQ, per lei X, mesmo 57


el
la
L
||

||
L

exercitia spiritualia, LX subd. lin. exercicios spfrituales que om.


|| || et

BQ
B
L

||
;

58 extiende BQ, stenda 58-59 principal particularmente 59 podemos en


B
y

||
61

tender corr. eaeentiendo yo Más — entiende] Ma Dottrina christiana questa


la

s'intende X;
post christiana ponunt punctum BQ 62 predica add. solamente
Q
||

||

63 También] Donde se deve notar que


Q

ibi exemplum B. Petri Fabri; Each.


p.

Cf. Erh. 76;


a•

17,
n.

Conim.
et
4

p.

25-28, 155-156, ubi exemplum coadiutorum temporalium;


14

n.

Conim.
23-28; EN, IV, 661-665.
6a
n.

sic dicta Eachort.


s* ss s* si so

audiendi cf. Eachort. 6a,


n.

Circa ministerium confessiones 50-65.


4,

8,

P.
n.
c.

5.

Compl. 287; Exhort. 6*, (EN, IV,


14

Cf. Erh.
n. n.

n.

36-43 666-669).
MI,
3;

Regimini militantis, Exposcit debitum, 26, 376.


3:
n.

I,

Const.
Ibid.
344 DE MINISTERIIS AD PERSEQUENDUM FINEM

en el voto solemne del professo, de la obediencia, y en el voto


65 del coadjutor spiritual se specifica este ministerio de ensefiar
la doctrina a los nifios y rudes, para que se haga con más diligencia
y devoción

a*.
[105] Más, ocupa Compafiia

en
se
confessar administrar

la

y
penitencia

de

de
el sacramento Eucharistia otros

y el
la

la

y
70 sacramentos. No entendáis orden confirmación, que ésos son
reservados obispo; sino que, segün nuestro instituto sus

al

y
no
gracias, podiamos baptizar, ungir, etc. Pero hazemos por

lo
Iglesia pervertir

de
no estor[f. 21v]var orden hierárchico

el

la

y
ordinarios, quien ayudar servir,
de

officio los venimos no


el

y
a.
a

a
75 estorvar. Sólo donde no ay quien ay necessidad de

lo
haga

lo y
India, podemos hazerlo usamos, porque
en

hazerse como
la

y
y
en estos otros sacramentos, en que toca administración,

su
lo

a
tanto aprovechamiento

de
no son assi ordenados a
las almas
como los dos sobredichos.
[106] Al fin ponen las obras que
de

de

en
se

todo misericordia

**
Compafiia, como visitar hospitales servirlos,
en
se

exercita
la

y
visitar cárceles, hazer pazes charidad, espirituales

de
todas obras
y

corporales, las quales nuestro Seiìor consuela mucho


en

los
y

a
que las tratam, por gracia coge dellas mucho fruto para
su
y

se
[f.

las almas. 22r]

65 de eae BQ, d'insegnare X,


L,

64-65 voto de BQ, voto del voto delli


X
||

om. de 66 rudes om. rudos haga add. este ministerio 68 Más]


y

Q
B
X L||

II
;

Di più 69 los sacramentos Q, este sacramento B, questo sacramento

X
||

|
otros — confirmación que] quando fuesse menester los
la

de om. 69-70
y

y
el

Q
||

otros sacramentos exceptuando confirmación, porque 70 y] ni


la

orden
la

B
y

Q
||

71 sino] De modo Q, ma 71-72 sus gracias] gracias concedidas 72


X

él
Q y

Q
a
||

||
II

podremos Q, potiamo Empero hazemos add. sino en caso de necessidad,


X
|

y |

con los nuestros ungir, uno otro quando de los mismos parrochianos
y

el

lo

y lo
y

somos rogados con personas muy devotas beneméritas instancia dellas, esto
y
a

raro donde parece que faltaria persona mismo del sacramento del matri
B la

lo
y

y
;

monio; esto 73 hierarchio 74 veniamos ayudar 76 las Indias po


B
y

in y Q

Q
||

||

||

|
77

81

diamos hazerlo usamos en* om. QX servirlos] servir los enfermos Q.


B
||

||

servir poveri quelli 82 todas sup. lin., corr. eaeotras todas obras otras
XX

Q
L
B li

II

in ;

altre opere 82-83 [spiritua]les cor[poral]es marg. 84 consuela,


et

obras
y
||

II
;

nuestro Seiìor 84 dellos


Q

B
||

B;
5,

3,

4,
p.

3-6,
2.
n.

I, n.

Constit.
•• **

c.

c.

Exposcit debitum MI,


3:
n.

Const. 376.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 5 coMPL. (1561) 345

Ihs

PLATicA 5a

§ I. — QuAedAM PRiNciPiA pro cogNitioNE SocietAtis. — 107-108. Iuvat


consideratio propriae vocationis, qua quis secutus est consilium quod Christus
dedit in evangelio. — 109-110. Amor et caritas iuvant ad cognitionem rei
amatae et ad cognitionem Societatis. — 111. Ideo eius institutum et personae
diligenda sunt. — 112-113.
Societatis Item iuvat exercitium virtutum et
nominatim oboedientiae, qua integratur institutum.

§ II. — AliA pRiNciPiA Ad cogNoscENDAM SocietAtEM. — 114. Bullae et


litterae apostolicae.Quomodo utendum privilegiis Sanctae Sedis. — 115-116.
Constitutiones Societatis, apud quam est auctoritas illas interpretandi ; et
quomodo confirmatae sunt per Summos Pontifices. — 117. Traditiones
Societatis et valor earum. Consuetudines universales. Regulae. — 118. Po
testas illas mutandi. — 119. Divisio et partes Constitutionum. — 120. Divisio
regularum.

[§ I. — QUAEDAM PRINciPiA PRo coGNiTioNE SociETATis]

[107] Tratăvamos de conocer nuestro instituto, y para eso


pusimos delante el fin que tiene; porque en las cosas morales,
de aqui se a de tomar la noticia dellas. Aora, en esta plática, con
la gracia divina diremos otros medios para conocer lo mesmo.
Ayuda mucho para conocer qué cosa es la Compafiia considerar
cada uno el discurso que tuvo para su vocación, cómo le sacó
Dios del siglo. Diréos lo que passa de ordinario. Yo estava en el
siglo y en él era malo, y llamóme Dios a religión sin yo merecerlo. 10

Trüxome a la Compafiia por su gracia y misericordia. Esta primera


vocación, a lo menos en mi, bien cierto estoy que fué sin merecerla
porque antes estava con disposición contraria y repugnancia a
ser religioso *. Para este llamamiento mio dióme Dios medios

3 Tractavos. B II 5 aqui] las quales Q || 6 de otros Q | lo mesmo] mejor nuestro


instituto Q II 8 que hubo en su vocación Q || 9 siglo add. y como le reduxo al bien
q I diréos] que es Q | ordinario add. como v. g. Q || 10 era malo] no vivia bien
Q 1 y* om. BQ ; e X | merescerla B || 11 primera add. misericordia y Q || 12 sim
add. yo Q | merecerla QB, la meritassi X, merecerlo L || 14 ser religioso corr. eac
su Compafiia I mio — medios] tomó Dios por medio Q

* Propriam vocationem narrat Natalis in Chronico iam inde a principio


vocationis suae (EN, I, 1 sq.). Resistentiam quam ipse adhibuit, ibidem n. 7
10 (p. 2-3) et m. 42 (p. 15-16). Cf. Erh. 1 Conim. n. 11, p. 43.
346 QUAEDAM PRINCIPIA PRO COGNITIONE soCIETATIS

15 que fueron los exercicios *; esto fue despertar mi alma y incitarla


a lo bueno. Y esto mesmo haze nuestro Sefior con su infinita pro
videncia, con inspiraciones y con otros medios diversos que cada
uno sabe.
[108] Esta vocación de la religión me parece a mi que se resuelve
en aquel consejo de Christo, que diò a aquel mancebo: Si vis per
fectus esse, unum tibi deest *, etc. Una cosa te falta, dize Christo
nuestro Seiìor, para la perfectión: este medio que yo quiero que sea
para alcancarla con facilidad. Esto es principio de religión, de
estado para alcangar la perfectión fácilmente, con muchas ayudas
de costa. Veis aqui dónde Dios despierta y llama. Si vis, esta
es ya motión y inclinación que nuestro Sefior obra en nuestras
almas; y assi declara Dios su voluntad. ;, Qué es lo que el hombre
deve de hazer quando Dios le llama, y por interiores inspiraciones
le propone su santissima voluntad ? No a de hazer como aquel
mancebo, de quien dize el evangelio que abiit tristis *, sino responder
a la inspiración de Dios. Y esta es nueva merced de Dios, que quite
las tinieblas de nuestro entendimiento y ablande las durezas de
nuestra voluntad y nos mu[f. 22v]estre el camino de su divina
voluntad, y dé gusto en el corazón y consolación para que consienta,
si,

para que diga quiera vender que tengo, renunciar los bienes
y

lo

temporales, seguir Christo por pobreza, castidad obediencia;

y
a

que ésta legitima exposición deste consejo evangélico, segün


es
de la

Iglesia esto,

en
sentido Quando alma consentido
el

el
la

*.

15 esto fue] fue para mi un 16 esto] esso B, 17 con* om. BQ per altri
lo
Q

Q
||

||

;
mezzi 19 mi om. 20 Christo nuestro Sefior om. BQ 21 etc. om.
X

a
B
||

||

||
a

23 alcancarla con facilidad, esse es principio principio de sup. lin. de*]


y Q

Q
Q ||

B I
26 ya] 27-29 Qué es — voluntad om.
B la

27 Dios declara 30
Q

Q
||

y ||

||

||
|| 1

de quiem] que 32 del. nos mu 35 vender que tengo] perder que tiene
lo

lo
II

Q, vender quello ch'hà 36 pobreza sup. lin. 37 ésta es — deste] según


X

sentido
Q el
||

||

de Iglesia es un om. 38 assí ante quando en esto om.


Y
la

la
Q

Q
B
II
|

Cf. Chronicon, ibid. 43-50 (p. 16-18). De relatione inter vocationem


n.

Natalis Exercitia egerunt CAsANovas, La vocació del P. Jeroni Nadal


et

I.

dels Exercicis: Biblioteca d'Exercicis, tom. VII (Barcelona


en

les Eleccions
p.

199-282; CALvERAs, Buscar voluntad divina por los


J.

hallar
la

1934)
de y

los Ejercicios Ignacio: Manresa


15
de

de

tiempos
S.

elección (1943)
262-265; M. NicolAU, El Jerónimo Nadal los Ejercicios espirituales
P.

p.

Ignacio: Estudios Eclesiásticos 16 (1942) 105-113; Jer. Nadal


de
S.

27-31.
-
Mt. 19, 20. 21; Mc. 10, 21; Lc. 18, 22.
s

Mt. 19, 22.


Cf. quomodo ipse Natalis, Dialog. 84-85, declaret consilia evan


I,
n.
*

gelica; nominatim consilium oboedientiae contineri Mt. 19, 21.


in
et
MoNUM. 5 — ExHoRT. 5 coMPL. (1561) 347

luego se sigue un gran sosiego, tranquilidad y consuelo; entonces


va bien, y conclüyese la vocación con efficacia de la gracia. 40

Este discurso que veis, es un principio grande para conocer


la Compaiiia y conocer cómo os aprovecharéis en ella. La gracia
del Sefior y su vocación es efficaz, crece hasta la perfectión. Hazed
vos principio desta gracia y obedeced, como comencastes; corres
ponded siempre y no falte por vuestra parte, y veréis como todo 45

os serâ fácil y con suavidad de spiritu seréis guiado en todo.


[109] Ay otro principio, otro medio para este mesmo fin, bueno
y universal, que es el amor. Esto pratican mucho los hombres
spirituales y que tratan de oración. No ay cosa que tanto ayude
a conocer otra como amarla. ;, Amáis la philosofia ? &, Qué se
seguirà desto ? — Que la conozcáis, si no ay impedimento alguno.
Y la causa es que lo que yo amo procuro de conseguirlo, aunque
me cueste trabajo. El amor mueve a la actiön. Es menester estudio,
diligencia, trabajo; y póngolo por executión, porque el amor
es efficaz, tiene viveza en lo que aprehende. Vamos al summo
amor, que es de Dios. ;, Queréis tener conocimiento particular
de Dios ? Amalde, repose vuestro coragón en El ; amalde porque
es Dios. Al que me amare, dize el Seiior, ego manifestabo me ipsum *:
yo le descubriré mis secretos, yo le mostraré lo necessario, lo que
le cumple y le a de ayudar para su salvación y perfectión.
Guiaos por no peccaréis. Qui natus est
[f.

23r] este amor divino


y

Deo, non peccat que peccan los hijos Dios, los


de
ex

Joan
S.

Dize no
*.

que tienen charidad. No entendáis que todos los justos están con
gracia, que esto puédelo hazer Dios
en

firmados hecho con


y
lo
a

algunos los sanctos, como con los Apóstoles; pero no


de

haze 65
lo

ordinario; sino quiere dezir que


de

gracia grande,
de

virtud
y es
la

la

aunque justo puede perder gracia no seguirla peccar,


el
y

la

pero mientras siguiere no peccarà. Haze pues charidad cono


la

la

Dios; don divino, incomparable. Exercitaos vos


en
es

cer esta
a

se

39 se sigue un gran] siente con grande 40 concluye 42 aprovecháis B,


Q

Q
||

||

aprovechéis Q, profittate 43 muy efficaz


vi

44 ubbideteli 45 fate
X

X
Q Q

B
||

|| II

II

46 serés 47 este mesmo] conocer este fin 48 que] este 48-49


B

Q
||

||
II

51

Esto — oración om.


se

50-51 os B, se sigue Q, seguitarà conoceréis


|| X
Q

Q
||

||

||

53 actión] fatiga 53-54 Es menester — execuciom om. 54 ponerlo en se


B
Q

Q
||

bisogna studio, diligenza, travaglio, metto in 55 summo corr. eae gracia


X
lo

al

la
||

56 que es om. particular conoscimiento 57 repose — amalde om. 58


Q Q Q

Q
B
II ||
II

II
| || |

Sefior] Dios 60 su salvación sup. lin. 64 esto puédelo] aunque puede


y
q el

lo

67 la] esta assi peccar


Q
II

Io. 14, 21.


5,

Io. 18.
1
*
348 QUAEDAM PRINCIPIA PRo coGNiTioNE SOCIETATIS

70 virtud, no dexando de poner los otros medios que devéis, y Dios os


abrirâ el entendimiento y dará luz para que conozcáis su divina
voluntad en vos, y fuercas para exercitarla; que conozcáis para
-
qué os llamô, para qué os quiere.
[110] No os digo que seáis curioso por revelaciones *, sino que
75 os darà Dios, a lo menos, lo ordinario que suele a los que le aman;
que, siguiendo a El, no faltará en lo que es necessario para la salud
y perfectión vuestra.
Sois superior en la Compafiia; hazéis lo que devéis, no tentáis
a Dios, leéis vuestras reglas y constituciones, encomendáisos a
Dios: El os guiará en lo que devéis hazer. Y si sois inferior, si sois
humilde, si obedecéis con simplicidad, si leéis y procuráis enten
der vuestras reglas, el orden de vuestros superiores, lo que estâ a
si,

vuestro cargo; fin, amáis Dios con amor efficaz, no occioso,


al

a
que cumpla divina voluntad: Elsu
y

os
sino obre dará conocer

a
Compafiia. Veis, pues, cómo charidad haze conocer practice
la la

la
Compafiia, quando hombre no falta por parte.

su
el

[111] Allende desto ayuda para este fin amor del mesmo ins

el
tituto, que améis Compaiìia, las Indias, Ale

de

de
toda los
la
a

a
mania, Italia, congregación; que aya entre
de

todos los de esta


y y
a

la de
todos una unión hermandad como entre miembros un mesmo
cuerpo. Este amor haze que ay Compafiia

en
[f.

23v] todo
lo

fácil suave. Amar también los superiores, por quien nuestro


y

Sefior Dios, como por via ordinaria, me da voluntad

de su
conoscer
a

qué que quiere Compaiiia; amarlos entraiìas,


de

en

mi
es
y

lo

la

95 con respecto obediencia; amar todos, desde Rector hasta


el
y

70 no dexa[ndo de] poner 1[os otros] medios [que devéis] in marg. 71-72 su II II
divina — conozc&is om. 72 fuer[cas para] exercit[arla] in marg. 74 digo
y
Q
||

add. para seáis curioso por marg. por] para ver menos eae BQ,
Q in

lo

75
Q

Q
||

a
|

al manco X, om. ordinario suele add. dar 76-77 no faltará — vuestra]


el
L

Q
||
|
I

El no faltará en ayudaros que toca salud vuestra em vuestro ministerio


y y
lo

la
a

76 en om. necessario add. útil B, et utile 77 perfe[ctión] vu[estra]


Q ; y

X
B
Q
||

||
la |

-in marg. 78 en Compafìia om. post Compafiia signum interrogationis hazéis]


X
Q
II

fate 78-79 no tentáis Dios om. non tentate Iddio, legete 79 encomendaos
X

X
||
a
II

P, encomendaissos 81-82 de entender 82 vuestro superior 83 cargo


B
Q

la Q
||

||

||

sup. lin. 85 pues om. practice om. 86 parte add. que sigue gracia del
Q
B

||
II

Seiìor, que se emamora del fin suyo 87 desto del. m&s este] mismo 88
a el
Q

Q
||

||
]

India, Italia Francia


la

amáis 88-89 los de Alemania los demas desta


y

y
B
||

congregación 89 aya] hai 89-90 entre todos om. 92 Amor BQ, amare
B Q

Q
B
II ||

||

II

X quienes 92-93 Dios nuestro Sefior 93 me sup. lin.] mos 94 quierem


Q

Q
||

||
|| |

95-96 amarlos, del Rector hasta General Papa


B

el

al
y

Monita Natalis, ne quaerantur signa extraordinaria, comparationem


et

illius doctrinae cum habes proposita apud Jer. Nadal


ea

illuminatorum
«

»
p.

286-297.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 5 coMPL. (1561) 349

el General, hasta el Papa, con la subordinación que va a Christo.


Ellos son por cuyos medios me govierna a mi nuestro Sefior y me
comunica el influxo desta gracia y instituto; y ellos me representan
a Christo °.
[112] Ay otra parte y muy principal para
este conocimiento de 100

nuestro instituto que buscamos, que es el exercicio y práctica de


las virtudes, principalmente de la simplicidad, rectitud y humil
i^;

que nos humillemos delante

de
dad verdadera Dios delante

y
de todos, pues realmente todos somos valemos poco.

y
Y, por no tratar particular todas las virtudes, veislas
en

de
aqui
un

compendio:
en

de
obediencia. Todos los ministerios
la

la
,
Compaiìia no son para todos, todos; pero

en
se
todos exercitan
ni

instituto particular Compafiia hoc uno verbo inte


de

todo
el

la

gratur: obedientia. Todos los ministerios Compafiia


al de

se
actüan

la
obediencia; ellos queda superior predicar,
de

en uso 10
el

el
la

;
defender fee, administrar sacramentos, etc.; todo esto de ser
la

a
quando superior ordena dónde. Veis, pues, como
y

cómo
el

la
administra todo, quien tiene obediencia fácilmente
y

obediencia
lo

guiado ayudado gracia


en

todos los minis


y

serâ con del Seiìor


la

terios 11. 15

govierna todo por Compafiia


en

la
se

[113] Ved aora cómo


la

quien estâ obli


El

obediencia. General tiene obediencia Papa,


la al

gado por voto particular solemne; Congregación general,


a

quando actualmente està congregada que ella ordena **;


y

lo
a

pero, no aviendo Congregación actualmente, sólo Papa tiene por


al

superior. He aqui cómo ayuda


de
[f.
se

24r] obediencia General.


el
la
El

se
su

guiar por General, que superior,


de

Provincial ase
es

y
el

96 la] su 97 Dios nuestro Sefior 98 desta] de su instituto infra


[y Q

Q
||

||

X;
|| e |

lin., marg. práctica eaeB, plática Q, pratiche post


in

om. e]llos
y

y
Q

1
II
I

exercicio del. práctica las virtudes BQ, virtudes realmente om.


la
y

L
||
2

7-9 no son — de Compafiia om. [particul]ar de


X la

no om. im.
la
Q

Q
||

||

||
5

rnwarg. 8-9 integrat, B, integratur 10 de ellos] de las predicar] al


el
Q
||
I

predicador 11 los sacramentos esto] demás 12 ordena om. pues


lo
Q

la Q

Q
||

||
|

om. 13 todo add. porque todos los ministerios de Compafiia no son para to
Q
II

dos, ni todos se exercitan en todos, assi todo instituto de Compafiia hoc


y

el

la

uno bervo integrat, obedientia obediencia* del. tiene todo 13-14 [fáci]lmente
lo
Q la Q
||

||

serâ [guiad]o ayuda[do com] gracia del [Sefior em] todos los [minister]ios im marg.
y

Q |

gracia
la

14 en 16 en om. 18 solemne 21 He] Ved 22 su]


el
y
Q

Q
||

||

||

||

eundem sensum, de amore superiorum, Erh.


In

14-18,
n.

Conim.
5

p.

82-84.
p.

17-19, 21;

n.

Commendatio harum virtutum Each. 10 Conim.


in

117-118.
Compl.
16

17

11

Uberius de oboedientia Conim. Erh.


in

et

Each.
i* iu

;
p.

10,
n.

Cf. Constit.
8.
350 ALIA PRINCIPIA AD COGNOSCENDAM SOCIETATEM

guir su ordem con resignaciön. El Rector a los otros superiores con


obediencia y simplicidad, y por sus reglas y constituciones; por
aqui se a de guiar, y quien por otra parte se guia, no es de la Com
paiiia. Diréis que es bueno lo que, fuera de la obediencia, a mi pro
prio juizio parece. No puede ser bueno, hermano, lo que es fuera
de vuestro instituto. El inferior que no tiene cargo de nadie, tiene un
medio más fácil para esto; tiene sus reglas, depende de su superior
immediato, sigue su orden de la obediencia, entiende quäl es la
voluntad de Dios y de la Compaiìia. Y desta manera la obediencia
nos darà un conocimiento religioso de lo que es la Compafiia.

[§ II. — AliA PRiNciPiA AD coGNoscENDAM SociETATEM]

[114] Conócese también lo Compaiìia, y muy bien, por los prin


cipios que Dios nuestro Seiìor tiene puestos en ella por su Iglesia.
Tenemos en la Compaiìia estos principios, por donde toda la Com
pafiia se a de guiar: bullas, constituciones, decretos de la congre

i*,
gación general, como se an hecho en esta passada cien decretos
Compafiia authoricadas,
de

traditiones costumbres recebidas


la

Compafiia, las reglas. De cada cosa dire


en

universalmente
la

mos un poquito.
[115] ;,Qué authoridad tienen estos principios? Las bullas tienen
authoridad apostólica, del Papa, Vicario Christo nuestro Se
de

otras letras apostólicas son


en
íìor. Estas bullas dos maneras:
y

Unas que appruevan, reciben


de
confirman instituto Com
y

la
el

pafiia, este modo vivir, dizen ser esta religión recebida


de

y
y

aprobada, canónica legitimamente, Iglesia cathólica


en

**.
Otras
y

la

26-27 Diréis bueno que mi proprio juicio parece fuera de obedienciano


lo

la
a

serâ bueno. Si,


es

mo fuera de vuestro instituto quando fuesse no 26


lo
si

Q
1

fuer[a de la] obedi[encia] marg. 26-27 proprio sup. lim. 27 post parece signum
in

30 sigue BQ, segue X, siga


L,

interrogationis om. ceteri 29 su om. 36


Q Q

L
||

|| ||

||
37

B,

39 reglas add.
y
la

om. en om. cient ciento 38 recebidas om.


Q

Q
||

II
|

se

ordenaciones particulares del General del Provincial 39-40 dirá 41


Q

Q Q
y || ||

|| ||
o

veamos qué authoridad 41-42 tienen authoridad om. 42 apostólicas 43


Q

45 Q
||

otras l[etras a]postólic[as] marg. otras diráse esta 45-46


y y

in

Q
||

||
o
]
I

aprobada sup. lim.


cf.

Congregatio Generalis septembris 1558). Et


10

Erh.
1•

(19 iunii
in
1

4,

Compl.
n.

annot.
5.
1

Bullae, saepius citatae, Regimini militantis (1540), Exposcit debitum


14

(1550).
MoNUM. 5 — Exhort. 5 coMPL. (1561) 351

ay en que privilegios
se contienen y gracias que a dado la Sede
Apostólica Compafiia Papa

en en

se
**.
a la fiado mucho

Y
esto

el
a
Compafiia; gracias

de
de assi nosotros uso destas hemos

el
la

y
ser fidelissimos.
Yo 24v] assi interpreto nuestras gracias: que son dadas
[f.

todas para fin Compaiìia, que


de ayudar las almas, se

es
el

la

y
a
gün este fin nos hemos nosotros aprovechar dellas

de
foro con

de in
disposición hierárchica Iglesia
de
y

scientiae sin offensión

la

la
[execuciô]n della**. Puedo yo por mis privilegios absolver

de
y

todo 55

**,
caso que no sea reservado por
en

de
bulla cena del Sefior
la

la

y
consiguiente un homicidio; pero, caso pùblico, em
al de

el
fuesse

si
yo obispo para que dél reciba absolución,
he

biarlo assi nos

la

y
amor con los obispos
en

conservaremos unión otros ministros

y
de Iglesia, quien venimos ayudar no offender. Lo mesmo 60
la

y
a

podiamos exemplificar otros casos semejantes.


en

También tenemos privilegio Julio 3°. para absol


en

una bulla de
1°,

ver de heregia foro interiori pero nosotros interpretamos


in

la
gracias om. en esto — Papa] donde es de notar

y lo
47 contiene 48
Y
y

|| Q
B
||

||

Papa
se

mucho que Papa mucho


a*

ha fiado 48 om. 51 Yo]


el

el
Q

B
||
|

52 para] por marg. L, om. Q,


B

53 en foro 55 [execucio%]mdella
y

in
B
B
||

||

||

exquisición B, dell'essequutione di quella X, essecutione 55 ante Puedo add.


F
||
Q e

assi aunque 56 caena Domini QX 61 podriamo


Y

57 om. 58 he om.
el

B
||

||

||
II

B, podriamos Q, potriamo
im

B,

[exem]plificar marg. corr. eaeespecificar


et
X

L
||

;
aplicar 62 por una bulla de Julio 3° previlegio 63 interiori add. última
y
Q

Q
||

||

mente por Cardenal Alexandrino inquisidor mayor


Q

Bulla PAULI III, Iniunctum nobis (14 martii 1544) de facultate condendi
is

Constitutiones admittendi quosvis idoneos ad Societatem sine numeri re


et

strictione (MI Const. 81-86); item breve PAULI III, Exponi nobis iunii
I,

(5

1546) de facultate admittendi coadiutores spirituales temporales (MI, Const.


et

170-173); bulla PaUli III, Licet debitum (18 octobris 1549) ubi diversa pri
I,

vilegia conceduntur (MI, Const. 356-371); breve IULII III, Sacrae religionis
I,

(22 octobris 1552), quo privilegia confirmantur alia adduntur (MI,


et

et
I,

Const. 396-403).
Scilicet, sine offensione praeiudicio dispositionis hierarchicae
et

sine
et
i*

praeiudicio offensione relate ad exsecutionem huius dispositionis hierar


et

senza offensione della dispositione hierarchica


X

chicae. Tertus ita habet:


«

della Chiesa dell'essequutione quella


di
et

».

ita vocabatur, quia solebat legi die Coenae


17

Bulla coena Domini


in
«

Domini, usque ad annum 1770 quo Clemens XIV hanc lectionem sustulit.
Privilegium concessum Societati absolvendi quibusvis peccatis, iis exceptis
a

de quibus illa bulla, constat ex breve PAUli III, Cum inter cunctas iunii
(3

1545): MI, Const.


I,

167-169.
Hoc privilegium concessum fuit Societati Iulio III, vivae
a.

1551
is

vocis oraculo Patri Salmerón, praesente Ambrosio Catharino. Ex ARSI,


»

Instit. 190, fol. 82ru; Instit. 222, fol. 297rp; cf. ms. Instit. 190, fol. 3v, ubi
et
352 ALIA PRINCIPIA AD COGNOSCENDAM SOCIETATEM

voluntad del Papa, que es que favorezcamos en todo a la Inqui

i°;

no
65 sición, como os dixe ser de nuestro instituto assi usamos

y
esta gracia Espafia, porque no, conviene para

de

en
ni
usaremos

el
fin dicho. ésa juzgamos ser intención del Papa. En otras partes,

la
Alemania, no ay

en

es

y
como donde este crimen más ordinario
perjuizio otros, puédese usar privilegio, porque alli

se
y
usa deste

a
70
conviene para fin que Compaiìia pretende. Otras bullas ay

el

la

*°;
diversos negocios pero, porque no tocan insti
de
breves
y

al
tuto, no ay que dezir dellos. -

de
[116] Veamos aora
las Constituciones. Tienen authoridad
apostólica por confirmación, donde da authori

de

se
bulla
la

y la

am.
apprueva las hechas
de

75 dad hazer constituciones Dize también


bulla que declaración destas constituciones sea nuestra,
la

la

y
que tengamos no[f. 25r]sotros authoridad interpretarlas

de
De

**.
manera que las cosas de Compafiia no interpretar por

de
se
an la
derecho comün, algunas cosas comunes; sino por
en
no

fuere
el

si

sus privilegios, pues ella privilegio ay religión que sea toda se


es

ni
cundum ius commune. En derecho comun voto solemne se llama

el
66 para] por BQ, per 68 ordinario add.
X
65 assi add. nosotros en

y
B
y

||

||
Francia no ay — otros om. fa pregiuditio 69 allá

X
si
68-69 non
Q y
Q

Q
||

||

||
|

72 dezir add. mada 73 Constituciones add. decimos que Tiene 76 sea

II Q

B
||

||
|
nuestra] esté en nosotros 77 que om. nosotros om. 79-80 sino por sus
Q

Q
B
II

privilegios eaeB, mas por sus privilegios Q, anzi per suoi privilegii X, om. L, habet
li

tamen signum, alicuius additi marg., charta cons. 80 ay corr. ea: pueda aver
| in

L
II

|
81 seguìn derecho comtìm prius votos solemnes se llaman
el

anno 1561 dicitur etiam hoc olim concessum fuisse Iulio III. — Vide ap
in
a

paratu quae textus addit: hoc privilegium denuo concessum fuisse Inqui
ab
Q

sitore Maiore, Cardinali Alexandrino (Michaele Ghislieri, O. P., postea Pio


S.

V) sc. martii 1560, iuxta ARSI, Instit. 222, fol. 282r; cf. Instit. 190, fol. 4v,
2

85ru.
V. In
ao 1°

Compl.
n.

Each. 79.
3

gr. PAULI III, Sacrosanctae Romanae (1541)


de

concessione Socie
tati ecclesiae Mariae de Strada: MI, Const. 69-77; Pastoralis officii (31
I,
S.

approbatione libri Exercitiorum (Instit. 13; MI, Exerc.


de

iulii 1548)
S.

I,
I.
p.

216-218.
bulla PAULI III, Iniunctum nobis (14 martii 1544) 5: MI
3,
n.
I, In
ai

Const. ubi auctoritate apostolica confirmantur Constitutiones, tam


83-85,
hactenus factae quam posterum faciendae, mutatae, alteratae, aut alias
in

m. et

bulla Regimini militantis, (MI, Const.


de

novo conditae.
In

I,

27) facultas
3

bulla Exposcit debitum, (MI, Const.


n.

erat condendi constitutiones. Item


in

3
I,

376-377).
.

Cf. Exposcit debitum, MI,


I,
3:
n.
**

Const. 376.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 5 coMPL. (1561) 353

que haze uno en religión approvada y se recibe Com

**;
pero

en
la
paiìia esa regla no vale. Damos voto hecho Compafiia, que

en

es
la
religión approvada, superior,

en

de
y

y
hecho manos con todo eso
Com
es

simple; como Más, que puede

de
85

**.
coadiutor formado

el

la
paiìia despedir los que viere que no

**.
conviene retenerlos

le
a
El

voto 4°, que hazen los professos, Papa,

de
obediencia

al

es
cosa
particular nuestra religión assi ay otras cosas que
de

ni
an

*.
Y

se
de reglar por por las leyes otras religiones.

de
derecho común

ni
el

Porque ésta nueva religión, tiene nuevos privilegios dados

de
es

de la
Sede Apostólica, donde mannó las leyes

y
derecho comiùn

el
otras religiones.
[116] Tienen pues nuestras Constituciones authoridad

de
las
Julio 3°, que dieron authoridad para hazerlas
de

Paulo

**.
bullas
y

Paulo 4°, que muy grande


de

es

y
también tienen confirmación
Y

que yo suelo tener Después


en

de
mucho. muerto nuestro Padre
Ignatio, quiso ver todo nuestro instituto, nuestras bullas con

y
Cardenal Ro
**,

stituciones,
lo
se

assi dió todo cometió


le
al y

al
lo y

mano cardenal Trana tuvieron messes, reveyén


y

so;

4
82 recibe add. por algún superior 83 vale add. porque anzi vi daremo
Q

Q
||

|
voti fatti 85 post simple signum addendi como de coadiutor formado eac
L, X

in

el
L
II

BQ, om. charta cons. pueda


la
86 1a conviene tenerlos 87 obediencia
B

B
B Q
||

||
|| |
I

90-92 Porque — religiones om. 90 ésta om. 91 eman6 B, derivato

X
Q

Q
||

||

II
91-92 leyes de otras corr. eaereglas de todas las 93 Tiene 95 tiene 96 mucho
B

B
||

||
II
L,

add. que Después [de] marg. 97 nuestro instituto todo,


in

corr. eaeQuando
|| Q

Q II
|

todas 98 constituciones add. reglas cometiólo 99 Trama add. que fué


el
Q y
Q

||
|

teatino, llamado don Bernardino

Intellige ordine religioso tunc temporis exsistente, sc. votorum so


in
**

lemnium; non congregationibus religiosis.


in

Exposcit debitum, MI,


6:
n.

I,

Const. 381.
** as *

Ibid.
4;

Regimini militantis, Exposcit debitum, MI,


I,
4:

27,
n.

n.

Const.
377-378.
Vide quae ponuntur
** *7

annot. 21 huius exhortationis.


in

Quae, defuncto Ignatio, acciderunt relate ad Paulum IV Socie


S.

et

tatem, nominatim respectu Constitutionum, narrant NAtAlis, Ephem. (EN,


II, 55-62); AstrAiN II, 19-22, 27.
Ioannes Suavius Reumanus (Reomanus), Cardinalis creatus Paulo
**

IV mense ianuario 1556; primo habuit titulum Ioannis ante Portam Lati
S.

mam; episcopus Mirapicensis., Hierarchia Catholica III, 38. Cf. EN, II, 58.
Ioannes Bernardinus Scotti, Archiepiscopus Tranensis, Cardinalis

de

ex Ordine Theatinorum, creatus Cardinalis Paulo IV mense ianuario


»,

Trani
a

1556. Hierarchia catholica III, 38. Hic Cardinalis Reomanus petierant


et

si a
«

Vicario [Lainez] ut aliquem mitteret qui ipsis legeret constitutiones


P.

et

quid ipsi rogarent responderet.


P.

Natalem misit Vicarius. Huius libertatem


vel etiam importunitatem non ferens tranensis, noluit amplius habere lecto
rem NAtAlis, Ephem.: EN, II, 58.
».

23 - CoMMENTARII P. NADAL.
354 ALIA PRINCIPIA AD COGNOSCENDAM SOCIETATEM

100 dolo, y después nos lo dieron por bueno; y el Papa en el tiempo


de la congregación general confirmô todo nuestro instituto dos

la *',
vezes, una por el cardenal Pacheco otra vivae vocis oraculo,
quando fuimos besar pie toda congregación con ge

le

el

el
a

la [f.
**.
neral nuevamente electo 25v].
Compaiìia son las que an venido,

en
[117] Las traditiones
mano, nuestro Padre Ignatio las vimos practicar
de

en

él de
mano

y
que congrega

en

de
alli los

**.
vivimos los decretos

Y
él

la
con
a

general passada algunas

de en
se
ción muchas vezes haze mención

**,
semejanga las que

de
determinaciones estas tradditiones

a
Iglesia Apostólica; las quales, quando Iglesia
en

en
10 tenemos
la

la
son juzgadas por tales, tienen summa authoridad. Compa

en
Y
la
ìia estas tradditiones, quando por ella están recebidas approba

y
mesma fuerca que los decretos congregación

de
das, tienen
la

la
general, los cuales no puede alterar General.

el
100 nos add. bolvieron 100-1 Papa— general] yel mismo Papa entiempo
y

el
lo

y
Q
||

3-4 quando — electo] quando fuimos com


la

de elección del General Generalelecto

el
Q
II

besarle pie todala Congregación add. donde con grande spiritu fervor los aprov6
el

y
Q
y a

confermó todo instituto las gracias previlegios concessos por los otros Ponti
el

fices, animado traher nombre de Jhs. por todo mundo, particularmente contra
el

el

y
a

herejes, etc. Q, sed om. BLX electo del. Ay también otra cosa digna de conside
||
4

ración. El Papa quiso mandó que tuviéssemos choro, que nuestro General
y

fuesse trienal; y
y,

pudiendo derogar con una palabra todas nuestras constituciones,


que emesta parte disponem contrario, no hizo assi, consultados los mas doctos
lo

lo

y
;

de Roma, dixeron que quedavam nuestras constituciones en pie que era éste simplex
y

mandatum, qualespirava muerto Papa; después Pio 4° confirmado in genere


el

el

todo nuestro instituto derogado que avia mandado Paulo 4°. Por do se vee aver
lo
y

querido nuestro Sefior que este nuestro instituto sus constituciones quedassem en
y

su vigor authoridad primer principio em] de platicar vivia


y

B
||

||

||
5

o 7
mos 10 Apostólica] catholica 14 General add. que podria dispensar inter
Q

Q
Q ||

||

pretar

Cardinalis Petrus Pachecho, Episcopus Giennensis (Jaén), interfuit,


si

nomine Pauli IV, electioni Praepositi Generalis


2^

Congregatione generali:
in

EN, II, 61.


narrata cf. NAtAlis, Ephemerides: EN,
P.

Iacobus Lainez. De tota


ss

re

II,62; AstrAiN II, 27. Vide apparatu quae addit textus quomodo
Q,
in in

et

cohaereant cum his quae sunt EN, II, 62. Cf. Scholia, Appendix Quae

»),

iussit Paulus IV adscribi Constitutionibus


p.

269-275.
Nadal scripsit Tractatum EN,
de
as

traditionibus Societatis, editum


P.

in

IV, 619-621.
V. gr. dubio An simul omnes orare aliqua diei vel noctis hora
in
**

expediat. Responsum est: simul non esse orandum; cum praesertim mens
Patris nostri Ignatii tenderet, prout verbis significavit. De ordinaria autem
. eo

II,
S.

oratione sermo est Decret. 98: Instit. 177.


I.
»
.
.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 5 coMPL. (1561) 355

Ay también costumbres de toda la Compafiia universalmente *,


principalmente de Roma do estuvo el Padre Maestro Ignatio. Ay,
las quales tienen authoridad del Ge

**,
a lo ültimo de todo, reglas
neral, quien dependen.
de

advertid que las bullas son perpetuas, las quales està

en
[118]
Y

nuestro instituto, no las puede mudar sino


de

sustancia
la

la
Sede

y
Apostólica. Las constituciones

en
también son inmutables las
cosas sustantiales; las otras, donde por experiencia claris
en

y
viese ser mejor otra cosa, pueden mudar

de
se

se
sima razón bien
mejor por Congregación Las tradditiones, los decretos
[f. en

**.
la

congregación general costumbres generales


de

26r] •25
la

y
la

el y
Compafiia tienen semejante fuerca. Las reglas
en

recebidas
la

General las puede quitar poner mudar, como más juzgare con
y

venir; sólo puede hazer reglas, no otro, sino quien diere


él
y

él
a
especial authoridad para ello.
tres partes:
en

en
Las constituciones nuestras dividen
se

[119] El
Examen, Constituciones,

es
**.

Declaraciones Examen como


y

preludio para todo demás, donde estâ quasi summado todo nues
lo

tro instituto. Las Constituciones tienen diez partes,


ni

ni
más y
dividen las Declaraciones. La primera los que
de de
se

es

se
menos an
los que despedir Compafiia,
de

de

de

admitir. La
el se
2a

an
la

35
quando vee que no conviene retenerlos; despe
de
se

las causas
y

quando Compafiia
en

dirlos 4**. La
se

1a

reducen estar el
la
el
a

15 Ay] 15-17 costumbres de — de todo om. BQ, sed habet C*è


X
B
y

||

ancora consuetudini, di tutta la Compagnia universalmente, massime di Roma,


e

dove stava Nostro Padre Ignatio. C'è ultimamente regola 17-25 reglas — general
II

20-21 no [las] puede [mu]dar s[ino] Sede [Apo


la

la

om. 20 add. estas


y

Q
B
||

||

marg. supplemus ear similiter habet può mutar altro


X

stólica] non
in

le
Q
L

e
;

im

Sede Apostolica 21-24 son immutables — congregación marg. infer. pag.


la

et

che
||

23 puede 24 Congregación add. entre tanto dispensar interpretar del General


y
y
Q
||
I

q, om. Las tradditiones om. Q, sed habet etiam Le traditioni 26 tiemem se


X

|| ||
:
|

[mejan]te fuerc[a] in marg., corr. er son perpetuas tienem om. 27 las om.
|| B

B
Q |
11

31 en Constituciones, en Declaraciones es om. 32 casi 33-34 las Decla


Q

B
B ||
|

raciones se devidem en otras diez 34 declarantes 35 2* es 36 om.


el
Q

Q
||

||

||

entretenerlos 36-37 de] despedir


B

B
||
I

scriptum
in

tractatum Natali
**

De consuetudinibus Societatis habes


a

EN, IV, 620-625.


Quae vigebant vel promulgatae olim fuerant, quo tempore Natalis
*

habuit has exhortationes, invenientur MI, Reg., passim; sc. quae vivente
in

Ignatio datae sunt.


S.

Cf. bulla PAULI III, Iniunctum nobis (1544) MI, Const.


in 5:
n.
** **

I,

84-85.
Historiam efformationis harum partium vide Prolegomenis volum.
editionis criticae: MI, Const. II.
2,

2,
p.

Constit.

n.

2-5.
c.
356 ALIA PRINCIPIA AD COGNOSCENDAM SOCIETATEM

tal subjecto redunda en perjuizio


de la honrra de Dios nuestro
Seiior. La 2a quando contra el bien de la Compaiìia. La 3a
fuesse
40 quando el retenerse él en la Compaiìia fuesse daiìoso para si mesmo.
La 4a quando perjudicasse al bien exterior y hedificación de los
otros. Y todas estas causas se reduzen a una, que es el ser contra
la charidad para con Dios, para con la Compaiìia, para consigo
mesmo, para con los de fuera. La 3^ parte es donde se trata de pro
45 bar a los admitidos y cómo se conservarán en la virtud. La 4a, de
los estudios de la Compaiìia, de los collegios y universidades que
encorporar Compaiìia

de

en
[f.
ella tiene. La 5a del modo

la
26v]
que deven observar para consigo mes
de

de
los votos della. 6a,
y

en lo
mos los ya incorporados Compafiia. 7a, de las missiones

y
la
repartirse los operarios Compaiìia
de

de

de

en
manera viiia
la

la

la
las congregaciones generales. 9a, del General
de

del Sefior. 8a,

y
las partes que Compaiiia
de

de

de
manten

de se
tener. 10*, cómo

el la
a

buen ser; que regir


en
su

es
drâ mostrar cómo General

la
a
Compaiiia para mayor servicio divino.
su
55
[120] Las reglas tienen división. Las generales son sacadas
parte; donde ay una summa
de

3a

de
del Examen muchas
la
y

cosas muy substanciales de nuestro instituto Ay otras comunes

*".

**. a
Otras particulares, para cada officio las suyas
de

**.

todos los casa


He aqui los principios por donde Compaiìia rige. He aqui

se
la

60 por donde gracia


de


su
se

conocer. Dios nuestros Seiìor nos


a

para que cumplamos practiquemos esto para mayor honrra


y

y
su

gloria divina Magestad.


de

[f.

27r]

om. BQ,
X

38 redumdase 40 ritenerlo 41 exterior] de ílos otros 42


él
Q

Q
||

||

||
il

reduzen [a] marg. L, corr. eaeconcluyen en] concluyen en Q, conchiudono in

X
in

si

y ! |
la,

Compaiìia. Contra
Q la

om. BQ 43 charidad del. estada dél en charidad


el

la
II

para consigo mesmo ante para con Compaiìia 45 cómo se add. ayudarán
la

||

46 de los collegios om. 5* add. después de instruidos en


q

47 La om.
Q

B
||

||
II

spiritu observar] con


6*

letras encorporarlos 48 de los om. La QX


B y

8^Q
||
7 |

Q |

servar 49 La 50 repartir 51 La QX La 9* 52 de* om.


X

Q X
Q

B
||

||

||

|| ||
1

La décima Q, 10* 53 buem] vivo 54 mayor] mejor 55 las sa


B

X
la

Q
||

||
|

62 de su divina magestad BQ] suya L,


L,

cadas 60 su add. divina om. BQ


X
B
||

||

«della sua divina Maestà add. Amen QX


X
;

1560: MI, Reg.


p.

Summarium Constitutionum, typis editum 545 sq.


*•

a.
p.

Cf. ibid. 315 sq.


1560: MI, Reg.
p.

Regulae communes, typis editae 554 sq. Cf. ibid.


41

a.
p.

332 sq.
Eae regulae, quas Natalis promulgavit Hispania Lusitania annis
in

et
4-

MI, Reg.
p.

1553-1554, editae sunt 73 sq.


in
MoNUM. 5 — ExHoRT. 6 coMPL. (1561) 357

Ihs

PLATICA 6a

§ I. — SEQUUNTUR MediA Ad cogNoscENdAM GRATIAM vocAtioNis. — 121.


Connexio cum praecedentibus. — 122. Cognitio gratiae Dei, stimulus Ei
serpiendi. — 123. Obligatio per vota religiosa est nova gratia Dei. — 124. Et
in approbatione ordinis religiosi Romanus Pontifex nequit errare. — 125.
Exercitium huius virtutis fidei et theologarum. — 126. Supplicatio quoti
diana ad respondendum gratiae vocationis.

§ II. — De vita, PERsoNis Et DoMiciliis SociEtAtis. — 127. De triplici


vita: activa, contemplativa et activa superiore. — 128. Quaenam ex his
pertineant ad Societatem. — 129. De personis in Societate et diversae species
superiorum. — 130. Domicilia Societatis.

§ III. — DE PERsoNis SocietAtis IN specie. — 131. De novitiis — Quid


— 132. Quid induere. — 133. Commoda ex hoc statu.
debent relinquere.
— 134. Duratio novitiatus. — 135. Causae longioris et indeterminatae
probationis.

[§ I. — SEQUUNTUR MEDIA AD coGNoscENDAM GRATiAM vocATioNis]

[121] Antes de passar adelante a la división de las partes de la


Compafiia, concluiré con la divina gracia lo que comencé a propo
ner de los puntos que me occurrian, por los quales se a de conocer 5
la Compaiìia y nuestro instituto, y a dezir que todo esto se busca
para que vivamos como devemos y atinemos al fin a que nos a
llamado nuestro Sefior y nos esforcemos con su divina gracia a con
seguirle. Y que esto se a de tratar, hermanos, practice *, de cora
zón, con aquel affecto grande de charidad y con desseo de servir 10
más a Dios, y con aquellos principios que los otros dias os propuse
porlos quales nos aviamos siempre de governar: el divino, ecclesiás
tico y el que se toma de la lumbre natural y de las virtudes
morales *.

3 a om. B || 4 concluiremos Q || 4-5 a proponer om. B || 5 ocurrirán B || 6 a.


«dezir que om. Q ; il che tutto si cerca X ; om. dezir X || 8-9 conseguirle add. y más
se os tenga a la memoria lo que al principio se propuso Q || 9 y que] que todo Q,
et questo X 1110 y con BQ, e com X, que es L || 11 os propuse] propusimos Q || 13
y* om. Q | y* corr. eaeque es; om. y* Q | las virtudes BQ, la virtudes L

* Explicatio huius vocis supra, in Erh. 1 Compl. n. 10* et annot. 12


eiusdem exhortationis hispanicae.
* In Erh. 3 Compl. n. 76.
358 MEDIA AD COGNOSCENDAM GRATIAM VOCATIONIS

15
[122] Occürrenme, pues, aora algunos puntos para lo que os
tengo dicho. Desseáis, hermanos, saber qué haréis para la práctica
desto y para sacar fruto dello. Sea lo primero conocer esto y hazer
gracias a nuestros Seiìor por ello; y deste conocimiento me tengo
de ayudar mucho; que me aya querido Dios salvar en su Iglesia,
que sea christiano y, más, que sea religioso. Y el principio de todo
este bien es el auxilio special de mi vocación con que Dios me a
llamado. Es gran gracia y merced de Dios nuestro Seiìor que yo
no sea malo; y que me ayude a no ser imperfecto, es éste beneficio
mayor y don de Dios sobrenatural; y assi es menester conocerlo
por tal y reconocer por author dello a Dios nuestro Sefior. Y mi
rad que no ay don ninguno de Dios que, quando se conoce ser gra
cia suya, con humildad y simplicidad no se humille el alma cono
ciendo que es de Dios y cómo me lo da Dios. Y quando con la gra
cia suya po[f. 27v]néis por execución aquel buen desseo, es mayor
gracia de Dios.
El principio de todo eso ; quién es ? — Dios es, su bondad y po
der infinito, que haze esto por mi, no valiendo yo nada. Véome en
la Compaiìia, que Dios me a llamado a ella y traido por su mise
ricordia. Esta motión de Dios es, y portalla conozco, y assi le glo
rifico por ella y me humillo delante de su magestad y le hago gra
cias, que es una de las partes de la oración, como veréis quando della
trataré *. Nace de aqui tener un ánimo grato a Dios, que me a hecho
esta merced y me a dado este gran don; un desseo de alabarle siem
pre con el corazón y con la boca y con las obras. Quid retribuam Do
mino ? * ;, qué podré yo bolver a Dios, que algo sea, portodos los be
neficios que me a hecho ? Y pues a la iguala no puedo corresponder
a tan seiìaladas mercedes, yo os diré lo que serâ: que procuraré de
servir a Dios aun en aquello que segün mi instituto no tengo obli

16 hermano, Q. fratello X || 17 post dello signum, interrogationis X : om. LBQ


I ser& B || 18 me om. B || 19 Iglesia] gloria y B || 20-21 de todo este] deste B,
di questo X || 21 special] spiritual B, spirituale X | mi] nuestra Q || 22 grande
q I y merced sup. lin. II 22-23 yo no sea — imperfecto] me ayude no solo a no
ser malo, mas aun para ser perfecto Q || 25 reconocer del. a Dios I reconocer a Dios
por author Q | a Dios nuestro Sefior sup. lin. 1| 28 me om. B | quando] que B I
con] por Q || 29 por] em B, in X || 31-32 su poder Q || 33 que Dios — ella] a que
Dios me ha llamado B || 34 le] lo Q II 35 divina majestad Q, divina Maestà X || 36
ver&n Q || 37 trattaremo X II 38 un] con B || 39 y con las obras sup. lin. II 42
que* om. Q II 43-44 aun en — obligación om. Q

• In Erh. 14 Compl. n. 12.


* Ps. 115, 2.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 6 coMPL. (1561) 359

gación, buscaré su mayor gloria, buscaré el padecer por quien


tanto a hecho por mi, sefialarme he en todo lo que yo le pudiere
servir. Llamóme Dios, previnome con sus inspiraciones, gracia fue
y merced singular; y más que eso, que sobre eso dióme El su ayuda
para que fuesse obediente a su llamamiento, para que no contra
dixesse a su inspiración, para que no fuesse de los que se dize:
vocavi et renuistis *. Es cosa de mucha consolación, hermanos, tra 50

tar por tan menudo del Seiior; que,


de estas cosas de la gracia
por ser tales, por pequefias que os parezcan, son dignas de gran
consideración.
Lo 30 que ay es que, no sólo me llamô Dios, no sólo me a
[123]
dado que yo oyesse y obedeciesse a su voz, pero allende de esso so 55

aíadido esta merced: que yo me aya obligado


[f.

bre 28r] todo


a

guiarme por esta gracia. El perseverar, seguir gracia

de
Dios

el

la
y a
su

vivir que soy llamado,


en

de

es
vocación firmarme modo
el
y

a
gran cosa, gran privilegio del Sefior.
El

Declaro porque entendáis. hazer voto, obligarme no 60

el
lo

a
bolver atrâs del instituto, seguir esta gracia pena
de

de so
no dexar
a

de peccado mortal, nueva gracia grande


de
es

mano Dios.
y

la
La obligación los votos, religión approbada
es de

de

en

votos hechos
y

por Iglesia, mayor todas, mayor firmeza que puede


de

es
la

la

la

nuestra parte assi esta gracia nueva gra


de

de

es

aver los votos 65


*;
y

nueva ayuda
de

cia nuestro Sefior.


y

[124] Lo 4°, cómo me ayudaré yo más para esto para conocer


&,

Entender, hermano, que esta vocación


es

mi vocación certissima.
?

Dónde, veamos, religión appro


la es

sabéis Dónde Que ésta


lo
;,

;,
?

bada por Sede Apostólica, por pontifice Iglesia univer


de

70
la

el

que no puede engafiarme no ay duda que


en

sal esto. Es cierto


y
*,

44 buscaré add. siempre más add. ay BQ più che


di

om. 47
el

y
Q

;
II
|

sopra ciò El del. Sefior 49 sus inspiraciones los que dicen


X

E1] Dios
Q

Q
||

|
I

50 renuisti B, renuistis 51 del Seiior] de Dios 52 grande 54 es om.


X

B
Q Q

Q
||

||

||
|| II

55 yo om. BQ om. de esso] desto 56 todo] esto yo om. me


Q

Q B
||
a
|

aya sup. lin., corr. eaesea 57 perseverar — gracia om. 58 informarme 60


el

Q
||

||
II

declararlo he porque mejor entendamos Q, Decchiararòmi acciò ch'intendiamo


lo

62 muy grande
lo
Q X

entend&is] entendamos 63 de* om. 64 es* om.


Q
B

B
||

||

||
|| 1

67 conocer] consignir 68 Entended Q, intendendo 69 sabéis BQ, dove


X
Q
||

71 ||

sapete voi X, sabréis 70-72 por — Apostólica om. engafiar en


el

B
||

||
L
1,

Prov. 24.
*

2,

ThoMAs, Doctrinam Natalis circa theolo


6,
in q.

88,
S.

Cf.
2.

a.

c.

p.

giam votorum religiosorum genere habes Jer. Nadal 138-144, ubi


in

loci praecipui colliguntur.


PAUlus III, Regimini militantis (1540); IUlius III, Exposcit debitum
*

(1550). Cf. Erh. Compl. 18 sq.; Erh. Compl.


n.

n.

115.
1

5
360 MEDIA AD COGNOSCENDAM GRATIAM VOCATIONIS

la Sede Apostólica no puede errar en las cosas que tocan a la fee, o


pertenecen a las costumbres, quando el Papa procede legitima
mente en la approbación dellas. A propuesto el Papa en la Iglesia
este estado, esta religión como camino cierto para que en él se pue
75

dan salvar: no se puede dezir que yerra en esto, y pueda engaiiar


en cosa tan importante a los fieles. Confirmame en esto con la fee.
[125] Y, mirad, que no sólo nos contentemos de exercitarnos en
obras de obediencia, mortificación y otras virtudes; pero hemos
de procurar exercitarnos con diligencia en las obras de las virtu
des infussas, de las virtudes theologales, de la fee, esperanca y cha
ridad, y esto applicándolo por mi instituto y fin de mi vocación *.
Ved có[f. 28v]mo. Yo creo que Dios es trino, etc. ; y creo tam
bién que Dios me a de ayudar especialmente en este camino
que he comencado; si yo no falto por mi parte para alcangar la
perfectión, no faltará por Dios. Es menester que yo coopere, que
de otra manera seria tentar a Dios. Más, confirmarme en esto con
la esperanga ; que confio en Dios, en su bondad y misericordia, que
serâ conmigo y me ayudará a ir adelante, a perseverar en lo co
mengado, si por mi no faltare. Con la charidad glorifico a Dios y
alábole por este beneficio que me a hecho, y con humildad le su
plico que me ayude. Estas virtudes son las más principales de to
das, y con ellas se afinan y perficionan las otras morales, prin
cipalmente con la charidad, la qual da ser divino a las demás.
[126] El 5" punto serâ ayudarme cada dia desto con devoción,
en conocer que me a llamado Dios a esta religión, en la qual tengo de
corresponder a su gracia y vocación. Suplicaré al Sefior que me dé
conocimiento práctico de mi instituto, y que me imprima la gracia
de mi vocación en las entraiias y en el coracón, para que yo pueda
100 ayudarme con ella. Renovaré esto cada dia, pediré a nuestro Se
ìor un vivo affecto de la obra de la obediencia y de qualquier mi

73 a las add. buenas B || 76 mo] ni Q | y] ni Q || 77 Confirmame LB ; corr. er


confirmarme he L ; Y assi confirmarme he Q ; confermarmi in questo con atti de la
fede X || 78 contentamos B | de om. Q || 79 y de otras Q || 80 procurar om. B | con
diligencia om. B || 82 explicandolo Q | por BQ, al X, para L || 88-84 y fin — que
eae

Dios] creo yo que Q || 85 para corr. hasta 86 coopere del. haga algo que*] por
||

87 confirmame B, confirmarme
91

que he 89 a*] hecho add. conocer


y
Q

|| Q

Q
||

||

||

la mayor obligación que tengo de amarle 92 ayude add. en virtudes add.


B
Q

que 93 afinam] afficionam perfectionan BQ 94 com om. demas] otras


Q

1 Q
B

B
||

||

||
|| |

|
Q,
3o

qual 97 Suplicar Preghar vivo


la

95 5o] 96 um] com


X
Q

Q
||

||
a

corr. eaenuevo affecto add. cerca de obra om. de* om.


la
Q

Q
|

Saepe Natalis inculcat exercitium virtutum theologicarum earumque


*

momentum. Cf. Jer. Nadal


p.

390-394.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 6 coMPL. (1561) 361

nisterio nuestro. Toda la Compaiìia, hermanos, estâ puesta en


práctica, en ayudar al próximo. Es esto proprio de su instituto:
contra hereges, en la conversión de los infieles y en otras obras.
Y, si bien lo miráis, hallaréis ser verdad lo que os dixe: que toda

5
la Compafiia es una continua obra de la charidad y exercicio della.
Y esto baste por aora.

[§ II. — DE viTA, PERsoNis ET DoMiciLiis SociETATis]

[127] Antes que vengamos a tratar en particular de las partes


y miembros de la Compaiìia, veamos aora un poco qué ma[f.29r]
nera de vivir es la de la Compaiiia. No pregunto qué estado es, que 10

ya entendemos que es religión aprobada por la Iglesia; sino qué


sea la virtud en que principalmente se exercita, su studio prin
cipal.
Vida llamamos el exercicio en que cada uno se occupa más de
ordinario; y assi dezimos: ;, qué vida es la de fulano ? — De ca '15

car, de studiar, etc. — Pues ;, qué vida es la de la Compafiia, activa


o contemplativa ? • — Ay en la Iglesia vida activa y vida contem
plativa. La activa se occupa en obras de penitencia, en mortificar
y ordenar las passiones y exercitar las otras virtudes activas; el
que más attiende a esto tiene vida activa, aunque tenga alguna
parte de la contemplación La vida contemplativa tiene por
1°.

estudio principal considerar verdades otras conjuntas


de

Dios
y

con esto; quanto cosa que considera más perfecta, tanto


es
la

lo
y

| la

charidad om. basta 10 de] de 11 entendemos corr. eacsabemos


el
Q

B
||

||

||
6

occupa] exercita 15-16 decimos que


la

14 llamamos add. en om.


el

Q
B

||
II

|
es

vida de fulano caçar, studiar. Pues post contemplativa sigmum,


o]

17
y
Q

Q
||

interrog. eaeX, om. LBQ


B,

vida* om. 18 en mortificar] mortificación en morti


Q
||
|

ficación Q, in mortificar exercitar — activas marg. vida


in

la

19 20 21
X

|| y

Q
||

||

||

contemplación] contemplativa 22-23 otras conjuntas con esto marg. 22


y

in
Q

otras] obras 23 con estas Q, con queste


X
B
||

De hoc eodem argumento Annot. Constit. 42; Annot. Eramen


p. in

et in

in
n.
*

p.

31, 98; Erh. 1-2, 85-86; Jer. Nadal


n.

n.

Conim. cf. 327-338.


6

Hinc vitae activae hoc loco aliis praecedenti annot.


in

in
et
**

sensus
«

significatis, potius
quam indicare vitam externam apostolicam, respondet
vitae purgativae ThoMas,
S.

sensui ascetico Etiam hoc sensu dicit


in
3, et

».
c: «
2,
q.

182, Alio modo potest considerari vita activa quantum ad


2.

a.

hoc quod interiores animae passiones componit ordinat. Et quantum ad


et

hoc, vita activa adiuvat ad contemplationem, quae impeditur per inordina


tionem interiorum passionum ...
Uberius de sensu vocis M. Elisabeth
».

MasoN, Active Life and Contemplative Life study the Concepts from
of
».
A
»

Plato the Present, Milwaukee 1961.


to
362 DE VITA SOCIETATIS

es la contemplación. Ay otra vida que


se llama superior, que es de
los que crian en estas vidas a los otros, y ésta es propria de los
perlados de la Iglesia, del obispo, del cura; y este tal a de estar
actuado en la una vida y en la otra un activo bástale un poco

ii.
A
contemplación que morti

de

en

de
sustente ordene sus obras

y
le
ficación penitencia otras virtudes. un contemplativo bastarle

A
un poco actión, porque ay quien no tenga necessidad

de

de de
no
a

penitencia justo dia, sed resurgit

i°.
Pero

al
siete vezes cae

el

el
:
vida superior, pues otros,

de
instruir menester tener
la

de a
de
Qué vida, pues, destas Compaiìia

es
mucho todo.

la

la
;,

?
[128] Mirad, tomáis toda Compaiìia universalmente, to

la
si
das las vidas abraga; pero, miráis según parte principal,

la

la
si

El
que professos, que llamamos superior.
de
es

los tiene vida


la

la
novicio tiene principio más parte vida activa, exercitándose
al

la
de
penitencia peccados,
en

y de

en

de
los deshechar los hábitos malos
la

vida passada, juntamente occupa oración,

en
se
las cosas de
y la

la
aprovechar próximo
de

en
no

40

[f.
trata ministerios exterio
al
29v]

El
res, sino con buenos desseos con oraciones ayudarle. y y escolar
ya va un poco más adelante comienca aprovechar las almas

a
su
su

algun tanto vida del professo


en

es
comunicación. Pero

la
ayu
su

perior; intento principal, intensamente,

de
su

officio es,

y
próximo instruyendo vida activa,
en

de
45
dar unos las obras
al

la
a

contemplativa, segün disposición


en

de

de
otros las cada umo;
la

la
a

vida superior, ayudándoles


de

otros haziendo maestros


y

la
a

a
25 criam] animam 26 perlados corr. eaemonesterios cura add. etc. QX
B
||

||
|

27 bástale BQ, basta X, bastele 28 sus om. 29 otras virtudes in


B

y
L
li

||

||
Q,

marg. um] Al bástale basta 31 penitencia add. porque sed


X
in A

Q
li

||
|

y |
I

L,

resurgit, marg. 32 pues del. que om. que add. que otros del. sa
Q
B
II

carlos buenos maestros temer sup. lin. 37 principio más parte de marg.
in
al

la
II
|

juntamente corr. eaedespués


la

om. 38 en' om. la* om. 40 éste no


y
Q Q
B

B
el ||

| II
|

|
I

trata próximo ministerio exterior 41 sino] aumque ayúdalo


B
Q

Q
||

||
|

42 comienca aprovecharles las almas 44 om. 44-45 de intensamente


X
y

|| y
Q
B
||

||
a

ayudar sup. lin. unos corr. eaeotros L] algunos


|| al

la

45 46 las*]
B

B
Q
|

|
I

segúm add. en 47 om. om. ayudando sup. lim. 47-48 ayudándolos


a'

y
Q

||
|
I

las religiones
Q

illi vitae activae,


superior respondet Tho
in 11

de

qua
S.

Haec vita activa


2,
q.

Dicendum est quod opus vitae activae est duplex.


6,

188,
c:
2.

MAs
a.

Unum quidem quod ex plenitudine contemplationis derivatur: sicut doctrina


praedicatio ...
Et hoc praefertur simplici contemplationi ...
et

Item
».

haec vita activa superior coincidit cum illa parte vitae activae, quae descri
2a

bitur Ps. BoNAveNtURA, Meditationes vitae Christi, 45. Alii potius loquun
in

c.

7;
2,
5,

vita mirta, SUÀRez, De varietate religionum lib.


de

ut

1,

5,
n.

tur
c.

sq.: Opera, Vivès, XVI, 452-455, 587 sq.


1,

6,

De religione lib.
S.

n.
c.
I.

1
1a

Prov. 24, 16.


MoNUM. 5 — ExHoRT. 6 coMPL. (1561) 363

las religiones que desto tratan. Los coadjutores spirituales tienen


lo mesmo que los professos en su grado. Los temporales tienen
mucho de la activa conjungiendo mucho de la contemplativa.
Veis aqui, pues, quáles nuestra vida y nuestro modo de proceder.
[129] Digamos pues aora qué partes tiene la Compaiìia, porque
èsta serà la plenitud de conocer la Compafiia, conjungiendo con los
principios que hemos dicho hasta aora.
Dividese la Compaiiia en sujetos o personas della, y en casas 55

y lugares donde está. Las personas son: primero, novicios

**;
y i*;

i°,
2°, scolares 3°, coadiutores temporales spirituales estos

y
o
coadjutores solennes, aunque algunos

no
scolares con votos
dellos, conforme Julio 3°, pueden
de
bulla suelen admitir
la

se

y
a

i*;
professión son los professos
de

de

tres votos solennes

4
a

votos solennes 17.


superiores que ay Compaiìia son pri
de

en

en
Las maneras
la

:
mer lugar, congregación general, donde està Compaiìia uni
la

la
versal actualmente congregada. Esta tiene primera authoridad la
Compafiia Luego sigue prepósito general, provin
en

65
i*.

el

el
la

se

cial, prepósito local, rector, prefecto probación


de

maestro
la
el

o
48 que desto tratam in marg. 48-50 Los coadjutores — contemplativa in marg.
II

y !
49 su] segundo 50 conjungiendo] juntando 51 Veis aqui pues quäl es]
B
B
||

||

esto quanto aqui del. eacimadvertentia pues quàl es nuestra dum delet alia,
B Q

L
a

et |

similiter 52 pues om. 52-53 porque ésta — Compaiìia


id

habet tamen
X

Q
||

||

om. 52 plenitud sup. lin., corr. eaetambién una buena manera 53-54 conjun
la
B

||
|

giendo — aora, in marg. 53 conjungiendo] juntando B, conjugando 55 corr. eae


Q
||

o
I

dellas 56 lugares] collegios donde estém Q, dove questi stanno 58


y

X
Q
B
||

||
|

coadjutores del. temporales add. temporales spirituales scolares coadjutores


y
B
B L

1
Q o
|| ;

admittir ante suelem suelem] deven 60 4o om. 65 prepósito ge


y
Q

Q
||

||
|

neral BQ, preposito generale X, prefecto general 66 rector Q, rectore


X
el

il
||
L

prefecto aprovación
el

Q
|

n. 1,

Cf. Eacamen
n.

