DTL Metoda, RMU Breza - Zijad Frljak

DRP – Eksploatacije preostalih rezervi uglja podinskog ugljenog sloja DTL metodom u
blokovima K4, i K5 na površinskom kopu „ Koritnik II“ RMU „Breza“ d.o.o. Breza
Lica koja su učestvovala u izradi projekta :
Dopunski rudarski projekat

Eksploatacije preostalih rezervi uglja podinskog ugljenog sloja
DTL metodom u blokovima K4 i K5 na površinskom kopu
„ Koritnik II“ RMU „Breza“ d.o.o. Breza
Rukovodioci izrade projekta – projektanti : . 1. Zijad Frljak, diplomirani inženjer rudarstva
Projektanti saradnici : 1. mr.Seid Osmanović, diplomirani inženjer rudarstva
2. mr.Jakub Dinarević, diplomirani inženjer rudarstva
3. mr. Edin Čosić, diplomirani inženjer rudarstva
4. Suad Čosić, diplomirani inženjer rudarstva
5. Maida Omerhodžić, diplomirani inženjer geologije
6. mr.Munib Zaimović, diplomirani inženjer rudarstva
Tehnička obrada : Ahmedspahić Hajrudin , geodetski tehničar
Dokaz o podobnosti lica koja su rukovodila izradom projekta :
Na sljedećim stranicama priloženi su dokazi o podobnosti lica koja su rukovodila izradom:
Dopunski rudarski projekat

Eksploatacije preostalih rezervi uglja podinskog ugljenog sloja
DTL metodom u blokovima K4 i K5 na površinskom kopu
„ Koritnik II“ RMU „Breza“ d.o.o. Breza
Projekat izradio - Društvo za proizvodnju,inženjeging i usluge RUDEXd.o.o.Sarajevo 1

Ulica Antuna Branka Šimića br. 6 Sarajevo, Bosna i Hercegovina.
PODACI O INVESTITORU
Rudnik mrkog uglja "Breza", d.o.o. Breza, registrovan je kod nadležnog suda kao društvo s ograničenom
odgovornošću sa sjedištem u Brezi, ulica Branilaca grada bb, koga zastupa Suad Čosić, diplomirani inženjer
rudarstva, direktor Društva.
U sastavu Rudnika mrkog uglja "Breza" posluju pogoni :
• Jama „ Sretno “
• Jama „ Kamenice" ( u okviru ovog pogona je i površinski kop „ Koritnik “ )
• Separacija
• Autosaobraćaj
• P.K.,,Kortnik“
Radna jedinica
• Radna zajednica
Društvo trenutno upošljava 1.250 radnika, ( 10.11.2011. godine ).
PODACI O PROJEKTNOJ ORGANIZACIJI
Rudex d.o.o. Sarajevo registrovan je kod nadležnog suda kao društvo s ograničenom odgovornošću sa
sjedištem u Sarajevu,ulica Antuna Branka Šimića br. 6 d.o.o.-Sarajevo, rješenjem broj 043-0-Reg-11-000099 od
13.04.2011. godine. Društvo je registrovano i za obavljanje poslova - izrada svih projekata i nadzor nad
izvođenjem radova .
Dana 19.04.2000. godine Federalno ministarstvo energije, rudarstva i industrije je donijelo rješenje Up/I
broj 09-18-524/99 kojim se odobrava društvu obavljanje registrovane djelatnosti, i odobrava izrada i revizija
rudarskih projekata i tehnički nadzor u oblasti rudarstva, što se može vidjeti na priloženoj kopiji rješenja.

SADRŽAJ
UVOD
.......... 5
1. PRIKAZ POSTOJEĆEG STANJA SA OBRAZLOŽENJEM POTREBE ZA IZRADU

NASLOVLJENOG PROJEKTA ...........6
1.1 Prikaz postojećeg stanja

1.2 Obrazloženje potrebe za izradu naslovljenog projektnog zadatka
2. GEOLOŠKE KARAKTERISTIKE PODINSKOG UGLJENOG SLOJA I OBRAČUN

REZERVI UGLJA I OTKRIVKE ........... 4
2.1. Lokacija i ograničenje ležišta

2.2. Sirovinska baza
2.3. Morfološko-hidrogeološke i klimatske prilike područja
2.4. Istorijat dosadašnjih istraživanja i površinske eksploatacije u RMU „ Breza „i
na području Koritnik II
2.4.1. Istorijat istraživanja područja površinskog kopa “Koritnik”
2.5. Geološka građa ležišta, tektonske i hidrološke karakteristike ležišta
2.6. Tektonske karakteristike ležišta
2.7. Hidrološke karakteristike ležišta
2.8. Inženjersko – geološke i geomehaničke karakteristike ležišta
2.8.1. Inženjersko - geološke karakteristike ležišta
2.8.2. Geomehaničke karakteristike
2.9. Geološki obračun rezervi uglja i otkrivke na lokalitetu Koritnik u okviru
eksploatacionog zahvata
2.10. Fizičko hemijske karakteristike i kvalitet podinskog ugljenog sloja
3. TEHNIČKO - TEHNOLOŠKA RJEŠENJA SA UKLAPANJEM U POSTOJEĆU DOKUMENTACIJU

SISTEMA EKSPLOATACIJE ........... 18
3.1. Diskontinuirana tehnologija otkrivanja i eksploatacije uglja

3.1.1. Izbor opreme
3.2. Obrada blokova K4 i K5 diskontinuiranim tehnološkim procesom
3.2.1. I Faza - Otvaranje ( nastavak radova ) površinskog kopa Koritnik II
3.2.2. II Faza - Razvoja rudarskih radova površinskog kopa Koritnik II
3.2.3. III Faza - Završni rudarskih radova površinskog kopa Koritnik II
3.3. Vrijeme eksploatacije na lokalitetu Koritnik II, blokovi K4 i K 5
4. PRORAČUN UTOVARNO TRANSPORTNIH KAPACITETA NA OTKRIVCI I EKSPLOATACIJI

UGLJA ........... 24
4.1. Proračun utovarnog kapaciteta - hidrauličnog bagera CATERPILLAR 215 C na otkrivci

4.2. Proračun utovarnog kapaciteta utovarivača FIAT – HITACHI na otkrivci
4.3. Proračun utovarnog kapaciteta hidrauličnog bagera CATERPILLAR 231 D na
eksploataciji ugljenog sloja
4.4. Proračun kapaciteta kamionskog transporta ( kamion MERCEDES) kod različitih
utovarnih
kapaciteta ( Hidraulični bager CATERPILLAR 215 C i Utovarivač FIAT –
HITACHI )
4.4.1. Proračun kamionskog transporta za dužinu L= 300 m'
4.4.3. Proračun eksploatacionog kapaciteta kamiona – Mercedes 3535

5. BUŠENJE I MINIRANJE ( PRIPREMA RADNE SREDINE ZA BAGEROVANJE ) ZA

DISKONTINUIRANI
TEHNOLOŠKI PROCES – OZNAKA b - m - BK - K – Z
........... 40
5.1. Miniranje otkrivke kod primjene hidrauličnog bagera kašikara i utovarivača
6. DINAMIČKI RAZMJEŠTAJ KOLIČINA OTKRIVKE SA LOKALITETA KORITNIK PO

OBJEKTIMA ODLAGANJA ........... 47
6.1. Odlaganje otkrivke iz diskontinuiranog tehnološkog procesa
7. EKONOMSKI PARAMETRI
........... 49
7.1. Ekonomska vrijednost uglja

7.2. Estimirani troškovi rashoda
7.3. Rekapitulacija troškova
7.4. Dobit – gubitak
8. POMOĆNI RADOVI, MJERE SIGURNOSTI I ZAŠTITE NA RADU

........... 52
8.1. Pomoćni radovi

8.1.1. Održavanje radnog planuma na površinskom kopu ( radnoj zoni ) i odlagalištu
8.1.2. Izrada i održavanje privremenih i etažnih puteva za transport otkrivke i uglja
8.1.3. Snabdjevanje strojeva gorivom i mazivom
8.1.4. Snabdjevanje površinskog kopa eksplozivnim sredstvima
8.1.4.4. Određivanje sigurne udaljenosti između epicentra miniranja na PK " Koritnik
II" i okolnih stambenih objekata
8.1.4.5. Mjere obezbjeđenja javne sigurnosti pri miniranju
8.2. Mjere zaštite kod izvođenja rudarskih radova
8.2.1. Mjere sigurnosti kod transporta kamionima
OSNOVNA OPREMA SA TEHNIČKIM KARAKTERISTIKAMA

........... 61
LITERATURA
........... 64

SADRŽAJ CRTANIH PRILOGA Razmjera :
SITUACIONA KARTA EKSPLOATACIONOG POLJA RMU „

I. 1 : 100 000
BREZA „
1. - SITUACIONA KARTA POVRŠINSKI KOP „ KORITNIK “ 1 : 1 000
- Situaciona karta površinski kop „ Koritnik “

2. 1 : 1 000
Faza otvaranja

3. 1 : 1 000
Faza razvoja

4. 1 : 1 000
Završna kontura
Poprečni profili P-2,P-3,P-4,P-5,P-6,P-7,P-8,P-9,P-10

1 : 1 000
P-11,P-12,P-13

UVOD
Područje ležišta površinskog kopa “Koritnik II ” se nalazi na samom “sjevero-istočnom” obodu

Brezanskog basena neposredno ispred istoimenog sela.
Lokalnim seoskim putem područje“Koritnik” je povezan sa regionalnim putem Vareš-Podlugovi, a
dalje sa putem prvog reda u Federaciji BiH, Sarajevo-Zenica. Također, lokalnim putem povezano je
sa okolnim mjestima općine Breza.
Pored cestovnog saobraćaja, Općina Breza nalazi se na željezničkoj industrijskoj pruzi Vareš-
Podlugovi. U Podlugovima povezuje se sa željezničkom prugom Sarajevo-Zenica-Doboj. U ranijem
vermenu ovom željezničkom industrijskom prugom transportovao se ugalj do potrošača.
Sjeveroistočno područje bazenskog ugljenog basena čini izdanačka zona glavnog i podinskog
ugljenog sloja zvano "Koritnik". Dio te uložene ugljene serije, koja je djelomično obrađena jamskom
eksploatacijom moguće je danas eksploatisati površinskom eksploatacijom.
Rezerve uglja na području "Koritnik" jednim dijelom su eksploatisane jamskim načinom u glavnom
ugljenom sloju (period 1950 - 1954. god.), a najvećim dijelom površinskom eksploatacijom u period
1982 - 1991 u količini od 1 682 515 tona čistog uglja.
Zbog agresije na BiH radovi na tom lokalitetu su obustavljeni i ponovo su aktivirani 2001 – 2003
godine kada je eksploatisano 84 231 tona rovnog uglja.U tom periodu zaustavljeni su radovi na
površinskom kopu radi visoke proizvodne cijene i nedovoljne potražnje na tržištu za ugljem.
Nakon dodatni istraživanja i urađenih tehno-ekonomskih analiza u toku 2007godine došlo se do
podataka koji opravdavaju ponovno pokretanje proizvodnje sa površinskog kopa,, Kortnik ll“.U
periodu 2008-2011 godina eksplatisano je 500000 tona rovnog uglja što je više nego je planirano
projektnom dokumentacijom i ostvareni su povoljni ekonomski pokazatelji.
Povoljnim cijenama na tržištu rada za površinsku eksplotaciju jedan dio rezervi koji planiran za
jamsku eksplotaciju kroz ovaj projekat pokušaćemo dokazati opravdanos njihovog vađenja
površinskom eksplotacijom.
Na donjim slikama prikazano je postojeće stanje ležišta površinskog kopa “Koritnik II ” sa njegove
sjeverne, istočne i zapadne strane.

Slika br.1
Slika br.2

Slika br.3
1. PRIKAZ POSTOJEĆEG STANJA SA OBRAZLOŽENJEM POTREBE ZA IZRADU NASLOVLJENOG PROJEKTA
1.1 Prikaz postojećeg stanja
Preostala zona ležišta površinskog kopa « Koritnik II « je ugljonosna zona u kojoj je razvijen
«podinski« ugljeni sloj u svojoj punoj moćnosti. Ova zona ležišta, kao i ostale zone, površinskog kopa
« Koritnit II« su složene geološke građe, prisutno je nekoliko manjih rasjeda , diskontinuiteta.
Struktura ležišta centralne zone je parketna sa manjim diskontinuitetima, odnosno rasjedima, zbog
čega je podijeljena u blokove K4 i K5 ( prostori između rasjeda ).
Iz gore navedenih razloga , pristup eksploataciji ovog dijela ležišta, zbog specifičnih i složenih
geoloških uslova, treba biti racionalan u pogledu sigurnosti, ekonomičnosti i rentabilnosti.
Ova zona geološki posmatrano veoma je povoljna za vršenje eksploatacije uglja u blokovima K4 i
K5. Obzirom na ograničenost prostora preostali dio uglja u blokovima K4 i K5 je moguće eksploatisati
površinskom eksploatacijom sa diskontinuiranim tehnološkim sistemom ( DTL ).
Diskontinuiranim tehnološkim sistemom ( DTL ) krajnje racijonalno će se izvršiti uklanjanje
otkrivke iznad ugljenog sloja i pripremiti za eksploataciju preostali dio ugljenog sloja u blokovima K4 i
K5. Rovni ugalj iz ove zone će se transportovati do separacije Rudnika „ Breza „ i poslije prema
„Termoelektrani „ Kakanj“.
Sve količine jalovine će biti transportovane na ranije formirano unutrašnje odlagalište koje se nalazi
neposredno uz zonu eksploatacije. Odlagalište je formirano u zoni gdje je ranije izvršena
eksploatacija. Unutrašnje odlagalište ima mogućnosti, bez prethodne pripreme prostora, prihvatiti sve
količine jalovine koje će trebati ukloniti iznad ugljenog sloja.

1.2 Obrazloženje potrebe za izradu naslovljenog projektnog zadatka
Rudnik mrkog uglja Breza d.o.o. je izradio marta 1983 godine Dopunski rudarski projekat
površinske eksploatacije glavnog i podinskog ugljenog sloja « Koritnit II« koji obrađuje dinamički
razvoj površinskog kopa.
Dopunski rudarski projekat se uklapao u dotad urađenu projektnou dokumentaciji, prvenstveno
sa Glavnim rudarskim projektom površinske eksploatacije glavnog i podinskog ugljenog sloja istočnog
istražnog područja „ Koritnik „ gdje je definisano otkrivanje i eksploatacija glavnog i podinskog
ugljenog sloja za cijeli period eksploatacije.
Kako se radovi nisu u potpunosti izvršili prema Dopunskom rudarskom projektu površinske
eksploatacije glavnog i podinskog ugljenog sloja « Koritnit II« ukazala se potreba za projektovanjem
zone površinskog kopa « Koritnit II« preostalih rezervi koje su označene u blokovima K1 K2 i K3.
U predhodnom periodu izvršena je eksploatacija preostalog dijela podinskog ugljenog sloja u
blokovima K1 K2 i K3 u potpunosti površinskom eksploatacijom. Slika 4.
Povoljnim cjenama na tržištu kad je u pitanju površinska eksplotacija obradićemo eksplotaciju
blokova K4 i K5 .Slika 5.
Imajući u vidu ekonomski značaj uglja za uže i šire područje Zeničko dobojskog kantona i
Federacije BiH te činjenicu da najveći dio radne snage na području općine Breza zapošljava Rudnik
mrkog uglja "Breza", te da je izražena potreba za ugljem u Termoelektrani Kakanj, otvara se
mogućnost i potreba za aktiviranjem ovog dijela ležišta u eksploatacionom smislu.
Na osnovu odluke direktora preduzeća stručni tim je obradio rezultate geološkog istraživanja,
tehnologiju eksploatacije kao i ekonomsku vrijednost preostalih rezervi koje bi se mogle
eksploatisati površinskom eksploatacijom te donio konačnu odluku da pristupi izradi tehničke i
druge dokumentacije koja je neophodna za eksploataciju ovog dijela ležišta.
U ovom dijelu ležišta na osnovu cjena na tržištu ekonomski efekti bi trebali, prema Elaboratu
tehno-ekonomske analize preostalih rezervi podinskog ugljenog sloja u blokovima K4 i K5, da imaju
značajnog udjela u ostvarivanju prihoda i privrednog napredka rudnika mrkog uglja "Breza".

Slika 4 Sjeverni i zapadni dio ležišta Koritnik sa označenim blokovima K 1,K 2,K3

Slika br. 5 . Sjeverni i zapadni dio ležišta Koritnik sa oznaćenim blokovima K4 , K5
2. GEOLOŠKE KARAKTERISTIKE PODINSKOG UGLJENOG SLOJA

I OBRAČUN REZERVI UGLJA I OTKRIVKE
2.1. Lokacija i ograničenje ležišta
Lokalitet površinskog kopa "Koritnik" nalazi se na sjeveroistočnom obodu područja, neposredno

ispod istoimenog sela i oivičen je koordinatama :
Istražno-eksploatacioni prostor ležišta određen je koordinatama kako slijedi što se vidi na prilogu
broj I.
Tabela 1.
KORDINAT E
y x
1. 6 511 000 4 874 500
2. 6 518 000 4 883 760
3. 6 520 900 4 883 280
4. 6 527 880 4 872 760
5. 6 528 000 4 863 600
6. 6 525 530 4 863 600
K O R D Ii usluge
Projekat izradio - Društvo za proizvodnju,inženjeging N A RUDEXd.o.o.Sarajevo
T E 11
y x
Područje PK “Koritnik” se nalazi u sastavu
13. 6 521 530,00 4 874 550,00
eksploatacionog polja Kamenice sa
17. 6 522 670,00 4 874 525,00
koordinatama.
18. 6 522 900,00 4 874 305,00
19. 6 523 090,00 4 874 120,00
Tabela 2 . 20. 6 522 665,00 4 873 700,00
142. 6 523 399,00 4 872 663,00
141. 6 523 358,36 4 871 518,92
21. 6 522 785,00 4 870 745,00
22. 6 521 355,00 4 870 710,00
14. 6 520 718,00 4 871 150,00
U geološkom smislu PK "Koritnik" ima veoma povoljan položaj, nalazi se između sela Koritnik, Izbod i
Kamenice. Sa glavnom komunikacijom Breza – Podlugovi, ovaj lokalitet je povezan seoskim putem
dužine 2,1 km. Od separacije RMU „ Breza“ do PK "Koritnik" dužina je 3,0 km. Ležište ima nepravilan
oblik sa dužom osom u pravcu zapad – istok, širine maksimalno 330 metara i dužine maksimalno 250
metara.
2.2. Sirovinska baza
Sirovinska baza PK "Koritnik" definisana je "Elaboratom o klasifikaciji, kategorizaciji i proračunu

rezervi na PK"Koritnik".
Federalno ministarstvo energije , rudarstva i industrije Mostar , na osnovu člana 162 zakona o
organizaciji organa uprave u F BiH( „Službene novine F BiH“broj:35/05), člana 42 Zakona o
geološkim istraživanjima F BiH( „Službene novine F BiH“broj:9/10 i 14/10) i člana 200 Zakona o
upravnom postupku(„službene novine F BiH“ broj:2/98, 36/98 i 48/99) , rješavajući po zahtjevu
broj:010OPK 8236/11 od 22.08.2011.godine JP EP BiH d.d. Sarajevo, ZD RMU „Breza“ d.o.o. Breza,
kojim se traži revizija Elaborata o klasifikaciji, kategorizaciji i proračunu rezervi prvog podinskog
ugljenog sloja na području „Koritnika“ ležišta mrkog uglja „Breza“ u Brezi(stanje na
dan31.12.2010.godine), donosi Rešenje Up/I broj: 06-18-226/11, Mostar, 19.01.2012.godine.
Kojim se potvrđuju rezerve prvog podinskog ugljenog sloja na području „Koritnika“ i to:
Bilansne rezerve A + B +C1 kategorije iznose 1 021 898 t.
2.3. Morfološko-hidrogeološke i klimatske prilike područja
U morfološkom pogledu teren pripada blagom brdovitom području sa najnižom kotom 559. m na
jugozapadu i najvišom 850. m na sjeveru.
Klima čitavog brezanskog područja je umjereno-kontinentalna.
Maximalne prosječne padavine karakteristične su za mjesece: novembar, decembar i maj dok su
minimalne mjesečne padavine u oktobru i februaru.
Najtopliji su mjeseci juni, juli i avgust dok je prosječno najhladniji mjesec januar.
Prosječne godišnje padavine iznose cca 800-900 mm taloga. Broj ledenih dana sa temperaturama
ispod 0 stepeni Celziusa kreće se u prosjeku 30-40 dana.
U hidrogeološkom pogledu područje PK “Koritnik” je bezvodno. Jedino sa jugoistočne strane preko
ležišta prelazi jedna jaruga koja se u vrijeme padavina pretovori u bujični potok. Inače teren je nagnut
prema jugo-zapadu te postoje dobri uslovi za gravitaciono odvodnjavanje.

