ELEKTRİK ELEKTRONİK BİLGİSİ

4. Hafta
 DOĞRU AKIM
Zamanla yönü ve şiddeti değişmeyen akıma doğru akım denir. İngilizce “Direct Current” kelimelerinin
kısaltılması “DC” ile gösterilir.

DC üreten kaynaklar şu şekilde sıralanabilir:

• Pil: Kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine dönüştüren araçlara pil adı verilir.
• Akümülatör: Kimyasal yolla elektrik enerjisi üreten araçtır.
• Dinamo: Hareket enerjisini DC elektrik enerjisine çeviren araçlardır.
• Doğrultmaç devresi: AC elektrik enerjisini DC elektrik enerjisine çeviren araçlardır.
• Güneş pili: Güneş enerjisini DC elektrik enerjisine çeviren elemanlara güneş pili denir.

Doğru akımın kullanıldığı yerler şu şekilde sıralanabilir:

• Haberleşme cihazlarında (telekomünikasyonda)

• Radyo, teyp, televizyon, gibi elektronik cihazlarda
• Redresörlü kaynak makinelerinde
• Maden arıtma (elektroliz) ve maden kaplamacılığında (galvonoteknik )
• Elektrikli taşıtlarda (tren, tramvay, metro)
• Elektro-mıknatıslarda
• DC Elektrik motorlarında

2
 OHM KANUNU
DOĞRU AKIM
Bir elektrik devresinde akım, voltaj ve direnç arasındaki bağlantıyı veren kanuna “Ohm Kanunu” adı
verilir. Bu tanıma göre aşağıdaki formüller elde edilir.

Ohm kanununun denklem halinde gösterimi

Burada U gerilimi (birimi volt “V”), I akımı (birimi amper “A”), R direnci (birimi Ohm “Ω”)
simgelemektedir. Üçgende hesaplanmak istenen değerin üzeri parmak ile kapatılarak
denklem kolayca çıkarılabilir.

3
 DOĞRU AKIM
OHM KANUNU
Örnek 1 : 1,5 V‟luk pilin uçları arasına direnci 3 ohm olan bir ampul bağlanmıştır. Ampul üzerinden
geçen akımı hesaplayınız.

Örnek 2 : Devredeki voltmetre 12 voltu, ampermetre de 0,8 amperi göstermektedir. Bu devrenin

direncini bulalım.

4
 DEVRE ÇÖZÜMLERİ
DOĞRU AKIM
Elektronik devrelerde kullanılan dirençler, seri paralel ya da karışık bağlanarak çeşitli
değerlerde farklı eşdeğer dirençler elde edilebilir.

SERİ DEVRE
İçlerinden aynı akım geçecek şekilde dirençler birbiri ardına eklenirse bu devreye seri
devre denir. Tüm dirençlerin yerine geçecek tek dirence eşdeğer direnç veya toplam
direnç denir. RT veya Reş şeklinde gösterilir. Seri devrede toplam direnç artar. Birbiri
ardınca bağlanan dirençlerden her birinin değeri aritmetik olarak toplanır ve toplam
direnç bulunur. Toplam direnç bulunmasında kullanılan denklem;

RT = R1+ R2 + R3 + .... + Rn şeklindedir.

5
 DOĞRU AKIM
SERİ DEVRE
Örnek : Şekilde üç adet seri bağlı direnç gösterilmiştir. A-B noktaları arasındaki eşdeğer
direnci hesaplayınız.

Seri devrede akım geçişi

Devre akımı seri bağlı tüm dirençlerin üzerinden geçer.

6
 DOĞRU AKIM
KİRŞOF’UN GERİLİMLER KANUNU
Kirşof, Gerilimler Kanunu ile; “devreye uygulanan gerilim, dirençler üzerinde düşen
gerilimlerin toplamına eşittir” der.

Yani, UT= U1 + U2 + U3 .......+ UN (V)’ tur. ............... ( 1 )

U = I . R olduğundan ............................................. ( 2 )
UT = (I . R1) + (I. R2 ) + ……….+(I . RN) ................... ( 3 ) Şeklinde de yazılabilir.

Örnek : Şekilde verilen devrede dirençler üzerinde düşen gerilimleri beraberce bulalım.

