Booklet On The Use of Poison Baits Against Wildlife in Albania

PËRDORIMI I KARREMAVE
HELMUES NË SHQIPËRI
© HOS / D. Vavylis
SHKALLA E PËRHAPJES,
SHKAQET DHE NDIKIMI
NË FAUNËN E EGËR
PËRDORIMI I KARREMAVE
HELMUES NË SHQIPËRI
PËRDORIMI II KARREMAVE
PËRDORIMI KARREMAVE HELMUES
HELMUESNË
NËSHQIPËRI
SHQIPËRI
AUTORËSIA DHE QËLLIMI I PËRGATITJES SË KËTIJ MATERIALI

Ky libërth u përgatit nga Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë (AOS) në kuadër të projektit “Ndalimi
i helmimit të faunës së egër në Shqipëri”, pjesë e programit të granteve të vogla të Projektit
Ballkanik Kundër-Helmim (BAPP), mbështetur nga Fondacioni për Ruajtjen e Shkabave (VCF) dhe
Fondacioni MAVA. Ky material synon rritjen e ndërgjegjësimit të institucioneve shtetërore dhe
shoqërisë shqiptare në përgjithësi mbi shkallën e përhapjes së helmimit të faunës së egër në vend
dhe përdorimin në masë të karremave helmues si mjeti kryesor i shfarosjes direkte të
mishngrënësve të mëdhenj dhe të mesëm, si dhe shfarosjes indirekte të shumë specieve të tjera
të rralla dhe të rrezikuara. Njëkohësisht, ky botim synon të japë informacion rreth shkaqeve që
nxisin fenomenin e helmimit, përhapjen e tij në vend dhe pasojat shumë të dëmshme mbi faunën
e egër dhe të rrezikuar.
Hartuesit kryesorë: Klea Duro1, klea.duro@aos-alb.org

Taulant Bino1, taulant.bino@aos-alb.org
Ekspert në GIS: Kristi Bashmili1
Kontribues të tjerë: Erald Xeka1, Ergi Bregasi1, Gentjan Hykaj1, Gligor Dushi2, Hysen
Leskaj2, Besjana Sevo1, Ramis Xhurxhi1, Olgerta Puta1
1 Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë

2 Administrata Rajonale e Zonave të Mbrojtura Gjirokastër
Citim i rekomanduar:
Duro, K. & Bino, T., 2020. Përdorimi i karremave helmues në Shqipëri. Shkalla e përhapjes,
shkaqet dhe ndikimi në faunën e egër.. 1st ed. Tiranë: Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë.
Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,

Rruga “Ymer Kurti”,
Shoqata Qendra Olympia,
Ornitologjike kati i 2të, Nr. 24
e Shqipërisë,
3 Rruga “Ymer Kurti”, Qendra Olympia, kati i 2të, Nr. 24
PËRDORIMI I KARREMAVE HELMUES NË SHQIPËRI
PËRMBAJTJA
1. HYRJE .........................................................................................................................................6
2. KUADRI LIGJOR ...........................................................................................................................7

2.1. Ndalimi i përdorimit të karremave helmues në legjislacionin shqiptar ..........................................7
2.2. Marrëveshjet ndërkombëtare për mbrojtjen e faunës së egër .....................................................8
3. INSTITUCIONET SHTETËRORE PËRGJEGJËSE PËR TË LUFTUAR HELMIMIN E FAUNËS SË EGËR ..........9
4. STUDIMI RRETH PËRDORIMIT TË KARREMAVE HELMUES NË VENDIN TONË.............................11

4.1. Target grupet e intervistuara ................................................................................................... 12
4.2. Niveli i ndërgjegjësimit mjedisor në grupet e intervistuara ........................................................ 14
4.3. Zonat potenciale për përdorimin e karremave helmues ............................................................ 16
5. GJETJET E STUDIMIT.................................................................................................................. 18
5.1. Metodat e përdorura nga barinjtë për mbrojtjen e bagëtive nga mishngrënësit e mëdhenj ......... 18
5.2. Zonat ku konfirmohet përdorimi i karremave helmues .............................................................. 19
5.3. Faktorët që kanë nxitur përdorimin e karremave helmues ........................................................ 20
5.4. Substancat toksike të përdorura në karremat helmues ............................................................. 21
5.5. Tregtimi i substancave toksike që përdoren në karremat helmues ............................................. 23
6. PËRFUNDIME ............................................................................................................................ 24
7. REKOMANDIME ........................................................................................................................ 26
8. REFERENCAT ............................................................................................................................. 28
9. SHTOJCA 1 ............................................................................................................................... 29
10. SHTOJCA 2 ............................................................................................................................... 32

Rruga “Ymer Kurti”, Qendra Olympia, kati i 2të, Nr. 24 4
TABELA E FIGURAVE:
Figura 1: Paraqitja grafike e njohurive të të intervistuarve në identifikimin e shpendëve........14
Figura 2: Kali i qyqes (Neophron percnopterus)
Figura 3: Veprimtaritë ekonomike kryesore në zonat ku janë zhvilluar intervistat...................17
Figura 4: Paraqitja grafike e përgjigjeve të dhëna në lidhje me metodat për

kontrollin e egërsirave................................................................................................19
Figura 5: Substanca kimike 2, 4 Dinitrofenol, ose "Selino"........................................................22
Figura 6: Metomili, paketimi me të cilin tregtohet në Shqipëri................................................22
AKRONIMET
AOS Albanian Ornithological Society

VCF Vulture Conservation Foundation
ISHMPUT Inspektoriati Shtetëror i Mjedisit, Pyjeve, Ujërave dhe Turizmit
IKMT Inspektoriati Kombëtar i Mbrojtjes së Territorit
AKZM Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura
AdZM Administrata Rajonale e Zonave të Mbrojtura
ISUV Instituti i Sigurisë Ushqimore dhe Veterinare
INSTAT Instituti i Statistikave

1 HYRJE
1. HYRJE
Në ndryshim nga vendet e tjera në rajon, ku helmimi dhe ndikimi në faunën e egër është i mirë-
dokumentuar, në Shqipëri mungojnë të dhënat zyrtare për këtë fenomen dhe ndikimin e tij mbi
faunën e egër të vendit tonë. Pavarësisht mungesës së të dhënave zyrtare, ka patur indikacione
të ndryshme që vërtetojnë katërcipërisht se përgjatë viteve 1970-1985, institucionet zyrtare kanë
përdorur në mënyrë të organizuar karrema helmues me bazë striknine me qëllim zhdukjen e ujkut
në disa zona rurale të vendit (Bino, et al., 2018). Helmimet e ndjekura në mënyrë masive në disa
zona malore të Shqipërisë rezultuan në vrasjen nëpërmjet helmimit të mbi 250 ujqërve, shifër
kjo e përafërt me madhësinë e popullatës së sotme të ujkut (Canis lupus) në vend.
Pas viteve ‘90 dhe me shpërbërjen e sistemit unipartiak, helmimi i kontrolluar dhe i kryer nga
institucionet përgjegjëse për menaxhimin e faunës së egër dhe mbarështimin e blegtorisë u
ndalua zyrtarisht për t’ia lënë vendin helmimit të paligjshëm dhe të pakontrolluar, të ndërmarrë
nga individë të ndryshëm për të zgjidhur konfliktet me mishngrënësit e mëdhenj dhe të mesëm.
Tashmë helmimi i faunës së egër është një “sekret” i njohur dhe i pranuar në çdo zonë të vendit.
Megjithatë, shkalla dhe shkaqet e përhapjes së tij, helmet e përdorura, mënyra e sigurimit apo
blerjes së tyre në treg dhe ndikimet mbi faunën e egër mbeten ende të panjohura dhe të
pavlerësuara ndonëse në disa raste duket se helmimi mund të jetë përgjegjësi kryesor për
rrallimin apo zhdukjen e disa specieve.
Bazuar në eksperiencën dhe studimet e realizuara nga vendet e tjera të rajonit, helmimi
vlerësohet si një nga kërcënimet më të mëdha për faunën e egër, e veçanërisht për speciet
kërmëngrënëse, si psh shkabat. Popullatat e shkabave në gadishullin e Ballkanit dhe në rajonet
përreth, arritën në një gjendje kritike në fund të shekullit 20-të dhe fillim i shekullit 21, kryesisht
për shkak të përdorimit të substancave helmuese në mjedis (Pantović & Andevski, 2018).
Përdorimi i substancave helmuese në mjedis duket se ka patur ndikim dhe në popullatat e
shkabave në vendin tonë. Nga 4 specie të shkabave që folezonin dikur në Shqipëri, sot folezon
vetëm Kali i qyqes (Neophron percnopeturs), ku dhe situata e këtij të fundit paraqitet kritike.
Bazuar në të dhënat e monitorimit të territoreve të Kalit të qyqes për vitin 2019, në Shqipëri
rezultojnë aktive vetëm 9 territore të Kalit të qyqes, të zëna nga 6 çifte dhe 3 individë të vetmuar
(Bino, et al., 2019) (Topi, 2019). Ndërkohë, të dhënat për impaktin e helmimit në grupe të tjera
të faunës së egër, mungojnë ose janë shumë të pakta.
Për të kuptuar shkallën dhe faktorët që nxisin përdorimin e karremave helmues, AOS ndërmori
një studim në jug të vendit në kuadër të projektit “Ndalimi i helmimit të faunës së egër në
Shqipëri”, mbështetur nga Fondacioni për Mbrojtjen e Shkabave (VCF) dhe Fondacioni MAVA.
Studimi, paraqitur dhe në këtë libërth, vërteton përdorimin e karremave helmues në rajonet e
vizituara dhe nxjerr në pah disa nga faktorët që e nxisin këtë fenomen.

