Third Edition

MECHANICS OF

2
CHAPTER

MATERIALS
Ferdinand P. Beer
E. Russell Johnston, Jr.
Gerilme ve Gerinme -
John T. DeWolf

Lecture Notes: Eksenel Yükleme

J. Walt Oler
Texas Tech University

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.

Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Contents
Gerilme & Gerinme : Eksenel Yükleme Genelleştirilmiş Hooke Kanunu
Normal Gerinme Dilatasyon: Bulk Modülü
Gerilme-Gerinme Deneyi Kesme Gerinmesi
Gerilme-Gerinme Diyagramı: Sünek Örnek 2.10
Malzemeler E, ν, ve G Arasındaki İlişki
Gerilme-Gerinme Dyiagramı: Kırılgan Örnek Problem 2.5
(Gevrek) Malzemeler Karma Malzemeler
Hooke Kanunu: Elastiklik Modülü Saint-Venant Kuralı
Elastik - Plastik Davranış Gerilme Yığılması: Delik
Yorulma Gerilme Yığılması: Fillet
Eksenel Yük Altında Deformasyonlar Örnek 2.12
Örnek 2.01 Elastoplastik Malzemeler
Örnek Problem 2.1 Plastik Deformasyonlar
Statik Belirsizlik Artık Gerilmeler
Örnek 2.04 Örnek 2.14, 2.15, 2.16
Isıl Gerilmeler
Poisson Oranı

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2-2

1
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Gerilme & Gerinme – Eksenel Yükleme

• Bir yapı veya makinanın uygunluğu kuvvet etkisi altında ortaya çıkan
gerilmelerin yanında meydana gelen şekil değişimlerine (deformasyonlar)
de bağlıdır. Statik analizler tek başına yeterli değildir.

• Yapıları şekil değiştirebilir kabul etmek statikçe belirsiz kuvvetlerin ve

mesnet tepkilerinin hesaplanabilmesini sağlar.

• Bir yapı elemanı içindeki gerilme dağılımının belirlenmesi şekil

değişimlerinin hesaba katılmasını gerektirmektedir.

• Bu bölümde eksenel yük altında meydana gelen şekil değişimleri

incelenecektir. Daha sonraki bölümlerde saf eğilme ve burulma yükleri
incelenecektir.

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2-3

Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Normal Gerinme

2P P P
σ = = σ =
2A A A
δ 2δ δ
ε= ε= =
L 2L L
© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2-4

2
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Gerilme-Gerinme Deneyi

Çekme Deney Cihazı Çekme numunesi

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2-5
Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Gerilme-Gerinme Diyagramı: Sünek Malzemeler

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2-6

3
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Gerilme-Gerinme Diyagramı: Gevrek Malzemeler

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2-7

Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Hooke Kanunu: Elastiklik Modülü

• Akma gerilmesi değerinin

altındaki bölgede

σ = Eε
E = Elastiklik Modülü
(Young Modülü )

• Alaşım cinsi, ısıl işlemler ve üretim

işlemleri malzemenin dayanımını
etkiler, fakat, Elastiklik Modülünü
etkilemezler.
Saf Demir ve farklı çelikler için
gerilme-gerinme diyagramı

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2-8

4
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Elastik - Plastik Davranış

• Eğer, gerilme ortadan kalktığında
gerinme de kayboluyorsa, buna
malzemenin elastik davranışı
kopma
denir.

• Bu davranışın sona erdiği

gerilme değerine elastiklik limiti
denir.

• Gerilme ortadan kalktığı halde

gerinme sıfır olmuyorsa buna
malzemenin plastik davranışı
denir.

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2-9

Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Yorulma
• Yorulma özellikleri S-N
diyagramlarında gösterilir.

• Bir eleman, eğer çok sayıda

yükleme çevrimine maruz kalırsa,
maksimum mukavemet değerinin
çok aşağısındaki gerilme
değerlerinde yorulmanın etkisiyle
hasara uğrayabilir.
• Maruz kalınan gerilme değeri
yorulma mukavemet değerinin
altında ise yükleme çevrim sayısı
ne olursa olsun yorulma hasarları
meydana gelmez.

