EBU’L-HAYR-I_ RUMININ SALTUK-NAME'Si Siikrii Halk AKALIN Anadolu Tiirk destanlarmdan Saltuk-ndme, XTIL yiizyil alp-erenterin- den Sars Saltuk’un h avaslanm: ve eesitleri kerametlexini konu al- maktadir, Eserde, Sari Saltuk’sm menkibelerinin yans"sira, dénemin énemli kigilerinin menkabeleri ve bu kigilerin Sart Saltuk ile olan miinasebeileri de anlatimaktadir. Sami Saltuk’un menkubelerini XV. yiizyilda Ebii’l-Hayra Rami halk agzmdan derleyerek yazya gegirmig ve tig ciltlik Saltuk-néme'yi meydana_getirmistir. ti iizerinde kisaca dura- Tebligimizde, duce Sami Saltuk’un destani sahsiy cak, destanm yazya geciriligine ve eserin elde bulunan. niishalarma temas 1” yéniinden cle aldikvan edecegiz. Destam; konu, zaman, mekén ve salns! sonra, eseri dil ve iiship acisidan inceleyecediz. Bir destan kahramani olarak Sari Saltuk Sar Saltuk, Anadolu ve Rumeli’nin fethi csnasmda gazalara katilan, kahramanhji ve velayeti ile daha yagarken efsanevi bir sahsiyet hiline gelen miistesna bir Tiirk kahramamdir. Hayati etrafinda tegekkiil eden menkibele- re diger gazi ve velilerin menkibeleri de karigmistir.! Bu sebeple Sani Saltuk’un gereck hayat ile ilgili bilgileri elde etmick son derece giiclesmistir. Tarihi kaynaklarda yer alan Sari Saltuk ile ilgili bilgiler Sart Saltuk’an gergek hayatm: ortaya koyacak mahiyette defildir2. Gergek hayat ile menka- hevi hayat ig ige gegmistir. Ustelik tarihi kaynaklarm Sani Seltuk hakkinda verdikleri bu bilgilerin bazen birbiriyle coligtigi de gériilmektedir. “7 San Saltak hakkinda ayrmuls bilgi igin bkz. Yrd, Dog. Dr. Kemal Viive, Saltuk-ndme'de Tarihi, Diné ve Efsenevt Unsurlar, Klute ve Turizm Bakanhis y 1 1987, 5, 20-1100. 2 Sikri Halok Akahn, Saltuk-ndme I (Inceleme-Mein), doktora tezi, stanbal Universitesi i, Istanbul, 1987, s. VIT-XX metin bolimi Kaleir Bakanhgs arafindan yayunlannstr, Ebi'I-Hayra Romi, Salta ndme I, hazirlayan Dr. Sikri Hulk Akahn, Ankara, 1987, Daha sonra da ikinei ve tgtined eile JTaumagur: Ebi'l-Hayr-1 Romi, Saliak-ndme IT, hazmlayan Dz. Siiketi Haltk Akahn, stonbul, 1988; Ebi’l-Hayra Ramt, Soltuk-ndme II, haarlayan Dog. Dr, Sikri Halak Akalm, Ankara, 1990 3 agt, s. XII ayam, An34 SUKRE HALOK AKALIN Savi Saltok’un destani yet-namelerdeS bulabilirsek de bu konuda en mi hig siiphesiz, Saltuk-néme'di ahsiyeti ile ilgili bilgileri gesitli menalab-name- im kaynak, lerde4 ve vei Htuk—néme'ye gére Sarr Saltuk’un asil adi Serif Hazn’du, Seceresi ise Hz, Muhammed’e ve Hz. Ali'ye dayanmaktadw.7 Bu sebeple, eserde kahra~ manimuzm Serif, Serif Hiar, Server, Saltk, Sart Seltak adlarmn yant sira Sey- yid adh ile de anildigi gériiimektedir. Serif Hi, tig yasindayken babastz kahr. Serif'in yetistirilmesi igini Seravil adindaki bir lala tistlenir®, Kisa siirede ata binmeyi, ok