7
 DOĞRU AKIM
KİRŞOF’UN GERİLİMLER KANUNU

Çözüm: Öncelikle eşdeğer direnç hesaplanır

RAB = R1 + R2 + R3 =3+5+7 = 15 Ω
Ohm Kanunu yardımıyla devreden geçen akım bulunur;

Şimdi ise her bir direnç için Ohm Kanunu’nu uyguladığımızda;

U1 = I.R1 = 2.3 = 6 V U2 = I.R2 = 2.5 = 10 V U3 = I.R3 = 2.7 = 14V

Kirşof Kanunu’na göre dirençler üzerindeki gerilimlerin toplamı üretecin gerilimine eşit
olmalıydı;
U = U1 + U2 + U3 =6+10+14 = 30 V
Görüldüğü gibi üretecin gerilimi ile dirençler üzerindeki gerilimlerin toplamı birbirine eşittir.
8
 DOĞRU AKIM
PARALEL DEVRE

Paralel devre özellikleri : Dirençlerin karşılıklı uçlarının bağlanması ile oluşan devreye
paralel bağlantı denir. Paralel bağlantıda toplam direnç azalır. Dirençler üzerindeki
gerilimler eşit, üzerinden geçen akımlar farklıdır.
Paralel devrece direnç toplama
Paralel bağlantıda seri bağlantıdan farklı olarak eşdeğer direnç, direnç değerlerinin
çarpmaya göre terslerinin toplamının yine çarpmaya göre tersi alınarak bulunur. Formül
haline getirirsek;

Sadece iki paralel direncin

olduğu devrelerde;

9
 DOĞRU AKIM
PARALEL DEVRE

Örnek: Şekildeki devrede A ve B noktaları arasındaki eşdeğer direnci hesaplayınız.

Çözüm:

10
 DOĞRU AKIM
PARALEL DEVRE

Gerilim Eşitliği : Paralel kolların gerilimleri eşittir. Kaynak uçlarını takip edersek doğruca
direnç uçlarına gittiğini şekilden görebiliriz.

Burada Uk kaynak gerilimi başka hiçbir direnç üzerinden geçmeden doğruca R1

direncinin uçlarına gitmekte dolayısıyla U1 gerilimi kaynak gerilimine eşittir. Tüm bunlar
R2 direnci ve U2 gerilimi içinde geçerlidir. Başka bir değişle Uk=U1=U2’dir.

Direnci düşük olan koldan çok, direnci fazla olan koldan az akım geçişi olur. Akım ve
direnç arasında ters orantı vardır.
11
 DOĞRU AKIM
KİRŞOF’UN AKIMLAR KANUNU
Kirşof, Akımlar Kanunu ile “bir düğüm noktasına gelen akımların toplamı o düğüm
noktasını terk eden akımların toplamına eşittir” der.

12
 DOĞRU AKIM
KİRŞOF’UN AKIMLAR KANUNU
Örnek: Şekildeki devrenin I1 ve I2 kol akımlarını ve I akımını bulunuz.

Çözüm: Kaynak gerilimi paralel dirençlerde düşen gerilimlere eşittir.

Kirşof’un Akımlar Kanunu ile I = I1 + I2 = 5 + 2,5 = 7,5 A

13
 DOĞRU AKIM
KARIŞIK DEVRE
Karışık devre özellikleri : Hem paralel hem de seri bağlı dirençlerin bulunduğu devrelere
karışık devre denir. Karışık devreler seri ve paralel devre özelliklerini gösterir.
Eşdeğer Direnç Hesaplama
Karışık devre çözümlerinde devrenin seri ve paralel kısımları ayrı ayrı hesaplanarak
sadeleştirme yapılır. Sadeleştirmeler sonucunda eşdeğer direnç bulunur.

Örnek: Yandaki şekildeki devrenin A-B

noktaları arasındaki toplam direncini
bulunuz.

Çözüm :

14
 DOĞRU AKIM
KARIŞIK DEVRE
Kol Akımlarının Bulunması
Karışık devre çözümlerinde devrenin akımını ve kol akımlarını bulmak için devrenin toplam
direncini bulmak gerekir.

Örnek : Yandaki şekilde verilen devrede

her bir koldan geçen akımı hesaplayınız.

Çözüm: Eşdeğer direnci hesaplayalım:

Devre akımını Ohm Kanunu ile hesaplayalım

bulunur.

15
 DOĞRU AKIM
KARIŞIK DEVRE
Dirençler Üzerinde Düşen Gerilim Değerlerinin Bulunması
Dirençler üzerindeki düşen gerilimleri bulurken içinden geçen akımla direnç değeri
çarpılarak bulunur.
Bir önceki Soruya devam edelim ve dirençlerin üzerinde düşen gerilimleri de
hesaplayalım:

U1 = I1 . R1 =0,6667 . 6= 4V
U2 = I1 . R2 =0,6667 . 12= 8V
U = U1 + U2 =4+8=12V
U = U3 =I2 . R3 =1,3333 . 9=12V

16
 DOĞRU AKIM
KARIŞIK DEVRE
Çevre Akımları Yöntemi
Bu yöntemde, devrenin her bir gözü için (Herhangi bir çevrenin seçilmesinde de sakınca yoktur) bir
çevre akımı ve yönü seçilir.