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 10

5
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Eksenel Yük Altında Deformasyon

• Hooke Kanunundan:
σ P A P
σ = Eε ε= = =
E E AE
• Birim uzama (gerinme) tanımından:
δ
ε= ⇒ δ = Lε
L
• Eşitleyip şekil değişimi için çözüm,
PL
δ =
AE
• Değişik yükleme, kesit alanı ve malzeme
özellikleri durumunda toplam uzama,
PL
δ =∑ i i
i Ai Ei

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 11

Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek 2.01

ÇÖZÜM:
• Çubuğu kuvvetlerin uygulandığı
noktalardan parçalara ayır.

• İç kuvvetleri bulmak için her bir

E = 200 GPa parçanın SCD nı incele.
D = 2,76 cm d = 1,59 cm
• Toplam uzamayı hesapla.
Çelik çubuğun verilen yükler
altındaki şekil değişimini
bulunuz.

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 12

6
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

ÇÖZÜM: • s.c.d. dan iç kuvvetler,

• Çubuğu üç parçaya ayır: P1 = 300 kN P2 = −75 kN P3 = 150 kN

• Toplam uzama,
PL
δ =∑ i i
i Ai Ei

1 ⎛ P1 L1 P2 L2 P3 L3 ⎞
= ⎜ + + ⎟
E ⎜⎝ A1 A2 A3 ⎟⎠
⎡ (300 ×10 3 )0,3 ⎤
⎢ 6 ×10 − 4 +⎥
⎢ ⎥
⎢ (− 75 × 10 )0,3 ⎥
3
1
= +⎥
200 ×109 ⎢ 6 ×10 − 4
⎢ ⎥
⎢ (150 ×10 )0,4 ⎥
3

⎢⎣ 2 ×10 − 4 ⎥⎦
L1 = L2 = 30 cm L3 = 40 cm = 2,0625 × 10 −3 m
A1 = A2 = 6 cm 2 A3 = 2 cm 2 δ ≅ 2 mm

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 13

Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek Problem 2.1

BDE rijit kirişi AB ve CD çubukları tarafından tutulmaktadır.

AB aluminyum (E = 70 GPa) ve kesit alanı 500 mm2. CD
çelik (E = 200 GPa) ve kesit alanı (600 mm2).
B, D, ve E noktalarının yer değiştirme miktarlarını bul.

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 14

7
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek Problem 2.1

ÇÖZÜM: B nin yer değiştirmesi:
PL
BDE için s.c.d. δB =
AE
(− 60 ×103 N)(0.3 m )
=
(500 ×10-6 m 2 )(70 ×109 Pa )
= −514 ×10 −6 m
δ B = 0.514 mm ↑
∑M B =0
D nin yer değiştirmesi :
0 = −(30 kN × 0.6 m ) + FCD × 0.2 m
PL
δD =
FCD = +90 kN çekme AE

∑M D =0 (90 ×103 N)(0.4 m )

0 = −(30 kN × 0.4 m ) − FAB × 0.2 m
=
(600 ×10-6 m 2 )(200 ×109 Pa )
FAB = −60 kN basma = 300 ×10 −6 m

δ D = 0.300 mm ↓

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 15

Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek Problem 2.1

E nin yer değiştirmesi :
BB′ BH
=
DD′ HD
0.514 mm (200 mm ) − x
=
0.300 mm x
x = 73.7 mm

EE ′ HE
=
DD′ HD
δE
=
(400 + 73.7 )mm
0.300 mm 73.7 mm
δ E = 1.928 mm

δ E = 1.928 mm ↓

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 16

8
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Emniyet Katsayısı
Yapı elemanları veya makinalar, Emniyet katsayısını etkileyen
malzemenin dayanabildiği en büyük faktörler:
gerilmeden daha küçük çalışma • malzeme özelliklerindeki
gerilmesine maruz kalacak şekilde belirsizlik
tasarlanmalıdırlar. Aksi halde aşırı
gerilmeler elemanlarda istenmeyen • yüklemedeki belirsizlik
kalıcı şekil değişimlerine sebep olurlar. • analizdeki belirsizlik
n : Emniyet Katsayısı • yükleme çevrim sayısı