2.4. Istorijat dosadašnjih istraživanja i površinske eksploatacije u RMU „ Breza „

i na području Koritnik II
Istraživanje i eksploatacija uglja u općini Breza vršena je u vremenskom periodu od sto godina.
Neosporno je da se istraživanjem i eksploatacijom uglja u dužini od sto godina eksploatisalo cca 35
miliona tona uglja što je uticalo na industrijski razvoj općine Breza ali i šireg regiona.
Sve do 1979. godine se istraživao i eksploatisao ugalj isključivo za podzemnu eksploataciju.
Površinska eksploatacija plićih preostalih rezervi uglja zapoćinje 1979. godine na lokalitetu:
Smrekovice, Smrekovice II 1980.g., Gornja Breza 1980., Kolovaj 1982. odakle je ukupno
eksploatisano 753.617 t .
Godine 1982. otvoren je PK “Koritnik” eksploatisano je 2.787.219. tona mrkog uglja.
Pregled proizvodnje mrkog uglja rudnika “Breza” površinskom eksploatacijom od 1982.-2010.g.
(tabela 3 ).
Tabela 3 .
Eksploatisano uglja
Godina Lokalitet
(tona)
1982. 108 186 Koritnik
1983. 161 853 “
1984. 165 942 “
1985. 226 669 “
1986. 290 680 “
l987. 269 748 “
1988. 148 829 “
1989. 101 607 “
1990. 62 714 “
1991. 86 055 “
1992. 561 000 “
2001. 78 255 “
2002. 98 250 “
2003. 41 143 „
2008. 49 643 „
2009. 114 578
2010. 114 412
2011. 107 655
Ukupno 2 787 219 “
2.4.1. Istorijat istraživanja područja površinskog kopa “Koritnik”
Konkretna istraživanja područja “Koritnik” započeta su 1980. godine od strane Geološke službe
RMU “Breza”.
Tada su istraživanja bila usmjerena samo na glavni ugljeni sloj, međutim u toku istraživanja utvrdilo
se da je ispod glavnog ugljenog sloja razvijen I podinski ugljeni sloj na rastojanja od 10-14 m .
Elaborat o rezervama uglja na području “Koritnik” , koji je urađen marta 1982. godine obrađivao je
detaljno glavni ugljeni sloj, i dao prve crte i pokazatelje da treba doistraživati I podinski sloj i utvrditi
rezerve na tom dijelu.
U julu 1982.g. je počela eksploatacija na “Koritniku” i tom prilikom su otvoreni profili glavnog i I
pod. ugljenog sloja, gdje je do 1.04.1983.g. izvađeno 167 328 tona rovnog uglja. Takođe je vršena
prekategorizacija rezervi glavnog i I podinskog ugljenog sloja iz nižih u više kategorije, sa stanjem
1.04. 1983.g. Do 1.04.1983.g. na području “Koritnik” je izbušeno 136 istražnih bušotina na glavni i I
podinski ugljeni sloj
U poslije ratnom periodu ponovo se krenulo sa istraživanjem na području “Koritnik”

2001.godine. U periodu od 2001. do 2007. godine izbušeno je 29 istražnih bušotina, koje su poslužile
za izradu Elaborata o klasifikaciji , kategorizaciji i proračunu rezervi prvog podinskog ugljenog sloja na
području „Koritnika“ležišta mrkog uglja „Breza“ u Brezi ,sa stanjem 30.06.2007.godine.
U periodu od 2007. do 2010.godine na području „Koritnika“ izbušeno je 59 istražnih bušotina,

tako da su se stvorili uslovi za prekategorizaciju rezervi iz nižih u više kategorije.
Istražno bušenje se izvodilo po Projektu dodatnih detaljnih geoloških istraživanja prvog podinskog
ugljenog sloja na području „Koritnika“ ležišta RMU „Breza“ d.o.o. Breza.
2.5. Geološka građa ležišta, tektonske i hidrološke karakteristike ležišta
Na području površinskog kopa Koritnik razvijen je samo jedan manji ugljenosni dio starijeg
miocenskog polifacijalnog kompleksa i njegova podina koja pripada oligomiocenskom polifacijalnom
kompleksu.
Prema tome odozdo na gore na području Koritnika razvijeni su sljedeći sedimentni članovi:
1.1. Oligomiocen /Ol,M/

Oligomiocenske sedimentne tvorevine na području Koritnika predstavljene su crvenom serijom /3Ol,M/
čiji naziv potiče zbog povečanog sadržaja željeza.
U litološkom pogledu crvena srije /3Ol,M/ predstavljena je konglomeratima koji se smjenjuju u profilu
sa pješčarima, podređeno laporima i glinama slično flišu, zbog čega se često naziva i “šarena” serija.
Glavna stijena crvene serije /3Ol,M/ je konglomerat, on je sitnozrn sa krečnjačkim i rožnjačkim
zrnima.Petrografska ispitivanja su pokazala da konglomerat ima klasičnu građu i nazivanu strukturu
sa 44,4% CaCO3.Pored konglomerata pješčar je obavezan litološki član u crvenoj seriji /3Ol,M/ .
Ovaj litološki član predstavlja, žučkasto-sivi pješčari i laporoviti pješčari. Slojevitost im je dobro
izražena a debljina pojedinih slojeva se kreće od 10 do 30 cm.
1.2. Miocenski sedimenti /M/

Najveći dio područja Koritnik izgrađen je od sedimenata miocenske stabilnosti (oko 80%).
Miocenske sedimente dijelimo na sedimente donjeg i srednjeg miocena a koji se skupa izdvaja kao
stariji miocenski polifacijalni kompleks.
Unutar ovog kompleksa a na osnovu litološkog sastava izdvojena su dva horizonta
- Glavni ugljeni horizont /1M2/

Glavni ugljeni horizont izdvojen je na /1M1,2/ - lapori pješčari i gline sa tankim proslojcima krečnjaka .
Preko šarene serije konkordantno su izloženi sedimenti koji čine neposrednu podinu prvom
podinskom ugljenom sloju.
Na osnovu petrogarskog ispitivanja ovu seriju slojeva izgrađuju laporoviti krećnjaci, pjeskoviti lapori,
pjeksovito-organizacioni-detritični krečnjaci i polimihtni pješčar.
Prvi podinski ugljeni sloj na području Koritnika predstavlja jedan skup spojeva uglja i gline ukupne
prosječne debljine 4,47 m, od koje na ugalj dolazi 3,2 m (73%) a 1,27 m otpada na jalove proslojke.
Ovaj sloj je razvijen na cijelom području Koritnika i zbog svog položaja i dubine zalijeganja zauzima
veću površinu od glavnog ugljenog sloja.
- Drugi horizont su /2M1,2/ - lapori, krečnjački lapori i gline (naslage između provog podinskog i
glavnog ugljenog sloja.
Krovinu podinskog ugljenog sloja pa sve do glavnog ugljenog sloja čine bankovito laporoviti krečnjaci
sive do sivožučkast boje. Na području Koritnika prema podacima iz bušotina njihova prosječna
debljina iznosi 13 m. Pjeskovitog su habitusa pa se često identifikuju kao pješćari, a ustvari to su
laporoviti krećnjaci pjeskovitog habitusa. Na slici 6 predstavljen je litološki stub podinskog ugljenog
sloja.

LITOLOŠKA
proslojka (
TEHNIČKA ANALIZA
Broj analize
LITOLOŠKI
OZNAKA
Debljina
debljina
Ukupna
OPIS
( cm)
cm )
UKUPN
A PEPEO DTE
VLAGA % kJ
Debljina sloja 630 cm, debljina uglja 370 cm ( 60 % sloja ), ponderisana vrijednost uglja 15 569 kJ/kg ,
%
LITOLOŠKI STUB PODINSKOG SLOJA NA POVRŠINSKOM KOPU „KORITNIK II“ RMU „ BREZA“
ponderisana vrijednost sloja 10 857 kJ/kg, ponderisana vrijednost uglja ispod breče 15 868 kJ/kg

Ugalj
≈≈≈≈≈≈
glinovit
1 20 ≈≈ 7,10 71,18 5 738
Ugalj sa

proslojci
≈≈≈≈≈≈
ma
≈
lapora
2 30 10,82 55,17 8 985
≈≈≈≈≈≈
≈≈≈≈≈≈
≈≈≈≈ Ugalj sa
proslojci
ma
≈≈≈≈≈≈ lapora
≈≈≈≈≈≈
≈≈≈≈
3 50 13,27 54,28 8 573
------ Ugalj
4 20 -- laporovit 12,26 48,40
--
--
--
--
-
-- -- Pjašćar
-- -- krećnjaćk
- - i
- - --
-- -- 10
20 - -- 393
12
Ugalj
5 10 11,51 41,95 285
Lapor
˜˜˜˜˜˜
glinovit
˜˜˜˜˜˜
sa
˜˜˜ ˜˜
tragovim
˜˜˜˜˜˜
a uglja
40 ˜ ˜ ˜
12
Ugalj
6 20 12,48 40,48 424
≈≈≈≈
≈≈ Smjena
uglja i
≈≈≈≈ lapora
≈≈
7 630 40 12,25 52,76 9 244
Δô◊
۹٥‫▼○٭‬
○۵۹‫٭‬٥∆
Breća
◊▲∆∆∆
∆∆‫◊ ◊٭‬
60 ∆
Ugalj
15
8 140 14,30 25,95 785
Ugalj
16
9 100 12,92 24,17 620
Ugalj
15
10 80 11,70 31,23 077
2.6. Tektonske karakteristike ležišta
U tektonskom pogledu ležišta mrkog uglja Breza leži na mjestu gdje se ukrštaju rasjedi pravca SZ-JI i
stok-zapad što uslovljava stvaranje parketne strukture ležišta. Razlomljeni ugljeni slojevi razdvajaju se
u razlićite velićine i oblike.
Terenskim istraživanjima, statističkom obradom podataka iz istražnih bušotina došlo se do zaključka
da na ovom području postoje tri vrste rasjeda.
- Uzdužni rasjedi - koji dominiraju na ovom području pravac njihovog pružanja je

SZ-JI tj. paralelni su pružanju slojeva u basenu.
Skokovi ovih rasjeda su veoma veliki kreću se i do 200. m. Jdan od najznačajnih rasjeda ove vrste je
tzv. južna prelomnica Breze.
- Poprećni rasjedi su drugi po velićini skoka. Skokovi ovih rasjeda iznose preko
10. m. pravac pružanja im je približan sjever-jug, predstavljaju velike prepreke pri otkopavanju.
- Dijagonalni rasjedi karakterišu se malim skokovima do 10. m. ali prave najviše proleme pri
eksploataciji., zbog svoje učestalosti i nemogućnosti da se predvide.
2.7. Hidrološke karakteristike ležišta
U hidrogeološkom pogledu stijenske mase, koje učestvuju u građi ležišta “Koritnik” mogu se podijeliti
na četri gurpe:
- prva grupa obuhvata stijenske izolatore iz podine podinskog sloja, gline,

glinovite lapore i glinovite pješčare;
- druga grupa obuhvata ugljene slojeve (podinski i glavni) koji posjeduju
izvjesnu pukotinsku poroznost malog obima, pa zbog toga ih svrstavamo kao
stijene sa malom permeabilnošću;
- u treću grupu svrstavamo međuslojne krečnjačke lapore (1M1,2) i krovinske

krečnjačke lapore (2M1,2), koji takođe posjeduju i stanovitu pukotinsku
poroznost, pa su zbog toga slabo vodopropusni, nego malo više nego ugljeni slojevi.
- četvrta grupa konglomerati, pješčari i pjeskovite naslage oligomiocena sa
funkcijom rezervoara i kolektora.
Hidrogeološke karakteristike ovih cjelina su slabo proučene i baziraju se na podacima koji su

prikupljeni u toku bušenja i na temelju pojava opažanim u jamskim prostorijama Rudnika.
Podaci iz većine bušotina pokazuju da se ugljeni slojevi ponašaju kao relativno vodonepropusna ili
slabo propustljiva sredina, odnosno kao nivo u kojem se gubi isplaka.
Pošto čista kompaktna ugljena masa prestavlja vodonepropusnu sredinu, uzrok navedenoj pojavi
treba tražiti u prisustvu mikropukotina i vrlo čestih umetaka jalovine, odnosno, trošnih laporaca koji su
pomješani sa epigenetskom muljevito-pepelnom masom, koja ima dosta veliku pozornost.
Pored litoloških svojstava, važan faktor u formiranju hidrogeoloških režima produktivne serije,
predstavljaju i strukturne karakteristike ležišta u odnosu na horizonte preko kojih ova serija leži.
Prateći u pravcu pada produktivne serije zatim njenoj zasječenosti u sjeveroistočnom obodu
brezanskog područja i morfološkom nadvišivanju oboda u odnosu na produktivno područje,
omogućeno je izvjesno kretanje podzemnih voda preko vodonepropusnih slojeva od sjeveroistoka ka
jugozapadu. Kontinuitet kretanja vode često je prekinut sistemom rasjeda, zbog čega se prije može
govoriti o posebnom hidrogeološkom režimu svakog tektonskog bloka.
Infiltracija i kretnaje podzemnih voda duž granice slojevitosti može da dovede do većeg priliva vode
naročito u zonama plitkog pojavljivanja ugljenog sloja.
Problem površinskih voda, takođe je lako rješiv. Jaruga na istočnoj i zapadnoj strani ležišta pune se
vodom u vrijeme padavina. Obzirom na malo slivno područje ( približno oko 0,5 km2), č ak i pri
maksimalnim dnevnim padavinama (oko 20 1/m2) ova jaruga bi propustila količinu oko 1.000 m3 za
24. sata, odnosno 41,6 m3/h, ne računajući nikakvo poniranje ni evalaciju.
Iz ovog proizilazi da će i odbrana od površinskih bujužnih vodotoka biti lako rješiva.
2.8. Inženjersko – geološke i geomehaničke karakteristike ležišta
2.8.1. Inženjersko - geološke karakteristike ležišta
U cilju sagledavan Na područja „Koritnik“ izdvojeni su sljedeći inženjersko-geološki kompleksi:
1. Površinske ilovače i laporovita gline- ovaj sloj izgrađuju površinske smeđe, mjestimično
crvenosmeđe i žute ilovače, koje su u površinskim dijelovima humificirane, te sive laporovite gline
nastale degradiranjem lapora. Debljina ovog sloja je do 3,80 m .
2. Krovinski krečnjački lapori mjestimično sa proslojcima sivih glina - krovinu glavnog

ugljenog sloja čine krečnjački lapori, kompaktni, veoma tvrdi, sive boje. Debljina ovog sloja je
promjenjiva i raste od izdanačke zone u sjevernom dijelu ka centralnom i istočnom dijelu terena do
preko 30 m. Mjestimično u ovim laporima javljaju se ulošci sivih laporovitih glina od 0,20 do 0,80m.
3. Glavni ugljeni sloj - Debljina ovog sloja je oko 4m Pored uglja, ugljevitih lapora i glina u
ovoj sloj su uvrštene i partije neposredne krovine ugljenog sloja – lapor prošaran ugljem (šarena
ploča).
4. Međuslojni krečnjački lapori sa proslojcima glinovito-pjeskovitih lapora,pješčara i
laporovitih glina- po litološkom sastavu ovaj sloj je veoma sličan sloju krovinskih lapora, s tom
razlikom što sadrži više proslojaka laporovitih glina, glinovitih i pjeskovitih lapora i rijeđe pješčara.
Debljina ovog sloja se kreće od 8 do 12 m.
5. I podinski ugljeni sloj - predstavlja skup slojeva uglja, ugljevitih lapora i glina. Razlikuje se
od glavnog sloja nešto povećanim učešćem jalovih proslojaka. Prosječna debljina ovog sloja je 4,30
m.

6. Podinske gline i pjeskoviti lapori - ovaj sloj predstavlja neposrednu podinu I podinskog
sloja. Izgrađen je od zelenih glina i sivobijelih pjeskovitih lapora.
U inžinjerskogeološkom pogledu ispitivani teren je stabilan. Nisu registrovani savremeni

inženjersko-geološki procesi. Eventualno manje nestabilnosti pri eksploataciji mogu se očekivati na
kontaktu kompaktnih lapora i laporovitih glina.
2.8.2 Geomehaničke karakteristike područja „Koritnik“
Geomehanička svojstva pojedinih litoloških kompleksa utvrđena su ispitivanjima

reprezentativnih uzoraka u laboratoriji za Geomehaniku instituta za projektovanje ispitivanje i
istraživanje „BAREL“ Tuzla, u skladu sa važećim propisima i standardima. Rezultati ispitivanja
prezentirani su u Elaboratu o geomehaničkim svojstvima radne sredine prvog podinskog ugljenog
sloja na lokalitetu PK „Koritnik“RMU „Breza“ d.o.o. Breza.
Laboratorijskim ispitivanjima određena su geomehanička svojstva zastupljenih litoloških

članova i to:
• krovina prvog podinskog ugljenog sloja
• prvi podinski ugljeni sloj sa jalovim proslojkom
• podina prvog podinskog ugljenog sloja
Rezultati laboratorijskih ispitivanja dati su u tabeli :
Geomehanička svojstva krovinskih Krovinske Prvi podinski Neposredna
naslaga, prvog podinskog ugljenog naslage ugljeni sloj podina
sloja i podinskih naslaga
Pritisna čvrstoća σc (kN/cm2 ) 4,60 0,88 0,03
Zatezna čvrstoća σz (kN/cm ) 2
0,4 0,078 0,009
Čvrstoća na savijanje σs (kN/cm2 ) 0,91 - -
Kohezija c (kN/cm2) 0,64 0,13 0,29
Ugao unutrašnjeg trenja φ (0) 54,01 56 56,9
Modul elastičnosti E (kN/cm ) 2
658,89 62,78 -
Modul deformacija D (kN/cm2) 551,11 41,66 -
Koeficijent Poissona ν 0,19 0,21 -
2.9. Geološki obračun rezervi uglja i otkrivke na lokalitetu Koritnik u okviru eksploatacionog zahvata
Podinski ugljeni sloj ( paket )
Interpretacijom podataka iz istražnih bušotina i površinskih rudarskih radova utvrđeno je

postojanje I podinskog ugljenog sloja.
Prvi podinski ugljeni sloj u vertikalnom profilu stratigrafski se nalazi 7-14 m ispod glavnog
ugljenog sloja.
Prosječna geološka debljina I podinskog ugljenog sloja je 4,5 – 6,00 m, Sloj je heterogenog
sastava i podijeljen je na dva dijela proslojkom bankovito – laporovitog krečnjaka debljine 0,40 – 0,60
m.
Gornji dio sloja je složene strukture i predstavlja smjenu neorganskog jalovog materijala i uglja. Donji
dio sloja je jednostavnije strukture i bogat je ugljenom komponentom. Podinu sloja čine sedimenti
glinovitog karaktera, a krovina je predstavljena bankovitim krečnjacima.
Obračun rezervi uglja i otkrivke
Nakon detaljnih istražnih radova na ovom lokalitetu, izvršeno je okonturenje prostora povoljnog ekonomskog
parametra za eksploataciju uglja. Okonturena površina iznosi P =60362 m2 u blokovima K4 i K5 i proširenoj zoni
ovih blokova.Obračun rezervi jalovine je vršen metodom poprečnih profila i sa razmakom između profila 20
metara i sa visinom etaže od 10 metara Ukupne geološke jalovinske naslage nad ugljenim slojem u
ograničenom prostoru za površinsku eksploataciju prikazane su u tabeli broj 4 Obračun rezervi uglja je vršen
samo preko ukupne okonturene površine. Ukupna površina pod ugljem je 55708 m2 x0.95=52922m2

x4.8(m)=254025 m3x1.7=431842 tru x ojalovljenje 0.95=410244.9 TKU.Ukupne geološke rezerve uglja u

ograničenom prostoru za površinsku eksploataciju su umanjene za 5% radi rasjednih zona.
Iz odnosa povlatnih ( krovinskih ) količina jalovinskih naslaga ( otkrivke ), i količina uglja, slijedi ekonomski
parametar koji je odlučujući za postavljanje tehnološkog proizvodnog procesa. Taj parametar se naziva
koeficijent eksploatacije i on iznosi za okonturenu površinu :
Qj m3čm 2.897.423,4
K ex = ⋅ = = 6,7 m čm t ruvnoguglja
3
Qu trovnoguglja 431.842
Ovaj koeficijent sa geometrizacijom proizvodnog prostora za površinsku eksploataciju može ostati isti, a može
doći i do promjene, ali ne značajne, rentabilan je i ekonomičan.
Proračun količina otkrivke metodom poprećnih profila
Tabela 4 .
PROFIL POVRŠINA ( P1 + P2 ) : 2 RAZMAK KOLIČINA

( oznaka ) ( m2 ) ( m2 ) (m/) ( m3 č.m )
P1 0,00
641,05 20 12821,00
P2 1282,10
3341,71 20 66834,20
P3 5401,32
7392,91 20 147858,10
P4 9384,49
11375,31 20 227506,10
P5 13366,12
13596,36 20 271927,10
P6 13826,59
17067,21 20 341344,10
P7 20307,82
20916,92 20 418338,40
P8 21526,02
20745,54 20 414910,70
P9 19965,05
20
18778,54 375570,80
P10 17592,03
13684,35 20 273686,90
P11 9776,66
8545,79 20 170915,80
P12 7314,92
6221,49 20 124429,70
P13 5128,05
2564,03 20 51280,50
P14 0,00
UKUPNO 2 897 423,40
Sveukupna količina otkrivke metodom poprećnih profila je 2 897 423,40 ( m3 č.m )

2.10. Fizičko hemijske karakteristike i kvalitet podinskog ugljenog sloja
Laboratorijski radovi vršeni su u vlastitoj laboratoriji Rudnika i laboratoriji INSPEKT RGH.

