SEMINARSKI RAD

TEMA: Proizvodnja, vrste i tipovi proizvodnje

Sažetak: U ovom radu ću opisati jednu od najstarijih ljudskih aktivnosti. Od kada postoji priroda i
ljudi postoji i proizvodnja što ističe Marks čije sam citate dole naveo. U daljem tekstu dajem još
neke definicije proizvodnje i pišem o vrstama i tipovima proizvodnje i funkcijama proizvodnje.
Takođe biće reči i o sitemima serijske proizvodnje i ritmovima proizvodnje. Na CD-u nalazi se
prezentacija u kojoj sam postavio tri video snimka koji prikazuju kako funkcioniše automatska
proizvodnja papirnih maramica, automatsko postrojenje preduzeća „Toyota“ i „BMW“

Summary: In this paper, I will describe one of the oldest human activities. Since there is nature and
people there is a production that emphasizes Marx quotes which I stated below. Below I give some
definitions of production and writing about the kinds and types of production and functions of
production. Also I will be talking about mass production system and rhythms of production. On
the CD there is a site where I put three videos that show how the automatic production of paper
towels, automatic installation of "Toyota" and "BMW"

Ključne reči: Proizvodnja; Vrste proizvodnje; Tipovi proizvodnje; Sistem proizvodnje; Ritam
proizvodnje;

Profesor: Novica dr Pavlović Student: Bojan Stojiljković

Asistent: Željko Račić Br. Index-a: S 11/12 M

Novi Sad
Oktobar, 2012
SADRŽAJ :

UVOD …............................................................................................................................................ 1
1. Proizvodnja …................................................................................................................................. 2
2. Funkcija proizvodnje ….................................................................................................................. 4
2.1. Poslovi pripreme .............................................................................................................. 4
2.2. Poslovi neposrednog izvođenja …................................................................................... 4
2.3. Poslovi održiavanja .......................................................................................................... 4
2.4. Transportna funkcija ........................................................................................................ 4
3. Tipovi proizvodnje …...................................................................................................................... 5
4. Vrste proizvodnje ............................................................................................................................ 5
4.1. Pojedinačna proizvodnja ................................................................................................. 5
4.2. Masovna proizvodnja ….................................................................................................. 6
4.3. Serijska proizvodnja ….................................................................................................... 7
4.4. Automatska proizvodnja ….............................................................................................. 8
4.5. „Just in time“ proizvodnja …........................................................................................... 8
5. Sistem proizvodnje …................................................................................................................... 10
5.1. Linijska serijska proizvodnja …..................................................................................... 11
5.2. Smaknuta serijska proizvodnja ….................................................................................. 11
6. Ritam proizvodnje ….................................................................................................................... 12
6.1. Kontinuirana proizvodnja .............................................................................................. 12
6.2. Diskontinuirana proizvodnja ......................................................................................... 12
ZAKLJUČAK ................................................................................................................................. 12
LITERATURA ................................................................................................................................ 13
UVOD:

U ovom radu ću opisati jednu od najstarijih ljudskih aktivnosti. Od kada postoji priroda i ljudi
postoji i proizvodnja što ističe Marks čije sam citate dole naveo.

„U proizvodnji članovi društva prilagođavaju (izrađuju, oblikuju) proizvode prirode ljudskim

potrebama; raspodela određuje u kojoj srazmeri pojedinac ima udela u tim proizvodima; razmena
mu dostavlja posebne proizvode za koje on ima volju da razmeni deo koji mu je pripao raspodelom;
naposletku, u potrošnji postaji proizvodni predmeti užitka, individualnog prisvajanja“ (Marks).

„Prozivodnja je, prema tome neposredno potrošnja, potrošnja je neposredno proizvodnja.

Svaka je neposredno svoja suprotnost. Ali se u isti mah među njima vrši jedno posredničko kretanje.
Proizvodnja posreduje potrošnju, kojoj stvara materijal, kojoj bi bez nje nedostajao predmet. Ali
potrošnja posreduje proizvodnju, pošto tek ona proizvodima stvara subjekat za koji oni i jesu
proizvod“ (Marks).

„opšti uslov za razmenu materijala među čovekem i prirodom, večiti prirodni uslov za život ljudi, a
stoga i jeste ne samo nezavisan ma od kojega oblika toga života, nego naprotiv jednako svojstven
svim oblicima ljudskog društva“ (Marks).

U daljem tekstu dajem još neke definicije proizvodnje i pišem o vrstama i tipovima proizvodnje i
funkcijama proizvodnje. Takođe biće reči i o sitemima serijske proizvodnje i ritmovima
proizvodnje. Na CD-u nalazi se prezentacija u kojoj sam postavio tri video snimka koji prikazuju
kako funkcioniše automatska proizvodnja papirnih maramica, automatsko postrojenje preduzeća
„Toyota“ i „BMW“