Sünek malzemeler için: • arıza tipi

σ Akma gerilmesi • bakım gereksinimi ve bozulma
n= A =
σ em emniyet gerilmesi etkisi
Gevrek malzemeler için: • yapının bütünlüğü için elemanın
σ Çekme gerilmesi önemi
n= Ç =
σ em emniyet gerilmesi • can ve mal riski
• makine fonksiyonu üzerine etki
© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 17
Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Eksenel Yüklemede Kesit Hesabı

Çekme veya basma kuvveti (F) ve malzeme cinsi (σem) belli ise,
elemanın bu kuvveti emniyetle taşıyabileceği kesit alanı (A) en az
aşağıdaki kadar olmalıdır:
F
σ = ≤ σ em
A

F
Amin =
σ em

Malzemesi ve kesiti belli bir elemana emniyetle uygulanabilecek

kuvvetin en büyük değeri aşağıdaki kadar olmalıdır:

Fmax = Aσ em

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 18

9
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek

Çubukların tümünün aynı malzemeden ve aynı çaplı olması

istenmektedir. Çubuklar için emniyetli çap değeri en az ne kadar
olmalıdır? Çubuk malzemesi için emniyet gerilmesi çekmede
125 MPa basmada 50 MPa olarak verilmektedir.

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 19

Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek
ÇÖZÜM:
Mesnet tepkileri,

Çubuk kuvvetleri,
100
FAB = = 125 kN (Ç)
sin 53°

FAC = 150 − 125 cos 53° = 75 kN (Ç)

− 100
FDB = = −125 kN (B)
sin 53°

FDC = 125 cos 53° = 75 kN (Ç)

FBC = 0

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 20

10
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek
Çubuklar için kesit hesabı,
FAB = 125 kN (Ç) FAC = 75 kN (Ç) FDC = 75 kN (Ç) FDB = 125 kN (B) FBC = 0
Çekme etkisindeki çubuklar için,
FAB FAB 125 ×10 3 N
σ= ≤ (σ em )çekme A≥ = = 10 -3 m 2
A (σ em )çekme 125 ×10 6 Pa
Basma etkisindeki çubuk için,
FDB FDB 125 ×103 N
σ= ≤ (σ em )basma A≥ = = 2.5 × 10-3 m 2
A (σ em )basma 50 × 106 Pa

Tüm çubuklar için,

π d min
2
4 × 2.5 ×10 −3
Amin = = 2.5 ×10 −3 m 2 d min = = 0.0564 m
4 π

Çubuklar için en küçük çap değeri, d min = 56.5 mm

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 21

Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek

Bileşik çubukta gerilme emniyet sınırlarını aşmadan ve

toplam 0,6 mm den fazla boy değişimine sebep olmadan
uygulanabilecek en büyük F değerini bulunuz.

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 22

11
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek
CEVAP:
Bronzda iç kuvvet Pb = -F ve çelikte iç kuvvet Pç = F
Pb F
σb = ≤ (σ em )b σb = ≤ 60 × 106 Pa F ≤ 180 kN
Ab 30 ×10 − 4 m 2
Pç F
σç = ≤ (σ em )ç σç = ≤ 140 ×10 6 Pa F ≤ 168 kN
Aç 12 × 10 − 4 m 2
PL Pç Lç Pb Lb
δ =∑ = +
EA Eç Aç Eb Ab

⎡ 1.2 m 0.3 m ⎤
δ = F⎢ −
⎣ (200 × 10 Pa )(12 ×10 m ) (80 ×10 Pa )(30 × 10 m )⎦
9 −4 2 9 −4 2 ⎥

δ = 3.75 × 10−9 F ≤ 0.6 ×10 −3 F ≤ 160 kN

Fmax = 160 kN (cevap)

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 23
Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Statik Belirsizlik
• İç kuvvetler ve mesnet tepkilerinin, tek başına
statik denklemlerle belirlenemediği yapılara
statikçe belirsiz yapılar denir.

• Denge için gerekli olandan daha fazla sayıda

mesnete sahip olan bir yapı statikçe belirsiz yapıdır.

• Fazla olan mesnet tepkileri, diğer kuvvetlerle

birlikte uygun şekil değişimleri üretecek şekilde,
bilinmeyen kuvvetlerle yer değiştirirler..

• Gerçek yüklerden ve fazla mesnet tepkilerinden

meydana gelen şekil değişimleri ayrı ayrı
belirlendikten sonra eklenir yani süperpoze edilir.

