Dip Rar Rjesenje Eksploatacije GUS PK Vrtlište

UNIVERZITET
U
TUZLI
RUDARSKO–GEOLOŠKO
–
GRAĐEVINSKI
FAKULTET
OMER
HRUSTIĆ
RJEŠENJEEKSPLOATACIJE
GLAVNOG
UGLJENOG SLOJA
PK
VRTLIŠTE
DIPLOMSKI
RAD
TUZLA,
MAJ
2016.
UNIVERZITET
U
TUZLI
RUDARSKO–GEOLOŠKO
-
GRAĐEVINSKI
FAKULTET
RJEŠENJEEKSPLOATACIJE
GLAVNOG
UGLJENOG SLOJA
PK
VRTLIŠTE
DIPLOMSKI
RAD
Mentor:dr.sc.SamirNurić
vanredni
prof.
Student:OmerHrustić
Br.indexa:I-212/07
Smjer:Rudarstvo
Tuzla,
Maj
2016.
SADRŽAJ
1.
UVOD
1
2.
PRIKAZPOSTOJEĆEGSTANJANAPKVRTLIŠTE
2
3.TEHNIČKO-TEHNOLOŠKARJEŠENJASISTEMAEKSPLOATACIJE
4
4.
GEOLOGIJALEŽIŠTAIOBRAČUNKOLIČINEUGLJAIOTKRIVKE
6
5.
TEHNIČKO-TEHNOLOŠKARJEŠENJAOTKRIVANJAIEKSPLOATACIJEUGLJA
8
6. PRORAČUNPARAMETARAKAMIONSKOGTRANSPORTAZARAZLIČITE

MAŠINE
NAKOPANJUIUTOVARU

21
7.
PRORAČUNEKSPLOATACIONOGKAPACITETAKAMIONACAT777C(D)
32
8.BUŠENJEIMINIRANJEZAIZABRANIDISKONTINUIRANITEHNOLOŠKI

PROCES 36
9.
EKONOMSKIPARAMETRIOKONTURENIHBLOKOVAUGLJA
41
10.
POMOĆNIRADOVI,MJERESIGURNOSTIIZAŠTITENARADU
42
ZAKLJUČAK
48
LITERATURA
SAŽETAK
U ovom diplomskom radu prikazano je rješenje eksploatacije glavnog

ugljenog sloja na PK Vrtlište primjenom sistema eksploatacije sa
diskontinuiranom tehnologijom dobivanja. Iz svega navedenog može se zaključiti
da je primjenjeni sistem i način eksploatacije glavnog ugljenog sloja na lokalitetu
PK Vrtlište efikasan i pogodan. Ugalj koji se dobija je zadovoljavajuće visokog
kvaliteta po ekonomski prihvatljivoj cijeni odnosno ''podnošljivim'' troškovima
eksploatacije,štojeibiozadatakiciljpredmetnograda.
ABSTRACT
This thesis shows the solution exploitation of the main coal seam in the
open pit mine Vrtlište by application of the system of exploitation with
discontinuous technology of getting. From all of the presented it can be concluded
that the applied system and method of operation of the main coal seam at the site
pit mine Vrtlište efficient and convenient. Coal, which is obtained, is sufficient
high quality by economic reasonable cost, or ''bearable'' operating costs, which
wasthetaskandobjectiveofthepresentwork.
1. UVOD
Rudarska nauka je u svakome pogledu univerzalna i specifična, zato sto

zahtjeva produbljenje i sintezu brojnih naučnih oblasti. Radi efikasnijeg
iskorišćenja prirodnih mineralnih sirovina i proizvodnih kapaciteta sa savremenim
nivoom primjenjene tehnike i tehnologije potrebno je da se predvide optimalna
tehničko- ekonomska riješenja koja će da obezbjede maksimalno moguću
rentabilnost. U ovome radu ce biti na nesto uprošteniji način biti prikazana
eksploatacija glavnog uglja na PK Vrtlište, organizacija transporta i utovara
otkrivke i uglja. Površinski kop nije nšta drugo nego skup tehnoloških procesa (
tehnološki proces otkrivanja, tehnološki proces eksploatacije) koji imaju svoje
radno – operativne procese. Da bi se ostvario siguran i uspješan rad površinskog
kopa potrebno je posvetiti pažnju projektovanju svakoga procesa. Faza
projektovanja je u ovom slučaju presudan faktor za ostvarenje ciljeva i stvaranje
uspješnog i najpogodnijeg sistema esploatacije na površinskom kopu. Jedan od
elemenata je i primjenjena mehanizacija, pa se teži da se ostvari sto bolje
iskorištenjesvakemašine.
2. PRIKAZPOSTOJEĆEG
STANJA
NA
PK
VRTLIŠTE
Pored primarnog pristupa eksploataciji, uvođenje i prilagođavanje sistema u

podzemnoj i površinskoj masovnoj eksploataciji ugljenog sloja za potrebe
Termoelektrane "Kakanj" – Kakanj, u Rudniku mrkog uglja "Kakanj" d.o.o.
Kakanj, se nastoji uspostaviti i kontinuirana sekundarna eksploatacija
ugljenih slojeva – paketa, za komercijalne potrebe (široka potrošnja).
Prepoznatljiva potrošnja kakanjskog ugljenog paketa u nomenklaturnim
asortimanima (sitni, grah, orah, kocka), koji se nude tržištu, pojačala je intenzitet
pristupa za izradu programa – biznis plana, sekundarne eksploatacije ugljenih
paketa na ležištu Vrtlište, a što pristup građi ugljenih paketa čini zahtjevnim i
serioznim, jer se traže i kvantitet i kvaliteta, kako bi se udovoljilo zahtjevima
tržišta.
Već nekoliko godina primjetna je izrazita potreba, cca 100.000 t komercijalnog

,
uglja kvalitete od 13.500 do 17.500 KJ/kg, količinski različito po nomenklaturnim
asortimanima uglja. Vođeni optimizmom tržišta, za asortimane koje nudi RMU
"Kakanj",pristupiloseiznalaženjimamodusaudovoljavanjatržištu.
Ležištemrkoguglja–Vrtlište(
RMUKakanj)sačinjavajudvaugljenapaketa:
- oraškiugljenipaket(zaprimarnueksploataciju),i
- glavni ugljeni paket ( za primarnu i sekundarnu
eksploataciju).
Pristupi sekundarnoj – selektivnoj eksploataciji mogu se prilagoditi i u

jednom, i u drugom ugljenom paketu, te time udovoljiti potražnji na tržištu za
kvalitetnimasortimanima.
Izrazom "paket", uz atribut oraški ili glavni, ukazuje se na složenosti u

pojavnoj moćnosti istih ( jer ništa nije jednorodno i istog kvaliteta ), ali i na
mogućnost izdvajanja željenih kvaliteta i kvantiteta, primjenom selektivnog
načinaeksploatacije.
U oraškom ugljenom paketu , sekundarna – selektivna eksploatacija može

se odvijati u gornjem dijelu paketa u pločama "A" i "B", a povremeno i u "C"
ploči, i to, eksplicite, u netaknutom dijelu paketa povoljnih rudarsko – geoloških
eksploatativnihparametara.
Sekundarna – selektivna eksploatacija u ovim nivoima oraškog ugljenog

paketa, može se vršiti paralelno sa primarnom – masovnom, samo u datom
trenutku utovara u prevozno sredstvo. U tom trenutku, kašika utovarnog sredstva (
hidraulični bager za selektivni rad ), mora imati trajektoriju ( liniju punjenja
kašike ) u parametrima pojavnosti moćnosti ploča ( Ce ), koje se eksploatišu. Što
sve
zajednoiziskujeizuzetnueksploatacionudisciplinurukovaoca.
U paketu glavnog ugljenog sloja, sekundarna – selektivna esploatacija
može se odvijati "in situ", u gornjem dijelu paketa, jer bonitet ( kvalitet ) sa
dubinom opada. Ovaj pristup kod eksploatacije, je put do najzahtjevnijih
asortimana, po kvantitetu i kvalitetu. Ostali kvantiteti iz paketa sloja, mogu se
eksploatisatimasovnozapotrebeTE"Kakanj"uKakanju.
Za realizaciju ovakvog programa, biznis plana, seriozno se prišlo odabiru

lokacije, kako bi se mogli realizirati ovakvi planovi. Sa ciljem neometano, i u
kontinuitetu ima lokacija za eksploataciju ugljenog paketa ( sloja ) za potrebe
komercijalne prodaje, i pored mogućnosti povremene eksploatacije iz frontova
oraškog ugljenog paketa, uz selektivni rad u pločama "A" i "B", u kojima se vrši
primarna eksploatacija, prišlo se odabiru lokacije, isključivo za sekundarnu –
selektivnueksploataciju.
Svojim, rudarsko – geološkim, kao i ekonomskim parametrima,

najprihvatljiviji dio ležišta, za ovaj vid eksploatacije, je situiran u blokovima C1-6
i
C -7,nalokalitetuKaraula.
1
Isti lokalitet je dobio prioritet za doistraživanje o potvrđivanju kvaliteta i

kvantiteta, kao i ekonomskog parametra – koeficijenta eksploatacije, koga čini
odnos otkrivke i komercijalnog uglja. Elaboratom , okonturene su površine, a
time i količine povoljnog koeficijenta za eksploataciju dijela glavnog ugljenog
paketa u blokovima C1-6 i C1-7. Ovaj lokalitet, prethodno je djelimično obrađen
DRP-om Eksploatacija dijela glavnog ugljenog sloja na PK Vrtlište, za potrebe
komercijalneprodajeuglja.
3. TEHNIČKO-TEHNOLOŠKA
RJEŠENJA
SISTEMA
EKSPLOATACIJE
Tehnologija i mehanizacija kopanja i utovara, na sistemu površinske

eksploatacije ležišta Vrtlište, prethodno prognozirana pa izabrana na osnovu
obavljenihradnji:
- analize rezultata inženjersko-geološkog istraživanja ležišta i

njegovihdijelova,
- analize geomehaničkih karakteristika stijena i njihovog kvaliteta
pripremezakopanjeiutovar,
- analize specifičnog otpora kopanju stijene u masivu i miniranom
masivu,saanalizomprimjenepojedinihmašina,
- izboru mogućih tipova bagera i drugih mašina sa proračunom
njihovih kapaciteta i projektovanjem tehnološke šeme njihovog
rada(parametriblokova,otkopa,....),
- tehničko-ekonomske ocjene primjene bagera, sa izborom tipa i
tehnološkešemenjegovograda,
Ovako studioznim i inženjersko-analitičkim pristupima karakteristikama

ležišta Vrtlište, rezultiralo je odabirom tehnološkog procesa površinske
eksploatacijeugljenogsloja,sadvaosnovnaproizvodnaprocesa(podsistema):
a) proizvodniprocesotkrivanja,i
b) proizvodniproceseksploatacijeuglja.
Svaki od ova dva samostalna proizvodna procesa ima i svoje

radno-operativneprocese:
1) bušenje i miniranje ( priprema radne sredine za

bagerovanje),
2) bagerovanje(kopanjeiutovar),
3) transport,
4) odlaganje,
iz čega slijedi i odgovarajuća struktura kompleksne mehanizacije ( uslovne

oznakeradnihprocesaimašina):
a) pripremastijenazakopanjeiutovar–bušenje(b)i
miniranje–rastresanj(m),
b) kopanje i utovar ( u ) – bager kašikar – Bk ( bager dreglajn Bd
),
c) transport(t)–kamionskitransport–K,
d) odlaganje – deponovanje ( o, d ) – buldozer – Z ( bager
kašikar–Bk,bagerdreglajnBd
pa šema strukture kompleksne mehanizacije za sistem površinske

eksploatacijeležištaVrtlište,kaoizaovajlokalitetnaslovljenogradaje:
b-m-Bk-K–Z
Ova struktura je usvojena i primjenjena u tehnološkim procesima koji su