Od 53 istražne bušotine koje su korištene za obračun rezervi na 16 bušotina su rađene
skraćene imedijatne analize na gorive materije i donja toplotna vrijednost u laboratoriji rudnika, a na
3 bušotine tehničke analize na trinaest parametara u laboratoriji INSPEKT RGH.
Rezultati imedijatnih analiza su prikazani u tabeli broj 5.
Rezultati tehničke analize su prikazani u tabeli br.6
U tabeli br. 5 su ubačene i bušotine za koje su rađene tehničke analize zbog srednje
vrijednosti kvaliteta prvog podinskog ugljenog sloja iz bušotina.
Vršeno je i eksploataciono oprobavanje na četiri pozicije , rezultati opribavanja su prikazani u
tabeli br.7.
Srednja vrijednost kvaliteta prvog podinskog ugljenog sloja iz bušotina i eksploatacionih
radova je prikazana u tabeli br.8.
Pregled oprobavanja I podinskog ugljenog sloja iz istražnih bušotina na području

„Koritnika“
Tabela 5
Imedijatna analiza ( ponde. vrijednosti )
Debljina Procenat
Redni Broj I pod. Ukupna
sloja Pepeo Sagorive DTV uglja u
broj bušotine sloj vlaga
(m) (%) mat. (%) KJ/kg sloju (%)
(%)
sloj 4,50 10,81 38,74 37,10 9803
1. KB-1 86%
ugalj 3,90 12,48 44,70 42,81 11311
sloj 4,00 11,51 28,33 40,15 10607 80%
2. KB-2
ugalj 3,20 14,39 35,42 50,18 13259
sloj 5,30 10,65 34,02 44,00 11625
3. KB-7 88%
ugalj 4,70 12,02 38,36 49,61 13108
sloj 4,50 6,72 25,86 28,53 6455
4. 1/06 57%
ugalj 2,55 11,86 45,63 50,35 11391
sloj 4,60 8,86 34,13 35,26 8431
5. 3/07 78%
ugalj 3,60 11,32 43,62 45,05 10774
sloj 4,20 5,30 29,22 28,59 6200
6. 7/07 63%
ugalj 2,65 8,40 46,31 45,31 9827
sloj 4,40 8,34 34,36 36,82 8631
7. 2/06 79%
ugalj 3,50 10,49 43,20 46,29 10851
sloj 3,80 6,78 31,44 30,95 7118
8. 6/07 70%
ugalj 2,65 9,72 45,08 44,38 10206
sloj 4,60 6,31 28,27 24,10 5464
9. 9/07 58%
ugalj 2,70 10,75 48,17 41,07 9303
sloj 4,10 11,27 35,88 36,76 8514
10. 45/08 71%
ugalj 2,90 15,94 50,74 50,46 12037
sloj 4,40 10,02 28,23 36,73 10027
11. 47/08 75%
ugalj 3,30 13,36 37,65 48,98 13370
sloj 5,30 8,80 30,31 29,80 7330
12. 50/08 68%
ugalj 3,65 12,80 44,01 43,27 10643
sloj 4,60 8,92 35,12 34,20 7461
13. 68/08 78%
ugalj 3,60 11,40 44,88 43,70 9534
sloj 4,60 8,23 29,46 38,38 10381
14. 73/09 ugalj 3,50 10,81 38,71 50,44 13643 76%
sloj 5,30 9,60 35,40 38,01 8759
15. 74/09 ugalj 4,40 11,56 42,46 45,78 10551 83%

sloj 3,70 9,03 31,29 35,34 7718

16. 80/09 ugalj 2,50 13,37 46,32 52,30 11423 67%
sloj 3,60 13,39 42,63 30,12 7288
17. 86/09 ugalj 2,50 19,28 61,38 43,38 10494 69%
sloj 5,90 7,94 22,64 23,64 6524
18. 87/10 ugalj 3,20 14,64 41,75 39,08 12028 54%
sloj 5,30 8,41 27,14 29,53 7868
19. 90/10 ugalj 3,45 12,92 41,70 45,37 12087 65%
srednja sloj 4,56 8,99 31,70 33,57 8221
vrijednost ugalj 3,28 12,50 44,21 46,20 11358 72%

Pregled oprobavanja prvog podinskog ugljenog sloja iz istražnih bušotina na području „Koritnik“ za koje je rađena tehnička analiza
Tabela 6
TEHNIČKA ANALIZA SLOJA (ponderisane vrijednosti)
Procen.uglj
Ukup.vlaga
Higr.vlaga
Grub.vlga
a u sloju
Sag.mat
S u pep.
Isp.mat.
Prvi pod. sloj
Pepeo
S gor.
Deblj. sloja
S uk.
Redni broj
GTV
koks
C fix
DTV
Broj buš.
% % % % % % % % % % % KJ/kg KJ/kg %
1. 45/08 sloj 4,10 8,30 2,90 11,27 35,88 24,04 35,76 47,60 11,72 2,19 1,20 0,99 9472 8514 71
ugalj 2,90 11,73 4,20 15,94 50,74 33,99 50,56 67,31 16,57 3,10 1,70 1,40 13392 12037
2. 47/08 sloj 4,40 7,72 2,29 10,02 28,23 22,41 36,73 42,55 8,02 2,19 1,07 1,12 10877 10027 75
ugalj 3,30 10,30 3,05 13,36 37,65 29,89 48,98 56,74 10,70 2,92 1,43 1,49 14503 13370
3. 73/09 sloj 4,60 4,78 3,45 8,23 29,46 23,91 38,38 43,94 14,47 2,20 1,12 1,08 11232 10381 76
ugalj 3,50 6,28 4,53 10,81 38,71 31,42 50,44 57,74 19,01 2,89 1,47 1,41 14771 13643

blokovima K4 i K5 na površinskom kopu „ Koritnik II“ RMU „Breza“ d.o.o. Breza
Pregled oprobavanja I podinskog ugljenog sloja iz eksploatacionih radova
Tabela 7
Imedijatna analiza (ponde. vrijednosti)
Debljina Procenat
Redni Pozicija I pod. Ukupna
sloja Pepeo Sagorive DTV uglja u
broj oprobavanja sloj vlaga
(m) (%) mat. (%) KJ/kg sloju (%)
(%)
sloj 5,27 10,36 22,02 37,07 10393
1. P-1 69%
ugalj 3,66 14,92 31,71 53,37 14965
sloj 4,23 11,35 19,05 59,42 16394
2. P-2 89%
ugalj 3,80 12,64 21,20 66,15 18249
sloj 3,60 15,08 21,84 53,08 14538
3. P-3 91%
ugalj 3,31 16,40 23,75 59,85 15812
4. sloj 6,01 9,11 20,95 39,94 9011
P-4
ugalj 3,95 14,07 32,36 53,57 13916 64%
Srednja sloj 4,77 11,47 20,96 47,3 12584
vrijednost ugalj 3,68 14,50 27,25 58,23 15735 78%
(P-1; P-2 ; P-3 i P-4 ) pozicije oprobavanja
Srednja vrijednost sadržaja kvaliteta I podinskog ugljenog sloja na području „Koritnika“

iz bušotina i eksploatacionih radova.
Tabela 8
Imedijatna analiza sloja (ponde.
Debljina vrijednosti) Procenat
Redni Vrsta I pod.
sloja Ukupna uglja u
broj oprobavanja Sloj Pepeo Sagorive DTV
(m) vlaga sloju (%)
(%) mat. (%) KJ/kg
(%)
sloj 4,56 8,99 31,70 33,57 8221
1. bušotine 72
ugalj 3,28 12,50 44,21 46,20 11358
pozicije sloj 4,77 11,47 20,96 47,30 12584
2. 78
oprobavanja ugalj 3,68 14,50 27,25 58,23 15735
srednja sloj 4,66 10,23 26,33 40,43 10402
3. 75
vrijednost ugalj 3,48 13,50 35,73 52,21 13546
Ova hemijska analiza ukazuje na kvalitet uglja, te da ovaj lokalitet može poslužiti za instalisanje sistema
eksploatacije sa svojim tehnološkim procesima i udovoljiti tematici koja je uslovljena projektom.
Na osnovu raspoloživih geoloških podataka i eksploatacionih rezervi okonturen je interesantan dio

ležišta PK "Koritnik II" za koje se pretpostavlja da je ekonomski opravdano vršiti površinsku
eksploataciju tog dijela ležišta. To je ležište u okviru blokova K4 i K 5 dok je prostor iza bloka K5 ,
racionalnije eksploatisati podzemnom eksploatacijom .
U tabeli 5 je prikazana srednja vrijednost debljine ugljenog sloja, tehnike analize sloja i procenat
uglja u sloju.
Projekat izradio - Rudnik mrkog uglja "Brezaj" d.o.o. Breza 23

Ulica Rudarska bb,Breza, Bosna i Hercegovina, www.rmubreza.com
3. TEHNIČKO - TEHNOLOŠKA RJEŠENJA SA UKLAPANJEM U POSTOJEĆU DOKUMENTACIJU

SISTEMA EKSPLOATACIJE
Radovi otkrivanja i eksploatacije uglja na lokalitetu Koritnik II odvijali su se po DRP – Dopunski rudarski
projekat površinske eksploatacije glavnog i podinskog ugljenog sloja « Koritnit II« koji je izrađen marta
1983 godine i po DRP-Dopunski rudarski projekat površinske eksplotacije blokova K1,K2 i K3. Radovi
na eksploatacija dijela podinskog ugljenog sloja na PK Koritnik II za potrebe prodaje uglja, Termoelektrani Kakanj
vršeni su u poslijeratnom periodu tokom 2001 i 2002 godinie i ponovo od 2008 godine.
Razvoj rudarskih radova otkrivanja i eksploatacije podinskog ugljenog sloja dostigao je završno projektovano
stanje. Dalja eksploatacija podinskog ugljenog sloja, uslovljena je dodatnim geološkim istražnim radnovima, u
cilju dobivanja pouzdanih parametara koji će determinisati rudarsko-geološke uslove za eksploataciju, kvantitet,
kvalitet, a time i ekonomski parametar kroz odnos jalovinskih masa u otkrivanju i količina uglja za eksploataciju.
Tehnologija i mehanizacija kopanja i utovara, na sistemu površinske eksploatacije ležišta Koritnik II, prethodno
prognozirana pa izabrana na osnovu obavljenih radnji :
- analize rezultata inženjersko-geološkog istraživanja ležišta i njegovih dijelova,

- analize geomehaničkih karakteristika stijena i njihovog kvaliteta pripreme za kopanje i utovar,
- analize specifičnog otpora kopanju stijene u masivu i miniranom masivu, sa analizom primjene
pojedinih mašina,
- izboru mogućih tipova bagera i drugih mašina sa proračunom njihovih kapaciteta i
projektovanjem tehnološke šeme njihovog rada ( parametri blokova, otkopa, .... ),
- tehničko-ekonomske ocjene primjene bagera, sa izborom tipa i tehnološke šeme njegovog
rada,
Ovako studioznim i inženjersko-analitičkim pristupima karakteristikama ležišta Koritnik II, rezultiralo je odabirom
tehnološkog procesa površinske eksploatacije ugljenog sloja, sa dva osnovna proizvodna procesa
( podsistema ) :
a) proizvodni proces otkrivanja, i
b) proizvodni proces eksploatacije uglja.
Svaki od ova dva samostalna proizvodna procesa ima i svoje radno-operativne procese :
1) bušenje i miniranje ( priprema radne sredine za bagerovanje ),

2) bagerovanje ( kopanje i utovar ),
3) transport,
4) odlaganje,
iz čega slijedi i odgovarajuća struktura kompleksne mehanizacije ( uslovne oznake radnih procesa i mašina ) :
a) priprema stijena za kopanje i utovar – bušenje ( b ) i miniranje – rastresanje ( m ),

b) kopanje i utovar ( u ) – hidraulični bager kašikar – HBk
c) transport ( t ) – kamionski transport – K,
d) odlaganje – deponovanje ( o, d ) – buldozer – Z
pa šema strukture ( diskontinuirane tehnološke linije – DTL ) kompleksne mehanizacije za sistem površinske
eksploatacije kao i za ovaj lokalitet ležišta Koritnik II, naslovljenog projekta je :
b - m - HBk - K - O
Ova struktura je usvojena i primjenjena u tehnološkim procesima koji su obrađeni u sistemu površinskog kopa, i
sadržaj je tehničke dokumentacije koja je odobrena za praćenje eksploatacije ležišta Koritnik II. Sva projektna
rješenja, do sada izrađena, su povezana ( konektovana ) i čine cjelinu u dosadašnjem praćenju rudarskih radova
otkrivke i eksploatacije, pa će i ovaj projektni zadatak biti uvezan sa dosadašnjim rješenjima tehnologije

eksploatacije. ( prilog br. 1 Situaciona karta ležišta Koritnik II, prilog br. 2 Faza Otvaranja ,3 faza razvoja, i
prilog br. 4 Završno stanje ).
Znakovna šema strukture kompleksne mehanizacije prema raspoloživoj opremi, popunjena sredstvima po
operacijama, izgleda ovako :
b - bušenje (samohodna rotaciona bušaća garnitura– 1 komad sa Ø 78 – 105 mm),

m - miniranje ( AN-FO eksplozivi, NON-el. sistem povezivanja i paljenje sa RK-8 )
HBk - bagerovanje ( hidraulični bager– 2 komada, zapremina kašike V – 2,0 - 3,0 m 3),
K - kamionski transport (kamionski transport jalovine 5 – 6 komana nosivosti 25 – 30
tona, kamionski transport uglja, 3– 4 komada nosivosti 25 - 25 tona ),
O - planiranje na deponiji ( buldozer tipa CAT D8L – 1 komad ili tipa TG 170B – 1 komad )
i ostala prateća oprema koja je na indirektnim operacijama usluge.
Tehnološki procesi površinske eksploatacije na podsistemima otkrivanja i eksploatacije uglja, kao i pojedini
proizvodni procesi organizovani su kao ciklični – diskontinuirani.
3.1. Diskontinuirana tehnologija otkrivanja i eksploatacije uglja
Diskontinuirana tehnologija otkrivanja i eksploatacije podinskog ugljenog sloja u blokovima K4 i K5, sastoji se iz
pet radnih procesa
I. bušenje,
II. miniranje,
III. bagerovanje,
IV. transport, i
V. deponovanje ( planiranje, odlaganje ).
Diskontinuirani proizvodni proces ( ciklični ), karakterišu ponavljanja pojedinih radnih procesa, ili operacija
( ciklusa ), s povremenim prekidima zbog neodgovarajućeg obima rada i vremena.
U sistemu eksploatacije, ili tehnološkim procesima površinske eksploatacije, podsistem otkrivanje
( tehnološki proces ), po obimu radova i količini opreme nekoliko puta prevazilazi eksploataciju uglja.
Po osnovu toga, i osnovni pokazatelji sistema eksploatacije, pravac i tempo napredovanja rudarskih radova u
planu i po dubini, kao i osnovni elementi sistema, radna etaža, zahvati, radne površine, otkopni usjeci odlagališta,
prilagođeni su podsistemu otkrivanja.
Ovo je determinisalo strukturu kompleksne mehanizacije, koja je osnovni sadržaj tehnologije površinske
eksploatacije.
3.1.1. Izbor opreme
Strukturu opreme potrebne za izvođenje radova na površinskom kopu Koritnik II sa diskontinuiranim ( cikličnim )
tehnološkim procesom otkrivanja sačinjavaju :
a) glavna ( osnovna ) oprema
- bušilica ( samohodna rotaciona bušaća garnitura – 1 komad sa Ø 78 – 105 mm),

- hidraulični bager ( hidraulični bager– 2 komada, zapremina kašike V – 2,0 - 3,0 m 3),
- utovarivač ( utovarivač – 1 komad, zapremina kašike V - 3,0 m 3),
- kamion ( kamionski transport jalovine 5 – 6 komada nosivosti 25 – 30 tona,
( kamionski transport uglja, 3– 4 komada nosivosti 20 - 25 tona ),
b) pomoćna oprema
- buldozer ( buldozer tipa CAT D8L – 1 komad ili tipa TG 170B – 1 komad )

- grejder ( greder tipa CAT 14 E – 1 komad ili tipa FIAT – HITACHI – 1 komad )
Radnu sredinu – krovinske naslage glavnog ugljenog sloja ( paketa ) za tehnološki proces bagerovanja
(kopanje i utovar), potrebno je pripremiti – bušenjem i miniranjem, optimalno granulisati za utovar u transportna
sredstva. Po potrebi, a na osnovu geomehaničkih karakteristika ista operacija pripreme za bagerovanje vrši se i
za ugljeni sloj ( paket ).
Krovinske naslage – jalovina otkopavaće se bagerima u etažama visine 10 m, sa uglom radne kosine od
α = 700, otkopom u bloku koji je uzdužan na pravac pružanja ugljenog sloja.
Utovar jalovinskih masa vršiće se hidrauličnim bagerima ili utovarivačima, direktno u transportna sredstva –
kamione, a utovar uglja direktno u kamione za transport uglja .
Jalovinske mase ( iz krovnih naslaga ) u iznosu Qotk = 2. 897 423,40 m3 č . mase če se transportovati
kamionima a odlagaće se u otkopni prostor unutrašnjeg odlagališta iz predhodnog eksploatacionog zahvata, i
vanjskog odlagališta u cilju rekultivacije. Planiranje jalovinskih masa, održavanje pristupa odlagalištima vršiće se
buldozerom ili utovaračem.
Eksploatacija uglja vršiće se diskontinuiranim tehnološkim procesom, bagerovanje hidrauličnim bagerom,

transport kamionima nosivosti N = 20 – 25 t do separacije (RMU Breza), gdje se dalje vrši tretman ugljenih masa
do nomenklaturne izlazne forme za prodaju ( tržište ) prema Termoelektrani Kakanj.
3.2. Obrada blokova K4 , i K5, diskontinuiranim tehnološkim procesom
Obrada lokaliteta – Koritnik II, blokovi K4 , i K5, sistemom površinske eksploatacije, kao otkrivanja i eksploatacije
uglja, biće diskontinuiranim tehnološkim procesom, koji je podjeljen u nekoliko faza :
a) faza I – otvaranje
b) faza II – razvoja
c) faza III – završna
Situacija radova za obradu otkrivke i uglja diskontinuiranim tehnološkim procesom. ( prilozi broj 2, 3 i 4 )
3.2.1. I Faza - Otvaranje ( nastavak radova ) površinskog kopa Koritnik II
Za otvaranje odnosno nastavak radova na površinskom kopu Koritnik II neophodno je izraditi odnosno ostvariti
transportnu vezu između radnih etaža otkrivke na etaži E - 490 i unutrašnjeg odlagališta na koti 500. Izrada
transportne veze če se vršiti sa sjeveroistoćne strane a prva etaža koja će biti otvorena je radna etaža E - 490.
Otvaranje etaže E - 490 če se izvesti otvaranjem pristupnog puta zasjecanjem širinom 10 – 15 metara u
zavisnosti od konfiguracije terena sa napredovanjem u pravcu zapada. Otkopavaće se bagerima u etažama
visine 10 m, sa uglom radne kosine od α = 700,u
otkopom bloku koji je uzdužan na pravac pružanja ugljenog sloja. Na sličan naćin sa pristupnog puta uz
maximalni nagib od 5 % sa napredovanjem po pružanju ugljenog sloja će se otvoriti i etaže E - 500, E - 510 i E –
520. Pravac napredovanje fronta radova radnih etaža otkrivke i uglja je prema zapadu.
Na situacionoj karti ( prilog broj 2. ) prikazano je otvaranje etaža E – 490, E - 500, E – 510, E - 520 i dati su
pravci napredovanja otkopnog fronta. Kod istovremenog rada u više etaža treba voditi računa da napredovanje
donjih etaža treba da prethodi napredovanju gornjih etaža, i širina radne etaže ne smije biti manja od minimalne
širine radne etaže 15 metara.
Otkrivka sa otvaranja i razvoja radnih etaža E – 490 i E – 500 če se transportovati na već formirano unutrašnje
odlagalište sa radnih etaža E – 510 i E – 520 otkrivka će se transportovati na unutrašnje odlagalište a humusni
materijali če se odvajati (u cilju korišćenja humusa za rekultivaciju ). Na situacionoj karti ( prilog broj 2. ) prikazana
je šema transporta otkrivke punih i praznih kamiona sa radnih etaža E – 490 i E – 500 E-510 i E 520 na
unutrašnje odlagalište Napredovanje gornjih etaža (pravac fronta napredovanja je prema zapadu), sa
minimalnom širinim radnih etaža od 15 metara, Kada se otvori radni prostor na etaži E – 515, širine radne etaže
veći od 30 metara može se pristupiti produbljivanju odnosno otvaranju etaže E – 510. Na isti način sa