1
1. Proizvodnja

„Proizvodnja je svrsishodna ljudska delatnost u kojoj se određeni skup resursa - inputa, transformiše
u određene proizvode autpute koji služe zadovoljenju ljudskih potreba. Autputi ili proizvodi mogu
biti materijalne prirode, a mogu biti i raznovrsne usluge namenjene određenoj grupi korisnika.
Proizvodnja predstavlja najvažniju fazu u procesu društvene reprodukcije, jer je ona materijalna
osnova za funkcionisanje ostalih društvenih procesa i aktivnosti. Sama proizvodnja se realizuje kroz
brojne tehnološke procese. Proces proizvodnje predstavlja jedan dinamički sistem u kome postoji
kretanje materijala ( materijalni tokovi ) i kretanje informacija ( informacioni tokovi ). Kod
složenijih proizvodnih sistema ovi tokovi mogu biti veoma složeni, pa zahtevaju određene sisteme
za njihovo upravljanje. Ovom problematikom se bavi u okviru menadžment aktivnosti disciplina:
menadžment proizvodnje. Sistem upravljanja proizvodnjom funkcioniše na principu povratne
sprege, na taj način što se vrši ocena kvaliteta finalnog proizvoda, u kojoj meri ona zadovoljava
planirane vrednosti. Ako postoji odstupanje, onda se na osnovu dobijenih informacija vrši korekcija
polaznih elemenata ( materijal, tehnloški proces i drugo ) da bi se dobio željeni rezultat.“1

„Proizvodnja je večiti proces prisvajanja, prerade i oblikovanja predmeta prirode koji vrši čovek da
bi obezbedio materijalne uslove života i na taj način zadovoljio potrebe pojedinaca, društvenih
grupa i širih zajednica. Između čoveka i materijalne prirode stoji stalno jedinstvo i borba suprotnih
tendencija. Čovek kao društveno biće ne bi mogao da se održi i postane ono što jeste, da nije
celishodno koristio sve uslove koje mu, za održanje života, pruža priroda. Opredeljen saznanjem da
samo proizvcdnjom materijalnih dobara može da održi svoju vrstu, čovek nužno dolazi u
svakodnevne odnose s prirodom, prilagođava je, daje joj posebno oblike i pogodne forme za
korišćenje, čini je upotrebljivom i korisnom, a to sve je u okviru određenog društvenog oblika i
njegovim posredstvom. U nastojanjima da prilagcdi prirodu svojim potrebama i tako održi i
reprodukuje svoj život, čovek je nailazio i danas nailazi na mnoge teškoće. Priroda je večito pružala
otpor, krila u sebi tajne, i time iznova stimulisala čoveka na nove akcije. No, proizvcdnja nije samo
odnos čoveka i prirode. Ona je, u isto vreme, i odnos među proizvođačima čije se ekonomsko
povezivanje ostvaruje prisvajanjem i prilagcđavanjem prirode potrebama ljudi.“ 2

„Proizvodnja se, dalje, može shvatiti kao proizvodnja u širem, odnosno užem smislu. U užem
značenju proizvodnja je proces proizvodne aktivnosti u kojem se direktno ostvaruje proces trošenja
rada. Proizvodnja se, u ovom slučaju, svodi na onu aktivnost ljudi u kojoj se realno ostvaruje
objedinjavanje i uzajamno kombinovanje materijalnih i subjektivnih činilaca proizvodnje i ovi
dovode u aktivan odnos trošenja gde se vodi proces rada, prerađuju predmeti prirode i daje im se
posebna forma pogodna za upotrebu i korišćenje. Međutim, proizvodnja se najčešće shvata u širem
smislu kao jedinstvo osnovnih momenata privredne aktivnosti društva. Tako shvaćena proizvodnja
obuhvata celokupnost ekonomskog života, sve njegove osnovne segmente: proizvodnju, raspodelu
(razmenu) i potrošnju, a ne samo proces rada u kome se istovremeno i neposredno vrši celishodno
trošenje subjektivnih i materijalnih činiJaca proizvodnje. U tom jedinstvu proizvodnja ima
odlučujući značaj za celokupnu oblast ekonomskog života ljudi.“ 3

1 http://tagtag.com/menadzment/iii_grupa_pitanja/2_pojam_i_definicija_proizvodnje
2 Ekonomska enciklopedija I; „Savremena adninstracija“; Prof. Dr D.Šoškić; 1984; Beograd; Str. 659
3 Ekonomska enciklopedija I; „Savremena adninstracija“; Prof. Dr D.Šoškić; 1984; Beograd; Str. 659
„Proizvodnja se pojavljuje kao polazna tačka drugih elemenata privrednog organizma. Tako ona
„izrađuje predmete koji odgovaraju potrebama“, odreduje način njihova zadovoljavanja i stvara
nove pobude i zahteve za proizvodima koje će ona proizvesti u potrebnim količinama. No, treba
reći da ovaj uticaj nije jednosmeran, jer ostali elementi privrednog života (potrošnja i raspodela)
imaju povratno dejstvo i uticaj na proizvodnju. U nekim odredbama proizvodnja je identična sa
drugim momentima privredne aktivnosti, ali se, isto tako, ona odlikuje i nekim posebnim
specifičnostima. Tako među njima postoje uzročnoposledične veze; jedna (proizvodnja kao proces
prilagodavanja prirode) uslovljava drugu (potrošnju), „dakle u ovom pogledu proizvodnja proizvodi
potrošnju“, a ova se javlja kao posledica prve (proizvodnje), a ona opet (potrošnja) postaje uzrok
prve (proizvodnje).“ 4