obrađeni u sistemu površinskog kopa Vrtlište, i sadržaj je tehničke
dokumentacije koja je odobrena za praćenje eksploatacije ležišta Vrtlište. Sva
projektna rješenja, do sada izrađena, su povezana (konektovana ) i čine cjelinu u
dosadašnjem praćenju rudarskih radova otkrivke i eksploatacije, pa će i ovaj rad
biti uvezan sa dosadašnjim rješenjima tehnologije eksploatacije na nešto
uproštenijinačin.
Znakovna šema strukture kompleksne mehanizacije prema raspoloživoj

opremi sistema PK Vrtlište, popunjena sredstvima po operacijama, izgleda
ovako:
b - bušenje ( ROC 860 HC – 1 komad, ROC L-8 – 1

komad),
m - miniranje ( AN-FO eksplozivi, NON-el. sistem
povezivanjaipaljenjesaRK-8)
Bk - bagerovanje ( EKG-5A – 4 komada, CAT 385 – 1
komad, CAT 350L – 1 komad, CAT 990 - 1 komad,
bagerovanje i odlaganje EŠ 6/45 – 1 komad, EŠ 10/70 – 1
komad),
K - kamionski transport ( CAT 777D – 9 komada, Perlini
366B – 3 komada, kamionski transport uglja, Mercedes
2631–4komada),
Z - planiranje na deponiji ( CAT D8L – 1 komad, CAT
D9R – 2 komada, TG 140B – 1 komad, FD30C – 1 komad
),
i
ostalapratećaopremakojajenaindirektnimoperacijamausluge.
Tehnološki procesi površinske eksploatacije na podsistemima otkrivanja
i eksploatacije uglja, kao i pojedini proizvodni procesi organizovani su kao
ciklični–diskontinuirani.
4. GEOLOGIJALEŽIŠTAOBRAČUN
KOLIČINE
UGLJA
I
OTKRIVKE
4.1.GEOLOŠKE KARAKTERISTIKE LEŽIŠTA – GLAVNI

UGLJENISLOJ(PAKET)
Na južnoj i jugozapadnoj strani ležišta mrkog uglja – Vrtlište, razvijen je,

pored oraškog ugljenog paketa, i glavni ugljeni sloj ( paket ), koji stratigrafski
leži iznad oraškog ugljenog paketa. U krovini ugljenog paketa razvijeni su
pretežno lapori, laporoviti krečnjaci i krečnjaci. Sedimenti iz krovine glavnog
ugljenogpaketaodlikujuse
povećanimsadržajemkarobonatnihkomponenata.
Neposrednu padinu glavnog ugljenog paketa sačinjava serija sedimenata

koji ujedno predstavljaju i višu krovinu oraškog ugljenog paketa. To je serija
od različitih litoloških članova, čija debljina u razvoju iznosi cca 70-100m.
Predstavljaju je sivo-zelene gline, crvene gline, pješčari, laporovite gline,
glinovitilaporiipjeskovitikrečnjaci.
4.2.GLAVNIUGLJENISLOJ(PAKET)
Glavni ugljeni sloj ležišta – Vrtlište, i ranije je bio eksploatisan podzemnim i
površinskim sistemom ( jama -Orasi, PK Karaula ). Na neotkopanim
dijelovima debljina mu je 4-8m, a dosta je homogen u odnosu na oraški
ugljeni paket. Mjestimični proslojci jalovine ne prelaze 15cm. Donji dio sloja
je lošijeg kvaliteta, prošaran tankim proslojcima, dok je gornji dio čišći, deblji
iizraženogboniteta(kvaliteta).
U cilju eksploatacije glavnog ugljenog paketa za potrebe komercijalne
prodaje, na lokalitetu – Karaula su izvršena doistraživanja u blokovima C1-6 i
C1-7.
4.3.OBRAČUN REZERVI UGLJA I OTKRIVKE – GEOLOŠKI

PRISTUP
Nakon detaljnih istražnih radova na ovom lokalitetu, izvršeno je

okonturenje prostora povoljnog ekonomskog parametra za eksploataciju uglja.
Okonturenapovršinaiznosi
P = 36.734 m2 . Srednja močnost otkrivke ( jalovinskih naslaga ) msr = 15 m, a

srednja močnost ugljenog paketa ( sloja ) iznosi msr u = 5,09 m, sa
3
zapreminskom težinom qz = 1,41 t/m. Ukupne geološke jalovinske naslage
nadugljenimslojemuograničenomprostoruiznose:
,akoličineuglja:
prosječnog kvaliteta DTE 13.960 KJ/kg . Sistemom eksploatacije uz primjenu

visoko disciplinovanog selektivnog rada, može se izdvojiti količina uglja u
iznosu od Qu=104.325
t visokokvalitetnog uglja DTE 15.860 KJ/kg , a nešto
slabijeg kvaliteta uglja u iznosu od Qu=161.181 t, srednjeg kvaliteta DTE
11.680 KJ/kg. Iz odnosa povlatnih ( krovinskih ) količina jalovinskih naslaga
( otkrivke ), i količina uglja, slijedi ekonomski parametar koji je odlučujući za
postavljanje tehnološkog proizvodnog procesa. Taj parametar se naziva
koeficijenteksploatacijeioniznosizaokonturenupovršinu:
(pristupmetodomgeološkihblokova)
Ovaj koeficijent sa geometrizacijom proizvodnog prostora za površinsku
eksploataciju može ostati isti, a može doći i do promjene, ali ne značajne,
rentabilanjeiekonomičan.
4.4.KLASIFIKACIJA I KATEGORIZACIJA REZERVI U

BLOKOVIMAC1
-6IC1–7
Klasifikacija rezervi izvršena je na osnovu ocjene mogućnosti rentabilne

eksploatacije, a kategorizacija na osnovu dostignutog stepena istraženosti i
otvorenostiugljenogsloja
(
paketa),kaoirezultataeksploatacije.
U skladu sa ovim, na glavnom ugljenom paketu ( sloju ) u blokovima C1-6

i C1 – 7, izvršena su dodatna geološka istraživanja kako bi se zadovoljio
stepenistraženosti,kaoilaboratorijsko–hemijskaobradauglja.
Ovimsustečeniuslovii
izvršenajeprekategorizacijarezerviizC1uA.
5. TEHNIČKO-TEHNOLOŠKA RJEŠENJA
OTKRIVANJA
IEKSPLOATACIJE
UGLJA
Radovi otkrivanja i eksploatacije uglja na lokalitetu – Karaula odvijali su

se po DRP – Eksploatacija dijela glavnog ugljenog sloja na PK Vrtlište za potrebe
komercijalne prodaje uglja, RMU "Kakanj" d.o.o. Kakanj, završetkom 2004 - te, i
u 2005-oj godini. Razvoj rudarskih radova otkrivanja i eksploatacije dostigao je
završno projektovano stanje. Dalja eksploatacija glavnog ugljenog sloja,
uslovljena je dodatnim geološkim istražnim radnovima, u cilju dobivanja
pouzdanih parametara koji će determinisati rudarsko-geološke uslove za
eksploataciju, kvantitet , kvalitet, a time i ekonomski parametar kroz odnos
jalovinskih masa u otkrivanju i količina uglja za eksploataciju, a koji se naziva kex
-
koeficijenteksploatacije,tj
Geološkim izvještajem o izvršenom bušenju na lokalitetu - Karaula –

glavni ugljeni sloj (paket) blok C1-6 i C1-7, broj 04-pk-21/07 od 16.01.2007.
godine potvrđene su značajne količine kvalitetnog uglja za program eksploatacije
istog u komercijalne asortimane (kocka, orah, grah, sitni, ...). Koeficijent
eksploatacije, kao ekonomski parametar koji determiniše odluku za pokretanje
projekta – programa, je veoma povoljan i daje osnov za rentabilnost i
profitabilnost.
Ovi parametri eksploatacije su i osnov za naslov DRP – Eksploatacija

glavnog ugljenog sloja na lokalitetu Karaula, PK Vrtlište, RMU "Kakanj"
d.o.o. Kakanj, kojim će se dati pravci razvoja rudarskih radova na otkrivanju i
eksploatacijizapreostalerentabilneiprofitabilnekoličineuglja.
Tehničko-tehnološka rješenja imaće "konekciju" na postojeću tehničku

dokumentaciju eksploatacije uglja u bloku C1-6 i C1-7. Ono što čini karakter ovog
"malog" sistema jesu geomehaničke karakteristike krovnih naslaga iznad glavnog
ugljenog sloja. Elaborat geomehaničkih karakteristika slojeva (naslaga) navodi na
heterogenostilitološkog,paigeomehaničkogparametra.
Da bi se stvorili početni uslovi za dinamičnost tehnološkog procesa

(proces utovara, transporta, odlaganja i planiranja (deponovanja)), potrebno je
izvršiti pripremu za bagerovanje (kopanje, utovar) bušenjem i miniranjem radne
sredine – stijenske mase. Gore navedeni polazni parametri radnog medija
okarakterisalisutehnološkiproces–diskontinuiranim(cikličnim)
b
-
m-Bk-K-Z,uslovnaoznakatehnološkogprocesa.
5.1.DISKONTINUIRANATEHNOLOGIJAOTKRIVANJAI
EKSPLOATACIJE
Diskontinuirana tehnologija otkrivanja i eksploatacije glavnog ugljenog

slojaublokovimaC1-6iC1-7,sastojiseizpetradnihprocesa
I. bušenje,
II. miniranje,
III. bagerovanje,
IV. transport,i
V. deponovanje ( planiranje,
odlaganje).
Diskontinuirani proizvodni proces ( ciklični ), karakteršu ponavljanja

pojedinih radnih procesa, ili operacija ( ciklusa ), s povremenim prekidima
zbogneodgovarajućegobimaradaivremena.
U sistemu eksploatacije, ili tehnološkim procesima površinske

eksploatacije, podsistem otkrivanje ( tehnološki proces ), po obimu radova i
količiniopremenekolikoputaprevazilazieksploataciju(dobivanje)uglja.
Po osnovu toga, i osnovni pokazatelji sistema eksploatacije, pravac i

tempo napredovanja rudarskih radova u planu i po dubini, kao i osnovni
elementi sistema, radna etaža, zahvati, radne površine, otkopni usjeci
odlagališta,prilagođenisupodsistemuotkrivanja.
Ovo je determinisalo strukturu kompleksne mehanizacije, koja je osnovni

sadržajtehnologijepovršinskeeksploatacije.
Diskontinuirani ( ciklični ) tehnološki proces otkrivanja po strukturi

opremesačinjavaju:
a) glavna(osnovna)oprema
- bagerkašikarEKG5A,
- hidrauličnibagerCAT385B,CAT350,
- utovarivačCAT990,i
- damperCAT777D.
b) pomoćnaoprema
- buldozerCATD9R,CATD8L,
- grejderCAT16H
- bušilčice ( bušaće garniture ) ROC 860 HC,
ROCL8-44.
Radnu sredinu – krovinske naslage glavnog ugljenog sloja ( paketa ) za
tehnološki proces bagerovanja (kopanje i utovar), potrebno je pripremiti –
bušenjem i miniranjem, optimalno granulisati za utovar u transportna sredstva.
Po potrebi, a na osnovu geomehaničkih karakteristika ista operacija pripreme
zabagerovanjevršiseizaugljenisloj(paket).
Krovinske naslage – jalovina otkopavaće se bagerima u etažama visine 8 –

