Professional Documents
Culture Documents
AZMAPU ZUGU
Unidad Secretaría Administrativa Convención Constitucional
2
Índice
I. Konümpa zugun����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������4
3
I. KONÜMPA ZUGUN
T
üfa chi azküno chijkan- tukugen ka nentuniegen chi
tukugen chi We Az mapun, azkünozugun komgel che
fey tüfa chi Secretaría mew ka nornentun zugu; ka
Administrativa de la Convención karerumen konküleyechi zugu pu
Constitucional, pigelu; fey ñi anültu azmapufe mew.
femechi azkünogen mew ñi
Ñi nentugen mew tüfachi
kelluntukual, inakejual, güne-
chillkalzugu inakelluntukuy
nierpual ka raneltunierpual
Ministerio de Secretaría General
kom zuamyeniegen ñi wütram-
de la Presidencia fey tüfeychi
püramgeal fey ñi amuael tüfa
Servicio de Impuestos Internos
chi Anülmapu zugun, femechi
ka fey chi Consejo para la Trans-
wepümtufi tüfa chillka chew ñi
parencia pigechi zugu.
azkonküleal rüpültugen zugu
inazuam mew ka fey ñi trokituael
chi pu Anül azmapufe pu che.
4
II. ANÜLTU AZMAPUN ZUGU
5
1. ¿Chumgechi wepümgey chi Anültu
Azmapun zugu?
2. ¿Chumal ta müley ta
Anültuzugun?
6
4. ¿Chumgechi azküley chi
Anültu Azmapu zugu?
5. ¿Chumgechi amulniegeay?
Ta ñi feypilen mew chi küla troy pin zugu artículo 133 pilelu chi Azmapu
zugu Günel Mapu mew, fey tüfa chi Anültuzugun müley ñi nentuael
ta kiñe faleay pileay chi azkünuwün mew ka zullituwün mew. Ka fey
chi azküno zugu mew, fey chi azküno zugu ka fey faleay pin mew chi
zullitun müley ñi komgen norümgeal 2/3 troytun konkülechi che mew.
8
1. ¿Fey ti chi Pu Anültu Azmapufe pepi konafuy
am inchegean pin chi zullituchen mew?
Piniegelay ñi konael ta inchegean pin chi zullituchen mew petu konkülen tüfachi nentugen
ta anültu azmapu zugu mew fey kiñe tripantun rupale ñi wechun fey wülageafuy ñi konün..
9
3. Inakullitun 4. Nortun Rangentun
Küyeh mew ka zugu ka Nortun
Inakulliñmagen Wichulnentun ran.
Inakullitugen küyeh mew Nortun Rangentun zugu:
Femechi ñi azkünogen ta wechurpuel chi Fey ti famnaqümgen ran, wiñoelurangen ta
wichulürpun pin 134 troytun zugun mew tüfeychi pu Anültu Azmapufe che epu troygen che ñi
Azmapu mew, fey ti chi pu konkülelu ta Anültu- famnaqümülmagen ta rangeay, fey ti pu Anültu
mapun mew nüaygün kiñe llaq küyeh mew feyti Azmapufe ñi elugeaygün ta ran fey ta epu
UTM 50 pilelu. troytun chew mew ta nüwmeay, aznorkünoge chi
mufü pin zugu mew artículos 42 N° 1 y 43 N° 1 de
la Ley de Impuesto a la Renta.
Eluranniegen:
Ka zoy mew, pu Anültu Azmapufe llowaygün,
Nortun Rangentun zugu:
ta ñi nentuam ñi küzaw, elunaqüm rangeaygün
¿Pu Anültu Azmapufe müley wichul
chew ta ñi aznorkünogen mew tüfeychi Azkü-
famnaqümüñmageal ta ran?
nogen ta chi Anültun mew.
