Visoka škola socijalnog rada

Univerzitet u Beogradu

Seminarski rad

Škola i vršnjaci kao agensi socijalizacije

Profesor:
Jelena Živković

Student:

Anđela Petrović 114/19

Jun 2021
Beograd

SADRŽAJ
UVOD.................................................................................................................................1
SOCIJALIZACIJA..............................................................................................................2
ŠKOLA KAO AGENS SOCIJALIZACIJE........................................................................4
VRŠNJACI KAO AGENS SOCIJALIZACIJE..................................................................7
ZAKLJUČAK....................................................................................................................10

UVOD
 Čovek je rođenjem opremljen sposobnostima koje prolaze svoj put razvoja. Sa
intelektualnim i spoznajnim razvojem sebe uporedo se razvija i povezivanje sa svetom koji ga
okružuje. Taj svet uključuje prisustvo drugih ljudi, medjusobne interakcije sa njima i prihvatanje
određenih društvenih uloga. Pri prelasku u život odraslih čovek ima zadatak da pored razvoja
mišljenja i ostalih psihičkih funkcija uspostavi i uzajamne odnose sa okolinom. Ti odnosi su
prisutni u različitim sredinama kao što su porodica, škola, društvo vršnjaka gde dete upija one
norme i vrednosti koje se tu vrednuju, a zatim ih postepeno prerađuje, menjajući i
prilagođavajući svojim individualnim potrebama i stavovima. Ta složena struktura kretanja kroz
etape socijalnog učenja predstavlja osnovu socijalizacije tj. mogućnost sticanja znanja, vrednosti
i socijalnih veština koji omogućavaju pripadnost određenoj grupi.

U ovom radu izložiću školu i grupu vršnjaka kao agense socijalizacije tj. društvene grupe
koje aktivno učestvuju u procesu formiranja i usvajanja društvenih stavova i ispoljavanju
određenog ponašanja u različitim društvenim relacijama.

SOCIJALIZACIJA
 Prihvatajući da se ličnost u celini formira procesom kojim individua putem razmene sa
drugim osobama razvija svoje specifične oblike socijalno prihvatljivog ponašanja socijalizaciju
definišemo kao proces socijalnog učenja putem kojeg jedinka stiče socijalno-relevantne oblike
ponašanja i formira se kao ličnost sa svojim specifičnim karakteristikama (Rot 2003).

Dve su grupe efekata socijalizacije: 1) formiranje za život u društvu i za funkcionisanje

društvu važnih osobina i načina ponašanja i 2) razvitak od biološke jedinke u ličnost sa
karakteristikama zajedničkim za sve ljude, ali i sa svojim specifičnim osobinama.

U skladu sa dve grupe efekata socijalizacije imamo i dve grupe definicije pojma socijalizacije.
Antropolozi i sociolozi naglašavaju važnost socijalizacije za društveni život pojedinca, dok kod
psihologa nailazimo na širi pojam koji pored navedenog uključuje i samo formiranje ličnosti.

Rezultati socijalizacije koji se postižu zavise od uticaja tri grupe problema koji sam proces
oblikuju, a to su:

 proučavanje vrste i oblika učenja putem kojih se socijalizacija ostvaruje,

 izvori i agensi socijalizacije
 efekat socijalizacije

Na socijalizaciju utiču individualne karakteristike pojedinca, nasleđe, porodični odnosi, opšte

društvene okolnosti i kultura u kojima se jedinka razvija, a sam proces ostvaruje se socijalnim
učenjem. Postoje tri glavne vrste socijalnog učenja:

Učenje uslovljavanjem. Učenje se sastoji u sticanju spremnosti da se u određenoj situaciji (kad

postoji draž) ponaša na određeni način stvaranjem uslovne reakcije. Takođe ovde se govori i o
uticaju sistema nagrade i kazne. Mnogobrojni rezultati ukazuju da je nagrađivanje efikasnije
sredstvo socijalizacije. Nagrađivanjem se redovno stiču novi oblici ponašanja, a kažnjavanjem
prvenstveno postiže uzdržavanje od neželjenog ponašanja. Pored pozitivnog efekta na razvitak
ličnosti nagrađivanje ima i trajniji efekat jer usvojeni oblik ponašanja se duže zadržava nego
način ponašanja iznuđen kažnjavanjem.

