ZEMİNLERİN 

SIKIŞMASI, 
KONSOLİDASYONU VE 
OTURMASI
Yrd. Doç. Dr. Taylan SANÇAR
• Zeminlerin herhangi bir yük altında sıkışması ve konsolidasyonu sonucu yapıda meydana gelen 
oturmalar, yapının mimari ve/veya statik olarak hasar görmesine bazen de yapının fonksiyonunu 
yitirmesine neden olur. Bu açıdan oturmaların inşaattan önce ön görülmesi önem taşır.

• Zemin tabakası üzerine uygulanan yük (yapı) zemin içerisindeki bir seviyede, bu seviye üzerindeki 
zemin yükünden farklı olarak başka bir yük oluşmasına neden olur. Bu yükleme sonucunda hava ve 
varsa su dışarı çıkararak zemin tanelerinin birbirlerine yakınlaşır. Yakınlaşan zemin tanelerinin 
birbirlerine basınç uygulaması sonucu tane boyutlarında önemsiz de olsa küçülme meydana gelir. 
Neticede zemin kalınlığında bir azalma olur. Bu olaya sıkışma denir. Sıkışma sonucunda zemin yüzeyinin 
veya zemin üzerindeki yapının seviye kaybına oturma denir.

• Sıkışma ve dolayısı ile oturma zeminin kohezyonlu, kohezyonsuz, doygun, kuru vb. özelliklerine bağlı 
olarak değişik hız ve miktarlarda oluşur. Bu nedenle oturmalar iki grupta ele alınır.

Konsolidasyon Oturması

Ani Oturma
 Toplam Zemin Oturması= Elastik Oturma+ Konsolidasyon Oturması

Stotal = Se + Sk

Yükleme Tipime(Rijit; Fleksibıl)

Elastik Oturma veya Ani Oturma

Yükleme Yerine (Merkez yada Köşe)

Elastisite Teorisine

Elastik Oturma

Zamana Bağlı Elastik Oturma (Schmertman & Hartman Metodu (1978)

Elastik oturma kumlu, siltli ve killi zeminlerde olur.

 By: Kamal Tawfiq, Ph.D., P.E.

Konsolidasyon Oturması (Zamana bağlı oturma)

* Konsolidasyon oturması koheziv zeminlerde suyun boşluklardan dışarı atılması sonucu oluşur.
* Permeabilites zemin türüne göre değiştiği için oturma oranı her zeminde farklıdır.
* Konsolidasyon oturmasındaki oranın değişimi bazı sınır şartlarında bağlıdır.

SKonsolidasyon= SBirincil + Sİkincil

Birincil Konsolidasyon Boşluk suyu basıncındaki azalmadan kaynaklı hacim değişimi ile ilişkilidir.
Secondary Consolidation Tanelerin yeniden düzenlenmesinden kaynaklı hacim değişimi ile ilişkilidir.
(Birincil konsolidasyondan sonra boşluk suyu basıncı değişmez. Δu = 0)

Water Table (W.T.)

Expulsion of Kil zeminde oluşan

Water
the water konsolidasyondan sonra
boşluklar arasındaki su dışarı
kaçar. Sonuç olarak fazla su
basıncı (u) azalır ve bununla
birlikte zemindeki boşluk
Voids
Solids oranıda (e) da azalır.
KONSOLİDASYON OTURMASI: Ince taneli doygun zeminlerde, boşluları işgal eden suyun yük etkisi ile zeminin 
boşluklarından dışarı çıkması sonucu meydana gelen, yavaş fakat uzun süre devam eden hacim değişimi sonucu 
oluşan oturmadır.

ANİ OTURMA: Kuru zeminin elastik deformasyonu ve doygun veya kısmen doygun zeminlerin su muhtevasında 
değişim olmadan, zeminin elastik deformasyonu sonucu oluşan, sadece inşaat süresince devam eden oturmalardır. 
Buna elastik oturma da denir.
Hava hacminde  Suyun hacminde 
azalma azalma

Boşluk hacminin Zaman (t) faktörünü de içinde

azalması, barındıran ve boşluklardaki
yoğunluğun suyun bir yük altında dışarı
artması, hava çıkışı. atılması.
KONSOLİDASYON TEORİSİ
İki geçirimli tabaka arasında 
konsolide olan kil tabakasına üst 
yapı tarafından P basıncı 
uygulansın.

Geçirimli tabakalarda aşırı boşluk 
suyu basıncı oluşmaz ve oturmalı 
çabuktur (ani oturma)

Aşırı boşluk basıncı geçirimliliği çok 
düşük olan kil tabakasında oluşur.
Boşluk basıncının tabaka kalınlığı 
boyunca zaman bağlı değişimi 
izokron olarak bilinen eğriler ile 

izokron
gösterilir.

Tabaka uzunluğu kalınlığına göre 
çok büyük olduğu için yatay 
gerinim olmaz yani akım sadece 
dikey yöndedir.
 KONSOLİDASYON TEORİSİ
KONSOLİDASYONUN MATEMATİKSEL İFADESİNİ KOLAYLAŞTIRMAK İÇİN 
AŞAĞIDAKİ ÖZELLKLERİN VAR OLDUĞU KABUL EDİLİR.