Seçilen bu çevre akımlarından faydalanarak Kirşof’un Gerilimler Kanunu her bir göze uygulanır ve
göz adedi kadar denklem yazılır. Göz adedi kadar bilinmeyen çevre akımı olduğundan, elde edilen
göz adedi kadar denklem çözülerek her bir gözün çevre akımı bulunur. Sonrada çevre akımları
kullanılarak kol akımları kolaylıkla bulunabilir.
Önemli Not: Devrede akım kaynakları varsa bu kaynağın eşdeğeri gerilim kaynağına dönüştürülür.

17
 DOĞRU AKIM
KARIŞIK DEVRE
Çevre Akımları Yöntemi
Örnek 1: Şekildeki devrenin çözümünü çevre akımları yöntemi ile bulunuz.

18
 DOĞRU AKIM
KARIŞIK DEVRE
Çevre Akımları Yöntemi
Örnek 2: Şekildeki devrenin çözümünü çevre akımları yöntemi ile bulunuz. (R1= 2Ω, R2=
3Ω, R3= 2,5Ω, R4= 3Ω, R5= 5Ω, Güç kaynağı 26 V luk bir pildir)
Çözüm:

19
 DOĞRU AKIM
KARIŞIK DEVRE
Çevre Akımları Yöntemi
Örnek 2 (Devam) :

20
 DOĞRU AKIM
KARIŞIK DEVRE
Çevre Akımları Yöntemi
Örnek 3: Şekildeki devrenin, çevre akımlar yönteminden yaralanarak göz, eleman (kol)
üzerlerinden geçen akımları ve eleman uçlarındaki gerilim değerlerini bulunuz.

Çözüm: Şekil (a) daki devrede iki göz olduğundan bu gözün akımları I1 ve I2 olarak ve yönleri saat
ibresi yönünde alınmıştır. Bu göz akımlarına göre 2Ω direnç üzerindeki gerilim 2Ω.(I1)=2.I1 ve kutupları
şekil üzerindeki gibi olur. 6 Ω direnç uçlarındaki gerilim de ohm kanununa göre 6.I2 ve kutupları
şekildeki gibidir. Bu dirençlerin göz akımlarının kol akımlarına eşit olduğunu görebilmeniz gerekir. 2Ω
dirençten I1, 6Ω dirençten ise sadece I2 akımları geçtiğinden göz akımı ile kol akımları eşittir. 4Ω direnç
uçlarındaki akım ise I1 ve I2 akımlarının farkı kadardır. 1. göz için 4Ω luk direnç üzerindeki gerilim akım
değeri (I1- I2) den 4.(I1-I2) olur. 2.göz için Şekil (b)de gösterildiği gibi akım değeri (I2- I1) den gerilim
4.(I2-I1) olur. Not: Akımların yönleri aynı seçilseydi akımlar toplanmalıydı.
21
 DOĞRU AKIM
KARIŞIK DEVRE
Çevre Akımları Yöntemi
Örnek 3 (Devam) :

Not: I1 in yönü seçilen yön ile aynı I2 ise seçilen yön ile zıt çıkmıştır.

22
 DOĞRU AKIM
KARIŞIK DEVRE
Çevre Akımları Yöntemi
Örnek 4: Şekildeki verilen devrede eleman uçlarındaki gerilim düşümünü çevre akımlar
yönteminden yararlanarak bulunuz.

Çözüm: İki gözlü, iki göz akımı olacaktır. Bu akımlara göre gözlerin gerilim denklemi;

23
 DOĞRU AKIM
KARIŞIK DEVRE
Çevre Akımları Yöntemi
Örnek 4 (Devam) :

Bu göz akımlarından faydalanılarak I2,2kΩ değerini bulursak;

1kΩ üzerinden 1.göz 1,5kΩ üzerinden 2.göz akımı aktığından bu direnç uçlarındaki gerilim
değerleri aşağıdaki şekilde bulunur.

24
KARIŞIK DEVRE
DOĞRU AKIM
Çevre Akımları Yöntemi
Örnek 5: Şekildeki devrenin her göz için gerilimler denklemini oluşturarak matrisle
çözülecek duruma getiriniz.

Çözüm: Akım kaynağı gerilim kaynağına dönüşüm yapılarak ohm kanunundan değeri
bulunur.

25
KARIŞIK DEVRE DOĞRU AKIM
Çevre Akımları Yöntemi
Örnek 5 (Devam) :
Her gözün çevre denklemini Kirşofun gerililer kanunundan oluşturulur.