12-13.
1, 1, c.
de * 1 is i* i*

Eramen
c. c.

10.
n.
9.

Eacamen
bulla Iulii III, Exposcit debitum,
de
In

6,
n.

sermo est coadiutoribus


scholasticis, quorum utrique dicuntur non facturi solemnia vota
et

praeter aliquos qui de licentia Praepositi Generalis propter ipsorum devo


tionem personarum qualitatem, tria vota huiusmodi solemnia facere pote


et

MI, Const.
5,

2,

3,

5,
p.

C; condi
3,

n.

runt
I,

In

Constit.
n.
»:

381.
c.

c.

tiones ad hoc declarantur. Item posteriore tempore declaratio fit bulla


in

XIII,
S.

GREGorii Domino (25 maii 1584): Instit.


I,

Ascendente 92. Cf.


I.

Annot. Eacamen,
in

p. 1, n.

123.
1* 17

8.
n.

Earamen
c.

8;

10, Congreg. gener.


a,

S.

Cf. Constit. decret. 145: Instit.


n.

I.
1

II, 187.
364 DE PERSONIS ET DOMICILIIS SOCIETATIS

de novicios; éstos son propriamente superiores ordinarios. Del


ministro, si se a de llamar superior, se dirá quigâ adelante. Ay otros

eae

**,
superiores commissione, como commissarios visitadores

y
los quales parte

de

en

9a

el de
70

se
dize las Constituciones. Estos

la
no son superiores ordinarios; házelos General dales poder

[f. y

el

y,
authoridad que parece por tiempo que 30r] quiere;

le

el
y
aunque no son ordinarios, parece algunas naciones serán siem

en
pre, como Espaiìa

la *".
en
Compaiìia, éstas son desta manera: casas

de
75 [130] Las casas
probación, donde pruevan los que an
de

de
ser admitidos

la
se

a
Compaiiia; mejor manera que an

de
estas casas tener serâ
y

y la
si,
quando estuvieren por más presto cerca collegios, que de

de
casas; pero también ay probación dentro los mesmos collegios

de
professos Ay collegios:
en

de

**.
las casas unos donde los nuestros
y

oyen no leen, otros donde oyen leen, pero no son universidades;

y
y

otros que tienen todo, que son universidades, ellas oyen

en
y
de lo
y y

leen los Compaiìia **.


de la

Ay cassas professos, donde

se
exercitan los ministerios de
Compaiìia para ayuda las almas. Queda más? Si, mejor,
de
la

lo
el

;,
Papa superior; que Compaiìia
do

las missiones embia


el

el

la
a

a
68 quiq;& om. 69 visitades ms. 73-74 parece — Espafia sup. lin., corr. er em
B
II

II

algunas partes los avrà siempre, como N. Padre tiene ordenado que aya en Espaúa

le
72-73 por tiempo — parece omn. 73 serán BQ, vi saranno 74 en] es

Q X
el

lo
Q
||

|| ||
I

L,

75 éstas Q, ésta om. éstas BX casas*] casa 77 serâ om. 78 más


B

y
|| Q
||

||
|

presto sup. lim.] más puesto cerca de del. los 78-79 que de casas sup. lim.
si
y

Q
|

79 ay om. 80 Ay om. unos add. son 81 otros add. son 82 otros

y
Q

| Q

Q
||

||

||
II

que — universidades om. ellos BQ 84 Ay om. 85-86 más — missiones]


Q

Q
||

i|

?
es

mejor, que los superiores

al
m&s las missiones 86 do] donde de
y
lo

Q
B
||

|
Compania
Q
a

9,

3,

7,
p.

20; Congreg. gener.


n.

De commissariis cf. Constit. 3. e •,


c.

D 1

II, 176.
91

S.

decret. (non debere esse officiales ordinarios): Instit.


I.

B;
F;

1;
4,

2,

9,
p.

p.

p.
5,

1,

17,
n.

visitationibus: Constit.
c.

c.

c.

c.

n. 20.
Commissarius generalis pro Hispania fuerat, ab anno 1554 usque ad
*"

eius profectionem Urbem (aestivo tempore Franciscus de Borgia.


S.
in

a.

1561)
Cf. AstrAIN 401-402; II, 104, 127. Antea ipse Natalis venerat Hispaniam
I,

in

visitaturus cum titulo commissarii: EN,


-
I,

143-145.
De his domibus probationis antea locutus fuerat
15

Conim.
in
**

Each.
p.

13-15, veluti distrjbutio temporis pro his domibus


n.

Ordo
et

160-161.
habetur fere totum manu Natalis Instil. 178 81r-84r, sub
I,
in

codice
f.

titulo oixog tijg öoxupuoioioig. Cfr. Dialog. II,


n.
et

184-185.
De his speciebus collegiorum cf. Annot. Earamen, 166-168,
n.
in
**

170
;

Erh. 15 Conim. Dialog. II,


p.

16-18,
n.

n.

161-162 186.
;
MoNUM. 5 — Exhort. 6 coMPL. (1561) 365

todo el mundo le a de y assi serâ con la gracia divina


ser casa,

**.
Compafiia aün que ha ser, comiéngase; quando

de
no
Aora

es
la

lo
venga perfectión, partes

de

de
su

se
todas an embiar los nuestros

a
para emplearse

en
sus ministerios.

III. — DE PERsoNis SociETATIs

IN
sPECIE]

Aora pues dezidnos, Padre, cada una parte

de

de
[131] ésas
en

particular. novicios, qué novicio, qué vida


de
Dezidnos los

es
&
El

tiene officio del novicio es, hermanos, dexar primero

lo
**
?

los vicios, los peccados, por medio divino penitencia

de
sacra

la

y
sus partes, ayudarse también para ello 95
de

de
mento della
y

la
y

sus superiores, instituto,


de

de

de
su
instructión los exercicios
que tiene para ese fin. Más, dexary purgarse delos hábitos ruines
de
a

malas ganadas siglo, con penitencia, con


en

costumbres
y

la

de de la
el

frequencia los sacramentos, con oración, con


de

exercicio
la

el
todas virtudes, ganando hábitos dellas. Más,
de

100
obediencia
y

a
quanto pudiere sus 30v] inclinaciones siniestras debili
en

[f.

dexar
tándolas con mortificación, con exercicio de toda virtud,
el
la

yéndose mano, buscando sus appetitos Ay


de

contrario
la

lo

**
;,
a

os

más que dexe novicio Si, una cosa que parecerá extraordi
el

naria, gran verdad: dexar los modos particulares


de
et

es

tamen
a

que las cosas buenas, quando no convienen con


de en

tenia modo
él

el
si,

proceder Compaiìia. Son ellas buenas pero no son


en

de
la

buenas para acá; porque impiden que profes


de
te

si te

divierten
lo
y

también que, sois intelligente, tenéis prudencia expe


Y

sas.
si

cosas, quando entráis religión avéis sujetar esa 10


de

en

de

riencia
la

88 auìm no es que] no es que B, om. aûn que ha de ser marg. co


in
lo

lo
|| Q
I

mienca ser 89 en su perfectión se de 91 pues] diréis 93 hermano,


Q

Q
a

y ||

||
a
|

es 94 los*] medio 94-95 penitenc[ia sa]crament[o della] de sus


|| y
el

y
Q

Q
||

||
|

par[tes] marg., corr. eae 96 instituctión


la

confession 97 tienem malos


in

B
||

||

abitos Q, om. ruines 98 mal gamadas 100 la obediencia obediencia de


y
Q

Q
Q Q ||

||

|| ||

sup. lin. las virtudes ganado votos dellas habito dexar et


Q

Q
| B

8 ||
4

5
a
|

|
e in I

tamen marg. L] esto tenia] traia pero] mas son om. para.
|| Q
B

B
||

||

||
6

om. impidem 8-9 professa B, corr. eaeprofessos 10 esa om. B, esta


B

B
Q

Q
II
I

De domibus professorum de missionibus prius


15
et

Conim.
in
**

Each.
II,
n.
p.

p.

19, 162-163; Each. Coniin. 16-17, 89-90. Postea, Dialog.


n.

in
6

-
n. 187-188.
p.

11-16, 94-96; Erh. 8-9 Conim.


n.

Uberius de novitiis Erh. Conim.


in
**

7
p.

97 sq.
p.
as

Cf. Each. Conim. 11,


n.

94.
7
366 DE NOVITIIS

vuestra prudencia a este modo de vivir y dexar governar por ella;


porque assi vuestra prudencia se perficionará y se governará por
esta gracia. Veis, pues, que el officio del novicio es un dexar vicios,
malos hábitos, inclinaciones y todo lo demás que he dicho.
15 [132] Más a de hazer el novicio: vestirse de virtudes y exerci
tarse en ellas. No sólo en la obediencia, que ay más que eso; pero

**,
en la fee, speranga y charidad ésta principalmente, que

en

es
y
que da

de
ser divino las demás. estas virtudes caminar

Y
la

a
por instituto que tiene, por camino que Compaiìiale mostrare.

la
el

el
pobreza, metiéndose las entrafias della,

en
20 de amar hazer
la
A

lo y
todo, que perfectión;
de

es
renunciación entrada menos

la

la
a

a
de desseo. Amar castidad no admitiendo cosa alguna, por muy
la

pequeiìa que parezca, que sea contra ella; seguir

de
obedien

la y

de la
a
cia, que Dios ayudarà por perfectión chari

El su
medio
le

la
a
novicios, conociendo
de

de
25 dad las otras virtudes. maestro
y

que menester, ayudará otra, poniéndole


en

en
una cosa
le

y
en lo

exercicios donde gane pacientia, humildad; serle obe


la

la

la
a
principio
de

en

de
diencia entrar resto to[f. 31r]das las otras
el

el

proprias
Compaiìia.
de

virtudes
la

aqui — Que
de

es
30 Qué vida del novicio como la
se

[133] saca
;,

y ?

un paraiso, una gran felicidad gran regalo: que uno pueda atten
pueda ayudar, parece que gran

es
der solamente que no os
le
lo

;,
a

merced de nuestro Seiìor El novicio tiene más oración, más tiem


?

po aparejo para mortificarse, no tiene studios speculativos; todo


y

que trata para proprio aprovechamiento, para augmento


su
es
de lo

virtudes. No ay quien no quiera ser novicio, obediencia

la le
se la
si

dexasse. Yo digo algunas vezes que querria que


en
no

dixesse
Compafiia: probación que parece cosa falta;
de

fulano llevan
»,
a

a
«

aprovecharse, virtud,
en

sino: va exercitarse rehazerse


la
a

a
«

después con nuevas fuercas tornar proseguir


en

40 los ministerios
y

Compafiia obediencia este estado,


de

de

mi me diesse
Si
la

la
».

— gracia corr. eae perfi


se

11 dexarse BQ, lasciarvi 12-13 perficionará


X
II

divina 12 perficionará QL, perfectionará sarà per


B,

governada por
el la

cionada
y

fettionata X,
es

13 que dexar bis, del. dexar 16 obediencia add. en las


y
B
1

II
B |

otras morales 17 em* om. 20 amar metiéndola en las entrafìas B, met


la
Q

B
||

X ||

tendosi melle viscere quella 22-23 por pequefia que sea contra 22 muy]
di

B
||

||

más Q, om. 26 menester add. Dios 28 otras om. 30 como sup. lin.
X

Q
B

l!
||

||

||

31 paraiso del. terrenal puede 32 grande 33 de add. Dios 38 pro


Q la
|| Q

Q
B
||

||

||

y a
I

vación parece 39 rehazerse omn. 40 em los add. exercicios 41


y

Q
||

ll

obediencia] Compaiìia QX

Cf. hac exhortatione, annot.


in

8.
*
MoNUM. 5 — ExHoRT. 6 coMPL. (1561) 367

demandarlo. Y,

**;
gracia lo tomaria

de
todos devrian miráis

si
en ello, assi pratica: pedir superior penitencias, perigrinacio

al
se

en **,
los hospitales, estar debaxo pólica

de

se
nes, como haze

la
ir
a

Compafiia tan ordinario, principalmente Roma las va


en

45
la

y
caciones; todo querer ser novicios serlo. Siempre hemos

de
es

y
andar tras nosotros, no dexar nuestro aprovecha

de
cuidado

el
ser novicio, quien no quiere ser novicio, tiénese
es

miento: esto

y
por perfecto, por ese mesmo caso

no
y

lo
es.

El
[134] Quänto tiempo dura — tiempo

de
noviciado

••; la
*•
el
;,

?
probación ordinaria Compafiia por
de

es
menos dos afios
la

lo

*';
los scholares otro, después
en

de
los estudios más no
y

lo
a
ay término, porque queda juizio del superi[f.31v]or aiiadir
al

más tiempo, quando no tiene legitima satisfación. La probación


Compaiìia no estâ determinada, acaba aunque estado se
55
ni
la

en

el
**,

della sea acabado porque vos seáis coadjutor professo. Puede

o
Compaiìia, haze, que menester, poneros

en
avéis
la

y
es lo

lo

vee
si

probación, que ayudaros vuestra necessidad para que apro

os
vecheis.

42 tomaria devriam demandarle miramos 43 assi se pratica] es


le

Q
B

||
|

practica perigrina[ciones] im marg. del. in teactumortificationes 44 la om.


B

B
||

||
;
|

46-48 serlo — es ser novicio om. 46 Siempre add. 50 post moviciado


y

y
Q

B
||

||

signum interrog. BX, om. LQ 51 ordinario BQ, ordinaria LX de] en Q, mella

X
||

||
|

demas Q, più 55-56 aunque — acabado in marg.


al

52 56 seréis 57
y

X
lo

Q
||
e

II
I

poneros BQ, mettervi X, poneos 58 ayudaros del. add.


Q
||
L

a
L;
p.

eundem sensum Erh. 16, 96. Cf. propter repetitionem


n.
In

Conim.
**

sententiae Natalis A. RodRiguez, Ejercicio virtudes cristianas,


de

perfección
y
p.
1,

tract. 3°,
9.
c.

p.

Eodem verbo utitur Erh. 15, 95. Póliza, praeter


n.

Conim.
in
**

sensum frequentiorem pro demonstrativa alicuius licentiae sive permissio


re

nis ad rem aliquam, hic sumitur significatione qua Diccionario


de

de
ea

la

lengua castellana compuesto por ... Real Academia espafìola (tom. V, Madrid
la la

junta de algunos parlar jugar. Lat.


se

1737): Póliza llama también


«

Colloquium (p. 312). Prácticas espirituales para


de
F.
J.

IdiÅQUEz
de in

uso
el
»

Compaiiia Jesús del nopiciado de Villagarcia,


de

los hermanos novicios


la

ita habet: Las recreaciones en casa que no son asuetos, llaman pólizas,
se
«

dos horas por regular. Cuando las pólizas no son


de

una
y

lo

suelem ser
o

.
.

sociis non designatis, sed libere electis] dos horas,


»; de
[i.

se

atadas
e.

son
y

acostumbra pedir licencia para tener media hora


de

oración 28, Recrea


c.

II, Bilbao 1894,


p.

ciones 105.
p.

Erh. Conim. 12-14,


am*° ••

n.

De eadem
n. n. in
1, 1, re

94-95.
c. c. 7

12;
4, 4,

16,
n. n.

Examen 41.
c. c.

8;

p.

12; 16; 3;
6,

5,

1,

Eramen Constit.
n.

n.
c.

c.
2,

Domus ad hanc probationem esse poterat ipsa domus novitiatus,


n.
c.

1.

p.
15

13,
in n.

ex Each. Conim. 161.


p.

Erh.
sa

13,
n.

De eadem Conim.
re

95.
7
368 DE NOVITIIS

[135] Qué causa ay para tener la probación tan larga y tan


,

indeterminada ? — Dava para esto nuestro Padre Ignatio dos


razones a su modo, llanas y efficaces. Nuestro instituto es grande y
difficil; no tenemos ceremonias; parece en lo exterior que tenemos
más libertad que otros; acaece ser necesidad de andar algunas ve
65
zes a solas o con un solo compafiero; tratamos de ordinario en
nuestra conversación con seglares, comunicamos con muchas ma
neras de gentes: para todo esto es menester gran virtud y que
tenga el superior de vos mucha prueva, mucha seguridad para
embiaros sin miedo a un ministerio o a otro; y para esta seguri
70
dad es necessario preceda mucha probación, y.ésta a de ser a con
tento del superior, que es el que os a de embiar.
La otra causa es : probación entre nosotros es quando uno da
satisfación de virtud ; y assi probar, hazer prueva, es tomar expe
riencia de una cosa, y por tanto veis que en la Compafiia las pro
75
baciones se llaman experiencias; y porque en el camino de las
virtudes unos se ayudan de una manera, otros de otra, unos se
dan más prisa, otros menos; assi como es la necessidad differente,
lo deve también ser la probación.
Al fin, entonces dexarâ de ser novicio, quando el superior por
las experiencias que dél a tomado queda satisfecho y contento. Y

*:
luego scolar coadjutor professo
[f.

es

acabado esto, no 32r] o

o
ay Compaiìia un estado medio, introduzido por nuestro Padre
en
la

Ignatio; porque Compaiìia proceda con esta simplicidad lla


la

y
toma también más experiencia los sujetos, aunque
de
se

neza,
y

no están puramente probación. Desto


[f. en

dirá adelante más con


se

gracia del Sefior.


[f.

alba]
la

320-33r 33v]
1a

62 efficaces add. La que 63 dificultoso 64-65 [acaec]e ser ne


Q

B
||

||

ce[sidad d]e andar [alguna]s vezes marg., del.


in
[a

solas] tertu hemos de


in

andar muchas vezes solas 64 ser] de Q, esser X, om. de om. 66 comu


Q
B

||
a

|| !

I
67

nicando que om. 69 [sin m]iedo marg. otro del. sim miedo 70-71
in
B

B
||

II
I

necessario — contento] menester mucha prueba provación entre nosotros, esta


y

provación de ser con contento 70 esto 72 es*] de uno corr. er otro


y
Q

B
||
a

II

73-74 experiencia BQ, isperienza X, experiencias 76 ayudan]


73

probar add.
B

L
|| ||
o

II

77

|| 78

andam manera add. se* om. priesa BQ menos marg. deve


lo y

in

la
Q

II || B
||

II
|

83 para
B,

ser también tanbién deve ser 79 En fin 80 tomado] tenido


Q

B
||

que proceda LQ, procede BX 85-86 desto — Sefior m2 85 más om.


Q

B
|

la I

l
Q,

adelante más] larga più lungo 69 Sefior add. en plática siguiente


X
la

||
a

q, add. nell'essortatione seguente X.

Eramen,
m.

Cf. Annot. ibi annot. 19.


in

et
**

134-138
MONUM. 5 — ExHoRT. 7 coMPL. (1561) 369

Ihs

PLATICA 7a

§ I. — SEQUITUR TRActatio DE Novitiis. — 136. Ius commune et ius parti


culare religionum. — 137-139. Particularia in iure Societatis, nominatim
relate ad vota simplicia et ad tempus novitiatus et probationis. — 140. Pro
positum, quod debet esse in novitio, omnia deserendi. — 141. Incipit novi
tius per renuntiationem, sequendo consilium Christi. — 142. Quomodo
practice fiat renuntiatio bonorum. — 143. Vota novitiorum et approbatio
in scholasticum et in coadiutorem.

§ II. — IMPEDIMENTA PRo AdMissioNE et ExPERiENTiAE. — 144. Divisio


impedimentorum. — 145. Enumeratio essentialium. — 146. Causae in ge
nere cur ita sint. — 147-151. Causae in singulis impedimentis. — 152.
Seae experientiae de novitiis et causae generales earum. — 153-154. Cur
experientiae de exercitiis et in nosocomiis.

[§ I. — SEQUITUR TRACTATio DE Novitiis]

[136] Proseguiremos en esta plática


lo que hemos comengado
de los novicios. Quedamos de hablar del tiempo del noviciado,
que passado el afio no son los nuestros luego professos. Advertid
que las religiones que se fundan y tienen approbación del Papa,
en su modo de vivir sustancial, quiero dezir en tener votos solennes,
no ay cosa que no sea ordinaria y comün, que en eso convienen las
religiones; pero, quanto a lo particular en que se distingue una
religión de otra, ay cosas y privilegios no sólo fuera del derecho 10

común ecclesiástico, pero aun fuera de las reglas y leyes de las


otras religiones. Esto es ser particular y differente religión, te
ner algunas leyes y privilegios que no tienem las demás. Assi lo
veemos que la orden de S. Domingo, la de los cartujos, etc., tienen
particular modo de proceder en que se differencian; y nosotros ni 15

más ni menos. Y no ay por qué desto se maraville nadie. Pero, como


son estas cosas fuera del derecho comun, siempre tienem contra
dictión; y assi la tuvieron muy grande las órdenes de los mendi

1 f Jhs om. BQ II 3 Prosiguiendo B || 5 nüestros] novicios Q I luego om. B


II 7 tener corr. eae los I solennes sup. lin. I solemnes votos Q || 9 en quanto B l
«distinguen B || 10 otras B || 11 leyes y reglas B || 14 etc. om. Q || 16 Pero] Porque
.Q || 17 siempre tienen] an temido alguna dificultad y Q || 18 la orden B

24 — CoMMENTARII P. NADAL.
370 sEQUITUR TRACTATio DE Novitiis

cantes, y no como quiera, sino que algunos escrivieron libros con


tra ellas *.
Y, porque entendáis quam gran cosa es instituirse una religión,
donde se a de derogar el derecho comün, sabed que al mesmo Papa
Innocencio 3° se le hizo esto difficultoso, quando se instituyó la
orden de los predicadores. Y assi leemos en sus Chrónicas que, vol
viendo de Tholossa S. Domingo, donde avia stado doze aiìos con
tra los herejes albigenses, donde hizo muchos milagros, viniendo
en Roma afio de f 1215 f demandò la approbación de su religión
al Papa Innocencio, y el Papa le dixo que tomasse una de las re
ligiones ya 34r] approbadas Iglesia, para que vi

de

en
[f. ella

la
El
viesse sus compaiîeros. volvió tratar consultar esto con
él
y

y
a
sus compafieros; después, quando tornó
y Roma, era muerto

a
Innocencio, religión regla

de
Honorio

S.
confirmò

le
A y

la

la
con
Augustin ya regla Inno
S.

Francisco avia confirmado

le

la
*.

cencio vivae vocis oraculo *.

21 instituirse BQ, instituirsi X, instituir mismo Q,

al

al
20 ellos 22
B
B el ||

||
L
medesimo X, mesmo LB 23 esta deficultad BQ, questo difficultoso 24

X
Q

||
II

su Corónica 27 Roma Q, in Roma 1211 LXBQ demandóle apro


X
||

||
a

|
religión] regla Papa Innocencio Papa* add. Inocencio
al

bación 28 om.
B

B
Q
||
|

I
29 ya om. porque en ella 31 tornó] bolvió BQ, ritornó X 32-33 con
B

Q
||

||

||
|

la regla de S. Agustin corr. eaeque an la regla de S. Agustin, mudadas algunas cosas


;add. que tomarom
la
L

33 le]
B
Q
||

Sic GulielMo SANcto AMore scriptus fuit (a. 1255) Tractatus brevis
A
a
1

periculis novissimorum temporum. Contra quem


de

contra doctores Univer


et

sitatis Parisiensis impugnantes ius mendicantium ad docendum ad cathe


ThoMAs scripsit opusculum 19 Contra impugnantes et
S.

•,

dras Universitatis
«

Dei cultum religionem, respondens accusationibus. Confecit pariter de


in
et

fensionem vitae religiosae opusculum 17 Contra pestiferam doctrinam re


•,

trahentium homines Errores Gulielmi damnati fuerunt ab Alexan


religione.
a

dro IV cf. DENziNger, Ench. Symb. 458-459;


(5

octobris 1256): de
J.
n.

GUIBERt, Documenta ecclesiastica christianae perfectionis studium spectantia,


192-196. Sed, Sancto Amore,
n.

favorem iterum theoriarum Gulielmi


in

aliquis (probabiliter Gerardus scripsit Contra adversarium


de

Abbatisvilla)
perfectionis christianae praelatorum Ecclesiae. Adversus eum
et

et

et

facultatum
errores praecedentes BoNAvENtURA, cum esset Minister Generalis Minorum,
S.

scripsit Apologiam pauperum contra calumniatorem (Opera, Quaracchi, VIII.


Apologiae, post medium).
12

233-330), non ante annum 1269 (cf.


c.

De fundatione Ordinis Praedicatorum agit GeRARDUs de FRAchaeto,


2

P., Chronica Ordinis 1254. Vide, de his quae Natalis dicit,


ab
a.

1203 ad
a.
O

H. VicAiRE, Storia San Domenico, Roma 1959, 11, praesertim pag.


di

c.

290 sq.
Cf., gr., M. HeiMbucher, Die Orden und Kongregationen katho
v.

der

lischen Kirche*, Paderborn, vol.


p.

(1933) 672.
I
MoNUM. 5 — ExHoRt. 7 coMPL. (1561) 371

[137] Nosotros, pues, tenemos cosas particulares que son fuera


del derecho común y de las ordenangas de otras religiones, como es
esto que tratamos. Passado un afio, de iure ay luego professión,
o tácita o expressa, en las otras religiones; aqui no, porque assi
conviene a su instituto y modo particular de proceder. Y esto tiene
authoridad de la Sede Apostólica, como lo otro; y assi, si tuviésse 40

mos nosotros algunas cosas particulares sin approbación y authori


dad del Papa, causa avria para maravillarse; pero que las tengamos
ay
él,

confirmadas por Más, que nuestra bulla nos

da
no autho
la

apostólica para *.
declarar las dudas que occurrieren

en
ridad nues
tras bullas, constituciones

y,
en
nuestro instituto 45

se *;
no fuesse

de si
y

en cosas comunes ordinarias, declaración tomar no la


y

a
común, nuestros proprios principios.
de

del derecho sino


Compafiia voto püblico
en

en

de
su
[138] Haze uno manos
la
no

superior, los coadjutores formados,


en
es

con todo eso solenne


y

aunque parece que derecho dispone otra cosa porque esta gra
*;
el

cia privilegio nos hecho Sede Apostólica.


la
y

[139] La probación, pues, nuestra (segün nuestros privilegios)


para qualquier estado Compaiìia por
de

de

de
menos dos
la

lo

ser
a

más queda legitima satisfación los superio


de

afios
y
lo

la
*,

ya a

res Las razones desto las tratamos nosotros siempre hemos 55


y
°,
*.

desseos como novicios, con desseo


de

en

de
vivir nuestro coracón
y

approvechar[f. 34v]nos, conociendo nuestra necessidad, procurando


tener superintendentes que nos corrijan, que nos ayuden apro
a
en

vecharnos adelantarnos virtud.


y

la

36 las otras es] em 37 esto de que afio del. un dia 38 tácit[a.


B

y
Q

B
||

|| Q ||

o
II
I

ex]pressa in marg. vel tacita vel expressa en las otras religiones om.
B Q Q
| | ||
L
o

38-39 porque mo conviene nuestro instituto 40 authoridad add. primero


Q
a

otra 41 alguna cosa particular y] 43 por Papa


ni
la

om.
el
XB

B
si
Q

B
|| ||

||

||
|

mas BQ, Di più nos eae BQ,


X

da om. nos 44 en] com 46 en cosas]


Y

ci

Q
||

||
L
;

Compaiìia om. Compaiìia ptìblico im marg.


la

con sus 48 en voto en


la

B
Q

Q
||

||
|

49 solenne add. como add. come en los coadjutores formados in marg. 50


X
Q

||
;

B |

parece que sup. lin. 52 aprobación pues om. 54 m&s Q, et più X,


lo
B y
Q
||

il
II

y |

más LB legitima add. disposición 55 La razón 56 desseos] des


lo

y
Q
a

II

'I
|

seo 56-57 en desseos de aprovechamiento 58 ayudem BQ, c'aiutino X,


Q

Q
||

||

ayudam
L

m.

Cf. Erh. Compl. 115.


5
*

MI,
3;

Cf. Erposcit debitum, 376; Erh. Compl.


n.

n.
I,

Const. 115.
5
*

Cf. supra, Erh. Compl. 115; Exposcit debitum, M1, Const.


m.

6:
n.
5
*
I,

381.
4,

12;
re 1,

16, 41.
n.

Eramen
in n.
c.

c.
7

p.

De eadem Erh. Conim. 13,


n.

95.
7
*

Erh. Compl.
n.

135.
6
*
372 SEQUITUR TRACTATIO DE NOVITIIS

60 [140] Veamos aora qué manera de noviciado es el de la Com


pafiia. Advertid que la Compania, nuestro instituto, en todo pro
cura con la gracia del Seiìor la perfectión; quiere que el novicio
tenga algún gusto y principio de religioso, que tenga alguna obli
gación, que ésa es la que haze ser religioso, como convendrá a
65 aquel su stado.
Los primeros Padres que fundaron la Compaiìia estuvieron
con grande determinación de dexar el mundo y sus cosas, y seguir
el estado de la perfectión en otra religión o en ésta, si la Iglesia
se la approbasse que viene Compa

de
1".
Desta manera ser

el

la
a
iiia de venir con verdadera determinación de dexarlo todo,
a

a
70
menos después un afio, aunque principio Compaiiia
de

de
lo

al

la
la u;

luego superior puede


era no dezirle que
el
y

lo

al
éste

o
a
otro Compaiìia, sino los pobres Y, tiene parientes,

i*.

si
a
o la o
a

Compaiìia esto superintendencia para que elija uno


en

se
tiene
dos tres letrados de buena conciencia, dentro fuera de Com

la
o

75

o
pafiia, confirmados por superior, los quales juzguen sus parien
el

si
tes son pobres, para que les pueda distribuir

**.
hazienda

la
Compaiiia instituir novicio con algún prin

su
[141] Quiere
la

cipio religión, comienga por a


de

S.
renunciación. assi dize

Y
y

la

Dionisio que ésta era comiengo los monjes y[de los]que seguian
de
el

perfectión los apóstoles: ecce nos reliquimus omnia


en
1*.

Veldo
et la

sequuti sumus Lo primero que dize que hizieron fue dexar


i*.
te

Quitar los impedi


es

renunciarlo todo. Qué esta renunciación


y

;,

mentos que podéis tener para estado que avéis tomado, hon

la
el

61-62 es todo 62 quieremprocurar


63-64 que tenga — religioso om.
Q

Q Q

Q
||

|| ||

II
64-65 convendria 65 aquel om. aquel 67 gram casas B, sue cose
le
B
B
||

e
|

lX sus cosas om. 68 la' om. 70 dexarlo todo] dexar mundo todo
el
y

y
Q

B
||

lo ||
I

que possee 72 dezir dé] dé que tieme 72-73 al otro] aquel


lo
B
|| Q

Q
o

||

||

II
lo |

74 se elija] tres BQ,


X

73 los om. vea 75 dos add. tre om. tres


B

L
||

I
de buena conciencia in marg. de dentro de fuera 76 confirmados por in
el
Q
||
o
|

marg., corr. eaecon juizio del 78-79 su — religión] su movicio religioso con
Q
||

algum principio de religión marg., corr. eaereligioso religión 79 por] de


la
in

B
||
|
«Q «Q

80 ésta] este B, ella Q, questo monjes marg., corr. eac religiosos om.
X

in

y
; ||

quelli che X,
81

que seguiam LB Veis en 82 te add. etc. fue del.


di

Q
||
e

II

hazer renunciación dexarlo BQ dexarlo todo 82-83 lasciar et renuntiare


il
Q
||
|

tutto 83 renunciar marg. 84 podiades B, potresti


X

X
in
y
||

II

4,

eundem sensum, Eacamen


us 1* ** i* 11 1°

n.
In

1.
c.
4,
n.

Cf. Eacamen 1-2.


c.

p.

1-2; cf. Constit.


4, 4,

1, 3,

7, 1,

Eramen
7.
n. n.

n.
c. c.

n. c.
3;

p.
3,

Examen Constit. G.
c.

Ps. DioNYsius AREοPAgitA, De eccles. hierarchia 6: MG 3, 533.


c.

Mt. 19, 27.


MoNUM. 5 — ExHoRT. 7 coMPL. (1561) 373

35r]ra, cruz, pobre, lleno

en

de
[f.
hazienda. Christo desnudo

la

la
oprobios contumelias; quien quiere seguir, dexe

de
honrra

le

de la
y
del mundo, los regalos cosa digna

es
hazienda. mucho

Y
y
la
peso consideración, con quânta efficacia Christo nuestro Seiìor
y

Evangelio nos aconsejado esta total renuncia


en

enseiìado
el

y
a
ción. Qui non odit patrem matrem, etc. qui non tollit crucem

et

et
i*
17.
suam sequitur me Quiere Christo nuestro Sefior que sean sus
et

discipulos deshechos todas las cosas que mundo precia


de

de
y

si
su el
mesmos; por eso quiere Compafiia que novicio comience por
la
y

aqui, por esta abnegación, menos con propósito firme della.

Y
lo
a
este propósito no nacer por alguna occassión humana;
de

de
95
ser
y a

a
gracia ayuda. Quiero yo ser religioso
de

Si su

movido Dios
y

y
con
dexarlo todo por Dios. tengo hazienda, tengo dexarla,

de
dexarla

y
pobres; todo perfectión,
es

dexarla manera cómo dexa.


el

y
la

se
a

assi aconsejó Christo las dos cosas juntas: vende quae habes
Y

et
da pauperibus assi veréis quánta libertad tendrán contra las 100
i°.
Y

que religión, quánto


lo en
tentaciones los entran con este ánimo

la
ayuda nuestro Sefior los que totalmente quieren renunciar
a

todo por amor suyo, cómo van desembaracados libres, sin estro
y
piecos, por perfectión.
de

camino
la
el

aunque aya esta voluntad algunos


en

de

[142] dexarlo todo


Y

su

principio, ello aparejados quanto parte, no


de
al

es

se
y

estén
a

les da licencia para que hagan, por peligro que ay después


el
lo

si

con inconstancia retrocedan. Para dentro del primero afio


no

tiene
él no
1°,

promesa voto alguno novicio assi puede obligar


y a ni

el

le

el
y

no

superior cosa alguna primer afio; pero quisiesse seguir 10


el

si
su

orden consejo, podrále con razón des[f. 35v]pedir, por verle

85 hazienda add. etc. Jesu Christo 86 de om. 87 del mundo in.


A
Q

B
||

II
B |

marg. y* om. es om. 88 efficacia] afición 89 consejado enseiiado


y
|| B

|| Q
||

||
|
I

total om.
B

et

et

90 matrem om. et* om. 91 om. 92 deshechos


B

Q
B

||
|

BL, corr. eacdesnudos L] desnudos Q, ignudi 94 por]


X

93 comience] entre
B
||

||

con 95 por] de 97 por Dios marg. Si om. 98 om. 99 consejo


y
in
Q
B

B
Q ||

||

||

||
I

es de 100-1 veréis — tentaciones corr. eaeveis quám libres van de tentaciones


||

100 veis libertad — contra las marg. por su amor 3-4 estropieco
in

Q
B

||
3
II
a |
BI

estém ello] estám ellos para ello para om. retrocedem


Q

B
||

| ||

||
6

8
X B|

B, retorciessem Q, retrocedessero Para om. tiemen 10 alguna add. em


Q

Q
||
|

B pri[mer afio] marg. pero om. 11 podrâ con razón despedirlo


in
el

Q
||
1

|
I

verlo B, tenerlo por inapto


Q

Lc. 14, 26.


** is 17 i*

Cf. Mt. 10, 38.


Mt. 19, 21.
2;
4,

3,
p.

1,
n.

n.

Cf. Examen Constit.


7.
c.

c.
374 sEQUITUR TRACTATIO DE NoviTiis

inepto para la obediencia y perfectión de la religión, que volunta


riamente quiere seguir en aquel tiempo.
Passado este primero aiio es obligado a dexar actualmente sus
15
bienes a su devoción a pobres quando el superior se lo ordenasse *°;
porque al principio que entra en la Compaiìia o ha de distribuir
sus bienes o hazer promesa de distribuirlos passado el primer aiio,
como se contiene en el principio del 4° capitulo del Examen m:
quando el superior se lo ordenare, a pobres, a su devoción, como
estâ dicho. Esta promesa ya da al novicio principio de religión;
ya tiene gusto y principio de religión; y es ésta gran gracia, que
se ponga en manos de otros, que se dexe guiar de otro. Y ved la
libertad de la Compaiìia: no puede el superior dezirle sino que
lo dé a pobres, no seiialarle aqui o alli, aunque puede el superior

**,
significarle alguna necessidad mas sin inclinarle una parte

en o
otra, porque sea verdadera libertad que novicio tiene

la

el
a

esta parte. assiqueda libre para darlo qualquiera siendo


Y

él

a
pobre, puede poner impedimento. Y, quisiere
se

esto no
y

le

si
a

parecer, porque ay sospe


no

parientes, regirse por


el de

su
darlo
no a

si a

sangre;
de

de
cha lleve tras amor carne de la

la
y
le

a
elegir consejo otros (como diximos), que sean juezes indiffe
de
el

rentes, sin passiones, juzgar son pobres


de
an

Y
éstos no.
y

si

o
12-13 que voluntariamente — tiempo marg. 14 este] 14-20 es obli
in

el
Q
||
II

gado — estâ dicho sup. lin. utroque marg., corr. eae no dexasse actualmente
et

si
in

se

promesa que Examen, de dexarlo quando


la

al
sus bienes de hazer dize en
el
a

superior pareciere. Este „voto promesa — Este, quae om.


la

sed oblitus est del.


y
;

18

BQX 16 que] quando QX entro BQ


ha] avia de capitulo 19
| Q

Q
||

||
o
|

|
I

pobres add. 20 est& dicho] tenemos declarado Este voto promessa da


Q

Q
||
o

o
eae

principio de religiom marg., corr. eaereligioso 21 ya tiene


in

da corr. haze
Q

||
|

— religión om. tiene del. voto, ya tiene principio gusto ésta add. tam
Q y y

Q
B
|

grande 22 manos de otro de*] por 23 no sino decirle 24


B

Q
a B

B
||

||

||

||
|

sefialar B, sefialando Q, segnarli aqui alli] quiem 25 necessidad sup. lim.,


X

||
o
|

25-27 mas sin — esta parte marg. 25 inclinarse BQ, inclinarlo


in

corr. er voluntad
II

|
27

que assi corr. eaecon todo eso tan


X
o]

26 sea vera om.


Y

I él

B
Q

Q
||

||
|

quiem quiera 28-29 quisiere dar 30 tras sup. lin., corr. ear 31 elegir
lo

Q Q
a

| B
||

|| ||

add. tomar los otros deciamos 32 passión


y

Q
|

F;

H. Con
2;

re 3,

2,
p.

p.
20

4,

1,

7,

6,
n.

n.

Examen Constit.
c.

c.

c.

cilium Tridentinum confirmavit hac Institutum Societatis sess. 25, de


in

regularibus, 16: edit. Görres tom. IX, 1083. Item postea Gregorius
c.

XIII, Ascendente Domino (25 maii 1584): Instit.


S.

I,

93. Nec hodiernus


I.

Codex Iuris Canonici 568, revocat privilegium tridentinum favorem Socie


in
c.

tatis. Cf. WERNz-Vidal, Ius canonicum tom. III (De religiosis), Roma 1933,
p.

255.
** 21

N. 2.
p.

Cf. Erh.
4,
n.

Conim. 105.
9
MoNUM. 5 — ExHoRT. 7 coMPL. (1561) 375

juzgando ser pobres, puede disponer libremente, y el superior no


puede tomar nada de lo que el novicio dispusiere desta forma, so
pena que peccarà y serâ obligado a restitución. Y si el novicio
lo diesse y no a pobres, la tal donación se podria revocar como
nulla facto et iure **a. Esta constitución de la Compaiìia es fuera de
la orden de las otras religiones. Y los que entran por esta puerta,
que es de la total renunciación y abnegación, veemos por expe
riencia quánto son ayudados de Dios nuestro Seiìor y con quánta 40

consolación y quietud corren por el camino comengado.

[f.
36r]
los impedimentos essenciales,
de

de

de
[143] Antes tratar las

y
experiencias que Compafiia tiene para sus novicios, quiéroos
la la

obligación que ay para hazer los votos


en

de

de
la
dezir breve
El

Compafiia. novicio puede por quando que


su
devoción cada 45

y
quisiere hazer los votos simples Compafiia, consejo
de

de
es
la

y
las Constituciones que hagan antes los dos afios, porque de
se

mostrarem con Dios nuestro Sefior, tanto


se

mientras más liberales


más copiosamente recebirán divina gracia
en

de
su

*°.
Dentro
si

los dos aiìos no puede nadie ser ello constrefiido; puédese acon 50
a

sejar, principalmente vee que prevendrán assi algunas


se

se
si
El

Ignatio queria que con facilidad

se
turbaciones. Padre no

le
**;
y,

aconsejasse hazer votos quando aconseje,


se

es
menester
le

ponerle delante que para hazerlos, no insti


no

libertad tiene
la

33 puedem 41 consolación] consideración por om. 44 de* om.


B

Q
||

||
|

48 mientras] quanto BQ, mentre che liberal mostrare 49


B

B B
||

||
i|

recibirá su del. copiosa gracia 50 ser nadie ellos 51 se* om. se*]
B

B
||
Q a
Q II

|
I

assi sup. lin. 52 quiere 53 om. acomsejase 54-55 insti


le

le

B
Q

||

||
II
|

gándolo
B

aa Etsi novitius, hac hypothesi, non ageret iuxta normam Societatis


in

atque aliud facere teneretur, aegre tamen concipitur quomodo esset nulla
donatio bonorum vere propriorum. Natalis cogitat promissionem distribuendi
propria bona, factam novitio, esse votum (cf. Erh. Compl.
n.

180).
9
a

Et vide circa scholasticum Societatis, post prima vota bonis propriis dis
de

ponentem absque licentia sive directione superioris, diversas opiniones:


utrum invalida, an valida irritabilis, an denique valida, non irritabilis,
et

sed illicita tantum sit illa dispositio. Apud SUÄREz, De religione


S.

lib.
I.

I., To
4,

6,

H. RAMIÈRE-I. BessoN, Compendium Instituti


n.

S.

11
c.

losae 1896, talis disposi


n.

101. Ius hodiernum circa meram illiceitatem


tionis, quandoquidem nihil aliud expresse cautum sit, vide Iuris
in

Codex
:

«Canonici 579.
c.

3,
10 p.

p.
T.
1,

22,
n.

Constit. Cf. Scholia


c.

119.
*

Cf. Erh. 122; EN, 20-21: quid Ignatius


I,
p.

34,
n.

S.

Conim. dixerit
**

Natali relate ad haec vota.


376 IMPEDIMENTA PRO ADMISSIONE

55 gándolos a ellos. Ellos de su devoción se muevan, si assi juzgarem


que les conviene.
Al fin de los dos aiios están obligados los novicios a hazer

**, **,
pueden constreiìir, que

se
los votos deven constriiìirse

a
los hagan aunque oviessen quedar más tiempo proba

de

en

de
60 ción por no tener dellos superior satisfación que conviene.

la
el
sigue Compaiìia, porque uno aya hecho los votos,

en
se
assi no
Y

la
que queda ya por approbado scolar por coadjutor

**.
o
II. — IMPEDIMENTA ADMIssioNE ET ExPERIENTIAE]

PRO

los impedimentos essenciales.

de
[144] Veamos aora Estos

**,
son los que hazen uno incapaz Compafiia

de

de

*°. en
los

la
ser
a
65 quales General toda Compaiìia puede dispensar No
la ni

ni
el

la
quiere Compafiia tomar juizio desto, sino déxalo Papa

y
al
el
Ay impedimentos, pero puédense recom
*".

sus nuncios otros


a

**,

pensar con otras partes con darle más tiempo probación

de
y

para tomar dél mayor satisfacti[f. 36v]ön.


El

primer impedimento aver renegado

de
70 aver
es
fee,

la
[145]

o
sido hereje notado, con errores, scismático, aunque más esté
o

imfame por pec


El

corregido

**.

enmendado ser homicida


y

o
El aver sido fraile de otra orden,
a°.

con voto
30

cados enormes

o
**;

alguna orden sacerdotes, como ay dos


de

de

en
sin Italia
él
o

55 Ellos* om. 55-56 juzgarem que assi 58 deven constrifiirse om.


y
Q

Q
B

||

||
II

59 huviese 61 Compafiia add. que 62 quede ya por tanto por 64

B
B

B
||

||
II
a,

uno incapaz] incapaces 65 dispensar] disponer 66 dexarlo 67 otros B


Q

B
||

Q ||

om. pero] que se puedem 69 mayor] mejor 70 impedimento add. ||


Q

||
II
|

essencial 71 con herrores smaticos 72 enmendado om. 73 El


B
y
Q

B
||

||

||
B u

om. de] en con voto convento 74 dos add. tres


Q

Q
B
||

o
]
|

4,

3,
p.
5,

n.
**

6.

Constit.
c.

p. p.

Cf. Erh. 10 Conim.


p. p.

35, 122; 15,


n. n.

n. n.

Each. 12 Conim. 135.


*

122; Exh.
10

12

Cf. Erh. Conim. 36, Conim. 15, 135.


30 *• ** **

2; Examen
2,
p. p.
1, 1,

3, 3,
n.

n.
c.

6.

Constit.
c. c.

Constit. G.
Cf. ibid.
2, 2, 2, 1,
c. c. c. p.

H.
3,

8,
n.

Constit.
n. n. n. c.
** ** ** si

B; Constit.
3,
1, 1, p.
3; 2; 1,

1,

3,
4, n.

Eramen
3, 3,
c.
p. p.

C,
É
n. n.

Eacamen Constit.
c. c.

E.
5,

Eramen Constit. Inde sufficit habitum


illius ordinis induisse.
MONUM. 5 — ExHoRt. 7 coMPL. (1561) 377

**,

de es

es
*°.
sin la nuestra hermitaiio 4° casado sclavo**. 75

si

si
o

o
El tener indisposición manera que pierda

de
50
cabega

el
juizio que esté peligro de obscurarse

en

ay de

**.
uso razón

la
el
o

[146] Estos son los impedimentos essenciales, gran razón

y
para que sean; porque, dad que fuesse contrario, que los

lo
lo

Compaiìia, veréis qué in

y su de

de
tales fuessen admitidos

la

y
ser

a
convenientes avria para tratar instituto. Dezia Padre Ignatio

el

su
para esto dos razones suaves llanas, pero efficaces modo.

a
Nuestro fin, que llamado, para aprovechar

es
Seiior nos
el
a

a
próximo, por consiguiente de edificarle con que hiziéremos
y al

lo
y

que nuestras personas les sean gratas, para que les sea accepto
nuestro ministerio; los impedimentos, como podéis ver en cada

lo
uno dellos, impidem acceptión próximo ponen nota

y
esta con

el
que los Compaiìia
en

de
nuestros ministerios. La otra razón
es

la
tanto más nos ayudaremos, quanto más fuéremos todos

de
una
una librea, que uno conocido conozcan todos, como
de

color se
y

aora veemos que passa assi con gracia del Seiìor; que

en
la

y
cosas tan importantes, como son las que ponen los impedi

lo en
se

mentos essenciales, todos seamos unos, limpios que toca en

a
la fee 40.
[147] Un renegado, un scismático, no son legitimos ministros 95

75 El 4o es* om. BQ 76 El om. temor en dispusición te


X

B
si
Q

B
||

;
L Q |

ner disposición 77 obscurecerse B, ofuscarse Q, perdere 78 gram eae BX,


X
||

||

grande 79 dado BQ, mettete ch'il qué de]


X

om. 80 fuessem] som


Q

Q
||

||
;

quantos Q, om. de marg. 83 fin para que


B in

82 [suav]es en su modo
Q Q
el B

B
||

||

|| |
I

e1] nuestro 84 consiguiente 85-86 sean acceptos nuestros ministerios


Q B
|| ||

||

86 podréis 87 impidem esta om. 89 todos om. 90 de om. 91 gracia


Q
B

B
||
II

II

de Dios nuestro Senor en om. 93 somos


Q

B
||
|

Tales erant Clerici regulares Theatini, fundati


as

Caietano
S.
a.

1524
a

de Th'ene ab Archiepiscopo Ioanne Petro Carafa, postea Paulo IV (cf. M.


et

HeiMbucher, Die Orden und Kongregationen, II, 97 sq). Clerici regulares


Antonium M. Zaccaria;
a. S.

Pauli decollati (Barnabitae) fundatorem habent


S.

1533 Clemente VII approbati sunt, Paulo III (HEiMbucher II,


a.

1535
a

106 sq.). Item Clerici regulares Maioli Papiae congregationis Somaschae


S.

originem ducunt (a. 1532) Hieronymo Aemiliano (HeiMbUcher II,


S.
a

110 sq.).
4; 3;

1,

p. 3,
p.
2, 2,
n. n.

1, n.
*7 *•

Eramen Constit.
c. 5.
c. c.

c.

C; Constit. Cf. Erh. Co


3,

3,

6,

Eramen
n.
c.

8
4,
p.
n.

nim. 98.
5;
2,

3,
p.
1,
n.

n.

Constit.
*• •• **

7.

Eacamen
c.

c.
en 4,
lo p.

Cf. Erh. Conim,


n.

98.
8

Ultima verba limpios que toca coniungunt LBQX cum


la
fe
a

praecedentibus.
378 IMPEDIMENTA PRO ADMISSIONE ET EXPERIENTIAE

de la palabra de Dios. Scisma no es heregia, pero es hermana


suya, como dize S. Hierónimo. Nunca dura scisma mucho tiempo,

**;
37r] que no acompaiie heregia

de
[f.
como sabemos los

le

la

lo
griegos, insti

en
hemos visto Alemania. Nuestro ministerio

y
lo
100
ser ministros legitimos palabra

de

la de
tuto ecclesiásticos

la
es
Dios. Quien tiene para esto ineptitud, quiere Compafiia,
de

no
le
aunque esté emendado aunque tenga dispensación aquella

de
y
nota, con todo eso no queremos porque, fin,

en

de

es
iure éste

le

;
inhábil para exercitar semejantes ministerios como Compafiia

la
professa, facie Ecclesiae éste tiene nota. Nosotros hemos de
in
y

ser ministros religiosos, quiero dezir legitimos con perfectión;

y
son; que tienen impe

**,

**,
hereje, homicida imfame no
el

el

lo
el
dimento ecclesiástico.
qué diréis del que

se
[148] Pues sido fraile saliö siendo

y
;,

a
10 novicio, no por inconstancia, sino por alguna necessidad? — Que no
puede recebir. Lo primero, porque tengo juzgar que aquella

de
se

Dios. Yo no quiero devo juzgar otra cosa.


de

era vocación

Y
ni
también importa que no mezcle nuestra religión, sino que sea
se

librea, proceder.
de

de

lo de
mos todos una todos un modo nuestra

Y
juzga universal; particular no puede
en

en
15
constitución esto
se lo

aver certidumbre; puerta totalmente

**.
assi cierra
y

la

habitu monachali, que


in
se

[149] De los hermitaiìos entiende


97

96 dei] para 97-98 Nunca — heregia subd. lim. dura] huvo B, durarâ
Q
||

sabemos de] se vi6 en nuestros tiempos en Ingla


(Q

98 compafìase como
la

B Q lo
B
||

terra, se vee en 99 om. Alemania del. parte en Francia para esto


lo
y

y
Q Q
| ||

||
1
|| |

no tiene aptitud inactiptud aunque tenga corr. eae que tiene 2-3 de
2

II
aquella nota im marg. de iure om. exercer eae BQ, et X, om.
y

y
Q

|| B
||

||

7 ||
in 3

el 5

con perfectión marg., corr. eac perfectos homicida, infame BQ


el
L

y
||
6

similiter imfame, alguna


et

homicida se om. 10 inconstante


X
el

el

Q
L

B
||

||
9
;

im marg. 11 pueda Dico che non se può porque] que 16 se om.


X

B
Q
B
||

||

||
;

17 in] de monachalio
B
Q
|

schisma hoc esse arbitrantur, quod haeresis per


41

Inter haeresim
et
«

versum dogma habeat; schisma propter episcopalem dissensionem ab Ecclesia


separetur: quod quidem principio aliqua ex parte intelligi potest. Ceterum
in

nullum schisma non sibi aliquam confingit haeresim, ut recte ab Ecclesia


HiERoNYMUs, In Tit. 10: ML 26, 598.
3,
S.

recessisse videatur
».

Cf. MI, Const. II, 22, annot.


-
** ** 4*

2.

Cf. Codeae Iuris Canonici 985, 4°.


c.

Rationes etiam explicantur


7,
p.

S.

Conim. 99. Mens


in

n.

Each.
8

Ignatii, quam Natalis transmittit, ita Padre que


se

habet: No entiende
el
«

los religiosos de Juan Tiago semejantes caballeros que aunque tengan


S.

S.
y

votos, tamen viven en hábito secular, sean exclusos Compaiìia por


de

el
la

impedimento essencial MI, Const. II, 24, annot.


3.
».
MoNUM. 5 — ExHoRT. 7 coMPL. (1561) 379

**,
dependen de alguna religión que son los antiguos,

de
modo

a
no
aunque perfectión aquellos que, después

en

de

de
van 20

la
aiios de vida cenobitica en comunidad, ivan hiermo. Pero éstos

al
vivir particular

su
vocación, por

de

de
su

tienen modo manera

y
y
no
eso, por semejante razón, Compaiiia.

en
y se
admiten

la
consumato tenemos resolución,

no
[150] Del matrimonio rato
nuestro Padre Ignatio. Cierto estâ que éste
en

de

hecha vida
puede ser religioso; pero Compafiia sin perjuizio

en
cómo serâ 25

la
,
Respondió nuestro Padre que ninguno desta manera
de tercero
?

deve recebir, no juzga superi[f. 37v]or que tiene partes por


se

el
si

las quales, acabado un aiîo, pueda ser admitido professión

de
a
Compaiìia, por
*°;

en
tres votos solemnes esto serâ rarissimo

la
y

que pocos avrà quien concurran partes


de

al en
esta suerte essas
para que admita professión fin del aiio con tanta dispensa
se

ción del noviciado; porque, más, no redunde


de

en
detenerse
injuria muger.
de

la
El

[151] esclavo claro estâ que no puede ser religioso;

y
es el
que tuviesse peligro perder juizio, ya veis quân incapaz
de

el

para nuestros ministerios


en
**.

Quien examen callasse estos


el

impedimentos, peccaria mortalmente estaria siempre pec

en
y

cado mortal, mientras no descubriesse.


lo

Siguese que digamos las experiencias probaciones


de

[152]
que tiene Compafiia para gran im
de
su

noviciado. Son todas 40


la

18 depende B, dependam 20 cenobitica del. cenobitica] no viviam


la y
Q

Q
||

||
I

21-22 por eso om. 22 semejante marg., corr. eae mesma 23 rato] contracto
B in
Q
|| B ||

||

27 se puede mi deve 28 puede BQ,


lo
B

24 hecha] hasta 25 serâ


Q
||

||

||
|

possi 29 seria 30 havia de esa essa suerte 31 admitan 31-32


X

B Q

Q
B

B
||

|| ||

||
|

con tanta — noviciado marg. 31 con tanta] contra 32 de detemerse] re


in

33 injuria] perjuicio ingiuria pre


Q,

tenerse B, de tenerse Q, l'intratenersi


X

| et
||

iudicio 36 nuestros ministerios] nuestro instituto quiem] quando ca


X

Q
B
||

]lasem 40 grande BQ
Q
||

E; Congreg. gener.
3;
2,

p.
1,

3,

5,
n.

Cf. Examen
**

n.

Constit.
c.

c.

II, 185). Item de mente Ignatii haec habet


S.

S.
•,

decret. 129 (Instit.


I.
1

Natalis: Donde excluyen las Constituciones hermitafios de Compafifa dixo


y la
«

los que tienen dependencia de religión hábitos, como


de
S. P.
el

entenderse
de Antonio, etc. MI, Const. II, 24, annot.
3.
»

Ignatii: Dixit [Ignatius] rationem hanc


S.

Iterum Natalis de mente


**

servari posse ubi recipiendus esset, qui ligatus esset matrimonio rato non
consummato,
ex
ut

omnes difficultates vitarentur quae Instituto Societatis


accidere possent, nullus qui eiusmodi esset reciperetur nisi cui post annum
ut

iudicaretur posse dari professionem, ipsa daretur expletoa nno MI


ac

re

».

Const. II, 24, annot.


8,
p.

Cf. Erh.
4.

n.

Conim. 100.
p. 8

Cf. Erh.
9,

Conim.
**

n.

100.
8
380 EXPERIENTIAE NOVITIATUS

portancia y se a de hazer mucho caso dellas. Seis maneras ay de


probaciones ordinarias en la Compaiìia **; aunque otras muchas
ay a juizio de los superiores La primera

es
*°.
hazer exercicios.
hospitales. 3a, peregrinar. 4a, servir en casa of

en

en
2a, servir
45 ficios hümiles baxos. 5a, enseiìar doctrina christiana senzilla

la
mente los niiìos las personas rudes. 6a, confessar predicar

al y
a

o
leer, conforme talento que antes tenia.
o

La razón general destas experiencias que por aqui llevò

es
nuestro Sefior Padre Ignatio, quien tomò por ministro desta

al

a
vocación, por aqui exercitö, Lo

su

*°.
éste fue noviciado

le
y

y
2°, porque probación probar bueno para nuestro

es
la uno

es
si
a
instituto,

él.
ensaya bien Compaiìia oración

en
trato
se
Tiene

la
si

y
desto; danse para ora

en
se
novicio exercicios ver cómo halla
al

la
quân hábil para las cosas 38r] spirituales. Occüpase

[f.
ción es
y

Compaiìia charidad, los pobres,


en

de

en

en
55
obras servir descur
la

a
rir por una parte por otra para aprovechar los próximos.
el y

a
Pruévase para esto que dessea Compafiia servir hospitales,

en
la
peregrinar, que pruevan ha
en

en

se
assi los demás. Assi cómo
y

aquellas cosas las quales an de vivir siempre.


en

se en

llan
dan no sólo para instruirle

en
60 [153] Los exercicios oración
las cosas spirituales, pero para tomar experiencia
en

darle modo
y

capacidad que tiene para las cosas spirituales Y, aunque


de

**.
la

damos exercicios otros, no son para este fin, sino sólo para
a

instruirlos; pero, los que an ser nuestros, procuramos cómo


de

se
aprovechan por qué via sienten más ayudarse;
en

65 oración
la

se
y

tan poca habilidad podia tener uno para las cosas interiores,
y

que no fuesse para Compafiia.


la

44 La 2^ BQ La 3^ BQ La 4a BQ 45 humildes BQ La 5^ 46
Q
||

fl
| Q |

rudas BQ La 6^ ear BX, LQ 48 destas] de las 49 IDios nuestro


y

Q
||
o

II
|

al I

Sefior nuestro qual 52 en del. assi veréis que en las probaciones


y
él
Q

L Q
||
a

se encierra nuestro instituto quod om. B, add. similiter


et

55-56 descurrir
X
Q

||
;

corr. eaedescubrir 58 assi en los] en todo 58-59 hallem 59 an] ha 60


lo
Q

B
||

||
II

instruirles la oracion 63 demos son] es sólo para BQ, solamente per


Q

Q
B
||

||

X, para sólo sólo in marg. 64 pero del. add. nuestros] de Com


la
L

B
||

L
II a

a
| L;

B |

procuramos LBQ, provamoli


se

pafiia, avum 65 om. siente m&s ayudado


X
Q

||

66 podria uno tener cosas del. spirituales


Q

B
||

sq.; Erh. 1554,


4, 4,

86 sq.
n. n.

n.
*• **

Examen
c. c.

E;
6;

3,
p.

16; cf. Erh.


9,

7,

9,
n.

Eramen Constit.
c.
c.

1554,
n.

93-94.
si *^

p.

11,
n.

Each. Conim. 100.


8

De hoc duplici fine mense exercitiorum egit etiam Erh. 1554,


in

in
p.

86; Each. 12,


n.

Conim. 100-101.
c.
8
MoNUM. 5 — ExHoRt. 8 coMPL. (1561) 381

[154] Siguese después de los exercicios otra manera de proba


ción, que es muy comforme a nuestro instituto y a nuestro modo
de proceder. Nuestra oración a de ser, no para a solas, sino para 70
ayudar al próximo. Sale uno de exercicios, y sale con hervores y
con muchos desseos. Queremos probar de quânta firmeza sean;
ponémosle en obras de charidad, en servir en un hospital, donde

**;

su
ay lugar de exercitarlas todas pues ése officio después,

de
ser

a
conservar las reliquias al de

en
oración las obras exteriores
la

y
75

**
occupaciones ayudar próximo,
de

de
también ése fin

el
y
ser

a
occuparnos aprovechamiento

en
de nuestra oración: del

el
el

próximo. Quando novicio que, puesto hospital,

en
veemos
le

el
al

pierde devoción, inquieta turba, anda con alegria


su

se

no no

ni
consolado, probado que hervores,
[f.

38v] hemos
y

sus desseos

y
que exercicios,
de

con avia salido los eran verdaderos. esto

Y
basta por aora. Diráse desto plática que sigue, con
en
la

la
se
gracia del Sefior.
[f.

39r]

Ihs

PLATICA 8a

— PRoseQuitUr tRActAtio de ExpERiENtiis NovitioRUM. — 155. Ite


I.
§

— 156. Servitium — 157. Eaepe


de

rum
in in

mense exercitiorum. nosocomiis.


rientia peregrinationis. — 158. Qualis ordo his experientiis. — 159.
Munera humilia. — 160-161. Aliae experientiae
in

et

catechismo docendo
ministeriis Societatis. — 162. Repetitiones his experientiis. — 163. Alii
in

in

modi probationis. — 164-165. Examen candidatorum prima


ac
et

secunda
probatio.

II. — MediA iUvANdi Novitios. — 166. Exercitia paenitentiae peccatorum


§

orationis. — 167. Alia consilia ad perfectionem. Desiderium opprobrio


et

rum propter Christum. — 168. Custodia sensuum. — 169-170. Alia media


claritas conscientiae. — 171. Oboedientia, laetitia spiritualis aedificatio.
et

et

69 muy om. 70 oración] ordem no de ser para solas 71 los exer


B

B Q

B
||
a
II

|| |

cicios muchos fervores Q, fervores 72 muchos om. 73 servir hospitales


Q
B

||
|

B, servir un hospital 74-75 después conserva 75 en las obras exteriores]


Q

Q
||
a

II ll
y

con las otras exteriores 77 oración del. el* om. 78 om. 79 no


le
y
Q

B
||

||
I

pierde om. no se turba B, turba 80 consuelo probado] procu


y
Q

Q
B

||
o
|

rado 81 era 81-83 esto — Sefior m2 82 por] para Jhs om. BQ


Y
B

B
||

||

||
1
I

p.

eundem sensum Erh. 1554, 87; Erh. 13,


n.

n.
In

Conim.
*• **

101.
8

Natalis utitur verbis ps. 75, 11:


Saepe Reliquiae cogitationis diem
«

festum agent tibi de fructu orationis permanente per diem; gr. Each.
ut
»,

v.
2,
p.

p.

1554, 146; Erh. 47. Cf. Jer. Nadal


n.

n.

Conim. 321-323.
2
382 PRosEQUitUR TRACTATio DE ExPERiENTiis NovitioRUM

[§ I. — PRosEQUiTUR TRACTATio DE ExPERiENTiis NoviTioRUM]

[155] Mucho me detienen los novicios, y plåzeme de tratar


dellos; que es grande consolación hablar destas cosas que tanto
ayudan para nuestro aprovechamiento. Diximos en la plática pas
sada dellos y aün queda que dezir en ésta. Comencé a proponer
las experiencias en las quales los novicios se instruyen y se hazen
idóneos para el fin de la Compaiìia. Dixe que la primera proba
ción es de los exercicios spirituales; y, aunque en nuestras bullas
10
este nombre de exercicios spirituales se toma en general *, aqui
en esta constitución significa en particular nuestros exercicios
spirituales *, este modo particular que a dado nuestro Seiìor a la
Compaiìia de tratar las cosas interiores y spirituales °. Pruévase
aqui uno y veese cómo se habilita y aprovecha en las cosas de la
15 oración, y vee la Compafiia cómo podrâ servir más a Dios
éste
y por qué camino de los spirituales se ayuda más; porque en esto
ay differentes maneras de proceder. He aqui cómo los exercicios
son experiencia *; y en el que da los exercicios, para tomar bien
esta noticia, es menester mucha discreción, y que el superior tome
de aqui principio cómo le a de guiar adelante. Y advertid, como
se tocò en la plática passada, cómo bien vienen las unas probacio
nes con las otras.

