‫ا

ت او 
ت  ‪ -‬ة‬ ‫‪5‬‬
‫‪ .I‬ااء ا 
ء‬
‫• ا او
اا ء‬
‫  ادو ‪ H2O / HO-‬و ‪)*+‬ة ادو ‪. H3O+ / H2O‬‬ ‫' اء &‪ !%‬أ‪!"#‬‬

‫ا او
اا ء ه "* ‪)*+ -‬ة )ث ‪' 3!4‬ت اء ‪X‬دي‬
‫‬
‫‪2H2 O
H3 O+ + OH-‬‬ ‫إ‪ 8‬ازن آ!!‪-# 6‬د[‪:‬‬

‫‪-#‬د ا او

اا ء ه ا‪-‬د ا‪1
2 !,‬ل او
اي‬ ‫
‬
‫‪# 3!4 ,‬دو اء‪:‬‬
‫‪H2O
HO- +H+‬‬
‫‪H2O + H+
H3O+‬‬
‫‪H2O + H2O
H3O+ + HO-‬‬

‫‪H O+  = HO- ‬‬ ‫ اء ا‪:`a‬‬ ‫

‬
‫‪ 3‬‬ ‫‪ éq ‬‬ ‫‪ éq‬‬

‫• ااء ا 
ء‬

‫@‪ 4‬اازن ا‪1‬و

 ‪-4‬د ا او
اا ء ‪ 8b‬ااء ا 
‬
‫‬
‫‪K e = H3O+  ⋅ HO- ‬‬ ‫ء و ‪!-‬ه‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ éq ‬‬ ‫‪ éq‬‬

‫▪ ;‪ :‬ها ا‪ 7! 8* 9-‬ا! ا‪.!6‬‬ ‫
‬

‫‪K e =10-14‬‬ ‫▪ ‪ :- > 4@ K e‬إ> ‪)4‬ر اارة‪ )B* ،‬در اارة‪:25°C‬‬
‫‪pK e = - logK e‬‬ ‫▪ ! اازن ا 
ء أ‪)-4 P‬د‪:‬‬
‫‪pK e =14‬‬ ‫و *‪ )B‬در اارة‪:25°C‬‬