Učenje po modelu. Podržavanje tuđeg ponašanja i ugledanje na načine reagovanja koje pokazuju
druge osobe važan je izvor socijalizacije. Namenski se mogu isticati različite značajne ličnosti uz
opisivanje njihovog ponašanja, a sa ciljem da postanu uzori. Čak i kad ne postoji namera da tuđe
ponašanje bude model, ono često postaje. Sve što vidimo i čujemo putem sredtsva masovnih
komunikacija predstavlja važne izvore sticanja socijalnog ponašanja i stvaranje modela. Ovaj
oblik učenja posebno ima veliki efekat kod dece i adolescenata koji su još u fazi formiranja
celovite ličnosti pogotovo u sferi moralnog ponašanja.

Učenje uviđanjem. To je oblik učenja putem rešavanja problemskih situacija i uviđanja odnosa.
Problemska situacija se vidi na novi način, delovi situacije u novim odnosima, a sve to dovodi do
sticanja novog načina ponašanja i rešenja problema. Ovaj efekat se ne ostvaruje bez korišćenja
viših kognitivnih funkcija.

Rezultat socijalizacije pored stvaranja socijalnog ponašanja koje je u društvu prihvatljivo i

pomaže u održavanju društvenog života može biti i ponašanje koje se u društvu osuđuje i
progoni. U skladu sa tim od posebnog značaja je u procesu socijalizacije istaći i internalizaciju
koja podrazumeva usvajanje određenih od društva i društvenih agenasa zahtevanih principa
ponašanja kao stalnih sopstvenih pravila ponašanja.

Socijalizacija se ostvaruje i putem delovanja drugih osoba i institucija koji predstavljaju faktore
preko kojih društvo nastoji da se određeni oblici ponašanja usvoje. Ti faktori se nazivaju
agensima socijalizacije. Pre svega to je porodica a zatim i ostali prenosnici : škola,vršnjaci,
masovna sredtsva komunikacije i druge osobe i institucije. Uticaj svih tih faktora dovodi do
stvaranja određenih osobina i načina ponašanja prihvatljivih u određenoj kulturi i određenom
društvu i ako se socijalizacija ostvaruje pre svega direktnim interakcijama sa drugim osobama,
pre svega sa roditeljima, a onda i drugim osobama koje utiču na formiranje ponašanja deteta.

Svaki član društva može biti agens socijalizacije i prenosilac društvenih ponašanja. Prenosnike
društvenih shvatanja i normi predstavljaju i različite društvene institucije (škole, firme, vršnjaci,
mediji...).

Efekat socijalizacije ogleda se u zavisnosti pojedinih oblika socijalizovanog ponašanja od

određenih faktora te u skladu sa tim formiranje stavova i vrednosti prema mnogobrojnim
pitanjima i sistemima ponasanja koji su neophodni za socijalizovanje.

Socijalizacija ostvarena u detinjstvu i mladosti nije dovoljna da zadovolji sve potrebe u zahteve
koje se stavljaju pred čoveka tokom njegovog razvoja i prihvatanja različitih socijalnih uloga.
Potrebne su stalne promene u znanjima , veštinama, shvatanjima, sistemu vrednosti i odnosima
sa drugim ljudima jer i samo društvo prolazi kroz razne faze razvoja i pod uticajem je
mnogobrojnih faktora. Socijalizacija samog sebe je samoinicijativno ulaganje napora da se raniji
oblici ponašanja prilagode ili zamene radi uspešnog održavanja odnosa sa drugim ljudima i
uspešnijeg uključivanja u drištvene sfere.