[156] Este provecho de oración que se a cogido en los exercicios

4 hablar corr. eactratar || 5 Deciamos Q || 6 ésta] ella Q || 10 tome B || 11 sig


nifica corr. eaese toma || 12 spirituales add. y B ; add. y que Q | estque methodus
spiritualis quam Dominus X | modo] instituto Q || 13 interiore y del. parspirituales
II 14 aqui om. Q | uno om. BQ, ubi quivis probatur X || 15 vee] de B | vee la
Compania] tiénese conocimiento de Q | m&s add. y mejor Q | a nuestro Sefior Q ||
18 bien sup. lin. L, om. Q || 19 y que] ut, inde X || 20-21 como se t[oc6 en] la pl&
tica p[assada] in marg. L, he tocado Q || 21 vienem biem Q

1 Regimini militantis, n. 3; Exposcit debitum, n. 3: MI, Const. I, 26, 376.


Cf. Erh. 4 Compl. n. 104.
* Cf. Examen c. 4, n. 10, ubi exercitia facienda dicuntur per mensem plus
minusve duratura, et continere examina conscientiae, confessionem gene
ralem, meditationes de peccatis, contemplationes de vita, morte, resurrectione
et ascensione Christi, cum exercitio orationis vocalis et mentalis; ea scilicet
exercitia quae reperiuntur in libro S. Ignatii. Insuper in Constit. p. 3, c. 1,
n. 20 commendatur ut iis novitiis qui nondum ea fecerint, tradantur « algunos
exercicios spirituales o todos, según fuere juzgado que les conviene ».
s Uberius de Exercitiis in sic dicta Eachort. 6a, n. 36-43. Cf. et Each. 1554.
n. 140-143.
* Cf. supra, Erh. 7 Compl. n. 153.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 8 coMPL. (1561) 383

no es para solitario, no es para si a solas, sino para el fin de la


Compaiiia; y assi, acabados los exercicios, se toma experiencia
de la firmeza de sus desseos, y por tanto pónese el novicio en un
hospital *, donde ay occassiones de probar la humildad, la pa
tiencia, la charidad; y assi se conoce el ser que tiene y el aprove
chamiento en cosas spirituales, y también se ensaya en esta pro
bación para saber conservar la devoción y el hervor de la oración 30

39v] exercicios del aprovechamiento del próximo


[f.

en los

*.
[157] Otra probación ay peregrinar

de
todas éstas suelen

y
7
;
durar cada una um mes ordinariamente después tórnase

Y
*.

a
repetir. Usase mucho esta peregrinación Compaiìia, porque

en
la
Ignatio que ayudado peregrina

en
se

Padre dezia avia mucho


el

ciones porque nuestro officio ése es, discurrir por una parte
*,
y

y
por otra para ayuda almas; podria uno probar
de

las tam mal


y
el

esto, que juzgássemos no ser para nuestro instituto. Dize


en

la
causa que ay para esto. Ay las peregrinaciones
en
constitución
la

probar
de

mucha occasión exercicio de las virtudes firmeza de

la
y

sus desseos; veese uno pobre, solo, sin ayuda


de de

consolación
los hombres, sin viático; ya no ni
reciben, ya maltratan de
le

le
palabras: en estas semejantes occassiones pruévase cómo

se
y

a
su

poner confianga,
de de

en

buscar solo Dios tiene materia


él

y
y

practicar sus buenos desseos, ocasión de padecer hambre 45

y
en

se

verse cómo halla. ello


y

sed
[158] La orden destas experiencias no necessaria: puede el
es

superior dar aora unas después otras, conforme que pare


le
y

lo
a
si,

por orden que las pone


u.

ciere convenir Pero ellas entre


el
el

24 no es para solitario om. solitarios 26 de la firmeza om. corr. eac


|| el
B
Q

B
||
|

um L] un 27 occasióm 27-28 patiencia] pobreza 30 fervor BQ 33 [or


Q

Q
B
||

||

||
L,

dinjariamente marg. de ordinario puédense QXII 34 peregrinación


in

a]

tórmase
Q
|

corr. eaeexperiencia L] experiencia 35 ayudado] cuidado 36 es ése 37


Q

B L Q
B
||

||

|| || ||

om. ayuda] cuidado podria, eae BQ, fieri enim posset X, podrâ 39
el

B
|

esto. Ay] 40 muchas occassiones 41 verse 43 en estas om. 44


ir

Q
B

B
||

||
II

confianca add. em ello se halla 42 tiene materia] tener manera 45-46 [ocasió]n
B
Q
||

II

de padecer [hambre] sed verse [cómo en] ello se halla marg. 45 occassiones
in
y

Q y
|

46 sed add. cansancio, frio, calor, etc. om. ver — halla verse
y
Q

B
||

ved que como ante


la

ellos 47 ordem
Y
B

Q
||

4,
n.

Eramen 11.
c.
*

Cf. supra, Erh. Compl.


n.

154.
7
*

4, 4,
n. n.

12.
c. c.

*}Eramen
Eacamen 10-12.
*

L. GoNςAlves, MI,
I,
F.

137, 12:
n.

Memoriale marr. 609-610.


10 *

4, 4,
n. n.

Eramen
c. c.

12.
Eramen 16.
ii
384 PRosEQUITUR TRACTATio DE ExPERiENTiis NoviTioRUM

Padre Ignatio, tienen grande orden y consonancia. La primera


prueva se hace en los exercicios, donde tiene el novicio más ayudas
y menos occasiones. Luego se siguen los hospitales donde, aunque
están fuera de casa, tienen ayuda de la Compaiiia y acuden al
En las peregrina

él.
collegio y son visitados de los que están en
experiencia: por lugares

se
55 ciones haze más van solos donde no
Compafiia, donde ay más lugar patiencia

de

y
estâ exercitar
la

la
otras muchas virtudes.
[159] La probación

y es 4a

en

en
es

y
servir
i*; casa officios baxos
40r] esta probación muy propria

se de
[f.
hümiles y los nuestros.
60 Yo he tenido tengo gran gana que los nuestros exercitassen
en estas probaciones purum como dizen las Constituciones

si ad

i°.
Yo no dudo sino que, hiziesse, avria más aprovecha

se
assi

en

de
miento en todo. Quando estuviere estar novicio

en el
casa

a
siempre obediencia, de ser puesto officios do pueda
en

y
virtud, como son los officios hümiles a

i*.
65 buscar sola baxos
la

y
otros,
de

En obediencia tener mucha observación obedecer


la

y
a

a
superior; como, compaiîero sacristán, sa
al su

fuera de del es

al
si

cristán; cozinero, comprador Tiene muchos superinten


1°.
el al

**;
i°,
dentes que notan: ministro, sotoministro sindico
le

el

el
52 luego se sigue hospital 1153está tiene iuvatur Societate
Y

el
B

a
|

|
IX compaiìia cum minusc. item, cum minusc. BQ, sed ita alias hoc verbum scribunt
L
;

55 se hacem m&s experiencias los lugares 57 muchas om. 59 humildes

X
Q

|| Q
B
||

||
II

BQ nuestros] exercicios 60 grande nuestros] exercicios 62 assi] esto B,


B

Q B

B
|

|| |

ello Q, ita hiziesse add. assi, sino 65 humildes BQ 66 observancia 67


X

Q
||

||
|

sus superiores sacristám in marg. L, add.


| al

si

67-68 es del cocinero 68 cozinero


Q

Q
||

||
add. del comprador comprador add. assi desta manera teniendo
Y

B
si

II
|

69 notem el* om.


B
B
|

4,
n.

Eramen 13.
c.
is i*

experientia su
4a
« In

textu
Examinis (ca. 1556) ita sermo est de
B

menda: 4°. Después de entrado en casa, exercitándose con entera diligentia


cugdado en diversos officios baxos humiles... MI, Const. II, 57. Et
y

»:
y

antea legebatur Examine, quod non transit ad exemplar definitivum:


in

de id

Quanto las experiencias peregrinationes hospitales, quanto más


y
«

o
se

menos necesidad tienen los que entran de domarse, pareze deben observar
más diligente exactamente, qual quedarâ discretión del superior
lo

la

».
o

a
p.

Ibid. 54, 56.


4,
17 1° 1° 1*

n.

Eramen 28.
c.

4, 4,

1,

29, 31; Constit.


3,
p.

n.

Cf. Examen
n. n.

24.
c. c.

c.

Cf. Eacamen 31, E.


Officium syndici spectat ad res exteriores observandas de iisque
«

ad superiorem referendas; vel ad ipsum qui deficit, syndicus talem aucto


c. si

7;
3,

1,

4,
p.

p.

16; 15; 10,


6,
n.

n.

ritatem habeat. Cf. Constit.


c.

n.

c.

17, De hoc munere eiusque regulis, promulgatis 1553-1554,


n.

Natali
c.

7.

a.
a
MoNUM. 5 — ExHoRT. 8 coMPL. (1561) 385

todos le notan, todos le pueden dar penitencia con orden del su 70

perior, por faltas y por no faltas prueva

en
se
si **.
Mucho

la
esto
cada uno; tienta,
de
impatiencia,

de
virtud da muestras

se
si
anda consolado con alegria; no ay falta que no sepa, que

se
si

y
no se emiende.
[160] Quedan,
después déstas, otras probaciones, que son 75

a
imitación del Padre Ignatio, que luego quiso comencar ayudar

a
próximo; experiencia probación,
al

fue nuestro
le

él
y

y
eso

a
guiava para Compaiiia.

de
Seiìor fin assi nuestros novicios

Y
le

el

la
en las ültimas probaciones comiengan ayudar próximo,

al

y
eso

a
en probación: enseiian doctrina christiana nifios personas
la

y
a
rudes, accomodàndose capacidad con una exposición llana
su
a
i°;

senzilla esto no un dia, dos, sino larga.

Y
de ni
y

la
este
y

a
ministerio, aunque grande mucha importancia, no tiene
es

y
*°;

esa apparencia buena incli


en
se

assi conoce este exercicio


y

la
quánto affecto tenga
de

nación devoción uno los ministerios


y

a
de Compaiiia. Tenemos nosotros hechas muchas buenas pruevas
la

y,

en esto; uno persevera con aprove[f. 40v]chamiento, tene

la
si

mos por muy buena seiial. No les embiamos solos, sino con algún
compafiero juizio, para que que faltare.
6a de

de
note advierta
le

la o lo
[161] La experiencia que confiesse, predique lea, haga
es

y
que pueda según Compafiia;
en

Entra un doctor
su
lo

**.

talento
passadas las otras probaciones dichas, comienga hazerse las
a

a
armas; comfiessa, pero probación; predica probación, para
en

en

probar cómo haze;


de

todo esto exercitar con observación


y
lo

que aya quien note; esto queda cargo del maestro novi
de
y

y
lo

70 notem puedam
70-71 pueden dar penitencia com or[dem del] superior
B
B

||
|

in marg., corr. eaedam penitencia com ordem del superior om. 72 tienta add.
|| Q
L

||
!

75 después destas] dispuestas 76 de nuestro Padre 77 experiencia y]


B

Q
B
||

||
o

expressa 78 para] por 79-80 comiencam — en probación om. 80 en]


Q

B
||

||

Q II
81

82 no por um dia
la

con enseiia rudas BQ su] dos dias 85-86


Q

Q
||

||

||
o
|

affecto teng[a los] ministeri[os de Compania] marg., corr. eaequanta charidad


|| in
la
a

tenga 88 muy} m&s


lo

86 muchas om. 87 uno] no la] los BQ 89


Q

Q
B
||

||
|

|
I

buen juicio de* corr. eaeem faltarem 90 6^] octava es om. pre
Q

Q
B
B ||
o 1

o
!
|| |

dique y] 91 puede 92 a*] de hazerse] hacer fructo h&cese


y
Q

Q
B
||

||

||
B |

93 predica add. pero en probacion* om. 94 observancia 95 corr. eae


lo
Q

Q
||

||
|

L] BQ
le

le

MI, Reg.,
p.

habes Cf. Erh. 1554, 84, ibi annot. 10; Erh.


in

et
n.

476-477.
204-205; Instructiones: EN, IV, 541;
p.

GoN CAlves,
L.

19-21,
n. n.

20 Conim.
542; MI, Const. II, 162, annot. 20.
c. F.

Memoriale 24: narr.


I,
4,

3,

1,
p.

33, 41; Constit.


ai •• 1° 1*

n.

Cf. Examen
c.

n.

15.
4, p. 4,
n. 5, n.

Eacamen 14.
c.

B; Erh.
3,

1554,
n.

Cf. Constit. 90.


c.

Eramen
c.

15.

25 — CoMMENTARII P. NADAL.
386 PRosEQUiTUR TRACTATio DE ExPERiENTiis NoviTioRUM

cios, que es officio de mucha importancia en la Compafiia

**.
Quando
confessar, ásele haga segün

de de

de
oviere dar instructión cómo

lo
**;
Compaiìia que

de

en

se
uso consultar también

el le el

la

lo
a
offreciere, para tomar modo que deva hazer, pero salvo

de
lo
sigillo confessionis qual hemos guardar con per

de
100 secreti,

el
et
fectión, que alias seria licito. desta ma

de
aun abstenernos

lo

Y
en

de
nera a los exercicios que oviere
de ser instruido hazer.

**,
Para cada una destas experiencias

se
da un mes

y
[162]
después tornan repetir algunas
se todas, como juzgare su

el
a

o
perior que conviene. probö exercicios, torne

en
uno no bien

Si

a
hazerlos; en peregrinaciones, más menos. Pero de ordi

ni

ni
si

bueno emplearse

en

de
es

nario hazer los officios baxos

al y
casa
humiles; una peregrinación,
de

tanto tanto servir


y

ir

ir
a

a
hospital.
[163] Ay otras probaciones, fuera destas que dicho que son

he
10

uno superior mi
**.

las ordinarias Nuestro Padre solia hazer

o
otras probaciones, por
*,

tener seguridad dél


de

en
nistro después
experiencia probación. ésta muy buena probación, porque
es
Y
y

ser superior, que


en

da
se

se
muestra uno mucho conocer

[f. lo
y

a
El

15 ganado. superior todos los officios juntos,


es

todos 41r]
a

a
attender, procurar que busque perfec
de

en

de

se
todos
y

la
a

tión; prueva mucho uno quien hazen superior. Otras


se

assi
y

Padre, para probar uno, ponerle


en
vezes solia diversas cosas
el

contrarias, como que anduviesse juntamente cosas temporales


y

97 ase de cómo 99 modo] instructión deve pero om. 100 em


Q B
Q

Q
B
||

II
|

secreto 100-1 con perfectión] in perpetuum alias] en otro tiempo seria}


B Q

Q
|| ||

||
1

B |
re
|| L,

se ha los del. otros add. otros in aliis exercitiis torma


X
|| ;
Q

||
2

petir] referir juzgue aprovó en peregrinación es bien |


y
si
y || Q

Q
B

y B
||
5

ir 7
ir 8 |

los om. humildes BQ humildes ante de casa 8-9 servir


y
Q

Q
||

a
;
|

11

um hospital B, visitar hospital ordinarias add. que mini


al

[o

11-12
Q

Q
||

||
a

st]ro después de [tener se]guridad dél [en otras] probaciones marg.


in

14 mucho
||

om. 17 uno mucho


Q

Q
||

||

De hoc munere eiusque regulis, Natali promulgatis 1553-1554,


**

a.
a

vide MI, Reg.


p.

392-400.
Uberius Natalis agit
de

hoc munere confessarii sic dicta Exhort. 6a.


in
a

n. 50-65.
4,

Eramen
*• **

n. n.

16.
c.

Cf. Erh. 1554, 93. De modo probandi candidatos tempore Ignatii


S.

agit Tacchi, Storia II, (II tirocinio della Compagnia nel Generalato
2,
c.
2

Ignazio).
S.
di

domus, paulo post eius ingressum


••

Ipse Natalis factus est Minister


«

Societatem, prout ipse narrat suo Chronico: EN,


I,
in

in

24.
MONUM. 5 — ExHoRt. 8 coMPL. (1561) 387

y spirituales, que praedicasse, que fuesse procurador, y atten 20

negocios, que fuesse scritor

**.
diesse a otros o
Tambien, después que los collegios ay leciones gram

en

de
mática, ay buena occasión probación, como poner uno que

de

a
lea classe de los minimos, que enseiie niiìos los principios
la

a
de grammática, que son cosas que de no dan gusto;

en
assi

si

y
cada uno, persevera sin

de
se

ellas devoción charidad


la

vee

si
y
buscar achaques, sin turbarse, con alegria; esta probación

y
es
muy semejante que diximos de enseiìar doctrina christiana.
la
a

Y, fin, todas las experiencias que juzgare superior poder

el
al

aprovechar, todas son probaciones puede superior darlas.

el
y
[164] Aora digamos los exámenes que ay Compafiia.
de

en
la
Compafiia: uno antes
en
se

Tres son los exámenes que usan

la
**,

*°,
primera probación
de el de

en

entrar otro estando en la

y
casa
primero
de

en

de
En

se
*".

otro seis seis messes examinar


el

a
los impedimentos essenciales tiene alguno, tomar alguna

y
si

noticia dél, para ver primera probación


en
se

de recebir
la
si

o
por capitulo dissi *',
de

no. Ase hazer este examen obiter


el

y
mulando que
**.

haze examen
se

No teniendo impedimento essencial, entra que llamamos


en
la

primera probación. Esto que Compafiia procede


en
es

todo con
la

40.
gran libertad; assi, antes que uno sea admitido comun
y

la
a

habitación, quiere que sea imformado todo, para que con más
δ de

**,
proceda.
15

en
le se

claridad 20 dias una cámara


Y

assi está 12
6

propone un examen larga; vee las bullas


[f.

alli
la

y
se

41v]
y

20 que*] 22 leciones corr. eae collegios 24 lea add. em prius las classes
y
Q

B
||

||

25 que de suyo dam desgusto 26 per


la

clase de los minimos] de memores


Q

Q
||

Q ||
I

severa del. sin turbarse 26-27 sin turbarse ante sin buscar achaques sine
si
y
||
L

perturbatione et molestia in his perseveret, senza escusatione 27 sin turbarse im


X
||

marg. 28 deciamos las] essas experiencias] mejores 30 son] sus y]


B
Q

Q
||
B II

que 31 Compaííia marg. 37 por 2° — obiter y] discretamente comencado


in

el
||

||

|| se

por dos tres, primero assi de paso 38 que no hace 39 entre


y

y
Q

Q
|| ||

||

||
o
41

grande sea uno 42 quieren 43 estará 44 um] BQ es


el
Q

Q
B
||

li
;
|

samini X

Probationes adhibitas erga doctorem Gasparem Loarte narrat GoN


L.
**

ςAlves, Memoriale, 294-296: MI,


F.
n. n. n.

narr.
I,

699-701.
1, 2,

1-7;
4,

Eramen
** **

1.
n.
c. c.

c.

7;

3;

4,

13; 41, 45; 5-7; Constit.


2,

n.

Eramen
n.
c.

c.

c.

c.
1,

1,
p.

n.
3.
c.

1,
s* ** ai ••

n.

Eacamen 13.
c.

Scilicet, libri Eacaminis.


2,

Cf. Eramen A.
c.

13, H; Constit.
4,
p.
1,

1,

Examen
1.
n.

n.
c.

c.
388 PRosEQUiTUR TRACTATio DE ExPERiENTiis NoviTioRUM

45 algunas cosas que le pueden hazer más al


de las constituciones
todo nuestro instituto;

**,
capaz

de
alli haze una

se
y

y
caso haze

**,
confessión general

de

su
da razón consciencia haze sus

y
lectiones; que están los

en

en
assi entra comün obediencia

la
otros novicios. Algunas vezes conviene, suele practicar,

se
assi

y
que primera probación haga primera semana

en

de
exerci

la

la
cios, porque tenga qué occuparse con provecho, porque tam

en

y
bién disponga hazer bien una confessión general
se nuestro

a
modo se.
[165] La probación larga
2a
dividese desta manera:

la
de es

y
a
no
an
Para personas que studiar, como serian letrados los

la o
2*
que admitten para coadjutores temporales, dura

en
se

esto

**,
probación hasta que sean professos coadjutores hasta

o
que salgan del noviciado medio, que no están

en
un estado vera

a
probación dos aiìos,

la de
tienen hechos sus votos con todo eso
y

y
incorporan finalmente Compafiia Los que an

en
se

**.
aún no
probación ser admi
de

*°, de

de
studiar tienen sus dos afios antes
tidos por escolares approbados después probación que

la
para probación las costumbres, las quales
de

de

se
tienen no
es

tiene alguna satisfación; probación,

de
assi no están modo
y

a
sino pruévanse letras,
en

en
su

entendimiento tömase esto


y

y
65
dellos experiencia para serán coadjutores professos. Y, aca
si

bados los studios, porque podria averse debilitado virtud o

y
la
devoción, ay otro aiìo probación, que
de

en
remitido las
la

es
mesmas experiencias que los dos primeros
en
se

*°.
hizieron
46 capaz add. que 47 da — consciencia marg. L, om. haze] lee
in
y

y
| Q
a B
||

48 lectiones add. estudiado, en las facultades que oido en* er BQ, 1


B

si

Q
||

om. 49 practicar eaeBQ suol fare X; platicar 50 primera* marg.,


in
la
si
L
||

||
L
;

corr. eaealguna primera 51 con provecho] an pro


la

50-51 exercicios del. como


||

porque
o]
veido esto 51-52 también 52-53 nuestro modo om. 55
|| y

y
Q

Q
||

||

||
a
1*

57 coadjutores add. formados


IB

56 2* corr. eac 58 noviciado del. como os


Q
||

||

«dixede medio] otro estém 59 tienem hechos] bienem dar 59-60 aun
y
Q

Q
in B
||

||
| o
a

a
|

L,

con todo eso no 60 finalmente marg. om. QX 63-64 para probación —


B

||
im

satisfación marg., corr. eaead mores componendos 64 estâ 65-66 esto dellos]
B
||

||

ellos 67-68 podria — devoción marg., corr. eaesuelem de ordinario debilitar


|| in
Q
||

67 se les podrâ aver


la

virtud remitirse devoción 68 es om. en]


la
y

Q
||
L

con BQ
se ** a4

1,

Cf. Earamen G.
c.

4,

36, 41; Constit.


4,

1,
p.

n.

Examen
6.
n.
c.

c.

De tempore quo initio Societatis solebant fieri Exercitia disserit


I.

IpARrAguirre, Historia los Ejercicios Ignacio II, 273-275.


n. de

de

S.
4,

12;
1,
*• ** ** *7

n.

Cf. Earamen 41.


c.

c.

p.

43; Constit.
n. n. 4,

5,

1,

Cf. Eramen
p. c. 3.
n.

4, n.
1, 1, c.

c.
1;

1, 3;
5, 3,

3. 5,

2,
n. p.

10;
4, 7,

p.
n. n.

n.

Eramen Constit.
c.

5.
c. n.
c. c.

c. c.

Earamen 12; 16, 43; Constit.


MoNUM. 5 — ExHoRT. 8 coMPL. (1561) 389

[§ II. — MEDIA IUvANDi Novitios]

[166] Aora, pues, ;, qué medios tiene la Compaiìia para ayudar 70

a sus novicios y qué discurso es el de nuestras probaciones ? — Esta


que emplean: peni

de

en

en
[f.

42r] summa los exercicios


la

la
se
es
tencia, oración,
en

en
meditación las dos vidas activa
la

y
y

*i
contemplativa, extirpar malos hábitos, ayu
en

vencer vicios

y
ganar virtudes. 75

en
darse contra las malas inclinaciones

y
qué vias ay para esto Las ordinarias que ay Iglesia,

en
Y

la
;,

divinas, gran efficacia, confessión ?


La penitencia
de

**.
comunión

y
quita culpa, debilita ruin hábito, ayuda para no recaer ade
el
la

Y, porque cómodamente no podia hazer


**.

lante confessión

la
se
cada dia, escögense los domingos para esto, por ser este dia dedi
pro

**,
se

cado culto divino. cada dia examen donde


al

se
Y

usa el

**;
de **,
de

es
curan los actos contrición dia esto
y

in al
dos vezes

y
aprovecharse del sacramento penitencia disponerse
de la

voto

y
recebirlo con más augmento gracia. va alma
Y

el
se
assi
a

peccados
en

fortificando contra los nosotros aborreci

el
y

crece
miento dellos; ayuda del sacramento penitencia,
de
el
y

con la
tan ordinario, ayúdase mucho
en

alma este exercicio contra


el

los peccados para crecer más


en

las virtudes. Vamos sacra


y

al
**,

es
mento de comunión de ocho ocho dias donde alma
y la

el
a

nutrición.
se

confortada rehaze toma sustento


y

y
**,

Más proponer examen,


se

venidos los seis messes me torna


el
a

70 pues om. medio Q, mezzo 71 post probaciones signum interrogationis X,


X
B

||
|

divinas B, om. QX,


77

om. LBQ 74-75 ayudarse contra las malas marg.


y
in
||

|| || ||

add. que son 78 caer 78-79 adelante om. 79 podria 80 escόgese


Q

Q Q

Q
B
||

||

B ||

se

82 add. esto add. questo esto om. 84 recebir va del.


y

X
Q

Q
||

||

||
;

91

anima 87 ordinaria Mäs] Ma


X

más ánima
B

B
Q
||

||
|

Quo sensu hic intelligatur vita activa, explicavit Natalis supra, Erh.
in
**

Compl. 127. Cf. annotationes ibi appositas.


n.
6

4,

De frequentia confessionis communionis agunt Eramen 25;


et
**

n.
c.
3,
p.

1,

Constit.
n.

11.
c.

De susceptione sacramenti paenitentiae abundantius agit NAtAlis


**

Subsidia vitae spiritualis,


r,
n.

1-4. (inf numentum 8). De effectibus


in

huius sacramenti sic dicta Erhort. 6a,


4, p. n. 3, in

n.

65.
p.

1,

Constit.
** **

n.

11.
c.

43, 4°; NAtAlis, Subsidia vitae spiritualis,


n.

Cf. Ererc.
2.
n. 4,

4,
n.

Cf. Constit. 3-4.


c.
*

3,

25; Constit.
1,
p.

n.
** *"

Examen 11.
c.

c.

Post verbum Más ponit comma (,); sic sensus hispanus adverbii
L

quantitatis mds melius congruere videtur, quam adversativa coniunctio mas,


quam habet X.
390 MEDIA IUVANDI NOVITIOS

donde otra vez me torno a renovar y a excitar de nuevo e la per


fectión, y hago una confessión general de aquellos seis messes de

*°,
porque perfectión ayuda mucho.

de
es
lo confessado

Y
y
cosa
presuppone Compafiia que me aprovechado, que tendré

he
la

y y
los peccados más contrición, que tomán

de
más conocimiento

y
dolos todos juntos mueven más los pec

el de
dolor contrición

y
a
ay mayor augmento

en
cados. assi renovación hombre

y
42v] interior, crecen las fuercas para proseguir con mayor
[f.

y
100
camino comengadoen perfectiön. con esta dispo

de
ánimo

Y
la
gracia el
nosotros,

en
sición abunda más tenemos desseos de

la

y
penitencia, tiene

de

de
hombre más conocimiento mesmo

y
si
el
las occasiones peligros que puede tener, para prevenirlas. Comul
y

gan, acabada esta confessión; assi las virtudes reciben augmento.

y
mejor; por este tiempo los que tienen votos
de

en
Esto
es

bien
ir

y
Dios,
se

renuévanlos tornan con nuevos desseos dedicar


y

y
a

a
assi también acrecienta gracia de los votos. Este exercicio de la
se

professión
de

en

*°.
renovación haze seis messes hasta

la
se

seis
[167] Quiéroos dezir aora algunos avisos que nos dan las
10
Constituciones para mayor aprovechamiento Di

de
los novicios.
principio, que pone nuestro Padre

en
réos uno las Constituciones.
al

viniendo yo pregunté que me dixesse algo para mi


de

Sicilia
Y

le

aprovechamiento, me respondió: Mirad, Nadal, queréis


él
lo y

;,
«

aprovechar Veis que dessean los hombres del siglo. Dessead


?

15 procurad contrario,
de

de
vos vestios librea Christo nuestro
y
lo

la
y

Sefior, veréis quánto aprovecharâ Este aviso estâ puesto


os

**.
4° y

capitulo del Examen Yo no estoy mundo, sino


el en en

en
**.
el

el

religión; mundo, tengo


he

renunciado totalmente contra de


ir
el

ya
no

fin dél, tengo


de

tornar que una vez aborreci


lo

dessear
a

:
perfectión excitar
di
la

et

92-93 exercitar
de nuevo [add. Q] BQ nuovo
y

alla perfettione 95 tendré corr. eaeterné 95-96 tendré más] tenemos


X
||

||
L

96 peccados add. que temdremos om. m&is 97 mueve 98 ay corr.


B
y
Q

B
||

||

y ||
]

eaees 99 acrecienta 100 ánimo] coragón desseo peligros in


Q

Q
B
||

||

||
1

3
II

marg tener] aver prevenirlos votos del. los los renueban 11 una
Q

Q
||

||

||
5

6
al |

principio] propósito 12 viniendo — pregunté] que fue tanbién en


B

lo
Q
le ||
a
|

respuesta de una pregunta que hice, fue que preguntándole 13-14 queréis
y

Q
||

;
17

aprovechar om. 14 Ved Q, Guardate 15 procurad om. en 1°


y
B X

el
Q
B
||

|| ||

||
eae ?

no del. tengo de sup. lin. religión 19 tengo de tornar marg. sup.


et

18
in
Q la
Q

a
II
|

lim., corr.
a,

ni

he de tormar om. dessear del. tornarme


a
|

|
4,
52 si *° 4°

4, n.

Eacamen 41.
p. c.
4,

n.

Constit.
5.
in c.

p.

Idem narrat Erh. Conim. 15,


n.

108-109.
9

N. 44-45.
MONUM. 5 — ExHoRT. 8 coMPL. (1561) 391

a ser del siglo, a tener gusto de sus cosas,


que esto me seria a mi 20

infierno. Tiene el mundo y professa cosas contrarias a mi profes


sión y a lo que yo estoy obligado a seguir. Yo tengo de ser humilde;
la sobervia, la vanidad, impiden y repugnan con mi estado. Hemos
nosotros de seguir a Christo y tomar nuestra cruz a cuestas. ;, Qué
43r] No sólo trabajos tuvo

de
[f.
cosa es cruz ? Padecer. cruz

y, la
Christo, pero ignominia, afrenta, opprobio del mundo; aunque
nosotros padecemos otros trabajos, no tenemos actualmente esas
infamias del mundo,
de

**.
ser nuestra cruz entera assi los

Y
y
a
Compafiia, que seguimos Christo, hemos estar apareja

de
de
la

a
afrentas, infamias del mundo, procurar que nos imprima

se
dos

y
a

nuestros coragones,
de

de en

este desseo veras dessear ser tenidos

y
por locos, imfames poco, no dando nosotros nadie occasión
y

a
de peccar, sino haziendo nuestro ministerio sin offensión de nadie;
quando me menosprecian, tengo holgarme.
de
y

advertid con

os
quánta efficacia propone esta regla Examen;

y,
en
35
se

no el

lo si
halláredes con estos desseos tan vivos, avéis tener por menos de
ved quânto importa esto, pues nuestro
**.

desseo de tenerlos
Y

Padre pone puerta Compafiia


de

en

entrar estos desseos; en


la

la

que éste evangelio que predicó Christo nuestro Sefior,


es

y
éste
camino que propuso para perfectión christiana 40
el

**.
la

[168] Otro punto quiero dezir. aquella regla


de
os

Acordáisos
;,

que dize que procuremos guardadas puertas


de

de
tener las nues
Pues tened quenta con ella, que
de
es

tros sentidos un aviso


*•
?

gran importancia. No sólo quiere dezir esto, aunque principio,


el
es

que om. esto prius es marg. 21 cosas


a*

in

20 add. de me seria mi
B

||
a
!
|

im

«del. todas add. todas Q, totalmente mi] nuestra mi profes[sión y] marg.


in y X

Q
L

l!
;

B |

22 yo* add. tengo a*] de Yo] 24 nuestra corr. eaesu 25 trabajos del.
y
Q

||

y ||
|

pero ignominia 26 pero igno[minia] marg., del. tuvo L; add. B, om. QX


y
||

oprobrios B, opprobrii
y]

de poco
X
et

afrentas add. add. 32 imfam[es


X
Q
;

Q || ||

||
e

-in marg. de poco om. 33 ofensa 34 téngome de holgar 35 pone


y

Q
B
||

||
I

es

BQ 36 tam vivos] tanbién 38 en* om. 39 este'] add.


el

y
Q

B
||

B ||
II

|
I

sup. lin., corr.


L,

este*] 40 puso 42 dei sup. lin. om. 42-43 nuestros


el
Q

B
||

||

||

eaelos L] los 44 grande BQ No sólo — principio marg. No


in

43 ello
B
Q

L
||

||

«quiere dezir sólo eso [esto Q] BQ que em principio suena


el

Q
;

sequela Christi baiulantis cru


de

de

Doctrina Natalis amore crucis


ss

et

Jer. Nadal, 349, 350, 355-359.


p.

collecta
in

cem
4,
n.

Eramen
ss **

45.
3, in 5, c.

2,

Cf. Mt. 10. 11. 38. 39; Pet. 21-23.


1

1560: MI, Reg.


p.

Reg. 17, Summario Constitutionum edito


a.

549.
*

1,
p.

n.

Cf.
4.

Constit.
c.
392 MEDIA IUVANDI NOVITIOS

que si vos ois una curiosidad, o veis alguna cosa que no os con
viene, que divertáis los sentidos, sino que tengáis los ojos cerrados
al modo de la Compafiia podéis divertir

de
No todavia

lo
os
**.
que representa vista; necessario enim visis tangimur;

se

os

la
a
pero avéis procurar que eso que véis, que ois, halle allâ dentro

de
cerrada puerta, que andéis sobre vos, con attención que aquello

la
no passe adelante, con algún uso oración, algar los ojos Dios,

de

a
su

gracia, para que aquello no perturbe, no entre allâ dentro.

os
a

más, con que tengáis algún exercicio spiritual para entendi


Y

en el
miento, columna, cruz,

en

en
[f.
Christo huerto

el

la

la
43v]
a

o
según que alguno gustado oración, que con facilidad

en

en
la
o

a
pueda occuparse ojo vista interior; que procuréis

de de

de
el tener

la
un desprecio universal las cosas que veis que no aprove

os
fin que pedis, para que no impriman.

os
chan
al

se
Para lengua ay más fácil remedio, porque no recibe impre
la

**,
sentidos; tengo hablar algo

y,
de

de
siones fuera como esotros

si
que preceda interiormente alguna otra habla pia devota. Hemos

y
pues cerrar las puertas
de

de de

los sentidos interiores.


[169] Más; novicio tener obediencia, primeramente
el

a
y a

Dios, cuya llamamiento; tenga por ünicamente


es

vocación
la

65 necessario seguir siempre esta gracia del Sefior corresponder y

a
ella, no suffra tentación alguna
en

en
titube

su
esto vocación.
ni
y

Más, que ame muy que proprio religión ins


de

veras de

y
lo

la
es

perfectión; que son las tres cosas que


de

se
trumento dedican
la

45 que vos — veis] vos tenéis alguna curiosidad de ver una] alguna
si

si

Q
II o

46-47 simo que — Compafiia] no queréis cerrar los ojos al


si

46 divertis
B

B
||

instituto de Compafiia sin che non [se non che F] habbiate gl'altri chiusi
la

al
Q
;

Compagnia, non [add. meno F] potete lasciar di sentir XF; LB habent


di
la

modo de
ut tertu 47-48 todavia — representa sup. lin., corr. eaepodéis dexar de sentir
in

os ||

47
Q 1o

No todavia — divertir de] No cada dia fpodéis dexar


se

que representa
I

48 necessario — tangimur om. 49 que halle B, no hable allâ dentro, mas


Q
||

B II

que esté cerrada 53 para, en 55 alguno BQ, alcuno X, algo gu


el

L
Q
||

a
II

stado] est;ubiere exercitado 56 puede 57 no os del. puedem 57-58 aprove


B
Q
||

||

||

cham prius aprovechar 58 [a]l fin que pedis marg. fin] espiritu imprimam
in

B
|

|
I

59-60 impressión 60 esotros] los otros Q, gl'altri


X

del. com vehemencia


Q
II

tengo de] quiere 62 interiores] exteriores 63 Mäs] Ma 64 únicamente


X
Q

B
||

||

||

por B, único Q, 66 en esto om. prius titubee tituvee BQ, titubi X


y

L
B
||

Q ;
|

67 Mas] Ma que* om. veras add. su vocación 67-68 instrumento.


X

y
Q

||
II

corr. er instituto

ad Regulas modestiae 2), conscriptas Ignatio;


S.

Allusio editae
s*

(n.
a

MI, 518 sq.


p.

sunt Reg.
in

Cf. Reg. 17 Summ. Constit., editi MI, 549; Constit.


p.

Reg.
s*

a.

1560:
p.
3,

1,

4.
n.
c.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 8 coMPL. (1561) 393

por voto, pobreza, castidad y obediencia, no consintiendo nada


contra alguna dellas. 70
Tenga advertencia quäl era el vicio que más dafio le hizo en
el siglo, y trate con gran cuidado de extirparle; no quede vivo
ningún Aegyptio que no sea anegado y muerto

*°.
[170] Otro aviso, que procure ayudarse para las virtudes

de
de otros; quiero dezir, que ande con mucha claridad con los supe 75
riores, con maestro novicios, con gran fidelidad; no de
tome
el

se
Ve soli; que, cayere, no ay quien
*".
solas con las tentaciones

si
le a

«
Tenga confianga que, pues superior minis

mano
*t.

el
la

es
»

Dios, por ayudar nuestro Seiìor, susten


de

de
tro medio dél
le
a
superior que cosas pec

de
tarle instruirle. advi[f. 44r]erta
y

el
que comunicar,

en
cado fueren no las tome sino confessión
le

**,

con sigillo qual guardar con gram perfectión,


se de

de
secreto
el
o

se a

porque ellos aseguren más consuelen.


y

;,Queréis novicio muy humilde


de

otro medio

y
A

[171] ser
el
?

en
**;
muy simple obediencia, sin curiosidad
en

su
voluntad
la

y
**;
tendimiento rendidos que superior ordenare quisiere
el
lo

y
a

iumentum factus sum apud


ut

**.
te

**;

andar con alegria spiritual ay por qué esté triste,


de

no
A

sino muy contento, quien Dios hecho tanta gracia. La alegria


a

spiritual impinguat ossa


**,

augmentan las
se

crecen con ella


y

virtudes; penitencia mesma los peccados passados, ésa


de
y
la

69 nada] algo 72 vivo om. 73 Aegyptio] egipto B, vicio anegado


; Q

Q
||

II

corr. eacahogado se adnegado B, sia anmeghato que no quede aogado


X

Q
L

a ||
;

74 aviso] uso para] por B, con per virtù 76-77 que no se aya
X
le

lo
y || Q
B

||
;
|

solas 77 com om. Ve solum 78 gram confianca 81 que no las tome


Q

Q
B

||
|

82 del screto 83 se asegmrem mas se no se desconsuelem 86


B

y
Q

Q
B
||

||

||

||

87 ut iumentum subd. lin. 88 spiritual marg. 90 ossa, etc.


Q in

rendido
Q
B
||

II

II

crecem com ella om. 91 ésa] ésta questa X, om.


B
Q
||

4;

Cf. Ex. 14, 27. 28; 15, 1-10; Deut. 11, Ps. 105, 11.
n. •• s*

326 (Reg. discret. spirituum, hebdomada); Examen


13
n.

Cf. Exerc.
1
a
4,

36-40; Erh. 10 Conim. 2-4, 11-14;


se p.

111-112, 115-116. De relationibus


n.
c.

cum magistro novitiorum quomodo hic gerere debet, cf. Constit. textus
et

12; MI, Const. II, 159.


3,
p.
a,

3,
4, n.
c.
•* •• •* ** ** •• •1

Eccle. 10.
4,

n.

Cf. Eramen 36.


c.

De hac simplicitate animi uberius


10

Erh.
p.

18,
n.

Conim.
in

117.
Ibid. n. 21.
Ps. 72, 23.
10

Erh.
Cf

p.

24,
n.

Conim. 119.
Cf. Prov. 15, 30.
394 DE VOTIS RELIGIONIS IN GENERE

causa en el alma grande alegria y contento. No digo que no se


haya de abragar la tristeza que se toma por los actos de la peni
tencia, porque ésta también causa alegria, como he dicho. Y la
95
natural se ha de procurar moderar con exercicios espirituales, etc.
La tristeza que nace de andar descontento, turbado, ésta es la
que trae desmayo y debilita la virtud. Ultimamente a de procurar,
ultra de otros avisos que se dan en el Examen y en la 3a parte de
las Constituciones y en otras reglas, que por no alargar las dexo

de **,
100
de dezir, ser muy hedificativo en lo exterior deshechar de

si
toda tibieza, ser animoso, efficaz con gracia Dios con hervor

la

y
en que emprendiere.
lo

estado del novicio; éstos son los exercicios que

en
es

Este
el

emplear, éstos son los medios que Compaiìia propone


de
se

la

le
a

para aprovecharse mayor gloria Dios nuestro Sefior. Su Ma

de
a

gestad nos gracia, para que por ellos vamos siempre, pues

su

siempre tenemos necessidad nuestro aprovechamiento.

de

[f.
44v]

PLATICA 9a

— DE votis ReligioNis Tractanda de votis. — 173.



IN

GENERE. 172.
I.
§

Auxilium gratiae Dei — Beneficia generalia quae sunt


in

votis. 174-176.
votis. — 177. Vota religionis substantialia. — 178. Sunt consilia Christi
in

— 179.
Et

evangelica. tollunt impedimenta perfectionis.

II. — De votis SocietAtis. — 180. Enumeratio votorum quae fiunt So

in
§

cietate. — 181. Notanda circa haec vota. — 182-184. Discrimen inter votum
simpleae. dimissionis etiam professis votorum solem
in
et

solemne Causae
nium in
et

Generali.

III. — De voto PAUPERtAtis. — 185. De voto paupertatis usu pauper


de
et
§

tatis Societate. — 186. Peculiaria Societatis non acceptando stipendia


in

aut eleemosynas pro ministeriis. — 187. Utendum rebus quasi non propriis
rebus externis, cum desiderio interno maioris abnegationis,
in
ut et

mediocritas
Ignatius. — 188. Paupertas scholasticorum
P.

habuit coadiutorum
et

formatorum.

92 causam contentamiento 92-93 digo — abracar marg., corr. earcondeno


in
Q

Q
||
|

piglia X, om.
11

93 que se toma er BQ, che 93-97 por los actos — virtud in


la
si

L
II

*marg., corr. er que es emfermedad natural, sino que nace de andar descontento,
la la
|| es

turbado, ésta que trahe desmayo debilita virtud 94 os he dicho 95


la

Q
||
I

moderar om. 95-97 etc. — que trae] que da descontento, esto es que da
le
lo

lo
Q
97

desmayo trae muy 98-100 ultra de — de


q

debilita] divilitada
iy

le
y

Q
B

||
in a
I

dezir marg. 98 ultra destos otros 99 dexo 100 muy] m&s con*]
B la
Q

Q
||

||
1
|
I

en fervor BQ en] con a] ham sup. lin. de eaeBQ, om.


le
Q

B B
||

| ||

||

L
2

5
|

Dios om. necessidad om.


B
||
7

10

Cf. Erh.
p.

32,
n.
•*

Conim. 121.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 9 coMPL. (1561) 395

[§ I. — DE votis RELiGioNis IN GENERE]

[172]Pienso que avemos dado principio a la Compaiìia y que


no se a hecho poco con aver ya hablado de los novicios; para
que podamos passar adelante a tratar de los scholares, coadjuto
res y professos. Y porque todos éstos tienen votos, que no ay
scholar approbado sin votos de la Compafiia ni coadjutor, prime
ramente que dellos hablemos, diremos un poco de los votos assi
en común, y luego de los votos que constituyen una religión, y
al fin de los votos de la Compafiia.
[173] He dicho que este nuestro ser y modo de vivir pende de 10

la gracia de Dios nuestro Sefior y de su divina voluntad, la qual


nos a propuesto el fin desta vocación y dado medios para él 1. Y
si me preguntáis de dónde me consta esto: de la Iglesia suya, que
apprueva esta religión, como se ha dicho *. Y , qué se sigue de
aqui? — Que me da Dios nuestro Seiior gracia particular parallegar 15

a este fin por estos medios; que, por ser yo religioso, tengo ayuda
special para los ministerios en que me pusiere mi instituto. Y pues
los votos son una cosa tan principal en la religión, que dellos se
constituye su substancia, collegiremos también de aqui que para
los votos ayuda nuestro Sefior muy particularmente con su gra
cia; y esto me á a mi de consolar y animar mucho, y ayudarme
desta gracia contra las tentaciones que me occurrieren contra mis
votos *. La gracia que da el Seiìor no es ociosa, sino efficaz, ope
rativa; no seáis vos de vuestra parte negligente, descuidado, fal
tando en lo que devéis: ne accipias gratiam Dei in vacuum *, sin 25

2 hemos B II 3-4 para, que corr. eaeporque || 4 a] para B || 6 de la Compaiìia


om. Q | ni professos mi coadjutores B | coadjutor del. y || 6-7 primeramente] y antes
Q | primeramente del. antes || 8 comuìn del. y luego || 10 este sup. lim. I post este add.
todo L, om. todo BQ X | pende] procede B || 12 prius puesto || 13 me* corr. eacnos
L; om. me QX | esto bis B || 14 esta] nuestra B | como se ha dicho in marg. | Y
om. B || 17 mi instituto in marg. || 18 son] es Q | tam del. espeeial | 18 era] para B
II 19 también collegiremos B || 21-22 y esto — desta gracia om. Q || 21 me ha mi B |
animar corr. eaeayudar | ayudarme corr. eaeheme de ayudar de mucho || 23 sino add.
es B II 23-24 operativa] de suyo Q || 25 ne accipias gratiam subd. lim. I in vanum
QX

* Supra, Exh. 2 Compl. n. 26 sq. ; Erh. 3 Compl. n. 67 sq.; Erh. 4 Compl.


n. 86 sq.
* Exh. 1 Compl. n. 17 sq.
* Similis sententia de auxilio ex votis ad superandas tentationes in
Dialogo II, n. 90.
* Cf. 2 Cor. 6, 1.
396 DE VOTIS RELIGIONIS IN GENERE

hazer aquello para lo qual os la an dado; que serâ condenación


vuestra y os tomarán quenta della.
[174] Ved aora qué privilegios tienen los votos. Voto es con
que obliga por servir nuestro Seiìor, cosa

[f.
45r] un hombre

se

a
muy antigua muy usada Iglesia. Es voto obra religión.

en

de
y

la
Es ésta una virtud que tiene quenta con of

de
culto divino

y el

y
frecer Dios para honrra servicio suyo dedicarle alguna cosa.

y
a
religión, del culto divino. La

de
es
Pues ved cómo voto obra

si el
gran virtud

en
castidad ella excellente. Hazéis vos un voto

y
es
Dios nuestro Sefior; ya castidad no sólo virtud

es
de castidad

la
a
como antes, sino religión, culto divino, sacrificio, cosa ya dedicada
prometida Dios. éste privilegio muy grande del voto

Y
y

es

y
a

perficionar quilates virtudes, porque por


en
subir valor las

el
y
y

religión, sagrada
de

virtud

*;
se
voto obra haze teneldo
la

cosa
40 en mucho.
Más, otro privilegio muy grande que haze voto:

y
[175]

el
que sea mayor.
en

mesma obra crezca Queréis vos ser


la

y
si

;,
pobre honrrar Dios con pobreza, imitando Christo, por

y
la
y

a
servicio amor suyo dexar vuestra hazienda vivir sin nada
y

?
de

de
45 Gran cosa obra mucho valor delante nuestro Sefior.
la y
es

Pero, quando pobreza promete haze voto della,


se

Dios

y
se
a

perficiona esa mesma pobreza: que haze

de
se

ved cómo voto

el
pobreza, no sólo que deis todo que tenéis por amor Dios,

de
lo

pero que deis Dios todo que pudiéredes tener; que dexéis por
y lo
a

honrrar Dios hazienda mesmo poder tenerla libertad


el
la

y
la
a

que para eso pudiérades tener porque no podéis tener sin


la
*,

26 la] 27 della BQ, d'essa X, dello 28-29 Ved — hombre] Veamos


lo
B
||

||
L

agora de los previlegios de los votos. Primero qué es voto. Voto es una promessa con
la qual hombre 28 Voto es om. 30 Voto es 31 Es ésta] qual es
el

B la
Q

Q
B
|| B ||

||

la ||

31-32 offrecerle 32 Dios add. algo 35 es ya om. sola 36 ya


Q

B
||

||

||

||

||
a

om. 37 om. 37-38 este previlegio es muy grande porque hace perficionar
Y
Q

|| B
||

perfectionar 38 valor om. 42 mesma eaeBQ, medesima X, om. mayor]


| y
Q

Q
B

||

L
|

I
es

mejor 43 con] por pobreza add. honrra pobreza de Christo 44 dexáis


la
Q

Q
B
||

y II

vivis sim ella 46 Dios om. 47 perfectiona pobreza add. 47-48


B
Q

Q
B
||

||

||
? a
|

povertà cum interrog. 48 que no solo dais


| di
fa

Che voto todo om.


X

|;
Q

B
y ||
il

49 pero dais pudiérades tener add. dessear que es casi infinito dexéis]
a Q

Q
|

devéis 50 Dios add. su pobreza poderla tener 51 que para — podéis]


y
Q

Q
||

||
|

de poderla tener donde sim esto podriades 51-52 porque no [la po]déis te[ner
la

Q
||

sin] pecca[do] marg. 51 sim


in

B
I

2,

ThoMAs, AugustiNUs, virginitate


6,
q.

88, 1°;
S.

Cf.
c,
2.

S.
a.

De
8: *

CSEI. 41,241-242; ML 40, 400.


c.

2,

6,

ThoMAs, ANsELMUs, De similit.


c,
q.

88, 2°;
S.

S.

C'. 84:
2.

a.

c.
*

ML 159, 655.
MoNUM. 5 — Exhort. 9 coMPL. (1561) 397

peccado. Esta es renunciación total, muy accepta a nuestro Seiìor,


por la qual se dedica a Dios toda la obra, el desseo y la mesma
libertad. Es ésta gran gracia. Y por eso los herejes, enemigos de
Dios, assi como contradizen al servicio divino, assi contradizen a
los votos por los quales es nuestro Seiìor servido tan singularmente;
y por eso son tenidos en tanto en la Iglesia cathólica.
[176] Lo 30 el voto da firmeza y constancia en la obra y ple
mi[f. 45v]tud, donde el hombre de su parte concurre como puede
de lo que tiene, y se inhabilita moralmente a lo contrario; y assi 60

como la obstinación en el peccado es gran mal, assi el voto en la


obra buena afiade grande bien, por la comfirmación que pone *.
[177] Veis aqui, en general he dicho cómo los votos perficionan
y quilatan la obra de virtud. Vengamos aora más a lo particular
de los votos de las religiones. Tres son los essenciales, sin los quales 65

no ay estado de religión: pobreza, obediencia y castidad *. La


religión es camino para la perfectión, estado donde se trata de
ganarla; los medios para ella se contienen en estos votos, que qui
tan los impedimentos que el hombre puede tener dentro y fuera
de si para la perfectión °. Y la hazienda y cosas temporales, el uso 70

libre de sus appetitos y de su cuerpo y de las potencias del alma,


son impedimentos que el hombre puede tener para seguir a Christo.
Y la honrra, la hazienda, la vanidad del siglo impedimentos son:
esto se quita por la pobreza de spiritu, de devoción y humildad,

52 renunciación total es Q | renunciación del. muy B | Dios nuestro Senor Q ||


53 dedica] inclina y subiecta Q | toda BQ, tutta la robba X, todo L || 54 Esta es Q
II 56 I)ios nuestro Sefior Q | singularmente BQX, particularmente L || 57 en la Iglesia
cathólica en tanto Q || 58 Lo 3°] om. B, El 3° previlegio es que Q II 58-59 plenitud
add. en ella Q || 59 concurre de su parte B || 60 de BQ, di X, da L | habilita B ||
moralmente a lo contrario] so pena de peccado mortal al peccado mortal Q 1 assi
om. B II 62 prius gram || 64 y dam quilate a la Q |! 65 la religión Q || 65-66 Tres
votos son essenciales en la religión Q | 66 [estado] de religión im marg., religión bis
seriptum | pobreza — castidad om. B II 67 camino es Q || 68 estos] los tres Q || 70

el-
Y* om. BX II 71 y de su cuerpo om. Q || 72 que el hombre puede tener om. BX I que
Christo] para servir a Christo y seguirle Q | tener del. dentro || 73 Y om.
BQX I la honrra om. B | honrra del. y || 71 la* BQX] y IL 1 siglo *add. la delecta
ción de la carne, aunque concedida en el estado del matrimonio Q | son add. para
seguir a Christo en perfectión Q || 74 esto es lo que se Q || 74-75 de spiritu — voto]
obediencia y castidad con votos Q ||74 spiritu add. que B

* Cf. S. ThoMAs, 2. 2, q. 88, a. 6, c, 30.


* Cf. S. ThoMAs, 2. 2, q. 186, a. 7; SUÁREz, De statu religioso (tractatus
VII • De religione ») lib. 2, c. 1, n. 1; Opera, Vivès, XV, 113; Codex Iuris
Canonici, c. 487.
* Cf. S. ThoMAs, 2. 2, q. 186, a. 3, c; a. 4, c; a. 7, c.
398 DE VOTIS RELIGIONIS IN GENERE

75 pobreza con voto, con firmeza, que sea total renunciación y abne
gación.
[178] Estos consejos son evangélicos, que Christo nuestro Se
iìor aconsejó. ;, No avéis leido lo que Christo dize de eunuchis qui
se castraverunt propter regnum Dei ? 1° j Quántas vezes aconsejó la

i*,
pobreza siguiessen llevando

ii,
8) que cruz vendidas dexadas

la

la y
** le
todas las cosas Specialmente aconseja obediencia pobreza

la

y
!
pues

de
perfectus esse,

i*.
donde dize: vis estas cosas son

Y
etc.

no si
perfectión, pensar que las aconsejó Christo con imper

de
se
a
fectión, sino con toda plenitud excellencia; sigue

de
su
donde

se
y

si,
que Christo las aconsejó, no solamente

en
sino también con

**;
votos, pues ellos dan perfectión firmeza las virtudes

la

la y
a
con votos recebidos approbados por Iglesia. assi tiene

Y
la
y
Iglesia cathólica entendido siempre que, quien quiere seguir

a
Christo por estado perfectión, seguir con votos
de

de

**.
le
a
[179] Heos dicho cómo pobreza quita impedimento que
la

el
puede aver de las cosas exteriores. Veamos aora

de
los otros
El

vo[f. 46r]tos que quedan. los appetitos sensuales que


de
uso
yo pudiera tener otro estado licitamente, también grande
en

es
y El

estorvo para perfectiön. estorva por parte,

su
cuidado

el
la

y
que trae consigo las otras cosas proprias [a] aquel
de

de

familia
la

estado coniugal estorvan también. Esto quita por

de
voto se

el
17,

por qual inhabilita uno perpetuamente para


se

castidad
el
la

semejante estado, aquellas cargas que son estorvo


de

liberta
se
y

para perfectión. Más, juizio proprio mio mi voluntad, esta


el
la

77 Este es consejo evangélico Christo om. 78 Christo nuestro Sefior dixo


y Q
B
81 ||

la ||

80 que cruz QB, -+- cosas add. abnegación de mismos


B

si
Q

Q
||

la L
a

II

II
|

81-82 [spe]cialmente [aconseja] obediencia [la pobreza] donde di[ze vis] per
Q si
y

fectus esse [etc.] marg. 81 pobreza obediencia 84 de om. se om.


in

la

Q
in ||

|
I

85-86 [no sola]mente en [si, sino t]ambién [con v]otos marg., add. con votos
B
||

quod oblitus est delere 85 em si, sino también] simplemente, mas 86-87 pues
Q
||
|

ellos — con votos om. 87 Iglesia del. assi tiene ya 88 siempre add. platicado
y
y

y
Q
||

||

94 estorva B, quello impedisce X, estorvo LQ 95 om. LB aquel] que


Q
||

||
a
| II

ay en 96 coniugal in marg. 97 por] con uno se inhabilita para}


el
Q

B
||

II

98 se BQ, se libra de aquellos cargos Q, 'carichi estorvos 99


X
Q le
B

B
||
|| L
a

II

y |

Mas add. adelante mi voluntad om.


B
10

Mt. 19, 12.


3;

19-21; 19, 23. 24.


5,

6,

Mt.
ii

Mt. 10, 38; 16, 24; Mc. 34; Lc. 14, 27;
8,

9,

23.
** 1* i* 14 is is

Mt. 19, 29.


Mt. 19, 21.
Idem argumentum proponit Natalis Dialogo
n.
I,
in

86.
Cf. Annot. 11-12; Dialog.
I,
in

n.

n.

Constit. 99-108.
2,
q.

ThoMAs,
4,

Cf. 186,
2.
S.

a.

c.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 9 coMPL. (1561) 399

libertad que tengo para hazer una cosa y otra de las que se offrecen 100,

en la vida, hazen daiìo al hombre para aver de ganar la perfectión.


Este impedimento quita del todo la obediencia religiosa, por la
qual se offrece un hombre todo a Dios, y se sacrifican por su amor
la misma libertad del hombre y el uso de los bienes intellectuales

i*;
nuestros con total abnegación déxase uno sus cosas

si
y
a

a
manos del superior que representa Christo, religioso
en

haze

el
y
lo a
una oblación Dios entera de todo que suyo; todo por

es

y
a

perfectión del mayor servicio suyo, para poder


de
la

y
desseo
todo, quitados los embaracos desta vida, mayor
en

i°, su
buscar más
gloria. de estar muy comfiado que

de
honrra assi Dios 10.

le
Y
y

ayudar mucho con divina gracia para conseguir que


de

su su

lo
a

dessea, no faltando parte.


él

de

II. — DE votis SociETATis]


Digamos aora Compaiiia los votos que tiene.


de

de
la

[180]
que particularizar comforme
en

de
se

se

dicho común
lo
Y

a
a

este instituto que proprio dél; como hemos dicho algunas 15.
lo

es
y

las otras virtudes, que particularizar según


de

de
an

de la
se

vezes
gracia que propria
es

*".

desta vocación Desta manera hemos


Compaiìia.
de

hablar de los votos esta diversidad veréis en


Y
la

cada religión segün proprio instituto cada una. Estas parti


de
el

gracia del Seiìor, que


la de

os

cularidades differencia dixe ser


y

la
*',

Iglesia. Pues qué manera


de

multiforme adornan votos


;,
a

Compaiîia plenitud per


en

tiene Ved cómo todo busca


la

la

y
?

religiones ay votos; Compa[f.


en

fectiön. En otras tres 46v]iìia


la

ay treze, contando promesa que haze


de

su

novicio dexar
la

el

averse sacrifica, QX intellectuales corr. eaeinteriores nuestros


Q
||

||

||
1

om. BX oblación] obligación Q, oblighatione más en todo om. 10


X

la el Q
||

||

||
7

B 9
11

gloria honrra
a]

avia de estar havfa 12 no faltando de su


Y

B
y

||

|| ||
|

parte m2 17 proprio 18 diversidad] univesidad 19 destas 20 om.


Q
B

Q B
||

||

||
21

23
es

perfectión comúnmente ay
la

la

adornada 22 todo buscar


y
Q
B

B
||

||
II II

24 treze] quatro, en los novicios quatro, en los professos quatro, quatro después
y

de professos; en los novicios primero es


la

la

contando corr. eae


el
Q
|

IgNAtiUs, Epistola MI, Epist. IV,


de

9,

oboedientia, 675, 677.


n.

Cf.
** 1* **

S.

19:
p.

21;
n.

Cf. ibid. 678.


Erh. Compl. 94. Et cf. Each. 1554, 164; Annot.
7,

46, 96,
n.

n.

in
4

Eramen, 73, 161.


n.

Supra, Erh. Compl.


n.
**

94.
4
400 DE VOTIS SOCIETATIS

hazienda passado el primer afio votos simples

de de
**.
los scholares:

4
pobreza, castidad obediencia, promesa

de

en

la
entrar

y
Compafiia los professos: los

de
**.
votos solennes ordinarios

3
obediencia particular

de

su

**.
40
Santidad Otros votos

la
el

4
a
simples que hazen los mesmos, acabada professión: primero,

su

el
que no serán alguna manera que

de en

en
consentir alteren las

se
constituciones Compaiìia que pertenecen pobreza, no

la

la

si
a
**;
pareciesse convenir más estrecharla 2°, que no darán consenso

el
para recebir dignidad alguna fuera de Compaiìia, no obli

le
la

*°, si
gasse quien puede acceptarla pena de peccado

so
como

si
el
a
Papa con tal obligación mandasse acceptar;


es
obviando

le

el
ambición que podria succeder pretender cargos dentro de

de
la
la a

no
Compaiìia, promete pretenderlos por via

de
assi vota
y

y
**,

alguna quien esto hiziesse inhábil iure facto para semejante


y y

es

et
**,

cargo promete descubrir manifestar qualquiera que


de

a
*°;
supiesse trata desta ambición voto que, fuere obispo,

4"

si
el
no
donde por razón del estado puede ser subjeto Compaiìia,

la
a
haze promessa consejo que Compafiia
de

de
oir General
el

la
el

o
*°;
por por otro diere, seguirle juzgando ser mejor
de

y
y
si

le
o

25 passado BQ, passato X, fin del quatro 28 obe


al

los om.
|| y
el

a Q Q
| ||
i]

|
B I
diencia add. en alguna manera votos om. 29 los mesmos om. su] 'la
|| B
|

1;
30 en alguna manera om. 32 estrecharla m&s que om. 34 om. BQ
B

B
||

||
35 le] es om. 40 supiere que supiesse om. tractase |
la

Q
B

B
||
|

|
Re vera, haec promissio recenseretur votum, tunc essent qua
aa

ut
si

tuordecim vota Societatis, non tredecim. Sed Natalis recenset postea per
modum unius votum non ambiendi dignitatem intra Societatem votum

et
denuntiandi, quis ambiat. Promissio vero relinquendi bona post primum
si

annum novitiatus, non est votum nec merum propositum, sed simplex pro
157, annot. 53; Erh.
ea

et
missio. Cf. quae de dicimus Annot. Examen,
in

in

n.
p.

18,
n.

12 Conim. 137 ubi 13 vota recensentur.


Haec promissio Deo facta est verum votum,
de

quo vide Annot.


in
**

Eramen, 157, annot. 54.


n.

Erh. 1554,
n.

Vide ibid. annot. 55 42 cum annot.


et
6; ** a* 26 ** **

Vide Annot. Earamen, 157, annot. 56.


in

n.

Vide ibid. annot. 57.


De hac re, ibid. annot. 58.
p.

Scilicet, vera certo convincitur praetendisse. Cf. Constit 10,


re
si

A.
6,

p. 2,
n.

n.
c.

6;
ac ••

8,

6,
p.

10,
n.

n.

Haec denuntiatio ambitiosi aliud


2.

Constit. cf.
c.

est quis praetendit praelaturam; ideo votum denuntiandi est votum


si

diversum voto non praetendendi, utpote habens obiectum diversum. Sed


a

consideravit per modum unius, Eramen,


ea

ut

Natalis dictum est. Cf. Annot.


in

n. 157, annot. 58.


Eacamen, 157, annot. 59.
n.

Vide Annot.
in
*"
MONUM. 5 — ExHoRT. 9 coMPL. (1561) 401

los
esto se à ya praticado en obispos Aethiopia, que Papa

de

el
Julio mandó

•1.
que fuessen, obispos

de
sola cruz Quiere 45

lo

la
Compaiiia guiar los suyos quanto ser pudiere; porque los

y,
a

y su
obispos no están sujetos Compaiìia por mayor estado,

la
a
guiarlos con advertirlos aconsejarlos

de
tiene esta manera

lo
que pareciere convenir. Estos votos promessa instituyeron

se
viviendo aün nuestro Padre Ignatio.
[181] La promessa que haze

el de de
novicio distribuir sus bienes

el
dixe que era una preparación principio ser religioso, segün

y
incorpo
su

El

voto que haze

si de
es 4°
**.

suffre estado escholar


lo

no
Compafiia no porque sea religioso, que es, pues
en

rarse
la

religión 47r] approbada, sino que promete


en

[f.
tiene votos hechos 55

de encorporarse más particularmente Compafiia con votos

en
la
de coadjutor professo, como estâ declarado

en
las declaraciones
o

El

quinta parte los professos, que


de

de

de
fin
**.

los votos
la

hazen simples, cortar occasiones que podrian offrecer

ni el de
es

se
imperfectiones. Provéese que pobreza, que
no
se

es
debilite la
**,

religión aya lugar


de de

muro que no ambición dentro

ni
la la

Compafiia; que los nuestros qualquier estado,


en

fuera
y

etiam mayor del nuestro, sean ayudados quanto fuere posible por
Compafiia. mi me parece que esta gran gracia que
es
Y

el
la

hecho, que partes tenga Compafiia firmeza


en

Seiìor nos todas 65


la
a

que procure perfectión.


en

todo buscar De los otros votos:


y

la

pobreza, etc., diremos particularmente


de

**.

44 prius platicado 47 obispos add. ya no son de Compafiia


lo

la

45 om. om.
Q

L
||

||

BQX no BQ, ni Compaiìia BQX, ella


[por su] mayor [estad]o im marg.
et L la

Q L
L
1
|

48 tiene BQX, tener


11

con advertirlos om. 49 más convenir promesa


y
Q
||

||
|

eae B, promessas Q, promesse X, om. 51 La promessa BQX, El voto


y

L
II

de distribuir sus bienes sup. lim. 52-53 següm suffra B, segum sufrirá
y si

suffre]
lo

lo
II

56 particularmente
e �

53 se haze del scholar del. intrinsecamente add.


B
||
II

L;

intrinsecamente 57 add. de BQ, di 57-58 como estâ [declara]do em las


X

X
la Q
||

II

de[claracio]nes de [quinta parte] marg. declaraciones — parte] constituciones


in

y I

della 59-60 de imperfectiones om. 60 provéese 61 la ambición B, de


Q

B
||

||

||

ambición 62-64 que los [nuestros, em] qualquier [estado], etiam ma[yor del
y
Q
||

nuestro], sean ay[udados quan]to fuere [posible por] Com[pafiia] in marg. om.
la

L
;

«QX 64 es esta 65 que om. 66 perfectión add. que los nuestros en qual
y
B

B
||

||
!

11

quiera estado seam ayudados quanto fuere posible Q, similiter add.


X
et

66-67 De
los otro — particularmente
Q.

m2 67 etc. om. se dirò


B
||
|

Cf. MI, Epist. VIII, 452; GoNςAlves,


F.
L.

Memoriale 159, 161:


n.
si

narr. 626,
I,

628.
Compl.
as

n.

Erh. 140-141.
7

6, 5,

1; 4,
p. p.

E. Vide Annot. Examen,


2, 4,

Constit. 157, annot. 54.


in

n.
c. c.

n. n
** •

p.

Constit. 10,
5.
n.

