KARANLIK ENERJİ

BİLGEHAN BARIŞ ÖNER 208302502

 2
İÇERİK

 GİRİŞ
 KARANLIK ENERJİ?
 TARİHÇE (GEÇMİŞ)
 GÜNCEL ÇALIŞMALAR (ŞİMDİ)
 YENİ FİZİK (GELECEK)
 3
KARANLIK ENERJİ?

Enerji/Madde Yoğunluk Oranları

Karanlık Enerji (%73)

Karanlık Madde (%23)
Işımayan Atom (<%4)
Nötrinolar (%0.3)
Yıldızlar (% 0.5)
 4
KARANLIK ENERJİ?

KARANLIK ENERJİ HAKKINDA

BİLİNENLER BİLİNMEYENLER
Evrenin %73’ünü oluşturması Kaynağı?

Uzay boşluğunda homojen dağılmış olması Nedeni?

Gözlem yolları Kendi iç yapısındaki çeşitliliği?

Evrenin ivmelenerek genişlemesindeki rolü ?

 5
TARİHÇE

𝑟 𝑟

Sir Isaac Newton (1643-1727)

𝑚1 𝑚2
𝐹=𝐺 (−𝑟)
𝑟2
 6
TARİHÇE

𝑟 𝑟

Sir Isaac Newton (1643-1727)

𝑚1 𝑚2
𝐹=𝐺 (−𝑟)
𝑟2
 7
TARİHÇE

Merkür

Albert Einstein (1879-1955)

1
𝑅𝜇𝜈 − 𝑅𝑔𝜇𝜈 + Λ𝑔𝜇𝜈 = κ𝑇𝜇𝜈
2
 8
TARİHÇE

Einstein kütle-çekim
Merkür
Eğrisellik katsayısı

1
𝑅𝜇𝜈 − 𝑅𝑔𝜇𝜈 + Λ𝑔𝜇𝜈 = κ𝑇𝜇𝜈
2

Ricci Eğrisellik Kozmolojik Sabit

Tensörü statik evren
Albert Einstein (1879-1955)

Enerji-Momentum
Tensörü
 9
TARİHÇE

Edwin Hubble (1889-1953)

Evrenin genişlediğini gösteren Hubble diyagramı

1929
 10
TARİHÇE

Allan Penzias & Robert Woodrow Kozmik Ardalan

Kozmik ardalan hesabı için kullanılan ilk

anten
 11
TARİHÇE

Hubble Teleskobu (Nisan 1990 - ? )

 12
TARİHÇE

 Perlmutter – Riess & Schmidt’in

bağımsız çalışmaları (1998)
 Işınlık ve kırmızıya-kayma
gözlemleri

Tek etkin kuvvet kütle çekim kuvveti mi?

İhmal edilemeyecek tek potansiyel enerji kütle-çekim
potansiyeli mi?
 13
TARİHÇE
 14
GÜNCEL ÇALIŞMALAR

Karanlık Enerjinin Gözlemlenmesi

Yaşlı yıldızlarla evrenin Süpernova gözlemleri Kozmik mikrodalga ardalan

yaşının karşılaştırılması gözlemleri

Baryon akustik osilasyonları Büyük ölçekli yapı

 15
GÜNCEL ÇALIŞMALAR

Karanlık Enerjinin Gözlemlenmesi

Yaşlı yıldızlarla evrenin Süpernova gözlemleri Kozmik mikrodalga ardalan

yaşının karşılaştırılması Artan radyal ivme? gözlemleri
Evrenden daha yaşlı Ardalan enerji
yıldızlar? sapmalarındaki değişim?
Baryon akustik osilasyonları Büyük ölçekli yapı

Anormal açısal hız Yavaş kümelenme?

değişimi?
 16
GÜNCEL ÇALIŞMALAR: Yaşlı Yıldızlar

İstatistiksel hata?

Karanlık enerjinin zaman

hesaplarında dikkate
Evrende bilinen en yaşlı yıldız: Methuselah alınmayışı?
 17
GÜNCEL ÇALIŞMALAR: BAO

BİNGO TELESKOBU
(Nötr Gaz Gözlemleri ile Baryon Akustik Ölçümü)

Kozmik Cetvel
Zaman
 18
GÜNCEL ÇALIŞMALAR: SÜPERNOVALAR

Doppler Kırmızıya Kayma

𝑣
1 + 𝑧 = (1 + 𝑐 )𝛾, 𝛾<<1

𝑧 ≈ 𝑣/𝑐 Kırmızıya kayma parametresi

Kütle-çekimsel Kırmızıya Kayma Ω𝑚 = 𝑚𝑎𝑑𝑑𝑒 𝑦𝑜ğ𝑢𝑛𝑙𝑢ğ𝑢

1 ΩΛ = 𝑘𝑎𝑟𝑎𝑛𝑙𝚤𝑘 𝑒𝑛𝑒𝑟𝑗𝑖
1+𝑧 =
2𝑀𝐺
1−
𝑟𝑐 2
 19
GÜNCEL ÇALIŞMALAR: BÜYÜK ÖLÇEKLİ YAPI

Büyük Ölçekli yapının küresel ve samanyolu galaksisi etrafında panaromik gösterimi

 20
GÜNCEL ÇALIŞMALAR: KOZMİK MİKRODALGA
ARDALANI

Wilkinson Mikrodalga ~ ∓ 10−9 𝐾

Anizotropi Probu ESA Planck Teleskobu

2.7 K

Kümelerin kütle çekimi Karanlık enerji

(Büyük ölçekli yapı)
 21
YENİ FİZİK

 Büyük Birleşim Teorileri: Şimdiye kadar kuantum mekaniği ile kozmolojik sabit
arasında tutarlı bir ilişki kurulamadı! (kuantum dalgalanma – vakum enerjisi)
 Karanlık enerjinin hesaplamalardaki etkisi bir sabit olarak mı belirecek yoksa
zamana bağlı bir değişken mi?
 Karanlık enerji ile ilgili gelecek gözlemler beklenmedik yeni sonuçlar
getirecek mi?
 Sicim teorisi, süpersimetri gibi diğer standart model ötesi alternatif teoriler ile
karanlık enerji arasında bir ilişki var mı?
22
 23
KAYNAKÇA

 L. Amendola & S. Tsujikawa, DARK ENERGY: Theory and Observations, Cambridge

University Press (2010).
 R. Durrer, What do we know about dark energy?, arXiv:1103.5331v3 [astro-ph.CO]
 "The Nobel Prize in Physics 2011" (İngilizce). Nobel Vakfı. 3 Mart 2016 tarihinde
kaynağından arşivlendi:
https://web.archive.org/web/20160303172634/http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/p
hysics/laureates/2011/index.html (Erişim tarihi: Mayıs 2021)
 A.G. Riess et al. "Observational evidence from supernovae for an accelerating universe
and a cosmological constant." The Astronomical Journal 116.3 (1998): 1009.
 http://www.bingotelescope.org/ (Erişim tarihi: Mayıs 2021)
 J. Ellis, "Dark matter and dark energy: summary and future directions." Philosophical
Transactions of the Royal Society of London. Series A: Mathematical, Physical and
Engineering Sciences 361.1812 (2003): 2607-2627.