atmays, kahg kullanmayi dgrenen Serif Ehair, Tiirk destanlarm- daki alp tipinin dnemli bir dirnegini teskil ede Battal Gazi bir gece Serif’in riiyasma girer ve ona kendi ati Agkar'm, Dahhak’m kihomm, Giv’in muraginm, Giigtash'm kalkammm ve Hazret-i Hamza’nm silahmm buiundugu magaray: sdyler. Uykusundan uyanan Serif, magaray: bularak, Battal Gazi'nin bahsetuigi at: ve diger silahlari elde eder?. Bunlarm disinda San Saltuk‘an pek cok efsanevi silaha ve ata sahip olduguma yine Saltuk-ndme’den déreniyoruz!0. Serif Huar'm Saltuk adim aligi ise bir gelenege dayanmaktadir. Bu ge- lenek, kisinin gésterdigi kahramanhk sonucu ad almasidir. Dede Korkut Ki- tabv’'nda mneKlerini gérdiigimiiz ad alma~ad verme olaylarimm!! benzerleri Saltuk-néme'de de yer almaktadw. Kahramammnza Saltuk adm, savasta yendigi Alyon adh bir diigmant vermigtir, Misliiman olan Alyon’un adim da Saltuk, ilyaz olarak degistirir.1? Bu ad verme olayt disinda eserde gegen diger ad verme olaylart Saltuk’a yenilerek Miisliiman olan kigilere Saltuk tarafindan bir Tiirk adi verilmesi ile ilgilidir.13 Sart Saltuk, bir destan kahramanmda bulunmas: gereken biitiin dzellike Jere sahiptir. Son derece giigliidiir, yiiregjnde korkunun zerresi hile yoktur. Tek basma diisman igine “yanar od” gibi girmekte, diigman kalclerini fethet- 4 Menilab- Haei Bektas-1 Veli Sileymaniye Kitp. 4582, 2627/1 5 Veliyet-nime-i Hine Bektay-1 Veli Millet Kiitp. 1866, 987, 1132, 1076, 1075; Sileymoaiye Kittp. 3072 Velayet-néme-i Otman Baba 6 Akal, ogt, s, VIT 7 agtss. XIT 8 gt, s. XX 9 gt, XKUL 10 gt, ». XXIT 11 Dogan Aksen, Her Yoniyle Dil, TDK yayim, Ankara, 1902, «, 122 12 Akalm, agt, «, XXII 18 Dr $itket Halok Akal, Saltuk-nammedeki Ad Verme Hadiselri, IU, Mili Tusk Folklora resi, Konya, 1989EBU'L-HAYRI ROMPNIN SALTUK-NAMES'L 39 mektedir. Aran dileyen diigmanma kargi ise merhametlidir. Saliah-néme'de, yigitte bulunmasi gercken dzellikler “ok atmak, yazu yarmak, suda yiiamek it ken gezmek” olarck swralamrken, Sari Saltuk’un “bu dirt hie * oldugu dzellikle belirt ve hem yi nerde mahi: Ba 6zellikler diginda Sart Saltuk’un olaganiistii giigleri de olduguna Sal tuk-ndme'de mitbalagah bir gekilde anlatilmaktadir. Gok uzaldarda aleyhinde séylenentori igitebilmekte, oturdugu yerden bir kihg darhesiyle bir hi diyardaki dis Idiirebilmekte, “tarfetii’l-ay ka diyara gidebilmektedir. Diigmanlar bir tiirlii Saltuk’h dldirememekte- dir: ok atarlar batmaz, kihg vururlar kesmez, biiyii yaparlar tesir etmez, suya atarlar bofulmaz, atese atarlar yanmaz. Biitiin einler ve melekler Sart Saltuk’un yardunsscistdir. Hatta bu cinlerden birisi ile “abiret kardesi" pile olmustur. Diismanlan ise kafirler, zalimler, cadilar, devler, canavarlar ve kiti cinlerdir. a "da bie diyardan bir bag- nant ne Biitiin bu