12m,otkopublokuuzdužannapravacpružanjaugljenogsloja.
Utovar jalovinskih masa vršiće se bagerima kašikarima, hidrauličnim

bagerima ili utovarivačima, direktno u transportna sredstva – dampere, a
utovarugljadirektnoukamionezatransportuglja(Mercedes-Benz,...).
Jalovinske mase ( iz krovnih naslaga ) u iznosu

odlagaće se u otkopni prostor po situaciji iz predhodnog eksploatacionog
zahvata, a prostali dio jalovinskih masa na odlagalište Ribnica, u iznosu od
. Planiranje jalovinskih masa, održavanje pristupa

odlagalištimavršićesebuldozerimatipaCATD9RiCATD8L.
Eksploatacija uglja vršiće se diskontinuiranim tehnološkim procesom,

bagerovanje hidrauličnim bagerom CAT 350L, transport kamionima nosivosti
N = 20 – 25 t do klasirnice ( na PK Vrtlište ) i separacije ( Ćatići ), gdje se
dalje vrši tretman ugljenih masa do nomenklaturne izlazne forme za prodaju (
tržište)–mješani,kocka,grah,orah,sitni.
5.2. OBRADA BLOKOVA C1-6 I C1-7 DISKONTINUIRANIM

TEHNOLOŠKIMPROCESOM
Obrada lokaliteta – Karaula, blokovi C1-6 i C1-7, sistemom površinske

eksploatacije, kao otkrivanja i eksploatacije uglja, biće diskontinuiranim
tehnološkimprocesom,kojijepodjeljenunekolikofaza:
a) fazaI
b) fazaII
c) fazaII
Tabela br. 1 Količina jalovinskih masa na DTL sa razmještajem po objektima

odlaganja
DISKONTINUIRANI
TEHNOLOŠKIPROCES(DTL)
Razmještaj ukupne otkrivke po objektima
odlaganja
direktna otkrivka,
FAZA Unutrašnje ( Ribnica,m3
čm
m3čm
otkopni prostor ),
m3čm
I 145.725,00 - 145.725,00
II 151.173,00 151.173,00 -
III 67.820,00 67.820,00 -
UKUPNO: 364.718,50 218.993,50 145.725,00
5.2.1. VRIJEMEEKSPLOATACIJENALOKALITETU
KARAULAPKVRTLIŠTE,BLOKOVIC1-6IC1-7
Preko kapaciteta tehnološkog kompleksa koji je izabran za

otkrivanje i eksploataciju lokaliteta Karaula, uslovne oznake b - m - Bhb -
K-z,vijektrajanjaotkrivanjaieksploatacijeračunasepoobrascima:
PajevrijemeeksploatacijekapacitetanalokalitetuKaraula:
5.3. BAGEROVANJE(KOPANJEIUTOVAR)U
DISKONTINUIRANOMTEHNOLOŠKOMPROCESU
Bagerovanje je samo jedna operacija u diskontinuiranom tehnološkom
procesu, koja je u direktnoj zavisnosti od operacija bušenja i miniranja –
pripreme stijenskih masa za bagerovanje. Bagerovanje se može vršiti
bagerima kašikarima – EKG-5A, ali angažovanjem ovih bagera bi se umanji
ukupni utovarni kapacitet na frontovima masovnog – primarnog otkrivanja. Pa
kako se ne bi remetila koncepcija utovara na primarnom procesu otkrivanja,
gdje su u osnovnoj šemi bageri EKG-5A, na lokalitetu – Karaula, bagerovanje
će se vršiti mobilnim hidrauličnim bagerima tipa CAT 385B ME, CAT 350 L i
utovarivačemCAT990.
Bušenjem i miniranjem pripremljenu jalovinsku masu, hidraulični bageri (

utovarivač ) će najracionalnijim trajektorijom za kašiku ( linijom punjenja
kašike kod dizanja iste kroz masiv po visini etaže bagerovanja ) kod punjenja,
utovarati u transportna sredstva za transport jalovinskih masa ( CAT 777 D,
CAT777CiPERLLINI).
5.3.1 PRORAČUNKAPACITETABAGERAKAŠIKARAEKG-5A
(ZAMJENSKIKAPACITET)
Slikabr.1UprošteniprikazabageraEKG-5A
TeoretskikapacitetbageraEKG-5A:
E–zapreminakašikebageraEKG–5A,
tc(t)–vrijemeciklusa(teoretsko),usvojenoiziskustvatc(t)= 26s

TehničkikapacitetbageraEKG-5A:
kb–koeficijentbagerovanja
kp–koeficijentpunjenja
kr–koeficijentrastresitosti
OtkopnikapacitetbageraEKG–5A:
tc–vrijemeciklusabagera,tc=tk+to(i)+to(o)+ti
kot–koeficijentotkopa
tk–vrijemeciklusakopanja
to(i)
–vrijemeokretanja-istresište
to(o)– vrijemeokretanja-otkop
ti–vrijemeciklusaistresanja
β–ugaookretanjabagera(pozicijazabagerovanjeušemizahvata)
EksploatacionikapacitetbageraEKG–5A:
a) bezutovaraukamione:
-ηot–koeficijentiskorištenjakapacitetabagerauotkopu(zahvatu)
b) sautovaromukamione(CAT777D,CAT777C,.....)
,gdjeje:
-kn–koeficijentiskorištenjanosivostikamiona (0,8)
-kvk
–koeficijentiskorištenjavremena
(0,8)
-kp–koeficijentpunjenjakašikebagera (0,9)
-kv–koeficijentvremenskogiskorištenjabagera (1,0
5.3.2. PRORAČUN
KAPACITETAHIDRAULIČNOGBAGERA
CATERPILLAR385BME
Slikabr.2BagerCAT385BME-radueksploataciji
TeoretskikapacitethidrauličnogbageraCATERPILLAR385BME:
(izuputstva)
TehničkikapacitethidrauličnogbageraCATERPILLAR385BME:
OtkopnikapacitethidrauličnogbageraCATERPILLAR385BME:
tc–vrijemeciklusabagera,tc=tk+to(i)+to(o)+ti
kot–koeficijentotkopa
tk–vrijemeciklusakopanja
to(i)–vrijemeokretanja-istresište
to(o)
–vrijemeokretanja-otkop
ti–vrijemeciklusaistresanja
β–ugaookretanjabagera(pozicijazabagerovanjeušemizahvata)
EksploatacionikapacitethidrauličnogbageraCATERPILLAR385BME:
c) bezutovaraukamione:
d) sautovaromukamione(CAT777D,CAT777C,.....)
,gdjeje:
-kvk–koeficijentiskorištenjavremena (0,9)
-kp–usvojenikoeficijentpunjenjakašikebagera (0,9)
-kvb–koeficijentvremenskogiskorištenjabagera (1,0)
Tehničko – tehnološke mogućnosti hidrauličnih bagera su takve da sve

više potiskuju klasične bagere ( ili su u preferenciji pri izboru ). Pored vrste
pogona osnovna konstruktivna razlika klasičnih ( užetnih ) i hidrauličnih bagera
sastoji se u pokretanju radnih organa bagera. Radni organi klasičnih bagera (
nosač kašike, kašika ) pokreću se pomoću vitla i užadi, na način što na uže za
dizanje ( a kod dreglajna i uže za kopanje ) djeluje samopotezna sila, i to samo u
jednom smjeru. Trajektorija kopanja kod klasičnih bagera je približno kružna, bez
veće mogućnosti promjene njenog oblika, što kopanje praktično svodi na
struganje. Sve to vidno smanjuje preciznost i mogućnost kopanja. Rudarski
klasični bageri konstruisani su samo za gornje kopanje, što isključuje mogućnost
njihovog prilagođavanja eventualnim većim promjenama uslova zalijeganja
ležišta po dubini ili po planu. Hidraulični bageri imaju mogućnost stvaranja
potezne sile u oba smjera ( hidrauličnim cilindrima ) a snaga prodiranja u stijenu
ne zavisi od vlastite mase radnih organa već isključivo od potisne snage
hidrauličnog cilindra. Pokretljivost katarke omogućuje bilo koju trajektoriju
kopanja, što jhe posebno važno kod selektivnog kopanja za koje se javlja potreba
kod eksploatacije heterogenog ugljenog sloja ( otkrivke ). Pored toga
hidrauličnimbageromseuspješnokopaudonjemdubinskomkopanjuiubloku.
5.3.3. PRORAČUNKAPACITETAUTOVARIVAČA
CATERPILLAR990II
Slikabr.3UtovarivačCAT990II–radueksploataciji
TeoretskikapacitetutovarivačaCATERPILLAR990II:
(izuputstva)
TehničkikapacitetutovarivačaCATERPILLAR990II:
OtkopnikapacitetutovarivačaCATERPILLAR990II:
tc–vrijemeciklusabagera,tc=tk+tp+tpr+ti,tc=33sec=0,009h
EksploatacionikapacitetutovarivačaCATERPILLAR990II:
e) bezutovaraukamioneCAT777D:
f) sautovaromukamione(CAT777D,CAT777C,.....)
,gdjeje:
-kvk–koeficijentiskorištenjavremena (0,9)
Slikabr.4ParametriidimenzijeutovaračaCAT990II:
G. DumpClearanceatMaxRaise–Maximalnavisinaistresanja 4046 mm
Dimensions-Dimenzije
A. Length with Bucket on Ground – Dužina sa položenom 12610 mm
kašikomnatlo
B. WidthOverTires–Širinaizmedjuvanjskihdjelovatočkova
4100 mm
E. GroundClearance–Rastojanjeodtla
507 mm
H. Reach at Max Lift and Dump – Maksimalan dohvat kašike pri
1886 mm
podizanjuiistresanju
5.3.4. PRORAČUN
KAPACITETAHIDRAULIČNOGBAGERA
CATERPILLAR350L(NAEKSPLOATACIJIUGLJENOG
SLOJA)
Slikabr.5ParametriidimenzijebageraCAT950L:
Dimenijekatarkeikašilepritransportu:
A. ShippingLengthofUnit–Duzinapritransportubagera 11750 mm
C. ShippingHeightofUnit–Visinapritransportubagera 3980 mm
Dimensions–Dimenzije
B. WidthtoOutsideofTracks–Širinasavanjskestranegusjenica 3300 mm
D. LengthofTrackonGround–Dužinaizmjeđugusjenica 4490 mm
E. GroundClearance–Rastojanjeodtla 730 mm
G. HeighttoTopofCab–Visinaodvrhakabinedotla 3500 mm
H. TailSwingRadius-Radijuszadnjegdjelaplatforme 3580 mm
O. CounterweightClearance–Rastojanjeoddonjegdjelaplatformedotla 1420 mm
F. TrackGauge–Rastojanjeizmedjugusjenica(centralno) 2550 mm
N. ShoeSize–Širinagusjenica 750 mm
TeoretskikapacitetbageraCATERPILLAR350L:
TehničkikapacitetbageraCATERPILLAR350L:
OtkopnikapacitethidrauličnogbageraCATERPILLAR350L:
tc – vrijeme ciklusa hidrauličnog bagera, dovoljnu tačnost za inžinjerske

proračunedajeipojednostavljenaformula:
,gdjeje
β–ugaookretanjabagera,
Zk – ( Bk /dsr ), Bk – širina bagerske kašike, dsr – prečnik srednjeg komada
miniranemase
Bk–zabagerekašikareširinabagerskekašike,
Eksploatacioni kapacitet hidrauličnog bagera CATERPILLAR 350 L, sa
utovarom u transportna sredstva na prevozu uglja ( Mercedes – Benz 2631
):
,odnosno
,gdjeje:
-q–specifičnatežinauglja ( 1,41
t/m3čm)
-ηot– ,koeficijentotkopakodutovarauglja (0,72)
Slikabr.6Radniopseg(mogućnosti)bageraCAT350L
I. MaxCuttingHeight–Maximalnagornjavisinasječenja 11080 mm
J. MaxLoadingHeight–Maximalnavisinautovara 7400 mm
K. MaxReachAlongGround–Maximalandohvatnanivoutla 11250 mm
L. MaxVerticalWallDiggingDepth-
Maksimalnavertikalna 6190 mm
M. MaxDiggingDepth–Maximalna dubinakopanjavertikalnogzida 7300 mm
6.PRORAČUNPARAMETARA
KAMIONSKOG
TRANSPORTAZARAZLIČITE
MAŠINE
NA
KOPANJU
I
UTOVARU
Sistem eksploatacije je određen poredak – redoslijed izvođenja radnih