4
KUADRI
2. 2KUADRI LIGJORLIGJOR
2.1. Ndalimi i përdorimit të karremave helmues në legjislacionin shqiptar
Kuadri ligjor shqiptar, deri në vitin 2019, nuk trajtonte aspak çështjet e helmimit dhe
përdorimit të substancave helmuese ndaj faunës së egër. I pari ligj që i referohet
qartësisht përdorimit të karremave helmues dhe substancave helmuese është Ligji nr.
46/2019, datë 08.07.2019 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 10006, datë
23.10.2008 “Për mbrojtjen e faunës së egër”, i ndryshuar” 1.
Në nenin 10 “Për mbrojtjen e faunës së egër nga lëndët, mbetjet e rrezikshme dhe
shërbimet” të këtij ligji citohet: “…përdorimi dhe administrimi i lëndëve dhe i mbetjeve të
rrezikshme, i kimikateve bujqësore, veterinare dhe shërbimeve bëhet në përputhje me
dispozitat e kuadrit ligjor në fuqi, që lidhet me substancat dhe preparatet kimike,
administrimin e mbetjeve të rrezikshme, shërbimin e mbrojtjes së bimëve, shërbimin
veterinar, si dhe duke marrë në konsideratë edhe çështjet specifike, që lidhen me
parandalimin e helmimit të shpendëve shtegtarë, në përputhje me detyrimet e
përcaktuara në marrëveshjet në të cilat vendi ynë është palë”.
Në nenin 19 “Veprimet e ndaluara” është shtuar pika 10 ku parashikohet ndalimi i
“Përdorimit të karremave helmues për shfarosjen e llojeve të faunës së egër”. Shfarosja e
faunës së egër dhe e popullatave të tyre (pika 7, neni 19) dhe përdorimi i karremave
helmues për shfarrosjen e llojeve të faunës së egër (pika 10, neni 19) dënohen me gjobë
në masën 100 000 deri në 200 000 lekë, sipas nenit 43, pika 12, të ndryshuar.
Ndërkohë, kur shkeljet e mësipërme vlerësohen si vepra penale, atëherë dënimi i këtyre
shkeljeve bëhet bazuar në Ligjin nr. 44/2019, datë 18.07.2019, “Për disa shtesa dhe
ndryshime në ligjin nr. 7895, datë 27.01.1995 “Kodi penal i Republikës së Shqipërisë” 2,
neni 8 “Dëmtimi i specieve të mbrojtura të florës dhe faunës së egër”, sipas të cilit:
“…Vrasja, shkatërrimi, zotërimi, marrja e ekzemplarëve të specieve të mbrojtura të florës
dhe faunës së egër ose pjesëve apo nënprodukteve të tyre, duke shkelur kërkesat e
legjislacionit në fuqi për mbrojtjen e faunës së egër dhe për zonat e mbrojtura apo të lejeve
dhe autorizimeve të lëshuara nga organet kompetente, me përjashtim të rasteve kur një
gjë e tillë ka ndodhur mbi një sasi të papërfillshme të këtyre ekzemplarëve dhe ka ndikim
të papërfillshëm mbi statusin e ruajtjes së specieve, dënohet me gjobë ose me burgim deri
në shtatë vjet”.
1
Ligji nr. 46/2019, datë 08.07.2019 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr.10006, datë 23.10.2008 “Për
mbrojtjen e faunës së egër”, i ndryshuar”
2
Ligji nr. 44/2019, datë 18.07.2019, “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7895, datë 27.01.1995 “Kodi penal
i Republikës së Shqipërisë”
5
2.2. Marrëveshjet ndërkombëtare për mbrojtjen e faunës së egër

Konventa e Bernës, 1979
Shqipëria është pjesë e Konventës për Ruajtjen e Florës dhe Faunës së Egër dhe Mjedisit
Natyror të Europës (Konventa e Bernës, 1979), ratifikuar në vitin 1999 nëpërmjet ligjit nr.
8294, datë 02.03.1998 “Për ratifikimin e Konventës për Ruajtjen e Florës dhe Faunës së
egër dhe Mjedisit Natyror të Europës” 3 . Qëllimi kryesor i Konventës së Bernës 4 është
ruajtja e florës dhe faunës së egër dhe habitateve të tyre natyrore, si dhe promovimi i
bashkëpunimit midis shteteve, veçanërisht për ruajtjen e atyre specieve dhe habitateve
ku nevojitet ky bashkëpunim. Vëmendje e veçantë u kushtohet specieve të rrezikuara ku
përfshihen edhe disa specie të shpendëve dhe gjitarëve si grupet më të rrezikuara nga
përdorimi i karremave helmues.
Konventa ndalon përdorimin e të gjitha metodave jo të përzgjedhura për vrasjen dhe
kapjen e specieve të faunës së egër, si dhe përdorimin e të gjithave metodave që mund
të shkaktojnë zhdukjen lokale, apo një shqetësim serioz të popullatave të një specie.
Helmimi, përdorimi i karremave helmues apo i anestezikëve është i ndaluar nga Konventa
dhe për pasojë është i ndaluar edhe në Shqipëri si metodë e vrasjes e listuar në Shtojcën
IV të konventës, të titulluar “Mjete dhe metoda të ndaluara të vrasjes, kapjes dhe formave
të tjera të shfrytëzimit”.
Konventa e Bonn-it, 1979

Konventa e Bonn-it hyri në fuqi më 1983. Ajo njihet ndryshe si “Konventa për Ruajtjen e
Llojeve Shtegëtuese të Kafshëve të egra”5 dhe është një marrëveshje ndërkombëtare, e
cila synon ruajtjen e specieve shtegtare përgjatë zonave të tyre të shtegtimit. Shqipëria
është pjesë e kësaj konvente që prej Shtator 2001.
Si palë e kësaj konvente, Shqipëria duhet të njohë rëndësinë e specieve shtegtare që
duhen mbrojtur dhe të veprojë në rastet kur është e mundur dhe e përshtatshme, për të
mbrojtur speciet (veçanërisht, ato gjendja e mbrojtjes e të cilave është e pafavorshme)
dhe habitatet e tyre. Gjithashtu, duhet të nxisë, bashkëpunojë dhe mbështesë kërkimet
shkencore për speciet shtegtare.
3
http://80.78.70.231/pls/kuv/f?p=201:Ligj:8294:02.03.1998
4
https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list/-/conventions/treaty/104
5
https://www.cms.int/en/country/albania
6
3 INSTITUCIONET SHTETËRORE PËRGJEGJËSE PËR TË LUFTUAR

HELMIMIN E FAUNËS SË EGËR
3. INSTITUCIONET SHTETËRORE PËRGJEGJËSE PËR TË LUFTUAR HELMIMIN E FAUNËS SË EGËR
Helmimi i faunës së egër mbulohet ligjërisht nga disa institucione shtetërore që janë përkatësisht
përgjegjëse për investigimin në terren, marrjen e mostrave, kryerjen e analizave toksikologjike
dhe nekropsive, marrjen e sanksioneve administrative dhe ndjekjen penale të rasteve të
helmimit.
Ndërkaq, reforma administrative e vitit 2019 shpërbëu strukturën e Inspektoriatit Shtetëror të
Mjedisit, Pyjeve, Ujërave dhe Turizmit (ISHMPUT) si institucioni përgjegjës për investigimin,
marrjen e mostrave nga terreni si dhe marrjen e masave administrative në rastin e konstatimit
të shkeljeve. Reforma i ka kaluar kompetencat për çështjet e krimit mjedisor tek disa institucione
roli i të cilave shpjegohet më poshtë.
Inspektoriati Kombëtar i Mbrojtjes së Territorit (IKMT) është institucioni përgjegjës për

mbrojtjen dhe mirëmenaxhimin e territorit. Me reformën e re administrative ky institucion do të
merret dhe me ndjekjen penale të krimeve mjedisore në të gjithë territorin e Republikës së
Shqipërisë.
Agjencia Kombëtare e Mjedisit (AKM) është institucioni përgjegjës për monitorimin e mjedisit,
cili me reformën e ISHMPUT është përgjegjës dhe për inspektimin e mjedisit dhe ndjekjen
administrative të krimeve mjedisore.
Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura (AKZM) është institucioni qendror shtetëror

përgjegjës për zonat e mbrojtura, në varësi të ministrit dhe ka për detyrë administrimin dhe
kontrollin e tyre në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë.
Ndërkohë, në nivel vendor organizohet në bazë qarku, sipas Administratave Rajonale të Zonave
të Mbrojtura (AdZM), të cilat në rastet e konstatimit të shqetësimeve, dëmtimit, apo vrasjeve të
paligjshme (përfshirë helmimin) kundrejt faunës së egër brenda territorit të zonave të mbrojtura,
AdZM-të kanë përgjegjësinë të merren me ndjekjen administrative të këtyre shkeljeve.
Policia e Shtetit koordinon punën me inspektoriatet kompetente në fushën e kontrollit të
mjedisit dhe territorit për marrjen e sanksioneve administrative dhe sanksioneve të tjera, sipas
ligjit të tyre funksional. Helmimi, parashikuar në të shumtën e rasteve si vepër penale, mbulohet
tashmë nga Policia e Shtetit, e cila është përgjegjëse për kryerjen e hetimit penal të krimeve
mjedisore.
Policia Bashkiake vepron brenda territorit të bashkisë përkatëse dhe është përgjegjëse për
hetimin administrativ të krimeve mjedisore.

Instituti i Sigurisë Ushqimore dhe Veterinare (ISUV) është institucioni përgjegjës për kryerjen e
analizave toksikologjike dhe nekropsive. Aktualisht, laboratori për kryerjen e analizave
toksikologjike në kafshët e egra nuk është funksional për shkak të mungesës infrastrukturës
humane të specializuar dhe infrastrukturës laboratorike për kryerjen e analizave të certifikuara
toksikologjike dhe nekropsive.

4 STUDIMI RRETH PËRDORIMIT TË KARREMAVE HELMUES NË VENDIN TONË

4.4. STUDIMI
STUDIMIRRETH
RRETH PËRDORIMIT
PËRDORIMIT TËTË KARREMAVE
KARREMAVE HELMUES
HELMUES NË NË VENDIN
VENDIN TONË
TONË
ShoqataOrnitologjike
Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë
e Shqipërisë (AOS)
(AOS) realizoi
realizoi në në 2019-n
2019-n një një studim
studim në Shqipërinë
në Shqipërinë jug-
jug-lindore
lindore për të kryer një vlerësim të situatës aktuale në vendin tonë për përdorimin
për të kryer një vlerësim të situatës aktuale në vendin tonë për përdorimin e karremave helmues. e
Kykarremave helmues.
studim u zhvillua Ky studim
në kuadër u zhvillua
të projektit në kuadër
“Ndalimi të projektit
i helmimit “Ndalimi
të faunës së egërinë
helmimit të
Shqipëri”dhe
faunës 8sërajone:
përfshiu egër në Shqipëri”dhe
Pogradec, Korçë,përfshiu
Kolonjë,8Përmet,
rajone: Gjirokastër,
Pogradec, Korçë, Kolonjë,
Tepelenë, Përmet,dhe
Mallakastër
Gjirokastër,
Sarandë (HartaTepelenë, Mallakastër
1), si rajonet që kanë më dhe Sarandë
shumë (Harta
bagëti 1), sidhe
të imëta rajonet që kanë
ku konflikti mënjeriut
midis shumëdhe
mishngrënësve të mëdhenj është më i dukshëm.
bagëti të imëta dhe ku konflikti midis njeriut dhe mishngrënësve të mëdhenj është më i
dukshëm.
Harta 1: Shpërndarja e pyetësorëve të realizuar në rajonet Pogradec, Korçë, Kolonjë, Përmet, Gjirokastër, Tepelenë, Mallakastër
Harta 1: Zonat ku u realizua studimi për përdorimin e karremave helmues: 1) Pogradec, 2) Korçë, 3) Kolonjë, 4) Përmet, 5)
dhe Sarandë.
Gjirokastër, 6) Tepelenë, 7) Sarandë.