33 Infra,
Each. 9-12 Compl.

26 — CoMMENTARII P. NADAL.
402 DE VOTIS SOCIETATIS

[182] ;, Qué differencia ay, veamos, entre votos solennes y


simples en la Compaiìia, suppuesta la común que ay de derecho ?
No es lo que muchos piensan, que los professos no se pueden
despedir, los otros No ay tal Compafiia; aun

en si.

en
General

el
y la
puede ser depuesto ciertos casos, segün calidad del delicto

la
*,
ser también despedido Compaiìia por las causas que dixe

de
la
que avia para despedir Compaiìia. Puede

de
arriba uno

la
**

a
ser despedido un professo, quando retenerlo fuesse contra

el

la
charidad, contra Dios, contra bien proprio, contra

de
honrra

el
la
mesma Compaiìia,
de

de

de de
bien contra hedificación los
el

la

la
Es éste privilegio proprio Compaiiia;

de
**.

fuera

la

la
causa

y
despedir uno queda remitida juizio del superior

*°.
2a al
a

Yo siempre dicho que parte las Constituciones, que


he

de
la
trata del despedir, muy grande importancia: que no somos

de
es
tener gente que cumple Compafiia, antes somos

no
forcados

la
a

a
forcados segün nuestro instituto Quien no quiere

*".
hecharlos

a
andar bien, procede por camino que instituto,

su
muestra
ni

en el

le
que tiento,

de
hechen fuera. Pero esto aver mucho mucha
le

a
*',

longanimidad, consejo
tomándose otros medios para no venir
ültimo; pero,
fin, puede 47v] Compafiia purgarse
[f.
al

este la
a

no

quien ayuda mucho para que nadie


de se de

conviene.
Y
le

esto
qualquier que tenga, nadie tenga negligencia
en

descuide estado
**;

proceder bien que para este fin siempre somos como novicios

68 Veamos qué diferencia ay y] 69 decimos que supuesto 70


Q

L Q

Q
; ||

||
a a o
I
si es

No BQ, non om. no que* del. add. BQ 71 los otros BQ


y
X

||
L
è

a
;

;
|

om. 72 qualidad 73 serâ 75 un professo detenerle B, retenerle


X

B
Q

B
||

||

y ||

76 contra el] quanto


al

77 om. 78 fuera add. no es menester


B

B
Q

Y
||

||

||

aguardar incorrigibilidad, como se haze en otras partes quod om. BQ pri


X
L
;

|
L,

vilegio add. de nuestras bullas quod om. BQ proprio om. 80 siempre he


X

B || B
||
|

dicho BQ 2^ om. 81 tratam de mucha importancia 84 andar] ayudar


B
Q
B
||

||

procede del. según proceder por tiento marg.,


in

biem 85 heche
el
y
Q

Q
||
|

del. tiempo tiento] tiempo 87 ültimo] vituperio B, om.


I,

86 tomando
B

B
la ||

II
I

último ayuda] aprovecha


la

88 no conviene hace daiìo 90 de] en


B
Q

B
||

II
|
9,

2, n. 4,
p.

Constit.
*• ** ** **

7.
n.
c.

Erh. Compl. 119.


5

p. 2,
p.

n.

Constit. 2-5.
2, c.

A. De hodierna legislatione canonica relate ad


3,

Cf. Constit.
c.

dimissionem, cf. Coder Iuris Canonici 646, 647 2°, 654-668. Dimissio pro
c.

fessi votorum simplicium conditionatorum parte religionis, perpetuorum


ex

et

ex parte professi, regitur canone 647 2°. Quoad vota bienni cf. etiam
«

»
§

ob iustas ac rati, nabiles causas


ca

cn. 637,
ci

dimissionem
».
«
p.

10,
2, n.
** ** *•

c. 7.

Constit.
p. p.

3,

Cf. Constit.
3, n.

1-4.
2,

Cf. Constit.
n.

10.
c.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 9 coMPL. (1561) 403

y, por tanto, a de permanecer siempre en nosotros un propósito


firme de proseguir adelante en lo comencado.
[183] Quatro casos ay en la nona parte ** para deponer al Gene
ral. El primero es lapsus carnis; el 2° herir a alguno; el 3" mala
doctrina; 4° dissipar la hazienda de la Compafiia. Pueden los assis 95

tentes que tiene congregar la Compaiiia para tratar de deponer


**;

depuesto, pueden castigarle


y,

de
al General hecharle

la
y
Compafiia En esto, pues, todos somos iguales. Pues qué diffe
**.

,
rencia avrà Mirad, primero, quanto uno está más intrinseca
lo
?

incorporado Compaiìia, tanto 100


en

de
se
mente mirar más
la

la
a
porque despide Lo 2", uno que tiene votos simples
**.

causa
se

si
el a
Compafiia despide, queda por mesmo caso sin obligación
de la

votos, digo que Com


de

de
sus los hecho segün forma

la

la
a
**,

paiìia son irritados, no ay ello scrüpulo, libre para


en

es
y

y
pareciere del servicio

de
tomar otro estado que nuestro Sefior.
le
El

professo aunque más sea despedido, queda con


no

assi mes

la
;

ma obligación que antes tenia

de
Es esta manera
**.

hechar un

a
professo de Compafiia como una descomunión, por qual
la

la
apartan estâ obligado
de

de

uno comunión los fieles desco


la

el
a

mulgado poner los medios penitencia 10


de

y
bolver ella
la
y
a

de le a

satisfactión que Iglesia pide. Assi està professo apartado


la

el

Compaiìia, no participante
de

de
es

secluso comunión
la

la
y

los suffragios como miembro della, estâ obligado bolver ella


y

cár
es

hazer satisfactión emienda necessaria. una


y

la

esta
y
a

91 siempre ha de permanescer 93 cuatro corr. eac cinco cosas BQ, casi


B
||

nona BX, primera en mona parte om. 93-94 General add. que
X

la

lo
Q
L
1

II
|

plega su divina Magestad que en ningtìm tiempo acaezca


la

94 1* 2^
la
Q

Q
a

||

I
B,

4*

quarto Compaiìia add. en qualquiera


Q la

om. BQ 3* 95
B el

la la

y
Q

Q
a

II
|

|
I

destas que caya pueden 96 de deposición del BQ, di deporlo 99


B X
B y

||
B II
I

avrâ] hai Mira quando despide Compaiìia


y

mas om.
o la
B
II B

||

||
2

4
5 |

son om. tomar — Sefior sup. lin., corr. eaeser clérigo tomar otra religión
B

que pareciere otro om. que Dios nuestro Senor


a.

om.
le

el

B
Q

B
||

||
7

a 9
|

aparta 11-16 Assi está — amor om. 12 excluso 13-14 de bolver


B
y
Q

Q
||

||
|

ella hazer
y

1, 7. 4. 7,

D,
2, 9, 9, 9,

1, 4, 5, 4,
p. p. p. p.
** *• ** ** 4*

Constit.
n. n. n. n.
c. c. c. c.

E
C

Constit.
Constit.
Constit.
A

(MI, A;
7,

381); Examen
6,

7,

Eaeposcit debitum,
n.

n.
I,

Const.
c.

c.
6

A;
3;
2,

4,

5,
p.

1-2; Constit.
B.
1,

1,

4,
p.
n.

n.

Id n.
c.

c.

c.

Cf. Codex Iuris Canonici, intelligitur: nisi obtinuerit Sancta


**

669.
c.

Sede indultum saecularisationis; cf. 638, 640 1°.


c.

§
404 DE VOTIS SOCIETATIS

15 cel horrible que tiene la Compafiia para los professos. Los otros
quando se despiden trátanse con benignidad y amor.
[184] Al fin, voto solemne es aquél en la Compania el qual se
admite conforme a nuestras bullas como tal; y el simple es que,
aunque se haga en manos de superior, empero no se entiende ser
admitido como solemne segün las bullas de nuestro instituto y
authoridad apostólica

**.
Los votos, 48r] como veis, son diversos grados Com

en

*°, en
[f.

la
paiìia. Los scholares coadjutores tienen los simples aunque

y
pueden algunos conforme bulla de Julio hazer professión


la
a
esto queda
de

*i.
tres votos solennes voluntad del General

la
25

**;
segün persona pero no

de

de
se
calidad devoción haze
la

la
ordinario.
los privi
El

scholar, religioso

de
es
verdaderamente goga

y
**
legios desta religión; promessa que haze Com

de

en
entrar
y
la

la
**,

paiìia, como dixe declaran que

de
es
las Constituciones ser

lo
Compaiìia que tenga liber
**,

coadjutor professo no quiere


y

la
o

quedarse aquel estado, sino que tenga obli


de

en
tad escholar
el

gación, obligación voto, passar otro stado quanto


de

de

es
de
y

el a
parte, siempre teniendo quenta con Compaiìia, que

de
fin
es su

la
ayudar las almas, que occupan los coadjutores professos.
en

se

y
a

Haze, pues, voto ayudar emplear sus


de

escholar las almas

y
el

15 para] Los otros om. ante Los otros del. 16 tráctase


B

L
B

B
||

||
a

Q a
;
I

17-21 Al fin — apostólica inf. pag. m2 17 en fin que]


in

18 om.

y B
||

|
I

despe
21

quando 19 pero 20 como solemne] iure pleno apostólica add.


B

Q
||

||

||

dido mo tiene necessidad de absolución, mas professo apartado del uso de la


el

comunión de Compafiia no siendo participante de los sufragios della como


y la

mienbro della según solia, queda obligado bolver ella hacer satisfactión
la
y
a

Compaíía para los


es

emienda necessaria, una cárcel terrible que tiene


la

esta
y

professos. los otros, quando los despidem, trátanlos con benignidad amor
y
A

Q
II
23-24 atìm puedem 24 las bullas 25 tres om. 26 qualidad 28
B
B B

B
||

||

||
|| |

30 como dixe sup. lim. declaración B, la declaram


la

verdaderamente es
Q
II
I

32-33 escholar — obligación, y] 32 sino que] mas 33 obligación om.


ni
el

y
Q
||

||

BX 35
a.

om.
B
II

De diversis sententiis circa solemnitatem votorum eiusque naturam


cf. WeRNz-VidAl, Ius canonicum III (De religiosis), Romae 1933, 296-308.
p.
t.

MI, Const.
9,

Erposcit debitum, 381; Examen,


1,
6: 6:

10, 12.
n. n.

n.
I, I,
** 52 si *"

c.

Exposcit debitum, MI, Const. 381.


Ibid.
Cf., hac eadem exhortatione, 181, ubi expresse dicitur schola
in

n.

sticus esse religiosus. Ratio datur quod fecerit vota religione approbata.
in

Supra,
** **

n.

181.
E; cf. Annot.
4,

4,

Examen,
5,
p.

157, annot. 54.


n.

n.

Constit.
in
c.
ΜοNUM. 5 — ExHoRT. 9 coMPL. (1561) 405

estudios en este ministerio; y esta intención ayuda mucho para


que los studios sean con calor y sean religiosos.

[§ III. — DE voTo PAUPERTAtis]

[185]Oid aora de la pobreza, que es el primero de los votos.


La pobreza, en esta nuestra religión, quanto a la obligación es diffe
rente; quanto al uso, de una mesma manera en todos. El novicio
no tiene voto de pobreza alguno; el escholar y coadjutor tiénenlo
simple; el professo solenne. El uso en todos es uno igualmente:
pobre el novicio, sin uso de cosa como propria; pobre el escholar y
coadjutor; pobres todos en el propósito y determinación. Y este
uso común de la pobreza ayuda a todos, porque assi tienen quita
dos en esta parte los impedimentos que podia aver para su apro
vechamiento. Y puede el novicio en el amor de la pobreza tener
tanto hervor, tan vivos desseos y tam de entrafias della, que venca
a los que tienen voto de pobreza y no tienen tanto fervor. Pobres
los que no tienem nada, antes ricos y muy ricos: Beati pauperes,
quoniam ipsorum est No son pobres,
[f.

48v] regnum celorum


**.

cuyo pobreza, predicada


es

reino del cielo. Primera beatitud


el

la

por Christo nuestro Seiior; siempre veis quánta difficultad

se
y

pone los ricos para salvarse


**.
a

particular proprio nuestra pobreza.


de

[186] Pero veamos


lo

lo
y

Proprio
no

Compafiia que puede tomar, como stipendio


de

ni
la
es

nomine eleemosinae, cosa ninguna por alguno


de

ecclesiástico sus
ni

Iglesia que
en
se
**.

ministerios Licitamente acostumbra


y

la

haze

39 Oid] Oy 42 tiénele B, tiénemle 44 pobre* add. es como de


B
Q
| B

B
||

||

propria om. podrâ B,


es

pobre* add. 47 em esta parte] todos


Q

Q
B
||

puede 48 tener sup. lim. B] pobreza BQ


la

la

tener em amor de [om. 49


el
Q
| Q ||

||
I

con tanto fervor BQ tam vivos los desseos tan em las entrafìas que con
y

y
!
I

mo tie[nem tan]to fer[vor] in marg. L,


la.

benca della om. 50 de del.


B

y
Q

||

tienem om. BQ fervor add. mucho más los pobres que mo tienem mada som
y

y
a
I

ricos de boluntad, aunque los tales podemos decir que no son Pobres add.
Q
a

son 51 los que — mada, om. pauperes spiritu BQ 53 cielo add. esta.
Q
B
||

||
|

es gram virtud, pobreza om. siempre — pone a] más exer


la

la

54-55
y

y
Q

Q
||
|

citada por toda su vida significando la mucha dificultad que tienem 57 pueda
Q
Q ||

BQ como] ninguìn 58 ni como por limosna cosa minguna om.


ni

Q
B
||
1

|
5,

Mt.
** s* ••

3.

Mt. 19, 23. 24.


Erposcit (MI, Const.
debitum, 29, 376; Examen,
n.

I,

cf. Annot.
6, in
3

1,

7,
p.

n. 195, annot. 24-25); Eramen 3; 27; Constit.


4,

2,
n.

n.
n.
c.

re c.

n. c.

G;
4;
4,
p.

p.

Examen, 176 sq.


7,

10,
n.

n.

De tota hac cf. Annot.


in
5.
c.

ibi appositas.
•t

annotationes
406 DE VOTO PAUPERTATIS

60 por los ministerios ecclesiásticos se lleve algün estipendio, sin si


monia ni scrüpulo. Christo ordenö que el que sirve al altar, coma

**;
que anuncia evangelio, coma del evangelio

••.
del altar

de y
el

el
por servicio

•',
Gratis exhibir ministerio ecclesiástico

el

y
se
a
Dios nuestro Seiìor, no por aquello temporal que da;

de
honrra

se
trueca uno por otro, que seria otra manera hazer inju

de
se
65 no

lo
gracia Pero ay estipendios ecclesiásticos deter

de

**.
ria Dios
la
a
minados para los ministros que tienen officio Iglesia;

en
assi

la

y
los diezmos son stipendios para eso dan sanctamente. Más, un

se
y

no
religioso que praedica, confiessa, aunque tiene derecho los

a
70 stipendios como los beneficiados, pero puede tomar limosna que

la
dan por respecto aquellos servicios. En Compaiìia sti
de

ni
le

la
pendio limosna, por respecto algún ministerio que hiziere, no

de
ni

puede llevar; todos los que viven obe

en
se

esto comün

la
es
y

a
Compafiia, parte
de

en

**.
6a
diencia como dize assi no

Y
la

la
se

**;
75 podemos tener beneficios curados uno, porque no hemos de

lo
ligados parte otra, discurrir por diversas

de
ser una sino hemos
a

o
a

partes ayudando donde más necessidad oviere; también porque


a

su
llevar sus stipendios por razón

de
los curas tienen derecho
a

Y,
ministerio, qual repugna pobreza Compaiìia. aun
de
lo

la

la
a

que los religiosos otros por via limosna pueden tomar alguna
lo de

cosa por semejantes servicios, no haze Compafiia, puede

ni
la

lo
hazer segün instituto, procediendo todo con más puridad,
en
su

por quitar peligros cosas que 49r] pueden occurrir, para


de

[f.

y
con más libertad administrar los exercicios de su vocación, no
teniendo respecto esta parte aquella, sino mirando mayor

la
a

mayor gloria
de

necessidad Dios nuestro Seiìor.


y
la

Preguntarme eis cómo an vivir los professos, pues no tienen


de
;,

60 llevem 61 ni] scrúpulo add. porque 64 Dios om. 64-65 que


y

B
Q

Q
B
||

||

II
|

se da, no se om. uno B, que] porque


Q la

65 uno 68 sanctamente]
lo
Q

Q
|| ||
|

justamente 69 que aunque no 74 6*] quinta


la

73 es om. om.
B
Q B

B
y || ||

||

||
1

76 sino que 77 om. BQ 78 su stipendio 79-80 aunque — puedem sup.


Y
Q
||
a

II

lin., corr. eae aunque alias por via de limosna pudiéramos aunque otros reli
I

giosos 86 Dios om.


B
Q
||

||

6; Num.
5,

13; Lev. 26; 10; Deut. 18,


9,

v. 6,

7,

9.

Cf. Cor.
•• •1 •• s*

1.
1

18; cf. sq.


9,

Cf. Cor.
1

Cf. Mt. 10,


8.

Non igitur contractu quodam, quo spi


ex

iustitia commutaretur res


ritualis pro materiali; quod simonia esset.
id
re

Compaiìia ...
••

se

Todas personas que están obediencia de


la

acuerden
a

»

MI, Const. II, 536.


2, 7;
2,
p.
6,

Constit.
n.
c.

5,
p.
4,

3,
p.

n.
**

5.
n.

Constit.
c.

c.
4
;
MoNUM. 5 — Exhort. 9 coMPL. (1561) 407

renta y praedican y confiessan ? Digoos que vivirán demandando

**,
pero no pidiéndola tomándola por respecto

de de
limosna los

ni
que exercitaren; sino que to
en

se
ministerios limosna

la
se

a
mar como alli no oviessen confesado predicado. He yo confes

ni
si

una parte; dânme dineros luego. No los


en

de
sado tomar. Dizen

e
que los dan por respecto de mi ministerio. No los devo

de
tomar.
Et tamen puedo demandar todos limosna no por este respecto.

y
a
proceder sine scrupulo
en

de

Pero 95
se

**.
esto sine anacietate

et
a

[187] Ay también otra todos los de Compa cosa común

la
a
fiia: que no ninguna cosa como propria Tengo
de

de
an

**.
tener uso
de tener aquello que uso, como tuviesse; que no me
de

no

lo
si
contriste, me toman; que no me aproprie aya proprie

ni
lo

lo
si

os
que
en

de

tratamos. Una difficultad 100

se
dad uso las cosas
el

offrecerá que puede aver para perfectión pureza pobreza

de
la

la
que Compafiia pretende: andamos medianamente vestidos, trae
la

mos camisa, dormimos sávanas; cómo pobres Mirad, quanto


en

;
y

?
interior,
de

de

de
al

renunciación veras aviamos


y

la

desseo dessear
a

todo coragón comer ruinmente, vestir más, andar con mucha vileza
ser proprio nosotros; quando
y,
de

se
en todo esto offreciere
y

occasión, abragarlo buena gana. Ved principio Com


de

de
al

la
El

pafiia excesso que uvo Padre Ignatio, sin vestidos,


en

esto.
el

con sola una ropa sarga, descalco, sin caperuga, comiendo pan
de

**;

agua, durmiendo qual con esta aspereza dexó


en

suelo 10
el y

lo
el

Padre Ignatio para poder mejor con más comodidad ayudar


y

aver promptitud apa


en

de
[f.
*°.

las almas nosotros


Y

49v]
a

90 exercitarom no se 91 se hubiesse 92-94 luego — respecto sup.


Q

Q
||

||
a
|

Iin., corr. eae yo puedo interpretar que es por respecto de aquello, no ay que to
si

marlo 92 e] tengo 93 me los dam BQ mi om. de om. 94 et tamen


B B
B

B
||

||
|

|| |
I

— demandar] puedo biem pedir et tamen] et ni 95 Pero — anxietate]


y
Q
|

recevirla sin escrùpulo sine*] sin que


et

a]

om. 96 97 de cosa
Q Q

lo B

B
II ||

B ||
|| |

alguna 98 de* om. 99 no me del. aproprie 100 os om. la* om.


y Q
||

||
1

como luego somos pobres che manera adumque siamo


in

om. BQ
B

Q
3

;
|

poveri X, quo pacto igitur pauperes de veras om. abriamos en


B B Q

|| Q
F
||

||
4

6
?

|| | |

nosotros abracarlo — gana] de buena gana tomarla de* om. tubo


Q

Q
||
7

el 8

Nuestro Padre xerga BQ 10 aspereza] esperanca 10-11 dexó Padre


Q
||

||
9
I

Ignatio] vivió algún tiempo después dexóla 11 Ignatio om.


y

B
||
2,

4,
p.

10; Eramen
** ** •• **

6,

3,
n.

n.

Cf. Constit. 27.


c.

c.

Cf. MI, Const. 272 (n. 18), 333 (n. 73).


I,

11, H; Examen
7;
3,

6,

4,
p.

p.
1,

2,
n.

Constit.
c.

c.

4.
n.

n.
c.
*

De his paenitentiis Ignatii Minorissae factis, cf. Acta Ignatii


P.

n.

18-19: MI,
P. F.

16, narr. 384,


I,

388-390.
Ignatii MI,
3:

29,
n.

Cf. Acta
I,

402.
**

Const.
408 DE VOTO PAUPERTATIS

rejo para todo aquello, y sólo por el amor de las almas, por su
aprovechamiento, me he de mortificar en este desseo.
Y assi la Compaiìia procede con mediocridad en esto exterior

*°,
15
para tener más occasión commodidad para emplearse

en
fin

el
al y
Padre Ignatio:
de

no
Oi
su
vocación. dezir tuviesse respecto

Si
«
Compaiìia, andaria desnudo untado con miel emplumado,
la

y
y
a

qüernos por mundo, para mayor me

de
con una soga llena

el
y

nosprecio dély

de

de
sus vanidades»**. Esto hemos nosotros nuestra
parte de dessearlo, holgarnos que

de
seme

se
ofrezcam occasiones

y
jantes cosas. Compafiia, por gracia del Seiìor, estos de

en
Y
la

la
sseos tiene siempre hervor. Ved vos, diese lugar para mortifi

se
si
para que los que son de

de
a se
caciones satisficiessen los desseos
y

Compafiia, no avria dos dias Compafiia quien pudiesse aten

ni
la

25

der sus ministerios; cuidado que esta parte


y y,

en

se
con todo

el
a

tiene, ay tanto débil que suffre

en
**.
tanto flaco Pues todo

lo
nuestro instituto, no storva impide fin suyo, hemos de ser
ni

y el
y

pobres pobrissimos todo guardar me


y en

en
nuestras cosas,

la
;

diocridad, práctica guardar pobreza


en

en

y
modo

el
y

la
30 uso
el

plática que serva Compaiiia.


la

Compaiìia regla común todos que


en

no
es

También de
la

a
que cosa de pobreza de comu
es

aver arca cerrada con llave

y
**
;

nidad. La arca cerrada parece que dize propriedad. Usase muy

a
menudo mudar aun las cosas comunes, como las cámaras, mesas,
para mayor desapegamiento del todo. No ay las iglesias cajetas
en

13 aquello] ello 15 procede con mediocridad] pretende con um medio mo


Q
||

derado 16 occasión] execuciom comodidad add. más fuerças BQ 16-17


Q y
Q

Q
||

a ||
|

[el fi]n de marg. 17 nuestro Padre Ignatio que 17-18 respecto add.
in

||
B a
I

add. su officio ministerio de mio officio et alli


al

officios ministerios de
y

Q
;

;
eae

penne XI;
y*

ministeri della emplumado BQ, coperto


di
et

18 om.
X

y
||

21

om. 19 con una — mundo om. de* eac BQ, om. dessear de
y

L
Q

Q
L
||

||

|| |
que se 22 casos 23 fervor BQ que diesem 24 que son om. 25
|| B

si

B Q

Q
B B
||

||

|| ||
|

a] em 26 om. 27 tantos débiles, tantos flacos 28 instituto] ministerio


y
B

||

mediocridad] una mediania uso — Compaiìia me


la

la

29-30 30-31 en
y

el
Q

et Q
B ||
II

II

31 práctica Q, prattica X, plática Lm2 serva] observa B, tiene 33


la

|| Q
||
|
es

ver con llave om. BQ no 34 cerrada om. 35 aun om. mesas


B X
Q

Q
B

B
||

||
|

| |

add. etc. 36 del] de caxetas BQ


B
||

MI, Const.
6;

Cf. Exposcit debitum, 380; Examen Con


I,

1,
6:
n.

n.
c.
** p. *°

3,

2,

2,
n. P. p.

3;
6,
n.

in n.

stit. 15-16.
c.

c.

p.

Ignatio 143. Cf. LAiNEz,


13
de

10,
n.

Idem refert Eaeh. Conim.


Epist. Ignatio, 60: MI,
In de

I,
F.
S.

narr. 140.
p.

eundem sensum Erh. 13 Conim. 10, 143. Uberius de hac vita


n.
**

Examen,
p. 88

sq.
n.

communi exterioribus Annot.


in

a. in

in

(MI, Reg.
cf.

4,
p.

558);
19

Reg. comm. editae 1560, Constit.


**

n.

10, D.
5,
n.
c.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 9 coMPL. (1561) 409

**,
para tomar limosna porque cajeta parece pedir siempre

y
la
por todos.
que proprio pobreza Com

de
es
[188] Avéis entendido

lo

la

la
a
pania, común todos los della. Vamos aora discurriendo por 40
y

a
los estados diversos que ay proceder. Los que

en

de
nuestro modo
tienen votos de scholares, mientras no son coadjutores profes

ni
sos, pueden tener auin possessión sus bienes. Pues, diréis,

de
la
po[f. 50r]breza Advertid. La Compafiia
de

en
cómo tienen voto
;,

?
todos los grados estados que tiene procura perfec 45
y

la
dessea
tión, como puede

El
juzga más convenir. escholar està aùn
y

via, tiene esta manera pobreza; que estâ assi declarado en


de
in

**:
privilegios que pobre, pero con

es
nuestras constituciones

su la
y

possesión hazienda, que no puede distribuir los frutos


de

de
su

de de
**,

hazienda sino pobres de otra manera de hecho

ni

ni
y
a

que Más, no dar quando quisiere,


de
**.

recho vale hiziere


lo

si lo
lo a
**;

sus parien
y,

sino quando superior juzgare quiere dar


el

a
tes, no por parecer, sino, dicho, quedar
de

de
su

ser como està


a

a
juizio

su
pobres
de

de
No tiene
*°.

otros hazienda
el

son uso
si
a

si,

libre para assi estâ quitado que podia daiìar inquie


le

le
y

y
lo

tar con alguna solicitud; sólo queda propriedad por justos


le

la

respectos; porque, acaso volviesse atrâs del camino comencado,


si

hallasse burlado. Tiene quitada toda poder


de
se

no occasión
la
su

se su
hazienda, poder suyo dar
de

de en
no

usar mal también estâ


y y

hazienda quando quisiere, tiene necessidad darla quando


ordenaren sus superiores.
lo

37 para tomar — parece] que parece que es caxeta parece sup. lim.,
Q

B
|

corr. eaepodria, que pide 37-38 por todos om. 40 los que della somos
y

Q
B

||
II
|

Vamos om. 40-41 por todos los 41-43 Los que [add. no B] tienem votos —
B

Q
B

||
1

II

puedem BQ Quelli che hanno voti di scholari, fin tanto che non sono coadjutori
o
;

mi

professi, possono El escholar, mientras no es coadjutor professo, puede


X

L
;
o

47

44 tienem BQ, tiene 46 juzgamos B, om. más en via


y la

43 om.
B

y B

Q
XL
||

||

||

|
I

que] declarada, BQ, dichiarata 48 que] 49 que] 51 Mas]


y
XQ

Q
||

||

II
|

Inoltre 52 el] su juzgare add. su tiempo BQ, om. LX quisiere 53 por


Q
B
||

||
a
|

su parecer om. 55 podria 58 toda om. 59-61 también — sus supe


y
lo Q

B
||

||

||

riores m2 61 BQ, ordenare su superior


le

Q
L
1

|
4, 4, 6,

2. 2; 2,
c. c. p.

n.

Constit.
n. n. c.
** *• ** **

8.

E;
4,

4,

6,
p.

p.

H.
2,

Eramen Constit.
c.

c.

Eramen
Haec incapacitas sive invaliditas, quam Natalis videt dispositione
in

bonorum propriorum quae fieret ab scholastico Societatis non secundum


Constitutiones, mira videri nunc potest. Cf. quae dicimus Erh. Compl.
in

142, annot. 22a.


n.

4, 4,

3; 2.
n. n.

Eramen
** **

c. c.

supra, Each. Compl.


n.

Examen 142.
7
410 SEQUITUR DE PAUPERTATE

Quanto a los coadjutores formados de la Compafiia, como ve

*°,
réis adelante con la divina gracia más en particular tienen

la
pobreza summa Compaiìia, no pueden tener propriedad

de

ni
la
cosa alguna; an ya dispuesto dia que

y,
de

no
possesión della

ni

si

el
ren

*i,
son coadjutores, succeden sus herederos sus beneficios

y
mesma pobreza que toman

es
**.
tas ecclesiásticas vacan

la la
esta
los professos**; que diremos plática siguiente.

de

en

[f.
50v]

Ihs

PLATICA 10

— Sequitur de pAupertAte. — 189. Paupertas professorum coadiu

et
I.
§

torum formatorum. — 190. Proprietas bonorum Societatis est penes Socie


tatem professam. — 191. Itemque proprietas administratio redituum

et
collegiorum. — 192. Societas sequitur quoad paupertatem tria principia
actionum olim proposita. — 193. Quomodo spiritus paupertatis conferat
ad perfectionem.

II. — De cAstitAte. — 194. Natura huius virtutis. — 195. Doctrina Ignatii

S.
§

de ea. — 196. Media ad hanc virtutem acquirendam. Obsistendum parti


debiliori. — 197. Fortitudo ostendenda inimico. — 198. Manifestatio ten
tationis. — 199. Alia media. Initio conversionis insistendum huic virtuti.
— 200. Oratio mortificatio. — mentem ad alia. — 202.
et

201. Reducere
Animo non est despondendum.

— SEQUiTUR DE PAUPERTATE]

I.

ni y,
pobreza Compaiìia comün;
de

de de

en

[189] Diximos
la

la

particular, los que no son professos


en

de

los scholares
y

coadjutores los coadjutores dixe un poco. No succeden


de
i;
ni y

collegios herencia porque alguno haga pro


en

nuestras casas
la

63 adelante om. tiene 64 no 65 om. ya BQ 66-68 succedem


y
Q

B
||

||

Q II
|

— siguiente] no pueden más disponer della. esto abaste, etc. 66 sus* sup.
Y

lin. m2 67 vacan] officios, como


si

se muriesem toman] tienem 68 en


B
y

B
||
|
5 I

om. um poco add. Dijo otra cosa acerca de nuestra pobreza, que post poco
Q
B
||

add. Hora da sapere che ni]


X

B
y
||
6
è

Infra, Compl.
10
** ** si ••

Erh.
n.

189.
4, 6,
p. c. p.

5. 2,

Constit.
n.

12.
n. c.

Eacamen
2,

4,

12; Eramen
6,

n.

Constit.
5.
n.
c.

c.

Intellige coadiutores formatos; nam coadiutores temporales nondum


1

formati eamdem habent formam paupertatis sicuti scholastici.


MONUM. 5 — ExHoRT. 10 coMPL. (1561) 411

fessión o votos de coadjutor *. Ni tampoco si algún scholar muere;


aunque, si él quiere, puede disponer para ayuda de algún collegio
de su hazienda, o distribuirla a pobres como él quisiere *. Las ca
sas de professos no pueden posseer ni adquirir propriedad en cosa 10

stable o cosa que equivalga a propriedad, como ay constitución


clara, ni en común ni en particular *. Quanto a esto, quando ha
blamos de Compafiia professa, se entienden los coadjutores forma
dos, porque el voto dellos, de la pobreza, obliga de la manera que
el de los professos *. Y tienen los coadjutores voto en todas las
cosas que se tratan en la congregación general ° de rentas de col
legios. Pues los professos no pueden posseer nada, ni para su fá
brica de las iglesias, ni para la sacristia ni para la iglesia *, ni ad
quirir ius civile para bienes algunos estables *. Y si alguna cosa
stable de raizes se les diere, la an de vender luego y darla a pobres:
no pueden retener cosa alguna stable °. Parecerà a alguno que sea
este modo de vivir difficultoso; pero no ay en él difficultad, antes
(como se dize en la bulla de nuestro instituto) es esta vida purior
Es grande alegria depender hazer sus mi
de
1°.

et iucundior Dios
pedir limosna como pobres
y
de

nisterios Iesu Christo nuestro 25


y

Seiior, divina providencia que no


en

de
faltar los
su

confiarse
y

a
que trabajarem por amor, usar los medios da
de
su

no dexaren
y

dos para vivir, como limosna.


la

coadiutores quiere BQ] muere quisiere BQ, quiere 10


B
||

||

||
L

L
7

professos sup. lin.] de professión 11 aqui valga Compafìia


la

13 de BQ
Q

B
||

||

I
se entiendem add. los professos con BQ 13-14 formados ear BQ, similiter X, in
et
; II

tendiamo anche coadiutori formati om. formados 14 de manera]


XYX

la

lo
L
li

||

mesmo BQ, quanto quello 15 assi tienem 16-17 collegios add. son
X

y
Q
||

||
17

miembros de Compaiìia om. BQ professos add. casas dellos 19 para


la

Q
||

||
L
;

bienes algunos estables corr. eacpara cosa, alguna 20 diere] da la an] anla BQ
Q
Q ||

||
|

21 que sea om. 24-25 ministerios add. gratis 26 confiarse eaeQ, confidandosi
Q

||
II II

IX, confianca LB 27-28 [y mo d]exarem [de usa]r los me[dios da]dos para [vivir,
co]mo li[mosma] in marg. L, supplemus eae no dejar de usar los medios
la

y
Q
;

«dados para vivir como es limosma Q, no usar los medios dados para viaje [!] como
la

la limosna B, et non lasciano mezzi necessarii come domandare elemosina X


il
li
4, 2,
6,
p.

n.

Constit. 12.
c. c. c.
*

2.
n.

Cf. Examen
*

(MI,
2,
p. n. p.

Cf. Erposcit debitum, 379);


6, 3; 6,

n.

Constit.
4. p. 2.

n.

I,

Const.
5
*

1,

6,

2,

Eramen Constit. 5-6,


n.

11-12.
c.

c.

12. Postea Gregorius XIII, Quanto fructuosius


2,
n.

Constit.
c.
*

(1583), Ascendente
I,

88-89, 92-93.
S.

Domino (1584): Instit.


I.

A;
2, 3,

2; 1,
6, 8,

4, 6,
p. p.

n. n. n.

Constit. B.
c. c.

p. c.
*

B;
p. 2,

c. 3,
2,

4,

6,
p.
n.

6, n.

Constit. cf. 5-6.


c.

c.
*

Regimini militantis, 6; Erposcit debitum, E.


2,
n.

Constit.
5
;
*

2,

E.
6,
p.

Constit.
c.
mo *

MI,
6;

Regimini militantis, Exposcit debitum,


5:

29, 379.
n.

n.

I,

Const.
412 sEQUiTUR DE PAUPERTATE

[190] ;, Pueden, veamos, los professos tener alguna propriedad


en alguna cosa ? Advertid que, por quitar escrùpulos y dudas que
a avido entre hombres insignes, ay esto en nuestro instituto en la
bulla de Julio 3°: que los professos no pueden acquirir derecho en
cosa alguna ni propriedad en possessiones, rentas mi en cosa alguna
estable. Di[f. 51r]ze la bulla: praeter ea quae opportuna erunt
ad usum proprium et habitationem u. Tiene una casa professa li
bros, vestidos, y otras cosas de que usan. ;, Cuyas son ? &, Del Papa?
;Tiene él el seiìorio y propriedad desto o el que lo dió ? — No. Qui
tanse scrüpulos y extinguense opiniones La Compaiìia professa

i*.
propriedad deso
en

de

**.
común tiene las cosas necessarias

la

y
No puede tener cosa donde tenga alguna renta, aunque pueda

de
40

tener alguna huerta casa que no sirva para


en

**.
uso

Y
el
la

y
que aver scrüpulo. Aquello
en

de
entien

se
dize necessario no
y lo

se

a
llama necessario, que comünmente instituto pide

se
de

el

y
lo
se

resto no de aver propriedad.


de

nos da limosna. En
el

a
29-30 Puedem — cosa om. X, om. interrogat. 29 Puedem, veamos] No

Q
||
?

33


puedem 31 hombres] doctores 32 bulla de Paulo puedam BQ
Q

Q
||

||

||
|
34 en possessiones — estable m2, corr. eaeexcripta 33 en* om. BQ 34-35 Dize —

II
I
habitationem] Diréis praeter ea — habitationem corr. eac eorum habitatione et
Q
|

usu rerum suarum 35 una casa professa BQ, professi X, um professo 36

L
||

||
li

post Papa om. interrog. LBQ


37

cuyos dió add. como dizen algunos de que

lo
B

||
|

L,

se dado en limosna los frailes memores om. BQ 37-38 Se quitam B, No se


X
a

||
a

quitam ansi los scrúpulos mi se distinguen las opiniones Q, per levare dispute et

le
scrupuli 38 opiniones add. Luego decimos que 39 deso om. 40 de
X

|| y
Q

Q
||
II

ll
donde tenga] de que tener tenga alguna corr. eaccosa alguna 41 que no la.
Q
|

marg. L; no la dé om. 42 necesario] nuestro


y

sir]va para [el uso]


Q

||

[dé
ci al || in
y

escrúpulo add. que 42-43 no de aver — necesario om. 43-44 se B

y
Q

||
a
|

llama — limosna] quanto uso necessario, este fin se pide se da em limosna.


y

y
a

43 se eaeBQ, om. L;
X

viene dato 44 aver] ver


Q
||

il

Exposcit debitum, MI, Const.


5:
n.

I,

379.
ii

Iuvat hoc loco, confirmationis gratia, scribere quod habet textus


in

li id
is

X, qui reddit sensum totius paragraphi: Hanno adunque Professi una casa,
«

libri vestimenti altre cose che usano, queste per levare dispute et
et

nè et

et

le

scrupuli non sono del Papa


chi diede Ms. Instit. 98, fol. 165v.


de di

lo

».

Notum est disputari aliquibus subiecto dominii relate ad bona religio


ab

sorum mendicantium, nominatim relate ad bona Fratrum Minorum (vide


et

apparatu allusionem ad eos), utrum scilicet, absoluta paupertate eorum,


in

in

subiectum dominii domorum aliorum quibus utuntur sit Romanus Pontifex


et

p.

an alius saecularis benefactor. Cf. Erh. 13 Conim.


9,
n.

142.
Nadal, quam exponit etiam
p. 13

Haec est sententia Erh. Conim.


P.

in
is

142; Dialog. II,


m.

2.

77-78; Erh. 1567 Colon.


9,

6,
p.

n.

44. Cf. Constit.


n.

c.

E: «... puede tener Compaiìia propriedad para uso suyo


c. en

la

commun
».
el
2,

5,

E.
6,
p.

n.

Constit.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 10 coMPL. (1561) 413

[191] Más: la Compaiìia professatiene la propriedad y adminis 45

tracion de las rentas y bienes estables de los collegios

i*:
los scho
ellos; assi no ay necessidad congregarse

en

de
lares no tienen nada

y
para dar algún poder para otorgar alguna scriptura, aunque

se
o
haga esto para satisfactión algunos. La Compaiìia professa

de

i*;
que tiene superintendencia

de
la y es

administración todo esto


la

el se y
assi conviene, para que todo trate más puramente. Porque
Compafiia professa sólo tiene simplex dominium. Uso alguno
puede tener para dartodo para
de

de

de
facto, Alo

**.
nec nec iure

si
collegios. peccado con obligación
de

uso los De otra manera seria


el

aqui que collegio


de

de restitución. entended Rector 55

ni

ni
el
Y

el
junto pueden hazer contrato alguno, sino sólo

ita
General

el

y
a
quien comunicare esta facultad. En esta administración Com
él

la
paiìia professa sólo tiene trabajo solicitud, sin remuneración
el el

alguna temporal, que por bien del servicio divino toma; para

y
Compafiia, que aya obreros que
en

G0

se
conservar ella ministros
la

y
los collegios.
en

criam
[192] Veis aqui cómo procura perfectión
en

se

todo cómo
la

y
Compaiiia ayuda sus principios, que principio propuse

i*:
de
se
de la

al

gracia special por donde governada


de
su

Dios nuestro Sefior es


y

principalmente. tras esto succede via ecclesiástica, por donde 65


Y

la

guiada Compafiia tan particularmente. Todo nuestro insti


es

la

tuto va guiado por Iglesia; só[f. 51v]lo


de

se
común ordinario
lo

la

procura aíadir perfectión


ni de

en

assi nosotros no somos


Y

esto.
monjes, tenemos las particularidades que sanctamente tienen

45-46 Más — rentas] Tiene también Compafiia professa


la la

la

administración
superintendencia de las rentas Q, Anchora Compafiia professa tiene proprietà
la
y

et administratione de collegii 45 la* om. 46 bienes estables eae QB, om.


X

y
Q ||

,
i

47 congregarse] convocarlos 48 podee ms. otorgar — scriptura] hacer algúm


L

||
II

contrato 49 para add. algunos] contrahenti algunos add. que


y la

lo

B
Q

|| B
||

||

||
|

50 es sup. lin. m2 corr. eae 51 trate] dispense 52 simple 52-53 Uso —


B
Q
||

||
mi

para si] sin uso alguno de fructo de iure para 55 entended] entende
ni

si
Q
||

remos 56 hazer add. sin expressa comisión BQ, add. para esto B, om. has add.
Q
||

60 obreros] hermanos Q, om.


X

er

58 remuneración corr. renumeración 64


||

||

|| ||

de Dios — de su] que Dios nuestro Sefior ayuda da su su] ser 67


y

B
la |

guiado om. BQ 69 monjes] mejores sanctamente tienem] sancta madre


Q
II

Iglesia tiene en Q, om.


X

MI,
6;

Regimini militantis, Exposcit debitum,


5:

30, 380.
n.

I,
n.

Const.
17 1* is

Ibid.
p.

Cf. ibid.;
1,

10,
n.

n.

Eramen Constit.
et

4-5.
n. 5. c.

4
;
p.
9,

3,
n.

ita Constit.
c.

cf.

Supra, Erh. 76; Compl.


Compl.
n.

Exh.
et

121.
3

6
414 SEQUITUR DE PAUPERTATE

70 las religiones monásticas; somos clérigos religiosos, coadjutores de


los obispos, con perfectión de nuestro instituto. Sigue tambien la
Compaiìia la razón y ayüdase mucho de las virtudes morales; mira
lo que suffre su fin y por qué medios mejor se podrâ conservar. Ved
todo esto en la pobreza, quânta perfectiön se professa en ella por
75 una parte, y por otra quânta prudencia ay y industria en lo que se
ordena y quánta variedad.
[193] Por fin desta plática de la pobreza os quiero dezir una
cosa y es que la pobreza es el principio de la perfectión. Assi se nos

i°;
por las co

de
ensefia en nuestros exercicios renunciación

la

es y *"
sas seculares comencamos caminar perfectión, por aqui

la
a

a
comienca Dios llamar los suyos. Mirad, sobervia principio

la
y a

a
peccado; por
de

la de
todo mal todo eso comienca Dios nuestro
el

y
Seiìor llamar pobreza conbidar ella, exortando que dexen

y
a

a
los bienes deste siglo, vanidad dellos, que abracen humildad,
la

la
assi más fácilmente desembaracados caminarán perfectión.

la
y

a
menester, hermanos, que tengamos estimenos este principio
es
Y

y
por Vade,
et en

mucho. Christo comienca: vende omnia quae habes


ai

por tanto muy necesario que, pues quiero se


la es

sequere me
y *i.
Y

guir Christo caminar perfectión, me ayude mucho desta


a

virtud augmentar desseo della. Christo, pobre; las religiones,


el
y

y
por donde abre camino para seguir sus pissadas, pobres.
se

Y
a
**,
pobrega muro las religiones qual
de

sido baluarte con


la

él y

el
perdido per
an
se

se

an conservado sin fervor


el

y
desecho
y

Yo, pues soy religioso pobre, tengo


de

de
instituto
su

**.

fectión ser
visto pobre, querria vestir más pobre andar pobre
en
95 todas las
y

cosas, quanto ser pudiere. Sabéis qué nos haze mal Que, nos

si
;,

da Dios un buen desseo una buena devoción, nosotros olvi la


y

70-71 de los del. de 71-72 Sigue — razón om. 72 ayúdase add. tan
y

|| Q
||

suffre] pide BQ 75 industria corr. eaejusticia


73

bién 76 quánta del. verdad


y
el Q
||

||

82 om. BQ de todo om. 83 ella] alli 84 dellos om. Q, add. so


y

y
Q
B

||
a
II

II
|

bervia 85 caminar 87 comienca] comunicó comenc6 Vade, vende


y

y
II Q

Q
B
||

||

subd. lin. 88 et sequere me] etc. muy om. 90 della add. por religiones
Q

Q
||
|

add. todas 91 por om. BQ por sus pisadas BQ 91-92 sido] siendo 95
ir
Q

Q
||

||

II
|

vestir m&s pobre corr. eaemas om. mais QX andar add. más
Q
1
|
20 1°

Cf. Eacerc. 142, 146-147, 157.


n.

Saepe Natalis dixit principium vitae spiritualis esse renuntiationem


rerum mundi, eoque meminit dicti (άποταγή) Ps. DioNysii AReopagitae,
in

MG,
3,
6:

De eccles. hierarchia 533.


c.

Mt. 19, 21.


** a* si

n. 1;
c. 2,

1. p.
p.

10,
p. 6,

2, n.

n.

Constit.
5.
6, c.

Cf. Constit.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 10 coMPL. (1561) 415

damos y nos vamos por otros principios, de donde se sigue cami


nar con tantas imperfectiones y mal, y nunca arribar a la perfec
tión. No a de ser assi, sino que he de guardar el buen desseo que 100

el Seiìor me a dado, y usar dély ayudarme dél para ir adelante, que


para eso me le an dado. No an de ser los dones de

[f.
52r] Dios
vos por vuestra negligencia culpa.
en

occiosos

y
II. — DE cAstiTATE]

[194] Siguese que digamos aora castidad, que

de


el
la

es
un gran don Dios, virtud moral infussa
de
voto. La castidad
es

y
de gran excellencia; por consiguiente, rara
y,

difficil. La concu

y
piscencia los appetitos sensuales animal bruto que no
de

es

se
guia por razón; con corruptión que nos queda del peccado ori
y

la

ginal, queda más desconcertada más sujeta las passiones infe


y

a
riores. Porque, aunque baptismo nos quita culpa del pec
en

10

la
se
el

cado original, siempre tamen nos queda esta rebellión las po

en
tencias inferiores para más occasión Esta con
de

**.
merecimiento
cupiscencia complexión

de
varia segün inclinación cada
la
es

uno, segün las differentes costumbres los hombres;


de

hábitos
y

que, aunque todos aya algo, pero otros me


en

se en

en

unos más 15
y

nos, porque augmenta fortifica por diversos me


se

radical
la

como esta passión animal, assi menester tratarla,


es

dios.
es
Y

castigándola, mortificándola, quebrantarla; que no


se

mezcle con
parte superior rational, que no impida hazer sus officios
ni la

la
y

ensucie sus obras. Por eso llama esta portión inferior, porque
se

siempre razón, spiritu; ma


de

de

hemos traer subiecta


la

la

al
a

que guardemos él, fuergas, di


en

nera con todas nuestras con


la

vina gracia, toda puridad limpieza.


y

98 sigue BQ, siguem 100 he] hemos BQ buen] vivo me] nos
Q

Q
3 ||

||
II L

!
|

om. que] negligencia culpa m2 moral sup. lim. add.


ir

6 y

y y
Q

L
B
1
Q II y 1

5
II

B, add. por om. que] com BQX, en quedó por


el
Q

L
||

||

||
7

|| Q 8
e

peccado 9-11 queda mas — original om. sup. lin., corr. eae 11
y
Q

||

||
9
a
1B

tamen om. rrebelación las] nuestras BQ 12 inferiores om. BQ 14 dife


||
|
l

rentes] diferencias 16-17 porque s[e augmen]ta la r[adical y] se forti[fica


y
Q
||

por] diverso[s medios] in marg. racional Q,


la

y la

la

16 radical] radice 17-18


B Q X
||

|| ||

tratarla — quebrantarla que] castigarla forcarla quebrantarla porque 19-20


y

su oficio
la

emsuciar 20 esto 22 en él] em ella 23 toda add.


y

Q
B
||

||

||

Cf. CoNciLiUM TRIDENTINUM, Decretum super peccato originali (sess.


*

V, DENziNGER, Ench. symbolorum


17

iunii 1546),
5:

n.

792.
c.
416 DE CASTITATE

[195] Dize nuestro Padre desta virtud en la 6a parte, con mucha


brevedad, que en esta virtud hemos de procurar con la gracia del
Sefior imitar a los ángeles en la puridad de la mente y del cuerpo *.
Y bien me persuado que habla el Padre en esta parte como por
experiencia; porque luego casi al principio de su conversión le dió
Dios en esto gran don y especial gracia *, y assi luego en saliendo
de su tierra hizo voto de castidad. Y porque veáis su senzillez y

**;
devoción de Nos sanctos, hizo este voto a nuestra Seiìora

y
siempre con ayuda Dios nuestro Seiìor tuvo mucha perfec

de
el
esta virtud. Declaremos aora, pues, un poco que dize.
en

tion

de lo
Mirad, los ángeles son spiritus sin mezcla ninguna cuerpo,

y
assi no pueden tener inclinación ninguna ma

en
cosas sensuales

a
nera; aunque tomen cuerpos phantásticos apparentes, siempre
y,

y
ellos son spiritus apartados las cosas sensuales por

de

su
misma
naturaleza. Veamos, dize nuestro Padre que alleguemos esto?
;,

la a
dispo
no

—No. Porque puedo yo alcangar que, menos segün

lo
a
40
sición mia natural, las cosas [f.52v] carnales no me muevan,
yo sangre. Aunque nuestro Seiìor por especial
de

siendo carne
y

privilegio suyo podria me confirmar esta virtud, pero esto

en

el su el es
extraordinario; con todo eso, confirmado no llega que
y

y lo
el

a
su
ángel tiene, pues siempre queda, quanto parte

de

de
se

es
45 naturaleza, sujeto semejantes passiones. Pues qué nos dize

;,
a

Padre Que procuremos imitar, que vamos allâ, que con di


la

la
?

vina gracia busquemos perfectión della, en quanto pudiéremos.


la

Y;, sabéis camino por donde hemos


de

de
Por exercicio
ir
el

el
?

las virtudes, ayudándome con medios divinos, ecclesiásticos

y
26 Seiior om. 27 habl6 27-28 por experiencia, corr. eac deve 28 casi
XB
Q
||

||
II II

om. Q, quasi B, nel principio porque — santos om.


|| y, a X

30-31 30 sencillez
Y

BQ, sencilleza
L,

30-31 devo[ción de] los sa[nctos] im marg. los sanctos


y

Q
||
L

31 Seiìora add. por más seguridad guardó como creo, por


la

32 Sefior add.
Q
||
II

intercessión de nuestra Sefiora por devoción que ella tenia 33 un poco de


la

Q
a

om. de que 34 ninguna] alguna 35 inclinación add. alguna 36


X

B
lo

el B
Q

B
||

||

||
|

apparentes add. L, om. BQ 38 dizenos [nuestro Q] Padre, que alcancemos


y
y

||

39-40 no porque pueda yo alcancarla, porque seguìn dispo


la

[om. Q] esto BQ
||
a

sición mia natural las cosas carnales me mueben 43 esto Bq


1!

40 muevem
B
||
|

46 la'] vamos] desseemos que*] B, que 48 Y] ya hemos]


ir
|| le

|| y

y
Q

Q
||

||

1
|

avéis 49 divinos eae BQ, di Dio X, om. 49-50 morales sup. lin.
y
Q

L
6,

1, 1,
p.

n. n.

Constit.
•• **

1.
c.

Ignatii 10: MI, 374-376. Testimonium Lainii


P.

F.

Acta narr.
F. I,
c.

n. 5,

de castitate Ignatii Epist. Lainii


I,

60: narr. 74-76, 140.


in

n.
n. 5;

Epist. Lainii
F.

74-76, 158. De hac


n.

Summ. Pol. 11: narr.


I,
**

Erh. 1554 182, cf. ibid. annot. 14.


in
re

et

eadem
MONUM. 5 — ExHoRT. 10 coMPL. (1561) 417

spiritu

**.
morales me mueven estas cosas rebellan contra

Si

y el
y
las passiones inferiores, ayudarme tengo con industrias con re
medios que tiene Iglesia para que me daiìen, para que me mue

no
la
van menos semejantes cosas, que tenga yo

li
en
mis obras más
hertad. esta serâ seiial de tener hábito desta excellente vir
Y

el
tud, quando vos podéis tratar sin embaraco, destas con libertad, 55

cosas, que ellas son voluptuosas, como quien trata


de

de
si cosas
naturales. creo para mi que nuestro Padre avia llegado
YY

este

a
que hemos procurar, poniendo medios

de
es
*°.

estado

y
lo

esto
ayudándonos las ayudas que tiene Iglesia para llegar
de

la
este

a
estado, para que estas cosas no sean embaraco estorvo. Y,

ni

si
él,

no tenemos, caminar siempre delante, que nos

es
y
le

ir
a

a
nosotros especialmente necesario, que tratamos con mill maneras
de gentes, confessamos unos otros, andamos por diversas
y
a

partes; trabajamos por aver este don, tendremos trabajo


y,

no
si

muchas vezes aun peligro. 65


y

[196] Aora nos queda dezir qué hemos hazer para dispo
de

de
nernos prepararnos para alcangar aver este don. Una regla
y

general tenemos que para esto podrá aprovechar particularmente.


que antes del tiempo aparejar
de

de
es
Y

tentación nos hemos


la

para ella, preparar las armas con divina gracia con que nos 70
y

la

defender; que no nos tome descuidados


de

hemos mano sobre


y

mano. después, tiempo de tentación pelea, usemos


Y

al

la

la

de
y

exercitemos que nos aviamos prevenido para entonces. Desta


y

lo

manera gana hábito de virtud venciendo tentación;


la

la
se

el

esto pretende nuestro Sefior con las tentaciones, que con ella 75
se
y

gane 53r] fortifiquen augmenten los hábitos


de
[f.

virtudes.
y
se

Ved aora algunos principios; que aunque algunos son universales,


se

50 revelan QB 51-52 remedios] medios 52-53 me muevan menos] no


Q
||

||

Q,

me muebam tanto 53 obras] cosas 55 podéis] podêis potrò 58-59


y
X
Q

Q
||

||

||

«esto — ayudándonos]
es

Justo que hemos de procurar pidiéndolo Dios porque


lo

a
a || es

don suyo ayudándonos porque de otra manera seria tentar Dios 59 de


y

Q
||
a

allegar BQ 60 nos seam 64 para haver 65 peligraremos 67 aver


B

y
Q
B
||

||

||
eae

68 por esto divina gracia BQ, con


la

este don] aver esto 70 con


Q

y Q
||

||

1'aiuto divino X, om. 72-73 usamos exercitamos B, gocemos exercitemos


lo
y
L
||

y eae

que no aviamos prevenido 74 venciendo sup. lin., corr. viniendo tenta


Q
||

|
|| 75
se

ción add. resistiendo fortifica esto — Sefior com] por esto nuestro
y

y
Q
||

con add. permittir


se

Sefior permite -*76


ganem BQ de las virtudes Q, nelle
Q

B
|

virtù X

De hoc triplici mediorum genere supra, 192, saepe agit Natalis.


et
**

n.

Vide, supra, annot. 18.


Vide annot. 26 et 27.

27 — CoMMENTARII P. NADAL.
418 DE CASTITATE

pueden aprovechar para lo que tratamos. El primero es que el


hombre se considere como en una fortaleza, rodeado por todas
partes de enemigos; que a menester fortalezer la parte más flaca
que vee ser batida de los enemigos, y buscar por alli los reparos
que pudiere qué parte

en

en

se
*".
Assi cada uno mire conoce más

si
con más peligro, por inclinación particular por al

su
flaco

o
guna costumbre hábito, procure parte

en
esta fortificarse

y
particularmente, no descuidarse nada, no dar lugar tenta

en

la
a
ción que tenga entrada nuestra fortaleza, sino que quede siem

en
pre fuera. tentación nos acude, nosotros hemos

de
Si estar sobre
la

**,
aviso, resistir cum timore con humildad, acudiendo
y

tremore

et
su
Dios, confiando ayuda gracia.

en

en

su
y
a

El

90 principio es: advertid una cosa que los documen


y
[197]
avisos spirituales tienen efficacia los exercitáis, apro

os
tos
y

si

si
vecháis dellos; para eso habla, para que effetüe, para que
se

se
De otra ma
os

guiéis por ello con ayuda gracia

de

de
Dios.
el

la
nera parará todo palabras
en

en
bien dicho esto otro

lo

»,
y

o
«
que dize. Santiago, que un espejo

en
le se
95 seremos como mirô
el
y y

apartado de alli, nunca más Sea pues


y,

vió
se

se

**.
acordó
regla principio. Estoy yo
2a

en

de
esta mi con cuidado mi alma
y

y
prevenido; viene tentación; mirad, no viene solas, porque
el y

la

a
demonio nuestro enemigo sabe mucho nuestro Sefior per
100 mitele muchas cosas para mayor aprovechamiento nuestro y

y
para que más nos ayudemos con semejantes occasiones. Sabe, pues,
demonio muy bien nuestras inclinaciones sensuales, quando
el

y
que tiempo que razón, junta
se

rebellan contra acude

él
la
es

vee
mente con tentación, una con ella fortificala, mueve
la

házese
a

imaginationes representaciones, que para esto tiene licencia,


y

81 los mas re
es

80 que amen tal fortaleza 81 batida] mais vexada


Q

Q
||

II

paros Q, cercare tutti mezzi con che possa cacciare nemici 82 mire cada
X
li

||
li

84 y*] BQ, 85 particularmente, no descuidarse] fuertemente, no


X
et

uno
B
||

||
Q o

se descuidando 86 fortaleza BQ, fortezza X, posada 88 aviso resis


el

B
||

||
L

tirla B, resistirle con temor temblor 90 advertid] que advirtáis Q, et at


|| y

y
Q
||

93 por ellos 94 pararâ] para sido dicho Q,


X

tendete ben detto


X

S. Q
B
Q ||

è
a
|

esto] uno 95 somos como los que dice Ju° Ago como aquel dize]
Y

Q
||

|
I

2*

dixo 96 alli add. 97 om. en mi om. Q. add. 98 previniendo


y
B

|| y
B

B
||

||

||
|

solas — de
X

viene* add. ordinariamente BQ non vieme mai sola 98-99


B

a
|

monio] por demonio solas nos BQ, no nuestras] mis BQ, nostre
el

le
Q

L
||

||
1

2
a

— rebellan]
es

se

que tiempo que


X

rrevela
el

Q
3
II

327. (Reg. discret. spirituum,


14
2, n.

Cf. Ererc. hebd.).


ss si *°

1
a

Cf. Phil. 12.


1,

Iac. 23. 24.


MoNUM. 5 — ExHoRT. 10 coMPL. (1561) 419

para que la tentación de todas partes sea vehemente; ayüdase de


nuestra inclinación, de la ruin costumbre, de lo que acullà vistes
o oistes. Pues, qué a de hazer entonces el que se vee por tantas
partes combatido ? Dize nuestro Padre en los Exercicios, en una
regla suya**, que el demonio es como una mugercilla que, si le mos 10

tráis ánimo y fortaleza, pierde la furia; pero, si conoce flaqueza


y covardia, cobra mayor fuerga. Y assi, hermano, conviene que
53v] perdáis ánimo, aunque mu

de
[f.

os
no veáis combatido
el
Y,

aunque conozcáis que otras vezes

os
chas tentaciones. vencido

a
demonio, no desmayéis por eso, que 15
mucho peor. Tened ánimo

es
el

ayuda gracia. advertid que

de
su

con de Dios vuestra


y

Y
con
el

parte pongáis los medios las industrias que tiene Iglesia para
y

la

la
victoria destos enemigos, que
de

otra manera seria tentar Dios.

a
loca presumptión muy cerca caida. Ayudaos

de
Seria una vana
y

la
os

de vuestra parte, gracia contra todos los


su
no faltarâ Dios
y

enemigos para que no los temáis.


regla principio que no
os 3a

[198] La
es

os

toméis con demonio

el
y

solas. ;,No que dize nuestro Padre los Exercicios,


en
acordáis
lo
a

que demonio no gana nada con almas que descubren sus tenta
el

quien las puede ayudar 25


ciones Pone un exemplo que, aunque
a

parece profano, declara mucho esto Un hombre vano, que trata


**.

sus cosas con una doncella, nunca ganará nada,


de

ella descu
si

bre luego todo que trata sus padres por contra


lo

se

dize.
Y

el
lo
y
a

rio, corre mucho peligro, guarda secreto que


de

no dize nada
y

y lo
si

passa. Esto quiere demonio, averlas 30


solas con alma assi
el

el
a

singular remedio del que siente tentado, luego


se

descubrir
es

ir

tentación, comunicarla con superior con confessor, con


el
la

el
o

quien me puede ayudar, que luego demonio aparta no suffre


y
se
el

sea add. más 7-8 acullä — entonces que om. 8-9 Pues qué tengo de
el
B

B
6

II

II

hazer entonces viéndome de tantas partes Q, Che cosa deve dunque fare quello che
10 mugercilla BQ, donniciola X, muger
11

furia] fuerca B, add. es vil


X

y
y
||
L
II

es

abiecta B, add. es vil suiecta 15 que mucho peor] pero 16-18 advertid —
Y
y

Q
||

||

enemigos] abréis victoria destos enemigos 16-17 vuestras partes 19-20 Ayu
la

B
||

||

daos de vuestra parte] desta manera 20 parte add. con su ayuda que gra
Y

li B
Q
||

ria add. que os ampare B, que os amparará 20-21 los enemigos BQ, nemici
Q
||

X. vuestros enemigos 21 para que no add. sólo los vencais, pero aum no 24
B
||

||
L

almas [las almas B] que descubrem sus tentaciones quiem [quie Q] las [les B] puede
a

ayudar BQ, quelli che scoprono subito loro tentationi quelli che possono
vi

esser
le

li
a

aiuto X, hombres que todo 26 parezca


y L ® di

dizen 27 cosas] vanidades


lo

Q
|| ||

||
B L

27-28 descubre secreto luego sus 28 sus padres sup. lin. BQ,
el

le
B lo
|| a

a
B | 'I

dize add. todo 30 ánima 32 comunicándola 33 me pueda que]


Q

Q
B
||

||

(Reg. 12 discret. spirituum,


n. n.

Ererc. hebd.).
** **

325
1 1
a a

Exerc. 326 (Reg. 13 discret. spir.tuum, hebd.).


420 DE CASTITATE

que le descubran sus tratos, y el mesmo divertiros es causa que


cesse la vehemencia de la tentación.

[199] Vengamos aora a tratar de otros remedios más particu


lares; que los que hemos tratado son, como veis, generales para estas
y otras tentaciones. Avéis sido vos en el siglo distraido, con poco
cuidado desta virtud de la castidad; venis a religión y queréis
ganarla y adquirirla. Pues advertid que a los principios de la con
versión, con el hervor de la devoción suele nuestro Seiìor de ordi
nario hazer esta misericordia, que aya paz en esta parte y que no
acudan tentaciones. Este tiempo de paz no es tiempo de descuida
ros, como si no oviesse más enemigos, sino hazer como buen sol
45
dado y aparejaros para el tiempo de la guerra que a de venir y
proveeros con tiempo de lo que entoncesternéis necessidad. Por
que entended que tenéis entera vuestra mala inclinación, y que el
hábito ruin que adquiristes en el siglo se tiene sus raizes, aunque
aora no dé muestras de si; que es ésta especial gracia que os haze
nuestro Sefior por ser vos aüm novel y tierno. Por tanto os con
viene buscar la castidad y trabajar aora por ga[f. 54r]nar hábito
della; que, si esto no hazéis de vuestra parte, es tentar a Dios.
[200] Preguntarme eis qué medios ternâ uno, qué exercicios
para alcangar esta virtud. Digoos que dos principalmente: ora
55
ción y mortificación interior y exterior; y una sin la otra valen
poco para este effecto. La oración a solas, si no os ayudáis de la
penitencia, no basta. Es menester mortificación exterior y peni
tencia, que éste es un effecto suyo principal, subiectar la carne y
domarla, reprimir los vicios, y extirpar los malos hábitos; y la
oración a de acompaiìar a esta penitencia, para actuarla, ayudarla
con la gracia del Seiìor, darle calor. Es menester ayuntar estas dos
cosas para fortificarnos contra las tentaciones y para ganar esta
virtud. En la oración se a de buscar la devoción, el amor de la pu

34 descubrem B || 36 de om. B || 40 ganarla] procurarla Q || 41 en el fervor Q |


devoción] vocatión B || 43 acudam add. estas B | Este] en B || 44 hazed B || 45
aparejaos B, aparejarse Q || 46 proveeos B || 47 entended] entendéis Q || 48 ruin
om. Q | aquisistes B ||se tiene] tiene aun Q || 49 dé] den Q || 52 de] por B | es tentar
a Dios] mal os proveéis, y quando huviese al principio tentaciones, tiene otros re
medios que diremos, ya havemos dicho algo B, mal os aprovecháis. Y si hubiesse
al principio tentaciones de las que hemos dicho Q. vi provedete male. Che se pure
ci fossero meli principii tali tentazioni, con altri remedii de i quali habbiamo già
detto alcuna cosa X || 53 Preguntaisme B || 54 dos principales B || 55 interior y
er BQ, mortificatione cosi esteriore come interiore X. om. interior y L | que la una
Q, y la una B | 57 no os basta B ' 57-58 exterior — que] y pena interior y exterior
B, interior y esterior que Q || 58 subiectar BQ, soggettare X, mortificar L II 59
domarla BQX, domar L, add. y B || 60 actuarla om. Q || 61 con la gracia del Sefior
eae BQ, et con la divina gratia farla più fervente X, om. L || 63 Con la oración Q
MoNUM. 5 — ExHoRT. 10 coMPL. (1561) 421

reza y castidad, invocar la ayuda de Christo y de nuestra Seiiora,


la de los sanctos, principalmente en quien esta virtud más resplan 65

dece: S. Joan Baptista, las virgines, etc., y llamar en nuestra ayuda


a los ángeles, purissimos spiritus del cielo

de
ordina

**.
cada dia

Y
rio hazer especial oración para impetrar este don, principalmente
quando actuada por las

de
se
alma siente con calor devoción

y
el

cosas divinas; vale mucho entonces petición; quando recibe 70

la

se
Smo. Sacramento, quando confiessa, que con ayuda destos

se
el

de el
vee ayudada
se
sacramentos alma con desseo servir Dios

y
el

a
magestad, entonces apto tiempo para deman
su

es
y

más unida
a

muy bueno ha

es es
dar Dios nuestro seiìor este don. también

Y
a

zer alguna propria oración para este fin, como rezar los psal 75

7
mos penitenciales alguna otra oración semejante. para que,

Y
o

deziamos, ayude mortificación,


se

es
como oración con menes
la

la
ter, con parezer juizio del superior, del confessor, porque no
y
el

aya lugar algún zelo indiscreto, ayudarse de disciplina, del


de

la
ayuno, del silicio; que esto todo ayuda particularmente propria

y
mente sujetar carne spiritu alcangar victoria de
la

al

la

la
y
a

tentación.
tiempo
de

de
tenta
os

[201] advertid cómo avéis aver


Y

al

la
ción con ella. La primera cosa que hagáis es,
en

conociendo

la
tentación, en sintiendo que mueve, divertiros otra cosa; que
os se

aprovecha esto mucho. No andéis jugando con ella. dexáis


Si
la

andáis con ella, como quien burla, venceros


os

a.
y

se

di[f. 54v]vertiros? — Llamando luego


de
os

cómo avéis
Y

le el a
,

Dios, acudiendo El, invocando ayuda gracia. Passad


su

su
y
a

otros objectos que piense occupe


en

se

entendimiento
y

y
a

muevam devoción. Acordaos de Christo nuestro Seiìor, del huerto,


a

de sus agotes, sus espinas, cruz, cosas que son


de

de
su

destas
de muy sensible vehemente devoción, entendimiento más
el
y

64 Christo addo nuestro Sefior 65 principalmente] specialmente 65-66


B

B
||

||

en quiem — resplandece] de aquellos en quiem esta virtud más resplandesció


|| la

B.

resplandeció como en 66 etc. om. BQ om. 69 anima actuada]


y
Q

B
||
1

Q |
I

ayuda Q, più pronta 70 Vale entonces mucho B, Vale también mucho comium
X
||

ait cum praecedentibus perchè allora molto vale tal domanda come quando riceve
71 X

;
:

confessa X, om.
|| se

sagrada Comunión ear BQ,


la

Smo. Sacramento
il

si
y
Q
||

se 76 deziamos] desseamos com mortificación 79 lugar de] algúm 80


B
Q

Q
L
||

II
|

es

que om. todo om. 83-84 advertid — con ella om. 84 om. BQ
Y
|| || Q

Q
B

||

II
!
|

87

85 en sintiendo om. 86 ella add. que venceros add. dafiaros BQ,


B

B
||

88 divertir BQ BQ, 93 de muy — devoción eae B, de muy


la

om. 90
X

le

||
L
II

behemente devoción Q, con quali facilmente eccita l'animo devo


si

sublime
y

le

tione X, que son sensibles


L

p.
13

Erh. 16,
n.