operacija na rudarskim radovima otvaranja, eksploatacije i pomoćnih radova, koji
obezbjeđuje planirani kapacitet površinskog kopa – lokaliteta Karaula, i puno
korištenje opreme. Radni proces – transport otkrivke koji je u direktnoj vezi sa
procesima pripreme jalovinskih masa ( bušenje i miniranje ) bagerovanjem i
odlaganjem po obimu radova i količini opreme daleko prevazilazi druge radne
procese. U strukturi kompleksne mehanizacije, sredstva za transport jalovinskih
masa su tipa CAT 777D i CAT 777C, pa će se i proračun transporta izvršiti za
strukturu kompleksne mehanizacije, uslovne oznake b – m – Bk – K – Z, gdje je
utovar bagerima kašikarima - Bk, a transport kamionima – K ( CAT 777D i CAT
777C ), a planiranje i održavanje deponije buldozerima – Z ( CAT D9R i CAT
D8L ). Prema tome, ovim proračunima će se nastojati stvoriti racionalan odnos
zapremine kamiona ( broj kašika ), i bagerske kašike, koji je bitan za
ekonomičnostkompleksabager–kamion.
Usklađenost kompleksa
bager – kamion, određen je nizom važnih faktora
:
▪ tehnološkim : brzim istresanjem kašike bez prosipanja;
maksimalnim iskorištenjem nosivosti kamiona
; obezbjeđenjem zadanog kapaciteta
kompleksa.
▪ tehničkim : ograničenjem dinamičkih udara ( pojedinim
komadimastijenakojenosikašika)nakonstrukcijukamiona.
▪ ekonomskim : minimalnom cijenom koštanja utovara i
transportastijenskihmasa.
U realnim uslovima, kamion uvijek gubi dio svoje transportne funkcije,

postajući na neko vrijeme "depo na točkovima". Za uslove "in situ" koji se svode
na nagibe puteva, otpore i stanje njihovog kolovoza, prosječna rastojanja ukupne
visine dizanja, fizičko-mehaničke karakteristike stijenskog materijala, klimatske i
druge faktore uticaja, režim korištenja kamionskog transporta imaće
(ne)ravnomjernost. Proračun kapaciteta kamiona na relaciji lokalitet Karaula –
odlagilište Ribnica izvršiće se za transport jalovinske mase iz radne zone
lokaliteta Karaula koju čine etaže : E – 432, E – 422, na radnu zonu za odlaganje
Ribnica koju čine etaže : E – 410, E – 422 ( lošiji jalovinski materijali na etaže E –
432 i E – 444 ). Dužina transportnog puta iznosi L = 2.100m', elementi puta su u
okviru parametara transportne berme, Br = S + bt + L + bs , m', podloga
makadmska, usponi i padovi blagi, što put čini bezbjednom i normalnom
komunikacijom. Dionica se može aproksimirati na "uspon" i "pad" nula ( 0 ).
Jalovinske mase krovine glavnog ugljenog paketa čine lapori, laporoviti krečnjaci
i krečnjaci, sedimenti iz krovine glavnog ugljenog paketa, koji se odlikuju
povećanim sadržajem karbonatne komponente, prosječnog koeficijenta
rastresitosti kr= 1,6, srednjeg prečnika komada dsr = 0,6 m, zapreminske težine
2,4t/m3čm.
materijalaučvrstomstanjuγ=
6.1.PRORAČUNKAMIONSKOGTRANSPORTAZADUŽINUL=2.100
m'
(LOKALITETKARAULA–ODLAGALIŠTERIBNICA)
Proračun kamionskog transporta – odnosno fizičko-mehaničkih

parametara koji čine dinamički karakter dampera, izvršiće se na već pomenute
tehničke karakteristike puta, kojega čine tri dionice, karakterističnih elemenata
kolovoza,usponiipadovi:
1. prva dionica ima dužinu L1 = 550 m', sa makadamskom podlogom i

usponomod4,3%(
0,043).
2. druga dionica ima dužinu L2 = 600 m', sa makadamskom podlogom
usponipad,aproksimirano0%.
3. treća dionica ima dužinu L3 = 950 m', sa makadamskom podlogom i
padomod4,2%(-0,042)
6.1.1. PRORAČUNBRZINAKRETANJAPUNIHKAMIONANA
PRVOJDIONICIL1=550m',i=4,3%
Ukupnatežinapunogdamperasakoeficijentompunjenjakp=0,9
G0–sopstvenatežinakamiona
V–zapreminasanduka kamiona
γ–zapreminskamasamaterijalaučvrstomstanju
Iz tabele za makadamsku putnu podlogu koeficijent otpora kotrljanja na

prvojdioniciiznosif=0,02.
Otporinercijenaovojdioniciputaiznosi:
,gdjeje
ε – koeficijent inercije kotrljajućih masa, za puni kamion iznosi ε = 0,03 –

0,01,azaprazankamionε=0,85–0,07
a–ubrzanjea=0,5m/s2,ausporenjea=1,5m/s2
Otporodnagiba–odnosnooduslovaputaponagibu:
Ukupanotporkretanjunaovojdioniciiznosi:
Efektivnavučnasilanaobodutočkauzimasedaje10%većaodotpora:
Brzinadamperajeufunkcijisnageivučnesile,paiznosi:
Za poznatu vučnu silu tehnička brzina punih kamiona na prvoj dionici puta
L1=550m'iusponai=4,3%,iznosi:
,gdjeje
N–snagamotoranavratilu
ηp – koeficijent korisnog djelovanja prenosa od pogonskog vratila do
točkova(0,85–0,90)
ηt–koeficijentdjelovanjapogonskogtočka(0,7–0,9)
Silaadhezijeiznosi:
,gdjeje
G0–adhezionatežinadampera
,zaprazandamper
,zapunidamper
ψ–koeficijentadhezije,ψ=0,5
Zakretanjekamionamorajubitiispunjenasljedećatriuslova:
1) - vučna sila na obodu točkova mora biti

većaodsumeotpora.
2) -adhezionasilamorabitivećaodvučnesile.
3) - sigurna brzina dampera mora biti veća ili
jednakstvarnoj.
Uslovikretanjakamiona:
,uslovikretanjakamionasuzadovoljeni.
Sigurnabrzinapouslovukretanjanapravimdionicama:
,gdjeje
t
pk– vrijemereakcijevozačaiaktiviranjekočnice(usvajaseoko2s)

L –
v
dužinaminimalnevidljivosti(prematehničkimpropisimaLv=60m)
Lr–
rezervnadužinaputa(usvojenoLr=10m)
f
–koeficijenttrenjakotrljanja(f=0,025)
i
–usponilipad(usponi=4,3%)
g–ubrzanjezemljineteže(g=9,81m/s2)
Sigurnabrzina zaprvudionicu,usvajasetehničkasigurnabrzina,paje:
DRUGOJDIONICIL2=600m',i=0%
Iz tabele za makadamsku putnu podlogu koeficijent otpora kotrljanju na

drugojdioniciiznosif=
0,02,paje:
Otporinercijenaovojdioniciputaputaiznosi:
,gdjeje

Otporodnagiba,koeficijentotporaodnagiba :
Ukupanotporkretanjanadrugojdioniciiznosi:
Efektivnavučnasilaiznosi:
Uslovikretanjakamionanaovojdionicisu:
,uslovisu
zadovoljeni.
Za poznatu vučnu silu tehnička brzina punih kamiona na drugoj dionici

iznosi:
Usvajasetehničkabrzinapunihkamionanadrugojdionici:
Sigurna brzina za drugu dionicu, usvaja se tehnička sigurna

brzinav2,paje:
TREĆOJDIONICIL3
=950m',i=-4,2%
Iz tabele za makadamsku putnu podlogu koeficijent otpora kotrljanju na

drugojdioniciiznosif=
0,02,paje:
Otporinercijenatrećojdioniciputaputaiznosi:
,gdjeje

Otporodnagiba,koeficijentotporaodnagiba :
Ukupanotporkretanjanadrugojdioniciiznosi:
Efektivnavučnasilaiznosi:
,uslovisu
zadovoljeni.
Za poznatu vučnu silu tehnička brzina punih kamiona na trećoj dionici

iznosi:
Usvajasetehničkabrzinapunihkamionanatrećojdionici:

brzinav2,paje:
tpk– vrijemereakcijevozačaiaktiviranjekočnice(usvajaseoko2)
Lv–dužinaminimalnevidljivosti(prematehničkimpropisimaLv=60m)
Lr–rezervnadužinaputa(usvojenoLr=10m)
f–koeficijenttrenjakotrljanja(f=0,025)
i–usponilipad(usponi=4,3%)
g–ubrzanjezemljineteže(g=9,81m/s2)
Sigurna brzina za treću dionicu, usvaja se tehnička sigurna brzina

uzkorigovanifaktorbrzine ,paje:
6.1.3.1.PRORAČUNBRZINAKRETANJAPRAZNIH
KAMIONANATREĆOJDIONICIL3=950m',i=+4,2%
Iz tabele za makadamsku putnu podlogu koeficijent otpora kotrljanja

natrećojdioniciiznosif=0,025.
,gdjeje
ε – koeficijent inercije kotrljajućih masa, za puni kamion iznosi ε =

0,03–0,01,azaprazankamionε=0,85–0,07
Efektivna vučna sila na obodu točka uzima se da je 10 % veća od

otpora:
,uslovisuzadovoljeni.
Brzinadampera
jeufunkcijisnageivučnesile,paiznosi:
Za poznatu vučnu silu tehnička brzina punih kamiona na prvoj

dioniciputa
L1=550m'iusponai=4,3%,iznosi:
Sigurna brzina za treću dionicu, usvaja se tehnička sigurna

brzinauzkorigovanifaktorbrzine ,paje:
KAMIONANADRUGOJDIONICIL2=600m',i=0%
Iz tabele za makadamsku putnu podlogu koeficijent otpora kotrljanja

nadrugojdioniciiznosif=0,02.
,gdjeje


otpora:
Brzinadampera
jeufunkcijisnageivučnesile.
Za poznatu vučnu silu tehnička brzina praznih kamiona na drugoj dionici

puta,iznosi:

KAMIONANAPRVOJDIONICIL1=550m',i=-4,3%
Iz tabele za makadamsku putnu podlogu koeficijent otpora

kotrljanjanadrugojdioniciiznosi
f=0,02.
,gdjeje

otpora:
Brzinadamperajeufunkcijisnageivučnesile.
Za poznatu vučnu silu tehnička brzina praznih kamiona na prvoj

dioniciputa,iznosi:
Sigurna brzina za prvu dionicu, usvaja se tehnička sigurna

Slikabr.7ParametriidimenzijekamionadamperCAT777D:
A. OverallLength-Cjelokupnadužina 32.1 ftin 9780 mm
B. OverallWidth–Cjelokupnaširina 20 ftin 6100 mm
C. OverallHeight–Cjelokupnavisina 16.4 ftin 5000 mm
D. Wheelbase–Rastojanjeizmedjuosovinatočkova 15 ftin 4570 mm
E. GroundClearance–Rastojanjenajnizetačkekamionaodtla 2.3 ftin 700 mm
F. DumpHeight–Visinasandukapriistresanju 32.7 ftin 9970 mm
G. DumpGroundClearance–Najniža tačkapodignutogsanduka 2.9 ftin 872 mm
6.1.3.4.SREDNJATEHNIČKABRZINAPUNIHIPRAZNIH
KAMIONAIZMEĐUUTOVARAIISTOVARA
Srednja tehnička brzina punih i praznih kamiona između utovara i
istovara, računasepoformuli:
,gdjeje
v'sr,v''sr–srednjetehničkebrzinepunihipraznihkamiona
(km/h)
Lpu,Lpr-dužinatransportausmjerupunihipraznihkamiona (km)
tpu
,tpr
-vrijemevožnjepunihipraznihkamiona
(s)
Vrijemevožnjepunihipraznihkamionaračunasepoformuli:
,gdjesu:
L1,L2,....Ln–dijeloviputajednakihuslovavožnje
(km,m)
v1,v2,....vn–tehničkebrzinevožnjenatimdijelovima ( km/h,
m/s)
Prosječna tehnička brzina vožnje u ciklusu računa se kao količnik

ukupnogputai ukupnogvremenavožnje:
Ako se dužine puta punih i praznih kamiona neznatno razlikuju,

prosječnatehničkabrzinakamionaračunasepoformuli:
, u našem slučaju je tako, pa se koristila ova

formula.
štodaje75%tačnosti(odnosnokontrole).
7.PRORAČUNEKSPLOATACIONOG KAPACITETA
KAMIONA CAT
777
C
(D)
Planirani rudarski radovi na otkrivci i dobivanju su polazni podaci za

proračunekapacitetaibrojkamionaukompletu,asvodesenasljedeće:
▪ dužina transporta sa dionicama uspona i padova, ili sa ponderisanom

visinomdizanja,
▪ zapreminamasazatransportpoetažama(revirima–otkopnimpoljima),
▪ stanjeputnepodlogeigeometrijskielemntiputa.
Na osnovu polaznih podataka vršeni su potrebni proračuni, uzimajući u

obzir promjene rudarsko – tehnoloških uslova eksploatacije i organizaciju radova.
Rudarsko – tehnički uslovi eksploatacije ( dužina transporta, nagibi, visina
dizanja, i dr. .. ) najviše utječu na smjenski kapacitet kamiona. Na godišnji
kapacitetkamionanajvećiuticajimaorganizacijaradova.
Vrijemevožnjepunihkamiona:
,gdjeje
l
1
,
l
2 ,l3-dužinedionicaputa
usmjerupunihkamiona
(
m )
v1
,
v2,v3–srednjetehničkebrzinekamionapunihkamionapodionicama
(
m/s)
Vrijemevožnjepraznihkamiona:
Srednjatehničkabrzinapunihkamiona:
Srednjatehničkabrzinapraznih
kamiona:
Vrijemetransportakamionom(utovar–istovar–vraćanjenautovar):
Vrijeme ciklusa kamiona u tehnološkoj liniji eksploatacije ( utovar – istovar –

vraćanje–čekanjenautovar):
,gdjeje
tck–ukupnovrijemeciklusakamiona
tut–vrijemeutovarakamiona
tzam –vrijemezamjenekamionapodbagerom
( usvojeno18s)
tpu –
vrijemetransportapunihkamiona
( 436,1s)
tpraz –
vrijemetransportapraznihkamiona (
253,9s)
ti
–vrijemeistresanjakamiona
( usvojeno60s)
tm – vrijeme manevrisanja kamiona kod bagera prilikom istresanja (
usvojeno20s)
tč –
vrijemečekanjakamionapodbagerom (
usvojeno60s)
VrijemeciklusakamionakodutovarabageromkašikaromEKG-5A:
VrijemeutovarakamionabageromkašikaromEKG–5A:
BrojkašikabageraEKG-5AzapunjenjesandukakamionaCAT777D:
,paje
vrijemeciklusakamionakodutovarabageromEKG–5A:
EksploatacionikapacitetkamionaCAT777DkodutovarabageromEKG–5A:
N -prospektnanosivostkamiona
k
k –
n
koeficijentiskorištenjanosivosti (0,9)
k
v–
koficijentiskorištenjasmjenskogvremena (0,8)
VrijemeciklusakamionakodutovarahidrauličnimbageromCAT385BME:
VrijemeutovarakamionahidrauličnimbageromCAT385BME:
BrojkašikahidrauličnogbageraCAT385BME:
Eksploatacioni kapacitet kamiona CAT 777D kod utovara hidrauličnim bagerom

CAT385BME:
N
k,k
n,kv–kaouprethodnomproračunuzabagerkašikarEKG–5A.

VrijemeciklusakamionaCAT777DkodutovarautovarivačemCAT990II:
VrijemeutovarakamionautovarivačemCAT990II:
BrojkašikautovarivačaCAT990II:
,usvojeno6kašika.
Eksploatacioni kapacitet kamiona CAT 777D kod utovara utovarivačem CAT 990
II
:
N
k,k
n,kv–kaouprethodnomproračunuzabagerkašikarEKG–5A.

7.1.PRORAČUNBROJA KAMIONAZATRANSPORTNUDUŽINUL
=2100M,KODUTOVARASAEKG–5A,CAT385BMEiCAT990
II
Kodutovarabageromkašikarom(sajlašem)EKG–5Abrojkakamionaje:
,usvajase3kamiona.
Kamioničekajuneiskorišteniza37,6m3
čm,odnosno17%kapaciteta.
KodutovarahidrauličnimbageromCAT385BMEbrojkamionaje:
,usvajase4kamiona.
čm,odnosno10%kapaciteta.
KodutovarautovarivačemCAT990IIbrojkakamionaje:
,usvajase4kamiona.
čm,odnosno3%kapa
8. BUŠENJE I MINIRANJE ZA IZABRANI

DISKONTINUIRANI
TEHNOLOŠKI
PROCES
Za razliku od drugih grana privrede, u rudarstvu se radni procesi ne

odvijaju na jednom mjestu, već u otkopima koji se premještaju. Intenzitet
napredovanja otkopa zavisi od njihove površine i kapaciteta otkopnih mašina. Iz
toga proizilazi i prva zakonitost. Radni otkopi u kojima se u procesu eksploatacije
ležišta uglja izvode kopanje i utovar ( bagerovanje ) stijenske mase, premještaju
se u prostoru sa brzinom koja je proporcionalna kapacitetu otkopnih mašina i
obrnutoproporcionalnapovršiniotkopa.
,m/mjesečno(godišnje)
Kapacitet otkopnih mašina ( bagera EKG – 5A, CAT 385B ME, ..... ) i
mehanizama je rezultat uzajamnog dejstva radnih organa i radne sredine ( stijene
).Radna sredina u kojoj će bageri ostvarivati svoju funkciju bagerovanja je sa
geomehaničkim karakteristikama heterogene litologije – čvrstog modula, gdje je
za kopanje i utovar stijene potrebno savladati otpore kopanju – odvajanju od
masiva. Na ležištu PK – Vrtlište, pa i svim njegovim dispozicijama ( lokalitetima
) vladaju geomehanički modaliteti krovnih naslaga gdje se mogu primjenjivati
metodepripremestijenazaotkopavanje–rastresanjeeksplozivom.
Za rasteresanje stijenskog modula u frontovima ( otkopima ) razvoja

rudarskih radova neophodno je izvršiti bušenje minskih rupa, sa geometrijom
bušenja koja zavisi od anizotropnosti,i koja će nakon punjenja bušotina
eksplozivom i njegovim aktiviranjem dati najpovoljniji granulometrijski sastav ili
srednji prečnik dsr za bagerovanje.Bušenje minskih rupa na površinskom kopu
Vrtlište je mehaničko, i to udarno rotaciono ( bušaćim garniturama Atlas – Copco
ROC 860 HC, i ROC L – 8 ), promjera bušenja Ф 140 mm, kapaciteta 24 – 40 m
/ h, na uglju ili otkrivci. Punjenje minskih bušotina ( miniranje ) vrši se
eksplozivom AN – FO , a kao buster ( pojačivač ) koristi se plastični eksploziv.
Povezivanje minskih bušotina vršiće se NON – EL sistemom ( a po potrebi
kličnim načinom – sporogorećim i detonirajućim štapinom ), a aktiviranje
kapislomRK–8.
8.1.MINIRANJEOTKRIVKEKODPRIMJENEBAGERA
KAŠIKARAEKG-5A,HIDRAULIČNOGBAGERACAT
385
BME,UTOVARIVAČACAT990II
Granulometrijski sastav minirane stijenske mase određuje efikasnost

miniranja i kapaciteti utovarno – transportnih mašina. Kao osnov za
klasifikaciju granulometrijskog sastava minirane stijenske mase prihvaćena je
tehnologija rada, oblik i dimenzije komada, mašine utovara i transporta. Za
postizanje potpune efikasnosti kod tehnološkog procesa otkrivanja - operacije
utovara i transporta, ekonomske racionalnosti izvršen je izbor geometrije
bušenja,punjenjaminskihbušotinaiaktiviranja.
Miniranje otkrivke za bagere EKG – 5A, CAT 385B ME, kao i za utovarivač
CAT990II,izvodićesezaširinubočnogzahvata(bloka)od16m.
Tabela br. 2 Parametri za geometriju bušenja i miniranja za bagere EKG –
5A, CAT 385B ME, kao i za utovarivač CAT 990 II na otkrivci i
hidrauličnibagerCAT350Lzaeksploatacijuuglja
Materijal
Parametri Oznak Otkrivka (
Jedinice Ugalj
e jalovina)
Maksimalna veličina
dmax m 1,3 1,0
odminiranihkomada
Izbojnica W m 5,0 1,5
Rastojanjebušotineuradu a m 4,5 5,0
Rastojanjeizmeđuradova b m 5,0 5,5
Dužinaprobušenja l
pr m 1,5 1,5
Dužinačistebušotine l
čb m 13,5 13,5
Dužinačepa l
č m 5,0 5,0
Dužina eksplozivnog
l
ex m 8,5 8,5
punjenja
%punjenjaeksplozivom η
ex % 0,63 0,63
Količina eksploziva po m'
q kg/m' 12,0 12,0
bušotine
Količina eksploziva po
Q kg/bušotini 102,0 102,0
bušotini
Specifičnapotrošnja gs kg/m3 0,38 0,31
Stepen drobljenja stijena miniranjem ovisi i od konstrukcije

eksplozivnog punjenja u bušotini. Eksploziv se u bušotinu može smjestiti
kao kontinuirano i diskontinuirano punjenje razdvojeno internim
materijalom, vodenim čepovima, vazdušnim čepovima. Diskontinuirano
punjenje bušotine eksplozivom povećava stepen drobljenja. Pošto je izbor
eksploziva za geomehaničke karakteristike i anizotropnost na AN-FO,
praškasti, za PK Vrtlište , kroz iskustvo rijetko se radi diskontinuirano jer
jeizbordaseradikontinuiranopunjenjesapojačivačem(busterom).
Tabela br. 3 Tabela plana utroška eksploziva i inicijalnih eksplozivnih

materijalazaminiranje
Naziv
Normativ Količina
materijala
otkrivk
0,38kg/m3 čm 110.874kg
Eksploziv a
ugalj 0,22kg/tru 19.172kg
Detonirajući otkrivk
0,083m'/m3 čm 24.217m'
štapin a
ugalj 0,08m'/tru 6.972m'
otkrivk
Spororgoreći 0,0014m'/m3
čm 408m'
a
štapin
ugalj 0,0012m'/tru 104m'
otkrivk
0,0016kom/m3
čm 467komada
RK–8 a
ugalj 0,0016kom/m3
čm 122komada
otkrivk
Usporivači i 0,024kom/m3
čm 7003komada
a
konektori
ugalj 0,017kom/tru 1481komad
otkrivk
Električni 0,0003kom/m3
čm 87komada
a
detonatori
ugalj 0,00021kom/tru 18komada
otkrivk
0,0000095kom/m3
čm 3komada
Krune a
ugalj 0,0000038kom/m3
čm 1komad
otkrivk
0,0000045kom/m3
čm 2komada
Šipke a
čm 1komad
otkrivk
0,0000021kom/m3
čm 1komad
Bušaćičekić a
čm 1komad
Miniranje će se vršiti AN-FO eksplozivom tipa, NN – Vitezit, sa