Usvajanje normi, pravila ponašanja i standarda koji postoje u određenoj zajednici zavisi od
izvora socijalizacije. Osnovni izvor socijalizacije je kultura zajednice kojoj dete pripada i
društveni sistem i društvena kultura kojom je ta zajednica uređena. Za neku grupu karakteristični
i utvrđeni načini ponašanja određuju sadržaj socijalizacije. Svaka je socijalizacija zato i
kulturalizacija što podrazumeva za određenu zajednicu karakterističan način organizacije života i
sistem ponašanja i vrednosti koji kontinuirano deluju na čoveka i koji se mogu formirati i
menjati u toku života grupe (Rot, 2003).

ŠKOLA KAO AGENS SOCIJALIZACIJE

Škola predstavlja jednu od najznačajnijih vaspitno-obrazovnih institucija koja prati veoma

važan period života svakog pojedinca. Ona je veoma važna u procesu socijalizacije deteta i
razvijanju procesa individuacije. U školi treba da se odvija najvažniji deo vaspitno obrazovnog
procesa, onaj deo koji je najorganizovaniji i koji je pod stalnim vođstvom vaspitača, odnosno
osobe koja organizuje vaspitno obrazovni proces (Ivković 2003: 97).

Socijalizacija kao vaspitanje i obrazovanje je onaj segment socijalizacije koji je društvo

organizovalo i sistematizovalo ( Havelka 1995: 270). Vaspitanje i obrazovanje se pretežno odvija
u specijalizovanim institucijama, koje se jednim imenom zovu škole. Iako je vaspitanje kao
pojava starija od škole, iako se realizuje u različitim institucijama, organizacijama i društvenim
grupama, školski sistem još uvek predstavlja najznačajniju instituciju koja se u okviru društvene
podele i organizacije rada neposredno i obuhvatno bavi integracijom novih članova u
organizovan deo društva.
Elementi školske socijalizacije su brojni ( Flere 1976:96), a kao osnovni se navode:

1) podučavanje i podsticanje razvoja i umešnosti,

2) prenošenje informacija i usmeravanje na duhovno nasleđe,

3) prenošenje duhovnih vrednosti i ciljeva,

4) obezbeđivanje atmosfere potrebne za učenje,

5) nastojanje da se individualizuje pristup učeniku i

6) nadzor i kontrola.

Pozitivan efekat škole kao agensa socijalizacije ogleda se u sposobnosti deteta da boravak u školi
iskoristi za svoj lični razvoj, obrazovanje i profesionalno osposobljavanje. Polazak u školu za
dete predstavlja ulazak u svet novih saznajnih iskustava i uspostavljanja novih društvenih
odnosa. Faktori od kojih zavisi efekat socijalizacije u školi zavisi od ličnih osobina deteta, ličnih
osobina nastavnika, medjusobnih odnosa u grupi,ali i od same organizacije školskog života kao i
nastavnog plana i programa.

Učitelj može prenostiti socijalizaciju kao model ponašanja. Od njegovog angažovanja i karaktera
umnogome zavisi prilagođavanje na sve propratne aktivnosti, njihovo prihvatanje, a samim tim i
organizacija same školske grupe. Neka od ranijih istraživanja su utvrdila da zavisno od stavova
učitelja i škole u celini , učenici menjaju i stavove prema društvu, norme ponašanja i sisteme
vrednosti (Sugarman 1967).

Stavljanjem naglaska na razvoj intervencija čiji je cilj postizanje akademskog uspeha, nastavnici
u redovnim odeljenjima mogu zapostaviti važne aspekte školskog iskustva – socijalni i
emocionalni život deteta (Miller, Cooke, Test, & White, 2003).

Za uspeh socijalizacije u školi od značaja je i sredina u kojoj se dete razvija. Za uspeh u školi
veoma je važan i odnos roditelja prema školi. Roditeljski stav prema školi ukoliko je pozitivan
dovodi do većeg uspeha i bolje prilagođenosti školi i školskim obavezama. Ukoliko dođe do
problema i dečijeg nezadovoljstva u školskoj sredini i prema školskim pravilima dešava se da i
roditelj menja stav prema školi i nastoji da utiče na dalje razvijanje negativnog stava prema školi.
Škola je organizovana kao sistem sa utvrdjenim planom i programom. Školsko gradivo je
organizovano po uzrasnim normama i kroz različite periode razvoja nudi deci određene sadržaje
koji su važni za usvajanje društvenih normi i organizovanje društvenog života. Kroz vaspitno
obrazovni proces usvajaju se društveno prihvatljivi obrasci ponašanja i vrednosne orijentacije
koju uključuju proces socijalizacije.