Eadem media Conim.


in
**

145.
422 DE CASTITATE

fácilmente se occupa en ellas. Y si tenéis vos algún misterio de


95 Christo nuestro Sefior o alguna meditación en que soléis tener espe
cial devoción y que os movéis más con ella, entonces podéis acu
dir a ella, porque al alma se actüe y se incite a devoción; y assi
serà la petición con efficacia invocando la ayuda de Dios nuestro
Sefior. No avéis de confiar en vuestras fuercas, pensando que
100 con ellas a solas podréis salir vencedor, que eso se querria el de
monio, para derribaros. Avéis de acudir a Dios con mucha humi
liación, conociendo vuestra flaqueza delante de Dios. Esta es buena
y provechosa diversión; y tras esto (como os he dicho) tomad otros
medios que ayudan para deshechar esas tentationes, porque no
tentéis a Dios.
[202] Y, si con todo esto la tentacion aün persevera y os es
molesta, no desmayéis. Tened el principio que hemos puesto, que
es confiar en la gracia y ayuda que Dios nuestro Sefior os da, y
vos con humildad poned los medios que entendéis. Y quando
10 semejantes tentaciones perseveran, o es por culpa nuestra o por
que quiere assi nuestro Sefior exercitar más y probar la virtud de
los suyos, y darles occassiones para mayor merecimiento, y para
que la virtud con los contrarios se fortifique más y se arraigue. Y
assi mirad si vos dais la causa que ellas no se vayan, por ser floxo
15 y descuidado; que, si esto ay, es menester proveer luego en ello.
Si avéis puesto los medios, y estáis satisfecho en esta parte, apro
vechaos desta tentación como de otro qualquier trabajo o enfer
medad que nuestro Sefior os embiasse; que todo es para más prueva
y mayor exercicio vuestro. Perseverad vos también de concurrir
con la gracia del Sefior, y con su ayuda y con humildad, aunque no
tengáis alguna sensible devoción; que no por esso havéis de pensar
que no es Dios con vos, porque es adiutor in opportunitate, in
tribulatione *, tempestatis
**.

et audit in abscondito

94 ellos 96 movéis m&s] hall&is


biem 96-97 entonces es tiempo de
B

Q
||

||

acudir BQ, allora serviteci di quella


97 actué] mueba se incite] se exercite
X

Q
||

Q, exercite B, ecciti 98 ayuda 100 solas om. B, ellas solas


X

el

B
si

Q Q
||

Q Q ||

II |

podéis Q, poteste 1-2 mucha humildad 2-3 Esta es — diversión om.


X

Q | ||
II

os om. 6-7 perseverare os molestare os om. da] dará poned


y

Q
B

B
||

||

||
3

|| 6

BQ, pone om. 13 se arraigue om. 15 luego proveer 18-19 mayor


Y

B
y
L

||

||
|

prueva para mayor BQ 20 con humildad add. no os descuidéis 20-23


y

Q
||

||

[aunque] no tengáis [alguna sen]sible devo[ción que] no por esso [havéis de] pensar
que [no es Dio]s con vos [porque es] adiutor in [opportu]nitate in [tribulatione]
et audit [in absc]ondito tem[pestatis] in marg. L, pensar que es Dios con vos
porque est adiutor in oportunitatibus, in tribulationibus
Q
9,

Ps.
st s*

10.
Cf. Ps. 80,
8.
MoNUM. 5 — ExHORT. 10 coMPL. (1561) 423

Y no os descuidéis, pues veis tan a la clara que el demonio


no se descuida. Y, si a avido alguna titubación con la vehemencia
y molestia de la tentación, no os turbéis por eso, que quando mu
cho a llegado a peccado venial, y al fin de la tentación se quita con
mucha ganancia vuestra. Faciet Dominus cum tentatione proven
Esto preten[f.55r]de nuestro Sefior, que saquemos ganan
de **.

tum
aprovechamiento diréis con humil

**.
cia las tentaciones

Y
per y
coinquinat hominem, sed quae

de
dad: Non
os
quod intrat corde
mi parte con ayuda del Sefior no aya consenti
de

eaeeunt.*° Como

el
miento, no seré ensuciado con estos pensamientos con otra qual

y
quier cosa que me acontezca. Diréis 2°: spiritualis homo omnia

lo

os no no
iudicat ipse nemine iudicatur**. Estatentación carne es; me ha 35
et

de juzgar mi, sino yo vos recelo, que

de
ella. sitenéis hazéis
Y
a

que devéis, comunicad vuestra tentación con otro que pueda


lo

dar remedio, con superior, que aprovecha mucho, con con


el

el
o
**;

fessor porque tiene confessor, tiene superior particular


el

el
virtud para ayudaros
de
daros alivio. Usad las afflictiones del 40
y

cuerpo, no andéis con turbaciones, pequé no pequé; sólo

el
y

si

consentimiento haze peccado mortal. Tomad un exemplo que sue


len traer para declarar esto, un mochacho que otro
de

mueve
persuade que renta que tiene, que persuade tanto le

le le

le

le
y y

la
a

haze tanta fuerga que pareze que quiere darlo, cierto que 45
es
y

quiere. exemplo semejante muger


de

no Otro éste trae Jersön


la
a
**,

que no quiere callar aunque lodo, que


en

hechen alli estarâ


la

el

24 om. BQ no os descuidéis om. descuidéis add. vos 25 tribulación B,


Y

B
Q

||
|
I

turbación Q, titubatione peccado BQ, peccado se quita] seguirse


al

27
X

L
a
||

28 Facit B, Faciet enim Deus cum tentatione perventum Faciet Do


Q

Q
||
a

Q |

minus subd. lin. 30 entonces diréis 31-32 sed — exeunt] etc. 31 de] ex
B
||

1
II

32 con ayuda, del Sefior om. 32-33 consentimiento add. com él, con ayuda
B

B el

B
||

Q II

del Sefior 34 Diréis 2o om. Direos homo del. non 35 ha BQ, an


lo

B
II

II
la |

|
L,

36 sino yo add. juzgaré juzgaré BQX 37 con otro om.


la

om. de om.
yB L

B
||
|| II

38 superior add. confessaos BQ, non add. 39 porque eaeQ] perchiò che X,
X
B II

B, 3o tiene confessor om. 40 de om. 41 mo pequé add. porque


el

B
Q
L

||
II

II
|

46

47

que*] m[uger] marg. callar add.


ly
la

44 le* om. de
B
in
y
B

B
II

II
|

Cor. 10, 13.


*• ** *1 •• ** **
1

p.

eundem sensum Erh. 13 Conim. 17,


n.
In

145-146.
Cf. Mt. 15, 11.
2,

Cor. 15.
1
*

3,
de p.

1,
n.

Cf. Constit. 12.


c.

Cf. Sermo gloriae. Opera (Parisiis II,


et

domo conscientiae 1606)


666, b-c.
424 DE VIRTUTE OBOEDIENTIAE

y no querrâ callar. Assi a de ser el hombre con la tentación: por


más fuerca que le haga, siempre a de estar firme en no querer con
sentir, aunque más le muevan y banbaleen. Y consolaos entonces,
que mientras mayor la tentación, más ayuda ay de Dios, más
victoria, más virtud y después mayor y más segura paz. Pero si
vos sois descuidado, ;, qué maravilla que nunca se acabe ? No a
de aver descuido, sino ayudaros de los principios puestos, y de
55 otros que Dios nuestro Sefior os darà y seréis instruidos de vues
Dios nuestro Seiior goza

**;
tros superiores que con gracia

de
la
aqui de premio gloria. Amén.

en
réis victoria después del
la

la
[f.

[f.
55v album] 56r]

Ihs

PLATiCA 11

DE viRTUTE oboediENtiAe. — 203. Oboedientia, via gratiae Dei; qualis debeat


204. Tria principia quae iuvant oboedientiam.
— —
in

esse Societate.
205. Gubernatio providentiae divinae per oboedientiam. — 206. Perfectio
oboedientiae est non tantum in ersecutione voluntate, sed etiam in

in
et
— 207. Ratio providentiae, gratia vocationis repraesentatio

et
intellectu.
Christi superiore suadent oboedientiam — 208. Erempla
in

intellectus.
Scriptura Noe, Abraham. — 209. Analogiae
S.
in

oboedientiae intellectus
:

vel exempla religione christiana. — 210. Oboe


in

oboedientiae intellectus
dientia caeca. — voluntate. — 212. Proprietates
in

211. Oboedientia est


oboedientiae perfectae integritate, promptitudine, humilitate fortitudine.
in

in et
— 213. Media superiores Institutum
in

et
ad obtinendam virtutem: amor
atque patientia. — 214. Exempla quae hanc virtutem declarant: Intellectus
unicus Averrois. In oboedientia est quasi revelatio divina. Est similis fidei.
— oboedientia. — 216.
In

215. Paae quae est quibus oboediendum: omni


in

in
licita, ubi non est peccatum. — 217. Quid iuberetur res impossibilis.
re

si

— 218 Quid iuberetur peccatum. — 219. Modi usitati Societate ad


in
si

manifestationem voluntatis superioris. — 220. De interpretanda hac volum


tate, ubi superior consuli nequit. — 221. Exhortatio finalis.

[203] Después pobreca castidad,


de

de

haver hablado
de la

queda que tratemos plática oy obediencia; qual


en

de
la

la

la

48-49 por m[as fuerca] que h[aga] marg. 49 haga add. demonio
in
le

el

Q
||
I

50 banbaleem] batalleen 51 mayor add. es BQ ay sup. lim. m2, ai mns..om. ay.


Q
||

veis que 54 ayudarse puestos del. que con gracia de


la

52-53 vos]
si

si
Q

Q
||

||

gocaréis de victoria después del premio en gloria. Amén


n.
S.

Dios 54-57
la

la
y

ll

de otros — Amén m2 55 Dios om. BQ instruido BQ 55-56 nuestros superiores


y

Q
|
I

I
p.
3,

1,

10, 12.
n.

Cf. Constit.
**

c.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 11 coMPL. (1561) 425

sabemos todos conmünmente que es la fuerga de la religión, y


virtud que nos hace capaces y participes desta gracia y influxo
con que nuestro Sefior favorece especialmente a los religiosos. La
vocación del religioso se comienga por la obediencia, obedeciendo
a las divinas inspiraciones; y por la obediencia caminamos ade
lante y nos ayuda Dios nuestro Sefior a la perfectión. Quien anda 10

fuera de la obediencia, està apartado de la canal por donde nuestro


Seiìor communica su divina gracia y favor para alcangar la per
fectión, no cumple con su estado ni con su officio el que assi anda;
y assi no os maravilléis si no le dan lo que es proprio de aquel
estado. Desta virtud, como de las otras e dicho, tratamos al pro 15

prio de la Compafiia *; que es que ha de ser nuestra obediencia


virtud y obediencia religiosa, y desta religión, deste nuestro modo
particular de proceder que el Sefior nos ha dado, para lo qual
también tenemos especial ayuda de nuestro Seiìor Dios. La obe
diencia de la Compafiia ha de ser en estas tres cosas: en la execu
ción, en la voluntad y entendimiento *; a esto nos hemos de esforcar
y animar para alcangarlo con perfectión, y vemos que en esta
parte favorece especialmente a los nuestros por su misericordia.
[204] Deciros he ahora qué principios ternâ uno para ayudarse
para alcangar y perficionar esta virtud, qué medios ay para este
fin. Porné tres principios para la obediencia, para mayor plenitud
suya. El primero es la providencia de Dios nuestro Sefior; el 2°
es la gracia particular de la religión; el 3° la presencia de Christo
en el superior. Son éstos medios que ayudan mucho para venir
al fin que emos propuesto y a la obediencia que e dicho ser pro
pria de la Compaiiia.
[205] Ahora, mirad. Dios es Dios infinito en la sabiduria y pro
videncia universal de todas las cosas, guia las cosas a sus fines

5 como todos savemos Q | que om. Q || 6 gracia] gloria Q || 8 se comengó.


Q 1111 obediencia add. anda fuera del camino Q, add. aberrat a via X | donde add.
Dios B || 12 communica] comienca a dar Q || 13 el que assi] quien sin ella Q || 15-16
tratemos como propria Q || 16 que'] y Q | obediencia add. no sólo Q || 17 y*] mas Q
| deste nuestro] y Q || 19 tenemos corr. er tememos || 21 havemos B || 23 favorece espe
cialmente] specialmente se vee que nuestro Seiìor favorece Q || 24 Deciros he] Dire
mos B, Direos Q | tendrá Q || 25 ay] haya BQ || 26 Tres principios os pondré [por
né B] QB || 28 es om. BQ || 32 Dios* om. B | la om. BQ

* Supra, Erh. 4 Compl. n. 94; Erh. 9 Compl. n. 180; Erh. 11 Compl.


n. 203 ; cf. Erh. 1554, n. 7, 46, 164; Annot. in Eramem, m. 73, 161.
* Cf. Constit. p. 3, c. 1, n. 23; Reg. 47 Summ. (a. 1560): MI, Reg. p. 553;
Constit. p. 6, c. 1, n. 1; Epist. de oboed. n. 5 sq.: MI, Epist. IV, 669 sq.
426 DE VIRTUTE OBOEDIENTIAE

por sus medios *, y este juntar los medios con el fin es officio de
la divina providencia. Ha hecho Dios esta Compaiìia, ha propuesto
este instituto y fin, y para él a dado medios proporcionados, por
los quales Dios por su providencia govierna y quiere que por aqui
nosotros vamos al fin; y este es un principio suavissimo, de gram
consuelo para las almas y de gran esfuerco. Da también nuestro
40 Seiìor gracia particular para la execución; y esta gracia admi
nistrala nuestro Seiior por causas medias y segundas, que son los
superiores legitimos, por donde quiere la suave disposición de la
divina providencia guiarnos a nosotros. Y assi quiere nuestro
Seiìor que se tenga reverencia y obediencia a los superiores, como
a aquellos que representan a Dios auto

[f.

su
45 tienen vez

y
56v]
tierra, los quales especialmente habita Dios, por
en

ridad en
la

y
medio dellos como instrumentos suyos nos govierna administra

y
su

gracia ayuda para aqui

de
execución los ministerios.
y

la

E
Compafiia me
de en

de

de
cómo todas las maneras obediencia

se la

la
tengo ayudar; porque todas este principio

de
reducen

la
a
providencia del Seiìor, que qual

en
ordenado este ministerio

el
a

me occupo por orden obediencia para alcangar mi fin, para


de
la
su

ayudarme con especial gracia, mi los próximos. ha

Y
y
a

a
escogido este superior por ministro suyo, para que yo tenga

le
lugar, pues en lugar suyo me manda me rige.
su

55 en y
[206] Vamos aora un poco adelante. Obediencia virtud,

lo es

de le es
un gran don Dios, un hábito que inclina que
de

se
hacer
a

que
en

dice. Tres cosas tenemos están obediencia: execución


que ordena, voluntad que del superior,
se

conforma con
lo

la
se

entendimiento que juzga ser bueno que dicen. Todas estas tres
lo

nuestra libertad,
de

de

cosas están debaxo todas han obedecer


y
El

para perfectión desta virtud. entendimiento, donde ay más


la

difficultad, obedecer tiene; puédese persuadir inclinar una cosa


e

otra, puédese fin atraher que crea Hacéis vos una


y

al

*.
a

34 esto con su fin B, con los fines 38 suavisimo add. add.


y
y
Q

B
||

;
|

Q, fortissimum grande 40-41 administra


|| et

fortissimo suavissimum et
X
y

Q
II
|

BQ 44-45 como los que 45 tienen su vez] porque tienem su voz Q, tienem
y

y
Q
||

habita] ayuda 48 gracia


1!

sus vezes 46 en*] add. nos om.


B
y
Q

Q
B Q E
B

Q ||
a
Q II

49 las om. 52 fin ea- BQ, om. L, fin 54 este por] para 55 en
el

B
||

||

ll
57 |

lugar suyo] en su lugar me* om. BQ 56 Veamos un* om. om.


le
B

B
||

||
|

y* I
a* 58

se

estám en] requiere en esta 60 juzgue tres om. 64 om.


B

B
Q

Q
||

||
II

64 om.
B
II

IgNatius, Epist. 27: MI, Epist. IV, 680.


de
S.

n.

Cf. oboed.
*

p.

7-8;
n.

Cf. ibid. 674.


*
MoNUM. 5 — ExHoRT. 11 coMPL. (1561) 427

cosa que se os dice; ésa es execución. Pero, mirad, havéis de obe 65

decer como hombre religioso, que ha de buscar lo mejor y lo más


perfecto; y assi a de obedecer todo el hombre, y por eso se llama
este voto de la obediencia holocaustum, que es sacrificio total del
hombre entero, sin reservarse cosa que sea suya, ni execución ni
voluntad ni entendimiento *. Pues es libre y puede obedecer, es 70

ragón que se someta a la obediencia. Esa es mi professión : buscar,


quanto se pudiere, lo que es más perfecto.
Y advertid, poned caso que el entendimiento no obedeciesse,
&, qué seria ? — Seria una confusión grande y contradictión y
inquietud dentro del mesmo hombre, porque havria differencia 75

entre la voluntad y el entendimiento: la voluntad quiere obedecer,


y el entendimiento estâ diciendo que no es bueno lo que haces;
y se sigue que la voluntad se debilite y se quite la gana de obe
decer, haviendo en el entendimiento repugnancia y contradic
tiön *. Veis cómo es obediencia tam imperfecta, a quien le falta
la subiectión del entendimiento 7.
[207] Yo
que soy religioso dependo de la obediencia de Christo,
y esto que se me manda ha ordenado la providencia de Christo;
luego, quando el entendimiento està rebelde y no se persuade a
que le parezca aquello bien que hace, pone tachas en la provi
dencia de Dios, que quiere guiarme a mi fin por aquellos medios.
Más *: dame el Sefior special gracia en esta vocación, pero por

obediencia, los menosprecias


de
[f.

estos medios 57r]


la

si

65 se om. 66 hombre add. como BQ, tanquam homo et religiosus


eaey

Q X
B
II

|| |

68 holocausto BQ Q, de B, de
ni

lo* om. del 69 execución om.


el
B

L
||
II

70 entendimiento add. ni obra. Como en aquel sacrificio todo se consumia no se


y

rreservaba ninguna cosa que no era en los otros obedecer om. Q, add.
lo

y
Q

Q
||
;

professión eaeBQ similiter X, perfectión 72 ser pudiere


et

71 obediencia add.
y
Q

||
L
|
73

74

75
lo se

Q, pueda
II,

om. Seria om. differencia] contradictión


Y

Q
B
||

||

||

77 que haces om. B, que hace Q, quod agit 78 y*] que 80 tam om.
X
lo

Q
||

||

82 Yo om. 85 parezca biem aquello B, aquello parezca biem 85-86


le

le
Q

Q
|!
||

||

providencia] obediencia 86 fin] son B, om. Q, ad meum finem


X

87 dame add.
Q

!|
||

por eae BQ, per X, om.


L,

mi ante special add. muy om. muy BQ


X
Q

L
a

|
i

p.

19;
9,

Cf. ibid. 675, 677.


n. n.
*

p.

15;
Cf. ibid. 676.

p.

Ibid.,16;
n.

676-677.
*

Nullum est signum codice quo significetur hic agi de adverbio mds,
in
*

nec comma post illud. Textus X, nunc latinus, vertit per adversativam sed.
Sensus tamen postulare videtur, cum agatur perfectam
de

ad

novis rationibus
oboedientiam, hic paragrapho sequenti, interpretemur: mds, adver
ut
in
et

bium. Quod quidem proprium est stili Natalis, quem iam novimus (in his
188);
n.

exhort. vertit iis locis inoltre.


in
X
428 DE VIRTUTE OBOEDIENTIAE

con el entendimiento, pues no te parecen bien, ;, qué se siguirà


desto, sino que menosprecias también la gracia del Seiior y te
apartas della ? Más °: el superior, quienquiera que sea, Pedro o
Juan, estâ en persona de Christo como ministro suyo, y en nombre
suyo ordena esto o lo otro; y assi la injuria que se hace a la obe
diencia redunda en aquél por cuya authoridad se ordena, que es
95 Christo nuestro Sefior. Estos son los tres principios que puse ar
riba. Ved cómo ayudan a la perfectión desta virtud.
[208] En la Scriptura las inobediencias grandes y muy casti
gadas son las del entendimiento; y también las obediencias que
la Scriptura tanto estima y son tan predicadas, son las del enten
100 dimiento. La inobediencia de Eva que tanto nos a costado, por
aqui comengó: quare praecepit vobis Deus ? qué propósito

*",
;,
a
?;
y os

que como burlarse dello. Quare, por qué

es
mandò Dios esto
para qué fin; todo inobediencia del entendimiento, que anda
es
que

de
buscando con rebellión contradictión las causas han

le
y

lo
mandado. Tomad por Noë, quânta fue obedien

su
contrario
el

a
u,
cia, hacer una arca esperar diluvio por tanto
i*, en

70 aiìos

el
tiempo; creyó por higo
su
Dios obediencia salvo mundo.
y

al
a

ay

cosas insignes dignas

de
En Abraham mucha considera y
cogna
de

de

de
tierra: egredere
su

cion. Mándale salir terra tua

et
desta obe
i*;

10 tione que Pablo desta salida


S.

tua ved dice

y
lo
y

diencia del entendimiento que ella hubo: fide qui vocatur


en

Abraham obedivit locum eaeire, quem accepturus heredi


in

in
erat

89-90 con entendimiento — menosprecias om. 89 mo te parece


el

B
y Q ||
B II

91 qualquiera que 96 Ved add. pues 97 las scripturas


al

93 lo]
Q

B
||

||
o

II

y] son 98 son] más 98-100 también — entendimiento om. 99


y
y
Q

Q
||

||

||
I

son tam predicadas om. B, et adeo celebratae sunt 100 por BQ, porque
X
||

1 ||
XL

B. 4 1
L,

nobis para] anda BQ, andas 3* persona investigat


in
| y
Q

9 L Q
||
y B 3

|| |

70 Q, septuaginta X, 60
L,

rrebelación BQ, te em hazer siete


le

B
6

spera B, esperar et] etc. BQ 9-10 de cognatione tua om. cognatione


y Q

Q
||

Q ||

|
I

qui
11

tua add. etc.


la

10 ved] entended desta] de BQ hubo] tuvo


L, B

B
||

||

||
|

QBX, quem prius qui vocavit LB, vocatur QX


L
|

Vide quae dicimus annot. praecedenti.


in
*

3,
i* 10

Gen.
5, 1.

(de aetate 500 annorum,


cum genuit filios) coll. cum
31

Cf. Gen.
600 annorum cum incepit
7,

Gen. diluvium) coll. cum Gen.


et

(de aetate
6
et 6,

(de filiis iam uxoratis, cum Noe recepit mandatum fabricandi arcam);
18

3,

cf. Pet. 20.


1

Heb. 11, 7; cf.


3,

Pet. 20.
is is

Gen. 12,
1.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 11 coMPL. (1561) 429

hijo

ha
Dicenle que

un
de
tatem, et exiit nesciens quo iret

**.
tener

i°,
que ha ser padre

de

de
heredero caveca muchas gentes

i°. et
y
non consideravit corpus suum emortum, cum esset centum annorum 15

17,
hijo Isaac

su
Mandóle Dios que sacrificasse quo erat facta

in
a
promissio seminis benedicti Ved ese capitulo epistola

de
**.

la
4
ad Romanos veréis quán engrandecidos están estos exemplos
y

que puesto. Por contrario Moysén dudó las aguas


he

en

de
os

el
1°:

contradictión poteritne Deus dare aquam ved quám caro 20

Y
••
?
su

costò hermano Aarón, cómo fueron por ello casti


le

él
y

y
a

pro
no

gados Dios que pueblo


de

en

de
entrassen con tierra

la
el
missión at.
porque no procedamos esto más adelante, en

en
[209] nuestra
Y

religión christiana qué

es
no veis necessaria obediencia del

? la
,

entendimiento, que rindan obeditionem fidei Enséfiaos


in

la
se

*•
fee que Christo hombre, que muere una cruz,
en
Dios todos

y
es

nuestra religion; menester captivar


de

es
los otros misterios

el
da y
**,

entendimiento obsequium fidei Dios esta parte gran en


in

firmega consuelo. Ay una cosa que ayuda mucho Scriptura


en
la
y

para esta obediencia del entendimiento. Dice Sabiduria divina:


la

noli iudicare contra iudicem, nam


[f.

57v] secundum quod iustum


Papa, ordena, dispensa. Quiere
**.

est iudicat Hace una cosa


el

entendimiento ser suelto juzgarla con libertad, buscar unas


el

eac BQX, iret, BQX, erit, 14 gentes] genera


et

13 om.
dizelo
L

B
||
L
|

15 annorum BQX, annis


17

ciones Q, naciones 16 Mandale ese]


el
Q
L
Q B
|| ||

a ||

||

18 agradecidos 19 propuesto en om. B, 20 aquas B, aquam ex


Q

Q
||

||
|

hac petra, etc. Wed] mirad quàm caro BQ, quam cara X, que como 21
Q

L L
|| ||
|

por ello BQ, exinde X, por ellos 22 no entrarom con BQ, cum X, en 24
Q
L
||

porque — adelante om. 25 no veis om. qué] quam BQ 26 rindam] toma


|| Q

Q
||

|| ||

||
|

obeditione Enseiìa 27 murió 29 gran] gracia 30 consuelo firmega


y

y
|| Q
B

B
||
|

divina scriptura 32-33 noli — iudicat om. 32 secundum eae (secumdum


X
B
Q

Q
||
|

ms.)] iudicium B, ille L, om. XF 34 suelto] subiecto


B
||
si ao 1* 1* 17 1° is 14

Heb. 11,
4. 8.

4,

Gen. 17, 19; Rom.


5.

17.
4,

Rom. 19.
Gen. 22, sq.
1
9,

Cf. Rom.
7.

Cf. Num. 20, 1-13.


Cf Num. 20, 10.
4;

Num. 20, 12. 24; 27, 12-14; Deut. 38; 21; 32, 51; 34,
1,

4,

Ps. 105,
32. 33.
Rom. 16, 26; cf. Rom.
1,
5.
a** as

Cf. Cor. 10,


5.
2

8,

Cf. Eccli. 17.


430 DE VIRTUTE OBOEDIENTIAE

ragones y otras para ver quál estaria meior. ;, Qué ha de hacer


el buen christiano ? Cerrar el entendimiento: el Papa, que es
juez mio, yo no lo soy dél, secundum quod iustum est iudicat *.
Inquisición,

él.
Siempre tengo de presumir por Hace una cosa

la
*,
que propugnaculum fidei cuya authoridad tan necessaria

la es

es
para augmento

de

se de
defensión fee. Qué ha hacer buen

el
y

la

;,

de
christiano Obedecer con entendimiento. No haga juez

el
?
que ordena; pena que, con libertad trata alguno juz

de
so
lo

se

si
gar desto, estâ muy cerca ser tenido por sospechoso heregia.

de

de
Pues luego

en
es
obediencia del entendimiento necessaria
la

lo
que ordenaren los superiores para que sea holocausto, sacrificio
total del hombre, para gloria Dios nuestro Seiìor; para firmeca

de
virtud, que quitado que puede debilitar, que

su es
desta

la a lo

la
esté
juizio proprio, con reverencia Christo nuestro Sefior
el

y
a
providencia gracia, con qual govierna este mi estado
su
y
a

religioso asiste mis superiores, por ellos quiere que yo sea


y

y
a

guiado.
ser ciego entendimiento, que no vea que
de

el

le
lo
A

[210]
puede estorvar perfectión camino della. Esto ha de hacer
la

al
y
a

obediencia; que, aunque tengas libertad para ver, cierres los


la

es
hojos que ser dafioso. Esta ceguedad
de

55 no veas ha
y

lo

te

camino para ver. No havéis oido que dice Dio


la es

S.
buena
lo
de y

;,

oración, que Dios,


es

nisio una elevación del entendimiento

al a
quando hace Dios nuestro Sefior alguna gracia merced alma,
y

que no pare mientes las cosas sensibles que podian impedir


en

le

poner estorvo Quando tiene alguna libertad para poder pen


y

**
?

gogar Dios, principio para esto una ceguedad


en

de

es

sar Dios
y

el

las cosas exteriores que viene parar


de

en

una luz

y
sancta
a

**,

las cosas spirituales qual


de

claridad celestiales fin de


el
y

es

36-37 que es — dé1] juez es yo mo soy dél 37 secundum QXF, sed L,


B lo

B
y

||

om. 41 com om. 42 alguno om. 42-43 juzgar add. algo 45 ordenam
B

B
||

||
II

II

46 del Q, de B, de gloria eae BQ, similiter X, que


et

et

lacuna 47
el

L
Q
||

||
L
|

la] Q, se 49 gracia] gloria govierna om. 52 que no vea] quando vea


B
le

B
Q ||

||
|

53 Esto om. 54 tengas B, tenias L, tengáis cerréis Q, claudas 55 te] os


X
Q
||

|| Q ||
i|

Q, tibi ceguedad] ayuda 56 ver add. mejor oido add. decir 57 del]
X

y Q

Q
||

||

||
|

de 58 Dios om. gracia om. 59 mientes om. puedem 62 sancta


B

Q
B
Q ||

||
|

om. vienem LB, biene Q, quae tendit


X
|
25

Ibid.
Inquisitione
de

Erh. Compl. 78-79,


n.

Antea ibi annot. 31.


in

§ et
3
** *7 *

Ps. DioNysius AREοPAgitA, Mystica theologia


3,

MG
I:

998-999.
c.
1
p.

17,
n.

Ibid. Cf. Each. 16 Conim. 170.


MoNUM. 5 — ExHoRT. 11 coMPL. (1561) 431

toda meditación. Assi es en la obediencia, que al principio ay la


ceguedad que emos dicho, no considerar las cosas, cerrar los hojos 65

a lo que ordenan los superiores, contentándose de saver que ellos


la ordenan; y después hallarà el obediente ragones efficaces para
ello, y mucha claridad y quietud en lo que la obediencia le ha
ordenado. Assi que no emos de quedar en la ceguedad primera
que he dicho, sino procurar que vamos adelante a la luz y cono 70

cimiento que el Sefior suele dar a los buenos obedientes y paz


y quietud en la obediencia. Por el contrario, el inobediente en todo
se embaraga, y se turba e inquieta, buscando ragones que quadren
a su proprio juicio y parecer; de donde tiene occasión de tentarse
El

no
58r] passo. que quiere alcangar esta virtud

de
[f.

a cada ha 75

andar escudrifiando ragones para obedecer. Vástele ser aquella

la
voluntad del superior. Después nuestro Seiìor darà claridad

le
en todo.

la no
causa para obedecer

de
Queréis ver cómo an ser
la

[211]
;,

ragones por que aquesto, otro, sino


se

las ordena voluntad


lo

del superior, que ésa ha ser vastante motivo para obedecer


de
y

?
La obediencia virtud es, por obiecto tiene voluntad del supe
y

la

que quiere; que voluntad del que obe


de

rior ella manera


y
de lo

la

tener cuenta ünicamente con voluntad del que manda.


la

dece
a

La voluntad ciega es, no entiende las racones; entender, del


el
y

buscar para obedecer


de

entendimiento es. assi no ha enten


Y

se

el

dimiento del subdito; ha de tener cuenta con entendimiento


ni

el

del superior, con racones que tiene para que ordena,


ni

él
la

lo

voluntad, que obediencia, como


el de
es

sino con obiecto


el
la

la

dicho. Luego veis que voluntad entendimiento del que


ni

ni
la

guiarse por racón, sino por


de

obedece no han voluntad del


la

la

superior para obedecer.


gran cosa. En ella ha haver promptitud,
de

[212] La voluntad
es

unión, suavidad, fortaleza. En haver integridad,


de

execución ha
la

que todo, no
se

obedezca enteramente una cosa otra no. 95


y
si
a

em eae BQ, in X, om.


la

64 toda add. BQ 65 cerrar] terrenas con


Q
L

||
II
I

inquieta BQ,
11

se

ipsum
B et

66 de] con BQ 67 an ordenado 73 se turba


y
Q
||

turbat et inquietat X, se perturba se inquieta 74 om. 76 ra


y

a
II

|| el II

cones para obedecer om. Bastale BQ, sufficiat, ser] saver 79 obedecer
X
Q

Q
||
1
|

80 aquesto] esto Q, aquello 81 ésa, om.


èl q

motivo add. ésse 83 ella]


Q

Q
B
Q ||

||

84 ùnicamente om. 85 es om. 85-86 las razones — es om. 86


Q

Q
||

||

||

| ||

es] son 86-87 al entendimiento suyo que es subdito 88 ni com] que son se
Q

Q
B B
| ||

||

ordena ordema add. hacerse juez dellas 89 sino add. sólo de temer quenta
y

Q a
II

90 ni* om. 91 del] de su 93 es add. una 95 om. no* add. sino


si
Q

Q
B
||

||

||

||

que
Q
432 DE VIRTUTE OBOEDIENTIAE

Ha de ser sencilla, humilde, sin murmuración; y esto todo ha de


nacer de lo interior. Prompta ha de ser la voluntad para la obe
diencia, que se dexe la letra comengada, como dicen nuestras
Llámaos Dios por vuestro superior para una cosa,

*°.
Constituciones
100 paráis hacer otra; no vais bien, seiial que no tenéis hábito

os
vos
y

a
aplicáis

de
no
desta virtud que usáis dél obra. haver

ni
le

A
o

a
también humildad en obediencia. Gran seiial de obediencia

la

la
*°;
y,
por contrario,

de
humildad raiz toda inobediencia
al de la la

el la
el
juicio

El
proprio, que enemigo obediencia,

de
sobervia.

la
es
juicio

su
sobervia nace, por qual hombre prefiere parecer

la

y
el
juicio

su
otros, Es, pues,
de

de
no los otros.

al
obedece
y

a
para volun

en
necessaria humildad esta virtud. Humildad
la

la
tad, humildad simplicidad juicio

en
discurso. No seáis

el

y
y

obediente como un nifio, guiándose con


se

curioso. Que buelva


10 toda humildad una parte otra por el
obediencia. Aqui estâ

la
y
a

no
paz, sosiego quietud del alma, perturbarse. La fortaleca
la

la y
que decimos execución,
El de

en
ha mostrar esta fortaleca
se

y
que obedece con fortalega seiial que
de
lo

es

se
nace interior.
ayuda Dios, que acude ay flaqueca, sospecha dais que
de

El.
no de Si
a

ay imperfectiones que vos ponéis vuestra parte. No ha

de
15 haver
murmuración, que

de

en
58v] sufrir
es

se

cosa que

{f.
ha

la
Compafiia, que hagan las cosas con murmuraciones escusa
se

y
aqui, pues, que
de

en
se

ciones. ha hacer obediencia.


lo

la
E

Qué nos ayudará para esta virtud, para alcancarla

y
[213]
;,

queréis obedecer, amad superior que tenéis lugar

en
tenerla
Si

al
?

si;

tengáis
de

no

Christo aversión consintáis. Procurad


ni
le

la

luego espelerla, con oración, con disciplinas con otros remedios,


de

96 todo om. 99 por vuestro superior eaeBQ, per superiorem X, om. 100
Q

||
L
II

es

que vos os paráis hazer otra 100-1 seiìal que avìm no tenéis esta virtud
a Q

Q
||

aplicáis que no aplic&is hobrar B, ni aplic&is


ni

dél] della obra]


le

le

al

la
Q
1

o
a II

obrar Q, nec opere exerces sobervia — obediencia


la

humildad tanbién
X

Q
||

||
2

del propio juicio qual


la

om. de sobervia de sobervia nace om.


y

el y

Q
B
||

||
5

um BQ, qua aliquis X, qual los otros BQ obedece — los otros om.
el

Q
II ||
Q L
6

humildad para esta virtud om. 7-8 Humildad en la voluntad eaeBQ, similiter
et
||
7

IX, om. humildad om. en discurso 8-9 No seáis curioso om.


el
y
Q

Q
L

B
||

||
8

9
II
I

(Que se buelva] buélvese niiio, guiàndose] ministro guiado 15 imperfectión


Q

Q
||
|| |

16 se ha] se deve BQ 20 tenerla] conservarla 22 oraciones BQ otros


y
Q

Q
||

||

BQ
1;
p.
6,

1,

4,
p.

10,
n.

Constit. De sensu huius vocis letra


9.
n.
c.

c.

comengada vide quae diximus Each. 1554, ibi annot. 19-20.


in

et
n.

187
S. »

IGN Atius, Epist. 20: MI, Epist. IV, 678.


de
*1 so

n.

Cf. oboed.
p.
6,

1,

2.
n.

Cf. Constit.
c.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 11 coMPl. (1561) 433

y procediendo con suavidad, sin alborotos ni inquietudines. Tam


poco havéis de sufrir aversión con el instituto; porque, si vos
estáis tentado con vuestra vocación, mal podréis obedecer. Expe
riencia y práctica se tiene desto. En aviendo aversión al superior
o al instituto, anda todo perdido, no ay obediencia; qualquiera
cosa que se manda parece dura y difficil, que no es de sufrir. Y
al contrario, si ay affectión al instituto y amor a los ministros de
la Compaiìia, todo lo que se ordena parece fácil y suave. Amáis
al superior; ya os parece que la obediencia que viene la tenéis
metida en vuestro coragón, que andáis desseando que os mande,
no le juzgáis nada, todo os parece bien. Y aviendo firmega en la
vocación, ay un ánimo grande y determinación de cooperar con
esta gracia que el Sefior hace. Y assi no ay cosa que se os haga
difficil. Ayuda mucho también para esta virtud la paciencia. El
paciente, de lo adverso y contrario se consuela, y dessea padecer.
No se inquieta con lo difficultoso, porque en eso dessea exerci
tarse; y assi no se le offrece cosa que le dé pesadumbre.
[214] Quiéroos declarar con algunos exemplos esta virtud para
que más gustemos della. Ya avéis oido decir lo que dixo Aver
rois, que no avia más de un entendimiento en todos los hombres,
por el qual todos entendian. Esto es error en la lumbre natural
y en fee Pero ayudámonos desta fictión, como un exemplo
de
**.

23 inquietudes BQ tanpoco ms. 25 mal] no 25-26 Experiencia — aver


Q
||

||
l

sión] bien presto. Entrando esto teniendo aversión 29 afición BQ mi


|| y

Q
||

30 Compafiia add. superior BQ fácil 33 una firmeca


al

nisterios suave
y

y
Q

B
||
|

34 um om. BQ 36 tanbiém mucho Q, om. mucho 37 de lo] con


lo
Q

Q
B
B Q ||

||
II

padecer] de tenerlo 38 porque eso dessea de 40 Quiérooslo 41 abréis


Q

Q
II ||

|| ||

Q ||

42 más que un qual 44 ayudémosnos


q

43 om. BQ
lo

la
Q
II

Averroes, philosophus arabicus, cordubensis (1126-1198), commentatus


*•

est Aristotelem. Notus est error Averrois, quo affirmabat exsistentiam unius
intellectus agentis communis, per cuius participationem omnes homines
essent rationabiles. Ex hac theoria, praeter quemdam saporem, qui
ea

est,
in

pantheismi emanatistae, negari debent potentia intellectiva Christi indi


vidualis multiplicatio animae intellectivae humanae individuis,
V in
et

quam multiplicationem definivit CoNciLiUM LAtERANeNse (1512-1517)


sub Leone X: ... hoc sacro approbante Concilio damnamus reprobamus
et
«

omnes asserentes, animam intellectivam mortalem esse, aut unicam cunctis


in

hominibus, dubium vertentes, cum illa non solum vere per


et

et
se

haec
in

essentialiter humani corporis forma exsistat, sicut canone felicis recorda


in

tionis Clementis Papae praedecessoris nostri (generali) Viennensi Concilio


et in
V

edito continetur [DeNziNgeR, 481], verum immortalis, pro corporum.


et
n.

quibus infunditur, multitudine singulariter multiplicabilis, multiplicata,


et

multiplicanda sit... DeNziNger, Enchir. symbol. 216,


et

n.

n.

738. Cf. ibid.


».

28 — COMMENTARII P. NADAL.
434 DE VIRTUTE OBOEDIENTIAE

45 para entender la perfectión de la obediencia. La qual pide tanta


unión y resignación al entendimiento y voluntad del superior, que
parece que, aunque el súbdito tiene su entendimiento y el superior
el suyo y cada uno su voluntad, el súbdito entiende por el entendi
miento del superior y quiere por su voluntad; y hago cuenta que
el entendimiento del superior es mio, porque a mi no me parece
otra cosa sino lo que a él, ni tengo otras ragones sino las que él
tiene. Su voluntad es la mia, porque lo que él quiere, quiero yo;
quiero decir, que ha de procurar el obediente no discrepar ni en
un

su
punto, quanto ser pudiere, del querer

de
[f.

59r] sentir

y
55 superior.
Otro exemplo porné. La obediencia, dice uno, semejante

es
os
Dios. Sabemos que consul
en

de de
su

modouna revelación clara


a

hazer,
tava David en
Dios que havia Dios clara

? le
lo

la
y
a

a
respondia. Preguntava David Dios: Persequar latrunculos istos

a
60 — Respondiale Dios: — Persequere —. otras muchas cosas

Y
**
que vemos los Reyes.
en

de

se
los libros desta misma manera

Y
ubo Dios con muchos Patriarchas prophetas, con los Apóstoles
y

y
con otros sanctos, quien leemos aver aparecido Christo nuestro
y

su
por medio
de

Seiìor sus ángeles muchas veces ensefiandoles


y

si,
sancta voluntad. Pensad ahora un poco todas las cosas que

en
65

yo ubiesse que superior me manda, immediatamente


de

hacer
y

el

El me dixesse por
su

viesse Christo voca: haz esto otro,

en lo
y
a

o
predicar, leer confessar quánta devoción havria noso «
id
a

o
y a

»
j

tros, qué efficacia moción para las obras que nos solemos
en

occupar! Pues mirad, obediencia, actuamos, esto va


la
la

si

a
yo venero mi superior Christo, cuyas veces éste a
en
su

modo.
Si

46 al] del 47 parece que om. súbdito] subiecto 47-52 superior —


el
y
Q

B
||

||
|

quiero yo] boluntad, no entiende por su entendimiento ni quiere por su voluntad, mas
y

entiende por entendimiento del superior, hace quenta que entendimiento del
el
y
es

superior suyo, suya que quiere superior quiere


la

su boluntad buen
el

el
|| lo
y

;
mi

súbdito en om. Q, 56 pondré BQ 57 Sabemos BQ, sci


ni

53 aum en
Q

a B
||

||

mus X, ya vemos 58-59 en que — Dios eaeQB [pregunta B, preguntava


lo

y
||
L

Q], his quae facturus erat, et Deum illi manifeste respondisse. Petebat David
in

Deo X, om. 60 Respóndele persequare 61 bimos 62 Dios nuestro


Q y Q

Q
L

y B

||

||
II

otros B, cum aliis X,


Q,

et

Sefior BQ con'] com ms. 63 com otros con


y
||
|| 1

muchos 63-64 sanctos — nuestro Sefior om. 64-65 muchas veces por medio
y
L

||

de los ángeles enseiìado su boluntad 67 hazed BQ 70 actuamos] estimamos


Q
||

||
a

71

70-71 en su modo venero] viese en mi superior B, mi superior Q.


B
Q

B
||

a
II

in meo superiore X, en mis superiores Christo add. benero


Q
L
|

48r. Eadem comparatio ex hoc intellectu unico Averrois aliis locis, gr.,
in

v.
2,
m.
17
in

p.

Erh. Conim. 171-172.


Reg. 30,
ss

8.
1
MoNUM. 5 — ExHoRT. 11 coMPL. (1561) 435

me representa, nunca tomariayo lo que él me ordena sino como


de Christo, en cuyo nombre me manda y es mi superior. Esta
consideración actúa mucho la obediencia y da mucha efficacia
en el obrar. 75

Muchas otras similitudines ay para la obediencia; pero sola


una os quiero decir. La obediencia me parece a mi muy semejante
Queréislo ver? Dice Dios: yo soy trino

»;
**.

a la fee uno no

y
y
;,

«
esto. Vasta que Dios diga, que
es es

en es
menester escudriiìar cómo

lo
primera verdad.

de
todos los demás misterioses nues
Y

assi
tra fee, que captivar
de

en
se

**.
ha entendimiento obediencia

la
el
las divinas; pero
de

de
La obediencia virtud
es
que hablamos no
tiene semejanga con fee. Porque, para ser perfecta, ha

si de
bastar
la

que diga superior, no mirar por qué manda, puede


de
el
lo

se
a

cómo puede ser. — —

de
ser Créis vos un articulo

Si
fee 85
;,
o

?
— Por qué — Porque dice Dios manifesta Iglesia.—
y
lo

lo

la
;,

Ay más ragón — No menester. Esta vasta. Pues

su
es

modo
;

a
obedezco yo esto que me ha ordenado: porque esta
en

se

es
la
mi superior — Ay otra ragón — No
de

voluntad menester

es
;,

buscarla. Quien assi obedece queda con gran paz, con gusto, con
suavidad en su alma.
de

[215] Entre todas las virtudes morales una las que más
quietud tranquillidad dan
es

alma obediencia. Esta todo


y

al

la

comprehende: ella que seáis casto, pobre, que halléis


en
da

todo
lo

sosiego tranquillidad. Al contrario, desobediente ninguna cosa


y

el

95

hace con gusto, anda todo con pesadumbre: ya


en

duele caveza
la

la
no

ya anda achacoso, 59v] provecho,


en

[f.

entra cosa hace


ni
le

inquieta.
se

cosa derechas con todo


y
a

[216] Ya que hemos dicho cómo hemos


de

ser obedientes
y

que hemos procurar ayudarnos, que para eso


de

de

los medios 100


en

dicen, veamos qué cosas emos obedecer. Digo que


en

de
se

73 me es Q, et, est mihi 74 actùa] ensalza mucho om. 76 semejancas


X
y y

Q
||
II

78 no eac BQ, et non X, om. 79 post esto signum interrog. dize Bq.
lo
Q
||

||
L

Q L|

diga add. basta B, add. assi primera


la

| la

80 demas om. 81 em
Q

B
||

||
|
I

fee add. em esto de captivar


la

obediencia della 83 con entendimiento


el
B

Q
||

abastar 84 por qué BQ, quare X, por quiém 85 un articulo de fee] fee
la
Q
||

||
L

la Iglesia
q

86 manifiéstalo 87 en su modo 88 obedeced en esto


Q
B

B
||

||

||

||
a

que se ordena 89 de mi] del 90 una gram BQ con*] BQ 93 quietud


y
y
Q

Q
||

||

||
|

tranquilidad BQ, pacem et tranquillitatem X, tranquillidad quietud 96 con


y

||
L
eae

BQ, X, om. procurar


et

todo duele 98 100 de' om. BQ


y
le

y
Q

Q Q
||

||

||
L

de B, procurar para
p.
16

15,
n.

Hoc etiam evolvit Erh. Conim.


in
s• s*

169-170.
5;

Cor. 10, 5; Rom.


1,

Cf. 16, 26.


2
436 DE VIRTUTE OBOEDIENTIAE

todas las cosas licitas, donde no ay peccado. En otras religiones


la obediencia se limita a las reglas o lo que es según ellas; nosotros
en todo lo que no ay peccado. Esta es regla de S. Basilio* y cons
No puede Compafiia decir:

de
**.
titución nuestra esto no

la
en el

a
«
no

El
soy obligado, porque mi regla Compafiia no

de
la
estâ

».
tiene cosa licita que no pueda obligar superior. Pablo

S.
le

el
a
dice: Filii, obedite parentibus per omnia No excepta nada. En

**.
toda cosa que sea obiecto obediencia; porque,

de de

se
mandasse

si
10 peccado, no assi no ay entonces

es
ése obiecto obediencia.

Y
que obedecer, porque peccado no cosa que pueda mandar.

es

se
[217] Pero dirá alguno: superior no està confirmado en

el
«
gracia, bien puede errar, assi podrá alguna vez mandarme algo

y
que sea impossible peccado; pues cómo tengo yo

el de
o obedecer

,
Digo que ésta tentación; porque, aunque superior
en

15

es
esto
?
»

me pueda mandar cosa impossible (porque quiero desto primero


**,

pensar que
de

hablar) nunca occurrirá que mande. Pues

lo
e

qué harâ uno quando viene esta consideración Ahora mirad:


le
;,

?
representa esto como otra qualquiera speculación que no
se
le
o

va enderecada obra, practice. practice, tentación,


la

es
Y
lo si
a

porque me debilita difficil me hace im

se
obediencia. assi
Y
la

possible por mi ruin disposición, clara tentación, para


es
esto
y

Y os
antojárseos impossible que
en

entibiaros obediencia
la

lo
a
repugnare fuere contra vuestra voluntad proprio juicio.
y

1icitas om. las reglas que seguìn ellas que es en todas


lo

lo

B
Q

Q
||

||
2

4
B o

a
|

las que parentibus add. vestris L, om. BQ No excepta nada


a.

om.
X
9 B
si ||

||
7

omn. se me manda 10-11 ése — no es om. 10 ése om. 11 puede


B

B
Q

Q
||

||

||

||
«Q

mandar add. pues no se puede bien mandar 13 bien puede errar omn.
Q

Q
||
|

Q |
Lo 1° digo 16 impossible add. peccado
o]

14 15 en esto om.
y
B

Q
||

||

Q o
|

desto primero] primero desto B, desto oir nada, sino oir primero 17 de
||
1

e
pensar — occurrira] pensar que mo occurra 18 viniere consideración]
y

le

B
Q
||

tentación Ahora om. 18-19 Mirad, se representare 19-26 speculación


si
Q

la Q

Q
||

||
; |

— tentación porque] no queráis escuchar ni oir, pensando que no vendrá en obra


próctica, conosciendo claramente ser tentación, porque me divilita
y y

la

obediencia
hace que fàcil me parezca impossible antojarme que repugnaré mi juicio
lo

; lo
y

proprio propria boluntad que todo me parecerá imposible assi 20 practice


y
y

Q
||

H, practicem X, pr&ctica practice BX, práctica 23-24 antojaros que es impos


y
||
L

L
B I

24 contra vuestro juizio proprio


es

sible que repugnante voluntad


lo

B
y
|

22,
5:

MG 31, 1410.
*' a*

n.

Cf. Constit. monasticae


c.

viese pecado
en
3,

1,
« p.

»;
se

todas cosas, donde no


n.

Constit. 23:
c.

«
p.

quanto nos serâ mandado pueda determinar


6,

1,

se
n.
1:

donde no
c.

.
.
.

dicho) que aya alguna especie peccado MI, Const. II, 365, 523.
de
es

(como
».
3,

Col.
•• ss

20.
Egit etiam antea hac eadem difficultate,
de

Erh. 1554, 177; Erh.


in

n.

4; Dialog. II,
p.

11-12,
n.

n.

17 Conim. 174-175. Postea De virt. oboed.


in
n.

86.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 11 coMPL. (1561) 437

también lo primero, que es tratar desto como de otra speculación,


es tentación; porque no ay para qué tratar ni disputar deso. Y
el demonio con esos principios, sin sentirlo poco a poco, suele
enflaquecer la virtud de la obediencia. Pues , qué se harâ ? — Que
estos y semejantes pensamientos los desechemos, ayudándonos del
hábito de la obediencia. Pero pongamos que el superior me manda
que vaya por el mar. ;, Qué harâ el obediente? — Que con humildad
y simplicidad de coragón y perfectión de obediencia no considerarâ
la difficultad ni difficultarà la obra, primero que probarla. Irâ
al mar, y provarâ a caminar; y des que aya metido el pie en el
agua y vee que se hunde, volverâ al 60r] superior yo

[f.
dirále:

*". «
pie agua, no pude más caminar
en

fui
al

mar meti

Y
el
y

el

»
los sanctos padres antiguos que, quando ésta
en

sabemos sancta

**. es
obediencia, hace milagros Dios nuestro Seiìor por ella Como
aquel abbad, que mandó un monje que fuesse por una
de

leemos
a

**;
leona, con simplicidad sancta fue por ella truxo
y
él

la

y y
y
que regó palo seco, después mucho tiempo floreció
de

del
y
el

26 deso add. que nuestro Seiìor mo permitirá que acontezca 27 sim sentirlo B,
lo

Q
||
sin sentirle Q, nobis ignorantibus X, sim sentido 28-30 Pues qué — obediencia om.
L
||

IX 28-29 Pues qué — desechemos] assi se ham de desechar semejantes pensamientos


Y
|| I

30 obediencia add. poniendo mucha confianga, en su virtud 31-32 con humil


Q y
Q

Q
B II

dad — obediencia om. 31 su humildad 32 de coragón om. 32-34 No con


B
||

|| y ||

Q ||

dificultad de probarle por agua caminar 32 no consi


la

al

sidera mar
y
ir

el

||

derará B, non considerabit X, no considera 33 ni dificultará B, nec opus difficilius


L

reddat X, ni difficulta probarla B, antequam illud probet X, procurarla


L
L

II
|

35 bolver al superior decirselo 36 meti — agua] entré en ella no BQ Y]


y

y
Q

Q
||

||

que B, om. 37-38 Sabemos en las vidas de los santos Padres que quando esta.
Q
||

suerte de obediencia avia, nuestro Sefior hacia milagros por ella 38 miraglos L,
Q
||

milagros BQ truxo
la

39 leemos] vemos 40 sancta om. se


B

Q
||

||

Cf. Regula Sancti Benedicti, fratri impossibilia iniungantur:


Si
*•

68.
c.

cui fratri aliqua forte gravia aut impossibilia iniunguntur, suscipiat quidem
Si

iubentis imperium cum omni mansuetudine oboedientia. Quod omnino


et

si

virium suarum mensuram viderit pondus oneris excedere, impossibilitatis suae


qui sibi praeest patienter opportune suggerat, non superbiendo
et

causas
ei

aut resistendo vel contradicendo. Quod post suggestionem suam


in

sua
si

sententia prioris imperium perduraverit, sciat iunior ita sibi expedire,


et

ex
de

R.

caritate confidens auditorio Dei oboediat Regula, edit.


».

Benedicti
CSEL 75, 158-159. Edit. Linderbauer (Florilegium patristicum
B.

Hanlisk
:

XVII, Bonnae 1928),


p.

72-73.
...
*m

como en Mauro, discipulo de Benito, que entrando agua


en
S.

el

por mandato de su Superior, no IgNAtius, Epist.


en

S. de
se

hundia ella
S.
».

24: MI, Epist. IV, 679. Cf. GRegorius, Lib. Dialog. (Vita
n.

S.

oboed.
2

ML 66, 146.
7:

Benedicti)
c.

Ioannes, eius nomen. De vitis Patrum lib. 27: ML 73, 756. Cf.
3,

S.
**

n.

IgNatius, Epist. 24: MI, Epist. IV, 679.


de

n.

oboed.
438 DE VIRTUTE OBOEDIENTIAE

Ay otros muchos exemplos como que aquellos

en
**.
dió fructo éstos,
sanctos abbades superiores probavan sus monjes, ellos obe

y
y

a
decian sin réplicas, sin proponer difficultades, sin impossibilitar
45 que les mandaba, con toda promptitud

se
sencillez.

lo

y
[218] Pues manda superior algo que sea peccado qué

el
? si

;,
tengo — Digo que también esto

de
hacer tentación no

y
es
**
deve considerar, practice speculative, porque debilita esta
se

ni

ni
tengo persuadirme que esto impossibile moralmente

de
virtud

es
50 y
por tal tenerlo. Pero, acaeciesse, qué deve hacer — Yo

se
si
y

;,

y ?
no tengo juzgarlo peccado; iré
de

lo es
mi confessor con

él
si

a
communicaré, haré que me ordenare. Pero ya digo que
lo

y
este caso buen obediente no ha de tratar dél, sino como de cosa
el

que nunca
de
acaecer.
a

una palabra las maneras que ay


en

de

de
55
[219] Resta decir
proponer pueden usar

se
obediencia que ordena. Estas
la

lo

se
Compafiia:
en

en

de
virtute sanctae obedientiae, nombre
in
la

Christo nuestro Sefior mando, ordeno, digo; qualquiera seiìal

**. o
significacion exterior que voluntad del superior

de
la
se

haze
Lo primero obliga peccado venial mortal, segün intención

y la
a

o
del que manda. Aunque Compafiia para cosas graves impor

de
la

tancia reserva este poder mandar obligación peccado,


se

con

a
42 ay B, otros en om. 43 sanctos om. 45 sencilleza B, llaneza
Y

|| Q

Q
!|
B
||

II
|

46 que fuese peccado 47 Digo también que esto es] es esta BQ 48 deve add.
|| Q

II
|

tomar ni* om. 49 es esto BQ 50 tenerlo] tenido Q, add. que nuestro Sefior
Q

Q
a

II
|

no permitirá, que por obediancia se os mande hacer un peccado mortal 50-51


lo

Q
||
acaeciesse — iré] aconteciesse qué devo de hazer. No devo ni tengo de juzgar fa
si

si

cilmente es peccado no, no fuesse tan claro que no se pudiesse en ninguna


si

si
o

manera dudar. Mas más seguro es 52 me ordenare B, me mandare Q.


ir

él
lo

Q
||

add. siendo mismo confessor, comunicarlo con otro Padre, de quien se tenga
el
o

toda confianca 52-54 ya digo — acaecer] ya he dicho que buen obediente


el
Q
||

no deve tratar desto ni de cosas semejantes, como de cosas que ha de creer que no
acontecerám 55-56 que proponer 56-57 se pueden — Compafìia] puedem ser
Q

B
||
II

57-58 en nombre — Seiìor om. 58 mando ordeno, digo que 59 sino


Q

Q
||

||
o

o
II

haze — superior e.r BQ, significatio exterior facta voluntatis supe


se

frectión que
B
|

rioris X, om. superior add. deve abastar 60 venial mortal BQ, similiter X,
Q
||

||
L

o
se

mortal venial 62 reserve


Q
L
||
o

Abbas Ioannes. Cf. CAssiANUs, De institutis coenobiorum lib.


4,

24:
c.
**

CSEL 17, 63-64; ML 49, 183; IgNatius, Epist. 23: MI, Epist.
de
S.

n.

oboed.
IV, 679.
Hoc problema considerat etiam Natalis Erh. 1554, 179-180;
n.
in
**

II,
4;

175; De virtute oboedientiae Dialog.


17

Erh.
p.

13,
n.

Conim.
n.

n.

87.
Idem argumentum, modo praeeipiendi, 172-173;
de

Erh. 1554,
n.
n. in

177; Dialog. II,


p.

22-24,
17

Erh.
n.

Conim. 89.
MONUM. 5 — ExHoRT. 11 coMPL. (1561) 439

no lo usa de ordinario, porque no quiere imperfectión en la obe


diencia, ni que sea menester poner esas obligaciones. Tampoco
se usa en la Compafiia decir: mando. No se a de usar de imperio;
sino lo que commünmente usamos es con llaneza: esto haced o
lo otro. Y lo que ha dicho el superior, decimos: esto ha ordenado
o lo otro; esto a dicho el superior. Ay también seiial o muestra

**,
exterior de la voluntad del superior ser dubia,

el de
ésta no ha

y
y,
porque no cause scrüpulos; fuere, puede

se
obediente 70

lo
si
certificar del superior. Pero quando consta

de
voluntad del

la
superior, qualquiera manera que sea, vasta.
de

[220] Ay otra manera, que interpretación que ésta devria


es
superior, presente
de

Es

se

**.
de ser voluntad mi hallara
la

si
Rector, importancia, priesa,

de
un occúrrele una cosa de no 75
y

y
puede acudir Provincial, que està lexos;

[f.
no 60v] tiene orden
al

y
de

sus superiores para aquel caso. Hecha primero oración, con

y
sultando los que ha de consultar, mire que Provincial y él
lo

el
a

hiciera entonces, haga eso por eso rija, escriva pudiendo

en
y

se
y

Provincial
al

que ha hecho.
lo

occurrido que deciros obediencia. Creedme,


la de

[221] Esto me
la
a

va

hermanos, que que perfectión


en

obediente Com de
la
es
el

paiiia; irá más adelante, mientras más obediente fuere. Por


y

eso sigamos cosa que tanto importa para nuestra perfectión, abra
nuestro coragón; luego Seiìor ayu
en
y

cémosla metámosla
y

su en el

copiosa gracia para crecer virtud; y,


su de

virtud
su

dará con
cumpliendo aqui con nuestras fuercas gracia sanctissima
y

voluntad, gogaréis después gloria eterna. Amen.


en
la
[f.

[f.

61ru album] 62r]

65 mando add. non dominatus in clero, etc B, add. ut, dominantes in clero etc.
IX No se — imperio eaeB, Non est utendum imperio X, no se de usar cosa
a

a
|

ninguna mi término de imperio Q, om. 66-67 es com — otro] hermano, podrá


lo
L
||

aquello
la

hacer esto 68 otro esto a] 69 om. esto no ha de


lo

y
B Q || B Q

Q Q
||
o

o
|| II

| I

consta] está cer


se

ser BQ 70 om. 71 certificarse certificar add. más


B
||

tificado de om. 72 vasta] deve obedecer 73 manera add. de saberla boluntad


es Q

Q Q
B

|| ||
|

que de prisa B, de priessa


q

add. una devia 74 allase 75


y

|| y
Q

Q
||

||
|

|| |

77 de su superior 79 eso haga BQ por eso se rija om. 81 de dezir Q,


y

Q
I

de deziros 83 obediente BQ, similiter X, perfecto 85 luego om. 85-86 nos


B

Q
II ||

||
L
II

ayudará BQ 88 gozar eterna add. ad quam nos perducat Iesus Christus, eius
B
|

etc. L, om. ceteri


I

voluntad del superior sin


se

aumque no
*•

viese sino
la

1. la

sefial de

.
.
.

p.

expreso mandamiento
6,

1,
n.

Constit.
».

c.

Idem, voluntate superioris interpretativa,


de

Each. 1554, 174;


n.
in
*'

p.

24,
17

n.

Erh. Conim. 177.


"
440 DE VOTO OBOEDIENTIAE SUMMO PONTIFICI

PLATiCA 12

§ I. — De voto oboediENTiAE SUMMo PoNtifici. — 222. Origo huius quarti


voti. — 223. Commoda quae in hoc voto inveniuntur. — 224. Eius natura
et causae. — 225. Praacis huius voti. — 226. Solamen in eo. — 227. Favor
Pontificum in Societatem: Paulus III et Iulius III, Marcellus II, Paulus IV,
Pius IV.

§ II. — De scholasticis et studiis Societatis. — 228. Incipit agere de scho


lasticis Societatis. Necessitas studiorum, ad exemplum Ignatii et ad agen
dum contra haereticos. — 229. Item, ad exercenda alia ministeria Societatis,
necessitas Theologiae. — 230. Quae sint studia necessaria. Coniungi debent
cum virtute et devotione. — 231. Quomodo scholasticus Societatis efformetur
praevie in virtutibus in novitiatu. — 232. Item in collegiis. — 233. Modus
spiritualis proficiendi in studiis: recta intentio, humilitas, sine temeritate.
— 234. Studium debet esse serium. — 235. Ulterior modus iuvandi studia:
Christum suscipere magistrum per doctores. — 236. Actuatio donorum
Spiritus Sancti. — 237. Cordis mundities.

[§ I. — DE voto oBoEdiENTiAE SUMMo PoNTiFici]

[222] Habemos dicho de los tres votos de la Compaiìia: po


brega, castidad y obediencia, en los quales se encierra la substan
cia de las religiones; y de los otros votos simples también se ha
dicho. Queda que digamos algo del quarto voto solenne que hacen
los professos al Papa *. Quando se trataba en Roma de la confir
mación de nuestro instituto, ubo grande contradictión a este quarto
voto, pareciendo a algunos ser cosa nueva y sin porqué, por la
obligación que todos los christianos tienen de obedecer al Papa *.
10 El Padre Maestro Ignacio, a quien nuestro Sefior havia eligido
por ministro desta vocación, estuvo muy firme y constante en
esto *. Considero yo un hombre sabio, que depende mucho de

7 instituto eae BQ, om. L || 8 para qué Q |! 10 nuestro Sefiorl Dios Q, Deus
X l eligido] elegerat X, escogido BQ || 11 em esta vocación B | estava Q | firme add.
en esto BQ, om. X || 11-12 en esto om. BQ

1 Regimini militantis, n. 4; Exposcit debitum, n. 4: MI, Const. I, 27-28.


377-378.Antea de hoc voto egit in Erh. 1554, n. 42; Annot. in Examen, n. 50-55;
Erh. 14 Conim. n. 4-17, p. 148-153. Et cf. in Erh. 1554, n. 42, annot. 36, 37.
* Cardinalis Ghinucci, qui examinavit « quinque capitula » oblata Paulo
III pro notitia novi ordinis, affirmabat multum fuisse ex hac causa delibera
tum. Cf. Tacchi, Storia, II, 1, 277; et Erh. 1554, n. 28, annot. 10, 11.
* De constantia Ignatii cf. Lainii epist. n. 56: MI, F. narr. I, 136; L. GoN
¢ÂlvEs, Memoriale n. 16, 20, 282, 364: MI, F. narr. I, 536, 539, 693. Ludovicus
MoNUM. 5 — ExHoRT. 12 coMPL. (1561) 441

Dios y tiene muchos dones de su divina Magestad, en una cosa


que toma entre manos tiene mucho peso en ella y es de mucha
sabiduria en lo que trata, porque tiene muchos principios y in 15
telligencias dello; y de ai nace la constancia y firmega en lo
que se pone a hacer. Y assi creo yo que el Padre Ignacio tuvo
mucha intelligencia y grandes principios para este quarto voto, y
ahora nosotros vemos la necessidad dello en la Iglesia de Dios.
[223] ;, Qué cosa ay más de desear en la policia ecclesiástica
que la unión al Papa y a la Iglesia Romana ? Es éste gran preville
gio, gran bien, gran seguridad. Quien titubea en esto, titubea en
lo demás. Quien se aparta de aqui, es cismatico. Quien lo niega,
es hereje. Y, al fin, quien pierde esta unión, es perdido. Y por el
contrario, gran merced de Dios nuestro Seiìor tener esta especial 25

unión al Papa y a la Sede Apostólica, esta obligación religiosa


y summa in Ecclesia Dei; porque es con voto solenne.
Tenemos, pues, obediencia particular al Papa y nos a dado
Dios que sumamente seamos unidos con aquel de quien dependen
todos, y que nosotros dependamos dél con este modo religioso
y más particular que los otros. Y assi decia uno: « Gran arti
ficio an tenido los de la Compaiìia, que an tomado al Papa por
General »; que él nos rige con especial govierno y dél tenemos
particular dependencia, por ragón deste 4° voto que le hace la
Compafiia professa. Y para mi tengo que conserva Dios nuestro
Sefior muy particularmente a los que en la Compaiìia leen, con
fiessan y praedican, por estar tan unidos con la Iglesia Romana,
que es piedra firme, la qual no puede errar*. Hagamos a
[f.