Denklemler 3x1 matris formunda aşağıdaki gibi yazılabilir;

I1 = -0.0926 A (Seçilen yönün tersi)

I2 = 0.1014 A (Seçilen yönün aynısı)
I3 = -0.0807 A (Seçilen yönün tersi)

I50Ω= |I2| = 0.1014 A (yön: yukarıdan aşağıya)

I100Ω= |I3 |=|-0.0807| = 0.0807 A (yön: sağdan sola)
I30Ω= |I1 – I3|= |-0.0926-(-0.0807) |= 0.0119 A (yön: sağdan sola)
I40Ω= |I2 - I3|= |0.1014-(-0.0807) |= 0.1821 A (yön: soldan sağa)
I60Ω= |I2 – I1|= |0.1014-(-0.0926) |= 0.1940 A (yön: aşağıdan yukarıya)
26
 DOĞRU AKIM
BOBİNLER VE KONDANSATÖRLER
Doğru Akım Devresinde Bobin
Bobin silindir üzerine sarılmış ve dışı izole edilmiş iletken telden oluşur. Bu yüzden gerçek
bobin, telin özdirencinden dolayı bir omik dirence de sahiptir. DC’de (Doğru Akımda)
bobin; elektrikte motor, elektromıknatıs, röle, elektronikte ise filtre ve regüle devrelerinde
kullanılır. Bobinin DC’de dar bir kullanım alanı vardır. AC’de (Alternatif Akımda) daha geniş
bir kullanım alanı vardır. AC de bobin ile ilgili olarak sonraki bölümlerden biri olan AC
Esaslarında gerekli bilgiye ulaşacaksınız.

27
 DOĞRU AKIM
Doğru Akım Devresinde Bobin
Bilindiği üzere N sarımlı bir bobinden geçen akım (i) bir manyetik alan (B) oluşturur.
Eğer akım değişirse manyetik alan şiddetinin değişeceği açıktır. Hatırlanacağı üzere
Manyetik Akı φ = B.A olup akımdaki herhangi bir değişim manyetik akıyı değiştirecek
ve sonuçta Faraday Yasasına göre bir EMK gerilimi (Ԑ) oluşturacaktır. Yani bobin, bizzat
kendisi tarafından meydana getirilen değişken manyetik alan içinde olduğundan,
bobinde bir endüksiyon EMK meydana gelir. Bobinin, kendi oluşturduğu manyetik alan
içinde kalarak, kendisinde endüklediği EMK’ya Özendüksiyon (Ԑöz) denir. Dolayısıyla
Özendüksiyon bobinden geçen akım değişimine bağlı olarak bobin tarafından
oluşturulur.

Faraday Yasası :

L öz indüksiyon katsayısı olup birimi

Henry [H]’dir.
28
 DOĞRU AKIM
Doğru Akım Devresinde Bobin Animasyonu:

29
 DOĞRU AKIM
Doğru Akım Devresinde Bobin

Şekildeki düzenekte reosta sürgüsünün hareketi devre akımının

değişimine, devre akımının değişimi de bobinin manyetik akısının
değişimine sebep olur. Örneğin, reosta ok yönünde çekilirse devre
direnci artar. Dolayısıyla devre akımı (I) azalır. Bu durumda oluşacak
olan öz indüksiyon akımı (iöz) devre akımıyla aynı yönlü olur. Devre
akımı sabitken öz indüksiyon akımı oluşmaz. Devre akımı büyürken
öz indüksiyon akımı küçültecek yönde, devre akımı küçülürken de öz
indüksiyon akımı devre akımını büyütecek yönde geçer.

30
 DOĞRU AKIM
Doğru Akım Devresinde Bobin
Böylece, bobinden geçen akımdaki herhangi bir değişikliğe, bobinin karşı koyma
yeteneğine, bobinin “özendüktansı” denir. Kısaca bobinin endüktansı diye anılır. Bir
bobinde saniyede 1 amperlik değişiklik 1 voltluk emk endüklüyorsa, bobinin
endüktansı 1 Henri’dir denir.

31
 DOĞRU AKIM
Bobinde Akımın Yükselişi
Seri R-L devresine yani gerçek bobine Şekil (a)’ daki gibi DC uygulandığında ilk anda bobin akımdaki
değişikliğe karşı koyar. Bu yüzden akım yavaşça yükselir. Faraday ve Lenz kanunlarına göre akımın
yükselişindeki empedans miktarı akımın değişim oranına bağlıdır. Akım değişikliği ne kadar fazla olursa
o kadar fazla direnç gösterir. Akım, direncin tek başına alacağı değere kadar yükselir. Çünkü eğer
akımda değişme olmazsa bobinin empedansı yoktur. Bu yükselme oranı değeri L/R olan bir zaman
sabitesi (τ) ile karakterize edilir. Şekil (b)’ deki gibi logaritmik bir eğri şeklinde olur. Bu olaylar çok kısa
sürede gerçekleşir.