δ = δ L +δ R = 0

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 24

12
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek 2.04
Şekilde verilen çelik çubuk ve yükleme için A
ve B mesnet tepkilerini bulunuz.

ÇÖZÜM:
• B mesnetinin fazla olduğunu düşünün. Bu
mesneti kaldırıp uygulanan kuvvetlerden dolayı
meydana gelen B noktasının yer değiştirmesini
hesaplayınız.
• Fazla mesnet tepkisiyle B noktasında meydana
gelecek yer değiştirmeyi hesaplayınız.
• Uygulanan kuvvetlerin ve fazla mesnet tepkisinin
meydana getirdikleri yer değiştirmelerin
bağdaşmaları gerektir (toplam yer değiştirme sıfır
olmalı).
• Bulunan B tepkisi ile birlikte denge
denklemlerinden A noktasında ki tepkiyi
hesaplayınız.
© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 25
Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek 2.04
ÇÖZÜM:
• B de mesnet olmadığını varsayarak uygulanan
kuvvetlerin sebep olduğu yer değiştirmeyi bulunuz.
P1 = 0 P2 = P3 = 600 × 103 N P4 = 900 × 103 N

A1 = A2 = 400 ×10 −6 m 2 A3 = A4 = 250 × 10−6 m 2

L1 = L2 = L3 = L4 = 0.150 m

Pi Li 1.125 × 109
δL = ∑ =
i Ai Ei E

• B deki mesnet tepkisinin tek başına sebep olduğu yer

değiştirmeyi bulunuz.
P1 = P2 = − RB

A1 = 400 ×10 −6 m 2 A2 = 250 ×10 −6 m 2

L1 = L2 = 0.300 m

PL
δR = ∑ i i = −
(
1.95 ×103 RB )
i Ai Ei E
© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 26

13
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek 2.04
• Kuvvetlerin sebep olduğu yer değiştirme miktarının mesnet
tepkisinin yol açacağı yer değiştirme miktarı ile
bağdaşmasını sağlayınız.

δ = δL +δR = 0

δ = −
( )
1.125 × 109 1.95 × 103 RB
=0
E E
RB = 577 ×103 N = 577 kN

• A da ki tepkiyi statik dengeden bulunuz.

∑ Fy = 0 = R A − 300 kN − 600 kN + 577 kN

R A = 323 kN

R A = 323 kN
RB = 577 kN

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 27

Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek

W ağırlığında rijit blok üç çubuk üzerinde durmaktadır.

Bakır çubuklar aynı özelliklerde olup iki tarafta simetrik
olarak yerleştirilmiştir. Çubukların emniyetle taşıyabileceği
W ağırlığını bulunuz.
© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.

14
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek
ÇÖZÜM: σb = 70 MPa olsun
Pç + 2Pb = W
σç = 1,25×70
δç = δb = 87,5 MPa ≤ 110 MPa
Pç + 2Pb = W

Aç σç + 2 Aç σb = W
(13×10-4) (87,5×106) +
2(10×10-4) (70×106) =W

σç = 1,25 σb W = 253750 N
σç ≤ 110 MPa
W = 254 kN
σb ≤ 70 MPa
© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 29
Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek

Çubuklarda meydana gelen gerilmeleri bulunuz.

Çubuk A(mm2) E(GPa)

Bronz 600 84
Alüminyum 800 70

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.

15
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek
ÇÖZÜM:
3Fa + 1,2Fb = 2,4(50) = 120
2,5Fa + Fb = 100
δa = 2,5δb

Fb = 0,54Fa
2,5Fa + 0,54Fa = 100
Fa = 32,894 kN Fb = 17,763 kN
σa = 32894/800.10-6 σa = 41,1 MPa
σb = 17763/600.10-6 σb = 29,6 MPa
© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.
Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Isıl Gerilmeler
• Sıcaklık değişimi cisimlerde şekil değişimine sebep
olur. Eğer bu şekil değişimi önlenirse cisimde
gerilme doğar. Bu gerilmeye ısıl gerilme denir.
• B mesneti olmasaydı, çubuk δT kadar uzayacaktı,
δT = α (ΔT) L
α = ısıl uzama katsayısı [m/(°K·m) = 1/°K]
• B mesneti çubuğa P kuvveti uygulayarak uzamasını
engeller. Yani, P kuvveti çubuğu δP kadar kısaltır,
PL
δP =
AE
• Isı değişiminin ve kuvvetin meydana getirdikleri
şekil değişimleri toplamı gerçek şekil değişimine
eşit olmalıdır.
δ = δT + δ P = 0 P = − AEα (ΔT )
P
α (ΔT )L +
PL
=0 σ = = − Eα (ΔT )
AE A
© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 32