9
Studimi u realizua në periudhën Shtator–Dhjetor 2019 dhe kishte si qëllim evidentimin e

rasteve të përdorimit të karremave helmues, vlerësimin e shkallës së përdorimit të
karremave të helmues, si dhe përcaktimin e faktorëve që kanë çuar në përhapjen dhe
vijimësinë e fenomenit të helmimit.
Metoda e ndjekur për zhvillimin e studimit konsistonte në realizimin e pyetësorëve
kryesisht me barinj, fermerë dhe banorë lokalë sipas transekteve të përzgjedhur më
herët. Përzgjedhja e zonave për realizimin e studimit u bazua në dy kritere kryesore:
1. Praninë e lartë të bagëtive të imëta dhe për pasojë edhe të konfliktit të dukshëm të
njeriut me mishngrënësit e mëdhenj, që rrit dhe mundësinë e përdorimit të karremave
helmues;
2. Afërsinë me territoret e Kalit të qyqes (Neophron percnopterus), shkabës së fundit
folezuese në Shqipëri. Helmimi vlerësohet si një nga shkaktarët kryesorë për rënien e
popullatës ballkanike dhe asaj botërore të Kalit të qyqes.
Në vijim, për të plotësuar më tepër studimin dhe për të studiuar skemën e përdorimit të
helmeve, u pa si domosdoshmëri realizimi i pyetësorëve me disa nga farmacitë veterinare
dhe bujqësore në zonat e studimit.
Intervistat në terren u kryen nga 6 persona, anëtarë të AOS. Në total u intervistuan 158
persona dhe u plotësuan 158 pyetësorë, nga të cilët 153 pyetësorë u realizuan me
barinjtë, fermerët dhe banorët lokalë dhe 5 pyetësorë me farmacitë veterinare dhe
bujqësore.
Pyetësorët e përdorur për këtë studim gjenden në shtojcën 1.
4.1. Target grupet e intervistuara
Në fokusin kryesor të këtij studimi qëndrojnë barinjtë, të cilët përfaqësojnë dhe grupin
më potencial për përdorimin e karremave helmues ndaj faunës së egër për shkak të
konfliktit të drejtpërdrejtë me mishngrënësit e mëdhenj, Ujku i murrmë (Canis lupus) dhe
Ariu (Ursus arctos). Megjithatë, studimi nuk u ndal vetëm në këtë grup. Në studim u
përfshin edhe grupe të tjera si fermerët, banorët lokalë të zonave ku u zhvilluan
intervistat, si dhe disa farmaci lokale veterinare dhe bujqësore, të cilët pasuruan më tej
studimin me informacione rreth rasteve dhe shkaqeve të përdorimit të karremave
helmues, substancave helmuese të përdorura dhe tregtimit të tyre, metoda të tjera të
kontrollit të kafshëve grabitqare, etj.
Të intervistuarit i përkasin grupmoshës 20-80 vjeç. 88 % e të intervistuarve janë meshkuj
dhe 12 % femra.

10 Olympia, kati i 2të, Nr. 24
Rruga “Ymer Kurti”, Qendra 12
INTERVISTAT
© AOS © AOS
© AOS © AOS © AOS
© AOS © AOS
© AOS © AOS © AOS

4.2. Niveli i ndërgjegjësimit mjedisor në grupet e intervistuara

Një nga pyetjet e drejtuara ndaj të intervistuarve ishte: “Sa të familjarizuar jeni me
shpendët e zonës suaj?”, kjo për të kuptuar se sa të vetëdijshëm ishin njerëzit në zonat ku
u zhvilluan intervistat, për faunën e egër dhe veçanërisht avifaunën që i rrethonte.
Një pjesë e të intervistuarve kishte njohuri shumë të mira rreth avifaunës së zonës së tyre.
Ata mund të thonin me saktësi se cilat specie ndodheshin në zonë, si dhe të jepnin detaje
të tjera përshkruese rreth sjelljes së shpendëve, dietës së tyre ushqimore, vendodhjes së
tyre, etj. Ndërkohë, pjesa më e madhe e të intervistuarve nuk i njihnin shpendët e zonës,
ose kishin njohuri të pakëta, duke shfaqur kështu në shkallë të gjerë një mungesë
vetëdijeje dhe interesi ndaj mbrojtjes së natyrës dhe avifaunës në veçanti.
Vetëm 10% e të intervistuarve kishte njohuri shumë të mira në identifikimin e shpendëve
të zonës së tyre (Grafiku 1). Kjo përqindje i takon tërësisht rajonit të Gjirokastrës dhe
kryesisht zonave Glinë, Bulo, etj.
Figura 1: Paraqitja grafike e njohurive të të intervistuarve në identifikimin e shpendëve.
Në llojet më mirë të njohur prej të intervistuarve përfshihen:

- Llojet e zakonshme, që gjenden rëndomë pranë vendbanimeve (harabelat,
dallëndyshet, gushëkuqët, etj);
- Llojet objekt gjuetie (mëllenjat, thëllëzat, rosat, etj);
- Lloje të lidhura me folklorin (lejlekët, llojet e familjes Corvidae, qyqja, Kali i qyqes, etj);
- Lloje të veçanta për zonën (Kali i qyqes, pulëbardhat, çafkat etj).

12Olympia, kati i 2të, Nr. 24
Ndërkohë, në llojet më pak të njohur përfshihen kryesisht shpendët rrëmbenjës, ku

përmendim skifterat, hutat, gjeraqinat, shqiponjat, etj. Sikurse pritej, të intervistuarit nuk
kishin njohuri të veçanta për këta shpendë, të cilët jo rrallë herë i ngatërronin me njëri-
tjetrin.
Njohuritë e pakta dhe interesi i ulët i shfaqur prej pjesës më të madhe të të intervistuarve
për natyrën dhe avifaunën në veçanti, flasin për një mungesë vetëdijeje dhe ndoshta
ndjeshmërie për mbrojtjen e natyrës dhe të faunës së egër, si dhe për dëmet që mund t’u
shkaktohen atyre nga zhvillimi i aktiviteteve të papërgjegjshme, siç është dhe përdorimi i
karremave helmues. Analiza e rezultateve tregon se ka nevojë të ngutshme për aktivitete
ndërgjegjësuese në kuadër të luftimit të fenomenit të helmimit të faunës së egër.
© AOS / K. Bashmili
Figura 2: Kali i qyqes (Neophron percnopterus)

13
4.3. Zonat potenciale për përdorimin e karremave helmues

Për realizimin
4.3. e intervistave
Zonat potenciale u përzgjodhën
për përdorimin jo vetëmhelmues
e karremave grupet më potenciale për përdorimin
e karremave helmues, por edhe zonat ku mendohet se konflikti midis njeriut dhe faunës
Për realizimin e intervistave u përzgjodhën jo vetëm grupet më potenciale për përdorimin
së egër është më i pranishëm. Në nivel vendi, konflikti me faunën e egër është më i
e karremave helmues, por edhe zonat ku mendohet se konflikti midis njeriut dhe faunës
pranishëm në zonat rurale dhe kryesisht aty ku numri i bagëtive të imëta është më i madh.
së egër është më i pranishëm. Në nivel vendi, konflikti me faunën e egër është më i
Kështu, për studimin u përzgjodhën rajonet, si: Pogradeci, Korça, Kolonja, Përmeti,
pranishëm në zonat rurale dhe kryesisht aty ku numri i bagëtive të imëta është më i madh.
Gjirokastra, Tepelena, Mallakastra dhe Saranda.
Kështu, për studimin u përzgjodhën rajonet, si: Pogradeci, Korça, Kolonja, Përmeti,
Gjirokastra, Tepelena,
Nëse u referohemi të Mallakastra dhe Saranda.
dhënave të INSTAT për numrin e bagëtive të imëta në nivel qarku
për vitin 2019, qarqet Gjirokastër (ku përfshihen rrethi i Gjirokastrës, Tepelenës dhe
Nëse u referohemi të dhënave të INSTAT për numrin e bagëtive të imëta në nivel qarku
Përmetit), Korçë (ku përfshihen rrethi i Korçës, Devollit, Pogradecit dhe Kolonjës) dhe
për vitin 2019, qarqet Gjirokastër (ku përfshihen rrethi i Gjirokastrës, Tepelenës dhe
Vlorë (ku përfshihen rrethi i Vlorës dhe Sarandës) janë qarqet që përfaqësohen me
Përmetit), Korçë (ku përfshihen rrethi i Korçës, Devollit, Pogradecit dhe Kolonjës) dhe
numrin më të lartë të bagëtive të imëta në gjithë Republikën e Shqipërisë (Tabela 1).
Vlorë (ku përfshihen rrethi i Vlorës dhe Sarandës) janë qarqet që përfaqësohen me
numrin më të lartë të bagëtive të imëta në gjithë Republikën e Shqipërisë (Tabela 1).
Tabela 1: Numri i bagëtive të imëta sipas qarqeve për vitin 2019. Burimi: INSTAT6.
Tabela 1: Numri i bagëtive të imëta sipas qarqeve për vitin 2019. Burimi: INSTAT6.
Nr. Qarku Numri i bagëtive të imëta
1
Nr. Berat
Qarku 25,000 të imëta
Numri i bagëtive
2 Dibër 18,000
13 Berat
Durrës 25,000
5,000
24 Dibër
Elbasan 18,000
25,000
35 Durrës
Fier 5,000
28,000
46 Elbasan
Gjirokastër 25,000
38,000
57 Fier
Korçë 28,000
33,000
68 Gjirokastër
Kukës 38,000
5,000
79 Korçë
Lezhë 33,000
10,000
8
10 Kukës
Shkodër 5,000
12,000
9
11 Lezhë
Tiranë 10,000
11,000
10
12 Shkodër
Vlorë 12,000
49,000
11 Tiranë 11,000
12 Vlorë 49,000
Bazuar dhe në informacionet e marra gjatë zhvillimit të intervistave, këto zona rezultojnë
zona kryesisht blegtorale (Figura 2). Megjithatë, në rajonet si Pogradec, Korçë dhe Kolonjë
Bazuar dhe në informacionet e marra gjatë zhvillimit të intervistave, këto zona rezultojnë
rezulton një rënie në numrin e bagëtive, si rezultat i largimit të të rinjve. Ndërsa, në
zona kryesisht blegtorale (Figura 2). Megjithatë, në rajonet si Pogradec, Korçë dhe Kolonjë
rajonin e Përmetit, Gjirokastrës dhe Tepelenës, numri i bagëtive vazhdon të mbetet i lartë.
rezulton një rënie në numrin e bagëtive, si rezultat i largimit të të rinjve. Ndërsa, në
Për rajonin e Sarandës situata paraqitet paksa më e veçantë.
rajonin e Përmetit, Gjirokastrës dhe Tepelenës, numri i bagëtive vazhdon të mbetet i lartë.
Për rajonin e Sarandës situata paraqitet paksa më e veçantë.
6
http://www.instat.gov.al/al/temat/bujq%C3%ABsia-dhe-peshkimi/blegtoria/
6 14
http://www.instat.gov.al/al/temat/bujq%C3%ABsia-dhe-peshkimi/blegtoria/
Rruga “Ymer Kurti”, Qendra
14Olympia, kati i 2të, Nr. 24 16
Banorët vendas në zonën e Sarandës merren kryesisht me bujqësi (kultivimin e