napredovanjem gornjih viših etaža i stvaranjem prostora širine radne etaže veći od 30 metara na etaži E –490
može se pristupiti produbljivanju odnosno otvaranju etaže E – 480 sa produbljavanjem do krovine podinskog
ugljenog sloja.
Za geomehaničku sigurnost za radne kosine na otkrivanju izvršen je geomehanički proračun metodom
JAMBU na karakterističnom profilu P – 6 za radnu etažu E – 525 gdje faktor sigurnosti Fs iznosi Fs = 1,581 što
po Pravilniku o tehničkim normativima za površinsku eksploataciju ležišta mineralnih sirovina prestavlja siguran
faktor eksploatacije.(Tabela broj 8. )
Otvaranje odnosno nastavak radova na eksploataciji podinskog ugljenog sloja na površinskom kopu Koritnik II
če se vršiti sa sjeverne strane a prva etaža uglja koja će biti otvorena je etaža uglja otkrivena sa jalovinskom
etažom E – 490. Transport uglja vršit če se prethodno urađenom kamionskom trasom a zatim lokalnim
asfaltnim putem do separacije u krugu Rudnika mrkog uglja Breza. Na situacionoj karti ( prilog broj 2. ) prikazana
je šema kamionskog transporta uglja punih i praznih kamiona sa etaža uglja do lokalnog puta.
Količine direktne otkrivke , rovnog uglja kao i koeficijet eksploatacije u I fazi predstavljen je u tabeli broj 9.
3.2.2. II Faza - Razvoja rudarskih radova površinskog kopa Koritnik II
Razvoj rudarskih radova kod otvorenih etaža E – 470, E –480, E –490, E - 500, E – 510 če se vršiti iz blago
zakrivljenog pravca napredovanja otkopnog fronta, iz pravca sjevera u pravcu zapada do krovine podinskog
ugljenog sloja. Težište razvoja rudarskih radova u II fazi je usmjereno u pravcu zapada do završne kosine.
Obzirom da u ovoj zoni podinski ugljeni sloj zaliježe nešto visočije nego u zapadnoj zoni završna kosina če se
formirati sa etažama E –480, E – 490 i E-500 etažnim ravnima 4 - 5 metara i uglom od α = 520.
Na situacionoj karti ( prilog broj 3. ) prikazan je razvoj rudarski radova u II fazi do završne kosine etažama
E – 490, E - 500 i dati su pravci napredovanja otkopnog fronta.
Kod istovremenog rada u više etaža stalnon treba voditi računa da napredovanje donjih etaža treba da prethodi
napredovanju gornjih etaža, i širina radne etaže ne smije biti manja od minimalne širine radne etaže 15 metara.
Otkrivka sa radnih etaža E – 480, E – 490, E – 500, E – 510, če se transportovati na unutrašnje, odlagalište
Na situacionoj karti ( prilog broj 3. ) prikazana je šema transporta otkrivke punih i praznih kamiona sa radnih
etaža E – 480 E –490 E – 500 i E – 5510 na unutrašnje odlagalište.
Radovi na eksploataciji podinskog ugljenog sloja u II fazi če se vršiti sa sjeveroistoćne strane odnosno u
pravcima razvoja rudarskih radova na otkrivci.Transport uglja vršit če se kamionskom trasom preko unutrašnjeg
odlagališta a zatim lokalnim asfaltnim putem do separacije u krugu Rudnika mrkog uglja Breza. Na situacionoj
karti ( prilog broj 3. ) prikazana je šema kamionskog transporta uglja punih i praznih kamiona sa etaža uglja do
lokalnog puta.
Količine direktne otkrivke , rovnog uglja kao i koeficijet eksploatacije u II fazi predstavljen je u tabeli broj 9.
3.2.3. III Faza - Završnih rudarskih radova površinskog kopa Koritnik II
Razvoj rudarskih radova kod otvorenih etaža E – 470, E – 480, E –490, E - 500, E – 510, E - 520 če se vršiti u
dva zakrivljena pravca napredovanja otkopnog fronta, u pravcu sjeveroistoka i sjeverozapada do krovine
podinskog ugljenog sloja. Težište razvoja rudarskih radovau III fazi je usmjereno u pravcu sjeverozapada do
završne kosine. U ovoj zoni podinski ugljeni sloj zaliježe nešto niže nego u istoćnoj zoni završna kosina če se
prema zapadu formirati sa etažama E – 470, E – 480, E – 490, E – 500, E - 510 etažnim ravnima širine 3 metra i
uglom od α = 500, prema sjeveru formirati sa etažama E – 490, E –500, E – 510 E-520, etažnim ravnima 3
metra i uglom od α = 500
Na situacionoj karti ( prilog broj 4. ) prikazan je razvoj rudarski radova u III fazi do završne kosine etažama
E – 470, E – 480, E - 490, E – 500 E – 510 E-520 i E 530 i dati su pravci napredovanja otkopnog fronta.
Za geomehaničku sigurnost za završne kosine na otkrivanju izvršen je geomehanički proračun metodom
JAMBU na karakterističnom profilu P – 8 za završne etaže gdje faktor sigurnosti Fs iznosi Fs = 1,355 što po
Pravilniku o tehničkim normativima za površinsku eksploataciju ležišta mineralnih sirovina ( tablica broj 4 )
prestavlja siguran faktor eksploatacije završnih radova. ( Tabela broj 9. )
Kod istovremenog rada u više etaža stalno treba voditi računa da napredovanje donjih etaža treba da prethodi
napredovanju gornjih etaža, i širina radne etaže ne smije biti manja od minimalne širine radne etaže 15 metara.
Otkrivka sa radnih etaža E - 470 E – 480, E – 490, E – 500 E – 510.E 520 če se transportovati na unutrašnje
odlagalište.

Radovi na eksploataciji podinskog ugljenog sloja u III fazi če se vršiti sa sjeveroistoćne strane odnosno u
pravcima razvoja rudarskih radova na otkrivci. Transport uglja vršit če se kamionskom trasom preko unutrašnjeg
odlagališta a zatim lokalnim asfaltnim putem do separacije u krugu Rudnika mrkog uglja Breza.
Količine direktne otkrivke , rovnog uglja kao i koeficijet eksploatacije u III fazi predstavljen je u tabeli broj 9
TABELA 9
DISKONTINUIRANI TEHNOLOŠKI PROCES ( DTL )
Kex
Direktna Rovni Unutrašnje odlagalište
Faza ( Ukupno
otkrivka ugalj
rada m3čm
( m3čm) ( tona ) ( otkopni prostor )
/ tona
( m3čm )
)
I 500000 113198 4.41 500000 500000
II 1197000 168591 7.10 1197000 1197000
III 1200423.4 150052 8.00 1200423.4 1200423.4
UKUPNO 2897423,4 431842 6,7 2897423.4 2897423.4
U tabeli broj 9 prikazana je količina jalovinskih masa i uglja koje će se obrađivati odnosno eksploatisati po
fazama, sa razmještajem po objektima odlaganja i prosjećnim koeficijentom eksploatacije za svaku fazu
posebno.
3.3. Vrijeme eksploatacije na lokalitetu Koritnik II, blokovi K4 i K5
Preko kapaciteta tehnološkog kompleksa koji je izabran za otkrivanje i eksploataciju lokaliteta Koritnik II,
uslovne oznake b - m - HBk - K - O vijek trajanja otkrivanja i eksploatacije računa se po obrascima :
Vijek trajanja radova na otkrivanju;
Qex = Qot ⋅ k n ⋅ k v = 127 m čm h

3
Qex = Qot ⋅ k n ⋅ k v = 132 m čm h

3
Qsm( kompleks ) = Qex( kompleksa ) ⋅ hsmj = 127 ⋅ 7 = 889 m čm smjeni

3
Qsm( kompleks ) = Qex( kompleksa ) ⋅ hsmj = 132 ⋅ 7 = 924 m čm smjeni

3
Qdn( kompleksa ) = Qsm( kompleksa ) ⋅ N smjena = (889 + 924) ⋅ 2 = 3.626 m čm dan

3
za ljetni
period
Qdn( kompleksa ) = Qsm( kompleksa ) ⋅ N smjena = (889 + 924) ⋅ 1,4 = 2.538 m čm dan za zimski period
3

Qmj( kompleksa ) = Qdn( kompleksa ) ⋅ N dana = 3626 ⋅ 25 = 90.650 m čm mj

3
za ljetni period
Qmj( kompleksa ) = Qdn( kompleksa ) ⋅ N dana = 2538 ⋅ 25 = 63.450 m čm mj

3
za zimski period
Qmj( kompleksa ) = (90.650 + 63.450) : 2 = 77.050 m čm mj

3
prosjećno godišnje
Vrijeme radova na otkrivci na lokalitetu Koritnik II :
Qot 500.000
A faza I= = = 6,49mj
Qmj( kompleksa ) 77.050
Qot 1.197.000
A faza II = = = 15,53mj
Qot 1.200.423
A faza III = = = 15,58mj
T=A faza I + A faza II + A faza III = 6,49 + 15,53 + 15,58 = 37,60mje sec i
Vijek trajanja radova na eksploataciji uglja;
Qex = Qot ⋅ k n ⋅ k v = 78,5 m čm h

3
Qsm( kompleks ) = Qex( kompleksa ) ⋅ hsmj = 78,5 ⋅ 5 = 392,5 m čm smjeni

3
odnosno
Qdn( kompleks ) = 392,5 ⋅ 1,7 = 667,25 tona dn ( kompleksa )
Qmj( kompleksa ) = Qdn( kompleksa ) ⋅ N dana = 667,25 ⋅18 = 12.010,5 tona mje sec
Vrijeme eksploatacije kapaciteta na lokalitetu Koritnik II :
Qot 113.198
A faza I= = = 9,42mj
Qmj( kompleksa ) 12.010,5
Qot 168.591
A faza II = = = 14,03mj
Qot 150.052
A faza III = = = 12,49 mj

T=A faza I + A faza II + A faza III = 9,42 + 14,03 + 12,49 = 35,94mje sec i
4. PRORAČUN UTOVARNO TRANSPORTNIH KAPACITETA NA OTKRIVCI I EKSPLOATACIJI UGLJA
Bagerovanje ( kopanje i utovar ) u diskontinuiranom tehnološkom procesu
Bagerovanje je samo jedna operacija u diskontinuiranom tehnološkom procesu, koja je u direktnoj zavisnosti od
operacija bušenja i miniranja – pripreme stijenskih masa za bagerovanje. Bagerovanje će se vršiti mobilnim
hidrauličnim bagerima tipa CAT 320, CAT 231 ili nekom drugim hidrauličnim bagerom zapremine kašike 2,0 –
2,5 m3 č.m. i utovarivačem FIAT - HITACHI ili nekom drugim utovaračem zapremine kašike 3,0 m3 č.m.
Bušenjem i miniranjem pripremljenu jalovinsku masu, hidraulični bageri ( utovarivač ) će najracionalnijim
trajektorijom za kašiku ( linijom punjenja kašike kod dizanja iste kroz masiv po visini etaže bagerovanja ) kod
punjenja, utovarati u transportna sredstva za transport jalovinskih masa ( kamion sa najmanje tri osovine
nosivosti 25 – 30 tona ).
Šema br. 1 Tehnološka šema otkopa sa hidrauličnim

bagerom, dubinski otkop sa hidrauličnim bagerom u
frontu ( a ) i u bloku ( b )
NAPOMENA ( iskustvena ) : Tehničko – tehnološke

mogućnosti hidrauličnih bagera su takve da sve više
potiskuju klasične bagere ( ili su u preferenciji pri
izboru ). Pored vrste pogona osnovna konstruktivna
razlika klasičnih ( užetnih ) i hidrauličnih bagera
sastoji se u pokretanju radnih organa bagera. Radni
organi klasičnih bagera ( nosač kašike, kašika )
pokreću se pomoću vitla i užadi, na način što na uže
za dizanje ( a kod dreglajna i uže za kopanje ) djeluje
samopotezna sila, i to samo u jednom smjeru.
Trajektorija kopanja kod klasičnih bagera je približno
kružna, bez veće mogućnosti promjene njenog
oblika, što kopanje praktično svodi na struganje. Sve
to vidno smanjuje preciznost i mogućnost kopanja.
Rudarski klasični bageri konstruisani su samo za
gornje kopanje, što isključuje mogućnost njihovog
prilagođavanja eventualnim većim promjenama
uslova zalijeganja ležišta po dubini ili po planu.
Hidraulični bageri imaju mogućnost stvaranja
potezne sile u oba smjera ( hidrauličnim cilindrima ) a
snaga prodiranja u stijenu ne zavisi od vlastite mase radnih organa već isključivo od potisne snage hidrauličnog
cilindra. Pokretljivost katarke omogućuje bilo koju trajektoriju kopanja, što jhe posebno važno kod selektivnog
kopanja za koje se javlja potreba kod eksploatacije heterogenog ugljenog sloja ( otkrivke ). Pored toga
hidrauličnim bagerom se uspješno kopa u donjem dubinskom kopanju i u bloku.

4.1. Proračun utovarnog kapaciteta - hidrauličnog bagera CATERPILLAR 215 C na otkrivci
Teoretski kapacitet hidrauličnog bagera CATERPILLAR 215 C :
3600
Qt = ⋅ E , m 3 čm / h, Qt = 379 m čm h , t c (t ) ( t c -19 sekundi iz uputstva )
3
t c (t )
Tehnički kapacitet hidrauličnog bagera CATERPILLAR 215 C:
3600 kp 3
Qth = Qt ⋅ k b = ⋅ E ⋅ , m čm h , Qth = 214 m čm h
3
t c (t ) kr
Otkopni kapacitet hidrauličnog bagera CATERPILLAR 215 C :
tc ( t ) 3600 k t
Qot = Qth ⋅ kot = Qth ⋅ = ⋅ E ⋅ p ⋅ c (t ) , m čm h
3
tc tc ( t ) k r tc
tc – vrijeme ciklusa bagera, tc = tk + to(i) + to(o) + ti

kot – koeficijent otkopa
tk – vrijeme ciklusa kopanja
to(i) – vrijeme okretanja - istresište
to(o) – vrijeme okretanja - otkop
ti – vrijeme ciklusa istresanja
β – ugao okretanja bagera ( pozicija za bagerovanje u šemi zahvata )
3 (35 E + 0,42 E ) ⋅ β
2 2 3
67d E
tc = +
sr
+ + ti , t c = 22,98 = 23 sec ≅ 0,006 h
E 0,11E + 0,6 E
3600 0,9
Qot = ⋅ 2 ⋅ = 176 m3čm
h
23 1,6

Slika broj 4. Hidraulični bagera CATERPILLAR 215 C u radu na otkrivci
Eksploatacioni kapacitet hidrauličnog bagera CATERPILLAR 215 C:
a) bez utovara u kamione nosivosti 25 tona :
Qex = Qot ⋅η ot = 176 ⋅ 0,8 = 141 m čm h

3
- ηot –koeficijent iskorištenja kapaciteta bagera u otkopu ( zahvatu )
b) sa utovarom u kamione (nosivosti 25 tona)
Qex = Qot ⋅ k n ⋅ k vk = 176 ⋅ 0,8 ⋅ 0,9 = 127 m čm h

3
, gdje je :
- kn – koeficijent iskorištenja nosivosti kamiona ( 0,8 )

- kvk – koeficijent iskorištenja vremena ( 0,9 )
- kp – usvojeni koeficijent punjenja kašike bagera ( 0,9 )
- kvb – koeficijent vremenskog iskorištenja bagera ( 1,0 )

Šema br. 2. Postavljanje kamiona za utovar otkrivke kod istosmijernog ( I ) i suprotnog ( II ) dolaska u odnosu
na hod bagera
4.2. Proračun utovarnog kapaciteta utovarivača FIAT – HITACHI na otkrivci
Teoretski kapacitet utovarivača FIAT - HITACHI:
3600
Qt = ⋅ E , m 3 čm / h,
t c (t ) ( t c -24 sekundi iz uputstva )
Qt = 450 m3čm
h
Tehnički kapacitet utovarivača FIAT - HITACHI:
3600 kp 3
Qth = Qt ⋅ k b = ⋅ E ⋅ , m čm h , Qth = 253 m čm h
3
t c (t ) kr
Otkopni kapacitet utovarivača FIAT - HITACHI:
tc ( t ) 3600 k t
3
tc tc ( t ) k r tc
tc – vrijeme ciklusa utovaraća, tc = tk + tp + tpr + ti , tc =33 sec = 0,009h
3600 0,9
Qot = ⋅ 3,0 ⋅ = 184 m čm h
3
33 1,6

Eksploatacioni kapacitet utovarivača FIAT - HITACHI:
c) bez utovara u kamione nosivosti 25 tona :
Qex = Qot ⋅η ot = 184 ⋅ 0,8 = 147 m čm h

3
- ηot –koeficijent iskorištenja kapaciteta utovarivača u otkopu ( zahvatu )
d) sa utovarom u kamione (nosivosti 25 tona)
Qex = Qot ⋅ k n ⋅ k vk = 184 ⋅ 0,8 ⋅ 0,9 = 132 m čm h , gdje je :

3
- kn – koeficijent iskorištenja nosivosti kamiona ( 0,8 )

- kvk – koeficijent iskorištenja vremena ( 0,9 )
Šema br. 3 Tehnološke šeme rada utovarivača kao

kopačko – utovarne mašine

4.3. Proračun utovarnog kapaciteta hidrauličnog bagera CATERPILLAR 231 D na

eksploataciji ugljenog sloja
Teoretski kapacitet bagera CATERPILLAR 231 D :
3600
Qt = ⋅ E , = 284 m čm h
3
t c (t )
Tehnički kapacitet bagera CATERPILLAR 231 D:
3600 kp
Qth = Qt ⋅ k b = ⋅ E ⋅ , =160 m čm h
3
t c (t ) kr
Otkopni kapacitet hidrauličnog bagera CATERPILLAR 231 D:
tc ( t ) 3600 k t
3
tc tc ( t ) k r tc
tc – vrijeme ciklusa hidrauličnog bagera, dovoljnu tačnost za inžinjerske proračune daje i pojednostavljena formula :
2,5
t c = 5,5 ⋅ E + 0,1 ⋅ β + , sec , gdje je
Zk
β – ugao okretanja bagera,

Zk – ( Bk /dsr ), Bk – širina bagerske kašike, dsr – prečnik srednjeg komada minirane mase
Bk – za bagere kašikare širina bagerske kašike, Bk = 1,073 E
t c = 22,73 ≅ 23 sec = 0,00638h
3600 0,9 19
Qot = ⋅1,5 ⋅ ⋅ = 109 m čm h
3
23 1,6 23
Eksploatacioni kapacitet hidrauličnog bagera CATERPILLAR 231 D, sa utovarom u transportna sredstva na

prevozu uglja ( kamioni nosivosti 25 tona ) :
Qex (u ) = Qot ⋅η ot = 109 ⋅ 0,72 = 78,5 m čm h ,odnosno

3
Qex = Qex ( o ) ⋅ q = 78,5 ⋅1,7 = 133,5 tru h , gdje je :
- q– specifična težina uglja ( 1,7 t/m3čm )

- ηot – η ot = k v ⋅ k n = 0,9 ⋅ 0,8 , koeficijent otkopa kod utovara uglja ( 0,72 )

Slika broj 5. Hidraulični bagera CATERPILLAR 231 D u radu na eksploataciji uglja
Šema br.4. Postavljanje kamiona za utovar uglja kod istosmijernog ( I ) i suprotnog ( II ) dolaska u odnosu na
hod bagera

Tabela 11.
K A P A C I T E T I
UTOVARNO
SREDSTVO Teoretski, Tehnički, Otkopni, Eksploatacioni,
( m3č.m. / h ) ( m3č.m. / h ) ( m3č.m. / h ) ( m3č.m. / h )
Hidraulični bager
na otkrivci
379 214 176 127
CATERPILAR 215
C
Utovarivač
na otkrivci 450 253 184 132
FIAT - HITACHI
Hidraulični bager
na eksploataciji
uglja 284 160 109 78,5
CATERPILAR 231
D
U tabeli broj 11 prestavljeni su kapaciteti utovarnih sredstava koji će se koristiti na površinskom kopu Koritnik II.
4.4. Proračun kapaciteta kamionskog transporta ( kamion MERCEDES) kod različitih utovarnih
kapaciteta ( Hidraulični bager CATERPILLAR 215 C i Utovarivač FIAT - HITACHI)
Sistem eksploatacije je određen poredak – redoslijed izvođenja radnih operacija na rudarskim radovima
otvaranja, eksploatacije i pomoćnih radova, koji obezbjeđuje planirani kapacitet površinskog kopa – lokaliteta
Koritnik II, i puno korištenje opreme.
Radni proces – transport otkrivke koji je u direktnoj vezi sa procesima pripreme jalovinskih masa ( bušenje i
miniranje ) bagerovanjem i odlaganjem po obimu radova i količini opreme daleko prevazilazi druge radne
procese.
U strukturi kompleksne mehanizacije, sredstva za transport jalovinskih masa su tipa kamioni sa najmanje tri
osovine i nosivosti u prosjeku 25 tona pa će se i proračun transporta izvršiti za strukturu kompleksne
mehanizacije, uslovne oznake b – m – HBk – K – O, gdje je utovar hidrauličnim bagerima kašikarima - HBk, a
transport kamionima – K ( nosivosti 25 tona), a planiranje i održavanje deponije buldozerima – O (CAT D8L ).
Prema tome, ovim proračunima će se nastojati stvoriti racionalan odnos zapremine kamiona ( broj kašika ), i
bagerske kašike, koji je bitan za ekonomičnost kompleksa bager – kamion.
Usklađenost kompleksa bager – kamion, određen je nizom važnih faktora :
 tehnološkim : brzim istresanjem kašike bez prosipanja; maksimalnim iskorištenjem

nosivosti kamiona (0,95 ≤ K q ≤ 1,10) ; obezbjeđenjem zadanog kapaciteta kompleksa.
 tehničkim : ograničenjem dinamičkih udara ( pojedinim komadima stijena koje nosi kašika )
na konstrukciju kamiona.
 ekonomskim : minimalnom cijenom koštanja utovara i transporta stijenskih masa.
U realnim uslovima, kamion uvijek gubi dio svoje transportne funkcije, postajući na neko vrijeme "depo na
točkovima". Za uslove "in situ" koji se svode na nagibe puteva, otpore i stanje njihovog kolovoza, prosječna
rastojanja ukupne visine dizanja, fizičko-mehaničke karakteristike stijenskog materijala, klimatske i druge faktore
uticaja, režim korištenja kamionskog transporta imaće (ne)ravnomjernost.