korištenjem pojačivača od plastičnog eksploziva tip Vitezit – 20, ili eksploziv
sličnih karakteristika ( prethodno izvršiti probu "in situ" , u radnoj sredini koja
vladaudatojzoniležištaPKVrtlište.
Zbog uticaja energije razaranja procesa miniranja na modul medija ( radna
sredina sa geomehaničkim karakteristikama ) od ukupnih količina otkrivke
miniraćese:
zajalovinskemaseiznosi0,8
a
odukupnihkoličinaugljaminiraćese:
za ugalj iznosi 0,6 ( jer ugalj ima svoju prirodnu raspucalost, tzv.
klivaž)
8.2.DINAMIČKI
RAZMJEŠTAJKOLIČINAOTKRIVKESA
LOKALITETAKARAULA,BLOKOVIC1-6IC1-7,PO
OBJEKTIMAODLAGANJAIETAŽAMAOBJEKATA
ODLAGANJA
Odlaganje je završni radni proces otkrivke, i u velikoj je zavisnosti od

ostalih radnih procesa u tehnološkoj šemi. Mehanizacija odlaganja je
funkcionalno vezana sa mehanizacijom utovara i transporta otkrivke, pa se
zajednosnjimairješava.
Sistem površinske eksploatacije PK – Vrtlište ima projektovano vanjsko
odlagalište Ribnica ( primarno ) i Bijele vode ( kao sekundarno ), za prvu
etapu razvoja površinskog kopa, a poslije se prelazi na odlaganje masa u
otkopanomprostoru,tj.naunutrašnjeodlaganjejalovinskihmasa.
Sada, kada je sasvim neracionalno ili nemoguće korištenje otkopnog

prostora za unutrašnje odlagalište, insistira se na izgradnji što sigurnijeg
ambijenta za odlaganjena odlagalištu Ribnica, da se dinamika operativnih
aktivnosti izgradnje istog, usaglasi sa dinamikom nesmetanog razvoja sistema
površinske eksploatacije, a vezana je za odlagalište Ribnica. Sa ciljem
implementacije, odnosno operacionalizacije DRP – Sanacija nožice
odlagališta Ribnica, sa mogućnošću odlaganja jalovine u odlagališni
prostor u količini od 10 mil. m3čm – PK Vrtlište, planirano je, odnosno
zbog svojih izuzetno kvalitetnih i postojanih geomehaničkih karakteristika
stijenskih masa, da otkrivka sa lokaliteta Karaula ( blok C1-6 i C1-7 ) bude
ugrađena u faze sanacije "nožičnih etaža", koje su u zoni korita rijeke Ribnice.
Shodno tome, sačinjena je i tabela dinamičkog razmještaja količina otkrivke sa
lokaliteta – Karaula, blokovi C1-6 i C1-7, sa količinama po objektima
odlaganjaietažamaobjekataodlaganja.
Tabela br. 4 Dinamički razmještaj količina otkrivke po objektima

odlaganjaietažamaobjekataodlaganja
Dinamički razmještaj količina otkrivke po objektima odlaganja i etažama objekata

odlaganja
Objektiodlaganja-odlagališta Količina(m3
rm) Etaža
Ukupno: 28.105 E–434
60.910 E–422
Ribnica
56.710 E–410
145.725,00
40.943,50 E–444
Otkopni prostor lokalitet – Karula (
87.740,00 E–432
privremenoodlagalište)
90.310,00 E-422
Ukupno: 218.993,50
Sveukupno: 364.718,50
8.3.ODLAGANJEOTKRIVKEIZDISKONTINUIRANOG
TEHNOLOŠKOGPROCESA
Za odlaganje otkrivke iz sistema površinske eksploatacije PK – Vrtlište,

predviđen je odgovarajući ambijent za odlaganje i odgovarajući ( projektom
predviđen ) razvoj fronta rudarskih radova odlaganja. Odlaganje otkrivke za
diskontinuirani tehnološki proces, sa operacijom transporta jalovinskih masa,
kamionski, vršiće se direktnim istresanjem na ivicu kosine fronta odlaganja na
vanjskom odlagalištu Ribnica. Kamion prilazi ivici kosine fronta odlaganja
navođen uposlenikom koji kontroliše pristup kamiona ka ivici etaže fronta
odlaganja ( parkirant ), vožnjom unazad i zaustavlja se na sigurnom odstojanju
bmin = 5m, u odnosu na ivicu kosine odlagališta. Sigurno odstojanje mjeri se
od ivice etaže do središta zadnjeg mosta kamiona. Ravan odlagališta ( etažini
planumi, veće etažne površine po frontu ) na oko 10m od ivice etaže moraju
se održavati u usponu i = 2 d o 3 % , radi slijeganja odloženog materijala.
Odlaganje loših materijala ( a ima ih, zemlja, glina, .... ) obavlja se tako da se
sigurnosno odstojanje od ivice kosine etaže poveća i vršiće se na već
formiranim gornjim etažama, a nikako na etaže projekta sanacije I faze.
Povećanje sigurnosnog odstojanja vršiće se za svaki konkretan slučaj posebno,
a na bazi opažanja pojava pukotina na tlu odlagališta ( planumu odlaganja ).
Održavanje etažne ravni ( planuma ) odlagališta u neposrednoj blizini kosine
odlagalištaobavljaćesebuldozerimaCATD9RiCATD8L.
Kod odlaganja otkrivke u normalnim uslovima ( uslovi koji dozvoljavaju

pristup kamiona da na odstojanje od ivice odlaganja do 5m ) samo povremeno
vršimo ravnanje površine etažne ravni, neposredno uz ivicu kosine. U slučaju
kada se odlaganje otkrivke vrši na nestabilnoj etažnoj ravni ( planumu ),
nestabilnoj kosini odlagališta, guranje – planiranje otkrivke vrši se u
kontinuitetu buldozerima tokom cijelog vremena odlaganja. U prethodnoj
tehničkoj dokumentaciji obrađena je stabilnost vanjskog odlagališta Ribnica,
tako da nema potrebe raditi je za otkrivku iz diskontinuiteta C1-6 i C1-7,
budući da se radi o ograničenim količinama otkrivke koja se može u
potpunosti odložiti na odlagalište Ribnica, i svojim kvalitetom i kvantitetom
odgovara kod implementacije DRP – Sanacija nožice odlagališta Ribnica,
sa mogućnošću odlaganja jalovine u odlagališni prostor u količini od 10
mil. m3čm – PK Vrtlište, te stoga nije ni data konstrukcija i geometrija
odlaganjaposebno.
9.EKONOMSKIPARAMETRI
OKONTURENIH
BLOKOVA
UGLJA
Za tehno – ekonomsku analizu može se pretpostaviti da proizvodni objekat

nema potrebnih trajnih obrtnih sredstava, već će kao izvor za finansiranje procesa
proizvodnje koristiti samo sredstva iz vlastite neto dobiti. Za ekonomske
pokazatelje kod eksploatacije uglja i otkrivke u blokovima C1 - 6 i C1 - 7 korišteni
su podaci iz nekoliko izvora, tržišne cijene rada, rezervnih dijelova, podaci iz
službe plana i analize RMU Kakanj, programa restruktuiranja RMU Kakanj,
studije Marston & Marston, Elaborata o inžinjerskim aktivnostima na sanaciji i
rekonstrukciji PK Vrtlište, Ugovora o prodaji uglja za Elektroprivredu F BiH.
Smatra se da će ova količina uglja biti prodata u komercijalne svrhe ( široka
potrošnja).
9.1.EKONOMSKAVRIJEDNOSTUGLJAUBLOKOVIMAC1-6IC1-7
ToplotnavrijednostugljaizblokovaC1-6iC1-7imavrijednosti,poformuli:
gdjeje:
Qu-toplotnavrijednostuglja, (GJ)
Ug-količinauglja (tone)
KV-jediničnavrijednosttoploteuglja. (GJ/toni)
Prosječna cijena prodatog uglja za Elektroprivredu F BiH za 2006 -u godinu,
iznosilaje
=3,90KM
Cu /GJ.
Vrijednost uglja na lokalitetu blokova C1 - 6 i C1 - 7 ( što je prekategorisano u
A–rezerve)lokalitetKaraula,PKVrtlište,iznosi:
S obzirom, da je lokalitet Karaula odabran sa ciljem da se eksploatiše ugalj

visokog kvaliteta, kao što je Elaborat i pokazao, u svom dijelu hemijske
analize, za proizvodnju asortimana za široku potrošnju a ne za ujednačavanje
miskih prosječnih vrijednosti energetskog uglja za termoelektranu, prosječna
=4,50KM
cijenaovihasortimanaiznosilabiCu /GJ
( pa je nekada i viša jer se premira viši kvalitet uglja ), pa je vrijednost uglja
nalokalitetuKaraula:
10.POMOĆNIRADOVI,
MJERE
SIGURNOSTI
I
ZAŠTITE
NA
RADU
10.1.POMOĆNIRADOVI
Podpomoćnimradovimasepodrazumljeva:
● Održavanje radnog planuma u zonama rada odabranih

sredstavarada,
● Izrada i održavanje privremenih i etažnih puteva za
transportmasa,
● Snadbjevanjemašinagorivomimazivom,
● Snadbjevanjeeksplozivomieksplozivnimsredstvima,
● Prevozeksplozivnihsredstavaodglavnogmagacina
dopovršinskog–kopa,
● Uskladištenje i čuvanje eksplozivnih sredstava u priručnim
spremištima površinskogkopa.
10.1.1.ODRŽAVANJERADNOGPLANUMANAPOVRŠINSKOM
KOPU
(RADNOJZONI)IODLAGALIŠTU
U cilju poboljšanja efektivnog radnog vremena, utovarnih
kapaciteta kao i smanjenja oštečenja guma dampera na mjestu utovara
predviđeni su radovi na održavanju planuma mašinama buldozer i
grejder. Ove mašine imaju zadatak da prosuti materijal prilikom utovara
kao i materijal koji se nađe na radnom planumu poslije obavljenog
miniranja priguraju uz radnu etažu bagera. Prilikom guranja navedenog
materijala pomenute mašine se nesmiju kretati paralelno sa kosinom etaže,
kako bi se izbjegla opasnost od eventualnog odronjavanja materijala sa
etaže koja se utovara. Radni planumi u zonama eksploatacije i na
odlagalištima kao i prilazni putevi moraju se održavati u ispravnom stanju.
Damperi istresaju mase tehničkog kamena na ivicu platoa trase, koja se
nasipa,uznavođenjeradnikakojijezaduženzateposlove.
10.1.2.IZRADAIODRŽAVANJEPRIVREMENIHIETAŽNIH
PUTEVA
ZATRANSPORTOTKRIVKEIUGLJA
10.1.2.1.IZRADAPRIVREMENIHPUTEVA
Privremeni putevi su uglavnom veza stalnog puta sa radnim

etažama i etažama na odlagalištu. To nije put stalnog karaktera i
njegova izrada nije u obimu i obliku stalnog puta. Privremeni putevi se
izrađuju nasipanjem biranog materijala otkrivke vodeći računa da isti
ne pripada seriji mekih glinenih laporaca. Ovakav nasuti materijal u
sloju od 50 – 100 cm poravna se prvo buldozerom nakon čega se
pristupa finijoj obradi planuma grederom, tako da se dobije poprečni
nagib i ravna površina. U toku eksplatacije put se stalno popravlja
grederom.
10.1.2.2.IZRADAETAŽNIHPUTEVA
Pod etažnim putem podrazumljeva se dio trase koji se stalno

pomjera paralelno sa napredovanjem čela radne etaže, odnosno
paralelno sa napredovanjem ivice odlagališta. Životna dob ovih puteva
je kratka. Etažni putevi izrađuju buldozerom a dotjeruju pomoću
gredera. Kod ovih puteva u kopu planum je direktno materijal otkrivke
u čvrstom stanju odnosno odložena otkrivka na odlagalištu. Etažni
putevi se ne nasipaju po čitavoj dužini nego na mjestima gdje se nalaze
udubljenailimaterijalsamanjomsposobnošćunošenja.
10.1.2.3.ODRŽAVANJEPUTEVA
Održavanjeprivremenihietažnihputevasastojiseusljedećem:
● Ripanje neravnina na planu mu puta pomoču rijača (noža)