„Za funkcionisanje procesa proizvodnje (delovanje čoveka na prirodu, njeno prilagođavanje i

stvaranje materijalnih predmeta radi potrošnje) potrebno je obezbditi određene prepostavke. Ne
može se zamisliti funkcionisanje ma kog oblika privredne aktivnosti bez obzira kako se on
posmatrao, ako se ne obezbede uslovi (činioci) od kojih neminovno zavisi proces prilagodavanja
prirode ljudskim potrebarna (proizvodnja). Ti uslovi se dele u dve osnovne grupe od kojih u jednu
spadaju subjektivni, a u drugu materijalni činioci proizvcdnje. Subjektivne činioce predstavlja radna
snaga kao oblik energije čoveka (intelektualne i fizičke). Njene sposobnosti radi uticaja na predmete
prirode (obučenost, kvalifikovanost, proizvodna iskustva i radne navike) koriste se u obliku rada
čije svrsishodno trošenje omogućava razrnenu materije između čoveka i prirode. Bez uticaja čoveka
(radne snage), odnosno rada na predmete iz prirode ne bi se prirodna materija mogla prilagoditi i
učiniti upotrebljivom za ljudski život. Zbog toga, svako organizovanje društvene proizvodnje
radi zadovoljavanja društvenih potreba zahteva neminovno postojanje subjektivnih činilaca
proizvodnje.“5

„U materijalne uslove proizvodnje spadaju svi oni .materijalni predmeti koje čovek koristi prilikorn
svoje proizvodne aktivnosti. Prema njihovoj ulozi u procesu proizvodnje oni se dele u dve osnovne
grupe. Prvu grupu predstavljaju oni materijalni činioci kojima covek daje određene oblike i forme.
Svaki takav materijalni deo prirode na koji se deluje ljudskim radom naziva se predmetom rada.
Drugi deo materijalnih činilaca čine ona materijalna sredstva preko kojih čovek neposredno ili
posredno utiče na delove prirode (predmete rada). Posrednici između čoveka i predmeta rada
(sirovine ili prirode u najširem smislu reči) nazivaju se sredstvima za rad. Ako se obe grupe
materijalnih činilaca posmatraju Sa stanovišta konačnog rezultata procesa proizvodnje, onda se oba
činioca (sredstva za rad i predmeti rada) ispoljavaju kao sredstva za proizvodnju. Proizvodnja ima
pripremnu, osnovnu i završnu fazu. I upravo u fazi pripreme proizvodnje obezbeđuju se njeni
činioci, u osnovnoj se ostvaruje proizvodnja kao proces rada, dok završna faza ima funkciju da se u
njoj opredeli kretanje rezultata procesa proizvodnje, prema različitim oblicima potrošnje.“ 6

„Pod proizvodnjom se podrazumeva aktivnost na izradi fizičkog predmeta pomoću ljudi, opreme i
materijala. Širi aspekt proizvodnje obuhvata i područje usluga. Proizvodnja se bavi izradom i
isporukom proizvoda i pružanjem usluga.Tehnički menadžment obuhvata proces planiranja,
organizovanja, vođenja, koordiniranja i kontrole proizvodne funkcije. U suštini,upravljanje
proizvodnjom svodi se na donošenje odluka kojima se osigurava pravovremena, kvalitetna i jeftina
izrada određenih proizvoda ili pružanje određenih vrsta usluga.“7

4 Ekonomska enciklopedija I; „Savremena adninstracija“; Prof. Dr D.Šoškić; 1984; Beograd; Str. 659
5 Ekonomska enciklopedija I; „Savremena adninstracija“; Prof. Dr D.Šoškić; 1984; Beograd; Str. 659
6 Ekonomska enciklopedija I; „Savremena adninstracija“; Prof. Dr D.Šoškić; 1984; Beograd; Str. 660
7 Ekonomska enciklopedija I; „Savremena adninstracija“; Prof. Dr D.Šoškić; 1984; Beograd; Str. 660
2. Funkcija proizvodnje

„Funkcija proizvodnje je zapravo tehnička funkcija u preduzeću, koja je jedini stvaralac

novostvorene vrednosti. Sam čin proizvodnje zahteva brojne druge poslove, kao uslov za pravilno
izvršenje funkcije proizvodnje. Te poslove možerno klasifikovati u tri grupe:
• poslovi priprerne
• poslovi neposrednog izvšenja i
• poslovi održiavanja sredstava.“8

2.1. Poslovi pripreme

„Neposredna proizvodnja zahteva brojne pripremne poslove, koji omogućavaju neposrednim

izvršiocima da se posvete samoj proizvodnji. Na taj način se ostvaruje bolje korišćenje sredstava i
radne snage, tj. bolji efekat u proizvodnji.
Poslovi pripreme obuhvataju:
• tehničku pripremu; je prva faza na kojoj se zasniva početak proizvodne aktivnosti.Obuhvata
brojne poslove u vidu projektovanja i konstruisanja proizvoda, priprema materijala,
priprema radionica i sl.
• operativna priprema; treba da omogući da se ograničenja što više smanje i da se proizvodne
mogućnosti koriste u najvećoj mogućoj meri.“9

2.2. Poslovi neposrednog izvođenja

„Su "ugaoni kamen" ili "kičma" proizvodne funkcije, tj. njena suštinska sadžiina, gde zaposleni uz
pomoć sredstava za rad deluju na predmete rada stvarjući time novostvorenu vrednost.“10

2.3. Poslovi održavanja

„Značaj ove funkcije u procesu proizvodnje je veliki, jer svaki zastoj usled kvara, loma i s1., znaci
gubitak vremena i neiskorišćenje proizvodnih kapaciteta.To automatski dovodi do povećanja cene
koštanja proizvoda, a time i smanjenja konkurentnosti. Proces održavanja se može podeliti na
planske i vanplanske popravke. Planske aktivnosti održavanja se ogledaju u neposrednom
održavanju u cilju suzbijanja većih kvarova. Vanplansko održavanje se odnosi na opravku
iznenadnih kvarova i lomova. Održavanje, kao centralizovana ili decentralizovana funkcija svoj
akcenat stavlja na preventivno održavanje.“11

