Kulturna istorija Srba- priprema za ispit:

1. Drevne kulture na tlu Srbije

-1883. godine osniva se Srpsko arheolosko drustvo, koje vec naredne godine (1884)
osniva svoj casopis "Starinar"
-svoj procvat arheologija dozivljava u 20. veku radom mnogih autora, medju kojima
se izdvajaju Milivoje M. Vasic (pronalazac Vince)
i Dragoslav Srejovic pronalazac Lepenskog vira
-glavne epohe praistorije su: starije kameno doba (paleolit), srednje kameno doba
(mezolit), mladje kameno doba (neolit), bronzano doba i gvozdeno doba;
nakon ovih perioda dolazi doba antike koje obuhvata i nase prostore
-medju nalazistima,po bogatstvu i znacaju pronadjenih materijala izdvajaju se
sledeca nalazista: Lepenski vir, Starcevo i Vinca

a) LEPENSKI VIR:
-nalazi se u Djerdapskoj klisuri na desnoj obali Dunava
-1965. pronasao ga je Dragoslav Srejovic sa svojom ekipom arheologa
- ispitivanjem iskopina se utvrdilo da se radi o velikom naselju iz doba mezolita i
ranog neolita, koje datira izmedju 7000. i 5500. g. p.n.e.
-nalazi se na povrsini od tri kvadratna kilometra i podeljen je na cetiri sloja:
Proto-Lepenski vir, Lepenski vir I, Lepenski vit II i Lepenski vir III
-u starijim slojevima nadjen je isti arhitektonski tip: kuce sa trapezastom osnovom
od crvenog maltera i sa ogradjenim kamenim ognjistem
-u slojevima LVI i LVII nadjene su skulpture monumentalnih razmera, ukrasenih
ornamentalnim motivim, koje su stavljane na podove kuca blizu ognjista;
najcesce su te skulpture zapravo ljudske figure, a posebno se izdvajaju ribolike
ljudske glave
-nadjen je i veliki broj orudja, poput igle, sila, noza, sacinjenih od kostiju, a
ukrasenih raznim ornamentalnim motivima
- pronadjena su i slicna naselja kako na nasoj, tako i na teritoriji Rumunije, sto
nas dovodi do zakljucka da se radi o velikoj praistorijskoj kulturi
koja je apsolutno nepoznata praistorijskoj Evropi; ova kultura skupljaca, lovaca i
ribolovaca naziva se kulturom Lepenskog vira

b) STARCEVO:
-nalazi se jugoistocno od Panceva
-pripada ranom neolitu
-iskopavanja su izvrsena 1928. i 1932. godine
-otkrivene su jame za koje se smatra da su zemunice
-za slicna nalazista u Srbiji kaze se da pripadaju starcevackoj kulturi ili
starcevackoj grupi
-ovo je kultura zemljoradnika i stocara

v)VINCA:
-nalazi se na lokalitetu Belo brdo, na desnoj obali Dunava, nedaleko od sela Vince,
nadomak Beograda
-sistematsko iskopavanje u periodu od 1908. do 1932. godine izvrsio je Milivoje
Vasic ("Preistorijska Vinca" I-IV); pripada mladjem neolitu
-otkriveno je nekoliko slojeva debljine 10 m; ovi slojevi pokazuju da se na tom
terenu smenjivalo vise naselja: najranija naselja pripadaju
starcevackoj kulturi (otuda ideja da se vincanska kultura naslanja na starcevacku),
zatim slede naselja karakteristicna za vincansku kulturu, a ima i
tragova bronzanog doba
-otkriven je veliki broj orudja i oruzja, kao i veliki broj statua, od kojih se
posebno istice Vincanska Venera ili Gospodja iz Vince
- javljaju se uvezeni predmeti (grncarija) koji nam govore o polozaju vincanske
kulture naspram ostalih evropskih praistorijskih kultura
-Vinca predstavlja najznacajnije praistorijsko nalaziste srednje i jugoistocne
Evrope
- vincanska kultura je kultura zemljoradnika