Szellikler géz dniinde bulunduruldugunda, Sar Saltuk’un J kahramam kimligiy alp-cren kigiliginin yam sira, bam menkibelerde bir ma: le karsimua giktigt da gériilmektedir. Saltuk-ndme’ye gore Sart Saltuk 99 y:l yagamus, sonunda diigmanlan ta- rafndan zchirlendikten sonra hangerlenerck gchit edilmistir. Ancak , son ne- fesini verimeden dnee de kendisini zehirleyen ve hancerleyen diigmanim 6l- diirmiistiir. Saltuk—-néme'nin yazlis: Bir Tixk kahramam olarak Sem Saltuk’un Tiirk milleti iizerindeki tesixi uzun sire devarn etmigtir. Menkibelori halk arasinda, dzellikle gaziler arasmda afuzdan aga yayilms; fetih hareketle unsurlardan hiri héline gelmistir. inde ordunun manevi giiciinii artiran Halk agandaki sézlii menkibelerin derlenmesi ve kitap haline getiril- mesi Fatih Sultan Mehmet'in sehzadesi Cem Sultan sayesinde miimkiin ol- mustur. Fatih Sultan Mehmet, Uzan Hasan ile savasmak iizere 1473 yihnda Acem seferine iktigmda, oglu Cem Sultan’: Edirne'ye génderir. Edirne'den Baba Daji'na gegen Cem Sultan, burada Sart Saituk’un miiridlerinden men- lubeleri dinfemistir. San Saltuk’an menkubelerini cok begenen Cem Sultan, maiyetindeki Ebii’t-Hayra Rami’yi sézlit menkibeleri derleyip bir kitap hali- no getirmekle vazifelendirir. Eserin miiellifi Ebi'-Hayra Rami, kendisine bu vazifenin veriligini su sckilde anlatmaktadw: 14 Akalm, agt, s, XXII40 SUKRE HALOK AKALIN Ve bu hikayetler cem olmasina sebeb bu old: kim Sultén Mehemmed Usun Hasan seferine Acom’e gitti. Hasan Beg padigah idi Acem’de, Giindiiz-ogh Omer Han neslinden idi... Ol vakt Edirne’yi belle mege Com Sultan’ kodt. Adot-i Osméni bu durur kim uzak sofer eyleseler ol yiri beklediirler, hali komazlar ; taht-t kadimdiir.... Sultén Cem, yiiriyiip andan Tuna Baba’ya indi. Baba’yt ziydret idiip Baba'nun evsafin miiridlerinden istima eyledi. Ben faktro iséret oldt. Ebit'l-hayr-+ Rimi dimekle ma’raf idiim. Bana buyurds kim bu aztziin sahihen kanda kim menakubin bulam, derviglerden sorant, bilem, ta ki bu aziziii Inssalarin cem idem}5, Ebi’l-Hayr-1 Rimi Eserin miicliifi Ebii’l-Hayr-1 Rami hakkindaki bilgilerimiz gok smmbdir. Kaynaklarda Ebi’-Hayr-1 Ramf’ye dair en kiigiik bir bilgi bile yoktur. An cak, Cem Sultan tarafmdan béyle bir isle vazifelendiriimig olmas: giz duiine abndijnda dineminde taummis bir kiiltiir ve sanat adam oldugu ve Cem Sultan’ maiyetinde bulundugu anlagilmaktadir. Ebii’l-Hayr-1 Rami, Cem Sultan’dan aldigi emirle Anadolu ve Rumeli’yi adim adim dolasarak, San Saltuk’wn menkabelerini derleyerek yaztya gecir- anistir: Pes Com Sultan emriyle memlekette yiiridiim, hank yoride kim bunui mendkibin isittiim; yazdum, birbirine tertib iizre wydurup bir hitéh idiip yidi ylda tamém eylediim. Sultin katina getiiriip ieslim itm... Her yirde dahv velayei Serif