2.4. Transportna funkcija

„U okviru proizvodne funkcije značajno mesto zauzimam i funkcija transporat, čiji je osnovni
zadatak da prenosi proizvedena materijalna dobra iz jednog mesta u drugo. Transport možemo
posmatrati kao spoljni i unutrašnji. Spoljni se bavi dopremanjem proizvoda van preduzeća, dok se
unutrašnji zasniva na transportu unutar preduzeća, najčešće transport roba do magacina. U ovom
dvojakom kontekstu (unutrašnji i spoljanji) transport mora biti jeftin, pouzdan i blagovremen.“12

4
8 Osnovi organizacije; Dr N. Pavlović; Novi Sad; ALFA-GRAF NS; 2007; Str: 77 -78
9 Osnovi organizacije; Dr N. Pavlović; Novi Sad; ALFA-GRAF NS; 2007; Str: 78
10 Osnovi organizacije; Dr N. Pavlović; Novi Sad; ALFA-GRAF NS; 2007; Str: 78
11 Osnovi organizacije; Dr N. Pavlović; Novi Sad; ALFA-GRAF NS; 2007; Str: 78 - 79
12 Osnovi organizacije; Dr N. Pavlović; Novi Sad; ALFA-GRAF NS; 2007; Str: 79
3. Tipoovi proizvodnje

„Pri organizovanju procesa proizvodnje iznalaze se mogućnosti za:

• maksimiziranje produktivnosti
• minimiziranje ulaganja po jedinici proizvoda i
• poboljšanje uslova rada

Mogućnost ostvarivanja ovih ciljeva zavisi pored ostalog i od izbora optimalnog tipa proizvodnje.
Tipovi proizvodnje tehnizirani oblici organizovanja procesa proizvodnje.
Oni su određeni:
• vrsta proizvodnje,
• sistemom proizvodnje i
• ritmom proizvodnje.“13

4. Vrste proizvodnje

„Tehnički menadžment bavi se proizvodnim sistemima. Zbog toga je i upravljanje pod snažnim
uticajem vrste i tipova proizvodnje.
Svaka vrsta proizvodnje ima svoja pravila upravljanja, koja treba respektovati i uvažavati.“14
Vrste proizvodnje su:
• pojedinačna proizvodnja
• masovna proizvodnja
• serijska proizvodnja
• automatska proizvodnja
• „just in time“ proizvodnja

4.1. Pojedinačna proizvodnja

„Ova vrsta proizvodnje orijentisana je na proizvodnju malih količina proizvoda, i to po

narudžbinama. Pojedinačna proizvodnja radi, po pravilu, bez zaliha gotovih proizvoda, za poznatog
kupca i ne obnavlja se u narednom periodu. Izrada unikatnog proizvoda najčešće traje dugo u
fazama, koje se odvijaju po projektnim rešenjima. Pojedinačna proizvodnja je, po pravilu, radno
intenzivna delatnost. U njoj postoji visoko prisustvo živog rada, jer se mnogi poslovi ne mogu
mehanizovati ili je mehanizovanost neisplativa. Mašine i oprema za izradu proizvoda su
univerzalni, odnosno ima veoma malo specijalizovanih mašina.“15 „Pojedinačna proizvodnja
organizuje se najčešće u zanatstvu, kao što je izrada konfekcije po meri, za određenu osobu, zatim
u proizvodnji specifičnih proizvoda kao što su : mostovi, brane ( hidroenergetske, melioracione,
namenjene vodosnabdevanju i sl.), specifični uređaji i aparati.“ 16
„Radna snaga u pojedinačnoj proizvodnji je kvalifikovana, odnosno visoko kvalifikovana, što je i
logično, jer često mora da rešava različite probleme na različitim proizvodima, koji se nikada ne
ponavljaju. U upravljanju pojedinačnom proizvodnjom poseban problem predstavlja preciznost
planiranja, jer se vreme od naručivanja do izrade i isporuke proizvoda sve više skraćuje. Svaki
“komadni” proizvod razlikuje se od prethodnog po konstrukciji, tehničkim i drugim uslovima.“17

13 Menadžment u modernom biznisu; Dr Ž. Radosavljević i Dr R. Tomić; Univerzitet „Braća Karić“; Beograd; 2007; Str: 277
14 Menadžment u modernom biznisu; Dr Ž. Radosavljević i Dr R. Tomić;Univerzitet „Braća Karić“; Beograd; 2007; Str: 277
15 Menadžment u modernom biznisu; Dr Ž. Radosavljević i Dr R. Tomić;Univerzitet „Braća Karić“; Beograd; 2007; Str: 277 – 278
16 Poslovna ekonomija; Funkcije preduzeća; A. Jovanović, Mr S. Kisić i Dr V. Božić; Zavod za udžbenike i nastavna sredstva;
Beograd; 2004; Str: 23
17 Menadžment u modernom biznisu; Dr Ž. Radosavljević i Dr R. Tomić; Univerzitet „Braća Karić“; Beograd; 2007; Str: 278
„Svaki pojedinačni proizvod zahteva posebnu pripremu, tehničku dokumentaciju, posebno
organizovanje i vođenje izrade. Za svaki proizvod rade se projekti, a razrađuju se putem skica,
specifikacija itd. „18
„Raspored radnika na poslove i radne zadatke vrši se zavisno od strukture proizvodnje i objektivnih
proizvoda, promene proizvodnog programa zahtevaju grupni raspored mašina, korišćenje
univerzalnih mašina i alata, što produžuje puteve kretanje materijala i povećanja troškova po
jedinici proizvoda, obimni poslovi tehničke pripreme za svaki proizvod, visoke zaliha materijala i
otežano planiranje utiču na povećanje troškova po jedinici proizvoda. To je uslovljreno, pre svega,
visokim troškovima tehničke pripreme po svakom proizvodu.“19

„Kontrola kao elemenat menadžmenta u pojedinačnoj proizvodnji postaje posebno problematična.