Gagentuniegelaygün ta famtukual ta ran fey
Kom tüfachi zugu azgünelniegeay kiñe wekun
nürputuael egün wechule küzaw mew, feyti ñi
tripalechi trokiñ mew fey ta ñi femkünuael chi
kullitunigen 50 UTM ñi kishuegüngen. Welu kay
Azkünogen zugu. Fey ti azgünel inakellun ka
ayüle egünfey ta kishu ñi famnaqümael, ta ñi
raneltun mew küf ta ñi küme yegeael elurangen,
füchale kam kushele ñi nürputuael egün ka
fey ti Unidad de Secretaría Azgeltuzugunien chi
femechi lawentuwün zugu mew llemay, feyti
Anültu Azmapu zugu mew.
kishuam ñi ayin mewgen ka kishu küzawken
pillelenmu llemay.
10
IV. GÜNELTUNIEGEWE
WELLIN ZUGU
11
Tuwgen Az wütralen zugu Puwüluwpem
Fey ta ñi azkünogen mew Subsecretaría Secretaría Tüfachi az troytunl zugun
ñi tripayam ta zugu fey ti General de la Presidencia mew müley ta ñi inakelluafiel azge-
chi troytuel 133 Constitución ta azkonküley luwün, azgünelzugu ka raneltun
Política de la República mew zugu mew ta ñi wütrayael ka
Kiñe Pepiluw Wirintufe ta wüne-
konkülelu, feypiley feyt chi ta ñi amuael tüfeychi Anültu
konküley, fey ta zuguniewalu
logkolelu müley ta inakelluafiel Azmapu zugun.
ka aznierpualu ta pu Anültu
fill azkünowün, azgünenien ka
Azmapufe egün.
raneltun mew ta ñi wüxam-
püramgeal ka ñi amuam fey
ti chi Anültun zugu, fey tüfa ta
trürümgey fey ti Ñizol Logkolelu
mew, fey wepümgey Decreto
Supremo N°4 11 konchi febrero
küyeh, 2021 tripantu mew, fey
tüfeychi Ministerio Secretaría
General de la Presidencia trokiñ
zugu mew.
KIMTUKUNIEGEAM
Fey tüfa chi Azgüneltu Wirintukupem chi Trokiñ
müley ñi keñagenual fey ti chi “Secretaria
Técnica” egu fey ta trürümalu fey chi Anültu
Azmapu zugu, fey ta pepiluwüngechi che ka
kimüngechi egün llemay.
12
V. AZKÜNOWÜN TA
GÜNEWÜNGEN TA RAN
MEW, KOMGENAZ KA
NORGENTUWÜN MEW
13
1. NORAZ-ZUGU
Fey ti chi nor az zugu ta kiñetungen komgel che Fey pin mew, fey chi nor az zugu
mew, günewüngen ta ran mew ka norgentuwün nentugeal tüfayechi zugugey:
mew ta amulelgeal ta Anültu Azmapuzugufe,
puwüluwüngey ta ñi güneal ka ta günezuamafiel
chuchi ti nielu ta pekan nüwgentulele zugu mew 8 Troytun fey ti chi Az mapu zugu günelmapugen
petu nentuale ñi küzaw. Fey tüfa müley ta kom chi Republica mew konküley ta Man piwke
küme nentugeal kümeke az nor pin zugu mew zugu, günewün ta ran mew ka norgen ta zugu,
ka günewüngeal ta ran mew komgel zugu mew komchegen ta nentuzugun mew ka nentuel
ñi küme tripayael. ta fill zugu Az Mapu kimün mew, femechi ñi
anütrawülen ka ñi nentugen ta zugu.