meghitrdur ve hem gazdlare vifirdiir. Kank birin serh ideliim? Miibélaga sanma kim Hak Tewéla itham kilp, ittiigin yazdum, séylediim. Ve her asiktan ve dvifien. isittigiin. bu kitéba yazdum'6, Ebii’-Hayra Rémf'nin bir derlemeci ciddiyctiyle menkabeleri derledigi ve daha sonra ashma sadzk kalarak menlubeleri diizenleyip bir eser haline getirdidi giriiliiyor. Miiellifin eseri meydana getirirken kendisinden énce ya- zalmg olan menakib~némelerden!? faydalanms olmas: da miimkiindiir. Ni- yerlerinde daha, San Saltuk’un saglganda menkibe- lerin bir kitaba gegirildigine dair kaystlar meveuttur.8 muhteli tekim, eset Bu kitibe her yirde buldugumdan hikéyetlerin cem ittiim strete getitrdiim. diyerek, adi ve miiellifini belirtmese de kendisinden énce yanlms eserler- "15 Saliuk-name ITT, s. 365-366 16 age, =. 366-21 17 Akal, agt, s. XVIV-XLVIPBU'L-HAYR-1 RUMI'NIN SALTUK-NAME'SL a den faydalanmis oldugunu agiklamaktadir. Ancak bu eserler giiniimiize ulasa~ madi igin, Ebi’-Hayr-1 Ram(nin eserinin orijinallik derecesini séylememiz in yine de tam bir telif eser oldugunu sdyle- miimkiin degildir. Elimizdeki es mek yanhs olmasa gerek. Eserin telif tarihi kesin olarak belirtilmiyorsa da, A, Baki Gélpmarh, Ebii’l-Hayra Rami‘nin verdigi bilgilerden yola qkarak eserin 1480 yilnda r.19 tamamlanmns olabilecegini belirtmis Tiirkoloji dleminde, yakm zamana kadar Ebii’}-Hayr-LRimt’nin Saltuk- néme’sinin tig yazma niishasi20 oldugu biliniyordu, Ancak yaptimy. aragtir- malar sonucunda bilinen bu niishalarin diginda baska niishalan da ortaya g1- karmis bulunuyoruz?!. Aynica Konya’daki Koyunoglu-Miizesi-Kiitiiphanesi’n- de Saltuk—néme’nin herbangi bir niishasmdan koparimg 8 yaprakh bir parga ve Sivas’ta sahsi bir kiitiiphanede de muahhar bir niisha daha vardsr.22 SRIN iG YAPIST Konu Saltuk-néme’nin konusu, asil olarak Sari Saltuk’un hayatidir. Gocuklugu, yetismesi, hakramanhklary, kerametleri eserde destani bir iislipla anlatilmak- tadir. Eserdeki olaylar, genellikle Sar Saltuk’um evresinde geligmektedir. ‘Tabii olarak, olaylarm asil kahramam: ve odak noktas: da Sam Saltuk’tur. Baz menkibelerde San Saltuk’un zaman zaman ikinei plinda kaldiga veya hig yer almadiga da gériiliir. Bu menkubeler, islam tarihini, Arap, Hint, Habes ve fran tarihini veya efsanevi varhklari konu alan menkibelerdir. Ancak, eserin biitiinligii giz dniine alinarak incelendiginde, bu menkubelerin de konu olarak diger menktbelerle ilgisiz olmadigi anlagihr. Farkh konulardaki bu menkiheler, Sart Saltuk’un menk:belerindeki olaylarla ilgili olan ve lara agkhk getiren menkubclerdir. Eserin birinci cildindeki Hikdyet-i Meswr, Hilafet-i Bent Ummiyye, Hilafet-i Bent Hazret-i Abbas?3; Hikityet-i Selatin~i Diydr-1 Arab24 givi menkibeler Sari Saltuk’un Mistr’a ve Arabistan’a yapuga seferlerde buralardaki tarihgilerden, Alimlerden dinledigi menkubelerdir. 