-U Srbiji postoji jos praistorijskih nalazista, ali ona se ne oslanjaju samo na

jednu kulturu i samo na jedno doba; neka od njih su: Gomolava u Sremu, Vatin
kod Vrsca, Zidovar kod Vrsca, Karaburma u Beogradu, Atenica kod Cacka

-teritorija danasnje Srbije uvrscena je u Rimsko carstvo u I veku n.e.; preko nje
su prolazile rimske vojske tokom rata sa Dacanima, narodom koji je bio
nastanjen sa one strane Dunava. U te svrhe je na nasoj teritoriji izgradjen prvi
moderan put, i to na najzahtevnijem podrucju, probijen kroz stene Djerdapske
klisure. Put je radjen oko 70 godina, o cemu nam svedoce cetiri table rimskih
careva, od kojih je najpoznatija Trajanova tabla. Trajan je rimski car koji je,
osim sto je zavrsio gradjenje prvog modernog puta na nasim teritorijama, sagradio i
prvi mos na Dunavu. Taj most bio je dugacak preko 1000 m, a bio je
postavljen na 20 snaznih stubova. Izgradio ga je najpoznatiji arhitekta tog doba
Apolodor iz Damaska.
- u nasim krajevima rodjeno je nekoliko romskih carva, od kojih se tri smatraju za
najvece rimske careve: Dioklecijan (po svemu sudeci u Duklji),
Konstantin Veliki (u Naissus-u; u Nisu) i Justinijan [ u jednom selu pored koga je
ovaj car podigao grad pod nazivom Justinijana Prima (JUSTINIANA PRIMA)
a koji je identifikovan sa danasnjim Cariinim gradom kod Lebana]
-mnogi gradovi i carske rezidencije podizane su na nasim teritorijama, najpoznatiji
gradovi su: Sirmium (Sremska Mitrovica), Naissus (Nis), Singidunum
(Beograd), Viminacium (Kostolac), Ulpiana (Lipanj), Justiniana Prima (Caricin
grad); a medju carskim rezidencijama isticu se Romuliana (Gamzigrad) i Mediana
(kod Nisa)

a) SIRMIUM
-nalazi se na levoj obali Save
-Rimljani su ga osvojili u I veku p.n.e.
-prvenstveno je bio carska stanica, zatim kolinija, pa prestonica provincije Donja
Panonija, a potom, kada je u vreme Dioklecijana carstvo podeljeno
na cetiri adminitrativne uprave, jedna od prestonica carstva
-tu su rodjena tri rimska cara (Dacije, Prob, Maksimijan), izvesno vreme je tu
boravio car Konstantin, a u tom gradu se krunisao car Teodosije
-nakon hristijanizacije, ovaj grad postaje mesto odakle se siri hriscanstvo i nova
era, a vremenom postaje i sediste mitropolita Panonije
-sistematsko iskopavanje pocelo je 1957. godine i nije jos uvek zavrseno, razlog za
to je sto se stari grad nalazi ispod danjasnjeg
-medjutim, iskopavanjem su otkriveni delovi starog dvorca, terme, kupatila, kao i
javne i privatne zgrade, zatim ulice sa radnjama, trkalista, zitnici
b) NAISSUS (Nis)
-veruje se da su ga podigli Kelti krajem III veka
-u njemu je rodjen Konstantin Veliki
-porusili su ga Huni u svom pohodu 441. godine
-za ovaj grad najvaznije je arheolosko nalaziste Medijana koje je bilo carska
rezidencija, a koje se nalazi na samo 5 km od grada
-u samom gradu nalazi se grobnica sa freskama koje predstavljaju spomenike
poznorimske umetnosti, ali i ranohriscanske
v) Romuliana (Gamzigrad)
-poznorimska palata koju je podigao car Galerije, a koja je dobila naziv po carevoj
majci
-sacuvani su ostaci utvrdjenja palate, koje ima nepravilnu cetvorougaonu osnovu;u
tvrdjavi je otkriveno nekoliko gradjevina, a od njih je najvaznija
velika carska palata sa nekoliko prestonih kupatila, dva dvorista sa
tremovima,kupatilom i pomocnim prostorijama; u palati su sacuvani mozaici sa
geometrijskim motivima i figuralnim predstavama
g) Caricin grad (Justiniana Prima)
-podignut je u VI veku, u vreme cara Justinijana (veruje se da je upravo ovaj grad
njegova Justiniana Prima)
-sacuvana su tri utvrdjena dela grada: Donji grad, Gornji grad i Akropolj; takodje
i ostaci ulica, trgova, bazilika, javnih i privatnih gradjevina i palata
-za umetnost su najznacajniji podni mozaici u bazilici u Donjem gradu zbog svoje
ornamentike, antickih motiva, hriscanske simbolike