agrumeve), ndërsanëaktiviteti
Banorët vendas zonën blegtoral në zonë
e Sarandës ushtrohet
merren kryesisht
kryesisht nga barinj
me bujqësi të ardhur
(kultivimin e
nga zona të tjera, si: Skrapari, Tepelena, Gjirokastra, etj, të cilët i sjellin bagëtitë
agrumeve), ndërsa aktiviteti blegtoral në zonë ushtrohet kryesisht nga barinj të ardhur e tyre
gjatë dimrit
nga zona të në zonën
tjera, e Sarandës,
si: Skrapari, duke shfrytëzuar
Tepelena, klimën
Gjirokastra, e butë
etj, të cilët të zonës.bagëtitë e tyre
i sjellin
gjatë dimrit
100% në zonën e Sarandës, duke shfrytëzuar klimën e butë të zonës.
90%
100%
80%
90%
70%
80%
60%
70%
50%
60%
40%
50%
30%
40%
20%
30%
10%
20%
0%
10%
Pogradec Korçë Kolonjë Përmet Gjirokastër Tepelenë Sarandë
0%
Pogradec Korçë Bujqësi Përmet
Kolonjë Blegtori Gjirokastër Tepelenë Sarandë
Bujqësi Blegtori
Figura 2: Veprimtaritë ekonomike kryesore në zonat ku janë zhvilluar intervistat.
Figura 2: Veprimtaritë ekonomike kryesore në zonat ku janë zhvilluar intervistat.

15
5 GJETJET E STUDIMIT
5. GJETJET E STUDIMIT
5.1. Metodat e përdorura nga barinjtë për mbrojtjen e bagëtive nga mishngrënësit e
mëdhenj
Gjatë vizitave tona në terren për të investiguar përdorimin e karremave helmues binte në
sy shoqërimi i bagëtive me një numër të madh qensh, mesatarisht 4-5 qenë dhe në disa
raste 10 qenë për kope. Pra, duket se qentë janë mbështetja kryesore e barinjve për
mbrojtjen e bagëtive. Megjithatë, kjo metodë tradicionale jo gjithmonë funksionon. Siç
shprehen dhe vetë barinjtë, në disa raste, sidomos gjatë verës, kur bagëtitë verojnë në
male, prania e qenve është thuajse e padobishme përballë sulmit të mishngrënësve të
mëdhenj (ujku, ariu). Në këto raste, barinjtë mbështeten edhe në metoda të tjera për të
mbrojtur bagëtitë e tyre, të cilat shpjegohen më poshtë.
Barinj të punësuar: Pronarët e tufave të mëdha punësojnë barinj (2 ose më shumë) për
të ruajtur bagëtitë e tyre.
Regjimi stallor: Ndërtimi i stallave moderne dhe të sigurta, si dhe mbajtja e bagëtive
brenda ambienteve të stallave është një zgjidhje tjetër për ruajtjen e bagëtive, megjithëse
jo shumë e praktikuar për shkak të kostove të larta.
Kapsollat, përdoren për të imituar zhurmën e armës dhe për të trembur dhe mbajtur larg
në këtë mënyrë kafshët e egra.
Armët e gjahut, përdoren kryesisht për t’i trembur kafshët e egra, megjithëse nuk
mungojnë rastet kur këto kafshë janë qëlluar më armë. Arma përdoret nga vetë barinjtë,
ose në disa raste dëmet e shkaktuara në bagëti nga mishngrënësit e mëdhenj raportohen
te kryetari / kryeplaku i fshatit, i cili ia ngarkon më pas gjuetarit të zonës vrasjen e kafshës
që ka shkaktuar dëmin. Gjatë zhvillimit të intervistave u vu re se përdorimi i armëve të
gjahut, si një metodë për mbrojtjen e bagëtive, është një fakt i fshehur dhe pak i pranuar
për shkak se bie në kundërshtim me ligjin për ndalimin e gjuetisë. Kjo metodë konfirmohet
nga rreth 19% e të intervistuarve ose 29 persona të intervistuar (Figura 3).

16
Figura 3: Paraqitja grafike e përgjigjeve të dhëna në lidhje me metodat për kontrollin e egërsirave.
Përdorimi i kurtheve si metodë për mbrojtjen e bagëtive nga mishngrënësit e mëdhenj u

përmend nga vetëm 2 prej të intervistuarve. Mesa duket nuk është një metodë shumë e
përdorur, ndoshta për shkak të efektivitetit të ulët.
Një tjetër metodë, sërish pak e pranuar prej të intervistuarve, është përdorimi i
karremave helmues. Kjo metodë konfirmohet nga rreth 10% e të intervistuarve,
ose 16 persona të intervistuar, të cilët kanë treguar raste konkrete të përdorimit të
karremave helmues ndaj kafshëve të egra, kryesisht ndaj ujkut, por edhe ndaj ariut
dhe dhelprës.
Ndërkohë, janë dhe 15 të intervistuar të tjerë të cilët vlerësohen si potencialë për

përdorimin e karremave helmues, bazuar në përgjigjet e dhëna prej tyre. Pra, nisur
nga intervistat mund të thuhet se 31 persona, ose rreth 20% e të intervistuarve
kanë dijeni për përdorimin e karremave helmues dhe të substancave helmuese.
5.2. Zonat ku konfirmohet përdorimi i karremave helmues
Zonat ku është konfirmuar përdorimi i karremave helmues janë: Propishti, Pleshishti në
rrethin e Pogradecit; Leshnja në Korçë; Picari, Kardhiqi, Suha dhe Selcka në Gjirokastër;
Dërmishi, Kullurica, Livadhja dhe Shalësi në Sarandë; Qesarati në Tepelenë; Fratari dhe
Poçemi në Mallakastër (Harta 2).
Në zonën e Picarit dhe Qesaratit, përdorimi i karremave helmues si metodë për mbrojtjen
e bagëtive nga mishngrënësit e mëdhenj konfirmohet nga dy të intervistuar për zonë ose
katër persona. Ndërkohë, në zonat e tjera përdorimi i karremave helmues konfirmohet
nga një i intervistuar për zonë, ose nga 12 persona.
19 Rruga “Ymer Kurti”, Qendra
17 Olympia, kati i 2 , Nr. 24
të
Harta 2: Zonat ku është konfirmuar përdorimi i karremave helmues: 1) Propisht, 2) Pleshisht, 3) Leshnjë, 4) Picar (2), 5) Kardhiq,
6) Suhë, 7) Selckë, 8) Dërmish, 9) Kulluricë, 10) Livadhja, 11) Shalës, 12) Qesarat (2), 13) Fratar, 14) Poçem.
5.3. Faktorët që kanë nxitur përdorimin e karremave helmues

Bazuar në analizën e pyetësorëve, duket se faktorët kryesorë që mendohet të kenë nxitur
përdorimin e karremave helmues në zonat ku u realizua studimi, janë:
1) Konflikti i barinjve me mishngrënësit e mëdhenj (ujku, ariu):
Barinjtë e intervistuar shprehen se dëmet që pësojnë në bagëti nga mishngrënësit e
mëdhenj janë të mëdha, sidomos në tufat me një numër të lartë të bagëtive, në të cilat
ruajtja dhe kontrolli i të gjithë tufës është e vështirë. Dëmet në bagëti shkaktohen nga
ujku dhe ariu, por në një përqindje më të lartë nga ujku, për shkak dhe të shtrirjes së tij
më të gjerë. Në disa zona në rajonin e Gjirokastrës, si: Kardhiq, Picar, Lunxhëri, etj, dëmi i
shkaktuar nga ujku është aq i madh sa banorët e këtyre zonave i referohen ujkut me
emërtimin “bisha”.
2) Rritja e pranisë së mishngrënësve të mesëm (dhelpra, çakallinë zonat urbane dhe
rurale:
Në disa fshatra, si psh Xarrë (Sarandë), Shalës (Konispol) etj, prania e dhelprave (Vulpes
vulpes) dhe çakallit (Canis aureus) është bërë mjaft problematike.
Banorët e këtyre fshatrave shprehen se janë të detyruar t’i mbajnë të mbyllura pulat për
shkak të pranisë së lartë të mishngrënësve të mesëm. Në këto kushte fshatarët përdorin
rëndomë karrema të helmatisur.
18
3) Mungesa e masave kompensuese për dëmet e shkaktuara nga kafshët e egra në

bagëti dhe në kulturat bujqësore:
Veç dëmeve në bagëti, banorët në zonat e intervistuara shprehen se kanë dëme dhe në
kulturat e tyre bujqësore, të cilat shkaktohen nga ariu në disa zona, psh Korçë, Ersekë, por
edhe nga gjitarë më të vegjël, si psh baldosa (Meles meles). Të intervistuarit shprehen se
për këto dëme, shteti nuk parashikon asnjë masë kompensimi. Në këto kushte, këta
individë gjejnë metoda alternative për të mbrojtur bagëtitë, apo kulturat e tyre bujqësore,
që në shumicën e rasteve përbëjnë burimin kryesor (në mos të vetëm) të të ardhurave.
4) Konfliktet personale mes fqinjëve:
Në disa raste të intervistuarit u shprehën se përdorimi i karremave helmues ndaj qenit,
apo maces së fqinjit shihet dhe si një “zgjidhje” për konfliktet midis fqinjëve.
5.4. Substancat toksike të përdorura në karremat helmues

Me përjashtime të vogla, të intervistuarit kishin përgjithësisht mungesë informacioni
rreth substancave kimike të përdorura në karremat helmues dhe efektin e gjerë
shkatërrimtar të tyre te kafshët e egra. Në shumicën e rasteve, në mungesë të një emri të
saktë të substancës helmuese të përdorur, të intervistuarit jepnin detaje përshkruese
shumë të përgjithshme, si psh pluhur i verdhë, pluhur i bardhë, apo helm që jep efekt të
menjëhershëm sapo bie në kontakt me kafshën.
Megjithatë, disa prej të intervistuarve arritën të tregonin emrin e një substance helmuese
në formën e një helmi me ngjyrë të verdhë, që njihet me emrin tradicional “Selino”.
Kërkimi i mëtejshëm për këtë substancë dhe këshillimi me ekspertizën farmakologjike dhe
toksikologjike pranë Fakultetit të Mjekësisë Veterinare në Universitetin Bujqësor të
Tiranës (pers. comm. Dr. Nefail Biba dhe Dr. Jani Mavromati) vërtetoi se bëhet fjalë për
substancën kimike me emërtimin 2, 4 Dinitrofenol (Figura 4), komponim i Dinitrifenoleve,
që përfaqësojnë substanca mjaft toksike, të karakterizuara nga mungesa e toksicitetit
selektiv.