U:

(a) Bobinin DC bağlanması (b) Bobinden geçen akım ve bobinin gerilimi

32
 DOĞRU AKIM
Bobinde Akımın Yükselişi
Bobin uçlarındaki gerilim değeri ise aşağıda gösterilen formülle bulunabilir.

U L  t   U .e
t  L / R 
 U .et 

33
 DOĞRU AKIM

U L  t   U .e
t  L / R 
 U .et 

U L  t  0   U .e
0  50 mH /100  
 24.e0  24 V
U L  t  5   U .e5   24.e5  24  0,1608  0.1608 V

34
 DOĞRU AKIM
Bobinde Akımın Azalışı
Bobine uygulanan akım bobin sargıları tarafından oluşturulan
manyetik alanda potansiyel enerji olarak depolanır. Bu enerji
sayesinde devre akımı ansızın kesilse bile bobin üzerinde kalan
manyetik alan sayesinde bobin uçları arasında bir EMK kalır. Bu
haldeki bobinin uçları arasına bir alıcı, örneğin ampul bağlansa; ampul
yanmaya manyetik alan azalmaya başlar. Manyetik alan bittiğinde
ampul söner. Bu süre akımın yükselişinde olduğu gibi bobinin
endüktansına (L) bağlıdır.

Depo edilen enerjinin miktarı bobinin endüktansı biliniyorsa

hesaplanabilir

(Joule)

35
DOĞRU AKIM

36
DOĞRU AKIM

37
DOĞRU AKIM

38
 DOĞRU AKIM
Bobin Devre Bağlantıları
Bobinlerin bağlantıları tıpkı dirençlerde olduğu gibi hesaplanır.

Bobin Seri Bağlantısı:

Bobin Paralel Bağlantısı:

39
 DOĞRU AKIM
Bobinde Karışık Bağlanması
Önce seri veya paralel bobinler kendi aralarında tek bobin haline getirilir daha sonra
toplam indüktans hesaplanır.

Örnek: Yan şekideki devrede A-B noktaları

arasındaki eşdeğer indüktansı hesaplayınız.

Çözüm: Önce paralel olan L1 ve L2 bobinlerinin ortak indüktanslarını hesaplayalım:

Şimdi de seri hale gelen iki indüktansın toplamını bulalım:

40
KONDANSATÖR
DOĞRU AKIM
İki iletken levha ve bunların arasına konan dielektrik maddeden
oluşmaktadır. Kondansatörün yük depo edebilme yeteneğine
kapasite adı verilir. Yük depo edebilmesi için uçlarına mutlaka bir
potansiyel uygulanması gerekir.

Kondansatörün uçlarına bir gerilim uygulanmadığı durumda (a)’daki gibi nötr durumdadır. Uçlarına
(b)’deki gibi bir gerilim kaynağı bağlandığında kondansatör üzerinden akım akışı olacak ve levhalar
şekilde görüldüğü gibi yüklenmeye başlayacaktır. Bu yüklenme uygulanan gerilim değerine ulaşana
kadar devam edecek ve en son (c)’deki durumunu alacaktır. Şarj olan bu kondansatörü gerilim
kaynağından çıkardığınız anda kondansatör uçları uyguladığınız gerilim değerini göstermeye devam
eder (d). Levhaları bir direnç veya iki ucu kısa devre edilerek yüklerin boşaltılmasına ise kondansatörün
deşarjı denir. 41
 DOĞRU AKIM
Doğru Akım Devresinde Kondansatör
Kondansatör doğru akımı geçirmeyip alternatif akımı geçiren bir elemandır. Yükselteçlerde
DC’yi geçirip AC geçirmeyerek filtre elemanı olarak kullanılır. AC/DC dönüştürülmesinde
sadece diyotlarla düzgün bir DC elde edilemez, burada da filtre elemanı olarak kullanılır.
Enerji depolama özelliğinden faydalanılarak kontakların gecikmeli açılması istenen
yerlerde röleye paralel bağlanarak kullanılabilir.
Kondansatör Kapasitansı: Şarj işlemi sonunda kondansatör, Q elektrik yüküyle
yüklenmiş olur ve bir EC enerjisi kazanır. Kondansatörün yüklenebilme özelliğine
kapasitans (sığa) denir. Birimi Farad (F) sembolü C dir.

Q, EC, C ve uygulanan U gerilimi arasında şu bağlantı vardır:

Q: Elektrik yükü (Coulomb) C: Kapasitans (Farad)

U: Gerilim (Volt) EC: Enerji (Joule)

Bağıntılardan anlaşılacağı üzere C kapasitansı ve uygulanan U gerilimi ne kadar büyük

ise Q elektrik yükü ve buna bağlı olarak devreden akan IC akımı da o kadar büyük olur.

42
 DOĞRU AKIM
Kondansatör Kapasitansı:
Örnek : 48 V 1000μF lık bir kondansatör tam şarj durumunda depoladığı yükü ve enerjisini
hesaplayınız.

Çözüm: Kondansatörün yükü;

Kondansatörün enerjisi;

Not: Farad çok yüksek bir birim olduğundan farad’ın askatları olan mikrofarad(μF), nanofarad(nF) ve
pikofarad(pF) kullanılır. Bu birimler arası dönüşüm aşağıdaki şekilde olur.