Škola kao organizovana društvena struktura omogućava uključivanje u različite društvene

interakcije uz mogućnost saradnje i izgradnje mišljenja i stavova po pitanju raznih problemskih
situacija.

Danas škola omogućava i inkluzivni program koji je značajan za uključivanje dece i porodica sa
razvojnim poteškoćama čime smo ukazujemo na napredak u poštovanju različitosti i
individualnom pristupu učenicima i njihovim potrebama. Iako bi prema zagovornicima inkluzije
obrazovanje dece sa ometenošću u redovnim odeljenjima trebalo, između ostalog, da dovede do
porasta vršnjačkog prihvatanja i opadanja odbacivanja od strane dece tipičnog razvoja (Gresham
& MacMilan, 1997), istraživanja ne potkrepljuju uvek ovakva predviđanja. Neki istraživači
ukazuju na to da se u redovnom obrazovnom okruženju ne radi na sistematičnom ohrabrivanju
socijalnih interakcija između dece sa ometenošću (smetnjama u učenju, govorno-jezičkim
poremećajima, telesnim oštećenjima, emocionalnim poremećajem i višestrukom ometenošću) i
njihovih vršnjaka tipičnog razvoja (Banković,Brojčin ,2016). Nove okolnosti sa kojima se dete
susreće prilikom polaska u školu mogu biti teškoće za njegovo prilagođavanje u sistem školstva.
Te teškoće mogu se ispoljiti u načinu ponašanja, prihvatanju školskih obaveza , uključivanje u
školskoj grupi ili na emotivni život deteta koji je povezan sa društvenom sredinom i njegovim
napretkom.

Škola je tokom društvenih promena često prinuđena da pronalazi alternativna rešenja za aktuelne
prateće probleme. Danas smo sučeni sa pandemijom koja je umnogome izmenila dosadašnji
način funkcionisanja školskog sistema. Škola je bila prinuđena da stvori novi vid organizovanja
koji je u nekoj meri i dalje može da u izmenjim okolnostima zadovolji neki od osnovnih uslova
neophodnih za školske aktivnosti i kvalitetno izvođene nastave. I ako sa ograničenim
mogućnostima škola se i dalje trudi da ostane jedan od primarnih agensa socijalizacije.

VRŠNJACI KAO AGENS SOCIJALIZACIJE

Veći broj autora ističe da vršnjaci-grupa dece ili mladića i devojaka približno istog doba i sa
istim interesima, a koja međusobno druguju imaju u detinjstvu i mladalačkom dobu veliki uticaj
na formiranje ličnosti. Grupa vršnjaka značajno utiče na to koje će vrednosti dete nastojati da
ostvari, deluje na njegovo nastojanje za nezavisnošću i samostalnošću, kao i na fomiranje
mnogobrojnih ličnih, a posebno socijalnih stavova (Rot, 2003:131).

Grupe vršnjaka po Hevigharstu (R. Havigurst, 1953) imaju nekoliko funkcija u razvijanju
ličnosti:

1 Dete se razvija kao druga deca istog uzrasta ,

2 Omogućava usvajanje novih vrednosti i sticanje socijalnih stavova i uloga ,
3 Doprinose samostalnosti i ličnoj nezavisnosti,
4 Usvajanju i prihvatanju društvenih ciljeva i društveno prihvatljivih obrazaca ponašanja.