Ona se odvija putem nadzora, odnosno sticanja uvida u svaku fazu ili postupak, od strane
ovlašćenih organa. Kontrola je otežana zbog nemogućnosti upoređivanja unikatnog proizvoda sa
nekim prethodnim proizvodom ili sa proizvodom urađenim u drugoj kompaniji. U pojedinačnoj
proizvodnji se primenjuju posebni postupci u nabavkama, najčešće putem licitacije, a poseban
problem predstavlja zatvaranje finansijske konstrukcije. Finansiranje se vrši u fazama, uz
avansiranje za nabavku materijala ili obavljanje pripremnih radova.“20

„U budućnosti će pojedinačna proizvodnja sve više dobijati na značaju. Tehničko-tehnološka

opremljenost omogućava da se efikasnost pojedinačne proizvodnje približi masovnoj i serijskoj, što
nameće nove izazove tehničkom mendžmentu.“21

4.2. Masovna proizvodnja

„Ovaj tip proizvodnje se karakteriše po proizvodnji jednog proizvoda ili sličnih proizvoda u velikim
količinama. Ona je kontinuirana, što zahteva stvaranje uslova za permanentnu proizvodnju.
Masovna proizvodnja zastupljena je u izradi širokog spektra proizvoda, od papira do automobila,
iako se na primeru japanske proizvodne filozofije, pre svega u Tojoti, vidi da se proizvodnja
automobila može obavljati i po principima pojedinačne proizvodnje. Kod nje postoje dva aspekta:
kontinuirana (lančana) proizvodnja, kao što je to slučaj kod izrade papira, i proizvodnja u
diskontinuitetu, kao što je, na primer, izrada mesnih prerađevina, konzerviranog voća i povrća, itd.
U masovnoj proizvodnji radi se sa specijalizovanim mašinama i opremom, odnosno ne postoje
univerzalne mašine, jer se proizvodnja odvija po lančanom sistemu. Ona radi sa zalihama
(materijala i proizvoda), proizvodi za nepoznatog kupca i oslanja se na očekivanu tražnju, koju
treba permanentno istraživati. Otuda se javlja potreba da se, paralelno sa masovnom proizvodnjom,
primenjuje i marketing koncept,od kojeg u najvećoj meri zavisi šta će se i koliko proizvoditi.
Suprotno pojedinačnoj, masovna proizvodnja je radno-ekstenzivna delatnost. U njoj postoji malo
prisustvo živog rada, odnosno najveći deo operacija u proizvodnom procesu obavljaju mašine,
odnosno roboti i kompjuteri. Ljudski resurs u masovnoj proizvodnji je kvalifikovan, bez
specijalista, što je i logično jer je proizvodnja automatizovana, pa se radna snaga pretežno koristi u
manuelnim i izdvojenim poslovima, kakvi su, na primer, pakovanje, dotur itd. Ovaj tip proizvodnje
je težak za radnike, kako zbog teških uslova rada, još više zbog monotonije izazvane dugogodišnjim
obavljanjem jedne operacije.“22

18 Menadžment u modernom biznisu; Dr Ž. Radosavljević i Dr R. Tomić; Univerzitet „Braća Karić“; Beograd; 2007; Str: 278 - 279
19 Poslovna ekonomija; Funkcije preduzeća; A. Jovanović, Mr S. Kisić i Dr V. Božić; Zavod za udžbenike i nastavna sredstva;
Beograd; 2004; Str: 23
20 Menadžment u modernom biznisu; Dr Ž. Radosavljević i Dr R. Tomić;Univerzitet „Braća Karić“; Beograd; 2007; Str: 279
21 Menadžment u modernom biznisu; Dr Ž. Radosavljević i Dr R. Tomić;Univerzitet „Braća Karić“; Beograd; 2007; Str: 279
22 Menadžment u modernom biznisu; Dr Ž. Radosavljević i Dr R. Tomić;Univerzitet „Braća Karić“; Beograd; 2007; Str: 279
„Rad na pokretnim trakama je nehuman, jer je brzina izvođenja pojedinih operacija definisana
brzinom kretanja trake. Zbog toga se u ovom tipu proizvodnje javlja veliki rastur vremena, pre
svega kroz bolovanja. Profesionalna oboljenja su redovni pratioci ove proizvodnje, zbog čega se
radne operacije često analiziraju od strane eksperata medicine rada.
Sa menadžerskog stanovišta, u masovnoj proizvodnji u prvi plan se stavljaju pripremne radnje za
izradu nulte serije, koja se preispituje i nakon toga dorađuje, kako bi se ušlo u masovnu
proizvodnju. Akcenat se stavlja na proizvodne operacije, skladištenje, plasman i dr. Posebnu pažnju
u upravljanju masovnom proizvodnjom menadžerski tim treba da usmeri na “uska grla” i prazne
hodove, otklanjanje zastoja i kvarova itd. Masovna proizvodnja sve više postaje prošlost. “ Tojota
sistem je razvijen da zadovolji tržište koje traži veliki broj varijanti sa relativno malim obimom. ”
Masovnu proizvodnju Japanci drugačije shvataju od Amerikanaca. Oni smatraju da se velika
(masovna) proizvodnja može ostvariti putem malih serija, pa čak i pojedinačnom proizvodnjom,
koja je ekonomski isplativija od proizvodnje u velikim količinama.“23