43
 DOĞRU AKIM
Kondansatörün Şarjı ve Deşarjı:
Kondansatörü bir DC kaynağa bağladığımızda kondansatörden doluncaya kadar akım
akar. Kondansatör dolduğunda uçları arasındaki gerilim maksimum değerine ulaşır. Bu
gerilim, kendisini besleyen kaynağın gerilimine eşittir. Dolduğunda kondansatör uçları ve
kondansatörü besleyen kaynağın uçları arasında potansiyel farkı sıfır olacağı için
devreden akım akmaz. Dolayısıyla dolma zamanı dışında bir kondansatör DC gerilim
altında açık devre davranışı gösterir. Şekil (a) 'da görüldüğü gibi kondansatör bir DC
kaynağına bağlanırsa, devreden Şekil (b) 'de görüldüğü gibi, geçici olarak ve gittikçe
azalan IC gibi bir akım akar. IC akımının değişimini gösteren eğriye kondansatör zaman
diyagramı denir.

(a) Kondansatörün doğru akıma bağlanması (b) Kondansatörün şarjı (zaman diyagramı)
44
 DOĞRU AKIM
Kondansatörün Şarjı :

Şekilde verilen devrede anahtar 50μs boyunca kapatıldığında kondansatörün

uçlarındaki gerilimi hesaplayınız.

45
 DOĞRU AKIM
Kondansatörün Zaman Sabitesi : Zaman sabitesi kondansatöre seri bağlanan R direnci
ve kondansatörün kapasitesi ile doğru orantılıdır. τ ile gösterilir.

τ =R.C dir.

R.C sürede kondansatör gerilimi, şarj geriliminin ancak 0,632’si kadardır. Kondansatör
pratikte 4.R.C kadar sürede tam dolmuş kabul edilir.
Kondansatörün Şarjı ve Deşarjı:
UC geriliminin kontrolü bir DC voltmetre ile de yapılabilir. Voltmetrenin "+" ucu,
kondansatörün, kaynağın pozitif kutbuna bağlı olan plakasına, "–" ucu da diğer plakaya
dokundurulursa UC değerinin kaç volt olduğu okunabilir. Eğer voltmetrenin uçları
yukarıda anlatılanın tersi yönde bağlanırsa voltmetrenin ibresi ters yönde sapar.

Kondansatörün bir R direnci üzerinden deşarj edilmesi: Kondansatörde depo edilen

enerji kondansatör uçlarına bağlanan bir dirençle harcanarak boşaltılır.

46
 DOĞRU AKIM
Kondansatörlerin Paralel Bağlanması:
Paralel bağlantıda kondansatör kapasiteleri aritmetik olarak toplanır. Gerilimler ise aynı
kalır. Paralel bağlantı yapılan kondansatörlere uygulanacak çalışma gerilimi en düşük
gerilime sahip olan kondansatörün değeri kadar olabilir.

Kondansatörlerin Seri Bağlanması:

Seri bağlantıda toplam kapasitans azalır çalışma gerilimi artar.

47
 DOĞRU AKIM
Kondansatörlerin uçlarındaki gerilim değerlerini
bulunuz.

Elemanlar seri bağlı olduklarından;

48
DOĞRU AKIM
Bu devrenin eşdeğer kapasitesini,
kondansatörlerin yüklerini ve toplam
yükü bulunuz.

49
 DOĞRU AKIM
Kondansatörlerin Karışık Bağlanması:
Devre çözümünde önce paralel bağlantılar sonra seri bağlantılar çözümlenerek toplam
kapasitans bulunur.
Örnek : Şekildeki devrede A-B noktaları
arasındaki toplam kapasiteyi hesaplayınız.
Çözüm:

Örnek : Şekildeki devrede eşdeğer sığayı C1, C2,

C3 kondansatörlerinin yüklerini, potansiyel
farklarını bulunuz.
Çözüm:

50
 DOĞRU AKIM
Şekildeki devrede kondansatörlerin dolma esnasında ve
full dolduğu anda kaynaktan çekilen akımları ve eleman
üzerlerindeki gerilimleri ayrı ayrı bulunuz.(Direnç
değerleri ohm cinsindendir)

Devrede anahtar kapatıldığı anda C1 kondansatörünün üzerinden akım akacağından R1 direncinden

akım geçmediğinden direnç uçlarında gerilim 0V tur. C2 elemanı R2 direncine seri bağlandığından
akımları eşit olacaktır. Kısaca kondansatörler full olana kadar kısa devre şeklini alacak devrede hiç
direnç göstermeyecektir. Bu duruma göre kaynaktan çekilen akım;

Toplam akım bulunduğuna göre bu

akım direnç değerleri eşit olan R2
ve R3 elemanlarından 2A olarak
akacaktır.
51
 DOĞRU AKIM
Kondansatörler full doldukları anda DC devrede açık devre özelliği göstereceğinden gerilim
kaynağından çekilen akım aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi olacaktır;

Kondansatörler açık devre olduğundan R2 elemanı üzerinden akım akmayacaktır. Dolayısıyla

kondansatör uçlarındaki gerilim değerleri bu geçen akımlara göre;

R1 direnci uçları ile olan gerilimi aynen görülür.