Uticaj vršnjaka ostvaruje se postepeno. U prvim godinama života dete nema još razvijeno
interesovanje za drugu decu. Igra se zasniva na zadovoljavanju sopstvenog ega i igra je prividno
prisutna jer su deca u zajedničkoj prostoriji ali se svako zasebno igra. U periodu do treće godine
postoji malo interakcije medju decom. Zajednička igra i interesovanja imaju početak razvoja u
periodu od 3-4 godine i onda govorimo o grupi dece kojoj dete pristupa. U tom periodu dete
postaje svesno prisutva druge dece i pokazuje interesovanje za uključivanje u grupu vršnjaka.

Već na uzrastu od 7-10 godina deca usvajaju norme , pravila i opšte prihvaćene predstave.
Većina mlađih učenika uči po modelu ponašanja i kopira određene obrasce ponašanja i rado
usvaja pravila odraslih osoba.

Oko 12.godine dete počinje i moralno da rasuđuje , a nadalje sa tinejdzerskim razvojnim dobom
nastupa i period težnje za individualizacijom i poštovanjem svojih vrednosti i ličnih granica. To
je i period kad dete nastoji da bude član neke grupe i kad postaje vrlo važna prihvaćenost od
strane grupe vršnjaka.

Polazak u školu je prva etapa pravog uticaja vršnjačke grupe. Dete ulaskom u razvojni kolektiv
stiče i razvija osobine neophodne za priključivanje školskom kolektivu. Različiti uticaji
učestvuju u procesu prilagođavanja kao što su : pol deteta, lične osobine, emotivna zrelost,
sposobnost za kontakt sa drugima, veštine prilagođavanja.

Što je dete emotivnije zrelo lakše će se prilagoditi medjusobnim odnosima i biće prihvaćenije od
strane druge dece. Tokom školovanja vršnjaci su konstantno prisutan agens socijalizacije i njihov
uticaj uporedo raste sa razvojem identiteta u periodu adolescencije i odrastanja. Najveći uticaj
grupe vršnjaka je u uzrastu od 13-19 godina. Istraživanja pokazuju da se u to doba mladi ljudi u
najvećoj meri razlikuju po stavovima u odnosu na roditelje (Rot 2003).

Vršnjačka grupa često ima određena pravila ponašanja koja su uslov za pripadnost grupi. Grupe
vršnjaka se najčešće formiraju prema zajedničkim interesima. Postoji prisustvo više različitih
grupa. Određeni članovi grupe su prihvaćeni , a neki su odbačeni. Ti standardi ponašanja koje
postavlja određena omladinska grupa nazivaju se „kultura vršnjaka“ (Rot,2003:132). Ti standardi
mogu biti i u suprotnosti sa shvatanjima i normama odraslih osoba ili roditelja. Vrlo je često kod
adolescenata važnije odobravanje od strane vršnjaka nego poštovanje zahteva koji dolaze iz
porodice. Jedan od načina ispitivanja vršnjačke percepcije i ostvarenosti pozitivnih socijalnih
ishoda jeste putem primene neke od sociometrijskih tehnika. Tehnika vršnjačkih nominacija je
često korišćena u istraživanjima. Tipično, u okviru primene ove tehnike, od dece se traži da
navedu (nominuju) vršnjake koji im se dopadaju i sa kojima bi želeli da učestvuju u nekoj
aktivnosti, odnosno one koji im se ne dopadaju i sa kojima ne bi želeli zajedno da obavljaju neku
aktivnost. Kombinovanjem pozitivnih i negativnih nominacija sociometrijski status učenika je
moguće izraziti kroz pripadnost jednoj od pet sociometrijskih grupa – popularnih, odbačenih,
kontroverznih, zanemarenih i prosečnih (Coie, Dodge, & Coppotelli, 1982). Popularnu decu
vršnjaci doživljavaju kao lidere i kao decu koja su pokretači,uspešni i druželjubivi. Često takva
deca i od nastavnika imaju dobre procene.