grejder
● Ripanje površine puta uz obavezno održavanje poprečnih nagiba
planumaputa,
● Odstranjenje blata nastalog trošenja puta ili nanošenjem gumama
saradnihetaža,
● Čišćenjeodvodnihkanalaputa,
● Dopremanje materijala za nasipanje neravnina kao i razastiranje
(planiranje)istog,
● Na odlagalištu gdje je došlo do slijeganja, odlaže se otkrivka koja
serazastirebuldožeromuciljuizravnavanjanastalihneravnina.
U sušnom periodu potrebno je sve puteve vlažiti radi eliminisanje

prašine.Vlaženjeseobavljaautocisternamasaopremomzaprskanje.
U zimskom periodu se po potrebi putevi posipaju solju ili nekim
drugimposipnimmaterijalomprotivzaleđivanjaplanumaputa.
10.1.3.SNABDJEVANJESTROJEVAGORIVOMIMAZIVOM
U svrhu snabdjevanje strojeva goriva u sklopu industrijskog

konpleksa na površinskom kopu Vrtlište nalazi se dvije podzemno
ugrađene cisterne za gorivo takvog kapaciteta da zadovoljavaju potrebe
površinskog kopa sa gorivom.Navedene cisterne su snabdjevene uređajima
za pretakanje gorivom. Takođe u sklopu pogonskog konpleksa nalaziti će
se spremište mazivo konjtenerskog tipa. Strojevi koji rade na večoj
udaljenosti nemaju potrebe da dolaze u krug radioničkog prostora. Oni će
biti snabdjeveni gorivom direktno to jest na licu mjesta pomoču
autocisterne za gorivo koja ima ugrađen uređaj za pretakanje i mjerenje
količinegoriva.
10.1.4.SNABDJEVANJEPOVRŠINSKOGKOPAEKSPLOZIVNIM
SREDSTVIMA
Snabdijevanje površinskog kopa Vrtlište eksplozivnim sredstvima

vršiti će se pomoću motornog vozila koje je registrovano za te svrhe.
Nabavka eksplozivnih sredstava za masovno miniranje vršit će se prema
potrebama jednodnevne potrošnje. Za naknadno miniranje potrebno je
obezbijediti priručno spremište eksploziva. Ova spremišta su tipskog
karaktera. U slučaju ostatka izvijesne količine eksplozivnih sredstava
poslije izvršenog masovnog miniranja ista se do narednog miniranja mogu
pohraniti u priručno spremište do dozvoljene količine. Ako ostatak prelazi
dozvoljene količine uskladištenja u priručnom spremištu te je istu
potrebno pohraniti u glavni magacin eksplozivnih sredstava Rudnika
Kakanj.
10.1.4.1.PREVOZEKSPLOZIVNIHSREDSTAVAOD
GLAVNOGMAGACINADOPOVRŠINSKOGKOPA
Prevoz eksplozivnih sredstava do površinskog kopa vršiti će se

motornim vozilom RMU „Kakanj „ koje je registrovano za ove svrhe.
Količina eksplozivnih sredstava koja se prevoze nesmije preći
dozvoljenu kolićinu koja je ovisna od nosivosti motornog vozila. Pri
prevoženju eksplozivnih sredstava obavezno je prevoziti incijatore
odvojeno od eksplozivnih sredstava. Lica koja vrši prevoz
eksplozivnih sredstava moraju biti palioci mina koje je odredio
tehnički rukovodioc pogona. Ista su poučena u vršenju tih poslova kao
i prijavljena kod nadležnog organa unutrašnjih poslova. Tehnički
rukovodioc površinskog kopa je dužan izdati pismeno upustvo za
manipulisanjeeksplozivnihsredstavapritransportuistih.
10.1.4.2.USKLADIŠTENJEIČUVANJEEKSPLOZIVNIH
SREDSTAVA
UPRIVREMENIMSPREMIŠTIMAPOVRŠINSKOG
KOPA
Uskladištenju jednodnevne potrošnje eksplozivnih sredstava za

potrebe naknadnih miniranja vrši se u tipska spremišta.
Uskladištenjem kao i manipulaciju eksplozivnih materija u ovim
spremištima obavezno vršiti prema zakonskim propisima za čuvanje i
uskladištenje eksplozivnih sredstava u priručna spremišta. U slučaju
ostatka izvijesnih količina eksplozivnih sredstava poslije izvršenog
masovnog miniranja kao što je već napomenuta ista se smiju pohraniti
u priručna spremišta do dozvoljene količine ako će se ista utrošiti
narednog dana. U protivnom, ako preostala količina prelazi dozvoljenu
granicu koju smo prihvatili u priručno spremište, ostatak preko
dozvoljene količine se mora vratiti u glavni magacin eksplozivnih
sredstava. Vođenje evidencije o izdavanju i radu sa eksplozivnim
sredstvima vršiti prema važećim propisima a knjigu evidencije držati
upriručnomspremištuuzsvakodnevnumogučnostpregleda.
10.2.MJEREZAŠTITE
KODIZVOĐENJARUDARSKIHRADOVA
Mjere zaštite kod izvođenja rudarskih radova na površinskom kopu
Vrtlište, lokalitet Karaula diskontinuitet C1 - 6 i C1 - 7, odlagalištu Ribnica i
pripadajućem prostoru unutrašnjeg odlaganja su obrađane u postojećoj
projektnoj dokumentaciji pa je u ovom projektu dat osvrt na neke specifične
slučajeve, kod rada bagera kašikara kao i hidrauličnih bagera ili utovarivača
neophodno je pomenuti mjere kojih se zaposleni moraju pridržavati u cilju
bjezbjednijegrada:
● Radlišta kojima radi pomenuta oprema moraju se održavati u

ispravnom stanju. Ako se na radilištu usljed eventualnog ispadanja
materijala iz kamiona ili nekih drugih razloga nađu veči komadi
materijala iste je neophodno buldožderom prigurati uz nožicu etaže
kojaseuzimaodaklećeihbagerutovaritiukamione,
● Gornju površinu etaže neophodno je redovno osmatrati naročito u
slučaju eventualne pojave pukotine. Sve nepredviđene pojave
unijeti u knjigu dnevnog izvještaja o radu na površinskom kopu i o
njimaupoznatitehničkogrukovodioca,
● Ukoliko eventualno nakon obavljenog reza bagera u vrhu etaže
ostanu da vise izvjesni komadi materijala potrebno je da iste
buldozer obori niz kosinu etaže. Pri obavljanju ovih radova bager
treba povuči na dozvoljenu udaljenost od etaže da oboreni komadi
nebiudariliubager,
● Kod istresanja kašike u kamion bager mora uvjek u takvoj poziciji
damujezadnjidiookrenutetažikojuuzima,
● U vrijeme utovara kamion nesmije biti blizu etaže zbog
ugrožavanja od eventualnog obrušavanja materijala iz etaže. Zbog
toga kod postavljanje kamiona u poziciju utovara bagerista
zvučnim signalom koji posjeduje bager označava momenat kada
kamionmoradasezaustavi,
● Kamion nesmije krenuti sa mjesta utovara prije nego mu bagerista
istim zvučnim signalom da znak da je utovar završen. Tezi se da se
obezbijedi bolja humanizacija rada, i da se stvore sigurni, zdravi i
povoljniuslovizarad.
Teži se da se ostvari sto bolja humanizacija rada, povoljni i sigurni

uvjetizaradzaposlenih.
10.3.MJERESIGURNOSTIKODTRANSPORTAKAMIONIMA
Putevi za transport kamionima pored projektom definisanim širina

moraju ispunjavati predviđene uslove u pogledu uspona, poluprečnika
krivina, poprečnog nagiba u krivinama prema tehničkim karakteristikama
kamiona.
● Posebnu pažnju pored širine treba obratiti : proširenje u krivini,

nagib krivina, poprečnog nagiba puta, ograničenju brzine, kretanju
vozilu prilagođeni uslovima puta, razmak vozila pri vožnji a što
zavisiodvremenskihprilikaiuslovaputa,
● Stalni putevi za kamionski transport u poprečnom presjeku na
pravim dionicama moraju imati nagibe na obe strane koje iznose
2%,
● Putne podloge u krivinama moraju se izraditi sa nagibom u pravcu
poluprečnikakrivinedo6%,
● Vanjske ivice puteva na etažama površinskog kopa u uzdužnom
smjeru moraju biti obezbjeđene nasipom visine najmanje 1 metar
dabisespriječio
padkamionanizkosinu,
● Radi odvodnjavanja puta dozvoljen je prekid pomenutog nasipa od
2minarastojanjuodnajmanje15muuzdužnomdijeluputa,
● Nije dozvoljeno kretanje kamionom po magli ako je vidljivost
manja od 60 m i ako kamione nisu opremljeni odgovarajučem
svjetlom za vožnju po magli a i u toku intezivnih atmosferskih
padavinakaoiudrugimslučajevimasmanjenevidljivosti,
● Po stalnim putevima je zabranjeno preticanje kamiona izuzev ako
nije riječ o različitim tipovima kamiona i kada se preticanje može
obavitibezopasnosti,
● Za vrijeme zime stalni i privremeni putevi se moraju redovno čistiti
od snijega i leda a dijelovi putevi sa krivinom i usponom moraju
se po potrebi posipati solju, šljakom ,tucanikom,pijeskom ili
običnimsredstvima,
● Za očuvanje podloge puta veoma je važno čistiti kanale puta i
držatiihprotočnimzavodu,
● Put treba obezbijediti od eventualnog odrona gornje etaže ako je
potrebnosmanjenjemvisineetaže,podkipavanjemisl.
● Put mora biti bezbijedan od eventualnog klizanje terena kao i
udaljenodrasjednihzona,
● Komadi materijala iz kosina koji bi mogli ugroziti ljude ili opremu
morajubitiblagovremenouklonjeni,
● Kamioni u toku eksplatacije moraju biti ispravni a pri kretanju
unazadmorajudavatizvučneisvjtlosnesignale,
● Prilaz ivici kosine odlagališta može se vršiti samo uz obavezno
prisustvo radnika na odlagalištu koji je zadužen za navođenje
kamionaitonaudaljenostkojagarantujebezbjednostkamiona,
● Kod odlagališta gdje dolazi do pojave pukotine zabranjeno je
ulazitiupodručjeistihvečsematerijalgurabuldozerom,
● Utokuvožnjekamionomnijedozvoljeno:
- Kretanjekamionasadignutomkipom,
- Kretanjekamionomunazaddužeod30mosimpriizradi
usjekaisl.
- Prelaženjeprekokablovakojinisuzaštičeni,
- Parkiranjenanagibima,
- Ulaženje pod bager bez datog signala od strane bageriste ili
vangranicavidljivostiistog,
● Kod utovara pored ostalog naročito se pažnja mora obratiti na

sljedeće:
- Utovarkamionasevršisamosastraneiliodpozadi,
- Prenošenjekašikebageraprekokabinenijedozvoljeno,
- Polazak kamiona poslije završenog utovara dozvoljen je
samoposlijezvučnogsignalakojidajerukovaocbagera,
- Tehnički rukovodioc je dužan izdati pismeno upustvo o
mjerama koji se rukovaoc kamiona mora pridržavati pri
raduiodržavanju.
Tehnički rukovodilac je dužan izdati pismena upustva o mjerama