4.3. Serijska proizvodnja

„Potreba za smanjenjem troškova proizvodnje dovela je do serijske proizvodnje. Serijska

proizvodnja je takav vid proizvodnje koji se svrstava između pojedinačne i masovne proizvodnje.
Ovde se proizvodi ne izrađuju pojedinačno, ni kontinualno, ali ni masovno, već u određenom broju,
tj. seriji. Zbog toga, ona delimično nosi karakteristike pojedinačne, a delimično masovne
proizvodnje karakteristike pojedinačne nosi zbog toga što se radi pojedinačna serija, a masovne
zbog toga što se u jednoj seriji proizvodi veća količina istih ili sličnih proizvoda. Radna snaga u
serijskoj proizvodnji je kvalifikovanija u odnosu na radnu snagu u masovnoj.“24 „Karakteristike
serijske proizvodnje su:
• u jednom ciklusu stvara se više istih proizvoda ili delova,
• broj istih proizvoda proizvedenih u jednom ciklusu čini jednu seriju,
• proizvodnja se obavlja po operacijama na svim proizvodima, završetkom jedne operacije
započinje se druga itd., sve do završetka zadnje operacije i finalizacije proizvoda, čime se
završava jedna serija proizvoda i započinje sledeća,
• za svaki period vrši se detaljna tehnička priprema proizvodnje, u vezi s tim obavljaju se
poslovi projektovanja razrade tehološkog procesa, utvrđivanja normativa potrebnog
materijala, radne snage i sredstva za rad,
• troškovi pripreme proizvodnje raspoređuje se na više istih proizvoda koji se stvaraju u
jednoj seriji tako da je njihov nivo po jedinici proizvoda obrnuto srazmeran broju jedinica
istog proizvoda koji se proizvede u jednoj seriji,
• niži stepen stručnosti radnika u odnosu na pojedinačnu proizvodnju, što je uslovljeno
detaljnom tehničkom pripremom i smanjenim brojem operacija koji obavlja jedan radnik,
• radna mesta i zadaci pojedinih radnika u napred se definišu recepturom, što pozitivno utiče
na nivo organizovanosti i produktivnosti i
• obim i struka serijske proizvodnje prilagođavaju se objektivnoj mogućnosti prodaje
proizvoda na tržištu.“25

23 Menadžment u modernom biznisu; Dr Ž. Radosavljević i Dr R. Tomić; Univerzitet „Braća Karić“; Beograd; 2007; Str: 279;
24 Menadžment u modernom biznisu; Dr Ž. Radosavljević i Dr R. Tomić; Univerzitet „Braća Karić“; Beograd; 2007; Str: 280;
25 Poslovna ekonomija; Funkcije preduzeća; A. Jovanović, Mr S. Kisić i Dr V. Božić; Zavod za udžbenike i nastavna sredstva;
Beograd; 2004; Str: 24
„Mašine su univerzalnije u odnosu na one koje se koriste u masovnoj proizvodnji, zbog čega su
iskorišćenije, što smanjuje troškove proizvodnje. Poseban problem u serijskoj proizvodnji
predstavlja određivanje veličine proizvodne serije, tempiranje vremena proizvodnje i potrebnog
nivoa zaliha. Svaka serija proizvoda ima svojih karakteristika i osobenosti, kao što je dizajn,
veličina itd. U serijskoj proizvodnji se posebna pažnja tehničkog menadžmenta se usmerava na
tehničku pripremu određene serije, pripremu radnih mesta i mašina za određene serije, te pripremu
nove serije. Mnoge kompanije retko primenjuju isključivo jedan vid proizvodnje. Obično se
kombinuje više vidova, što usložava upravljanje proizvodnjom. Bez obzira na različitu
problematiku upravljanja u različitim vidovima proizvodnje, upravljanje proizvodnjom se uglavnom
svodi na tri osnovna pitanja:
• planiranje proizvodnje,
• upravljanje procesom proizvodnje i
• kontrolu procesa proizvodnje.
Sva tri pitanja predstavljaju različite strane istog problema, zbog čega se moraju posmatrati
jedinstveno.“26

4.4. Automatska proizvodnja

„Automatska proizvodnja je najviši vid organizacije je automatska proizvodnja. Njene

karakteristike su sledeće:
• proizvodne procese vrše roboti i automatizovana postrojenja,
• radna mesta su vezana za izradu i korišćenje određenih softvera pomoću kojih se upravlja
tehničko-tehnološkim procesima,
• učešće ljudske radne snage u ukupnim ulaganjima je svedeno na minimum,
• pretežni deo troškova otpada na materijal i amortizaciju sredstva za rad i
• zbog visoke produktivnosti i mogućnosti masovne proizvodnje troškovi po jedinici
proizvoda su niži u odnosu na druge vidove proizvodnje.“27