16
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek
• 2 m uzunluğundaki bakır çubuk 300 °K de
gerilmesizdir. Sıcaklık 285 ° K e düştüğünde
gerilmeyi bulunuz. Bakır için E= 120 GPa ve α =
20×10-6 1/ °K.

σ = Eα (ΔT )
= (120 ×10 9 )(20 × 10 −6 )(300 − 285)
= 36 × 10 6 N/m 2
= 36 MPa

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.

Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek
İki çubuğun uçları arasındaki uzaklık 10 °C de 3 mm
olduğuna göre,
(a) hangi sıcaklıkta uçlar birleşir?
(b) sıcaklık 50 °C ye çıktığında gerilme ne olur?
E= 210 GPa ve α = 12×10-6 1/ °K.

δ = α (ΔT) L = (12×10-6) (5)(T1 - 10) = 1,5×10-3 T1 = 35 °C

σ = Eα (ΔT) = (12×10-6) (210×109)(50 – 35) σ = 37,8 MPa

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.

17
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Poisson Oranı

• Eksenel yüke maruz bir çubuk eleman için :

σ
εx = x σ y =σ z = 0
E

• x yönündeki uzama ile birlikte diğer yönlerde

daralma meydana gelir. Malzemenin izotropik
olduğunu kabul ediyoruz (özellikleri yönden
bağımsız)
εy = εz ≠ 0

• Poisson oranı şu şekilde tanımlanır

eksene dik gerinme εy ε

ν= =− =− z
eksenel gerinme εx εx

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 35

Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Genelleştirilmiş Hooke Kanunu

• Çok eksenli yüklemeye maruz bir eleman için

gerilme bileşenlerinden meydana gelen normal
gerinme bileşenleri süperpozisyon metodu ile
belirlenebilir. Bunun için şu şartlar
sağlanmalıdır:
1) gerinme, gerilme ile doğrusal orantılıdır.
2) şekil değişimleri küçüktür.

• Bu şartlarla:
σ x νσ y νσ z
εx = + − −
E E E
νσ x σ y νσ z
εy = − + −
E E E
νσ x νσ y σ z
εz = − − +
E E E

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 36

18
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Hacimsel Değişim: Yığılma (Bulk) Modülü

• Gerilmesiz durumuna kıyasla, hacimdeki değişim
[ ] [
e = 1 − (1 + ε x )(1 + ε y )(1 + ε z ) = 1 − 1 + ε x + ε y + ε z ]
= εx +ε y +εz
1 − 2ν
=
E
(σ x + σ y + σ z )
= dilatasyon

• Düzgün hidrostatik basınca maruz eleman için,

3(1 − 2ν ) p
e= −p =−
E k
E
k= = bulk modülü
3(1 − 2ν )

• Elemanın her yerde aynı basınca maruz olması

durumunda, dilatasyon negatif olmalıdır. Bu nedenle
0 <ν < 1
2
© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.
Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Kesme Gerinmesi
• Kesme gerilmesine maruz kübik bir eleman
deformasyon sonucunda romboid şeklini alacaktır.
Bu gerilmeye karşılık gelen kesme gerinmesi ise
kenarlar arasındaki açıda meydana gelen değişim
cinsinden ifade edilir.
τ xy = f (γ xy )

• Kesme gerilmesi-kesme gerinmesi diyagramı bir tek

farkla normal gerilme-normal gerinme diyagramına
benzerdir. Kesme gerilmesi-kesme gerinmesi
diyagramında mukavemet değerleri yaklaşık olarak
normal gerilme-normal gerinme diyagramındaki
mukavemet değerlerinin yarısıdır. Küçük gerinme
değerleri için,
τ xy = G γ xy τ yz = G γ yz τ zx = G γ zx
G rijitlik modülü veya kesme modülü olarak bilinir.
© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 38