19
Figura 4: Substanca kimike 2, 4 Dinitrofenol, ose "Selino”.
Dinitrofenolet kategorizohen si substanca shumë helmuese që shkaktojnë hipertemi.

Shenjat klinike janë: ethe, vështirësi në frymëmarrje, acidozë, dobësim të muskujve,
takikardi, spazma muskulare, të cilat pasohen me kalimin në gjendje kome, ose vdekje të
shpejtë. 2, 4 Dinitrofenoli bën pjesë në grupin e pesticideve (herbicid) dhe ndodhet në
listën e substancave të ndaluara për t’u tregtuar apo importuar në Shqipëri. E
megjithatë, gjendet lehtësisht në treg dhe ka përdorim tërësisht të pakontrolluar.
Një tjetër substancë helmuese që dyshohet të përdoret në zonat ku u zhvilluan
intervistat është Metomili (Figura 5), që po ashtu bën pjesë në listën e pesticideve
(insekticid) që janë të ndaluara për t’u tregtuar apo importuar në Shqipëri. Megjithëse,
kjo substancë nuk u përmend nga të intervistuarit, sërish përshkrimet e dhëna prej tyre
“pluhur i bardhë, që jep efekt të menjëhershëm sapo bie në kontakt me kafshën”
përshtaten me karakteristikat e kësaj substance.
Figura 5: Metomili, paketimi me të cilin tregtohet në Shqipëri.

20
Metomili është një substancë në formën e një pluhuri me ngjyrë të bardhë dhe me veti
të larta toksike për njerëzit, bagëtitë, kafshët shtëpiake dhe faunën e egër. Disa nga
Metomili ështëtë
shenjat klinike njëhelmimit
substancë menë formënjanë:
metomil e njëvështirësi
pluhuri me ngjyrë të bardhë
në frymëmarrje, dhetë
dridhje me veti
trupit,
të lartajargavitje,
diarre, toksike për
etj,njerëzit, bagëtitë,nga
të cilat pasohen kafshët shtëpiake
një vdekje dhe(te
e shpejtë faunën e egër.
shpendët ështëDisa nga
provuar
shenjat klinike të helmimit me metomil janë: vështirësi
që vdekjet nga helmimi me metomil ndodhin brenda 10 minutave). në frymëmarrje,
7 dridhje të trupit,
diarre, jargavitje, etj, të cilat pasohen nga një vdekje e shpejtë (te shpendët është provuar
që vdekjet nga helmimi me metomil ndodhin brenda 10 minutave).7
5.5. Tregtimi i substancave toksike që përdoren në karremat helmues
Të pyetur se ku mund të gjendeshin substancat toksike të përdorura në karremat
5.5. Tregtimi i substancave toksike që përdoren në karremat helmues
helmues, të intervistuarit na drejtuan në farmacitë bujqësore dhe ato veterinare në zonën
Të pyetur
ku ata se ku
jetonin. mund
Sipas tyre,tënëgjendeshin
këto farmaci substancat toksike lehtësisht
mund të gjenden të përdorura helme nëpër
karremat
ujqërit,
helmues, të intervistuarit na drejtuan në farmacitë
dhelprat, apo për çdo kafshë tjetër që u shkakton probleme. bujqësore dhe ato veterinare në zonën
ku ata jetonin. Sipas tyre, në këto farmaci mund të gjenden lehtësisht helme për ujqërit,
Në këto kushte,
dhelprat, apo përuçdo pa kafshë
e arsyeshme dhe
tjetër që intervistimi
u shkakton i disa prej farmacive bujqësore dhe
probleme.
veterinare në zonat ku u konfirmua përdorimi i karremave helmues, si dhe tregtimi i
Në këto kushte,
paligjshëm u pa e arsyeshme
i substancave helmuese dhetëintervistimi
përdorura i në disakarremat
prej farmacive
helmues. bujqësore
Në totaldheu
veterinare
intervistuannë5zonat ku u(4konfirmua
farmaci përdorimi dhe
farmaci veterinare i karremave
1 farmaci helmues, si dhe
bujqësore) nëtregtimi
zonën ei
paligjshëm i substancave
Gjirokastrës dhe Sarandës. helmuese të përdorura në karremat helmues. Në total u
intervistuan 5 farmaci (4 farmaci veterinare dhe 1 farmaci bujqësore) në zonën e
Informacionidhe
Gjirokastrës i marrë nga farmacitë bujqësore dhe veterinare është shumë i përgjithshëm.
Sarandës.
Punonjësit e këtyre farmacive dhanë informacion se cilat janë pesticidet dhe produktet
Informacioni
mjekësore (PMV) i marrë
mënga farmacitë bujqësore
të përdorura, apo për tëdhe veterinare
cilat ka më tepër është shumë si
kërkesë, i përgjithshëm.
dhe cili është
Punonjësit
përdorimi ietyre.
këtyre farmacive
Lista dhanëdhe
e pesticideve informacion
PMV-ve për setëcilat
cilatjanë
ka mëpesticidet dhe produktet
tepër kërkesë gjenden
mjekësore
në shtojcën(PMV)
2 dhemë janëtësubstanca,
përdorura,tëapo për
cilat të cilattëka
lejohen më tepërdhe
tregtohen kërkesë, si dhe
përdoren nëcili është
Shqipëri.
përdorimi i tyre. Lista e pesticideve dhe PMV-ve për të cilat ka më tepër kërkesë gjenden
Ndërkohë,
në shtojcëntë pyetur
2 dhe janënëse kanë patur
substanca, kërkesa
të cilat ngatëbanorët
lejohen tregtohen e zonës për substanca
dhe përdoren toksike
në Shqipëri.
që mund t’i ndihmonin për të zgjidhur konfliktet me kafshët e egra, si ujku, dhelpra, etj,
Ndërkohë,
farmacitë etëintervistuara
pyetur nëse konfirmuan
kanë patur kërkesa
se kishin nga banorët
kërkesa të etilla
zonësngapër substanca
banorët toksike
e zonës, por
që mund t’i ndihmonin për të zgjidhur konfliktet me kafshët e
asnjëra prej farmacive nuk pranoi të kishte shitur ndonjëherë substanca me qëllim egra, si ujku, dhelpra, etj,
farmacitë
helmimin ee intervistuara
faunës së egër. konfirmuan se kishin kërkesa të tilla nga banorët e zonës, por
asnjëra prej farmacive nuk pranoi të kishte shitur ndonjëherë substanca me qëllim
helmimin e faunës së egër.
7
http://pmep.cce.cornell.edu/profiles/extoxnet/haloxyfop-methylparathion/methomyl-ext.html
7
21
http://pmep.cce.cornell.edu/profiles/extoxnet/haloxyfop-methylparathion/methomyl-ext.html
23 Rruga “Ymer Kurti”, Qendra
21Olympia, kati i 2 , Nr. 24
të
6 PËRFUNDIME
6. PËRFUNDIME
Përdorimi i karremave helmues duket se është një fenomen i përhapur në zonat rurale dhe
veçanërisht në zonat ku blegtoria është e zhvilluar. Përdorimi i karremave helmues rrjedh si
rezultat i një sërë faktorësh, si konflikti i barinjve me mishngrënësit e mëdhenj, rritja e pranisë së
mishngrënësve të mesëm (dhelpra, çakalli) në zonat urbane dhe rurale për shkak të
keqmenaxhimit të mbetjeve urbane, mungesa e masave kompensuese nga shteti për dëmet e
shkaktuara nga kafshët e egra në bagëti, apo kultura bujqësore, mungesa e kontrollit të
mishngrënësve të mëdhenj nëpërmjet metodave alternative si gardhet elektrike, qentë e
specializuar, etj.
Ndonëse ndikimi i përdorimit të karremave helmues ndaj faunës së egër në Shqipëri nuk njihet
mjaftueshëm për shkak të mungesës së një baze të dhënash për raste të regjistruara të helmimit
të faunës së egër, studimi dhe informacione të tjera të mbledhura nga grupe të ndryshme interesi
tregon se speciet më të prekura nga karremat helmues janë ujku, ariu, dhelprat, etj, si dhe kafshë
të tjera kërmëngrënëse të mesëm dhe të vegjël.
Informacioni rreth substancave toksike të përdorura për helmimin e faunës së egër është i pakët,
si rrjedhojë e mungesës së investigimeve të rasteve të helmimit në të shkuarën. Studimi i
realizuar nga AOS në jug të vendit konfirmon jo vetëm përdorimin e karremave helmues, por
edhe tregtimin e paligjshëm të substancave toksike të cilat janë të ndaluara për t’u importuar,
apo tregtuar brenda territorit të Republikës së Shqipërisë.
Helmimi i qëllimshëm dhe përdorimi i substancave dhe karremave helmues ndaj faunës së egër
u përfshin në legjislacionin shqiptar në Korrik 2019, me amendimet në ligjin për mbrojtjen e
faunës së egër. Sipas ligjit nr. 26/2019, datë 08.07.2019 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin
nr. 10006, datë 23.10.2008 “Për mbrojtjen e faunës së egër”, i ndryshuar”, shfarrosja e faunës së
egër dhe popullatave të tyre, si dhe përdorimi i karremave helmues për shfarrosjen e llojeve të
egra dënohen me gjobë në masën 100 000 deri 200 000 lek.
Ndërkohë, sipas kodit penal, vrasja e specieve të mbrojtura të faunës së egër duke shkelur
kërkesat e legjislacionit në fuqi për mbrojtjen e faunës së egër dënohet me gjobë, ose me burgim
deri në shtatë vjet.
Megjithë ndryshimet në legjislacion, zbatimi i tij me qëllim luftën ndaj helmimit mbetet thuajse
inekzistent duke treguar se ndryshimet në legjislacion janë të domosdoshme, por asnjëherë të
mjaftueshme.
Hetimi penal për rastet e helmimit të qëllimshëm të faunës së egër është inekzistent. Është e
qartë se institucionet publike nuk kanë ende kapacitetet e duhura njerëzore dhe institucionale
për parandalimin e përdorimit të helmeve, investigmin administrativ dhe penal në rastet e
përdorimit dhe ndjekjen penale të rasteve të helmimit.

Reformimi i ISHMPUT ka krijuar një ngërç në inspektimin e mjedisit dhe ndjekjen administrative
dhe penale të krimeve mjedisore, për shkak të shpërndarjes së këtyre roleve në institucione të
cilat deri më tani nuk janë marrë me krimin mjedisor dhe si rrjedhojë nuk kanë ende kapacitetet
dhe njohuritë e duhura për trajtimin e këtyre çështjeve. Tashmë inspektimi i mjedisit në të gjithë
territorin e Shqipërisë realizohet nga: Inspektoriati Kombëtar për Mbrojtjen e Territorit (IKMT)
që është përgjegjës për hetimin penal, së bashku me Policinë e Shtetit dhe Agjencia Kombëtare
e Mjedisit (AKM) që është përgjegjës për hetimin administrativ të krimeve mjedisore.
Mungesa e një laboratori funksional për kryerjen e analizave toksikologjike dhe nekropsive për
rastet e dyshuara të helmimit të faunës së egër, krijon një tjetër ngërç në identifikimin e rasteve
të helmimit dhe në reagimin e shpejtë institucional ndaj këtyre rasteve.