kod obavljanja poslova miniranja, nabavka, skladištenje, bagerovanje i
transport, upotreba mašina ( opreme ), i drugo. Tehnički rukovodioc je
dužan izdati pismeno upustvo o mjerama svih ostalih poslova koji će se
koristiti u eksploataciji u površinskom kopu Vrtlište, lokalitet Karaula,
mjera koje su definisane zakonom o rudarstvu, pravilnicima i propisima u
rudarstvu.
ZAKLJUČAK
U predmetnom diplomskom radu izloženo je rješenje eksploatacije

glavnog ugljenog sloja na PK Vrtlište primjenom sistema eksploatacije sa
diskontinuiranom tehnologijom dobivanja. Površinski kop nije statičan, već
dinamičan sistem koji se prostorno stalno mijenja, pri čemu se radni procesi i
mehanizacija koja se po istim primjenjuje, prilagođava trenutnim stanjem na
kopu. Ekonomski pokazatelji izabranog sistema eksploatacije, kao i efikasnost
primjenjene kompleksne mehanizacije su uslovljeni efikasnošću i pouzdanošću
svih elemenata podsistema tj. efikasnošću izvođenja radova na otkrivci i dobijanju
uglja. Ako bi se pojavila odnosno proizašla potreba za većim količinama uglja i
povećanjem kapaciteta, ostvarenje istih može se postići povećanjem broja mašina
po proizvodnim procesima i optimizacijom izvođenja radnih operacija. Rudarska
privreda permanentno zahtijeva od proizvođača rudarske mehanizacije i opreme,
savršenije i efikasnije mašine, mašine većeg kapaciteta sa nižom potrošnjom
pogonske energije i nižim troškovima održavanja, zbog čega je evidentan stalni
trend razvoja i poboljšanja njihovih performansi. Pri tome je potrebno istaći da taj
trend rasta proizilazi iz napretka i razvoja mašinske i elekto industrije, a principi
izbora i usklađivanja rudarskih mašina i opreme po proizvodnim procesima ostaju
nepromijenjeni, kao i principi izvođenja proizvodnih, tehničko-tehnoloških
procesa u površinskom kopu. Pažljivim odabirom, usklađivanjem mehanizacije po
procesima i njenim potpunim iskorištenjem, stvara se osnova za uspješan i
funkcionalan rad površinskog kopa. Veoma je bitan i ljudski faktor, jer se
iskorišetenjem ljudskih potencijala kroz organizacione sposobnosti može u
mnogome da doprinese efikasnijem izvođenju rudarskoih operacija. Iz svega
navedenog u diplomskom radu, može se zaključiti da je primjenjeni sistem i način
eksploatacije glavnog ugljenog sloja na lokalitetu PK Vrtlište efikasan i pogodan,
jer se dobija ugalj zadovoljavajuće visokog kvaliteta po ekonomski prihvatljivoj
cijeni odnosno ''podnošljivim'' troškovima eksploatacije, što je i bio zadatak i cilj
predmetnograda.
LITERATURA
1. Dr.sc. Nemanja Popović , dipl. ing. rud. "Naučne osnove projektovanja površinskih
kopova",Srajevo1984.godine
2. Dr. Dražan Đukić, dipl. ing. rud. "Geomehanika u površinskoj eksploataciji",

Tuzla1984.godine
3. Prof. Milovan Antunović-Kobliška "Opšti rudarski radovi", Beograd 1973.

godine
4.DRP – Dinamički razvoj radnih etaža na PK Vrtlište za 2006. i 2007. godinu, Rudarski
institut
Tuzla,2006.godine
5.DRP – Eksploatacija dijela glavnog ugljenog sloja na PK Vrtlište, za potrebe

komercijalne
prodaje, Kakanj, 2004.
godine
6.DRP – Tehničko-tehnološka rješenja otkrivanja i eksploatacije oraškog ugljenog sloja u

bloku 4A, kombinovanim sistemima, DTL i BTL, pogon PK Vrtlište, RMU
Kakanj,Kakanj2005.godine
7.DRP – Sanacija nožice odlagališta Ribnica, sa mogućnošću odlaganja jalovine u

3
odlagališni prostor u količini od 10 mil. mčm, PK Vrtlište, RMU Kakanj,
RudarskiinstitutTuzla,2006.godina
8.DRP – Bušačko-minerski radovi na površinskom kopu Vrtlište, RMU Kakanj, Tuzla,

januar2000.godina
9.Elaborat – Istražno bušenje na lokalitetu Karaula – glavni ugljeni sloj, blok C1-6, C1-7,
Kakanj2007.godine
10.Elaborat - Istražno bušenje na lokalitetu Karaula – glavni ugljeni sloj, blokovi C1-6,
C1-7,Kakanj2005.godine
11.Elaborat – Seizmičko dejstvo na masovnom miniranju na površinskom kopu Vrtlište,

RMUKakanj–Uticajizaštitnemjere,Sarajevo,mart2003.godine
12.Elaborat – Klasifikacija i kategorizacija rezervi mrkog uglja za eksploataciono

područjePKVrtlište(NoviElaborat)
13GRP – Projektna rješenja otvaranja i početni period eksploatacije PK Vrtlište, Rudarski

institutTuzla
14.DRP–DrugaetapaizgradnjeieksploatacijePKVrtlište,RudarskiinstitutTuzla
15.websadržaji
http://www.ritchiespecs.com/
https://www.w-equipment.com/
http://www.caterpillar.com/

Dip Rar Rjesenje Eksploatacije GUS PK Vrtlište

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dip Rar Rjesenje Eksploatacije GUS PK Vrtlište

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERZITET​​

U ovom diplomskom radu prikazano je rješenje eksploatacije glavnog

Rudarska nauka je u svakome pogledu univerzalna i specifična, zato sto

Pored primarnog pristupa eksploataciji, uvođenje i prilagođavanje sistema u

Već nekoliko godina primjetna je izrazita potreba, cca ​100.000 t ​komercijalnog

Pristupi sekundarnoj – selektivnoj eksploataciji mogu se prilagoditi i u

Izrazom "paket", uz atribut oraški ili glavni, ukazuje se na složenosti u

U oraškom ugljenom paketu , sekundarna – selektivna eksploatacija može

Sekundarna – selektivna eksploatacija u ovim nivoima oraškog ugljenog

Za realizaciju ovakvog programa, biznis plana, seriozno se prišlo odabiru

Svojim, rudarsko – geološkim, kao i ekonomskim parametrima,

Isti lokalitet je dobio prioritet za doistraživanje o potvrđivanju kvaliteta i

Tehnologija i mehanizacija kopanja i utovara, na sistemu površinske

- analize rezultata inženjersko-geološkog istraživanja ležišta i

Ovako studioznim i inženjersko-analitičkim pristupima karakteristikama

Svaki od ova dva samostalna proizvodna procesa ima i svoje

1) bušenje i miniranje ( priprema radne sredine za

iz čega slijedi i odgovarajuća struktura kompleksne mehanizacije ( uslovne

pa šema strukture kompleksne mehanizacije za sistem površinske

Ova struktura je usvojena i primjenjena u tehnološkim procesima koji su

Znakovna šema strukture kompleksne mehanizacije prema raspoloživoj

b - bušenje ( ROC 860 HC – 1 komad, ROC L-8 – 1

4.1.GEOLOŠKE KARAKTERISTIKE LEŽIŠTA – GLAVNI

Na južnoj i jugozapadnoj strani ležišta mrkog uglja – Vrtlište, razvijen je,

Neposrednu padinu glavnog ugljenog paketa sačinjava serija sedimenata

4.3.OBRAČUN REZERVI UGLJA I OTKRIVKE – GEOLOŠKI

Nakon detaljnih istražnih radova na ovom lokalitetu, izvršeno je

prosječnog kvaliteta ​DTE 13.960 KJ/kg . Sistemom eksploatacije uz primjenu

4.4.KLASIFIKACIJA I KATEGORIZACIJA REZERVI U

Klasifikacija rezervi izvršena je na osnovu ocjene mogućnosti rentabilne

U skladu sa ovim, na glavnom ugljenom paketu ( sloju ) u blokovima C​1​-6

Radovi otkrivanja i eksploatacije uglja na lokalitetu – Karaula odvijali su

Geološkim izvještajem o izvršenom bušenju na lokalitetu - Karaula –

Ovi parametri eksploatacije su i osnov za naslov ​DRP – Eksploatacija

Tehničko-tehnološka rješenja imaće "konekciju" na postojeću tehničku

Da bi se stvorili početni uslovi za dinamičnost tehnološkog procesa

Diskontinuirana tehnologija otkrivanja i eksploatacije glavnog ugljenog

Diskontinuirani proizvodni proces ( ciklični ), karakteršu ponavljanja

U sistemu eksploatacije, ili tehnološkim procesima površinske

Po osnovu toga, i osnovni pokazatelji sistema eksploatacije, pravac i

Ovo je determinisalo strukturu kompleksne mehanizacije, koja je osnovni

Diskontinuirani ( ciklični ) tehnološki proces otkrivanja po strukturi

Krovinske naslage – jalovina otkopavaće se bagerima u etažama visine ​8 –

Utovar jalovinskih masa vršiće se bagerima kašikarima, hidrauličnim

Jalovinske mase ( iz krovnih naslaga ) u iznosu

. Planiranje jalovinskih masa, održavanje pristupa

Eksploatacija uglja vršiće se diskontinuiranim tehnološkim procesom,

5.2. OBRADA BLOKOVA C​1​-6 I C​1​-7 DISKONTINUIRANIM

Obrada lokaliteta – Karaula, blokovi C​1​-6 i C​1​-7, sistemom površinske

Tabela br. 1 ​Količina jalovinskih masa na DTL sa razmještajem po objektima

Preko kapaciteta tehnološkog kompleksa koji je izabran za

Bušenjem i miniranjem pripremljenu jalovinsku masu, hidraulični bageri (

Tehničko – tehnološke mogućnosti hidrauličnih bagera su takve da sve

t​c – vrijeme ciklusa hidrauličnog bagera, dovoljnu tačnost za inžinjerske

Sistem eksploatacije je određen poredak – redoslijed izvođenja radnih

U realnim uslovima, kamion uvijek gubi dio svoje transportne funkcije,

Proračun kamionskog transporta – odnosno fizičko-mehaničkih

1. prva dionica ima dužinu L​1 = 550 m', sa makadamskom podlogom i

Iz tabele za makadamsku putnu podlogu koeficijent otpora kotrljanja na

ε – koeficijent inercije kotrljajućih masa, za puni kamion iznosi ε = 0,03 –

1) - vučna sila na obodu točkova mora biti

Iz tabele za makadamsku putnu podlogu koeficijent otpora kotrljanju na

ε – koeficijent inercije kotrljajućih masa, za puni kamion iznosi ε = 0,03 –

UNIVERZITET

Već nekoliko godina primjetna je izrazita potreba, cca 100.000 t komercijalnog

prosječnog kvaliteta DTE 13.960 KJ/kg . Sistemom eksploatacije uz primjenu

U skladu sa ovim, na glavnom ugljenom paketu ( sloju ) u blokovima C1-6

Ovi parametri eksploatacije su i osnov za naslov DRP – Eksploatacija

Krovinske naslage – jalovina otkopavaće se bagerima u etažama visine 8 –

5.2. OBRADA BLOKOVA C1-6 I C1-7 DISKONTINUIRANIM

Obrada lokaliteta – Karaula, blokovi C1-6 i C1-7, sistemom površinske

Tabela br. 1 Količina jalovinskih masa na DTL sa razmještajem po objektima

tc – vrijeme ciklusa hidrauličnog bagera, dovoljnu tačnost za inžinjerske

1. prva dionica ima dužinu L1 = 550 m', sa makadamskom podlogom i

Vrijeme ciklusa kamiona u tehnološkoj liniji eksploatacije ( utovar – istovar –

8. BUŠENJE I MINIRANJE ZA IZABRANI

Tabela br. 3 Tabela plana utroška eksploziva i inicijalnih eksplozivnih

Tabela br. 4 Dinamički razmještaj količina otkrivke po objektima