4.5. „Just-in-time“ proizvodnja

„Razvoj savremene i moderne privrede polazi od značaja industrijske proizvodnje i činjenice da je

upravo proizvodnja taj osnovni sektor gde treba da se usmere sva istraživanja novih metoda
proizvodnje, tehnologije i upravljanja. Proizvod je samo ono što zadovoljava potrebe na tržištu.
Proizvodnja razvijena na ovim osnovama predstavlja danas autentičnu proizvodnju sa vrhunskim
rezultatima u organizaciji, poslovanja i ekonomičnosti, što je dovelo japanska preduzeća do
vrhunskih rezultata – kod povećanja produktivnosti, smanjenja vremena ciklusa i pripreme,
smanjenja troškova, škarta, ukidanja skladišta, zaliha, kontrole i dr. Termin „Just-in-time“ se
prevodi kao „vremenski dobro planirano“, „tačno u pravo vreme“, „proizvodnja bez skladišta“,
„proizvodnja bez zaliha (gotovih proizvoda)“. Svaki proces treba snabdevati pravim elementima u
pravoj količini i u tačno vreme. „28

26 Menadžment u modernom biznisu; Dr Ž. Radosavljević i Dr R. Tomić; Univerzitet „Braća Karić“; Beograd; 2007; Str: 280;
27 Poslovna ekonomija; Funkcije preduzeća; A. Jovanović, Mr S. Kisić i Dr V. Božić; Zavod za udžbenike i nastavna sredstva;
Beograd; 2004; Str: 24
28 http://www.google.rs/search?q=just+in+time
„Zahvaljujući nedostatku prostora i nedostatku prirodnih resursa, japanci su razvili averziju prema
rasipanju. Oni na škart i ponavljanje procesa gledaju kao na rasipanje, pa zato nastoje neracionalnu
upotrebu prostora i vremena da smanje odnosno izbegnu. Na sve što ne doprinosi vrednosti
proizvoda gledaju kao na rasipanje. Suprotno tome, ostali u svetu nisu na to gledali na isti način.
Rezultati primene „Just-in-time“ filozofije su veoma izražene. U automobilskoj industriji mogući su
koeficijenti obrta zaliha od 50 do 100, u poredjenju sa onima od 10 do 20 kod tradicionalnog
pristupa. U proizvodnji motocikala, „Just-in-time“ sistem omogućuje koeficijent obrta zaliha od oko
20, a u poređenju sa onim od 3 do 5 obrtnog koeficijenta kod tradicionalnog načina proizvonje.“ 29

„Sistem „Just-in-time“ je vrlo efikasan sistem upravljanja u industriji. „Just-in-time“ proizvodnja je

krajnji cilj nove proizvodnje, a ne sredstvo za postizanje cilja. Proizvodnja „Just-in-time“ znači da
se proizvodi samo ono što se traži od strane tržišta i to u najmanjim mogućim serijama, sa „0“
greškom i u tačno predviđenom vremenskom roku.„30

„Proizvodnja „Just-in-time“ ima sledeće karakteristike:

• proizvodnja po narudžbini,
• proizvodnja u malim serijama,
• proizvodnja sa „nula greškom",
• proivodnja sa najkraćim ciklusom izrade,
• proizvodnja bez skladišta,
• proizvodnja bez zaliha (gotovih proizvoda),
• nizak nivo angažovanog kapitala,
• niži troškovi,
• veliko iskorišćenje kapaciteta itd.“31

„Za ostvarenje proizvodnje „Just-in-time“ odnosno proizvodnje u pravo vreme potrebno je:

• znati šta tržište traži (pomoću istraživanja tržišta),

• precizno planiranje proizvodnje i
• usavršiti procese proizvodnje (pomoću Zero QC, ostalih metoda i tehnika).“32

„Cilj „Just-in-time“ proizvodnje je da postigne rentabilnost. Karakterisitke rentabilne proizvodnje

su:
• niži nivo angažovanog kapitala,
• niski troškovi i
• veliko iskorišćenje kapaciteta.“33

29 http://www.google.rs/search?q=just+in+time
30 http://www.google.rs/search?q=just+in+time
31 http://www.google.rs/search?q=just+in+time
32 http://www.google.rs/search?q=just+in+time
33 http://www.google.rs/search?q=just+in+time
„Primenom „Just-in-time“ u proizvodnji postiže se:

• visok kvalitet proizvoda – proizvodnja bez greške,

• proizvodnja prema potrebama tržišta, fleksibilnog kapaciteta,
• kratak ciklus proizvodnje,
• efikasna izmena alata,
• „PULL SISTEM“, tj. odgovarajuća tehnika planiranja,
• saradnja i poverenje kupca i prodavca,
• saradnja i poverenje proizvđjača i dobavljača,
• angažovan odnos svih zaposlenih,
• efikasno upravljanje materijalom,
• smanjenje zaliha robe,
• pouzdanost isporuke.„34

„Just-in-time“ proizvodnja stvara danas dodatne činjenice konkurentnost i preduzeća na tržištu

kroz:
• efikasno uprevljanje materijalom,
• smanjenje zaliha robe,
• pouzdanost isporuke,
• poboljšanje kvaliteta proizvoda i
• smanjenje troškova (posebno u administraciji)“.35

„Just-in-time“ proizvodnjom proizvodi se samo ono što je neophodno, i na taj način stiču se uslovi
za bez skladišnu proizvodnju.“ 36

5. Sistem proizvodnje

„Serijska proizvodnja može biti organizovana po sistemu:

• Linijska serijska proizvodnja i
• Smaknuta serijska proizvodnja“37

10

34 http://www.google.rs/search?q=just+in+time
35 http://www.google.rs/search?q=just+in+time
36 http://www.google.rs/search?q=just+in+time
37 Poslovna ekonomija; Funkcije preduzeća; A. Jovanović, Mr S. Kisić i Dr V. Božić; Zavod za udžbenike i nastavna sredstva;
Beograd; 2004; Str: 24
5.1. Linijska serijska proizvodnja