Proračun kapaciteta kamiona na relaciji lokalitet Koritnik – unutrašnje odlagilište izvršiće se za transport
jalovinske mase iz radne zone lokaliteta Koritnik II koju čine etaže : E – 480, E – 490 E-500 ,E-510,E-520 na
radnu zonu za odlaganje (odlaganje otkrivke na unutrašnje odlagalište) koju čine etaže : E – 500,E-510,E-520,E-
530.
Dužina transportnog puta iznosi L = 300 m', elementi puta su u okviru parametara transportne berme, Br = S +
bt + L + bs , m', podloga makadmska, usponi i padovi blagi, što put čini bezbjednom i normalnom komunikacijom.
Dionica se može aproksimirati na "uspon" i "pad" nula ( 0 ).
Jalovinske mase krovine glavnog ugljenog paketa čine lapori, laporoviti krečnjaci i sedimenti iz krovine
podinskog ugljenog paketa, koji se odlikuju povećanim sadržajem karbonatne komponente, prosječnog
koeficijenta rastresitosti kr = 1,6, srednjeg prečnika komada dsr = 0,3 m, zapreminske težine materijala u čvrstom
stanju γ = 2,4 t /m3čm.
4.4.1. Proračun kamionskog transporta za dužinu L= 300 m' ( Lokalitet Koritnik II – unutrašnje odlagalište )
Proračun kamionskog transporta – odnosno fizičko-mehaničkih parametara koji čine dinamički karakter
kamiona, izvršiće se na već pomenute tehničke karakteristike puta, kojega čine tri dionice, karakterističnih
elemenata kolovoza, usponi i padovi :
1. prva dionica ima dužinu L1 = 100 m', sa makadamskom podlogom i usponom i padom
aproksimirano od 0 % .
2. druga dionica ima dužinu L2 = 100 m', sa makadamskom podlogom uspon 2,0 %, ( + 0,02 ).
3. treća dionica ima dužinu L3 = 100 m', sa makadamskom podlogom i usponom i padom
aproksimirano od 0 % .
4.4.1.1. Proračun brzina kretanja punih kamiona na prvoj dionici L1=100 m', i =0 %
Ukupna težina punog kamiona sa koeficijentom punjenja kp = 0,9
G = G0 + V ⋅ γ ⋅ g = 139,0 + 10,4 ⋅ 2,4 ⋅ 9,81 = 384kN
G0 – sopstvena težina kamiona

V – zapremina sanduka kamiona
γ – zapreminska masa materijala u čvrstom stanju
Iz tabele za makadamsku putnu podlogu koeficijent otpora kotrljanja na prvoj dionici iznosi f =0,02.
W0 = G ⋅ f = 384 ⋅ 0,02 = 7,68kN
Otpor inercije na ovoj dionici puta iznosi :
W j = G ⋅ (1 + ε ) ⋅ = 384 ⋅ (1 + 0,03) ⋅
a 0,5
= 19,63kN , gdje je
g 9,81
ε – koeficijent inercije kotrljajućih masa, za puni kamion iznosi ε–=0,01,

0,03a za prazan kamion ε = 0,85 – 0,07
a – ubrzanje a = 0,5 m/s2 , a usporenje a = 1,5 m/s2
Otpor od nagiba – odnosno od uslova puta po nagibu :
Wi = i ⋅ G = 0,0 ⋅ 384 = 0,0kN
Ukupan otpor kretanju na ovoj dionici iznosi :

W = W0 + W j + Wi = 7,68 + 19,63 + 0,0 = 27,31kN
Efektivna vučna sila na obodu točka uzima se da je 10 % veća od otpora :
Ft = 1,1⋅ W = 1,1 ⋅ 27,31 = 30,04kN
Brzina kamiona je u funkciji snage i vučne sile, pa iznosi :
N ⋅ η p ⋅ ηt
v= ,ms
Ft
Za poznatu vučnu silu tehnička brzina punih kamiona na prvoj dionici puta L1 = 100 m' i uspona i = 0,0
%, iznosi :
N ⋅η p ⋅η t 269 ⋅ 0,87 ⋅ 0,8

v1 = = = 6,23 m s , gdje je
Ft 30,04
N – snaga motora na vratilu

ηp – koeficijent korisnog djelovanja prenosa od pogonskog vratila do točkova ( 0,85 – 0,90 )
ηt – koeficijent djelovanja pogonskog točka ( 0,7 – 0,9 )
Sila adhezije iznosi :
Fa = G0 ⋅ψ = 384 ⋅ 0,76 ⋅ 0,5 = 145,9kN , gdje je
G0 – adheziona težina kamiona

Ga = 0,76 ⋅ G0 , za prazan kamion
Ga = 0,76 ⋅ G ,za puni kamion
ψ – koeficijent adhezije, ψ = 0,5
Za kretanje kamiona moraju biti ispunjena sljedeća tri uslova :
1) Ft  ΣW - vučna sila na obodu točkova mora biti veća od sume otpora.

2) Fa  Ft - adheziona sila mora biti veća od vučne sile.
3) v s  v - sigurna brzina dampera mora biti veća ili jednak stvarnoj.
Uslovi kretanja kamiona :
Fa  Ft  W , uslovi kretanja kamiona su zadovoljeni.
Sigurna brzina po uslovu kretanja na pravim dionicama :
 2 ⋅ (Lv − Lr ) 
Vs = γ ⋅ (ψ + f ± i ) ⋅  t 2pk + − t pk , m s , gdje je
 g ⋅ (ψ + f ± i ) 

tpk – vrijeme reakcije vozača i aktiviranje kočnice ( usvaja se oko 2 sec )

Lv – dužina minimalne vidljivosti ( prema tehničkim propisima Lv = 60 m )
Lr – rezervna dužina puta ( usvojeno Lr = 10 m )
f – koeficijent trenja kotrljanja ( f = 0,025 )
i – uspon ili pad ( uspon i = 4,3 % )
g – ubrzanje zemljine teže ( g = 9,81 m/s2 )
 2 ⋅ (Lv − Lr ) 
Vs = γ ⋅ (ψ + f ± i ) ⋅  t 2pk + − t pk  = 9,81⋅ (0,5 + 0,025 + 0,0 ) − 1,36 = 3,79 m s
 g ⋅ (ψ + f ± i ) 
Sigurna brzina v s  v1 za prvu dionicu, usvaja se sigurna brzina, pa je :
vs = v1 = 3,79 m s
4.4.1.2. Proračun brzina kretanja punih kamiona na drugoj dionici L2= 100 m', i =2 %
Iz tabele za makadamsku putnu podlogu koeficijent otpora kotrljanju na drugoj dionici iznosi f = 0,02 , pa
je :
W0 = G ⋅ f = 384 ⋅ 0,02 = 7,68kN
Otpor inercije na ovoj dionici puta puta iznosi :
W j = G ⋅ (1 + ε ) ⋅ = 384 ⋅ (1 + 0,03) ⋅
a 0,5
= 19,63kN , gdje je
g 9,81
ε – koeficijent inercije kotrljajućih masa, za puni kamion iznosi ε–=0,01,

0,03a za prazan kamion ε = 0,85 – 0,07
Otpor od nagiba, koeficijent otpora od nagiba k oi = 2 :
Wi = i ⋅ G = 0,02 ⋅ 384 = 7,68kN
Ukupan otpor kretanja na drugoj dionici iznosi :
W = W0 + W j + Wi = 7,68 + 19,63 + 7,68 = 35,0kN
Efektivna vučna sila iznosi :
Ft = 1,1 ⋅W = 1,1 ⋅ 35,0 = 38,5kN
Uslovi kretanja kamiona na ovoj dionici su :
Fa  Ft  W , uslovi su zadovoljeni.
Za poznatu vučnu silu tehnička brzina punih kamiona na drugoj dionici iznosi :

N ⋅η p ⋅η t 269 ⋅ 0,87 ⋅ 0,8

v2 = = = 4,86 m s
Ft 38,5
Sigurna brzina v s  v 2 za drugu dionicu, usvaja se sigurna brzina v2 , pa je :

 2 2 ⋅ (Lv − Lr ) 
Vs = γ ⋅ (ψ + f ± i ) ⋅  t pk + − t pk  = 9,81⋅ (0,5 + 0,025 + 0,02 ) − 1,36 = 3,98 m s
 g ⋅ (ψ + f ± i ) 
Usvaja se sigurna brzina punih kamiona na drugoj dionici:
vs = v2 = 3,98 m s
4.4.1.3. Proračun brzina kretanja punih kamiona na trećoj dionici L3 = 100 m', i =0 %
Proračun je isti kao i na prvoj dionici obzirom da su istovjetni uslovi ( dužina 100 metara i nagib 0% )
4.4.1.4. Proračun brzina kretanja praznih kamiona na trećoj dionici L3=100 m', i =0 %
Iz tabele za makadamsku putnu podlogu koeficijent otpora kotrljanja na trećoj dionici iznosi f =0,025.
W0 = G0 ⋅ f = 139 ⋅ 0,025 = 3,5kN
W j = G0 ⋅ (1 + ε ) ⋅ = 139 ⋅ (1 + 0,03) ⋅
a 0,5
= 7,3kN , gdje je
g 9,81
ε – koeficijent inercije kotrljajućih masa, za puni kamion iznosi ε=

– 0,01,
0,03 a za prazan kamion ε = 0,85 –
0,07
Wi = i ⋅ G0 = 0,0 ⋅139 = 0,0kN
W = W0 + W j + Wi = 3,5 + 7,3 + 0,0 = 10,8kN
Ft = 1,1⋅ W = 1,1 ⋅10,8 = 11,88kN

Brzina kamiona je u funkciji snage i vučne sile, pa iznosi :
N ⋅η p ⋅η t 269 ⋅ 0,87 ⋅ 0,8

v3'' = = = 15,76 m s
Ft 11,88
Sigurna brzina v s  v '3' za treću dionicu, usvaja se tehnička sigurna brzina uz korigovani faktor brzine
k fv = 0,7 , pa je :
v s = v3 ⋅ 0,7 = 15,76 ⋅ 0,7 = 11,0 m s
Maksimalno dozvoljena brzina kretanja kamiona na površinskiom kopu prema propisima je 40 km/h odnosno
11,0 m/s.
4.4.1.5. Proračun brzina kretanja praznih kamiona na drugoj dionici L2 =100 m', i = -2 %
Iz tabele za makadamsku putnu podlogu koeficijent otpora kotrljanja na drugoj dionici iznosi f =0,02.
W0 = G0 ⋅ f = 139 ⋅ 0,02 = 27,8kN
W j = G0 ⋅ (1 + ε ) ⋅ = 139 ⋅ (1 + 0,03) ⋅
a 0,5
= 7,3kN , gdje je
g 9,81
ε – koeficijent inercije kotrljajućih masa, za puni kamion iznosi ε=

– 0,01,
0,03 a za prazan kamion ε = 0,85 –
0,07
Wi = i ⋅ G0 = −0,02 ⋅139 = −2,73kN
W = W0 + W j ± Wi = 2,73 + 7,3 − 2,73 = 7,3kN
Ft = 1,1 ⋅ W = 1,1 ⋅ 7,3 = 8,03kN

Brzina kamiona je u funkciji snage i vučne sile.
Za poznatu vučnu silu tehnička brzina praznih kamiona na prvoj dionici puta, iznosi :
N ⋅η p ⋅η t 269 ⋅ 0,87 ⋅ 0,8

v1'' = = = 23,3 m s
Ft 8,03
Sigurna brzina v s  v 1'' za prvu dionicu, usvaja se tehnička sigurna brzina uz korigovani faktor brzine
k f v = 0,45 , pa je :
v s = v1'' ⋅ 0,45 = 23,3 ⋅ 0,45 = 10,48 m s
4.4.1.6. Proračun brzina kretanja praznih kamiona na prvoj dionici L1 = 100 m', i = 0,0 %
Proračun je isti kao i na trečoj dionici obzirom da su istovjetni uslovi ( dužina 100 metara i nagib 0% )
Tabela 12.
Lokalitet Koritnik II –
PUNI KAMIONI PRAZNI KAMIONI
unutrašnje odlagalište
USPON ( Vpr ( m/s Vpr ( m/s
DIONICA Ft (kN) t (s ) Ft (kN) t (s )
PAD ) ) )
100 0,00 30.04 26 3,79 11,88 9 11,0
100 + - 0,002 38,5 25 3,98 8,3 10 10,48
100 0,00 30,04 26 3,79 11,88 9 11,0
300 - 98,58 77 3,85 32,06 28 10,83
4.4.2. Srednja tehnička brzina punih i praznih kamiona između utovara i istovara
Srednja tehnička brzina punih i praznih kamiona između utovara i istovara, računa se po formuli :
L pu L pr
v sr' = , v sr'' = , gdje je
t pu t pr
v'sr , v''sr – srednje tehničke brzine punih i praznih kamiona ( km/h )

Lpu , Lpr - dužina transporta u smjeru punih i praznih kamiona ( km )
tpu , tpr - vrijeme vožnje punih i praznih kamiona ( sec )
Vrijeme vožnje punih i praznih kamiona računa se po formuli :

L L L 
t pu =  1 + 2 + ....... + n , sec(h) , gdje su :
 V1 V2 Vn 
L1, L2, ....Ln – dijelovi puta jednakih uslova vožnje ( km,m )

v1, v2, ....vn – tehničke brzine vožnje na tim dijelovima ( km/h, m/s )
Prosječna tehnička brzina vožnje u ciklusu računa se kao količnik ukupnog puta i ukupnog vremena vožnje :
L pu + L pr
v pr =
t pu + t pr
Ako se dužine puta punih i praznih kamiona neznatno razlikuju, prosječna tehnička brzina kamiona računa se
po formuli :
vsr' + vsr'' m
v pr = , s , u našem slučaju je tako, pa se koristila ova formula.
2
L pu 300 L pr 300 3,98 + 10,71

v sr' = = = 3,89 m s , v sr'' = = = 10,71 m s v pr = = 7,43 m s
t pu 77 t pr 28 2
što daje 75 % tačnosti ( odnosno kontrole ).
4.4.3. Proračun eksploatacionog kapaciteta kamiona – Mercedes 3636
Planirani rudarski radovi na otkrivci i dobivanju su polazni podaci za proračune kapaciteta i broj kamiona u
kompletu, a svode se na sljedeće :
 dužina transporta sa dionicama uspona i padova, ili sa ponderisanom visinom dizanja,

 zapremina masa za transport po etažama ( revirima – otkopnim poljima ),
 stanje putne podloge i geometrijski elemnti puta.
Na osnovu polaznih podataka vršeni su potrebni proračuni, uzimajući u obzir promjene rudarsko – tehnoloških
uslova eksploatacije i organizaciju radova. Rudarsko – tehnički uslovi eksploatacije ( dužina transporta, nagibi,
visina dizanja, i dr. .. ) najviše utječu na smjenski kapacitet kamiona. Na godišnji kapacitet kamiona najveći uticaj
ima organizacija radova.
Vrijeme vožnje punih kamiona :
l1 l 2 l3 100 100 100

t pu = + + = + + = 26 + 25 + 26 = 77 sec , gdje je
v1 v2 v3 3,79 3,98 3,79
l1 , l2 , l3 - dužine dionica puta u smjeru punih kamiona (m)

v1 , v2 , v3 – srednje tehničke brzine kamiona punih kamiona po dionicama ( m/s )
Vrijeme vožnje praznih kamiona :

l1 l 2 l3 100 100 100

t pu = + + = + + = 9 + 10 + 9 = 28 sec
v 1'' v '2' v 3'' 11,0 10,48 11,0
Srednja tehnička brzina punih kamiona :
300
v srpu = = 3,89 m s
77
Srednja tehnička brzina praznih kamiona :
300
vsrpr = = 10,71 m s
28
Vrijeme transporta kamionom ( utovar – istovar – vraćanje na utovar ) :
Ttr = t pu + t pr = 77 + 28 = 105 sec ≅ 1,8 min
Vrijeme ciklusa kamiona u tehnološkoj liniji eksploatacije ( utovar – istovar – vraćanje – čekanje na utovar ) :
t ck = tut + t zam + t pu + t praz + ti + t m + tč , gdje je
tck – ukupno vrijeme ciklusa kamiona

tut – vrijeme utovara kamiona
tzam – vrijeme zamjene kamiona pod bagerom ( usvojeno 12 sec )
tpu – vrijeme transporta punih kamiona ( 77 sec )
tpraz – vrijeme transporta praznih kamiona ( 28 sec )
ti – vrijeme istresanja kamiona ( usvojeno 40 sec )
tm – vrijeme manevrisanja kamiona prilikom istresanja ( usvojeno 20 sec )
tč – vrijeme čekanja kamiona pod bagerom ( usvojeno 60 sec )
Vrijeme ciklusa kamiona kod utovara hidrauličnim bagerom kašikarom CATERPILLAR 215 C:
t ck = t ut + t pu + t praz + t i + t m + t č
Vrijeme utovara kamiona hidrauličnim bagerom kašikarom CATERPILLAR 215 C:
t ut = t cb ⋅ nk + t zam = 23 ⋅ 5 + 12 = 127 sec
Broj kašika hidrauličnog bagera CATERPILLAR 215 C za punjenje sanduka kamiona Mercedes 3636:
Vkam 10,4
nk = = = 5,2 , usvaja se 5 kašika
Vbag k 2
vrijeme ciklusa kamiona kod utovara hidrauličnog bagera CATERPILLAR 215 C:
t ck = t ut + t pu + t praz + t i + t m + t č = 127 + 77 + 28 + 40 + 20 + 60 = 352 sec ≅ 6 min
Eksploatacioni kapacitet kamiona Mercedes 3636 kod utovara bagerom CATERPILLAR 215 C :

60 ⋅ N k ⋅ k n ⋅ k v 60 ⋅ 25 ⋅ 0,9 ⋅ 0,8 1080

Qexk = = = = 180 t h = 75 m čm h
3
t ckk 6 6
Qexk = 75 ⋅ k r = 75 ⋅1,6 = 120 m r .m. h

3
Nk - prospektna nosivost kamiona

kn – koeficijent iskorištenja nosivosti ( 0,9 )
kv – koficijent iskorištenja smjenskog vremena ( 0,8 )
Vrijeme ciklusa kamiona kod utovara utovaračem FIAT - HITACHI :
t ck = t ut + t pu + t praz + t i + t m + t č = 111 + 77 + 28 + 40 + 20 + 60 = 1078 sec = 5,6 min ≅ 6 min
Vrijeme utovara kamiona utovaračem FIAT - HITACHI:
t ut = t ckhb ⋅ nkhb + t zam = 33 ⋅ 3 + 12 = 111sec
Broj kašika utovaračem FIAT - HITACHI:
Vkam 10,4
nk hb = = = 3,46kašika usvajamo 3 kašike
Vkhb 3
Eksploatacioni kapacitet kamiona Mercedes 3636 kod utovara utovaračem FIAT - HITACHI:
60 ⋅ N k ⋅ k n ⋅ k v 60 ⋅ 25 ⋅ 0,86 ⋅ 0,8 1032

Qexk = = = = 172t / h = 71,68m 3 čm / h
t ckk 6 6
Nk ,kn , kv – kao u prethodnom proračunu za hidraulični bager CATERPILLAR 215 C

Tabela 13.
EKSPLOATACIONI KAPACITET KAMIONA NOSIVOSTI 25 TONA

U ZAVISNOSTI OD DUŽINE TRANSPORTA I VRSTE UTOVARNOG SREDSTVA
Koritnik II ( etaža E – 515 )
Vrsta utovarnog sredstva
unutrašnje odlagalište
Hidraulični bager Utovarivač
Transportna dužina CATERPILLAR 215 C FIJAT - HITACHI
( m3čm ) ( m3čm )
300 m 75 71,68
U tabeli broj 13 prestavljen je eksploatacioni kapacitet kamiona Mercedes 3636 u zavisnosti od dužine transporta i
utovarnog sredstva.