R3 direnci uçları ile olan gerilimi aynen görülür.

52
 DOĞRU AKIM
DOĞRU AKIM DEVRESİNDE KAYNAK BAĞLANTILARI
Üreteçler uygulamada amaca göre seri, paralel ya da karışık bağlanarak uygun bir EMK
veya yeterli akım elde edilir. Birden fazla üreteçten oluşan sisteme batarya denir.
Kaynakların seri bağlantısı : Şekildeki devrede görüldüğü gibi EMK’ları ε1, ε2, ε3, ve iç
dirençleri r1, r2, r3, olan üreteçlerin birinin (+) kutbu, diğerinin (-) kutbuna birleştirilerek
yapılan bağlamaya seri bağlama denir.
Seri Bağlı devrede potansiyel farkı üreteçlerin potansiyel farkı toplamına eşittir ve bütün
üreteçlerden geçen akımın değeri aynıdır.

Devredeki üreteçlerin t kadar zamanda verdiği enerjiler toplamı, bu üreteçlerin yerine

geçen eş değer üretecin aynı zamanda verdiği enerjiye eşittir.

53
 DOĞRU AKIM
Kaynakların seri bağlanması

Örnek:
Aynı özelliklere sahip birbirine seri bağlı 3 tane 1,5 V'luk pilin her birinin iç direnci 0,2
Ω’dur. Üretecin verebileceği toplam gerilimi ve toplam iç direnci bulunuz. Seri bağlı 3 pilin
uçlarına bağlı lamba 3 A akım çekerse lamba uçlarında düşen gerilim kaç volttur?

54
 DOĞRU AKIM
Kaynakların paralel bağlanması
Paralel bağlamada üreteçlerin EMK’leri eşit olmalıdır. Aksi taktirde R
direncinden geçmesi gereken akım EMK’leri küçük olan ara devrelerden
geçerek istenmeyen durumlara neden olabilir. Devredeki üreteçlerin t
kadar zamanda verdiği enerjiler toplamı, bu üreteçlerin yerine geçen eş
değer üretecin aynı zamanda verdiği enerjiye eşittir.

Paralel bağlı üreteç devresinde eşdeğer EMK'sı;

Devreden geçen akım şiddeti;

EMK'sı ve iç direnci özdeş n tane paralel bağlı üretecin eşdeğer direnci;

Örnek: Çözüm:
Birbirine paralel bağlı 1,5 Voltluk 3 pilin her
birinin iç direnci 0,3 Ohmdur. Buna göre üreteç
devresinin toplam gerilimini ve pillerin iç
dirençleri toplamını bulunuz.
Karışık bağlı üreteç devresinde paralel ve seri bağlı kısımlardaki eşdeğer üreteçlerin EMK ve
iç direnci hesaplanır. Sonra devreden geçen akım şiddeti bulunur.
55
 DOĞRU AKIM
ELEKTROMANYETİZMA
Elektrik akımı ile elde edilen manyetik alana genel olarak elektromanyetizma denir.

Akım geçen iletken etrafındaki manyetik alan

Elektrik akımı, elektrik yüklerinin hareketinden meydana gelmektedir. Manyetik alanlar
genel olarak iki türlü elde edilir. Bunlardan biri bildiğimiz doğal mıknatıslar yardımı ile diğeri
ise bir iletkenden akım geçirerek elde edilir.
I akımı geçen telin etrafında manyetik bir alan
oluşur. Manyetik alan telden dik mesafe ile
uzaklaşınca ters orantılı azalır ama telden herhangi
bir r uzaklığı için tel boyunca büyüklüğü sabittir. Bu
büyüklük telin içinden geçen akımla doğru
orantılıdır. Akım taşıyan telin etrafında oluşturduğu
manyetik alanın yönünü bulmak için sağ el kuralını
kullanılır. Akım taşıyan bir tel parçasının etrafında
oluşturduğu manyetik alan için Sağ El Kuralına göre
akım yönü sağ elin baş parmağının gösterdiği yön
olarak seçilir. Sağ elin kıvrılmış dört parmağı ise
manyetik alanın yönünü göstermiş olur.
56
 DOĞRU AKIM
Akım geçen bobinin çevresindeki manyetik alan