Fey ti nor az zugu ñi feypilen mew chi troytun 2°,
ley N° 20.880 ñi feypilen, fey tüfa chi Günewün ta Az Mapu pin zugu Ley 20.880 fey ti Günewüngen
Komgel che küzaw mew ka Pekan nüwkülenual ta Komchel Küzaw mew ka Katrütuniegen ta
ta kishugen pin zugu mew, kom fey ti pu che Nüwkülen ta zugu mew fey ta “Az Mapu zugu
nentulu ta komgel che zugu, chem zugu mew günewün” piniegerpuay.
geafuy rume ñi konkülen, müley ñi inayafiel
Az mapu pin zugu Ley 20.730 Günenielu ta
chem pilen ta azküno az mapu zugu mew, kiñetu
Zuguntukuniewün ka Inazugun fey chi pu che
nüwküley ta nor zugu mew.
Kiñekentu ñi Zugugen mütengelu pu wünelelu
mew ka komchelgen küzaw mew, fey “Lobby Az
Mapu pin zugu” piniegerpual.
14
2.1. Nentual ñi rüftul pin 2.3. ¿CHUMGEAY KAY
chem ñi zuamnien ka FEYPINOLE ÑI
chem ñi nien tunten mew NENTUZUGUN
ka chumechi pilen mew FENTEWEMUM PILEN MEW
chi noraz zugu. KA CHEM ZUGU ÑI TUKUAL
ZUAMYENIEGELU?
• 30 antü rupan mew ñi konün chi zugu Triparumenon chi zugu ka chumechi ñi
mew werilkageal
• 30 antü rupan ñi wechun mew ñi zugu. Fey ti chi articulo 134 Constitución Política de
la República ñi pilen mew, Anültu Azmapuzugu
• Fantepalgeal komgenketu marzo küyeh
mew, ñi aznor feypikünon mew, müley ñi feypileal
2022 xipantu mew .
chumechi wechupual ñi noraz-zugu.
2.2. ¿KOMCHELGEN AM TA
NENTUZUGUN KISHUKEN
ZUAMTUNIEN KA CHEM
NI NIEN PU ANÜLTU
AZMAPUFE MEW?
15
3. NENTUGEN KA PUWÜLGEN CHI LEY N° 20.730
Fey ti chi articulo 134 Constitución Política de la ragiñelwealu kishukentu kiñeke che zuamyen fey ti
República ñi pilen mew, feyti ñi epukentu troytun chi Logkolelu ka Komchel mew küzawkülelu”.
mew, feypiley chi pu Anültu Azmapuzugufe
chi konküleal chi nor az zugu Ley N° 20.730,
fey “Güneniey ta Lobby ka inaytuzugun ta
Fey ti chi azmapu pin zugu N° 20.730, feygeay fey ti Lobby aznozugu ñi tukugeken kom fey chi
chi Anültu Azmapuzugun wirintukual ka kimelael Azgünelzugu Estado piel mew.
ñi pu che, ñi nampülkan ka fillem elugen. Feygen
mew, müley chi anü azkünogen ameltun wellin
16
4. TUKUGEN KA PUWÜLGEN CHI NOR
AZ-ZUGU NORGENTUN PIN MEW
17
4.2. PINGEN MEW KOMPUAM KISHUKEN ZUAMGEN ZUGU MEW PU
ANÜLTU AZMAPUN ÑI ZUGU KA RÜFNORGENTUWKÜLEN MEW
18
VI. KIÑEKENTU
TROYTUN ZUGU
Inaamultun mew, fey ti chi troy rakin 135 nüwmelelu Constitución Política República mew, nüntukuniey
kiñeke troytun zugu, rumel ta ñi fanen kimtukuniegeael:
• Fey ti chi Anültun müley ñi pekan konnoael mew ka, feymay, chi pu wünel logkolelu chi
chem kake zugu mew rume konkülenolu ñi Azmapu ñi pilen. Fey pepi chumlayay chi
zugu mew kam kake trokiñ che ñi zuam mew Anültun, chuchigelu rume ta konkülelu kam
azkonkülelu chi Azmapuzugu mew kam kake kiñekentu egün, ñi genkawael azgüneltu
pin mew. mapulen mew, ñi konael kake zugu mew fey
ti chi Az mapu ta ñi az günenieetew mew chi
• Fey petu ñi amulenon chi We Azmapuzugu, Azmapu mew.