‫• ‪ UV‬ال ‪pH‬‬

‫‪)# !#‬ة‬

‫‪!P !#‬‬ ‫‪)*+ !#‬‬

‫)*‪(25°C )B‬‬

‫‪1‬‬
‫*)ة‬+ - ‫ت‬2*"4 
‫و‬1‫ا>ت ا‬5
!P‫ ا‬4@ .II

p‫د "*  ه‬-4 

‫و‬1‫ اازن ا‬4@ ‫ ه‬A/B ‫! دو‬P‫ ا‬4@
:‫ اء‬7# ‫ادو‬

A (aq) +H2 O(l)
H3 O+( aq) +B ( aq)
H3O+  ⋅ B
eq eq
KA = :‫!ه ه‬- ‫و‬
A eq

pK A = - logK A :4h4 A/B ‫دو‬# ! P‫أ‬

.‫)ون و)ة‬4 ‫ *)دان‬pK A ‫ و‬K A

:h#‫• أ‬
KA pK A ‫ادو‬

1,0 0,0 H3O+ / H2O

1,0.10-14 14,0 H2O / HO-
1,6.10-5 4,8 CH3COOH / CH3COO-

:A/B ‫ دو‬6# ‫ل‬# pH !- •

Beq
pH = pK A +log :!‫ ا‬+2-‫ ا‬mBb !P‫ ا‬4@ !- 3#
Aeq

‫*)ة‬+ -  *" ‫ اازن‬4@ .III

‫ ازن‬8‫دي ها ا"* إ‬X.A2/B2 ‫دو‬# ‫*)ة‬+ ‫ و‬A1/B1 ‫دو‬#  3!4 *"‫ ا‬-

A1(aq) + B 2(aq)
B1(aq) + A 2(aq) :[‫د‬-#

B1  eq ⋅  A 2  eq
K= : ‫ ها اازن ه‬4@
A1  eq ⋅ B 2  eq

:3!‫ دو‬3!1‫! اا‬P‫ ا‬4@ ‫*ر‬4 ‫و‬

H3O+  ⋅ B 2  H3O+  ⋅ B1 
eq eq eq eq
K A2 = ‫و‬ K A1 =
A 2 eq A1 eq

KA pK A - pK A
K= 1 =10 2 1 : ‫! ا‬-‫ ا‬mBb
KA
2

2
‫*)ة‬+ - ‫ت‬2*"4 
‫و‬1‫ا>ت ا‬5

:‫ل‬h# •
. 6# ‫ل‬#  )!b‫ أ
ت ا!)روآ‬7# q
hr‫ "*  ا‬-

CH3COOH(aq) +HO-(aq)
CH3COO-(aq) + H2O(l) :*"‫د ا‬-#

pKA1= 4,8 : CH3COOH / CH3COO- :‫ادون ا)&ن ه‬

pKA2= 14,0 : H2O / HO- ‫و‬

CH3COO- 
eq
K= : ‫ اازن ه‬4@
CH3COOH eq ⋅ HO- 
eq

pK A - pK A
K =10 2 1 =1014,0- 4,8 =1,7.109 : ‫! ه‬+ ‫و‬

.w‫ ا‬8B‫ ا*ر ا"* آ!  ا‬3x : K >1,0.10 4 ‫ أن‬u2

6# ‫ل‬#  ‫*)ة‬+ ‫ة  أو‬+ .IV

.‫ون‬4 (‫ب‬b‫)ان )اآ‬1" (‫![)ه‬4+ ‫)ى‬# ‫*)ة( ه‬+ ‫ة  )أو‬+
.!P‫ ا‬4@ ‫ أو‬pH‫ أو ال‬6B‫)م ا‬1‫ ا‬b
‫ل‬-V4 ‫*)ة‬+ ‫ة  أو‬+ !! 3x
3!P ‫ة‬+ 
‫ر‬1# •
H3O+ 
  éq 10-pH
τ= = : ‫ اء ه‬7#  *" 6B‫)م ا‬1‫ ا‬b

c c
. 6B‫)م ا‬1‫ ا‬b
)) 3# ‫ن‬Bx c p!‫ آ‬-# ‫ ال و‬pH ‫!س‬+

‫ أي‬τ1 > τ2 ‫ إذا آن‬A2  3# ‫ى‬+‫ أ‬A1  ‫ن‬x !‫)
" اآ‬B*
1 

. pH1 < pH2

4@ ‫ى ه اي [ أآ‬+ ‫)

" اآ! و
" در اارة ا ا‬B*
2 

.pKA 4@ ‚%‫! أي أ‬P

3!)*+ ‫ة‬+ 
‫ر‬1# •
HO -
  éq Ke 10pH-pKe
τ= = = : ‫ اء ه‬7# ‫*)ة‬+ *" 6B‫)م ا‬1‫ ا‬b

c c ⋅ 10-pH c

3
‫*)ة‬+ - ‫ت‬2*"4 
‫و‬1‫ا>ت ا‬5

‫ أي‬τ1 > τ2 ‫ إذا آن‬B2 ‫*)ة‬+ 3# ‫ى‬+‫ أ‬B1 ‫*)ة‬+ ‫ن‬x !‫)
" اآ‬B*
3 

. pH1 > pH2

4@ ‚%‫ى ه ا  أ‬+ ‫*)ة ا‬1‫)

" اآ! و
" در اارة ا‬B*
4 

.pKA 4@ ‫! أي أآ‬P

:1‫*)ة اا‬1‫ة ا‬+ ,+B ‫ة  آ‬+ ‫آ ازدادت‬

‫*)ة‬1‫ة ا‬+ )‫ ا‬8B#

pKA
‫ة ا‬+ )‫ ا‬8B#

KA
1‫*)ة اا‬1‫  و ا‬7‫;ƒ از‬a# ‫ و‬B!‫>ت ا‬# .V
B!‫>ت ا‬# •
Beq
:‫ ال‬pH „b q‫>ت و ذ‬# @2@ log = pH - pK A +2-‫)د ا‬
Aeq

A ‫ ا‬B!‫ل ه‬# B ‫*)ة‬1‫ ا‬B!‫ل ه‬#

7‫;ƒ از‬a# •

.‫ ال‬pH >)4 1‫*)ة اا‬1‫ ا' آ! ا و ا‬bB‫;ƒ ‚!ات ا‬a‫ ها ا‬h
Aeq
0
0 (A) = × 100 :‫ ا' آ! ا‬bB‫ ا‬-
A eq + Beq

Beq
0
0 (B ) = × 100 :‫*)ة‬1‫ ا' آ! ا‬bB‫ ا‬-
Aeq + Beq

0
0 ( A ) = 0 0 (B ) = 50 0 0 :3!!BB‫ ا‬7…1 ;1
)B*
Aeq = Beq :‫أي‬

pH = pK A :‫أي‬

4
‫‪5‬ا>ت ا‪1‬و
 ‪2*"4‬ت ‪)*+ -‬ة‬
‫‪ .VI‬ا‪x‬ا‪ 9w‬ا
‬

‫ا‪ 9wx‬ان ه ‪#‬دو ‪)*+ -‬ة ر‪#‬ه ا‪-‬م ‪2&4 ! HIn / In-‬ف‬
‫‬
‫
ا‹‪ 3!x‬ا‪ HIn P‬و ا‪)*1‬ي ‪. In-‬‬
‫‪-#‬د اازن ا‪ 3!*B 6!!x‬ا‪ P‬و ا‪)*1‬ي ه ‪:‬‬
‫)‪HIn( aq) +H2 O(l)
H3O+( aq) + In- ( aq‬‬