4.4.4 . Proračun broja kamiona za transportnu dužinu L= 300m, kod utovara sa hidrauličnim bagerom
CATERPILLAR 215 C, i utovaračem FIAT – HITACHI
Kod utovara hidrauličnim bagerom kašikarom CATERPILLAR 215 C broj kakamiona je :
QexHIDRBAG 127
nk = = = 2 , usvaja se 2 kamiona.
QexkAMHIDRBAG ) 75
Kamioni čekaju neiskorišteni za 23 m3čm, odnosno 15 % kapaciteta.
Kod utovara utovarivačem FIJAT – HITACHI broj kamiona je :
QexFIATHITACHI 132
nk = = = 1,84 , usvaja se 2 kamiona.
Qexk ( FIATHIRACHI 71,7
Kamioni čekaju neiskorišteni za 11,6 m3čm, odnosno 8 % kapaciteta.
Šema br. 5 Šeme postavljanja kamiona za utovar – klasifikacija šema
5. BUŠENJE I MINIRANJE ( PRIPREMA RADNE SREDINE ZA BAGEROVANJE ) ZA DISKONTINUIRANI

TEHNOLOŠKI PROCES – OZNAKA b - m - BK - K - Z
Za razliku od drugih grana privrede, u rudarstvu se radni procesi ne odvijaju na jednom mjestu, već u otkopima
koji se premještaju. Intenzitet napredovanja otkopa zavisi od njihove površine i kapaciteta otkopnih mašina. Iz
toga proizilazi i prva zakonitost. Radni otkopi u kojima se u procesu eksploatacije ležišta uglja izvode kopanje i
utovar ( bagerovanje ) stijenske mase, premještaju se u prostoru sa brzinom koja je proporcionalna kapacitetu
otkopnih mašina i obrnuto proporcionalna površini otkopa.

Q
Vo = , m / mjesečno ( godišnje )
Fo
Kapacitet otkopnih mašina ( hidraulični bageri, utovarač ) i mehanizama je rezultat uzajamnog dejstva radnih
organa i radne sredine ( stijene ).
Radna sredina u kojoj će hidraulični bageri ili utovarač ostvarivati svoju funkciju utovara je sa geomehaničkim
karakteristikama heterogene litologije – čvrstog modula, gdje je za kopanje i utovar stijene potrebno savladati
otpore kopanju – odvajanju od masiva. Na ležištu PK – Koritnik II, pa i svim njegovim dispozicijama ( lokalitetima )
vladaju geomehanički modaliteti krovnih naslaga gdje se mogu primjenjivati metode pripreme stijena za
otkopavanje – rastresanje eksplozivom.
Za rasteresanje stijenskog modula u frontovima ( otkopima ) razvoja rudarskih radova neophodno je izvršiti
bušenje minskih rupa, sa geometrijom bušenja koja zavisi od anizotropnosti, i koja će nakon punjenja bušotina
eksplozivom i njegovim aktiviranjem dati najpovoljniji granulometrijski sastav ili srednji prečnik dsr za utovaranje u
kamione.
Bušenje minskih rupa na površinskom kopu Koritnik II je mehaničko, i to udarno rotaciono ( bušaćim
garniturama), promjera bušenja Ф 76 - 105 mm, kapaciteta 24 – 30 m/ / h, na uglju ili otkrivci. Punjenje minskih
bušotina ( miniranje ) vrši se eksplozivom AN – FO , a kao buster ( pojačivač ) koristi se plastični eksploziv.
Povezivanje minskih bušotina vršiće se NON – EL sistemom ( a po potrebi kličnim načinom – sporogorećim i
detonirajućim štapinom ), a aktiviranje kapislom RK – 8.
Šema br. 6 – Osnovni parametri miniranja
5.1. Miniranje otkrivke kod primjene hidrauličnog bagera kašikara i utovarivača
Granulometrijski sastav minirane stijenske mase određuje efikasnost miniranja i kapacitet utovarno –
transportnih mašina. Kao osnov za klasifikaciju granulometrijskog sastava minirane stijenske mase prihvaćena je
tehnologija rada, oblik i dimenzije komada, mašine utovara i transporta. Za postizanje potpune efikasnosti kod
tehnološkog procesa otkrivanja - operacije utovara i transporta, ekonomske racionalnosti izvršen je izbor
geometrije bušenja, punjenja minskih bušotina i aktiviranja, kako je dato na šemi br. 7,8,9 i10.

Određivanje parametara bušenja
Izbor tehnologije bušenja i miniranja je uslovljen visinom etaže ( H = 10 metara ), maximalnom veličinom
komada h = 750 mm, utovarnim sredstvima ( hidraulični bager ili utovarač ) zapremine kašike V = 2,0 – 3,0 m3 .
Izbor prečnika bušotine
Iz ranijih iskustava rudarskih radova na površinskom kopu Koritnik II izabrat čemo optimalni prečnik bušotine
kako bi se efikasno iskoristila sredstva za bušenje i geološki uslovi zalijeganja terena. U ovaj izbor neophodno je
uključiti i iskustva iz ranijeg perioda u smislu oštečenja objekata , obzirom da se u blizini nalaze naseljeni objekti.
Iz svega gore nabrojanog usvajamo prečnik bušenja ø 76 – 105 mm sa kojima su se postigla određena
pozitivna iskustva.
Rastojanje između bušotina
a = k1 × k 2 × Lsr = 2,5 × 4,0 × 0,3 = 3,0 metara
a - rastojanje između bušotina

k1 - koeficijent odnosa maximalnog i minimalnog odnosa u miniranoj masi
k2 - koeficijent odnosa maximalnog komada i rastojanja između bušotine
Lsr- linearna veličina srednjeg komada
Linija najmanjeg otpora
a a 3,0
m= ⇒ W= = = 2,7 metara
W m 1,1
m - vrijednost koeficijenta zbliženja ( 1,1 – 1,2 )

a - rastojanje između bušotina
W - linija najmanjeg otpora
Rastojanje između redova
b = k × W = 1,0 × 2,7 = 2,7 metara
b - rastojanje između redova

k - koeficijent koji se određuje prema visini etaže i liniji najmanjeg otpora ( 1,0 – 0,9 )
W - linija najmanjeg otpora
Nagib bušotine
Kosina radne etaže je α = 70

0
i stoga se usvaja nagib bušotine od α = 070
odnosno paralelno sa kosinom
radne etaže.
Dužina minske bušotine
Kod etažnog miniranja dužina minskih bušotina uslovljena je geološko-petrografskim i fizičko-mehaničkim

svojstvima radne sredine. U praksi je rašireno bušenje minskih bušotina dublje nego što iznosi visina etaže.
Probušenje bušotina ispod nivoa etaže
L p = p × W = 0,25 × 2,7 = 0,675 metara
Lp – dužina probušenja

p - koeficijent probušenja
Usvaja se ukupna dužina probušenja od 0,7 metara
Ukupna dužina bušotine za visinu etaže H = 10 metara:
H 10
L= + Lp = + 0,7 = 10,64 + 0,7 = 11,34 metra
sin α 0,9397
Usvaja se ukupna dužina minske bušotine 11,5 metara.
L - ukupna dužina bušotine

α - nagib bušotine
Lp – dužina probušenja
H - visina etaže
Dužina čepa minske bušotine
Čep minske bušotine ima namjenu da poveća koeficijent iskoriščenja energije eksplozije i smanji daljinu
odbacivanja komada miniranog stijenskog materijala. Za minske bušotine je potrebno nači takvu vrstu i
dužinu čepa pri kojoj neće biti moguća eksplozija gasovitih produkata na gornji planum, pa lj prema naučniku
Langefors minimalna dužina čepa :
Lč = (1,0 − 1,2) × W = 1,2 × 2,7 = 3,24 metra
Usvaja se dužina čepa od 3,3 metra

Šema br. 7 Konstrukcija minskog punjenja

Šema br. 8 Osnovni parametri miniranja - geometrija kosih bušotina na etaži , razmaci i mreža minskih bušotina
a – rastojanje između bušotina u redu, b – rastojanje između redova bušotina, W – linija
najmanjeg otpora
Miniranje otkrivke za hidrauličnI bager CAT 215 C, kao i za utovarivač FIJAT - HITACHI, izvodiće se za širinu
bočnog zahvata ( bloka ) od 15 m.

Šema br. 9 Konstrukcija ( geometrija ) kontinuiranih punjenja minskih bušotina na otkrivci: i uglju
Šema br. 10 Konstrukcija ( geometrija ) minskog polja za bagere na otkrivci i uglju , a ) šema povezivanja i
paljenja eksplozivnih punjenja po redovima, sa svojim karakteristikama : šahovska, broj impulsa
eksplozije 2 - 3, uslovi primjene 2 – 3 reda bušotine po redovima
NAPOMENA ( iskustvena ) : Stepen drobljenja stijena miniranjem ovisi i od konstrukcije eksplozivnog

punjenja u bušotini. Eksploziv se u bušotinu može smjestiti kao kontinuirano i diskontinuirano punjenje
razdvojeno internim materijalom, vodenim čepovima, vazdušnim čepovima. Diskontinuirano punjenje
bušotine eksplozivom povećava stepen drobljenja. Pošto je izbor eksploziva za geomehaničke
karakteristike i anizotropnost na AN-FO, praškasti, za PK Vrtlište , kroz iskustvo rijetko se radi
diskontinuirano jer je izbor da se radi kontinuirano punjenje sa pojačivačem ( busterom ).
Tabela 14.
M a t e r i j a l
Parametri Oznake Jedinice Otkrivka (
Ugalj
jalovina )
Maksimalna veličina odm.
dmax m 0,75 0,60
komada
Izbojnica W m 3,0 3,5
Rastojanje bušotine u redu a m 3,0 3,0
Rastojanje između redova b m 2,7 3,5
Dužina probušenja lpr m 0,7 0,4
Dužina čiste bušotine lčb m 11,5 4,3
Dužina čepa lč m 3,3 1,3
Dužina eksplozivnog punjenja lex m 8,2 3,0
% punjenja eksplozivom ηex % 0,71 0,69
Količina eksploziva po m'
q kg / m' 4,3 4,0
bušotine
Količina eksploziva po bušotini Q kg / bušotini 35,26 12

Specifična potrošnja gs kg / m3 0,43 0,29
U tabeli broj 14 prikazani su parametri za geometriju bušenja i miniranja za hidraulični bager CAT 215 C, kao
i za utovarivač FIJAT - HITACHI na otkrivci i hidraulični bager CAT 231 za eksploataciju uglja
Tabela 15.
Naziv materijala Normativ Količina

otkrivka 0,43 kg / m3čm 957.189,68 kg
Eksploziv
ugalj 0,29 kg / m3čm 0 kg
Detonirajući otkrivka 0,083 m' / m3čm 184.759,87 m'
štapin ugalj 0,08 kg / m3čm 0 m'
Spororgoreći otkrivka 0,0014 m' / m3čm 3.116,43 m'
štapin ugalj 0,0012 kg / m3čm 0 m'
otkrivka 0,0016 kom / m3čm 3.561,63 komada
RK – 8
ugalj 0,0016 kom / m3čm 0 komada
Usporivači i otkrivka 0,024 kom / m3čm 53.424,54 komada
konektori ugalj 0,017 kg / m3čm 0 komada
Električni otkrivka 0,0003 kom / m3čm 667,8 komada
detonatori ugalj 0,00021 kg / m3čm 0 komada
otkrivka 0,0000095 kom / m3čm 21 komada
Krune
ugalj 0,0000038 kom / m3čm 0 komad
otkrivka 0,0000065 kom / m3čm 14 komada
Šipke
ugalj 0,0000050 kom / m3čm 0 komad
U tabeli broj 15 prikazani su normativi utroška eksploziva i inicijalnih eksplozivnih materijala za miniranje
otrivke i eksploatacije uglja.
Miniranje će se vršiti AN-FO eksplozivom tipa, NN – Vitezit, sa korištenjem pojačivača od plastičnog

eksploziva tip Vitezit – 20, ili eksploziv sličnih karakteristika ( prethodno izvršiti probu "in situ", u radnoj sredini
koja vlada u datoj zoni i blokovima ležišta PK Koritnik ). Proces pripreme jalovinskih masa za bagerovanje –
bušenjem i miniranjem izvodiće se uz primjenu mjera sigurnosti.
Zbog uticaja energije razaranja procesa miniranja na modul medija ( radna sredina sa geomehaničkim
karakteristikama ) od ukupnih količina otkrivke miniraće se :
Qmin iranje ( o ) = Qot ⋅ k uticajarazaranja = 2. 897.423,40 ⋅ 0,75 = 2.173.067,6 m 3 čm ,
k uticajarazaranja za jalovinske mase iznosi 0,75
Miniranje na uglju nije planirano sve se može vaditi hidrauličnim bagerom radi prirodne raspucalosti.

6. DINAMIČKI RAZMJEŠTAJ KOLIČINA OTKRIVKE SA LOKALITETA KORITNIK

PO OBJEKTIMA ODLAGANJA
Odlaganje je završni radni proces otkrivke, i u velikoj je zavisnosti od ostalih radnih procesa u tehnološkoj
šemi. Mehanizacija odlaganja je funkcionalno vezana sa mehanizacijom utovara i transporta otkrivke, pa se
zajedno s njima i rješava.
Sistem površinske eksploatacije PK – Koritnik II ima projektovano unutrašnje odlagalište za prvu etapu razvoja
površinskog kopa, a poslije se prelazi na odlaganje masa u otkopanom prostoru, kako je dato u prilozima 3 i 4.
Shodno tome, sačinjena je i tabela dinamičkog razmještaja količina otkrivke sa lokaliteta – Koritnik II sa
količinama po fazama i objekatima odlaganja.
Tabela 16.
DISKONTINUIRANI TEHNOLOŠKI PROCES ( DTL )
Kex
Direktna Rovni Unutrašnje odlagalište
Faza ( Ukupno
otkrivka ugalj
rada m3čm
( m3čm) ( tona ) ( otkopni prostor )
/ tona
( m3čm )
)
I 500000 113198 4.41 500000 500000
II 1197000 168591 7.10 1197000 1197000
III 1200423.4 150052 8.00 1200423.4 1200423.4
UKUPNO 2897423,4 431842 6,7 2897423.4 2897423.4
U tabeli broj 16 prestavljen je dinamički razmještaj količina otkrivke po objektima odlaganja, unutrašnje i vanjsko
odlagalište po fazama rada.
6.1 Odlaganje otkrivke iz diskontinuiranog tehnološkog procesa
Za odlaganje otkrivke iz sistema površinske eksploatacije PK –Koritnik II, predviđen je odgovarajući ambijent
za odlaganje i odgovarajući ( projektom predviđen ) razvoj fronta rudarskih radova odlaganja.
Odlaganje otkrivke za diskontinuirani tehnološki proces, sa operacijom transporta jalovinskih masa, kamionski,
vršiće se direktnim istresanjem na ivicu kosine fronta odlaganja na unutrašnjem odlagalištu
Kamion prilazi ivici kosine fronta odlaganja navođen uposlenikom koji kontroliše pristup kamiona ka ivici etaže
fronta odlaganja ( parkirant ), vožnjom unazad i zaustavlja se na sigurnom odstojanju bmin = 5 m, u odnosu na
ivicu kosine odlagališta. Sigurno odstojanje mjeri se od ivice etaže do središta zadnjeg mosta kamiona.
Ravan odlagališta ( etažini planumi, veće etažne površine po frontu ) na oko 10m od ivice etaže moraju se
održavati u usponu i = 2 d o 3 % , radi slijeganja odloženog materijala.
Odlaganje loših materijala ( zemlja, glina, ) obavlja se tako da se sigurnosno odstojanje od ivice kosine etaže
poveća i vršiće se na već formiranim etažama.
Povećanje sigurnosnog odstojanja vršiće se za svaki konkretan slučaj posebno, a na bazi opažanja pojava
pukotina na tlu odlagališta ( planumu odlaganja ).
Održavanje etažne ravni ( planuma ) odlagališta u neposrednoj blizini kosine odlagališta obavljaće se
buldozerom CATERPILLAR D 8L ili utovaračem FIJAT - HITACHI.

Kod odlaganja otkrivke u normalnim uslovima ( uslovi koji dozvoljavaju pristup kamiona da na odstojanje od
ivice odlaganja do 5m ) samo povremeno vršimo ravnanje površine etažne ravni, neposredno uz ivicu kosine.
U slučaju kada se odlaganje otkrivke vrši na nestabilnoj etažnoj ravni ( planumu ), nestabilnoj kosini
odlagališta, guranje – planiranje otkrivke vrši se u kontinuitetu buldozerima tokom cijelog vremena odlaganja.
Šema br. 11 Šema istresanja i odlaganja otkrivke čvrstih stijena
7. EKONOMSKI PARAMETRI
Za tehno – ekonomsku analizu može se pretpostaviti da proizvodni objekat nema potrebnih trajnih obrtnih
sredstava, već će kao izvor za finansiranje procesa proizvodnje koristiti samo sredstva iz vlastite neto dobiti.
Za ekonomske pokazatelje kod eksploatacije uglja i otkrivke u blokovima K4,i K5, korišteni su podaci iz nekoliko
izvora, tržišne cijene rada, tržišne cijene rezervnih dijelova i materijala, podaci iz službe plana i analize RMU
Breza, programa restruktuiranja RMU Breza, Ugovora o prodaji uglja za Elektroprivredu BiH. Smatra se da će
ova količina uglja biti prodata za potrebe proizvodnje električne energije uTermoelektrani u Kaknju odnosno po
osnovu ugovora o prodaji uglja za Elektroprivredu BiH.
7.1. Ekonomska vrijednost uglja
Toplotna vrijednost uglja iz blokova K4 i K5, ima vrijednosti, po formuli :
Qu = U g ⋅ K V
gdje je :

Qu - toplotna vrijednost uglja, ( GJ )

Ug - količina uglja ( tone )
KV - jedinična vrijednost toplote uglja. ( GJ /toni )
Tokom eksploatacije uglja predviđaju se gubitci i osiromašenje uglja u količini od 5 % što će umanjiti količine
uglja za prodaju u iznosu od 21597 tona , odnosno za prodaju će biti količine od 452 705,4 tona.uglja.
Qu = 410.244,9 ⋅ 12,291 = 5.042.320,1 GJ
Članom 14. Ugovora za prodaju uglja Elektroprivredi BiH za 2010 godinu, definisana je jedinična cijena
uglja koja iznosi Cu = 5,0 KM/GJ .
Vrijednost uglja na lokalitetu Koritnik II iz blokova K4 i K5, iznosi :
V = Quglja ⋅ Cuglja = 5.042.320,1 GJ ⋅ 5,0 KM / GJ = 25.211.600 KM
7.2. Estimirani troškovi rashoda
Predviđeni rashodi dati su na osnovu normativa potrošnje sredstava rada prema gore nabrojanim izvorima
podataka i tržišnim cijenama, a dio je uvećan zbog povećanja cijena nafte na svjetskom tržištu.
Naknade ( plate ) zaposlenika rađene su u kalkulaciji cijena rada osnovne i pomoćne opreme, a ostalo osoblje
je posebno obračunato na bazi kalkulacije iz programa restruktuiranja RMU Breza. Za eksploataciju uglja u
blokovima K4, i K5 , planirano je osim radnika koji opslužuju osnovnu i pomoćnu opremu, upošljavanje i radnika
na poslovima nadzora i pračenja rada na otkrivci i eksploataciji uglja u tehničkom i sigurnosnom smislu.
U tabelama broj 17 i 18 prikazani su troškovi vrijednosti rada osnovne i pomoćne opreme kao i vrijednosti
eksploziva i eksplozivnih sredstava.
Tabela 17.
CIJENA VRIJEDNOST
RADNIH
NAZIV OPREME KOLIČINA RADA RADA OPREME
SATI
( KM / hef ) ( KM )
1 Bušaća garnitura 2 9.601 180,00 1.728.180
2 Hidraulični bager CAT 215 C 1 9.568 143,00 1.368.224
3 Hidraulični bager CAT 231 D 1 3.491 158,00 551.578
4
Utovarivač FIJAT - HITACHI 1 9.205 175,00
1.610875
5 Kamion Mercedes za transp.
5 32.441 55,60 1.803.900
jalovine
6 Buldozer CAT D 8 L 2 2.570 194,00 498.580
7 Grejder CAT14 E 1 550 134,00 73.700
8 Servisno vozilo 1 459 119,00 54.621
9 Autocisterna za gorivo 1 859 88,00 75.592
10 Vozilo za prevoz eksploziva 1 1.298 115,00 149.270
11 Kamioni za transport uglja 3 15.286 40,00 607.434
12 Autobus 1 1.350 47,00 63.860
13 Terensko vozilo 1 585 20,00 11.700
UKUPNO : 8.597.514
U tabeli broj 17 prikazana je dinamika rada opreme sa količinom i brojem efektivnih radnih sati,
pojedinačnom cijenom rada opreme i ukupnom cijenom rada opreme na otkrivci i eksploataciji uglja u
lokalitetu Koritnik II u blokovima K4 i K5 .