62v]
nuestro Sefior gracias por esta merced tan particular que nos
a

hecho. Aun no entendemos importancia desta unión. Plega 40


la

sapientia utitur X, substancia LB


Q,

15 sabiduria 16-17 de que se pone


lo

B
||
II

18 grandes principios] gracia de su principio 20 de desear m2, que desear BQ


Q
||

polica 21 Romana] catholica 21-22 gran biem, gram privilegio, gran saga
B

Q
|| ||

||

cidad 25 merced grande B, gran verdad Dios om. especial om. 26


Q

B
||

||
|

esta es Q, Haec obligatio religiosa summa est in Ecclesia Dei religiosa obli
Q et

X
|

gación Iglesia de Dios 30 y] oy nosotros add. ultra


la

27 en es om.
Q
B

B
||

||
|

L,

de aquel modo general dependemos 32-33 por General BQ,


a al

General
Q

Q
||
|

33 rija riga B, quo regitur


Q,

quod Pontificem Summum habeat Generalem


L X
II ||

35 conserva BQ, similiter X, comparava 36-37 confiessam, leen


X

40
Q
||
II

importancia desto
Q

Goncalves refert hanc constantiam, sicut Nadal, spiritum orationis Ignatii


ad

eiusque considerationem rerum.


-

Tim.
3,

Cf. 15.
1
*
442 DE VOTO OBOEDIENTIAE SUMMO PONTIFICI

Dios que nos la dé a entender por la experiencia; como vemos


que va camino para allâ, con tantas cismas, errores y heregias,
tantas murmuraciones de la Sede Apostólica, que parece que im
minet discessio generalis *, qual a de ser al tiempo del Antichristo.
45 Y lo que ahora vemos en nuestros tiempos, son como praecursores
y mensajeros dél; y Dios nuestro Sefior en este tiempo a puesto
la Compaiìia para defensión de la unión.
[224] ; Qué es este voto ? En la bulla no sólo se dice que sea
por las missiones "; como declaran nuestras Constituciones, que se
50 obedezca a su Sanctidad con obediencia religiosa que pide la Com
pafiia, ahora embie entre fieles, ahora entre infieles, sin excusa
ción y sin pedir viático 7. La bulla de la confirmación habla más
generalmente de todo lo que pertenesce ad salutem animarum et
fidei propagationem *. Pues veamos ahora qué caso sea ahora en
este voto proprio. El negocio de la Compaiìia es ayudar a las
almas de los próximos. Ay en la Iglesia Papas, Cardenales, Pa
triarchas, Obispos, religiones, orden ecclesiástica, que hacen esta
policia y hierarchia constituida por Christo nuestro Sefior. El in
tento de la Compafiia es ayudar a esto, espigar y cojer lo que les
60 sobra *, y ayudarles al fin que tienen que es el de la salud de las
almas; y ése es el fin de la Compafiia, ayudar universalmente a lo
que tiene más necessidad de ser ayudado 1°.

se
esta causa no
Y
a
ata Compaiìia acudir una parte otra, veis libertad
la

la
a

o
a

dé atender B, Faxit Deus ut eam


41

se

se

que no dé entender Q, que no


a

intelligamus experientia, sicut facile est videre tot schismatibus

lo
41-42 como
X
||
hemos de temer que mo haya camino para ello 42 tantas cismas LBQ tantos
Q
y ||

|
errores Q, tot erroribus 45 procursores 46 mensajeros om. 50-51 que
X

Q
||

||

||
pide — embie om. 54 fidei propugnationem 54-55 qué caso — voto] pro
Q el
|| Q

Q
||
II

B,

prio de este voto 55 proprio en este voto om. ahora 57 es orden 58


B
Q

||

58-61 El intento — Compafiia] Ayudar ||


es

instituida BQ
la
las almas venida
||

Compaífa, que ayudar servir esta unión, esta policia, que los otros no
lo
y
a

puedem remediar por mucho que tienem que hacer, más neces
lo

socorrer
Q lo
a

y a

sario, cojer las espigas, como aquella Rut de los messores


al

60 de
a

Q |

ayudado add. para esto Compaiìia 63 ata


la

la

62 tienem venido
y
B

B
||

||
a
|

BQ, harâ astringit


L,

estar en una parte


a'

63 om.
X

Q
||

a
|
2,

Cf. Thes.
3.
2
8

MI,
n. 4;

Regimini militantis, Exposcit debitum, 27, 377.


1, 4:
n.

c. n.

1, I,

Const.

B;
5;

1;

2,
p.

p.

35; Constit.
1,

4,

6,

7,
n.

n.

n.

Examen
c.

c.

c.
3, *
c.

n.
1
.
.
.

profectum animarum fidei propagationem pertinens ... Re


et

ad
».
«
*

gimini militantis, MI, Const.


4;

Exposcit debitum,
4:

27, 377.
n.

n.

I,
2,

Cf. Ruth sq.


p. 2.
7
*" •

2,
7,

Cf. Constit. D.
c.
MONUM. 5 — ExHoRT. 12 coMPL. (1561) 443

que quiere tener en el exercicio de sus ministerios. Por esta causa


no tiene la Compafiia choro u; ni hábito particular ni differente, 65

i*;
sino el de clérigos honestos obliga missas,

se
otras

ni

ni
a

a
su

**,
cosas que impiden para estar más desem

de
libertad fin

la
baracados más libres para acudir con nuestros ministerios donde
y

universalmente ubiéremos más necessidad dellos. Este defecto

;,
universalmente quién suplir — No obispo, qual

de
T0

le

el
el
?
a
ovejas. ay partes
de
sólo tiene cuidado muchas donde no

Y
sus
ay obispos, como lugares muchos indios, moros, infieles
en

de

y
otras partes; ya que los aya, no tienen autoridad, como
y,
en

herejes, officio. Queda, pues, ser

su
entre no les dexan hacer
y

este officio del Papa, que Iglesia, qual

de
75
es

cabega universal

la

al
incumbe por los que están unidos procurar
su

officio conservar

y
a

que reduzgan los apartados del gremio santa Iglesia

de
se

la
todas las partes del mundo, vengan ella los que
en
[f.

63r]
y

a
nunca an sido della.
ayudar Compaiìia
en

[225] Para servir


se

dedicado

la
esto
y

éste ministerio nuestro universal,


es

con este voto.


Y

y
assi
estar muy aparejados desembaracados para poder
de

emos
y

libremente ayudar donde ubiere más necessidad qualquier en

parte del mundo que sea, ahora entre fieles, ahora entre infieles
ahora entre herejes scismäticos. Ya veis los nuestros dónde van:
o

Indias entre infieles, Alemania entre herejes, Preste Juan


y a

Egypto entre scismáticos. aunque Papa tiene para ayuda


Y

el
a

officio pastoral otros muchos ministros, que ayuda


de

de
su

se

empero los Compaiìia familiares, deputados


de

son ministros
le
la

particular especialmente para ser embiados por universo,


y

el

juzgare ay
de

sus ministe
su

donde Santidad que más necessidad

66 clericorum modestiorum X, honestiorum obliga BQ, obligat X, obli


F
|

gam 69 viéremos B, hubiere Q, maior fuerit 70 universalmente —


X

le
||

||
L

de] qne ay en Iglesia de más necessitado desamparado de que estâ apar


la

lo

lo
y

Iglesia quien toca post suplir signum interrogat. No es


la

tado de
X
el

el
Q

B
a

71 cuidado] cargo 72 en eaeBQ, om. moros add. otros infieles] gen


y
Q

L B
'I ||

L
if

|| |
81

tiles 73 los ay 76 conservar BQ, conservare comprovar con 4o


X

|| el
Q

Q
||

nuestro ministerio nuestro om. 82 muy om. 84 ahoraº sea 89


Q

Q
B

B
||

II
|

ministerios más familiares familiares add. m&s manuales en este tiempo no


y

y
Q B
|| |

91-92 mi
91

tam odiosos por ávito mandare juzgare que ayan


el

B
y

||
|

nistros
Q

MI, Const.
7;

Regimini militantis,
6:

Eaeposcit debitum, 30, 380.


I,
6: n.

n.
i* in

Exposcit debitum, MI, Const. Eramen,


I,

89;
n.

380. Cf. Annot.


in

r.

Dialog. II,
n.

99 cum annot.
6;
3,

2,

4,
p.

p.
6,

4,

n.

n.

Constit. B.
c.

c.
444 DE VOTO OBOEDIENTIAE SUMMO PONTIFICI

rios; y esto religiose, con voto solenne, que es la suma dedicación


y obligación que ay en la Iglesia de Dios, como os e dicho. Este
es el instituto e intento deste 4° voto.

95 [226] Y creedme, que es ésta cosa de gran consolación, que aya


Dios eligido a los Pontifices de la Iglesia Romana, a quien a en
comendado su Iglesia universal y les a dado authoridad y gracia
para governalla, y a éstos de quien lo a fiado todo a querido nuestro
Seiìor que los de la Compafiia le sean particularmente encomenda
100 dos; que esto hace el voto solenne que tenemos de obediencia a
la Sede Apostólica. Creedme, hermanos, que nuestro Seiìor movió
a nuestro Padre Ignacio para hallar una cosa tan excellente como
ésta, y de tan gran consuelo, principalmente en estos tiempos en
los quales vemos tanto mal por estar muchos deshunidos desta
Silla, a la qual particularmente nuestro Seiìor nos a dedicado y
encomendado.
[227] Y esto vemos ser gracia special de nuestro Seiìor por el
amor que todos los Papas an mostrado a la Compaiìia después
de su institución, favoreciéndola con gracias e indultos especiales,
10 sirviéndose de la Compaiìia en negocios de mucha importancia
para el bien universal de la Iglesia, con mucha confianca y satis
fación de su vida y doctrina, hablando algunas veces con excessos
y ypérboles del fruto que haciam con sus ministerios los nuestros

la is,
en la Iglesia. Veldo en Paulo 30 que la instituyδ ι* y la confirmô
dio grandes praevillegios gracias Iulio


**.

también
Y
le
y

15
y

religiose] religiónes instituto

la
e]
92 esto esta dedica esto 94
el
y

Q
||
a

intento BQ, intentio X, institución 95 gram consideración consolación


y
Q

L
||
|

para nosotros 97 su Iglesia — dado om. muchos ear Q, om. L;


Q

Q
||

||
4
|| a

multi disiuncti X, desumidos muchos nuestro Sefìor particularmente 7-8


1 Q
|!
B

espe
10

amor grande que todos en gracias en cosas de mucha


11 Q

Q
B
||

||
9
a

ciales del. favoresciéndola universal om. confianca add. universal 13 hacem


B

B
Q ||

||
|

Iglesia om.
la

14 en
Q
||

Regimini militantis (27 septembris 1540): MI, 24-32; Instit.


14

I,

Const.
S.
1.
I,

3-7.
Per tertiam scilicet bullam datam (14 martii 1544) Paulo III, Iniun
is

ctum nobis, qua Societas iterum approbatur cum plena admittendi potestate:
MI, Const. 81-86; Instit
S.
I,

I,

7-10.
I.

Per bullam secundam Sacrosanctae Romanae (24 iunii 1541), qua ecclesia
1*

Mariae de Strada concedebatur Societati: MI, Const. 69-77; breve Cum


I,
S.

facultate concionandi, audiendi confessiones.


de

inter cunctas iunii 1545),


(3

vota commutandi, etc.: MI, Const. breve Erponi nobis iunii


I,

(5

166-169;
facultate admittendi coadiutores: MI, Const. 170-173; bulla quarta
de

I,

1546)
diversis privilegiis: MI, Const.
de

1,

Licet debitum (18 octobris 1549), 356-371.


MoNUM. 5 — ExHoRT. 12 coMPL. (1561) 445

i*;
confirmô 17 y dió nuevas gracias hablava della siempre con

y
i°,
grande satisfactiön. Marcello viviera fuera cosa extraordinaria

la Si
que hiciera con Compaiìia. esos pocos dias que viviô,

en
Y
lo

tenia escogidos dos Compafiia para servirse dellos familiar

de
la
su

palacio para todas las cosas del govierno


en

de
mente

la
Iglesia,
[f.

*°.
como mismo decia
él
63v]

su
temiö, quando supo electión, no desfa

de
Paulo
la 4°
se

se
A

Compaiìia, porque tiempos passados algunas

en

en
voreciesse
a

particulares proceder
de

de
su

se
cosas modo no havian concertado
ai;
nuestro Padre Ignacio assi pensava que pudiesse tener
êl

se
y

y
alguna aversión Compafiia. quando nuestro Padre murió,
Y
su la
a

embiò pedir bendición por Padre Maestro Polanco


le

el

y
as
a

16 hablando siempre della Compafiia BQ, cum Societate esos in

X
18 en
la
Q
||

|
nnarg. sed momdel. estos in teactu esos pocos B, sus pocos 19 dos om. QX 20

Q
||

||
L
;

todas las cosas de govierno 21 decia om. 22 De Paulo BQ, Paulus quartus
Q

Q
||

||

timebatur 24 havia 27 pedir om.


X

B
B
||

||

Per bullam Exposcit debitum (21 iulii 1550): MI, Const.

(.$
372-383;
I,
**

-
p.

22-28. Cf. AstrAIN


I,

I,

8,
S.

Instit. 126-134.
c.
I.

Per breve Sacrae religionis (22 octobris 1552), quo confirmantur gratiae
**

prius concessae adduntur facultates dispensandi circa ieiunia promovendi


et

et

scholasticos ad doctoratum, alia privilegia: MI, Const.


I,
et

396-403.
Agitur de Marcello II, qui Cardinalis Marcellus Cervini electus fuerat
i*

Summum Pontificem aprilis 1555. Sed mortuus est die maii eiusdem
in

Pastor, Geschichte der Päpste VI, 323 sq.


L.

anni. Cf.
•^

Sancto Ignatio visitanti, ut refert GoN


L.

Hoc dixerat Marcellus


II

¢ALvEs, Memoriale 330: MI,


F.
n.

narr.
I,

In

714. consultatione domestica


habita ad hos duos Patres designandos electi fuerunt PP. Laínez Nadal;
et
p.

sed placuit Sancto Ignatio retinere Natalem apud se. Ibid. 333-335, 715
n.

716. Cf. MI, Epist. IX, 181.


p.
S. 14

11-12, 150-151, innuit diversas causas


n.

Natalis Exh. Conim.


in
**

Ignatium Paulum IV: sive quod Ignatius mon


S.

huius differentiae inter


et

acquievit optatui Cardinalis Ioannis Petri Carafa efformandi unum ordinem


religiosum ex duobus ab Ignatio Carafa fundatis; sive quod non placuit
et
a

consilium Ignatii de modo procurandi sustentationem Clericorum regularium


Carafa fundatorum (MI, Epist. 114-118); sive denique resistentia Ignatii
S.
I,
a

sententiae Cardinalis casu Octavii Cesari, ingressi Societatem renuentibus


in

in

eius parentibus, quem Cardinalis iusserat sibi tradi; sed Ignatius rogavit
S.

obtinuit Iulio III


alios Cardinales iudices (Morone Pighini), quorum
et

et
a

sententia fuit Societate. Cf. MI, Epist. VIII,


ut

Octavius Cesari maneret


in

44, 85; AicArdo, Comentario II, 694-716, qui collegit documenta ad hanc
et

rem pertinentia. De his differentiis inter Ignatium Paulum IV egerunt


et
S.

etiam PolANco, Vita Ignatii Logolae 56; AstrAIN II, 29-32. Cf. AHSI
I,

et

12 (1952) 158-160.
Cf. PolANco, Epist. Ignatii MI,
de

F.
3:
S.

n.
*•

narr.
I,

obitu 766.
446 DE VOTO OBOEDIENTIAE suMMO PONTIFICI

a encomendarle la Compafiia. Y muerto nuestro Padre, tomò las


bullas y el Instituto, y después volvió todo esto sin tomar ninguna

en
sabemos que

**.
confirmô todo vivae vocis oraculo

la
y lo
Y
cosa
congregación

**,
después delante

de
electión del General toda

la
general**. quando quiso reformar Iglesia postre hechò

la

la

y
Y

a
Roma, mostrò muy grande affición Compaiìia,

de de

la
sus sobrinos

si a
prometió collegio alguna cosa

de

*.
fundar Roma

Y
y

el

de
hico primero contra Compafiia, Dios nuestro Seiìor guió

le
la
tal manera que no pudiesse dafiar Compafiia. Pio 4", que

la
la a
ahora Pontifice, no conocia antes Compafiia, sino muy poco.
es

hecho más por Compafiia que ninguno sus prae

de
Ahora

la
a

Compaiìia] con muestra de mucho amor


la

Y
28 encomendarle 28-40

Q
y

||
a

muerto — Compafiia] Sic habet [p. 528] Muerto nuestro Padre, quando estava

Q
:
con aquellas passiones contra Rey de Espafia, como se cree confessó, mo

y
él
el
vido de sus sobrinos, entonces quando hacia guerra contra Reyno de Nápoles

la

el
mostró querer examinar ver nuestro modo de proceder, mostrando alguna passión
y

contra nosotros, mandó que mostrásemos todas nuestras bullas, constituciones

y
y

reglas constituyó dos tres cardenales letrados no dellos aficionados para que

y
lo y

refiriesem para ver que se avia de mudar

y
considerasen

lo
todos viessen
y

tubieron muchos meses pienso más de un

y
assi se dió todo se
le

reformar
lo
y
y
;

nos bolvió [p. 529] sin mudar otra cosa sino del oficio, que queria
se

afio, después
y

hacia; electión del Padre Ge


se

que cantásemos como em su congregación

a la
en
y
congregación de los professos pie pedirle

la
neral, quando fue toda
la

besarle

el

y
confirmación bendición, habló con tanto spiritu fervor aprobando confirmando
y y

y
y y

Compafiia todos sus previlegios,


la

anim&ndonos llebar nombre

el
lo&indola
y

a
de Jesucristo por todo mundo diciendo que nuestro Sefior nos avia llamado en
el

este tam miserable tiempo, que nos aparejasemos padescer martirios de los herejes,
a

con palabras de tanto amor spiritu que parescia que claramente Sefior hablava
el
y

sintió aquella platica con gran commoción


la se

por su vicario assi sentimiento


y
y
;

admiración de ver mutación dél. Después, quando hechó sus sobrinos de


y

Roma, mostrô muy gram afición Compafiia, prometi6 de fundarnos collegio


la

el
a

alguna cosa mostrò antes querer hacer contra Compafiia, parece


y la
y,

de Roma
si

que nuestro Sefior guiava que no pudiesse dafiarla, no dexó estar


le

detenia
le

agora pontifice.
4o

es

mucho tiempo en aquella disposición. Pio vino después que


el

qual antes no conoscia Compaiìia sino muy poco, éste hecho mucho por la
la
el

[p. 530] Compafiia. Diò lugar sitio para collegio que has[ta] entonces no
lo

avia
el

el
y

temido sino alquilado, sitio que sido juzgado por 40 mil ducados, después
y

a
a

continua para casa collegio, mayor que ningún otro pon


y

ordenado una limosna


tifice aya dado con los bienes que reyes principes obispos escripto en
y
y

a
a
;

Compafîia muestra crédito, amor confianca grande que della tiene.


la

el

favor de
y

Sean dados nuestro Sefior por ello inmenso loores gracias, amén 37 co
y

Q
||
a

nosció 38 hecho add. mucho


B
B
||

NAtalis, Ephemerides: EN, II, 54-58; AstrAiN II, 10-22.


** ** **

Cf. NAtalis, Ephemerides: EN, II, 61-62.


62; Lainii Monum. III, 398-400. Vide apparatu quae
p.

in

Cf. Ibid.
et et

habet de Paulo IV Societate.


Q

p.
14

10,
n.

Cf. Erh. Conim.


**

150.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 12 coMPL. (1561) 447

cessores,assi en limosnas corporales y breves y gracias particulares


que a hecho a la Compaiìia**. Y por esto se nos muestra a la clara 40

el cuidado particular que a dado nuestro Seiìor a sus pontifices


de la Compafiia; y los que somos della tenemos obligación de
hacer gracias y servicios a Dios nuestro Seiior; en cuya gracia
emos de confiar que, si hacemos lo que debemos, nunca dexarán
de favorecernos, como hasta aqui, los Vicarios de Christo nuestro 45

Seiìor, para cuyo servicio particular toda la Compaiìia estâ or


denada.

[§ II. — DE scholAsticis Et sTUDiis SociETATis]

[228] Quiéroos ahora decir de los escholares de la Compafiia


y de los studios della, para los quales son instituidos collegios

**.
Compafiia ay necessidad studios, muy grande
de

En

*°.
Nuestro
la

y
Ignacio después grandes
de

de
Padre aver alcancado dones Dios
nuestro Sefior, comengô assi entendemos que co
*".

estudiar
Y
a

la y,
menc6 los studios por ver importancia dellos; con passar
la

trabajos, perseverô experiencia


en

en

*'.

ellos muchos ellos


Y
muestra esta necesidad, toman las ragones en las
de

donde
se

55

cosas morales. Ay herejes, como veis, oy; hombres per


de

dia
el

didos que tratan inficionar las almas. Es necessario que aya


de

quien los resista, quien ponga pelear contra ellos. entended


Y
se

que los herejes tienen principios del demonio, que finge luz se
y
eae

om. L; tenemur gratias agere X,


B,

40 por esto] assi 42 obligación


Y
Y

Q
la ||

Q 43

devemos de conocer esto obligación que tenemos servicios — cuya]


| y
y

Q
||

servir esta Sede apostólica por su amor, en Sefior add. grande


al

Sefior
y

obligación con cuya gracia 44 dexará 45-46 como hasta agora por sus
B

Q
||

||
L
|

vicarios, para cuyo 46 Compafìia toda B, om. toda 48 Quiéroos] Abaste


la
Q

Q
||

||

esto quanto este 4° voto tan insigne. Vengamos decir 49 constituidos


Q

Q
||
a

y a
|

51 Maestro Ignacio Q, M. Ignatio 52 Seiior add. ante ellos grande celo de


X
||
II

las ánimas de aprovechar próximo entendemos BQ, intendiamo X. enten


al
y

Q
|
y,

dimos 53 con add. serle muy dificil estudiar los principios mayormente
el
||
L

55-56 en las cosas om. Q, las om. 58 con ellos entendió


y

B
Q

B
||

||

Vide apparatu praecedentis paginae quae textus addit ad haec.


in
**

Et cf. Erh. Compl. annot. 32


in

c.
3

4,
p.

Cf. Constit. proem. A.


et
** *° 2° **

Ibid.
Ignatii 54 sq.: MI, 434 sq.
P. P.

F.
n. n.

Acta narr.
I,

Ignatii sq: MI, 438-442,


71

F.

Acta 56, 57, 64 sq. narr.


I,

452 sq. 462 sq.


448 DE SCHOLASTICIS ET STUDIIS SOCIETATIS

**;
60 transfigura en ángel de
assi ellos fingen luz hacen muestra

y
Scripturas
intelligencia dellas.

de

de

de
mucha sciencia

Y
y

la
esto, oy, tienem

en

de de
con eso daiìan las almas. más dia

el
la y
Y
a
persuasión; dicen que saben mucho de Scriptura Iglesia.

la
Mienten; pero

de
[f.
Por ventura

se
64r] cómo avéis mostrar

lo

;,
,

?
65 con solas devociones — No vasta. Pues diréis: Dios me ayudarà

«
pedir milagros cosas extraor

es
los confundiré sin letras Eso
y

y
».
pelear

de
dinarias tentar Dios. Por eso tiene necesidad que

el
y

a
contra herejes sólida theologia, eccle

de
tener sciencia buena

y
siástica doctrina verdadera para descubrir sus errores tinieblas

y
confundirlos traherles mill repugnancias. aunque ellos por

Y
70
y

a
ser pertinaces no confiessen ser vencidos, pero los cathólicos
fortificanse consuélanse de ver confundidos los herejes, ani

y
y

castigarlos Ale

si.
de

en
manse desterrarlos hecharlos

Y
y

y
a

mania los herejes dicen que temen a


los Iesuitas, porque siempre

a
75 disputan con ellos predican contra sus errores, aedifican collegios
y

para juventud, con las letras que ellos precian


de

institución
la

la

y
cathólica les hacen guerra
de

humanidad con doctrina sólida


y

y
por todas partes
**.

[229] Pero dado que no aya herejes, necessario estudiar,

es
scilicet, también para exercitar los ministerios deste instituto, que
son leer, predicar palabra
de

de
**.
administrar Dios haver
y

la

A
Iglesia que pueblo ley de
en

de

Dios doctores
la

al

la
ensefien
Dios, evangelio. Es para esto necessario studio las letras,
el

y
el

60 luz om. 62-63 em esto — persuasión om. 63 mucho de] entienden


y
y
Q

|| Q
||

de Iglesia om. 65 No bastam Q, similiter 66 milagros BQ, miraglos


X
la
Q

Q
II
| || |

68 post buena habent virgulam LB, om. virgulam


L

67 tienem sólida] sabida


X
Q
||

post solida habet virgulam, X, add.


B,

nihil add. LQ post theologia videtur


y
Q

habere virgulam 68-69 post ecclesiástica habent virgulam BX, nihil LQ theologia
L
||

scholastica 69 doctrina add. para deseubrir — tienieblas eaeBQ, similiter X,


y
F

L
|

I
71

vencidos, pero] conoscidos por tales chathólicos ms. 73 castigarlos


I,

om.
y
Q

||
II

desterrarlos 73-74 assi en Alemania 74 dicem que temem] tienem Iesuitas


Y
B

Q
||

||

add. que ellos llaman Compafiia, por muy contrarios 76 instructión


la

los de
|| Q
||
a

BQ, institutione 77 humanidad lengruas 78 por] de 79 dado] dadme


X

Q Q

B
||

| ||

Q, mettete 80 scilicet, om. BQ también om. Si ancora


X

studiare deste]
||

Q ?
|

del 83 para esto es necessario BQ necessario estudiar 83-84 las letras —


B

E
||

||
|
se

padrâm] letras buenas porque no podrian


Q
** sa

Cor. 11, 14.


2

p.

Antea,
11

3,

125,
n.

Conim. sensum dixerat


in

in

Eaeh. eundem
A.

Natalis; sicuti etiam postea scripsit Patri Araoz februarii 1564) narrans
(1

visitationem Germaniae: EN, II, 510.


MI, Const.
3;

Cf. Regimini militantis, Exposcit debitum, 26,


I,
3:
n. n.

n.
**

376; antea, Erh. Compl. annot. ibi positas.


et

et

103-105
4
MoNUM. 5 — ExHoRt. 12 coMPL. (1561) 449

so pena que no se podrán tratar estos ministerios sin mucho peligro.


Es necessario aprender la theologia. Poneos vos a tratar la Scrip
tura y a declararla con sola oración, y veréis los inconvenientes que
abrâ, y los errores que ensefiaréis, en lugar de mostrar verdades.
Si predicáis vos mismo, sin ser seiialado por declarador de la pa
labra divina por la via ligitima y ordinaria in Ecclesia Dei, si
**,

no sois propheta no mostráis por algún milagro, no traéis


lo
y

o
scriptura, recivirán. Y, dado caso que vos para vos
os

clara no
mismo entendáis una verdad, no sabéis theologia, lugar

en
si
declararla, proponerla podéis
en

de

en
de modo muchos
el

caer
errores. Quien quiere interpretar Scriptura los doctores sanctos la

y
mismo, muestra gran arrogancia, por ese mismo caso no
se de

95

y
a si

i
doctrina. Veis aqui cómo son necessarios los
de

su

recivir
estudios.
[230] Qué studios — Studios ay de humanidad, artes, theo
;,

logia scholâstica, positiva Scriptura. aqui con esto un theó


y

logo doctor, que sigue theologia Scriptura


en

en
común 100
la

y
lo

la
**

secas theólogo, que no

la
se
los sanctos. Pero dadme uno da
a

a
guarda los mandamientos Dios,

de
ni

mortificacion devoción
si ni

:
malo; este tal,

su
sino que aparta sus principios,
de

de
es

se

no
theologia,
buen ministerio podrâ hazer, aun hacer algún fructo
lo y
no

aunque tenga virtud. Pero no perfecto;


[f.
y
es

eso esto 64v]


llorar, que muchos persuaden que no ay más
de
es

mucho
se

!
que sola sciencia para ser uno ministro que fructifique
en
la

la
86

87

85 tratar add. declarar declararla om. mostrar] ensefiar


y

y
Q

o Q
||

||
a

— mismo] predicaréis 90 por alguna theologia


Si

88 declarador de om.
Q

Q
||
II

milagro milagro BQ, miraglo 90-91 no — scriptura om. 93 muchos om.


Q

Q
||

||
la || L

o
|

98 Stu
es

94 los doctores sanctos 95 muestra] 96 de] deve


y

y
Q

Q
||

||

||
a

aqui — doctor] Con esto sale uno


|| y]

dios* om. 99 que es de 99-100


E
B

Q
||

||

theólogo 100-1 Che segue nella Theologia comune. Et nella Scrittura


Il

doctor
y

|| ?

Li Santi X; om. signa interrog. LBQ


se

dadme una de sciencia no dé


Q

Q
1

a
|

sino que] en fin algún buen ministerio buen ministerio podrâ hazer
Q

Q
||
3

BQ, potrâ ancora far buon ministerio X, buen ministro podrâ ser aun hacer
L
|

om. QX virtud add. para 6-7 no hay más de sciencia de sola


la
si
Q

Q
B
||

||
5

7
l

Propheta, etymologice, notum est, dicitur qui loquitur pro


de

eo
ut
ss

alio; sensu generali Scripturae dicitur qui, instinctu


de
eo

et
S.

motione
in
et

1;

Dei, loquitur Cor. 14, 22; etc. Natalis


in de

rebus divinis. Cf. Ex.


7,

loco
in
1
p.

parallelo, sc.
11

Erh. 14, 128 tribuit verbo prophetae sensum


n.

Conim.
-
interpretis Scripturae.
Saepe Natalis agit opportunitate sequendi doctrinam communem
de
••

p.

solidam, gr. Erh. 10-12, 127-128; Exh. 10-12,


11

12
v.

n.

n.

Conim. Conim.
133-134; Dialog. II,
p.

n.

135-136.

29 — CoMMENTARII P. NADAL.
450 DE SCHOLASTICIS ET STUDIIS SOCIETATIS

Iglesia de Dios. Más ay que dessear que esso. Es menester coniungir


lo práctico con lo speculativo. Es menester coniungir vida spiri
10 tual, quiero decir, christiana, ungida con spiritu y devoción, que
anda con la guarda de los preceptos divinos y ecclesiásticos, con
la sciencia y theologia. A quien esto falta, falta una cosa principal.
Y quando son las letras desta manera, singularmente son efficaces
y de mucho fructo. A los otros predicadores dice Christo: Amen
dico vobis, non novi vos **; aunque digan: In nomine tuo prophe
entended, que effi

Y
**.
tavimus et daemonia eiecimus assi

lo

la
cacia contra los herejes tener primero sólida

de
orthodoxa

y
a
doctrina, gracia especial

de
sobresto devoción Dios nuestro

y
y

Seiìor para ello. esto hace que

de
obra sea meritoria delante
Y

y la
Dios, con efficacia con fruto aprovechamiento.
y

y
Qué studio seguimos nosotros? — Todos los que dixe

al
[231]
;,

principio; pero christiana religiosamente. nuestros escholares

Y
ser religiosos. Pues veamos ahora cómo instruimos
y
de

an un

a
studiante nuestro. Primero que venga nuestro scholar los stu

a
dios, estado en casa de probación, doude

en
vida

se
exercitado
a

a
religiosa, adquirir virtud. traher ganada humildad,
la en

la de

la
A

paciencia, simplicidad; dado oración, mortificación;

la
a

a
ganadas las otras virtudes con propriedad gracia que

de
y

la

la

a
ayuda Compafiia segün proceder.

de
Dios nuestro modo
la

de y
a

Digo, pues, que Compafiia ser buen religioso


de
studiante
la
el

a
Compaiìia, quiero decir, que ha
de

de

tener virtudes con esto


de la

y
acompafiar. Va, pues, uno de
de

vestir los studios los ha


y

ha
probación, ferviente, devoto, prompto obediencia,
de

en
la

es la
casa
humilde, desseoso perfectión, va studiar, que ganar
de

va
la

a
un arma que falta para ayuda
de

de
las almas. Esta arma ser
le

35
a

práctico com speculativo om. QX, speculativo con práctico Es


lo

lo

lo

lo

B || B
9

12 |

menester coniungir om. coniungir add. buena Q, add. buona la


X
la

la
B
|

om. 12 qvìiem — principal om. 13 son] con las letras son son
B

y Q

Q
||

||

1
II

singularmente 14 predicadores dice] son predicadores de 14-15 Amen dico


Q

Q
||

||

vobis] porque de otra manera dirâ Sefior 15 non novi] nescio 17 pri
X
el

lo
|| Q
||

y ||

mero BQ 18 sobresto] mas buena vida 19 ello] aquello 20 aprovecha


Q

Q
|| ||

||

mucho 21 studio LB, estudios Q, studii 22-23 porque nuestros escholares


B X
B

|| II

son am de ser 25 casa de aprobación 26 con adquirir B, adquerir


y

Q
||

virtudes Q, virtù de traher ganada om. grande humildad 28 que]


XX
le

a
A

||
|| |

|
31

se

con que Q, con ch' com] que com 32 de vestir de los estudios
B
y

Q
a
||

||

34 que es, va B, que es Q, cioè, guadagnar X, qué es Va


ir

L
a

a
?

Cf. Mt.
7, 7,
ss s*

23.
Cf. Mt. 22.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 12 coMPL. (1561) 451

muy polida y muy limpia para contra el enemigo; y con este fin
el studio es una obra de special mérito, pues se endereca con la
charidad al fin del aprovechamiento de las almas, que es lo que
ha de actuar los studios de la Compafiia.
[232] En los collegios el scholar juntamente con sus studios
se exercita con la obediencia y con la oración, y con la frequencia
de los sacramentos y con las otras ayudas que tiene la Compafiia
vase aumentando, y va creciendo de virtud en virtud; a lo menos
no pierde lo que traia ganado. Y quando el superior viese que
los studios dafiaban a alguno, que comencaba a desgustar de la 45

mortificación e inquietarse, a ser inobediente, a desvanecerse con


los studios, el superior tiene cuidado de bolverle a los principios,
a los exercicios de novicio, que se recoja a hacer unos pocos exer
cicios y que haga alguna peregrinación, que esté en officios vajos
y húmiles. Y, aunque se pierda el studio, poco le hace al caso;
aprovechamiento. De otra manera serán los
y en
[f.

su

65r] más va
studios seglares no religiosos. La Compafiia professa letras reli
giosas abnegación propria;

y,
en

fundadas humildad trueco


y
y

a
de tener este fundamento, poco
se

aventura con los studios.


Compaiìia para aprove
de

qué harâ 55
[233] Pues scholar
la
el
;,

charse en sus studios — Procure de tener intencion recta.


la
?

Qué pretendo yo Dónde voy — Dios, por


en

los studios
A
el ;,

;,
?

?
El

camino que me dado, por esta mi vocación. Quiéroos decir


a

que fin que Com


de

el de

de

fin
es

nuestros studios ser


el

el

la
a

pafiia, mayor servicio divino, poder más aprovechar 60


el

la
a

propria alma los próximos;


de

de he
de

animar
y

la

con esto me
y
a

Este desseo del aprovechamiento las almas,


*°.

mucho estudiar
a

se de

de

de

zelo honrra servicio Dios nuestro Sefior


la

este ser
a

por donde guien nuestros studios. Pero qué haréis, que cargan
;,

36 muy limpia om. 37 de special mérito] meritoria Q, gratia spetiale,


y

di
Q
||

meritoria 37 en la charidad 38-39 que an de actuar los estudiantes B,


X

lo
||

Q II

que obe
la

de estudiar los estudios 41 exercita ms. se exercitan en


el

B
||

la |

diencia BQ, nell'obedientia Q, nell'oratione,


la

et

en oración en con con


y
X
|

superior viese
la

[bis] 42 om. con BQ 43 vase] vale va om. 44-45


X

el
B

Q
||

|| || ||

||
|

alguno que los studios BQ 45 que comienca 46 desvanecerse] perder


le

y
Q
||

Q a

47 de tener cuidado 48 de novicio] de nuebo 48-49 que se — exerci


Q

Q
a

||
II

cios om. 50 poco — caso] porque 52 professa add. quiere 53 trueco]


y

Q
||

ia ||

||

a
se

fuera 54 poco se aventura] perderse studios add. no ganaria 56


y
Q

|| Q
||

||
|

58 por esta B, por este


L,

recta add. que diga en esta Q, in questa 63-64


X
Q Q
||

de ser que guie 64-65 carga de vos luego


el

B
||
a

4,
p.

6,
n.

Cf. Constit.
**

1.
c.
452 DE SCHOLASTICIS ET STUDIIS SOCIETATIS

65 luego de vos la ambición y arrogancia, el contentamiento proprio,


el querer ser tenido y estimado ? — f Ecclesiastés f: son muscae
morientes quae perdunt odorem unguenti Es menester cercenar

*".
esas imperfectiones, que nunca mortificación interior

el se
olvide

la
y

de

en
si.
exterior cuidado andar hombre sobre Sois los

el
y

;,
studios muy confiado vuestro ingenio, asido vuestras proprias

de
70

a
opiniones, temerario, arrojadizo — Quitad eso, que vais perdido,

?
occupado cosas imperti

en
buscad humildad. Sois curioso

de la

y
y

;,
poco provecho — También menester que vais

y es

os
nentes y

?
mano, occupéis aprender verdadera
en

en
os

y
studiar
la

y
eso
a

sólida doctrina, que aproveche sirva para vuestra vo

de
fin

el
75
cación. Fortificad vuestra intención enderecalda, nunca olvi

y
vuestro fin, ayudaréis.
de

en

os
dándoos todo

y
— An

de
[234] Qué más ser los nuestros studiantes de
;,

?
veras; persuâdanse que, entre todas las obediencias que

en

se
y

podrian exercitar, este tiempo que Compaiìia les da para los

la
studios, ninguna pueden hacer mejor que applicarse muy

de
veras
ellos. Assi dicen nuestras reglas

**.
Constitutiones Quiere
lo

a la
y
a

Compafiia hombres consumados todo que puede ayudar en

lo
fin, quanto fuere posible. Puede ser uno buen lógico — Que
lo su

;,

?
buen theólogo — Que buen humanista;

y
Y

Y
lo
sea. sea.
;,

85
?

otras facultades que pueden servir para nuestro instituto;


de

assi
que, ser pudiere, segün talento, no ninguna

en
su

se
contente
y

si

dellas con mediania.


[235] Veamos ahora qué ayuda podrâ uno tener para ayudarse
proseguir los studios con este fervor intención que emos dicho.
a

ambición — se olvide] proprio, querer ser tenido

y
65-68 contentamiento
el

el
y la

arogancia semejantes vestias. Estas es menester mortificar, no


la

estimado
y

dexarlas crescer principio quando se sienten brotar estas imperfectiones, nunca


al

olvidar 66 Ecclesiastés] Esaias LB, om. som] iam 67 morientes BX,


X
Q

B
||

||
1

morientis perdumt BX, produnt 69 sobre si. Si sois 70 muy om.


L

Q
L

||

||

1
I

confiado BQ, confiados L, fidato 71 arrojado 72-73 en impertinencias


X

73
Q

Q
||

| ||

et ||
eae

X,
74

de poco provecho om. mano en esso studiar BQ, studiar


y

la

y
Q

|| || Q
ya
Q II

om. verdadera om. 75 sirva] servir 76 Rinovate et fortificate


X
al
y

Q Q
||
L

II
|

77 ayudaréis add. con gracia


la

favor del Sefior 78 ser nuestros estudios 79


y

Q
F
L,
se

persuadam Iobediencias] obras en que add. más om. ceteri 79-80 en que
y

Q
B

II II
|

Q 81

se podrám 80 en este tiempo para los om. puedam 82 constitu


B

B
Q

Q
||

||
|

ciones reglas Q, hoc ordine 83 hombre consumado 89 tener] aver Q, sen


X
|| y

||

||

tire 89-90 ayudarse proseguir 90 los studios BQ, studii X, sus stu
L X

Q
||

li

dios
*i 4o

Eccles. 10,
1.

p. 2;

(promulgatae
4,

6,
p.

Reg. Scholasticorum
n.

Constit.
a.

1553-1554
c.

Natali) 4-5: MI, Reg.


n.

482.
a
MoNUM. 5 — Exhort. 12 coMPL. (1561) 453

La Compaiìia representa que nosotros somos coadiutores de los


que succeden a los apóstoles y discipulos del Seiìor, que son los
obispos y curas. Assi que nosotros somos clérigos religiosos

[f.
65v]
que ayudan aprovechamiento las almas, que

de

es
obra
al

la
que nuestro Seiìor encomendó sus apóstoles discipulos, 95

y
eae a
a
ayudarles nos conviene

de
**.
sus successores este officio
religione, con nuestro instituto Y
vocación. Pues ahora quiero yo

y
para mis studios ayudarme desta meditación. Los apóstoles

y
discipulos andavan con Christo nuestro Sefior, eran enseiiados dél
muy particularmente suavissime tratava con ellos las cosas del 100
y

reino de los cielos, aparte familiarmente les declarava los


y

y
misterios dél**. Quiero yo pues, quando studio, pues mis studios
son religiosos

de
van endere cados servicio Christo nuestro
y

al
gracia particular para ellos, ayudarme desta
El

Seiìor,
da

me
y

meditación: que, quando yo studio, Christo me enseiia. Voy

a
proveherlas los libros: procuro tener attención
en

oir liciones
y
es a

que Christo que me ensefia por aquel doctor que leo que
el

o
oyo. Gran cosa seria que tubiéssemos actuada esta consideración.
[236] Más: ayudarse ha también Compaiìia de
studiante
la
el

de los dones del Spiritu Sancto, los quales habilitan las potencias 10

para las cosas sobrenaturales. No emos occupar nuestro enten


se de

viles, antes procurar illustrar


en

de

dimiento cosas vaxas


y

alma perficionar entendimiento voluntad con los actos


el

y
el

destos dones, don del entendimiento, don de sabiduria, con


ha el

el

los quales para 15


de
se

levantar entendimiento habilitarse


el

las cosas divinas.


procurar alcangar del Seiìor aquella biena
es de

de

[237] Hase
**,

venturanca que limpieca del coragón qual necessaria


la

la

es

assi L,
1;

91-92 representa los que son coadiutores, los que sucedem 93


y
Q
a

om. ceteri 94 obra] obediencia 94-95 obra de Dios nuestro Sefior encomen
y

B
||
II

dada 95 Dios nuestro Seiìor B, Iddio nostro Signore discípulos eaeHQ.


Q X
|| y
Q
||
a

II

et descepoli X, om. 96 nos conviene] es proprio nomine 97 por nuestro


Q
L
II

I!

100 suavissime — las] descubriase ellos, tratâ vales suavissime B, piacevolis


y

Q
a

simamente X, sua iussione prius sua sussione Christo] Dios Q, Iddio


L,

X
Q ||

||
L
X3

da QX, de BL ayudarme add. he BL, om. he aprovecharlas para


Q
||

Q ||

||
4

|| 6

que doctor que lee que oye 7-8 quien oigo Más om. Q, Di più
X
el

B
||

9
o

12 de illustrar 18 la* om. QX


la

ha om. 14 elº-* om. de sabiduria


B
Q

Q
||

||

||
|

muy necessaria
Q

Cf. Mt. 28, 19. 20; Mc. 16, 15.


..
** ** **

Cf. Mt. 13, 11; 13, 37; 15, 15.


5,

Mt.
8.
454 PROSEQUITUR DE STUDIIS

para tratar las cosas divinas; que seamos sencillos, puros y limpios.
g, Queréis ganar esta limpieca ? — Ganalda con lägrimas, que
limpian las manchas del alma; purificalda con fuego, con actos
de charidad, de amor de Dios y del próximo: mundo corde Deum
Esto promete los limpios coracón, que son los que

de
**.
videbunt

a
Dios, los que tratan con Dios Dios;

de
veen entienden las cosas

y
a
por consiguiente, mucho más las que Aristóteles dixo
y,
esotros

o
philósophos. assi, con esta limpieca de coracón actuación del

y
fin, tratar muy veras los studios, esforgándonos siempre

en de

de
passar adelante, todo reconociendo merced que Dios nos

la
ley conocimiento suyo, para
en

su
darnos doctrina

el
y
hace

y
poderle servir para siempre jamás. Amén.

[f.
66r]

PLATICA 13

— Prosequitur de studiis. — 238. De devotione coniungenda cum


I.
§

— 239. De mente Ignatii hac re. — 240. Quomodo obti


P.

studiis.

in

id
nendum. — 241. Quid sit studium naturaliter. — 242. Industriae praeterea
addendae religioso perfecte finem studiorum obtineat. — 243. Quid vitan
ut

dum curiositas, temeritas, studium novitatum. — 244. Plura de novitate


:

scientiis sacris. De obstinatione arrogantia. — 245. Usus ethnicorum.


in

et

— 246. Modus loquendi rebus theologicis. — 247. De magistris lecto


in

et
hoc munere. — 248. Indifferentia ad illud
er

ribus
in

Societate. Commoda
exercendum. — 249. De attendendo fine Societatis studiis. in

II. — DE cοAdiutoribus, Professis Et doMiciliis SocietAtis. — 250.


§

eae

De gradu coadiutorum temporalium: utilitates eo. — 251. De eorum


conversatione cum prorimis: Ioannes hispanus. — 252. Quae aequalitas
Societate. — 253. De coadiutoribus spiritualibus professis
de

cum aliis
et

trium votorum: eorum munus. — 254. De professis: eorum qualitates

et
officia. — 255. De indifferentia ad gradum. — 256. De domiciliis Socie
tatis. — 257. Tria principia quae iuvant.

21 del ánima 21-22 fuego, que son los actos de charidad 22 mundi
la
|| Q

y Q

Q
||

||

||

23 bidebuntur 25-26 muchas mas de las que dixo Aristóteles los otros philö
Q

sophos Q, mucho mas que Christo dixo esotros philósophos B, molto più quelle
lo

che disse Aristotele l'altri filosofi 26-27 actuación de tratar las cosas de Dios
X
||
o

en los estudios muy de veras esforçandose siempre 28 reconociendo] sabiendo


y
Q
||

ley 30 poderle alabar servir por siempre jamás, que nos con
la

lo

29
y
Q

Q
||

||

Seiìor por su infinita bondad, qui est benedictus


in

ceda secula seculorum.


el

Amén terdécima
B
Q
||
1
5,
*•

Mt.
8.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 13 coMPL. (1561) 455

[§ I. — PRosEQUiTUR DE stUdiis]

[238] Comencé a decir en la plática passada de los studios y


studiantes que la Compafiia tiene. Puse un principio: que todas
las obras que tratássemos, aviamos de procurar que fuessen como
de religiosos, que es que en todo atinemos a buscar la perfectión,
y por consiguiente en los studios, que es una parte principal de la
Compaiìia. Dixeos cómo ha de ayudar a los studios la devoción
y aprovechamiento que se trahe de la casa de provación, y cómo
se a de conservar a lo menos esto en el tiempo de los estudios y
coniungir lo que se hace con esta devoción y con lo que se trahe 10
ganado *.
[239] El Padre Ignacio al ordinario temia mucho no impidiese
la devoción los estudios de los nuestros; tenia gran recelo que
los studiantes no se diessen a la oración tanto, que fuese estorvo
para los estudios *, y assi lo proveia con particular cuidado en el 15

collegio de Roma *. Aviale dado a él nuestro Sefior tanta devoción


en las cosas spirituales e interiores, estava a la contina tam actuado
en ellas, que tenia necessidad de buscar con qué divertirse *; acor
dávasse que en el tiempo de sus studios la devoción avia sido
mucho impedimento para ellos *; y veia que lera facillimo actuarse
en la oración *, como lo es a todos los que an venido a cierto tér

2 y add. de los BQ || 4 obras] cosas Q | aviam Q || 6 consiguiente BQ, siguiente


L || 7 a. los studios BQ] a la Compafiia L || 9 se a de conservar a lo menos Q, et come
si ha da conservar questo al memo X, sea lo menos conservar LB || 9 el om. B || 12
al ordinario — mucho] tenta en mucho el ordinario y que Q | a lo ordinario B || 14
tanto a la oración BQ || 16 nuestro Sefior] Dios B, Dios nuestro Sefior Q || 17 con
tina LB, continua Q || 18 buscar con qué ear BQ, om. L, cercar da devertir X || 19
le havia BQ || 20 facilissimo B

* Supra, Erh. 12 Compl. n. 231 sq.


* Idem dictum fuerat in Erh. 1554, n. 159-163. Vide annot. ibi appositas.
* Cf. Regulas Collegii Romani (a. 1551) n. 2-4, de consuetis exercitiis
spiritualibus, seilicet, de missa quotidie audienda, de duplici examine con
scientiae in die, simul et de hora quotidiana orationis, et de confessione et
communione octavo quoque die: MI, Reg. p. 251-253. Vide etiam Constit. p. 4,
c. 4, n. 3.
* Cf. Each. 1554, n. 163.
* Cf. Erh. 1554, n. 159, annot. 36.
• Acta P. Ignatii n. 99-100: MI, F. narr. I, 504-506; Natalis, Annot.
in Eramen, n. 80-81. Plura de hac actuatione S. Ignatii in oratione, quae di
versimode exprimebatur, apud M. Nicolau, La oración de S. Ignacio. Fór
mulas que la expresan: Manresa 28 (1956) 91-104; eiusdem, San Ignacio mis
tico: La vida sobrenatural (Salamanca) 58 (1957) 241-257, 329-346.
456 PRosEQUITUR DE STUDIIs

mino de hábito y costumbre en esta parte. Y assi desseava el Padre,


como parece en las Constituciones *, que por el tiempo de los
studios no se diesse mucho tiempo a las cosas de devoción; porque
25 supponia que traia el scholar del tiempo de noviciado ganado
tanto hábito de oración, que avia de aver difficultad en aplicarse
a los studios y para ello seria menester hacerse fuerga *. Dos cosas
queria el Padre: la primera, que la devoción perseverasse; la 2a,
que fuesse de manera que no impidiesse los studios; y advertid
lo que dice: que no impida a los studios, que quien esto dice no
dice que no la tengamos, antes suppone que a de aver tanta y tan
gran hábito della, que se tiene miedo no sea impedimento para
lo que se pretende de los studios.
[240] Y esto se ha de procurar: que ayude la devoción a los
35 studios, no quitarla, sino que con ella sea yo más diligente en mis
studios, y me anime más a ellos. Y si la devoción quitasse los
studios, terniala por illusión. La oración que trata la Compaiìia
eaetenditur ad praaeim, a de ser para ayudar y dar calor a los minis
terios de la Compafiia y a las operaciones y obediencia della •;
40 y assi la oración del scholar a de ser para ayudarle en la obra que
le a encomendado la Compafiia, que es la del studio. Dase tiempo
para recogimiento que vaste para conservar y entretener la de
voción ganada y augmentarla, y ella mesma

[f.

se
66v] ha de
aumentar con los studios, pues son obra meritoria crece con ellos

y
45

si,
esto quien no porque

en
gracia

es
charidad vee
i".

lo
Y
la
la

esto vaste por ahora

de
ay faltas parte negligencia.
de

la
su

Y
y

devoción. Después dirá más, quando con gracia del Seiìor


se

la

se tratare de la oración
u.

Qué pensáis que


de

[241] Ahora volbamos tratar los studios.


;,
a

tiempo que para ello BQ


|| B al

22 nuestro Padre 25 26 en om. 27 32


I,
y
Q
Q

||
B
||

||

grande BQ 34 ayude] haya 36 me quitase BQ 38 praxim BX, praxem L, se estiende


||
||
||

próximo ayuda 39 operaciones BQ, operatione XF, spiraciones 40


al

B
y

||
Q

L
|

ayudarse 42 recogimiento basta 44 en ellos 45-46 esto quiem —


Y
B
B

Q
Q

||

||
|| ||

45 vee Q, vede X, potest legi cree


in

vaste om.
L
B

A, B.
4,

P.
4,

n.

2-4
et
c.
7

Natali promulgatus 1553


de

Eadem sententia oración


p. in

(a
la

a.

Orden
*

MI, Reg.
n.

1554) 17: 491.


Saepius apud Natalem hac extensione orationis ad praxim aposto
de

et
*

9, p.
p.

latum Jer. Nadal, 319-321; cf. etiam ibid. 305-313.


:

Similis cogitatio 127. Et de hoc circulo


11

p.
n.

Erh. Conim.
ln

laboris ad orationem cf. Jer. Nadal,


p.

orationis ad laborem
et

323-326.
14

Erh. Compl. 270, 277 sq.


n.
in
MoNUM. 5 — ExHoRT. 13 coMPL. (1561) 457

es studiar ? — No es, como decia Platón, acordarnos de lo que


alcangar principios

de
es
y i*.
antes sabiamos Studiar sciencia

la

en a
que me aplico, demás que alcanga por los principios

lo

se
las sciencias, como veis que todas las facultades tienen sus princi
pios, de donde y
collige sciencia dellas. estudio llama

Y
y la
se

se
poner los medios humanos ordinarios para esto. Estos principios 55
maestro, eso que llama doctrina;

se
me declara me enseiia
el

él
y
yo mi parte tengo ponerexercicio, diligencia, trabajo
de

en de

el

la

el
studio, exercitar ello mi entendimiento para ganar hábito
el
y

sciencia; esto de tam

en
se

de ha hacer todas las facultades


la

y
theologia.
en

bién 60
la

Qué afiadirâ studiante religioso que dessea per


el

la
[242]
;,

fectión, dicho, que todo lumbre natural illustración del

y
lo

es
a

entendimiento, qual aun pueden tener los que tienen mala


la

vida Nuestro entendimiento tiene otra ayuda, otra luz sobre


?

nuestro Sefior, virtudes, los ángeles.


de

de

de
natural los dones 65
y
ha

Esta ayuda studiante religioso, por eso


de

os
buscar decia
y
el

is
que nos aviamos de exercitar
en

de
los actos de los dones
la
fee
del Spiritu Sancto para habilitar y
disponer entendimiento
el
y

a
tratar las cosas divinas no invilescerle offuscarle con con
y

la
y

sideración de las cosas baxas deste siglo. también decia os 70


Y

i*
que nos aviamos ayudar puridad limpieca del coracón,
de

de
la

que améis Dios que mesma verdad, para que tengáis fir
la
es
a

para que Sefior ayude special


en

meca verdad doctrina


la

el

Ayuda religiosos que trata


de

mente ello. también los studios


a

cuyo officio, entre los otros,


es

mos tener devoción los ángeles,


a

confortar illustrar entendimiento; assi creo yo que los án


el
y

geles custodes ayudan specialmente los que estudian para con


a

herejes
i*.

vencer confundir los servir Dios nuestro Sefior


y

y
a

50 Estudiar no es 53 ante como add. LB, omn. QX que] 58 ella


B
y y

y
Q

Q
||

||

||
la |

61-62 perfectión add. signum interrog. 62 om. 63-64 qual — entendimiento


B
||

||
L

eae BQ, om. qual possono haver quelli che vivono male. nostro intellecto
X
la

II
L

||
;

L,

65 Dios nuestro Sefior BQ 67 mos aviamos Q, aviamos B, no os havia deviamo


ci
||

70 baxas BQ, basse X, vanas los que] aque


77

69 tratar add. em
la
X

om.
B

L
||
1

II

II

1los que
B

sq., 85 B-D; Phaedrus 249 ...


3 1

81

Cf. Meno C-D


D

Erh. 12 Compl.
n.

236.
Ibid. n. 237.
1
4

4,
p.
In

Erh.
n.

eundem sensum 12 Conim. 131.


*
458 PRosEQUiTUR DE stUdiis

Ayuda también la oración, principalmente la que se hace a los


sanctos doctores de la Iglesia que en ella trabajaron.
Desta manera se alcangan los studios con perfectión; y, si
nos ayudâssemos destos medios, yo me persuado que nos consu
mariamos en nuestros studios. Y los grandes theólogos que a
havido en Sto. Domingo y en S. Francisco y en otras religiones,
por estos medios y 67r] otros semejantes les

[f.
Dios nuestro

a
Sefior ayudado tam specialmente, ayudará ahora los que

se
y

a
dispusieren; porque todos tiempos provee Dios nuestro Seiìor

su en
que aya letrados Iglesia.

en
De qué nos hemos guardar — De

de

en
[243] los studios
;,

?
curiosidad, temeridad, de arrogancia, novedades,

de

de
obstinación.
Dadme un hombre curioso, qué harâ — Studiará que no

lo
;,

?
hace caso, que eso llaman curiosidad los griegos: qui praeter
al

puro, sólido; cu

de
1°.

rem facit En sciencia ase escoger

el
la

lo

lo
rioso anda tras esto aquello, que impide debilita verdad
y

la
le
simplicidad, que ésta
en

mesma. Es necessaria

es
los studios

la
que abraga pura

de
sencilla. No ha aver teme
se

con verdad
la

ridad, sino que traten las cosas con madurez, con consejo, con y
se

peso electión, no arrojàndome buscando opiniones. Tomad un


y

temerario, veréis cómo luego da sin

en
curioso novedades

y
y

100 gularidades.
theologia, péssima; philosophia tam
en

en
[244] La novedad
y
17.

La verdad theóloga por eso llama cathólica, porque


se

bién mala
comencé yo otro, particular aquél;

de
es

no
ni

ni
el
la

déste
o

sino commün, universal, antigua. assi toda cosa nueva sabe o


Y

a
Iglesia; por consiguiente peli
de

dissensión del común sentir


la

grosa. Los herejes antiguos por eso llaman novatores, porque


se

sus dogmas ellos los comengaron; assi, quando aparta alguna


se
y

Iglesia, sospechosa, error,


de

de

es

común temeridad
lo

la

cosa
o

Agiuta ancora B, consume


X

79 también om. BQ 82-83 consumariamos


||

II
;

riamos Q, saremo consummati perfecti X, consolariamos 84 en* eaeBQ, X,


in
et

L
||

85-86 Dios nuestro Sefior BQ, S. Dios 86 ayuda agora 87 dispusieron


|| Q n.

om.
Q
L
||

||

||
L

91 Estudiar 92-93 pretorem [!] 93 as de escoxer 94 impide add. confunde


B

B
Q
||

||

||
II

Q, add. confonde 96 con que] que]


la

95 necessario abraca add. con


X

Q
||
eae

97 cosas BQ, cose X, om. com om. 98 et elettione, non precipitandomi


B
||
L
II

*
|

cercando opinioni F, om. es pessima sube dissensión B, dissensione X,


X

Q
Q ||

||
1

|| 4

5
II

discensión LQ, 7-8 alguno en alguna cosa


o*

del comum sentir de QX] es


B
8

o
II

B, de
L
17 1*

IIeQueQyiov, xeQieQyoç.
p.

De eodem argumento
12

Erh. 11-12,
n.

Conim.
in

133-134.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 13 coMPL. (1561) 459

lo que dice. De manera que toda novedad en esta parte tira a


mal, y no avéis de seguir sino lo que la Iglesia y sus doctores 10

tienen y comünmente reciven. ;, Queréis ver esto ? La theologia


no estriva en principios naturales de philosophia o de methaphi

**,
sica; sus principios son de fee

le en
fee estriva authoridad.

y
la
Luego que no sigue autoridad, sino que parece, fuera
el

él
lo

a
principios theologia; por menester tener gran
de

de
va tanto

es
15
recato en esto.
Y,
veamos, otras cosas donde ay opiniones que no son ma
en

fee, qué seguir


de

de

de
terias ha hacer También emos

y la la
se
;,

?
authoridad; porque, fin, theologia,

de de
commün son cosas
al

y
theologia depende
de

se
authoridad. ha mirar mucho
Y
esto
ver quánto peso tiene, ay aquello commun consentimiento
en
si

Iglesia los doctores, que eso que seguir


de

de
se de es

se

i°.
de ha
la

lo
o

No impedimos que haya Iglesia Dios quien illustre más


en
la

las verdades las declare más, que afiada alguna cosa


y

lo
le y

a
antiguo que claridad, que alguna
de dé

[f.
más luz
se
67v] 25
y

nueva manera entender tractado, que no sea contraria


lo

a
dicho, sino que sea para más declararlo, como hacen los
lo

lo
difficil; porque, fin, uno deve seguir
en

no
Pero esto
es
*°.

doctos
juicio,
su

que offrece; menester que sienta ecclesia


es
él

le
lo

se
a

como theólogo, que


en

authoridad. No avéis
es

stice fundado
y

dice LQ, dizes B, que dice om. 12 estriva] está QII 12-13 methaphisica
X
lo

||
9

BQX, theologia —
la
IB

matem ática 17-18 materias] mais emos] se 19-22


y
Q
||

||
Y L

a
|

Iglesia om. 20 esta B, questa 22 eso om. seguir add. es mas seguro
L X

y
Q

Q
||

||

23 que haya eaeBQ, che sia X, om. 26 de entender BQ, d'intendere X, 28


L
||

||
a
II

doctores no ha de seguir
B
Q
||

solut. II: principia, quasi


3,

3,
q.

ThoMAs, In Sent. prolog.


S.

a.
•• ** se **

per nota, unde incipit scientia theologica sunt articuli fidei.


3,
p.

1,

O.

Cf. Constit.
c.

GulielMus de Tocco ita loquitur de initiis magisterii theologici Sancti


Thomae Parisiis: Deus tantam infudit scientiam, labiis eius
in
et
ei
«
.
.
.

tanta divinitus est effusa doctrina, omnes etiam Magistros videretur exce
ut

dere, claritate doctrinae Scholares plus ceteris ad amorem scientiae provo


et

care. Erat enim novos sua lectione movens articulos, novum modum
in

et

clarum determinandi inveniens, determinationibus ra


et in
et

novas reducens

nemo, qui ipsum audisset nova docere,


ut

tiones: novis rationibus dubia


definire, dubitaret quod eum Deus novi luminis radiis illustrasset, qui statim
tam certi coepisset esse iudicii, non dubitaret novas opiniones docere
ut

et

scribere, quas Deus dignatus esset noviter inspirare Acta Sanctorum, ...
».
in p.

martii, Parisiis 1865, 661. Quousque quatenus novitas esse possit


et
in 7

Theologia tractavimus Teologia: Estudios Eclesiásticos 24


en

La novedad
(1950) 5-41.
460 PROSEQUITUR DE STUDIIS

vos de hacer caveca aparte; y esto es menester guardar mucho


en la Compafiia. Si tenéis alguna ragón particular que se os offrece,
no la publiquéis; madüresse, no seáis vos inventor de cosas nuevas
en la Iglesia de Dios, dexaldas que sean juzgadas, que tomen
authoridad ecclesiástica, y assi entonces ellas de si mesmas se
publicarán o por el consenso de los doctores o con authoridad
superior. Guardaos mucho de ser tenaces de vuestras opiniones
y muy asidos de vuestro parecer. No a de aver arrogancia en los
studiantes religiosos, sino con humildad y simplicidad, siguiendo
40 los principios de la sciencia, y subiectar el entendimiento

**.
leer los philósophos, pero corregidos

de
[245] También hemos
con juicio christiano, castigados sus errores con

la
lumbre de

la
fee que tenemos; como que muchos philósophos dixeron del

lo
alma, que Aristóteles dixo

de

**.
eternidad del mundo
y
lo

la
45 Aprovecharnos hemos las verdades naturales que ellos cono
de
cieron, demás dexaremos.
lo

de

en
Esto

es
[246] Qué modo hablar ternemos

*•
estas cosas
de ;,

?
no

considerar, Espafia, pero qualquier nación


en

de en
mucho sólo

ha
que estuviéremos. qualquiertiempo mirar mucho qué
en
Y

se
ay

50 que tropiessen los herejes, qué modo hablar tienen,


en

de
cosa
para huir dellos, aun hablar que otros tiempos
en

de

modo
el

quicá pudiera usar. Tratáis spiritu;


de

de

de
oración
se

cosas y
menester que sepáis las herejias alumbrados,
de
es

los dexados

33 nuevas] necias 34 dexaldas add. comunicaldas para 35 ecclesia y


Q

Q
B
||

||
o

!
assi om. 35-37 ellas — superior] se publicará por otra parte con authoridad
Q

o
II

superior consentimiento superior 36 por conseso B, per consenso X,


el
y

|| Q

il
||

por consejo 39 estudios 41 los philosophos — corregidos] primero


el

Q
|!
||
L

add. que tenemos Q, ch'abbiamo X, om. que tenemos 11


fe

fe

42-43 de 43 52 se
B
B
||

eae BQX, om.


L

p.

de arrogantia
vitanda agit
11

Pariter Erh. Conim. 12,


in

n.

128.
*• si

Aristotelem proposuisse hanc sententiam de aeternitate


Multi censent
ab initio temporis egit CoNciLiUM LAter
A

mundi. De creatione mundi


«

NeNse IV, caput Firmiter (DENziNger, Enchiridion symbolorum 428);


et
n.

(DENziNger,
de

CoNcil. VAticANUM
I,

Constitutio dogmatica fide catholica


c.
1

Ench. symb. 1783). Cf. B. BeRAzA, De Deo creante, 133 sq.


n.

n.

De eodem argumento scripsit Natalis tempore visitationis Hispaniae


**

Lusitaniae, annis 1561-1562, Breves avisos para


de

de
in p. de et

modo hablat cosas


el

textu hispano
e en

Theologia estos tiempos, quae edita sunt Mon. Paed.


in
e
p.