‫• ‪#‬ل ا>
‪;-‬ف ‪# 9wx‬ن‬
‫ه ‪#‬ل ال ‪ !‚ ! pH‬ن ا‪ 9wx‬ان )ر! ‪ 3#‬ن ا‹‪ x‬ا‪ P‬‬
‫‬
‫‪-‬‬
‫‪ HIn‬إ‪ 8‬ن ا‹‪ x‬ا‪)*1‬ي ‪. In‬‬

‫‪#‬ل ا>
‪;-‬ف زرق او‪!#‬ل‪:‬‬ ‫• ‪h#‬ل‪:‬‬

‫• )) ‪#‬ل ا>

‪;-‬ف
ˆ‬
‫‪ :-‬ان اي ‰&‪ p‬آ‪# 9w‬ن  ‪#‬ل ‪ 6#‬ب ‪ pH‬ال ‪ „b‬ا‪ +2-‬ا!‪:‬‬
‫‪In- ‬‬
‫‪eq‬‬
‫‪log‬‬ ‫‪= pH - pK A‬‬
‫‪HIneq‬‬

‫‪14‬ل أن أ) ا‹‪" 3!x‬ض 

[ إذا آن آ!‪b p‬وي *‪ 8‬ا ‪# ‹* +‬ات آ! ا‪B‬ع اŒ&‬
‫و ‪ :!;4‬ا‪ +2-‬أ*‪# mBb p2‬ل ا>
‪;-‬ف ا‪ˆB‬ي ا‪  h‬ا‪ ƒ;a‬ا ‪:‬‬

‫ن ا‹‪x‬‬ ‫ن ا‹‪x‬‬
‫ا‪HIn P‬‬ ‫‪Vb B‬‬ ‫ا‪)*1‬ي‪In-‬‬

‫‪pKA-1‬‬ ‫‪pKA‬‬ ‫‪pKA+1‬‬ ‫‪pH‬‬

‫‪#‬ل ا>
‪;-‬ف‬

‫‪5‬‬
‫‪5‬ا>ت ا‪1‬و
 ‪2*"4‬ت ‪)*+ -‬ة‬
‫‪ .VII‬ا‪-‬ة ا‪ - !P‬ا‪)*1‬‬

‫‪-#‬ة  أو ‪)*+‬ة ه )) آ! ا أو ا‪)*1‬ة  ‪#‬ل *‪:… 3‬‬
‫‬
‫إاء "* ‪)*+ -‬ة ‪ *" 8b‬ا‪-‬ة و اي ‪ ‚B‬أن ‪x‬ن آ! و‬
‫‪.-V‬‬

‫‪)*14  -‬ة و ‪)*+ -‬ة ‪.4‬‬

‫• اآ!„ ا ‬

‫• ا‪ Xx‬ا‪ - P‬ا‪)*1‬ي‬

‫‪ ,‬ا‪# )B* Xx‬ج ا‪ 3!*B‬ا‪ -‬و ا‪# „bB4 َ-‬ا‪2#- 1‬ت‬
‫‬
‫ا‪- !VB‬د "* ا‪-‬ة‪.‬‬
‫‪c A VA = cB VB‬‬ ‫  ‪2#-#‬ت ‪b# !VB‬و *‪ +2‬ا‪ Xx‬ه ‪:‬‬

‫)د
‪ ;1‬ا‪:3!1;4 Xx‬‬

‫…‪ 1‬ا)ا ا‹‪ U )) 1‬ا‪VE Xx‬‬ ‫…‪ 1‬ا‪V‬ت ))
‪ ;1‬ا‪E Xx‬‬

‫‪6‬‬
‫‪5‬ا>ت ا‪1‬و
 ‪2*"4‬ت ‪)*+ -‬ة‬
‫• ا‪-V‬ل آ‪# 9w‬ن‬
‫‪ U )) 3x‬ا‪-V4 Xx‬ل آ‪# 9w‬ن ‪)4 „VB#‬ل ال ‪.# - pH‬‬
‫‪ 8b‬ه‪ p‬ا;‪ 1‬ا‪-‬ة اا
!‪.‬‬

‫ا‪ 9wx‬ان ا‪- U62‬ة ‪ )*+-!P‬ه اي ‪#‬ل ا

‪UP [;-‬‬ ‫ة‬
‫‪ ;1
pH‬ا‪.Xx‬‬

‫‪P‬ف ‪;+‬ات ‪ 3#‬ا‪ 9wx‬ان ا‪)4 + „VB‬ء ا‪-‬ة إ‪ 8‬ا‪‰x‬س‪ „xb U@ ،‬ال‬
‫ا‪) َ-‬ر! ‪ !‚ 8‬ن ا‪ :9wx‬ا
‪) [;-‬ل *‪, 8‬ل ا‪.Xx‬‬
‫و ‪1‬أ ‪ U‬ا‪ 8* Xx‬ا‪ b‬ا)ر‪.‬‬