19
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek 2.10
Rijitlik modülü G = 0.62 GPa olan
malzemeden yapılmış dikdörtgensel blok
iki adet rijit yatay plakaya yapıştırılmıştır.
Alt plaka sabitlenmiştir. Üst plaka ise yatay
P kuvvetine maruzdur. Kuvvetin etkisi ile
üst plakanın 1 mm hareket ettiği biliniyorsa
a) Malzemedeki ortalama kesme
gerinmesini bulunuz.
b) Plakaya etki eden P kuvvetini bulunuz.
ÇÖZÜM:
• Bloğun kesme gerinmesini veya ortalama açısal şekil değişimini
bulunuz.
• Kesme gerilmesini bulmak için kesme gerilmesi-kesme gerinmesi için
geçerli olan Hooke Kanunu uygulayınız.
• P kuvvetini bulmak için kesme gerilmesinin tanımını kullanınız.
© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 39
Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

• Bloğun kesme gerinmesini veya ortalama

açısal şekil değişimini bulunuz.
1 mm.
γ xy ≈ tan γ xy = γ xy = 0.020 rad
50 mm.

• Kesme gerilmesini bulmak için kesme

gerilmesi-kesme gerinmesi için geçerli olan
Hooke Kanunu uygulayınız.

τ xy = Gγ xy = (600 × MPa )(0.020 rad ) = 12.4 MPa

• P kuvvetini bulmak için kesme gerilmesinin

tanımını kullanınız.

P = τ xy A = (12.4 MPa )(200 mm)(63 mm) = 156240 N

P = 156.24 kN

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 40

20
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

E, ν, ve G Arasındaki İlişki
• Eksenel olarak yüklenmiş uzun çubuk
eksenel yönde uzayacak ve diğer
yönlerde kısalacaktır.
• İlk şekilde görüldüğü üzere yüksüz
durumda kübik olan eleman deformasyon
sonrası dikdörtgen prizmaya dönüşecektir.
Eksenel yük normal gerinme meydana
getirir.
• Eğer kübik eleman ikinci şekilde görüldüğü
gibi yönlenmişse deformasyon sonrası
rombus şekline dönüşecektir. Eksenel yük
ayrıca kesme gerinmesi meydana getirir.
• Normal ve kesme gerinmesi bileşenleri
birbirleriyle ilişkilidir,
E
= (1 + ν )
2G
© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 41
Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek Problem 2.5

Kalınlığı 0.75 inç olan gerilmesiz alüminyum

levha üzerine çapı 9 inç olan bir çember
çizilmiştir. Levha düzleminde etkili olan
kuvvetler σx = 12 ksi ve σz = 20 ksi değerinde
normal gerilmeler meydana getirmektedir.
Yükleme sonrasında E = 10x106 psi ve ν = 1/3
değerleri için,
a) AB çapının uzunluğunu,
b) CD çapının uzunluğunu,
c) Levhanın kalınlığını,
d) Levhanın hacmini hesaplayınız.

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 42

21
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

ÇÖZÜM :
• Normal gerinmenin üç bileşenini • Şekil değiştirme bileşenlerini bulunuz.
bulmak için Genelleştirilmiş Hooke
Kanununu uygulayınız.
δB A ( )
= ε x d = + 0.533 × 10−3 in./in. (9 in.)

σ x νσ y νσ z δB A = +4.8 × 10− 3 in.

εx = + − −
E
1
E E
δC D ( )
= ε z d = + 1.600 × 10−3 in./in. (9 in.)
⎡ 1 ⎤
= ⎢(12 ksi ) − 0 − 3 (20 ksi )⎥⎦ δC = +14.4 ×10 −3 in.
10 ×106 psi ⎣ D

= +0.533 × 10−3 in./in. ( )

δ t = ε yt = − 1.067 ×10 −3 in./in. (0.75 in.)
νσ x σ y νσ z
εy = − + − δ t = −0.800 ×10 −3 in.
E E E
= −1.067 ×10 −3 in./in.
• Hacimdeki değişimi bulunuz.
νσ x νσ y σ
εz = − − + z e = ε x + ε y + ε z = 1.067 ×10 −3 in 3/in 3
E E E
= +1.600 × 10−3 in./in. ΔV = eV = 1.067 × 10−3 (15 ×15 × 0.75)in 3
ΔV = +0.187 in 3

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 43

Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Saint-Venant Kuralı
• Rijit plakalar boyunca transfer
edilen yükler düzgün gerilme ve
gerinme dağılımına yol açarlar.