fey chi Azmapuzugu petu ta iñ günenietew
famgentu mew müley petu ñi amuleael, • Fey chi We Azmapu zugu chijka, azwirintukualu
fey ti pu Anültun ta nopirumenuatew kam ka maypialu chi Anültu Azmapun müley
kagelnuaetew. yamtuafiel chi República del Estado de Chile
ñi azgewkülen, ñi yamtuwkülen zugutuwün,
• Petugen chi amulele ñi zugu chi Anültun norümtuzugun mew ka nentugeal mew chi
feychi azgüneltu mapulen anüley chi nación norümtun ka kake kamapu wekun trokiñ
pin mew fey ta komgel pu che ta penieeyu mapu elzugunien Chile ñi konkülen mew ka
fey ramtunken trawün mew ka zullitun famgengelen chi zugu.
rumelkentu chi azmapu zugu ta ñi feypilen
20
VII. KATRÜTU TUKUZUGUN
21
Wechupungen mew, tüfachi amulün zugun kimentunien kiñeke rüpü chew ta katrütuael zugulen ñi
rumekan mew chi noraztukuzugu ka chumehechi ñi nentugeal chi Anültun, ka kake rüpü chew ñi wepüm-
tugeal ta elzugun komgentun mew chi Anültu zugun mew. .
a) Kimaygün chi katrütu tukuzugun kechu e) Fey feypinaqümgen chi zugu chi katrütugen
ministros Corte Suprema mew, zulligeal mew fey ta re gekilpe chi zugu piafuy.
chuchikentugeal müten fey chi Corte
f) Fey ta müley ñi nentugeal chi zugu mari
kiñekentu zugu mew.
rupachi antü antü mewgeay
b) Fey katrütun tukulzugun müley ñi
g) Fey ti weluntuku nentuzugun mew chi Corte
elwerkülgeal kiñentu meli troy che konkülelu
Suprema ñi pin fey pigelayay chem kake pin
chi Anültuzugun mew ka tukulmegeay chi
rume.
Corte Suprema mew, kiñe kechu antü mew
fey ñi llitun mew ñi kimgen chi welulkan zugu. h) Kiñe norume chi wünelogkolelu, kam
tukuzuguwe wellin, müleal ñi kimael zugu
c) Fey katrütun tukulzugun müley feypieael
egün, katrütuzugun kam püramyezugun
chem welulkan ñi mülen, feygeal ñi rüftuwael,
nüwkülelu ta kiñeke küzawyeel chi Azma-
ka chem ta ñi wezalkafiel.
puzugu mew ñi feypigeal chi Anültuzugun,
d) Fey inaniezugun ñi kimgeam ka chem genokonpalelu chi troytun 136 chi Azmapu
ñi wechulgen chi katrütu zugun mew zugu mew.
fey ta konküley aztuniegen zugu fey chi
i) Fey ta pekan tukuzugugelayay tüfachi
Auto Acordado Sobre Tramitación de la
katrütuzugun fey ñi tunteme feypilen chi
Reclamación de los Procedimientos chi
troyturpuel chi pin fey artículo 135 chi
Anültu Azmapuzugun feypilelu ta troytun
Azmapu mew, fey tüfa, ñi yamgeal ta Repú-
rakin 136 Constitución Política de la
blica del Estado de Chile gelelu chi zugu, ñi
República, wirikonkülelu chi Acta N° 75-2021
yamtuwkülen zugutuwün, fey ti chi norüm-
Corte Suprema ñi zugu mew.
tuzugun pin ka feygelgealugen ka kake
kamapu trokiñ mapu elzuguwün Chile ñi
konkülen mew ka famgentu ñi felen mew.
22
VIII. MAYTULTUGEN CHI
PLEBISCITO
23
1. Fapülepin zugu
24
ANÜLTU
AZMAPU ZUGU
25