19 Abdiibakt Gotpmnarh, Yunus Emre Hayat, Lstanbul, 1936 20 ite, 5-10 21 Dr. Siikeii Halak Akahn, “‘Saltuk-nime'nin Yeni Bolunan Nishalant ve Bast Diigineeer,” irk Kilt As XXVI/2, Ankara, 1989 22 Sivav'ta djretimen Necati Deminyin gohsi ilk yopragimn meveut okmasidir, Diger bitin niishalarda ille yaprakler kopuktur. 23 Seltuk-ndme I, 3, 206 24 Saltuk-néme 1, s, 315 jurmalan, iViphanesindeki bu niishanin en igi gekici yan,42 SUKRU HALUK AKALIN Usiineii ciltteki Firenk kéfirleri Hazret-i Resiliin tiirbe-i serifine kasd titiikleri2s ; Kissa-i Tatar han26; Kissa-i Umur Beg ve Osman Gazi27 bashkh menkibeler ise Sar: Saltuk’un gehadetinden sonraki dénemlerde gegen olay- lari konu edinmektedir. Bu menkibelerin asil kahramanlan baska kisilerdir. Aneak, San Saltuk bir veli olarak bu menkubelerin bazilarmda kerametleriyle yer almakta, menkibelerdeki kisilerin riiyalarma girerck onlara yol gister- mektedir. Eserin birinci cildinin ilk iki menkibesinde Sam: Saltuk’un cocuklugu ve yetigmesi anlaimaktadir. Birinci cildin elde bulunan niishalanmm ilk yap- raklart kopuk oldugu igin, Sart Saltuk’un dogumundaki destani unsurlan tespit edemiyoruz. Eserin baslangicmda San Saltuk’un dedesi Seyyid Hasan ve babas: Seyyid Hasan’in gazalarmdan siz edilmektedir. Seyyid Hiiseyin’in vefatindan sonra yerine Seyyid Hasan’m gectigi ve pek cok yer fethettizi an- lauhr. Diigmanlan, sonunda Seyyid Hasan’: zehirleyerek gehit ederler. Adam- lan, Seyyid Hasan’s bir dag iizerine defnederler ve mezarim gizlerler. Bu sira- da Seyyid Hasan’m oflu Serif Hhzir, yani Sam Saltuk, tig yagmdadir. Abdiil- aziz adindaki bilge bir kisi Serif’in egitimini tistlenir. Ancak, babasimm dlii- miinden sonra beylik baskasina gecmistir. Bu sebeble Serif Hizir ve annesi gok sikinti cekerler. Bir siire sonra annesi de vefat edince, Serif Hrar yapa- yalmz kahr. Seravil adidaki lalasi Serif Haz’ elinden tutarak Emir Ali’nin huzuruna gikanr. Emir Ali de Serif'i Sultan Siileyman Sebiiktekin’e ginderir. O salarda Sultan Azerbaycan’dadt. Serif, Sultanm huzurana ¢tkar. Sultan ile birlikte ava giden Serif, avda biitiin hiinerlerini gésterir. Oniinden hig av kagumayan Serif’e Sultan hayran kahr ve beytiilmaldan ulufe olarak giinde lark dirhem sahi verilmesini emreder. Bu swrada Serif on drt yasmdadir. Bu béliimlerde, Serif Hhzir'm efsanevi silahlan ele gegirerek gazaya sikmast, Hareenevan tekfuru Tirbanos'u ildiirmesi ve Alyon ile yaptga dé- kazanarak Saltuk adim almast anlatilmaktadsr. Bu ciltte San Saltuk’un Kabe’ye, Kaf Daji’na, Kefe ve Kimm diyarma, Misir’a, Habesistan’a, Hindis- tan’a yaphji seferlor ve buralarda diigmanlartyla olan miicadeleleri yer al- maktadir, Eserin ikinci cildinde