• Noktasal yükler yük uygulama

noktasının yakın bölgesinde büyük
gerilmelere yol açarlar.

• Yük uygulama noktasından belli bir

mesafe sonra gerilme ve gerinme
dağılımları düzgün olur.

• Saint-Venant Kuralı:
Yük uygulama noktalarının hemen
yakınındaki bölgeler hariç gerilme
dağılımı yükün uygulama şeklinden
bağımsız kabul edilebilirler.

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 44

22
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Gerilme Yığılması: Delik

Kesitte var olan düzensizlikler yüksek σ

K = max
miktarlarda bölgesel veya konsantre σ ave
gerilmelere yol açabilirler.

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 45

Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Gerilme Yığılması: Filet

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 46

23
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek 2.12

Kalınlıkları 10 mm olan 40mm ve
60mm genişliklerde iki kısımdan
oluşan düz çelik levhanın emniyetle
taşıyabileceği en büyük eksenel P
yükünü bulunuz. Filet yarıçapı r = 8
mm’ dir. İzin verilen normal
gerilme değerinin 165 MPa
olduğunu kabul ediniz.
ÇÖZÜM:
• Geometrik oranları belirleyiniz ve
Şekil 2.64b’den gerilme yığılması
faktörünü bulunuz.
• Malzeme için izin verilen normal
gerilme değerini ve gerilme yığılması
faktörünü kullanarak izin verilen
ortalama gerilme değerini bulunuz.
• Normal gerilme tanımını kullanarak
izin verilen eksenel yükü bulunuz.

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 47

Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

• Geometrik oranları belirleyiniz ve

Şekil 2.64b’den gerilme yığılması
faktörünü bulunuz.
D 60 mm r 8 mm
= = 1.50 = = 0.20
d 40 mm d 40 mm
K = 1.82

• Malzeme için izin verilen normal

gerilme değerini ve gerilme yığılması
faktörünü kullanarak izin verilen
ortalama gerilme değerini bulunuz.
σ max 165 MPa
σ ave = = = 90.7 MPa
K 1.82

• Normal gerilme tanımını kullanarak

izin verilen eksenel yükü bulunuz.
P = Aσ ave = (40 mm )(10 mm )(90.7 MPa )

= 36.3 ×103 N
P = 36.3 kN

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 48

24
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Elastoplastik Malzemeler
• Önceki hesaplamalar doğrusal gerilme-
gerinme ilişkisi varsayımına
dayanmaktaydı. Yani gerilmeler akma
gerilmesinin altında.
• Varsayım akma meydana gelmeden
kopan gevrek malzemeler için iyidir.
• Eğer sünek malzemelerin akma gerilmesi
aşılırsa plastik deformasyon meydana
gelir.
• Plastik deformasyon analizi
idealleştirilmiş elastoplastik malzeme
varsayımı ile basitleştirilir.
• Elastoplastik malzemelerin deformasyonu
elastik ve plastik bölgeler olmak üzere
ikiye bölünür.
• Kalıcı deformasyonlar akma gerilmesi
aşılırsa meydana gelir.
© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 49
Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Plastik Deformasyonlar

σ A • Maksimum gerilme akma

P = σ ave A = max
K gerilmesinden az ise elastik
deformasyon
• Maksimum gerilme akma
σ A
PY = Y gerilmesine eşit ise maksimum
K
elastik deformasyon
• Maksimum elastik yükün üzerindeki
yüklemelerde delik kenarlarında
plastik deformasyon bölgesi
meydana gelir.
• Yük artırıldıkça plastik bölge
PU = σ Y A kesitteki düzgün yayılı gerilme
= K PY akma gerilmesine eşit oluncaya
kadar genişler.