REKOMANDIME
7. 7REKOMANDIME
Mbështetur në sa më sipër, lufta ndaj helmimit të faunës së egër dhe përdorimit të
karremave helmues nuk mund të kryhet pa studiuar në thellësi arsyet e konfliktit të
njeriut me mishngrënësit e mëdhenj, të mesëm e të vegjël. Ky konflikt i pazgjidhur çon në
mënyrë të drejtpërdrejtë në moszbatim të legjislacionit, përfshirë hyrjen, tregtimin dhe
përdorimin e paligjshëm të produkteve që përdoren në karremat helmues.
Përballja me fenomenin e helmimit të qëllimshëm në Shqipëri has në disa problematika
kryesore: (1) shkalla jo e duhur e ndërgjegjësimit të shoqërisë rreth ndikimit që ka
përdorimi i karremave helmues dhe substancave helmuese në faunën e egër dhe në
mjedis; (2) mungesa e regjistrave zyrtarë për raste të konstatuara të helmimit të faunës
së egër brenda territorit të Republikës së Shqipërisë; (3) mungesa e eksperiencës dhe e
kapaciteteve njerëzore dhe infrastrukturore në trajtimin administrativ dhe penal të
rasteve të helmimit të faunës së egër (Bino, et al., 2018).
Në vijim të sa është thënë më sipër, nevojitet:
 Njohje e hollësishme e ndikimit që ka përdorimi i karremave helmues dhe substancave

helmuese në popullatat e faunës së egër dhe në mjedis. Kjo mund të arrihet nëpërmjet
studimeve të vazhdueshme, që kanë në fokus: popullatat e specieve të faunës së egër
që preken në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe tërthorazi nga helmimi; grupe të ndryshme
interesi si barinjtë, fermerët, etj, duke vënë theksin në problematikat që këto grupe
hasin dhe faktorët që nxisin përdorimin e karremave helmues; njohjen e pasojave të
përdorimit të karremave dhe substancave helmuese në mjedis dhe ndaj faunës së
egër, etj.
 Krijimi i një baze të dhënash me rastet e raportuara të helmimit të faunës së egër, apo
raste të konstatuara në terren, duke përfshirë të gjithë informacionin shoqërues për
secilin rast: datën, vendodhjen, speciet e prekura nga helmimi, praninë ose jo të
karremave helmues, substancat helmuese të përdorura, rezultatet e analizave
toksikologjike dhe nekropsive (nëse janë kryer), ecuria e rastit (reagimi institucional,
nëse ka patur), etj.
 Rritja e ndërgjegjësimit të shoqërisë dhe veçanërisht grupeve të interesit si barinjtë,

fermerët, etj, rreth impaktit negativ që ka përdorimi i karremave helmues dhe
substancave helmuese. Kjo mund të arrihet nëpërmjet fushatave ndërgjegjësuese në
nivel lokal (ku problematika është më prezente) dhe në nivel kombëtar, duke bërë
pjesë të këtyre fushatave edhe median.

24 Olympia, kati i 2të, Nr. 24
 Angazhim me të gjitha grupet e interesit për të reduktuar konfliktin midis njeriut dhe
mishngrënësve, përfshirë këtu përdorimin e metodave tradicionale apo moderne të
kontrollit të mishngrënësve sikurse gardhet elektrike, qentë e specializuar, etj.
 Rritje e kapaciteteve brenda institucioneve shtetërore përgjegjëse për trajtimin e

rasteve të helmimit të faunës së egër, si dhe investimi në bazën materiale të
institucioneve përgjegjëse për marrjen e mostrave nga terreni dhe kryerjen e
analizave toksikologjike dhe nekropsive. Në funksion të kësaj nevojitet realizimi i
trajnimeve me institucionet përgjegjëse, si dhe lobim për rritje të fondeve dhe bazës
materiale në këto institucione.
 Përmirësim i mëtejshëm i legjislacionit shqiptar në lidhje me përdorimin e karremave

helmues dhe substancave helmuese, si dhe përafrim me legjislacionin europian. Për
këtë fillimisht nevojitet një analizë e hollësishme e legjislacionit ekzistues, specifikisht
të akteve nënligjore që trajtojnë helmimin e faunës së egër, për të nxjerr në pah
mangësitë dhe problematikat ekzistuese në trajtimin ligjor të helmimit të faunës së
egër si dhe për të përmirësuar kuadrin ligjor përkatës. Është e domosdoshme që
çështja e kompensimit të dëmeve nga mishngrënësit, të trajtohet më përparësi.
Megjithë përdorimin e gjerë, lufta ndaj përdorimit të karremave helmues është një
çështje që po merr zë vetëm së fundmi, me zbatimin e projekteve konservuese ndaj
faunës së egër dhe me ndryshimet në legjislacion, të propozuara dhe të mbështetura nga
shoqëria civile në Shqipëri dhe partnerët e saj ndërkombëtarë. Këta hapa të parë të luftës
ndaj këtij armiku të heshtur duhet të mbështeten më shumë e të ndiqen nga përpjekje
institucionale serioze që prekin kapacitetet njerëzore dhe infrastrukturën e
domosdoshme, përfshirë atë laboratorike, për parandalimin e përdorimit të helmeve,
investigmin administrativ dhe penal dhe ndjekjen penale të rasteve të helmimit.

27 25 Olympia, kati i 2të, Nr. 24
Rruga “Ymer Kurti”, Qendra
8 REFERENCAT
8. REFERENCAT
Bino, T., Sevo, B. &. T. & Mirjan, 2018. Review of the problem of poison use and vulture
poisoning in Albania.. In: BALKAN VULTURES POISON STUDY. Review of the problem of
poison use and vulture poisoning in the Balkan Peninsula.. s.l.:Vulture Conservation
Foundation (VCF), pp. 10-11.
Bino, T., Xeka, E. & Xhurxhi, R., 2019. Egyptian Vulture Monitoring in Albania, s.l.: Albanian
Ornithological Society (AOS).
Pantović, U. & Andevski, J., 2018. BALKAN VULTURES POISON STUDY. Review of the
problem of poison use and vulture poisoning in the Balkan Peninsula.. s.l.:Vulture
Conservation Foundation (VCF).
Topi, M., 2019. Monitoring the occupancy of the Egyptian Vulture territories in Albania.,
s.l.: Protection and Preservation of Natural Environmental in Albania (PPNEA).
Ligj nr. 46/2019, datë 08.07.2019 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 10006, datë
23.10.2008 “Për mbrojtjen e faunës së egër”, i ndryshuar”. www.ligjet.org
Ligj nr. 44/2019, datë 18.07.2019, “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7895, datë
27.01.1995 “Kodi penal i Republikës së Shqipërisë”. www.ligjet.org
Ligj nr. 8294, datë 02.03.1998, “Për ratifikimin e “Konventës për Ruajtjen e Florës dhe
Faunës së Egër dhe Mjedisit Natyror (Konventa e Bernës)”. www.ligjet.org
Details of Treaty No. 104, Convention on the Conservation of European Wildlife and
Natural Habitats. Council of Europe. www.coe.int
Convention on the Conservation of Migratory Species of Wild Animals. Albania.
www.cms.int
Statistikat e Blegtorisë, 2019. INSTAT. www.instat.gov.al
Methomyl. Extension Toxicology Network (EXTONET). www.pmep.cce.cornell.edu

26
9 SHTOJCA 1
Pyetësori i përdorur për intervistat me barinjtë, fermerët & banorët lokalë:
PYETËSORI 1
Data:
Vendi:
Emër Mbiemër:
Profesioni:
1. Sa të familjarizuar jeni me shpendët e zonës suaj?
a) Aspak b) Pak c) Mjaftueshëm d) Shumë
2. Cilat janë veprimtaritë kryesore ekonomike në zonën tuaj?
3. Përmendni disa nga kafshët e egra që gjenden në zonën tuaj.
4. A ka dëme në bagëti dhe kulturat bujqësore nga kafshët e egra?
5. A ka kompensim nga shteti për dëmet e shkaktuara nga kafshët e egra në kulturat bujqësore
apo/dhe bagëti? Nëse PO, në ç’mënyrë?
6. Çfarë metodash përdorni për të mbrojtur bagëtitë?
7. A përdorni kimikate bujqësore për kulturat tuaja bujqësore? Nëse PO, te cilat kultura
bujqësore?
8. Përmendni disa nga kimikatet bujqësore më të përdorura.

Pyetësori i përdorur për intervistat me farmacitë bujqësore:
PYETËSORI 2
Data:
Vendi:
Emër Mbiemër:
Farmacia bujqësore:
1. Cilat janë disa nga kimikatet bujqësore më të përdorur /kërkuar?
2. Cili është përdorimi i tyre?
3. Cilat kultura bujqësore trajtohen me kimikate bujqësore?
4. Cila është shpeshtia e trajtimit të kulturave bujqësore me kimikate bujqësore gjatë një viti?
5. Cilat janë metodat për trajtimin e kulturave bujqësore me kimikate bujqësore?
6. Cila është sasia mesatare e kimikateve bujqësore të përdorura për hektarë?

Pyetësori i përdorur për intervistat me farmacitë veterinare:
PYETËSORI 3
Data:
Vendi:
Emër Mbiemër:
Farmacia veterinare:
1. Cilat janë PMV-të më të përdorur /kërkuar?
2. Cili është përdorimi i tyre?
3. Cilat lloje shtazore trajtohen me PMV?
4. Cila është shpeshtia e trajtimit të llojeve shtazore me PMV gjatë një viti?
5. Cilat janë metodat për trajtimin e llojeve shtazore me PMV?
6. Cilat janë sëmundjet më të shpeshta që trajtohen me PMV?