„Kod linijeske serijske proizvodnje mašine su poređane onim redom kojim se obavlja tehnološki
proces. Na taj način se na svakoj mašini obavlja onoliko operacija koliko zahteva svaki proizvod.
Taj sistem proizvodnje traži visok stepen tehnološke discipline na svim radnim mestima zbog toga
što zastoj na jednom radnom mestu može usloviti prekid rada na čitavoj liniji, kao i zastoj u
proizvodnji jedne linije ograničava mogućnost finalizacije gotovih proizvoda. Linijski raspored
mašina prikazan je na (slici 1.1). „38

Slika 1.1. Linijski raspored mašina (Izvor: Knjiga Poslovna ekonomija, str:25)

5.2. Smaknuta serijska proizvodnja

„U smaknutoj proizvodnji mašine su raspoređene po grupama istorodnih mašina. Zavisno od toga

formiraju se linije kretanja i obrade materijala. Na jednoj vrsti mašina obavljaju se samo operacije
za koje su te mašine namenjene. Priprema vrši se za svaku operaciju svake nove serije proizvoda.
Raspored mašina u smaknutom sistemu proizvodnje prikazan je na (slici 1.2.).“39

Slika 1.2. Grupni raspored mašina (Izvor: Knjiga Poslovna ekonomija, str: 25)

11

38 Poslovna ekonomija; Funkcije preduzeća; A. Jovanović, Mr S. Kisić i Dr V. Božić; Zavod za udžbenike i nastavna sredstva;
Beograd; 2004; Str: 24
39 Poslovna ekonomija; Funkcije preduzeća; A. Jovanović, Mr S. Kisić i Dr V. Božić; Zavod za udžbenike i nastavna sredstva;
Beograd; 2004; Str: 24
6. Ritam proizvodnje

„Zavisno od kontinuiteta proizvodnje serijska i masovna proizvodnja mogu biti:

• kontinuirana proizvodnja i
• diskontinuirana proizvodnja“40

6.1. Kontinuirana proizvodnja

„U kontinuiranoj serijskoj proizvodnji izrada delova je prilagođena potrebi završetka finalnih

proizvoda. Zbog toga poluproizvodi ne idu u skladišta nego u montažu finalnih proizvoda.“41

6.2. Diskontinuirana proizvodnja

„Kod diskontinuirane proizvodnje izrda delova nije prilagođena završetka finalnih proizvoda jedne
serije. Poluproizvodi serije mogu biti namenjeni u jednoj ili više serija finalnih proizvoda. U ovim
uslovima poluproizvodi se privremeno upućuje u skladišta. Iz skladišta se odlivaju u proizvodnju u
obimu potrebom za montiranje jedne serije finalnih proizvoda.“42

ZAKLJUČAK:

Na osnovu svega što sam istakao u svom radu shavatio sam da je proizvodnja najbitnija funkcija
jednog preduzeća jer od nje zavise sve druge aktivnosti tog preduzeća. Marks je proizvodju
predstavio kao saradnju između ljudi i prirode, ali posle njega i njegove teorije proizvodnja se
razvijala do te mere da danas ljudi ne mogu iz prirode da stvore proizvodnju jer su je godinama
izrabljivali i zanemarivali tako da danas nedostaju mnoge sirovine potrebne za proizvodnju mada
razvijanjem nauke nalaze se substituti potrebni za dalji razvoj proizvodnje. Automatski proces
proizvodnje ma koliko služio za poboljšanje industrije i proizvodnje po meni ima manu što
isključuje radnu snagu i samim tim povećava nezaposlenost te zemlje. Proces proizvodnje „Just in
time“ je po mom mišljenju mešavina svih drugih vidova proizvodnje tj. ona ima od svake
proizvodnje po neku njenu karakteristiku (osim proizvodnje bez greške ).

12

40 Poslovna ekonomija; Funkcije preduzeća; A. Jovanović, Mr S. Kisić i Dr V. Božić; Zavod za udžbenike i nastavna sredstva;
Beograd; 2004; Str: 25
41 Poslovna ekonomija; Funkcije preduzeća; A. Jovanović, Mr S. Kisić i Dr V. Božić; Zavod za udžbenike i nastavna sredstva;
Beograd; 2004; Str: 25
42 Poslovna ekonomija; Funkcije preduzeća; A. Jovanović, Mr S. Kisić i Dr V. Božić; Zavod za udžbenike i nastavna sredstva;
Beograd; 2004; Str: 25
LITERATURA:

1. Ekonomska enciklopedija I; „Savremena adninstracija“; (Autor članka: Prof. Dr D.Šoškić);

Beograd; 1984;
2. Poslovna ekonomija; Funkcije preduzeća; A. Jovanović, Mr S. Kisić i Dr V. Božić; Zavod za
udžbenike i nastavna sredstva; Beograd; 2004;
3. Menadžment u modernom biznisu; Dr Ž. Radosavljević i Dr R. Tomić; Univerzitet „Braća
Karić“; Beograd; 2007;
4. Osnovi organizacije; Dr N. Pavlović; ALFA-GRAF NS; Novi Sad; 2007;
5. http://tagtag.com/menadzment/iii_grupa_pitanja/2_pojam_i_definicija_proizvodnje
6. http://www.google.rs/search?q=just+in+time
7. Slike preuzete iz knjige: Poslovna ekonomija; Funkcije preduzeća; A. Jovanović,
Mr S. Kisić i Dr V. Božić; Zavod za udžbenike i nastavna sredstva; Beograd; 2004;
8. Video materijal na CD-u preuzet sa You Tuba

13