Ukupna vrijednost angažovane opreme na radu u blokovima K4 i K5 lokalitet Koritnik II, iznosi 8.597.514 KM.
Tabela 18.
JEDINIČNA CIJENA VRIJEDNOST

NAZIV MATERIJALA KOLIČINA
( KM ) ( KM )
Eksploziv 957.189,68 kg 1,52 1.454.928,3
Detonirajući štapin 184.759,87 m' 0,51 95.757,53
Spororgoreći štapin 3.116,43 m' 0,71 2.212,66
RK – 8 3.561,63 komada 0,5 1.780,8
Usporivači i konektori 53.424,54 komada 4,64 247.889,87
Električni detonatori 667,8 komada 8,4 5609,52
Krune 21 komada 840,00 17.640,00
Šipke 14 komada 1.200,00 16.800,00
UKUPNA
1.842.618,7
VRIJEDNOST:
U tabeli broj 18 prikazana je količina bušaćeg pribora, eksploziva i eksplozivnih sredstava za rad na otkrivci
i eksploataciji uglja u blokovima K4 i K5,.sa jediničnim cijenama i ukupnom vrijednošću.
7.3. Rekapitulacija troškova
Tehnološki proces otkrivanja i eksploatacije čija je glavna karakteristika diskontinuitet operacija sačinjava se
od troškova po osnovu troškova opreme, pripreme stijenskog materijala za bagerovanje( utovar ),
opterećenja regulisanjem imovinsko-pravnih odnosa, strukture radne snage, transporta uglja, troškova
separisanja, i ostalim troškovima te se predstavljaju sljedećom tabelom.
Tabela 19.
TROŠKOVI VRIJEDNOST ( KM )
Po osnovu troškova opreme

- osnovna 8.597.514,00
- pomoćna
Po osnovu troškova bušenja i miniranja
- bušaći pribor
1.842.618,70
- eksploziv
- eksplozivna sredstva
Po osnovu separisanja rovnog uglja
2.096.383,50
- separacija
Po osnovu rekultivacije
167.710,68
- rekultivacija
Po osnovu radne snage
- ostali radnici ( nadzor, teh. rukovođenje i 838.553,40
sigurnost )
Po osnovu dokumentacije i ostalih troškova
- odobrenja, tehnička dokumentaciji 922.408,74
- ostali nepredviđeni troškovi
UKUPNI TROŠKOVI : 14.465.518,90

U tabeli broj 19 prikazana je rekapitulacije troškova tehnološkog procesa otkrivanja i eksploatacije na

lokalitetu Koritnik II sa ukupnim troškovima .
7.4. Dobit – gubitak
Ukupna vrijednost uglja u lokalitetu Koritnik II, blokovi K4, i K5 .iznosi Vuglja = 25.211.600 KM a ukupna vrijednost
troškovi eksploatacije iznosi Vtroškova = 14.465.518,90 KM, tako da ukupna iznos dobit, eksploatacijom uglja iz
blokova K4, i K5, lokalitet Koritnik II iznosi Vdobiti = 13.355.492 KM.
Tabela 20.
Jedinica Vrijednost
mjere ( KM )
Jalovina ( m3 č.m.) 2.897.423,4
Ugalj
( t.r.u.) 431.842
( rovni )
Ugalj
( t.k.u.) 410.244,9
( komercijalni )
Jed. cijena uglja ( KM/t ) 61,45
Prihod od uglja ( KM ) 25.211.600
Ukupan rashod ( KM ) 14.465.518,9
Ukupni troškovi ( KM/t ) 31,95
Razlika ( dobit ) ( KM ) 13.355.492
Razlika ( dobit ) ( KM/t ) 29,50
8. POMOĆNI RADOVI, MJERE SIGURNOSTI I ZAŠTITE NA RADU
8.1. Pomoćni radovi
Pod pomoćnim radovima se podrazumljeva :
• Održavanje radnog planuma u zonama rada • Prevoz eksplozivnih sredstava od glavnog

odabranih sredstava rada, magacina do površinskog kopa,
• Izrada i održavanje privremenih i etažnih • Uskladištenje i čuvanje eksplozivnih sredstava u
puteva za transport masa, priručnim spremištima površinskog kopa.
• Snadbjevanje mašina gorivom i mazivom,
• Snadbjevanje eksplozivom i eksplozivnim
sredstvima,
8.1.1. Održavanje radnog planuma na površinskom kopu ( radnoj zoni ) i odlagalištu
U cilju poboljšanja efektivnog radnog vremena, utovarnih kapaciteta kao i smanjenja oštečenja guma
kamiona na mjestu utovara predviđeni su radovi na održavanju planuma mašinama buldozer i grejder.
Ove mašine imaju zadatak da prosuti materijal prilikom utovara kao i materijal koji se nađe na radnom
planumu poslije obavljenog miniranja priguraju uz radnu etažu bagera ili utovarivača.
Prilikom guranja navedenog materijala pomenute mašine se nesmiju kretati paralelno sa kosinom etaže,
kako bi se izbjegla opasnost od eventualnog odronjavanja materijala sa etaže koja se utovara.
Radni planumi u zonama eksploatacije i na odlagalištima kao i prilazni putevi moraju se održavati u
ispravnom stanju. Kamioni istresaju jalovinske mase na ivicu platoa trase, koja se nasipa, uz navođenje
radnika koji je zadužen za te poslove.

8.1.2. Izrada i održavanje privremenih i etažnih puteva za transport otkrivke i uglja
8.1.2.1. Izrada privremenih puteva
Privremeni putevi su uglavnom veza stalnog puta sa radnim etažama i etažama na odlagalištu.
To nije put stalnog karaktera i njegova izrada nije u obimu i obliku stalnog puta. Privremeni putevi se
izrađuju nasipanjem biranog materijala otkrivke vodeći računa da isti ne pripada seriji mekih glinenih laporaca.
Ovakav nasuti materijal u sloju od 50 – 100 cm poravna se prvo buldozerom nakon čega se pristupa finijoj
obradi planuma grederom, tako da se dobije poprečni nagib i ravna površina. U toku eksplatacije put se stalno
popravlja grederom.
8.1.2.2. Izrada etažnih puteva
Pod etažnim putem podrazumljeva se dio trase koji se stalno pomjera paralelno sa napredovanjem čela
radne etaže, odnosno paralelno sa napredovanjem ivice odlagališta.
Etažni putevi imaju karakter privremenosti - nestalnosti. Etažni putevi izrađuju buldozerom a dotjeruju
pomoću grejdera. Kod ovih puteva u kopu planum je direktno materijal otkrivke u čvrstom stanju odnosno
odložena otkrivka na odlagalištu.
Etažni putevi se ne nasipaju po čitavoj dužini nego na mjestima gdje se nalaze udubljena ili materijal sa
manjom sposobnošću nošenja.
8.1.2.3. Održavanje puteva
Održavanje privremenih i etažnih puteva sastoji se u sljedećem:
• Ripanje neravnina na planu mu puta • Dopremanje materijala za nasipanje

pomoču rijača (noža) grejder neravnina kao i razastiranje (planiranje) istog,
• Ripanje površine puta uz obavezno • Na odlagalištu gdje je došlo do slijeganja,
održavanje poprečnih nagiba planuma odlaže se otkrivka koja se razastire
puta, buldožerom u cilju izravnavanja nastalih
• Odstranjenje blata nastalog trošenja puta neravnina.
ili nanošenjem gumama sa radnih etaža,
• Čišćenje odvodnih kanala puta,
U sušnom periodu potrebno je sve puteve vlažiti radi eliminisanje prašine. Vlaženje se obavlja
autocisternama sa opremom za prskanje.
U zimskom periodu se po potrebi putevi posipaju solju ili nekim drugim posipnim materijalom protiv
zaleđivanja planuma puta.
8.1.3. Snabdjevanje strojeva gorivom i mazivom
Mašine na površinskom kopu Koritnik II će biti snabdjeveni gorivom direktno to jest na licu mjesta pomoču
autocisterne za gorivo koja ima ugrađen uređaj za pretakanje i mjerenje količine goriva.
Navedene cisterne su snabdjevene uređajima za pretakanje gorivom.
U sklopu površinskog kopa Koritnik nalaziće se privremeno spremište maziva kontejnerskog tipa.
8.1.4. Snabdjevanje površinskog kopa eksplozivnim sredstvima
Snabdijevanje površinskog kopa Koritnik II eksplozivnim sredstvima vršiti će se pomoću motornog vozila koje
je registrovano za te svrhe.
Nabavka eksplozivnih sredstava za masovno miniranje vršit će se prema potrebama jednodnevne potrošnje.
Za naknadno miniranje potrebno je obezbijediti priručno spremište eksploziva.
Ova spremišta su tipskog karaktera.
U slučaju ostatka izvijesne količine eksplozivnih sredstava poslije izvršenog masovnog miniranja ista se do
narednog miniranja mogu pohraniti u priručno spremište do dozvoljene količine.

Ako ostatak prelazi dozvoljene količine uskladištenja u priručnom spremištu te je istu potrebno pohraniti u
glavni magacin eksplozivnih sredstava Rudnika Breza.
8.1.4.1. Prevoz eksplozivnih sredstava od glavnog magacina do površinskog kopa
Prevoz eksplozivnih sredstava do površinskog kopa vršiti će se motornim vozilom koje je registrovano za ove
svrhe. Količina eksplozivnih sredstava koja se prevoze nesmije preći dozvoljenu kolićinu koja je ovisna od
nosivosti motornog vozila.
Pri prevoženju eksplozivnih sredstava obavezno je prevoziti incijatore odvojeno od eksplozivnih sredstava.
Lica koja vrši prevoz eksplozivnih sredstava moraju biti palioci mina koje je odredio tehnički rukovodioc
povrpinskog kopa Koritnik II.
Ista su poučena u vršenju tih poslova kao i prijavljena kod nadležnog organa unutrašnjih poslova.
Tehnički rukovodioc površinskog kopa je dužan izdati pismeno upustvo za manipulisanje eksplozivnih
sredstava pri transportu istih.
8.1.4.2. Uskladištenje i čuvanje eksplozivnih sredstava u privremenim spremištima
Uskladištenju jednodnevne potrošnje eksplozivnih sredstava za potrebe naknadnih miniranja vrši se u glavno
spremište ( magacin ) u Rudniku Breza.
Uskladištenjem kao i manipulaciju eksplozivnih materija u ovom spremištu obavezno vršiti prema zakonskim
propisima za čuvanje i uskladištenje eksplozivnih sredstava.
Preostala količina eksploziva i eksplozivnih sredstava se mora vratiti u glavni magacin eksplozivnih sredstava
u Rudnik Breza .
Vođenje evidencije o izdavanju i radu sa eksplozivnim sredstvima vršiti prema važećim propisima a knjigu
evidencije držati u glavnom magacinu eksplozivnih sredstava u Rudnik Breza uz svakodnevnu mogučnost
pregleda i kontrole.
8.1.4.3. Mjere sigurnosti kod izvođenja bušačko-minerskih radova

na površinskom kopu Koritnik II
8.1.4.3.1. Izvođenje minerskih radova
Minerski radovi se sastoje od sljedećih operacija :
1. provjera dubine minske bušotine, 8. postavljanje usporivača ( ukoliko je veza

2. obezbjeđenje materijala za začepljavanje sa detonirajućim štapinom ),
minskih bušotina, 9. davanje zvučnih signala prije miniranja,
3. dostava eksplozivnih sredstava, 10. aktiviranje minskog polja,
4. punjenje minskih bušotina eksplozivom, 11. pregled minskog polja i likvidacija
5. začepljenje minskih bušotina, zatajenih eksplozivnih sredstava (ukoliko
6. obezbjeđenje minskog polja – fizičke straže, dođe do zatajivanja ),
7. povezivanje minskih bušotina u minskom 12. davanje zvučnih signala poslije miniranja.
polju,
Svi radovi moraju se tehnološki, tehnički i organizaciono izvoditi tako, da se obezbijedi zaštita ljudi, prirodnih
i izgrađenih objekata, opreme, ekološke sredine od : rasprskavajućih (odbacujućih) komada minirane
materije, seizmičkog ( potresnog ) djelovanja eksplozije, djelovanja vazdušnog udarnog talasa
(pritiska).
8.1.4.3.2. Rad na masovnom miniranju
Za svako masovno miniranje dubokim minskim bušotinama mora se izraditi plan miniranja minskog polja, koji
mora sadržavati :
1. raspored i dubine minskih bušotina, 2. način punjenja minskih bušotina i

količina eksploziva,

3. način iniciranja minskih punjenja i detonatora i usporivača,

aktiviranja mina, 5. širenje detonacije u minskom polju i
redoslijed rušenja,
6. zone opasnosti od miniranja.
4. način spajanja – vezivanje miskog polja i
ugrađivanje
Neposredno prije donošenja eksploziva na mjesto gdje će se minirati mora se prostor na rastojanju od 30 m
naokolo vidno obilježiti crvenim zastavicama, a na transportnim putevima koji vode u zaštićeni prostor postaviti
straže.
U ovom prostoru smije se nalaziti samo osoblje za punjenje minskih bušotina. Eksplozivno punjenje če biti
stubno ( kontinuirano).
Bušotina se puni patronima ili rinfuznim eksplozivom, koji se u bušotinu spušta slobodnim padom, izuzev
udarne patrone koja se pažljivo spušta privezana detonirajućim štapinom – ukoliko je rad sa detonirajućim
štapinom, ili opremljena neelektričnim detonatorom i privezana sa detonatorskom cjevčicom – ukoliko je rad sa
neelektričnim sistemom povezivanja i iniciranja eksplozivnih punjenja.
Dužina čepa količina eksploziva po jednoj minskoj bušotini, po intervalu usporenja i minskom polju
određivaće se u zavisnosti od minskog polja – radne sredine i gravitirajućih objekata.
Dužina čepa može se određivati prema liniji najmanjeg otpora po formuli : Č = ( 0,8 – 1,2 )W, ili prema
prečniku bušotine Č = ( 20 – 40 )d.
Za čep se uglavnom koristi prašina nastala bušenjem minske bušotine. Oštećene minske bušotine i minske
bušotine koje nisu pravilno raspoređene ne smiju se puniti eksplozivom. Vlažne ili vodom ispunjene bušotine
moraju se puniti eksplozivom koji je otporan na vlagu, ili zaštićen od djelovanja vode – patroniran. Eksplozivi se
ne smiju upotrebljavati u blizini otvorenog plamena. Kada se radi sa eksplozivima ne smije se upotrebljavati
pribor i alat koji varniči. Masovno miniranje smije se vršiti samo pri dnevnoj svjetlosti. Za vrijeme magle i slabe
vidljivosti dozvoljeno je pri masovnom miniranju paljenje mina sa naročito pooštrenim obezbjeđenjem područja
koje može biti ugroženo, i uz pojačan nadzor miniranja.
Minske bušotine puni i za paljenje oprema palilac mina. Svako masovno miniranje unosi se u dnevnik
miniranja koji sadrži :
1. broj i dubinu minskih bušotina i 4. skicu minskog polja sa načinom povezivanja i

ukupnu dužinu ( m ) paljenja minskog polja
2. utrošak eksploziva po bušotini 5. ostvarene rezultate – odminirano m3
3. ukupan utrošak eksploziva i
eksplozivnih sredstava
8.1.4.3.3. Određivanje sigurnosnih zona
Opasnosti koje nastupaju kod miniranja definisane su Pravilnikom o tehničkim normativima za rukovanje
eksplozivnim sredstvima i miniranju u rudarstvu, i to su :
1. opasnost toplotnog dejstva

2. opasnost od otrovnih i zagušljivih plinova
3. opasnost djelovanja vazdušnog udara
4. opasnost razbacivanja
5. opasnost seizmičkog dejstva

8.1.4.4. Određivanje sigurne udaljenosti između epicentra miniranja na PK " Koritnik II" i
okolnih stambenih objekata
Za objektivnu ocjenu seizmičkog efekta miniranja na PK " Koritnik II" , odnosno njegovog štetnog
dejstva, treba definisati fizički mjerljive veličine.
Kod određivanja intenziteta seizmičkog efekta presudan uticaj imaju slijedeći uticajni faktori:
 Tip i konstrukcija objekta ( način izgradnje i bondruk, armirano-betonski sa vertikalim i

horizontalnim serklažima )
 Udaljenost objekta od epicentra miniranja na PK " Koritnik II"
 Položaj objekta u odnosu na izvođenje miniranja na radnim etažama PK " Koritnik II"
 Litološki sastav krovinskih naslaga na lokaciji predmetnog objekta
 Fizičko-mehaničke karakteristike tla u direktnoj su vezi sa brzinom prostiranja talasa kroz
različite tipove litoloških naslaga
Bezopasna udaljenost u direktnoj je zavisnosti od čitavog niza parametara, kao i od tehničkog

stanja konstrukcije objekta.
Bezopasna udaljenost računa se preko izraza:
Rb = K b ⋅ K p ⋅ K z ⋅ Rred ⋅ 3 Q
gdje je:
Rb - Sigurna udaljenost objekta od seizmičkog uticaja miniranja [ m ]

Kb - Koeficijent koji zavisi od tehničkog stanja objekta
Kp - Koeficijent koji zavisi od brzine punjenja, udaljenosti, metode i mjesta miniranja
Kz - Koeficijent zemljišnih uslova
Rred - Redukovana udaljenost [ m ]
Q - Količina eksploziva [ kg ]
Prikaz korekcionih koeficijenata:
U tabeli 21. prikazane su vrijednosti koeficijenta Kb , koji zaviosi od tehničog stanja objekta
Tabela 21.
Stanje objekta Stepen Kb
Jače stabilniji 6 1,0

Objekti koji posjeduju neke deformacije 5 1,6
Trošni objekti 4 2,5

Za određivanje vrijednosti redukovanog rastojanja Rred, kod različitih metoda miniranja i

koeficijenta Kp koristi se tabela 22.
Tabela 22.
N A Č I N M I N I R A NJ A
STEPEN
POTRESA
TRENUTNO MILISEKUNDNO
R0 Ri Rp R0 Ri Rp
1 100 91 72 80 83 63
2 63 - 100 58 - 91 46 - 72 50 - 80 52 - 83 40 - 63
3 40 - 63 37 - 58 29 - 46 32 - 50 34 - 52 25 - 40
4 25 - 40 23 - 37 18 - 29 20 - 32 21 - 34 16 - 25
5 16 - 25 15 - 23 12 - 18 13 - 20 13 - 21 10 - 16
6 10 - 16 9 - 15 7,3 - 12 8 - 13 8,3 - 13 6,3 - 10
7 6,3 - 10 5,8 - 9 4,6 - 7,3 5-8 5,2 - 8,3 4 - 6,3
8 4 - 6,3 3,7 - 5,8 2,9 - 4,6 3,2 - 5 3,4 - 5,2 2,5 - 4
9 2,5 - 4 2,3 - 3,7 1,8 - 2,9 2 - 3,2 2,1 - 3,4 1,6 - 2,5
10 - 12 2,5 2,3 1,8 2 2,1 1,6
Kp 1 0,91 0,72 0,8 0,83 0,63
R0 - Redukovana udaljenost za površinske kopove

Ri - Redukovana udaljenost za eksplozije na izbacivanje ( jednokratno )
Rp - Redukovana udaljenost za podzemne radove
Uticaj zemljišnih uslova na seizmički efekat karakteriše se koeficijentom Kz ,

( vrijednosti date u tabeli 23. )
Tabela 23.
VRSTA PRIRODNOG MATERIJALA KZ

Stjenoviti slojevi , čvrsti 0,5
Stjenoviti slojevi , ispucali 0,7
Polustjenoviti slojevi ( gips, margel i pješčanik ) 0,8
Šljunkovito zbijeno tlo 0,9
Pješčanik i glina sa vodom na dubini ( L = 5-10 m ) 1,2
Pješčanik i glina sa vodom do 5,0 m dubine 1,4
Muljevito zemljište 1,8
Redukovana udaljenost određuje se na osnovu izraza:
R
Rred =
3 Q
gdje je:
 R - rastojanje između mjesta miniranja i ugroženog objekta [ m ]