Bir kasnak üzerine yan yana sarılan iletkenlerin

oluşturduğu bütüne bobin denir. Bu iletkenden; yani
bobinden akım geçirildiğinde bobin içinde bir manyetik
alan meydana gelir. Bu manyetik alanın büyüklüğü de akım
şiddetine “I” bobinin boyuna “L” sarım sayısına “N” ve
ortama “μ” bağlıdır.
İçinden akım geçen iletkenin manyetik alan içerisindeki durumu
Sabit bir manyetik alan içerisinde kalan iletkenden akım
Akım Yönü geçirildiğinde, iletken içinden geçen akımın oluşturduğu
manyetik alanın, etrafındaki manyetik alan ile etkileşimi
sonucunda iletken manyetik alan dışına doğru itilir. Manyetik
Kuvvet Yönü
alanın dışında bu hareket durur. İletkenin itilme yönü
iletkenden geçen akım ve manyetik alanın yönüne bağlıdır. Bu
itme kuvvetinin yönü sol el kuralı ile bulunur.
Sol el kuralı: Sol el dört parmağı birleştirilerek açılır. Kuvvet çizgileri avuç içine girecek
şekilde alan içine sokulan sol el dört parmağı akım yönünü gösterecek şekilde tutulursa
yana açılan başparmak kuvvetin yönünü gösterir.
57
 DOĞRU AKIM
Manyetik alan içinde bulunan iletkenin hareketi
Endüksiyon prensibi (Dinamoların çalışma prensibi);
Sabit manyetik alan içerisinde bulunan iletken manyetik alan kuvvet çizgileri tarafından
kesilecek şekilde hareket ettirilirse o iletkende gerilim indüklenir. Bu olaya indüklenme
denir. İletkende indüklenen gerilimin miktarı iletkenin hareket hızı ve manyetik alanın
büyüklüğü ile doğru orantılıdır. İndüklenen akımın yönü de iletkenin hareket yönüne ve
manyetik alanın yönüne bağlıdır ve akımın yönü sağ el kuralı ile bulunur.

Sağ el kuralı: Sağ elin avuç içi N kutbuna bakacak şekilde tutulduğunda, alan içindeki
iletkenin hareket yönünü yana açılan baş parmak gösteriyorsa iletkende indüklenen
gerilimin yönünü bitişik dört parmak gösterir.
58
 DOĞRU AKIM
DC MOTORLAR
DC elektrik enerjisini hareket enerjisine dönüştüren makinelere DC motoru denir. Küçük
güçlü motorlara doğal ya da yapay olan sabit mıknatıslar yeterli iken büyük güçlü
motorlarda gerekli manyetik alan elektromıknatısla oluşturulur. Telin itilme kuvveti telden
geçen akıma telin boyuna ve telin içinde bulunduğu ortama bağlıdır.
Telin itme kuvveti; F = I . L . B formülü ile bulunur. Kuvvetin yönü sol el kuralı ile bulunur.
DC Motorun Çalışma Prensibi

Sabit manyetik alan içinde kalan bobinin dönme kuvveti manyetik alan ile doğru
orantılıdır
59
 DOĞRU AKIM
DC Motorun Çalışma Prensibi

Bobin bir eksen etrafında dönecek şekilde manyetik alan içine yerleştirilir. Elektrik akımı
fırça ve kolektör (komütatör) yardımıyla bobine iletilir.

Dönüşün aynı yönde ve sürekli olması için aynı kutbun altından sürekli aynı yönde akımın
geçmesi gerekir.

Akımın her yarım turda yön değiştirmesi yan yana konulan kolektör dilimleri ve kutup
ekseninde sabit tutulan fırçalar ile sağlanır.
60
 DOĞRU AKIM
DC Motorun Çalışma Prensibi

Bobin döndükçe manyetik alan ile bobin arasında bir α açısı oluşur. Aradaki açının
kosinüsü ile doğru orantılı olarak döndürme kuvveti de azalır. Bu durumda kuvvet
F=I.L.B.cosα formülü ile hesaplanır.

61
 DOĞRU AKIM
DC Motorun Çalışma Prensibi

Dönüş Yönü Değiştirme

Doğru akım motorunun dönüş yönünü değiştirmek için uygulanan akım yönünü
değiştirmek yeterlidir. Bobine etkiyen kuvvetin yönü dolayısıyla motorun dönüş yönü,
manyetik alanın ve iletkenden geçen akımın yönüne bağlıdır. Alan yönünü değiştirmenin
mümkün olduğu harici uyartımlı DC motorlarda, alan yönü değiştirilerek veya uygulanan
gerilimin yönü değiştirilerek motorun dönüş yönü değiştirilebilir. Sabit mıknatıslı DC
motorlarda alan yönünü değiştirmek mümkün olmadığından akım yönünü değiştirmek
yeterli olacaktır.

Gerilimle Hız Ayarı

Doğru akım motorlarında dönüş hızı manyetik alan kuvveti ve iletkenden geçen akımla
doğru orantılıdır. Sabit mıknatıslı DC motora uygulanan gerilim değiştirilerek iletkenden
geçen akım, dolayısıyla hız değiştirilebilir. Harici uyartımlı DC motorlarda ise uyartım akımı
dolayısıyla manyetik alan ayarlanarak hız ayarı yapmak mümkündür.
DC motorun çalışma prensibini anlatan bir animasyona aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz;
https://www.youtube.com/watch?v=NsNtvdfc7c0
62