1. Zemin homojen ve tamamen doygundur, doygun kalır(S=%100, doygun olmayan 
zeminlerden konsolidasyon oturması hesapları oldukça güvensizidir).

2. Zemin elemanları ve su sıkıştırılamaz.

3. Uygulanan basınç ile hacim değişimi arasında doğrusal bir ilişki vardır ve bu ilişki zamandan 
bağımsızdır.

4. Permeabilite katsayısı (k) sabittir.

5. Hidrolik eğim (i) değeri ne olursa olsun Darcy yasası geçerlidir (v=k*i)
 Bu Teoriye Göre;
1. Zemin homojendir.

2. Tüm boşluklar sıkışmaz sıvı ile doludur. (Sr=%100)

3. Tanelerin sıkışabilirliği suya oranla ihmal edilebilir.Suyun

sıkışabilirliği ise zemin iskeletine göre ihmal edilebilir.

4. Darcy yasası geçerlidir.( zemin içinde ki su hareketi).

5. Sıkışmalar ve suyun zeminde hareketi tek yönde oluşur.

6.Sıkışabilirlik ve geçirimlilik zeminin aldığı gerilme
kademesinden bağımsızdır.
7.Boşluk oranı efektif gerilmenin fonksiyonu olup zamanla
değişmez.
8.Oluşan sıkışmalar kilin ilk kalınlığına oranla küçük
olduğundan ortalama özellikler ve ortalama boyutlar
kullanılabilir.
9.Gerilmeler zemine ani olarak uygulanır.
10.Zemin iskeleti sünme göstermez.
KONSOLİDASYON DENEYİ
 KONSOLİDASYON DENEYİ

DENEY SETİ
https://www.youtube.com/watch?v=sTP9FMOpTe4
 KONSOLİDASYON DENEYİ

• Aletin haznesi su ile doldurulur ve 24 saat şişmeye bırakılır. Dolayısı ile numunenin doygun hale gelmesi sağlanır.
• Bu süre sonunda yüklemeye geçilir. 

• Kademe yükleri (basınçları): 0.25;0.50;1.00;2.00;4.00;8.00; veya 10.00 kg/cm2 (25,50,100,200,400,800,1000 kPa
• Yük seçilirken ΔP/P=1 olmasına dikkat edilir. Yani sonraki yük önceki yükün iki katıdır.

• Her kademe yükü 24 saat süre ile uygulanır ve bu 24 saatlik süre zardında, sonraki okuma zamanı önceki okuma 
zamanının iki katı oalcak şekilde olur. Örneğin 15 sn, 30 sn, 1 dk, 2 dk…..1440 dk (24 saat) dakikalarda göstergeden 
kalınlık azalması okunur.
 KONSOLİDASYON DERECESİ
Belirli bir gerilme artımı altında bulunan bir tabakada, zamana ağlı olarak boşluk su basıncının değişimi, yani yüzde 
konsolidasyonu ifade eder. 
Bir kil tabakası içerisinde, z derinliğindeki bir zemin elemanının belirli bir toplam gerilme altında, konsolidasyon sürecinin 
seyri, boşluk oranı cinsinden aşağıdaki gibi yazılır.
Uz=
Uz= z derinliğinde, belli bir zamandaki konsolidasyon derecesi(0≤Uz ≤1)
e0=Konsolidasyon başlamadan önceki boşluk oranı
e1=Konsolidasyon sonundaki boşluk oranı
e=Konsolidasyon süresince söz konusu zemindeki boşluk oranı
E‐σ’ doğrusal kabul edildiğinde
σ’ σ’
Uz=
σ’ σ’
 BOŞLUK ORANI‐BASINÇ İLİŞKİSİ
a‐ Deney Sonu Su Muhtevası ve Özgül Ağırlıktan Boşluk Oranı Hesabı

Deney Başlangıcında Deney Sonunda
Hacmi: V Hacmi: Vs
Kalınlığı: H Hacim Değişimi:ΔV
Boşluk Oranı: e0 Kalınlığı: Hs(Htane+Hsu)
Kalınlık Değişimi: ΔH
Boşluk Oranı: es
Boşluk Oranı Değişimi: Δe
Su Muhtevası: Ws

Numune ring içerisinde olduğundan,  Kalınlık azalması yani deneyde 
Birim Hacim Değişimi
çapının değişimi olmayacaktır. Hacim  numunenin oturması olur.
Değişimi numune kalınlığı değişimi ile 
orantılı olacaktır.
ΔV Δe ΔH ΔV Δe Δe
ΔH H0*
V H0 V
 BOŞLUK ORANI‐BASINÇ İLİŞKİSİ
a‐ Deney Sonu Su Muhtevası ve Özgül Ağırlıktan Boşluk Oranı Hesabı
 e‐P ilişkisinden mv hesabı 

Verilenler:
Ws*ϒs=es*ϒw
Ws=%17.8
es=Ws*ϒs/ϒw
ϒs=2.69/gcm3
H0=20,0 mm
ϒw=1 için
es=0,178*2,69/1=0,479