 Q - količina eksploziva pri jednom miniranju

450
Rred = ------------------- = 55,78
3
525
Rred = 55,78
Rb = 2,5 ∙ 0,8 ∙ 0,7 ∙ 55,78 3

525
Rb = 629,97 m
3
Rb= 1,6 · 0,8 · 0,7 · 55,78 525
Rb = 403,18 m
3
Rb= 1,0 · 0,8 · 0,7 · 55,78 525
Rb= 251,99 m
Uvidom u Izvod iz situacionog plana PK „ Koritnik II „ vidljivo je da se najbliži stambeni objekat

nalazi u selu Koritnik na udaljenosti od 450 m, i isti je isplaćen kao totalna šteta. Slijedeći bliži
stambeni objekat nalazi se na udaljenosti od 500 m. U selu Kamenice i Izbod najbliži stambeni
objekti nalaze se na udaljenosti od 480 do 500 m. Kako je proračunom dobijena (za kb=1,6 objekti
koji posjeduju neku deformaciju) bezopasna udaljenost izvan Rb = 403,18 m izvodi se zaključak da
miniranje na PK „ Koritnik II „ nemože izazvati štetne uticaje na okolne građevinske objekte ukoliko
se pravilno vrši miniranje.Besopasna udaljenost (za kb=2,5 trošni objekti) je izvan udaljenosti
Rb=629,97 m,a za jaće stabilne(za kb=1,0) je izvan udaljenosti Rb= 251,99 m.
8.1.4.5. Mjere obezbjeđenja javne sigurnosti pri miniranju
Vrijeme i mjesto miniranja, kao i značenje zvučnih signala za upozorenje pri miniranju, moraju se objaviti na
tablama, i to na vidnom mjestu. Neposredno prije donošenja eksploziva na mjesto gdje će se minirati, mora se
prostor na rastojanju od 30 m naokolo vidno obilježiti crvenim zastavicama. Neposredno prije davanja zvučnih
signala, na pristupnim putevima, koji vode u zaštićeni prostor vrši se i fizičko obezbjeđenje minskog polja od
strane radnika koji vrše miniranje. Za upozornje o miniranju zaposlenog osoblja, kao i lica u bližoj i daljoj okolini,
koristi radi sigurnosti i zvučne i glasovne signale.
Zvučni signali su daleko sigurniji i daju se nakon što je napunjeno minsko polje, i to :

Tabela 24.
Minske rupe su napunjene eksplozivom i začepljene, prestaje

1. Prvi signal ( 1 X dugo )
rad mehanizacije, sklanjaju se ljudi iz ugroženog područja.
Mine su pripremljene za paljenje, minsko polje je povezano,
2. Drugi signal ( 2 X dugo )
postavljeni usporivači i detonatori.
Daje se najmanje jedan minut poslije drugog signala i
3. Treći signal ( 3 X dugo )
objavljuje početak paljenja mina.
Objavljuje završetak miniranja i smije se dati kada se palioc
4. Četvrti signal ( 1 X kratko )
uvjeri da nema nikakve opasnosti.
5. Peti signal ( zavijajući znak ) Opasnost.
Pored zvučnih signala davati i glasovne signale povikom "VATRA", "MINE" neposredno pred početak
paljenja mina. Poslije završenog miniranja uzvikom "GOTOVO", palioc objavljuje da je miniranje završeno.
8.2. Mjere zaštite kod izvođenja rudarskih radova
Mjere zaštite kod izvođenja rudarskih radova na površinskom kopu Koritnik II, unutrašnjem
odlagalištu i pripadajućem prostoru vanjskog odlaganja su obrađane u ovom projektu dat osvrt na
neke specifične slučajeve, kod rada hidrauličnih bagera ili utovarivača neophodno je pomenuti
mjere kojih se zaposleni moraju pridržavati u cilju bjezbjednijeg rada:
• Radlišta kojima radi pomenuta oprema moraju se održavati u ispravnom stanju. Ako se
na radilištu usljed eventualnog ispadanja materijala iz kamiona ili nekih drugih razloga
nađu veči komadi materijala iste je neophodno buldožderom prigurati uz nožicu etaže
koja se uzima odakle će ih bager utovariti u kamione,
• Gornju površinu etaže neophodno je redovno osmatrati naročito u slučaju eventualne
pojave pukotine. Sve nepredviđene pojave unijeti u knjigu dnevnog izvještaja o radu na
površinskom kopu i o njima upoznati tehničkog rukovodioca,
• Ukoliko eventualno nakon obavljenog reza bagera u vrhu etaže ostanu da vise izvjesni
komadi materijala potrebno je da iste buldozer obori niz kosinu etaže. Pri obavljanju
ovih radova bager treba povuči na dozvoljenu udaljenost od etaže da oboreni komadi
nebi udarili u bager,
• Kod istresanja kašike u kamion bager mora uvjek u takvoj poziciji da mu je zadnji dio
okrenut etaži koju uzima,
• U vrijeme utovara kamion nesmije biti blizu etaže zbog ugrožavanja od eventualnog
obrušavanja materijala iz etaže. Zbog toga kod postavljanje kamiona u poziciju utovara
bagerista zvučnim signalom koji posjeduje bager označava momenat kada kamion
mora da se zaustavi,
• Kamion nesmije krenuti sa mjesta utovara prije nego mu bagerista istim zvučnim
signalom da znak da je utovar završen.
8.2.1. Mjere sigurnosti kod transporta kamionima
Putevi za transport kamionima pored projektom definisanim širina moraju ispunjavati predviđene
uslove u pogledu uspona, poluprečnika krivina, poprečnog nagiba u krivinama prema tehničkim
karakteristikama kamiona.

• Posebnu pažnju pored širine treba obratiti : proširenje u krivini, nagib krivina,
poprečnog nagiba puta, ograničenju brzine, kretanju vozilu prilagođeni uslovima puta,
razmak vozila pri vožnji a što zavisi od vremenskih prilika i uslova puta,
• Stalni putevi za kamionski transport u poprečnom presjeku na pravim dionicama
moraju imati nagibe na obe strane koje iznose 2%,
• Putne podloge u krivinama moraju se izraditi sa nagibom u pravcu poluprečnika krivine
do 6% ,
• Vanjske ivice puteva na etažama površinskog kopa u uzdužnom smjeru moraju biti
obezbjeđene nasipom visine najmanje 1 metar da bi se spriječio pad kamiona niz
kosinu,
• Radi odvodnjavanja puta dozvoljen je prekid pomenutog nasipa od 2 m i na rastojanju
od najmanje 15 m u uzdužnom dijelu puta,
• Nije dozvoljeno kretanje kamionom po magli ako je vidljivost manja od 60 m i ako
kamione nisu opremljeni odgovarajučem svjetlom za vožnju po magli a i u toku
intezivnih atmosferskih padavina kao i u drugim slučajevima smanjene vidljivosti,
• Po stalnim putevima je zabranjeno preticanje kamiona izuzev ako nije riječ o različitim
tipovima kamiona i kada se preticanje može obaviti bez opasnosti,
• Za vrijeme zime stalni i privremeni putevi se moraju redovno čistiti od snijega i leda a
dijelovi putevi sa krivinom i usponom moraju se po potrebi posipati solju, šljakom,
tucanikom,pijeskom ili običnim sredstvima,
• Za očuvanje podloge puta veoma je važno čistiti kanale puta i držati ih protočnim za
vodu,
• Put treba obezbijediti od eventualnog odrona gornje etaže ako je potrebno smanjenjem
visine etaže, podkipavanjem i sl.
• Put mora biti bezbijedan od eventualnog klizanje terena kao i udaljen od rasjednih
zona,
• Komadi materijala iz kosina koji bi mogli ugroziti ljude ili opremu moraju biti
blagovremeno uklonjeni,
• Kamioni u toku eksplatacije moraju biti ispravni a pri kretanju unazad moraju davati
zvučne i svjtlosne signale,
• Prilaz ivici kosine odlagališta može se vršiti samo uz obavezno prisustvo radnika na
odlagalištu koji je zadužen za navođenje kamiona i to na udaljenost koja garantuje
bezbjednost kamiona,
• Kod odlagališta gdje dolazi do pojave pukotine zabranjeno je ulaziti u područje istih več
se materijal gura buldozerom,
• U toku vožnje kamionom nije dozvoljeno:
- Kretanje kamiona sa dignutom kipom ,

- Kretanje kamionom unazad duže od 30 m osim pri izradi usjeka i sl.
- Prelaženje preko kablova koji nisu zaštičeni,
- Parkiranje na nagibima ,
- Ulaženje pod bager bez datog signala od strane bageriste ili van granica
vidljivosti istog,
• Kod utovara pored ostalog naročito se pažnja mora obratiti na sljedeće:
- Utovar kamiona se vrši samo sa strane ili od pozadi,

- Prenošenje kašike bagera preko kabine nije dozvoljeno,
- Polazak kamiona poslije završenog utovara dozvoljen je samo poslije zvučnog
signala koji daje rukovaoc bagera,
- Tehnički rukovodioc je dužan izdati pismeno upustvo o mjerama koji se
rukovaoc kamiona mora pridržavati pri radu i održavanju.
Tehnički rukovodilac je dužan izdati pismena upustva o mjerama kod obavljanja poslova
miniranja, nabavka, skladištenje, bagerovanje i transport, upotreba mašina ( opreme ), i drugo.

Tehnički rukovodioc je dužan izdati pismeno upustvo o mjerama svih ostalih poslova koji će se
koristiti u eksploataciji u površinskom kopu Kortnik, mjera koje su definisane zakonom o rudarstvu,
pravilnicima i propisima u rudarstvu.
OSNOVNA OPREMA SA TEHNIČKIM KARAKTERISTIKAMA
Zemlja porijekla : ŠVEDSKA

Tip : ROC 860 HC
Dužina pri transportu (m) 8,50
Bušaća garnitura Atlas Copco ROC 860 HC Visina pri transportu (m) 3,50
Visina (m) 3,20
Dužina (m) 5,63
Širina (m) 2,83
Visina pri radu (m) 8,5
Visina kabine (m) 3,2
Dužina gusjenica (m) 3,23
Prečnik bušenja (mm) 76-152
Dužina bušaće šipke (m) 5,5
Sila izvlačenja šipke (kN) 90
Nagib tornja pri bušenju (o) (-17)-121
Brzina kretanja (km/h) 3,00
Dubina bušenja maximalno (m) 45
Masa t 16,8
Motor-tip, model OM 442A
Snaga motora (kW) 245
Kompresor tip, model ACXPH 8
Snaga motora kompresora (kW) 245
Kapacitet kompresora (m3/min) 17,7
Pritisak kompresora (bar) 20
Visina od tla (m) 0,37
Tehnički kapacitet (m/h) 24-40
Zemlja porijekla: SAD

Tip:
CAT 215 C Hidraulični bager CAT 215 C
3
Zapremina kašike (m ) 2,0
Dužina katarke (m) 10,5
Radijus zadnjeg kraja platforme (m) 4,5
Max. visina utovara (m) 3,8
Visina kabine bageriste (m) 1,83
Visina najnižeg dijela (m) 0,73
Masa bagera (t) 44,6
Brzina transporta (km/h) 4,5
Brzina okretanja (o/min) 6,2

Zemlja porijekla : ITALIJA
Tip : FH - FR 220.2
Visina najnižeg dijela (m) 0,46
Razmak osovina točkova (m) 3,45
Dužina (m) 8,47 Utovarivač FIJAT - HITACHI
Visina za utovar (m) 4,31
Zapremina kašike (m) 3,0
Ugao zakretanja kašike (o) 45
Visina istresanja (m) 3,15
Visina kopanja (m) 5,16
Dubina kopanja (m) 0,47
Brzine - naprijed i/ii/iii/iv (km/h) 6,7/11,1/21,2/3
Brzine - nazad i/ii/iii/iv (km/h) 6,7/11,1/21,2/2
Tip motora FIAT 8465T
Masa utovarivača (t) 20,5
Gume 26,5x25
Zemlja porijekla : NJEMAČKA

Mercedes
Kamion MERCEDES Tip : 3535
Dužina kamiona (m) 6,7
Visina kamiona (m) 2,8.
Visina utovara (m) 2,6
Visina podignutog sanduka (m) 9,4
Najniža tačka kamiona (m) 06
Najniža tačka podignutog sanduka (m) 0,9
Dužina sanduka (m) 5,3
Dužina štitnika kabine (m) 0,9
Zapremina sanduka (m3) 11,5
Širina kamiona (m) 2,2
Unutrašnja širina sanduka (m) 2,1
Masa kamiona (t) 13,9
Masa korisnog tereta (t) 22
Ukupna masa kamiona (t) 26
Max. Brzina kamiona (km/h) 80

SAD
Zemlja porijekla :
CAT D 8L
Tip :
Visina (m) 4,00

Buldozer CAT D8L
Visina pluga (m) 1,934
Dužina pluga (m) 4,314
Dužina gusjenica (m) 4,919
Dužina (m) 8,138
Visina gusjenica
(m)
Visina dizanja pluga
(m)
Dubina spuštanjapluga
(m)
Širina buldozera (m) 4,314
Širina gusjeničnog traga (m) 2,860
Širina gusjenice (m) 0,610
Zakretanje pluga - vertikalno (o)
Zakretanje pluga - horizontalno (o)
Dozvoljeni uspon (uzbrdo-nizbrdo) (o)
Brzine naprijed I – II - III (km/h) 3,9/6,8/11,8
Brzine nazad I – II - III (km/h) 4,8/8,4/14,7
Tip motora
Snaga motora
(kW) 302
Zapremina rezervoara motora za
gorivo (lit)
Masa buldozera (t) 81,8
Specifični pritisak na tlo (N/cm2) 35,5
Zemlja porijekla : SAD
Tip : CAT 14 E
Visina iznad pluga ( m ) 3,07
Visina najnižeg dijela ( m ) 0,14

Grejder CAT 14 E
Razmak osovine točkova ( m ) 1,84
Razmak osovine točka i pluga ( m ) 3,10
Razmak do kučišta mašine ( m ) 9,96
Razmak od ose ripera ( m ) 9,99
Ukupna dužina ( m ) 11,62
Razmak prednjih točkova ( m ) 2,47
Širina traga točkova ( m ) 2,988
Širina profila točkova ( m ) 3,078
Dužina pluga ( m ) 4,88
Visina pluga ( m ) 0,79
Dubina razrivanja riperom ( m ) 0,41
Tip motora CAT 3406 B disel
Snaga motora ( kW ) 215
Masa grejdera ( t ) 27,28
Gume 18 x 25

LITERATURA
STRUČNA
Dr. Nemanja Popović, dipl. ing. rud.
"Naučne osnove projektovanja površinskih kopova",
Sarajevo 1984 godine
Dr. Dražan Đukić, dipl. ing. rud

"Geomehanika u površinskoj eksploataciji",
Tuzla 1984. godine
Prof. Milovan Antunović-Kobliška

"Opšti rudarski radovi",
Beograd 1973. godine
TEHNIČKA DOKUMENTACIJA
RMU "BREZA"
GLAVNI RUDARSKI PROJEKAT – Površinska eksploatacija glavnog i
podinskog ugljenog sloja istočnog istražnog podrućja „ Koritnik „
Rudarski institut Tuzla, Sarajevo – april -1982 godine,
DOPUNSKI RUDARSKI PROJEKAT – Površinska eksploatacija glavnog

i podinskog ugljenog sloja „ Koritnik II„
Rudarski institut Tuzla, Sarajevo – mart -1983 godine,
Elaborat – Klasifikacija, kategorizacija i proračun rezervi I podinskog

sloja na području „ Koritnik „
Rudnik mrkog uglja „ Breza „,Breza juli 2007 godine
IZVJEŠTAJ – o inženjersko geološkim i geomehaničkim

istraživanjimana lokaciji površinskog kopa „ Koritnik „ kod Breze
Geoinženjering – Sarajevo 1982 godine
Elaborat – Tehno – ekonomska analiza rentabilnosti i ekonomske

opravdanosti nastavka eksploatacije uglja na PK „ Koritnik II „
Rudnik mrkog uglja „ Breza „ Breza novembar 2006 godine
DOPUNSKI RUDARSKI PROJEKAT-Eksplotacije preostalih rezervi uglja

podinskog ugljenog sloja DTL metodom u blokovima K1,K2 i K3 na
površinskom kopu,,Kortnik II“ RMU ,,Breza“ d.o.o. Breza.
SRETNO



DTL Metoda, RMU Breza - Zijad Frljak

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

DTL Metoda, RMU Breza - Zijad Frljak

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DRP – Eksploatacije preostalih rezervi uglja podinskog ugljenog sloja DTL metodom u

Lica koja su učestvovala u izradi projekta :

Dopunski rudarski projekat

Rukovodioci izrade projekta – projektanti : . 1. Zijad Frljak, diplomirani inženjer rudarstva

Projektanti saradnici : 1. mr.Seid Osmanović, diplomirani inženjer rudarstva

2. mr.Jakub Dinarević, diplomirani inženjer rudarstva

3. mr. Edin Čosić, diplomirani inženjer rudarstva

4. Suad Čosić, diplomirani inženjer rudarstva

5. Maida Omerhodžić, diplomirani inženjer geologije

6. mr.Munib Zaimović, diplomirani inženjer rudarstva

Tehnička obrada : Ahmedspahić Hajrudin , geodetski tehničar

Dokaz o podobnosti lica koja su rukovodila izradom projekta :

Na sljedećim stranicama priloženi su dokazi o podobnosti lica koja su rukovodila izradom:

Dopunski rudarski projekat

Projekat izradio - Društvo za proizvodnju,inženjeging i usluge RUDEXd.o.o.Sarajevo 1

U sastavu Rudnika mrkog uglja "Breza" posluju pogoni :

Društvo trenutno upošljava 1.250 radnika, ( 10.11.2011. godine ).

PODACI O PROJEKTNOJ ORGANIZACIJI

Projekat izradio - Društvo za proizvodnju,inženjeging i usluge RUDEXd.o.o.Sarajevo 2

1. PRIKAZ POSTOJEĆEG STANJA SA OBRAZLOŽENJEM POTREBE ZA IZRADU

1.1 Prikaz postojećeg stanja

2. GEOLOŠKE KARAKTERISTIKE PODINSKOG UGLJENOG SLOJA I OBRAČUN

2.1. Lokacija i ograničenje ležišta

3. TEHNIČKO - TEHNOLOŠKA RJEŠENJA SA UKLAPANJEM U POSTOJEĆU DOKUMENTACIJU

3.1. Diskontinuirana tehnologija otkrivanja i eksploatacije uglja

4. PRORAČUN UTOVARNO TRANSPORTNIH KAPACITETA NA OTKRIVCI I EKSPLOATACIJI

4.1. Proračun utovarnog kapaciteta - hidrauličnog bagera CATERPILLAR 215 C na otkrivci

Projekat izradio - Društvo za proizvodnju,inženjeging i usluge RUDEXd.o.o.Sarajevo 3

5. BUŠENJE I MINIRANJE ( PRIPREMA RADNE SREDINE ZA BAGEROVANJE ) ZA

5.1. Miniranje otkrivke kod primjene hidrauličnog bagera kašikara i utovarivača

6. DINAMIČKI RAZMJEŠTAJ KOLIČINA OTKRIVKE SA LOKALITETA KORITNIK PO

6.1. Odlaganje otkrivke iz diskontinuiranog tehnološkog procesa

7.1. Ekonomska vrijednost uglja

8. POMOĆNI RADOVI, MJERE SIGURNOSTI I ZAŠTITE NA RADU

8.1. Pomoćni radovi

OSNOVNA OPREMA SA TEHNIČKIM KARAKTERISTIKAMA

Projekat izradio - Društvo za proizvodnju,inženjeging i usluge RUDEXd.o.o.Sarajevo 4

SADRŽAJ CRTANIH PRILOGA Razmjera :

SITUACIONA KARTA EKSPLOATACIONOG POLJA RMU „

1. - SITUACIONA KARTA POVRŠINSKI KOP „ KORITNIK “ 1 : 1 000

- Situaciona karta površinski kop „ Koritnik “

- Situaciona karta površinski kop „ Koritnik “

- Situaciona karta površinski kop „ Koritnik “

Poprečni profili P-2,P-3,P-4,P-5,P-6,P-7,P-8,P-9,P-10

Projekat izradio - Društvo za proizvodnju,inženjeging i usluge RUDEXd.o.o.Sarajevo 5

Područje ležišta površinskog kopa “Koritnik II ” se nalazi na samom “sjevero-istočnom” obodu

Projekat izradio - Društvo za proizvodnju,inženjeging i usluge RUDEXd.o.o.Sarajevo 6

Projekat izradio - Društvo za proizvodnju,inženjeging i usluge RUDEXd.o.o.Sarajevo 7

1. PRIKAZ POSTOJEĆEG STANJA SA OBRAZLOŽENJEM POTREBE ZA IZRADU NASLOVLJENOG PROJEKTA

1.1 Prikaz postojećeg stanja

Projekat izradio - Društvo za proizvodnju,inženjeging i usluge RUDEXd.o.o.Sarajevo 8

1.2 Obrazloženje potrebe za izradu naslovljenog projektnog zadatka

Projekat izradio - Društvo za proizvodnju,inženjeging i usluge RUDEXd.o.o.Sarajevo 9

Projekat izradio - Društvo za proizvodnju,inženjeging i usluge RUDEXd.o.o.Sarajevo 10

Slika br. 5 . Sjeverni i zapadni dio ležišta Koritnik sa oznaćenim blokovima K4 , K5

2. GEOLOŠKE KARAKTERISTIKE PODINSKOG UGLJENOG SLOJA

2.1. Lokacija i ograničenje ležišta

Lokalitet površinskog kopa "Koritnik" nalazi se na sjeveroistočnom obodu područja, neposredno

2.2. Sirovinska baza

Sirovinska baza PK "Koritnik" definisana je "Elaboratom o klasifikaciji, kategorizaciji i proračunu

2.3. Morfološko-hidrogeološke i klimatske prilike područja

Projekat izradio - Društvo za proizvodnju,inženjeging i usluge RUDEXd.o.o.Sarajevo 12

2.4. Istorijat dosadašnjih istraživanja i površinske eksploatacije u RMU „ Breza „