Tabela 2: Lista e PMB-ve më të përdorura /kërkuara. Të gjitha PMB-të e renditura në këtë tabelë janë pjesë e listës së PMB-ve të lejuara për t'u
importuar dhe tregtuar në Shqipëri.
Nr. rregj.
Nr. Emri tregtar Emri i lëndës aktive Klasifikimi Aplikuesi Data e rregjistrimit
themeltar
1 ACTARA 25 WG Thiametinoxam Insekticid Syngenta Crop Protection 164/1 25/5/2005
2 ACTELLIC 50 EC Pirmiphes methyl Insekticid Syngenta Crop Protection 5/2 14/11/2008
10
3 ALIETTE FLASH Fosetyl aluminium Fungicid Bayer AG 65/1 14/11/2008
Industrias Qiumicas del
4 ARMETIL C Metalaxyl + oxychlorur Cu Fungicid 356 29/12/2010
Valles
5 ARMETIL COMBI Metalaxyl + folpet Fungicid 577 17/9/2014
Valles
6 ARMETIL M Metalaxyl + mancozeb Fungicid 357 29/12/2010
Valles
7 CHAMPION 50 Hidroxid Cu Fungic-baktericid Nufarm SAS 239 18/3/2011
SHTOJCA 2
8 CLINIC 36 SL Glyphosate Herbicid Nufarm SAS 165/1 15/11/2018

9 CONFIDOR SL 200 Imidacloprid Insekticid Bayer AG 567 17/9/2014
10 COPERBLAU-N 50 WP Hidroxid Cu Fungic-baktericid Nitrofarm SA 525 2/3/2013
11 COSAVET DF Squfur Fungicid Sulphur Mills Limited 221 13/3/2011
12 DACONIL 72 SC Chlorothalonil Fungicid Syngenta Crop Protection 33/2 8/10/2010
13 DECIS 2.5 EC Deltamethrin Insekticid Bayer AG 49/1 1/2/2006
14 DURSBAN 480 EC Chlorpyriphos-ethyl Insekticid K & N Efthymiadis SA 364 29/12/2010
15 FOLICUR EW 250 Tebuconazole Fungicid Bayer AG 242/1 18/3/2011
16 FOLIO GOLD 537.5 SC Metalaxyl-M-chlorothalonil Fungicid Syngenta Crop Protection 17/1 11/11/2009
17 FOLPAN 80 WDG Folpet Fungicid ADAMA Agriculture BV 400 26/5/2011
18 GALBEN F 8-44 Benataxil + folpet Fungicid FMC Corporation 188/1 14/11/2008

19 GLISTER 36 SL Glyphosate Herbicid Sinon Corporation 592/1 15/11/2018
20 KARATE ZEON 5 SC Lambda-cyhalothrin Insekticid Syngenta Crop Protection 87/1 14/11/2008
Rruga “Ymer Kurti”, Qendra Olympia, kati i 2të, Nr. 24

21 KUMULUS WG Squfur Fungicid BASF SE 55/2 23/6/2016
22 MATCH 050 EC Lufenuron Insekticid Syngenta Crop Protection 163/2 8/1/2013
23 MESUROL FS 500 Methiocarb Insekticid Bayer AG 575 17/9/2014

Folpet + fosetyl al +
24 MIKAL PREMIUM F Fungicid Bayer AG 497 2/10/2012
iprovalicarb
Tryfloxistrobin +
25 NATIVO 75 WG Fungicid Bayer AG 283/1 4/7/2014
tebuconazole
26 NICOSH 4 SC Nicosulfuron Herbicid Sharda Europe BVEA 407 16/5/2011
27 POLYRAM WG Metiram Fungicid BASF SE 57/2 16/3/2012
28 PYRINEX 48 EC Chlorpyriphos-ethyl Insekticid ADAMA Agriculture BV 524 2/3/2013
29 QUADRIS 25 SC Azoxystrobin Fungicid Syngenta Crop Protection 108/2 16/3/2012
32
33
30 REVUS 250 SC Mandipropamid Fungicid Syngenta Crop Protection 10/1 17/9/2014
RIDOMIL GOLD COMBI 45
31 Folpet + metalaxyl-M Fungicid Syngenta Crop Protection 27/1 24/5/2004
WG
32 RIDOMIL GOLD MZ 68 WG Metalaxyl-M-mancozeb Fungicid Syngenta Crop Protection 151/1 30/10/2006
RIDOMIL GOLD PLUS 42.5
33 Metalaxyl-M-oxychlorur CU Fungicid Syngenta Crop Protection 120/1 16/7/2010
WP
34 RIDOMIL GOLD R WG Metalaxyl-M-oxychlorur CU Fungicid Syngenta Crop Protection 689 15/11/2018
35 ROGOR L 40 Di methoate Insekticid Cheminova A/S 186/1 14/11/2008
36 SUMI-ALPHA 5 EC Esfenvalerat Insekticid Sumitomo Chemical Co 29/2 14/11/2011
37 SUN OIL 7 E Vajra të parafinuara Insekticid-akaricid K & N Efthymiadis SA 412 26/5/2011
38 TOPAS 10 EC Penconazole Fungicid Syngenta Crop Protection 36/2 8/10/2010
TOUCHDOWN with SYSTEM
39 Glyphosate Herbicid Syngenta Crop Protection 177/1 15/11/2018
4
40 VERTIMEC 018 EC Abamectin Insekticid-akaricid Syngenta Crop Protection 181/1 10/12/2014
41 ZIRAM 76 WG Ziram Fungicid K & N Efthymiadis SA 217 25/5/2005
ZOLFO VENTILATO
42 Squfur Fungicid Zolf industria Srl 460 16/3/2012
SCOREVOLE
Tabela 3: Lista e PMV-ve më të përdorua /kërkuara. Të gjitha PMV-të në tabelën më poshtë janë pjesë e listës së PMV-ve të lejuara për t'u
importuar dhe tregtuar në Shqipëri.
Nr. rregj.
Nr. Kompania prodhuese Subjekti importues Medikamenti Substanca aktive Llojet ku përdoret

themeltar
Amoxycillin Tryhydrate, gjedhë, dhen, dhi, derra,
1 FATRO (IT) FARMA VET LEZHA 885 BACOLAM

Colistrin Sulphate qen
Dexamethasone Sodium
2 FATRO (IT) FARMA VET LEZHA 887 RAPISON gjedhë, qen, derra
Phosphate
Streptomycine sulfate, kuaj, mëza, vica, derra,

3 BIOVETA (CZ) ANIPHARMA 907 STREPTONAMID
Phthalylsulfathiazolum qen
gjedhë, derra, dhen, qen,
4 INVESA (ES) FARMA VET LEZHA 913 INVEMOX 15% L.A. Amoxycillin trihydrate
mace
gjedhë, kuaj, vica, mëza,
5 PANTEX (NL) ANIPHARMA 920 DEXAMETHASONE Dexamethasone dhen, dhi, derra, gica, qen,
mace
31
gjedhë, dhen, dhi, derra,
6 PANTEX (NL) ANIPHARMA 921 PANMECTINE 10 Ivermectine
qen, deve
WORMINEX 10%
7 KEPRO B.V. (NL) SHEHDULA 928 Albendazole dhen, dhi, gjedhë, vica
LIQUID 1000 ML
AMOXYVET 150
8 KEPRO B.V. (NL) SHEHDULA 944 Amoxycillin trihydrate vica, derra, shpendë
WSP
9 ADWIA (EG) ODIMPEX 947 ALBENDAZOLE 5% Albendazole në të gjitha kafshët
10 ADWIA (EG) ODIMPEX 948 ALBENDAZOLE 20% Albendazole në të gjitha kafshët
gjedhë, derra, dhen, qen,
11 DUTCH FARM (NL) ODIMPEX 960 DUFAMEC 1% inj Ivermectine
mace
DEXAMETHASONE Dexamethasone Sodium kuaj, gjedhë, vica, mëza,
12 DUTCH FARM (NL) REAFARMA 966
0.2% inj. Phosphate dhen, dhi, derra
Amoxycyllin, Clavulanic acid,
13 PFIZER PEGASUS-VET 975 SYNOLOX LC lopë
Prednisolone
BENVET GR-2.5%
14 CIPLA Ltd. (IN) PEGASUS-VET 988 Albendazole USP gjedhë, dhi, dhen
w/w
gjedhë, dhen, dhi, qen,
15 CIPLA Ltd. (IN) PEGASUS-VET 991 IVOCIP Ivermectine
derra
PROVET VETERINARY
18 MILIFAR 1019 AMOXYCOL Amoxycillin, Colistin gjedhë, dele, derra, qen
PRODUCTS, Turqi
PROVET VETERINARY
19 MILIFAR 1024 MECTIZAN L.A Ivermectine gjedhë, dhen
PRODUCTS, Turqi
Dexamethasone Sodium
20 BAYER A/H (DE) SHEHDULA 1028 COLVASONE kuaj, gjedhë,qen, mace
Phosphate

NOROMECTIN kuaj, gjedhë, qen, mace,
21 BAYER A/H (DE) SHEHDULA 1032 Ivermectine
MULTI INJECTION derra

dhen, dhi, gjedhë, deve,
22 KEPRO B.V. (NL) SHEHDULA 1049 VETOMEC inj Ivermectine
derra
gjedhë, derra, dhen, dhi,
23 V.M.D.N.V. (BE) S.M. FARM 1059 AMOXYVETo-15 Amoxycillin trihydrate

qen
24 ADWIA (EG) ODIMPEX 1079 AMOXYCILLIN 20% Amoxycillin trihydrate vica, gjela deti, zogj, lepuj
TWINLIGHT LITAKA gjedhë, vica, dhen, dhi,
25 MILIFAR 1083 ALBENDEX 600 Albendazole
PHARMA Ltd. (IN) derra, deve, qen, mace
TWINLIGHT LITAKA gjedhë, kuaj, dhen, dhi,
26 MILIFAR 1085 ALBENDEX 100 Albendazole
PHARMA Ltd. (IN) derra, drerë, qen, mace
32
34
35
Penicilline G procaine,
kuaj, gjedhë, deve, derra,
27 ANUPCO (GB) MILIFAR 1087 PENSTREP 20/20 Dihydrostreptomycine
dhen, dhi, qen, mace
Sulphate
BETAMOX 400mg
28 NORBOOK Lab. Ltd SHEHDULA 1098 Amoxycillin vica
TABLET
NOROCLAV
29 NORBOOK Lab. Ltd SHEHDULA 1105 Amoxycillin, Clavulanic acid gjedhë, qen
INJECTION
NOROCLAV 50 mg,
30 NORBOOK Lab. Ltd SHEHDULA 1107 Amoxycillin, Clavulanic acid qen, mace
250 mg TABLETS
NOROCLAV
31 NORBOOK Lab. Ltd SHEHDULA 1108 Amoxycillin, Clavulanic acid qen, mace
PALATABLE 500 mg
DEXAMETHASONE 2 Dexamethasone disodium kuaj, mëza, gjedhë, vica,
32 ALFASAN Int. (NL) ODIMPEX 1117
MG/ML PRO INJ phosphate dhen, derra, qen, mace
VETRIMOXIN ®
35 CEVA (FR)-(HU) IMIFARMA 1144 Amoxycillin qen
tabletta A.U.V.
VILSAN VETERINER
36 MILIFAR 1154 VILMECTIN Ivermectine gjedhë, dhen
ILICLARI TICARET
VILSAN VETERINER
37 MILIFAR 1159 VILMECTIN-F Ivermectine, Clorsulon gjedhë, dhen
ILICLARI TICARET
38 CEVA S/A (FR) IMIFARMA 1178 VETRIMOXIN L.A Amoxycillin gjedhë, derra
HEBEI YUANZHENG CO kuaj, dhen, dhi, qen, gica,
39 REAFARMA 1187 YZIVERTIN Ivermectine
Ltd. (CH) qingja, shpendë
HEBEI YUANZHENG CO Penicilline,
40 REAFARMA 1190 YZPENSTIN 20/20 gjedhë, dhi, dhen, derra
Ltd. (CH) dihydrostreptomycine
HEBEI YUANZHENG CO gjedhë, buaj, kuaj, dhen,
41 YZALBEN 600