2. STARI SLOVENI
-pripadaju indoevropskoj grupi naroda
-prva sigurna istorijska svedocanstva o starim Slovenima vezuju se za VI vek
-osim izvora na grckom i latinskom, postoje i izvori na arapskom jeziku, zato sto
su Arapi vrlo rano dosli u kontakt sa Slovenima
* IME:
-javljaju se pod tri imena: Sloveni, Anti i Veneti
-ime Anti se odnosilo na istocne Slovene, od VII veka iscezava
-ime Veneti javlja se kod ranoantickih istoricara (npr. Herodot, Tacit i sl.) i ne
odnosi se iskljucivo samo na Slovene, vec i na delove drugih naroda
(Ilire, stare Kelte i dr.); tim imenom obicno su se nazivali zapadni Sloveni
-ime Sloveni je razlicito tumaceno; najverovatnija je pretpostavka da potice od
reci slovo, sloviti= rec, govoriti
* PRADOMOVINA:
-postoji vise teorija o mestu prapostojbine Slovena; jedni smatraju da se ona
nalazi severno od Karpada, u srednjim tokovima reka Dnjepar i Dnjestra,
danasnjoj zapadnoj Ukrajini; drugi smatraju da bi to morala biti veca teritorija,
od reke Visle do srednjeg Dnjepra; a u skorije vreme se pojavila tzv.
podunavska teorija, tj. slovenska prapostojbina se smesta u srednje Podunavlje i
istocno od njega
-prema slovenskoj leksici, koja u sebi sadrzi mnostvo naziva za tekuce i stajace
vode, kao i za sume, zakljucuje se da su SLoveni narod koji je bio
okruzen sumama i rekama i jezerima; ovaj podatak potvrdjuju i najstariji istorijski
podaci u kojima se Sloveni opisuju kao narod voda i suma
* SLOVENSKA RELIGIJA:
-Prvi pisac koji opsirnije govori o Slovenima -PROKOPIJE- govoreci o njihovoj
religiji spominje vrhovnog boga, boga groma; ovo upucuje na boga Peruna, ali
slovenska religija zna i za druge bogove kao sto su Svetovid (Svanovid)- bog rata,
zastitnik polja, Svarog (SVarozic)- bog vatre, Dabog- bog sunca, Volos-
bog stada i sl.
-od nizih bozanstava u svim sloveskim narodima odrzale su se vile; zatim sudjenice
ili rodjenice ili rodjaje, vukodlaci, zduhaci, vedogonje i dr.

3. Srednjovekovna kultura
Rani srednji vek:
-prvu istoriju Srba dao je VIZANTIJSKI CAR KONSTANTIN PORFIROGENIT U X VEKU U SVOM
SPISU "O NARODIMA"
-prvi DOMACI istorijski spis je LETOPIS POPA DUKLJANINA IZ DRUGE POLOVINE XII VEKA,
PRVOBITNO PISAN NA SLOVENSKOM JEZIKU, ALI JE SACUVAN U LATINSKOM PREPISU
-o istoriji Slovena, tj. o istoriji Srba u ranom srednjem veku sve do Stefana
Nemanje mozemo govoriti samo na osnovu tudjih pisaca ili na osnovu
istorijskih izvora
-IME: etimologija imena Srbi nije razjasnjena; F. Kont smatra da je to najstarije i
najarhaicnije ime koje su Sloveni doneli cak iz prapostojbine
(postoji jos jedan narod koji nosi to ime, a to su Luzicki Srbi, koji se jezicki
sasvim razlikuju od Srba)