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 50

25
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Artık Gerilmeler

• Yapı elemanı akma noktasını geçecek şekilde düzgün

yüklenir ve tekrar yüksüz duruma getirilirse eleman kalıcı
olarak deforme olur ama bütün gerilmeler kaybolur. Bu
genel bir sonuç değildir.
• Yükleme ve yük boşaltma sonrasında yapıda şu
şartlarla kalıcı gerilmeler oluşur:
- Yapının sadece bir kısmı plastik deformasyona
maruz kalır.
- Yapının farklı kısımları farklı plastik
deformasyonlara maruz kalır.
• Kalıcı gerilmeler ayrıca yapının veya yapıyı oluşturan
elemanların eşit olmayacak şekilde ısıtılmasından ve
soğutulmasından meydana gelir.

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 51

Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek 2.14, 2.15, 2.16

Silindirik bir çubuk aynı uzunluktaki

bir tüpün içine yerleştirilmiştir.
Çubuğun ve tüpün uçları bir tarafta rijit
bir mesnete bağlanmış, diğer tarafta ise
rijit bir levhaya bağlanmıştır. Çubuk-
tüp montajında etkili olan yük sıfırdan
5.7 kip kadar artırılmakta ve sonra
sıfıra tekrar düşürülmektedir.
a) Çubuk-tüp montajı için yük-şekil Ar = 0.075 in.2 At = 0.100 in.2
değiştirme diyagramını çiziniz. Er = 30 × 106 psi Et = 15 ×106 psi
b) Maksimum uzama miktarını σY , r = 36 ksi σY ,t = 45 ksi
bulunuz.
c) Kalıcı uzama miktarını bulunuz.
d) Çubukta ve tüpte meydana gelen
kalıcı gerilmeleri hesaplayınız.
© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 52

26
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek 2.14, 2.15, 2.16

a) Çubuk-tüp montajı için yük-şekil değiştirme
diyagramını çiziniz.
( )
PY , r = σ Y , r Ar = (36 ksi ) 0.075 in 2 = 2.7 kips

σ Y ,r 36 × 103 psi
δY,r = εY , r L = L= 30 in. = 36 ×10-3 in.
EY , r 30 × 106 psi

( )
PY ,t = σ Y ,t At = (45 ksi ) 0.100 in 2 = 4.5 kips

σ Y ,t 45 ×103 psi
δY,t = ε Y ,t L = L= 30 in. = 90 × 10-3 in.
EY ,t 15 × 106 psi

P = Pr + Pt
δ = δ r = δt

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 53

Edition
Third

MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

b,c) determine the maximum elongation and permanent set
Örnek 2.14, 2.15, 2.16
• P = 5.7 kip ‘de, tüp hala elastik bölgede iken çubuk
plastik bölgeye ulaşmıştır.
Pr = PY ,r = 2.7 kips
Pt = P − Pr = (5.7 − 2.7 ) kips = 3.0 kips
Pt 3.0 kips
σt = = = 30 ksi
At 0.1in 2

σt 30 ×103 psi
δ t = εt L = L= 30 in. δ max = δ t = 60 × 10−3 in.
Et 15 × 106 psi
• Çubuk-tüp montajı OY çizgisine paralel şekilde
yükünden kurtulur.
4.5 kips
m= = 125 kips in. = slope
36 ×10-3 in.
Pmax 5.7 kips
δ′= − =− = −45.6 × 10−3 in.
m 125 kips in.

δ p = δ max + δ ′ = (60 − 45.6 ) ×10 −3 in. δ p = 14.4 × 10−3 in.

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 54

27
Edition
Third
MECHANICS OF MATERIALS Beer • Johnston • DeWolf

Örnek 2.14, 2.15, 2.16

• Çubuk ve tüpteki kalıcı gerilmeleri hesaplayınız.
calculate the reverse stresses in the rod and tube
caused by unloading and add them to the maximum
stresses.

δ′ − 45.6 × 10−3 in.

ε′ = = = −1.52 ×10−3 in. in.
L 30 in.

( )( )
σ ′r = ε ′Er = − 1.52 ×10−3 30 × 106 psi = −45.6 ksi

σ t′ = ε ′Et = (− 1.52 × 10−3 )(15 ×106 psi ) = −22.8 ksi

σ residual , r = σ r + σ r′ = (36 − 45.6 ) ksi = −9.6 ksi

σ residual ,t = σ t + σ t′ = (30 − 22.8 ) ksi = 7.2 ksi

© 2002 The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved. 2 - 55

28