,
Hs H0‐∑ΔH 20 0,82 19.18 Δe ΔH Δe ΔH
,

Δe 0,0771 ΔH
 Δe
mv ∗ΔP

0.012
Δe=0.012 mv 0,016
, ∗50
ΔP=50kN/m2
BOŞLUK ORANI‐BASINÇ İLİŞKİSİ
b‐ Hacimsel Sıkışma Katsayısı, Sıkışma Katsayısı 
ϵ‐P ilişkisinden mv hesabı 

Verilenler:
Ws=%17.8
ϒs=2.69/gcm3
H0=20,0 mm
 0,0081/50=1,16*10‐4 m2/Kn
=0,162m2/MN
H0=20,0 mm (19,87+19,71)/2=19,79 =0,016cm2/kg

0,16/19,79=0,0081
81kN/m2‐113kN/m2 basınç aralığına ait mv hesabı

Verilenler:
Ws=%17.8
ϒs=2.69/gcm3
H0=20,0 mm
81kN/m2‐113kN/m2 

Dolayısı ile hacimsel sıkışma katsayısı değeri
0.130>mv>0.110 m2/MN veya 0.013>mv>0.011 cm2/kg
 Δe
mv ∗ΔP 1,43*10‐4 m2/kN veya 0,143 m2/MN veya 0.014 cm2/kg
Konsolidasyon katsayısının (cv) 
ö

Verilenler:
Ws=%17.8
ϒs=2.69/gcm3
H0=20,0 mm
 1. Doğrusal kısım (noktalı olan çizgi) dial okuma ekseninin kesecek şekilde uzatılır 
(Kesikli çizilen).
2. A noktası düzeltilmiş başlangıç noktası olarak kabul edilir.
3. F‐B arası uzaklık okunur (x) FC=1,5x kabul edilir.
4. A ve C noktası doğrusal çizgi ile birleştirilir. Dial eğrisini kesen D noktasının dial
okuması eksenindeki değeri %90 KONSOLİDASYON değerini (Δ 90=0,103 mm) 
eksenindeki değeri de  90 değerini (yani 1 dakika) verir.
5. %90 konsolidasyon içim dial okuması değeri 0.103‐0,024=0,079 olur.
6. %100 konsolidasyon değeri Δ 100=0,024 +(0,079/9)*10=0,112 olarak 
hesaplanır.
7. d drenaj yolu uzunluğu olup test cihazındaki numune hem altından hem 
üzerinden drene olabildiğinden çift drenajlı olup, drenaj yolu uzunluğu d=H/2 
olur.
0,848∗ 0,848∗ , 8. Bu kademedeki numune kalınlığı H=20‐0,131=19,869 ve d=19,869/2=9,935 mm 
83,70 olur.
83,7/100*60/24 1205,3 cm2/gün
1205/10000*365 44 m2/yıl
Konsolidasyon katsayısının (cv) 
ö

Verilenler:
Ws=%17.8
ϒs=2.69/gcm3
H0=20,0 mm
 1. Eğrinin üst ve alt kısımlarındaki doğrusal olan kesimleri uzatıp, 
kesiştirilir ve A noktasını bulunur.
2. A noktası Δ 100=0,102 ve t100=0,77 dakika değerini verir. 
3. Yeni t1 değeri seçili (t1=0,25 dakika), ve t1 değerinden  ilk eğriyi kesen 
dik çizilir ve eğriyi kestiği nokta B ile gösterilir. B noktasından yatay bir 
çizgi çizilir
4. Kural gereği t2 noktası t2=4*t1 olarak alınır yani t2=4*0,25=1 dakika 
olur. 
5. Bu noktadan (t2) çizilen dik  ilk eğriyi C noktasında keser ve C 
noktasından yeni bir yatay çizgi çizilir.
6. B‐C arasındaki dik mesafe (d2) t1‐t2 arasındaki sıkışmayı gösterir.
7. B noktasından alınan d1 (=d2) dikinin geldiği noktadan alınan yatay 
çizginin değri U=%0 konsolidasyonuna karşılık gelen ΔHs=0,027 
değerini verir.
8. ΔH eksenindeki değerden yatay çizilir ve ilk eğri ile kesiştirilip
buradan dik çizilirek t50 0,24 dakika elde edilir.
9. d50 değeri için H50=H0‐h50=20‐0,065=19,935mm
10. d50=h50/2=19,935/2=9,968mm

ΔH ΔH 100
ΔH 50 0,027 0,102 /2 0,065mm
0,1 9 7 ∗
81,56 1174,5 cm2/gün 42,9 m2/yıl
Permeabilite katsayısı

Verilenler:
Ws=%17.8
ϒs=2.69/gcm3
H0=20,0 mm
Nihai Dial okuması =0,131 mm
Birincil konsolidasyon sonu=0,102 mm
İkincil Konsolidasyon=0,131‐0,102=0,029 mm
Birincil Konsolidasyon=0,102‐0,027=0,075 mm
(0,029/0,075)*100= %38,7 Nedeni?