676-680, textu latino ibid. 123-128. Utraque manuscripta inveniuntur


et

ARSI, hispanice Bibl. Seminarii Toleti,


60

codice Instit. 208,


in

in
et

ms.
e

modo loquendi: EN, IV, 529; Dialog.


de

fol 91r-93v. Cf. etiam Instructio


et

II,
n.

135-136.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 13 coMPL. (1561) 461

y cómo hablavan mesmo en

**,
para no coincidir con ellos.

y lo
Y
tended, los merecimientos proprios

de

de
habláredes nuestra 55
justicia en si
fiducia, que han metido

en

en
otras cosas

la
fee
mano los herejes nuestros tiempos más, ay algunas

de

**.

el si
propositiones dubias que puedan entender

en
se
sentido de
los herejes nuestros tiempos, menester proponerlas no equi
de

es
vocamente, sino con distinctión, sentido cathólico que

en

la
el
60
Iglesia universal tiene; como es: arbitramur hominem iustificari
per fidem Porque los herejes

**.
Christus est iusticia nostra
a*
y

ponen que
en
iustificación nuestra sola fee, iusticia nuestra
es la

la

la
y
imputativa; por esto

de
se

se
toda ha mirar mucho habla

si
desta manera. Lo mismo digo los que hacen sentimientos, de
65

otras cosas semejantes que usaron los dexados

de
anihilaciones
y

alumbrados; 68r] porque, por menos, por este modo de


[f.
y

lo

hablar libre descuidado, que frisa con que an tenido tienen


y y
se y

el

o
los herejes, desedifican escandalizan los oyentes. assi emos

Y
otras qualesquiera que tractáremos
de

de hablar destas cosas, 70


o

theólogas, segün que oy habla Iglesia Romana. No


de

dia
el

la

Augustin sant Hierónimo; que aquella


S.

vasta decir: assi habló


o

manera convino aquellos tiempos, los que ahora corren


y
a

conviene otra. Tengo hablar como oy dia habla Iglesia,


de

la
que que entonces,
es

mesma con misma assistencia del


la

la
y

75
Spiritu Sancto que entonces. Ella aprueva las universidades los
y

doctores cuya doctrina platica commúnmente; assiyo me tengo


y
se

54 conceder BQ, coincidere 64 por BQ, per X, pero


X

56 en] de
y

L
||

||

mucho om. BQ como se habla BQ, molto come se parla 65 hacem LB] dicen Q,
X
||
|

dicono 68 frisa con el] parece 69 los* om. 70-71 tratemos segúm theó
X

al

B
B Q
||

|| ||

||

logos segúm 72 habla om. 76 aprueva BQ, approva X, aprobava


y

L
B
||

o
|

De hisce, tempore praecise florescentiae mysticae Hispania, illu


in
**

qui falso sibi tribuebant


»,

minatis derelictis illuminationes extra


et et
»

ordinem visiones, docebant pro oratione derelinquendam esse pro


et

priam activitatem, cf. Erh. 1554, 120, annot. Mens Natalis circa illu
n.

8.

minismum illius temporis, circa actionem cooperationem hominis


in
et

« et
»

vita spirituali, exponitur Jer. Nadal De illuminatis regni Toletani


in

8.
c.

agit Natalis Apolog. exerc.: EN, IV, 821-822; Chron. Pol. III, 563. De Mag
in

dalena de Cruz, Chron. Pol. III, 528; de actione cooperatione, etiam


in
n. la

et

Erh. 1554, 119-121.


Vide CoNciLiUM TRIDENTINUM, Decretum iustificatione,
de

(Contra
**

c.
9

inanem haereticorum fiduciam) can. 12-14: DeNziNger, Ench. symbolo


et

802, 822-824;
et

6-8,
n.

n.

rum cf. ibid. 798-801.


c.
3,

Rom.
** **

28.
30;
1,

5,

Cf. Cor. Cor. 21.


1

2
462 PROSEQUITUR DE STUDiis

de aplicar al modo comün de hablar que éstos tienen, y se ha de


procurar reducir las cosas spirituales a las virtudes y a lo que
los doctores y sanctos nos enseiian.
[247] Deciros he ahora de los lectores de la Compafiia, pues
también son buena parte de nuestros studios. Los lectores son una

**;
gran cosa en la Compafiia. Al principio no los havia pero des
pués necessidad dellos por necessidad que ay
se
ha visto

la

la
aprovechan, no sólo los
de

doctrina. con este ministerio

se
Y
próximos, pero aun los nuestros, que

en
se
consuman las letras
El grammático que lee aprovecha otros,
en

**.
los studios
y y

ni a
latin; rhetórico,

en
se
consérvase facilita más

ni
si
y

el

el
a

menos; philósopho theólogo aprovecharâ otros, assi


el

el
y

de y
a
90 podrán hacer hombres insignes; como, con gracia Dios
se

la
nuestro Seiìor, con este medio todas las facultades que pro

en
Compafiia. Compaiìia ay
en

en
fessamos los abrâ como
la

la
Y
muchos ministerios, de que

de
es

se
éste leer uno mucho sirve
nuestro Sefior, por provecho que

en
instruir con sólida

y se
haze
el

95 verdadera doctrina juventud, juntamente enderescando


y

la

ayudándoles deprender virtudes


en

en
sus costumbres studio
y

el
de las letras.
para este ministerio, como para qualquier los otros,

de
Y

[248]
nosotros, ahora nos pongan
de

en

aver toda indifferencia leer


a

a
100 una cosa otra, sea grammática, sea theologia; todo con igualdad.
o

79 de reduzir las virtudes 81 Direos B, Diremos 92 abrâ BQ, abrán


Q y

Q
B
el ||

||

a ||
II a

94 por el] con 94-95 instruir juventud


la

la
sólida vera doctrina 96
y
L

Q
||

||
deprender BQ
a

p.

130, hoc officium magistrorum


12

1,
n.

Natalis dicit Exh. Conim.


in

incepisse ante 15 annos; loquitur autem anno 1561. Et, vera, anno 1546
re

Andreas de Oviedo statuit aperire collegio Gandiensi cursum Artium


•,
P.

in

externi qui
id
quem audirent non tantum scholastici Societatis sed etiam
ii

cuperent. Cf. MHSI, Epist. miaetae 315; AstrAiN 275; LukÄcs, De


L.
I,

I,

origine collegiorum eaeternorum deque controversiis circa eorum paupertatem


obortis: AHSI 29 (1960) 189-245; 30 (1961) 3-89.
De utilitate collegiorum, etiam pro Societate, scribebatur quadam
y se in

instructione diei decembris 1551: Primeramente los que leyn ayudan


1

aprenden mucho ensefiando los otros, quedam más resolutos


y

sefiores
a

que saben — 4°. Aunque no pueda ninguno persuadir los scholares,


lo

de
a
.
.
.

specialmente mochachos, que entren Compafiia, todavia con


en

buen
la

el

ejemplo conversación,
se

con las declamaciones latinas que hazen los


y

domingos tratando las virtudes, ellos de suyo


de

se

se

afficionam, puedem
y

ganar muchos operarios para MI, Epist.


de

vifia Cristo Nuestro Sefior


la

».

IV,
7.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 13 coMPL. (1561) 463

Y assi ha ordenado nuestro Padre General *° que todos los de la


Compafiia se exerciten en este ministerio, o antes de studiar artes
o después; o acabada la theologia o al medio della; como fuere
necessidad. Y que lean lo que se offreciere y a lo que los pusieren.
Que lea un teólogo o artista humanidad, no pierde nada, porque
oy dia son estas letras muy necessarias y ay mucha falta dellas;
y las sciencias [f.68v] unas a otras se ayudan por la connexión
que tienen. Y assi hemos de estar con preparación de ánimo para
leer qualquier cosa en que nos pusiere la obediencia. Y también
los professos podrán acudir a sus tiempos a ayudar a este minis 10
terio, como nuestro Padre General lo tiene ordenado.
[249] Con sola esta palabra concluiré lo que toca a los scho
lares. Ayuda mucho para bien studiar y como pide la Compaiìia,
que tenga puestos el studiante los hojos en el fin para que studia,
que es predicar, confessar y otros ministerios spirituales que 15

exercitan los professos o coadiutores spirituales de la Compafiia


para el aprovechamiento de las ánimas. Y assi conviene ir notando
lo que puede más aprovechar a este fin, que es como quien prepara
las armas con que ha de hacer guerra a los vicios y a los herejes
y demonios. Y, con este cuidado de ir anotando cosas insignes
que podrän servir para este fin, me hallaré rico y con facilidad
y promptitud para exercitar los ministerios en que me pusiere

2 artes om. Q || 3 después de acabada Q || 4 leam BQ, leghino X, lea L | a lo que


los pusieren Q, a lo que le pusierem L, a los que le pusierem B, e li sará ordinato
IX II 5 leam B || 10 professos add. también B | en este B || 12 concluiré add. a L, om.
a BQ || 16 spirituales] temporales (in marg. spirituales] B || 16 almas BQ || 18 apro
vechar mas B || 19 contra quiem ha de hazer guerra contra los B || 20 cuidado add.
an L, om. an ceteri | anotando BQ, notando L || 21 podrían B | fin add. nuestro B;
add. mfo QX ; add. y assi L I y eaeBQ, e X, om. L

*• Iacobus Lainez. P. PoLANco, ex commissione P. Lainez, litteris 10


augusti 1560 ad Superiores Societatis datis, ita dicebat de hoc munere ma
gisterii: •... alcuni, finiti che haveranno i studi d'humanità, tenendo però
le parti che per ciò si ricercano di sufficienza, dottrina et età, a giudicio de
gli superiori etc. doveranno occuparsi in insegnar altri nelle classi basse o alte,
per alcun tempo, prima che entrino nelle arti. Altri dopo che haveranno finito
il curso delle arti, avanti di cominciar la theologia, altri dopo studiata la theo
logia. Et finalmente secondo parerà a colui che governa più espediente, tutti
haveran da spendere qualche tempo in questo essercitio tanto importante al
divino servicio et al ben commune. Quantunque sempre resterà luogo ad alcuna
eccettione, come sarebbe per mancar l'attitudine, o per haverla uno molto
speciale per altri essercitii, come di predicar, etc., commutandose un peso in
altro ». Lainii Monum. V, 165-166. Cf. ibid. p. 60, 155.
464 DE COADIUTORIBUS SOCIETATIS

la Compaiìia. Y con esto passemos a los otros estados de


la Compaiiia.

[§ II. — DE COADIUToRiBUs, PRoFEssis ET DoMiciliis SociETATis]

25
[250] Siguense los coadiutores temporales. Consuélome yo
mucho de tratar de este estado si y del de novicios. Los coadiutores
temporales son los que no están constituidos en algún orden sacro,
que son elegidos por la obediencia para que con humildad sirvan
a Dios nuestro Sefior en cosas exteriores, en religión, con desseo
y exercicio de la perfectión de las virtudes. Y si entiende su voca
ción y estado, tiene un paraiso acá en la tierra, porque todo lo
que tracta le ayuda a la perfectión y al aprovechamiento proprio,
y a la humildad y abnegación de si mismo. A los que tienen sciencia
y tratan de studios suele la sobervia y arrogancia hacerles daiio
y debilitar las otras virtudes. Y assi veréis ser práctica en la Com
pafiia que, quando quiere ser uno más aprovechado, le apartan
de los studios, en los quales, si no ay fundamento de abnegación,
suele haver impedimentos para el aprovechamiento; y los ponen
en officio vaxos, que son de coadiutores temporales. Luego gran
40 cosa es que tenga yo por officio lo que otro toma por occasión
de su aprovechamiento. Y assi conozco yo en la Compafiia y en
otras religiones muchos deste estado, que tienen mucha virtud
y que están muy adelante en la oración y en virtudes religiosas;
y éstos alcangan también el fin de la Compaiìia, porque en su modo
ayudan a las almas. ;, Queréislo ver ? Hace lo que de necessidad
havia de hacer un sacerdote, un professo, o un coadiutor
[f.
69r]
spiritual Compaiìia, impidir pudiera
de

en

de

no

ello avia
la

se
y

los ministerios del aprovechamiento las almas;


de

attender
a

temporales om. 28 ele


25-27 Consuélome 26 mucho om. 27 sacro] sino


Q

Q
|| B
||

||

||

gidos BQ, electi X, religiosos 29 en religión om. 30 perfectión BQ, perfec


Q
||
L

tione X, professión entiende B, intende X, entiendem Q, entende 32


el
L
||
L

a
|

aprovechamiento 34 superbia 36 che quando vuol esser più giovato uno X.


B
B
||

||

L B,

quando uno quiere ser más aprovechado quando quiere ser màs arovechado Q.
quando quierem ser uno m&s aprovechado 43 en* om. BQ 45 om. Hacem Q.
B
||

||

al a

Fanno 46 un add. coadiutor de Compaiìia 48 attender aprovechamiento


X

la
||

||
L
o

de las almas B, los ministerios de las almas Q, alli ministeri dell'aiuto dell'anime
X
a

p.
14
de

Antea egerat Erh. 23-28, 154


n.

hisce coadiutoribus Conim.


in
**

156. Postea aget Dialog. II, 158-161; Instructionibus: EN, IV,


n.
in

in
et

531-532.
MoNUM. 5. — ExHoRT. 13 coMPL. (1561) 465

y con el ayuda del coadiutor temporal quedam ellos libres y des


hembaragados para emplearse del todo en ellos; y assi tienen
su parte en las predicaciones, lectiones y confessiones de los Padres.
Yo os digo que los tengo embidia en sus officios, en los quales
no tienen en qué divertirse y andan con grande occasión de andar
con mucho recogimiento y devoción interior

**.

**,
allende desto, como dicen nuestras Constitutiones
Y

[251] 55

los coadiutores temporales pueden ayudar

en
su
las almas manera

a
de vocación, tratando con los próximos, como an

de
tractar muchas
vezes, con palabras humildes sencilla;

de
edificación

la

y
y

a
hassi pueden hacer mucho fructo sin que prediquen. Tenemos
esto exemplo Ioan espafiol, un hermano lego que fué com
en

y en

prador higo mucho fructo con sus pláticas


en

Iba

**.
Roma

a
comprar una tienda,
en

su

con edificacion humildad tanto


y

y
hacia, que poco tiempo llevaba confessartodos aquéllos;
en

casa
a

ya que los tenia puestos frequencia


en

de
esta buena costumbre
y

la
de los sacramentos, dexaba aquella tienda tomava otra,

en
la
y

65
qual hacia mismo.
lo

[252] Estos coadiutores son participantes, como dice consti


la
tución, todas las gracias, indulgencias previllegios
de

de
y

la
**;

Compaiiia otro qualquier tratamiento no ay


en

comer
el
y

differencia ninguna dellos qualquiera


de

otro estado desta


a

Compafiia. Sólo vestir ay alguna; porque, como han


en

de

andar
el

ministerios exteriores, danles vestidos convenientes


en

officios
y

para aquello
**.

B,

49 pero 50 tienem LQ, tiene ha 52 les tengo 53 andam] andar


y

B
Q
||

||

||
]

54 mucho BQ, molta X, grande


q

55 de esso 57 vocación] devoción 60


B

Q
||

||

||

||
L

exemplo em esto BQ 60-61 Joam — Roma] um coadjutor em Roma, llamado Juan


||

espafiol, que avia sido soldado era comprador 62 una tienda BQ 63


y

Q
||

||
a

1leva todos 66 mismo add. semejantes cosas 72 ministerios


B

y
Q
||

y ||

||
a

exteriores] exteriores ministerios desta manera


Q

Similes cogitationes de utilitate huius status coadiutorum


14
in
**

Each.
154-155; Dialog. II, 161; et, ex Nadal, apud A. Rodrí
p.

25,
n.

n.

Conim.
3,

guez, Ejercicio
c. de

1,
p.

Perfección,
9.

tract.
c.

.
6,
*• ss •* as

Eramen
4.
n.

p.

26-27,
n.

Uberius de hoc coadiutore Each. .14 Conim.


in

155-156.
6,
n.

Eramen
3.
c.

Congregatio Generalis
1a

decrevit (decret. 95) indumenti rationem


apud nostros laicos debere illos distinguere sacerdotibus saecularibus:
et
a

II, 177. Coadiutores temporales inferiores vestes gestent, quas


S.

Instit.
I.

vulgo sotanas vocant, breviores, est, paulo infra mediam tibiam NAtAlis,
id

».

AInstruct.: EN, IV, 531.

30 — CoMMENTARII P. NADAL.
466 DE COADIUTORIBUS ET PROFESSIS SOCIETATIS

[253] Siguense los coadiutores spirituales

de
An ser sacer

**.
su
75 dar exercicios;

es

y
dotes officio attender las confessiones

a
a
pueden también, teniendo sufficiencia, exercitarse

en
todos

y
los ministerios que un professo. grado sirven

en

su
nuestro

a
ayudan Compafiia;

en
Seiìor electión del General

la

y
estâ

a
hacer que sea tres votos sollennes, por qualidad per

de

de
la
la
o
por alguna particular Tienen voto en las con

**.
sona devoción

o
gregaciones generales, quando

es
no tracta de electión

la
se
si
del General, qual no tienen voto activo passivo, quiero

en

ni
la
decir que pueden ser generales votar para que otros

lo

es °°.
ni

ni
sean
Pero pueden votar otra cosa, que mi parecer, que

en

es
más

a
alterar alguna constitución nuevo, porque
en

en

de
hacerla

o
dar ley mismo General; con

en
es

al assi tuvieron voto

la
esto
gregación passada son parte Compafiia,

de
*". miembro
Y

la

y
intrinsico della utilissimo. predica professo mueve;

Y
le y

y
el
no tiene quien ayude doc

[f.
confessar 69v] conservar

la
si

a
trina, poco podrâ hacer. Serâ muchas veces predicación como

su
90

semilla que dixo Christo que cayó camino,

en
hollaron

el
la

la y
la
**;

los que passavan assi no pudo arraigarse tierra para

en
y

frutificar. para esto ayudan los coadiutores spirituales, confes


Y

sando, dando exercicios, conversando platicando familiarmente


y

74 Estos am de ser 77-78 nuestro — ayudam Compafiia BQ, servono al


la
Q
||

a
Signore Compagnia X, sirvem Compaiìia ayudam
y la

la
et

aiutano 83

y
la

||
L
a

otro sea 88 utilissimo om. 90 podria 91 Christo nuestro Seiìor


lo

B
|| Q

Q
||

||
II

la* om. 94 familiarmente y] finalmente


y
Q

Q
|

9;

2;
6,

De his agit Eramen 2-12,


15
1,
*7

n.

Conim.
et
n.

n.
Each.
c.

c.
p.

157-160.
formula Instituti quae continetur bulla Iulii III, Eaeposcit debi
In

in
**

de

(1550),
sermo est (n. coadiutoribus scholasticis deque eorum
6)

et

tum
votis non solemnibus, praeter aliquos qui licentia Praepositi Generalis,
de
«

propter ipsorum devotionem personarum qualitatem, tria vota huiusmodi


et

solemnia facere poterunt MI, Const.


S.
I,

declarant
».

381. Constitutiones
in c. I.
5,

3,

quaenam conditiones ad hoc requirantur (p. C;


2,

3,
n.

n.

5-6).
c.

Posteriore tempore (25 maii 1584) GREGorius XIII de egit


re

Ascendente
eramem, 123,
n.

Domino: Instit. Annot.


in
S.

I,

92. Cf. 159.


I.

A.
8,

3,

1,
p.

n.
*^ **

Constit.
c.

Advocati fuerant ad 1am Congregationem generalem aliqui non pro


fessi (cf. Lainii Monum. III, 66); soli autem electores professi, non alii,
admissi ad Congregationem usque ad electionem (Instit. II, 151);
S.

et
I.

post electionem admissi sunt cum iure suffragii quinque procura


decreto
tores provinciarum, qui ex illo tempore interfuerunt Congregationi (Instit.
S. II, 160).
I.

8,

Lc.
5.
*i
MoNUM. 5 — ExHoRT. 13 coMPL. (1561) 467

y enseiiando la doctrina christiana; y este mesmo es el officio 95

del professo, si no es quando a de atender a la predicación. Tam


bién los coadiutores an de ser de ordinario rectores de nuestros
collegios y universidades

**;
porque los professos no an

de
tener
estos cargos ordinario, no fuere por necessidad. Y, fin,
de

al
si

**,
los coadiutores spirituales son como curas sin obligación por 100
**;

confessar, pero

en de

en
nuestro instituto no

se
sólo an exercitar
y

también querria que dar exercicios, que

es
exercitasen
se

éste
grande provecho.
de

ministerio
[254] Digamos los professos. Estos son dos maneras; unos
de

de
de tres votos solemnes, conforme bulla de Julio **; otros

la

3
a
Ya dixe que coadiutores, electión del General,
4.

de scholares
y
**

a
por particulares respectos, podrán ser admitidos professión

a
votos; pero quatro professos sim
de

destos tres los votos son los


pliciter, plenitud de todos los ministerios

de
éstos tienen
la

la
y

Compafiia ser personas muy


de

de

de
Han 10
**.

muchas letras

y
**;

provada virtud asi, sin arrogancia, no puede pretender


se
y

este estado. Su ministerio principal predicar, assi yo ice


es

y
Ignacio, otras, para profes
P.

esta racón no ser admitido


al

con
sión, porque no sabia predicar. Pero no me valiò*•. Son los electores a

95 esto 97 de ordinario los coadjutores an de ser 99 fuese tambiém


Q

|| Q

B
||

Q 4 ||

||
2

om. exercitasem BQ, essercitassero X, exercitasse Estos eaeBQ, questi X,


L B

L
Q || |

om. las bullas particular respecto podian 9-10 de toda Com


la
B B

Q
|| ||

||
|| 5

paiìia 10 de* om. 11 aprobada Q, approbata 13 esa razón


X

B
||

27: MI, Const.


p.

Cf. Series prima dubiorum,


m.
4,

10,
3.

Constit.
**

n.
c.

274; MI, II,


I,

et

Const. 193.
p.

Cf. Erh. 3-4,


n.

15 Conim.
*7 ** ** ** **

158.
A.
6,

8,
n.

Eramen
c.

Vide, supra, annot. 38.


Supra, praecedenti.
in
n.

De professis quatuor votorum egit Natalis


1,

in n.

in
8.

Examen Each.
c.

Examen, sq.,
54

15

1554, 123, 153-158


n.

n.

Annot. Exh. Conim.


n.
2
;

157 sq.; Dialog. II, Instructionibus: EN, IV, 531.


p.

in
n.

166-174
;

...
opportunum iudicavimus etiam statuere, ne quis ad Professionem
**

hac Societate emittendam nisi diuturnis diligentissimis probationibus


in

et

(prout Constitutionibus declarabitur) eius vita doctrina explorata fuerit,


in

et

recipiatur; quia prudentes Christo,


re

vera hoc institutum omnino humiles


in
et

Christianae vitae puritate litteris conspicuos exigit bulla Iulii


In
et

ac
in

».

III, Exposcit debitum, MI, Const.


1;
3,

p.
6,
p.
6:

n.
I,

381. Cf. Constit.


n.

c.
*• m.

10,
7.

professio
ut

ac

Vocatur Romam Natalis [1552], videret constitutiones


nem emitteret: utrumque fecit; sed professionem iussu Patris Ignatii, quum
ipse eligeret esse coadiutor; rationes quapropter censeret, probaret
P.
id
et

Ignatius Ephemerides: EN, II, 6-7.


».
468 DE COADIUTORIBUS, PROFESSIS ET DOMICILIIS SOCIETATis

15 del General, y de entre ellos ha de ser eligido En resto, an

*°.

la el
que trabajar que todos, Compaiìia

se de
servir más todos más

y
ha con ellos con más rigor, porque los puede despedir que

**,

os
dando ellos con obligación Compaiìia

de
volver como

la
a
an
tengo dicho provinciales, prepósitos locales,

de
**.
Destos ser los
porque cargo sobre professos no pueden tener sino los que fueren

**;
professos aqui principalmente
salen los operarios que

de

se
y
han
de repartir por
vifia del Seiìor trabajar. quando scholar

Y
la

el
a
Compaiìia, entiende encorporándose
de

en
hace voto entrar

la

se
ella, professo
en

en

de

de

**.
votos coadiutor
o

o
[255] Pero serâ bueno que ahora veamos ay differencia

si
Compaiìia. Digo que ay

de de
entre estos estados differencia

la

os la
**,
que ponen las bullas nuestro instituto que yo declarado

e
que entra Compafiia no ha
en

en

de

de
suma. Pero hacer su

la
el
**,

parte differencia tener inclinaciön mäs professo que otro


ni

a
30
estado. Quien pretende más esto que otro,

se
no consuela

y lo

su
Compafiia,
de

en

en
[f.

más verse demás busca


la

lo
70r]
humiliación abnegación, no va bien. Eligete Dios para Com

lo la
y

paiiia hácete esta gracia; agradécela mucho,

en
tenla demás
y

y
no

electión, sino del superior. dices: yo querria


en

en
tu

estâ

Si
la

«
no
35
ser professo por ese mesmo caso quieres obediencia vas

la
»,

y
fuera del instituto. Porque gracia
la de

no
inclina

te
vocación
la

la

que superior quiere, Compaiìia no ha


en

de
sino aver
el
ni lo

y
a

querer entender sino que obediencia quisiere entendiere,


lo

la

y
parte más baxo, abracar más hu
de

de

inclinar
tu

as
y

lo

lo
te

**,
milde. Porque otra manera, qui
de

y
exaltat, humiliabitur
se

16 trabajar — todos om. QX, travagliar più che se


et

15 de* om. 17 ha] de


y
B Q

F
Q || ||

||

a
puedem 21 principalmente om. 22 para trabajar

o*
scholar] se 24
ir

el

,i
Q

la Q
||
B |

om. em*]con 25 bueno] bien 26 entre] en 26-27 ay diferencia, que ponen


B
Q
||

||

||
|

27 ponen ear BQ, pongo X, van en 32 abnegación] abjectión BQ, abnegatione XI


q
||

|| ||
L L

va BQX,
se

Eligete BQ, Eligote


Si

33 h&cete Dios 34 no esté om.


B
i,
Q

B
L
a

.
|

35 no om. B
p. p.

A.
2, 8,

1, 3,
** ** ** so

Constit.
c. c.

1,

4,
n.

n.
3.

Constit.
A
c.
et n. ;

Cf. supra, Each. Compl. 183.


9

A; generalis 1a, decret.


8,

3,
p.

Cf. Constit. Congreg. 42: Instit.


c.

II,
p.

agunt Constit.
8,

1,
S.

n.

officio collateralis
3.

165-166. De
c.
I.

D. Et cf. quae dicimus Annot. Eramen, 154, annot. 44.


in

in

n.
1,

Eramen
ss s*

n.

10.
c.

Erposcit debitum, 3-6: MI, Const. 375-381; breve Pauli III, Er


n. p. n.

I,

poni nobis (1546): ibid. 170-173.


11;
1,

7,

4,

Cf. Examen
n.

17.
c.

c.
*

Lc. 14, 11; 18, 14.


s*
MoNUM. 5 — ExHoRT. 13 coMPL. (1561) 469

no serás nada, si te desvaneces, y Dios te hecharâ. El religioso


sobervio es pestilencia. Quien quisiere ser professo, porque es honrra,
este tal serâ atribulado y tentado. Este es un banquete que hace
el Sefior. No escojas tü el primer lugar, porque no te hagan volver
**;

no
espera que llamen, que elixan;

y,
te
a lo más baxo 45

te

si
quieres governarte por juicio los superiores, seiial

de
electión

la

y
que no quieres governar por providencia

de
te
es

Dios nuestro

la
Sefior. Conténtate, hermano, con ser Compafiia,

de
satis

la

te et
hoc sit tibi; déxate guiar por ella, quieres que Sefior haga

el
y

en si
mercedes, procura perfectión estado que Compaiìia
la

la
y

el
pusiere; vivirás con gran consuelo con
te

assi acertarás
y y

y
y

aprovechamiento
*°.
tentamiento
Compafiia suma diré;
de

en
[256] De las casas con esto
la

y
plática. Ay provación las quales diximos,
de

de
concluiré esta casas
quando hablamos los novicios, un poco; quân necessarias
y de

55

y
Ay collegios,

de
*°.

**.
eran tratado hablando scholares
se

destos
a

Ay casas professos coadiutores, donde exercitan los minis


la de

se
**;

Compafiia aunque ay ahora pocas, por ser aün


y,
de

terios
pocos los professos**, espero Seiìor avrà muchas. Ay missiones,
en
es el

que por todo mundo, Donde ay neces 60


es

nuestra casa**.
el

41 embaneces Q, tu monti in vanità hacharâ 42 superbo quiem


il X

Y
L B

Q B
|| || si

Q
||
|

|| |
quiere Q, vuole Sefior BQ, Signore X, Dios escoj&is
X

B n.

44 S.
el

y* |

X,
la || 51

eae BQ,
|| et

45 mas baxo BQ 48 Consuélate om. 49 om. hoc


al

B
||

è Q ||

e
eae

X, om.
se

om. y* BQ, 53 con bis 56 de tratar 58 aún omn.

-
y

Q
L

es L
1

|| e

a
II

|| II

59 espero! pero 60 que — casa] cioè che per tutto mondo nostra casa
X
es B

il

nuestra casa] que es nuestra casa donde ay necessidad mas utilidad


ai

60-61 es
y

de nuestros ministerios en nuestra casa


Q

Cf. Lc. 14, 8-10.


** **

De hac indifferentia quoad gradum Societate, egit


15

Erh. Conim.
in

in
p.

10-12,
n.

159-160.
Supra, Erh. Compl. 158 sq.; Erh. Compl. 231;
12

15
n.

et

n.

Eaeh.
8
p.

13-14,
n.

Conim. 160-161.
p.

Supra, Erh. Compl. 228 sq.;


12

15

Erh. 16-18,
n.

Conim.
et
**

n.

161-162.
De his agit etiam
15

p.

Conim. 19,
in
** **

n.

Each. 162-163.
Numerum (38) nomina professorum qui, praeter primos Patres fun
et

datores, professionem solemnem quatuor votorum emiserunt tempore Sancti


Ignatii, videre MI,
F.

narr. 64*-65*.
in

I,

est
Sensus recte datur tertu X: cioè che per tutto mondo nostra
in
»; **

la
il

eo è
«

scilicet, per totum orbem, siquidem missiones Societatis habentur,


in

easa
la 15

domicilium Societatis. Quod etiam dicitur Erh. Conim. 19,


in

n.

esse
p.

estas misiones son muy principal parte Compafiia. Ansi


de

162:
y

.
.
.

que con ellas podemos decir que todo


es

mundo nuestra casa


».
el
470 DE DOMICILIIS SOCIETATIS

sidad o más utilidad de nuestros ministerios, ai es nuestra casa.


Las casas de la Compaiiia han de ser como el cuerpo del esqua
drón, [de] donde salen los soldados de scaramugary de hacer algunos
saltos contra el enemigo, y después se recojen alli. Assi será que
€5
de las casas de la Compaiìia saldrán a unas partes y a otras los
de la Compafiia a pelear contra los vicios y contra los demonios;
y quedarán otros que hagan el cuerpo de la batalla, donde se re
cogerán los nuestros, et requiescent pusillum, como decia Christo

•*;
nuestro Sefior a sus discipulos recojen

[f.
y
se
rehacerse 70v]

a
El
70 lugar. Papa nos puede embiar

en
su
irán otros General

el
y
e

donde viere que ay más necessidad. Más: provación

en

de
las casas
siempre havrà algunos ministerios, los collegios

en
fin

*°.

Y
y

al
studios, segün Constituciones,

se
de los nuestras han de hacer
ensayarse nuestros ministerios,

en
los studiantes las armas

y
a

75
aiio que an tener provacion después los studios podrán
de

de
el
y

ayudar parte exercitándose

en
su

y
officios baxos humildes

y
también en algunos
de

**.
los ministerios nuestros
aqui una suma

de

de
una delineación las cosas

la
[257]
y
E

Compaiìia, para tener algún conocimiento de nuestro modo de


proceder. Ayudémonos los tres principios que propuse:
en

de

esto
spiritu, corde
•*;

practice desta manera caminaremos por las


y
et

fin que Dios


de

virtudes todo nuestro instituto alcan«;aremos

el
y

nuestro Seiìor ha dado Compaiìia, con divina gracia.


la

la
a
[f.

[f.

71ru album] 72r]

63 escaramugar hazer B, esquadrón de los soldados para escaramucar hacer

y
y
a

Q, squadrone di dove escono soldati scaramucciare et far 64 asaltos Q. as


X
||
|| a

a
li

Q,

71
Más] Di
os

salti serám 67 que hagam 68 requiescant quiescent


XX

X
B

B
— || ||

||

||

più 72 havrà BQ, saranno X, havrän X, om.


y Q,

ear 72-74 em los col


y

y
||
L

L
1

legios ministerios jom. 74 los] nuestros ensayarse en] en hacer Q, et


Q
B
||

||

attuarsi 75 afìo que] aunque 77 algunos BQ, alcuni X, alguno


X

el
y

L
||

||

II
L,

78 delineación] declaración 80 Ayudémonos BQ, ayudámonos aiutiamoci


B
||

83 gracia add. Amén Q.


X
||
5*;

6,

Cf. Mc. 31.


F;
4,

c. 2,

C.
•* ** ••

6,

2,

3,
1, p.

n. p.

Cf. Constit. -
n.
c.

c.

3;

2,
4,

5,

1,
p.

12; 16;
n.

n.

Eramen
1.
n.

Constit.
c.

c.

c.

Supra, Erh. Compl.


n.

7-11.
1
MoNUM. 5 — Exhort. 14 coMPL. (1561) 471

Ihs

PLÄTICA 14

DE oRATioNE. — 258. Tractanda proponit. — 259. Definitio et partes orationis.


— 260-261. De elevatione mentis ad Deum. — 262-264. Praeparatio et ratio
meditationis. — 265-268. Petitio et obsecratio. — 269. Gratiarum actio.
— 270. Caritas et deuotio in oratione. — 271-272. Actus et valores orationis.
— 273-274. Oratio mentalis et oratio vocalis. — 275-276. Oratio publica
et privata. — 277-281. Consolationes et desolationes in oratione. — 282
285. Consolationes diversae: in intellectu et in voluntate; eaetases et raptus.
— 286. Loquendum de his rebus modo communi. — 287-289. Modus ora
tionis in Societate. Spiritus Liturgiae. — 290. Oratio ad sanctos. — 291
295. Rationes ingrediendi in orationem in eaque perseverandi. — 296-297.
Consueta opera facienda cum perfectione.

[258] Oy con la gracia de Christo nuestro Sefior diremos alguna


cosa de la oración. Es cosa difficil tractar della, principalmente
para quien notiene prática della ni aprovechamiento. Otros podrán
passar más adelante en esta materia. Suelo yo tractar de la oración
desta manera. Lo primero hablo de los actos de la oración que
realmente lo son; lo 2° declaro lo que no es oración, aunque
se tenga por tal, sino una ayuda para ella *. Póngoos un exemplo
para que veáis cómo es esto. Házeme Dios nuestro Seiior un regalo 10
estando en mi recogimiento, dame consuelo, dame ternura de
coragón. Pienssan muchos que es ésta oración, y no es ansi, sino
esto es ayudas y fabores que haze nuestro Sefior para la oración;
y por esso es menester tener alguna claridad para conoscer qué
es oración, y desta manera se sabrá usar della, con la gracia del 15
Seiior.
[259] Pues ;, qué cosa serâ oración, de que hemos de hablar ?
Advertid, yo digo anssi: Oración es un acto de adoración y culto

3-4 algunas cosas Q || 6 más om. B || 7 desta] en esta Q || 10 para que veáis om.
BM, acciò che vediate X | nuestro Sefior om. BM || 12 ésta LBM, esto Q, questo X |
que esto es Q || 12-13 y no es ansi — para la oración om. B ||13 ayuda y favor Q || 14 por
esto Q || 17 serâ] sea M, es B || 18 yo om. Q

1 Natalis egit de oratione etiam in Erh. 18-20 Conim., modo quodam


parallelo huic exhortationi complutensi. Sed ibi uberius, hic pressius. In Erh.
18 Conim. n. 2, p. 180 distinguebat pariter, sicuti nunc, duplices actus oratio
nis. Alii sunt — dicebat — ilii qui sunt in nostra potestate (cum auxilio ordi
nario gratiae), alii qui non sunt in manu nostra, ut gustus spirituales, la
crimae, devotio.
472 DE ORATIONE

de Dios nuestro Sefior acurriendo a El como a summo *, y destos


actos se gana el hábito. Suelen dezir commúmennte los theólogos *
que la oracion es un lebantar la mente a Dios y demandarle alguna
cosa, de manera que abraga estas dos partes. Pero la oración em
su integridad y plenitud 4 partes tiene: elevación, petición, actión
de gracias y obsecración *. 72v] Yo desseo tener verdadera

[f.
todos estos actos quál que importa más,

de

es
25 oración saber

lo
y
para usar dello. Veamos agora distintamente cada cosa.
[260] Lo primero dezimos que

de
oración elevación

la

la
es
mente, un subir Dios con mente. Llamamos mente mejor

la

lo
a
el no
del hombre; entendáis sólo entendimiento, que desa manera

el
philósofo y y
theólogo, quando consideran las cosas divinas,
el

amplitud de

de
tendrian oración. Pues ha subir Dios toda

la
a
mente racional, qual incluye, no sólo
en
entendimiento,

se

el
la

lo
pero también voluntad, que ha andar conjuncta con

de

el
la

potentias,

en de
No
se

entendimiento. han desermanar estas dos


entendimiento voluntad, oración.
y

la
[261] Ved agora cómo esta subida este lebantar alma
es

el
Dios. Lo principal petición, demandar alguna
de

es
oración
la
a

Dios nuestro Seiìor; para esto, nuestro modo,

es
menester
y

cosa
a

su
Dios, estar tractar con Dios, que mora las alturas,

en

en
y
ir
a

ser infinito, grandeza magestad eterna. Mirad cómo co


en

su

40
19

ocurriendo 20 actos] habitos gama] hace los theólogos comtìnmente


B

Q
||

IBM, communemente teologi 22 abraça LM, abrace BQ, abracci


M

21 um]
X

el
|| ||

||
li

MQB 23 tiene quatro partes 25 quâl es om.

lo
-X abraca add. om.
Q

I Q
L

||
a

|| || a
;
|

I
que] que más om. M 26 dello BM, quello X, della LQ
di

27 deciamos la*
el

Q
||
|

se
om. MQ 28 subir] salir diria hacer Q,
|| M

29 manera add. sólo 31 tendriam]


Q
B ||

||

se

tendrán Ase pues de subir toda amplitud 32 del. entiende 33 también}


la

||
|

conjuncta] junto Q, juntamente M cómo es om. M


M

aum 36 cómo es aora


B
||

II
|

y |

Dios. Lo principal de
es

petición
la

la
M

37 oración 40 en su]
Q
||
a

Ut notum est, oratio pertinet ad virtutem religionis, cuius obiectum


*

est cultus Dei. De oratione agit 2.2, 83, postquam egit de


q.
S.

ThoMAs
in

religione (q. 81); De religione (in vol. II, De religione):


SUÄREz tractatu
in
et

Opera, Vivès, vol. XIV.


IoANNEs DAMAscENUs, De fide orthodoxa lib. 24: MG 94,
3,
S. S.

3; c.
*

1,

1,

2,
q.

1089; ThoMAs, 2.2,


c;
3,
q.

83, 21,
c,
a.

a.

ad
a.

c.

Hae partes orationis, quae hic indicantur Natali, sc. elevatio (seu ora
a
in *

tio genere). petitio, obsecratio gratiarum actio, significantur PAUlo


q. S.
et

a
6;
4,

In 2,

(Phil. 1). De iis loquitur etiam 2.2, 83,


S.

Tim. Thomas
4; in

2. a.
1

Ad Philip.
3;

Ad
4,
q.

cf. eiusdem Sent. dis. 15, Tim.


et

17
et a.
4

Natalis, dum explicat hac exhortatione aliis locis has partes oratio
in

in

sequitur plurimum quod ThoMAs exponit 2.2,


ut

q.
»,

nis 83, 17,


id

in
S.

a.

c.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 14 coMPL. (1561) 473

mienga la oración que nos enseìó Christo nuestro Seiior: Pater


noster, qui es in celis *. Enséíamos Christo a orar a nuestro Padre
que reina en los cielos. Pues, qué escalones habrâ para esta subida ?
El conoscimiento, no sólo speculativo, mas prático de Dios, la
meditación y consideración de las cosas divinas. 45

[262] Para llegar a la meditación aparéjase el alma con la


lectión, 73r] que gran ayuda"; aparta que puede

de
[f.

todo

lo
es

si

de le
impedir para esta consideración, con diligencia dando mano
otras cosas otros cuidados por aquel tiempo. Para hablar
y
ya

negociar con un rey, passáis por un portero otro portero, tenéis 50

y
otras muchas prevenciones,
de

de

se de
necessidad cómo havéis tractar
hablar con él, pena que tendrán por temerario
so

os
reirán
y

y
su
de vos, no seréis grato rey, presencia.

de

Y
os
echarán
y

al

la y

nuestros Exercicios, meditación precede


en

ansi oración

la
a

preparatoria que dispone alma tractar las cosas de 55


el
se

con
*,

a
Dios; dize que un rato antes piense que ha

de
se

hombre
de el
y

lo
ha
va

tractar, quién hablar que hazer He aqui, pues,


y

y
a lo

*.
a

meditación; qual
de
se

cómo ha lebantar alma Dios con


la

la
el

para llegar que de


es

se
un discursso exercicio tracta.
y

la

cosa
a

buena meditación para contemplación, que


en

60
es
tener firmeza
Y
la

que piensa quasi una presente intelligencia


se

en visión
y
lo

se y

spiritual que
de

tracta
lo

de °.

aquello que conoscéis ser


de
ha

meditación ser
Y
la

[263]
conveniente para pedir Dios nuestro Seiìor;
de

que havéis
lo

qual hay differentes modos proceder. de


de

en Queréis vos 65
la

;,

|| || la

42 aora nuestro Padre 43 reina] está 44 sólo om. 46 add.


B

|| Q

Q
Q ||

||

||

aparéjese 47 apartar 48 de mano MQ, om. de LB 49 por


M

consideracián
y
Q

||
Q |

aquel tiempo om. tiempo add. para que spiritu trate con Dios, como 51-52
el

Q
|

hablar tractar BM, trattar parlar


M

pena 56 piense antes


X

52 con om.
él
a y

Q
||

||
e

M |a

M quiém va hablar om. con quién va hablar 58 qual] que 59


y

y
la
y

Q
a
||

||

||
;

exercicio om. de om. 61 quasi LMX, casi BQ presente om. 62 spiritual}


Q

Q
||
II
|

intelectual 65 M
la

lo
Q
||

Mt.
6,
9.

Nota est divisio, quae facta est classica, inter partes seu gradus ora
*

tionis: lectio, meditatio, oratio, contemplatio. GUigo CArthus., Scala Clau


modo orandi,
n. n. de

stralium sive ML 184, 475


C.
1:
c.

Ererc. 46, 55, 62, 65, 91, 101 ...


7

Erere. 131 (ad litiones), 239 (in tribus orandi modis).


*

apud Natalem cf. Jer. Nadal R.


p.

De sensu contemplationis 234-235;


*

Hostiae, Méditation contemplation d'après


J.

Nadal: Rev. d'Ascét.


P.
et

et

de
le

Mystique 32 (1956) 397-419. Et, genere, doctrinam Natalis de oratione vide


in

Jer. Nadal,
p.

4-7,
in

156-285.
c.
474 DE ORATIONE

mandar tener algún aprovechamiento


de la passión de Christo
nuestro Sefior ? Meditáis de lo que pertenesce a esto, como consi
derar quién es el que padesció tanto, y por quiém y de quién y
cómo, etc.
70 [264] Esta meditacion commünmente llaman algunos oración;
y no es ésta perfecta oración, sino un aparejo para ella.

[f.
73v]
Esta elevación del alma, esta subida del coragón Dios, este

a
conoscimiento prático Dios, considerar omnipotencia, su

de

de su
grandeza, gran principio oración. Veldo
su
eternidad:

la
es es
oración del Sefior: Pater noster, qui
en

75 Esto

se
ι•.
nos

la in
la

celis
pone delante primero, para disponernos petición oración:

y
a
providencia govierno amor de Dios nuestro Seiìor, como
de la

y y
Padre eterno, poder magestad. Hay

en
su
esta meditación
gran fructo provecho, despiértanse con ella los affectos

de

la
y

tener special cuenta; que, según

de
80
se
devoción. ha
Y

con esto
que trata, según eso ha de procurar ayudarnos
se

medita
y
de lo

se
voluntad sacar provecho para mi. Considero Christo
la

a
un portalejo, puesto un pesebre; confundo yo aqui
en

nascido en
mi sobervia, saco desseos humillarme. Esto es, que medi
de

la
siempre enderesςada nuestro propio aprove
de

tación ha
ir

a
chamiento; hazer gran diligencia.
en

de
se

esto ha
y

Tras
meditación contemplación, Dios diere,

la
[265] esta

si
o


El

qué sigue pedirle, que propio

de
es
demandar Dios
se

y
;,

a
?

muchos tienen gran negligencia esta parte, como


en
oración.
Y
la

que importa Tengo gran pedir


de

en
u.

sea ansi tanto tener cuenta


El

Dios. quiere que pidamos, que demandemos. Pidamos,


y le

le
y a

darnos han; buscad, hallaréis; llamad,

**.
abriros han

Y
y

66 aprovechamiento add. spiritual 68 padesee


y
M

67 de om. 68-69
Q
||

||

||
la,

cómo, etc. om. 69 etc.] es M 70 commìnmente om. M llaman 71 oración


Q

|| Q Q
||

||

|| ||
|

perfecta 72 de coragón MB, del cuore omnipotencia 74-75 Ved


la

73
X
Q
||

77 ||

en 76 primero om. BM, primamente amor govierno 79-80 affec


y
X
o Q

a Q
||

||
|| 84
se

tos devoción con que humillarme add. abergomcarme mi 86 hazer]


y

y
Q

Q
||

||

78 que es principio 79 en esta parte gran negli


B,

poner M fare muy gran


X

Q
||
|

gencia MB gran negligenza questa parte con esta parte 90 seassi terguo
X
in

B
Q
||
;

M en pedir LQ de pedir BM 92 han]


Q
||

||

a
11 10

6,

Mt.
9.

Saepe Natalis inculcavit petitionem oratione: De orat. Messanae


in

6-9; Erh. 1554, 149-151; Erh.


18

4,
p.

180; De
n.

n.

Conim. oración
la
n.

para los Compafiia: EN, IV, 674-675; Instructiones: EN,


de

specialmente
la

IV, 575-576.
12

7,

Mt.
7.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 14 coMPL. (1561) 475

;,qué pediremos ? — Las necessidades que conoscéis, os serán mate


ria de petición. Sois christiano, veis la Iglesia con tantas necessidades
de todas partes, con tantos enemigos dentro y fuera: pedid a Dios 95

socorro y ayuda. Sois de una congregación, estáis en un collegio:

El
él.
siempre 74r] debéis rogar Dios por confessor ruegue
[f.

a
por sus penitentes, por oyentes; finalmente, cada

y,
lector sus

el
uno specialmente por sus necessidades utilidades particulares

y
por mismo.
y

si

100

[266] Pues veamos agora qué han

en

de
estribar nuestras

su
peticiones, por quién demandaremos Dios. Lo primero por

a
bondad, por quien Dios es. Por mismo nos quiere Dios hazer

si
mercedes, no mirando nuestros pecados nuestra ingratitud,

ni
a
bondad infinita;
y su

sino misericordia esto nos da mucho

y
y
a

El
confianga para pedir. 2°

es
ánimo medio Christo nuestro
Seiior, passión merescimientos, vida santissima; que
su

su
y

tanto valor delante del Padre eterno; Iglesia


de

todo fue asi

la
concluye todas sus oraciones per Christum Dominum nostrum,

su
concluir quando demandamos por
de
se

como también ha 10
misericordia. medios llaman obsecración.
Y

se

estos
[267] La petición ha ser pia devota; para esto
de

os
havéis
y

de ayudar del medio que más conoscéis puede mover, ponerle


os

delante para despertar


en

de

nuestras almas calor devoción

y
ternura con que pidamos Dios. Acostumbraos del primer medio,
a

que por quien Dios es. aquellas oraciones


en

de
es

assi veréis los


Y

quando dizen: propter temetipsum,


se

santos ha usado este medio


Domine, inclina, etc. por quien vos sois, Sefior, pedimos hagáis
os
is

esto.
[268] Hay otros medios obsecraciones inferiores; pero todas
y

son coniungidas Christo nuestro Sefior misericordia suya:


la
y
a

ayudarnos los santos, poner delante


de

de
es

como intercessión
la

assi veréis, quando


de

de Dios los merescimientos sus siervos.


Y

rogavan aquellos santos Dios del Viejo Testamento que les


a

99 por sus necessidades specialmente MIB 100 add. también en qué add.
y

Q
||
1
II

nuestros MQ
M

se
a.

ni] sus merescimientos toda todas


B
y

y
Q

Q
||

||

||
4

L, 8

9
'

sus oraciones MB, tutte sue orationi X, sus oraciones todas om. todas 10
le

Q
||
V1

MB,
|| 12

concluir] convenir esto] ello 13 medio] modo conoscéredes


Q

Q
||

||

conosscáis ponerlo 15 medio] modo 16 om. M 17 se ha usado —


Y
Q

Q
||

||
|

dizen] que se ham usado quando dize M. se usa deste modo quando dicen Q, quando
di
B,

se usado que dize vederete esser usato nele orationi quelli santi quando
Q di
a

cono 20 medios] modos 24 I)ios aquellos santos del viejo Testamento


X

Q
||

||

post santos M
9,
1*

Cf. Dan. 17-19.


476 DE ORATIONE

sus necessidades, dezian tantas vezes: Re

en
[f.
74v] socorriesse
cordare, Domine, Abraham, Isac Jacob Traian delante de Dios

i*.
et
merescimientos destos santos, Iglesia sus ora

en
los servicios

la
y
ciones acostumbra mismo.

lo
Hay otra parte oración, que gracias.

de

de
es
[269] hazimiento
30 Haos Dios hecho muchas muy grandes benefi

y
mercedes
ser ingrato arrogante; para agradescer

y,
de
cios. No havéis

ni
Sefior, que

os
servir Dios nuestro las mercedes haze havéis
y

El
conoscer que las haze Dios nuestro Sefior por quien
de

y
es,
por méritos passión Christo nuestro Seiìor, que sois
de

de
la

y
indigno rescebirlas. De aqui glo
de

os
moveréis alabar Dios

y
a

a
rificarle, hazerle gracias. No hay poder refferre Dios nuestro

de a
Sefior. En nuestra pobreza avrà alguna manera refferir gracias
Dios nuestro Sefior, que serâ comengar Dios,

de
nuevo servir

a
a

a
buscar con desseo grande mayor mayor servicio, entender

su
y

y
obras del servicio divino, aunque no seáis ello obligado, ofre
en

40

a
las passiones trabajos por
de de

de

buen ánimo entrafìas

y
cerse
y

a
Dios, por gloria servicio, por mostrarse grato
su

amor tantas
y

a
mercedes como conosce haber rescebido de mano de Dios. Estas

la
son gracias que han de hazer Dios nuestro Seiìor, con este

y
en se

45
exercicio cresce nosotros gracia nos habilitamos rescebir
la

a
nuevas mercedes de Dios nuestro Seiior. assi este exercicio
gran utilidad gran consuelo para las almas Y
de

de

de
es

oración
y

**
[270] Cömo vestiremos esta oración, pues ya hemos tratado
;,

pues primera vestidura que comencéis


en

della
la

el la
Sea
si
?

por Dios, por charidad; éste sea


de

de

oración amor un acto


que guie oración, que con
de

de
[f.
os

manera
el
la

75r] desseo
a

— Iglesia
mismo post santos
la in
|| la

26-28 hunc etiam modum ante la X


lo
y

Q
;

29 Hay add. Q ;
26

Traian LBM Traiam] trayendo M MBQ


Q la

om. de 29
||

y ||
L
;

L,
actión de gracias 33-34 por quien — nuestro Sefior om. 34 Sefior add.
|| Q
||

||

MBQ 35 moveréis alabar glorificarle, hazerle ha


et

om. 35-36
X

B
y

y
a

a
II
Q ;

cerle 36-37 No hay — nuestro Sefior om. MB non potrete referre gratias ne render
;
||

36

egualmente
S.

contracambio Dio N. refferre] referir 38 Dios' om. 39


X

B
Q
||

||
il

II

gram desseo M, grande deseo mayor om. MB habent mayor LQ, maggior
X
y

y
B
||

Il
Q ;

aumque sea 40-41 ofrescerse Q, offreceros B,


M

40 de servicio divino servicio


Q

e ||
|

|
L,

offerir di buon animo di buon cuore tribulationi


M

offrescer om. offrescer


Q B X
le

'■ ! II
;
41

de buenas entrafìas MB las passiones om. los trabajos 42 gloria] iglesia


y

Q
||
|

44 las gracias 44-45 con estos exercicios M, en este exercicio


M

mostrar ser
MB
Q
||

|| ||

45 rescebir] pedir 47 gram 48 tratado] hablado 49 en corr. er am ssi ms.


se y
Q

Q
||

||

Q L
|

en si] assi MQB; Asi sea pues


B in

50 éste] 51 om. 51-52


X

el

el
Q
B

||

||
II
|

deseo de contractar

Cf. Exo6. 32, 13; Deut.


is 14

9,

27.
his partibus orationibus, sc. petitione,
de

de

Doctrina Natalis obse


p.

cratione gratiarum actione exponitur Jer. Nadal,


in
et

211-217.
MoNUM. 5 — Exhort. 14 coMPL. (1561) 477

tentar a Dios y de agradarle en todo sea el que os llebe a la oración


y recogimiento. Vestir también a la oración con devoción. No
digo con ternura de lâgrimas, que ésa muchas vezes no la halla
réis en vos, aunque más la procuréis; sino con la verdadera de
voción, que es una promptitud y determinación de ánimo y vo
luntad, una applicación de veras a las cosas del divino servicio

i*;
que esso devoción: determinarse, dedicarse para una cosa. Mucho
es

importa para que vaya bien

en
os

oración llebar ella ese ánimo

la

y a
gloria mayor gloria

de
voluntad determinada 60
y

la
desseosa
de Dios.
Hay más partes — Si; todos los demás
de
[271] oración la
;,

?
que que spiritu devoción,

en
actos suelen tener los están actuados

y
todas son partes Dios, adóranle, reverén
de

oración. Glorifican
la

a
cianle ünense con El, hazen otros muy particulares cultos 65
y
y

que entienden procuran los que con aprovechamiento tractan


y

un paraiso

en
es
deste exercicio. De manera que oración
la

la
tierra, donde hay diversidad de fructos agradables
de

flores
y

Seiior;

de
assi hablan los santos con mucha excelencia
al

la
oración. 70

[272] Hay
se lo en

es

oración dos cosas: uno obra meritoria


la

lo

gloria; impetratoria, porque por


Si es

de otro oración
la

la

se
y

que pide. por


en

alcanca vos vais oración charidad


lo

la

y
a

servirle, merecéis, hazéis


de

de

amor Dios nuestro Sefior desseo


y

Ma
su

Dios nuestro Sefior una obra muy agradable


de

delante 7$
a

gestad. más: oración impetra que pide; para esto no


Y

la

lo

se

en y

gracia. Estâ uno pecado, pero


en
es

necessario estar un hombre

52 agradarle sea que os leva 53 Vestid 56 una


M

54-55 no hallaréis BQ
el
y

Q
||

Q ||

||

corr. eaela — voluntad divino servicio


al

56-57 determinación om. 57 de veras


y
||

||

del divino QX, d[el] divino


58

IMB da dovero alle cose del divino servitio esso]


X

||
L
;

cosa determinarse add. de applicarse M cosa om. marg. cons. que mucho
y
Q

L
eae
|

59 os importa llegar ese om. marg. cons.


y
M

llebar corr. allâ ese 60


B
Q

||

||
L
'I

desseo de la mas gloria gloria LQX] servicio MB 61 de* om. marg. coms.
y
Q

Q
||

||

II
L L
|

62-63 los mas actos QB 63 s[ue]lem marg. cons. de om. marg. cons. 65 c[on]
||

||
L
I

hácenle otros muchos particulares 66 pro[cu]ram marg. cons. pruebam Q, spe


Q

;
||

67 oración, om. marg. cons. tierra es un paraiso


la

rimentano 67-68 en
X

M la B M
||

M ||

! Q | ||
L

68 mucha diversidad [fruc]tos fruitas 69-70 assi — de oración om.


y

la
y
Q
||

||
71 L
;
eae

MQ, om. marg. coms. 72 gloria riae leg. marg. cons.


la

69 de lo'] lo]
Q
||

||
L

L
|

72-73 en oración se alcangará M 73 pide om. charta coms. con charidad


la

L
|| ||
II

con desseo MB, om. con LX 75 om. nuestro


74

74-75 desseo — nuestro Seiìor om.


y

y
Q

||

Sefior MB 75 u[na] 75-76 divina magestad M 76 m&s que mas que om.
Q
B Y
||

||

||
L

charta cons. por esto QB 77 necessario] menester Esté MB hun hombre en


y
L

||
!

pecado M

ThoMAs,
2,

1,
q.
1*

Cf. 82,
2.
S.

a.

c.
478 DE ORATIONE

17,
con desseo de salir dél; si allega a la oración, hunc Deus exaudit
que ella pide debe; pero por

en
infinita bondad

su

y
haze

y
lo
si
No paresce que esto gran cosa, que sea

es
os
misericordia.

la
80

;,
oración tan eficaz medio, que aun sea medio para salir

[f.
75v]
del pecado, que oiga Dios pecador que acude

su
misericordia

al

a
que estâ pecado impetra que de

en
balerse della

lo
el
si
a

?
manda, quânto más que gracia

en

de

Y
harâ Dios

la lo
estâ

el

!
|

no
oración meritoria, paresce que

os
charidad haze
la

la
si

;,
a
harâ impetratoria para esso dixe denantes quánto importaba

y os
Y
?

de
oración con charidad amor Dios.
la
ir
a

Hay dos maneros

de
oración: vocal mental. Mental

y
[273]
que sólo interior, como hemos dicho; vocal
es es

la se
haze con
la

lo
quando con
lengua pronuncia que piensa.

se

se
dize

lo

se
y
Yo desseo más acertar hazer una buena oración vocal perfecta,
a
que mental solas. Entiendo vocal perfecta plenitud, que

en

su
a

encierra en mental.
la
si

vocal, que

de
La oración mental fuerca haze ser
la

la

la
es

oración vocal perfecta. Pero, junta mental con vocal,

la

la
se
si

mejor yo con más cosas sirvo


es

Dios nuestro Seiìor: Cor


y

a
He aqui ple

**.
caro mea exultaverunt Deum vivum
in

la
meum
de et

nitud oración, que conprehende interior exterior.


la

y
lo

[274] No me paresce bien


en

*•.
poca devoción oración vocal
la

la
Tengamos imitación Iglesia. assi dezimos que oración
Y

100
la

la
a

mental por mejor que vocal imperfecta; pero por nuestra


es

la
si

culpa nos distraemos vocal, ansi conviene que nos exer


en
la

y
no

perder
de

citemos attención devoción oración mental


la

la la
a

quando recitamos vocalmente; esso pretende Iglesia


en
las
y

oraciones vocales que tiene instituidas. Gran cosa seria estar

80 g[ran]
y Q se

78 allega] allega MIB, hallega 79 deb[e] pero om.


si

Q
||

f
I

81 sa[lir] 82 de pecado que oiga Dios MB, oiga Dios Q, que oiga Dios
LL

y
II ||

Q L

a
|| II

|
es

83 el] 84 gracia add. amistad 86 por esso em denantes 87 en


Q

Q
||
II

la |

charidad 87-88 con charidad — de oración om. 89-93 que sólo — mental es
|| y B
Q
||

se II
se

se

que interior pronuncia om.


M

om. 89 hace con solo 90 om.Q


el
a la

Q
B
||

||

||

|| |

buena] breve Q, om. buena 92 que mental perfecta om.


M

91 acertar om.
Q

Q
|

que] porque ajunta yo


la
M

93 encierre 95 vocal con mental 96 om.B 97


la
Q

; Q
||

||

||

|i

es mejor MB, migliore X, es mejor LQ es del. que


la

Dei 98 lo]
la

la
Q

II Q

B
||

la 1

4 e
3 'I

la add. oración intención quando recamos


B

Q
'|
17

3. 9,

Cf. Io. 31.


Ps. 83,
1° i•

Ut reactio quaedam contra illuministas illius temporis Natalis


et «

extollit valores orationis vocalis, hic aliis locis; gr.,


19

Erh. Conim.
in

in
v.
p.

8-10, Jer. Nadal,


de
p.
n.

189. Cf. hac


re

161-164.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 14 coMPL. (1561) 479

uno tan habituado en lo interior, que reze los psalmos y no se


distraya.
Esto he dicho por nosotros; porque nuestra constitución habla
también de la oración vocal *" y quiere que la acompafiemos con
la mental, y no conviene olbidar la oración vocal. 10

Otra división hay de la oraciön. Hay oración püblica,


[275]
y ésta es quando muchos en congregación tienen 76r] oración,

[f.
oración gran fuerca valor
es
y

ésta cosa ecclesiástica. Toma

la

y
los que oran,
de

de

en de
y

de unión hermandad unión las


la

la
intenciones. Esta oración tienen los religiosos los clérigos sus 15

y
choros. También hay Compaiìia algunas vezes esta manera
en
la

de oración pùblica La particular que cada uno haze


**.

sus

la
es

a
solas.
oración püblica mejor

es
[276] Pues veamos más efficaz
la

y
si

particular; porque no tiene

**,
que Compaiìia choro porque no
la

la

conviene nuestro instituto. Dezia nuestro Padre Ignatio una razón


a
su

modo: que quando no atendiéremos nuestro ministerio


a

predicar confessar, no tubiéremos choro, que no nos den


de

de comer. Los que han


de

de
atender estos ministerios han estar
a

desembaragados libres del choro; porque


de

otra manera no
y

podrian cumplir con ellos. Sant Gregorio dize*, alega Santo


y
Y

lo
*,

que un decreto suyo, que


en

es

Thomás Secunda secundae


y la

Iglesia porque attiendam


en

los diáconos sacerdotes no cantem,


la

mejor officio, que predicación palabra


de

de

ministerio
el

la

la
es
a

en nuestras constituciones 10 oración del. mental 12 ésta es B, ésta es Q,


y
B
||

y ||
8

esto es M, et questa X, es ésta 13 gram fuerca balor oración gram


la
y

L y

Q
L
||

||
è
y*

om. marg. cons. unión om.


M

om». 14 hermandad unió[m] 15 los


y

y
Q

L
||

||
|
I

clérigos om. M, om. los 16 algunas vezes om. 16-17 esta manera de oración
B
B
||

L II

algumas vezes 17 pública om. 18 so[las] 20 la' om. marg. cons. 21


Q

Q
||

||

||
L
II

L,

n[uestro]* 22 quando om. charta cons. attendiésemos MQ 23 [tu]biéremos


L
Q ||

|| ||
L
|

tubiéramos 24 aten[der] del. nuestros 25 libr[es] 26 S[ant Gre]gorio


||

||
L

L
a
I

alega BMQ, que 29 mayor of


27

28

alega suy[o] attiend[an]


lo

lo
L
y

L
||

||

||
L
I

ficio
Q

B;
4,

4,

3,

4,
p.

n.

n.

Constit.
C.
** *°

c.

B,
4,
p.

cantu vesperarum, qui iuxta Constitutiones


6,

3,

Sic
in

n.
c.

haberi interdum potest ecclesiis Societatis, ordine ad ministerium apo


in

in

stolicum. Sic quando dicebantur litaniae pro aliqua necessitate.


19

Cf. Erh.
p.

11,
n.

Conim. 189.
(MI, Const.
7;

Regimini militantis, Exposcit debitum, 30,


n.

I,
**

n.
6
p.

380); Constit.
6,

3,

4.
n.
c.

Gregorius MAgNUs, Appendiae ad epist. fragm. ML 77, 1335 AB.


5:
2. S.
*

2,

2,
q.

91,
**

3.
a.

ad
480 DE ORATIONE

de Dios. Pero, con todo eso, tenemos una significación de choro


y un principio dél los domingos y fiestas que se dizen visperas
y missa Hay más oración pùblica Compaiìia quando

en

se
**.

la
juntan hazer oración dezir una letania por una cosa por

o
a

a
otra. también podemos interpretar oración püblica quando

la a
una hora misma todos tienen oración; que

en
es
ordinario
Compafiia

**.
[277] Veamos agora que oración; que hay al

de
se
dize

lo

la
gunos que siempre hablan della cosas extraordinarias, no conviene

y
anssi, sino que miremos que Dios nuestro Sefior ayuda parti

lo
40 cularmente en esto, como en todos los demás exercicios de virtud.
[278] En obediencia alguna vez sentis vos con alegria

os
y la

os
promptitud, que fáciltodo que ordena;
se

se
os
haze llano
y y

os lo

os
desgustado,

se
otras vezes andáis seco, todo da tedio

la y
y
ora

en
en [f.

haze Desta misma manera passa


76v] cuesta arriba.
ción, qual hay estos dos estados, sequedad blandura,

de

de
45
la

y
consuelo. Pero advertid que, por más seco que
os de

de

desconsuelo
y

halléis, no dexéis oración, no dexéis que haziades,

de
hazer
la

lo
cumplid con vuestra tarea. No engafiéis, como hazen algunos
os

que, por verse con sequedad, piensan que oración entonces no

la
50 vale nada. Es gran engaiio; quiere demonio, para que
se

eso
y

el
vos no oréis.
No alcéis, oración, aunque más
de

os
pues, mano veáis
la

[279]

principio di quello
L,
30 Dio[s] Pero] 31 prin[ci]pio dél los domingos
y
Q
L

L
||
|

domeniche X, de los domingos MQB 32 m[as o]ración 33 junta M, ayuntam


Q le

|| ||

||
L

u[na] letania 34 interpret[ar] 35 misma ora tienem oración] oram


Q

Q
L
||
L
|

L |

|
hordinario B, ordinario MQ hablam siempre M de
L,

[or]dinario 38 h[ablam]
||

|| |
I

las cosas 39 mire[mos] 40 esto MBQ, éste de[mas] de MQ, da LB 41


Q

L
||

B ||

L
|

[y |
y*

algunas vezes
| M

vos om. 42 om. charta cons. 43 o]tras h[aze]


L
||

||

L
II

II
|

45 ceguedad de* om. MQ 46 consuelo desconsuelo de* om. M 47 no


y
|| Q

Q
||

||
|

48 cumplid BQ, cumplir cumpliendo M, non lasciate


L,

di

«lexéis om. fare


Q

il
solito 49 por] porque M con sequedad] ciegos 50 se om. 51 oréis]
X

Q
||

||

||

II

oséis
B

4,
6,

3,
p.

n.