REAFARMA 1191 Albendazole
Ltd. (CH) dhi, derra
Amoxycillin (si trihydrate);

42 PFIZER A/H USA PEGASUS-VET 1210 SYNULOX 50 mg Clavulanic acid (si Potassium qen, mace
clavulanate)

clavulanate)
clavulanate)
45 KELA LAB.-(BE) ANIPHARMA 1225 ALEBNZOLE 10% Albendazole gjedhë, dhen, dhi, deve
33
BENVET PLUS
46 CIPLA Ltd. (IN) PEGASUS-VET 1247 Albendazole USP gjedhë, dhen, dhi
SUSPENSION
Penicilline G procaine,
ESTREPTO Dihydrostreptomycine gjedhë, dhen, kuaj, derra,
47 LAB. MICROSULES (UY) VECOPHARMA 1269
PENICILINA Sulphate, Procain qen, mace
hydrochloride
48 LAB. MICROSULES (UY) VECOPHARMA 1270 IVERMIC Ivermectine 1 gr gjedhë, dhen, derra, deve
Amoxycilline 150 mg (15% gjedhë, dhen, derra, qen,
49 NORBOOK Lab. Ltd (IE) SHEHDULA 1276 BETAMOX LA
w/w) mace
FM FARM. Subotica
50 EKOVETERIN 1286 NEOMECTIN Ivermectine 10 mg gjedhë, derra, dhen
(RS)
AMOXYCILLINE 20% Amoxycillin trihydrate 200 gjedh, derra, dhen, qen,
51 ALFASAN Int. (NL) ODIMPEX 1326
L.A. mg mace
gjedhë, dele, dhi, derra,
52 ALFASAN Int. (NL) ODIMPEX 1330 ALFAMEC® 1% Ivermectine 10 mg
deve
53 ADWIA (EG) ODIMPEX 1335 IVEEN Ivermectine 10 mg gjedhë, dhen
INTERCHEMIE WERKEN Amoxycillin trihydrate 100
54 "DE ADELAAR" B.V." PEGASUS-VET 1344 BIOMYCIN M mg; Neomycin sulphate 50 gjedhë (lopë)
(NL) mg
Amoxycillin si amoxycillin
trihydrate 150 mg;
gjedhë, dhen, derra, qen,
55 PFIZER ITALIA s.r.l (IT) PEGASUS-VET 1354 CLAMOXYL ® L.A. Spectinomycin si
mace
spectinomycin sulphate
100mg

Ivermectine BP 1% w/v,
56 CIPLA Ltd. (IN) PEGASUS-VET 1362 IVOCIP plus gjedhë, dhen
Clorsulon 10% w/v

dhen, dhi, gjedhë, buaj,
57 CIPLA Ltd. (IN) PEGASUS-VET 1366 BENVET 600 Albendazole USP 600 mg
deve, kuaj, derra
INTERCHEMIE WERKEN
vica, gjedhë, derra, dhi,
58 "DE ADELAAR" B.V." PEGASUS-VET 1373 GLUCORTIN 2 Dexamethasone base 2 mg
dhen, qen, mace
(NL)
INTERCHEMIE WERKEN
vica, gjedhë, dhen, dhi,
59 "DE ADELAAR" B.V." PEGASUS-VET 1379 BIOCILLIN 150 L.A. Amoxycillin base 150 mg
derra
(NL)
Amoxycillin trihydrate 100
60 KEPRO B.V. (NL) SHEHDULA 1396 AMOXYCOL Inj mg; Colistin sulphate 250 000 vica, gjedhë, derra
UI
34
36
37
derra, dhen, dhi, gjedhë,
61 HIPRA Lab. (ES) PEGASUS-VET 1405 GENTAMOX mg; Gentamycin (sulphate)
kuaj
40000 UI
INTERCHEMIE WERKEN
62 "DE ADELAAR" B.V." PEGASUS-VET 1418 ALBENOL-100 oral Albendazole 100 mg gjedhë, vica, dhen, dhi
(NL)
Dexamethasone sodium kuaj, gjedhë, dhen, qen,
63 ALSHARAK (SY) PEGASUS-VET 1425 DEXASON
phosphate 2 mg mace
64 VAPCO-(JO) PEGASUS-VET 1437 VERMIZOLE Albendazole 25 mg gjedhë, dhen, dhi, deve
DUTCH FARM
DUFALBEN 10%
65 INTERNATIONAL B.V REAFARMA 1440 Albendazole 100 mg gjedhë, dhen, dhi
ORAL SUSP.
(NL)
DUTCH FARM
DUFAMOX-G Amoxycillin trihydrate 150 kuaj, gjedhë, derra, dhen,
66 INTERNATIONAL B.V REAFARMA 1444
150/40 INJ mg; Gentamycin 40 mg dhi
(NL)
vica, derra, qingja,
67 KEPRO B.V. (NL) SHEHDULA 1449 AMOXY-COL WSP mg, Colistine sulphate 1
shpendë
000000 UI
PFIZER ANIMAL
ALBONIL TM 600 gjedhë, dhen, dhi, deve,
68 HEALTH (IN) Vivek SHEHDULA 1455 Albendazole IP 600 mg
BOLUS kuaj
Pharmachem
ASHIALBEN 600
ASHISH LIFE SCIENCE
69 PEGASUS-VET 1514 (ALBENDAZOLE Albendazole BP 600 mg gjedhë, dhen, dhi
PVT LTD (IN)
BOLUS 600 MG)
ASHISH LIFE SCIENCE
70 PEGASUS-VET 1516 ASHIALBEN 30% Albendazole BP 300 mg gjedhë, dele, dhi

PVT LTD (IN)
ASHISH LIFE SCIENCE Ivermectine BP 10 mg;
71 ASHIVER FORTE

PEGASUS-VET 1518 gjedhë, dhen, dhi
PVT LTD (IN) Clorsulon UPS 100 mg
35
“Projekti Ballkanik Kundër-Helmimit” është një iniciativë ndërkufitare,
që mbledhë së bashku organizata që merren me konservimin e faunës së egër,
institucione shtetërore dhe grupe të tjera interesi, si psh shoqatat e gjuetarëve,
fermerëve dhe shkencëtarëve nga pesë vende të ndryshme të Ballkanit,
për të luftuar helmimin e paligjshëm të faunës së egër.
Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë Vulture Conservation Foundation

Rruga “Ymer Kurti”, Qendra Olympia, kati i 2të, Nr. 24 Wuhrstrasse 12
1001, Tiranë, Shqipëri CH-8003 Zürich, Switzerland
aos@aos-alb.org info@4vultures.org
AOS-Albanian Ornithological Society Vulture Conservation Foundation
aos_alb vultureconservationfoundation
AosAlbania 4Vultures

Booklet On The Use of Poison Baits Against Wildlife in Albania

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Booklet On The Use of Poison Baits Against Wildlife in Albania

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PËRDORIMI I KARREMAVE

AUTORËSIA DHE QËLLIMI I PËRGATITJES SË KËTIJ MATERIALI

Hartuesit kryesorë: Klea Duro1, klea.duro@aos-alb.org

Ekspert në GIS: Kristi Bashmili1

1 Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë

Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,

2. KUADRI LIGJOR ...........................................................................................................................7

3. INSTITUCIONET SHTETËRORE PËRGJEGJËSE PËR TË LUFTUAR HELMIMIN E FAUNËS SË EGËR ..........9

4. STUDIMI RRETH PËRDORIMIT TË KARREMAVE HELMUES NË VENDIN TONË.............................11

Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,

Figura 1: Paraqitja graﬁke e njohurive të të intervistuarve në identiﬁkimin e shpendëve........14

Figura 2: Kali i qyqes (Neophron percnopterus)

Figura 3: Veprimtaritë ekonomike kryesore në zonat ku janë zhvilluar intervistat...................17

Figura 4: Paraqitja graﬁke e përgjigjeve të dhëna në lidhje me metodat për

Figura 5: Substanca kimike 2, 4 Dinitrofenol, ose "Selino"........................................................22

Figura 6: Metomili, paketimi me të cilin tregtohet në Shqipëri................................................22

AOS Albanian Ornithological Society

Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,

Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,

2.2. Marrëveshjet ndërkombëtare për mbrojtjen e faunës së egër

Konventa e Bonn-it, 1979

3 INSTITUCIONET SHTETËRORE PËRGJEGJËSE PËR TË LUFTUAR

Inspektoriati Kombëtar i Mbrojtjes së Territorit (IKMT) është institucioni përgjegjës për

Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura (AKZM) është institucioni qendror shtetëror

Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,

Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,

4 STUDIMI RRETH PËRDORIMIT TË KARREMAVE HELMUES NË VENDIN TONË

Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,

Studimi u realizua në periudhën Shtator–Dhjetor 2019 dhe kishte si qëllim evidentimin e

Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,

© AOS © AOS © AOS

© AOS © AOS © AOS

Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,

4.2. Niveli i ndërgjegjësimit mjedisor në grupet e intervistuara

Figura 1: Paraqitja grafike e njohurive të të intervistuarve në identifikimin e shpendëve.

Në llojet më mirë të njohur prej të intervistuarve përfshihen:

Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,

Ndërkohë, në llojet më pak të njohur përfshihen kryesisht shpendët rrëmbenjës, ku

Figura 2: Kali i qyqes (Neophron percnopterus)

Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,

4.3. Zonat potenciale për përdorimin e karremave helmues

Banorët vendas në zonën e Sarandës merren kryesisht me bujqësi (kultivimin e

Figura 2: Veprimtaritë ekonomike kryesore në zonat ku janë zhvilluar intervistat.

Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,

Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,

Përdorimi i kurtheve si metodë për mbrojtjen e bagëtive nga mishngrënësit e mëdhenj u

Ndërkohë, janë dhe 15 të intervistuar të tjerë të cilët vlerësohen si potencialë për

5.3. Faktorët që kanë nxitur përdorimin e karremave helmues

3) Mungesa e masave kompensuese për dëmet e shkaktuara nga kafshët e egra në

5.4. Substancat toksike të përdorura në karremat helmues

Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,

Figura 4: Substanca kimike 2, 4 Dinitrofenol, ose "Selino”.

Dinitrofenolet kategorizohen si substanca shumë helmuese që shkaktojnë hipertemi.

Figura 5: Metomili, paketimi me të cilin tregtohet në Shqipëri.

Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,

Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,

Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,

 Njohje e hollësishme e ndikimit që ka përdorimi i karremave helmues dhe substancave

 Rritja e ndërgjegjësimit të shoqërisë dhe veçanërisht grupeve të interesit si barinjtë,

Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,

 Rritje e kapaciteteve brenda institucioneve shtetërore përgjegjëse për trajtimin e

 Përmirësim i mëtejshëm i legjislacionit shqiptar në lidhje me përdorimin e karremave

Shoqata Ornitologjike e Shqipërisë,