San Saltuk’un Tiirkistan vilayetlerine gidi- si, Firenk diyarmm fethi, Babil kuyusuna inigi, cadiarla savas, Cezayir’e ve Kuhistan diyarma seferi konu edinilmektedir, Ayrica bu ciltte yer alan Kis- sa-i ibtida-i evliya-i Rim beyam bashkh menkibede, Tiirkistan’dan Anado- lu’ya gelen ve buraya yerleserek Anadolu ve Rumeli’nin Tiirklesmesinde é- nemili rol oynayan gazi derviglerin, velilerin fualiyetleri; kerametleri; Horasan 25 Saltuk-nme UT, s. 315 26 Saltuk-ndime U1, 5, 334 27 Saltuk-néme IH, «. 548EBU'L-HAYR-L ROMPNIN SALTUK-NAME’SL 43 erenleri ile miinasebetleri anlatilmaktadir. Bu cilttcki diger menkibelerde ise istanbul tekfurlugunun tarihi, Sar Saltuk’un bakir gemiyi bulmast ve mahi- yetini Sgrenmesi, Sahmaran iilkesine gidisi hikAye edilmektedir. Usciineii ciltteki menkibeler ise Sam Saltuk’un Magnk ve Ma Jarma, Arabistan’a, Nirkap Dajy’na seferleri, Ragdug adh cadryt ‘Asfaryan cengini, Edirne’nin fethini konu almaktadir. Eserin Kissa-i gaza ve vefat bashgim tayan béliimiinde ise Sari Saltuk’wn sehadeti anlatilmak- tad. Konularma gire incelendiginde, menkibelerin iig grupta toplandiga gérti- lar. Birinei gruptaki menkibeler tarihi olaylari konu almaktadw. Tiirklerin Rumeli’ye gecisi, Anadolu ve Rumeli’nin fethi, tekfurlarla yapilan savaslar, Beylikler devri olaylan, Osmanh devletinin kurulusu gibi konular tarihi ger- geklere az cok uygun bigimde eserde yer almaktadir. Bu olaylar igerisinde yine én plinda olan kisi San Saltuk’tur. Bu menkibelerdeki gahislar ise Osman Gazi, Umur Bey, Sultan Alacttin, Giyasettin Keyhusrev, Cengiz Han, Nas- rettin Hoca, Ahmet Fakih, Karaca Ahmet, Mevlina gibi tarihi gahsiyetlerdir. Islam dinine ait olaylan konu alan menkibeleri de bu grup igerisinde deger- lendiriyoruz. Bu monkubolerde de Islam tarihindeki gesitli olaylar konu edil- mektedir, Ancak bu gruptaki menkihelerde yer yer tarih ile efsanenin birhi ne karistiéi, zaman zaman da tarihi gergeklere aykirt bilgiler verildigi de gi mektedir. Séz gelimi, Yildinm Bayezid’in Ankara savaginda Timu’a esir diigmesi tarihi bir gergck olmasina ragmen Saltuk—name'de Yildirim Bayerid? in savas sasinda atilan bir okla yaralanarak schit diigtiigii; Timur’un, Yal- dinm’a cok benzeyen Deli Mezit admdaki bir askeri Yildwmm Bayezid sanarak esir aldgi anlatilmaktadr. ikinci gruptaki menkubeler ise efsanevi diyarlarda gegen ve San Saltuk’- un cinlerle, cadilarla, devierle ve cesitli olaganiistii yaratiklarla yaptif sa- vaslan konu alan menkabelerdir. Bu gruptaki menkibelerde Sari Saltuk, ade ta bir masal kahramam olarak karsmuza gikmaktadir. Yedi bash ejderhalar; havada ucan cadilar; kanath atlar; konugan agaclar, hayvanlar vb. mitolojik unsurlar ve cesitli masal motifleri bu menkibelerde yer almaktadir. Olaylar Kaf Dag, Cinnistan, Kuhistan, Cabiilsa (Cabiilka), Sahramaran ilkesi gibi hayal iilkelerinde gegmektedir. Bu menkubeler i¢in miiellifin zaman zaman acaib hikéyetler tabirini kullandigom g Uciineii gruptaki menkubeler ise Hindistan, Habesistan, Arabistan diyarlarda gegen ve San Saltuk’un bu diyarlardaki savaslarm, kerametlerini yoruz.28 be Seltuk—ndme I, s. 360a4 SURRU HALOK AKALIN konu alan menkibelerdir. Gergek mekanlardaki olaylari konu almasina rag men bu menkubelere de masal iiskibu hakimdir. Mitolojik unsurlar ve niasal motifieri bu menkibelerde de yer almaktadir. Zaman Eserde anlatilan olaylar genel olarak 13, yiizydlda gegmektedir. Sultuk~ ndme'de belistildigine gére Sart Saltuk tig yasindayken babas: Seyyid Ha: san Kastamonu’nun fethi sirasinda sehit edilmigtir. Kastamonn’nun Tiirkler tarafindan son defa fethi 1213 olduguna gore San Saltuk’un 1210 yilinde dof mug olmast miimkiindiir. Bu tarih, tarihi kaynaklardaki bilgilere de ters diig- memektedir. Sari Saltuk’un dhimii ise aym yiizyhn sonlarma dogeadur. Su halde eserin asil olarak 13. yiizy:l olaylanm kapsadifam séyleyebiliriz. Ancak, eserde Sant Saltuk’un menkubelerinin yam sira ¢esitli menkabe= lerin de yer aldigim belirtmigtik. Bu menkabelerin bir kis 13, yiizyildan dnee, bir kismi ise 13. yiizyidan sonra cereyan eden olaylan konu almakta- dir. Ayriea esere sonradan yapilan iliveler de meveuttur, Bir érnek vermek ges rekirse, eserde Osmanh Padigahi I. Selim’den de (D. 1470-0.1520) siz edildig liir. Bu sekildeki kay:tlarm daha sonraki yiizyillarda istinsah edilen niishalara, miistensih tarafindan eklendi; asikardsr. Mekén Saltuk-néme'de yer alan menkabeler mek’in baiumndan ineelendiginde, olaylarm iki ayr grupta toplayabil iz mekanlarda gectigi géviiliir. Bi: rinei grupta inceleyecegimiz mekanlar gergek mekanlardir. Anadolu, Rumeli ve Balkanlar, Karim, Kefe, Dest-i Kapgak, Azerbaycan, Semerkant, Tataris: tan, Uygur diyan, Nogay ili, Kaggar asacas: biitiin Tiirk diinyast; Arabistan, Misr, Cozayir, Hindistan, Habesistan birinei grupta ele alacazimiz mekan- lardir. Swraladigumyz yer adlari giz éniine alndiganda, Saltuh-ndme’nin sadece Anadola Tiirk destan olmadya, mekin olarak dénemin ‘Tiirk diinyasim kap- sadiis girillir. Birinci ciltteki Kissa-i Sart Salk Sultan Kefe diyarna git- tii ikinei ciltteki Kissa~i Serif Tiirkistén vildyellerine giuiigini beyan ider; ligiineii ciltteki Kissa-i Tatar Han bashkh menkibelér, Anadolu ve Rumeli digindaki Tiirk bélgelerindeki olaylar: kon almaktadir. Saltuk-ndme'de sehir adlan pek sik gegmez. Daha cok bilge adlan kal. lamlmaktadw. Ancek, Anadola ve Rumeli’deki sehirlerden bazilarmin gok sik goctigi gériiliir. Bu sehirler Amasiyye (Amasya), Smab (Sinop), Kostan- tiniyye (Istanbul), Endriyye (Edirne), Kastamoniyye (Kastamonu), Ka-