B.
*• **

Constit.
c.

Ut liquet
praecedentibus, Natalis considerat orationem publicam
ex
illam quae communi pluribus fit. Illa autem quae fit ex deputatione
in

et
a

ordinatione auctoritatis publicae Ecclesiae, quae hodie vocari solet oratio


publica Ecclesiae, non videtur excludi conceptu nataliano orationis pu
ex

blicae, siquidem initio numeri praecedentis (n. 275) dixit:


es
y

ésta cosa
«

explicatione maxime habet prae oculis orationem chora


»;

ecclesiástica
in
et

189, dixit orationem publicam praeci


19

p.

Jem. Item Erh. Conim. 11,


in

n.

pue esse missa. De sensu liturgico mente liturgica Natalis, quoad spiri
in

et

tualitem quam vocant, vide Jer. Nadal, 189 sq.


p.
MoNUM. 5 — ExHoRT. 14 coMPL. (1561) 481

seco y desgustado. Hazed lo que debéis de vuestra parte; no


afloxéis, pedid, instad, dessead, dad gracias a nuestro Seiior,
que sin dubda impetraréis. Y quicâ es entonces vuestra oración 55

de más eficacia, porque os esforgáis más con la gracia de Dios,


que nunca faltarâ, aunque no sea sensibile y con consolación.
Nunca desmayéis por veros desconsolado.
[280] Hay algunos que luego que tratan de oración quieren
ver visiones y revelaciones y cosas extraordinarias; y estos tales 60

van perdidos. Es esto vanidad y camino muy aparejado para


engaiios e illusiones Da Dios nuestro Seiior consolaciones;
*7.

apóstol: Pero,

a*.
assi llama Dios de toda consolación
le

el

si
«

»
que son,
en
no sabéis usar dellas no las tenéis no sabéis
y

lo

si
que conviene, peligro estáis. aqui viene
de

en

de
hazer caso 65

Y
lo

haber tantos engaiiados, con todo eso, como ellos paresce,


y

a
advertid que pueden ser algunas
de

de
llenos consolaciones. las
Y

consolaciones naturales, de una ternura natural, de una com


plexión fácil,
de

de

una claridad assiento un entendimiento


y
o

que penetra las cosas ellas;


en

estâ bien esto también de es 70


y

Dios, pues
El

de
es

author natural.
lo

[281] Pues qué harâ con las consolaciones — Conviene


se

?
,

que entendáis para qué Dios nuestro Sefior, qué


da

es
os

las

lo
que Dios quiere por ellas; que para que hagáis con más perfectión
es

que havéis hazer, para que entendáis con más luz


[f. de

claridad 75
y
al y lo lo

que antes 77r] tratávades, para que desseéis más gana


de

con más vivos desseos emplearos que toca


de

más veras
lo
a

servicio divino, tengáis más fuergas para ello. Mal haze que
el
y

va todo tras las consolaciones, que con ellas,


se

se
el

desvanece
no

que principal. Este tal por aqui abre puerta


de
al el

y lo

haze caso
demonio engaiios herrores muy peligrosos. Utendum est
a

consolatione, non fruendum. Tomarse tiene por medio consolación


la

53-54 no affoxéis om. MBX 55 es om. oración add. es 56 eficacia add.


|| || B

B
la ||

||
|

de más merescimiento en gracia M 57 falta con om. 59 luego que


y

B
Q

II
|

om. 60 cosas extraordinarias om. 61 Esto es MB, es esta vanidad]


|| y
Q

Q
||

y |

63 toda om. M no] ni M, 65


m

curiosidad Dios de consolaciones 64


y
Q

a L | Q Q
B
||

||
|

ellos paresce
Q M

66 viene aver 66 en todo eso 66-67 llemos como 68


y
Q
|!

a es |!
a

a
|| II

naturales de una] seiiales de vuestra 70 es esto M 71 pues] que El


y

Q
||

IMB de naturaleca 77 más de veras BQM, aegre leg. más vi[vos]


la

lo
Q
|| ||

L
1

«que LMB, em que 78 par[a] 80 de lo] del puerta 81 enga


lo

la

y
|| Q

Q
||
L
II

fios Utend[um] 82 consolationem conso[lación]


Q

L
L
|

p.

Hoc monitum saepe repetitur apud Natalem. Cf. Jer. Nadal, 286-290.
a• **

-
1,
3.

Cor.
2

31 — CoMMENTARII P. NADAL.
482 DE ORATIONE

y regalo que nuestro Seiìor haze, y no por fin; no para parar en


ella, sino para tomalla por ayuda de costa para passar adelante.
85 [282] Y porque entendáis lo que toca a esta materia, dos ma
neras hay de consolaciones: unas son del entendimiento, otras
de la voluntad. Las del entendimiento van desta manera. Comen
cáis vos a meditar en las cosas de Dios nuestro Seiior con discursos
cathólicos ayudándoos de la fe y de la lumbre natural del en
tendimiento; quiere Dios nuestro Seiìor por su infinita misericordia
y bondad hazeros una particular merced y regalo, y assi confór
taos el entendimiento, daos más claridad y luz con que se aclara
la vista intellectual de las cosas interiores; y puede esto crescer
tanto con la ayuda del Seiìor, que haya tanta facilidad y tanta
95 abstractión que no sean por entonces los sentidos necessarios. Y
éstos se llaman éxtesis quando están los sentidos enajenados y
todo el entendimiento embelesado en la consideración de las cosas
divinas. Da Dios nuestro Seiìor por entonces otra nueva manera
de entender que communmente entienden los que tienen el uso
*°,

100 de los sentidos con ministerio ayuda dellos toman noticia


el

y
y

de las cosas. -

[283] Hay también raptos, mismo que éxtesis


y

lo
éstos son
cosa. Hay differencia que
en

de

se
substancia éxtesis va
la

la

la
poco poco cresciendo hasta hallarse aquel estado, como
en

os
a

dixe; rapto súbito, sin preceder primero ayudas

en de
es
y

los
ni el

contemplación, come
de

se
sentidos meditación
de ni

el
vee
extesis; como fué rapto
•*.

St. Pablo
el

83 para] por 84 parat om. charta cons. M 85 para que entenda [is]
M

L
||

L
Q 1

fi
II

86 consolación u[nas] 86-87 otras de — emendimiento om. 87 desta om.


|| Q

||
II
|

charta coms. 88 de las cosas MB d[iscursos] 89 chathólicos ms. ayudán y


L

||
|| L
|

90 quiere misericordia MB
M

dosse 89-90 en[tendi]miento 90-91 bondad


y

1 y
L
||

Q ||

L ;
má[s clajridad
91

92
L L,

una om. charta cons. alguna en entendimiento


el

Q
||

i
aclare 93 int[eriores] 94 ayuda fa[cilidad] 95 macessar[ios. Y] 96
el

B
Q

L
Q ||

||

||

L
II
|

se llama éxtesis LB, extasis Q, éxtases M 97 todo om. charta cons. L] tienem M
||

*
|

Da Q, de BM, Dà
L,

98 Da om. charta cons. 99 comm[unmente] entiendenj


X

L
y II

y I

ayu]da ayuda ministerio B, ayuda ministerio


L,
M

[v

tienem om. 100


el

el

la
U
||
|

M, col'loro ministerio et aiuto


L,

rapto és[tos som] esto es los mismos


X

Q
||
2

M éxtesis LB, estasis Q, éxtases M 3-7 en la substancia — vee en éxtesis om.


el
II
3 |

preceder de!. ayuda pri


L.

M L, M
|q

[exte]sis éxtasi estad[o co]mo


L

L
||

B ||
4

I
V1

ayu[das de] ayuda


M

mero om. de om. add. de 6-7 se vee en


ni

el
||
6

*
|

€xtesis] succede éxtasi [e] éx]tesis como se ve en rapto M, assifue en


el

el

y
||

||
L
7

rapto de S. Pablo
lo

Alludit ad sensus spirituales quorum vocabulis mystici non raro


••

»,
«

utuntur ad significandas cognitiones rerum supernaturalium. De his sen


«

sibus spiritualibus apud Natalem cf. Jer. Nadal,


p.

240-245.
»

raptum huiusmodi usque ad tertium


••

2:

Cf. Cor. 12, hominem


2

.
.
.

caelum
».
MoNUM. 5 — ExHoRT. 14 coMPL. (1561) 483

[284] Estas cosas no se han de pretender en la oración, ni ir


a ella por este fin; y quando Dios nuestro Sefior por su misericordia
lo diere, hanse de tomar con humildad y simplicidad, conosciendo 10

el hombre que no meresce nada de aquello, humillàndose más


77v] cognosce que más mercedes rescibe

de
y [f.

mientras mano

la
de Dios,

de

su
excitando animándose más servir nuevo
y

a
Seiior.
un concursso que
de

da
[285] La consolación

es
voluntad
la

le
Dios nuestro Seiìor segün naturaleza, que sus affectos
su

es

y
y
operaciones sean suaves, intimas, unidas Dios, aqui nascen

de
y
a
las làgrimas; co
de

abundancia consolación derrite de


la

la

se

el
ragón aqui provienen las làgrimas. Estas làgrimas son buenas
de de
y

seiial los grandes regalos que nuestro Sefior haze, esfuér 20

le
y

y
servicio divino. Hay también
en

case mucho caminar adelante


el
a

lägrimas estas consolaciones, alma apartada


de

en

de
dolor verse

el
que no poder gozar luego que tanto

y de de
lo

de tanto ama

lo
y

ir
a

todas estas consolaciones son difficiles explicarse.


Y

Y
dessea.
hay lágrimas pecados suyos
de

de

de
también dolor los otros. 25

que digamos
de

[286] Resta cómo hemos tractar destas cosas.


Digo que por
*',
via ordinaria, por términos communes que sean
la

no

para Iglesia; tenéis, más vale que


de

edificación
la

la

lo
si

explicar manera que


en de

de

calléis. Hanse estas cosas interiores


la

Iglesia. podéis mucho aprovechar 30


de
se

os

habla dellas las


Y
la

reliquias para certidumbre,


de

oración tratar con firmeza


la

que tiene mucha sciencia que habla como sefior


y de

como
el

la

cosas. Pero los que todo parlan, mal hazen, hierran, no


y
lo

contentan Dios nuestro Sefior, que quiere sus amigos secretos


**
a
da

no esas cosas para que descubran. Los que andan diziendo:


y

se

pre[tender] para este


M

su misericordia om. charta cons. 10 las diere


L

Q ||
L
8

1
II

L,

hase BQ, hanse LM 13 exerci


M

conos[ciendo] 12 m[ientras] add. más


||

||

||
XL
|

άndose BM, incitándose Q, eccitandosi animandose] moviéndosse M, moviendo


|

B, afirmandose Q, animandosi de nuevo servir MB 13-14 Dios nuestro


X

||
a

a
|

Sefior de nuebo Q, servir di nuovo 15 es] en 16 seguìn add. que en


L X

y
Q

; B
||
; 1
a

'

que sus effectos


M

17 suaves add. om. ceteri intimas add. om.


y
y

y
Q
||

v
|

ceteri 18 virgu'a pcs' lagrimas 18-19 de abundancia — las lagrimas om.


la
X
||

22 apartada
M

20 es sefial Dios nuestro Sefior Seiìor hace alma


M al
B
M y
el Q

Q
||
1
ii

alma 22-23 apartada de cosa que 25 de dolor om. suyos omn. otros]
B

Q
||

||

||

próximos MB, altri 27 que som M 29 interiores] exteriores 30 dellas om.


X

; B

MQ
||

||

||

podréis B, potrete aproveytar M 31 tratar e.r Q, trattare om. tratar LB


X

X
||

I.
|

32 sciencia] sed 35 se om.


B
Q
||

Inter capita doctrinae Natalis invenitur illud lo


de

modo communi
si

quendi, sectando sensum Ecclesiae. Cf. Jer. Nadal


p.

290-292.
Cf. Tob. 12,
ss

7.
484 DE ORATIONE

« vi tal y tal cosa en la oración », no me contentan, porque muchas

vezes son cosas que se les antojan; y quando fuessen verdaderas,


no las da Dios para eso. No se han de manifestar sin consejo de
personas spirituales; y, finalmente, todas estas cosas interiores se
40 han de subjectar al legitimo juizio de sus superiores, por evitar
herrores que suele haber.
[287] Entendamos agora en particular cómo haremos oración
al modo de la Compafiia; pues nos ha dado Dios nuestro Seiìor
special modo de orar en los Exercicios aprobados por la Sede
Apostólica otro dia que, quando uno viene del
[f.
45 78r] Dixe **.

el
siglo Compaiiia, no sólo ha incli

de
dexar los malos hábitos
la

y
a

naciones siniestras que tubiere, sino aun los modos particulares


que tiene proceder virtud, quando no
de

en

de
los exercicios
conformam con los de nuestro instituto **. assi de ser

a
que toca oración, algún modo particular teniades della.
en

50
lo

la

si
a

por eso Compafiia, luego


en

en
dan los

se
entrando uno
Y

le
la
*°,

para componerle proceder


en

de

en
la
Exercicios nuestro modo
oración. En los Exercicios
se
os
muestra camino de oración **;

la
el
caminad por ellos, por los pecados, por los miste
de
meditación
la

passión, etc., por donde más aprove


de

de

55 rios vida Christo


la

los superiores superintendentes

de
chamiento halléis. oración
Y

la
ayudar esto, ver cómo va, ayudaros; sumus enim
de

en
os

os

han
coadiutores Dei **; enderegaros quiaros, algo torciésedes del
el y

si

derecho camino; que éste officio suyo.


es

38 para eso add. quando


las diesse para esso sino con consejo 39
Y

B B
Q

|| ||
|

spirituales personas 40 sus] los MB, deli nostri 43 nuestro Seiìor om. 45
X
|| Q
||

||

Dixeos Q,
X
vi

dissi 46 ha om. charta cons. 47 tub[iere] 48 tiene] trae

Q
L
||

||
L

1
de virtud om. charta cons. 49 del. haud 49-50 s[er en] temia 51 eso
Y

B
L
||

||
L

|| L
II

luego en Compafiia 52 co[mponer] por imponerle


L.

om. charta cons.


le
la

B
L
L |

54 caminad por ellos om. [peca]dos por


q

53 [el ca]mino de
y
°]
Q

Q
L
||

||

1
|

vida passión de Christo nuestro Seiìor. Caminad por él, por donde
B la

55 etc.
y

Q
|

om. 55-56 m[as apro]vechamiento 56 los superintendentes MB or[ación]


y
||

||
L

57 ved su[mus enim] 58 torciéredes MQ 59 [dere]cho camino de


L

L
||

||

||
|

recho es este
B
Q
|

PAULUs III, Breve Pastoralis officii (31 iulii 1548): Instit.


S.

I,
ss

I.

443-445; MI, Exerc.


p.

215-218.
94; Eaeh. Compl. Compl.
11

Cf. Erh. Compl. 180; Erh.


n.

n.

n.
**

203; Erh. Compl. 46, 96, 164 Eramen,


12

7,

Each. 1554,
n.

n.

in

231 Amnot.
;

73, 161.
n.

10; Constit. 20; supra, Erh. Compl.


4,

3,

1,
p.

n.

Examen
**

n.
c.

c.

153; Erh. Compl.


n.

n.

155.
8

Ignatii scholam orationis


••

Quomodo Natalis viderit Exercitiis


S.
in

Jer. Nadal
et
p.

De eius aestimatione Exercitiorum


in

<ostenditur 265-268.
p.

sensu, ibid. 268 sq.


3,

Cf. Cor.
s*

9.
1
MoNUM. 5 — ExHoRT. 14 coMPL. (1561) 485

[288] Hay también otra cosa que a mi me da particular devo 60

ción, y es que miréis las fiestas que la Iglesia celebra, los misterios
que representa, y procuréis de meditar aquello Celebra agora

**.
Iglesia Sefior;

él de
la

fiesta del nascimiento Christo nuestro meditad


la

vos este misterio, particular gracia

en
hallaréis consolación

y
aprovechamiento. Lo mismo entiendo

en

de
65
y

las festividades los


sanctos, los apóstoles, etc.; porque tiempos concurre
de

en
estos
Dios nuestro Seiior particularmente

••.
[289] Viniendo más particular, oración que nosotros
lo

de la
a

los exámenes, que son


en
es

es
tractamos dos maneras: una
la *•,
Compafiia que pertenescen
en

70
tan ordinarios vida activa
la

la

*'
a
via que llaman purgativa, donde

se
y

tracta de conoscer
la

y
a

desarraigar vicios mortificar ruines inclinaciones; otra para


y

la

es
más adelante, para ganar virtudes. para esto tomamos usamos
Y

y
**:

frequencia penitencia, para


el de

de
la

los sacramentos
la

la
el

mortificación; Eucharistia, para las virtudes;


de

de
exercicio 75
la

el

porque éstos fortificanalalma, dan fuercas

no
78v] para
[f.

desfalles
cer, habilitanla para las augmentan.
de

exercicio las virtudes


el

y
este fin va enderescada nuestra oración, para ganar
Y

conservar
y
a

*°,

las quales hemos andar siempre.


en

de

las virtudes
los sanctos — Digo que
de

de

Qué diremos oración


la

[290]
;,

muy
de

hemos ser devotos dellos. los sanctos reverenciamos

y
A

60 que om. charta cons. 61 miráis misterios] mar


la

om. charta coms.


B
L

L
II

L |

tirios 62 procuráis de om. MB aquello om. charta coms. 63 Iglesia add.


Q

B
Q ||

||
|

|
'

sancta fiesta de om. MB festa de nuestro Sefior om. charta cons. 64


X
la

la
||

II || ||
L
;

c[onso]lación L, consuelo 65-66 los sanctos om. charta cons. 66 etc. om. QB 67
B
||

L
I

partic[ularmente] 69 es en om. charta cons. de] en MBQ, delli essamini 70


X
L

Q la L
||

tam om. en la, om. charta cons. 71 via omn. p[urga]tiva 72 vicios
B

Q
||

||
L

L
a
|

m[ort]ificar pe
al

la

add. sus raices |ruines om. inclinaciones add. fim de


y

y
Q

L
|

Q |

nitencia mortificación de propria boluntad 73 para om. charta coms. to


la
y y

L
||

|
'

mamos om. 74 los om. charta cons. 75 mortificación add. MQ Euc[haris]tfa


y
Q
||

L L||

76 fortifican] mortificam fu[ergas] 77 habitanla 77-78 exercicio — ora


el
L

B
||

||

B ||
|

ción para om. 78-79 conservar las om. 81 dellos M, loro X, potest legi.
di
y
Q

Q
Q ||

||

della in L; om. 81-82 sanctos los reverenciemos honrremos con


y

la
y

Q
||

per opus praestitit


Id

Natalis Adnotationes evan


in
et
**

meditationes
«

gelia quae Missae sacrificio toto anno leguntur... Antverpiae


in

sacrosancto
»

De quo vide Jer. Nadal 114 sq., 166 sq.


p.

1594-1595.
De sensu liturgico Natalis de aliis Societate, post eum hunc
in

in
et

sensum ve apostolatum contendentibus, cf. ibid.


p.

189-199.
s

4,

4,
p.

11;
3,

1,

p.

n.

Constit.
** ** *°

3.
n.
c.

c.

De sensu huius vocis cf. supra, Erh. Compl. ibi annot. 10


c. et
n.

127-128
3, 6

B;
4,

4,

4,
p.

25; Constit. 11;


1,

3,
p.

n.

Eramen
n.

n.
c.

c.
6,

3,
p.

2.
n.
c.

p.

De meditatione practica apud Natalem agitur Jer. Nadal


**

222-226.
in
«

»
486 DE ORATIONE

honrram os en la adoración que llama la theologia dullia; y exce


lente dullia a nuestra Seiiora, que se llama hiperdullia; que es otra
manera de reverencia distincta y inferior de la que damos a Dios,
85 que se llam a latria. Conviene mucho tener a los sanctos por avo
gados e intercessores delante de Dios nuestro Seiìor, para ser so
corridos en nuestras necessidades. Haze Dios nuestro Seiìor muchas
mercedes por medio dellos, y en esto se clarifica su eterna bondad.
Y acontesce muchas vezes estar uno seco en la oración y, con
hazer oración a algún santo, darle Dios nuestro Seiìor devoción;
y por esto conviene que tengamos cuidado de hazer siempre ora
ción a los sanctos **.
[291] Para entrar en la oración, ;, qué haré ? — Si tenéis mucha
prática y exercicio della, Dios os guiará y luego hallaréis la puerta
abierta. Y assi dezia nuestro Padre Ignatio que en todo hallaba
95

oración *°.
[292] Hay otra manera commún para entrar
con recogimiento
en la oraciöm. Hallástesos vos ayer con devoción en una cosa,
con consuelo en ella; siempre queda una reliquia de aquello, un
100
bolver el alma a tractar con facilidad de aquello donde le fue
bien; y assi, renovada aquella memoria, comencad por alli y veréis
cómo os aprovecha, aunque queráis passar a otra meditación.
Porque aquella oración mueve y atrae a recogimiento y despierta
en el hombre un poco de devocióm, y por consiguiente le facilita
para tractar con attención y con gusto las otras cosas.
[293] También es buen principio de oración comengar por los
79r] tres virtudes theologales, fee, esperanca
de
[f.

actos de las
la

charidad; humillar fee;


en de
entendimiento con los actos
el
y

la la

y
speranga, conosciendo vuestra indignidad, confiar gracia
en
la

82 los theólogos dullia] dubia 82-83 excelente — hiperdullia om. 83


y
y Q

Q
|| B
||

!
|

M, 87 nuestro Seiìor
et

dullia] dubia 84 om. 86 intercessores om.


X
B

B
B
a ||

II

91 siempre om.
{|

om. 87-88 muchos merced 89 estar uno muchas vezes


B
Q

Q
||

||

91-92 oración siempre M 94 allaréis luego M 97 común add. que ayuda mucho
Q B
|| ||

||

||

98 ayer vos Q. vos bien ayer con devoción om. MB, con divotione
M

X
B

!
I

com una cosa 99 en ella om. 100 con facilidad tractar MQ donde] con que
|| Q 1 B

Q
9 || y ||

||

1
a

LM, que allí M, facilidad


M

hace renovar ahi afacelita


le

la
L L, Q

Q
|!
B

||
4

1 a
'I

]
|

V1

humilla yo M, humildad en B,
la

de om. humi[llar] en los actos


Q
7

con atti conoscien[do] una indignida 9-10 gracia del Sefior M


X

Q
||
li

p.

Vide, sis, quae de iis colliguntur ibid.


** **

377-381.
Cf. NAtAlis, Patrum dicta aliquot: EN, IV, 645 (referendo verba Lai
nez, de facilitate Ignatii ad inveniendum Deum quin servet regulam aut ordi
nem praestabilitum); item Acta quaedam Ignatii MI, narr. II. 123; Erh.
P.

F.
:

195-196. Et cf. Erh. 1554, ibi annot. 44; An


p.

19 Conim. 35,
n. et
n.

n.

163
Eramen, 80-82 cum annot.; Erh. Compl.
13

ibi annot.
6.
in

et
n.

not. 239
MoNUM. 5 — ExHoRT. 14 coMPL. (1561) 487

de Dios nuestro Sefior y en los merescimientos de Christo; con la 10

charidad, que sólo por amor de Dios y con desseo de agradarle


vais alli, no confiando en vuestro entendimiento y habilidad, sino
con humildad como un niiìo, conosciendo que es gran merced
estar vos alli delante de Christo nuestro Sefior; y con gran reve
rencia mirad sus palabras y sus obras, a la llana, a lo simplice, a 15

lo humilde; y con esto Dios os ayudará y consolarâ. Y si vos


queréis saber mucho y ser curioso, no haréis nada; porque Deus
superbis resistit, humillibus autem dat gratiam

**.
Sant Basilio ensefia
esta manera de oración, que cognoscer nuestras faltas invocar es

e
Dios para socorro dellas **.
el
a

de

en
[294] Es también buena manera estar oración estar

de de la
delante de Dios como un enfermo muy desseoso sanar delante
del médico, quien tiene confianga que
de

ha dar salud.

le

la
nuestra, que
de

[295] Es también fácil manera

se
meditar

la
semana, tomar un misterio
3a

4a

2a, 25
tracta en los exercicios de
la

passión por
de

de

en
de vida Christo nuestro Sefior

él
la

la

ir
e
o

vuestro discursso ordinario, discurriendo por estas cosas sensibles;


que puede hazer con facilidad, teniendo siempre special cuenta
se

de ayudarnos humilldad, de
de

de

las virtudes: de

la
los actos
la

speranca charidad, las otras según que 30


de
y

subiecta materia
y

la

-
se trata.
[296] Con esto concluiré. Advertid una cosa que ayuda mucho
para perfectión
caminar adelante: Siempre hazed cuenta
la

y
ir
a

que comengáis Dios; que que havéis hecho


de

nuevo servir
lo
a
a

hasta alli no nada; que quiero comengar agora:


es

nunc coepi
**.

Voy oración,
de

de

Esta
es

moción Dios. otro exercicio los


la
a

10 [me]rescimientos 11 om. charta cons. por desseo 12 vais assi


y

Q
||

||
L

L
1

no confiado en[tendimiento] 13 em humildad co[nos]ciendo 14 vos


L
Q

a Q

L
||

||
II

15 mirar simple B, simplice


L la

om. om. eharta cons. ll[ana]


lo
y
Q

Q
L

L
||

||
a
|

|
la I

16 humilde con[solarâ] 17 no hallaréis mada M p[orque] 18 resistir


Q

||
L
a

Il
|

autem om. M faltas] flaquegas


q

en[sefia] 19 de orar 20 Dios om.


Q || Q

Q
||

||
L
|

charta cons. 21 en om. charta coms. 22 [de sa]nar 23 de dar om.


|| || la

L
||

||
| L

25 tracta om. charta cons.


la

charta cons. om. 24 nuestra] manera los]


Q Q

||
y L

L
|

nuestros M 26 vida om. charta cons. om. MQ Christo om.


la

4a om. de
L
1

|
I

A1 B, di Christo 27 ordi[nario] 28 fa[cilidad] siempre om. 29 ayudaros


X

Q
L
||

||

||
L

la |
I

30 segúm 30-31 de que se MB, om. de


|| [a

d[e las] om. charta cons. 33


X
la

L
||

||
II
L

perjfectión 34 de om. charta cons. 35 alli] agora [que quie]ro cepi ms. 36
Q
||

||
L

L
II

a* om. charta cons.


L

5,

6;
4,
** ** *•

Iac. Pet.
5.
1

1,

Cf. Constit. monasticae, 3-4: MG 31, 1329-1333.


n.
c.

Cf. Ps. 76, 11.


488 DE ORATIONE

que tengo. Téngole de hazer como si fuesse siempre novicio, como


si entonces comencasse, como si luego a la tarde obiesse de dar
quenta Dios nuestro Seiìor; procurar

de

de
[f.

lo

y
79v] hecho

a
40
tener esta attención todas las partes del dia todos los ministerios

a
en que entiendo. Esto perfectión, hazer bien todas las

es

la
ir
a

**,
partes quotidianamente del dia procurar otro dia

de
hazerlo

la y
mejor, considerando qualidad della, poniendo

en
cada una

es y
attención que requiere.
de

y
devoción hazer las

Y
la
si esto
obras como religioso. Y, vos andáis negligente

en
45
obediencia

la
si

os
particulares exercicios quotidianos, no maravilléis que

os
y

luego procurar
en

de

de
halléis seco oración. Havéis hazer todo

la
que estâ vuestro cargo con dilligencia, como debéis religioso,
lo

a
hombre que estâ puesto ganar perfectión;

en

de
estado

la

os y
a

50 desta manera, cumpliendo vos con vuestro estado, veréis cómo


lleba Dios adelante.
De otra manera, no uno anda siempre

os
[297] maravilléis

si
coxo, virtud, siempre anda cayendo
de en

y
nunca medra la la

si
si

El

lebantando. camino perfección entre manos traemos:

le
per

de
55

es
hazed vuestros ministerios bien hechos. Ese camino

la
fectión; alli ay todas las virtudes, vuestro officio,
de

en
exercicio
el

guarda las reglas vuestro instituto; por aqui


la en

El de

dé de

se
va
la

y a
perfectiön. gracia para que busquemos
su

Sefior nos

la
procuremos con todas nuestras fuercas para honrra gloria suya.

y
Amén.

37 no[vicio] novicio siempre 38 obiesse de om. M, om. de 39 quenta


Q

B
||

||
L I, L
I

om. charta cons. 39-40 procurad tener Q, procurar tener 40 attención em


B
Q ||
II

dia, add. 42 quotidiana


M

om. BQ 41 esto bien add. en


Y
Q

B
y ||

||
o

II o
;
|

mente todas las partes M 42-43 procurar — mejor om. 42 om. de 43 con
X

B
Q
||

||
siderando del. considerando en cada una M] en cada uno LB cada uno Q, in ogni una
|

IX calidad 44 se requiere requiere add. procurar otro dia hacerlo mejor Q.


y
B X Q

Q
||

|
I

similiter 47 de procurar luego procurar hazer pues


et

49 estado] estudio
Q

Q
B
|| ||

||
|

to gamar 50 estado] estudio 55 vuestros] nuestros camino M 56 todas


el
el Q

Q
||

||
1
a

BQ, om. las guardar nuestro instituto 58 la*] M.


M

add. las 57 en
y
le
B

Q
M ||

||
L

59 gloria
le

honra 60 Amén. add. Laus Deo


B

Q
||

||

Natali, apud A. Rodríguez,


1, ex

Post Natalem consilium


p. et
**

idem
Ejercicio
de

2,

perfección, tract.
2.
c.
(6

ESSORTATIONE DEL R.do P. M. NATALE

INCERTO TEMPORE

Praefatio

I. — MoNUMENtUM ineditum.

II. — AUctoREs: M. NicoLAU, Los escriios espirituales de TJ.


Nadal: Arch. Teol. Granadino 5 (1942) 54; IDEM, Jer. Nadal p. 104,
n. 15.

III. TExTUs invenitur in ARSI, Vitae 4a, fol. 77r-81v. Codicis



titulus exterior est: « Notizie di S. Franc. Borgia, di S. Ignat. — Orig.
e progress. della Compagn. etc. ». Continet vero « recollectionem » do
cumentorum spiritualium, ab ignoto factam, foliis 118, albis non
nullis, characteribus saeculi XVI vel XVII. In documento nunc
edendo, ut titulus monumenti indicat, agitur de exhortatione
P. Nadal, italice scripta. Legenti autem exhortationem facile ap
paret in ea inveniri compendium sententiarum quas Natalis saepe
proponebat in suis exhortationibus.
Nullam correctionem autographam Natalis vidimus in hoc
scripto; et probabiliter est compendium ab aliquo factum qui Na
talis exhortationes audierat vel legerat. Nihil de tempore conscrip
tionis erui potest ex documento aut aliunde. Sed ex Summario
iam constat sententias inveniri in exhortationibus habitis ante a.
1562. Ideo et ponimus hoc compendium post illas exhortationes, et
abstinemus a frequentioribus annotationibus textui subiciendis,
quoniam iam supra, in praecedentibus monumentis, uberius saepe
propositae sunt.

Tertus
[f.

77r]
EssoRTATIONE DEL R.do P. M. NATALE
THEoLogo DELLA CoMPa DI GEsù
AGLI P. Et FRATELLI DI EssA
CoMP.a Etc.

Gratia religionis. — Fundamentum Societatis est Christus cum cruce. —


1.

2.

Finis — Modus pipendi. — Personae quae sunt So


in
3.

4.

5.

Societatis.
490 DE REBUS SOCIETATIS

– – 7. Eccellentia in gradu

cietate eorumque 6. Dimissio e Societate.

vota.
temporalium. Paupertas, castitas,

coadiutorum 8-10. oboedientia. 11.
Quartum votum scholasticorum. 12. Quinque consilia ad perfectionem.

[1] Grande gratia de Iddio nostro Signore è esser homo, et homo


christiano; ma molto più speciale gratia è esser religioso, et reli
gioso della Compagnia di Jesù; perchè la Compagnia di Jeso è
inspirata da Iddio, et per esso instituita per mezzo del S.ºº nostro
Padre M. Ignatio, et anchora approbata dalla Sede Apostolica,
10 si come tutti le altre Religioni, et tiene molte gratie speciale .
La Compagnia tiene speciale gratie et influxo da Iddio in peni
tentia, oratione, desiderio della salute delle anime, studii di diversi
modi, obedientia alla 77v] cieca, con approbatione della Sede

[f.
Apostolica per esser Religione, diverse parte membracione,

et
in
15 novitii, scholari, coadiuttori temporali, coadiuttori spirituali, pro
fessi tre voti, professi quatro voti; può intendere per
et

come

si

M. si
decurso della vita del Rºº nostro Padre Ignatio.
il

fundamento della Compagnia Jesu Christo con croce

la
[2]
Il

è
per salute delle anime,
fu
mostrato benedetto nostro

al
come
la

si

Padre, quando Iddio Padre poneva con suo figliolo Jesu


la lo

il
Christo”. Et qua vene che Compagnia Jesù, per esser Jesu
di

di
capitano nostro, quale spiritualmente
et

Christo fondamento
il

il
debbiamo imitare, aciò che particolarmente imitiamo mansue

la la
Christo da dovere,
et

tudine humiltà chiama minima


di

si

25 Compagnia Jesù
di

º.

fine della Compagnia guardar ogni cosa 78rl quello


[f.
in

[3]
Il

per magior gloria Dio, con quello non solamente procu


et

che
di
è

rare con divina gratia salute dell'anima sua propria, ma con


la

la

medesima procurare intensamente quella del proximo con tutti


la

gli modi mezzi possibili


et

30
“.

modo viver della Compagnia comune quanto al


di

[4]
Il

di è

exteriore, per poter sodisfare suo fine procurare salute


di al

la

delle anime magior servitio Dio”.


a

15 spirituale ms.

Cf. E.ch. 1554,


n. n.

1-7.
1

7;

annot. ibi positas; Annot. Eramen,


et

Cf. Erh. 1554,


in

n.

30
º

item Ephemeris Ignatii


en

viniendo memoria cuando Padre me


P.


S.

el

puso con Hijo »): MI, Const.


I,

104.
el

Cf. Each. 1554, 30; Annot. Eramen,


in
n. n.

n.

10.
º

Cf. Erh. 1554, 33-35; Annot. Eramen.,


in

n.

12-20.
*

Erh. 1554, 47; Annot. Eramen,


n.
in
n.

56-61.
º
MONUM. 6 - EssoRTATIONE DEL P. M. NATALE 491

Non tiene alchune penitentie o austerità ordinarie per obligo,


ma bene si ponno piglare in due maniere ciaschuno da se, per
più agiuttarsi nel spirito, con approbacione però del superiore,
overo quando il superiore le impone per il medesimo fine; acciò
che in tutto questo si proceda con più luce o più sia glorificato
il Signore”.
[f.
78v]
[5] Tutti quelli che habbeamo ditto sopra sonno participi 40

di
tutti bene gratie che fanno per tutta quanta Compa
di

et

la
si
i

gnia per qualsivoglia persona.


Gli nuvitii non fanno voto; gli professi fanno voto solenne;
tutti gli altri fanno voto simplice povertà, castità obe
et

et
di
dientia perpetua; quale voto absolutamente liga quello che 45

lo
il

fa, modo tale che dal canto suo mai non può lasciarlo.
di

[6] superiore pur può cacciar della Compagnia tanto quello


Il

professo, [quanto] un'altro che tiene voto simplice; questo

et
che
è

per quatro cause, quale procedono dalla mala voluntà del subdito.
La prima giudicasse superiore che alchuno non potria star
se

il

Compagnia del proximo;


se de

Iddio

de et
se

nella non con offesa


o

pertanto quelf. 79r]llo sarà cacciato, fusse contra charità


Iddio del prossimo. la
o

La 2º, superiore giudicasse che alchuno non potria star


se
il

nella Compagnia bene universale della Compagnia. 55


se

non contra
il

La 3º, medesimo giudicasse che alchuno non potria star


se
il

damnatione dell'anima sua propria.


se

non
in

La 4º, medesimo giudicasse che non potria star


se

se

non con
il

offesa del proximo.


di et

mala edificatione
per alchuna queste cause giuste fusse cacciato quello che
Se

tiene voto simplice, saria libero; ma non quello che professo. Ma


è

giudicii 79v] sopra


de

[f.

consideri bene ciaschuno Iddio


di
li

quelli che per sua malitia sonno mancati.


la

[7] Tra gli altri della Compagnia tengono gli coadiuttori tem
porali più sicura
bona parte per aquistar grandissimi gratie
et
la

da Iddio Signor nostro; perchè conversando sempre quelli cose


et

offitii più vili humili per l'amor Dio sonno molti disposti per
de
et

ricervere abondantemente l'influsso della gratia d'Iddio; modo


di

che nixuno che habbea vero spirito della Compagnia, che non
il
è

desideri verità per tutta vita sua servire Iddio quel stato
in

in
la

”.

35 maniere add. ms. 45 obsolutamente ms. 66 cosi ms.


d

Il

Il

1554, 48-52; Annot. Eramen,


in
n.

n.

Each. 100-120.
º

Compl.,
13

Erh.
n.

250.
7
492 DE REBUS SOCIETATIS

[8] La
povertà degli scolari et coadgiuttori consiste in questo,
che havendo alchuno fatto questo voto non tiene cosa propria
cosa nessuna nel mondo; solamente può haver l'uso


[f.
80r]

di
quelli, come tutti gli altri poveri, quando basta per vita;

la
si

li
anzi obligato qualsivoglia tempo quando superiore coman

in

lo
il
è
distribuire tutte sue facultà temporali per amor d'Iddio

di

le
dasse
agli poveri. Ma innanzi che faccia questo attualmente, non ponno
gli suo parenti altre persone quelli beni che lui prima haveva,

in
o
haver alcuna successione

º.
[9] La castità consiste imitar purità angelica nella mente

in

la
nel corpo, modo che l'homo venga privarsi ogni affet
et

di

il di
a
inclinatione alle cose carnale; questo profitto
ci et

et

al
tione

[f. è
quale dobbiamo sforzare con gratia d'Iddio. 80v]
[10] La obedientia consiste questo che homo habbia per

in

il
regola guida sue operationi

de
tutta sua vita tutte
et

et
di

la

le

il
comandamento del suo superiore, facendo con abnegatione della
intelletto tutto quello che qualsivogla Icosa]
et

sa
voluntà

in
esser
voluntà del superiore. Et questo potrà,

in
se
essercita spesso
la

si
vedere Signor nostro Jesu Christo quando vede pensa del
il

o
suo superiore; questo modo potrà venire alla vera obedientia
et
in

dell'intelletto, tanto necesaria richiesta nella Compagnia.


et

voto che fa, vole dire che alchuna volta farà profes

[11]
Il

sione quando piacerà superiore; acciò sapia che sempre ha

di
al

più perfettione più servitio

[f.
andar innanzi Dio. 8Ir]
in

di
a

ha

95 Cinque punti guardar ciascheduno della Compagnia


di

[12]
molto diligentimente.
ringratiar Iddio spesso, che l'habbia degnato chiamar

Il

a
questa santa Compagnia.
pregari Iddio spesso, che possa intendere gustare
et

lo

Il
f

spirito vero della Compagnia, quella vivere degnamente per


in
et

100

gratia sua sin'alla morte.


in

sforzarsi per far molto profitto


et

intieramente l'obedientia
Il

con summa purità possibile.

ringratiar Iddio spesso 99 pregar) ringratiar me.


95 Initio folii del.


Il

Sensus vero videtur aliud verbum postulare

hoc numero compendium proponi quidem


et

Bene animadvertitur
in
a *

Natali factum, siquidem non


ea

ea

non claritate nec accurata rerum


sententiarumque determinatione sermo est, quibus Natalis utitur de eodem
argumento 5-6, Compl. 188;
13

p.

n.

Erh. Conim. Exh.


in

n.

140-141
9
;
10

Erh. Compl.
n.

189.
MoNUM. 6 - EssoRTATIONE DEL P. M. NATALE 493

Il f 4° t procurar sempre qualche dovotione di qualsivoglia


cosa, alegramente far il suo officio et non curarsi se alchuna volta 5
li occorrera qualche melanconia o distrattione.
Il 5° et ultimo andar sempre innanzi nel ser[f. 8Ivlvitio d'Iddio
benedetto, con suavità et fortezza di spirito contra qualsivogla
cosa che accaderà, et mediante la gratia fortificarsi contra tutte
le aversità; de la quale si degni farsi participi in questo mondo, et 10
nel altro gloria sempiterna di beati nelli secoli de gli secoli. Amen.
Deo gratias.

4 5º ms. Il 5 ofsicio ms. Il 10 participy ms. ll 11 gli scoli ms.


?

DE VIRTUTE OBOEDIENTIAE
cA. 1562

Praefatio

I. — MoNUMENtUM est ineditum, praeter breviorem quamdam


transcriptionem « canonum de oboedientia », quos infra in textu
edimus paragrapho II. Illi « canones », breviores nostris, editi fue
runt in MI, Epist. XII, 661-662, et inde ab AicARDo, Comentario I, 801.
II. — AUctoREs: EN, IV, 8-9; M. NicoLAU, Jer. Nadal p. 405
406; MI, F. narr. II, 56*. Quoad « canones de oboedientia » bre
viores: MI, Epist. XII, 661.

III. — TExtus. Invenitur apographus, manu Didaci Jiménez


exaratus, sed a Natali propria manu emendatus per omnia et auctus,
in codice ARSI Instit. 221, fol. 266r-273u (antea f. 332-339v). In
dorso huius codicis legitur: H. Natalis Collectanea de Exercitiis, de
S. Ignatio, etc.; antea vocabatur: Collecta per P. Natalem, ut hodie
etiam legi potest in operimento interiore, in parte ibi affixa ex pri
stino tegumento. Descriptus fuit in EN, IV, 1-10; et brevius in MI,
Scripta de S. Ignatio I, 19.
In codice eiusdem Archivi Instit. 206, descripto in MI, Reg.
p. 44*-45*, in fol. 245r-247v sub titulo « De perfectione obedien
tiae » inveniuntur iidem canones de oboedientia qui sunt in codice
Instit. 221, de quo modo locuti sumus. Sed deficiunt in exemplari
Instit. 206 additiones et correctiones autographae Natalis quae sunt
in codice Instit. 221; licet in margine fol. 245r sequentia legantur:
« Este no dará copia sino a quien juzgará se puede ayudar dello,
como a los superiores, y si otra copia se tiene, según estâ, se emienae
por ésta » '.
In MI, Epist. XII, 661-662 editi fuerunt, ut innuimus, quidam
« Cánones do nuestro P. S. Ignacio de Loyola, hallados en los archivos
de Roma después de su muerte, por los cuales se conoce al verda
dero obediente, tal qual él desea en nuestra Compaiìia de Jesús ». Nu
merantur 15; pauciores sane qui sunt infra edendi. Finiunt:
iis

Más
«

cánones son, pero que guardare éstos no harâ,)oco Hi sunt cá


el

*.
»

quos editit AicARno 801. Inveniuntur quoque


I,

nor^s codice
in
»

juzgará
»,

»,

Verba habentur accentu ms.


in

està sine
p. «

«
2 i

Ibid. 662.
MoNUM. 7 — DE viRTUTE oBoEDIENTIAE - CA. 1562 495

5852, Bibliothecae Nationalis Matritensis, fol. 23rv. Sunt iidem 15 ca


nones qui editi sunt in MI, Epist. XII, 661-662, et sub eodem titulo;
qui finiunt eodem modo: « Más cánones son, pero el que guardare éstos
mo harâ poco » *. Modus vero scribendi titulum in his « cánones »
indicat tempus conscriptionis esse sat posterius Natali, scilicet post
canonizationem S. Ignatii (1622). Patet insuper talem transcriptio
nem incompletam et in compendio non posse servire ut fundamen
tum editionis.
Similes canones, sed plures, reperiuntur in codice Bibliothecae
Burdigalensis (Bordeaux) ms. 811. H (vel 811.8), fol. 231-232v. Est
apographum lingua hispanica exaratum, post brevem introductio
nem de perfectione oboedientiae in executione, in voluntate et in
intellectu; brevior expositio sive compendium Canonum oboedientiae
qui sunt in § II nostrae editionis. Nullibi in hoc apographo saeculi
XVI vel XVII (descripto in MI, F. narr. II, 55*-57 *) invenitur
manus Natalis *.
In codice Instit. 220, fol. 311-316, inter plura documenta col

eae
lecta a P. Natali, inveniuntur quaedam De obedientiae doctrina
divi Benedicti divi Bernardi (hic titulus manu Natalis, fol.

in
et

311r); fol. 315r-316r, sub titulo Multa quae minuunt bonum


et

est idem documentum, sed minus perfectum

et
obedientiae sine
»,

correctionibus Natalis, quod infra edimus IV, codice Instit. ex


in
§

221 De viginti modis quibus impeditur, minuitur aut diminui


«
:

solet virtus obedientiae


».

IV. AUcToREM horum de oboedientia documentorum eden


dorum esse Patrem Natalem constat, relate ad ea quae para


1a

grapho continentur De perfectione obedientiae Societatis, ex eo quod


pleraeque sententiae iam aliis locis Natalis, non raro iisdem fere
in

et

verbis, reperiuntur (ut facile patebit consulenti locos quos ad calcem


singulorum documentorum referimus). Insuper ipse Nata lis addit,
cancellat corrigit, tanquam
in
re
et

sua.
Relate ad secundam paragraphum sive ad Canones de oboe
dientia, scimus Natalem solitum esse loqui de canonibus obe
«

dientiae collegiis quae visitabat idque iam Compluti cogita


°. in

*,
»

vit facere Canones vero infra edendi videri quidem possunt ex


Natali procedere, ex ratione quod ipse corrigit, addit cancellat.
ea

et

qui sic habetur El


9,

Differentia est tantum hoc ms.:


in

in

9.

can.
«

que obedece más superior porque sea bueno sabio, inobediente


al

».
o

fol. 145r-146r puncta circa oboedientiam ha


11
In

codice Instit. 178


I,
*

bentur hispanice conscripta, quae indice praevio tribuuntur Sancto Ignatio;


in

sed prima pagina cancellata est, sententiae de oboedientia quae hic haben
et

tur non videntur exscriptae esse aut indolem referre do


iis
ex

quae sunt
in

cumento edendo.
Sic legi potest inter Annotationes communes collectae ex usu visi
«

collegiis, praeter caetera EN, IV,


»,

»,

tationum ad titulum Dicendum


in

in
«

630: De canonibus obedientiae


».
«

Vide EN, IV, 629 apparatu critico titulum prius positum: Fuit
in

in

«

dicendum Compluti qui postea Natali emendatus est titulo generaliore


»;

Dicendum collegiis, praeter caetera


in

».

496 PRAEFATIO

Nonnulla sane sententia alibi in Natali reperitur; sed de omnibus sen


tentiis id non dicimus. Certe huiusmodi canones pertinent ad res parti
culares et modos concretos imperfectionis in oboedientia, magis quam
ad perfectionem oboedientiae, quam ipse evolvit in suis exhorta
tionibus. Sed in ms. Burdigalensi, ms. 811. H, de quo diximus, hi
canones reperiuntur inter res certo Natalianas, scilicet inter Exhor
tationes Complutenses et « Puntos para ayudarse en el espiritu » *.
Ouare, cum 15 canones de oboedientia tribuantur Sancto Ignatio
in ms. Bibl. nat. Matritensis et in ms. edito in Epist. XII, 661-662,
ceteri canones, quos edimus, videntur amplificatio quaedam facta
vel collecta a Natali, sed desumendo ex sententiis praesertim Patris
Ignatii; ad quod videtur alludi in fine huius 2ae paragraphi ubi
dicitur: « Eliciantur similiter canones ex verbis P. Ignatii... ».
Ideae quae sunt in tertia paragrapho monumenti edendi per
tinent certe ad sententias Natalis aliunde notas. Quare et hanc
tertiam paragraphum ipsi adscribimus.
Quarta denique paragraphus pauciores exhibet correctiones
Natalis; ipse addit tres fere locos referendo verba S. Scripturae;
delet unum locum longiorem. Doctrina patristica de oboedientia,
quam adhibet, est praesertim S. Benedicti et S. Bernardi. Invenitur,
ut diximus, aliud apographum in codice Instit. 220, fol. 315r-316r,
inter documenta quae, a Natali collecta, exhibent doctrinam S. Bene
«dicti et S. Bernardi de oboedientia.
Quare, si compendio dicere volumus, non est nobis dubium
prudens quin prima et tertia paragraphus sint Natalis omnino. Idem
videri potest de secunda paragrapho sive de canonibus oboedientiae,
modo id intelligamus sensu explicato, nimirum Natalem fecisse am
plificationem et additiones ad lubitum supra canones S. Ignatii,
vel factam ab alio fecisse suam. Paragraphus quarta corrigitur certe
a Natali, et inde fit sua. Sed hinc non satis constat ab eo collectam
esse doctrinam, quia poterat ipse nonnulla corrigere in re aliena; ut
accidit in documento sequenti codicis Instit. 221, (fol. 274r-279v), quod
continet emendationes Natalis in epistola S. Ignatii de oboedientia,
quae postea non sunt in editiones inductae. Ceterum maior pars docu
mentorum quae sunt hic collecta (a folio 257-263: « De la oración
specialmente para los de la Compagnfa »; postea [fol. 264-265 fere
alba] fol. 266-273: De oboedientia; fol. 280v-283: « Del modo de
proceder de la Compagnia ») sunt certe Natalis.

V. — TEMPUs coMPosiTIoNIs. Ex iis inter quae colliguntur


et inveniuntur haec de oboedientia documenta, videlicet inter il
lud « De la oración specialmente para la Compagnia », quod pertinet
ad secundam visit..tionem Natalis in Hispania et Lusitania (a.
1561-1562) *, et aliud « Del modo de proceder de la Compagnia »,
quod censemus pertinere ad idem tempus °, sequi videtur haec quo
que documenta de oboedientia, manu Didaci Jiménez, socii illius vi
sitationis, scripta, ad illud quoque tempus pertinere ; vel ad paulo

7 Cf. F. narr. II, 56*.


• Cf. Jer. Nadal p. 103; EN, IV, 672 sq.
• Cf. Praefatio in Dialogos (IV).
MoNUM. 7 — DE viRTUTE oBoEDiENTiAE - CA. 1562 497

posterius, usque ad 1 octobris 1562, quo die a Natali Didacus


Jiménez Augusta missus est Romam

*",

et
durante visitatione Galliae
et Germaniae. Accedit ratio quod apographum quod est codice

ea

in
Instit. 206, invenitur inter documenta quae pertinent ad secundam
visitationem Lusitaniae (1561), sed nondum habet autographas
correctiones posteriores Natali factas. Ideo ponimus datum huius

a
Monumenti ad annum ca. 1562.

VI. Ratio EditioNis. Damus litteris italicis quae Natalis


propria manu scripsit. Emendationes ex apparatu, ut de more,


cognoscentur.

Teactus

[DE VIRTUTE OBOEDIENTIAE

]
— DE PERFEctioNE oboediENTiAE Societatis. — Ratio perfectionis

1.
I.
§

religiosa. — Oboedientia triplex, ersecutione, voluntate


et in

in
2.

oboedientia
intellectu. — Analogiae cum fide, cum intellectu unico, cum iustitia
3.

originali, cum revelatione. — Quid iuberetur res impossibilis vel pec


4.

si

catum. — Oboedientia partim caeca, partim videns esse debet. Perfectio


5.

oboedientiae.

II. — CANoNEs DE oBoEdiENtiA.


§

eae
III. — De oboedieNtiA cAEcA. — 15. Oboedientia tractanda spirituali
§

eae

intelligentia, ratione. — 16. Exempla quae suadent


ex

et

auctoritatibus
oboedientiam caecam. — 17. Cur caecitas inveniatur in ratione oboedientiae.
eae

eae

— 18. Ratio similitudine cum fide. — 19. Ratio indifferentia, qua


de

Exercitia. — 20. praeter meritum quis opprimitur, est gloriosum. —


Si

id

21. Prompta voluntas, intellectus non considerat quae impediunt. — 22.


si

Oboedientia coniuncta cum iudicii simplicitate.

IV. — DE vigiNti Modis QuiBUs IMPEditUR, MINUitUR AUT DIMINUi solEt


§

virtus oboedieNtiae.

IHUs
[f.

266r]


I].

De perfectione

obedientiae Societatis.

[1] Obedientiae ratio longe diversa est ea, quae religionibus


in

voto firmatur, quam alterius cuiusvis. Obedientia enim religiosa


non constat nisi ad perfectionem contendatur. Itaque quae sunt
consilii supererogationis persequitur haec obedientia, quacumque
et

perfectionem possit alia quavis obe


In

ratione sibi conciliare


1.

post Ihus legitur Rs. rursum manu Natalis titulus De perfectione —


||
1

Societatis manu Natalis ante obedientia del. Im constat marg., corr. eacsatis est
in
||

||
4

Ut inciperet cursum Artium EN, II,


490.
;

Cf. NAtAlis, Erh.


9;

2-3,
16

p.

164-165,
n.

Conim. 167.
1

32 — COMMENTARII P. NADAL.
498 DE PERFECTIONE oBoEDIENTIAE sociETATis

dientia satis est, ad summum, si ad peccatum veniale non impin


gatur; minimum ac necessarium, ut citra mortale prestetur.
10 [2] Obedientia debet praestari opere, voluntate ac simul in
tellectu; non solum ut caecus sit ad ea quae praecipiuntur intel
lectus, ut nihil videat earum rerum omnium quae possint obedientiae
perfectionem impedire vel debilitare, sed post hanc caecitatem videns
ac boni consulens in omni plenitudine spiritus, non ea tantum quae
praecipiuntur, sed quae innuuntur vel quavis coniectura investi
gari possint e superioribus proficisci quovis signo. Non enim per
fecte obedit voluntas, nisi suo actu atque affectu intellectum ducat
plene ad suam obedientiam, etc. *.
[3] Obedientia similem habet modum quietis et firmitatis
atque fides *.
Obediens ita se comparet, ita sibi persuadeat, ac si alio intel
lectu et voluntate non intelligeret aut vellet quam superioris sui *.
Obedientia similis est iustitiae originali, quae sub simplicitate
et puritate cordis in plenitudine innocentiae subdebat Deo animae
superiorem partem, unde aliarum et virium et actionum conse
quebatur subiectio *.
Obedientiae exercitium simile est apertae Dei revelationi *. Nam
ubi audio superiorem, tantundem mihi esse debet ac si Deum
ipsum praesentem audirem *.
Obedientia ita homini praestatur ac si Deo ipsi, non tantum
propterea quod amore Dei homini obedio, sed quod votum fit
Deo ipsi simul eademque obligatione homini *.

12-13 ut, nihil — caecitatem in marg., del. in teactused II 19 similem sup. lin.,
corr. eaeeum || 20 atque sup. lin., corr. eaequalem || 21 ac si sup. lin., corr. eaenon I alio
del. se || 22 non sup. lim. ! prius intelligere ac velle

* Cf. S. IgNATIUs, Epistola de oboedientia sociis Lusitaniae n. 5-19: MI,


Epist. IV, 672-677; Erh. 16 Conim. n. 10-13, p. 167-169; Erh. 11 Compl.
m. 206; Dialog. II, n. 85. Ex P. Nadal editum est italice in MI, Epist. XII,
663-665, « de triplici gradu obedientiae »; in quo proponitur doctrina de tri
plici modo perfectionis in oboedientia. Idem documentum interpretatur hispa
nice AicARdo, Comentario I, 816-817.
* Cf. Epist. de oboedientia n. 23.: MI, Epist. IV, 679; Erh. 16 Conim.
m. 15, p. 169-170; Erh. 11 Compl. n. 214; Dialog. II, n. 88.
* Cf. Erh. 17 Conim. n. 2-3, p. 171-172; Erh. 11 Compl. n. 214.
* Erh. 16 Conim. n. 14, p. 169.
• Cf. Erh. 16 Conim. n. 13, p. 169; Exh. 11 Compl. n. 214.
* Cf. Erh. 16 Conim. n. 13, p. 169; Erh. 11 Compl. n. 207.
* Cf. Each. 16 Conim. n. 13, p. 169.
MONUM. 7 — DE viRTUTE oBoEDIENTIAE - CA. 1562 499

[4] Superior etiamsi iubeat rem impossibilem, obedientia tamen


movet ad obediendum nulla ratione habita difficultatis vel impossi
bilitatis °. Quodsi tam esset obedientia perfecta, ut nonnullorum
sanctorum fuit, 266v] vinceret impossibilitatem naturae diffi
[f.

et
i^;
cultatem Christo tam perfecta non erit, sed vera tamen,
in

si
ea impinget impossibilitatem simplicitate cordis, ac tunc
in

in
demum dolens desistet ex necessitate rei, promptitudinem animi

et
sui referet ad superiorem, simplicitate,

et
humilitate cordis

in
simul non potuisse exequi, quod faciet admodum verecunde quasi
se

suam culpam agnoscens Nunquam obediens cogitat, vel etiam,


eo

u.

stante obedientiae virtute potentias actuante, cogitare


ac

et
statu
ex

nisi alio principio potest, superiorem praecepturum voliturumve


vel quod impossibile vel quod peccatum est, nisi fortasse pura 45

ac
simplici speculatione, atque hanc quidem vix animadvertere
in

potest. Quod practice cogitatio occurrat, hoc est, quae af


ea
si

fectum moveat, sciant omnes tentationem eam esse quae velit


puritatetem simplicitatem labefactare astute
ac

i*.
obedientiae
Quae cum ita sint, ubi tamen cogitatio alicui occurreret vel
tentatio, quae suggereret impossibile vel peccatum praecipere supe
riorem, non suo iudicio censebit vel definiet, sed superioris;

id et
id

(quod Deus avertat) superior aperte


ac

notorie malus esset,


si

censebit speculative quidem obediens ipse, definitionem vero ipsam


relinquet bonorum patrum professorum arbitrio suo confes
ac

sario i*.
[5] Obedientia partim caeca esse debet partim videns; caeca
quidem tum ad omnes rationes quae eam interpellare possint vel
impedire; tum ad quae autoritatem superioris diminuere
ea

in

animo nostro possint. Itaque nec defectus superiore obedientia


in

36 prius vincet 37 tam] ta ms., charta abrupta erit, sed marg., corr. ea
in
II

est 38 in* sup. lin. 41-42 faciet — agnoscens in marg. 51 prius suggeret
||

II

II

II

57 in marg. manu Natalis scriptum, postea cancell, obedientia caeca est nam
:

quapdoquidem intellectus [prius voluntas] voluntati unitur, haec unio [del. siquidem
est voluntatis, caeca est] facit, ut fiat, intellectus caecus 59-60 in animo nostro
II

in marg.

217; Dialog.
17

11
p.

11-12, 174-175; Compl.


n.

Cf. Each. Conim. Erh.


n.

II,
13 1* n. m *° n. *

86.
Cf. Epist. 23-24: MI, Epist. IV, 679.
m.
de

oboed. sociis Lusitaniae


p.

11-12, 217; Dialog.


17

11

Erh. 174-175; Compl.


n.

n.

Conim. Erh.
II, 86.
p.

11, 13; Compl.


17

11

Cf. Erh. 174-175;


n.

Conim. Erh.
n.

218.
Cf. ibid.
500 CANONES DE OBOEDIENTIA

videt; ad haec igitur caeca est visum recipiat,

1*.

ea
Quodsi ad

is
erit qui, perspectis rationibus luce obedientiae, tenebras ratio

in
num omnium tum etiam rerum omnium quae infirmare eam pos

ac
sunt effugabit. Videns vero est obedientia boni consulens omnia

et ac
quae superiore proficiscuntur quovis signo, semper

eo
65 clare

in
a
contemplatur Christi ipsius praesentiam authoritatem. Est

et
enim lumen obedientiae simile lumini verae ac christianae contem
plationis, quo veritates elucent, quod falsum vanum intelligi

ac
non potest

i°.
suarum actionum per

ac
70 Vera obedientia habet tres facultates
exequutiva promptitudinem, fortitudinem, facilita
In
fectiones.

ex
tem, breviter, omnia quae exterius eaperfectione potentiarum
267r] atque intellectus desiderantur.

[f.
actuum voluntatis

In
et

vir

ac
voluntate applicationem dulcem, suavem, perseverantiae
intellectu lumen splendidum

In
75 tutum omnium adiutorio suffultam.
quo intellectus facile assentitur,
aliud cogitare vel sentire non

et

ac
posse videatur quam quod obedientia proponit, rationes praeterea
concipit copiose quibus confirmatur obedientia

**.
Obedientia est caeca, quandoquidem ad voluntatem alterius
regulatur; qua, cum caeca sit (neque enim cognitiva est potentia,
in

voluntas), transformari debet rei exequutio sensus voluntatis

et
et

meae, simul intellectus iudicium.


et
II.

— CANoNEs DE oBoEdiENTiA]

[6] Qui scrutatur rationem quare superior praecipit, inobe


diens est
1.

Qui disputare inducit animum, an recte praecipiat superior,


inobediens est.
Qui petit rationem quare ita praecipiatur, inobediens est.

70 facultates sup. lin., corr. eac potentias actionum sup. lin. prius suorum
;
I

actuum 76 et del. nec 76-77 non posse — proponit marg., corr. eaepotest del.
in
||

1
II

II

quod. Natalis primum scripserat quasi titulum: De perfectione obedientiae in Socie


tate Iesu

Compl.
16 n. 16 16

Cf. Erh.
p.
us 1*

16, 170;
n. n.

n.

Conim. Erh. 210-211.


1
1
p.

17

Cf. Erh. Erh.


p.

16-17, 170; 25, 178;


n.

Conim. Conim.
11

Erh. Compl. 210.


p.

Compl. 210;
11

Erh.
1•

10-13, 16; 167-170;


n.

n.

Cf. Erh. Conim.


Dialog. II,
n.

88.
11

Cf. Erh. Compl.


n.

211.
1
MoNUM. 7 — DE viRTUTE oBoEDIENTIAE - CA. 1562 501

Qui propter rationem obedit, et non unice propter voluntatem


superioris in Christo, inobediens est *.
Qui propterea obedit quod sibi alioqui placet quod praecipitur,
inobediens est.
Qui soli voci superioris obedit, et non cuivis signo voluntatis *, 10

inobediens est.

et,
Qui unitatem non habet in obedientia cuicumque superiori
obediat Dei obedientiam non referat,
id

inobediens est.
*,

Qui Deum non contemplatur ipsum superioribus inobe

in

*,
diens est. 15

Qui superiori magis obedit, quod bonus vel sapiens, sit

°,
etc.
inobediens est.
[7] Qui magis obedit uni superioribus, etiamsi summus sit,
e

quam alteri, etiamsi infimus, inobediens est.


Qui inducit animum cogitare superiores esse contrarios vel
in

diversos, inobediens est.


Qui curiose agit inquirens, superior bonus sit, an doctus
an

et
[f.

huiusmodi inobediens est. 267v]


”,

Qui desiderat superiorem sibi indulgere vel suam voluntatem


in

condescendere inobediens est.


*,

25

Qui indiferens non est, quicquid superior praecipiat, inobe


diens est.
Qui caecus non est ad imperfectiones omnes superiorum vel
obedientiae obvenientes dificultates, inobediens est.
[8] Qui ita credit alicui secretum Societate, nolit omnino
ut
in

illud scire superiorem committens scilicet sub sigillo secreti vel


°,

sub confessione, ut solet dici, cum confessio non sit, inobediens est.

obedit, del. inobediens est add. non unice — unice prius del.,
in
II et

Christo
6

in ;

iterum scriptum in Christo marg. 12 obedientia del. inobediens est add. et


7
II

cuicumque — inobediens est, 16 etc. sup. lin. 19 infimus del. sit 28 est del.
||

||

||

illeg. 28-29 vel obedientiae — dificultates in marg.


II

Cf. ibid.
*

1;
4, 1,
6,
p.

n. p.

24,
n. n.

Constit. Erh. 17 Conim.


c.

c. n.

177.
*

p.

29; Constit. 24; Erh.


17
3,

1,

Cf. Examen Conim.


c.
*

p.

n. 20, 176.
1;

8,

23; Erh.
3,

1,

6,

1,
p.

p.

n.

Cf. Constit. 16 Conim.


n.

n.
c.

c.
*

p. 167; Erh. 11 Compl.


m.

207.
Cf. Epist. MI, Epist. IV,
m.
de

oboed. sociis Lusitaniae 3.: 671.


7 *

Cf. ibid.
p. 6,
4, p.

Cf. ibid.,
n.

674.
*

Cf. Constit. 10,


5.
n.
c.
*
502 CANONES DE OBOEDIENTIA

Qui in confessione sacramentali huiusmodi secreta vel dat vel


recipit, si nihil ad confessionem attineat, inobediens est.
Qui boni non consulit, etiam videns ac considerans, quicquid
praecipit superior, inobediens est

i°.
Qui differentiam sentit, superior dicat simpliciter volun

et
si si
suam explicet simpliciter praecipiat, vel omnino

u,
tatem vel
in virtute sanctae obedientiae iniungat, inobediens est.
Qui dicit sentire quod praecipitur,

et
velle obedire tamen

et
se
difficultatem pati exequutione, excusans quod natura sua re

in
pugnat inobediens est.
i°,

ad
[9] Qui appellat theologos, prasertim scholasticos, sum

et
mistas, obligationibus obedientiae, inobediens est. Non enim
in

ex
45 illud est regulare suam obligationem doctorum sententia, sed
ex

quod ipse sibi persuadet esse doctorum sententiam. Quodsi


eo

ad doctores quis appellet, ex aliorum iudicio esset agendum

id

;
perfectus obedientia non erit, nam superior legitimus
ac

rursum
in

illi debet esse instar doctorum, nisi aperte peccatum, vel impossi
bile praeciperetur; obligatione, est superius
de

sed hac iam


dictum
i*.

Qui dicit quidem velle sentire quod dicit superior, sed


et
se

tamen aliud iudicium non posse sibi non repraesentari, inobediens


in [f.
i*.

est 268r].
55 Cui obedientia superioris, primo occurrit ratio contraria vel
difficultans, etiamsi statim consequatur plenitudo abnegationis

et
perfectionis ea,
**.

inobediens est
in

is

Qui ex suo sensu interpretari inducit animum Constitutiones


in

vel regulas, non potius superiorum interpretationi acquiescit,


et

inobediens est.
Qui imperfecte obedit immediatis superioribus, excusans
[10]
vel appellans quod aliter dixerit superior alius mediatus, vel quod
aliter habetur Constitutionibus vel regulis, inobediens est. In
in

hoc tamen casu sufficiat representare superiori immediato quod

34 inobediens est, del. Qui caecus non est ad ea omnia quae praecipit supe
rior, inobediens est 40 dicit sup. lin. 41 prius patitur 47 id del. erit iudicio
II

II

II

del. id
3, 6, 3,
p. p. p.

1, 1, 1,

Cf. Constit.
n.

23.
1* ** ** 1* 11 i•

c. c. c.

1;

You might also like