‫ر‪3‬‬

‫‪1 3‬‬
‫أ*;‪!+ 8‬س ‪# pH‬ل ‪  6#‬ا‪ CH3COOH q
hr‬آ!‪ c = 2,5.10-3 mol.l-1 p‬ا‪ !B‬ا!‪:‬‬
‫‪. 25°C )B* pH = 3,7‬‬
‫‪ -1‬أ‪ „b‬اآ! ا ”
اع ا‪ !6!!x‬اا)ة  ال ‪BhV4‬ء اء‪.‬‬
‫‪ -2‬أ‪ 4@ „b‬ا‪ !P‬و ا‪  pKA 4h‬ا)روس‪.‬‬
‫‪.25°C )B* Ke = 10-14‬‬ ‫
‪: ;-‬‬

‫‪2 3‬‬
‫ر„  ا‪ 8B‬ا‪)*,‬ي ‪ pH U!+‬ا! ا! ا 
" اآ! ا ‪:‬‬
‫‪#‬ل ‪x S1‬رور ا ‪!
#‬م‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪#‬ل ‪  S2‬ا‪x‬ر)ر‪،q‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪#‬ل ‪ 6B@  S3‬آرو إ‪.q
h‬‬ ‫‪-‬‬
‫"* ‪ 7# HCl‬اء آ ‪.‬‬ ‫‪!;-#‬ت‪:‬‬
‫‪pK A (NH+4 / NH3 ) = 9,3‬‬ ‫;‬ ‫‪pK A (Cl2 CHCOOH / Cl2CHCOO- ) =1,3‬‬

‫‪3 3‬‬
‫)د ا‪B‬ع ا ˜ و ا‪B‬ع ا ‪ 3# x bB4 +‬ادوت ‪)*+ -‬ة ا!  ا‹وط اآرة‪:‬‬
‫‪ -1‬ادو ‪،pH = 7 )B* ( pKA = 4,8 ) CH3COOH / CH3COO-‬‬

‫‪x #)B* ( pKA = 10 ) CH3NH+‬ن ‪، H3O+  =1,0.10-3 mol.l-1‬‬

‫‪ -2‬ادو ‪3 / CH3NH2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ -3‬ادو ‪.pH = 4 )B* ( KA = 5.10-4) HNO2 / NO-2‬‬

‫‪4 3‬‬
‫ج ‪#‬ل ‪x 6#‬رور ا ‪!
#‬م ‪# 7#‬ل ‪
hr 6#‬ات ا‪,‬دم‪.‬‬
‫‪ -1‬أآ„ ‪-#‬د ا"* ‪ 3!4‬ا!‪.3‬‬
‫‪ -2‬أ‪ 4@ „b‬اازن اا‪- 1‬د ها ا"*‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫*)ة‬+ - ‫ت‬2*"4 
‫و‬1‫ا>ت ا‬5

pK A2 (CH3COOH / CH3 COO- ) = 4,8 ‫ و‬pK A1 (NH+4 /NH3 ) = 9,3 :‫;!ت‬-#

5 3
;V‫ا‬4 HA  6# ‫ل‬# 3# VA = 20 ml U ‫ة‬-# ‫ل‬2& pH‫!س ال‬+ m6
‫; ا)ول ا‬-
:cB = 0,10 mol.l-1 p!‫دم آ‬,‫!) ا‬b‫ !)روآ‬6# ‫ل‬#
20 18 16 14 12 8 4 2 0 VB(ml)
12,5 11,9 10,5 6,0 5,2 4,6 4,2 4 3,2 pH
.pH = f(VB) ‫ ا!ن‬h# -1
. ‫ اآ! ا‬mBV‫ ا‬U@ Xx‫ل ا‬, ‫زم‬2‫ ا‬U‫ )د ا‬-2
.q4‫ة؟* ا‬-‫ ا‬p‫[  ه‬-V‫ ا‬3x U‫ ا
 ا! أ‬9w‫ا‬x‫ ا‬3!4 3# -3
، pH>4,6 )B* ‫ و أزرق‬pH<3 )B* "%‫أ‬ :‫ل‬B!#‫• أزرق او‬
،pKA = 7,2 :‫ل‬B!"‫• أ ا‬
.pH>9 )B*
‫ و أرا‬pH<8 )B* ‫ ان‬U)* :3! ‫ل‬B!"‫• ا‬

‫زان‬.‫ذ‬
8