Deca koja su odbačena od strane vršnjaka imaju teškoća u interpersonalnim odnosima. Često
odbačena deca ispoljavaju agresivno ponašanje, asocijalno ponašanje, imaju niže
samopouzdanje, usamljeni su , nastavnici ih manje vrednuju i ocenjuju ih kao osobe sklone
problematičnom ponašanju. Druga krajnost može biti totalna izolacija od društva , usamljenost,
tugovanje, anksioznost i sl. koji direktno negativno utiču na akademsko postignuće i formiranje
društvenih odnosa kako prema vršnjacima tako i prema daljem školovanju.
Veliki deo intervencija usmerenih na rešavanje problema socijalne izolacije među decom
fokusiran je na unapređivanje socijalnih veština izolovanog deteta i veština rešavanja problema.

„Krug prijatelja” predstavlja intervenciju čija je namena da poveća uključenost učenika u

redovno obrazovno okruženje oslanjajući se na angažovanje vršnjaka u obezbeđivanju podrške i
rešavanju problema za dete koje ima teškoće da se uključi u vršnjački kolektiv.Pristup
predstavlja obrazovanje kruga prijatelja oko deteta koje je izolovano. . Rezultati treninga
socijalnih veština kod učenika sa ometenošću su različiti, pri čemu se socijalne veštine koje su
potrebne ovim učenicima da bi ih vršnjaci tipičnog razvoja prihvatili mogu razlikovati od veština
potrebnih deci tipičnog razvoja da bi bila prihvaćena među vršnjacima (Brojčin, Banović, 2016).
 ZAKLJUČAK

Socijalizacija je veoma važna u razvoju čoveka i njegovom određenju kao društvenog bića.
Postepenim uključivanjem deteta u društvo i aktivnim usvajanjem socijalnog iskustva
socijalizacija se može odvijati neposredno ili ciljano kao deo vaspitno-obrazovnog procesa. Za
socijalizaciju možemo reći da predstavlja celoživotno iskustvo jer tokom razvoja čovek prolazi
kroz različite iskustvene grupe i socijalne uloge koje na njega vrše uticaj. Krajnji pozitivan
efekat socijalizacije bilo bi formiranje socijalno zrele ličnosti sposobne da u skladu sa svojim
interesima vrši društveno poželjne i prihvatljive oblike ponašanja uz formiranje zdravih odnosa i
navika prema sebi i drugima.

Škola i grupe vršnjaka predstavljaju jedne od bitnih prekretnica na tom putu razvoja i mogu
rezultirati stvaranjem i pozitivnih i negativnih obrazaca ponašanja, a od same strukture ličnosti i
indivualnih razlika kao i načina življenja zavisiće i stepen tog ispoljavanja. Pored osnovnih
potreba u životnom ciklusu čovek je rodjen i kao društveno biće i u interesu svake individue je
ostvarivanje socijalizacije i pripadnost određenoj grupi, a sredinski faktori i uticaj institucija u
društvu treba biti organizovan na tom nivou da se zadovoljenje takve potrebe može omogućiti
svakom članu zajednice.
 LITERATURA

Banković, S., Brojčin,B., (2016). „Krug prijatelja” kao strategija za unapređivanje vršnjačkog
prihvatanja dece sa ometenošću. Beogradska defektološka škola − Belgrade School of Special
Education and Rehabilitation Vol. 22, No. 2 (2016), str. 41-59.

Coie, J. D., Dodge, K. A., & Coppotelli, H. (1982). Dimensions and types of social status: A
cross-age perspective. Developmental Psychology, 18(4), 557–570.

Gresham, F. M., & MacMilan, D. L. (1997). Social competence and affective characteristics of
students with mild disabilities. Review of Educational Research, 67(4), 377–415.

Miller, M. C., Cooke, N. L., Test, D. W., & White, R. (2003). Effects of friendship circles on the
social interactions of elementary age students with mild disabilities. Journal of Behavioral
Education, 12(3), 167–184.

Nepoznati autor . Škola kao agens socijalizacije. Seminarski rad iz sociologije vaspitanja i
obrazovanja .dostupno na www.maturski.org .

Rot, N., (2003). Osnovi socijalne psihologije. Zavod za udzbenike i nastavna sredstva, Beograd.

Sugarman, B., (1976). Involvement in Youth Culture. Brit. J. Social., 18, 151.